پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

ابى عمر روايت شده: رسول خدا(ص) فرمود: زمانى كه وعده الهى {أخرجنالهم دابّة من الأرض تكلّمهم} فرا رسد، تكلم آن دابّه نه به صورت حديث است و نه گفتار، بلكه علامتى است كه هر كه را خداوند امر فرموده به وسيله آن، علامت گذارى مى كند}.

حقيقت دابة الارض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 82 - 2

2 - جنبنده شگفت و موعود الهى ، موجودى سخنگو ، داراى پيام و تذكردهنده روزگار طولانى بى ايمانى بشر

أخرجنا لهم دابّة من الأرض تكلّمهم أنّ الناس كانوا ب_اي_تنا لايوقنون

عبارت {أنّ الناس. ..} مى تواند به تقدير {بأنّ الناس} و متعلق به {تكلّمهم} باشد. هم چنين مى تواند به تقدير {لأنّ الناس...} و تعليل براى {أخرجنا} باشد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال اول است; يعنى، آن جنبده به مردم خواهد گفت كه... .

خروج دابة الارض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 158 - 12

12 _ عن أبى جعفر و أبى عبداللّه _ عليهما السلام _ فى قوله: {يوم يأتى بعض آيات ربك لا ينفع نفسا إيمانها} قال: طلوع الشمس من المغرب و خروج الدابة و الدجال . .. .

از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است: مراد از {بعض آيات ربك} در آيه، طلوع خورشيد از مغرب و خروج دابه و دجال است . .. .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 82 - 1

1 - تعلق اراده الهى بر خروج جنبنده اى شگفت از زمين در

آينده

و إذا وقع القول عليهم أخرجنا لهم دابّة من الأرض

{دابّة} به معناى جنبنده است و نكره آمدن آن، نشانگر عظمت و شگفتى آن مى باشد. گفتنى است كه به كارگيرى واژه {إذا} در عبارت {إذا وقع القول...} بيانگر آن است كه ظهور آن آيت الهى، امرى قطعى و غيرقابل تخلف است و با توجه به اين كه اين حادثه در گذشته رخ نداده است، معلوم مى شود مربوط به تاريخ آينده بشر است.

شگفتى دابة الارض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 82 - 1

1 - تعلق اراده الهى بر خروج جنبنده اى شگفت از زمين در آينده

و إذا وقع القول عليهم أخرجنا لهم دابّة من الأرض

{دابّة} به معناى جنبنده است و نكره آمدن آن، نشانگر عظمت و شگفتى آن مى باشد. گفتنى است كه به كارگيرى واژه {إذا} در عبارت {إذا وقع القول...} بيانگر آن است كه ظهور آن آيت الهى، امرى قطعى و غيرقابل تخلف است و با توجه به اين كه اين حادثه در گذشته رخ نداده است، معلوم مى شود مربوط به تاريخ آينده بشر است.

من قوم عدوّلكم و هو مؤمن فتحرير رقبة مؤمنة

امام صادق (ع) در مورد وظيفه امام نسبت به مسلمانى كه در سرزمين شرك به دست مسلمين كشته شده، فرمود: يُعتق مكانه رقبة مؤمنة و ذلك قول اللّه عزّ و جل: {فان كان من قوم عدوّلكم . .. }.

_______________________________

من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 110، ح 1، ب 36 مسلسل 373 ; نورالثقلين، ج 1، ص 532، ح 485.

اقامت در دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 97 - 4،8،18،19

4 _ ناتوانى از انجام تكاليف الهى ، پاسخ ماندگاران در سيطره كفر و شرك به فرشتگان مأمورِ گرفتن جان

قالوا فيم كنتم قالوا كنّا مستضعفين

8 _ گروهى از مسلمانان در صدر اسلام ، از مكّه هجرت نكردند و همچنان تحت ستم كافران باقى ماندند .

انّ الّذين توفّيهم الملئكة . .. قالوا كنّا مستضعفين فى الارض

ابن عباس گويد: گروهى از اهل مكّه ايمان آوردند، ولى به علت ترس، از هجرت سر باز زدند و اين آيه درباره آنان نازل شد. (روح المعانى، ذيل آيه).

18 _ جهنّم ، جايگاه مستضعفانى كه با داشتن توانايى هجرت در محيط كفر بمانند .

فاولئك مأويهم جهنّم

بنابر اينكه سرزنش به جهت ترك هجرت باشد كه خود از واجبات است، نه خصوص عمل نكردن به احكام دين.

19 _ جهنّم ، جايگاه گنهكارانى كه به سبب ماندن در سلطه مشركان و ترك عمدى هجرت ، قادر بر اداى تكاليف الهى نباشند .

الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها فاولئك مأويهم جهنّم و ساءت مصيراً

بنابر اينكه توبيخ، به جهت عمل نكردن به تكاليف باشد، نه خصوص ترك

هجرت.

زندگى در دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 75 - 8

8 _ ناروايى زندگى در محيط ظلم

يقولون ربّنا اخرجنا من هذه القرية الظّالم اهلها

ظاهر جمله {الظّالم اهلها} مى رساند كه علّت اصلى خواست مستضعفان براى خروج از قريه، ستمگر بودن اهل آن است ; نه اينكه علت اين باشد كه آنان مورد ستم هستند ; اگر چه از مجموع آيه به دست مى آيد كه آنان نيز مورد ستم واقع مى شدند.

كيفر اقامت در دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 99 - 3

3 _ مستضعفان ناتوان از هجرت ، به جهت ماندن در بلاد كفر ، سزاوار كيفرند . *

فاولئك عسى اللّه ان يعفو عنهم

مؤمنان در دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 37 - 4

4 - وجود انسان هاى مؤمن هر چند اندك در ميان جامعه كافر ، مانع نزول عذاب الهى بر آنان است .

فأخرجنا . .. من المؤمنين ... و تركنا فيها ءاية

نابودى دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 10 - 6

6- نابودى ديار كافران و هلاكت ايشان ، نمودى از ذلت آنان و پوچى فرجامشان *

فتعسًا لهم و أضلّ أعم_لهم . .. دمّر اللّه عليهم

بدان احتمال كه {دمّر اللّه عليهم} تفسير و بيان نمودى از {تعساً لهم} باشد، برداشت بالا استفاده مى شود.

نجات از دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء

- 4 - 75 - 6

6 _ نجات كودكان از محيط كفر و شرك ، از وظايف مؤمنان

و الولدان . .. الظالم اهلها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 28 - 6

6 - حضور مؤمنان در بين كافران و ظالمان ، بلايى سخت و رهايى از آن لطفى بزرگ و الهى

فقل الحمد للّه الذى نجّ_نا من القوم الظ_لمين

ويژگيهاى دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 47 - 9

9 - پيدايش دو قشر مستضعف و مستكبر و حاكميت نظام طبقاتى ، از ويژگى هاى جامعه كفر و شرك پيشه

تدعوننى لأكفر باللّه و أشرك به . .. فيقول الضعف_ؤا للذين استكبروا إنّا كنّا لكم

هجرت از دار الكفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 97 - 12

12 _ وسعت و گنجايش زمين براى هجرت و گريز از سرزمين فساد و كفر

و قالوا الم تكن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فيها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 99 - 5

5 _ ترك هجرت از سيطره كافران و مشركان ، گناهى بس بزرگ

فاولئك عسى اللّه ان يعفو عنهم

چون كيفر ترك هجرت در صورت ناتوانى نيز به طور حتمى نفى نشده، معلوم مى شود هجرت در صورت توان، از واجبات بسيار مؤكّد است و ترك آن گناهى بزرگ.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 86 - 5

5 _ زندگى در جوار كافران ، امرى نامطلوب و هجرت از بلاد

كفر ، امرى پسنديده است .

و نجنا برحمتك من القوم الكفرين

بأنع_م و بنين

{أنعام} (جمع {نعم}) در اصل بر شتران اطلاق مى شود و گاهى براى مجموع شتر، گاو و گوسفند نيز به كار مى رود. برداشت ياد شده بر پايه اطلاق دوم است.

2 - رشد قابل توجه دامدارى در قوم عاد

أمدّكم بأنع_م

نكره آمدن {أنعام} و نيز {بنين}، بيانگر فراوانى دام و كثرت توالد و تناسل در ميان آن قوم است.

دامدارى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 33 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

ماءها و مرعيها . .. مت_عًا لكم و لأنع_مكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

فلسفه دامدارى دختران شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 23 - 17

17 - نبودن مردى توانا در خانوداه شعيب ، علت پرداختن دختران او به كار دامدارى

قالتا لانسقى . .. و أبونا شيخ كبير

نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

اهميت دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 20

20_ دانش و تحليل رخداد ها و خبر ها و تأويل رؤياها ، دانشى گران قدر است .

و كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 49 - 7

7_ دانش تعبير رؤيا ، دانشى راهگشا به حوادث آينده و كارآمد براى پيشگيرى از ناگواريها

قال تزرعون . .. عام فيه يغاث الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 11

11_ دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، دانشى گران قدر و از نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

بشارت دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 7

7_ دستيابى به دانش تعبير رؤيا و تحليل صحيح رخدادها ، از بشارت هاى يعقوب ( ع ) به فرزندش يوسف

و كذلك . .. يعلمك من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. راغب در مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى _ چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد، به آن حديث گفته مى شود. بنابراين مراد از {الأحاديث} هم مى تواند رؤياها باشد و هم اخبارِ حوادث و رويدادها. {تأويل رؤيا} ; يعنى، آن واقعيت خارجى كه در خواب به نحوى جلوه گر مى شود و

خواب گوياى آن است. {تأويل اخبار} ; يعنى، علل تحقق حوادث و فرجام آنها.

تحصيل دانش تحليل حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 78 - 7

7- علمى كه موسى ( ع ) در پى آموختن آن از خضر ( ع ) بود ، علم تأويل و تحليل حوادث و شناخت حقايق پشت پرده رخداد ها بود .

هل أتّبعك على أن تعلّمن ممّا علّمت . .. سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

دانش ارزشمند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 20

20_ دانش و تحليل رخداد ها و خبر ها و تأويل رؤياها ، دانشى گران قدر است .

و كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

دانش اقتصاد يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 55 - 5

5_ يوسف ( ع ) بر نحوه كشت و برداشت و ذخيره سازى آذوقه ها و چگونگى تقسيم و توزيع آنها ، آگاهى كامل داشت .

قال اجعلنى على خزائن الأرض إنى . .. عليم

دانش تحليل حوادث يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 83 - 4

4_ يعقوب ( ع ) برخوردار از نگرشى عميق و بهره مند از فراستى خاص در تحليل حوادث و به دور از زودباورى

قال بل سوّلت لكم أنفسكم أمرًا

دانش تحليل حوادث يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 7،8،22

7_ دستيابى به دانش تعبير رؤيا و

تحليل صحيح رخدادها ، از بشارت هاى يعقوب ( ع ) به فرزندش يوسف

و كذلك . .. يعلمك من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. راغب در مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى _ چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد، به آن حديث گفته مى شود. بنابراين مراد از {الأحاديث} هم مى تواند رؤياها باشد و هم اخبارِ حوادث و رويدادها. {تأويل رؤيا} ; يعنى، آن واقعيت خارجى كه در خواب به نحوى جلوه گر مى شود و خواب گوياى آن است. {تأويل اخبار} ; يعنى، علل تحقق حوادث و فرجام آنها.

8_ رؤياى يوسف ، موجب آگاهى يعقوب ( ع ) به برگزيده شدن يوسف ( ع ) و دستيابى او به دانش تعبير خواب و تحليل صحيح حوادث شد .

إنى رأيت أحد عشر . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك من تأويل الأحاديث

22_ حكيمانه بودن افعال خدا و آگاهى او به ويژگى هاى يوسف ( ع ) ، موجب شد تا او را برگزيند و تعبير رؤيا و تحليل حوادث را به آن حضرت بياموزد .

يجتبيك ربك . .. إن ربك عليم حكيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 7 - 5

5_ سرگذشت يوسف ( ع ) بيانگر دليل و علت برگزيده شدنش از ناحيه خدا ، ياد دادن تعبير رؤيا و تحليل حوادث به او و اعطاى نعمت كامل به وى است .

يجتبيك ربك و يعلمك . .. لقد كان فى يوسف و إخوته ءاي_ت للسائلين

برداشت فوق ، ناظر به

اين مطلب است كه متعلق كلمه {آيات}، {اجتبا و گزينش يوسف(ع) و. ..} باشد كه از جمله هاى {كذلك يجتبيك ربك و ...} به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 15،16،19

15_ خداوند ، آموزگار يوسف در تفسير و تحليل حوادث و تعبير رؤياها

و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

16_ آموزش تحليل رخداد ها و تأويل رؤياها ، هدف تقدير الهى از كشاندن يوسف به خانه عزيز مصر

كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

{لام} در {لنعلّمه} لام غايت است و بيانگر غرض و هدف متعلق مى باشد.

19_ دانش يوسف ( ع ) به تعبير و تأويل رؤيا ها و تحليل رخدادها ، دانشى مطلق و نامحدود نبود .

و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

برداشت فوق، با توجه به {من} _ كه براى تبعيض است _ استفاده مى شود. بنابراين {ولنعلّمه ...} ; يعنى: تا تحليل بخشى از حوادث و تأويل برخى و يا نوعى از رؤياها را به او ياد دهيم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 8،9،10،17

8_ يوسف ( ع ) برخوردار از علم به تأويل رؤيا ها و تحليل حوادث

علمتنى من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. صاحب مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: {هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى - چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد به آن حديث گفته مى شود}. بنابراين مراد از احاديث هم مى تواند رؤياها باشد و هم مى تواند حوادث و رويدادها باشد.

9_ دانش يوسف (

ع ) به تعبير و تأويل رؤيا ها و تحليل حوادث و رخدادها ، دانشى مطلق و نامحدود نبود .

علمتنى من تأويل الأحاديث

برداشت فوق با توجه به {من} كه براى تبعيض است ، استفاده مى شود.

10_ خداوند ، آموزگار يوسف ( ع ) در تأويل و تحليل رؤيا ها و حوادث

رب قد . .. علمتنى من تأويل الأحاديث

17_ برخوردارى يوسف ( ع ) از قدرت و مكنت و بهره مندى او از دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، پرتوى از ولايت خداوند بر او بود .

قد ءاتيتنى من الملك و علمتنى . .. أنت ولىّ فى الدنيا و الأخرة

دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 37 - 11

11_ آگاهى به غيب و دانستن تعبير رؤياها ، دانشهايى والا و گران سنگ است .

ذلكما مما علمنى ربى

{ذلك} و {ذلكما} و نظاير آنها براى اشاره به دور است. استعمال آن براى مشاراليه نزديك ، گوياى اين نكته است كه: مشاراليه در نزد متكلم ، امرى با عظمت و بلند مرتبه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 44 - 5

5_ تعبير خواب هاى چند رشته و درهم و برهم ، امرى مشكل و درخور دانشى ويژه است .

و ما نحن بتأويل الأحل_م بع_لمين

دانش تعبير رؤيا در مصرباستان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 43 - 9

9_ خواب گزارى و تعبير رؤيا ، دانشى رايج در مصر باستان

أفتونى فى رءي_ى إن كنتم للرءيا تعبرون

دانش تعبير رؤياى برادران

يوسف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 8

8_ يعقوب ( ع ) و فرزندانش به تعبير خواب آگاهى داشتند .

لاتقصص رءياك على إخوتك فيكيدوا لك كيدًا

دانش تعبير رؤياى يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 5 - 8

8_ يعقوب ( ع ) و فرزندانش به تعبير خواب آگاهى داشتند .

لاتقصص رءياك على إخوتك فيكيدوا لك كيدًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 4

4_ يعقوب ( ع ) بهره مند از دانش تعبير و تأويل رؤياها

إنى رأيت أحد عشر كوكبًا . .. كذلك يجتبيك

دانش تعبير رؤياى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 6 - 7،8،22

7_ دستيابى به دانش تعبير رؤيا و تحليل صحيح رخدادها ، از بشارت هاى يعقوب ( ع ) به فرزندش يوسف

و كذلك . .. يعلمك من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. راغب در مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى _ چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد، به آن حديث گفته مى شود. بنابراين مراد از {الأحاديث} هم مى تواند رؤياها باشد و هم اخبارِ حوادث و رويدادها. {تأويل رؤيا} ; يعنى، آن واقعيت خارجى كه در خواب به نحوى جلوه گر مى شود و خواب گوياى آن است. {تأويل اخبار} ; يعنى، علل تحقق حوادث و فرجام آنها.

8_ رؤياى يوسف ، موجب آگاهى يعقوب ( ع )

به برگزيده شدن يوسف ( ع ) و دستيابى او به دانش تعبير خواب و تحليل صحيح حوادث شد .

إنى رأيت أحد عشر . .. كذلك يجتبيك ربك و يعلمك من تأويل الأحاديث

22_ حكيمانه بودن افعال خدا و آگاهى او به ويژگى هاى يوسف ( ع ) ، موجب شد تا او را برگزيند و تعبير رؤيا و تحليل حوادث را به آن حضرت بياموزد .

يجتبيك ربك . .. إن ربك عليم حكيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 7 - 5

5_ سرگذشت يوسف ( ع ) بيانگر دليل و علت برگزيده شدنش از ناحيه خدا ، ياد دادن تعبير رؤيا و تحليل حوادث به او و اعطاى نعمت كامل به وى است .

يجتبيك ربك و يعلمك . .. لقد كان فى يوسف و إخوته ءاي_ت للسائلين

برداشت فوق ، ناظر به اين مطلب است كه متعلق كلمه {آيات}، {اجتبا و گزينش يوسف(ع) و. ..} باشد كه از جمله هاى {كذلك يجتبيك ربك و ...} به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 15،16،19

15_ خداوند ، آموزگار يوسف در تفسير و تحليل حوادث و تعبير رؤياها

و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

16_ آموزش تحليل رخداد ها و تأويل رؤياها ، هدف تقدير الهى از كشاندن يوسف به خانه عزيز مصر

كذلك مكّنّا ليوسف فى الأرض و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

{لام} در {لنعلّمه} لام غايت است و بيانگر غرض و هدف متعلق مى باشد.

19_ دانش يوسف ( ع ) به تعبير و تأويل رؤيا ها و تحليل رخدادها ، دانشى

مطلق و نامحدود نبود .

و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

برداشت فوق، با توجه به {من} _ كه براى تبعيض است _ استفاده مى شود. بنابراين {ولنعلّمه ...} ; يعنى: تا تحليل بخشى از حوادث و تأويل برخى و يا نوعى از رؤياها را به او ياد دهيم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 36 - 7،14

7_ هم بندان يوسف ( ع ) ، از او خواستند رؤيايشان را تعبير كرده و تأويل آن را بيان كند .

نبّئنا بتأويله

14_ محسن بودن يوسف ( ع ) ، دليل مراجعه هم بندانش به او براى تعبير رؤيا

نبّئنا بتأويله إنا نري_ك من المحسنين

جمله {إنا نراك} تعليل براى {نبّئنا بتأويله} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 37 - 1،10،23

1_ يوسف ( ع ) ، تقاضاى هم بندان خويش را پذيرفت و آنان را به تعبير كردن رؤيايشان پيش از رسيدن غذاى آنان مطمئن ساخت .

نبّئنا بتأويله . .. قال لايأتيكما طعام ترزقانه إلاّ نبّأتكما بتأويله

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از ضمير در {تأويله} رؤياى هر يك از هم بندان يوسف باشد. بر اين مبنا جمله {قال لايأتيكما...} چنين معنا مى شود: غذايى كه به شما اعطا مى شود، برايتان حاضر نمى گردد مگر آنكه تعبير رؤيا را به شما گزارش كرده ام.

10_ آگاهى يوسف ( ع ) به غيب و توان او بر تعبير رؤياها ، تنها بخشى از دانش موهبتى خداوند به يوسف ( ع ) بود .

ذلكما مما علمنى ربى

{من} در {مما} مى تواند براى تبعيض باشد و محتمل

است بيانگر نوع و جنس باشد. برداشت فوق ، بر اساس احتمال نخست است.

23_ { عن أبى عبدالله ( ع ) قال : لما أمر الملك بحبس يوسف فى السجن ألهمه الله علم تأويل الرؤيا . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: هنگامى كه شاه فرمان زندانى شدن يوسف را صادر كرد ، خدا علم تعبير خواب را به او الهام كرد}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 41 - 1،2،3،5

1_ يوسف ( ع ) ، پس از ارشاد هم بندان خويش به توحيد و يكتاپرستى ، به تعبير رؤيا هاى آنان پرداخت .

ي_ص_حبى السجن أما أحدكما فيسقى ربه خمرًا

2_ يوسف ( ع ) ، رؤياى { آب گرفتن از انگور براى تهيه شراب } را به رهايى صاحب رؤيا و ساقى ارباب خويش شدن تعبير كرد .

أما أحدكما فيسقى ربه خمرًا

{سَقْى} (مصدر يسقى) به معناى نوشانيدن و يا اعطاى نوشيدنى است. بنابراين {أما أحدكما فيسقى ...} ; يعنى: يكى از شما به مالك و ارباب خود شراب خواهد نوشاند و ساقى او خواهد شد.

3_ يوسف ( ع ) ، رؤياى حمل نان و خوردن پرندگان از آن را ، به دار كشيده شدن صاحب رؤيا و خوردن پرندگان از سر او تفسير كرد .

و أما الأخر فيصلب فتأكل الطير من رأسه

{صلب} (مصدر يصلب) يعنى ، كشتن به طريق بستن به چوبه دار

5_ يوسف ( ع ) ، آزادى يكى از دو هم بند خويش و به دار كشيده شدن ديگرى را ، سرنوشتى حتمى و غير قابل تغيير دانسته و آن را به

ايشان گوشزد كرد .

قضى الأمر الذى فيه تستفتيان

{افتاء} بيان كردن حكم است و {استفتاء} (مصدر تستفتيان) به معناى درخواست بيان حكم مى باشد. مراد از {الأمر} تأويل رؤيا (حادثه اى كه رؤيا جلوه گر آن است) مى باشد. بنابراين {قضى الأمر ...} ; يعنى: آن حادثه اى كه رؤياى شما بيانگر آن بود و شما درباره آن پرسش كرديد، حتمى و غير قابل تغيير است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 45 - 3،4،5،6

3_ ساقى پادشاه ( هم بند يوسف در زندان ) با مشاهده درماندگى خواب گزاران از تعبير رؤياى پادشاه ، يوسف ( ع ) و دانش او از تعبير رؤيا را به ياد آورد .

و قال الذى نجا منهما وادّكر بعد أُمّة

{ادّكر} (به ياد آورد) از ماده {ذكر} و در اصل {اذتكر} بوده كه بر اساس قواعد صرفى ، {ادّكر} شده است. {اُمّة} در آيه شريفه ، به معناى مدت و زمان است.

4_ ساقى دربار ، يوسف ( ع ) را براى تعبير رؤياى پادشاه معرفى كرد .

أنا أُنبّئكم بتأويله فأرسلون

5_ ساقى پادشاه ، به توانمندى يوسف ( ع ) در تعبير رؤياى شگفت پادشاه ، اطمينان داشت .

أنا أُنبّئكم بتأويله فأرسلون

تركيب {أنا أُنبّئكم} دلالت بر تأكيد مضمون جمله دارد و اين ، حاكى از اطمينان ساقى دربار به آگاهى ويژه يوسف(ع) از تعبير رؤياهاست.

6_ ساقى پادشاه مصر ، با بيان دانش يوسف ( ع ) ، خاطر نشان ساخت كه او در زندان به سر مى برد .

أنا أُنبئكم بتأويله فأرسلون

تفريع جمله {أرسلون} به وسيله حرف {فاء} بر جمله {أنا أُنبّئكم بتأويله} مى

رساند كه: ساقى دربار ، ماجراى يوسف(ع) و زندانى بودن او را در حد ضرورت بيان كرده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 48 - 1

1_ وقوع هفت سال قحطى و سختى پس از هفت سال آبادانى ، تعبير يوسف ( ع ) از هفت گاو لاغر در رؤياى پادشاه مصر

ثم يأتى من بعد ذلك سبع شداد

{شداد} (جمع شديد) از مصدر {شدة} (سختى و دشوارى) گرفته شده است و مراد از {سبع شداد} هفت سال قحطى و خشكسالى است و مشاراليه {ذلك} هفت سال آبادانى مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 50 - 1

1_ پادشاه مصر از طريق ساقى و فرستاده دربار به نزد يوسف ( ع ) از تعبير رؤياى شگفت خويش آگاه شد .

و قال الملك ائتونى به

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 8،9،10،17

8_ يوسف ( ع ) برخوردار از علم به تأويل رؤيا ها و تحليل حوادث

علمتنى من تأويل الأحاديث

{احاديث} جمع حديث است. صاحب مفردات در معناى كلمه حديث گفته است: {هر كلامى كه با شنيدن و يا از طريق وحى - چه در بيدارى و چه در خواب _ به انسان برسد به آن حديث گفته مى شود}. بنابراين مراد از احاديث هم مى تواند رؤياها باشد و هم مى تواند حوادث و رويدادها باشد.

9_ دانش يوسف ( ع ) به تعبير و تأويل رؤيا ها و تحليل حوادث و رخدادها ، دانشى مطلق و نامحدود نبود .

علمتنى من تأويل الأحاديث

برداشت

فوق با توجه به {من} كه براى تبعيض است ، استفاده مى شود.

10_ خداوند ، آموزگار يوسف ( ع ) در تأويل و تحليل رؤيا ها و حوادث

رب قد . .. علمتنى من تأويل الأحاديث

17_ برخوردارى يوسف ( ع ) از قدرت و مكنت و بهره مندى او از دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، پرتوى از ولايت خداوند بر او بود .

قد ءاتيتنى من الملك و علمتنى . .. أنت ولىّ فى الدنيا و الأخرة

دانش جادو در اصحاب ايكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 185 - 7

7 - اطلاع مردم { اَيكه } از مسأله جادو و سحرزدگى

قالوا إنّما أنت من المسحّرين

دانش جادو در قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 153 - 7

7 - اطلاع ثموديان ، از مسأله افسون و سحرزدگى

قالوا إنّما أنت من المسحّرين

دانش خواندن در صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 48 - 2

2 - خواندن و نوشتن ، در صدراسلام ، وجود داشته است .

و ما كنت تتلوا من قبله من كت_ب و لاتخطّه بيمينك

دانش كتابت در صدراسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 48 - 2

2 - خواندن و نوشتن ، در صدراسلام ، وجود داشته است .

و ما كنت تتلوا من قبله من كت_ب و لاتخطّه بيمينك

دانش كشاورزى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 55 -

5،6

5_ يوسف ( ع ) بر نحوه كشت و برداشت و ذخيره سازى آذوقه ها و چگونگى تقسيم و توزيع آنها ، آگاهى كامل داشت .

قال اجعلنى على خزائن الأرض إنى . .. عليم

6_ يوسف ( ع ) بر به كارگيرى توان و دانش خويش در امركشت و برداشت و ذخيره سازى غلات و توزيع آنها تأكيد كرد .

اجعلنى على خزائن الأرض إنى حفيظ عليم

جمله {إنى حفيظ عليم} علاوه بر اينكه حاكى از توان و دانش يوسف(ع) بر امور ياد شده است ، دلالت بر اين نيز دارد كه وى دانش و توانايى اش را در امورى كه به او سپرده شود ، به كار مى گيرد و بدان متعهد مى شود.

روش تحصيل دانش تحليل حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 78 - 8

8- روشِ آموختنِ علم تأويل حوادث و شناخت علل اصلى رخداد هاى هستى ، روشى تجربى و عملى است .

سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

شرايط تحصيل دانش تحليل حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 78 - 10

10- برخوردارى از علم تأويل و تحليل حوادث و مصاحبت با عالمانى مانند خضر ( ع ) ، نيازمند صبرى برتر از صبر موسى ( ع ) و طاقتى افزون تر از طاقت او است .

سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

عوامل رشد دانش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 22

22 _ كتب آسمانى داراى نقشى برجسته در رشد دانش بشر و آموخته هاى

اوست.

و علمتم ما لم تعلموا أنتم و لا ءاباؤكم

موجبات دانش تعبير رؤياى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 37 - 14

14_ پيروى نكردن يوسف ( ع ) از آيين مصريان و ايمانش به خدا و آخرت ، موجب دستيابى او به علم غيب و دانش تعبير رؤيا شد .

ذلكما مما علمنى ربى إنى تركت ملّة قوم لايؤمنون

جمله {إنى تركت . ..} تعليل براى {علمنى ربى} مى باشد ; يعنى ، خداوند به خاطر اينكه من آيين كافران را وانهادم و پيروى نكردم ، چنين علمى را به من آموخت.

موسى(ع) و دانش تحليل حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 78 - 9

9- موسى ( ع ) بر روش آموختن علم تأويل حوادث ، شكيبايى نداشت .

سأنبّئك بتأويل ما لم تستطع عليه صبرًا

نعمت دانش تحليل حوادث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 17

17_ علم تعبير خواب و دانش تحليل حوادث ، از نعمت هاى خداوند است .

كذلك . .. و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 11

11_ دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، دانشى گران قدر و از نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

نعمت دانش تعبير رؤيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 21 - 17

17_ علم تعبير خواب و دانش تحليل حوادث ، از نعمت هاى خداوند

است .

كذلك . .. و لنعلّمه من تأويل الأحاديث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 11

11_ دانش تعبير رؤيا ها و تحليل حوادث ، دانشى گران قدر و از نعمت هاى خداوند است .

و علمتنى من تأويل الأحاديث

دانشمندان

دانشمندان و آيات آفاقى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 5

5 _ آگاهان و دانشمندان از آيات و مظاهر تفصيل يافته خداوند در طبيعت بهره مى برند.

قد فصلنا الأيت لقوم يعلمون

قرآن و دانشمندان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 97 - 4

4 _ هدف خداوند از بيان آيات طبيعت در قرآن استفاده دانشمندان است.

إن الله فالق . .. فالق الإصباح ... النجوم لتهتدوا ... قد فصلنا الأيت لقوم يعلمون

از وى فرزندش مِهْرَقيْه پادشاه شد ... و در وقت حكومت خود، دانيال(ع) را دستگير كرد و چاهى براى او در زمين حفر نمود و دانيال و اصحاب و پيروانش را در آن چاه افكند و آتش ها بر سرشان ريخت ... و اينها همان كسانى اند كه خداوند جلّ و عزّ در كتاب عزيزش از آنان ياد نموده و فرموده است: قتل أصحاب الاُخدود...}.

شكنجه دانيال(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بروج - 85 - 4 - 4

4 - { قال رسول اللّه ( ص ) . . . ملك بُخْتُ نَصَّر مأئةَ سنة و سبعاً و ثمانين سنة . . . و ملك بعده مِهْرَقَيْه بن بخت نصر . . . و أخذ عند ذلك دانيال ( ع ) و حفر له جُبّاً فى الأرض و طرح فيه دانيال ( ع ) و أصحابه و شيعته من المؤمنين فألقى عليهم النيران . . . و هم الذين ذكرهم اللّه فى كتابه العزيز فقال جلّوعزّ { قتل أصحاب الاُخدود . . . } ;

رسول خدا(ص) فرمود: بُخْت نَصَّر 187 سال پادشاهى كرد . .. و بعد از وى فرزندش مِهْرَقيْه پادشاه شد ... و در وقت حكومت خود، دانيال(ع) را دستگير كرد و چاهى براى او در زمين حفر نمود و دانيال و اصحاب و پيروانش را در آن چاه افكند و آتش ها بر سرشان ريخت ... و اينها همان كسانى اند كه خداوند جلّ و عزّ در كتاب عزيزش از آنان ياد نموده و فرموده است: قتل أصحاب الاُخدود...}.

سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 19 - 4

4 - تمامى كوه ها و پرندگان به خاطر تسبيح داوود ( ع ) همراه او به تسبيح مى پرداختند .

إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن . .. و الطير محشورة كلّ له أوّاب

برداشت ياد شده بر پايه اين احتمال است كه واژه {كلّ} شامل {جبال} (كوه ها) هم بشود.

آثار توبه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 12

12 - رجوع و توجه همواره داوود ( ع ) به خداوند در زندگى ، موجب قدرت و توانمندى او شد .

داود ذاالأيد إنّه أوّاب

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله {إنّه أوّاب} در مقام تعليل براى {ذاالأيد} است; يعنى، چون داوود(ع) بسيار متوجه خدا و پرمراجعه به او بود، صاحب قدرت و توانمند بود.

آمرزش داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 1،2

1 - دعاى داوود ( ع ) براى آمرزيده شدن ، مورد استجابت خدا قرار گرفت .

فاستغفر ربّه . .. فغفرنا له

2 - خداوند ، از لغزش داوود ( ع ) در امر داورى ميان دو گروه متخاصم درگذشت و او را مورد آمرزش قرار داد .

فغفرنا له ذلك

{ذلك} اشاره به لغزش مربوط به داورى ميان دو گروه متخاصم دارد.

آهنگرى در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 6

6 - وجود صنعت آهنگرى و ساخت و ساز ابزار آهنى در عصر داوود ( ع )

أن اعمل س_بغ_ت

و قدّر فى السرد

اجابت استغفار داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 1

1 - دعاى داوود ( ع ) براى آمرزيده شدن ، مورد استجابت خدا قرار گرفت .

فاستغفر ربّه . .. فغفرنا له

اجابت دعاى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 1

1 - دعاى داوود ( ع ) براى آمرزيده شدن ، مورد استجابت خدا قرار گرفت .

فاستغفر ربّه . .. فغفرنا له

اختلاف داود(ع) و سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 5

5- داوود و سليمان ( ع ) ، در تطبيق و چگونگى پياده كردن حكم خدا در باره خسارت مزرعه تلف شده به وسيله گوسفندان ، اختلاف نظر داشتند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم و كنّا لحكمهم ش_هدين

نوع مفسران برآنند كه {ففهّمناها} مى رساند كه خداوند نظر سليمان را تأييد كرد. از سوى ديگر، جمله هاى {كنّا لحكمهم شاهدين} و {و كلاًّ آتينا حكماً و علماً} مى فهماند كه نظر هر دو براساس نظارت، حكم و علم الهى بوده است. جمع ميان اين دو سخن، به اين است كه بگوييم: اختلاف آن دو در حكم الهى نبود; بلكه در تطبيق و چگونگى پياده كردن آن بود.

اخلاص داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 7

7 - داوود ( ع ) ، بنده خالص و ارجمند خدا

عبدنا داود

از اضافه {عبد} به ضمير

{نا} (اللّه) _ كه اضافه تشريفيه و مفيد تكريم است _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

استغفار داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 18

18 - استغفار داوود ( ع ) از پروردگار ، در پى گمان به رخ دادن اشتباهى در داورى ميان متخاصمان

و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

استمداد از داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 7

7 - استمداد صاحب يك ميش ، از داوود ( ع ) در برابر طمع تجاوزكارانه برادر داراى 99 ميش

إنّ ه_ذا أخى . .. و عزّنى فى الخطاب

از ظاهر آيه شريفه برمى آيد كه آن برادر شاكى، از داوود(ع) يارى خواسته بود.

استمداد دادخواه در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 7

7 - استمداد صاحب يك ميش ، از داوود ( ع ) در برابر طمع تجاوزكارانه برادر داراى 99 ميش

إنّ ه_ذا أخى . .. و عزّنى فى الخطاب

از ظاهر آيه شريفه برمى آيد كه آن برادر شاكى، از داوود(ع) يارى خواسته بود.

اقرار داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 15 - 7

7 - اذعان داوود و سليمان ( ع ) به وجود كسانى عالم تر و برتر از ايشان در ميان بندگان مؤمن خدا

و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا على كثير من عباده المؤمنين

الگوگيرى از داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 -

17 - 5

5 - داوود ( ع ) ، مظهر صبر و مقاومت و الگوى صابران و بردباران تاريخ

واذكر عبدنا داود

توصيه شدن پيامبراسلام(ص) به يادآورى سرگذشت حضرت داوود(ع)، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

امتحان داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 16

16 - داوود ( ع ) ، ماجراى دادخواهى برادران داراى ميش و داورى ميان آنان را ، يك آزمايش الهى دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه

امكانات داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 6

6 - داوود و سليمان ، برخوردار از تمامى امكانات مورد نياز

و أوتينا من كلّ شىء

اهميت قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 3

3 - ماجراى گروه شكايت كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع ) ، داستانى مهم ، سازنده و مفيد

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

{نبأ} به خبر مهم و مفيد و سازنده مى گويند.

اهميت قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 3

3 - ماجراى گروه شكايت كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع ) ، داستانى مهم ، سازنده و مفيد

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

{نبأ} به خبر مهم و مفيد و سازنده مى گويند.

برادر دادخواه در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 7

7 - استمداد صاحب يك ميش ،

از داوود ( ع ) در برابر طمع تجاوزكارانه برادر داراى 99 ميش

إنّ ه_ذا أخى . .. و عزّنى فى الخطاب

از ظاهر آيه شريفه برمى آيد كه آن برادر شاكى، از داوود(ع) يارى خواسته بود.

برگزيدگى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 55 - 10

10- حضرت داوود ( ع ) ، از زمره انبياى برتر و برگزيده خداوند

و لقد فضّلنا بعض النبيّن على بعض و ءاتينا داود زبورًا

از اينكه خداوند، پس از ذكر برترى برخى از انبيا بر بعضى ديگر، از حضرت داوود(ع) سخن به ميان آورده است، مى تواند از باب ذكر خاص پس از عام، مشعر به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 1

1 - خداوند ، داوود ( ع ) را جانشين خود در تدبير امور مردم قرار داد .

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

{خليفة} به معناى كسى است كه از ناحيه ديگرى و به جاى وى به تدبير امور مى پردازد و وقتى گفته شود: فلانى خليفه خدا در زمين است; يعنى، خداوند تدبير امور بندگانش را در زمين به او سپرده است (مجمع البيان، ذيل آيه).

بشارت به داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 9

9 - بشارت خداوند به داوود ( ع ) و قومش ، مبنى بر اعطاى پاداش عمل صالح به آنان

اعملوا ص_لحًا إنّى بما تعملون بصير

يادآورى آگاه بودن خدا از عمل داوود(ع) و قومش، پس از سفارش آنان به انجام عمل صالح، مى

تواند به منظور اين حقيقت باشد كه عمل صالح آنان ناديده گرفته نشده و پاداش خواهد داشت.

بشر بودن داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 2

2 - داوود ( ع ) ، برخوردار از روحيات و خصوصيات بشرى ( مانند ترس و . . . ) در برخورد ناگهانى با خطرات

إذ دخلوا على داود ففزع منهم

بعثت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 9

9 _ بعثت داود ( ع ) قبل از بعثت عيسى ( ع )

على لسان داود و عيسى ابن مريم

تقديم ذكر داود بر عيسى حاكى از سبقت زمانى حضرت داود است.

بنى اسرائيل دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 10

10 _ گروهى از بنى اسرائيل زمان داود و عيسى عصيان پيشه و تجاوزگر بودند .

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل . .. ذلك بما عصوا و كانوا يعتدون

بينش داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 16،19،21

16 - داوود ( ع ) ، ماجراى دادخواهى برادران داراى ميش و داورى ميان آنان را ، يك آزمايش الهى دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه

19 - داوود ( ع ) ، شيوه داورى خود درباره برادران متخاصم را خطا دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

در اين كه استغفار داوود(ع) درباره چه اشتباهى بود، ميان

مفسران چند ديدگاه وجود دارد; از جمله بهترين و موافق ترين آنها با آيه شريفه، مسأله نشنيدن دفاع برادر متهم و شتاب در داورى است. گفتنى است برخى از روايات مربوط به آيه، مؤيد همين برداشت است (تفسير برهان، ج 4، ص 45).

21 - به سجده افتادن داوود ( ع ) به درگاه خداوند پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و خرّ راكعًا

مقصود از {خرّ راكعاً} _ مطابق نظر بيشتر مفسران _ سجده است.

پيروزى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 7،26

7 _ هلاكت جالوت ، به دست داود

و قتل داود جالوت

26 _ كشته شدن جالوت ( سركرده كفر و طغيان ) به دست داود ، از عوامل اعطاى مُلك و سلطنت الهى به وى

و قتل داوُد جالوت و اتيه اللّه الملك

پيشگامى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 14

14- پيامبران الهى ، موسى ، هارون ، ابراهيم ، لوط ، اسحاق ، يعقوب ، نوح ، داوود ، سليمان ، ايوب ، اسماعيل ، ادريس ، ذاالكفل ، يونس ، زكريا و يحيى ( عليهم السلام ) ، پيشگامان در كار هاى خير

و لقد ءاتينا موسى و ه_رون . .. يحيى ... إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

برداشت بالا مبتنى بر اين است كه ضميرهاى جمع در جمله {إنّهم كانوا يسارعون. ..} به پيامبرانى بازگردد كه در سلسله آيات پيشين (48 _ 90) از آنان ياد شده است.

تداوم تسبيح داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15

- ص - 38 - 18 - 3

3 - داوود ( ع ) به طور مستمر به تسبيح خدا مى پرداخت .

إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن بالعشىّ و الإشراق

تسبيح كوه ها همراه داوود(ع)، بيانگر اين حقيقت است كه خود آن حضرت نيز به اين كار مى پرداخت. گفتنى است كه ذكر صبح و شام مى تواند كنايه از استمرار عمل تسبيح باشد.

ترس داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 2،3

2 - داوود ( ع ) ، برخوردار از روحيات و خصوصيات بشرى ( مانند ترس و . . . ) در برخورد ناگهانى با خطرات

إذ دخلوا على داود ففزع منهم

3 - پى بردن نزاع كنندگان و شاكيان به وحشت داوود ( ع ) از ورودشان و دلدارى دادن آنان به آن حضرت

إذ دخلوا على داود ففزع منهم قالوا لاتخف

تسبيح داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 6

6- كوه ها و پرندگان ، به تسخير الهى همراه با داوود ( ع ) به تسبيح خدا مى پرداختند .

و سخّرنا مع داود الجبال يسبّحن و الطير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 4،5،7،8،10

4 - فرمان خداوند به كوه ها ، جهت هم صدا شدن با داوود ( ع ) در تسبيح خداوند

ي_جبال أوّبى معه

{أوّبى} (از مصدر {اوب}) در اصل به معناى نوعى از بازگشت است (مفردات راغب) و مراد از آن _ چنان كه مفسران نيز گفته اند _ تكرار و رجوع در تسبيح گويى

است.

5 - هم صدايى كوه ها با داوود ( ع ) در تسبيح گويى ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به آن حضرت

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه

جمله {يا جبال أوّبى معه}، بدل اشتمال و يا بدل كل از كل براى {فضلاً} است. بنابراين معنا چنين مى شود: ما به داوود(ع) فضيلتى داديم و گفتيم اى كوه ها با او در تكرار تسبيح هم صدا باشيد.

7 - فرمان خداوند به پرندگان ، براى هم صدايى با داوود ( ع ) در تسبيح گويى

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

بنابراين احتمال كه نصب {الطير} به خاطر منادا بودن باشد، نكته ياد شده به دست مى آيد. لازم به ذكر است كه با احتمال ياد شده، {الطير} عطف به محل {جبال} خواهد بود.

8 - هم صدايى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند ، فضيلتى اعطا شده از جانب خدا به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

10 - هم آوايى كوه ها به همراهى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه و الطير

برداشت ياد شده بنابراين احتمال است كه {الطير} عطف به ضمير مجرور {معه} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 18 - 2،5

2 - كوه ها ، در هر صبح و شام با داوود ( ع ) به تسبيح خدا مى پرداختند .

إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن بالعشىّ و الإشراق

5 - همراهى كوه ها در تسبيح الهى با داوود

( ع ) ، نمود قدرت و مقام معنوى آن حضرت

ذاالأيد إنّه أوّاب . إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن

جمله {إنّا سخّرنا الجبال. ..} مى تواند تعليل براى {ذاالأيد...} باشد; يعنى، داوود(ع) شخصيتى نيرومند در عبادت بود، زيرا ما كوه ها را با او همراه كرديم تا در صبح و شام با وى به تسبيح بپردازند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 19 - 2

2 - تمامى پرندگان به خاطر تسبيح داوود ( ع ) ، پيوسته به او مراجعه مى كردند و با ايشان به تسبيح مى پرداختند .

و الطير محشورة كلّ له أوّاب

برداشت ياد شده مبتنى بر اين ديدگاه است كه لام در {له} براى تعليل و ضمير آن به داوود بازگردد و نيز با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه عطف بر آيه قبل بوده و در آن سخن از تسبيح كوه ها با داوود(ع) به ميان آمده است. قهراً مقصود از رجوع بسيار پرندگان به آن حضرت (له أوّاب) رفت و آمد بسيار با ايشان، براى همراهى با او جهت تسبيح خواهد بود.

تشويق به مطالعه قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 1

1 - تشويق پيامبر ( ص ) از سوى خداوند ، به مطالعه در ماجراى گروه متخاصم و شاكى در نزد داوود ( ع )

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

استفهام در {هل أتاك. ..} براى تحريض و تشويق مخاطب است.

تعليم زره سازى به داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 -

11 - 5

5 - آموزش صنعت زره سازى به داوود ( ع ) ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. أن اعمل س_بغ_ت و قدّر فى السرد

تقرب داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 7

7 - داوود ( ع ) ، بنده خالص و ارجمند خدا

عبدنا داود

از اضافه {عبد} به ضمير {نا} (اللّه) _ كه اضافه تشريفيه و مفيد تكريم است _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 4

4 - داوود ( ع ) ، داراى قرب و منزلت ويژه در پيشگاه خداوند

و إنّ له عندنا لزلفى

{الزلفى} به معناى قرب و منزلت است.

تقواى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

تكليف آل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ

- 34 - 13 - 10،14

10 - آل داوود ، موظف به انجام عمل صالح به منظور اداى شكر به درگاه خداوند

اعملوا ءال داود شكرًا

{اعملوا} مقول قول محذوف است و مفعول {اعملوا} چيزى همانند {عملاًصالحاً} محذوف بوده و {شكراً} مفعولٌ له آن مى باشد.

14 - آل داوود موظف به شكرگزارى به درگاه خداوند

اعملوا ءال داود شكرًا

بنابراين كه {شكراً} مفعولٌ به {اعملوا} باشد، {اعملوا} متضمن معناى {اشكروا} خواهد بود.

تكليف داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 7

7 - داوود ( ع ) و قومش ، به انجام اعمال صالح از سوى خداوند مأمور بودند .

و اعملوا ص_لحًا إنّى بما تعملون بصير

توبه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 22،26

22 - انابه و توبه داوود ( ع ) به درگاه خداوند ، پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و أناب

26 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله : { و ظنّ داود } أى علم و { أناب } أى تاب . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا روايت شده [كه فرمود:] {و ظنّ داود}; يعنى، دانست و {أناب}; يعنى، توبه كرد. ..}.

توصيه هاى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 14

14 - موعظه و رهنمود داوود ( ع ) به دو برادر متخاصم ، با توصيه به ايمان و نيك كردارى و پرهيز از تجاوز به حقوق يكديگر

و إنّ كثيرًا من الخلطاء ليبغى . ..

إلاّ الذين ءامنوا ... و قليل ما هم

بيان اين نكته مهم و كلى كه {بسيارى از شريكان در حق يكديگر ستم مى كنند و تنها مؤمنان نيك كردار چنين نيستند}; مى تواند نوعى رهنمود و موعظه از سوى داوود(ع) به دو برادر متخاصم باشد. گفتنى است كه درخواست رهنمود از داوود(ع) از سوى آن دو نفر (و اهدنا إلى سواء الصراط) مؤيد برداشت ياد شده است.

ثروت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 1

1 - سليمان ، وارث مقام ، امكانات و دارايى هاى داوود

و ورث سليم_ن داود

با توجه به آيه قبل (ما داوود و سليمان را به نحو يكسان از علم ويژه برخوردار كرديم) بايد اذعان كرد كه مراد از {ورث سليمان داود} چيزى از قبيل علم موهبتى نيست. علاوه بر اين، علوم موهبتى همانند نبوت _ برخلاف علوم اكتسابى _ اصولاً قابل انتقال نيست.

جنس منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 6

6 - { عن الرضا ( ع ) : . . .بعث اللّه عزّوجلّ إلى داود الملكين فتسوّرا المحراب . . . ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه خداوند عزّوجلّ دو فرشته را فرستاد تا از ديوار محراب داوود بالا رفتند و بر او وارد شدند. ..}.

جنگجويى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 5

5- داوود ( ع ) ، پيامبرى جنگوجو و رزمنده در ميدان هاى جنگ حق عليه باطل *

داود . .. و علّمن_ه صنعة

لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

آموزش صنعت اسلحه سازى و ساختن زره از سوى خداوند به داوود(ع)، حاكى از اين است كه آن حضرت، اهل رزم بوده و در ميدان هاى جنگ حضور مى يافت.

چوپانى در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 5

5 - وجود دامدارى و شغل چوپانى در عصر داوود ( ع )

له تسع و تسعون نعجة

حسن فرجام داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 5

5 - داوود ( ع ) ، برخوردار از حسن عاقبت و سرانجامى نيك

و حسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

حكمت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 10

10 _ سلطنت ، حكمت و علم داود

، عطاى خداوند به وى

و اتيه اللّه الملك و الحكمة و علّمه ممّا يشاء

حكومت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 10،15،26

10 _ سلطنت ، حكمت و علم داود ، عطاى خداوند به وى

و اتيه اللّه الملك و الحكمة و علّمه ممّا يشاء

15 _ داود ، حاكم الهى بنى اسرائيل ، پس از طالوت

انّ اللّه قد بعث لكم طالوت ملكاً . .. و قتل داود جالوت و اتيه اللّه الملك

كاربرد {واو} عاطفه به جاى {فاء}، با وجود اينكه اعطاى ملك به {داود} مترتب بر كشته شدن جالوت است، مى تواند اشاره به فاصله اين دو امر باشد، و اين فاصله ظاهراً مدّت زمان زمامدارى طالوت است.

26 _ كشته شدن جالوت ( سركرده كفر و طغيان ) به دست داود ، از عوامل اعطاى مُلك و سلطنت الهى به وى

و قتل داوُد جالوت و اتيه اللّه الملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 2

2 - داوود ( ع ) ، در دوران رسالت خويش رهبرى جامعه و مديريت اجتماعى را در دست داشت .

و شددنا ملكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 5

5 - داوود ( ع ) ، از سوى خدا مأمور حكومت و داورى ميان مردم برپايه حق

إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض فاحكم بين الناس بالحقّ

حمد داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 15 - 2

2 - حمد و ستايش داوود و سليمان به

درگاه خدا به خاطر برخوردارى از عنايت ويژه او

و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا و قالا الحمد للّه

خطر جنگ در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 7

7- مردمى كه با داوود ( ع ) زندگى مى كردند ، در معرض هجوم نظامى دشمن قرار داشتند .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

آيه شريفه در مقام امتنان بر مردمى است كه با داوود(ع) زندگى مى كردند; زيرا مخاطب {كم} دراين آيه آنان هستند. اين امتنان آن گاه صحيح است كه آنان در معرض هجوم دشمن و مبتلا شدن به خطرات آن باشند.

خلافت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 1

1 - خداوند ، داوود ( ع ) را جانشين خود در تدبير امور مردم قرار داد .

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

{خليفة} به معناى كسى است كه از ناحيه ديگرى و به جاى وى به تدبير امور مى پردازد و وقتى گفته شود: فلانى خليفه خدا در زمين است; يعنى، خداوند تدبير امور بندگانش را در زمين به او سپرده است (مجمع البيان، ذيل آيه).

خواسته هاى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 11

11 _ خداوند علومى را كه مشيّت او اقتضا مى كرد به داود آموخت .

و علّمه ممّا يشاء

خواسته هاى منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 6،10،11

6 - نزاع كنندگان

و شاكيان ، از داوود خواستند كه براساس حق و به دور از هرگونه افراط و ستمى درباره شان داورى كند .

فاحكم بيننا بالحقّ و لاتشطط

{شطط} در اصل به معناى تجاوز از حد و اندازه است و بيشترين كاربرد آن در معناى افراط، زياده روى و ستم مى باشد.

10 - نزاع كنندگان و شاكيان ، از داوود ( ع ) خواستار نماياندن راه درست زندگى به آنان

و اهدنا إلى سواء الصرط

{سواء} در اصل به معناى وسط و ميانه است. مقصود از آن در آيه شريفه، راه درست و ميانه و به دور از افراط و تفريط در زندگى است.

11 - نزاع كنندگان و شاكيان ، از داوود ( ع ) خواستند كه براى حل مشكلات و اختلافات اقتصادى آنها ، راه درست و ميانه را به آنان بياموزد .

و اهدنا إلى سواء الصرط

برداشت ياد شده براساس اين ديدگاه است كه درخواست هدايت به راه درست، ممكن است به موضوع مورد اختلافشان مربوط باشد كه از موضوعات اقتصادى است.

خويشاوندى منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 1

1 - وجود نسبت برادرى ميان دو فرد نزاع كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع )

إنّ ه_ذا أخى

دامدارى در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 5

5 - وجود دامدارى و شغل چوپانى در عصر داوود ( ع )

له تسع و تسعون نعجة

داود(ع) از صالحان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 85 - 3

3

_ ابراهيم، اسحاق، يعقوب، نوح، داوود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى، هارون، زكريا، يحيى، عيسى و الياس(ع) از صالحان بودند.

و وهبنا له . .. كل من الصلحين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 12

12 - داوود ( ع ) ، داورى عادل ، راهنمايى مطمئن در زندگى و مرجعى صالح براى رسيدگى به امور اجتماعى در نظر مردم عصر خود

هل أتي_ك نبؤا الخصم . .. إذ دخلوا على داود... خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بينن

داود(ع) از محسنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 84 - 8

8 _ نوح، ابراهيم، اسحاق، يعقوب، داوود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون(ع) از نيكوكاران هستند.

و من ذريته . .. و كذلك نجزى المحسنين

مشاراليه {كذلك} هم مى تواند هدايت باشد، كه از {هدينا} استفاده مى شود، و هم مى تواند كثرت ذريه صالح باشد، كه از {وهبنا} و {من ذريته} به دست مى آيد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

داود(ع) و خطا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 18،19،21،22،25

18 - استغفار داوود ( ع ) از پروردگار ، در پى گمان به رخ دادن اشتباهى در داورى ميان متخاصمان

و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

19 - داوود ( ع ) ، شيوه داورى خود درباره برادران متخاصم را خطا دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

در اين كه استغفار داوود(ع) درباره چه اشتباهى بود، ميان مفسران چند ديدگاه وجود دارد; از

جمله بهترين و موافق ترين آنها با آيه شريفه، مسأله نشنيدن دفاع برادر متهم و شتاب در داورى است. گفتنى است برخى از روايات مربوط به آيه، مؤيد همين برداشت است (تفسير برهان، ج 4، ص 45).

21 - به سجده افتادن داوود ( ع ) به درگاه خداوند پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و خرّ راكعًا

مقصود از {خرّ راكعاً} _ مطابق نظر بيشتر مفسران _ سجده است.

22 - انابه و توبه داوود ( ع ) به درگاه خداوند ، پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و أناب

25 - { عن الرضا ( ع ) : . . .بعث اللّه عزّوجلّ إلى داود الملكين فتسوّرا المحراب فقالا خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بيننا بالحقّ إنّ ه_ذا أخى له تسع و تسعون نعجة . . . فعجل داود ( ع ) على المدعى عليه فقال لقد ظلمك . . . و لم يسئل المدعى البيّنة على ذلك و لم يقبل على المدعى عليه فيقول له ما تقول فكان ه_ذا خطيئة رسم الحكم ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه خداوند عزّوجلّ دو فرشته را فرستاد تا از ديوار محراب داوود بالا رفتند و بر او وارد شدند و گفتند: دو نفر هستيم كه يكى بر ديگرى ستم كرده است; پس بين ما به حق داورى كن. يكى از آنان گفت: اين برادر من است كه 99 ميش دارد و... داوود در حكم عجله كرد و گفت: برادرت به تو ظلم كرده... و از مدعى بيّنه نخواست و به مدعا عليه هم نگفت تو چه مى گويى؟ و اين يك خطا

در شيوه دادرسى بود}.

داود(ع) و كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 4

4 _ داود و عيسى ( ع ) ، مأيوس از ايمان كفرپيشگان قوم خويش *

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

طرد ولعن كافران بنى اسرائيل از سوى داود و عيسى(ع) حكايت از يأس و نوميديشان از هدايت يافتن آن گروه دارد.

درخواست از داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 6

6 - نزاع كنندگان و شاكيان ، از داوود خواستند كه براساس حق و به دور از هرگونه افراط و ستمى درباره شان داورى كند .

فاحكم بيننا بالحقّ و لاتشطط

{شطط} در اصل به معناى تجاوز از حد و اندازه است و بيشترين كاربرد آن در معناى افراط، زياده روى و ستم مى باشد.

دعواى منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 4،5

4 - نزاع كنندگان و شاكيان ، مسأله مورد اختلاف خود را نزد داوود ( ع ) مطرح كردند .

خصمان بغى بعضنا على بعض

5 - نزاع كنندگان و شاكيان ، در حضور داوود ( ع ) مدعى متجاوز بودن يكى از آنان در حق ديگرى بودند .

خصمان بغى بعضنا على بعض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 2،3،6

2 - طرح دعوا و نزاع در حضور داوود ( ع ) ، از سوى برادرى كه صاحب يك ميش بود ، آغاز گرديد .

إنّ

ه_ذا أخى له تسع و تسعون نعجة

3 - طمع كردن برادر داراى 99 ميش به تنها ميش برادر خود ، ادعانامه برادر شاكى به حضور داوود ( ع )

و لى نعجة وحدة فقال أكفلنيها

تعبير {أكفلنيها} (كفالت آن را به من واگذار) كنايه از بخشش و هديه كردن است; يعنى، اين يك ميش را به من هديه كن.

6 - ادعاى مالك تنها ميش ، مبنى بر مغلوب شدنش در گفت وگو با برادر داراى 99 ميش ، در گرفتن حق خود

و عزّنى فى الخطاب

{عزّنى فى الخطاب}; يعنى، او در گفتوگو با من، مرا مغلوب ساخت و من از عهده بحث با او براى گرفتن حقّم برنمى آيم و تو اى داوود مرا يارى كن.

دعوت ازمردم دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 13

13- خداوند ، مردم عصر داوود ( ع ) را به شكرگزارى در برابر اعطاى نعمت اسلحه سازى به ايشان ، فرا خواند .

و علّمن_ه صنعة لبوس لكم . .. فهل أنتم ش_كرون

استفهام در جمله {فهل أنتم شاكرون}، متضمن معناى امر است.

دلايل نبوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 16

16- ساختن اسلحه و زره ، معجزه داوود ( ع ) و دليل نبوت او

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم ... فهل أنتم ش_كرون

نوع مفسران برآنند كه اين آيه و آيات پيشين، در مقام بيان معجزه هاى پيامبران گذشته و شواهد نبوت آنان است.

دلدارى به داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص -

38 - 22 - 3

3 - پى بردن نزاع كنندگان و شاكيان به وحشت داوود ( ع ) از ورودشان و دلدارى دادن آنان به آن حضرت

إذ دخلوا على داود ففزع منهم قالوا لاتخف

ديوار جايگاه اختصاصى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 4

4 - بالا رفتن نزاع كنندگان و شاكيان از ديوار جايگاه ويژه داوود ( ع )

إذ تسوّروا المحراب

{تسوّروا} از ماده {سور} (به معناى ديوار بلند) است و به كسى گفته مى شود كه دزدانه بر ديوارى بالا رود. به عنوان مثال {تسوّر فلان}; يعنى، فلانى به ديوار بالا رفت. واژه {محراب} نيز در دو معنا به كار مى رود: 1_ جايگاه پادشاهان و بهترين جاى منزل (قاموس المحيط); 2_ جايگاه امام جماعت. گفتنى است كه برداشت ياد شده براساس معناى نخست است.

ديوار محراب داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 5،6

5 - بالا رفتن نزاع كنندگان و شاكيان از ديوار محراب ( جايگاه عبادت ) داوود ( ع )

إذ تسوّروا المحراب

6 - { عن الرضا ( ع ) : . . .بعث اللّه عزّوجلّ إلى داود الملكين فتسوّرا المحراب . . . ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه خداوند عزّوجلّ دو فرشته را فرستاد تا از ديوار محراب داوود بالا رفتند و بر او وارد شدند. ..}.

ذكر قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 1

1- داستان داوود و سليمان ، شايسته ياد و يادآورى است .

و داود و

سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث

برداشت ياد شده مبتنى براين است كه {داود} مفعولٌ به براى فعل مقدرى، چون {اذكر} باشد (البته با حذف مضافى مانند {خبر}); يعنى، به ياد آور خبر داوود و سليمان را.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 4

4 - توصيه خداوند به پيامبراسلام مبنى بر يادآورى سرگذشت داوود پيامبر ، در دوران سخت رسالت خود

واذكر عبدنا داود

رسالت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 5

5 - داوود ( ع ) ، از سوى خدا مأمور حكومت و داورى ميان مردم برپايه حق

إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض فاحكم بين الناس بالحقّ

رهبرى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 2

2 - داوود ( ع ) ، در دوران رسالت خويش رهبرى جامعه و مديريت اجتماعى را در دست داشت .

و شددنا ملكه

زره سازى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 1،3،16،17

1- خداوند ، صنعت زره سازى را به داوود ( ع ) آموخت .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

{لبوس} در اصل به معناى لباسى است كه انسان را از هر چيز زشتى بپوشاند (مفردات راغب) و مقصود از آن در آيه شريفه به قرينه {لتحصنكم من بأسكم} (تا شما را از خطرات جنگ حفظ كند) مى تواند زره باشد. گفتنى است كه برخى از اهل لغت {لبوس} را به معناى {درع} (زره) گرفته اند(قاموس).

3- صنعت زره سازى ، از

دستاورد هاى داوود ( ع ) است .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

با توجه به اين كه آيات در مقام بر شمردن ويژگى هاى پيامبران و نيز لطف خاص خداوند به داوود(ع) است، چنين استفاده مى شود كه اين صنعت سابقه نداشته است و در غير اين صورت، ذكر اين مورد چندان مناسبتى نداشت.

16- ساختن اسلحه و زره ، معجزه داوود ( ع ) و دليل نبوت او

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم ... فهل أنتم ش_كرون

نوع مفسران برآنند كه اين آيه و آيات پيشين، در مقام بيان معجزه هاى پيامبران گذشته و شواهد نبوت آنان است.

17- { عن أبى عبداللّه ( ع ) إنّ أميرالمؤمنين ( ع ) قال : أوحى اللّه عزّوجلّ إلى الحديد أن لِنْ لعبدى داود فألان اللّه عزّوجلّ له الحديد فكان يعمل كل يوم درعاً ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: خداى عزّوجلّ به آهن وحى كرد كه براى بنده من داوود نرم شو، پس خداى عزّوجلّ آهن را براى او نرم كرد و او هر روز يك زره مى ساخت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 13

13 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) : إنّ أميرالمؤمنين ( صلى اللّه عليه ) قال : أوحى اللّه عزّوجلّ إلى داود ( ع ) : إنّك نعم العبد لولا أنّك تأكل من بيت المال و لاتعمل بيدك شيئاً ، قال : فبكى داود ( ع ) أربعين صباحاً فأوحى اللّه عزّوجلّ إلى الحديد : أن لِنْ لعبدى داود فألان اللّه عزّوجلّ له الحديد فكان يعمل

كلّ يوم درعاً فبيع ها بألف درهم فعمل ثلاثمأة و ستّين درعاً فباع ها بثلاثمأة و ستّين ألفاً و استغنى عن بيت المال ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: خداوند به داوود وحى كرد كه تو بنده خوبى هستى، جز اين كه از بيت المال ارتزاق مى كنى و با دست خود كار نمى كنى. داوود(ع) چهل روز گريست، سپس خداوند به آهن وحى كرد كه براى بنده ام داوود نرم شو و با اين وحى آهن را براى داود نرم كرد و داوود(ع) هر روز زرهى مى ساخت و آن را هزار درهم مى فروخت. او 360 زره ساخت و آنها را به 360 هزار درهم فروخت و از بيت المال بى نياز گشت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 1،2

1 - فرمان خداوند به داوود ( ع ) ، براى ساختن زره هاى كامل از آهن

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت

{أن} براى تفسير بوده و در نقش {أى} است; يعنى، ما آهن را براى داوود نرم ساختيم به اين معنا كه با آهن زره بساز. گفتنى است كه {سابغات} در لغت به معناى تام فراخ است (مفردات راغب) و صفت براى موصوف محذوف {دروع} مى باشد.

2 - ممكن شدن زره سازى براى داوود ( ع ) از آهن ، فلسفه نرم شدن آهن براى آن حضرت

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت

بنابراين كه {أن} مصدرى باشد، معنا چنين مى شود: ما آهن را براى داوود نرم كرديم، به منظور ساختن زره هايى كامل.

زمينه قدرت داود(ع)

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 12

12 - رجوع و توجه همواره داوود ( ع ) به خداوند در زندگى ، موجب قدرت و توانمندى او شد .

داود ذاالأيد إنّه أوّاب

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله {إنّه أوّاب} در مقام تعليل براى {ذاالأيد} است; يعنى، چون داوود(ع) بسيار متوجه خدا و پرمراجعه به او بود، صاحب قدرت و توانمند بود.

زيان كشتزار قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 5

5- داوود و سليمان ( ع ) ، در تطبيق و چگونگى پياده كردن حكم خدا در باره خسارت مزرعه تلف شده به وسيله گوسفندان ، اختلاف نظر داشتند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم و كنّا لحكمهم ش_هدين

نوع مفسران برآنند كه {ففهّمناها} مى رساند كه خداوند نظر سليمان را تأييد كرد. از سوى ديگر، جمله هاى {كنّا لحكمهم شاهدين} و {و كلاًّ آتينا حكماً و علماً} مى فهماند كه نظر هر دو براساس نظارت، حكم و علم الهى بوده است. جمع ميان اين دو سخن، به اين است كه بگوييم: اختلاف آن دو در حكم الهى نبود; بلكه در تطبيق و چگونگى پياده كردن آن بود.

سجده داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 21

21 - به سجده افتادن داوود ( ع ) به درگاه خداوند پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و خرّ راكعًا

مقصود از {خرّ راكعاً} _ مطابق نظر بيشتر

مفسران _ سجده است.

سلاحهاى دفاعى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 2

2- خداوند ، صنعت ساختن سلاح هاى دفاعى و بازدارنده را به داوود ( ع ) آموخت .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

يكى از موارد كاربرد واژه {لبوس}، مطلق {سلاح} است (لسان العرب); ولى با توجه به جمله {لتحصنكم من بأسكم} مقصود از آن سلاح هايى است كه جنبه دفاعى دارد و انسان را از ضربه هاى دشمن حفظ كرده و از هرگونه حمله بازمى دارد.

شكرگزارى آل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 13 - 14،18

14 - آل داوود موظف به شكرگزارى به درگاه خداوند

اعملوا ءال داود شكرًا

بنابراين كه {شكراً} مفعولٌ به {اعملوا} باشد، {اعملوا} متضمن معناى {اشكروا} خواهد بود.

18 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قوله تعالى { اعملوا آل داود شكراً } قال : كانوا ثمانين رجلاً و سبعين إمرأة ما أغبّ المحراب رجل واحد منهم يصلى فيه ;

از امام صادق(ع) درباره قول خداى تعالى {اعملوا آل داود شكراً} روايت شده كه فرمود: هشتاد مرد و هفتاد زن بودند كه هرگز مردى از آنان مواظبت بر نماز را در محل عبادت ترك نكرد [و بدين گونه شكر خود را انجام مى دادند]}.

صبر داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 5

5 - داوود ( ع ) ، مظهر صبر و مقاومت و الگوى صابران و بردباران تاريخ

واذكر عبدنا داود

توصيه شدن پيامبراسلام(ص) به يادآورى سرگذشت حضرت داوود(ع)،

مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

صفات داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 5

5- داوود ( ع ) ، پيامبرى جنگوجو و رزمنده در ميدان هاى جنگ حق عليه باطل *

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

آموزش صنعت اسلحه سازى و ساختن زره از سوى خداوند به داوود(ع)، حاكى از اين است كه آن حضرت، اهل رزم بوده و در ميدان هاى جنگ حضور مى يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 8

8 - داوود ( ع ) ، شخصيتى نيرومند و پرتوان

و اذكر عبدنا داود ذاالأيد

{أيد} به معناى قوت و شدت است و {ذاالأيد}; يعنى، صاحب قدرت و نيرومند.

طمع منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 3

3 - طمع كردن برادر داراى 99 ميش به تنها ميش برادر خود ، ادعانامه برادر شاكى به حضور داوود ( ع )

و لى نعجة وحدة فقال أكفلنيها

تعبير {أكفلنيها} (كفالت آن را به من واگذار) كنايه از بخشش و هديه كردن است; يعنى، اين يك ميش را به من هديه كن.

ظلم در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 4

4 - رواج ستم و تجاوز به حق ، در ميان بسيارى از شريكان در عصر داوود ( ع )

و إنّ كثيرًا من الخلطاء ليبغى بعضهم على بعض

عبادات آل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

15 - سبأ - 34 - 13 - 18

18 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) فى قوله تعالى { اعملوا آل داود شكراً } قال : كانوا ثمانين رجلاً و سبعين إمرأة ما أغبّ المحراب رجل واحد منهم يصلى فيه ;

از امام صادق(ع) درباره قول خداى تعالى {اعملوا آل داود شكراً} روايت شده كه فرمود: هشتاد مرد و هفتاد زن بودند كه هرگز مردى از آنان مواظبت بر نماز را در محل عبادت ترك نكرد [و بدين گونه شكر خود را انجام مى دادند]}.

عبرت از قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 2

2 - ماجراى گروه شكايت كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع ) ، درس آموز براى پيامبراسلام ( ص )

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

از تشويق شدن پيامبر(ص) به مطالعه در اين ماجرا، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

عبرت از قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 2

2 - ماجراى گروه شكايت كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع ) ، درس آموز براى پيامبراسلام ( ص )

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

از تشويق شدن پيامبر(ص) به مطالعه در اين ماجرا، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

عبوديت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 7

7 - داوود ( ع ) ، بنده خالص و ارجمند خدا

عبدنا داود

از اضافه {عبد} به ضمير {نا} (اللّه) _ كه اضافه تشريفيه و مفيد تكريم است _ برداشت ياد

شده به دست مى آيد.

عدالت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 6،12

6 - نزاع كنندگان و شاكيان ، از داوود خواستند كه براساس حق و به دور از هرگونه افراط و ستمى درباره شان داورى كند .

فاحكم بيننا بالحقّ و لاتشطط

{شطط} در اصل به معناى تجاوز از حد و اندازه است و بيشترين كاربرد آن در معناى افراط، زياده روى و ستم مى باشد.

12 - داوود ( ع ) ، داورى عادل ، راهنمايى مطمئن در زندگى و مرجعى صالح براى رسيدگى به امور اجتماعى در نظر مردم عصر خود

هل أتي_ك نبؤا الخصم . .. إذ دخلوا على داود... خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بينن

علم داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 10،11،12

10 _ سلطنت ، حكمت و علم داود ، عطاى خداوند به وى

و اتيه اللّه الملك و الحكمة و علّمه ممّا يشاء

11 _ خداوند علومى را كه مشيّت او اقتضا مى كرد به داود آموخت .

و علّمه ممّا يشاء

12 _ خداوند برخى دانش هاى درخواستى داود را به وى آموخت . *

و علّمه ممّا يشاء

چنانچه {من} در {ممّا يشاء} براى تبعيض باشد، مراد از ضمير فاعلى در {يشاء}، داود خواهد بود; نه اللّه. چون معنا ندارد خداوند چيزى را بخواهد ; ولى برخى از آن انجام پذيرد .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 3،7

3 - آگاهى داوود و سليمان ( ع ) به زبان پرندگان

و قال ي_أيّها الناس

علّمنا منطق الطير

7 - آگاهى داوود و سليمان ( ع ) به زبان پرندگان ، داراى اهميتى ويژه براى آنان در مقايسه با ساير امكانات

علّمنا منطق الطير و أوتينا من كلّ شىء

با اين كه {و أوتينا من كلّ شىء} شامل {منطق الطير} هم مى شود، اختصاص به ذكر يافتن و مقدم آوردن آن، نشانگر اهميت ويژه آن در مقايسه با ساير موهبت هاى الهى نسبت به داوود و سليمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 26

26 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله : { و ظنّ داود } أى علم و { أناب } أى تاب . . . ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خدا روايت شده [كه فرمود:] {و ظنّ داود}; يعنى، دانست و {أناب}; يعنى، توبه كرد. ..}.

علم لدنى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 4

4- داوود و سليمان ( ع ) ، داراى مقام قضاوت و برخوردار از علم خدا دادى

و داود و سليم_ن . .. و كلاًّ ءاتينا حكمًا و علمًا

عمل خير داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 15

15- انجام كار هاى خير ، مورد علاقه و سيره مستمر پيامبران الهى ، موسى ، هارون ، ابراهيم ، لوط ، اسحاق ، يعقوب ، نوح ، داوود ، سليمان ، ايوب ، اسماعيل ، ادريس ، ذوالكفل ، يونس ، زكريا ، و يحيى ( عليهم السلام ) بود .

و لقد ءاتينا

موسى و ه_رون . .. يحيى ... إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت

عمل صالح آل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 13 - 10

10 - آل داوود ، موظف به انجام عمل صالح به منظور اداى شكر به درگاه خداوند

اعملوا ءال داود شكرًا

{اعملوا} مقول قول محذوف است و مفعول {اعملوا} چيزى همانند {عملاًصالحاً} محذوف بوده و {شكراً} مفعولٌ له آن مى باشد.

عمل صالح داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 7

7 - داوود ( ع ) و قومش ، به انجام اعمال صالح از سوى خداوند مأمور بودند .

و اعملوا ص_لحًا إنّى بما تعملون بصير

فرزند داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 30 - 2

2 - سليمان ( ع ) ، فرزند حضرت داوود ( ع )

و وهبنا لداود سليم_ن

فضايل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 10،26

10 _ سلطنت ، حكمت و علم داود ، عطاى خداوند به وى

و اتيه اللّه الملك و الحكمة و علّمه ممّا يشاء

26 _ كشته شدن جالوت ( سركرده كفر و طغيان ) به دست داود ، از عوامل اعطاى مُلك و سلطنت الهى به وى

و قتل داوُد جالوت و اتيه اللّه الملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 86 - 3

3 _ ابراهيم، اسحاق، يعقوب، نوح، داوود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون(ع) پيامبرانى بودند كه بر همه مردم عصر

خويش برترى يافته بودند.

و وهبنا له إسحق و يعقوب . .. و كلا فضلنا على العلمين

برترى يافتن هر يك از پيامبران بر همه مردم _ كه در اولين نظر از كلمه {العالمين} به ذهن مى آيد _ مستلزم برترى يافتن هر يك از پيامبران بر ديگرى است. لذا نمى توان عموم {العالمين} را حقيقى دانست، بلكه داراى عموم عرفى بوده و ناظر به همه جوامع عصر خود آنهاست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 2،3،4،8

2- امتياز سليمان بر داوود ( ع ) ، در تشخيص حكم خسارت كشتزار تلف شده

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث . .. ففهّمن_ها سليم_ن

3- حضرت سليمان ( ع ) ، مورد توجه و عنايت خداوند ، حتى در زمان داوود ( ع )

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث . .. ففهّمن_ها سليم_ن

4- داوود و سليمان ( ع ) ، داراى مقام قضاوت و برخوردار از علم خدا دادى

و داود و سليم_ن . .. و كلاًّ ءاتينا حكمًا و علمًا

8- داوود ( ع ) برخوردار از مقام والا در پيشگاه خداوند و بهره مند از لطف ويژه او

و سخّرنا مع داود الجبال يسبّحن و الطير

از آن جايى كه خداوند، كوه ها و پرندگان را براى هم آوايى با داوود(ع) در تسبيح الهى تسخير و رام كرد _ با آن كه همه پديده ها در حال تسبيح او هستند _ مى تواند برداشت ياد شده را به دست آورد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 3،5،6،9

3 - آگاهى

داوود و سليمان ( ع ) به زبان پرندگان

و قال ي_أيّها الناس علّمنا منطق الطير

5 - آگاهى به گفتار پرندگان ، موهبتى الهى به داوود و سليمان

و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا . .. و قال ي_أيّها الناس علّمنا منطق الطير

6 - داوود و سليمان ، برخوردار از تمامى امكانات مورد نياز

و أوتينا من كلّ شىء

9 - الطاف الهى در حق داوود و سليمان ( ع ) ، الطافى آشكار براى همگان

و قال ي_أيّها الناس . .. إنّ ه_ذا لهو الفضل المبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 2،3،5،6،8،9،12،13

2 - داوود ( ع ) ، صاحب برترى و فضيلت بر ديگران

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً

{فضلاً} با توجه به معناى لغوى آن (زيادت از حد متوسط) مى تواند به معناى برترى باشد. هم چنين مى تواند به معناى اصطلاحى آن (نعمت و احسان) باشد. برداشت ياد شده بنابر معناى اول است.

3 - داوود ( ع ) ، داراى شرافت و امتيازى ويژه در پيشگاه خداوند

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً

{من} در {منّا} ابتدايى و متعلق به {آتينا} است. آوردن عبارت {منّا} _ به رغم اين كه جمله بى نياز از آن است _ براى تشريف بوده و حكايت از مقام و منزلت داوود(ع) در پيشگاه خداوند دارد.

5 - هم صدايى كوه ها با داوود ( ع ) در تسبيح گويى ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به آن حضرت

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه

جمله {يا جبال أوّبى معه}، بدل اشتمال و يا بدل كل از كل براى

{فضلاً} است. بنابراين معنا چنين مى شود: ما به داوود(ع) فضيلتى داديم و گفتيم اى كوه ها با او در تكرار تسبيح هم صدا باشيد.

6 - خداوند ، تسخيركننده پرندگان براى داوود ( ع )

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

بنابراين كه {الطير} عطف به {فضلاً} باشد، {ايتاى طير} به داوود(ع) به معناى مسخر بودن پرندگان براى داوود(ع) خواهد بود.

8 - هم صدايى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند ، فضيلتى اعطا شده از جانب خدا به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

9 - مسخر بودن پرندگان براى داوود ( ع ) ، فضيلتى اعطايى از جانب خدا به آن حضرت

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

12 - نرم شدن آهن براى حضرت داوود ( ع ) ، بدون استفاده از آلات ذوب فلز ، فضيلتى اعطايى از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و ألنّا له الحديد

13 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) : إنّ أميرالمؤمنين ( صلى اللّه عليه ) قال : أوحى اللّه عزّوجلّ إلى داود ( ع ) : إنّك نعم العبد لولا أنّك تأكل من بيت المال و لاتعمل بيدك شيئاً ، قال : فبكى داود ( ع ) أربعين صباحاً فأوحى اللّه عزّوجلّ إلى الحديد : أن لِنْ لعبدى داود فألان اللّه عزّوجلّ له الحديد فكان يعمل كلّ يوم درعاً فبيع ها بألف درهم فعمل ثلاثمأة و ستّين درعاً فباع ها بثلاثمأة و ستّين ألفاً و استغنى عن بيت المال ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود:

خداوند به داوود وحى كرد كه تو بنده خوبى هستى، جز اين كه از بيت المال ارتزاق مى كنى و با دست خود كار نمى كنى. داوود(ع) چهل روز گريست، سپس خداوند به آهن وحى كرد كه براى بنده ام داوود نرم شو و با اين وحى آهن را براى داود نرم كرد و داوود(ع) هر روز زرهى مى ساخت و آن را هزار درهم مى فروخت. او 360 زره ساخت و آنها را به 360 هزار درهم فروخت و از بيت المال بى نياز گشت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 5

5 - آموزش صنعت زره سازى به داوود ( ع ) ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. أن اعمل س_بغ_ت و قدّر فى السرد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 5،7،10

5 - داوود ( ع ) ، مظهر صبر و مقاومت و الگوى صابران و بردباران تاريخ

واذكر عبدنا داود

توصيه شدن پيامبراسلام(ص) به يادآورى سرگذشت حضرت داوود(ع)، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

7 - داوود ( ع ) ، بنده خالص و ارجمند خدا

عبدنا داود

از اضافه {عبد} به ضمير {نا} (اللّه) _ كه اضافه تشريفيه و مفيد تكريم است _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

10 - داوود ( ع ) ، در همه امور زندگى به خدا روى مى آورد و همواره او را مرجع خود مى دانست .

إنّه أوّاب

{أوّاب} (از ماده {اَوْبَ}) صيغه مبالغه و به معناى

{رجوع} است; يعنى، داوود(ع) بسيار مراجعه كننده به خدا و متوجه او بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 19 - 3

3 - تمامى پرندگان در خدمت داوود ( ع ) و در رفت و آمد بسيار ، با ايشان بودند .

و الطير محشورة كلّ له أوّاب

برداشت ياد شده بر اين اساس استوار است كه اوّاب بودن پرندگان براى تسبيح با داوود(ع) نباشد; بلكه اين رجوع و بازگشت مكرر و پيوسته، صرفاً به خاطر در خدمت او بودن باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 12

12 - داوود ( ع ) ، داورى عادل ، راهنمايى مطمئن در زندگى و مرجعى صالح براى رسيدگى به امور اجتماعى در نظر مردم عصر خود

هل أتي_ك نبؤا الخصم . .. إذ دخلوا على داود... خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بينن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 4

4 - داوود ( ع ) ، داراى قرب و منزلت ويژه در پيشگاه خداوند

و إنّ له عندنا لزلفى

{الزلفى} به معناى قرب و منزلت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 3

3 - داوود ( ع ) ، برخوردار از مقام و منزلت ويژه در پيشگاه خداوند

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

اعطاى مقام {خليفة اللهى} به داوود(ع)، گوياى حقيقت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 7

7 - داوود ، سليمان

، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع ، ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، از تقواپيشگان و نيك فرجامان بودند .

و اذكر داود . .. إسم_عيل و اليسع و ذاالكفل ... ه_ذا ذكر و إنّ للمتقين لحسن مئاب

{مئاب} به معناى مرجع و بازگشت است و منظور از {حسن مئاب} حسن عاقبت و سرانجام نيك است. گفتنى است كه برداشت ياد شده مبتنى بر اين است كه مقصود از {متقين} پيامبرانى باشد كه در آيات گذشته از آنان سخن گفته شد.

فلسفه زره سازى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 4

4- فنّ زره سازى داوود ( ع ) ، در جهت حفظ مردم از خطرات و پى آمد هاى جنگ بود .

داود . .. علّمن_ه صنعة لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

فوايد قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 49 - 4

4 - سرگذشت داوود ، سليمان ، ايوب ، ابراهيم ، اسحاق ، يعقوب ، اسماعيل ، اليسع و ذاالكفل ( عليهم السلام ) ، مايه ياد و يادآورى انسان ها

و اذكر داود . .. سليم_ن ... أيّوب ... إبرهيم و إسح_ق و يعقوب... إسم_عيل و اليسع

برداشت ياد شده از آن جا است كه {ه_ذا} مى تواند اشاره به مجموعه آياتى باشد كه درباره سرگذشت پيامبران ياد شده، سخن گفته است.

قدرت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 8،14

8 - داوود ( ع ) ، شخصيتى نيرومند و پرتوان

و

اذكر عبدنا داود ذاالأيد

{أيد} به معناى قوت و شدت است و {ذاالأيد}; يعنى، صاحب قدرت و نيرومند.

14 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : اليد فى كلام العرب القوّة و النعمة قال ( اللّه عزّوجلّ ) : { واذكر عبدنا داود ذاالأيد } . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: {يد} در كلام عرب همان قوت و نعمت است. .. . [خداوند عزّوجلّ] فرمود: {واذكر عبدنا داود ذاالأيد}...}.

قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 9

9 _ بعثت داود ( ع ) قبل از بعثت عيسى ( ع )

على لسان داود و عيسى ابن مريم

تقديم ذكر داود بر عيسى حاكى از سبقت زمانى حضرت داود است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 2،9،10،11

2- داورى داوود و سليمان ( ع ) ، در باره كشتزار چراشده در شبان گاه به وسيله گوسفندان مردم

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم

{نفش} به معناى چريدن حيوان در شب، بدون چوپان و يا بى اطلاع وى است.

9- { أحمدبن عمرالحلبى قال : سألت أباالحسن ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } قال : كان حكم داوود ( ع ) رقاب الغنم ، و الذى فهّم اللّه عزّوجلّ سليمان ( ع ) أن احكم لصاحب الحرث باللبن و الصوف ذلك العام كلّه ;

احمدبن عمر حلبى گويد: از امام ابى الحسن(ع) در باره سخن خداوند عزّوجلّ {و داود

و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} سؤال كردم، فرمود: حكم داوود(ع) دادن گوسفندان به صاحب زراعت بود و چيزى را كه خداوند به سليمان فهماند، اين بود كه براى صاحب زراعت حكم كن تا شير و پشم گوسفندان در كلّ آن سال براى او باشد}.

10- { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان فى بنى اسرائيل رجل له كرم و نفشت فيه غنم رجل آخر بالليل و قضمته و أفسدته فجاء صاحب الكرم إلى داود فاستعدى على صاحب الغنم فقال داود ( ع ) : إذهبا إلى سليمان ( ع ) ليحكم بينكما فذهبا إليه فقال : سليمان إن كانت الغنم أكلت الأصل و الفرع فعلى صاحب الغنم أن يدفع إلى صاحب الكرم الغنم و ما فى بطن ها و إن كانت ذهبت بالفرع و لم تذهب بالأصل فإنّه يدفع ولد ها إلى صاحب الكرم و كان ه_ذا حكم داود . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده: مردى از بنى اسرائيل داراى تاكستانى بود، گوسفندان فردى شبان گاه وارد آن شدند و آن را خوردند و تباه كردند . .. صاحب تاكستان از صاحب گوسفندان نزد داوود شكايت برد، او گفت: نزد سليمان برويد تا ميان شما داورى كند. پس نزد سليمان رفتند، وى گفت: اگر گوسفند اصل و فرع تاك را خورده، پس بر صاحب گوسفند است كه بايد گوسفند و بچه در شكم او را به صاحب تاك بدهد و اگر فرع درخت را خورده و اصل درخت باقى است، بچه گوسفند را به صاحب تاكستان بدهد و نظر داوود هم همين بود...}.

11- { عن أبى عبداللّه ( ع )

( فى ) قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } . . . قال : إنّه كان أوحى اللّه عزّوجلّ إلى النبيين قبل داود إلى أن بعث اللّه داود ( ع ) أى غنم نفشت فى الحرث فلصاحب الحرث رقاب الغنم . . . فحكم داود ( ع ) بما حكمت به الأنبياء ( ع ) من قبله و أوحى اللّه عزّوجلّ إلى سليمان ( ع ) أى غنم نفشت فى الزرع فليس لصاحب الزرع إلاّ ما خرج من بطون ها و كذلك جرت السنّة بعد سليمان } ;

از امام صادق(ع) [در باره] قول خداى عزّوجلّ {و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} روايت شده . .. كه فرمود: همانا خداى عزّوجلّ به پيامبران قبل از داوود _ تا زمانى كه او را برانگيخت _ وحى نموده بود كه هر گوسفندى شبانه وارد زراعتى شود، براى صاحب زراعت است كه آن گوسفند را به تملك خود درآورد ... پس داوود به همان حكم پيامبران پيش از خودحكم داد و خداى عزّوجلّ به سليمان وحى نمود: هر گوسفندى كه شبانه وارد زراعتى شود، صاحب زراعت حقى ندارد; مگر به چيزى (بچه اى) كه از شكم آن بيرون مى آيد و بعد از سليمان همين سنت جريان داشت...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 1،4،7

1- خداوند ، صنعت زره سازى را به داوود ( ع ) آموخت .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

{لبوس} در اصل به معناى لباسى است كه انسان را از هر چيز زشتى بپوشاند (مفردات

راغب) و مقصود از آن در آيه شريفه به قرينه {لتحصنكم من بأسكم} (تا شما را از خطرات جنگ حفظ كند) مى تواند زره باشد. گفتنى است كه برخى از اهل لغت {لبوس} را به معناى {درع} (زره) گرفته اند(قاموس).

4- فنّ زره سازى داوود ( ع ) ، در جهت حفظ مردم از خطرات و پى آمد هاى جنگ بود .

داود . .. علّمن_ه صنعة لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

7- مردمى كه با داوود ( ع ) زندگى مى كردند ، در معرض هجوم نظامى دشمن قرار داشتند .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم

آيه شريفه در مقام امتنان بر مردمى است كه با داوود(ع) زندگى مى كردند; زيرا مخاطب {كم} دراين آيه آنان هستند. اين امتنان آن گاه صحيح است كه آنان در معرض هجوم دشمن و مبتلا شدن به خطرات آن باشند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 6

6 - خداوند ، تسخيركننده پرندگان براى داوود ( ع )

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

بنابراين كه {الطير} عطف به {فضلاً} باشد، {ايتاى طير} به داوود(ع) به معناى مسخر بودن پرندگان براى داوود(ع) خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 1،2،3

1 - فرمان خداوند به داوود ( ع ) ، براى ساختن زره هاى كامل از آهن

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت

{أن} براى تفسير بوده و در نقش {أى} است; يعنى، ما آهن را براى داوود نرم ساختيم به اين معنا كه با آهن

زره بساز. گفتنى است كه {سابغات} در لغت به معناى تام فراخ است (مفردات راغب) و صفت براى موصوف محذوف {دروع} مى باشد.

2 - ممكن شدن زره سازى براى داوود ( ع ) از آهن ، فلسفه نرم شدن آهن براى آن حضرت

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت

بنابراين كه {أن} مصدرى باشد، معنا چنين مى شود: ما آهن را براى داوود نرم كرديم، به منظور ساختن زره هايى كامل.

3 - فرمان خداوند به داوود ( ع ) براى ساختن زره هايى با حلقه هاى متناسب و به اندازه از آهن

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت و قدّر فى السرد

{سرد}; يعنى، {نسج} و بافت (المنجد) و به معناى سوراخ هاى خشن مثل حلقه هاى آهنى است (مفردات راغب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 13،21،25

13 - برادر مظلوم و داراى يك ميش ، مورد دلدارى داوود ( ع ) قرار گرفت .

و إنّ كثيرًا من الخلطاء ليبغى . .. إلاّ الذين ءامنوا ... و قليل ما هم

از ظاهر آيه استفاده مى شود كه سخن داوود(ع) براى دلدارى به برادر مظلوم بوده است.

21 - به سجده افتادن داوود ( ع ) به درگاه خداوند پس از گمان خطا كردنش در داورى ميان برادران متخاصم

و خرّ راكعًا

مقصود از {خرّ راكعاً} _ مطابق نظر بيشتر مفسران _ سجده است.

25 - { عن الرضا ( ع ) : . . .بعث اللّه عزّوجلّ إلى داود الملكين فتسوّرا المحراب فقالا خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بيننا بالحقّ إنّ ه_ذا أخى له تسع و تسعون نعجة .

. . فعجل داود ( ع ) على المدعى عليه فقال لقد ظلمك . . . و لم يسئل المدعى البيّنة على ذلك و لم يقبل على المدعى عليه فيقول له ما تقول فكان ه_ذا خطيئة رسم الحكم ;

از امام رضا(ع) روايت شده كه خداوند عزّوجلّ دو فرشته را فرستاد تا از ديوار محراب داوود بالا رفتند و بر او وارد شدند و گفتند: دو نفر هستيم كه يكى بر ديگرى ستم كرده است; پس بين ما به حق داورى كن. يكى از آنان گفت: اين برادر من است كه 99 ميش دارد و... داوود در حكم عجله كرد و گفت: برادرت به تو ظلم كرده... و از مدعى بيّنه نخواست و به مدعا عليه هم نگفت تو چه مى گويى؟ و اين يك خطا در شيوه دادرسى بود}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 2

2 - خداوند ، از لغزش داوود ( ع ) در امر داورى ميان دو گروه متخاصم درگذشت و او را مورد آمرزش قرار داد .

فغفرنا له ذلك

{ذلك} اشاره به لغزش مربوط به داورى ميان دو گروه متخاصم دارد.

قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 89 - 2

2 _ نوح، ابراهيم، اسحاق، يعقوب، داوود، يوسف، موسى و هارون(ع) بهره مند از تعاليم آسمانى (كتاب) و داراى منصب قضاوت و مقام نبوت بودند.

أولئك الذين ءاتينهم الكتب و الحكم و النبوة

{أولئك} اشاره به انبياى مذكور در آيات قبل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21

- 78 - 2،5،7،8،9،10

2- داورى داوود و سليمان ( ع ) ، در باره كشتزار چراشده در شبان گاه به وسيله گوسفندان مردم

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم

{نفش} به معناى چريدن حيوان در شب، بدون چوپان و يا بى اطلاع وى است.

5- داوود و سليمان ( ع ) ، در تطبيق و چگونگى پياده كردن حكم خدا در باره خسارت مزرعه تلف شده به وسيله گوسفندان ، اختلاف نظر داشتند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم و كنّا لحكمهم ش_هدين

نوع مفسران برآنند كه {ففهّمناها} مى رساند كه خداوند نظر سليمان را تأييد كرد. از سوى ديگر، جمله هاى {كنّا لحكمهم شاهدين} و {و كلاًّ آتينا حكماً و علماً} مى فهماند كه نظر هر دو براساس نظارت، حكم و علم الهى بوده است. جمع ميان اين دو سخن، به اين است كه بگوييم: اختلاف آن دو در حكم الهى نبود; بلكه در تطبيق و چگونگى پياده كردن آن بود.

7- داوود و سليمان ( ع ) ، از مقام قضاوت در ميان مردم عصرخويش برخوردار بودند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث

8- { عن أبى جعفر ( ع ) فى قول اللّه تبارك و تعالى : { داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث . . . } قال لم يحكما إنّما كانا يتناظران ففهّمها سليمان . . . ;

از امام باقر(ع) در باره قول خداى _ تبارك و تعالى _ {و داوود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث. ..} روايت شده كه فرمود: داوود و سليمان(ع) داورى نكردند، تنها مشغول

مناظره بودند كه خدا حكم واقعه را به سليمان تفهيم كرد}.

9- { أحمدبن عمرالحلبى قال : سألت أباالحسن ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } قال : كان حكم داوود ( ع ) رقاب الغنم ، و الذى فهّم اللّه عزّوجلّ سليمان ( ع ) أن احكم لصاحب الحرث باللبن و الصوف ذلك العام كلّه ;

احمدبن عمر حلبى گويد: از امام ابى الحسن(ع) در باره سخن خداوند عزّوجلّ {و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} سؤال كردم، فرمود: حكم داوود(ع) دادن گوسفندان به صاحب زراعت بود و چيزى را كه خداوند به سليمان فهماند، اين بود كه براى صاحب زراعت حكم كن تا شير و پشم گوسفندان در كلّ آن سال براى او باشد}.

10- { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان فى بنى اسرائيل رجل له كرم و نفشت فيه غنم رجل آخر بالليل و قضمته و أفسدته فجاء صاحب الكرم إلى داود فاستعدى على صاحب الغنم فقال داود ( ع ) : إذهبا إلى سليمان ( ع ) ليحكم بينكما فذهبا إليه فقال : سليمان إن كانت الغنم أكلت الأصل و الفرع فعلى صاحب الغنم أن يدفع إلى صاحب الكرم الغنم و ما فى بطن ها و إن كانت ذهبت بالفرع و لم تذهب بالأصل فإنّه يدفع ولد ها إلى صاحب الكرم و كان ه_ذا حكم داود . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده: مردى از بنى اسرائيل داراى تاكستانى بود، گوسفندان فردى شبان گاه وارد آن شدند و آن را خوردند و تباه كردند . .. صاحب

تاكستان از صاحب گوسفندان نزد داوود شكايت برد، او گفت: نزد سليمان برويد تا ميان شما داورى كند. پس نزد سليمان رفتند، وى گفت: اگر گوسفند اصل و فرع تاك را خورده، پس بر صاحب گوسفند است كه بايد گوسفند و بچه در شكم او را به صاحب تاك بدهد و اگر فرع درخت را خورده و اصل درخت باقى است، بچه گوسفند را به صاحب تاكستان بدهد و نظر داوود هم همين بود...}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 2

2- امتياز سليمان بر داوود ( ع ) ، در تشخيص حكم خسارت كشتزار تلف شده

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث . .. ففهّمن_ها سليم_ن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 7

7 - خداوند به داوود ( ع ) ، منطقى نيرومند در شناساندن حق و باطل و نيز توانايى بر فيصله دادن به نزاع ها و خصومت ها اعطا كرد .

و ءاتين_ه . .. فصل الخطاب

{فصل} مصدر و به معناى چيزى را از چيز ديگرى جدا كردن و نيز فيصله دادن نزاع ها و خصومت ها آمده است. اگر مراد آيه معناى اول باشد، كلمه {خطاب} به معناى سخن بوده و مقصود از {فصل خطاب} سخن جدا كننده حق از باطل و شناساننده صواب از ناصواب خواهد بود. و اگر معناى دوم مراد باشد، واژه {خطاب} به معناى خصومت و نزاع بوده و مقصود از {فصل خطاب} رفع خصومت ها و فيصله دادن به نزاع ها خواهد بود.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 1،16،18،19،25

1 - حكم داوود ( ع ) ، به ظالمانه بودن كار صاحب 99 ميش در طمع كردن به تنها ميش برادرش

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك إلى نعاجه

16 - داوود ( ع ) ، ماجراى دادخواهى برادران داراى ميش و داورى ميان آنان را ، يك آزمايش الهى دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه

18 - استغفار داوود ( ع ) از پروردگار ، در پى گمان به رخ دادن اشتباهى در داورى ميان متخاصمان

و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

19 - داوود ( ع ) ، شيوه داورى خود درباره برادران متخاصم را خطا دانست .

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك . .. و ظنّ داود أنّما فتنّ_ه فاستغفر ربّه

در اين كه استغفار داوود(ع) درباره چه اشتباهى بود، ميان مفسران چند ديدگاه وجود دارد; از جمله بهترين و موافق ترين آنها با آيه شريفه، مسأله نشنيدن دفاع برادر متهم و شتاب در داورى است. گفتنى است برخى از روايات مربوط به آيه، مؤيد همين برداشت است (تفسير برهان، ج 4، ص 45).

25 - { عن الرضا ( ع ) : . . .بعث اللّه عزّوجلّ إلى داود الملكين فتسوّرا المحراب فقالا خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بيننا بالحقّ إنّ ه_ذا أخى له تسع و تسعون نعجة . . . فعجل داود ( ع ) على المدعى عليه فقال لقد ظلمك . . . و لم يسئل المدعى البيّنة على ذلك و لم يقبل على المدعى عليه فيقول له ما تقول فكان ه_ذا خطيئة رسم الحكم ;

از

امام رضا(ع) روايت شده كه خداوند عزّوجلّ دو فرشته را فرستاد تا از ديوار محراب داوود بالا رفتند و بر او وارد شدند و گفتند: دو نفر هستيم كه يكى بر ديگرى ستم كرده است; پس بين ما به حق داورى كن. يكى از آنان گفت: اين برادر من است كه 99 ميش دارد و... داوود در حكم عجله كرد و گفت: برادرت به تو ظلم كرده... و از مدعى بيّنه نخواست و به مدعا عليه هم نگفت تو چه مى گويى؟ و اين يك خطا در شيوه دادرسى بود}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 25 - 2

2 - خداوند ، از لغزش داوود ( ع ) در امر داورى ميان دو گروه متخاصم درگذشت و او را مورد آمرزش قرار داد .

فغفرنا له ذلك

{ذلك} اشاره به لغزش مربوط به داورى ميان دو گروه متخاصم دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 5

5 - داوود ( ع ) ، از سوى خدا مأمور حكومت و داورى ميان مردم برپايه حق

إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض فاحكم بين الناس بالحقّ

كتاب آسمانى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 105 - 13

13- { عن عبداللّه بن سنان عن أبى عبداللّه ( ع ) انه سأله عن قول اللّه عزّوجلّ : { و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر } ما الزبور و ما الذكر ؟ قال : الذكر عنداللّه ، والزبور الذى أنزل على داود ;

از عبداللّه بن سنان

نقل شده كه از امام صادق(ع) در باره قول خداى عزّوجلّ {و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر} پرسيد زبور چيست ذكر كدام است؟ فرمود: ذكر نزد خدا است و زبور آن است كه بر داوود نازل شده است}.

كتاب داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 163 - 14

14 _ حضرت داود ( ع ) از پيامبران پس از نوح ( ع ) و داراى كتابى از جانب خدا به نام زبور

و ءاتينا داود زبوراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 55 - 12

12- { [ النبى ( ص ) ] قال : . . . أمّا العشرون : أنزل الزبور على داود فى عشرين يوماً خلون من شهر رمضان و ذلك قوله فى القرآن : { و آتينا داود زبوراً } . . . ;

پيامبر(ص)] فرمود: . .. اما بيست ... مقصود بيستم ماه رمضان است كه در آن زبور بر داوود نازل شد و اين سخن خدا در قرآن است كه مى فرمايد: و آتينا داود زبوراً...}.

كشتزار قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 2،3،9،10،11

2- داورى داوود و سليمان ( ع ) ، در باره كشتزار چراشده در شبان گاه به وسيله گوسفندان مردم

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم

{نفش} به معناى چريدن حيوان در شب، بدون چوپان و يا بى اطلاع وى است.

3- داوود و سليمان ( ع ) ، در باره خسارت مزرعه تلف شده

به وسيله گوسفندان ، به مشورت پرداختند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم

برداشت ياد شده بدين احتمال است كه {يحكمان} با صيغه تثنيه، اشاره به مشورت داوود و سليمان داشته باشد، چه اين كه حكم هر يك به صورت استقلالى در يك واقعه، بعيد به نظر مى رسد.

9- { أحمدبن عمرالحلبى قال : سألت أباالحسن ( ع ) عن قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } قال : كان حكم داوود ( ع ) رقاب الغنم ، و الذى فهّم اللّه عزّوجلّ سليمان ( ع ) أن احكم لصاحب الحرث باللبن و الصوف ذلك العام كلّه ;

احمدبن عمر حلبى گويد: از امام ابى الحسن(ع) در باره سخن خداوند عزّوجلّ {و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} سؤال كردم، فرمود: حكم داوود(ع) دادن گوسفندان به صاحب زراعت بود و چيزى را كه خداوند به سليمان فهماند، اين بود كه براى صاحب زراعت حكم كن تا شير و پشم گوسفندان در كلّ آن سال براى او باشد}.

10- { عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : كان فى بنى اسرائيل رجل له كرم و نفشت فيه غنم رجل آخر بالليل و قضمته و أفسدته فجاء صاحب الكرم إلى داود فاستعدى على صاحب الغنم فقال داود ( ع ) : إذهبا إلى سليمان ( ع ) ليحكم بينكما فذهبا إليه فقال : سليمان إن كانت الغنم أكلت الأصل و الفرع فعلى صاحب الغنم أن يدفع إلى صاحب الكرم الغنم و ما فى بطن ها و إن كانت ذهبت بالفرع و لم تذهب بالأصل

فإنّه يدفع ولد ها إلى صاحب الكرم و كان ه_ذا حكم داود . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده: مردى از بنى اسرائيل داراى تاكستانى بود، گوسفندان فردى شبان گاه وارد آن شدند و آن را خوردند و تباه كردند . .. صاحب تاكستان از صاحب گوسفندان نزد داوود شكايت برد، او گفت: نزد سليمان برويد تا ميان شما داورى كند. پس نزد سليمان رفتند، وى گفت: اگر گوسفند اصل و فرع تاك را خورده، پس بر صاحب گوسفند است كه بايد گوسفند و بچه در شكم او را به صاحب تاك بدهد و اگر فرع درخت را خورده و اصل درخت باقى است، بچه گوسفند را به صاحب تاكستان بدهد و نظر داوود هم همين بود...}.

11- { عن أبى عبداللّه ( ع ) ( فى ) قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } . . . قال : إنّه كان أوحى اللّه عزّوجلّ إلى النبيين قبل داود إلى أن بعث اللّه داود ( ع ) أى غنم نفشت فى الحرث فلصاحب الحرث رقاب الغنم . . . فحكم داود ( ع ) بما حكمت به الأنبياء ( ع ) من قبله و أوحى اللّه عزّوجلّ إلى سليمان ( ع ) أى غنم نفشت فى الزرع فليس لصاحب الزرع إلاّ ما خرج من بطون ها و كذلك جرت السنّة بعد سليمان } ;

از امام صادق(ع) [در باره] قول خداى عزّوجلّ {و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} روايت شده . .. كه فرمود: همانا خداى عزّوجلّ به پيامبران قبل از داوود _ تا زمانى كه او

را برانگيخت _ وحى نموده بود كه هر گوسفندى شبانه وارد زراعتى شود، براى صاحب زراعت است كه آن گوسفند را به تملك خود درآورد ... پس داوود به همان حكم پيامبران پيش از خودحكم داد و خداى عزّوجلّ به سليمان وحى نمود: هر گوسفندى كه شبانه وارد زراعتى شود، صاحب زراعت حقى ندارد; مگر به چيزى (بچه اى) كه از شكم آن بيرون مى آيد و بعد از سليمان همين سنت جريان داشت...}.

كيفيت زره سازى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 3

3 - فرمان خداوند به داوود ( ع ) براى ساختن زره هايى با حلقه هاى متناسب و به اندازه از آهن

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت و قدّر فى السرد

{سرد}; يعنى، {نسج} و بافت (المنجد) و به معناى سوراخ هاى خشن مثل حلقه هاى آهنى است (مفردات راغب).

لعن داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 1،2،11،13،15

1 _ كافران بنى اسرائيل با نفرين داود ( ع ) و عيسى ( ع ) به لعنت و دورى از رحمت خداوند گرفتار شدند .

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى

فاعل محذوف از {لعن} داود(ع) و عيسى(ع) مى باشد. بنابراين جمله {لعن ... على لسان داود و عيسى} به اين معناست كه كافران بنى اسرائيل مورد لعنت داود(ع) و عيسى(ع) قرار گرفتند گفتنى است، آنگاه كه لعنت بر زبان انسان جارى شود به معناى درخواست انقطاع از رحمت الهى از لعنت شونده است.

2 _ داود و عيسى

( ع ) ، پيام آوران لعن و نفرين الهى بر كافران بنى اسرائيل *

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

بدان احتمال كه فاعل محذوف {لعن}، اللّه باشد. گفتنى است كه لعنت خداوند نسبت به كافران بنى اسرائيل بر لسان داود(ع) و عيسى(ع) به معناى ابلاغ لعنت خداوند به واسطه آن پيامبران است.

11 _ گرفتارى كافران بنى اسرائيل به لعنت داود و عيسى ( ع ) ، برخاسته از عصيان پيشگى و تجاوزگرى آنان

لعن الذين كفروا . .. ذلك بما عصوا و كانوا يعتدون

در برداشت فوق {ذلك} اشاره به {لعنت} گرفته شده است.

13 _ مردم ايله ( گروهى از بنى اسرائيل ) ، مورد لعن حضرت داود ، به دليل عصيان در برابر خدا درباره شنبه

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود

از امام باقر(ع) در توضيح آيه فوق روايت شده: اما داود فلعن اهل ايلة لما اعتدوا فى سبتهم . .. .

_______________________________

تفسير تبيان، ج 3، ص 609; نورالثقلين، ج 1، ص 661، ح 315.

15 _ مسخ گروهى از بنى اسرائيل بصورت خوك ، در اثر لعن حضرت داود ( ع ) و بصورت ميمون ، در اثر لعن حضرت عيسى ( ع )

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى

از امام صادق(ع) درباره آيه فوق روايت شده: الخنازير على لسان داود(ع) و القردة على لسان عيسى ابن مريم(ع).

_______________________________

كافى، ج 8، ص 200، ح 240; نورالثقلين، ج 1، ص 660، ح 311.

مالكيت خصوصى در دوران داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 23 - 4

4 -

وجود مالكيت شخصى در عصر داوود ( ع ) و مشروع بودن آن

له تسع و تسعون نعجة و لى نعجة وحدة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 3

3 - محترم بودن مالكيت شخصى در عصر داوود ( ع )

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك إلى نعاجه

انتقاد نكردن از داشتن 99 ميش و ظالمانه دانستن تصاحب تنها ميش برادر، گوياى برداشت ياد شده است.

مبانى قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 11

11- { عن أبى عبداللّه ( ع ) ( فى ) قول اللّه عزّوجلّ : { و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث } . . . قال : إنّه كان أوحى اللّه عزّوجلّ إلى النبيين قبل داود إلى أن بعث اللّه داود ( ع ) أى غنم نفشت فى الحرث فلصاحب الحرث رقاب الغنم . . . فحكم داود ( ع ) بما حكمت به الأنبياء ( ع ) من قبله و أوحى اللّه عزّوجلّ إلى سليمان ( ع ) أى غنم نفشت فى الزرع فليس لصاحب الزرع إلاّ ما خرج من بطون ها و كذلك جرت السنّة بعد سليمان } ;

از امام صادق(ع) [در باره] قول خداى عزّوجلّ {و داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث} روايت شده . .. كه فرمود: همانا خداى عزّوجلّ به پيامبران قبل از داوود _ تا زمانى كه او را برانگيخت _ وحى نموده بود كه هر گوسفندى شبانه وارد زراعتى شود، براى صاحب زراعت است كه آن گوسفند را به تملك خود درآورد ...

پس داوود به همان حكم پيامبران پيش از خودحكم داد و خداى عزّوجلّ به سليمان وحى نمود: هر گوسفندى كه شبانه وارد زراعتى شود، صاحب زراعت حقى ندارد; مگر به چيزى (بچه اى) كه از شكم آن بيرون مى آيد و بعد از سليمان همين سنت جريان داشت...}.

محدوده حكومت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 35 - 16

16 - { عن أبى جعفر ( ع ) قال : . . .و أمّا داود فملك ما بين الشامات إلى بلاد الإصطخر و كذلك كان ملك سليمان . . . ;

از امام باقر(ع) روايت شده كه فرمود: . ..محدوده پادشاهى داوود ما بين شامات تا بلاد اصطخر بوده است و همچنين پادشاهى سليمان...}.

محمد(ص) و قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 17 - 6

6 - آشنايى قبلى پيامبراسلام ( ص ) از سرگذشت حضرت داوود ( ع )

و اذكر عبدنا داود

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه لازمه يادكرد، آشنايى است.

مشورت سليمان(ع) با داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 3

3- داوود و سليمان ( ع ) ، در باره خسارت مزرعه تلف شده به وسيله گوسفندان ، به مشورت پرداختند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث إذ نفشت فيه غنم القوم

برداشت ياد شده بدين احتمال است كه {يحكمان} با صيغه تثنيه، اشاره به مشورت داوود و سليمان داشته باشد، چه اين كه حكم هر يك به صورت استقلالى در يك واقعه،

بعيد به نظر مى رسد.

معجزه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 16

16- ساختن اسلحه و زره ، معجزه داوود ( ع ) و دليل نبوت او

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس لكم ... فهل أنتم ش_كرون

نوع مفسران برآنند كه اين آيه و آيات پيشين، در مقام بيان معجزه هاى پيامبران گذشته و شواهد نبوت آنان است.

معلم داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 80 - 1،2

1- خداوند ، صنعت زره سازى را به داوود ( ع ) آموخت .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

{لبوس} در اصل به معناى لباسى است كه انسان را از هر چيز زشتى بپوشاند (مفردات راغب) و مقصود از آن در آيه شريفه به قرينه {لتحصنكم من بأسكم} (تا شما را از خطرات جنگ حفظ كند) مى تواند زره باشد. گفتنى است كه برخى از اهل لغت {لبوس} را به معناى {درع} (زره) گرفته اند(قاموس).

2- خداوند ، صنعت ساختن سلاح هاى دفاعى و بازدارنده را به داوود ( ع ) آموخت .

داود . .. و علّمن_ه صنعة لبوس

يكى از موارد كاربرد واژه {لبوس}، مطلق {سلاح} است (لسان العرب); ولى با توجه به جمله {لتحصنكم من بأسكم} مقصود از آن سلاح هايى است كه جنبه دفاعى دارد و انسان را از ضربه هاى دشمن حفظ كرده و از هرگونه حمله بازمى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 6،7

6 - خداوند ، به داوود ( ع ) حكمت آموخت

.

و ءاتين_ه الحكمة

7 - خداوند به داوود ( ع ) ، منطقى نيرومند در شناساندن حق و باطل و نيز توانايى بر فيصله دادن به نزاع ها و خصومت ها اعطا كرد .

و ءاتين_ه . .. فصل الخطاب

{فصل} مصدر و به معناى چيزى را از چيز ديگرى جدا كردن و نيز فيصله دادن نزاع ها و خصومت ها آمده است. اگر مراد آيه معناى اول باشد، كلمه {خطاب} به معناى سخن بوده و مقصود از {فصل خطاب} سخن جدا كننده حق از باطل و شناساننده صواب از ناصواب خواهد بود. و اگر معناى دوم مراد باشد، واژه {خطاب} به معناى خصومت و نزاع بوده و مقصود از {فصل خطاب} رفع خصومت ها و فيصله دادن به نزاع ها خواهد بود.

مقام قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 4

4- داوود و سليمان ( ع ) ، داراى مقام قضاوت و برخوردار از علم خدا دادى

و داود و سليم_ن . .. و كلاًّ ءاتينا حكمًا و علمًا

مقامات داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 89 - 2

2 _ نوح، ابراهيم، اسحاق، يعقوب، داوود، يوسف، موسى و هارون(ع) بهره مند از تعاليم آسمانى (كتاب) و داراى منصب قضاوت و مقام نبوت بودند.

أولئك الذين ءاتينهم الكتب و الحكم و النبوة

{أولئك} اشاره به انبياى مذكور در آيات قبل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 55 - 10

10- حضرت داوود ( ع ) ، از زمره انبياى برتر و برگزيده خداوند

و

لقد فضّلنا بعض النبيّن على بعض و ءاتينا داود زبورًا

از اينكه خداوند، پس از ذكر برترى برخى از انبيا بر بعضى ديگر، از حضرت داوود(ع) سخن به ميان آورده است، مى تواند از باب ذكر خاص پس از عام، مشعر به نكته ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 7

7- داوود و سليمان ( ع ) ، از مقام قضاوت در ميان مردم عصرخويش برخوردار بودند .

و داود و سليم_ن إذ يحكمان فى الحرث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 79 - 4

4- داوود و سليمان ( ع ) ، داراى مقام قضاوت و برخوردار از علم خدا دادى

و داود و سليم_ن . .. و كلاًّ ءاتينا حكمًا و علمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 18 - 4

4 - داوود ( ع ) ، برخوردار از مقامى والا و ممتاز در پيشگاه خداوند

إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن بالعشىّ و الإشراق

تسخير كوه ها براى تسبيح گويى به همراه داوود(ع)، از عظمت و والامقامى اين پيامبر حكايت مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 19 - 5

5 - داوود ( ع ) ، برخوردار از مقامى والا و ممتاز در پيشگاه خداوند

و الطير محشورة كلّ له أوّاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 1،3

1 - خداوند ، داوود ( ع ) را جانشين خود در تدبير امور مردم قرار

داد .

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

{خليفة} به معناى كسى است كه از ناحيه ديگرى و به جاى وى به تدبير امور مى پردازد و وقتى گفته شود: فلانى خليفه خدا در زمين است; يعنى، خداوند تدبير امور بندگانش را در زمين به او سپرده است (مجمع البيان، ذيل آيه).

3 - داوود ( ع ) ، برخوردار از مقام و منزلت ويژه در پيشگاه خداوند

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

اعطاى مقام {خليفة اللهى} به داوود(ع)، گوياى حقيقت ياد شده است.

مقامات معنوى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 18 - 5

5 - همراهى كوه ها در تسبيح الهى با داوود ( ع ) ، نمود قدرت و مقام معنوى آن حضرت

ذاالأيد إنّه أوّاب . إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن

جمله {إنّا سخّرنا الجبال. ..} مى تواند تعليل براى {ذاالأيد...} باشد; يعنى، داوود(ع) شخصيتى نيرومند در عبادت بود، زيرا ما كوه ها را با او همراه كرديم تا در صبح و شام با وى به تسبيح بپردازند.

منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 21 - 3،4،5

3 - ماجراى گروه شكايت كننده و متخاصم در نزد داوود ( ع ) ، داستانى مهم ، سازنده و مفيد

و هل أتي_ك نبؤا الخصم

{نبأ} به خبر مهم و مفيد و سازنده مى گويند.

4 - بالا رفتن نزاع كنندگان و شاكيان از ديوار جايگاه ويژه داوود ( ع )

إذ تسوّروا المحراب

{تسوّروا} از ماده {سور} (به معناى ديوار بلند) است و به كسى گفته مى شود كه دزدانه بر ديوارى بالا رود. به

عنوان مثال {تسوّر فلان}; يعنى، فلانى به ديوار بالا رفت. واژه {محراب} نيز در دو معنا به كار مى رود: 1_ جايگاه پادشاهان و بهترين جاى منزل (قاموس المحيط); 2_ جايگاه امام جماعت. گفتنى است كه برداشت ياد شده براساس معناى نخست است.

5 - بالا رفتن نزاع كنندگان و شاكيان از ديوار محراب ( جايگاه عبادت ) داوود ( ع )

إذ تسوّروا المحراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 3

3 - پى بردن نزاع كنندگان و شاكيان به وحشت داوود ( ع ) از ورودشان و دلدارى دادن آنان به آن حضرت

إذ دخلوا على داود ففزع منهم قالوا لاتخف

مناظره داود(ع) با سليمان(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 8

8- { عن أبى جعفر ( ع ) فى قول اللّه تبارك و تعالى : { داود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث . . . } قال لم يحكما إنّما كانا يتناظران ففهّمها سليمان . . . ;

از امام باقر(ع) در باره قول خداى _ تبارك و تعالى _ {و داوود و سليمان إذ يحكمان فى الحرث. ..} روايت شده كه فرمود: داوود و سليمان(ع) داورى نكردند، تنها مشغول مناظره بودند كه خدا حكم واقعه را به سليمان تفهيم كرد}.

منشأ استحكام حكومت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 1

1 - خداوند ، به حكومت داوود ( ع ) استحكام و استوارى بخشيد .

و شددنا ملكه

منشأ حكمت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 6

6 - خداوند ، به داوود ( ع ) حكمت آموخت .

و ءاتين_ه الحكمة

منشأ حكومت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 1

1 - خداوند ، داوود ( ع ) را جانشين خود در تدبير امور مردم قرار داد .

ي_داود إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض

{خليفة} به معناى كسى است كه از ناحيه ديگرى و به جاى وى به تدبير امور مى پردازد و وقتى گفته شود: فلانى خليفه خدا در زمين است; يعنى، خداوند تدبير امور بندگانش را در زمين به او سپرده است (مجمع البيان، ذيل آيه).

منشأ علم داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 15 - 1

1 - اعطاى علم و دانشى عظيم و ويژه از سوى خدا به داوود و سليمان ( ع )

و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا

آمدن تعبير {علماً} به صورت نكره، بيانگر عظمت و ويژگى دانشى است كه به داوود و سليمان داده شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 5

5 - آگاهى به گفتار پرندگان ، موهبتى الهى به داوود و سليمان

و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا . .. و قال ي_أيّها الناس علّمنا منطق الطير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 20 - 7

7 - خداوند به داوود ( ع ) ، منطقى نيرومند در شناساندن حق و باطل و نيز توانايى بر فيصله دادن

به نزاع ها و خصومت ها اعطا كرد .

و ءاتين_ه . .. فصل الخطاب

{فصل} مصدر و به معناى چيزى را از چيز ديگرى جدا كردن و نيز فيصله دادن نزاع ها و خصومت ها آمده است. اگر مراد آيه معناى اول باشد، كلمه {خطاب} به معناى سخن بوده و مقصود از {فصل خطاب} سخن جدا كننده حق از باطل و شناساننده صواب از ناصواب خواهد بود. و اگر معناى دوم مراد باشد، واژه {خطاب} به معناى خصومت و نزاع بوده و مقصود از {فصل خطاب} رفع خصومت ها و فيصله دادن به نزاع ها خواهد بود.

منشأ فضايل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 1

1 - داوود ( ع ) ، برخوردار از فضلى ويژه از جانب خداوند

و لقد ءاتينا داود منا فضلا

نكره بودن {فضلاً} دلالت بر فخامت و عظمت آن مى كند. تأكيد {منّا} با نكره آوردن {فضلاً} بيانگر ويژه بودن آن است.

منشأ نعمتهاى آل داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 13 - 16

16 - آل داوود ، برخوردار از مكنت و نعمت هاى فراوان خدادادى

اعملوا ءال داود شكرًا

توصيه خداوند به خاندان داوود مبنى بر انجام عمل صالح به شكرانه نعمت هايش، گوياى برداشت ياد شده است.

موعظه به منازعان قصه داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 14

14 - موعظه و رهنمود داوود ( ع ) به دو برادر متخاصم ، با توصيه به ايمان و نيك كردارى و پرهيز از تجاوز

به حقوق يكديگر

و إنّ كثيرًا من الخلطاء ليبغى . .. إلاّ الذين ءامنوا ... و قليل ما هم

بيان اين نكته مهم و كلى كه {بسيارى از شريكان در حق يكديگر ستم مى كنند و تنها مؤمنان نيك كردار چنين نيستند}; مى تواند نوعى رهنمود و موعظه از سوى داوود(ع) به دو برادر متخاصم باشد. گفتنى است كه درخواست رهنمود از داوود(ع) از سوى آن دو نفر (و اهدنا إلى سواء الصراط) مؤيد برداشت ياد شده است.

موعظه هاى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 24 - 14

14 - موعظه و رهنمود داوود ( ع ) به دو برادر متخاصم ، با توصيه به ايمان و نيك كردارى و پرهيز از تجاوز به حقوق يكديگر

و إنّ كثيرًا من الخلطاء ليبغى . .. إلاّ الذين ءامنوا ... و قليل ما هم

بيان اين نكته مهم و كلى كه {بسيارى از شريكان در حق يكديگر ستم مى كنند و تنها مؤمنان نيك كردار چنين نيستند}; مى تواند نوعى رهنمود و موعظه از سوى داوود(ع) به دو برادر متخاصم باشد. گفتنى است كه درخواست رهنمود از داوود(ع) از سوى آن دو نفر (و اهدنا إلى سواء الصراط) مؤيد برداشت ياد شده است.

موقعيت اجتماعى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 12

12 - داوود ( ع ) ، داورى عادل ، راهنمايى مطمئن در زندگى و مرجعى صالح براى رسيدگى به امور اجتماعى در نظر مردم عصر خود

هل أتي_ك نبؤا الخصم . .. إذ دخلوا على داود... خصمان بغى بعضنا على

بعض فاحكم بينن

ناظر قضاوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 78 - 6

6- قضاوت داوود و سليمان ( ع ) ، مورد نظارت و تأييد خداوند بود .

و كنّا لحكمهم ش_هدين

ضمير {حكمهم} به داوود و سليمان بازمى گردد. بنابراين ذكر شهادت خداوند نسبت به حكم اين دو، اشاره به تأييد آن دارد.

نبوت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 163 - 14

14 _ حضرت داود ( ع ) از پيامبران پس از نوح ( ع ) و داراى كتابى از جانب خدا به نام زبور

و ءاتينا داود زبوراً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 8

8 _ حضرت داود ( ع ) و عيسى ( ع ) از پيامبران بنى اسرائيل مى باشند .

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 89 - 2

2 _ نوح، ابراهيم، اسحاق، يعقوب، داوود، يوسف، موسى و هارون(ع) بهره مند از تعاليم آسمانى (كتاب) و داراى منصب قضاوت و مقام نبوت بودند.

أولئك الذين ءاتينهم الكتب و الحكم و النبوة

{أولئك} اشاره به انبياى مذكور در آيات قبل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 5

5 - داوود ( ع ) ، از سوى خدا مأمور حكومت و داورى ميان مردم برپايه حق

إنّا جعلن_ك خليفة فى الأرض فاحكم بين الناس بالحقّ

نرمى آهن براى

داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 11،12،13

11 - خداوند ، نرم كننده آهن براى داوود ( ع )

و ألنّا له الحديد

12 - نرم شدن آهن براى حضرت داوود ( ع ) ، بدون استفاده از آلات ذوب فلز ، فضيلتى اعطايى از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و ألنّا له الحديد

13 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) : إنّ أميرالمؤمنين ( صلى اللّه عليه ) قال : أوحى اللّه عزّوجلّ إلى داود ( ع ) : إنّك نعم العبد لولا أنّك تأكل من بيت المال و لاتعمل بيدك شيئاً ، قال : فبكى داود ( ع ) أربعين صباحاً فأوحى اللّه عزّوجلّ إلى الحديد : أن لِنْ لعبدى داود فألان اللّه عزّوجلّ له الحديد فكان يعمل كلّ يوم درعاً فبيع ها بألف درهم فعمل ثلاثمأة و ستّين درعاً فباع ها بثلاثمأة و ستّين ألفاً و استغنى عن بيت المال ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: خداوند به داوود وحى كرد كه تو بنده خوبى هستى، جز اين كه از بيت المال ارتزاق مى كنى و با دست خود كار نمى كنى. داوود(ع) چهل روز گريست، سپس خداوند به آهن وحى كرد كه براى بنده ام داوود نرم شو و با اين وحى آهن را براى داود نرم كرد و داوود(ع) هر روز زرهى مى ساخت و آن را هزار درهم مى فروخت. او 360 زره ساخت و آنها را به 360 هزار درهم فروخت و از بيت المال بى نياز گشت}.

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 2

2 - ممكن شدن زره سازى براى داوود ( ع ) از آهن ، فلسفه نرم شدن آهن براى آن حضرت

و ألنّا له الحديد . أن اعمل س_بغ_ت

بنابراين كه {أن} مصدرى باشد، معنا چنين مى شود: ما آهن را براى داوود نرم كرديم، به منظور ساختن زره هايى كامل.

نشانه هاى قدرت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 18 - 5

5 - همراهى كوه ها در تسبيح الهى با داوود ( ع ) ، نمود قدرت و مقام معنوى آن حضرت

ذاالأيد إنّه أوّاب . إنّا سخّرنا الجبال معه يسبّحن

جمله {إنّا سخّرنا الجبال. ..} مى تواند تعليل براى {ذاالأيد...} باشد; يعنى، داوود(ع) شخصيتى نيرومند در عبادت بود، زيرا ما كوه ها را با او همراه كرديم تا در صبح و شام با وى به تسبيح بپردازند.

نعمتهاى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 5،7

5 - آگاهى به گفتار پرندگان ، موهبتى الهى به داوود و سليمان

و لقد ءاتينا داود و سليم_ن علمًا . .. و قال ي_أيّها الناس علّمنا منطق الطير

7 - آگاهى داوود و سليمان ( ع ) به زبان پرندگان ، داراى اهميتى ويژه براى آنان در مقايسه با ساير امكانات

علّمنا منطق الطير و أوتينا من كلّ شىء

با اين كه {و أوتينا من كلّ شىء} شامل {منطق الطير} هم مى شود، اختصاص به ذكر يافتن و مقدم آوردن آن، نشانگر اهميت ويژه آن در مقايسه با ساير موهبت هاى الهى نسبت

به داوود و سليمان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 5،8،12

5 - هم صدايى كوه ها با داوود ( ع ) در تسبيح گويى ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به آن حضرت

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه

جمله {يا جبال أوّبى معه}، بدل اشتمال و يا بدل كل از كل براى {فضلاً} است. بنابراين معنا چنين مى شود: ما به داوود(ع) فضيلتى داديم و گفتيم اى كوه ها با او در تكرار تسبيح هم صدا باشيد.

8 - هم صدايى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند ، فضيلتى اعطا شده از جانب خدا به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

12 - نرم شدن آهن براى حضرت داوود ( ع ) ، بدون استفاده از آلات ذوب فلز ، فضيلتى اعطايى از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و ألنّا له الحديد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 11 - 5

5 - آموزش صنعت زره سازى به داوود ( ع ) ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. أن اعمل س_بغ_ت و قدّر فى السرد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 30 - 1

1 - سليمان ( ع ) ، عطيه الهى به داوود ( ع )

و وهبنا لداود سليم_ن

نياكان داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 84 - 6،7

6 _ داوود، سليمان، ايوب، يوسف(ع)، موسى و هارون(ع)، فرزندانى از نسل ابراهيم و هدايت يافته از جانب خداوند هستند.

و من ذريته داود و سليمن و أيوب و يوسف و موسى و هرون

سياق آيات پيشين، كه درباره حضرت ابراهيم(ع) بود، اين احتمال را پديد مى آورد كه ضمير در {ذريته} به {ابراهيم} برگردد. در اين صورت برخى اسامى كه در آيات بعد آمده است (همچون الياس و لوط) از باب تغليب در شمار ذريه آن حضرت ذكر شده اند.

7 _ داوود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون، فرزندانى از نسل نوح(ع) و هدايت يافته از جانب خداوند بودند.

نوحا . .. و من ذريته داود و سليمن و أيوب و يوسف و موسى و هرون

با توجه به دو نكته مى توان گفت {نوحا} مرجع ضمير در {ذريته} است: {نوحا} نزديكترين كلمه اى است كه مى تواند مرجع ضمير باشد. در ميان كسانى كه به عنوان ذريه از آنان ياد شده، افرادى هستند كه از ذريه ابراهيم(ع) نيستند، مانند حضرت لوط(ع) و الياس(ع)

وارث داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 16 - 1

1 - سليمان ، وارث مقام ، امكانات و دارايى هاى داوود

و ورث سليم_ن داود

با توجه به آيه قبل (ما داوود و سليمان را به نحو يكسان از علم ويژه برخوردار كرديم) بايد اذعان كرد كه مراد از {ورث سليمان داود} چيزى از قبيل علم موهبتى نيست. علاوه بر اين، علوم موهبتى همانند نبوت _ برخلاف علوم اكتسابى _ اصولاً قابل انتقال نيست.

ورود منازعان قصه

داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 1

1 - ورود نزاع كنندگان و شاكيان بر داوود ( ع ) به طور ناگهانى و وحشتناك

إذ تسوّروا المحراب . إذ دخلوا على داود ففزع منهم

بالا رفتن از ديوار جايگاه داوود(ع) و ترس او از اين حركت، گوياى ناگهانى و ترسناك بودن اين عمل است.

هدايت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 84 - 6،7

6 _ داوود، سليمان، ايوب، يوسف(ع)، موسى و هارون(ع)، فرزندانى از نسل ابراهيم و هدايت يافته از جانب خداوند هستند.

و من ذريته داود و سليمن و أيوب و يوسف و موسى و هرون

سياق آيات پيشين، كه درباره حضرت ابراهيم(ع) بود، اين احتمال را پديد مى آورد كه ضمير در {ذريته} به {ابراهيم} برگردد. در اين صورت برخى اسامى كه در آيات بعد آمده است (همچون الياس و لوط) از باب تغليب در شمار ذريه آن حضرت ذكر شده اند.

7 _ داوود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون، فرزندانى از نسل نوح(ع) و هدايت يافته از جانب خداوند بودند.

نوحا . .. و من ذريته داود و سليمن و أيوب و يوسف و موسى و هرون

با توجه به دو نكته مى توان گفت {نوحا} مرجع ضمير در {ذريته} است: {نوحا} نزديكترين كلمه اى است كه مى تواند مرجع ضمير باشد. در ميان كسانى كه به عنوان ذريه از آنان ياد شده، افرادى هستند كه از ذريه ابراهيم(ع) نيستند، مانند حضرت لوط(ع) و الياس(ع)

هدايتگرى داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص -

38 - 22 - 12

12 - داوود ( ع ) ، داورى عادل ، راهنمايى مطمئن در زندگى و مرجعى صالح براى رسيدگى به امور اجتماعى در نظر مردم عصر خود

هل أتي_ك نبؤا الخصم . .. إذ دخلوا على داود... خصمان بغى بعضنا على بعض فاحكم بينن

هشدار به داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 26 - 9

9 - هشدار خداوند به داوود ( ع ) ، براى پيروى نكردن از هواى نفس ، در داورى ميان مردم

فاحكم بين الناس بالحقّ و لاتتّبع الهوى

هم آوايى پرندگان با داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 7،8،10

7 - فرمان خداوند به پرندگان ، براى هم صدايى با داوود ( ع ) در تسبيح گويى

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

بنابراين احتمال كه نصب {الطير} به خاطر منادا بودن باشد، نكته ياد شده به دست مى آيد. لازم به ذكر است كه با احتمال ياد شده، {الطير} عطف به محل {جبال} خواهد بود.

8 - هم صدايى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند ، فضيلتى اعطا شده از جانب خدا به او

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً . .. و الطير

10 - هم آوايى كوه ها به همراهى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه و الطير

برداشت ياد شده بنابراين احتمال است كه {الطير} عطف به ضمير مجرور {معه} باشد.

هم آوايى كوهها با داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 10 - 4،5،10

4 - فرمان خداوند به كوه ها ، جهت هم صدا شدن با داوود ( ع ) در تسبيح خداوند

ي_جبال أوّبى معه

{أوّبى} (از مصدر {اوب}) در اصل به معناى نوعى از بازگشت است (مفردات راغب) و مراد از آن _ چنان كه مفسران نيز گفته اند _ تكرار و رجوع در تسبيح گويى است.

5 - هم صدايى كوه ها با داوود ( ع ) در تسبيح گويى ، از جمله فضيلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به آن حضرت

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه

جمله {يا جبال أوّبى معه}، بدل اشتمال و يا بدل كل از كل براى {فضلاً} است. بنابراين معنا چنين مى شود: ما به داوود(ع) فضيلتى داديم و گفتيم اى كوه ها با او در تكرار تسبيح هم صدا باشيد.

10 - هم آوايى كوه ها به همراهى پرندگان با داوود ( ع ) در تسبيح گويى خداوند

و لقد ءاتينا داود منّا فضلاً ي_جبال أوّبى معه و الطير

برداشت ياد شده بنابراين احتمال است كه {الطير} عطف به ضمير مجرور {معه} باشد.

يأس داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 4

4 _ داود و عيسى ( ع ) ، مأيوس از ايمان كفرپيشگان قوم خويش *

لعن الذين كفروا من بنى اسرءيل على لسان داود و عيسى ابن مريم

طرد ولعن كافران بنى اسرائيل از سوى داود و عيسى(ع) حكايت از يأس و نوميديشان از هدايت يافتن آن گروه دارد.

بقره - 2 - 233 - 31،32

31 _ پيش پرداخت اجرت به دايه شيرخوار ، از آداب لازم دايه گرفتن

و ان اردتم ان تسترضعوا اولادكم . .. اذا سلّمتم ما اتيتم بالمعروف

بنابراينكه مراد از {اذا سلّمتم . .. } تسليم اُجرت به دايه باشد، نه تسليم حقوق مادر; يعنى آنگاه كه اجرت دايه را پرداختيد، از او بخواهيد كه فرزندتان را شير دهد.

32 _ جلوگيرى از ضرر و بى مهرى به فرزند ، با پيش پرداخت اُجرت دايه *

و ان اردتم . .. اذا سلّمتم

با در نظر گرفتن اينكه آيه در مقام دفع ضرر از كودك است; مى توان گفت كه پيش پرداخت اُجرت دايه به جهت دفع ضررى است كه در اثر تأخير اُجرت دايه، ممكن است متوجّه طفل گردد.

احضار دايه ها به كاخ فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 12 - 1

1 - احضار دايگان به كاخ فرعون ، براى شير دادن به موسى ( ع )

و حرّمنا عليه المراضع من قبل فقالت هل أدلّكم على أهل بيت يكفلونه لكم

جواز دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 233 - 28،29

28 _ جواز گرفتن دايه براى شير دادن فرزند

و ان اردتم ان تسترضعوا . .. فلا جناح عليكم

29 _ جواز گرفتن دايه براى فرزند ، به شرط عدم تضييع حق اولويّت مادر در شير دادن فرزند

و الوالدات يُرضعن . .. و ان اردتم ان تسترضعوا اولادكم فلا جناح

با توجّه به اينكه صدر آيه حق اصلى شير دادن را از مادر مى داند، معلوم مى گردد

كه دايه گرفتن پدر در صورتى جايز است كه اين حق ضايع نشود و ثانياً بازداشتن مادر از شير دادن كودك منوط به رضايت اوست و دايه گرفتن مصداقى از اين بازداشتن است. پس بايد با رضايت او، يعنى مراعات حق اولويّت او، به سراغ دايه رفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 6 - 10

10 - در صورت به توافق نرسيدن مردان و زنان مطلّقه درباره شيردادن نوزاد خويش _ به خاطر دشوار بودن آن و يا سخت گيرى آنان بر يكديگر _ بايد نوزاد را به دايه بسپارند .

و إن تعاسرتم فسترضع له أُخرى

حقوق دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 233 - 37

37 _ خداترسى و توجّه به نظارت او بر اعمال ، عامل رعايت حقوق متقابل مادر ، پدر و دايه

و الوالدات يرضعن . .. و اتقوا اللّه و اعلموا ان اللّه بما تعملون بصير

خيرخواهى دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 12 - 9

9 - خيرخواهى و توانمندى بر دايگى و پرستارى ، از معيار هاى بايسته براى گزينش دايه و سرپرست براى فرزندان شيرخوار

قالت هل أدلّكم على أهل بيت يكفلونه لكم و هم له ن_صحون

دايه موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 12 - 5

5 - درماندگى خاندان فرعون از يافتن دايه اى مناسب و مورد پذيرش موسى ( ع ) و اقدام خواهر وى براى بهره گيرى از آن فرصت

حرّمنا عليه المراضع من

قبل فقالت هل أدلّكم

شرايط دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 233 - 30

30 _ پرداخت كامل حقوق مادر ، شرط جواز دايه گرفتن براى كودك

و ان اردتم ان تسترضعوا . .. اذا سلّمتم ما اتيتم بالمعروف

بنابراينكه مراد از {اذا سلمتم . .. } تسليم اُجرت به مادر باشد; يعنى آنگاه كه حقوق مادر را پرداختيد، سراغ دايه رويد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 12 - 9

9 - خيرخواهى و توانمندى بر دايگى و پرستارى ، از معيار هاى بايسته براى گزينش دايه و سرپرست براى فرزندان شيرخوار

قالت هل أدلّكم على أهل بيت يكفلونه لكم و هم له ن_صحون

شرايط رضاع دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 6 - 14

14 - شيردادن دايگان ، به نوزادان زنان مطلّقه ، تنها در صورت ضرورت و با مشورت و هم فكرى پدر و مادر آنان ، شايسته و بجا است .

و أتمروا بينكم بمعروف و إن تعاسرتم فسترضع له أُخرى

قدرت دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 12 - 9

9 - خيرخواهى و توانمندى بر دايگى و پرستارى ، از معيار هاى بايسته براى گزينش دايه و سرپرست براى فرزندان شيرخوار

قالت هل أدلّكم على أهل بيت يكفلونه لكم و هم له ن_صحون

مزد دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 6 - 11

11 - مسؤوليت نگهدارى نوزادان زنان مطلّقه و گرفتن دايه براى

آنان و هزينه آن ، برعهده مردان است .

و إن تعاسرتم فسترضع له أُخرى

مسؤوليت دايه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 233 - 35،39

35 _ لزوم رعايت تقوا از سوى مادر ، پدر ، وارثان پدر و دايه نسبت به حقوق متقابل يكديگر

و الوالدات يرضعن . .. و اتقوا اللّه

خطاب اصلى در{اتقوا اللّه}، متوجه كسانى است كه آيه شريفه آنها را به وظايف و رعايت حقوقى مكلّف كرد; يعنى پدر، مادر و دايه و وارثان پدر.

39 _ خداترسى و توجّه به آگاهى او ، عامل رعايت مصالح نوزادان و مسائل مربوط به شيردهى آنان از سوى پدر ، مادر ، وارثان پدر و دايه

و الوالدات يرضعن . .. و اتقوا اللّه

معرفى دايه موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 40 - 6،7،8

6 - خواهر موسى به فرعونيان اظهار آمادگى كرد تا دايه اى مناسب را براى او معرفى كند .

هل أدلّكم على من يكفله

{كافل} به كسى گفته مى شود كه پرداختن به امور كسى را بر عهده گيرد (مقاييس اللغة).

7 - خواهر موسى ، آمادگى خود را براى معرفى دايه به فرعونيان ، مكرر به آنان گوشزد مى كرد .

فتقول هل أدلّكم

فعل مضارع {تقول} بر استمرار كار در گذشته دلالت دارد.

8 - دايه پيشنهادى خواهر موسى ، از سوى درباريان فرعون پذيرفته و از وى استقبال شد .

هل أدلّكم على من يكفله فرجعن_ك إلى أُمّك

{فاء} در {فرجعناك} فصيحه است; يعنى، از جملاتى محذوف خبر مى دهد كه از پذيرش پيشنهاد خواهر موسى حكايت دارد.

دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 10

10 - احترام گذاشتن و ترتيب اثر دادن به نظرات و پيشنهاد هاى دختران ، رفتارى پسنديده براى پدر

قالت إحديهما ي_أبت است_ئجره . .. القوىّ الأمين

ارزش دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 149 - 3

3 - برترى پسر بر دختر در ديدگاه مشركان صدراسلام

ألربّك البنات و لهم البنون

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته تاريخى است كه مشركان، فرزند پسر را بر دختر ترجيح مى دادند; ولى در عين حال معتقد بودند كه خداوند دختر را برگزيده است. از اين رو خداوند چنين طرز تفكرى را محكوم كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 21 - 2

2 - مزيت پسران بر دختران ، از عقايد عرب جاهلى

ألكم الذّكر و له الأُنثى

ازدواج دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 27 - 1

1 - تصميم شعيب ( ع ) به ايجاد پيوند زناشويى ميان موسى ( ع ) و يكى از دو دختر خود

قال إنّى أُريد أن أُنكحك إحدى ابنتىّ ه_تين

اسناد دختر به خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 57 - 1،6،9،10

1- مشركان دوران جاهليت ، معتقد به وجود دخترانى براى خداوند

و يجعلون لله البن_ت

6- انتساب دخترانى به خداوند از سوى مشركان ، افترا و دروغى ساختگى است .

و يجعلون لله البن_ت سبح_نه

9- اظهار نظر مشركان درباره دختر داشتن خداوند

و فرزند دلخواه ( پسر ) داشتن خود ، مبتنى بر خواهش نفسانى بوده است .

و يجعلون لله البن_ت . .. و لهم ما يشتهون

10- مشركان ، در برابر اسناد دختر به خدا ، فرزند دلخواهشان ( پسر ) را به خود اسناد مى دادند .

و يجعلون لله البن_ت . .. و لهم ما يشتهون

{و} در {و لهم} مى تواند حاليه و هم مى تواند عاطفه باشد. در صورت عاطفه بودن جمله {ما...} در محل نصب خواهد بود براى عطف به {البنات}. در هر صورت برداشت فوق قابل استفاده است و اسناد دادن فرزند دختر براى خدا، قرينه اى است بر اينكه مراد از {ما} در {ما يشتهون} فرزند پسر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 58 - 6

6- مشركان ، على رغم نفرت از دختردار شدن ، آن را به خداوند نسبت مى دادند .

و يجعلون لله البن_ت . .. و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا و هو كظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 9

9- قرار دادن دختر براى خدا و پسر براى خود از سوى مشركان ، قضاوتى بس زشت و ناروا بود .

و يجعلون لله البن_ت سبح_نه و لهم ما يشتهون . .. ألا ساء ما يحكمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 60 - 10،13

10- اسناد فرزند دختر به خداوند ، ناسازگار با مثل اعلا بودن و صفات عالى داشتن او

للذين لايؤمنون بالأخرة مثل السوء

عبارت {و لله المثل الأعلى} در مقام

جواب به نسبت ناروايى است كه از سوى مشركان به خداوند داده مى شد و آن اسناد دختر داشتن خداست; در حالى كه خداوند عالى ترين صفات را داراست و با چنين ادعايى قابل جمع نيست.

13- عزّت و حكمت خداوند ، ناسازگار با اسناد دختر به او

و يجعلون لله البن_ت . .. و هو العزيز الحكيم

انتساب دختر به خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 149 - 2،7

2 - عقيده مشركان به وجود دختران براى خداوند

ألربّك البنات

7 - عقيده به وجود دختر براى خدا ، ناسازگار با عقيده به ربوبيت او است .

فاستفتهم ألربّك البنات و لهم البنون

برداشت ياد شده از تصريح به اسم {ربّ} در آيه شريفه، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 154 - 2

2 - انتساب برگزيدن دختر به خداوند _ به جاى پسر_ داورى ناشايست و شگفت آور

أصطفى البنات على البنين . ما لكم كيف تحكمون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 39 - 1،2

1 - شرك پيشگان ، مورد توبيخ الهى ، به خاطر اعتقاد به وجود دخترانى براى خداوند

أم له البن_ت و لكم البنون

2 - فرشتگان ، دختران خدا در نظر مشركان ، به رغم بيزارى خودشان از داشتن دختر و افتخارشان به پسران

أم له البن_ت و لكم البنون

مشركان، از داشتن دختر عار داشتند. خداوند براساس همين پندار غلط، با ايشان محاجه كرده است; كه اگر به راستى دختران ننگ اند، چرا دختران را به خداوند نسبت داده و تنها

خود را مالك پسران مى دانيد؟!

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 21 - 1

1 - مشركان صدراسلام ، به خاطر اعتقادشان به دختر داشتن خداوند _ به رغم امتياز و برترى پسر در نزد ايشان _ مورد توبيخ و سرزنش الهى

ألكم الذّكر و له الأُنثى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 22 - 1

1 - اعتقاد مشركان مبنى بر دختر داشتن خداوند ، باورى ناروا و ناسازگار با مبانى ارزشى خود آنان

ألكم الذّكر و له الأُنثى . تلك إذًا قسمة ضيزى

با آن كه مشركان پسر را بر دختر ترجيح مى دادند، خداوند تقسيم آنان را در نسبت دادن دختر، به او و برگزيدن پسر براى خويشتن، تقسيمى غير عادلانه دانسته و آن را نامتناسب با مبانى ارزشى خود آنان معرفى كرده است.

بازگشت دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 1

1 - بازگشت يكى از دختران شعيب نزد موسى به فرمان پدر

فجاءته إحديهما . .. قالت إنّ أبى يدعوك

بى ارزشى دختر در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 5

5- زنان و دختران در دوران جاهليت ، بى ارزش بوده و مايه ننگ و عار به شمار مى آمدند .

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب

بى رغبتى به دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 8 - 3

3 - بى رغبتى برخى از مردم عصر جاهليت ،

به نگه دارى دختران

و إذا الموءودة سئلت

بى منطقى انتساب دختر به خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 149 - 4

4 - انتساب دختر به خدا ، در عين عقيده به برتر بودن پسر بر دختر ، عملى نابخردانه و به دور از منطق

فاستفتهم ألربّك البنات و لهم البنون

بينش دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 6،7

6 - موسى ( ع ) ، مردى نيرومند و شخصيتى امين در ديدگاه دختر شعيب

إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

7 - موسى ( ع ) ، از ديدگاه دختر شعيب ، بهترين و شايسته ترين مرد براى نگه دارى دام هايشان

قالت إحديهما . .. إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

پيشنهاد دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 1

1 - پيشنهاد يكى از دختران شعيب به پدر براى استخدام موسى ( ع )

قالت إحديهما ي_أبت است_ئجره

تنفر از دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 62 - 2

2- مشركان دوران جاهلى ، از دختردار شدن نفرت داشتند .

و يجعلون لله البن_ت . .. و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا و هو كظيم ..

مراد از {ما} در {ما يكرهون} _ به قرينه آيه {و يجعلون لله البنات} (57) _ مى تواند {بنات} باشد.

حد اقل مهريه دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 27 - 13

13 - آزاد

گذاشتن موسى ( ع ) از سوى شعيب ( ع ) در انتخاب كردن حداقل مهر ( هشت سال كار ) يا حداكثر آن ( ده سال كار )

على أن تأجرنى ثمنى حجج فإن أتممت عشرًا فمن عندك

حد اكثر مهريه دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 27 - 13

13 - آزاد گذاشتن موسى ( ع ) از سوى شعيب ( ع ) در انتخاب كردن حداقل مهر ( هشت سال كار ) يا حداكثر آن ( ده سال كار )

على أن تأجرنى ثمنى حجج فإن أتممت عشرًا فمن عندك

حياى دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 2

2 - حركت توأم با حيا و آزرم دختر شعيب به هنگام بازگشت نزد موسى ( ع ) و گفتوگو با وى

فجاءته إحديهما تمشى على استحياء

خدا و دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 100 - 5

5 _ برخى مشركان خداوند را داراى پسران و دخترانى مى پنداشتند.

و خرقوا له بنين و بنت بغير علم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 57 - 3،4

3- خداوند ، بسى منزّه و برتر از فرزند دختر داشتن

و يجعلون لله البن_ت سبح_نه

4- فرزند ( دختر ) داشتن براى خداوند نقص است .

و يجعلون لله البن_ت سبح_نه

ذكر تنزيه {سبحانه} براى تبرئه خداوند از نسبتى است كه مشركان به او مى دادند و اين تنزيه، حاكى از نقصى است كه با اسناد فرزند براى خداوند،

ايجاد مى شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 40 - 1،2،10،11

1- مشركان بر اين باور بودند كه خداوند براى خود ، دخترانى از ملائكه برگزيده است .

أفأصف_كم ربّكم بالبنين و اتّخذ من المل_ئكة إن_ثًا

2- مشركان بر اين باور بودند كه خداوند ، به دختر و جنس زن ، بيش از پسر و جنس مرد ، علاقه داشته و ارزش مى نهد .

أفأصف_كم ربّكم بالبنين و اتّخذ من المل_ئكة إن_ثًا

از اينكه مشركان گفته اند: {خداوند براى خود دخترانى از جنس ملائكه انتخاب كرد} مى تواند به اين معنا اشاره داشته باشد كه آنان، مى پنداشتند خداوند، به خاطر تمايل و علاقه به جنس زن، چنين گزينشى كرده است.

10- عقيده مشركان به دختر داشتن خداوند در مقابل پسر داشتن خودشان ، سخنى غير قابل توجيه و بس بزرگ ، ناروا و غير منطقى است .

أفأصف_كم ربّكم بالبنين و اتّخذ من المل_ئكة إن_ثًا إنكم لتقولون قولاً عظيمًا

11- عقيده به دختر داشتن خدا ، اتهامى بس بزرگ و نارواست .

و اتّخذ من المل_ئكة أن_ثًا إنكم لتقولون قولاً عظيمًا

دختر در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 60 - 4

4- داشتن دختر در ديدگاه مشركان جاهلى ، صفتى زشت محسوب مى شد .

للذين لايؤمنون بالأخرة مثل السوء

{مثل السوء}، مثلى است كه مشركان جاهلى براى صاحبان دختر به كار مى بردند و مرادشان از آن، ضرب المثل بد حالى و بدى بود. اينكه خداوند پس از ذكر ديدگاه آنها درباره نوزادان دختر و محكوميتشان، {مثل السوء} را به خود آنان نسبت مى دهد،

مى تواند قرينه اى باشد بر مطلب ياد شده.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 62 - 2

2- مشركان دوران جاهلى ، از دختردار شدن نفرت داشتند .

و يجعلون لله البن_ت . .. و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا و هو كظيم ..

مراد از {ما} در {ما يكرهون} _ به قرينه آيه {و يجعلون لله البنات} (57) _ مى تواند {بنات} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 17 - 1،2

1 - خشم و ناراحتى شديد عرب جاهلى ، به هنگام اطلاع يافتن از تولد فرزندى دختر براى او

و إذا بشّر أحدهم . .. و هو كظيم

2 - پسر مايه سرور و مباهات و دختر موجب ننگ و عار ، در ميان عرب جاهلى

و أصفيكم بالبنين . و إذا بشّر أحدهم بما ضرب للرحم_ن مثلاً ظلّ وجهه مسودًّا و هو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 18 - 5

5 - عرب جاهلى ، خود بيزار از داشتن دختر ; ولى معتقد به وجود دختر براى خداوند

أوَ من . .. و هو فى الخصام غير مبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 8 - 3

3 - بى رغبتى برخى از مردم عصر جاهليت ، به نگه دارى دختران

و إذا الموءودة سئلت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 9 - 2

2 - دختر بودن فرزند _ در ديدگاه برخى از اعراب جاهلى _ موجب استحقاق

قتل بود .

بأىّ ذنب قتلت

دختر در دوران جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 58 - 1

1- چهره مشركان دوران جاهلى ، به هنگام دريافت خبر دختردار شدن ، از شدت غضب و ناراحتى ، دگرگون مى شد .

و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 2،4،8،11،12

2- خبر دختردار شدن براى مشركان ، خبرى ناگوار و بد بود .

يتورى من القوم من سوء ما بشّر به

4- دودلى و تحير مشركان در نگهدارى از نوزادان دختر به حالت ذلت و يا در گور كردن آنان

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب

مرجع ضمير در {يمسكه}، مبشّربه است و منظور از آن نوزاد دختر مى باشد و {على هون} حال براى ضمير مفعولى {يمسكه} است. {هون} به معناى خوارى و ذلت است و {يدسّ} (از مصدر دسّ) به معناى پنهان كردن آمده است.

8- مشركان صاحب دختر ، حيثيت اجتماعى خود را با داشتن دختر در مخاطره مى ديدند .

يتورى من القوم من سوء ما بشّر به أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب

11- تصميم مشركان به نگهدارى ذليلانه نوزادان دختر و يا در گور كردن آنان ، تصميمى بس ناروا و زشت

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب ألا ساء ما يحكمون

12- هشدار خداوند به مشركان ، در مورد تصميم آنان درباره نوزادان دختر

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب ألا ساء ما يحكمون

دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 12

12

- { عن البزنطى قال : سألت الرضا ( ع ) عن قوله تعالى { إنّ أبى يدعوك ليجزيك أجر ما سقيت لنا } أهى التى تزوّج بها ؟ قال : نعم . . . ;

از بزنطى نقل شده كه گفت: از امام رضا(ع) درباره قول خداى تعالى: {إنّ أبى يدعوك. ..} پرسيدم: آيا دخترى كه نزد موسى آمد و گفت پدرم تو را خواسته ... همان دخترى بود كه بعداً موسى(ع) با او ازدواج كرد؟ فرمود: آرى...}.

دختر عمران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 36 - 10

10 _ مريم ، دختر عمران

امرات عمران . .. و انّى سمّيتها مريم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تحريم - 66 - 12 - 2

2 - حضرت مريم ( ع ) ، دختر عمران بود .

و مريم ابنت عمرن

دختر نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 40 - 24

24_ { عن أبى عبد الله ( ع ) : . . . و كانت لنوح إبنة ركبت معه فى السفينة . . . ;

از امام صادق (ع) روايت شده است: نوح دخترى داشت كه با آن حضرت سوار كشتى شد}.

ذلت دختر در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 6

6- مشركان صاحب دختر در دوران جاهليت ، نگهدارى دختران را براى خود عار و ذلت مى دانستند .

أيمسكه على هون

برداشت فوق بر اين اساس است كه {على هون} حال براى ضمير فاعلى {يمسك} باشد.

زنده بگورى دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 4

4- دودلى و تحير مشركان در نگهدارى از نوزادان دختر به حالت ذلت و يا در گور كردن آنان

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب

مرجع ضمير در {يمسكه}، مبشّربه است و منظور از آن نوزاد دختر مى باشد و {على هون} حال براى ضمير مفعولى {يمسكه} است. {هون} به معناى خوارى و ذلت است و {يدسّ} (از مصدر دسّ) به معناى پنهان كردن آمده است.

زنده بگورى دختران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 8 - 2

2 - زنده به گور كردن دختران ، از رفتار هاى ناپسند برخى از اعراب جاهلى

و إذا الموءودة سئلت

ظاهر آيه شريفه اين است كه بين مردم دوران بعثت، نمونه هايى از دفن دختران زنده پديدار شده بود و اين آيه در صدد بازداشتن مردم از ارتكاب آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 9 - 1

1 - برخى از اعراب جاهلى ، دختران خود را بى هيچ گناه و جرمى زنده به گور مى كردند .

بأىّ ذنب قتلت

استفهام تقريرى در آيه شريفه، متوجّه مقتول شده است; با آن كه مراد از آن مؤاخذه قاتل است. اين گونه بيان، تأكيد بر نبود عذر و بهانه براى قاتل است.

سهم ارث دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 11 - 2،3،5،6،7

2 _ سهم ارث پسر ، دو برابر سهم دختر است .

يوصيكم اللّه فى اولادكم للذّكر مثل

حظّ الانثيين

3 _ در صورتى كه ميت تنها دو دختر داشته باشد ، سهم ارث آنان دو سوّم مال بجا مانده است . *

للذّكر مثل حظّ الانثيين

خداوند به سهم ارث يك دختر و بيش از دو دختر تصريح كرده و نسبت به سهم دو دختر بيانى ندارد، گويا براى تعيين سهم ارث آنان به جمله {للذّكر . .. } اكتفا كرده است. از اين رو هر گاه وارث ميّت، يك پسر و يك دختر باشد سهم پسر دو سوم خواهد بود و به مقتضاى {للذّكر ... } سهم يك پسر هر مقدار باشد سهم دو دختر همان مقدار است.

5 _ در صورتى كه ميت بيش از دو دختر داشته باشد ( بدون پسر ) سهم ارث دختران دو سوم است .

فان كنّ نساء فوق اثنتين فلهنّ ثلثا ما ترك

6 _ سهم ارث دختران ( دو سوم ) ، به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود .

فان كنّ نساء فوق اثنتين فلهنّ ثلثا ما ترك

چون آيه در مقام بيان سهام ارث است، چنانچه تفاوتى در سهام آنان بود به آن اشاره مى كرد.

7 _ در صورتى كه ميّت تنها يك دختر داشته باشد ، سهم ارث وى نصف مال بجا مانده است .

و ان كانت واحدة فلها النّصف

قبول پيشنهاد دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 10

10 - احترام گذاشتن و ترتيب اثر دادن به نظرات و پيشنهاد هاى دختران ، رفتارى پسنديده براى پدر

قالت إحديهما ي_أبت است_ئجره . .. القوىّ الأمين

قبول پيشنهاد دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 9

9 - استقبال شعيب ( ع ) از پيشنهاد دختر خويش براى استخدام موسى ( ع )

إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

سكوت شعيب(ع) در برابر پيشنهاد دختر خويش، نشانگر پذيرفته شدن آن از سوى وى مى باشد. آيه بعد نيز گوياى همين مطلب است.

گفتگوى دختر شعيب(ع) با موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 2

2 - حركت توأم با حيا و آزرم دختر شعيب به هنگام بازگشت نزد موسى ( ع ) و گفتوگو با وى

فجاءته إحديهما تمشى على استحياء

مدحهاى دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 26 - 3

3 - ستايش دختر شعيب از موسى ( ع ) نزد پدر

إنّ خير من است_ئجرت القوىّ الأمين

مسؤوليت دختر شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 25 - 4

4 - دختر شعيب ، پيامدار دعوت پدرش از موسى ( ع )

قالت إنّ أبى يدعوك

مشركان و دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 57 - 8

8- داشتن پسر ، مورد خوشايند مشركان و دختر داشتن ، ناخوشايند آنان بود .

و يجعلون لله البن_ت . .. و لهم ما يشتهون

به قرينه مقابله، احتمال دارد مراد از {ما} فرزند پسر باشد. مشركان با اسناد دادن دختر به خداوند، درصدد تنقيص او بودند و اين، حاكى از نفرت آنان از دختر داشتن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل

- 16 - 58 - 1،5،6

1- چهره مشركان دوران جاهلى ، به هنگام دريافت خبر دختردار شدن ، از شدت غضب و ناراحتى ، دگرگون مى شد .

و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا

5- مشركان ، با دريافت خبر دختردار شدن ، آكنده از اندوه مى شدند و از شدت شرمندگى آن را بروز نمى دادند .

و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى . .. و هو كظيم

{كظم} در لغت، راه خروج نَفَس است و در حبس نفس و سكوت استعمال مى شود و در آيه، مراد از {كظيم} كسى است كه آكنده از اندوه است.

6- مشركان ، على رغم نفرت از دختردار شدن ، آن را به خداوند نسبت مى دادند .

و يجعلون لله البن_ت . .. و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى ظلّ وجهه مسودًّا و هو كظيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 153 - 1

1 - مشركان ، معتقد به برگزيدن دختر _ به جاى پسر _ براى خود از سوى خداوند

أصطفى البنات على البنين

منشأ خلقت دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 49 - 6

6 - دختر و يا پسر شدن فرزندان ، متكى به مشيت خداوندى است .

يهب لمن يشاء إن_ثًا و يهب لمن يشاء الذكور

منشأ فرزند دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 50 - 1،4،8

1 - بهره مندى انسان از فرزندان دختر و پسر و يا محروميت وى از آنان بنا به خواست و مشيت خداوند است .

أو يزوّجهم ذكرانًا و إن_ثًا و

يجعل من يشاء عقيمًا

4 - خداوند ، براساس علم و آگاهى خويش ، به گروهى پسر و به گروهى ديگر دختر و يا به جمعى پسر و دختر مى دهد و برخى را عقيم و نازا مى گرداند .

يهب لمن يشاء . .. أو يزوّجهم ... إنّه عليم قدير

{تزويج} در {أو يزوّجهم} به معناى توأم با يكديگر قرار دادن است; يعنى، خداوند به برخى تنها دختر مى دهد و به بعضى تنها پسر عطا مى كند و برخى را هم پسر و هم دختر مى بخشد و برخى ديگر را نازا كرده; نه پسر مى دهد و نه دختر.

8 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله . . . { أو يزوّجهم ذكراناً و إناثاً } جميعاً يجمع له البنين و البنات يهبهم جميعاً لواحد ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند. .. {أو يزوّجهم ذكراناً و إناثاً} روايت شده كه فرمود (مراد از آيه اين است) كه خداوند فرزندان پسر و دختر را باهم به يك خانواده مى بخشد}.

مؤاخذه اخروى زنده بگورى دختران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 8 - 1

1 - در قيامت ، كسانى كه دختران را زنده به گور كرده اند ، مؤاخذه خواهند شد .

و إذا الموءودة سئلت

{موءودة}; يعنى، دخترى كه زنده به گور شود. (لسان العرب) مسؤول بودن دختر _ با آن كه بايد قاتل او مسؤول باشد _ يا به خاطر زمينه سازى است، تا او از خداوند درخواست انتقام كند و يا مجاز عقلى است; يعنى، از قاتل، درباره او مؤاخذه خواهد شد.

مهريه دختر

شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 27 - 4،21

4 - شعيب ( ع ) ، خواستار حداقل هشت سال و حداكثر ده سال كار ( شبانى گوسفندان ) ، از موسى در قبال ازدواج با يكى از دخترانش بود .

قال إنّى أُريد أن أُنكحك . .. على أن تأجرنى ثمنى حجج فإن أتممت عشرًا فمن عندك

{حجج} جمع {حجه} است و مراد از آن {سنين} مى باشد; يعنى، {على أن تأجرنى ثمانى سنين}.

21 - { عن أبى ذر قال : قال رسول اللّه ( ص ) : إذا سألت أى الأجلين قضى موسى ( ع ) ؟ فقل خيرهما و أبرّهما و إذا سئل أى المرأتين تزوّج ، فقل الصغرى منهما . . . ;

از ابوذر روايت شده كه گفت: رسول خدا(ص) فرمود: اگر از تو سؤال شود كه موسى(ع) كدام يك از دو زمان مورد قرارداد با شعيب را تمام نمود; بگو بهترين و نيكوترين آن دو را و اگر سؤال شود با كدام يك از آن دو دختر ازدواج كرد; بگو با كوچك ترين آن دو. ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 28 - 1

1 - پذيرفته شدن پيشنهاد شعيب ( هشت تا ده سال كار در قبال ازدواج ) از سوى موسى ( ع )

قال إنّى أُريد . .. أيّما الأجلين قضيت فلاعدون علىّ

ناپسندى زنده بگورى دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 59 - 11

11- تصميم مشركان به نگهدارى ذليلانه نوزادان دختر و يا در

گور كردن آنان ، تصميمى بس ناروا و زشت

أيمسكه على هون أم يدسّه فى التراب ألا ساء ما يحكمون

ناخشنودى از فرزند دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 49 - 8

8 - ناخرسندى از داشتن فرزند دختر يا پسر ، كفران نعمت الهى و ناخرسندى از مشيت و موهبت او است .

فإنّ الإنس_ن كفور . .. يهب لمن يشاء إن_ثًا و يهب لمن يشاء الذكور

نفرت از دختر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 18 - 5

5 - عرب جاهلى ، خود بيزار از داشتن دختر ; ولى معتقد به وجود دختر براى خداوند

أوَ من . .. و هو فى الخصام غير مبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 39 - 2

2 - فرشتگان ، دختران خدا در نظر مشركان ، به رغم بيزارى خودشان از داشتن دختر و افتخارشان به پسران

أم له البن_ت و لكم البنون

مشركان، از داشتن دختر عار داشتند. خداوند براساس همين پندار غلط، با ايشان محاجه كرده است; كه اگر به راستى دختران ننگ اند، چرا دختران را به خداوند نسبت داده و تنها خود را مالك پسران مى دانيد؟!

دختركشى

زمينه دختركشى در جاهليت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 60 - 1

1- ايمان نداشتن به عالم آخرت ، زمينه ساز دختركشى مشركان عصر جاهلى

و إذا بشّر أحدهم بالأُنثى . .. يتورى من القوم ... أم يدسّه فى التراب ... للذين ل

ظلم دختركشى

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 61 - 5

5- نسبت دادن امور ناروا به خداوند و كشتن دختران ، عملى ظالمانه است .

كنتم تفترون . و يجعلون لله البن_ت سبح_نه ... أم يدسّه فى التراب ... و لو يؤاخذ ا

به قرينه سياق آيات _ كه درباره مشركان و عقايد باطل آنها درباره خداوند بود _ ممكن است مراد از {الناس} مشركان باشد و {ال} در {الناس} عهد ذكرى باشد.

تناول از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 9،16،21

9 - تناول از درخت منع شده ، موجب عريانى و آشكار شدن شرمگاه آدم و حوا گرديد .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

16 - آدم ( ع ) با تناول از درخت ممنوع ، مرتكب معصيت پروردگار گرديد .

فأكلا . .. و عصى ءادم ربّه

21 - آدم ، بر اثر نافرمانى خداوند و خوردن از درخت منع شده ، از رشد خويش بازماند .

فغوى

{غىّ} (مصدر {غوى}) نقطه مقابل رشد است (مقاييس اللغة).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 122 - 1

1 - آدم ( ع ) درپى عصيان و تناول از درخت ممنوع ، از كرده خويش پشيمان شد و به درگاه خداوند توبه كرد .

ثمّ اجتب_ه ربّه فتاب عليه

{جباية} (ريشه اصلى {إجتبى}); به معناى جمع آورى كردن و به دست آوردن است. و {إجتباء} به معناى اصطفاء (خالص چيزى را برگزيدن) و اختيار است (لسان العرب). بنابراين {إجتباه ربّه} يعنى، خداوند علاقه هاى آدم به اين سو و آن سو را قطع كرد و همه را باى خود جمع كرد و وى را براى خود خالص گردانيد. اين تعبير حاكى از انقطاع كامل آدم(ع) از غير خدا و توبه حقيقى او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 123 - 1،12

1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پى تناول از درخت منع شده ، صلاحيت سكونت در بهشت را از دست دادند .

فأكلا منها .

.. قال اهبطا منها

{إهبطا} ممكن است خطاب به آدم (ع) و حوا و يا خطاب به آدم(ع) و ابليس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر اين كه در عصيان و پى آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت ياد شده، به دست مى آيد.

12 - تناول آدم و حوا از ميوه ممنوع بهشت ، زمينه ساز پيدايش روحيه دشمنى در انسان ها شد .

فأكلا . .. بعضكم لبعض عدوّ

آثار درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 6

6 _ شيطان در مورد آثار شجره نهى شده، خداوند را به دروغگويى متهم كرد.

قال ما نهيكما ربكما عن هذه الشجرة إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

جمله {إلا أن تكونا . .. } در حقيقت تكذيب گفتار خداوند است كه فرمود: فتكونا من الظالمين.

آثار ذكر رويش درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 3

3 - توجّه به روييدن درختان زيتون و خرما و تأثير آنها در تغذيه انسان ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. و زيتونًا و نخلاً

آثار ذكر رويش درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 3

3 - توجّه به روييدن درختان زيتون و خرما و تأثير آنها در تغذيه انسان ، زمينه ساز شناخت خدا و مانع كفر به او است .

ما أكفره . .. و زيتونًا و نخلاً

آدم(ع) و

درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 8،9،12،13

8 - خداوند تناول و خوردن از درختى مخصوص را بر آدم ( ع ) و حوا تحريم كرد .

و لاتقربا هذه الشجرة

به قرينه {و كلا} (بخوريد) مى توان گفت: مراد از {لاتقربا} (نزديك نشويد) استفاده خوراكى از شجره منهيه بوده است.

9 - آدم ( ع ) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره منهيه ، در معرض ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند .

و لاتقربا هذه الشجرة

چنانچه مراد از {لاتقربا} (نزديك نشويد) نهى ازخوردن باشد، به كارگيرى {لاتقربا} به جاى {لا تاكلا} (نخوريد) اشاره به اين معنا دارد كه: آدم(ع) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره ممنوعه در خطر ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند.

12 _ هر گونه بهره بردارى از شجره منهيه بر آدم ( ع ) و حوا ممنوع بود . *

و لاتقربا هذه الشجرة

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه: جمله {و لاتقربا . ..} كنايه از حرمت همه تصرفات باشد نه خصوص خوردن. جمله مذكور ابايى از اين احتمال ندارد، بلكه توجيه پسنديده اى است براى اين پرسش كه چرا نفرمود: و لاتاكلا من هذه الشجرة.

13 _ هشدار خداوند به آدم ( ع ) و حوا به اين كه در صورت تناول از شجره ممنوعه ، از ستمكاران خواهند شد .

و لاتقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 36 - 1

1 - شيطان با ترغيب آدم ( ع ) و حوا به بهره گيرى از

شجره منهيه ، آنان را به لغزش و نافرمانى خداوند كشانيد .

فأزلّهما الشيطن عنها

{ازلال} (مصدر ازلّ) به معناى: لغزانيدن و به گناه واداشتن است. ضمير در {عنها} مى تواند به {الجنة} برگردد; يعنى، شيطان آدم(ع) و حوا را با واداشتن به لغزش و گناه از بهشت دور ساخت و نيز مى تواند به {الشجرة} برگردد; يعنى، شيطان، آدم(ع) و حوا را به گناه وادار كرد، گناهى كه سرچشمه اش آن درخت ممنوعه بود. برداشت فوق بر اساس دومين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 3،4

3 _ خداوند، خوردن از درختى مخصوص را بر آدم و حوا تحريم كرد.

و لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

مراد از {لا تقربا . .. } به قرينه فراز قبل (فكلا ... ) و نيز (فلما ذاقا ... ) در آيه 22، نهى از خوردن بوده است نه مجرد نزديك شدن.

4 _ خداوند هر گونه استفاده از شجره نهى شده را بر آدم و حوا ممنوع كرد. *

و لا تقربا هذه الشجرة

نهى {لا تقربا} مى تواند كنايه از حرمت هر گونه استفاده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 3،4،5

3 _ شرمگاه آدم و حوا مستور از ديد يكديگر پيش از خوردن از شجره نهى شده

ليبدى لهما ما وُرى عنهما

4 _ شرمگاه آدم و حوا مستور بر خود آنان تا پيش از خوردن از شجره نهى شده

فوسوس لهما الشيطن ليبدى لهما ما وُرى عنهما من سوءتهما

جمله {ورى عنهما} مى تواند دلالت كند بر اين كه شرمگاه آدم و

حوا علاوه بر اين كه بر يكديگر مستور بوده، براى خودشان نيز مخفى بوده است.

5 _ شيطان در وسوسه آدم و حوا، بازماندن آنها از فرشته شدن و جاودانگى را دليل تحريم خوردن از شجره نهى شده معرفى كرد.

إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 1،2،3،10،19

1 _ شيطان با فريبكاريها و سوگند دروغ، آدم و حوا را به پاى درخت ممنوع كشاند تا از ثمره آن تناول كنند.

و قاسمهما . .. فدليهما بغرور

{تدلية}، مصدر {دلىّ}، به معناى فرستادن است، و مراد از آن نزديك كردن آدم و حوا به شجره نهى شده براى خوردن از آن است. كلمه {غرور} مى تواند مصدر و به معناى فريب دادن باشد و مى تواند جمع غار (فريبنده) باشد، و مراد از آن سخنان دروغين و باطلى باشد كه شيطان با سوگند به آدم و حوا القا كرد.

2 _ آدم و حوا پس از نزديك شدن به شجره نهى شده از آن درخت تناول كردند.

فلما ذاقا الشجرة

3 _ آدم و حوا حتى پس از سوگند ابليس، نگران عواقب بهره گيرى از شجره نهى شده

فلما ذاقا الشجرة

كلمه {ذوق} كه به معناى چشيدن است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه آدم و حوا با چشيدن از شجره نهى شده، و نخوردن از آن، در صدد امتحان برآمدند تا ببينند آيا اتفاق ناگوارى رخ خواهد نمود.

10 _ آدم و حوا پس از چشيدن از شجره نهى شده از آن دور شدند و با آن فاصله گرفتند.

و ناديهما ربهما ألم أنهكما عن تلكما الشجرة

برداشت

فوق با توجه به كلمه {تلك}، كه براى اشاره به دور است، استفاده شده است.

19 _ عن أبى عبدالله(ع): . .. فلما أكلا (آدم و حوا) من الشجرة طار الحلى و الحلل عن اجسادهما و بقيا عريانين ... .

از امام صادق(ع) روايت شده است: . .. چون آدم و حوا از آن درخت ممنوعه خوردند، زيور و پوشش آنها از بدنشان جدا شد و برهنه ماندند ... .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 23 - 1

1 _ آدم و حوا پس از توبيخ خداوند بر تناول از شجره نهى شده، به خطاى خويش پى بردند و بدان اعتراف كردند.

قالا ربنا ظلنا أنفسنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 120 - 6

6 - راهنمايى آدم به درخت جاودانگى و ملك و سلطنت هميشگى ، پوشش شيطان براى فريب آدم و حوا و وادار ساختن آنان به خوردن از ميوه درخت ممنوع

هل أدّلك على شجرة الخلد و ملك لايبلى

مقصود از {شجرة الخلد} درختى است كه خوردن ميوه آن موجب جاودانگى گردد. {ملك} به معناى مال و نيز سلطنت آمده است (قاموس). مراد از {ملك لايبلى} مالكيت و حاكميتى است كه زوال نپذيرد و فرسوده نگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 1،2،5،8،9،17

1 - آدم و حوا ( ع ) ، با وسوسه شيطان از درخت ممنوع شده تناول كردند .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

2 - حوا در ماجراى تناول از درخت ممنوع ، موافق تصميمات شوهرش آدم ،

عمل مى كرد .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

اقدام آدم به خوردن از درخت ممنوع، تحت تأثير وسوسه هاى شيطان بود، ولى حوا چنين نبود(فوسوس إليه شيطان). ممكن است اقدام حوا، در برابر عملكرد آدم تأثيرپذير بوده است.

5 - تأثيرپذيرى آدم از وسوسه شيطان و تناول از درخت ممنوع ، نمودى از فراموش كارى آدم از عهد الهى بود .

و لقد عهدنا . .. فنسى ... فأكلا منها

بيان داستان آدم و حوا، و خوردن از درخت ممنوع و پى آمدهاى آن، جملگى در توضيح نخستين آيه اين مجموعه و بيان فراموش كارى آدم(ع) در مورد عهد الهى و نبودن عزم جدى در او است.

8 - عورت و شرمگاه آدم و حوا ، پيش از تناول از درخت ممنوع بر آنان پوشيده بود .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

{سوأة} به معناى عورت و شرم گاه است (لسان العرب) و {بدت لهما} ممكن است به اين معنا باشد كه عورت هر يك براى ديگرى آشكار شد و ممكن است مراد اين باشد كه عورت آنان براى خودشان آشكار شد. بر مبناى دومين احتمال، عورت آدم و حوا قبل از خوردن ميوه ممنوع، بر خود آنان نيز پوشيده بود.

9 - تناول از درخت منع شده ، موجب عريانى و آشكار شدن شرمگاه آدم و حوا گرديد .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

17 - آدم ( ع ) قبل از تناول از درخت منع شده ، فرمان ممنوعيت آن را از خداوند دريافت كرده بود .

فأكلا منها . .. و عصى ءادم ربّه

{عصيان} در صورتى تحقق مى يايد كه امر يا نهيى از جانب خداوند صادر شده باشد. بنابراين گرچه

در اين آيات به ممنوعيت تناول از درخت، تصريخ نشده است; ولى ذكر {عصيان}، شاهدى گويا بر صادر شدن نهى در مورد تناول از آن درخت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 122 - 1

1 - آدم ( ع ) درپى عصيان و تناول از درخت ممنوع ، از كرده خويش پشيمان شد و به درگاه خداوند توبه كرد .

ثمّ اجتب_ه ربّه فتاب عليه

{جباية} (ريشه اصلى {إجتبى}); به معناى جمع آورى كردن و به دست آوردن است. و {إجتباء} به معناى اصطفاء (خالص چيزى را برگزيدن) و اختيار است (لسان العرب). بنابراين {إجتباه ربّه} يعنى، خداوند علاقه هاى آدم به اين سو و آن سو را قطع كرد و همه را باى خود جمع كرد و وى را براى خود خالص گردانيد. اين تعبير حاكى از انقطاع كامل آدم(ع) از غير خدا و توبه حقيقى او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 123 - 1،3،12

1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پى تناول از درخت منع شده ، صلاحيت سكونت در بهشت را از دست دادند .

فأكلا منها . .. قال اهبطا منها

{إهبطا} ممكن است خطاب به آدم (ع) و حوا و يا خطاب به آدم(ع) و ابليس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر اين كه در عصيان و پى آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت ياد شده، به دست مى آيد.

3 - آدم و حوا ( ع ) ، در پى عمل به

وسوسه شيطان و ناديده گرفتن هشدار هاى خداوند در بهشت ، از آن مكان عالى اخراج شدند و به زمين فرود آمدند .

فأكلا منها . .. و عصى ءادم ... قال اهبطا منها جميعًا

{هبوط}; يعنى، نزول (مصباح). فرمان {اهبطا} فرمانى تكوينى بوده است; زيرا هبوط به زمين براى انسان، عادتاً مقدور نيست.

12 - تناول آدم و حوا از ميوه ممنوع بهشت ، زمينه ساز پيدايش روحيه دشمنى در انسان ها شد .

فأكلا . .. بعضكم لبعض عدوّ

اجتناب از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 22

22 _ { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله : { ولاتقربا هذه الشجرة } يعنى لاتأكلا منها ;

از امام باقر(ع) درباره {ولا تقربا هذه الشجرة} روايت شده; يعنى، از آن درخت نخوريد}.

استفاده از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 12

12 _ هر گونه بهره بردارى از شجره منهيه بر آدم ( ع ) و حوا ممنوع بود . *

و لاتقربا هذه الشجرة

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه: جمله {و لاتقربا . ..} كنايه از حرمت همه تصرفات باشد نه خصوص خوردن. جمله مذكور ابايى از اين احتمال ندارد، بلكه توجيه پسنديده اى است براى اين پرسش كه چرا نفرمود: و لاتاكلا من هذه الشجرة.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 5

5 _ هشدار خداوند به آدم و حوا كه در صورت خوردن از شجره نهى شده از ستمكاران خواهند بود.

و

لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 3

3 _ آدم و حوا حتى پس از سوگند ابليس، نگران عواقب بهره گيرى از شجره نهى شده

فلما ذاقا الشجرة

كلمه {ذوق} كه به معناى چشيدن است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه آدم و حوا با چشيدن از شجره نهى شده، و نخوردن از آن، در صدد امتحان برآمدند تا ببينند آيا اتفاق ناگوارى رخ خواهد نمود.

امتحان با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسيله آزمايش كافران و ستم كاران

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آزمايش، يكى از معانى {فتنة} است و برداشت ياد شده مبتنى بر اين معنا است. در تأييد اين مطلب گفتنى است كه مفسران در شأن نزول آيه شريفه نقل كرده اند: ابوجهل هنگامى كه كلمه {زقوم} را با اوصافى كه قرآن براى آن نقل مى كند شنيد، آن را به مسخره گرفت.

اهميت درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 11 - 2

2_ اهميت خرما و درخت هاى نخل ، در تغذيه آدميان *

و النخل باسق_ت . .. رزقًا للعباد

از اين كه {النخل} به گونه مجزّا ياد شده است، اهميت خرما در تغذيه خلق استفاده مى شود.

ايصال به درخت جاودانگى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 120 - 6

6 - راهنمايى آدم به درخت جاودانگى و ملك و

سلطنت هميشگى ، پوشش شيطان براى فريب آدم و حوا و وادار ساختن آنان به خوردن از ميوه درخت ممنوع

هل أدّلك على شجرة الخلد و ملك لايبلى

مقصود از {شجرة الخلد} درختى است كه خوردن ميوه آن موجب جاودانگى گردد. {ملك} به معناى مال و نيز سلطنت آمده است (قاموس). مراد از {ملك لايبلى} مالكيت و حاكميتى است كه زوال نپذيرد و فرسوده نگردد.

بركت درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 35 - 9

9 - زيتون ، از درختان پر بركت است .

شجرة مب_ركة زيتونة

پذيرايى با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 62 - 5

5 - درخت زقّوم ، وسيله پذيرايى و خوراك دوزخيان

أم شجرة الزقّوم

{زقّوم} نوعى از گياه زهردارى است كه در باديه ها مى رويد (قاموس المحيط)، ولى برخى از مفسران ويژگى هاى ديگرى براى اين درخت برشمرده و گفته اند: درختى با برگِ ريز و بدبو است و شيره اى از آن مى تراود كه بدن به محض تماس با آن آماس مى كند. اين درخت در سرزمين هاى خشك مى رويد (روح المعانى (آلوسى)، ذيل آيه شريفه).

پيدايش درخت انار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 6

6 _ خداوند، پديد آورنده درختان همگون و ناهمگون زيتون و انار است.

و هو الذى أنشأ . .. و الزيتون و الرمان متشبها و غير متشبه

پيدايش درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 -

6

6 _ خداوند، پديد آورنده درختان همگون و ناهمگون زيتون و انار است.

و هو الذى أنشأ . .. و الزيتون و الرمان متشبها و غير متشبه

تحريم درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 5،7

5 _ شيطان در وسوسه آدم و حوا، بازماندن آنها از فرشته شدن و جاودانگى را دليل تحريم خوردن از شجره نهى شده معرفى كرد.

إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

7 _ شيطان ايجاد كننده شبهه در ذهن آدم و حوا نسبت به تحريم شجره نهى شده بر آنان

ما نهيكما ربكما . .. أو تكونا من الخلدين

برخى جمله {ما نهاكما ربكما . .. } را چنين معنا كرده اند: اين حرمت شامل شما نيست، مگر در صورتى كه شما فرشته باشيد و يا از جاودانان در بهشت، و شما نه فرشته ايد و نه از جاودانان در بهشت. پس حرمتى بر شما نيست.

ترسناكى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

تشبيه به تنه درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 7 - 2

2 -

قوم عاد بر اثر باد ، مانند تنه هاى پوك و افتاده درختان خرما از پاى درآمدند .

فترى القوم فيها صرعى كأنّهم أعجاز نخل خاوية

{صريع} (مفرد {صرعى}) به معناى چيز افكنده شده بر زمين و {أعجاز} به معناى ساقه هاى ريشه دار در زمين (تنه ها) است. {خاوية}; يعنى، شىء خالى و نيز به معناى شىء افتاده بر زمين آمده است.

تشبيه به درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 20 - 2

2 - اجساد قوم عاد ، پس از عذاب ، همانند نخل هاى ريشه كن شده از اعماق خاك

تنزع الناس كأنّهم أعجاز نخل منقعر

{عجز} (مفرد {أعجاز})به معناى تنه و {منقعر} به معناى كنده شده از ريشه است (مختارالصحاح).

تشبيه جوشش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 46 - 1

1- جوشش زقّوم ، در درون دوزخيان ، چونان جوشش آب هاى داغ

كغلى الحميم

تشبيه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 45 - 1

1- ثمره درخت زقوم ، چونان موادى آلوده و مذاب و جوشان در درون دوزخيان

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم . كالمهل يغلى فى البطون

در معناى {مُهل}، برخى به آلودگى و عده اى به مذاب بودن آن اشاره كرده اند.

تشبيه ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به

معناى {ثمره} است.

تعقل در درخت انار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 99 - 12،13

12 _ زمان به ثمر نشستن درخت انار تا مرحله رسيدن ميوه آن، شايان نگريستن و انديشيدن است.

أنظروا إلى ثمره إذا أثمر و ينعه

13 _ دوران ثمردهى تا رسيدن ميوه اصله نخل و تاك انگور و درخت زيتون و انار، شايان مطالعه و تأمل و راهى براى خداشناسى است.

و من النخل . .. من أعناب و الزيتون و الرمان ... أنظروا إلى ثمره إذا أثمر و ينعه

مرجع ضمير {ثمره} مى تواند {الرمان} باشد و نيز مى تواند {النخل} {اعناب} {الزيتون} به صورت بدل باشد. برداشت فوق بر اين مبنا صورت گرفته است. لذا فرمان {انظروا} شامل تمامى موارد مذكور در آيه است.

تعقل در درخت انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 99 - 13

13 _ دوران ثمردهى تا رسيدن ميوه اصله نخل و تاك انگور و درخت زيتون و انار، شايان مطالعه و تأمل و راهى براى خداشناسى است.

و من النخل . .. من أعناب و الزيتون و الرمان ... أنظروا إلى ثمره إذا أثمر و ينعه

مرجع ضمير {ثمره} مى تواند {الرمان} باشد و نيز مى تواند {النخل} {اعناب} {الزيتون} به صورت بدل باشد. برداشت فوق بر اين مبنا صورت گرفته است. لذا فرمان {انظروا} شامل تمامى موارد مذكور در آيه است.

تعقل در درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 99 - 13

13 _ دوران ثمردهى تا رسيدن ميوه اصله نخل و تاك

انگور و درخت زيتون و انار، شايان مطالعه و تأمل و راهى براى خداشناسى است.

و من النخل . .. من أعناب و الزيتون و الرمان ... أنظروا إلى ثمره إذا أثمر و ينعه

مرجع ضمير {ثمره} مى تواند {الرمان} باشد و نيز مى تواند {النخل} {اعناب} {الزيتون} به صورت بدل باشد. برداشت فوق بر اين مبنا صورت گرفته است. لذا فرمان {انظروا} شامل تمامى موارد مذكور در آيه است.

تعقل در درخت نخل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 99 - 13

13 _ دوران ثمردهى تا رسيدن ميوه اصله نخل و تاك انگور و درخت زيتون و انار، شايان مطالعه و تأمل و راهى براى خداشناسى است.

و من النخل . .. من أعناب و الزيتون و الرمان ... أنظروا إلى ثمره إذا أثمر و ينعه

مرجع ضمير {ثمره} مى تواند {الرمان} باشد و نيز مى تواند {النخل} {اعناب} {الزيتون} به صورت بدل باشد. برداشت فوق بر اين مبنا صورت گرفته است. لذا فرمان {انظروا} شامل تمامى موارد مذكور در آيه است.

تغذيه از درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 66 - 1،2

1 - درخت زقّوم ، غذا و خوراك دوزخيان ستمگر است .

شجرة الزقّوم . .. للظ_لمين ... فإنّهم لأكلون منها

2 - دوزخيان ستمگر ، شكم هاى خود را از درخت زقّوم پرخواهند كرد .

فمالئون منها البطون

تكلم درخت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 164 - 11

11 _ سخن خداوند با موسى ( ع ) در طور سينا بصورت ايجاد

صدا در درخت و قابل شنيدن براى همران آن حضرت از هر طرف

و كلم اللّه موسى تكليماً

امام رضا(ع) درباره سخن گفتن خداوند با موسى(ع) فرمود: . .. فخرج بهم الى طور سيناء ... فكلمه اللّه تعالى ذكره و سمعوا كلامه ... لان اللّه عزوجل احدثه فى الشجرة ثم جعله منبعثاً منها حتى سمعوه من جميع الوجوه ... .

_______________________________

توحيد صدوق، ص 121، ح 24، ب 8; نورالثقلين، ج 1، ص 574، ح 676.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 30 - 3

3 - آمدن نداى الهى به موسى ( ع ) از درختى واقع در جانب راست وادى طور ، هم زمان بانزديك شدن وى به آتش

فلمّا أتيها نودى من ش_طى الواد . .. من الشجرة

{شاطئ} به معناى {جانب} است و {الأيمن} _ مقابل {الأيسر} (چپ) _ صفت براى شاطئ} مى باشد. بنابراين {شاطئ الواد الأيمن}; يعنى، طرف راست وادى.

تمثيل به درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 3

3- { كلمه طيبه } چونان درخت پاكى و طيبى است كه ريشه اى ثابت داشته و شاخ و برگش در بلنداى فضا باشد .

كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 25 - 1

1- كلمه طيبه ، چنان درخت پاكى است كه ريشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهى ، بى كم و كاست ثمر بدهد .

مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء .

تؤتى أكلها كلّ حين

احتمال دارد كه {تؤتى أكلها كلّ حين } ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانى است كه درخت در آن هنگام به بار مى نشيند و ثمر مى دهد.

تمثيل به درخت پليد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 26 - 1

1- كلمه خبيثه ، چنان درخت پليدى است كه ريشه هايش از روى زمين كنده شده و ثبات و قرارى ندارد .

و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة اجتّثت من فوق الأرض ما لها من قرار

{جثّ} در لغت به معناى قلع و كنده شده است.

تمثيل به درخت ريشه دار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 4

4- اعتقادات حق چنان درختى ريشه دار ، ثابت و استوار است .

كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء

از معناهايى كه مفسران، از صحابه و تابعان تاكنون، براى {شجره طيبه} ذكر كرده اند، عقيده به توحيد و كلمه {لا إله إلاّ الله} است كه عقيده حق مى باشد.

تناول از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 1،2،5

1 - آدم و حوا ( ع ) ، با وسوسه شيطان از درخت ممنوع شده تناول كردند .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

2 - حوا در ماجراى تناول از درخت ممنوع ، موافق تصميمات شوهرش آدم ، عمل مى كرد .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

اقدام آدم به خوردن از درخت ممنوع، تحت تأثير وسوسه هاى شيطان بود،

ولى حوا چنين نبود(فوسوس إليه شيطان). ممكن است اقدام حوا، در برابر عملكرد آدم تأثيرپذير بوده است.

5 - تأثيرپذيرى آدم از وسوسه شيطان و تناول از درخت ممنوع ، نمودى از فراموش كارى آدم از عهد الهى بود .

و لقد عهدنا . .. فنسى ... فأكلا منها

بيان داستان آدم و حوا، و خوردن از درخت ممنوع و پى آمدهاى آن، جملگى در توضيح نخستين آيه اين مجموعه و بيان فراموش كارى آدم(ع) در مورد عهد الهى و نبودن عزم جدى در او است.

ثمردهى درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 25 - 1

1- كلمه طيبه ، چنان درخت پاكى است كه ريشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهى ، بى كم و كاست ثمر بدهد .

مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . تؤتى أكلها كلّ حين

احتمال دارد كه {تؤتى أكلها كلّ حين } ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانى است كه درخت در آن هنگام به بار مى نشيند و ثمر مى دهد.

حقيقت درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 10،11

10 _ و اختلفوا فى الشجرة التى نهى الله آدم عنها . .. و روى عن على(ع) أنه قال: شجرة الكافور.

از اميرالمؤمنين(ع) روايت شده است: (درختى كه آدم(ع) از نزديك شدن به آن نهى شد)، درخت كافور بود.

11 _ عبدالسلام بن صالح الهروى قال: قلت للرضا(ع): يابن رسول الله أخبرنى عن الشجرة التى اكل منها آدم و حوا

ما كانت؟ فقد اختلف الناس فيها فمنهم من يروى انها الجنية و منهم من يروى انها العنب و منهم من يروى انها شجرة الحسد، فقال(ع): كل ذلك حق. قلت: فما معنى هذه الوجوه على اختلافها؟ فقال: يا أباالصلت ان شجرة الجنة تحمل انواعا فكانت شجرة الحنطة و فيها عنب و ليست كشجرة الدنيا ... .

عبدالسلام بن صالح هروى گويد: به امام رضا(ع) گفتم: يابن رسول الله(ص) مرا آگاه كنيد، درختى كه آدم و حوا از آن خوردند چه بوده؟ مردم درباره آن اختلاف دارند ; عده اى مى گويند: آن، درخت گندم بوده، عده اى گويند: درخت انگور بوده و بعضى ديگر مى گويند: آن، درخت حسد بوده، آن حضرت فرمود: تمامى اينها درست است. گفتم: اين وجوه مختلفى كه گفته شده چه معنايى دارد؟ فرمود: اى اباصلت، درخت بهشتى چند نوع ثمره دارد ; يعنى درخت گندم انگور هم مى دهد و مانند درختان دنيا نيست ... .

حوا و درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 8،9،12،13

8 - خداوند تناول و خوردن از درختى مخصوص را بر آدم ( ع ) و حوا تحريم كرد .

و لاتقربا هذه الشجرة

به قرينه {و كلا} (بخوريد) مى توان گفت: مراد از {لاتقربا} (نزديك نشويد) استفاده خوراكى از شجره منهيه بوده است.

9 - آدم ( ع ) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره منهيه ، در معرض ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند .

و لاتقربا هذه الشجرة

چنانچه مراد از {لاتقربا} (نزديك نشويد) نهى ازخوردن باشد، به كارگيرى {لاتقربا} به جاى {لا تاكلا} (نخوريد) اشاره

به اين معنا دارد كه: آدم(ع) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره ممنوعه در خطر ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند.

12 _ هر گونه بهره بردارى از شجره منهيه بر آدم ( ع ) و حوا ممنوع بود . *

و لاتقربا هذه الشجرة

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه: جمله {و لاتقربا . ..} كنايه از حرمت همه تصرفات باشد نه خصوص خوردن. جمله مذكور ابايى از اين احتمال ندارد، بلكه توجيه پسنديده اى است براى اين پرسش كه چرا نفرمود: و لاتاكلا من هذه الشجرة.

13 _ هشدار خداوند به آدم ( ع ) و حوا به اين كه در صورت تناول از شجره ممنوعه ، از ستمكاران خواهند شد .

و لاتقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 36 - 1

1 - شيطان با ترغيب آدم ( ع ) و حوا به بهره گيرى از شجره منهيه ، آنان را به لغزش و نافرمانى خداوند كشانيد .

فأزلّهما الشيطن عنها

{ازلال} (مصدر ازلّ) به معناى: لغزانيدن و به گناه واداشتن است. ضمير در {عنها} مى تواند به {الجنة} برگردد; يعنى، شيطان آدم(ع) و حوا را با واداشتن به لغزش و گناه از بهشت دور ساخت و نيز مى تواند به {الشجرة} برگردد; يعنى، شيطان، آدم(ع) و حوا را به گناه وادار كرد، گناهى كه سرچشمه اش آن درخت ممنوعه بود. برداشت فوق بر اساس دومين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 3،4

3 _ خداوند، خوردن از درختى مخصوص را

بر آدم و حوا تحريم كرد.

و لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

مراد از {لا تقربا . .. } به قرينه فراز قبل (فكلا ... ) و نيز (فلما ذاقا ... ) در آيه 22، نهى از خوردن بوده است نه مجرد نزديك شدن.

4 _ خداوند هر گونه استفاده از شجره نهى شده را بر آدم و حوا ممنوع كرد. *

و لا تقربا هذه الشجرة

نهى {لا تقربا} مى تواند كنايه از حرمت هر گونه استفاده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 3،4

3 _ شرمگاه آدم و حوا مستور از ديد يكديگر پيش از خوردن از شجره نهى شده

ليبدى لهما ما وُرى عنهما

4 _ شرمگاه آدم و حوا مستور بر خود آنان تا پيش از خوردن از شجره نهى شده

فوسوس لهما الشيطن ليبدى لهما ما وُرى عنهما من سوءتهما

جمله {ورى عنهما} مى تواند دلالت كند بر اين كه شرمگاه آدم و حوا علاوه بر اين كه بر يكديگر مستور بوده، براى خودشان نيز مخفى بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 2،3،10

2 _ آدم و حوا پس از نزديك شدن به شجره نهى شده از آن درخت تناول كردند.

فلما ذاقا الشجرة

3 _ آدم و حوا حتى پس از سوگند ابليس، نگران عواقب بهره گيرى از شجره نهى شده

فلما ذاقا الشجرة

كلمه {ذوق} كه به معناى چشيدن است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه آدم و حوا با چشيدن از شجره نهى شده، و نخوردن از آن، در صدد امتحان برآمدند تا ببينند آيا

اتفاق ناگوارى رخ خواهد نمود.

10 _ آدم و حوا پس از چشيدن از شجره نهى شده از آن دور شدند و با آن فاصله گرفتند.

و ناديهما ربهما ألم أنهكما عن تلكما الشجرة

برداشت فوق با توجه به كلمه {تلك}، كه براى اشاره به دور است، استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 23 - 1

1 _ آدم و حوا پس از توبيخ خداوند بر تناول از شجره نهى شده، به خطاى خويش پى بردند و بدان اعتراف كردند.

قالا ربنا ظلنا أنفسنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 1،2،8،9

1 - آدم و حوا ( ع ) ، با وسوسه شيطان از درخت ممنوع شده تناول كردند .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

2 - حوا در ماجراى تناول از درخت ممنوع ، موافق تصميمات شوهرش آدم ، عمل مى كرد .

فوسوس إليه الشيط_ن . .. فأكلا منها

اقدام آدم به خوردن از درخت ممنوع، تحت تأثير وسوسه هاى شيطان بود، ولى حوا چنين نبود(فوسوس إليه شيطان). ممكن است اقدام حوا، در برابر عملكرد آدم تأثيرپذير بوده است.

8 - عورت و شرمگاه آدم و حوا ، پيش از تناول از درخت ممنوع بر آنان پوشيده بود .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

{سوأة} به معناى عورت و شرم گاه است (لسان العرب) و {بدت لهما} ممكن است به اين معنا باشد كه عورت هر يك براى ديگرى آشكار شد و ممكن است مراد اين باشد كه عورت آنان براى خودشان آشكار شد. بر مبناى دومين احتمال، عورت آدم و حوا قبل

از خوردن ميوه ممنوع، بر خود آنان نيز پوشيده بود.

9 - تناول از درخت منع شده ، موجب عريانى و آشكار شدن شرمگاه آدم و حوا گرديد .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 123 - 1،3،12

1 - آدم ( ع ) و حوا ، در پى تناول از درخت منع شده ، صلاحيت سكونت در بهشت را از دست دادند .

فأكلا منها . .. قال اهبطا منها

{إهبطا} ممكن است خطاب به آدم (ع) و حوا و يا خطاب به آدم(ع) و ابليس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر اين كه در عصيان و پى آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت ياد شده، به دست مى آيد.

3 - آدم و حوا ( ع ) ، در پى عمل به وسوسه شيطان و ناديده گرفتن هشدار هاى خداوند در بهشت ، از آن مكان عالى اخراج شدند و به زمين فرود آمدند .

فأكلا منها . .. و عصى ءادم ... قال اهبطا منها جميعًا

{هبوط}; يعنى، نزول (مصباح). فرمان {اهبطا} فرمانى تكوينى بوده است; زيرا هبوط به زمين براى انسان، عادتاً مقدور نيست.

12 - تناول آدم و حوا از ميوه ممنوع بهشت ، زمينه ساز پيدايش روحيه دشمنى در انسان ها شد .

فأكلا . .. بعضكم لبعض عدوّ

خالق درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 73 - 5

5 - بهره گيرى مسافران و بيابان گردان ، از درخت آتش زنه براى روشن كردن آتش

، حكمت ديگر ايجاد آن از سوى خداوند

و مت_عًا للمقوين

{مقوين} مشتق از {قواية} (زمين بى آب و گياه، بيابان) است; يعنى، مسافران و بيابان گردان.

خالق درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده زيتون و درخت خرما و روياننده آن از زمين است .

فأنبتنا فيها . .. زيتونًا و نخلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خلقت درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 72 - 1،2

1 - ايجاد و آفرينش درخت آتش زنه ، خارج از قلمرو توانايى بشر

ءأنتم أنشأتم شجرتها

2 - تنها خداوند ، قادر بر آفرينش درخت آتش زنه

أم نحن المنش_ون

مسند محلى به {ال} {المنشئون} مفيد حصر است.

خوشه هاى درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 11 - 3

3 - نخل ها با خوشه هاى پوشيده در غلاف ، داراى سهمى مهم در تأمين نياز هاى خلق

و النخل ذات الأكمام

{كم} (مفرد {أكمام}) به معناى كاسه يا غلاف ميوه

گفته مى شود.

درخت اقاقياى بهشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 29 - 4

4 - بهشت اصحاب اليمين ، معطر با عطر گل هاى درختان اقاقيا

و طلح منضود

برخى از مفسران {طلح} را به {ام غيلان} (درخت اقاقيا) تفسير كرده اند. درخت اقاقيا داراى گلى بسيار خوشبو است.

درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 52 - 1

1 - وجود درختى به نام { زقّوم } در دوزخ

لأكلون من شجر من زقّوم

{من} در {من زقّوم} بيان جنس {شجر} است; يعنى، درختى كه از جنس زقوم مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 43 - 1

1- وجود درختى به نام زقّوم در دوزخ

إن شجرت الزقّوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 44 - 1

1- درخت زقّوم ، غذاى گناه پيشگان در قيامت

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم

{أثيم} (از ماده {إثم}) به معناى كسى است كه مداومت بر گناه دارد.

درخت سدر در سرزمين سبأ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 16 - 7

7 - در پى از بين رفتن باغ هاى دل نواز قوم سبا با سيل بنيان كن ، مقدار ناچيزى درخت سدر در جاى آنها روييد .

و بدلّن_هم بجنّتيهم جنّتين ذواتى أُكل خمط و أثل و شىء من سدر قليل

درخت كافور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 23

23 _ اختلفت فى

الشجرة التى نهى عن ها آدم ( ع ) . . . و قيل هى شجرة الكافور ، يروى عن على ( ع ) . . . ;

از امام على (ع) روايت شده كه درختى كه آدم (ع) از آن نهى شد، درخت كافور بود . ..}.

درخت گز در سرزمين سبأ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 16 - 6

6 - دو باغ دل نواز قوم سبا ، در پى جارى شدن سيل به باغ هايى از درختانى با ميوه هاى ناگوار و گز تبديل شدند .

فأرسلنا عليهم سيل العرم و بدلّن_هم بجنّتيهم جنّتين ذواتى أكل خمط و أثل

{خمط} در لغت به درختى گفته مى شود كه خار ندارد و نيز گفته شده كه درخت گز است (مفردات راغب) هم چنين به معناى ميوه ترش مزه يك درخت آمده است (عمدة الحفاظ). {أثل} به درخت شوره گز گفته مى شود.

درخت ممنوعه و جاودانگى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 5

5 _ شيطان در وسوسه آدم و حوا، بازماندن آنها از فرشته شدن و جاودانگى را دليل تحريم خوردن از شجره نهى شده معرفى كرد.

إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

درخت موز بهشت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 29 - 1،2،6

1 - وجود درختان موز ، در بهشت اصحاب اليمين

و طلح منضود

درباره واژه {طلح} چند معنا ذكر كرده اند كه يكى از آنها {موز} است.

2 - درختان موز در بهشتِ اصحاب اليمين ، پربار و

ميوه هاى آن چيده شده بر روى هم

و طلح منضود

{نضد} به معناى چيدن بر روى هم است {طلح منضود} ;يعنى، درختان موز كه ميوه هاى آن بر روى هم چيده شده است.

6 - { عن على بن أبى طالب ( ع ) فى قوله { و طلح منضود } قال : هو الموز ;

از امام على(ع) درباره سخن خداوند {و طلح منضود} روايت شده كه مراد درخت موز است}.

روياننده درخت انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 11 - 1

1- خداوند ، روياننده كشتزار ها و درختان زيتون ، خرما و انگور و تمامى محصولات كشاورزى است .

ينبت لكم به الزرع و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت

روياننده درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 11 - 1

1- خداوند ، روياننده كشتزار ها و درختان زيتون ، خرما و انگور و تمامى محصولات كشاورزى است .

ينبت لكم به الزرع و الزيتون و النخيل و الأعن_ب و من كلّ الثمرت

رويش درخت انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 11 - 7

7- رويش گياهان و درختان زيتون ، نخل و تاك به وسيله آب ، زمينه اى براى انديشيدن و راهى براى خداشناسى است .

ينبت لكم به . .. إن فى ذلك لأية لقوم يتفكّرون

رويش درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 11 - 7

7- رويش گياهان و درختان زيتون ، نخل و تاك به وسيله

آب ، زمينه اى براى انديشيدن و راهى براى خداشناسى است .

ينبت لكم به . .. إن فى ذلك لأية لقوم يتفكّرون

زشتى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

زشتى ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

زمينه تناول از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 120 - 6

6 - راهنمايى آدم به درخت جاودانگى و ملك و سلطنت هميشگى ، پوشش شيطان براى فريب آدم و حوا و وادار ساختن آنان به خوردن از ميوه درخت ممنوع

هل أدّلك على شجرة الخلد و ملك لايبلى

مقصود از {شجرة الخلد} درختى است كه خوردن ميوه آن موجب جاودانگى گردد. {ملك} به معناى مال و نيز سلطنت آمده است (قاموس). مراد از {ملك لايبلى} مالكيت و حاكميتى است كه زوال نپذيرد و فرسوده نگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 -

طه - 20 - 121 - 3

3 - تمايل آدم ( ع ) و طمع وى در مورد خلود و جاودانگى و ملك بى زوال ، او و همسرش را به تناول از درخت ممنوع شده واداشت .

هل أدّلك على شجرة الخلد . .. فأكلا منها

زمينه رشد درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 4

4 - باران و زمين مناسب ، دو عنصر اصلى در رشد و بارورى درختان زيتون و خرما است .

صببنا الماء . .. ثمّ شققنا ... و زيتونًا و نخلاً

زمينه رشد درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 4

4 - باران و زمين مناسب ، دو عنصر اصلى در رشد و بارورى درختان زيتون و خرما است .

صببنا الماء . .. ثمّ شققنا ... و زيتونًا و نخلاً

عبرت از درخت انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 67 - 2

2- درختان خرما و انگور و استحصال نوشيدنى از آنها ، مايه پند و عبرت است .

و من ثمرت النخيل و الأعن_ب تتّخذون منه سكرًا

برداشت فوق، با توجه به معطوف بودن جمله {و من ثمرات. ..} بر جمله {و إن لكم فى الأنعام لعبرة} است.

عذاب با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 1

1 - درخت زقّوم ، مايه رنج و عذاب كافران و ستم گران از جانب خداوند

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

يكى از

معانى {فتنة}، رنج و عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 56 - 3

3 - عذاب دوزخ ، خوردنى و آشاميدنى آن ( ميوه زقّوم و آب داغ ) جزاى دوزخيان ( اصحاب شمال )

ه_ذا نزلهم يوم الدين

عوامل ثمردهى درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 35 - 10

10 - درخت زيتون ، در صورت تابش مستقيم نور خورشيد بر آن در طول روز ، پربارتر و مرغوب تر خواهد شد .

من شجرة مب_ركة زيتونة لاشرقيّة و لاغربيّة يكاد زيتها يضىء و لو لم تمسسه نار

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه عبارت {لا شرقيّه و لا غربيّه} اين گونه تفسير شود كه: درخت زيتون نه فقط در ناحيه شرق است _ كه تنها به وقت عصر از شعاع خورشيد بهره گيرد _ و نه فقط در ناحيه غرب است _ كه تنها در صبح از شعاع خورشيد بهره مند باشد; بلكه از مزاياى هر دو جهت و از تابش نور مستقيم خورشيد از صبح تا به غروب استفاده مى كند و روشن است كه چنين درختى، از ثمره اى فراوان تر و مرغوب تر برخوردار خواهد بود.

فلسفه خلقت درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 73 - 3

3 - حكمت ايجاد درخت آتش زنه از سوى خداوند ، ياد آورى قدرت الهى ، تداعى كردن روز رستاخيز و بيرون آمدن انسان ها از قبر ها است .

نحن جعلن_ها تذكرة

ضمير {جعلناها} مى تواند به

{نار} و يا به {شجرة} برگردد. برداشت ياد شده بر پايه احتمال دوم است; يعنى، ما آن درخت را مايه تذكار قرار داديم تا انسان ها با ديدن آن، به ياد قدرت خداوند بيفتند و پى ببرند كسى كه از چوب آتش را بيرون مى آورد، قادر است كه مردگان را نيز بار ديگر از گورها بيرون آورد.

فوايد درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 73 - 5

5 - بهره گيرى مسافران و بيابان گردان ، از درخت آتش زنه براى روشن كردن آتش ، حكمت ديگر ايجاد آن از سوى خداوند

و مت_عًا للمقوين

{مقوين} مشتق از {قواية} (زمين بى آب و گياه، بيابان) است; يعنى، مسافران و بيابان گردان.

فوايد درخت انگور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 67 - 3

3- درختان خرما و انگور ، داراى محصولات و فرآورده هاى گوناگون

و من ثمرت النخيل و الأعن_ب تتّخذون منه سكرًا و رزقًا حسنًا

مدت ثمردهى درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 25 - 11

11- إن عليّاً صلوات عليه قال : . . . و الحين ستة أشهر ، لأن الله عزّوجلّ يقول : { تؤتى أكل ها كلّ حين بإذن ربّ ها } ;

امام على(ع) فرمود: مراد از {حين} شش ماه است; زيرا خداوند _ عزّوجلّ _ مى فرمايد: {تؤتى أكلها كلّ حين بإذن ربّها}.

مراد از درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 6،7،8،9

6-

{ جابرالجعفى قال : سألت أباجعفرمحمد بن على الباقر ( ع ) عن قول الله عزّوجلّ : { كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . . . } قال : أمّا الشجرة فرسول الله ( ص ) و فرعها على ( ع ) و غصن الشجرة فاطمة بنت رسول الله ( ص ) و ثمرها أولادها ( ع ) و ورقها شيعتنا . . . ;

جابر جعفى گويد: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {كشجرة طيبة. ..} سؤال كردم، آن حضرت فرمود: اما مراد از درخت، رسول خدا(ص) مى باشد و شاخه هاى اصلى آن، على(ع) است و شاخه هاى فرعى آن، فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) مى باشد و ميوه هاى آن، فرزندان او و برگهاى آن درخت، شيعيان ما مى باشند}.

7- { عمرو بن حريث قال : سألت أباعبدالله ( ع ) عن قول الله : { كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء } قال : فقال : رسول الله ( ص ) أصلها و أميرالمؤمنين ( ع ) فرعها و الأئمة من ذريتهما أغصانها و علم الأئمة ثمرتها و شيعتهم المؤمنون ورقها . . . ;

عمرو بن حريث گويد: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {كشجرة طيبة أصلها. ..} سؤال كردم پس [آن حضرت] فرمود: رسول خدا(ص) ريشه آن درخت و أميرالمؤمنين(ع) شاخه آن و ائمه(ع) از نسل آن دو، شاخه هاى فرعى آن و علم ائمه(ع) ميوه هاى آن درخت مى باشد و شيعيان مؤمن آنان برگهاى آن درختند...}.

8- { عن أبى جعفر و أبى عبدالله عليهما السلام فى قول الله : { ضرب الله مثلاً

كلمة طيبة كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء } قال : يعنى النبى ( ص ) و الأئمة من بعده هم الأصل الثابت و الفرع الولاية لمن دخل فيها ;

از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است كه در باره سخن خدا {ضرب الله مثلاً كلمة طيبة كشحرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء} فرمودند: يعنى، پيامبر(ص) و ائمه(ع) بعد از او، ريشه هاى ثابت [آن درخت] و شاخه هاى آن، ولايت است براى كسى كه با [پذيرش آن] تحت ولايت داخل شود.

9- { عن النبى ( ص ) [ فى قوله تعالى : { كلمة طيبة كشجرة طيبة . . . } ] : إن ه_ذه الشجرة الطيبة هى النخلة ;

از رسول خدا(ص) درباره سخن خدا {كلمة طيبة كشجرة طيبة . ..} روايت شده است كه فرمود: همانا [مراد از]درخت پاكيزه، درخت خرماست}.

مراد از درخت پليد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 26 - 7

7- { عن رسول الله ( ع ) [ فى قوله تعالى ] : { و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة . . . } قال : هى الحنظلة ;

از رسول خدا(ص) درباره سخن خدا {و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة . ..} روايت شده است كه فرمود: مراد [از شجره خبيثه] هندوانه ابوجهل است}.

مراد از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 23

23 _ اختلفت فى الشجرة التى نهى عن ها آدم ( ع ) . . . و قيل

هى شجرة الكافور ، يروى عن على ( ع ) . . . ;

از امام على (ع) روايت شده كه درختى كه آدم (ع) از آن نهى شد، درخت كافور بود . ..}.

مكان درخت طوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 29 - 5

5_ { سئل رسول الله ( ص ) عن طوبى قال : شجرة أصلها فى دارى و فرعها على أهل الجنة ثم سئل عنها مرّة اُخرى فقال : فى دار على ( ع ) . . . ان دارى و دار على فى الجنة بمكان واحد ;

از رسول خدا(ص) درباره طوبى سؤال شد، فرمود: درختى است كه ريشه آن در خانه من و شاخه هاى آن بر سر بهشتيان است. سپس مرتبه ديگرى از [رسول خدا ]سؤال شد، حضرت فرمود: در خانه على(ع) است ... همانا خانه من و على(ع) در بهشت در يك مكان است}.

مكان رويش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 64 - 1

1 - { زقّوم } درختى است كه از قعر دوزخ مى رويد .

أم شجرة الزقّوم . .. إنّها شجرة تخرج فى أصل الجحيم

مكذبان درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 43 - 2

2- ترديد و ناباورى مشركان صدراسلام نسبت به دوزخ و وجود درختى به نام زقّوم در آن

إنّ شجرت الزقّوم

تأكيد با {إنّ} و جمله اسميه از ترديد يا نكار مخاطبان نسبت به مضمون آن مى كند آيه 50 {إن ه_ذا ما كنتم به تمترون} مؤيد

برداشت مى باشد.

منشأ رويش درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده زيتون و درخت خرما و روياننده آن از زمين است .

فأنبتنا فيها . .. زيتونًا و نخلاً

منشأ رويش درخت زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده زيتون و درخت خرما و روياننده آن از زمين است .

فأنبتنا فيها . .. زيتونًا و نخلاً

ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 53 - 1

1 - دوزخيان از فرط گرسنگى به پر كردن شكم خود از ميوه { زقّوم } مى پردازند .

فمال_ون منها البطون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 45 - 1

1- ثمره درخت زقوم ، چونان موادى آلوده و مذاب و جوشان در درون دوزخيان

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم . كالمهل يغلى فى البطون

در معناى {مُهل}، برخى به آلودگى و عده اى به مذاب بودن آن اشاره كرده اند.

نعمت درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 2

2 - بهره مندى انسان از زيتون و از منافع گوناگون درخت خرما ، نعمتى الهى و سزاوار سپاس گزارى است .

ما أكفره . .. و زيتونًا و نخلاً

{زيتون}، ميوه اى معروف (مصباح) و درختى معروف است و مى تواند جمع {زيتونة} باشد كه گاه بر درخت و گاه بر ميوه آن اطلاق

مى گردد (لسان العرب). تعبير {نخل} _ به جاى نام ميوه آن _ ممكن است ناظر به اين باشد كه انسان علاوه بر خرما، از اجزاى ديگر نخل (از قبيل شاخ، برگ، تنه و ليف آن) نيز بهره مى برد.

نقش درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 73 - 2

2 - وجود مايه هاى تذكر و درس آموزى ، در آفرينش درخت آتش زنه

نحن جعلن_ها تذكرة

نقش درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 11 - 3

3 - نخل ها با خوشه هاى پوشيده در غلاف ، داراى سهمى مهم در تأمين نياز هاى خلق

و النخل ذات الأكمام

{كم} (مفرد {أكمام}) به معناى كاسه يا غلاف ميوه گفته مى شود.

نقش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 52 - 2،3

2 - درخت زقّوم ، منبع تغذيه اهل دوزخ ( اصحاب شمال )

لأكلون من شجر من زقّوم

3 - اهل دوزخ ( اصحاب شمال ) ، براى رفع گرسنگى ناچار به تغذيه از درخت زقوم خواهند بود .

لأكلون من شجر من زقّوم

آوردن {لام} تأكيد، بيانگر آن است كه تغديه اهل دوزخ از {زقّوم} ترديدناپذير است; زيرا آنان براى رفع گرسنگى چاره اى جز آن ندارند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 54 - 1

1 - عارض شدن تشنگى بسيار شديد بر دوزخيان ( اصحاب شمال ) ، به محض فارغ شدن از خوردن ميوه { زقّوم }

لأكلون من شجر من

زقّوم . .. فش_ربون عليه من الحميم

به كارگيرى {فا} در {فشاربون} و نيز قيد {عليه}، مى رساند كه نوشيدن آب بعد از خوردن از {زقّوم}، بى درنگ و بلافاصله انجام خواهد گرفت و اين حكايت از تشنگى شديد دوزخيان دارد كه با خوردن {زقّوم} بر ايشان عارض خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسيله آزمايش كافران و ستم كاران

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آزمايش، يكى از معانى {فتنة} است و برداشت ياد شده مبتنى بر اين معنا است. در تأييد اين مطلب گفتنى است كه مفسران در شأن نزول آيه شريفه نقل كرده اند: ابوجهل هنگامى كه كلمه {زقوم} را با اوصافى كه قرآن براى آن نقل مى كند شنيد، آن را به مسخره گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 44 - 3

3- { درخت زقّوم } ، تجسّم گناهان جرم پيشگان در قيامت *

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم

تعبير {شجرت الزقّوم} و ارتباط ميان دو آيه، ممكن است كنايه از اين باشد كه اين بذر گناه است كه در آخرت {زقّوم} مى روياند.

نقش درخت سمره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 18 - 6

6 - صورت گرفتن بيعت رضوان ، در سايه درخت { سمره }

يبايعونك تحت الشجرة

{الف و لام} در {الشجرة} براى عهد است و اشاره به درخت خاصى دارد كه بيعت زير آن صورت گرفت.

نهى از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 3،4،9

3 _ خداوند، خوردن از درختى مخصوص را بر آدم و حوا تحريم كرد.

و لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

مراد از {لا تقربا . .. } به قرينه فراز قبل (فكلا ... ) و نيز (فلما ذاقا ... ) در آيه 22، نهى از خوردن بوده است نه مجرد نزديك شدن.

4 _ خداوند هر گونه استفاده از شجره نهى شده را بر آدم و حوا ممنوع كرد. *

و لا تقربا هذه الشجرة

نهى {لا تقربا} مى تواند كنايه از حرمت هر گونه استفاده باشد.

9 _ عن أبى جعفر(ع) فى قوله: {و لا تقربا هذه الشجرة} يعنى لاتأكلا منها.

از امام باقر(ع) درباره آيه {و لا تقربا . .. } روايت شده است: {به اين درخت نزديك نشويد}، يعنى از ميوه آن نخوريد.

ويژگيهاى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 54 - 3

3 - ايجاد تشنگى شديد ، از خصوصيات و اوصاف درخت زقوم

فش_ربون عليه من الحميم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 -

صافات - 37 - 67 - 2

2 - دوزخيان ستمگر ، بر اثر خوردن غذاى { زقّوم } به تشنگى شديد دچار خواهند گشت .

شجرة الزقّوم . .. فمالئون منها البطون . ثمّ إنّ لهم عليها لشوبًا من حميم

برداشت ياد شده از تعبير {عليها} (به معناى {بعدها})، استفاده مى شود.

ويژگيهاى درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 10

10 - شجره منهيه در بهشت آدم ( ع ) و حوا ، داراى جاذبه اى خاص بود . *

و لاتقربا هذه الشجرة

از اينكه آدم(ع) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره منهيه در معرض ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند، معلوم مى شود كه ثمره آن درخت به گونه اى جذاب بوده كه نزديك شدن به آن، موجب تمايل و رغبت كامل براى استفاده از آن مى شده است.

ويژگيهاى ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

درخت پاكيزه

تمثيل به درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 3

3- { كلمه طيبه } چونان درخت پاكى و طيبى است كه ريشه اى ثابت داشته و شاخ و برگش در بلنداى فضا باشد .

كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 -

25 - 1

1- كلمه طيبه ، چنان درخت پاكى است كه ريشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهى ، بى كم و كاست ثمر بدهد .

مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . تؤتى أكلها كلّ حين

احتمال دارد كه {تؤتى أكلها كلّ حين } ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانى است كه درخت در آن هنگام به بار مى نشيند و ثمر مى دهد.

ثمردهى درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 25 - 1

1- كلمه طيبه ، چنان درخت پاكى است كه ريشه ثابت و شاخه برافراشته داشته و در وقت ثمردهى ، بى كم و كاست ثمر بدهد .

مثلاً كلمة طيّبة كشجرة طيّبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . تؤتى أكلها كلّ حين

احتمال دارد كه {تؤتى أكلها كلّ حين } ادامه مشبه به باشد و مراد از آن به تناسب موضوع، آن زمانى است كه درخت در آن هنگام به بار مى نشيند و ثمر مى دهد.

مدت ثمردهى درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 25 - 11

11- إن عليّاً صلوات عليه قال : . . . و الحين ستة أشهر ، لأن الله عزّوجلّ يقول : { تؤتى أكل ها كلّ حين بإذن ربّ ها } ;

امام على(ع) فرمود: مراد از {حين} شش ماه است; زيرا خداوند _ عزّوجلّ _ مى فرمايد: {تؤتى أكلها كلّ حين بإذن ربّها}.

مراد از درخت پاكيزه

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 24 - 6،7،8،9

6- { جابرالجعفى قال : سألت أباجعفرمحمد بن على الباقر ( ع ) عن قول الله عزّوجلّ : { كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء . . . } قال : أمّا الشجرة فرسول الله ( ص ) و فرعها على ( ع ) و غصن الشجرة فاطمة بنت رسول الله ( ص ) و ثمرها أولادها ( ع ) و ورقها شيعتنا . . . ;

جابر جعفى گويد: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {كشجرة طيبة. ..} سؤال كردم، آن حضرت فرمود: اما مراد از درخت، رسول خدا(ص) مى باشد و شاخه هاى اصلى آن، على(ع) است و شاخه هاى فرعى آن، فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) مى باشد و ميوه هاى آن، فرزندان او و برگهاى آن درخت، شيعيان ما مى باشند}.

7- { عمرو بن حريث قال : سألت أباعبدالله ( ع ) عن قول الله : { كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء } قال : فقال : رسول الله ( ص ) أصلها و أميرالمؤمنين ( ع ) فرعها و الأئمة من ذريتهما أغصانها و علم الأئمة ثمرتها و شيعتهم المؤمنون ورقها . . . ;

عمرو بن حريث گويد: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا {كشجرة طيبة أصلها. ..} سؤال كردم پس [آن حضرت] فرمود: رسول خدا(ص) ريشه آن درخت و أميرالمؤمنين(ع) شاخه آن و ائمه(ع) از نسل آن دو، شاخه هاى فرعى آن و علم ائمه(ع) ميوه هاى آن درخت مى باشد و شيعيان مؤمن آنان برگهاى آن درختند...}.

8- { عن أبى جعفر و أبى

عبدالله عليهما السلام فى قول الله : { ضرب الله مثلاً كلمة طيبة كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء } قال : يعنى النبى ( ص ) و الأئمة من بعده هم الأصل الثابت و الفرع الولاية لمن دخل فيها ;

از امام باقر و امام صادق _ عليهما السلام _ روايت شده است كه در باره سخن خدا {ضرب الله مثلاً كلمة طيبة كشحرة طيبة أصلها ثابت و فرعها فى السّماء} فرمودند: يعنى، پيامبر(ص) و ائمه(ع) بعد از او، ريشه هاى ثابت [آن درخت] و شاخه هاى آن، ولايت است براى كسى كه با [پذيرش آن] تحت ولايت داخل شود.

9- { عن النبى ( ص ) [ فى قوله تعالى : { كلمة طيبة كشجرة طيبة . . . } ] : إن ه_ذه الشجرة الطيبة هى النخلة ;

از رسول خدا(ص) درباره سخن خدا {كلمة طيبة كشجرة طيبة . ..} روايت شده است كه فرمود: همانا [مراد از]درخت پاكيزه، درخت خرماست}.

درخت پليد

تمثيل به درخت پليد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 26 - 1

1- كلمه خبيثه ، چنان درخت پليدى است كه ريشه هايش از روى زمين كنده شده و ثبات و قرارى ندارد .

و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة اجتّثت من فوق الأرض ما لها من قرار

{جثّ} در لغت به معناى قلع و كنده شده است.

مراد از درخت پليد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 26 - 7

7- { عن رسول الله ( ع ) [ فى قوله تعالى ] : { و مثل

كلمة خبيثة كشجرة خبيثة . . . } قال : هى الحنظلة ;

از رسول خدا(ص) درباره سخن خدا {و مثل كلمة خبيثة كشجرة خبيثة . ..} روايت شده است كه فرمود: مراد [از شجره خبيثه] هندوانه ابوجهل است}.

درخت زقوم

امتحان با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسيله آزمايش كافران و ستم كاران

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آزمايش، يكى از معانى {فتنة} است و برداشت ياد شده مبتنى بر اين معنا است. در تأييد اين مطلب گفتنى است كه مفسران در شأن نزول آيه شريفه نقل كرده اند: ابوجهل هنگامى كه كلمه {زقوم} را با اوصافى كه قرآن براى آن نقل مى كند شنيد، آن را به مسخره گرفت.

پذيرايى با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 62 - 5

5 - درخت زقّوم ، وسيله پذيرايى و خوراك دوزخيان

أم شجرة الزقّوم

{زقّوم} نوعى از گياه زهردارى است كه در باديه ها مى رويد (قاموس المحيط)، ولى برخى از مفسران ويژگى هاى ديگرى براى اين درخت برشمرده و گفته اند: درختى با برگِ ريز و بدبو است و شيره اى از آن مى تراود كه بدن به محض تماس با آن آماس مى كند. اين درخت در سرزمين هاى خشك مى رويد (روح المعانى (آلوسى)، ذيل آيه شريفه).

ترسناكى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و

وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

تشبيه جوشش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 46 - 1

1- جوشش زقّوم ، در درون دوزخيان ، چونان جوشش آب هاى داغ

كغلى الحميم

تشبيه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 45 - 1

1- ثمره درخت زقوم ، چونان موادى آلوده و مذاب و جوشان در درون دوزخيان

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم . كالمهل يغلى فى البطون

در معناى {مُهل}، برخى به آلودگى و عده اى به مذاب بودن آن اشاره كرده اند.

تشبيه ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

تغذيه از درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 66 - 1،2

1 - درخت زقّوم ، غذا و خوراك دوزخيان ستمگر است .

شجرة الزقّوم . .. للظ_لمين ... فإنّهم لأكلون منها

2 - دوزخيان ستمگر ، شكم هاى خود را از درخت زقّوم پرخواهند كرد .

فمالئون منها البطون

درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 52 - 1

1 - وجود درختى به نام { زقّوم } در دوزخ

لأكلون من شجر من زقّوم

{من} در {من زقّوم} بيان جنس {شجر} است; يعنى، درختى كه از جنس زقوم مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 43 - 1

1- وجود درختى به نام زقّوم در دوزخ

إن شجرت الزقّوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 44 - 1

1- درخت زقّوم ، غذاى گناه پيشگان در قيامت

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم

{أثيم} (از ماده {إثم}) به معناى كسى است كه مداومت بر گناه دارد.

زشتى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

زشتى ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

عذاب با درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37

- 63 - 1

1 - درخت زقّوم ، مايه رنج و عذاب كافران و ستم گران از جانب خداوند

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

يكى از معانى {فتنة}، رنج و عذاب است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 56 - 3

3 - عذاب دوزخ ، خوردنى و آشاميدنى آن ( ميوه زقّوم و آب داغ ) جزاى دوزخيان ( اصحاب شمال )

ه_ذا نزلهم يوم الدين

مكان رويش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 64 - 1

1 - { زقّوم } درختى است كه از قعر دوزخ مى رويد .

أم شجرة الزقّوم . .. إنّها شجرة تخرج فى أصل الجحيم

مكذبان درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 43 - 2

2- ترديد و ناباورى مشركان صدراسلام نسبت به دوزخ و وجود درختى به نام زقّوم در آن

إنّ شجرت الزقّوم

تأكيد با {إنّ} و جمله اسميه از ترديد يا نكار مخاطبان نسبت به مضمون آن مى كند آيه 50 {إن ه_ذا ما كنتم به تمترون} مؤيد برداشت مى باشد.

ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 45 - 1

1- ثمره درخت زقوم ، چونان موادى آلوده و مذاب و جوشان در درون دوزخيان

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم . كالمهل يغلى فى البطون

در معناى {مُهل}، برخى به آلودگى و عده اى به مذاب بودن آن اشاره كرده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه -

56 - 53 - 1

1 - دوزخيان از فرط گرسنگى به پر كردن شكم خود از ميوه { زقّوم } مى پردازند .

فمال_ون منها البطون

نقش درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 63 - 2

2 - درخت زقّوم ، وسيله آزمايش كافران و ستم كاران

أم شجرة الزقّوم . إنّا جعلن_ها فتنة للظ_لمين

آزمايش، يكى از معانى {فتنة} است و برداشت ياد شده مبتنى بر اين معنا است. در تأييد اين مطلب گفتنى است كه مفسران در شأن نزول آيه شريفه نقل كرده اند: ابوجهل هنگامى كه كلمه {زقوم} را با اوصافى كه قرآن براى آن نقل مى كند شنيد، آن را به مسخره گرفت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 44 - 3

3- { درخت زقّوم } ، تجسّم گناهان جرم پيشگان در قيامت *

إنّ شجرت الزقّوم . طعام الأثيم

تعبير {شجرت الزقّوم} و ارتباط ميان دو آيه، ممكن است كنايه از اين باشد كه اين بذر گناه است كه در آخرت {زقّوم} مى روياند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 52 - 2،3

2 - درخت زقّوم ، منبع تغذيه اهل دوزخ ( اصحاب شمال )

لأكلون من شجر من زقّوم

3 - اهل دوزخ ( اصحاب شمال ) ، براى رفع گرسنگى ناچار به تغذيه از درخت زقوم خواهند بود .

لأكلون من شجر من زقّوم

آوردن {لام} تأكيد، بيانگر آن است كه تغديه اهل دوزخ از {زقّوم} ترديدناپذير است; زيرا آنان براى رفع گرسنگى چاره اى جز آن ندارند.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 54 - 1

1 - عارض شدن تشنگى بسيار شديد بر دوزخيان ( اصحاب شمال ) ، به محض فارغ شدن از خوردن ميوه { زقّوم }

لأكلون من شجر من زقّوم . .. فش_ربون عليه من الحميم

به كارگيرى {فا} در {فشاربون} و نيز قيد {عليه}، مى رساند كه نوشيدن آب بعد از خوردن از {زقّوم}، بى درنگ و بلافاصله انجام خواهد گرفت و اين حكايت از تشنگى شديد دوزخيان دارد كه با خوردن {زقّوم} بر ايشان عارض خواهد شد.

ويژگيهاى درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 2

2 - درخت { زقّوم } ، درختى زشت منظر و وحشت آور

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

تشبيه درخت زقوم به سرهاى شيطان ها، به خاطر ذهنيتى است كه مردم _ به ويژه عرب ها _ از شيطان دارند. بدين صورت كه آن را موجودى زشت و وحشت آور مى دانند و هر چيز و فرد زشت را به چهره و سر شيطان تشبيه مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 67 - 2

2 - دوزخيان ستمگر ، بر اثر خوردن غذاى { زقّوم } به تشنگى شديد دچار خواهند گشت .

شجرة الزقّوم . .. فمالئون منها البطون . ثمّ إنّ لهم عليها لشوبًا من حميم

برداشت ياد شده از تعبير {عليها} (به معناى {بعدها})، استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 54 - 3

3 - ايجاد تشنگى شديد ، از خصوصيات

و اوصاف درخت زقوم

فش_ربون عليه من الحميم

ويژگيهاى ميوه درخت زقوم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 65 - 1

1 - ميوه و ثمره درخت { زقّوم } ، در زشتى همانند سر هاى شيطان ها است .

طلعها كأنّه رءوس الشي_طين

{طلع}، به معناى {ثمره} است.

درخت سمره

نقش درخت سمره

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 18 - 6

6 - صورت گرفتن بيعت رضوان ، در سايه درخت { سمره }

يبايعونك تحت الشجرة

{الف و لام} در {الشجرة} براى عهد است و اشاره به درخت خاصى دارد كه بيعت زير آن صورت گرفت.

درخت طوبى

مكان درخت طوبى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 29 - 5

5_ { سئل رسول الله ( ص ) عن طوبى قال : شجرة أصلها فى دارى و فرعها على أهل الجنة ثم سئل عنها مرّة اُخرى فقال : فى دار على ( ع ) . . . ان دارى و دار على فى الجنة بمكان واحد ;

از رسول خدا(ص) درباره طوبى سؤال شد، فرمود: درختى است كه ريشه آن در خانه من و شاخه هاى آن بر سر بهشتيان است. سپس مرتبه ديگرى از [رسول خدا ]سؤال شد، حضرت فرمود: در خانه على(ع) است ... همانا خانه من و على(ع) در بهشت در يك مكان است}.

درخت كافور

{درخت كافور}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 10

10 _ و اختلفوا فى الشجرة التى نهى الله آدم عنها .

.. و روى عن على(ع) أنه قال: شجرة الكافور.

از اميرالمؤمنين(ع) روايت شده است: (درختى كه آدم(ع) از نزديك شدن به آن نهى شد)، درخت كافور بود.

درخت كافور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 23

23 _ اختلفت فى الشجرة التى نهى عن ها آدم ( ع ) . . . و قيل هى شجرة الكافور ، يروى عن على ( ع ) . . . ;

از امام على (ع) روايت شده كه درختى كه آدم (ع) از آن نهى شد، درخت كافور بود . ..}.

درخت ممنوعه

آثار استفاده از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 36 - 13،14

13 _ تناول آدم ( ع ) و حوا از شجره ممنوعه ، مايه سلب شايستگى نسل آنان براى سكونت در بهشت نخستين شد . *

قلنا اهبطوا

خداوند در بيان اخراج آدم(ع) و حوا از بهشت و استقرار آن دو در زمين، خطاب خويش را - بر خلاف مقتضاى طبيعى كلام - متوجه نسل آنان نيز كرد; تا به اين نكته اشاره كند كه: تناول آدم(ع) و حوا از شجره منهيه در نسل ايشان نيز اثرى به جاى گذاشت كه باعث شد آنان نيز، حيات خويش را در زمين سپرى كنند.

14 _ تناول آدم ( ع ) و حوا از شجره ممنوعه ، زمينه ساز ايجاد روحيه دشمنى در ميان انسانها *

فأزلّهما الشيطن عنها . .. و قلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدوّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 4

4

_ شرمگاه آدم و حوا به مجرد چشيدن از شجره نهى شده براى آنان آشكار شد.

فلما ذاقا الشجرة بدت لهما سوءتهما

آثار تناول از درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 121 - 9،16،21

9 - تناول از درخت منع شده ، موجب عريانى و آشكار شدن شرمگاه آدم و حوا گرديد .

فأكلا منها فبدت لهما سوءتهما

16 - آدم ( ع ) با تناول از درخت ممنوع ، مرتكب معصيت پروردگار گرديد .

فأكلا . .. و عصى ءادم ربّه

21 - آدم ، بر اثر نافرمانى خداوند و خوردن از درخت منع شده ، از رشد خويش بازماند .

فغوى

{غىّ} (مصدر {غوى}) نقطه مقابل رشد است (مقاييس اللغة).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 122 - 1

1 - آدم ( ع ) درپى عصيان و تناول از درخت ممنوع ، از كرده خويش پشيمان شد و به درگاه خداوند توبه كرد .

ثمّ اجتب_ه ربّه فتاب عليه

{جباية} (ريشه اصلى {إجتبى}); به معناى جمع آورى كردن و به دست آوردن است. و {إجتباء} به معناى اصطفاء (خالص چيزى را برگزيدن) و اختيار است (لسان العرب). بنابراين {إجتباه ربّه} يعنى، خداوند علاقه هاى آدم به اين سو و آن سو را قطع كرد و همه را باى خود جمع كرد و وى را براى خود خالص گردانيد. اين تعبير حاكى از انقطاع كامل آدم(ع) از غير خدا و توبه حقيقى او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 123 - 1،12

1 - آدم ( ع )

و حوا ، در پى تناول از درخت منع شده ، صلاحيت سكونت در بهشت را از دست دادند .

فأكلا منها . .. قال اهبطا منها

{إهبطا} ممكن است خطاب به آدم (ع) و حوا و يا خطاب به آدم(ع) و ابليس باشد در صورت دوم، حوا به خاطر اين كه در عصيان و پى آمد آن تابع آدم بوده، مورد خطاب قرار نگرفته است. در هر دو صورت برداشت ياد شده، به دست مى آيد.

12 - تناول آدم و حوا از ميوه ممنوع بهشت ، زمينه ساز پيدايش روحيه دشمنى در انسان ها شد .

فأكلا . .. بعضكم لبعض عدوّ

آثار درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 6

6 _ شيطان در مورد آثار شجره نهى شده، خداوند را به دروغگويى متهم كرد.

قال ما نهيكما ربكما عن هذه الشجرة إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

جمله {إلا أن تكونا . .. } در حقيقت تكذيب گفتار خداوند است كه فرمود: فتكونا من الظالمين.

آدم(ع) و درخت ممنوعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 35 - 8،9،12،13

8 - خداوند تناول و خوردن از درختى مخصوص را بر آدم ( ع ) و حوا تحريم كرد .

و لاتقربا هذه الشجرة

به قرينه {و كلا} (بخوريد) مى توان گفت: مراد از {لاتقربا} (نزديك نشويد) استفاده خوراكى از شجره منهيه بوده است.

9 - آدم ( ع ) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره منهيه ، در معرض ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند .

و لاتقربا هذه الشجرة

چنانچه مراد

از {لاتقربا} (نزديك نشويد) نهى ازخوردن باشد، به كارگيرى {لاتقربا} به جاى {لا تاكلا} (نخوريد) اشاره به اين معنا دارد كه: آدم(ع) و حوا در صورت نزديك شدن به شجره ممنوعه در خطر ارتكاب نهى الهى قرار مى گرفتند.

12 _ هر گونه بهره بردارى از شجره منهيه بر آدم ( ع ) و حوا ممنوع بود . *

و لاتقربا هذه الشجرة

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه: جمله {و لاتقربا . ..} كنايه از حرمت همه تصرفات باشد نه خصوص خوردن. جمله مذكور ابايى از اين احتمال ندارد، بلكه توجيه پسنديده اى است براى اين پرسش كه چرا نفرمود: و لاتاكلا من هذه الشجرة.

13 _ هشدار خداوند به آدم ( ع ) و حوا به اين كه در صورت تناول از شجره ممنوعه ، از ستمكاران خواهند شد .

و لاتقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 36 - 1

1 - شيطان با ترغيب آدم ( ع ) و حوا به بهره گيرى از شجره منهيه ، آنان را به لغزش و نافرمانى خداوند كشانيد .

فأزلّهما الشيطن عنها

{ازلال} (مصدر ازلّ) به معناى: لغزانيدن و به گناه واداشتن است. ضمير در {عنها} مى تواند به {الجنة} برگردد; يعنى، شيطان آدم(ع) و حوا را با واداشتن به لغزش و گناه از بهشت دور ساخت و نيز مى تواند به {الشجرة} برگردد; يعنى، شيطان، آدم(ع) و حوا را به گناه وادار كرد، گناهى كه سرچشمه اش آن درخت ممنوعه بود. برداشت فوق بر اساس دومين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

5 - اعراف - 7 - 19 - 3،4

3 _ خداوند، خوردن از درختى مخصوص را بر آدم و حوا تحريم كرد.

و لا تقربا هذه الشجرة فتكونا من الظلمين

مراد از {لا تقربا . .. } به قرينه فراز قبل (فكلا ... ) و نيز (فلما ذاقا ... ) در آيه 22، نهى از خوردن بوده است نه مجرد نزديك شدن.

4 _ خداوند هر گونه استفاده از شجره نهى شده را بر آدم و حوا ممنوع كرد. *

و لا تقربا هذه الشجرة

نهى {لا تقربا} مى تواند كنايه از حرمت هر گونه استفاده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 20 - 3،4،5

3 _ شرمگاه آدم و حوا مستور از ديد يكديگر پيش از خوردن از شجره نهى شده

ليبدى لهما ما وُرى عنهما

4 _ شرمگاه آدم و حوا مستور بر خود آنان تا پيش از خوردن از شجره نهى شده

فوسوس لهما الشيطن ليبدى لهما ما وُرى عنهما من سوءتهما

جمله {ورى عنهما} مى تواند دلالت كند بر اين كه شرمگاه آدم و حوا علاوه بر اين كه بر يكديگر مستور بوده، براى خودشان نيز مخفى بوده است.

5 _ شيطان در وسوسه آدم و حوا، بازماندن آنها از فرشته شدن و جاودانگى را دليل تحريم خوردن از شجره نهى شده معرفى كرد.

إلا أن تكونا ملكين أو تكونا من الخلدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 1،2،3،10،19

1 _ شيطان با فريبكاريها و سوگند دروغ، آدم و حوا را به پاى درخت ممنوع كشاند تا از ثمره آن تناول كنند.

و قاسمهما . ..

فدليهما بغرور

{تدلية}، مصدر {دلىّ}، به معناى فرستادن است، و مراد از آن نزديك كردن آدم و حوا به شجره نهى شده براى خوردن از آن است. كلمه {غرور} مى تواند مصدر و به معناى فريب دادن باشد و مى تواند جمع غار (فريبنده) باشد، و مراد از آن سخنان دروغين و باطلى باشد كه شيطان با سوگند به آدم و حوا القا كرد.

2 _ آدم و حوا پس از نزديك شدن به شجره نهى شده از آن درخت تناول كردند.

فلما ذاقا الشجرة

3 _ آدم و حوا حتى پس از سوگند ابليس، نگران عواقب بهره گيرى از شجره نهى شده

فلما ذاقا الشجرة

كلمه {ذوق} كه به معناى چشيدن است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه آدم و حوا با چشيدن از شجره نهى شده، و نخوردن از آن، در صدد امتحان برآمدند تا ببينند آيا اتفاق ناگوارى رخ خواهد نمود.

10 _ آدم و حوا پس از چشيدن از شجره نهى شده از آن دور شدند و با آن فاصله گرفتند.

و ناديهما ربهما ألم أنهكما عن تلكما الشجرة

برداشت فوق با توجه به كلمه {تلك}، كه براى اشاره به دور است، استفاده شده است.

19 _ عن أبى عبدالله(ع): . .. فلما أكلا (آدم و حوا) من الشجرة طار الحلى و الحلل عن اجسادهما و بقيا عريانين ... .

از امام صادق(ع) روايت شده است: . .. چون آدم و حوا از آن درخت ممنوعه خوردند، زيور و پوشش آنها از بدنشان جدا شد و برهنه ماندند ... .

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 23 - 1

1 _ آدم و

حوا پس از توبيخ خداوند بر تناول از شجره نهى شده، به خطاى خويش پى بردند و بدان اعتراف كردند.