پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

71 - 2

2 _ اسيران جنگ بدر از خيانتكاران به دين خدا تا پيش از آن نبرد

و إن يريدوا خيانتك فقد خانوا اللّه من قبل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 52 - 10

10_ زنان اشراف مصر و متهم كنندگان يوسف ( ع ) به خيانت ، از زمره خائنان بودند .

أن الله لايهدى كيد الخائنين

مصداق مورد نظر براى {الخائنين} زليخا و زنان اشراف و نيز درباريانى مى باشند كه تصميم به زندانى كردن يوسف(ع) گرفتند (ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأيات ليسجننه) آيه 35.

آمرزش خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 110 - 4

4 _ خداوند آمرزنده گناه خيانتكاران و حاميان آنان ، در صورت استغفار و توبه

هأنتم هؤلاء . .. او يظلم نفسه ثم يستغفر اللّه يجداللّه غفوراً رحيماً

با توجه به آيات قبل مى توان گفت از مصاديق مورد نظر براى {من يعمل سوءاً} خيانتكاران هستند و حاميان آنان از مصاديق {يظلم نفسه} مى باشند.

اغواگرى خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 113 - 7

7 _ رهبران الهى در معرض توطئه و دسيسه هاى اغوا كننده از سوى خائنان

و لا تجدل عن الذين يختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه عليك و رحمته

توطئه خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 113 - 4،6،7

4 _ دسيسه ها و صحنه سازى هاى خائنان ، خطرى در جهت به انحراف كشيدن دستگاه قضايى

لتحكم بين الناس بما اريك اللّه

. .. لهمت طائفة منهم ان يضلوك

آيه شريفه در حقيقت توصيه اى است به قاضيان كه همواره مراقب توطئه گران و دسيسه بازان باشند تا مبادا آنان را به انحراف و خلاف حق بكشانند; چنانچه نسبت به پيامبر(ص) در قصه طعمة بن ابى ابيرق چنين پندارى را داشتند.

6 _ فضل و رحمت الهى ، مانع تأثير دسيسه و زمينه سازى هاى خائنان در قضاوت پيامبر ( ص )

لتحكم بين الناس . .. و لولا فضل اللّه عليك و رحمته لهمت طائفة منهم

7 _ رهبران الهى در معرض توطئه و دسيسه هاى اغوا كننده از سوى خائنان

و لا تجدل عن الذين يختانون أنفسهم . .. و لولا فضل اللّه عليك و رحمته

حفظ منافع خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 105 - 19

19 _ قضاوت و داورى هاى به دور از معيار هاى تبيين شده در قرآن و سنت ، تحكيم بخش اغراض و منافع خيانتكاران

إنّا انزلنا إليك الكتب بالحق . .. بما اريك اللّه و لاتكن للخائنين خصيماً

حمايت از خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 105 - 16،17،18

16 _ قاضى و دستگاه قضايى نبايد در مسير حمايت از خائنان قرار گيرد .

و لاتكن للخائنين خصيماً

{خصيم} به كسى گفته مى شود كه از ادعايى طرفدارى مى كند، و مراد از {خائنين}، به قرينه {لتحكم بين الناس}، كسانى هستند كه در محضر قاضى مدعى امر باطل هستند و حق با طرف مقابل آنهاست.

17 _ پشتيبانى و حمايت از خائنان ، حرام است .

و لاتكن للخائنين خصيماً

بنابر اينكه مراد

از {خائنين} مطلق كسانى باشند كه مرتكب خيانت شده اند، نه خصوص كسانى كه در محاكم قضايى حاضر مى شوند و مدعى امرى باطل هستند.

18 _ حمايت از خائنان ، انحراف از حق است .

إنّا انزلنا إليك الكتب بالحق لتحكم . .. و لاتكن للخائنين خصيماً

جمله {و لا تكن . ..} بيان مصداقى از {بالحق} است. يعنى از مسائل حقى كه خواست قرآن است، پرهيز كردن از حمايت خائنان مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 1،2،13

1 _ هشدار خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد دفاع از خائنان

لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم

{جدال} هنگامى كه به حرف {عن} متعدى شود، به معناى دفاع و طرفدارى است.

2 _ حرمت دفاع از خائن

و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم

13 _ دفاع از خائنين ، خيانت و گناهى بزرگ است .

و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

مراد از {خواناً اثيماً} مى تواند قاضيانى باشد كه از خيانتكاران دفاع مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 109 - 1،2،3،4

1 _ دفاع از خائن ، عملى نكوهيده و مورد توبيخ خداوند

هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فى الحيوة الدنيا

كلمه {هولاء}، اشاره به خيانتكاران است.

2 _ در روز قيامت ، هيچكس توان دفاع از خائن را در برابر خداوند ندارد .

هأنتم هؤلاء جدلتم . .. فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

3 _ تلاش برخى مسلمانان در صدر اسلام ، براى دفاع از خيانتكاران در پيشگاه پيامبر ( ص )

هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم

با توجه به شأن نزول كه

در مورد ابن ابيرق و ديگران وارده شده است.

4 _ تبرئه خيانتكاران در دنيا ، مانع گرفتارى آنان به عذاب اخروى نخواهد شد .

هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فى الحيوة الدنيا فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

خائنان اهل كتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 75 - 6

6 _ برخى از اهل كتاب ، تنها با اعمال زور و قدرت تن به بازگردانى امانت خواهند داد .

الاّ مادُمت عليه قائماً

جمله {مادمت . .. }، كنايه از مطلب فوق است.

خائنان به اسلام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 74 - 9

9 _ توبيخ منافقان ، به خاطر حركت هاى خيانت آميز عليه اسلام و پيامبر ( ص ) با وجود برخوردارى از تفضلات خدا و رسولش

و ما نقموا إلا أن أغنيهم اللّه و رسوله من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 32 - 5

5- مخالفت اهل كتاب با اسلام و پيامبر ( ص ) ، مخالفتى خائنانه و نه از روى جهل و بى خبرى *

إنّ الذين كفروا و . .. من بعد ما تبيّن لهم الهدى

مى توان گفت: مراد از {الذين كفروا. ..} به قرينه {تبيّن لهم الهدى} اهل كتاب است.

خائنان به محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 74 - 9

9 _ توبيخ منافقان ، به خاطر حركت هاى خيانت آميز عليه اسلام و پيامبر ( ص ) با وجود برخوردارى از تفضلات خدا و رسولش

و ما نقموا

إلا أن أغنيهم اللّه و رسوله من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 32 - 5

5- مخالفت اهل كتاب با اسلام و پيامبر ( ص ) ، مخالفتى خائنانه و نه از روى جهل و بى خبرى *

إنّ الذين كفروا و . .. من بعد ما تبيّن لهم الهدى

مى توان گفت: مراد از {الذين كفروا. ..} به قرينه {تبيّن لهم الهدى} اهل كتاب است.

خائنان به يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 52 - 10

10_ زنان اشراف مصر و متهم كنندگان يوسف ( ع ) به خيانت ، از زمره خائنان بودند .

أن الله لايهدى كيد الخائنين

مصداق مورد نظر براى {الخائنين} زليخا و زنان اشراف و نيز درباريانى مى باشند كه تصميم به زندانى كردن يوسف(ع) گرفتند (ثم بدا لهم من بعد ما رأوا الأيات ليسجننه) آيه 35.

خائنان در جهنّم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 162 - 12

12 _ دوزخ ، جايگاه شوم ترك كنندگان جهاد ، خيانتكاران و آنانكه پيامبر ( ص ) را متّهم به خيانتكارى مى كنند .

انّ الّذين تولّوا منكم . .. و ما كان لنبىّ ان يغلّ ... كمن بآء بسخط من اللّه و م

خائنان در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 6،7،8،11،16

6 _ روز رستاخيز ، عرصه حشر خيانتكاران به همراه آنچه ( اموال و . . . ) در آن خيانت كرده اند .

و من يغلل

يأت بما غلّ يوم القيمة

در برداشت فوق، {باء} در {بما غلّ}، باء مصاحبت گرفته شده است.

7 _ تجسم رفتار ناپسند خيانتكاران در روز رستاخيز

و من يغلل يأت بما غلّ يوم القيمة

برخى برآنند كه مراد از {ما غلّ}، آن مالى كه در دنيا مورد خيانت واقع شده، نيست ; بلكه گناه خيانتكارى در قيامت تجسّم مى يابد و خيانتكار همراه آن گناهِ مجسّم در صحنه قيامت حاضر مى شود.

8 _ رسوايى و مجازات خيانتكاران در قيامت

و من يغلل يأت بما غلّ يوم القيمة ثمّ توفّى كلّ نفس ما كسبت

11 _ خيانتكاران ، دريافت كنندگان كامل ( بدون كم و زياد ) جزاى رفتار ناپسند خويش ، در روز رستاخيز

و من يغلل . .. ثمّ توفّى كلّ نفس ما كسبت و هم لايظلمون

16 _ به مجازات رسيدن خيانتكاران در اموال امام در قيامت

و من يغلل يأت بما غلّ

امام صادق (ع): الغلول كلّ شىء غلّ عن الامام.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 205، ح 148 ; تفسير برهان، ج 1، ص 324، ح 2.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 109 - 2،5،6

2 _ در روز قيامت ، هيچكس توان دفاع از خائن را در برابر خداوند ندارد .

هأنتم هؤلاء جدلتم . .. فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

5 _ دادخواهى خداوند از خيانت پيشگان در قيامت

فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

6 _ در قيامت ، مانعى در برابر اجراى حكم الهى در مورد خائنان نخواهد بود .

فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة ام من يكون عليهم وكيلا

خائنان گناهكار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء

- 4 - 108 - 1

1 _ خيانت پيشگان گنهكار ، على رغم شرم از مردم ، از خدا شرم و پروايى ندارند .

يستخفون من الناس و لايستخفون من اللّه

چون {استخفاء} (پنهان سازى) از خداوند مقدور نيست تا نهى و يا مذمتى به فعل و يا ترك آن تعلق گيرد; بنابراين {استخفاء} مى تواند كنايه از {استحياء} (شرم كردن) باشد.

خائنان مكّار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 5

5 _ خطر بهره بردارى خيانتكاران نيرنگ باز از دستگاه قضايى در جهت خواسته هاى خويش

لتحكم بين الناس . .. و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم

خائنان و قاضى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 5

5 _ خطر بهره بردارى خيانتكاران نيرنگ باز از دستگاه قضايى در جهت خواسته هاى خويش

لتحكم بين الناس . .. و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم

خائنان و محمّد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 113 - 3،6،8

3 _ تلاش گروهى از خائنان براى به اشتباه انداختن پيامبر ( ص ) ، در قضاوت

هانتم هؤلاء جدلتم عنهم فى الحيوة الدنيا . .. لهمت طائفة منهم ان يضلوك

اگر چه ظاهر جمله شرطيه {لولا . .. لهمت}، نفى تلاش است، ولى مراد از آن نفى تأثير تلاش مى باشد. يعنى تلاش آنان براى لغزاندن پيامبر(ص)، هيچگونه اثرى نداشت و گويا اصلا تلاشى در اين جهت نكردند، اين معنا با آيات قبل تأييد مى شود.

6 _ فضل و رحمت الهى ، مانع تأثير دسيسه و زمينه سازى

هاى خائنان در قضاوت پيامبر ( ص )

لتحكم بين الناس . .. و لولا فضل اللّه عليك و رحمته لهمت طائفة منهم

8 _ كسانى كه در صدد گمراه ساختن و به اشتباه انداختن پيامبر ( ص ) بودند ، تنها خود را به گمراهى و اشتباه افكندند .

لهمت طائفة منهم ان يضلوك و ما يضلون الا أنفسهم و ما يضرونك من شىء

خدا و مكر خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 52 - 9

9_ خداوند نخواهد گذاشت مكر و حيله خيانتكاران به فرجام رسد و به ثمر نشيند .

و أن الله لايهدى كيد الخائنين

ذلت خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 71 - 8،10

8 _ ذلت و ناكامى ، فرجام خائنان به خدا

فقد خانوا اللّه من قبل فأمكن منهم

10 _ علم و حكمت گسترده الهى ، پشتوانه وعده الهى به ناكامى خائنان به پيامبر ( ص ) و دين الهى

فقد خانوا اللّه من قبل فأمكن منهم و اللّه عليم حكيم

شكست خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 71 - 10

10 _ علم و حكمت گسترده الهى ، پشتوانه وعده الهى به ناكامى خائنان به پيامبر ( ص ) و دين الهى

فقد خانوا اللّه من قبل فأمكن منهم و اللّه عليم حكيم

شكست مكر خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 52 - 9،12

9_ خداوند نخواهد گذاشت مكر و حيله خيانتكاران به فرجام رسد و به ثمر نشيند .

و أن الله

لايهدى كيد الخائنين

12_ يوسف ( ع ) با تقاضاى دادرسى درصدد بود به پادشاه مصر ثابت كند كه خيانتكاران هرگز به پيروزى نمى رسند و مكرشان فرجامى ندارد .

ذلك ليعلم . .. أن الله لايهدى كيد الخائنين

چنان چه گذشت عبارت {أن الله لايهدى . ..} عطف بر {أنى ...} است ; يعنى: {ذلك ليعلم أن الله ...}. اين بدان خاطر بود كه عزيز و يا پادشاه بداند كه خداوند مكر خيانتكاران را به ثمر نمى نشاند.

صحنه سازى خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 113 - 4

4 _ دسيسه ها و صحنه سازى هاى خائنان ، خطرى در جهت به انحراف كشيدن دستگاه قضايى

لتحكم بين الناس بما اريك اللّه . .. لهمت طائفة منهم ان يضلوك

آيه شريفه در حقيقت توصيه اى است به قاضيان كه همواره مراقب توطئه گران و دسيسه بازان باشند تا مبادا آنان را به انحراف و خلاف حق بكشانند; چنانچه نسبت به پيامبر(ص) در قصه طعمة بن ابى ابيرق چنين پندارى را داشتند.

عذاب اخروى خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 109 - 4

4 _ تبرئه خيانتكاران در دنيا ، مانع گرفتارى آنان به عذاب اخروى نخواهد شد .

هأنتم هؤلاء جدلتم عنهم فى الحيوة الدنيا فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

عذاب خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 11

11- لحظه مرگ ، لحظه آغاز عذاب منافقان و خيانتكاران به اسلام

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة يضربون وجوههم و أدب_رهم

عقيده خائنان

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 108 - 2

2 _ خيانت پيشگان گنهكار ، ناباور به نظارت و آگاهى خداوند بر اعمال انسانها

يستخفون من الناس و لايستخفون من اللّه

پنهان سازى از خداوند نامعقول است. بنابراين جمله { و لايستخفون من اللّه} مى تواند اشاره به اين معنا باشد كه گناهكاران، در حقيقت خداوند را ناظر و آگاه به اعمال نمى دانند تا در صدد پنهان سازى اعمال نارواى خويش از او باشند.

فرجام خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 71 - 8

8 _ ذلت و ناكامى ، فرجام خائنان به خدا

فقد خانوا اللّه من قبل فأمكن منهم

كفران خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 38 - 6

6 - خيانت كاران ناسپاس ، محروم از حمايت و محبت خداونداند .

إنّ اللّه لايحبّ كلّ خوّان كفور

كيفر خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 161 - 8

8 _ رسوايى و مجازات خيانتكاران در قيامت

و من يغلل يأت بما غلّ يوم القيمة ثمّ توفّى كلّ نفس ما كسبت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 109 - 6

6 _ در قيامت ، مانعى در برابر اجراى حكم الهى در مورد خائنان نخواهد بود .

فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة ام من يكون عليهم وكيلا

مبغوضيّت خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 7

7 _ خداوند ، خيانتكاران گناهكار را

دوست ندارد .

إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

محروميت خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 38 - 6

6 - خيانت كاران ناسپاس ، محروم از حمايت و محبت خداونداند .

إنّ اللّه لايحبّ كلّ خوّان كفور

محمد(ص) و خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 1

1 _ هشدار خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد دفاع از خائنان

لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم

{جدال} هنگامى كه به حرف {عن} متعدى شود، به معناى دفاع و طرفدارى است.

مرگ خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - محمد - 47 - 27 - 11

11- لحظه مرگ ، لحظه آغاز عذاب منافقان و خيانتكاران به اسلام

فكيف إذا توفّتهم المل_ئكة يضربون وجوههم و أدب_رهم

مؤاخذه خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 109 - 5

5 _ دادخواهى خداوند از خيانت پيشگان در قيامت

فمن يجدل اللّه عنهم يوم القيمة

هشدار به خائنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 58 - 17

17 _ هشدار خداوند به خيانتكاران در امانت و ستمگران در قضاوت

انّ اللّه . .. انّ اللّه كان سميعاً بصيراً

ديدار با صاحبان خويش

ليستئذنكم الذين ملكت أيم_نكم . .. من قبل صلوة الفجر ... و من بعد صلوة العشاء ثلث

اهتمام به تلاش خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 62 - 8

8- همراه شدن با خدمت كاران در تناول غذا و مدِّ نظر داشتن تلاش و خستگى آنان ، لازم است .

قال لفتيه ءاتنا غداءنا لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا

تأمين نيازهاى خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 32 - 6

6 - مؤمنان ، وظيفه دار بر آوردن نياز هاى اوليه و طبيعى بردگان و خدمت گذاران خويش

و أنكحوا . .. و الص_لحين من عبادكم و إمائكم

برداشت ياد شده بر اين اساس استوار است كه از مورد آيه، الغاى خصوصيت شود; چرا كه ازدواج از مصاديق نيازهاى اساسى و طبيعى انسان است و به نظر مى رسد كه نياز به ازدواج، خصوصيتى ندارد و شامل هر نوع نيازى مى شود.

خادم موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 60 - 2

2- موسى ( ع ) در جُستار تحقيقىِ خويش براى يافتن خضر ، با خدمت كار خود ( يوشع ( ع ) ) همراه بود .

و إذ قال موسى لفتيه لاأبرح

{فتى} به معناى جوان است. در تعبيرات قرآن، از غلام و خدمت كار نيز با اين تعبير ياد شده است. لازم به ذكر است كه بنابر برخى از روايات مأثور، همراه و همسفر موسى(ع)، {يوشع بن نون} وصى آن حضرت بوده است.

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 62 - 7

7- موسى ( ع ) و جوان خدمت كارِ همراه او ، در كنار هم و از يك نوع غذا مى خوردند .

ءاتنا غداءنا لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا

ضماير جمع در تمام آيه، گوياى همراهى و همدلى دو همسفر، حتى در تناول غذا است; زيرا، در غير اين صورت، بايد برخى ضماير را به صورت مفرد ذكر مى كرد و مثلاًمى گفت {آتنى غدائى}.

روش برخورد با خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 58 - 7

7 - زنان و مردان مؤمن ، حق ندارند با وضعيت و پوشش متناسب با خواب و خلوت ، در انظار خدمت كاران خويش ظاهر شوند .

ليستئذنكم الذين ملكت أيم_نكم . .. من قبل صلوة الفجر ... و من بعد صلوة العشاء ثلث

روش برخورد خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 62 - 8

8- همراه شدن با خدمت كاران در تناول غذا و مدِّ نظر داشتن تلاش و خستگى آنان ، لازم است .

قال لفتيه ءاتنا غداءنا لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا

سختى استيذان خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 58 - 15

15 - ضرورت معاشرت تنگاتنگ خدمت كاران با صاحبان خود و مشقت اجازه خواستن ، فلسفه و دليل لازم نبودن اذن خواستن براى رفت و آمد نزديك آنان در غير از سه وقت مقرر

ليستئذنكم . .. ثلث عورت لكم ليس عليكم و لا عليهم جناح بعدهنّ طوّفون عليكم بعضكم

محرميت خادم ساده لوح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 24

24 - پوشاندن زينت و مواضع آنها ( بدن ) از خدمت كارانى كه ساده لوح اند و از بصيرت و عقل كامل برخوردار نيستند ، بر زنان مؤمن واجب نيست .

و لايبدين زينتهنّ إلاّ. .. أو الت_بعين غير أُوْلى الإربة

يكى از معانى و موارد كاربرد واژه {إربة} بصيرت در امور و عقل است (لسان العرب و قاموس المحيط). بنابراين {غير أُوْلى الإربة}; يعنى، كسانى كه ساده لوح اند و از عقل و بصيرت كافى، از جمله در امور جنسى، برخوردار نيستند و از چنين امورى كاملاً بى خبراند.

مسؤوليت خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 58 - 10

10 - رفت و آمد خدمت كاران به اتاق صاحبان خود ، در غير از سه وقت پيش از طلوع فجر ، استراحت نيمروزى و هنگام خواب شب ، بدون اذن جايز است .

ليستئذنكم الذين ملكت أيم_نكم . .. من قبل صلوة الفجر ... ليس عليكم و لا عليهم جنا

نعمت خادم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 20 - 15

15 _ داشتن همسر ، خادم و مسكن ، از نعمت هاى خداوند بر بنى اسرائيل

و جعلكم ملوكاً

از رسوا خدا(ص) در توضيح { جعلكم ملوكاَ} در آيه فوق روايت شده: زوجه و مسكن و خادم. حديث فوق در صدد بيان معناى تنزيلى براى {ملك} مى باشد، چنانكه در عرف عامه نيز مرسوم است كه مى گويند هر كس همسر، خادم

و مسكن داشته باشد، پادشاه است.

_______________________________

الدر المنثور، ج 3، ص 47، سطر 5.

در آن چرانده شده و ساقه هاى نرم شده گياهان آن ، بر زمين مانده باشد .

فجعلهم كعصف مأكول

{عصف}; يعنى، خاشاك گياهى كه خرد شده است (مفردات). توصيف آن به مأكول، به اعتبار خورده شدن مقدارى از آن، در چراى حيوانات است.

راجعون} را زمان حال بدانيم نه زمان مستقبل

ويژگيهاى خاشعان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 45 - 6،8،9

6 - برپايى نماز كارى سنگين و دشوار مگر براى خاشعان و فروتنان

و إنها لكبيرة إلا على الخشعين

ضمير در {إنها} مى تواند به {الصلاة} برگردد و نيز مى تواند به {استعانت} - كه از {استعينوا} فهميده مى شود - ارجاع شود. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. گفتنى است كه دشوار بودن نماز به معناى دشوار بودن برپايى آن است.

8 - استعانت از صبر و نماز براى موفقيت و پيروزى ، امرى دشوار جز براى خاشعان

و استعينوا بالصبر و الصلوة و إنها لكبيرة إلا على الخشعين

برداشت فوق مبتنى بر اين است كه ضمير در {إنها} به {استعانت} بر گردد.

9 - باور به آسان شدن مشكلات در پرتو نماز ، حقيقتى كه تنها خاشعان بدان ايمان دارند .

و استعينوا بالصبر و الصلوة و إنها لكبيرة إلا على الخشعين

دشوارى استعانت از نماز - كه مقتضاى برگشت ضمير {إنها} به {استعانت} است - به معناى ناباورى به كارساز بودن نماز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 46 - 6

6 - خاشعان ، خويشتن را در محضر خداوند و در حال بازگشت به او مى بينند .

الذين يظنون أنهم ملقوا ربهم و أنهم إليه رجعون

برداشت فوق بر اساس اين احتمال است كه: زمان {ملاقوا ربهم} و نيز زمان {إليه راجعون} را زمان حال بدانيم نه زمان مستقبل

خشوع

آثار خشوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3

- 43 - 7

7 _ رابطه اطاعت خاضعانه با پيراسته گشتن نفس از ناخالصى ها *

اصطفيك . .. يا مريم اقنتى

خداوند سه نعمت را به مريم ارزانى داشت: گزينش (اصطفيك )، تطهير (طهّرك) و سرآمد بودن (اصطفيك على نساء العالمين). و در برابر اين سه نعمت، سه مسؤوليت از وى خواست: قنوت، سجود، ركوع. به نظر مى رسد هر يك از آن سه نعمت به ترتيب، مقتضى هر يك از اين سه مسؤوليت باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 19

19- نقش مؤثر پيشى گرفتن در كار هاى نيك و دعاى همراه با رغبت و اميد و خشوع به درگاه الهى ، در استجابت دعا

فاستجبنا له . .. إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت ... و كانوا لنا خ_شعين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 35 - 18

18 - شكيبايى و فروتنى ، زمينه آمرزش را فراهم مى آورد .

و الص_برين . .. و الخ_شعين ... أعدّ اللّه لهم مغفرة

آثار خشوع ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 114 - 16

16 _ تبرّى ابراهيم ( ع ) از { آزر } ، على رغم داشتن خويشاوندى با وى ، تبلور خشوع عميق او در برابر خدا

أنه عدو للّه تبرأ منه إن إبرهيم لأوّه حليم

يكى از معانى كه اهل لغت براى {أوّاه} برشمرده اند، خضوع و خشوع شديد است. يعنى ابراهيم (ع)، در برابر خدا بسيار خاضع و خاشع بود. برداشت فوق بدان احتمال است كه جمله {إن إبراهيم لأوّاه}

براى بيان علت تبرّى حضرت ابراهيم (ع) از آزر باشد.

آثار خشوع انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 18

18- پيشى گرفتن در كار هاى نيك ، دعاى همراه با رغبت و بيم و نيز خشوع پيامبران ( ع ) ، عامل بهره مندى آنان از موهبت هاى الهى بود .

و لقد ءايتنا موسى و ه_رون . .. إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت ... و كانوا لنا خ_ش

برداشت ياد شده با توجه به دو نكته است: 1_ ضميرهاى جمع در جمله {إنّهم كانوا يسارعون. ..} به پيامبران بازگردد، چه اين كه آيات پيشين در مورد آنان بود. 2_ جمله {إنّهم كانوا يسارعون...} و جملات بعد، در مقام تعليل باشد.

آثار خشوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 10 - 3

3 _ خشوع در نماز ، اجتناب از لغو ( گفتاربيهوده و كردار عبث ) ، پرداخت زكات ، عفت و پاك دامنى ، امانت دارى ، پايبندى به عهد و پيمان و اهميت دادن به نماز و انجام به موقع آن ، تضمين كننده رستگارى اخروى و دستيابى مؤمنان به بهشت

قد أفلح المؤمنون . الذين هم ... أُول_ئك هم الورثون

آثار خشوع قلب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 1،2

1 - ياد خداوند و ذكر عظمت و كبريايى او ، تأثيرگذار در دل هاى نرم و خاشع

ألم يأن للذين ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه

{خشوع} در مقابل {قساوت} (سختى و صلابت)، به معناى نرمى [قلب]

است.

2 - تلاوت قرآن و شنيدن آيات آن ، اثربخش دل هاى نرم و خاشع

ألم يأن للذين ءامنوا أن تخشع قلوبهم . .. و ما نزل من الحقّ

مقصود از {ما نزل من الحقّ} قرآن كريم است.

اهميت خشوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 58 - 7

7 - اظهار خشوع و خضوع در برابر خدا - به هنگام تصرف بيت المقدس - از دستور هاى خداوند به بنى اسرائيل

و ادخلوا الباب سجداً

كلمه {سجداً} جمع ساجد و حال براى فاعل {ادخلوا} مى باشد. از آن رو كه سجده در حال ورود با معناى اصطلاحى آن (پيشانى بر خاك نهادن) سازگار نيست، مى توان گفت: در اينجا معناى لغوى آن (خضوع و خشوع) اراده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 77 - 22

22 _ ترس و خشيت ، تنها سزاوار مقام بلند و رفيع خداوند است .

اذا فريق منهم يخشون النّاس كخشية اللّه او اشدّ خشية

ترسِ آميخته با تعظيم را {خشية} مى گويند. يعنى اگر عظمت كسى يا چيزى باعث ترس از او شود، مى گويند از او خشيت دارد. و نكوهش خداوند از ترسيدن از غير او دلالت مى كند كه تنها بايد از او خشيت داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 94 - 8

8 _ تضرع به درگاه خداوند و خشوع در برابر او امرى لازم بر عهده بندگان

لعلهم يضرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 7

7 -

بى ارزش بودن نماز بى خشوع ، در پيشگاه خداوند .

ألم يأن . .. أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه

در صورتى كه مراد از {ذكر اللّه} نماز باشد; نكوهش كسانى كه نماز را بدون خشوع مى خوانند، مفيد برداشت ياد شده است.

اهميت خشوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 2 - 3

3 - رعايت خضوع و تذلل در نماز ، توصيه خدا به اهل ايمان

قد أفلح المؤمنون . الذين هم فى صلاتهم خ_شعون

خشوع اخروى ظالمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 45 - 2،3

2 - گردن فرازان ستمگر ، خاشع و سرافكنده در صحنه قيامت

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ

3 - خشوع و فروتنى ظالمان در قيامت ، خشوعى ذليلانه و از سر ترس و هراس

و تري_هم . .. خ_شعين من الذلّ ينظرون من طرف خفىّ

خشوع اولياء الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 20

20- شتاب و پيشگامى در كار هاى خير ، دعاى همراه با رغبت و اميد و خشوع به درگاه الهى ، از ارزش هاى والا و صفات برجسته مردان الهى

إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت و يدعوننا رغبًا و رهبًا و كانوا لنا خ_شعين

برداشت ياد شده به خاطر اين است كه آيه شريفه، در توصيف پيامبران الهى است و از ميان ده ها صفات و ويژگى هاى ايشان، تنها به اين سه صفت و ويژگى اشاره شده است.

خشوع براى حاكمان بر حق

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 11

11_ لزوم احترام به حاكمان برحق و تواضع و خشوع در برابر آنان

و خرّوا له سجّدًا

خشوع در برابر قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 109 - 1،2،3

1- خضوع و خشوع هميشگى عالمان حق پذير در برابر قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

2- قرآن ، حاوى آن چنان معارف عظيم كه خضوع و خشوع تمامى عالمان انديشمند را برمى انگيزاند .

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

3- خضوع عالمان و آگاهان به معارف آسمانى در برابر قرآن ، همراه با سرشك ديدگان

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. و يخرّون للأذقان يبكون و يزيده

خشوع در دعا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 18

18- پيشى گرفتن در كار هاى نيك ، دعاى همراه با رغبت و بيم و نيز خشوع پيامبران ( ع ) ، عامل بهره مندى آنان از موهبت هاى الهى بود .

و لقد ءايتنا موسى و ه_رون . .. إنّهم كانوا يس_رعون فى الخيرت ... و كانوا لنا خ_ش

برداشت ياد شده با توجه به دو نكته است: 1_ ضميرهاى جمع در جمله {إنّهم كانوا يسارعون. ..} به پيامبران بازگردد، چه اين كه آيات پيشين در مورد آنان بود. 2_ جمله {إنّهم كانوا يسارعون...} و جملات بعد، در مقام تعليل باشد.

خشوع در ذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7

- 205 - 2

2 _ خشوع در برابر خدا و هراس از مقام ربوبى او ، از آداب توجه به خدا و ياد كردن اوست .

و اذكر ربك فى نفسك تضرعا و خيفة

{تضرع} به معناى خشوع و اظهار كوچكى است و {خيفه} به معناى ترسيدن و هراس داشتن است. {تضرعا} و {خيفه} مصدر و در آيه شريفه به معناى اسم فاعل (متضرعا) و (خائفا) مى باشند. يعنى: ياد كن پروردگارت را با حالت خشوع و هراس.

خشوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 2 - 2،5

2 - نماز مطلوب و مقبول خداوند ، نماز همراه با خشوع و فروتنى است .

الذين هم فى صلاتهم خ_شعون

5 - داشتن خشوع و تذلل در نماز ، از ستوده ترين و ارجمندترين خصلت ها در پيشگاه خداوند

قد أفلح المؤمنون . الذين هم فى صلاتهم خ_شعون

در اين آيات خداوند هفت صفت را براى مؤمنان برشمرده است كه خشوع و فروتنى آنان در نماز يكى از آنها است و در اين جا پيش از همه ذكر شده است. بنابراين، تقديم آن بر ساير صفات، مى تواند بيانگر پسنديده تر و ارجمندتر بودن آن در نزد خداوند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 6،7

6 - نماز ، بايد همراه با خشوع و تذلل باشد .

ألم يأن . ..أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه

برخى از مفسران، {ذكر اللّه} را در آيه شريفه، كنايه از نماز دانسته اند. برداشت ياد شده براساس اين احتمال است.

7 - بى ارزش بودن نماز بى خشوع ، در

پيشگاه خداوند .

ألم يأن . .. أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه

در صورتى كه مراد از {ذكر اللّه} نماز باشد; نكوهش كسانى كه نماز را بدون خشوع مى خوانند، مفيد برداشت ياد شده است.

خشوع زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 17

17- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) ، از خاشعان درگاه الهى بودند .

و كانوا لنا خ_شعين

خشوع علما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 109 - 1،2،3

1- خضوع و خشوع هميشگى عالمان حق پذير در برابر قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

2- قرآن ، حاوى آن چنان معارف عظيم كه خضوع و خشوع تمامى عالمان انديشمند را برمى انگيزاند .

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

3- خضوع عالمان و آگاهان به معارف آسمانى در برابر قرآن ، همراه با سرشك ديدگان

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. و يخرّون للأذقان يبكون و يزيده

خشوع مشمولان نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 18

18- خضوع و خشوع و سجده و گريه به هنگام استماع آيات الهى ، نشانه برخوردارى از نعمت ويژه خداوند است .

أُول_ئك الذين أنعم اللّه عليهم . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و ب

{إذا تتلى} خبر اول و يا خبر بعد از خبر براى {أُولئك} است; يعنى آنان اين چنين هستند كه هنگام استماع آيات

به سجده افتاده و گريه مى كنند.

خشوع مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 16 - 3

3 - دل مؤمن ، بايد چنان نرم باشد كه با ياد خدا و تلاوت قرآن كريم ، تأثيرپذير و خاشع گردد .

ألم يأن للذين ءامنوا أن تخشع قلوبهم لذكر اللّه و ما نزل من الحقّ

خداوند، در آيه شريفه، مؤمنان بى تفاوت را نكوهش كرده و به آنان هشدار مى دهد تا فرصت باقى است و گرفتار قساوت قلب نشده اند; دل هاى خود را با ياد او و تلاوت آياتش خاشع و نرم گردانند.

خشوع همسر زكريا(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 17

17- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند او ( يحيى ) ، از خاشعان درگاه الهى بودند .

و كانوا لنا خ_شعين

خشوع هنگام استماع آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 18

18- خضوع و خشوع و سجده و گريه به هنگام استماع آيات الهى ، نشانه برخوردارى از نعمت ويژه خداوند است .

أُول_ئك الذين أنعم اللّه عليهم . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و ب

{إذا تتلى} خبر اول و يا خبر بعد از خبر براى {أُولئك} است; يعنى آنان اين چنين هستند كه هنگام استماع آيات به سجده افتاده و گريه مى كنند.

خشوع يحيى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 90 - 17

17- زكريا ( ع ) و همسر و فرزند

او ( يحيى ) ، از خاشعان درگاه الهى بودند .

و كانوا لنا خ_شعين

زمينه خشوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 46 - 2،5

2 - كسانى كه به لقاى خدا باور دارند ، از خود بزرگ بينى رهيده و به خصلت نيكوى خشوع آراسته مى شوند .

إلا على الخشعين. الذين يظنون أنهم ملقوا ربهم

5 - گمان به لقاى خدا و بازگشت به او ، در ايجاد روحيه خشوع و فروتنى كافى است .

الذين يظنون أنهم ملقوا ربهم و أنهم إليه رجعون

به كارگيرى {يظنون} (گمان دارند) در مسأله رجوع به خداوند - كه هر مسلمانى بايد اعتقاد جزمى به آن داشته باشد - اشاره به اين دارد كه: حتى گمان به قيامت و رجوع به خداوند نيز در زايل ساختن خود بزرگ بينى تأثير بسزايى داشته و مايه فروتنى خواهد شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 161 - 18

18 _ تأمين محل سكونت و اسباب معيشت پيش از امر به نيايش و استغفار ، روشى نيكو براى واداشتن مردم به خضوع و خشوع در برابر خداوند و طلب آمرزش از او

و إذ قيل لهم اسكنوا . .. ادخلوا الباب سجداً نغفر لكم خطيئتكم

بيان طبيعى داستان ورود بنى اسرائيل به بيت المقدس اقتضا مى كرد كه جمله {ادخلوا الباب سجداً} و جمله {قولوا حطة} پيش از جمله {اسكنوا . .. } و {كلوا ... } آورده شود. زيرا اول بايد تصرف شود و سپس سكونت انجام گيرد. اين تقديم و تأخير مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 23 - 3

3_ توجه به ربوبيت خدا ، گرايش دهنده آدمى به خضوع و خشوع در برابر او

و أخبتوا إلى ربهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 21 - 9

9 - تفكر در آيات وحى ، زمينه ساز خشيت و خشوع انسان در برابر خداوند

لو أنزلنا ه_ذا القرءان على جبل لرأيته خ_شعًا متصدّعًا من خشية اللّه . .. لعلّهم

عوامل خشوع براى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 14

14_ خداوند ، اعطا كننده مقام و منزلت به يوسف ( ع ) و وادار كننده بستگانش به خضوع و خشوع در برابر او

قد جعلها ربى حقًا

عوامل خشوع علما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 109 - 6

6- تلاوت آيات قرآن ، فزاينده خشوع عالمان

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. و يزيدهم خشوعًا

عوامل خشوع كوه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 21 - 1،2،7

1 - صخره هاى ستبر كوه ، خاشع و فروتن از بيم خدا ، در صورت نزول وحى و آيات قرآن بر آن

لو أنزلنا ه_ذا القرءان على جبل لرأيته خ_شعًا متصدّعًا من خشية اللّه

2 - از هم پاشيده شدن صخره هاى كوه از بيم خداوند ، در صورت نازل شدن وحى و آيات قرآن بر آن

لو أنزلنا ه_ذا القرءان . .. و تلك الأمث_ل نضربها

{تصدّع} (مصدر {متصدّعاً})

به معناى شكافته و از هم پاشيده شدن است.

7 - فروتنى و { فروپاشى كوه ها در صورت نزول قرآن بر آنها } ، تمثيلى به منظور گرايش يافتن انسان ها به انديشه درباره آيات وحى

لو أنزلنا ه_ذا القرءان على جبل . .. و تلك الأمث_ل نضربها للناس لعلّهم يتفكّرون

مراد از خشوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 2 - 6

6 - { عن جعفر بن محمد ( ص ) إنّه قال فى قول اللّه عزّوجلّ : { الذين هم فى صلاتهم خاشعون } قال : الخشوع غضّ البصر فى الصلاة . . . ;

از امام صادق(ع) رايت شده است كه در باره سخن خداى __ عزّوجلّ _ {الذين هم فى صلاتهم خاشعون} فرمود: مراد از خشوع، فرو نهادن چشم در نماز است}

موارد خشوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 96 - 9

9 _ ايمان به خدا و رسالت انبيا و رعايت تقوا ، اظهار تذلل به پيشگاه خداوند و خشوع در برابر اوست .

لعلهم يضرعون . .. و لو أن أهل القرى ءامنوا و اتقوا

در آيه 94 بيان شد كه خداوند به منظور خضوع و خشوع مردم در برابر او، آنان را به سختيها گرفتار مى سازد و در اين آيه بيان مى دارد كه اگر همان جوامع ايمان مى آرودند و تقواپيشه بودند، نه تنها به سختيها گرفتار نمى شدند، بلكه بركتهاى آسمان و زمين آنان را فرامى گرفت. با توجه به اين دو معنا معلوم مى شود ايمان و تقوا مصداق بارز

تضرع و خشوع در برابر خداوند است.

اللّه كيف نصلى عليه و قد مات فى كفره؟ قال (ص) الا تسمعون قول اللّه {و انّ من اهل الكتاب . .. }

_______________________________

الدّرالمنثور، ج 2، ص 416.

آثار خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 31 - 20

20 _ تبعيّت از پيامبر ( ص ) ، در نيكوكارى ، تقوا ، تواضع و خضوع ، موجب جلب محبّت خداوند

قل ان كنتم تحبّون اللّه فاتّبعونى يحببكم اللّه

رسول خدا (ص) درباره آيه فوق فرمود: على البرّ و التقوى و التواضع و ذلّة النّفس.

_______________________________

الدرّ المنثور، ج 2، ص 178.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 43 - 5

5 _ خضوع در برابر خدا ، زمينه كسب فيض ربوبى او

اقنتى لربك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 3،8،21

3 _ خشوع و فروتنى گروهى از عالمان اهل كتاب ، زمينه ساز ايمان واقعى آنان به خدا و كتب آسمانى

انّ من اهل الكتب لمن يؤمن . .. خاشعين للّه

توصيف اهل كتاب به خشوع و فروتنى، مى تواند اشاره به علّت ايمان و اقرار آنان به حقانيّت قرآن و ايمان واقعى به تورات و انجيل باشد.

8 _ خشوع در برابر خداوند ، كمالى در ايمان

انّ من اهل الكتب لمن يؤمن . .. خاشعين للّه

21 _ ايمان به خدا ، قرآن ، تورات ، انجيل ، فروتنى در برابر خدا و ارج نهادن به آيات الهى ، ملاك ارزش انسان نزد خداوند

لهم اجرهم عند ربّهم

اضافه تشريفيّه در {ربّهم} بيانگر آن است كه دارندگان صفات

ياد شده، در پيشگاه خداوند داراى ارزشى والا هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 23 - 1

1_ بهشت از آنِ مؤمنانى است كه اعمال صالح انجام دهند و در برابر خدا خاضع و فروتن باشند .

إن الذين ءامنوا . .. أُول_ئك أصح_ب الجنة

إخبات (مصدر أخبتوا) به معناى خضوع و خشوع و نيز به معناى اطمينان است. برداشت فوق ، براساس معناى اول مى باشد. گفتنى است كه در اين صورت {إلى} به معناى لام است; يعنى: {أخبتوا لربهم; در برابر خدا خاضع هستند}.

آثار خضوع سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 12

12- انقياد و خضوع كامل سايه ها در برابر خداوند ، ارزشى والا به آنها بخشيده است .

من شىء يتفيّؤا ظل_له . .. سجّدًا لله و هم دخرون

ضمير {هم} براى ذوى العقول به كار مى رود و استعمال آن درباره {ظلال} مى تواند مشعر به نكته فوق باشد.

آثار خضوع قلب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 3 - 6

6 _ اقامه نماز و انفاق در راه خدا ، تجلى خشيت قلب و فزونى ايمان و توكل بر خدا

وجلت قلوبهم . .. زادتهم إيمنا ... الذين يقيمون الصلوة و مما رزقنهم ينفقون

تكرار {الذين}، بدون حرف عطف، براى رساندن اين معناست كه اقامه نماز انفاق نمود خارجى و تجلى صفات برشمرده شده در آيه قبل است.

آثار ذكر خضوع موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 -

10

10- توجه به انقياد و تذلّل پديده هاى مادى در برابر خداوند ، زمينه ساز تسليم شدن انسان در برابر اوست .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء . .. سجّدًا لله و هم دخرون

دعوت به ژرف انديشى درباره سجده و تذلّل موجودات مادى دربرابر خداوند، در واقع دعوت به عبرت آموزى از آنهاست.

ارزش خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 17 - 6

6 _ صبر ، صداقت ، خضوع ، انفاق و استغفارِ در سحرگاهان ، از ارزش هاى اخلاقى و معنوى مورد توجّه اسلام

الصابرين . .. و المستغفرين بالاسحار

برداشت فوق، از ذكر اين صفات به عنوان ارزش براى بندگان برگزيده، استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 55 - 16

16 _ ارزشمندى تواضع و فروتنى به هنگام انفاق و دستگيرى از مستمندان

و يؤتون الزكوة و هم ركعون

بنابر اينكه ركوع به معناى لغوى خود (خضوع) باشد.

ارزش خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 9 - 5

5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت

أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا

{سجده} در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

اهميت خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 17 - 3

3 _ اظهار خضوع و فروتنى در

پيشگاه خدا ، حكمت و فلسفه ساختن مساجد

ما كان للمشركين أن يعمروا مسجد اللّه

نامگذارى اماكن عبادت به {مساجد} بيانگر برداشت فوق مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 18 - 3

3 _ اظهار خضوع و فروتنى در پيشگاه خدا ، فلسفه و حكمت ساختن مساجد

إنما يعمر مسجد اللّه

نامگذارى اماكن عبادت به {مساجد} بيانگر برداشت فوق است.

اهميت خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 9 - 5

5 - اهميت و ارزش ويژه سجده و اظهار خضوع و تذلل در برابر خداوند ، در مقايسه با ديگر اجزا و اركان عبادت

أمّن هو ق_نت ءاناء الّيل ساجدًا و قائمًا

{سجده} در اصل به معناى خضوع و تذلل است. تقدم آن در آيه شريفه، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

اهميت خضوع براى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 4

4 - لزوم كرنش و سر فرود آوردن ، در برابر عظمت قرآن

و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون

اهميت خضوع در عبادت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 219 - 4

4 - سجده و خضوع در برابر خداوند ، مهم ترين ركن نماز و روح عبادت

و تقلّبك فى الس_جدين

از اختصاص به ذكر يافتن موضوع سجده، در ميان مجموعه اركان نماز و مصاديق عبادت، برداشت ياد شده به دست مى آيد.

اهميت خضوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 98 - 8

8-

سجده و خضوع ، ركن اصلى و روح نماز و داراى جايگاه ويژه در ميان ساير عبادات

فسبّح بحمد ربّك و كن من الس_جدين

مقصود از {سجده} مى تواند نماز باشد و علت اينكه به جاى نماز به سجده امر شده، مى تواند گوياى اين حقيقت باشد كه سجده ركن مهم و روح نماز است. گفتنى است دستور خداوند به سجده، پس از توصيه به تسبيح و حمد _ كه هر دو نوعى عبادت به شمار مى آيند _ نشان دهنده اهميت و جايگاه ويژه آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 219 - 4

4 - سجده و خضوع در برابر خداوند ، مهم ترين ركن نماز و روح عبادت

و تقلّبك فى الس_جدين

از اختصاص به ذكر يافتن موضوع سجده، در ميان مجموعه اركان نماز و مصاديق عبادت، برداشت ياد شده به دست مى آيد.

خضوع آثار موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 8

8_ موجودات هستى و آثار آنها همواره تسليم خدا بوده و در برابر او خاضعند .

و لله يسجد من فى السموت و الأرض طوعًا و كرهًا و ظل_لهم

{ظلال} در آيه شريفه مى تواند به عنوان نمونه اى از آثار و تبعات موجودات، مطرح باشد.

خضوع آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 1

1_ همه كسانى كه در آسمان ها و زمينند در برابر خداوند خاضعند و بر او سجده مى كنند .

و لله يسجد من فى السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 11 - 6

6 - خضوع و كرنش نظام تكوين و قوانين هستى ، در برابر اراده و فرمان خداوند

فقال لها . .. ائتيا ... قالتا أتينا طائعين

بنابر اين كه گفتوگوى ياد شده در اين آيه بيان حال و كنايه از تسليم محض شدن آسمان ها و زمين و قوانين حاكم بر عالم در برابر اراده خدا باشد، مطلب بالا استفاده مى شود.

خضوع اخروى انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 1،6

1 - نشانه هاى خضوع و تسليم در برابر خداوند ، بر چهره تمامى انسان ها ( در قيامت ) نقش خواهد بست .

. .. و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

{عناء} به معناى خاضع شدن و مطيع گشتن است (لسان العرب). {وجه} به معناى صورت است و از آن جهت كه آثار خضوع و ذلت، بيش از همه جا در چهره آشكار مى گردد، اين واژه استفاده شده است. {ال} در {الوجوه} نيز محتمل است معناى استغراق داشته باشد و يا آن كه عوض مضاف اليه بوده و مراد از آن {وجوه المجرمين} باشد. برداشت ياد شده مبتنى بر اولين احتمال است.

6 - ظهور حيات حقيقى و فنا ناپذير خداوند و قيوميت او بر هستى در قيامت ، مايه خضوع و ذلت عميق آدميان در برابر او خواهد شد .

و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

خضوع اخروى طغيانگران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 2

2 - مجرمان و گردن فرازان ، با چهره هايى ذلت بار و

خاضع در برابر خداوند ، در صحنه قيامت حضور خواهند يافت .

و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

از معانى {عناء} ذليل گشتن است (مصباح). حرف {ال} در {الوجوه} جايگزين مضاف اليه است; يعنى، {وجوههم} و مراد چهره مجرمانى است كه در آيات پيشين از آنان سخن گفته شده است. فعل {عنت} مى رساند كه فروتنى آنان نوظهور است و پيش از اين در دنيا، در برابر خداوند خضوع نداشته اند.

خضوع اخروى گناهكاران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 2

2 - مجرمان و گردن فرازان ، با چهره هايى ذلت بار و خاضع در برابر خداوند ، در صحنه قيامت حضور خواهند يافت .

و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

از معانى {عناء} ذليل گشتن است (مصباح). حرف {ال} در {الوجوه} جايگزين مضاف اليه است; يعنى، {وجوههم} و مراد چهره مجرمانى است كه در آيات پيشين از آنان سخن گفته شده است. فعل {عنت} مى رساند كه فروتنى آنان نوظهور است و پيش از اين در دنيا، در برابر خداوند خضوع نداشته اند.

خضوع اخروى موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 87 - 9

9 - ذلت و خضوع همه موجودات در برابر خداوند در روز رستاخيز

و كلّ أتوه دخرين

{دُخُور} به معناى ذلت و كوچكى است.

خضوع اولياء الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 15 - 8

8 - مغرور نشدن مردان الهى به علم و كمالات خود و احتمال وجود كسانى برتراز ايشان در ميان بندگان مؤمن خدا

و قالا الحمد للّه الذى فضّلنا

على كثير من عباده المؤمنين

خضوع بر آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 19

19- گريه در حال سجده و خضوع در مقابل آيات الهى ، از آثار نعمت هدايت و برگزيدگى در پيشگاه خداوند است .

و ممّن هدينا واجتبينا إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 77 - 3

3 - اظهار تذلل و خضوع در پيشگاه خداوند ، روح و حقيقت نماز

ي_أيّها الذين ءامنوا اركعوا و اسجدوا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 76 - 8

8 - { عن محمدبن مسلم قال : سألت أباجعفر ( ع ) عن قوله اللّه عزّوجلّ { فما استكانوا لربّهم و ما يتضرّعون } فقال : الإستكانة هو الخضوع والتضرع هو رفع اليدين و التضرع بهما ;

محمد بن مسلم گويد: از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند _ عزّوجلّ _ {فما استكانوا لربّهم و ما يتفرعون} سؤال كردم؟ پس حضرت فرمود: مراد از {استكانة} خضوع و خشوع است و مراد از {تضرع}، بالا بردن دست ها و تضرع با آنها است}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 4 - 4

4 - قدرت خداوند بر به خضوع كشاندن سردمداران كفر در برابر خويش

إن نشأ . .. فظلّت أعن_قهم لها خ_ضعين

برخى بر آنند همان گونه كه به بزرگ قوم {رأس القوم} و {صدرالقوم} گفته مى شود، {عنق القوم} نيز گفته مى شود بنابراين {أعناقهم}; يعنى،

{سادتهم}. برداشت ياد شده بر پايه اين احتمال است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 87 - 9

9 - ذلت و خضوع همه موجودات در برابر خداوند در روز رستاخيز

و كلّ أتوه دخرين

{دُخُور} به معناى ذلت و كوچكى است.

خضوع براى خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 107 - 12

12- با تمام وجود سر بر آستان خداوند ساييدن و حريصانه به سجده افتادن جمعى از علماى اهل كتاب به هنگام آشنايى با قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله . .. يخرّون للأذقان سجّدًا

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مراد از {أُوتوا العلم من قبله} اهل كتاب باشد و تعبير از سجده به {خرّ} _ كه به معناى سقوط و به رو افتادن است _ مى تواند اشاره به حقيقت ياد شده داشته باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 108 - 3

3- مطلوبيت تسبيح پروردگار همراه با خضوع و سجده براى او ، با مشاهده آيات بحقّ او

إذا يتلى عليهم يخرّون للأذقان سجّدًا . و يقولون سبح_ن ربّنا

خضوع براى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 25 - 4

4 - مؤمنانِ نيكوكار ، با شنيدن آيات قرآن ، در برابر آن سر تسليم فرود آورده ، خضوع مى كنند .

فما لهم . .. و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون ... إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص

خضوع برگزيدگان خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 -

مريم - 19 - 58 - 19

19- گريه در حال سجده و خضوع در مقابل آيات الهى ، از آثار نعمت هدايت و برگزيدگى در پيشگاه خداوند است .

و ممّن هدينا واجتبينا إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

خضوع در اطاعت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 35 - 13

13 - اطاعت خاضعانه از خدا و صداقت ، سبب مى شود كه فرد ، مشمول آمرزش خداوند شوند .

و الق_نتين . .. و الص_دقين ... أعدّ اللّه لهم مغفرة

خضوع در برابر آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 4 - 2

2 - بشر هر اندازه كه به جهان آفرينش بيشتر بنگرد ، بر شگفتى و فروتنى او در برابر عظمت آن افزوده خواهد شد .

ثمّ ارجع البصر كرّتين ينقلب إليك البصر خاسئًا و هو حسير

{خاسىء}به معناى دور شده از مراد و ناكام و {حسير} به معناى خسته و درمانده است. مقصود آيه شريفه، بيان اين حقيقت است كه آدمى هرچند بسيار تلاش و فكر كند، به مراد خويش _ كه پيدا كردن عيب و نقصى در نظام خلقت است _ نخواهد رسيد; بلكه در برابر عظمت آن شگفت زده شده و سر تعظيم فرود خواهد آورد.

خضوع در برابر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 1

1_ همه كسانى كه در آسمان ها و زمينند در برابر خداوند خاضعند و بر او سجده مى كنند .

و لله يسجد من فى السموت و الأرض

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 6

6 - ظهور حيات حقيقى و فنا ناپذير خداوند و قيوميت او بر هستى در قيامت ، مايه خضوع و ذلت عميق آدميان در برابر او خواهد شد .

و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

خضوع در برابر قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 107 - 4،13

4- برخورداران از علم و آگاهى به معارف آسمانى ، داراى روحيه حق پذيرى و خضوع در برابر آيات قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم يخرّون

13- خضوع و سجود آگاهان در برابر قرآن ، گواه بى نيازى آن از ايمان ديگران و بى تأثيرى بى ايمانى آنان *

ءامنوا به أو لاتؤمنوا إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم يخرّون

برداشت فوق بر اين اساس است كه {إن} تعليل باشد براى جمله {آمنوا به أو. ..}; يعنى، چون اهل دانش به قرآن ايمان مى آورند، ايمان و عدم ايمان ديگران مساوى بوده و نيازى به ايمان آنان نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 109 - 1،2

1- خضوع و خشوع هميشگى عالمان حق پذير در برابر قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

2- قرآن ، حاوى آن چنان معارف عظيم كه خضوع و خشوع تمامى عالمان انديشمند را برمى انگيزاند .

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

خضوع در دعا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10

- 88 - 1

1 _ اظهار خضوع و تذلل همراه توسل به ربوبيت خداوند و اعتراف مكرر به آن ، از آداب دعاست .

و قال موسى ربنا . .. ربنا ليضلوا ... ربنا اطمس

خضوع در عبادت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 19 - 6،9

6- مقربان الهى ( فرشتگان ) ، از عبادت خداوند تكبر نمىورزند .

و من عنده لايستكبرون

مقصود از {من عنده} _ طبق نظر مفسران _ فرشتگان است.

9- تأثير دستيابى به مقام قرب الهى ، در خستگى نيافتن از عبادت و پرستش خداوند و تكبر نورزيدن

و من عنده لايستكبرون عن عبادته و لايستحسرون

از اين كه خداوند فرمود {آنها كه پيش ما هستند و مقرب اند، از عبادت خسته نمى شوند و تكبر نمىورزند}، به دست مى آيد كه دسنتيابى به قرب الهى، در خستگى ناپذيرى و تكبرنورزيدن تأثير دارد.

خضوع در عبوديت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 238 - 8،10

8 _ لزوم حركت براى خداوند ، توأم با خضوع و اطاعت در برابر وى

و قوموا للّه قانتين

چنانچه گذشت، {قنوت}، اطاعتى است همراه خضوع و خشوع.

10 _ طاعت و خضوع در برابر خداوند ، ملاكى براى ارزشگذارى رفتار آدمى

و قوموا للّه قانتين

از اينكه خداوند امر مى كند كه قيام، همراه {قنوت} باشد، معلوم مى شود كه حركت و عمل براى خدا آنگاه كه خالى از خضوع در برابر او باشد، فاقد ارزش است.

خضوع در قيامت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 111 - 6

6 - ظهور حيات

حقيقى و فنا ناپذير خداوند و قيوميت او بر هستى در قيامت ، مايه خضوع و ذلت عميق آدميان در برابر او خواهد شد .

و عنت الوجوه للحىّ القيّوم

خضوع در مناجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 114 - 2

2 _ رعايت ادب با ابراز خضوع و كاربرد تعابير شايسته از آداب نيايش به درگاه خداوند

قال عيسى ابن مريم اللّهم ربنا . .. و ارزقنا و انت خير الرزقين

خضوع در نماز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 238 - 6

6 _ لزوم بجا آوردن نماز براى خدا ، همراه خضوع و توجه كامل به پروردگار

حافظوا على الصّلوات . .. و قوموا للّه قانتين

{قنوت} به معناى خضوع در اطاعت و خضوع مستلزم توجه كامل مى باشد و مراد از قيام در {قومواللّه}، يا خصوص نماز است و يا نماز مصداقى بارز براى آن.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 43 - 5

5 - سجده و خضوع ، ركن اصلى و روح نماز است .

يدعون إلى السجود

از اين كه به جاى نماز، سجود و خضوع مطرح شده است، مى توان مطلب ياد شده را به دست آورد.

خضوع رهبران كفر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 4 - 4

4 - قدرت خداوند بر به خضوع كشاندن سردمداران كفر در برابر خويش

إن نشأ . .. فظلّت أعن_قهم لها خ_ضعين

برخى بر آنند همان گونه كه به بزرگ قوم {رأس القوم} و {صدرالقوم} گفته مى شود،

{عنق القوم} نيز گفته مى شود بنابراين {أعناقهم}; يعنى، {سادتهم}. برداشت ياد شده بر پايه اين احتمال است.

خضوع سايه در صبح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 7

7_ خضوع سايه ها در برابر خدا و فرمانبرى آنها به هنگام صبح و عصر ، نمود بيشتر و روشن ترى دارد .

و ظل_لهم بالغدو و الأصال

{غدو} (جمع غداة) به معناى صبحگاهها و {آصال} (جمع اصيل) به معناى عصرهاست. سجده سايه ها كه به معناى پيروى آنها از قوانين الهى در تكوين است، در همه زمانهاست نه خصوص صبح و يا عصر. از اين رو به نظر مى رسد آوردن آن دو قيد به خاطر وضوح و روشنى اين دو هنگام براى فرمانبرى سايه هااز قوانين الهى است.

خضوع سايه در عصر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 7

7_ خضوع سايه ها در برابر خدا و فرمانبرى آنها به هنگام صبح و عصر ، نمود بيشتر و روشن ترى دارد .

و ظل_لهم بالغدو و الأصال

{غدو} (جمع غداة) به معناى صبحگاهها و {آصال} (جمع اصيل) به معناى عصرهاست. سجده سايه ها كه به معناى پيروى آنها از قوانين الهى در تكوين است، در همه زمانهاست نه خصوص صبح و يا عصر. از اين رو به نظر مى رسد آوردن آن دو قيد به خاطر وضوح و روشنى اين دو هنگام براى فرمانبرى سايه هااز قوانين الهى است.

خضوع سايه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 8

8- گردش

سايه هاى اجسام ، نشانگر سجده ، انقياد و تذلل آنها در برابر خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل سجّدًا لله و

خضوع صالحان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 25 - 4

4 - مؤمنانِ نيكوكار ، با شنيدن آيات قرآن ، در برابر آن سر تسليم فرود آورده ، خضوع مى كنند .

فما لهم . .. و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون ... إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص

خضوع عاقلان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 191 - 22

22 _ خضوع و كرنش خردمندان براى خداوند ، در پى تفكّر در آفرينش و پى بردن به هدفدارى آن

ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانك

اعتراف خردمندان به مالكيّت خداوند نسبت به آنان با كلمه {ربّنا} كه به معناى مالك و مدبّر آمده، دلالت بر خشوع و خضوع ايشان در برابر خداوند دارد.

خضوع علما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 109 - 1،2

1- خضوع و خشوع هميشگى عالمان حق پذير در برابر قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

2- قرآن ، حاوى آن چنان معارف عظيم كه خضوع و خشوع تمامى عالمان انديشمند را برمى انگيزاند .

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم . .. يخرّون للأذقان يبكون

خضوع علماى اهل كتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 107 - 12

12- با

تمام وجود سر بر آستان خداوند ساييدن و حريصانه به سجده افتادن جمعى از علماى اهل كتاب به هنگام آشنايى با قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله . .. يخرّون للأذقان سجّدًا

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه مراد از {أُوتوا العلم من قبله} اهل كتاب باشد و تعبير از سجده به {خرّ} _ كه به معناى سقوط و به رو افتادن است _ مى تواند اشاره به حقيقت ياد شده داشته باشد.

خضوع علماى دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 107 - 4

4- برخورداران از علم و آگاهى به معارف آسمانى ، داراى روحيه حق پذيرى و خضوع در برابر آيات قرآن

إن الذين أُوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم يخرّون

خضوع قلب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 4 - 1

1 _ خشيت قلب از ياد خدا ، افزايش ايمان با تلاوت قرآن و تنها بر خدا توكل داشتن ، نشان ايمان حقيقى

أولئك هم المؤمنون حقا

خضوع متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 17 - 1

1 _ صبر و راستى در گفتار ، خضوع در برابر خداوند ، انفاق و استغفار در سحرگاهان ، از صفات متّقين

للّذين اتّقوا . .. الصابرين ... بالاسحار

آيه فوق (الصابرين و الصادقين . .. )، بيان و توضيح ديگرى براى {للّذين اتقوا} است.

خضوع مريم(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 43 - 1،2

1 _ مريم ، مأمور به اطاعت خاضعانه

، سجده و ركوع ( نماز ) ، در برابر پروردگارش

يا مريم اقنتى لربّك و اسجدى و اركعى

2 _ سخن فرشتگان با مريم و فرمان دادن به او ، درباره اطاعت خاضعانه

و اذ قالت الملئكة . .. يا مريم اقنتى لربّك و اسجدى

ظاهراً جمله {يا مريم اقنتى}، گفتار ملائكه با حضرت مريم است.

خضوع مشمولان نعمت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 18،19

18- خضوع و خشوع و سجده و گريه به هنگام استماع آيات الهى ، نشانه برخوردارى از نعمت ويژه خداوند است .

أُول_ئك الذين أنعم اللّه عليهم . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و ب

{إذا تتلى} خبر اول و يا خبر بعد از خبر براى {أُولئك} است; يعنى آنان اين چنين هستند كه هنگام استماع آيات به سجده افتاده و گريه مى كنند.

19- گريه در حال سجده و خضوع در مقابل آيات الهى ، از آثار نعمت هدايت و برگزيدگى در پيشگاه خداوند است .

و ممّن هدينا واجتبينا إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

خضوع مقربان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 19 - 6

6- مقربان الهى ( فرشتگان ) ، از عبادت خداوند تكبر نمىورزند .

و من عنده لايستكبرون

مقصود از {من عنده} _ طبق نظر مفسران _ فرشتگان است.

خضوع ملائكه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 61 - 14

14- همه فرشتگان به جز ابليس ، به فرمان الهى در برابر آدم ( ع ) خضوع كرده و او را مورد

تكريم خويش قرار دادند .

و إذ قلنا للمل_ئكة اسجدوا لأدم فسجدوا إلاّ إبليس

برداشت فوق، با توجه به ريشه لغوى {سجده} است كه به معناى {خضوع} و {تذلل} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 19 - 6

6- مقربان الهى ( فرشتگان ) ، از عبادت خداوند تكبر نمىورزند .

و من عنده لايستكبرون

مقصود از {من عنده} _ طبق نظر مفسران _ فرشتگان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 74 - 10

10 - فرشتگان ، موجوداتى مطيع و خاضع در برابر فرمان هاى خداوند

فسجد المل_ئكة كلّهم أجمعون . إلاّ إبليس استكبر

خضوع موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 15 - 3

3_ موجودات آسمان ها و زمين براى غير خدا خاضع نبوده و به غير او سجده نمى كنند .

و لله يسجد من فى السموت و الأرض

تقديم {لله} بر {يسجد} حاكى از حصر است. بنابراين {لله يسجد ...} ; يعنى ، براى خداوند سجده مى كنند و به غير او سجده نمى برند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 11

11- همه پديده هاى مادى با خضوع تمام ، خداوند را سجده مى كنند .

أو لم يروا . .. من شىء ... سجّدًا لله و هم دخرون

{داخر} در لغت به معناى ذليل است و جمله {و هم داخرون} حال براى {ظلال} مى باشد.

خضوع مؤمنان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 2 - 1

1

_ دل مؤمنان راستين ، لرزان و بيمناك به هنگام ياد خدا

إنما المؤمنون الذين إذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 25 - 4

4 - مؤمنانِ نيكوكار ، با شنيدن آيات قرآن ، در برابر آن سر تسليم فرود آورده ، خضوع مى كنند .

فما لهم . .. و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون ... إلاّ الذين ءامنوا و عملوا الص

خضوع مهتدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 19

19- گريه در حال سجده و خضوع در مقابل آيات الهى ، از آثار نعمت هدايت و برگزيدگى در پيشگاه خداوند است .

و ممّن هدينا واجتبينا إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و بكيًّا

خضوع نجاشى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 199 - 28

28 _ نجاشى ( پادشاه حبشه ) ، مؤمن به خدا ، قرآن و كتب آسمانى و خاضع در برابر خداوند

انّ من اهل الكتب لمن يؤمن باللّه

رسول خدا (ص) پس از مرگ نجاشى، به ياران خود فرمود: انّ اخاكم النّجاشى قد مات، قوموا فصلّوا عليه; فقال رجل يا رسول اللّه كيف نصلى عليه و قد مات فى كفره؟ قال (ص) الا تسمعون قول اللّه {و انّ من اهل الكتاب . .. }

_______________________________

الدّرالمنثور، ج 2، ص 416.

خضوع هنگام استماع آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 58 - 18

18- خضوع و خشوع و سجده و گريه به هنگام استماع آيات الهى

، نشانه برخوردارى از نعمت ويژه خداوند است .

أُول_ئك الذين أنعم اللّه عليهم . .. إذا تتلى عليهم ءاي_ت الرحمن خرّوا سجّدًا و ب

{إذا تتلى} خبر اول و يا خبر بعد از خبر براى {أُولئك} است; يعنى آنان اين چنين هستند كه هنگام استماع آيات به سجده افتاده و گريه مى كنند.

خضوع يونس(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 87 - 17

17- خضوع يونس ( ع ) به درگاه الهى و اعتراف وى به ظلم و نادرستى رفتار عجولانه خود

فنادى . .. إنّى كنت من الظ_لمين

دعوت به خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 76 - 7

7 - خداوند ، خواهان خضوع و تضرع انسان ها به درگاه او

فما استكانوا لربّهم و ما يتضرّعون

دعوت به خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 43 - 3

3 - فراخوانده شدن كافران و مشركان به سجده و خضوع در برابر خداوند در دنيا و امتناع آنان از اين كار

و قد كانوا يدعون إلى السجود و هم س_لمون

روش خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 161 - 18

18 _ تأمين محل سكونت و اسباب معيشت پيش از امر به نيايش و استغفار ، روشى نيكو براى واداشتن مردم به خضوع و خشوع در برابر خداوند و طلب آمرزش از او

و إذ قيل لهم اسكنوا . .. ادخلوا الباب سجداً نغفر لكم خطيئتكم

بيان طبيعى داستان ورود بنى اسرائيل به بيت المقدس اقتضا

مى كرد كه جمله {ادخلوا الباب سجداً} و جمله {قولوا حطة} پيش از جمله {اسكنوا . .. } و {كلوا ... } آورده شود. زيرا اول بايد تصرف شود و سپس سكونت انجام گيرد. اين تقديم و تأخير مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.

زمينه خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 23 - 3

3_ توجه به ربوبيت خدا ، گرايش دهنده آدمى به خضوع و خشوع در برابر او

و أخبتوا إلى ربهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 42 - 6

6 - علم و معرفت ، زمينه ساز خضوع و تسليم انسان در برابر حق

و أُوتينا العلم من قبلها و كنّا مسلمين

تقديم {علم} بر {اسلام} مى تواند بيانگر مطلب فوق باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 2 - 11

11- توجه به حكمت و كاردانى خداوند ، مستلزم خضوع انسان در برابر قوانين حكيمانه و خدشه ناپذير وى *

تنزيل الكت_ب من اللّه . .. الحكيم

تذكر خداوند به وصف {الحكيم}، مى تواند ياد آور انسان ها باشد كه قرآن _ به عنوان مجموعه قوانين _ از جانب كسى نازل شده كه حكيم و كاردان است و نقصى در برنامه او نيست، تا كسى مجاز به تخلف گردد.

زمينه خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 76 - 2

2 - بلا هاى دنيوى ، زداينده خوى استكبار و دمنده روح خضوع و فروتنى در انسان ها نسبت به پروردگار

و لقد

أخذن_هم بالعذاب فما استكانوا لربّهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 62 - 4

4 - توجه به تدبير و قدرت الهى در نظام هستى ، مقتضى خضوع و سجود انسان در برابر آفريدگار آن

و أنّ إلى ربّك المنتهى . .. فاسجدوا للّه و اعبدوا

عوامل خضوع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 43 - 4،6

4 _ ربوبيّت الهى ، مقتضى خضوع در برابر او

اقنتى لربّك

6 _ برخوردارى از نعمت هاى الهى ، مستلزم اطاعت خاضعانه در برابر او

انّ اللّه اصطفيك . .. يا مريم اقنتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 21 - 1

1 - شنيدن آيات قرآن ، بايد مايه خضوع و فروتنى انسان گردد .

و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون

{سجود} به معناى خضوع است. (قاموس)

عوامل خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 70 - 14

14 - توجه به عظمت خداوند ، مايه خضوع به درگاه او و وادارسازنده انسان به پذيرش ربوبيت او

فأُلقى السحرة سجّدًا قالوا ءامنّا بربّ هرون و موسى

عوامل خضوع براى يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 100 - 14

14_ خداوند ، اعطا كننده مقام و منزلت به يوسف ( ع ) و وادار كننده بستگانش به خضوع و خشوع در برابر او

قد جعلها ربى حقًا

موانع خضوع براى قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 21

- 5

5 - روحيه ناباورى ، مانع پذيرش قرآن و خضوع در برابر آن

لايؤمنون . و إذا قرىء عليهم القرءان لايسجدون

نشانه خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 46 - 4

4 - سجده ، مظهر حق پرستى و خضوع در برابر خداوند

فأُلقى السحرة س_جدين

برداشت ياد شده از آن جا است كه نخستين واكنش مثبت ساحران پس از پى بردن به آيت الهى و معجزه موسى، سجده بود.

نشانه هاى خضوع بر خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 27

27- سجده ، مظهر بندگى و خضوع به درگاه خداوند

سيماهم فى وجوههم من أثر السجود

از ميان همه عبادات و مظاهر عبادى، {سجده} اختصاص به ذكر يافته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 70 - 15

15 - پيشانى بر خاك نهادن ، از ديرباز نشانه خضوع و فروتنى دربرابر خداوند و جلوه بارز بندگى او بوده است .

فأُلقى السحرة سجّدًا

نشانه هاى خضوع برخدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 70 - 15

15 - پيشانى بر خاك نهادن ، از ديرباز نشانه خضوع و فروتنى دربرابر خداوند و جلوه بارز بندگى او بوده است .

فأُلقى السحرة سجّدًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 29 - 27

27- سجده ، مظهر بندگى و خضوع به درگاه خداوند

سيماهم فى وجوههم من أثر السجود

از ميان همه عبادات و مظاهر عبادى، {سجده} اختصاص به ذكر يافته است.

را سرآغاز سختى ها ديده و باقى ماندن به صورت خاك را آرزو خواهند كرد .

ي_ليتنى كنت تربًا

آرزوى خاك بودن، ممكن است به اين معنا باشد كه كاش دوباره زنده نشده بودم و به همان حالت پس از مرگ _ كه خاك شده بودم _ باقى مى ماندم.

ارزش خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 12 - 4

4 _ آتش، عنصرى برتر و شريفتر از خاك در ديدگاه ابليس

أنا خير منه خلقتنى من نار و خلقته من طين

انسان از خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 37 - 6،9

6- آفرينش آدمى از خاك و سپس نطفه و تكامل آن به صورت انسانى كامل ، سير پيدايش انسان است .

بالذى خلقك من تراب ثمّ من نطفة ثمّ سوّيك رجلاً

جمله {خلقك من تراب} يا نظر به اين دارد كه خداوند، حضرت آدم(ع) را از خاك آفريد _ بنابراين، اصل همه انسان ها خاك است _ و يا اين كه نطفه از غذاهايى توليد مى شود كه از خاك گرفته شده است.

9- آفرينش انسان از خاك و نطفه و معتدل ساختن او ، دلايلى روشن بر امكان برپايى معاد و كافى در رفع استبعاد قيامت است .

و ما أظنّ الساعة قائمة . .. أكفرت بالذى خلقك من تراب

پاسخ مرد مؤمن به ثروت مند مغرور، با جمله {أكفرت بالذى. ..} حكايت از آن دارد كه انكار معاد از جانب او كه با جمله {و ما أظنّ...} بيان شده بود، به جهت استبعاد تجديد حيات آدمى پس از مرگ بوده است، لذا

مرد مؤمن، با يادآورى قدرت خداوند و بيان سابقه خاك و نطفه بودن آدمى، به رفع اين استبعاد و بيان قدرت خداوند پرداخته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 5

5- خاك ، مبدأ نخستين آفرينش انسان

فإنّا خلقن_كم من تراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 11 - 2

2 - خاك ، ماده و عنصر نخستين آفرينش انسان ها است .

و اللّه خلقكم من تراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 2

2 - خاك ، مبدأ نخستين آفرينش انسان

خلقكم من تراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 32 - 15

15 - خاك و عناصر آن ، ماده اصلى پيدايش انسان به اراده الهى

إذ أنشأكم من الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 15 - 3

3 - آفرينش انسان و جن ، دو موجود شعورمند ، از دو عنصر كاملاً متفاوت ( خاك و آتش ) ، نمود قدرت خداوند

خلق الإنس_ن من . .. و خلق الجانّ من مارج من نار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 16 - 1،2،3

1 - جلوه هاى ربوبيت الهى در آفرينش انسان از { خاك } و جن از { آتش } ، غير قابل انكار و تكذيب ناپذير است .

خلق الإنس_ن . .. و خلق الجانّ ... فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

2 - تبديل گلى خشكيده به موجودى

چون { انسان } و شعله آتش به موجود زنده اى چون { جن } ، نمود ربوبيت يگانه خداوند

خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخار. .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

3 - پيدايش خصلت هاى ويژه انسانى از مشتى خاك و پيدايش موجود زنده داراى درك و شعورمندى چون جن از شعله آتش ، نعمت هايى شايان تأمل و قدرشناسى *

خلق الإنس_ن من صلص_ل . .. فبأىّ ءالآء ربّكما تكذّبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 17 - 3

3 - خاك ، عنصر اصلى آفرينش آدم

و اللّه أنبتكم من الأرض

برداشت ياد شده، مبتنى بر اين احتمال است كه مقصود از {أنبتكم} پيدايش اصل انسان ها (حضرت آدم(ع)) باشد. بر اين اساس {الأرض} اشاره به عنصر خاكى آفرينش آدم خواهد بود.

تبديل انسان به خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 18 - 1،3

1 - بازگشت انسان پس از مرگ ، به عناصر نخستين آفرينش خود ( خاك و . . . )

و اللّه أنبتكم من الأرض نباتًا . ثمّ يعيدكم فيها

3 - بازگشت انسان ها پس از مرگ ، به عناصر نخستين آفرينش خود و زنده شدن مجدد آنان از همان عناصر ، جلوه قدرت و عظمت خداوند

ما لكم لاترجون للّه وقارًا . .. ثمّ يعيدكم فيها و يخرجكم إخراجًا

تبديل به خاك بى حاصل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 8 - 1

1- خداوند ، تمام موهبت ها و موجودات زمين را ، به خاكى بى حاصل تبديل خواهد كرد .

إنّا جعلنا

ما على الأرض . .. و إنّا لج_علون ما عليها صعيدًا جرزًا

{صعيد} يعنى {خاك}، و {جرز} به زمينى كه فاقد هرگونه گياه و روييدنى باشد، گفته مى شود.

تبديل خاك به نطفه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 7

7- تحول خاك به نطفه ، تبديل نطفه به علقه و تكامل علقه به مضغه ، روند آفرينش انسان

فإنّا خلقن_كم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ من مضغة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 4،5

4 - تحوّل خاك به نطفه تبديل نطفه به علقه و تكامل آن ، روند آفرينش انسان

خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ يخرجكم طفلاً

5 - وجود فاصله زمانى ميان تحوّل خاك به نطفه ، نطفه به علقه و علقه به صورت طفل

خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ يخرجكم طفلاً

با توجه به كاربرد {ثمّ} _ كه براى بيان فاصله زمانى است _ برداشت بالا به دست مى آيد.

تبديل گياهان به خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 65 - 2

2 - خداوند ، در صورتى كه بخواهد ، مى تواند زراعت ها را به خس و خاشاك تبديل كند .

لو نشاء لجعلن_ه حطمًا

{حطام} به چيز خشك و شكسته شده گفته مى شود (قاموس المحيط).

تبديل موجودات به خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 8 - 1

1- خداوند ، تمام موهبت ها و موجودات زمين را

، به خاكى بى حاصل تبديل خواهد كرد .

إنّا جعلنا ما على الأرض . .. و إنّا لج_علون ما عليها صعيدًا جرزًا

{صعيد} يعنى {خاك}، و {جرز} به زمينى كه فاقد هرگونه گياه و روييدنى باشد، گفته مى شود.

تيمم بر خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 6 - 19

19 _ تيمم ، بر خاك ، جايز و مجزى است .

فتيمموا صعيداً طيباً

برخى از اهل لغت برآنند كه {صعيد} تنها بر خاك اطلاق مى شود. با توجه به كلمه {منه} بعيد نيست اين معنى در آيه مراد باشد.

خاك هاى مرطوب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 6 - 5

5 - آنچه در زيرخاك هاى نمناك جهان قرار دارد از آن خداوند است .

له . .. و ما تحت الثرى

{ثرى} به معناى خاك نمناك است (مصباح). ال در {الثرى} ظاهراً معناى جنس دارد، لذا شامل هر خاك نمناكى مى شود، چه در زمين باشد و چه در كرات ديگر، بلكه چون در آيه {ما فى الأرض} ذكر شده است، احتمال مى رود كه {ما تحت الثرى} مربوط به غير زمين باشد.

خلقت از خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 5،6،7

5- خاك ، مبدأ نخستين آفرينش انسان

فإنّا خلقن_كم من تراب

6- قابليت خاك براى پيدايش موجودات زنده از آن

فإنّا خلقن_كم من تراب

7- تحول خاك به نطفه ، تبديل نطفه به علقه و تكامل علقه به مضغه ، روند آفرينش انسان

فإنّا خلقن_كم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ

من مضغة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 6 - 2،4،6

2 _ آفرينش انسان از خاك ، رشد مرحله به مرحله او در رحم ، صعود تدريجى از طفوليت ( مرحله ضعف جسمى و عقلى ) به اوج جوانى و نزول تدريجى از اوج بتوانايى ( جوانى ) به حضيض ناتوانى ( كهولت و پيرى ) ، جلوه هاى ربوبيت خدا و يگانگى او

فإنّا خلقناكم من تراب . ..لكيلا يعلم من بعد علم شيئًا ... ذلك بأنّ اللّه هو الحق

4 - آفرينش انسان و انواع گياهان از بستر خاك مرده و بى جان ، نمايشى است از قدرتمندى و توانايى خداوند بر احياى همه مردگان در روز رستاخيز .

فإنا خلقناكم من تراب. .. و ترى الأرض هامدة... و أنّه يحى الموتى

جمله {و أنّه يحيى. ..} عطف بر {أنّ الله هو الحقّ} و به تقدير {و ذلك بأنّ اللّه يحيى الموتى } مى باشد; يعنى، آن قدرت نمايى ها بدان سبب است كه خداوند مى تواند مردگان را زنده كند.

6 - آفرينش انسان و روياندن انواع گياهان از بستر خاك مرده و بى جان ، نمودى از قدرت بى كران و نامحدود خداوند

و أنّه على كلّ شىء قدير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 7 - 6،8

6 - آفرينش انسان و انواع گياهان از بستر خاك مرده و بى جان ، يادآور رستاخيز و دليلى گويا بر قطعى بودن برپايى آن .

برداشت فوق، مبتنى بر اين نكته است كه {الساعة} به برپايى قيامت و {ذلك} در آيه قبل به خلقت

انسان و ايجاد انواع گياهان: إن كنتم فى ريب من البعث فإنّا خلقناكم من تراب. .. فإذا أنزلنا عليها الماء اهتزّت و ربت} اشاره داشته باشد.

8 - خلقت انسان و رويش انواع گياهان از خاك بى جان ، نشانگر توانمندى خدا بر احياى مردگان در روز رستاخيز

فإنّا خلقناكم . .. و ترى الأرض هامدة ... و أنّ اللّه يبعث من فى القبور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 20 - 1،2،3،4،6،8،9،10

1 - از جمله آيات خداوند ، آفريدن انسان ها از خاك است .

و من ءاي_ته أن خلقكم من تراب

2 - خداوند ، پديد آورنده انسان ها از خاك است .

خلقكم من تراب

3 - خاك ، مبدأ پيدايش انسان ها است .

و من ءاي_ته أن خلقكم من تراب

4 - پديدآمدن انسان هاى زنده از دل خاك مرده ، نمودى از پديد آوردن موجود جان دار از موجود بى جان به دست خداوند است .

يخرج الحىّ من الميّت . .. و من ءاي_ته أن خلقكم من تراب

6 - پديد آوردن موجودى زنده مانند انسان از دل خاك مرده ، از نشانه هاى توان مندى خداوند بر احياى مجدد انسان ها است .

و كذلك تخرجون . و من ءاي_ته أن خلقكم من تراب

از اين آيه به بعد، چندين آيه، در صدد شمارش آيات الهى است. از ميان آن آيات، ذكر مناسب ترين آيه با {و كذالك تخرجون} پس از آن، مى تواند در ضمن بيان آيات الهى، اشاره به نكته فوق باشد.

8 - آفرينش انسان از خاك تا صورت آدمى ، مراحل مختلفى داشته است .

أن خلقكم من تراب

ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون

{ثمّ} حرف تراخى است و دلالت بر مهلت و مدت مى كند و از طرفى {إذا} فجاييه است و دلالت بر ناگهانى بودن مى كند. جمع بين اين دو، به اين است كه ميان خلق انسان از مبدأ خاك تا صورت انسانى، مراحلى طى شده كه چندان روشن و آشكار نبوده است.

9 - پديد آمدن موجودى زنده به نام انسان از خاك مرده ، امرى غير منتظره و سزاوار تأمل است .

أن خلقكم من تراب ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون

{إذا}ى فجاييه در آيه، مى تواند حكايت از اين حقيقت باشد.

10 - تبديل شدن خاك _ پس از گذر از مراحل لازم _ به انسان ، جهش گون و سريع است .

أن خلقكم من تراب ثمّ إذا أنتم بشر تنتشرون

{إذا} فجاييه است و دلالت بر ناگهانى بودن مى كند، لذا از آن، سرعت و حالت جهشى بودن به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 21 - 13

13 - آيه بودن آفرينش انسان از خاك ، براى متفكران ، قابل درك است .

و من ءاي_ته أن خلقكم من تراب . .. إنّ فى ذلك لأي_ت لقوم يتفكّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 2،3،4

2 - خاك ، مبدأ نخستين آفرينش انسان

خلقكم من تراب

3 - قابليت خاك براى پيدايش موجودات زنده از آن

خلقكم من تراب

4 - تحوّل خاك به نطفه تبديل نطفه به علقه و تكامل آن ، روند آفرينش انسان

خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ يخرجكم طفلاً

خلقت

خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 7 - 10

10 - قبل از انسان ها ، پديده هاى ديگرى چون گِل ( آب و خاك ) آفريده شده بودند .

و بدأ خلق الإنس_ن من طين

فوايد خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 6

6- قابليت خاك براى پيدايش موجودات زنده از آن

فإنّا خلقن_كم من تراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 3

3 - قابليت خاك براى پيدايش موجودات زنده از آن

خلقكم من تراب

نقش خاك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 27 - 2

2 - رويش گياهان مختلف ، با كاربرد هاى گوناگون ، از آميختن دو عنصر آب و خاك ، به منظور استفاده انسان ها و دام ها ، از آيات الهى است .

أوَلم يروا أنّا نسوق الماء إلى الأرض الجرز فنخرج به زرعًا تأكل منه أنع_مهم و أنف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 11 - 2،8

2 - خاك ، ماده و عنصر نخستين آفرينش انسان ها است .

و اللّه خلقكم من تراب

8 - آفرينش آدم ( ع ) از خاك و انسان از نطفه و در قالب زن و مرد ، از نشانه هاى قدرت خدا و يكتايى او است .

و اللّه خلقكم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ جعلكم أزوجًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 32 -

15

15 - خاك و عناصر آن ، ماده اصلى پيدايش انسان به اراده الهى

إذ أنشأكم من الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 14 - 4

4 - آب و خاك ، داراى نقش عمده در شكل گيرى وجود انسان

خلق الإنس_ن من صلص_ل كالفخّار

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه واژه {صلصال} گر چه به معناى گل خشكيده است; ولى به هرحال در آن آميختگى خاك با آب مطرح است.

آفريننده

أحسن الخ_لقين

9 - پرستش ، تنها شايسته نيكوترين آفريننده ها ( خدا ) است .

أتدعون بعلاً و تذرون أحسن الخ_لقين

بى نظيرى خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 3

3- هيچ گاه آفرينشگر با غير آفرينشگر ، قابل مقايسه نيست .

أفمن يخلق كمن لايخلق

بى نظيرى خالق موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 2

2- كسى كه تمام موجودات را آفريده با كسى كه هيچ موجودى را نيافريده ، هيچ گونه شباهتى ندارد .

أفمن يخلق كمن لايخلق

تعقل در خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 15 - 7

7 - نوح ( ع ) ، قوم خود را به انديشه و مطالعه درباره چگونگى و مبدأ آفرينش جهان ، به منظور پى بردن به عظمت خداوند تشويق و تحرض مى كرد .

ألم تروا كيف خلق اللّه سبع سم_وت طباقًا

تعبير {ألم تروا كيف. ..}، مى تواند براى تشويق و تحريض ادا شده باشد.

خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 24

24_ خداوند خالق و آفريننده همه پديده هاست .

قل الله خ_لق كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 24 - 1

1 - يگانه معبود هستى ، پديدآورنده و آفريننده خلق بدون هيچ الگوى پيشين

هو اللّه الخ_لق البارئ

در معناى خلق، {ابداء و ابداع} نهفته است و آفرينش بدون الگو و بى سابقه را مى نماياند; چنان كه {بارئ} _

بنابر نظريه اى _ مى تواند پيامدار همين معنا و تأكيدى بر آن باشد.

خالق آب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق آخرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 34 - 8

8 _ قدرت پديد آوردن جهان و توانايىِ برپا كردن جهان آخرت ، در انحصار خداوند است .

قل هل من شركائكم . .. قل اللّه يبدؤا الخلق ثم يعيده

خالق آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 117 - 1

1 - خداوند ، آفريننده و مبتكر آسمان ها و زمين بدون وجود نمونه اى از پيش

بديع السموت و الأرض

{بديع} بر گرفته شده از ابداع است و {ابداع} به معناى اختراع چيزى است بدون الگو و نمونه قبلى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 1

1 _ ستايش مخصوص خداوند آفريدگار آسمانها و زمين و پديدآورنده تاريكيها و نور است.

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض و جعل الظلمت و النور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 -

انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . .. هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 73 - 1

1 _ يگانه آفريدگار آسمانها و زمين خداوند است.

و هو الذى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 79 - 3،4

3 _ پديدآورنده آسمانها و زمين شايسته ربوبيت و عبادت خالصانه است، نه پديده هاى جهان.

لا أحب الأفلين . .. إنى وجهت وجهى للذى فطر السموت و الأرض

4 _ خداوند يگانه، پديدآورنده آسمانها و زمين است.

فطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 101 - 1،2

1 _ خداوند پديدآورنده آسمان و زمين بدون داشتن نمونه و الگويى از قبل

بديع السموت و الأرض

{بديع} يعنى خالق و مبدع. معنى بديع بودن خداوند آن است كه او خالق و مخترع عالم است، بدون الگو گرفتن از نمونه اى. (لسان العرب).

2 _ خداوند ايجادكننده آسمانها و زمين از كتم عدم است.

بديع السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 1

1 _ تنها خداى مبدع آسمانها و زمين و آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند، شايسته پروردگارى آدميان است.

بديع السموت . .. ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو

در آيه گذشته، صفات متعددى براى خداوند ذكر گرديد

و {ذلكم} در اين آيه اشاره به خداوند، با تمامى صفات مذكور در آيه پيشين، است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 17 - 1

1 - خدا ، آفريدگار آسمان ها

و لقد خلقنا فوقكم سبع طرائق

{طريقة} (مفرد {طرائق}) به هر چيزى كه روى آن، چيزى شبيه خودش قرار گرفته باشد، گفته مى شود و مراد از {سبع طرائق} به قرينه {فوقكم} (بالاى سر شما)، هفت آسمان است. بنابراين به آسمان هاى هفتگانه، بدان جهت كه روى هم قرار دارند، {طرائق} گفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 4 - 1

1 - خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين و موجودات ميان آن دو است .

اللّه الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 27 - 1

1 - خداوند ، خالق آسمان ، زمين و پديده هاى ميان آن دو است .

و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بينهما ب_طلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 27 - 5

5 - منكران معاد در عصر بعثت ، آسمان را آفريده خداوند مى دانستند .

أم السماء بنيها

استدلال آيه شريفه بر امكان معاد، بدون پذيرش آفريدگارى خداوند براى آسمان، ناتمام است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 30 - 1

1 - خداوند ، پس از آفرينش آسمان و ايجاد شب و روز ، زمين را گسترده ساخت .

و الأرض بعد

ذلك دحيها

{دحو} به معناى بسط دادن و گستراندن است. {بعد ذلك} دلالت دارد كه اين مرحله از تغييرات زمين، پس از تعديل آسمان و آفرينش تاريكى و روشنى بوده است. مراد از بسط زمين _ به قرينه آيات بعد _ آماده سازى و سامان دادن آن براى زندگانى جانداران است.

خالق آسمان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 164 - 1

1 - آسمان ها و زمين ( هستى ) آفريده هاى خداوند يكتاست .

إن فى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 1،5

1 _ جز خداوند خالق آسمانها و زمين و روزى دهنده بى نياز، كسى شايسته ولايت و سرپرستى نيست.

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض و هو يطعم و لا يطعم

5 _ خداوند ابداع كننده آسمانها و زمين، بدون الگو و نمونه قبلى

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض

{فطر} به معناى ايجاد و اختراع است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 4

4 _ خدا ، آفريدگار آسمان ها و زمين است .

الذى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 7 - 1

1_ خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين است .

هو الذى خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 12

12_ خداوند پديد آورنده آسمان ها و زمين

فاطر السموت و الأرض

{فاطر} به معناى آفريننده

و پديد آورنده است. اين كلمه در آيه شريفه مناداست ; يعنى: {يافاطر السموت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 7

7- خداوند ، پديد آورنده آسمان ها و زمين ( عالم آفرينش ) است .

أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 32 - 1

1- تنها خداوند ، خالق و آفريننده آسمان ها و زمين و نازل كننده باران از آسمان است .

الله الذى خلق السموت و الأرض و أنزل من السّماء ماء

معرفه بودن مسنداليه و مسند، يعنى {الله} و {الذى خلق . ..}، دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 3 - 1،8

1- آفريننده آسمان ها و زمين ( جهان هستى ) ، خداوند است .

خلق السم_وت و الأرض

8- مشركان صدراسلام ، خداوند را خالق آسمان ها و زمين مى دانستند .

أتى أمر الله . .. سبح_نه و تع_لى عمّا يشركون ... خلق السموت و الأرض بالحق تع_لى

{تعالى عمّا يشركون} مربوط به {بالحق} است و نه {خلق السماوات و . ..} بنابراين، از آيه استفاده مى شود كه مشركان درباره اصل خلقت عالم حرفى نداشته اند، بلكه درباره حقانيت و پوچى آن توهماتى داشته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 4 - 1،2،4

1- قرآن ، پيامى فرود آمده از سوى آفريدگار زمين و آسمان ها است .

تنزيلاً ممّن خلق الأرض والسم_وت

{تنزيلاً} مصدر به معناى اسم مفعول و حال براى {القرآن}

_ در آيات قبل _ است.

2- خداوند ، آفريدگار آسمان هاى مرتفع و زمين است .

خلق الأرض والسم_وت العلى

{على} (جمع {علياً}) اسم تفضيل است. توصيف آسمان ها به مرتفع تر از زمين، براى بيان عظمت رتبه ها و مقام هايى است كه قرآن از آن مقام، به زمين نازل شده است.

4- توان مندى خداوند بر آفرينش زمين و آسمان هاى مرتفع ، نشان اقتدار او برفرستادن كتابى شايسته ، براى تذكر و اندرز انسان ها است .

تذكرة. .. ممّن خلق الأرض والسم_وت العلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 3

3- خداوند ، خالق جهان طبيعت ( آسمان ها ، زمين و انسان ) است .

ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 59 - 1

1 _ خداوند ، آفريدگار آسمان ها و زمين و پديده هاى ميان آنها است .

الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 60 - 1

1 - خدا ، آفريدگار يگانه آسمان ها و زمين

أمّن خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 61 - 1،2

1 - مشركان ، به خالقيت خدا براى آسمان ها و زمين و مسخِّر كننده خورشيد و ماه ، باور داشتند .

و لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض و سخّر الشمس و القمر ليقولنّ اللّه

2 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

من خلق السم_وت و الأرض

. .. ليقولنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 8 - 2

2 - آفريننده آسمان ها و زمين و تمامى موجودات ، خداوند است .

ما خلق اللّه السم_وت و الأرض و ما بينهما إلاّ بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 10 - 1

1 - خداوند ، آسمان ها را بدون پايه و ستون آفريده است .

خلق السموت بغير عمد ترونها

{ترونها} احتمال دارد قيد توصيحى براى {بغير عمد} باشد. در اين صورت، معناى {خلق السماوات بغير عمد} اين است كه خداوند، آسمان ها را بدون ستون آفريده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 25 - 1

1 - خالق آسمان ها و زمين ، در بينش كافران نيز خداوند است .

و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض ليقولنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 1 - 4

4 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 81 - 1،5،7،8

1 - آسمان ها و زمين ، مخلوق خدا و جلوه اى از قدرت او است .

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در

5 - شگفت آور بودن انكار معاد و احياى مجدد انسان ها ، به قدرت خداى خالق آسمان ها و زمين

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن يخلق مثلهم

برداشت ياد شده از آن جا است كه استفهام در {أوَليس .

..} استفهام انكارى و تعجبى است.

7 - مشركان و كافران در عصر بعثت _ على رغم انكار قيامت و تجديد حيات انسان ها _ به آفرينش آسمان ها و زمين به وسيله خدا و نيز به عظمت اين آفرينش اعتقاد داشتند .

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن يخلق مثلهم

برداشت ياد شده با توجه به اين حقيقت است كه استدلال خداوند بر اثبات معاد، از راه آفرينش نخستين جهان طبيعت، مبتنى بر اين حقيقت است كه كافران، جهان طبيعت را جلوه اى از خالقيت و قدرت خدا بدانند.

8 - خداوندِ خالق آسمان ها و زمين ، بر آفرينش مجدد انسان ها و نوسازى آدمى از ذرات پوسيده و پراكنده دنيايى او در قيامت ، توانا است .

قال من يحىِ العظ_م و هى رميم . .. أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن ي

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 5 - 1

1 - خدا ، آفريننده آسمان ها و زمين

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 46 - 5

5 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

اللهمّ فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 11 - 1

1 - خداند ، آفريننده آسمان ها و زمين

فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 4 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريدگار آسمان ها و زمين است .

هو الذى خلق

السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 3 - 1

1 - خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين است .

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 12 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريننده آسمان ها و زمين است .

اللّه الذى خلق سبع سم_وت و من الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 3 - 1

1 - خداوند ، خالق آسمان ها است .

الذى خلق سبع سم_وت

خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 164 - 1،18

1 - آسمان ها و زمين ( هستى ) آفريده هاى خداوند يكتاست .

إن فى خلق السموت و الأرض

18 - چگونگى جهان آفرينش ( پيوند و ارتباط اجزاى آن با يكديگر و هماهنگى و هدفدارى آنها ) حكايت از آفريننده اى واحد دارد .

إن فى خلق السموت و الأرض . .. لأيت لقوم يعقلون

از آنجا كه آيه شريفه در مقام استدلال بر مسأله توحيد است، به نظر مى رسد: متعلق {يعقلون}; يعنى، آنچه محط انديشه است، پيوند اجزاى يك مجموعه از جهان با يكديگر و ارتباط مجموعه ها با همديگر و هدفدارى آنهاست; زيرا پيوند، ارتباط و هدفدارى جهان مى تواند از خالقى يگانه و مدبرى واحد حكايت كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 101 - 6

6 _ ابداع كننده هستى (خداوند) سزاوار تسبيح و منزه از داشتن شريك و فرزند

است.

سبحنه و تعلى عما يصفون. بديع السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 1،2،7،10،13

1 _ تنها خداى مبدع آسمانها و زمين و آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند، شايسته پروردگارى آدميان است.

بديع السموت . .. ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو

در آيه گذشته، صفات متعددى براى خداوند ذكر گرديد و {ذلكم} در اين آيه اشاره به خداوند، با تمامى صفات مذكور در آيه پيشين، است.

2 _ الوهيت، مخصوص پروردگارى است كه آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند است.

بديع السموت و الأرض أنى يكون له ولد و لم تكن له صحبة . .. ذلكم الله

7 _ آفريدگار همه هستى، تنها خداى شايسته پرستش است.

لا إله إلا هو خلق كل شىء فاعبدوه

10 _ توحيد در عبادت مهمترين وظيفه انسان در برابر پروردگار و خالق هستى است.

ذلكم الله ربكم . .. خلق كل شىء فاعبدوه

چون پس از بيان انحصار الوهيت در خداوند و بيان يكتايى او در خالقيت، امر به عبادت شده، چنين برمى آيد كه مهمترين وظيفه بنده در برابر خداوند عبادت و پرستش اوست.

13 _ خداوند، ايجادكننده عالم و عهده دار امور همه موجودات هستى است.

خلق كل شىء فاعبدوه و هو على كل شىء وكيل

مفاد جمله {و هو على كل شىء وكيل}، پس از سخن از آفرينش، رد پندار كسانى است كه در تدبير عالم براى غير خالق نقشى قائل باشند. به عبارت ديگر جمله أول توحيد در خلق و جمله دوم توحيد در امر را بيان مى نمايد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

6 - اعراف - 7 - 54 - 2

2 _ تنها آفريدگار نظام هستى ، شايسته ربوبيت و تدبير امور انسانهاست .

إن ربكم اللّه الذى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 185 - 14

14 _ آنان كه از طريق انديشه در ملكوت آسمان ها و زمين ( نياز جهان هستى به مالك و هستى بخش ) هدايت نشوند ، هيچ دليلى ديگر نمى تواند آنان را هدايت كند .

فبأى حديث بعده يؤمنون

توضيح برداشت پيش راهنماى اين برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 5

5 _ خدا ، آفريننده تمامى پديده هاى جهان هستى است .

و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 34 - 8

8 _ قدرت پديد آوردن جهان و توانايىِ برپا كردن جهان آخرت ، در انحصار خداوند است .

قل هل من شركائكم . .. قل اللّه يبدؤا الخلق ثم يعيده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 7

7- خداوند ، پديد آورنده آسمان ها و زمين ( عالم آفرينش ) است .

أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 3 - 1

1- آفريننده آسمان ها و زمين ( جهان هستى ) ، خداوند است .

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33

- 5

5- آفرينش و تدبير جهان از جانب خداوند ، دو اصل تفكيك ناپذير در جهان بينى توحيدى است .

و ما خلقنا السماء . .. و جعلنا ... و هو الذى خلق ... كلّ فى فلك يسبحون

سياق آيات در مقام ردّ انديشه مشركان است كه براى خداوند مقام خالقيت، و براى خدايان خويش مقام تدبير قائل بودند و خداوند در آيات پيشين مقام تدبير و در اين آيه مقام آفرينش را به خود نسبت داده و جدايى آن دو مقام را مردود دانسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 3،9

3- خداوند ، خالق جهان طبيعت ( آسمان ها ، زمين و انسان ) است .

ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

9- خالقيت خداوند نسبت به جهان ، دليل ربوبيت انحصارى او نسبت به انسان و جهان است .

قال بل ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 35 - 3

3 - خداوند ، هستى بخش جهان آفرينش است .

اللّه نور السم_وت و الأرض

برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه مقصود از نور، معناى كتايى و مجازى آن باشد; يعنى، نور وجود; چرا كه جهان بدون هستى بخشى خداوند، در ظلمت و تاريكى عدم محض خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 19 - 2

2 - خداوند ، پديدآورنده عالم است .

يبدئ اللّه الخلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 11 - 3

3 - همه

عالم آفريده خداوند است و هيچ كس ، جز او در آن نقش نداشته است .

ه_ذا خلق اللّه فأرونى ماذا خلق الذين من دونه

جمله {ه_ذا خلق اللّه} اشاره به خلق آسمان ها و زمين و كوه ها و جنبدگان و آب و گياهان _ كه در آيه قبل، از آنها سخن رفته است و مجموعه آنها، عالم را تشكيل مى دهند _ دارد. بنابراين، مراد از آن، آفرينش همه عالم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 6 - 2

2 - خداوندِ خالق عالم و مدبر امور آن ، آگاه به غيب و شهود است .

اللّه الذى خلق السم_وت و الأرض . .. يدبّر الأمر ... ذلك ع_لم الغيب و الشه_دة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 3 - 4

4 - تنها خداوند ، خالق جهان و روزى دهنده انسان ها است .

هل من خ_لق غير اللّه يرزقكم من السماء و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 71 - 5

5 - آفرينش ، مخصوص خدا است و او در آفرينش جهان هيچ شريكى ندارد .

أوَلم يروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أيدينا أنع_مًا

تأكيد خداوند بر آفريدگارى خويش (أنّا خلقنا) و نيز جلوه قدرت خود دانستن پديده هاى جهان (ممّا عملت أيدينا أنعاماً) گوياى برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 38 - 21

21 - تنها خالق جهان ، شايسته توكل و اتكا كردن بر او در عرصه هاى زندگى

است .

لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض ليقولنّ اللّه . .. قل حسبى اللّه عليه يتوكّل ا

از ارتباط ميان صدر آيه _ كه در آن از خالقيت خدا سخن رفته است _ با ذيل آن، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 12

12 - ربوبيت و تدبير جهان از شؤون خالقيت خدا است .

بالذى خلق . .. ذلك ربّ الع_لمين

از اين كه خداوند براى ربوبيت خويش به خالقيتش استناد كرده، مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 11

11 - عبادت و پرستش ، تنها شايسته آفريدگار جهان است ; و نه در شأن مخلوقات او .

و اسجدوا للّه الذى خلقهنّ إن كنتم إيّاه تعبدون

تقديم {إيّاه} بر {تعبدون} علاوه بر رعايت فاصله آيات، مى تواند براى حصر نيز باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 49 - 11

11 - خداوند ، همواره در حال آفرينش و فيض مداوم در پهنه هستى است .

يخلق ما يشاء يهب لمن يشاء إن_ثًا و يهب لمن يشاء الذكور

با توجه به افعال مضارع ({يخلق}، {يهب} و {يشاء}) كه بيانگر تجدد و تكرار فعل است، مى توان برداشت بالا را استفاده نمود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 11 - 3

3_ زيبايى ، شگفتى و ثمربخشى ، آميخته به هم در مظاهر طبيعت و آفريده هاى خدا *

زوج بهيج . تبصرة و ذكرى ... ماء مب_ركًا

...و النخل باسق_ت لها طلع نضيد . رزقًا ل

خداوند در اين آيات، با يادآورى هر يك از نعمت هاو مظاهر طبيعت وصفى حاكى از زيبايى و شگفتى علمى نيز براى آن آورده است و در پايان به ثمر بخشى عينى آنها _ كه تغذيه خلق باشد _ اشاره كرده است; يعنى، رزق هاى آفريده خداوند يك بُعدى نيست و خداوند به وسيله آنها تنها تغذيه نمى كند; بلكه اين روزى را با هنر و اسرار در مى آميزد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 14 - 2،3

2 - خداوند ، خالق و آفريدگار انسان و جهان است .

ألا يعلم من خلق

3 - خالقيت خداوند نسبت به انسان و جهان ، نشانه و دليل احاطه علمى او به تمامى حقايق جهان و نيز راز دل ها و ضمير انسان ها است .

إنّه عليم بذات الصدور . ألا يعلم من خلق

عبارت {ألا يعلم من خلق} در مقام تبيين چگونگى آگاهى خداوند، از راز دل ها و ضمير انسان ها است; يعنى، خداوند چون خالق و آگاه به خلق خويش است، پس به راز دل ها و نهان آدميان آگاهى دارد.

خالق ابر هاى باران زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 12 - 4

4_ خداوند پديد آورنده ابر هاى سنگين پرباران

و ينشىء السحاب الثقال

{انشاء} (مصدر ينشىء) به معناى خلق كردن و پديد آوردن است. {سحاب} (جمع سحابة) به معناى ابرهاى باران زاست و {ثقال} نيز جمع ثقيل است.

خالق اسب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل

- 16 - 8 - 1

1- خداوند خالق و آفريننده اسب ، استر و الاغ است .

و الأنع_م خلقها لكم . .. و الخيل و البغال و الحمير

خالق استر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 8 - 1

1- خداوند خالق و آفريننده اسب ، استر و الاغ است .

و الأنع_م خلقها لكم . .. و الخيل و البغال و الحمير

خالق الاغ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 8 - 1

1- خداوند خالق و آفريننده اسب ، استر و الاغ است .

و الأنع_م خلقها لكم . .. و الخيل و البغال و الحمير

خالق انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 21 - 3،4

3 - خداوند ، آفريننده همه انسان هاى موجود و پيشينيان آنان است .

اعبدوا ربكم الذى خلقكم و الذين من قبلكم

4 - آفريننده انسان ها ، تنها حقيقتى كه شايسته و بايسته پرستش است .

اعبدوا ربكم الذى خلقكم و الذين من قبلكم

توصيف خداوندبه {خالقيت} - پس از بيان لزوم پرستش او - بيانگر علت لزوم پرستش است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 54 - 16

16 - خداوند ، آفريننده انسانهاست .

فتوبوا إلى بارئكم . .. ذلكم خير لكم عند بارئكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . ..

هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 98 - 1

1 _ پديدآورنده آدميان، تنها خداوند است.

و هو الذى أنشأكم من نفس وحدة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 11 - 1

1 _ خداوند، خالق همه انسانهاست.

و لقد خلقنكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 54 - 1

1 _ خداوند ، آفريدگار آسمان ها و زمين و پروردگار راستين انسانهاست .

إن ربكم اللّه الذى خلق السموت و الأرض فى ستة أيام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 4 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انسان است .

خلق الإنس_ن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 67 - 1

1- خداوند ، آفريننده انسان و پديدآورنده او در صحنه هستى

خلقن_ه من قبل و لم يك شيئًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 3

3- خداوند ، خالق جهان طبيعت ( آسمان ها ، زمين و انسان ) است .

ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 66 - 1

1 - انسان ، آفريده خدا وزنده به اراده او است .

و هو الذى أحياكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 12 - 1

1 - خدا ، خالق

و آفريدگار انسان

و لقد خلقنا الإنس_ن

{من} در {من سلالة} ابتدائيه و {سلالة} به معناى {عصاره} است. {طين} به اجزائى از خاك كه با آب درآميخته باشد (گِل) گفته مى شود. {من طين} متعلق به عامل مقدر و صفت براى {سلالة} است; يعنى: به يقين ما انسان را از عصاره اى از {گِل}آفريديم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 78 - 6

6 - تدبير حيات بشر ، به دست آفريدگار او است و نه بت هاى ناتوان .

هل يسمعونكم . .. فإنّهم عدوٌّ لى ... الذى خلقنى فهو يهدين

{فاء} تفريعيه در {فهو يهدين} مى رساند كه تدبير و هدايت، مترتب بر خلقت است و كار تدبير از آفرينش جدا نيست تا اين كه خدا خالق باشد; ولى تدبير امور انسان ها به دست موجودات ديگر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 79 - 1

1 - پروردگار جهانيان ، خدايى است كه پس از آفرينش بشر ، او را از غذاهاو نوشيدنى ها بهره مند ساخته است .

الذى خلقنى . .. و الذى هو يطعمنى و يسقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 64 - 2

2 - خداى يگانه ، آغازگر آفرينش انسان و بازگرداننده وى در روز رستاخيز

أمّن يبدؤا الخلق ثمّ يعيده

مفسران برآنند كه مراد از {إعاده} بازگرداندن در روز قيامت است. بنابراين مراد از {الخلق} آفرينش انسان خواهد بود; يعنى، كيست آن كه آفرينش انسان را آغاز مى كند، آن گاه در آخرت او را برمى گرداند.

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 20 - 2

2 - خداوند ، پديد آورنده انسان ها از خاك است .

خلقكم من تراب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 54 - 3

3 - خداوند ، تنها آفريننده انسان ها است .

اللّه الذى خلقكم

معرفه بودن مبتدا و خبر اختصاص و حصر را مى رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 96 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان و مصنوعات و دست ساخته هاى او ( بت و . . . )

و اللّه خلقكم و ما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 27 - 3،12

3 - خداوند ، خالق و آفريدگار ذات و سرشت انسان

إلاّ الذى فطرنى

12 - شأن هدايت گرى ، شايسته آفريدگارى كه سرشت انسان را پديد آورده و از خواست ها و نياز هاى او آگاه است .

إلاّ الذى فطرنى فإنّه سيهدين

تفريع هدايت بر جنبه آفريدگارى و سرشت آفرينى خداوند، حكايت از مطلب ياد شده دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 16 - 1

1_ خداوند ، خالق انسان و آگاه به وسوسه هاى نفسانى وى

و لقد خلقنا الإنس_ن و نعلم ما توسوس به نفسه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 2 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريننده انسان ها

هو الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 3

- 4،5،7

4 - خداوند ، انسان را تصوير كرد و به وى صورت انسانى بخشيد .

و صوّركم

5 - انسان ها ، از نظر ظاهر و باطن و صورت و سيرت ، زيبا و نيكو آفريده شده اند .

فأحسن صوركم

{صورت} عبارت است از هيئت هر شيئى كه با آن، از ديگر اشيا جدا و ممتاز مى گردد و شامل شكل ظاهرى و هويت باطنى آن مى شود (اقتباس از مفردات راغب).

7 - آفرينش انسانِ زيبا صورت و نيكو سيرت ، مظهر و مصداق روشن آفرينش بحق خدا است .

خلق السم_وت و الأرض بالحقّ و صوّركم فأحسن صوركم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 14 - 2،3

2 - خداوند ، خالق و آفريدگار انسان و جهان است .

ألا يعلم من خلق

3 - خالقيت خداوند نسبت به انسان و جهان ، نشانه و دليل احاطه علمى او به تمامى حقايق جهان و نيز راز دل ها و ضمير انسان ها است .

إنّه عليم بذات الصدور . ألا يعلم من خلق

عبارت {ألا يعلم من خلق} در مقام تبيين چگونگى آگاهى خداوند، از راز دل ها و ضمير انسان ها است; يعنى، خداوند چون خالق و آگاه به خلق خويش است، پس به راز دل ها و نهان آدميان آگاهى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 24 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان و تكثير كننده نسل او است .

قل هو الذى ذرأكم

{ذرأ}به معناى خلق است; ولى به گفته برخى از مفسران و اهل لغت، اين واژه در آيه شريفه و آيات

مشابه آن، به معناى تكثير نسل بشر است (برگرفته از لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انفطار - 82 - 7 - 1،2

1 - خداوند ، آفريننده انسان ها است .

الذى خلقك

2 - خداوند ، انسان را آفريده اى كامل و به دور از هرگونه كاستى و اضافات قرار داده است .

فسوّيك

عبارت {سوّاك}; يعنى، تو را {سَوِىّ} قرار داد. {سَوِىّ} به چيزى گفته مى شود كه اندازه و كيفيت آن، از افراط و تفريط به دور باشد.(مفردات راغب)

خالق انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 189 - 1

1 _ خداوند ، آفريننده همه انسانهاست .

هو الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 51 - 8

8_ خداوند ، آفريننده و خالق انسانهاست .

إن أجرى إلاّ على الذى فطرنى

{فطر} (مصدر فطرنى); يعنى ، آفريدن چيزى كه سابقه وجودى نداشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 61 - 12

12_ تنها خداوند ، ايجاد كننده و آفريننده انسان است .

هو أنشأكم من الأرض

تركيبهايى همانند {هو أنشأكم} و {أنا قمت} _ كه مبتدا در معنا ، فاعل است و خبر آن فعل مى باشد _ گاهى حاكى از تأكيد است و گاهى دلالت بر حصر دارد. قرينه هاى موجود در كلام ، تعيين كننده آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 119 - 3

3_ خداوند ، آفريدگار و خالق انسانهاست .

و لذلك خلقهم

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 33 - 1

1_ موجوديّت انسان ها و دستاوردهايشان و نيز تدبير امور آنان به دست خداوند است .

أفمن هو قائم على كل نفس بما كسبت

از معانى {قائم بودن بر كسى} در اختيار داشتن شؤون آن كس، تدبير امور او و قوام بخشيدن به وى است. حرف {باء} در {بماكسبت} به معناى {مع} مى باشد و مراد از {من هو...} خداوند متعال است. بنابراين مفاد {من هو قائم...} اين است كه: خداوند قوام بخش انسانها و هر آنچه به دست آورده اند مى باشد و او شؤون ايشان را اداره و تدبير مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 72 - 8

8 - خداوند ، آفريننده و خالق انسان ها است .

الذى فطرنا

{فَطْر} از ماده {فطرة} به معناى ابتدا و اختراع است و {فطر اللّه الخلق}; يعنى آنها را آفريد و آغاز كرد (لسان العرب).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 5 - 3

3- خدا ، خالق و آفريدگار انسان ها است .

فإنّا خلقن_كم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 11 - 1

1 - خداوند ، آغازكننده آفرينش انسان و بازآفريننده او پس از مرگ است .

اللّه يبدؤا الخلق ثمّ يعيده

{ال} در {الخلق} عهد است و مراد از آن به قرينه {ترجعون} انسان هايند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 11 - 1

1 - خدا ، خالق و آفريننده انسان ها

و اللّه خلقكم

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 67 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريدگار انسان ها است .

هو الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 21 - 9

9 - خداوند ، خالق و آفريننده انسان ، براى نخستين بار و بدون سابقه و پيشينه

و هو خلقكم أوّل مرّة

مراد از {أوّل مرّة} زمانى است كه آدمى وجود نداشت و خداوند او را آفريد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 3 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان ها

خلق الإنس_ن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 57 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريدگار انسان ها

نحن خلقن_كم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 39 - 2

2 - خداوند ، خالق انسان ها است .

إنّا خلقن_هم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - نوح - 71 - 14 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان ها است .

و قد خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مدثر - 74 - 11 - 4

4 - تنها خداوند ، خالق بشر است .

و من خلقت وحيدًا

در اين برداشت، كلمه {وحيداً} حال براى {تا} در {خلقت} گرفته شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 2 - 9

9 - خداوند ، انسان را شنوا و بينا آفريد .

فجعلن_ه سميعًا بصيرًا

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

19 - انسان - 76 - 28 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريدگار انسان ها است .

نحن خلقن_هم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 20 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان ها است .

ألم نخلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 8 - 1

1 - خداوند ، آفريدگار تمامى انسان ها است .

و خلقن_كم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 18 - 4

4 - خداوند ، خالق همه انسان ها است .

قتل الإنس_ن . .. من أىّ شىء خلقه

فاعل {خلقه} خداوند است كه سياق آيه شريفه، از تصريح به آن بى نياز ساخته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 19 - 1

1 - خداوند ، آفريننده انسان ها است .

خلقه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بلد - 90 - 4 - 1

1 - خداوند ، آفريننده انسان ها است .

لقد خلقنا الإنس_ن فى كبد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تين - 95 - 4 - 1

1 - خداوند ، آفريننده انسان ها است .

لقد خلقنا الإنس_ن

حرف {ال} در {الإنسان}، يا براى استغراق جنس است و يا به حقيقت و ماهيت او نظر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 2 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان ها است .

خلق الإنس_ن

خالق انگور

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق باغ ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 16 - 2

2 - خداوند ، بهوجودآورنده بستان ها و آفريننده درختان و منظره هاى سرسبز و خرّم

لنخرج . .. جنّ_ت ألفافًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق بذر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام

هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق تاريكى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 1

1 _ ستايش مخصوص خداوند آفريدگار آسمانها و زمين و پديدآورنده تاريكيها و نور است.

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض و جعل الظلمت و النور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . .. هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 10 - 2

2 - خداوند ، شب و تاريكى آن را پديد آورده است .

و جعلنا الّيل لباسًا

خالق جادوگران فرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 72 - 7

7 - ساحران مؤمن ، معتقد به رسالت موسى ( ع ) از جانب خالق آنان

على ما جاءنا من البيّن_ت والذى فطرنا

خالق چشم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 9 - 10

10 - خداوند ، ايجاد كننده گوش و چشم و قلب در انسان است .

و جعل لكم السمع و الأبص_ر و الأفئدة

خالق چهارپايان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5

- انعام - 6 - 142 - 1

1 _ خداوند، آفريننده برخى از چهارپايان براى باركشى و برخى براى خوراك و پوشاك است.

و هو الذى أنشأ . .. و من الأنعم حمولة و فرشا

{فرشا} در قبال {حمولة} قرار گرفته كه بيانگر گروه ديگرى از چهارپايان است. يعنى حيواناتى كه از پوست آنها مى توان به عنوان فرش استفاده كرد يا به جهت كوچكى جثه و نزديك بودن به زمين بدانها فرش اطلاق شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 5 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انعام ( گاو ، شتر و گوسفند ) است .

و الأنع_م خلقها لكم

{نعم} در لغت تنها به شتر گفته مى شود; زيرا كه بزرگ ترين نعمتها در نزد عرب است، ولى جمع آن {أنعام} به شتر، گاو و گوسفند گفته مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 42 - 1

1 - خداوند ، مركب هايى مانند كشتى ( چهارپايان و . . . ) در سير و سفر و حمل و نقل براى بشر آفريده است .

و خلقنا لهم من مثله ما يركبون

خالق خورشيد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 1

1- تنها خداوند ، آفريننده شب و روز و خورشيد و ماه است .

و هو الذى خلق الّيل والنهار والشمس والقمر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 9

9 - خداوند ، آفريدگار شب و روز و خورشيد و ماه

و

من ءاي_ته . .. الذى خلقهنّ

خالق درخت آتش زا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 73 - 5

5 - بهره گيرى مسافران و بيابان گردان ، از درخت آتش زنه براى روشن كردن آتش ، حكمت ديگر ايجاد آن از سوى خداوند

و مت_عًا للمقوين

{مقوين} مشتق از {قواية} (زمين بى آب و گياه، بيابان) است; يعنى، مسافران و بيابان گردان.

خالق درخت خرما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده زيتون و درخت خرما و روياننده آن از زمين است .

فأنبتنا فيها . .. زيتونًا و نخلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق درختان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 16 - 2

2 - خداوند ، بهوجودآورنده بستان ها و آفريننده درختان و منظره هاى سرسبز و خرّم

لنخرج . .. جنّ_ت ألفافًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 30 - 1

1 - درختان تنومند و ستبر بوستان ها

، آفريده هاى خداوند و از منابع تغذيه انسان ها

و حدائق غلبًا

{غُلْب} جمع {غَلْباء} است. به كسى كه داراى گردنى كلفت باشد {اغلب} و {غلباء} گفته مى شود (لسان العرب). در آيه شريفه، گرچه بوستان ها به ضخامت و ستبرى توصيف شده اند; ولى اين وصف _ به قرينه {أنبتنا} در آيات پيشين _ ناظر به قطور بودن درختان آن بوستان ها است.

خالق روز

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 1

1- تنها خداوند ، آفريننده شب و روز و خورشيد و ماه است .

و هو الذى خلق الّيل والنهار والشمس والقمر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 86 - 4

4 - ناديده گرفتن خدا در پديد آوردن نظام شب و روز ، امرى شگفت و دور از انتظار

ألم يروا أنّا جعلنا الّيل ليسكنوا فيه و النهار مبصرًا

تعبير {ألم يروا. ..} لحنى است آميخته با شگفتى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 61 - 8

8 - عبادت و حاجت خواهى ، تنها در پيشگاه كسى روا است كه آفريننده شب و روز و تأمين كننده روزى و نياز هاى انسان ها است .

و قال ربّكم ادعونى أستجب لكم . .. اللّه الذى جعل لكم... النهار مبصرًا

از ارتباط ميان اين آيه با آيه قبل _ كه درباره ربوبيت خداوند و عبادت او و حاجت خواهى از او بود _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 -

37 - 9

9 - خداوند ، آفريدگار شب و روز و خورشيد و ماه

و من ءاي_ته . .. الذى خلقهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 30 - 1

1 - خداوند ، پس از آفرينش آسمان و ايجاد شب و روز ، زمين را گسترده ساخت .

و الأرض بعد ذلك دحيها

{دحو} به معناى بسط دادن و گستراندن است. {بعد ذلك} دلالت دارد كه اين مرحله از تغييرات زمين، پس از تعديل آسمان و آفرينش تاريكى و روشنى بوده است. مراد از بسط زمين _ به قرينه آيات بعد _ آماده سازى و سامان دادن آن براى زندگانى جانداران است.

خالق زمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 164 - 1

1 - آسمان ها و زمين ( هستى ) آفريده هاى خداوند يكتاست .

إن فى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 1

1 _ ستايش مخصوص خداوند آفريدگار آسمانها و زمين و پديدآورنده تاريكيها و نور است.

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض و جعل الظلمت و النور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . .. هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 1،5

1

_ جز خداوند خالق آسمانها و زمين و روزى دهنده بى نياز، كسى شايسته ولايت و سرپرستى نيست.

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض و هو يطعم و لا يطعم

5 _ خداوند ابداع كننده آسمانها و زمين، بدون الگو و نمونه قبلى

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض

{فطر} به معناى ايجاد و اختراع است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 73 - 1

1 _ يگانه آفريدگار آسمانها و زمين خداوند است.

و هو الذى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 79 - 3،4

3 _ پديدآورنده آسمانها و زمين شايسته ربوبيت و عبادت خالصانه است، نه پديده هاى جهان.

لا أحب الأفلين . .. إنى وجهت وجهى للذى فطر السموت و الأرض

4 _ خداوند يگانه، پديدآورنده آسمانها و زمين است.

فطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 101 - 1،2

1 _ خداوند پديدآورنده آسمان و زمين بدون داشتن نمونه و الگويى از قبل

بديع السموت و الأرض

{بديع} يعنى خالق و مبدع. معنى بديع بودن خداوند آن است كه او خالق و مخترع عالم است، بدون الگو گرفتن از نمونه اى. (لسان العرب).

2 _ خداوند ايجادكننده آسمانها و زمين از كتم عدم است.

بديع السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 1

1 _ تنها خداى مبدع آسمانها و زمين و آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند، شايسته پروردگارى آدميان است.

بديع السموت .

.. ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو

در آيه گذشته، صفات متعددى براى خداوند ذكر گرديد و {ذلكم} در اين آيه اشاره به خداوند، با تمامى صفات مذكور در آيه پيشين، است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 4

4 _ خدا ، آفريدگار آسمان ها و زمين است .

الذى خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 7 - 1

1_ خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين است .

هو الذى خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 12

12_ خداوند پديد آورنده آسمان ها و زمين

فاطر السموت و الأرض

{فاطر} به معناى آفريننده و پديد آورنده است. اين كلمه در آيه شريفه مناداست ; يعنى: {يافاطر السموت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 7

7- خداوند ، پديد آورنده آسمان ها و زمين ( عالم آفرينش ) است .

أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 32 - 1

1- تنها خداوند ، خالق و آفريننده آسمان ها و زمين و نازل كننده باران از آسمان است .

الله الذى خلق السموت و الأرض و أنزل من السّماء ماء

معرفه بودن مسنداليه و مسند، يعنى {الله} و {الذى خلق . ..}، دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 3 - 1،8

1- آفريننده آسمان

ها و زمين ( جهان هستى ) ، خداوند است .

خلق السم_وت و الأرض

8- مشركان صدراسلام ، خداوند را خالق آسمان ها و زمين مى دانستند .

أتى أمر الله . .. سبح_نه و تع_لى عمّا يشركون ... خلق السموت و الأرض بالحق تع_لى

{تعالى عمّا يشركون} مربوط به {بالحق} است و نه {خلق السماوات و . ..} بنابراين، از آيه استفاده مى شود كه مشركان درباره اصل خلقت عالم حرفى نداشته اند، بلكه درباره حقانيت و پوچى آن توهماتى داشته اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 4 - 1،2،4

1- قرآن ، پيامى فرود آمده از سوى آفريدگار زمين و آسمان ها است .

تنزيلاً ممّن خلق الأرض والسم_وت

{تنزيلاً} مصدر به معناى اسم مفعول و حال براى {القرآن} _ در آيات قبل _ است.

2- خداوند ، آفريدگار آسمان هاى مرتفع و زمين است .

خلق الأرض والسم_وت العلى

{على} (جمع {علياً}) اسم تفضيل است. توصيف آسمان ها به مرتفع تر از زمين، براى بيان عظمت رتبه ها و مقام هايى است كه قرآن از آن مقام، به زمين نازل شده است.

4- توان مندى خداوند بر آفرينش زمين و آسمان هاى مرتفع ، نشان اقتدار او برفرستادن كتابى شايسته ، براى تذكر و اندرز انسان ها است .

تذكرة. .. ممّن خلق الأرض والسم_وت العلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 56 - 3

3- خداوند ، خالق جهان طبيعت ( آسمان ها ، زمين و انسان ) است .

ربّكم ربّ السموت والأرض الذى فطرهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان

- 25 - 59 - 1

1 _ خداوند ، آفريدگار آسمان ها و زمين و پديده هاى ميان آنها است .

الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 60 - 1

1 - خدا ، آفريدگار يگانه آسمان ها و زمين

أمّن خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 61 - 1،2

1 - مشركان ، به خالقيت خدا براى آسمان ها و زمين و مسخِّر كننده خورشيد و ماه ، باور داشتند .

و لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض و سخّر الشمس و القمر ليقولنّ اللّه

2 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

من خلق السم_وت و الأرض . .. ليقولنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 8 - 2

2 - آفريننده آسمان ها و زمين و تمامى موجودات ، خداوند است .

ما خلق اللّه السم_وت و الأرض و ما بينهما إلاّ بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 25 - 1

1 - خالق آسمان ها و زمين ، در بينش كافران نيز خداوند است .

و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض ليقولنّ اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 4 - 1

1 - خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين و موجودات ميان آن دو است .

اللّه الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

15 - فاطر - 35 - 1 - 4

4 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 81 - 1،5،7،8

1 - آسمان ها و زمين ، مخلوق خدا و جلوه اى از قدرت او است .

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در

5 - شگفت آور بودن انكار معاد و احياى مجدد انسان ها ، به قدرت خداى خالق آسمان ها و زمين

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن يخلق مثلهم

برداشت ياد شده از آن جا است كه استفهام در {أوَليس . ..} استفهام انكارى و تعجبى است.

7 - مشركان و كافران در عصر بعثت _ على رغم انكار قيامت و تجديد حيات انسان ها _ به آفرينش آسمان ها و زمين به وسيله خدا و نيز به عظمت اين آفرينش اعتقاد داشتند .

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن يخلق مثلهم

برداشت ياد شده با توجه به اين حقيقت است كه استدلال خداوند بر اثبات معاد، از راه آفرينش نخستين جهان طبيعت، مبتنى بر اين حقيقت است كه كافران، جهان طبيعت را جلوه اى از خالقيت و قدرت خدا بدانند.

8 - خداوندِ خالق آسمان ها و زمين ، بر آفرينش مجدد انسان ها و نوسازى آدمى از ذرات پوسيده و پراكنده دنيايى او در قيامت ، توانا است .

قال من يحىِ العظ_م و هى رميم . .. أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن ي

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 27

- 1

1 - خداوند ، خالق آسمان ، زمين و پديده هاى ميان آن دو است .

و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بينهما ب_طلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 5 - 1

1 - خدا ، آفريننده آسمان ها و زمين

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 46 - 5

5 - خداوند ، خالق آسمان ها و زمين است .

اللهمّ فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 10

10 - تنها آفريننده زمين ، پروردگار و مدبر عالم هستى است .

لتكفرون بالذى خلق الأرض . .. ذلك ربّ الع_لمين ${ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ر

{ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ربّ العالمين} مبتداى مؤخر است و تقديم خبر بر مبتدا مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 11 - 1

1 - خداند ، آفريننده آسمان ها و زمين

فاطر السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 4 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريدگار آسمان ها و زمين است .

هو الذى خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 3 - 1

1 - خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين است .

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 -

12 - 1

1 - خداوند ، خالق و آفريننده آسمان ها و زمين است .

اللّه الذى خلق سبع سم_وت و من الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 15 - 2

2 - خداوند ، زمين را به گونه اى آفريد كه در جهت مصالح و منافع انسان ها باشد .

جعل لكم الأرض ذلولاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 30 - 1

1 - خداوند ، پس از آفرينش آسمان و ايجاد شب و روز ، زمين را گسترده ساخت .

و الأرض بعد ذلك دحيها

{دحو} به معناى بسط دادن و گستراندن است. {بعد ذلك} دلالت دارد كه اين مرحله از تغييرات زمين، پس از تعديل آسمان و آفرينش تاريكى و روشنى بوده است. مراد از بسط زمين _ به قرينه آيات بعد _ آماده سازى و سامان دادن آن براى زندگانى جانداران است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق زندگى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 43 - 6

6 - معاد ، حضور

موجودات در پيشگاه آفريننده مرگ و زندگى است .

إنّا نحن نحيى و نميت و إلينا المصير

خالق زيتون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده زيتون و درخت خرما و روياننده آن از زمين است .

فأنبتنا فيها . .. زيتونًا و نخلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق سبزيجات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق شب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 1

1- تنها خداوند ، آفريننده شب و روز و خورشيد و

ماه است .

و هو الذى خلق الّيل والنهار والشمس والقمر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 47 - 1

1 _ آفرينش شب ، همچون لباس و پوشش ، تنها به قدرت خدا است .

و هو الذى جعل لكم الّيل لباسًا

جمله {و هو الذى جعل لكم الليل لباساً} براى حصر است و از نوع حصر إفرادى است; يعنى، تنها خدا شب را همچون پوشش براى انسان قرار داد; نه قدرتى ديگر. گفتنى است در اين جمله، شب به لباس و پوشش تشبيه شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 86 - 4

4 - ناديده گرفتن خدا در پديد آوردن نظام شب و روز ، امرى شگفت و دور از انتظار

ألم يروا أنّا جعلنا الّيل ليسكنوا فيه و النهار مبصرًا

تعبير {ألم يروا. ..} لحنى است آميخته با شگفتى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 61 - 8

8 - عبادت و حاجت خواهى ، تنها در پيشگاه كسى روا است كه آفريننده شب و روز و تأمين كننده روزى و نياز هاى انسان ها است .

و قال ربّكم ادعونى أستجب لكم . .. اللّه الذى جعل لكم... النهار مبصرًا

از ارتباط ميان اين آيه با آيه قبل _ كه درباره ربوبيت خداوند و عبادت او و حاجت خواهى از او بود _ برداشت ياد شده به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 9

9 - خداوند ، آفريدگار شب و روز و

خورشيد و ماه

و من ءاي_ته . .. الذى خلقهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 10 - 2

2 - خداوند ، شب و تاريكى آن را پديد آورده است .

و جعلنا الّيل لباسًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 30 - 1

1 - خداوند ، پس از آفرينش آسمان و ايجاد شب و روز ، زمين را گسترده ساخت .

و الأرض بعد ذلك دحيها

{دحو} به معناى بسط دادن و گستراندن است. {بعد ذلك} دلالت دارد كه اين مرحله از تغييرات زمين، پس از تعديل آسمان و آفرينش تاريكى و روشنى بوده است. مراد از بسط زمين _ به قرينه آيات بعد _ آماده سازى و سامان دادن آن براى زندگانى جانداران است.

خالق شتر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 5 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انعام ( گاو ، شتر و گوسفند ) است .

و الأنع_م خلقها لكم

{نعم} در لغت تنها به شتر گفته مى شود; زيرا كه بزرگ ترين نعمتها در نزد عرب است، ولى جمع آن {أنعام} به شتر، گاو و گوسفند گفته مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - غاشيه - 88 - 17 - 3

3 - شتر ، مخلوق خداوند و آفريده اى هدف دار است .

أفلاينظرون إلى الإبل كيف خلقت

در آيه شريفه، گرچه سخن از آفريننده شتر به ميان نيامده است; ولى سياق آيات _ كه در مقام برشمردن نعمت هاى خداوند، توجّه دادن انسان به قدرت مندى

او و ضرورت معاد مى باشد _ بيانگر اين است كه خداوند، آن را خلق كرده و آفريدن آن لغو نبوده است.

خالق طبيعت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 7 - 1

1- پديده هاى روى زمين و مظاهر طبيعت ، آفريده هاى خداوند و زينت بخش زمين است .

إنّا جعلنا ما على الأرض زينة لها

خالق قلب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 9 - 10

10 - خداوند ، ايجاد كننده گوش و چشم و قلب در انسان است .

و جعل لكم السمع و الأبص_ر و الأفئدة

خالق كوه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 10 - 1

1 - خداوند ، پديد آورنده كوه هاى استوار در زمين

و جعل فيها روسى

{رواسى} (جمع {راسيه}) به معناى كوه هاى استوار است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 27 - 1

1 - آفرينش كوه هاى استوار و بلند در زمين ، از سوى خداوند

و جعلنا فيها روسى ش_مخ_ت

{رواسى} به معناى كوه هاى استوار و پابرجا و {شامخات} به معناى {مرتفعات} (كوه هاى بلند) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نبأ - 78 - 7 - 2

2 - خداوند ، آفريننده كوه هاى استوار و مستحكم است .

ألم نجعل . .. و الجبال أوتادًا

خالق گاو

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 5 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انعام (

گاو ، شتر و گوسفند ) است .

و الأنع_م خلقها لكم

{نعم} در لغت تنها به شتر گفته مى شود; زيرا كه بزرگ ترين نعمتها در نزد عرب است، ولى جمع آن {أنعام} به شتر، گاو و گوسفند گفته مى شود.

خالق گوسفند

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 5 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انعام ( گاو ، شتر و گوسفند ) است .

و الأنع_م خلقها لكم

{نعم} در لغت تنها به شتر گفته مى شود; زيرا كه بزرگ ترين نعمتها در نزد عرب است، ولى جمع آن {أنعام} به شتر، گاو و گوسفند گفته مى شود.

خالق گوش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 9 - 10

10 - خداوند ، ايجاد كننده گوش و چشم و قلب در انسان است .

و جعل لكم السمع و الأبص_ر و الأفئدة

خالق گياهان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 3 - 3

3_ خداوند ، آفريننده گياهان و ميوه جات در زمين

و من كل الثمرت جعل فيها زوجين اثنين

{ثمرات} (جمع ثمرة) به معناى ميوه ها و نيز درختان است (برگرفته شده از قاموس المحيط).

خالق ماه (گردون)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 1

1- تنها خداوند ، آفريننده شب و روز و خورشيد و ماه است .

و هو الذى خلق الّيل والنهار والشمس والقمر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 9

9 - خداوند

، آفريدگار شب و روز و خورشيد و ماه

و من ءاي_ته . .. الذى خلقهنّ

خالق مراتع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق مرگ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 43 - 6

6 - معاد ، حضور موجودات در پيشگاه آفريننده مرگ و زندگى است .

إنّا نحن نحيى و نميت و إلينا المصير

خالق مصنوعات انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 96 - 1

1 - خداوند ، خالق انسان و مصنوعات و دست ساخته هاى او ( بت و . . . )

و اللّه خلقكم و ما تعملون

خالق معبودان باطل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 25

25_ خداوند آفريننده چيزهايى كه اهل شرك آنها را معبود ها و خدايان خويش پنداشته اند .

أم جعلوا لله شركاء . .. قل الله خ_لق كل شىء

از مصداقهاى مورد نظر براى {شىء} معبودهاى اهل شرك است.

خالق موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - حمد - 1 -

2 - 10

10 _ { عن ابى عبداللّه ( ع ) فى قوله : { الحمد للّه } قال : الشكر للّه و فى قوله { رب العالمين } قال : خالق المخلوقين . . . ;

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود: {الحمد للّه} يعنى شكر مخصوص خداست و {رب العالمين} يعنى، آفريننده مخلوقات . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 101 - 7

7 _ خداوند آفريننده همه موجودات است.

و خلق كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 4

4 _ خداوند آفريدگار هر موجودى است.

ذلكم الله . .. خلق كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 185 - 7

7 _ خداوند آفريدگار همه موجودات و داراى سلطه اى كامل بر آنهاست .

أو لم ينظروا فى ملكوت . .. ما خلق اللّه من شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 24

24_ خداوند خالق و آفريننده همه پديده هاست .

قل الله خ_لق كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 19 - 10

10- خداوند داراى قدرت لازم براى ايجاد پديده ها و از بين بردن برخى و آوردن برخى ديگر به جاى آنان

ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن يشأ يذهبكم و يأت بخلق جديد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 8 - 5

5- خداوند ، پيوسته

موجوداتى را پديد مى آورد كه انسان ها به آنها آگاهى ندارند .

خلق السموت و الأرض . .. خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقها لكم ... و يخلق ما لاتعلم

از اينكه {خلق} را در فرازهاى قبلى به صورت ماضى و در عبارت اخير به صورت مضارع به كار برده است، مطلب فوق برداشت مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده تمام موجودات است .

خلق السموت و الأرض . .. خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقها لكم ... ويخلق ما لاتعلمو

از اينكه پس از بيان آفريده هاى مختلف فرمود: آيا كسى كه خلق مى كند نظير كسى است كه خلق نمى كند، استفاده مى شود كه او خالق همه چيز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 7 - 1

1- پديده هاى روى زمين و مظاهر طبيعت ، آفريده هاى خداوند و زينت بخش زمين است .

إنّا جعلنا ما على الأرض زينة لها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 35 - 12

12- رابطه خداوند با تمامى موجودات ، رابطه خالق و مخلوق است ; نه رابطه پدر و فرزند .

ما كان للّه أن يتّخذ من ولد سبح_نه . .. يقول له كن فيكون

چنانچه پيدايش عيسى(ع) دليل فرزندى او براى خداوند باشد _ آن گونه كه باطل انديشان مى گويند _ تمامى موجودات را بايد فرزند خدا دانست، زيرا خداوند همه موجودات _ از جمله عيسى(ع) _ را با فرمان {كن} ايجاد كرده است.

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 3،4

3 - آفريننده همه موجودات و هدايتگر آنها در مسير خويش ، خداوند است .

أعطى كلّ شىء خلقه ثمّ هدى

4 - خداوند به هر موجودى ، خلقتى كامل و اعضا و ويژگى هايى متناسب با شأن او ، عطا كرده است .

الذى أعطى كلّ شىء خلقه

{خلق}، به معناى ايجاد، يا تقدير درست و يا هيئت و شكل است (مفردات راغب). معناى دوم و سوم رساننده نكته ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 2 - 11

11 _ خداوند ، آفريننده همه پديد هاى جهان هستى است .

و خلق كلّ شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 20 - 2

2 - پديدآورنده موجودات ، خداوند است .

بدأ الخلق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 8 - 2

2 - آفريننده آسمان ها و زمين و تمامى موجودات ، خداوند است .

ما خلق اللّه السم_وت و الأرض و ما بينهما إلاّ بالحقّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 62 - 1

1 - خداوند ، آفريننده هر چيزى است .

اللّه خ_لق كلّ شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 62 - 3

3 - خداوند ، خالق همه چيز است .

خ_لق كلّ شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 49 - 4

4 - خداوند

، قادر و توانمند بر آفرينش هر آنچه بخواهد .

يخلق ما يشاء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 2 - 1

1 - خداوند آفريننده تمامى موجودات

الذى خلق

بيان نكردن مفعولى خاص براى {خلق}، بيانگر تعميم است و به آفرينش تمام مخلوقات نظر دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 1 - 12

12 - خداوند ، خالق تمامى مخلوقات است .

الذى خلق

ذكر نشدن مفعولى خاص براى فعل {خلق}، افاده عموم مى كند و در اين صورت آيه بعد، ذكر خاص بعد از عام خواهد بود. در اين موارد مى توان گفت: {خلق} گرچه متعدى است; ولى به جهت نظر نداشتن به مفعولى خاص، به منزله فعل لازم دانسته شده است. و ممكن است گفته شود: مفعول مقدّر آن، لفظى است كه همه موجودات را شامل مى شود. برخى گفته اند: به قرينه آيه بعد، مفعول محذوف اين فعل نيز {الإنسان} است كه در اين صورت، آيه شريفه تنها به آفرينش انسان نظر خواهد داشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فلق - 113 - 2 - 1

1 - خداوند ، آفريننده موجودات

ما خلق

خالق موجودات آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 25 - 2

2 - خداى پديدآورنده موجودات آسمان و زمين از كتم عدم ، شايسته پرستش است ، نه مخلوقات و مظاهر طبيعت .

يسجدون للشمس . ..ألاّيسجدوا للّه الذى يخرج الخبء فى السم_وت و الأرض

{ال} در {الخبء} براى جنس و مفيد استغراق است {خَبْء} به معناى مستور

(مصدر به معناى مفعول) مى باشد. بنابراين {يخرج الخبء}; يعنى، {يخرج جميع الأشياء المستورة تحت استار العدم منها إلى الوجود}.

خالق موجودات فضا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 27 - 1

1 - خداوند ، خالق آسمان ، زمين و پديده هاى ميان آن دو است .

و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بينهما ب_طلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 59 - 1

1 _ خداوند ، آفريدگار آسمان ها و زمين و پديده هاى ميان آنها است .

الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 4 - 1

1 - خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين و موجودات ميان آن دو است .

اللّه الذى خلق السم_وت و الأرض و ما بينهما

خالق ميوه ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 3 - 3

3_ خداوند ، آفريننده گياهان و ميوه جات در زمين

و من كل الثمرت جعل فيها زوجين اثنين

{ثمرات} (جمع ثمرة) به معناى ميوه ها و نيز درختان است (برگرفته شده از قاموس المحيط).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 1

1 - آب ، زمين ، دانه ها ، انگور ، سبزيجات ، زيتون ، نخل ، بوستان ، ميوه و چراگاه ، آفريده هاى خداوند و در خدمت منافع انسان و دام هاى آنان است .

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

{متاعاً} اسم مصدر و جايگزين مصدر

حقيقى {تمتيعاً}(بهره رساندن) است (لسان العرب). اين كلمه، مفعول له و بيانگر علت پيدايش نعمت هايى است كه در آيات پيشين ذكر شد.

خالق نعمت هاى دنيوى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 29 - 1

1 - خداوند ، آفريننده همه موهبت هاى موجود در زمين است .

هو الذى خلق لكم ما فى الأرض جميعاً

كلمه {جميعاً} به معناى كل است و بدل براى {ما} ى موصوله مى باشد.

خالق نور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 1 - 1

1 _ ستايش مخصوص خداوند آفريدگار آسمانها و زمين و پديدآورنده تاريكيها و نور است.

الحمد للّه الذى خلق السموت و الأرض و جعل الظلمت و النور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . .. هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

ربوبيت خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 28

28_ ربوبيّت و ولايت تنها برازنده خالق هستى است .

أفاتخذتم من دونه أولياء . .. قل الله خ_لق كل شىء

سوگند به خالق آسمان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شمس - 91 - 5 - 5

5 - سوگند خداوند به سازنده آسمان

و ما بنيها

چنانچه {ما} در {مابناها} موصول باشد، مراد از آن خداوند خواهد بود. آوردن {ما} در اين

موارد _ با توجّه به اين كه اين كلمه بيش از {من} موصول، ابهام دارد _ بيانگر اين است كه حقيقت موضوع و عظمت آن، قابل تعريف نيست.

سوگند به خالق مذكر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 3 - 2

2 - سوگند خداوند ، به آفريننده جنس نر و ماده

و ما خلق الذكر و الأُنثى

كلمه {ما} در {ما خلق}، مى تواند موصول و به معناى {من} باشد. در اين صورت مراد از آن، ذات بارى تعالى خواهد بود. اين كلمه به دليل ابهام بيشترى كه در مفاد آن هست، عظمت مصداق خود را بيشتر مجسم مى كند; زيرا دلالت دارد كه آن مصداق، غير قابل تعريف است.

سوگند به خالق مؤنث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - ليل - 92 - 3 - 2

2 - سوگند خداوند ، به آفريننده جنس نر و ماده

و ما خلق الذكر و الأُنثى

كلمه {ما} در {ما خلق}، مى تواند موصول و به معناى {من} باشد. در اين صورت مراد از آن، ذات بارى تعالى خواهد بود. اين كلمه به دليل ابهام بيشترى كه در مفاد آن هست، عظمت مصداق خود را بيشتر مجسم مى كند; زيرا دلالت دارد كه آن مصداق، غير قابل تعريف است.

شرايط خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 16 - 2

2_ لازمه خالقيت ، آگاهى به اسرار و نهفته هاى وجود مخلوق

و لقد خلقنا . .. و نعلم ما توسوس به نفسه

از اين كه خداوند، نخست مسأله خلقت را مطرح كرده و سپس

علم خويش به اسرار آدميان را بيان داشته، تلازم ياد شده استفاده مى شود.

علم غيب خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 16 - 2

2_ لازمه خالقيت ، آگاهى به اسرار و نهفته هاى وجود مخلوق

و لقد خلقنا . .. و نعلم ما توسوس به نفسه

از اين كه خداوند، نخست مسأله خلقت را مطرح كرده و سپس علم خويش به اسرار آدميان را بيان داشته، تلازم ياد شده استفاده مى شود.

غفلت از بى نظيرى خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 8

8- بى توجهى به غير قابل قياس بودن خالق با غير خالق ، مذموم و ناپسند است .

أفمن يخلق كمن لايخلق أفلاتذكّرون

فرعون و خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 7

7 - فرعون و فرعونيان ، به تغاير بين خالق جهان و ربّ موجودات ، معتقد بودند .

من ربّكما . .. ربّنا الذى أعطى كلّ شىءء خلقه

در پاسخ به يك سؤال، سعى مى شود از يك مقدمه معلوم، براى معرفى مجهول استفاده شود. در جواب پرسش فرعون (من ربّكما)، موسى(ع) نيز از يك مقدمه معلوم استفاده كرده كه توصيف خداوند به خالقيت است، زيرا فرعون و پيروانش، به خالقيت خداوند معتقد بودند، و تنها ربوبيت، محور تفاوت و اختلاف آنان بوده است.

فرعونيان و خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 7

7 - فرعون و فرعونيان ، به تغاير بين خالق

جهان و ربّ موجودات ، معتقد بودند .

من ربّكما . .. ربّنا الذى أعطى كلّ شىءء خلقه

در پاسخ به يك سؤال، سعى مى شود از يك مقدمه معلوم، براى معرفى مجهول استفاده شود. در جواب پرسش فرعون (من ربّكما)، موسى(ع) نيز از يك مقدمه معلوم استفاده كرده كه توصيف خداوند به خالقيت است، زيرا فرعون و پيروانش، به خالقيت خداوند معتقد بودند، و تنها ربوبيت، محور تفاوت و اختلاف آنان بوده است.

مدح خالق موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 44 - 8

8- وجود تمامى موجودات هستى ، خود تمجيد و ستايش آفريدگارشان است .

و إن من شىء إلاّ يسبّح بحمده

حمد و تسبيح موجودات براى خداوند تسبيح به زبان حال است. يعنى با هستى خود ثناگوى اند. به عبارت ديگر، اضافه {تسبيح} به موجودات، اضافه مجازى است نه حقيقى.

معبوديت خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 11

11 - عبادت و پرستش ، تنها شايسته آفريدگار جهان است ; و نه در شأن مخلوقات او .

و اسجدوا للّه الذى خلقهنّ إن كنتم إيّاه تعبدون

تقديم {إيّاه} بر {تعبدون} علاوه بر رعايت فاصله آيات، مى تواند براى حصر نيز باشد.

نقش خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 51 - 4

4- آفريننده هر چيز ، تواناترين و شايسته ترين فرد براى اداره و تدبير آن است .

أفتتخدونه و ذرّيّته أولياء من دونى . .. ما أشهدتّهم خلق السم_وت والأرض و لاخلق أ

خداوند، براى رد صلاحيت شياطين در ولىّ بودن، به

نقش نداشتن آنان در آفرينش استناد و در نقطه مقابل، بر ولىّ مطلق بودن خود با توجه به اين كه خود، آفريننده تمامى هستى است، تصريح كرده است. توجه به اين نكات، رساننده برداشت ياد شده است.

نقش خالق انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 51 - 8

8- حقيقت قادرى كه بار نخست انسان را آفريد ، قادر و توانا بر آفرينش مجدد اوست .

من يعيدنا قل الذى فطركم أوّل مرّة

نياز به خالق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 29 - 2

2 - خلق در بقاى خويش همانند اصل پيدايش ، همواره نيازمند و متكى به خالق خويش

يس_له من فى السم_وت و الأرض

فعل مضارع {يسئله}، مى نماياند كه خلق پس از تكوّن، بى نياز از خالق نمى باشند; بلكه همچنان در تمناى كسب فيض از مبدأ فياض اند.

ولايت خالق آفرينش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 16

16_ آفريننده هستى تنها حقيقت شايسته و توانمند براى سرپرستى و ولايت بر آدميان

فاطر السموت و الأرض أنت ولىّ فى الدنيا و الأخرة

يوسف(ع) پس از توصيف خداوند به پديد آورنده آسمانها و زمين (هستى) او را ولىّ خويش مى خواند تا به اين حقيقت اشاره كند كه: چون خدا خالق هستى است ، ولىّ و سرپرست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 28

28_ ربوبيّت و ولايت تنها برازنده خالق هستى است .

أفاتخذتم من دونه أولياء . .. قل الله

خ_لق كل شىء

انجام هر كارى و انحصار خالقيت و رازقيت به او ، نشانه يكتايى خدا و انحصار الوهيت به او است .

يزيد فى الخلق ما يشاء إنّ اللّه على كلّ شىء قدير. .. لا إل_ه إلاّ هو

جمله {لا إل_ه إلاّ هو} به منزله نتيجه براى مطالبى است كه در اين آيه و آيه قبل آمده است. گفتنى است كه محور آن، مسأله خالقيت و قدرت مطلق خداوند مى باشد.

آثار خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 78 - 4

4 - خالقيت و هدايت گرى خدا ، جلوه دوستى و مهر و محبت او به خلق

فإنّهم عدوٌّ لى إلاّ ربّ الع_لمين . الذى خلقنى فهو يهدين

جمله {الذى خلقنى. ..} تعليل بر آيه پيش و دليل براى دوست بودن خدا براى انسان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 26 - 3

3 - آفريدگارى خداوند ، مستلزم مالكيت او بر آفريده هاى خويش است .

من خلق السموت و الأرض ليقولنّ اللّه . .. للّه ما فى السموت و الأرض

{للّه ما فى. ..} به منزله نتيجه آيه قبل است و به خاطر روشن بودن اش، از حرف عطف استفاده نشده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 22 - 3،7

3 - خالقيت خدا ، مقتضى عبادت كردن مخلوقات است .

و ما لى لا أعبد الذى فطرنى

برداشت ياد شده از آن جا است كه جمله {فطرنى} در مقام بيان تعليل براى جمله پيشين است.

7 - معاد و بازگشت به سوى خدا ، لازمه خالقيت

خدا نسبت به انسان ها است .

و ما لى لا أعبد الذى فطرنى و إليه ترجعون

ذكر خالقيت خدا نسبت به انسان ها در آغاز آيه و بيان معاد آنان پس از آن، مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 81 - 10

10 - آفرينش انبوه پديده هاى جهان و آگاهى همه جانبه از احوال آنها ، دليل و شاهد توانايى خداوند بر احياى مجدد انسان ها در روز قيامت

أوَليس الذى خلق السم_وت و الأرض بق_در على أن يخلق مثلهم بلى و هو الخلّ_ق العليم

يادآورى آفرينش و علم گسترده خداوند، در پايان آيه و در شرايطى كه آيه شريفه در مقام بيان توانايى خداوند بر احياى مجدد انسان ها است; مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 38 - 21

21 - تنها خالق جهان ، شايسته توكل و اتكا كردن بر او در عرصه هاى زندگى است .

لئن سألتهم من خلق السم_وت و الأرض ليقولنّ اللّه . .. قل حسبى اللّه عليه يتوكّل ا

از ارتباط ميان صدر آيه _ كه در آن از خالقيت خدا سخن رفته است _ با ذيل آن، برداشت ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 27 - 5،6

5 - خداوند ، به دليل خالقيت و آفرينندگى اش ، شايسته عبادت و پرستش است .

إنّنى براء ممّا تعبدون . إلاّ الذى فطرنى

6 - هدايت انسان ها ، از شؤون خالقيت خداوند است

.

الذى فطرنى فإنّه سيهدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 33 - 4

4- آفرينش توانمندانه آسمان ها و زمين از سوى خداوند ، دليل قدرت او بر تجديد حيات مردگان

اللّه الذى خلق . .. و لم يعى بخلقهنّ بق_در على أن يحيى الموتى

آثار ذكر خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 22

22 _ توجه به خالقيت ، حاكميت ، ربوبيت و مدبر بودن خدا ، زمينه پيدايش روح بندگى و پرستش

اللّه الذى خلق . .. ثم استوى ... يدبر الأمر ... اللّه ربكم فاعبدوه أفلا تذكرون

از حرف {فاء} در {فاعبدوه} كه فاء تفريعيه است و دلالت مى كند بر اينكه ما بعد فاء، برگرفته از ما قبل مى باشد، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 78 - 7

7 - توجه انسان به عامل پديدآورنده ( خالق ) و تنظيم كننده نظام حيات او ( هادى ) ، نخستين گام عقلانى و فطرى در جهت خداشناسى

الذى خلقنى فهو يهدين

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه حضرت ابراهيم(ع) در معرفى پروردگار جهانيان براى بت پرستان، نخست به خالقيت خدا و سپس به هدايت گرى او در تنظيم نظام حيات بشرى، اشاره كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 184 - 2

2 - توجه به مقام والاى آفريدگار ، زمينه ساز تقواپيشگى و پرهيز از مخالفت با او

و اتّقوا الذى خلقكم

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 36 - 3

3 - توجه و ايمان به آفرينش هستى به وسيله خداوند ، متقضى گردن نهادن به دستورات او

أم خلقوا السم_وت و الأرض

خداوند، براى به اطاعت واداشتن كافران، آنان را به خالقيت خويش تذكر داده است; زيرا پذيرش خالقيت خداوند، مسلتزم اطاعت او است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 18 - 5

5 - توجّه انسان به مراحل آفرينش خويش به دست خداوند ، بازدارنده او از كفران نعمت هاى الهى

ما أكفره . من أىّ شىء خلقه

در برداشت ياد شده، مراد از كفر _ در آيه قبل _ كفران نعمت دانسته شده است.

آثار عقيده به توحيد در خالقيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 87 - 4

4 - اعتقاد به يگانگى خالق ، مستلزم اعتقاد به يگانگى معبود و { ربّ }

يدعون من دونه . .. و لئن سألتهم من خلقهم ليقولنّ اللّه فأنّى يؤفكون

مشركان در ربوبيت الهى، قائل به شرك بودند و خداوند براى تبيين بطلان اعتقاد آنان، به ايشان يادآور شده كه شما معتقد به يگانگى خالق هستيد و پذيرش شرك در ربوبيت، با آن تناقض دارد.

آثار عقيده به خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 31 - 17

17 _ اعتقاد به رازقيت ، حاكميت ، حيات بخشى و تدبير مطلق خدا نسبت به امور جهان ، مقتضى تقواپيشگى است .

قل من يرزقكم . .. فسيقولون اللّه فقل أفلاتتقون

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 57 - 2،4

2 - اعتقاد به خالقيت خداوند ، ناسازگار با تكذيب معاد

نحن خلقن_كم فلولا تصدّقون

آيه شريفه درصدد اثبات معاد است. به اين صورت كه اگر قبول داريد كه ما شما را آفريده ايم، پس بايد بپذيريد كه مى توانيم بار ديگر پس از مرگ شما را زنده كنيم. بنابراين راهى براى تكذيب رستاخيز _ كه پيامبران ما از آن خبر داده اند _ نداريد.

4 - انكار معاد ، به رغم اعتقاد به خالقيت خداوند ، موضع گيرى نابخردانه و شايسته سرزنش

نحن خلقن_كم فلولا تصدّقون

سرزنش در آيه شريفه، متوجه كسانى است كه با وجود اعتقاد به خالقيت خداوند، در برابر موضوع معاد موضع گيرى ناباورانه داشتند.

آثار قدرت در خالقيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 79 - 3

3 - توانايى بر آفرينش هر چيزى ، دليل و شاهد امكانِ آفرينش مجدد آن است .

قل يحييها الذى أنشأها أوّل مرّة

برداشت ياد شده از آن جا است كه خداوند در پاسخ به كسانى كه احياى مجدد انسان ها را غير ممكن مى دانستند، مسأله آفرينش آغازين را مطرح كرده است. بنابراين از اين پاسخ مى توان قانون كلى ياد شده را به دست آورد.

اقرار به خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 8

8 - فرعون و پيروان او ، به خداى آفريننده هستى معترف بودند و ربوبيت او را انكار مى كردند .

من ربّكما . .. ربّنا الذى أعطى كلّ شىءء خلقه

الوهيت و خالقيت

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 91 - 3

3 - الوهيت و خالقيت ( خداوندگارى و آفريدگارى ) ، دو امر متلازم و انفكاك ناپذير

إذًا لذهب كلّ إل_ه بما خلق

قيد {بما خلق} بيانگر اين حقيقت است كه خداوندگارى، فرع بر آفريدگارى است; يعنى، تا يك موجودى خالق نباشد، نمى توان او را اله خواند. بنابراين اگر علاوه بر خداى متعال، خدايان ديگرى نيز وجود داشت، بايد هر خدايى آفرينشى جدا از آفرينش خدايان ديگرى مى داشت.

اهميت خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 29 - 1

1 - نياز خواهى پيوسته خلايق ، از پروردگار مقتدر و كرامت مند جهان هستى

ذو الجل_ل و الإكرام . .. يس_له من فى السم_وت و الأرض

ايمان به خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 21 - 6

6 - باور به خالقيت و ربوبيت خدا ، عامل گرايش انسان به بندگى اوست .

اعبدوا ربكم الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 12 - 11

11 _ باور به خالقيت خداوند، مانع عصيان و تمرد نخواهد شد.

ما منعك ألا تسجد إذ أمرتك . .. خلقتنى من نار و خلقته من طين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 61 - 21

21_ باور به انحصار خالقيت به خداوند ، وادار كننده انسان به پرستش او و پرهيز از شرك و دورى از گناه و استغفار از گناهان گذشته است .

هو

أنشأكم من الأرض . .. فاستغفروه

برداشت فوق، از حرف {فاء} كه جمله {استغفروه . ..} را بر {هو أنشأكم ...} تفريع كرده است به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - اعلى - 87 - 2 - 5

5 - باور به خالقيت خداوند و كمال بخشى او ، زمينه ساز تسبيح نام او و پرهيز از همراه ساختن آن با هرگونه وصف نامناسب است .

سبّح اسم . .. الذى خلق فسوّى

بداهت خالقيت در معبود راستين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 20 - 4

4- خالق بودن و مخلوق نبودن براى الوهيت ، از بديهيات عقلى است .

و الذين يدعون من دون الله لايخلقون شيئًا و هم يخلقون

از اينكه در رد الوهيت معبودهاى مشركان، تنها به يادآورى اين نكته كه آنان توان آفرينشگرى ندارند و خود مخلوقند، پرداخته و استدلال نكرده است، حكايت از نكته ياد شده مى كند.

تداوم خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 8 - 5

5- خداوند ، پيوسته موجوداتى را پديد مى آورد كه انسان ها به آنها آگاهى ندارند .

خلق السموت و الأرض . .. خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقها لكم ... و يخلق ما لاتعلم

از اينكه {خلق} را در فرازهاى قبلى به صورت ماضى و در عبارت اخير به صورت مضارع به كار برده است، مطلب فوق برداشت مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 40 - 8

8- خلق و آفرينش گرى خداوند ، مستمر

بوده و همه موجودات را به يك باره خلق نكرده است .

إنما قولنا لشىء إذا أردن_ه أن نقول له كن فيكون

{إذا} براى ظرف زمان مستقبل است و بر وقوع متعلق امر {كن} در آينده دلالت دارد، و نيز فعل {نقول} و {فيكون} به جاى {قلنا} و {كان} حاكى است كه آفرينش گرى خداوند در گذشته و به يك باره انجام نگرفته است; بلكه امرى ادامه دار است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 49 - 11

11 - خداوند ، همواره در حال آفرينش و فيض مداوم در پهنه هستى است .

يخلق ما يشاء يهب لمن يشاء إن_ثًا و يهب لمن يشاء الذكور

با توجه به افعال مضارع ({يخلق}، {يهب} و {يشاء}) كه بيانگر تجدد و تكرار فعل است، مى توان برداشت بالا را استفاده نمود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - رحمن - 55 - 29 - 7

7 - آفرينش مستمر الهى در هستى ، آفرينشى همواره بديع و جديد

كلّ يوم هو فى شأن

تفكر در خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 22 - 8

8 - خداوند ، به وجود آورنده روزى و فراهم آورنده اسباب معيشت براى انسانهاست .

فأخرج به من الثمرت رزقاً لكم

توحيد در خالقيت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 22 - 2

2- يگانگى خداوند در آفرينش و در پاداش و كيفر دادن به انسان ها و نيز اعطاى نعمت ها ، مقتضى پرهيز از هرگونه شرك در عقيده و عمل

و جعلنا

الّيل و النهار . .. و كلّ إنس_ن ألزمن_ه ط_ئره ... لاتجعل مع الله إل_هًا

برداشت ياد شده با عنايت به دو نكته است: 1- جمله {لاتجعل مع الله إل_ها . ..} به منزله نتيجه براى آيات پيشين است و با پيام هاى اصلى آن آيات _ كه در سه محور ياد شده در برداشت فوق خلاصه مى شود _ مرتبط است. 2- اطلاق واژه {لاتجعل} كه شامل نهى از هرگونه شرك مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 51 - 6

6- خداوند ، در خلق و نيز تدبير و مديريت جهان ، يگانه است و شريكى ندارد .

أفتتّخذونه و ذرّيّته أولياء من دونى . .. ما أشهدتّهم خلق السم_وت والأرض

با استفاده از ارتباط دو آيه، تعبير {أولياء من دونى} اشاره به توحيد در تدبير و ولايت دارد و ضمير مفرد متكلم در {ما أشهدتّهم} توحيد در آفرينش را تبيين مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 61 - 12

12_ تنها خداوند ، ايجاد كننده و آفريننده انسان است .

هو أنشأكم من الأرض

تركيبهايى همانند {هو أنشأكم} و {أنا قمت} _ كه مبتدا در معنا ، فاعل است و خبر آن فعل مى باشد _ گاهى حاكى از تأكيد است و گاهى دلالت بر حصر دارد. قرينه هاى موجود در كلام ، تعيين كننده آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 20،21،24

20_ خداوند در آفريدن موجودات هيچ شريكى ندارد .

أم جعلوا لله شركاء خلقوا كخلقه

21_ غير خدا هيچ

آفرينش و آفريده اى ندارد .

أم جعلوا لله شركاء خلقوا كخلقه

24_ خداوند خالق و آفريننده همه پديده هاست .

قل الله خ_لق كل شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 86 - 1

1- خداوند ، تنها آفريننده داناست .

إن ربّك هو الخلّ_ق العليم

معرفه آورده شدن مبتدا و خبر و نيز آمدن ضمير فصل {هو} دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 3 - 5

5- خداوند ، برتر و فراتر از آن است كه بتوان براى او شريكى در آفرينش تصور كرد .

خلق السموت و الأرض بالحق تع_لى عمّا يشركون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 7 - 11

11- آفرينش موجودات و تأمين نيازمندى هاى جسمى و روحى آنان ، دليل بر توحيد ربوبى و خالقيت خداوند است .

خلق السموت . .. تع_لى عمّا يشركون ... خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقهالكم ... إن

آوردن كلمه {ربّ} بعد از بيان آفرينش آسمانها و زمين و آفرينش انسان و حيوانات از سوى خداوند، بيانگر توحيد ربوبى است; كما اينكه اسناد آفرينش همه موجودات به خود بيان توحيد در خالقيت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 3

3 - آفريننده همه موجودات و هدايتگر آنها در مسير خويش ، خداوند است .

أعطى كلّ شىء خلقه ثمّ هدى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 33 - 1،5

1- تنها خداوند ، آفريننده شب و روز و

خورشيد و ماه است .

و هو الذى خلق الّيل والنهار والشمس والقمر

5- آفرينش و تدبير جهان از جانب خداوند ، دو اصل تفكيك ناپذير در جهان بينى توحيدى است .

و ما خلقنا السماء . .. و جعلنا ... و هو الذى خلق ... كلّ فى فلك يسبحون

سياق آيات در مقام ردّ انديشه مشركان است كه براى خداوند مقام خالقيت، و براى خدايان خويش مقام تدبير قائل بودند و خداوند در آيات پيشين مقام تدبير و در اين آيه مقام آفرينش را به خود نسبت داده و جدايى آن دو مقام را مردود دانسته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 73 - 8

8 - خدا ، آفريدگار بى همتا و پروردگار يگانه سراسر هستى است .

إنّ الذين تدعون من دون اللّه لن يخلقوا ذبابًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 60 - 1

1 - خدا ، آفريدگار يگانه آسمان ها و زمين

أمّن خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 64 - 2

2 - خداى يگانه ، آغازگر آفرينش انسان و بازگرداننده وى در روز رستاخيز

أمّن يبدؤا الخلق ثمّ يعيده

مفسران برآنند كه مراد از {إعاده} بازگرداندن در روز قيامت است. بنابراين مراد از {الخلق} آفرينش انسان خواهد بود; يعنى، كيست آن كه آفرينش انسان را آغاز مى كند، آن گاه در آخرت او را برمى گرداند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 54 - 3

3 - خداوند ، تنها آفريننده انسان

ها است .

اللّه الذى خلقكم

معرفه بودن مبتدا و خبر اختصاص و حصر را مى رساند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 11 - 3

3 - همه عالم آفريده خداوند است و هيچ كس ، جز او در آن نقش نداشته است .

ه_ذا خلق اللّه فأرونى ماذا خلق الذين من دونه

جمله {ه_ذا خلق اللّه} اشاره به خلق آسمان ها و زمين و كوه ها و جنبدگان و آب و گياهان _ كه در آيه قبل، از آنها سخن رفته است و مجموعه آنها، عالم را تشكيل مى دهند _ دارد. بنابراين، مراد از آن، آفرينش همه عالم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 25 - 14

14 - ستايش غيرخدا در عين عقيده به توحيد ، ناشى از جهل و بى دانشى است .

قل الحمد للّه بل أكثرهم لايعلمون

متعلق {لايعلمون} حذف شده و به قرينه مقام مى توان گفت، مراد اين است كه اكثر مشركان، اين حقيقت را نمى فهمند كه {ستايش مخصوص خالق و آفريدگار جهان است. } و در اثر اين نادانى، غير خداوند خالق را ستايش مى كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - لقمان - 31 - 26 - 9

9 - هيچ كس در خالقيت و مالكيت ، و در نتيجه ، مديريت خداوند بر عالم ، شريك او نيست . *

من خلق السموت و الأرض . .. للّه ما فى السموت و الأرض إنّ اللّه هو الغنىّ

بيان اعتراف مشركان به توحيد در خالقيت خداوند و سپس تبيين مالكيت انحصارى او برپديده

هاى عالم و اعلام بى نيازى مطلق او، مى تواند بيان كننده اين باشد كه در تدبير عالم نيز شريكى ندارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 4 - 8

8 - خلق و تدبير جهان ، نشأت يافته از مبدأ واحد است .

اللّه الذى خلق . .. ثمّ استوى على العرش

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 3 - 4،6

4 - تنها خداوند ، خالق جهان و روزى دهنده انسان ها است .

هل من خ_لق غير اللّه يرزقكم من السماء و الأرض

6 - به يادآوردن نعمت هاى خداوند ، موجب درك يگانگى خالقيت و رازقيت و اعتراف به آن است .

اذكروا نعمت اللّه عليكم هل من خ_لق غير اللّه يرزقكم

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه آيه شريفه، پيش از طرح مسأله خالقيت و رازقيت انحصارى خداوند، به ياد آوردن نعمت هاى الهى را توصيه كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 71 - 5

5 - آفرينش ، مخصوص خدا است و او در آفرينش جهان هيچ شريكى ندارد .

أوَلم يروا أنّا خلقنا لهم ممّا عملت أيدينا أنع_مًا

تأكيد خداوند بر آفريدگارى خويش (أنّا خلقنا) و نيز جلوه قدرت خود دانستن پديده هاى جهان (ممّا عملت أيدينا أنعاماً) گوياى برداشت ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 62 - 1

1 - خداوند ، آفريننده هر چيزى است .

اللّه خ_لق كلّ شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

16 - غافر - 40 - 62 - 3

3 - خداوند ، خالق همه چيز است .

خ_لق كلّ شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 9 - 10

10 - تنها آفريننده زمين ، پروردگار و مدبر عالم هستى است .

لتكفرون بالذى خلق الأرض . .. ذلك ربّ الع_لمين ${ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ر

{ذلك} به قرينه مقام خبر مقدم و {ربّ العالمين} مبتداى مؤخر است و تقديم خبر بر مبتدا مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 37 - 12

12 - توحيد در خالقيت ، زمينه ساز توحيد در عبوديت

و اسجدوا للّه الذى خلقهنّ إن كنتم إيّاه تعبدون

آيه شريفه به اين نكته اشاره دارد كه در پرتو تصحيح مبانى انديشه اى، مى توان بر گرايش هاى وجودى تأثير گذاشت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 9 - 4،5

4 - مشركان مكه ، گرفتار شرك در زمينه هايى غير از زمينه خالقيت خداوند

و لئن سألتهم من خلق

5 - اصل توحيد و يگانگى آفريدگار هستى ، امرى بديهى و مورد پذيرش فطرت تمامى آدميان

ليقولنّ خلقهنّ العزيز العليم

از اعتراف مشركان به يگانگى آفريدگار جهان هستى، مطلب ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - نجم - 53 - 45 - 3

3 - زوجيت ( مردى و زنى ) در ميان بشر ، داراى اهميت و زمينه ساز پى بردن به خالقيت يگانه خداوند

و أنّه خلق الزوجين الذكر و الأُنثى

از اين كه خداوند، مسأله

زوجيت را به انسان تذكر داده و وحدت خالق رادر اين زمينه يادآورى نموده است; مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 59 - 2

2 - نقش منحصر به فرد خداوند ، در ايجاد و آفرينش انسان از منى در رحم

أفرءيتم ما تمنون . .. أم نحن الخ_لقون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 72 - 2

2 - تنها خداوند ، قادر بر آفرينش درخت آتش زنه

أم نحن المنش_ون

مسند محلى به {ال} {المنشئون} مفيد حصر است.

خالقيت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - حمد - 1 - 2 - 10

10 _ { عن ابى عبداللّه ( ع ) فى قوله : { الحمد للّه } قال : الشكر للّه و فى قوله { رب العالمين } قال : خالق المخلوقين . . . ;

از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود: {الحمد للّه} يعنى شكر مخصوص خداست و {رب العالمين} يعنى، آفريننده مخلوقات . ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 21 - 3

3 - خداوند ، آفريننده همه انسان هاى موجود و پيشينيان آنان است .

اعبدوا ربكم الذى خلقكم و الذين من قبلكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 29 - 1،2،6

1 - خداوند ، آفريننده همه موهبت هاى موجود در زمين است .

هو الذى خلق لكم ما فى الأرض جميعاً

كلمه {جميعاً} به معناى كل است و بدل براى {ما} ى موصوله مى

باشد.

2 - خداوند ، مواهب زمين را براى انسان ها و در راستاى منافع آنان آفريد .

هو الذى خلق لكم ما فى الأرض جميعاً

برداشت فوق با استفاده از لام انتفاع در {لكم} به دست آمده است.

6 - خداوند در پى آفرينش مواهب زمين ، به معتدل ساختن آسمان پرداخت .

ثم استوى إلى السماء فسويهن

{إستواء} (مصدر استوى) آن گاه كه به {الى} متعدى شود، به معناى: روى آوردن و قصد كردن، است. جمله {فسواهن} (آسمانها را معتدل ساخت) هدف روى آوردن را بيان مى كند; يعنى: {استوى الى السماء لتسويتهن; خداوند به آسمانها روى كرد (اراده كرد) تا آنها را به اعتدال رساند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 30 - 1

1 - خداوند بعد از آفرينش آسمان ها و مواهب زمين ، به خلقت انسان پرداخت ، تا او را به منصب خلافت برساند .

خلق لكم ما فى الأرض . .. و إذ قال ربّك للملئكة إنى جاعل فى الأرض خليفة

با توجه به آيه 34 از همين سوره و آيات ديگرى كه درباره خلقت آدم (ع) است، مى توان گفت: سخن خداوند با فرشتگان درباره آدم، قبل از خلقت وى بوده است. بنابراين {إنى جاعل فى الأرض خليفة} علاوه بر بيان خلافت آدم(ع) دلالت بر آفرينش او نيز دارد; يعنى: مى خواهم ]موجودى[ بيافرينم و او را خليفه قرار دهم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 54 - 16

16 - خداوند ، آفريننده انسانهاست .

فتوبوا إلى بارئكم . .. ذلكم خير لكم عند بارئكم

جلد - نام سوره - سوره

- آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 117 - 6،7،8،9،10،11،12

6 - خداوند ، بر پديدآوردن هر آنچه كه بخواهد و هر آنچه تقدير كرده ، تواناست .

إذا قضى أمراً فإنما يقول له كن فيكون

7 - آفرينش هر موجود در گرو تقدير خدا و فرمان او به تحقق آن است .

إذا قضى أمراً فإنما يقول له كن فيكون

8 - فرمان خدا بر پديد آمدن هر چيز ، كافى در تحقق يافتن آن است .

فإنما يقول له كن فيكون

حصر در جمله {إنما يقول . ..} گوياى برداشت فوق است.

9 - خداوند ، در ايجاد اشيا بى نياز از استخدام وسايط است .

إذا قضى أمراً فإنما يقول له كن فيكون

10 - اقتدار خداوند بر ايجاد { هر آنچه كه اراده كند } ، دليل بر منزه بودنش از اختيار كردن فرزند و نياز داشتن به آن است .

قالوا اتخذ اللّه ولداً سبحنه بل . .. و إذا قضى أمراً فإنما يقول له كن

برداشت فوق بر اين اساس است كه: جمله {و إذا قضى أمراً . ..} نيز، همانند فرازهاى قبل، دليل و برهان براى تنزيه خدا از داشتن فرزند باشد.

11 - سدير صيرفى مى گويد : شنيدم حمران بن اعين از امام باقر ( ع ) از سخن خداوند { بديع السماوات و الأرض } سؤال نمود ، امام فرمودند : { ان اللّه ابتدع الاشياء بعلمه كل ها على غير مثال كان قبله فابتدع السماوات و الأرضين و لم يكن قبلهن سماوات و لاأرضون . . . ;

خداوند، تمام اشيا را با علم خود آفريد، بدون اينكه سابقاً مشابهى داشته باشند و آسمانها و زمينها

را آفريد در حالى كه قبل از آن آسمانها و زمينهايى نبود . ..}.

12 - صفوان بن يحيى مى گويد از امام رضا ( ع ) از اراده خدا سؤال كردم ، امام فرمود : { . . . فارادة اللّه الفعل لاغير ذلك ، يقول له : { كن فيكون } بلا لفظ و لانطق بلسان و لاهمة و لاتفكر و لاكيف لذلك كما انه لاكيف له ;

. .. اراده خدا عين فعل اوست نه چيز ديگر و هنگامى كه خدا فرمان وجود چيزى را صادر كند، به او مى گويد {موجود باش} و به دنبال اين فرمان آن چيز موجود مى شود بدون آنكه لفظى و گفتارى يا قصد و فكرى از او صادر شود و اراده خدا از مقوله كيف نيست، همان طور كه خداوند داراى كيفيت نيست}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 164 - 1،13

1 - آسمان ها و زمين ( هستى ) آفريده هاى خداوند يكتاست .

إن فى خلق السموت و الأرض

13 - خداوند احياء كننده زمين ، ايجاد كننده موجودات زنده در آن و منتشر سازنده آنها در سراسر گيتى است .

فأحيا به الأرض . .. و بث فيها من كل دابة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 228 - 8

8 _ خداوند ، آفريننده هر چيزى است كه در رحم به وجود مى آيد . ( خون ، جنين و . . . . )

ما خلق اللّه فى ارحامهنّ

با توجّه به لفظ {ما} كه خود، جنين و . .. را شامل

مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 59 - 7

7 _ قول و فرمان خداوند ، عين ايجاد اوست .

ثم قال له كن فيكون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 1 - 4،6،7

4 _ خداوند ، آفريننده انسان ها از شخص واحد ( آدم )

ربّكم الّذى خلقكم من نفس واحدة

6 _ خداوند ، آفريننده همسر اولين انسان ( حضرت آدم ) ، از او

خلقكم من نفس واحدة و خلق منها زوجها

برداشت فوق بر اين مبناست كه {من} نشويّه باشد ; يعنى: آفرينش حوّا از آدم نشأت گرفته است. صدر آيه كه فرمود: {من نفس} و نفرمود: {من نفسين} اين معنا را تأييد مى كند. مؤيّد برداشت فوق، فرمايش امام صادق (ع) است كه فرمود: اِنّ اللّه خلق آدم من الماء و الطين ... و خلق حوّا من آدم ... .

_______________________________

كافى، ج 5، ص 337، ح 4 ; نورالثقلين، ج 1، ص 434، ح 16.

7 _ خداوند ، آفريننده همسر اولين انسان ( حضرت آدم ) از جنس او

و خلق منها زوجها

مؤيّد برداشت فوق، فرمايش امام باقر (ع) به نقل از رسول اللّه (ص) است كه درباره خلقت حوّا فرمود: اِنّ اللّه تبارك و تعالى قبض قبضةً من طين فخلطها بيمينه . .. فخلق منها آدم و فضلت فضلة من الطين فخلق منها حوّا.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 216، ح 7 ; نورالثقلين، ج 1، ص 429، ح 6.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 17 - 24،26

24 _ خداوند

، آنچه را بخواهد مى آفريند .

يخلق ما يشاء

26 _ خالقيت مطلق الهى ، اساس مالكيت مطلق اوست .

للّه ملك السموت و . .. يخلق ما يشاء

بنابر اينكه {يخلق ما يشاء} تعليل براى {لله ملك السموت} باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 2 - 1

1 _ تنها خداوند پديدآورنده آسمانها و زمين و برقرار كننده نور و ظلمت، آفريدگار آدمى است.

الحمد للّه الذى خلق . .. هو الذى خلقكم من طين

معرفه بودن مسنداليه {هو} و مسند {الذى} مفيد حصر است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 3 - 10

10 _ چون خداوند خالق است، بر مخلوق خويش آگاهى كامل دارد.

هو الّذى خلقكم من طين . .. يعلم سركم و جهركم و يعلم ما تكسبون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 12 - 8

8 _ آفرينش هستى و ديگر افعال خداوند بر پايه رحمت جهانشمول اوست.

لمن ما فى السموت . .. كتب على نفسه الرحمة

چون خداوند رحمت را بر خود واجب كرده، هر كارى از او صادر گردد جز رحمت نخواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 14 - 5،12

5 _ خداوند ابداع كننده آسمانها و زمين، بدون الگو و نمونه قبلى

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض

{فطر} به معناى ايجاد و اختراع است.

12 _ پذيرش ولايت خالق روزى دهنده بى نياز، حكم فطرت و عقل است.

قل أغير اللّه أتّخد وليا فاطر السموت و الأرض و هو يطعم و لا

يطعم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 73 - 3

3 _ خداوند آسمانهاى متعددى در اين جهان آفريده است.

خلق السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 79 - 4

4 _ خداوند يگانه، پديدآورنده آسمانها و زمين است.

فطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 95 - 5

5 _ خداوند از نهاد موجودات جاندار، موجوداتى بى جان و فاقد حيات پديد مى آورد.

إن الله . .. و مخرج الميت من الحى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 98 - 1،2

1 _ پديدآورنده آدميان، تنها خداوند است.

و هو الذى أنشأكم من نفس وحدة

2 _ خداوند تمامى آدميان و نژادها و تيره هاى مختلف آن را از يك شخص (آدم) آفريده است.

و هو الذى أنشأكم من نفس وحدة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 100 - 3

3 _ جنيان (نيروها و موجودات پنهان) مخلوق خداوند هستند.

و جعلوا لله شركاء الجن و خلقهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 101 - 2،6،7،11

2 _ خداوند ايجادكننده آسمانها و زمين از كتم عدم است.

بديع السموت و الأرض

6 _ ابداع كننده هستى (خداوند) سزاوار تسبيح و منزه از داشتن شريك و فرزند است.

سبحنه و تعلى عما يصفون. بديع السموت و الأرض

7 _ خداوند آفريننده همه موجودات است.

و خلق كل شىء

11 _ انحصار آفرينش هستى به خدا، دليل بى نيازى او

از فرزند و شريك است.

أنى يكون له ولد . .. و خلق كل شىء و هو بكل شىء عليم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 102 - 1،4،8

1 _ تنها خداى مبدع آسمانها و زمين و آفريننده هستى و بى نياز از شريك و فرزند، شايسته پروردگارى آدميان است.

بديع السموت . .. ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو

در آيه گذشته، صفات متعددى براى خداوند ذكر گرديد و {ذلكم} در اين آيه اشاره به خداوند، با تمامى صفات مذكور در آيه پيشين، است.

4 _ خداوند آفريدگار هر موجودى است.

ذلكم الله . .. خلق كل شىء

8 _ توجه به انحصار ربوبيت و خالقيت خداوند برانگيزنده آدمى به پرستش اوست.

ذلكم الله ربكم لا إله إلا هو خلق كل شىء فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 141 - 1،2،6

1 _ پديد آورنده باغهايى كه برخى (چون تاك) برافراشته بر پايه ها (داربست) و برخى ايستاده بر ساق و يا نشسته بر زمينند، خداوند است.

و هو الذى أنشأ جنت معروشت و غير معروشت

{عرش} به معناى سقف است و {جنات معروشات} باغهايى است كه با داربست و مانند آن سقفى براى درختان انگور فراهم مى آورند. در لسان العرب آمده است: {المعروشات، الكروم و العرش ما عرشته به}.

2 _ خداوند پديد آورنده باغستانها، درختان خرما و كشتزارهاست.

و هو الذى أنشأ جنت . .. و النخل و الزرع

6 _ خداوند، پديد آورنده درختان همگون و ناهمگون زيتون و انار است.

و هو الذى أنشأ . .. و الزيتون و الرمان متشبها و غير متشبه

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 142 - 1

1 _ خداوند، آفريننده برخى از چهارپايان براى باركشى و برخى براى خوراك و پوشاك است.

و هو الذى أنشأ . .. و من الأنعم حمولة و فرشا

{فرشا} در قبال {حمولة} قرار گرفته كه بيانگر گروه ديگرى از چهارپايان است. يعنى حيواناتى كه از پوست آنها مى توان به عنوان فرش استفاده كرد يا به جهت كوچكى جثه و نزديك بودن به زمين بدانها فرش اطلاق شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 143 - 1

1 _ خداوند، آفريننده هشت نر و ماده از گوسفند و بز و شتر و گاو براى بهره بردارى آدميان

ثمنية ازوج من الضأن اثنين

{ثمانية أزواج} مى تواند بدل براى {حمولة و فرشا} باشد كه خود مفعول {أنشأ} مى باشند. در اين صورت معناى آيه چنين مى شود: {أنشأ من الأنعام ثمانية أزواج}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 144 - 1

1 _ خداوند شتر و گاو نر و ماده را براى بهره بردارى انسان آفريده است.

و هو الذى أنشأ . .. و من الإبل اثنين و من البقر اثنين قل ءالذكرين حرم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 11 - 1،3

1 _ خداوند، خالق همه انسانهاست.

و لقد خلقنكم

3 _ خداوند، مبدأ و منشأ انسانها (آدم) را آفريد و سپس به او صورت انسانى عطا كرد.

و لقد خلقنكم ثم صورنكم ثم قلنا للملئكة اسجدوا لأدم

{خلقناكم} (شما را در گذشته آفريديم)، خطاب به

همه انسانهاست و چون همه انسانها پيش از فرمان سجده بر آدم آفريده نشده بودند، معلوم مى شود آن جمله ناظر به آفرينش چيزى است كه مى توانسته مبدأ همگان باشد و به همين لحاظ آفرينش او آفرينش همه انسانها شمرده شده است فراز بعد (ثم قلنا . ..) مى رساند كه آن چيز همان شد كه به {آدم ابوالبشر} معروف است. قابل ذكر است كه دلالت آيه بر اين كه خود آن مبدأ ياد شده آدم(ع) شده باشد به صورت احتمال مطرح است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 12 - 10

10 _ ابليس معتقد به خداوند و خالقيت او

خلقتنى من نار

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 32 - 1

1 _ خداوند، پديدآورنده زينتها و روزيهاى پاكيزه

زينة الله التى أخرج لعباده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 54 - 1

1 _ خداوند ، آفريدگار آسمان ها و زمين و پروردگار راستين انسانهاست .

إن ربكم اللّه الذى خلق السموت و الأرض فى ستة أيام

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 179 - 2

2 _ خداوند بسيارى از انسان ها و جنيان را براى ورود به دوزخ آفريد .

و لقد ذرأنا لجهنم كثيراً من الجن و الإنس

{ذرأ} (مصدر ذرأنا) به معناى آفريدن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 185 - 7

7 _ خداوند آفريدگار همه موجودات و داراى سلطه اى كامل بر آنهاست .

أو

لم ينظروا فى ملكوت . .. ما خلق اللّه من شىء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 189 - 1

1 _ خداوند ، آفريننده همه انسانهاست .

هو الذى خلقكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 3 - 4،19

4 _ خدا ، آفريدگار آسمان ها و زمين است .

الذى خلق السموت و الأرض

19 _ تنها خداوندِ خالقِ مدبر ، پروردگار انسان ها و شايسته پرستش است .

اللّه الذى خلق . .. ثم استوى ... يدبر الأمر ... ذلكم اللّه ربكم فاعبدوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 4 - 4،5،9

4 _ خدا ، مبدأ پيدايش جهان آفرينش است .

إنه يبدؤا الخلق

برداشت فوق بر اين اساس است كه مراد از {الخلق} تمام پديده هاى هستى باشد.

5 _ خدا ، مبدأ پيدايش انسان است .

إنه يبدؤا الخلق

مصداق مورد نظر از {الخلق} به قرينه جمله {ليجزى الذين آمنوا . .. } انسان است.

9 _ توانايى خدا بر پديد آوردن جهان و انسان ، نشانه توانمندى او بر ايجاد رستاخيز است .

إنه يبدؤا الخلق ثم يعيده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 6 - 5

5 _ خدا ، آفريننده تمامى پديده هاى جهان هستى است .

و ما خلق اللّه فى السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 31 - 11

11 _ خداست كه پيوسته موجود زنده را از جسم مرده و مرده را از جسم زنده پديد مى

آورد .

و من يخرج الحى من الميت و يخرج الميت من الحى . .. فسيقولون اللّه

به كارگيرى فعل مضارع در {يخرج الحى} و {يخرج الميت} بيانگر استمرار پيدايش مرگ و حيات است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 32 - 1

1 _ رازقيت ، حاكميت ، حيات بخشى و تدبير خداوند نسبت به كار جهان ، جلوه هاى روشنى از ربوبيت خدا بوده و اعتقاد به آن ، مستلزم ايمان به پروردگارى بى شريك است .

قل من يرزقكم من السماء . .. فذلكم اللّه ربكم

تفريع جمله {ذلكم اللّه ربكم} با {فا}ى نتيجه، در آيه پيش (قل من يرزقكم . ..) بيانگر اين حقيقت است كه: با وجود اعتقاد به رازقيت خدا، حاكميت او بر قوا و حواس آدمى، خالقيت نسبت به جاندار و بى جان و تدبير او نسبت به امور جهان; ايمان به ربوبيت مطلق خدا ضرورى بوده و مجالى براى پندارپروردگارى غير او باقى نمى ماند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 7 - 1

1_ خداوند ، آفريننده آسمان ها و زمين است .

هو الذى خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 51 - 8

8_ خداوند ، آفريننده و خالق انسانهاست .

إن أجرى إلاّ على الذى فطرنى

{فطر} (مصدر فطرنى); يعنى ، آفريدن چيزى كه سابقه وجودى نداشته است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 61 - 12

12_ تنها خداوند ، ايجاد كننده و آفريننده انسان است .

هو أنشأكم

من الأرض

تركيبهايى همانند {هو أنشأكم} و {أنا قمت} _ كه مبتدا در معنا ، فاعل است و خبر آن فعل مى باشد _ گاهى حاكى از تأكيد است و گاهى دلالت بر حصر دارد. قرينه هاى موجود در كلام ، تعيين كننده آن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 119 - 3

3_ خداوند ، آفريدگار و خالق انسانهاست .

و لذلك خلقهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 101 - 12

12_ خداوند پديد آورنده آسمان ها و زمين

فاطر السموت و الأرض

{فاطر} به معناى آفريننده و پديد آورنده است. اين كلمه در آيه شريفه مناداست ; يعنى: {يافاطر السموت}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 3 - 3

3_ خداوند ، آفريننده گياهان و ميوه جات در زمين

و من كل الثمرت جعل فيها زوجين اثنين

{ثمرات} (جمع ثمرة) به معناى ميوه ها و نيز درختان است (برگرفته شده از قاموس المحيط).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 12 - 4

4_ خداوند پديد آورنده ابر هاى سنگين پرباران

و ينشىء السحاب الثقال

{انشاء} (مصدر ينشىء) به معناى خلق كردن و پديد آوردن است. {سحاب} (جمع سحابة) به معناى ابرهاى باران زاست و {ثقال} نيز جمع ثقيل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 24،25

24_ خداوند خالق و آفريننده همه پديده هاست .

قل الله خ_لق كل شىء

25_ خداوند آفريننده چيزهايى كه اهل شرك آنها را معبود ها و خدايان خويش

پنداشته اند .

أم جعلوا لله شركاء . .. قل الله خ_لق كل شىء

از مصداقهاى مورد نظر براى {شىء} معبودهاى اهل شرك است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 33 - 1

1_ موجوديّت انسان ها و دستاوردهايشان و نيز تدبير امور آنان به دست خداوند است .

أفمن هو قائم على كل نفس بما كسبت

از معانى {قائم بودن بر كسى} در اختيار داشتن شؤون آن كس، تدبير امور او و قوام بخشيدن به وى است. حرف {باء} در {بماكسبت} به معناى {مع} مى باشد و مراد از {من هو...} خداوند متعال است. بنابراين مفاد {من هو قائم...} اين است كه: خداوند قوام بخش انسانها و هر آنچه به دست آورده اند مى باشد و او شؤون ايشان را اداره و تدبير مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 7

7- خداوند ، پديد آورنده آسمان ها و زمين ( عالم آفرينش ) است .

أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 19 - 1،10

1- خداوند ، آسمان ها و زمين را هدفمند و بر اساس حكمت آفريد .

ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ

{حق} در برابر باطل (بيهوده) است و مراد از آن، اين است كه فاعل حق براى كارش هدفى پسنديده در نظر دارد.

10- خداوند داراى قدرت لازم براى ايجاد پديده ها و از بين بردن برخى و آوردن برخى ديگر به جاى آنان

ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن

يشأ يذهبكم و يأت بخلق جديد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 32 - 1

1- تنها خداوند ، خالق و آفريننده آسمان ها و زمين و نازل كننده باران از آسمان است .

الله الذى خلق السموت و الأرض و أنزل من السّماء ماء

معرفه بودن مسنداليه و مسند، يعنى {الله} و {الذى خلق . ..}، دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 26 - 1

1- خداوند ، پديد آورنده انسان ها از گِل خشكيده

و لقد خلقنا الإنسن من صلصل من حمإ مسنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 27 - 1

1- خداوند ، جنيان را از آتش داراى باد هاى سوزان آفريد .

و الجانّ خلقن_ه من قبل من نار السموم

{سموم} در لغت به معناى باد سوزان است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 28 - 6

6- خداوند ، انسان را از گِلى خشكيده ، سياه ، بد بو و متغير آفريده است .

و إذ قال ربّك للمل_ئكة إنى خلق بشرًا من صلص_ل من حمإ مسنون

{صلصال} در لغت، به معناى صداى برخاسته از شىء خشك و {حمأ} به معناى گِل سياه و بد بو و {مسنون} به معناى متغير است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 29 - 1،2،17

1- خداوند ، اجزاى انسان را متناسب و آن گونه كه شايسته و سزاوار اوست ، آفريده است .

إنى خ_لق بشرًا . .. فإذا سوّيته

{تسوية}

به معناى قرار دادن شىء به گونه اى است كه هر جزئى از آن، در جايگاه شايسته خود قرار گرفته باشد.

2- خداوند ، پس از پديد آوردن بدن انسان با اجزاى متناسب از گِل خشكيده ، در او روح دميد و او را حيات بخشيد .

فإذا سوّيته و نفخت فيه من روحى

17- { عن أبى عبدالله ( ع ) فى قوله عزّوحلّ : { فإذا سوّيته و نفخت فيه من روحى } قال : إن الله عزّوحلّ خلق خلقاً و خلق روحاً ثم أمر ملكاً فنفخ فيه . . . ;

از امام صادق(ع) در باره سخن خداوند عزّوحلّ {فإذا سوّيته و نفخت فيه من روحى} روايت شده است كه فرمود: همانا خداى عزّوحلّ بدنى و روحى را آفريد و به فرشته اى امر كرد تا روح را در آن بدن دميد. ..}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 33 - 7

7- خداوند ، انسان را از گِلى خشكيده ، سياه ، بد بو و متغير آفريده است .

لبشر خلقته من صلص_ل من حمإ مسنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 85 - 1

1- خداوند آسمان ها ، زمين و موجودات در فضا را بر اساس حق ( حكيمانه و با مقصودى صحيح ) آفريد .

و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بينهما إلاّ بالحقّ

يكى از موارد كاربرد واژه {حق} جايى است كه كارى به مقتضاى حكمت و بر اساس مصلحت انجام پذيرفته باشد (مفردات راغب). برداشت فوق بر اساس اين كاربرد است.

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 86 - 1

1- خداوند ، تنها آفريننده داناست .

إن ربّك هو الخلّ_ق العليم

معرفه آورده شدن مبتدا و خبر و نيز آمدن ضمير فصل {هو} دلالت بر حصر مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 3 - 1

1- آفريننده آسمان ها و زمين ( جهان هستى ) ، خداوند است .

خلق السم_وت و الأرض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 4 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انسان است .

خلق الإنس_ن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 5 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده انعام ( گاو ، شتر و گوسفند ) است .

و الأنع_م خلقها لكم

{نعم} در لغت تنها به شتر گفته مى شود; زيرا كه بزرگ ترين نعمتها در نزد عرب است، ولى جمع آن {أنعام} به شتر، گاو و گوسفند گفته مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 8 - 1

1- خداوند خالق و آفريننده اسب ، استر و الاغ است .

و الأنع_م خلقها لكم . .. و الخيل و البغال و الحمير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 17 - 1

1- خداوند ، خالق و آفريننده تمام موجودات است .

خلق السموت و الأرض . .. خلق الإنس_ن ... و الأنع_م خلقها لكم ... ويخلق ما لاتعلمو

از اينكه پس از بيان آفريده هاى مختلف فرمود: آيا كسى كه خلق مى كند

نظير كسى است كه خلق نمى كند، استفاده مى شود كه او خالق همه چيز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 48 - 7

7- پديد آمدن اجسام سايه دار و گردش آن سايه ها ، به دست خداوند است .

أو لم يروا إلى ما خلق الله من شىء يتفيّؤا ظل_له عن اليمين و الشمائل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 51 - 10

10- از نيستى به هستى آوردن ، خود بهترين دليل قدرت خدا بر هستى دوباره است .

من يعيدنا قل الذى فطركم أوّل مرّة

با توجه به معناى {فطر} _ كه پديد آوردن از نيستى به هستى است _ برداشت فوق استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 7 - 1

1- پديده هاى روى زمين و مظاهر طبيعت ، آفريده هاى خداوند و زينت بخش زمين است .

إنّا جعلنا ما على الأرض زينة لها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 35 - 7،12

7- خداوند داراى قدرت مطلق است و بر پديدآوردن هر آنچه تقدير كرده توانا است .

إذا قضى أمرًا فإنّما يقول له كن فيكون

12- رابطه خداوند با تمامى موجودات ، رابطه خالق و مخلوق است ; نه رابطه پدر و فرزند .

ما كان للّه أن يتّخذ من ولد سبح_نه . .. يقول له كن فيكون

چنانچه پيدايش عيسى(ع) دليل فرزندى او براى خداوند باشد _ آن گونه كه باطل انديشان مى گويند _ تمامى موجودات را بايد فرزند خدا دانست،

زيرا خداوند همه موجودات _ از جمله عيسى(ع) _ را با فرمان {كن} ايجاد كرده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 67 - 1

1- خداوند ، آفريننده انسان و پديدآورنده او در صحنه هستى

خلقن_ه من قبل و لم يك شيئًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 4 - 2،4

2- خداوند ، آفريدگار آسمان هاى مرتفع و زمين است .

خلق الأرض والسم_وت العلى

{على} (جمع {علياً}) اسم تفضيل است. توصيف آسمان ها به مرتفع تر از زمين، براى بيان عظمت رتبه ها و مقام هايى است كه قرآن از آن مقام، به زمين نازل شده است.

4- توان مندى خداوند بر آفرينش زمين و آسمان هاى مرتفع ، نشان اقتدار او برفرستادن كتابى شايسته ، براى تذكر و اندرز انسان ها است .

تذكرة. .. ممّن خلق الأرض والسم_وت العلى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 50 - 1،2،4،9

1 - موسى ( ع ) در پاسخ فرعون ، پروردگارش را آفريننده و هدايتگر همه موجودات معرفى كرد .

من ربّكما . .. قال ربّنا الذى أعطى ... ثمّ هدى

2 - آفرينش ، فعل اختيارى خداوند و عطاى او است .

الذى أعطى كلّ شىء خلقه

از تأمل در موارد كاربرد {عطا} و {إعطا} برمى آيد كه كاربرد اين ريشه، درجايى است كه اوّلاً دادن چيزى از روى جبر نباشد و ثانياً در برابر چيز ديگر نباشد.

4 - خداوند به هر موجودى ، خلقتى كامل و اعضا و ويژگى هايى متناسب با شأن او ، عطا كرده است