پيش انگاره ها (مبانى و مبادى) و ... است. ازاين رو، تفسير از علوم مرتبط با قرآن به شمار مى آيد كه بيش از هزار سال عمر دارد.

علم تفسير به دانشى گفته مى شود كه انسان را با معانى و مقاصد آيات قرآن و منابع، مبانى، روش ها، معيارها و قواعد آن آشنا مى سازد.

به عبارت ديگر، دانش تفسير از چند بخش اساسى تشكيل مى شود: 1) مبانى تفسير؛ 2) قواعد تفسير؛ 3) منابع تفسير؛ 4) شرايط مفسر؛ 5) سنجه هاى فهم تفسير و معيارهاى تفسير معتبر؛ 6) روش هاى تفسيرى؛ 7) گرايش ها (مكاتب) تفسيرى.

موضوع علم تفسير: آيات قرآن (سخنان الهى كه در قالب وحى قرآنى بر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نازل شده است).

هدف دانش تفسير: كسب توان استنباط صحيح از آيات قرآن.

فايده علم تفسير: فهم مراد استعمالى (معانى آيات) و مراد جدّى خدا (مقاصد آيات).

2-اگرمفاهیم قرآن خوب تبیین و توصیف شودمقدمه تفسیرخواهد شد و تفسیر قرآن از غنای بیشتری برخوردار خواهد شد. این دانش که مربوط به مجموعه دانشهای نوین زبانشناسی است می باشد . زبانشناسی بیشتر ناظر به کلام انسانی است که دردورهای مختلف شامل کلام های مقدس(کتابهای آسمانی) نیز شده است . زبان شناسی شامل: زبان شناسی نظری؛ آواشناسی ؛ واج شناسی ؛ واژه شناسی ؛ ساخت واژه ؛ نحو ؛ معناشناسی ؛ معناشناسی واژگانی ؛ معناشناسی آماری ؛ معناشناسی ساختاری ؛ سبک شناسی ؛ تجویز و توصیف ؛ کاربردشناسی ؛ زبانشناسی کاربردی ؛ اکتساب زبان ؛ زبان شناسی روان شناختی ؛ زبان شناسی جامعه شناختی ؛ زبان شناسی شناختی ؛ جامعه شناسی زبان ؛ زبان شناسی محاسباتی؛ زبان شناسی توصیفی ؛ زبان شناسی تاریخی ؛ زبان شناسی تطبیقی ؛ رده شناسی زبان ؛ دستور گشتاری ؛ریشه شناسی. و همچنین توجه به نظریات هرمنوتیک ومتودولوژی

می تواند تاثیرات خوبی درمباحث شناخت قرآن داشته باشد وفضاهای جدید تحقیقات قرآنی ایجاد نماید.

3-اگر تفسیرما از پیشرفت مناسبی برخوردار نیست دلیل عمده آن این است که روی مقدمات تفسیر کارهای اصلی صورت نگرفته است . این مسئله برای هرکس که باتفسیرقرآن آشنا باشد بدیهی است. برای روشن شدن زوایای پنهان و آشکارقرآن بیش از ده هزارکتاب نوشته شده است ولی می توان به جرات گفت مسلمانان و بشرهنوزبه صورت کامل ازاین ذخیره الهی بهره لازم را نبرده است و استخراجات لازم راازاین گنج الهی نکرده است.

4-بعضی آیات قرآن قرنها از نظر تفسیری هیچ پیشرفتی نداشته است .و مثل آن است که تفاسیر از روی هم بازنویسی کرده اند و اگر حرف تازه ای هم زده شده است بیشتر جنبه فرقه ای و گرایشی داشته که اکثرا به تاویل آیات و یا بهتر بگوئیم تفسیر به رای شده است.چگونه می توان یک آیه و یا یک سوره را خوب تفسیرکرد در صورتی که زوایای آشکار و پنهان کلمات خوب کالبد شکافی نشده باشد. برای آشکارشدن این مدعی تفاسیرقرآن را براساس قرون طبقه بندی کرده و سیرپیشرفت معانی و مفاهیم و تفاسیرآیات را درآن براساس استاندارهای علمی و روش های نوین بررسی کنید.

5-متاسفانه در زمان معاصر که به این مسئله مهم یعنی مفاهیم آیات کمی توجه شده است بعضی آن را با شرح لغت اشتباه گرفته اند وکتابهائی به همین نام تالیف شده است واسم کتاب خود را مفا هیم قرآن گذاشته اند و حال آنکه اصلا به مفاهیم نپرداخته اند و یک مقداربیشتر از حد معمول از ترجمه لغت فرارفته اند و دراین زمینه مراکز

قرآنی وعلمی را نیز به اشتباه انداخته اند.

6-علم مفردات یا واژه شناسی در قرآن دانشی است که در باره تک واژ ه های قرآنی از نظر ریشه اشتقاق لغوی و دلالت آن بر معنای مطلوب مناسب و نوع کاربرد آن در قران بحث می کند بدین منظور که هرگاه شخصی معنای واژه های قرآنی را نمی داند با مراجعه به کتابهای لغوی مانند مفردات راغب می تواند معنا و ریشه موارد اشتقاقی و نوع کاربرد آن را بشناسد . و حال آنکه علم مفاهیم شناسی قرآن درباره یک واژه و معنای آن درتمام حالات علمی و ادبی درقرآن بحث می کند با این توضیح تفاوت عمده و عمیق علم مفردات با علم مفاهیم تا حدودی روشن شد.

علم مفردات شاخه های فراوانی دارد که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف- دانش غریب القرآن

ب-معرب القرآن که در آن در مورد واژه هائی که از زبانهای دیگر به زبان قرآن وارد شده و به صورت عربی در آمده بحث می کند.

ج- اعراب القرآن در خصوص چگونکی اعراب الفاظ قرآن بحث می کند

د-مجازات قرآن انواع مجازهای به کار رفته در قرآن در این شاخه بحث می شود.

ه- وجوه و نظائر در قرآن

و بعضی دیگر از موضوعات علوم قرآن که بنوعی با مفردات قرآن سرو کار دارد.

دانشمندا ن بزرگی به تبیین واژه های قرآنی پرداخته اند و برخی از آنها کتابهائی را نیز تدوین نموده اند که تفصیل آنها در کتابهای رجال مانند : معجم الادباء ، تاریخ بغداد، فهرست ابن ندیم، اعلام زرکلی و .....آمده است.

برای آگاهی از این کتابها می توانید به مجله بینات

شماره هفت و نه مراجعه کنید که بیش از سیصد جلد کتاب معرفی شده است.

7- مفاهیم قرآن به معنای تحقیق کامل و جامع در باره بنیان آشکارو نهان یک لغت است؛ وبررسی سابقه و شرح آن در کل مجموعه آیات قرآن است. و همچنین تمام کاربردهای علمی و ادبی آن را بررسی کردن است. واین تقریبا یک علم کاملا جدید درباره قرآن است. زیرا باید نقش یک مفهوم را در تمام قرآن درقالب یک کلمه و ارتباطات آن مشخص کرد.تحقیق درباره مفاهیم شناسی قرآن کارساده ای نیست وافراد باید صاحب تخصص های گوناگونی باشند. و بصورت گروهی کارکنند . مفهوم شناسی قرآن بعد ازآشنائی علوم ادبی و منطقی وفلسفی و عرفانی و تاریخی وفقهی و غیره برای محققین حاصل می شود. تازه این بررسی نقش یک کلمه و مفهوم درقرآن است ؛ حال آنکه اگرما خواستیم نقش مفهوم یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه و یا یک سوره را نسبت به یک جمله و یا چند جمله و یا یک آیه ویا یک سوره دیگربررسی کنیم ؛ ببینید چه نیروی انسانی دانشمند و چه سرمایه مالی هنگفت و چه تکنولوژی(ابررایانه) و امکانات نرم افزاری و علمی و سخت افزاری نیاز است. ولی به هرحال کاری است که باید درآینده نزدیک انشاء الله بشود.

8-قران را می توان مثل قطعات متنوع هندسی (Magnets game) فرض کرد که به بی نهایت اشکال قابل تصوراست اگرشما به یک آجردریک ساختمان بسیاربزرگ و چند هکتاری توجه کنید و نقش این آجردرکل مجموعه را بررسی کنید یک تصورمفهومی بدست آورده اید که جایگاه ومعنای آن را درمنظومه

این ساختمان به شما نشان می دهد و تصور بود ونبود آن دراین منظومه به کل آن می تواند کمک کند و یا آسیب برساند. پس باید درنظرداشت هریک ازکلمات قرآن مفهومی دربردارد که باتمام کلمات و جملات قرآن ارتباط دارد ارتباطی که درطول تاریخ تفسیرقرآن کشف نشده است . و ازاین مبنا استنتاجات بسیاری می توان استخراج کرد که درلابلای بعضی از تفاسیرآمده است.

9-البته شاید بتوان گفت مفاهیم قرآن یک رشته جدید در علوم و معارف قرآن است و مربوط به دوران معاصر است زیراکه بسیاری از علوم در حدود نیم قرن جدید تحولات جدی بخود گرفته اند. با استفاده ازابزارو امکانات جدید بویژه رایانه وبرنامه ریزی برای آن می توان به این علم دسترسی پیدا کرد. این علم بصورت رسمی هنوزوارد حوزه و دانشگاه نشده است و مطالب آن بصورت گسیخته درضمن مطالب دیگربیان می شود. هراستادی با توجه به شناخت نسبی خود از آن بحث می کند وبسیاری آن را بعنوان یک علم قرآنی نه می شناسند و نه قبول دارند. اینجانب بعد ازحدود سی سال آشنائی با علوم دینی و اسلامی وقرآنی و بعد تمرکزبرروی این موضوع (علم مفاهیم شناسی قرآن) وکشف آن در تفسیرشریف راهنما به این امرخطیرنائل شدم و خداوند رحیم افق نوردیدن آن را بمن نشان داد. و این چیزی بود که بصورت متفاوت در بعضی مکتوبات قرآنی با آن برخورد می کردم که خود داستانهای زیبا و دلنشینی دارد. خیلی دوست داشتم با قرآن مانوس باشم و روزانه چندین نوبت تلاوت داشته باشم ولی بعضی از مواقع یک کلمه و یا یک جمله قرآن و نقش آن

درکل قرآن فکرودل من را بخودش مشغول می کرد و ساعتها و روزها وقت مرا می گرفت و رهایم نمی کرد ؛ نمی توانستم از آن مفهوم کلمه و جمله و آیه دلم را جدا بکنم ؛ هرلحظه و زمانی که می گذشت رخ جدیدی از آن برایم کشف می شد ولی همیشه دوست داشتم یک راهی پیدا کنم که آن را به صورت علمی درمعرض دیگران قراردهم ؛ ولی عظمت کارونداشتن ابزار و امکانات لازم من را از آن باز می داشت تا اینکه این توفیق نسبی برایم حاصل شد. و برای همین همیشه درحیرتم که قلب مقدس اشرف و اکرم واعظم انبیاء یعنی حضرت محمد مصطفی (ص) چگونه این حجم با عظمت معنوی را درسینه مبارکشان داشتند و آن را حمل می کردنند. آری این کلمات و آیات الهی است که بی نهایت بارقابل استناد و استدلال و فیض جاری است و هنرنمائی می کند.کاری که ازعهده هیچ مجموعه و دستگاه علمی برنمی آید. کاریکه من انجام داده ام کاری است که اصل زحمت آن را دانشمندان اسلامی درتفسیرقیم راهنما انجام داد ه اند و من فقط آن را دیده و استخراج و تالیف کرد ه ام ؛ هرچند که قبل ازمن به این صورت کسی انجام نداده است.

10-ازخوبیهای علم دردوران جدید این است که آنچه را درتصورذهن و یا کشف دل و یا توهم و یا خیال بود امروز می توان بصورت علم درآورد و به معرض نمایش و عموم گذاشت . شما نگاه کنید در زمان ما مسائلی حتی مثل طی الارض و روی آب راه رفتن ونامرئی شدن و صدها

نمونه از این دست به صورت علمی دسته بندی و طبقه بندی شده است. چه برسد به علومی که ازقواعد و ضوابط مثل تفسیرقرآن برخورداراست.

11- بسیاری ازتفاسیر که دردوران قدیم نوشته شده است درمحدوده علم آموزی ودانش یک فرد و بسته به نوع کتابهای تفسیری و امکاناتی که دراختیارداشته و گرایش و هدفی که داشته است.درصورتیکه درزمان معاصرباید ازنوشتن تکراری و بیهوده این تفاسیرخوداری کرد و زیرنظرمجموعه ای ازاساتید ، تفسیرهمه جانبه نوشت.وحوزهای پژوهشی عظیمی به این امرمهم اختصاص یابد. امید است درآینده حوزه های علمی بزرگ و دانشگاههای بزرگ قرآنی درراستای آموزش و پژوهش های قرآنی بیش ازآن چیزی که امروزوجود دارد تاسیس شود.

12- داشتن روش هدفمند و اصولی و رعایت آن درطول نگارش تفاسیرازنکات مهمی است که مفسرین باید رعایت کنند. زیرا مفسرین بزرگ قرآن بعضی ازموارد یک مفهوم را دریک جای قرآن به یک معنا گرفته اند و درجاهای دیگرقرآن از آن عدول کرده اند مثل آن است که یک جا در قرآن ما کلمه( صلوهَ) را به این شکل و درجاهای دیگرقرآن بصورت (صلاهَ) بنویسیم. اگرما توانستیم به معنای واقعی و مفهوم (روح) یا (امر) یا (امام) و ....درقرآن برسیم باید بااین ملاک واحد درکل قرآن به تحقیق بپردازیم.

13-اگرخواستیم عظمت قرآن را درنظربگیریم باید اینطورتصورکرد که تمام عالم هستی دو بارتکرار شده است یکباربصورت عینی درعالم خارج و یکباربصورت مکتوب به صورت قرآن و اگرگفته عرفاء را به آن اضافه کنیم به این صورت استکه وجود انسان قرآنی (کامل) دو چهره دارد یکی به صورت عینی یعنی جهان خارج و دیگری بصورت مکتوب یعنی قرآن.

14-قرآن كريم در آيه ى بيست و يكم

سوره ى حجر به سرچشمه و منبع موجودات و نزول معيّن آنها اشاره كرده، مى فرمايد:

( وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ)

و هيچ چيزى نيست جز آن كه منابعش نزد ماست؛ و [لى] جز به اندازه معيّن آن را فرو نمى فرستيم.

«خزائن» در اصل به معناى حفظ و نگه دارى چيزى است و در اصطلاح به معناى محلى است كه افراد، اموالشان را در آن گردآورى و حفظ مى كنند.

اين مفهوم در مورد انسان ها صادق است كه قدرت محدود دارند و نمى توانند در هر عصرى همه چيز را فراهم كنند، اما در مورد خدا تصور نمى شود.

پس خزاين الهى، يا به معناى «مقدورات الهى» است؛ يعنى همه چيز در منبع قدرت الهى جمع است و هر وقت بخواهد هر مقدار كه لازم باشد ايجاد مى كند و يا به معناى مجموعه ى امورى است كه در عالم هستى و جهانِ ماده وجود دارند؛ مثل عناصر و اسباب، كه در اين مجموعه همه چيز فراوان است، اما هر موجود خاص آن به صورت محدود ايجاد مى شود.

قرآن خداوند نیز ازهمین سنخ است که متصل به دریای بی کرانه وجود خداوند است و هروقت خداوند بخواهد مقداری از معنای آن را برای ما ایجاد می کند . و چهره کامل آن درزمان حکومت حضرت ولی عصر(عج) ظهور می کند. انشاء الله.

15- قرآن كريم در آيه ى چهل و يكم سوره ى بقره با اشاره به رابطه ى قرآن با كتب آسمانى پيشين، چهار فرمان در مورد پاس داشت قرآن مى دهد و مى فرمايد:

( وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ)

و به آنچه فرو

فرستادم (/ قرآن) ايمان آوريد، در حالى كه مؤيد چيزى است كه با شماست. و نخستين انكار كننده آن نباشيد؛ و بهاى اندك را با آيات من مبادله نكنيد؛ و تنها (از عذاب) من (خودتان) را حفظ كنيد.

خداوند می فرماید قرآن را ارزان نفروشید قدروقیمت وعظمت آن را دریابید و برای رسیدن به آن بهای لازم را بپردازید. هرآیه قرآن مثل عروسی بلند مرتبه ای است که تا بهای آن پرداخته نشود رخ نمی نماید بعضی ازموارد این بهاء به قیمت جان و حقیقت انسان است . کسانیکه خادم قرآن هستند باید همیشه این را مد نظرداشته باشند.

عروس حضرت قرآن نقاب آن گه براندازدكه دارالملك ايمان را مجرد يابد از غوغا

(سنائی)

-

16- دراین قسمت برای اینکه وظیفه ما نسبت به قرآن مشخص شود سخن رهبرعظیم الشان انقلاب اسلامی دردنیای معاصرحضرت امام خمینی(ره) را می آورم: (جلد بیستم صحیفه امام خمینی(ره)- صفحه 91 تا 93- پيام به مردم زائران بيت الله الحرام به مناسبت ايام حج "مهجوريت حج ابراهيمي "):

(از انس با قرآن كريم ، اين صحيفه الهي و كتاب هدايت ، غفلت نورزند كه مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاريخ گذشته و آينده ازبركات سرشار اين كتاب مقدس است . و از همين فرصت از تمامي علماي اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه تبيان كل شي ءاست و صادر از مقام جمع الهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است ، غفلت نفرمايند. اين كتاب آسماني - الهي كه صورت عيني و كتبي جميع اسما و صفات و آيات وبينات است

و از مقامات غيبي آن دست ما كوتاه است و جز وجود اقدس جامع من خوطب به از اسرار آن كسي آگاه نيست و به بركت آن ذات مقدس و به تعليم او خلص اولياي عظام دريافت آن نموده اند و به بركت مجاهدات و رياضتهاي قلبيه ، خلص اهل معرفت به پرتوي از آن به قدر استعداد و مراتب سير بهره مند شده اند و اكنون صورت كتبي آن ،كه به لسان وحي بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بي كم و كاست و بدون يك حرف كم وزياد به دست ما افتاده است ، خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است لكن به اندازه علم ومعرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته هاي مختلف ، به بيانها و زبانهاي متفاوت نزديك به فهم از اين خزينه لايتناهاي عرفان الهي و بحر مواج كشف محمدي -صلي الله عليه و آله و سلم - بهره هايي بردارند و به ديگران بدهند و اهل فلسفه و برهان بابررسي رموزي كه خاص اين كتاب الهي است و با اشارات از آن مسائل عميق گذشته ،براهين فلسفه الهي را كشف و حل كرده ، در دسترس اهلش قرار دهند. و وارستگان صاحب آداب قلبي و مراقبات باطني رشحه و جرعه اي از آنچه قلب عوالم از "ادبني ربي " دريافت فرموده ، براي تشنگان اين كوثر به هديه آورند و آنان را مودب به آداب الله تا حد ميسور نمايند. و متقيان تشنه هدايت بارقه

اي از آنچه به نور تقوا از اين سرچشمه جوشان هدي للمتقين هدايت يافته اند، براي عاشقان سوخته هدايت الله به ارمغان آورند. و بالاخره هر طايفه اي از علماي اعلام و دانشمندان معظم به بعدي از ابعاد الهي اين كتاب مقدس دامن به كمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوي عاشقان قرآن رابرآورند و در ابعاد سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، نظامي ، فرهنگي و جنگ و صلح قرآن وقت صرف فرمايند تا معلوم شود اين كتاب سرچشمه همه چيز است ؛ از عرفان و فلسفه تاادب و سياست ، تا بيخبران نگويند عرفان و فلسفه بافته ها و تخيلاتي بيش نيست ورياضت و سير و سلوك كار درويشان قلندر است ، يا اسلام به سياست و حكومت و اداره كشور چه كار دارد كه اين كار سلاطين و روساي جمهور و اهل دنياست . يا اسلام دين صلح و سازش است و حتي از جنگ و جدال با ستمكاران بري است . و به سر قرآن آن آورند كه كليساي جاهل و سياستمداران بازيگر به سر دين مسيح عظيم الشان آوردند.

هان اي حوزه هاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق ! بپاخيزيد و قرآن كريم را ازشرجاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته ومي تازند، نجات دهيد. و اينجانب از روي جد، نه تعارف معمولي ، مي گويم از عمر به بادرفته خود در راه اشتباه و جهالت تاسف دارم . و شما اي فرزندان برومند اسلام ! حوزه ها ودانشگاهها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسيار مختلف آن

بيدار كنيد. تدريس قرآن در هر رشته اي از آن را محط نظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد. مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كرده ها پشيمان و تاسف برايام جواني بخوريد همچون نويسنده .

بايد بدانيم حكمت آنكه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است ، آن است كه مسائل مهم حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل اين كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست . )

17- منطق شيوه ي تفكر صحيح را مي آموزد حال اگر كسي بخواهد انديشه ها و تفكرات خود را به ديگري منتقل كند. يعني بخواهد از آنچه در ذهن خودش مي گذرد ديگري را آگاه سازد ناچار از سخن استفاده مي كند، يعني الفاظ را براي افاده ي مقصود خود به كار مي برد.

مردم عادي چنين مي پندارند كه انسان نخست مي انديشند سپس انديشه هاي خود را در قالب الفاظ بر زبان مي آورد. اما با كمي دقت نظر معلوم مي شود كه اساساً تفكر بدون استعمال الفاظ امكان پذير نيست. حتي وقتي كه آدمي لب را از سخن فروبسته و به انديشه فرورفته باشد، باز در واقع با يك سلسله الفاظ مخيّل به تفكر مي پردازد و به قول حكما، گويي با خود «حديث نفس» يا نجوا مي كند، به همين جهت است كه تفكر و تعقل را نطق باطن مي نامند (در مقابل نطق ظاهر

كه با الفاظ مسموع انجام مي يابد) پرورش ذهني و فكري آدمي و از قوه به فعل درآوردن استعدادهاي معرفتي او جز به كار بردن لفظ امكان پذير نيست. پس زبان اولاً توأم و همراه با انديشه هاي دروني آدمي است. ثانياً موجب انتقال دانش و فرهنگ و تمدن به ديگران است و آموزش و پرورش بدون استعانت از آن امكانپذير نيست. همين نياز مبرم آدمي به زبان موجب شده است كه به وضع الفاظ بپردازد و در برابر هر معنايي لفظي را كه نمايانگر آن معني باشد قرار دهد.

چنانكه معلوم است هر لفظ مسموع صوتي است كه در هوا پخش مي شود و به سرعت محو مي گردد. يعني علامتي است فرار و ناپايدار كه عمرآن لحظه اي بيش نيست و فقط هنگام رويارويي با ديگران بكار مي رود. اما آدمي مايل است افكار و انديشه ها و خواسته هاي خود را به مكانهاي دور دست و به آيندگان و كساني كه با او روياروي نيستند نيز برساند. به همين جهت به وضع الفاظ بسنده نكرده و يك سلسله علايم ديگر نيز وضع كرده كه همان خط يا علايم مكتوب يا الفباست. علايمي به مراتب پايدارتر و ثابت تر از الفاظ، اين علائم مكتوب را نشان و دال بر الفاظ قرار داده است.

بنابراين علايم مكتوب يا خط يا وجود كتبي دلالت بر حفظ، يعني اصوات معين ، دارد. به عبارت مختصرتر وجود كتبي دال بر وجود لفظي است ، همانطور كه وجود لفظي دال بر معناي ذهني است و معناي ذهني دال بر شيء خارجي.

وجود كتبي (علايم كتبي يا خطي ) – وجود لفظي

( علايم ملفوظ يعني اصواتي كه با اتكاء به مخارج حروف از دهان خارج مي شود) – وجود ذهني (معني ذهني يا صورت ذهني) – وجود عيني (وجود خارجي يا شي خارجي)

به عبارت موجزتر شيء داراي چهار نحوه وجود است. وجود عيني و وجود ذهني و وجود لفظي و وجود كتبي . از آنجا كه نقش الفاظ در تفكرات آدمي تا اين درجه است. منطق دانان در آغاز منطق مبحثي را نيز به الفاظ اختصاص مي دهند و البته بحث آنها از الفاظ بحثي است بسيار كلي به نحوي كه كم و بيش شامل همه زبانها مي شود. بر خلاف بحث علماي دستورزبان كه اختصاص بزباني معين دارد.(علم منطق – رشته های نظری و علوم انسانی و معارف اسلامی)

براین اساس وجود لفظی و کتبی را اعتباری و وجود ذهنی و عینی را حقیقی می دانند.

اگربراین مبنا به قرآن رانگاه کنیم؛ فعالیتهای علمی و قرآنی ما ازچهارحالت خارج نیست:

الف-وجود لفظی قرآن که شامل روخوانی ؛ روان خوانی ؛ تندخوانی؛ صوت ولحن؛ علم تجوید ؛ انواع قرائات قرآنی؛ حفظ ظاهری قرآن؛و تمام فعالیتهائی که دراین حوزه لفظی قرآن می شود.

ب-وجود کتبی قرآن که شامل انواع رسم الخط ونوشتن قرآن ؛ چاپ قرآن؛ تمام کارهای هنری مربوط به قرآن.

ج-وجود ذهنی قرآن یعنی آنچه درذهن مردم مسلمان یا جامعه بشری یا مفسرومحقق قرآن وجود داردو بر روی آن تدبرو تفکرمی کند و آن را نشر وارائه می دهد.و شامل تمام تفاسیر و معارف و علوم قرآنی می شود.

د-وجود عینی قرآن که به دوصورت جلوه می کند یا بصورت فردی که دریک انسان قرآنی درخارج مصداق پیدا می کند و

حقیقی ترین آن امام معصوم است که واقعیت قرآن و مظهرعینی کامل قرآن درعالم خارج است و قرآن ناطق است و درزمان ما حضرت امام ولی عصر(عج) می باشد ویا بصورت جمعی تجلی و ظهورپیدا می کند که جامعه اسلامی و قرآنی و حکومت اسلامی مهدویت است که انشاء الله درآینده ما شاهد و عامل آن خواهیم بود.

به هرحال هرکس که عالم وخادم قرآن باشد بصورت حصرعقلی ازیکی ازاین چهارقسم خارج نیست ؛ و کسیکه درحوزه علم مفاهیم شناسی قرآن فعالیت و تحقیق و مطالعه می کند دربخش سوم (وجود ذهنی) جایگاه می یابد ووقتی درعرصه نشرمکتوب می پردازد درجایگاه دوم (وجود کتبی) فعال است.

اگربخواهیم توضیح مفصل دهیم که علم مفاهیم قرآن شناسی چیست ؟ باید کتابهای مستقلی تالیف گردد ؛ که امیدواریم این مهم درآینده نزدیک انجام گیرد.

17-ما در اینجا براساس امکانات و ابزار و نرم افزارهای علمی بیش ازهزارتا از کلمات قرآن را مفهوم شناسی وبراساس حروف الفبا استخراج کرده ایم ؛ باشد که انشا ء الله در آینده این علم( مفهوم شناسی قرآنی) توسعه لازم را بنماید. از بین تفاسیرتفسیرراهنما را ملاک قرارداده ایم که نسبت به تمام تفسیرهای قرآن بعضی ازاستاندارهای لازم را دارد که می توانید ویژگیهای آن را درمقدمه آن تفسیرشایسته و مهم بخوانید. باید توجه داشت که بعضی ازکلمات مشترک لفظی و بعضی ازآنها مشترک معنوی می باشند ؛ وتعدادی ازکلمات نیز عربی وفارسی می باشد ؛ برای همین کسی که می خواهد مفهومی را بررسی کند لازم است یکدورفهرست کلمات را بررسی کند. . این مجموعه کتاب مفاهیم شناسی قرآن بیشتربرای محققین و پژوهشگران قرآنی و کسانیکه

می خواهند پایان نامه حوزوی و دانشگاهی تالیف کنند ویا علاقه به مباحث عمیق قرآنی هستند می باشد.

حوزه علمیه اصفهان

رسول ملکیان اصفهانی

نوح ، بشر را شايسته رسالت نمى پنداشتند .

فقال الملأ . .. ما نريك إلاّ بشرًا مثلنا

بشر بودن ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 57 - 6

6- حضرت ابراهيم ( ع ) از جهت فرايند جسمى و حالات روحى و نيز در روابط موجود ميان انسان ها ، همانند ساير مردم بود .

و نبّئهم عن ضيف إبرهيم . .. قال إنا منكم وجلون ... مسّنى الكبر ... قال فما خطبكم

بشر بودن انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 129 - 6

6 - بعثت پيامبران و انتخاب ايشان از ميان خود مردم و از جنس آنان ، از نعمت هاى الهى است .

ربنا وابعث فيهم رسولا منهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 151 - 6

6 - انتخاب پيامبران از ميان مردم و از جنس خودشان ، از نعمت هاى الهى است .

كما أرسلنا فيكم رسولا منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 75 - 6

6 _ مسيح ( ع ) نيز همانند ديگر پيامبران الهى ، انسانى فناپذير

ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل

يادآورى رحلت پيامبرانى در گذشته تاريخ پس از توصيف مسيح(ع) به رسالت، اشاره به امكان مرگ و رحلت براى مسيح(ع) دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 9 - 1،5

1 _ خداوند بر فرض انتخاب فرشتگان براى پيامبرى، آنان را به صورت بشر قرار مى

داد.

و لو جعلنه ملكا لجعلنه رجلا

5 _ خداوند، جز از جنس بشر، پيامبرى براى آدميان قرار نخواهد داد.

و لو جعلنه ملكا لجعلنه رجلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 94 - 13

13 _ از امام هادى ( ع ) روايت شده است : { . . . قالت الجهلة : كيف لايبعث إلينا نبياً من الملائكة ؟ . . . فأوحى اللّه عزوجل إلى نبيه ( ص ) : فاسئل الذين يقرؤن الكتاب من قبلك . . . هل يبعث اللّه رسولا قبلك إلا و هو يأكل الطعام و يمشى فى الأسواق و لك بهم أسوة ;

. .. جاهلان گفتند: چرا براى ما پيامبرى از فرشتگان مبعوث نمى شود ...؟ پس خداوند به پيامبر خود وحى نمود: از كسانى كه پيش از تو كتاب مى خواندند، بپرس آيا چنين نيست كه قبلا خداوند هيچ پيغمبرى نفرستاد مگر اينكه او طعام مى خورده و در بازارها راه مى رفته؟ و آنان براى تو اسوه و مقتدا هستند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 31 - 4

4_ فرشته بودن ، از شرايط احراز مقام نبوت و پيامبرى نيست .

و لاأقول إنى ملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 33 - 8

8_ يوسف ( ع ) ، برخوردار از تمايل جنسى و توانا بر كام يابى از زنان

و إلاّ تصرف عنى كيدهنّ أصب إليهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 53 - 4

4_ انبيا نيز همانند

ديگران داراى كشش هاى نفسانى هستند .

و ما أُبرّءُ نفسى إن النفس لأمّارة بالسوء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 109 - 3،5

3_ همه پيامبران از جنس بشر و از صنف مردان بودند .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً

آيه شريفه در مقام دفع اين توهّم است كه پيامبران بايد از فرشتگان باشند. از اين رو مقصود از {رجال} مقابل فرشتگان است ، ولى انتخاب كلمه {رجالاً} به جاى {إناساً} و مانند آن اشاره به اين واقعيت دارد كه: پيامبران از صنف زنان نبودند.

5_ گزينش پيامبران از ميان خود انسانها ، از سنت هاى خداوند است .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً . .. من أهل القرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 4،6،7،8

4_ پيامبران پيشين نيز همانند پيامبر اكرم ( ص ) داراى همسر و فرزند بودند .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

6_ پيامبر بودن با داشتن زن و فرزند ( زندگانى بشرى و عادى ) منافات ندارد .

و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

7_ مردم عصر بعثت ، پيامبرىِ فردى از افراد بشر را امرى بعيد مى شمردند .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

8_ قرآن با توجه دادن مردم به زندگانى بشرى و عادى پيامبران پيشين ، طعن و ايراد مخالفان پيامبر ( ص ) را امرى نابجا و ناموجه دانست .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 -

رعد - 13 - 40 - 9

9_ پيامبران نيز همانند ديگر انسان ها وفات مى كنند .

أو نتوفينّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 17

17- كافران اقوام پيشين به جاى دادن جواب مساعد به دعوت منطقى انبياى خويش ، بشر بودن آنان را بهانه نپذيرفتن دعوتشان قرار دادند .

قالت رسلهم أفى الله شكّ فاطر السموت و الأرض . .. قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 11 - 1

1- انبيا در مقابل اقوام كافر كه بشر بودن را با مقام پيامبرى منافى مى دانستند ، بر بشر بودن خود تأكيد مى كردند و عدم تنافى آن را با مقام نبوت اعلام مى داشتند .

قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا . .. قالت لهم رسلهم إن نحن إلاّ بشر مثلكم و ل_كنّ ا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 97 - 5

5- پيامبران چون ديگر انسان ها در برابر ناملايمات ، متأثر مى شدند .

و لقد نعلم أنك يضيق صدرك بما يقولون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 43 - 1

1- تمامى انبيا و رسولان الهى ، از جنس بشر بوده اند .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 94 - 2،7،10

2- بشر بودن رسولان الهى ، تنها دستاويز عمده براى بهانه جويى هاى مخالفان كافر و مشرك جهت ايمان نياوردن

به آنان

و قالوا لن نؤمن لك حتى . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً

7- مشركان معتقد به برتر بودن مقام رسالت از شأن بشر

قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً

10- { عن أبى عبدالله ( ع ) : { قالوا أبعث الله بشراً رسولاً } قالوا : إن الجن كانوا فى الأرض قبلنا ، فبعث الله إليهم ملكاً ، فلو أراد الله أن يبعث إلينا لبعث الله ملكاً من الملائكة ، و هو قول الله { و ما منع الناس أن يؤمنوا إذ جائهم الهدى إلاّ أن قالوا أبعث الله بشراً رسولاً } ;

از امام صادق(ع) روايت شده است: {قالوا أبعث الله بشراً رسولاً} آن ان (منكرين رسالت محمد(ص)) گفتند: همانا جنيان قبل از ما در زمين بودند. پس خداوند فرشته اى را به سوى آنان مبعوث كرد. پس اگر خداوند كسى را اراده كرده است به سوى ما بفرستد، پس بايد فرشته اى از فرشتگان را مى فرستاد و اين سخن خداوند است كه مى فرمايد: و ما منع الناس أن يؤمنوا إذ جائهم الهدى إلاّ أن قالوا أبعث الله بشراً رسولاً}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 95 - 2،7

2- سنت خداوند بر برانگيختن رسولانى از جنس خود انسان ها به سوى آنان

قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً. قل لو كان ... لنزّلنا عليهم من السّماء ملكًا رسولا

برداشت فوق، مبتنى بر اين است كه آيه در مقام پاسخ گويى به شبهه مشركان باشد كه تصور مى كردند: بشر نمى تواند پيامبر باشد.

7 _ استبعاد مشركان از بشر بودن رسول ، ناشى از دم توجه آنان به

وساطت ملائكه ميان خدا و پيامبران است . *

قل لو كان فى الأرض مل_ئكة يمشون مطمئنين لنزّلنا عليهم من السّماء ملكًا رسولاً

آيه فوق، مى تواند در مقام پاسخ به مشركان باشد. با اين بيان كه مشركان، بعيد مى شمردند كه فردى از بشر با خداى جهان ارتباط داشته باشد.آيه جواب مى دهد كه: پيامبران، بىواسطه وحى تلقى نمى كنند; بلكه اصولاً بين خدا و زمينيان، ملكى واسطه وحى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 62 - 9

9- پيامبران ، در بُعد جسمى و زندگى مادّى ، داراى اوصافى مانند ديگران اند .

ءاتنا غداءنا لقد لقينا من سفرنا ه_ذا نصبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 67 - 5

5 - وجود حالات و روحيات انسان هاى عادى در پيامبران

فأوجس فى نفسه خيفة موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 86 - 4

4 - وجود حالات انسان هاى عادى در پيامبران

غضب_ن أسفًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 1،3،8،9،12

1- تمامى رسولان الهى ، از نوع بشر و جنس مرد بودند .

و ما أرسلنا قبلك إلاّ رجالاً

3- مقام پيامبرى با بشر بودن ناسازگار نيست ; بلكه بشر بودن پيامبران ، سنت الهى است .

هل ه_ذا إلاّبشر مثلكم . .. ما أرسلنا قبلك إلاّ رجالاً

8- دعوت خداوند از مشركان مكه ، مبنى بر پرسش از آگاهان در زمينه بشر بودن پيامبران پيشين

فس_لوا أهل الذكر إن كنتم لاتعلمون

9- بشر بودن پيامبران ، امرى مسلّم نزد

عالمان دينى و آگاهان تاريخ انبيا در عصر بعثت

و ما أرسلنا . .. فس_لوا أهل الذكر إن كنتم لاتعلمون

مقصود از {أهل الذكر} عالمان دينى است; زيرا اولاً عموم مردم از تاريخ پيامبران بى خبر بودند و اين نوع اطلاعات در اختيار عالمان دينى بود و ثانياً واژه {ذكر} در قرآن، بر كتاب هاى آسمانى و از جمله خودِ قرآن اطلاق گرديده است.

12- تجاهل مشركان مكه ، نسبت به بشر بودن پيامبران گذشته

فس_لوا أهل الذكر إن كنتم لاتعلمون

قيد {إن كنتم لاتعلمون} اشاره به علم و آگاهى مشركان دارد; زيرا اگر آنان واقعاً نمى دانستند، قيد ياد شده (اگر نمى دانيد) لغو و زايد مى شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 8 - 1،2،3

1- بدن پيامبران همانند ديگر انسان ها ، نيازمند به تغذيه است .

و ما جعلن_هم جسدًا لايأكلون الطعام

2- پيامبران و مردم ، در ويژگى هاى جسمانى و نياز هاى بشرى همانند و همسان اند .

و ما جعلن_هم جسدًا لايأكلون

3- پيامبران مانند ديگر انسان ها ، از حيات جاويد در دنيا برخوردارنبودند .

و ما جعلن_هم جسدًا . .. ما كانوا خ_لدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 41 - 5

5- پيامبران ، داراى ويژگى هاى انسانى ( تألمات روحى و نياز به دلجويى و تسلّى )

و لقد استهزئَ برسل من قبلك

دلجويى خداوند از پيامبر(ص) در برابر استهزاى كافران، نشانگر اين واقعيت است كه پيامبر(ص) نيز چون ساير انسان ها، از تهاجم دشمنان متأثر شده و نيازمند تسلّى خاطر بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

11 - انبياء - 21 - 87 - 4

4- پيامبران ، برخوردار از خصلت هاى بشرى

إذ ذهب مغ_ضبًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 2

2 - سنت الهى ، بر فرستادن رسولانى از جنس بشر و برخاسته از ميان همان مردم بود .

فأرسلنا فيهم رسولاً منهم

بلكه فردى بود برخاسته از ميان همان مردم، تربيت شده در ميان ايشان و شناخته شده براى همه آنان بود. هم چنين قيد {منهم} بيانگر اين معنا است كه آن پيامبر، از جنس خود مردم بود، نه از غير بشر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 33 - 9،10

9 - برخوردارى پيامبر از اوصاف بشرى ، دستاويز اشراف جامعه پس از نوح در انكار رسالت وى

ما ه_ذا إلاّ بشر مثلكم

10 - بشر بودن و خوردن و آشاميدن همانند انسان ها ، مانع از رسالت در نظر اشراف و عناصر مرفه

ما ه_ذا إلاّ بشر مثلكم يأكل ممّا تأكلون منه و يشرب ممّا تشربون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 51 - 1

1 - پيامبران الهى ، داراى جنبه بشرى و نيازمند تغذيه و بهره گيرى از موهبت هاى طبيعى ، مانند ديگر مردمان

ي_أيّها الرسل كلوا من الطّيّب_ت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 20 - 1،3

1 _ همه پيامبران الهى در طول تاريخ ، همچون ساير مردمان ، نيازمند به تناول غذا و داد و ستد با مردم

و ما أرسلنا قبلك من المرسلين إلاّ إنّهم ليأكلون الطعام

و يمشون فى الأسواق

3 _ همانندى زندگى همه پيامبران با ديگر مردمان در نيازمندى ها و نيز در كفيت تأمين آنها ، از سنت هاى خداوند

و ما أرسلنا قبلك من المرسلين إلاّإنّهم ليأكلون الطعام و يمشون فى الأسواق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 33 - 8

8 - در انبيا ، مانند ديگر انسان ها ، احساسات طبيعى وجود دارد .

و لمّا أن جاءت رسلنا لوطًا سىء بهم و ضاق بهم ذرعًا و قالوا لاتخف و لاتحزن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 15 - 1،4

1 - مردم انطاكيه ، پيامبران الهى را انسان هايى همانند خود مى دانستند و هيچ برترى و امتيازى براى آنان قائل نبودند .

قالوا ما أنتم إلاّ بشر مثلنا

تصريح مردم انطاكيه به مثل و مانند خود بودنِ پيامبران، بيانگر نكته ياد شده است.

4 - پيامبران الهى ، بشرى هم چون ديگر انسان هاى عصر خويش بودند .

قالوا ما أنتم إلاّ بشر مثلنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 16 - 3،4،5

3 - انتخاب پيامبر براى هدايت انسان ها از ميان خود آنان ، كارى عالمانه و حكيمانه و متناسب با ويژگى هاى انسان ها و نياز هاى آنان است .

قالوا ربّنا يعلم إنّا إليكم لمرسلون

بيشتر مفسران برآنند كه به گواه گرفتن خدا و ياد علم و دانايى او، در پاسخ كسانى كه به دليل بشر بودن پيامبران منكر رسالت آنان بودند، مى تواند براى بيان اين نكته باشد كه اين انتخاب از سوى كسى است كه

عالم و حكيم است و كار او نيز عالمانه و حكيمانه مى باشد; مثل آيه شريفه: {اللّه أعلم حيث يجعل رسالته} (أنعام (6) آيه 124).

4 - جهل و ناآگاهى مردم انطاكيه ، از فلسفه بعثت پيامبران و حكمت گزينش آنان از ميان انسان ها

قالوا ربّنا يعلم إنّا إليكم لمرسلون

يادآورى علم و دانايى خداوند، پس از تكذيب رسولان الهى به دليل بشر بودن آنان، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

5 - جهل و ناآگاهى مردم انطاكيه از فلسفه انتخاب رسولان از ميان انسان ها ، سبب تكذيب كردن آنان شده بود .

قالوا ربّنا يعلم إنّا إليكم لمرسلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 4 - 2

2 - انتخاب شدن انسان به پيامبرى ، امرى شگفت آور در نظر كافران

و عجبوا أن جاءهم منذر منهم

برداشت ياد شده براساس اين ديدگاه است كه مقصود از {منهم} از جنس انسان بودن پيامبر باشد; زيرا كافران و مشركان صدراسلام، انسان را شايسته رسيدن به مقام پيامبرى و ارتباط با خداوند نمى دانستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 9 - 7

7 - گزينش رسولان و پيامبران از ميان مردم ، جلوه اى از عزت و بخشندگى خداوند است .

أم عندهم خزائن رحمة ربّك العزيز الوهّاب

آمدن دو صفت {عزيز} و {وهّاب} براى خداوند، پس از طرح مسأله موهبت نبوت و رسالت، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 10 - 6

6 - گزينش پيامبر از ميان انسان ها ، تنها

در توان خداوند حاكم بر جهان هستى است .

جاءهم منذر منهم . .. أءنزل عليه الذكر من بيننا ... أم لهم ملك السم_وت ... فليرتق

برداشت ياد شده از آن جا است كه آيه شريفه، مى تواند پاسخى به اعتراض كافران باشد كه چرا از ميان توده هاى مردم، حضرت محمد(ص) به پيامبرى مبعوث شده است؟ و يا چرا پيامبر از جنس بشر برگزيده شده است؟ (بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم . .. أءنزل عليه الذكر من بيننا).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 30 - 2

2 - پيامبران ، از نظر خصوصيات و ويژگى هاى انسانى همانند ديگر انسان ها هستند .

إنّك ميّت و إنّهم ميّتون

برداشت ياد شده بر اين اساس استوار است كه يادآورى رحلت پيامبر(ص)، مى تواند به خاطر اين باشد كه برخى از مردم، عقيده داشتند كه پيامبر(ص) نبايد بميرد و بايد حيات جاودانه و يا عمر طولانى داشته باشد. بر اين اساس آيه شريفه، پيام آور اين حقيقت كلى و عام است كه همه انسان ها _ حتى پيامبران _ از نظر خصوصيات انسانى مانند روبه رو شدن با مرگ يكسان اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 71 - 12

12 - پيامبران ، از جنس بشر بوده و از ميان متن جامعه خويش برخاسته اند .

رسل منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 60 - 3

3 - پيامبران ، موجوداتى از سنخ انسان ها و نه فرشتگان

و لو نشاء لجعلنا منكم مل_ئكة فى الأرض

برداشت ياد

شده بدين احتمال است كه آيه شريفه پاسخى باشد به انتظار مشركان مكه كه توقع فرشته بودن پيامبر را داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 6 - 6

6 - پيامبران الهى ، از نوع بشر و داراى خصوصيت بشرى بودند .

أبشر يهدوننا

بشر بودن داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 22 - 2

2 - داوود ( ع ) ، برخوردار از روحيات و خصوصيات بشرى ( مانند ترس و . . . ) در برخورد ناگهانى با خطرات

إذ دخلوا على داود ففزع منهم

بشر بودن شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 185 - 4

4 - برخوردارى شعيب ( ع ) از ويژگى هاى بشرى ، دستاويز مردم { اَيكه } در رد رسالت وى

قالواإنّما أنت من المسحّرين

{مسحّر} مى تواند مشتق از {سحر} باشد {مسحّر} مرادف {رئه} (شُش)است. بنابراين واژه {مسحّر} به معناى موجود داراى شُش _ كه از خصوصيات بشرى است _ مى باشد. اين تعبير كنايه از همگونى شعيب(ع) با ساير مردم و امتياز نداشتن وى مى باشد. گفتنى است برپايه اين احتمال، آيه بعد توضيح همين تعبير خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 186 - 2،6

2 - بشر بودن ، مانع رسالت و پيامبرى در ديد مردم اَيكه

و ما أنت إلاّ بشر مثلنا

6 - شعيب ( ع ) ، از نظر خصوصيات بشرى هم چون ديگر مردمان بود .

و ما أنت إلاّ بشر مثلنا

بشر بودن

صالح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 153 - 5

5 - برخوردارى صالح ( ع ) از ويژگى هاى بشرى ، دستاويز ثموديان در رد رسالت وى

قالواإنّما أنت من المسحّرين

{مسحّر} مى تواند مشتق از {سحر} باشد. {سحر} نيز مرادف {رئه} (شُش) است. بنابراين واژه {مسحر} به معناى موجود داراى شُش است كه از خصوصيات بشرى مى باشد. گفتنى است برپايه اين معنا، آيه بعد، توضيح و تفسير همين تعبير خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 154 - 2

2 - حضرت صالح ( ع ) چونان ديگر مردمان ، داراى تمامى خصوصيات بشرى

ما أنت إلاّ بشر مثلنا

بشر بودن عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 45 - 12

12 _ عيسى ( ع ) ، فرزند مريم است . نه فرزند خدا

عيسى ابن مريم

تأكيد خداوند بر اينكه او را فرزند مريم مى خواند، براى ردّ پندار كسانى است كه او را فرزند خدا مى دانند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 66 - 2

2 _ احتجاج بحق يهود با نصارا ، درباره عدم الوهيّت عيسى ( ع ) و پسر خدا نبودن وى

حاججتم فيما لكم به علم

احتجاج يهود در موردى كه علم داشتند، عبارت بود از عدم الوهيّت حضرت عيسى (ع) و . .. كه اين احتجاج، بحق بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 17 - 15،22

15 _ عيسى (

ع ) و مادرش مريم ، انسانهايى همانند ديگر انسانها

ان يهلك المسيح ابن مريم و امه و من فى الأرض جميعاً

آوردن {من فى الارض} با وجود اينكه استدلال، بدون آن نيز تمام است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه از جهت مملوكيت و ناتوانى در برابر خدا، بين مسيح(ع) و ديگران تفاوتى نيست.

22 _ مالكيت خداوند بر هستى ، دليل توانايى وى بر نابود ساختن مسيح ( ع ) ، مريم ( ع ) و تمامى اهل زمين و نفى هرگونه قدرت در برابر قدرت اوست .

فمن يملك من اللّه شيئاً ان اراد ان يهلك . .. و للّه ملك السموت و الارض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 72 - 4،5،6

4 _ مسيح ( ع ) فرزند مريم نه خدا و نه زده او

المسيح ابن مريم

5 _ اعتراف مسيحيان به فرزندى مسيح ( ع ) براى مريم

قالوا إنّ اللّه هو المسيح ابن مريم

6 _ زاده شدن مسيح ( ع ) از مريم ( ع ) گواهى روشن بر خدا نبودن او

لقد كفر الذين قالوا إنّ اللّه هو المسيح ابن مريم

تصريح به فرزندى مسيح(ع) براى مريم، براى بيان اين حقيقت است كه فرزند بودن (مخلوق بودن) با الوهيت تنافى دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 75 - 1،2،4،6

1 _ مسيح ( ع ) فرزند مريم و فرستاده خداوند

ما المسيح ابن مريم الا رسول

2 _ مسيح ( ع ) نه خداست و نه فرزند خدا .

ما المسيح ابن مريم الا رسول

حصر اضافى در جمله {ما المسيح .

..} ناظر به پندارهايى است كه مسيحيان درباره حضرت مسيح(ع) اظهار مى داشتند كه در آيات قبل پاره اى از آنها ذكر شد.

4 _ زاده شدن مسيح ( ع ) از مادر ، دليل روشن بر خدا نبودن او

قالوا إنّ اللّه هو المسيح . .. ما المسيح ابن مريم

توصيف مسيح(ع) به فرزندى او براى مريم _ پس از بيان ادعاى الوهيت مسيح(ع) _ رد پندار خدا بودن اوست.

6 _ مسيح ( ع ) نيز همانند ديگر پيامبران الهى ، انسانى فناپذير

ما المسيح ابن مريم الا رسول قد خلت من قبله الرسل

يادآورى رحلت پيامبرانى در گذشته تاريخ پس از توصيف مسيح(ع) به رسالت، اشاره به امكان مرگ و رحلت براى مسيح(ع) دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 33 - 8

8- حضرت عيسى ( ع ) همانند ديگر انسان ها ، داراى تولد ، مرگ و رستاخيز و خود معترف به آن است .

يوم ولدت و يوم أموت و يوم أُبعث حيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 34 - 7

7- در باره ماهيت حضرت عيسى ( ع ) ( بشربودن و تكوين يافتن او بدون پدر ) در طول تاريخ ترديدهايى ناروا وجود داشته است .

ذلك عيسى ابن مريم . .. الذى فيه يمترون

{الذى} وصف است براى {عيسى} يا {قول الحقّ} و {إمتراء} (مصدر {يمترون}) به معناى شك و ترديد كردن است. غايب ذكرشدن صيغه {يمترون} از آن حكايت دارد كه كسانى غير از مسلمانان در باره حضرت عيسى(ع) به عقايدى پاى بند بودند كه برپايه يقين استوار نبود.

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 37 - 4

4- آنان كه عيسى ( ع ) را فرزند مريم ( س ) ، بنده خدا و پيامبر او نمى دانند ، كافراند .

فاختلف الأحزاب من بينهم فويل للذين كفروا

بشر بودن محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 151 - 2

2 - محمد ( ص ) ، رسولى برانگيخته شده از ميان مردم و از جنس آنها

كما أرسلنا فيكم رسولا منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 128 - 2

2 _ پيامبر ( ص ) از ميان خود انسان ها و داراى خصلت هاى طبيعى يك انسان

رسول من أنفسكم

تعبير {من أنفسكم} به جاى {منكم} مى تواند اشاره به اين جهت باشد كه نه تنها پيامبر(ص) از ميان شماست ; بلكه او برخوردار از نفس و روح انسانى همانند ديگران است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 109 - 16،18

16_ تكذيب پيامبر ( ص ) به خاطر بشر بودنش ، نشانه بى خردى و دليل بى اطلاعى از تاريخ بشر ، پيامبران پيشين و سنّت الهى است .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم من أهل القرى . .. أفلاتعقلون

لحن جمله {و ما أرسلنا . ..} گوياى اين است كه آن جمله در پاسخ اين توهّم ايراد شده كه: فرستاده خدا نمى تواند فردى از افراد بشر باشد ; بلكه بايد از فرشتگان و مانند آنها باشد.

18_ آنان كه نبوّت پيامبر ( ص

) را به خاطر بشر بودنش انكار مى كنند ، سزاوار ملامتند .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً . .. أفلاتعقلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 3،4

3_ برخوردارى پيامبر ( ص ) از همسر و فرزند ( داشتن زندگانى عادى و بشرى ) مورد طعن و ايراد مخالفان آن حضرت بود .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

لحن آيه شريفه گوياى اين است كه حقايق مطرح شده در آن، پاسخ به اشكالها و ايرادهاى مطرح شده از ناحيه مردم عصر بعثت است. جمله {و لقد أرسلنا ...} اشاره به اين معنا دارد كه مردم آن عصر، بعثت بشر را از ناحيه خدا پذيرا نبودند و جمله {جعلنا ...} گوياى آن است كه آنان زندگانى عادى و داشتن زن و فرزند را براى پيامبر(ص) نمى پسنديدند و جمله {ما كان ...} بيانگر پندار آنان درباره لزوم توانايى پيامبر(ص) بر ارائه هر نوع معجزه است.

4_ پيامبران پيشين نيز همانند پيامبر اكرم ( ص ) داراى همسر و فرزند بودند .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 93 - 14

14- پيامبر ( ص ) ، انسانى همانند ديگر انسان ها و امتياز و ويژگى او تنها به رسالت و پيامبرى است .

قل سبحان ربّى هل كنت إلاّ بشرًا رسولاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 94 - 3

3- تنها دستاويز مشركان مكه براى ايمان

نياوردن به پيامبر اسلام ( ص ) ، بشر بودن آن حضرت بود .

قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 110 - 3

3- حضرت محمد ( ص ) ، من هاى وحى و نبوت ، بشرى عادى است .

إنّما أنا بشر مثلكم يوحى إلىّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 3 - 9،11

9- بشر بودن پيامبر ( ص ) محتواى نجواى توطئه آميز مشركان و دستاويز آنان عليه اسلام و قرآن

و أسرّوا النجوى الذين ظلموا هل ه_ذا إلاّبشر مثلكم

11- پيامبر ( ص ) حضورى مستقيم و ملموس در ميان مردم داشت و مانند آنان زندگى مى كرد .

هل ه_ذا إلاّبشر مثلكم

{مثلكم} صفت براى {بشر} است. توصيف پيامبر(ص) به مثل شما بودن (علاوه بر بشر بودن) مى تواند بيانگر مطلب ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 7 - 2

2 _ پيامبر ( ص ) همچون ديگر انسان ها ، نيازمند به غذا و مناسبات اقتصادى با مردم

مالِ ه_ذا الرسول يأكل الطعام و يمشى فى الأسواق

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 52 - 5

5 - پيامبر ( ص ) ، حالت بشرى داشت و در برابر امورى مانند خوشايندى ها ، تأثيرپذير بود .

و لو أعجبك حسنهنّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 4 - 3،5

3 - انسان بودن پيامبر ( ص ) و برخاستن ايشان از ميان توده

هاى مردم ، مانع ايمان آوردن كافران صدراسلام بود .

و عجبوا أن جاءهم منذر منهم و قال الك_فرون ه_ذا س_حر كذّاب

5 - پيامبراسلام ( ص ) ، برخوردار از ويژگى هاى آدمى همچون ديگر انسان ها و برخاسته از ميان توده هاى مردم

و عجبوا أن جاءهم منذر منهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 8 - 1

1 - برگزيده شدن پيامبراسلام ( ص ) از ميان توده هاى عرب براى پيامبرى ، امرى غيرمنطقى و ناممكن در نظر كافران و مشركان

أءنزل عليه الذكر من بيننا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 6 - 2،3

2 - پيامبر ( ص ) ، بشرى همانند ديگران

قل إنّما أنا بشر مثلكم

3 - ارتباط وحيانى با خداوند ، تنها فرق و امتياز پيامبر ( ص ) با ديگران است .

قل إنّما أنا بشر مثلكم يوحى إلىّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 2 - 5

5- چشم پوشى كافران ، از عظمت خدشه ناپذير قرآن و تمسك آنان به بشر بودن پيامبر ( ص ) ، براى انكار رسالت آن حضرت

و القرءان المجيد . بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم فقال الك_فرون ه_ذا شىء عجيب

از ارتباط اين آيه با آيه قبل _ كه سوگند به ارجمندى قرآن بود _ مى توان استفاده كرد كه خداوند قبل از هر چيز، عظمت خدشه ناپذير آيات قرآن را به كافران يادآور شده و ايشان را به سبب تمسك به مسائل بى ارزش، ملامت كرده است.

بشر بودن مريم(س)

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 17 - 15

15 _ عيسى ( ع ) و مادرش مريم ، انسانهايى همانند ديگر انسانها

ان يهلك المسيح ابن مريم و امه و من فى الأرض جميعاً

آوردن {من فى الارض} با وجود اينكه استدلال، بدون آن نيز تمام است، مى تواند اشاره به اين نكته باشد كه از جهت مملوكيت و ناتوانى در برابر خدا، بين مسيح(ع) و ديگران تفاوتى نيست.

بشر بودن موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 10 - 5

5 - موسى ، برخوردار از روحيات و خصوصيات بشرى ( مانند ترس و گريز ) در برخورد ناگهانى با خطرات

فلمّا رءاها تهتزّ . .. ولّى مدبرًا و لم يعقّب

بشر بودن نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 31 - 1

1_ نوح ( ع ) ، نه گنجينه هاى هستى را در اختيار داشت ، نه غيب مى دانست و نه از فرشتگان بود .

لاأقول لكم عندى خزائن الله . .. و لاأقول إنى ملك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 24 - 6

6 - { از جنس بشر بودن نوح ( ع ) } دستاويز اشراف كافر در انكار رسالت آن حضرت

فقال الملؤا . .. ما ه_ذا إلاّ بشر مثلكم

تكذيب نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 92 - 4

4 _ نزول قرآن گواه ديگرى بر بطلان ادعاى عدم نزول وحى بر بشر است.

ما أنزل

الله على بشر . .. من أنزل الكتب الذى جاء به موسى ... و هذا كتب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 2 - 2

2 _ انكار وحى و رسالت انسان از جانب خدا ، نشانه بى خردى و كوته نظرى

أكان للناس عجباً أن أوحينا إلى رجل منهم

استفهام در {أكان للناس عجباً} استفهام انكارى و براى اظهار شگفتى از موضع گيرى انكارآميز مردم مكه در برابر پديده وحى و رسالت انسان از جانب خداست. اظهار شگفتى خداوند، نشان دهنده اين حقيقت است كه: مسأله وحى و نبوت مسأله اى بديهى و ضرورى و از مقتضيات ربوبيت خدا نسبت به انسان است و انكار آن به منزله انكار امور بديهى و ضرورى بوده و بيانگر بى خردى و كوته نظرى منكران آن است.

تكذيب نزول وحى بر بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 3

3 _ انكار نزول وحى بر بشر، افترا به خداوند است.

ما أنزل الله على بشر من شىء . .. و من أظلم ممن افترى على الله كذبا

تكذيب وحى به بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 2 - 2

2 _ انكار وحى و رسالت انسان از جانب خدا ، نشانه بى خردى و كوته نظرى

أكان للناس عجباً أن أوحينا إلى رجل منهم

استفهام در {أكان للناس عجباً} استفهام انكارى و براى اظهار شگفتى از موضع گيرى انكارآميز مردم مكه در برابر پديده وحى و رسالت انسان از جانب خداست. اظهار شگفتى خداوند، نشان دهنده اين حقيقت

است كه: مسأله وحى و نبوت مسأله اى بديهى و ضرورى و از مقتضيات ربوبيت خدا نسبت به انسان است و انكار آن به منزله انكار امور بديهى و ضرورى بوده و بيانگر بى خردى و كوته نظرى منكران آن است.

دوران بى تمدنى بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - احزاب - 33 - 33 - 6

6 - براى بشر دورانى ، سپرى شده است كه مردم ، به دور از تمدن و فرهنگ و اخلاق انسانى مى زيسته اند .

الج_هليّة الأُولى

در اين كه مراد از {الجاهلية الأُولى} چه زمانى است، ميان مفسران، اختلاف نظر فراوانى وجود دارد. آنچه مسلم است، اين است كه {الجاهلية الأُولى} دورانى است كه در آن زنان، زينت هاى بدن خود را در معرض ديد مردان قرار مى داده اند و چنين امرى، حاكى از بى تمدنى و رعايت نكردن اخلاق انسانى است.

شك در بشر بودن يوسف(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 31 - 22

22_ جمال بى مانند يوسف ( ع ) ، موجب اظهار ترديد زنان مصر در بشر بودن او شد .

ح_ش لله ما هذا بشرًا

شگفتى نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 41 - 4

4 _ رسالت مدارى انسان از سوى خداوند ، امرى شگفت آور و غير قابل قبول از ديدگاه مشركان

أه_ذا الذى بعث اللّه رسولاً

استفهام در {أه_ذا} انكارى و براى اظهار تعجب و شگفتى آمده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 -

8 - 1

1 - برگزيده شدن پيامبراسلام ( ص ) از ميان توده هاى عرب براى پيامبرى ، امرى غيرمنطقى و ناممكن در نظر كافران و مشركان

أءنزل عليه الذكر من بيننا

عوامل تكذيب نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 1،2،4

1 _ كسانى كه نزول وحى بر بشر و رسالت يافتن او را انكار مى كنند، خداوند را، آن گونه كه هست، نشناخته اند.

و ما قدروا الله حق قدره إذ قالوا ما أنزل الله على بشر

2 _ انكار وحى و رسالت يافتن بشر، معلول نقصان معرفت آدمى به خداوند است.

و ما قدروا الله حق قدره إذ قالوا ما أنزل الله على بشر

4 _ يهود به سبب انكار رسالت پيامبر(ص) منكر نزول هرگونه وحى بر افراد بشر شدند.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء

قوم ثمود و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 73 - 19

19 _ قوم ثمود ، بر خلاف قوم نوح و هود ، منكر وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر نبودند .

و إلى ثمود أخاهم صلحاً

نيامدن جمله اى همانند {أو عجبتم أن جاءكم . .. } در داستان صالح، به خلاف ذكر آن جمله در داستان نوح و هود (آيه 63 و 69) دلالت بر اين دارد كه قوم صالح، وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر را امرى مستبعد نمى شمردند و آن را انكار نمى كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 77 - 6

6 _

قوم ثمود ، پيامبرى و بعثت انسانهايى را از جانب خدا ناممكن نمى شمردند .

إن كنت من المرسلين

جمع آوردن كلمه {المرسلين}، اشاره به آن دارد كه قوم ثمود پذيرفته بودند كه انسانهايى از جانب خدا به پيامبرى مبعوث مى شوند، ولى درباره رسالت حضرت صالح(ع) شك و ترديد مى كردند.

قوم عاد و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 69 - 1،2

1 _ بعثت فردى از بشر براى رسالت ، شگفت آور و نامعقول در ديدگاه قوم هود

أو عجبتم أن جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم

2 _ قوم عاد به دليل نامعقول شمردن پيامبرى براى فردى از بشر ، رسالت هود را انكار كردند .

إنا لنريك فى سفاهة . .. أو عجبتم أن جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 73 - 19

19 _ قوم ثمود ، بر خلاف قوم نوح و هود ، منكر وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر نبودند .

و إلى ثمود أخاهم صلحاً

نيامدن جمله اى همانند {أو عجبتم أن جاءكم . .. } در داستان صالح، به خلاف ذكر آن جمله در داستان نوح و هود (آيه 63 و 69) دلالت بر اين دارد كه قوم صالح، وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر را امرى مستبعد نمى شمردند و آن را انكار نمى كردند.

قوم نوح و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 73 - 19

19 _ قوم ثمود ، بر خلاف

قوم نوح و هود ، منكر وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر نبودند .

و إلى ثمود أخاهم صلحاً

نيامدن جمله اى همانند {أو عجبتم أن جاءكم . .. } در داستان صالح، به خلاف ذكر آن جمله در داستان نوح و هود (آيه 63 و 69) دلالت بر اين دارد كه قوم صالح، وحى و رسالت و پيامبرى فردى از بشر را امرى مستبعد نمى شمردند و آن را انكار نمى كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 27 - 3

3_ بشر بودن نوح ( ع ) ، بهانه و دستاويز كفرپيشگان براى انكار پيامبرى و رسالت آن حضرت

فقال الملأ . .. ما نريك إلاّ بشرًا مثلنا

كافران مكه و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 6 - 5

5- نزول وحى از جانب خداوند بر بشر ، امرى غير قابل قبول و به دور از عقل و خرد و در حد ديوانگى در بينش كافران مكه

قالوا يأيها الذى نزّل عليه الذّكر إنك لمجنون

كافران و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 9 - 4

4 _ كافران، مدعى عدم شايستگى بشر براى احراز مقام رسالت و اختصاص آن به فرشتگان

و لو جعلنه ملكا

مردم صدر اسلام و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 7

7_ مردم عصر بعثت ، پيامبرىِ فردى از افراد بشر را امرى بعيد مى شمردند .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك و

جعلنا لهم أزوجًا و ذريّة

مشركان مكه و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 43 - 5

5- مشركان مكه ، نزول وحى به انسان را قبول نداشتند .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم

آيه درصدد تعريض به مشركان و جواب گويى به آنان است كه طبق قرينه ها و آيات ديگر قرآن كريم (سوره يونس ، آيه 2) آنها مبعوث شدن انسان را از جانب خداوند براى پيامبرى قبول نداشتند. فعل {نوحى} در آيه قرينه و نشانه اى است بر نكته فوق.

مكذبان نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 1،6،23

1 _ كسانى كه نزول وحى بر بشر و رسالت يافتن او را انكار مى كنند، خداوند را، آن گونه كه هست، نشناخته اند.

و ما قدروا الله حق قدره إذ قالوا ما أنزل الله على بشر

6 _ گفتار يهود زمان پيامبر(ص) مبنى بر نازل نشدن وحى بر بشر، در تناقض با عقيده آنان در مورد نبوت موسى(ع) و نزول وحى بر آن حضرت بود.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء قل من أنزل الكتب الذى جاء به موسى

23 _ نزول تورات دليلى بر امكان نزول وحى بر پيامبر(ص) و گواهى بر بطلان پندار منكران نزول وحى بر بشر است.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر . .. قل من أنزل الكتب ... قل الله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 27 - 2

2_ سران كفرپيشه قوم نوح ، بشر را شايسته رسالت

نمى پنداشتند .

فقال الملأ . .. ما نريك إلاّ بشرًا مثلنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 38 - 7

7- مشركان مكه ، مبعوث شدن انسان زوال پذير را براى نبوت ، قبول نداشتند . *

و أقسموا بالله جهد أيم_نهم لايبعث الله من يموت

به قرينه آيات قبل _ كه درباره بعثت انبيا و مورد انكار قرار گرفتن آن از سوى مشركان بود _ احتمال دارد مراد آيه نكته ياد شده باشد; يعنى، منظور از {يبعث} برانگيختن براى نبوت باشد نه حشر اخروى.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 94 - 1

1- مشركان مكه ، برگزيده شدن نوع بشر براى پيامبرى را منكر بودند و آن را امرى امكان ناپذير و ناشدنى تلقى مى كردند .

و ما منع الناس . .. إلاّ أن قالوا أبعث الله بشرًا رسولاً

{ال} در {الناس} عهد است و با توجه به آيات سابق مراد از آن، مشركان مكه هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 3 - 10

10- ناسازگارى بشر بودن با دستيابى به مقام نبوت ، از ديدگاه مشركان

هل ه_ذا إلاّبشر مثلكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 2

2- منافات داشتن پيامبرى با بشر بودن ، پندار باطل مشركان

هل ه_ذا إلاّبشر مثلكم . .. ما أرسلنا قبلك إلاّرجالاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 24 - 7

7 - اعتقاد اشراف قوم نوح ، به عدم صلاحيت بشر براى

رسالت الهى

فقال الملؤا . .. ما ه_ذا إلاّ بشر مثلكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 47 - 1

1 - فرعون و اشراف دربار او ، منكر صلاحيت بشر براى دستيابى به مقام رسالت الهى

فقالوا أنؤمن لبشرين مثلنا

همزه در {أنؤمن} براى استفهام انكارى است. {قوم} به معناى طايفه و {عبادة} (مصدر {عابدون}) در اين آيه، به معناى خدمت گذارى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 7 - 4

4 _ در پندار مشركان ، بشر بودن و همچون مردم عادى زيستن ، ناسازگار با رسيدن به مقام نبوت و دريافت وحى از جانب خداوند

مالِ ه_ذا الرسول يأكل الطعام و يمشى فى الأسواق

برداشت فوق، از اسم استفهام {ما} _ كه در اين جا براى اظهار تعجب است _ استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 186 - 2

2 - بشر بودن ، مانع رسالت و پيامبرى در ديد مردم اَيكه

و ما أنت إلاّ بشر مثلنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 15 - 2،3

2 - مردم انطاكيه ، مسؤوليت پيامبرى را در شأن انسان نمى دانستند و او را شايسته تلقى وحى از جانب خداوند نمى انگاشتند .

قالوا ما أنتم إلاّ بشر مثلنا

برداشت ياد شده از آن جا است كه آيه شريفه، در مقام بيان علل و انگيزه هاى تكذيب رسولان الهى از جانب مردم است; همان طور كه به اين نكته در ذيل آيه تصريح شده است: {ما أنزل الرحمان من

شىء إن أنتم إلاّ تكذبون}.

3 - انسان بودن ، دليل رد رسالت رسولان و نادرستى ادعا هاى آنان ، در ديدگاه مردم انطاكيه

قالوا ما أنتم إلاّ بشر مثلنا

مكذّبان نزول وحى بر بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 4

4 _ يهوديان به سبب ادعاى نازل نشدن وحى بر هيچيك از بشر ظالمترين مردم هستند.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء . .. و من أظلم ممن افترى على

منشأ نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 20 - 13

13 _ انتخاب پيامبران از ميان انسان ها و با ويژگى هاى انسانى ، برخاسته از بصيرت و بينايى همه جانبه خداوند بر احوال و نياز هاى انسان ها

و ما أرسلنا قبلك من المرسلين إلاّإنّهم ليأكلون الطعام . .. و كان ربّك بصيرًا

نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 63 - 3،4

3 _ بعثت فردى از بشر براى رسالت ، شگفت آور و نامعقول در ديدگاه قوم نوح

أو عجبتم أن جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم

4 _ اشراف قوم نوح به دليل نامعقول شمردن پيامبرى براى فردى از بشر ، رسالت وى را انكار كردند .

إنا لنريك فى ضلل مبين . .. أو عجبتم أن جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 31 - 5

5_ بشر ، شايسته دستيابى به مقام رسالت و پيامبرى است .

و لاأقول إنى ملك

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 10 - 18

18- كافران معتقد بودند كه آدميان توان نيل به مقام رسالت را ندارند .

إن أنتم إلاّ بشر مثلنا

كافران، در پاسخ دعوت انبيا به ايمان، مى گفتند: {إن أنتم إلاّ بشر مثلنا}، و اين جواب، حاكى از آن است كه آنان به اين معتقد بودند كه بشر، نمى تواند پيامبر شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 11 - 1

1- انبيا در مقابل اقوام كافر كه بشر بودن را با مقام پيامبرى منافى مى دانستند ، بر بشر بودن خود تأكيد مى كردند و عدم تنافى آن را با مقام نبوت اعلام مى داشتند .

قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا . .. قالت لهم رسلهم إن نحن إلاّ بشر مثلكم و ل_كنّ ا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 24 - 11

11 - بعثت رسولى از ميان نسل بشر ، پديده اى نو و بى سابقه در نظر قوم نوح

ما سمعنا به_ذا فى ءابائنا الأوّلين

كلمه {ه_ذا} به قرينه {و لوشاء اللّه لأنزل ملائكة} اشاره دارد به موضوع بعثت رسولى از ميان نسل بشر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 21 - 7

7 - طرح موضوع پيشينه داشتن خط رسالت و بى سابقه نبودن رسالت بشرى ، از سوى موسى ( ع ) براى فرعون

و جعلنى من المرسلين

تعبير {و جعلنى من المرسلين} (مرا از پيامبران قرارداد) به جاى {جعلنى رسولاً} (مرا پيامبر قرار داد) مى تواند اشاره به

مطلب ياد شده باشد.

نزول وحى بر بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 44 - 17

17- تفكر در آيات قرآن ، عامل كشف حقانيت و روا بودن نزول وحى بر بشر

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم . .. و أنزلنا إليك الذكر لتبيّن للناس

احتمال دارد متعلق {يتفكّرون} شبهه اى باشد كه از سوى مشركان درباره عدم امكان نزول وحى بر بشر، القا و مطرح مى شده است.

يهود و نبوت بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 91 - 4،6

4 _ يهود به سبب انكار رسالت پيامبر(ص) منكر نزول هرگونه وحى بر افراد بشر شدند.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء

6 _ گفتار يهود زمان پيامبر(ص) مبنى بر نازل نشدن وحى بر بشر، در تناقض با عقيده آنان در مورد نبوت موسى(ع) و نزول وحى بر آن حضرت بود.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء قل من أنزل الكتب الذى جاء به موسى

يهود و نزول وحى بر بشر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 93 - 4

4 _ يهوديان به سبب ادعاى نازل نشدن وحى بر هيچيك از بشر ظالمترين مردم هستند.

إذ قالوا ما أنزل الله على بشر من شىء . .. و من أظلم ممن افترى على

اية . .. انّ فى ذلك لعبرة لاولى الابصار

آثار ايمان به بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 40 - 11،20

11 - ترس از خداوند ، بازدارنده انسان از سركشى در برابر او است .

فأمّا من طغى . .. و أمّا من خاف مقام ربّه

تقابل طغيان گران و خداترسان در فرجام خويش، گوياى ناسازگارى خداترسى با طغيان گرى است.

20 - { عن أبى عبداللّه ( ع ) . . . قال : من علم أنّ اللّه يراه و يسمع مايقول و يعلم ما يعمله من خير أو شرّ فيحجزه ذلك عن القبيح من الأعمال فذلك الذى { خاف مقام ربّه و نهى النفس عن الهوى } ;

از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود: . .. كسى كه بداند خدا او را مى بيند و آنچه را مى گويد، مى شنود و از آنچه عمل مى كند _ خوب يا بد _ آگاه است و اين دانستن مانع كارهاى زشت او گردد; اين شخص كسى است كه از مقام پروردگارش ترسيده و نفس را از هوا بازداشته است}.

آثار بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 154 - 13

13 _ بينش ها و شناخت هاى آدمى ، مؤثّر در شكل گيرى خواسته هاى وى

و طائفة قد اهمّتهم انفسهم يظنّون باللّه غير الحقّ ظنّ الجاهليّة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 5

5 _ موفقيت مؤمنان در آزمونشان از طريق مال و فرزند در گرو تقواپيشگى و نيازمند به

بينشى الهى

و اعلموا أنما أمولكم و أولدكم فتنة . .. إن تتقوا اللّه يجعل لكم فرقانا

طرح بصيرت و ابزار شناخت ويژه به عنوان ثمره تقوا، پس از تأكيد بر آزمون مؤمنان به وسيله مال و فرزند، مى تواند اشاره به اين باشد كه تنها با تقواپيشگى و بصيرت خاص مى توان رضايت الهى را در چگونه برخورد كردن با مال و فرزند تشخيص داد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 12

12_ آنان كه از بصيرت الهى برخوردارند ، به قرآن ايمان مى آورند .

أفمن كان على بيّنة . .. أُول_ئك يؤمنون به

مراد از ضمير در {به} به دليل آيات گذشته (أم يقولون افتراه . ..) و نيز بخشهاى بعدى آيه ، قرآن است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 24 - 4

4_ بينايى و شنوايى باطنى انسان ( توانايى درك و فهم حقايق ) گرايش دهنده او به توحيد ، ايمان به قرآن و انجام اعمال صالح

مَثل الفريقين كالأعمى والأصمّ والبصير والسميع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 3 - 2

2- بيداردلى و هوشمندى ، زمينه لازم براى فهم صحيح حقايق الهى و اثرپذيرى از وحى و كتاب هاى آسمانى

ما يأتيهم . .. لاهية قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 44 - 3

3 - بصيرت و روشن دلى ، زمينه ساز پذيرش سخن حق و عبرت آموزى است .

إنّ فى ذلك لعبرة لأُوْلى الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 72 - 14

14 - باز كردن ديده دل بر روى حقايق جهان ، باعث ره يافتن انسان به توحيد و خداشناسى است .

قل أرءيتم . .. قل أرءيتم ... أفلاتبصرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 2 - 25

25 - { عن الصادق ( ع ) قال : قال رسول اللّه ( ص ) . . . و لايصح الإعتبار إلاّ لأهل الصفاء و البصيرة ، قال اللّه تعالى : { فاعتبروا يا أُولى الأبصار . . . } .

از امام صادق(ع) روايت شده كه رسول خدا(ص) فرمود: . ..عبرت پذيرى صحيح و مؤثر حاصل نمى شود; مگر براى كسانى كه اهل صفا و بصيرت باشند. خداى تعالى فرموده است: فاعتبروا يا أولى الأبصار...}.

آثار بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 26 - 13

13- خداوند _ به دليل مالكيت انحصارى و بينايى و شنوايى ژرف _ تنها مرجع شايسته ، براى دريافت اطلاعات صحيح در باره حيات انسان هاى پيشين است .

قل اللّه أعلم بما لبثوا له غيب . .. أبصر به و أسمع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 20 - 13،14

13 _ انتخاب پيامبران از ميان انسان ها و با ويژگى هاى انسانى ، برخاسته از بصيرت و بينايى همه جانبه خداوند بر احوال و نياز هاى انسان ها

و ما أرسلنا قبلك من المرسلين إلاّإنّهم ليأكلون الطعام . .. و كان ربّك بصيرًا

14 _ آزمايش انسان ها براى توانمند

ساختن روحيه آنها ، به اقتضاى ربوبيت خدا و ناشى از بصيرت و بينايى او به احوال آنان

و جعلنا بعضكم لبعض فتنة أتصبرون و كان ربّك بصيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 20 - 6

6 - شنوايى و بينايى مطلق خداوند ، دليل به حق بودن داورى او در ميان بندگانش

و اللّه يقضى بالحقّ . .. إنّ اللّه هو السميع البصير

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه جمله {إنّ اللّه هو السميع البصير}، در مقام تعليل براى جمله { واللّه يقضى بالحقّ} مى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 12

12 - بصيرت و آگاهى كامل خداوند براحوال بندگان ، مقتضى توكل و واگذارى كار ها به او است .

و أُفوّض أمرى إلى اللّه إنّ اللّه بصير بالعباد

برداشت ياد شده به اين خاطر است كه جمله {إنّ اللّه بصير بالعباد} در مقام تعليل براى جمله {اُفوّض أمرى . ..} است; يعنى، كار خود را به خدا وامى گذارم; چون او بر احوال بندگان آگاه است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 18 - 4

4 _ اعمال آدمى ، داراى وجوهى پيچيده و بازشناسى خلوص و ناخالصى آن ، نيازمند بصيرتى الهى است .

و اللّه بصير بما تعملون

به كار رفتن واژه {بصير} (شناخت عميق) در مورد اعمال، بيانگر اين نكته است كه عمل ظاهرى دارد و ژرفايى; كه خداوند با بصيرت مخصوص خويش، لايه هاى پنهان عمل را از پوسته ظاهرى آن متمايز مى سازد.

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 15 - 2

2 - بصير بودن خداوند به ويژگى هاى منكران معاد ، دليل لزوم محشور ساختن آنان و حسابرسى از آنها است .

ظنّ أن لن يحور . بلى إنّ ربّه كان به بصيرًا

آثار بصيرت رهبران جامعه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 7

7_ بصيرت امت ها در گرو بصيرت رهبران ايشان است .

على بصيرة أنا و من اتبعنى

نياوردن {على بصيرة} در {من اتبعنى} على رغم مقصود بودن آن ، اشاره به اين دارد كه بصيرت پيروان پيامبر (رهبر) در گرو بصيرت اوست.

آثار عقيده به بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 20 - 15

15 _ توجه و اعتقاد به بصيرت و بينا بودن خداوند ( به احوال بندگان ) ، برانگيزنده آدمى به صبر و شكيبايى

و جعلنا بعضكم لبعض فتنة أتصبرون و كان ربّك بصيرًا

جمله {و كان ربّك بصيراً} درصدد تحريك و تشويق مردم به صبر و شكيبايى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 13

13 - اعتقاد به بصيرت و آگاهى كامل خداوند بر احوال بندگان ، زمينه ساز پرهيز آدمى از گناه و حق ناپذيرى است .

إنّ اللّه بصير بالعباد

يادآورى بصيرت و آگاهى خداوند بر احوال بندگان، براى كسانى كه در گناه افراط كرده، حق را نمى پذيرند (أنّ المسرفين هم أصحاب النار)، مى تواند گوياى مطلب ياد شده باشد.

ادراك اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 7

7_ برخورداران از بصيرت الهى ، دلالت تورات بر حقانيت قرآن را ، به خوبى درمى يابند .

أفمن كان على بيّنة من ربه. ..ومن قبله كتب موسى

ارزش اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 14

14 _ نابرابرى ناآگاهان و آگاهان به محدوده قدرت و وظايف پيامبران، مانند نابرابرى كوران و بينايان

قل لا أقول لكم . .. إنى ملك ... قل هل يستوى الأعمى و البصير أفلاتتفكرون

در اينكه مراد از {أعمى} و {بصير} در آيه چيست، احتمالاتى وجود دارد; از آن جمله اينكه كسانى كه پس از بيان محدوده قدرت و وظايف پيامبران اين حقايق را دريافته و پذيرا مى شوند، {بصير} و آن كسانى كه جاهلانه سخنهاى واهى گفته و درخواستهاى نابجا دارند {أعمى} (كور) هستند.

ارزش بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 72 - 8

8- سرمستى و غفلت امرى بس زشت و مذموم ، و روشن بينى صفتى بس والا و ارزشمند براى انسانها

لعمرك إنهم لفى سكرتهم يعمهون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 19 - 2

2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى

و ما يستوى الأعمى و البصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 6

6 - { قدرت و توانايى } و { بصيرت و روشن بينى } ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى

انسان

إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 2

2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى

و ما يستوى الأعمى و البصير

ارزيابى اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 8

8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

{همزه} در {أفمن زيّن له. ..} استفهام انكارى و {من}، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام {فإنّ اللّه يضلّ من يشاء} _ جمله اى مقدر مانند {كمن ليس كذلك} يا {كمن هداه} مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟

ارزيابى فاقدان بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 8

8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

{همزه} در {أفمن زيّن له. ..} استفهام انكارى و {من}، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام {فإنّ اللّه يضلّ من يشاء} _ جمله اى مقدر مانند {كمن ليس كذلك} يا {كمن هداه} مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه

چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟

اعطاى بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 10،11

10 _ اعطاى بصيرت ويژه به تقواپيشگان و بخشش گناه آنان ، تفضلى از جانب خداست ، نه پاداش استحقاقى آنان .

يجعل لكم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظيم

11 _ خداوند ، مؤمنان تقواپيشه را علاوه بر اعطاى بصيرت و بخشش گناهان ، از موهبت هاى ديگر نيز بهره مند خواهد كرد .

يجعل لكم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظيم

برداشت ف___وق مبتنى بر اين احتمال است كه جمله {و ال__لّه . .. } مستانفه باشد نه بيانگر تعليل.

اقرار به بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 35 - 2

2 - موسى ( ع ) در عين ارائه پيشنهاد در باره امور رسالت خويش ، در محضر خداوند ، به آگاهى كامل او اعتراف كرد و تصميمات او را دقيق و صحيح دانست .

و أشركه فى أمرى . .. إنّك كنت بنا بصيرًا

اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 16،17

16 _ مؤمنان به پيامبر(ص)، بينا و راه يافته و تكذيب كنندگان او كور و گمراه هستند.

فمن ءامن . .. والذين كذبوا ... قل هل يستوى الأعمى و البصير

چون موضوع آيات اثبات رسالت پيامبر(ص) است، مى توان گفت مراد از {البصير} مؤمنان به آن حضرت و مراد از {الأعمى} تكذيب كنندگان آن حضرت هستند.

17 _ پيامبر(ص)، بينا و راه يافته، و مشركان، كور و گمراه هستند. *

فمن

ءامن . .. والذين كذبوا ... قل هل يستوى الأعمى و البصير

ظاهراً مراد از {البصير}، پيامبر(ص)، مراد از {الأعمى}، مشركان هستند. و چون موضوع آيه، ايمان به پيامبر است، گويا آيه در صدد بيان فلسفه لزوم ايمان به آن حضرت است. يعنى از آنجا كه پيامبر(ص) بصير است، ديگران بايد از او تبعيت كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 11

11_ پيامبر ( ص ) داراى بصيرتى الهى بر حقانيت قرآن و برخوردار از شاهدى ربانى بر الهى بودن آن و آگاه به حقايق تورات

أفمن كان على بيّنة من ربه . .. و من قبله كت_ب موسى

برخى از مفسران برآنند كه مصداق بارز و مورد نظر براى {من كان على بيّنة} پيامبر(ص) است. اين گروه جمله {فلاتك ...} را مؤيد اين نظر شمرده اند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 24 - 2

2_ حالت موحدان و مؤمنان به قرآن ، همانند انسان هاى بينا و شنواست .

مَثل الفريقين كالأعمى والأصمّ والبصير والسميع

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 13

13_ آنان كه ولايت خدا و ربوبيت او را بر هستى پذيرفته اند بينايند و كسانى كه براى غير خدا ولايت و تدبيرى در جهان معتقدند ، كوردلانند .

قل هل يستوى الأعمى والبصير أم هل تستوى الظلم_ت والنور

كلمات {أعمى} (كور)، {بصير} (بينا) و نيز {ظلمات} (تاريكيها) و {نور} (روشنى) محتمل است مثالها و نظيرهايى براى مشركان و موحدان باشد و محتمل است صفات و ويژگيهاى معبودهاى اهل شرك و

خداوند متعال باشد. برداشت فوق مبتنى بر احتمال نخست است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 19 - 6

6_ آنان كه الهى بودن قرآن و حقانيّت آن را پذيرفته اند ، عالم و بصيرند .

أفمن يعلم أنما أُنزل إليك من ربك الحق كمن هو أعمى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 38 - 2

2_ رسول اكرم ( ص ) و ساير پيامبران ، از ناحيه خداوند به رسالت برانگيخته شدند .

و لقد أرسلنا رسلاً من قبلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 9

9 - مؤمنان ، مردمى واقع بين ، خودشناس و بصير و كافران ، مردمى خود ناشناس و فاقد بصيرت

الذين كفروا لهم عذاب شديد و الذين ءامنوا. .. أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

برداشت ياد شده براساس اين احتمال است كه آيه شريفه تصوير كننده چهره مؤمنان و كافران باشد كه در آيه قبل از آنان سخن گفته شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 19 - 3

3 - كافران ، مردمى كوردل و تاريك بين و مؤمنان ، انسان هايى روشن ضمير و اهل بصيرت

و ما يستوى الأعمى و البصير

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، درصدد بيان تمثيل براى وضعيت مؤمنان و كافران است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 8

8 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله

{ أُولى الأيدى و الأبصار } يعنى أُولى القوّة فى العبادة و البصر فيها ;

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند {أُولى الأيدى و الأبصار} روايت شده كه مراد صاحبان قوت و بصيرت در عبادت هستند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 5

5 - مؤمنان نيك كردار ، گروهى روشن بين و اهل بصيرت و كافران بدكردار ، گروهى كوردل و غافل اند .

و ما يستوى الأعمى و البصير و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء

{الأعمى} و {البصير} تمثيلى براى مؤمنان نيك كردار و كافران بد كرداراست.

اهل بصيرت و آيات خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 46 - 7

7 - ساحران هماورد موسى ( ع ) ، فاقد روحيه تسليم ناپذيرى اشراف و درباريان فرعون و برخوردار از فطرت حق پذيرى

فألقى عصاه . .. قال للملإ حوله إنّ ه_ذا لس_حر عليم... فألقى موسى عصاه ... فأُلقى

با اين كه فرعون و نزديكان وى، نيز شاهد بلعيده شدن ابزار سحر ساحران توسط معجزه موسى بودند; اما تنها ساحران به سجده درافتادند و اين حكايت از مطلب ياد شده دارد.

اهل بصيرت و تنوع رنگ موجودات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 13 - 5

5- انسان هاى متوجه و بيدار ، از آفرينش موجودات زمينى و رنگارنگ بودن آنها ، به وحدانيت خداوند پى مى برند .

و ما ذرأ لكم . .. لأية لقوم يذّكّرون

چون متعلق {لأية} محذوف است، مى تواند {لتوحيده} در تقدير باشد; يعنى، نشانه اى براى

وحدانيت خداوند.

اهل بصيرت و تورات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 7

7_ برخورداران از بصيرت الهى ، دلالت تورات بر حقانيت قرآن را ، به خوبى درمى يابند .

أفمن كان على بيّنة من ربه. ..ومن قبله كتب موسى

اهل بصيرت و قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 1،3،12

1_ گروهى از انسانها ، برخوردار از بصيرت الهى و دليلى روشن بر حقانيت قرآن و الهى بودن آن

أفمن كان على بيّنة من ربه

{بينة} به معناى دليل روشن است و متعلق آن _ به دليل آيات قبل و نيز جمله هاى بعد نظير {إنه الحق من ربك} _ حقانيت و الهى بودن قرآن است. {مَن} در {أفمن كان} مبتدا و خبر آن شبه جمله اى همانند {كمن ليس كذلك} است. بنابراين {أفمن كان ...}; يعنى، پس آيا كسى كه از بصيرتى الهى برخوردار است و دليل روشنى بر حقانيت قرآن دارد، مانند كسى است كه چنين نيست؟

3_ بهره مندان از بصيرت الهى ، دلالت و گواهى قرآن را بر حقانيت قرآن ، درمى يابند و بدان واقف مى شوند .

أفمن كان على بيّنة من ربه و يتلوه شاهد منه

روشن است كه مساوى نبودن زمينه داران ايمان با فاقدان آن ، در ارتباط با شهادت قرآن (أفمن . .. يتلوه شاهد منه [كمن ليس كذلك]) مجرد وجود قرآن به عنوان شاهد نيست; بلكه درك و عدم درك آنان از گواهى قرآن ، موجب تمايز آن دو گروه است.

12_ آنان كه از بصيرت الهى برخوردارند ، به قرآن

ايمان مى آورند .

أفمن كان على بيّنة . .. أُول_ئك يؤمنون به

مراد از ضمير در {به} به دليل آيات گذشته (أم يقولون افتراه . ..) و نيز بخشهاى بعدى آيه ، قرآن است.

اهميت بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 13 - 18

18 _ امداد هاى الهى در بدر و پيروزى مسلمانان ، عبرتى بزرگ براى صاحبان بصيرت

قد كان . .. انّ فى ذلك لعبرة لاولى الابصار

از نكره آوردن {عبرة}، بزرگى آن استفاده مى شود. يعنى: عبرةً عظيمةً.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 23 - 5

5 _ هدايت پذيرى از كتاب آسمانى ، مبتنى بر آگاهى همه جانبه نسبت به آن است .

الم تر الى الذين اوتوا نصيباً من الكتاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 156 - 10

10 _ ضرورت هشيارى آدمى ، در پرهيز از گرايش هاى حسرت آفرين

لا تكونوا كالّذين كفروا . .. ليجعل اللّه ذلك حسرة فى قلوبهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 3

3 _ انسان هاى بى تقوا ، محروم از دستيابى به بصيرت ويژه الهى براى تمييز حق و باطل و شناخت حقايق

إن تتقوا اللّه يجعل لكم فرقانا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 8

8_ لزوم بهره مندى رهبران جامعه اسلامى و مبلغان دينى از بصيرت و بينايى و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها

قل ه_ذه

سبيلى أدعوا إلى الله على بصيرة أنا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 14

14 - بصيرت و آگاهى كامل شخص ، شرط واگذارى كار ها به او است .

و أُفوّض أمرى إلى اللّه إنّ اللّه بصير بالعباد

از اين كه مؤمن آل فرعون، كارهايش را به دليل بصير بودن خداوند به او واگذار كرد، مى توان برداشت يادشده را به دست آورد.

اهميت درخواست بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 17

17_ درخواست بصيرت از خداوند ، توجه به قرآن و حقايق مطرح شده در آن و مطالعه تورات ، راه هاى زدودن شك و شبهه درباره حقانيت قرآن است .

أفمن كان على بيّنة . .. فلاتك فى مرية منه

روشن است كه شك و شبهه، همانند علم و يقين كه از امور قلبى است، با امر و نهى قابل ايجاد و رفع نيست. بنابراين جمله {فلاتك فى مرية منه} (در حقانيت قرآن شك نداشته باش) ارشاد به فراهم آوردن زمينه هايى است كه مايه برطرف شدن شك مى شود و آنها همان حقايقى است كه در صدر آيه، بيان شده است.

ايمان اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 12

12_ آنان كه از بصيرت الهى برخوردارند ، به قرآن ايمان مى آورند .

أفمن كان على بيّنة . .. أُول_ئك يؤمنون به

مراد از ضمير در {به} به دليل آيات گذشته (أم يقولون افتراه . ..) و نيز بخشهاى بعدى آيه ، قرآن است.

ايمان به بصيرت

خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 35 - 1

1 - موسى ( ع ) با بيان آگاهى دقيق خداوند به خصوصيات او و خاندانش ، خود راپذيراى خواسته هاى خداوند و راضى به انتخاب هاى او خواند .

إنّك كنت بنا بصيرًا

مراد از {نا} موسى(ع) و اهل او از جمله هارون(ع) است، موسى(ع) پس از پيشنهاد وزارت براى هارون بيان مى دارد كه خداوندا! تو مرا و اعضاى خاندانم را خوب مى شناسى و ويژگى هاى برادرم هارون(ع) را نيز مى دانى، اين پيشنهاد من است، اما تصميم تو هر چه باشد، تصميمى آگاهانه و با بصيرت كامل است .

بصيرت ابراهيم(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 75 - 8

8 _ عن أبى جعفر(ع): {و كذلك نرى أبراهيم ملكوت السماوات و الأرض} قال: اعطى بصره من القوة ما نفذ السموات فرأى ما فيها و رأى العرش و ما فوقه و رأى ما فى الأرض و ما تحتها.

امام باقر(ع) درباره {و كذلك نرى . ..} فرمود: خداوند چنان قوتى به بينايى و بصيرت ابراهيم(ع) داد كه آسمانها و آنچه در آنها بود، مشاهده كرد و عرش و مافوق آن و زمين و آنچه را زير آن بود ديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 4

4 - ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( عليهم السلام ) ، انسان هاى برخوردار از { قدرت و توانايى } و { بصيرت و روشن بينى }

إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و

الأبص_ر

{أُولى الأيدى} (صاحبان دست ها) كنايه از قدرت و توانايى است.

بصيرت اخروى انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 14 - 1

1 - بصيرت و بينايى كامل انسان به خويشتن خويش در قيامت

إلى ربّك يومئذ المستقرّ . .. بل الإنس_ن على نفسه بصيرة

بصيرت اسحاق(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 4

4 - ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( عليهم السلام ) ، انسان هاى برخوردار از { قدرت و توانايى } و { بصيرت و روشن بينى }

إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر

{أُولى الأيدى} (صاحبان دست ها) كنايه از قدرت و توانايى است.

بصيرت انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 14 - 4

4 - انسان ، موجودى خودآگاه و بصير بر احوال خويش

بل الإنس_ن على نفسه بصيرة

بصيرت بندگان خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 73 - 3

3 _ حرف شنوى و بصيرت ، از اوصاف بندگان خالص خدا

لم يخرّوا عليها صمًّا و عميانًا

بصيرت بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 71 - 14

14 _ اصلاح بينش و بصيرت بنى اسرائيل پس از پذيرش توبه آنان

ثم تاب اللّه عليهم ثم عموا و صموا

كلمه {ثم} در جمله {ثم عموا و صموا} مى رساند كه بنى اسرائيل _ پس از شمول رحمت الهى بر آنان و توبه به درگاه خداوند _ بصيرت از دست رفته خويش

را بازيافتند، اگر چه در مرحله و زمان ديگر بصيرت خويش را از دست داده و به اعمال ناروا گرايش پيدا كردند.

بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 110 - 14

14 - خداوند ، آگاه به اعمال و رفتار نيك آدميان است .

إن اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 112 - 14

14_ خداوند ، اعمال انسان ها را مى بيند و به همه آنها آگاهى دارد .

إنه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 17

17_ خداوند ، حقيقتى بصير و پرفروغ است و معبود هاى اهل شرك كور و تاريكند .

قل هل يستوى الأعمى والبصير أم هل تستوى الظلم_ت والنور

برداشت فوق بر اين مبناست كه {أعمى} و {ظلمات} اوصاف معبودهاى اهل شرك و {بصير} و {نور} وصف خداوند باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 17 - 11

11- نابودى جوامع عصيانگر ، توسط خداوند ، عالمانه و بر اساس بصيرت است .

و كم أهلكنا . .. و كفى بربّك ... خبيرًا بصيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 26 - 11

11- خداوند نسبت به حقايق پنهان هستى ، تيزبين و بسيار شنوا است .

له غيب . .. أبصر به و أسمع

به قرينه {أبصربه}، پس از {أسمع} نيز {به} در تقدير است و هر دو، صيغه تعجب اند; يعنى، خداوند، چه بسيار بينا و شنوا است!

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 35 - 4،5

4 - خداوند ، به احوال بندگان خويش و شايستگى ها و نقاط ضعف آنها آگاه و بصير است .

إنّك كنت بنا بصيرًا

5 - دعا به درگاه خداوند و درخواست از او در عين آگاهى و بصيرت او بر حال بندگان ، مطلوب و پسنديده است .

و أشركه فى أمرى . .. إنّك كنت بنا بصيرًا

موسى(ع) در عين سخن از آگاهى خداوند بر احوال خود و هارون به درگاه او دعا كرده و خواسته هاى خود را مطرح كرده است. اين رويه موسى(ع) نشان آن است كه در عين آگاهى خداوند از همه چيز، دعا به درگاه او مطلوب و كارساز است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 61 - 4

4 - خدا ، فرياد مظلوم را مى شنود و ظالم را مى بيند .

و أنّ اللّه سميع بصير

متعلق {سميع} و {بصير} حذف شده و تقدير آن با توجه به آيه پيش چنين است: {و أنّ اللّه سميع دعاء من بغى عليه و بصير ببغى الباغى}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 76 - 3

3 - شنوايى ، بينايى ، دانايى و نيز در دست داشتن زمام همه امور ، نشانه هايى از نيرومندى ، عزّت و شكست ناپذيرى خداوند است .

إنّ اللّه لقوىّ عزيز . .. سميع بصير . يعلم ... و إلى اللّه ترجع الأُمور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 31 -

7

7 - خداوند ، به تمامى امور و احوال بندگانش ، آگاه و بينا است .

إنّ اللّه بعباده لخبير بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 45 - 10

10 - خداوند ، به امور بندگانش بصير و بينا است .

فإنّ اللّه كان بعباده بصيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 44 - 10

10 - خداوند ، به تمامى امور بندگانش بصيرت و آگاهى كامل دارد .

إنّ اللّه بصير بالعباد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 56 - 13

13 - شنوا و بينا بودن خداوند ، مقتضى پناه بردن بشر به او و استمداد از او ، در برابر بدى ها و دشمنى ها

فاستعذ باللّه إنّه هو السميع البصير

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه جمله {إن_ّه هو السميع البصير}، تعليل براى {فاستعذ} است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 27 - 11

11 - تقدير و تنظيم روزى انسان ها ، برخاسته از آگاهى و بصيرت كامل خداوند به احوال آنان است .

و لو بسط اللّه الرزق . .. إنّه بعباده خبير بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 18 - 2

2 _ خداوند ، داراى بصيرت و بينايى عميق نسبت به اعمال آدميان

و اللّه بصير بما تعملون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 4 - 13

13 - خداوند ، به تمامى اعمال مردمان بينا

است .

و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 2 - 7

7 - خداوند ، نسبت به تمامى رفتار هاى آدمى ، بينا است .

و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 19 - 6

6 - خداوند ، نسبت به هر چيزى آگاه و بينا است .

إنّه بكلّ شىء بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 15 - 9

9 - ربوبيت خداوند بر انسان ها ، مقتضى شناخت ذات و حالات آنان است .

إنّ ربّه كان به بصيرًا

بصيرت در رهبرى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 5

5 - توانايى بر اداره جامعه و داشتن بصيرت و روشن بينى ، از شرايط رهبران جامعه دينى

إبرهيم وإسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر

بصيرت در قضاوت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 20 - 7

7 - حق شنوى ، بصيرت و آگاهى همه جانبه از موضوع مورد داورى ، از شرايط داورى به حق

واللّه يقضى بالحقّ . .. إنّ اللّه هو السميع البصير

برخى از مفسران برآنند كه يادآورى سميع و بصيربودن خداوند در داورى، مى تواند اشاره به مطلب بالا باشد.

بصيرت رهبران جامعه اسلامى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 8

8_ لزوم بهره مندى رهبران جامعه اسلامى و مبلغان دينى از بصيرت و بينايى و داشتن حجت

روشن بر اتخاذ راه ها و روشها

قل ه_ذه سبيلى أدعوا إلى الله على بصيرة أنا

بصيرت صالحان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 5

5 - مؤمنان نيك كردار ، گروهى روشن بين و اهل بصيرت و كافران بدكردار ، گروهى كوردل و غافل اند .

و ما يستوى الأعمى و البصير و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء

{الأعمى} و {البصير} تمثيلى براى مؤمنان نيك كردار و كافران بد كرداراست.

بصيرت قوم ثمود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 13

13 - قوم عاد و ثمود ، قبل از گمراه شدن ، مردمى آگاه و بصير بودند .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم . .. و كانوا مستبصرين

بصيرت قوم عاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 13

13 - قوم عاد و ثمود ، قبل از گمراه شدن ، مردمى آگاه و بصير بودند .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم . .. و كانوا مستبصرين

بصيرت مبلغان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 8

8_ لزوم بهره مندى رهبران جامعه اسلامى و مبلغان دينى از بصيرت و بينايى و داشتن حجت روشن بر اتخاذ راه ها و روشها

قل ه_ذه سبيلى أدعوا إلى الله على بصيرة أنا

بصيرت متقين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 10

10 _ اعطاى بصيرت ويژه به تقواپيشگان و بخشش گناه آنان ، تفضلى از جانب

خداست ، نه پاداش استحقاقى آنان .

يجعل لكم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظيم

بصيرت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 17

17 _ پيامبر(ص)، بينا و راه يافته، و مشركان، كور و گمراه هستند. *

فمن ءامن . .. والذين كذبوا ... قل هل يستوى الأعمى و البصير

ظاهراً مراد از {البصير}، پيامبر(ص)، مراد از {الأعمى}، مشركان هستند. و چون موضوع آيه، ايمان به پيامبر است، گويا آيه در صدد بيان فلسفه لزوم ايمان به آن حضرت است. يعنى از آنجا كه پيامبر(ص) بصير است، ديگران بايد از او تبعيت كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 11

11_ پيامبر ( ص ) داراى بصيرتى الهى بر حقانيت قرآن و برخوردار از شاهدى ربانى بر الهى بودن آن و آگاه به حقايق تورات

أفمن كان على بيّنة من ربه . .. و من قبله كت_ب موسى

برخى از مفسران برآنند كه مصداق بارز و مورد نظر براى {من كان على بيّنة} پيامبر(ص) است. اين گروه جمله {فلاتك ...} را مؤيد اين نظر شمرده اند.

بصيرت موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 48 - 3

3- حضرت موسى و هارون ( ع ) ، از قدرت تشخيص حق و باطل در پرتو لطف خدا برخوردار بودند .

و لقد ءاتينا موسى و ه_رون الفرقان

با توجه به معناى لغوى {فرقان} (شىء جدا كننده و متمايز ساز ميان حق و باطل) برداشت ياد شده به دست مى آيد.

بصيرت مؤمنان

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 100 - 4

4 _ لزوم هُشيار بودن اهل ايمان ، در برابر توطئه ها و تلاش هاى اغواكننده دشمنان اسلام

يا ايها الذين امنوا ان تطيعوا فريقاً . .. يردّوكم بعد ايمانكم كافرين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 50 - 16

16 _ مؤمنان به پيامبر(ص)، بينا و راه يافته و تكذيب كنندگان او كور و گمراه هستند.

فمن ءامن . .. والذين كذبوا ... قل هل يستوى الأعمى و البصير

چون موضوع آيات اثبات رسالت پيامبر(ص) است، مى توان گفت مراد از {البصير} مؤمنان به آن حضرت و مراد از {الأعمى} تكذيب كنندگان آن حضرت هستند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 122 - 5،6،8

5 _ مؤمن با نور الهى مسير صحيح حركت را در جامعه و بين مردم درمى يابد.

و جعلنا له نورا يمشى به فى الناس

6 _ نور ايمان، روشنگر خطوط و افكار مختلف جامعه براى مؤمنان است.

و جعلنا له نورا يمشى به فى الناس

8 _ مؤمن در جامعه، عنصرى پوياست، نه بى تحرك و منزوى و فاقد تشخيص.

و جعلنا له نورا يمشى به فى الناس

بديهى است كه منظور از {مشى در ميان مردم} راه رفتن در كوچه و بازار نيست، بلكه مراد حضور فعال در جامعه و تشخيص جريانهاى حق و باطل است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 11

11 _ خداوند ، مؤمنان تقواپيشه را علاوه بر اعطاى بصيرت و بخشش گناهان ، از موهبت هاى

ديگر نيز بهره مند خواهد كرد .

يجعل لكم فرقانا . .. و اللّه ذوالفضل العظيم

برداشت ف___وق مبتنى بر اين احتمال است كه جمله {و ال__لّه . .. } مستانفه باشد نه بيانگر تعليل.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 9

9 - مؤمنان ، مردمى واقع بين ، خودشناس و بصير و كافران ، مردمى خود ناشناس و فاقد بصيرت

الذين كفروا لهم عذاب شديد و الذين ءامنوا. .. أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

برداشت ياد شده براساس اين احتمال است كه آيه شريفه تصوير كننده چهره مؤمنان و كافران باشد كه در آيه قبل از آنان سخن گفته شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 19 - 3

3 - كافران ، مردمى كوردل و تاريك بين و مؤمنان ، انسان هايى روشن ضمير و اهل بصيرت

و ما يستوى الأعمى و البصير

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، درصدد بيان تمثيل براى وضعيت مؤمنان و كافران است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 70 - 7

7 - مؤمنان ، انسان هاى زنده دل و برخوردار از حيات واقعى و معقول ، و كافران ( چونان مردگان ) محروم از آن

لينذر من كان حيًّا و يحقّ القول على الك_فرين

برداشت ياد شده از ارتباط ميان صدر و ذيل آيه شريفه; يعنى، به قرينه مقابله ميان انسان هاى زنده و كافران، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40

- 58 - 5

5 - مؤمنان نيك كردار ، گروهى روشن بين و اهل بصيرت و كافران بدكردار ، گروهى كوردل و غافل اند .

و ما يستوى الأعمى و البصير و الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت و لا المسىء

{الأعمى} و {البصير} تمثيلى براى مؤمنان نيك كردار و كافران بد كرداراست.

بصيرت مؤمنان به قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 19 - 6

6_ آنان كه الهى بودن قرآن و حقانيّت آن را پذيرفته اند ، عالم و بصيرند .

أفمن يعلم أنما أُنزل إليك من ربك الحق كمن هو أعمى

بصيرت ناپذيرى كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 27 - 9

9 - كافران ، از سوى خداوند ، به خاطر بصيرت نيافتن از مشاهده آيات گسترده الهى در زمين ، سرزنش شده اند .

أوَلم يروا أنّا نسوق . .. فنخرج ... تأكل منه... أفلايبصرون

بصيرت هارون(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 48 - 3

3- حضرت موسى و هارون ( ع ) ، از قدرت تشخيص حق و باطل در پرتو لطف خدا برخوردار بودند .

و لقد ءاتينا موسى و ه_رون الفرقان

با توجه به معناى لغوى {فرقان} (شىء جدا كننده و متمايز ساز ميان حق و باطل) برداشت ياد شده به دست مى آيد.

بصيرت يعقوب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 4

4 - ابراهيم ، اسحاق و يعقوب ( عليهم السلام ) ، انسان هاى برخوردار از { قدرت و

توانايى } و { بصيرت و روشن بينى }

إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر

{أُولى الأيدى} (صاحبان دست ها) كنايه از قدرت و توانايى است.

تشويق به بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 44 - 5

5 - تشويق خداوند به بصيرت ، روشن دلى و عبرت آموزى ، از تحولات طبيعت

يقلّب اللّه الّيل و النهار إنّ فى ذلك لعبرة لأُوْلى الأبص_ر

دعوت به بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 27 - 10

10 - دعوت خداوند به بصيرت و دقت نظر در تحولات طبيعى ، به منظور پى بردن به گرداننده و ايجادكننده آنها است .

أوَلم يروا أنّا نسوق الماء . .. فنخرج به زرعًا... أفلايبصرون

دلايل بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 26 - 12

12- مالكيت يگانه خداوند بر هستى ، دليل آگاهى ژرف او بر تمامى ديدنى ها و شنيدنى ها است .

له غيب السم_وت و الأرض أبصر به و أسمع

ذكر بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - حجرات - 49 - 18 - 6

6 _ توجّه به علم و بصيرت الهى ، بازدارنده انسان از بى صداقتى در عقيده و ناخالصى در عمل

يمنّون عليك أن أسلموا . .. إنّ اللّه يعلم غيب ... و اللّه بصير بما تعملون

تذكر به علم و بصيرت الهى، در پايان آياتى كه مدعيان ايمان را به سبب بى صداقتى ملامت كرده است، مى تواند پيامدار معناى ياد شده باشد.

زمينه بصيرت

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 71 - 14

14 _ اصلاح بينش و بصيرت بنى اسرائيل پس از پذيرش توبه آنان

ثم تاب اللّه عليهم ثم عموا و صموا

كلمه {ثم} در جمله {ثم عموا و صموا} مى رساند كه بنى اسرائيل _ پس از شمول رحمت الهى بر آنان و توبه به درگاه خداوند _ بصيرت از دست رفته خويش را بازيافتند، اگر چه در مرحله و زمان ديگر بصيرت خويش را از دست داده و به اعمال ناروا گرايش پيدا كردند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 37 - 22

22_ ايمان به خدا و آخرت و اعراض از كفر حاكم بر جامعه ، زمينه ساز پديد آمدن علم و بصيرتى ويژه در آدمى

ذلكما مما علمنى ربى إنى تركت ملّة قوم . .. هم ك_فرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - حج - 22 - 46 - 9

9 - بينايى واقعى آدمى در داشتن ضميرى آگاه و گوشى شنوا است .

فتكون لهم قلوب يعقلون بها أو أذان يسمعون بها . .. فى الصدور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 46 - 8

8 - آخرت انديشى و دنياگريزى ، موجب قدرت و توانايى و كمال بصيرت و روشن بينى است .

أُولى الأيدى و الأبص_ر . إنّا أخلصن_هم بخالصة ذكرى الدار

برداشت ياد شده بر اين اساس مبتنى است كه جمله {إنّا أخلصناهم. ..} تعليل براى اوصافى باشد كه براى پيامبران ذكر شده است (أُولى الأيدى و الأبصار).

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

18 - ذاريات - 51 - 22 - 2

2 - وجود روزى زمينيان در بلنداى آسمان ، از آيات الهى و مايه بينش

ءاي_ت للموقنين . .. أفلاتبصرون . و فى السّماء رزقكم

زمينه بصيرت امت ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 108 - 7

7_ بصيرت امت ها در گرو بصيرت رهبران ايشان است .

على بصيرة أنا و من اتبعنى

نياوردن {على بصيرة} در {من اتبعنى} على رغم مقصود بودن آن ، اشاره به اين دارد كه بصيرت پيروان پيامبر (رهبر) در گرو بصيرت اوست.

زمينه بصيرت بندگان خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 8 - 1

1_ مظاهر وجود و عظمت آفريدگار در آسمان و زمين ، مايه بصيرت و تذكّر بندگان روى آورده به خداوند

أفلم ينظروا إلى السماء . .. و الأرض مددن_ها ... تبصرة و ذكرى لكلّ عبد منيب

{منيب}، به معناى بازگشت كننده و روى آورنده به خدا است.

زمينه بصيرت حق طلبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 9 - 3

3_ قطره هاى بركت آفرين باران ، پيامدار بصيرت و بيدارى براى حق جويان

تبصرة و ذكرى لكلّ عبد منيب . و نزّلنا من السماء ماء مب_ركًا

از ارتباط اين آيه با آيه قبل، مطلب بالا قابل برداشت است.

زمينه بصيرت منيبان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 8 - 1

1_ مظاهر وجود و عظمت آفريدگار در آسمان و زمين ، مايه بصيرت و تذكّر بندگان روى آورده

به خداوند

أفلم ينظروا إلى السماء . .. و الأرض مددن_ها ... تبصرة و ذكرى لكلّ عبد منيب

{منيب}، به معناى بازگشت كننده و روى آورنده به خدا است.

سرنوشت اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 8

8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

{همزه} در {أفمن زيّن له. ..} استفهام انكارى و {من}، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام {فإنّ اللّه يضلّ من يشاء} _ جمله اى مقدر مانند {كمن ليس كذلك} يا {كمن هداه} مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 19 - 1

1 - انسان جاهل و كوردل با انسان عالم و روشن بين ، از نظر شخصيت و سرنوشت ، برابر و هم سنگ نيستند .

و ما يستوى الأعمى و البصير

واژه {أعمى} و {بصير} در آيه شريفه، كنايه از كوردلى و روشن بينى است.

سرنوشت فاقدان بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 8

8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

{همزه} در {أفمن زيّن له. ..} استفهام انكارى و {من}،

مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام {فإنّ اللّه يضلّ من يشاء} _ جمله اى مقدر مانند {كمن ليس كذلك} يا {كمن هداه} مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟

شخصيت اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 19 - 1

1 - انسان جاهل و كوردل با انسان عالم و روشن بين ، از نظر شخصيت و سرنوشت ، برابر و هم سنگ نيستند .

و ما يستوى الأعمى و البصير

واژه {أعمى} و {بصير} در آيه شريفه، كنايه از كوردلى و روشن بينى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 1

1 - انسان عالم و روشن بين با انسان جاهل و كوردل ، از نظر شخصيت و سرنوشت برابر و هم سان نيستند .

و ما يستوى الأعمى و البصير

شيطان و اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - عنكبوت - 29 - 38 - 15

15 - انسان هاى بصير و آگاه نيز در معرض اغواى شيطان اند .

و زيّن لهم الشيط_ن أعم_لهم . .. و كانوا مستبصرين

عبرت اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 2 - 22،23

22 - غلبه اراده خدا بر استحكامات بنى نضير ، درسى براى صاحبان فهم و بصيرت

مانعتهم حصونهم . .. فأتيهم اللّه من حيث لم يحتسبوا ... فاعتبرواي_أُولى الأبص_ر

23 - اهل بينش و بصيرت ، قادر به بهره

مندى از درس ها و پند هاى الهى در تاريخ

فاعتبروا ي_أُولى الأبص_ر

عوامل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 40 - 3،4،5

3 _ بيدارى و بروز فطرت خداجو و توحيدى انسان به هنگام رويارويى با عذاب الهى

قل أرءيتكم إن أتيكم عذاب اللّه

4 _ بيدارى فطرت توحيدى انسان به هنگام روبرو شدن با مرگ

قل أرءيتكم إن أتيكم عذاب اللّه أو أتيكم الساعة أغير اللّه تدعون

5 _ بيدارى فطرت توحيدى انسان در تنگناها و سختيها

قل أرءيتكم إن أتيكم عذاب اللّه . .. أغير اللّه تدعون

گر چه در آيه دو مورد عذاب و مرگ ذكر گرديده، ولى روشن است كه اينها نمونه هايى از شدايد و سختيهاست كه آدمى با آن روبرو مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 105 - 1

1 _ خداوند آيات خويش را به شكلهاى مختلف براى بصيرت دادن به انسانها ارائه مى كند.

قد جاءكم بصائر . .. كذلك نصرف الأيت و ليقولوا

{ليقولوا} عطف به محذوف است كه به قرينه آيه قبل، كه سخن از بصائر بود، مى تواند فعل {لتبصروا} و يا هر فعل ديگرى كه بيانگر اين معنى است باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 122 - 5

5 _ مؤمن با نور الهى مسير صحيح حركت را در جامعه و بين مردم درمى يابد.

و جعلنا له نورا يمشى به فى الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 2،4

2 _ رعايت تقوا و ترس از خداوند

، موجب بهره مند شدن از بصيرتى ويژه و خدادادى براى شناخت حق و باطل

يأيها الذين ءامنوا إن تتقوا اللّه يجعل لكم فرقانا

نكره آمدن كلمه {فرقانا} حكايت از آن دارد كه اين بصيرت خدادادى بصيرتى ويژه و غير از عقل و فطرت و مانند آن است كه خداوند به عموم انسانها عطا فرموده است.

4 _ تأثير عملكرد انسان در بينش او

إن تتقوا اللّه يجعل لكم فرقانا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 16

16_ پذيرش ولايت و ربوبيت غير خدا ، فرو رفتن در تاريكيهاست و پذيرش ولايت و ربوبيت خدا ، راهيابى به نور است .

قل من رب السموت . .. أم هل تستوى الظلم_ت والنور

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 102 - 5،7

5- نزول معجزات از جانب پروردگار هستى ، در جهت رشد و بصيرت يافتن آدميان است .

ما أنزل ه_ؤلاء إلاّ ربّ السموت و الأرض بصائر

7- بصيرت بخشى و بينش دهى معجزه ، ملاك تمايز آن از سحر و جادوگرى

إنى لأظنّك ي_موسى مسحورًا . قال لقد علمت ما أنزل ه_ؤلاء إلاّ ... بصائر

تأكيد موسى(ع) بر {بصائر} بودن معجزاتش در قبال اتهام سحر به معجزات او از سوى فرعون، مى تواند خود ردّى باشد بر اتهام فرعون با ارائه ملاك; يعنى، سحر هرگز بصيرت آفرين نيست در حالى كه معجزه، بصيرت آفرين است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 124 - 6

6 - هدايت هاى الهى و ياد كردن هميشگى خداوند ، مايه بصيرت و بينش در

زندگى است .

و من أعرض عن ذكرى . .. و نحشره يوم القي_مة أعمى

كور محشور شدن گمراهان، نتيجه كورى آنان از ديدن و دريافت هدايت در دنيا است. از اين عقوبت ويژه اين نتيجه را مى توان گرفت كه هدايت، مايه بصيرت در مسير زندگى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 20 - 1

1 - قرآن و دين ، مظهر بصيرت و بينش براى خلق

ه_ذا بصائر للناس

{ه_ذا} اشاره به قرآن و يا اشاره به دين است كه از {الأمر} در دو آيه قبل استفاده مى شود. اطلاق {بصائر} بر قرآن و دين _ از قبيل {زيد عدل} _ مبالغه را افاده مى كند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 10 - 2

2_ قامت بلند نخل و شكوفه هاى انبوه خرما ، پيامدار بصيرت و مايه تذكر خلق

تبصرة و ذكرى . .. و النخل باسق_ت لها طلع نضيد

عوامل بصيرت اخروى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 125 - 13

13 - پيروى از هدايت الهى ، مايه بصيرت و بينايى در قيامت است .

فمن اتبع هداى . .. و من أعرض ... لم حشرتنى أعمى

عوامل عبرت اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 44 - 2

2 - گردش و جابه جايى شب و روز و تحولات ناشى از آن ، درس عبرتى است براى صاحبان بصيرت و روشن دلى .

يقلّب اللّه الّيل و النهار إنّ فى ذلك لعبرة لأُوْلى الأبص_ر

عوامل

محروميت از بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 9 - 3

3 - لجاجت ، حق ناپذيرى و دورى از ايمان ، موجب محروميت از شناخت درست حقايق الهى و از دست دادن بصيرت و بينايى

فهم لايؤمنون . .. فأغشين_هم فهم لايبصرون

فاقدان بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 9

9 - مؤمنان ، مردمى واقع بين ، خودشناس و بصير و كافران ، مردمى خود ناشناس و فاقد بصيرت

الذين كفروا لهم عذاب شديد و الذين ءامنوا. .. أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

برداشت ياد شده براساس اين احتمال است كه آيه شريفه تصوير كننده چهره مؤمنان و كافران باشد كه در آيه قبل از آنان سخن گفته شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 9 - 2،4

2 - مشركان و كافرانِ لجوج و حق ناپذير ، محروم از شناخت صحيح حقايق الهى و فاقد بصيرت و بينايى

فأغشين_هم فهم لايبصرون

{إغشاء} (مصدر {أغشينا}) به معناى قرار دادن پرده بر چيزى است كه آن را بپوشاند. در جمله {فأغشيناهم} نيز مضافى در تقدير است; يعنى، {فأغشينا أبصارهم}.

4 - { عن أبى جعفر ( ع ) فى قوله { و جعلنا من بين أيديهم سدّاً و من خلفهم سدّاً فأغشيناهم } يقول : فأعميناهم { فهم لايبصرون } الهدى . . . ;

از امام باقر(ع) درباره قول خدا {. ..فأغشيناهم} روايت شده: كه خدا مى فرمايد: آنان را كور كرديم، پس نور هدايت را نمى بينند...}.

فضايل اهل بصيرت

جلد - نام

سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 16 - 14

14_ هرگز موحدان بصير با مشركان كوردل برابر نيستند .

قل هل يستوى الأعمى والبصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 8 - 8

8 - انسان واقع بين ، خودشناس و بصير ، با انسان فاقد بصيرت و واقع نگرى ، از نظر سرنوشت و ارزشيابى برابر نيست .

أفمن زيّن له سوء عمله فرءاه حسنًا

{همزه} در {أفمن زيّن له. ..} استفهام انكارى و {من}، مبتدا است و خبر آن _ به قرينه مقام {فإنّ اللّه يضلّ من يشاء} _ جمله اى مقدر مانند {كمن ليس كذلك} يا {كمن هداه} مى باشد; يعنى، آيا كسى كه اعمالش براى وى زينت داده شود، مانند كسى است كه چنين نيست و راه هدايت را پيموده است؟

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 2 - 23

23 - اهل بينش و بصيرت ، قادر به بهره مندى از درس ها و پند هاى الهى در تاريخ

فاعتبروا ي_أُولى الأبص_ر

فضيلت بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 2

2 - علم و روشن بينى ، از فضايل و ارزش هاى انسانى و الهى

و ما يستوى الأعمى و البصير

كثرت محرومان از بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 22

22_ بيشتر مردم از بصيرتى كه آنان را به حقانيت قرآن رهنمون شود ، محرومند .

أفمن كان على بيّنة من ربه . .. و ل_كنّ

أكثر الناس لايؤمنون

كمى اهل بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 58 - 6

6 - هوشيارى و پندآموزى مردم ستيزه جو و كافر ، از مواعظ و آيات الهى ، بسيار اندك است .

إنّ الذين يج_دلون فى ءاي_ت اللّه . .. و ما يستوى الأعمى والبصير ... قليلاً ما تت

گمراهى محرومان از بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 43 - 3

3 _ هيچ كس حتى پيامبران بر هدايت كردن مردمى كه بصيرت دل را از دست داده اند ، توانايى ندارد .

أفأنت تهدى العمى و لو كانوا لا يبصرون

لجاجت مكذبان بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - انشقاق - 84 - 20 - 3

3 - گروهى از مردم با وجود هشدار هاى قرآن ، همچنان بر بى ايمانى خود باقى اند و ربوبيت و بصيرت الهى را انكار كرده و معاد و حسابرسى اعمال را نمى پذيرند .

إنّ ربّه كان به بصيرًا . .. فما لهم لايؤمنون

متعلق {لايؤمنون}، ممكن است معارفى باشد كه در آيات پيشين بيان شد; از قبيل: ربوبيت و بصيرت الهى، نامه هاى اعمال، محاسبه و . .. .

محرومان از بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 43 - 2

2 _ مردمى كه از نزديك ، اعمال و رفتار پيامبر ( ص ) را نظاره كرده و از او تبعيت نمى كردند ، همانند آن نابينايى اند كه از نعمت بصيرت دل نيز محروم است .

و منهم من

ينظر إليك أفأنت تهدى العمى و لو كانوا لا يبصرون

محروميت از بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - انفال - 8 - 29 - 3

3 _ انسان هاى بى تقوا ، محروم از دستيابى به بصيرت ويژه الهى براى تمييز حق و باطل و شناخت حقايق

إن تتقوا اللّه يجعل لكم فرقانا

منشأ بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 104 - 2

2 _ ارائه آگاهى به انسان، پرتوى از ربوبيت و لطف الهى است.

قد جاءكم بصائر من ربكم

تكرار ضمير {كم} و اضافه رب به آن بيانگر لطف خداوند به بندگانش است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 17 - 4

4_ بصيرت و روشن ضميرى انسان ، پرتوى از ربوبيت خداوند است .

أفمن كان على بيّنة من ربه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 125 - 7

7 - اعطاى بصيرت و بينايى و سلب آن ، از جلوه هاى ربوبيت خداوند است .

قال ربّ لم حشرتنى أعمى

موارد بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 104 - 10

10 _ ايمان به آيات الهى بينايى و كفر به آن كورى است.

قد جاءكم بصائر من ربكم فمن أبصر فلنفسه و من عمى فعليها

موانع بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 14 - 1

1 _ توجه و علاقه به ماديّات ، زمينه محروميّت از پندگيرى و بينش صحيح

انّ فى ذلك لعبرة لاولى

الابصار. زيّن للنّاس حبّ الشّهوات

برداشت فوق از ارتباط آيه مورد بحث با آيه قبل استفاده شده است; گويا {زيّن} بيان مى كند كه چرا همه انسانها اهل بصيرت نيستند.

موانع بصيرت دينى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 71 - 8

8 _ پندار مصونيت از امتحان و عذاب الهى ، از ميان برنده حق شنوى و بصيرت دينى بنى اسرائيل

فعموا و صموا

نشانه هاى بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 64 - 14

14 _ تصديق پيامبران و رسالت هاى آنان ، نشانه بصيرت و انديشه صحيح است .

كذبوا بايتنا إنهم كانوا قوماً عمين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - نمل - 27 - 81 - 3

3 - حق گرايى و حق يابى ، نشان بينايى حقيقى در بينش الهى

و ما أنت به_دى العمى عن ضل_لتهم

خداوند، به كسانى كه چشم ظاهر دارند; ولى فاقد زمينه شناخت حق و گرايش به آن هستند، عنوان {نابينا} داده است و اين بدان معنا است كه بينايى در اين بينش، به چشم ظاهر نيست; بلكه به حق يابى و حق گرايى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 17 - 6

6 - يكتاپرستى و پيروى از دعوت پيامبران ، نشانه هدايت و بينايى است .

فهدين_هم فاستحبّوا العمى على الهدى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 20 - 9

9 - تسليم نشدن در برابر القائات هواپرستان ، لازمه بصيرت دينى است .

و لاتتّبع أهواء

الذين . .. ه_ذا بصائر للناس

نشانه هاى بصيرت خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 3 - 10

10 - اخبار خداوند از عمل پنهانى { حاطب ابن ابى بلتعه } نمودى از بصيرت او بر اعمال خلق

تسرّون إليهم بالمودّة . .. و اللّه بما تعملون بصير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 19 - 7

7 - پرواز پرندگان بر فراز انسان ها ، جلوه آگاهى و بينايى مطلق خداوند

أولم يروا إلى الطير . ..إنّه بكلّ شىء بصير

نعمت بصيرت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 45 - 6

6 - { قدرت و توانايى } و { بصيرت و روشن بينى } ، از ارزش ها و نعمت هاى الهى براى انسان

إبرهيم و إسح_ق و يعقوب أُولى الأيدى و الأبص_ر

قول اللّه . . . { و المؤتفكة أهوى } قال : هم أهل البصرة هى المؤتفكة . . . ;

ابى بصير از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند . .. {و المؤتفكة أهوى} روايت نموده كه مراد، اهل بصره هستند. آن جا شهر زيرورو شده است...}.

كه فعل {بُعْثِرَ}، مركّب از فعل هاى {بُعِثَ} و {اُثيرَ} باشد; زيرا معناى هر دو را دارد. مصداق بارز {ما فى القبور} _ به قرينه ضمير جمع عاقل در جمله {إنّ ربّهم ...} (در آيات بعد) _ انسان ها هستند.

ترسناكى بعث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عاديات - 100 - 9 - 3

3 - لحظه خروج مردگان از قبر ها در قيامت ، وحشت انگيز و توجّه به آن ، بازدارنده انسان از كفران نعمت ، بخلورزى و دلبستگى شديد به ثروت است .

لكنود . .. أفلايعلم إذا بعثر ما فى القبور

تقدير بعث انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 5 - 2

2 - روز قيامت و ويژگى هاى آن و وقوع حشر انسان ها در آن ، از پيش تعيين شده است .

مبعوثون . ليوم عظيم

{لام} در {ليوم}، لام توقيف است و معنايى نظير {عند} دارد.

حتميت بعث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 17 - 11

11- معاد و خروج مردگان از خاك ، وعده حق و تخلف ناپذير الهى

أتعداننى أن أُخرج . .. إنّ وعد اللّه حقّ

حتميت بعث انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 7 - 3

3 - برانگيخته شدن انسان ها در قيامت ، امرى قطعى است .

قل بلى و ربّى لتبعثنّ

سرعت بعث كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 43 - 1

1 - كافران حق ستيز در

قيامت ، از گور هاى خود با سرعت بيرون آمده ، به نقطه اى مشخص خواهند رفت .

يوم يخرجون من الأجداث سراعًا كأنّهم إلى نصب يوفضون

{أجداث} (جمع {جدث}) به معناى قبرها است.

سرعت در بعث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 43 - 3

3 - خروج انسان ها از گور ها و زنده شدن آنان ، براى محاكمه با سرعت انجام مى پذيرد .

يوم يخرجون من الأجداث سراعًا كأنّهم إلى نصب يوفضون

سهولت بعث اخروى انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 7 - 7

7 - برانگيختن انسان ها و حسابرسى از آنان در قيامت ، كارى سهل و آسان براى خداوند

لتبعثنّ ثمّ لتنبّؤنّ بما عملتم و ذلك على اللّه يسير

فلسفه بعث انسان ها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - مطففين - 83 - 5 - 3

3 - احضار انسان ها در صحنه قيامت ، از اهداف محشور ساختن آنان است . *

مبعوثون . ليوم عظيم

لام در {ليوم} ممكن است بر تعليل دلالت كند; يعنى، حشر انسان ها به جهت روز قيامت و حضور در صحنه هاى آن است.

نشانه هاى بعث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 42 - 4

4 - فرياد آسمانى در آستانه رستاخيز ، داراى نقش در خروج آدميان از خاك *

يسمعون الصيحة . .. ذلك يوم الخروج

بنابراين كه تقدم لفظى {صيحه} بر {خروج}، بيانگر تأثير صيحه در سر برآوردن آدميان از خاك باشد، برداشت بالا استفاده مى شود.

ويژگيهاى بعث

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - ق - 50 - 42 - 5

5 - خروج جسم انسان ها از زمين در قيامت

ذلك يوم الخروج . .. يوم تشقّق الأرض عنهم

ويژگيهاى بعث انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 4 - 4

4 - برانگيخته شدن انسان ها در قيامت ، در قالب جسمى همانند جسم دنيايى آنان

ق_درين على أن نسوّى بنانه

تصريح به درست كردن انگشتان، مى تواند اشاره به حقيقت ياد شده باشد.

ويژگيهاى بعث كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - معارج - 70 - 43 - 1

1 - كافران حق ستيز در قيامت ، از گور هاى خود با سرعت بيرون آمده ، به نقطه اى مشخص خواهند رفت .

يوم يخرجون من الأجداث سراعًا كأنّهم إلى نصب يوفضون

{أجداث} (جمع {جدث}) به معناى قبرها است.

11

11- بعثت انبيا ، دليلى روشن بر دروغ بودن ادعاى مشركان بر اينكه هدايت و گمراهى جبرى است .

قال الذين أشركوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شىء . .. و لقد بعثنا فى كلّ أُم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 43 - 8

8- مبعوث شدن انبيا از سوى خداوند ، دليل بطلان عقيده مشركان ، در جبرى انگاشتن اعتقاداتشان

و قال الذين أشركوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شىء . .. و ما أرسلنا من قبلك

احتمال دارد كه آيه در صدد جواب گويى به مشركان باشد كه مى پنداشتند مشيت خداوند آنان را به شرك عبادى وا داشته است (لو شاء الله ما عبدنامن دونه) كه خداوند به آنان پاسخ مى دهد: سنت خداوند در هدايت مردم برانگيختن انسانهايى جهت هدايتگرى است و جبرى در كار نيست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 113 - 5

5- عذاب و كيفر امت ها ، پس از اتمام حجت الهى بر آنان با فرستادن انبيا بود .

لقد جاءهم رسول منهم فكذّبوه فأخذهم العذاب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 47 - 8

8 - بعثت پيامبران ، نمود ربوبيت خدا

فيقولوا ربّنا لولا أرسلت إلينا رسولاً

آثار بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 115 - 7

7 _ اتمام دين، با بعثت پيامبر(ص) جلوه اى از ربوبيت خداوند است.

و تمت كلمت ربك صدقا و عدلا

جلد - نام سوره - سوره -

آيه - فيش

9 - حجر - 15 - 17 - 6

6- { عن موسى بن جعفر ( ع ) : . . . ان الجنّ كانوا يسترقون السمع قبل مبعثه فمنعت فى أوان رسالته بالرجوم . . . ;

از امام موسى بن جعفر روايت شده است: جنيان قبل از بعثت رسول خدا(ص) استراق سمع مى كردند (اخبار آسمانها را گوش مى دادند) و در اوايل رسالت آن حضرت، به وسيله پرتاب سنگهاى ستارگان، از آن ممنوع شدند}.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 29 - 1

1 - بعثت پيامبراكرم ( ص ) و ظهور امت جديد و بالنده اسلام ، خط بطلانى بر پندار باطل اهل كتاب بود .

يأيها الذين ءامنوا . .. ءامنوا برسوله ... لئلاّيعلم أهل الكت_ب ألاّيقدرون على شى

كلمه {لا} در {لئلاّيعلم} زايد است; يعنى، تا اهل كتاب بدانند كه هيچ بخشى از فضل خداوند در حوزه اختيار آنان قرار ندارد.

آثار بعثت موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 49 - 2

2 - خداوند با بعثت موسى ( ع ) ، بنى اسرائيل را از سيطره فرعونيان و شكنجه هاى سهمگين آنها ر ها ساخت .

و إذ نجينكم من ءال فرعون يسومونكم سوءالعذاب

در جمله {أنعمت عليكم} و {أنى فضلتكم} نعمت دادن و برترى بخشيدن به خداوند نسبت داده شده; ولى در جمله {نجيناكم} (ما شما را نجات داديم) نجات بخشى به ضمير {نا} (ما) نسبت داده شده است. از اين مقابله مى توان فهميد كه خداوند در نجات بخشى، نظر به سببهايى نيز دارد كه

به قرينه آيات بعد مى توان گفت: آن سبب بعثت حضرت موسى (ع) بوده است.

آگاهى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 45 - 16

16- مردم عصر بعثت از كيفر هلاكت بار الهى نسبت به اقوام ستمگر پيشين آگاه بودند .

الذين ظلموا أنفسهم و تبيّن لكم كيف فعلنا بهم و ضربنا لكم الأمثال

اصحاب يمين بعد از بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 40 - 1

1 - اصحاب اليمين ، متشكل از دسته اى از مردمان جوامع پس از بعثت

و ثلّة من الأخرين

اصرار بر كفر كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 15 - 2

2 - خداوند ، با بيان پافشارى كافران عصر بعثت بر كفر و انكار معاد ، انتظار ايمان آوردن آنان را بى فايده خواند و توطئه گرى آنها را به پيامبر ( ص ) گوشزد كرد .

إنّهم يكيدون كيدًا

افتراهاى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 88 - 12

12- اعتقاد برخى از مردم عصر پيامبر ( ص ) به عدم وحيانيت قرآن و ساختگى بودن آن

قل لئن اجتمعت الإنس و الجنّ . .. لايأتون بمثله

از اينكه قرآن با قاطعيت تمام اعلام تحدى مى كند، مى توان آن را پاسخ اين شبهه كه {قرآن وحى نيست} تلقى كرد.

افراط مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 5 - 1

1

- افراط و زياده روى مردم عصر بعثت در مخالفت با پيامبر ( ص ) ، مانع لطف خدا در فرستادن وحى نبود .

أفنضرب عنكم الذكر صفحًا أن كنتم قومًا مسرفين

با توجه به مقام آيه _ كه مسأله وحى را مطرح مى كند _ مراد از {اسراف}، افراط و زياده روى در مخالفت با وحى خواهد بود.

افسانه هاى مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 5 - 3

3 _ در عصر نزول قرآن ، داستان ها و افسانه هاى گوناگون مكتوب وجود داشت .

و قالوا أس_طيرالأوّلين اكتتبها

امتحان با بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 30 - 8

8 - استمرار آزمايش الهى با بعثت پيامبران ، پس از نوح

إنّ فى ذلك لأي_ت و إن كنّا لمبتلين

عبارت {و إن كنّا لمبتلين}، بيان اجمالى سرگذشت اقوام پس از حضرت نوح(ع) است و فرازهاى بعد، بيان تفصيلى آن مى باشد.

انتظار بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 2 - 6

6 - اهل كتاب و مشركان مكه و مدينه ، خود را منتظر فرستاده ويژه خداوند مى دانستند و ترك مرام خويش را به آن مشروط ساخته بودند .

لم يكن . .. منفكّين حتّى تأتيهم البيّنة . رسول من اللّه

برداشت ياد شده، ناظر به احتمال اراده {منفكّين عن الكفر} است كه در برداشت هاى آيه پيشين توضيح داده شد.

اهل كتاب مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 45 -

4

4 - موقعيت ممتاز و برجسته اهل كتاب در جامعه عرب عصر بعثت

و سئل من أرسلنا من قبلك من رسلنا

حَكَم قرار دادن اهل كتاب درباره شرك و توحيد، نشانى از موقعيت برجسته آنان دارد.

اهميت بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 36 - 12

12- گستره همه مناطق زمين _ كه جوامع انسانى در آن جا ها وجود داشته _ شاهد اعزام پيامبران خدا به سوى خود .

و لقد بعثنا فى كلّ أُمّة رسولاً . .. فسيروا فى الأرض فانظروا

{فا} در {فسيروا} تفريع است. دعوت از مردم براى جهانگردى، پس از بيان بعثت انبيا در ميان هر امتى، به اين معناست كه: گستره زمين شاهد وضعيت و عاقبت كسانى است كه انبياى الهى را تكذيب كردند. در نتيجه مى توان آثار آنان را پيدا كرد و مورد مطالعه قرار داد.

اهميت بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 151 - 5

5 - نعمت هاى داده شده به انسان ها از ناحيه خدا بدون بعثت پيامبر ( ص ) ، نعمتى كامل نبود .

و لأتم نعمتى عليكم و لعلكم تهتدون. كما أرسلنا فيكم رسولا

برداشت فوق با توجه به توضيح برداشت قبل، به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 6

6 - رسالت پيامبر ( ص ) و تغيير قبله ، دو نعمتى شايسته و بايسته شكرگزارى به درگاه خدا

فولوا وجوهكم شطره . .. كما أرسلنا فيكم رسولا ... واشكروا لى

شكر، در برابر نعمت است و مصداق

مورد نظر براى نعمت - به قرينه آيات قبل - نعمت رسالت و تغيير قبله مى باشد.

بت پرستى در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 71 - 9

9 _ رواج شرك و بت پرستى در بين مردم جزيرة العرب مقارن ظهور اسلام

قل أندعوا من دون الله ما لا ينفعنا و لا يضرنا

بت پرستى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 42 - 4

4 _ مشركان ، به هنگام طلوع خورشيد اسلام ، به معبود هاى متعددى اعتقاد داشتند .

ليضلّنا عن ءالهتنا

{إل_ه} مفرد {آلهة} به معناى معبود است و جمع آمدن آن حاكى است كه مشركان به چند معبود اعتقاد داشتند.

بشارت بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 101 - 4،6

4 - تورات در بردارنده بشارت به بعثت محمد ( ص )

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

جمله {نبذ فريق} جواب شرط (لما جاءهم) است. ترتب دور افكندن تورات بر آمدن پيامبر(ص) اشاره به اين حقيقت دارد كه: اين كتاب، بشارت به آمدن پيامبر(ص) داشته و ويژگيهاى آن حضرت را بر شمرده است.

6 - عالمان اهل كتاب ، پس از بعثت پيامبر ( ص ) بشارت هاى تورات را درباره پيامبر موعود نديده انگاشته و بدان ها اعتنايى نكردند .

و لما جاءهم رسول . .. نبذ فريق من الذين أوتوا الكتب كتب اللّه وراء ظهورهم

به نظر مى رسد مراد از {فريق} در جمله فوق،

عالمان يهود باشد; زيرا آنان متصدى بيان معارف و احكام تورات بودند. جمله {كأنهم لايعلمون} (گويا ]بدانها [عالم نبودند) مؤيد اين معناست.

بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 90 - 10

10 - خداوند ، بر اساس مشيت خويش ، پيامبران را به پيامبرى بر مى گزيند و انتخاب مى كند .

أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 129 - 11

11 - بعثت پيامبران ، پرتوى از عزت و حكمت خداوند است .

ربنا وابعث فيهم رسولا . .. إنك أنت العزيز الحكيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 213 - 7،8،11،27

7 _ بعثت پيامبران از سوى خداوند ، به دنبال بروز اختلاف در جامعه نخستين

كان الناس امة واحدة فبعث اللّه النبيّن . .. ليحكم ... فيما اختلفوا فيه

جمله {ليحكم . .. } بيان مى كند كه انبيا به هنگام بروز اختلاف در جوامع ابتدايى مبعوث شدند; نه قبل از آن. بنابراين جمله {فاختلفوا} پس از {كان الناس ... } مقدّر است.

8 _ بعثت پيامبران ، نقطه عطفى در تاريخ زندگى انسان هاى نخستين

كان الناس امة واحدة فبعث اللّه النبيّن مبشّرين

11 _ جامعه بشرى ، نيازمند بعثت پيامبران براى حل اختلافات ( هدايت جامعه )

فبعث اللّه النبيّن . .. ليحكم بين الناس فيما اخلتفوا فيه

27 _ پيدايش اختلافات جديد ( اختلافات دينى ) در جوامع ، پس از بعثت انبيا و حل اختلافات اوّليه

ليحكم . .. و ما اختلف فيه الا الذين

اوتوه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 164 - 2،4

2 _ بهره جستن از نعمت بزرگ بعثت انبيا ، در گرو ايمان به آنهاست .

لقد منّ اللّه على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا

بعثت رسول اكرم (ص) نعمتى بزرگ براى همه انسانهاست ; بنابراين ذكر خصوص مؤمنان بدان جهت است كه بهره گيرى از آن نعمت بزرگ، مشروط به ايمان به اوست.

4 _ پيامبران ، برانگيختگان الهى در ميان انسان ها و از جنس ايشان

اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم

كلمه {من} مى تواند براى تبعيض باشد، در اين صورت {رسولا من انفسهم} به اين معناست كه پيامبر (ص)، فردى از افراد بشر و از جنس ايشان است ; نه فردى از ملائكه و يا جنس و نوعى ديگر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 8

8 _ بعثت رسولان متعدّد براى بنى اسرائيل ، همراه دلايل روشن ( معجزات و براهين )

قد جاءكم رسل من قبلى بالبيّنات

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 54 - 5

5 _ بعثت انبيا و رهبران الهى ، ناشى از فضل خداوند است .

ام يحسدون النّاس على ما اتيهم اللّه من فضله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 163 - 3

3 _ خداوند ، پيامبران بسيارى را پس از نوح ( ع ) مبعوث كرد و بدان ها وحى فرستاد .

كما أوحينا إلى نوح و النبين من بعده

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

4 - مائده - 5 - 19 - 10،14

10 _ بعثت پيامبران ، اتمام حجت خداوند بر مردم

ان تقولوا ما جاءنا من بشير و لانذير

اگر چه خطاب آيه متوجه اهل كتاب است، ولى قطعاً در اتمام حجت به سبب پيامبر(ص) بين اهل كتاب و ساير مردم تفاوتى نيست.

14 _ بعثت پيامبران الهى ، پرتويى از قدرت مطلقه خداوند

قد جاءكم . .. و اللّه على كل شىء قدير

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 20 - 5،6

5 _ بعثت پيامبرانى در ميان بنى اسرائيل ، از نعمت هاى بزرگ خداوند براى آنان

اذكروا نعمة اللّه عليكم اذ جعل فيكم انبياء

6 _ بعثت پيامبران در ميان امت ها ، نعمتى بزرگ براى آنان

اذكروا نعمة اللّه عليكم اذ جعل فيكم انبياء

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 94 - 2

2 _ خداوند در پى ارسال هر يك از پيامبران در شهر ها و آبادانى ها ، كفرپيشگان را به سختى تنگدستى و رنج و اندوه گرفتار ساخت .

و ما أرسلنا فى قرية من نبى إلا أخذنا أهلها بالبأساء و الضراء

با توجه به دو آيه بعد (و لو أن أهل القرى . .. ) معلوم مى شود گرفتار ساختن امتهاى گذشته به بلاها و سختيها در صورتى بوده كه آنان با تبليغ و ارشاد پيامبران خويش ايمان نمى آوردند و همچنان بر كفرورزى پافشارى داشتند. در اين مرحله آنها را گرفتار مى ساخت تا شايد متنبّه شوند. بنابراين جمله {أخذنا أهلها ... } مقيد مى شود به {إذا لم يؤمنوا و لم يتقوا}

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 13 - 4

4 _ تاريخ بشر ، شاهد بعثت پيامبران در پى گسترش ظلم و بى عدالتى

لما ظلموا و جاءتهم رسلهم بالبينت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 47 - 8

8 _ بعثت پيامبران ، اتمام حجت خداوند بر مردم است .

فإذا جاء رسولهم قضى بينهم بالقسط

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 9 - 11

11- رسولان الهى با دلايل و براهين روشن در ميان اقوام مختلف و از جمله قوم نوح ، عاد و ثمود ، مبعوث شدند .

جاءتهم رسلهم بالبيّن_ت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 63 - 1

1- سوگند خداوند به خويش ، مبنى بر ارسال پيامبرانى به سوى امت هاى مختلف ، پيش از ظهور اسلام

تالله لقد أرسلنا إلى أُمم من قبلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 47 - 15

15 - فرستادن رسولان الهى همراه با معجزات ، پرتويى از ربوبيت خداوند است .

إنّا رسولا ربّك . .. ب__َاية من ربّك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 32 - 2

2 - سنت الهى ، بر فرستادن رسولانى از جنس بشر و برخاسته از ميان همان مردم بود .

فأرسلنا فيهم رسولاً منهم

بلكه فردى بود برخاسته از ميان همان مردم، تربيت شده در ميان ايشان و شناخته شده براى همه آنان بود. هم چنين قيد {منهم} بيانگر اين معنا

است كه آن پيامبر، از جنس خود مردم بود، نه از غير بشر.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 44 - 1

1 - تاريخ ، شاهد بعثت پياپى پيامبران ، پس از نابودى قوم ثمود

ثمّ أنشأنا من بعدهم قرونًا ءاخرين . .. ثمّ أرسلنا رسلنا تترا

{تترا} به معناى پياپى آمدن است. گفتنى است كه {تترا} در اين آيه، مصدر به معناى فاعل است كه در محل نصب و حال است براى {أرسلنا} مى باشد. بنابراين تقدير آن چنين است: {ثمّ أرسلنا جائين واحداً بعد واحد} (پس فرستادگان خود را يكى پس از ديگرى، روانه كرديم).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 45 - 9

9 - فرستاده شدن پيامبر از سوى خدا به سوى مردم ، داراى پيشينه اى بلند در تاريخ بشر

و ل_كنّا كنّا مرسلين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 59 - 1،5

1 - اقدام خداوند به برانگيختن پيامبر در ميان اقوام پيشين ، قبل از نابود ساختن آنان

و ما كان ربّك مهلك القرى حتّى يبعث فى أُمّها رسولاً

5 - گزينش شهر هاى بزرگ و مركزى از سوى خداوند براى بعثت فرستادگان خود

حتّى يبعث فى أُمّها رسولاً

{أُمّ القرى} به شهرى گفته مى شود كه نسبت به شهرهاى ديگر حالت مركزيت داشته باشد و مردم آن شهرها براى رفع نيازمندى هاى خود و. .. به آن جا مراجعه كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 47 - 4

4 - قبل از پيامبر اسلام

، پيامبران ديگرى از سوى خداوند ، برانگيخته شده اند .

و لقد أرسلنا من قبلك رسلاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 3 - 5

5 - تاريخ بشر ، شاهد بعثت پيامبرانى بسيار

لمن المرسلين

بعثت انبياى انطاكيه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 14 - 3

3 - خداوند پس از اين كه مردم انطاكيه دو پيامبر را تكذيب كردند ، پيامبر سومى را براى تقويت آن دو فرستاد .

فكذّبوهما فعزّزنا بثالث

{عزة} ريشه فعل {عزّزنا} به معناى {قوّة} است.

بعثت انبياى بنى اسرائيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 32 - 21

21 _ تمامى پيامبران مبعوث شده به سوى بنى اسرائيل ، داراى دلايل روشن ( معجزه _ برهان ) بر حقانيت رسالت خويش

و لقد جاءتهم رسلنا بالبينت

بعثت انسان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 70 - 3

3 _ بعثت پيامبرانى متعدد و بلند مرتبه از جانب خداوند براى بنى اسرائيل

و ارسلنا اليهم رسلا

تنوين در {رسلا} مى تواند اشاره به عظمت و مرتبه والاى آن رسولان داشته باشد.

بعثت داود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 9

9 _ بعثت داود ( ع ) قبل از بعثت عيسى ( ع )

على لسان داود و عيسى ابن مريم

تقديم ذكر داود بر عيسى حاكى از سبقت زمانى حضرت داود است.

بعثت عيسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 -

46 - 3،7

3 _ بقاى نشانه ها و آيين پيامبران يهود تا زمان بعثت عيسى ( ع )

و قفينا على ءاثرهم بعيسى ابن مريم

{ءاثرهم} مى رساند كه شريعت و آثارى از پيامبران پيشين باقى بوده است.

7 _ بعثت عيسى ( ع ) ، گواه و تأييدى بر حقانيت تورات

و قفينا . .. بعيسى ابن مريم مصدقاً لما بين يديه من التورية

با در نظر گرفتن اينكه در تورات نويد بعثت عيسى(ع) داده شده بود، بعثت عيسى(ع) خود گواه راستى و درستى تورات خواهد بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 78 - 9

9 _ بعثت داود ( ع ) قبل از بعثت عيسى ( ع )

على لسان داود و عيسى ابن مريم

تقديم ذكر داود بر عيسى حاكى از سبقت زمانى حضرت داود است.

بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 90 - 13

13 - يهوديان ، معترض به خداوند به خاطر گزينش رسول اكرم ( ص ) به پيامبرى و نازل كردن وحى بر آن حضرت

بغياً أن ينزل اللّه من فضله على من يشاء من عباده

از اينكه قرآن در بيان ريشه حسادت يهود (أن ينزل . ..) به دو چيز اشاره كرده است (پيامبرى رسول اكرم (ص) و اينكه خدا اين مقام را به او عطا كرده) مى توان چنين نتيجه گرفت كه يهوديان علاوه بر حسادتشان بر رسول اكرم(ص) به خداوند نيز به سبب اعطاى اين مقام، معترض بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 101 - 1،5

1 - محمد

( ص ) ، رسولى مبعوث شده از جانب خداوند

و لما جاءهم رسول من عنداللّه

ظاهر اين است كه مراد از {رسول} پيامبر اسلام باشد. قابل ذكر است كه برخى از مفسران بر آنند كه مقصود حضرت عيسى(ع) است.

5 - بعثت پيامبر ( ص ) ، دليل و گواهى بر راستى و درستى تورات و آسمانى بودن آن

مصدق لما معهم

توضيح برداشت فوق در آيه 41، 91 و 97 از همين سوره بيان شد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 5

5 - بعثت پيامبر ( ص ) و تغيير قبله ، نمونه اى از توجه و ياد خدا از بندگان خويش *

و حيث ما كنتم فولوا وجوهكم شطره . .. كما أرسلنا فيكم رسولا ... فاذكرونى أذكركم

برداشت فوق احتمال ديگرى است كه مى توان از تفريع جمله {فاذكرونى . ..} بر بعثت پيامبر و تغيير قبله، استفاده كرد; يعنى: فاذكرونى أذكركم كما ذكرتكم بارسال الرسول و تحويل القبلة.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 164 - 1،3،12،15

1 _ بعثت پيامبر ( ص ) ، نعمتى بزرگ براى مؤمنان

لقد منّ اللّه على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا

فعل {منّ} از مصدر {منّة} به معناى نعمت بزرگ است.

3 _ رسيدن به مقام رضاى الهى ، رهايى از دوزخ و نيل به درجات عالى ، در پرتو بعثت پيامبر ( ص ) و ايمان به اوست .

افمن اتّبع رضوان اللّه . .. هم درجات عند اللّه ... لقد منّ اللّه على المؤمنين اذ

با توجّه به آيه قبل كه سخن از نيل به

درجات و رضاى الهى بود، گويا در اين آيه راه وصول به آن را بيان مى كند.

12 _ گمراهى آشكار مردم ، پيش از بعثت پيامبر ( ص )

و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين

15 _ يادآورى وضعيّت نابهنجار ( گمراهى آشكار ) مردم پيش از بعثت ، برانگيزنده توجّه و قدردانى از نعمت بزرگ رسالت پيامبر ( ص )

لقد منّ اللّه . .. و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين

جمله {ان كانوا . .. } به منزله دليل است براى بزرگى نعمتِ رسالت. يعنى روشن است كه پيش از بعثت پيامبر (ص) در چه منجلابى از گمراهى و ضلالت فرو رفته بوديد و اين پيامبر (ص) و تعاليم قرآنى بود كه شما را هدايت كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 170 - 2،5،16

2 _ اهل كتاب قبل از بعثت پيامبر ( ص ) در انتظار رسالت آن حضرت

يأيها الناس قد جاءكم الرسول

{قد} در {قد جاءكم} كه به معناى توقع است و نيز {ال} در {الرسول} كه براى عهد ذهنى است، مى رساند كه مخاطبان در انتظار بعثت پيامبر(ص) بودند.

5 _ بعثت پيامبر ( ص ) و نزول قرآن پرتويى از ربوبيت الهى

قد جاءكم الرسول بالحق من ربكم

16 _ بعثت پيامبر ( ص ) و نزول قرآن برخاسته از علم و حكمت خداوند

يأيها الناس قد جاءكم الرسول بالحق من ربكم . .. و كان اللّه عليماً حكيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 174 - 1،2

1 _ پيامبر ( ص ) فرستاده اى از جانب خداوند

براى تمامى انسانها

يأيها الناس قد جاءكم برهن من ربكم

2 _ بعثت پيامبر ( ص ) پرتوى از ربوبيت خداوند نسبت به مردمان

يأيها الناس قد جاءكم برهن من ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 19 - 2،9

2 _ اهل كتاب ( يهود و نصارا ) در انتظار بعثت پيامبر ( ص ) *

ياهل الكتب قد جاءكم رسولنا

كلمه {قد} مى تواند بيانگر انتظار حصول فعلى باشد كه بر سر آن آمده است. نظير {قد قامت الصلوة}.

9 _ بعثت پيامبر ( ص ) ، اتمام حجت خداوند بر اهل كتاب

ان تقولوا ما جاءنا من بشير و لانذير فقد جاءكم بشير و نذير

{ان تقولوا} به تقدير {لام} تعليل و {لا} نافيه است ; يعنى لئلا تقولوا.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 157 - 7

7 _ بعثت پيامبر ( ص ) از بشارت ها و اخبار غيبى تورات و انجيل

الرسول النبى الأمّى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التورية و الإنجيل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - قمر - 54 - 1 - 8

8 - بعثت پيامبر خاتم ( ص ) ، نشانى از نزديكى رخداد قيامت

اقتربت الساعة و انشقّ القمر

{شق القمر} از معجزات ويژه پيامبراكرم(ص) است. در حقيقت خداوند، معجزه آن حضرت را _ كه حاكى از حقانيت رسالت پيامبر(ص) و تحقق عصر خاتميت است _ نشان نزديكى قيامت معرفى كرده است.

بعثت موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 183 - 3

3 _ اعتقاد و اعتراف يهود به

پايان نيافتن پيامبرى و رسالت ، پس از بعثت حضرت موسى ( ع )

الّا نؤمن لرسول حتّى ياتينا بقربان

اگر يهود، مدعى خاتميّت نبوت حضرت موسى(ع) بودند، بايد به پيامبر (ص) مى گفتند از ما تعهّد گرفته شده كه به هيچ مدعى رسالتى ايمان نياوريم، نه اينكه علامت پيامبر راستين را بيان كنند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 141 - 2

2 _ خداوند با بعثت موسى ، بنى اسرائيل را از سيطره فرعونيان و شكنجه هاى سهمگين آنان ر ها ساخت .

و إذ أنجينكم من ءال فرعون يسومونكم سوء العذاب

در جمله {هو فضلكم} (او شما را برترى بخشيد)، برترى دادن تنها به خداوند نسبت داده شده است، ولى در جمله دوم {أنجيناكم} (ما شما را نجات داديم) نسبت نجات بخشى به ضمير {نا} (يعنى ما) داده شده است. از اين مقابله مى توان فهميد كه خداوند در نجات بخشى نظر به اسباب نيز دارد كه به مناسبت، سبب آن بعثت حضرت موسى است. بنابراين {أنجيناكم} يعنى ما با بعثت موسى شما را نجات داديم.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 144 - 12

12 _ سخن گفتن خدا با موسى ( ع ) و گزينش وى به پيامبرى ، از نعمت هاى بزرگ خداوند به وى

اصطفيتك على الناس برسلتى و بكلمى . .. و كن من الشكرين

بعثت هود(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - هود - 11 - 50 - 15

15_ { عن الصادق ( ع ) : لما حضرت نوحاً ( ع ) الوفاة

دعا الشيعة فقال لهم : إعلموا أنه ستكون من بعدى غيبة تظهر فيه الطواغيت و أن الله عزوجل يفرّج عنكم بالقائم من ولدى اسمه هود . . . ;

از امام صادق(ع) روايت شده: هنگامى كه وفات نوح فرارسيد، پيروانش را فرا خواند و فرمود: بدانيد همانا به زودى بعد از من غيبتى خواهد بود كه در آن طاغوتها پديد مى آيند و خداى عزوجل بهوسيله فردى قيام كننده از نسل من، كه نام او هود است، براى شما گشايش پديد مى آورد. ..}.

بى احترامى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 3

3 - محروم ساختن يتيمان از اكرام و احترام و بها ندادن به شخصيت آنان ، فرهنگى حاكم بر مردم عصر بعثت

لاتكرمون اليتيم

بى سوادى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 2 - 2

2 - مردم عصر پيامبر ( ص ) ، بى بهره از سواد خواندن و نوشتن

هو الذى بعث فى الأُمّيّن رسولاً منهم

{اُمّى} (مفرد {اُمّيين}); يعنى، بى سواد، كسى كه خواندن و نوشتن نمى داند.

بينش اعراب دوران بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 28 - 18

18 - بَردگان ، در ديد اعراب عصر بعثت ، فاقد هرگونه هويت و ارزش بودند .

هل لكم . .. تخافونهم كخيفتكم أنفسكم

از اين كه مشركان، از ناحيه بردگان خويش، يا احساس نگرانى نداشتند و يا چندان قابل توجه نبود، استفاده مى شود كه آنان را داراى قدر و منزلت نمى دانستند.

بينش

علماى دينى مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 9

9- بشر بودن پيامبران ، امرى مسلّم نزد عالمان دينى و آگاهان تاريخ انبيا در عصر بعثت

و ما أرسلنا . .. فس_لوا أهل الذكر إن كنتم لاتعلمون

مقصود از {أهل الذكر} عالمان دينى است; زيرا اولاً عموم مردم از تاريخ پيامبران بى خبر بودند و اين نوع اطلاعات در اختيار عالمان دينى بود و ثانياً واژه {ذكر} در قرآن، بر كتاب هاى آسمانى و از جمله خودِ قرآن اطلاق گرديده است.

بينش مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 85 - 5

5- مردم عصر بعثت ، معتقد به توانايى علمى پيامبر ( ص ) در پاسخ گويى به مسائل اسرارآميز و ناشناخته اى چون روح

يسئلونك عن الروح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 22 - 2،3،4

2- نزول داستان اصحاب كهف در قرآن ، زمينه ساز اظهار نظرهايى گوناگون در ميان مردم عصربعثت ، در باره تعداد آنان شد .

سيقولون . .. و يقولون ... و يقولون

حرف {سين} در {سيقولون} نشانه صدور آن گفته و گفته هاى بعدى در زمان آينده است و به قرينه {فلا تمار فيهم} اين اقوال، در زمان حيات رسول اللّه(ص) پيدا شده بود.

3- مردم عصربعثت ، با اظهار سه نظريه متفاوت ، اصحاب كهف را سه ، يا پنج و يا هفت نفر مى پنداشتند .

سيقولون ثل_ثة رابعهم كلبهم و يقولون خمسة . .. و يقولون سبعة

4- سگ اصحاب كهف ، چهارم يا ششم

و يا هشتمين عضوگروه اصحاب كهف در نظر مردم بود .

سيقولون ثل_ثة رابعهم كلبهم و يقولون خمسة سادسهم كلبهم . .. و يقولون سبعة و ثامنه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حشر - 59 - 5 - 4

4 - لزوم حفظ درختان بارور ، در باور مردمان عصر بعثت

ما قطعتم من لينة . .. فبإذن اللّه

از توضيح خداوند نسبت به مشروعيت عمل مسلمانان در قطع درختان بنى نضير، چنين استفاده مى شود كه عمل آنان، براى مردم مدينه چه بسا سؤال برانگيز بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 25 - 1

1 - برخى از مردم عصر بعثت ، قرآن را كلامى القا شده از سوى شيطان مى پنداشتند .

و ما هو بقول شيط_ن

بينش مشركان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 41 - 3

3 - پندار مشركان عصر بعثت ، خاموش شدن فروغ دين و آيين نبوى ، با رحلت پيامبر ( ص )

فإمّا نذهبنّ بك فإنّا منهم منتقمون

آيه شريفه، گويا در پاسخ توهم مشركان است كه مى پنداشتند با رحلت پيامبر(ص)، تمامى مسائل خاتمه خواهد يافت.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 12 - 12

12- ارج و منزلت تورات نزد مشركان عصر بعثت ، به رغم عدم پيروى از آن

و من قبله كت_ب موسى إمامًا و رحمة و ه_ذا كت_ب مصدّق

اين احتمال وجود دارد كه تذكّر به وجود مشابهت قرآن و تورات، از آن جهت باشد كه مشركان مكه _ با

اين كه عملاً پيرو تورات نبودند _ نوعى احترام و قداست براى آن قائل بوده و به تكذيب آن اقدام نمى كردند. بر اين اساس خداوند فرموده است: شما چگونه قرآن را دروغ مى پنداريد، با اين كه شبيه تورات است كه نزد شما قرب و منزلت دارد.

بينش مورخان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 9

9- بشر بودن پيامبران ، امرى مسلّم نزد عالمان دينى و آگاهان تاريخ انبيا در عصر بعثت

و ما أرسلنا . .. فس_لوا أهل الذكر إن كنتم لاتعلمون

مقصود از {أهل الذكر} عالمان دينى است; زيرا اولاً عموم مردم از تاريخ پيامبران بى خبر بودند و اين نوع اطلاعات در اختيار عالمان دينى بود و ثانياً واژه {ذكر} در قرآن، بر كتاب هاى آسمانى و از جمله خودِ قرآن اطلاق گرديده است.

پرسش مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 85 - 2

2- حقيقت روح ، امرى مبهم و سؤال برانگيز براى مردم عصر پيامبر ( ص )

و يسئلونك عن الروح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 83 - 1،4

1- مردم زمان پيامبر ( ص ) از آن حضرت ، درباره ذوالقرنين ، پرسش هايى را مطرح ساخته بودند .

و يسئلونك عن ذى القرنين

{قرن} به معناى {شاخ} است. گفته اند وجه تسميه {ذوالقرنين} آن بوده كه وى، دو رشته گيسوان بافته، همانند دو شاخ داشته و يا اين كه بر كلاه او دو شاخ قرار داشته است. البته {قرن} به معناى

مدّت زمانى متمادى كه مردم در آن زيست مى كنند نيز آمده و لذا برخى نيز وجه تسميه را دوران طولانى حاكميت ذوالقرنين دانسته اند.

4- پرسشش هاى مردم از پيامبر ( ص ) ، زمينه نزول برخى آيات و تبيين مطالبى براى مردم بود .

و يسئلونك عن ذى القرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 42 - 1

1 - پرسش از زمان فرا رسيدن قيامت ، سؤال مكرر مردم از پيامبر ( ص )

يسئلونك عن الساعة أيّان مرسيها

كلمه {مرسى}، به صورت هاى مصدر ميمى، اسم زمان، اسم مكان و اسم مفعول كاربرد دارد(مفردات راغب). اين كلمه در آيه شريفه _ به قرينه {أيّان} كه سؤال از زمان است _ مصدر ميمى مى باشد. در اين صورت {مرسى} به معناى وقوع و استقرار خواهد بود. مكرر بودن سؤال، از فعل مضارع {يسئلونك} استفاده شده است.

پوچ انگارى بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 18 - 9

9- بازيچه انگاشتن نظام خلقت و بعثت پيامبران ، از سوى مشركان عصر پيامبر

و ما خلقنا السماء. .. ل_عبين... و لكم الويل ممّا تصفون

مخاطب {لكم} و {تصفون} مشركانند و به قرينه آيات پيشين، مقصود از توصيف عقيده نادرست مشركان در باره آفرينش جهان و نسبت نارواى سرگرمى گرفتن آفرينش به خداوند است.

تأثير قرآن در مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 30 - 3

3 - قرآن ، داراى تأثيرى شگرف در ميان مردم عصر نزول

قالوا ه_ذا سحر

اين كه مشركان قرآن را سحر

مى خواندند، نشانگر تأثير عميق آن است.

تاريخ بعثت موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 75 - 1

1 _ بعثت موسى و هارون ( ع ) پس از بعثت پيامبران بزرگ بعد از نوح ( ع ) بود .

و اتل عليهم نبأ نوح . .. ثم بعثنا من بعده رسلا ... ثم بعثنا من بعدهم موسى و هرون

تاريخ بعثت هارون(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 75 - 1

1 _ بعثت موسى و هارون ( ع ) پس از بعثت پيامبران بزرگ بعد از نوح ( ع ) بود .

و اتل عليهم نبأ نوح . .. ثم بعثنا من بعده رسلا ... ثم بعثنا من بعدهم موسى و هرون

تاريخ مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 6 - 4،6

4 - بعثت پيامبراسلام ( ص ) ، در عصرى بود كه مردمِ آن و پدرانشان هيچ پيامبرى را درك نكرده و از وجود رسولان الهى محروم بودند .

لتنذر قومًا ما أُنذر ءاباؤهم

گفتنى است طبق آيات گوناگون از جمله آيه 24 سوره فاطر (و إن من أُمّة إلاّ خلا فيها نذير) تمامى امت ها از انذارگران الهى برخوردار بودند. بنابراين مقصود از آيه شريفه، اين نيست كه مردم عصر رسالت، در تمامى اعصار گذشته از وجود پيامبران الهى محروم بودند; بلكه مقصود پدران نزديك آنان است و يا مراد اين است كه هيچ پيامبرى به صورت مباشر و از نزديك به هدايت آنان نپرداخته است.

6 - مردم در آغاز

بعثت و اجداد آنان در عصر جاهليت ، در غفلت و بى خبرى بسر مى بردند .

ما أُنذر ءاباؤهم فهم غ_فلون

برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه ضمير {هم} به مجموع {قوم} و {آباء} بازگردد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - صف - 61 - 9 - 11

11 - وجود مذاهب و اديان گوناگون در جزيرة العرب به هنگام بعثت پيامبر ( ص )

ليظهره على الدين كلّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 2 - 2،9

2 - مردم عصر پيامبر ( ص ) ، بى بهره از سواد خواندن و نوشتن

هو الذى بعث فى الأُمّيّن رسولاً منهم

{اُمّى} (مفرد {اُمّيين}); يعنى، بى سواد، كسى كه خواندن و نوشتن نمى داند.

9 - مردم جزيرة العرب پيش از بعثت پيامبراكرم ( ص ) ، در گمراهى آشكارى به سر مى بردند .

و إن كانوا من قبل لفى ضل_ل مبين

{إن} در {و إن كانوا} مخفف از مثقله است; يعنى، {و إنّهم كانوا من قبل لفى ضلال مبين}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 41 - 5

5 - ايمان به قرآن در ميان مردم ، در نيمه نخست رسالت ( مكّه ) بسيار اندك بود .

قليلاً ما تؤمنون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 42 - 5

5 - پندگيرى و درس آموزى مردم از تعاليم قرآن ، در نيمه نخست رسالت بسيار ناچيز و اندك بود .

قليلاً ما تذكّرون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات

- 79 - 26 - 9

9 - منكران معاد و فرعون صفتان عصر بعثت ، محروم از خشيت الهى و بى تفاوت در برابر عبرت هاى تاريخ

يقولون أءنّا . .. هل أتيك ... إنّ فى ذلك لعبرة لمن يخشى

تصريح به {من يخشى} براى اشاره به نبود خشيت در وجود منكران معاد است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 33 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

ماءها و مرعيها . .. مت_عًا لكم و لأنع_مكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 3

3 - آشنايى مردم عصر بعثت با سوابق پيامبر ( ص ) و معاشرت آن حضرت با آنان

و ما صاحبكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 3

3 - محروم ساختن يتيمان از اكرام و احترام و بها ندادن به شخصيت آنان ، فرهنگى حاكم بر مردم عصر بعثت

لاتكرمون اليتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 18 - 1

1 - بى توجهى به مستمندان و ترغيب نكردن يكديگر به تأمين غذاى آنان ، فرهنگى حاكم بر عصر بعثت

و لاتح_ضّون على طعام المسكين

{تحاضّ} (مصدر {تحاضّون})، به معناى ترغيب كردن يكديگر است (قاموس). گفتنى است كه از عبارت {طعام المسكين}، {بذل طعام المسكين} اراده شده است. البته {طعام} مى تواند به معناى {اطعام} باشد _ مانند {عطاء} به معناى {اعطاء} ولى تقدير بهتر است. (البحرالمحيط)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 -

شرح - 94 - 4 - 1

1 - خداوند ، پيامبر ( ص ) را در عصر بعثت ، نامدار و بلندآوازه ساخت و آن حضرت را در اوج شهرت قرار داد .

و رفعنا لك ذكرك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - علق - 96 - 17 - 4

4 - پيامبر ( ص ) در آغاز بعثت ، مخالفانى متشكل و متحد با يكديگر داشت .

فليدع ناديه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 198 - 16

16 _ گمراهى مردم ، پيش از اسلام

و ان كنتم من قبله لمن الضالين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 228 - 22

22 _ جامعه جاهلى عصر بعثت ، هيچ حقى را براى زنان معتبر نمى شمرد .

و لهنّ مثل الذى عليهنّ بالمعروف

با توجّه به اينكه حقوق مردان بر زنان (عليهنّ) را مُسلّم گرفته و در صدد اثبات حقوق زنان بر مردان (لهنّ) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - آل عمران - 3 - 103 - 13،15،22

13 _ مسلمانان قبل از پذيرش اسلام ، گرفتار پراكندگى ، تفرقه ، جنگ و خصومت

اذ كنتم اعداءً فالّف بين قلوبكم

15 _ اخوت و برادرى مسلمانان در سايه اسلام ، پس از تاريخى آكنده از دشمنى و كينه ، برهان خداوند براى فرمان به اعتصام به ريسمان الهى

و اعتصموا بحبل اللّه . .. واذكروا نعمت اللّه عليكم اذ كنتم اعداءً فالّف بين قلوب

22 _ جامعه جزيرة العرب در عصر بعثت پيامبر ( ص ) ، به خاطر تفرقه و

نزاع ، در معرض نابودى و هلاكت

و كنتم على شفا حفرة من النار

بنابراينكه {النار}، استعاره از هلاكت و نابودى باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - آل عمران - 3 - 164 - 12،13

12 _ گمراهى آشكار مردم ، پيش از بعثت پيامبر ( ص )

و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين

13 _ هواپرستى و رواج ضدارزش ها ، جهل و محروميّت از تعاليم دين ، از جلوه هاى گمراهى مردم ، پيش از ظهور پيامبر ( ص )

يزكّيهم و يعلّمهم الكتب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفى ضلال مبين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 6 - 8

8 - مردم عصر بعثت ، مردمانى شرك پيشه بودند .

يوحى إلىّ أنّما إل_هكم إل_ه وحد . .. و ويل للمشركين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 23 - 4

4 - وجود نظام طبقاتى ، در جوامع عصر بعثت و پيش از آن

و كذلك ما أرسلنا من قبلك . .. إلاّ قال مترفوها

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 81 - 1

1- مشركان عصر بعثت ، معبودهايى متعدد را به عنوان { الهه } مى پرستيدند .

واتّخذوا من دون اللّه ءالهة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 35 - 12

12 - صنعت شيشه و استفاده از آن براى روشنايى ، در عصر بعثت وجود داشت .

فى زجاجة الزجاجة كأنّها كوكب درىّ

جلد - نام سوره - سوره - آيه

- فيش

12 - فرقان - 25 - 77 - 7

7 _ دعوت خدا و رسول او ، مورد تكذيب مردم در نيمه نخست بعثت پيامبراسلام ( ص ) قرار گرفت .

قل مايعبؤا بكم ربّى لولا دعاؤكم فقد كذّبتم

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه آيه شريفه، در مكه نازل گرديده است كه نيمه نخست رسالت پيامبراسلام(ص) در آن قرار داشت. بنابراين خطاب {كذّبتم} به مردم همين دوره از رسالت خواهد بود.

تداوم بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 163 - 6

6 _ وحى و بعثت پيامبران ( ع ) ، جريانى مداوم و پيوسته در تاريخ

إنّا أوحينا إليك كما أوحينا إلى نوح و النبين من بعده . .. و ءاتينا داود زبوراً

تقويت روحيه مسلمانان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فيل - 105 - 1 - 10

10 - توجّه به ماجراى اصحاب فيل ، دلگرم كننده و اطمينان بخش براى پيامبر ( ص ) و مؤمنان عصر بعثت

ألم تر كيف فعل ربّك بأصح_ب الفيل

تكذيبگرى كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 15 - 2

2 - خداوند ، با بيان پافشارى كافران عصر بعثت بر كفر و انكار معاد ، انتظار ايمان آوردن آنان را بى فايده خواند و توطئه گرى آنها را به پيامبر ( ص ) گوشزد كرد .

إنّهم يكيدون كيدًا

تكذيبگرى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 49 - 3

3 -

تكذيب قرآن ، از سوى گروهى از مردم در عصر نزول وحى

و إنّا لنعلم أنّ منكم مكذّبين

توطئه كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 15 - 2

2 - خداوند ، با بيان پافشارى كافران عصر بعثت بر كفر و انكار معاد ، انتظار ايمان آوردن آنان را بى فايده خواند و توطئه گرى آنها را به پيامبر ( ص ) گوشزد كرد .

إنّهم يكيدون كيدًا

توطئه هاى كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 7

7 - وجود شرايط مساعد براى اقدام سريع پيامبر ( ص ) به رويارويى با توطئه هاى كافران ، در عصر بعثت

فمهّل الك_فرين

فرمان مهلت دادن، در صورتى به پيامبر(ص) داده مى شود كه شرايط براى انجام عملى شتابزده عليه كافران فراهم باشد.

تهديد اهل تكاثر مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكاثر - 102 - 3 - 4

4 - خداوند ، تهديدكننده افزون نمايان عصر بعثت به كيفرى گريزناپذير

ألهيكم التكاثر . .. كلاّ سوف تعلمون

تهديد كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 6

6 - خداوند ، كافران عصر بعثت را به عذابى نزديك تهديد كرد .

فمهّل . .. رويدًا

دادن مهلت كوتاه به منزله تهديد به عذاب، پس از انقضاى مهلت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 6 - 7

7 - خداوند ، تهديدكننده كافران عصر بعثت به سرنوشتى نظير فرجام

قوم عاد

ألم تر كيف فعل ربّك بعاد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 9 - 6

6 - خداوند ، تهديدكننده كافران عصر بعثت ، به فرجامى نظير هلاكت قوم ثمود

ألم تر كيف فعل ربّك . .. و ثمود الذين جابوا الصخر بالواد

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 10 - 4

4 - خداوند ، تهديدكننده كافران عصر بعثت ، به گرفتار ساختن آنان در عقوبتى نظير فرجام قوم فرعون

ألم تر . .. و فرعون ذى الأوتاد

تهمتهاى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 1

1 - برخى از مردم عصر بعثت ، پيامبر ( ص ) را ديوانه شمرده و او را به تدوين قرآن براساس اختلالات عقلى ، متهم مى كردند .

و ما صاحبكم بمجنون

جادو در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 7 - 10

10- وجود پديده سحر و جادو ، در جامعه عصر بعثت

ه_ذا سحر مبين

جنيان در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جن - 72 - 2 - 4

4 - ايمان گروهى از جن به قرآن ، در مرحله آغازين نزول

إنّا سمعنا قرءانًا عجبًا . يهدى إلى الرشد ف_امنّا به

حجاب زنان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 31 - 16

16 - استفاده از روسرى ، بدون پوشاندن گلو و سينه ، از پوشش

هاى زنان جزيرة العرب پيش از تشريع حكم حجاب از جانب اسلام

و ليضربن بخمرهنّ على جيوبهنّ

حقانيت بعثت شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 85 - 13

13 _ شعيب برخوردار از بينه و دليلى روشن بر حقانيت بعثت و پيام هاى خويش

قد جاءتكم بينة من ربكم

خداشناسى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 88 - 2

2- شناخت مردم عصر بعثت از خداوند ، شناختى ضعيف و ناقص بود .

و قالوا اتّخذ الرحمن ولدًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 91 - 3

3- { رحمان } از اسامى و اوصاف خداوند ، و شناخته شده براى مردم عصر بعثت

أن دعوا للرحم_ن ولدًا

خداشناسى مشركان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 81 - 3،7

3 - باور مشركان عصر بعثت به رحمانيت خداى هستى

قل إن كان للرحم_ن ولد

7 - شناخت مشركان عصر پيامبر نسبت به خداوند با نام { رحمان }

قل إن كان للرحم_ن

دامدارى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 33 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

ماءها و مرعيها . .. مت_عًا لكم و لأنع_مكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

دلايل بعثت انبيا

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 44 - 1

1- خداوند ، تمامى انبيا و رسولان خود را با دلايل روشن ( معجزات ) و كتاب به سوى مردم گسيل داشته است .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً . .. بالبيّن_ت و الزبر

{زبر} جمع {زبور} و به معناى كتابهاست.

دلايل بعثت شعيب(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 85 - 13

13 _ شعيب برخوردار از بينه و دليلى روشن بر حقانيت بعثت و پيام هاى خويش

قد جاءتكم بينة من ربكم

ذوب فلز در دوران بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - رعد - 13 - 17 - 6

6_ مردم عصر بعثت آشنا با گداختن و ذوب فلزات در كوره هاى آتش ، براى تهيه زيورآلات و اسباب زندگى

و مما يوقدون عليه فى النار ابتغاء حلية أو مت_ع

زمينه بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 32 - 10

10 - فسق و تبه كارى رهبران كارگزاران جامعه ، از زمينه هاى فرستادن رسولان و بعثت پيامبران براى آن جامعه از سوى خداوند

إلى فرعون و ملإيْه إنّهم كانوا قومًا ف_سقين

برداشت ياد شده از تعليليه بودن جمله {إنّهم كانوا قوماً فاسقين} استفاده مى شود; يعنى، چون فرعون و كارگزارانش مردمى تبه كاراند، پس با اين معجزه به سوى آنان روان شو.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 14 - 4

4 - تعداد رسولان الهى ، به ميزان نياز جبهه حق و

دين الهى و به مقدار تأثيرپذيرى مردم هر جامعه اى بستگى داشت .

إذ أرسلنا إليهم اثنين فكذّبوهما فعزّزنا بثالث

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - طور - 52 - 35 - 7

7 - هدفدارى خلقت انسان ، مستلزم بعثت رسولان و هدايت آدميان به سوى اهداف بايسته

أم خلقوا من غير شىء

چنانچه عبارت {من غير شىء} به معناى {من غير غاية} باشد; از ارتباط مسأله هدفدارى خلقت انسان با آيات پيشين _ كه درباره حقانيت رسالت پيامبر(ص) و قرآن بود _ مطلب بالا استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 16 - 7

7 - ربوبيت الهى ، مقتضى فرستادن پيامبران است .

إذ ناديه ربّه

محتواى نداى خداوند _ به قرينه آيه بعد _ فرمان رسالت موسى(ع) بوده است.

سرزمين ارم در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 8 - 1

1 - ساختمان هاى مرتفع سرزمين ارم ، بى نظير در تمام سرزمين ها تا عصر بعثت

الّتى لم يخلق مثلها فى البل_د

شرك در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 71 - 9

9 _ رواج شرك و بت پرستى در بين مردم جزيرة العرب مقارن ظهور اسلام

قل أندعوا من دون الله ما لا ينفعنا و لا يضرنا

شرك عبادى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 5

5 - شرك در عبادت و الوهيت ، بنياد و اساس انحراف مردم عصر

بعثت

أنّما إل_هكم إل_ه وحد . .. و ويل للمشركين . الذين لايؤتون الزكوة

شرك مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 6 - 8

8 - مردم عصر بعثت ، مردمانى شرك پيشه بودند .

يوحى إلىّ أنّما إل_هكم إل_ه وحد . .. و ويل للمشركين

عبرت مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - فاطر - 35 - 44 - 6

6 - آثار بر جا مانده از تمدن ها و دستاورد هاى اقوام و ملت هاى نيرومند پيشين ، قابل بازديد و مطالعه و درس آموز براى مردم عصر بعثت

أوَلم يسيروا فى الأرض فينظروا . .. و كانوا أشدّ منهم قوّة

عصيان مشركان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - بينه - 98 - 1 - 6

6 - اهل كتاب و مشركانى كه اسلام را نپذيرفتند ، كسانى بودند كه از پذيرش هر برهان روشنى سرباز مى زدند .

لم يكن . .. منفكّين حتّى تأتيهم البيّنة

در برداشت ياد شده، {منفكّين} به معناى {منفكّين عن الكفر} دانسته شده است. {تأتيهم البيّنة} _ به تقدير {أن} مصدريه _ با {اتيان البيّنة} مرادف است و عبارت {حتّى اتيان البيّنة} را مى توان به معناى {حتّى وقت اتيان البيّنة} يا {حتّى باتيان البيّنة} دانست. در اين صورت، تقدير كلام چنين مى شود: {لم يكن ... منفكّين فى وقت من الأوقات حتّى وقت اتيان البيّنة} يا {لم يكن ... منفكّين بأىّ طريق حتّى باتيان البيّنة}.

عقيده باطل مشركان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف

- 43 - 81 - 2

2 - مشركان عصر بعثت ، معتقد به وجود فرزند ، براى خداى رحمان

قل إن كان للرحم_ن ولد فأنا أوّل الع_بدين

عقيده مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 88 - 12

12- اعتقاد برخى از مردم عصر پيامبر ( ص ) به عدم وحيانيت قرآن و ساختگى بودن آن

قل لئن اجتمعت الإنس و الجنّ . .. لايأتون بمثله

از اينكه قرآن با قاطعيت تمام اعلام تحدى مى كند، مى توان آن را پاسخ اين شبهه كه {قرآن وحى نيست} تلقى كرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 42 - 4

4 _ مشركان ، به هنگام طلوع خورشيد اسلام ، به معبود هاى متعددى اعتقاد داشتند .

ليضلّنا عن ءالهتنا

{إل_ه} مفرد {آلهة} به معناى معبود است و جمع آمدن آن حاكى است كه مشركان به چند معبود اعتقاد داشتند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 58 - 3

3 - وجود اعتقاد و باور به الوهيت عيسى ( ع ) در جامعه عصر بعثت

و قالوا ءألهتنا خير أم هو

عقيده مشركان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 81 - 3،7

3 - باور مشركان عصر بعثت به رحمانيت خداى هستى

قل إن كان للرحم_ن ولد

7 - شناخت مشركان عصر پيامبر نسبت به خداوند با نام { رحمان }

قل إن كان للرحم_ن

علم مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 5

- 1

1 - آگاهى مردم كافر عصر بعثت ، از سرنوشت شوم اقوام كافر پيش از خود

ألم يأتكم نبؤا الذين كفروا من قبل

استفهام در {ألم يأتكم}، تقريرى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - ملك - 67 - 18 - 4

4 - آشنايى مردم عصر نزول قرآن ، به سرنوشت هلاكت بار اقوام و ملّت هاى تكذيب گر پيش از خود

فكيف كان نكير

تعبير {فكيف كان نكير}(پس از انكار و كيفر من چگونه بود؟) مى رساند كه مخاطبان آيات قرآن، از چگونگى كيفر و عذاب اقوام پيش از خود، كم و بيش آشنا بودند.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 3

3 - آشنايى مردم عصر بعثت با سوابق پيامبر ( ص ) و معاشرت آن حضرت با آنان

و ما صاحبكم

علماى مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 10

10- وجود افرادى مطلع و آگاه به تاريخ انبيا در محيط جاهلى مشركان عصر بعثت

فس_لوا أهل الذكر

عوامل بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 47 - 5

5 _ پيدايش اختلاف بين مردم ، عامل بعثت رسولان الهى بوده است .

فإذا جاء رسولهم قضى بينهم بالقسط

جمله {قضى بينهم . ..} _ كه دلالت بر وجود اختلاف بين مردم دارد; چون قضاوت در جايى است كه اختلافى باشد _ ممكن است اشاره به اختلاف موجود پيش از آمدن رسول باشد و محتمل است اشاره به پيدايش اختلاف بعد از بعثت رسول باشد. برداشت فوق مبتنى

بر احتمال اول است.

غفلت مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 6 - 6،7

6 - مردم در آغاز بعثت و اجداد آنان در عصر جاهليت ، در غفلت و بى خبرى بسر مى بردند .

ما أُنذر ءاباؤهم فهم غ_فلون

برداشت ياد شده مبتنى بر اين نكته است كه ضمير {هم} به مجموع {قوم} و {آباء} بازگردد.

7 - غفلت و بى خبرى مردم در آغاز بعثت و اجداد آنان در جاهليت ، ناشى از نبودن پيامبر و منذر الهى در ميان آنها بوده است .

ما أُنذر ءاباؤهم فهم غ_فلون

برداشت ياد شده بر اين اساس مبتنى است كه {ما} در {ما اُنذر} نافيه و جمله {فهم غافلون} متفرع بر نفى انذار باشد; يعنى، انذار نشدنشان موجب غفلت آنان گرديد.

فلسفه بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 64 - 1

1 _ بعثت رسولان الهى براى اطاعت مردم از آنان است .

و ما ارسلنا من رسول الّا ليطاع باذن اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 165 - 5

5 _ هدف از بعثت انبيا ، اتمام حجت خدا بر مردم است .

رسلا مبشرين و منذرين لئلا يكون للناس على اللّه حجة بعد الرسل

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 170 - 6

6 _ هدايت و تربيت تمامى انسان ها ، هدف از بعثت پيامبران و نزول كتب آسمانى

يأيها الناس قد جاءكم الرسول بالحق من ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

4 - مائده - 5 - 32 - 20،24

20 _ خداوند برانگيزنده پيامبرانى بسيار براى هدايت بنى اسرائيل

و لقد جاءتهم رسلنا بالبينت

24 _ ايجاد صلح و امنيت و جلوگيرى از فساد و ريختن خون بى گناهان ، از اهداف رسالت انبيا

من قتل نفساً بغير نفس او فساد فى الارض . .. و لقد جاءتهم رسلنا بالبينت

اشاره به رسالت انبيا با دلايل روشن پس از بيان عقوبت قتل و پاداش حفظ حيات انسانها، بيانگر جايگاه اين تعاليم در رسالت انبياى الهى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 131 - 3

3 _ اتمام حجت بر جوامع بشرى از اهداف بعثت رسولان الهى است.

ألم يأتكم رسل منكم . .. ذلك أن لم يكن ربك مهلك القرى بظلم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - انعام - 6 - 133 - 4

4 _ فرستادن پيامبران و استقرار نظام عمل و جزا، در عين بى نيازى خداوند، جلوه اى از رحمت گسترده اوست.

لكل درجت ما عملوا . .. و ربك الغنى ذو الرحمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 43 - 15

15 _ رسالت فرستادگان الهى براى تربيت و رشد آدميان است .

لقد جاءت رسل ربنا بالحق

برداشت فوق با توجه به كلمه {رب} استفاده شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 63 - 14

14 _ شمول رحمت خاص الهى بر بندگان ، از اهداف نزول دين و بعثت پيامبران

أن جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم . .. لعلكم ترحمون

جلد -

نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 94 - 1،7

1 _ خداوند براى اقوام گذشته پيامبرانى را به منظور هدايت آنان و تسليم شدنشان در برابر او ارسال داشت .

و ما أرسلنا فى قرية من نبى إلا أخذنا أهلها بالبأساء

7 _ تضرع به درگاه خدا و خشوع در برابر او از ارزش هاى الهى و از اهداف رسالت انبياست .

لعلهم يضرعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 13 - 3

3 _ نجات ستمديدگان از بيدادگرى بيدادگران ، هدف خداوند از بعثت پيامبران در طول تاريخ

لما ظلموا و جاءتهم رسلهم بالبينت

ذكر جمله {جاءتهم رسلهم} بعد از {لما ظلموا} حكايت از اين حقيقت دارد كه بعثت پيامبران در پى گسترش ظلم و بيدادگرى و به منظور رهايى مظلومان از شرّ ظالمان بوده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 39 - 11

11 _ بعثت پيامبران الهى ، در راستاى نجات مظلومان از ستم بيدادگران

كذلك كذب الذين من قبلهم فانظر كيف كان عقبة الظلمين

رويارويى بيدادگران با رسولان الهى در طول تاريخ، بيانگر برداشت فوق است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 38 - 17

17_ بعثت پيامبران براى آموزش توحيد و نفى شرك ، از تفضّلات الهى بر مردم است .

ما كان لنا أن نشرك . .. ذلك من فضل الله ... على الناس

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 36 - 4،5

4- سنت خداوند در بعثت انبيا ، برانگيختن و

اعزام آنان به سوى جوامع و امتهاست . *

و لقد بعثنا فى كلّ أُمّة رسولاً

از اينكه خداوند در مقام بيان بعثت انبيا و مورد تكذيب واقع شدنشان از سوى تكذيب كنندگان، از {امت} به جاى {ناس} استفاده كرده است و {امت} به گروهى اطلاق مى شود كه عاملى آنان را جمع كرده باشد، مى توان نكته فوق را به دست آورد.

5- برانگيختن انبيا در ميان همه امت ها براى دعوت به توحيد عبادى ، دليل بطلان عقيده مشركان به جبرى بودن شركشان

و قال الذين أشركوا لو شاء الله ما عبدنا من دونه من شىء . .. و لقد بعثنا فى كلّ أ

آوردن عبارت {قد بعثنا. ..} پس از بيان كلام مشركان درباره جبرى بودن شركشان، به منزله جواب براى آن است; با اين بيان كه اگر شركْ خواست خداوند بود، نبايد انبيا را مبعوث مى كرد و حال آنكه آنان رابراى هدايت برانگيخته است و اين حكايت از بطلان عقيده آنان دارد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 39 - 7

7- آشكار شدن حق در امور اختلافى و برطرف شدن اختلاف ها ، از جمله حكمت هاى بعثت انبيا

و لقد بعثنا فى كلّ أُمّة رسولاً . .. ليبيّن لهم الذى يختلفون فيه

برداشت ياد شده بر اين اساس است كه {لام} تعليل در {ليبيّن} تعليل آيه {و لقد بعثنا فى كلّ أُمّة رسولاً} باشد. فعل مضارع {يختلفون} _ كه دلالت بر زمان حال مى كند _ مى تواند قرينه اى باشد بر اينكه تبيين در همين دنياست.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء

- 17 - 15 - 9

9- اتمام حجت بر آدميان ، از جمله اهداف بعثت انبياست .

و ما كنّا معذّبين حتى نبعث رسولاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 47 - 2

2 - فرستادن رسولان ، اتمام حجت الهى بر كافران

و لولا أن تصيبهم مصيبة . .. و نكون من المؤمنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 85 - 13

13 - ربوبيت خدا بر مردمان ، مقتضى بعثت پيامبران براى هدايت و راهنمايى آنان

قل ربّى أعلم من جاء بالهدى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 6 - 8

8 - غفلت زدايى از مردمِ غافل و بيدار كردن آنان ، از اهداف رسالت و فلسفه بعثت رسولان الهى

لتنذر قومًا ما أُنذر ءاباؤهم فهم غ_فلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 16 - 4

4 - جهل و ناآگاهى مردم انطاكيه ، از فلسفه بعثت پيامبران و حكمت گزينش آنان از ميان انسان ها

قالوا ربّنا يعلم إنّا إليكم لمرسلون

يادآورى علم و دانايى خداوند، پس از تكذيب رسولان الهى به دليل بشر بودن آنان، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - حديد - 57 - 25 - 10،11

10 - هدف الهى از بعثت پيامبران ، ايجاد جوامع سالم ، رشيد و بالنده است .

لقد أرسلنا رسلنا . .. ليقوم الناس

{قيام} (مصدر {يقوم}) به معناى ايستادن است. در اين جا در معناى سلامت و صلاح به كار رفته

است.

11 - هدف رسالت پيامبران ، در مرحله نخست تربيت انسان هاى عادل و ساختن جامعه عدالت خواه بود ; نه اجراى اجبارى عدالت در جامعه

و أنزلنا معهم الكت_ب و الميزان ليقوم الناس بالقسط

نسبت داده شدن {اقامه} به مردم _ نه به پيامبران _ و نيز غايت قرار گرفتن خيزش خود مردم براى رعايت عدل و انصاف (لقوم الناس بالقسط) مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 6 - 7

7 - هدايت انسان ها ، فلسفه بعثت پيامبران

تأتيهم رسلهم بالبيّن_ت فقالوا أبشر يهدوننا

فلسفه بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 151 - 4

4 - دستيابى انسان ها به هدايت و كامل شدن نعمت الهى بر ايشان ، از اهداف بعثت پيامبر ( ص ) است .

فولوا وجوهكم شطره . .. و لعلكم تهتدون. كما أرسلنا فيكم رسولا

چنانچه {كما أرسلنا . ..} بيانگر تشبيه مسأله تغيير قبله به رسالت پيامبر (ص) باشد; {لأتم نعمتى عليكم و لعلكم تهتدون} گوياى وجه شبه است; يعنى، همان گونه كه بعثت پيامبر براى اتمام نعمت بر بندگان و دستيابى آنان به هدايت مى باشد، تغيير قبله نيز داراى چنين هدفها و نتايجى است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 174 - 6

6 _ تربيت تمامى انسان ها ، هدف از بعثت پيامبر ( ص )

يأيها الناس قد جاءكم برهن من ربكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 46 - 5

5

- انذار مردم از هدف هاى اساسى بعثت پيامبر ( ص )

لتنذر قومًا ما أتيهم من نذير من قبلك

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 59 - 10

10 - بعثت پيامبراكرم ( ص ) ، اتمام حجت خدا با مشركان

و ما كان ربّك مهلك القرى حتّى يبعث فى أُمّها رسولاً

فلسفه بعثت نوح(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 63 - 13

13 _ دستيابى قوم نوح ( ع ) به رحمت هاى ويژه خداوند ، از اهداف بعثت آن حضرت بود .

جاءكم ذكر من ربكم على رجل منكم . .. لعلكم ترحمون

قانونمندى بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 40 - 39

39 - بعثت پيامبران ، داراى زمانى معين و برنامه ريزى شده از جانب خداوند

ثمّ جئت على قدر ي_موسى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 16 - 3

3- بعثت پيامبران و هلاكت جوامع ستمگر و دين ستيز ، براساس هدف دارى نظام هستى است .

و كم قصمنا من قرية كانت ظالمة . .. و ما خلقنا السماء والأرض و ما بينهما ل_عبين

يادآورى هدفمندى جهان _ پس از ذكر هلاكت اقوام ستمگر _ مى تواند بيانگر اين نكته باشد كه وقتى جهان هدفمند بود، هلاكت اقوام ستم پيشه نيز جزئى از هدف دارى و بازيچه نبودن هستى خواهد بود.

كشاورزى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - نازعات - 79 - 33 - 4

4 -

كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

ماءها و مرعيها . .. مت_عًا لكم و لأنع_مكم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

كشتيرانى در دوران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - جاثيه - 45 - 12 - 5

5 - اهميت كشتى رانى ، در زندگى اقتصادى جامعه عصر بعثت *

اللّه الذى سخّر لكم البحر لتجرى الفلك فيه بأمره

كفران مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 50 - 9

9 _ اكثر مردم در نيمه نخست بعثت ، نعمت قرآن را قدر نشناخته و بدان بى اعتنايى كردند .

و لقد صرّفن_ه بينهم ليذّكّروا فأبى أكثر الناس إلاّ كفورًا

برداشت فوق، با توجه به نزول آيه شريفه در مكه است كه نيمه نخست دوران بعثت در همين شهر سپرى شد.

گمراهى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - جمعه - 62 - 2 - 9

9 - مردم جزيرة العرب پيش از بعثت پيامبراكرم ( ص ) ، در گمراهى آشكارى به سر مى بردند .

و إن كانوا من قبل لفى ضل_ل مبين

{إن} در {و إن كانوا} مخفف از مثقله است; يعنى، {و إنّهم كانوا من قبل لفى ضلال مبين}

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - طلاق - 65 - 11 - 10

10 - مردم ، پيش از بعثت پيامبراسلام ( ص ) ،

در انواع ظلمت ها به سر مى برند .

ليخرج الذين ءامنوا و عملوا الص_لح_ت من الظلم_ت إلى النور

محدوده علم مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 85 - 15،16

15- اطلاعات علمى مردم در عصر بعثت پيامبر ( ص ) درباره حقيقت روح ، بسيار كم و ناچيز بود .

قل الروح من أمر ربّى و ما أُوتيتم من العلم إلاّ قليلاً

بنابر اينكه مخاطبان آيه، مردم عصر بعثت باشند _ نه همه انسانها در تمامى عصرها _ برداشت فوق به دست مى آيد.

16- اطلاعات علمى مردم در عصر بعثت پيامبر ( ص ) ، بسيار كم و ناچيز بود .

و ما أُوتيتم من العلم إلاّ قليلاً

برداشت فوق، مبتنى بر اين احتمال است كه مخاطبان {و ما أُوتيتم من العلم} مردم عصر پيامبر(ص) باشند. و مراد از {العلم} مطلق دانش باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 3 - 4

4 - مردم عصر بعثت ، اطلاعاتى مخدوش و نادرست از داستان موسى و فرعون داشتند .

نتلوا عليك من نبإِ موسى و فرعون بالحقّ

قيد {بالحقّ} نشان مى دهد كه آنچه در ميان مردم عصر پيامبر(ص) از ماجراى موسى(ع) و فرعون مطرح بود، با واقعيت انطباق نداشت.

محمد(ص) در آغاز بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - شرح - 94 - 2 - 4

4 - ناشناخته ماندن رسالت پيامبر ( ص ) در آغاز بعثت ، مايه سيطره افكندن اندوهى سنگين بر آن حضرت

وزرك

مراد از {وزر} _ با توجّه به آيه {و رفعنا لك ذكرك} _ مى

تواند نقطه مقابل {بلند آوازه بودن} باشد; يعنى، ناشناخته ماندن رسول اكرم(ص)، سبب شده بود كه رسالت ها و تعاليم او مهجور مانده و غمى سنگين براى آن حضرت به وجود آيد. تناسب دو فعل {وضعنا} (فرونهاديم) و {رفعنا} (بالابرديم)، مؤيد اين احتمال است.

محمد(ص) قبل از بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - يونس - 10 - 16 - 7،8

7 _ زندگى و شخصيت پيش از بعثت پيامبر ( ص ) ، دليلى روشن براى رسالت و نبوت او

قل لو شاء اللّه ما تلوته عليكم . .. فقد لبثت فيكم عمراً من قبله

8 _ زندگى پيش از بعثت حضرت محمد ( ص ) ، گواه روشن بر الهى و آسمانى بودن قرآن

قل لو شاء اللّه ما تلوته عليكم . .. فقد لبثت فيكم عمراً من قبله

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 86 - 2

2 - پيامبران الهى ، بى خبر از نبوت خويش پيش از مبعوث شدن .

و ما كنت ترجوا أن يلقى إليك الكت_ب

جايى كه پيامبراسلام(ص) پيش از بعثت خويش، از آن هيچ گونه اطلاعى نداشته باشد و حتى گمان آن نيز در ذهنش جوانه نزند; به طريق اولى پيامبران ديگر نيز چنين خواهند بود. بنابراين با القاى خصوصيت از پيامبر(ص)، مطلب ياد شده را مى توان درباره همه پيامبران تعميم داد.

محمد(ص) و بعثت موسى(ع)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 46 - 2

2 - اطلاعات دقيق پيامبر ( ص ) از جريان بعثت موسى ( ع ) و سخن گفتن

خداوند با وى در طور _ با اين كه خود در آن جا حضور نداشت _ گواهى است روشن بر رسالت الهى آن حضرت .

و ما كنت بجانب الطور إذ نادينا

محمد(ص) و كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 7

7 - وجود شرايط مساعد براى اقدام سريع پيامبر ( ص ) به رويارويى با توطئه هاى كافران ، در عصر بعثت

فمهّل الك_فرين

فرمان مهلت دادن، در صورتى به پيامبر(ص) داده مى شود كه شرايط براى انجام عملى شتابزده عليه كافران فراهم باشد.

محمد(ص) و لعن كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور فرصت دادن به كافران عصر بعثت و پرهيز از نفرين و درخواست عذاب سريع براى آنان

فمهّل الك_فرين أمهلهم رويدًا

{مَهِّل} و {أمهِل} به يك معنا است; گرچه برخى گفته اند: {مَهِّل} فرمان به مهلت لحظه به لحظه و تدريجى است و {أمهل} فرمان به يك مهلت. تكرار فرمان با دو لفظ متفاوت _ به گونه اى كه دو فرمان مستقل به نظر آيد _ تأكيد بيشترى به همراه دارد. كلمه {رويداً} ممكن است، تصغير {رَوْد} (مهلت دادن) باشد; يعنى، مهلت كوتاه و نيز مى تواند اسم فعل و به معناى {أمهل} باشد كه براى سومين بار فرمان مهلت را تكرار كرده است.

مخالفت مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 5 - 1

1 - افراط و زياده روى مردم عصر بعثت در

مخالفت با پيامبر ( ص ) ، مانع لطف خدا در فرستادن وحى نبود .

أفنضرب عنكم الذكر صفحًا أن كنتم قومًا مسرفين

با توجه به مقام آيه _ كه مسأله وحى را مطرح مى كند _ مراد از {اسراف}، افراط و زياده روى در مخالفت با وحى خواهد بود.

مردم صدر اسلام و بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - مؤمنون - 23 - 68 - 10

10 - آگاهى مردم عصر بعثت ، به سابقه داشتن بعثت و نزول كتاب از سوى خداوند

أم جاءهم ما لم يأت ءاباءهم الأوّلين

مردم مقارن بعثت و اصحاب كهف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 22 - 2،16

2- نزول داستان اصحاب كهف در قرآن ، زمينه ساز اظهار نظرهايى گوناگون در ميان مردم عصربعثت ، در باره تعداد آنان شد .

سيقولون . .. و يقولون ... و يقولون

حرف {سين} در {سيقولون} نشانه صدور آن گفته و گفته هاى بعدى در زمان آينده است و به قرينه {فلا تمار فيهم} اين اقوال، در زمان حيات رسول اللّه(ص) پيدا شده بود.

16- تنها ، گروهى اندك از مردم عصر بعثت ، به شمارِ اصحاب كهف و زواياى سرگذشت آنان ، آگاهى داشتند .

مايعلمهم إلاّ قليل

با آن كه سخن در باره تعداد اصحاب كهف بود، در جمله {مايعلمهم. ..} آگاهى بر خود اصحاب كهف، از اكثريت مردم نفى شده است. اين مطلب، مى رساند كه ديگر زواياى ماجراى اصحاب كهف نيز مانند تعداد آنان، براى بيشتر مردم نامعلوم است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18

- 26 - 1

1- مدّت درنگ اصحاب كهف در غار ، ميان مردم عصر پيامبر ( ص ) مورد اختلاف بود .

قل اللّه أعلم

جمله {قل اللّه. ..} نشانه آن است كه برخى از مردم، در باره مدّت بيان شده در آيه قبل، تشكيك كرده و نظرى غير آن را مطرح ساخته بودند. پيامبر(ص) در پاسخ آنان، با بيان علم برتر الهى به زمان بندى ياد شده، تأكيد كرده و ترديد در آن را مردود دانسته است.

مردم مقارن بعثت و اطعام مساكين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 18 - 1

1 - بى توجهى به مستمندان و ترغيب نكردن يكديگر به تأمين غذاى آنان ، فرهنگى حاكم بر عصر بعثت

و لاتح_ضّون على طعام المسكين

{تحاضّ} (مصدر {تحاضّون})، به معناى ترغيب كردن يكديگر است (قاموس). گفتنى است كه از عبارت {طعام المسكين}، {بذل طعام المسكين} اراده شده است. البته {طعام} مى تواند به معناى {اطعام} باشد _ مانند {عطاء} به معناى {اعطاء} ولى تقدير بهتر است. (البحرالمحيط)

مردم مقارن بعثت و ذوالقرنين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 83 - 2

2- { ذوالقرنين } ، شخصيتى تاريخى و شناخته شده در عصر پيامبر ( ص ) بوده است .

و يسئلونك عن ذى القرنين

مردم مقارن بعثت و روح

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 85 - 15

15- اطلاعات علمى مردم در عصر بعثت پيامبر ( ص ) درباره حقيقت روح ، بسيار كم و ناچيز بود .

قل الروح من أمر ربّى و ما

أُوتيتم من العلم إلاّ قليلاً

بنابر اينكه مخاطبان آيه، مردم عصر بعثت باشند _ نه همه انسانها در تمامى عصرها _ برداشت فوق به دست مى آيد.

مردم مقارن بعثت و قصه اصحاب كهف

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 13 - 4

4- اطلاعات مردم عصر بعثت از اصحاب كهف و سرگذشت آنان ، اطلاعات غير واقعى و آميخته با خرافات بود .

نحن نقصّ عليك نبأهم بالحقّ

قيد {بالحقّ} تعريضى است كه به ناقلان سرگذشت اصحاب كهف و بيان كننده اين كه نقل آنان، آميخته به امورى غير واقعى و خرافى است.

مردم مقارن بعثت و محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - تكوير - 81 - 22 - 3

3 - آشنايى مردم عصر بعثت با سوابق پيامبر ( ص ) و معاشرت آن حضرت با آنان

و ما صاحبكم

مردم مقارن بعثت و مساكين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 18 - 1

1 - بى توجهى به مستمندان و ترغيب نكردن يكديگر به تأمين غذاى آنان ، فرهنگى حاكم بر عصر بعثت

و لاتح_ضّون على طعام المسكين

{تحاضّ} (مصدر {تحاضّون})، به معناى ترغيب كردن يكديگر است (قاموس). گفتنى است كه از عبارت {طعام المسكين}، {بذل طعام المسكين} اراده شده است. البته {طعام} مى تواند به معناى {اطعام} باشد _ مانند {عطاء} به معناى {اعطاء} ولى تقدير بهتر است. (البحرالمحيط)

مردم مقارن بعثت و يتيم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - فجر - 89 - 17 - 3

3 - محروم ساختن يتيمان از اكرام و احترام

و بها ندادن به شخصيت آنان ، فرهنگى حاكم بر مردم عصر بعثت

لاتكرمون اليتيم

منابع كسب مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - عبس - 80 - 32 - 4

4 - كشاورزى و دامدارى ، از منابع درآمد مردم در عصر بعثت

مت_عًا لكم و لأنع_مكم

منشأ بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

8 - يوسف - 12 - 109 - 2

2_ خداوند ، مبعوث كننده پيامبران و فرستنده رسولان است .

و ما أرسلنا من قبلك إلاّ رجالاً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - ابراهيم - 14 - 4 - 15

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 4

4- خداوند ، مبدأ وحى و ارسال پيامبران

و ما أرسلنا قبلك إلاّ رجالاً نوحى إليهم

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 51 - 1

1 _ بعثت پيامبران و تعيين تعداد آنان براى هر منطقه و مردم ، بسته به مشيت خداوند است .

و لو شئنا لبعثنا فى كلّ قرية نذيرًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 85 - 13

13 - ربوبيت خدا بر مردمان ، مقتضى بعثت پيامبران براى هدايت و راهنمايى آنان

قل ربّى أعلم من جاء بالهدى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - قصص - 28 - 86 - 6

6 - بعثت پيامبران ، مقتضاى ربوبيت خداوند بر خلق

و ما كنت ترجوا أن يلقى إليك الكت_ب إلاّ رحمة من ربّك

جلد - نام سوره -

سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 16 - 6

6 - ربوبيت الهى ، مقتضى فرستادن پيامبران براى انسان ها

قالوا ربّنا يعلم إنّا إليكم لمرسلون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 9 - 3،7

3 - گزينش پيامبران و رسولان ، تنها در اختيار خداوند است .

أم عندهم خزائن رحمة ربّك

7 - گزينش رسولان و پيامبران از ميان مردم ، جلوه اى از عزت و بخشندگى خداوند است .

أم عندهم خزائن رحمة ربّك العزيز الوهّاب

آمدن دو صفت {عزيز} و {وهّاب} براى خداوند، پس از طرح مسأله موهبت نبوت و رسالت، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - ص - 38 - 10 - 3،6

3 - انتخاب و فرستادن رسولان براى بشر ، جلوه اى از فرمانروايى خداوند بر جهان هستى

أم عندهم خزائن رحمة ربّك . .. أم لهم ملك السم_وت و الأرض و ما بينهما

يادآورى فرمانروايى مطلق خداوند بر جهان، پس از مسأله رسالت و نبوت پيامبراسلام(ص)، مى تواند گوياى برداشت ياد شده باشد.

6 - گزينش پيامبر از ميان انسان ها ، تنها در توان خداوند حاكم بر جهان هستى است .

جاءهم منذر منهم . .. أءنزل عليه الذكر من بيننا ... أم لهم ملك السم_وت ... فليرتق

برداشت ياد شده از آن جا است كه آيه شريفه، مى تواند پاسخى به اعتراض كافران باشد كه چرا از ميان توده هاى مردم، حضرت محمد(ص) به پيامبرى مبعوث شده است؟ و يا چرا پيامبر از جنس بشر برگزيده شده است؟ (بل عجبوا أن جاءهم منذر منهم .

.. أءنزل عليه الذكر من بيننا).

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - فتح - 48 - 8 - 7

7 - فرستادن رسول و هدايت خلق ، با بشارت و انذار _ و نه قواى قهرى طبيعت ، _ نمودى از حكمت خداوند است . *

و للّه جنود . .. و كان اللّه عزيزًا حكيمًا . إنّا أرسلن_ك ش_هدًا و مبشّرًا

از آيه قبل، استفاده شد كه خداوند مالك يگانه هستى و حاكم مطلق و شكست ناپذير است و مى تواند خلق را به اجبار به سوى اهداف بايسته وا دارد; اما در اين آيه، خداوند يادآورى كرده كه حكمت او، اقتضا مى كند كه اين هدايت، را از طريق فرستادن رسول و ارائه الگو و بشارت و انذار، انجام پذيرد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - حاقه - 69 - 10 - 7

7 - ربوبيت خداوند ، مقتضى بعثت پيامبران و عقوبت دشمنان ايشان است .

فعصوا رسول ربّهم فأخذهم أخذة رابية

منشأ گمراهى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - فصلت - 41 - 7 - 5

5 - شرك در عبادت و الوهيت ، بنياد و اساس انحراف مردم عصر بعثت

أنّما إل_هكم إل_ه وحد . .. و ويل للمشركين . الذين لايؤتون الزكوة

موانع بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 15 - 9

9 - فرستادن پيامبران ، همراه با پيامِ تكليف آفرين ، مخالف رحمانيت خداوند در ديدگاه مردم انطاكيه بود .

و ما أنزل الرحم_ن من شىء

برخى از مفسران برآنند كه ذكر

رحمانيت خداوند از سوى مردم انطاكيه، مى تواند به اين جهت باشد كه آنان، فرستادن پيامبر را ناسازگار با رحمانيت خدا مى پنداشتند; زيرا آمدن پيامبران نوعاً همراه با تكليف بوده و آنان اين كار را با رحمانيت خدا ناسازگار مى دانستند.

مورخان مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 7 - 10

10- وجود افرادى مطلع و آگاه به تاريخ انبيا در محيط جاهلى مشركان عصر بعثت

فس_لوا أهل الذكر

موقعيت فرهنگى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 13 - 3

3 - وضعيت فرهنگى و دينى مردم عصر پيامبراسلام ، شبيه و مانند وضعيت مردم انطاكيه هنگام آمدن رسولان به سوى آنان

و اضرب لهم مثلاً أصح_ب القرية إذ جاءها المرسلون

بيشتر مفسران برآنند كه مقصود از {أصحاب القرية} مردم شهر {انطاكيه} است (كه هم اكنون جزء خاك تركيه و از شهرهاى تجارى آن مى باشد). گفتنى است {إذ} ظرف زمان و بدل اشتمال، براى {أصحاب القرية} است; يعنى، مثل بزن از مردم انطاكيه، آن گاه كه رسولان الهى به سوى شان آمدند.

مهلت به كافران مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

20 - طارق - 86 - 17 - 1

1 - پيامبر ( ص ) ، مأمور فرصت دادن به كافران عصر بعثت و پرهيز از نفرين و درخواست عذاب سريع براى آنان

فمهّل الك_فرين أمهلهم رويدًا

{مَهِّل} و {أمهِل} به يك معنا است; گرچه برخى گفته اند: {مَهِّل} فرمان به مهلت لحظه به لحظه و تدريجى است و {أمهل} فرمان به يك مهلت. تكرار

فرمان با دو لفظ متفاوت _ به گونه اى كه دو فرمان مستقل به نظر آيد _ تأكيد بيشترى به همراه دارد. كلمه {رويداً} ممكن است، تصغير {رَوْد} (مهلت دادن) باشد; يعنى، مهلت كوتاه و نيز مى تواند اسم فعل و به معناى {أمهل} باشد كه براى سومين بار فرمان مهلت را تكرار كرده است.

نظام طبقاتى مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - زخرف - 43 - 23 - 4

4 - وجود نظام طبقاتى ، در جوامع عصر بعثت و پيش از آن

و كذلك ما أرسلنا من قبلك . .. إلاّ قال مترفوها

نعمت بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 152 - 6

6 - رسالت پيامبر ( ص ) و تغيير قبله ، دو نعمتى شايسته و بايسته شكرگزارى به درگاه خدا

فولوا وجوهكم شطره . .. كما أرسلنا فيكم رسولا ... واشكروا لى

شكر، در برابر نعمت است و مصداق مورد نظر براى نعمت - به قرينه آيات قبل - نعمت رسالت و تغيير قبله مى باشد.

وقت بعثت انبيا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - مرسلات - 77 - 11 - 3

3 - { قال الصادق ( ع ) : { أُقّتت } أى بعثت فى اوُقات مختلفة ;

امام صادق(ع) درباره {أُقّتت} فرمود: يعنى [آن گاه كه رسولان] در اوقات مختلف مبعوث شوند}.

ويژگيهاى بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - فرقان - 25 - 51 - 3

3 _ با بعثت پيامبراسلام ( ص ) ، امر بعثت به

پايان رسيده و آن حضرت خاتم پيامبران است .

و لو شئنا لبعثنا فى كلّ قرية نذيرًا

از اين كه خداوند با وجود پيامبراسلام(ص) هيچ پيامبرى را براى هيچ مردمى نفرستاده است، مى توان به دو مطلب دست يافت: 1_ امر بعثت به پايان رسيده و پيامبراسلام(ص) خاتم پيامبران است. 2- رسالت پيامبراسلام(ص)، رسالتى جهانى و اسلام دين جاودانه است. گفتنى است آيه نخست اين سوره (تبارك الذى نزّل الفرقان على عبده ليكون للعالمين نذيراً) مؤيد دو مطلب ياد شده است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - يس - 36 - 6 - 4

4 - بعثت پيامبراسلام ( ص ) ، در عصرى بود كه مردمِ آن و پدرانشان هيچ پيامبرى را درك نكرده و از وجود رسولان الهى محروم بودند .

لتنذر قومًا ما أُنذر ءاباؤهم

گفتنى است طبق آيات گوناگون از جمله آيه 24 سوره فاطر (و إن من أُمّة إلاّ خلا فيها نذير) تمامى امت ها از انذارگران الهى برخوردار بودند. بنابراين مقصود از آيه شريفه، اين نيست كه مردم عصر رسالت، در تمامى اعصار گذشته از وجود پيامبران الهى محروم بودند; بلكه مقصود پدران نزديك آنان است و يا مراد اين است كه هيچ پيامبرى به صورت مباشر و از نزديك به هدايت آنان نپرداخته است.

ويژگيهاى علم مردم مقارن بعثت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - تغابن - 64 - 5 - 2

2 - آگاهى مردم عصر بعثت ، از سرنوشت اقوام كافر پيش از خود ، از راه اخبار و اطلاعات واصله بود .

ألم يأتكم نبؤا الذين كفروا من قبل

مطلب ياد شده، از آمدن تعبير

{نبأ} (خبر) به دست مى آيد.

يهود و بعثت محمد(ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

1 - بقره - 2 - 89 - 10

10 - يهوديان ، آمدن پيامبر ( ص ) و نزول قرآن را از ديرباز و پيش از بعثت براى كافران تشريح مى كردند .

و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا

{استفتاح} (مصدر يستفتحون) مى تواند به معناى مطلع ساختن باشد، چنانچه در مفردات راغب آمده: {فتح عليه كذا; آن گاه گفته مى شود كه به او امرى را اعلام كند و او را بر آن امر مطلع سازد}. قابل ذكر است كه در اين صورت بردن {يفتحون} به باب استفعال براى تأكيد است و معناى طلب ندارد.

پيشگاه خداوند

انما يريد الشيطن ان يوقع بينكم العدوة و البغضاء

11 _ باز ماندن جامعه ايمانى از نماز و ياد خدا پيامد برانگيخته شدن دشمنى و كينه در بين آنها

ان يوقع بينكم العدوة و البغضاء . .. و يصدكم عن ذكراللّه و عن الصلوة

نياوردن كلمه {ان} در {يصدكم عن . ..} مى تواند اشاره به اين باشد كه مضمون اين جمله پيامد تحقق مضمون معطوف عليه (يوقع بينكم ...) است.

15 _ دشمنى و كينه توزى در بين جامعه ايمانى و غفلت از ياد خدا مانع رسيدن آن جامعه به فلاح و رستگارى

لعلكم تفلحون. انما يريد الشيطن ... و يصدكم عن ذكراللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قيامه - 75 - 20 - 4

4 - تأثير تمايلات و حبّ و بغض هاى انسان ها ، در شكل گيرى انديشه و باور هاى آنان

أيحسب الإنس_ن ألّن نجمع عظامه . .. كلاّ بل تحبّون العاجلة

اجتناب از بغض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 91 - 4

4 _ حراست از وحدت جامعه ايمانى و دور نگاهداشتن آن از كينه و دشمنى فلسفه تحريم شراب خوارى و قماربازى

انما يريد الشيطن ان يوقع بينكم العدوة و البغضاء

اعلام بغض خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 1

1 - اعلام بغض و دشمنى شديد خداوند نسبت به كافران لجوج و حق ناپذير در قيامت

إنّ الذين كفروا ينادون لمقت اللّه أكبر من مقتكم أنفسكم إذ تدعون إلى الإيم_ن فتكف

{مقت} به معناى بغض شديد است.

بغض اخروى كافران

جلد - نام سوره

- سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 2

2 - بغض و دشمنى شديد كافران حق ناپذير با خويشتن در قيامت

من مقتكم أنفسكم

بغض خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 107 - 9،10،11،12

9 _ حب و بغض خداوند ، تعيين كننده حركت ها و عملكرد هاى پيامبر ( ص )

و لاتجدل . .. إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

10 _ حب و بغض خداوند ، بايد تعيين كننده خط مشى مؤمنان باشد .

و لاتجدل . .. إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

چون جمله {ان اللّه . ..}، بيان علتى براى {لاتجادل} است و دلالت بر اين دارد كه دوستى و دشمنى خدا بايد ميزان حركتها و توقفها قرار گيرد.

11 _ حب و بغض خداوند ، معيار سنجش و ارزيابى عملكردها

و لاتجدل عن الذين يختانون انفسهم إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

12 _ حرمت دفاع از كسانى كه عملكردشان مبغوض خداوند است .

و لاتجدل . .. إنّ اللّه لايحب من كان خواناً اثيماً

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 108 - 7

7 _ ناخشنودى خداوند از خيانت و نيرنگ ، حتى در مرحله پندار و گفتار

اذ يبيتون ما لايرضى من القول

{اذ يبيتون}، حاكى از انديشه خيانت و گناه است. و جمله {ما لايرضى}، تصريح به ناخشنودى خداوند و نكوهش از چنين پندار و انديشه اى دارد.

بغض در مسيحيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 8،9،10

8 _ كينه و دشمنى دايمى

مسيحيان با يكديگر تا روز قيامت

فاغرينا بينهم العداوة و البغضاء إلى يوم القيمة

{اغرينا} از {غراء} به معناى {چسب} گرفته شده است. يعنى تنها وسيله و مايه اتصال آنها با يكديگر عداوت و دشمنى است.

9 _ كينه و دشمنى دايمى مسيحيان با يكديگر ، كيفر نقض پيمان و فراموشى تذكار هاى خداوند

و من الذين قالوا إنّا نصرى اخذنا ميثقهم فنسوا حظاً . .. فاغرينا بينهم العداوة

10 _ كينه و دشمنى دايمى يهود و مسيحيان با يكديگر تا روز قيامت

و لقد اخذ اللّه ميثق بنى اسرءيل . .. العداوة و البغضاء إلى يوم القيمة

بنابر اينكه ضمير در {بينهم} به يهود و نصارا برگردانده شود.

بغض عليه خود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 2،3،5

2 - بغض و دشمنى شديد كافران حق ناپذير با خويشتن در قيامت

من مقتكم أنفسكم

3 - بغض و دشمنى خداوند با كافران حق ناپذير ، بيشتر و شديدتر از بغض و دشمنى كافران نسبت به خويشتن است .

لمقت اللّه أكبر من مقتكم أنفسكم

5 - پشيمانى و بغض شديد كافران نسبت به خويشتن ، بر اثر رد دعوت به ايمان و كفرورزى آنان است .

مقتكم أنفسكم إذ تدعون إلى الإيم_ن فتكفرون

ترديدى نيست كه بغض شديد كافران نسبت به خويشتن در قيامت، ناشى از رد ايمان و كفرشان است. اين بغض نشانه پشيمانى شديد آنان از عمل خود مى باشد.

بغض كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 3

3 - بغض و دشمنى خداوند با كافران حق ناپذير ، بيشتر و شديدتر از بغض و دشمنى

كافران نسبت به خويشتن است .

لمقت اللّه أكبر من مقتكم أنفسكم

بغض مشركان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 82 - 2

2 _ هشدار خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد كينه توزى يهوديان و مشركان نسبت به مؤمنان

لتجدن اشد الناس عدوة للذين ءامنوا اليهود و الذين اشركوا

بغض يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 14 - 10

10 _ كينه و دشمنى دايمى يهود و مسيحيان با يكديگر تا روز قيامت

و لقد اخذ اللّه ميثق بنى اسرءيل . .. العداوة و البغضاء إلى يوم القيمة

بنابر اينكه ضمير در {بينهم} به يهود و نصارا برگردانده شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 64 - 19،20،21،23

19 _ يهوديان ، گرفتار كينه و دشمنى با يكديگر تا روز قيامت

و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

20 _ خداوند ، ايجاد كننده دشمنى و كينه در بين يهود

و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

21 _ دشمنى و كينه يهود با يكديگر ، كيفر و عقوبت دنيوى آنان

و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

23 _ دشمنى و كينه توزى يهود با يكديگر از پيامد هاى گرفتارى آنان به لعنت خدا و دورى از رحمت او

و لعنوا بما قالوا . .. و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

جمله {و القينا . ..} مى تواند بيان پيامدى ديگر براى {لعنوا بما قالوا} باشد ; يعنى گرفتارى به لعنت الهى علاوه بر افزايش كفر و طغيان يهوديان، مايه گرفتارى آنان

به دشمنى و كينه توزى با يكديگر نيز گرديد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 82 - 2

2 _ هشدار خداوند به پيامبر ( ص ) در مورد كينه توزى يهوديان و مشركان نسبت به مؤمنان

لتجدن اشد الناس عدوة للذين ءامنوا اليهود و الذين اشركوا

زمينه بغض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 64 - 24

24 _ جوامع گرفتار به لعنت الهى ، همواره در خطر دشمنى و كينه توزى با يكديگر

و لعنوا بما قالوا . .. و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 92 - 10

10 _ نافرمانى خدا و رسول داراى پيامدهايى شوم و شيطانى ( دشمنى و كينه توزى و بازماندن از نماز و ياد خدا )

انما يريد الشيطن . .. فان توليتم فاعلموا انما على رسولنا البلغ المبين

مراد از رويگردانى در جمله {فان توليتم} _ به قرينه آيه پيشين _ ناديده گرفتن حرمت خمر و قمار است يعنى اگر نهى خداوند از ميگسارى و قمار را ناديده گرفتيد و شيطان شما را به كينه و عداوت با يكديگر كشانيد جز خود كسى را ملامت نكنيد زيرا آن عواقب شوم بازتاب نافرمانيهاى شماست و پيامبر(ص) در وظيفه خود كوتاهى نكرده است.

زمينه بغض در يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 64 - 22

22 _ كفر و طغيان يهود ، زمينه دشمنى و كينه توزى آنان با يكديگر

و ليزيدن كثيراً منهم .

.. طغيناً و كفراً و القينا بينهم العدوة و البغضاء

شدت بغض خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 3

3 - بغض و دشمنى خداوند با كافران حق ناپذير ، بيشتر و شديدتر از بغض و دشمنى كافران نسبت به خويشتن است .

لمقت اللّه أكبر من مقتكم أنفسكم

شدت بغض كافران

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 5

5 - پشيمانى و بغض شديد كافران نسبت به خويشتن ، بر اثر رد دعوت به ايمان و كفرورزى آنان است .

مقتكم أنفسكم إذ تدعون إلى الإيم_ن فتكفرون

ترديدى نيست كه بغض شديد كافران نسبت به خويشتن در قيامت، ناشى از رد ايمان و كفرشان است. اين بغض نشانه پشيمانى شديد آنان از عمل خود مى باشد.

عوامل بغض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 91 - 1،2

1 _ شيطان همواره در صدد ايجاد دشمنى و كينه توزى ميان اهل ايمان

انما يريد الشيطن ان يوقع بينكم العدوة و البغضاء

2 _ شراب و قمار ، ابزار شيطان براى ايجاد كينه و عداوت

انما يريد الشيطن . .. فى الخمر و الميسر

عوامل بغض خدا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - غافر - 40 - 10 - 4

4 - نپذيرفتن دعوت به ايمان ، موجب بغض و دشمنى شديد خداوند

لمقت اللّه أكبر من مقتكم أنفسكم إذ تدعون إلى الإيم_ن فتكفرون

برداشت ياد شده با توجه به اين نكته است كه {إذ} براى تعليل و متعلق به {مقت} است.

عوامل رفع بغض

جلد

- نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 16 - 8

8 _ رفع كينه و دشمنى اهل كتاب با يكديگر در گرو پيروى از پيامبر ( ص ) و جلب رضوان الهى

فاغرينا بينهم العداوة و البغضاء . .. يهدى به اللّه من اتبع رضونه

فلسفه بغض در يهود

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 64 - 32

32 _ ايجاد دشمنى و كينه توزى در بين يهود ، تدبيرى الهى جهت خاموش نمودن جنگ افروزى آنان عليه مسلمانان *

و القينا بينهم العدوة و البغضاء . .. كلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه

بدان احتمال كه جمله {كلما اوقدوا . ..} بيان نتيجه اى براى جمله {القينا بينهم...} باشد ; وصل آن دو جمله بدون حرف عطف كه حكايت از شدت اتصال مضمون آنها دارد، تأييدى براى برداشت فوق است.

منشأ بغض

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - مائده - 5 - 64 - 20

20 _ خداوند ، ايجاد كننده دشمنى و كينه در بين يهود

و القينا بينهم العدوة و البغضاء إلى يوم القيمة

- 7،10،13

7 _ اختلافات دينى ، نشأت يافته از ناحيه عالمان متجاوز و حسود

و ما اختلف . .. الاّ من بعد ما جاءهم العلم بغياً

كلمه {بغياً}، به معناى تجاوز است و به معناى حسد نيز آمده است (مجمع البيان. )

10 _ حسد و تجاوز از حد ، تهديدكننده واقعنگرى و روشن بينى عالمان دينى

و ما اختلف الذين اوتوا الكتاب . .. بغياً بينهم

13 _ بروز تضاد هاى فكرى و اجتماعى و دينى ، معلول تجاوز از قوانين عادلانه اديان الهى

و ما اختلف الذين . .. بغياً بينهم

بغى شيطان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 117 - 6

6 _ شيطان ، موجودى سركش و فاقد هرگونه خير و فضيلت

و إن يدعون شيطناً مريداً

مريد از مصدر {مرود} به معناى سركشى و خروج از طاعت است (مجمع البيان). مفردات راغب {مريد} را به معناى عارى از خير دانسته است.

بغى علما

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 213 - 28،29،32

28 _ سركشى و ظلم ( بَغى ) عالمان دين ، مانع تحقق اهداف انبيا ( اتحاد مردم بر اساس دين حقّ )

و ما اختلف فيه الا الذين اوتوه من بعد ما جاءتهم البيّنات بغياً بينهم

29 _ نكوهش شديد خداوند از كسانى كه پس از روشن شدن حق ، از سر تجاوزگرى و حسادت ، در آن اختلاف مى كنند .

و ما اختلف فيه الاّ الذين اوتوه من بعد ما جاءتهم البيّنات بغياً بينهم

{بغى} در لغت به معناى تجاوز و نيز حسد آمده است.

32 _ حَسَد و خودخواهى ( بَغىِ ) عالمان

ناشايسته ، ريشه اختلافات دينى

و ما اختلف . .. بغياً بينهم

زمينه بغى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 94 - 12

12 _ انگيزه هاى مادّى و كسب غنيمت ، زمينه اى براى تعرض نابحق به ديگران

و لا تقولوا . .. لست مؤمنا تبتغون عرض الحيوة الدّنيا

موانع بغى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 206 - 5

5 _ تقواى الهى ( ترس از خدا ) ، مانع سركشى و افساد

و اذا تولى سعى فى الأرض . .. و اذا قيل له اتق اللّه

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 32 - 15

15 _ توجه به نقش تلاش و قابليّت افراد در برترى يافتن آنان ، زمينه دورى جستن از تمنى نسبت به دارايى ها و امتيازات ديگران

و لا تتمنّوا ما فضّل اللّه . .. للرّجال نصيب ... و للنساء نصيب

خداوند پس از منع طمعورزى به نعمتهاى ديگران، آن را نتيجه قابليّت و تلاش افراد معرفى كرده تا زمينه آرزوهاى منفى را قطع كند.

ناپسندى بغى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 94 - 20

20 _ كشتار و تعرض نابجا به افراد به خاطر دستيابى به غنيمت ، از روش هاى ناپسند دوران جاهليت

و لا تقولوا . .. لست مؤمناً تبتغون عرض الحيوة الدّنيا ... كذلك كنتم من قبل

ظاهراً {كذلك} اشاره است به جمله {تبتغون عرض . .. } بر اين اساس، مقصود از {من قبل}، قبل از اسلام، يعنى دوران جاهليت است

كه به خاطر مال دنيا، بدون هيچ دليلى ديگران را مى كشتند.

تغييرى در آنها پيدا به وجود نخواهد آمد .

فجعلن_هنّ أبكارًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 37 - 2

2 - در بهشت اصحاب اليمين ، حوران همه در سن و سال برابراند ( همگى دوشيزگانى جوان اند ) .

أترابًا

{تِرْب} (مفرد {أتراب}) به زنى اطلاق مى شود كه در مقايسه با ديگرى از نظر سنى برابر باشد. گفتنى است كه برداشت ياد شده بر اين اساس است كه حوران بهشتى با يكديگر مقايسه شده اند.

بكارت مريم(س)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - مريم - 19 - 20 - 5

5- مريم ( س ) به هنگام مواجهه با جبرئيل ، دخترى باكره و شوهر نديده بود .

قالت أنّى يكون لى غل_م و لم يمسسنى بشر

بكارت همسران بهشتى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 49 - 3

3 - تميزى و دوشيزگى ، از اوصاف زنان بهشتى

كأنّهنّ بيض مكنون

تشبيه به پوشيده بودن تخم ها زير پر شترمرغ، كنايه از تمييز بودن زنان بهشتى است و مصون بودن آنان _ كه مفاد عبارت {مكنون} مى باشد _ كنايه از محفوظ ماندن آنان از دستبرد ديگران و دوشيزگى ايشان است.

منشأ جاودانگى بكارت حورالعين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - واقعه - 56 - 36 - 4

4 - باقى ماندن حوران بهشت بر دوشيزگى ، معلول اراده الهى درباره آنان

فجعلن_هنّ أبكارًا

از آن جايى كه ممكن بود مسأله {همواره باكره ماندن} در ذهن مخاطبان صدراسلام غير قابل باور جلوه كند، خداوند آن را به خواست خود

نسبت داده و فرموده است: اين را ما اراده كرده ايم و اراده ما تخلف ناپذير است.

شب و بريده شده (فعيل به معناى مفعول) به كار مى رود. با توجه به معناى نخست، مقصود از آن سوختن و سياه شدن تمامى درختان باغ، همچون سياهى شب است. بر مبناى دوم، مراد از آن، نابود شدن تمامى ميوه هاى باغ است. گفتنى است مطلب ياد شده، با توجه به معناى نخست است.

آرزوى بلا بر محمد (ص)

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 6

6 _ برخى از باديه نشينان ، در آرزوى رسيدن بلا و حوادث ناگوار به پيامبر ( ص ) و مسلمانان به منظور نجات يافتن از پرداخت ماليات ( انفاق )

و من الأعراب من يتخذ ما ينفق مغرماً و يتربّص بكم الدوائر

آرزوى بلا بر مسلمانان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 6

6 _ برخى از باديه نشينان ، در آرزوى رسيدن بلا و حوادث ناگوار به پيامبر ( ص ) و مسلمانان به منظور نجات يافتن از پرداخت ماليات ( انفاق )

و من الأعراب من يتخذ ما ينفق مغرماً و يتربّص بكم الدوائر

زمينه بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - زمر - 39 - 49 - 17

17 - برخوردارى از آسودگى ها و نعمت ها به همراه غفلت از ياد خدا و ناشكرى ، محنت زا و بلاآفرين است .

ثمّ إذا خوّلن_ه نعمة منّا قال إنّما أُوتيته على علم بل هى فتنة

يكى از موارد كاربرد {فتنة}، محنت و بلا است و برداشت بالا مبتنى بر اين معنا است. بر اين اساس مى توان

گفت: برخوردارى از آسودگى و نعمت ها، به همراه اين تصور كه آنها ناشى از دانش بشرى است نه لطف الهى، نه تنها براى بشر نعمت نيست; بلكه در دنيا و آخرت نقمت و بلا خواهد بود. گفتنى است آيه بعد _ كه از روبه رو شدن مرفهان بى خبر از خدا با عذاب و بدبختى و كارساز نبودن برخوردارى هاى آنان، سخن مى گويد _ مؤيد همين برداشت است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 30 - 8،9

8 - مصائب و بلا هاى جوامع بشرى ، تنها بازتاب و نتيجه بخشى از گناهان و خطا هاى مردم است .

و ما أص_بكم . .. و يعفواْ عن كثير

از يادكرد {يعفواْ عن كثير} در پايان آيه، اين مطلب به دست مى آيد كه انسان گرفتار تمامى نتايج و آثار عملكرد خويش نيست; چه اين كه بسيارى از گناهان مورد عفو خداوند قرار مى گيرد.

9 - { هشام بن سالم عن أبى عبداللّه ( ع ) قال : أما انّه ليس من عرق يضرب و لا نكبة و لا صداع و لا مرض إلاّ بذنب و ذلك قول اللّه عزّوجلّ فى كتابه { و ماأصابكم من مصيبة فبما كسبت أيديكم و يعفواْ عن كثير } قال : ثمّ قال ما يعفو اللّه أكثر مما يؤاخذ به ;

هشام بن سالم از امام صادق(ع) روايت نموده كه فرمود: هيچ رگى نمى زند و هيچ گرفتارى و سردرد و مرضى عارض نمى شود مگر اين كه اثر گناهى است كه انجام گرفته، و اين است سخن خداى عزّوجلّ در كتاب خودش {و

ما أصابكم من مصيبة فبما كسبت أيديكم و يعفواْ عن كثير} سپس امام فرمود: آنچه را خدا عفو مى كند بيشتر از آن است كه مورد مؤاخذه قرار مى دهد}.

زمينه رفع بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 135 - 4

4 _ دعا به درگاه خداوند ، مؤثر در جلب رحمت او و رفع دشوارى ها و بلاها

فلما كشفنا عنهم الرجز

سخت ترين بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - صافات - 37 - 106 - 8

8 - از دست دادن نزديك ترين و محبوب ترين خويشان ( همچون فرزند نوجوان ) در راه خدا ، سخت ترين محنت و بزرگ ترين آزمايش الهى

قال ي_بنىّ إنّى أرى فى المنام أنّى أذبحك . .. إنّ ه_ذا لهو البل_ؤا المبين

عوامل دفع بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

2 - بقره - 2 - 251 - 27

27 _ خداوند به بركت مسلمان صالح ، بلا را از خانه همسايگان او دفع مى كند .

و لو لا دفع اللّه النّاس

رسول خدا (ص): . .. ان اللّه ليدفع بالمسلم الصالح نحو مأة الف بيت من جيرانه البلاء

_______________________________

تفسير برهان، ج 1، ص 238، ح 4 ; الدر المنثور، ج 1، ص 764.

فلسفه بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

4 - نساء - 4 - 123 - 15

15 _ بلا ها و مشكلات دنيوى ( مالى و جانى ) ، كفاره گناهان آدمى و از جمله عوامل نابود كننده اعمال زشت اوست .

ليس بامانيكم و لا امانى أهل الكتب من يعمل

سوءاً يجز به

رسول خدا(ص) درباره { من يعمل سوءاً يجز به} در آيه فوق فرمود: اما تبتلون فى اموالكم و انفسكم و ذراريكم؟ قالوا: بلى قال: هذا مما . .. يمحو به السيئات.

_______________________________

تفسير عياشى، ج 1، ص 277، ح 278; نورالثقلين، ج 1، ص 553، ح 576.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 130 - 3

3 _ دست كشيدن از انحراف هاى عقيدتى ، پذيرش دعوت پيامبران و روى آورى به خدا ، فلسفه بلا ها و مشكلات

و لقد أخذنا . .. لعلهم يذّكّرون

با توجه به آيات قبل كه سخن از ربوبيت خدا و رسالت موسى(ع) بود، معلوم مى شود متعلق {يذكرون} همان توحيد ربوبى و پيامبرى موسى(ع) و رسالتهاى اوست.

فلسفه نزول بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 131 - 4،5

4 _ هشدار هاى الهى با نزول بلا ها و مصيبت ها بر فرعونيان بى تأثير در هدايت و تذكريابى آنان

و لقد أخذنا . .. قالوا لنا هذه و إن تصبهم سيئة يطيروا بموسى و من معه

5 _ تحليل غلط و جاهلانه فرعونيان از ريشه يابى رخداد هاى خوشايند و ناخوشايند ، موجب بى تأثيرى بلا ها و مصيبت ها در هدايت شدن و تذكر يافتن آنان شد .

و لقد أخذنا . .. يطيروا بموسى و من معه

جمله {فإذا جاءتهم . .. } با توجه به ترتب آن بر آيه قبل، در حقيقت پاسخ به اين سؤال است كه چرا ايجاد زمينه هاى هدايت (لقد أخذنا ... لعلهم يذّكّرون) در فرعونيان تأثير نداشت. آيه مورد بحث _

در مقام پاسخ _ ، تحليل غلط آنان را از موانع هدايت و تذكريابى، بيان مى كند.

قاعده عقاب بلا بيان

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

5 - اعراف - 7 - 22 - 18

18 _ خداوند بدون اتمام حجت، بندگان متخلف را توبيخ نخواهد كرد.

ألم أنهكما عن تلكما الشجرة و أقل لكما إن الشيطن لكما عدو مبين

كيفر با بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 69 - 7

7- كفر به خداوند ، موجب كيفر شدن به وسيله بلا هاى طبيعى

فيرسل عليكم قاصفًا من الريح فيغرقكم بما كفرتم

مصونيت از بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 51 - 1

1- تقواپيشگان در آخرت ، برخوردار از امنيت كامل و ايمن از هرگونه سختى و بلا

إنّ المتّقين فى مقام أمين

منشأ بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

3 - نساء - 4 - 78 - 16

16 _ خداوند ، منشأ تمام نعمت ها ( مانند سلامتى ، امنيت و گشايش روزى ) و تمام بلا ها ( از قبيل بيمارى ، ترس و گرسنگى )

و ان تصبهم حسنةٌ يقولوا هذه من عند اللّه و ان تصبهم سيّئة يقولوا هذه من عندك قل

از ائمه معصومين (ع) در معناى حسنات و سيئات در آيه فوق روايت شده است: . .. الصحة و السلامة و الامن و السعة فى الرزق و قد سمّاها اللّه حسنات ... يعنى بالسيّئة هاهنا المرض و الخوف و الجوع ... .

_______________________________

تفسير قمى، ج 1، ص 144 ; نورالثقلين، ج 1، ص

519، ح 416.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 19 - 1

1 - نزول بلاى ويرانگر الهى ، بر بوستان باغداران يمنى

فطاف عليها طائف من ربّك

{طواف} (از ماده {طاف}) به معناى حركت در اطراف و جوانب چيزى است (مانند طواف كعبه) مقصود از {طايف}، بلايى است كه تمامى محدوده باغ را دور زده و آن راكاملاً سوزانده و نابود ساخته است.

منشأ نزول بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

6 - اعراف - 7 - 131 - 6

6 _ تنها اراده خداوند عامل نزول بلا ها و مصيبت هاى هشدار دهنده بر فرعونيان زمان موسى

ألا إنما طئرهم عند اللّه

موانع بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 - شورى - 42 - 30 - 7

7 - عفو الهى نسبت به بسيارى از گناهان ، مانع بروز مصيبت هاى بيشتر و ويرانگر براى جامعه و مردم

و ما أص_بكم . .. و يعفواْ عن كثير

از ارتباط صدر و ذيل آيه شريفه، استفاده مى شود كه بخشودگى بسيارى از گناهان، موجب مى شود كه بازتاب آن دامنگير انسان نشود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

18 - ممتحنه - 60 - 5 - 2

2 - تأثير دعا ، در تغيير حوادث و مسائل اجتماعى

ربّنا لاتجعلنا فتنة

از اين كه كسى چون حضرت ابراهيم(ع) براى بر طرف شدن مشكل دعا كرده و خداوند عمل او را به عنوان عملى بايسته و الگو معرفى مى نمايد، نشانه تأثير داشتن دعا در برداشته شدن مشكلات است.

موجبات بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

7 - توبه - 9 - 98 - 12

12 _ آرزوى بلا و بدبختى كردن براى مؤمنان و اسلام ، موجب مبتلا شدن خود فرد به آن است .

يتربّص بكم الدوائر عليهم داثرة السوء

با الغاى خصوصيت از مورد آيه، برداشت فوق به دست مى آيد.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

12 - نور - 24 - 63 - 10،13

10 - مبتلا شدن به فتنه و بلا و يا عذاب دردناك الهى ، پيامد سرپيچى از فرمان هاى رسول خدا است .

فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيبهم فتنة أو يصيبهم عذاب أليم

13 - شانه خالى كردن از بار مسؤوليت اجتماعى و حل و فصل امور مسلمين ، پيامددار فتنه و بلا و يا عذاب دردناك الهى است .

و إذا كانوا معه على أمر جامع لم يذهبوا . .. فليحذر الذين يخالفون عن أمره أن تصيب

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - احقاف - 46 - 25 - 11

11- بلا ها ، بازتاب عملكرد خود انسان

كذلك نجزى القوم المجرمين

وصف {مجرمين}، مشعر به عليت است.

نزول بلا بر باغ سوخته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 19 - 1

1 - نزول بلاى ويرانگر الهى ، بر بوستان باغداران يمنى

فطاف عليها طائف من ربّك

{طواف} (از ماده {طاف}) به معناى حركت در اطراف و جوانب چيزى است (مانند طواف كعبه) مقصود از {طايف}، بلايى است كه تمامى محدوده باغ را دور زده و آن راكاملاً سوزانده و نابود ساخته است.

وقت نزول بلا بر باغ سوخته

جلد - نام سوره - سوره - آيه -

فيش

19 - قلم - 68 - 19 - 2

2 - در خواب بودن باغداران يمنى ، به هنگام نزول بلاى ويرانگر بر بوستان آنان

فطاف . .. و هم نائمون

ويژگيهاى نزول بلا بر باغ سوخته

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

19 - قلم - 68 - 19 - 3

3 - بلاى نازل شده بر بوستان باغداران يمنى ، ويژه آنان بود و به ديگر بوستان ها سرايت نكرد .

فطاف عليها طائف

هشدار با بلا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 1

1 - وجود برخى بلا هاى حتمى دنيوى از سوى خداوند ، براى تنبيه و هشدار به فاسقان است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعون

در اين كه مراد از {عذاب الأدنى} چيست، اقوال گوناگونى گفته شده است از جمله آنها اين است كه منظور، عذاب هاى دنيوى، مانند بلاها و بيمارى ها و. .. است.

4

4 - مبلغان دين بايد به گونه اى سخن بگويند كه مردم ، سخن آنان را فهميده ودرك كنند .

يفقهوا قولى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - روم - 30 - 28 - 8

8 - استفاده از روش هاى ساده و همگانى در تبليغ مفاهيم دين ، امرى شايسته است .

ضرب لكم مثلاً من أنفسكم

بلاغت زبان عربى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

13 - شعراء - 26 - 195 - 2،3

2 - غنا و توانمندى زبان عربى براى بيان روشنِ مفاهيم بلند وحى

نزل . .. بلسان عربىّ مبين

برداشت ياد شده بدان احتمال است كه {مبين} صفت توضيحى براى {لسان عربىّ} باشد. بر اين اساس قيد {مبين} ستايشى از جانب خدا نسبت به زبان عربى است; از آن جهت كه اين زبان مى تواند محتواى بلند وحى را به روشنى برساند.

3 - انتخاب گوياترين و روشن ترين واژه ها و شيوه هاى گويش عرب براى بيان وحى

بلسان عربىّ مبين

در برداشت ياد شده {مبين} به عنوان صفت احترازى اخذ شده است. براين اساس زبان عربى به دو دسته (مبين و غيرمبين) تقسيم مى شود و خداوند قسم اول را براى بيان مفاهيم وحى برگزيده است.

بلاغت قرآن

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 106 - 5،6

5- قرآن ، حجتِ رسا و پيام بليغ خدا براى بندگان است .

إنّ فى ه_ذا لبل_غًا لقوم ع_بدين

6- قرآن ، در بيان مقاصد و اهداف خويش بليغ و رسا است .

إنّ فى ه_ذا لبل_غًا لقوم ع_بدين

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

16 -

زمر - 39 - 28 - 4

4 - قرآن ، بهترين ، گوياترين و شفاف ترين سخن براى پنددهى و درس آموزى

اللّه نزّل أحسن الحديث . .. لعلّهم يتذكّرون . قرءانًا عربيًّا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 2 - 4

4_ رسايى و بلاغت بيان ، از ابعاد عظمت قرآن

و الكت_ب المبين

از اين كه قرآن با وصف {كتاب مبين} مورد سوگند الهى قرار گرفته است، مطلب ياد شده استفاده مى شود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

17 - دخان - 44 - 3 - 3

3 - نزول قرآن ، با بيانى بليغ و روشنگر براى همگان ، جلوه اى از عظمت الهى

و الكت_ب المبين . إنّا أنزلن_ه فى ليلة مب_ركة

از ارتباط دو آيه و نيز تكرار ضميرهاى متكلم مع الغير _ كه اشاره به عظمت الهى دارد _ مى توان به مطلب بالا ره برد.

نقش بلاغت

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - طه - 20 - 27 - 4

4 - گويابودن زبان و روان بودن سخن ، داراى نقشى مؤثر در ارشاد و تبلغ دين است .

واحلل عقدة من لسانى

را مى پرستى؟!. از اين استدلال بر مى آيد كه تأمين نيازها يكى از دلايل عمده پرستش ها است.

بلاياى اجتماعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

9 - نحل - 16 - 112 - 8

8- گرسنگى و ناامنى ، از بلا هاى مهم اجتماعى است .

قرية كانت ءامنة مطمئنّة . .. فأذقها الله لباس الجوع و الخوف

بلاياى طبيعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 68 - 3

3- با امكان فرو رفتن انسان در دل خاك و يا گرفتار طوفان هاى شن شدن ، احساس امنيت دايمى كردن بيجاست .

فلمّا نج_ّكم إلى البرّ أعرضتم . .. أفأمنتم أن يخسف بكم جانب البرّ أو يرسل عليكم

{خسف} مصدر فعل {يخسف} در لغت به معناى فرو بردن و {البرّ} به معناى بيابان و خشكى در مقابل {بحر} (دريا) است.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

15 - سبأ - 34 - 16 - 9

9 - سيلاب بنيان كن ، عامل درهم كوبيده شدن امكانات رفاهى و آسايش

فأرسلنا عليهم سيل العرم و بدلّن_هم بجنّتيهم جنّتين ذواتى أُكل خمط و أثل

خطر بلاياى طبيعى

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - اسراء - 17 - 68 - 7

7- انسان ها ، همواره در معرض خطرات ناشى از رخداد هاى طبيعى اند .

ضلّ من تدعون إلاّ إيّاه فلمّا نج_ّكم إلى البرّ . .. يخسف بكم جانب البرّ أو يرسل

خيريت بلايا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 81 - 5

5- برخى از بلا ها و رخداد هاى

ناگوار ، دربردارنده مصلحت و خير مؤمن است .

و أمّا الغل_م . .. فأردنا أن يبدلهما ربّهما خيرًا منه زكوة و أقرب رحمًا

فلسفه بلايا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

10 - كهف - 18 - 81 - 5

5- برخى از بلا ها و رخداد هاى ناگوار ، دربردارنده مصلحت و خير مؤمن است .

و أمّا الغل_م . .. فأردنا أن يبدلهما ربّهما خيرًا منه زكوة و أقرب رحمًا

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

11 - انبياء - 21 - 83 - 7

7- ابتلاى اشخاص به انواع رنج ها ، گرفتارى ها و ناگوارى ها ، دليل بدى و فساد آنان نيست .

و أيّوب إذ نادى ربّه أنّى مسّنى الضرّ

برداشت ياد شده به خاطر اين نكته است كه پيامبرى چون ايوب(ع) نيز با داشتن منزلتى والا نزد خداوند، به رنج و مصيبت مبتلا شده بود.

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 21 - 5

5 - بلايا و شرور براى انسان ، سازندگى دارد .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى . .. لعلّهم يرجعون

جلد - نام سوره - سوره - آيه - فيش

14 - سجده - 32 - 22 - 8

8 - بلا هاى مقطعى دنيا ، آيات پروردگار در جهت تذكر به انسان ها است .

و لنذيقنّهم من العذاب الأدنى . .. لعلّهم يرجعون . و من أظلم ممّن ذكّر بأي_ت ربّه

به قرينه {ذكّر} احتمال دارد مراد از آيات الهى _ كه در اين آيه، يادآورى شده _ همان {العذاب الأدنى} باشد كه در آيه پيش ذكر شده است; چه اين كه