ص :2

ص :3

ص :4

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ عن أکرَمِ الخَلقِ عَلَی اللّهِ _: مَن إذا اُعطِیَ شَکَرَ ، و إذا ابتُلِیَ صَبَرَ . (1)

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که : گرامی ترین مردمان نزد خدا کیست؟ _فرمود : کسی که چون نعمتی به او داده شود سپاس بگزارد ، و هرگاه گرفتار شود شکیب ورزد .

عنه علیه السلام :أقَلُّ ما یَلزَمُکُم للّهِِ ألاّ تَستَعِینُوا بِنِعَمِهِ علی مَعاصِیهِ . (1)

عنه علیه السلام :أوَّلُ ما یَجِبُ علَیکُم للّهِِ سبحانَهُ ، شُکرُ أیادِیهِ و ابتِغاءُ مَراضِیهِ . (2)

عنه علیه السلام :إنّ قَوما عَبَدُوهُ [أیِ اللّهَ ]شُکرا ، فتِلکَ عِبادَةُ الأحرارِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :فی کُلِّ نَفَسٍ مِن أنفاسِکَ شُکرٌ لازِمٌ لکَ ، بَل ألفٌ و أکثَرُ . (4)

عنه علیه السلام :ما مِن عَبدٍ إلاّ و للّهِِ علَیهِ حُجّةٌ ، إمّا فی ذَنبٍ اقتَرَفَهُ ، و إمّا فی نِعمَةٍ قَصَّرَ عن شُکرِها . (5)

(6)

امام علی علیه السلام :کمترین وظیفه شما در برابر خداوند این است که از نعمتهای او در راه نا فرمانیش استفاده نکنید .

امام علی علیه السلام :نخستین چیزی که بر شما در قبال خداوند سبحان واجب است، سپاسگزاری از نعمتهای او و فراهم آوردن موجبات خشنودی اوست .

امام علی علیه السلام :گروهی خدا را از سر سپاسگزاری می پرستند و این عبادت آزادگان است .

امام صادق علیه السلام :برای هر نَفَسی از نفسهایت شکری و بلکه هزار و بیشتر از هزار شکر بر تو واجب است .

امام صادق علیه السلام :هیچ بنده ای نیست، مگر آن که خدا را بر او حجّتی است؛ چه در گناهی که مرتکب می شود و چه در نعمتی که از شکر آن کوتاهی می کند .

«وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الحِکْمَةَ أنِ اشکُرْ للّهِِ وَ مَنْ یَشْکُرْ فَإنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمِیْدٌ» . (1)

(2)

«هر آینه به لقمان حکمت دادیم [و گفتیم که] خدا را سپاس گوی ؛ زیرا هرکه سپاس گوید ، به سود خود سپاس گفته و هرکه ناسپاسی کند ، خدا بی نیاز و ستوده است» .

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لَو کانَ عندَ اللّهِ عِبادَةٌ تَعَبَّدُ بها عِبادَةُ المُخلِصینَ أفضَلَ مِن الشُّکرِ علی کُلِّ حالٍ لَأطلَقَ لَفظَهُ فیهِم مِن جَمیعِ الخَلقِ بها ، فَلمّا لَم یَکُن أفضَلُ مِنها خَصَّها مِن بَینِ العِباداتِ و خَصَّ أربابَها ، فقالَ : «و قَلیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ» . (1)

(2)

امام صادق علیه السلام :اگر نزد خداوند عبادتی بهتر از شکرگزاریِ در همه حال وجود داشت که بندگان مخلصش با آن عبادتش کنند ، هر آینه آن کلمه را درباره همه خلقش به کار می برد ؛ اما چون عبادتی بهتر از آن نبود از میان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ویژه گردانید و فرمود : « و اندکی از بندگان من سپاس گزارند» .

عنه علیه السلام :مَن اُعطِیَ الشُّکرَ لَم یُحرَمِ الزِّیادَةَ . (1)

عنه علیه السلام :لا تَکُن مِمَّن ......... یَعجِزُ عن شُکرِ ما اُوتِیَ ، و یَبتَغِی الزِّیادَةَ فیما بَقِیَ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لا یَنقَطِعُ المَزِیدُ مِنَ اللّهِ حتّی یَنقَطِعَ الشُّکرُ مِنَ العِبادِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لمّا سُئلَ عن شُمولِ قَولِهِ تعالی : «لَئِنْ شَکَرْتُم لَأزِیْدَنَّکُمْ» لِلشُّکرِ عَلَی النِّعمَةِ الظاهِرَةِ _: نَعَم ، مَن حَمِدَ اللّهَ علی نِعَمِهِ و شَکَرَهُ ، و عَلِمَ أنّ ذلکَ مِنهُ لا مِن غَیرِهِ (زادَ اللّهُ نِعَمَهُ) . (4)

عنه علیه السلام :ما أنعَمَ اللّهُ علی عَبدٍ مِن نِعمَةٍ فَعَرَفَها بِقَلبِهِ ، و حَمِدَ اللّهَ ظاهِرا بِلِسانِهِ فَتَمَّ کلامُهُ ، حَتّی یُؤمَرَ لَهُ بالمَزِیدِ . (5)

عنه علیه السلام :مَکتوبٌ فی التَّوراةِ : اُشکُرْ مَن أنعَمَ علَیکَ و أنعِمْ علی مَن شَکَرَکَ ؛ فإنّهُ لا زَوالَ لِلنَّعماءِ إذا شُکِرَت و لا بَقاءَ لها إذا کُفِرَت ، و الشُّکرُ زیادَةٌ فی النِّعَمِ و أمانٌ مِنَ الغِیَرِ . (6)

امام علی علیه السلام :به کسی که توفیق شکرگزاری داده شود ، از فزونی یافتن [نعمت ]محروم نگردد .

امام علی علیه السلام :چونان کسی مباش که . . . از سپاسگزاری نعمتی که به او داده شده ، ناتوان است و[با این حال ]خواهان افزایش نعمت باقیمانده است .

امام باقر علیه السلام :افزایش نعمت از سوی خداوند قطع نگردد ، مگر آن گاه که شکرگزاری بندگان قطع شود .

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که آیا آیه «اگر سپاس گویید نعمت شما را می افزایم» شامل شکر نعمت ظاهری می شود _فرمود : آری ، کسی که خدا را بر نعمتهایش ستایش کند و سپاس گوید و بداند که آن نعمتها از جانب خداست، نه دیگری [، خداوند بر نعمتهایش می افزاید] .

امام صادق علیه السلام :چون خداوند به بنده ای نعمتی دهد ، و او قلبا قدر آن را بشناسد و به زبان، خدا را ستایش کند ، هنوز سخنش به پایان نرسیده است که فرمان می رسد تا بر نعمت او افزوده شود .

امام صادق علیه السلام :در تورات نوشته شده است : از کسی که به تو نعمتی می دهد، تشکّر کن و به کسی که از تو سپاسگزاری می کند، نعمت عطا کن ؛ زیرا با وجود سپاسگزاری، نعمتها زوال نیابند و با وجود ناسپاسی، نعمتها پایدار نمانند . سپاسگزاری موجب افزایش نعمتها و جلوگیری از زوال آنهاست .

ص :12

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن أنعَمَ اللّهُ علَیهِ بنِعمَةٍ فَعَرَفَها بقَلبِهِ ، فقد أدّی شُکرَها . (1)

عنه علیه السلام :ما مِن عَبدٍ أنعَمَ اللّهُ علَیهِ نِعمَةً فَعَرَفَ أنّها مِن عِندِ اللّهِ ، إلاّ غَفَرَ اللّهُ لَهُ قبلَ أن یَحمَدَهُ . (2)

2 _ الثَّناءُ بِاللِّسانِ

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :کانَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا وَرَدَ علَیهِ أمرٌ یَسُرُّهُ قالَ : الحَمدُ للّهِِ علی هذِهِ النِّعمَةِ ، و إذا وَرَدَ علَیهِ أمرٌ یَغتَمُّ بهِ قالَ : الحَمدُ للّهِِ علی کُلِّ حالٍ . (3)

عنه علیه السلام :ما أنعَمَ اللّهُ علی عَبدٍ بنِعمَةٍ صَغُرَت أو کَبُرَت فقالَ : الحمدُ للّهِِ ، إلاّ أدّی شُکرَها . (4)

3 _ إجتِنابُ المَحارِمِ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :شُکرُ کُلِّ نِعمَةٍ الوَرَعُ عن مَحارِمِ اللّهِ . (5)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شُکرُ النِّعمَةِ اجتِنابُ المَحارِمِ ، و تَمامُ الشُّکرِ قولُ الرجُلِ : الحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمِینَ . (6)

امام صادق علیه السلام :کسی که خداوند نعمتی به وی ارزانی دارد و در دل آن را [به عنوان نعمت خدادادی ]بشناسد ، هر آینه شکر آن نعمت را گزارده است .

امام صادق علیه السلام :هیچ بنده ای نیست که خداوند به او نعمتی دهد، و او آن را از جانب خدا بداند، مگر آن که خداوند پیش از سپاس گویی او ، وی را بیامرزد .

2 _ ستایش زبانی

امام صادق علیه السلام :رسول خدا هرگاه امر خوشحال کننده ای برایش پیش می آمد ، می فرمود : خدا را بر این نعمت سپاس، و هرگاه پیشامدی می کرد که از آن غمگین می شد ، می فرمود : در هر حال خدا را سپاس .

امام صادق علیه السلام :هر نعمتی ، خرد یا کلان ، که خداوند به بنده ای عطا کند ، و او بگوید : الحمد للّه ، بی گمان شکر آن نعمت را گزارده است .

3 _ دوری از گناهان

امام علی علیه السلام :شکر هر نعمتی، پرهیز کردن از حرامهای خداوند است .

امام صادق علیه السلام :شکر نعمت یعنی دوری کردن از حرامها، و شکر کامل این است که انسان بگوید : سپاس خدایی را که پروردگار جهان هاست .

ص :15

4 - العَمَلُ بالعِلمِ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :شُکرُ المؤمِنِ یَظهَرُ فی عَمَلِهِ ، شُکرُ المُنافِقِ لا یَتَجاوَزُ لِسانَهُ . (1)

عنه علیه السلام :شُکرُ العالِمِ علی عِلمِهِ : عَمَلُهُ بهِ ، و بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ . (2)

5 - العَفوُ عِندَ القُدرَةِ عَلَی العَدُوِّ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إذا قَدَرتَ علی عَدُوِّکَ فَاجعَلْ العَفوَ عَنهُ شُکرا لِلقُدرَةِ علَیهِ . (3)

6 _ إستِکثارُ النِّعَمِ

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :اِستَکثِرْ لِنفسِکَ مِنَ اللّهِ قلیلَ الرِّزقِ تَخَلُّصا إلی الشُّکرِ . (4)

4 _ عمل کردن به دانش

امام علی علیه السلام :شکرگزاریِ مؤمن در کردار او آشکار می شود، و شکرگزاریِ منافق از زبانش در نمی گذرد .

امام علی علیه السلام :شکرگزاریِ عالِم بر علمش عبارت است از: عمل کردنش به آن علم، و گذاشتن آن در اختیار سزامندانش .

5 _ گذشت هنگام قدرت بر دشمن

امام علی علیه السلام :هر گاه بر دشمنت تسلّط یافتی ، گذشت از او را شکرانه چیره آمدنت بر وی قرار ده .

6 _ دست کم نگرفتن نعمت

امام باقر علیه السلام :روزی اندک خدا را برای خود ، فراوان شمار تا بدین وسیله شکرش را گزارده باشی .

عنه علیه السلام :إذا ذَکَرَ أحَدُکُم نِعمةَ اللّهِ عَزَّ و جلَّ فَلیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی التُّرابِ شُکرا للّهِ ، فإن کانَ راکِبا فَلْیَنزِلْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ عَلَی التُّرابِ ، و إن لَم یَکُن یَقدِرُ عَلَی النُّزولِ للشُّهرَةِ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ علی قَرَبُوسِهِ ، و إن لَم یَقدِرْ فَلْیَضَعْ خَدَّهُ علی کَفِّهِ ، ثُمّ لِیَحْمَدِ اللّهَ علی ما أنعَمَ اللّهُ علَیهِ . (1)

الکافی عن هِشامِ بنِ أحمَرَ :کنتُ أسِیرُ مَع أبی الحَسنِ علیه السلام فی بَعضِ أطرافِ المَدینةِ إذ ثَنی رِجلَهُ عن دابَّتِهِ فَخَرَّ ساجِدا ، فَأطالَ و أطالَ ، ثُمّ رَفَعَ رَأسَهُ و رَکِبَ دابَّتَهُ ، فقلتُ: جُعِلتُ فِداکَ ، قد أطَلتَ السُّجودَ ؟ ! فقالَ : إنَّنی ذَکَرتُ نِعمَةً أنعَمَ اللّهُ بها عَلَیَّ فَأحبَبتُ أن أشکُرَ رَبّی . (2)

امام صادق علیه السلام :هر گاه فردی از شما به یاد نعمت خداوند عزّ و جلّ افتاد، برای سپاسگزاری از خدا گونه اش را بر خاک گذارد . اگر سواره بود پیاده شود و گونه اش را بر خاک نهد، و اگر به خاطر [ترس از ]انگشت نما شدن نتوانست پیاده شود صورتش را بر کوهه زین بگذارد، و اگر باز هم نتوانست این کار را بکند گونه اش را بر کف دست خود بگذارد و آن گاه خدا را برای نعمتی که به او داده است حمد و سپاس گوید .

الکافی_ به نقل از هشام بن احمر _: با ابو الحسن علیه السلام در یکی از نواحی مدینه می رفتم که ناگاه از مرکب خود فرود آمد و به سجده افتاد و آن را بسیار طول داد . سپس سر از سجده برداشت و سوار مرکبش شد . عرض کردم : فدایت شوم سجده را طول دادید؟! فرمود : به یاد نعمتی افتادم که خداوند به من عطا کرده است و خواستم از پروردگارم سپاسگزاری کنم .

ص :19

ص :20

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کانَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُکَفَّرا لا یُشکَرُ مَعروفُهُ ......... و کذلکَ نَحنُ أهلَ البَیتِ مُکَفَّرُونَ لا یُشکَرُ مَعروفُنا ، و خِیارُ المُؤمنینَ مُکَفَّرُونَ لا یُشکَرُ مَعروفُهُم . (1)

عنه علیه السلام :لا یُزَهِّدَنَّکَ فی المَعروفِ مَن لا یَشکُرُهُ لکَ ، فقد یَشکُرُکَ علَیهِ مَن لا یَستَمتِعُ بِشیءٍ مِنهُ ، و قد تُدرِکُ مِن شُکرِ الشاکِرِ أکثَرَ مِمّا أضاعَ الکافِرُ ، «و اللّهُ یُحِبُّ المُحسِنِینَ» . (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ مُکَفَّرٌ ؛ و ذلکَ أنّ مَعروفَهُ یَصعَدُ إلی اللّهِ تعالی فلا یَنتَشِرُ فی الناسِ ، و الکافِرُ مَشهورٌ ؛ و ذلکَ أنَّ مَعروفَهُ لِلناسِ یَنتَشِرُ فی الناسِ و لا یَصعَدُ إلَی السَّماءِ . (3)

(4)

امام علی علیه السلام :رسول خدا صلی الله علیه و آله مورد ناسپاسی قرار می گرفت و از خوبی هایش قدردانی نمی شد . . . ما اهل بیت نیز احسانهایمان نادیده گرفته می شود و مورد تشکّر قرار نمی گیریم . مؤمنان نیک نیز ناسپاسی می شوند و کسی از خوبیهای آنان قدردانی نمی کند .

امام علی علیه السلام :تشکّر نکردنِ دیگران از تو ، نباید تو را به خوبی کردن بی رغبت سازد ؛ زیرا کسی که از آن نیکی، کمترین بهره ای نمی برد (خداوند) از تو قدردانی می کند و از سپاسگزاری این [خدای ]سپاسگزار، تو به بیش از آن چیزی می رسی که فرد ناسپاس فرو گذاشته است. «و خداوند نیکوکاران را دوست دارد» .

امام صادق علیه السلام :مؤمن ناسپاسی می شود ؛ و این از آن روی است که خوبی او به درگاه خداوند متعال بالا می رود و در میان مردم شایع نمی شود ، اما کافر، خوبی کردنهایش شهرت می یابد ؛ چون خوبی او برای [چشم ]مردم است و در بین مردم شیوع می یابد و به آسمان (درگاه الهی) بالا نمی رود.

ص :29

ص :30

عنه علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «کذلکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ علی الذینَ لا یُؤْمِنُونَ» (1) _: هُو الشَّکُّ . (2)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام_ فی قولهِ تعالی : «و ما وَجَدْنا لِأکْثَرِهِم مِنْ عَهْدٍ» (3) _: نَزَلَت فی الشّاکِّ . (4)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أهلَکُ شَیءٍ الشَّکُّ و الارتِیابُ ، وَ أملَکُ شَیءٍ الوَرَعُ و الاجتِنابُ . (5)

عنه علیه السلام :علَیکَ بِلُزُومِ الیَقینِ و تَجَنُّبِ الشَّکِّ ، فلَیسَ للمَرءِ شَیءٌ أهْلَکَ لِدِینِهِ مِن غَلَبَةِ الشَّکِّ علی یَقینِهِ . (6)

عنه علیه السلام :یَسِیرُ الشَّکِّ یُفسِدُ الیَقینَ . (7)

عنه علیه السلام :لَن یَضِلَّ المَرءُ حتّی یَغلِبَ شَکُّهُ یَقینَهُ . (8)

عنه علیه السلام :مَن أخیَبُ مِمَّن تَعَدَّی الیَقینَ إلَی الشَّکِّ و الحَیرَةِ ؟! (9)

عنه علیه السلام :أعلَمُ الناسِ مَن لَم یُزِلِ الشَّکُّ یَقینَهُ . (10)

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه: «این چنین خداوند پلیدی را برای کسانی که ایمان نمی آورند قرار می دهد» _فرمود : منظور ، شکّ است .

امام کاظم علیه السلام_ درباره آیه: «و در بیشتر آنان وفای به عهد را نیافتیم» _فرمود : این آیه درباره شکّ کننده نازل شده است .

امام علی علیه السلام :تباه کننده ترین چیز ، شکّ و تردید است ؛ نگه دارنده ترین چیز ، پارسایی و دوری کردن است .

امام علی علیه السلام :بر تو باد ملازمت با یقین و دوری جستن از شکّ ؛ زیرا برای دینِ انسان، چیزی نابود کننده تر از چیره آمدن شکّ بر یقین او نیست .

امام علی علیه السلام :اندکی شکّ ، یقین را تباه می کند .

امام علی علیه السلام :انسان هرگز گمراه نشود ، مگر آن گاه که شکّ او بر یقینش چیره آید .

امام علی علیه السلام :کیست نا کام تر از آن که از یقین [دست کشید و] به شکّ و حیرت روی آورد ؟!

امام علی علیه السلام :داناترین مردم ، کسی است که شکّ، یقین او را از بین نبرد .

ص :33

عنه علیه السلام :شَرُّ القُلوبِ الشاکُّ فی إیمانِهِ . (1)

عنه علیه السلام :الشَّکُّ کُفرٌ . (2)

عنه علیه السلام :أ لا تَرَونَ أنّ اللّهَ سبحانَهُ اختَبَرَ الأوَّلِینَ مِن لَدُنْ آدَمَ صلواتُ اللّهِ علَیهِ إلَی الآخِرِینَ مِن هذا العالَمِ بِأحجارٍ لا تَضُرُّ و لا تَنفَعُ ......... و لَو کانَ الأساسُ المَحمولُ علَیها ، و الأحجارُ المَرفوعُ بها ، بینَ زُمُرُّدَةٍ خَضراءَ ، و یاقوتَةٍ حَمراءَ ، و نورٍ و ضِیاءٍ، لَخَفَّفَ ذلکَ مُصارَعَةَ الشَّکِّ فی الصُّدورِ ، و لَوَضَعَ مُجاهَدَةَ إبلیسَ عَنِ القُلوبِ ، و لَنَفی مُعتَلَجَ الرَّیبِ مِنَ الناسِ ، و لکنَّ اللّهَ یَختَبِرُ عِبادَهُ بأنواعِ الشَّدائدِ . (3)

عنه علیه السلام :ثُمّ أسکَنَ سبحانَهُ آدَمَ دارا أرغَدَ فیها عَیشَهُ ، و آمَنَ فیها مَحَلَّتَهُ ، و حَذَّرَهُ إبلیسَ و عَداوَتَهُ ، فَاغتَرَّهُ عَدُوُّهُ ؛ نَفاسَةً علَیهِ بدارِ المُقامِ ، و مُرافَقَةِ الأبرارِ ، فَباعَ الیَقینَ بِشَکِّهِ ، و العَزیمَةَ بِوَهْنِهِ . (4)

امام علی علیه السلام :بدترین دلها ، دلی است که در ایمان خود شکّ کند .

امام علی علیه السلام :شکّ ، کفر است .

امام علی علیه السلام :آیا نمی بینید که خدای سبحان همه انسانها را ، از آدم، صلوات اللّه علیه، تا آخرین نفرِ این عالم ، با سنگهایی بیازمود که نه زیانی می رسانند و نه سودی . . . اگر پایه هایی که خانه (کعبه) بر آن بنا شده و سنگهایی که با آنها برافراشته گردیده است، از زمرّد سبز و یاقوت سرخ و نور و درخشندگی بود ، هر آینه از کشاکش شکّ در سینه ها می کاست و کوشش ابلیس را از دلها بر می داشت و از انباشت تردید و به تلاطم در آمدن آن در [اذهان] مردم جلوگیری می کرد ، اما خداوند بندگان خود را با سختیهای گوناگون می آزماید .

امام علی علیه السلام :سپس ، خداوند سبحان ، آدم را در سرایی جای داد که زندگیش را در آن جا فراخ و پر نعمت گردانید و جایگاهش را در آن سرای ایمن ساخت و او را از ابلیس و دشمنیش [نسبت به آدم] بر حذر داشت . پس دشمن آدم (ابلیس) از این که او را مقیم سرای جاویدان و همنشین نیکوکاران می دید حسادت ورزیده آدم را فریفت و در نتیجه ، آدم یقین را به شکّ و عزم و استواری را به سستی فروخت .

عنه علیه السلام :ما شَکَکتُ فی الحَقِّ مُذ اُرِیتُهُ . (1)

عنه علیه السلام :إنّی لَعَلی یَقینٍ مِن رَبِّی ، و غَیرِ شُبهَةٍ مِن دِینی . (2)

امام علی علیه السلام :از زمانی که حق به من نشان داده شده، در آن شکّ نکرده ام .

امام علی علیه السلام :من به پروردگار خود یقین دارم و در دین خود شکّ و شبهه ای ندارم .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :بتَکَرُّرِ الفِکرِ یَنجابُ الشَّ_کُّ . (1)

عنه علیه السلام :عَجِبتُ لِمَن شَکَّ فی اللّهِ و هو یَری خَلقَ اللّهِ ! (2)

عنه علیه السلام :مَن قَوِیَ یَقینُهُ لَم یَرتَبْ . (3)

عنه علیه السلام :مَن صَدَقَ یَقینُهُ لَم یَرتَبْ . (4)

عنه علیه السلام :ما ارتابَ مُخلِصٌ و لا شَکَّ مُوقِنٌ . (5)

حدیث :

امام علی علیه السلام :با اندیشیدن پیاپی، شکّ ناپدید می شود .

امام علی علیه السلام :در شگفتم از کسی که آفرینش خدا را می بیند و با این حال در [وجود] او شکّ دارد !

امام علی علیه السلام :کسی که یقینش نیرومند باشد ، دچار شکّ نشود .

امام علی علیه السلام :کسی که یقین راستین داشته باشد ، گرفتار شکّ نشود .

امام علی علیه السلام :هیچ مخلصی دچار شبهه نشد ، و هیچ یقین مندی شکّ نکرد .

تحف العقول :عنه علیه السلام _ و قد سُئلَ عن أبغَضِ الخَلقِ إلَی اللّهِ _ : مَن یَتَّهِمُ اللّهَ، [قالَ السائلُ:] قُلتُ: أحَدٌ یَتَّهِمُ اللّهَ ؟! قالَ علیه السلام : نَعَم ، مَنِ استَخارَ اللّهَ فجاءَتهُ الخِیَرَةُ بما یَکرَهُ فَیَسخَطُ فذلکَ یَتَّهِمُ اللّهَ . قُلتُ : و مَن ؟ قالَ : یَشکُو اللّهَ ، قلتُ : و أحَدٌ یَشکُوهُ ؟! قالَ علیه السلام : نَعَم ، مَن إذا ابتُلِیَ شَکا بِأکثَرَ مِمّا أصابَهُ . قلتُ : و مَن ؟ قالَ : إذا اُعطِیَ لَم یَشکُرْ، و إذا ابتُلِیَ لَم یَصبِرْ . (1)

(2)

تحف العقول :امام صادق علیه السلام در پاسخ به این پرسش که منفورترین خلق نزد خدا کیست فرمود : کسی که خدا را مُتّهم کند . [پرسش کننده گوید : ]عرض کردم : مگر کسی خدا را هم مُتّهم می کند؟ فرمود : آری ؛ کسی که از خدا طلب خیر کند و خداوند خیر او را در چیزی قرار دهد که وی ناخوش می دارد و در نتیجه ، ناراحت شود . چنین کسی خدا را متهم کرده است. عرض کردم : دیگر چه کسی؟ فرمود : کسی که از خدا شِکوه کند . عرض کردم : مگر کسی از خدا هم شِکوه می کند؟ فرمود : آری ؛ کسی که هرگاه گرفتار شود ، بیش از حدّ گرفتاری خود شکایت کند . عرض کردم : دیگر چه کسی؟ فرمود : کسی که هرگاه نعمتی به او داده شود سپاسگزاری نکند و هرگاه گرفتار شود شکیب نورزد .

عنه علیه السلام :إذا ضاقَ المسلمُ فلا یَشکُوَنَّ رَبَّهُ عَزَّ و جلَّ ، و لْیَشکُ إلی رَبِّهِ الذی بِیَدِهِ مَقالِیدُ الاُمورِ و تَدبِیرُها . (1)

عنه علیه السلام :اِجعَلْ شَکواکَ إلی مَن یَقدِرُ علی غِناکَ . (2)

عنه علیه السلام :اللّهَ اللّهَ أن تَشکُوا إلی مَن لا یُشْکِی شَجوَکُم ، و لا یَنقُضُ بِرَأیِهِ ما قد اُبرِمَ لَکُم . (3)

عنه علیه السلام :إلَی اللّهِ أشکُو مِن مَعشَرٍ یَعِیشُونَ جُهّالاً و یَمُوتُونَ ضُلاّلاً . (4)

عنه علیه السلام_ مِن دعائهِ إذا لَقِیَ العَدُوَّ مُحارِبا _: اللّهُمَّ إنّا نَشکُو إلَیکَ غَیبَةَ نَبِیِّنا ، و کَثرَةَ عَدُوِّنا ، و تَشَتُّتَ أهوائنا . (5)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن شَکا إلی أخیهِ فقد شَکا إلَی اللّهِ ، و مَن شَکا إلی غَیرِ أخِیهِ فقد شَکَا اللّهَ . (6)

امام علی علیه السلام :هر گاه مسلمان در تنگنا و سختی افتد ، هرگز نباید از پروردگار عزّ و جلّ خود شکایت کند ، بلکه باید به درگاه پروردگار خویش، که زمام و تدبیر امور به دست اوست ، شکایت برد .

امام علی علیه السلام :شکایت خود را نزد کسی بَر که بر رفعِ نیاز تو توانا باشد .

امام علی علیه السلام :زنهار! زنهار! از این که پیش کسی درد دل کنید که اندوه و مشکل شما را بر طرف نمی کند و با اندیشه خود گره از کارتان نمی گشاید .

امام علی علیه السلام :به خدا شکایت می برم از جماعتی که نادان می زیَند و گمراه می میرند .

امام علی علیه السلام_ از دعای آن حضرت به هنگام رو به رو شدن با دشمن در میدان جنگ _: بار خدایا! به تو شکایت می بریم از فقدان پیامبرمان و فراوانی دشمنمان و پراکندگی خواستهایمان .

امام صادق علیه السلام :هرکه به برادر [دینیِ] خود شکایت برد به خدا شکایت برده است، و هرکه به غیر برادر خود شکایت برد ، از خدا شکایت کرده است .

ص :42

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ أیضا _: لا یَنبَغِی لِأَحَدٍ إذا ما دُعِیَ للشهادَةِ شَهِدَ علَیها أن یَقولَ : لا أشهَدُ لَکُم . (1)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام_ أیضا _: إذا دَعاکَ الرَّجُلُ تَشهَدُ علی دَینٍ أو حَقٍّ لا یَنبَغِی لأِحَدٍ أن یَتَقاعَسَ عنها . (2)

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :خَیرُ الشهادَةِ ما یَشهَدُ بها صاحِبُها قَبلَ أن یُسألَها . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا دُعِیتَ إلی الشهادَةِ فَأجِبْ . (4)

(5)

امام صادق علیه السلام_ نیز درباره همین آیه _فرمود : هرگاه فردی برای شهادت دادن دعوت شد ، سزاوار نیست بگوید : من برای شما شهادت نمی دهم .

امام کاظم علیه السلام_ نیز درباره همین آیه _فرمود : هر گاه شخصی از تو دعوت کرد که به دَینی یا حقّی شهادت دهی ، برای هیچ کس سزاوار نیست که از آن خودداری ورزد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بهترین شهادت آن است که کسی پیش از آن که از وی درخواست شود ، شهادت دهد .

امام صادق علیه السلام :هرگاه برای شهادت دادن فرا خوانده شدی ، اجابت کن .

«لا تَکتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکتُمها فَإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» . (1)

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مَن کَتَمَها [ أی الشهادَةَ ]أطعَمَهُ اللّهُ لَحمَهُ علی رُؤوسِ الخَلائقِ ، و هُو قَولُ اللّهِ عَزَّ و جلَّ : «و لا تَکْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یَکتُمها فَإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ» . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن کَتَمَ شَهادَةً إذا دُعِیَ إلَیها کانَ کَمَن شَهِدَ بِالزُّورِ . (3)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «و مَنْ یَکْتُمْها فَإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ» _: کافِرٌ قَلبُهُ . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی قولِ اللّهِ عَزَّ و جلَّ : «و لا یَأْبَ الشُّهداءُ إذا ما دُعُوا» (5) _: قَبلَ الشهادَةِ ، و قولِهِ : «و مَنْ یَکْتُمْها فإنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ» قالَ: بعدَ الشهادَةِ . (6)

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مَن کَتَمَ شهادَةً ، أو شَهِدَ بها لِیُهدِرَ بها دَمَ امرِئٍ مسلمٍ ، أو لِیُتْوِیَ بها مالَ امرئٍ مُسلمٍ ، أتی یَومَ القِیامَةِ و لِوَجهِهِ ظُلمَةٌ مَدَّ البَصَرِ ، و فی وَجهِهِ کُدُوحٌ تَعرِفُهُ الخلائقُ بِاسمِهِ و نَسَبِهِ . (7) (8)

«شهادت را کتمان نکنید و هرکه آن را کتمان کند دلش گنهکار است . و خدا به آنچه می کنید داناست» .

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکه شهادت را کتمان کند خداوند در برابر دیدگان مردم، گوشت او را به خوردَش دهد و این است سخن خداوند عزّ و جلّ که «و شهادت را کتمان نکنید ، و هر که آن را کتمان کند قلبش گناهکار است ، و خداوند به آنچه انجام می دهید داناست» .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که چون برای شهادت دادن فراخوانده شود، آن را کتمان کند ، همانند کسی است که شهادت دروغ دهد .

امام باقر علیه السلام_ درباره آیه: «و هرکه شهادت را کتمان کند دلش گنهکار است» _فرمود : [یعنی] دلش کافر است .

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه: «و شاهدان چون به شهادت دادن فرا خوانده شوند نباید خودداری کنند» _فرمود : منظور پیش از شهادت است (9) و درباره آیه «و هرکه شهادت را کتمان کند دلش گنهکار است» فرمود : [منظور] بعد از شهادت است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکه شهادتی را کتمان کند، یا شهادتی دهد که خون مسلمانی را پایمال کند، یا مال مسلمانی را از بین ببرد ، روز قیامت در حالی آورده شود که چهره اش تاریک است و ظلمتِ آن، تا جایی که چشم کار می کند کشیده شده است و در صورتش خراشهایی است و مردمان او را به نام و نسب می شناسند .

ص :47

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مَن شَهِدَ شهادَةَ زُورٍ علی رجُلٍ مُسلمٍ أو ذِمِّیّ أو مَن کانَ مِنَ الناسِ ، عُلِّقَ بِلِسانِهِ یومَ القیامةِ ، و هُو مَع المنافِقِینَ فی الدَّرَکِ الأسفَلِ مِنَ النارِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :إنّ أبغَضَکُم إلَیَّ و أبعَدَکُم مِنّی و مِنَ اللّهِ مَجلِسا شاهِدُ زُورٍ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :یُبعَثُ شاهِدُ الزُّورِ یَومَ القِیامَةِ یَدْلَعُ لِسانَهُ فی النارِ کما یَدْلَعُ الکلبُ لِسانَهُ فی الإناءِ . (3)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :ما مِن رَجُلٍ یَشهَدُ شهادَةَ زُورٍ علی مالِ رَجُلٍ مُسلِمٍ لِیَقطَعَهُ إلاّ کَتَبَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ لَهُ مَکانَهُ صَکّا إلَی النارِ . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شاهِدُ الزُّورِ لا تَزُولُ قَدَماهُ حتّی تَجِبَ لَهُ النارُ . (5)

(6)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکه درباره مردی مسلمان یا ذمّی و یا هر انسانی شهادت دروغ دهد ، در روز قیامت به زبانش آویزان می شود و با منافقان، در پایین ترین طبقه دوزخ باشد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :منفورترین شما نزد من و دورترین شما از من و خدا ، کسی است که شهادت دروغ بدهد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز قیامت شهادت دهنده به دروغ، در حالی برانگیخته می شود که همانند سگ که ظرف غذا را زبان می زند ، آتش را زبان می زند .

امام باقر علیه السلام :هیچ کسی نیست که به منظور بُردن مال مسلمانی ، علیه او شهادت دروغ دهد ، مگر این که خداوند عزّ و جلّ به جای آن سندِ دوزخی بودن او را صادر کند .

امام صادق علیه السلام :شهادت دهنده به دروغ، هنوز قدم از جای خود بر نداشته است که آتش [دوزخ] بر او واجب می شود .

ص :49

الإمامُ الرِّضا علیه السلام :کُلُّ مَن وُلِدَ علی الفِطرَةِ و عُرِفَ بِصَلاحٍ فی نفسِهِ جازَتْ شهادَتُهُ . (1)

(2)

امام رضا علیه السلام :هرکه مسلمان متولد شود و به خوبی و پاکی شهرت داشته باشد ، شهادتش پذیرفته است .

عنه صلی الله علیه و آله :لا تَجوزُ شهادَةُ مَحدودٍ فی الإسلامِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :لا تَجوزُ شهادَةُ خائنٍ ، و لا خائنةٍ ، و لا ذِی غِمْرٍ (2) علی أخِیهِ ، و لا مُحْدِثٍ فی الإسلامِ ، و لا مُحدِثةٍ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :لا تَجوزُ شهادَةُ خائنٍ ، و لا خائنةٍ ، و لا ذِی حِقدٍ ، و لا ذِی غِمرٍ علی أخیهِ ، و لا ظَنینٍ فی وَلاءٍ، و لا قَرابَةٍ ، و لا القانِعِ مع أهلِ البَیتِ لَهُم . (4)

عنه صلی الله علیه و آله :شهادَةُ الذی یَسألُ فی کَفِّهِ تُرَدُّ . (5)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لا یُصَلّی خَلفَ مَن یَبتَغِی عَلَی الأذانِ وَ الصلاةِ الأجرَ ، و لا تُقبَلُ شَهادَتُهُ . (6)

عنه علیه السلام عن آبائهِ علیهم السلام: لا تُقبَلُ شهادَةُ ذِی شَحناءَ ، أو ذِی مُخْزِیَةٍ فی الدِّینِ . (7)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا تَجوزُ شهادَةُ المُرِیبِ ، و الخَص_مِ ، و دافِ_عِ مَغ_رَمٍ ، أو أجیرٍ ، أو شَریکٍ، أو مُتَّهَمٍ، أو تابِعٍ ، و لا تُقبَلُ شهادَةُ شارِبِ الخَمرِ، و لا شهادَةُ اللاّعِبِ بالشِّطْرَنجِ و النَّردِ ، و لا شهادَةُ المُقامِرِ . (8)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شهادت دادن کسی که در اسلام حدّ خورده باشد ، پذیرفته نیست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شهادت مردِ خائن و زنِ خائن و کسی که به برادر خود کینه دارد، و مرد بدعت گذار در اسلام و زن بدعت گذار ، پذیرفته نیست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شهادت مرد خائن و زن خائن و کینه توز و کسی که به برادر خود دشمنی می ورزد و کسی که گمانِ وابستگی او می رود [مانند غلام و وابسته به یک قبیله] و خویشاوند و خدمتکار خانه پذیرفته نیست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شهادت کسی که دست گدایی دراز می کند ، پذیرفته نیست .

امام باقر علیه السلام :پشت سر کسی که برای اذان و نماز مزد می طلبد ، نباید نماز خواند و شهادتش نیز پذیرفته نیست .

امام باقر_ به نقل از نیاکان بزرگوارش علیهم السلام _فرمود : شهادت کینه توز و شهادت کسی که سوء پیشینه دینی دارد ، پذیرفته نیست .

امام صادق علیه السلام :شهادت آدم مشکوک و خصم و مدّعی و غرامت پرداز، یا مزدور، یا شریک یا متّهم یا پیرو [مانند شاگرد یا نوکر یا وابسته به یک خانواده یا قبیله] پذیرفته نیست و شهادت شراب خوار و شهادت شطرنج باز و نَرد باز و شهادت قمارباز پذیرفته نیست .

ص :52

عنه علیه السلام :لا تُقبَلُ شهادَةُ صاحِبِ النَّردِ و الأربَعةَ عَشَرَ ، و صاحِبِ الشّاهَینِ . (1)

عنه علیه السلام :لا أقبَلُ شهادَةَ الفاسِقِ إلاّ علی نَفسِهِ . (2)

عنه علیه السلام :إنّ أمیرَ المؤمنینَ علیه السلام کانَ لا یَقبَلُ شهادَةَ فَحّاشٍ، و لا ذِی مُخْزِیَةٍ فی الدِّینِ . (3)

کتاب من لا یحضره الفقیه عن عُبیدِ اللّهِ بنِ عَلیّ الحَلَبیّ :سُئِل أبو عَبدِ اللّه علیه السلام عَمّا یُرَدُّ مِن الشُّهودِ؟ قالَ : الظَّنینُ ، و المُتَّهَمُ ، و الخَصْمُ . قالَ : قلتُ : فالفاسِقُ و الخائنُ ؟ فقالَ : هذا یَدخُلُ فی الظَّنِینِ . (4)

(5)

امام صادق علیه السلام :شهادت نرد باز و کسی که هفت پر و دو شاه (شطرنج) بازی می کند ، پذیرفته نیست .

امام صادق علیه السلام :شهادت فاسق را جز بر ضد خودش نمی پذیرم .

امام صادق علیه السلام :امیر المؤمنین علیه السلام نَه شهادت آدم فحّاش و بد زبان را می پذیرفت و نه شهادت کسی را که سوء پیشینه دینی داشت .

کتاب من لا یحضره الفقیه_ به نقل از عبید اللّه بن علی حلبی _: از امام صادق علیه السلام سؤال شد : چه کسانی شهادتشان پذیرفته نیست؟ حضرت فرمود : مظنون ، متّهم (ذی نفع) و خصم . عرض کردم : پس فاسق و خائن چه؟ فرمود : اینها داخل عنوان مظنون هستند .

ص :56

عنه علیه السلام :أزمَعَ التَّرحالَ عِبادُ اللّهِ الأخیارُ ، و باعُوا قَلیلاً مِنَ الدنیا لا یَبقی بکثیرٍ مِنَ الآخِرَةِ لا یَفنی ، ما ضَرَّ إخوانَنا الذین سُفِکَت دِماؤهُم _ وهم بِصِفِّینَ _ ألاّ یَکُونُوا الیومَ أحیاءً ......... أینَ إخوانِی الذین رَکِبُوا الطریقَ ، و مَضَوا عَلَی الحَقِّ ؟! ......... الذین تَعاقَدُوا عَلَی المَنِیَّةِ ، و اُبرِدَ بِرُؤوسِهِم إلی الفَجَرَةِ . (1)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :ما مِن قَطرَةٍ أحَبَّ إلَی اللّهِ عَزَّ و جلَّ مِن قَطرَتَینِ : قَطرَةُ دَمٍ فی سَبیلِ اللّهِ ، و قَطرَةُ دَمعَةٍ فی سَوادِ اللَّیلِ لا یُرِیدُ بِها العَبدُ إلاّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ . (2)

عنه علیه السلام_ فی الدعاءِ _: ثُمّ لَهُ الحَمدُ . . . حَمدا نَسعَدُ بهِ فی السُّعَداءِ مِن أولیائهِ ، و نَصِیرُ بهِ فی نَظمِ الشُّهَداءِ بِسُیوفِ أعدائهِ . (3)

(4)

امام علی علیه السلام :بندگان نیک خدا، عزم کوچیدن کردند و اندک متاع ناپایدار دنیا را به پاداش فراوانِ فنا نا پذیر آخرت ، فروختند . آن برادران ما که در صِفّین خونهایشان ریخته شد، از این که امروز زنده نیستند ، زیان نکردند . . . کجایند آن برادران من که به راه درآمدند و حق را به کار گرفتند ؟. . . آنان که بر مرگ هم پیمان شدند و سرهایشان نزد تبهکاران فرستاده شد .

امام زین العابدین علیه السلام :هیچ قطره ای نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از دو قطره نیست : قطره خونی که در راه خدا ریخته شود، و قطره اشکی که در دل شبِ تار برای خداوند عزّ و جلّ می ریزد .

امام زین العابدین علیه السلام_ در دعا _گفت : و باز او را می ستایم ......... ستایشی که به واسطه آن ، در زمره اولیای نیکبخت او و در سلک شهیدانِ کشته شده به شمشیر دشمنان وی درآییم .

یا أیُّها الَّذِینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کالَّذِینَ کَفَرُوا وَ قالُوا لإِخْوانِهِم إذا ضَرَبُوا فِی الْأرْضِ أوْ کانُوا غُزَّیً لَوْ کانُوا عِندَنا ما ماتُوا وَ ما قُتِلُوا لِیَجعَلَ اللّهُ ذلِکَ حَسْرَةً فِی قُلُوبِهِمْ و اللّهُ یُحْیِی وَ یُمِیْتُ». (1)

الحدیث :

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنّ الفارَّ لَغَیرُ مَزِیدٍ فی عُمرِهِ ، و لا مَحجوزٍ بَینَهُ و بَینَ یَومِهِ . (2)

شرح نهج البلاغة عن أبی روق :قال زیادُ بنُ نصرٍ الحارثیّ _ لعبدِ اللّهِ بنِ بُدیلٍ فی یَومِ صِفِّینَ _ : إنّ یومَنَا الیومُ عَصَبْصَبٌ (3) ما یَصبِرُ علَیهِ إلاّ کُلُّ مُشَیَّعِ (4) القَلبِ ، الصادِقِ النِیَّةِ، رابِطِ الجَأشِ . و أیمُ اللّهِ ، ما أظُنُّ ذلکَ الیومَ یُبقِی مِنهُم و لا مِنّا إلاّ الرُّذالَ .

فقالَ عبدُ اللّهِ بنُ بُدیلٍ : أنا وَ اللّهِ أظُنُّ ذلکَ ، فَبَلَغَ کلامُهُما علیّا علیه السلام ، فقالَ لَهُما : لِیَکُن هذا الکلامُ مَخزونا فی صُدُورِکُما لا تُظهِراهُ و لا یَسمَعْهُ مِنکُما سامِعٌ ، إنّ اللّهَ کَتَبَ القَتلَ علی قَومٍ و المَوتَ علی آخَرِینَ ، و کُلٌّ آتِیهِ مَنِیَّتَهُ کما کَتَبَ اللّهُ لَهُ ، فَطوبی للمُجاهِدِینَ فی سبیلِهِ ، و المَقتولِینَ فی طاعَتِهِ . (5) (6)

«ای کسانی که ایمان آورده اید! همانند آن کافران مباشید که درباره برادران خود که به سفر یا جنگ رفته بودند ، می گفتند : اگر نزد ما مانده بودند نمی مردند یا کشته نمی شدند . خدا این پندار را چون حسرتی در دل آنها نهاد . و خداست که زنده می کند و می میراند» .

حدیث :

امام علی علیه السلام :کسی که از مرگ بگریزد، نه بر عمرش افزوده می شود و نه گریختن مانعِ فرا رسیدن روز مرگش می شود .

شرح نهج البلاغة_ به نقل از أبو روق _زیاد بن نصر حارثی _ در روز صِفّین به عبد اللّه بن بُدیل _ گفت : امروز روز سختی است و جز افراد نیرومندِ دلیر و پاک نیّت و ثابت قدم پایداری نورزند . به خدا سوگند، گمان نمی کنم که در امروز از آنها و از ما جز اندکی باقی بمانند .

عبد اللّه بن بُدیل گفت : به خدا قسم که من نیز همین گمان را می برم .

سخن این دو به گوش علی علیه السلام رسید ، حضرت به آنان فرمود : این سخن را در سینه های خود مخفی نگه دارید و آشکار نسازید و کسی آن را از شما نشنود . همانا خداوند برای گروهی کشته شدن را رقم زده است و برای گروهی مُردن [طبیعی] را و مرگ هر کس ، همچنان که خداوند مقدّر فرموده ، فرا می رسد . پس ، خوشا به حال مجاهدان در راه او و کشتگانِ راه طاعت وی .

ص :60

عنه علیه السلام :فإن أقُلْ ، یَقولوا : حَرَصَ عَلَی المُلْکِ ، و إن أسکُتْ ، یقولوا : جَزِعَ مِنَ المَوتِ ، هَیهاتَ ! بعدَ اللَّتَیا و الَّتی! و اللّهِ لاَبنُ أبی طالِبٍ آنَسُ بِالمَوتِ مِن الطِّفلِ بِثَدیِ اُمِّهِ . (1)

عنه علیه السلام_ عِند ما یُوَبِّخُ أصحابَهُ عَلَی التَّوانی عنِ الجِهادِ _: إنّ أحَبَّ ما أنا لاقٍ إلَیَّ المَوتُ . (2)

عنه علیه السلام :فو اللّهِ إنّی لَعَلَی الحَقِّ ، و إنّی للشهادَةِ لَمُحِبٌّ . (3)

عنه علیه السلام :و اللّهِ لولا رَجائی الشهادَةَ عِند لِقائی العَدُوَّ _ و لَو قد حُمَّ لی لقاؤهُ _ لَقَرَّبتُ رِکابی ، ثُمّ شَخَصتُ عَنکُم فلا أطلُبُکُم ، ما اختَلَفَ جَنوبٌ و شِمالٌ . (4)

امام علی علیه السلام :اگر سخن بگویم ، می گویند : برای حکومت حرص می زند و اگر خاموش مانم ، می گویند : از مرگ می ترسد . هیهات! به خدا سوگند که اُنس پسر ابو طالب با مرگ بیشتر از اُنس کودک با پستان مادرش می باشد .

امام علی علیه السلام_ آن جا که یاران خود را به دلیل سستی در امر جهاد توبیخ کرد _فرمود : برای من محبوبترین چیزی که ملاقاتش کنم، مرگ است .

امام علی علیه السلام :و به خدا سوگند که من بر حق هستم و عاشق شهادتم .

امام علی علیه السلام :به خدا سوگند، اگر نبود امید من به شهادت در میدان جنگ با دشمن _ البته اگر چنین مقدّر باشد _ هر آینه بر مرکب خویش می نشستم و تا باد شمال و جنوب می وزد، به سراغ شما نمی آمدم .

ص :62

عنه علیه السلام_ لَمّا ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ _: فُزتُ و رَبِّ الکَعبَةِ . (1)

عنه علیه السلام_ بعد ما ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ _: و اللّهِ ما فَجَأنی مِن المَوتِ وارِدٌ کَرِهتُهُ، و لا طالِعٌ أنکَرتُهُ، و ما کُنتُ إلاّ کَقارِبٍ وَرَدَ، و طالِبٍ وَجَدَ . (2)

عنه علیه السلام :مَن الرائِحُ إلی اللّهِ کالظَّمآنِ یَرِدُ الماءَ ؟! الجَنَّةُ تَحتَ أطرافِ العَوالی، الیومَ تُبلَی الأخبارُ، و اللّهِ لأَنا أشوَقُ إلی لِقائهِم مِنهُم إلی دِیارِهِم . (3)

امام علی علیه السلام_ پس از ضربت خوردن به دست ابن ملجم _فرمود : به خداوند کعبه سوگند که رستگار شدم .

امام علی علیه السلام_ بعد از ضربت خوردن به دست ابن ملجم _فرمود : به خدا سوگند، نه وارد شونده ای از سوی مرگ ناگهانی بر من وارد شد که آن را ناخوش داشته باشم و نه آینده ای که آن را نشناخته (نخواسته) باشم و [در علاقه مندی به مرگ ]نیستم، مگر همچون جویای آبی که به آب رسد و همانند جوینده ای که [مطلوب خود را ]دریابد .

امام علی علیه السلام :کیست که به سوی خدا رهسپار شود ، همانند تشنه ای که به آب می رسد؟! بهشت در زیر لبه نیزه هاست . امروز خبرها [ی پیش گفته ]آزموده و معلوم می شود . سوگند به خدا که اشتیاق من به رویارویی با آنها (دشمنان) بیشتر از اشتیاق آنان به خانه و کاشانه شان است .

عنه علیه السلام :إنّ أکرَمَ المَوتِ القَتلُ ، و الذی نَفسُ ابنِ أبی طالبٍ بِیَدِهِ، لَألفُ ضَربَةٍ بالسَّیفِ أهوَنُ عَلَیَّ مِن مِیتَةٍ عَلَی الفِراشِ فی غَیرِ طاعَةِ اللّهِ . (1)

عنه علیه السلام :إنّکُم إن لا تُقتَلُوا تَمُوتُوا ، و الذی نَفسُ عَلِیٍّ بیدِهِ ، لَألفُ ضَربَةٍ بالسَّیفِ عَلَی الرَّأسِ أیسَرُ مِن مَوتٍ علی فِراشٍ . (2)

الإمامُ الرِّضا علیه السلام_ لمّا سُئلَ عن قولِ أمیرِ المؤمنینَ علیه السلام : لَضَربَةٌ بِالسَّیفِ أهوَنُ مِن مَوتٍ علی فِراشٍ _: فی سبیلِ اللّهِ . (3)

امام علی علیه السلام :همانا ارجمندترین مرگ ، کشته شدن است. سوگند به آن که جان پسر ابی طالب در دست اوست ، هزار ضربت شمشیر بر من آسانتر است از جان دادن در بستر که با طاعت خدا همراه نباشد .

امام علی علیه السلام :شما اگر هم کشته نشوید ، می میرید . سوگند به آن که جان علی در دست اوست ، فرود آمدن هزار ضربت شمشیر بر سر آسانتر است از مردن در بستر .

امام رضا علیه السلام_ در توضیح این فرموده امیر المؤمنین علیه السلام که ضربت شمشیر آسانتر از مردن در بستر است _فرمود : منظور [ضربت شمشیر خوردن ]در راه خداست .

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن قُتِلَ فی سَبیلِ اللّهِ لَم یُعَرِّفهُ اللّهُ شیئا مِن سَیِّئاتِهِ . (1)

(2)

امام صادق علیه السلام :هرکه در راه خدا کشته شود ، خداوند چیزی از گناهانش را به او نشان نمی دهد .

عنه صلی الله علیه و آله :نِعمَ المِیتَةُ أن یَمُوتَ الرَّجُلُ دُونَ حَقِّهِ (1) . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن عَشِقَ فَکَتَمَ و عَفَّ فَماتَ فهُو شَهیدٌ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :الشُّهَداءُ خَمسَةٌ: المَطعُونُ، و المَبطونُ، و الغَرِقُ ، و صاحِبُ الهَدْمِ ، و الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللّهِ عَزَّ و جلَّ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله :الطاعونُ شَهادَةٌ لِکُلِّ مُسلمٍ . (5)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام عن رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله_ فی حدیثِ عِیادَتِهِ مَع أصحابِهِ لِعبدِ اللّهِ بنِ رَواحَةَ _: مَنِ الشهیدُ مِن اُمَّتی ؟ فقالوا : أ لیسَ هُو الذی یُقتَلُ فی سَبیلِ اللّهِ مُقبِلاً غَیرَ مُدبِرٍ ؟! فقالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ شُهَداءَ اُمَّتی إذا لَقلیلٌ ! الشهیدُ : الذی ذَکَرتُم ، و الطَّعِینُ ، و المَبطونُ ، و صاحِبُ الهَدْمِ و الغَرِقُ ، و المَرأةُ تَموتُ جَمْعا ، قالوا : و کیفَ تَموتُ جَمعا یا رسولَ اللّهِ ؟ قالَ : یَعتَرِضُ وَلَدُها فی بَطنِها . (6)

عنه علیه السلام :ما المُجاهِدُ الشَّهیدُ فی سَبیلِ اللّهِ بِأعظَمَ أجرا مِمَّن قَدَرَ فَعَفَّ . (7)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چه خوب مرگی است ، مُردن مَرد در راه دفاع از حقّ خویش .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکه عاشق شود و عشق خود را بپوشاند و پاکدامنی ورزد و [از اندوه آن] بمیرد ، شهید است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شهدا پنج دسته اند : کسی که به بیماری طاعون درگذرد، و کسی که بر اثر قولنج بمیرد، و کسی که زیر آوار رود، و کسی که غرق شود یا در راه خداوند عزّ و جلّ به شهادت رسد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[مرگ با] طاعون، برای هر مسلمانی شهادت است.

امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله _ هنگام عیادت به همراه اصحابش از عبد اللّه بن رواحه _ فرمود : شهید امّت من کیست؟ اصحاب عرض کردند : همان کسی نیست که در راه خدا می جنگد و به دشمن پشت نمی کند تا کشته شود؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : در این صورت شهدای امّت من اندکند ! شهید کسی است که شما گفتید و نیز کسی که بر اثر طاعون در گذرد و کسی که بر اثر قولنج بمیرد و کسی که زیر آوار رَوَد یا غرق شود و زنی که جمعا بمیرد . عرض کردند : ای رسول خدا ! یعنی چه جمعا بمیرد؟ فرمود بچه اش در شکم او گیر کند [و بمیرد] .

امام علی علیه السلام :مجاهدی که در راه خدا به شهادت رسیده باشد ، پاداشش بیشتر از کسی نیست که بتواند [گناه کند] و پاکدامنی ورزد .

ص :70

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :مَن ماتَ علی مُوالاتِنا فی غَیبةِ قائمِنا أعطاهُ اللّهُ أجرَ ألفِ شَهیدٍ مِثلِ شُهَداءِ بَدرٍ واُحُدٍ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن ماتَ منکُم علی هذا الأمرِ شهیدٌ بِمَنزِلَةِ الضارِبِ بِسَیفِهِ فی سَبیلِ اللّهِ . (2)

بحار الأنوار عن أبی بَصیرٍ :قالَ لی الصّادقُ علیه السلام : یا أبا محمّدٍ ، إنّ المَیِّتَ علی هذا الأمرِ شَهیدٌ . قلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، و إن ماتَ علی فِراشِهِ ؟ قالَ : و إن ماتَ علی فِراشِهِ ، فإنّهُ حَیٌّ یُرزَقُ . (3)

مجمع البیان عن مِنهالِ القَصّابِ :قلتُ لأبی عبدِ اللّهِ علیه السلام : اُدْعُ اللّهَ أن یَرزُقَنی الشهادَةَ ، فقالَ : إنّ المؤمنَ شَهیدٌ، وَ قَرأ هذهِ الآیةَ «و الذینَ آمَنُوا بِاللّهِ و رُسُلِهِ اُولئکَ همُ الصِّدِّیقُونَ و الشُّهَداءُ عِندَ رَبِّهِم» . (4)

امام زین العابدین علیه السلام :هرکه در زمان غیبت قائم ما بر موالات و دوستی ما بمیرد ، خداوند پاداش هزار شهید ، مانند شهیدان بدر و اُحد، به او عطا کند .

امام صادق علیه السلام :هرکه از شما با اعتقاد به این امر (ولایت) بمیرد شهید است و به منزله کسی است که در راه خدا شمشیر زند .

بحار الأنوار_ به نقل از ابو بصیر _: امام صادق علیه السلام به من فرمود : ای ابو محمّد! هرکه با اعتقاد به این امر (امامت و ولایت) بمیرد ، شهید است . عرض کردم : فدایت شوم ، حتی اگر در بسترش بمیرد؟ فرمود : حتی اگر در بسترش بمیرد . او زنده است و [نزد خدا] روزی می خورد .

مجمع البیان_ به نقل از منهال قصّاب _: به امام صادق علیه السلام عرض کردم : دعا کنید که خداوند شهادت را روزی من کند . حضرت فرمود : همانا مؤمن، شهید است . سپس این آیه را تلاوت فرمود : «و کسانی که به خدا و فرستادگان او ایمان آورده اند همانان صدّیقان و شهیدان در نزد پروردگارشان هستند» .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ مِن کتابِهِ إلی معاویةَ _: أ لا تَری _ غَیرَ مُخبِرٍ لکَ ، و لکنْ بِنِعمَةِ اللّهِ اُحَدِّثُ _ أنّ قَوما استُشهِدُوا فی سَبیلِ اللّهِ تعالی مِن المُهاجِرِینَ و الأنصارِ ، و لِکُلٍّ فَضلٌ ، حتّی إذَا استُشهِدَ شَهیدُنا قِیلَ : سَیّدُ الشُّهَداءِ، و خَصَّهُ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِسَبعِینَ تَکبیرَةً عندَ صلاتِهِ علَیهِ ؟! (1)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :علی قائمةِ العَرشِ مَکتوبٌ : حَمزةُ أسَدُ اللّهِ و أسَدُ رسولِهِ و سَیّدُ الشُّهَداءِ . (2)

امام علی علیه السلام_ در نامه خود به معاویه _نوشت: نه این که بخواهم به تو خبر دهم، بلکه به انگیزه یاد کردن نعمت خداوند می گویم _ مگر نمی بینی که گروهی از مهاجران و انصار در راه خداوند متعال شهید شدند و هر یک از آنان را [به جای خود ]ارزش و فضیلتی است ، اما وقتی شهید ما (حمزه) به شهادت رسید ، سید الشهدا نام گرفت و رسول خدا صلی الله علیه و آله در هنگام نماز خواندن بر او، اختصاصا هفتاد تکبیر گفت .

امام باقر علیه السلام :بر ستون عرش نوشته شده است : حمزه، شیر خدا و شیر رسول خدا و سیّد شهیدان است .

عنه صلی الله علیه و آله :إذا أحَبَّ اللّهُ عَبدا مِن اُمَّتِی قَذَفَ فی قُلوبِ أصفِیائهِ و أرواحِ ملائکَتِهِ و سُکّانِ عَرشِهِ مَحَبَّتَهُ لِیُحِبُّوهُ ، فذلکَ المُحَبُّ حقّا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :إذا أحَبَّ اللّهُ تعالی عَبدا نادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ : ألا إنَّ اللّهَ تعالی قد أحَبَّ فُلانا فَأحِبُّوهُ ، فَتَعِیهِ القُلوبُ ، و لا یُلقی إلاّ حَبیبا مُحَبَّبا مُذاقا عِندَ الناسِ . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ فی وصیَّتِهِ لابنِهِ الحَسنِ علیه السلام _: إنّما یُستَدَلُّ عَلَی الصالِحِینَ بما یُجرِی اللّهُ لَهُم علی ألسُنِ عِبادِهِ ، فَلْیَکُنْ أحَبُّ الذَّخائرِ إلَیکَ ذَخیرَةَ العَمَلِ الصالِحِ. (3)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام_ فی دعائهِ _: اللّهُمّ اقذِفْ فی قُلوبِ عِبادِکَ مَحَبَّتی ......... و ألْقِ الرُّعبَ فی قُلوبِ أعدائکَ مِنّی ......... أحِبَّنی و حَبِّبْنی ، و حَبِّبْ إلَیَّ ما تُحِبُّ مِن القَولِ و العَمَلِ حتّی أدخُلَ فیهِ بِلَذَّةٍ ، و أخرُجَ مِنهُ بِنَشاطٍ . (4)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :ثلاثٌ لَم یُسألِ اللّهُ عَزَّ و جلَّ بِمِثلِهِنَّ : أن تقولَ : اللّهُمّ فَقِّهْنی فی الدِّینِ ، و حَبِّبْنی إلَی المُسلِمینَ ، و اجعَلْ لی لِسانَ صِدقٍ فِی الآخِرینَ . (5)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه خداوند بنده ای از امّت مرا دوست بدارد ، محبّت او را در دلهای برگزیدگان خود و جانهای فرشتگان و ساکنان عرش خود بیفکند تا او را دوست بدارند . این است محبوب حقیقی .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه خداوند متعال بنده ای را دوست بدارد ، منادیی از آسمان ندا دهد : هان! خداوند متعال فلان را دوست دارد . پس شما نیز او را دوست بدارید . پس ، دلها او را در خود جای می دهند و با کسی برخورد نکند ، مگر آن که محبوب و دوست داشتنی و مورد رغبت او باشد .

امام علی علیه السلام_ در وصیّت خود به فرزندش حسن علیه السلام _فرمود : همانا نیکوکاران را از طریق آنچه خداوند بر زبانِ بندگانش جاری می کند ، می توان شناخت ؛ پس باید که محبوبترین و بهترین اندوخته ها در نظر تو ذخیره کردار شایسته باشد .

امام زین العابدین علیه السلام_ در دعا _گفت : بار خدایا! محبّت مرا در دلهای بندگانت بینداز . . . و ترس از مرا در دلهای دشمنانت بیفکن . . . مرا دوست بدار و نزد دیگران محبوبم گردان و گفتار و کرداری را که دوست داری ، نزد من محبوب گردان تا با لذّت آنها را شروع کنم و با نشاط و خوشی به انجامشان رسانم .

امام باقر علیه السلام :بهترین خواسته ها از خداوند عزّ و جلّ سه چیز است : این که بگویی : خدایا! مرا در دین فقیه و آگاه گردان ، و نزد مسلمانان محبوبم گردان ، و در میان آیندگان نیک نامم ساز .

ص :77

بحار الأنوار عن المفضَّلِ :قلتُ لأبی عبدِ اللّهِ علیه السلام : إنَّ مَن قِبَلَنا یقولونَ : إنّ اللّهَ تبارکَ و تعالی إذا أحَبَّ عَبدا نَوَّهَ به مُنَوِّهٌ مِنَ السماءِ أنَّ اللّهَ یُحِبُّ فُلانا فَأحِبُّوهُ ، فَتُلقی لَهُ المَحَبَّةُ فی قُلوبِ العِبادِ ، و إذا أبغَضَ اللّهُ عَبدا نَوَّهَ مُنَوِّهٌ مِنَ السماءِ أنَّ اللّهَ یُبغِضُ فُلانا فَأبغِضُوهُ ، قالَ : فَیُلقِی اللّهُ لَهُ البَغضاءَ فی قُلوبِ العِبادِ .

قالَ : و کانَ علیه السلام مُتَّکِئا فاستَوی جالِسا فَنَفَضَ یَدَهُ ثلاثَ مرّاتٍ یقولُ : لا لیسَ کما یقولونَ ، و لکنّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ إذا أحَبَّ عبدا أغری بِهِ الناسَ فِی الأرضِ لِیَقُولوا فیهِ فَیُؤثِمُهُم و یَأجُرُهُ ، و إذا أبغَضَ اللّهُ عَبدا حَبَّبَهُ إلَی الناسِ لِیَقُولوا فیهِ لِیُؤثِمَهُم و یُؤثِمَهُ .

ثُمّ قالَ علیه السلام : مَن کانَ أحَبَّ إلَی اللّهِ مِن یَحیَی بنِ زکریّا علیه السلام ؟! أغراهُم بهِ حتّی قَتَلُوهُ ، و مَن کانَ أحَبَّ إلَی اللّهِ عَزَّ و جلَّ مِن عَلِیِّ بنِ أبی طالبٍ علیه السلام ؟! فَلَقِیَ مِنَ الناسِ ما قد عَلِمتُم ، و مَن کانَ أحَبَّ إلی اللّهِ تبارکَ و تعالی مِنَ الحسینِ بنِ علیٍّ صلواتُ اللّهِ علَیهِما ؟! فَأغراهُم بهِ حتّی قَتَلُوهُ (1) . (2) (3)

بحار الأنوار به نقل از مفضّل _ :به امام صادق علیه السلام عرض کردم : علمای شهر ما می گویند : خداوند تبارک و تعالی وقتی بنده ای را دوست داشته باشد ، آواز دهنده ای از آسمان فریاد زند که: خداوند فلان را دوست دارد، شما نیز او را دوست بدارید ؛ پس محبّت او در دلهای بندگان بیفتد و وقتی خداوند بنده ای را دشمن بدارد ، بانگ دهنده ای از آسمان بانگ برآورد که: خداوند فلان را دشمن می دارد، شما نیز او را دشمن بدارید ؛ پس ، خداوند نفرت از او را در دلهای بندگان افکند .

حضرت _ که تکیه داده بود _ راست نشست و سه بار دستش را [از گرد و خاک ]تکان داد و در همان حال فرمود : نه ، چنان نیست که آنها می گویند . بلکه خداوند عزّ و جلّ هرگاه بنده ای را دوست داشته باشد ، مردمِ روی زمین را علیه او تحریک می کند تا درباره اش بدگویی کنند و بدین سان آنان را به گناه افکند و او را پاداش دهد و هرگاه بنده ای را دشمن داشته باشد ، او را نزد مردم محبوب می گرداند تا از او تعریف و تمجید کنند و با این کار هم مردم و هم او را گنهکار کند . سپس فرمود : چه کسی پیش خداوند محبوبتر از یحیی بن زکریا علیه السلام بود؟ مردم را بر ضدّ او برانگیخت تا آن که وی را کشتند . چه کسی نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از علی بن ابی طالب علیه السلام بود؟ اما او از مردم آن دید که خود می دانید و چه کسی نزد خداوند تبارک و تعالی محبوبتر از حسین بن علی، صلوات اللّه علیهما، بود ؟ مردم را علیه آن حضرت برانگیخت، تا جایی که او را کشتند . (4)

ص :78

عنه علیه السلام :ما مِن عَبدٍ یُرِیدُ أن یَرتَفِعَ فِی الدُّنیا دَرَجةً ، فَارتَفَعَ فِی الدُّنیا دَرَجةً ، إلاّ وَضَعَهُ اللّهُ فِی الآخِرَةِ دَرَجَةً أکبَرَ مِنها و أطوَلَ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی صفةِ المؤمنِ _: لا یَرغَبُ فی عِزِّ الدُّنیا و لا یَجزَعُ مِن ذُلِّها ، لِلناسِ هَمٌّ قد أقبَلُوا علَیهِ، و لَهُ هَمٌّ قد شَغَلَهُ . (2)

(3)

امام علی علیه السلام :هیچ بنده ای نیست که خواهان بالا رفتن یک پله در دنیا [ی نکوهیده] باشد و آن یک پله را بالا رود ، مگر این که خداوند در آخرت پله ای بزرگتر و بلندتر از آن پایینش آورد .

امام صادق علیه السلام_ در وصف مؤمن _فرمود : خواهان عزّت دنیا نیست و از خواری آن نیز بی تابی نمی کند ؛ مردم را غم دنیایشان است و او را اندیشه آخرتش مشغول کرده است .

عنه علیه السلام_ لمّا سُئلَ عن زیارةِ قَبرِ الحسینِ علیه السلام _: فی السَّنَةِ مرّةً ؛ إنّی أکرَهُ الشُّهرَةَ . (1)

عنه علیه السلام :الاشتِهارُ بِالعِبادَةِ رِیبَةٌ . (2)

عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارکَ و تَعالی یُبغِضُ شُهرَةَ اللِّباسِ . (3)

عنه علیه السلام :الشُّهرَةُ خَیرُها و شَرُّها فی النارِ . (4)

رجال الکشی عن حسین بن المختار:دَخَلَ عَبّادُ بنُ کثیرٍ البَصریّ علی أبی عبدِ اللّهِ علیه السلام و عَلَیهِ ثیابُ الشُّهرَةِ غلاظ، فقالَ : یا عَبّادُ ، ما هذهِ الثِّیابُ ؟! فقالَ : یا أبا عبدِ اللّهِ ، تَعِیبُ هذا عَلَیَّ ؟! قالَ : نَعَم ، قالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مَن لَبِسَ ثیابَ شُهرَةٍ فِی الدُّنیا ألبَسَهُ اللّهُ ثیابَ الذُّلِّ یَومَ القِیامَةِ . (5)

الإمامُ الرِّضا علیه السلام :مَن شَهَرَ نفسَهُ بِالعِبادَةِ فاتَّهِمُوهُ علی دِینِهِ ؛ فإنَّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ یُبغِضُ شُهرَةَ العِبادَةِ و شُهرَةَ اللِّباسِ . (6)

(7)

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به سؤال از [تعداد ]زیارت قبر حسین علیه السلام _فرمود : سالی یک بار . من انگشت نما شدن را خوش ندارم .

امام صادق علیه السلام :شهرت یافتن به عبادت، موجب بد گمانی است .

امام صادق علیه السلام :خداوند تبارک و تعالی، لباسِ شهرت را دشمن می دارد .

امام صادق علیه السلام :شهرت ، خوب و بدش ، در آتش است .

رجال الکشی_ به نقل از حسین بن مختار _: عبّاد بن کثیر به امام صادق علیه السلام وارد شد در حالی که لباس شهرت ضخیمی پوشیده بود ، حضرت فرمود : ای عبّاد! این چه لباسی است؟ عرض کرد : ای ابا عبد اللّه ! این را برای من عیب می دانی؟ حضرت فرمود : آری . رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : هرکه در دنیا لباسی شهرت آور بپوشد ، خداوند در روز قیامت جامه خواری بر او بپوشاند .

امام رضا علیه السلام :هرکه خود را به عبادت شهره سازد ، به دین (دینداری) او بدگمان باشید ؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ از شهرتِ عبادت و شهرتِ لباس نفرت دارد .

ص :81

ص :83

ص :84

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :بَعَثَنِی رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله علی الیَمَنِ، فقالَ و هو یُوصِینی : یا عَلِیُّ ، ما حارَ مَنِ استَخارَ ، و لا نَدِمَ مَنِ استَشارَ . (1)

عنه علیه السلام :مَن شاوَرَ ذَوِی العُقولِ استَضاءَ بأنوارِ العُقولِ . (2)

عنه علیه السلام :المَشورَةُ تَجلِبُ لکَ صَوابَ غَیرِکَ . (3)

عنه علیه السلام :المُستَشِیرُ مُتَحَصِّنٌ مِنَ السَّقَطِ . (4)

عنه علیه السلام :المُستَشِیرُ علی طَرَفِ النَّجاحِ . (5)

عنه علیه السلام :المُشاوَرَةُ راحَةٌ لکَ و تَعَبٌ لِغَیرِکِ . (6)

عنه علیه السلام :الاستِشارةُ عَینُ الهِدایَةِ ، و قد خاطَرَ مَنِ استَغنی بِرَأیِهِ . (7)

عنه علیه السلام :لا ظَهِیرَ کالمُشاوَرَةِ . (8)

عنه علیه السلام :شاوِرْ قَبلَ أن تَعزِمَ ، و فَکِّرْ قَبلَ أن تُقدِمَ . (9)

عنه علیه السلام :إذا أنْکَرتَ مِن عَقلِکَ شیئا فاقتَدِ بِرَأیِ عاقِلٍ یُزِیلُ ما أنکَرتَهُ . (10)

امام علی علیه السلام :رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا به [ اِمارت ]یمن فرستاد و در مقام سفارش به من فرمود : ای علی! کسی که از خدا طلب خیر کرد سرگردان نشد و کسی که مشورت نمود پشیمان نگشت .

امام علی علیه السلام :هرکه با خردمندان مشورت کند ، از پرتو خردها روشنایی گیرد .

امام علی علیه السلام :مشورت کردن ، اندیشه های درست دیگران را برای تو کسب می کند .

امام علی علیه السلام :کسی که مشورت کند ، از لغزیدن در خطاها مصون می ماند .

امام علی علیه السلام :مشورت کننده ، در آستانه موفّقیت است .

امام علی علیه السلام :مشورت کردن ، مایه راحتی تو و زحمت دیگری است .

امام علی علیه السلام :مشورت کردن ، دیده راهیابی است و کسی که به رأی و نظر خویش اکتفا کند ، خود را به خطر افکنده است .

امام علی علیه السلام :هیچ پشتیبانی چون مشاوره نیست .

امام علی علیه السلام :پیش از آن که تصمیم بگیری ، مشورت کن و پیش از آن که اقدام کنی ، بیندیش .

امام علی علیه السلام :هرگاه با فکر خود به جایی نرسیدی ، از اندیشه خردمندی که مشکل تو را حَلّ می کند پیروی کن .

ص :87

عنه علیه السلام :لا یَستَغنِی العاقِلُ عَنِ المُشاوَرَةِ . (1)

عنه علیه السلام :حقٌّ عَلَی العاقِلِ أن یُضِیفَ إلی رَأیِهِ رَأیَ العُقَلاءِ ، و یَضُمَّ إلی عِلمِهِ عُلومَ الحُکَماءِ . (2)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام :ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلی رُشدِهِم . (3)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :فی التوراةِ أربَعةُ أسطُرٍ : مَن لا یَستَشِیرُ یَندَمُ ......... . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لَن یَهلِکَ امرُؤٌ عن مَشورَةٍ . (5)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :مَنِ استَشارَ لَم یَعدَمْ عِندَ الصَّوابِ مادِحا ، و عندَ الخَطَأِ عاذِرا . (6)

مکارم الأخلاق عن الحَسنِ بنِ الجَهمِ :کُنّا عند الرِّضا علیه السلام فَذَکرْنا أباهُ ، فقالَ : کانَ عَقلُهُ لا تُوازی بِهِ العُقولُ، و ربّما شاوَرَ الأسوَدَ مِن سُودانِهِ ، فقِیلَ لَهُ : تُشاوِرُ مِثلَ هذا ؟!

فقالَ : إنّ اللّهَ تبارکَ و تعالی ربّما فَتَحَ علی لِسانِهِ . (7)

(8)

امام علی علیه السلام :خردمند ، از مشورت کردن بی نیاز نیست .

امام علی علیه السلام :بر خردمند لازم است که رأی خردمندان را به رأی و نظر خود بیفزاید و دانش حکیمان را به دانش خود اضافه کند .

امام حسن علیه السلام :هیچ مردمی با هم مشورت نکردند، مگر آن که راه درست (حلّ مشکلات) خود را پیدا کردند .

امام باقر علیه السلام :در تورات چهار جمله آمده است : [از جمله:] کسی که مشورت نکند ، پشیمان شود ......... .

امام صادق علیه السلام :آدمی هیچ گاه از مشورت کردن هلاک نمی شود .

امام کاظم علیه السلام :کسی که مشورت کند، اگر کارش را درست انجام دهد ، مردم او را بستایند و اگر اشتباه کند ، معذورش دارند .

مکارم الأخلاق_ به نقل از حسن بن جهم _در حضور امام رضا علیه السلام بودیم که از پدر بزرگوارش سخن به میان آمد. حضرت فرمود : هیچ خردی با خرد آن حضرت برابری نمی کرد ، ولی با این حال، گاه با یکی از غلامان سیاه خود مشورت می کرد . به ایشان عرض شد : با چنین کسی مشورت می کنی؟ فرمود : چه بسا که خداوند تبارک و تعالی [نظر درست را ]از زبان او جاری کند .

ص :88

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ مِن کتابِهِ للأشتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصرَ _: لا تُدخِلَنَّ فی مَشورَتِکَ بَخِیلاً یَعِدلُ بکَ عَنِ الفَضلِ و یَعِدُکَ الفَقرَ ، و لا جَبانا یُضعِفُکَ عنِ الاُمورِ ، و لا حَریصا یُزَیِّنُ لکَ الشَّرَهَ بِالجَورِ . (1)

عنه علیه السلام :لا تُدخِلَنَّ فی مَشورَتِکَ بَخیلاً ؛ فَیَعدِلَ بکَ عَنِ القَصدِ و یَعِدَکَ الفَقرَ . (2)

عنه علیه السلام :لا تُشرِکَنَّ فی رَأیِکَ جَبانا ، یُضَعِّفْکَ عنِ الأمرِ ، و یُعَظِّمْ علَیکَ ما لَیسَ بِعَظیمٍ . (3)

عنه علیه السلام :لا تَستَشِرِ الکَذّابَ ؛ فإنّهُ کالسَّرابِ : یُقَرِّبُ علَیکَ البَعیدَ و یُبَعِّدُ علَیکَ القَریبَ . (4)

عنه علیه السلام :إیّاکَ و مُشاوَرَةَ النِّساءِ إلاّ مَن جُرِّبَتْ بکَمالِ عَقلٍ ؛ فإنّ رَأیَهُنَّ یَجُرُّ إلَی الأفَنِ ، و عَزمَهُنَّ إلی وَهَنٍ . (5)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا تُشاوِرْ أحمَقَ ، و لا تَستَعِنْ بِکَذّابٍ، و لا تَثِقْ بمَوَدَّةِ مَلولٍ ؛ فإنّ الکَذّابَ یُقَرِّبُ لکَ البَعیدَ و یُبَعِّدُ لکَ القَریبَ ، و الأحمَقَ یُجهِدُ لکَ نَفسَهُ و لا یَبلُغُ ما تُرِیدُ ، و المَلولَ أوثَقَ ما کُنتَ بهِ خَذَلَکَ ، و أوصَلَ ما کُنتَ لَهُ قَطَعَکَ . (6)

امام علی علیه السلام_ در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر _نوشت : در مشورت خود نه بخیل را داخل گردان ؛ که او تو را از نیکی و بخشش کردن باز می دارد و از تنگدستی می ترساند ، و نه ترسو را ، چه او تو را در اقدام به کارها، سست می کند، و نه آزمند را ، چون طمع ورزی ستمگرانه را در نظرت بیاراید .

امام علی علیه السلام :در مشورت خود بخیل را داخل مگردان که تو را از حق و میانه روی باز می دارد و از فقر می ترساند.

امام علی علیه السلام :زنهار ، در [رأی و] اندیشه خود ترسو را شریک مگردان که اراده تو را در انجام کارها به ضعف می کشاند و آنچه را که بزرگ نیست در نظرت بزرگ می نمایاند .

امام علی علیه السلام :با دروغگو مشورت مکن ؛ چون دروغگو ، مانند سراب ، دور را در نظرت نزدیک نشان می دهد و نزدیک را دور .

امام علی علیه السلام :از مشورت کردن با زنان بپرهیز ، مگر آن که زنی به کمالِ عقل آزموده شده باشد ؛ چرا که رأی زنان به کاستی می کشاند ، و عزمشان به سستی .

امام صادق علیه السلام :با احمق مشورت مکن و از دروغگو کمک مگیر و به دوستی آدم افسرده تکیه مکن ؛ زیرا دروغگو دور را نزدیک و نزدیک را در نظرت دور جلوه می دهد، و احمق خودش را برای تو خسته می کند، امّا به آنچه می خواهی نمی رساندت، و آدم افسرده در زمانی که کاملاً به او اعتماد داری ، تنهایت می گذارد و در اوج ارتباطت با او ، از تو می بُرد .

ص :90

عنه علیه السلام :لا تُشاوِرْ مَن لا یُصَدِّقُهُ عَقلُکَ ، و إن کانَ مَشهورا بالعَقلِ و الوَرَعِ . (1)

امام صادق علیه السلام :با کسی که اندیشه ات او را قبول ندارد، مشورت مکن ، هر چند به خردمندی و پارسایی شهرت داشته باشد .

عنه علیه السلام :أفضَلُ مَن شاوَرتَ ذو التَّجارِبِ . (1)

عنه علیه السلام :خَیرُ مَن شاوَرتَ ، ذَوُو النُّهی و العِلمِ و اُولو التَّجارِبِ و الحَزمِ . (2)

عنه علیه السلام :شاوِر فی حَدِیثِکَ الذینَ یَخافُونَ اللّهَ . (3)

عنه علیه السلام :شاوِرْ فی اُمورِکَ الذینَ یَخشَونَ اللّهَ تَرشُدْ . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شاوِرْ فی أمرِکَ الذینَ یَخشَونَ اللّهَ عَزَّ و جلَّ . (5)

امام علی علیه السلام :بهترین کسان برای مشورتِ تو ، افراد با تجربه هستند .

امام علی علیه السلام :بهترین کسان برای مشورت ، صاحبان خرد و دانشند و افراد با تجربه و دوراندیش .

امام علی علیه السلام :در گفتارِ خود با کسانی مشورت کن که از خدا می ترسند .

امام علی علیه السلام :در کارهای خود با افراد خدا ترس مشورت کن تا راه درست را بیابی .

امام صادق علیه السلام :در کار خود با کسانی مشورت کن که از خداوند عزّ و جلّ می ترسند .

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :اِعلَمْ أنّ ضارِبَ عَلِیٍّ علیه السلام بالسَّیفِ و قاتِلَهُ لَوِ ائتَمَنَنی و استَنصَحَنی و استَشارَنی ثُمّ قَبِلتُ ذلکَ مِنهُ لأَدَّیتُ إلَیهِ الأمانَةَ . (1)

امام صادق علیه السلام :بدان که [حتی] اگر ضارب و قاتل علی علیه السلام به من امانتی سپارد و از من راهنمایی و مشورت بخواهد و من هم خواست او را بپذیرم ، امانت را به او برمی گردانم .

عنه علیه السلام :ظُلمُ المُستَشیرِ ظُلمٌ و خِیانَةٌ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَنِ استَشارَ أخاهُ فَلَم یَنصَحْهُ مَحْضَ الرَّأیِ سَلَبَهُ اللّهُ رَأیَهُ . (2)

عنه علیه السلام_ عند تشکیلِ الشوری لتعیین الخلیفة بعد عمر _: لَن یُسرِعَ أحَدٌ قَبلی إلی دَعوَةِ حَقٍّ ، و صِلَةِ رَحِمٍ ، و عائدةِ کَرَمٍ ، فَاسمَعُوا قَولی ، و عُوا مَنطِقِی ، عسی أن تَرَوا هذَا الأمرَ مِن بعدِ هذَا الیَومِ تُنتَضی فیهِ السُّیوفُ ، و تُخانُ فیهِ العُهودُ ، حتّی یکونَ بعضُکُم أئمّةً لأِهلِ الضَّلالَةِ ، و شِیعَةً لأهلِ الجَهالَةِ . (1)

بحار الأنوار :_ کانَ مِن شروطِ الإمام الحسن علیه السلام فی مُعاهَدَتِهِ مَعَ معاویةَ _: لیسَ لِمُعاویةَ بنِ أبی سُفیانَ أن یَعهَدَ إلی أحَدٍ مِن بَعدِهِ عَهدا ، بَل یکونُ الأمرُ مِن بَعدِهِ شُوری بَینَ المسلمینَ (2) . (3)

(4)

امام علی علیه السلام_ هنگام شورا برای تعیین خلیفه پس از مرگ عمر _می فرمود : هیچ کس پیش از من به اجابتِ دعوتِ حق، و پیوند با خویشان، و احسان نشتافته است . پس ، سخنم را بشنوید و گفتارم را بفهمید ؛ چه بسا پس از امروز ، امر خلافت را خواهید دید که شمشیرها در آن کشیده و پیمانها شکسته خواهد شد ، تا جایی که بعضی از شما پیشوایِ گمراهان خواهید شد و پیرو نادانان .

بحار الأنوار :_ از جمله شروطی که امام حسن علیه السلام در صلح نامه اش برای معاویه گذاشت این بود _: معاویة بن ابی سفیان حق ندارد پس از خود احدی را به خلافت برگزیند ، بلکه پس از او موضوع خلافت به شورای مسلمانان وا گذار خواهد شد . (5)

ص :96

ص :98

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ عَن قولِهِ تعالی : «و اذْکُرْ رَبَّکَ إذا نَسِیتَ» _: أن تَستَثنِیَ ، ثُمّ ذَکَرتَ بَعدُ ، فَاستَثنِ حینَ تَذکُرُ . (1)

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به سؤال از آیه «و چون فراموش کنی ، پروردگارت را به یاد آر» _فرمود : یعنی اگر فراموش کردی «اِن شاء اللّه » بگویی و بعد یادت آمد ، همان زمان که به یادت آمد ، «اِن شاء اللّه » بگو .

ص :101

ص :102

عنه علیه السلام :وَقارُ الشَّیبِ أحَبُّ إلَیَّ مِن نَضارَةِ الشَّبابِ . (1)

عنه علیه السلام :إذا شابَ العاقِلُ شَبَّ عَقلُهُ ، إذا شابَ الجاهِلُ شَبَّ جَهلُهُ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :أصبَحَ إبراهیمُ علیه السلام فَرَأی فی لِحیَتِهِ شَیبا شَعرَةً بَیضاءَ ، فقالَ : الحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ الذی بَلَّغَنی هذَا المَبلَغَ و لَم أعصِ اللّهَ طَرفَةَ عَینٍ . (3)

امام علی علیه السلام :وقار پیری ، نزد من دوست داشتنی تر از خرّمی جوانی است .

امام علی علیه السلام :هرگاه خردمند پیر شود، خرد او جوان گردد ، و هرگاه نادان پیر شود، نادانی او جوان گردد .

امام باقر علیه السلام :ابراهیم علیه السلام صبحگاه موی سفیدی در محاسن خود دید ، گفت : خداوند پروردگار جهانیان را سپاس که مرا به این سن رساند و لحظه ای معصیت او نکردم .

عنه علیه السلام :ما رَأیتُ شَیئا أسرَعَ إلی شیءٍ مِن الشَّیبِ إلَی المؤمنِ ، و إنّهُ وَقارٌ للمؤمِنِ فی الدنیا ، و نورُ ساطِعٌ یَومَ القِیامَةِ ، بهِ وَقَّرَ اللّهُ تعالی خَلیلَهُ إبراهیمَ علیه السلام ، فقالَ : ما هذا یا رَبِّ ؟ قالَ لَهُ : هذا وَقارٌ ، فقالَ : یا رَبِّ زِدنی وَقارا . (1)

امام صادق علیه السلام :چیزی را ندیدم که به سوی چیزی شتابنده تر از سپیدی موی ، به سوی مؤمن باشد . موی سپید در دنیا برای مؤمن وقار است و در روز قیامت نوری درخشان . خداوند متعال با موی سپید به خلیل خود ابراهیم علیه السلام وقار بخشید . پس ابراهیم عرض کرد : پروردگارا! این چیست؟ خداوند به او فرمود : این وقار است . ابراهیم گفت : پروردگارا! بر وقار من بیفزای .

الإمامُ الحسنُ علیه السلام_ فی جَوابِ رَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّی مِن شِیعَتِکُم _: یا عبدَ اللّهِ ، إن کُنتَ لَنا فی أوامِرِنا و زَواجِرِنا مُطِیعا فقد صَدَقتَ ، و إن کُنتَ بخِلافِ ذلکَ فلا تَزِدْ فی ذُنوبِکَ بدَعواکَ مَرتَبةً شَرِیفَةً لَستَ مِن أهلِها ، لا تَقُلْ : أنا مِن شِیعَتِکُم ، و لکن قُل : أنا مِن مُوالِیکُم و مُحِبِّیکُم و مُعادِی أعدائکُم ، و أنتَ فی خَیرٍ و إلی خَیرٍ . (1)

الإمامُ العسکریُّ علیه السلام :شِیعَةُ علیٍّ علیه السلام هُمُ الذینَ لا یُبالُونَ فی سَبیلِ اللّهِ أ وَقَعَ المَوتُ علَیهِم أو وَقَعُوا عَلَی المَوتِ ، و شِیعَةُ عَلیٍّ علیه السلام هُمُ الذینَ یُؤثِرُونَ إخوانَهُم علی أنفُسِهِم و لَو کانَ بِهِم خَصاصَةٌ ، و هُمُ الذینَ لا یَراهُمُ اللّهُ حیثُ نَهاهُم ، و لا یَفقِدُهُم حیثُ أمَرَهُم ، و شِیعَةُ علیٍّ علیه السلام هُمُ الذینَ یَقتَدُونَ بِعلیٍّ علیه السلام فی إکرامِ إخوانِهِمُ المُؤمنینَ . (2)

2 _ الوَرَعُ وَ الإجتِهادُ فِی طاعَةِ اللّهِ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :شِیعَتِی و اللّهِ ، الحُلَماءُ ، العُلَماءُ بِاللّهِ و دِینِهِ ، العامِلونَ بطاعَتِهِ و أمرِهِ ، المُهتَدُونَ بِحُبِّهِ ، أنضاءُ عِبادَةٍ ، أحلاسُ زَهادَةٍ ، صُفرُ الوُجوهِ مِن التَّهَجُّدِ ، عُمشُ العُیونِ مِن البُکاءِ ، ذُبُلُ الشِّفاهِ مِن الذِّکرِ ، خُمصُ البُطونِ مِنَ الطِّوی ، تُعرَفُ الرَّبّانیَّةُ فی وُجُوهِهِم ، و الرَّهبانیَّةُ فی سَمتِهِم ، مَصابیحُ کُلِّ ظُلمَةٍ ......... إن شَهِدُوا لَم یُعرَفُوا ، و إن غابوا لَم یُفتَقَدُوا ، اُولئکَ شِیعَتِی الأطیَبُونَ و إخوانی الأکرَمُونَ ، ألا هاه شَوقا إلَیهِم ! (3)

امام حسن علیه السلام_ در جواب مردی که عرض کرد : من از شیعیان شما هستم _فرمود : ای بنده خدا! اگر مطیع اوامر و نواهی ما باشی ، راست می گویی ولی اگر چنین نباشی پس با ادعای چنین منزلت والایی که اهلش نیستی ، بر گناهانت میفزای . مگو : من از شیعیان شما هستم ، بلکه بگو : من از دوستداران شما و دشمن دشمنان شما هستم . در این صورت، تو آدم خوبی هستی و به خوبی گرایش داری.

امام عسکری علیه السلام :شیعیان علی علیه السلام آنانند که باکشان نیست در راه خدا مرگ به سراغ آنان آید، یا آنان به پیشواز مرگ روند . شیعیان علی علیه السلام آنانند که برادرانشان را بر خود ترجیح می دهند ، هر چند خود نیازمند باشند و آنانند که خداوند ایشان را در آن جا که نهی کرده، نمی بیند و در آن جا که امر کرده، همیشه حاضر می بیند . شیعیان علی علیه السلام آنانند که در گرامیداشت برادران مؤمن خویش به علی علیه السلام اقتدا می کنند .

2 _ پارسایی و کوشش در اطاعت از خدا

امام علی علیه السلام :به خدا سوگند که ، شیعیان من مردمانی بردبارند و خدا و دین او را می شناسند ، از خدا اطاعت می کنند و فرمانش را می برند ، به واسطه محبّت او رهیافته اند . تکیده عبادتند ، معتکف دیْرِ زهدند ، شب زنده داری، رخشان را زرد و گریه، چشمانشان را آبریزان کرده است ، لبانشان بر اثر ذکر گفتن خشکیده و شکمهایشان از گرسنگی به پشت چسبیده است . ربانیّت (خداپرستی) در رخسارشان معلوم است و خدا ترسی (پارسایی) در سیماشان ، چراغهای هر تاریکی و ظلمتی هستند . . . اگر در محفلی حاضر باشند، کسی آنها را نمی شناسد و اگر نباشند، فقدانشان احساس نمی شود . اینان پیروان پاک و برادران ارجمند من هستند ؛ وه که چه شوقی به آنان دارم !

ص :110

عنه علیه السلام :شیعَتُنا هُمُ العارِفُونَ بِاللّهِ ، العامِلُونَ بِأمرِ اللّهِ ، أهلُ الفَضائلِ ، الناطِقُونَ بالصَّوابِ ، مَأکُولُهُم القُوتُ ، و مَلبَسُهُمُ الاقتِصادُ ، و مَشیُهُمُ التَّواضُعُ ......... تَحسَبُهُم مَرضی و قد خُولِطُوا و ما هُم بذلکَ ، بَل خامَرَهُم مِن عَظَمَةِ رَبِّهم و شِدَّةِ سُلطانِهِ ما طاشَت لَهُ قُلُوبُهُم ، و ذَهِلَتْ مِنهُ عُقولُهُم ، فإذا اشتاقُوا مِن ذلکَ بادَرُوا إلَی اللّهِ تعالی بِالأعمالِ الزَّکِیَّةِ ، لا یَرضَونَ لَهُ بالقَلیلِ ، و لا یَستَکثِرُونَ لَهُ الجَزِیلَ . (1)

بحار الأنوار عن محمّد بن الحنفیة :لَمّا قَدِمَ أمیرُ المؤمنینَ علیه السلام البصرةَ بعدَ قِتالِ أهلِ الجَمَلِ دَعاهُ الأحنَفُ بنُ قیسٍ و اتَّخَذَ لَهُ طَعاما ، فَبَعَثَ إلَیهِ صلواتُ اللّهِ علَیهِ و إلی أصحابِهِ فَأقبَلَ ثُمّ قالَ : یا أحنَفُ ، ادعُ لی أصحابِی ، فَدَخَلَ علَیهِ قَومٌ مُتَخَشِّعُونَ کأنّهُم شِنانٌ بَوالِی، فقالَ الأحنَفُ بنُ قیسٍ: یا أمیرَ المؤمنینَ ، ما هذا الذی نَزَلَ بِهِم؟ أ مِن قِلَّةِ الطَّعامِ ؟ أو مِن هَولِ الحَربِ ؟!

فقالَ صَلواتُ اللّهِ علَیهِ : لا یا أحنَفُ ، إنّ اللّهَ سبحانَهُ أحَبَّ أقواما تَنَسَّکُوا لَهُ فی دارِ الدُّنیا تَنَسُّکَ مَن هَجَمَ عَلی ما عَلِمَ مِن قُربِهِم مِن یَومِ القِیامَةِ مِن قَبلِ أنِ یُشاهِدُوها ، فَحَمَلُوا أنفسَهُم علی مَجهُودِها . (2)

امام علی علیه السلام :شیعیان ما آنانند که خدا شناسند ، به فرمان خدا عمل می کنند ، اهل فضایلند ، زبانشان گویای راستی و درستی است ، خوراکشان، بخور نمیر است ، پوشاکشان، میانه است ، راه رفتنشان با فروتنی است . . . آنان را بیمار و دیوانه می پنداری، در حالی که چنین نیستند، بلکه عظمت پروردگارشان و شُکوه قدرت او چنان در آنان اثر گذاشته که دلهایشان دیوانه او و خردهایشان در برابرش حیران گشته است . شوق و اشتیاق آنان سبب گشته که با کارهای پاک و پاکیزه به سوی خداوند متعال بشتابند ، به عملِ اندک برای او رضایت نمی دهند و اعمال زیاد را برایش زیاد نمی شمارند .

بحار الأنوار_ به نقل از محمّد بن حنفیة _: وقتی امیر المؤمنین علیه السلام بعد از جنگ با اهل جمل به بصره آمد، احنف بن قیس آن حضرت را دعوت کرد . او غذایی تهیه نمود و در پی ایشان و یارانش فرستاد . حضرت [به منزل احنف] آمد و سپس به او فرمود : ای احنف! یارانم را صدا بزن . پس ، جماعتی خاکسار و افتاده مانند مشکهای فرسوده وارد شدند . احنف بن قیس عرض کرد : ای امیر المؤمنین! این چه وضعی است که به سر آنان آمده است؟ آیا از کمبود غذاست؟ یا از ترس جنگ؟ امیر المؤمنین، صلوات اللّه علیه، فرمود : نه ، ای احنف! بلکه خداوند سبحان مردمانی را دوست دارد که در سرای دنیا، او را همچون کسانی پرستیدند که می دانند به روز قیامت نزدیکند ، پیش از این که آن را مشاهده کنند ؛ از این رو ، خود را در راه آن به رنج در افکندند .

ص :111

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :ما شِیعَتُنا إلاّ مَنِ اتَّقی اللّهَ و أطاعَهُ، و ما کانوا یُعرَفُونَ إلاّ بالتَّواضُعِ و التَّخَشُّعِ و أداءِ الأمانَةِ و کَثرَةِ ذِکرِ اللّهِ . (1)

عنه علیه السلام :لا تَذهَبْ بِکُمُ المَذاهِبُ ، فوَ اللّهِ ما شِیعَتُنا إلاّ مَن أطاعَ اللّهَ عَزَّ و جلَّ . (2)

تنبیه الخواطر عن أبی مریمَ عن أبی جعفرٍ علیه السلام :قالَ أبی علیه السلام یَوما و عِندَهُ أصحابُهُ : مَن مِنکُم تَطِیبُ نَفسُهُ أن یَأخُذَ جَمرَةً فی کَفِّهِ فَیُمسِکُها حتّی تَطْفی؟ فَکاعَ الناسُ کُلُّهم و نَکَلُوا ، فقُمتُ فقلتُ : یا أبتِ ، أ تَأمُرنی أن أفعَلَ ؟ قالَ : فلیسَ إیّاکَ عَنَیتُ ، إنّما أنتَ مِنّی و أنا مِنکَ ، بل إیّاهم أرَدتُ .

قالَ : فَکَرَّرَ هذا ثلاثا ، ثُمّ قالَ : ما أکثَرَ الوَصفَ و أقَلَّ الفِعلَ ! إنّ أهلَ الفِعلِ قَلیلٌ ، ألا و أنا أعرِفُ أهلَ الفِعلِ و الوَصفِ مَعا ، قالَ : فَو اللّهِ لَکأنَّما مادَت بِهِمُ الأرضُ حَیا (حَیاءً) . (3)

امام باقر علیه السلام :شیعه ما نیست مگر کسی که از خدا بترسد و او را فرمان برد ؛ آنان جز با فروتنی و خاکساری و امانتداری و بسیاری یاد خدا شناخته نمی شوند .

امام باقر علیه السلام :مذاهب گوناگون، شما را از راه بدر نبرد؛ به خدا قسم شیعه ما نیست، مگر کسی که از خداوند عزّ و جلّ اطاعت کند .

تنبیه الخواطر_ به نقل از ابو مریم از امام باقر علیه السلام _: روزی پدرم (امام زین العابدین علیه السلام ) در حضور اصحابش فرمود : کدام یک از شما حاضر است اخگری آتش در مُشت خود بگیرد و آن را نگه دارد تا خاموش شود؟ همه ترسیدند و هیچ کس حاضر به این کار نشد . من برخاستم و گفتم : پدر جان! امر می فرمایید من این کار را بکنم؟ پدرم فرمود : مقصودم تو نبودی . من و تو یکی هستیم ، بلکه مقصودم اینها بودند .

پدرم سه بار این جمله را تکرار کرد . سپس فرمود : چه بسیار است حرف و چه اندک است عمل؟ براستی که اهل عمل کم هستند . بدانید که من کسانی را که اهل کردار و گفتار ، هر دو ، هستند می شناسم .

به خدا سوگند [پس از این سخن، اصحاب حاضر ]گویی از شرم در زمین فرو رفتند .

ص :112

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :شِیعَتُن_ا أه_لُ ال_وَرَعِ و الاجتِهادِ ، و أهلُ الوَفاءِ و الأمانَةِ ، و أهلُ الزُّهدِ و العِبادَةِ ، أصحابُ إحدی و خَمسینَ رَکعَةً فی الیَومِ و اللَّیلَةِ ، القائمونَ بِاللَّیلِ ، الصائمونَ بِالنَّهارِ ، یُزَکُّونَ أموالَهُم ، و یَحُجُّونَ البَیتَ ، و یَجتَنِبُونَ کُلَّ مُحَرَّمٍ . (1)

عنه علیه السلام :شِیعَتُنا مَن قَدَّمَ مَا استُحسِنَ ، و أمسَکَ مَا استُقبِحَ ، و أظهَرَ الجَمیلَ ، و سارَعَ بالأمرِ الجَلیلِ ، رَغبَةً إلی رحمَةِ الجَلیلِ ، فذاکَ مِنّا و إلَینا و مَعَنا حیثُما کُنّا . (2)

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما اهل پارسایی و سخت کوشی [در عبادت] هستند ، اهل وفاداری و امانتداریند ، اهل زهد و عبادتند ، آنانند که در شبانه روز پنجاه و یک رکعت نماز می گزارند ، شبها را به عبادت سپری می کنند و روزها را به روزه داری ، زکات اموال خود را می پردازند و به حج می روند و از هر حرامی دوری می کنند .

امام صادق علیه السلام :شیعه ما کسی است که نیکی می کند و برای آخرتش پیش می فرستد و از زشت کاری خودداری می کند ، خوبیها را آشکار می سازد و از سرِ شوق به رحمت خدای بزرگ، به کارهای سترگ می شتابد ؛ پس ، او از ماست و رو به سوی ما دارد و هر جا که ما باشیم با ما خواهد بود .

ص :113

عنه علیه السلام :شِیعَتُنا هُمُ الشاحِبونَ الذابِلونَ الناحِلونَ ، الذینَ إذا جَنَّهُمُ اللَّیلُ استَقبَلُوهُ بِحُزنٍ . (1)

عنه علیه السلام :إنّما شِیعَةُ علیٍّ مَن عَفَّ بَطنُهُ و فَرجُهُ ، و اشتَدَّ جِهادُهُ ، و عَمِلَ لِخالِقِهِ ، و رَجا ثَوابَهُ ، و خافَ عِقابَهُ، فإذا رأیتَ اُولئکَ فاُولئکَ شِیعَةُ جعفرٍ . (2)

عنه علیه السلام :اِمتَحِنُوا شِیعَتَنا عِندَ ثَلاثٍ : عِندَ مَواقیتِ الصلَواتِ کیفَ مُحافَظَتُهُم علَیها ، و عِندَ أسرارِهِم کیفَ حِفظُهُم لَها عَن عَدُوِّنا ، و إلی أموالِ_هِم کیفَ مُواساتُهُم لإِخوانِهم فیها . (3)

عنه علیه السلام :إنّما شِیعَتُنا یُعرَفُونَ بخِصالٍ شَتّی : بالسَّخاءِ و البَذلِ لِلإخوانِ ، و بأن یُصَلُّوا الخَمسینَ لَیلاً و نهارا . (4)

صفات الشیعة:عن عبدِ اللّهِ بنِ زیادٍ : سَلَّمنا علی أبی عبدِ اللّهِ علیه السلام بِمِنیً ، ثُمّ قلتُ : یا بنَ رسولِ اللّهِ ، إنّا قومٌ مُجتازُونَ لَسنا نُطِیقُ هذا المَجلِسَ مِنکَ کُلَّما أرَدناهُ ، فَأوصِنا . قالَ : علَیکُم بِتَقوَی اللّهِ ، و صِدقِ الحَدیثِ ، و أداءِ الأمانَةِ ، و حُسنِ الصُّحبَةِ لِمَن صَحِبَکُم ، و إفشاءِ السَّلامِ ، و إطعامِ الطَّعامِ ، صَلُّوا فی مساجِدِهم ، و عُودُوا مَرضاهُم ، و اتَّبِعُوا جَنائزَهم ، فإنَّ أبِی حَدَّثَنی أنَّ شیعَتَنا أهلَ البَیتِ کانوا خِیارَ مَن کانوا مِنهُم ، إن کانَ فَقیهٌ کانَ مِنهُم ، و إن کانَ مُؤَذِّنٌ کان مِنهُم ، و إن کانَ إمامٌ کانَ مِنهُم ، و إن کانَ صاحِبُ أمانَةٍ کانَ مِنهُم ، و إن کانَ صاحِبُ وَدیعَةٍ کانَ مِنهُم ، و کذلکَ کُونُوا أحببونا إلَی الناسِ و لا تُبَغِّضُونا إلَیهِم . (5)

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما[از خوف خدا ]رنگ پریده و پژمرده و تکیده اند ، همانان که چون تاریکی شب فرا رسد ، با غم و اندوه به استقبال آن می روند .

امام صادق علیه السلام :در حقیقت شیعه علی کسی است که عفّت بطن و فَرْج دارد ، سخت کوش است ، برای آفریدگار خود کار می کند ، به پاداش او امید دارد و از کیفرش بیمناک است ؛ هرگاه چنین افرادی را دیدی [بدان که] آنان شیعه جعفرند .

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما را در سه چیز بیازمایید : در وقت نماز ، چگونگی مواظبتشان بر آن ، در نگهداری اسرارشان از دشمنان ما ، و در همدردی و کمک مالی به برادرانشان .

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما با چند خصلت شناخته می شوند : با سخاوت و بخشش به برادران و با گزاردن پنجاه رکعت نماز در شبانه روز .

صفات الشیعة_ به نقل از عبد اللّه بن زیاد _: در مِنا به امام صادق علیه السلام سلام کردیم و من عرض کردم: یا بن رسول اللّه ! ما جماعتی کوچ کننده ایم و نمی توانیم هر وقت بخواهیم در مجلس شما حاضر شویم ؛ بنا بر این ، ما را سفارشی بفرمایید؟ حضرت فرمود : بر شما باد تقوای خدا و راستگویی و امانتداری و حُسن معاشرت با معاشرانتان و سلام کردن به همگان و اطعام مردم . در مساجدشان (غیر شیعیان) نماز بخوانید و بیمارانشان را عیادت کنید و در تشییع جنازه هایشان شرکت نمایید ؛ زیرا پدرم به من حدیث فرمود که بهترین افراد همیشه از میان پیروان ما خاندان بوده اند . اگر فقیهی بوده از میان آنها بوده است ، اگر مؤذّنی بوده از آنان بوده است ، اگر امامی بوده از آنان بوده است ، اگر امانتداری بوده از میان ایشان بوده است ، اگر صاحب ودیعه ای بوده از آنان بوده است، و این چنین، ما را محبوب مردم گردانید و منفور ایشان مسازید .

ص :114

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام لِموسی بنِ بکرٍ الواسِطیِّ :لَو مَیَّزتُ شِیعَتی لَم أجِدْهُم إلاّ واصِفَةً ، و لَوِ امتَحَنتُهُم لَما وَجَدتُهُم إلاّ مُرتَدِّینَ ، و لَو تَمَحَّصتُهُم لَما خَلُصَ مِنَ الألفِ واحِدٌ ، و لَو غَربَلتُهُم غَربَلَةً لَم یَبقَ مِنهُم إلاّ ما کانَ لی ، إنّهُم طالَ مَا اتَّکَوا عَلَی الأرائکِ فقالوا : نحنُ شِیعَةُ عَلِیٍّ ! إنّما شِیعَةُ عَلِیٍّ مَن صَدَّقَ قَولَهُ فِعلُهُ . (1)

(2)

امام کاظم علیه السلام_ به موسی بن بکر واسطی _فرمود : اگر شیعیان خود را جدا و مشخص کنم، در میان آنان جز اهل حرف پیدا نکنم و اگر آنان را بیازمایم، همگی مرتدّ از کار در آیند و اگر آنان را سره و نا سره کنم ،از هر هزار نفر یک نفر خالص پیدا نشود و اگر ایشان را از غربال بگذرانم ، جز آن که متعلّق به من است کسی باقی نماند . آنها مدتهاست که بر اریکه ها لمیده اند و می گویند : ما شیعه علی هستیم ، در صورتی که شیعه علی فقط کسی است که کردار او مؤیّد گفتارش باشد .

ص :115

3 - رُهبانٌ بِاللَّیلِ اَسدٌ بُالنَّهارِ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ لِنَوفٍ البَکالیِّ _: أ تَدرِی یا نَوفُ مَن شِیعَتی ؟ قالَ : لا وَ اللّهِ ، قالَ : شِیعَتی الذُّبُلُ الشِّفاهِ، الخُمصُ البُطُونِ ، الذینَ تُعرَفُ الرَّهبانیَّةُ فی وُجوهِهِم ، رُهبانٌ باللَّیلِ اُسْدٌ بالنَّهارِ . (1)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ فی صِفةِ الشِّیعَةِ _: إنّهُم حُصونٌ حَصینَةٌ ، فی صُدورٍ أمینَةٍ ، و أحلامٌ رَزینَةٌ ، لَیسُوا بِالمذایِیعِ البُذُرِ ، و لا بالجُفاةِ المُرائینَ ، رُهبانٌ باللَّیلِ اُسْدٌ بالنَّهارِ . (2)

(3)

4 - أصحابُ الأربَعةِ الأعیُنِ

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنّما شِیعَتُنا أصحابُ الأربَعةِ الأعیُنِ : عَینانِ فِی الرَّأسِ ، و عَینانِ فِی القَلبِ ، ألاَ و الخلائقُ کُلُّهُم کذلکَ إلاّ أنَّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ فَتَحَ أبصارَکُم و أعمی أبصارَهُم . (4)

3 _ پارسایان شبند و شیران روز

امام علی علیه السلام_ به نوف بکالی _فرمود : ای نوف! آیا می دانی شیعه من کیست؟ عرض کرد : نه ، به خدا . فرمود : شیعیان من آنانند که لبانشان [از تشنگی روزه داری ]خشکیده است و شکمهایشان [از گرسنگی] به پشت چسبیده ، آنان که پارسایی در رخسارشان پیداست . راهبان شب اند و شیران روز .

امام باقر علیه السلام_ در بیان اوصاف شیعه _فرمود : آنان دژهایی استوارند ، سینه هایشان امانتدار (راز نگه دار) است و اندیشه هایشان درست و صائب . نه دهانْ لَق و سخن چینند و نه جفاکار و دو رو ، راهبان شب اند و شیران روز .

4 _ بینایان چهار چشم

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما دارای چهار چشم هستند : دو چشم در سر و دو چشم در دل . بدانید که همه مردمان چنینند جز این که خداوند عزّ و جلّ چشمان شما را باز و بینا کرده و چشمهای آنان را کور ساخته است .

الکافی عن محمّدِ بنِ عجلان :کنتُ عِند أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَدخلَ رَجَلٌ فَسَلَّمَ، فَسألَهُ : کیفَ مَن خُلّفْتَ مِن إخوانِکَ؟ قالَ : فأحسنَ الثناءَ و زکّی و أطری . قالَ لهُ : کیفَ عِیادَةُ أغنِیائهِم علی فُقَرائهِم ؟ فقالَ : قَلیلَةٌ ، قالَ : و کیفَ مُشاهَدَةُ أغنیائهِم لِفُقَرائهِم ؟ قالَ : قَلیلةٌ ، قالَ : فکیفَ صِلَةُ أغنیائهِم لِفُقَرائهِم فی ذاتِ أیدِیهِم ، فقالَ : إنّک لَتَذکُرُ أخلاقا قَلَّ ما هِی فِیمَن عِندَنا . قالَ : فقالَ : فکیفَ تَزعُمُ هؤلاءِ أ نَّهُم شِیعَةٌ ؟! (1)

تنبیه الخواطر :عن الرّضا عن أبی جعفر علیهما السلام قال : یا إسماعیلُ ، أ رَأیتَ فیما قِبَلَکُم إذا کانَ الرجُلُ لیسَ لَهُ رِداءٌ و عِندَ بعضِ إخوانِهِ فَضلُ رِداءٍ یَطرَحُهُ علَیهِ حتّی یُصِیبَ رِداءً؟ فقلتُ : لا ، قالَ : فإذا کانَ لَهُ إزارٌ یُرسِلُ إلی بَعضِ إخوانِهِ بِإزارِهِ حتّی یُصِیبَ إزارا ؟ فقلتُ : لا ، فَضَرَبَ بِیدِهِ علی فَخِذِهِ ثُمّ قالَ : ما هؤلاءِ بِإخوَةٍ . (2)

الکافی_ به نقل از محمّد بن عجلان _: نزد امام صادق علیه السلام بودم که مردی وارد شد و سلام کرد حضرت از احوال برادران [مؤمنش] سؤال کرد ، آن مرد از آنها تعریف و تمجید کرد . حضرت فرمود : رسیدگی ثروتمندانشان به تهی دستانشان چگونه است؟ آن مرد عرض کرد : اندک . فرمود : دیدار و سرزدن ثروتمندانشان از تهی دستانشان چگونه است؟ مرد عرض کرد : اندک . فرمود : دستگیری و کمک مالی ثروتمندانشان به تهی دستانشان چگونه است؟ مرد عرض کرد : شما اخلاق و صفاتی را می فرمایید که در میان ما کمیاب است . حضرت فرمود : پس ، چگونه آنان خود را شیعه می دانند؟

تنبیه الخواطر_ امام رضا از امام باقر علیهما السلام نقل فرمود: ای اسماعیل! آیا در میان شما اگر مردی ردایی نداشته باشد و یکی از برادرانش ردای اضافی داشته باشد ، آن را به او می دهد، تا او هم صاحب ردایی شود؟ عرض کردم : خیر . فرمود : اگر ازاری داشته باشد ، آن را برای یکی از برادران خود می فرستد که او هم صاحب ازار شود؟ عرض کردم : خیر . حضرت دستش را روی ران پای خود زد و فرمود : اینها که برادر نیستند !

ص :117

عنه علیه السلام :إنَّ أصحابِی اُولو النُّهی و التُّقی ، فَمَن لَم یَکُن مِن أهلِ النُّهی و التُّقی فلیسَ مِن أصحابِی . (1)

عنه علیه السلام :لیسَ مِن شِیعَتِنا مَن أنکَرَ أربَعةَ أشیاءَ: المِعراجَ ، و المُساءَلَةَ فِی القَبرِ ، و خَلقَ الجَنَّةِ وَ النارِ ، وَ الشَّفاعَةَ . (2)

عنه علیه السلام :ما کانَ فی شِیعَتِنا فلا یکونُ فیهِم ثلاثةُ أشیاءَ : لا یکونُ فیهِم مَن یَسألُ بِکَفِّهِ ، و لا یکونُ فیهِم بَخِیلٌ ، و لا یکونُ فیهِم مَن یُؤتی فی دُبُرِهِ . (3)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :لیسَ مِن شیعَتِنا مَن خَلا ثُمّ لَم یَرُعْ قلبُهُ . (4)

الإمامُ العسکریُّ علیه السلام :قالَ رَجُلٌ لرسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : فلانٌ یَنظُرُ إلی حَرَمِ جارِهِ و إن أمکَنَهُ مُواقَعَةُ حَرامٍ لَم یَرِعْ عَنهُ ، فَغَضِبَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله و قالَ : إیتُونی بهِ ، فقالَ رَجُلٌ آخَرُ : یا رسولَ اللّهِ ، إنّهُ مِن شِیعَتِکُم مِمَّن یَعتَقِدُ مُوالاتَکَ و مُوالاةَ علیٍّ علیه السلام و یَتَبَرَّأُ مِن أعدائکُما ! فقالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا تَقُلْ مِن شِیعَتِنا فإنّهُ کَذِبٌ ؛ إنَّ شیعَتَنا مَن شَیَّعَنا و تَبِعَنا فی أعمالِنا . (5)

امام صادق علیه السلام :اصحاب من مردمانی خردمند و پرهیزگارند . بنا بر این ، کسی که خردمند و پرهیزگار نباشد از اصحاب من نیست .

امام صادق علیه السلام :شیعه ما نیست کسی که چهار چیز را انکار کند : معراج ، سؤال قبر ، آفریده شدن بهشت و دوزخ ، و شفاعت .

امام صادق علیه السلام :شیعیان ما هر عیبی داشته باشند ، سه عیب ندارند : در بین آنها کسی که گدایی کند وجود ندارد ، در میانشان بخیل وجود ندارد ، در میانشان کسی که لواط دهد یافت نمی شود .

امام کاظم علیه السلام :شیعه ما نیست کسی که در تنهایی و خلوت ، دلش ترسان [از خدا ]نباشد .

امام عسکری علیه السلام :مردی به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد : فلان کس به ناموس همسایه خود نگاه می کند و اگر دستش برسد از ارتکاب حرام هم ابایی ندارد . رسول خدا صلی الله علیه و آله عصبانی شد و فرمود : او را نزد من بیاورید . مرد دیگری عرض کرد : ای رسول خدا! او از شیعیان شماست و به دوستی شما و علی علیه السلام اعتقاد دارد و از دشمنان شما دو تن ، بیزاری می جوید! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : نگو که او از شیعیان ماست ؛ زیرا دروغ است : همانا شیعه ما کسی است که از ما دنباله روی و از کردار ما پیروی کند .

ص :119

تحف العقول :_ دَخَلَ عَلیهِ [ أی الإمام الصّادق علیه السلام ]رجلٌ فقالَ علیه السلام لَهُ: مِمّنِ الرَّجلُ؟ فقالَ : مِن مُحِبّیکُم و مُوالیکُم ......... ثمّ قال لَه : مِن أیِّ مُحِبِّینا أنتَ ؟ فَسَکَتَ الرجُلُ ، فَقالَ لَه سُدیرٌ : و کَم مُحِبُّوکم یا بنَ رسولِ اللّهِ ؟! فقالَ : علی ثَلاثِ طَبَقاتٍ : طَبَقةٌ أحَبُّونا فِی العَلانِیَةِ و لَم یُحِبُّونا فِی السِّرِّ ، و طَبَقةٌ یُحِبُّونا فِی السِّرِّ و لَم یُحِبُّونا فِی العَلانِیَةِ ، و طَبَقةٌ یُحِبُّونا فی السِّرِّ وَ العَلانِیَةِ هُمُ النَّمَطُ الأعلی شَرِبُوا مِنَ العَذبِ الفُراتِ و عَلِموا تَأویلَ الکِتابِ و فَصلَ الخِطابِ و سَبَبَ الأَسبابِ، فَهُمُ النَّمَطُ الأَعلی، الفَقرُ و الفَاقَةُ و أنواعُ البَلآءِ أسرَعُ إلَیهِم مِن رَکضِ الخَیلِ، مَسَّتهُمُ البَأساءُ و الضَّرّاءُ و زُلزِلوا و فُتِنوا، فَمِن بَینِ مَجروحٍ و مَذبوحٍ مُتَفَرِّقینَ فی کُلِّ بِلادٍ قاصِیَةٍ ، بِهِم یَشفِی اللّهُ السَّقیمَ و یُغنِی العَدیمَ و بِهِم تُنصَرونَ و بِهِم تُمطَرونَ و بِهِم تُرزَقونَ و هُمُ الأَقَلُّونَ عَدَدا، الأَعظَمونَ عِندَ اللّهِ قَدْرا و خَطَرا .

و الطَّبقَةُ الثانیةُ : النَّمَطُ الأسفَلُ ، أحَبُّونا فی العَلانِیَةِ و سارُوا بسِیرَةِ المُلُوکِ ، فَألسِنَتُهُم مَعَنا و سُیوفُهُم علَینا .

و الطَّبَقةُ الثالثةُ : النَّمَطُ الأوسَطُ ، أحَبُّونا فی السِّرِّ و لم یُحِبُّونا فی العَلانِیَةِ ، و لَعَمرِی لَئن کانُوا أحَبُّونا فی السِّرِّ دُونَ العَلانِیَةِ فهُم الصَّوّامُونَ بالنهارِ القَوّامُونَ بِاللیلِ تَری أثَرَ الرَّهبانیَّةِ فی وُجُوهِهِم ، أهلُ سِ_لمٍ وَ انقِیادٍ .

قالَ الرَّجُلُ : فأنا مِن مُحِبِّیکُم فِی السِّرِّ و العَلانِیَةِ ، قالَ جعفرٌ علیه السلام : إنّ لِمُحِبِّینا فی السِّرِّ وَ العَلانِیَةِ علاماتٍ یُعرَفُونَ بها ، قالَ الرجُلُ : و ما تِلکَ العَلاماتُ ؟ قالَ علیه السلام : تلکَ خِلالٌ أوَّلُها أ نَّهُم عَرَفُوا التَّوحیدَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ و أحکَمُوا عِلمَ تَوحِیدِهِ ......... . (1) (2)

تحف العقول :مردی بر امام صادق علیه السلام وارد شد و ادعا کرد که من از دوستداران و علاقه مندان شما هستم ......... . حضرت فرمود : تو از کدام دوستداران ما هستی؟ مرد سکوت کرد . سُدیر پرسید : یا بن رسول اللّه ! مگر شما چند نوع دوستدار دارید؟ حضرت فرمود : دوستداران ما سه طبقه اند : طبقه ای که در ظاهر ما را دوست دارند ، اما در باطن دوستمان ندارند ؛ طبقه ای که در باطن دوستمان دارند اما در ظاهر ما را دوست ندارند و طبقه ای که هم در باطن و هم در ظاهر ما را دوست دارند . اینان طراز اولند از آب گوارای زلال نوشیدند و علم تأویل کتاب و تشخیص حق و باطل به دست آوردند و ریشه اسباب را شناختند. اینان زبده ترین گروهند. ناداری و بینوایی و گرفتاری های گوناگون، شتابان تر از تاخت اسب به آنان هجوم آورد. سختی و تنگدستی آنان را فرا گرفت و تزلزل و فتنه زده شدند. تعدادی از آن ها مجروح و تعدادی سر بریده شدند و در شهرهای دور افتاده پراکنده گردیدند. به وسیله آنان بیمار شفا می یابد و نادار توانگر می شود. به وسیله آن ها شما یاری می شوید و باران بر سرتان می بارد و روزی داده می شوید. آنان هرچند تعدادشان کم است، اما در پیشگاه خداوند قدر و منزلت بزرگی دارند.

طبقه دوم ، طراز پایینند ؛ در ظاهر دم از محبّت ما می زنند اما به شیوه پادشاهان زندگی می کنند . زبانهایشان با ماست و شمشیرهایشان بر ضدّ ما .

طبقه سوم ، در مرتبه متوسط جای دارند ؛ در دل ما را دوست دارند ، اما در ظاهر دوست ما نیستند . به جان خودم، اگر در باطن ما را دوست داشتند ، روزه داران روز و عابدان شب بودند و اثر عبادت را در چهره آنان می دیدی و تسلیم و فرمانبردار بودند .

مرد گفت : پس [بر اساس این تقسیم بندی ]من از دوستداران باطنی و ظاهری شما هستم . امام صادق علیه السلام فرمود : دوستداران باطنی و ظاهری ما نشانه هایی دارند که با آنها شناخته می شوند . مرد پرسید : آن نشانه ها چیست؟ حضرت فرمود : چند خصلتند . اولین خصلت آن است که خدای یگانه را چنان که باید شناخته اند و علم توحید او را خوب آموخته اند ......... .

ص :121

ص :122

عنه علیه السلام_ لعبد الأعلی _: یا عبدَ الأعلَی ......... فَأقرِئهُمُ السلامَ و رَحمَةَ اللّهِ _ یَعنِی الشِّیعَةَ _ و قُل : قالَ لَکُم : رَحِمَ اللّهُ عَبدا استَجَرَّ مَوَدَّةَ الناسِ إلی نفسِهِ و إلَینا ، بأن یُظهِرَ لَهُم ما یَعرِفُونَ و یَکُفَّ عَنهُم ما یُنکِرُونَ . (1)

عنه علیه السلام :مَعاشِرَ الشِّیعَةِ ، کُونُوا لنا زَینا ، و لا تَکُونُوا علَینا شَینا ، قُولُوا لِلناسِ حُسنا ، وَ احفَظُوا ألسِنَتَکُم ، و کُفُّوها عنِ الفُضُولِ و قَبیحِ القَولِ . (2)

الإمامُ الهادیُّ علیه السلام_ لِشیعَتِهِ _: اِتَّقُوا اللّهَ و کُونُوا زَینا و لا تَکُونوا شَینا ، جُرُّوا إلَینا کُلَّ مَوَدَّةٍ ، وَ ادفَعُوا عَنّا کُلَّ قَبِیحٍ . (3)

(4)

امام صادق علیه السلام_ به عبد الأعلی _: ای عبد الأعلی! ......... سلام و رحمت خدا را به شیعیان برسان و بگو : او (حضرت صادق) به شما می گوید : رحمت خدا بر آن بنده ای باد که با اظهار سخنانی که مردم درک می کنند، و با خودداری از بیان آنچه درک نمی کنند ، دوستی مردم را به سوی خودش و ما جلب کند .

امام صادق علیه السلام :ای جماعت شیعه! مایه آبروی ما باشید نه باعث بدنامی ما . سخنان خوب به مردم بگویید ، زبانهایتان را نگه دارید و آنها را از بیهوده گویی و سخنان زشت باز دارید .

امام هادی علیه السلام_ به شیعیان خود _فرمود : از خدا بترسید و مایه آبرو باشید نه مایه بدنامی . محبّتها را به سوی ما جلب کنید و هر گونه زشتی را از ما دور سازید .

ص :124

عنه صلی الله علیه و آله :شِیعَةُ عَلِیٍّ هُمُ الفائزُونَ یَومَ القِیامَةِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله_ لِعلیٍّ علیه السلام _: تَرِدُ شِیعَتُکَ یَومَ القِیامَةِ رِواءً غَیرَ عِطاشٍ ، و یَرِدُ عَدُوُّکُ عِطاشا یَستَسقُونَ فَلا یُسقَونَ . (2)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در روز قیامت ، این شیعیان علی هستند که رستگارند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ به علی علیه السلام _فرمود : در روز قیامت شیعیان تو سیراب و بدون تشنگی وارد [محشر ]می شوند ، و دشمنانت تشنه کام وارد می گردند و آب می طلبند و کسی به آنان آب نمی دهد .

ص :127

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام_ لمّا قیلَ لَهُ مَرَرنا بِرَجُل فِی السُّوقِ وَ هُوَ یُنادی : أنا مِن شیعَةِ مُحمّدٍ و آلِ مُحمّدٍ الخُلّصِ ، وَ هُوَ یُنادی علی ثِیابٍ یَبیعُها عَلی مَن یَزیدُ _: ما جَهِلَ و لا ضاعَ امرُؤٌ عَرَفَ قَدرَ نَفسِهِ ، أ تَدرونَ ما مَثَلُ هذا ؟ ( مَثَلُ) هذا کَمَن قالَ : أنا مِثلُ سَلمانَ و أبی ذَرٍّ و المِقدادِ و عَمّارٍ ، وَ هُو مَعَ ذلکَ یُباخِسُ فی بَیعِهِ ، و یُدلِّسُ عُیوبَ المَبیعِ عَلی مُشتَریهِ ، وَ یَشتَری الشَّیءَ بِثَمَنٍ فیُزایدُ الغَریبَ یَطلُبهُ فیُوجِبُ لَهُ ، ثُمّ إذا غابَ المُشتَری قالَ : لا اُریدُهُ إلا بِکَذا ، بِدُونِ ما کانَ یَطلُبُهُ مِنهُ ، أ یَکونُ هذا کَسَلمانَ و أبی ذَرٍّ و المِقدادِ و عَمّارٍ ؟! حاشَ للّهِ أن یَکونَ هذا کَهُم و لکِن لا نَمنَعُهُ مِن أن یَقولَ : أنا مِن مُحِبّی مُحمّدٍ و آل مُحمّدٍ ، و مِن مُوالی أولِیائهِم و مُعادی أعدائهِم . (1)

الإمامُ الرِّضا علیه السلام_ فی جَوابِ قَومٍ سَألُوهُ عَن سَبَبِ عَدَمِ إذنِهِ لَهُم فی الدُّخولِ یَومَینِ _: لِدَعواکُم أنَّکُم شِیعَةُ أمیرِ المُؤمنینَ علیِّ بنِ أبی طالبٍ علیه السلام . وَیحَکُم! إنَّما شِیعَتُهُ الحَسَنُ و الحُسَینُ علیهما السلام و سَلمانُ و أبو (2) ذَرٍّ و المِقدادُ و عَمّارٌ و مُحمّدُ بنُ أبی بَکرٍ ، الّذینَ لَم یُخالِفوا شَیئا مِن أوامِرِهِ ، وَ لَم یَرتَکِبوا شَیئا مِن فُنونِ زَواجِرِهِ .

فَأمّا أنتُم إذا قُلتُم إنّکُم شِیعَتُهُ ، و أنتُم فی أکثَرِ أعمالِکُم لَهُ مُخالِفونَ ، مُقَصِّرونَ فی کَثیرٍ مِنَ الفَرائضِ و مُتَهاوِنونَ بِعَظ_یمِ حُقوق إخوانِکُم فِی اللّهِ ، و تَتَّقونَ حَیثُ لا تَجِبُ التَّقِیَّةُ ، و تَترُکونَ التَّقِیَّةَ حَیثُ لا بُدَّ مِنَ التَّقِیَّةِ ......... . (3)

امام کاظم علیه السلام_ وقتی به ایشان گفته شد : در بازار بر مردی گذشتیم که داد می زد : من از شیعیان خالص محمّد و آل محمّدم . و جامه هایی را به مزایده گذاشته بود و جار می زد : کیست که به قیمت بالاتر بخرد؟ _فرمود : کسی که قدر خود را بشناسد، در ورطه جهل و تباهی نیفتد . آیا می دانید چنین کسی به چه می ماند ؟ او همانند کسی است که بگوید : «من مانند سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار هستم» و با این حال کم فروشی می کند ، و عیبهای کالایش را از مشتری مخفی نگه می دارد ، و جنسی را [به قیمتی ارزان] می خرد و آن را به غریبه ای که طالب آن جنس است، به قیمت گران می فروشد ، و وقتی مشتری رفت، می گوید : من آن جنس را به کمتر از قیمتی هم که او می خواست می دادم . آیا چنین کسی مانند سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار است ؟ حاشا که این شخص همانند آنان باشد . اما [با این حال] ما او را منع نمی کنیم از این که بگوید: «من از دوستداران محمّد و آل محمّد هستم ، و از دوستانِ دوستان آنان و دشمنِ دشمنانشان می باشم» .

امام رضا علیه السلام_ در پاسخ به گروهی که پرسیدند چرا دو روز اجازه ملاقات به ایشان نداد _فرمود : چون شما ادعا می کنید که شیعه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام هستید . وای بر شما ، شیعه او ، در حقیقت ، حسن و حسین علیهما السلام و سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار و محمّد بن ابی بکرند که با هیچ یک از دستورهای آن حضرت مخالفت نکردند ، و هیچ یک از نواهی وی را مرتکب نشدند .

اما شما که می گویید شیعه او هستید ، بیشتر اعمالتان برخلاف خواست اوست ، و در بسیاری از واجبات کوتاهی می ورزید ، به حقوق بزرگ برادران دینی خود بی اعتنایی می کنید ، و در جایی که تقیّه واجب نیست تقیّه در پیش می گیرید ، و در جایی که باید تقیّه کنید، تقیّه نمی کنید ......... .

ص :128

التفسیر المنسوبِ إلی الإمامُ العسکریُّ علیه السلام :قال [الإمام] علیه السلام : دَخَل رجل عَلی محمّد بن علیّ بن موسی الرّضا علیهم السلام ......... فقال : ......... أنا مِن شِیعَتِکُمُ الخُلَّصِ ، قالَ : ......... وَیحَکَ ! أ تَدری مَن شیعَتُنا الخُلَّصُ ؟ قالَ : لا. قالَ : شیعَتُنا الخُلَّصُ حِزْقیلُ المُؤمِنُ ؛ مُؤمِنُ آلِ فِرعَونَ ، و صاحِبُ یس الّذی قالَ اللّه تَعالی فیهِ : «و جاءَ مِن أقْصَا المَدینَةِ رَجُلٌ یَسْعی» (1) و سَلمانُ و أبو ذَرٍّ و المِقدادُ و عَمّارٌ ، أ سَوَّیتَ نَفسَکَ بِهؤلاءِ ؟! أ ما آذَیتَ بِهذا المَلائکَةَ ، و آذَیتَنا ؟!

فقالَ الرَّجُلُ : أستَغفِرُ اللّهَ و أتَوبُ إلَیهِ ، فَکَیفَ أقولُ ؟

قالَ : قُل : أنا مِن مُوالیکُم و مُحِبّیکُم ، و مُعادی أعدائکُم ، و مُوالی أولِیائکُم . (2)

التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام :امام عسکری علیه السلام فرمود: فردی نزد امام رضا علیه السلام آمد ......... و گفت: ......... «من از شیعیان خالص شما هستم . فرمود :

......... وای بر تو ، آیا می دانی شیعیان خالص ما چه کسانی هستند ؟ عرض کرد : نه .

فرمود : شیعیان خالص ما حزقیل مؤمن ، مؤمن آل فرعون ، است و مردی که در سوره یاسین خداوند متعال درباره اش فرمود : «و مردی از دورترین جای شهر دوان دوان آمد» ، و سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار . آیا تو خودت را با اینان برابر می کنی ؟ بدان که تو با این ادعایت هم فرشتگان را آزردی و هم ما را .

مرد عرض کرد : از خدا آمرزش می طلبم و به درگاه او توبه می برم . پس چه بگویم ؟ حضرت فرمود : بگو : من از دوستداران و علاقه مندان شما هستم ، و دشمنِ دشمنان شما و دوستِ دوستانتان می باشم .

ص :129

التفسیر المنسوبِ إلی الإمامُ العسکریُّ علیه السلام :_ قال الحسن بن علی ( علیهما السلام ) لِلوالی فی رَجُلٍ اتُّهِمَ بِقصدِ السَّرِقةِ و قَدِ ادّعی التَّشَیُّعَ _: مَعاذَ اللّهِ ما هذا من شِیعَةِ عَلِیٍ علیه السلام ، و إنّمَا ابتَلاهُ اللّهُ فی یَدِکَ لاعتِقادِهِ فی نَفسِهِ أنَّهُ من شِیعَةِ علیٍّ علیه السلام ......... . (1)

التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام :_ امام عسکری علیه السلام در مورد مردی که متّهم بود که قصد سرقت داشته و ادعای تشیّع می نمود ، به فرماندار فرمود_: پناه بر خدا ! این فرد از شیعیان علی علیه السلام نیست و خداوند تنها به خاطر آن که او فکر می کند شیعه علی علیه السلام است در دست تو گرفتارش نموده است . . . .

ص :130

صَلاةُ اللَّیل (نماز شب)

صلاةُ الجمعةِ (نماز جمعه)

الصلاةُ علی النبیِّ و آلهِ (درود فرستادن بر پیامبر و آل او)

الصَّمت (خاموشی)

الصناعة (صنعتگری)

المصیبة (مصیبت)

الصوت (صدا)

الصَّوم (روزه)

ص :132

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله_ أیضا _: بخَیرٍ مِن رَجُلٍ لَم یُصبِحْ صائما ، و لَم یَعُدْ مَریضا ، و لَم یَشهَدْ جَنازَةً . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ أیضا _: أصبَحتُ و نَومی خَطَراتٌ ، و یَقَظَتی فَزَعاتٌ ، و فِکرَتی فی یَومِ المَماتِ. (2)

عنه علیه السلام_ أیضا _: أصبَحنا و بنا مِن نِعَمِ اللّهِ و فَضلِهِ ما لا نُحصِیهِ ، مَع کثیرِ ما نُحصِیهِ ، فما نَدرِی أیَّ نِعمَةٍ نَشکُرُ ، أ جَمِیلَ ما یَنشُرُ أم قَبیحَ ما یَستُرُ ؟! (3)

عنه علیه السلام_ أیضا لَمّا عادَهُ عبدُ اللّهِ بنُ جعفرٍ صَباحا و هُو مَریضٌ _: یا بُنَیَّ کیفَ أصبَحَ مَن یَفنی بِبَقائهِ ، و یَسقُمُ بدَوائهِ ، و یُؤتی مِن مَأمَنِهِ (4) ؟! (5)

عنه علیه السلام_ أیضا _: کیفَ یُصبِحُ مَن کانَ للّهِِ علَیهِ حافِظانِ ، و عَلِمَ أنّ خَطایاهُ مَکتوباتٌ فی الدِّیوانِ ؟! إن لَم یَرحَمْهُ رَبُّهُ فَمَرجِعُهُ إلَی النِیرانِ . (6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ نیز در پاسخ به همین سؤال _فرمود : بهتر از کسی که روز را با روزه آغاز نکرده و به عیادت بیماری نرفته و در تشییع جنازه ای شرکت نکرده است .

امام علی علیه السلام_ نیز _فرمود : صبح خود را در حالی آغاز کردم که خوابیدنم [همراه ]با خطرات است و بیداریم با ترس و نگرانیها و اندیشه ام در روزِ مردن .

امام علی علیه السلام_ نیز _فرمود : صبح خود را در حالی آغاز کردیم که فضل و نعمتهای خدا بر ما بی شمار است ،با آن که بسیاری از آنها را برمی شماریم . پس نمی دانیم برای کدام نعمت شکر گزاریم ؛ برای کار خوبی که از ما در میان مردم پخش کرده ، یا برای کار زشتی که پوشانده است؟!

امام علی علیه السلام_ نیز در پاسخ به عبد اللّه بن جعفر که صبحگاهی به عیادت ایشان آمد و پرسید : چگونه صبح کردی؟ _فرمود : فرزندم! چگونه صبح کرده باشد کسی که حیاتش رو به زوال است و دارویش موجب بیماری اوست و از همان جا که احساس امنیت می کند ضربه می خورد .

امام علی علیه السلام_ نیز _فرمود: چگونه صبح خود را آغاز کرده باشد کسی که از جانب خداوند دو فرشته بر او گماشته شده اند و می داند که گناهانش در دفتر اعمالش نوشته می شود؟! و اگر پروردگارش به او رحم نکند، سرانجامش آتش دوزخ است .

ص :135

الأمالی للطوسی عن جابرِ بنِ عبدِ اللّهِ الأنصاریُّ :لَقیتُ علیَّ بنَ أبی طالب علیه السلام ، فقُلتُ : کیفَ أصبحتَ یا أمیرَ المؤمنین؟ قالَ : بِنعمَةٍ مِنَ اللّهِ و فَضلٍ مِن رجُلٍ لَم یَزُرْ أخا ، و لَم یُدخِلْ علی مُؤمِنٍ سُرورا ، قلتُ : و ما ذلکَ السُّرورُ ؟ قالَ : یُفَرِّجُ عنهُ کَربا ، أو یَقضِی عَنهُ دَینا ، أو یَکشِفُ عَنهُ فاقَتَهُ . (1)

فاطمةُ الزَّهراءُ علیها السلام_ فی جواب کیف أصبحتِ؟ _: أصبَحتُ عائفةً لِدُنیاکُم ، قالِیَةً لِرِجالِکُم، لَفَظتُهُم بَعد إذ عَجَمتُهُم . (2)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام_ أیضا _: أصبَحتُ و لِی رَبٌّ فَوقِی ، و النارُ أمامِی ، و المَوتُ یَطلُبُنی ، و الحِسابُ مُحدِقٌ بی ، و أنا مُرتَهَنٌ بِعَمَلِی ، لا أجِدُ ما اُحِبُّ ، و لا أدفَعُ ما أکرَهُ، و الاُمورُ بیدِ غَیرِی ، فإنْ شاءَ عَذَّبَنی ، و إن شاءَ عَفا عَنّی ، فأیُّ فَقیرٍ أفقَرُ مِنّی؟! (3)

الأمالی للطوسی_ به نقل از جابر بن عبد اللّه انصاری _: امام علی علیه السلام را ملاقات کردم و گفتم : چگونه صبح کردی ای امیر مؤمنان؟ حضرت فرمود : با نعمت و فضل خداوند بر مردی که از برادری دیدار نکرده و مؤمنی را شاد نساخته است . عرض کردم : آن شادی چیست؟ فرمود : اندوهی از او بزداید ، یا قرضی از جانب او بپردازد ، یا نیازش را برطرف سازد .

فاطمه زهرا علیها السلام_ در جواب : چگونه صبح کردی؟ _فرمود : صبح کردم در حالی که دنیای شما را ناخوش دارم،و از مردان شما نفرت، و پس از آن که آنها را آزمودم دورشان افکندم .

امام حسن علیه السلام_ نیز _فرمود : در حالی صبح کردم که خداوندگاری بالای سرم می باشد و آتش رو برویم و مرگ به دنبالم و حسابرسی مرا در میان گرفته است و من گروگان عمل خویشم . نه می توانم آنچه را دوست دارم به دست آوردم و نه آنچه را ناخوش دارم، از خود دور کنم ، کارها به دست کسی جز من است ، اگر بخواهد عذابم می کند و اگر بخواهد مرا می بخشد . با چنین وضعی، کدامین فقیر فقیرتر از من است؟

ص :136

الإمامُ الحسینُ علیه السلام_ أیضا _: أصبَحتُ و لِیَ رَبٌّ فَوقِی ......... [ و قالَ مِثلَ ما قالَ أخُوهُ علیه السلام ] . (1)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام_ أیضا _: أصبَحتُ مَطلُوبا بِثَمانٍ : اللّهُ تعالی یَطلُبُنی بِالفَرائضِ ، و النبیُّ صلی الله علیه و آله بالسُّنَّةِ ، و العِیالُ بالقُوتِ ، و النَّفسُ بالشَّهوَةِ ، و الشَّیطانُ بالمَعصیَةِ ، و الحافِظانِ بِصِدْقِ العَمَلِ ، و مَلَکُ المَوتِ بالرُّوحِ ، و القَبرُ بالجَسَدِ ، فأنا بینَ هذهِ الخِصالِ مَطلوبٌ . (2)

عنه علیه السلام_ أیضا _: أنتَ تَزعُمُ أنّکَ لَنا شِیعَةٌ ، و أنتَ لا تَعرِفُ صَباحَنا و مَساءَنا ؟! أصبَحنا فی قَومِنا بمَنزِلَةِ بَنی إسرائیلَ فی آلِ فِرعَونَ یُذَبِّحُونَ الأبناءَ ، و یَستَحیُونَ النِّساءَ ، و أصبَحَ خَیرُ البَرِیَّةِ بَعد نَبِیِّها صلی الله علیه و آله یُلعَنُ عَلَی المَنابِرِ ، و یُعطَی الفَضلُ و الأموالُ علی شَتمِهِ . (3)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ أیضا _: أصبَحنا غَرقی فِی النِّعمَةِ ، مَوفُورِینَ بالذُّنوبِ ، یَتَحَبَّبُ إلَینا إلهُنا بالنِّعَمِ ، و نَتَمَقَّتُ إلَیهِ بالمَعاصِی ، و نحنُ نَفتَقِرُ إلَیهِ و هو غَنِیٌّ عَنّا . (4)

امام حسین علیه السلام_ نیز _فرمود : صبح کردم در حالی که پروردگاری بالای سرم می باشد ......... [و نظیر آنچه برادر بزرگوارش فرموده بیان نمود] .

امام زین العابدین علیه السلام_ نیز _فرمود : در حالی صبح کردم که هشت چیز از من خواسته می شود : خداوند متعال عمل به فرایض از من می خواهد، پیامبر صلی الله علیه و آله عمل به سنّت ؛ خانواده ، روزی ؛ نفْس، شهوت ؛ شیطان، معصیت ؛ دو فرشته نگهبانِ اعمال ، درستیِ عمل ؛ فرشته مرگ، روح ؛ و قبر ، جسدم را . این چیزها از من خواسته می شود .

امام زین العابدین علیه السلام_ نیز _فرمود _ : تو خود را شیعه ما می پنداری و حال و روز ما را در هر صبح و شام نمی دانی؟ در حالی صبح کردیم که در میان قوم خود همچون بنی اسرائیلیم در میان خاندان فرعون . مردان را می کشند و زنان را زنده نگه می دارند و بهترین خلایق بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله بر فراز منبرها لعن می شود و برای دشنام دادن به او مال و منال می دهند .

امام باقر علیه السلام_ نیز _فرمود : در حالی صبح کردیم که غرق نعمتیم و آلوده به گناهان بسیار ، پروردگارمان با نعمتهایش به ما اظهار محبّت می کند و ما با گناهانمان با او دشمنی می ورزیم . در حالی که ما به او نیازمندیم و او از ما بی نیاز است .

ص :137

عنه علیه السلام :مَن أصبَحَ و الآخِرَةُ هَمُّهُ استَغنی بغَیرِ مالٍ ، و استَأنَسَ بغَیرِ أهلٍ ، و عَزَّ بغَیرِ عَشِیرَةٍ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی التَّوراةِ _: مَن أصبَحَ عَلَی الدُّنیا حَزینا أصبَحَ عَلَی اللّهِ ساخِطا . (2)

عنه علیه السلام :مَ_ن أصبَ_حَ مَهموم_ا لِسوی فَکاکِ رَقَبَتِهِ ، فقد هَوَّنَ عَلَیهِ الجَلیلُ ، و رَغِبَ مِن رَبِّهِ فِی الرِّبحِ الحَقیرِ . (3)

(4)

امام علی علیه السلام :هرکه صبح خود را با همّ و غم آخرت بیاغازد ، بی نیاز شود ، بی آن که مال و ثروتی داشته باشد ، و از تنهایی به درآید بی آن که اهل و عیالی داشته باشد ، و قدرت یابد بی آن که ایل و تباری داشته باشد .

امام صادق علیه السلام_ در تورات آمده است _: هرکه صبح خود را با غم دنیا [خواهی ]آغاز کند ، با نارضایتی از خدا آغاز کرده باشد .

امام صادق علیه السلام :هرکه صبح خود را با همّ و غمی جز آزاد کردن خود[از آتش دوزخ ]بیاغازد ، امر بزرگ (آخرت) را ناچیز شمرده و به خاطر بهره اندک (دنیا) از پروردگارش روی گردان شده باشد .

عنه علیه السلام_ أیضا _: یُمسِی و هَمُّهُ الشُّکرُ ، و یُصبِحُ و هَمُّهُ الذِّکرُ ، یَبِیتُ حَذِرا و یُصبِحُ فَرِحا ، حَذِرا لِما حُذِّرَ مِنَ الغَفلَةِ ، و فَرِحا بما أصابَ مِنَ الفَضلِ و الرَّحمَةِ . (1)

عنه علیه السلام :إنَّ المؤمنَ لا یُصبِحُ إلاّ خائفا و إن کانَ مُحسِنا ، و لا یُمسِی إلاّ خائفا و إن کانَ مُحسِنا ؛ لأنَّهُ بینَ أمرَینِ : بینَ وَقتٍ قد مَضی لا یَدرِی مَا اللّهُ صانِعٌ بهِ ، و بینَ أجَلٍ قدِ اقتَرَبَ لا یَدرِی ما یُصِیبُهُ مِنَ الهَلَکاتِ . (2)

عنه علیه السلام :اِعلَمُوا _ عِبادَ اللّهِ _ أنَّ المؤمنَ لا یُصبِحُ و لا یُمسِی إلاّ و نَفسُهُ ظَنُونٌ عِندَهُ ، فلا یَزالُ زارِیا علَیها و مُستَزِیدا لَها . (3)

امام علی علیه السلام_ نیز در توصیف پرهیزگاران _فرمود : شب را می آغازد در حالی که همّ او شکرگزاری حق است و روز را آغاز می کند در حالی که همّ و غمش یاد خداست . شب را با ترس می گذراند و روز را با شادمانی ؛ ترس از غفلت خویش که از آن برحذر داشته شده است و شادمانی به سبب فضل و رحمت خدا که شامل حال او شده است .

امام علی علیه السلام :مؤمن صبح خود را نمی آغازد ، مگر آن که ترسان است هرچند نیکوکار باشد و شب خود را آغاز نمی کند مگر این که بیمناک است گر چه کارهای نیک کرده باشد ؛ زیرا او میان دو امر قرار دارد : زمانی که گذشته است و نمی داند خدا با او چه می کند، و اجلی که نزدیک است و نمی داند چه مسائل مهلکی دامن او را خواهد گرفت .

امام علی علیه السلام :بدانید _ ای بندگان خدا! _ که مؤمن شب را به روز و روز را به شب نمی رساند مگر آن که به نفْس خود بدگمان است . از این رو ، پیوسته بر آن خُرده می گیرد و عملِ بیشتر از او می طلبد .

عنه علیه السلام_ فی وصیَّتِهِ لکمیلِ بنِ زیادٍ _: یا کمیلَ بنَ زیادٍ ، سَمِّ کُلَّ یَومٍ بِاسمِ اللّهِ و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، و تَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ ، و اذکُرْنا و سَمِّ بأسمائنا ، و صَلِّ عَلَینا ، و استَعِذْ بِاللّهِ رَبِّنا ، وَ ادرَأْ [ بذلکَ] (1) عن نفسِکَ (2) و ما تَحُوطُهُ عِنایَتُکَ ، تُکْفَ شَرَّ ذلکَ الیَومِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا تَدَع أن تَدعُوَ بهذا الدعاءِ ثلاثَ مَرَّاتٍ إذا أصبَحتَ و ثلاثَ مَرّاتٍ إذا أمسَیتَ: اللّهُمّ اجعَلنی فی دِرعِکَ الحَصِینَةِ التی تَجعَلُ فیها مَن تُرِیدُ ؛ فإنّ أبِی علیه السلام کانَ یقولُ : هذا مِنَ الدعاءِ المَخزونِ . (4)

(5)

امام علی علیه السلام_ در سفارش به کمیل بن زیاد _فرمود : ای کمیل بن زیاد! هر روز نام خدا را ببر و «لا حول و لا قوّة إلاّ باللّه » بگو و به خدا توکّل کن و ما را یاد کن و نام ما ببر و بر ما درود فرست و به پروردگارمان اللّه پناه به بر ، و بدین سان خود و هر آنچه را که تحت اختیار و سرپرستی توست ، از شرّ آن روز در امان دار .

امام صادق علیه السلام :هر صبحگاه و هر شامگاه این دعا را سه بار بخوان : «بار خدایا! مرا در زره محکم خود ، که هر کس را خواهی در آن جای می دهی ، قرار ده» ؛ زیرا پدرم می فرمود : این از دعاهایی است که در گنجینه است [و نااهلان بدان دسترسی ندارند] .

ص :141

ص :142

عنه صلی الله علیه و آله_ فی وصیَّتِهِ لأبی ذَرٍّ _: فإنِ استَطَعتَ أن تَعمَلَ للّهِِ عَزَّ و جلَّ بِالرِّضا فِی الیَقینِ فَافعَلْ ، و إن لَم تَستَطِعْ فإنَّ فِی الصَّبرِ علی ما تَکرَهُ خَیرا کثیرا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :مِن أقَلِّ ما اُوتِیتُمُ الیَقینُ ، و عَزیمَةُ الصَّبرِ ، و مَن اُعطِیَ حَظَّهُ مِنهُما لَم یُبالِ ما فاتَهُ مِن قِیامِ اللَّیلِ و صِیامِ النهارِ ، و لأَن تَصبِروا علی مِثلِ ما أنتُم عَلَیهِ أحَبُّ إلَیَّ مِن أن یُوافِیَنی کُلُّ امرِئٍ مِنکُم بمِثلِ عَمَلِ جَمِیعِکُم . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الصَّبرُ فِی الاُمورِ بمَنزِلَةِ الرَّأسِ مِنَ الجَسَدِ ، فإذا فارَقَ الرَّأسُ الجَسَدَ فَسَدَ الجَسَدُ ، و إذا فارَقَ الصَّبرُ الاُمورَ فَسَدَتِ الاُمورُ . (3)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ أحسَنُ حُلَلِ (4) الإیمانِ ، و أشرَفُ خَلایِقِ الإنسانِ . (5)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ شَجاعَةٌ . (6)

عنه علیه السلام :الشَّجاعَةُ صَبرُ ساعَةٍ . (7)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در سفارش به ابوذر _فرمود : اگر می توانی که با خرسندی و یقین برای خدا کار کنی ، بکن و اگر نتوانستی ، بدان که در شکیب بر آنچه ناخوش داری ، خیر فراوانی نهفته است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از چیزهایی که کمتر به شما داده شده یقین و شکیبایی است . به هر کس بهره اش از این دو داده شود ، دیگر برایش اهمیتی نداشته باشد که عبادتِ شب و روزه [مستحبی ]روز را از دست دهد . اگر بر وضعیتی که دارید شکیب ورزید ، برای من خوشتر است از این که یکی از شما ، با اعمالی به اندازه اعمال همه شما نزد من آید .

امام علی علیه السلام :صبر در کارها ، به منزله سر در بدن است . همچنان که اگر سر از بدن جدا شود ، بدن فاسد می گردد ، صبر نیز هرگاه از کارها جدا شود ، کارها تباه می گردد .

امام علی علیه السلام :صبر ، نیکوترین جامه ایمان و ارجمندترینِ خوی انسان است .

امام علی علیه السلام :شکیبایی، شجاعت است .

امام علی علیه السلام :شجاعت، ساعتی صبر کردن است.

ص :145

عنه علیه السلام :الصَّبرُ أعوَنُ شَیءٍ عَلَی الدَّهرِ . (1)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ جُنَّةٌ مِنَ الفاقَةِ . (2)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ مَطِیَّةٌ لا تَکبُو . (3)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ زِینَةُ البَلوی . (4)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ علی المَضَضِ یُؤَدِّی إلی إصابَةِ الفُرصَةِ . (5)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ عَلی مَضَضِ الغُصَصِ یُوجِبُ الظَّفَرَ بِالفُرَصِ . (6)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ یُرغِمُ الأعداءَ . (7)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ عُدَّةُ الفَقرِ . (8)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ عَونٌ علی کُلِّ أمرٍ . (9)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ یُمَحِّصُ الرَّزِیَّةَ . (10)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ أدفَعُ لِلبَلاءِ . (11)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ أدفَعُ لِلضَّرَرِ . (12)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ یُهَوِّنُ الفَجِیعَةَ . (13)

عنه علیه السلام :الصَّبرُ أفضَلُ العُدَدِ . (14)

امام علی علیه السلام :شکیبایی ، بهترین یاور در برابر روزگار است .

امام علی علیه السلام :صبر ، سپر ناداری است .

امام علی علیه السلام :شکیبایی ، مرکبی است که سرنگون نمی شود .

امام علی علیه السلام :شکیبایی ، زیور گرفتاری است .

امام علی علیه السلام :صبر در برابر رنج، به دست یابی به فرصت می انجامد .

امام علی علیه السلام :صبر در برابر دردِ اندوهها ، موجب دست یافتن به فرصتها می شود .

امام علی علیه السلام :شکیبایی، بینیِ دشمنان را به خاک می مالد .

امام علی علیه السلام :شکیبایی، ساز و برگ تهیدستی است .

امام علی علیه السلام :صبر، یاور در هر کاری است .

امام علی علیه السلام :صبر، از شدّت مصیبت بزرگ می کاهد .

امام علی علیه السلام :شکیبایی، بهترین دفع کننده بلا و گرفتاری است .

امام علی علیه السلام :شکیبایی ، بهترین وسیله دفع ضرر است .

امام علی علیه السلام :صبر، مصیبت را آسان می کند .

امام علی علیه السلام :صبر، بهترین ساز و برگ است .

ص :146

عنه علیه السلام :الصَّبرُ عَلَی البَلاءِ أفضَلُ مِنَ العافیَةِ فِی الرَّخاءِ . (1)

عنه علیه السلام :المُصیبَةُ بِالصَّبرِ أعظَمُ المُصِیبَتَینِ . (2)

عنه علیه السلام :بالصَّبرِ تَخِفُّ المِحنَةُ . (3)

عنه علیه السلام :بالصَّبرِ یُناضَلُ الحَدَثانُ، الجَزَعُ مِن أنواعِ الحِرمانِ . (4)

عنه علیه السلام :العَقلُ خَلِیلُ المَرءِ ، و الحِلمُ وَزِیرُهُ، و الرِّفقُ والِدُهُ ، و الصَّبرُ مِن خَیرِ جُنُودِهِ . (5)

عنه علیه السلام :اِطرَح عنکَ الهُمومَ بعَزائمِ الصَّبرِ و حُسنِ الیَقینِ . (6)

عنه علیه السلام :مَن جُعِلَ لَهُ الصَّبرُ والیا لَم یَکُن بِحَدَثٍ مُبالِیا . (7)

عنه علیه السلام :فَصَبرا علی دُنیا تَمُرُّ بِلَأوائها کَلَیلَةٍ بأحلامِها تَنسَلِخُ . (8)

الإمامُ الباقرُ أو الإمامُ الصّادقُ علیهما السلام :مَن لا یُعِدَّ الصَّبرَ لِنَوائبِ الدَّهرِ یَعجِزُ . (9)

امام علی علیه السلام :شکیبایی ، در برابر گرفتاری بهتر است تا تن آسایی در رفاه .

امام علی علیه السلام :مصیبت از دست دادن شکیبایی، بزرگترین مصیبت است .

امام علی علیه السلام :با شکیبایی ، محنت کاهش می یابد .

امام علی علیه السلام :با شکیبایی می توان با سختیهای روزگار مبارزه کرد . بیتابی کردن یکی از انواع محرومیتهاست .

امام علی علیه السلام :خرد ، دوست آدمی است و بُردباری ، دستیار او و مدارا ، پدرش و صبر ، از بهترین لشکریانش .

امام علی علیه السلام :با قدرتِ صبر و یقینِ نیکو، اندوهها را از خود دور کن .

امام علی علیه السلام :هرکه شکیبایی را فرمانروای خود قرار دهد ، به هیچ مشکلی اعتنا نکند .

امام علی علیه السلام :در برابر دنیایی که سختی آن مانند خوابهای پریشان شب [زود ]می گذرد ، شکیبا باش .

امام باقر یا امام صادق علیهما السلام :کسی که شکیبایی را برای مصیبتهای روزگار آماده نکند ، عاجز شود .

ص :147

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا یَنبَغی ......... لِمَن لَم یَکُن صَبورا أن یُعَدَّ کامِلاً . (1)

عنه علیه السلام :لَم یُستَزَدْ فی مَحبوبٍ بمِثلِ الشُّکرِ ، و لَم یُستَنقَصْ مِن مَکروهٍ بِمِثلِ الصَّبرِ . (2)

عنه علیه السلام :المؤمنُ یُطبَعُ عَلَی الصَّبرِ عَلَی النَّوائبِ . (3)

عنه علیه السلام :إنّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ أنعَمَ علی قَومٍ فلَم یَشکُرُوا فَصارَت علَیهِم وَبالاً ، و ابتَلی قَوما بِالمَصائبِ فَصَبَرُوا فَصارَت علَیهِم نِعمَةً . (4)

الإمامُ الجوادُ علیه السلام :الصَّبرُ عَلَی المُصیبَةِ ، مُصیبَةٌ عَلَی الشامِتِ بها . (5)

امام صادق علیه السلام :نسزد . . . کسی که شکیبا نیست کامل شمرده شود .

امام صادق علیه السلام :چیزی چون شُکر ، بر امورِ خوشایند نیفزاید و چیزی چون صبر از امورِ ناخوشایند نکاهد .

امام صادق علیه السلام :مؤمن بر صبر در برابر سختیها سرشته شده است .

امام صادق علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ به مردمی نعمت داد و آنها سپاسگزاری نکردند و بدین سبب آن نعمت بر آنان وبال شد، و مردمی را به مصیبتها مبتلا کرد و آنها صبر کردند و در نتیجه ، آن مصیبتها به نعمت تبدیل شد .

امام جواد علیه السلام :صبر کردن بر مصیبت ، مصیبتی است برای آن که از گرفتاری مصیبت دیده شاد می شود .

وَ ما یُلَقَّاها إلاّ الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إلاّ ذُوْ حَظٍ عَظِیمٍ». (1)

الحدیث :

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :بالصَّبرِ تُدرَکُ الرَّغائبُ . (2)

عنه علیه السلام :بالصَّبرِ تُدرَکُ مَعالِی الاُمُورِ . (3)

عنه علیه السلام :مَن صَبَرَ عَلَی اللّهِ وَصَلَ إلَیهِ . (4)

عنه علیه السلام_ مِن خُطبَتِهِ الشِّقْشِقِیَّةِ _: و طَفِقتُ أرتَئی بَینَ أن أصُولَ بِیَدٍ جَذّاءَ ، أو أصبِرَ علی طَخْیَةٍ (ظُلمَةٍ) عَمیاءَ ......... فَرَأیتُ أنَّْ الصَّبرَ علی هاتا أحجی، فَصَبَرتُ و فی العَینِ قَذیً ، و فی الحَلقِ شَجا ......... فَصَبَرتُ علی طُولِ المُدَّةِ ، و شِدَّةِ المِحنَةِ . (5)

عنه علیه السلام_ فی التَّظَلُّمِ مِن قُرَیشٍ _: ألا إنَّ فِی الحَقِّ أن تَأخُذَهُ ، و فِی الحقِّ أن تُمنَعَهُ ، فَاصبِرْ مَغموما ، أو مُتْ مُتَأسِّفا ......... فَأغضَیتُ عَلَی القَذی ، و جَرَعْتُ رِیقی عَلَی الشَّجا ، و صَبَرتُ مِن کَظمِ الغَیظِ علی أمَرَّ مِنَ العَلقَمِ ، و آلَمَ لِلقَلبِ مِن وَخزِ الشِّفارِ . (6)

«و آن خصلت و خوی [ نیکی کردن در برابر بدی ]داده نشود مگر به کسانی که شکیبایی کرده اند و آن را جز صاحب بهره ای بزرگ، نخواهد یافت» .

حدیث :

امام علی علیه السلام :با شکیبایی خواسته ها دست یافتنی می شوند .

امام علی علیه السلام :با شکیبایی است، که مقامات بلند فراچنگ آیند .

امام علی علیه السلام :هرکه برای [وصال به] خدا شکیبایی ورزد، به او می رسد .

امام علی علیه السلام_ در خطبه شقشقیه _فرمود : و با خود اندیشیدم که آیا با دست تنها حمله کنم یا آن که بر شرّ این تیرگی شکیبا باشم . . . دیدم که شکیبایی در این جا خردمندانه تر است . پس ، صبوری کردم در حالی که گویا در چشمانم خاشاک و در گلویم استخوانی است . . . و بر این مدت دراز و این محنت سخت صبر کردم .

امام علی علیه السلام_ در شکایت از قریش _فرمود : [و قریش به من گفتند:] بدان که گاه حق را می گیری و گاهی هم از آن محروم می شوی . پس یا غمگنانه شکیبا باش و یا از اندوه بمیر . . . من هم چشمِ خاشاک گرفته را بر هم نهادم و آب دهانم را همچون کسی که استخوان در گلویش گیر کرده باشد، فرو بردم و با فرو خوردن خشم، صبر کردم ؛ صبری که از حنظل تلخ تر و برای دل، از تیزی شمشیر برّان، درد آورتر بود .

ص :149

عنه علیه السلام_ عندَ مَسیرِ أصحابِ الجَمَلِ إلَی البَصرةِ _: إنَّ هَؤلاءِ قد تَمالَؤوا علی سَخطَةِ إمارَتِی ، و سَأصبِرُ ما لَم أخَفْ عَلی جَماعَتِکُم . (1)

امام علی علیه السلام_ آنگاه که اصحاب جمل به سوی بصره حرکت کردند _فرمود : اینان به خاطر ناخشنودی از خلافت من گِرد هم آمده اند . اما من تا زمانی که برای اجتماع شما خطری احساس نکنم ، شکیب می ورزم .

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ جَلَّ جَلالُهُ : إنّی أعطَیتُ الدُّنیا بینَ عِبادِی قَیضا ......... مَن لَم یُقرِضْنی مِنها قَرضا فَأخَذْتُ مِنهُ قَسرا، أعطَیتُهُ ثلاثَ خِصالٍ لَو أعطَیتُ واحِدَةً مِنهُنَّ مَلائکَتی لَرَضُوا : الصلاةُ و الهِدایَةُ و الرَّحمَةُ ، إنّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ یقولُ : «الذینَ إذا أصابَتْهُم مُصِیبةٌ قالُوا إنَّا للّهِِ وَ إنَّا إلَیهِ راجِعُونَ * أُولئکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحمَةٌ وَ أُولئکَ هُمُ المُهْتَدُونَ» . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :عَجِبتُ لِلمؤمِنِ و جَزَعِهِ مِنَ السُّقمِ ، و لَو عَلِمَ ما لَهُ فی السُّقمِ لأَحَبَّ أن لا یَزالَ سَقیما حتّی یَلقی رَبَّهُ عَزَّ و جلَّ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لَو یَعلَمُ المؤمنُ ما لَهُ فی المَصائبِ مِنَ الأجرِ لَتَمَنّی أن یُقَرَّضَ بِالمَقارِیضِ . (3)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند جلّ جلاله فرمود : من دنیا را برای معاوضه به بندگان خود داده ام . . . هرکه چیزی از آن به من قرض ندهد و من به زور از او بستانم [و او صبر کند] سه نعمت به او عطا کنم ، که اگر یکی از آنها را به فرشتگانم دهم خرسند شوند : درود و هدایت و رحمت [من] . خداوند عزّ و جلّ می فرماید : «همانان که چون مصیبتی به آنها رسد ، گویند : ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم . درودها و رحمتی از پروردگارشان بر آنها باد و همانان رهیافتگانند» .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از مؤمن و نا شکیبی او در برابر بیماریها تعجّب می کنم . اگر می دانست که بیماری او برایش چه ثوابی دارد ، هر آینه دوست داشت که پیوسته بیمار باشد تا آن گاه که پروردگارش را ملاقات کند .

امام باقر علیه السلام :اگر مؤمن می دانست که در مصیبتها چه پاداشی برای او نهفته است ، آرزو می کرد که با قیچی تکّه تکّه شود .

ص :153

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا تَعُدَّنَّ مُصِیبةً اُعطِیتَ عَلَیهَا الصَّبرَ و استَوجَبتَ عَلَیها مِنَ اللّهِ ثَوابا بمُصیبَةٍ ، إنّما المُصیبَةُ الَّتی یُحرَمُ صاحِبُها أجرَها و ثَوابَها إذا لَم یَصبِرْ عندَ نُزولِها . (1)

عنه علیه السلام :أیُّما رَجُلٍ اشتَکی فَصَبَرَ و احتَسَبَ ، کَتَبَ اللّهُ لَهُ مِنَ الأجرِ أجرَ ألفِ شَهیدٍ . (2)

عنه علیه السلام :مَنِ ابتُلِیَ مِن شِیعَتِنا فَصَبَرَ علَیهِ کانَ لَهُ أجرُ ألفِ شَهیدٍ . (3)

امام صادق علیه السلام :مصیبتی را که نعمت شکیبایی در برابر آن به تو داده شده و به سبب آن مستوجب ثواب الهی هستی ، هرگز مصیبت به شمار میاور ؛ بلکه مصیبت آن است که مصیبت زده بر اثر نا شکیبی به هنگام آمدن مصیبت ، از اجر و ثواب آن محروم شود .

امام صادق علیه السلام :هر مردی که به دردی گرفتار شود و شکیبایی ورزد و آن را در راه خدا به شمار آورد ، خداوند اجر هزار شهید را برایش رقم زند .

امام صادق علیه السلام :هر یک از شیعیان ما که گرفتار شود و شکیبایی ورزد ، اجر هزار شهید دارد .

عنه علیه السلام :مَن صَبَرَ ساعَةً حُمِدَ ساعاتٍ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ مَن صَبَرَ صَبَرَ قَلیلاً ، و إنَّ مَن جَزِعَ جَزِعَ قَلیلاً . (2)

عنه علیه السلام :کَم مِن صَبرِ ساعَةٍ قد أورَثَ فَرَحا طَویلاً ، و کَم مِن لَذَّةِ ساعَةٍ قد أورَثَت حُزنا طَویلاً ! (3)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام_ فی وصیَّتِهِ لهِشامِ بنِ الحَکَمِ _: یا هِشامُ ، اِصبِرْ علی طاعَةِ اللّهِ ، و اصبِرْ عن مَعاصِی اللّهِ ؛ فإنّما الدنیا ساعَةٌ ، فما مَضی مِنها فلیسَ تَجِدُ لَهُ سُرورا و لا حُزنا ، و ما لَم یَأتِ مِنها فلیسَ تَعرِفُهُ ، فَاصبِرْ علی تلکَ الساعَةِ التی أنتَ فیها فکأنّکَ قدِ اغتَبَطتَ . (4)

امام علی علیه السلام :هرکه یک ساعت شکیبایی کند ، ساعتها ستوده شود .

امام صادق علیه السلام :هرکه شکیبایی کند ، اندکی شکیبایی کرده و هرکه نا شکیبی کند ، اندکی نا شکیبی کرده است [زیرا عمر کوتاه است و گرفتاریها زود گذر] .

امام صادق علیه السلام :بسا لحظه ای شکیبایی که شادی درازی را در پی آورَد و بسا لذّتی آنی که اندوهی طولانی بر جای گذارَد .

امام کاظم علیه السلام_ در سفارش به هشام بن حکم _فرمود : ای هشام! بر طاعت خدا شکیبایی بورز و در ترک معاصی او شکیبا باش ؛ زیرا دنیا لحظه ای بیش نیست . آنچه از آن گذشته ، جای شادی و غم ندارد و از آنچه نیامده نیز خبر نداری . پس لحظه ای را که در آن به سر می بری ، صبور باش چنان که گویی خوشبخت و نکو حالی .

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله_ حینَ قیلَ لَهُ : مَنِ الصابِرونَ؟ _: الذین یَصبِرُونَ علی طاعةِ اللّهِ و عن مَعصیَتِهِ ، الذینَ کَسَبُوا طَیِّبا ، و أنفَقُوا قَصدا ، و قَدَّمُوا فَضلاً ، فَأفلَحُوا و أنجَحُوا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :الصَّبرُ رِضا . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الصَّبرُ أن یَحتَمِلَ الرجُلُ ما یَنُوبُهُ ، و یَکظِمَ ما یُغضِبُهُ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لمّا سُئلَ عنِ الصابرینَ المُتَصَبِّرِینَ _: الصابِرونَ علی أداءِ الفرائضِ ، و المُتَصَبِّرُونَ علی اجتِنابِ المَحارِمِ . (4)

عنه علیه السلام_ فی قولهِ تَعالی : «اِصْبِرُوا و صابِرُوا» (5) _: اِصبِرُوا علی الفرائضِ ، و صابِروا علی المصائبِ . (6)

عنه علیه السلام_ أیضا _: اِصبِرُوا علی المَصائبِ . (7)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در بیان معنای شکیبایان _فرمود : شکیبایان کسانی هستند که بر طاعت خدا و ترک معصیت او شکیبایی می کنند ؛ کسانی که مال حلال و پاکیزه به دست می آورند و به اعتدال خرج می کنند و اضافه آن را در راه خدا می بخشند و بدین سبب ، رستگار و کامیاب می شوند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شکیبایی ، خرسندی است .

امام علی علیه السلام :شکیبایی آن است که آدمی گرفتاری و مصیبتی را که به او می رسد تحمل کند ، و خشم خود را فرو خورد .

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به سؤال از معنای صابران متصبّر _فرمود : صابر در انجام واجبات و متصبّر در اجتناب از محرّمات . (8)

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه «و شکیبا باشید و پایداری ورزید» _فرمود : در انجام فرایض شکیبا باشید و در برابر مصائب ، پایداری ورزید .

امام صادق علیه السلام_ نیز درباره همین آیه _فرمود : در برابر مصائب شکیبا باشید .

ص :157

عنه علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «و اسْتَعِینُوا بالصَّبْرِ» (1) _: یَعنِی بِالصَّبرِ الصَّومَ و قال: إذا نَزَلَت بالرجُلِ النازِلَةُ و الشِّدَّةُ فَلْیَصُمْ؛ فإنَّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ یقولُ : «و اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ» یعنی الصِّیامَ . (2)

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه «و از صبر مدد گیرید» _فرمود : مراد از صبر ، روزه است . هرگاه بلا و سختی دامنگیر کسی شد ، روزه بگیرد ؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ می فرماید : «و از صبر مدَد بگیرید»؛ یعنی از روزه .

عنه علیه السلام :الصَّبرُ عنِ الشَّهوَةِ عِفَّةٌ ، و عنِ الغَضَبِ نَجدَةٌ ، و عنِ المَعصیَةِ وَرَعٌ . (1)

عنه علیه السلام :مَن آتاهُ اللّهُ مالاً فَلْیَصِلْ بِهِ القَرابَةَ ......... و لْیَصبِرْ نفسَهُ علی الحُقوقِ و النَّوائبِ . (2)

عنه علیه السلام :أفضَلُ الصَّبرِ عندَ مُرِّ الفَجیعَةِ . (3)

عنه علیه السلام :أفضَلُ الصَّبرِ الصَّبرُ عنِ المَحبوبِ . (4)

امام علی علیه السلام :شکیبایی در برابر شهوت ، عفّت و در برابر خشم ، شجاعت و در برابر معصیت ، پارسایی است .

امام علی علیه السلام :هرکه خداوند به او ثروتی دهد ، باید به خویشاوندان خود رسیدگی کند . . . و در ادای حقوق [مالی خود] و مصائب (گرفتاریها) ، خود را به شکیبایی وا دارد .

امام علی علیه السلام :برترین صبر ، صبر بر تلخی مصیبت است .

امام علی علیه السلام :برترین شکیبایی ، شکیبایی کردن ، در برابر چیزی است که محبوب [دل] است .

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «فَصَبْرٌ جَمِیلٌ» _: بلا شَکوی . (1)

(2)

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه «پس شکیبی نیکو [پیش گیرم]» _فرمود : شکیبی بدون شِکوه .

الکافی عن الوَشّاءُ عن بعضِ أصحابِهِ عن الإمامِ الصّادقِ علیه السلام :إنّا صُبَّرٌ و شِیعَتُنا أصبَرُ مِنّا ، قلتُ : جُعِلتُ فِداکَ، کیفَ صارَ شِیعَتُکُم أصبَرَ مِنکُم ؟ قالَ : لأنّا نَصبِرُ علی ما نَعلَمُ ، و شِیعَتُنا یَصبِرُونَ علی ما لا یَعلَمُونَ . (1)

الکافی_ به نقل از وشّاء از بعضی از یارانش _: امام صادق علیه السلام فرمود : ما صابریم اما شیعیان ما، از ما صابرترند . عرض کردم : فدایت شوم ، چگونه می شود که شیعیانتان از شما صابرتر باشند؟ فرمود : چون ما بر آنچه می دانیم صبر می کنیم و شیعیان ما بر آنچه نمی دانند صبر می کنند .

عنه علیه السلام :إنّکَ إن صَبَرتَ جَرَت علَیکَ المَقادِیرُ و أنتَ مَأجُورٌ ، و إن جَزِعتَ جَرَت علَیکَ المَقادِیرُ و أنتَ مَأزُورٌ . (1)

عنه علیه السلام :مَن صَبَرَ صَبْرَ الأحرارِ ، و إلاّ سَلا سُلُوَّ الأغمارِ . (2)

عنه علیه السلام :إن صَبَرتَ صَبرَ الأکارِمِ ، و إلاّ سَلَوتَ سُلُوَّ البَهائمِ . (3)

عنه علیه السلام :مَن لَم یُنْجِهِ الصَّبرُ أهلَکَهُ الجَزَعُ. (4)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :مَن صَبَرَ و استَرجَعَ و حَمِدَ اللّهَ عندَ المُصیبَةِ ، فقد رَضِیَ بما صَنَعَ اللّهُ ، و وَقَعَ أجرُهُ عَلَی اللّهِ ، و مَن لَم یَفعَلْ ذلکَ جَرَی علَیهِ القَضاءُ و هُو ذَمِیمٌ ، و أحبَطَ اللّهُ أجرَهُ . (5)

امام علی علیه السلام :اگر شکیبایی کنی ، مقدّرات الهی بر تو جاری می شود و مأجور خواهی بود و اگر نا شکیبی کنی ، بازهم مقدّرات خداوند بر تو جاری می شود اما تو گناهکار خواهی بود .

امام علی علیه السلام :هر که چون آزادگان صبر کند [زهی سعادت ]و گر نه ، مانند جاهلان نا آزموده کار، مصیبت را فراموش خواهد کرد .

امام علی علیه السلام :اگر همچون بزرگواران صبر کنی [چه بهتر] و گر نه همچون ستوران [رنج را] فراموش خواهی کرد .

امام علی علیه السلام :هرکه را شکیبایی نرهاند ، نا شکیبی هلاکش گرداند .

امام باقر علیه السلام :کسی که در هنگام مصیبت شکیبایی کند و اِنا للّه و اِنّا اِلَیه راجعُون بر زبان آورد و خدا را حمد و سپاس گوید ، بی گمان به آنچه خدا کرده رضایت داده است و اجرش با خداست و هرکه چنین نکند ، بازهم قضای الهی بر او جاری شود ، در حالی که نکوهیده باشد و خداوند اجرش را از بین ببرد .

ص :162

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :اتَّقُوا اللّهَ و اصبِرُوا ؛ فإنّهُ مَن لَم یَصبِرْ أهلَکَهُ الجَزَعُ ، و إنّما هَلاکُهُ فی الجَزَعِ أنّه إذا جَزِعَ لَم یُؤجَرْ . (1)

عنه علیه السلام :قِلَّةُ الصَّبرِ فَضیحَةٌ . (2)

الکافی عن سماعَةِ بنِ مِهرانَ عن الإمامِ الکاظمِ علیه السلام :قالَ لی : ما حَبَسَکَ عَنِ الحَجِّ ؟ قالَ : قلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، وَقَعَ عَلَیَّ دَینٌ کثیرٌ ، و ذَهَبَ مالِی ، و دَینِیَ الذی قد لَزِمَنی هُو أعظَمُ مِن ذَهابِ مالی ، فَلولا أنَّ رجُلاً مِن أصحابِنا أخرَجَنی ما قَدَرتُ أن أخرُجَ .

فقالَ لی : إن تَصبِرْ تَغتَبِطْ ، و إلاّ تَصبِرْ یُنفِذِ اللّهُ مَقادِیرَهُ راضِیا کُنتَ أم کارِها . (3)

(4)

امام صادق علیه السلام :از خدا بترسید و شکیبا باشید ؛ زیرا هرکه شکیبایی نکند ، نا شکیبی کردن او را به هلاکت افکند و به هلاکت افتادن او بر اثر بی تابی، به این معناست که اگر نا شکیبی کند ، اجر نمی بیند .

امام صادق علیه السلام :کم صبری ، رسوایی به بار می آورد .

الکافی_ به نقل از سماعة بن مهران _: امام کاظم علیه السلام فرمود : چه چیز مانع حج رفتن تو شده است؟ عرض کردم : قربانت گردم ، بدهی زیادی پیدا کرده ام و مالم نیز از دست رفته است ، اما بدهکاریی که به گردنم هست، سخت تر از تلف شدن مالم می باشد و اگر یکی از دوستانمان [با تأمین مخارج حجّم] مرا راه نمی اندخت قادر به آمدن نبودم . حضرت به من فرمود : اگر شکیبایی کنی ، نکو حال خواهی شد و اگر شکیبایی نکنی ، خداوند مقدّرات خود را جاری می کند ، چه تو راضی باشی و چه ناراضی .

عنه علیه السلام_ لِقَیسِ بنِ سَعدٍ و قد قَدِمَ علَیهِ مِن مِصرَ _: یا قیسُ ، إنَّ لِلمِحَنِ غایاتٍ لا بُدَّ أن تَنتَهِیَ إلَیها ، فَیَجِبُ علی العاقِلِ أن یَنامَ لَها إلی إدبارِها فإنَّ مُکابَدَتَها بالحِیلَةِ عندَ إقبالِها زیادَةٌ فیها . (1)

امام علی علیه السلام_ به قیس بن سعد که از مصر خدمت آن حضرت آمده بود _فرمود : ای قیس! محنتها را نهایتی است که ناگزیر در آن جا پایان می یابند . پس ، بر خردمند لازم است که تا رفتن آنها چشم برهم نهد ؛ زیرا به هنگام روی آوردن محنتها ، با چاره اندیشی به مقابله آنها رفتن بر شدّتشان می افزاید .

عنه علیه السلام :أصلُ الصَّبرِ حُسنُ الیَقینِ بِاللّهِ . (1)

(2)

امام علی علیه السلام :ریشه صبر ، داشتن یقین راستین به خداست .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الإیمانُ علی أربَعِ دَعائمَ (شُعَبٍ) : علی الصَّبرِ ، و الیَقینِ ، و العَدلِ، و الجِهادِ .

و الصَّبرُ مِنها علی أربَعِ شُعَبٍ : علی الشَّوقِ ، و الشَّفَقِ ، و الزُّهدِ ، و التَّرَقُّبِ : فَمَنِ اشتاقَ إلی الجَنَّةِ سَلا عنِ الشَّهَواتِ ، و مَن أشفَقَ مِن النارِ اجتَنَبَ المُحَرَّماتِ ، و مَن زَهِدَ فی الدنیا استَهانَ بالمُصِیباتِ ، و مَنِ ارتَقَبَ المَوتَ سارَعَ إلی الخَیراتِ (1) . (2)

امام علی علیه السلام :ایمان دارای چهار ستون (شعبه) است : شکیبایی و یقین و عدالت و جهاد . شکیبایی نیز چهار شعبه دارد : شوق و ترس و زهد و انتظار ؛ کسی که شوق بهشت داشته باشد از شهوات باز ایستد ، کسی که از دوزخ بترسد ، از حرامها دوری کند و هرکه در دنیا زهد ورزد، مصیبتها را ناچیز شمارد ، و کسی که منتظر مرگ باشد به کارهای خیر بشتابد . (3)

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنّ المَعُونَةَ تَأتِی مِنَ اللّهِ علی قَدرِ المَؤونَةِ ، و إنّ الصَّبرَ یَأتِی مِنَ اللّهِ علی قَدرِ البَلاءِ. (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :یَنزِلُ الصَّبرُ علی قَدرِ المُصیبَةِ . (2)

عنه علیه السلام :أخَذَ اللّهُ بقلوبِنا و قُلوبِکُم إلی الحَقِّ ، و ألهَمَنا و إیّاکُمُ الصَّبرَ . (3)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کمک از جانب خداوند به اندازه هزینه می رسد، و شکیبایی از جانب خداوند به اندازه بلا می آید .

امام علی علیه السلام :صبر ، به اندازه مصیبت عطا می شود .

امام علی علیه السلام :خداوند دلهای ما و دلهای شما را به سوی حق متوجّه سازد و به ما و شما شکیبایی عطا فرماید .

ص :167

ص :168

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :النَّعیمُ فی الدنیا الأمنُ و صِحَّةُ الجِسمِ ، و تَمامُ النِّعمَةِ فی الآخِرَةِ دُخولُ الجَنَّةِ. (1)

عنه علیه السلام :خَمسُ خِصالٍ مَن فَقَدَ مِنهُنَّ واحِدَةً لَم یَزَلْ ناقِصَ العَیشِ ، زائلَ العَقلِ ، مَشغولَ القَلبِ : فَاُولاها صِحَّةُ البَدَنِ . (2)