میزان الحکمه با ترجمه فارسی جلد 4

ص :2

ص :3

ص :4

ص :6

عنه علیه السلام :عُنوانُ العَقلِ مُداراةُ النّاسِ . (1)

عنه علیه السلام :مُداراةُ الرِّجالِ مِن أفضَلِ الأعمالِ . (2)

عنه علیه السلام :لَیسَ الحَکیمُ مَن لَم یُدارِ مَن لا یَجِدُ بُدّاً مِن مُداراتِهِ . (3)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام_ عِندَ ما سُئلَ عن العَقلِ _: التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ ، و مُداهَنَةُ الأعداءِ . (4)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :فِی التَّوراةِ مَکْتوبٌ فیما ناجَی اللّهُ عزّ و جلّ بِه موسَی بنَ عِمرانَ علیه السلام : یا موسی ، اُکتُمْ مَکتومَ سِرّی فی سَریرَتِکَ ، و أظهِرْ فی عَلانِیَتِکَ المُداراةَ عَنّی لِعَدُوّی و عَدُوِّکَ مِن خَلْقی ، و لا تَستَسِبَّ لی عِندَهُم بِإظهارِ مَکتومِ سِرّی فَتُشرِکَ عَدُوَّکَ و عَدُوّی فی سَبّی . (5)

المحاسن عن أبی بَکرٍ الحَضرَمیِّ:قالَ عَلقَمَةُ أخی لِأبی جَعفَرٍ علیه السلام : إنّ أبا بَکرٍ قالَ : یُقاتِلُ النّاسُ فی عَلیٍّ ، فَقالَ لی أبو جَعفَرٍ علیه السلام : إنّی أراکَ لَو سَمِعتَ إنسانا یَشتِمُ عَلیّاً فاستَطَعتَ أن تَقطَعَ أنفَهُ فَعَلْتَ . قُلتُ : نَعَم ، قالَ : فَلا تَفعَلْ . ثُمَّ قالَ : إنّی لَأَسمَعُ الرَّجُلَ یَسُبُّ عَلیّاً و أستَتِرُ مِنهُ بِالسّارِیَةِ ، فَإذا فَرَغَ أتَیتُهُ فَصافَحتُهُ . (6)

امام علی علیه السلام :مدارا کردن با مردم، سر لوحه خِرد است .

امام علی علیه السلام :مدارا کردن با مردمان، از بهترین کارهاست .

امام علی علیه السلام :فرزانه نیست آن که مدارا نکند با کسی که چاره ای جز مدارا کردن با او نیست .

امام حسن علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که : عقل چیست؟ _فرمود : جام اندوه را جرعه جرعه نوشیدن و سازش و نرمی با دشمنان .

امام باقر علیه السلام :از جمله نجواهای خداوند عزّ و جلّ با موسی بن عمران که در تورات نوشته شده است [این است که] : ای موسی! رازِ پنهانِ مرا در دل خویش نهان دار و در آشکار با دشمن من و دشمن خودت مدارا کن و با فاش کردن رازِ نهان من، باعث ناسزاگویی آنان به من مشو، که در آن صورت در ناسزاگویی به من، با دشمن من و دشمن خودت شریک گشته ای .

المحاسن_ به نقل از ابو بکر حضرمی _: برادرم علقمه به امام باقر علیه السلام عرض کرد که من می گویم : برای علی، با مردم باید جنگید . امام باقر علیه السلام به من فرمود : به نظرم اگر تو بشنوی که کسی علی علیه السلام را دشنام می دهد و بتوانی بینی اش را قطع کنی، این کار را می کنی. عرض کردم : آری . حضرت فرمود : امّا این کار را مکن . سپس فرمود : من می شنوم کسی به علی ناسزا می گوید . از او در پناه ستونی پنهان می شوم و چون ناسزا گوییهایش تمام شد ، پیش او می روم و با وی دست می دهم .

ص :9

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :جاءَ جَبرَئیلُ علیه السلام إلی النَّبیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا مُحمَّدُ ، رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلامَ وَ یَقولُ لکَ : دارِ خَلْقِی . (1)

عنه علیه السلام_ فی قولِهِ تَعالی : «وَ قولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا» (2) _: أی للنّاسِ کُلِّهِم مُؤمِنِهِم و مُخالِفِهِم ، أمَّا المُؤمِنونَ فَیَبسُطُ لَهُم وَجهَهُ ، و أمَّا المُخالِفونَ فَیُکَلِّمُهُم بالمُداراةِ لاِجتِذابِهِم إلی الإیمانِ ، فإنَّهُ بِأیسَرَ مِن ذلِکَ یَکُفُّ شُرورَهُم عَن نَفسِهِ ، و عَن إخوانِهِ المُؤمِنِینَ . (3)

عنه علیه السلام :إنَّ مُداراةَ أعداءِ اللّهِ مِن أفضَلِ صَدَقَةِ المَرءِ عَلی نَفسِهِ و إخوانِهِ . (4)

الإمامُ الرِّضا علیه السلام_ عِندَ ما سُئلَ عَنِ العَقلِ _: التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ ، و مُداهَنَةُ الأعداءِ ، و مُداراةُ الأصدِقاءِ. (5)

امام صادق علیه السلام :جبرئیل علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای محمّد! پروردگارت تو را سلام می رساند و می فرماید : با بندگانم مدارا کن .

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه : «و با مردم نیک سخن گویید» _فرمود : مقصود، همه مردمان اعم از مؤمن و مخالفان است . اما با مؤمنان، باید گشاده رو بود و اما با مخالفان باید به نرمی و مدارا سخن گفت ، تا به سوی ایمان کشیده شوند و کمترین ثمرش این است که خود و برادران مؤمنش را از گزند آنان مصون می دارد .

امام صادق علیه السلام :مدارا کردن با دشمنان خدا از بهترینِ صدقه هایی است که انسان برای خود و برادرانش می دهد .

امام رضا علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که عقل چیست _فرمود : جام اندوه را جرعه جرعه نوشیدن ، با دشمنان مسامحه کردن و با دوستان مدارا نمودن .

ص :10

عنه علیه السلام_ مِن کَلامٍ لَهُ یُوَبِّخُ فِیهِ أصحابَهُ _: کَم اُداریکُم کَما تُدارَی البِکارُ العَمِدَةُ ، وَ الثِّیابُ المُتَداعِیَةُ ، کُلَّما حِیصَت مِن جانِبٍ تَهَتَّکتْ مِن آخَرَ ......... و إنّی لَعالِمٌ بِما یُصلِحُکُم و یُقِیمُ أوَدَکُم ، و لکِنّی لا أری إصلاحَکُم بِإِفسادِ نَفْسی . (1)

عنه علیه السلام_ مِن کَلامٍ لَهُ فی سُحْرَةِ الیَومِ الّذی ضُرِبَ فِیهِ _: مَلَکَتْنی عَیْنی و أنا جالِسٌ ، فَسَنَحَ لی رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقُلتُ: یا رسولَ اللّهِ ، ما ذا لَقِیتَ مِن اُمَّتِکَ مِن الأوَدِ و اللَّدَدِ ؟ فَقالَ : اُدْعُ عَلَیهِم ، فَقُلتُ : أبدَلَنِی اللّهُ بِهِم خَیرا مِنهُم ، و أبدَلَهُم بی شَرّاً لَهُم مِنّی . (2)

امام علی علیه السلام_ در سخنان خویش در سرزنش اصحابش _فرمود : تا چند با شما مانند شتران جوان زخمین پشت و جامه های پوسیده مدارا کنم! جامه هایی که چون از یک سو آنها را می دوزند از سوی دیگر پاره می شود . . . من می دانم که چه چیز شما را اصلاح می کند و کجی و انحراف شما را راست می گرداند ، اما من اصلاح شما را با تباه کردن خودم روا نمی دانم .

امام علی علیه السلام_ در سخنان خویش در سحرگاه روزی که ضربت خورد _فرمود : نشسته بودم که خواب چشمانم را رُبود و در این هنگام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر من آشکار گشت . عرض کردم : ای رسول خدا! از امّت تو چه کژیها و دشمنیها که ندیدم؟ فرمود : نفرینشان کن . من گفتم : خداوند به جای آنها، بهترین افراد را به من دهاد و به جای من بدترین کس را بر آنان مسلّط کناد .

ص :12

عنه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ ، فإذا أذِنَ اللّهُ لِلعَبدِ فی الدُّعاءِ فَتَحَ لَهُ بابَ الرَّحمَةِ ، إنّهُ لَن یَهلِکَ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :عَمَلُ البِرِّ کُلُّهُ نِصفُ العِبادَةِ ، وَ الدُّعاءُ نِصفٌ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :یَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یَعمَلاَنِ عَمَلاً واحِدا ، فَیَری أحَدُهُما صاحِبَهُ فَوقَهُ ، فَیَقولُ : یا رَبِّ، بِما أعطَیتَهُ وَ کانَ عَمَلُنا واحِدا ؟ فَیَقولُ اللّهُ تَبارَکَ و تَعالی : سَألَنی وَ لَم تَسألْنی . (4)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ ف_ی وَصِیَّتِ_هِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _: اِعلَمْ أنَّ الَّذی بِیَدِهِ خَزائنُ مَلَکُوتِ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ قَد أذِنَ لِدُعائکَ ، و تَکَفَّلَ لإِجابَتِکَ ، وَ أمَرَکَ أن تَسألَهُ لِیُعطِیَکَ ، وَ هُوَ رَحیمٌ کَریمٌ ، لَم یَجعَلْ بَینَکَ وَ بَینَهُ مَن یَحجُبُکَ عَنهُ ، وَ لَم یُلْجِئْکَ إلی مَن یَشفَعُ لَکَ إلَیهِ ......... ثُمَّ جَعَلَ فی یَدِکَ مَفاتیحَ خَزائنِهِ بِما أذِنَ فیهِ مِن مَسألَتِهِ ، فَمَتی شِئتَ استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ خَزائنِهِ . (5)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برترین عبادت دعاست . هرگاه خداوند به بنده اذن (توفیق) دعا دهد درِ رحمت را به روی او بگشاید . با وجود دعا هرگز کسی هلاک نمی شود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برترین عبادت، دعاست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همه اعمال نیک، نیمی از عبادت است و نیم دیگر عبادت دعاست .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو نفر، که هر دو یک کار کرده اند، به بهشت می روند ، اما یکی از آن دو، دیگری را برتر از خود می بیند و می گوید : پروردگارا! عمل ما هر دو یکسان بود، پس برای چه او را مقام بالاتری دادی؟ خداوند تبارک و تعالی می فرماید : او از من درخواست کرد و تو نکردی .

امام علی علیه السلام_ در وصیّت به فرزند خود حسن علیه السلام _فرمود : بدان که آن کسی که ملکوت و خزاین دنیا و آخرت در دست اوست به تو اجازه داده است تا او را بخوانی و اجابت دعای تو را ضمانت کرده و به تو فرمان داده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است . میان تو و خودش حجابی ننهاده و تو را به آوردن واسطه و میانجی وادار نکرده است . . . سپس کلیدهای خزائن و گنجینه هایش را که همان دعا کردن و خواستن از اوست ، در اختیار تو نهاده است ؛ پس هر گاه تو بخواهی ، با دعا کردن درهای گنجینه های او را می گشایی .

ص :15

عنه علیه السلام :الدُّعاءُ مفاتیحُ النَّجاحِ و مَقالِیدُ الفَلاحِ . (1)

عنه علیه السلام :الدُّعاءُ مَقالیدُ الفَلاحِ وَ مَصابیحُ النَّجاحِ . (2)

عنه علیه السلام :الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ وَ مِصباحُ الظُّلمَةِ . (3)

عنه علیه السلام :أحَبُّ الأعمالِ إلی اللّهِ عزّ و جلّ فِی الأرضِ الدُّعاءُ . (4)

عنه علیه السلام :أکثِرِ الدُّعاءَ تَسلَمْ مِن سَوْرَةِ الشَّیطانِ . (5)

عنه علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ سُبحانَهُ أکثَرُهُم لَهُ مَسألَةً . (6)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ : کَثرَةُ القِراءَةِ أفضَلُ أو کَثرَةُ الدُّعاءِ ؟ _: الدُّعاءُ ، أ ما تَسمَعُ لِقَولِهِ تَعالی : «قُلْ ما یَعْبَأُ بِکُمْ ......... » . (7)

الکافی عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام :إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ یَقولُ : «إنّ الَّذینَ یَستَکبِرونَ عَن عِبادَتی سَیَدخُلونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ» قالَ : هُوَ الدُّعاءُ ، وَ أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . قُلتُ : «إنّ إبراهیمَ لَأَوَّاهٌ حَلیمٌ» (8) ؟ قال : الأوَّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ . (9)

امام علی علیه السلام :دعا، کلید کامیابی و رستگاری است .

امام علی علیه السلام :دعا، کلید رستگاری و چراغ موفّقیت است .

امام علی علیه السلام :دعا کلید رحمت و چراغ تاریکی است .

امام علی علیه السلام :محبوبترین کار نزد خداوند عزّ و جلّ در روی زمین دعاست .

امام علی علیه السلام :بسیار دعا کن، تا از گزند شیطان در امان بمانی .

امام علی علیه السلام :خدا شناس ترین انسان ها کسانی اند که بیشتر از دیگران، دست مسئلت به سوی خدا دراز می کنند .

امام باقر علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که زیاد قرآن خواندن بهتر است یا زیاد دعا کردن؟ _فرمود : دعا کردن . مگر نشنیده ای این سخن خداوند متعال را که فرمود : «بگو : پروردگار من از [عذاب ]شما چه باک دارد [اگر دعای شما نباشد] . . .» ؟

الکافی_ به نقل از زراره _از امام باقر علیه السلام : خداوند عزّ و جلّ می فرماید: «آنان که از عبادت من کبر می ورزند، زودا که با خواری به جهنّم درآیند» . حضرت فرمود : منظور از عبادت، دعاست ؛ دعا برترین عبادت است . عرض کردم : مقصود از «اوّاه» در آیه «همانا ابراهیم اوّاه و بردبار بود» چیست؟ حضرت فرمود : اوّاه ، یعنی کسی که بسیار دعا کند .

ص :16

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :ما مِن شَیءٍ أحَبَّ إلَی اللّهِ مِن أن یُسألَ . (1)

الکافی عن میسّر بن عبد العزیز عن أبی عبد اللّه علیه السلام :قال لی : یا میسّر اُدعُ و لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ ، إنَّ عِندَ اللّهِ عزّ و جلّ مَنزِلَةً لا تُنالُ إلاّ بِمَسألَةٍ. (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :وَ اللّهُ مُصَیِّرٌ دُعاءَ المُؤمِنینَ یَومَ القِیامَةِ لَهُم عَمَلاً یَزیدُهُم بِهِ فِی الجَنَّةِ . (3)

عنه علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام رَجُلاً دَعَّاءً . (4)

الکافی عن زرارة عن رجل :قال ابو عبد اللّه علیه السلام : اُدعُ اللّهَ عزّ و جلّ وَ لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ .

قال زرارة : إنّما یعنی لا یمنعک إیمانک بالقضاء و القدر أن تبالغ بالدعاء و تجتهد فیه _ أو کما قال _ . (5)

(6)

امام باقر علیه السلام :نزد خدا چیزی محبوبتر از این نیست که از او درخواست شود .

الکافی_ به نقل از میسّر بن عبد العزیز _: امام صادق علیه السلام به من فرمود : ای میسّر دعا کن و مگو : کار از کار گذشته است [و آنچه مقدّر شده همان می شود] ، همانا نزد خداوند عزّ و جلّ مقام و منزلتی است که جز با درخواست به دست نمی آید .

امام صادق علیه السلام :خداوند دعای مؤمنان را برای آنان تبدیل به عمل می کند و به سبب آن، در بهشت به ایشان فزونی می دهد .

امام صادق علیه السلام :امیر المؤمنین مردی بود که بسیار دعا می کرد .

الکافی_ به نقل از زرارة از مردی _: امام صادق علیه السلام فرمود : خداوند عزّ و جلّ را بخوان و مگو : کار از کار گذشته است .

زراره می گوید : مقصود آن حضرت این است که ایمان تو به قضا و قدر، مانع از این نشود که در دعا کردن اصرار و پافشاری کنی _ یا آن گونه که [زراره ]گفته است _ .

ص :17

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الحَذَرَ لا یُنجی مِنَ القَدَرِ ، وَ لکِن یُنجِی مِنَ القَدَرِ الدُّعاءُ . (1)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَ ما لَم یَنزِلْ . (2)

الکافی عن زُرارَة عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام ، قال :قالَ لی: أ لاَ أدُلُّکَ عَلی شَیءٍ لَم یَسْتَثنِ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قُلتُ : بَلی ، قالَ : الدُّعاءُ؛ یَرُدُّ القَضاءَ وَ قَد اُبرِمَ إبراما _ وَ ضَمَّ أصابِعَهُ _ . (3)

مکارم الأخلاق عن هِشام بنِ سالِمٍ :قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ ؟ قُلنا : لا ، قالَ : إذا اُلْهِمَ أحَدُکُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ فاعْلَموا أنَّ البَلاءَ قَصیرٌ . (4)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ، فَإنَّ الدُّعاءَ للّهِِ ، وَ الطَّلَبَ إلی اللّهِ یَرُدُّ البَلاءَ وَ قَد قُدِّرَ وَ قُضِیَ وَ لَم یَبقَ إلاّ إمضاؤهُ ، فإِذا دُعِیَ اللّهُ عزّ و جلّ و سُئلَ صَرْفَ البَلاءِ صَرَفَهُ . (5)

الکافی عن عُمَرَ بنِ یَزید :سَمِعتُ أبا الحَسَنِ علیه السلام یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وَ ما لَم یُقَدَّرْ ، قُلتُ : وَ ما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ فَما لَم یُقَدَّرْ ؟ قالَ : حَتّی لا یَکُونَ . (6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پرهیز و حذر کردن، [انسان را ]از تقدیر نجات نمی دهد، اما دعا از تقدیر نجات می دهد .

امام زین العابدین علیه السلام :دعا ، بلای نازل شده و نازل نشده را دفع می کند .

الکافی_ به نقل از زراره _: امام باقر علیه السلام به من فرمود : آیا تو را به چیزی راهنمایی نکنم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در آن استثنا نزده است؟ عرض کردم : آری . فرمود : دعا، قضا را _ گر چه حتمی و قطعی شده باشد _ بر می گرداند . حضرت [برای تشبیه و بیان قضای محتوم] انگشتانش را به هم چسباند .

مکارم الأخلاق_ به نقل از هشام بن سالم _: امام صادق علیه السلام خطاب به اصحاب خود _ فرمود : آیا طولانی بودن بلا را از کوتاه بودن آن باز می شناسید؟ عرض کردیم : خیر . فرمود : هرگاه به یکی از شما در بلا و گرفتاری، دعا کردن الهام شد، بدانید که بلا کوتاه است [و به زودی رفع می شود] .

امام کاظم علیه السلام :بر شما باد دعا کردن؛ زیرا دعا به درگاه خدا و مسئلت کردن از او، بلایی را که قضا و قدر الهی به آن تعلق گرفته و فقط مانده که قطعی شود، دفع می کند . پس ، چون خداوند عزّ و جلّ خوانده شود و از او دفع بلا مسئلت گردد، آن را بر می گرداند .

الکافی_ به نقل از عمر بن یزید _: از حضرت ابو الحسن (امام کاظم) علیه السلام شنیدم که می فرمود : دعا آنچه را که مقدّر شده و آنچه را که مقدّر نشده است بر می گرداند . عرض کردم : مقدّر شده را دانستم، اما آنچه را مقدّر نشده چگونه دفع می کند؟ فرمود : [دعا می کند] تا مقدّر نشود .

ص :19

عنه علیه السلام :اِدفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ ، ما المُبتَلَی الَّذی استَدَرَّ بِهِ البَلاءُ بِأحوَجَ إلَی الدُّعاءِ مِنَ المُعافَی الَّذی لا یَأمَنُ البَلاءَ . (1)

عنه علیه السلام :إنَّ للّهِِ سُبحانَهُ سَطَواتٍ وَ نَقَماتٍ ، فَإذا نَزَلَت بِکُم فَادفَعوها بِالدُّعاءِ ، فَإنَّهُ لا یَدفَعُ البَلاءَ إلاّ الدُّعاءُ . (2)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :الدُّعاءُ بَعدَ ما یَنزِلُ البَلاءُ لا یُنتَفَعُ بِهِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن تَخَوَّفَ بَلاءً یُصیبُهُ فَتَقَدَّمَ فیهِ بِالدُّعاءِ لَم یُرِهِ اللّهُ عزّ و جلّ ذلکَ البَلاءَ أبَدا . (4)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ یَستَقبِلُ البَلاءَ فَیَتَواقَفانِ إلی یَومِ القِیامَةِ . (5)

(6)

امام علی علیه السلام :امواج بلا را با دعا پس زنید ؛ بلا دیده ای که بلا جانش را به لب رسانده است نیازش به دعا بیشتر از عافیت چشیده ای نیست که از بلا در امان نیست.

امام علی علیه السلام :همانا خداوند سبحان را خشمها و کیفرهایی است ؛ پس هرگاه بر شما فرود آمدند ، آنها را با دعا دور سازید ؛ زیرا که بلا را چیزی جز دعا دور نمی کند .

امام زین العابدین علیه السلام :دعا کردن بعد از نازل شدن بلا، ]چندان] فایده ای ندارد .

امام صادق علیه السلام :هر که نگران رسیدن بلایی به خود باشد و پیش از رسیدن بلا دعا کند ، خداوند عزّ و جلّ هرگز آن بلا را به او نرساند .

امام کاظم علیه السلام :همانا دعا به مقابله بلا می رود و تا روز قیامت در برابر هم می ایستند .

ص :21

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :یَنبَغی للمُؤمِنِ أن یَکونَ دُعاؤهُ فِی الرَّخاءِ نَحْوا مِن دُعائهِ فِی الشِّدَّةِ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن تَقَدَّمَ فی الدُّعاءِ استُجیبَ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، و قالَتِ المَلائکَةُ : صَوْتٌ مَعروفٌ ، وَ لَم یُحجَبْ عَنِ السَّماءِ ، وَ مَن لَم یَتَقَدَّمْ فی الدُّعاءِ لَم یُستَجَبْ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ وَ قالَتِ المَلائکَةُ : إنَّ ذَا الصَّوتَ لا نَعرِفُهُ . (2)

عنه علیه السلام :أوْحَی اللّهُ تَبارَکَ و تَعالی إلی داوود علیه السلام : اُذکُرْنی فی سَرَّائکَ أستَجِبْ لَکَ فی ضَرَّائکَ . (3)

امام باقر علیه السلام :سزاوار است که مؤمن هنگام آسایش همان گونه دعا کند که هنگام گرفتاری .

امام صادق علیه السلام :کسی که در دعا کردن پیشدستی کند (همیشه دعا کند نه فقط موقع بلا و گرفتاری) ، هرگاه بلا بر او نازل شود، دعایش اجابت گردد و فرشتگان گویند : صدایی آشناست و از آسمان (درگاه خدا) پوشیده نمانَد . اما کسی که در دعا کردن پیشدستی نکند ، چون بلا به او رسد، دعایش مستجاب نشود و فرشتگان گویند : ما این صدا را نمی شناسیم .

امام صادق علیه السلام :خداوند متعال به داوود علیه السلام وحی فرمود که : در زمان آسایشت به یاد من باش ، تا من هنگام گرفتاری ات دعای تو را اجابت کنم .

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ عزّ و جلّ ما بدا لَکُم مِن حوائجِکُم حتّی شِسعَ النَّعلِ ؛ فإنّهُ إنْ لَم یُیَسِّرْهُ لَم یَتَیسَّرْ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :لِیَسألْ أحدُکُم رَبَّه حاجَتَهُ کُلَّها حتّی یسألَهُ شِسْعَ نَعلِهِ إذا انقَطَعَ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :لِیَسألْ أحدُکُم ربَّهُ حاجَتَهُ، حتّی یَسألَهُ المِلحَ و حتّی یَسألَهُ شِسْعَهُ . (3)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لا تُحَقِّرُوا صَغیرا مِن حَوائجِکُم ؛ فإنّ أحَبَّ المؤمنینَ إلَی اللّهِ تَعالی أسألُهُم. (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :علَیکُم بِالدُّعاءِ ، فإنَّکُم لا تَقَرَّبونَ إلَی اللّهِ بمِثلِهِ ، و لا تَترُکوا صَغیرةً لِصِغَرِها أنْ تَدْعُوا بِها ، إنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هو صاحِبُ الکِبارِ . (5)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای هر حاجتی که دارید ، حتی اگر بند کفش باشد ، دست خواهش به سوی خداوند عزّ و جلّ دراز کنید؛ زیرا تا او آن را آسان نگرداند آسان [برآورده] نشود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر یک از شما باید تمام نیازهای خود را از خدا درخواست کند ؛ حتّی اگر بندِ کفشش پاره شد، آن را از خدا بخواهد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر یک از شما باید [همه] حاجت خویش را از پروردگارش بخواهد ، حتّی نمک را از او بخواهد و حتّی بندِ کفش خود را از او بخواهد .

امام باقر علیه السلام :حاجتهای کوچک خود را خرد و کم اهمیت مشمارید ؛ زیرا محبوبترین مؤمنان نزد خداوند متعال کسی است که بیشترین درخواست را داشته باشد .

امام صادق علیه السلام :بر شما باد دعا کردن؛ زیرا با هیچ چیز به مانند دعا، به خدا نزدیک نمی شوید . دعا کردن برای هیچ امر کوچکی را ، به خاطر ناچیز بودنش، رها نکنید ؛ زیرا حاجتهای کوچک نیز به دست همان کسی است که حاجتهای بزرگ به دست اوست .

وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أسْتَجِبْ لَکُم إنَّ الَّذِینَ یَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ» . (1)

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی ......... کانَ إذا بَعَثَ نبیّاً قالَ لَهُ : إذا أحزَنَکَ أمرٌ تَکرَهُهُ فادْعُنی أستَجِبْ لَکَ ، و إنّ اللّهَ أعطَی اُمَّتی ذلکَ حیثُ یقولُ : «اُدعُونی أستَجِبْ لکم» . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن فُتِحَ له مِن الدُّعاءِ مِنکُم فُتِحَت لَهُ أبوابُ الإجابَةِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :ما کانَ اللّهُ لِیَفتَحَ لعبدٍ الدُّعاءَ فیُغلِقَ عَنهُ بابَ الإجابةِ ، اللّهُ أکرَمُ مِن ذلکَ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله :إذا أرادَ اللّهُ أن یَستَجِیبَ لعبدٍ أذِنَ لَهُ فی الدُّعاءِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَمَنّی شَیئا و هُو للّهِِ عزّ و جلّ رِضا لم یَخرُجْ مِن الدّنیا حتّی یُعْطاهُ . (6)

«پروردگارتان گفت : بخوانید مرا تا شما را پاسخ گویم . آنهایی که از پرستش من کبر می ورزند سرکشی می کنند زودا که با خواری به جهنم درآیند» .

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی ......... هرگاه پیامبری را می فرستاد به او می فرمود : هرگاه امر ناخوشایندی تو را اندوهگین ساخت مرا بخوان، تا پاسخت را بدهم . خداوند این را به امّت من نیز ارزانی داشته است ، آن جا که می فرماید : «مرا بخوانید تا شما را پاسخ گویم» .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس از شما که درِ دعا به رویش گشوده شد ، درهای اجابت نیز به رویش گشوده شده است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدا را نسزد که درِ دعا را برای بنده ای بگشاید ولی درِ اجابت را به رویش ببندد . خدا کریمتر از آن است که چنین کند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه خداوند بخواهد که خواهش بنده ای را برآورد، اجازه (توفیق) دعا کردن به او عطا فرماید .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که چیزی را آرزو کند و آن چیز مورد رضای خداوند عزّ و جلّ باشد ، از دنیا نرود، تا آن که خداوند آن چیز را بدو عطا فرماید .

ص :25

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مَنِ استأذَنَ عَلَی اللّهِ أذِنَ لَهُ . (1)

عنه علیه السلام :مَن قَرَعَ بابَ اللّهِ سبحانَهُ فُتِحَ لَهُ . (2)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام :ما فَتَحَ اللّهُ عزّ و جلّ علی أحدٍ بابَ مسألةٍ فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی قولِ اللّهِ تبارکَ و تَعالی : «ما یَفْتَحِ اللّهُ لِلنّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها» (4) _: الدُّعاءُ . (5)

عنه علیه السلام :الدُّعاءُ کَهفُ الإجابَةِ کما أنّ السَّحابَ کَهفُ المَطَرِ . (6)

عنه علیه السلام :لَیسَ مِن بابٍ یُقرَعُ إلاّ یُوشِکُ أنْ یُفتَحَ لِصاحِبِهِ . (7)

عنه علیه السلام :أکثِرْ مِن الدُّعاءِ ، فإنّهُ مفتاحُ کلِّ رحمةٍ ، و نجاحُ کلِّ حاجةٍ ، و لا یُنالُ ما عِندَ اللّهِ إلاّ بالدُّعاءِ ، و لیسَ بابٌ یَکثُرُ قَرعُهُ إلاّ یُوشِکُ أنْ یُفتَحَ لِصاحِبِهِ . (8)

قرب الإسناد عن البَزَنطیِّ :قلتُ للرِّضا علیه السلام : جُعِلتُ فداکَ ، إنّی قد سألتُ اللّهَ تبارکَ و تعالی حاجةً منذُ کذا و کذا سنةً و قد دَخَلَ قلبی مِن إبطائها شیءٌ ......... فقال لی : أخبِرْنی عنکَ لو أنّی قلتُ قولاً کُنتَ تَثِقُ بِهِ مِنّی ؟ قلتُ : جعلتُ فداکَ ، و إذا لم أثِقْ بقَولِکَ فَبِمَن أثِقُ ؟ ! ......... قالَ : فکُنْ باللّهِ أوثَقَ ، فإنَّک عَلی مَوعِدٍ مِن اللّهِ ، أ لیسَ اللّهُ تبارکَ و تعالی یقولُ: «و إذا سَأَلَکَ عبادِی عَنِّی فَإنِّی قَرِیبٌ اُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إذا دَعانِ فَلْیَستَجیبُوا لِی وَ لْیُؤمِنوا بِی لَعَلَّهُم یَرْشُدُونَ» (9) . (10)

امام علی علیه السلام :هر که از خدا [ برای سخن گفتن با او] اجازه بخواهد، خداوند به او اجازه دهد .

امام علی علیه السلام :هر که درِ [رحمت] خدای سبحان را بکوبد، آن در به رویش باز شود .

امام حسن علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ باب مسئلت (دعا) را به روی هیچ کس نگشود، که باب اجابت را به روی او بسته باشد .

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه: «هر رحمتی که خدا بر مردم بگشاید، بازدارنده ای برای آن نیست» _فرمود : آن رحمت، دعاست .

امام صادق علیه السلام :دعا، مخزن اجابت است ، همچنان که ابر مخزن باران است .

امام صادق علیه السلام :هیچ دری نیست که کوبیده شود ، مگر آن که به زودی به روی کوبنده باز گردد .

امام صادق علیه السلام :بسیار دعا کن ؛ زیرا دعا کلید هر رحمتی است و مایه روا شدن هر حاجتی و آنچه نزد خداست جز با دعا به دست نمی آید . هیچ دری نیست که بسیار کوبیده شود، مگر آن که به زودی به روی کوبنده در باز گردد .

قرب الإسناد_ به نقل از بزنطی _: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم : فدایت شوم ، من چند سال است که از خدا حاجتی می خواهم و از تأخیر در اجابتش در دلم شبهه ای پدید آمده است . . . حضرت به من فرمود : بگو بدانم اگر من سخنی به تو بگویم، آیا به آن اعتماد می کنی؟ عرض کردم : فدایت شوم ، اگر به سخن شما اعتماد نکنم، به [سخن] چه کسی اعتماد کنم؟! . . . حضرت فرمود : پس ، به خدا بیشتر اعتماد داشته باش ؛ زیرا خداوند به تو [به اجابت] وعده داده است . مگر نه این که خدای تبارک و تعالی می فرماید : «هرگاه بندگانم درباره من از تو پرسند ، بگو که من نزدیکم و به ندای کسی که مرا بخواند پاسخ می دهم. پس ، باید به ندای من پاسخ دهند و به من ایمان آورند تا راه راست یابند»؟

ص :26

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :الدَّاعی بلا عَمَلٍ کالرّامِی بِلاَ وَتَرٍ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :یَکْفِی مِن الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ما یَکفِی الطعامَ مِن المِلْحِ . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ عن قولِ اللّهِ تَعالی: «أُدْعُونِی أسْتَجِبْ لَکُم» (3) فما بالُنا نَدعو فلا نُجابُ ؟ _: لأنَّ قُلوبَکُم خانَتْ بِثَمانی خصالٍ : أوّلُها أنَّکُم عَرَفتُمُ اللّهَ فلَم تُؤَدُّوا حَقَّهُ کما أوجَبَ علَیکُم، فما أغنَتْ عنکُم مَعرِفَتُکُم شَیئا ......... فأیُّ دُعاءٍ یُستَجابُ لَکُم مَع هذا و قد سَدَدْتُم أبوابَهُ و طُرُقَهُ؟! (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ أیضا _: لأنّکُم لا تَفونَ للّهِِ بِعَهْدِهِ و أنّ اللّهَ یقولُ : «أوْفُوا بِعَهْدِی أُوْفِ بِعَهْدِکُم» ، و اللّهِ لَو وَفَیْتُم للّهِِ لَوَفی اللّهُ لَکُم . (5)

عنه علیه السلام :إنَّ العبدَ إذا دَعا اللّهَ تَبارَکَ و تَعالی بِنِیَّةٍ صادِقَةٍ و قَلبٍ مُخلِصٍ اُستُجِیبَ لَهُ بعدَ وَفائهِ بِعَهدِ اللّهِ عزّ و جلّ ، و إذا دَعا اللّهَ عزّ و جلّ لِغَیرِ نِیَّةٍ و إخلاصٍ لم یُستَجَبْ لَهُ ، أ لَیسَ اللّهُ تَعالی یقولُ : «وَ أوْفُوا بِعَهْدِی اُوفِ بِعَهْدِکُم» ؟ فَمَن وَفَی اُوفِیَ لَه . (6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که دعا کند و عمل نکند ، مانند کسی است که با کمانِ بی زه، تیر اندازد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به مقداری که نمک برای غذا لازم است، دعا کردن با کار نیک لازم است.

امام علی علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که خداوند فرموده است : «مرا بخوانید ، اجابتتان می کنم»، پس، چرا دعا می کنیم ولی دعایمان اجابت نمی شود _فرمود : زیرا دلهای شما هشت خیانت کرده است : نخستین آنها این است که شما خدا را شناختید اما حقّ او را چنان که بر شما واجب کرده است ادا نکردید ؛ بنا بر این ، شناخت شما به کارتان نیامد . . . وقتی درها و راههای دعا را بسته اید چه دعایی از شما مستجاب می شود؟!

امام صادق علیه السلام_ نیز در پاسخ به همین پرسش _فرمود : زیرا شما به عهد و پیمان خدا وفا نمی کنید . خداوند می فرماید : «به عهد من وفا کنید به عهد شما وفا می کنم» . به خدا قسم اگر به عهدتان با خدا وفا می کردید، خداوند به عهدش با شما وفا می کرد .

امام صادق علیه السلام :هرگاه بنده با نیّتی راست و درست، و دلی با اخلاص ، خداوند تبارک و تعالی را بخواند و به عهد خداوند عزّ و جلّ نیز وفا کند، دعایش مستجاب می شود. اما اگر خداوند عزّ و جلّ را بدون نیّت و اخلاص بخواند، دعایش اجابت نشود . مگر نه این که خداوند متعال می فرماید : «به عهد من وفا کنید، به عهد شما وفا می کنم» ؟ پس کسی که وفا کند، وفا بیند .

ص :29

3 _ طِیبُ القلب

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :خَیرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عن صَدرٍ تَقیٍّ و قَلبٍ نَقِیٍّ . (1)

4 _ طِیبُ المَکسَبِ

بحار الأنوار :فی الحدیث القدسیِّ : فمِنکَ الدُّعاءُ و عَلَیَّ الإجابةُ ، فلا تُحجَبُ عنّی دَعوَةٌ إلاّ دعوةُ آکِلِ الحرامِ . (2)

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنَّ العبدَ لَیَرفَعُ یَدَهُ إلی اللّهِ و مَطعَمُهُ حَرامٌ، فکیفَ یُستَجابُ لَهُ و هذا حالُهُ ؟! (3)

عنه صلی الله علیه و آله_ لِمَن قالَ لَهُ : اُحِبُّ أنْ یُستَجابَ دُعائی _: طَهِّرْ مَأکَلَکَ و لا تُدخِلْ بَطنَکَ الحَرَامَ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله :أطِبْ کَسبَکَ تُستَجَبْ دَعوَتُکَ ، فإنَّ الرّجلَ یَرفَعُ اللُّقْمَةَ إلی فِیهِ (حَراما) (5) فما تُستَجابُ له دَعوَةٌ أربَعینَ یوما . (6)

3 _ پاکی دل

امام علی علیه السلام :بهترین دعا، دعایی است که از سینه ای پرهیزگار و دلی پاک برخیزد .

4 _ پاکی درآمد

بحار الأنوار :در حدیث قدسی آمده است : از تو دعا کردن است و از من اجابت نمودن ؛ هیچ دعایی از من پوشیده و در حجاب نماند، مگر دعای حرام خوار .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همانا بنده دستش را [برای دعا] به درگاه خدا بالا می برد در حالی که خوراکش حرام است ؛ با چنین حالی ، چگونه دعایش مستجاب شود ؟

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در پاسخ به کسی که عرض کرد : دوست دارم دعایم پذیرفته شود _فرمود : خوراکت را پاک گردان و حرام وارد شکمت مکن.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درآمدت را پاک کن تا دعایت مستجاب شود؛ زیرا هرگاه آدمی لقمه[ای حرام] به دهان خود ببرد تا چهل روز دعایی از او پذیرفته نمی شود .

ص :30

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن سَرَّهُ أن یُستَجابَ دُعاؤهُ فَلیُطَیِّبْ کَسبَهُ . (1)

عنه علیه السلام :إذا أرَادَ أحدُکُم أن یُستَجابَ لَهُ فَلیُطَیِّبْ کَسبَهُ و لْیَخرُجْ مِن مَظالِمِ الناسِ ، و إنَّ اللّهَ لا یُرفَعُ إلَیهِ دُعاءُ عبدٍ و فی بَطنِهِ حرامٌ أو عندَهُ مَظلِمَةٌ لِأحَدٍ مِن خَلقِهِ . (2)

الدعوات :رُویَ أنّ موسی علیه السلام رَأی رَجُلاً یَتَضرَّعُ تَضَرُّعا عظیما ، و یَدعو رافعا یَدیهِ و یَبتَهِلُ ، فَأوحَی اللّهُ إلی موسی علیه السلام : لو فَعَلَ کذا و کذا لَما اُسْتُجیبَ دُعاؤهُ ، لأنَّ فی بطنِهِ حراما ، و علی ظَهرِهِ حراما ، و فی بیتِهِ حراما . (3)

5 _ حضورُ القلبِ و رقّتُهُ عِندَ الدُّعاءِ

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :اِعلَموا أنّ اللّهَ لا یَستجیبُ دُعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ لاهٍ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله :اِعلَموا أنّ اللّهَ لا یَقبلُ دعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ . (5)

امام صادق علیه السلام :هر که دوست دارد دعایش مستجاب گردد، باید کسب و کار خود را پاک گرداند .

امام صادق علیه السلام :هر یک از شما که می خواهد دعایش مستجاب شود درآمد خود را پاک کند و حقّ مردم را بپردازد . دعای هیچ بنده ای که مال حرامی در شکمش باشد یا مظلمه کسی به گردنش باشد ، به درگاه خدا بالا نمی رود .

الدعوات :روایت شده است که موسی علیه السلام مردی را دید که به شدّت زاری می کند و دستهایش را به سوی آسمان بالا برده، دعا و تضرّع می کند . پس، خداوند به موسی علیه السلام وحی کرد : اگر او چنین و چنان هم می کرد دعایش مستجاب نمی شد ؛ زیرا در شکمش [خوراک] حرام جای دارد و بر پشتش حرام و در خانه اش حرام .

5 _ حضور و رقّت قلب در هنگام دعا

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدانید که خداوند ، دعایی را که از دلی غافل و بی خبر باشد نمی پذیرد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدانید که خداوند از دلِ غافل، دعایی را نمی پذیرد .

ص :31

عنه صلی الله علیه و آله_ و قد سُئلَ عنِ اسمِ اللّهِ الأعظمِ _: کُلُّ اسمٍ مِن أسماءِ اللّهِ أعظَمُ ، فَفَرِّغْ قَلبَکَ مِن کُلِّ ما سِواهُ و ادْعُهُ بِأیِّ اسمٍ شِئتَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :اغتَنِموا الدُّعاءَ عند الرِّقَّةِ فإنَّها رحمةٌ . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :لا یَقبَلُ اللّهُ دُعاءَ قَلبٍ لاهٍ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ لا یَستَجِیبُ دُعاءً بِظَهرِ قلبٍ ساهٍ ، فإذا دَعَوتَ فَأقبِلْ بقلبِکَ ، ثمّ استَیقِنْ بالإجابَةِ . (4)

عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ لا یَستَجِیبُ دُعاءً بظَهرِ قلبٍ قاسٍ . (5)

عنه علیه السلام :إذا اقشَعَرَّ جِلدُکَ و دَمَعَتْ عَیناکَ و وَجِلَ قلبُکَ فَدُونَکَ دُونَکَ فقد قُصِدَ قَصدُکَ . (6)

عنه علیه السلام :إذا رَقَّ أحدُکُم فَلیَدعُ ، فإنَّ القلبَ لا یَرِقُّ حَتّی یَخلُصَ (7) . (8)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در پاسخ به این پرسش که اسم اعظم خدا چیست _فرمود : همه اسمهای خدا اعظمند . پس ، دل خود را از هر چه جز اوست خالی گردان و آن گاه به هر نامی که خواهی بخوانش .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا کردن را هنگام رقّت قلب غنیمت شمرید که رقّت قلب ، رحمت است .

امام علی علیه السلام :خداوند دعای دلِ غافل را نمی پذیرد .

امام صادق علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ دعایی را که از دلی غافل و بی توجه سرزند، اجابت نمی کند . پس ، هرگاه دعا کردی، با دلت [به خدا] روی آر، و یقین بدان که در این صورت دعایت مستجاب می شود .

امام صادق علیه السلام :خداوند دعایی را که از پشت قلب با قساوت برخیزد مستجاب نمی کند .

امام صادق علیه السلام :هر زمان که بدنت به لرزه درآمد و چشمانت گریان شد و دلت تپیدن گرفت، آن لحظه را [برای دعا کردن ]غنیمت شمار که به خواسته ات عنایت شده است .

امام صادق علیه السلام :هر زمان که به یکی از شما رقّت قلب دست داد ، دعا کند ؛ زیرا قلب تا خالص و پاک نشود رقّت نمی یابد .

ص :32

بحار الأنوار :فیما وَعَظَ اللّهُ بِهِ عیسی علیه السلام : یا عیسی ، قُلْ لِظَلَمَةِ بَنی إسرائیلَ : لا تَدعُونی و السُّحتُ تحتَ أقدامِکُم و الأصنامُ فی بُیوتِکُم ، فإنّی آلَیتُ أن اُجِیبَ مَن دَعانی ، و إنَّ إجابَتی إیَّاهُم لَعنٌ لَهُم حَتّی یَتَفَرَّقوا . (1)

(2)

3 _ مُناقَضَةُ المسألة لِلحِکمَة

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنَّ کَرَمَ اللّهِ سُبحانَهُ لا یَنقُضُ حِکمَتَهُ ، فَلِذلِکَ لا یَقَعُ الإجابَةُ فی کُلِّ دَعوَةٍ (3) . (4)

بحار الأنوار :از جمله اندرزهای خداوند متعال به عیسی علیه السلام است که : ای عیسی! به ستمگران بنی اسرائیل بگو : در حالی که زیر پاهای شما حرام قرار دارد و در خانه هایتان بت ، مرا مخوانید ؛ زیرا من سوگند خورده ام که هر کس مرا بخواند پاسخش را بدهم، و پاسخ من به آنان، تا زمانی که [از محفل دعا] پراکنده شوند ، نفرین کردن بر ایشان است .

3 _ ناسازگاری درخواست، با حکمت خداوند

امام علی علیه السلام :کرم خدای سبحان حکمتش را نقض نمی کند ؛ از این روست که هر دعایی مستجاب نمی شود . (5)

ص :34

3 _ الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِه

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :صَلاَتُکُم عَلَیَّ إجابَةٌ لِدُعائکُم و زَکاةٌ لِأعمالِکُم . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :کُلُّ دُعاءٍ مَحجوبٌ عَنِ السَّماءِ حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وَعَلی آلِ مُحَمَّدٍ . (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ و عَلی آلِ مُحَمَّدٍ . (3)

عنه علیه السلام :مَن کانَت لَهُ حاجَةٌ إلی اللّهِ عزّ و جلّ فَلْیَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِهِ ، ثُمَّ یَسألْ حاجَتَهُ ، ثُمَّ یَختِمْ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ، فإنَّ اللّهَ عزّ و جلّ أکرَمُ مِن أن یَقبَلَ الطَّرَفَینِ و یَدَعَ الوَسَطَ إذ کانَتِ الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ لا تُحجَبُ عَنهُ . (4)

4 _ الاِستِشفاعُ بِالصَّالِحینَ

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ للّهِِ رُسُلاً مُسْتَعلِنِینَ و رُسُلاً مُستَخْفِینَ ، فإذا سَألتَهُ بِحَقِّ المُستَعْلِنِینَ فَسَلْهُ بِحَقِّ المُستَخْفِینَ . (5)

3 _ صلوات بر محمّد و خاندانش

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صلوات فرستادن شما بر من ، دعای شما را مستجاب می گرداند و زکات (مایه پاکیزگی) اعمال شماست .

امام علی علیه السلام :هر دعایی ، تا در آن بر محمّد و آل محمّد، صلوات فرستاده نشود ، از [ورود به ]آسمان ممنوع است .

امام صادق علیه السلام :دعا پیوسته در حجاب است تا آن گاه که بر محمّد و بر خاندان محمّد صلوات فرستاده شود .

امام صادق علیه السلام :هر که می خواهد از خداوند عزّ و جلّ حاجتی طلب کند ، به صلوات فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز نماید ، سپس حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد ؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ کریمتر از آن است که آغاز و انجام دعا را بپذیرد و وسط را وا گذارد ؛ چرا که صلوات بر محمّد و آل محمّد از خداوند پوشیده نمی ماند .

4 _ شفیع قرار دادن صالحان

امام صادق علیه السلام :همانا خداوند را فرستادگانی آشکار و فرستادگانی پنهان است . پس، هر گاه به حقِّ فرستادگانِ آشکار خدا از او چیزی خواستی به حقِّ فرستادگانِ پنهانش نیز بخواه .

ص :36

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :إذا کانَت لَکَ حاجَةٌ إلی اللّهِ فَقُل : اللّهُمَّ إنّی أسألُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و عَلِیٍّ ، فَإنّ لَهُما عِندَکَ شَأنا مِنَ الشَّأنِ . (1)

الدعوات :فی دُعائهِم علیهم السلام : اللّهُمَّ إنْ کانَت ذُنُوبی قَد أخلَقَتْ وَجْهی عِندَکَ و حَجَبَتْ دُعائی عَنکَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، و استَجِبْ لی یا رَبِّ بِهِم دُعائی . (2)

5 _ الإِقرارُ بِالذَّنب

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنّما هِیَ المِدحَةُ ، ثُمَّ الإقرارُ بِالذَّنبِ ، ثُمَّ المَسألَةُ . (3)

6 _ التَّضرُّعُ و الاِبتِهالُ

بحار الأنوار :فِیما أوحَی اللّهُ إلی موسی علیه السلام : یا موسی ، کُنْ إذا دَعَوتَنِی خائفا مُشفِقا وَجِلاً ، و عَفِّرْ وَجهَکَ فی التُّرابِ ، و اسجُد لی بِمَکارِمِ بَدَنِکَ ، و اقنُتْ بَینَ یَدَیَّ فی القِیامِ ، و ناجِنی حَیثُ تُناجِینی بِخَشیَةٍ من قَلبٍ وَجِلٍ . (4)

بحار الأنوار :فیما وَعَظَ اللّهُ بِهِ عیسی علیه السلام : یا عیسی ، اُدعُنی دُعاءَ الحَزینِ الغَریقِ الّذی لَیسَ لَهُ مُغِیثٌ ......... و لا تَدْعُنی إلاَّ مُتَضَرِّعا إلَیَّ و هَمُّکَ هَمّاً واحِدا ، فَإنَّکَ مَتی تَدْعُنی کَذلِکَ أجَبتُکَ . (5)

امام کاظم علیه السلام :هرگاه خواستی از خداوند حاجتی طلب کنی ، بگو : خدایا! به حقّ محمّد و علی از تو مسئلت می کنم ؛ زیرا آن دو را نزد تو منزلتی است .

الدعوات :در دعای معصومان علیهم السلام آمده است : خدایا! اگر گناهان من، آبروی مرا نزد تو برده و دعایم را از تو محجوب کرده است ، پس، بر محمّد و خاندان محمّد صلوات فرست و به آبروی آنان ، ای پروردگار من ، دعایم را اجابت فرما .

5 _ اعتراف به گناه

امام صادق علیه السلام :[در دعا] ابتدا باید خدا را ستود ، سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت خواست .

6 _ تضرّع و ابتهال (6)

بحار الأنوار :خداوند متعال به موسی علیه السلام وحی فرمود که : ای موسی! هرگاه مرا می خوانی ، ترسان و هراسان و بیمناک باش و چهره بر خاک بگذار و با اعضای شریف بدنت در برابرم سجده کن و در پیشگاه من با خواری و فروتنی بِایست و هرگاه با من راز و نیاز می کنی ، با دلی هراسان و ترسان، راز و نیاز کن .

بحار الأنوار :از جمله اندرزهای خداوند متعال به عیسی علیه السلام است که : ای عیسی! مرا چون شخص اندوهگین و در حال غرق که فریادرسی ندارد ، بخوان . . . مرا جز با خواری و زاری و خلوص مخوان ، که هر گاه با چنین حالی مرا بخوانی اجابتت کنم .

ص :37

الإمامُ الحسینُ علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَرفَعُ یَدَیهِ إذا ابتَهَلَ و دَعا کَما یَستَطعِمُ المِسکینُ . (1)

7 _ أن یُصَلِّیَ رَکعَتَینِ

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ رَجُلاً دَخَلَ المَسجِدَ فَصَلّی رَکعَتَینِ ثُمَّ سَألَ اللّهَ عزّ و جلّ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أعجَلَ العبدُ رَبَّهُ . و جاءَ آخَرُ فَصَلّی رَکعَتَینِ ثُمَّ أثْنی عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ و صَلّی عَلَی النَّبیِّ وَ آلِهِ ، فَقالَ صلی الله علیه و آله : سَلْ تُعطَ . (2)

عنه علیه السلام :مَن تَوَضَّأ فَأحسَنَ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلّی رَکعَتَینِ ، فَأتَمَّ رُکوعَهُما وَ سُجودَهُما ، ثُمَّ سَلَّمَ ، و أثنی عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ و عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ سَألَ حاجَتَهُ ، فَقَد طَلَبَ فی مَظانِّهِ ، وَ مَن طَلَبَ الخَیرَ فی مَظانِّهِ لَم یَخِبْ . (3)

امام حسین علیه السلام :رسول خدا صلی الله علیه و آله در هنگام ابتهال و دعا مانند بینوایی که غذا می طلبد ، دستانش را بالا می برد .

7 _ به جا آوردن دو رکعت نماز

امام صادق علیه السلام :مردی وارد مسجد شد و دو رکعت نماز خواند و سپس از خداوند عزّ و جلّ درخواست کرد . رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : این بنده از پروردگارش زود خواهش کرد . مرد دیگری آمد و دو رکعت نماز خواند و سپس خداوند عزّ و جلّ را ثنا گفت و بر پیامبر و خاندانش درود فرستاد . در این هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله [به او ]فرمود : [اکنون] بخواه ، که به تو داده می شود .

امام صادق علیه السلام :هرکه درست وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را به طور کامل به جا آورد ، سپس سلام گوید و خداوند عزّ و جلّ و رسول خدا را مدح کند و آن گاه حاجتش را بخواهد هر آینه آن را در جای خود جسته است و هر که خیر را در جایگاهش بجوید ناکام برنگردد .

ص :38

8 _ أنْ لا یَستَصغِرَ شَیئا مِنَ الدُّعاءِ

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی أخْفی ......... إجابَتَهُ فی دَعوَتِهِ ، فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن دُعائهِ ، فَرُبَّما وَافَقَ إجابَتَهُ و أنتَ لا تَعلَمُ . (1)

9 _ أنْ لا یَستَکثِرَ مَطلوبَهُ

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یَقولُ : ......... وَ لَو أنَّ قُلوبَ عِبادِی اجتَمَعَتْ عَلی قَلبِ أسعَدِ عَبدٍ لی ما زَادَ ذلِکَ إلاّ مِثلَ إبْرَةٍ جاءَ بِها عَبدٌ مِن عِبادِی فَغَمَسَها فی بَحرٍ ، و ذلِکَ أنَّ عَطائی کَلامٌ ، و عُدَّتی کَلامٌ ، و إنّما أقولُ لِلشَّیءِ : کُنْ ، فَیَکونُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَعالی : لَو أنَّ أوّلَکُم و آخِرَکُم و حَیَّکُم و مَیِّتَکُم و رَطْبَکُم و یابِسَکُمُ اجتَمَعوا فَتَمَنَّی کُلُّ واحِدٍ ما بَلَغَتْ اُمنِیَّتُهُ فَأعطَیتُهُ لَم یَتَبَیّنْ ذلِکَ فی مُلکی . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ إلی بَعضِ أنبِیائهِ : ......... لو أنَّ أهلَ سَبعَ سَماواتٍ و أرَضِینَ سَألونی جَمیعا و أعطیتُ کُلَّ واحدٍ مِنهُم مَسألَتَهُ ما نَقَصَ ذلک من مُلْکی مثلَ جَناحِ البَعوضَةِ ، و کیفَ یَنقُصُ مُلْکٌ أنا قَیِّمُهُ ؟ ! (4)

8 _ کوچک نشمردن هیچ دعایی

امام علی علیه السلام :خداوند تبارک و تعالی . . . اجابت خود را در دل دعا پنهان کرده است . پس هیچ دعایی را کوچک مشمار ؛ زیرا بسا که اجابت شود و تو ندانی .

9 _ بسیار نشمردن خواسته

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند می فرماید : ......... اگر دلهای [همه] بندگانم آرزویی همچون آرزوی دل خوش بخت ترین بنده مرا بکنند [و من آرزوی آنان را برآورم ]این آرزوها همچون سوزنی است که بنده ای از بندگان من ، آن را در آب دریا فرو برد ؛ زیرا عطای من با یک کلام است و ابزار من نیز یک کلام و آن به این است که من به چیزی بگویم: «هست شو» هست می شود (به محض این که هستی یافتنِ چیزی را اراده کنم هستی می یابد).

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال فرموده است: اگر اولین و آخرین و زنده و مرده و تر و خشکتان جمع شوند و هر یک هر چه خواهش دارد بخواهد و من آنها را برآورم در ملک من کمترین اثر نگذارد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند به یکی از پیامبرانش وحی فرمود : . . . اگر اهلِ هفت آسمان و زمین همگی از من خواهشی کنند و خواهش یکایک آنان را برآورم، به اندازه پَرِ پشه ای از ملک من کم نشود . چگونه کاستی یابد ملکی که من سرپرست و خداوندگار آنم؟

ص :39

عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ و أجزِلُوا ، فإنَّهُ لا یَتَعاظَمُهُ شیءٌ . (1)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لا تَستَکثِرُوا شَیئا ممّا تَطلُبُونَ ، فما عِندَ اللّهِ أکثَرُ مِمّا تُقدِّرونَ . (2)

10 _ أنْ یکونَ عالی الهِمَّةِ فیما یَطلُبُ

بحار الأنوار عن ربیعةِ بنِ کعبٍ :قالَ لی ذاتَ یومٍ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا ربیعةُ ، خَدَمْتَنی سَبعَ سِنِینَ أ فلا تَسألُنی حاجةً ؟ فقلتُ : یا رسولَ اللّهِ أمهِلنی حتّی اُفَکِّرَ ، فلمّا أصْبحتُ و دخلتُ علیه قال لی : یا رَبیعَةُ هاتِ حاجَتَکَ ، فَقُلتُ : تَسألُ اللّهَ أن یُدخِلَنی مَعَکَ الجَنَّةَ ، فَقالَ لی : مَن عَلَّمَکَ هذا ؟ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ما عَلَّمَنی أحَدٌ ، لکِنّی فَکَّرتُ فی نَفْسی و قلتُ : إن سَألتُهُ مالاً کانَ إلی نَفادٍ ، و إن سألتُهُ عُمُرا طویلاً و أولادا کانَ عاقِبَتُهُم الموتَ . قال ربیعةُ : فَنَکَسَ رأسَهُ ساعةً ، ثمّ قال : أفعَلُ ذلکَ ، فَأعِنّی بکَثرَةِ السُّجودِ . (3)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از خداوند بخواهید؛ و زیاد بخواهید؛ زیرا هیچ چیز برای او زیاد و بزرگ نیست .

امام باقر علیه السلام :هیچ خواسته ای را زیاد مشمارید ؛ زیرا آنچه نزد خداست بیش از آن است که می پندارید .

10 _ بلند همّتی در خواستن

بحار الأنوار_ به نقل از ربیعة بن کعب _: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود: ای ربیعه! هفت سال به من خدمت کردی، آیا از من حاجتی نمی خواهی؟ من عرض کردم: ای رسول خدا ! مرا فرصتی ده تا بیندیشم . صبح روز بعد که خدمت پیامبر رسیدم ، فرمود : ای ربیعه! حاجتت را بگو . عرض کردم : از خداوند بخواه که مرا با تو به بهشت برد . حضرت فرمود : چه کسی این را به تو یاد داد؟ عرض کردم : ای رسول خدا! هیچ کس به من یاد نداد ، بلکه با خودم اندیشیدم و گفتم : اگر از ایشان ثروت بخواهم ، عاقبتش نابودی است و اگر عمر طولانی و اولاد بخواهم، عاقبت همه آنان مرگ است. آن حضرت لحظاتی سرش را پایین انداخت و سپس فرمود : این کار را می کنم . تو نیز با سجده زیاد ، مرا [در برآورده شدن این خواهش از خدا] یاری رسان .

ص :40

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ فی وصیَّتِهِ إلی ابنِهِ الحسنِ علیه السلام _: و لتَکُن مَسألَتُکَ فیما یَعنِیکَ مِمّا یَبقی لَکَ جَمالُهُ و یُنفی عنکَ وبالُهُ ، و المالُ لا یَبقی لک و لا تَبقی لَهُ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :قَدِمَ رجلٌ علی رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمَ علیه و أسلَمَ ، ثمّ قال له : تَعرِفُنی یا رسولَ اللّهِ ؟ قال : و مَن أنتَ ؟ قال : أنا رَبُّ المنزِلِ الذی نَزَلتَ به بالطائفِ فی الجاهلیّةِ یومَ کذا و کذا فَأکرَمْتُکَ ، فقال له رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مَرحبا بکَ، سَلْ حاجَتَکَ . فَقالَ : أسألُکَ مِائَتَی شاةٍ برُعاتِها ، فَأمَرَ لَهُ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بما سَألَ . ثُمّ قالَ لأصحابِهِ : ما کانَ علی هذا الرّجُلِ أن یَسْألَنِی سؤالَ عَجوزِ بنی إسرائیلَ لموسی علیه السلام ؟ ! (2)

عنه علیه السلام_ فی خَبَرِ عجوزِ بنی إسرائیلَ وَ قَد سَألَها موسی علیه السلام أن تُدِلَّه عَلی قَبرِ یوسُفَ علیه السلام _: قالت : لا أفعَلُ حتّی تُعْطِیَنی خِصالاً : تُطلِقُ رِجْلی ، و تُعِیدَ إلَیَّ بَصَری ، و تَرُدَّ إلَیَّ شَبابِی ، و تَجعَلَنی معکَ فی الجَنَّةِ . (3)

امام علی علیه السلام_ در وصیت خود به فرزندش حسن علیه السلام _فرمود : باید برای خود ، آن چیزی را [از خدا] بخواهی که جمال و نیکی آن برایت بماند و وبال و آزارش از تو دور ماند . مال و ثروت برای تو نمی ماند و تو نیز برای آن نخواهی ماند .

امام صادق علیه السلام :مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و سلام کرد و مسلمان شد و سپس عرض کرد : ای رسول خدا ، مرا می شناسی؟ حضرت فرمود : تو کیستی؟ عرض کرد : من صاحب همان منزلی هستم در طائف که شما در فلان روز از دوره جاهلیت بر من وارد شدید و من گرامی تان داشتم . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : خوش آمدی ، حالا حاجتت را بخواه. آن مرد عرض کرد : دویست گوسفند با چوپانان آنها . رسول خدا صلی الله علیه و آله دستور داد به او بدهند ، آن گاه به اصحابش فرمود : این مرد آن همّتِ بلند را نداشت تا چیزی را از من بخواهد که آن پیر زن بنی اسرائیل از موسی علیه السلام خواست . (4)

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که درخواست پیر زن بنی اسرائیلی از موسی علیه السلام در قبال نشان دادن قبر یوسف علیه السلام چه بود؟ _فرمود : آن پیر زن گفت : این کار را نمی کنم مگر آن که چند کار برایم بکنی: پایم را چابک گردانی ، بینایی مرا به من بازگردانی ، جوانی ام را به من برگردانی ، و مرا با خودت در بهشت جای دهی .

ص :41

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :بَکی أبو ذرٍّ مِن خَشیَةِ اللّهِ حتَّی اشتَکی بَصَرُهُ ، فقیلَ لَهُ : لو دَعَوتَ اللّهَ یَشفِی بَصَرَکَ ؟! فقال : إنّی عن ذلکَ مَشغولٌ و ما هو بِأکبَرِ هَمّی ، قالوا : و ما یَشغَلُکَ عَنهُ ؟! قالَ : العَظِیمَتانِ الجَنَّةُ و النّارُ . (1)

11 _ تعمیمُ الدُّعاءِ

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدٌ فَلْیُعِمَّ فإنّه أوجَبُ للدُّعاءِ ، و مَن قَدَّمَ أربعینَ رَجُلاً مِن إخوانِهِ قَبلَ أن یَدعُوَ لِنفسِهِ استُجِیبَ لَهُ فیهِم و فی نفسِهِ . (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن قَدَّمَ أربعینَ مِن المؤمنینَ ثُمَّ دَعا استُجِیبَ لَهُ . (3)

12 _ الإسرارُ بالدُّعاءِ

الکتاب :

وَ اذکُر ربَّکَ فی نَفسِکَ تَضَرُّعا وَ خِیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الاْصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلِینَ» . (4)

امام کاظم علیه السلام :ابوذر از خوف خدا چندان گریست که چشمش آسیب دید ؛ به او گفته شد : کاش دعا می کردی که خدا چشمت را شفا دهد؟! ابوذر گفت : از این غافل شده ام و مهم ترین مشغله فکری ام نیست . گفتند : چه چیز تو را از آن باز داشته است؟ گفت : دو امر بسیار بزرگ : بهشت و دوزخ .

11 _ دعا کردن برای همه

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یک نفر دعا می کند، برای همه دعا کند ؛ زیرا این دعا به اجابت نزدیکتر است . کسی که پیش از دعا کردن برای خود برای چهل نفر از برادرانش دعا کند ، آن دعا در حقّ آنان و در حقّ خودش مستجاب شود .

امام صادق علیه السلام :هر کس پیش از دعا کردن برای خودش ، چهل مؤمن را دعا کند، دعایش مستجاب شود .

12 _ دعای پنهانی

قرآن :

«پروردگارت را در دل خود به تضرّع و ترس، بی آن که صدایت را بلند کنی ، هر صبح و شام یاد کن و از غافلان مباش».

ص :42

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :دَعوةٌ فی السِّرِّ تَعدِلُ سبعینَ دَعوةً فی العَلاَنِیَةِ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ما یَعلَمُ عِظَمَ ثوابِ الدُّعاءِ و تَسْبیحِ العبدِ فیما بینَهُ و بَینَ نفسِهِ إلاّ اللّهُ تبارَکَ و تعالی. (2)

(3)

13 _ الاجتماعُ فی الدُّعاءِ

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ما اجتَمَعَ أربعةُ رَهطٍ قَطُّ علی أمرٍ واحدٍ فَدَعَوا اللّهَ إلاّ تَفَرَّقُوا عن إجابَةٍ . (4)

عنه علیه السلام :کان أبی إذا حَزَبَهُ أمرٌ جَمَعَ النّساءَ و الصِّبیانَ ثمّ دَعا و أمَّنُوا (5) . (6)

(7)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یک دعای پنهانی برابر است با هفتاد دعای آشکار .

امام صادق علیه السلام :عظمتِ ثوابِ دعا و تسبیحی را که بنده در خلوت خویش کند، جز خداوند تبارک و تعالی کسی نداند .

13 _ دعای گروهی

امام صادق علیه السلام :هیچ گاه چهار نفر گرد نیامدند و برای مطلبی به درگاه خدا دعا نکردند ، مگر این که با اجابت آن دعا از هم پراکنده شدند .

امام صادق علیه السلام :هرگاه امر دشوار و ناگواری برای پدرم پیش می آمد، زنان و کودکان را گرد می آورد و سپس دعا می کرد و آنها آمین می گفتند . (8)

ص :43

14 _ حُسنُ الظَّنِّ بِالإِجابَة

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :اُدْعُوا اللّهَ و أنتُم مُوقِنونَ بالإجابَةِ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا دَعَوتَ فَأقبِلْ بقَلبِکَ ، و ظُنَّ حاجَتَکَ بالبابِ . (2)

عنه علیه السلام :إذا دَعَوْتَ فَظُنَّ أنّ حاجَتَکَ بالبابِ . (3)

15 _ اختیارُ الأوقاتِ المناسِبَةِ

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مَن أدّی فَریضَةً فَلَهُ عِندَ اللّهِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ثلاثةُ أوقاتٍ لا یُحجَبُ فیها الدُّعاءُ عن اللّهِ : فی أثَرِ المکتوبةِ ، و عند نُزُولِ القَطْرِ ، و ظُهورِ آیةٍ معجزةٍ للّهِ فی أرضِهِ . (5)

عنه علیه السلام :قالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله خیرُ وقتٍ دَعَوتُم اللّهَ عزّ و جلّ فیهِ الأسحارُ ، و تلا هذهِ الآیةَ فی قولِ یعقوبَ علیه السلام : «سَوْفَ أسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی» (6) و قال : أخَّرَهُم إلی السَّحَرِ . (7)

14 _ خوش بینی به اجابت دعا

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند را با حال یقین به اجابت بخوانید .

امام صادق علیه السلام :هر گاه دعا می کنی با دل [به خدا] روی آر و چنین پندار که حاجت و خواسته تو بر در خانه است .

امام صادق علیه السلام :چون دعا می کنی چنین خیال کن که حاجتت بر در خانه است .

15 _ انتخاب زمان مناسب

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که نمازی واجب به جای آورد ، نزد خداوند دعایی مستجاب دارد .

امام صادق علیه السلام :در سه زمان دعا از خداوند پوشیده نمی ماند : بعد از ادای فریضه ، هنگام بارش باران، و هنگام پدیدار شدن نشانه ای از اعجاز خدا در زمین.

امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : بهترین زمان برای این که خداوند عزّ و جلّ را بخوانید سحرگاهان است. سپس این آیه را که نقل سخن یعقوب علیه السلام است تلاوت کرد : «بزودی از پروردگار خود برای شما آمرزش می خواهم» . و فرمود : [دعا کردن برای] آنها را به وقت سحر موکول کرد .

ص :44

عنه علیه السلام :مَن عادَ مریضا فی اللّهِ لم یَسْألِ المریضُ للعایدِ شیئا إلاّ استَجابَ اللّهُ لَهُ . (1)

16 _ الإلحاح

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ السائلَ اللَّحُوحَ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :رَحِمَ اللّهُ عبدا طَلَبَ مِن اللّهِ عزّ و جلّ حاجةً فَألَحَّ فی الدُّعاءِ ، اُستُجِیبَ لَهُ أو لم یُستَجَبْ لَهُ . (3)

بحار الأنوار :فیما ناجَی اللّهُ تَعالی به موسی : یا موسی ......... اُدعُ دُعاءَ الطامِعِ الراغِبِ فیما عِندی ، النادمِ علی ما قَدَّمَتْ یَداهُ . (4)

بحار الأنوار :أیضا : اُنظُرْ حینَ تَسألُنی کَیفَ رَغبَتُکَ فیما عِندی؟ (5)

بحار الأنوار :مَکتوبٌ فی التَّوراةِ : ألِحُّوا فی الدُّعاءِ تَشْمَلکُمُ الرَّحمةُ بالإجابَةِ و تُهَنِّیکُمُ العافِیةُ . (6)

امام صادق علیه السلام :هر کس برای خدا از بیماری عیادت کند ، هر دعایی که آن بیمار برای او بکند، خداوند اجابت فرماید .

16 _ پافشاری

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، حاجت خواه اصرار کننده را دوست دارد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدا رحمت کند بنده ای را که از خداوند عزّ و جلّ حاجتی بخواهد و در دعا [برای آن حاجت] پافشاری کند ، خواه دعایش اجابت شود و یا نشود .

بحار الأنوار :از نجواهای خداوند متعال با موسی است که : ای موسی! . . . مانند آن کسی دعا کن که به آنچه نزد من است طمع بسته و رغبت دارد و از کرده خویش پشیمان است .

بحار الأنوار :از نجواهای خداوند متعال با موسی است که : بنگر که وقتی از من درخواست می کنی، رغبت تو به آنچه نزد من است ، چگونه می باشد ؟

بحار الأنوار :در تورات آمده است : در دعا پافشاری می کنید ، تا با اجابتِ دعا ، رحمت [خدا] شما را فراگیرد و عافیت به شما شاد باش گوید .

ص :45

بحار الأنوار :أیضا : مَن رجا مَعروفی ألَحَّ فی مَسألَتی . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :فَألْحِحْ علَیهِ فی المَسألَةِ یَفتَحْ لکَ أبوابَ الرَّحمَةِ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ کَرِهَ إلْحاحَ النّاسِ بَعضِهِم علی بعضٍ فی المَسألَةِ و أحَبَّ ذلکَ لنفسِهِ . (3)

عنه علیه السلام :و اللّهِ لا یُلِحُّ عبدٌ مُؤمِن علَی اللّهِ عزّ و جلّ فی حاجتِهِ إلاّ قضاها لَهُ . (4)

(5)

بحار الأنوار :در تورات آمده است : کسی که به احسان و خوبی من امیدوار باشد ، در خواهش از من پافشاری می کند .

امام علی علیه السلام :در مسئلت از خدا پافشاری کن، تا درهای رحمت به رویت گشوده شود .

امام باقر علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ پافشاری مردمان در خواهش از یکدیگر را ناخوش می دارد، امّا این کار را نسبت به خودش دوست دارد .

امام باقر علیه السلام :به خدا سوگند هیچ بنده مؤمنی در حاجت خود به درگاه خداوند عزّ و جلّ اصرار نورزد، مگر آن که حاجتش را بر آورد .

عنه علیه السلام :قُلتُ : اللّهُمَّ لا تُحْوِجْنی إلی أحَدٍ مِن خَلقِکَ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا عَلیُّ ، لا تَقولَنَّ هکَذا فَلَیسَ مِن أحَدٍ إلاّ وَ هُوَ مُحتاجٌ إلی النّاسِ . قالَ : فَقُلتُ : کَیفَ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : قُل : اَللّهُمَّ لا تُحْوِجْنی إلی شِرارِ خَلقِکَ . (1)

عنه علیه السلام_ وَ قَد سَمِعَ رَجُلاً یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِنَ الفِتنَةِ _: أراکَ تَتَعَوَّذُ مِن مالِکَ وَ وُلدِکَ ، یَقولُ اللّهُ تَعالی : «إِنَّما أمْوالُکُم و أوْلادُکُم فِتنَةٌ» (2) و لکِن قُل : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن مُضِلاَّتِ الفِتَنِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ عَن قَولِهِ تَعالی : «وَ لاَ تَتَمَنَّوا ما فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ» (4) _: لا یَتَمَنَّی الرَّجُلُ امرَأةَ الرَّجُلِ و لاَ ابْنَتَهُ ، و لکنْ یَتَمَنّی مِثْلَهما . (5)

2 _ الاِستِعجالُ

تنبیه الخواطر عن رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما لَم یَستَعجِلُوا ، قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیکَ وَ کَیفَ یَستَعجِلُونَ ؟ قالَ : یَقولونَ : دَعَوْنا فَلَم یُستَجَبْ لَنا . (6)

امام علی علیه السلام :عرض کردم : پروردگارا ! مرا محتاج هیچ یک از آفریدگانت مگردان . رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : ای علی! چنین مگو ؛ زیرا هیچ کس نیست که محتاج دیگران نباشد . عرض کردم : پس ، چه بگویم ، ای رسول خدا؟ فرمود : بگو : خدایا! مرا محتاج آفریدگانِ بدِ خود مفرما .

امام علی علیه السلام_ آنگاه که شنید مردی می گوید : خدایا! از فتنه به تو پناه می برم _فرمود : می بینم که از مال و فرزندت به خدا پناه می بری . خداوند متعال می فرماید : «همانا داراییها و فرزندان شما فتنه (مایه آزمایش) هستند» . [این گونه مگو ]بلکه بگو : خدایا! من از فتنه های گمراه کننده به تو پناه می برم .

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به سؤال از آیه «آن چیزهایی را که خدا بعضی از شما را به آنها بر بعضی دیگر برتری داده است، آرزو مکنید» _فرمود : نباید انسان آرزوی زن و دختر کسی را بکند ، بلکه باید مانند آنها را آرزو کند [که خدا به او بدهد] .

2 _ شتاب داشتن

تنبیه الخواطر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : مردم تا زمانی که شتاب به خرج ندهند، پیوسته در خیر و خوبی خواهند بود . عرض شد : ای رسول خدا ! درود خدا بر تو ، چگونه شتاب به خرج می دهند؟ فرمود : به این که بگویند : دعا کردیم، اما مستجاب نشد .

ص :47

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا دَعا لَم یَزَلِ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی فی حاجَتِهِ ما لَم یَسْتَعجِلْ . (1)

عنه علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا عَجَّلَ فَقامَ لِحاجَتِهِ یَقولُ اللّهُ تَعالی: اِستَعجَلَ عَبدِی ، أ تَراهُ یَظُنُّ أنَّ حَوائجَهُ بِیَدِ غَیری ؟! (2)

الکافی عن أبی بصیر عن الإمام الصّادقِ علیه السلام :لا یَزالُ المُؤمِنُ بِخَیرٍ و رَجاءَ رَحمَةٍ مِنَ اللّهِ ما لَم یَستَعجِلْ فَیَقنَطُ وَ یَترُکُ الدُّعاءَ . قُلتُ لَهُ : کَیفَ یَستَعجِلُ ؟ قالَ : یَقولُ : قَد دَعَوتُ مُنذُ کَذا و کَذا و ما أرَی الإجابَةَ ! (3)

3 _ أنْ لا یُعَلِّمَ اللّهَ ما یُصلِحُهُ

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ و تَعالی : یا بنَ آدَمَ ، أطِعْنی فیما أمَرتُکَ ، و لا تُعَلِّمْنی ما یُصلِحُکَ . (4)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :قالَ اللّهُ عزّ و جلّ مِن فَوقِ عَرشِهِ : یا عِبادِی ، اُعبُدُونی فیما أمَرتُکُم بِهِ ، وَ لا تُعَلِّمُونی ما یُصلِحُکُم ، فَإنّی أعلَمُ بِهِ و لا أبخَلُ علیکم بِمَصالِحِکُم . (5)

امام صادق علیه السلام :هرگاه بنده دعا کند ، خداوند تبارک و تعالی پیوسته در فکر حاجت اوست، به شرط آن که بنده شتاب به خرج ندهد .

امام صادق علیه السلام :هر گاه بنده شتاب کند و از حاجتْ خواهی خود [از خدا] دست بکشد، خداوند متعال فرماید : بنده ام عجله کرد ؛ گویی می پندارد که نیازهای او را کسی جز من برآورده می کند .

الکافی_ به نقل از أبو بصیر _از امام صادق علیه السلام : مؤمن پیوسته در خیر و امیدواری و رحمت خداست مادام که عجله نشان ندهد و نومیدانه دست از دعا نکشد . [راوی می گوید : ]عرض کردم : چگونه عجله نشان می دهد؟ فرمود : می گوید: مدّتهاست دعا می کنم و اجابتی نمی بینم.

3 _ صلاح کار خود را به خدا نیاموزد

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی فرموده است : ای آدمیزاد! از فرمانی که به تو داده ام اطاعت کن و صلاح کار خود را به من نیاموز .

امام علی علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ از فراز عرش خود فرمود: ای بندگان من! مرا عبادت کنید بر اساس آنچه به شما دستور داده ام و به من نیاموزید که چه چیز به صلاح شماست ؛ زیرا من به آن داناترم و آنچه را به صلاح شماست از شما دریغ نمی کنم .

ص :48

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ العبدَ لَیَکونُ لَهُ الحاجَةُ إلَی اللّهِ عزّ و جلّ فیَبدأُ بالثناءِ و الصلاةِ علی محمّدٍ و آلِ محمّدٍ حتّی یَنْسَی حاجَتَهُ فَیَقضِیها اللّهُ لَهُ مِن قَبلِ أنْ یَسألَهُ . (1)

عنه علیه السلام :لقد دَعَوتُ اللّهَ مَرَّةً فاستَجابَ و نَسِیتُ الحاجَةَ ، لأنّ استجابَتَهُ بِإِقبالِهِ علی عبدِهِ عند دَعوَتِهِ أعظَمُ و أجَلُّ مِمّا یُریدُ مِنهُ العبدُ و لَو کانَت الجَنَّةَ و نَعِیمَها الأبَدَ . (2)

(3)

امام صادق علیه السلام :هرگاه بنده را به درگاه خداوند عزّ و جلّ حاجتی باشد و پیش از طلب حاجتِ خود، زبان به ستایش [خدا ]و درود فرستادن بر محمّد و خاندان محمّد بگشاید، چندان که یادش برود حاجتی نیز داشته است، خداوند حاجت او را ، پیش از آن که بخواهد ، برآورد .

امام صادق علیه السلام :یک بار خدای را خواندم و او پاسخم را داد، من حاجت خود را از یاد بردم ؛ زیرا پاسخ دهی خدا از روی اقبالِ او به بنده اش در هنگام دعا، بسی بزرگتر و ارزشمندتر است از آنچه بنده از او می خواهد ، حتی اگر خواسته اش بهشت و نعمتهای جاویدان آن باشد .

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا أرادَ أحدُکُم أن لا یَسألَ رَبَّهُ شیئا إلاّ أعطاهُ فَلْیَیأسْ مِن النّاسِ کُلِّهِم، و لا یکونُ لَهُ رجاءٌ إلاّ عندَ اللّهِ، فإذا عَلِمَ اللّهُ عزّ و جلّ ذلکَ مِن قلبِهِ لم یَسألِ اللّهَ شیئا إلاّ أعطاهُ . (1)

عنه علیه السلام :تبَحَّروا (2) قلوبَکم ، فإنْ أنقاها اللّهُ مِن حرکةِ الواجسِ لسخطِ شیءٍ مِن صنعِهِ ، فإذا وجدتُموها کَذلِکَ فاسألوهُ ما شِئتُم . (3)

(4)

امام صادق علیه السلام :هر گاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خداوند طلب کند به او بدهد، باید از همه مردم چشم امید برکند و جز به خدا امید نبندد . پس ، چون خداوند عزّ و جلّ دانست که او براستی از ته قلب چنین است، هر چه از خدا بخواهد عطایش کند .

امام صادق علیه السلام :دلهای خود را وارسی کنید . اگر دیدید که خداوند آنها را از خطور هر گونه ناخشنودی نسبت به کارهایی که او می کند پاک ساخته است (جز رضایت و خشنودی از خدا و کرده های او در دلتان نمی یابید) در این صورت هر چه می خواهید از او طلب کنید .

عنه صلی الله علیه و آله :إیَّاکُم و دَعوَةَ الوالِدِ ، فإنَّها أحَدُّ مِن السَّیفِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :دعاءُ أطفالِ اُمَّتی مُستَجابٌ ما لَم یُقارِفوا الذُّنوبَ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحسَنَ إلی قومٍ فلَم یُقبِلوهُ بالشُّکرِ فدَعا عَلَیهِمُ استُجِیبَ لَهُ فیهِم . (3)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ : الإمامُ العادلُ لرعیَّتِهِ ، و الوالدُ البارُّ لولدِهِ ، و الولدُ البارُّ لوالدِهِ ، و المظلومُ ، یقولُ اللّهُ عزّ اسمُهُ : و عِزَّتی و جَلالی لأنتصِرَنَّ لکَ و لو بَعدَ حِینٍ . (4)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام :مَن قَرَأ القرآنَ کانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً . (5)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ثلاثُ دَعَواتٍ لا یُحجَبنَ عن اللّهِ تَعالی : دعاءُ الوالدِ لولدِهِ إذا بَرَّهُ ، و دعوتُهُ علَیهِ إذا عَقَّهُ . و دعاءُ المظلومِ علی ظالِمهِ ، و دعاؤهُ لِمَن انتصَرَ لَهُ مِنهُ . و رجلٌ مؤمنٌ دعا لأخٍ لَهُ مؤمنٍ وَاساهُ فینا ، و دعاؤهُ علَیهِ إذا لَم یُواسِهِ مع القُدرَةِ علیهِ و اضطِرارِ أخیهِ إلَیهِ . (6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از نفرین پدر بترسید که آن از شمشیر برنده تر است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعای کودکان امّت من ، در صورتی که به گناهان آلوده نشده باشند ، مستجاب می شود .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر کسی به مردمی خوبی کند و آنها از وی تشکّر نکنند و او نفرینشان کند نفرینش در حقّ آنان مستجاب می شود .

امام علی علیه السلام :دعای چهار کس رد نمی شود : پیشوای دادگر در حقّ ملّتش، و پدر صالح در حقّ فرزندش، و فرزند صالح در حقّ پدرش، و ستمدیده . خداوند ، عزّ اسمه ، می فرماید : به عزّت و جلالم سوگند که حتی اگر زمانی هم بگذرد، سرانجام انتقام تو (ستمدیده) را خواهم گرفت .

امام حسن علیه السلام :کسی که قرآن بخواند دعایی مستجاب دارد ، زود یا دیر .

امام صادق علیه السلام :دعای سه کس از خداوند متعال پوشیده نمی ماند (مستجاب می شود) : [اول ]دعای پدر در حقّ فرزندش، هرگاه نسبت به او نیکوکار [و فرمانبردار] باشد و نفرین پدر در حقّ او، هرگاه وی را بیازارد و نافرمانی کند ، [دوم ]نفرین ستمدیده به ستمگر ، و دعای ستمدیده در حقّ کسی که انتقام او را از ستمگر گرفته باشد ، [سوم] دعای مرد مؤمن در حقّ برادر مؤمن خود که به خاطر ما او را کمک مالی کرده باشد، و نفرین او در حقّ کسی که برادرش به وی محتاج شده و او می توانسته است نیازش را برطرف سازد و نکرده است .

ص :52

عنه علیه السلام :إیَّاکُم أن تُعینوا علی مسلمٍ مظلومٍ فَیدعُوَ اللّهَ علَیکُم و یُستَجابَ لَهُ فیکُم ، فإنَّ أبانا رسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یقولُ: إنَّ دعوةَ المسلمِ المظلومِ مُستَجابةٌ . (1)

(2)

امام صادق علیه السلام :مبادا ستمگری را در ستم کردن به مسلمانی ستمدیده، یاری رسانید ؛ زیرا اگر شما را نفرین کند نفرینش مستجاب می شود . جدّ ما رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمود : همانا نفرینِ مسلمانِ ستمدیده اجابت می شود .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنَّ نَبیَّ اللّهِ صلی الله علیه و آله خرجَ ذاتَ لیلةٍ فنَظَرَ إلَی السماءِ فقالَ : إنّها الساعةُ الّتی لا یُرَدُّ فیها دعوةٌ إلاّ دعوةُ عریفٍ ، أو دعوةُ شاعرٍ ، أو شرطیٍّ ، أو صاحبِ عرطبةٍ ، أو صاحبِ کُوبةٍ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :أربعٌ لا یُستَجابُ لَهُم دعاءٌ : الرجلُ جالسٌ فی بَیتِهِ یقولُ : یا ربِّ ارزُقْنی ، فیقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْکَ بالطَّلَبِ ؟ ! و رجلٌ کانَت لَهُ امرأةٌ فَدَعا علَیها ، فیقولُ : أ لَم أجعَلْ أمرَها بیدِکَ ؟! و رجلٌ کانَ لَهُ مالٌ فأفسَدَهُ فیقولُ : یا ربِّ ارزُقْنی ، فیقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْکَ بالاقتِصادِ ؟! ......... و رجلٌ کانَ لَهُ مالٌ فأدانَهُ بغیرِ بَیِّنَةٍ فَیَقولُ : أ لَم آمُرْکَ بِالشَّهادَةِ ؟! (2)

عنه علیه السلام :مَرَّ موسی بنُ عِمرانَ علیه السلام برجلٍ مِن أصحابِهِ و هُو ساجِدٌ فانصَرَفَ مِن حاجَتِهِ و هو ساجدٌ علی حالِهِ ، فقالَ لَهُ موسی علیه السلام : لَو کانت حاجتُکَ بیَدِی لَقَضَیتُها لکَ ! فأوحَی اللّهُ عزّ و جلّ إلَیهِ : یا موسی ، لَو سَجَدَ حتّی یَنقَطِعَ عُنُقُهُ ما قَبِلتُهُ حتّی یَتَحَوّلَ عمّا أکرَهُ إلی ما اُحِبُّ . (3)

امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شبی از خانه بیرون آمد و به آسمان نگاه کرد و فرمود : این ساعتی است که در آن هیچ دعایی رد نمی شود مگر دعای مباشر (4) ، یا شاعر ، یا گزمه ، یا طنبور و دهل زن .

امام صادق علیه السلام :دعای چهار کس مستجاب نمی شود : مردی که در خانه اش بنشیند و بگوید: خدایا! روزی مرا برسان. پس خداوند به او می فرماید: مگر به تو دستور نداده ام که در طلب کسب روزی برآیی؟ و مردی که زنش را نفرین کند ؛ پس خداوند می فرماید : مگر کار او را به تو وا گذار نکرده ام؟ نیز مردی که مال و ثروتی داشته باشد و آن را هدر دهد و بگوید : خدایا! مرا روزی ده ؛ پس خداوند پاسخش دهد: مگر به تو دستور ندادم که صرفه جو باش؟ ......... و مردی که مال خود را بدون مدرک و گواه به کسی وام دهد ؛ پس خداوند به او گوید : مگر به تو دستور ندادم که [هنگام وام دادن] گواه [و مدرک ]بگیری؟

امام صادق علیه السلام :موسی بن عمران بر یکی از یاران خود که در حال سجده بود گذشت و کارش را که انجام داد و برگشت دید او همچنان در حال سجده است . موسی علیه السلام به او گفت : اگر حاجتت به دست من بر آورده می شد، آن را روا می ساختم . خداوند عزّ و جلّ به موسی وحی فرمود که : ای موسی! اگر چندان سجده کند که گردنش بشکند، خواهشش را نپذیرم، مگر آن که از آنچه من ناخوش دارم دست کشیده به آنچه دوست دارم روی آورد (کارهای زشت را رها کرده، کارهای خدا پسند انجام دهد) .

ص :54

عنه علیه السلام :مَن عَذَرَ ظالما بظُلمِهِ سَلَّطَ اللّهُ علَیهِ مَن یَظلِمُهُ فإنْ دعا لَم یُستَجَبْ لَهُ ، و لَم یَأجُرْهُ اللّهُ علی ظُلامَتِهِ . (1)

(2)

امام صادق علیه السلام :هر که برای ستمِ ستمکاری عذر بتراشد (کارهای او را توجیه کند) خداوند کسی را بر او مسلّط گرداند که به وی ستم کند و در این صورت چنانچه [برای رفع ستم از خود] دعا کند، دعایش مستجاب نشود و خداوند در برابر ستمدیدگی اش به او اجر و پاداش ندهد .

عنه علیه السلام :کانَ بینَ قولِ اللّهِ عزّ و جلّ «قد اُجِیبَتْ دعوتُکُما» (1) و بینَ أخذِ فِرعَونَ أربعینَ عاما . (2)

بحار الأنوار عن إسحاق بنِ عمّارٍ :قلتُ لأبی عبدِ اللّه علیه السلام : یُستَجابُ للرجلِ الدُّعاءُ ثمّ یُؤَخَّرُ ؟ قال : نَعَم عِشرونَ سَنةً . (3)

امام صادق علیه السلام :از زمانی که خداوند عزّ و جلّ [در پاسخ به خواسته موسی و هارون برای هلاک فرعون] فرمود : «هر آینه دعای شما اجابت شد» تا زمانی که فرعون نابود شد، چهل سال طول کشید .

بحار الأنوار_ به نقل از اسحاق بن عمّار _: به امام صادق علیه السلام عرض کردم : آیا می شود دعای کسی مستجاب شود و برآورده شدن آن به تأخیر افتد؟ فرمود : آری ، بیست سال [ممکن است به تأخیر افتد] .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :رُبَّما سألتَ الشَّیءَ فلا تُؤْتاهُ و اُوتیتَ خیرا منه عاجلاً أو آجِلاً ، أو صُرِفَ عنکَ لِما هُوَ خیرٌ لکَ ، فَلَرُبَّ أمرٍ قد طَلِبتَهُ فیهِ هلاکُ دینِکَ لو اُوتیتَهُ ، فلتَکُنْ مسألتُکَ فیما یَبقَی لَکَ جَمالُهُ و یُنفی عنکَ وَبالُهُ . (1)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ یُعطِی الدنیا مَن یُحِبُّ و یُبغِضُ ، و لا یُعطِی الآخرةَ إلاّ مَن أحَبَّ ، و إنَّ المؤمنَ لَیسألُ الرَّبَّ موضِعَ سَوطٍ فی الدنیا فلا یُعطِیهِ إیَّاهُ و یسألُهُ الآخِرةَ فیُعطِیهِ ما شاءَ ، و یُعطی الکافرَ فی الدنیا ما شاءَ ، و یسألُ فی الآخرةِ موضعَ سَوطٍ فلا یُعطِیهِ إیَّاهُ . (2)

امام علی علیه السلام :گاه چیزی را [از خدا ]می خواهی اما به تو داده نمی شود، و دیر یا زود بهتر از آن به تو داده می شود ، یا به خاطر آنچه خیر و مصلحت تو در آن است، از برآورده شدن خواسته ات دریغ می شود ؛ زیرا بسا خواسته ای که اگر بر آورده شود به نابودی دین تو می انجامد . پس ، چیزی بخواه که زیبایی و نیکی اش برایت می ماند و پیامد سوئی ندارد .

امام باقر علیه السلام :خداوند عزّ و جلّ دنیا را به دوست و دشمن خود می دهد اما آخرت را جز به کسی که دوستش دارد نمی دهد . همانا مؤمن از پروردگار به اندازه جای یک تازیانه در دنیا طلب می کند و خداوند به او نمی دهد اما آخرت را می طلبد و خداوند هرچه خواهد به او دهد ؛ و کافر را در دنیا هرچه خواهد بدهد ولی در آخرت به اندازه جای یک تازیانه می طلبد و به او نمی دهد .

ص :57

الإمامُ الباقرُ أو الإمامُ الصّادقُ علیهما السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی یقولُ : إنَّ مِن عبادِی مَن یسألُنی الشیءَ مِن طاعتی لِأُحِبَّهُ فَأصرِفُ ذلِکَ عَنهُ لِکی لا یُعجِبَهُ عَمَلُهُ . (1)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :جاءَ رجلٌ إلی أمیرِ المؤمنینَ علیه السلام فقال : إنّی دَعَوتُ اللّهَ فلَم أرَ الإجابةَ ! فقالَ : لقد وَصَفتَ اللّهَ بغیرِ صِفاتِهِ ، و إنَّ للدُّعاءِ أربعَ خصالٍ : إخلاصُ السَّریرةِ ، و إحضارُ النِّیّةِ ، و مَعرفةُ الوسیلةِ ، و الإنصافُ فی المسألةِ ، فهل دَعَوتَ و أنتَ عارفٌ بهذهِ الأربعةِ ؟ قالَ : لا ، قالَ : فاعرِفْهُنَّ . (2)

عنه علیه السلام :قالَ اللّهُ تعالی : و عِزَّتی و جلالی و عَظَمَتی و بَهائی ، إنّی لَأَحمِی وَلیّی أن اُعطِیَهُ فی دارِ الدنیا شیئا یشغَلُهُ عن ذِکری حتّی یَدعُوَنی فأسمَعَ صوتَهُ ، و إنّی لَأُعطی الکافرَ مُنیَتَهُ حتّی لا یَدعُوَنی فَأسمَعَ صوتَهُ بُغضا لَهُ . (3)

(4)

امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام :خداوند تبارک و تعالی می فرماید : همانا یکی از بندگانم از من [توفیق انجام ]طاعتی را می طلبد تا بدان سبب او را دوست بدارم، اما من از او دریغ می کنم تا مبادا بر اثر عمل خود دچار عُجْب شود.

امام صادق علیه السلام :مردی خدمت امیر المؤمنین علیه السلام آمد و عرض کرد : من خدا را می خوانم ولی اجابتی نمی بینم؟ حضرت فرمود : چون تو خدا را با صفاتی جز صفات او وصف می کنی (می خوانی) همانا دعا را چهار خصلت باشد : اخلاص باطنی ، حضور نیّت (قلب) ، شناخت وسیله، و انصاف داشتن در خواسته . آیا تو با آگاهی از این چهار نکته دعا می کنی؟ عرض کرد : خیر . حضرت فرمود : پس ، آنها را بشناس [و با توجه به این چهار نکته دعا کن] .

امام صادق علیه السلام :خداوند متعال فرموده است : به عزّت و جلال و عظمت و شکوهم سوگند که من دریغم می آید در دنیا به دوست خود چیزی دهم که او را از یاد من غافل کند ؛ زیرا می خواهم مرا بخواند تا صدایش را بشنوم و کافر را به آرزویش می رسانم ؛ زیرا از او نفرت دارم و نمی خواهم مرا بخواند و صدایش را بشنوم .

ص :58

الحدیث:

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مَن دَعا لظالمٍ بالبقاءِ فقد أحَبَّ أن یُعصَی اللّهُ فی أرضِهِ . (1)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام_ و قد سَألَهُ أخوهُ علیُّ بنُ جعفرٍ عن رجلٍ مسلمٍ و أبَواهُ کافرانِ : هل یَصلُحُ أن یَستغفرَ لهما فی الصلاةِ ؟ _: إنْ کانَ فارَقَهُما و هو صغیرٌ لا یَدرِی أسْلَما أم لا فلا بَأسَ ، و إن عَرَفَ کُفرَهُما فلا یَستَغفِرْ لَهُما ، و إن لم یَعرِفْ فَلیَدْعُ لَهُما . (2)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که برای بقای ستمگری دعا کند، هر آینه دوست دارد که خداوند در زمینش نافرمانی شود .

امام کاظم علیه السلام_ در پاسخ به برادرش علی بن جعفر ، که از ایشان پرسید: آیا رواست مردی مسلمان برای پدر و مادر کافر خود در نماز آمرزش بخواهد؟ _فرمود : اگر در کودکی آنها را از دست داده و نمی داند که مسلمان شده اند یا نه اشکالی ندارد ، اما اگر بداند که کافر بوده اند، نباید برایشان آمرزش بطلبد و اگر نمی داند ، برایشان دعا کند .

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ رَبَّکم حَیِیٌّ کریمٌ ، یَستَحیِی أن یَبسُطَ العبدُ یَدَیهِ إلَیهِ فَیَرُدَّهُما صِفرا . (1)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :المؤمنُ مِن دُعائهِ علی ثلاثٍ: إمّا أن یُدَّخَرَ لَهُ ، و إمّا أن یُعَجَّلَ لَهُ ، و إمّا أن یَدْفَعَ عَنهُ بَلاءً یُریدُ أن یُصِیبَهُ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :إنَّ اللّهَ إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّاً و ثَجَّهُ به عَلیهِ ثَجّاً ، فإذا دعاهُ قالَ : لَبَّیکَ عبدِی لَبَّیکَ ، لَئن عَجَّلتُ ما سألتَ إنّی علی ذلکَ لَقادرٌ، و لئن أخَّرتُ فما ادَّخَرتُ لکَ عِندی خیرٌ لکَ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنَّ الربَّ لَیَلِی حسابَ المؤمنِ فیقولُ : تَعرِفُ هذا الحسابَ ؟ فیقولُ : لا یا ربِّ ، فیقولُ : دَعَوتَنی فی لیلةِ کذا و کذا فی کذا و کذا فَذَخَرتُها لَکَ . قالَ: فمِمّا یَرَی من عَظَمةِ ثوابِ اللّهِ یقولُ : یا ربِّ لیتَ إنّکَ لَم تَکُن عَجَّلتَ لی شیئا و ادَّخَرتَهُ لی . (4)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همانا پروردگار شما با حیا و بخشنده است و شرم دارد از این که بنده دست [خواهش] به سوی او بگشاید و دست خالی بازش گرداند .

امام زین العابدین علیه السلام :دعای مؤمن از سه حال خارج نیست : یا برایش ذخیره می گردد ، یا در دنیا برآورده می شود ، یا بلایی را که می خواهد به او برسد، دفع می کند .

امام باقر علیه السلام :هر گاه خداوند بنده ای را دوست بدارد ، او را در فشارِ شدیدِ بلا قرار دهد و باران بلا بر سرش فرو ریزاند ؛ پس چون به درگاه او دعا کند ، فرماید : لبّیک بنده من ، لبّیک . اگر [خواهی ]خواسته تو را در دنیا دهم من بر انجام آن قادرم ، اما اگر به تأخیر اندازم پس آنچه در نزد خود برایت ذخیره کنم ، برای تو بهتر است .

امام صادق علیه السلام :خداوند به حساب مؤمن رسیدگی می کند و به او می فرماید : این حساب را می شناسی؟ عرض می کند : نه ، ای پروردگار من . خداوند می فرماید : در فلان و بهمان شب ، چنین و چنان دعایی (خواهشی)کردی و من آن را برای تو اندوختم. آن مؤمن چون عظمت پاداش خدا را می بیند ، عرض می کند : ای پروردگار من! کاش هیچ دعا و خواهش مرا در دنیا برآورده نمی کردی و آنها را برای [آخرت ]من می اندوختی .

ص :61

عنه علیه السلام :یَتَمَنّی المؤمنُ أنّه لم یُستَجَبْ لَهُ دَعوَةٌ فی الدنیا مِمّا یَری مِن حُسنِ الثوابِ . (1)

امام صادق علیه السلام :مؤمن پاداش نیک (چشم گیر) آخرت را که می بیند آرزو می کند کاش هیچ دعایی از او در دنیا مستجاب نمی شد .

عنه علیه السلام :أوشَکُ دَعوةٍ و أسرَعُ إجابةٍ دعاءُ المرءِ لأخیهِ بظَهرِ الغَیبِ . (1)

بحار الأنوار عن حمران بن أعین :دخلت علی أبی جعفر علیه السلام فقلت : أوصنی فقال : ......... علَیکَ بِالدُّعاءِ لإخوانِکَ بِظَهرِ الغَیبِ ، فإنَّهُ یُهِیلُ الرزقَ _ یَقولُها ثلاثا _ . (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :کانت فاطمةُ علیها السلام إذا دَعَتْ تَدعُو للمُؤمنینَ و المُؤمناتِ و لا تَدعُو لنَفسِها ، فقیلَ لَها ، فقالت : الجارُ ثمّ الدارُ . (3)

عنه علیه السلام :دعاءُ المسلِمِ لأخیهِ بظَهرِ الغَیبِ یَسُوقُ إلی الدَّاعی الرِّزقَ و یَصرِفُ عنهُ البلاءَ و یقولُ لَهُ المَلَکُ : لکَ مِثلاهُ . (4)

عنه علیه السلام :دعاءُ المؤمنِ للمؤمنِ یَدفَعُ عنهُ البلاءَ و یُدِرُّ عَلیهِ الرزقَ (5) . (6)

(7)

امام باقر علیه السلام :نزدیکترین و سریعترین دعا به اجابت ، دعایی است که انسان در غیاب برادر [دینی] خود برای او می کند .

بحار الأنوار_ به نقل از حمران بن أعین _: بر امام باقر علیه السلام وارد شدم سپس به او گفتم : مرا سفارش کن فرمود : ......... بر تو باد دعا کردن برای برادرانت در غیاب آنها ؛ زیرا این کار روزی را فرو می ریزد . _ حضرت این جمله را سه بار فرمود _ .

امام صادق علیه السلام :فاطمه علیها السلام هر گاه دعا می کرد برای مردان و زنان مؤمن دعا می کرد و برای خودش دعا نمی کرد . در این باره از آن حضرت سؤال شد ، فرمود : اوّل همسایه بعد خانه .

امام صادق علیه السلام :دعای مسلمان برای برادرش در غیاب او ، به دعا کننده روزی می رساند و بلا را از او بر می گرداند و فرشته به او می گوید : تو را نیز دو چندانِ آن دعا باد .

امام صادق علیه السلام :دعای مؤمن در حقّ مؤمن ، بلا را از او دور می کند و روزی اش را زیاد می گرداند . (8)

ص :63

ص :64

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنّما سُمِّیَتِ الدُّنیا دُنیا لأنّها أدنی مِن کلِّ شیءٍ ، و سُمِّیَت الآخِرةُ آخِرةً لأنّ فیها الجزاءَ و الثوابَ . (1)

عنه علیه السلام :النّاسُ أبناءُ الدنیا ، و لا یُلامُ الرجلُ علی حُبِّ اُمِّهِ . (2)

عنه علیه السلام :النّاسُ أبناءُ الدنیا ، و الوَلَدُ مطبوعٌ عَلی حُبِّ اُمِّهِ . (3)

امام علی علیه السلام :دنیا از آن رو دنیا نام گرفته که پست ترین (نزدیکترین) چیزهاست . و آخرت از آن رو آخرت نامیده شده که سزا و پاداش در آن جاست .

امام علی علیه السلام :مردم ، فرزندان دنیایند و هیچ کس برای دوست داشتن مادرش سرزنش نمی شود .

امام علی علیه السلام :مردم فرزندان دنیا هستند و فرزند ، بر دوست داشتن مادرش سرشته شده است .

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «و لَنِعمَ دارُ المُتَّقینَ» (1) _: الدنیا . (2)

عنه علیه السلام :نِعمَ العَونُ الدنیا علَی الآخِرَةِ . (3)

عنه علیه السلام :إنَّ فیما ناجَی اللّهُ تَعالی به موسی علیه السلام أن قالَ: إنَّ الدُّنیا ......... هی دارُ الظالمینَ إلاّ العاملَ فیها بالخیرِ ، فإنّها له نِعمَتِ الدارُ . (4)

امام باقر علیه السلام_ درباره آیه «و نیکو [سرایی ]است سرای پرهیزگاران» _فرمود : آن سرای دنیاست .

امام باقر علیه السلام :دنیا یاور خوبی برای آخرت است .

امام باقر علیه السلام :از جمله نجواهای خداوند متعال با موسی علیه السلام این بود که : دنیا ......... سرای ستمگران است ، مگر آنان که در دنیا کردار نیک کنند ؛ برای اینان ، دنیا سرایی نیکوست .

عنه علیه السلام :أخرِجُوا مِن الدنیا قلوبَکُم قَبلَ أن تَخرُجَ منها أبدانُکُم ، ففیها اختُبِرتُم و لِغیرِها خُلِقتُم . (1)

امام علی علیه السلام :پیش از آن که پیکرهایتان از دنیا برود ، دلهای خود را از آن بیرون برید ؛ زیرا در اینجا آزمایش می شوید و برای جز آن آفریده شده اید.

عنه علیه السلام :یَسیرُ الدنیا خیرٌ من کثیرِها ، و بُلغَتُها أجدَرُ مِن هلکَتِها . (1)

عنه علیه السلام :مَتاعُ الدنیا حُطامٌ ، و تُراثُها کُبابٌ ، بُلغَتُها أفضلُ مِن أثَرَتِها ، و قُلعَتُها أرکَنُ من طُمَأنینَتِها ، حُکِمَ بالفاقةِ علی مُکثِرِها ، و اُعینَ بِالراحةِ مَن رَغِبَ عنها . (2)

عنه علیه السلام_ لرجلٍ شکا إلیه الحاجةَ _: اِعلَم أنّ کلَّ شیءٍ تُصیبُهُ مِن الدنیا فوقَ قُوتِکَ فإنّما أنتَ فیهِ خازنٌ لِغیرِکَ . (3)

عنه علیه السلام :لا تَسألُوا فیها فوقَ الکَفافِ ، و لا تَطلُبُوا منها أکثرَ مِن البلاغِ . (4)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :الدنیا دُنیاءانِ : دنیا بلاغٍ و دنیا ملعونةٌ . (5)

الإمامُ الصّادقَ علیه السلام :فی مُناجاةِ موسی علیه السلام : یا موسی، إنّ الدنیا دارُ عقوبةٍ ، عاقبتُ فیها آدَمَ عِندَ خَطیئَتِهِ ، و جَعَلتُها ملعونةً ملعونٌ ما فیها إلاّ ما کانَ فیها لی . (6)

امام علی علیه السلام :اندکِ دنیا ، بهتر است از بسیار آن و آنچه به قدر کفایت باشد ، شایسته تر است از آن مقدار که به نابودی آدمی انجامد .

امام علی علیه السلام :متاع دنیا ، همچون خرده ریز و بی ارزش است و مال و میراثش گل و لای و لجن . به قدر کفاف از آن برگرفتن، بهتر است از جمع کردن آن . دل برکندن از آن آرام بخش تر است تا دل بستن به آن. فزون خواه، محکوم به فقر و درویشی است و دنیا گریز، در آرامش و آسودگی .

امام علی علیه السلام_ به مردی که از نیازمندی خود نزد او شِکوه کرد _فرمود : بدان که هر چه از دنیا بیش از قوت و نیازت به تو رسد تو خزانه دار آن برای دیگران هستی .

امام علی علیه السلام :در دنیا بیش از احتیاج نجویید و بیش از کفاف از آن نخواهید .

امام زین العابدین علیه السلام :دنیا دو گونه است : دنیای بلاغ (7) و دنیای ملعون.

امام صادق علیه السلام :خداوند متعال به موسی علیه السلام وحی فرمود : دنیا سرای کیفر است ؛ در آن، آدم را، به سبب خطایی که از او سر زد کیفر دادم و دنیا را ملعون قرار دادم و هرچه در دنیاست ملعون است، مگر آنچه برای من باشد .

ص :70

عنه علیه السلام_ فی زیارةِ الحسینِ علیه السلام عند الوَداعِ _: و لا تَشغَلْنی عن ذِکرِکَ بِإِکثارٍ عَلَیَّ مِن الدنیا تُلهینِی عجائبُ بَهجَتِها و تَفْتِنِّی زهراتُ زینتِها ، و لا بِإِقلالٍ یُضِرُّ بعَمَلِی کَدُّهُ و یَملَأُ صَدری هَمُّهُ ، أعطِنِی مِن ذلکَ غِنیً عن أشرارِ خلقِکَ ، و بَلاغاً أنالُ بهِ رِضاک . (1)

عنه علیه السلام :قالَ لقمانُ لابنِهِ : و خُذْ مِن الدنیا بَلاغاً ، و لا تَرفِضْها فتکونَ عِیالاً علی الناسِ، و لا تَدخُلْ فیها دخولاً یُضِرُّ بِآخِرَتِکَ . (2)

عنه علیه السلام :إنِ استَطَعتَ أن لا تَنالَ مِن الدنیا شیئاً تُسألُ عنهُ غداً فَافعَلْ . (3)

بحار الأنوار :_ سلمانُ الفارسیُّ رضی الله عنه لمّا سُئل عن تَحسُّرِهِ و تأسُّفِهِ عندَ موتِهِ قال _: لیسَ تَأسُّفی علَی الدنیا و لکنّ رسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَهِدَ إلینا و قالَ : لِیَکُنْ بُلغَةُ أحدِکم کزادِ الراکبِ ، و أخافُ أن نکونَ قد جاوَزنا أمرَهُ و حَولِی هذهِ الأساوِدُ ، و أشارَ إلی ما فی بیتِهِ ، و قالَ : هو دِستٌ و سَیفٌ و جَفنَةٌ . (4)

(5)

امام صادق علیه السلام_ در زیارت وداع امام حسین علیه السلام _گفت : خدایا! نه چندان دنیا را بر من زیاد گردان که با سرگرم شدن به زیباییهای شگفت آور و فریفته شدن به درخشندگی زیورهای آن، از یاد تو باز مانم و نه چندان در تنگنایم قرار ده که رنج آن به کار من [برای آخرت ]لطمه زند و همّ و غم آن ، سینه ام را آکنده سازد . از دنیا آن اندازه به من ده که از بندگانِ بدت بی نیاز مانم و به سبب آن به خشنودی تو دست یابم .

امام صادق علیه السلام :لقمان به فرزندش گفت : از دنیا به قدر کفاف برگیر و آن را رها مکن چندان که نانخور (سربار) مردم شوی و در آن چندان فرو مرو که به آخرتت زیان رساند .

امام صادق علیه السلام :اگر توانی از دنیا به چیزی دست نیابی که فردا[ی قیامت] از آن باز خواست شوی ، این کار را بکن .

بحار الأنوار_ سلمان فارسی رضی الله عنه هنگام مرگ اظهار تأسف و دریغ کرد . سؤال شد : ای ابو عبد اللّه ! از بهر چه افسوس می خوری؟ گفت _: اندوه و افسوسم برای دنیا نیست ، بلکه چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به ما سفارش کرد و فرمود : باید قوت روزانه هر یک از شما به اندازه ره توشه یک مسافر باشد ، من با این همه اثاثیه ای که پیرامونم هست می ترسم از دستور آن حضرت تخطّی کرده باشم. و سپس با دستش به اثاث خانه اش اشاره کرد و گفت : آن دیگ و شمشیر و جام .

ص :71

عنه علیه السلام :إنّما یَنظُرُ المؤمنُ إلی الدنیا بِعَینِ الاعتِبارِ ، و یَقْتاتُ مِنها ببَطنِ الاضطِرارِ ، و یَسمَعُ فیها بِاُذُنِ المَقتِ و الإبغاضِ . (1)

عنه علیه السلام :مَن أقَلَّ مِنها استَکثَرَ ممّا یُؤمِنُهُ ، و مَنِ استَکثَرَ مِنها استَکثَرَ مِمّا یُوبِقُهُ . (2)

عنه علیه السلام :و قد کَتَبَ إلی بعضِ أصحابِهِ یَعِظُهُ _ : فإنّ مَنِ اتَّقَی اللّهَ جلّ و عزّ قَوِیَ و شَبِعَ و رَوِیَ و رُفِعَ عقلُهُ عن أهل الدنیا ......... فَقَذَّرَ حرامَها ، و جانَبَ شُبُهاتِها ، و أضَرَّ و اللّهِ بالحلالِ الصّافِی إلاّ ما لا بُدَّ لَهُ مِن کِسرَةٍ منهُ یَشُدُّ بها صُلْبَهُ ، و ثوبٍ یُوارِی بهِ عَورَتَهُ مِن أغْلَظِ ما یَجِدُ و أخشَنِهِ ، و لم یکُن لَهُ فیما لا بُدّ مِنهُ ثِقةٌ و لا رَجاءٌ . (3)

عنه علیه السلام :الدنیا دارُ المُنافِقینَ و لَیست بدارِ المُتّقینَ ، فَلیکُنْ حظُّکَ مِن الدنیا قِوامَ صُلْبِکَ ، و إمساکَ نَفْسِکَ ، و التَزَوّدَ لمَعادِکَ . (4)

امام علی علیه السلام :مؤمن به دنیا تنها به دیده عبرت می نگرد و از روی ناچاری قوت خود را از آن برمی گیرد و با گوشِ خشم و نفرت به آن گوش می دهد .

امام علی علیه السلام :کسی که از دنیا، اندک [و به اندازه نیاز] برگیرد، مایه ایمنی بسیار به دست آورده است و هر که از آن، مقدار زیادی به دست آورد، مایه هلاک خود را افزون ساخته است.

امام علی علیه السلام_ در بخشی از اندرزنامه خود به یکی از یارانش _نوشت : هر که تقوای خداوند ارجمند شکست نا پذیر پیشه کند، قوی شود و از غذا و آب سیر گردد و خِردش از حدّ دنیا پرستان فراتر رود . . . حرام دنیا را پلید داند و از شبهات آن دوری گزیند و به خدا سوگند به حلال ناب دنیا نیز روی خوش نشان ندهد ، مگر به اندازه ای که نیاز دارد ؛ مانند تکّه نانی که بدنش را نیرو دهد و جامه ای که برهنگی اش را بپوشاند ، آن هم از درشت ترین و زبرترین خوراک و لباسی که به دستش می رسد و به آنچه چاره ای از آن ندارد هم ، اطمینان و امیدی ندارد .

امام علی علیه السلام :دنیا سرای منافقان است نه سرای پرهیزگاران ، پس ، از دنیا به اندازه ای بهره برگیر که به بدنت نیرو دهد و زنده بمانی و توشه ای برای معادت باشد .

ص :73

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :ما منزلةُ الدنیا مِن نفسی إلاّ بمنزلةِ المیتةِ ، إذا اضطُرِرتُ إلیها أکَلتُ مِنها . (1)

امام صادق علیه السلام :دنیا در نظر من چونان مردار است ، که هر گاه ناچار شوم از آن می خورم.

عنه علیه السلام :الدنیا لِمَن تَرَکَها و الآخرةُ لِمَن طَلَبَها . (1)

عنه علیه السلام :مَن ساعَی الدنیا فاتَتْهُ ، مَن قَعَدَ عَنِ الدنیا طَلَبَتهُ . (2)

عنه علیه السلام :مَن سلا عنِ الدنیا أتَتهُ راغمَةً . (3)

عنه علیه السلام :مَن خَدَمَ الدنیا استَخدَمتْهُ ، و مَن خَدَمَ اللّهَ سبحانَهُ خَدَمَتْهُ . (4)

عنه علیه السلام :إنّکَ إن أقبَلْتَ علی الدنیا أدبَرَتْ ، إنّکَ إن أدبَرْتَ عن الدنیا أقبَلَتْ . (5)

عنه علیه السلام :مَن ساعاها فاتَتْهُ ، و مَن قَعَدَ عنها أتَتهُ . (6)

عنه علیه السلام :مَثَلُ الدنیا کَظِلِّکَ؛ إن وَقَفتَ وَقَفَ ، و إن طَلَبتَهُ بَعُدَ . (7)

الإمامُ الصادقُ علیه السلام :قالَ اللّهُ تَعالی : یا موسی، إنّ الدُّنیا دارُ عُقوبَةٍ ......... و ما مِن خَلْقِی أحَدٌ عَظَّمَها فَقَرَّتْ عَینُهُ ، و لم یُحَقِّرْها أحَدٌ إلاّ انتَفَعَ بِها . (8)

امام علی علیه السلام :دنیا از آنِ کسی است که آن را رها کند و آخرت برای کسی است که آن را بجوید.

امام علی علیه السلام :هر که برای دنیا بکوشد، آن را از دست بدهد و کسی که از دنیاخواهی دست کشد ، دنیا به سراغش آید .

امام علی علیه السلام :کسی که از دنیا دوری کند ، دنیا برخلاف خواستش نزد او آید .

امام علی علیه السلام :کسی که دنیا را خدمت کند ، دنیا او را به خدمت گیرد و کسی که خداوند سبحان را خدمت کند، دنیا به خدمت او درآید .

امام علی علیه السلام :اگر تو به دنیا روی کنی، او به تو پشت کند و اگر تو به دنیا پشت کنی، او به تو روی آورد .

امام علی علیه السلام :هر که در طلب دنیا بکوشد، آن را از دست بدهد و هرکه از آن دست شوید، دنیا خود نزد او آید .

امام علی علیه السلام :حکایتِ دنیا، حکایتِ سایه توست که اگر بایستی می ایستد و اگر دنبالش کنی دور می شود .

امام صادق علیه السلام :خداوند متعال به موسی علیه السلام فرمود: ای موسی! دنیا مکان مجازات است ......... هیچ کس نیست که دنیا را بزرگ شمارد و در آن شادمانی و خرّمی بیند . و هیچ کس آن را خُرد و ناچیز نشمرد ، جز آن که از آن سود برگیرد .

ص :75

تحف العقول عن جابر بن عبد اللّه الأنصاری عن الإمام علیّ علیه السلام :أمّا بعدُ ، فما بالُ أقوامٍ یَذُمُّونَ الدنیا [ و قَدِ ]انتَحَلُوا الزُّهدَ فیها ؟! الدنیا مَنزِلُ صِدقٍ لِمَن صَدَقَها .........

فمَن ذا یَذُمُّ الدنیا یا جابرُ و قد آذَنَت بِبَینِها ؟ ! ......... یَذُمُّها قومٌ عند النَّدامةِ (1) ] و حَمِدَها آخَرونَ] خَدَمتهُم جَمیعاً . (2)

الإمامُ الهادیُّ علیه السلام :الدنیا سوقٌ ، رَبِحَ فیها قومٌ و خَسِرَ آخَرونَ . (3)

تحف العقول_ به نقل از جابر بن عبد اللّه الأنصاری _امام علی علیه السلام : اما بعد ، چه شده است که گروهی دنیا را نکوهش و به آن پشت می کنند؟ دنیا برای کسی که با آن از در راستی درآید، سرای راستی است . . . ای جابر! کیست آن که دنیا را نکوهش می کند، حال آن که دنیا خود اعلان جدایی کرده است؟ . . . پس ، گروهی در هنگام پشیمانی ، آن را نکوهش می کنند [و گروهی دیگر آن را می ستایند] و دنیا به همه آنان خدمت کرده است .

امام هادی علیه السلام :دنیا بازاری است که گروهی در آن سود می برند و گروهی زیان می بینند .

عنه علیه السلام :مَن أبْصَرَ بها بَصَّرَتهُ ، و مَن أبْصَرَ إلیها أعمَتهُ . (1)

(2)

امام علی علیه السلام :هر که به وسیله دنیا نگاه کند [و آن را آینه عبرت سازد] دنیا بینایش گرداند و هر که به دنیا بنگرد [و جز آن نبیند] دنیا کورش سازد ( ورای آن را نبیند) .

عنه علیه السلام :الدنیا مَزرعةُ الشَّرِّ . (1)

عنه علیه السلام :الدنیا مُنیَةُ الأشقِیاءِ . (2)

عنه علیه السلام :الدنیا تُسلِمُ . (3)

عنه علیه السلام :الدنیا تُذِلُّ . (4)

عنه علیه السلام :العاجلةُ مُنیَةُ الأرجاسِ . (5)

عنه علیه السلام :المواصلُ للدنیا مَقطوعٌ . (6)

عیسی علیه السلام :یا طالبَ الدنیا لِتَبَرَّ ، تَرکُکَ الدنیا أبَرُّ . (7)

بحار الأنوار :رُویَ أنَّ النّبیّ صلی الله علیه و آله لمّا ماتَ عُثمانُ بنُ مَظعونٍ کَشَفَ الثَّوبَ عَن وَجهِهِ ثُمَّ قَبَّلَ ما بینَ عَینَیهِ ، ثُمَّ بَک_ی طویلاً ، فلمّا رُفِعَ السَّریرُ قالَ : طُوباکَ یا عُثمانُ ، لم تَلْبَسْکَ الدنیا ، و لم تَلبَسْها . (8)

عیسی علیه السلام :ای آن که دنیا را به هدف کار خیر کردن می جویی! ترک کردن دنیا کاری نیکوتر است .

بحار الأنوار :روایت شده است که چون عثمان بن مظعون درگذشت، پیامبر صلی الله علیه و آله پارچه را از صورت او کنار زد و میان دو چشمش را بوسید و آن گاه مدّتی طولانی گریست و چون تابوت را برداشتند فرمود : خوشا به حالت ای عثمان! نه دنیا جامه خود را بر تو پوشاند و نه تو جامه دنیا را پوشیدی .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :حُبُّ الدنیا رأسُ الفِتَنِ و أصلُ المِحَنِ . (1)

عنه علیه السلام :رَأْسُ الآفاتِ الوَلَهُ بالدنیا . (2)

عنه علیه السلام :إنَّ الدنی_ا لَمَفسَ_دةُ الدِّی_نِ مَسلَبَةُ الیقینِ ، و إنّها لَرَأسُ الفِتَنِ و أصلُ المِحَنِ . (3)

عنه علیه السلام :إنّک لَن تَلقَی اللّهَ سبحانَهُ بِعَمَلٍ أضَرَّ علَیکَ مِن حُبِّ الدنیا . (4)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :ما مِن عملٍ بَعد معرفةِ اللّهِ جلّ و عزّ و معرفةِ رسولِهِ صلی الله علیه و آله أفضلَ مِن بُغْضِ الدنیا ......... حُبُّ النساءِ ، و حبُّ الدنیا ، و حُبُّ الرئاسةِ ، و حُبُّ الراحةِ ، و حبُّ الکلامِ ، و حبُّ العُلوِّ ، و الثَّروةِ ، فصِرْنَ سَبعَ خصالٍ ، فاجتَمَعنَ کُلُّهُنَّ فی حُبِّ الدنیا ، فقالَ الأنبیاءُ و العلماءُ بعدَ معرِفَةِ ذلکَ : حُبُّ الدنیا رَأسُ کلِّ خطیئةٍ . (5)

الإمامُ الصّادقُ :کانَ فیما ناجَی اللّهُ تَعالی بِهِ موسی علیه السلام : ......... و اعلَمْ أنّ کلَّ فِتنةٍ بَذْرُها حُبُّ الدنیا . (6)

عنه علیه السلام :رأسُ کلِّ خطیئةٍ حُبُّ الدنیا . (7)

امام علی علیه السلام :دنیا دوستی، منشأ فتنه ها و ریشه محنتهاست .

امام علی علیه السلام :شیفتگی به دنیا، منشأ همه آفات است.

امام علی علیه السلام :دنیا، مایه تباهی دین و سلب یقین و رأس فتنه ها و ریشه رنجها و محنتها است .

امام علی علیه السلام :تو هرگز خداوند سبحان را با کاری زیانبارتر از دنیا دوستی دیدار نخواهی کرد .

امام زین العابدین علیه السلام :بعد از شناخت خداوند عزّ و جلّ و شناخت پیامبر او صلی الله علیه و آله هیچ عملی بهتر از بغض و نفرت از دنیا نیست . . . زن دوستی ، دنیا دوستی، ریاست طلبی ، تن آسایی ، شهوت کلام، و عشق به مقام و ثروت . همه این هفت خصلت در دنیا دوستی جمع شده است . از این رو ، پیامبران و عالمان ، بعد از شناخت این مطلب ، گفتند که : دنیا دوستی سرچشمه هر گناهی است .

امام صادق علیه السلام :خداوند متعال در یکی از نجواها به موسی علیه السلام فرمود: ......... بدان که بذر هر گمراهی و فتنه ای را دنیا دوستی افشانده است .

امام صادق علیه السلام :منشأ هر گناهی دنیا دوستی است .

ص :80

عنه علیه السلام :إنّ أوّلَ ما عُصِیَ اللّهُ بِهِ سِتٌّ : حُبُّ الدنیا ، و حبُّ الرئاسةِ ، و حبُّ الطَّعامِ، و حبُّ النساءِ ، و حُبُّ النومِ ، و حبُّ الراحةِ . (1)

امام صادق علیه السلام :نخستین چیزهایی که موجب نافرمانی و معصیت خدا شد شش چیز بود : دنیا دوستی ، ریاست طلبی ، شکم پرستی، زن دوستی ، پُر خوابی و راحت طلبی .

مستدرک الوسائل :فی حدیثِ المِعراجِ : قالَ اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی : یا أحمدُ ، لو صَلَّی العبدُ صلاةَ أهلِ السماءِ و الأرضِ ، و یصومُ صیامَ أهلِ السماءِ و الأرضِ ، و یَطوِی عنِ الطَّعامِ مِثلَ الملائکةِ ، و لَبِسَ لباسَ العابِدینَ ، ثُمّ أری فی قلبِهِ مِن حُبِّ الدنیا ذَرَّةً ، أو سُمْعَتِها، أو رئاسَتِها، أو صِیتِها، أو زِینَتِها، لا یُجاوِرُنی فی دَارِی ، و لَأَنزِعَنَّ مِن قلبِهِ مَحَبَّتی و لَأُظلِمَنَّ قلبَهُ حتّی یَنسانِی ، و لا اُذِیقُهُ حَلاوَةَ مَحَبَّتی . (1)

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :إنّهُ ما سَکَنَ حبُّ الدنیا قلبَ عبدٍ إلاّ الْتاطَ فیها بثلاثٍ : شُغلٍ لا یَنفَدُ عَناؤهُ، و فَقرٍ لا یُدرَکُ غِناهُ ، و أمَلٍ لا یُنالُ مُنتَهاهُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :حرامٌ علی کُلِّ قلبٍ یُحِبُّ الدنیا أن یفارِقَهُ الطَّمَعُ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الدنیا مَشغَلَةٌ للقلوبِ و الأبدانِ ، و إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی سائلُنا عمّا نَعَّمَنا فی حلالِهِ ، فکیفَ بما نَعَّمَنا فی حَرامِهِ؟! (4)

مستدرک الوسائل :در حدیث معراج آمده است که خداوند تبارک و تعالی فرمود : ای احمد! اگر بنده به اندازه نمازهای اهل آسمان و زمین نماز گزارَد و به اندازه روزه های اهل آسمان و زمین روزه بدارد و مانند فرشتگان از خوردن غذا کناره گیرد و جامه ژنده پوشان بر تن کند ، اما ذرّه ای دنیا دوستی یا شهرت طلبی ، یا ریاست طلبی ، یا زیور و زینت دنیا در دلش ببینم، هرگز در خانه ام به جوار من در نیاید و محبّت خود را از دل او بَرکَنَم .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دنیا دوستی در دل هیچ بنده ای جا نکرد، مگر آن که سه چیز پیوسته با او همراه شد : گرفتاری و مشغله ای که رنج آن را پایانی نباشد ، فقری که به توانگری و بی نیازی نینجامد، و آرزویی که به فرجام نرسد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :جدا شدن طمع از دلی که دنیا دوست باشد ، ممکن نیست.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دنیا مایه گرفتاری دلها و تن هاست ؛ خداوند تبارک و تعالی از نعمتهای حلالش که به ما داده، بازخواست می کند ، چه رسد به نعمتهایی که از حرام به ما داده است .

ص :82

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :فَارفِضِ الدنیا ، فإنّ حُبَّ الدنیا یُعمِی و یُصِمُّ و یُبکِمُ و یُذِلُّ الرِّقابَ . (1)

عنه علیه السلام :حُبُّ الدنیا یُفسِدُ العقلَ، وَ یُصِمُّ (2) القلبَ عن سَماعِ الحکمةِ ، و یوجِبُ ألیمَ العِقابِ . (3)

عنه علیه السلام :مَن غَلَبَتِ الدنیا علَیهِ عَمِیَ عَمّا بینَ یَدَیهِ . (4)

عنه علیه السلام :مَن لَهِجَ قلبُهُ بِحُبِّ الدنیا الْتاطَ قلبُهُ مِنها بثَلاثٍ : هَمٍّ لا یُغِبُّهُ ، و حِرصٍ لا یَترُکُهُ ، و أمَلٍ لا یُدرِکُهُ . (5)

عنه علیه السلام :مَن أحَبَّ البقاءَ فلیُعِدَّ للمصائبِ قلباً صَبوراً . (6)

عنه علیه السلام :إنّکُم إن رَغِبتُم فی الدنیا أفنَیتُم أعمارَکُم فیما لا تَبقُونَ لَهُ و لا یَبقی لَکُم . (7)

عنه علیه السلام :مَن کانتِ الدنیا هِمَّتَهُ اشتَدَّتْ حَسرَتُهُ عِند فِراقِها . (8)

عنه علیه السلام :حُبُّ الدنیا یُوجِب الطَّمَعَ . (9)

امام علی علیه السلام :دنیا را رها کن که دنیا دوستی [انسان را] کور و کر و لال و سرافکنده می سازد .

امام علی علیه السلام :دنیا دوستی خرد را تباه می کند و دل را از شنیدن حکمت کر می سازد و موجب عذاب دردناک می شود .

امام علی علیه السلام :هر که دنیا بر او چیره شود ، از دیدن آنچه فراپیش اوست کور گردد.

امام علی علیه السلام :آن که دلش غرق دنیا دوستی شود، سه چیز این جهان پیوسته با او باشد : اندوهی که او را رها نسازد ، حرصی که از او دست برندارد و آرزویی که به آن نرسد .

امام علی علیه السلام :هر که دوستدار ماندن است ، باید برای مصیبتها و گرفتاریها، دلی شکیبا آماده کند .

امام علی علیه السلام :اگر به دنیا دل بندید عمر خود را در راه چیزی صرف کرده اید که نه شما برای آن می مانید و نه آن برای شما .

امام علی علیه السلام :هر که همّ و غمش دنیا باشد ، در هنگام جدا شدن از آن، حسرت بسیار خورَد .

امام علی علیه السلام :دنیا دوستی، موجب طمعکاری می شود .

ص :83

عنه علیه السلام :مَن أحَبَ الدنیا جَمَعَ لِغیرِهِ . (1)

عنه علیه السلام :المُستَمتِعونَ بالدنیا تَبکِی قلوبُهُم و إنْ فَرِحُوا ، و یَشتَدُّ مَقتُهُم لأنفُسِهم و إنِ اغتَبَطُوا ببعضِ ما مِنها رُزِقُوا . (2)

عنه علیه السلام :لِحُبِّ الدنیا صُمَّتِ الأسماعُ عن سَماعِ الحکمةِ ، و عَمِیَتِ القلوبُ عن نُور البَصیرةِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن تَعَلَّقَ قلبُهُ بالدنیا تَعَلَّقَ قلبُهُ بثلاثِ خصالٍ : هَمٍّ لا یَفنی ، و أمَلٍ لا یُدرَکُ ، و رجاءٍ لا یُنالُ . (4)

عنه علیه السلام :مَن کَثُرَ اشتِباکُهُ بالدنیا کانَ أشَدَّ لحَسرَتِهِ عند فِراقِها . (5)

عنه علیه السلام_ فی الدُّنیا _: فَمَن أحَبَّها أورَثَتهُ الکِبَرَ ، و مَنِ استَحسَنَها أورثَتْهُ الحِرصَ ، و مَن طَلَبَها أورَدَتْهُ إلی الطمعِ ، و مَن مَدَحَها أکَبَّتهُ الریاءَ ، و مَن أرادَها مَکَّنَتْهُ مِنَ العُجْبِ ، و مَنِ اطمَأنَّ إلَیها رکِبَتْهُ الغَفلَةَ . (6)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :مَن أحَبَّ الدنیا ذَهَبَ خوفُ الآخرةِ مِن قلبِهِ . (7) (8)

امام علی علیه السلام :دنیا دوست، برای دیگران جمع می کند .

امام علی علیه السلام :برخوردارانِ از دنیا دلهایشان گریان است، هرچند [به ظاهر] شاد باشند ، از خویشتن سخت بیزارند ، هر چند به سبب پاره ای از آنچه در دنیا نصیبشان شده است ، خوشحال باشند .

امام علی علیه السلام :به سبب دنیا دوستی است که گوشها از شنیدن حکمت کر شده و دلها از دیدن نور بصیرت کور گشته است .

امام صادق علیه السلام :هر که به دنیا دل بندد به سه چیز دل بسته است : اندوه بی پایان و آرزوی دست نیافتنی و امید نا رسیدنی .

امام صادق علیه السلام :هر که بیشتر به دنیا بچسبد، هنگام جدایی از آن، بیشتر افسوس خورد .

امام صادق علیه السلام_ درباره دنیا _فرمود : هر که دنیا را دوست داشته باشد، دچار تکبّر شود و هر که آن را بپسندد و نیکویش شمارد، حریص گردد و هرکه دنیا را بطلبد، گرفتار طمع شود و هرکه آن را بستاید، دنیا جامه ریا بر او پوشاند و هر که دنیا را بخواهد، دچار عُجب گردد و هرکه به آن تکیه کند، دنیا او را بر مرکب غفلت برنشاند .

امام کاظم علیه السلام :کسی که دنیا را دوست داشته باشد ، ترس از آخرت از دلش برود .

ص :84

ص :86

ص :87

بحار الأنوار عن أبی الطفّیل عامر بن واثلة :کان علیُّ بنُ الحسینِ علیهما السلام إذا تلا هذهِ الآیَةَ «یَا أیُّها الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ و کُونُوا مَعَ الصّادِقِینَ» (1) یقولُ : اللّهُمّ ارفَعْنِی فی أعلَی دَرَجاتِ هذهِ النُّدبةِ ، و أعِنِّی بِعَزمِ الإرادةِ ......... و ارزُقنِی قلباً و لِساناً یَتجارَیانِ فی ذَمِّ الدنیا ، و حُسنَ التَّجافِی عنها حَتَّی لا أقولَ إلاّ صِدقاً . (2)

(3)

بحار الأنوار_ به نقل از أبو طفیل عامر بن واثلة : امام زین العابدین علیه السلام هنگام تلاوت آیه «ای کسانی که ایمان آورده اید ! از خدا بترسید و با راستگویان باشید» _گفت : خدایا! مرا در بالاترین درجه این فراخوان قرار ده و با برخوردار کردن از اراده قوی [برای پاسخ گفتن به این دعوت تو ]یاری ام رسان . . . و دل و زبانی روزی ام کن که در نکوهش دنیا همگام باشند و دوری کردنی نیکو از دنیا عطایم کن ، تا این که جز سخن راست نگویم.

عنه علیه السلام :و اللّهِ لَدُنیاکُم هذهِ أهوَنُ فی عَینِی مِن عِرَاقِ خِنزیرٍ فی یَدِ مَجذومٍ . (1)

عنه علیه السلام :دُنیاکُم هذِهِ أزهَدُ عِندی مِن عَفْطَةِ عَنزٍ . (2)

عنه علیه السلام :لَدُنیاکُم أهوَنُ عِندی مِن وَرَقَةٍ (فی) فِی جَرادَةٍ تَقضِمُها ، و أقذَرُ عندی مِن عِراقَةِ خِنزیرٍ یَقذِفُ بها أجذَمُها ، و أمَرُّ علی فُؤادِی مِن حَنظَلَةٍ یَلُوکُها ذو سُقْمٍ فَیَبشَمُها .........

ما لِعَلِیّ و نعیمٍ یَفْنی ، و لَذَّةٍ تَنْحِتُها المعاصِی ؟ ! سَألْقی و شیعَتِی رَبَّنا بِعُیونٍ ساهِرَةٍ و بُطونٍ خِماصٍ «لِیُمَحِّصَ اللّهُ الّذِینَ آمَنُوا و یَمْحَقَ الکافِرِینَ» (3) . (4)

عنه علیه السلام :کانَ لی فیما مَضَی أخٌ فی اللّهِ و کان یُعَظِّمُهُ فی عَینِی صِغَرُ الدنیا فی عَینِهِ . (5)

عنه علیه السلام :مَن کَرُمَتْ نَفسُهُ صَغُرَتِ الدنیا فی عَینِهِ . (6)

عنه علیه السلام :أنا کابُّ الدنیا لِوَجهِها ، و قادِرُها بقَدَرِها ، و ناظِرُها بعَینِها . (7)

امام علی علیه السلام :به خدا سوگند ، که دنیای شما در نظر من از استخوان یک خوک در دست جذامی بی ارزشتر است .

امام علی علیه السلام :این دنیای شما نزد من از آب بینی یک بز هم ناچیزتر است .

امام علی علیه السلام :دنیای شما در نظر من ناچیزتر است از برگ درختی در دهان ملخی که آن را خورد می کند و پلشت تر از استخوان خوکی است که جذامی دور می افکند و تلخ تر از حنظلی است که بیماری آن را می جود و دچار حالت تهوّع می شود ......... علی را به نعمت فناپذیر و لذّت آمیخته به گناه چه کار؟ بزودی من و شیعیانم، با چشمانی شب نخفته و شکمهایی لاغر و فرو رفته به دیدار پروردگارمان خواهیم رفت «تا مؤمنان را بپالاید و کافران را نابود کند» (8) .

امام علی علیه السلام :در گذشته برادری دینی داشتم که ناچیزی دنیا در نگاهش ، او را در نظرم بزرگ کرده بود .

امام علی علیه السلام :هر که کرامت نفس داشته باشد دنیا در نگاهش خُرد آید .

امام علی علیه السلام :من دنیا را به رو در افکنده ام و به آن به اندازه خودش بها می دهم و با نگاه خودش به آن نگاه می کنم .

ص :89

عنه علیه السلام :إلیکِ عَنِّی یا دنیا ، فحَبلُکِ علی غارِبِکِ ، قدِ انسَلَلتُ مِن مَخالِبِکِ ، و أفلَتُّ مِن حَبائلِکِ ، و اجتَنَبتُ الذَّهابَ فی مداحِضِکِ .........

هَیهاتَ مَن وَطِئَ دَحْضَکِ زَلِ_قَ ، و مَن رَکِبَ لُجَجَکِ غَ_رِقَ ، و مَنِ ازوَرَّ ع_ن حَبائلِکِ وُفِّ_قَ ، و السّ_المُ مِنکِ لا یُب_الِی إن ض_اقَ ب_هِ مُناخُ_هُ ، و الدنی_ا عِندَهُ کَیَ_ومٍ ح_انَ انسلاخُ_هُ ، اُعزُبِی عَنِّی ، فو اللّهِ لا أذِلُّ لکِ فَتَستَذِلِّینی و لا أسلَسُ لَکِ فَتَقودِین_ی . (1)

نهج البلاغة عن عبدِ اللّهِ بنِ عبّاسٍ رضی الله عنه :دَخَلتُ عَلی أمیرِ المؤمنینَ علیه السلام بذِی قارٍ و هو یَخْصِفُ نَعلَهُ ، فقالَ لی : ما قیمةُ هذا النَّعلِ ؟ فقلتُ : لا قیمةَ لها ، فقالَ علیه السلام : و اللّهِ لَهِیَ أحَبُّ إلَیَّ مِن إمرَتِکُم إلاّ أنْ اُقِیمَ حقّاً أو أدفَعَ باطلاً . (2)

الإمامُ الحسنُ علیه السلام :أیّها الناسُ ، إنّما اُخبِرُکُم عن أخٍ لی کانَ من أعظَمِ الناسِ فی عَینِی ، و کانَ رأسُ ما عَظُمَ به فی عَینِی صِغَرُ الدنیا فی عَینِهِ (3) . (4)

امام علی علیه السلام :ای دنیا! از من دور شو که ریسمانت را بر پشتت افکندم (رهایت کردم). من از چنگال های تو رهیده ام و از دام های تو گریخته ام و از افتادن در لغزشگاههای تو دوری کرده ام . . . چه دور مانده است! آن که پا در لغزشگاه تو نهاد ، لغزید و هر که در گرداب های تو وارد شد ، غرق گشت ، و آن که از دامهای تو رهید ، رستگار شد و کسی که از دست تو به سلامت مانْد، چه باک که در دنیا به سختی گذرانَد ؛ زیرا دنیا در نظر او به منزله روزی است که زوالش نزدیک است . از من دور شو که به خدا سوگند من رام تو نگردم تا خوارم سازی و سر به فرمان تو ننهم تا مرا هر جا خواهی بکشانی .

نهج البلاغة_ به نقل از عبد اللّه بن عباس _: در منطقه ذی قار خدمت امیر المؤمنین علیه السلام رسیدم . آن حضرت مشغول وصله زدن به کفش خود بود . به من فرمود : ارزش این کفش چقدر است؟ عرض کردم : ارزشی ندارد! حضرت فرمود : به خدا سوگند که این کفش را بیش از فرمانروایی بر شما دوست دارم ، مگر آن که به وسیله آن، حقی را برپا دارم یا باطلی را بر اندازم .

امام حسن علیه السلام :ای مردم! بدانید مرا برادری بود که از بزرگترین مردمان در نظر من به شمار می رفت ؛ مهمترین چیزی که او را در نظرم با عظمت کرده بود، بی ارزشی دنیا در نگاه او بود .

ص :90

تنبیه الخواطر :سَألَ معاویةُ ضرارَ بنَ ضمرةَ الشَّیبانیَّ عن أمیرِ المؤمنینَ علیه السلام فقالَ : أشهَدُ لَقَد رأیتُهُ فی بعضِ مَواقِفِهِ و قد أرخَی اللیلُ سُدولَهُ و هُوَ قائمٌ فی مِحرابِهِ قابِضٌ علی لِحیَتِهِ یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ و یَبکِی بُکاءَ الحزینِ و یقولُ : یا دنیا یا دنیا ، إلَیکِ عَنّی ، أبِی تَعَرَّضتِ ؟! أم إلَیَّ تَشَوَّقتِ ؟! لا حانَ حینُکِ ، هیهاتَ ، غُرِّی غَیرِی ، لاَ حاجَةَ لی فیکِ ، قد طَلَّقتُکِ ثلاثاً لا رَجعَةَ فیها ، فَعَیشُکِ قصیرٌ ، و خَطَرُکِ یسیرٌ ، و أمَلُکِ حقیرٌ ، آه مِن قِلَّةِ الزّادِ ، و طولِ الطریقِ ، و بُعدِ السَّفرِ ، و عظیمِ المَورِدِ (1) ! (2)

(3)

تنبیه الخواطر :معاویه از ضرار بن ضمره شیبانی درباره امیر المؤمنین علیه السلام پرسید؛ ضرار گفت: گواهی می دهم که در شبی تار او را دیدم که در محرابش ایستاده و محاسنش را گرفته است و مثل مار گزیده به خود می پیچد و مانند مصیبت زده گریه می کند و می فرماید : ای دنیا! ای دنیا! از من دور شو؛ آیا خود را به من عرضه می کنی؟ یا آرزومند منی؟ مباد آن روز [که مرا بفریبی]، هیهات، دیگری را بفریب، مرا به تو نیازی نیست، من تو را سه طلاقه کرده ام که رجوعی در آن نیست، زندگی [در] تو کوتاه است و اهمیت تو اندک و امید به تو حقیر. آه از کمی توشه و درازی راه و دوری سفر و عظمت آن جا که وارد می شویم. (4)

ص :91

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :هلِ الدنیا إلاّ دابّةٌ رَکِبْتَها فی مَنامِکَ فاستَیقَظتَ و أنتَ علی فِراشِکَ غیرَ راکِبٍ و لا آخِذٍ بِعِنانِها ، أو کَثَوبٍ لَبِستَهُ ، أو کَجارِیَةٍ وَطِئتَها؟! (1)

امام باقر علیه السلام :آیا دنیا جز همانند ستوری است که خواب می بینی سوارش شده ای و چون بیدار می شوی خود را در بستر می بینی؟! نه بر ستوری سواری و نه افسارش را گرفته ای . یا همانند جامه ای است که [در عالم خواب] می پوشی ، یا چون دختری که [خواب می بینی] با او نزدیکی می کنی .

عنه علیه السلام :اُحَذِّرُکُمُ الدنیا ، فإنّها حُلوَةٌ خَضِرَةٌ حُفَّتْ بِالشَّهَواتِ . (1)

عنه علیه السلام :اُحَذِّرُکُمُ الدُّنیا ، فَإنَّها مَنزِلُ قُلعَةٍ و لَیسَت بدارِ نُجعَةٍ . (2)

عنه علیه السلام :اُحَذِّرُکُمُ الدنیا ، فإنّها دارُ شُخُوصٍ ، و مَحَلَّةُ تَنغِیصٍ ، ساکِنُها ظاعِنٌ ، و قاطِنُها بائنٌ . (3)

عنه علیه السلام :اُحَذِّرُکُمُ الدنیا، فَإنّها غَرّارةٌ، و لا تَعدُو _ إذا هِیَ تَناهَتْ إلی اُمْنِیَّةِ أهلِها _ ما قالَ اللّهُ عزّ و جلّ: «و اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَیاةِ الدُّنیا کَماءٍ أنزَلْناهُ مِنَ السماءِ فاختلَطَ بِهِ نَباتُ الأرضِ فأصبَحَ هَشیما تَذْرُوهُ الرِیاحُ و کانَ اللّهُ عَلی کلِّ شَیءٍ مُقتَدِرا» (4) . (5)

عنه علیه السلام :إحذَرُوا الدنیا ، فإنَّ فی حلالِها حِساب[ا] ، و فی حَرامِها عقاب[ا] ، و أوّلُها عَناءٌ ، و آخِرُها فَناءٌ . (6)

عنه علیه السلام :اُحَذِّرُکُمُ الدنیا و الاغتِرارَ بها ، فکأنْ قد زالَتْ عن قلیلٍ عَنکُم کما زالَتْ عَمَّن کانَ قَبلَکُم ، فاجعَلُوا اجتِهادَکُم فیها التَّزوُّدَ مِن یَومِها القَصیرِ لیَومِ الآخِرَةِ الطّویلِ . (7)

امام علی علیه السلام :شما را از دنیا برحذر می دارم ؛ زیرا آن شیرین و با طراوت است و خواهشهای نفسانی آن را فرا گرفته است .

امام علی علیه السلام :شما را از دنیا پرهیز می دهم ؛ زیرا دنیا منزلی است که باید از آن کوچ کرد و سرای ماندن نیست .

امام علی علیه السلام :شما را از دنیا برحذر می دارم ؛ زیرا دنیا سرای کوچیدن و جایگاه کدورت و سختی است . ساکنِ آن، بار سفر برمی بندد و مقیمش از آن جدا می شود .

امام علی علیه السلام :شما را از دنیا پرهیز می دهم ؛ زیرا که بسیار فریبنده است _ و زمانی هم که دنیا پرستان به آرزوی خود برسند _ دنیا از این توصیف خداوند عزّ و جلّ فراتر نیست که «برای آنان زندگی دنیا را مثل بزن که مانند آبی است که آن را از آسمان فرو فرستادیم سپس گیاه زمین با آن درآمیخت و [ چنان] خشک گردید که بادها پراکنده اش کردند، و خداست که همواره بر هر چیزی تواناست».

امام علی علیه السلام :از دنیا بپرهیزید ، که حلال آن حساب دارد و حرام آن کیفر ؛ آغازش رنج است و پایانش نابودی .

امام علی علیه السلام :شما را از دنیا و فریفته شدن به آن برحذر می دارم ؛ زیرا دنیا به زودی از شما گرفته و جدا خواهد شد، همچنان که از پیشینیان شما جدا شد . پس ، کوشش خود را در دنیا مصروف این دارید که از چند روزه کوتاه آن برای روز طولانی آخرت توشه برگیرید.

ص :94

عنه علیه السلام :اِحذَروا هَذِهِ الدنیا الخَدَّاعةَ الغَدّارةَ ، التی قد تَزَیّنَتْ بِحُلِیِّها ، و فَتَنَتْ بِغُرورِها ......... فأصبَحَتْ کالعَروسِ المَجْلُوَّةِ ، و العُیونُ إلَیها ناظِرَةٌ . (1)

عنه علیه السلام :اِحذَروا الدنیا الحَذَرَ کُلَّهُ ، وضَعُوا عَنکُم ثِقْلَ هُمُومِها لِما تَیَقَّنتُم لِوَشْکِ زَوالِها ، و کونوا أسَرَّ ما تَکونونَ فیها ، أحذَرَ ما تَکونُونَ لَها . (2)

عنه علیه السلام :إحذَروا الدنیا ، فإنّها غَدّارةٌ غَرّارةٌ خَدُوعٌ ، مُعطِیَةٌ مَنوعٌ ، مُلبِسةٌ نَزُوعٌ . (3)

عنه علیه السلام :اِحذَروا الدنیا ، فإنّها عَدُوّةُ أولیاءِ اللّهِ ، و عَدُوّةُ أعدائهِ ، أمّا أولیاؤهُ فَغَمَّتهُم ، و أمّا أعداؤهُ فَغَرَّتهُم . (4)

امام علی علیه السلام :از این دنیای پر فریب بی وفا و غدّار بپرهیزید ؛ دنیایی که به زیورهایش خود را آراسته و با زرق و برقش دلربایی می کند . . . و همچون عروسی جلوه گر شده و چشمها به آن خیره گشته است .

امام علی علیه السلام :از دنیا کاملاً حذر کنید و چون یقین دارید که به زودی از شما جدا می شود، پس بارِ اندوههای آن را از دوش خود بردارید و آن گاه که بیش از هر زمانی در دنیا شادید، بیش از هر وقت دیگر از دنیا بر حذر باشید .

امام علی علیه السلام :از دنیا حذر کنید که دنیا بی وفا و پر مکر و فریب است ، عطا کننده ای است خسیس و پوشاننده ای است که برهنه می سازد (چیزی را که بدهد پس می گیرد) .

امام علی علیه السلام :از دنیا بپرهیزید که آن هم دشمنِ دوستان خداست و هم دشمنِ دشمنانِ خدا ؛ زیرا دوستان خدا را اندوهگین می سازد و دشمنان او را می فریبد.

زُیِّنَ لِلنّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّساءِ والْبَنینَ و الْقَناطِیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ و الْفِضَّةِ والْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ و الْأنْعامِ و الْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا و اللّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمآب» . (1)

اَلْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الحَیاةِ الدُّنْیا و الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوابَاً وَ خَیْرٌ أَمَلاً» . (2)

کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَ إِنَّما تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إلاّ مَتاعُ الْغُرُور» . (3)

فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّهِ الْغَرُور» . (4)

یَا أَیُّهَا النّاسُ إنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللّهِ الْغَرُور» . (5)

ذلِکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُم آیاتِ اللّهِ هُزُواً وَ غَرَّتْکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَالْیَوْمَ لا یُخرَجُون مِنْهَا وَ لاَ هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ» . (6)

الحدیث :

ارشاد القلوب :فی حدیثِ المعراجِ : یا أحمدُ ، اِحذَرْ أن تکونَ مثلَ الصَّبیِّ إذا نَظَرَ إلی الأخضَرِ و الأصفَرِ و إذا اُعطِیَ شَیئاً مِنَ الحُلوِ و الحامضِ اغتَرَّ بِهِ . (7)

«در چشم مردم آرایش یافته است عشق به امیال نفسانی از دوست داشتن زنان و فرزندان و همیان های زر و سیم و اسبان داغ بر نهاده و چارپایان و زراعت . همه اینها متاع زندگی این جهانی است ، در حالی که بازگشتنگاه خوب نزد خداست» .

«دارایی و فرزندان زیورهای زندگی دنیا هستند و کردارهای نیک که همواره بر جای می ماند ، نزد پروردگارت بهتر و امید بستن به آنها نیکوتر است» .

«هر نفسی مرگ را می چشد و به تحقیق در روز قیامت مزد اعمال شما را به تمامی خواهند داد . و هر کس را از آتش دور سازند و به بهشت در آورند به پیروزی رسیده است . و این زندگی دنیا جز متاعی فریبنده نیست» .

«زندگی دنیا فریبتان ندهد و نیز شیطان فریبکار ، به [کرم ]خدا مغرورتان نسازد» .

«ای مردم! وعده خدا حق است . مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد و آن شیطان فریبنده به خدا مغرورتان بگرداند» .

«و این به کیفر آن است که آیات خدا را به مسخره می گرفتید و زندگی دنیوی شما را بفریفت . پس ، امروز کسی از این آتش بیرونشان نبرد و کسی عذرشان را نپذیرد».

حدیث :

إرشاد القلوب :در حدیث معراج آمده است : ای احمد! حذر کن از این که چونان کودک باشی ، که هرگاه چشمش به سبز و زرد بیفتد، یا ترش و شیرینی به او داده شود، فریفته آن گردد.

ص :96

عیسی علیه السلام :هی الخَدّاعةُ الفجّاعَةُ ، المَغرورُ مَنِ اغتَرَّ بها ، المَفتونُ مَنِ اطمَأنَّ إلَیها . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مَثَلُ مَنِ اغتَرَّ بها کمَثَلِ قَومٍ کانوا بمَنزِلٍ خَصیبٍ فَنَبا بِهِم إلی مَنزِلٍ جَدیبٍ ، فلَیسَ شیءٌ أکرَهَ إلَیهِم و لا أفظَعَ عِندَهُم مِن مُفارَقَةِ ما کانوا فیهِ إلی ما یَهجُمُونَ علَیهِ و یَصِیرُونَ إلَیهِ . (2)

عنه علیه السلام :اِحذَرْ أن یَخدَعَکَ الغُرورُ بالحائلِ الیَسیرِ ، أو یَستَزِلَّکَ السُّرورُ بالزائلِ الحَقیرِ . (3)

عنه علیه السلام :ألا و إنّ الدنیا دارٌ غَرّارةٌ خَدّاعةٌ ، تَنکِحُ فی کلِّ یومٍ بَعْلاً ، و تَقتُلُ فی کلِّ لیلةٍ أهلاً ، و تُفَرِّقُ فی کلِّ ساعةٍ شَملاً . (4)

عنه علیه السلام :فلا یَغُرَّنَّکُم کَثرَةُ ما یُعجِبُکُم فیها لِقِلَّةِ ما یَصحَبُکُم مِنها . (5)

عنه علیه السلام :اِتَّقُوا غُرورَ الدنیا ، فإنّها تَستَرجِعُ أبداً ما خَدَعَت بِهِ مِنَ المَحاسِنِ ، و تَزعَجُ المُطمئنَّ إلَیها و القاطِنَ . (6)

عیسی علیه السلام :دنیا بسی فریبنده و اندوه زاست . فریفته کسی است که فریب دنیا را بخورد و مفتون، کسی است که به آن اطمینان کند .

امام علی علیه السلام :حکایت کسی که فریفته این جهان شده، حکایت گروهی است که در منزلی حاصلخیز باشند و نخواهند به منزلی خشک و قحطی زده روند . برای اینان چیزی نا خوشتر و سخت تر از این نیست که از جای خرّم و پر نعمت خود جدا شوند و ناگهان به جایی آن چنان بی نعمت و خشک فرود آیند .

امام علی علیه السلام :مبادا شیفتگی به زایل شونده ای ناچیز تو را فریب دهد، و شاد شدن به فناپذیری بی ارزش تو را بلغزاند .

امام علی علیه السلام :بدانید که دنیا سرایی بس فریبنده و مکّار است . هر روزی یک شوهر می کند و هر شبی خانواده ای را می کشد و هر دم و ساعتی جمعی را از هم می پراکند .

امام علی علیه السلام :شگفتی های فراوان دنیا شما را نفریبد ؛ زیرا اندکی از آن را با خود می برید .

امام علی علیه السلام :از فریب دنیا بپرهیزید ؛ زیرا دنیا همواره خوبیهای فریبنده خود را پس می گیرد و کسی را که به آن دل بسته و در آن جا خوش کرده است ، بیرون می راند .

ص :97

عنه علیه السلام :غَرّارةٌ غَرورٌ ما فیها ، فانیةٌ فانٍ مَن علَیها، لا خَیرَ فی شیءٍ مِن أزوادِها إلاّ التَّقوی . (1)

عنه علیه السلام :ما المَغرورُ الذی ظَفِرَ مِن الدنیا بأعلی هِمَّتِهِ ، کالآخَرِ الذی ظَفِرَ مِن الآخرةِ بِأدنی سُهْمَتِهِ . (2)

عنه علیه السلام :إنَّ مَن غَرَّتهُ الدنیا بمُحالِ الآمالِ و خَدَعَتهُ بزُورِ الأمانِیِّ أورَثَتهُ کَمَهاً ، و ألبَسَتهُ عَمیً ، و قَطَعَتهُ عَنِ الاُخری ، و أورَدَتهُ مَوارِدَ الرَّدی . (3)

عنه علیه السلام :ما قَدَّمتَ فهُو للمالِکِینَ ، و ما أخَّرتَ فهُو للوارِثینَ ، و ما معکَ فما لَکَ عَلیهِ سَبیلٌ سِوَی الغُرورِ بِهِ . (4)

عنه علیه السلام :الدنیا غُرورٌ حائلٌ ، و سَرابٌ زائلٌ ، و سِنادٌ مائلٌ . (5)

عنه علیه السلام_ فی صِفةِ الدنیا _: تَغُرُّ و تَضُرُّ و تَمُرُّ ، إنّ اللّهَ تعالی لَم یَرْضَها ثواباً لأولِیائهِ و لا عِقاباً لأعدائهِ . (6)

امام علی علیه السلام :دنیا بسی فریبنده است و هر آنچه در آن است فریب باشد ؛ نابود شدنی است و هر که در آن می زید فانی می شود. در هیچ یک از توشه های آن خیر و خوبی نیست مگر در توشه تقوا .

امام علی علیه السلام :فریفته ای که از دنیا به بالاترین کامیابی رسد ، همانند کسی نیست که از آخرت به کمترین نصیب رسیده باشد .

امام علی علیه السلام :کسی که دنیا با آرزوهای محال بفریبدش و با امیدهای دروغین گولش زند، برایش کوری و کوردلی بر جای گذارد و از آخرت جدایش سازد و در هلاکت گاه ها فرودش آرد .

امام علی علیه السلام :آنچه [برای آخرت] پیش فرستی، مال صاحبان آن ها است و آنچه بعد از تو مانَد از آنِ وارثان است و آنچه اینک داری، جز مایه فریب بودن، تو را دستی بر آن نیست .

امام علی علیه السلام :دنیا فریبنده ای زوال پذیر است و سرایی پوچ و تکیه گاهی کج .

امام علی علیه السلام_ در وصف دنیا _فرمود : دنیا می فریبد و زیان می رساند و می گذرد . خداوند متعال آن را نه به عنوان پاداشی برای دوستان خود پسندیده است و نه کیفری برای دشمنانش .

ص :98

عنه علیه السلام :إن أقبَلَتْ غَرَّتْ ، و إن أدبَرَتْ ضَرَّتْ . (1)

امام علی علیه السلام :دنیا اگر روی آورد ، فریب می دهد و اگر پشت کند، زیان می رساند .

عنه علیه السلام :إنّ الدنیا کالشَّبَکَةِ تَلتَفُّ علی مَن رَغِبَ فیها . (1)

امام علی علیه السلام :دنیا همچون دامی است که به دست و پایِ دنیا خواهان می پیچد .

عنه علیه السلام :مَن عَرَفَ خِداعَ الدنیا لم یَغتَرَّ مِنها بمُحالاتِ الأحلامِ . (1)

(2)

امام علی علیه السلام :هر که ترفند دنیا را شناخت ، فریب رؤیاهای تحقّق ناپذیر آن را نخورْد .

عنه علیه السلام :کَم مِن واثِقٍ بها قد فَجَعَتهُ، و ذِی طُمَأْنِینَةٍ إلَیها قد صَرَعَتهُ، و ذِی حَذَرٍ قد خَدَعَتهُ! (1)

الإمامُ الحسینُ علیه السلام :وُجِدَ لَوحٌ تحتَ حائطِ مدینةٍ مِنَ المدائنِ فیهِ مَکتوبٌ: أنا اللّهُ لا إلَهَ إلاّ أنا و محمّدٌ نَبِیِّی ......... عَجِبتُ لِمَنِ اختَبَرَ الدنیا کیف یَطمئنُّ ؟! (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إن کانتِ الدنیا فانیَةً فالطُّمأنینَةُ إلَیها لِما ذا ؟! (3)

امام علی علیه السلام :بسا کسانی که به این دنیا اعتماد کردند و دنیا آنان را دردمند کرد و بسا کسانی که به آن دل خوش کردند و دنیا آنان را به خاک [مذلّت] افکند و بسا افراد محتاط و هوشمندی که دنیا فریبشان داد .

امام حسین علیه السلام :زیر دیوار یکی از شهرها لوحی یافت شد که در آن نوشته شده بود : من اللّه هستم و خدایی جز من نیست و محمّد پیامبر من است . . . در شگفتم از کسی که دنیا را آزموده است و با این حال به آن دل خوش می کند .

امام صادق علیه السلام :اگر دنیا فناپذیر است، پس دل خوش کردن به آن چرا؟

قصص الأنبیاء :فیما أوحی اللّهُ تعالی إلی موسی علیه السلام : یا موسی ، لا تَرکَن إلی الدنیا رُکونَ الظالِمینَ ، و رُکونَ مَنِ اتَّخَذَها اُمّاً و أباً ......... و اترُکْ مِنَ الدنیا ما بِکَ الغِنی عَنهُ . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :جُدَّ بِهِم فَجَدُّوا ، و رَکَنوا إلی الدنیا فما استَعَدُّوا ، حتّی اُخِذَ بکَظْمِهِم ، و رَحَلُوا إلی دارِ قَومٍ لَم یَبقَ مِن أکثَرِهِم خبرٌ و لا أثَرٌ ، قَلَّ فی الدنیا لَبْثُهُم ، و أعجَلَ بِهِم إلی الآخِرَةِ بَعثُهُم . (2)

قصص الأنبیاء :خداوند متعال به موسی علیه السلام وحی فرمود که : ای موسی! همچون ستمگران و همانند کسانی که دنیا را به منزله مادر و پدر می شمارند به آن دل نبند . . . و آنچه را که از دنیا نیازی بدان نداری رها کن .

امام علی علیه السلام :بخت به آنان رو کرد و بهره مند شدند و به دنیا دل بستند و پس ، [برای آخرت] آماده نشدند، تا آن که گلویشان گرفته شد و به سرای مردمی کوچانده شدند که از بیشتر آنان خبر و نشانی نمانده است ، در دنیا دیری نپاییدند و شتابان به سوی آخرت بُرده شدند .

عنه علیه السلام :اِجعَلِ الدنیا شَوکاً ، و انظُرْ أینَ تَضَعُ قَدَمَکَ مِنها ، فإنَّ مَن رَکَنَ إلَیها خَذَلَتهُ ، و مَن أنِسَ فیها أوحَشَتهُ ، و مَن یَرغَبُ فیها أوهَنَتهُ . (1)

عنه علیه السلام :اُنظُرْ إلی الدنیا نَظَرَ الزاهدِ المُفارقِ ، و لا تَنظُرْ إلَیها نَظَرَ العاشِقِ الوامِقِ . (2)

عنه علیه السلام :اُنظُروا إلی الدنیا نَظَرَ الزاهدینَ فیها الصارِفینَ عنها ، فإنّها و اللّهِ عمّا قلیلٍ تُزیلُ الثاویَ الساکنَ ، و تَفجَعُ المُترَفَ الآمِنَ . (3)

عنه علیه السلام :اُوصِیکُم بالرَّفضِ لهذِهِ الدنیا التارِکَةِ لَکُم ، و إن لَم تُحِبُّوا تَرْکَها ......... فلا تَنافَسُوا فی عِزِّ الدنیا و فَخرِها ، و لا تَعجَبُوا بزینَتِها و نعیمِها ، و لا تَجزَعوا مِن ضَرَّائها و بُؤسِها، فإنّ عِزَّها و فَخرَها إلی انقِطاعٍ، و إنَ زینَتَها و نعیمَها إلی زوالٍ ، و ضَرّاءَها و بُؤسَها إلی نَفادٍ (نفاذٍ) . (4)

امام علی علیه السلام :دنیا را چون بوته خار بدان و بنگر که پایت را در کجای آن می گذاری ؛ هر که به دنیا تکیه کرد دنیا خوارش نمود و هرکه با دنیا، انس گرفت دنیا تنهایش گذاشت و هرکه به آن رغبت کرد، سست و نا توانش ساخت .

امام علی علیه السلام :به دنیا همچون کسی بنگر که به آن پشت کرده و از آن جدا می شود ، به دنیا مانند دلباخته شیدا منگر .

امام علی علیه السلام :به دنیا مانند زهّادِ روی برتافته از آن بنگرید؛ زیرا که به خدا سوگند دنیا بزودی مأوی گزیده ساکن خود را بیرون می کند و توانگر آسوده خاطر را دردمند می سازد .

امام علی علیه السلام :شما را به دور افکندن این دنیا سفارش می کنم ؛ دنیایی که اگر هم نخواهید ترکش کنید، او شما را ترک می کند . . . پس ، در کسب عزّت و افتخارات دنیوی با یکدیگر رقابت نکنید و زرق و برق و نعمتهای آن شما را پسند نیفتد و از سختی و رنج آن بیتابی مکنید ؛ زیرا که عزّتها و افتخارات آن به پایان می رسد و زرق و برق و نعمتهای آن به سر می آید و سختی و رنج آن تمام می شود .

ص :104

کنز العمّال :فی حدیثِ عمرَ : فقُلتُ : اُدعُ اللّهَ یا رسولَ اللّهِ أن یُوَسِّعَ علی اُمَّتِکَ ؛ فقد وَسَّعَ علی فارسَ و الرُّومِ و هُم لا یَعبُدُونَ اللّهَ ، فاستَوَی جالِساً ، ثُمّ قالَ : أ فِی شَکٍّ أنتَ یا بنَ الخطّابِ ؟! اُولئکَ قومٌ عُجِّلَتْ لَهُم طَیِّباتُهُم فی الحیاةِ الدُّنیا . (1)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :مَن عَبَدَ الدنیا و آثَرَها علی الآخرةِ استَوخَمَ العاقِبةَ . (2)

عنه علیه السلام :لا یَترُکُ الناسُ شیئاً مِن أمرِ دینِهِم لاستِصلاحِ دُنیاهُم إلاّ فَتَحَ اللّهُ علَیهِم ما هو أضَرُّ مِنهُ . (3)

عنه علیه السلام :مَن لَم یُبالِ ما رُزِئَ مِن آخِرَتِهِ إذا سَلِمَت لَهُ دُنیاهُ فهو هالِکٌ . (4)

بحار الأنوار عن مروان عن أبی عبد اللّه علیه السلام :قالَ لی علیُّ بنُ الحسینِ علیهما السلام : ما عَرَضَ لی قَطُّ أمرانِ أحدُهُما للدنیا و الآخَرُ للآخِرَةِ فآثَرتُ الدنیا إلاّ رَأیتُ ما أکرَهُ قَبلَ أن اُمسِیَ . ثُمّ قالَ أبو عبدِ اللّهِ علیه السلام لِبَنِی اُمَیّةَ : إنّهم یُ_ؤْثِرُون الدنیا علی الآخِرَةِ منذُ ثمانینَ سَنةً و لَیسَ یَرَون شیئاً یَکرَهونَهُ . (5)

کنز العمّال :در حدیثی آمده است که عمر گفت : [به پیامبر صلی الله علیه و آله ] عرض کردم : ای رسول خدا ! خداوند به ایرانیان و رومیان که خدا را نمی پرستند گشایش و رفاه داده است ، دعا کن که امّت تو را نیز آسایش و توانگری بخشد . پیامبر صلی الله علیه و آله راست نشست و سپس فرمود : ای پسر خطاب ! مگر دستخوش شک شده ای ؟ آنان قومی هستند که خوشیهایشان را زودتر در همین دنیا داده اند .

امام علی علیه السلام :هر که دنیا را بپرستد و بر آخرت ترجیحش دهد ، فرجامی ناگوار خواهد داشت .

امام علی علیه السلام :مردم برای سود دنیای خود امری از امور دین خود را وا نگذارند ، مگر آن که خداوند کاری برای آنان پیش می آورد که زیانش از آن سود بیشتر است .

امام علی علیه السلام :کسی که در صورت سالم ماندن دنیایش از اینکه آخرتش گزند بیند ، باکی نداشته باشد، به هلاکت درافتد .

بحار الأنوار_ به نقل از مروان از امام صادق علیه السلام _: علی بن الحسین علیهما السلام به من فرمود : هرگاه دو کار برای من پیش آمد یکی برای دنیا و دیگری برای آخرت و من دنیا را برگزیدم، هنوز شب نشده، پیشامد ناخوشایندی را بر خود دیدم . سپس امام صادق علیه السلام درباره بنی امیّه فرمود : آنان هشتاد سال است که دنیا را بر آخرت بر گزیده اند و هیچ پیشامد ناخوشایندی برایشان رخ نمی دهد .

ص :106

لقمانُ علیه السلام_ لابنِهِ و هو یَعِظُهُ _: بِعْ دُنیاکَ بِآخِرَتِکَ تَربَحْهُما جمیعاً ، و لا تَبِعْ آخِرَتَکَ بدُنیاکَ تَخْسَرهما جمیعاً . (1)

(2)

لقمان علیه السلام_ در اندرز به فرزندش _فرمود : دنیایت را به آخرتت بفروش که هر دو را به دست می آوری و آخرتت را به دنیایت مفروش که هر دو را از دست می دهی .

بحار الأنوار عن اسحاق بن غالب :قال لی ابو عبد اللّه علیه السلام : یا إسحاقُ ، کَم تَری أصحابَ هذهِ الآیةِ «إِنْ أُعْطُوا مِنها رَضُوا و إنْ لَم یُعْطَوْا مِنها إذا هُم یَسْخَطونَ» (1) ؟ ثُمّ قالَ لی : هُم أکثَرُ مِن ثُلُثَیِ الناسِ ! (2)

بحار الأنوار_ به نقل از اسحاق بن غالب _: امام صادق علیه السلام به من فرمود : ای اسحاق! فکر می کنی مصداق این آیه چند نفرند : «اگر از دنیا چیزی به آنها داده شود خشنود می شوند و اگر چیزی داده نشود در خشم می آیند»؟ [اسحاق گوید: ]سپس حضرت خود به من فرمود : بیش از دو سوم مردم چنین اند .

لقمانُ علیه السلام_ لابنِهِ و هو یَعِظُهُ _: اِجعَلِ الدنیا سِجنَکَ فتَکونَ الآخِرَةُ جَنَّتَکَ . (1)

(2)

لقمان علیه السلام_ در اندرز به فرزندش _فرمود : دنیا را زندان خود ببین، تا آخرت بهشت تو باشد .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام_ مِمّا أوصَی به ابنَهُ الحسنَ علیه السلام _: لا تَکُنِ الدُّنیا أکبَرَ هَمِّکَ . (1)

عنه علیه السلام :مَن کانَتِ الدنیا أکبرَ هَمِّهِ طالَ شَقاؤهُ و غَمُّهُ . (2)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :مَن أصبَحَ و أمسی و الدنیا أکبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللّهُ تعالی الفَقرَ بینَ عَینَیهِ و شَتَّتَ أمرَهُ و لم یَنَلْ مِن الدنیا إلاّ ما قَسَمَ اللّهُ له ، و مَن أصبَحَ و أمسی و الآخرةُ أکبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللّهُ تعالی الغِنی فی قلبِهِ و جَمَعَ لَهُ أمرَهُ . (3)

امام علی علیه السلام_ در سفارشهای خود به فرزندش حسن علیه السلام _فرمود : دنیا بزرگترین همّ و غم تو نباشد!

امام علی علیه السلام :کسی که بیشترین همّ و غمّش دنیا باشد ، بدبختی و اندوهش به درازا کشد .

امام صادق علیه السلام :کسی که شب و روز بزرگترین همّ و غمش دنیا باشد، خداوند متعال فقر را در برابر چشمانش قرار دهد و کارش را پریشان سازد و از دنیا جز به آنچه خداوند قسمتش کرده است نرسد و کسی که شب و روز بزرگترین همّ و غمش آخرت باشد خداوند دلش را بی نیاز گرداند و کارش را سامان دهد .

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ: مَن أعظَمُ الناسِ قَدراً ؟ _: مَن لا یَرَی الدنیا لنفسِهِ قدراً . (1)

عنه علیه السلام_ فی جوابِ نَفسِ السُّؤالِ _: مَن لا یُبالِی فی یَدِ مَن کانتِ الدنیا . (2)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :إنَّ أعظَمَ الناسِ قَدْراً الذی لا یَرَی الدنیا لِنَفْسِهِ خَطراً . (3)

امام باقر علیه السلام_ در پاسخ به این سؤال که ارزشمندترین مردم کیست _فرمود : کسی که دنیا را برای خود قدر و ارزش نداند.

امام باقر علیه السلام_ در پاسخ به همان پرسش _فرمود : کسی که اهمّیت ندهد دنیا در دست کیست .

امام کاظم علیه السلام :ارجمندترین مردم کسی است که دنیا را مایه ارزش خود نداند .

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تعالی یَحمِی عَبدَهُ المؤمنَ الدنیا و هو یُحِبُّهُ کما تَحمُونَ مریضَکُمُ الطَّعامَ و الشَّرابَ ، تَخافُونَ علَیهِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِن هَوانِ الدنیا عَلَی اللّهِ تعالی أنَّ یحیی بنَ زکریّا قَتَلَتهُ امرأةٌ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن شَیءٍ أبغضَ إلی اللّهِ تعالی مِن الدنیا ، خَلَقَها ثُمَّ عَرَضَها فَلم یَنظُرْ إلَیها ، و لا یَنظُرُ إلیها حَتَّی تَقومَ الساعةُ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :لو أنّ الدنیا کانَت تَعدِلُ عند اللّهِ عزّ و جلّ جَناحَ بَعوضَةٍ ما سَقَی الکافِرَ و الفاجرَ مِنها شَربَةً مِن ماءٍ . (4)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :دارُها هانَتْ علی رَبِّها فَخَلَطَ حلالَها بحرامِها ، و خیرَها بشرِّها ، و حیاتَها بمَوتِها ، و حُلوَها بِمُرِّها ، لَم یُصْفِها اللّهُ تعالی لِأولیائهِ ، و لَم یَضِنَّ بها علی أعدائهِ . (5)

عنه علیه السلام :ما لَها عندَ اللّهِ عزّ و جلّ قَدرٌ و لا وَزنٌ ، و لا خَلَقَ فیما بَلَغَنا خَلْقاً أبغَضَ إلَیهِ مِنها ، و لا نَظَرَ إلَیها مُذ خَلَقَها . و لقد عُرِضَت علی نبیِّنا صلی الله علیه و آله بمَفاتیحِها و خَزائنِها لا یَنقُصُهُ ذلکَ مِن حَظِّهِ مِنَ الآخِرَةِ ، فَأبَی أن یَقبَلَها لِعِلمِهِ أنَّ اللّهَ عزّ و جلّ أبغَضَ شیئاً فَأبغَضَهُ ، و صَغَّرَ شیئاً فَصَغَّرَهُ . (6)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال بنده مؤمن خود را از دنیا پرهیز می دهد؛ چون دوستش دارد ، همچنان که شما ، از ترس جانِ بیمار خود ، او را از خوردن و آشامیدن پرهیز می دهید .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در خواری دنیا نزد خداوند متعال همین بس که یک زن، یحیی بن زکریّا را کشت.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نزد خداوند متعال چیزی مبغوض تر از دنیا نیست . خداوند دنیا را آفرید و سپس آن را به نمایش گذاشت، اما خود به آن نگاه نکرد و تا قیام قیامت نگاهش نخواهد کرد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :اگر دنیا نزد خداوند عزّ و جلّ به اندازه پر پشه ای ارزش داشت، هرگز کافر و تبهکار را جرعه ای آب نمی نوشاند .

امام علی علیه السلام :سرای دنیا نزد پروردگار خوار و بی ارزش است ؛ از این رو ، حلال آن را با حرامش و خوبی اش را با بدی و زندگی اش را با مرگ و شیرینی آن را با تلخی اش آمیخت . خداوند متعال دنیا را برای دوستان خود صاف و گوارا نفرمود و در دادن آن به دشمنانش بخل نورزید .

امام علی علیه السلام :دنیا نزد خداوند عزّ و جلّ هیچ قدر و ارزشی ندارد و در میان آفریدگانش که ما خبرداریم، هیچ آفریده ای نیافریده است که در نظرش منفورتر از دنیا باشد و از زمانی که دنیا را آفریده، به آن نگاه (التفات) نکرده است . دنیا با کلیدها و خزانه هایش به پیامبر صلی الله علیه و آله ما پیشنهاد شد، بی آن که در مقابل آن نصیبی از آخرتش کم شود، اما آن حضرت از پذیرفتن آن سر باز زد ؛ زیرا می دانست که خداوند عزّ و جلّ چیزی (دنیا) را دشمن می دارد؛ پس او نیز دشمنش داشت و چیزی (دنیا) را خُرد می شمارد او نیز آن را خرد شمرد .

ص :114

عنه علیه السلام :مِن هَوانِ الدنیا علی اللّهِ أنّهُ لا یُعصی إلاّ فیها ، و لا یُنالُ ما عندَهُ إلاّ بتَرکِها . (1)

الإمامُ الحسینُ علیه السلام :إنَّ مِن هَوانِ الدنیا علی اللّه تعالی أنَّ رَأسَ یحیی بنِ زکریّا اُهدِیَ إلی بَغِیٍّ مِن بَغایا بنی إسرائیلَ . (2)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :مِن هَوانِ الدنیا علی اللّهِ تعالی أنَّ یحیی بنَ زکریّا اُهدِیَ رأسُهُ إلی بَغِیٍّ فی طَسْتٍ مِن ذَهَبٍ فیهِ تَسلِیةٌ لحُرٍّ فاضِلٍ یری الناقصَ الدَّنیَّ یَظفِرُ من الدنیا بالحظِّ السَّنیِّ ، کما أصابَت تلکَ الفاجِرَةُ تِلکَ الَهدِیَّةَ العَظیمةَ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی: «و لَو لاَ أن یَکونَ النّاسُ ......... » _: لو فَعَلَ لکَفَرَ النّاسُ جمیعاً . (4)

عنه علیه السلام :إنَّه تَبارَکَ وَ تَعالی لَم یُبالِ بنَعیمِ الدنیا لِعَدوِّهِ ساعةً قَطُّ ......... و لَو لا ذلکَ ما قالَ اللّهُ جلَّ و عزّ فی کتابِهِ: «و لَوْ لاَ أنْ یَکُونَ النّاسُ اُمَّةً واحِدةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهم سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ . . .» ......... و لَو لا ذلکَ لَما جاءَ فی الحدیثِ : لَولا أن یَحزَنَ المؤمنُ لَجَعلتُ لِلکافِرِ عِصابةً مِن حدیدٍ لا یُصْدَعُ رأسُهُ أبداً . (5)

امام علی علیه السلام :در خواری و بی ارزشی دنیا نزد خداوند همین بس، که جز در دنیا معصیت او نمی شود و جز با ترک دنیا به آنچه نزد خداست (بهشت و رضوان الهی) نمی توان رسید .

امام حسین علیه السلام :از بی ارزشی و خواری دنیا نزد خدای متعال است که سر یحیی بن زکریّا به فاحشه ای بنی اسرائیلی هدیه شد .

امام زین العابدین علیه السلام :در بی ارزشی و پستی دنیا نزد خداوند متعال همین بس که سر بریده یحیی بن زکریّا در تشتی زرّین، به فاحشه ای هدیه شد . این خود مایه تسلاّی آزاد مرد با فضیلتی است که مشاهده کند چگونه یک فرد دون مایه و پست، به بهره ای وافر از دنیا دست می یابد ، چنان که آن زن بد کاره به آن تحفه گرانسنگ دست یافت .

امام صادق علیه السلام_ درباره آیه : «و اگر نه آن بود که همه مردم ......... » _فرمود : اگر خداوند این کار را می کرد ، همه مردم کافر می شدند .

ص :115

عنه علیه السلام :مَرَّ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِجَدْیٍ أسَکَّ مُلْقَی عَلی مَزْبَلةٍ مَیِّتاً ، فقالَ لأصحابِهِ : کَم یُساوِی هذا ؟ فقالوا : لَعلّهُ لَو کانَ حَیّاً لَم یُساوِ دِرهَماً ، فَقالَ النبیُّ صلی الله علیه و آله : و الذی نَفسِی بیدِهِ! لَلدُّنیا أهوَنُ عَلَی اللّهِ مِن هذا الجَدْیِ علی أهلِهِ . (1)

امام صادق علیه السلام :خداوند تبارک و تعالی هرگز به نعمت دنیا برای دشمن خود، لحظه ای اهمیت نداده است ......... اگر جز این بود ، خداوند عزّ و جلّ در کتاب خود نمی فرمود : «و اگر نه این بود که همه مردم ، یک امّت می شدند سقف های خانه های کسانی را که خدای رحمان را باور ندارند ، از نقره می کردیم . . . » . . . و اگر جز این بود در حدیث نمی آمد که : اگر مؤمن ناراحت نمی شد، برای کافر دستاری آهنی قرار می دادم تا هرگز سر درد نگیرد .

امام صادق علیه السلام :رسول خدا صلی الله علیه و آله از کنار لاشه بزغاله گوش بریده ای که در یک زباله دانی افتاده بود، گذشت ؛ به اصحابش فرمود : این لاشه چند می ارزد؟ عرض کردند: اگر زنده بود شاید به درهمی هم نمی ارزید . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سوگند به آن که جانم در دست اوست، هر آینه دنیا در نزد خداوند بی ارزشتر است از این بزغاله نزد صاحب آن.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لابن جندب _: یا بنَ جُندَبٍ ، إن أحبَبتَ أن تُجاوِرَ الجلیلَ فی دارِهِ و تَسکُنَ الفِردَوسَ فی جِوارِهِ فلتَهُنْ علَیکَ الدنیا . (1)

امام صادق علیه السلام_ به پسر جندب _: ای پسر جندب! اگر دوست داری که همسایه خانه خداوند جلیل شوی و در فردوس، در جوار او سکنا گزینی ، باید دنیا در نظرت خوار باشد .

عنه علیه السلام :مَرارةُ الدنیا حَلاوةُ الآخِرَةِ ، و حَلاوَةُ الدنیا مَرارَةُ الآخِرَةِ . (1)

عنه علیه السلام :طَلَبُ الجمعِ بینَ الدنیا و الآخِرةِ مِن خِداعِ النَّفْسِ . (2)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :و اللّهِ ما الدُّنیا و الآخِرَةُ إلاّ کَکِفَّتَیِ المِیزانِ ، فأیُّهما رَجَحَ ذَهَبَ بالآخَرِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا صَلَحَ أمرُ دُنیاکَ فاتَّهِمْ دِینَکَ . (4)

(5)

امام علی علیه السلام :تلخی دنیا، شیرینی آخرت است و شیرینی دنیا تلخی آخرت .

امام علی علیه السلام :به دنبال جمع میان دنیا و آخرت بودن از نیرنگهای نفس است .

امام زین العابدین علیه السلام :به خدا قسم دنیا و آخرت همانند دو کفه ترازویند، هر کدام پایین آید دیگری بالا رود.

امام صادق علیه السلام :هرگاه کار دنیایت آباد شد، به دینت بدگمان باش .

مجمع البیان عن عمرَ بنِ الخطّابِ :استَأذَنتُ علی رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلتُ عَلیهِ فی مَشرَبةِ اُمِّ إبراهیمَ ، و إنّهُ لَمُضطَجِعٌ علی خَصْفَةٍ و إنّ بَعضَهُ علی التُّرابِ و تَحتَ رأسِهِ وِسادةٌ مَحشُوَّةٌ لِیفاً ، فسَلَّمتُ علَیهِ ثُمَّ جَلَستُ فقُلتُ : یا رسولَ اللّهِ ، أنتَ نبیُّ اللّهِ و صَفوتُهُ و خِیَرَتُهُ من خَلقِهِ ، و کِسری و قیصرُ علی سُرُرِ الذَّهبِ و فُرُشِ الدِّیباجِ و الحریرِ ؟! فقالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اُولئکَ قومٌ عُجِّلَت طَیِّباتُهُم و هِی وَشیکَةُ الانقِطاعِ ، و إنّما اُخِّرَت لنا طَیِّباتُنا . (1)

المناقب لابن شهر آشوب :رَأی النبیُّ صلی الله علیه و آله فاطمةَ علیها السلام و علَیها کِساءٌ مِن أجلّةِ الإبلِ و هی تَطحَنُ بِیدَیها و تُرضِعُ ولدَها ، فَدَمَعَتْ عَینا رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فقالَ : یا بِنتاهُ ، تَعجَّلی مَرارَةَ الدنیا بحَلاوَةِ الآخرةِ ، فقالَت : یا رسولِ اللّهِ ، الحَمدُ للّهِِ علی نَعمائهِ و الشکرُ للّهِِ علی آلاَئهِ ، فأنزَلَ اللّهُ : «و لَسَوْفَ یُعطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی» (2)

. (3)

مجمع البیان_ به نقل از عمر بن خطّاب _: از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اجازه ملاقات خواستم و خدمت آن حضرت ، که در مشربه (4) امّ ابراهیم بود، رسیدم . دیدم بر بوریایی دراز کشیده و قسمتی از بدنش روی خاک است و زیر سرش بالشی پُر شده از لیف درخت خرما قرار دارد . سلام کردم و نشستم و عرض کردم : ای رسول خدا! تو پیامبر خدا و برگزیده و بهترین خلق اویی ، اما کسرا و قیصر [باید] بر تختهای زرّین و فرشهای دیبا و حریر بنشینند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : نعمتهای آنها در همین سرا به آنان داده شده و زودا که پایان پذیرد و نعمتهای ما در آخرت به ما داده خواهد شد .

المناقب لابن شهر آشوب :پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه علیه السلام را دید که جامه ای دوخته شده از کرک شتر بر تن دارد و مشغول دستاس کردن و شیر دادن کودک خود است. اشک از چشمان رسول خدا صلی الله علیه و آله جاری گشت و فرمود : دخترم! با [تحمّل ]تلخی دنیا به سوی شیرینی آخرت بشتاب . فاطمه علیها السلام عرض کرد : ای رسول خدا ! خدا را بر نعمتهایش می ستاییم و بر داده هایش سپاس می گوییم ؛ پس خداوند این آیه را فرو فرستاد: «بزودی پروردگارت تو را عطا می کند و خشنود می شوی» .

ص :120

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :ما التَذَّ أحدٌ مِنَ الدنیا لَذَّةً إلاّ کانتْ لَهُ یومَ القیامةِ غُصّةً . (1)

عنه علیه السلام :ثَروَةُ الدنیا فَقرُ الآخِرَةِ . (2)

عنه علیه السلام :کُلَّما فاتَکَ مِنَ الدنیا شَیءٌ فهُو غَنیمَةٌ . (3)

عنه علیه السلام :مَرارَةُ الدنیا حَلاوَةُ الآخِرَةِ . (4)

عنه علیه السلام :مَن طَلَبَ مِن الدنیا شیئاً فاتَهُ مِن الآخرةِ أکثرُ مِمّا طَلَبَ . (5)

عنه علیه السلام :مَن مَلَکَ مِن الدنیا شیئاً فاتَهُ مِن الآخرةِ أکثَرُ مِمّا مَلَکَ . (6)

عنه علیه السلام :ما زادَ فی الدنیا نَقَصَ فی الآخِرَةِ ، ما نَقَصَ فی الدنیا زادَ فی الآخِرَةِ . (7)

عنه علیه السلام :أغنَی الناسِ فی الآخرةِ أفقَرُهم فی الدنیا ، أوفَرُ الناس حظّاً مِنَ الآخرةِ أقَلُّهُم حظّاً مِن الدنیا . (8)

امام علی علیه السلام :هیچ کس در دنیا لذّتی نچشد جز آن که در روز رستاخیز مایه اندوه او گردد .

امام علی علیه السلام :ثروت دنیا فقر آخرت است .

امام علی علیه السلام :هرچه در دنیا از دست دهی، غنیمتی برای توست .

امام علی علیه السلام :تلخی دنیا، شیرینی آخرت است .

امام علی علیه السلام :هرکه از دنیا چیزی را بطلبد، بیش از آنچه خواسته از آخرت از دست دهد .

امام علی علیه السلام :هرکه از دنیا چیزی به دست آورد، بیش از آنچه به دست آورده است، از آخرت از دست دهد .

امام علی علیه السلام :هرچه دنیا زیاد شود، آخرت کم گردد، و هرچه دنیا کم شود، آخرت زیاد گردد .

امام علی علیه السلام :غنی ترینِ مردم در آخرت فقیرترین آنان در دنیاست . و بهره مندترینِ مردم در آخرت، کم بهره ترین آنها در دنیاست .

ص :121

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إنّا لَنُحِبُّ الدنیا ، و أن لا نُؤتاها خیرٌ لنا مِن أن نُؤتاها ، و ما اُوتِیَ ابنُ آدَمَ مِنها شیئاً إلاّ نَقَصَ حَظُّهُ مِنَ الآخِرَةِ . (1)

عنه علیه السلام :آخِرُ نبیٍّ یَدخُلُ الجنّةَ سُلیمانُ بنُ داوود علیه السلام ، و ذلک لِما اُعطِیَ فی الدنیا . (2)

عنه علیه السلام :مَن اُعطِیَ فی هذهِ الدنیا شیئاً کثیراً ثُمّ دَخَلَ الجنَّةَ کانَ أقَلَّ لِحَظِّهِ فیها . (3)

امام صادق علیه السلام :ما دنیا را دوست داریم [اما ]اگر دنیا به ما داده نشود برایمان بهتر است از آن که داده شود [زیرا] چیزی از دنیا به فرزند آدمی داده نشد ، مگر آن که از بهره آخرت او کم گشت.

امام صادق علیه السلام :آخرین پیامبری که وارد بهشت می شود سلیمان بن داوود علیه السلام است ؛ و این بدان سبب است که دنیا به او داده شد .

امام صادق علیه السلام :به هرکه در این دنیا بهره زیادی داده شود و به بهشت رود، بهره اش در بهشت به سبب برخورداری اش در دنیا کمتر باشد .

مَنْ عَمِلَ صالِحَاً مِنْ ذَکَرٍ أوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْییَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجزِیَنَّهُمْ أجْرَهُمْ بأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» . (1)

وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِ النُبُوَّةَ و الْکِتابَ وَ آتَیْناه أجْرَهُ فِی الدُّنْیا وَ إنّهُ فی الاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحِینَ» . (2)

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :ثلاثٌ ثوابُهُنَّ فی الدنیا و الآخرةِ : الحَجُّ یَنفِی الفقرَ ، و الصَّدقةُ تَدفَعُ البَلیّةَ ، و صِلَةُ الرَّحِمِ تَزیدُ فی العُمرِ . (3)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :الحَرثُ حَرثانِ : فحَرثُ الدنیا المالُ و البَنونُ، و حَرثُ الآخرةِ الباقیاتُ الصالحاتُ ، و قد یَجمَعُهُم اللّهُ عزّ و جلّ لأقوامٍ . (4)

عنه علیه السلام :اِعلَموا عبادَ اللّهِ أنَّ المتّقینَ ذَهَبوا بعاجِلِ الدنیا و آجِلِ الآخرةِ ، فشارَکوا أهلَ الدنیا فی دُنیاهُم ، و لَم یُشارِکُوا أهلَ الدنیا فی آخِرَتِهِم ، سَکَنُوا الدنیا بأفضَلِ ما سُکِنَتْ ، و أکَلُوها بأفضَلِ ما اُکِلَتْ فَحَظُوا مِن الدنیا بما حَظِیَ بهِ المُترَفُونَ ، و أخَذُوا منها ما أخَذَهُ الجَبابرةُ المُتَکبِّرونَ ، ثُمَّ انقَلَبُوا عنها بالزادِ المُبَلِّغ و المَتجَرِ الرابحِ (المُربحِ) ، أصابوا لذّةَ زُهدِ الدنیا فی دُنیاهُم ، و تَیقّنوا أ نّهُم جِیرانُ اللّهِ غداً فی آخِرَتِهِم ، لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ ، و لا یُنقَصُ لَهُم نصیبٌ مِن لَذَّةٍ (5) . (6)

«هر مرد و زنی که کاری نیکو انجام دهد ، اگر ایمان آورده باشد ، زندگی خوش و پاکیزه ای بدو خواهیم داد و پاداشی بهتر از کردارشان عطا خواهیم کرد» .

«و اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم و در فرزندان او پیامبری و کتاب نهادیم و پاداشش را در دنیا دادیم و او در آخرت از صالحان است» .

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز است که در دنیا و آخرت پاداش داده می شود : حج ، که فقر را می برد ، صدقه ، که بلا را می گرداند، و صله رحم ، که عمر را زیاد می کند .

امام علی علیه السلام :کِشته دو نوع است : کِشته دنیا ، که ثروت و فرزند است و کِشته آخرت ، که کارهای شایسته ماندنی است . گاهی خداوند عزّ و جلّ این هر دو را برای مردمانی ، یکجا فراهم می آورد .

امام علی علیه السلام :ای بندگان خدا! بدانید که پرهیزگاران ، دنیای زودگذر و آخرت دیرپا را به دست آوردند . با اهل دنیا، در دنیایشان شریک شدند و اهل دنیا را در آخرت خود شریک نکردند . در دنیا به بهترین گونه سکونت کردند و از بهترین خوردنیهای آن خوردند و از دنیا همان بهره ای را بردند که توانگرانِ خوش گذران می برند و همان کامی را برگرفتند که گردنکشان متکبّر برمی گیرند ؛ آن گاه با توشه ای که به مقصد می رساندشان و با تجارتی پُر سود، از دنیا رفتند . در دنیای خود، به لذّت زهدِ به دنیا دست یافتند و یقین داشتند که فردای قیامت در جوار خداوند هستند ؛ دعایشان هرگز بی اجابت نمی مانْد و بهره آنان از خوشی و آسایش هیچ کم نمی گردد .

ص :123

عنه علیه السلام :إن جَعَلتَ دِینَکَ تَبَعاً لدُنیاکَ أهلَکتَ دینَکَ و دُنیاکَ و کُنتَ فی الآخرةِ مِن الخاسِرینَ ، إن جَعَلتَ دُنیاکَ تَبَعاً لِدینِکَ أحرَزْتَ دِینَکَ و دُنیاکَ و کُنتَ فی الآخرةِ مِن الفائزینَ . (1)

عنه علیه السلام :علَیکُم بتَقوی اللّهِ فإنّها تَجمَعُ الخیرَ و لا خیرَ غَیرُها، و یُدرَکُ بها مِنَ الخیرِ ما لا یُدرَکُ بغَیرِها مِن خیرِ الدنیا و خیرِ الآخرةِ ، قالَ اللّهُ عزّ و جلّ : «و قیلَ لِلّذِینَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّکُمْ قَالُوا خَیراً لِلَّذِینَ أحْسَنُوا فی هَذِهِ الدُّنیا حَسَنَةٌ و لَدارُ الآخِرَةِ خیرٌ و لَنِعْمَ دارُ المتّقینَ» (2) . (3)

امام علی علیه السلام :اگر دینت را تابع دنیایت کنی، دین و دنیایت ، هر دو را از بین برده ای و در آخرت از زیانکاران خواهی بود ، اما اگر دنیای خود را تابع دینت کنی دین و دنیایت ، هر دو را به دست آورده ای و در آخرت از رستگاران خواهی بود .

امام علی علیه السلام :بر شما باد تقوای خدا ، که آن جامع همه خیر و خوبی هاست و جز آن ، خیری وجود ندارد . آنچه از خیر دنیا و آخرت به وسیله تقوا به دست می آید، به وسیله هیچ چیز دیگر حاصل نمی شود . خداوند عزّ و جلّ فرموده است : «و به پرهیزگاران گفته شود : پروردگار شما چه نازل کرده است؟ می گویند : خوبی؛ برای آنان که در این دنیا نیکی کردند ، [ پاداش ]نیکویی است و قطعا سرای آخرت بهتر است . و چه نیکوست سرای پرهیزگاران» .

ص :124

عنه علیه السلام_ فی قولِهِ تعالی : «و آتَیْناهُ أجرَهُ فی الدنیا و إِنَّهُ فی الآخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحینَ» _: فَمَن عَمِلَ للّهِِ تعالی أعطاهُ أجرَهُ فی الدنیا و الآخرةِ، و کَفاهُ المُهِمَّ فیهِما . (1)

عنه علیه السلام_ فی قولهِ تعالی : «للَّذِینَ أحْسَنُوا الحُسْنی و زیادةٌ» _: الحُسنی هی الجَنَّةُ ، و الزیادةُ هی الدنیا . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام_ أیضاً فی الآیة _: أمّا الحُسنی فالجَنَّةُ ، و أمّا الزیادةُ فالدنیا ، ما أعطاهُم اللّهُ فی الدنیا لَم یُحاسِبْهُم بهِ فی الآخرةِ و یَجمَعُ لَهُم ثوابَ الدنیا و الآخرةِ . (3)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام_ لَمّا سُئلَ عن قولِهِ تَعالی : «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُم» (4) مَنافِعُ الدنیا أو مَنافِعُ الآخرةِ ؟ _: الکُلُّ . (5)

امام علی علیه السلام_ درباره آیه: «و مزد او را در دنیا دادیم و در آخرت نیز از صالحان است» _فرمود : هر که برای خداوند متعال کار کند ، خداوند در دنیا و آخرت مزدش را بدهد و در هر دو سرای خواسته هایش را برآورَد .

امام علی علیه السلام_ درباره آیه: «پاداش آنان که نیکی می کنند نیکی است و چیزی افزون بر آن» _فرمود : «نیکی» بهشت است و «افزون بر آن» دنیاست .

امام باقر علیه السلام_ نیز درباره همین آیه _فرمود : «نیکی» بهشت است و «افزون بر آن» دنیاست . آنچه خداوند در دنیا به ایشان دهد در آخرت از آن بازخواست نمی کند و پاداش دنیا و آخرت را برایشان فراهم می آورد .

امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش که : آیا منظور از آیه: «تا منافعشان را ببینند» منافعِ دنیاست یا منافعِ آخرت ؟ _فرمود : هر دو .

ص :125

الحدیث :

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :هذهِ الدنیا مِثلُ ثَوبٍ شُقَّ مِن أوّلِهِ إلی آخِرِهِ ، فَیَبقی مُتَعَلِّقاً بخَیطٍ فی آخِرِهِ یوشِکُ ذلکَ الخَیطُ أن یَنقَطِعَ . (1)

تنبیه الخواطر :قالَ بعضُهُم : کنتُ مَع رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَرَأیتُهُ یَدفَعُ عن نَفسِهِ شیئاً ، فقُلتُ : یا رسولَ اللّهِ صلّی اللّه علیک و آلِک ، ما الذی تَدفَعُ عَن نَفسِکَ ؟ قالَ : هذهِ الدنیا مُثِّلَتْ لِی فقُلتُ لها : إلَیکِ عَنّی ، فَرَجَعَت فقالَت : إنّکَ إن فَلَتَّ منّی لم یَفلِتْ عنّی مَن بَعدَکَ . (2)

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :إنّما مَثَلُ الدنیا مَثَلُ الحَیَّةِ ؛ لَیِّنٌ مَسُّها ، شدیدٌ نَهشُها ، فَأعرِضْ عمّا یُعجِبُکَ مِنها لِقِلَّةِ ما یَصحَبُکَ مِنها ، و کُن أسَرَّ ما تکونُ فیها أحذَرَ ما تکونُ لَها ، فإنَّ صاحِبَها کُلّما اطمَأنَّ مِنها إلی سُرورٍ أشخَصَهُ مِنها إلی مَکروهٍ . (3)

عنه علیه السلام :إنّما الدنیا کالسُّمِّ یأکُلُهُ مَن لا یَعرِفُهُ . (4)

حدیث :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :این دنیا مانند لباسی است که از بالا تا پایین دریده شده و به آخرین نخ وصل باشد که آن هم در حال گسیختن است .

تنبیه الخواطر :یکی از یاران رسول خدا می گوید : من با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بودم ، دیدم که آن حضرت چیزی را از خود دور می کند . عرض کردم : ای رسول خدا ! درود خدا بر تو و خاندانت باد ، چه چیز را از خود دور می کنی؟ فرمود : دنیا در برابرم مجسّم شد و من به آن گفتم : از من دور شو . دنیا دوباره برگشت و گفت : اگر تو از من گریختی ، کسانی که بعد از تو می آیند از چنگ من نخواهند گریخت .

امام علی علیه السلام :دنیا ، در حقیقت ، به مار می ماند که بسودنش نرم و گزشش سخت و درد آور است . پس ، از آنچه از دنیا که خوشایند توست دوری کن، که اندکی از آن را با خود می بری . از هر چیز دنیا که شادی تو نسبت به آن بیشتر است ، بیشتر بر حذر باش ؛ زیرا هر که به شادی و سروری از دنیا دل بندد، آن شادی او را به ناخوشی و غم کشاند .

امام علی علیه السلام :دنیا مانند زهر است ؛ کسی آن را می خورد که نمی شناسدش .

ص :127

عنه علیه السلام :إنّما الدنیا شَرَکٌ وَقَعَ فیه مَن لا یَعرِفُهُ . (1)

عنه علیه السلام :مَثَلُ الدنیا کَظِلِّکَ ؛ إن وَقَفتَ وَقَفَ ، و إن طَلَبتَهُ بَعُدَ . (2)

الإمامُ الباقرُ علیه السلام :لمّا تَجَهَّزَ الحسینُ علیه السلام إلی الکوفةِ أتاهُ ابنُ عبّاسٍ فناشَدَهُ اللّهَ و الرَّحِمَ أن یکونَ هُوَ المَقتولَ بالطَّ_فِّ ، فقالَ علیه السلام : أنا أعرَفُ بمَصرَعِی مِنکَ ، و ما وُکْدِی مِن الدنیا إلاّ فِراقُها ، أ لاَ اُخبِرُکَ یا بنَ عبّاسٍ بحدیثِ أمیرِ المؤمنینَ علیه السلام و الدنیا ؟ .........

حَدَّثَنی أمیرُ المؤمنینَ صلواتُ اللّهِ عَلیهِ : إنّی کنتُ بِفَدَکَ فی بعضِ حِیطانِها ، و قد صارَت لفاطمةَ علیها السلام قالَ : فإذا أنا بامرأةٍ قد قَحَمَتْ عَلَیَّ و فی یَدی مِسْ_حاةٌ و أنا أعمَلُ بها ، فلمّا نَظَرتُ إلَیها طارَ قلبی مِمّا تَداخَلَنِی مِن جَمالِها فَشَبَّهتُها ببُثَینَةَ بنتِ عامرٍ الجُمَحیِّ ، و کانت مِن أجمَلِ نِساءِ قُرَیشٍ ، فقالَت : یا بنَ أبی طالبٍ ، هل لَکَ أن تَتَزَوَّجَ بی فَاُغنِیَکَ عن هذهِ المِسْحاةِ ، و أدُلَّکَ علی خزائنِ الأرضِ فیکونَ لَکَ المُلکُ ما بَقیتَ و لِعَقِبِکَ مِن بعدِکَ؟

فقالَ لَها علیه السلام : مَن أنتِ حتّی أخطُبَکِ مِن أهلِکِ ؟ فقالَت : أنا الدنیا . قالَ : قلتُ لَها : فارجِعِی و اطلُبِی زَوجاً غَیرِی و أقبَلْتُ علی مِسْحاتِی و أنشأتُ أقولُ :

لقد خابَ مَن غَرَّتْهُ دُنیا دنیّةٌ

و ما هی إن غَرَّتْ قُروناً بنائلِ

أتَتْنا عَلی زِیِّ العزیزِ بُثَینةٌ

و زِینتُها فی مِثل تلکَ الشَّمائلِ

فَقلتُ لها: غُرّی سِوایَ، فَإنَّنی

عَزوفٌ عنِ الدنیا و لَستُ بجاهلِ

و ما أنا و الدنیا؟! فإنّ محمّداً

اُحِلَّ صریعاً بینَ تلکَ الجَنادِلِ

وَ هَبْها أتَتْنِی بالکُنُوزِ و دُرِّها

و أموالِ قارونَ و ملکِ القبائلِ

أ لَیسَ جمیعاً للفَناءِ مَصیرُها

و یَطلُبُ مِن خُزّانِها بالطوائلِ

فَغُرّی سِوای، إنَّنِی غیرُ راغبٍ

بما فیکِ مِنْ مُلکٍ و عِزٍّ و نائلِ

فقد قَنَعَتْ نَفسی بما قد رُزِقتُهُ

فَشَأنُکِ یا دُنیا و أهْلُ الغَوائلِ

فَإنِّی أخَافُ اللّهَ یومَ لِقائهِ

و أخْشَی عذاباً دائماً غیرَ زائلِ (3) . (4)

امام علی علیه السلام :همانا دنیا دامی است که بی خبران در آن می افتند .

امام علی علیه السلام :دنیا همانند سایه توست که اگر بایستی می ایستد و اگر دنبالش روی دور می شود .

امام باقر علیه السلام :چون حسین علیه السلام برای رفتن به کوفه آماده شد ، ابن عباس خدمت آن حضرت رسید و او را به خدا و حقّ خویشاوندی سوگند داد که به این سفر نرود تا مبادا در طَفّ (کربلا) کشته شود . حضرت علیه السلام فرمود : من به قتلگاه خود از تو آگاهترم و من از دنیا، جز مفارقت آن را نمی خواهم . ای پسر عباس! آیا داستان امیر مؤمنان علیه السلام و دنیا را برایت نگویم؟ . . .

امیر مؤمنان ، صلوات اللّه علیه ، برایم نقل کرد : من در یکی از باغهای فدک، که به فاطمه علیها السلام رسیده بود، با بیل مشغول کار بودم که ناگهان زنی وارد شد . چون به او نگاه کردم از زیبایی او قلبم از جا کنده شد . او را شبیه بُثینه دختر عامر جُمَحی ، که از زیباترین زنان قریش بود ، دیدم . آن زن به من گفت : ای پسر ابو طالب ! دوست داری با من ازدواج کنی تا تو را از این بیل بی نیاز گردانم و به گنجینه های زمین راهنمایی ات کنم که تا زنده هستی خودت و بازماندگانت پادشاهی کنید؟ علی علیه السلام به او گفت : تو کیستی تا تو را از خانواده ات خواستگاری کنم؟ زن گفت : من دنیایم . امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : به او گفتم برو و کسی دیگر را پیدا کن و سپس بیل خود را برداشتم و با خود این ابیات را برخواندم :

کسی که دنیای دون فریبش داد، تیر امیدش به سنگ خورد.

و دنیا اگر امّت هایی را بفریبد، چیزی به آنان نمی بخشد.

دنیا در چهره زیبای بُثینه نزد ما آمد

و جمالش بسان همو می نمود.

پس او را گفتم : کسی دیگر را بفریب که من

از دنیا روی گردانده ام و نادان نیستم

مرا چه به دنیا ؛ زیرا که محمّد

در میان آن صخره ها بر زمین افتاد

گیرم که دنیا گنجها و مرواریدهای خود

و داراییهای قارون و مُلک قبایل را به من دهد

آیا نه این است که همه اینها از بین رفتنی هستند

و از گنجوران آنها خواسته می شود که بخشش کنند؟

پس ، کسی جز من را بفریب که مرا به

مُلک و عزّت و بخشش تو رغبتی نباشد

نفْس من به آنچه روزی ام شده قانع است

ای دنیا! برو کار خویش با غائله جویان پی گیر

من از خداوند ، به روز دیدار، می ترسم

و از عذاب همیشگی و پایدار بیمناکم. (5)

ص :128

ص :129

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :الدنیا بِمَنزِلَةِ صُورةٍ رأسُها الکِبرُ ، و عَینُها الحِرصُ ، و اُذُنُها الطَّمَعُ ، و لِسانُها الرِّیاءُ ، و یَدُها الشَّهوَةُ ، و رِجلُها العُجبُ ، و قَلبُها الغَفلَةُ ، و لَونُها الفَناءُ ، و حاصِلُها الزَّوالُ . (1)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :مَثَلُ الدنیا مَثَلُ الحَیّةِ ؛ مَسُّها لَیِّنٌ و فی جَوفِها السُّمُّ القاتِلُ ، یَحذَرُها الرِّجالُ ذَوُو العُقولِ ، و یَهوِی إلَیها الصِّبیانُ بأیدیهِم . (2)

عنه علیه السلام :مَثَلُ الدنیا مَثَلُ ماءِ البحرِ ؛ کُلَّما شَرِبَ مِنهُ العَطشانُ ازدادَ عَطَشاً حتّی یَقتُلَهُ . (3)

امام صادق علیه السلام :دنیا به منزله تصویری است که سرِ آن تکبّر است و چشمش آزمندی و گوشش طمع و زبانش ریا و دستش شهوت و پایش خودپسندی و قلبش غفلت و رنگش فنا و حاصلش نابودی .

امام کاظم علیه السلام :دنیا به مار می ماند که پوستی نرم دارد اما درونش زهری کشنده است . مردمان خردمند از آن حذر می کنند و کودکان دستهای خود را به سوی آن دراز می کنند .

امام کاظم علیه السلام :دنیا به آب دریا می ماند که هر چه تشنه از آن بنوشد ، تشنه تر می شود تا سرانجام او را می کشد .

ص :130

عنه علیه السلام :تَمَثَّلَتِ الدنیا للمسیحِ علیه السلام فی صُورةِ امرأةٍ زَرْقاءَ ، فقالَ لَها : کَم تَزَوَّجتِ؟ فقالَت : کثیراً ، قالَ : فَکُلٌّ طَلَّقَکِ؟ قالَت : لا ، بَل کُلاًّ قَتَلتُ ، قالَ المسیحُ علیه السلام : فَوَیحٌ لأزواجِکِ الباقینَ ، کیفَ لا یَعتَبِروُنَ بالماضینَ ؟ ! (1)

امام کاظم علیه السلام :دنیا به صورت زنی چشم آبی در برابر مسیح علیه السلام مجسّم شد . به او فرمود : چند شوهر کرده ای؟ گفت : زیاد . مسیح علیه السلام فرمود: همه آنها تو را طلاق دادند؟ دنیا گفت : نه ، بلکه همه را کشتم . مسیح علیه السلام فرمود : پس ، وای بر شوهران باقیمانده تو ؛ چگونه از گذشتگان عبرت نمی گیرند؟

عنه علیه السلام :أهلُ الدنیا کَرَکْبٍ یُسارُ بهم و هُم نِیامٌ . (1)

عنه علیه السلام :إنّما مَثَلُکُم و مَثَلُها کَسَفَرٍ سَلَکُوا سبیلاً فکأنّهُم قد قَطَعُوهُ ، و أمُّوا عَلَماً فَکَأنَّهُم قد بَلَغُوهُ . (2)

عنه علیه السلام :إنّ الدنیا لَیسَت بدارِ قَرارٍ و لا مَحَلِّ إقامةٍ ، إنّما أنتُم فیها کَرَکْبٍ عَرَّسُوا و ارتاحُوا ، ثُمّ استَقَلُّوا فَغَدَوا و راحُوا ، دَخَلُوها خِفافاً و ارتَحَلُوا عَنها ثِقالاً ، فلم یَجِدوا عنها نُزُوعا ، و لا إلی ما تَرَکوا بها رُجوعاً . (3)

عنه علیه السلام :إیّاک أن تَغتَرَّ بما تَری مِن إخلادِ أهلِها إلَیها و تَکالُبِهِم علَیها ، فإنّه_م کِلابٌ عاوِیَةٌ ، و سِباعٌ ضارِیَةٌ ، یَهِرٌّ بَعضُها عَلی بَعضٍ ، یأکُلُ عَزیزُها ذَلیلَها ، و یَقهَرُ کبیرُها صغیرَها ، نَعَمٌ مُعقَّلَةٌ ، و اُخری مُهمَلَةٌ ، قد أضَلَّتْ عُقولَها و رَکِبَتْ مجهولَها . (4)

عنه علیه السلام :أقبَلوا علی جِیفَةٍ قد افتَضَحُوا بأکْلِها ، و اصطَلَحُوا علی حُبِّها . (5)

عنه علیه السلام :أوَّلُهُم قائدٌ لآخِرِهم ، و آخِرُهُم مُقتَدٍ بِأوَّلِهِم ، یَتَنافَسُونَ فی دنیا دَنیّةٍ ، و یَتَکالَبونَ علی جِیفَةٍ مُرِیحَةٍ . (6)

امام علی علیه السلام :مردم دنیا چون کاروانی هستند که در حال خواب به پیش برده می شوند .

امام علی علیه السلام :حکایت شما و دنیا همچون حکایت مسافرانی است که در راهی می روند و گویی راه را به آخر رسانده اند و آهنگ رسیدن به علامت و نشانه ای می کنند و گویی به آن رسیده اند.

امام علی علیه السلام :همانا دنیا نه سرای آرام گرفتن است و نه جای ماندن . شما در دنیا به کاروانیانی می مانید که در منزلی اُتراق کنند و دمی بیاسایند و سپس بکوچند و شب و روز راه پویند . سبک بار به آن جا (دنیا) درآمدند و سنگین بار از آن کوچیدند و در منزلی که از آن دور شدند، دیگر فرود نیایند و به آن جا که ترکش کرده اند دیگر باز نگردند .

امام علی علیه السلام :مبادا از این که می بینی دنیا پرستان به دنیا رو کرده اند و آزمندانه به جان دنیا افتاده اند ، فریب بخوری ؛ زیرا آنان [مانند] سگانی پارس کننده و درندگانی وحشی هستند که برای یکدیگر خُرناس می کشند ، قدرتمندان ، نا توانان را فرو می بلعند و بالا دستان ، زیر دستان را مغلوب خود می سازند ، چارپایانی هستند که گروهی در بندند و شماری یله و رها ، و خِردهای خویش را از دست داده اند و بیراهه می روند .

امام علی علیه السلام :به مرداری روی آوردند که با خوردن آن رسوا شدند و بر سر دوستی و عشق به آن ، با یکدیگر سازش کردند .

امام علی علیه السلام :اولین آنها پیشوای آخرین شان است و آخرین شان به اولین شان اقتدا می کند . بر سر دنیای دون با یکدیگر رقابت می کنند و بر سر مرداری گندیده، به جان هم می افتند .

ص :132

عنه علیه السلام :کُلُّ فانٍ یَسیرٌ . (1)

عنه علیه السلام :الدنیا مُنتَقِلَةٌ فانیةٌ ، إن بَقِیَتْ لَکَ لَم تَبقَ لَها . (2)

امام علی علیه السلام :هر چیزِ فناپذیر ، اندک است .

امام علی علیه السلام :دنیا رفتنی و نابود شدنی است ؛ اگر آن برای تو بماند تو برای آن نمی مانی .

عیسی علیه السلام :إنّما الدنیا قَنطَ_رةٌ ، فاعبُرُوها و لا تَعمُروها . (1)

عیسی علیه السلام :دنیا پُلی بیش نیست ؛ پس ، از آن بگذرید و آبادش مکنید .

عنه علیه السلام :الدنیا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ ، و الناسُ فیها رجُلانِ : رجلٌ باعَ فیها نفسَهُ فأوبَقَها ، و رَجُلٌ ابتاعَ نفسَهُ فَأعتَقَها . (1)

عنه علیه السلام_ فیما أوصی بهِ ابنَهُ الحسنَ علیه السلام _: إعلَمْ یا بُنَیَّ أنَّکَ إنَّما خُلِقتَ لِلآخرةِ لا لِلدنیا ، و للفَناءِ لا للبقاءِ ، و للمَوتِ لا للحیاةِ ، و أنّکَ فی قُلْعةٍ و دارِ بُلْغَةٍ و طریقٍ إلی الآخرةِ . (2)

عیسی علیه السلام :مَن ذا الذی یَبنِی علی مَوجِ البحرِ داراً ؟! تِلکُمُ الدنیا فلا تَتَّخِذُوها قَراراً . (3)

(4)

امام علی علیه السلام :دنیا سرای گذر است نه جای ماندن و مردم در آن دو دسته اند : کسی که در دنیا خود را فروخت و در نتیجه ، خویشتن را نابود (زندانی) کرد و کسی که خود را خرید و در نتیجه ، خویشتن را آزاد ساخت .

امام علی علیه السلام_ در وصیّت به فرزندش حسن علیه السلام _فرمود : فرزندم! بدان که تو برای آخرت آفریده شده ای نه برای دنیا، و برای رفتن نه برای ماندن، و برای مُردن نه برای زنده ماندن و تو در منزلی هستی که از آن کوچ می کنی و در خانه ای هستی که چند روزی بیش در آن نمی پایی و در راهِ به سوی آخرت هستی .

مسیح علیه السلام :کیست که بر موج دریا خانه ای بسازد؟! این است حالت دنیا ! پس آن را جای ماندن مگیرید .

رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله :الدنیا ساعةٌ فاجعَلوها طاعةً . (1)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :اِصبِرْ علی طاعَةِ اللّهِ ، و اصبِرْ علی معاصِی اللّهِ ، فإنّما الدنیا ساعةٌ ، فما مَضَی منها فلَیسَ تَجِدُ لَهُ سروراً و لا حُزناً ، و ما لم یَأتِ منها فلَیسَ تَعرِفُهُ ، فاصبِر علی تلک الساعةِ التی أنتَ فیها فَکَأنّکَ قدِ اغتَبَطتَ . (2)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دنیا ساعتی بیش نیست، پس آن را در طاعت [خدا] بگذرانید.

امام کاظم علیه السلام :بر طاعت خدا صبر کن و در ترک معاصی خدا شکیبا باش ؛ زیرا دنیا ساعتی بیش نیست . آنچه از دنیا سپری شده است، نه شادی اش را احساس کنی و نه غمش را ؛ و آنچه هنوز نیامده است، نمی دانی که چه خواهد بود ؟ پس بر ساعتی که در آنی شکیبا باش و شادمان .

تنبیه الخواطر :کانَ الحسنُ بنُ علیٍّ علیهما السلام کثیراً ما یَتَمَثَّلُ فیقولُ :

یا أهلَ لَذّاتٍ الدنیا لا بقاءَ لها

إنَّ اغتِراراً بِظِلٍّ زائلٍ حُمْقُ (1)

. الإمامُ الباقرُ علیه السلام :أنزِلِ الدنیا کمَنزِلٍ نَزَلتَهُ ثُمّ ارتَحَلتَ عَنهُ ، أو کمالٍ وَجَدتَهُ فی مَنامِکَ فاستَیقَظتَ و لَیس مَعکَ مِنهُ شیءٌ ، إنّی (إنّما) ضَرَبتُ لکَ هذا مَثَلاً لأنّها عِندَ أهلِ اللُبِّ و العِلمِ باللّهِ کَفَیْءِ الظِّلالِ . (2)

عنه علیه السلام :إنّ الدنیا عِندَ العُلَماءِ مِثلُ الظِلِّ . (3)

(4)

تنبیه الخواطر :حسن بن علی علیه السلام بسیار به این بیت شعر تمثّل می جست :

ای اهل لذّتهای دنیا ! این لذّتها را بقایی نیست

دل بستن به سایه ای گذرا حماقت است.

امام باقر علیه السلام :دنیا را چون منزلی بدان که در آن فرود آمده ای و سپس از آن می کوچی ؛ یا مانند مالی بدان که در عالم خواب یافته ای و چون بیدار شوی خبری از آن نیست . من این را به عنوان مَثَل برایت گفتم ؛ زیرا دنیا در نظر خردمندان و خداشناسان همانند جا به جا شدن سایه هاست.

امام باقر علیه السلام :دنیا در نظر دانشمندان مانند سایه است .

قصص الأنبیاء :_ و فی روایةٍ _: یا بُنَیَّ ، إنّ الدنیا بحرٌ ، و قد غَرِقَ فیها جِیلٌ کثیرٌ ، فلتَکُن سَفینتُکَ فیها تَقوَی اللّهِ تعالی ، و لیَکُن جِسرُکَ إیماناً بِاللّهِ، و لیَکُن شِراعُها التوکُّلُ ، لَعلّکَ یا بُنَیَّ تَنجو و ما أظُنُّکَ ناجیاً ! (1)

بحار الأنوار :إنّ لقمانَ الحکیمَ لَمّا خَرَجَ مِن بلادِهِ نَزلَ بقریةٍ بالموصلِ یقالُ لها کوماسُ فلمّا ضاقَ بها ذَرْعُهُ ......... أغلَقَ الأبوابَ و أدخَلَ ابنَهُ یَعِظُهُ فقالَ : یا بُنَیَّ ، إنّ الدنیا بح_رٌ عمیقٌ ، هَلَکَ فیها ناسٌ کثیرٌ ، تَزَوَّدْ مِن عَمَلِها ، و اتَّخِذْ سَفینَةً حَشوُها تَقوَی اللّهِ ، ثمّ ارکَبِ الفُلکَ تَنجُو و إنّی لَخائفٌ أن لا تَنجُوَ . یا بُنَیَّ ، السَّفینَةُ إیمانٌ ، و شِراعُها التوکُّلُ ، و سُکّانُها الصَّبرُ ، و مَجاذِیفُها الصومُ و الصلاةُ و الزکاةُ . یا بنیّ ، مَن رَکِبَ البحرَ مِن غیرِ سَفینَةٍ غَرِقَ . (2)

لقمانُ علیه السلام_ لابنِهِ و هو یَعِظُهُ _: یا بُنَیَّ ، إنّ الدنیا بحرٌ عمیقٌ قد هَلَکَ فیها عالَمٌ کثیرٌ ، فاجعَلْ سفینَتَکَ فیها الإیمانَ ، و اجعَلْ شِراعَها التوکُّلَ ، و اجعَلْ زادَکَ فیها تَقوَی اللّهِ ، فإن نَجَوتَ فَبِرَحمةِ اللّهِ و إن هَلَکتَ فَبِذُنُوبِکَ . (3)

قصص الأنبیاء :در روایتی [دیگر] آمده است : فرزندم! دنیا دریایی است که نسل های فراوانی در آن غرق گشته اند ؛ پس باید که کشتی تو در آن دریا تقوای خداوند متعال باشد و پل عبورت ایمان به خدا و بادبان آن کشتی، توکّل تا بلکه نجات یابی . فرزندم ! گو این که گمان نمی کنم نجات یابی .

بحار الأنوار :لقمان حکیم چون از شهرهای خود خارج شد، در یکی از روستاهای موصل به نام کوماس فرود آمد . چون در آن جا طاقتش به سر آمد . . . درهای خانه را [به روی خود ]بست و فرزندش را صدا زد و به موعظه او پرداخت و گفت : فرزندم! دنیا دریایی ژرف است ، مردم بسیاری در آن از بین رفته اند . از کار دنیا توشه برگیر و کشتی ای فراهم آر که درونش تقوای خدا باشد آن گاه بر آن نشین تا نجات یابی، گر چه می ترسم باز هم نجات پیدا نکنی . فرزندم! آن کشتی ایمان است و بادبانش توکّل و سکّانش شکیبایی و پاروهایش روزه و نماز و زکات . فرزندم! هرکه بی کشتی به دریا رود غرق شود .

لقمان علیه السلام_ در اندرز به فرزندش _فرمود : فرزندم! دنیا دریای ژرفی است که خلق بسیاری در آن از بین رفته اند ؛ پس کشتی خود را در این دریا ایمان قرار ده و بادبان آن را توکّل و توشه ات را تقوای خدا ؛ اگر نجات یافتی، به سبب لطف و رحمت خداوند است و اگر از بین رفتی، به سبب گناهان خودت می باشد .

ص :140

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :دارٌ بالبلاءِ مَحفوفَةٌ ، و بالغَدْرِ مَعروفَةٌ ، لا تَدومُ أحوالُها ، و لا یَسلَمُ نُزّالُها ، أحوالٌ مُختَلِفةٌ ، تاراتٌ مُتَصَرِّفَةٌ ، العَیشُ فیها مَذمومٌ ، و الأمانُ مِنها مَعدومٌ . (1)

عنه علیه السلام :دارُ حَربٍ و سَلبٍ ، و نَهبٍ و عَطَبٍ ، أهلُها علی ساقٍ و سیاقٍ ، و لِحاقٍ و فِراق ، قد تَحَیَّرَتْ مَذاهِبُها . (2)

عنه علیه السلام :إنّ الدنیا دارُ خَبالٍ و وَبالٍ ، و زَوالٍ و انتِقالٍ ، لا تُساوِی لذّاتُها تَنغِیصَها ، و لا تَفِی سُعُودُها بنُحُوسِها ، و لا یَقُومُ صُعُودُها بهُبُوطِها . (3)

عنه علیه السلام :الدنیا دارُ الغُرَباءِ و مَوطِنُ الأشقیاءِ . (4)

عنه علیه السلام :الدنیا دارُ المِحَنِ . (5)

عنه علیه السلام :الدنیا مَلِیئَةٌ بالمَصائبِ طارِقَةٌ بالفَجائعِ و النَّوائبِ . (6)

امام علی علیه السلام :[دنیا] سرایی فرو رفته در بلا (گرفتاریها) و شناخته شده به بی وفایی است، احوال آن نپاید و ساکنان آن به سلامت نرهند ؛ حالاتش گوناگون و نوبتهایش در حال تغییر است . زندگی در آن نکوهیده است و امنیت و آسایش در آن یافت نمی شود .

امام علی علیه السلام :دنیا، سرایِ جنگ و تاراج و خرابی و هلاکت است . مردمش آماده رفتن و یا رفتنی اند و در حال پیوستن [به گذشتگان] و جدا شدن [از بر جای ماندگان] . راههایش گیج کننده و حیرت زاست .

امام علی علیه السلام :همانا دنیا سرای رنج و زحمت است و گذرا و رفتنی، نه نوشهایش با نیشهایش برابری می کند و نه خوش بختیهایش با شور بختیهایش، و نه فرازهایش با فرودهایش .

امام علی علیه السلام :دنیا، سرای غریبان است و سرزمین نگون بختان .

امام علی علیه السلام :دنیا سرای محنت هاست .

امام علی علیه السلام :دنیا آکنده از مصیبت ها و پیشامدهای ناگوار است .

ص :142

عنه علیه السلام :أقرَبُ دارٍ مِن سَخَطِ اللّهِ ، و أبعَدُها مِن رِضوانِ اللّهِ ، فَغُضُّوا عَنکُم _ عِبادَ اللّهِ _ غُمُومَها و أشغالَها لِما قد أیقَنتُم به مِن فِراقِها و تَصَرُّفِ حالاتِها . (1)

عنه علیه السلام :هی دارُ عُقوبَةٍ و زَوالٍ و فَناءٍ و بلاءٍ ، نورُها ظُلمَةٌ ، و عَیشُها کَدِرٌ ، و غَنِیُّها فَقیرٌ ، و صَحیحُها سَقِیمٌ ، و عَزیزُها ذَلیلٌ . (2)

امام علی علیه السلام :دنیا، نزدیکترین سرای است به خشم خدا و دورترین سرای از خشنودی خدا . پس ای بندگان خدا! از گرفتاریها و اندوههای آن چشم فرو پوشید؛ چون از جدایی ها و دگرگونی های آن نیک آگاهید .

امام علی علیه السلام :دنیا، سرای کیفر و زوال و نیستی و گرفتاری است ؛ روشنایی آن تاریکی است و خوشی آن مکدَّر و توانگر آن تهیدست و تندرستش بیمار و ارجمندش خوار .

عنه علیه السلام :مَع کُ_لِّ جُرعَ_ةٍ شَرَقٌ ، و فی کُلِّ أکلَةٍ غَصَصٌ ، لاَ تَنالونَ مِنها نِعمَةً إلاّ بِفِراقِ اُخری . (1)

عنه علیه السلام :إنّ الدنیا مَعْکوسَةٌ مَنْکوسَةٌ ، لَذّاتُها تَنْغیصٌ ، و مَواهِبُها تَغْصیصٌ ، و عَیْشُها عَناءٌ ، و بَقاؤها فَناءٌ ، تَجمَحُ بطالِبِها ، و تُردِی راکِبَها ، و تَخُونُ الواثِقَ بها ، و تَزعَجُ المُطمئنَّ إلَیها ، و إنّ جَمْعَها إلی انصِداعٍ ، و وَصْلَها إلی انقِطاعٍ . (2)

امام علی علیه السلام :با هر جرعه آبی ، [در گلویتان ]آب جَستنی است و در هر لقمه ای، گلوگیر شدنی . به هیچ نعمتی از آن نمی رسید، مگر با از دست دادن نعمتی دیگر .

امام علی علیه السلام :همانا دنیا وارونه و واژگونه است ؛ خوشیهایش، تیرگی می آورد و بخششهایش اندوه زاست . زندگی در آن رنج است و بقایش، فنا . با جوینده خود ، چموشی می کند و سوار خود را به هلاکت می افکند ، به کسی که بر آن اعتماد کند، خیانت می ورزد و کسی را که در آنْ جا خوش کند، از خود دور می کند ، جمعیّت آن به پراکندگی می انجامد و پیوند آن به جدایی .

الإمامُ علیٌّ علیه السلام :ما بالُکُم تَفرَحُونَ بالیَسیرِ مِنَ الدنیا تُدرِکونَهُ ، و لا یَحزُنُکُمُ الکثیرُ مِنَ الآخرةِ تُحرَمُونَهُ ؟! (1)

عنه علیه السلام :أسبابُ الدنیا مُنقَطِعَةٌ و عَوارِیها مُرتَجَعَةٌ . (2)

عنه علیه السلام :لو عَقَ_لَ أه_لُ الدنیا لَخَرِبَتِ الدنیا . (3)

الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام :مَن لَم یَتَعَزَّ بعَزاءِ اللّهِ تَقَطَّعَتْ نفسُهُ عَلَی الدنیا حَسَراتٍ . (4)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام :إذا أقبَلَتِ الدنیا علی المَرءِ أعطَتْهُ مَحاسِنَ غیرِهِ ، و إذا أعرَضَتْ عَنهُ سَلَبَتهُ مَحاسِنَ نفسِهِ . (5)

الإمامُ الکاظمُ علیه السلام :اِشتَدَّتْ مَؤونةُ الدنیا و الدِّینِ ، فأمّا مَؤونةُ الدنیا فإنّکَ لا تَمُدُّ یَدَکَ إلی شیءٍ منها إلاّ وَجَدتَ فاجراً قد سَبَقَکَ إلَیهِ ، و أمّا مَؤونةُ الآخرةِ فإنّکَ لا تَجِدُ أعواناً یُعِینُونَکَ علَیهِ . (6)

امام علی علیه السلام :شما را چه شده که به اندک چیزی که از دنیا به دست می آورید خوشحال می شوید ، اما برای از دست دادن آن همه از [نعمتهای] آخرت ناراحت نمی شوید؟!

امام علی علیه السلام :اسباب و رشته های دنیا از هم گسیختنی است و عاریه های آن پس گرفتنی .

امام علی علیه السلام :اگر مردم دنیا عقل خود را به کار می گرفتند [و به آن بی اعتنا بودند] ، دنیا ویران می شد .

امام زین العابدین علیه السلام :هر که دلداری خدا به او آرامش نبخشد، از حسرتهای دنیا، جانش به لب آید .

امام صادق علیه السلام :هرگاه دنیا به کسی رو کند ، خوبیهای دیگران را نیز به او دهد و هرگاه از او روی گرداند، خوبیهای خودش را نیز از وی بگیرد .

امام کاظم علیه السلام :[به دست آوردن] کالای دنیا و دین ، هر دو ، سخت شده است : به هر یک از کالاهای دنیا که دست دراز می کنی ، می بینی بدکردار نابکاری پیش از تو به سوی آن دست دراز کرده است ، برای به دست آوردن کالای آخرت هم یارانی نمی یابی که کمکت کنند .

ص :146

عنه علیه السلام :مَن عَتَبَ علی الدهرِ طالَ مَعتَبُهُ . (1)

عنه علیه السلام :ما قالَ الناسُ لشیءٍ : طوبی لَهُ ، إلاّ و قد خَبَأ لَهُ الدهرُ یَومَ سوءٍ . (2)

امام علی علیه السلام :هر که روزگار را سرزنش کند ، سرزنشش به درازا کشد .

امام علی علیه السلام :مردم درباره هیچ چیزی نگفته اند : «خوشا آن» مگر این که روزگار برای آن ، روز بدی را ذخیره کرده است .

عنه علیه السلام :الدهرُ ذُو حالَتَینِ : إبادَةٍ و إفادَةٍ ، فما أبادَهُ فلا رَجعَةَ لَهُ ، و ما أفادَهُ فلا بقاءَ لَهُ . (1)

امام علی علیه السلام :روزگار، دو حالت دارد : نابود کردن و بخشیدن . آنچه را نابود کند برگشتی ندارد و آنچه را ببخشد پایدار نماند .

ص :153

ص :154

عنه علیه السلام :إنَّما سُمِّیَ العدوُّ عدوًّا لأنّه یَعدُو علَیکَ ، فَمَن داهَنَکَ فی معایِبِکَ فهو العدوُّ العادِی علَیکَ . (1)

(2)

امام علی علیه السلام :دشمن را از آن رو دشمن نامیده اند که به تو ستم می کند ؛ پس هر کس که در عیبهای تو با تو سازشکاری کند [و آنها را به تو نگوید تا برطرفش کنی] دشمن ستمگر توست.

عنه علیه السلام :و لَعَمْرِی ما عَلَیَّ مِن قِتالِ مَن خالَفَ الحَقَّ ، و خابَطَ الغَیَّ ، مِن إدهانٍ و لا إیهانٍ . (1)

عنه علیه السلام :اِعلَمُوا رَحِمَکُمُ اللّهُ أنَّکُم فی زمانٍ القائلُ فیهِ بالحقِّ قلیلٌ ، و اللِّسانُ عَنِ الصِّدقِ کَلیلٌ ، و اللازمُ للحقِّ ذلیلٌ ، أهلُهُ مُعتَکِفُونَ علی العصیانِ ، مُصطَلِحُونَ عَلَی الإدهانِ . (2)

(3)

امام علی علیه السلام :به جان خودم سوگند که در جنگیدن با کسی که در برابر حق بایستد و در گمراهی فرو رود هرگز سهل انگاری و سستی روا نمی دارم .

امام علی علیه السلام :رحمت خدا بر شما! بدانید که شما در روزگاری به سر می برید که حق گویان اندکند و زبان از راستگویی کُند است و پیرو حق خوار و بی مقدار . مردمان این زمانه به نافرمانی خو گرفته اند و بر سهل انگاری [در حق] با یکدیگر همداستان شده اند .

ص :158

عنه علیه السلام :دَولةُ العادِلِ مِنَ الواجباتِ ، دَولةُ الجائرِ مِنَ المُمکِناتِ . (1)

عنه علیه السلام :مِن أعوَدِ الغنائمِ دَولةُ الأکارِمِ . (2)

عنه علیه السلام :دَولةُ الجاهِلِ کالغَریبِ المُتَحرِّکِ إلی النُّقلَةِ ، دَولةُ العاقِلِ کالنَّسیبِ یَحِنُّ إلی الوُصلَةِ . (3)

امام علی علیه السلام :دولت انسان دادگر از واجبات است (پایدار و برجاست) ، دولت ستمگر از ممکنات است (ثبات و بقایی ندارد) .

امام علی علیه السلام :از سودمندترین غنیمتها دولت مردمان کریم و بزرگوار است .

امام علی علیه السلام :دولت نابخرد مانند بیگانه ای است که رهسپار جدایی است ، دولت خردمند مانند خویشاوند مشتاق وصل و ماندن است .

عنه علیه السلام :یُستدَلُّ علی إدبارِ الدُّوَلِ بأربَعٍ : تَضییعِ الاُصولِ ، و التمسُّکِ بالفروعِ (1) ، و تَقدیمِ الأراذلِ ، و تأخیرِ الأفاضِلِ . (2)

عنه علیه السلام :مِن علاماتِ الإدبارِ مُقارَنَةُ الأرْذالِ . (3)

عنه علیه السلام_ لِزِیادِ بنِ أبیهِ و قدِ استَخلَفَهُ لعبدِ اللّهِ بنِ العبّاسِ عَلی فارِسَ وَ أعمالِها ، فی کلامٍ طویلٍ کان بَینَهُما ، نَهاهُ فیهِ عن تَقَدُّمِ الخَراجِ _: اِستَعمِلِ العَدلَ ، و احذَرِ العَسفَ و الحَیفَ ، فإنّ العَسفَ یَعودُ بِالجَلاءِ ، و الحَیفَ یَدعو إلی السَّیفِ . (4)

(5)

امام علی علیه السلام :چهار چیز نشانه به سر آمدن دولتهاست: فرو گذاشتن اصول ، چسبیدن به فروع ، مقدّم داشتن فرومایگان و عقب زدن مردمان با فضیلت و لایق .

امام علی علیه السلام :همنشین شدن با فرومایگان از نشانه های پشت کردن دولت است .

امام علی علیه السلام_ وقتی زیاد بن ابیه را به جای عبد اللّه بن عباس کار گزار فارس کرد ، در ضمن سخنانی مفصّل و پس از منع او از گرفتن خراج اضافی _فرمود : عدل و داد را به کار بند و از سختگیری و بیداد بپرهیز؛ زیرا سختگیری ناروا مردم را آواره می کند و ستمگری مایه شورش [و خونریزی ]می شود .

عنه علیه السلام :ما حُصِّنَ الدُّوَلُ بمِثلِ العَدلِ . (1)

عنه علیه السلام :ثَباتُ الدُّولِ بإقامَةِ سُنَنِ العَدلِ . (2)

عنه علیه السلام :مَن لم یُحسِن فی دَولَتِهِ خُذِلَ فی نکبَتِهِ . (3)

عنه علیه السلام :مَن عَمِلَ بالعَدلِ حَصَّنَ اللّهُ مُلکَهُ . (4)

عنه علیه السلام :صَیِّرِ الدِّینَ حِصنَ دَولَتِکَ ، و الشُّکرَ حِرزَ نِعمَتِکَ ، فَکُلُّ دَولَةٍ یَحوطُها الدِّینُ لا تُغلَبُ ، و کلُّ نِعمَةٍ یَحرُزُها الشُّکرُ لا تُسلَبُ . (5)

عنه علیه السلام :حُسنُ السِّیرَةِ جَمالُ القُدرَةِ و حِصنُ الاْءمرَةِ . (6)

عنه علیه السلام :مِن أماراتِ الدَّولةِ الیَقَظَةُ لِحراسَةِ الاُمورِ . (7)

(8)

امام علی علیه السلام :هیچ عاملی چون عدالت ، دولتها را استوار نمی کند .

امام علی علیه السلام :پایداری دولتها ، به بر پا داشتن راه و رسم دادگری است .

امام علی علیه السلام :هرکه در روزگار دولت خود نیکوکاری نکند ، آن گاه که به رنج و گرفتاری افتد بی یار و یاور ماند .

امام علی علیه السلام :هرکه به عدالت رفتار کند ، خداوند مُلک و دولت او را استوار دارد .

امام علی علیه السلام :دین را دژ دولت خود گردان و شکر گزاری را حفاظ نعمت خود ؛ زیرا هر دولتی که در حصار دین باشد شکست ناپذیر است و هر نعمتی که در حفاظ شکرگزاری باشد ربوده نشود .

امام علی علیه السلام :نیک روشی ، زیبایی قدرت است و دژ فرمانروایی .

امام علی علیه السلام :بیداری برای مراقبت امور ، از نشانه های [پایداری] دولت است .

ص :163