‏عنوان و نام پدیدآور : فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه‌السلام: ترجمه کتاب موسوعه کلمات الامام الحسین علیه‌السلام/ تالیف گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام محمود شریفی... [و دیگران]؛ ترجمه علی مویدی؛ زیرنظر سازمان تبلیغات اسلامی
‏وضعیت ویراست : [ویرایش ]۲
‏مشخصات نشر : قم: نشر معروف، ۱۳۷۸.
‏مشخصات ظاهری : ص ۹۵۹
‏شابک : 964-6739-29-6۲۰۰۰۰ریال ؛ 964-6739-29-6۲۰۰۰۰ریال ؛ 964-6739-29-6۲۰۰۰۰ریال ؛ 964-6739-29-6۲۰۰۰۰ریال
‏وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی قبلی
‏یادداشت : عنوان اصلی: موسوعه کلمات الامام الحسین علیه‌السلام.
‏یادداشت : چاپ چهارم: ۱۳۸۱؛ ۲۰۰۰۰ ریال
‏یادداشت : کتابنامه: ص. [۹۵۳] - ۹۵۹؛ همچنین به‌صورت زیرنویس
‏موضوع : حسین‌بن علی(ع)، امام سوم، ۶۱ - ۴ق. -- احادیث
‏موضوع : حسین‌بن علی(ع)، امام سوم، ۶۱ - ۴ق. -- کلمات قصار
‏شناسه افزوده : شریفی، محمود، . - ۱۳۳۱
‏شناسه افزوده : مویدی، علی، ۱۳۲۸ - ، مترجم
‏شناسه افزوده : سازمان تبلیغات اسلامی. پژوهشکده باقرالعلوم(ع). گروه حدیث
‏رده بندی کنگره : BP۴۱/۷/ش‌۴م‌۸۰۴۱ ۱۳۷۸
‏رده بندی دیویی : ۲۹۷/۹۵۳
‏شماره کتابشناسی ملی : م‌۷۹-۴۱۰۴

علیّ بن محمّد، عن سهل بن زیاد، عن أحمد بن محمّد، عن عمر بن عبدالعزیز، عن هشام «1» بن سالم وحمّاد بن عثمان وغیره «2»، قالوا: سمعنا أبا عبداللَّه علیه السلام یقول: حدیثی‌حدیث أبی، وحدیث أبی حدیث جدِّی، وحدیث جدِّی حدیث الحسین، وحدیث‌الحسین حدیث الحسن، وحدیث الحسن حدیث أمیر المؤمنین، وحدیث أمیر المؤمنین علیه السلام حدیث رسول اللَّه، وحدیث رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم قول اللَّه عزّ وجلّ. «3»
الکلینی، الأصول من الکافی، 1/ 53 رقم 14/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 18/ 58؛ الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 147- 148؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 12/ 472؛ مثله المجلسی، البحار، 2/ 178؛ البحرانی، العوالم، 3/ 490
__________________________________________________
(1)- [فی البحار والعوالم مکانه: «منیة المرید: روی هشام ...»].
(2)- [فی البحار والعوالم: «غیرهما»].
(3)- و فرمود [امام صادق علیه السلام]: «حدیث من حدیث پدرم است و حدیث پدرم حدیث جدم و حدیث جدم حدیث حسین و حدیث حسین حدیث حسن و حدیث حسن حدیث امیر المؤمنین و حدیث امیر المؤمنین حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله و حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتار خدای عزوجل.»
مصطفوی، ترجمه اصول کافی، 1/ 68
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 4

قال: أخبرنا محمّد بن عمر، قال: حدّثنا الحسن بن عمارة، عن راشد، عن حسین بن‌علیّ: إنّه قال یومئذ: قال رسول اللَّه: الإمام أحقّ بالصّلاة!
ابن سعد، الحسن علیه السلام،/ 89 رقم 162
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا وکیع وعبدالرّحمان، قال: حدّثنا «1» سفیان، عن «2» مصعب بن محمّد، عن یعلی بن أبی یحیی، عن فاطمة بنت حسین «3»، عن أبیها- «4» قال‌عبدالرّحمان- حسین «5» بن علیّ «4»، قال: قال رسول اللَّه: للسّائل حقّ وإن جاء علی‌فرس. «6»
ابن حنبل، المسند، 1/ 201/ عنه: السّیوطی، الدّرّ المنثور، 1/ 171؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 6/ 346؛ الآلوسی، روح المعانی، 2/ 46؛ مثله أبویعلی، المسند، 12/ 154؛ الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 130- 131 رقم 2893؛ أبونعیم، معرفة الصّحابة، 2/ 671، حلیة الأولیاء، 8/ 379
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، أنبأنا وکیع، ثنا ثابت بن عمارة، «7» عن ربیعة بن شیبان
__________________________________________________
(1)- [فی أبویعلی مکانه: «حدّثنا أبوخیثمة، حدّثنا وکیع، حدّثنا ...»، وفی المعجم الکبیر: «حدّثنا أبومسلم‌الکشّیّ، ثنا محمّد بن کثیر، ثنا ...»، وفی معرفة الصّحابة: «حدّثنا فارق الخطابیّ، ثنا أبو مسلم الکشّیّ، ثنا محمّد بن کثیر، ثنا ...»].
(2)- [فی حلیة الأولیاء مکانه: «حدّثنا أبو محمّد الحسن بن إبراهیم بن عبدالصّمد الجعفیّ الخزّاز، ثنا محمّد ابن عبداللَّه الحضرمیّ، ثنا أبو بکر وعثمان، ابنا أبی شیبة، قالا: ثنا وکیع، عن ...»].
(3)- [فی المعجم الکبیر ومعرفة الصّحابة وحلیة الأولیاء: «الحسین»].
(4- 4) [لم یرد فی أبو یعلی والمعجم الکبیر ومعرفة الصّحابة وحلیة الأولیاء].
(5)- [فی الدّرّ المنثور وروح المعانی مکانه: «وأخرج أحمد وأبو داوود وابن أبی حاتم، عن الحسین ...»، وفی کنز العمّال: «أحمد، الطّبرانی والضّیاء عن الحسین ...»].
(6)- [أضاف فی حلیة الأولیاء: «رواه سفیان الثّوریّ، عن مصعب»].
(7)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 5
قال: قلت للحسین بن علیّ رضی الله عنه: ما تعقل عن رسول اللَّه؟ قال: صعدت غرفة، فأخذت تمرة، فلکتها فی فیّ، فقال النّبیّ: ألقها، فإنّها لا تحلّ لنا الصّدقة. «1»
ابن حنبل، المسند، 1/ 201/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 3/ 247
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا ابن نمیر ویعلی، قالا: حدّثنا حجّاج- یعنی ابن دینارالواسطیّ- عن شعیب بن خالد، «2» عن حسین بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه: إنّ من‌حُسن إسلام المرء قلّة الکلام فیما لا یعنیه.
ابن حنبل، المسند، 1/ 201/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 8/ 40
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا عبدالرّزّاق، أنبأنا ابن جریج، قال: سمعت محمّد بن‌علیّ یزعم، عن حسین وابن عبّاس، أو عن أحدهما أ نّه قال: إنّما قام رسول اللَّه‌من‌أجل جنازة یهودیّ مرّ بها علیه، فقال: آذانی ریحها.
ابن حنبل، المسند، 1/ 201
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا یزید وعباد بن عباد، قالا: أنبأنا هشام بن أبی هشام، قال عباد بن زیاد، عن امِّه، عن «3» فاطمة ابنة الحسین، عن أبیها الحسین «4» بن علیّ، عن‌النّبی، قال: ما من مسلم «5» ولا مسلمة «5» یُصاب بمصیبة فیذکرها وإن طال «6» عهدها «7» قال عباد قدم عهدها «7» فیحدث لذلک استرجاعاً إلّاجدّد اللَّه له عند ذلک فأعطاه «8» مثل‌أجرها یوم أصیب بها «9».
__________________________________________________
(1)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أحمد ورجاله ثقات»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(3)- [فی کنز العمّال مکانه: «أحمد، الطّبرانی فی الأوسط وابن السّنّیّ فی عمل یوم ولیلة عن ...»].
(4) [فی الدر المنثور المکانه «اخرج احمد و ابن ماجة و البیهقی فی شعب الایمان عن الحسین»]
(5- 5) [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(6)- [کنز العمّال: «قدم»].
(7- 7) [لم یرد فی الدّرّ المنثور وکنز العمّال].
(8)- [کنز العمّال: «وأعطاه اللَّه»].
(9)- [لم یرد فی الدّرّ المنثور، وأضاف فی کنز العمّال: «البیهقی فی شعب الإیمان»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 6
ابن حنبل، المسند، 1/ 201/ عنه: السّیوطی، الدّرّ المنثور، 1/ 156؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 339- 340
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا یزید، أنبأنا شریک بن عبداللَّه، عن أبی إسحاق، عن‌برید بن أبی مریم، عن أبی الحوراء، عن الحسین بن علیّ قال: علّمنی جدِّی، أو قال‌النّبیّ: کلمات أقولهنّ فی الوتر، فذکر الحدیث.
ابن حنبل، المسند، 1/ 201
حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا موسی بن داوود، ثنا عبداللَّه بن عمر، عن ابن شهاب، عن علیّ بن حسین «1»، عن أبیه رضی اللَّه تعالی عنه، قال «2»: قال رسول اللَّه: مِنْ «3» حُسْنِ إسلامِ المرء ترکه ما لا یعنیه. «4»
ابن حنبل، المسند، 1/ 201/ عنه: الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 128 رقم 2886؛ الهیثمی، مجمع الزّوائد، 8/ 40؛ مثله ابن قدامة، التّبیین فی أنساب القرشیّین،/ 130؛ الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 61- 62
عبداللَّه بن علیّ بن حسین بن علیّ بن أبی طالب الهاشمیّ أخو أبی جعفر لأبیه وامّه، عن النّبیّ، روی عنه یزید بن أبی زیاد، سمع منه عیسی بن دینار قوله؛ وقال خالد: حدّثنا سلیمان، حدّثنی عمارة بن غزیة، سمعت عبداللَّه بن علیّ بن حسین، عن أبیه، عن‌جدّه رضی اللَّه عنهم، قال النّبیّ: البخیل من ذُکرت عنده فلم یصلّ علیَّ.
وقال أبو ثابت: حدّثنا الدّراوردیّ، عن عمارة، عن عبداللَّه بن علیّ بن حسین، قال‌علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه، عن النّبیّ‌مثله، وقال ابن عیسی: حدّثنا ابن وهب، أخبرنی عمرو، عن عمارة: أنّ عبداللَّه بن علیّ حدّثه.
البخاری، التّاریخ الکبیر، 1- 3/ 148 رقم 452
__________________________________________________
(1)- [فی کشف الغمّة مکانه: «وعن علیّ بن الحسین ...»].
(2)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن حسین بن علیّ، قال ...»].
(3)- [فی أنساب القرشیین مکانه: «من جملة ما رواه [الحسین بن علیّ علیه السلام] عن النّبیّ صلی الله علیه و آله، قال: مِنْ ...»].
(4)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رجال أحمد والکبیر ثقات»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 7
شعیب بن خالد، عن الحسین بن علیّ، عن النّبیّ: مِنْ حُسْنِ إسلام المرء ....
روی عنه حجّاج بن دینار، یحدثّ عن الزّهریّ، وقال لنا ابن یوسف، عن مالک، عن ابن شهاب، عن علیّ بن حسین، عن النّبیّ، وهذا أصحّ بانقطاعه. وقال بعضهم‌عن الزّهریّ، عن أبی سلمة، عن أبی هریرة، عن النّبیّ، ولا یصحّ إلّاعن علیّ بن‌حسین، عن النّبیّ.
البخاری، التّاریخ الکبیر، 2- 2/ 220- 221 رقم 2571
یعلی بن أبی یحیی، عن فاطمة بنت الحسین، عن أبیها، عن النّبیّ، قال: للسّائل‌حقّ وإن جاء علی فرس.
قاله محمّد بن کثیر، عن الثّوریّ، عن مصعب بن محمّد، وقال سلیمان بن حرب، عن‌وهیب، عن مصعب بن محمّد، عن علیّ.
البخاری، التّاریخ الکبیر، 4- 2/ 416 رقم 3544
محمّد بن سلیمان، قال: حدّثنا أحمد بن السّرّیّ المصریّ، قال: حدّثنا أحمد بن حمّاد، عن عنبسة بن بجاد، عن الحسین بن علیّ بن الحسین، [عن أبیه، عن جدِّه] قال:
قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: فاطمة سیّدة نساء العالمین.
[قال:] فما ترک أن قیل له: فمریم؟ قال: تلک سیِّدة نساء عالمها، وهذه سیِّدة نساءعالمها.
محمّد بن سلیمان، المناقب، 2/ 197 رقم 670
عنه [البرقیّ]، عن الحسن بن الحسین، عن یزید بن هارون، عن العلاء بن راشد، عن‌سعد بن طریف، عن عمیر المأمون رضیع الحسن بن علیّ علیهما السلام، قال: أتیت الحسین بن‌علیّ علیهما السلام، فقلت له: حدّثنی عن جدِّک رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: نعم، قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: من‌أدمن إلی المسجد أصاب الخصال الثمانیة، آیة محکمة، أو فریضة مستعملة، أو سنّة قائمة، أو علم مستطرف، أو أخ مستفاد، أو کلمة تدلّه علی هدی، أو تردّه عن ردی، وترکه‌الذّنب خشیة أو حیاءً.
البرقی، المحاسن،/ 38 رقم 66
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 8
حدّثنا أبو بکر بن أبی شیبة، ثنا وکیع بن الجرّاح، عن هشام بن زیاد، عن امّه، عن‌فاطمة بنت الحسین، عن أبیها؛ قال: قال النّبیّ: «مَن اصیب بمصیبة، فذکر مصیبته، فأحدث استرجاعاً، وإن تقادم عهدها، کتب اللَّه له من الأجر مثله یوم اصیب».
ابن ماجة، السّنن، 1/ 510 رقم 1600
وقیل للحسین: ما سمعتَ من رسول اللَّه؟ قال: سمعته یقول: إنّ اللَّه یحبّ معالی الامورویکره سفسافها، وعقلت عنه أ نّه یُکبِّر فاکبِّر خلفه، فإذا سمع تکبیری أعاد التّکبیرحتّی یُکبِّر سبعاً، وعلّمنی «قُلْ هُوَ اللَّهُ أحَد»، وعلّمنی الصّلوات الخمس، وسمعته یقول: مَنْ یُطع اللَّه یرفعه، ومَنْ یعص اللَّه یضعه، ومَنْ یخلص نیّته للَّه‌یزینه، ومَنْ یثق بما عنداللَّه یغنیه، ومَنْ یتعزّز علی اللَّه یذلّه.
الیعقوبی، التّاریخ، 2/ 232
حدّثنا أبو الرّبیع الزّهرانیّ، حدّثنا فرح بن فضالة، عن عبداللَّه بن عامر، عن محمّدابن عبداللَّه بن عمرو بن عثمان، عن امِّه فاطمة بنت الحسین.
عن أبیها حسین «1» بن علیّ، عن النّبیّ-- قال: «لا تُدیموا النّظر إلی المُجَذمین، وإذاکلّمتموهم فلیکن بینکم وبینهم قید رمح». «2»
أبو یعلی، المسند، 12/ 145 رقم 6774/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 5/ 171- 172
حدّثنا «3» یعقوب بن عیسی جار أحمد بن حنبل، حدّثنا إبراهیم بن سعد، عن
__________________________________________________
(1)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «وعن الحسین ...»].
(2)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أبو یعلی والطّبرانیّ، وفی إسناد أبی یعلی: الفرج بن فضالة، وقد وثقه أحمد وغیره، وضعّفه النّسائیّ وغیره، وبقیّة رجاله ثقات، وفی إسناد الطّبرانیّ یحیی الحمانیّ وهو ضعیف، وبقیّة رجاله ثقات»].
(3)- [تاریخ بغداد: «أخبرنا الحسن بن علیّ التّمیمیّ، أخبرنا أحمد بن جعفر بن حمدان، حدّثنا عبداللَّه بن‌أحمد بن حنبل، حدّثنی أبی، حدّثنا أبو یوسف المؤدّب یعقوب- جارنا- وأخبرنا عبدالرّحمان بن عبیداللَّه الحربیّ، أخبرنا أحمد بن سلمان النّجّاد، حدّثنا عبداللَّه بن أحمد، حدّثنا یعقوب- أبو یوسف جارنا- وأخبرنا-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 9
عبدالعزیز بن المطّلب، عن عبدالرّحمان بن الحارث بن عبداللَّه، عن زید بن علیّ بن‌حسین، عن أبیه «1».
عن جدِّه، قال: قال رسول اللَّه--: «مَنْ قُتِلَ دون حقِّه «2» فهو شهید».
أبو یعلی، المسند، 12/ 146 رقم 6775/ عنه: الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، 14/ 271- 272
حدّثنا «3» أبو بکر بن أبی شیبة، حدّثنا خالد بن مخلد، حدّثنا سلیمان «4» بن بلال، قال: حدّثنی «5» عمارة بن غزیة الأنصاریّ، قال: سمعت عبداللَّه بن علیّ بن حسین «6»، یحدِّث عن‌أبیه.
عن جدِّه، قال «7»: قال رسول اللَّه--: «إنّ «8» البخیل من ذُکرت عنده فلم یصلِ‌عَلَیَّ». «9»
__________________________________________________
- القاضی أبوالعلاء الواسطیّ، أخبرنا عبداللَّه بن محمّد بن عثمان المزنیّ الحافظ، وأخبرنا أبوالفرج الطّناجیریّ وأبومحمّد الجوهریّ، قالا: أخبرنا محمّد بن النّضر بن محمّد بن سعید النّخّاس- قال عبداللَّه، حدّثنا، وقال محمّد، أخبرنا أبو یعلی، حدّثنا»].
(1)- [فی المطبوع: «أبی»].
(2)- [تاریخ بغداد: «ماله،- وقال أبو یعلی دون حقِّه-»].
(3)- [الذّرِّیّة الطّاهرة: «حدّثنی محمّد بن عبداللَّه بن مخلّد، نا»].
(4)- [فی المعجم الکبیر مکانه: «حدّثنا محمّد بن عبداللَّه الحضرمیّ والحسین بن إسحاق التّستریّ، قالا: ثنا یحیی الحمانیّ، ثنا سلیمان ...»، وفی معرفة الصّحابة: «حدّثنا جعفر بن محمّد بن عمرو، ثنا أبوحصین القاضی، ثنا یحیی بن عبدالحمید، ثنا سلیمان ...»].
(5)- [من هنا حکاه فی کشف الغمّة].
(6)- [فی المعجم الکبیر ومعرفة الصّحابة: «الحسین»].
(7)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن حسین بن علیّ قال ...»].
(8)- [لم یرد فی الذّرّیّة الطّاهرة والمعجم الکبیر ومعرفة الصّحابة ومجمع الزّوائد].
(9)- [أضاف فی معرفة الصّحابة: «رواه إسماعیل بن جعفر وعبداللَّه بن جعفر بن نجیح المدنیان، عن عمارة»، وأضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ وفیه یحیی بن عبدالحمید الحمانی وهو ضعیف، ولکن متابعة الحدیث الّذی قبله تقوّیه، واللَّه أعلم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 10
أبو یعلی، المسند، 12/ 147 رقم 6776/ مثله الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 125- 126؛ الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 127- 128 رقم 2885؛ أبو نعیم، معرفة الصّحابة، 2/ 671؛ الهیثمی، مجمع الزّوائد، 10/ 255؛ الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 62
حدّثنا «1» عبدالرّحمان بن سلام الجمحیّ، حدّثنا هشام بن زیاد، عن امِّه، عن «2» فاطمةبنت الحسین، أ نّها سمعت أباها:
الحسین بن علیّ، یقول: «3» سمعت رسول اللَّه--، یقول: «ما من مسلم ولا مسلمةتصیبه مصیبة، وإن قدُم عهدها، فیُحدث لها استرجاعاً إلّا «4» أحدث اللَّه له عند ذلک‌وأعطاه ثواب ما وعده علیها «5» یوم اصیب بها». «6» حدّثنا حوثرة، حدّثنا هشام أبو المقدام بإسناده نحوه «4».
أبو یعلی، المسند، 12/ 148- 150 رقم 6777- 6778/ عنه: ابن الأثیر، أسدالغابة، 2/ 18- 19؛ ابن حجر، الإصابة، 1/ 331؛ مثله الفیروزآبادی، فضائل‌الخمسة، 3/ 276
حدّثنا جبارة، حدّثنا یحیی بن العلاء، عن زید بن أسلم، عن طلحة بن عبیداللَّه‌العقیلیّ.
عن الحسین بن علیّ قال: قال رسول اللَّه--: «إنّ فی الجمعة لساعة لا یحتجم‌فیها أحد إلّامات».
أبو یعلی، المسند، 12/ 150 رقم 6779
__________________________________________________
(1)- [أسد الغابة: «أخبرنا أبو الفضل بن أبی الحسن بن أبی عبداللَّه الدّینیّ المخزومیّ، بإسناده إلی أحمد بن‌علیّ بن المثنّی، أخبرنا»].
(2)- [فی فضائل الخمسة مکانه: «أسد الغابة: [...] روی بسنده عن ...»].
(3)- [فی الإصابة مکانه: «روی ابن ماجة وأبو یعلی عنه [الحسین بن علیّ]، قال: ...»].
(4- 4) [الإصابة: «أعطاه اللَّه ثواب ذلک»].
(5)- [فی أسد الغابة وفضائل الخمسة: «بها»].
(6)- [إلی هنا حکاه فی أسد الغابة وفضائل الخمسة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 11
حدّثنا «1» جبارة، حدّثنا یحیی بن العلاء، عن مروان بن سالم، عن طلحة بن عبیداللَّه. «2» عن حسین «3»، قال: قال رسول اللَّه--: «من وُلد له «4» فأذّن فی اذنه الیُمنی وأقام‌فی اذنه الیُسری، لم تضرّه أُمّ الصّبیان». «5»
أبو یعلی، المسند، 12/ 150 رقم 6780/ عنه: ابن عساکر، تاریخ دمشق، 60/ 239؛ الهیثمی، مجمع الزّوائد، 4/ 95
حدّثنا «6» جبارة، حدّثنا یحیی بن العلاء، عن مروان بن سالم، عن «7» طلحة بن عبیداللَّه.
عن «8» الحسین بن علیّ قال: قال رسول اللَّه--: «أمان امّتی «9» من الغرق إذا رکبواأن یقولوا «10»: «بِسْمِ اللَّه مَجْراها وَمُرْسَاها إنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ» «11»
[هود: 11/ 41]، «وَماقَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ»، الآیة [الزّمر: 39/ 67].
__________________________________________________
(1)- [تاریخ دمشق: «أخبرنا أبو عبداللَّه الفراویّ، وأبو المظفّر بن القشیریّ، قالا: أنا أبو سعد الجنزرودیّ، أنا أبو عمرو بن حمدان، ح وأخبرتنا أُمّ المجتبی العلویّة، قالت: قرئ علی إبراهیم بن منصور، أنا أبو بکر بن المقرئ، قالا: أنا أبو یعلی، نا»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(3)- [أضاف فی تاریخ دمشق: «زاد ابن المقرئ: بن علیّ»].
(4)- [فی تاریخ دمشق: «له- زاد ابن المقرئ: مولود وقالا-»، وفی مجمع الزّوائد: «له ولد»].
(5)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أبو یعلی وفیه مروان بن سالم الغفاریّ وهو متروک»].
(6)- [فی تاریخ دمشق: «أخبرنا أبوعبداللَّه الفراویّ، وأبو المظفّر بن القشیریّ، قالا: أنا أبوسعد الجنزرودیّ، أنا أبو عمرو بن حمدان، ح: وأخبرتنا أُم المجتبی العلویّة، قالت: قرئ علی إبراهیم بن منصور، أنا أبو بکر بن المقرئ، قالا: أنا أبو یعلی، نا»، وفی أسد الغابة: «أخبرنا أبو محمّد القاسم بن علیّ بن الحسن، أخبرتنا ام المجتبی العلویّة، قالت: قرأ علی إبراهیم بن منصور، أخبرنا أبو بکر بن المقرئ، أخبرنا أبو یعلی الموصلیّ، حدّثنا»].
(7)- [فی فضائل الخمسة مکانه: «أسد الغابة [...] روی بسنده عن ...»].
(8)- [فی الدّرّ المنثور مکانه: «أخرج أبو یعلی والطّبرانیّ وابن السّنِّیّ وابن عدیّ وأبو الشّیخ وابن مردویةعن ...»، وفی کنز العمّال: «أبو یعلی، ابن عساکر عن ...»].
(9)- [الدّرّ المنثور: «لُامّتی»].
(10)- [تاریخ دمشق: «زاد ابن المقرئ البحر- أن یقولوا»، وفی أسد الغابة وفضائل الخمسة: «البحر أن‌یقرؤوا»، وفی الدّرّ المنثور: «فی السّفن أن یقولوا بسم اللَّه الملک الرّحمن»، وفی کنز العمّال: «البحر أن یقولوا»].
(11)- [إلی هنا حکاه فی أسد الغابة وفضائل الخمسة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 12
أبو یعلی، المسند، 12/ 152 رقم 6781/ عنه: ابن عساکر، تاریخ دمشق، 60/ 239؛ ابن الأثیر، أسد الغابة، 2/ 19؛ السّیوطی، الدّرّ المنثور، 3/ 333؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال «1»، 6/ 714- 715؛ مثله الفیروزآبادی، فضائل الخمسة، 3/ 276
حدّثنا کامل بن طلحة «2»، حدّثنا أبو هشام القنّاد. «3» عن الحسین بن علیّ یرفعه إلی النّبیّ--، قال: «المغبون «4» لا محمود ولا مأجور». «5»
أبو یعلی، المسند، 12/ 153 رقم 6783/ عنه: ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 127- 128 رقم 3245، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ «6»، تهذیب ابن بدران، 4/ 312؛ الهیثمی، مجمع الزّوائد، 4/ 133؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 4/ 19
حدّثنا منصور بن أبی مزاحم، حدّثنا عمر بن شبیب، عن یوسف الصّبّاغ.
عن الحسین ولا أعلمه «6» إلّاعن النّبیّ-- قال: مَنْ «7» شهد أمراً فکرهه، کان کَمَنْ‌غابَ عنه، ومَنْ غاب عن أمرٍ فرضیَ به، کان کَمَنْ شهده». «8»
أبو یعلی، المسند، 12/ 154- 155 رقم 6785/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 7/ 567- 568؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 83
__________________________________________________
(1)- [حکاه أیضاً فی کنز العمّال، 6/ 709].
(2)- [فی ابن عساکر مکانه: «أخبرنا أبو عبداللَّه الفراویّ وأبو المظفّر القشیریّ، قالا: أخبرنا أبوسعد محمّد ابن عبدالرّحمان، أخبرنا أبو عمرو بن حمدان ح، وأخبرتنا امّ المجتبی فاطمة بنت ناصر، قالت: قرئ علی إبراهیم بن منصور، أخبرنا أبو بکر بن المقرئ، قالا: أخبرنا أبو یعلی، أخبرنا کامل، زاد ابن حمدان: ابن طلحة ...»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد وکنز العمّال].
(4)- [فی التّهذیب مکانه: «وروی عنه [الحسین علیه السلام] أبو یعلی مرفوعاً: المغبون ...»].
(5)- [أضاف فی ابن عساکر: «رواه البغویّ عن کامل، فزاد فی إسناده علیّ بن أبی طالب»، وأضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أبویعلی وفیه أبو هشام القنّاد، قال الذّهبیّ: لا یکاد یعرف، ولم أجد لغیره فیه کلاماً»].
(6)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن الحسین یعنی ابن علیّ ولا أعلمه ...»].
(7)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن السّیِّد الحسین: مَنْ ...»].
(8)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أبویعلی وفیه عمر بن شبیب، وثّقه ابن معین فی روایة وضعّفه الجمهور، وکذلک یوسف بن میمون الصّبّاغ، وثّقه ابن حبّان وغیره وضعّفه الجمهور، ومنصور بن أبی مزاحم: ثقة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 13
حدّثنا خلف بن هشام، حدّثنا أبو الأحوص، عن أبی إسحاق، عن برید بن أبی‌مریم، عن أبی الحوراء، قال:
قال الحسین بن علیّ: علّمنی رسول اللَّه-- کلمات أقولهنّ فی قنوت الوتر: «ربّ‌اهدنی فیمَنْ هدیت، وعافنی فیمَنْ عافیت، وتولّنی فیمَنْ تولّیت، وبارک لی فیما أعطیت، وقنی شرّ ما قضیت، فإنّک تقضی ولا یُقضی علیک، وإنّک لا تُذلُّ مَنْ والیت، تبارکت‌ربّنا وتعالیت».
أبو یعلی، المسند، 12/ 156 رقم 6786
حدّثنی بحر بن نصر الخولانیّ وسعید بن عبداللَّه بن عبدالحکم، قالا: حدّثنا خالد بن‌عبدالرّحمان، نا مالک بن أنس، عن الزّهریّ «1»، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه: أنّ رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، قال: مِنْ حُسْنِ إسلام المرء ترکه ما لا یعنیه. «2»
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 125 رقم 144/ مثله الطّبرانی، المعجم الصّغیر، 3/ 218 رقم 1076؛ أبو نعیم، معرفة الصّحابة، 2/ 671؛ ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2563
حدّثنی إسحاق بن یونس، نا «3» محمّد بن بشیر- فی الرّصافة-، نا عبیدة بن حمید، حدّثنی فطر، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن حسین، عن أبیه، عن جدِّه، قال «4»: قال
__________________________________________________
(1)- [فی المعجم الصّغیر ومعرفة الصّحابة مکانه: « (حدّثنا عبداللَّه بن محمّد بن عثمان)، حدّثنا موسی بن‌سهل أبوعمران الجونی البصری، حدّثنا عبدالواحد بن غیاث، حدّثنا قرعة بن سوید الباهلیّ، (حدّثنا عبیداللَّه بن عمر)، عن الزّهریّ ...»، وفی بغیة الطّلب: «أخبرنا أبوصادق الحسن بن یحیی بن صباح- قراءةً علیه بدمشق-، قال: أخبرنا أبو محمّد عبداللَّه بن رفاعة بن غدیر، قال: أخبرنا أبو الحسن علیّ بن الحسن بن الحسین الخلعیّ، قال: أخبرنا أبو عبداللَّه محمّد بن الفضل بن نظیف الفرّاء وأبو العبّاس أحمد بن محمّد بن الحاج بن یحیی الشّاهد، قالا: حدّثنا أبو طاهر محمّد بن أحمد، قال: حدّثنا أبو عمران موسی بن سهل، حدّثنا عبدالواحد بن غیاث، حدّثنا قرعة بن سوید السّدوسیّ، حدّثنا عبیداللَّه بن عمر، عن الزّهریّ ...»].
(2)- [أضاف فی المعجم الصّغیر: «لم یروه عن عبداللَّه بن عمر إلّاقزعة»].
(3)- [فی المعجم الکبیر مکانه: «حدّثنا یوسف بن الحکم الضّبیّ، ثنا ...»].
(4)- [فی المعجم الکبیر: «حسین بن علیّ قال»، وفی مجمع الزّوائد مکانه: «عن حسین بن علیّ، قال ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 14
رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ ذُکرتُ عنده «1» فخطّأه اللَّه الصّلاة علیَّ؛ خطّأهُ اللَّه «1» طریق الجنّة. «2»
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 126 رقم 147/ مثله الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 128 رقم 2887؛ الهیثمی، مجمع الزّوائد، 10/ 255
حدّثنی أحمد بن یحیی الصّوفیّ، نا إبراهیم بن محمّد بن میمون، عن محمّد بن حسین‌ابن علیّ بن حسین، عن أبیه، عن أبیه، عن جدّه، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، قال: تکون بعدی‌ثلاث فرق: مرجئة وحروریّة وقدریّة، فإن مرضوا فلا تعودوهم، وإن ماتوا فلا تشهدوهم، وإن دعوا فلا تجیبوهم.
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 126- 127 رقم 148
حدّثنا هلال بن العلاء، نا سعید بن سلیمان، نا هیاج بن بسطام التّمیمیّ، نا عنبسة بن‌عبدالرّحمان بن عنبسة بن سعید بن العاص، عن محمّد بن سلیمان، عن علیّ بن حسین، عن أبیه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: اعتکاف عشر فی رمضان حجّتان وعمرتان.
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 127 رقم 149
حدّثنی أحمد بن یحیی الصّوفیّ، نا شهاب بن عباد، والحکم بن سلیمان، قالا: نا محمّدابن الحسن بن أبی زید الهمدانیّ، نا أبو حمزة الثّمالی، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن‌جدِّه الحسین، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: ما من عبد ولا أمةٍ یقترّ بنفقة ینفقها فیمایرضی اللَّه إلّاأنفق أضعافها فی سخط اللَّه.
وما مِنْ عبدٍ یدع معونة أخیه المسلم والسّعی فی حاجته، قضیت تلک الحاجة أو لم‌تقض، إلّاابتلی بمعونة مَنْ یأثم فیه ولا یؤجر علیه، وما من عبد ولا أمةٍ یدع الحجّ وهویجد السّبیل إلیه، لحاجة من حوائج الدّنیا، إلّانظر إلی المحلّقین قبل أن یقضی اللَّه تلک‌الحاجة- یعنی: حجّة الإسلام-.
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 127 رقم 150
__________________________________________________
(1- 1) [فی المعجم الکبیر ومجمع الزّوائد: «فخطئ الصّلاة علیَّ خطئ»].
(2)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی، وفیه بشیر بن محمّد الکندیّ وهو ضعیف»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 15
حدّثنا أحمد بن یحیی، نا علیّ بن قا [دم]، نا عبد السّلام بن حرب، عن یحیی بن‌سعید، قال: کنت عند علیّ بن حسین، فجاءه نفر من الکوفیّین، فقال علیّ بن الحسین: یا أهل العراق! أحبّونا حبّ الإسلام، فإنِّی سمعتُ أبی یقول: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: یا أ یّها النّاس! لا ترفعونی فوق حقِّی، فإنّ اللَّه عزّ وجلّ قد اتّخذنی عبداً قبل أن یتّخذنی‌نبیّاً.
قال یحیی بن سعید: فذکرت ذلک لسعید بن المسیّب، فقال: وبعدما اتّخذه نبیّاً صلی الله علیه و آله و سلم. «1»
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 127- 128 رقم 151
حدّثنی أحمد بن یحیی الأودی، نا سعید بن عمر الأشعثیّ، نا أبو ضمرة، عن «2» عبداللَّه‌ابن عامر، عن محمّد بن عبداللَّه بن عمرو بن عثمان، حدّثتنی امِّی فاطمة بنت حسین، عن حسین «3» بن علیّ وعبداللَّه بن عبّاس: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم کان یقول: لا تدیموا النّظرإلی المُجذمین، ومن کلّمهم منکم فلیکن «4» بینه وبینهم «5» قید رمح.
حدّثنا أبو الفتح نصر بن مرزوق، نا أسد بن موسی، نا الفرج بن فضالة، عن عبداللَّه‌ابن عامر، عن محمّد بن عبداللَّه بن عمرو بن عثمان، عن امِّه فاطمة بنت حسین، عن‌أبیها حسین بن علیّ: مثله.- لیس فیه: عن ابن عبّاس-. «5»
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 128 رقم 152- 153/ مثله ابن عساکر، تاریخ‌دمشق، 56/ 284 رقم 12376
__________________________________________________
(1)- یوجد فی نسختنا فی هذا الموضع وفیه- بعد سطر لا یمکن قراءته- ما یلی: الحسین عن أبیه مرفوعاً فی التّکبیر فی الصّلاة.
ولعلّه إشارة إلی المکان الّذی ورد فیه هذا الحدیث وهو باب التّکبیر فی الصّلاة.
(2)- [فی تاریخ دمشق مکانه: «أخبرنا أبومحمّد هبة اللَّه بن سهل، نا أبوسعید الخشّاب، أنا محمّد بن الفضل، أنا جدِّی محمّد بن إسحاق، نا الحسین بن عیسی البسطامیّ، حدّثنا أنس بن عیاض، عن ...»].
(3)- [تاریخ دمشق: «الحسین»].
(4)- [تاریخ دمشق: «فلیکلّمهم و»].
(5- 5) [تاریخ دمشق: «قدر رمح، قال أبو بکر بن خزیمة: وأنا أبرأ من عهدته»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 16
حدّثنا عبدالرّحمان بن عبداللَّه بن الحکم، ح: وحدّثنی موسی بن سعید الدّندانیّ- بطرسوس-، قالا: نا عبداللَّه بن مسلمة بن قعنب القعنیّ، نا خالد بن إلیاس «1»، عن‌محمّد بن عبداللَّه بن عمرو بن عثمان، عن فاطمة بنت حسین- وهی امّ محمّد بن عبداللَّه‌ابن عمرو-، عن حسین «2» بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: إنّ اللَّه یحبُّ معالی‌الأخلاق وأشرافها ویکره سفسافها. «3» وفی حدیث عبدالرّحمان عن فاطمة بنت حسین: عن «علیّ بن حسین»، عن «حسین‌ابن علیّ».
ولیس فی حدیث موسی بن سعید: «علیّ بن حسین».
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 128- 129 رقم 154/ مثله السّمهودی، جواهرالعقدین،/ 433
حدّثنا أحمد بن یحیی الصّوفیّ، حدّثنا ضرار بن صرد- أبو نعیم-، نا عبداللَّه بن‌المبارک، نا الحسین بن علیّ بن حسین، عن عمّته- فاطمة بنت حسین-، عن أبیهاحسین بن علیّ: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، قال: لا تدیموا النّظر إلی المجذمین.
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 129 رقم 155
حدّثنا یزید بن سنان، نا أبو عامر العقدیّ، نا سفیان، ح، وحدّثنا أحمد بن یحیی، ناعلیّ بن قادم، نا سفیان الثّوریّ، عن «4» مصعب بن محمّد بن شرحبیل، عن یعلی بن أبی‌یحیی، عن فاطمة بنت حسین، عن أبیها: أنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، قال: للسّائل حقّ وإن جاءعلی فرس.
__________________________________________________
(1)- [فی المطبوع: «الناس»].
(2)- [فی جواهر العقدین مکانه: «وأخرج (الخطیب فی الجامع) أیضاً عن الحسین ...»].
(3)- [إلی هنا حکاه فی جواهر العقدین].
(4)- [فی رقم 158 مکانه: «حدّثنا عبدالرّحمان بن عبداللَّه بن الحکم، نا شعیب بن یحیی، عن یحیی بن‌أیّوب، عن ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 17
اللّفظ لیزید. «1» یعلی بن أبی یحیی، هو: مولی فاطمة بنت حسین.
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 130 رقم 157،/ 130- 131 رقم 158
حدّثنا أحمد بن یحیی، نا أبو غسّان مالک بن إسماعیل، نا إسرائیل، عن أبی المقدام‌بصری [کذا]، عن امِّه فاطمة بنت حسین بن علیّ، عن الحسین، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ أصیب بمصیبة فذکرها- وإن تقادم عهدها-، فأحدث لها استرجاعاً، أحدث اللَّه له ثواب ما وعده حین اصیب بها.
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 131 رقم 159
حدّثنی أحمد بن یحیی، نا أبو کریب، نا سعید بن خیثم، عن إسحاق بن أبی یحیی، عن فاطمة بنت حسین، عن أبیها، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: لمّا أخذ اللَّه میثاق العبادجُعل فی الحِجْر، فمن الوفاء بالبیعة استلام الحجر.
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 131 رقم 160
حدّثنا محمّد بن إسماعیل ومحمّد بن مسعود، قالا: أنا عبدالرّزّاق، أنا معمر، عن‌الزّهریّ، عن سنان بن أبی سنان الدّؤلی، أ نّه سمع حسین بن علیّ یُحدثِّ: إنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم خبّأ لابن صیّاد دخّاناً فسأله عمّا خبّأ له؟ فقال: الدّخّ. فقال: اخسأ ... فلن تعدو أجلک.
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 131 رقم 161
حدّثنی أبو خالد- یزید بن سنان-، حدّثنی نصر بن علیّ الجهضمیّ، حدّثنی علیّ بن‌جعفر بن محمّد بن علیّ بن حسین بن علیّ بن أبی طالب، حدّثنی أخی- موسی بن‌جعفر بن محمّد، عن أبیه- جعفر بن محمّد-، عن أبیه- محمّد بن علیّ-، عن أبیه- علیّ‌ابن حسین-، عن أبیه- حسین بن علیّ بن أبی طالب-: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أخذ بیدحسن وحسین، فقال: مَنْ أحبّنی وأحبّ هذین وأباهما وامّهما، کان معی فی درجتی یوم‌القیامة. «2»
الدّولابی، الذّرِّیّة الطّاهرة،/ 167 رقم 225
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه فی رقم 158].
(2)- [راجع: «تأثیر حبّ الحسنین علیهما السلام وبغضهما فی القیامة والجنّة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 18
عنه [علیّ بن إبراهیم]، عن أبیه، عن محمّد بن سنان، عن أبی خالد الواسطیّ، عن زیدابن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یلزم الوالدین من العقوق‌لولدهما ما یلزم الولد لهما من عقوقهما.
الکلینی، الفروع من الکافی، 6/ 48 رقم 5/ عنه: الطّوسی، تهذیب الأحکام، 8/ 112 رقم 386
حدّثنا «1» أحمد بن یحیی بن أبی العبّاس الخوارزمیّ ببغداد سنة سبع وثمانین ومائتین، حدّثنا سلیم «2» بن عبدالعزیز بن أبی ثابت المدینیّ، حدّثنا أبی، حدّثنا محمّد بن عبداللَّه بن‌الحسین، عن علیّ بن الحسین بن علیّ، عن أبیه رضی اللَّه عنهم، قال «3»: قال رسول اللَّه (ص): «طلب العلم فریضة علی کلّ مسلم». «4» لا یروی «5» هذا الحدیث عن الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد، «6» وانفرد به سلیم، وماکتبناه إلّاعن هذا الشّیخ 5 6.
الطّبرانی، المعجم الصّغیر، 1/ 59- 60 رقم 61، المعجم الأوسط، 3/ 31 رقم 2051/ عنه: الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، 5/ 204؛ الهیثمی، معجمع الزّوائد، 1/ 324؛ مثله المتّقی الهندی، کنز العمّال «7»، 10/ 130- 131
__________________________________________________
(1)- [تاریخ بغداد: «أخبرنا ابن شهریار، أخبرنا سلیمان بن أحمد الطّبرانیّ، حدّثنا»].
(2)- [فی المعجم الأوسط وتاریخ بغداد: «سلیمان»].
(3)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «وعن الحسین بن علیّ قال ...»، وفی کنز العمّال: «الطّبرانیّ، سعید بن منصورفی سننه والخطیب عن الحسین بن علیّ [قال] ...»].
(4)- [إلی هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد وکنز العمّال، وأضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الصّغیر وفیه عبدالعزیز بن أبی ثابت، ضعیف جدّاً»].
(5- 5) [المعجم الأوسط: «عن الحسین بن علیّ إلّامن هذا الوجه»].
(6- 6) [تاریخ بغداد: «تفرّد به سلیمان ولا کتبناه إلّاعن هذا الشّیخ، قرأت بخطّ أبی الحسن الدّارقطنیّ، وحدّثنیه عنه أحمد بن محمّد العقیقیّ قال أحمد بن یحیی بن أبی العبّاس الخوارزمی، یحدِّث عن ابن قهزاد وغیره: لا یحتجّ به»].
(7)- [حکاه فی کنز العمّال عن تاریخ بغداد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 19
حدّثنا یعقوب بن مجاهد البصریّ، حدّثنا المنذر بن الولید الجارودیّ، حدّثنا الحسین‌ابن أبی جعفر، عن محمّد بن جحادة، عن الحکم بن عیینة، عن الحسین بن علیّ، قال: «سمعتُ جدِّی رسول اللَّه‌یقول: ما مِنْ عبد یصلِّی صلاة الصّبح ثمّ یجلس یذکر اللَّه‌حتّی تطلع الشّمس إلّاکان ذلک له حجاباً من النّار».
لم یروه عن محمّد بن جحادة إلّاالحسن، تفرّد به المنذر، ولا یروی عن الحسن بن‌علیّ إلّابهذا الإسناد.
الطّبرانی، المعجم الصّغیر، 2/ 401 رقم 1109
حدّثنا إبراهیم، قال: حدّثنا عبدالرّحمان بن سلّام الجُمَحیّ، قال: حدّثنا هشام‌أبو المقدام، عن أبیه، عن فاطمة بنت الحسین.
- أ نّها سمعت أباها الحسین بن علیّ، یقول: سمعت «1» رسول اللَّه‌یقول: «ما مِنْ مسلم‌ولا مسلمة یُصاب بمصیبة، فیذکرها وإن قدُم علی «2» عهدها، فیُحدث لها استرجاعاً «3» إلّاأحدث اللَّه له عند ذلک وأعطاه اللَّه «2» ثوابه یوم أُصیب بها».
«4» لا یروی هذا الحدیث عن الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد، تفرّد به هشام‌أبو المقدام «4».
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 3/ 371- 372 رقم 2789/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 3/ 77- 78
حدّثنا علیّ بن محمّد بن علیّ بن إبراهیم بن عمر بن محمّد بن عمر بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی موسی بن عبداللَّه بن موسی بن عبداللَّه بن الحسن بن الحسین «5» بن‌علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی أبی عبداللَّه بن موسی، عن أبیه موسی بن عبداللَّه، عن
__________________________________________________
(1)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن الحسین بن علیّ، قال: سمعت ...»].
(2)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(3)- استرجاعاً: أی أن یقول: إنّا للَّه‌وإنّا إلیه راجعون.
(4- 4) [مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی فی الأوسط، وفیه هشام بن زیاد أبو المقدام وهو ضعیف»].
(5)- [هکذا فی المصدر، ونقله فی مجمع الزّوائد، 9/ عن «الحسن علیه السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 20
أبیه عبداللَّه بن الحسن، عن أبیه الحسن بن الحسین.
- عن أبیه الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال: قال رسول اللَّه: «احفظونی فی‌العبّاس فإنّه بقیّة آبائی».
لا یروی هذا الحدیث عن الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد.
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 5/ 115 رقم 4221
حدّثنا عبداللَّه بن أحمد بن حنبل، قال: حدّثنی إبراهیم بن الحجّاج «1» الشّامیّ، قال: حدّثنا أبو عوانة «1»، عن معاویة بن إسحاق، عن عبایة بن رفاعة.
- «2» عن الحسین بن علیّ، قال: جاء رجل إلی النّبیّ‌فقال: إنِّی جبان، وإنِّی ضعیف، فقال: هلُمّ «3» إلی جهاد لا شوکة فیه: «الحجّ». «4» لا یروی هذا الحدیث عن حسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد «4».
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 5/ 155 رقم 4299، المعجم الکبیر، 3/ 135 رقم 2910/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 3/ 474؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 5/ 5
حدّثنا الفضل بن الحُباب، قال «5»: حدّثنا عبدالرّحمان بن سلّام الجُمَحیّ، قال: حدّثناهشام أبو المقدام، عن امِّه، عن «6» فاطمة بنت الحسین.
- عن أبیها أنّ «7» النّبیّ، قال: «مَنْ أصابته مصیبة فقال إذا ذکرها: إنّا للَّه‌وإنّا إلیه
__________________________________________________
(1- 1) [المعجم الکبیر: «السّامی، ثنا أبو عبداللَّه»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(3)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن الحسین [عن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله]: هلمّ ...»].
(4- 4) [لم یرد فی المعجم الکبیر وکنز العمّال، وفی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی فی الکبیر والأوسط، ورجاله ثقات»].
(5)- [المعجم الکبیر: «وإبراهیم بن هاشم البغویّ، قالا»].
(6)- [لم یرد فی المعجم الکبیر، وفی کنز العمّال مکانه: «الطّبرانیّ فی الکبیر، البیهقی فی شعب الإیمان عن ...»].
(7)- [فی الأنوار النّعمانیّة مکانه: «وعن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام: أ نّ ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 21
راجعون جدّد اللَّه له «1» من أجرها مثل ما کان «1» یوم أصابته» «2».
لا یروی هذا الحدیث عن الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد، تفرّد به أبو المقدام.
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 5/ 496 رقم 4941، المعجم الکبیر، 3/ 131 رقم 2895/ عنه: المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 300؛ مثله الجزائری، الأنوار النّعمانیّة، 3/ 213
حدّثنا محمّد بن عبداللَّه الحضرمیّ، قال: حدّثنا «3» ضرار بن صُرَد أبو نُعَیم، قال: حدّثنا ابن أبی فُدَیک، عن هشام بن سعد، عن «4» محمّد بن «4» عبداللَّه بن عمرو بن عثمان،
- أنّ «5» الحسین بن علیّ قال: قال رسول اللَّه: «الولد للفراش». «6» لم یرو هذا الحدیث عن الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد، تفرّد به ضِرار بن صُرَد «6».
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 6/ 287 رقم 5613/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 4/ 650؛ مثله ابن عساکر، تاریخ دمشق، 33/ 189، مختصر ابن منظور، 13/ 206
حدّثنا مسعدة بن سعد، قال: حدّثنا سعید بن منصور، قال: حدّثنا عبدالحمید بن‌سلیمان، قال: سمعت عُمارة بن غزیّة، یُحدِّث عن فاطمة بنت الحسین، عن أبیها.
- أنّ «7» عبداللَّه بن عمرو، قال: «یا رسول اللَّه، أمِنَ الکِبْر أن یکون لأحدنا النّجیبة
__________________________________________________
(1- 1) [الأنوار النّعمانیّة: «أجرها مثل ما کان له»].
(2)- [إلی هنا حکاه فی المعجم الکبیر وکنز العمّال والأنوار النّعمانیّة].
(3)- [فی تاریخ دمشق مکانه: «أخبرنا أبو الحسن سعد الخیر بن محمّد بن سهل، أنا أحمد بن محمّد بن‌أحمد بن موسی، أنا أبو بکر محمّد بن أحمد بن عبدالرّحمان، أنبأ محمّد بن أحمد بن إبراهیم، نا محمّد (بن) عبداللَّه ابن سلیمان مطیّن الکوفیّ، نا ...»].
(4- 4) [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(5)- [فی تاریخ دمشق: «عن»، ومن هنا حکاه فی المختصر ومجمع الزّوائد].
(6- 6) [لم یرد فی ابن عساکر، وفی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الأوسط وفیه ضرار بن صرد وهو ضعیف»].
(7)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «وعن الحسین: أنّ ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 22
الفارهةُ؟ قال: لا. قال: فمن الکِبْر أن یکون لأحدنا «1» الحُلّة الحسنة «1»؟ قال: لا. «2» قال: فمن الکِبْر أن یکون لأحدنا النّعلان الحسنتان؟ قال: لا «2». قال: فمن الکِبْر أن أتّخذ طعاماًفأدعو قومی، فیمشون خلفی ویأکلون عندی؟ قال: لا. قال: فما الکِبْر یا رسول اللَّه؟ قال: أن تسفه الحقّ، وتغمص النّاس». «3» لم یرو هذا الحدیث عن عُمارة بن غزیّة إلّاعبد الحمید بن سلیمان. ولا یروی عن‌الحسین بن علیّ إلّابهذا الإسناد «3».
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 10/ 35 رقم 9084/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 5/ 234- 235
حدّثنا «4» محمّد بن عبداللَّه الحضرمیّ، حدّثنا عبداللَّه بن محمّد بن سالم القزّاز، حدّثناحسین بن زید بن علیّ، عن علیّ بن عمر بن علیّ، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن‌علیّ بن الحسین، عن الحسین بن علیّ رضی الله عنه، قال: قال رسول اللَّه‌لفاطمة رضی اللَّه‌عنها: «إنّ اللَّه یغضب «5» لغضبکِ ویرضی لرضاکِ».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 1/ 108 رقم 182/ مثله أبو نعیم، معرفة الصّحابة، 6/ 3190- 3191
حدّثنا محمّد بن الفضل السّقطیّ، ثنا سعید بن سلیمان، ثنا الهیاج بن بسطام، ثناعنبسة، عن محمّد بن سلیمان، عن علیّ بن الحسین، «6» عن أبیه، أنّ رسول اللَّه، قال:
__________________________________________________
(1- 1) [مجمع الزّوائد: «الحلّتان الحسنتان»].
(2- 2) [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الأوسط والکبیر وفیه عبدالحمید بن سلیمان وهو ضعیف»].
(4)- [معرفة الصّحابة: «حدّثنا أحمد بن علیّ بن الحارث المرهبیّ بالکوفة، ثنا»].
(5)- [معرفة الصّحابة: «لیغضب»].
(6)- [من هنا حکاه فی مجمع الزّوائد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 23
« «1» اعتکاف عشر فی رمضان کحجّتین وعمرتین» «2».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 128 رقم 2888/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 3/ 404؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 8/ 530
حدّثنا الحسین بن إسحاق التّستریّ، ثنا أحمد بن یحیی الصّوفیّ، ثنا علیّ بن قادم، عن عبدالسّلام بن حرب، عن یحیی بن سعید، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال «3»: أحبّونا بحبّ الإسلام، فإنّ رسول اللَّه‌قال: «لا ترفعونی «4» فوق حقِّی، فإنّ اللَّه تعالی‌اتّخذنی «5» عبداً قبل أن یتّخذنی رسولًا» «6».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 128 رقم 2889/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 8/ 587؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 652
حدّثنا محمّد بن العبّاس الأخرم الأصبهانیّ، ثنا أبو حفص عمرو بن علیّ، ثناأبوداوود، ثنا شیبان بن عبدالرّحمان، عن جابر، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن حسین، عن أبیه، عن جدِّه: أنّ رسول اللَّه‌أوصی عند موته بثلاث، أوصی أن ینفذ جیش‌اسامة، ولا یسکن معه المدینة إلّاأهل دینه. قال محمّد: ونسیت الثّالثة.
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 130 رقم 2891
حدّثنا أحمد بن داوود المکِّیّ، ثنا حفص بن عمر المازنیّ، ثنا أرطأة بن الأشعث العدویّ، ثنا «7» بشر بن عبداللَّه بن عمرو بن سعید الخثعمیّ، قال: دخلت علی محمّد بن
__________________________________________________
(1)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن الحسین بن علیّ: اعتکاف ...»].
(2)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الکبیر وفیه: عنبسة بن عبدالرّحمان القرشی، وهو متروک»]
(3)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «وعن الحسین بن علیّ، قال ...»].
(4)- [فی کنز العمّال مکانه: «هناد، الطّبرانی فی الکبیر، الحاکم عن علیّ بن الحسین، عن أبیه: لاترفعونی ...»]
(5)- [کنز العمّال: «قد اتّخذنی»].
(6)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی وإسناده حسن»].
(7)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 24
علیّ بن حسین «1» وعنده ابنه، فقال: هلمّ إلی الغداء، فقلت: قد تغدّیت یا ابن رسول اللَّه؟ فقال لی: إنّه هندباء، قلت: یا ابن رسول اللَّه! وما فی الهندباء؟ قال: حدّثنی أبی عن‌جدِّی أنّ رسول اللَّه‌قال: «ما «2» من ورقة من ورق الهندباء إلّاوعلیها قطرة من ماءالجنّة». «3» ثمّ أتی بدهن، فقال: ادّهن، فقلت: قد أدّهنت یا ابن رسول اللَّه، قال: إنّه‌بنفسج «4»، قلت: وما فی البنفسج؟ قال: حدّثنی أبی عن جدِّی قال: قال رسول اللَّه: «إنّ فضل البنفسج علی سائر الأدهان کفضل ولد عبدالمطّلب علی سائر قریش، وإنّ‌فضل دهن البنفسج «3» کفضل الإسلام علی سائر الأدیان» «5».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 130 رقم 2892/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد «6»، 5/ 308؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 12/ 344 رقم 35329، 35332
حدّثنا علیّ بن عبدالعزیز، ثنا القعنبیّ، ثنا خالد بن إلیاس، عن محمّد بن عبداللَّه بن‌عمرو بن عثمان، عن فاطمة بنت الحسین، «7» عن حسین «8» بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه (ص):
«إنّ اللَّه یحبّ معالی الأمور وأشرافها ویکره سفسافها»
«9».
__________________________________________________
(1)- [مجمع الزّوائد: «الحسین»].
(2)- [فی کنز العمّال مکانه: «محمّد بن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدِّه: ما ...»].
(3- 3) [کنز العمّال: «إنّ فضل البنفسج علی سائر الأدهان»].
(4)- [مجمع الزّوائد: «البنفسج»].
(5)- بهامش المخطوطة حدیث منکر موضوع من جمیع طرقه، [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی وفیه أرطاة بن الأشعث وهو متّهم بالوضع»، وأضاف فی کنز العمّال: «قال ابن کثیر فی جامع المسانید: منکر جدّاً، وقال ابن دحیة: موضوع من جمیع طرقه»].
(6)- [حکاه أیضاً فی مجمع الزّوائد، 5/ 57].
(7)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد وکنز العمّال].
(8)- [کنز العمّال: «الحسین»].
(9)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی وفیه خالد بن إلیاس، ضعّفه أحمد وابن معین والبخاری والنّسائی، وبقیّة رجاله ثقات»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 25
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 131 رقم 2894/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 8/ 344؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 770
حدّثنا محمّد بن عبداللَّه الحضرمیّ، ثنا موسی بن عبدالرّحمان البکریّ، ثنا عثمان بن‌عبدالرّحمان القرشیّ، حدّثتنا عائشة بنت طلحة، «1» عن فاطمة بنت الحسین، عن أبیهاأنّ «2» رسول اللَّه‌قال: «لا تطرقوا الطّیر فی أوکارها، فإنّ اللّیل «3» له أمان «3»».
المعجم الکبیر، 3/ 131 رقم 2896/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 4/ 36؛ المتّقی‌الهندی، کنز العمّال، 16/ 17
حدّثنا الحسین بن إسحاق التّستریّ، ثنا یحیی الحمانیّ، ثنی ابن المبارک، عن الحسین‌ابن علیّ رضی الله عنه، عن امِّه فاطمة بنت الحسین، عن أبیها الحسین بن علیّ رضی الله عنه، قال: قال‌رسول اللَّه: «لا تدیموا النّظر إلی المجذومین».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 131- 132 رقم 2897
حدّثنا یحیی بن عبدالباقی، ثنا محمّد بن سلیمان لوین، ثنا عبدالحمید بن سلیمان، عن‌عمارة بن غزیة، عن فاطمة بنت الحسین، عن أبیها أنّ عبداللَّه بن عمرو جاء إلی النّبیّ (ص)، فقال: یا رسول اللَّه! أمن الکبر أن ألبس الحلّة الحسنة؟ قال: لا، قال: فمن الکبر أن‌أرکب النّاقة النّجیبة؟ قال: لا، قال: أفمن الکبر أن أصنع طعاماً فأدعو قوماً یأکلون‌عندی ویمشون خلف عقبی؟ قال: لا، قال: فما الکبر؟ قال: «أن تسفه الحقّ وتغمص‌النّاس».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 132 رقم 2898
حدّثنا مسعدة بن سعد العطّار المکّیّ، ثنا إبراهیم بن المنذر الحزامی، ثنا إسحاق بن
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی کنز العمّال].
(2)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن الحسین بن علیّ، أنّ ...»].
(3- 3) [فی مجمع الزّوائد وکنز العمّال: «أمان لها»، وأضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الکبیر وفیه عثمان بن عبدالرّحمان القرشیّ وهو متروک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 26
إبراهیم مولی جمیع بن حارثة الأنصاریّ، حدّثنی عبداللَّه بن ماهان الأزدیّ، حدّثنی فایدمولی عبیداللَّه بن أبی رافع، حدّثتنی سکینة بنت الحسین بن علیّ، عن أبیها قال «1»: قال‌رسول اللَّه: «حملة القرآن عرفاء أهل الجنّة یوم القیامة» «2».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 132 رقم 2899/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 7/ 335؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 1/ 514
حدّثنا أحمد بن الحسن الصّوفی، ثنا الهیثم بن خارجة، ثنا یحیی بن سعید العطّار، عن‌یحیی بن العلاء، عن طلحة بن عبیداللَّه، «3» عن الحسین بن علیّ رضی الله عنه، عن النّبیّ، قال: «نِعْمَ الشّی‌ء الهدیّة أمام الحاجة» «4».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 133 رقم 2903/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 4/ 261
حدّثنا عبداللَّه بن محمّد بن النّعمان القزّاز البصری، ثنا سفیان بن وکیع، ثنا حمید بن‌عبدالرّحمان، عن فضیل بن مرزوق، «3» عن أبی سعید التّمیمیّ «5»، قال: سمعتُ الحسن‌والحسین رضی اللَّه عنهما، یقولان: قال رسول اللَّه: «مَنْ لبس «6» مشهوراً من الثّیاب‌أعرض اللَّه عنه یوم القیامة». «7» حدّثنا عبداللَّه بن محمّد بن النّعمان القزّاز، ثنا سفیان بن وکیع، ثنا إسماعیل بن أبّان‌الورّاق، عن زیاد بن المنذر، عن أبی سعید التّمیمیّ، عن الحسن والحسین، عن النّبیّ (ص) نحوه. «7»
__________________________________________________
(1)- [فی مجمع الزّوائد وکنز العمّال مکانه: «عن الحسین بن علیّ (قال) ...»].
(2)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی، وفیه إسحاق بن إبراهیم بن سعید المدنی، وهو ضعیف»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(4)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی فی الکبیر وفیه یحیی بن سعید العطّار، وهو ضعیف»].
(5)- [فی المطبوع: «التّیمی»]
(6)- [زاد فی مجمع الزّوائد: «ثوباً»].
(7- 7) [فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی، وفیه سفیان بن وکیع وهو ضعیف»، وفی کنز العمّال: «عن أبی‌سعید التّیمی، عن الحسن والحسین معاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 27
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 134 رقم 2906- 2907/ عنه: الهیثمی، مجمع‌الزّوائد، 5/ 238؛ المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 327
حدّثنا أحمد بن عمرو القطرانی، ثنا زیاد بن یحیی، ثنا أبو عتاب الدّلّال، أنا عمروابن ثابت، حدّثنی «1» حبیب بن أبی ثابت، قال: صنعت امرأة من نساء الحسین طعاماً فی‌بعض أرضه «2»، فطعم، ثمّ رفع الطّعام، فجاء مولی له، فدعا بالطّعام، فقال: یا أبا عبداللَّه! لا أریده، قال: لِمَ؟ قال: أکلنا قبیل عند عبیداللَّه بن عبّاس، فقال الحسین: إنّ أباه کان‌سیِّد قریش، إنّ رسول اللَّه، قال: «یا بنی عبدالمطّلب أطعموا الطّعام وأطیبوا الکلام» «3».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 135- 136 رقم 2911/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 5/ 8
وعن الحسین بن علیّ علیه السلام، أ نّه قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: أمان لُامّتی من الغرق إذارکبوا فی الفلک قالوا: (بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم) «وَما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالأرْضُ جَمِیعاًقَبْضَتُهُ یَوْمَ القِیامَةِ، وَالسَّموَاتُ مَطْوِیّاتٌ بِیَمِینِهِ، سُبْحَانَهُ وَتَعالی عَمّا یُشْرِکُونَ» «4»
، «بِسْمِ‌اللَّهِ مَجْراها وَمُرْساها، إنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ» «5».
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 1/ 349
وعن الحسین بن علیّ علیه السلام أ نّه قال: قال لی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یا بنیّ! نَمْ علی قفاک، یخمص بطنک، واشرب الماء مصّاً، یُمرءک أکلُک، واکتحل وتراً، یُضئ لک بصرک، وادّهن‌غِبّاً، تتشبّه بسنّة نبیّک، واستجد النّعال، فإنّها خلاخیل الرِّجال، والعمائم فإنّها تیجان‌العرب، وإذا طبخت قدراً فأکثر مرقها، وإن لم یُصب جیرانک من لحمها، أصابوا من
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(2)- [مجمع الزّوائد: «أرضیه»].
(3)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی فی الکبیر والأوسط، وفیه عمرو بن ثابت البکریّ، وهو متروک»].
(4)- الزّمر: 39/ 67.
(5)- هود: 11/ 41.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 28
مرقها، لأنّ المرق أحد اللّحمین، وتختّم بالیاقوت والعقیق، فإنّه میمون مبارک، فکلّما نظرالرّجل فیه إلی وجهه یزید نوراً، والصّلاة فیه سبعون صلاة، وتختّم فی یمینک فإنّها من‌سنّتی وسنن المرسلین، ومن رغب عن سنّتی فلیس منّی، ولا تختّم فی الشّمال ولا بغیرالیاقوت والعقیق.
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 2/ 164- 165 رقم 591
وحدّثنی محمّد بن عبداللَّه الشّیبانیّ، قال: حدّثنا علیّ بن حفص بن مسافر الهذلیّ‌بتنیسق، قال: حدّثنا أبو صالح، قال: حدّثنا موسی بن محمّد بن عطا بن طاهر البلقاویّ‌ببیت المقدس، قال: حدّثنی الولید بن محمّد المروزیّ، قال: کنت واقفاً بالرّصافة (یعنی‌رصافة هشام) نصف النّهار علی باب الزّهریّ، فمرّ اللّعّانون یطوفون برأس زید بن محمّد، فبکی، ثمّ قال: یملک أهل هذا البیت ولکن العجلة، قلت: یا أبا بکر! أوَ یملکون؟ قال: حدّثنی علیّ «1» بن الحسین، عن أبیه أنّ «2» النّبیّ «3» قال لفاطمة: المهدیّ من وُلدکِ.
الطّبری، دلائل الإمامة،/ 243/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة «4»، 3/ 572؛ مثله الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 468؛ محبّ الدّین الطّبری، ذخائر العقبی،/ 136؛ المجلسی، البحار، 51/ 78
حدّثنا الشّیخ الفقیه أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین بن موسی بن بابویه القمیّ رحمه الله، قال: حدّثنا أبی رحمه الله، قال: حدّثنی محمّد بن أبی القاسم، عن محمّد بن علیّ الکوفیّ، عن نصر بن مزاحم، عن أبی عبدالرّحمان المسعودیّ، عن العلاء بن یزید القرشیّ، قال: قال الصّادق جعفر بن محمّد علیهما السلام: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، قال: قال‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: شعبان شهری وشهر رمضان شهر اللَّه عزّ وجلّ، فمَنْ صام یوماً من
__________________________________________________
(1)- [فی کشف الغمّة والبحار مکانه: «عن الزّهریّ، عن علیّ ...»].
(2)- [فی ذخائر العقبی مکانه: «عن الحسین بن علیّ: أنّ ...»، وفی إثبات الهداة: «وبإسناده [مناقب فاطمة علیها السلام] عن الحسین علیه السلام: أنّ ...»].
(3)- [فی کشف الغمّة والبحار: «رسول اللَّه»].
(4)- [حکاه أیضاً فی إثبات الهداة، 3/ 592، 617].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 29
شهری کنت شفیعه یوم القیامة، ومن صام یومین من شهری غفر له ما تقدّم من ذنبه، ومن صام ثلاثة أیّام من شهری قیل له: استأنف العمل، ومن صام شهر رمضان فحفظفرجه ولسانه وکفّ أذاه عن النّاس غفر اللَّه له ذنوبه ما تقدّم منها وما تأخّر وأعتقه من‌النّار وأحلّه دار القرار وقبل شفاعته فی عدد رمل عالج من مذنبی أهل التّوحید. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 19 رقم 1/ عنه: المجلسی، البحار، 93/ 356
حدّثنا أبی رحمه الله، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن عبداللَّه بن المغیرة، عن «2» إسماعیل بن مسلم «2»، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدِّه، عن الحسین بن‌علیّ علیهما السلام، قال: سمعت جدِّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول لی: اعمل بفرائض اللَّه تکن أتقی‌النّاس، وارض بقسم اللَّه تکن أغنی النّاس، وکفّ عن محارم اللَّه تکن أروع النّاس، واحْسِنْ‌مجاورة مَنْ جاورک تکن مؤمناً، واحْسِنْ مصاحبة مَنْ صاحبک تکن مسلماً. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 201 رقم 13/ عنه: المجلسی، البحار، 74/ 114
حدّثنا أحمد بن الحسن القطّان، قال: حدّثنا الحسن بن علیّ السّکّریّ، قال: حدّثنامحمّد بن زکریّا البصریّ، قال: حدّثنا محمّد بن عمارة، عن أبیه، قال: قلت للصّادق جعفر
__________________________________________________
(1)- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خدای عزوجل. هر که یک روز از ماه مرا روزه دارد، من روز قیامت شفیع او باشم. و هر که دو روز از ماه مرا روزه دارد، گناهانش آمرزیده گردد. و هر که سه روز از ماه مرا روزه دارد، به او گویند، کار خود از سر گیرد. و هر که ماه رمضان را روزه دارد و فرج و زبان خود نگه دارد و آزار به مردم ندهد، خدا گذشته و آینده گناهانش را بیامرزد و از دوزخ آزادش‌کند وبه دار القرارش درآورد وشفاعتش را، به‌شماره ریگ تپه عالج، از گنهکاران یگانه‌پرست بپذیرد.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 19
(2- 2) [البحار: «السّکونیّ»].
(3)- حسین بن علی علیه السلام فرمود: «از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم به من می‌فرمود: «به واجبات خدا عمل کن تا پرهیزکارترین مردم باشی، به آنچه خدا قسمت کرده خشنود باش تا توانگرترین مردم باشی، از محرمات خدا خود را نگه دار تا اورع مردم باشی، خوش همسایه باش تا مؤمن باشی و با هم صحبتان خود نیکو رفتار کن تا مسلمان باشی.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 201
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 30
ابن محمّد علیه السلام: أخبرنی بوفاة موسی بن عمران، فقال: [...] حدّثنی أبی، عن جدِّی، عن أبیه علیه السلام: أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم سُئل عن قبر موسی أین هو؟ فقال: عند الطّریق‌الأعظم، عند الکثیب الأحمر. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 232، 233 رقم 2
حدّثنا محمّد بن إبراهیم بن إسحاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد الهمدانیّ مولی‌بنی هاشم، قال: أخبرنا المنذر بن محمّد، قال: حدّثنا جعفر بن إسماعیل، عن عبداللَّه بن‌الفضل الهاشمیّ، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدِّه، عن أبیه علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إذا کان یوم القیامة نادی مناد أین زین العابدین فکأن أنظر إلی‌ولدی علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام یخطر بین الصّفوف. «2»
الصّدوق، الأمالی،/ 331 رقم 12
حدّثنا محمّد بن بکران النّقّاش، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید الکوفیّ مولی بنی‌هاشم، قال: حدّثنی المنذر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی محمّد بن الحسین‌ابن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن الحسین بن‌علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: بادروا إلی ریاض الجنّة، قالوا: وماریاض الجنّة؟ قال: حلق الذِّکر. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 363 رقم 2
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن أحمد بن علیّ بن أسد الأسدیّ، قال: حدّثنا أحمد بن
__________________________________________________
(1)- عماره گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم مرا از وفات موسی بن عمران آگاه کن، فرمود: [...] «پدرم از جدم از پدرش برایم باز گفت که محل قبر موسی را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند که کجاست؟ فرمود: کنار شاهراه نزد تل ریگ سرخ.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 233
(2)- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «روز قیامت جار کشند: زین‌العابدین کجاست؟ گویا می‌نگرم فرزندم علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب را که میان صف‌ها راه می‌رود.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 331 رقم 11
(3)- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «به بستان‌های بهشت پیشی گیرید.»
عرض شد: «بستان‌های بهشت چیست؟»
فرمود: «حلقه‌های ذکر.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 363 رقم 2
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 31
محمّد بن الحسن العامریّ، قال: حدّثنا إبراهیم بن عیسی بن عبید، قال: حدّثنا سلیمان‌ابن عمرو، عن عبداللَّه بن الحسن بن الحسن، عن أُمّه فاطمة بنت الحسین، عن أبیها علیه السلام قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: الرّغبة فی الدّنیا تکثر الهمّ والحزن، والزُّهد فی الدّنیا یریح‌القلب والبدن. «1»
الصّدوق، الخصال، 1/ 84 رقم 114
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن أحمد بن علیّ بن أسد الأسدیّ، قال: حدّثنا أحمد بن‌محمّد بن الحسن العامریّ، قال: حدّثنا إبراهیم بن عیسی بن عبید السّدوسیّ، قال: حدّثناسلیمان بن عمرو، عن عبداللَّه بن «2» حسن بن حسن «2» بن علیّ، عن امِّه فاطمة بنت‌الحسین، عن أبیها علیه السلام قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إنّ صلاح أوّل هذه الأُمّة بالزّهدوالیقین، وهلاک آخرها بالشّحِّ والأمل. «3»
الصّدوق، الخصال، 1/ 89 رقم 128، الأمالی،/ 227 رقم 7/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 11/ 315
حدّثنا أبی رضی الله عنه، قال: حدّثنی محمّد بن أحمد بن علیّ بن الصّلت، عن أحمد بن محمّدابن خالد، عن الحسن بن علیّ بن فضّال، عن عاصم بن حمید، عن أبی حمزة الثّمالیّ، عن عبداللَّه بن الحسن، عن امِّه فاطمة بنت الحسین بن علیّ علیه السلام، عن أبیها علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: ثلاث خصال من کنّ فیه استکمل خصال الإیمان: الّذی إذا رضی‌لم یدخله رضاه فی إثم ولا باطل، وإذا غضب لم یخرجه الغضب من الحقّ، وإذا قدر لم‌یتعاط ما لیس له.
الصّدوق، الخصال، 1/ 119 رقم 66
__________________________________________________
(1)- رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «علاقه‌مندی به دنیا، آشفتگی خاطر و اندوه آورد و بی‌علاقگی به آن، جسم و جان را راحتی می‌بخشد.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 84
(2- 2) [الوسائل: «الحسن»].
(3)- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «صلاح این امّت در اول به اعراض از دنیا و یقین به آخرت بوَد و نابودی اش در پایان به بخل و آرزوست.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 89
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 32
أخبرنی أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد بن حمزة بن عمارة الحافظ فیما کتب إلیّ، قال: حدّثنی سالم بن سالم، وأبو عروبة، قالا: حدّثنا أبو الخطّاب، قال: حدّثنا هارون بن‌مسلم، قال: حدّثنا القاسم بن عبدالرّحمان الأنصاریّ، عن محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن‌الحسین بن علیّ علیه السلام، «1» قال: لمّا افتتح رسول اللَّه صلی الله علیه و آله خیبر دعا بقوسه فاتّکأ علی سیتها، ثمّ حمد اللَّه وأثنی علیه وذکر ما فتح اللَّه له ونصره به و «1» نهی عن خصال تسعة: عن مهرالبغیّ، وعن «2» کسب الدّابّة، یعنی عسب «2» الفحل، وعن خاتم الذّهب، وعن ثمن الکلب، وعن میاثر الأرجوان- قال أبو عروبة: عن المیاثر الحمر «3»- وعن لبوس «4» ثیاب القسّیّ‌وهی ثیاب تُنسَج بالشّام، وعن أکل لحوم السِّباع، وعن صرف الذّهب بالذّهب، والفضّةبالفضّة بینهما «5» فضل، وعن النّظر فی النّجوم. «6»
الصّدوق، الخصال، 2/ 485- 486 رقم 10/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 12/ 64- 65؛ المجلسی، البحار «7»، 100/ 43- 44
حدّثنا أبو القاسم علیّ بن أحمد بن محمّد بن عمران الدّقّاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا محمّد
__________________________________________________
(1- 1) [الوسائل: «فی حدیث أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله»].
(2- 2) [فی الوسائل والبحار: «عسیب الدّابّة، یعنی کسب»].
(3)- [فی الوسائل والبحار: «الخمر»].
(4)- [لم یرد فی الوسائل].
(5)- [الوسائل: «وبینهما»].
(6)- حسین بن علی علیه السلام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله که خیبر را گشود، کمان خود را خواست و بر دسته آن تکیه کرد. سپس حمد خدای را نمود و ستایشش فرمود، و این فتح و پیروزی را که خداوند نصیبش فرموده بود، یادآوری نمود و از نه چیز نهی فرمود: از مزد زنان آلوده‌دامان، و از راه جفتگیری چهارپایان کاسبی نمودن، یعنی بابت جهانیدن نر با ماده‌ای مزد گرفتن، و از انگشتر طلا، و از بهای سگ، و از زین‌های رنگین (و ابوعروبه گفته است:) از بالش‌های سرخ رنگ که بر زین اسب نهند واز جامه های قیمتی، و آن جامه‌هایی بوده که در شام بافته می‌شده است، و از خوردن گوشت درندگان، و از فروش طلا به طلا و نقره به نقره که یکی از دیگری زیادتر باشد و از ستاره شناسی.»
فهری، ترجمه خصال، 2/ 485- 486
(7)- [حکاه أیضاً فی البحار، 55/ 226].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 33
ابن أبی عبداللَّه الکوفیّ، قال: حدّثنا سهل بن زیاد الآدمی، عن «1» عبدالعظیم بن عبداللَّه‌الحسنی، قال: حدّثنی سیِّدی علیّ بن محمّد بن علیّ الرّضا، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن‌أبیه الرِّضا، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إنّ أبا بکرمنِّی بمنزلة السّمع، وإنّ عمر منِّی بمنزلة البصر، وإنّ عثمان منِّی بمنزلة الفؤاد، قال: فلمّا کان‌من الغد دخلت إلیه «2» وعنده أمیر المؤمنین علیه السلام وأبو بکر وعمر وعثمان، فقلت له «3»: یاأبة! سمعتک تقول فی أصحابک هؤلاء قولًا، فما هو؟ فقال صلی الله علیه و آله: «نعم، ثمّ أشار «4» إلیهم، فقال: هم السّمع والبصر والفؤاد، وسیسألون عن «5» وصیِّی هذا- وأشار إلی علیّ بن أبی‌طالب علیه السلام-، ثمّ قال: إنّ اللَّه عزّ وجلّ یقول: «إنَّ السَّمْعَ والبَصَرَ والفُؤادَ کُلُّ أولئِکَ کانَ‌عَنْهُ مَسْؤُولًا» «6»
، ثمّ قال علیه السلام: وعزّة ربِّی إنّ جمیع امّتی لموقوفون یوم القیامة ومسؤولون‌عن ولایته، وذلک قول اللَّه عزّ وجلّ: «وقِفُوهُم إنّهُم مَسْؤُولُون» «7»
. «8»
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(2)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «علیه»].
(3)- [لم یرد فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(4)- [أضاف فی البحار: «بیده»].
(5)- [أضاف فی البحار: «ولایة»].
(6)- [الإسراء: 17/ 36].
(7)- [الصّافّات: 37/ 24].
(8)- حضرت علی بن محمد الرضا به توسط آبای امجاد خود از حسین بن علی علیه السلام روایت کرده که آن جناب فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود که: ابوبکر نسبت به من به منزله گوش است، و عمر نسبت به من به منزله چشم است و عثمان نسبت به من به منزله قلب است.
پس روزانه دیگر بر جد بزرگوارم وارد شدم، درحالتی که امیر المؤمنین وابوبکر وعمر وعثمان نزد آن جناب حاضر بودند. عرض کردم: ای جد بزرگوار! من نسبت به این اصحاب تو که حاضرند، از تو فرمایشی استماع نمودم. مقصود از آن چه بود؟
فرمود: بلی، و اشاره کرد به ابوبکر و عمر و عثمان و فرمود: ایشانند گوش و چشم و قلب و این‌ها سؤال کرده شوند که از دوستی این وصی من، و اشاره کرد به علی بن ابی‌طالب و فرمود: خدا فرمود: «إنَّ السَّمْعَ-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 34
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 280 رقم 86/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین، 3/ 164- 165؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 7/ 408؛ مثله المجلسی، البحار «1»، 30/ 180- 181
بإسناده [حدّثنا محمّد بن عمر الحافظ، قال: حدّثنا الحسن بن عبداللَّه التّمیمیّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی سیِّدی علیّ بن موسی الرّضا علیهما السلام، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّدابن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین] عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: الجنّة تشتاق إلیک [علیّ علیه السلام] وإلی عمّار وسلمان وأبی ذرّ والمقداد. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 67، 72 رقم 306
حدّثنا محمّد بن عمر الجعابیّ الحافظ البغدادیّ، قال: حدّثنی أبو جعفر محمّد بن‌عبداللَّه بن علیّ بن الحسین بن زید بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: حدّثنی أبی [قال: حدّثنی] «3» علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثنی أبی موسی، قال: حدّثنی‌أخی إسماعیل، «4» عن علیّ، عن أبیه، عن آبائه «4»، عن الحسین بن علیّ علیه السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله، عن جبرائیل، عن اللَّه تعالی، قال: مَنْ عادی أولیائی فقد بارزنی بالمحاربة، ومَنْ
__________________________________________________
- والبَصَرَ والفُؤادَ کُلُّ أولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا».
پس از آن فرمود: به عزت پروردگار قسم است که جمیع مردم را در روز قیامت بر سر پای باز دارند و سؤال کنند و از دوستی و ولایت علی علیه السلام این است که حق تعالی فرماید: «وقِفُوهُم إنّهُم مَسْؤُولُون».
مترجم گوید که شاید مقصود از این حدیث شریف این باشد که رسول خدا خواست به ایشان بنماید که اگر شما به منزله گوش و قلب و چشم من باشید، تا ولایت علی را نداشته باشید، به حال شما ثمر ندارد.
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 235- 236
(1)- [حکاه فی البحار عن معانی الأخبار].
(2)- به این اسناد از حسین بن علی علیهما السلام روایت کرده است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «بهشت مشتاق است تو را و سلمان و ابوذر و عمار و مقداد را.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 303
(3)- [عن البحار].
(4- 4) [فی إثبات الهداة: «عن أبیه، عن أبیه، عن أبیه»، وفی البحار: «عن أبیه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 35
حارب أهل «1» بیت نبیِّی «1» فقد حلَّ علیه عذابی، ومَنْ تولّی غیرهم فقد حلَّ علیه‌غضبی، ومَنْ أعزّ غیرهم فقد آذانی، ومَنْ آذانی فلهُ النّار. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 73 رقم 315/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات‌الهداة، 1/ 485؛ المجلسی، البحار، 27/ 205- 206
حدّثنا الحسن بن عبداللَّه بن سعد، عن جابر، عن علیّ بن الحسین، عن «3» أبی جعفر، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: حبّ «4» أهل بیتی نافع‌فی سبعة «5» مواطن أهوالهنّ عظیمة: عند الوفاة، وفی القبر، وعند النّشور، وعند «6» الکتاب، وعند الحساب «6»، وعند المیزان، وعند الصّراط. «7»
الصّدوق، فضائل الشّیعة،/ 6 رقم 2/ عنه: السّیّد شرف الدّین الإسترآبادی، تأویل‌الآیات،/ 826- 827؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 14/ 520- 521
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «بیتی»].
(2)- حضرت علی بن موسی به توسط آبا و یکی از اعمام خود از حسین بن علی علیه السلام روایت کرده است و آن جناب از پیغمبر و او از جبرائیل و او از خداوند جلیل روایت کرده است که فرمود: «کسی که با اولیا و دوستان من دشمنی کند، با من به جنگ برخاسته است و کسی که با اهل بیت پیغمبر من جنگ کند، عذاب من بر او استوار شود، و کسی که غیر ایشان را دوست دارد، غضب من بر او استوار شود، و کسی که غیر ایشان را عزیز دارد، مرا اذیت کرده است، و کسی که مرا اذیت کند، آتش جهنم او را باشد.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 304
(3)- [فی تأویل الآیات وکنز الدّقائق مکانه: «ومن ذلک ما رواه [ابن بابویه] أیضاً عن الحسن بن عبداللَّه‌ابن سعید، عن محمّد بن أحمد بن حمدان القشیریّ، عن المغیرة بن محمّد بن المهلّب، عن عبدالغفّار بن محمّد بن کثیر الکلانی (الکلابیّ) الکوفیّ، عن عمرو بن ثابت، عن جابر بن یزید، عن ...»].
(4)- [فی تأویل الآیات وکنز الدّقائق: «حبِّی وحبّ»].
(5)- [تأویل الآیات: «ستّة»].
(6- 6) [تأویل الآیات: «الکتابة»].
(7)- حضرت علی بن الحسین علیه السلام فرمود: «رسول خدا می‌فرمود: حب اهل بیت من در هفت موضع خوفناک برای شما مفید است: هنگام مرگ، در گور، موقع برخاستن از قبور، وقت باز شدن کتاب، در رسیدگی حساب، زمان سنجش اعمال ودرگذشتن از صراط.»
انتشارات اعلمی، فضائل الشیعه،/ 6
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 36
حدّثنا محمّد بن إبراهیم بن إسحاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا محمّد بن همّام أبو علیّ، عن‌عبداللَّه بن جعفر، عن الحسن بن موسی الخشّاب، عن أبی المثنّی النّخعیّ، عن زید بن‌علیّ بن الحسین بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: کیف تهلک امّة أنا وعلیّ وأحد عشر من ولدی أولو الألباب أنا «1» أوّلها والمسیح «2» ابن مریم آخرها، ولکن یهلک بین ذلک من لست منه ولیس منِّی. «3»
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 281- 282 رقم 34، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 66 رقم 33/ عنه: المجلسی، البحار، 36/ 244؛ البحرانی، العوالم، (ط 3) 15- 3/ 227
حدّثنا «4» محمّد بن الحسن بن أحمد بن الولید- رضی الله عنه-، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن‌الصّفّار، عن أیّوب بن نوح، عن محمّد بن أبی عمیر، عن سیف بن عمیرة، عن أبی حمزةالثّمالیّ، عن الصّادق جعفر بن محمّد علیهما السلام، قال «5»: الاشتهار بالعبادة ریبة، إنّ أبی حدّثنی‌عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: أعبد النّاس مَنْ أقام الفرائض؛ وأسخی‌النّاس مَنْ أدّی زکاة ماله؛ وأزهد النّاس مَنْ اجتنب الحرام؛ وأتقی النّاس مَنْ قال الحقّ‌فیما له وعلیه؛ وأعدل النّاس من رضی للنّاس ما یرضی لنفسه وکره لهم ما یکره لنفسه؛ وأکیس النّاس مَنْ کان أشدّ ذکراً للموت؛ وأغبط النّاس مَنْ کان تحت التّراب قد أمن
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی العیون والبحار والعوالم].
(2)- [فی البحار والعوالم: «المسیح عیسی»].
(3)- از زید بن علی بن الحسین علیه السلام به سند پدرانش روایت شده که: «رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چگونه هلاک شوند امتی که من و علی و یازده تن از فرزندان من که صاحب آیات هستند اول آن هاست و مسیح پسر مریم آخر آن ها؟ بلی، در این میان هلاک شوند، کسانی که من از آن ها نیستم و آن ها از من نیستند.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 398
(4)- [الأربعون: «أخبرنی شیخنا عمید الدّین أبو عبداللَّه عبدالمطّلب بن الأعرج الحسینی، قال: أخبرناجدّی فخر الدّین علیّ بن الأعرج، أنبأنا عبدالحمید بن فخار، أنبأنا والدی، أنبأنا شاذان بن جبرئیل، أنبأنا العماد محمّد بن أبی القاسم الطّبری، أنبأنا أبو علیّ الحسن، أنبأنا والدی، أخبرنا شیخنا المفید أبو عبداللَّه، أنبأنا أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه، قال: حدّثنا»].
(5)- [فی الفقیه مکانه: «وروی یونس بن ظبیان، عن الصّادق جعفر بن محمّد علیهما السلام أ نّه قال ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 37
العقاب یرجو «1» الثّواب؛ وأغفل النّاس مَنْ لم یتّعظ بتغیّر الدّنیا من حال إلی حال؛ وأعظم‌النّاس فی الدّنیا خطراً مَنْ لم یجعل للدّنیا عنده خطراً؛ وأعلم النّاس مَنْ جمع علم النّاس‌إلی علمه؛ وأشجع النّاس مَنْ غلب هواه؛ وأکثر النّاس قیمة أکثرهم علماً؛ وأقلّ النّاس‌قیمة أقلّهم علماً؛ وأقلّ النّاس لذّة الحسود؛ وأقلّ النّاس راحة البخیل؛ وأبخل النّاس من‌بخل بما افترض اللَّه تعالی علیه؛ وأولی النّاس بالحقّ أعملهم به؛ وأقلّ النّاس «2» حرمةالفاسق؛ وأقل النّاس وفاءً الملوک «2»؛ وأقلّ النّاس صدیقاً الملک؛ وأفقر النّاس الطّمّاع «3»؛ وأغنی النّاس من لم یکن للحرص أسیراً؛ وأفضل النّاس إیماناً أحسنهم خلقاً؛ وأکرم‌النّاس أتقاهم؛ وأعظم النّاس قدراً مَنْ ترک ما لا یعنیه؛ وأورع النّاس مَنْ ترک المراءوإن کان محقّاً؛ وأقلّ النّاس مروءة مَنْ کان کاذباً، وأشقی النّاس الملوک؛ وأمقت النّاس‌المتکبِّر؛ وأشدّ النّاس اجتهاداً مَنْ ترک الذّنوب؛ وأحکم النّاس مَنْ فرّ من جهّال النّاس؛ وأسعد النّاس مَنْ خالط کرام النّاس؛ وأعقل النّاس أشدّهم مداراة للنّاس؛ وأولی النّاس‌بالتّهمة مَنْ جالس أهل التّهمة؛ وأعتی النّاس مَنْ قتل غیر قاتله أو «4» ضرب غیر ضاربه؛ وأولی النّاس بالعفو أقدرهم علی العقوبة؛ وأحقّ النّاس بالذّنب السّفیه المغتاب؛ وأذلّ‌النّاس مَنْ أهان النّاس؛ وأحزم النّاس أکظمهم للغیظ؛ وأصلح النّاس أصلحهم للنّاس؛ وخیر النّاس مَنْ انتفع به النّاس.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 195- 196 رقم 1، من لا یحضره الفقیه، 4/ 281- 282/ عنه: الجزینی، الأربعون حدیثاً،/ 54- 56
حدّثنا أحمد بن محمّد بن عبدالرّحمان المقریّ، قال: حدّثنا أبو الحسن علیّ بن الحسن «5»
__________________________________________________
(1)- [فی الفقیه والأربعون: «ویرجو»].
(2- 2) [الأربعون: «وفاءً الملوک، وأقل النّاس حرمة الفاسق»].
(3)- [فی الفقیه والأربعون: «الطّامع»].
(4)- [الأربعون: «و»].
(5)- [البحار: «الحسین»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 38
ابن بندار بن المثنّی التّمیمیّ الطّبری، قال: حدّثنا أبو نصر محمّد بن الحجّاج المقری‌الرّقّیّ، قال: حدّثنا أحمد بن العلاء بن هلال، قال: حدّثنا أبو زکریّا، قال: حدّثنا سلیمان‌ابن بلال، عن عُمارة بن غزیّة «1»، عن عبداللَّه بن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: البخیل حقّاً من ذکرت عنده فلم یصلّ علیَّ.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 246 رقم 9/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 4/ 1219؛ المجلسی، البحار، 91/ 54- 55
حدّثنا محمّد بن أحمد الشّیبانیّ، قال: حدّثنی محمّد بن أبی عبداللَّه الکوفیّ، قال: حدّثناسهل بن زیاد، قال: حدّثنی أحمد بن بشیر البرقیّ، عن یحیی بن المثنّی، قال: حدّثنامحمّد بن أبی طلحة الصّیرفیّ، قال: سمعت أبا عبداللَّه جعفر بن محمّد علیهما السلام، یقول: سمعت‌أبی یحدِّث، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال للنّاس: إیّاکم وخضراءالدّمَن، قیل: یا رسول اللَّه! وما خضراء الدِّمَن؟ قال: المرأة الحسناء فی منبت سوء.
قال مصنّف هذا الکتاب- رضی الله عنه- قال أبو عبید: نراه أراد فساد النّسب إذا خیف أن‌یکون لغیر رشدة، وإنّما جعلها خضراء الدِّمَن تشبیهاً بالشّجرة النّاضرة فی دِمنة البقرة، وأصل الدِّمَن ما تدمّنه الإبل والغنم من أبعارها وأبوالها، فربّما ینبت فیها النّبات الحسن‌وأصله فی دمنة، یقول: فمنظرها حسن أنیق ومنبتها فاسد، قال الشّاعر:
وقد ینبت المرعی علی دِمَن الثّری وتبقی حزازات النّفوس کما هیا
ضربه مثلًا للرّجل الّذی یُظهر المودّة وفی قلبه العداوة.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 316 رقم 1
أخبرنا الحسین محمّد بن سعید الصّیرفیّ، قال: حدّثنی أبو الحسن علیّ بن محمّد بن‌شبنوذ، قال: حدّثنا علیّ بن حمدون، قال: حدّثنا علیّ بن حکیم الأودی، قال: أخبرنا شریک [بن] عبداللَّه بن سعد، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، قال: أخبرنی
__________________________________________________
(1)- [الوسائل: «عزیّة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 39
جبرئیل علیه السلام لمّا ثبّت اللَّه عزّ وجلّ اسم محمّد علی ساق العرش، قلت: یا ربّ! بحقِّ هذاالاسم المکتوب فی سرادق العرش، أرنی أعزّ خلقک علیک. قال: فأراه اللَّه عزّ وجلّ‌اثنی عشر أشباحاً أبداناً بلا أرواح بین السّماء والأرض. فقال: یا ربّ! بحقِّهم علیک‌إلّا أخبرتنی مَنْ هم؟ قال: هذا نور علیّ بن أبی طالب، وهذا نور الحسن والحسین، وهذا نور علیّ بن الحسین، وهذا نور محمّد بن علیّ، وهذا نور جعفر بن محمّد، وهذا نورموسی بن جعفر، وهذا نور علیّ بن موسی، وهذا نور محمّد بن علیّ، وهذا نور علیّ بن‌محمّد، وهذا نور الحسن بن علیّ، وهذا نور الحجّة القائم المنتظر. قال: فکان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ما أحد یتقرّب إلی اللَّه عزّ وجلّ بهؤلاء القوم إلّاأعتق اللَّه تعالی رقبته من‌النّار. «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 169- 170
أخبرنا أبو المفضّل، قال: حدّثنی أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر الطّائی، قال: حدّثنی أحمد بن عبدان، قال: حدّثنی سهل بن صیفی، عن موسی بن عبد ربّه، قال: سمعت الحسین بن علیّ علیهما السلام یقول فی مسجد النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم وذلک فی حیاة أبیه علیّ علیه السلام: سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: أوّل ما خلق اللَّه عزّ وجلّ حجابه فکتب علی أرکانه «لا إله‌إلّا اللَّه، محمّد رسول اللَّه، علیّ وصیّه»، ثمّ خلق العرش، فکتب علی أرکانه «لا إله إلّااللَّه، محمّد رسول اللَّه، علیّ وصیّه»، ثمّ خلق الأرضین، فکتب علی أطوادها «لا إله إلّااللَّه، محمّد رسول اللَّه، علیّ وصیّه»، ثمّ خلق اللّوح، فکتب علی حدوده «لا إله إلّااللَّه، محمّد رسول اللَّه، علیّ وصیّه»، فمَنْ زعم أ نّه یحبّ النّبیّ ولا یحبّ الوصیّ فقد کذب، ومَنْ‌زعم أ نّه یعرف النّبیّ ولا یعرف الوصیّ فقد کفر.
ثمّ قال علیه السلام: ألا إنّ أهل بیتی أمان لکم، فأحبّوهم لحبِّی وتمسّکوا بهم لن تضلّوا. قیل: فمَنْ أهل بیتک یا نبیّ اللَّه؟ قال: علیّ وسبطای وتسعة من ولد الحسین أئمّة أمناءمعصومون، ألا إنّهم أهل بیتی وعترتی من لحمی ودمی. «2» الخزّاز، کفایة الأثر،/ 170- 172
__________________________________________________
(1)- [راجع: «18/ أوحی اللَّه إلی نبیِّه صلی الله علیه و آله و سلم إمامته فیما أوحی إلیه لیلة المعراج»].
(2)- [راجع: «18/ تصریح النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم علی إمامته وعلی الأئمّة من وُلده علیه السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 40
أخبرنا أبو جعفر محمّد بن علیّ بن دحیم الشّیبانیّ بالکوفة، ثنا أحمد بن حازم بن أبی‌غرزة، ثنا «1» علیّ بن قادم، ثنا عبدالسّلام بن حرب، عن یحیی بن سعید، قال: کنّا عندعلیّ بن الحسین، فجاء قوم من الکوفیِّین، فقال علیّ: یا أهل العراق! أحبّونا حبّ‌الإسلام، سمعت أبی یقول: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: یا أ یّها النّاس «2»! لا ترفعونی فوق‌قدری، فإنّ اللَّه اتّخذنی «3» عبداً قبل أن یتّخذنی نبیّاً. «4» فذکرته لسعید بن المسیّب، فقال: وبعدما اتّخذه «5» نبیّاً، هذا حدیث صحیح الإسنادولم یخرجاه «5».
الحاکم، المستدرک، 3/ 179/ عنه: الذّهبی، تلخیص المستدرک، 3/ 179؛ المتّقی‌الهندی، کنز العمّال، 3/ 652
قال: حدّثنا عبدالرّحمان بن إبراهیم، قال: حدّثنا الحسین بن مهران، قال: حدّثنی‌الحسین بن عبداللَّه، عن أبیه، عن جدِّه، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدِّه الحسین‌ابن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: جاء «6» رجل من الیهود «6» إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله، فقال: یا محمّد! أنت الّذی تزعم أ نّک رسول اللَّه وأ نّه یوحی «7» إلیک کما اوحی إلی موسی بن‌عمران؟ قال: نعم، أنا سیِّد وُلد آدم ولا فخر، أنا خاتم النّبیِّین وإمام المتّقین ورسول ربّ العالمین.
فقال: یا محمّد! إلی العرب ارسلت أم إلی العجم أم إلینا؟
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: «8» إنِّی رسول اللَّه «8» إلی النّاس کافّة.
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی التّلخیص].
(2)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن الحسین بن علیّ: یا أ یّها النّاس ...»].
(3)- [کنز العمّال: «قد اتّخذنی»].
(4)- [إلی هنا حکاه عنه فی کنز العمّال].
(5- 5) [التّلخیص: «صحیح»].
(6- 6) [البرهان: «یهودیّ»].
(7)- [البرهان: «أوحی»].
(8- 8) [لم یرد فی البرهان].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 41
«1» فقال: إنِّی أسألک عن عشر کلمات أعطاها اللَّه موسی فی البقعة المبارکة حیث ناجاه‌لا یعلمها إلّانبیّ مرسل أو ملک مقرّب.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: سل عمّا بدا لک.
فقال: یا محمّد! أخبرنی عن الکلمات الّتی اختارها اللَّه لإبراهیم علیه السلام حین بنی هذاالبیت؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: نعم، سبحان اللَّه والحمد للَّه‌ولا إله إلّااللَّه واللَّه أکبر.
فقال: یا محمّد! لأیّ شی‌ء بنی إبراهیم علیه السلام الکعبة مربّعاً؟
قال: لأنّ الکلمات أربعة.
قال: فلأیّ شی‌ء سمّیت الکعبة کعبة؟
قال: لأنّها وسط الدّنیا.
قال: فأخبرنی عن تفسیر سبحان اللَّه والحمد للَّه‌ولا إله إلّااللَّه واللَّه أکبر؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: علم اللَّه أنّ ابن آدم والجنّ یکذبون علی اللَّه تعالی، فقال: «سبحان‌اللَّه» یعنی بری‌ء ممّا یقولون؛ وأمّا قوله: «الحمد للَّه» علم اللَّه أنّ العباد لا یؤدّون شکرنعمته فحمد نفسه عزّ وجلّ قبل أن یحمده الخلائق وهی أوّل الکلام لولا ذلک لما أنعم اللَّه‌علی أحد بالنِّعمة؛ وأمّا قوله: «لا إله إلّااللَّه» وهی وحدانیّته لا یقبل اللَّه الأعمال إلّابه‌ولایدخل الجنّة أحد إلّابه وهی کلمة التّقوی سمِّیت التّقوی لما تثقل بالمیزان یوم القیامة، وأمّا قوله: «اللَّه أکبر» فهی کلمة لیس أعلاها کلام وأحبّها إلی اللَّه یعنی لیس أکبر منه‌لأ نّه یستفتح الصّلوات به لکرامته علی اللَّه وهو اسم من أسماء اللَّه الأکبر.
فقال: صدقت یا محمّد، ما جزاء قائلها؟
قال: إذا قال العبد: «سبحان اللَّه» سبّح کلّ شی‌ء معه ما دون العرش فیعطی قائلها
__________________________________________________
(1) (1****) [البرهان: «وسأله الیهودیّ عن مسائل، وأجابه علیه السلام عنها، وفی کلِّ جواب مسألة یقول‌الیهودیّ له صدقت، فکان فیما سأله أن قال: أخبرنی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 42
عشر أمثالها؛ وإذا قال: «الحمد للَّه» أنعم اللَّه علیه بنعیم الدّنیا حتّی یلقاه بنعیم الآخرةوهی الکلمة الّتی یقولها أهل الجنّة إذا دخلوها، والکلام ینقطع فی الدّنیا ما خلا الحمدوذلک قولهم: «تحیّتهُم فیها سَلامٌ وآخِرُ دَعْویهُم أن الحَمْدُ للَّهِ رَبّ العالمین» «1»
، وأمّا ثواب «لا إله إلّااللَّه» فالجنّة، وذلک قوله: «هَلْ جزاءُ الإحْسانِ إلّاالإحْسان» «2»
، وأمّا قوله: «اللَّه‌أکبر» فهی أکبر درجات فی الجنّة وأعلاها منزلة عند اللَّه.
فقال الیهودیّ: صدقت یا محمّد، أدّیت واحدة، تأذن لی أن أسألک الثّانیة؟ فقال‌النّبیّ صلی الله علیه و آله: سلنی ما شئت- وجبرئیل عن یمین النّبیّ صلی الله علیه و آله ومیکائیل عن یساره‌یلقِّنانه-.
فقال الیهودیّ: لأیّ شی‌ء سمّیت محمّداً وأحمد وأبا القاسم وبشیراً ونذیراً وداعیاً؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: أمّا محمّد فإنِّی محمود فی السّماء؛ وأمّا أحمد فإنِّی محمود فی الأرض؛ وأمّا أبو القاسم فإنّ اللَّه تبارک وتعالی یقسّم یوم القیامة قسمة النّار بمَنْ کفر بی أو یکذِّبنی‌من الأوّلین والآخرین؛ وأمّا الدّاعی فإنِّی أدعو النّاس إلی دین ربِّی إلی الإسلام؛ وأمّاالنّذیر فإنِّی انذر بالنّار مَنْ عصانی؛ وأمّا البشیر فإنِّی ابشِّر بالجنّة مَنْ أطاعنی.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن الثّالث: لأیّ شی‌ء وقّت اللَّه هذه الصّلوات‌الخمس فی خمس مواقیت علی امّتک فی ساعات اللّیل والنّهار؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: إنّ الشّمس إذا بلغ الزّوال لها حلقة تدخل فیها، فإذا دخل فیها زالت‌الشّمس فسبّح کلّ شی‌ء ما دون العرش لربِّی وهی السّاعة الّتی یصلِّی علیَّ ربِّی فافترض‌اللَّه علیَّ وعلی امّتی فیه الصّلاة، إذ قال: «أقِم الصّلاةَ لدلوکِ الشّمس» «3»
، وهی السّاعةالّتی یؤتی بجهنّم یوم القیامة، فما من مؤمن یوافق فی تلک السّاعة ساجداً أو راکعاً أو قائماً
__________________________________________________
(1)- [یونس: 10/ 10].
(2)- [الرّحمن: 55/ 60].
(3)- [الإسراء: 17/ 78].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 43
فی صلاته إلّاحرّم اللَّه جسده علی النّار. وأمّا صلاة العصر فهی السّاعة الّتی أکل آدم علیه السلام من الشّجرة ونقّص علیه الجنّة، فأمر اللَّه لذرِّیّته إلی یوم القیامة بهذه الصّلاةواختارها وافترضها، فهی مَنْ أحبّ الصّلوات إلی اللَّه عزّ وجلّ فأوصانی ربِّی أن أحفظهامن بین الصّلوات کلّها، قال: «حافِظُوا علی الصّلواتِ والصّلاة الوسْطی» «1»
، فهی صلاةالعصر، وأمّا صلاة العشاء فهی السّاعة الّتی تاب اللَّه علی آدم علیه السلام، فکان ما بین ما أکل‌من الشّجرة وبین ما تاب ثلاثمائة سنة من أیّام الدّنیا، وفی أیّام الآخرة یوم کألف سنة ممّاتعدّون، فصلّی آدم صلوات اللَّه علیه ثلاث رکعات، رکعة لخطیئته ورکعة لخطیئة حوّاءورکعة لتوبته، فتاب اللَّه علیه وفرض اللَّه علی امّتی هذه الثّلاث رکعات وهی السّاعة الّتی‌یُستجاب فیها الدّعوة ووعدنی ربِّی أن لا یخیب مَنْ سأله، حیث قال: «فسُبْحانَ اللَّهِ حینَ‌تُمْسُونَ وحینَ تُصْبِحُون» «2»
، وأمّا صلاة العتمة فإنّ للقبر ظلمة ولیوم القیامة ظلمة أمر اللَّه‌لی ولُامّتی بهذه الصّلاة، وما من قدم مشیت إلی صلاة العتمة إلّاحرّم اللَّه علیه قعور النّاروینوِّر اللَّه قبره ویعطی یوم القیامة نوراً تجاوز به الصّراط وهی الصّلاة الّتی اختارهاللمرسلین قبلی؛ وأمّا صلاة الفجر فإنّ الشّمس إذا طلعت تطلع من قرن الشّیطان، فأمراللَّه لی أن اصلِّی الفجر قبل طلوع الشّمس وقبل أن یسجد الکفّار لها یسجدون امّتی للَّه‌وسرعتها أحبّ إلی اللَّه وهی الصّلاة الّتی تشهدها ملائکة اللّیل وملائکة النّهار.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن الرّابع، لأیّ شی‌ء أمر اللَّه غسل هذه الأربع‌جوارح وهی أنظف المواضع فی الجسد؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: لمّا أن وسوس الشّیطان فدنا آدم إلی الشّجرة، فنظر إلیها ذهب بماءوجهه، ثمّ قام فهی أوّل قدم مشیت إلی الخطیئة، ثمّ تناولها، ثمّ شقّها، فأکل منها، فلمّا أن‌أکل منها طارت منه الحلل والنّور من جسده ووضع آدم یده علی رأسه وبکی، فلمّا أن
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 238].
(2)- [الرّوم: 30/ 17].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 44
تاب اللَّه علی آدم افترض اللَّه علیه وعلی ذرِّیّته اغتسال هذه الأربع جوارح، وأمر أن‌یغسل الوجه لما نظر آدم إلی الشّجرة، وأمر أن یغسل السّاعدین إلی المرافق لما مدّ یدیه‌إلی الخطیئة، وأمر أن یمسح الرّأس لما وضع یده علی أمّ رأسه، وأمر أن یمسح القدم بمامشت إلی الخطیئة، ثمّ سنّنت علی امّتی المضمضة والاستنشاق، والمضمضة تنقّی القلب‌من الحرام، والاستنشاق یحرم رائحة النّار.
فقال: صدقت یا محمّد، ما جزاء من توضّأ کما أمرت؟
قال: أوّل ما یمسّ الماء یتباعد عنه الشّیطان، وإذا مضمض نوّر اللَّه لسانه وقلبه‌بالحکمة، وإذا استنشق أمنه اللَّه من فتن القبر ومن فتن النّار؛ فإذا غسل وجهه بیّض اللَّه‌وجهه یوم تسودّ الوجوه، وإذا غسل ساعدیه حرّم اللَّه علیه غلول النّار، وإذا مسح رأسه‌مسح اللَّه سیّئاته، وإذا مسح قدمیه جاوزه اللَّه علی الصّراط یوم تزلُّ فیه الأقدام.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن الخامس بأیّ شی‌ء أمر اللَّه الاغتسال من النّطفةولم یأمر من البول والغائط والنّطفة أنظف من البول والغائط؟
فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: لأنّ آدم لمّا أکل من الشّجرة تحوّل ذلک فی عروقه وشعره‌وبشره، وإذا جامع الرّجل المرأة خرجت النّطفة من کلّ عرق وشعر، فأوجب اللَّه الغسل‌علی ذرِّیّة آدم إلی یوم القیامة، والبول والغائط لا یخرج إلّامن فضل ما یأکل ویشرب‌الإنسان کفی به الوضوء.
فقال الیهودیّ: ما جزاء من اغتسل من الحلال؟
قال: بنی اللَّه له بکلِّ قطرة من ذلک الماء قصراً فی الجنّة وهو شی‌ء بین اللَّه وبین عباده‌من الجنابة.
فقال الیهودیّ: یا محمّد! فأخبرنی عن السّادس عن ثمانیة أشیاء فی التّوراة مکتوبةأمر اللَّه بنی إسرائیل أن یعبدونه بعد موسی.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: انشدک اللَّه، إن أخبرتک أن تقرّ به؟
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 45
فقال الیهودیّ: بلی یا محمّد.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: إنّ أوّل ما فی التّوراة مکتوب: محمّد رسول اللَّه وهی ممّا أساطه، ثمّ‌صار قائماً، ثمّ تلا هذه الآیة: «یَجِدُونهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُم فی التّوراةِ والإنْجِیل» «1»
، «ومُبَشِّراً برَسُولٍ یأتی من بَعْدی اسْمُهُ أحْمَد» «2»
، وأمّا الثّانی والثّالث والرّابع فعلیّ وفاطمة وسبطیهما، وهی سیِّدة نساء العالمین، وفی التّوراة «إیلیا وشبّراً وشبّیراً وهلیون» یعنی فاطمةوالحسن والحسین علیهم السلام.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی (1****) عن فضلک علی النّبیِّین وفضل عشیرتک علی‌النّاس؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: أمّا فضلی علی النّبیِّین فما من نبیّ إلّادعا علی قومه وأنا اخترت «3» دعوتی شفاعة لُامّتی یوم القیامة؛ وأمّا فضل عشیرتی وأهل بیتی وذرِّیّتی کفضل الماءعلی کلّ شی‌ء، بالماء یبقی کلّ شی‌ء ویحیی کما قال ربِّی تبارک وتعالی: «وجَعَلْنا من الماءِکلّ شی‌ءٍ حیٍّ أفلا یُؤْمِنُون» «4»
، ومحبّة أهل بیتی وعشیرتی وذرِّیّتی یستکمل الدِّین.
قال: صدقت یا محمّد، «5» فأخبرنی عن السّابع ما فضل الرّجال علی النّساء؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: کفضل السّماء علی الأرض وکفضل الماء علی الأرض، بالماء یحیی‌کلّ شی‌ء، وبالرِّجال تحیی النِّساء، لولا الرِّجال ما خلق اللَّه النِّساء، وما مرأة تدخل‌الجنّة إلّابفضل الرّجال، قال اللَّه تبارک وتعالی: «الرِّجالُ قوّامُونَ علی النِّساءِ بما فضّلَ اللَّهُ‌بَعْضَهُم عَلی بَعْضٍ» «6»
.__________________________________________________
(1)- [الأعراف: 7/ 157].
(2)- [الصّفّ: 61/ 6].
(3)- [البرهان: «أخّرت»].
(4)- [الأنبیاء: 21/ 30].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان].
(6)- [النِّساء: 4/ 34].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 46
فقال: یا محمّد! لأیّ شی‌ء هذا هکذا؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: خلق آدم صلوات اللَّه علیه من طین، ومن صلبه ونفسه خلق‌النّساء، وأوّل مَنْ أطاع النّساء آدم صلوات اللَّه علیه، فأنزله من الجنّة، وقد بیّن اللَّه فضل‌الرّجال علی النِّساء فی الدّنیا، ألا تری کیف یَحِضْنَ فلا یمکنهنّ العبادة من القذارة والرِّجال‌لا یصیبهم ذلک.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن الثّامن: لأیِّ شی‌ء افترض اللَّه صوماً علی امّتک‌ثلاثین یوماً وافترض علی سائر الامم أکثر من ذلک؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: إنّ آدم صلوات اللَّه علیه لمّا أن أکل من الشّجرة بقی فی جوفه مقدارثلاثین یوماً، فافترض علی ذرِّیّته ثلاثین یوماً الجوع والعطش، وما یأکلونه باللّیل فهوتفضّل من اللَّه علی خلقه، وکذلک کان لآدم صلوات اللَّه علیه ثلاثین یوماً کما علی امّتی، ثمّ تلا هذه الآیة: «کُتِبَ عَلَیْکُم الصِّیامُ کما کُتِبَ عَلی الّذِینَ من قَبْلِکُم لَعَلّکُم تتّقُون» «1»
.قال: صدقت یا محمّد، فما جزاء مَنْ صامها؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: ما مِنْ مؤمنٍ یصومُ یوماً من شهر رمضان حساباً مُحتسباً إلّاأوجب‌اللَّه تعالی له سبع خصال، أوّل الخصال یذوب الحرام من جسده، والثّانی: یتقرّب إلی‌رحمة اللَّه، والثّالث: یکفِّر خطیئته، ألا تعلم أنّ الکفّارات فی الصّوم تکفِّر، والرّابع: یهوِّن‌علیه سکرات الموت، والخامس: أمنه اللَّه من الجوع العطش یوم القیامة، والسّادس: براءة من النّار، والسّابع: أطعمه اللَّه من طیّبات الجنّة.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن التّاسع، لأیّ شی‌ء أمر اللَّه الوقوف بعرفات بعدالعصر؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: لأنّ بعد العصر ساعة عصی آدم صلوات اللَّه علیه ربّه، فافترض‌اللَّه علی امّتی الوقوف والتّضرّع والدّعاء، فی أحبّ المواضع إلی اللَّه وهو موضع عرفات،
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 183].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 47
وتکفّل بالإجابة والسّاعة الّتی ینصرف وهی السّاعة الّتی تلقّی آدم صلوات اللَّه علیه من‌ربّه کلمات، فتاب علیه إنّه هو التّوّاب الرّحیم.
قال: صدقت یا محمّد، فما ثواب من قام بها ودعا وتضرّع إلیه؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: والّذی بعثنی بالحقِّ بشیراً ونذیراً إنّ للَّه‌تبارک وتعالی فی السّماء سبعةأبواب: باب التّوبة، وباب الرّحمة، وباب التّفضّل، وباب الإحسان، وباب الجود، وباب‌الکرم، وباب العفو لا یجتمع أحد إلّایستأهل من هذه الأبواب، وأخذ من اللَّه هذه‌الخصال، فإنّ للَّه‌تبارک وتعالی مائة ألف ملک مع کلّ ملک مائة وعشرون ألف ملک، وللَّه‌مائة رحمة ینزلها علی أهل عرفات، فإذا انصرفوا أشهد اللَّه تلک الملائکة بعتق رقاب‌أهل عرفات، فإذا انصرفوا أشهد اللَّه تلک الملائکة بأ نّه أوجب لهم الجنّة، وینادی منادٍ: انصرفوا مغفوراً لکم فقد أرضیتمونی ورضیت لکم.
قال: صدقت یا محمّد، فأخبرنی عن العاشر: تسعة خصال أعطاک اللَّه من بین النّبیِّین‌وأعطی امّتک من بین الامم؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: فاتحة الکتاب، والأذان، والإقامة، والجماعة فی مساجد المسلمین، ویوم الجمعة، والإجهار فی ثلاث صلوات، والرّخصة لُامّتی عند الأمراض، والسّفر، والصّلاة علی الجنائز، والشّفاعة فی أصحاب الکبائر من امّتی.
قال: صدقت یا محمّد، فما ثواب من قرأ فاتحة الکتاب؟
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: مَنْ قرأ فاتحة الکتاب أعطاه اللَّه من الأجر بعدد کلّ کتاب أنزل من‌السّماء قرأها وثوابها؛ وأمّا الأذان فیحشر مؤذِّن امّتی مع النّبیِّین والصِّدِّیقین والشّهداء؛ وأمّا الجماعة فإنّ صفوف امّتی کصفوف الملائکة فی السّماء الرّابعة، والرّکعة فی الجماعةأربعة وعشرون رکعة، کلّ رکعة أحبّ إلی اللَّه من عبادة أربعین سنة؛ وأمّا یوم الجمعةفهو یوم جمع اللَّه فیه الأوّلین والآخرین یوم الحساب، ما من مؤمن مشی بقدمیه إلی‌الجمعة إلّاخفّف اللَّه علیه أهوال یوم القیامة بعدما یخطب الإمام وهی ساعة یرحم اللَّه
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 48
فیه المؤمنین والمؤمنات؛ وأمّا الإجهار فما من مؤمن یُغسِّل میِّتاً إلّایتباعد عنه لهب النّار، ویوسع علیه الصّراط بقدر ما یبلغ الصّوت، ویعطی نوراً حتّی یوافی الجنّة؛ وأمّا الرّخصةفإنّ اللَّه یخفِّف أهوال القیامة علی مَنْ رخّص من امّتی کما رخّص اللَّه فی القرآن؛ وأمّاالصّلاة علی الجنائز فما من مؤمن یصلِّی علی جنازة إلّایکون شافعاً أو مشفّعاً؛ وأمّاشفاعتی فی أصحاب الکبائر من أُمّتی ما خلا الشّرک والمظالم.
قال: صدقت یا محمّد، أشهد أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، وأنّ محمّداً عبده‌ورسوله، وأ نّک خاتم النّبیّین وإمام المتّقین ورسول ربّ العالمین.
ثمّ أخرج ورقاً أبیض من کمّه مکتوب علیه جمیع ما قال النّبیّ صلی الله علیه و آله حقّاً، فقال: یارسول اللَّه! والّذی بعثک بالحقّ نبیّاً ما استنسختها إلّامن الألواح الّذی کتب اللَّه لموسی‌ابن عمران، فقد قرأت فی التّوراة مائة ألف آیة، فما من آیة قرأتها إلّاوجدتک مکتوباًفیها، وقد قرأت فی التّوراة فضیلتک حتّی شککت فیها، یا محمّد! فقد کنت أمحی اسمک‌فی التّوراة أربعین سنة، فکلّما محوت وجدت اسمک مکتوباً فیها، ولقد قرأت فی التّوراةهذه المسائل لا یخرجها غیرک، وإنّ ساعة تردّ جواب هذه المسائل یکون جبرئیل عن‌یمینک ومیکائیل عن یسارک. فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: جبرئیل عن یمینی ومیکائیل عن یساری. وصلّی اللَّه علی محمّد وآله [وسلّم کثیراً].
المفید، الاختصاص،/ 33- 40/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 59
وعنه [عبدالرّحمان بن أبی نجران]، عن هشام بن سالم، عن حسن بن علیّ الحلّال، قال: أخبرنی جدِّی قال: سمعت الحسین بن علیّ صلوات اللَّه علیه یقول: سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: ابدأ بمَن تعول، امّک وأباک واختک وأخاک، ثمّ أدناک فأدناک. وقال: لاصدقة وذو رحم محتاج.
المفید، الاختصاص،/ 219/ عنه: المجلسی، البحار، 93/ 147
وقال [أخبرنی أبومحمّد سهل بن أحمد الدّیباجیّ، قال: حدّثنا أبومحمّد قاسم بن جعفر بن یحیی المصریّ، قال: حدّثنا أبو یوسف یعقوب بن علیّ، عن أبیه، عن حجّاج بن عبداللَّه، قال: (سمعتُ أبی یقول) «1»، سمعتُ
__________________________________________________
(1)- ما بین القوسین من «مط» و «مج».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 49
جعفر بن محمّد علیهما السلام]: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن الحسین علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم- فی بعض کلامه-: إنّما هی أعمالکم تُرَدُّ إلیکم، فمَنْ وجد خیراً فلیحمد اللَّه، ومَنْ وجدغیر ذلک، فلا یلومنّ إلّانفسه.
المفید، الحکایات (من المصنّفات)، 10- 3/ 85
حدّثنا محمّد بن علیّ بن الحسین، قال: حدّثنی أبی، عن حبیب بن الحسن التّغلبیّ، عن عبداللَّه بن منصور، عن أبیه، قال: سألت مولانا أبا الحسن موسی بن جعفر علیه السلام، عن قوله عزّ وجلّ: «یَعْلَمُ السِّرَّ وَأخْفی» «1»
، قال: فقال لی: سألت أبی، قال: سألت‌جدِّی «2» علیه السلام، قال: سألت أبی علیّ بن الحسین علیه السلام، قال: سألت أبی الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: سألت النّبیّ صلی الله علیه و آله عن قول اللَّه عزّ وجلّ: «یَعْلَمُ السِّرَّ وَأخْفی»، قال: سألت‌اللَّه عزّ وجلّ فأوحی إلیّ: أ نّی خلقت فی قلب آدم عرقین یتحرّکان بشی‌ء من الهواء، فإن یکن فی طاعتی کُتبَت له حسنات، وإن یکن فی معصیتی لم أکتب علیه شیئاً حتّی‌یواقع الخطیئة، فاذکروا اللَّه علی ما أعطاکم أ یّها المؤمنون.
أبو محمّد القمّی، جامع الأحادیث (کتاب المسلسلات)،/ 264- 265/ عنه: المجلسی، البحار، 68/ 250
حدّثنا الحسن بن حمزة رحمه الله، قال: حدّثنی علیّ بن محمّد بن قتیبة، قال: حدّثنی الفضل‌ابن شاذان، قال: حدّثنی محمّد بن زیاد، قال: حدّثنی جمیل بن صالح، عن جعفر بن‌محمّد، قال: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال:
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: فاطمة مهجة قلبی، وابناها ثمرة فؤادی، وبعلها نور بصری، والأئمّة من ولدها امناء ربِّی، وحبله الممدود بینه وبین خلقه، من اعتصم به نجا، ومن تخلّف عنه هوی. «3»
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 76- 77 رقم 44
__________________________________________________
(1)- طه: 20/ 7.
(2)- کذا فی جمیع النّسخ، واستظهر النّوریّ: سألت أبی.
(3)- [راجع: «رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یصف علیّاً علیه السلام ومعه الحسنان علیهما السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 50
حدّثنی أبو الحسن الفارسیّ- بحدیثٍ غریب- قال: حدّثنا أبو جعفر محمّد بن علیّ‌الفقیه، قال: حدّثنی علیّ بن أحمد بن [عبداللَّه بن أحمد بن أبی] عبداللَّه البرقیّ، قال: حدّثنا أبی، عن جدّه أحمد بن أبی عبداللَّه، عن أبیه، عن محمّد بن خالد قال: حدّثناسهل بن المرزبان، قال: حدّثنا محمّد بن منصور، عن عبداللَّه بن جعفر بن محمّد بن‌الفیض، عن أبیه:
عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه، عن جدِّه قال: خرج رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم، فقال: إنّ اللَّه تعالی یقول: «وإنِّی لغفّارٌ لمَن تابَ وآمَنَ وعملَ صالحاً ثمّ اهتدی» «1»
، ثمّ قال لعلیّ بن أبی طالب: إلی ولایتک.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 493 رقم 521
فحدّثنی أبو الحسن [محمّد بن القاسم] الصّیدلانیّ فی تفسیره، قال: حدّثنا أبو محمّدعبداللَّه بن أحمد بن جعفر بن بکر الشّیبانیّ، أخبرنا أحمد بن علیّ بن رزین الباشانیّ، حدّثنا العتکیّ عن علیّ بن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدِّه، عن أبیه، عن جدِّه [قال]:
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فی قول اللَّه: «وصالحُ المؤمنین» «2»
، قال: ذاک علیّ بن أبی طالب.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 2/ 345 رقم 987
عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال: قال رسول اللَّه: «مَنْ اعتکفَ عشراً فی رمضان‌کان بحجّتین وعمرتین».
الثّعلبیّ، التّفسیر، 2/ 82
حدّثنا القاضی أبو بکر محمّد بن عمر بن سلم إملاء، حدّثنا القاسم بن محمّد بن جعفرابن محمّد بن عبداللَّه بن محمّد بن عمر بن علیّ بن أبی طالب، حدّثنی أبی، عن أبیه جعفرابن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، «3» عن الحسین بن علیّ، قال: رأیت رسول اللَّه
__________________________________________________
(1)- [طه: 20/ 82].
(2)- [التّحریم: 66/ 4].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی فضائل الخمسة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 51
(ص) قام خطیباً علی أصحابه، فقال: «أیّها النّاس! کأنّ الموت فیها علی غیرنا کتب، وکأنّ الحقّ فیها علی غیرنا وجب، وکأنّ الّذی نشیع من الأموات سفر عمّا قلیل إلیناراجعون، نأکل تراثهم کأ نّنا مخلّدون بعدهم، قد نسینا کلّ واعظة، وأمنّا کلّ جائحة، طوبی لمَنْ شغله عیبه عن عیوب النّاس، طوبی لمَنْ طابَ مکسبه وصلحت سریرته‌وحسنت علانیته واستقامت طریقته، طوبی لمَنْ تواضع للَّه‌من غیر منقصة، وأنفق ممّاجمعه من غیر معصیة، وخالط أهل الفقه والحکمة، ورحم أهل الذّلّ والمسکنة، وطوبی‌لمَنْ أنفق الفضل من ماله، وأمسک الفضل من قوله، ووسعته السّنّة، ولم یعدل عنها إلی‌بدعة»، ثمّ نزل. «1» هذا حدیث غریب من حدیث العترة الطّیِّبة لم نسمعه إلّامن القاضی الحافظ، وروی‌هذا الحدیث من حدیث أنس عن النّبیّ.
أبو نعیم، حلیة الأولیاء، 3/ 202- 203/ عنه: الفیروزآبادی، فضائل الخمسة، 3/ 276- 277
حدّثنا أبو بحر محمّد بن الحسن بن کوثر، ثنا محمّد بن یونس السّام، ثنا إبراهیم بن‌الحسن العلّاف بصری، ثنا عمر بن حفص المازنیّ، عن بشر بن عبداللَّه، عن جعفر بن‌محمّد، عن أبیه، عن جدّه الحسین بن علیّ رضوان اللَّه علیهم، قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «فضل البنفسج علی الأدهان کفضل الإسلام علی سائر الأدیان، وما من ورقةمن ورق الهندبا إلّاعلیها قطرة من ماء الجنّة».
أبو نعیم، حلیة الأولیاء، 3/ 204
حدّثنا حبیب بن الحسن وعبداللَّه بن محمّد، قالا: ثنا عمر بن الحسن أبوحفص القاضی‌الحلبی، ثنا محمّد بن کامل بن میمون الزّیّات، ثنا محمّد بن إسحاق العکاشیّ، ثنا الأوزاعیّ، قال: قدمت المدینة فی خلافة هشام، فقلت: من ههنا من العلماء؟ قالوا: ههنا محمّد بن المنکدر، ومحمّد بن کعب القرظیّ، ومحمّد بن علیّ بن عبداللَّه بن عبّاس، ومحمّد بن علیّ
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی فضائل الخمسة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 52
ابن الحسین ابن فاطمة بنت رسول اللَّه. فقلت: واللَّه لأبدأنّ بهذا قبلکم. قال: فدخلت‌المسجد، فسلّمت، فأخذ بیدی، فأدنانی منه، قال: من أیّ إخواننا أنت؟ فقلت له: رجل من أهل الشّام. فقال: من أیّ أهل الشّام؟ فقلت: رجل من أهل دمشق. قال: نعم! أخبرنی أبی عن جدّی أ نّه سمع رسول اللَّه‌یقول: «للنّاس ثلاثة معاقل، فمعقلهم‌من الملحمة الکبری الّتی تکون بعمق انطاکیّة دمشق، ومعقلهم من الدّجّال بیت المقدس، ومعقلهم من یأجوج ومأجوج طور سیناء.
أبو نعیم، حلیة الأولیاء، 6/ 146
بهذا الإسناد [ما أخبرنی به الشّیخ المفید أبو عبداللَّه محمّد بن محمّد بن النّعمان رضی الله عنه، عن أبی القاسم‌جعفر بن قولویه، عن محمّد بن یعقوب الکلینیّ] عن محمّد بن یحیی، عن محمّد بن أحمد، عن‌محمّد بن الحسین، عن أبی سعید العصفریّ، عن عمرو بن ثابت، عن أبی الجارود، عن‌أبی جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین علیه السلام، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: «إنِّی واثنا عشر من أهل بیتی أوّلهم علیّ بن أبی طالب علیه السلام أوتاد الأرض الّتی‌أمسکها اللَّه بها أن تسیخ بأهلها، فإذا ذهب الاثنا عشر من أهلی ساخت الأرض بأهلهاولم یُنظروا».
الکراجکی، الاستنصار،/ 103- 104 رقم 3
حدّثنا حمزة بن محمّد بن أحمد العلویّ رضی الله عنه، قال: أخبرنا أحمد بن محمّد الکوفیّ، قال: حدّثنا عبیداللَّه بن حمدون، قال: حدّثنا الحسین بن نصیر، قال: حدّثنا خالد، عن‌حصین، عن یحیی بن عبداللَّه بن الحسن، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: ما زلت أنا ومَنْ کان قبلی من النّبیِّین والمؤمنین مبتلین بمَنْ‌یؤذینا، ولو کان المؤمن علی رأس جبل لقیض اللَّه عزّ وجلّ له من یؤذیه لیأجره علی‌ذلک.
الطّوسی، الأمالی،/ 60 رقم 3
أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنا أبو أحمد عبیداللَّه بن الحسین بن إبراهیم‌العلویّ النّصیبیّ رحمه الله ببغداد، قال: سمعت جدِّی إبراهیم بن علیّ یحدّث عن أبیه علیّ بن‌عبیداللَّه، قال: حدّثنی شیخان برّان من أهلنا سیِّدان: موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 53
ابن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ أبی جعفر، عن أبیه؛ وحدّثنیه الحسین بن زید بن علیّ‌ذو الدّمعة، قال: حدّثنی عمِّی عمر بن علیّ، قال: حدّثنی أخی محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه الحسین علیهم السلام؛ قال أبو جعفر علیه السلام: وحدّثنی عبداللَّه بن العبّاس، وجابر بن‌عبداللَّه الأنصاریّ، وکان بدریّاً احدیّاً شجریّاً، وممّن محض من أصحاب رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فی مودّة أمیرالمؤمنین علیه السلام، قالوا: بینا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فی مسجده فی رهط من أصحابه، فیهم أبو بکر وعمر وعثمان وعبدالرّحمان ورجلان من قرّاء الصّحابة من المهاجرین، هماعبداللَّه بن امّ عبد، ومن الأنصار ابیّ بن کعب وکانا بدریّین، فقرأ عبداللَّه من السّورة الّتی‌یذکر فیها لقمان، حتّی أتی علی هذه الآیة: «وَأسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَباطِنَةً» «1»
الآیة، وقرأ ابیّ من السّورة الّتی یذکرها فیها إبراهیم علیه السلام: «وَذَکِّرْهُمْ بِأیّامِ اللَّهِ إنّ فِی ذَلِکَ لَآیاتٍ‌لِکُلِّ صَبّارٍ شَکُورٍ» «2»
، قالوا: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: أیّام اللَّه نعماؤه، وبلاؤه مثلاته سبحانه.
ثمّ أقبل صلی الله علیه و آله علی من شهده من أصحابه، فقال: إنِّی لأتخوّلکم بالموعظة تخوّلًا مخافةالسّأمة علیکم، وقد أوحی إلیّ ربّی (جلّ جلاله) أن اذکِّرکم بالنّعمة، وانذرکم بما اقتصّ‌علیکم من کتابه؛ وتلا: «وَأسْبَغَ عَلَیْکُم نِعَمَهُ» الآیة. ثمّ قال لهم: قولوا الآن قولکم: ماأوّل نعمة رغّبکم اللَّه فیها وبلاکم بها؟ فخاض القوم جمیعاً، فذکروا نعم اللَّه الّتی أنعم‌علیهم وأحسن إلیهم بها من المعاش والرّیاش والذّرِّیّة والأزواج إلی سائر ما بلاهم اللَّه (عزّ وجلّ) به من أنعمه الظّاهرة، فلمّا أمسک القوم أقبل رسول اللَّه صلی الله علیه و آله علی علیّ علیه السلام، فقال: یا أبا الحسن! قل، فقد قال أصحابک.
فقال: فکیف لی بالقول- فداک أبی وامِّی- وإنّما هدانا اللَّه بک. قال: ومع ذلک فهات، قل ما أوّل نعمة بلاک اللَّه (عزّ وجلّ) وأنعم علیک بها؟ قال: أن خلقنی جلّ ثناؤه ولم أکُ‌شیئاً مذکوراً. قال: صدقت، فما الثّانیة؟ قال: أن أحسن بی إذ خلقنی فجعلنی حیّاً لا
__________________________________________________
(1)- لقمان: 31/ 20.
(2)- إبراهیم: 14/ 5.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 54
میّتاً. قال: صدقت، فما الثّالثة؟ قال: أن أنشأنی فله الحمد فی أحسن صورة وأعدل‌ترکیب. قال: صدقت، فما الرّابعة؟ قال: أن جعلنی متفکّراً راغباً لا بُلهة ساهیاً. قال: صدقت، فما الخامسة؟ قال: أن جعل لی شواعر ادرک ما ابتغیت بها، وجعل لی سراجاًمنیراً. قال: صدقت، فما السّادسة؟ قال: أن هدانی ولم یُضلّنی عن سبیله. قال: صدقت، فما السّابعة؟ قال: أن جعل لی مردّاً فی حیاة لا انقطاع لها. قال: صدقت، فما الثّامنة؟ قال: أن جعلنی مالکاً لا مملوکاً. قال: صدقت، فما التّاسعة؟ قال: أن سخّر لی سماءه‌وأرضه وما فیهما وما بینهما من خلقة. قال: صدقت، فما العاشرة؟ قال: أن جعلنا سبحانه‌ذکراناً لا إناثاً. قال: صدقت، فما بعد هذا؟ قال: کثرت نعم اللَّه یا نبیّ اللَّه فطابت، وتلا: «وَإن تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَاتُحْصُوها» «1»
، فتبسّم رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، وقال: لتهنک الحکمة، لیهنک العلم یا أبا الحسن، وأنت وارث علمی، والمبیّن لُامّتی ما اختلفت فیه من بعدی، مَنْ أحبّک لدینک وأخذ بسبیلک فهو ممّن هُدیَ إلی صراط مستقیم، ومَنْ رغب عن هواک‌وأبغضک لقی اللَّه یوم القیامة لا خلاق له.
الطّوسی، الأمالی،/ 490- 492 رقم 1077
وروی إبراهیم بن سعد، عن ابن إسحاق، عن الزّهریّ، عن سنان بن أبی سنان‌الدّؤلیّ، عن حسین بن علیّ، عن النّبیّ‌حدیثاً فی ابن صائد «اختلفتم وأنا بین أظهرکم، فأنتم «2» بعدی أشدّ اختلافاً».
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، 1/ 382/ عنه: ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2572- 2573؛ مثله البرّی، الجوهرة،/ 38
قال أبو عمر رضی الله عنه: «3» روی الحسین بن علیّ عن النّبیّ، قوله: «من حُسْن إسلام‌المرء ترکه ما لا یعنیه»، هکذا حدّث به العمریّ، عن الزّهریّ، عن علیّ بن حسین، عن‌أبیه، عن النّبیّ. «4» وقد ذکرنا الاختلاف فی إسناد هذا الحدیث فی کتاب التّمهید لحدیث
__________________________________________________
(1)- النّحل: 16/ 18.
(2)- [فی بغیة الطّلب: «فلأنتم»، وفی الجوهرة: «وأنتم»].
(3)- [من هنا حکاه فی الجوهرة].
(4)- [إلی هنا حکاه فی الجوهرة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 55
رسول اللَّه‌فی الموطأ، والحمد للَّه «1».
ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، 1/ 382/ عنه: ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2572؛ مثله البرّی، الجوهرة،/ 38
أخبرنی أبو طالب الفقیه، أخبرنا أبو علیّ أحمد بن سلیمان بن داوود التّمّار، حدّثناعبداللَّه «2» بن محمّد بن عبدالعزیز أبو القاسم البغویّ، حدّثنا کامل بن طلحة، حدّثناأبو هشام «3» القنّاد البصریّ، قال: کنت أحمل المتاع من البصرة إلی الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب، فکان ربّما «4» یماکسنی فیه، فلعلِّی لا أقوم من عنده حتّی یهب عامته، قلت: یا ابن‌رسول اللَّه! أجیئک بالمتاع من البصرة «5» تماکسنی فیه، فلعلِّی «5» لا أقوم «6» حتّی تهب عامته؟! فقال: إنّ أبی حدّثنی یرفع الحدیث إلی النّبیّ‌أ نّه قال: «المغبون لا محمود ولا مأجور». «7» قال أبو القاسم: هکذا حدّثنا کامل «8» بهذا الحدیث عن أبی هشام القنّاد. «9» قال غیره‌عن هذا الشّیخ «9»، قال: کنت أحمل المتاع إلی الحسین بن علیّ بن أبی طالب «10»، ویقال إنّه‌وهم من کامل.
ورواه «11» غیره عن هذا الشّیخ، قال: کنتُ أحمل المتاع إلی علیّ بن الحسین، واللَّه أعلم «7».
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی بغیة الطّلب].
(2)- [فی ابن عساکر مکانه: «أخبرناه أبو القاسم ابن السّمرقندیّ وأبو المحاسن ابن الطّبریّ، قالا: أخبرناأبو الحسین بن النّقّور، أخبرنا عیسی بن علیّ، أخبرنا عبداللَّه ...»].
(3)- [فی التّهذیب مکانه: «رواه البغویّ ورواه الحافظ مطوّلًا عن أبی هشام ...»، وفی المختصر: «حدّث‌أبو هشام ...»].
(4)- [لم یرد فی ابن عساکر].
(5- 5) [التّهذیب: «فتماکسنی فیه ولعلّی»].
(6)- [أضاف فی تاریخ دمشق وط المحمودی: «من عندک»].
(7- 7) [لم یرد فی التّهذیب والمختصر].
(8)- [لم یرد فی تاریخ دمشق وط المحمودی].
(9- 9) [لم یرد فی تاریخ دمشق ط المحمودی].
(10)- [أضاف فی تاریخ دمشق وط المحمودی: «فیماکسنی فیه»].
(11)- [فی تاریخ دمشق وط المحمودی: «روی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 56
«1» سألت أبا طالب الفقیه عن حال أحمد بن سلیمان التّمّار، فقال: ما علمت إلّاخیراً «1».
الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، 4/ 180/ مثله ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 128 رقم 3246، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 6- 7، تهذیب ابن بدران، 4/ 312، مختصر ابن منظور، 7/ 115
أخبرنا محمّد بن أحمد بن رزق، حدّثنا محمّد بن عبداللَّه بن إبراهیم الشّافعیّ، حدّثنی‌إبراهیم بن محمّد بن الحسن السّامریّ، حدّثنا أبو بدر عباد بن الولید الغبریّ، حدّثناأبو فاطمة، حدّثنا الیمان بن یزید- وکان من خیار النّاس- عن محمّد بن حِمْیَر، عن محمّدابن علیّ، عن أبیه، عن جدّه حسین، قال: قال رسول اللَّه: «إنّ أصحاب الکبائر من‌موحّدی الامم کلّهم الّذین ماتوا علی کبائرهم غیر نادمین ولا تائبین، من دخل النّارمنهم فی الباب الأوّل من جهنّم، لا تزرقُّ أعینهم ولا تسودُّ وجوههم، ولا یقرنون، ولایغلون بالسّلاسل، ولا یجرعون الحمیم، ولا یلبسون القطران، حرم اللَّه أجسادهم علی‌الخلود من أجل التّوحید، وصورهم علی النّار من أجل السّجود». وذکر حدیثاً طویلًا.
الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، 6/ 156
وبه قال: أخبرنا أبو القاسم عبدالعزیز بن علیّ الأرجیّ بقراءتی علیه، قال: أخبرناأبو القاسم عمر بن محمّد بن إبراهیم بن سنبک البجلیّ، قال: أخبرنا أبو الحسین عمر بن‌الحسن بن علیّ بن مالک الأشنانیّ، قال: حدّثنا أبو بکر محمّد بن زکریّا المروزیّ، قال: حدّثنا موسی بن إبراهیم المروزیّ الأعور، قال: حدّثنی موسی بن جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: «أنت الصّدّیق الأکبر، وأنت الفاروق، تفرّق بین‌الحقّ والباطل، وأنت یعسوب المؤمنین، والمال یعسوب الظّالمین».
الشّجری، الأمالی، 1/ 43- 44
__________________________________________________
(1- 1) [فی تاریخ دمشق وط المحمودی والتّهذیب: «رواه أبو سعید الحسن بن علیّ العدویّ (عن کامل وزاد فیه علیّ بن أبی طالب) إلّاأ نّه جعله من روایة الحسن لا الحسین (وقد تقدّم فی ترجمة الحسن)»، وفی المختصر: «وقد روی هذا الحدیث عن الحسن بن علیّ علیه السلام وتقدّم فی ترجمته»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 57
وبه أخبرنا أبو إسحاق إبراهیم بن طلحة بن إبراهیم بن غسّان بقراءتی علیه فی منزله‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبو الطّیِّب عبدالرّحمان بن محمّد بن عبداللَّه بن محمّد بن شیبة المقری‌العطّار مغسل الخلفاء، قال: حدّثنا عبدالکبیر- یعنی عمر بن الخطّاب-، قال: حدّثناحفص بن عمر بن زبال، قال: حدّثنا النّعمان بن شبل الباهلیّ، قال: حدّثنا محمّد بن‌إسماعیل، عن عمرو بن کثیر، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: «من جاءته منیته وهو یطلب العلم لیحیی به الإسلام فمات علی ذلک فبینه وبین الأنبیاءدرجة واحدة».
الشّجری، الأمالی، 1/ 51
قال: أخبرنا أبو القاسم عبد العزیز علیّ بن أحمد الأزجیّ بقراءتی علیه، قال: حدّثناأبو بکر محمّد بن أحمد بن محمّد المفید الجرجرایا، قال: حدّثنا الخضر بن داوود بن البزّارالمکِّیّ، قال: حدّثنا عمر بن حفص البصریّ، قال: حدّثنا عبداللَّه بن محمّد الواسطیّ، عن إبراهیم بن مقسم، عن الإمام الشّهید أبی الحسین زید بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن جدِّه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: وقف رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم بعرفة والنّاس‌مقبلون، فقال: مرحباً مرحباً بوفد اللَّه، الّذین إذا سألوا اعطوا، ویُستجاب دعاؤهم‌ویضعف للرّجل نفقته بکلِّ درهم ألف ألف درهم، ثمّ قال: إذا کان هذه العشیّة هبط اللَّه‌إلی السّماء الدّنیا، ثمّ یقول سبحانه هو أعظم من أن یزول من مکانه، إقباله علی الشّی‌ءهو هبوطه إلیه، ثمّ یقول ملائکتی اهبطوا، قال: فتهبط الملائکة ولو سقطت إبرة من‌السّماء لم تسقط إلّاعلی رأس ملک، ثمّ یقول: أقبلوا عبادی مغفوراً لکم ثلاثاً، قال: فیوقف فی الثّالثة رفعه الإمام.
الشّجری، الأمالی، 1/ 57
عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: کلوا الیقطین، فلو علم اللَّه أنّ‌شجرة أخفّ من هذه لأنبتها علی أخی یونس علیه السلام إذا اتّخذ أحدکم فلیکثر فیه من الدّباءفإنّه یزید فی الدّماغ وفی العقل.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 177
عن حسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال النّبیّ صلی الله علیه و آله لعلیّ علیه السلام فی أشیاء وصّاه بها: کل
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 58
الکرفس «1»، فإنّها بقلة إلیاس ویوشع بن نون علیهما السلام.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 180
أخبرنا أبوعبداللَّه الفراویّ وأبو المظفّر القشیریّ، قالا: أنا أبوسعد محمّد بن عبدالرّحمان، أنا أبو عمرو بن حمدان.
ح: وأخبرتنا امّ المجتبی فاطمة بنت ناصر، قالت: قرئ علی إبراهیم بن منصور، أناأبو بکر بن المقرئ، قالا: أنا أبو یعلی، أنا عبدالرّحمان بن سلام الجمحیّ، نا هشام بن‌زیاد، عن امّه:
عن فاطمة بنت الحسین أ نّها سمعت أباها الحسین- زاد ابن حمدان: ابن علیّ- یقول: سمعت «2» رسول اللَّه‌یقول: ما من مسلم ولا مسلمة یصاب بمصیبة- «3» وفی حدیث ابن‌حمدان: تصیبه مصیبة «3»- وإن قدم عهدها فیحدث لها- «4» وفی حدیث ابن المقرئ: له «4»- استرجاعاً إلّاأحدث اللَّه له عند ذلک وأعطاه ثواب ما «4» وعد- وفی حدیث ابن المقرئ: «4» وعده علیها- یوم اصیب بها. «5»
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 127 رقم 3244، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 6، تهذیب ابن بدران، 4/ 312، مختصر ابن منظور، 7/ 115
قال جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدِّه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: لا طلاق إلّامن بعد نکاح، ولا عتق إلّامن بعد مِلک، ولا صمت
__________________________________________________
(1)- الکرفس: بفتحتین، بقل معروف یؤکل، عظیم المنافع، مدرّ، محلِّل للرِّیاح والنّفْخ، منقی للکلی والکبد والمثانة، مفتح سددها، مقو للباه.
(2)- [فی التّهذیب مکانه: «أخرج الحافظ وأبویعلی بسندهما إلیه [الحسین علیه السلام] إنّه قال: سمعت ...»، وفی‌المختصر: «روت فاطمة بنت الحسین عن أبیها الحسین بن علیّ، قال: سمعت ...»].
(3- 3) [لم یرد فی المختصر، وفی التّهذیب: «أو قال تصیبه مصیبة»].
(4- 4) [لم یرد فی التّهذیب والمختصر].
(5)- [أضاف فی ط المحمودی: «قالا: وأنبأنا أبو یعلی، قال: أنبأنا حوثرة، أنبأنا هشام أبو المقدام بإسناده نحوه»، وأضاف فی التّهذیب: «أقول: أورده الحافظ ابن حجر فی الإصابة، ثمّ قال: لکن فی إسناده ضعف، قلت: رواه الإمام أحمد فی مسنده وحینئذ لم یتّفق المحدّثون علی ضعفه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 59
من غدوة إلی اللّیل، ولا وصال فی صیام، ولا رضاع بعد فطام، ولا یُتم بعد حلم، ولایمین لامرأة مع زوجها، ولا یمین لولد مع والده، ولا یمین للمملوک مع سیِّده، ولا تعرّب‌بعد هجرة، ولا یمین فی قطیعة رحم، ولا یمین فیما لا یُملَک، ولا یمین فی معصیة، ولو أنّ‌غلاماً حجّ عشر حجج، ثمّ احتلم، کانت علیه فریضة الإسلام إذا استطاع إلی ذلک، ولوأنّ مکاتباً أدّی مکاتبته، ثمّ بقی علیه أوقیّة، فعجز، ردّ فی الرّقّ.
فضل اللَّه الرّاوندی، النّوادر،/ 223 رقم 453
أخبرنی عمّی الشّریف الطّاهر عزّالدّین أبو المکارم حمزة بن علیّ بن زهرة الحسینی رضی الله عنه بقراءتی علیه فی سنة ربیع الآخر سنة أربع وثمانین وخمسمائة، قال: أخبرنی القاضی‌أبی المکارم محمّد بن عبدالملک بن أحمد، أبی جرادة، قال: أخبرنا الشّیخ أبو الحسن أحمدابن عبداللَّه بن علیّ الآبنوسیّ قراءة علیه فی منزله بدرب الدّواب بمدینة السّلام بغداد فی‌یوم الأحد الثّامن من ربیع الأوّل سنة إحدی وأربعین وخمسمائة، قال: أخبرنا الشّیخ‌الزّاهد أبوبکر أحمد بن علیّ بن الحسین بن زکریّا الطّریفیفیّ بقراءتی علیه فی جمادی الاولی‌من سنة الاثنتین وتسعین وأربعمائة، قال: أخبرنا الشّیخ أبو عبداللَّه الحسین بن شجاع‌الموصلیّ الصّوفیّ فی سنة إحدی وعشرین وأربعمائة، قال: قرئ علی أبی بکر محمّد بن‌عبداللَّه بن إبراهیم (بن عبدویه) الشّافعیّ، فی یوم الجمعة قبل الصّلاة لسبع بقینَ من‌شعبان سنة أربع وخمسین وثلاثمائة وأنا أسمع فأقرّ به، قیل له: حدّثکم أبو عبداللَّه محمّدابن خلف بن إبراهیم بن عبد السّلام المروزیّ، قال: (حدّثنا موسی بن إبراهیم المروزیّ، قال):
حدّثنا موسی بن جعفر، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد، عن أبیه، عن جدِّه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم:
«مَنْ عفا عن أخیه المسلم عفا اللَّه عنه».
ابن زهرة، الأربعون حدیثاً،/ 57- 58 رقم 8
ورواه یعلی بن عبید، عن حجّاج بن دینار، عن شعیب بن خالد، عن الحسین رضی الله عنه
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 60
أخبرنا به أبو منصور عبدالرّحمان بن محمّد بن الحسن، قال: أخبرنا عمِّی الحافظأبو القاسم، قال: أخبرنا الحافظ أبو القاسم إسماعیل بن محمّد بن الفضل، قال: حدّثنامحمّد بن الحسین بن سلیم، قال: حدّثنا أحمد بن موسی بن مردویه الحافظ إملاء، قال: حدّثنا عبداللَّه بن إسحاق، قال: حدّثنا محمّد بن الجهم السّمریّ، قال: حدّثنا یعلی بن‌عبید، قال: حدّثنا حجّاج بن دینار، عن شعیب بن خالد، عن الحسین بن علیّ رضی‌اللَّه عنهما، قال: قال رسول اللَّه: من حُسن إسلام المرء ترکه ما لا یعنیه.ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2563
قال الحافظ عبدالعزیز بن الأخضر الجنابذیّ رحمه الله، ومن مسند الحسین بن علیّ علیهما السلام: عن علیّ بن الحسین، عن أبیه قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إنّ من حُسْنِ إسلام‌المرء ترکه ما لا یعنیه. قال کذا مالک: نعم.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 61
ووقع إلیَّ أربعون حدیثاً جمعها الحافظ أبو نعیم أحمد بن عبداللَّه رحمه الله فی أمر المهدیّ علیه السلام، أوردتها سرداً کما أوردها، واقتصرتُ علی ذکر الرّاویّ عن النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم. [...]
الرّابع: «فی قوله لفاطمة علیها السلام: المهدیّ من وُلدِک»، عن الزّهریّ، عن علیّ بن‌الحسین، عن أبیه علیهم السلام: أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال لفاطمة علیها السلام: المهدیّ من وُلدِک».
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 467/ عنه: المجلسی، البحار، 51/ 78
قال ابن عدیّ: وحدّثنا العدویّ، حدّثنا محمّد بن صدقة، حدّثنا موسی بن جعفر، عن أبیه، عن جدّه، عن أبیه، عن الحسین- مرفوعاً: لیلة أسری بی سقط إلی الأرض‌من عَرَقی فنبت منه الورد.
الذّهبی، میزان الاعتدال، 1/ 508
[عثمان الطّرائفیّ، حدّثنا عنبسة بن عبدالرّحمان، عن محمّد بن سلیمان، عن علیّ بن‌الحسین، عن أبیه، قال رسول اللَّه: مَنْ اعتکف عشراً فی رمضان عدلن بحجّتین‌وعمرتین] «1».
الذّهبی، میزان الاعتدال، 3/ 302
__________________________________________________
(1)- لیس فی «س».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 61
عن المبارک بن فضالة، عن الحسین، قال: أتت عجوز النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، فقالت: یا رسول‌اللَّه! أدع اللَّه لی أن یدخلنی الجنّة. فقال: یا امّ فلان! إنّ الجنّة لا یدخلها عجوز. قال: فولّت تبکی، فقال: أخبروها إنّها لا تدخلها وهی عجوز، إنّ اللَّه عزّ وجلّ یقول: «إنّاأنشأناهنّ إنشاءً فَجَعَلْناهنّ أبْکاراً عُرُباً أتْرَاباً» «1».
الیافعی، مرآة الجنان، 1/ 53
الحسین علیه السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله، قال: «مَنْ أجری اللَّه علی یدیه فرجاً لمؤمن، فرج اللَّه‌عنه کرب الدّنیا والآخرة».
وعنه علیه السلام، إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: «مَنْ عال أهل بیت من المسلمین- یومهم‌ولیلتهم- غفر اللَّه ذنوبه».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 213
وعن إبراهیم بن عبداللَّه بن حسن «2»، عن أبیه، عن امِّه فاطمة- أی الصّغری-، عن‌أبیها الحسین رضی الله عنه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: «مَنْ سبَّ أهل بیتی فأنا بری‌ء منه‌والإسلام»، أخرجه الجعابیّ فی «الطّالبیِّین».
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 347/ عنه: القندوزی، ینابیع المودّة، 2/ 378
لیس الکبر أن یحبّ أحدکم الجمال، ولکن الکبر أن یسفه الحقّ ویغمص النّاس. (ابن‌عساکر عن خزیم بن فاتک) إنّه قال: یا رسول اللَّه! إنِّی لُاحبّ الجمال، حتّی إنِّی لأحبّه فی‌شراک نعلی، وجلاز سوطی، وإنّ قومی یزعمون أ نّه من الکبر، قال: فذکره. (الطّبرانی‌عن فاطمة بنت الحسین عن أبیها)، (الطّبرانی وسمویه عن ثابت بن قیس)، (الطّبرانی‌وسمویه عن سواد بن عمرو الأنصاریّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 532 رقم 7767
اللّحم بالبرّ مرقة الأنبیاء (ابن النّجّار عن الحسین).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 281 رقم 40990
__________________________________________________
(1)- [الواقعة: 56/ 35].
(2)- [الینابیع: «الحسن المثنّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 62
مَنْ ساء خُلقه من إنسان أو دابّة فأذّنوا فی اذنه (الدّیلمی- عن الحسین بن علیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 421 رقم 41665
مَنْ اعتکف عشراً فی رمضان کان کحجّتین وعمرتین. (البیهقیّ- عن الحسین بن علیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 8/ 530 رقم 24006
الموتُ ریحانة المؤمن (الدّیلمی- عن السّیِّد الحسین رضی الله عنه).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 551 رقم 42136
مَنْ أجری اللَّه علی یدیه فرجاً لمسلم، فرّج اللَّه عنه کُرَب الدّنیا والآخرة (الخطیب‌البغدادیّ- عن الحسین بن علیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 781 رقم 43083
ابن بابویه، قال: حدّثنا أحمد بن أبی جعفر البیهقیّ بِفَیْدٍ بعد منصرفی من حجّ بیت اللَّه‌فی سنة أربع وخمسین وثلاثمائة، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن مهرویه القزوینیّ، قال: حدّثنا داوود بن سلیمان، قال: حدّثنا علیّ بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه‌جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن‌علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: إذا کان یوم القیامة ولّینا حساب‌شیعتنا، فمَنْ کانت مظلمته فیما بینه وبین اللَّه حکمنا فیها فأجابنا، ومَنْ کانت مظلمته فیمابینه وبین النّاس استوهبناها منهم فوهبوها لنا، ومَنْ کانت مظلمته فیما بینه وبیننا، کنّاأحقّ من عفا وصفح.
السّیِّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 455 رقم 3
وعن الحسین بن علیّ علیهما السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله أ نّه قال: إنّ جبرئیل علیه السلام أتی إلیّ بسبع‌کلمات وهی الّتی قال اللَّه: «وإذ ابتلی إبراهیم ربّهُ بکلماتٍ فأتمّهنَّ» «1»
: یا اللَّه، یا رحمان، یا ربّ، یا ذا الجلال والإکرام، یا نور السّماوات والأرض، یا قریب، یا مجیب، الخبر. «2»
المجلسی، البحار، 90/ 272- 273
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 124].
(2)- [حکاه فی البحار عن الدّعوات، وفیه: عن الحسن علیه السلام].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 63
[کنز العمّال أیضاً ج 6 ص 218] ولفظه: ابشری یا فاطمة! فإنّ المهدی منکِ. قال: أخرجه ابن عساکر، عن الحسین علیه السلام. أقول: وذکره فی ج 7 أیضاً ص 259.
الفیروزآبادی، فضائل الخمسة، 3/ 408
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 64

حدّثنا الحسن بن عمر بن شقیق الجرمیّ، حدّثنا جعفر بن سلیمان، عن النّضر بن‌حمید الکندیّ، عن سعد الإسکاف، «1» عن أبی جعفر محمّد بن علیّ، عن أبیه.
عن جدّه قال: أتی جبریل النّبیّ-- فقال: یا محمّد! إنّ اللَّه یحبّ من أصحابک ثلاثةفأحبَّهم: علیّ بن أبی طالب، وأبو ذرّ، والمقداد بن الأسود.
قال: فأتاه جبریل، فقال له «2»: یا محمّد! إنّ الجنّة لتشتاق إلی ثلاثة من أصحابک- وعنده أنس بن مالک-، فرجا أن یکون لبعض الأنصار.
قال: فأراد أن یسأل رسول اللَّه-- عنهم، فهابه، فخرج، فلقی أبا بکر، فقال: یا أبا بکر! إنّی کنت عند رسول اللَّه-- آنفاً، فأتاه جبریل، فقال: إنّ الجنّة تشتاق‌إلی ثلاثة من أصحابک، فرجوت أن یکون لبعض الأنصار، فهبته أن أسأله، فهل لک‌أن تدخل علی نبیّ اللَّه-- فتسأله؟ فقال: إنّی أخاف أن أسأله، فلا أکون منهم، «3» ویشمت بی «3» قومی.
ثمّ لقی عمر بن الخطّاب، فقال له مثل قول أبی بکر.
قال: فلقیَ علیّاً، فقال له علیّ: نعم، إن کنت منهم فأحمد «4» اللَّه، وإن لم أکن منهم‌فحمدت اللَّه. فدخل علی نبیّ اللَّه-- فقال: إنّ أنساً حدّثنی أ نّه کان عندک آنفاً، وإنّ‌جبریل أتاک، فقال: یا محمّد! إنّ الجنّة لتشتاق إلی ثلاثة من أصحابک. قال: فمَنْ هم یانبیّ اللَّه؟ قال: «أنتَ منهم یا علیّ، وعمّار بن یاسر، وسیشهد معک مشاهد بیّن فضلها،
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(2)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «ویسبّنی»].
(4)- [مجمع الزّوائد: «أحمد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 65
عظیم خیرها، وسلمان وهو «1» منّا أهل البیت، وهو ناصح، فاتّخذه لنفسک» «2».
أبو یعلی، المسند، 12/ 142- 144 رقم 6772/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 9/ 154
حدّثنی إسحاق بن یونس، حدّثنا سوید بن سعید، عن المطّلب بن زیاد، عن إبراهیم‌ابن حبّان، عن عبداللَّه بن حسن، عن فاطمة بنت حسین، عن الحسین، قال: کان رأس‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فی حجر علیّ، وکان یوحی إلیه، فلمّا سری عنه قال: یا علیّ! صلّیت‌العصر؟ قال: لا.
قال: اللَّهمّ إنّک تعلم أ نّه کان فی حاجتک وحاجة رسولک، فرُدّ علیه الشّمس. فردّهاعلیه، فصلّی وغابت الشّمس.
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 129 رقم 156
عن السّکونیّ، عن جعفر، عن أبیه، عن جدّه، عن أبیه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إنّ فیکم «3» مَنْ یقاتل علی تأویل القرآن کما قاتلت علی تنزیله، وهو علیّ بن أبی طالب.
العیّاشی، التّفسیر، 1/ 15 رقم 6/ عنه: السّیِّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 17؛ المجلسی، البحار، 89/ 96
حدّثنا محمّد بن علیّ ماجیلویه رحمه الله، قال: حدّثنی عمِّی محمّد بن أبی القاسم، عن‌محمّد بن علیّ الکوفیّ، عن علیّ بن عثمان، عن محمّد بن الفرات، عن أبی جعفر محمّد بن‌علیّ الباقر، عن أبیه، عن جدِّه علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: إنّ علیّ بن أبی طالب علیه السلام خلیفة اللَّه وخلیفتی، وحجّة اللَّه وحجّتی، وباب اللَّه وبابی، وصفیّ اللَّه وصفیِّی، وحبیب‌اللَّه وحبیبی، وخلیل اللَّه وخلیلی، وسیف اللَّه وسیفی، وهو أخی وصاحبی ووزیری ووصیِّی، محبّه محبّی، ومبغضه مبغضی، وولیّه ولیِّی، وعدوّه عدوِّی، وحربه حربی، وسلمه سلمی، وقوله قولی، وأمره أمری، وزوجته ابنتی، وولده ولدی، وهو سیِّد الوصیِّین وخیر امّتی
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(2)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه أبو یعلی وفیه النّضر بن حمید الکندیّ وهو متروک»].
(3)- [البحار: «منکم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 66
أجمعین. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 203 رقم 17
حدّثنا علیّ بن أحمد بن عبداللَّه بن أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبی، عن جدِّه أحمد بن أبی عبداللَّه البرقی، عن أبیه محمّد بن خالد، قال: حدّثنا سهل بن‌المرزبان الفارسیّ، قال: حدّثنا محمّد بن منصور، عن عبداللَّه بن جعفر، عن محمّد بن‌الفیض بن المختار، عن أبیه، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه، عن جدِّه علیه السلام، قال: خرج رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم وهو راکب، وخرج علیّ علیه السلام وهو یمشی، فقال‌له: یا أبا الحسن! إمّا أن ترکب وإمّا أن تنصرف، فإنّ اللَّه عزّ وجلّ أمرنی أن ترکب إذارکبت، وتمشی إذا مشیت، وتجلس إذا جلست إلّاأن یکون حدّ «2» من حدود اللَّه لا بدّ لک‌من القیام والقعود فیه، وما أکرمنی اللَّه بکرامة إلّاوقد أکرمک بمثلها وخصّنی بالنّبوّةوالرّسالة وجعلک ولیِّی فی ذلک، تقوم فی حدوده وفی صعب أموره، والّذی بعث محمّداًبالحقّ نبیّاً ما آمن بی من أنکرک، ولا أقرّ بی من جحدک، ولا آمن باللَّه من کفر بک، وإنّ فضلک لمن فضلی، وإنّ فضلی لک لفضل اللَّه، وهو قول ربِّی عزّ وجلّ: «قُل بفضلِ‌اللَّه وبرحمتهِ فبذلکَ فلیفرحُوا هو خیرٌ ممّا یجمعون» «3»
، ففضل اللَّه نبوّة نبیّکم، ورحمته ولایةعلیّ بن أبی طالب، فبذلک قال: بالنُّبوّة والولایة «فلیفرحوا»، یعنی الشّیعة: «هو خیر ممّایجمعون»، یعنی مخالفیهم، من الأهل والمال والولد فی دار الدنیا. واللَّه یا علیّ ما خلقت‌إلّا لیعبد (لتعبد) ربّک، ولیعرف بک معالم الدِّین، ویصلح بک دارس السّبیل، ولقد ضلّ‌مَنْ ضلّ عنک، ولن یهتدی إلی اللَّه عزّ وجلّ من لم یهتد إلیک وإلی ولایتک، وهو قول
__________________________________________________
(1)- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «علی بن ابی‌طالب خلیفه خدا و خلیفه من و حجت خدا و حجت من و باب خدا و باب من و صفی خدا و صفی من و حبیب خدا و حبیب من و خلیل خدا و خلیل من و شمشیر خدا و شمشیر من است، و رفیق و وزیر و وصی من است. دوستش دوست من و دشمنش دشمن من و جنگ با او جنگ با من و سازش با او سازش با من و گفته او گفته من و فرمانش فرمان من و همسرش دختر من و فرزندش فرزند من است و او سید اوصیا و بهترین امت من است.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 203
(2)- [البحار: «حدّاً»].
(3)- [یونس: 10/ 58].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 67
ربِّی عزّ وجلّ: «وإنِّی لغفّارٌ لمَن تابَ وآمنَ وعملَ صالحاً ثمّ اهْتدی» «1»
، یعنی إلی ولایتک، ولقد أمرنی ربِّی تبارک وتعالی أن أفترض من حقِّک ما أفترضه من حقِّی، وإنّ حقّک‌لمفروض علی مَنْ آمن «2»، ولولاک لم یعرف حزب اللَّه، وبک یعرف عدوّ اللَّه، ومن لم یلقه‌بولایتک لم یلقه بشی‌ء، ولقد أنزل اللَّه عزّ وجلّ إلیّ: «یا أ یُّها الرّسولُ بَلِّغ ما انزِلَ إلیکَ‌من رَبِّک» «3»
، یعنی فی ولایتک یا علیّ: «وإن لم تفعلْ فما بلّغتَ رسالته»، ولو لم أبلِّغ ماأمرت به من ولایتک لحبط عملی، ومن لقی اللَّه عزّ وجلّ بغیر ولایتک فقد حبط عمله، وعد «4» ینجز لی، وما أقول إلّاقول ربِّی تبارک وتعالی، وإنّ الّذی أقول لمن اللَّه عزّ وجلّ‌أنزله فیک. «5»
__________________________________________________
(1)- [طه: 20/ 82].
(2)- [زاد فی البحار: «بی»].
(3)- [المائدة: 5/ 67].
(4)- [البحار: «وعداً»].
(5)- روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله سواره بیرون شد و علی همراهش پیاده می‌رفت. فرمود: «ای ابا الحسن! یا سوار شو یا برگرد، زیرا خدا به من دستور داده که سوار شوی چون سوارم، و پیاده باشی چون پیاده ام، و بنشینی چون نشسته ام، جز در اقامه حد الهی که باید در آن نشست و برخاست کنی. خدا به من کرامتی نداده، جز آن که مانندش را به تو داده. مرا به نبوت و رسالت مخصوص کرده و تو را در آن ولی من ساخته که حدودش را به پا داری و در مشکلاتش قیام کنی. قسم بدان که مرا به راستی مبعوث به نبوت کرده. به من ایمان ندارد کسی که منکر توست و به خدا ایمان ندارد کسی که کافر به توست. فضل تو از فضل من است و فضل من از خداست و آن است معنی قول خدای عز وجل (یونس، 58): بدان باید شاد باشند، آن بهتر است از آنچه فراهم کنند. فضل خدا، نبوت پیغمبر شماست و رحمتش، ولایت علی بن ابی‌طالب است. فرمود به نبوت و ولایت باید شاد باشند، یعنی شیعه، آن بهتر است از آنچه جمع کنند، یعنی مخالفین جمع کنند از اهل و مال و فرزند در دار دنیا. به خدا یا علی! تو آفریده نشدی مگر برای آن که خدا پرستیده شود و به وسیله تو معالم دین شناخته شود و راه کهنه، اصلاح گردد. هر که از تو گمراه است، گمراه است، و راهی به خدا ندارد، کسی که راهی به تو و ولایتت ندارد. و این است گفتار پروردگارم عزوجل (طه، 82): به راستی من پرآمرزنده ام کسی را که باز گردد، وایمان آرد و کار شایسته کند و به راه آید، یعنی به ولایت تو. پروردگارم تبارک و تعالی به من دستور داده که همان حقی که برای من مقرر شده، برای تو مقرر کنم. حق تو واجب است بر هر که به من ایمان آورده. اگر نبودی، حزب خدا شناخته نمی‌شد. و به وسیله تو دشمن خدا شناخته-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 68
الصّدوق، الأمالی،/ 494- 495 رقم 16/ عنه: المجلسی، البحار، 38/ 105- 106
حدّثنا محمّد بن الحسن بن أحمد بن الولید رضی الله عنه، قال: حدّثنا الحسن بن متیل الدّقّاق، قال: حدّثنا محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، قال: حدّثنا محمّد بن سنان، عن جعفرابن سلیمان النّهدیّ، قال: حدّثنا ثابت بن دینار الثّمالیّ، عن سیِّد العابدین علیّ بن‌الحسین، عن أبیه علیه السلام، قال: نظر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم إلی علیّ علیه السلام، وقد أقبل‌وحوله جماعة من أصحابه، فقال: مَنْ أراد «1» أن ینظر إلی یوسف فی جماله وإلی إبراهیم‌فی سخائه وإلی سلیمان فی بهجته وإلی داوود فی قوّته «2» فلینظر إلی هذا. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 659 رقم 11/ عنه: المجلسی، البحار، 39/ 35
حدّثنا أبی رضی الله عنه، قال: حدّثنا الحسین بن أحمد المالکی؛ عن أبیه، عن إبراهیم بن أبی‌محمود، عن علیّ «4» بن موسی الرّضا، عن أبیه، موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد،
__________________________________________________
- شود. و هر که با ولایت تو خدا را ملاقات نکند، چیزی ندارد. و خدای عز وجل به من نازل کرد (مائده، 67): ای پیغمبر! برسان آنچه را به تو نازل شده از پروردگارت (مقصود ولایت توست، ای علی) و اگر نرسانی، تبلیغ رسالت نکردی. اگر نرسانده بودم آنچه دستور داشتم از ولایت تو، عملم حبط می‌شد. و هر که خدا را بی‌ولایت تو ملاقات کند، عملش حبط است. این وعده ای است که برای من منجز است. من نگویم جز آن که پروردگارم گوید و آنچه گویم، از طرف خدای عز وجل گویم که درباره تو نازل کرده است.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 494- 495
(1)- [البحار: «أحبّ»].
(2)- [البحار: «حکمته»].
(3)- یک روز رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام که نزد او می‌آمد، نگریست و به جمعی که گردش بودند، فرمود: «هر که خواهد به جمال یوسف و سیمای ابراهیم و بهجت سلیمان و حکمت داوود نگرد، باید به این نگاه کند.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 659
(4)- [فی بشارة المصطفی مکانه: «وأخبرنا والدی أبو القاسم علیّ بن محمّد بن علیّ الفقیه رحمه الله وعمّار بن‌یاسر وولده أبو القاسم سعد بن عمّار رحمهم الله، جمیعاً عن إبراهیم بن نصر الجرجانیّ، عن السّیِّد الزّاهد محمّد بن حمزة الحسینی رحمهم الله، عن أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ بن بابویه رحمهم الله، قال: حدّثنا أبو الحسن علیّ بن عیسی-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 69
عن أبیه محمّد بن علیّ، «1» عن أبیه علیّ بن الحسین «1»، عن أبیه الحسین «2» بن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یا علیّ! أنت المظلوم من «3» بعدی، «4» فویل لمَنْ «1» ظلمک واعتدی‌علیک، وطوبی لمن تبعک ولم یختر علیک، یا علیّ! أنت المقاتل بعدی، فویل لمَنْ «1» قاتلک‌وطوبی لمَنْ قاتل معک، یا علیّ! أنت الّذی تنطق بکلامی وتتکلّم بلسانی بعدی، فویل‌لمَنْ ردّ علیک وطوبی لمَنْ قبل کلامک، یا علیّ! أنت سیِّد هذه الامّة بعدی وأنت إمامهاوخلیفتی علیها، مَنْ فارقک فارقنی یوم القیامة، ومَنْ کان معک کان معی یوم القیامة، یاعلیّ! أنت أوّل مَنْ آمن بی وصدّقنی، وأنت «5» أوّل من أعاننی علی أمری وجاهد معی‌عدوِّی، وأنت أوّل مَنْ صلّی معی والنّاس یومئذ فی غفلة الجهالة، یا علیّ! أنت أوّل من‌تنشقّ عنه الأرض معی، وأنت أوّل من یجوز «6» الصّراط معی، وإنّ ربِّی عزّ وجلّ أقسم‌بعزّته أ نّه لا یجوز عقبة الصّراط إلّامَنْ معه «7» براءة بولایتک وولایة الأئمّة من ولدک، وأنت أوّل من یرد حوضی تسقی منه أولیاءک وتذود عنه أعداءک، وأنت صاحبی إذاقمت المقام المحمود تشفع «8» لمحبِّینا فتشفّع «8» فیهم، وأنت أوّل من یدخل الجنّة وبیدک لوائی وهو لواء الحمد وهو سبعون شقّة، الشّقّة منه أوسع من الشّمس والقمر «4»، وأنت صاحب‌شجرة طوبی فی الجنّة أصلها فی دارک وأغصانها فی دور «9» شیعتک ومحبّیک. «10»
__________________________________________________
- المجاور فی مسجد الکوفة، قال: حدّثنا إسماعیل بن رزین بن أخی دعبل الخزاعیّ، عن أبیه، قال: حدّثنی علیّ ...»].
(1- 1) [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(2)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: «الرّضا علیه السلام، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین ...»].
(3)- [لم یرد فی بشارة المصطفی وکنز الدّقائق].
(4- 4) [لم یرد فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(5)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(6)- [بشارة المصطفی: «یبعث معی، وأنت أوّل من یجوز»].
(7)- [بشارة المصطفی: «کان له»].
(8- 8) [بشارة المصطفی: «لمحبِّنا»].
(9)- [نور الثّقلین: «دار»].
(10)- [إلی هنا حکاه فی بشارة المصطفی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 70
قال إبراهیم بن أبی محمود: فقلت للرِّضا: یا ابن رسول اللَّه! إنّ عندنا أخباراً فی‌فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام وفضلکم أهل البیت وهی من روایة مخالفیکم ولا نعرف مثلهاعندکم، أفندین بها؟ فقال: یا ابن أبی محمود! لقد أخبرنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه علیه السلام أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال: مَنْ أصغی إلی ناطق فقد عبده، فإن کان النّاطق عن اللَّه عزّ وجلّ‌فقد عبد اللَّه، وإن کان النّاطق عن إبلیس فقد عبد إبلیس، ثمّ قال الرّضا: یا ابن أبی‌محمود! إنّ مخالفینا وضعوا أخباراً فی فضائلنا وجعلوها علی ثلاثة أقسام، أحدها الغلوّ، وثانیها التّقصیر فی أمرنا، وثالثها التّصریح بمثالب أعدائنا، فإذا سمع النّاس الغلوّ فیناکفّروا شیعتنا ونسبوهم إلی القول بربوبیتنا، وإذا سمعوا التّقصیر اعتقدوه فینا، وإذا سمعوامثالب أعداءنا بأسمائهم ثلبونا بأسمائنا، وقد قال اللَّه عزّ وجلّ: «ولا تسبُّوا الّذینَ یَدعُونَ‌من دُونِ اللَّهِ فیسبُّوا اللَّهَ عَدْواً بغیرِ عِلْم» «1»
، یا ابن أبی محمود! إذا أخذ النّاس یمیناً وشمالًافالزم طریقتنا، فإنّه من لزمنا لزمناه، ومن فارقنا فارقناه، إنّ أدنی ما یخرج به الرّجل‌من الإیمان أن یقول للحصاة: هذه نواة، ثمّ یدین بذلک ویبرء ممّن خالفه، یا ابن أبی‌محمود! احفظ ما حدّثتک به، فقد جمعت لک خیر الدّنیا والآخرة. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 271- 272 رقم 63/ عنه: الطّبری، بشارةالمصطفی،/ 125- 126؛ الحویزی، نور الثّقلین، 2/ 504؛ المشهدی القمی، کنزالدّقائق، 6/ 450
«2»
__________________________________________________
(1)- [الأنعام: 6/ 108].
(2)- از ابراهیم بن ابی‌محمود از حضرت رضا علیه السلام به توسط آبای امجاد خود از حسین بن علی علیهما السلام مروی است که آن جناب فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! تویی مظلوم بعد از من. پس وای بر کسی که ستم کند تو را و عداوت کند مر تو را، و خوشا به حال کسی که متابعت کند تو را و دیگری را بر تو اختیار نکند وبرنگزیند، یا علی! تویی که بعد از من با تو مقاتله ومجاهده کنند. پس وای بر کسی که مقاتله و منازعه کند با تو، و خوشا به حال کسی که در رکاب تو با اعدای تو مقاتله کند. یا علی! تویی که سخن گویی به سخن من و تکلم کنی به زبان من بعد از من. پس وای بر کسی که بر تو رد کند و خوشا به حال کسی که-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 71
__________________________________________________
- سخن تورا قبول کند.
یا علی! تویی آقای این امت بعد از من، و تویی امام این امت و تویی خلیفه من بر این امت. هر کس از تو مفارقت کند، از من کناره جوید در روز قیامت و هر کس با تو باشد، با من است در روز قیامت.
یا علی! تویی اول کسی که به من ایمان آورد و تصدیق نمود مرا، و تویی اول کسی که یاری کرد مرا بر امر من و منازعه کرد با دشمنان من. و تویی اول کسی که با من نماز کرد، و مردم در آن هنگام در غفلت جهالت بودند.
یا علی! تویی اول کسی که سر از قبر برآورد با من و تویی اول کسی که مبعوث شود با من در روز قیامت. و تویی اول کسی که از صراط بگذرد با من. و پروردگار به عزت خود قسم یاد کرده که احدی از آستانه صراط نگذرد، مگر آن که به سبب دوستی تو و دوستی ائمه و اولاد تو برائت از آتش جهنم حاصل کرده باشد، و تویی اول کسی که وارد شود بر حوض من و سیراب گردانی دوستداران خود را و منع کنی از آب دشمنان خود را و آب ندهی آن‌ها را. وتویی مصاحب من، چون در مقام بلند و پسندیده بایستم، تو شفاعت کنی دوستداران ما را، و شفاعت تو در حق ایشان قبول شود. و تویی اول کسی که داخل بهشت شود و در دست تو لوای من باشد و آن لواء، حمد است و هفتاد شقه دارد و هر شقه از آن وسیع تر است از آفتاب و ماه. و تویی صاحب درخت طوبا در بهشت که ریشه آن در خانه توست و شاخه های آن در خانه‌های شیعیان و دوستان توست.»
ابراهیم بن ابی محمود گوید که به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: «یابن رسول اللَّه! نزد ما اخباری از فضایل امیر المؤمنین و فضل شما اهل بیت است و این اخبار از روایت مخالفین شماست و ما امثال این اخبار را از شما نشناختیم، آیا به این اخبار متدین شویم و قبول کنیم آن‌ها را.»
فرمود: «ای پسر ابی‌محمود! خبر داد مرا پدر بزرگوارم از پدر بزرگوارش از جد بزرگوارش که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس گوش فرا دارد به سوی سخن گوینده ای، یعنی روایتی که او می‌کند قبول کند اطاعت او را کرده است. پس اگر آن روایت کننده از خدا روایت کند، این کسی که از برای او روایت کنند، اطاعت و بندگی خدا کند و اگر از شیطان روایت کند، این شخص بندگی شیطان نموده است.»
پس از آن، حضرت رضا علیه السلام فرمود: «ای پسر ابی محمود! مخالفان ما اخباری در فضایل ما جعل کرده اند و آن اخبار بر سه قسم باشد.
یک قسم از آن اخباری است که در حق ما غلو کرده اند و زیاده از اندازه رفته اند.
قسم دوم آن است که در حق ما کوتاه انداخته اند و کم از اندازه رفته اند.
و قسم سوم آن است که به عیب‌های دشمنان ما تصریح کرده اند.
پس مردم چون اخباری‌که در غلو ما جعل شده است بشنوند، شیعیان ما را تکفیر کنند وقول به‌خدا بودن-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 72
حدّثنا حمزة بن محمّد بن أحمد بن جعفر بن محمّد بن زید بن علیّ بن الحسین بن علیّ‌ابن أبی طالب علیه السلام بقم فی رجب سنة تسع وثلاثین وثلاثمائة، قال: حدّثنی أبی، عن‌یاسر الخادم «1»، عن أبی الحسن علیّ بن موسی الرّضا، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین‌ابن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ علیه السلام: یا علیّ! أنت حجّة اللَّه، وأنت باب‌اللَّه، وأنت الطّریق إلی اللَّه، وأنت النّبأ العظیم، «2» وأنت الصّراط المستقیم، وأنت المثل‌الأعلی، «3» یا علیّ! أنت إمام المسلمین وأمیر المؤمنین وخیر الوصیِّین وسیِّد الصِّدِّیقین، یا علیّ! أنت الفاروق الأعظم، وأنت الصِّدِّیق الأکبر، یا علیّ! أنت خلیفتی «4» علی امّتی، وأنت قاضی «4» دینی، وأنت منجز عداتی، یا علیّ! أنت المظلوم بعدی، یا علیّ! أنت
__________________________________________________
- ما نسبت به آن‌ها دهند. و چون بشنوند آن اخباری که کوتاه انداخته شده، به مضامین آن‌ها در حق ما معتقد شوند. و چون بشنوند آن اخباری که در معایب دشمنان ما جعل شده، با این که در آن اخبار تصریح شده است به اسمای دشمنان ما، اسمای ما را آورند و معایب را به اسمای ما زنند، چه حق تعالی فرموده: «ولا تسبُّوا الّذینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّه فیسبُّوا اللَّه عَدْواً بغیرِ علم» یعنی: و دشنام ندهید آنان را که می‌پرستند غیر خدا را، و به قبایح ایشان را یاد مکنید. پس ایشان نیز در مقابل آن ناسزا گویند خدای را از روی ظلم و تجاوز از حق به بی‌دانشی، یعنی خدای را ناسزا گویند از روی جهل و نادانی. پس نسبت به ما هم چنین کنند و آن معایب را به ما نسبت دهند.
ای پسر ابی محمود! چون ببینی که هر طایفه از مردم به راهی روند، تو با طریقه ما ملازم باش؛ زیرا که هر کس از ما دست بر ندارد و با ما ملازم باشد، ما با او ملازم باشیم و هر کس از ما مفارقت کند، ما از او مفارقت کنیم. و کم‌تر چیزی که مرد را از دین او بیرون کند، این است که سنگریزه را گوید دانه خرماست. پس از آن متدین و معتقد شود به آن و بیزاری جوید از کسی که او را مخالفت کند. ای پسر ابی محمود! حفظ کن آنچه من از برای تو حدیث کردم؛ زیرا که جمع کردم از برای تو خیر دنیا و آخرت را.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 228- 229
(1)- [فی البحار مکانه: «حمزة العلویّ، عن علیّ، عن أبیه، عن یاسر الخادم ...»، وفی کنز الدّقائق: «فی‌عیون الأخبار بإسناده إلی یاسر الخادم ...»، ومن هنا حکاه عنه فی الصّافی].
(2)- [إلی هنا حکاه عنه فی کنز الدّقائق].
(3)- [إلی هنا حکاه عنه فی الصّافی].
(4- 4) [البرهان: «وأنت قاضی عنِّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 73
المفارق بعدی، یا علیّ! أنت المحجور بعدی «1»، أشهد اللَّه تعالی ومن حضر من امّتی أنّ‌حزبک حزبی وحزبی حزب اللَّه، وإنّ حزب أعدائک حزب الشّیطان. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 9 رقم 13/ عنه: الفیض الکاشانی، الصّافی، 5/ 273؛ السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 420؛ المجلسی، البحار، 38/ 111- 112؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 14/ 95
بإسناده [حدّثنا محمّد بن عمر الحافظ، قال: حدّثنا الحسن بن عبداللَّه التّمیمیّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی سیِّدی علیّ بن موسی الرّضا علیهما السلام، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّدابن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین]، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال لی بریدة: أمرنارسول اللَّه صلی الله علیه و آله أن «3» اسلِّم علی أبیک «3» بإمرة المؤمنین. «4»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 73 رقم 312/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات‌الهداة، 2/ 30
وبإسناده «5» عن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ: بشّر لشیعتک
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البرهان].
(2)- یاسر خادم از حضرت رضا علیه السلام از پدر بزرگوارش از پدران خود از حسین بن علی علیه السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی فرمود: «یا علی! تویی باب اللَّه، و تویی راه به سوی خدا، و تویی نبأ عظیم، و تویی صراط مستقیم، و تویی مثل الاعلی، و تویی امام المسلمین و امیر المؤمنین، و تویی بهترین اوصیا، و آقای صدیقان. یا علی! تویی فاروق اعظم، و تویی صدّیق اکبر. یا علی! تویی خلیفه من بر امت من، و تویی ادا کننده قرض من، و تویی راست آورنده و ثابت کننده وعده‌های من. یا علی! تویی که بعد از من به تو ستم کنند. یا علی! تویی که بعد از من از تو جدایی کنند. یا علی! تویی که بعد از من تو را تنها گذارند. یا علی! گواه می‌گیرم خدا و کسانی را از امت من که حاضرند. همانا حزب تو حزب من باشد و حزب من حزب خدا باشد و حزب دشمنان تو حزب شیطان باشد.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 246
(3- 3) [إثبات الهداة: «نسلّم علی علیّ»].
(4)- به این اسناد از حسین‌بن علی علیهما السلام روایت کرده است که فرمود: بریده به من گفت: «رسول خدا صلی الله علیه و آله ما را فرمود که بر پدر بزرگوارت تهنیت گوییم و سلام کنیم به امیر بودن او بر مؤمنان؛ یعنی او را امیر المؤمنین دانیم و صاحب اختیار مسلمانان خوانیم.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 304
(5)- [راجع رقم 312].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 74
إنِّی الشّفیع لهم یوم القیامة، یوم لا ینفع إلّاشفاعتی. «1»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 73 رقم 313
حدّثنا أحمد بن محمّد بن عبدالرّحمان المقریّ الحاکم، قال: حدّثنا أبو عمرو محمّد بن‌جعفر المقری الجرجانیّ، قال: حدّثنا أبوبکر محمّد بن الحسن الموصلیّ ببغداد، قال: حدّثنامحمّد بن عاصم الطّریفی، قال: حدّثنا أبو زید «2» عیّاش بن یزید بن الحسن، قال: حدّثنی‌علیّ الکحّال مولی زید بن علیّ، قال: أخبرنی أبی، عن «2» یزید بن الحسن، قال: حدّثنی‌موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال:
جاء یهودیٌّ إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله وعنده أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام، فقال له: ماالفائدة فی حروف الهجاء؟
فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ علیه السلام: أجبه، وقال: اللَّهمّ وفِّقه وسدِّده.
فقال علیّ بن أبی طالب علیه السلام: ما من حرف إلّاوهو اسم من أسماء اللَّه عزّ وجلّ، ثمّ‌قال: أمّا «الألف» فاللَّه الّذی «3» لا إله إلّاهو الحیّ القیّوم، وأمّا «الباء» فباق «4» بعد فناءخلقه، وأمّا «التّاء» فالتّوّاب یقبل التّوبة عن عباده، وأمّا «الثّاء» فالثّابت الکائن «یُثبِّت‌اللَّه الّذینَ آمَنُوا بالقَوْلِ الثّابِتِ»، وأمّا «الجیم» فجلّ ثناؤه وتقدّست أسماؤه. وأمّا «الحاء» فحقٌّ حیٌّ حلیم، وأمّا «الخاء» فخبیر بما یعمل العباد. وأمّا «الدّال» فدیّان یوم الدِّین.
__________________________________________________
(1)- به این اسناد از حسین‌بن علی علیه السلام روایت کرده است که فرمود: پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «به شیعیان خود مژده بده که منم شفیع آن ها در روز قیامت، در وقتی که ثمر نکند در آن وقت مگر شفاعت من.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 304
(2- 2) [فی التّوحید: «عیّاش بن یزید بن الحسن بن علیّ الکحّال مولی زید بن علیّ، قال: أخبرنی أبی»، وفی البحار والعوالم: «عبّاس بن یزید بن الحسن بن علیّ النّخّال مولی زید بن علیّ، قال: أخبرنی أبی»].
(3)- [لم یرد فی التّوحید].
(4)- [التّوحید: «فالباقی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 75
وأمّا «الذّال» فذو الجلال والإکرام. وأمّا «الرّاء» فرؤوف بعباده. وأمّا «الزّای» فزین‌المعبودین. وأمّا «السِّین» فالسّمیع البصیر. وأمّا «الشِّین» فالشّاکر لعباده المؤمنین. وأمّا «الصّاد» فصادق فی وعده ووعیده. وأمّا «الضّاد» فالضّارّ النّافع. وأمّا «الطّاء» فالطّاهرالمُطهّر. وأمّا «الظّاء» فالظّاهر المظهر لآیاته. وأمّا «العین» فعالم بعباده. وأمّا «الغین» فغیاث المستغیثین «1». وأمّا «الفاء» ففالق الحبّ والنّوی. وأمّا «القاف» فقادر علی جمیع‌خلقه. وأمّا «الکاف» فالکافی الّذی لم یکن له کفواً أحد ولم یلد ولم یولد. وأمّا «اللّام» فلطیف بعباده. وأمّا «المیم» فمالک [الملک]. وأمّا «النّون» فنور السّماوات والأرض «2» من‌نور عرشه. وأمّا «الواو» فواحد «3» صمد لم یلد ولم یولد. وأمّا «الهاء» فهادٍ «4» لخلقه. وأمّا «اللّام ألف» فلا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له. وأمّا «الیاء» فید اللَّه باسطة علی خلقه.
فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: هذا هو القول الّذی رضی اللَّه عزّ وجلّ لنفسه من جمیع خلقه، فأسلم الیهودیّ.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 44- 45 رقم 2، التّوحید،/ 234- 235 رقم 2/ عنه: المجلسی، البحار، 2/ 319- 320؛ البحرانی، العوالم، 3/ 649
حدّثنا أحمد بن محمّد بن الصّقر الصّائغ، قال: حدّثنا عیسی بن محمّد العلویّ، قال: حدّثنا أحمد بن سلّام الکوفیّ، قال: حدّثنا الحسن «5» بن عبدالواحد، قال: حدّثنا الحارث «6» ابن الحسن، قال: حدّثنا أحمد بن إسماعیل بن صدقة، عن أبی الجارود، عن أبی جعفرمحمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، قال: لمّا انزلت «7» هذه الآیة علی رسول اللَّه
__________________________________________________
(1)- [زاد فی التّوحید: «من جمیع خلقه»].
(2)- [لم یرد فی التّوحید].
(3)- [زاد فی التّوحید: «أحد»].
(4)- [فی البحار والعوالم: «فهادی»].
(5)- [فی البرهان ومدینة المعاجز والبحار: «الحسین»].
(6)- [البرهان: «حرب»].
(7)- [فی البرهان والبحار: «نزلت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 76
صلی الله علیه و آله: «وکُلَّ شَی‌ءٍ أحْصَیْناهُ فی إمامٍ مُبین» «1»
، قام أبو بکر وعمر من مجلسهما، فقالا: یارسول اللَّه! هو التّوراة؟ قال: لا. قالا: فهو الإنجیل؟ قال: لا. قالا: فهو القرآن؟ قال: لا. قال: فأقبل أمیر المؤمنین علیّ «2» علیه السلام، فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: هو هذا، إنّه الإمام الّذی‌أحصی اللَّه تبارک وتعالی فیه علم کلّ شی‌ء.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 95 رقم 1/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 6، مدینة المعاجز، 2/ 127- 128؛ المجلسی، البحار، 35/ 427- 428
أخبرنی أبو بکر محمّد بن عمر بن سالم، قال: حدّثنی علیّ بن إسماعیل أبو الحسن‌الأطروش، قال: حدّثنا محمّد بن خلف المقری، قال: حدّثنا حسین الأشقر، قال: حدّثناقیس بن الرّبیع، عن أبیه، عن عبدالرّحمان بن أبی لیلی، عن الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: یا أنس! ادع لی سیِّد العرب، فقال: یا رسول‌اللَّه! ألستَ سیِّد العرب؟ قال: أنا سیِّد ولد آدم وعلیّ سیِّد العرب، فدعا علیّاً، فلمّا جاءعلیّ علیه السلام، قال: یا أنس! ادع لی الأنصار. فجاؤوا، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: یا معشر الأنصار! هذا علیّ سیِّد العرب، فأحبّوه لحبّی، وأکرموه لکرامتی، فإنّ جبرئیل علیه السلام أخبرنی عن‌اللَّه عزّ وجلّ ما أقول لکم.
المفید، الأمالی،/ 44- 45 رقم 4/ عنه: المجلسی، البحار، 40/ 32
حدّثنی «3» أبی رضی الله عنه، [قال: حدّثنی محمّد بن الحسین،] قال: حدّثنی محمّد بن الحسن الصّفّار، قال: حدّثنی أحمد بن محمّد، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی عبداللَّه «4» بن المغیرة
__________________________________________________
(1)- یس: 36/ 12.
(2)- [لم یرد فی البرهان والبحار].
(3)- [فی بشارة المصطفی والبحار: «أخبرنا الشّیخ الفقیه أبو النّجم محمّد بن عبدالوهّاب بن عیسی الرّازی‌بها رحمه الله قراءة علیه فی صفر سنة عشرة وخمسمائة، قال: أخبرنا الشّیخ أبو سعید محمّد بن أحمد النّیشابوری، قال: أخبرنا أبو علیّ أحمد بن الحسین الحافظ بقرائتی علیه، قال: حدّثنی أبو الحسن محمّد بن أحمد قراءة علیه، قال: حدّثنی»].
(4)- [فی بشارة المصطفی والبحار: «علیّ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 77
ومحمّد بن یحیی الخثعمیّ، قالا: حدّثنا محمّد بن بهلول العبدیّ، «1» عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه، قال: حدّثنی أبی الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
لمّا اسری بی إلی السّماء وانتهی بی إلی حجب النّور، کلّمنی ربّی جلّ جلاله، فقال لی: یا محمّد! بلِّغ علیّ بن أبی طالب علیه السلام منِّی السّلام وأعلمه أ نّه حجّتی بعدک علی خلقی، به‌أسقی عبادی «2» الغیث، وبه أدفع عنهم السّوء، وبه أحتجّ علیهم یوم یلقونی.
فإیّاه فلیطیعوا، ولأمره فلیأتمروا «3»، وعن نهیه فلینتهوا، أجعلهم عندی فی مقعد صدق (وابیح لهم «4» جنّتی، وإن لم) یفعلوا «4» أسکنتهم ناری مع الأشقیاء من أعدائی ثمّ لا ابالی.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 54- 55 رقم 28/ عنه: الطّبریّ، بشارة المصطفی،/ 79؛ السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 2/ 404- 405؛ المجلسی، البحار، 38/ 138- 139
حدّثنا أبو محمّد إبراهیم بن محمّد المذاریّ الخیّاط رحمه الله، قال: حدّثنی محمّد بن جعفر، قال: حدّثنی أیّوب بن نوح، قال: حدّثنی ابن محبوب، قال: حدّثنی علیّ بن الرّیّان، قال: حدّثنی ملاک بن عطیّة، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن‌أبیه علیه السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام:
یا أبا الحسن! لو وضع إیمان الخلائق وأعمالهم فی (کفّة میزان) ووضع عملک (لیوم‌واحد فی الکفّة الأخری لرجّح عملک لیوم واحد) علی جمیع ما عمل الخلائق، وإنّ اللَّه‌باهی بک یوم احد ملائکته المقرّبین، ورفع الحجب من السّماوات السّبع، وأشرقت إلیک الجنّة وما فیها، وابتهج بفعلک ربّ العالمین، وإنّ اللَّه تعالی لیعوّضک بذلک الیوم ما یغبطک‌به کلّ نبیّ ورسول [و] صدّیق [وشهید].
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 79- 80 رقم 47
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی مدینة المعاجز].
(2)- [فی بشارة المصطفی والبحار: «العباد»].
(3)- [مدینة المعاجز: «فلیتأمّروا»].
(4- 4) [فی بشارة المصطفی والبحار: «جنانی وإن لایفعلوا»، وفی مدینة المعاجز: «جنانی، وإن لم یفعلوا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 78
حدّثنی «1» أحمد بن محمّد بن سلیمان رحمه الله، قال: حدّثنی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی‌یعقوب بن یزید، قال: حدّثنی صفوان بن یحیی، قال: حدّثنی داوود بن الحصین، قال: حدّثنی عمر بن اذینة، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال:
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یا علیّ! مثلک فی امّتی مثل المسیح عیسی [ابن مریم]، افترق‌قومه ثلاث فرق: فرقة (مؤمنون وهم الحواریون)، وفرقة عادوه وهم الیهود، وفرقةغلوا فیه فخرجوا عن الإیمان، وإنّ امّتی ستفترق فیک ثلاث فرق: فرقة شیعتک وهم‌المؤمنون، وفرقة أعداؤک وهم «2» الشاکّون، وفرقة غلاة فیک فهم الجاحدون.
وأنت «2» یا علیّ وشیعتک «3» ومحبّو شیعتک فی الجنّة (و «4» أعداؤک والغلاة فی محبّتک «4») فی‌النّار.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 80- 81 رقم 48/ عنه: الخوارزمی، المناقب،/ 317
أخبرنا أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد بن إسحاق بن أبی خطّاب السّوطیّ، قال: حدّثنی‌إسماعیل بن (علیّ الدّعبلیّ)، عن أبیه قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن أبیه، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال «5»: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام:
[یا علیّ] أنت خیر البشر «6»، لا یشکّ فیک إلّا (مَنْ کفر).
__________________________________________________
(1)- [المناقب: «أنبأنی الإمام الحافظ صدر الحفّاظ أبو العلاء الحسن بن أحمد العطّار والإمام الأجل نجم‌الدّین أبو منصور محمّد بن الحسین بن محمّد البغدادیّ، قال: أنبأنا الشّریف الأجل الإمام نور الهدی أبو طالب الحسین بن محمّد بن علیّ الزّینبیّ، عن الإمام محمّد بن أحمد بن علیّ بن الحسن بن شاذان هذا، حدّثنی»].
(2- 2) [المناقب: «النّاکثون، وفرقة غلوا فیک وهم الجاحدون السّابقون، فأنت»].
(3)- [زاد فی المناقب: «فی الجنّة»].
(4- 4) [المناقب: «عدوّک والغالی فیک»].
(5)- [فی إثبات الهداة مکانه: «ذکره [الکراجکی] عن الحسین علیه السلام، قال ...»].
(6)- [إلی هنا حکاه فی إثبات الهداة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 79
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 134- 135 رقم 66/ مثله الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 180
حدّثنا «1» أبو القاسم جعفر بن مسرور اللّحّام «1» رحمه الله، قال: حدّثنی الحسین بن محمّد [عن‌إبراهیم بن محمّد، عن «2» بلال، عن إبراهیم بن صالح الأنماطیّ، عن عبدالصّمد، عن جعفرابن محمّد]، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه قال:
سُئل النّبیّ صلی الله علیه و آله عن قوله تعالی: «طوبی لهم وحُسن مآب» «3»
، قال: نزلت «4» فی أمیرالمؤمنین علیّ علیه السلام «5»، وطوبی شجرة فی «6» (داره، وهی فی الفردوس)، لیس (من دور) الجنّة [شی‌ء] إلّا (وغصن منها) «6» فیها.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 137 رقم 69/ عنه: ابن طاووس، الیقین، 1/ 249؛ المجلسی، البحار، 39/ 235- 236؛ مثله ابن طاووس، التّحصین «7»، 1/ 546
حدّثنی «8» محمّد بن علیّ بن «9» فضل الزّیّات، قال: [حدّثنی الحسین بن محمّد، قال:] حدّثنی الحسن بن ربیع الماجشونیّ «9»، عن إسماعیل بن أبان الورّاق، قال: حدّثنی غیاث
__________________________________________________
(1- 1) [فی التّحصین: «أبو القاسم جعفر بن مسرور الخادم»، وفی البحار: «أحمد بن میسور الخادم»].
(2)- [فی التّحصین والبحار: «ابن»].
(3)- [الرّعد: 13/ 29].
(4)- [التّحصین: «قد نزلت»].
(5)- [فی الیقین والتّحصین والبحار: «علیّ بن أبی طالب علیه السلام»].
(6- 6) [فی الیقین والتّحصین والبحار: «دار أمیر المؤمنین (علیّ بن أبی طالب) علیه السلام فی الجنّة، لیس فی الجنّة شی‌ء إلّاوهو»].
(7)- [حکاه فی التّحصین عن نور الهدی].
(8)- [المناقب: «أنبأنی الإمام الحافظ صدر الحفّاظ أبو العلاء الحسن بن أحمد العطّار والإمام الأجل نجم‌الدّین أبو منصور محمّد بن الحسین بن محمّد البغدادیّ، قال: أنبأنا الشّریف الأجل الإمام نور الهدی أبو طالب الحسین بن محمّد بن علیّ الزّینبیّ، عن الإمام محمّد بن أحمد بن علیّ بن الحسن بن شاذان، حدّثنی»].
(9- 9) [فی المناقب ومدینة المعاجز: «الفضل بن زیّات، عن علیّ بن بزیع الماجشون»، وفی التّحصین: «الفضل بن رئاب، عن الحسین بن محمّد، عن الحسین بن علیّ، عن ابن بدیع الماحشون»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 80
ابن إبراهیم، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال: [قال] رسول اللَّه صلی الله علیه و آله «1»:
نزل علیَّ جبرئیل علیه السلام صبیحة یوم فرحاً «2» مستبشراً، فقلت: حبیبی [جبرئیل] «3» «4» مالی أراک «4» فرحاً مستبشراً؟ فقال: یا محمّد! وکیف لا أکون کذلک؟! وقد قرّت [عینی] بما أکرم اللَّه [به] أخاک ووصیّک وإمام امّتک علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
فقلت: وبِمَ «5» أکرم اللَّه أخی وإمام امّتی؟
فقال: باهی ( «6» اللَّه سبحانه وتعالی «6» بعبادته البارحة) ملائکته وحملة عرشه، وقال: ملائکتی «6» [وحملة عرشی] «6» انظروا إلی حجّتی فی أرضی «7» بعد نبیِّی «8» محمّد صلی الله علیه و آله کیف‌عفّر خدّه فی التّراب «8» تواضعاً لعظمتی، أُشهدکم أ نّه إمام خلقی ومولی بریّتی.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 145- 146 رقم 77/ عنه: الخوارزمی، المناقب،/ 319؛ السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 2/ 439- 440؛ مثله ابن طاووس، التّحصین «9»،/ 616
حدّثنی قاضی القضاة أبو عبداللَّه الحسین بن هارون «10» الضّبّیّ رحمه الله، قال: حدّثنی أحمدابن محمّد، قال: حدّثنی علیّ بن الحسن «11»، عن أبیه، قال: حدّثنی علیّ بن موسی، عن
__________________________________________________
(1)- [التّحصین: «النّبیّ صلی الله علیه و آله»].
(2)- [زاد فی مدینة المعاجز: «مسروراً»].
(3)- [لم یرد فی المناقب والتّحصین].
(4- 4) [التّحصین: «مالک»].
(5)- [التّحصین: «ولِمَ»].
(6- 6) [لم یرد فی المناقب والتّحصین].
(7)- [زاد فی المناقب: «علی عبادی»].
(8- 8) [فی المناقب: «فقد عفّر خدّه فی التّراب»، وفی التّحصین: «محمّد وقد عفّر خدّه بالتّراب»].
(9)- [حکاه فی التّحصین عن نور الهدی].
(10)- [البحار: «مروان»].
(11)- [البحار: «محمّد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 81
أبیه، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
ستکون «1» بعدی فتنة مظلمة (النّاجی منها «2») (من تمسّک) بالعروة «3» الوثقی، فقیل: یارسول اللَّه! وما العروة الوثقی؟ قال: ولایة سیِّد الوصیِّین.
قیل: یا رسول اللَّه! ومن سیِّد الوصیِّین؟ قال: أمیر المؤمنین.
قیل: [یا رسول اللَّه] ومن أمیر المؤمنین؟ قال: مولی المسلمین وإمامهم بعدی.
قیل: «4» یا رسول اللَّه «4»! ومن مولی المسلمین «4» وإمامهم بعدک «4»؟
قال: أخی علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 149 رقم 81/ عنه: المجلسی، البحار، 37/ 308
حدّثنی أبو الحسن علیّ بن محمّد بن علویة «5» المستملی رحمه الله، قال: حدّثنی أبو عبداللَّه‌محمّد بن أحمد، قال: حدّثنی «6» حمدان بن یحیی «6»، قال: حدّثنی محمّد بن صدقة، قال: حدّثنی موسی بن جعفر، عن أبیه، عن محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
إنّ اللَّه تعالی لمّا خلق جنّة عدن قال لها «تزیّنی»، فتزیّنت و «7» ماست، فقال [لها] «قرّی، فوعزّتی وجلالی ما خلقتکِ إلّاللمؤمنین، فطوبی لکِ ولساکنیکِ «8»».
__________________________________________________
(1)- [البحار: «سیکون»].
(2)- [البحار: «فیها»].
(3)- [البحار: «بعروة اللَّه»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5)- [التّحصین: «قیلویه»].
(6- 6) [التّحصین: «حمران بن عبدالحمید»].
(7)- [التّحصین: «ثمّ»].
(8)- [التّحصین: «طوبی لسکّانکِ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 82
ثمّ قال: یا علیّ «1» ما خلقت [جنّة] عدن إلّالک ولشیعتک.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 165 رقم 90/ مثله ابن طاووس، التّحصین، 1/ 547
حدّثنی أحمد بن محمّد [بن] الحسین رحمه الله، قال: حدّثنی وریزة بن محمّد بن وریزة، قال: حدّثنی جدّی وریزة بن محمّد الغسّانیّ، قال: سمعت علیّ بن موسی الرّضا علیهما السلام یقول: حدّثنی أبی، عن أبیه [عن جدِّه]، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهما السلام قال «2»: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
لمّا اسری بی إلی السّماء لقینی أبی نوح علیه السلام، فقال: یا محمّد! من خلّفت علی امّتک؟ فقلت: علیّ بن أبی طالب. فقال: نِعم الخلیفة [خلّفت].
ثمّ لقینی أخی موسی، فقال: یا محمّد! من خلّفت علی امّتک؟ فقلت: علیّاً. فقال: نِعم الخلیفة خلّفت.
ثمّ لقینی [أخی] عیسی علیه السلام، فقال «3»: یا محمّد «3»! من خلّفت علی امّتک؟ فقلت: علیّاً علیه السلام. فقال: نِعم الخلیفة خلّفت.
قال: فقلت لجبرئیل علیه السلام: [یا جبرئیل] ما لی لا أری [أبی] «4» إبراهیم علیه السلام؟ قال: فعدل [بی] إلی حظیرة، فإذا فیها شجرة، لها ضروع کضروع الغنم، «5» [وإذا ثمّ أطفال] «5» کلّما خرج ضرع من فم واحد ردّه «6» إلیه، فقال: یا محمّد! مَنْ خلّفت علی امّتک؟ فقلت: علیّاً. فقال: نِعم الخلیفة خلّفت، و «4» إنِّی یا محمّد سألت اللَّه تعالی «7» أن یولِّینی غذاء أطفال
__________________________________________________
(1)- [أضاف فی التّحصین: «أنت أمیر المؤمنین وشیعتک المؤمنون والّذی بعثنی بالحقّ نبیّاً یا علیّ»].
(2)- [فی البحار مکانه: «عن الرّضا علیه السلام، عن آبائه، عن الحسین علیه السلام، قال ...»].
(3- 3) [البحار: «لی»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
(6)- [البحار: «ردّه اللَّه تعالی»].
(7)- [البحار: «ربّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 83
شیعة علیّ «1»، فأنا اغذّیهم [إلی یوم القیامة].
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 172- 173 رقم 97/ عنه: المجلسی، البحار، 27/ 121
أخبرنی أبو بکر محمّد بن أحمد بن علیّ المعمریّ، قال: حدّثنا أبو جعفر محمّد بن علیّ‌ابن الحسین الفقیه، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا سعد بن عبداللَّه، عن أحمد بن محمّد بن‌عیسی، عن العبّاس بن معروف، عن الحسین بن زید، عن الیعقوبی، عن عیسی بن عبداللَّه‌العلویّ، عن أبیه:
عن أبی جعفر الباقر، عن أبیه، عن جدِّه، قال: قال رسول اللَّه: مَنْ سرّه [من‌أراد «خ»] أن یجوز علی الصّراط کالرّیح العاصف ویلج الجنّة بغیر حساب فلیتولّ ولیِّی‌ووصیِّی وصاحبی وخلیفتی علی أهلی علیّ بن أبی طالب، ومن سرّه [ومَنْ أراد «خ»] أن یلج النّار فلیترک ولایته، فوعزّة ربّی وجلاله إنّه لباب اللَّه الّذی لا یؤتی إلّامنه، وأ نّه‌الصّراط المستقیم، وأ نّه الّذی یسأل اللَّه عن ولایته یوم القیامة.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 76 رقم 90
حدّثنا «2» عبدالوهّاب بن العبّاس الهاشمیّ، ثنا أحمد بن الحسین الصّوفیّ، ثنا محمّد بن‌خلف بن عبدالعزیز «3» المقری، ثنا حسین الأشقر، ثنا قیس بن الرّبیع، عن زبید، عن‌عبدالرّحمان بن أبی لیلی، عن الحسین بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه: «یا أنس! إنّ‌علیّاً سیِّد العرب، «4» فقالت عائشة «4»: ألست سیِّد العرب؟ [قال «5»: أنا سیِّد وُلد آدم وعلیّ سیِّد العرب]».
__________________________________________________
(1)- [البحار: «علیّ بن أبی طالب»].
(2)- [کفایة الطّالب: «أخبرنا ابن القبیطی وغیره ببغداد، أخبرنا أبو الفتح ابن البطّیّ، أخبرنا أبو الفضل‌الأصبهانیّ، أخبرنا أحمد بن عبداللَّه، حدّثنا»].
(3)- [کفایة الطّالب: «عبدالحمید»].
(4- 4) [کفایة الطّالب: «فقالوا»].
(5)- [کفایة الطّالب: «قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 84
غریب «1» من حدیث زبید، تفرّد به قیس.
أبو نعیم، حلیة الأولیاء، 5/ 38/ عنه: الکنجی، کفایة الطّالب،/ 210- 211
وأخبرنا محمّد بن محمّد، قال: «2» أخبرنا أبو الحسن علیّ بن إبراهیم الکاتب، قال: حدّثنا محمّد بن أبی الثّلج، قال: أخبرنی عیسی بن مهران، قال: حدّثنا محمّد بن زکریّا، قال: حدّثنی کثیر بن طارق، قال: سألت زید بن علیّ بن الحسین علیهم السلام عن قول اللَّه (تعالی): «لا تَدْعُوا ا لْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً» «3»
؟
فقال: یا کثیر! إنّک رجل صالح، ولست بمتّهم، وإنّی أخاف علیک أن تهلک، إنّ کلّ‌إمام جائر فإنّ أتباعه «4» إذا أُمر بهم إلی النّار نادوا «5» باسمه، فقالوا: یا فلان، یا من‌أهلکنا، هلمّ «6» فخلّصنا ممّا نحن فیه؛ ثمّ یدعون بالویل والثّبور، فعندها یقال لهم: «لَاتَدْعُوا ا لْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً».
ثمّ قال زید بن علیّ رحمه الله: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ علیه السلام: یا علیّ، أنت وأصحابک فی الجنّة، أنت وأتباعک‌یا علیّ فی الجنّة.
الطّوسی، الأمالی،/ 57- 58 رقم 82/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 157؛ المجلسی، البحار، 23/ 101
أخبرنا محمّد بن محمّد، قال: أخبرنا أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ، قال: حدّثناأحمد بن سعید الهمدانیّ، قال: حدّثنا العبّاس بن بکر، قال: حدّثنا محمّد بن زکریّا، قال:
__________________________________________________
(1)- [کفایة الطّالب: «هذا حدیث عال، ما کتبناه إلّا»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی البرهان والبحار].
(3)- [الفرقان: 25/ 14].
(4)- [البحار: «أتباعهم»].
(5)- [البرهان: «نادوه»].
(6)- [زاد فی البرهان والبحار: «الآن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 85
حدّثنا کثیر بن طارق، قال: سألت زید بن علیّ بن الحسین علیهما السلام عن قوله «1» (تعالی): «لَا تَدْعُوا ا لْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً».
فقال زید: یا کثیر، إنّک رجل صالح، ولست بمتّهم «2»، وإنّی خائف علیک أن تهلک، إنّه‌إذا کان یوم القیامة أمر اللَّه بأتباع کلّ إمام جائر إلی النّار، فیدعون بالویل والثّبور، ویقولون لإمامهم: یا من أهلکنا، هلمّ الآن فخلّصنا ممّا نحن فیه. فعندها یقال لهم: «لَا تَدْعُوا ا لْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً».
ثمّ قال زید بن علیّ علیه السلام: حدّثنی أبی، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام قال: قال‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام: أنت یا علیّ وأصحابک فی الجنّة، أنت یا علیّ‌وأتباعک «3» فی الجنّة.
الطّوسی، الأمالی،/ 138- 139 رقم 224/ عنه: الطّبری، بشارة المصطفی،/ 78- 79؛ المجلسی، البحار، 24/ 270
أخبرنا محمّد بن محمّد، قال: أخبرنی المظفّر بن محمّد، قال: أخبرنا أبو بکر محمّد بن‌أحمد بن أبی الثّلج «4»، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن موسی الهاشمیّ، قال: حدّثنا محمّد بن‌عبداللَّه الزّراریّ، عن أبیه، عن الحسن بن محبوب، عن أبی زکریّا الموصلیّ، عن جابر، عن أبی جعفر، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال لعلیّ: «5» أنت الّذی‌احتجّ اللَّه بک فی ابتدائه «6» الخلق حیث أقامهم أشباحاً، فقال لهم: ألست بربِّکم؟ قال «7»:
__________________________________________________
(1)- [فی بشارة المصطفی والبحار: «قول اللَّه»].
(2)- [بشارة المصطفی: «منهم»].
(3)- [البحار: «وأصحابک»].
(4)- [بشارة المصطفی: «الفلج»].
(5)- [زاد فی بشارة المصطفی: «إنّک»].
(6)- [بشارة المصطفی: «ابتداء»].
(7)- [بشارة المصطفی: «قالوا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 86
بلی. قال: ومحمّد رسولی؟ قالوا: بلی. قال: وعلیّ «1» بن أبی طالب وصیِّی «1»؟ فأبی الخلق‌جمیعاً إلّااستکباراً وعتوّاً من «2» ولایتک إلّانفر قلیل، وهم أقلّ القلیل، وهم أصحاب‌الیمین.
الطّوسی، الأمالی،/ 232- 233 رقم 412/ عنه: الطّبری، بشارة المصطفی،/ 118
أخبرنا أبو علیّ أحمد بن الحسین الحافظ بقراءتی [علیه]، قال: حدّثنی أبو الحسین‌محمّد بن أحمد قراءة علیه، قال أبی محمّد بن الحسن، قال: حدّثنی محمّد بن الحسن الصّفّار، قال: حدّثنی أحمد بن محمّد، قال: حدّثنی أبی محمّد بن الحسن، قال: حدّثنی علیّ بن‌المغیرة ومحمّد بن یحیی الخثعمیّ، قالا: حدّثنا محمّد بن بهلول العبدیّ، عن جعفر بن‌محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه قال: حدّثنی أبی الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال:
قال رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه وآله [وسلّم]: لمّا اسری بی إلی السّماء وانتهی بی إلی‌حجب الرّبّ کلّمنی ربِّی جلّ جلاله وقال لی: یا محمّد! بلِّغ علیّ بن أبی طالب منِّی‌السّلام وأعلمه أ نّه حجّتی بعدک علی خلقی، به أسقی العباد الغیث، وبه أدفع عنهم السّوء، وبه أحتجّ علیهم یوم یلقونی، فإیّاه فلیطیعوا، ولأمره فلیأتمروا، وعن نهیه فلینتهوا، أجعلهم عندی فی مقعد صدق، وأبیح لهم جنّاتی، وإن لا یفعلوا أسکنتهم ناری مع‌الأشقیاء ولا أبالی.
الخزاعی، الأربعین عن الأربعین،/ 62- 63 رقم 21
أخبرنا «3» أبو طاهر محمّد بن علیّ بن محمّد بن یوسف الواعظ ابن العلّاف «4» بقراءتی
__________________________________________________
(1- 1) [بشارة المصطفی: «أمیر المؤمنین»].
(2)- [بشارة المصطفی: «عن»].
(3)- [الأربعون: «نا أبوسعد یحیی بن طاهر بن الحسین المؤدّب السّمّان بقراءتی علیه، نا أبو الحسین یحیی‌ابن الحسین بن إسماعیل الحسنیّ الحافظ النّسّابة إملاءً، أنا»، وفی الخوارزمی: «وأخبرنا الإمام الأجل أخی شمس الأئمّة أبو الفرج محمّد بن أحمد المکّیّ، قال: أخبرنا الإمام الزّاهد أبو محمّد إسماعیل بن علیّ ابن إسماعیل، حدّثنی السّیِّد الإمام الأجل المرشد باللَّه أبو الحسین یحیی بن الموفّق باللَّه، أخبرنا»].
(4)- [الأربعون: «أبو العلاء»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 87
علیه، قال: أخبرنا أبو جعفر محمّد بن أحمد بن محمّد بن حمّاد المعروف بابن میتم قراءةعلیه، قال: أخبرنا أبو محمّد القاسم بن جعفر بن محمّد بن عبداللَّه بن محمّد بن عمر [بن] علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی أبی جعفر بن «1» محمّد، عن أبیه محمّد، «2» عن أبی عبداللَّه‌جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه علیّ بن الحسین سیِّد العابدین، عن أبیه الحسین بن علیّ الشّهید، قال: سمعت جدِّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یقول «3»: مَنْ أحبّ‌أن یحیا حیاتی ویموت میتتی «4» ویدخل الجنّة «5» الّتی وعدنی ربِّی فلیتولّ علیّ بن أبی طالب‌وورثته «6» الطّاهرین «1»، أئمّة الهدی ومصابیح الدّجی من بعدی «7»، فإنّهم لن یخرجوکم «8» من‌باب الهدی إلی باب الضّلالة.
الشّجری، الأمالی، 1/ 134/ عنه: الخوارزمی، المناقب،/ 75؛ مثله منتجب الدّین، الأربعون حدیثاً،/ 31- 32؛ ابن شهرآشوب، المناقب، 1/ 291؛ الإربلی، کشف‌الغمّة «9»، 1/ 105؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 1/ 729؛ المجلسی، البحار، 23/ 142- 143؛ البحرانی، العوالم، (ط 3) 15- 3/ 222
وبالإسناد قال: حدّثنا أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین بن موسی، حدّثنا محمّدابن علیّ العلویّ، عن عمِّه محمّد بن أبی القاسم، عن محمّد بن علیّ الکوفیّ، عن عامر بن‌کثیر السّرّاج، عن أبی الجارود، عن ثابت بن أبی صفیّة، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی الخوارزمی].
(2)- [من هنا حکاه فی کشف الغمّة والبحار].
(3)- [فی المناقب وإثبات الهداة والعوالم مکانه: «وکاتبنی أبوالمؤیّد المکِّیّ (الخطیب) بخوارزم بکتاب الأربعین بالإسناد (بإسناده) عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: سمعت (أ نّه قال) النّبیّ (یقول): ...»].
(4)- [الخوارزمی: «مماتی»].
(5)- [إثبات الهداة: «جنّة عدنٍ»].
(6)- [فی الأربعون والخوارزمی والمناقب وکشف الغمّة وإثبات الهداة والبحار والعوالم: «ذرِّیّته»].
(7)- [فی الأربعون والخوارزمی والمناقب وکشف الغمّة وإثبات الهداة والبحار والعوالم: «بعده»].
(8)- [الأربعون: «لم یخرجوکم»].
(9)- [حکاه فی کشف الغمّة عن المناقب وفی البحار عن کشف الغمّة، حکاه أیضاً فی إثبات الهداة، 1/ 953، وفی البحار، 36/ 269].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 88
الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله أ نّه قال: إنّ اللَّه فرض علیکم طاعتی‌ونهاکم عن معصیتی، وأوجب علیکم اتّباع أمری وفرض علیکم من طاعة علیّ بعدی‌ما فرضه من طاعتی، ونهاکم عن معصیته ما نهاکم عن معصیتی، وجعل علیّاً أمیرالمؤمنین أخی ووزیری ووصیّی ووارثی، وهو منِّی وأنا منه، حبّه إیمان وبغضه کفر، ومُحبِّه مُحبِّی، ومُبغضه مُبغضی، وهو مولی من أنا مولاه، وأنا مولی کلّ مسلم ومسلمة، وأنا وإیّاه أبوا هذه الأُمّة.
الطّبری، بشارة المصطفی،/ 160
الإسناد عن جابر الجعفیّ، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن جدّه قال: قال‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم لعلیّ: یا علیّ! إنّ عن یمین العرش لمنابر من نور ومواسید من نور، فإذاکان یوم القیامة جئت أنتَ وشیعتک تجلسون علی تلک المنابر، تأکلون وتشربون والنّاس‌فی الموقف یحاسبون.
الطّبری، بشارة المصطفی،/ 193
وأخبرنی شهردار هذا إجازة، أخبرنا أبوالفتح عبدوس بن عبداللَّه بن عبدوس الهمدانیّ‌کتابة، حدّثنا الشّریف أبو طالب الجعفریّ، حدّثنا ابن مردویه الحافظ، حدّثنا إسحاق‌بن محمّد بن علیّ بن خالد، حدّثنا أحمد بن زکریّا، حدّثنا ابن طهمان، حدّثنا محمّد بن‌خالد الهاشمیّ، حدّثنا الحسن بن إسماعیل بن حمّاد، عن أبیه، عن زیاد بن المنذر، عن‌محمّد بن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدّه قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: کنت أنا وعلیّ‌نوراً بین یدی اللَّه تعالی من قبل أن یخلق آدم بأربعة عشر ألف عام، فلمّا خلق اللَّه تعالی‌آدم، سلک ذلک النّور فی صلبه، فلم یزل اللَّه تعالی ینقله من صلب إلی صلب حتّی أقرّه‌فی صلب عبدالمطّلب، فقسمه قسمین: قسماً فی صلب عبداللَّه، وقسماً فی صلب أبی طالب، فعلیّ منّی وأنا منه، لحمه لحمی، ودمه دمی، مَنْ أحبّه فبحبِّی أحبّه، ومَنْ أبغضه فببغضی‌أبغضه.
الخوارزمی، المناقب،/ 145 رقم 170
حدّثتنی أنّ أسماء بنت عُمیس حدّثتها، أنّ علیّ بن أبی طالب دفع إلی النّبیّ‌وقدأوحی إلیه فجلّله بثوبه، فلم یزل کذلک حتّی أدبرت الشّمس یقول: غابت أو کادت أن
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 89
تغیب، ثمّ إنّ نبیّ اللَّه‌سُرِّی عنه، فقال: أصلّیتَ یا علیّ؟ قال: لا، فقال النّبیّ: اللَّهمّ ردّ علی علیّ الشّمس، فرجعت حتّی بلغت نصف المسجد، قال عبدالرّحمان: وقال‌أبی، حدّثنی موسی الجهنیّ نحوه. [...]
وقال الحافظ أبوبشر الدّولابیّ فی کتابه «الذّرِّیّة الطّاهرة»: حدّثنا إسحاق بن یونس، ثنا سوید بن سعید، ثنا المطّلب بن زیاد، عن إبراهیم بن حبان، عن عبداللَّه بن حسن، عن فاطمة بنت الحسین، عن الحسین، قال: کان رأس رسول اللَّه‌فی حجر علیّ وهویوحی إلیه، فذکر الحدیث بنحو ما تقدّم.
ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 6/ 455
عیون أخبار الرّضا علیه السلام: محمّد بن أحمد بن الحسین البغدادیّ، عن أحمد بن الفضل، عن بکر بن أحمد القصریّ، عن أبی محمّد العسکریّ، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: سمعت جدِّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: لیلة أسری بی ربّی عزّ وجلّ رأیت فی‌بطنان العرش ملکاً بیده سیف من نور یلعب به کما یلعب علیّ بن أبی طالب علیه السلام بذی‌الفقار، وإنّ الملائکة إذا اشتاقوا إلی علیّ بن أبی طالب علیه السلام نظروا إلی وجه ذلک الملک، فقلت: یا ربّ! هذا أخی علیّ بن أبی طالب وابن عمِّی؟ فقال: یا محمّد! هذا ملک خلقته‌علی صورة علیّ علیه السلام، یعبدنی فی بطنان عرشی، تکتب حسناته وتسبیحه وتقدیسه لعلیّ‌ابن أبی طالب إلی یوم القیامة.
المجلسی، البحار، 39/ 109 رقم 14
أخرج الموفّق بن أحمد، عن الباقر، عن أبیه، عن جدِّه الحسین (رضی اللَّه عنهم)، قال:
سمعت جدّی صلی الله علیه و آله و سلم یقول: من أحبّ أن یحیا حیاتی ویموت مماتی ویدخل جنّة عدن‌الّتی وعدنی ربِّی وغرس فیها قضیباً بیده ونفخ فیها من روحه، فلیوال علیّاً وذرِّیّته‌الطّاهرین، أئمّة الهدی ومصابیح الدّجی من بعده، فإنّهم لن یخرجوکم من باب الهدی إلی‌باب الرّدی.
القندوزی، ینابیع المودّة، 1/ 383 رقم 10
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 90
وفی المناقب: بالسّند عن أبی الجارود، عن محمّد الباقر، عن أبیه، عن جدِّه الحسین علیهم السلام، قال:
لمّا نزلت هذه الآیة: «وَکُلَّ شَی‌ءٍ أحْصَیْناهُ فی إمامٍ مُبِین» «1»
، قالوا: یا رسول اللَّه! هوالتّوراة أو الإنجیل أو القرآن؟
قال: لا، فأقبل إلیه أبی علیه السلام، فقال صلی الله علیه و آله و سلم: هو هذا الإمام الّذی أحصی اللَّه فیه علم‌کلّ شی‌ء.
القندوزی، ینابیع المودّة، 1/ 230 رقم 66
__________________________________________________
(1)- یس: 36/ 12.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 91

حدّثنا عبداللَّه بن عمران، ثنا أبو داوود، ثنا هشام بن أبی الولید، عن امِّه، «1» عن‌فاطمة بنت الحسین، عن أبیها الحسین بن علیّ؛ قال: لمّا توفِّی القاسم ابن رسول اللَّه (ص) قالت خدیجة: یا رسول اللَّه! دَرَّت لُبینة القاسم، فلو کان اللَّه أبقاه حتّی یستکمل رضاعه. فقال رسول اللَّه: «إنّ إتمام «2» رضاعه فی الجنّة»، قالت: لو أعلم ذلک یا رسول اللَّه‌لهوّن علیَّ أمره. فقال رسول اللَّه: «إن شئت دعوت اللَّه تعالی فأسمعک صوته»، قالت: یا رسول اللَّه! «3» بل اصدِّق «3» اللَّه ورسوله.
ابن ماجة، السّنن، 1/ 484 رقم 1512/ عنه: القندوزی، ینابیع المودّة، 2/ 49
حدّثنا إسحاق بن محمّد الحرّاجی المکِّیّ والعبّاس بن حمدان الحنفیّ الأصبهانیّ، قالا: ثنا عبدالجبّار بن العلاء، ثنا عبداللَّه بن میمون القدّاح، ثنا جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن‌علیّ بن حسین «4»، قال: سمعت أبی یقول: لمّا کان قبل وفاة رسول اللَّه «5» بثلاثة أیّام هبطعلیه «5» جبریل علیه السلام، فقال: یا محمّد! إنّ اللَّه عزّ وجلّ أرسلنی إلیک إکراماً لک، وتفضیلًالک، وخاصّة لک، أسألک عمّا هو أعلم به منک، یقول: کیف تجدک؟ فقال النّبیّ: «أجدنی یا جبریل مغموماً وأجدنی یا جبریل مکروباً»، قال: فلمّا کان الیوم الثّالث هبطجبریل علیه السلام وهبط ملک الموت علیهما السلام، وهبط معهما ملک فی الهواء یقال له: إسماعیل، علی‌سبعین ألف ملک، لیس فیهم ملک إلّاعلی سبعین ألف ملک یشیعهم جبریل علیه السلام، فقال: یا محمّد! إنّ اللَّه عزّ وجلّ أرسلنی إلیک إکراماً لک وتفضیلًا لک، وخاصّة لک،
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی الینابیع].
(2)- [الینابیع: «تمام»].
(3- 3) [الینابیع: «حسبی صدق»].
(4)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «وعن علیّ بن الحسین ...»].
(5- 5) [مجمع الزّوائد: «أتاه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 92
أسألک عمّا هو أعلم به منک، یقول: کیف تجدک؟ فقال رسول اللَّه: «أجدنی یا جبریل‌مغموماً، وأجدنی یا جبریل مکروباً»، قال: فاستأذن ملک الموت‌علی الباب، فقال‌جبریل علیه السلام: یا محمّد! هذا ملک الموت یستأذن علیک ما استأذن «1» علی آدمیّ قبلک ولایستأذن علی آدمیّ بعدک، فقال: «ائذن له»، فأذن له جبریل، فأقبل حتّی وقف بین‌یدیه، فقال: یا محمّد! إنّ اللَّه عزّ وجلّ أرسلنی إلیک وأمرنی أن أطیعک فیما أمرتنی به، إن‌أمرتنی «2» أن أقبض نفسک قبضتها، وإن کرهت ترکتها، «3» فقال له رسول اللَّه: «أتفعل «3» یا ملک الموت»؟ قال: نعم، وبذلک أمرت أن أطیعک فیما أمرتنی به. فقال له جبریل علیه السلام: إنّ اللَّه عزّ وجلّ قد اشتاق إلی لقائک، فقال رسول اللَّه: «امض لما أمرت به»، فقال له‌جبریل: «هذا آخر وطأتی الأرض «4»، إنّما کنت حاجتی فی الدّنیا».
فلمّا توفِّی رسول اللَّه‌وجاءت التّعزیة جاء آت یسمعون حسّه ولا یرون شخصه، فقال: السّلام علیکم ورحمة اللَّه وبرکاته: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ المَوْت» «5»
، إنّ فی اللَّه عزاء کلّ «6» مصیبة وخلفاً من کلِّ هالک ودرکاً من کلِّ «7» ما فات «7»، فباللَّه فثقوا، وإیّاه فارجوا، فإنّ‌المصاب من حرم الثّواب، والسّلام علیکم ورحمة اللَّه. «8»
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 128- 129 رقم 2890/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 8/ 610- 611
حدّثنا إسحاق بن إبراهیم الدّبریّ، عن عبدالرّزّاق، عن معمر، عن الزّهریّ، عن
__________________________________________________
(1)- [مجمع الزّوائد: «وما استأذن»].
(2)- [مجمع الزّوائد: «تأمرنی»].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «قال: وتفعل»].
(4)- [مجمع الزّوائد: «فی الأرض»].
(5)- [آل عمران: 3/ 185].
(6)- [مجمع الزّوائد: «من کلّ»].
(7- 7) [مجمع الزّوائد: «فائت»].
(8)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ وفیه عبداللَّه بن میمون القدّاح، وهو ذاهب الحدیث»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 93
سنان بن أبی سنان أ نّه سمع حسین بن علیّ رضی الله عنه یحدّث أنّ النّبیّ‌خبّأ لابن صائد «1» دخاناً، فسأله عمّا خبّأ له، فقال: دخ، فقال: «اخسأ، فلن تعدو قدرک»، فلمّا ولّی قال‌النّبیّ: «ما قال»؟ «2» فقال بعضهم: دخ «2»، وقال بعضهم: بل قال: زح «3». فقال النّبیّ (ص): «قد اختلفتم وأنا بین أظهرکم، فأنتم بعدی أشدّ اختلافاً» «4».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 134- 135 رقم 2908/ عنه: الهیثمی، مجمع‌الزّوائد، 8/ 11
حدّثنا مطّلب بن شعیب الأزدیّ، ثنا عبداللَّه بن صالح، حدّثنی اللّیث، حدّثنی عقیل‌ابن شهاب، عن سنان بن أبی سنان، عن الحسین بن علیّ رضی الله عنه أنّ رسول اللَّه‌خبّألابن صائد دخاناً سأله «5» عمّا خبّأ له؟ فقال: دخ، فقال: «اخسأ فلن تعدو أجلک «6»»، فلمّاولّی رسول اللَّه، قال القوم: «7» ماذا قال؟ قال بعضهم: دخ، وقال بعضهم: بل زح «8»، فقال رسول اللَّه: «هذا وأنتم معی تختلفون، فأنتم بعدی أشدّ اختلافاً».
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 135 رقم 2909/ عنه: المتّقی الهندی، کنز العمّال «9»، 14/ 615
قال أبو الحسن علیه السلام: حدّثنی أبی، عن جدّی، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام
__________________________________________________
(1)- [فی مجمع الزّوائد مکانه: «عن الحسین بن علیّ أنّ النّبیّ خبّأ لابن صیّاد ...»].
(2- 2) [مجمع الزّوائد: «قال بعضهم: وخ»].
(3)- [مجمع الزّوائد: «دخ»].
(4)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی بإسنادین ورجال أحدهما رجال الصّحیح»].
(5)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما قال: خبّأ النّبیّ لابن صیّاد دخاناً فسأله ...»].
(6)- [کنز العمّال: «أصلک»].
(7)- [زاد فی کنز العمّال: «و»].
(8)- [کنز العمّال: «ذخ»].
(9)- [حکاه أیضاً فی کنز العمّال، 14/ 331].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 94
قال: «اجتمع المهاجرون والأنصار إلی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فقالوا: إنّ لک یا رسول اللَّه‌مؤونة فی نفقتک وفیمَنْ یأتیک من الوفود وهذه أموالنا مع دمائنا فاحکم فیها بارّاًمأجوراً، أعط ما شئت وأمسک ما شئت من غیر حرج، فأنزل اللَّه عزّ وجلّ علیه الرّوح‌الأمین، فقال: یا محمّد! «قُلْ لا أسْألکُم عَلیهِ أجْراً إلّاالمَوَدّةَ فی القُرْبی» «1»
، لا تؤذوا قرابتی‌من بعدی، فخرجوا، فقال اناس منهم: ما حمل رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم علی ترک ما عرضناعلیه إلّالیحثّنا علی قرابته من بعده إن هو إلّاشی‌ء افتراه فی مجلسه، وکان ذلک من قولهم‌عظیماً، فأنزل اللَّه هذه الآیة: «أم یَقُولونَ افْتراهُ قُلْ إن افْتَرَیْتهُ فلا تملکونَ لی مِنَ اللَّه شَیْئاًهُوَ أعْلمُ بما تفیضونَ فیهِ کَفی به شهیداً بینی وبینکُم وهو الغَفُورُ الرّحیم» «2»
، فبعث إلیهم‌النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: هل من حدث؟ فقالوا: إی‌واللَّه یا رسول اللَّه، لقد تکلّم بعضنا کلاماًعظیماً [ف] کرهناه، فتلا علیهم رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فبکوا واشتدّ بکاؤهم، فأنزل اللَّه تعالی: «وهُوَ الّذی یَقْبَلُ التّوبةَ عن عِبادهِ ویَعْفُو عن السّیِّئاتِ ویَعْلَمُ ما تَفْعَلُون» «3»
. «4»
الحرّانی، تحف العقول،/ 318- 319
بهذا الإسناد [حدّثنا أبو الحسن محمّد بن علیّ بن الشّاه الفقیه المروزیّ بمرو الرّود فی داره، قال: حدّثناأبو بکر «5» بن محمّد «5» بن عبداللَّه النّیسابوریّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلیمان الطّائیّ‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبی فی سنة ستّین ومائتین، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام سنة أربع وتسعین‌ومائة، وحدّثنا أبو منصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوریّ «6» بنیسابور، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن «7» هارون بن محمّد الخوریّ «7»، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن زیاد الفقیه الخوریّ بنیسابور، قال: حدّثنا أحمد
__________________________________________________
(1)- [الشّوری: 42/ 23].
(2)- [الأحقاف: 46/ 8].
(3)- [الشّوری: 42/ 25].
(4)- [راجع: «الحسنان علیهما السلام من عترة النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم»].
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
(6)- [البحار: «الخوزیّ»].
(7- 7) [البحار: «مروان»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 95
ابن عبداللَّه الهرویّ الشّیبانیّ، عن الرّضا علیّ بن موسی علیه السلام، وحدّثنی أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد الأشنانی‌الرّازیّ العدل «1» ببلخ، قال: حدّثنا علیّ «2» بن محمّد «2» بن مهرویه «3» القزوینیّ، عن داوود بن سلیمان الفرّاء، عن‌علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی‌أبی محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین]، عن الحسین بن علیّ علیه السلام أ نّه قال: دخل‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله علی علیّ بن أبی طالب علیه السلام وهو محموم، فأمره بأکل الغبیراء. «4»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 47 رقم 152/ عنه: المجلسی، البحار «5»، 59/ 96
حدّثنا علیّ بن الحسن بن محمّد، قال: حدّثنا الشّریف الحسین بن علیّ بن عبداللَّه بن‌الموسی القاضی، قال: حدّثنا حریز بن عبدالحمید الضّبّیّ، قال: حدّثنا الأعمش، عن‌إبراهیم یزید السّمّان، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: دخل أعرابیّ علی رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یرید الإسلام ومعه ضبّ قد اصطاده فی البریّة وجعله فی کمّه، فجعل النّبیّ صلی الله علیه و آله یعرض علیه الإسلام، فقال: لا أؤمن بک یا محمّد أو یؤمن بک هذا الضّبّ، ورمی‌الضّبّ من کمّه، فخرج الضّبّ من المسجد یهرب، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: یا ضبّ من أنا؟ قال: أنت محمّد بن عبداللَّه بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مناف، قال: یا ضبّ! من‌تعبد؟ قال: أعبد الّذی خلق الحبّة وبرئ النّسمة واتّخذ إبراهیم خلیلًا وناجی موسی‌کلیماً واصطفاک یا محمّد. فقال الأعرابیّ: أشهد أن لا إله إلّااللَّه وأ نّک رسول اللَّه حقّاً، فأخبرنی یا رسول اللَّه هل یکون بعدک نبیّ؟ قال: لا، أنا خاتم النّبیِّین، ولکن یکون
__________________________________________________
(1)- [البحار: «المعدل»].
(2- 2) [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «مهروبة»].
(4)- به این اسناد از حسین بن علی علیه السلام مروی است که فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله بر علی بن ابی‌طالب علیه السلام وارد شد، در حالی که آن جناب تبدار بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله آن جناب را امر فرمود به خوردن غبیرا، یعنی سنجد.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 280
(5)- [حکاه أیضاً فی البحار، 63/ 188].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 96
بعدی أئمّة من ذرِّیّتی قوّامون بالقسط کعدد نقباء بنی إسرائیل، أوّلهم علیّ بن أبی طالب، فهو الإمام والخلیفة بعدی، وتسعة من الأئمّة من صلب هذا- ووضع یده علی صدری- والقائم تاسعهم یقوم بالدّین فی آخر الزّمان کما قمت فی أوّله. قال: فأنشأ الأعرابیّ یقول:
ألا یا رسول اللَّه إنّک صادق فبورکت مهدیّاً وبورکت هادیا
شرعت لنا الدِّین الحنیفیّ بعدما عبدنا کأمثال الحمیر الطّواغیا
فیا خیر مبعوث ویا خیر مرسل إلی الإنس ثمّ الجنّ لبّیک داعیا
وبورکت فی الأقوام حیّاً ومیّتاً وبورکت مولوداً وبورکت ناشیا
قال: فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: یا أخا بنی سلیم! هل لک مال؟ فقال: والّذی أکرمک‌بالنّبوّة وخصّک بالرّسالة إنّ أربعة ألف بیت فی بنی سلیم ما فیهم أفقر منّی، فحمله النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم علی ناقةٍ، فرجع إلی قومه، فأخبرهم بذلک، قالوا: فأسلم الأعرابیّ طمعاً فی‌النّاقة، فبقی نومه فی الصّفة لم یأکل شیئاً، فلمّا کان من الغد تقدّم إلی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فقال:
یا أ یُّها المرء الّذی لا نعدمه أنتَ رسول اللَّه حقّاً نعلمه
ودینک الإسلام دیناً نعظمه سعی مع الإسلام شیئاً نقضمه
قد جئت بالحقّ وشیئاً تطعمه
فتبسّم النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، وقال: یا علیّ! اعط الأعرابیّ حاجته. قال: فحمله علیّ علیه السلام إلی منزل فاطمة وأشبعه وأعطاه ناقة وجلة تمراً. «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 172- 174
حدّثنی «2» القاضی المعافی بن زکریّا، قال: حدّثنی الحسن بن علیّ العاصمیّ، قال:
__________________________________________________
(1)- [راجع: «نصّ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم علی إمامته وعلی الأئمّة من وُلده علیهم السلام»].
(2)- [المناقب: «وأنبأنی أبوالعلاء الحافظ الهمدانیّ هذا والإمام الأجل نجم الدّین أبومنصور محمّد بن الحسین‌ابن محمّد البغدادیّ، قالا: أنبأنا الشّریف الإمام الأجل نور الهدی أبو طالب الحسین بن محمّد بن علیّ الزّینبیّ، عن الإمام محمّد بن أحمد بن علیّ بن الحسن بن شاذان، حدّثنی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 97
حدّثنی صهیب، عن أبیه «1»، عن جعفر بن محمّد الصّادق، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی‌علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین «2» بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال:
بینا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فی بیت «3» امّ سلمة، إذ هبط علیه ملک له عشرون رأساً، فی کلّ‌رأس «4» ألف لسان، یسبّح اللَّه ویقدِّسه [کلّ لسان] بلغة لا تشبه الأخری [و] راحته‌أوسع من سبع سماوات وسبع أرضین، فحسب النّبیّ صلی الله علیه و آله أ نّه جبرئیل، فقال:
یا جبرائیل! لِمَ تأتنی فی مثل هذه الصّورة قطّ؟ فقال [الملک]: ما أنا جبرئیل، أناصرصائیل، بعثنی اللَّه إلیک لتزوّج النّور من النّور.
فقال «5» النّبیّ صلی الله علیه و آله: مَنْ بِمَنْ «6»؟
قال: ابنتک فاطمة من علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
قال «7»: فزوّج النّبیّ صلی الله علیه و آله فاطمة علیها السلام من علیّ علیه السلام، بشهادة جبرئیل ومیکائیل [وإسرافیل] وصرصائیل علیهم السلام.
قال: فنظر النّبیّ صلی الله علیه و آله، فإذا بین کتفی صرصائیل مکتوب «7»: لا إله إلّااللَّه، محمّدرسول اللَّه «8» نبیّ الرّحمة «8»، علیّ بن أبی طالب مقیم الحجّة.
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی المناقب].
(2)- [فی کشف الغمّة والبحار والعوالم مکانه: «قال الخوارزمی: وأنبأنی أبو العلاء الحافظ الهمدانی، یرفعه إلی الحسین ...»].
(3)- [فی مدینة المعاجز مکانه: «عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدّه الحسین بن علیّ علیه السلام: إنّ النّبیّ‌کان فی بیت ...»].
(4)- [زاد فی مدینة المعاجز: «له»].
(5)- [مدینة المعاجز: «قال»].
(6)- [فی المناقب وکشف الغمّة ومدینة المعاجز والبحار والعوالم: «ممّن»].
(7)- [لم یرد فی المناقب وکشف الغمّة والبحار والعوالم].
(8- 8) [لم یرد فی المناقب وکشف الغمّة والبحار والعوالم].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 98
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: یا صرصائیل! منذ [کم] کتب هذا بین کتفیک؟ قال: من «1» قبل أن‌یخلق (اللَّه «2» آدم) باثنی عشر «2» ألف سنة.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 35 رقم 15/ عنه: الخوارزمی، المناقب،/ 340- 341؛ السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 2/ 410- 411؛ مثله الإربلی، کشف الغمّة، 1/ 352؛ المجلسی، البحار «3»، 43/ 123؛ البحرانی، العوالم، 11- 1/ 431
قال: أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنا إبراهیم بن حفص بن عمرالعسکریّ بالمصیصة من أصل کتابه، قال: حدّثنا عبداللَّه بن الهیثم بن عبداللَّه الأنماطیّ البغدادیّ من ساکنی حلب سنة ستّ وخمسین ومائتین، قال: حدّثنا الحسین بن علوان الکلبیّ ببغداد سنة مائتین، قال: حدّثنی عمرو بن خالد الواسطیّ، عن محمّد وزید ابنی‌علیّ، عن أبیهما علیّ بن الحسین علیهما السلام، [عن أبیه الحسین علیه السلام]، قال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یرفع یدیه إذا ابتهل ودعا کمن یستطعم «4».
الطّوسی، الأمالی،/ 585 رقم 1211/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 4/ 1100؛ المجلسی، البحار، 90/ 339
أخبرنا أبوطاهر إبراهیم بن محمّد بن عمر العلویّ، أخبرنا أبو المفضّل محمّد بن عبداللَّه‌الشّیبانیّ، حدّثنا إبراهیم بن حفص بن عمر العسکریّ- بالمصیصة من أصل کتابه- حدّثنا عبید بن الهیثم بن عبیداللَّه الأنماطیّ البغدادیّ من ساکنی حلب سنة ستّ وخمسین‌ومائتین، حدّثنا الحسین بن علوان الکلبیّ- ببغداد فی سنة مائتین- حدّثنی عمرو بن‌خالد الواسطیّ، عن محمّد وزید ابنی علیّ، عن أبیهما، عن أبیه «5» الحسین، قال: کان
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی کشف الغمّة].
(2- 2) [فی المناقب والعوالم: «الدّنیا باثنتی عشرة»، وفی کشف الغمّة والبحار: «الدّنیا باثنی عشر»، وفی مدینة المعاجز: «الدّنیا باثنتی عشر»].
(3)- [حکاه فی البحار والعوالم عن کشف الغمّة].
(4)- [فی الوسائل والبحار: «یستطعم المسکین»].
(5)- [من هنا حکاه فی مکارم الأخلاق وتنبیه الخواطر وأعلام الدّین والبحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 99
رسول اللَّه‌یرفع یدیه إذا ابتهل، ودعا کما یستطعم المسکین.
الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، 8/ 62- 63/ مثله الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 268؛ ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النّواظر،/ 393؛ الدّیلمی، أعلام‌الدّین،/ 213؛ المجلسی، البحار، 90/ 294
قال: حدّثنا موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: حدّثنا أبی، عن أبیه، عن جدّه الحسین بن علیّ، قال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله إذا عطس قال له علیّ علیه السلام: رفع اللَّه ذکرک. وإذا عطس علیّ علیه السلام قال له النّبیّ صلی الله علیه و آله: أعلی اللَّه کعبک.
الطّبری، بشارة المصطفی،/ 258
وأخبرنی سیِّد الحفّاظ شهردار بن شیرویه بن شهردار الدّیلمی الهمدانی- فیما کتب‌إلیّ من همدان- أخبرنا أبی الإمام الأجل الحافظ السّعید، سیِّد الحفّاظ أبوشجاع شیرویه‌ابن شهردار- تغمّده اللَّه بغفرانه- حدّثنا أبو بکر محمّد بن إبراهیم بن علیّ الإمام، أخبرناالقاضی أبو الحسن عبدالجبّار بن أحمد الأسدآبادیّ، حدّثنا أبو حاتم أحمد بن الحسن‌ابن هارون الرّازی بالرّیّ، حدّثنا أبوالحسین عبداللَّه بن محمّد بن شاذان البغدادیّ بنیسابورإملاءً، حدّثنی أبو عبداللَّه محمّد بن سهل- مولی عمر بن عبدالعزیز بمصر- حدّثنا عمرابن عبدالجبّار النّاشی، عن أبیه، عن موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه‌محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیه السلام: إنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله کان إذا عطس قال له علیّ علیه السلام: أعلی اللَّه ذکرک یا رسول اللَّه، وإذا عطس علیّ علیه السلام قال‌له النّبیّ صلی الله علیه و آله: أعلی اللَّه عقبک یا علیّ.
الخوارزمی، المناقب،/ 325 رقم 334
عن الحسین: إنّ رجلًا جاء إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله، فقال: یا رسول اللَّه! إنِّی قدمت من سفرلی، فبینما بنیّة خماسیّة تدرج حولی فی حلیّها، فأخذت بیدها وانطلقت بها إلی وادی‌فلان، فطرحتها فیه، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: انطلق معی فأرنی الوادی، فانطلق معه، فأراه الوادی، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله لُامِّها: ما کان اسمها؟ قالت: فلانة، فقال صلی الله علیه و آله: یا فلانة!
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 100
أجیبینی بإذن اللَّه، فخرجت الصّبیّة وهی تقول: لبّیک یا رسول اللَّه وسعدیک، فقال لها: إنّ أبویکِ قد أساءا، فإن أحببتِ أن أردکِ علیهما؟ فقالت: یا رسول اللَّه! لا حاجة لی‌فیهما، وجدت اللَّه خیراً لی منهما.
ابن شهرآشوب، المناقب، 1/ 132
وأخرج ابن مردویه، عن الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما: إنّ رسول اللَّه‌أصبح‌وهو مهموم، فقیل: ما لک یا رسول اللَّه؟ فقال: إنِّی أریت فی المنام کان بنی امیّة یتعاورون‌منبری هذا، فقیل: یا رسول اللَّه! لا تهتم، فإنّها دنیا تنالهم، فأنزل اللَّه: «وما جَعَلْنا الرُّؤیاالّتی أرَیْناکَ إلّافِتْنَةً للنّاس» «1»
.السّیوطی، الدّرّ المنثور، 4/ 191
عن الحسین بن علیّ: لمّا جرّد رسول اللَّه‌حمزة بکی، فلمّا رأی مثاله شهق (الطّبرانیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 8/ 333 رقم 36939
__________________________________________________
(1)- [الإسراء: 17/ 60].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 101

حدّثنا عبداللَّه، حدّثنی أبی، ثنا عبد الرّزّاق، أنبأنا ابن جریج، حدّثنی ابن شهاب، عن علیّ بن حسین بن علیّ، عن أبیه حسین بن علیّ، عن علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه، قال: قال علیّ: أصبت شارفاً مع رسول اللَّه‌فی المغنم یوم بدر، وأعطانی رسول اللَّه (ص) شارفاً أخری، فأنختهما یوماً عند باب رجل من الأنصار وأنا أرید أن أحمل علیهما أذخراًلأبیعه ومعی صائغ من بنی قینقاع لأستعین به علی ولیمة فاطمة، وحمزة بن عبد المطّلب‌یشرب فی ذلک البیت، فثار إلیهما حمزة بالسّیف، فجب أسنمتهما وبقر خواصرهما، ثمّ‌أخذ من أکبادهما، قلت لابن شهاب: ومن السّنام؟ قال: جبّ أسنمتهما، فذهب بهما، قال: فنظرت إلی منظرٍ أفظعنی، فأتیت نبیّ اللَّه‌وعنده زید بن حارثة، فأخبرته الخبر. فخرج ومعه زید، فانطلق معه، فدخل علی حمزة، فتغیظ علیه، فرجع حمزة بصره، فقال: هل أنتم إلّاعبید لأبی، فرجع رسول اللَّه‌یقهقر حتّی خرج عنهم، وذلک قبل‌تحریم الخمر.
ابن حنبل، المسند، 1/ 142
حدّثنا عبدان، أخبرنا عبداللَّه «1»، أخبرنا یونس، عن الزّهریّ «2»، قال: أخبرنی علیّ‌ابن الحسین أنّ حسین بن علیّ علیهما السلام أخبره أنّ «3» علیّاً قال: کانت لی شارف من نصیبی‌من المغنم یوم بدر، وکان النّبیّ «4» (ص) أعطانی شارفاً «5» من الخُمس «5»، فلمّا أردت
__________________________________________________
(1)- [فی السّنن مکانه: «أخبرنا أبو الحسین بن الفضل القطّان، أنا عبداللَّه بن جعفر، ثنا یعقوب بن سفیان، حدّثنی عبداللَّه بن عثمان، ح وأنبأنا أبوعبداللَّه الحافظ، أنا أبو العبّاس محمّد بن أحمد بن محبوب بن فضیل التّاجر وأبو محمّد الحسن بن محمّد بن حلیم المروزیّ، قالا: ثنا أبو الموجّه محمّد بن عمرو، أنبأ عبداللَّه بن عثمان بن جبلة، أنا عبداللَّه ...»].
(2)- [فی البدایة مکانه: «رواه البخاری ومسلم من طریق الزّهریّ ...»].
(3)- [فی الجمع بین الصّحیحین مکانه: «عن الحسین بن علیّ أیضاً، أنّ ...].
(4)- [فی السّنن والجمع بین الصّحیحین: «رسول اللَّه»].
(5- 5) [فی السّنن والجمع بین الصّحیحین: «من الخُمس یومئذ»، وفی البدایة: «ممّا أفاء اللَّه من الخُمس یومئذ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 102
«1» أن أبتنی «2» بفاطمة بنت رسول اللَّه «1» واعدت رجلًا صوّاغاً من بنی قینقاع «3» أن یرتحل‌معی فنأتی «3» بإذخر أردت أن أبیعه «4» الصّوّاغین وأستعین «4» به فی ولیمة عُرسی، فبینا أناأجمع لشارفیّ متاعاً «5» من الأقتاب والغرائر والحبال وشارفای مناخان «6» إلی جنب حُجرةرجل من الأنصار، رجعت «7» حین «8» جمعت «9» ما جمعت، فإذا شارفای قد اجتبّ «9» أسنمتهما، وبقرت خواصرهما واخذ من أکبادهما، فلم أملک عینیّ حین «10» رأیت ذلک المنظر منهما «10» «11»، فقلت: مَنْ فعل هذا؟ فقالوا: «12» فعل حمزة بن عبد المطّلب «12»، وهو فی هذا البیت «13» فی‌شرب من الأنصار «14»، فانطلقت حتّی أدخل علی النّبیّ «15» وعنده زید بن حارثة، فعرف النّبیّ «5» 1 فی وجهی 5 الّذی لقیت، فقال «16» النّبیّ: ما لک، فقلت 16: یا رسول
__________________________________________________
(1- 1) [البدایة: «أبتنی فاطمة بنت النّبیّ (ص)»].
(2)- [السّنن: «أبنی»].
(3- 3) [الجمع بین الصّحیحین: «یرتحل معی، فیأتی»].
(4- 4) [فی السّنن والجمع بین الصّحیحین والبدایة: «من الصّوّاغین، فأستعین»].
(5)- [لم یرد فی البدایة].
(6)- [فی السّنن والبدایة: «مناختان»].
(7)- [فی السّنن: «فرجعت»، وفی الجمع بین الصّحیحین: «أقبلت»، ولم یرد فی البدایة].
(8)- [البدایة: «حتّی»].
(9- 9) [فی السّنن: «ما جمعت وإذاً شارفای قد اجتبت»، وفی الجمع بین الصّحیحین: «فإذاً شارفای قد جبّت»، وفی البدایة: «ما جمعت فإذا أنا بشارفی قد أجبت»].
(10- 10) [البدایة: «رأت المنظر»].
(11)- [لم یرد فی الجمع بین الصّحیحین].
(12- 12) [فی السّنن والبدایة: «فعله حمزة بن عبدالمطّلب»، وفی الجمع بین الصّحیحین: «فعله حمزة»].
(13)- [زاد فی البدایة: «وهو»].
(14)- [أضاف فی السّنن والجمع بین الصّحیحین: «غنّنته قینة وعنده قینته وأصحابه، فقالت فی غنائها: ألا یا حمزة للشّرف النّواء، (وهنّ معقّلات بالفناء) فقام (فوثب) حمزة إلی السّیف، فاجتبّ (فأجب) أسنمتهما وبقرت (بقر) خواصرهما وأخذ من أکبادهما (قال) قال علیّ»].
(15)- [فی السّنن والجمع بین الصّحیحین: «رسول اللَّه (ص)»].
(16- 16) [فی السّنن: «رسول اللَّه: ماذا؟ قلت»، وفی الجمع بین الصّحیحین والبدایة: «ما لک؟ قلت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 103
اللَّه! «1» ما رأیت کالیوم قطّ «1»، عدا حمزة علی ناقتیّ، فأجبّ «2» أسنمتهما، وبقر خواصرهما، وها هو ذا فی بیت «3» معه شرب، فدعا النّبیّ‌بردائه، فارتدی «4»، ثمّ انطلق یمشی واتّبعته‌أنا وزید بن حارثة حتّی جاء البیت الّذی فیه حمزة، فاستأذن، «5» «6» فأذنوا لهم «6»، فإذا هم‌شرب، فطفق رسول اللَّه «5» یلوم حمزة فیما فعل، فإذا «7» حمزة قد «8» ثمل مُحمرّة عیناه، فنظر حمزة «9» إلی رسول اللَّه، «10» ثمّ صعّد النّظر، فنظر «10» إلی «11» رکبته، ثمّ صعّد النّظر، فنظر «9» إلی سُرّته «11»، ثمّ صعّد النّظر، فنظر «9» إلی وجهه، ثمّ قال حمزة: هل «12» أنتم إلّاعبید «13» لأبی، فعرف رسول اللَّه «14» (ص) أ نّه قد «8» ثمل، فنکص رسول اللَّه‌علی عقبیه القهقری، «15» وخرجنا معه. «16»
البخاری، الصّحیح «17»، 2/ 298 رقم 3091/ عنه: البیهقی، السّنن الکبری، 6/ 341
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الجمع بین الصّحیحین، وفی البدایة: «ما رأیت کالیوم»].
(2)- [فی السّنن: «واجتبّ»، وفی الجمع بین الصّحیحین: «فاجتبّ»].
(3)- [لم یرد فی السّنن، وفی البدایة: «البیت»].
(4)- [البدایة: «فارتداه»].
(5- 5) [البدایة: «علیه، فأذن له فطفق النّبیّ»].
(6- 6) [فی السّنن: «فأذنوا له»، وفی الجمع بین الصّحیحین: «فأذن له»].
(7)- [السّنن: «وإذا»].
(8)- [لم یرد فی السّنن والجمع بین الصّحیحین والبدایة].
(9)- [لم یرد فی الجمع بین الصّحیحین].
(10- 10) [الجمع بین الصّحیحین: «فصعّد النّظر»].
(11- 11) [البدایة: «رکبتیه»].
(12)- [فی السّنن والجمع بین الصّحیحین والبدایة: «وهل»].
(13)- [البدایة: «عبیداً»].
(14)- [البدایة: «النّبیّ»].
(15)- [زاد فی السّنن والبدایة: «فخرج»، وزاد فی الجمع بین الصّحیحین: «وخرج»].
(16)- [زاد فی الجمع بین الصّحیحین: «فی روایة: وذلک قبل تحریم الخمر»].
(17)- [حکاه أیضاً فی الصّحیح، 2/ 14 رقم 2089، 91 رقم 2375، 3/ 17 رقم 4003، 4/ 41 رقم 5793].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 104
- 342؛ الحمیدی، الجمع بین الصّحیحین، 1/ 157- 158؛ ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 3/ 367
حدّثنا سوید، حدّثنا صالح بن موسی بن إسحاق بن طلحة القرشیّ، عن عبداللَّه بن‌الحسن، عن امِّه فاطمة بنت الحسین، عن أبیها.
عن علیّ، أنّ رسول اللَّه‌کان إذا دخلَ المسجد، قال: «اللَّهمّ افتحْ لی أبوابَ‌رَحمتِک». وإذا خرجَ قال: «اللَّهمّ افتحْ لی أبوابَ فَضْلِک».
أبو یعلی، المسند، 1/ 378 رقم 486
حدّثنا سوید، حدّثنا صالح بن موسی، عن عبداللَّه بن الحسن، عن امِّه فاطمة بنت‌الحسین، عن أبیها.
عن علیّ، «أنّ رسول اللَّه، قال: النِّعَمُ کُلُّها ظالِمَةٌ أو جائِرَةٌ».
أبو یعلی، المسند، 1/ 379 رقم 487
حدّثنا أبو موسی، حدّثنا أبو عاصم، أخبرنا ابن جریج، أخبرنی ابن شهاب، عن‌علیّ بن حسین، عن أبیه.
عن علیّ، قال: أصَبْتُ شارِفاً فی مَغْنَمِ بَدْرٍ مع رسول اللَّه، وأعطانی رسول اللَّه (ص) شارِفاً، فأنْخْتُهُما عند بابِ رجلٍ من الأنصار، ارید أن أحمل علیهما إذْخِراً أبیعهُ، ومعی‌رجلٌ صائغٌ من بنی قَیْنُقاع. قال علیٌّ: أسْتَعینُ به علی ولیمَةِ فاطمةَ، وحَمْزَةُ بن عبدالمطّلب‌فی البَیْتِ یَشْرَبُ ومعهُ قَیْنَةٌ تُغنِّیهِ تقول: «ألا یا حَمْزَ لِلْشُّرُفِ النِّواء»، فثارَ إلیهما بالسّیفِ‌فجبَّ أسْنِمَتَهُما، وبَقَرَ خواصِرَهُما، وأخذَ مِنْ أکبادِهِما. قال: قلتُ لابنِ شِهابٍ: ومِنَ‌السَّنامِ؟ قال: قد جَبَّ أسْنِمَتَهُما. قال: فنظرتُ إلی أمرٍ أفظعنی، فأتیتُ رسول اللَّه (ص) ومعه زید بن حارثة، فخرج رسول اللَّه‌ومعه زید بن حارثة، وخرجتُ معه حتّی قام‌علی حمزةَ، قال: «فتغیّظ علیه، قال: فرفعَ حمزةُ بصرهُ فقال: وهل أنتم إلّاعبیدُ آبائی؟ قال: فرجعَ رسولُ اللَّه‌یُقْهْقِرُ عنه».
أبو یعلی، المسند، 1/ 416- 417 رقم 547
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 105
فحدّثنی أبی، عن الحسن بن محبوب، عن عمرو بن [أبی] مقدام، عن ثابت الحذّاء، عن جابر بن یزید الجعفیّ، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن أبیه علیهم السلام، عن أمیر المؤمنین علیه السلام، قال: إنّ اللَّه تبارک وتعالی أراد أن یخلق خلقاً بیده وذلک‌بعدما مضی من الجنّ والنّسناس فی الأرض سبعة آلاف سنة، وکان من شأنه خلق آدم‌کشطَ «1» عن أطباق السّماوات، قال للملائکة: انظروا إلی أهل الأرض من خلقی من الجنّ‌والنّسناس، فلمّا رأوا ما یعملون فیها من المعاصی وسفک الدّماء والفساد فی الأرض بغیرالحقّ عظم ذلک علیهم وغضبوا وتأسّفوا علی أهل الأرض ولم یملکوا غضبهم، قالوا: ربّناإنّک أنت العزیز القادر الجبّار القاهر العظیم الشّأن، وهذا خلقک الضّعیف الذّلیل یتقلّبون‌فی قبضتک ویعیشون برزقک ویتمتّعون بعافیتک، وهم یعصونک بمثل هذه الذّنوب العظام، لا تأسف علیهم ولا تغضب ولا تنتقم لنفسک لما تسمع منهم وتری، وقد عظم ذلک علیناوأکبرناه فیک، قال: فلمّا سمع ذلک من الملائکة، قال: «إنِّی جاعلٌ فی الأرْضِ خَلِیفَة» «2»
یکون حجّة لی فی الأرض علی خلقی، فقالت الملائکة: سبحانک «أتَجْعَلُ فیها مَنْ یُفسِدُفیها» «2»
، کما أفسد بنو الجانّ، ویسفکون الدّماء کما سفک بنو الجانّ، ویتحاسدون ویتباغضون، فاجعل ذلک الخلیفة منّا، فإنّا لا نتحاسد ولا نتباغض ولا نسفک الدّماءونسبِّح بحمدک ونقدّس لک. قال جلّ وعزّ: «إنِّی أعْلَمُ ما لا تَعْلَمُون» «2»
، إنِّی أرید أن‌أخلق خلقاً بیدی وأجعل من ذرِّیّته أنبیاء ومرسلین وعباداً صالحین أئمّة مهتدین، وأجعلهم خلفاء علی خلقی فی أرضی ینهونهم عن معصیتی، وینذرونهم من عذابی، ویهدونهم إلی طاعتی، ویسلکون بهم طریق سبیلی، وأجعلهم لی حجّة علیهم، وأبیدالنّسناس من أرضی، وأطهِّرها منهم، وأنقل مردة الجنّ العصاة من بریّتی وخلقی وخیرتی، وأسکنهم فی الهواء فی أقطار الأرض، فلا یجاورون نسل خلقی، وأجعل بین الجنّ وبین
__________________________________________________
(1)- أی کشف.
(2)- [البقرة: 2/ 30].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 106
خلقی حجاباً، فلا یری نسل خلقی الجنّ ولا یجالسونهم ولا یخالطونهم، فمَنْ عصانی من‌نسل خلقی الّذین اصطفیتهم وأسکنتهم مساکن العصاة أوردتهم مواردهم ولا أبالی. قال: فقالت الملائکة: یا ربّنا! افعل ما شئت «لا عِلْمَ لنا إلّاما علّمْتنا إنّکَ أنتَ العَلِیمُ الحَکِیم» «1»
، قال: فباعدهم اللَّه من العرش مسیرة خمسمائة عام، قال: فلاذوا بالعرش وأشاروابالأصابع، فنظر الرّبّ عزّ وجلّ إلیهم، ونزلت الرّحمة، فوضع لهم البیت المعمور، فقال: طوفوا به، ودعوا العرش، فإنّه لی رضا، فطافوا به وهو البیت الّذی یدخله کلّ یوم‌سبعون ألف ملک لا یعودون أبداً، فوضع اللَّه البیت المعمور توبة لأهل السّماء، ووضع‌الکعبة توبة لأهل الأرض، فقال اللَّه تبارک وتعالی: «إنِّی خالقٌ بَشَراً من صَلْصالٍ مِنْ حمأٍمَسْنون* فإذا سَوَّیْتهُ ونَفَخْتُ فیهِ من رُوحی فَقَعُوا لهُ ساجِدِین» «2»
، قال: وکان ذلک من‌اللَّه تعالی فی آدم قبل أن یخلقه، واحتجاجاً منه علیهم.
(قال): فاغترف ربّنا عزّ وجلّ غرفة بیمینه من الماء العذب الفرات، وکلتا یدیه یمین، فصلصلها فی کفّه حتّی جمدت، فقال لها: منک أخلق النّبیّین والمرسلین وعبادی الصّالحین‌والأئمّة المهتدین والدّعاة إلی الجنّة وأتباعهم إلی یوم القیامة، ولا أبالی ولا أسأل عمّا أفعل‌وهم یسألون، ثمّ اغترف غرفة أخری من الماء المالح الأجاج، فصلصلها فی کفِّه، فجمدت، ثمّ قال: لها منک أخلق الجبّارین والفراعنة والعتاة وإخوان الشّیاطین والدّعاة إلی النّار إلی‌یوم القیامة وأشیاعهم، ولا أبالی ولا أسأل عمّا أفعل، وهم یسألون.
قال: وشرطه فی ذلک البداء ولم یشترط فی أصحاب الیمین، ثمّ خلط المائین جمیعاً فی‌کفّه، فصلصلها، ثمّ کفّهما قدام عرشه وهما سلالة من طین، ثمّ أمر اللَّه الملائکة الأربعةالشّمال والجنوب والصّبا والدّبور، أن یجولوا علی هذه السّلالة من الطّین، فأمرؤوها «3»
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 32].
(2)- [الحجر: 15/ 28- 29].
(3)- أی هذّبوها وطیّبوها.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 107
وأنشؤوها، ثمّ أنزوها «1» وجزوها وفصلوها «2» وأجروا فیها الطّبایع الأربعة: الرّیح والدّم‌والمرّة والبلغم، فجالت الملائکة علیها وهی الشّمال والجنوب والصّبا والدّبور، وأجروافیها الطّبایع الأربعة، الرّیح فی الطّبایع الأربعة من البدن من ناحیة الشّمال، والبلغم فی‌الطّبایع الأربعة من ناحیة الصّبا، والمرّة فی الطّبایع الأربعة من ناحیة الدّبور والدّم فی‌الطّبایع الأربعة من ناحیة الجنوب. قال: فاستقلّت النّسمة وکمل البدن، فلزمه من ناحیةالرِّیح حبّ النِّساء وطول الأمل والحرص، ولزمه من ناحیة البلغم حبّ الطّعام والشّراب‌والبرّ والحلم والرّفق، ولزمه من ناحیة المرّة الحبّ والغضب والسّفه والشّیطنة والتّجبّروالتّمرّد والعجلة، ولزمه من ناحیة الدّمّ حبّ الفساد واللّذّات ورکوب المحارم والشّهوات.
قال أبو جعفر: وجدنا هذا فی کتاب أمیر المؤمنین علیه السلام، فخلق اللَّه آدم، فبقی أربعین‌سنة مصورّاً، فکان یمرّ به إبلیس اللّعین، فیقول لأمر ما خلقت؟ فقال العالم علیه السلام: فقال‌إبلیس: لئن أمرنی اللَّه بالسّجود لهذا لا عصیته، قال: ثمّ نفخ فیه، فلمّا بلغت الرّوح إلی‌دماغه عطس عطسة جلس منها، فقال: الحمد للَّه، فقال اللَّه تعالی: یرحمک اللَّه.
القمّی، التّفسیر، 1/ 36- 41
عدّة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن الحسن بن محبوب، عن علیّ بن رئاب، عن أبی عبیدة الحذّاء، عن ثویر بن أبی فاختة، قال: سمعت علیّ بن الحسین علیهما السلام یُحدِّث‌فی مسجد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: حدّثنی أبی أ نّه سمع أباه علیّ بن أبی طالب علیه السلام یُحدِّث‌النّاس، قال: إذا کان یوم القیامة بعث اللَّه تبارک وتعالی النّاس من حفرهم «3» غُزلًا بهماً «3»، جرداً مرداً فی صعید واحد یسوقهم النّور وتجمعهم الظّلمة حتّی یقفوا علی عقبة المحشر، فیرکب بعضهم بعضاً، ویزدحمون دونها، فیمنعون من المضیّ، فتشتدّ أنفاسهم ویکثر
__________________________________________________
(1)- أنز الشّی‌ء: تصلّب.
(2)- وروی «فابدؤها وانشاؤها، ثمّ ابرؤها وتجزوها»، وما ذکرناه أوفق.
(3- 3) [فی البحار: «غرلًا مهلًا»، وهو صحیح].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 108
عرقهم، وتضیق بهم امورهم ویشتدّ ضجیجهم، وترتفع أصواتهم، قال: وهو أوّل هول‌من أهوال یوم القیامة، قال: فیشرف الجبّار تبارک وتعالی علیهم من فوق عرشه فی‌ظلال من الملائکة، فیأمر ملکاً من الملائکة فینادی فیهم: یا معشر الخلائق! أنصتواواستمعوا منادی الجبّار، قال: فیسمع آخرهم کما یسمع أوّلهم، قال: فتنکسر أصواتهم‌عند ذلک، وتخشع أبصارهم، وتضطرب فرائصهم، وتفزع قلوبهم، ویرفعون رؤوسهم‌إلی ناحیة الصّوت «مُهْطِعین إلی الدّاع» «1»
، قال: فعند ذلک یقول الکافر: «هذا یومٌ‌عَسِر» «1»
، قال: فیشرف «2» الجبّار عزّ وجلّ «2» الحکم العدل علیهم، فیقول: أنا اللَّه لا إله إلّاأنا الحکم العدل الّذی لا یجور الیوم أحکم بینکم بعدلی وقسطی، لا یظلم الیوم عندی‌أحد، الیوم آخذ للضّعیف من القویّ بحقِّه، ولصاحب المظلمة بالمظلمة بالقصاص من‌الحسنات والسّیِّئات، واثیب علی الهبات، ولا یجوز هذه العقبة الیوم عندی ظالم ولا أحدعنده مظلمة إلّامظلمة یهبها صاحبها «3»، واثیبه علیها، وآخذ له بها عند الحساب، فتلازموا أ یّها الخلائق، واطلبوا مظالمکم عند من ظلمکم بها فی الدّنیا، وأنا شاهد لکم‌علیهم، وکفی بی شهیداً.
قال: فیتعارفون ویتلازمون، فلا یبقی أحد له عند أحد مظلمة أو حقّ إلّالزمه بها، قال: فیمکثون ما شاء اللَّه، فیشتدّ حالهم، ویکثر عرقهم، ویشتدّ غمّهم، وترتفع أصواتهم‌بضجیج شدید، فیتمنّون المخلص منه بترک مظالمهم لأهلها، قال: ویطّلع اللَّه عزّ وجلّ‌علی جهدهم، فینادی مناد من عند اللَّه تبارک وتعالی- یسمع آخرهم کما یسمع أوّلهم-: یا معشر «4» الخلائق! أنصتوا لداعی اللَّه تبارک وتعالی واسمعوا إنّ اللَّه تبارک وتعالی یقول [لکم]: أنا الوهّاب، إن أحببتم أن تواهبوا فتواهبوا، وإن لم تواهبوا أخذت لکم
__________________________________________________
(1)- [القمر: 54/ 8].
(2- 2) [البحار: «اللَّه عزّ وجلّ ذکره»].
(3)- [البحار: «لصاحبها»].
(4)- [البحار: «معاشر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 109
بمظالمکم، قال: فیفرحون بذلک لشدّة جهدهم وضیق مسلکهم وتزاحمهم، قال: فیهب‌بعضهم مظالمهم رجاء أن یتخلّصوا ممّا هم فیه ویبقی بعضهم، فیقول «1»: یا ربّ! مظالمناأعظم من أن نهبها، قال: فینادی مناد من تلقاء العرش: أین رضوان خازن الجنان، جنان الفردوس، قال: فیأمره اللَّه عزّ وجلّ أن یطلع من الفردوس قصراً من فضّة بما فیه‌من الأبنیة «2» والخدم، قال: فیطلعه علیهم فی حفافة القصر الوصائف والخدم، قال: فینادی‌مناد من عند اللَّه تبارک وتعالی: یا معشر الخلائق! ارفعوا رؤوسکم فانظروا إلی هذاالقصر، قال: فیرفعون رؤوسهم، فکلّهم یتمنّاه، قال: فینادی مناد من عند اللَّه تعالی: یا معشر الخلائق! هذا لکلِّ مَنْ عفا عن مؤمن، قال: فیعفون کلّهم إلّاالقلیل، قال: فیقول اللَّه عزّ وجلّ: لا یجوز إلی جنّتی الیوم ظالم ولا یجوز إلی ناری الیوم ظالم ولأحدمن المسلمین عنده مظلمة حتّی یأخذها منه عند الحساب، أ یّها الخلائق! استعدّواللحساب، قال: ثمّ یخلّی سبیلهم، فینطلقون إلی العقبة یکرد بعضهم بعضاً حتّی ینتهوا إلی‌العرصة، والجبّار تبارک وتعالی علی العرش قد نشرت الدّواوین، ونصبت الموازین، وأحضر النّبیّون والشّهداء وهم الأئمّة یشهد کلّ إمام علی أهل عالمه بأ نّه قد قام فیهم‌بأمر اللَّه عزّ وجلّ، ودعاهم إلی سبیل اللَّه.
قال: فقال له رجل من قریش: یا ابن رسول اللَّه! إذا کان للرّجل المؤمن عند الرّجل‌الکافر مظلمة، أیّ شی‌ء یأخذ من الکافر وهو من أهل النّار؟ قال: فقال له علیّ بن‌الحسین علیهما السلام: یطرح عن المسلم من سیِّئاته بقدر ما له علی الکافر، فیعذِّب الکافر بهامع عذابه بکفره عذاباً بقدر ما للمسلم قبله من مظلمة.
قال: فقال له القرشیّ: فإذا کانت المظلمة «3» للمسلم عند مسلم کیف تؤخذ «3» مظلمته
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فیقولون»].
(2)- [البحار: «الآنیة»].
(3- 3) [البحار: «لمسلم عند مسلم کیف یؤخذ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 110
من المسلم؟ قال: یؤخذ للمظلوم من الظّالم من حسناته بقدر حقّ المظلوم، فتزاد «1» علی‌حسنات المظلوم.
قال: فقال له القرشیّ: فإن لم یکن للظّالم حسنات؟ قال: إن لم یکن للظّالم حسنات، فإنّ للمظلوم سیِّئات یؤخذ «2» من سیِّئات المظلوم فتزاد «1» علی سیّئات الظّالم.
الکلینی، الفروع من الکافی، 8/ 104- 106 رقم 79/ عنه: المجلسی، البحار، 7/ 268- 270
عن مسعدة بن صدقة، عن «3» أبی جعفر محمّد بن علیّ «3»، عن أبیه، عن جدِّه علیهم السلام، قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: إنّ النّاس یوشکون أن ینقطع بهم العمل، ویسدّ علیهم باب‌التّوبة: ف «لا یَنْفَعُ نَفْساً إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أوْ کَسَبَتْ فی إیمانِها خَیْراً» «4»
.العیّاشی، التّفسیر، 1/ 348 رقم 127/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 564؛ المجلسی، البحار، 6/ 312
حدّثنا علیّ بن أحمد، قال: حدّثنی عبیداللَّه بن موسی العلویّ، عن أبی محمّد موسی‌ابن هارون بن عیسی العبدیّ، قال: حدّثنا عبداللَّه بن مسلمة «5» بن قعنب، قال: حدّثناسلیمان بن بلال «6»، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد علیهما السلام، عن أبیه، عن جدِّه، عن الحسین بن‌علیّ علیهم السلام قال: جاء رجل إلی أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال له: یا أمیر المؤمنین! نبِّئنا بمهدیّکم هذا؟ فقال: «إذا درج الدّارجون، وقلّ المؤمنون، وذهب المجلبون. فهناک «7» هناک. فقال: یا أمیر المؤمنین «7»! ممّن الرّجل؟ فقال: من بنی هاشم من ذروة طود العرب، وبحر مغیضها
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فیزاد»].
(2)- [البحار: «تؤخذ»].
(3- 3) [البحار: «جعفر بن محمّد»].
(4)- [الأنعام: 6/ 158].
(5)- [البحار: «مسلم»].
(6)- [البحار: «هلال»].
(7- 7) [البحار: «فقال: یا أمیرالمؤمنین! علیک السّلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 111
إذا وردت، ومخفر «1» أهلها إذا اتیت «2»، ومعدن صفوتها إذا اکتدرت، لا یجبُنُ إذا المنایا «3» هکعت، ولا یخور إذا المنون اکتنعت «3»، ولا ینکل إذا الکماة اصطرعت، مشمّر مغلولب‌ظفر ضرغامة حصد مخدش ذکر، سیف من سیوف اللَّه، رأس، قُثم، نشؤ «4» رأسه فی‌باذخ السّؤدد، وغارز مجده فی أکرم المحتد، فلا یصرفنّک عن بیعته «5» صارف عارض‌ینوص إلی الفتنة کلّ مناص، إن قال فشرُّ قائل، وإن سکت فذو دعایر.
ثمّ رجع إلی صفة المهدیّ علیه السلام، فقال: أوسعکم کهفاً، وأکثرکم علماً، وأوصلکم رحماً، اللَّهمّ فاجعل بعثه «6» خروجاً من الغمّة، واجمع به شمل الامّة. «7» فإن خار اللَّه «7» لک فاعزم‌ولاتنثن عنه إن وفّقت له، ولاتجوزنّ «8» عنه، إن هُدیت إلیه، هاه- وأومأ بیده إلی صدره- شوقاً إلی رؤیته». «9»
النّعمانی، کتاب الغیبة،/ 310- 312 رقم 1/ عنه: المجلسی، البحار، 51/ 115
«9»
__________________________________________________
(1)- [البحار: «مجفوّ»].
(2)- [البحار: «أتت»].
(3- 3) [البحار: «هلعت ولا یحور إذ المؤمنون اکتنفت»].
(4)- [البحار: «نشق»].
(5)- [البحار: «تبعته»].
(6)- [البحار: «بیعته»].
(7- 7) [البحار: «فإنِّی جاز»].
(8)- [البحار: «لا تجیزنّ»].
(9)- سلیمان بن بلال گوید: امام صادق علیه السلام از پدر خود و او از پدر خویش و او از حسین بن علی علیهم السلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: مردی نزد امیر المؤمنین علیه السلام آمد و به او عرض کرد: «ای امیر مؤمنان! ما را از این مهدی خود آگاه کنید.»
پس آن حضرت فرمود: «هنگامی که رفتنی‌ها بروند و منقرض شوند، و مؤمنان اندک شوند و آشوبگران از میان بروند، پس همان وقت همان وقت.»
آن مرد عرض کرد: «ای امیر مؤمنان! این مرد از کدام قوم است؟»
فرمود: «از بنی‌هاشم. از بلند مقام‌ترین طوایف عرب است و از دریایی که از هر سو آب‌ها بر آن سرازیر است. اما نگاهی که پناهگاه پناه جویان است و معدن زلال آن است؛ بدان گاه که همه تیره و ناصافی شوند.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 112
ومنها: حدّثنی أبو الحسین محمّد بن هارون بن موسی، عن أبیه، عن أبی علیّ محمّدابن همّام، قال: حدّثنی جعفر بن محمّد بن مالک، عن القاسم بن إسماعیل، عن حنان بن‌سدیر، عن جعفر بن محمّد علیه السلام، عن أبیه، عن جدِّه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام [قال:] قال لی أبی علیّ بن أبی طالب علیه السلام:
ألا أبشّرک یا أبا عبداللَّه؟ قلت: نعم یا أمیر المؤمنین.
[قال:] قال لی جدّک رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: لمّا اسری بی إلی السّماء، لقیتنی الملائکة، ملائکة سماء سماء بالبشارة من اللَّه عزّ وجلّ، ولمّا صرت إلی السّماء الرّابعة، لقینی جبرئیل‌فی محفل من الملائکة، فقال لی:
یا محمّد! لو اجتمعت امّتک علی حبّ علیّ بن أبی طالب لما خلق اللَّه النّار.
الطّبریّ، نوادر المعجزات،/ 75 رقم 38
__________________________________________________
- هنگامی که مرگ شبیخون زند، او را ترسی در دل نباشد و چون مرگ روی نماید، سستی و ناتوانی از خود نشان ندهد. و در میدان نبرد و زورآوری، آن جا که دلیران پشتشان به خاک آید، عقب نشینی نکند. دامن همت به کمر زده، و پر جمعیت و پیروزمند و شیربیشه شجاعت باشد که ریشه کن کننده ستمگران، پشتوانه ای استوار و مردانه و شمشیری از شمشیرهای خدا باشد. سالار و پر خیری است که بزرگ شده خاندان جلالت و شرف است و ریشه مجد و بزرگواری اش در اصیل ترین ریشه ها باشد. پس هیچ کسی موجب انصراف تو از بیعت با او نشود. آن کسی که به سوی هر فتنه ای شتابان بگریزد و آن کس که اگر سخن بگوید بدترین سخنگوست و اگر خاموش نشیند خباثت‌ها و فسادها در اندرون دارد.»
سپس آن حضرت به توصیف مهدی علیه السلام بازگشت و فرمود: «ساحت و درگاهش از همه شما گشاده‌تر و دانش او از همه شما فزون تر است، و خویشان و نزدیکان را بیش از همه شما سرکشی می‌کند و حفظ پیوستگی می‌نماید. پروردگارا! برانگیخته شدن او را به مایه به در آمدن و سر رسیدن دلتنگی و اندوه قرار ده و به واسطه او، پراکندگی امت را جمع ساز. پس اگر خداوند برای تو خیر خواست، پس عزم خود استوار گردان و اگر در راه رسیدن به خدمت او توفیق یافتی، از او به دیگری باز مگرد. و هر گاه به سویش راه یافتی، از او در مگذر.»
پس از این سخن ها، آه برآورد و در این حال با دست خویش به سینه خود اشاره نمود، و فرمود: «چه بسیار به دیدن او مشتاقم.»
غفاری، ترجمه غیبت نعمانی،/ 310- 312
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 113
حدّثنا علیّ بن أحمد بن عبداللَّه بن أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ، قال: حدّثنا أبی، عن‌جدّه أحمد بن أبی عبداللَّه، قال: حدّثنی سلیمان بن مقبل المدینیّ، قال: حدّثنی موسی بن‌جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن‌أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: دخلت علی‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وهو فی قبا وعنده نفر من أصحابه، فلمّا بصر بی تهلّل وجهه وتبسّم‌حتّی نظرت إلی بیاض أسنانه تبرق، ثمّ قال: إلیّ یا علیّ، إلیّ یا علیّ، فما زال یدنینی حتّی‌ألصق فخذی بفخذه، ثمّ أقبل علی أصحابه، فقال: معاشر أصحابی! أقبلت إلیکم الرّحمةبإقبال علیّ أخی إلیکم، معاشر أصحابی! إنّ علیّاً منِّی وأنا من علیّ، روحه من روحی، وطینته من طینتی، وهو أخی ووصیِّی وخلیفتی علی امّتی فی حیاتی وبعد موتی، مَنْ‌أطاعه أطاعنی، ومَنْ وافقه وافقنی، ومَنْ خالفه خالفنی. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 35 رقم 10
حدّثنا محمّد بن أبی القاسم الإسترآبادیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن الحسن الحسینی، عن الحسن بن علیّ، عن أبیه، عن محمّد بن علیّ، عن أبیه الرّضا، عن أبیه موسی بن‌جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن‌أبیه الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: کم من غافل ینسج ثوباً لیلبسه، وإنّما هو کفنه ویبنی بیتاً لیسکنه وإنّما هو موضع قبره.
وقیل لأمیر المؤمنین علیه السلام: ما الاستعداد للموت؟ قال: أداء الفرائض واجتناب المحارم
__________________________________________________
(1)- امیر المؤمنین فرمود: در قبا حضور پیغمبر رسیدم و چند تن از اصحابش شرف حضور داشتند. چون مرا دید، چهره‌اش شاد شد و لبخند زد. سپیدی دندان‌هایش را که برق می‌زد دیدم. سپس فرمود: «نزد من بیا ای علی! نزد من بیا.»
و مرا به خود نزدیک کرد، تا رانم به رانش چسبید. سپس رو به اصحابش فرمود: «ای گروه اصحاب من! با آمدن برادرم علی به سوی اصحاب من، رحمت به شما رو آورد و به راستی علی از من است و من از علی. جانش از جان من است و گِلش از گِلم. او برادرم و وصی و خلیفه بر امت من است در زندگی من و پس از مرگم. هر که فرمانش برد، فرمانم برده و هر که موافقت او کند، موافق من است و مخالفش، مخالف من.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 35
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 114
والاشتمال علی المکارم، ثمّ لا یُبالی أوَقع علی الموت أم وقع الموت علیه، واللَّه ما یُبالی ابن‌أبی طالب أوَقع علی الموت أم وقع الموت علیه.
وقال أمیر المؤمنین علیه السلام فی بعض خطبه: أ یّها النّاس! إنّ الدّنیا دار فناء، والآخرة داربقاء، فخذوا من ممرِّکم لمقرِّکم، ولا تهتکوا أستارکم عند مَنْ لا یخفی علیه أسرارکم، وأخرجوا من الدّنیا قلوبکم من قبل أن تخرج منها أبدانکم، ففی الدّنیا حُبِسْتُم وللآخرةخُلِقْتُم، إنّما الدّنیا کالسّمّ، یأکله مَنْ لا یعرفه، إنّ العبد إذا مات قالت الملائکة: ما قدّم؟ وقال النّاس: ما أخّر؟ فقدِّموا فضلًا یکن لکم، ولا تؤخِّروا کلّاً یکن علیکم فإنّ المحروم‌مَنْ حرم خیر ماله، والمغبوط من ثقل بالصّدقات والخیرات موازینه، أحسن فی الجنّةبها مهاده، وطیّب علی الصّراط بها مسلکه. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 110 رقم 8
حدّثنا جعفر بن محمّد بن مسرور رحمه الله، قال: حدّثنا الحسین بن محمّد بن عامر، عن‌عمّه عبداللَّه بن عامر، عن ابن أبی عمیر، عن حمزة بن حمران، عن أبیه، عن أبی حمزة، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن أمیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیهم إنّه جاء إلیه رجل،
__________________________________________________
(1)- امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «بسا غافلی که جامه می‌بافد تا بپوشد و آن جامه کفن اوست. خانه سازد تا مسکن گیرد و آن جا گور اوست.»
به علی عرض شد: «آمادگی برای مرگ چیست؟»
فرمود: «ادای واجبات و کناره کردن از حرام‌ها و به دست آوردن مکارم. سپس باکی نباشد که مرگ بر او آید، یا او به مرگ گراید. به خدا باک ندارد پسر ابی‌طالب که بر مرگ افتد یا مرگش درگیرد.»
امیرالمؤمنین در یکی از خطبه‌هایش فرمود: «ای مردم! به راستی دنیا خانه نیستی و آخرت خانه زیستی است. از گذرگاه خود توشه گیرید برای قرارگاه خویش. پرده خود را نزد کسی که راز شما داند ندرید. دل‌های خود را از دنیا بیرون کنید، پیش از آن که تن‌های شما را بیرون برند. در دنیا زنده شدید و برای آخرت آفریده شدید. دنیا چون زهر است، کسی آن را بخورد که نشناسد. بنده که مُرد، فرشتگان گویند: چه پیش داشت؟ و مردم گویند: چه بر جا گذاشت؟ برگ عیشی پیش فرستید که از آن شماست و پس انداز نکنید که بر زیان شماست. محروم کسی است که از بهره مالش محروم باشد و رشک بر آن برند که میزانش از صدقات و خیرات سنگین است و در بهشت بستر خود گسترده داشته و راه صراط خود را شسته کرده.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 110
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 115
فقال: یا أبا الحسن! إنّک تدعی أمیر المؤمنین، فمَنْ أمّرک علیهم؟ قال علیه السلام: اللَّه جلّ جلاله‌أمرنی علیهم، فجاء الرّجل إلی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال: یا رسول اللَّه! أیصدق علیّ فیمایقول إنّ اللَّه أمّره علی خلقه؟ فغضب النّبیّ صلی الله علیه و آله، ثمّ قال: إنّ علیّاً أمیر المؤمنین بولایةمن اللَّه عزّ وجلّ، عقدها له فوق عرشه واشهد علی ذلک ملائکته إنّ علیّاً خلیفة اللَّه‌وحجّة اللَّه، وإنّه لإمام المسلمین، طاعته مقرونة بطاعة اللَّه، ومعصیته مقرونة بمعصیة اللَّه، فمَنْ جهله فقد جهلنی، ومَنْ عرفه فقد عرفنی، ومَنْ أنکر إمامته فقد أنکر نبوّتی، ومَنْ‌جحد إمرته فقد جحد رسالتی، ومَنْ دفع فضله فقد تنقّصنی، ومَنْ قاتله فقد قاتلنی، ومَنْ سبّه فقد سبّنی، لأنّه منِّی، خُلق من طینتی، وهو زوج فاطمة ابنتی، وأبو ولدیّ‌الحسن والحسین. ثمّ قال صلی الله علیه و آله: أنا وعلیّ وفاطمة والحسن والحسین وتسعة من ولد الحسین، حجج اللَّه علی خلقه، أعداؤنا أعداء اللَّه، وأولیاؤنا أولیاء اللَّه. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 131- 132 رقم 8
حدّثنا الحسن بن عبداللَّه بن سعید العسکریّ، قال: حدّثنا محمّد بن أحمد القشیریّ، قال: حدّثنا أبو الحریش أحمد بن عیسی الکوفیّ، قال: حدّثنا موسی بن إسماعیل بن‌موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدّه جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن‌جدِّه، عن أبیه، عن علیّ علیه السلام فی قول اللَّه عزّ وجلّ: «ولا تَنْسَ نَصِیْبَکَ مِنَ الدُّنیا» «2»
. قال: لا تنس صحّتک وقوّتک وفراغک وشبابک ونشاطک أن تطلب بها الآخرة. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 228 رقم 10
حدّثنا أحمد بن محمّد بن یحیی العطّار رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبی، عن محمّد بن أحمد بن
__________________________________________________
(1)- [راجع: «نصّ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم علی إمامته وعلی الأئمّة من وُلده علیه السلام»].
(2)- [القصص: 28/ 77].
(3)- علی علیه السلام در تفسیر قول خدای عزوجل (سوره قصص، 77): «فراموش مکن بهره خودرا از دنیا»، فرمود: «فراموش مکن تندرستی خود و توانایی و فراغت و جوانی و نشاط خودرا که طلب آخرت کنی.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 228
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 116
یحیی بن عمران الأشعریّ، قال: حدّثنی أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ، عن أبیه، عن یونس‌ابن عبدالرّحمان، عن عبداللَّه بن سنان، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن آبائه علیهم السلام، عن الحسین بن علیّ علیه السلام أ نّه قال: سُئل أمیر المؤمنین «1» علیّ بن أبی طالب «1» علیه السلام ما ثبات‌الإیمان؟ فقال: الورع. فقیل له: ما زواله؟ قال: الطّمع. «2»
الصّدوق، الأمالی،/ 289- 290 رقم 11/ عنه: المجلسی، البحار، 67/ 305
حدّثنا علیّ بن عیسی رحمه الله، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد ماجیلویه، قال: حدّثنا أحمدابن أبی عبداللَّه، عن أبیه، عن الحسین بن علوان الکلبیّ، عن عمرو بن ثابت، عن زیدابن علیّ، عن أبیه، عن جدّه علیه السلام قال: قال أمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام: إنّ فی‌الجنّة لشجرة یخرج من أعلاها الحلل، ومن أسفلها خیل عتاق مسرّجة ملجّمة، ذوات‌أجنحة لا تروث ولا تبول، فیرکبها أولیاء اللَّه، فتطیر بهم فی الجنّة حیث شاؤوا، فیقول‌الّذین أسفل منهم: یا ربّنا! ما بلغ بعبادک هذه الکرامة؟ فیقول اللَّه جلّ جلاله: إنّهم کانوایقومون اللّیل ولا ینامون، ویصومون النّهار ولا یأکلون، ویجاهدون العدوّ ولا یجبنون، ویتصدّقون ولا یبخلون. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 291 رقم 14
حدّثنا أحمد بن محمّد بن یحیی العطّار رحمه الله، قال: حدّثنا أبی، عن محمّد بن الحسین بن‌أبی الخطّاب، عن محمّد بن سنان، عن أبی الجارود، عن أبی جعفر الباقر، عن أبیه، عن
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- از امیر المؤمنین علی بن ابی‌طالب پرسش شد: «ثبات ایمان به چیست؟» فرمود: «به ورع است.» گفتند: «زوالش به چیست؟» فرمود: «به طمع.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 289
(3)- امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «در بهشت درختی است که از بالایش جامه برآید و از پایینش، اسبان با زین و مهار و پر دار که نه سرگین کنند و نه بشاشند. اولیای خدا بر آن سوار شوند و در بهشت هر جا خواهند، پرواز کنند. و آنان که پست درجه‌تر از آن هایند، گویند: پروردگارا! این بندگانت از کجا به این کرامت رسیدند؟ خدای جل جلاله فرماید: این‌ها بودند که شب عبادت می‌کردند و روزها روزه بودند و نمی‌خوردند و با دشمن جهاد می‌کردند و نمی‌ترسیدند و صدقه می‌دادند و بخیل نبودند.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 291
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 117
جدّه علیه السلام، قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: مَنْ وقف نفسه موقف التّهمة فلا یلومَنَّ مَنْ أساءبه الظّنّ، ومَنْ کتم سرّه کانت الخیرة بیده، وکلّ حدیث جاوز اثنین فشا، وضع أمرأخیک علی أحسنه حتّی یأتیک منه ما یغلبک، ولا تظنن بکلمة خرجت من أخیک سوءاًوأنت تجد لها فی الخیر محملًا، وعلیک بإخوان الصّدق، فأکثر من اکتسابهم، فإنّهم عدّةعند الرّخاء، وجنّة عند البلاء، وشاور فی حدیثک الّذین یخافون اللَّه، وأحبّ الإخوان‌علی قدر التّقوی، واتّقوا شرار النِّساء، وکونوا من خیارهنّ علی حذر إنْ أمرنکم بالمعروف، فخالفوهنّ کیلا یطمعنّ منکم فی المنکر. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 304 رقم 8
حدّثنا محمّد بن محمّد بن عصام الکلینیّ رحمه الله، قال: حدّثنا محمّد بن یعقوب، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ بن معن، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ بن عاتکة، عن الحسین ابن‌النّضر الفهریّ، عن عمرو الأوزاعیّ، عن «2» عمرو بن شمر، عن جابر بن یزید الجعفیّ، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر علیهما السلام، عن أبیه، عن جدِّه، «3» قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام فی خطبة خطبها بعد موت النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم بتسعة أیّام، وذلک حین فرغ من جمع القرآن، فقال: الحمد للَّه‌الّذی أعجز الأوهام أن ینال إلّاوجوده وحجب العقول أن تتخیّل ذاته‌فی امتناعها من الشّبه والشّکل، بل هو الّذی لم یتفاوت فی ذاته، ولم یتبّعض بتجزیة العددفی کماله، فارق الأشیاء لا علی اختلاف الأماکن، وتمکّن منها لا علی الممازجة، وعلمها
__________________________________________________
(1)- امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «هر که خود را در معرض تهمت درآورد، سرزنش نکند کسی را که به او بد گمان است. و هر که راز خود را بپوشد، اختیار آن را دارد. و هر حدیثی از دو تجاوز کرد، شیوع یابد. به برادر خود خوشبین باش، تا بر تو روشن شود حال او. سخن برادر خود را بد تفسیر مکن، تا حمل به خوبی ممکن است. بر تو باد به برادران، درست و راست، از آن‌ها بسیار به دست آور که آن‌ها پشت تواند در زمان آسایش و سپر تواند در گرفتاری. و مشورت کن در حدیث خود با کسانی که از خدا می‌ترسند. و دوست دار برادران را به اندازه ای که تقوا دارند. از زنان بد بگریز و از زنان خوب هم درحذر باش. اگر دستور خوبی هم به شما دادند، با آن‌ها مخالفت کنید، تا طمع نکنند شما را به زشتکاری کشند.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 304
(2)- [من هنا حکاه فی الفقیه والمواعظ].
(3) (3*) [فی الفقیه والمواعظ: «أنّ أمیر المؤمنین علیه السلام قال فی خطبة خطبها بعد موت النّبیّ صلی الله علیه و آله»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 118
لا بأداةٍ لا یکون العلم إلّابها، ولیس بینه وبین معلومه علم غیره، إن قیل: «کان»، فعلی‌تأویل أزلیّة الوجود، وإن قیل: «لم یزل» فعلی تأویل نفی العدم، فسبحانه وتعالی عن قول‌من عبد سواه واتّخذ إلهاً غیره علوّاً کبیراً، نحمده بالحمد الّذی ارتضاه لخلقه، وأوجب‌قبوله علی نفسه، وأشهد أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، وأشهد أنّ محمّداً عبده‌ورسوله شهادتان ترفعان وتضاعفان العمل، خفّ میزان ترفعان منه، وثقل میزان توضعان‌فیه، وبهما الفوز بالجنّة، والنّجاة من النّار، والجواز علی الصّراط، وبالشّهادتین تدخلون‌الجنّة، وبالصّلاة تنالون الرّحمة، فأکثروا من الصّلاة علی نبیِّکم وآله، «إنّ اللَّهَ وملائِکَتَهُ‌یُصَلُّونَ عَلی النّبیِّ، یا أ یُّها الّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وسَلِّمُوا تَسْلیماً» «1»
(3*).
أ یّها النّاس! إنّه لا شرف أعلی من الإسلام، ولا کرم أعزّ «2» من التّقوی، ولا معقل‌أحرز من الورع، ولا شفیع أنجح من التّوبة، ولا کنز أنفع من العلم، ولا عزّ أرفع من‌الحلم، ولا حسب أبلغ من الأدب، ولا نصب أوضع من الغضب، ولا جمال أزین «3» من‌العقل، ولا سوأة أسوأ من الکذب، ولا حافظ أحفظ من الصّمت، ولا لباس أجمل من‌العافیة، ولا غائب أقرب من الموت.
أ یّها النّاس! إنّه من مشی علی وجه الأرض فإنّه یصیر إلی بطنها، واللّیل والنّهارمسرعان فی هدم الأعمار، ولکلّ ذی رمق قوت، ولکلّ حبّة آکل، وأنت قوت الموت، «4» وإنّ مَنْ عرف الأیّام لم یغفل «4» عن الاستعداد، لن ینجو من «5» الموت غنیّ بماله ولا فقیرلإقلاله. أ یّها النّاس! مَنْ خاف ربّه کفّ ظلمه، ومَنْ لم یرع فی کلامه أظهر هجره، ومَنْ لم یعرف الخیر من الشّرِّ فهو بمنزلة البهیمة «6»، ما أصغر المصیبة مع عظم الفاقة
__________________________________________________
(1)- [الأحزاب: 33/ 56].
(2)- [المواعظ: «أعلی»].
(3)- [المواعظ: «أزید»].
(4- 4) [المواعظ: «إن عرف الأیّام لن یغفل»].
(5)- [المواعظ: «عن»].
(6)- [فی الفقیه والمواعظ: «البهیم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 119
«1» غداً. هیهات «1» وما تناکرتم إلّالما فیکم من المعاصی والذّنوب، فما أقرب الرّاحة من‌التّعب، والبؤس من النّعیم، وما شرّ بشرّ بعده الجنّة، وما خیر بخیر بعده النّار، وکلّ نعیم‌دون الجنّة محقور، وکلّ بلاء دون النّار عافیة. «2»
الصّدوق، الأمالی،/ 320- 322 رقم 9، من لا یحضره الفقیه، 4/ 290- 291 رقم 876، المواعظ،/ 101- 104
«2»
__________________________________________________
(1- 1) [المواعظ: «غد وهیهات»].
(2)- این‌خطبه را امیر المؤمنین نه روز پس از وفات پیغمبر هنگام فراغت از جمع قرآن ایراد نمود: «سپاس خدایی را سزاست که هر وهمی درباره او درمانده است، جز این که هستی او را درک کند. و هر خردی نارساست از تصور کنه او، چون مانند و هم‌شکلی ندارد. بلکه اورا در حاق ذات خود تفاوتی نیست (جنس و فصل ندارد) و در کمال خویش شماره‌پذیر نیست. از همه چیز جداست، نه از راه اختلاف در مکان و با همه چیز برجاست، نه به آمیزش با آن. همه چیز را داند نه به ابزار (چون چشم و گوش ...). هر چیز خود به خود پیش او دانسته است. میان او و آنچه داند، دانشی فاصله نیست (علم حضوری چون علم انسان به خودش). اگر گفته شود، بود، مقصود ازلیت وجود اوست (نه اخبار از زمان گذشته). اگر گفته شود، خواهد بود، مقصود نفی نیستی مطلق از اوست (نه اخبار از آینده او) منزه و برتر است از گفتارِ هر که جز اورا پرستد وجز او معبودی گیرد. برتری بی‌اندازه اورا سپاس گوییم، چنانچه از آفریده‌های خود [این سپاس را] پسندد و پذیرش آن را بر خود بایست داند. و گواهم که نیست معبود حقی جز خدا. یگانه است، شریک ندارد و گواهم که محمد بنده و رسول اوست. دو گواهی که بالا برند و دو چندان کنند عمل را. سبک است میزانی که از آن بردارندشان و سنگین است میزانی که در آن گذارندشان. به این دو، به بهشت کامجو شوند و از آتش رها گردند و از صراط بگذرند. و به شهادتین به بهشت روند و با نماز به رحمت رسند. بسیار بر پیغمبر و آلش صلوات فرستید؛ زیرا خدا و فرشتگانش بر پیغمبر صلوات دارند.
ایا کسانی که ایمان آوردید! رحمت طلبید برایش و درود فراوان فرستید.
ایا مردم! شرفی برتر از اسلام نیست و کرمی عزیزتر از تقوا و پناهگاهی مصون تر از ورع و شفیعی ناجح تر از توبه و گنجی سودمندتر از دانش و آبرویی بلندتر از بردباری و حسبی شیواتر از ادب و رنجی پست کننده تر از غضب و زیبایی ای آراسته‌تر از خرد و زشتی ای بدتر از دروغ و نگهداری بهتر از خموشی و جامه‌ای زیباتر از عافیت و غایبی نزدیک‌تر از مرگ. ایا مردم! هر که روی زمین راه می‌رود، به شکم آن فرو می‌شود. شب و روز شتاب دارند در ویران کردن عمر. هر کس را رمقی در تن است، خوراکی دارد و هر دانه را خورنده ای است. و تو خود خوراک مرگی. و هر که طبع زمانه را داند، از آمادگی غفلت نورزد. هیچ توانگری از مرگ به مال خود نتواند رها شد و هیچ فقیری به نداری.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 120
حدّثنا محمّد بن بکران النّقّاش رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد الهمدانیّ مولی بنی‌هاشم، قال: حدّثنی عبید بن حمدون الرّواسیّ، قال: حدّثنا حسین بن نصر، عن أبیه، عن عمرو بن شمر، عن جابر، عن أبی جعفر الباقر علیه السلام، عن علیّ بن الحسین، عن‌الحسین بن علیّ، عن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: شکوت إلی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله دَیناً کان‌علیَّ. فقال: یا علیّ! قل: اللّهمّ أغننی بحلالک عن حرامک، وبفضلک عمّن سواک. فلوکان علیک مثل صبیر دَیناً قضی «1» اللَّه عنک، وصبیر جبل بالیمن، لیس بالیمن جبل أجلّ‌ولا أعظم منه. «2»
الصّدوق، الأمالی،/ 388 رقم 10/ عنه: المجلسی، البحار، 92/ 301
حدّثنا أحمد بن هارون الفامیّ، قال: حدّثنا محمّد بن عبداللَّه بن جعفر، عن أبیه، عن‌یعقوب بن یزید الأنباریّ، قال: حدّثنا الحسن بن علیّ بن فضّال، عن إسماعیل بن‌الفضل الهاشمیّ، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: قلت لرسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: أخبرنی بعدد الأئمّة بعدک، فقال: یا علیّ! هم اثنا عشر، أوّلهم‌أنت وآخرهم القائم، وصلّی اللَّه علی محمّد وآله الطّاهرین. «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 629 رقم 10
__________________________________________________
- ایا مردم! هر که از پروردگارش ترسد، از ستم دست باز گیرد و هر که سخنش‌را نسنجد، ناهنجاری اش پدیدار گردد. هر که نیک از بد نشناسد، چون جانور است. هر مصیبتی بسیار کوچک است نسبت به بزرگی فاقت در فردای قیامت. هیهات هیهات! این خود نشناسی شماها برای معاصی و گناهان شماست. چه اندازه نزدیک است راحت به تعب، و سختی به نعمت. اگر بهشت دنبال باشد، بدی نیست و اگر آتش دنبال باشد، خوبی تصور نشود. هر نعمتی برابر بهشت اندک و ناچیز است و هر بلایی برابر دوزخ عافیت است.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 320- 322
(1)- [البحار: «قضاه»].
(2)- علی بن ابی‌طالب علیه السلام فرمود: به رسول خدا از وامی شکایت کردم، فرمود: «بگو: اللَّهمّ أغننی بحلالک عن حرامک، وبفضلک عمّن سواک. اگر به اندازه کوه صبیر قرض داشته باشی، خدا ادا کند.» و صبیر بزرگ‌ترین کوه یمن است.
کمره ای، ترجمه امالی،/ 388
(3)- رسول خدا صلی الله علیه و آله در جواب سؤال علی علیه السلام از شماره امامان فرمود: «ای علی! دوازده نفرند. اولشان تویی و آخرشان قائم، وصلّی اللَّه علی محمّد وآله الطّاهرین.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 629
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 121
حدّثنا أبو العبّاس محمّد بن إبراهیم بن إسحاق الطّالقانیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبو سعیدالحسن بن علیّ العدویّ، قال: حدّثنا الهیثم بن عبداللَّه الرُّمانیّ، قال: حدّثنا علیّ بن موسی‌الرّضا، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن‌أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: خطب أمیر المؤمنین علیه السلام النّاس فی مسجد الکوفة، فقال:
الحمد للَّه‌الّذی لا من شی‌ء کان، ولا من شی‌ء کوّن ما قد کان، مستشهد بحدوث‌الأشیاء علی أزلیّته وبما وسمها به من العجز علی قدرته، وبما اضطرّها إلیه من الفناء علی‌دوامه، لم یخل منه مکان فیدرک بأینیّةٍ، ولا له شبه مثال فیوصف بکیفیّة، ولم یغب عن‌علمه شی‌ء فیعلم بحیثیّة، مبائن لجمیع ما أحدث فی الصّفات، وممتنع عن الإدراک بما ابتدع‌من تصریف الذّوات، وخارج بالکبریاء والعظمة من جمیع تصرّف الحالات، محرّم علی‌بوارع ثاقبات الفطن تحدیده وعلی عوامق ناقبات الفکر تکییفه، وعلی غوائص سابحات‌الفطر تصویره، لا تحویه الأماکن لعظمته، ولا تذرعه المقادیر لجلاله، ولا تقطعه المقائیس لکبریائه، ممتنع عن الأوهام أن تکتنهه، وعن الأفهام أن تستغرقه، وعن الأذهان أن‌تمثّله، قد یئست من استنباط الإحاطة به طوامح العقول، ونضبت عن الإشارة إلیه‌بالاکتناه بحار العلوم، ورجعت بالصّغر عن السّموّ إلی وصف قدرته لطائف الخصوم‌واحد لا من عدد، ودائم لا بأمد، وقائم لا بعمد، لیس بجنس فتعادله الأجناس، ولابشبح فتضارعه الأشباح، ولا کالأشیاء فتقع علیه الصّفات، قد ضلّت العقول فی أمواج‌تیّار إدراکه، وتحیّرت الأوهام عن إحاطة ذکر أزلیّته، وحصرت الأفهام عن استشعاروصف قدرته، وغرقت الأذهان فی لجج أفلاک ملکوته، مقتدر بالآلاء، وممتنع بالکبریاء، ومتملّک علی الأشیاء، فلا دهر یخلقه، ولا وصف یحیط به، قد خضعت له ثوابت الصّعاب‌فی محلِّ تخوم قرارها، وأذعنت له رواصن الأسباب فی منتهی شواهق أقطارها، مستشهدبکلّیّة الأجناس علی ربوبیّته وبعجزها علی قدرته، وبفطورها علی قدمته، وبزوالها علی‌بقائه، فلا لها محیص عن إدراکه إیّاها، ولا خروج من إحاطته بها، ولا احتجاب عن‌إحصائه لها، ولا امتناع من قدرته علیها، کفی باتقان الصُّنع لها آیة، وبمرکّب الطّبع علیها
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 122
دلالة، وبحدوث الفطر علیها قدمة، وبإحکام الصّنعة لها عبرة، فلا إلیه حدّ منسوب، ولاله مثل مضروب، ولا شی‌ء عنه محجوب، تعالی عن ضرب الأمثال والصّفات المخلوقةعلوّاً کبیراً.
وأشهد أن لا إله إلّااللَّه إیماناً بربوبیّته، وخلافاً علی مَنْ أنکره، وأشهد أنّ محمّداً عبده‌ورسوله المقرّ فی خیر مستقرّ، المتناسخ من أکارم الأصلاب ومطهّرات الأرحام، المخرج‌من أکرم المعادن محتداً، وأفضل المنابت منبتاً، من أمنع ذروة، وأعزّ ارومة، من الشّجرةالّتی صاغ اللَّه منها أنبیاءه، وانتجب منها امناءه الطّیِّبة العود، المعتدلة العمود، الباسقةالفروع، النّاضرة الغصون، الیانعة الثّمار، الکریمة الحشا، فی کرم غُرست، وفی حرم أنبتت، وفیه تشعّبت، وأثمرت، وعزّت، وامتنعت، فسمت به، وشمخت حتّی أکرمه اللَّه عزّ وجلّ‌بالرّوح الأمین، والنّور المبین، والکتاب المستبین، وسخّر له البُراق، وصافحته الملائکة، وأرعب به الأبالیس، وهدم به الأصنام، والآلهة المعبودة دونه، سنّته الرُّشد، وسیرته‌العدل وحکمه الحقّ، صدع بما أمره ربّه، وبلّغ ما حمّله، حتّی أفصح بالتّوحید دعوته، وأظهر فی الخلق أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، حتّی خلصت له الوحدانیّة، وصفت‌له الرّبوبیّة، وأظهر اللَّه بالتّوحید حجّته، وأعلی بالإسلام درجته، واختار اللَّه عزّ وجلّ‌لنبیِّه ما عنده من الرّوح والدّرجة والوسیلة، صلّی اللَّه علیه عدد ما صلّی علی أنبیائه‌المرسلین، وآله الطّاهرین.
الصّدوق، التّوحید،/ 69- 72 رقم 26
حدّثنا أحمد بن الحسن القطّان، قال: حدّثنا الحسن بن علیّ السّکّریّ، قال: حدّثنامحمّد بن زکریّا، عن جعفر بن محمّد بن عمارة، عن أبیه، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه‌محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین علیهم السلام، قال: قال أمیرالمؤمنین علیه السلام: إنّ للجسم ستّة أحوال: الصّحّة، والمرض، والموت، والحیاة، والنّوم، والیقظة، وکذلک الرّوح فحیاتها علمها، وموتها جهلها، ومرضها شکّها، وصحّتها یقینها، ونومهاغفلتها، ویقظتها حفظها.
الصّدوق، التّوحید،/ 300 رقم 7
حدّثنا علیّ بن أحمد بن محمّد بن عمران الدّقّاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 123
الطّائیّ، قال: حدّثنا أبو سعید سهل بن زیاد الآدمیّ الرّازیّ، عن علیّ بن جعفر الکوفیّ، قال: سمعت سیّدی علیّ بن محمّد یقول: حدّثنی أبی محمّد بن علیّ، عن أبیه الرّضا علیّ‌ابن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام؛ وحدّثنا محمّد بن عمر الحافظالبغدادیّ، قال: حدّثنی أبو القاسم إسحاق بن جعفر العلویّ، قال: حدّثنی أبی جعفر بن‌محمّد بن علیّ، عن سلیمان بن محمّد القرشیّ، عن إسماعیل بن أبی زیاد السّکونیّ، عن‌جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ علیهم السلام- واللّفظلعلیّ بن أحمد بن محمّد بن عمران الدّقّاق- قال: دخل رجل من أهل العراق علی أمیرالمؤمنین علیه السلام، فقال: أخبرنا عن خروجنا إلی أهل الشّام أبقضاء من اللَّه وقدر؟ فقال له‌أمیر المؤمنین علیه السلام: أجل یا شیخ، فوَ اللَّه ما علوتم تلعة ولا هبطتم بطن وادٍ إلّابقضاء من‌اللَّه وقدر، فقال الشّیخ: عند اللَّه أحتسب عنائی یا أمیرالمؤمنین، فقال: مهلًا یا شیخ، لعلّک تظنّ قضاء حتماً وقدراً لازماً، لو کان کذلک لبطل الثّواب والعقاب والأمر والنّهی‌والزّجر، ولسقط معنی الوعید والوعد، ولم یکن علی مسی‌ء لائمة، ولا لمحسن محمدة، ولکان المحسن أولی باللّائمة من المذنب، والمذنب أولی بالإحسان من المحسن، تلک مقالةعبدة الأوثان، وخصماء الرّحمان، وقدریّة هذه الأُمّة ومجوسها، یا شیخ! إنّ اللَّه عزّ وجلّ‌کلّف تخییراً، ونهی تحذیراً، وأعطی علی القلیل کثیراً، ولم یعص مغلوباً، ولم یطع مکرهاً، ولم یخلق السّماوات والأرض وما بینهما باطلًا، ذلک ظنّ الّذین کفروا، فویل للّذین کفروامن النّار.
قال: فنهض الشّیخ وهو یقول:
أنتَ الإمام الّذی نرجو بطاعته یوم النّجاة من الرّحمان غفراناً
أوضحت من دیننا ما کان ملتبساً جزاک ربّک عنّا فیه إحساناً
فلیس معذرة فی فعل فاحشة قد کنت راکبها فسقاً وعصیاناً
لا لا ولا قائلًا ناهیه أوقعه فیها عبدت إذاً یا قوم شیطاناً
ولا أحبّ ولا شاء الفسوق ولا قتل الولیّ له ظلماً وعدواناً
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 124
أنّی یحبّ وقد صحّت عزیمته ذو العرش أعلن ذاک اللَّه إعلاناً
قال مصنّف هذا الکتاب: لم یذکر محمّد بن عمر الحافظ فی آخر هذا الحدیث إلّابیتین‌من هذا الشّعر من أوّله.
الصّدوق، التّوحید،/ 380- 381 رقم 28
حدّثنا محمّد بن أحمد أبو عبداللَّه القضاعیّ رضی الله عنه، قال: أخبرنا أبو عبداللَّه إسحاق بن‌العبّاس بن إسحاق بن موسی بن جعفر، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: أهلک النّاس اثنان: خوف الفقر، وطلب الفخر. «1»
الصّدوق، الخصال، 1/ 79- 80 رقم 102
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثناأبو عبداللَّه محمّد بن عبداللَّه بن أحمد بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن‌أحمد بن عامر الطّائیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثنی‌موسی بن جعفر، قال: حدّثنی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی‌علیّ بن الحسین، قال: حدّثنی الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: یوم‌السّبت یوم مکر وخدیعة، ویوم الأحد یوم غرس وبناء، ویوم الاثنین یوم سفر وطلب، ویوم الثّلاثاء یوم حرب ودم، ویوم الأربعاء یوم شوم فیه یتطیّر النّاس، ویوم الخمیس‌یوم الدّخول علی الامراء وقضاء الحوائج، ویوم الجمعة یوم خطبة ونکاح. «2»
الصّدوق، الخصال، 2/ 441 رقم 62
__________________________________________________
(1)- امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «دو چیز مردم را گمراه ساخت: هراس از نداری و به دنبال افتخارات دنیوی رفتن.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 79- 80
(2)- امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «روز شنبه روز نیرنگ و فریب است، وروز یک‌شنبه روز کاشت و ساختمان است، و روز دوشنبه روز مسافرت و دنبال کاری رفتن است، و روز سه شنبه روز جنگ و خونریزی است، و روز چهارشنبه روز شومی است و مردم در آن روز فال بد می‌زنند، و روز پنج شنبه روز رفتن نزد فرمانداران و برآمدن نیازمندی‌هاست و روز جمعه روز خواستگاری و عقد زناشویی بستن است.»
فهری، ترجمه خصال، 2/ 441 رقم 62
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 125
حدّثنا علیّ بن أحمد بن موسی؛ ومحمّد بن أحمد السّنائیّ المکتّب؛ والحسین بن إبراهیم‌ابن أحمد بن هشام المؤدّب؛ وعلیّ بن عبداللَّه الورّاق رضی اللَّه عنهم، قالوا: حدّثنا أحمدابن یحیی بن زکریّا القطّان، عن بکر بن عبداللَّه بن حبیب، قال: حدّثنا تمیم بن بهلول، قال: حدّثنا أبو معاویة، عن سلیمان بن مهران، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن‌علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: لمّا حضرت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم الوفاة، دعانی، فلمّا دخلت علیه، قال لی: یا علیّ! أنت وصیّی وخلیفتی علی أهلی وامّتی، فی حیاتی وبعد موتی، ولیّک ولیِّی، وولیِّی ولیّ اللَّه، وعدوّک عدوِّی، وعدوِّی عدوّ اللَّه، یا علیّ! المنکر لولایتک بعدی کالمنکرلرسالتی فی حیاتی، لأنّک منّی وأنا منک. ثمّ أدنانی، فأسرّ إلیّ ألف باب من العلم، کلّ‌باب یفتح ألف باب. «1»
الصّدوق، الخصال، 2/ 796 رقم 53
أخبرنی علیّ بن حاتم، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن إسماعیل، قال: حدّثنی الحسین بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ‌ابن الحسین، عن أبیه، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم مکفّراًلا یشکر معروفه، ولقد کان معروفه علی القرشیّ والعربیّ والعجمیّ، ومن کان أعظم‌معروفاً من رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم علی هذا الخلق؟ وکذلک نحن أهل البیت مکفّرون «2» لایشکروننا «2»، وخیار المؤمنین مکفّرون لا یشکر معروفهم.
__________________________________________________
(1)- امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: چون هنگام وفات رسول خدا فرا رسید، مرا خواست. و چون به‌خدمتش رسیدم، به من فرمود: «یا علی! تو جانشین منی و نماینده منی بر خاندانم و امتم در زندگی من و پس از مرگ من. دوست تو دوست من است و دوست من دوست خداست و دشمن تو دشمن من است و دشمن من دشمن خداست. یا علی! کسی که پس از مرگ من ولایت تو را انکار کند، مانند کسی است که در زنده بودن من پیغمبری مرا انکار نماید؛ زیرا تو از من هستی و من از تو.»
سپس مرا به خودش نزدیک کرد وهزار باب از دانش را با من به راز گفت که هر بابی هزار باب می‌گشود.
فهری، ترجمه خصال، 2/ 796
(2- 2) [فی الوسائل والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «لا یشکر معروفنا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 126
الصّدوق، علل الشّرائع، 2/ 282 رقم 3/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 11/ 538؛ المجلسی، البحار، 64/ 260؛ الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 384؛ المشهدی‌القمی، کنز الدّقائق، 3/ 204- 205
حدّثنا أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن أبیه، عن محمّد بن أبی عمیر، عن غیاث بن إبراهیم، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: سئل أمیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه، عن معنی قول رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: إنّی مخلّف فیکم‌الثّقلین، کتاب اللَّه وعترتی، مَن العترة؟ فقال: أنا والحسن والحسین والأئمّة التّسعة من‌ولد الحسین، تاسعهم مهدیّهم وقائمهم، لا یفارقون کتاب اللَّه ولا یفارقهم حتّی یردوا علی‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله حوضه. «1»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 60 رقم 25
حدّثنا «2» تمیم بن «2» عبداللَّه بن تمیم القرشیّ، قال: حدّثنا أبی «3»، عن أحمد بن علیّ‌الأنصاریّ، عن أبی الصّلت عبدالسّلام بن صالح الهرویّ، «4» قال: سأل المأمون أبا الحسن‌علیّ بن موسی الرّضا علیهما السلام، عن قول اللَّه تعالی: «5» «وهُوَ الّذی خلقَ السّمواتِ والأرْضَ‌فی ستّةِ أیّامٍ وکان عَرْشهُ علی الماءِ لیبلوکُم أ یّکُم أحْسَنُ عَمَلًا» «6»
، فقال: إنّ اللَّه تبارک‌وتعالی خلق العرش والماء والملائکة قبل خلق السّماوات والأرض، فکانت الملائکةتستدلّ بأنفسها وبالعرش وبالماء علی اللَّه عزّ وجلّ، ثمّ جعل عرشه علی الماء لیظهربذلک قدرته للملائکة، فتعلّموا أ نّه علی کلّ شی‌ء قدیر، ثمّ رفع العرش بقدرته ونقله،
__________________________________________________
(1)- [راجع: «الأئمّة من ولده علیه السلام»].
(2- 2) [لم یرد فی نور الثّقلین].
(3)- [لم یرد فی البرهان].
(4) (4*) [البرهان: «فی مسائل سألها المأمون أبا الحسن علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، فکان فیما سأله أن‌قال له المأمون»].
(5) (5*) [لم یرد فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(6)- هود: 11/ 7.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 127
وجعله فوق السّماوات السّبع، ثمّ خلق السّماوات والأرض فی ستّة أیّام وهو مستولٍ علی‌عرشه، وکان قادراً علی أن یخلقها فی طرفة عین، ولکنّه تعالی خلقها فی ستّة أیّام لیظهرللملائکة ما یخلقه منها شیئاً بعد شی‌ء، فیستدلّ بحدوث ما یحدث علی اللَّه تعالی مرّة بعدمرّة، ولم یخلق اللَّه العرش لحاجة به إلیه، لأنّه غنیّ عن العرش وعن جمیع ما خلق، لایوصف بالکون علی العرش، لأنّه لیس بجسم تعالی عن صفة خلقه علوّاً کبیراً، وأمّاقوله عزّ وجلّ: «لیبلوکُم أ یّکُم أحْسَنُ عَمَلًا»، فإنّه عزّ وجلّ خلقهم لیبلوهم بتکلیف‌طاعته وعبادته، لا علی سبیل الامتحان والتّجربة، لأنّه لم یزل علیماً بکلِّ شی‌ء.
فقال المأمون: فرجت عنِّی یا أبا الحسن علیه السلام، فرّج اللَّه عنک، ثمّ قال له: یا ابن رسول‌اللَّه (4*)! فما معنی قول اللَّه عزّ وجلّ: (5*) «ولو شاء ربّکَ لآمنَ مَنْ فی الأرضِ کلّهُم جَمِیعاًأفأنْتَ تُکرِهُ النّاس حتّی یَکُونوا مُؤْمِنین* وما کانَ لِنَفْسٍ أن تُؤمِن إلّابإذْنِ اللَّهِ» «1»
، فقال‌الرّضا علیه السلام: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد ابن‌علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: إنّ المسلمین قالوا لرسول اللَّه صلی الله علیه و آله: لو أکرهت یا رسول اللَّه من قدرت علیه‌من النّاس «2» علی الإسلام لکثر «2» عددنا وقوینا «3» علی عدوّنا، فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: ماکنت لألقی اللَّه عزّ وجلّ ببدعة لم یحدث إلیّ «4» فیها شیئاً، وما أنا من المتکلِّفین، فأنزل اللَّه‌تعالی علیه: یا محمّد! «ولو شاءَ رَبّکَ لآمَنَ مَنْ فی الأرْضِ کلّهُم جَمیعاً» علی سبیل الإلجاء والاضطرار فی الدّنیا کما یؤمنون «5» عند المعاینة ورؤیة البأس فی «6» الآخرة، ولو فعلت
__________________________________________________
(1)- یونس: 10/ 99- 100.
(2- 2) [البرهان: «کثر»].
(3)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «قوّتنا»].
(4)- [البرهان: «لی»].
(5)- [نور الثّقلین: «یؤمن»].
(6)- [نور الثّقلین: «وفی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 128
ذلک بهم «1» لم یستحقّوا منِّی ثواباً ولا مدحاً، لکنِّی «2» ارید «3» منهم أن یؤمنوا «3» مختارین غیرمضطرّین لیستحقّوا «4» منِّی الزّلفی والکرامة ودوام الخلود فی جنّة الخلد، «أفأنتَ تُکْرِهُ‌النّاس حتّی یکُونوا مُؤْمِنین». وأمّا قوله تعالی: «وما کانَ لِنَفْسٍ أن تُؤْمنَ إلّابإذنِ اللَّه»، فلیس ذلک علی سبیل تحریم الإیمان علیها ولکن علی معنی أ نّها ما کانت لتؤمن إلّابإذن‌اللَّه وإذنه. أمره لها بالإیمان ما کانت مکلّفة متعبّدة، وألجأه إیّاها إلی الإیمان عند زوال‌التّکلیف والتّبعّد «5» عنها.
فقال المأمون: فرّجت عنِّی «6» یا أبا الحسن «6»، فرّج اللَّه عنک «7»، فأخبرنی عن قول اللَّه‌تعالی: «الّذینَ کانت أعینهُم فی غطاءٍ عن ذِکْری وکانوا لا یسْتطیعُونَ سمعاً» «8»
، فقال علیه السلام: إنّ غطاء العین لا یمنع من الذِّکر، والذِّکر لا یری بالعین، ولکنّ اللَّه عزّ وجلّ شبه الکافرین‌بولایة علیّ بن أبی طالب علیهما السلام بالعمیان لأنّهم کانوا یستثقلون قول النّبیّ صلی الله علیه و آله فیه: فلایستطیعون له سمعاً، فقال المأمون: فرّجت عنِّی فرّج اللَّه عنک. «9»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 123- 124 رقم 33/ عنه: السّیّد هاشم‌البحرانی، البرهان، 2/ 203- 204؛ الحویزی، نور الثّقلین، 2/ 331؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 6/ 112
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البرهان].
(2)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «ولکنِّی»].
(3- 3) [کنز الدّقائق: «منکم أن تؤمنوا»].
(4)- [کنز الدّقائق: «لتستحقّوا»].
(5)- [فی البرهان ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: « (و) التّعبّد»].
(6- 6) [لم یرد فی نور الثّقلین].
(7)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(8)- الکهف: 18/ 101.
(9)- از ابو الصلت مروی است که گفت: مأمون از حضرت علی بن موسی‌الرضا علیه السلام سؤال کرد از قول-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 129
__________________________________________________
- خدای تعالی: «وهُوَ الّذِی خلقَ السّموات والأرض فی ستّةِ أیّامٍ وکانَ عرشهُ علی الماء لیبلوکُم أ یّکم أحْسَنُ عَمَلًا».
حضرت فرمود که: «حق‌تعالی عرش و ملائکه و آب را پیش از خلقت آسمان و زمین بیافرید، و ملائکه از وجود خودشان و عرش و آب راه می‌یافتند بر وجود حق تعالی. پس از آن، عرش خود را بر روی آب قرار داد، تا این که اظهار کند قدرت خود را بر ملائکه، و بدانند که حق تعالی بر هر چیزی قادر است. پس از آن، به قدرت خود عرش را بلند کرد و نقل نمود از روی آب، و بالای آسمان‌های هفتگانه قرار داد. پس از آن، آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید. و خود استیلا داشت بر عرش خود، و قادر بود بر این که به قدر یک چشم [بر] هم زدن آسمان‌ها و زمین را خلق کند. لکن در شش روز آفرید، تا این که ظاهر کند بر ملائکه آنچه را خلق می‌کند به تدریج، و استدلال کنند ملائکه مرتبه دیگر و راه یابند از آنچه تازه تازه وجود پیدا می‌کند بر ذات خداوند. و حق تعالی عرش را نیافرید از جهت احتیاج خود، چنان چه او غنی و بی‌نیاز است از عرش و از جمیع آنچه آفریده است، و نمی‌توان حق تعالی را متصف ساخت به بودن او در عرش؛ زیرا که او جسم نیست و ذات او منزه و مبراست از صفت مخلوق خود. و اما مقصود از قول خدای تعالی که می‌فرماید: «لیبلوکُم أ یّکم أحسنُ عملًا»، این است که حق تعالی بندگان را آفریده است، تا این که مبتلا کند ایشان را به تکلیف طاعت و عبادت خود، نه بر سبیل تجربه و امتحان؛ زیرا که امتحان سزاوار کسی است که علم نداشته باشد به عاقبت امور و احوال اشیا، و حق تعالی عالم است به هر چیزی.»
مأمون عرض کرد: «گشایش دادی غم مرا یا ابا الحسن، خداوند غم و اندوه تورا گشایش دهد.»
پس از آن گفت: «یابن رسول اللَّه! چیست معنی قول حق تعالی: «ولو شاء ربّکَ لآمَنَ مَنْ فی الأرْضِ کلّهُم جمیعاً أفأنت تُکْرِهُ النّاس حتّی یکُونوا مُؤْمِنین وما کانَ لنفسٍ أن تؤمنَ إلّابإذْنِ اللَّه»؟»
ظاهر معنی آیه این که: ای پیغمبر گرامی! اگر پروردگار تو خواسته باشد، هر آینه ایمان می‌آورد هر کسی که در زمین است. آیا تو اکراه و اجبار می‌کنی مردم را تا ایمان بیاورند و حال این که نمی‌رسد نفسی را که ایمان بیاورد، مگر به اذن خداوند؟
حضرت رضا علیه السلام به مأمون فرمود که: «حدیث کرد از برای من پدرم موسی بن جعفر از پدرش جعفر ابن محمد، از پدرش محمد بن علی، از پدرش علی بن الحسین، از پدرش حسین بن علی، از پدرش علی بن ابی‌طالب که آن جناب فرمود که: مسلمین به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردند که: یا رسول اللَّه! اگر اکراه و اجبار کنی بر مسلمان شدن کسی را که بر او دست بیابی، جمعیت ما مسلمین زیاد خواهد شد و بر دشمنان غلبه می‌کنیم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود که: «من در حکم پروردگار بدعت نمی‌کنم. تاکنون حدیثی از برای من در این واقعه نازل نشده است و من نیستم از کسانی که تکلیف جبر بر کسی القا کنم. پس حق تعالی این آیه شریفه را-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 130
حدّثنا محمّد بن القاسم الإسترآبادی المفسّر رضی الله عنه، «1» قال: حدّثنا یوسف بن محمّد بن‌زیاد وعلیّ بن محمّد بن سیّار، عن أبویهما، عن الحسن بن علیّ بن محمّد بن علیّ بن‌موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، عن أبیه، عن‌جدّه علیهم السلام، قال: جاء رجل إلی الرّضا علیه السلام، فقال له: یا ابن رسول اللَّه! أخبرنی عن «2» قول اللَّه «2» عزّ وجلّ: «الحمدُ للَّهِ ربّ العالمین» ما تفسیره؟ فقال: لقد حدّثنی أبی، عن
__________________________________________________
- نازل ساخت که: ای پیغمبر! «ولو شاءَ ربّکَ لآمَنَ مَنْ فی الأرضِ کلّهُم جمیعاً» [یعنی:] اگر می‌خواست و مشیت پروردگار تو قرار گرفته بود، هر آینه مجموع کسانی که بر روی زمین بودند، ایمان می‌آوردند بر سبیل الجا و اضطرار در دنیا، چنان چه در آخرت چون ملاحظه عذاب الهی می‌کنند و آن عقوبت ها را می‌بینند، ایمان می‌آوردند، ولیکن ثمری ندارد. و من اگر در دار دنیا این نوع می‌کردم که این‌ها از روی الجا و اضطرار ایمان بیاورند، مستحق مدح و ثواب نبودند، لیکن من می‌خواهم که در حال اختیار بلا شائبه اکراه و اضطرار ایمان بیاورند، تا این که مستحق شوند و تأثیر کند در آن‌ها قرب من و کرامت من و خلود دائمی در بهشت خلد و جاوید. آیا تو اکراه می‌کنی مردم را که ایمان بیاورند؟ اما ای مأمون! قول خدای تعالی: «وما کانَ لِنَفْسٍ أن تُؤْمنَ إلّابإذْنِ اللَّه». در این آیه، مراد حرام گردانیدن ایمان بر آن نفس بدون اذن خدا نیست، بلکه مراد این است که نفس ایمان نیاورد، مگر به اذن خداوند و اذن خدا، امر خداست نفس را به ایمان آوردن، مادامی که مکلف باشد و قبول کند عبادت پروردگار را. و ملجأ و مضطر نمودن خداست، آن نفس را به ایمان در وقتی که آن تکلیف زایل شود و این نفس قبول عبادت نکند. یعنی در صورتی که تکلیف نباشد، اضطرار ایمان جایز است و تکلیف بالصوره موجود است، پس اضطراری در مقام نیست.»
مأمون عرض کرد: «گشایش دادی غم مرا یا ابا الحسن، خداوند غم و اندوه تورا گشایش دهد. اخبار کن و اطلاع بده مرا از قول خدای تعالی: «الّذینَ کانت أعینهم فی غِطاءٍ عن ذِکْری وکانُوا لا یَسْتَطِیعُونَ سَمْعاً»؟»
حضرت فرمود که: «پوشیدن چشم مانع از نفهمیدن ذکر نیست؛ زیرا که ذکر را به چشم نمی‌بینند، بلکه ذکر و گفت‌وگو را می‌شنوند. ولیکن حق تعالی تشبیه کرده است کسانی را که کافر شدند به ولایت علی بن ابی‌طالب علیه السلام و انکار نمودند، به کوران؛ چه شخصی که کور است، نمی‌بیند چیزی را تا برود و بفهمد. از بس که قول پیغمبر در حق علی بر این‌ها گران بود، استطاعت شنیدن آن‌ها را نداشتند.»
مأمون عرض کرد: «گشایش دادی غم مرا، خدا اندوه تورا گشایش دهد.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 87- 89
(1)- [من هنا حکاه فی بشارة المصطفی].
(2- 2) [بشارة المصطفی: «قوله»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 131
جدِّی، عن الباقر، عن زین العابدین، عن أبیه علیهم السلام أنّ رجلًا جاء إلی أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: أخبرنی عن قول اللَّه عزّ وجلّ: «الحمدُ للَّهِ ربّ العالمین»، ما تفسیره؟ فقال: الحمد للَّه‌هو إن عرف عباده بعض نعمه علیهم جملًا، إذ لا یقدرون علی معرفة جمیعهابالتّفصیل، لأنّها أکثر من أن تحصی «1» أو تعرف، فقال لهم: قولوا: «الحمد للَّه» علی ماأنعم به علینا «2» «ربّ العالمین» وهم الجماعات من کلّ مخلوق من الجمادات والحیوانات، وأمّا الحیوانات فهو یقلبها «3» فی قدرته، ویغذوها من رزقه، ویحوطها بکنفه، ویدبّر کلّاًمنها بمصلحته. وأمّا الجمادات «4» فهو یمسکها بقدرته و «4» یمسک المتّصل منها أن یتهافت‌ویمسک المتهافت منها أن یتلاصق ویمسک السّماء أن تقع علی الأرض إلّابإذنه ویمسک‌الأرض أن تنخسف إلّابأمره إنّه بعباده «5» لرؤوف رحیم، وقال علیه السلام: «5» «ربّ العالمین» مالکهم وخالقهم وسائق أرزاقهم إلیهم من حیث یعلمون ومن حیث لا یعلمون، فالرّزق‌مقسوم وهو یأتی ابن آدم علی أیّة سیرة سارها من الدّنیا، لیس تقوی متّق «6» بزایده ولافجور فاجر بناقصه، وبینه وبینه «2» ستر وهو طالبه، فلو أنّ أحدکم یفرّ من رزقه لطلبه‌رزقه کما یطلبه الموت، فقال اللَّه جلّ جلاله: قولوا: «الحمد للَّه» علی ما أنعم به علینا، وذکرنا به من خیر فی کتب الأوّلین قبل أن نکون «7»، ففی هذا إیجاب علی محمّد وآل محمّد صلی الله علیه و آله، وعلی شیعتهم أن یشکروه بما فضّلهم، وذلک أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال: لمّا بعث اللَّه‌عزّ وجلّ موسی بن عمران علیه السلام واصطفاه نجیّاً، وفلق له البحر ونجّی بنی إسرائیل وأعطاه‌التّوراة والألواح، رأی مکانه من ربّه عزّ وجلّ، فقال: یا ربّ! لقد أکرمتنی بکرامة
__________________________________________________
(1)- [بشارة المصطفی: «تحصر»].
(2)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(3)- [بشارة المصطفی: «یقبلها»].
(4- 4) [بشارة المصطفی: «فیمسکها بقدرته»].
(5- 5) [فی بشارة المصطفی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «رؤوف رحیم، قال علیه السلام: و»].
(6)- [کنز الدّقائق: «متّقی»].
(7)- [نور الثّقلین: «تکون»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 132
«1» لم تکرم بها أحداً قبلی «1»، فقال اللَّه جلّ جلاله: یا موسی! أما علمت أنّ محمّداً عندی‌أفضل من جمیع ملائکتی وجمیع خلقی، قال موسی علیه السلام: یا ربّ! فإن کان محمّد صلی الله علیه و آله أکرم عندک من جمیع خلقک، فهل فی آل الأنبیاء أکرم من آلی؟ قال اللَّه جلّ جلاله: یا موسی! أما علمت أنّ فضل آل محمّد علی جمیع آل النّبیِّین کفضل محمّد علی جمیع‌المرسلین، فقال موسی: یا ربّ! فإن کان آل محمّد کذلک، فهل فی امم الأنبیاء أفضل «2» عندک من امّتی؟ ظللت علیهم الغمام «3» وأنزلت علیهم المنّ والسّلوی وفلقت لهم البحر، فقال اللَّه جلّ جلاله: یا موسی! أما علمت أنّ فضل امّة محمّد علی جمیع الامم کفضله‌علی جمیع خلقی، فقال موسی علیه السلام: یا ربّ! لیتنی کنت أراهم، فأوحی اللَّه عزّ وجلّ‌إلیه: یا موسی! إنّک لن تراهم، ولیس هذا أوان ظهورهم، ولکن سوف تراهم فی‌الجنّات «4» جنّات عدن، والفردوس بحضرة محمّد فی نعیمها یتقلّبون، وفی خیراتهایتبحبحون «5»، أفتحبّ أن أسمعک کلامهم؟ فقال: نعم إلهی، قال اللَّه جلّ جلاله: قم بین‌یدی واشدد مئزرک قیام العبد الذّلیل بین یدی الملک «6» الجلیل. ففعل ذلک موسی علیه السلام، فنادی ربّنا عزّ وجلّ: یا امّة محمّد! فأجابوه کلّهم، وهم فی أصلاب آبائهم وأرحام‌امّهاتهم: «لبّیک اللَّهمّ لبّیک، لبّیک لا شریک لک لبّیک، إنّ «7» الحمد والنّعمة لک والملک لاشریک لک لبّیک»، قال: فجعل اللَّه عزّ وجلّ تلک الإجابة شعار الحاجّ «8»، ثمّ نادی ربّناعزّ وجلّ: یا امّة محمّد! إنّ قضائی علیکم، إنّ رحمتی سبقت غضبی، وعفوی قبل عقابی،
__________________________________________________
(1- 1) [بشارة المصطفی: «لم یکرم بها أحد»].
(2)- [نور الثّقلین: «فضل»].
(3)- [نور الثّقلین: «الغمامة»].
(4)- [بشارة المصطفی: «الجنان»].
(5)- [بشارة المصطفی: «یتبجّحون»].
(6)- [لم یرد فی نور الثّقلین].
(7)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(8)- [فی بشارة المصطفی وکنز الدّقائق: «الحجّ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 133
فقد استجبت لکم من قبل أن تدعونی، وأعطیتکم من قبل أن تسألونی، مَنْ لقینی منکم‌بشهادة أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، وأنّ محمّداً عبده ورسوله، صادق فی أقواله، محقّ فی أفعاله، وأنّ علیّ بن أبی طالب أخوه ووصیّه من بعده وولیّه، ویلتزم طاعته کمایلتزم طاعة محمّد، وإنّ أولیاءه المصطفین الطّاهرین «1» المطهّرین المنبّئین «2» بعجائب آیات‌اللَّه ودلائل حجج اللَّه من بعدهما «3» أولیاءُه؛ أدخلته «3» جنّتی، وإن کانت ذنوبه مثل زبدالبحر.
قال علیه السلام: فلمّا بعث اللَّه عزّ وجلّ نبیّنا محمّداً صلی الله علیه و آله، قال: یا محمّد! «وما کنتَ بجانبِ‌الطُّورِ إذ نادینا» «4»
امّتک بهذه الکرامة، ثمّ قال عزّ وجلّ لمحمّد صلی الله علیه و آله: قل: «الحمد للَّه‌ربّ‌العالمین» علی ما اختصّنی به من هذه الفضیلة، وقال لُامّته: قولوا أنتم «5»: الحمد للَّه‌ربّ‌العالمین علی ما اختصّنا به من هذه الفضائل. «6»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 254- 256 رقم 30/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 17- 19؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 1/ 46- 49؛ مثله الطّبریّ، بشارة المصطفی،/ 212- 214
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(2)- [فی بشارة المصطفی: «المبلغین»، وفی نور الثّقلین: «المبانین»].
(3- 3) [بشارة المصطفی: «أولیائی أدخله»].
(4)- القصص: 28/ 46.
(5)- [لم یرد فی نور الثّقلین].
(6)- حضرت حسن بن علی بن محمد بن علی به توسط پدر بزرگوارش از جد بزرگوارش، حضرت محمد ابن علی، روایت کرده است که: مردی خدمت حضرت رضا علیه السلام آمد و عرض کرد: «یابن رسول اللَّه! خبر بده مرا از تفسیر قول خدای تعالی: «الحمدُ للَّهِ ربّ العالمین»؟»
آن‌جناب فرمود: «حدیث کرد از برای من پدر بزرگوارم از جد بزرگوارم از حضرت باقر از زین‌العابدین از پدر بزرگوارش که مردی نزد امیر المؤمنین علیه السلام آمد وعرض کرد: خبر بده مرا از تفسیر قول خدای عزوجل: «الحمدُ للَّهِ ربّ العالمین».
آن جناب فرمود که: چون خداوند عالم بعضی از نعمت‌های خود را به نحو اجمال بر بندگان شناسانید،-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 134
__________________________________________________
- چه بندگان را قدرت نیست که بر نحو تفصیل جمیع نعمت‌های او را بشناسند؛ زیرا که نعمت‌های خدا نامتناهی است و حد حصری از برای آن نیست، پس چون که بعضی از نعمت‌های خودرا به نحو اجمال به ایشان نمایاند و ایشان فی الجمله فهمیدند، حق تعالی فرمود: بگویید حمد مخصوص ذات مستجمع جمیع صفات کمالی است که تفضل بر ما فرموده و نعمت‌ها بر ما عطا کرده است.
پس اوست تربیت دهنده و پرورنده عالمیان، و عالمیان جماعاتی عدیده باشند از مخلوقات خداوندی که بعضی جمادات و بعضی حیوانات باشند. اما حیوانات، حق تعالی آن‌ها را در ید قدرت خود گردش می‌دهد و از رزق بی‌نهایت خود غذا می‌دهد و به کنف مرحمت خود محافظت می‌فرماید و هر یک را به اقتضای مصلحت به نوعی تدبیر فرموده. و اما جمادات را حق تعالی به ید قدرت خود آن‌ها را نگاه می‌دارد و آن چه بر روی یکدیگر است، نگاه می‌دارد و آن‌ها را از این که به یکدیگر ملصق شوند. و آسمان را نگاه می‌دارد از این که بر روی زمین واقع شود، مگر به اذن او. و زمین را نگاه می‌دارد از این که فرو رود، مگر به اذن او؛ چه پروردگار با بندگان خود بسی رؤوف و مهربان است.
پس از آن، آن جناب فرمود که: «ربَّ العالمین»، یعنی خدا، مالک و خالق آفریده شدگان است و رساننده روزی‌های ایشان از جایی که بدانند یا ندانند؛ پس روزی بر خلق قسمت شده است و به فرزند آدم خواهد رسید. در هر مکانی از دنیا که قدم نهد، نه تقوای پرهیزگار روزی زیاد کند و نه فسق و فجور بد کردار روزی را کم کند، و میان بنده و روزی او پرده‌ای کشیده شده که بنده روزی را نبیند و از این جهت آن را طلب کند. و اگر یکی از شما از روزیِ خود فرار کند، روزی وی را طلب کند، چنان که مرگ او را طلب کند. پس خدا فرموده: بگویید: «الحمدُ للَّه»، یعنی حمد مخصوص خدایی است که نعمت روزی بر ما عطا فرموده و ما را به خیر و خوبی در زمره اولین نوشته است از وجود ما، یعنی روزیِ ما را قبل از وجود ما مقدر کرده.
پس در این بیان، حق تعالی بر محمد و آل محمد و شیعیان او واجب گردانیده که او را شکرگزاری کنند، به واسطه آنچه بر ایشان تفضل کرده و ایشان را بر غیر ایشان مزیت و فضیلت داده است؛ زیرا که رسول خدا فرمود که چون حق تعالی موسی بن عمران را مبعوث گردانید به پیغمبری و او را برگزید و نجات داد و دریا را از برای او شکافت و بنی‌اسرائیل را نجات داد و تورات و الواح را به موسی عطا کرد، موسی چون قرب و منزلت خود را نزد پروردگار دید، عرض کرد: پروردگارا! مرا مکرم داشتی به کرامتی که احدی را پیش از من به این کرامت مفتخر نکردی. ندا رسید: ای موسی! آیا نمی‌دانی که محمد در نزد من افضل است از جمیع ملائکه من و جمیع مخلوق من؟
موسی عرض کرد: پروردگارا! اگر محمد صلی الله علیه و آله نزد تو گرامی‌تر است از جمیع خلق، پس آیا در آل پیغمبران تو گرامی‌تر از آل من هست؟-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 135
__________________________________________________
- خطاب مستطاب رسید: ای موسی! آیا نمی‌دانی که فضل آل محمد صلی الله علیه و آله بر جمیع آل پیغمبران، مثل فضل محمد است بر جمیع پیغمبران؟
موسی عرض کرد: پروردگارا! اگر آل محمد افضلند، آیا در امت های پیغمبران، امتی در نزد تو افضل است از امت من با این که از مرحمت‌های تو بر ایشان این است که ابر بر ایشان گماشتی تا سایه انداخت و من و سلوی از برای ایشان نازل فرمودی و دریا را از برای ایشان شکافتی؟
حق تعالی فرمود: ای موسی! آیا نمی‌دانی که فضل امت محمد بر جمیع امم سایر پیغمبران، مثل فضل محمد است بر همه مخلوق من؟
موسی عرض کرد: پروردگارا! آرزو دارم که ایشان را ببینم.
وحی رسید که: ای موسی! تو ایشان را نخواهی دید. حال وقت ظهور ایشان نیست، ولیکن به زودی ایشان را ببینی در بهشت که به حضور محمد صلی الله علیه و آله در باغ‌های رضوان و فردوس باشند و به نعمت های بهشتی متنعم باشند و گردش کنند و در صحن هر باغی متمکن باشند و قرار گیرند. ای موسی! آیا دوست می‌داری کلام ایشان را به تو بشنوانم؟
عرض کرد: بلی پروردگار من.
فرمود: ای موسی! پیش روی من بایست و خود را جمع کن، مثل ایستادن بنده ذلیل نزد پادشاه جبار.
موسی چنان کرد. پس ندایی از جانب پروردگار برآمد که: ای امت محمد صلی الله علیه و آله!
پس تمام ایشان جواب دادند و حال آن که ایشان در صلب‌های آبا و ارحام امهات بودند. عرض کردند: لبّیک اللَّهمّ لبّیک، لبّیک لا شریک لک لبّیک، إنّ الحمد والنّعمة لک والملک، لا شریک لک لبّیک.
فرمود: پس از این جهت حق تعالی این اجابت را شعار حاجیان خانه خود قرار داد. پس از آن، از جانب پروردگار ندایی رسید: ای امت محمد! از تفضلات و احکام من بر شما این است که رحمت من بر شما سبقت دارد از غضب من، و عفو من سبقت دارد از عقاب من. پس من جواب گویم شما را پیش از آن که مرا بخوانید، و عطا کنم بر شما پیش از این که سؤال کنید مرا، و داخل بهشت خود کنم از شما اگرچه گناهش به قدر کف دریا باشد، هر کسی که مرا ملاقات کند با شهادت: لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، واًنّ محمّداً عبده ورسوله، و در اقوال خود صادق باشد، و در افعال خود راه حقیقت پوید، و شهادت دهد که علی‌بن ابی‌طالب، برادر و وصی و ولی اوست بعد از او، و ملتزم شود به اطاعت او چنان که به اطاعت محمد ملزم شده، و شهادت دهد که اولیا و برگزیدگان و پاکان و ممتازان به عجایب علامات خدایی و دلایل حجت‌های ایزدی، بعد از محمد و علی، اولیا و دوستان خالص و حجت بر خلق او باشند.
پس از آن امیر المؤمنین علیه السلام فرمود که: چون خداوند پیغمبر ما محمد صلی الله علیه و آله را به پیغمبری مبعوث گردانید، فرمود: ای محمد! نبودی در کوه طور وقتی که ما امت تورا به این خطاب مستطاب و این کرامت-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 136
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن إبراهیم بن إسحاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبو سعید النّسویّ، قال: حدّثنا إبراهیم بن محمّد بن هارون، قال: حدّثنا أحمد بن أبی الفضل البلخیّ، قال: حدّثنی خالی یحیی بن سعید البلخیّ، عن علیّ بن موسی الرّضا، عن أبیه موسی بن‌جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن‌أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: بینما أنا أمشی مع النّبیّ صلی الله علیه و آله فی بعض طرقات المدینة، إذ لقینا شیخ طویل کثّ اللّحیة، بعید ما بین المنکبین، فسلّم‌علی النّبیّ صلی الله علیه و آله ورحّب به، ثمّ التفت إلیّ، فقال: السّلام علیک یا رابع الخلفاء ورحمة اللَّه‌وبرکاته، ألیس کذلک هو یا رسول اللَّه؟ فقال له رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: بلی. ثمّ مضی، فقلت: یا رسول اللَّه! ما هذا الّذی قال لی هذا الشّیخ وتصدیقک له؟ قال: أنت کذلک والحمدللَّه، إنّ اللَّه عزّ وجلّ قال فی کتابه: «إنِّی جاعلٌ فی الأرْضِ خلیفة» «1»
، والخلیفة المجعول فیهاآدم علیه السلام، وقال: «یا داود إنّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فی الأرْضِ فاحْکُم بینَ النّاسِ بالحقّ» «2»
، فهوالثّانی، وقال عزّ وجلّ حکایة عن موسی حین قال لهارون علیهما السلام: «واخلفنی فی قومی‌وأصْلْح» «3»
، فهو هارون، إذ استخلفه موسی علیه السلام فی قومه، فهو الثّالث، وقال عزّ وجلّ: «وأذانٌ من اللَّهِ ورسُولهِ إلی النّاسِ یوم الحجّ الأکْبَر» «4»
، فکنت أنت المبلِّغ عن اللَّه وعن‌رسوله، وأنت وصیِّی ووزیری وقاضی دینی والمؤدِّی عنِّی، وأنت منِّی بمنزلة هارون من موسی إلّاأ نّه لا نبیّ بعدی، فأنت رابع الخلفاء کما سلّم علیک الشّیخ، أوَ لا تدری من
__________________________________________________
- جلیله مفتخر نمودیم.
پس از آن به محمد صلی الله علیه و آله فرمود: ای محمد صلی الله علیه و آله! بگو: الحمد للَّه‌ربّ العالمین علی ما اختصّنی به من هذه الفضیلة، و به امت او فرمود بگویند: الحمد للَّه‌ربّ العالمین علی ما اختصّنا به ربّنا بهذه الفضائل.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 213- 216
(1)- البقرة: 2/ 30.
(2)- ص: 38/ 26.
(3)- الأعراف: 7/ 142.
(4)- التّوبة: 9/ 3.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 137
هو؟ قلت: لا، قال: ذاک أخوک الخضر علیه السلام، فاعلم. «1»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 12- 13 رقم 23
«1»
__________________________________________________
(1)- حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام به توسط آبای امجاد خود از علی بن ابی‌طالب علیه السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: وقتی را من در بعضی از کوچه‌های مدینه با پیغمبر صلی الله علیه و آله می‌رفتم. ناگاه مرد پیر بلند قدی که ریش انبوهی داشت و چهارشانه بود، به ما برخورد و سلام کرد بر پیغمبر. و بعد از تعارف با آن جناب، روی به من کرد و گفت: «السّلام علیک یا رابع الخلفاء ورحمة اللَّه وبرکاته.»
[یعنی:] «سلام بر تو ای چهارمین خلیفه!»
و رو کرد به رسول خدا و عرض کرد: «آیا چنین نیست یا رسول اللَّه؟»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بلی چنین است.»
پس از آن از ما گذشت. من عرض کردم: «یا رسول اللَّه! این چه مطلبی بود که شیخ به من گفت و تصدیق شما چه معنی داشت؟»
فرمود: « «الحمدُ للَّه» تویی متصف به این صفت. چه حق تعالی در کتاب مستطاب خود فرموده است: «إنِّی جاعلٌ فی الأرْضِ خلیفة». و آن خلیفه را که حق تعالی در روی زمین قرار داد، حضرت آدم علیه السلام بود. و حق تعالی فرموده: «یا داود إنّا جعلناکَ خلیفة فی الأرْضِ فاحکم بین النّاس بالحقّ». پس داود علیه السلام دوم از خلفا باشد. و حق تعالی حکایت از موسی علیه السلام می‌فرماید: هنگامی که به هارون گفت: «واخلفنی فی قومی واصْلِح» [یعنی:] ای هارون! در میان قوم من خلیفه باش و اصلاح کن. پس هارون خلیفه سوم است که موسی علیه السلام اورا خلیفه قرار داد در میان قوم خود. و باز حق تعالی می‌فرماید: «وأذانٌ منَ اللَّهِ ورسوله إلی النّاسِ یوم الحجّ الأکبر» [یعنی:] بیزار بودن خدا و رسول خدا از مشرکین اعلامی است از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله به سوی مردم و در روز حج بزرگ عید قربان است.»
مترجم گوید که مصنف در کتاب معانی الاخبار حدیثی روایت کرده است از حضرت صادق علیه السلام به این مضمون که راوی گفت: از آن حضرت سؤال کردم از معنی این آیه شریفه: «وأذان من اللَّه ورسوله» الی آخر آیه. فرمود: «أذان من اللَّه» اسمی است که حق تعالی از آسمان به علی علیه السلام عطا کرده، چه او بود که از جانب رسول ادای برائت و اعلام آن به کفار و مشرکین نمود؛ زیرا که چون آیه برائت نازل شد: اولًا، حضرت ختمی مرتبت ابی‌بکر را فرستاد به مکه تا این آیه را بر مشرکان مکه رساند و آن‌ها را به بیزاری حق از آن‌ها مطلع و آگاه سازد. به ناگاه جبرئیل فرود آمد و عرض کرد: یا محمد! تبلیغ نباید بکند کسی از جانب تو. یا خودت باید تبلیغ کنی و این مطلب را به اهل مکه بخوانی یا مردی از خودت که مقصود علی علیه السلام است. پس در این حال رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را نزد ابی‌بکر فرستاد، علی علیه السلام به تعجیل رفته ملحق به ابی‌بکر شد و صحیفه را از دست او گرفته، روانه مکه شد و آنچه باید به مشرکان اعلام کند اعلام-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 138
حدّثنا علیّ بن عبداللَّه الورّاق رضی الله عنه، قال: حدّثنا محمّد بن أبی عبداللَّه الکوفیّ، عن‌سهل بن زیاد الآدمیّ، عن عبدالعظیم بن عبداللَّه الحسنیّ، عن محمّد بن علیّ الرّضا، عن‌أبیه الرّضا، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی‌طالب علیه السلام قال: دخلت أنا وفاطمة علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فوجدته یبکی بکاءً شدیداً، فقلت: فداک أبی وامِّی یا رسول اللَّه، ما الّذی أبکاک؟ فقال: یا علیّ! لیلة أسری بی‌إلی السّماء رأیت نساء من امّتی فی عذاب شدید؛ فأنکرت شأنهنّ؛ فبکیت لما رأیت من‌شدّة عذابهنّ، ورأیت امرأة معلّقة بشعرها یغلی دماغ رأسها، ورأیت امرأة معلّقة بلسانهاوالحمیم یصبّ فی حلقها، ورأیت امرأة معلّقة بثدییها، ورأیت امرأة تأکل لحم جسدهاوالنّار توقد من تحتها، ورأیت امرأة قد شدّ رجلاها إلی یدیها وقد سلّط علیها الحیّات‌والعقارب، ورأیت امرأة صمّاء عمیاء خرساء فی تابوت من نار یخرج دماغ رأسها من‌منخرها وبدنها متقطّع من الجذام والبرص، ورأیت امرأة معلّقة برجلیها فی تنور من‌نار، ورأیت امرأة تقطع لحم جسدها من مقدمها ومؤخّرها بمقاریض من نار، ورأیت‌امرأة تحرق وجهها ویداها وهی تأکل أمعائها، ورأیت امرأة رأسها رأس الخنزیر وبدنهابدن الحمار وعلیها ألف ألف لون من العذاب، ورأیت امرأة علی صورة الکلب والنّار
__________________________________________________
- کرد. از این جهت اورا حق تعالی «أذانٌ من اللَّهِ» نامید و این اسمی است که خدا از آسمان به علی علیه السلام فرستاد.
القصه، حضرت ختمی مرتبت بعد از تلاوت این آیه شریفه فرمود: پس تویی تبلیغ کننده از جانب خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله و تویی وصی من و وزیر من و قضا کننده قرض من و ادا کننده امانات از جانب من و تویی نسبت به من به منزلت هارون نسبت به موسی. مگر فرقی که هست، پیغمبری بعد از من نیاید. پس تویی چهارمین خلفا چنان که آن مرد پیر بر تو سلام کرد و این مطلب را گفت: آیا ندانستی آن مرد پیر کیست؟
من عرض کردم: نه.
فرمود: این برادر تو خضر علیه السلام بود. پس بدان این معنی را.
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 248- 249
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 139
تدخل فی دبرها وتخرج من فیها والملائکة یضربون رأسها وبدنها بمقامع من نار.
فقالت فاطمة علیها السلام: حبیبی وقرّة عینی، أخبرنی ما کان عملهنّ وسیرتهنّ حتّی وضع‌اللَّه علیهنّ هذا العذاب؟! فقال: یا بنیّتی! أمّا المعلّقة بشعرها فإنّها کانت لا تغطّی شعرهامن الرّجال، وأمّا المعلّقة بلسانها فإنّها کانت تؤذّی زوجها، وأمّا المعلّقة بثدییها فإنّهاکانت تمتنع من فراش زوجها، وأمّا المعلّقة برجلیها فإنّها کانت تخرج من بیتها بغیر إذن‌زوجها، وأمّا الّتی کانت تأکل لحم جسدها فإنّها کانت تزین بدنها للنّاس، وأمّا الّتی شدّیداها إلی رجلیها وسلّط علیها الحیّات والعقارب فإنّها کانت قذرة الوضوء قذرة الثّیاب‌وکانت لا تغتسل من الجنابة والحیض ولا تنتظف وکانت تستهین بالصّلاة، وأمّا الصّمّاءالعمیاء الخرساء فإنّها کانت تلد من الزّنا فتعلّقه فی عنق زوجها، وأمّا الّتی کانت تقرض‌لحمها بالمقاریض فإنّها کانت تعرض نفسها علی الرّجال، وأمّا الّتی کانت تحرق وجههاوبدنها وهی تأکل أمعائها فإنّها کانت قوّادة، وأمّا الّتی کان رأسها رأس الخنزیر وبدنهابدن الحمار فإنّها کانت نمّامة کذّابة، وأمّا الّتی کانت علی صورة الکلب والنّار تدخل فی‌دبرها وتخرج من فیها فإنّها کانت قینة نوّاحة حاسدة.
ثمّ قال علیه السلام: ویل لامرأة أغضبت زوجها، وطوبی لامرأة رضی عنها زوجها. «1»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 13- 14 رقم 24
__________________________________________________
(1)- حضرت رضا علیه السلام به توسط آبای امجاد خود از علی بن ابی‌طالب علیه السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: من و فاطمه علیها السلام وارد شدیم بر رسول خدا صلی الله علیه و آله. پس آن جناب را یافتم به شدت گریه می‌کرد. من عرض کردم: «پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول اللَّه، چرا گریه می‌کنی؟»
فرمود: «یا علی! آن شبی که مرا در آسمان سیر می‌دادند، زنانی از امت خود را دیدم که در عذاب سخت معذب بودند و من از برای آن‌ها به فزع آمدم و از سختی عذاب آن‌ها مرا گریه دست داد. زنی را دیدم که به موی خود آویخته بود و دماغ و مغز سر او به جوش آمده بود. و زنی را دیدم به زبان خود آویخته بود و آب بسیار گرم جوشان در حلق او می‌ریختند. و زنی را دیدم که با دو پستان خود آویخته بود. و زنی را دیدم که گوشت بدن خود را می‌خورد و آتش از زیر او زبانه می‌کشید. و زنی را دیدم که دو پای اورا بر دو دست او بسته بودند و مارها و عقارب بر او مسلط بودند و اورا اذیت می‌نمودند.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 140
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن القاسم المفسِّر رضی الله عنه، قال: حدّثنا یوسف بن محمّد بن زیادوعلیّ بن محمّد بن صیّاد «1»، عن أبویهما، عن الحسن بن علیّ، عن أبیه علیّ بن محمّد، عن‌أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه الرّضا علیّ بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه‌جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن
__________________________________________________
- زنی را دیدم که کر و کور و لال بود و در تابوتی از آتش بود و مغز سرش از لوله‌های دماغش بیرون می‌آمد و بدن او از ناخوشی خوره و پیسی، قطعه قطعه بود. و زنی را دیدم که بر دو پای خود در تنور آتش آویخته بود. و زنی را دیدم که گوشت پشت و پیش بدنش را به مقراض‌های آتشین می‌چیدند. و زنی را دیدم که صورت و دو دست او می‌سوخت و روده‌های خود را می‌خورد. و زنی را دیدم که سر او مانند سر خوک و بدنش مانند بدن حمار بود و به هزار هزار رنگ عذاب معذب بود. و زنی را دیدم که به صورت سگ بود و آتش از مقعدش داخل می‌شد و از دهانش خارج می‌شد و فرشتگان تازیانه های آتش بر سر و بدنش می‌زدند.»
فاطمه عرض کرد که: «ای حبیب من و روشنی چشم من! خبر بده مرا که عمل و طریقه این زنان چه بوده که حق تعالی آن‌ها را به این گونه عذاب‌ها مبتلا ساخته؟»
فرمود: «ای دخترک من! اما آن زنی که به موی خود آویخته بود، موی خود را از مردان نمی‌پوشانید. و آن زنی که به زبان خود آویخته بود، شوهرش را اذیت و آزار می‌نمود. و آن زنی که به دو پستانش آویخته بود، تمکین شوهرش نمی‌کرد که با او بخوابد. و آن زنی که به دو پای خود آویخته بود، بدون اذن شوهرش از خانه اش بیرون می‌رفت. و آن زنی که گوشت بدنش را می‌خورد، بدنش را از برای مردم زینت می‌داد. و آن زنی که پای و دستش به هم بسته بود و مارها و عقرب‌ها بر او مسلط بودند، زنی است که بدن و محل وضویش نجس است و جامه هایش نجس است و غسل جنابت و غسل حیض نمی‌کند و خود را از این گونه نجاسات تطهیر و تنظیف نمی‌کند و نماز را سبک می‌شمارد؛ یعنی اعتنایی به نماز ندارد.
و آن زن کر و کور و لنگ زنی است که از زنا بچه می‌آورد و آن طفل را در گردن شوهرش می‌بندد و می‌گوید، این طفل از شوهر من است. و آن زنی که گوشت اورا به مقراض می‌چینند، آن زنی باشد که خود را به مردان می‌نماید. و آن زنی که صورت او می‌سوخت و روده‌های خود را می‌خورد زنی است که زن‌ها را از برای مردان می‌برد که آن را جاکش گویند. و آن زنی که سر او مثل سر خوک و بدن او مثل بدن حمار بود، زن سخن چین و دروغگوست که میان دو نفر فتنه می‌کند. و آن زنی که به صورت سگ بود و آتش از مقعدش می‌رفت و از دهانش بیرون می‌آمد، کنیزک مغنیه بدخواهنده است.»
پس از آن فرمود: «وای بر زنی که شوهرش را به غضب آورد و خوشا به حال زنی که شوهرش از او راضی و خشنود باشد.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 249- 250
(1)- [نور الثّقلین: «سیّار»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 141
علیّ علیه السلام قال «1»: قال أمیر المؤمنین علیه السلام فی «2» قول اللَّه عزّ وجلّ «2»: «هوَ الّذی خَلَقَ لکُم مافی الأرْضِ جَمیعاً ثمّ اسْتوی إلی السّماء فسوّاهنّ سَبْعَ سمواتٍ وهُوَ بکلِّ شی‌ء علیم»، قال: «هوَ الّذی خَلَقَ لکُم ما فی الأرْضِ جَمیعاً» لتعتبروا «3» ولتتوصّلوا به إلی رضوانه وتتوقّوا «4» به من عذاب نیرانه: «ثمّ اسْتوی إلی السّماء»، أخذ فی خلقها وإتقانها: «فسوّاهنّ سَبْعَ‌سمواتٍ وهُوَ بِکُلِّ شی‌ءٍ عَلِیم» «5»
، ولعلمه بکلِّ شی‌ء علم «6» المصالح فخلق «6» لکم کلّ ما فی‌الأرض لمصالحکم یا بنی آدم. «7»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 15- 16 رقم 29/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 45- 46؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 1/ 318
وبهذا الإسناد [حدّثنا أبو الحسن محمّد بن علیّ بن الشّاه الفقیه المروزیّ بمرو الرّود فی داره، قال: حدّثناأبو بکر بن محمّد بن عبداللَّه النّیسابوریّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلیمان الطّائیّ‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبی فی سنة ستّین ومائتین، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام سنة أربع وتسعین
__________________________________________________
(1)- [فی کنز الدّقائق مکانه: «وقد روی الصّدوق، فی عیون أخبار الرّضا بإسناده عن الحسن العسکریّ، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین علیهم السلام قال ...»].
(2- 2) [کنز الدّقائق: «هذه الآیة»].
(3)- [زاد فی نور الثّقلین: «به»].
(4)- [نور الثّقلین: «لتتوقّوا»].
(5)- البقرة: 2/ 29.
(6- 6) [کنز الدّقائق: «بالمصالح وخلق»].
(7)- حضرت عسگری حسن بن علی به توسط آبای امجاد از حسین بن علی بن ابی‌طالب علیه السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «در این آیه شریفه: «هو الّذی خَلَقَ لَکُم ما فی الأرْضِ جَمیعاً ثمّ اسْتوی إلی السّماء فسوّیهنّ سَبْعَ سمواتٍ وهُوَ بِکُلِّ شی‌ءٍ عَلِیم»، حق تعالی است آن که آفرید از برای شما تمام آنچه در زمین است تا این که به آن عبرت گیرید و به رضوان و بهشت او واصل شوید و خود را از آتش او نگاه دارید. «ثمّ اسْتوی إلی السّماء»، پس شروع کرد در آفریدن و استوار گردانیدن آسمان. پس هفت آسمان بر روی یکدیگر خلق فرمود و اوست دانا به هر چیزی و به جهت دانایی او به هر چیزی دانست مصالح عباد را، و آنچه در روزی زمین است، ای فرزند آدم از برای مصالح شما آفرید.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 251
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 142
ومائة، وحدّثنا أبو منصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوریّ بنیسابور، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن‌هارون بن محمّد الخوریّ، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن زیاد الفقیه الخوریّ بنیسابور، قال: حدّثنا أحمد بن‌عبداللَّه الهرویّ الشّیبانیّ، عن الرّضا علیّ بن موسی علیهما السلام، وحدّثنی أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد الأشنانیّ‌الرّازیّ العدل ببلخ، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن مهرویه القزوینیّ، عن داوود بن سلیمان الفرّاء، عن علیّ بن‌موسی الرّضا علیه السلام، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی‌محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین،]، «1» عن الحسین بن علیّ علیه السلام، أ نّه قال: خطبناأمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: سیأتی علی النّاس زمان عضوض یعضّ المؤمن علی ما فی‌یده ولم یؤمن «2» بذلک، قال اللَّه تعالی: «ولا تَنْسَوا الفَضْلَ بینکُم إنّ اللَّهَ بما تعملونَ بَصِیرٌ» «3»
، وسیأتی زمان یقدّم فیه الأشرار وینسی فیه الأخیار ویبایع المضطرّ، وقد نهی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله عن بیع المضطرّ وعن بیع الغرر، فاتّقوا اللَّه یا أ یّها النّاس واصلحوا ذات بینکم‌واحفظونی فی أهلی. «4»
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی کنز الدّقائق].
(2)- [کنز الدّقائق: «لم یؤمر»].
(3)- البقرة: 2/ 237، [وإلی هنا حکاه عنه فی کنز الدّقائق].
(4)- به این اسناد از حسین بن علی علیه السلام مروی است که فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام از برای ما خطبه می‌خواند، فرمود: «به زودی بیاید زمانی که سخت و شدید شود بر مردم که مؤمن آنچه دارد از آن بخل کند و حال این که مأمور به بخل نیست. چه حق تعالی در کلام معجز نظام خود می‌فرماید: «ولا تَنْسَوا الفَضْلَ بینکُم إنّ اللَّهَ بما تعملونَ بَصِیرٌ»، و فراموش نکنید تفضل و احسان را در میان خودتان. همانا حق تعالی به اعمال شما بیناست و به زودی بیاید زمانی که اشرار مقدم باشند و اخیار ذلیل و مؤخر باشند و بیع مضطر شایع باشد، و حال این که رسول خدا صلی الله علیه و آله از بیع مضطر نهی فرموده است و از بیع غرر مثل مجهول نهی فرموده است. پس ای مردم! از خدا بپرهیزید و در میان خویشتن اصلاح کنید و مرا در اهل من حفظ کنید، چه آن ها با آن جناب یک نور هستند.»
مترجم گوید که: مقصود از بیع مضطر یا وقوع عقد است به طریق اکراه و اجبار و این بیع فاسد است؛ زیرا که تراضی طرفین حاصل نشده است و یا از روی لابدی بیع می‌کند. چون کسی که وی را قرضی باشد، یا مؤنه‌ای باشد که وسع آن نداشته باشد، و در این صورت خلاف مروت و انصاف است. بهتر آن است که اعانت کرده شود، تا هنگام توانگر شدن.
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 283
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 143
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 50 رقم 168/ عنه: المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 2/ 365- 366
وبإسناده [محمّد بن عمر الحافظ، قال: حدّثنا الحسن بن عبداللَّه التّمیمیّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی سیِّدی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّدابن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین]، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: خطبنا «1» أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: سلونی عن القرآن أخبرکم عن آیاته، فیمن نزلت، وأین نزلت. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 73 رقم 310/ عنه: المجلسی، البحار، 89/ 79
حدّثنا محمّد بن أحمد بن الحسین بن یوسف البغدادیّ، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن‌عیینة، قال: حدّثنا دارم بن قبیصة، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن أبیه‌موسی، عن أبیه جعفر، [عن أبیه محمّد]، عن أبیه علیّ، عن أبیه الحسین، عن أبیه علیّ علیه السلام، قال: دخلت علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یوماً وفی یده سفرجلة، فجعل یأکل ویطعمنی‌ویقول: کُلْ یا علیّ، فإنّها هدیّة الجبّار إلیّ وإلیک، قال: فوجدت فیها کلّ لذّة، فقال: یا علیّ! مَنْ أکل السّفرجلة ثلاثة أیّام علی الرّیق صفا ذهنه، وامتلأ جوفه حلماً وعلماً، ووقی من کید إبلیس وجنوده. «3»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 78 رقم 338
__________________________________________________
(1)- [فی البحار مکانه: «بإسناد التّمیمیّ، عن الرّضا، عن آبائه علیهم السلام، قال: قال الحسین علیه السلام: خطبنا ...»].
(2)- به این اسناد از حسین بن علی علیه السلام روایت کرده است که فرمود: روزی امیر المؤمنین علیه السلام از برای ما خطبه خواند و فرمود: «از قرآن سؤال کنید از من، تا از تمام آیات آن به شما خبر دهم که در حق چه کسی نازل شده است و در چه موضعی نازل شده است.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 304 رقم 310
(3)- علی بن موسی به توسط آبای امجاد خود از علی بن ابی‌طالب روایت کرده است که فرمود: روزی بر رسول خدا وارد شدم. دانه ای بِهْ در دست مبارکش بود. شروع کرد به خوردن و مرا از آن اطعام کرد و فرمود: «یا علی! بخور که این هدیه‌ای است که حق تعالی به سوی من و تو فرستاده است.»
حضرت فرمود که: من هر لذتی را در آن یافتم.
و پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی! هر کس در سه روز صبح ناشتا بِهْ تناول کند، ذهن او صفا پیدا کند و دل او از حکمت و علم پر شود و از مکر شیطان و لشگریان او نگاهداشته شود.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 307- 308 رقم 338
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 144
حدّثنا محمّد بن علیّ ماجیلویه رضی الله عنه، قال: حدّثنی عمِّی محمّد بن أبی القاسم، عن‌أحمد بن محمّد «1» خالد البرقیّ، عن القاسم بن یحیی، عن جدِّه الحسن بن راشد، عن أبی‌بصیر، عن محمّد بن مسلم، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین علیهم السلام أ نّه قال: إنّ اللَّه تبارک وتعالی‌أخفی أربعة فی أربعة: أخفی رضاه فی طاعته فلا تستصغرنّ شیئاً من طاعته، فربّما وافق‌رضاه وأنت لا تعلم، وأخفی سخطه فی معصیته فلا تستصغرنّ شیئاً من معصیته، فربّماوافق سخطه وأنت لا تعلم، وأخفی إجابته فی دعائه «2» فلا تستصغرنّ شیئاً من دعائه، فربّما وافق إجابته وأنت لا تعلم، وأخفی ولیّه فی عباده فلا تستصغرنّ عبداً من عباده «3»، فربّما یکون ولیّه وأنت لا تعلم. «4»
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 296- 297 رقم 4، معانی الأخبار،/ 112- 113 رقم 1، الخصال، 1/ 230- 231 رقم 31
حدّثنا أحمد بن محمّد بن الهیثم العجلیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن یحیی بن زکریّاالقطّان، قال: حدّثنا بکر بن عبداللَّه بن حبیب، قال: حدّثنا تمیم بن بهلول، عن أبیه، عن علیّ بن غراب، قال: حدّثنی خیر الجعافر جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن‌أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال:
__________________________________________________
(1)- [زاد فی معانی الأخبار والخصال: «ابن»].
(2)- [فی معانی الأخبار والخصال: «دعوته»].
(3)- [فی معانی الأخبار: «عباد اللَّه»، وفی الخصال: «عبید اللَّه»].
(4)- امام یکم علیه السلام فرمود: «به راستی خدای تبارک و تعالی چهار چیزرا در چهار چیز پنهان کرده است: رضای خود را در طاعت پنهان کرده است. هیچ چیز از طاعت اورا کوچک مشمار، بسا باشد موافق رضای او باشد و تو ندانی. و سخطش را در همه معاصی پنهان کرده. تو هیچ معصیتی را کوچک مگیر، بسا باشد سخطش در همان باشد و تو ندانی. و پنهان کرده است ولی خودرا در میان همه بندگانش. هیچ بنده خدایی را کوچک مشمار، بسا همان ولی او باشد و تو ندانی. و اجابت خود را در همه دعایی پنهان داشته، هیچ دعایی را به درگاه او کوچک مشمار، بسا باشد همان را اجابت کند و تو ندانی.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 413- 414 رقم 4
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 145
لعن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله النّامصة والمنتمصة، والواشرة والمستوشرة، والواصلة والمستوصلة، والواشمة والمستوشمة.
قال علیّ بن غراب: النّامصة الّتی تنتف الشّعر من الوجه، والمنتمصة الّتی یفعل ذلک‌بها، والواشرة الّتی تشر أسنان المرأة وتفلجها وتحدّدها، والمستوشرة الّتی یفعل ذلک بها، والواصلة الّتی تصل شعر المرأة بشعر امرأة غیرها، والمستوصلة الّتی یفعل ذلک بها، والواشمة الّتی تشم وشماً فی ید المرأة أو فی شی‌ء من بدنها وهو أن تغرز یدیها أو ظهر کفّهاأو شیئاً من بدنها بإبرة حتّی تؤثّر فیه ثمّ تحشوه بالکحل أو بالنّورة فیخضرّ، والمستوشمةالّتی یفعل ذلک بها.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 249- 250 رقم 1
حدّثنا محمّد بن القاسم المفسّر الجرجانیّ- رحمه الله- قال: حدّثنا أحمد بن الحسن الحسینیّ، عن الحسن بن علیّ النّاصر [یّ]، عن أبیه، عن محمّد بن علیّ، عن أبیه الرّضا، عن أبیه‌موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن أبیه الحسین علیهم السلام، قال: قیل لأمیر المؤمنین علیه السلام: صف لنا الموت. فقال «1»: علی الخبیر سقطتم، هو أحد «2» ثلاثة أُمور یرد علیه «2»: إمّا بشارة بنعیم الأبد، وإمّا بشارةبعذاب الأبد، وإمّا تحزین «3» وتهویل وأمر [ه] مبهم لا یدری من أیّ الفرق «4» هو، فأمّاولیّنا المطیع لأمرنا فهو المبشّر بنعیم الأبد، وأمّا عدوّنا المخالف علینا فهو المبشّر بعذاب‌الأبد، وأمّا المبهم أمره الّذی لا یدری ما حاله فهو المؤمن المسرف علی نفسه لا یدری مایؤول إلیه حاله، یأتیه الخبر مبهماً مخوفاً «5»، ثمّ لن یسوِّیه اللَّه عزّ وجلّ بأعداءنا لکن یخرجه‌من النّار بشفاعتنا، فاعملوا وأطیعوا، لا تتّکلوا «6» ولا تستصغروا عقوبة اللَّه عزّ وجلّ،
__________________________________________________
(1)- [نور الثّقلین: «فقال علیّ علیه السلام:»].
(2- 2) [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «أمور ثلاثة یرد علیها»].
(3)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «تخویف»].
(4)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «الفریقین»].
(5)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «محزناً»].
(6)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «لا تنکلوا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 146
فإنّ من المسرفین مَنْ لا تلحقه «1» شفاعتنا إلّابعد عذاب ثلاثمائة ألف سنة.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 288 رقم 2/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین «2»، 2/ 398؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 6/ 245
حدّثنا الحاکم أحمد بن محمّد بن عبدالرّحمان المروزیّ، قال: حدّثنا أبو بکر محمّد بن‌إبراهیم الجرجانیّ، قال: حدّثنا أبوبکر عبدالصّمد بن یحیی الواسطیّ، قال: حدّثنا الحسن‌ابن علیّ المدنیّ، عن عبداللَّه بن المبارک، عن سفیان الثّوریّ، عن جعفر بن محمّد الصّادق، عن أبیه، عن جدّه، عن أبیه، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام أ نّه قال: إنّ اللَّه تبارک وتعالی‌خلق نور محمّد صلی الله علیه و آله قبل أن یخلق السّماوات والأرض والعرش والکرسیّ واللّوح والقلم‌والجنّة والنّار، وقبل أن یخلق «3» آدم ونوحاً وإبراهیم وإسماعیل وإسحاق ویعقوب وموسی‌وعیسی وداوود وسلیمان وکلّ مَنْ قال اللَّه عزّ وجلّ فی قوله: «وَوَهَبْنا لهُ إسْحاقَ ویَعْقُوبَ- إلی قوله- وهَدَیْناهُم إلی صراطٍ مُسْتَقِیم» «4»
، وقبل أن خلق الأنبیاء کلّهم بأربعمائة ألف‌سنة وأربع وعشرین ألف سنة «5»، وخلق عزّ وجلّ معه اثنی عشر حجاباً: حجاب القدرة، وحجاب العظمة، وحجاب المنّة، وحجاب الرّحمة، وحجاب السّعادة، وحجاب الکرامة، وحجاب المنزلة، وحجاب الهدایة، وحجاب النّبوّة، وحجاب الرّفعة، وحجاب الهیبة، وحجاب الشّفاعة، ثمّ حبس نور محمّد صلی الله علیه و آله فی حجاب القدرة اثنی عشر ألف سنة وهو یقول: «سبحان ربِّی الأعلی [وبحمده]»، وفی حجاب العظمة إحدی عشر ألف سنة وهویقول: «سبحان عالم السّرّ»، وفی حجاب المنّة عشرة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان مَنْ
__________________________________________________
(1)- [نور الثّقلین: «لا یلحق»].
(2)- [حکاه أیضاً فی نور الثّقلین، 4/ 492- 493؛ وکنز الدّقائق، 11/ 317- 318].
(3)- فی بعض النّسخ [قبل أن خلق] فی الموضعین.
(4)- الأنعام: 6/ 84- 87.
(5)- من المعلوم أ نّه لم یکن قبل خلق ما ذکره علیه السلام من العرش والکرسیّ والسّماوات والأرض زمان ولازمانی البتّة، فتلک السّنون الّتی ذکرها لیست ممّا نوقتها ونقدرها بأیّامنا وساعاتنا الّتی هی کلّها مقدار الحرکة کیف ولم یکن حرکة ولا متحرّک بعد، فهی من الأیّام والسّنین الرّبوبیّة، قال تعالی: «وإن یوماً عندَ ربّکَ کألف سنة ممّا تَعُدُّون» فافهم (م).
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 147
هو قائم لا یلهو»، وفی حجاب الرّحمة تسعة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان الرّفیع‌الأعلی»، وفی حجاب السّعادة، ثمانیة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان مَنْ هو دائم‌لا یسهو»، وفی حجاب الکرامة سبعة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان مَنْ هو غنیّ‌لا یفتقر»، وفی حجاب المنزلة ستّة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان العلیم الکریم»، وفی‌حجاب الهدایة خمسة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان ذی العرش العظیم»، وفی حجاب‌النّبوّة أربعة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان ربّ العزّة عمّا یصفون»، وفی حجاب الرّفعةثلاثة آلاف سنة وهو یقول: «سبحان ذی الملک والملکوت»، وفی حجاب الهیبة ألفی‌سنة وهو یقول: «سبحان اللَّه وبحمده»، وفی حجاب الشّفاعة ألف سنة وهو یقول: «سبحان ربِّی العظیم وبحمده» «1»، ثمّ أظهر اسمه علی اللّوح، فکان علی اللّوح منوّراً أربعةآلاف سنة، ثمّ أظهره علی العرش، فکان علی ساق العرش مثبتاً سبعة آلاف سنة إلی أن‌وضعه اللَّه عزّ وجلّ فی صلب آدم علیه السلام، ثمّ نقله من صلب آدم إلی صلب نوح علیه السلام، ثمّ‌من صلب إلی صلب حتّی أخرجه اللَّه تعالی من صلب عبداللَّه بن عبدالمطّلب، فأکرمه‌بستّ کرامات: ألبسه قمیص الرّضا، وردّاه برداء الهیبة، وتوجّه بتاج الهدایة، وألبسه‌سراویل المعرفة، وجعل تکّته تکّة المحبّة یشدّ بها سراویله، وجعل نعله نعل الخوف، وناوله عصا المنزلة، ثمّ قال له: یا محمّد! اذهب إلی النّاس، فقل لهم: قولوا: لا إله إلّااللَّه، محمّد رسول اللَّه. وکان أصل ذلک القمیص من ستّة أشیاء: قامته من الیاقوت، وکمّاه من‌اللّؤلؤ، ودِخریصه من البلّور الأصفر، وإبطاه من الزّبرجد، وجربانه من المرجان الأحمر، وجیبه من نور الرّبّ- جلّ جلاله- فقبل اللَّه توبة آدم علیه السلام بذلک القمیص، وردّ خاتم‌سلیمان به، وردّ یوسف إلی یعقوب به، ونجّی یونس من بطن الحوت به، وکذلک سائرالأنبیاء علیهم السلام أنجاهم من المحن به ولم یکن ذلک القمیص إلّاقمیص محمّد صلی الله علیه و آله.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 306- 308 رقم 1
__________________________________________________
(1)- قال العلّامة المجلسی- رحمه الله-: لیس الغرض ذکر جمیع أحواله صلی الله علیه و آله فی الذّرّ لعدم موافقة العدد، بل قدجری علی نوره أحوال قبل تلک الأحوال أو بعدها أو بینها لم تذکر فی الخبر.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 148
وروی عمرو بن شمر، عن جابر، عن أبی جعفر، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ علیهم السلام أ نّه قضی فی رجلین اختصما إلیه فی خصّ، فقال: إنّ الخصّ للّذی إلیه القمط.
قال مصنّف هذا الکتاب- رحمه الله- الخصّ: الطّنّ «1» الّذی یکون فی السّراد بین الدّور، والقمط: هو شدّ الحبل، یعنی أنّ الخصّ هو الّذی إلیه شدّ الحبل، وقد قیل: إنّ القماط هوالحجر الّذی یغلق منه علی الباب.
الصّدوق، من لا یحضره الفقیه، 3/ 57
وروی أبو الجوزاء، عن الحسین بن علوان، عن عمرو بن خالد، عن زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ علیه السلام فی رجل قذف امرأته ثمّ خرج، فجاء وقد توفِّیت‌المرأة، قال: تخیّر واحدة من اثنتین، فیقال له: إن شئت ألزمت نفسک الذّنب، فیقام فیک‌الحدّ ویعطی المیراث، وإن شئت أقررت فلاعنت أدنی قرابتها إلیها ولا میراث لک.
الصّدوق، من لا یحضره الفقیه، 4/ 236 رقم 753
وروی العبّاس بن بکّار الضّبِّیّ، قال: حدّثنا محمّد بن سلیمان الکوفیّ البزّاز، قال: حدّثنا عمرو بن خالد، عن زید بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن‌علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: مَنْ مات یوم الخمیس بعدزوال الشّمس إلی یوم الجمعة وقت الزّوال وکان مؤمناً أعاذه اللَّه عزّ وجلّ من ضغطةالقبر وقبل شفاعته فی مثل ربیعة ومضر، ومَنْ مات یوم السّبت من المؤمنین لم یجمع اللَّه‌عزّ وجلّ بینه وبین الیهود فی النّار أبداً، ومَنْ مات یوم الأحد من المؤمنین لم یجمع اللَّه‌عزّ وجلّ بینه وبین النّصاری فی النّار أبداً، ومَنْ مات یوم الاثنین من المؤمنین لم یجمع اللَّه‌عزّ وجلّ بینه وبین أعدائنا من بنی امیّة فی النّار أبداً، ومَنْ مات یوم الثّلاثاء من المؤمنین‌حشره اللَّه عزّ وجلّ معنا فی الرّفیق الأعلی، ومَنْ مات یوم الأربعاء من المؤمنین وقاه اللَّه‌نحس یوم القیامة وأسعده بمجاورته وأحلّه دار المقامة من فضله لا یمسّه فیها نصب ولایمسّه فیها لغوب. ثمّ قال علیه السلام: المؤمن علی أی حال مات وفی أیّ یوم وساعة قبض فهو
__________________________________________________
(1)- الطّنّ: حزمة القصب.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 149
صدِّیق شهید، ولقد سمعت حبیبی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: لو أنّ المؤمن خرج من الدّنیاوعلیه مثل ذنوب أهل الأرض لکان الموت کفّارة لتلک الذّنوب. ثمّ قال علیه السلام: من قال‌لا إله إلّااللَّه بإخلاص فهو بری‌ء من الشّرک، ومن خرج من الدّنیا لا یشرک باللَّه شیئاًدخل الجنّة. ثمّ تلا هذه الآیة: «إنّ اللَّهَ لا یَغْفرُ أن یُشْرَکَ بهِ ویغْفرُ ما دُونَ ذلکَ لمن‌یَشاء» «1»
من شیعتک ومحبِّیک یا علیّ. قال أمیر المؤمنین علیه السلام: فقلت: یا رسول اللَّه! هذالشیعتی؟ قال: إی‌وربّی إنّه لشیعتک وإنّهم لیخرجون یوم القیامة من قبورهم وهم یقولون: «لا إله إلّااللَّه، محمّد رسول اللَّه، علیّ بن أبی طالب حجّة اللَّه»، فیؤتون بحلل خضر من‌الجنّة وأکالیل من الجنّة وتیجان من الجنّة ونجایب من الجنّة، فیلبس کلّ واحد منهم حلّةخضراء، ویوضع علی رأسه تاج الملک وإکلیل الکرامة، ثمّ یرکبون النّجایب، فتطیر بهم‌إلی الجنّة: «لایَحْزُنُهُم الفَزَعُ الأکْبَرُ وتتلقّاهُم الملائِکَةُ هذا یَوْمکُم الّذی کُنْتُم تُوعَدُون» «2»
.الصّدوق، من لا یحضره الفقیه، 4/ 294- 295 رقم 893
حدّثنا الحسین بن علیّ، قال: حدّثنا هارون بن موسی، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن الصّفّار، عن یعقوب بن یزید، [عن محمّد] بن أبی عمیر، عن هشام، قال: کنتُ عند الصّادق جعفر بن محمّد علیهما السلام، إذ دخل علیه معاویة بن وهب‌وعبدالملک بن أعین، فقال له معاویة بن وهب: یا ابن رسول اللَّه! ما تقول فی الخبر الّذی‌رُوی أنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم رأی ربّه علی أیِّ صورة رآه، وعن الحدیث الّذی رووه أنّ‌المؤمنین یرون ربّهم فی الجنّة علی أیِّ صورة یرونه. فتبسّم علیه السلام ثمّ قال: [...]
ولقد حدّثنی أبی، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: سئل أمیر المؤمنین علیه السلام، فقیل له: یا أخا رسول اللَّه! هل رأیت ربّک؟ فقال: وکیف أعبد من لم أره؟ لم تره العیون‌بمشاهدة العیان، ولکن رأته القلوب بحقائق الإیمان، وإذا کان المؤمن یری ربّه بمشاهدة
__________________________________________________
(1)- النِّساء: 4/ 48، 116.
(2)- الأنبیاء: 21/ 103.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 150
البصر فإن کان من حاز علیه البصر والرّؤیة فهو مخلوق، ولا بدّ للمخلوق من الخالق، فقد جعلته إذاً محدّثاً مخلوقاً، ومن شبّهه بخلقه فقد اتّخذ مع اللَّه شریکاً، ویلهم، أوَ لم یسمعوابقول اللَّه تعالی: «لا تُدْرِکُهُ الأبصارُ وهُوَ یُدْرِکُ الأبْصار وهُوَ اللّطیفُ الخَبِیر» «1»
، وقوله: «لَنْ تَرانی ولکن انظر إلی الجَبَلِ فإن اسْتَقَرَّ مَکانَهُ فَسَوْفَ تَرانی فلمّا تجلّی رَبُّهُ للجَبَلِ جَعَلَهُ‌دکّاً» «2»
، وإنّما طلع من نوره علی الجبل کضوء یخرج من سمّ الخیاط، فدکدکت الأرض‌وصعقت الجبال، فخرّ موسی صعقاً، أی میّتاً، فلمّا أفاق وردّ علیه روحه، قال: سبحانک‌تبت إلیک من قول من زعم أ نّک تری ورجعت إلی معرفتی بک إنّ الأبصار لا تدرکک، وأنا أوّل المؤمنین وأوّل المقرّبین بأ نّک تَری ولا تُری وأنت بالمنظر الأعلی.
ثمّ قال علیه السلام: إنّ أفضل الفرائض وأوجبها علی الإنسان معرفة الرّبّ والإقرار له‌بالعبودیّة، وحدّ المعرفة أ نّه لا إله غیره ولا شبیه له ولا نظیر له، وأ نّه یعرف أ نّه قدیم‌مثبت بوجود غیر فقید، موصوف من غیر شبیه ولا مبطل، لیس کمثله شی‌ء وهوالسّمیع البصیر. وبعده معرفة الرّسول والشّهادة له بالنّبوّة، وأدنی معرفة الرّسول الإقراربه بنبوّته وإن ما أتی به من کتاب أو أمر أو نهی فذلک عن اللَّه عزّ وجلّ. وبعده معرفةالإمام الّذی به یأتم بنعته وصفته واسمه فی حال العسر والیسر، وأدنی معرفة الإمام أ نّه‌عدل النّبیّ إلّادرجة النّبوّة ووارثه، وإنّ طاعته طاعة اللَّه وطاعة رسول اللَّه والتّسلیم له‌فی کلّ أمر والرّدّ إلیه والأخذ بقوله، ویعلم أنّ الإمام بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم علیّ بن أبی‌طالب، ثمّ الحسن، ثمّ الحسین، ثمّ علیّ بن الحسین، ثمّ محمّد بن علیّ، ثمّ أنا، ثمّ من بعدی‌موسی ابنی، ثمّ من بعده ولده علیّ، وبعد علیّ محمّد ابنه، وبعد محمّد علیّ ابنه، وبعد علیّ‌الحسن ابنه، والحجّة من ولد الحسن.
ثمّ قال: یا معاویة! جعلت لک فی هذا أصلًا فاعمل علیه، فلو کنت تموت علی ماکنت علیه لکان حالک أسوأ الأحوال، فلا یغرّنّک قول مَنْ زعم أنّ اللَّه تعالی یُری بالبصر.
__________________________________________________
(1)- الأنعام: 6/ 103.
(2)- الأعراف: 7/ 143.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 151
قال: وقد قالوا أعجب من هذا، أوَلم ینسبوا آدم علیه السلام إلی المکروه؟ أوَلم ینسبوا إبراهیم علیه السلام إلی ما نسبوه؟ أوَلم ینسبوا داوود علیه السلام إلی ما نسبوه من القتل من حدیث الطّیر؟ أوَلم‌ینسبوا یوسف الصِّدِّیق إلی ما نسبوه من حدیث زلیخا؟ أوَلم ینسبوا موسی علیه السلام إلی مانسبوه؟ أوَلم ینسبوا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم إلی ما نسبوه من حدیث زید؟ أوَلم ینسبوا علیّ‌ابن أبی طالب علیه السلام إلی ما نسبوه من حدیث القطیفة؟ إنّهم أرادوا بذلک توبیخ الإسلام‌لیرجعوا علی أعقابهم، أعمی اللَّه أبصارهم کما أعمی قلوبهم، تعالی اللَّه عن ذلک علوّاًکبیراً. «1»
الحزّاز، کفایة الأثر،/ 256، 257- 260
(حدّثنی) أبوبکر محمّد بن داوود بن سلیمان الزّاهد، ثنا أبوعلیّ محمّد بن محمّد الأشعث‌الکوفیّ بمصر، حدّثنی أبو الحسن «2» موسی بن إسماعیل بن موسی بن جعفر بن محمّد، حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه الحسین، عن أبیه علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه إنّ یهودیّاً کان یقال له: جریجرة، کان له علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم دنانیر، فتقاضی النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، فقال «3» له: یا یهودیّ! ما عندی ما أعطیک، قال: فإنِّی لا أفارقک یا محمّد حتّی تعطینی، فقال صلی الله علیه و آله و سلم «3»: إذاً أجلس معک، فجلس معه، فصلّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فی ذلک الموضع الظّهر والعصر و «4» المغرب والعشاء الآخرة والغداة، وکان أصحاب رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یتهدّدونه ویتوعّدونه، ففطن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: ما الّذی تصنعون به؟ فقالوا «4»: یا رسول اللَّه! یهودیّ یحبسک، «5» فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم «5»: منعنی ربِّی أن أظلم معاهداً ولا غیره. «6» فلمّا ترحّل النّهار، قال الیهودیّ: أشهد أن لا إله__________________________________________________
(1)- [راجع: «إمامته علیه السلام فیما جاء عن الصّادق علیه السلام»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی التّلخیص].
(3- 3) [التّلخیص: «لا أفارقک حتّی تعطینی، قال»].
(4- 4) [التلخیص: «العشائین والغداة، وکان الصّحابة یتهدّدونه، وقالوا»].
(5- 5) [التّلخیص: «قال»].
(6) (6*) [التّلخیص: «فأسلم الیهودیّ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 152
إلّا اللَّه، وأشهد أنّ محمّداً عبده ورسوله (6*)، وقال: شطر مالی فی سبیل اللَّه «1»، أما واللَّه مافعلت الّذی فعلت بک إلّالأنظر إلی نعتک فی التّوراة محمّد بن عبداللَّه، مولده بمکّة، ومهاجره بطیبة، وملکه بالشّام، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا سخاب فی الأسواق ولامتزی بالفحش ولا قول الخنا، اشهد أن لا إله إلّااللَّه، وأ نّک رسول اللَّه، هذا مالی‌فاحکم فیه بما أراک اللَّه. وکان الیهودیّ کثیر المال.
الحاکم، المستدرک، 2/ 622/ عنه: الذّهبی، تلخیص المستدرک، 2/ 622
أبو حمزة الثّمالیّ، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أمیر المؤمنین‌صلوات اللَّه علیهم أجمعین، قال: واللَّه «2» ما برأ اللَّه «2» من بریّة أفضل من محمّد ومنِّی ومن «3» أهل بیتی، وإنّ الملائکة لتضع أجنحتها لطلبة العلم من شیعتنا.
المفید، الاختصاص،/ 234/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 6؛ المجلسی، البحار، 1/ 181؛ البحرانی، العوالم، 2- 3/ 164
قال: أخبرنی أبو الحسن علیّ بن محمّد الکاتب، قال: أخبرنی الحسن بن علیّ الزّعفرانیّ، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ، قال: حدّثنی المسعودیّ، قال: حدّثناالحسن بن حمّاد، عن أبیه، قال: حدّثنی رزین بیّاع الأنماط، قال: سمعت زید بن علیّ بن‌الحسین علیهما السلام یقول: حدّثنی أبی، عن أبیه، قال: سمعت أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام یخطب النّاس، فقال فی خطبته: واللَّه لقد بایع النّاس أبا بکر وأنا أولی النّاس بهم‌منِّی بقمیصی هذا، فکظمت غیظی، وانتظرت أمر ربِّی، وألصقت کلکلی بالأرض، ثمّ إنّ‌أبا بکر هلک، واستخلف عمر، وقد علم واللَّه أنِّی أولی النّاس بهم منِّی بقمیصی هذا، فکظمت غیظی، وانتظرت أمر ربِّی.
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی التّلخیص، وزاد فیه: «وذکر الحدیث (قلت): حدیث منکر بمرّة آفته من موسی‌أو ممّن بعده»].
(2- 2) [البرهان: «ما برء»].
(3)- [لم یرد فی البحار والعوالم].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 153
ثمّ إنّ عمر هلک، وقد جعلها شوری، فجعلنی سادس ستّة کسهم الجدّة، وقال: اقتلواالأقلّ، وما أراد غیری، فکظمت غیظی، وانتظرت أمر ربّی، وألصقت کلکلی بالأرض، ثمّ کان من أمر القوم بعد بیعتهم لی ما کان، ثمّ لم أجد إلّاقتالهم أو الکفر باللَّه.
المفید، الأمالی،/ 153- 154 رقم 5/ عنه: المجلسی، البحار، 29/ 578- 579
حدّثنی محمّد بن سعید الدّهقان رحمه الله، قال: حدّثنی «1» محمّد بن مسعود، قال: حدّثنی‌أحمد بن عیسی العلویّ، قال: حدّثنی الحسین، عن أبی خالد و «1» عن زید بن علیّ، عن‌أبیه، عن جدِّه الحسین بن علیّ علیه السلام، عن أمیر المؤمنین علیه السلام، قال:
أتیت «2» النّبیّ صلی الله علیه و آله وهو فی بعض حجراته، فاستأذنت علیه، فأذن لی.
فلمّا دخلت، قال: یا علیّ! أما علمت (أنّ بیتی بیتک)، فمالک تستأذن علیَّ؟ قال: فقلت: یا رسول اللَّه! أحببت أن أفعل ذلک. قال: یا علیّ! أحببت ما أحبّ اللَّه، وأخذت‌بآداب اللَّه.
یا علیّ! أما علمت «3» أنّک أخی، وأنّ خالقی ورزّاقی أبی أن یکون لی أخ «3» دونک.
یا علیّ! أنت وصیِّی من بعدی، وأنت المظلوم المضطهد بعدی.
یا علیّ! الثّابت علیک کالمقیم معی، ومفارقک مفارقی.
یا علیّ! کذب مَنْ زعم أ نّه یحبّنی ویبغضک، لأنّ اللَّه تعالی خلقنی وإیّاک من نورٍ واحد.
ابن شاذان، مائة منقبة،/ 59- 60 رقم 33/ عنه: المجلسی، البحار «4»، 27/ 230- 231
أخبرنا أبو الحسین الأهوازیّ، قال: أخبرنا أبو بکر الفارسیّ، قال: حدّثنی أبو جعفر
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «ابن عقدة، عن محمّد بن منصور، عن أحمد بن عیسی العلویّ، عن الحسین بن علوان، عن عمرو بن خالد»].
(2)- [البحار: «دخلت علی»].
(3- 3) [البحار: «أ نّه أبی خالقی ورازقی أن یکون لی سرّ»].
(4)- [حکاه أیضاً فی البحار، 38/ 329].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 154
محمّد بن عبداللَّه بن علیّ العلویّ، قال: حدّثنی عمّی جعفر بن علیّ، قال: حدّثنی أبی، عن محمّد بن إسماعیل بن جعفر، عن أبیه إسماعیل، عن أبیه جعفر، عن أبیه محمّد، عن‌أبیه علیّ، عن أبیه الحسین، عن أبیه علیّ قال: ما فی القرآن آیة إلّاوقد قرأتها علی‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وعلّمنی معناها.
وأخبرنا أبو سعد الصّیدلانیّ، قال: أخبرنا أبو المفضّل الشّیبانیّ، قال: أخبرنا أبو القاسم‌النّخعیّ القاضی، قال: حدّثنی سلیمان بن إبراهیم المحاربیّ، قال: حدّثنی نصر بن مزاحم‌المنقریّ، قال: حدّثنی إبراهیم بن الزّبرقان التّیمیّ، قال: حدّثنا أبو خالد الواسطیّ، قال: حدّثنی زید بن علیّ، عن أبیه:
عن جدِّه [الحسین]، عن علیّ علیهم السلام قال: ما دخل نوم عینی ولا غمض رأسی علی‌عهد محمّد صلی الله علیه و آله و سلم حتّی علمت ذلک الیوم ما نزل به جبرئیل من حلال أو حرام أو سنّةأو کتاب أو أمر أو نهی، وفیمَن نزل.
وأخبرنا الحاکم الوالد أبو محمّد رحمه الله، قال: أخبرنا أبو سهل الحنیفیّ، قال: أخبرناأبو محمّد العسکریّ، قال: حدّثنا الحسن بن أبی شجاع البلخیّ، قال: حدّثنا محمّد بن‌عبید العقیقیّ، قال: حدّثنا إسماعیل بن صبیح، عن عمرو بن خالد، عن زید بن علیّ، عن أبیه:
عن جدِّه، عن علیّ علیه السلام، قال: ما دخل عینی غمض ولا رأسی حتّی علمت ما نزل‌به جبرائیل من حلال وحرام وأمر ونهی أو سنّة أو کتاب أو فیما نزل وفیمَن نزل.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 43- 44 رقم 33- 35
أخبرنا أبو عبداللَّه الشّیرازیّ، قال: أخبرنا أبو بکر الجرجرائیّ، قال: حدّثنا أبو أحمدالبصریّ، قال: حدّثنی محمّد بن سهل، قال: حدّثنا عمرو بن عبدالجبّار بن عمرو، قال: حدّثنا أبی، عن علیّ بن موسی بن جعفر بن محمّد، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 155
عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، فی قول اللَّه تعالی: «وَاعْلَمُوا أنّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ» «1»
الآیة، قال: لنا خاصّة، ولم یجعل لنا فی الصّدقة نصیباً، کرامة أکرم اللَّه تعالی نبیّه وآله‌بها، وأکرمنا عن أوساخ أیدی المسلمین.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 285 رقم 292
حدّثنی أبو الحسن الفارسیّ، قال: حدّثنا الحسین بن محمّد الماسرجسیّ، قال: حدّثناجعفر بن سهل ببغداد، قال: حدّثنا المنذر بن محمّد القابوسیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا عمّی عن أبیه، عن أبان بن تغلب:
عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ، قال: لمّانزلت: «وَءاتِ ذا القُرْبی حَقَّهُ» «2»
دعا رسول اللَّه فاطمة- علیها السلام- فأعطاها فدکاً.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 442 رقم 473
«آلم* أحَسِبَ النَّاسُ أنْ یُتْرَکَوا أنْ یَقُوْلُوا آمَنّا وَهُمْ لا یُفْتَنُونَ» [1- 2/ العنکبوت: 29].
حدّثنا الحاکم الوالد أبو محمّد رحمه الله، قال: أخبرنا أبو حفص عمر بن أحمد بن عثمان‌ببغداد، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید الکوفیّ، قال: حدّثنا أحمد بن الحسن الخزّاز، [قال] حدّثنا أبی، قال: حدّثنا حصین بن مخارق، عن عبیداللَّه بن الحسین، عن أبیه، عن جدِّه:
عن الحسین بن علیّ، عن علیّ علیهم السلام، قال: لمّا نزلت «آلم أحَسِبَ النَّاسُ» الآیة، قلت: یا رسول اللَّه! ما هذه الفتنة؟ قال: یا علیّ! إنّک مبتلی ومبتلی بک.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 565 رقم 602
وبه قال: حدّثنا أبو العبّاس الفضل بن الفضل الکندیّ، قال: حدّثنا محمّد بن سهل‌ابن میمون العطّار، قال: حدّثنا عبداللَّه بن محمّد البلویّ، عن إبراهیم بن عبداللَّه بن العلاء،
__________________________________________________
(1)- [الأنفال: 8/ 41].
(2)- [الإسراء: 17/ 26].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 156
عن أبیه، عن زید بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن جدّه الحسین بن علیّ، عن‌علیّ علیهم السلام قال: بایعت لرسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وکنت أبایع له علی السّمع والطّاعة فی الیسروالعسر، وفی أن نقیم ألسنتنا علی العدل، وفی أن لا تأخذنا فی اللَّه لومة لائم، فلمّا ظهرالإسلام وکثر أهله، قال: یا علیّ! ألحق فیها: «علی أن تمنعوا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وذرِّیّته‌من بعده ممّا منعتم منه أنفسکم وذراریکم»، قال علیّ علیه السلام: فوضعتها واللَّه علی رقاب‌القوم وفی بها للَّه‌من وفی، وهلک بها من هلک.
أبو طالب الزّیدیّ، الأمالی،/ 126
وکان من حمزة بن عبدالمطّلب ما روی الزّهریّ، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن‌جدِّه علیهم السلام، قال: کانت لی شارِف من نصیبی من المغنم، ودفع إلیَّ رسول اللَّه‌نثاره‌من الخُمس، [وأعدتُ رجلًا صواغاً أن یرتحل معی فنأتی بأذخر أردت أن أبیعه] من‌الصّواغین، وأستعین بثمنه علی الدّخول بفاطمة وعرسها. قال: فحملتُ شارِفی عندحائط رجل من الأنصار، ومضیتُ لأجمع الحبال والغرائر والأقتاب، وجئتُ وقد بقربطن شارِفی واجتبّ أسنمتهما، قال: فلم أملک عینی أن بکیتُ ثمّ قلت: مَنْ فعل هذابشارِفی؟ قالوا: عمّک حمزة فعله، وهذا هو فی البیت معه شرب عندهم قینة وحلفوا، فقالت:
ألا یا حمز المشرّف النّواء (وهنّ معقلات بالفناء)
زجّ السکین فی اللّبات منها فضرّجهنّ حمزة بالدّماء
وأطعم من شرائحها کباباً مهوّجة علی رهج الصّلاء
فأصلح من أطیابها طبیخاً لشریک من قدیر أو سواء
فأنتَ أبا عمارة المرجّی لکشف الضّرّ عنّا والبلاء
فقام إلی شارِفیک فقتلهما، (قال علیّ:) فجئتُ رسول اللَّه‌وهو فی بیت امّ سلمةمعه مولاه زید، قال: (ما جاء بک) فداکَ أبی وامِّی یا علیّ! قلت: (ما فعل عمّک) بشارفی، وخبّرته الخبر. فقام رسول اللَّه‌فلبس نعلیه ورداءه، ثمّ انطلق یمشی واتّبعتهُ أنا وزید،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 157
فسلّم واستأذن ودخل البیت، وقال: یا حمزة! ما حملکَ علی ما فعلت بشارِفی ابن‌أخیک؟ فرفع رأسه وجعل ینظر إلی یَدَی رسول اللَّه‌وإلی ساقیه، فصوّب النّظر إلیه، ثمّ قال: ألستم وآباؤکم عبیداً لأبی، فرجع رسول اللَّه‌القهقری، وقال: إنّ غنمکَ‌وجمالک علیَّ (فغرّمهما) لی رسول اللَّه، فلمّا أصبح غدا حمزة علی رسول اللَّه یعتذر، فقال: مه یا عم! فقد سألتُ اللَّه فعفا عنک.
الثّعلبیّ، التّفسیر، 2/ 142- 143
وعن «1» الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: بینما «2» علیّ بن أبی طالب یخطب النّاس ویحثّهم «2» علی الجهاد، إذ قامَ إلیه شابّ، وقال: یا أمیر المؤمنین! أخبرنی عن فضل الغزاة فی سبیل‌اللَّه؟ قال: کنتُ ردیف رسول اللَّه‌علی ناقته العضباء ونحنُ مُنقلبونَ «3» من غزوة «3»، فسألته عمّا سألتنی عنه، فقال: «الغُزاة إذا همّوا بالغزو کتب اللَّه تعالی لهم براءة من‌النّار، فإذا تجهّزوا لغزوهم باهی اللَّه تعالی بهم الملائکة، فإذا ودّعهم أهلوهم بکت علیهم‌الحیطان والبیوت، ویخرجون من ذنوبهم «4» کما تخرج الحیّة من سلخها، «5» یوکِّل عزّ وجلّ‌بکلِّ رجلٍ منهم أربعین ألف ملک «5» یحفظونه من بین یدیه ومن خلفه وعن یمینه وعن‌شماله، ولا یعمل حسنة إلّا «6» ضعفت له، وکتب «6» له کلّ یوم عبادة ألف رجل یعبدون اللَّه‌عزّ وجلّ سنة کلّ سنة ثلاثمائة وستّون یوماً، الیوم مثل عمر الدّنیا، فإذا صاروا بحضرةعدوِّهم انقطع علم أهل الدّنیا عن ثواب اللَّه إیّاهم، فإذا برزوا لعدوِّهم وأشرعت الأسنّةوفوّقت السّهام وتقدّم الرّجل إلی الرّجل حفّتهم الملائکة بأجنحتها ویدعون اللَّه لهم «7»
__________________________________________________
(1)- [مجمع البیان: «ما رُوی فی الأخبار من ثواب الشّهداء أکثر من أن یُحصی، أعلاها إسناداً ما رواه‌علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن»].
(2- 2) [مجمع البیان: «أمیر المؤمنین یخطب ویحضّهم»].
(3- 3) [مجمع البیان: «عن غزوة ذات السّلاسل»].
(4)- [مجمع البیان: «الذّنوب»].
(5- 5) [مجمع البیان: «ویوکِّل اللَّه بکلِّ رجلٍ أربعین ملکاً»].
(6- 6) [مجمع البیان: «ضعّف له، ویکتب»].
(7)- [لم یرد فی مجمع البیان].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 158
بالنّصرة والتثبّت، ونادی «1» منادٍ: الجنّة تحت ظلال السّیوف، فتکون الضّربة والطّعنة علی‌الشّهید أهون من شرب الماء البارد فی الیوم الصّائف، وإذا زال الشّهید عن «2» فرسه بطعنةأو ضربة لم یصل إلی الأرض حتّی یبعث اللَّه تعالی إلیه زوجته من الحور العین فتُبشِّره بماأعدّ اللَّه له من الکرامة، وإذا وصل إلی الأرض تقول له الأرض: مرحباً بالرّوح الطّیِّب «3» الّتی اخرجت «3» من البدن الطّیِّب، أبشِر فإنّ لک ما لا عین رأت ولا اذن سمعت ولا خطرعلی قلب بشر.
ویقول اللَّه تعالی: أنا خلیفته فی أهله، مَنْ أرضاهم فقد أرضانی ومَنْ سخطهم فقدأسخطنی، ویجعل اللَّه روحه فی حواصل طیر خضر تسرح فی الجنّة حیث تشاء «4»، تأکل‌من ثمارها، وتأوی إلی قنادیل من ذهبٍ معلّقة بالعرش، ویُعطی الرّجل منهم سبعین‌غرفة من غرف الفردوس، سلوک کلّ غرفة ما بین صنعاء والشّام، یملأ نورها ما بین‌الخافقین، فی کلِّ غرفة سبعون باباً، علی کلِّ باب سبعون مصراعاً من ذهب، و «5» علی کلِ‌باب سبعون سترة مسبلة، وفی کلّ غرفة سبعون خیمة، فی کلّ خیمة سبعون سریراً من‌ذهب قوائمها الدّرّ والزّبرجد، مزمولة «6» بقضبان الزّمرّد، علی کلّ سریر أربعون فراشاً، غلظ کلّ فراش أربعون ذراعاً، علی کلّ فراش زوجة من الحور العین «عُرُباً أتْراباً» «7»
.فقال الشّابّ «5»: یا أمیر المؤمنین! أخبرنی عن العروبة؟ قال: «هی الغنجة الرضیّة «8» المرضیّة الشّهیّة، لها ألف «8» وصیف وسبعون ألف وصیفة، صفر الحلیّ بیض الوجوه،
__________________________________________________
(1)- [مجمع البیان: «فینادی»].
(2)- [مجمع البیان: «من»].
(3- 3) [مجمع البیان: «الّذی أخرج»].
(4)- [مجمع البیان: «یشاء»].
(5)- [لم یرد فی مجمع البیان].
(6)- [مجمع البیان: «مرمولة»].
(7)- الواقعة: 56/ 37.
(8- 8) [مجمع البیان: «الشّهیّة لها سبعون ألف»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 159
علیهنّ تیجان اللّؤلؤ، علی رقابهم المنادیل، بأیدیهم الأکواب «1» والأباریق، «2» وإذا کان‌یوم القیامة «2» یخرج من قبره شاهراً سیفة تشخب أوداجه دماً، اللّون لون الدم والرّائحةرائحة المسک، یخطو فی عرصة القیامة. فوَ الّذی نفسی بیده لو کان الأنبیاء علی طریقهم‌لترجّلوا لهم، ممّا «3» یرون من بهائهم، حتّی یأتوا إلی موائد من الجواهر فیقعدون علیها، ویشفع الرّجل منهم فی «4» سبعین ألف من أهل بیته وجیرته «4»، حتّی أنّ الجارین یتخاصمان‌أیّهما أقرب جواراً فیقعدون معی ومع إبراهیم علی مائدة الخُلد، فینظرون إلی اللَّه فی کلِ‌یوم بکرةً وعشیّة «5»».
الثّعلبیّ، التّفسیر، 3/ 206- 207/ مثله الطّبرسی، مجمع البیان، 2/ 538
حدّثنا أبو بحر محمّد بن «6» الحسن بن علیّ «6»، ثنا محمّد بن یونس [الکدیمیّ]، ثناأبو عاصم [النّبیل]، عن ابن جریج، عن ابن شهاب، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن‌علیّ قال: أصبت شارِفاً یوم بدر، وأعطانی رسول اللَّه‌شارِفاً، فأنختهما بباب رجل‌من الأنصار، وأنا أرید أن أحمل علیهما أذخراً أستعین بهما «7» علی ولیمة فاطمة، ومعی‌رجل من بنی قینقاع، وفی البیت حمزة بن عبدالمطّلب، وقینة تغنِّیه وهی تقول:
ألا یا حمزة «8» ذا الشّرف «8» النّواءفخرج حمزة بالسّیف إلیهما، فجبّ أسنمتهما، وبقر خواصرهما، وأخذ من أکبادهما، فرأیت منظراً فظیعاً «9»، فأتیت النّبیّ‌فأخبرته، فخرج یمشی ومعه زید بن حارثة حتّی
__________________________________________________
(1)- [مجمع البیان: «الأکوبة»].
(2- 2) [لم یرد فی مجمع البیان].
(3)- [مجمع البیان: «لما»].
(4- 4) [مجمع البیان: «ألفاً من أهل بیته وجیرانه»].
(5)- [مجمع البیان: «عشیّاً»].
(6- 6) [حلیة الأولیاء: «الحسین»].
(7)- [حلیة الأولیاء: «به»].
(8- 8) [حلیة الأولیاء: «للشّرف»].
(9) [حلیة الأولیاء: «عظیما»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 160
وقف علی حمزة، فتغیّظ علیه، فرفع حمزة رأسه، فقال: ألستم عبید آبائی؟ فرجع رسول‌اللَّه‌یمشی القهقهری. «1» رواه علیّ بن المدینیّ، وأبو موسی، عن أبی عاصم.
ورواه عبدالرّزّاق، عن ابن جریج.
ورواه عبداللَّه بن المبارک وعنبسة بن سعید، وعبداللَّه بن وهب، عن یونس بن یزید.
وهذا من صحاح حدیث علیّ وعیونه «2».
أبو نعیم، معرفة الصّحابة، 1/ 90- 91 رقم 350، حلیة الأولیاء، 3/ 144
بهذا الإسناد [أخبرنا أبو الفتح هلال بن محمّد بن جعفر الحفّار، قال: أخبرنا أبو القاسم إسماعیل بن‌علیّ بن علیّ الدّعبلیّ، قال: حدّثنی أبی أبو الحسن علیّ بن علیّ بن رزین بن عثمان بن عبدالرّحمان بن عبداللَّه‌ابن بدیل بن ورقاء أخو دعبل بن علیّ الخزاعیّ رضی الله عنه ببغداد سنة اثنتین وسبعین ومائتین، «3» قال: حدّثنا سیِّدی‌أبو الحسن علیّ بن موسی الرّضا بطوس سنة ثمان وتسعین ومائة، وفیها رحلنا إلیه علی طریق البصرة، وصادفنا عبدالرّحمان بن مهدیّ علیلًا، فأقمنا علیه أیّاماً، ومات عبدالرّحمان بن مهدیّ وحضرنا جنازته، وصلّی علیه‌إسماعیل بن جعفر، ورحلنا إلی سیّدی أنا وأخی دعبل، فأقمنا عنده إلی آخر سنة مائتین، وخرجنا إلی قمّ.
قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنا أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا أبی محمّد بن علیّ، عن‌أبیه علیّ بن الحسین «3»،] عن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: أتی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام أصحاب القُمُص، فساوم شیخاً منهم، فقال: یا شیخ! بعنی قمیصاً بثلاثة دراهم. فقال الشّیخ: حبّاً وکرامةً؛ فاشتری منه قمیصاً بثلاثة دراهم، فلبسه ما بین الرّسغین إلی‌الکعبین، وأتی المسجد، فصلّی فیه رکعتین، ثمّ قال: الحمد للَّه‌الّذی رزقنی من الرّیاش ماأتجمّل به فی النّاس، واؤدِّی فیه فریضتی، وأستر به «4» عورتی.
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه فی حیلة الأولیاء، وأضاف: «صحیح، متّفق علیه من حدیث ابن جریج، عن الزّهریّ، ورواه یونس بن یزید، عن الزّهریّ، فزاد- فطفق یلوم حمزة فیما فعل- فإذا حمزة ثمل محمرّة عیناه»].
(2)- هکذا بالأصل.
(3- 3) [البحار: «عن الرّضا، عن آبائه علیهم السلام»].
(4)- [البحار: «فیه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 161
فقال له رجل: یا أمیر المؤمنین، أعنک نروی هذا أو شی‌ء سمعته من رسول اللَّه صلی الله علیه و آله؟ قال: بل شی‌ء سمعته من رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول ذلک عند الکسوة.
الطّوسی، الأمالی،/ 365 رقم 771/ عنه: المجلسی، البحار، 88/ 386
أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن عیسی العرّاد، قال: حدّثنا محمّد بن الحسن بن شمّون البصریّ، قال: حدّثنی الحسن بن الفضل بن الرّبیع‌حاجب المنصور لقیته بمکّة، قال: حدّثنی أبی، عن جدِّی الرّبیع، قال: دعانی المنصوریوماً، فقال: یا ربیع! أحضر لی «1» جعفر بن محمّد السّاعة «1» واللَّه لأقتلنّه؛ فوجّهت إلیه، فلمّا وافی، قلت: یا ابن رسول اللَّه! إن کان لک وصیّة أو عهد تعهده إلی أحد فافعل. قال: فاستأذن لی علیه؛ فدخلت إلی المنصور، فأعلمته موضعه، فقال: أدخله؛ فلمّا وقعت‌عین جعفر علیه السلام علی المنصور رأیته یحرِّک شفتیه بشی‌ء لم أفهمه، «2» فلمّا سلّم علی المنصورنهض إلیه فاعتنقه وأجلسه إلی جانبه، فقال له: ارفع حوائجک؛ فأخرج رقاعاً لأقوام، وسأل فی آخرین فقُضیت حوائجه.
فقال المنصور: ارفع حوائجک فی نفسک. فقال له جعفر علیه السلام: لا تدعُنی حتّی آتیک «3». فقال له المنصور: ما «4» إلی ذلک سبیل، وأنت تزعم للنّاس- یا أبا عبداللَّه- أ نّک تعلم‌الغیب. فقال جعفر علیه السلام: من أخبرک بهذا؟ فأومأ المنصور إلی شیخ قاعد بین یدیه، فقال جعفر علیه السلام للشّیخ: أنت سمعتنی أقول هذا القول «1»؟ قال الشّیخ: نعم. قال جعفر علیه السلام للمنصور: أیحلف یا أمیر المؤمنین؟ فقال له المنصور: احلف؛ فلمّا بدأ الشّیخ فی‌الیمین، قال جعفر علیه السلام للمنصور: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه، عن أمیر المؤمنین علیه السلام:
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [زاد فی البحار: «ومضی»].
(3)- [البحار: «أجیئک»].
(4)- [البحار: «ما لی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 162
أنّ العبد إذا حلف بالیمین الّتی یُنزّه «1» اللَّه (عزّ وجلّ) فیها وهو کاذب امتنع اللَّه من عقوبته‌علیها فی عاجلته لما نزّه «2» اللَّه (عزّ وجلّ)، ولکنِّی أنا أستحلفه. فقال المنصور: ذلک لک، فقال جعفر علیه السلام للشّیخ: قل: أبرأ إلی اللَّه من حوله وقوّته، وألجأ إلی حولی وقوّتی، إن لم‌أکن سمعتک تقول هذا القول؛ فتلکّأ الشّیخ، فرفع المنصور عموداً کان فی یده وقال: واللَّه‌لئن لم تحلف لأعلونّک بهذا العمود؛ فحلف الشّیخ، فما أتمّ الیمین حتّی دلع لسانه کما یدلع‌الکلب، ومات لوقته، ونهض جعفر علیه السلام.
قال الرّبیع: فقال لی المنصور: ویلک، اکتمها النّاس لا یُفتنون «3». قال الرّبیع: فشیّعت «4» جعفراً علیه السلام، وقلت له: یا ابن رسول اللَّه! إنّ المنصور «5» کان قد همّ بأمر عظیم، فلمّا وقعت‌عینک علیه وعینه علیک زال ذلک. فقال: یا ربیع! إنِّی رأیت البارحة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فی‌النّوم، فقال لی: یا جعفر! خفته؟ فقلت: نعم یا رسول اللَّه. فقال لی: إذا وقعت عینک‌علیه فقل: «بسم «6» اللَّه أستفتح، وبسم «6» اللَّه أستنجح، وبمحمّد صلی الله علیه و آله أتوجّه، اللَّهمّ ذلّل لی‌صعوبة أمری وکلّ صعوبة، وسهّل لی حزونة أمری وکلّ حزونة، واکفنی مؤنة أمری‌وکلّ مؤنة».
قال أبو المفضّل: حدّثنا إبراهیم بن عبدالصّمد الهاشمیّ بسرّ مَنْ رأی، بإسنادٍ عن‌أهله لا أحفظه- فذکر هذا الحدیث، وذکر فیه «7»: أنّ المنصور قام إلیه واعتنقه، فقال لی: المنصور خلیفة، ولا ینبغی للخلیفة أن یقوم إلی أحد ولا إلی عمومته، وما قام المنصور
__________________________________________________
(1)- [البحار: «یبرّه»].
(2)- [البحار: «برّ»].
(3)- [البحار: «لا یفتتنون»].
(4)- [البحار: «فحلّفت»].
(5)- [البحار: «منصوراً»].
(6)- [البحار: «ببسم»].
(7)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 163
إلّا إلی أبی عبداللَّه «1» جعفر بن محمّد «1» علیهما السلام.
الطّوسی، الأمالی،/ 461- 462 رقم 1029/ عنه: المجلسی، البحار، 92/ 216- 217
أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنی محمّد بن جعفر بن محمّد بن ریاح‌الأشجعیّ، قال: حدّثنا عبّاد بن یعقوب الأسدیّ، قال: أخبرنا إبراهیم بن محمّد الرّؤاسیّ‌الخثعمیّ، قال: حدّثنی عدی بن زید الهجریّ، عن أبی خالد الواسطیّ؛ «2» قال إبراهیم بن‌محمّد: ولقیت أبا خالد عمرو بن خالد، فحدّثنی «2» عن زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ «3» بن أبی طالب علیهم السلام، قال: کنت عند رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فی مرضه الّذی قبض‌فیه، فکان رأسه فی حجری والعبّاس یذبّ عن وجه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فاغمی علیه‌إغماءة «4»، ثمّ فتح عینیه، فقال: یا عبّاس، یا عمّ رسول اللَّه! اقبل وصیّتی واضمن دینی‌وعِداتی. فقال «5»: یا رسول اللَّه! أنت أجود من الرِّیح المرسلة، ولیس فی مالی وفاء لدینک‌وعداتک. فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله ذلک ثلاثاً یعیده علیه، والعبّاس فی کلّ ذلک یجیبه بما قال أوّل‌مرّة.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: لأقولنّها لمن یقبلها، ولا یقول- یا عبّاس- مثل مقالتک. قال «6»: فقال: یا علیّ! اقبل وصیّتی، واضمن دینی وعِداتی. قال: فخنقتنی العبرة، وارتجّ جسدی، ونظرت إلی رأس رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یذهب ویجی‌ء فی حجری، فقطرت دموعی علی وجهه، ولم أقدر أن اجیبه، ثمّ ثنّی، فقال «3»: یا علیّ! اقبل وصیّتی واضمن دینی و «7» عِداتی. قال: قلت: نعم بأبی وامِّی. قال: أجلسنی؛ فأجلسته، فکان ظهره فی صدری «7»، فقال: یا علیّ،
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2- 2) [لم یرد فی إثبات الهداة].
(3- 3) [إثبات الهداة: «فی حدیث طویل إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال له»].
(4)- [البحار: «إغماء»].
(5)- [زاد فی البحار: «العبّاس»].
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7- 7) [إثبات الهداة: «عِدتی، فقال: نعم بأبی أنت وامِّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 164
أنت أخی فی الدّنیا والآخرة، ووصیِّی وخلیفتی فی أهلی. «1» ثمّ قال: یا بلال، هلمّ سیفی ودرعی وبغلتی وسرجها ولجامها ومنطقتی التّی أشدّهاعلی درعی؛ فجاء بلال بهذه الأشیاء، فوقف بالبغلة بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال: قم‌یا علیّ فاقبض. قال: فقمت وقام العبّاس فجلس مکانی، فقمت، فقبضت ذلک، فقال: انطلق به إلی منزلک؛ فانطلقت، ثمّ جئت فقمت بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فنظر إلیّ، ثمّ‌عمد إلی خاتمه، فنزعه، ثمّ دفعه إلیّ، فقال: هاک یا علیّ هذا فی الدّنیا والآخرة؛ والبیت‌غاصّ من بنی هاشم والمسلمین، فقال: یا بنی هاشم، یا معشر المسلمین! لا تخالفوا علیّاًفتضلّوا، ولا تحسدوه فتکفروا؛ یا عبّاس! قم من مکان علیّ. فقال: تُقیم الشّیخ وتُجلس‌الغلام! فأعادها علیه ثلاث مرّات، فقام العبّاس، فنهض مغضباً وجلست مکانی، فقال‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یا عبّاس، یا عمّ رسول اللَّه! لا أخرج من الدّنیا وأنا ساخط علیک، فیدخلک سخطی علیک النّار؛ فرجع، فجلس.
الطّوسی، الأمالی،/ 572- 573 رقم 1186/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 88؛ المجلسی، البحار، 22/ 499- 500
قال: أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنا أبو عبداللَّه جعفر بن محمّد بن «2» جعفر بن الحسن العلویّ الحسنیّ «2» رضی الله عنه، قال: حدّثنا موسی بن عبداللَّه «3» بن حسن، قال: حدّثنی أبی، عن جدِّی، عن أبیه عبداللَّه بن حسن، عن أبیه وخاله علیّ بن الحسین، عن الحسن والحسین ابنا «4» علیّ بن أبی طالب، عن أبیهما علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: جاء رجل من الأنصار إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله، فقال: یا رسول اللَّه! ما أستطیع فراقک، وإنِّی‌لأدخل منزلی فأذکرک، فأترک ضیعتی وأقبل حتّی أنظر إلیک حبّاً لک، فذکرت إذا کان
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی إثبات الهداة].
(2- 2) [البرهان: «الحسن العلویّ الحسینیّ»].
(3)- [زاد فی البرهان: «ابن موسی بن عبیداللَّه»].
(4)- [البرهان: «ابنی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 165
یوم القیامة وادخلت الجنّة فرُفعت فی أعلی علّیّین، فکیف لی بک یا نبیّ اللَّه؟ فنزلت «1»: «وَمَن یُطِع اللَّهَ وَالرّسُولَ فَاولَئِکَ مَعَ ا لّذِینَ أنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحِینَ وَحَسُنَ اوْلَئِکَ رَفِیقاً» «2»
، فدعا النّبیّ صلی الله علیه و آله الرّجل، فقرأها علیه، وبشّره بذلک.
الطّوسی، الأمالی،/ 621 رقم 1280/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 392
علیّ بن حاتم، عن محمّد بن عمرو، عن محمّد بن عمّار، عن الحسین بن عبداللَّه‌العبدویّ والحسن بن محمّد، قالا: حدّثنا أحمد بن عبداللَّه بن ربیعة الهاشمیّ، قال: حدّثنی‌محمّد بن عیسی بن محمّد، عن علیّ بن عبداللَّه، عن أبیه، عن جدِّه، عن الحسین بن علیّ، عن أمیر المؤمنین علیهم السلام: (الحمد للَّه‌ربّ العالمین وصلّی اللَّه علی طیِّب المرسلین محمّد بن‌عبداللَّه المنتجب الفاتق الرّاتق، اللَّهمّ فخصّ محمّداً صلی الله علیه و آله بالذّکر المحمود والحوض المورود، اللَّهمّ آت محمّداً صلواتک علیه وآله الوسیلة والرّفعة والفضیلة. واجعل فی المصطفین‌محبّته، وفی العلّیّین درجته، وفی المقرّبین کرامته، اللَّهمّ اعط محمّداً صلواتک علیه وآله من‌کلّ کرامة أفضل تلک الکرامة، ومن کلّ نعیم أوسع ذلک النّعیم، ومن کلّ عطاء أجزل‌ذلک العطاء، ومن کلّ یسر أنضر ذلک الیسر، ومن کلّ قسم أوفر ذلک القسم حتّی لایکون أحد من خلقک أقرب منه مجلساً، ولا أرفع منه عندک ذکراً ومنزلة، ولا أعظم‌علیک حقّاً، ولا أقرب وسیلة من محمّد صلواتک علیه وآله، إمام الخیر وقائده والدّاعی‌إلیه والبرکة علی جمیع العباد والبلاد ورحمة للعالمین، اللَّهمّ اجمع بیننا وبین محمّد صلواتک‌علیه وآله فی برد العیش، وتروح الرّوح، وقرار النّعمة، وشهوة الأنفس، ومُنی الشّهوات، ونعم اللّذّات، ورجاء الفضیلة، وشهود الطّمأنینة، وسؤدد الکرامة، وقرّة العین، ونضرةالنّعیم، وبهجة لا تشبه بهجات الدّنیا. نشهد أ نّه قد بلّغ الرِّسالة، وأدّی النّصیحة، واجتهدللُامّة، وأوذی فی جنبک، وجاهد فی سبیلک وعبدک حتّی أتاه الیقین، فصلّی اللَّه علیه
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «فنزل»].
(2)- النِّساء: 4/ 69.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 166
وآله الطّیِّبین، اللَّهمّ ربّ البلد الحرام، وربّ الرّکن والمقام، وربّ المشعر الحرام، وربّ‌الحلّ والحرام، بلّغ روح محمّد صلی الله علیه و آله عنّا السّلام، اللَّهمّ صلّ علی ملائکتک المقرّبین وعلی‌أنبیائک ورسلک أجمعین، وصلّ اللّهمّ علی الحفظة الکرام الکاتبین، وعلی أهل طاعتک‌من أهل السّماوات السّبع وأهل الأرضین السّبع من المؤمنین أجمعین).
فإذا فرغت من الدّعاء سجدت وقلت: (اللَّهمّ إلیک توجّهت وبک اعتصمت وعلیک‌توکّلت. اللَّهمّ أنت ثقتی وأنت رجائی. اللَّهمّ فاکفنی ما أهمّنی وما لا یهمّنی وما أنت‌أعلم به منِّی، عزّ جارک وجلّ ثناؤک، ولا إله غیرک، صلّ علی محمّد وآل محمّد وعجّل‌فرجهم). ثمّ ارفع رأسک وقل: (اللَّهمّ إنِّی أعوذ بک من کلّ شی‌ء زحزح بینی وبینک أوصرف به عنِّی وجهک الکریم، أو نقص من حظِّی عندک. اللَّهمّ فصلّ علی محمّد وآل‌محمّد ووفِّقنی لکلّ شی‌ء یرضیک عنِّی ویقرِّبنی إلیک، وارفع درجتی عندک، واعظم حظِّی، وأحْسِنْ مثوای، وثبِّتنی بالقول الثّابت فی الحیاة الدّنیا وفی الآخرة، ووفِّقنی لکلّ مقام‌محمود تحبّ أن تدعی فیه بأسمائک، وتسئل فیه من عطائک، ربّ لا تکشف عنِّی سترک‌ولا تبد عورتی للعالمین، وصلّ علی محمّد وآل محمّد واجعل اسمی فی هذه اللّیلة فی السّعداء) حتّی تتمّ الدّعاء.
ثمّ تصلِّی رکعتین، فإذا فرغت فقل: «اللَّهمّ أنت ثقتی فی کلّ کرب، وأنت رجائی فی‌کلّ شدّة، وأنت لی فی کلّ أمر نزل بی ثقة وعدّة، کم من کرب یضعف عنه الفؤاد، وتقلّ‌فیه الحیلة، ویخذل عنه القریب، ویشمت به العدوّ، وتعیینی فیه الامور، أنزلته بک، وشکوته إلیک راغباً إلیک فیه عمّن سواک ففرّجته، وشکوته فکفیتنیه، فأنت ولیّ کلّ‌نعمة، وصاحب کلّ حاجة، ومنتهی کلّ رغبة، لک الحمد کثیراً، ولک المنّ فاضلًا.
الطّوسی، تهذیب الأحکام، 3/ 82- 84 رقم 239
خبر دعاء الجوشن وفضله وما لقارئه ولحامله من الثّواب بحذف الإسناد عن مولاناوسیِّدنا موسی بن جعفر علیه السلام، عن أبیه جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدّه، عن أبیه
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 167
الحسین بن علیّ أمیر المؤمنین (صلوات اللَّه علیهم أجمعین)، قال: قال أبی أمیر المؤمنین علیه السلام: یا بنیّ! ألا اعلِّمک سرّاً من أسرار اللَّه عزّ وجلّ علّمنیه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، وکان‌من أسراره لم یطّلع علیه أحد؟ قلت: بلی یا أباه جعلت فداک، قال: نزل علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم الرّوح الأمین جبرائیل علیه السلام فی یوم الأحد، ویوم الأحد یوم مهول شدید الحرّ، وکان علی النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم جوشن لا یقدر حمله لشدّة الحرّ وحرارة الجوشن، قال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: فرفعت رأسی نحو السّماء، فدعوت اللَّه تعالی، فرأیت أبواب السّماء قد فتحت‌ونزل علیّ المطوف بالنّور جبرائیل علیه السلام، وقال لی: السّلام علیک یا رسول اللَّه، فقلت: وعلیک السّلام یا أخی جبرائیل، فقال: العلیّ الأعلی یقرئک السّلام ویخصّک بالتّحیّةوالإکرام ویقول لک: اخلع هذا الجوشن واقرأ هذا الدّعاء، فإذا قرأته وحملته فهو مثل‌الجوشن الّذی علی جسدک، فقلت: یا أخی جبرائیل! هذا الدّعاء لی خاصّة أو لی‌ولُامّتی؟ قال: یا رسول اللَّه! هذا هدیّة من اللَّه تعالی إلیک وإلی امّتک، قلت له: یا أخی‌جبرائیل! ما ثواب هذا الدّعاء؟ قال: مَنْ قرأ هذا الدّعاء وقت الصّبح ووقت العشاءلحقه اللَّه تعالی بصالح الأعمال، وهو فی التّوراة والإنجیل والزّبور والفرقان وصحف‌إبراهیم، قلت: یا أخی جبرائیل! کلّ مَنْ یقرأ هذا الدّعاء یعطیه اللَّه هذا الثّواب؟ قال: نعم، ویعطیه اللَّه بکلّ حرف زوجتین من الحور العین، فإذا فرغ من قرائته بنی اللَّه له بیتاًفی الجنّة ویعطیه من الثّواب بعدد حروف التّوراة والإنجیل والزّبور والفرقان العظیم، قلت: کلّ هذا الثّواب لمَنْ قرأ هذا الدّعاء؟ قال: نعم یا رسول اللَّه، والّذی بعثک بالحقّ‌نبیّاً ورسولًا إنّ اللَّه تعالی یعطیه مثل ثواب إبراهیم الخلیل، وموسی الکلیم، وعیسی‌الرّوح الأمین، ومحمّد الحبیب، قلت: کلّ هذا الثّواب لصاحب هذا الدّعاء؟ قال: نعم‌یا رسول اللَّه، کلّ من قرأ هذا الدّعاء وحمله کان له أکثر ممّا ذکرت، والذی بعثک بالحقّ‌نبیّاً إنّ خلف المغرب أرضاً بیضاء فیها خلق من خلق اللَّه تعالی یعبدونه ولا یعصونه، قدتمزّقت لحومهم ووجوههم من البکاء، فأوحی اللَّه إلیهم لِمَ تبکون ولم تعصونی طرفة عین؟ قالوا: نخشی أن یغضب اللَّه علینا أو یعذّبنا بالنّار، فقال علیّ (صلوات اللَّه علیه): قلت:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 168
یا رسول اللَّه! لیس هناک إبلیس أو واحد من بنی آدم، فقال: والّذی بعثنی بالحقّ نبیّاً مایعلمون إنّ اللَّه خلق آدم ولا إبلیس، ولایحصی عددهم إلّااللَّه، ومسیر الشّمس فی بلادهم‌أربعین یوماً لا یأکلون ولا یشربون، وإنّ اللَّه تعالی یعطی ثواب هذا الدّعاء ثواب‌عددهم وعبادتهم، قال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: یعطیهم اللَّه ثواب هذا کلّه؟ قال: والّذی بعثک‌بالحقّ نبیّاً إنّ اللَّه تعالی بنی فی السّماء الرّابعة بیتاً یقال له: البیت المعمور، یدخله فی کلّ‌یوم سبعون ألف ملک ویخرجون منه ولا یعودون إلیه إلی یوم القیامة، وإنّ اللَّه عزّ وجلّ‌یعطیه ثواب هؤلاء الملائکة ویعطیه ثواباً بعدد المؤمنین والمؤمنات من الإنس والجنّ من‌یوم خلقهم اللَّه تعالی إلی یوم ینفخ فی الصّور، وقال: والّذی بعثک بالحقّ نبیّاً من کتب‌هذا الدّعاء فی إناء نظیف بماء مطر وزعفران، ثمّ یغسله ویشربه حسب ما یقدر أن‌یشرب، عافاه اللَّه تعالی من کلّ داء فی جسده، ویشفیه من کلِّ داء وسقم. قلت: یا أخی جبرائیل! کلّ هذه الفضیلة لهذا الدّعاء، وکلّ هذا الثّواب یعطیه اللَّه لصاحبه؟ قال: والّذی بعثک بالحقّ نبیّاً، إنّ کلّ من قرأه مات موتة الشّهداء. فقلت: من شهداءالبحر أم من شهداء البرّ؟ قال: والّذی بعثک بالحقِّ نبیّاً إنّ اللَّه تعالی یکتب له ثواب‌سبعمائة ألف شهید من شهداء البرّ، قلت: یا أخی جبرائیل! أیعطیه اللَّه کلّ هذا الثّواب؟ قال: والّذی بعثک بالحقِّ نبیّاً، إنّ لیلة یقرأ الإنسان هذا الدّعاء، فإنّ اللَّه یقبل علیه وینظرإلیه ویعطیه جمیع ما یسأله من حوائج الدّنیا والآخرة، قلت: یا أخی جبرائیل! زدنی، قال: ولیلة یقرأ هذا الدّعاء یدفع اللَّه عنه شرّ الشّیاطین وکیدهم، ویقبل أعمالهم کلّها، ویطهّر ماله، وکذلک بأعمال المؤمنین والمؤمنات. قلت: یا أخی جبرائیل! زدنی، قال: یا رسول اللَّه! قال لی إسرافیل: إنّ اللَّه قال: وعزّتی وجلالی، إنّه من آمن بی وصدّق بهذاالدّعاء أعطیته ملکاً، وإنّی أنا اللَّه لا ینقص خزائنی، ولا یفنی نائلی، ولو جعلت الجنّةلعبد من عبادی المؤمنین لم ینقص ذلک من خزائنی قلیلًا ولا کثیراً، یا محمّد! أنا الّذی إذاأردت أمراً قلت له: کن فیکون ما ارید، إنِّی إذا أعطیت عبداً أعطیته عطیّة علی قدرعظمتی وسلطانی وقدرتی، یا محمّد! لو أنّ عبداً من عبادی قرأه بنیّة خالصة ویقین صادق
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 169
سبعین مرّة علی رؤوس أهل البلاء فی الدّنیا من البرص والجذام والجنون لعافیتهم من‌ذلک وأخرجتها من أجسادهم، طوبی لمن آمن باللَّه وصدّق نبیّه وصدّق بهذا الدّعاءوالثّواب، والویل کلّ الویل لمن أنکره وجحده ولم یؤمن به، یا نبیّ اللَّه! لو کتب إنسان‌هذا الدّعاء فی جام بکافور ومسک وغسله ورشّ ذلک علی کفن میّت أنزل اللَّه فی قبره‌مائة ألف نور، ویدفع اللَّه عنه هول منکر ونکیر، ویأمن من عذاب القبر، ویبعث اللَّه إلیه‌فی قبره سبعین ألف ملک مع کلّ ملک طبق من نور ینثرونه علیه ویحملونه إلی الجنّةویقولون له: إنّ اللَّه تبارک وتعالی أمرنا بهذا ونؤنسک إلی یوم القیامة، ویوسّع اللَّه علیه فی‌قبره مدّ بصر، ویفتح له باباً إلی الجنّة، ویوسدونه مثل العروس فی حجلتها من حرمةهذا الدّعاء وعظمته، ویقول اللَّه: تعال، إنّنی أستحیی من عبدٍ یکون هذا الدّعاء علی‌کفنه، قال: یا محمّد! سمعت الباری یقول: کان هذا الدّعاء مکتوباً علی سرادق العرش‌قبل أن أخلق الدّنیا بخمسة آلاف عام، وأیّ عبد دعا بهذا الدّعاء بنیّة صادقة خالصةلا یخالطها شکّ فی أوّل شهر رمضان أعطاه اللَّه ثواب لیلة القدر، ویخلق اللَّه فی کلّ سماءسبعین ألف ملک، وببیت المقدس سبعین ألف ملک، وبالمشرق سبعین ألف ملک، وبالمغرب‌سبعین ألف ملک، لکلّ ملک عشرون ألف رأس، فی کلّ رأس عشرون ألف فم، وفی کلّ‌فم عشرون ألف لسان، یسبّحون اللَّه تعالی بلغات مختلفة، ویجعلون ثواب تسبیحهم لمن‌یدعو بهذا الدّعاء، یا نبیّ اللَّه! لم یبق نبیّ إلّادعا بهذا الدّعاء، وما من عبدٍ دعا بهذاالدّعاء إلّالم یبق بین الدّاعی وبین اللَّه سوی حجاب واحد، ولا یسأل اللَّه شیئاً إلّاأعطاه، وکلّ من دعا بهذا الدّعاء بعث اللَّه تعالی إلیه عند خروجه من القبر سبعین ألف ملک، وفی‌ید کلّ ملک علم من نور، وسبعین ألف غلام، فی ید کلّ غلام زمام نجیب بطنه من لؤلؤوظهره من زبرجد أخضر، وقوائمه من یاقوت أحمر، وعلی ظهر کلّ نجیب قبّة، وللقبّةأربعمائة فراش من سندس واستبرق، علی کلّ فراش أربعمائة حوریّة وأربعمائة وصیفة، لکلّ حوریّة ووصیفة أربعمائة ذوابة من المسک الأذفر، وعلی رأس کلّ وصیفة تاج من‌الذّهب الأحمر، یسبِّحون اللَّه ویقدِّسونه ویجعلون ثوابهم لمن یدعو بهذا الدّعاء، وبعد
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 170
ذلک یأتیه سبعون ألف ملک، مع کلّ ملک کأس من لؤلؤ أبیض فیه أربعة ألوان من‌شراب، وماء غیر آسن، ولبن لم یتغیّر طعمه، وخمر لذّة للشّاربین، وعسل مصفّی، علی‌رأس کلّ ملک طبق ومندیل علیه مکتوب لا إله إلّااللَّه لا شریک له، وتحت هذه الکتابةمکتوب: هذه هدیّة من اللَّه تعالی إلی فلان ابن فلان المواظب علی قرائة هذا الدّعاء فی‌عرصات القیامة، والخلق کلّهم ینظرون إلیه ویقولون: من هذا ممّا یکون حوله من‌الغلمان والوصائف وهم علی النّجیب والملائکة من بین یدیه ومن خلفه، یسوقونه إلی‌تحت العرش، فینادی مناد من قبل الرّحمان: یا عبدی! ادخل الجنّة بغیر حساب، یا رسول اللَّه! أیّ عبد دعا بهذا الدّعاء یکون ملائکته فی تعب ممّا یکتبون له من‌الحسنات ویمحون عنه السّیِّئات.
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: ما من عبدٍ من امّتی دعا بهذا الدّعاء فی شهر رمضان ثلاث‌مرّات وإن قرأه مرّة واحدة أجزاه إلّاوقد حرّم اللَّه جسده علی النّار، ووجبت له الجنّة، فقدره علی اللَّه عظیم ومنزلته جلیلة، ومن دعا بهذا الدّعاء وکّل اللَّه عزّ وجلّ به ملائکةیحفظونه من المعاصی، ویسبّحون ویقدّسون اللَّه ویحفظونه من البلایا کلّها، ویفتحون له‌أبواب الجنّة، ویغلقون عنه أبواب جهنّم، وما دام حیّاً فهو فی أمان اللَّه وعند وفاته، وقدأعدّ اللَّه ما وصفت لک، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: یا أخی جبرائیل! شوّقتنی إلی هذا الدّعاء، فقال جبرائیل: یا محمّد! لاتُعلِّم هذا الدّعاء إلّالمؤمن یستحقّه لایتوانی فی حفظه ویستهزئ‌به، وإذا قرأه یقرأه بنیّة صادقة خالصة، وإذا علقه علیه یکون علی طهارة لأنّه لا یمسّه‌إلّا المطهّرون.
قال الحسین بن علیّ (صلوات اللَّه علیهما): أوصانی أبی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی‌طالب علیه السلام وصیّة عظیمة بهذا الدّعاء وحفظه، وقال لی: یا بنیّ! اکتب هذا الدّعاء علی‌کفنی.
وقال الحسین علیه السلام: فعلت کما أمرنی أبی به، وهو سریع الإجابة خصّ اللَّه به عباده‌المقرّبین وما منعه عن الأولیاء والأصفیاء، وهو کنز من کنوز اللَّه، وهو المعروف بدعاءالجوشن.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 171
أ یّها الحامل لهذا الدّعاء، المطّلع علیه، ناشدتک اللَّه لا تسمح بهذا الدّعاء إلّالمؤمن‌موال یستحقّه حقِّی به، وإن بذلته لغیر مستحقّه ممّن لا یعرف حقّه ومَنْ یستهزء به، فأسأل اللَّه العظیم أن یحرمه ثوابه، وأن یجعل النّفع ضرّاً، وهذه وصیّتی إلیک فی الحرزوالدّعاء المعروف بحرز الجوشن، جعله اللَّه حرزاً وأماناً لمَنْ یدعو به من آفات الدّنیاوالآخرة.
وقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام: یا علیّ! علِّمه لأهلک وولدک وحثّهم علی‌الدّعاء والتّوسّل إلی اللَّه تعالی، وبالاعتراف بنعمته، وقد حرّمت علیهم ألّا یعلِّموه مشرکاً، فإنّه لا یسأل اللَّه حاجة إلّاأعطاه وکفاه ووقاه.
وقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: یا علیّ! قد عرّفنی جبرائیل علیه السلام من فضیلة هذا الدّعاء ما لا أقدرأن أصفه، ولا یحصیه إلّااللَّه تعالی، عزّ جلاله وتعالی شأنه، والحمد للَّه‌ربّ العالمین.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 265- 281
أخبرنا «1» جماعة عن أبی محمّد هارون بن موسی التّلعکبریّ، قال: حدّثنا أبو الحسن‌علیّ بن أحمد الخراسانیّ الحاجب فی شهر رمضان سنة سبع وثلاثین وثلاثمائة، قال: حدّثنا سعید بن هارون أبو عمر «2» المروزیّ، وقد زاد علی الثّمانین سنة، قال: حدّثناالفیّاض «3» بن محمّد بن عمر الطّوسیّ «4» بطوس سنة تسع وخمسین ومائتین وقد بلغ التّسعین‌أ نّه شهد أبا الحسن علیّ بن موسی الرّضا علیهم السلام فی یوم الغدیر وبحضرته جماعة من‌خاصّته قد احتبسهم للإفطار وقد قدّم إلی منازلهم الطّعام والبرّ والصّلات والکسوة حتّی
__________________________________________________
(1)- [الإقبال: «فمن ذلک ما أخبرنی به الشّیخ العالم حسن بن أحمد السّوراویّ والشّیخ الأوحد الملقّب‌عماد الدّین أسعد بن عبدالقاهر الأصفهانیّ بإسنادهما المقدّم ذکره عن الشّیخ السّعید المجید أبی جعفر محمّد بن الحسن الطّوسی قدّس اللَّه روحه، قال: أخبرنا»].
(2)- [الإقبال: «أبو عمرو»].
(3)- [فی مصباح الزّائر والبحار مکانه: « (مصباح الزّائر:) الفیّاض ...»].
(4)- [مصباح الزّائر: «الطّرسوسیّ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 172
الخواتیم والنّعال، وقد غیّر من «1» أحوالهم وأحوال حاشیته وجُدّدت له آلة غیر الآلة الّتی‌جری الرّسم بابتذالها قبل یومه وهو یذکر فضل الیوم وقدمه «2»، فکان من قوله علیه السلام: حدّثنی الهادی أبی، قال: حدّثنی جدِّی الصّادق، قال: حدّثنی الباقر، قال: حدّثنی سیِّدالعابدین، قال: حدّثنی أبی الحسین، قال: اتّفق فی بعض سنِّی «3» أمیر المؤمنین علیه السلام الجمعةوالغدیر، فصعد المنبر علی خمس ساعات من نهار ذلک الیوم، فحمد اللَّه «4» وأثنی علیه «4» حمداً لم یسمع بمثله، وأثنی علیه «5» ثناء لم یتوجّه إلیه غیره، فکان ما «5» حفظ من ذلک:
الحمد للَّه‌الّذی جعل الحمد من غیر حاجة منه إلی حامدیه طریقاً «6» من طرق‌الاعتراف «7» بلاهوتیّته وصمدانیّته وربّانیّته «7» وفردانیّته، وسبباً إلی المزید من رحمته ومحجّةللطّالب من فضله، وکمّن فی إبطان اللّفظ «1» حقیقة الاعتراف له بأ نّه المنعم علی کلّ حمدباللّفظ وإن عظُم، وأشهد أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له شهادة نزعت عن إخلاص‌المطویّ، ونطق اللّسان بها عبارة عن صدق خفیّ، أ نّه الخالق البارئ «8» المصوِّر له الأسماءالحسنی لیس کمثله شی‌ء إذ کان الشّی‌ء من مشیئته، فکان لا یشبه مکوّنه، وأشهد أنّ‌محمّداً عبده ورسوله، استخلصه فی القدم علی سائر الامم علی علم منه «9» انفرد عن‌التّشاکل والتّماثل من أبناء الجنس، وانتجبه «10» آمراً وناهیاً عنه، أقامه فی سائر عالمه فی
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی الإقبال].
(2)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «قدیمه»].
(3)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «سنین»].
(4- 4) [لم یرد فی الإقبال والبحار].
(5- 5) [فی الإقبال: «بما لا یتوجّه إلی غیره، فکان ما»، وفی مصباح الزّائر والبحار: «ما لم یتوجّه إلیه غیره، فکان ممّا»].
(6)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «وطریقاً»].
(7- 7) [الإقبال: «بلا هویّته وصمدانیّته»].
(8)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «البدی‌ء»].
(9)- [زاد فی الإقبال: «بأ نّه»، وزاد فی مصباح الزّائر والبحار: «به»].
(10)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «ائتمنه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 173
الأداء مقامه «1» إذ کان لا تدرکه «2» الأبصار، ولا تحویه خواطر الأفکار، ولا تمثِّله غوامض‌الظّنون «3» فی الأسرار، لا إله إلّاهو الملک الجبّار، قرن الاعتراف بنبوّته بالاعتراف بلاهوتیّته «4»، واختصّه من تکرمته بما لم یلحقه فیه أحد من بریّته، «5» فهو أهل «5» ذلک بخاصّته وخُلّته، إذ لا یختصّ من یشوبه التّغییر، ولا یخالل من یلحقه التّظنین، وأمر بالصّلاة علیه مزیداًفی تکرمته، وطریقاً «6» للدّاعی إلی إجابته، فصلّی اللَّه علیه وکرّم وشرّف وعظّم مزیداً «7» لا یلحقه التّنفید «7»، ولا ینقطع علی التّأبید، وأنّ اللَّه تعالی اختصّ لنفسه بعد نبیّه صلی الله علیه و آله و سلم من «8» بریّته خاصّة، علّاهم بتعلیته، وسما بهم إلی رتبته، وجعلهم الدّعاة بالحقّ إلیه، والأدلّاء «9» بالإرشاد علیه لقرن قرن وزمن زمن، أنشأهم فی القدم قبل کلّ «10» مذروٍّومبروٍّ «10» أنواراً أنطقها بتحمیده، وألهمها شکره «11» وتمجیده، وجعلها الحجج «12» علی کلّ‌معترف له بملکة «13» الرّبوبیّة، وسلطان العبودیّة، واستنطق بها الخرسان بأنواع اللّغات‌بخوعاً له، فإنّه «14» فاطر الأرضین والسّماوات، وأشهدهم «15» خلقه وولّاهم ما شاء من أمره،
__________________________________________________
(1)- [البحار: «ومقامه»].
(2)- [البحار: «لا یدرکه»].
(3)- [مصباح الزّائر: «الظّنّ»].
(4)- [الإقبال: «بلاهویّته»].
(5- 5) [البحار: «فهلهل»].
(6)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «تطریقاً»].
(7- 7) [فی الإقبال: «لا تلحقه التّفنیة»، وفی مصباح الزّائر: «لا یلحقه التّفنید»].
(8)- [لم یرد فی الإقبال].
(9)- [الإقبال: «الأداء»].
(10- 10) [فی الإقبال: «مذرّ ومبرّ، و»، وفی مصباح الزّائر: «مذرء ومبرء»، وفی البحار: «مذروء ومبروء»].
(11)- [فی الإقبال: «علی شکره»، وفی مصباح الزّائر والبحار: «بشکره»].
(12)- [زاد فی مصباح الزّائر والبحار: «له»].
(13)- [الإقبال: «بملکوت»].
(14)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «بأ نّه»].
(15)- [الإقبال: «استشهدهم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 174
جعلهم تراجم «1» مشیئته، وألسن إرادته، عبیداً «لَایَسْبِقُونَهُ بِالقَوْلِ وَهُمْ بِأمْرِهِ یَعْمَلُونَ* یَعْلَمُ ما بَیْنَ أیْدِیهِمْ وَما خَلْفَهُمْ وَلَا یَشْفَعُونَ إلّالِمَنِ ارْتَضی وَهُمْ مِنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ» «2»
، یحکمون بأحکامه «3» ویستنّون بسنّته «3»، ویعتمدون حدوده ویؤدّون فرضه «4»، ولم یدع الخلق‌فی بُهَم صُمّاً «5» ولا فی عمیاء «6» بکماً، بل جعل لهم عقولًا مازجت شواهدهم وتفرّقت فی‌هیاکلهم، و «7» حقّقها فی نفوسهم، واستعبد «8» لها حواسّهم، فقرّر «9» بها علی أسماع ونواظروأفکار وخواطر ألزمهم بها حجّته، وأراهم بها محجّته، وأنطقهم عمّا «10» شهد به بألسن‌ذربة «10» بما قام فیها من قدرته وحکمته، وبیّن «11» عندهم بها «لیهلک من هلک عن بیِّنةٍ، ویحیی من حیّ عن بیِّنة» «12»
، وإنّ اللَّه لسمیع، علیم، بصیر، شاهد، خبیر.
ثمّ «13» إنّ اللَّه تعالی جمع لکم معشر المؤمنین فی هذا الیوم عیدین عظیمین کبیرین‌لایقوم أحدهما إلّابصاحبه لیکمل «14» عندکم جمیل صنعته 14، ویوقفکم علی طریق رشده،
__________________________________________________
(1)- [البحار: «تراجمة»].
(2)- [الأنبیاء: 21/ 27- 28].
(3- 3) [البحار: «ویسنّون سنّته»].
(4)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «فروضه»].
(5)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «صمّاء»].
(6)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «عمی»].
(7) [لم یرد فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار].
(8)- [الإقبال: «استعدّ»].
(9)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «فقرّت»].
(10- 10) [فی الإقبال: «شهدته بألسن ذرِّیّة»، وفی مصباح الزّائر: «یشهد به بألسن ذرِّبة»، وفی البحار: «تشهد به بألسنة ذربة»].
(11)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «بیّن بها»].
(12)- [الأنفال: 8/ 42].
(13)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «و»].
(14- 14) [فی الإقبال: «لکم عندکم جمیل صنعه»، وفی مصباح الزّائر: «عندکم صنعه»، وفی البحار: «أحدکم صنعه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 175
ویقفو بکم آثار المستضیئین بنور هدایته، ویشملکم «1» منهاج قصده، ویوفِّر علیکم هنی‌ءرفده، فجعل الجمعة مجمعاً ندب إلیه لتطهیر ما کان قبله وغسل ما کان «2» أوقعته «3» مکاسب‌السّوء من مثله إلی مثله، وذکری للمؤمنین، وتبیان خشیة المتّقین، ووهب «4» من ثواب‌الأعمال فیه أضعاف ما وهب «4» لأهل طاعته فی الأیّام قبله، وجعله لا یتمّ إلّابالائتمار لما «5» أمر به، والانتهاء عمّا نهی عنه، والبخوع بطاعته فیما حثّ علیه وندب إلیه.
فلا یقبل توحیده إلّابالاعتراف لنبیّه صلی الله علیه و آله و سلم بنبوّته، ولا یقبل دیناً إلّابولایة مَنْ أمربولایته، ولا تنتظم «6» أسباب طاعته إلّابالّتمسّک بعصمه وعصم أهل ولایته، فأنزل علی‌نبیّه صلی الله علیه و آله و سلم فی یوم الدّوح ما بیّن به «7» عن إرادته فی خلصائه وذوی اجتبائه، وأمره بالبلاغ‌وترک الحفل بأهل الزّیغ والنِّفاق، وضمن له عصمته منهم، وکشف من «8» خبایا أهل الرّیب‌وضمائر أهل الارتداد ما فیه رمز، فعقله المؤمن والمنافق، «9» فأذعن مذعن «9»، وثبت علی‌الحقّ ثابت، وازدادت جهالة المنافق، وحمیّة المارق، ووقع العضّ علی النّواجذ والغمز «10» علی السّواعد، ونطق ناطق، ونعق ناعق، ونشق ناشق، واستمرّ علی مارقته «11» مارق، ووقع الإذعان من طائفة باللِّسان دون حقائق الإیمان، «12» ومن طائفة باللّسان وصدق
__________________________________________________
(1)- [فی الإقبال: «ویسلک بکم»، وفی مصباح الزّائر والبحار: «ویشملکم صوله ویسلک بکم»].
(2)- [لم یرد فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار].
(3)- [مصباح الزّائر: «أوقفته»].
(4- 4) [لم یرد فی الإقبال والبحار].
(5)- [مصباح الزّائر: «بما»].
(6)- [فی الإقبال والبحار: «لا ینتظم»].
(7)- [الإقبال: «فیه»].
(8)- [الإقبال: «عن»].
(9- 9) [فی مصباح الزّائر والبحار: «فأعن معنّ»].
(10)- [فی الإقبال: «العمر»، وفی البحار: «الغمر»].
(11)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «مارقیّته»].
(12) (12*) [لم یرد فی مصباح الزّائر].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 176
الإیمان (12*)، وکمّل «1» اللَّه دینه، وأقرّ عین نبیّه صلی الله علیه و آله و سلم والمؤمنین والمتابعین، وکان ما قدشهده بعضکم وبلغ بعضکم وتمّت کلمة اللَّه الحسنی علی الصّابرین، ودمّر اللَّه ما صنع‌فرعون وهامان وقارون وجنودهم «2» وما کانوا یعرشون، وبقیت حثالة من الضّلّال لایألون النّاس خبالًا یقصدهم اللَّه فی دیارهم ویمحو اللَّه «3» آثارهم، ویبید معالمهم، ویعقِّبهم‌عن قرب الحسرات، ویلحقهم بمَنْ «4» بسط أکفّهم، ومدّ أعناقهم، ومکّنهم من دین اللَّه‌حتّی بدّلوه، ومن حکمه حتّی غیّروه، وسیأتی نصر اللَّه علی عدوّه لحینه، واللَّه لطیف‌خبیر، وفی «5» دون ما سمعتم کفایة وبلاغ.
فتأمّلوا رحمکم اللَّه ما ندبکم اللَّه إلیه وحثّکم علیه، واقصدوا شرعه، واسلکوا نهجه، ولا تتّبعوا السّبل فتفرّق بکم عن سبیله، إنّ «6» هذا یوم عظیم الشّان، فیه وقع الفرج‌ورفعت الدّرج ووضحت الحجج، وهو یوم الإیضاح والإفصاح عن المقام الصُّراح، ویوم‌کمال الدّین، ویوم العهد المعهود، ویوم الشّاهد والمشهود، ویوم تبیان العقود عن النّفاق‌والجحود، ویوم البیان عن حقائق الإیمان، ویوم دحر «7» الشّیطان، ویوم البرهان، هذایوم الفصل الّذی کنتم توعدون «8»، هذا یوم الملأ الأعلی الّذی أنتم عنه معرضون، هذایوم الإرشاد، ویوم محنة العباد، ویوم الدّلیل علی الرّوّاد، هذا یوم أبدی «9» خفایا الصّدور، ومضمرات الامور، هذا یوم النّصوص علی أهل الخصوص «10»، هذا یوم شیث، هذا یوم
__________________________________________________
(1)- [الإقبال: «وأکمل»].
(2)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «جنوده»].
(3)- [لم یرد فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار].
(4)- [الإقبال: «عن»].
(5)- [مصباح الزّائر: «من»].
(6)- [لم یرد فی الإقبال].
(7)- [البحار: «دخر»].
(8)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر: «به توعدون»، وفی البحار: «به تکذِّبون»].
(9)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «إبداء»].
(10)- [الإقبال: «المخصوص»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 177
إدریس، هذا یوم یوشع، هذا یوم شمعون، هذا یوم الأمن المأمون «1»، هذا یوم إظهارالمصون من المکنون، هذا یوم إبلاء «2» السّرائر.
فلم یزل علیه السلام یقول: هذا یوم، هذا یوم، فراقبوا اللَّه عزّ وجلّ واتّقوه، واسمعوا له، وأطیعوه، واحذروا المکر ولا تخادعوه، وفتّشوا ضمائرکم ولا تواربوه «3»، وتقرّبوا إلی اللَّه‌بتوحیده وطاعة من أمرکم أن تطیعوه، و «4» لا تمسّکوا بعصم الکوافر، ولا یجنح بکم الغیّ‌فتضلّوا عن سبیل الرّشاد «5» باتّباع أولئک الّذین ضلّوا وأضلّوا. قال اللَّه عزّ من قائل فی‌طائفة ذکرهم بالذّمّ فی کتابه: «إنّا أطَعْنا سادَتَنا وَکُبَراءَنا فَأضَلُّونا السَّبیلا* رَبَّنا آتِهِمْ‌ضِعْفَیْنِ مِنَ العَذابِ وَالعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً» «6»
، وقال تعالی: «وَإذْ یَتَحاجُّونَ فِی النّارِ فَیَقُولُ» «7» «الضُّعَفاءُ لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا إنّا کُنّا لَکُمْ تَبَعاً فَهَلْ أنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذَابِ اللَّه مِنْ شَیْ‌ءٍقالُوا لَوْ هَدانا اللَّه لَهَدَیْناکُمْ» «8»
، أفتدرون الاستکبار ما هو؟ هو ترک الطّاعة لمَنْ «9» أمروابطاعته، والتّرفّع علی مَنْ «9» ندبوا إلی متابعته، والقرآن ینطق من هذا عن کثیر إن تدبّره‌متدبّر زجره ووعظه، واعلموا أ یّها المؤمنون أنّ اللَّه عزّ وجلّ قال: «إنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ‌یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفّاً کَأ نَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ» «10»
، أتدرون ما سبیل اللَّه ومن سبیله ومن‌صراط اللَّه ومن طریقه؟ أنا صراط اللَّه الّذی من لم یسلکه «11» بطاعة اللَّه فیه هوی به إلی
__________________________________________________
(1)- [مصباح الزّائر: «والمأمون»].
(2)- [فی الإقبال: «إبداء»، وفی مصباح الزّائر والبحار: «بلوی»].
(3)- [مصباح الزّائر: «لا توازنوه»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «اللَّه»].
(6)- [الأحزاب: 33/ 67- 68].
(7)- [غافر: 40/ 47].
(8)- [إبراهیم: 14/ 21].
(9- 9) [الإقبال: «أمر اللَّه بطاعته والتّرفّع عمّن»].
(10)- [الصف 61/ 4].
(11)- [الإقبال: «لا یسلکه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 178
النّار، وأنا سبیله الّذی نصبنی للاتّباع بعد نبیِّه صلی الله علیه و آله و سلم، أنا قسیم «1» الجنّة والنّار، وأناحجّة اللَّه علی الفجّار و «1» نور الأنوار.
فانتبهوا من رقدة الغفلة، وبادروا بالعمل قبل حلول الأجل، وسابقوا إلی مغفرة من‌ربّکم قبل أن یضرب بالسّور بباطن الرّحمة وظاهر العذاب، فتنادون فلا یسمع نداؤکم، وتضجّون فلا یحفل بضجیجکم، وقبل أن تستغیثوا فلا تغاثوا، سارعوا إلی الطّاعات‌قبل فوت الأوقات، فکأن قد جاءکم «2» هادم اللّذّات، فلا مناص نجاء «3»، ولا محیص تخلیص، عودوا رحمکم اللَّه بعد انقضاء «4» مجمعکم بالتّوسعة علی عیالکم، والبرّ بإخوانکم، والشّکرللَّه عزّ وجلّ علی ما منحکم، واجتمعوا یجمع اللَّه شملکم، وتبارّوا یصل اللَّه الفتکم، وتهانوانعم «5» اللَّه کما هنّأکم بالثّواب «6» فیه علی أضعاف الأعیاد قبله وبعده إلّافی مثله، والبرّ فیه‌یثمر المال ویزید فی العمر، والتّعاطف فیه یقتضی رحمة اللَّه وعطفه، وهیّؤوا «7» لإخوانکم‌وعیالکم من فضله بالجهد من جودکم وبما تناله القدرة من استطاعتکم، وأظهروا البشر «8» فیما بینکم، والسّرور فی ملاقاتکم، «11» والحمد للَّه «9» علی ما منحکم، وعودوا بالمزید «9» من‌الخیر «10» علی أهل التّأمیل لکم، وساووا بکم ضعفاءکم «11» فی مأکلکم «11»، وما تناله القدرة
__________________________________________________
(1- 1) [فی الإقبال: «النّار، أنا حجّة اللَّه علی الفجّار، أنا»، وفی مصباح الزّائر والبحار: «النّار، أنا حجّته‌علی الفجّار، أنا»].
(2)- [الإقبال: «جاء»].
(3)- [الإقبال: «نجات»].
(4)- [مصباح الزّائر: «القضاء»].
(5)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «نعمة»].
(6)- [فی الإقبال: «بالصّواب»، وفی البحار: «اللَّه بالثّواب»].
(7)- [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «هبوا»].
(8)- [فی الإقبال: «البشری»، وفی مصباح الزّائر: «بالبشر»].
(9- 9) [الإقبال: «واحمدوا اللَّه»].
(10- 10) [لم یرد فی الإقبال].
(11- 11) [الإقبال: «ومن ملککم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 179
من استطاعتکم، وعلی حسب إمکانکم، فالدّرهم فیه «1» بمائة ألف «1» درهم، والمزید من اللَّه‌عزّ وجلّ، وصوم هذا الیوم ممّا ندب اللَّه تعالی إلیه، وجعل الجزاء «2» العظیم کفالة عنه حتّی‌لو تعبّد له عبد من العبید فی الشّبیبة «3» من ابتداء الدّنیا إلی تقضّیها «4» صائماً نهارها، قائماًلیلها، إذا أخلص «5» المخلص فی صومه لقصرت إلیه «2» أیّام الدّنیا عن «6» کفایة، ومَنْ أسعف «6» أخاه مبتدئاً وبرّه راغباً فله کأجر من صام هذا الیوم وقام لیلته «7»، ومن فطّر مؤمناً فی‌لیلته فکأ نّما فطّر فئاماً، و «2» فئاماً یعدّها بیده «8» عشرة.
فنهض ناهض، فقال: یا أمیر المؤمنین! و «8» ما الفئام؟ قال: «9» مائة ألف «9» نبیّ وصدّیق‌وشهید، فکیف بمَنْ تکفّل «10» عدداً من المؤمنین والمؤمنات وأنا ضمینه علی اللَّه تعالی‌الأمان من الکفر والفقر، وإن «11» مات فی لیلته أو یومه أو بعده إلی مثله من غیر ارتکاب کبیرة فأجره علی اللَّه تعالی، ومن استدان لإخوانه وأعانهم فأنا الضّامن علی اللَّه إن أبقاه‌قضاه «2»، وإن قبضه حمله عنه، وإذا تلاقیتم فتصافحوا «12» بالتّسلیم وتهانوا النِّعمة «12» فی‌هذا الیوم، ولیبلّغ الحاضر الغائب، والشّاهد البائن، ولیعد الغنیّ علی الفقیر، والقویّ علی‌الضّعیف، أمرنی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم بذلک.
__________________________________________________
(1- 1) [فی الإقبال ومصباح الزّائر والبحار: «بمأتی ألف»].
(2)- [لم یرد فی الإقبال].
(3)- [فی الإقبال: «التّشبیه»، وفی البحار: «الشّیبة»].
(4)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «انقضائها»].
(5)- [الإقبال: «خلص»].
(6- 6) [فی الإقبال: «کفایته ومن أضف فیه»، وفی البحار: «کفایته ومن أسعف»].
(7)- [الإقبال: «لیله»].
(8)- [لم یرد فی مصباح الزّائر والبحار].
(9- 9) [الإقبال: «مأتی ألف»].
(10)- [الإقبال: «یکفّل»].
(11)- [فی مصباح الزّائر والبحار: «مَنْ»].
(12- 12) [الإقبال: «بألسنتکم وتهانّوا بالنّعمة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 180
ثمّ أخذ صلی الله علیه و آله و سلم فی خطبة «1» الجمعة وجعل «2» صلاة جمعته صلاة عیده «2»، وانصرف بولده‌وشیعته إلی منزل أبی محمّد الحسن بن علیّ علیه السلام بما أعدّ له من طعامه، وانصرف غنیّهم‌وفقیرهم برفده إلی عیاله.
الطّوسی، مصباح المتهجّد،/ 523- 528/ عنه: ابن طاووس، إقبال الأعمال، 2/ 254- 260؛ مثله ابن طاووس، مصباح الزّائر،/ 154- 160؛ المجلسی، البحار، 94/ 112- 118
أخبرنا أبو طاهر محمّد بن علیّ بن محمّد الواعظ المقری المعروف بابن العلاء بقراءتی‌علیه، قال: أخبرنا أبو جعفر محمّد بن أحمد بن محمّد بن میتم، قال: أخبرنا أبو أحمدالقاسم بن جعفر بن محمّد بن عبداللَّه بن محمّد بن عمر بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثناأبی جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن عبداللَّه، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن أبیه الحسین علیهما السلام، قال: قال لی أبی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام: أنا قسیم النّار، فقال عمّار بن یاسر: إنّما عنی بذلک أنّ کلّ من معی فهو علی الحقّ، وکلّ‌من مع معاویة علی الباطل ضالّاً مضلّاً.
الشّجری، الأمالی، 1/ 134- 135
أخبرنا الشّریفان أبومحمّد وأبوطاهر الحسن وإبراهیم ابنا الشّریف الجلیل أبی الحسن‌محمّد بن عمر الحسینیّ الزّیدیّ الکوفیّ، قالا: أخبرنا أبو الفضل محمّد بن عبداللَّه قراءةعلیه، قال: أخبرنا أبو أحمد عبیداللَّه بن الحسین بن إبراهیم العلویّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی عبدالعظیم بن عبداللَّه الرّازی الحسنیّ فی منزله بالرّیّ، عن أبی جعفر محمّدابن علیّ الرّضیّ، عن أبیه، عن آبائه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدِّه علیّ بن‌أبی طالب علیهم السلام، قال: قلت أربعاً أنزل اللَّه تبارک وتعالی تصدیقی بها فی کتابه، قلت: المرء مخبوء تحت لسانه، فإذا تکلّم ظهر، فأنزل اللَّه تعالی: «ولتعرفَنّهُم فی لَحْنِ القَوْل» «3»
،
__________________________________________________
(1)- [الإقبال: «خطبته»].
(2- 2) [فی الإقبال: «صلاته جمعة صلاة عید»، وفی البحار: «صلاته جمعة صلاة عیده»].
(3)- [محمّد: 47/ 30].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 181
وقلت: مَنْ جهل شیئاً عاداه، فأنزل اللَّه عزّ وجلّ: «بَلْ کذّبُوا بما لم یُحیطُوا بعلمه» «1»
، وقلت: قدر- أو قال- قیمة کلّ امرئ ما یحسنه، فأنزل اللَّه تعالی فی قصّة طالوت: «إنّ‌اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُم وزادَهُ بَسْطَةً فی العِلْمِ والجِسْم» «2»
، وقلت: القتل یقلّ القتل، فأنزل اللَّه‌تعالی: «ولکُم فی القَصاصِ حَیاةٌ یا اولی الألباب» «3»
.الشّجری، الأمالی، 1/ 135
حدّثنا أبو بکر أحمد بن جعفر بن محمّد الفقیه الحافظ إملاء بأصفهان، قال: أخبرناأبو بکر محمّد بن أحمد بن عبدالرّحیم، وأبو الحسن علیّ بن یحیی بن جعفر، وأبو أحمدعبداللَّه بن عبدالوهّاب وغیرهم، قالوا: أخبرنا أحمد بن القاسم بن صدقة، قال: حدّثناعبداللَّه بن محمّد البلویّ، قال: حدّثنی إبراهیم بن عبیداللَّه بن العلاء، عن أبیه، عن الإمام‌أبی الحسین زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: لمّاکان عشیّة عرفة ورسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم واقف، فأقبل علی النّاس بوجهه، فقال: مرحباًبوفد اللَّه- ثلاث مرّات-، الّذین إن سألوا أعطوا، ویخلف لهم نفقاتهم فی الدّنیا، ویجعل‌لهم فی الآخرة عند اللَّه عزّ وجلّ مکان کلّ درهم ألفاً، ألا أبشِّرکم؟ قالوا: بلی یا رسول‌اللَّه، قال: فإنّه إذا کان فی هذه العشیّة أهبط اللَّه عزّ وجلّ ملائکته فهبطوا إلی الأرض، فلو سقطت إبرة لم تسقط إلّاعلی رأس ملک، ثمّ یقول: یا ملائکتی انظروا إلی عبادی‌شعثاً غبراً قد جاؤونی من أطراف الأرض، هل تسمعون ما یسألون؟ قالوا: یسألونک‌أی ربّ المغفرة، قال: فأشهدکم أنِّی قد غفرت لهم ثلاث مرّات، فأفیضوا من موقفکم‌مغفوراً لکم ما سلف، فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: (اللَّه أعظم من أن یزول من مکانه، ولکن‌نظره إلی الشّی‌ء نزول منه).
الشّجری، الأمالی، 2/ 100- 101
حدّثنا أبو بکر أحمد بن جعفر، قال: حدّثنا أبو بکر أحمد بن موسی إملاءً لفظاً، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن زیاد بانتقاء عمر البصریّ الحافظ، قال: حدّثنا إبراهیم بن أحمد
__________________________________________________
(1)- [یونس: 10/ 39].
(2)- [البقرة: 2/ 247].
(3)- [البقرة: 2/ 179].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 182
ابن عمر الرّکیعیّ (رجع)، قال السّیّد: وحدّثنا أبو بکر أحمد بن جعفر الفقیه الحافظ، قال: حدّثنا أبو بکر أحمد بن موسی، قال: حدّثنا عبدالباقی بن قانع، قال: حدّثنا محمّدابن یونس بن موسی، قالا: حدّثنا بکر بن محمّد القرشیّ، قال: حدّثنا حبیب بن عیسی‌العمی أبو محمّد، قال: حدّثنا إبراهیم بن مقسم، عن الإمام أبی الحسین زید بن علیّ بن‌الحسین، عن أبیه، عن جدّه الحسین بن علیّ، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: وقف‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم بعرفات یوم عرفة والنّاس مقبلون وهو یقول: مرحباً بوفد اللَّه، ثلاثاً، الّذین إن سألوا أعطوا، ویستجاب دعاؤهم، ویضاعف للرّجل منهم الدّرهم من نفقته‌بألف ألف ضعف، ثمّ قال: إذا کانت هذه العشیّة هبط اللَّه عزّ وجلّ إلی السّماء الدّنیا، ثمّ‌قال سبحانه وهو أعظم من أن یزول من مکانه ثلاثاً، ولکن هبوطه إقباله علی الشّی‌ء، قال: ثمّ یقول للملائکة: اهبطوا فلو أن إبرة وقعت لم تقع إلّاعلی رأس ملک، قال: فیقول: یا ملائکتی! ما یسأل عبادی هؤلاء الّذین جاؤونی شعثاً غبراً؟ فیقولون: یا ربّ! یسألونک المغفرة، فیقول: أشهدکم أنِّی قد غفرت لهم، ثمّ یقول: انقلبوا مغفوراً لکم، ثلاثاً، فتکون الثّالثة حین یدفع الإمام من عرفات.
الشّجری، الأمالی، 2/ 101
أخبرنا القاضی أبو القاسم علیّ بن المحسن بن علیّ التّنوخیّ بقراءتی علیه، قال: حدّثناأبو أحمد بن عبداللَّه أحمد بن یزید بن جلین الدّوریّ من لفظه، قال: حدّثنا محمّد بن‌هارون بن عیسی الهاشمیّ قراءة علیه، قال: حدّثنا محمّد بن أحمد بن الهیثم التّمیمیّ، قال: حدّثنا الحسین بن القاسم بن إبراهیم بن الحسین بن الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: حدّثنی الحسین بن عبداللَّه العلویّ، قال: حدّثنی الحسین بن زید، عن جعفرابن محمّد علیهم السلام، قال: لمّا رفعت إلی المنصور انتهرنی، فکلّمنی کلاماً غلیظاً، ثمّ قال لی: یا جعفر! قد علمت ما فعل بنا محمّد بن عبداللَّه الّذی تسمّونه النّفس الزّکیّة وما نزل به، وإنّما أنتظر الآن أن یتحرّک منکم واحد فألحق الکبیر بالصّغیر، قال: فعلت یا أمیر المؤمنین، حدّثنی أبی محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن جدِّه الحسین بن علیّ، عن علیّ‌ابن أبی طالب علیهم السلام، قال: إنّ الرّجل لیصل رحمه وقد بقی من عمره ثلاث سنین فیمدّها
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 183
اللَّه عزّ وجلّ إلی ثلاث وثلاثین سنة، وإنّ الرّجل لیقطع رحمه وقد بقی من عمره ثلاث‌وثلاثون سنة فیبترها اللَّه عزّ وجلّ إلی ثلاث سنین. قال: فقال المنصور: لقد سمعت هذامن أبیک؟ فقال: نعم، حتّی رددها علیَّ ثلاثاً، ثمّ قال: انصرف.
الشّجری، الأمالی، 2/ 126
أخبرنا القاضی أبو القاسم علیّ بن المحسن بن علیّ التّنوخیّ بقراءتی علیه، قال: أخبرناأبو محمّد سهل بن أحمد بن عبداللَّه بن سهل الدّیباجیّ، قال: حدّثنا أبو علیّ محمّد بن‌محمّد بن الأشعث الکوفیّ بمصر، قال: حدّثنی موسی بن إسماعیل بن موسی بن جعفر بن‌محمّد، قال: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه جعفر «1»، عن أبیه، عن جدّه علیّ بن حسین «2»، عن أبیه أنّ علیّاً علیه السلام کان یقول: لا تقولوا رمضان، فإنّکم لا تدرون ما رمضان، فمَنْ قاله‌فلیتصدّق ولیصم کفّارة لقوله، ولکن قولوا کما قال اللَّه عزّ وجلّ: شهر رمضان.
الشّجری، الأمالی، 2/ 286/ مثله ابن طاووس، إقبال الأعمال، 1/ 28- 29
أخبرنا أبو الحسن أحمد بن المظفّر العطّار، حدّثنا أبو عبداللَّه الحسین بن خلف بن‌محمّد الدّاوودیّ، حدّثنا أبو محمّد الحسن بن محمّد التّلعُکْبَریّ، قال: حدّثنا طاهر بن‌سلیمان بن زمیل النّاقد، قال: حدّثنا أبو علیّ الحسین بن إبراهیم، قال: حدّثنا الحسن بن‌علیّ، حدّثنا الحسن بن حسن السُّکّریّ، حدّثنا ابن هند، عن ابن سماعة، عن جعفر بن‌محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ، عن أبیه أ نّه قرأ علیه أصبغ بن نُباتة: «وَإذْ أخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ‌وَأشْهَدَهُمْ عَلی أ نْفُسِهِمْ أ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی» «3»
، قال: فبکی علیّ علیه السلام وقال: إنِّی لأذکرالوقت الّذی أخذ اللَّه تعالی علیّ فیه المیثاق.
ابن المغازلی، المناقب،/ 271- 272 رقم 319
__________________________________________________
(1)- [فی الإقبال مکانه: «رأیت ورویت من (خ. ل: فی) کتاب الجعفریّات وهی ألف حدیث بإسناد واحدعظیم الشّأن، إلی مولانا موسی بن جعفر، عن مولانا جعفر ...»].
(2)- [الإقبال: «الحسین»].
(3)- الأعراف: 7/ 172.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 184
زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ علیه السلام، قال: سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: عشر خصال ما أحبّ لی بواحدة ما طلعت علیه الشّمس، قال رسول اللَّه: یا علیّ! أناأخوک فی الدّنیا والآخرة، وأنت أقرب الخلایق منِّی یوم القیامة فی الموقف، ومنزلی‌مواجه منزلک فی الجنّة کما یواجه منزل الإخوان فی اللَّه جلّ جلاله، وأنت وزیری ووصیِّی‌والخلیفة فی أهلی وفی المسلمین، وأنت صاحب لوائی فی الدّنیا والآخرة، وولیّک ولیِّی، وولیِّی ولیّ اللَّه، وعدوّک عدوِّی، وعدوِّی عدوّ اللَّه.
الطّبریّ، بشارة المصطفی،/ 216- 217
من کتاب اللّباس «1» [...]، عن سلیمان الأعمش «2»، قال: کنت مع جعفر بن محمّد علیه السلام علی باب أبی جعفر المنصور، فخرج من عنده رجل مجلود بالسّوط، فقال [لی]: یا سلیمان! [ف] انظر ما فصّ خاتمه؟ قلت «3»: یا ابن رسول اللَّه! فصّه غیر عقیق، فقال: یا سلیمان! أما إنّه لو کان عقیقاً لما جلد بالسّوط، قلت: یا ابن رسول اللَّه! زدنی. قال: یا سلیمان! هو أمان من قطع الید، قلت: یا ابن رسول اللَّه! زدنی. قال: یا سلیمان! هوأمان من «4» الدّم، قلت: «5» یا ابن رسول اللَّه «5»! زدنی. قال: «5» یا سلیمان «5»! إنّ اللَّه عزّ وجلّ‌یحبّ أن ترفع إلیه فی الدّعاء ید فیها فصّ عقیق، قلت: «5» یا ابن رسول اللَّه «5»! زدنی. قال:
__________________________________________________
(1)- [أضاف فی الوسائل: «للعیّاشیّ»].
(2)- هو أبو محمّد سلیمان بن مهران الکوفیّ، المعروف بالأعمش، کان من علماء القرن الثّانی ومن رجال الفرس، وکان من أصحاب الإمام جعفر الصّادق علیه السلام، بل من خواصّ أصحابه، المعروف بالفضل والثّقة والجلالة والتّشیّع والاستقامة، والعامّة أیضاً مثنون علیه، مطبقون علی فضله وثقته، مقرون بجلالته مع اعترافهم بتشیّعه. وکان من الزّهّاد والفقهاء ومحافظاً علی الصّلاة فی جماعة، وکان یقرأ کلّ یوم آیة، ففرغ من القرآن فی سبع وأربعین سنة. وکان فصیحاً عالماً بالفرائض ومحدّث أهل الکوفة فی زمانه، وروی عنه خلق کثیر من أجلاء العلماء، ویقاس بالزّهریّ فی الحجاز، یقال: إنّه ظهر له أربعة آلاف حدیث.
وکان لطیف الخُلق مزّاحاً، ونقلوا عنه نوادر کثیرة. کان مولده رحمه الله بالکوفة فی السّنة الّتی قتل فیها الحسین ابن علیّ علیه السلام، وتوفّی فی 25 ربیع الأوّل سنة 147.
(3)- [الوسائل: «فقلت»].
(4)- [زاد فی الوسائل: «أراقه»].
(5- 5) [لم یرد فی الوسائل].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 185
العجب [کلّ العجب] من ید فیها فصّ عقیق کیف تخلو من الدّنانیر والدّراهم، قلت: «1» یا ابن رسول اللَّه «1»! زدنی. قال: «1» یا سلیمان «1»! إنّه حرز من کلّ بلاء، قلت: «1» یا ابن رسول‌اللَّه «1»! زدنی. فقال: «1» یا سلیمان «1»! هو أمان من الفقر، قلت: «1» یا ابن رسول اللَّه «1»! أُحدّث‌بها عن جدِّک الحسین بن علیّ، عن أمیر المؤمنین علیهم السلام؟ قال: نعم.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 87- 88/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 3/ 303
عن الحسین بن علیّ، عن أبیه علیهما السلام قال: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم کان یبتدئ طعامه إذاکان صائماً بالتّمر.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 169
بهذا الإسناد [أخبرنا الإمام العلّامة فخر خوارزم أبو القاسم محمود بن عمر الزّمخشریّ الخوارزمی، أخبرنا الأستاد الأمین أبو الحسن علیّ بن الحسین بن مردک الرّازیّ]، عن أبی سعید السّمّان هذا، حدّثناأبو عبداللَّه الحسین بن هارون القاضی الضّبّیّ- إملاءً لفظاً- أخبرنا أبو القاسم عبدالعزیزابن إسحاق- سنة ثلاثین وثلاثمائة- أنّ علیّ بن محمّد النّخعیّ حدّثه، قال: حدّثنی سلیمان‌ابن إبراهیم المحاربیّ، حدّثنی نصر بن مزاحم بن نصر المنقریّ، حدّثنی إبراهیم بن‌الزّبرقان التّیمیّ، حدّثنی أبو خالد، حدّثنی زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ علیه السلام قال: لمّا کان فی ولایة عمر، أُتی بامرأة حامل، فسألها عمر، فاعترفت بالفجور، فأمر بها عمر [أن] ترجم، فلقیها علیّ بن أبی طالب علیه السلام، فقال: ما بال هذه؟ فقالوا: أمر بها أمیر المؤمنین أن ترجم. فردّها علیّ علیه السلام، فقال: أمرت بها أن ترجم؟ فقال: نعم، اعترفت عندی بالفجور. فقال: هذا سلطانک علیها، فما سلطانک علی ما فی بطنها؟ قال علیّ علیه السلام: فلعلّک انتهرتها أو أخفتها؟ فقال: قد کان ذلک. قال: أوَما سمعت رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله یقول: لا حدّ علی معترف بعد بلاء، أ نّه من قیدت أو حبست أو تهدّدت، فلاإقرار له. فخلّی عمر سبیلها، ثمّ [قال] عجزت النّساء أن تلدن مثل علیّ بن أبی طالب، لولا علیّ لهلک عمر.
الخوارزمی، المناقب،/ 80- 81 رقم 65
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الوسائل].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 186
وأخبرنی شهردار هذا إجازة، أخبرنا أبی شیرویه بن شهردار الدّیلمیّ، أخبرناأبو الفضل أحمد بن الحسین «1» بن خیرون الباقلانی الأمین- فیما أجاز لی- أخبرنا أبو علیّ‌الحسن بن الحسین بن دوما ببغداد، أخبرنا أحمد بن نصر بن عبداللَّه بن الفتح الذّارع‌بالنّهروان، حدّثنا صدقة بن موسی بن تمیم بن ربیعة أبو العبّاس، حدّثنا أبی، حدّثنا الرّضا، عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ‌ابن الحسین، «2» عن أبیه الحسین بن علیّ بن أبی طالب «2»، عن أبیه علیّ علیه السلام، قال: خرجت‌مع رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ذات یوم نمشی «3» فی طرقات المدینة، إذ مررنا بنخل من نخلها، فصاحت‌نخلة باخری «4»: هذا النّبیّ المصطفی وعلیّ المرتضی «5»، ثمّ جزناها، فصاحت ثانیة بثالثة: هذا موسی وأخوه هارون، ثمّ جزناها، فصاحت ثالثة برابعة: هذا نوح وإبراهیم، فجزناها، فصاحت رابعة بخامسة: هذا محمّد، سیِّد النّبیِّین، وهذا علیّ، سیِّد الوصیِّین، فتبسّم النّبیّ صلی الله علیه و آله، ثمّ قال: یا علیّ! إنّما سُمِّی نخل المدینة صیحانیاً لأنّه صاح بفضلی‌وفضلک.
الخوارزمی، المناقب،/ 312- 313 رقم 313/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینةالمعاجز، 1/ 398- 399
أخبرنا أبو عبداللَّه الحسین بن عبدالملک، أنا أحمد بن محمود الثّقفیّ، أنا أبو بکر بن‌المقرئ، نا محمّد بن أحمد بن عمّار، نا المسیّب بن واضح، نا یوسف بن أسباط، «6» عن أبی‌خالد الواسطیّ، عن زید بن علیّ، عن أبیه، عن جدّه، عن علیّ، قال: [صلّی بنا رسول
__________________________________________________
(1)- [مدینة المعاجز: «الحسن»].
(2- 2) [سقط فی مدینة المعاجز].
(3)- [مدینة المعاجز: «نتمشّی»].
(4)- [مدینة المعاجز: «بنخلة أخری»].
(5)- [إلی هنا حکاه فی مدینة المعاجز].
(6)- [من هنا حکاه عنه فی الدّرّ المنثور].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 187
اللَّه] صلاة «1» الفجر ذات یوم بغلس، وکان ممّا «1» یغلّس ویسفر، «2» فلمّا قضی الصّلاةالتفت إلینا «2» [فقال:] أفیکم من رأی اللّیلة شیئاً؟ قلنا: لا یا رسول اللَّه، قال: و «1» لکنِّی‌رأیت مَلَکین أتیانی اللّیلة، فأخذا بضبعی، فانطلقا بی إلی السّماء الدّنیا، فمررت بمَلَک‌وأمامه آدمی وبیده صخرة، یضرب «3» بهامة الآدمی فیقع دماغه جانباً، وتقع الصّخرةجانباً، قلت: ما هذا؟ قالا لی: امضه. فمضیت، فإذا أنا بملک وأمامه آدمیّ، وبید الملک‌کلّوب من حدید، فیضعه فی شدقه الأیمن، فیشقّه حتّی ینتهی إلی اذنه، ثمّ یأخذ فی‌الأیسر، فیلتئم الأیمن، قال «1»: قلت: ماذا «4»؟ قالا: امضه، فمضیت، فإذا أنا بنهر من دم‌یمور کمور المرجل، غُلی فیه قوم عراة، علی حافّة النّهر ملائکة بأیدیهم مدرتان، کلّماطلع طالع قدفوه «5» بمدرة، فیقع فی فیه، وینتقل «6» إلی أسفل ذلک النّهر، قلت: ما هذا؟ قالا: امضه، فمضیت، فإذا أنا ببیت أسفله أضیق من أعلاه، فیه قوم عراة، توقد من‌تحتهم النّار، أمسک علیَّ أنفی من نتن ما أجد من ریحهم، قلت: من هؤلاء؟ قالا لی «1»: امضه، فمضیت، فإذا أنا بتلّ أسود، علیه قوم مخبّلین «7» تنفخ النّار فی أدبارهم، فتخرج من‌أفواههم ومناخرهم وآذانهم وأعینهم، قلت: ما هذا؟ قالا لی «1»: امضه، فمضیت، فإذا أنابنار مطبقة موکل بها ملک، لا یخرج منها شی‌ء إلّااتّبعه حتّی یعیده فیها، قلت: ما هذا؟ قالا لی: امضه، فمضیت، فإذا أنا بروضة، وإذا فیها شیخ جمیل لا أجمل منه، وإذا حوله‌الولدان، وإذا شجرة ورقها کآذان الفیلة، فصعدت ما شاء اللَّه من ذلک «8» الشّجرة، وإذا أنا
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(2- 2) [الدّرّ المنثور: «ویقول ما بین هذین وقت لکیلا یختلف المؤمنون فصلّی بنا ذات یوم بغلس، فلمّا قضی الصّلاة التفت إلینا کان وجهه ورقة مصحف»].
(3)- [الدّرّ المنثور: «فیضرب»].
(4)- [الدّرّ المنثور: «ما هذا»].
(5)- [الدّرّ المنثور: «قذفوه»].
(6)- [الدّرّ المنثور: «یسیل»].
(7)- [الدّرّ المنثور: «مخبّلون»].
(8)- [الدّرّ المنثور: «تلک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 188
بمنازل لا أحسن منها من زُمرّدة جوفاء، وزبرجدة خضراء، ویاقوتة حمراء، قلت: ماهذا؟ قالا: امضه، فمضیت، فإذا أنا بنهر علیه جسران من ذهب وفضّة، علی حافّتی النّهرمنازل، لا منازل أحسن منها من درّة جوفاء، «1» وزبرجدة خضراء «1»، ویاقوتة حمراء، وفیه‌قدحان وأباریق تطّرد، قلت: ما هذا؟ قال «2» لی: انزل، فنزلت، فضربت بیدی إلی إناءمنها، فغرفت، ثمّ شربت، فإذا أحلی من عسل، وأشدّ بیاضاً من اللّبن، وألین من الزّبد.
فقال «3» لی: أمّا صاحب الصّخرة «4» الّذی رأیت یضرب بها هامة الآدمیّ «4» فیقع دماغه‌جانباً وتقع الصّخرة «5» فی جانب «5»، فأولئک الّذین کانوا ینامون عن صلاة العشاء الآخرة، ویصلّون الصّلاة لغیر مواقیتها، یضربون بها حتّی یصیروا إلی النّار.
وأمّا صاحب الکلّوب الّذی رأیت ملکاً موکّلًا بیده کلّوب من حدید یشقّ به «6» شدقه‌الأیمن حتّی ینتهی إلی اذنه، ثمّ یأخذ فی الأیسر فیلتئم الأیمن، فأولئک الّذین کانوا یمشون‌بین المؤمنین بالنّمیمة، فیفسدون بینهم، فهم یعذّبون بها حتّی یصیروا إلی النّار.
وأمّا ملائکة بأیدیهم مدرّتان من النّار، کلّما طلع طالع قذفوه بمدرة فتقع فی فیه، فینتقل «7» إلی أسفل «8» النّهر، فأولئک أکلة الرِّبا، یعذّبون حتّی یصیروا إلی النّار. وأمّا البیت الّذی رأیت أسفله أضیق من أعلاه، فیه قوم عراة تتوقّد من تحتهم النّارأمسکت علی أنفک من نتن ما تجد «9» من ریحهم فأولئک الزّناة، وذلک نتن فروجهم،
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(2)- [الدّرّ المنثور: «قالا»].
(3)- [الدّرّ المنثور: «فقالا»].
(4- 4) [الدّرّ المنثور: «الّتی رأیت یضرب بها هامته»].
(5- 5) [الدّرّ المنثور: «جانباً»].
(6)- [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(7)- [الدّرّ المنثور: «فینفتل»].
(8)- [زاد فی الدّرّ المنثور: «ذلک»].
(9)- [الدّرّ المنثور: «وجدت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 189
یعذّبون حتّی یصیروا إلی النّار.
وأمّا التّلّ الأسود الّذی رأیت علیه قوماً مخبّلین تنفخ النّار فی أدبارهم فتخرج من‌أفواههم ومناخرهم وأعینهم وآذانهم، فاولئک «1» یعملون عمل قوم لوط الفاعل والمفعول‌به، فهم یعذّبون حتّی یصیروا إلی النّار.
وأمّا النّار المطبّقة الّتی رأیت ملکاً موکّلًا بها کلّما خرج منها شی‌ء اتّبعه حتّی یعیده‌فیها، فتلک جهنّم تفرّق من «2» بین أهل الجنّة وأهل النّار.
وأمّا الرّوضة الّتی رأیتها «3» فتلک جنّة المأوی.
وأمّا الشّیخ الّذی رأیت ومَن حوله من الولدان فهو إبراهیم وهم بنوه.
وأمّا الشّجرة الّتی رأیت فطلعت إلیها فیها منازل لا منازل أحسن منها من زُمرّدةجوفاء، وزبرجدة خضراء، ویاقوتة حمراء، فتلک منازل أهل علِّیِّین من النّبیِّین والصِّدِّیقین والشّهداء والصّالحین، وحسن أولئک رفیقاً.
وأمّا النّهر فهو نهرک الّذی أعطاک اللَّه «الکوثر»، وهذه «4» منازل لک «4» وأهل بیتک.
قال: فنودیت من فوقی: یا محمّد، «5» یا محمّد «5»! سل تعطه، فارتعدت فرائصی، ورجف‌فؤادی، واضطرب کلّ عضو منِّی، ولم أستطع أن أجیب شیئاً، فأخذ أحد المَلَکین یده «6» الیمنی، فوضعها فی یدی وأخذ «2» الآخر یده الیمنی، فوضعها بین کتفی، فسکن ذلک منِّی، ثمّ‌نودیت من فوقی: یا محمّد! سَلْ تعطه «7»، قال: قلت: اللَّهمّ إنِّی أسألک أن تثبت شفاعتی،
__________________________________________________
(1)- [زاد فی الدّرّ المنثور: «الّذین»].
(2)- [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(3)- [الدّرّ المنثور: «رأیت»].
(4- 4) [الدّرّ المنثور: «منازلک»].
(5- 5) [لم یرد فی الدّرّ المنثور].
(6)- [الدّرّ المنثور: «بیده»].
(7)- [الدّرّ المنثور: «تعط»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 190
وأن تُلحق بی أهل بیتی، وأن ألقاک ولا ذنب لی، قال: ثمّ ولّی بی.
ونزلت علیه هذه الآیة: «إنّا فَتَحْنا لکَ فَتْحاً مُبِیناً* لِیَغْفِرَ لکَ اللَّهُ ما تقدّمَ من ذَنْبِکَ‌وما تأخّر» إلی قوله: «مُسْتَقیماً» «1»
، فقال رسول اللَّه: «فلمّا «2» أعطیت هذه کذلک أعطانیهاإن شاء اللَّه عزّ وجلّ».
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 21/ 320- 321 رقم 4649/ عنه: السّیوطی، الدّرّ المنثور، 6/ 69- 70
عن جعفر، عن أبیه، عن جدّه علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ صلوات اللَّه علیهم، قال: للدّابة علی صاحبها ستّ خصال؛ یبدأ بعلفها إذا نزل، ویُعرض علیها الماء إذا مرّبه، ولا یضربها إلّاعلی حقّ، ولا یحملها إلّاما تطیق، ولا یکلِّفها من السّیر إلّاطاقتها، ولا یقف علیها فواقاً.
فضل اللَّه الرّاوندیّ، النّوادر،/ 120 رقم 131
قال جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدّه علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ بن أبی‌طالب صلوات اللَّه علیهم: إنّ رسول اللَّه صلّی صلاة الکسوف بالنّاس، فقرأ سورة الحجّ، ثمّ رکع قدر القراءة، ثمّ رفع وقرأ قدر الرّکوع، ثمّ رکع مرّة أخری قدر الرّکوع، ثمّ سجدقدر الرّکوع، ثمّ رفع رأسه، فدعا بین السّجدتین علی قدر السّجود، ثمّ سجد الأخری، ثمّ قام، فقرأ سورة الرّوم، ثمّ رکع قدر القراءة، ثمّ رفع صلبه، فقرأ قدر الرّکوع، ثمّ رکع‌قدر القراءة، ثمّ رفع رأسه، ثمّ سجد سجدتین، فکان فراغه حیث تجلّت الشّمس، فمضت‌السّنّة أنّ صلاة الکسوف رکعتان فیهما أربع رکوعات وأربع سجدات.
فضل اللَّه الرّاوندی، النّوادر،/ 160 رقم 238
قال جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدّه علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام قال: بینما رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یتوضّأ، إذ لاذ به هرّ البیت، فعرف رسول اللَّه
__________________________________________________
(1)- [الفتح: 48/ 1- 2].
(2)- [الدّرّ المنثور: «فکما»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 191
صلی الله علیه و آله أ نّه عطشان، فأصغی إلیه الإناء حتّی شرب منه الهرّ، ثمّ توضّأ بفضله.
فضل اللَّه الرّاوندیّ، النّوادر،/ 187 رقم 330
قال جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدّه علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ علیهم السلام: ثلاثة اعطیهنّ النّبیّون علیهم السلام: التّعطُّر والأزواج والسّواک.
فضل اللَّه الرّاوندیّ، النّوادر،/ 231 رقم 472
الحسین بن علیّ، عن أبیه علیهما السلام، قال: لمّا نزلت «ألم* أحَسِبَ النّاسُ» «1»
الآیات، قلت: یا رسول اللَّه! ما هذه الفتنة؟ قال: یا علیّ! إنّک «2» مبتلی و «2» مبتلی بک، وإنّک مخاصم، فأعِدَّ للخصومة.
ابن شهرآشوب، المناقب، 3/ 203/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 244
أخبرنی الشّریف أبو الحارث والفقیه شاذان، بالإسنادین المذکورین، عن الفقیه أبی‌الفتح الکراجکیّ «3»، قال: أخبرنی الشّیخ المفید أبو عبداللَّه محمّد بن محمّد بن النّعمان رضی الله عنه، قال: أخبرنا أبو القاسم جعفر بن قولویه، عن أبیه، «4» عن سعد بن عبداللَّه، عن أحمد بن‌محمّد بن عیسی، عن أبیه محمّد بن عیسی الأشعریّ، عن عبداللَّه بن سلیمان النّوفلیّ، قال:
کنت عند جعفر بن محمّد علیهما السلام، فإذا بمولی لعبداللَّه النّجاشیّ قد ورد علیه، فسلّم‌وأوصل إلیه کتابه، ففضّه وقرأه، فإذا أوّل سطر فیه:
__________________________________________________
(1)- [العنکبوت: 29/ 1- 2].
(2- 2) [لم یرد فی البرهان].
(3)- [فی البحار مکانه: «فی قضاء حقوق المؤمنین لابن أخ السّیّد عزّ الدّین أبی المکارم حمزة بن علیّ بن‌زهرة الحسینی، عن الشّریف أبی الحارث محمّد بن الحسن الحسینیّ، عن الفقیه قطب الدّین سعید بن هبة اللَّه الرّاوندیّ، عن الشّیخ محمّد بن علیّ بن محسن الحلبیّ، عن الشّیخ الفقیه أبی الفتح محمّد بن علیّ الکراجکیّ، قال: وأخبرنی الشّیخ الفقیه أبو الفضل شاذان بن جبرئیل القمّی، عن الشّیخین أبی محمّد عبداللَّه بن عبدالواحد وأبی محمّد عبداللَّه بن عمر الطّرابلسی، عن القاضی عبدالعزیز بن کامل الطّرابلسیّ، عن الکراجکیّ ...»].
(4) (4***) [البحار: «مثله وفیه بعد قوله»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 192
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، أطال اللَّه بقاء سیّدی، وجعلنی من کلّ سوء فداه ولا أرانی‌فیه مکروهاً، فإنّه ولیّ ذلک والقادر علیه.
اعلم سیِّدی ومولای أ نّی بلیت بولایة الأهواز، فإن رأی سیِّدی أن یحدّ لی حدّاً، أو یمثّل لی مثالًا، لأستدلّ به علی ما یقرّبنی إلی اللَّه عزّ وجلّ وإلی رسوله، ویلخص فی‌کتابه ما یری لی العمل به، وفیما أبذله وأبتذله، وأین أضع زکاتی؟ وفیمَنْ أصرفها؟ وبمَنْ‌آنس، وإلی مَنْ أستریح؟ وبمَنْ أثق وآمن وألجأ إلیه فی سرّی؟ فعسی أن یخلصنی (اللَّه‌بذلک) بهدایتک ودلالتک، فإنّک حجّة اللَّه علی خلقه، وأمینه فی بلاده، لا زالت نعمته‌علیک (برحمته)، فأشر علیَّ یا مولای بما یری رأیک، وأدّ إلیّ الکتاب یا سیِّدی بسلامتک‌وسلامة (من قبلک) ومن یعنیک أمره، موفقاً إن شاء اللَّه.
قال عبداللَّه بن سلیمان: فأجابه أبو عبداللَّه علیه السلام: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، أحاطک‌اللَّه بعینه، ولطف لک بمنّه، وکلأک برعایته، فإنّه ولیّ ذلک.
(أمّا بعد): فقد جاءنی رسولک بکتابک، وقرأته وفهمت جمیع ما ذکرته وسألت عنه، وزعمت أ نّک بلیت بولایة الأهواز، فسرّنی ذلک وساءنی، وساخبرک بما ساءنی من‌ذلک وما سرّنی، إن شاء اللَّه تعالی.
فأمّا سروری بولایتک، فقلت: عسی أن یغیث اللَّه بک ملهوفاً خائفاً من أولیاء آل‌محمّد علیه السلام، ویعزّ بک ذلیلهم، ویکسو بک عاریهم، ویقوی بک ضعیفهم، ویطفئ بک نارالمخالفین عنهم.
وأمّا الّذی ساءنی من ذلک، فإنّ أدنی ما أخاف علیک أن تعثر بولیّ لنا، فلا تشم [رائحة] حضیرة القدس، فأنا ملخّص لک جمیع ما سألت (عنه)، إن أنت عملت به ولم‌تجاوزه رجوت أن تسلم إن شاء اللَّه.
أخبرنی- یا عبداللَّه- أبی علیه السلام، عن آبائه، عن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، عن رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله، أ نّه قال: «من استشاره أخوه المؤمن فلم یمحضه النّصیحة سلبه اللَّه لبّه».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 193
واعلم أنِّی سأشیر علیک برأی إن أنت عملت به تخلّصت ممّا أنت متخوّفه، واعلم أنّ‌خلاصک ونجاتک فی حقن الدّماء، وکفّ الأذی عن أولیاء اللَّه، والرّفق بالرّعیّة، والتّأنِّی، وحسن المعاشرة، مع لین فی غیر ضعف، وشدّة فی غیر عنف، ومداراة صاحبک ومن‌یرد علیک من رسله، وارتق فتوق رعیّتک بأن توقفهم علی ما وافق الحقّ والعدل، إن‌شاء اللَّه.
إیّاک والسّعاة وأهل النّمائم، فلا یلزقنّ منهم بک أحد، ولا یراک اللَّه تعالی یوماً ولالیلة وأنت تقبل منهم صرفاً ولا عدلًا، فیسخط اللَّه علیک ویهتک سترک، واحذر مکرخوز الأهواز، فإنّ أبی أخبرنی عن آبائه، عن علیّ أمیرالمؤمنین علیه السلام، أ نّه قال:
إنّ الإیمان لا یثبت فی قلب یهودیّ ولا خوزیّ أبداً.
فأمّا مَنْ تأنس [به] وتستریح إلیه وتلجئ أمرک إلیه، فذلک الرّجل الممتحن المستبصرالأمین الموافق [لک علی دینک، وامتحن خواصّک، ومیّز أعوانک، وجرّب الفریقین، فإن‌رأیت هناک رشداً] فشأنک وإیّاه.
وإیّاک أن تعطی درهماً، أو تخلع ثوباً، أو تحمل علی دابّة فی غیر ذات اللَّه لشاعر أومضحک أو متمزّح، إلّاأعطیت مثله فی ذات اللَّه، ولتکن جوائزک وعطایاک وخلعک‌للقوّاد والرّسل والأجناد وأصحاب الرّسائل وأصحاب الشّرط والأخماس، وما أردت‌أن تصرفه فی وجوه البرّ والنِّکاح والعتق والصّدقة والحجّ والمشرب، والکسوة الّتی تصلِّی‌فیها وتصل بها، والهدیّة الّتی تهدیها إلی اللَّه عزّ وجلّ، وإلی رسوله صلی الله علیه و آله، من أطیب‌مکسبک، ومن طرف الهدایا.
یا عبداللَّه! اجهد أن لا تکنز ذهباً ولا فضّة، فتکون من أهل هذه الآیة الّتی قال اللَّه‌عزّ وجلّ: «الّذینَ یَکْنِزُونَ الذّهَبَ والفِضّةَ ولا یُنْفِقُونها فی سَبِیلِ اللَّه» «1»
.ولا تستصغرن (شیئاً) من حلو أو فضل طعام، تصرفه فی بطون خالیة، تسکن بها
__________________________________________________
(1)- التّوبة: 9/ 34.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 194
غضب الرّبّ تبارک وتعالی، واعلم أنِّی سمعت أبی یحدِّث عن آبائه، عن أمیر المؤمنین علیهم السلام أ نّه سمع النّبیّ صلی الله علیه و آله یقول لأصحابه یوماً: «ما آمن باللَّه والیوم الآخر، مَنْ بات‌شبعانَ وجاره جائع، فقلنا: هلکنا یا رسول اللَّه! فقال: من فضل طعامکم، ومن فضل‌تمرکم وورقکم وخلقکم وخرقکم، تطفئون بها غضب الرّبّ».
وسأنبِّئک بهوان الدّنیا (4***) وهوان زخرفها علی من مضی من السّلف والتّابعین، فقدحدّثنی [أبی] محمّد بن علیّ بن الحسین علیهم السلام، قال:
لمّا تجهّز الحسین علیه السلام إلی الکوفة، أتاه «1» ابن عبّاس، فناشده اللَّه والرّحم أن یکون‌المقتول بالطّفّ، فقال: أنا أعرف بمصرعی منک وما کدی من الدّنیا إلّافراقها، ألا اخبرک- یا ابن عبّاس-، بحدیث أمیر المؤمنین علیه السلام والدّنیا؟ فقال: بلی لعمری إنِّی لأحبّ أن‌تحدّثنی بأمرها.
فقال أبی «2»: قال علیّ بن الحسین علیه السلام: سمعت أبا عبداللَّه الحسین علیه السلام، یقول: حدّثنی‌أمیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه، قال: إنِّی کنت بفدک فی بعض حیطانها وقد صارت‌لفاطمة علیها السلام: قال: فإذا أنا بامرأة (قد هجمت «3») علیّ وفی یدی مسحاة وأنا أعمل بها، فلمّا نظرت إلیها طار قلبی ممّا تداخلنی من جمالها، فشبّهتها ببثینة بنت عامر الجمحیّ- وکانت من أجمل نساء قریش-، فقالت: یا ابن أبی طالب! هل لک أن تتزوّج بی فاغنیک‌عن هذه المسحاة، وأدلّک علی خزائن الأرض، فیکون لک الملک «4» ما بقیت، ولعقبک من‌بعدک؟ فقال «5» لها علیه السلام: من أنتِ حتّی أخطبکِ من أهلکِ؟ قالت: أنا الدّنیا، قال «6» لها:
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فأتاه»].
(2)- [لم یرد فی البحار، وفی مدینة المعاجز مکانه: «فی رسالة الأهواز للصّادق علیه السلام: قال أبی ...»].
(3)- [مدینة المعاجز: «قحمت»].
(4)- [مدینة المعاجز: «المال»].
(5)- [مدینة المعاجز: «فقلت»].
(6)- [فی مدینة المعاجز: «قلت»، وفی البحار: «قال: قلت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 195
فارجعی واطلبی زوجاً غیری، فلستِ من شأنی، وأقبلتُ علی مسحاتی، وأنشأت أقول:
لقد خاب مَنْ غرّته دنیا دنیّة وما هی إن «1» (عزت) قروناً بنائل «1»
أتتنا علی زیّ العزیز بثینة وزینتها فی مثل تلک الشّمائل
فقلت لها غرِّی سوای فإنّنی عزوف عن الدُّنیا ولست بجاهل
وما أنا والدّنیا فإنّ محمّداً أحل «2» صریعاً بین تلک الجنادل «3» وهیهات «3» امنی «3» بالکنوز ودرّها
وأموال قارون وملک القبائل ألیس جمیعاً «4» للفناء مصیرنا «4»
ویطلب من خزانها بالطّوائل فغرِّی سوائی إنّنی غیر راغب
بما فیک من «5» (ملک وعزّ) «5» ونائل فقد قنعت نفسی بما قد رزقته
فشأنک یا دنیا وأهل الغوائل
ابن زهرة، الأربعون حدیثاً،/ 46- 51 رقم 6/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینةالمعاجز، 2/ 77- 78؛ المجلسی، البحار، 74/ 194- 195
بهذا الإسناد [أخبرنی القاضی بهاء الدّین شیخ الإسلام أبو المحاسن یوسف بن رافع بن تمیم، بقراءتی‌علیه، قال: أخبرنی القاضی فخر الدّین أبو الرّضا سعید، قال: أخبرنی الحافظ أبوبکر وجیه بن طاهر الشّحامیّ، قال: أخبرنا الشّیخ أبو سعید محمّد بن عبدالعزیز الصّفّار]، قال: أخبرنا أبو عبدالرّحمان السّلمیّ، قال: أخبرنا عبدالعزیز بن جعفر بن محمّد الخرقیّ ببغداد، قال: حدّثنا محمّد بن هارون‌ابن بریة، قال: حدّثنا عیسی بن مهران، قال: حدّثنا الحسن بن الحسین، قال: حدّثناالحسین بن زید، قال:
قلت لجعفر بن محمّد علیهما السلام: جعلت فداک هل کانت فی النّبیّ صلی الله علیه و آله مداعبة؟
__________________________________________________
(1- 1) [فی مدینة المعاجز: «غرّت قروناً بباطل»، وفی البحار: «غرّت قروناً بطائل»]
(2)- [مدینة المعاجز: «أجلّ»]
(3- 3) [فی مدینة المعاجز والبحار: «وهبها أتتنا»]
(4- 4) [مدینة المعاجز: «بالفناء مصیرها»]
(5- 5) [البحار: «عزّ وملک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 196
فقال: «لقد وصفه اللَّه تعالی بخلق عظیم فی المداعبة، إنّ اللَّه بعث أنبیائه وکانت فیهم‌کزازة، وبعث محمّداً صلی الله علیه و آله بالرّأفة والرّحمة، وکان من رأفته لُامّته مداعبته لهم، لکیلایبلغ بأحد منهم التّعظیم حتّی لا ینظر إلیه».
ثمّ قال: حدّثنی أبی محمّد (بن علیّ)، عن أبیه علیّ (بن الحسین)، عن أبیه الحسین، عن أبیه علیّ علیهم السلام، قال:
«کان النّبیّ صلی الله علیه و آله لیسرّ الرّجل من أصحابه إذا رآه مغموماً بالمداعبة، وکان صلی الله علیه و آله یقول: إنّ اللَّه یبغض المعبس فی وجه إخوانه».
ابن زهرة، الأربعون حدیثاً،/ 81- 82 رقم 39
فیما نذکره من کتاب «الدّلائل» لمحمّد بن جریر الطّبریّ، فی تسمیة جبرئیل علیه السلام لمولانا علیّ علیه السلام فی حیاة النّبیّ صلی الله علیه و آله أمیر المؤمنین وسیِّد الوصیِّین. فقال ما هذا لفظه:
حدّثنا أبو الفضل محمّد بن عبداللَّه، قال: حدّثنا عمران «1» بن محسن بن محمّد بن عمران‌ابن طاووس مولی الصّادق علیه السلام، قال: حدّثنا یونس بن زیاد الخیّاط «2» الکفربوتیّ «3»، قال: حدّثنا الرّبیع بن کامل ابن عمّ الفضل بن الرّبیع وعن الفضل بن الرّبیع:
إنّ المنصور کان قبل الدّولة کالمنقطع إلی جعفر بن محمّد علیه السلام. قال: سألت جعفر بن‌محمّد بن علیّ علیهم السلام علی عهد مروان الحمار، عن سجدة الشّکر الّتی سجدها أمیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه، ما کان سببها؟
فحدّثنی عن أبیه محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهم السلام:
إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وجّهه فی أمر من أموره، فحسن فیه بلاءه وعظم عناؤه. فلمّا قدم
__________________________________________________
(1)- م: عمر.
(2)- فی البحار والمطبوع: الحنّاط.
(3)- م و ق: التّکبربرنی.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 197
من وجهه ذلک أقبل إلی المسجد ورسول اللَّه صلی الله علیه و آله قد خرج یصلّی الصّلاة، فصلّی معه.
فلمّا انصرف من الصّلاة أقبل علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فاعتنقه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، ثمّ سأله‌عن مسیره ذلک وما صنع فیه. فجعل علیّ علیه السلام یحدّثه وأساریر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله تلمع‌سروراً بما حدّثه.
فلمّا أتی صلوات اللَّه علیه علی [آخر] «1» حدیثه، قال له رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: ألا أبشّرک‌یا أبا الحسن؟ قال «2»: فداک أبی وامِّی، فکم من خیر بشّرت به، قال: إنّ جبرئیل علیه السلام هبط علیَّ فی وقت الزّوال، فقال لی:
یا محمّد! هذا ابن عمّک علیّ وارد علیک، وإنّ اللَّه عزّ وجلّ أبلی المسلمین به بلاءحسناً، وأ نّه کان من صنعه کذا وکذا، فحدّثنی بما أنبأتنی به. فقال لی:
یا محمّد! إنّه نجا من ذرِّیّة آدم من تولّی شیث بن آدم وصیّ أبیه آدم بشیث، ونجاشیث بأبیه آدم، ونجا آدم باللَّه.
یا محمّد! ونجا مَنْ تولّی سام بن نوح وصیّ أبیه نوح بسام، ونجا سام بنوح، ونجانوح باللَّه.
یا محمّد! ونجا مَنْ تولّی إسماعیل بن إبراهیم خلیل الرّحمان وصیّ أبیه إبراهیم بإسماعیل، ونجا إسماعیل بإبراهیم، ونجا إبراهیم باللَّه.
یا محمّد! ونجا مَنْ تولّی یوشع بن نون وصیّ موسی بیوشع، ونجا یوشع بموسی، ونجاموسی باللَّه.
یا محمّد! ونجا مَنْ تولّی شمعون الصّفا وصیّ عیسی بشمعون، ونجا شمعون بعیسی، ونجا عیسی باللَّه.
یا محمّد! نجا مَنْ تولّی علیّاً وزیرک فی حیاتک ووصیّک عند وفاتک بعلیّ، ونجا علیّ‌بک، ونجوت أنت باللَّه عزّ وجلّ.
__________________________________________________
(1)- الزّیادة من ق.
(2)- ق خ ل: فقال علیّ علیه السلام.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 198
یا محمّد! إنّ اللَّه جعلک سیِّد الأنبیاء، وجعل علیّاً سیِّد الأوصیاء وخیرهم، وجعل‌الأئمّة من ذرِّیّتکما إلی أن یرث الأرض ومَنْ علیها.
فسجد علیّ صلوات اللَّه علیه، وجعل یقبّل الأرض شکراً للَّه‌تعالی.
وإنّ اللَّه جلّ اسمه خلق محمّداً وعلیّاً وفاطمة والحسن والحسین علیهم السلام أشباحاً، یُسبِّحونه‌ویُمجِّدونه ویُهلِّلونه بین یدی عرشه قبل أن یخلق آدم بأربعة عشر ألف عام، فجعلهم‌نوراً ینقلهم من ظهور الأخیار من الرِّجال وأرحام الخیرات المطهّرات والمهذّبات من‌النِّساء من عصر إلی عصر.
فلمّا أراد اللَّه [عزّ وجلّ] «1» أن یبیّن لنا فضلهم ویعرّفنا منزلتهم ویوجب علینا حقّهم‌أخذ ذلک النّور وقسّمه قسمین، جعل قسماً فی عبداللَّه بن عبدالمطّلب، فکان منه محمّدسیِّد النّبیِّین وخاتم المرسلین، وجعل فیه النّبوّة، وجعل القسم الثّانی فی عبد مناف وهوأبو طالب بن عبدالمطّلب بن هاشم، فکان منه علیّ أمیر المؤمنین وسیِّد الوصیِّین، وجعله‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ولیّه، ووصیّه، وخلیفته، وزوج ابنته، وقاضی دَینه، وکاشف کربته، ومنجز وعده، وناصر دینه. «2»
ابن طاووس، الیقین، 1/ 225- 227 رقم 67
أنبأنی الإمام السّیِّد العالم شرف الدّین الأشرف بن محمّد العلویّ المدائنیّ ببغداد، قال: أنبأنا أبو علیّ الحسن بن أحمد الحدّاد إجازة، قال: أنبأنا الحافظ أحمد بن عبداللَّه بن أحمدابن إسحاق، قال: أنبأنا أحمد بن محمّد بن إبراهیم العطّار ببغداد، أنبأنا أحمد بن محمّد بن‌عبدالرّحمان، أنبأنا أحمد بن الحسن بن عبدالملک، أنبأنا إسماعیل بن عالیة البلخیّ، أنبأنا عبدالرّحمان بن الأسود، عن الأجلح أبی حُجیّة:
عن زید بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب، عن أبیه، عن جدّه الحسین، عن‌علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: علّمنی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ألف باب، کلّ باب یفتح لی ألف‌باب.
__________________________________________________
(1)- الزّیادة من ق.
(2)- [راجع: «21/ مناقبه علیه السلام: خلق الحسنین علیهما السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 199
قال الحافظ أحمد بن عبداللَّه [الأصبهانیّ: هذا] حدیث غریب المتن والإسناد جمیعاً.
الحموئی، فرائد السّمطین، 1/ 101 رقم 70
روی علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ رضی الله عنه إنّ علیّ بن أبی طالب، قال: کانت لی شارفان من الخمس، فلمّا أردت أن أبتنی بفاطمة بنت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وأعدّت‌رجلًا صواغاً من بنی قینقاع أن یرتحل معی، فآتی بأذخر أردت أن أبیعه من الصّواعین، فأستعین به فی ولیمة عرسی.
الزّرندی، درر السّمطین،/ 189
وفی روایة عن ابن شهاب، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ رضی الله عنه، قال: أصبت‌شارفاً، فأنختها عند باب رجل من الأنصار أرید أن أحمل علیها أذخراً أبیعه ومعی صائغ‌من بنی قینقاع لعلِّی أستعین به علی ولیمة فاطمة.
الزّرندی، درر السّمطین،/ 189
قال الحافظ ابن عساکر: أنا أبو القاسم زاهر بن طاهر، أنا أبو سعد الأدیب، أنا السّیِّدأبو الحسن محمّد بن علیّ بن الحسین، ثنا محمّد بن أحمد الصّوفیّ، ثنا محمّد بن عمرو الباهلیّ، ثنا کثیر بن یحیی، ثنا أبو عوانة، عن أبی الجارود، عن زید بن علیّ بن الحسین‌ابن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه، عن علیّ، قال: أمرنی رسول اللَّه‌بقتال النّاکثین والمارقین والقاسطین.
ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 7/ 327
وحدّثنی المولی العالم الواعظ، وجیه الدّین، عبداللَّه بن المولی علاء الدّین، فتح اللَّه بن‌عبدالملک بن فتحان الواعظ القمّیّ الأصل القاشانیّ المسکن، عن جدِّه عبدالملک [...].
وعنه بالإسناد المذکور، قال الشّیخ أبو العبّاس: وحدّثنی المولی السّیِّد السّعید، الإمام‌العلّامة بهاء الدّین علیّ بن عبدالحمید النّسّابة الحسینیّ، قال: حدّثنی السّیّد الإمام العلّامةالنّسابة تاج الدّین محمّد بن معیه الحسینیّ، عن الفقیه العالم الفاضل علیّ بن الحسین بن‌حمّاد، عن المولی السّیّد العالم الکامل غیاث الدّین عبدالکریم بن طاووس الحسینیّ، عن‌السّیِّد العالم المحقّق ابن العمّ شمس الدّین محمّد بن السّیِّد الجدّ، وابن العمّ العامل الفاضل
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 200
النّسّابة جلال الدّین عبدالحمید بن محمّد بن عبدالحمید بن التّقیّ النّسّابة، عن أبیه [محمّد بن] عبدالحمید المذکور، عن أبیه المولی السّیِّد السّعید المحدّث العالم الورع البارع عبدالحمیدابن التّقیّ النّسّابة المذکور، عن السّیّد الشّریف أبی الشّمس علیّ بن أحمد بن محمّد بن‌عمر العلویّ الحسینیّ الزّیدیّ العیسویّ محتداً؛ عن الثّقة أبی بکر عبداللَّه بن محمّد بن‌أحمد بن المنصور، عن أبی الحسین المبارک بن عبدالجبّار بن أحمد الصّوفیّ، عن أبی الحسن‌علیّ بن أحمد الحربیّ القزوینیّ، عن أبی بکر أحمد بن إبراهیم الحسن بن شاذان البزّاز، عن أبی القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلمان الطّائیّ، عن أبیه أحمد المذکور.
عن الإمام علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن أبیه الإمام موسی الکاظم علیه السلام، عن أبیه‌الإمام جعفر الصّادق علیه السلام، عن أبیه الإمام محمّد الباقر علیه السلام، عن أبیه الإمام علیّ‌زین العابدین علیه السلام، عن أبیه الإمام الحسین السّبط الشّهید علیه السلام، عن أبیه الإمام المفترض‌الطّاعة علی سائر الأنام علیّ بن أبی طالب علیه وعلیهم أفضل الصّلاة والسّلام، أ نّه قال:
لمّا بدأ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله بتعلیم الأذان، أتاه جبرئیل بالبراق، فاستصعبت علیه، ثمّ أتاه‌بدابّة أخری، یقال لها برقة، فاستصعبت علیه، فقال لها جبرئیل: اسکنی برقة، فما رکبک‌أکرم علی اللَّه منه، فسکنت، قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: فرکبتها حتّی انتهیت إلی الحجاب‌الّذی یلی الرّحمان عزّ ربّنا وجلّ، فخرج ملک من وراء الحجاب، وقال: اللَّه أکبر، فقلت: یا جبرئیل! من هذا الملک؟ فقال: والّذی أکرمک بالنّبوّة، ما رأیت هذا الملک قبل ساعتی‌هذه! فقال الملک: اللَّه أکبر، فنودی من وراء الحجاب: صدق عبدی، أنا أکبر، أنا أکبر، قال الملک: أشهد أن لا إله إلّااللَّه، فنودی من وراء الحجاب: صدق عبدی، لا إله إلّاأنا، قال الملک: أشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه، فنودی من وراء الحجاب: صدق عبدی، أناأرسلت محمّداً رسولًا، قال الملک: حیّ علی الصّلاة، فنودی من وراء الحجاب: صدق‌عبدی، دعا إلی عبادتی، قال الملک: حیّ علی الفلاح، فنودی من وراء الحجاب: صدق‌عبدی، قد أفلح من واظب علیها، قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یومئذ أکمل لی الشّرف علی‌الأوّلین والآخرین.
ابن أبی جمهور، عوالی اللّآلی، 1/ 24- 27
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 201
وبإسناد آخر إلی الحسین بن علیّ- علیهما السلام-، قال: کان علیّ- علیه السلام- یقول: «لولا ماسبقنی به ابن الخطّاب ما زنی مؤمن».
الکرکی، خلاصة الإیجاز (من المصنّفات)، 6- 5/ 25- 26
قال محمّد بن العبّاس- رحمه الله-: حدّثنا أحمد بن الفضیل «1» الأهوازیّ، عن بکر بن محمّدابن إبراهیم غلام الخلیل، قال: حدّثنا زید بن موسی، عن أبیه موسی، عن أبیه جعفر، عن أبیه محمّد، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین، عن أبیه علیّ بن أبی طالب علیهم السلام فی قول اللَّه عزّ وجلّ: «وإنّ الّذینَ لا یُؤمِنُونَ بالآخِرَةِ عَنِ الصّراطِ لناکِبُون» «2»
، قال: عن ولایتنا أهل البیت.
شرف الدّین الإسترآبادی، تأویل الآیات،/ 352/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 117
وقال محمّد بن العبّاس- رحمه الله-: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید، عن أحمد بن الحسین، عن أبیه، عن حصین بن مخارق، عن عبداللَّه «3» بن الحسین، عن أبیه، عن جدِّه، عن‌الحسین بن علیّ، عن أبیه- صلوات اللَّه علیهم-، قال: لمّا نزلت «ألم* أحَسِبَ النّاسُ أن‌یُترَکوا أن یَقُولوا آمَنّا وهُم لا یُفْتَنُون» «4»
، قال: قلت: یا رسول اللَّه! ما هذه الفتنة؟ قال: یا علیّ! إنّک مبتلی بک، وإنّک مخاصم، فأعدّ للخصومة.
شرف الدّین الإسترآبادی، تأویل الآیات،/ 419- 420/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 243؛ المجلسی، البحار، 24/ 228
عن محمّد بن إسحاق العُکاشیّ، قال: حدّثنی الأوزاعیّ، قال: حدّثنی محمّد بن علیّ
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «المفضل»].
(2)- [المؤمنون: 23/ 74].
(3)- [البحار: «عبیداللَّه»].
(4)- [العنکبوت: 29/ 1- 2].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 202
ابن الحسین، قال: حدّثنی أبی، عن جدّی، عن علیّ أ نّه سأل رسول اللَّه‌عن هذه‌الآیة: «یَمْحُو اللَّهُ ما یَشاءُ ویُثْبِتُ وعِنْدَهُ امُّ الکِتاب»، فقال رسول اللَّه: لُاقرّنّ عینیک‌بتفسیرها، ولُاقرّنّ عینی امّتی من بعدی بتفسیرها، الصّدقة علی وجهها أی یرید بهاما عند اللَّه وبرّ الوالدین، واصطناع المعروف یحوِّل الشّقاء سعادة، ویزید فی العمر، ویقی‌مصارع السّوء، یا علیّ! من کان فیه خصلة واحدة من هذه الأشیاء أعطاه اللَّه الثّلاث‌خصال. (ابن مردویه)، والعکاشیّ یضع.
المتّقی الهندیّ، کنز العمّال، 2/ 442- 443 رقم 4450
قال الدّیلمیّ: أنبأنا الشّیخ الحافظ أبو جعفر محمّد بن الحسن بن محمّد وقال: قدجرّبته فوجدته کذلک، أنبأنا السّلمیّ محمّد بن الحسین، وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، أنبأنا عبداللَّه بن موسی السّلامیّ البغدادیّ، وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، أنبأنا الفضل‌ابن العبّاس الکوفیّ، وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، ثنا الحسین بن هارون الضّبّیّ، وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، حدّثنا عمر بن حفص بن غیاث وقال: قد جرّبته‌فوجدته کذلک، ثنا أبی وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، ثنا جعفر بن محمّد وقال: قدجرّبته فوجدته کذلک، حدّثنا علیّ بن الحسین، وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، ثنا أبی‌وقال: قد جرّبته فوجدته کذلک، حدّثنا علیّ بن أبی طالب، وقال: قد جرّبته فوجدته‌کذلک، قال: رآنی النّبیّ، فقال: یا ابن أبی طالب! أراک حزیناً، فمُر بعض أهلک یؤذِّن‌فی اذنک، فإنّه دواء للهمّ.
المتّقی الهندیّ، کنز العمّال، 2/ 657 رقم 5000
وقال الحافظ شمس الدّین بن الجزریّ فی کتاب أسنی المطالب فی مناقب علیّ بن أبی‌طالب: أخبرنا شیخنا الإمام المحدّث جمال الدّین محمّد بن یوسف بن محمّد بن مسعودالسّرمدیّ مشافهة، أنبأنا شیخنا الإمام أبو الثّناء محمود بن محمّد بن محمود المقرئ، أنبأناشیخنا أبو أحمد عبدالصّمد بن أبی الجیش، أنبأنا أبو محمّد یوسف بن عبدالرّحمان بن‌علیّ، أنبأنا والدی، أنبأنا محمّد بن ناصر الحافظ، أنبأنا أبو بکر محمّد بن أحمد بن علیّ
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 203
ابن خلف، أنبأنا عبدالرّحمان السُّلمیّ، أنبأنا عبداللَّه بن موسی السّلامیّ، أنبأنا الفضل‌ابن عیّاش الکوفیّ، أنبأنا الحسین بن هارون الضّبّیّ، حدّثنا عمر بن حفص بن غیاث، عن أبیه، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ بن أبی‌طالب قال: رآنی رسول اللَّه‌حزیناً، فقال: یا ابن أبی طالب! أراک حزیناً؟ قلت: هوکذلک، قال: فمُر بعض أهلک یؤذّن فی أُذنک، فإنّه دواء للهمّ، قال: ففعلت، فزال عنِّی.
قال الحسین: فجرّبته فوجدته کذلک، قال حفص بن غیاث: جرّبته فوجدته کذلک، قال عمر بن حفص: جرّبته فوجدته کذلک، قال الحسین بن هارون: جرّبته فوجدته‌کذلک، قال الفضل: جرّتبته فوجدته کذلک، قال عبداللَّه بن موسی: جرّبته فوجدته‌کذلک، قال عبدالرّحمان: جرّبته فوجدته کذلک، قال أبو بکر: جرّبته فوجدته کذلک، قال ابن الجزریّ: لم أسمع ابن ناصر یقول فیه شیئاً، بل جرّبته فوجدته کذلک، قال‌أبو محمّد یوسف: جرّبته فوجدته کذلک، قال عبدالصّمد: جرّبته فوجدته کذلک، قال‌أبو الثّناء: جرّبته فوجدته کذلک، قال ابن الجزریّ: ولم أسمع شیخنا السّرمدیّ یقول‌شیئاً ولکن جرّبته فوجدته کذلک، قلت: وسمعت هذا الحدیث من الحافظ تقی الدّین‌محمّد بن فهد بسماعه من الجزریّ حسن التّسلسل، ولم أرَ فی رجاله مَنْ تکلّم فیه بقدح.
المتّقی الهندیّ، کنز العمّال، 2/ 657- 659 رقم 5001
عن طلاب بن حوشب أخی العوام بن حوشب، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن‌علیّ بن الحسین، عن الحسین بن علیّ، عن علیّ بن أبی طالب أ نّه قال لفاطمة: اذهبی‌إلی أبیکِ فسلیه یعطکِ خادماً یقیکِ الرّحی وحرّ التّنّور! فأتته، فسألته، فقال: إذا جاءسبی فأتینا! فجاء سبی من ناحیة البحرین، فلم یزل النّاس یطلبون ویسألونه إیّاه، وکان رسول اللَّه‌معطاء لا یُسأل شیئاً إلّاأعطاه، حتّی إذا لم یبق شی‌ء أتته تطلب، فقال لها رسول اللَّه: جاءنا سبی، فطلبه النّاس، ولکن أعلمکِ ما هو خیر لکِ من‌خادم! إذا أویتِ إلی فراشکِ فقولی: «اللَّهم! ربّ السّماوات السّبع وربّ العرش العظیم،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 204
ربّنا وربّ کلّ شی‌ء، منزل التّوراة والإنجیل والقرآن، وفالق الحبّ والنّوی، إنّی أعوذ بک‌من شرّ کلّ شی‌ء أنت آخذ بناصیته، أنت الأوّل فلیس قبلک شی‌ء، وأنت الآخر فلیس‌بعدک شی‌ء، وأنت الظّاهر فلیس فوقک شی‌ء، أقضِ عنّا الدّین وأغننا من الفقر؛ فانصرفت فاطمة راضیة بذلک من الجاریة. قال علیّ: فما ترکتها منذ علّمنی رسول اللَّه (ص)، قیل: ولا لیلة صفّین؟ قال: ولا لیلة صفّین (أبو نعیم فی انتفاء الوحشة).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 501- 502 رقم 41975
وروی الحسین بن بسطام وأخوه أبو عتاب فی کتاب (طبّ الأئمّة علیهم السلام)، عن أحمدابن محمّد بن أبی جعفر، عن ابن أبی عمیر، عن أبی أیّوب الخرّاز، عن محمّد بن مسلم، عن أبی عبداللَّه الصّادق، عن الباقر، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهم السلام قال: قال علیّ‌ابن أبی طالب علیه السلام: لمّا دعانی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یوم خیبر؛ قیل له: یا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله! إنّه‌رمد، فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: ایتونی به، فأتیته، فقلت: یا رسول اللَّه! إنِّی أرمد لا أبصرشیئاً، فقال: ادن منِّی یا علیّ، فدنوت منه، فمسح یده علی عینی، فقال: بسم اللَّه وباللَّه‌والسّلام علی رسول اللَّه، اللَّهمّ اکفه الحرّ والبرد، وقه الأذی والبلاء. قال علیّ علیه السلام: فبرئت والّذی أکرمه بالنّبوّة وخصّه بالرّسالة واصطفاه علی العباد، ما وجدت بعد ذلک‌حرّاً ولا برداً ولا أذی فی عینی، وکان علیّ علیه السلام ربّما خرج فی الیوم الشّاتی الشّدید البرد؛ وعلیه قیص شقّ، فیقال: یا أمیر المؤمنین! أما تصیب البرد؟ فیقول: ما أصابنی حرّولا برد منذ عوّذنی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، وربّما خرج إلینا فی الیوم الحارّ الشّدید الحرّ فی‌جبّة محشوّة، فیقال: أما یصیبک ما یصیب النّاس من شدّة هذا الحرّ حتّی تلبس المحشوّ؟ فیقول لهم مثل ذلک.
ورواه المفید فی الإرشاد مرسلًا نحوه، وکذا جملة من المعجزات السّابقة.
الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 1/ 388 رقم 583
عنه [ابن بابویه]، قال: حدّثنا محمّد بن عصام الکلینیّ، قال: حدّثنا محمّد بن یعقوب‌الکلینیّ، قال: حدّثنا القاسم بن العلاء، قال: حدّثنا إسماعیل بن علیّ القزوینیّ، قال:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 205
حدّثنی علیّ بن إسماعیل، عن عاصم بن حمید الحنّاط، عن محمّد بن قیس، عن ثابت‌الثّمالیّ، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام أ نّه قال: فینا نزلت‌هذه الآیة: «واولُوا الأرْحامِ بَعْضُهُم أولی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّه» «1»
، وفینا نزلت هذه الآیة: «وجَعَلَها کَلمةً باقیةً فی عقبه» «2»
، والإمامة فی عقب الحسین علیه السلام إلی یوم القیامة، وإنّ‌للقائم منّا غیبتین، أحداهما أطول من الأخری، أمّا الأُولی فستّة أیّام أو ستّة أشهر أوستّ سنین، وأمّا الأخری فیطول أمدها حتّی یرجع عن هذا الأمر أکثر من یقول به، فلایثبت علیه إلّامن قوی یقینه وصحّت معرفته، ولم یجد فی نفسه ممّا قضینا وسلم لنا أهل‌البیت.
السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 293 رقم 14
السّیِّد الرّضی فی المناقب الفاخرة، قال: روی عن الرّضا، عن أبیه موسی، عن أبیه‌جعفر، عن أبیه محمّد، عن جدِّه الحسین، عن علیّ بن أبی طالب- علیهم السلام-، قال: خرجت‌مع رسول اللَّه- صلی الله علیه و آله- ذات یوم نمشی فی طرق المدینة، فمررنا بنخل من نخلها، فقالت‌نخلة لأُخری: هذا محمّد المصطفی وعلیّ المرتضی، فجزناهما، فصاحت ثالثة لرابعة: هذاموسی وأخوه هارون، وصاحت خامسة بسادسة: هذا نوح وإبراهیم، وصاحت سابعةبثامنة: هذا محمّد سیِّد المرسلین، وهذا علیّ سیِّد الوصیِّین.
فتبسّم النّبیّ- صلی الله علیه و آله-، ثمّ قال: یا علیّ! إنّما سُمِّی نخل المدینة صیحاناً لکونه صاح‌بفضلی وفضلک.
السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 1/ 398 رقم 262
بصائر الدّرجات: محمّد بن الحسین، عن صفوان بن یحیی، عن بعض رجاله، عن‌أبی عبداللَّه علیه السلام، عن أبیه، «3» عن «4» الحسین «3»، عن أمیر المؤمنین صلوات اللَّه علیهم، قال:
__________________________________________________
(1)- [الأنفال: 8/ 75].
(2)- [الزّخرف: 43/ 28].
(3- 3) [لم یرد فی المصدر].
(4)- جاء فی حاشیة (ک): علیّ بن ... وبعدها صحّ ولم یُعلّم علی محلِّها، ومحلّها هنا: أی عن علیّ بن الحسین، وکذا جاءت فی المصدر.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 206
إنّ للَّه‌بلدة خلف المغرب یقال لها: جابلقا، وفی جابلقا سبعون ألف امّة لیس منها «1» امّةإلّا مثل هذه الامّة، فما عصوا اللَّه طرفة عین، فما یعملون عملًا ولا یقولون قولًا إلّاالدّعاءعلی الأوّلین والبراءة منهما، والولایة لأهل بیت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله.
المجلسی، البحار، 30/ 195- 196 قم 58
خطبة أخری فی مدح رسول اللَّه صلی الله علیه و آله والأئمّة علیهم السلام:
رواها أحمد بن عبداللَّه الهاشمیّ، عن الحسن بن علیّ بن محمّد بن موسی بن جعفر بن‌محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال الحسین علیه السلام: خطب أمیر المؤمنین خطبةبلیغة فی مدح رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال بعد حمد اللَّه والصّلاة علی نبیّه:
لمّا أراد اللَّه أن ینشئ المخلوقات [ویبدع الموجودات] أقام الخلائق فی صورة واحدةقبل دحو الأرض ورفع السّماوات، ثمّ أفاض نوراً من نور عزّه، فلمع قبساً من ضیائه‌وسطع، ثمّ اجتمع فی تلک الصّورة، وفیها صورة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال له تعالی: أنت‌المرتضی المختار، وفیک مستودع الأنوار، من أجلک أضع البطحاء، وأرفع السّماء، وأجری‌الماء، وأجعل الثّواب والعقاب والجنّة والنّار، وأنصب أهل بیتک علَماً للهدایة، وأودع‌فیهم أسراری بحیث لایغیب عنهم دقیق ولا جلیل، ولا یخفی عنهم خفیّ، أجعلهم حجّتی‌علی خلیقتی، وأسکن قلوبهم أنوار عزّتی، وأطلعهم علی معادن جواهر خزائنی.
ثمّ أخذ اللَّه تعالی علیهم الشّهادة بالرّبوبیّة والإقرار بالوحدانیّة، وأنّ الإمامة فیهم، والنّور معهم، ثمّ إنّ اللَّه سبحانه أخفی الخلیقة فی غیبه، وغیّبها فی مکنون علمه، ونصب‌العوالم، وموّج الماء، وأثار الزّبد، وأهاج الدّخان، فطفا عرشه علی الماء، ثمّ أنشأ الملائکةمن أنوار أبدعها وأنواع اخترعها، ثمّ خلق المخلوقات فأکملها، ثمّ قرن بتوحیده نبوّةنبیّه، فشهدت له السّماوات والأرض والملائکة والعرش والکرسیّ والشّمس والقمر والنّجوم [وما فی الأرض] بالنّبوّة والفضیلة، ثمّ خلق آدم وأبان للملائکة فضله وأراهم ما خصّه
__________________________________________________
(1)- فی (ک): فیها.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 207
به من سابق العلم، فجعله محراباً وقبلة لهم، فسجدوا له وعرفوا حقّه.
ثمّ إنّ اللَّه تعالی بیّن لآدم علیه السلام حقیقة ذلک النّور ومکنون ذلک السّرّ، فأودعه شیئاًوأوصاه وأعلمه أ نّه السّرّ فی المخلوقات، ثمّ لم یزل ینتقل من الأصلاب الطّاهرة إلی الأرحام‌الزّکیّة إلی أن وصل إلی عبدالمطّلب، فألقاه إلی عبداللَّه، ثمّ صانه اللَّه عن الخثعمیّة حتّی‌وصل إلی آمنة، فلمّا أظهره اللَّه بواسطة نبیّنا صلی الله علیه و آله استدعی الفهوم إلی القیام بحقوق ذلک‌السّرّ اللّطیف، وندب العقول إلی الإجابة لذلک المعنی المودع فی الذّرّ قبل النّسل، فمَن‌واقفه قبس من لمحات ذلک النّور اهتدی إلی السّرّ وانتهی إلی العهد المودع فی باطن الأمروغامض العلم، ومن غمرته الغفلة وشغلته المحنة عشا بصر قلبه عن إدراکه، فلا یزال‌ذلک النّور ینتقل فینا أهل البیت ویتشعشع فی غرایزنا إلی أن یبلغ الکتاب أجله، فنحن‌أنوار الأرض والسّماوات، ومحض خالص الموجودات، وسفن النّجاة، وفینا مکنون العلم، وإلینا مصیر الامور، وبمهدیّنا تنقطع الحجج، فهو خاتم الأئمّة، ومنقذ الامّة، ومنتهی النّور، وغامض السّرّ، فلیهنّأ من استمسک بعروتنا، وحشر علی محبّتنا.
المجلسی، البحار، 74/ 298- 299 رقم 6
وبإسناده إلی عبداللَّه بن موسی بن عبداللَّه بن حسن، عن أبیه، عن آبائه، عن‌الحسین بن علیّ، عن علیّ علیهم السلام أ نّه سئل عن قول اللَّه عزّ وجلّ: «إنّا کُلَّ شَی‌ءٍ خَلَقْناهُ‌بِقَدَر» «1»
، فقال: یقول عزّ وجلّ: إنّا کلّ شی‌ء خلقناه لأهل النّار بقدر أعمالهم.
الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 186 رقم 35
فی المناقب: عن مسعدة بن صدقة، عن جعفر الصّادق، عن أبیه، عن جدِّه، عن‌الحسین، عن أمیر المؤمنین علیّ علیهم السلام، قال:
ألا [إنّ] العلم الّذی هبط به آدم علیه السلام وجمیع ما فضلت به النّبیّون إلی خاتم النّبیِّین فی‌عترة خاتم النّبیِّین، فأین یُتاه بکم وأین تذهبون؟ وإنّهم فیکم کأصحاب الکهف، ومثلهم
__________________________________________________
(1)- [القمر: 54/ 49].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 208
باب حطّة، وهم باب السّلم فی قوله تعالی: «یا أ یُّها ا لّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی ا لْسِّلْمِ کافّةًوَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشّیْطانِ» «1»
.القندوزی، ینابیع المودّة، 1/ 332 رقم 4
الموفق بن أحمد بسنده عن الحسین بن علیّ (رضی اللَّه عنهما)، قال: أوتی عند عمرابن الخطّاب رضی الله عنه امرأة حامل، فسألها، فاعترفت بالفجور، فأمر بها بالرّجم، فقال علیّ‌لعمر: سلطانک علیها، فما سلطانک علی الّذی فی بطنها، فخلّی سبیلها، وقال: عجزت‌النِّساء أن یلدن علیّاً، ولولا علیّ لهلک عمر. وقال: اللَّهمّ لا تبقنی لمعضلة لیس لها علیّ‌حیّاً.
القندوزی، ینابیع المودّة، 2/ 226 رقم 57
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 208].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 209

حدّثنا أحمد [بن] السّرّیّ، قال: حدّثنا أحمد بن حمّاد، عن رجل من بنی هاشم یقال‌له عبداللَّه بن الحسین، قال: جاء رجل إلی الحسین بن علیّ، فقال: حدّثنی فی علیّ بن‌أبی طالب. فقال: ویحک وما عسیت أن أحدّثک فی علیّ وهو أبی؟ قال: بل تحدِّثنی؟ قال:
إنّ اللَّه تبارک وتعالی أدّب نبیّه الآداب کلّها، فلمّا استحکم الأدب فوّض الأمر إلیه، فقال: «ما آتاکُم الرّسُولُ فَخُذُوهُ وما نَهاکُم عَنْهُ فانْتَهُوا» «1»
، إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أدّب‌علیّاً بتلک الآداب الّتی أدّبه بها، فلمّا استحکم الآداب کلّها فوّض الأمر إلیه، فقال: مَنْ‌کنتُ مولاه فعلیّ مولاه.
محمّد بن سلیمان، المناقب، 2/ 428 رقم 910
حدّثنا عثمان بن سعید، قال: حدّثنا محمّد بن عبداللَّه، قال: حدّثنا المنبّه بن عبداللَّه‌التّیمیّ، قال: حدّثنا عبیداللَّه بن موسی، قال: حدّثنا أبو میمون:
عن عیسی الملّائیّ قال: دخلت علی علیّ بن الحسین، فقلت: حدّثنی عن الأبواب‌سمعت من أبیک فیها شیئاً؟ قال: حدّثنی أبی الحسین بن علیّ [عن علیّ]، أ نّه قال: أخذرسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یدی، ثمّ أرسل إلی أبی بکر [أن] سدّ بابک فاسترجع، ثمّ قال: هل‌فعل بهذا بأحد قبلی؟ قال: لا. قال: سمع وطاعة، فسدّه.
ثمّ أرسل إلی عمر: سدّ بابک، فقال: هل فعل بأحد قبلی؟ قیل: نعم، بأبی بکر، فقال: إنّ لی بأبی بکر اسوة، فسدّ [بابه].
ثمّ أرسل إلی العبّاس: سدّ بابک، فغضب غضباً شدیداً، ثمّ قال: ارجع إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم، فقل: ألیس عمّ الرّجل صنو أبیه؟ قال: بلی، ولکن سدّ بابک.
__________________________________________________
(1)- [الحشر: 59/ 7].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 210
فلمّا سمعت فاطمة سدّ الأبواب خرجت، فجلست علی بابها تنتظر من یرسل إلیهابسدِّ الباب، فخرج العبّاس ینظر هل یسدّ باب علیّ، فرآی فاطمة جالسة والحسن والحسین‌معها، فقال: قد خرجت وبسطت ذراعیها مثل الأسد وأخرجت جرویها.
وخاض النّاس فی سدّ الأبواب وفتح باب علیّ، فلمّا سمع النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم ذلک، صعدالمنبر، فقال: ما الّذی تخوضون فیه؟ ما أنا بالّذی سددت أبوابکم وفتحت باب علیّ، ولکن اللَّه سدّ أبوابکم وفتح باب علیّ.
محمّد بن سلیمان، المناقب، 2/ 460- 461 رقم 956
حدّثنا أحمد، قال: حدّثنا عبداللَّه بن مروان الفزاریّ، قال: حدّثنا حسین بن زید بن‌علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: أشهد علی أبی‌لحدّثنی، عن أبیه:
- عن جدِّه «1» حسین بن علیّ، قال: «جاءت الأنصار تبایع رسول اللَّه‌علی العقبة. فقال: «2» قم یا علیّ فبایعهم، فقال: علی ما ابایعهم یا رسول اللَّه؟ قال: علی أن یُطاع اللَّه‌ولا یُعصی، وعلی أن تمنعوا رسول اللَّه [و] أهل بیته وذرِّیّته ممّا تمنعون منه أنفسکم‌وذراریکم». «3» لم یرو هذا الحدیث عن جعفر إلّاحسین، تفرّد به عبداللَّه بن مروان «3».
الطّبرانی، المعجم الأوسط، 2/ 443- 444 رقم 1766/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 6/ 60- 61
حدّثنا علیّ بن أحمد الدّقّاق رحمه الله، قال: حدّثنا محمّد بن هارون الصّوفیّ، عن عبیداللَّه‌ابن موسی الرّویانیّ، عن عبدالعظیم بن عبداللَّه الحسنیّ، عن سلیمان بن جعفر الجعفریّ‌قال: سمعت موسی بن جعفر علیه السلام یقول: حدّثنی أبی، عن أبیه، عن سیِّد العابدین علیّ
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(2)- [زاد فی مجمع الزّوائد: «یا علیّ»].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانیّ فی الأوسط من طریق عبداللَّه بن مروان وهو ضعیف وقد وثق»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 211
ابن الحسین، عن سیِّد الشّهداء حسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام قال: مرّ أمیر المؤمنین‌علیّ بن أبی طالب علیه السلام برجلٍ یتکلّم بفضول الکلام، فوقف علیه، ثمّ قال: یا هذا! إنّک‌تملی علی حافظیک کتاباً إلی ربّک، فتکلّم بما یعنیک ودع ما لا یعنیک. «1»
الصّدوق، الأمالی،/ 32- 33 رقم 4
حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکِّل رحمه الله، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن‌أبیه، عن الرّیّان بن الصّلت، عن الرّضا علیّ بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر، عن‌أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین‌ابن علیّ علیهم السلام قال: رأی أمیر المؤمنین علیه السلام رجلًا من شیعته بعد «2» عهد طویل وقد أثرالسّنّ فیه، وکان یتجلّد فی مشیّته، فقال علیه السلام: کبر سنّک یا رجل، قال: فی طاعتک یاأمیر المؤمنین، «3» فقال علیه السلام: إنّک لتتجلّد؟ قال: علی أعدائک یا أمیر المؤمنین «3»، فقال علیه السلام: أجد فیک بقیّة، قال: هی لک یا أمیر المؤمنین. «4»
الصّدوق، الأمالی،/ 177- 178 رقم 6، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 271 رقم 61
__________________________________________________
(1)- سلیمان بن جعفر جعفری گوید: از موسی بن جعفر شنیدم، می‌فرمود: پدرم از پدرش از سید عابدین از سید شهدا حسین بن علی بن ابی‌طالب حدیث کرد که امیر المؤمنین علی بن ابی‌طالب به مردی گذشت که سخن بیهوده می‌گفت، فرمود: «ای فلانی! به راستی تو نامه‌ای به وسیله دو فرشته حافظ خود دیکته می‌کنی به سوی پروردگارت. سخن کن بدان چه فایده‌ات دارد و دم فرو بند از سخن بی‌فایده.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 32- 33 رقم 4
(2)- [العیون: «من بعد»].
(3- 3) [لم یرد فی العیون].
(4)- امیر المؤمنین علیه السلام یکی از شیعیانش را پس از دیر زمان‌ها دیدار کرد. سن او گذشته بود و چابک راه می‌رفت. به او فرمود: «پیر شدی ای مرد.»
گفت: «در طاعت تو ای امیر المؤمنین.»
فرمود: «چابک می‌روی.»
گفت: «به قصد دشمنانت ای امیر المؤمنین.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 212
حدّثنا الحسین بن أحمد بن إدریس، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن‌خالد، عن أبیه، عن خلف بن حمّاد، عن أبی الحسن العبدیّ، عن سلیمان بن مهران، عن‌أبی إسحاق، عن عمرو بن حبشی، عن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: ماقدمت رایة قوتل تحتها أمیر المؤمنین علیه السلام إلّانکسها اللَّه تبارک وتعالی وغلب أصحابهاوانقلبوا صاغرین، وما ضرب أمیر المؤمنین- علیه السلام- بسیفه ذی الفقار أحداً فنجا، وکان‌إذا قاتل، قاتل جبرئیل عن یمینه ومیکائیل عن یساره وملک الموت بین یدیه. «1»
الصّدوق، الأمالی، 512- 513 رقم 9
حدّثنا أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانیّ، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن‌أبیه، قال: حدّثنا أبو الصّلت عبدالسّلام بن صالح «2» الهرویّ، قال: «3» حدّثنا علیّ بن موسی‌الرّضا علیه السلام، «4» عن أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن‌علیّ، عن أبیه علیّ «5» بن الحسین، عن أبیه «4» الحسین بن علیّ علیهم السلام، «6» قال: اتی علیّ بن أبی‌طالب علیه السلام قبل مقتله بثلاثة أیّام رجل «6» من أشراف تمیم «7» یقال له: عمرو «8»، فقال: یا
__________________________________________________
- فرمود: «هنوز در تو توانی مانده؟»
عرض کرد: «تقدیم آستانت یا امیر المؤمنین.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 177- 178 رقم 6
(1)- حسین بن علی فرمود: «هیچ پرچمی جلوی امیر المؤمنین نیامد که با آن نبرد کرد، جز آن که خدا سرنگونش ساخت، و یارانش مغلوب شدند و به خواری برگشتند. و امیر المؤمنین با ذو الفقار بر احدی نزَد که نجات یافته باشد. و چون نبرد می‌کرد، جبرئیل سمت راستش بود و میکائیل سمت چپش و ملک الموت برابرش.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 512- 513 رقم 9
(2)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: «عیون الأخبار بإسناده إلی (عبدالسّلام بن) صالح ...»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی الصّافی].
(4- 4) [البحار: «عن آبائه، عن»].
(5)- [فی الثّعلبی مکانه: «وقد ذکر عن أمیر المؤمنین علیّ رضی الله عنه فی قصّة أصحاب الرّسّ ما یصدِّق قول‌عکرمة وتفسیره، وهو ما روی علیّ ...»].
(6- 6) [الثّعلبی: «عن علیّ بن أبی طالب أنّ رجلًا»].
(7)- [فی علل الشّرائع والثّعلبی: «بنی تمیم»].
(8)- [فی کنز الدّقائق: «عمر»، وأضاف فی الثّعلبی: «أتاه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 213
أمیر المؤمنین! أخبرنی عن أصحاب الرّسّ فی أیّ عصر کانوا؟ وأین کانت منازلهم؟ ومَنْ کان ملکهم؟ وهل بعث اللَّه عزّ وجلّ إلیهم رسولًا «1» أم لا «1»؟ وبماذا هلکوا «2»؟ فإنِّی‌أجد «3» فی کتاب اللَّه تعالی ذکرهم ولا أجد خبرهم، فقال له علیّ: لقد «4» سألتنی عن «4» حدیث ما سألنی عنه أحد قبلک، ولا یحدِّثک به أحد بعدی «1» «5» إلّاعنِّی «5»، وما فی کتاب‌اللَّه عزّ وجلّ آیة إلّاوأنا «6» أعرفها و «6» أعرف تفسیرها، وفی أیّ مکان نزلت، من سهل‌أو جبل؟ وفی أیِّ وقت «7» من لیل أو نهار؟ وإنّ هیهنا «8» لعلماً جمّاً- وأشار إلی صدره-، ولکن طلابه یسیر «9»، وعن قلیل «10» یندمون لو فقدونی 10 1، کان من قصّتهم «11» یا أخا تمیم: إنّهم کانوا قوماً یعبدون شجرة صنوبرة «12» یقال لها: شاه درخت، کان یافث بن نوح‌غرسها علی شفیر «13» عین یقال لها: دوشاب، کانت أنبطت «14» لنوح علیه السلام بعد الطّوفان، وإنّما سمّوا أصحاب الرّسّ، لأنّهم رسّوا بینهم «15» فی الأرض، وذلک «16» بعد سلیمان بن داوود
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الثّعلبی].
(2)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «أهلکوا»].
(3)- [العلل: «لا أجد»].
(4- 4) [فی العلل: «سألت من»، وفی الثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «سألت عن»].
(5- 5) [لم یرد فی العلل].
(6- 6) [لم یرد فی العلل والبحار].
(7)- [زاد فی العلل والبحار: «نزلت»].
(8)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «هنا»].
(9)- [فی العلل: «یسیرة»، وفی الصّافی: «یسیروا»].
(10- 10) [فی العلل: «یندمون لو قد یفقدونی، و»، وفی الصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «تندمون لو فقدتمونی»، وفی البحار: «یندمون لو فقدونی، قال»].
(11)- [فی الصّافی ونور الثّقلین: «قصصهم»].
(12)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «صنوبر»].
(13)- [الصّافی: «شفیرة»].
(14)- [فی العلل: «أنبعت»، وفی الثّعلبی والصّافی وکنز الدّقائق: «أنبتت»].
(15)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «نبیّهم»].
(16) (16*) [الثّعلبی: «قبل سلیمان بن داوود وکان له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 214
علیه السلام، وکانت لهم (16*) «1» اثنتا عشرة «1» قریة علی شاطئ نهر یقال «2» لها: رسّ «2» من بلادالمشرق، وبهم سُمِّی ذلک النّهر. ولم یکن یومئذ فی الأرض نهر «3» أغزر «4» منه، ولا أعذب‌منه «4»، ولا قری أکثر «5» ولا أعمر منها «6» تُسمّی إحداهنّ آبان، والثّانیة آذر، والثّالثة دی، والرّابعة بهمن، والخامسة «7» اسفندار، والسّادسة فروردین «7»، والسّابعة اردی بهشت «8»، والثّامنة خرداد «9»، والتّاسعة مرداد، والعاشرة تیر، و «10» الحادیة عشر «10» مهر، و «11» الثّانیةعشر شهریور 6 11، وکانت أعظم مدائنهم اسفندیار «12»، وهی الّتی ینزلها ملکهم، وکان‌یُسمّی «13» ترکوذ بن غابور بن یارش بن سازن «14» بن نمرود بن کنعان، فرعون إبراهیم علیه السلام «13»، وبها العین والصّنوبرة، وقد غرسوا فی کلّ قریة منها حبّة من طلع تلک‌الصّنوبرة «15»، فنبتت الحبّة، وصارت شجرة عظیمة، «16» وحرّموا ماء العین والأنهار، فلا
__________________________________________________
(1- 1) [فی البحار: «اثنتا عشر»، وفی نور الثّقلین: «اثنی عشرة»].
(2- 2) [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «له: الرّسّ»].
(3)- [لم یرد فی الثّعلبی].
(4- 4) [العلل: «ولا أعذب منه ولا أقوی»].
(5)- [أضاف فی الثّعلبی: «سکّاناً»].
(6- 6) [لم یرد فی الثّعلبی].
(7- 7) [العلل: «اسفندیار والسّادسة بروردین»].
(8)- [نور الثّقلین: «آذربهشت»].
(9)- [فی العلل: «ارداد»، وفی نور الثّقلین: «ارذار»].
(10- 10) [فی العلل وکنز الدّقائق: «الحادیة عشرة»، وفی البحار ونور الثّقلین: «الحادی عشرة»].
(11- 11) [فی البحار: «الثّانی عشرة شهریورد»، وفی نور الثّقلین: «الثّانی عشرة شهریور»، وفی کنز الدّقائق: «الثّانیة عشرة شهریور»].
(12)- [الثّعلبی: «اسفندماه»].
(13- 13) [الثّعلبی: «نرکوز بن عانور بن ناوش بن سارن بن نمرود بن کنعار»].
(14)- [فی الصّافی: «سادن»، وفی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «سار»].
(15)- [أضاف فی البحار: «وأجروا إلیها نهراً من العین الّتی عند الصّنوبرة»].
(16)- [أضاف فی العلل: «وأجروا إلیها نهراً من العین الّتی عند الصّنوبرة، فنبتت الصّنوبرة وصارت شجرة عظیمة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 215
یشربون منها «1» ولا أنعامهم، ومن فعل ذلک قتلوهم «2»، ویقولون: هو حیاة آلهتنا، فلاینبغی لأحدٍ أن «3» ینقص من حیاتها «3» ویشربون هم وأنعامهم من «4» نهر الرّسّ الّذی علیه‌قراهم، وقد جعلوا فی کلِّ شهر من السّنة فی کلِّ قریة «5» عید یجمع «5» إلیه أهلها، فیضربون‌علی الشّجرة الّتی بها کلّة مَنْ یرید «6» فیها من «7» أنواع الصّور، ثمّ یأتون بشاةٍ «8» وبقرٍ، فیذبحونها «9» قرباناً للشّجرة، ویشعلون «10» فیها النِّیران بالحطب، فإذا سطع دخان تلک «11» الذّبائح وقتارها «12» فی الهواء، وحال بینهم وبین النّظر إلی السّماء خرّوا للشّجرة سجّداًو «13» یبکون ویتضرّعون إلیها أن ترضی عنهم، فکان الشّیطان یجی‌ء فیحرِّک أغصانهاویصیح من ساقها صیاح الصّبیّ، ویقول «14»: قد رضیت عنکم عبادی فطیبوا نفساًوقرّوا عیناً، فیرفعون رؤوسهم عند ذلک، ویشربون الخمر، ویضربون بالمعازف، «15» ویأخذون الدّست بند 15، فیکونون «16» علی ذلک یومهم ولیلتهم «17»، ثمّ ینصرفون.
__________________________________________________
(1)- [أضاف فی الثّعلبی: «هم»].
(2)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «قتلوه»].
(3- 3) [الثّعلبی: «یقطف من حبّاتها»].
(4)- [نور الثّقلین: «عن»].
(5- 5) [فی العلل والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «عیداً یجتمع»، وفی الثّعلبی: «عیداً تجتمع»].
(6)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «حریر»].
(7)- [لم یرد فی الثّعلبی].
(8)- [فی الثّعلبی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «بشیاة»، وفی البحار: «بشاء»].
(9)- [الصّافی: «فیذبحونهما»].
(10)- [نور الثّقلین: «یشتعلون»].
(11)- [لم یرد فی نور الثّقلین].
(12)- [الثّعلبی: «قتاره»].
(13)- [لم یرد فی الثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین، وفی العلل: «من دون اللَّه عزّ وجلّ»].
(14)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «أنِّی»].
(15- 15) [لم یرد فی الثّعلبی].
(16)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «فیکون»].
(17)- [لم یرد فی کنز الدّقائق].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 216
«1» وإنّما سمِّیت «2» العجم شهورها بآبانماه وآذرماه وغیرهما «3» اشتقاقاً من أسماء تلک القری‌لقول أهلها بعضهم لبعض. هذا عید «4» شهر کذا، وعید شهر «4» کذا «1» حتّی إذا کان عیدشهر «5» قریتهم العظمی، اجتمع «6» إلیه صغیرهم «6»، فضربوا عند الصّنوبرة والعین «7» سرادقاً «1» من دیباج علیه من «8» أنواع الصّور، «9» له اثنا «9» عشر «7» باباً، کلّ باب لأهل قریة منهم، ویسجدون للصّنوبرة خارجاً من السّرادق «1» ویقرِّبون له «10» الذّبائح أضعاف ما قرّبواللشّجرة الّتی «11» فی قراهم، فیجی‌ء إبلیس عند ذلک، فیحرّک الصّنوبرة تحریکاً شدیداً، ویتکلّم من جوفها کلاماً جهوریّاً، ویعدهم ویمنِّیهم بأکثر ممّا «12» وعدتهم ومنّتهم «12» الشّیاطین کلّها «13»، فیرفعون رؤوسهم من السّجود وبهم من الفرح والنّشاط ما لا یفیقون «1» ولا یتکلّمون «1» من الشّرب والعزف، فیکونون علی ذلک اثنی عشر «14» یوماً، ولیالیها بعددأعیادهم سائر السّنة، ثمّ ینصرفون، فلمّا طال کفرهم باللَّه عزّ وجلّ وعبادتهم غیره، بعث‌اللَّه عزّ وجلّ إلیهم نبیّاً من بنی إسرائیل من ولد یهودا بن یعقوب، فلبث فیهم زماناً
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الثّعلبی].
(2)- [فی العلل والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «سمّت»].
(3)- [العلل: «غیرها»].
(4- 4) [العلل: «قریة»].
(5)- [لم یرد فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین].
(6- 6) [فی العلل والبحار: «إلیها صغیرهم وکبیرهم»، وفی الثّعلبی والصّافی: «إلیه صغیرهم وکبیرهم»، وفی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «علیها صغیرهم وکبیرهم»].
(7- 7) [نور الثّقلین: «سرادقات من دیباج علیه أنواع الصّورة اثنی عشر»].
(8)- [لم یرد فی العلل والصّافی].
(9- 9) [فی العلل والبحار: «وجعلوا له اثنی»].
(10)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «لها»].
(11)- [لم یرد فی نور الثّقلین].
(12- 12) [الثّعلبی: «وعد بهم»].
(13)- [العلل: «فی تلک الشّجرات الأُخر للبقاء»].
(14)- [الثّعلبی: «اثنا عشر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 217
طویلًا «1»، یدعوهم إلی عبادة اللَّه عزّ وجلّ ومعرفة «2» ربوبیّته، فلا یتّبعونه، فلمّا رأی شدّةتمادیهم فی الغیِّ «3» والضّلال، وترکهم قبول ما دعاهم إلیه من الرّشد «4» والنّجاح، وحضرعید «4» قریتهم العظمی، قال: یا ربّ! إنّ عبادک أبوا إلّا «5» تکذیبی والکفر «5» بک «1»، وغدوایعبدون شجرة لا تنفع ولا تضرّ، فأیبس شجرهم أجمع، وأرهم قدرتک وسلطانک. فأصبح القوم وقد یبس شجرهم «6»، فهالهم ذلک، «7» وقطع «8» بهم «7»، وصاروا فرقتین «9»، فرقةقالت سحر آلهتکم هذا الرّجل الّذی یزعم «10» أ نّه رسول ربّ «11» السّماء والأرض إلیکم، لیصرف وجوهکم عن آلهتکم إلی إلهه، وفرقة قالت: لا، بل غضبت آلهتکم حین رأت‌هذا الرّجل یعیبها ویقع فیها «12»، ویدعوکم إلی عبادة غیرها، فحجبت حُسنها وبهاءهالکی «13» تغضبوا «14» لها فتنتصروا 13 14 منه، فأجمع «15» رأیهم علی قتله، فاتّخذوا أنابیب‌طوالًا من رصاص واسعة الأفواه، ثمّ أرسلوها فی قرار العین إلی أعلی الماء واحدة فوق
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی نور الثّقلین].
(2)- [فی الصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «ومعرفته و»].
(3)- [زاد فی العلل: «به»].
(4- 4) [الثّعلبی: «الصّلاح، وحضر عند»].
(5- 5) [الثّعلبی: «أن یکذِّبونی ویکفروا»].
(6)- [زاد فی العلل والبحار: «کلّها»، وأضاف فی الثّعلبی: «کلّه»]
(7- 7) [الثّعلبی: «وقطعوا بها»].
(8)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «فظع»].
(9)- [العلل: «فریقین»].
(10)- [فی الثّعلبی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «زعم»].
(11)- [الصّافی: «إله»].
(12)- [الثّعلبی: «فیه»].
(13- 13) [الثّعلبی: «تضبوا لها فینتصروا»].
(14- 14) [فی الصّافی: «علیه فتضرّوا»، وفی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «علیه فتنتصروا»].
(15)- [العلل: «فاجتمع»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 218
و «1» الأخری مثل البرابخ «2» ونزحوا ما فیها من الماء، ثمّ حفروا فی قرارها بئراً «3» ضیِّقةالمدخل «4» عمیقة، وأرسلوا «4» فیها نبیّهم، وألقموا فاهه «5» صخرة عظیمة، ثمّ أخرجواالأنابیب من الماء، وقالوا: نرجوا الآن أن ترضی «6» عنه آلهتنا، إذ «6» رأت أنا قد قتلنا من‌کان یقع فیها، ویصدّ «7» عن عبادتها، ودفنّاه تحت کبیرها یتشفّی «8» منه، فیعود لنا «9» نورهاونضارتها «10» کما کان، فبقوا عامّة یومهم یسمعون أنین نبیّهم علیه السلام، وهو یقول: سیِّدی! قد تری ضیق مکانی وشدّة کربی «11»، فارحم ضعف رکنی وقلّة حیلتی، وعجّل بقبض «12» روحی، ولا تؤخِّر إجابة دعوتی، حتّی مات علیه السلام، فقال اللَّه عزّ وجلّ لجبرائیل علیه السلام: «13» یا جبرائیل! انظر «14» عبادی هؤلاء الّذین «13» غرّهم حلمی، وأمنوا مکری، وعبدواغیری، وقتلوا رسولی «15»، «16» أن یقوموا لغضبی، أو «17» یخرجوا من سلطانی، کیف؟! 16 وأنا
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(2)- [فی الصّافی ونور الثّقلین: «الیراع»].
(3)- [فی العلل: «من الأرض بئراً عمیقة»، وفی الصّافی ونور الثّقلین: «بئر»].
(4- 4) [العلل: «وأرسلوا»].
(5)- [فی العلل: «فاهها»، وفی الثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «فاها»].
(6- 6) [فی العلل والثّعلبی: «عنّا آلهتنا إذ»، وفی الصّافی والبحار وکنز الدّقائق: «عنّا آلهتنا إذا»].
(7)- [البحار: «یصدّنا»].
(8)- [العلل: «لیشتفی»].
(9)- [الثّعلبی: «لها»].
(10)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «نضرتها»].
(11)- [العلل: «کربتی»].
(12)- [الثّعلبی: «قبض»].
(13)- [الثّعلبی: «إنّ عبادی هؤلاء»].
(14)- [فی العلل والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «أیظنّ»].
(15)- [العلل: «رسلی»].
(16- 16) [لم یرد فی الثّعلبی].
(17)- [فی الصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «و»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 219
المنتقم ممّن عصانی ولم یخش عقابی، وإنِّی حلفت بعزّتی «1» لأجعلنّهم عبرة ونکالًا للعالمین، «2» فلم یرعهم وهم «2» فی عیدهم ذلک «3» إلّابریحٍ «4» «5» عاصفٍ شدیدة «5» الحمرة، فتحیّروا «6» فیها و «7» ذعروا منها وانضمّ «7» بعضهم إلی بعض، ثمّ صارت الأرض من تحتهم کحجر «8» کبریت یتوقّد «9»، وأظلّتهم سحابة سوداء، «10» فألقت علیهم کالقبّة جمراً «11» «10» تلتهب «12»، فذابت أبدانهم فی النّار «13» کما یذوب الرّصاص فی النّار، فنعوذ «14» باللَّه تعالی ذکره من‌غضبه «15» ونزول نقمته، ولا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم 15. «16»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 183- 186 رقم 1، علل الشّرائع، 1/ 55- 59 رقم 1/ عنه: الفیض الکاشانی، الصّافی، 4/ 13- 15؛ المجلسی، البحار، 14/ 148- 152؛ الحویزی، نور الثّقلین، 4/ 16- 19؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 9/ 397- 400؛ مثله الثّعلبی، التّفسیر، 7/ 135- 136
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی الثّعلبی].
(2- 2) [العلل: «فلم یدعهم و»].
(3)- [لم یرد فی الثّعلبی، وفی نور الثّقلین: «ذاک»].
(4)- [الثّعلبی: «ریح»].
(5- 5) [فی العلل وکنز الدّقائق: «عاصف شدید»، وفی الصّافی: «عاصفة شدیدة»].
(6)- [الثّعلبی: «قد عروا عنها وتحیّروا»].
(7- 7) [فی العلل: «ذرعوا منها وتضام»، وفی الثّعلبی: «وانضمّ»، وفی الصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنزالدّقائق: «ذعروا منها وتضامّ»].
(8)- [فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «حجر»].
(9)- [فی الثّعلبی والصّافی: «تتوقّد»].
(10- 10) [العلل: «مظلمة فانکبّت علیهم کالقبّة جمرة»].
(11)- [الثّعلبی: «حمراء»].
(12)- [فی الصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «یلتهب»].
(13)- [لم یرد فی العلل والثّعلبی والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(14)- [فی العلل: «فتعوذ»، وفی الثّعلبی: «نعوّذ»].
(15- 15) [الثّعلبی: «ودرک نقمته»].
(16)- ابو الصلت هروی از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام و او از پدر بزرگوارش موسی بن جعفر و او-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 220
__________________________________________________
- از جعفر بن محمد و او از محمد بن علی و او از پدر بزرگوارش علی بن الحسین و او از پدر بزرگوارش حسین بن علی علیهم السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: مردی از اشراف طایفه تمیم سه روز پیش از قتل علی بن ابی‌طالب نزد او آمد، و او را عمرو نام بود. عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! خبر بده مرا از اصحاب رس که در چه عصر بودند و منازل آن‌ها کجا بود و پادشاه زمان آن‌ها کی بود و آیا حق تعالی پیغمبری از برای آن‌ها فرستاد یا نه، و به چه سبب هلاک شدند و من در کتاب خدا ذکر آن‌ها را یافته ام، ولیکن خبری از آن‌ها نشنیده و نفهمیده ام.»
حضرت فرمود: «حدیثی از من سؤال کردی که احدی پیش از تو این حدیث را سؤال نکرده بود و احدی بعد از من از برای تو حکایت نکند، مگر از من. و در قرآن آیه‌ای نیست مگر آن که می‌دانم تفسیر آن را و می‌دانم که در چه مکان نازل شده است از کوه و دشت، و در چه وقت نازل شده است از شب یا روز.»
و اشاره به سینه مبارک خود کرد و فرمود که: «در این جاست علم بسیار از هر چیزی، ولیکن طالبان این علم اندکند. و چون من از میان ایشان بروم و مرا مفقود کنند، به اندک زمانی پشیمان خواهند شد که چرا از هر چیزی مسألت نکردیم. یا اخا تمیم! قصه اصحاب رس چنین باشد که این‌ها قومی بودند که درخت صنوبر می‌پرستیدند و آن درخت را شاه درخت گفتندی. و آن درخت را یافت بن نوح در کنار چشمه ای غرس کرده بود که آن چشمه را دوشاب گفتند. و آن چشمه بعد از توفان نوح از برای نوح جوشیدن گرفت. و ایشان را اصحاب رس برای آن خواندندی که پیغمبر خود را در زیر زمین پنهان ساختند و این پیغمبر بعد از سلیمان بن داوود بود. و ایشان را دوازده قریه بر کنار نهری بود و آن نهر را رس گفتندی و آن قرا از بلاد مشرق بود و این نهر به نام ایشان اشتهار یافته بود. و در آن روزگار، نهری نبود در زمین که آب او از آن آب کثیر النفع تر و شیرین‌تر باشد و شهری از آن قرا بیش تر و آبادان تر نبود. و نام یکی از آن قرا آبان، و دویم آذر، سیم دی، و چهارم بهمن، و پنجم اسفند، و ششم فروردین، و هفتم اردیبهشت، و هشتم خرداد، و نهم مرداد، و دهم تیر، و یازدهم مهر، و دوازدهم شهریور بودی. و بزرگ ترین آن شهرها، شهری بودی که آن را اسفندیار گفتندی و پادشاه ایشان را آن جا مسکن بود و نام آن ترکوزبن غابود بن یادش بن خازن بن نمرود بن کنعان بود، و نمرود بن کنعان فرعون ابراهیم خلیل الرحمان بوده است.
(مترجم گوید که: فرعون مفرد فراعنه است و فراعنه سه تن بودند: یکی فرعون خلیل‌الرحمان که نام او سنان‌بن کنعان بود. دویم، فرعون یوسف بن یعقوب علیه السلام که نام او ریان بن ولد بود. سیم، فرعون موسی بن عمران که نام او ولید بن مصعب بود. و چون در آن روزگار هر کسی که سر تخت سلطنت استقرار می‌یافت، او را نمرود گفتندی، چنان که ملوک النمارده پنجاه و هفت نفر بودند که نمرود شدند و تاج سلطنت بر سر نهادند و نمرود به ضم نون، به معنی عظیم الشأن است. پس نام فرعون ابراهیم علیه السلام سنان بود و از جهت این که بر تخت سلطنت استقرار یافت، اورا نمرود گفتند و حضرت او را به لقب نام برده و نمرودبن کنعان گفته.)-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 221
__________________________________________________
- القصه، آن چشمه و آن درخت صنوبر در آن ده بود که پادشاه مسکن داشت. و در هر یک از آن قریه‌ها، شاخه ای از شاخه‌های آن درخت صنوبر گرفته و نشانیده بودند تا درخت عظیمی شده بود و آب آن چشمه و جوی‌هایی که از آن روان بود، بر خود حرام کرده بودند. نه خود خوردندی و نه چهار پایان را از آن آب دادندی. و اگر کسی از آن آب برگرفتی، اورا کشتندی و گفتندی که این حیات خدایان ماست و کسی را نمی‌رسد که حیات خدایان ما را کم کند. و خود ایشان و چهار پایان ایشان از نهر رس که بر کنار قریه‌های ایشان می‌گذشت، آب می‌آشامیدند و در هر ماهی از سال در هر قریه، عیدی قرار داده بودند. اهل هر قریه چون عید ایشان می‌رسید، جمعیت می‌نمودند و آن درخت را که در ده ایشان بود، با انواع حلل و جواهر می‌آراستند و جامه‌های حریر که انواع صورت بر آن نقش بود، به آن درخت می‌پوشانیدند و گاو و گوسفند بسیار می‌آوردند و از برای آن درخت قربانی می‌کردند. و آتش می‌افروختند و این قربانی‌ها را در آتش می‌افکندند. و چون بوی و دود آن ذبایح بر هوا بلند شدی و آسمان را بپوشانیدی به نوعی که آسمان را ندیدی، آن درخت را سجده کردندی و گریستندی و تضرع زیاد کردندی، تا از ایشان راضی شود و گفتندی: ای خدای ما! از ما راضی شو. شیطان لعنةاللَّه علیه می‌آمد و شاخه‌های آن درخت را می‌جنبانید و از ساق آن درخت آوازی می‌داد، مانند آواز کودک و می‌گفت: ای بندگان من! از شما خشنود شدم.
ایشان خوشدل می‌شدند و چشم‌های آن‌ها روشن می‌شد. و در آن حال سرهای خودرا از سجده برمی‌داشتند و به شراب خوردن مشغول می‌شدند و عود و تنبور می‌زدند و به انواع ملاهی در آن روز و شب می‌پرداختند. بعد آن، حال آن ها بدین منوال می‌بود و روزانه دیگر برمی‌کشتند و نام ماه‌های عجم را که آبان ماه و آذرماه و غیر آن گویند، از نام این دوازده قریه مشتق ساختند؛ زیرا که بعضی ایشان به بعض دیگر که می‌رسیدند، می‌گفتند: این عید ماه فلان قریه است و آن عید، ماه فلان قریه است. و اسم قریه را می‌بردند.
القصه، چون عید قریه اسفندیار که قریه بزرگ ایشان بود می‌رسید، کوچک و بزرگ همه قریه‌ها جمع می‌شدند و سراپرده دیبایی که انواع صور بر آن کشیده بودند، نزدیک آن چشمه و درخت که اصل همه درختان بود، بر سر پا می‌کردند. وآن پرده را دوازده در بودی. هر دری از برای اهل قریه‌ای از آن قریه‌های دوازده‌گانه معین بودی. و بیرون از سراپرده، آن درخت را سجده می‌کردند، واضعاف آن قربانی‌ها که نزدیک هر درختی که در قریه خود داشتند، در نزدیک آن درخت اصلی قربانی می‌نمودند.
پس ابلیس پر تلبیس می‌آمد و آن درخت را به شدت تمام می‌جنبانید و از جوف آن درخت به آواز بلند آواز می‌داد و ایشان را وعده می‌داد و منت می‌گذاشت، زیاده از آنچه تمام شیاطین در درخت‌های دیگر وعده می‌دادند و منت می‌گذاردند. پس آن‌ها سرهای خود را از سجده برمی‌داشتند و شادان می‌شدند و چندان به نشاط و سرور اشتغال می‌یافتند که نهایت نداشت و از کثرت اشتغال به شرب خمر و زدن ملاهی،-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 222
__________________________________________________
- سخن با یکدیگر نمی‌گفتند. و دوازده شبانه روز به عدد عیدها که در هر سال ایشان را در این قریه‌ها بود، حال آن‌ها بدین منوال بود. و بعد از آن، به منزل‌های خود مراجعت می‌کردند. و چون مدت مدیدی از کفر ایشان بگذشت و ایشان عبادت غیر خدا را کردند، پیغمبری از فرزندان یهوداء ابن یعقوب بر ایشان فرستاد و مدت مدیدی ایشان را به بندگی خدا و معرفت ربوبیت او دعوت می‌نمود، اجابت نکردند.
چون آن پیغمبر دید که این دعوت مفید نیست و مدتی است مدید که در گمراهی و ضلالت می‌باشند و هر چه آن‌ها را به راه راست و رستگاری دعوت می‌کند، قبول نمی‌کنند. روز عید قریه بزرگ ایشان حاضر شد و رو به درگاه الهی آورد و عرض کرد: بارخدایا! تو عالمی که این بندگان تو به غیر از تکذیب کاری نکرده‌اند و به تو کافرند و هر روز چون صبح کنند، پرستش درخت می‌کنند که ضرر و منفعتی بر وجود آن درخت مترتب نیست و قدرت و سلطنت خود را بدیشان بنمای و درخت آن‌ها را خشک گردان!
صبح روز دیگر، آن قوم دیدند که درخت ایشان خشک شده است. از این حال پریشان شدند و امر آن‌ها سخت شد و گفت وگو در میان آن‌ها پیدا شد و به دو فرقه شدند: گروهی گفتند که این مرد سحر کرده خدایان شما را، و این مرد پیغمبر خدای آسمان و زمین است و می‌خواهد شما روی از خدایان خود بگردانید و روی کنید به خدای او. و گروهی گفتند: چنین نیست، بلکه چون این مرد عیب کرد خدایان شما را و دشنام داد آن‌ها را و شما را به عبادت غیر آن‌ها دعوت کرد، خدایان شما بر شما غضب کردند وحسن وبهای خودرا از شما محجوب کردند، تا این که بر او خشمناک شوید به سبب خدایان خود و نصرت یابید از جهت اذیت کردن او.
پس همه بر کشتن آن پیغمبر اتفاق کردند. پس أنبوب‌های بلند از ارزین ساختند که دهنه آن‌ها وسعت زیاد داشت؛ یعنی این قدر وسعت داشت که انسان از میان آن می‌گذشت. پس یکی از آن‌ها را در ته چشمه قرار دادند و دیگری را بر روی آن، و هکذا، هر یک را روی دیگر گذاشته تا آن که از روی آب گذرانیدند، نظیر چاه‌ها که در کنار خانه‌ها درست می‌کنند. و اطراف آن‌ها را از سفال برمی‌آورند و محل کثافات قرار می‌دهند و آب هایی که در میان انبوب ها بود، بیرون ریختند. پس در ته چشمه، چاه عمیق تنگی حفر نمودند و این پیغمبر را در میان آن چاه کردند و سنگ عظیمی بر سر آن چاه نهادند. پس از آن انبوب‌ها را از میان آب بیرون آوردند، و آب روی چاه را گرفت. ولیکن چون منافذ آن چاه را مسدود کرده بودند، آب میان چاه نمی‌رفت و بعد از آن گفتند: امیدواریم الان خدایان ما از ما خشنود شوند، چون ببینند که ما این نوع به قتل آوردیم کسی را که به آن‌ها بد می‌گفت و منع می‌کرد ما را از عبادت آن‌ها و ما او را زیر خدای بزرگ دفن کردیم، تا از قتل او شفا یابد و نور و سبزی خود را از برای ما برگرداند مثل سابق.
پس بقیه آن روز ناله او را می‌شنیدند که می‌گفت: ای خدای من! تو می‌بینی تنگی مکان مرا و سختی محنت مرا، پس رحم کن بر ضعف بدن و کمی چاره من و تعجیل فرما به قبض روح من و تأخیر مکن اجابت دعای مرا.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 223
بهذا الإسناد [حدّثنا أبو الحسن محمّد بن علیّ بن الشّاه الفقیه المروزیّ بمرو الرّود فی داره، قال: حدّثناأبو بکر بن محمّد بن عبداللَّه النّیسابوریّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلیمان الطّائی‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبی فی سنة ستّین ومأتین، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام سنة أربع وتسعین‌ومائة، وحدّثنا أبو منصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوزیّ بنیسابور، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن‌هارون بن محمّد الخوزیّ، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن زیاد الفقیه الخوزیّ بنیسابور، قال: حدّثنا أحمد بن‌عبداللَّه الهرویّ الشّیبانیّ، عن الرّضا علیّ بن موسی علیهما السلام، و «1» حدّثنی أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد الأشنانیّ‌الرّازیّ العدل ببلخ، قال: حدّثنا علیّ «2» بن محمّد «2» بن مهرویه القزوینیّ، «2» عن داوود بن سلیمان الفرّاء «2»، «3» عن‌علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی‌أبی محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین]، عن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: إنّ یهودیّاًسأل علیّ بن أبی طالب علیه السلام، فقال: أخبرنی عمّا لیس «4» للَّه، وعمّا لیس عند اللَّه، وعمّالا یعلمه اللَّه «4» تعالی. «5» قال علیّ علیه السلام «5»: أمّا ما لا یعلمه اللَّه فذلک قولکم: یا معشر الیهود
__________________________________________________
- تا این که وفات کرد. خداوند عزوجل به جبرئیل فرمود: ای جبرئیل! کثرت حلم من این بندگان کافر نعمت را مغرور کرده و ایمن شدند از غضب من و سال‌هاست که به عبادت غیر من مشغولند و کشتند پیغمبر مرا و گمان می‌کنند که می‌توانند متحمل شوند غضب مرا و یا این که از قدرت من بیرون رفتند، و حال این که من انتقام کشم از کسی که نافرمانی من کند و از عذاب من نترسد. به عزت و جلال خودم که این‌ها را عبرت جهانیان گردانم.
پس چون نوبت عید ایشان در رسید، بر عادت خود به عیدگاه آمدند. باد وزان بسیار سرخی وزیدن گرفت. پس این‌ها متحیر شدند و از آن باد ترسیدند. پس آن باد آن‌ها را بر روی یکدیگر می‌ریخت و زمین در زیر ایشان سنگ کبریت شد و آتش از آن زبانه کشید و ابری سیاه بر بالای سر ایشان بایستاد و آتش بر ایشان باریدن گرفت که هر قطعه آتش چون طاق عمارتی بود. پس آتش شعله کشید و بدن‌های آن‌ها را گداخت، چون فلز که در آتش گداخته شود. پناه می‌بریم به خدا از غضب او و نزول بلای او، ولا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 147- 151
(1)- [من هنا حکاه فی التّوحید].
(2- 2) [لم یرد فی التّوحید].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(4- 4) [کنز الدّقائق: «عند اللَّه وعمّا لا یعلمه اللَّه وعمّا لیس للَّه»].
(5- 5) [فی التّوحید: «فقال»، وفی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «فقال علیّ علیه السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 224
عزیر «1» ابن اللَّه واللَّه لا یعلم له ابناً «2»، وأمّا قولک: ما لیس «3» للَّه‌فلیس «4» له شریک، وأمّا «4» قولک: ما لیس عند اللَّه، فلیس عند اللَّه ظلم للعباد «3»، فقال الیهودیّ: أشهد أن لا إله إلّااللَّه، وأنّ «5» محمّداً رسول اللَّه صلی الله علیه و آله. «6»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 50 رقم 172، التّوحید،/ 377 رقم 23/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین، 2/ 207- 208؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 5/ 438- 439
حدّثنی «7» أبومحمّد هارون بن موسی بن أحمد المعروف بالتّلعکبریّ «7»، قال: حدّثناأبو الحسن محمّد بن أحمد «8» بن عبیداللَّه بن أحمد بن عیسی بن المنصور «8»، قال: حدّثناأبو موسی عیسی بن أحمد بن عیسی بن المنصور، قال: حدّثنی «9» أبو محمّد الحسن بن
__________________________________________________
(1)- [فی التّوحید ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «إنّ عزیراً»].
(2)- [فی التّوحید وکنز الدّقائق: «ولداً»، وفی نور الثّقلین: «ولد»].
(3- 3) [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «عند اللَّه، فلیس عند اللَّه ظلم للعباد، وأمّا (فأمّا) قولک ما لیس للَّه، فلیس للَّه‌شریک»].
(4- 4) [التّوحید: «للَّه شریک و»].
(5)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «أشهد أنّ»].
(6)- به این اسناد از حسین بن علی علیه السلام مروی است که فرمود: مرد یهودی از علی بن ابی‌طالب سؤال کرد و عرض کرد: «خبر بده مرا از چیزی که از برای خدا نیست و از چیزی که در نزد خدا نیست و از چیزی که خدا آن را نمی‌داند.»
علی علیه السلام فرمود: «اما چیزی را که خدا نمی‌داند، گفته شماست ای گروه یهودان که عزیر پسر خداست و حق تعالی فرزندی از برای خود نمی‌داند. و اما چیزی که از برای خدا نیست این است که از برای خدا شریک نیست، و اما چیزی که در نزد خدا نیست این است که در نزد خدا ظلم و ستم‌کردن به بندگان نیست.»
یهودی گفت: «أشهد أن لا إله إلّااللَّه، وأنّ محمّداً رسول اللَّه.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 284
(7- 7) [مائة منقبة: «أبو عبداللَّه الحسین بن عبداللَّه القطیعیّ»].
(8- 8) [فی مائة منقبة: «الهاشمیّ المنصوریّ»، وفی مدینة المعاجز: «ابن عبیداللَّه بن أحمد بن عیسی بن‌منصور»].
(9) (9*) [لم یرد فی مائة منقبة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 225
علیّ، عن أبیه (9*) علیّ بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن موسی، عن‌أبیه موسی بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السّلام والصّلاة، قال: حدّثنی قنبر مولی علیّ‌ابن أبی طالب علیه السلام، قال: کنت مع أمیر المؤمنین علیه السلام علی شاطئ الفرات، فنزع قمیصه، و «1» نزل إلی «1» الماء، فجاءت موجة، فأخذت القمیص. فخرج أمیر المؤمنین علیه السلام، فلم یجدالقمیص، فاغتمّ لذلک، فإذاً بهاتف یهتف: یا أبا الحسن! انظر عن یمینک وخذ ما تری، فإذاً مندیل «2» عن یمینه، وفیه قمیص مطویّ، فأخذه «3» ولبسه، فسقط «3» من جیبه رقعةفیها مکتوب:
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، هدیته من اللَّه العزیز الحکیم إلی علیّ بن أبی طالب، هذاقمیص هارون بن عمران، «کذلکَ وأوْرَثْناها قَوماً آخَرِین». «4»
السّیّد الرّضی، خصائص الأئمّة،/ 57/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 2/ 27- 28؛ مثله ابن شاذان، مائة منقبة،/ 70
ورُوی أنّ أمیر المؤمنین علیه السلام لمّا أراد أن یعبر الفرات ببابل اشتغل کثیر من أصحابه‌بتعبیر دوابّهم ورحالهم، وصلّی علیه السلام بنفسه فی طائفةٍ معه العصر، ولم یفرغ النّاس من‌عبورهم حتّی غربت الشّمس، ففات صلاة کثیر منهم، وفات الجمهور فضل الاجتماع‌معه، فتکلّموا فی ذلک، فلمّا سمع کلامهم فیه سأل اللَّه تعالی ردّ الشّمس علیه لیجمع کافّة أصحابه علی صلاة العصر فی وقتها، فأجابه اللَّه تعالی وردّها علیه، فکانت فی الافق‌علی الحال الّتی تکون علیه وقت العصر، فلمّا سلّم القوم غابت الشّمس، فسمع لها وجیب
__________________________________________________
(1- 1) [مائة منقبة: «دخل»].
(2)- [مائة منقبة: «إزار»].
(3- 3) [مائة منقبة: «لیلبسه فسقطت»].
(4)- [زاد فی مدینة المعاجز: «رواه الشّیخ أبو جعفر الطّوسی فی أمالیه عن أبی محمّد الفحّام، عن أبیه، عن أبی محمّد العسکریّ، عن آبائه، عن الحسین- علیهم السلام-، عن قنبر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 226
شدید هال النّاس من ذلک، وأکثر النّاس التّسبیح والتّهلیل والاستغفار والحمد للَّه‌علی‌نعمه الّتی ظهرت فیهم، وسار خبر ذلک فی الآفاق، وانتشر ذکره فی النّاس، وکذلک رُوی‌عن أسماء بنت عمیس وامّ سلمة، وأبی رافع والحسین بن علیّ علیهما السلام. «1»
«1»
الفتّال، روضة الواعظین، 1/ 129- 130
__________________________________________________
(1)- ابوالقاسم عبداللَّه بن احمد بن عامر روایت کند از علی بن موسی الرضا از پدرش موسی بن جعفر الکاظم از پدرش جعفر بن محمد الصادق از پدرش محمد بن علی الباقر از پدرش زین‌العابدین علی بن الحسین از پدرش حسین بن علی الشهید از پدرش امیر المؤمنین علی علیه السلام که: او یک روز بر منبر خطبه می‌کرد و قوم را تحریض می‌کرد بر جهاد. مردی برپای خاست وگفت: «یا امیر المؤمنین! مجاهدرا که به جهاد رود، اورا چه مزد باشد؟»
امیر المؤمنین گفت: «من یک روز ردیف رسول اللَّه صلی الله علیه و آله بودم بر ناقه عضباء. این که تو از من پرسیدی، من از او پرسیدم. او مرا گفت: بدان که مرد غازی چون همت و عزم غزا کند، خدای تعالی برای او براتی از دوزخ بنویسد. چون به برگ و ساز کردن گیرد، خدای تعالی به او با فرشتگان مباهات کند. چون اهل و عشیره را وداع کند، در و دیوار بر او بگرید و از گناه به در آید، چنان که مار از پوست به در آید. خدای تعالی بر هر مردی از غازیان چهل هزار فرشته را موکل کند، تا اورا نگاه می‌دارند از پس و پیش و از چپ و راست. و هیچ حسنه نکند الا مضاعف کنند. و هر روزی اورا عبادت هزار مرد بنویسند که هر مردی هزار سال عبادت کرده باشد، هر سالی سیصد و شصت روز، هر روزی چندان که همه عمر دنیا.
چون برابر دشمن رسد، علم اهل دنیا از حصر و حد ثواب ایشان باز ماند. چون به کارزارگاه درآید و نیزه‌ها بر یکدیگر راست کنند و کمان‌ها به زه آرند و تیر پیوندند و به یکدیگر درآویزند و فرشتگان بر گرد ایشان درآیند و دعا کنند ایشان را به نصرت و ثبات قدم و منادی ندا کند: الجنّة تحت ظلال السّیوف [یعنی،] بهشت در زیر سایه شمشیرهاست، چون چنین باشد، هر طعنه و ضربت که بر مرد مسلمان آید، اورا گواراتر آید از آن که شربه آب سرد در گرمگاهی. چون از پشت اسب بر زمین آید، هنوز بر زمین افتاده نباشد که جفت او حور العین به بالین او رسد و اورا بشارت دهد به آنچه خدای به جا آورده باشد اورا از کرامت. چون بر زمین افتد، زمین گوید اورا: مرحبا بالرّوح الطّیّبة، أخرجت من البدن الطّیّب؛ مرحبا به جانی پاکیزه که از تنی پاکیزه می‌رود! بشارت باد تورا که برای تو نهاده است آنچه هیچ چشم چنان دیده نیست و هیچ گوش چنان شنیده نیست و بر خاطر هیچ بشر چنان گذشته نیست و خدای تعالی گوید: من خلیفه اویم بر اهلش. هر که رضای ایشان جوید، رضای من جسته باشد، و هر که ایشان را به خشم آورد، مرا به خشم آورده باشد.
و خدای تعالی روح او در حوصله مرغانی کند سبز که در بهشت می‌پرند. هر کجا خواهند و از هر طعام که می‌خواهند، می‌خورند و با قندیل‌های زرین از عرش آویخته شوند. و هر مردی را از ایشان هفتاد غرفه در بهشت بدهند، از غرفه‌ای تا غرفه‌ای چندان باشد که از صنعا باشد تا به شام (و به روایتی دیگر از منا تا-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 227
أخبرنا محمّد بن محمّد، قال: أخبرنا أبو الحسن علیّ بن محمّد الکاتب، قال: أخبرنی‌الحسن بن علیّ بن عبدالکریم الزّعفرانی، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد الثّقفیّ، قال: أخبرنا إسماعیل بن أبان، قال: حدّثنا عمرو بن شمر، قال: سمعت جابر بن یزیدالجعفیّ یقول: سمعت أبا جعفر محمّد بن علیّ علیه السلام یقول: حدّثنی أبی، عن جدِّی علیهما السلام، قال: لمّا توجّه أمیر المؤمنین علیه السلام من المدینة إلی النّاکثین بالبصرة نزل بالرّبذة، فلمّا ارتحل‌منها لقیه عبداللَّه بن خلیفة الطّائیّ، وقد نزل بمنزل یقال له فائد «1»، فقرّبه أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال له عبداللَّه: الحمد للَّه‌الّذی ردّ الحقّ إلی أهله، ووضعه فی موضعه، کره ذلک‌قوم أو استبشروا به، فقد واللَّه کرهوا محمّداً صلی الله علیه و آله ونابذوه وقاتلوه، فردّ اللَّه کیدهم فی‌نحورهم، وجعل دائرة السّوء علیهم، واللَّه لنجاهدنّ معک فی کلّ موطن حفظاً لرسول اللَّه صلی الله علیه و آله.
__________________________________________________
- به شام). نور هر غرفه چندان می‌تابد که از شرق تا غرب پر کند. بر هر غرفه هفتاد در باشد، هر دری را هفتاد مصراع باشد از زر، بر هر دری پرده‌ای آویخته باشد. در هر غرفه هفتاد خیمه باشد. در هر خیمه ای هفتاد سریر باشد از زر، قوایم آن از دُر، و زبرجد مرصع به قضبان زمرد. بر هر سریر چهل بستر کرده باشد. کثافت هر بستری چهل گز، بر هر بستری جفتی از حور العین که صفت ایشان آن باشد که خدای تعالی گفت: عُرُباً أتراباً.»
مرد گفت: «یا امیر المؤمنین! عرب و اتراب چه باشد؟»
گفت: «الغنجات الرّضیات الشّهیّات. [یعنی،] نازنینان پسندیده آرزو. و هر یکی را از ایشان هفتاد هزار کنیزک و هفتاد هزار غلام باشد، با روی‌هایی چون ماه تابان و تاج‌های زر و لؤلؤ. ازارهای شراب بر دوش افکنده و کوزه‌ها و ابریق‌ها بر دست گرفته. چون روز قیامت باشد و ایشان بر مرتبه خود می‌آیند، به آن خدای که جان محمد به امر اوست که اگر پیغمبران در راه پیش ایشان برافتند، از بهای ایشان پیاده شوند. این شهیدان بیایند و در موقف شفاعت بایستند. هر یکی از ایشان هفتاد هزار گناهکار را شفاعت کنند از اهل البیت وهمسایگان. تا دو همسایه با یکدیگر خصومت کنند، هر یکی گوید: من اولی‌ترم به شفاعت او که من نزدیک ترم به جوار و همسایگی او. آن گه بیاید و با من و با ابراهیم بر مائده خلد بنشیند. خدای تعالی به رحمت با ایشان می‌نگرد و ایشان به ثواب و کرامت خدای می‌نگرند بامداد و شبانگاه.»
ابو الفتوح رازی، تفسیر، 3/ 49- 50
(1)- فائد: جبل فی طریق مکّة.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 228
فرحّب به أمیر المؤمنین علیه السلام وأجلسه إلی جنبه، وکان له حبیباً وولیّاً، یسائله عن‌النّاس، إلی أن سأله عن أبی موسی الأشعریّ، فقال: واللَّه ما أنا واثق به، وما آمن علیک‌خلافه إن وجد مساعداً علی ذلک.
فقال أمیر المؤمنین علیه السلام: ما کان عندی مؤتمناً ولا ناصحاً، ولقد کان الّذین تقدّمونی‌استولوا علی مودّته وولّوه وسلّطوه بالأمر علی النّاس، ولقد أردت عزله، فسألنی الأشترفیه أن أقرّه، فأقررته علی کرهٍ منّی له، وعملت علی صرفه من بعد.
قال: فهو مع عبداللَّه فی هذا ونحوه، إذ أقبل سواد کثیر من قبل جبال طیّئ، فقال‌أمیر المؤمنین علیه السلام: انظروا ما هذا؟ وذهبت الخیل ترکض، فلم تلبث أن رجعت، فقیل‌له: هذه طیِّئ قد جاءتک تسوق الغنم والإبل والخیل، فمنهم من جاءک بهدایاه وکرامته، ومنهم من یرید النّفور معک إلی عدوّک.
فقال أمیر المؤمنین: جزی اللَّه طیِّئاً خیراً «وَفَضّلَ اللَّهُ المُجاهِدِینَ عَلی القاعِدِینَ أجْراًعَظِیماً» «1».
فلمّا انتهوا إلیه سلّموا علیه، قال عبداللَّه بن خلیفة: فسرّنی واللَّه ما رأیت من جماعتهم‌وحسن هیئتهم، وتکلّموا فأقرّوا واللَّه عینی، ما رأیت خطیباً أبلغ من خطیبهم. وقام‌عدیّ بن حاتم الطّائیّ، فحمد اللَّه وأثنی علیه، ثمّ قال: أمّا بعد، فإنّی کنت أسلمت علی‌عهد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، وأدّیت الزّکاة علی عهده، وقاتلت أهل الرّدّة من بعده، أردت‌بذلک ما عند اللَّه، وعلی اللَّه ثواب من أحسن واتّقی، وقد بلغنا أنّ رجالًا من أهل مکّةنکثوا بیعتک، وخالفوا علیک ظالمین، فأتینا لنصرک بالحقّ، فنحن بین یدیک، فمُرنا بماأحببت، ثمّ أنشأ یقول:
بحقٍّ نصرنا اللَّه من قبل ذاکُمُ وأنت بحقٍّ جئتنا فستُنصَرُ
سنکفیک دون النّاس طُرّاً بنصرنا وأنت به من سائر النّاس أجدرُ
__________________________________________________
(1)- سورة النّساء 4: 95.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 229
فقال أمیر المؤمنین علیه السلام: جزاکم اللَّه من حیّ عن الإسلام وعن أهله خیراً، فقدأسلمتم طائعین، وقتلتم المرتدّین، ونویتم نصر المسلمین.
وقام سعید بن عبید البُحتریّ من بنی بُحتر، فقال: یا أمیرالمؤمنین! إنّ من النّاس من‌یقدر أن یعبِّر بلسانه عمّا فی قلبه، ومنهم من لا یقدر أن یبیّن ما یجد فی نفسه بلسانه، فإن تکلّف ذلک شقّ علیه، وإن سکت عمّا فی قلبه برّح به الهمّ والبرم، وإنّی واللَّه ما کلّ‌ما فی نفسی أقدر أن اؤدّیه إلیک بلسانی، ولکنّ واللَّه لأجهدنّ علی أن أُبیّن لک، واللَّه ولیّ‌التّوفیق.
أمّا أنا، فإنِّی ناصح لک فی السّرِّ والعلانیة، ومقاتل معک الأعداء فی کلّ موطن، وأری لک من الحقّ ما لم أکن أراه لمَنْ کان قبلک، ولا لأحد الیوم من أهل زمانک، لفضیلتک فی الإسلام، وقرابتک من الرّسول صلی الله علیه و آله، ولن أُفارقک أبداً حتّی تظفر أو أموت‌بین یدیک.
فقال له أمیر المؤمنین علیه السلام: یرحمک اللَّه، فقد أدّی لسانک ما یکنّ ضمیرک لنا، ونسأل‌اللَّه أن یرزقک العافیة ویثیبک الجنّة.
وتکلّم نفر منهم، فما حفظت غیر کلام هذین الرّجلین، ثمّ ارتحل أمیر المؤمنین علیه السلام واتّبعه منهم ستّمائة رجل حتّی نزل ذاقار، فنزلها ألف وثلاثمائة رجل.
الطّوسی، الأمالی،/ 70- 72 رقم 103
حدّثنا الشّیخ أبو جعفر محمّد بن الحسن بن علیّ بن الحسن الطّوسی (قدّس اللَّه روحه)، قال: أخبرنا جماعة، عن أبی المفضّل، قال: حدّثنی أبو علیّ أحمد بن علیّ بن «1» مهدی‌ابن صدقة البرقیّ أملاه علیَّ إملاءً من کتابه، قال: حدّثنا [أبی، قال: حدّثنا] الرّضاأبو الحسن علیّ بن موسی، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البرهان: «الحسین قال، حدّثنی أبو الحسن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 230
ابن محمّد، قال: حدّثنی أبی محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین، قال: حدّثنی أبی الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: لمّا أتی أبو بکر وعمر إلی منزل أمیر المؤمنین علیه السلام وخاطباه فی البیعة وخرجا من عنده، خرج أمیر المؤمنین علیه السلام إلی المسجد، فحمداللَّه وأثنی علیه بما «1» اصطنع عندهم أهل البیت، إذ بعث فیهم رسولًا منهم، وأذهب عنهم‌الرّجس وطهّرهم تطهیراً.
ثمّ قال: إنّ فلاناً وفلاناً أتیانی وطالبانی بالبیعة لمن سبیله أن یبایعنی، أنا ابن عمّ‌النّبیّ صلی الله علیه و آله، وأبو ابنیه، والصّدّیق الأکبر، وأخو رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، لا یقولها أحد غیری‌إلّا کاذب، وأسلمت وصلّیت، وأنا وصیّه، وزوج ابنته سیِّدة نساء العالمین فاطمة بنت‌محمّد علیها السلام، وأبو حسن «2» وحسین سبطی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، ونحن أهل بیت الرّحمة، بناهداکم اللَّه، وبنا استنقذکم من الضّلالة، وأنا صاحب «3» یوم الدّوح «3»، وفیّ نزلت سورة من‌القرآن، وأنا الوصیّ علی الأموات من أهل بیته صلی الله علیه و آله، وأنا بقیّته «4» علی الأحیاء من امّته، فاتّقوا اللَّه یثبّت أقدامکم ویتمّ نعمته علیکم؛ ثمّ رجع علیه السلام إلی بیته.
الطّوسی، الأمالی،/ 568- 569 رقم 1175/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 319
عن عبداللَّه بن عبدالجبّار، عن أبیه، عن أبی عبداللَّه علیه السلام، عن آبائه، عن الحسین بن‌علیّ بن أبی طالب صلوات اللَّه علیه وآله، قال: «کنّا قعوداً عند مولانا أمیر المؤمنین‌صلوات اللَّه علیه وآله فی دار له، وفیها شجرة رمّانة یابسة، إذ دخل علیه قوم من‌مبغضیه، وعنده قوم من محبّیه، فسلّموا، فأمرهم بالجلوس فجلسوا «5»، فقال صلوات اللَّه
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «ممّا»].
(2)- [البرهان: «أبو الحسن»].
(3- 3) [البرهان: «الرّوح»].
(4)- [البرهان: «ثقته»].
(5)- [زاد فی مدینة المعاجز: «مجلساً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 231
علیه: إنِّی أریکم الیوم آیة «1» تکون فیکم کمثل «1» المائدة فی بنی إسرائیل، إذ «قال اللَّه إنِّی‌مُنَزِّلُها عَلَیْکُم فَمَنْ یَکْفُر بَعْدُ مِنْکُم فإنِّی أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أحَداً مِنَ العالَمِین» «2»
.ثمّ قال صلوات اللَّه علیه: انظروا إلی الشّجرة، فرأیناها قد جری الماء من عودها، ثمّ‌اخضرّت وأورقت وعقدت، وتدلّی حملها علی رؤوسنا، ثمّ التفت علیّ «3» علیه السلام إلی النّفرالّذین هم محبّوه، وقال: مدّوا أیدیکم وتناولوها، وقولوا: «4» بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم «4»».
قال: فقلنا: بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، فتناولنا وأکلنا رمّانة لم نأکل قطّ شیئاً أعذب‌منها ولا «3» أطیب.
ثمّ قال علیه السلام للنّفر الّذین هم مبغضوه: مدّوا أیدیکم «5» وتناولوا وکلوا فمدّوا أیدیهم «5»، فکلّما مدّ رجل یده إلی رمّانة ارتفعت، فلم یتناولوا «6» شیئاً، فقالوا: یا أمیر المؤمنین! ما بال إخواننا مدّوا أیدیهم «5» فتناولوها وأکلوها «5»، ومددنا أیدینا فلم تصل «7»؟
فقال لهم علیه السلام: «کذلک والّذی بعث محمّداً صلی الله علیه و آله بالحقّ نبیّاً الجنّة، لا ینالها إلّاأولیاؤنا، ولا یبعد عنها إلّاأعداؤنا ومبغضونا».
ابن حمزة، الثّاقب فی المناقب،/ 244- 245 رقم 209/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 1/ 349- 350
عن أحمد بن عمّارة، عن عبداللَّه بن عبدالجبّار، قال: أخبرنی مولای وسیِّدی الحسن‌ابن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن
__________________________________________________
(1- 1) [مدینة المعاجز: «فیکم تکون بمثل»].
(2)- المائدة: 5/ 115.
(3)- [لم یرد فی مدینة المعاجز].
(4- 4) [مدینة المعاجز: «بسم اللَّه وکلوا»].
(5- 5) [مدینة المعاجز: «وتناولوها»].
(6)- [مدینة المعاجز: «فلم ینالوا»].
(7)- [مدینة المعاجز: «فلم تنل»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 232
أبی طالب، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ صلوات اللَّه علیهم، قال: «کنت مع‌أبی علی شاطئ الفرات، فنزع قمیصه وغاص فی الماء، فجاء موج، فأخذ القمیص، فخرج‌أمیر المؤمنین علیه السلام وإذا بهاتف یهتف: یا أمیر المؤمنین! خذ ما عن یمینک. فإذا مندیل فیه‌قمیص ملفوف، فأخذ القمیص ولبسه، فسقطت من جیبه رقعة، مکتوب فیها: بسم اللَّه‌الرّحمن الرّحیم، هدیّة من اللَّه العزیز الحکیم إلی علیّ بن أبی طالب، هذا قمیص هارون بن‌عمران «کَذَلِکَ وَأوْرَثْناها قَوْماً آخَرِین» «1»
».
ابن حمزة، الثّاقب فی المناقب،/ 273 رقم 237
قال الحسین بن علیّ علیهما السلام: [کان علیّ علیه السلام] «2» یباشر القتال بنفسه ولا یأخذ السّلب.
فضل اللَّه الرّاوندیّ، النّوادر،/ 138 رقم 184
رُوی عن أبی جعفر الطّوسی، عن أبی محمّد الفحّام، «3» [عن المنصوریّ]، عن عمّ «3» أبیه، عن أبی محمّد العسکریّ، عن آبائه، عن الحسین علیه السلام، عن قنبر رضی الله عنه، قال: کنت‌مع مولای علیّ علیه السلام علی شاطئ الفرات، فنزع قمیصه ونزل إلی الماء، فجاءت موجة، فأخذت القمیص، فإذا هاتف یهتف:
«یا أبا الحسن! انظر عن یمینک وخذ ما تری»، فإذا مندیل عن یمینه وفیه «4» قمیص مطویّ، فأخذه ولبسه، وإذا فی جیبه رقعة فیها مکتوب:
«هدیّة من اللَّه العزیز الحکیم إلی علیّ بن أبی طالب، هذا قمیص هارون بن عمران» «کَذَلِکَ وَأوْرَثْناها قَوْماً آخَرِین» «1»
.الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 2/ 559- 560 رقم 17/ عنه: المجلسی، البحار، 39/ 126
__________________________________________________
(1)- الدّخان: 44/ 28.
(2)- أثبتناه من الجعفریّات وبحار الأنوار.
(3- 3) [البحار: «عن»].
(4)- [البحار: «فیها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 233
ما رُوی عن علیّ بن أبی حمزة، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهم السلام، قال: کان علیّ علیه السلام ینادی: من کان له عند رسول اللَّه صلی الله علیه و آله عدّة أو دَین فلیأتنی. فکان [کلّ] من أتاه‌یطلب «1» دَیناً، أو عدّة یرفع مصلّاه، فیجد ذلک «2» کذلک تحته، فیدفعه إلیه.
فقال الثّانی للأوّل: ذهب هذا بشرف الدّنیا فی هذا دوننا «3»، فما الحیلة؟
فقال: لعلّک لو نادیت کما نادی هو کنت تجد ذلک کما یجد هو، «4» إذ کان، إنّما یقضی «4» عن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله.
فنادی أبو بکر کذلک، فعرف أمیرالمؤمنین علیه السلام الحال، فقال:
أما إنّه سیندم علی ما فعل.
فلمّا کان من الغد أتاه أعرابیّ وهو جالس فی جماعة من المهاجرین والأنصار، فقال: أ یّکم وصیّ رسول اللَّه؟ فاشیر «5» إلی أبی بکر.
فقال: أنت وصیّ رسول اللَّه وخلیفته؟ قال: نعم، فما تشاء؟ قال: فهلمّ الثّمانین النّاقةالّتی ضمن لی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: وما هذه النّوق؟
قال: ضمن لی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ثمانین ناقة حمراء، کحل العیون.
فقال لعمر: کیف نصنع الآن؟ قال: إنّ الأعراب جهّال، فاسأله: ألک شهود بما «6» تقوله‌فتطلبهم منه [فقال أبو بکر للأعرابیّ: ألک شهود بما تقول؟] «6».
__________________________________________________
(1)- [زاد فی إثبات الهداة: «منه»].
(2) (2*) [إثبات الهداة: «تحته ثمّ ذکر حدیثاً حاصله إنّ رجلًا أعرابیّاً أتاه فادّعی ثمانین ناقة کحل العیون، فبعث معه الحسن إلی واد، فنادی: یا صالح! فأجابه، فقال»].
(3)- [مدینة المعاجز: «من دوننا، فقال»].
(4- 4) [البحار: «وإذا کان إنّما تقضی»].
(5)- [مدینة المعاجز: «فأشاروا»].
(6- 6) [البحار: «تقول، فطلبهم منه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 234
قال: ومثلی یطلب [منه] الشّهود علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله بما «1» یضمن لی «1»؟ واللَّه ما أنت‌بوصیّ رسول اللَّه «2» ولا خلیفته «2».
فقام إلیه سلمان، فقال: یا أعرابیّ! اتّبعنی حتّی «3» أدلّک علی وصیّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله؟ فتبعه الأعرابیّ حتّی انتهی إلی علیّ علیه السلام، فقال: أنت وصیّ رسول اللَّه؟ قال: نعم، فماتشاء؟ قال: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ضمن لی ثمانین ناقة حمراء، کحل العیون، فهلمّها «4».
فقال له علیّ علیه السلام: أسلمت أنت وأهل بیتک؟
فانکبّ الأعرابیّ علی یدیه یقبِّلهما «5» وهو یقول: أشهد «6» أ نّک وصی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وخلیفته، فبهذا وقع الشّرط بینی وبینه، وقد أسلمنا جمیعاً.
فقال علیّ علیه السلام: یا حسن! انطلق أنت وسلمان مع «7» هذا الأعرابیّ إلی وادی فلان، فناد: «یا صالح، یا صالح». فإذا أجابک، فقل (2*): إنّ أمیر المؤمنین یقرأ علیک السّلام‌ویقول لک: هلمّ الثّمانین «8» النّاقة الّتی ضمنها رسول اللَّه صلی الله علیه و آله لهذا الأعرابیّ.
قال سلمان: فمضینا إلی الوادی، فنادی الحسن «9»، فأجابه: لبّیک یا ابن رسول اللَّه. فأدّی إلیه رسالة أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: السّمع والطّاعة «8».
__________________________________________________
(1- 1) [فی مدینة المعاجز: «یضمنه لی»، وفی البحار: «یتضمّنه»].
(2- 2) [البحار: «وخلیفته»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [مدینة المعاجز: «فهاتها»].
(5)- [البحار: «یقبِّلها»].
(6)- [زاد فی البحار: «أن لا إله إلّااللَّه و»].
(7)- [مدینة المعاجز: «و»].
(8- 8) [إثبات الهداة: «ناقة»].
(9)- [زاد فی مدینة المعاجز: «یا صالح»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 235
فلم یلبث أن «1» خرج إلینا «2» زمام ناقة من الأرض، «3» فأخذ الحسن علیه السلام الزّمام «4»، فناوله «3» الأعرابیّ «5» وقال: خذ، فجعلت النّوق تخرج حتّی کملت «5» الثّمانون علی الصّفة.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 1/ 175- 176 رقم 8/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات‌الهداة، 2/ 457؛ السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 1/ 523- 525؛ المجلسی، البحار، 41/ 192- 194
رُوی عن أبی جعفر، عن آبائه علیهم السلام، أنّ الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال:
کنّا قعوداً ذات یوم عند أمیر المؤمنین علیه السلام وهناک شجرة رمّان یابسة، إذ دخل علیه‌نفر من مبغضیه، وعنده قوم من محبّیه، فسلّموا، فأمرهم بالجلوس.
فقال علیّ علیه السلام: إنِّی اریکم الیوم آیة تکون فیکم کمثل المائدة فی بنی إسرائیل إذیقول اللَّه: «إنِّی مُنَزِّلها عَلَیْکُم فَمَن یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ فإنِّی أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعذِّبُهُ أحَداً مِنَ‌العالَمِین» «6».
ثمّ قال: انظروا إلی الشّجرة- وکانت یابسة- وإذا هی قد جری الماء فی عودها، ثمّ اخضرّت وأورقت وعقدت وتدلّی حملها علی رؤوسنا، ثمّ التفت إلینا، فقال «7» للقوم‌الّذین «7» هم محبّوه: مدّوا أیدیکم وتناولوا وکلوا. فقلنا: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» وتناولنا وأکلنا رمّاناً لم نأکل قطّ شیئاً أعذب منه وأطیب.
__________________________________________________
(1)- [البحار: «إذا»].
(2)- [لم یرد فی إثبات الهداة].
(3- 3) [إثبات الهداة: «فناوله الحسن»].
(4)- [مدینة المعاجز: «زمامها»].
(5- 5) [فی إثبات الهداة: «فجعلت النّوق تخرج حتّی کمل»، وفی البحار: «فقال: خذ، وجعلت النّوق یخرج حتّی تمّ»].
(6)- [المائدة: 5/ 115].
(7- 7) [البحار: «للّذین»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 236
ثمّ قال للنّفر الّذین هم مبغضوه «1»: مدّوا أیدیکم وتناولوا، فمدّوا أیدیهم، فارتفعت، وکلّما مدّ رجل منهم یده إلی رمّانة ارتفعت، فلم یتناولوا شیئاً، فقالوا: یا أمیر المؤمنین! ما بال إخواننا مدّوا أیدیهم وتناولوا، وأکلوا، ومددنا أیدینا فلم ننل؟
فقال علیه السلام: وکذلک الجنّة لا ینالها إلّاأولیاؤنا ومحبّونا، ولا یبعد منها إلّاأعداؤنا ومبغضوناً.
فلمّا خرجوا قالوا: هذا من سحر علیّ بن أبی طالب قلیل «2»!
قال سلمان: ماذا تقولون «أفَسِحْرٌ هذا أم أنتُم لا تُبْصِرُون» «3»
.الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 1/ 219- 220 رقم 64/ عنه: المجلسی، البحار، 41/ 249- 250
رُوی عن أبی حمزة، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهما السلام، قال: لمّا أراد علیّ أن «4» یسیر إلی النّهروان، استنفر أهل الکوفة وأمرهم أن یعسکروا بالمدائن، فتأخّر عنه شبث‌ابن ربعی، وعمرو بن حریث، والأشعث بن قیس، وجریر بن عبداللَّه البجلیّ، وقالوا: أتأذن «5» لنا أیّاماً نتخلّف عنک فی بعض حوائجنا ونلحق بک؟ فقال لهم: قد فعلتموها «6»، سوءة لکم من مشایخ، فوَ اللَّه ما لکم من حاجة تتخلّفون علیها، وإنِّی لأعلم ما فی‌قلوبکم وسأبیِّن لکم: تریدون أن تثبّطوا عنّی النّاس، وکأنِّی بکم بالخورنق، وقد بسطتم‌سفرکم للطّعام، إذ یمرّ بکم ضبّ، فتأمرون صبیانکم فیصیدونه، فتخلعونی وتبایعونه.
ثمّ مضی إلی المدائن وخرج القوم إلی الخورنق وهیّأوا طعاماً، فبینا «7» هم کذلک علی
__________________________________________________
(1)- [البحار: «یبغضوه»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [مضمون ما جاء فی سورة الطّور: 52/ 15].
(4)- [لم یرد فی مدینة المعاجز].
(5)- [فی مدینة المعاجز والبحار: «ائذن»].
(6)- [البحار: «فعلتموه»].
(7)- [البحار: «فبینما»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 237
سفرتهم وقد بسطوها، إذ مرّ بهم ضبّ، فأمروا صبیانهم، فأخذوه وأوثقوه ومسحواأیدیهم علی یده کما أخبر علیّ علیه السلام، وأقبلوا علی المدائن.
فقال لهم أمیر المؤمنین علیه السلام: بئس للظّالمین بدلًا، لیبعثکم «1» اللَّه یوم القیامة مع إمامکم‌الضّبّ الّذی بایعتم، لکأنِّی «2» أنظر إلیکم یوم القیامة «3» وهو یسوقکم إلی النّار.
ثمّ قال: لئن کان مع رسول اللَّه منافقون فإنّ معی منافقین، أما واللَّه یاشبث ویا ابن‌حریث! لتقاتلان ابنی الحسین، هکذا أخبرنی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 1/ 225- 226 رقم 70/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 2/ 189- 190؛ المجلسی، البحار، 33/ 384
رُوی عن الحسین علیه السلام أنّ علیّاً علیه السلام کان ذات یوم بأرض قفر، فرأی درّاجاً، فقال: [یا درّاج] منذ کم أنت فی هذه البریّة؟ ومن أین مطعمک ومشربک؟
فقال: یا أمیر المؤمنین! أنا فی هذه البریّة منذ مائة سنة، إذا جعت اصلّی علیکم‌فأشبع، وإذا عطشت فأدعو علی ظالمیکم، فأروی.
فقال جابر بن عبداللَّه: ما أعطی منطق الطّیر إلّاسلیمان بن داوود؟
فقال علیّ: لو لا محمّد وآله لما خلق سلیمان ولا أبوه آدم.
ثمّ قال: یا طاووس اهبط، یا صقر، یا بازی، یا غراب. فهبطت، فأمر بذبحها.
ثمّ قال: طیری بقدرة اللَّه. فطارت الطّیور کلّها.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 2/ 560- 561 رقم 18
روی الحافظ بن مردویه فی کتابه بثلاثة طرق عن الحسین [بن] زید بن علیّ بن‌الحسین، عن جعفر بن محمّد علیهم السلام، قال: أشهد لقد حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدّه، عن
__________________________________________________
(1)- [فی مدینة المعاجز والبحار: «لیبعثنّکم»].
(2)- [البحار: «کأنِّی»].
(3)- [زاد فی البحار: «مع إمامکم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 238
الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: لمّا جاءت الأنصار تبایع رسول اللَّه علی العقبة، قال: قم یاعلیّ، فقال علیّ: علی ما أبایعهم یا رسول اللَّه؟ قال: علی أن یطاع اللَّه فلا یعصی، وعلی‌أن یمنعوا رسول اللَّه وأهل بیته وذرّیّته ممّا یمنعون منه أنفسهم وذراریهم، ثمّ إنّه کان الّذی‌کتب الکتاب بینهم.
ابن شهرآشوب، المناقب، 2/ 24/ عنه: المجلسی، البحار، 38/ 220- 221
ما روی جویریة بن مسهر وأبو رافع والحسین بن علیّ علیه السلام أنّ أمیر المؤمنین لمّا عبرالفرات ببابل صلّی بنفسه فی طائفة معه العصر، ثمّ لم یفرغ النّاس من عبورهم حتّی‌غربت الشّمس وفات صلاة العصر من «1» الجمهور، فتکلّموا فی ذلک، فسأل اللَّه تعالی ردّالشّمس علیه، فردّها علیه، فکانت فی الأُفق، فلمّا سلّم القوم غابت، فسمع لها وجیب‌شدید هال النّاس ذلک وأکثروا التّهلیل والتّسبیح والتّکبیر، ومسجد الشّمس بالصّاعدیةمن أرض بابل شائع ذائع.
ابن شهرآشوب، المناقب، 2/ 318/ عنه: المجلسی، البحار، 41/ 174- 175
أنبأنا الخطیب أبو الفضل عبداللَّه بن أحمد، أنبأنا النّقیب طراد بن محمّد إجازة إن لم‌یکن سماعاً، أنبأنا أبو الحسین بن بشران، أنبأنا الحسین بن صفوان، أنبأنا عبداللَّه بن أبی‌الدّنیا، حدّثنی عبدالرّحمان بن صالح، حدّثنا عمرو بن هاشم الحسینیّ، عن حکاب [؟] عن أبی عون الثّقفیّ، عن أبی عبدالرّحمان السّلمیّ، قال: قال لی الحسین بن علیّ: قال لی‌علیّ: سنح لی اللّیلة رسول اللَّه‌فی منامی، فقلت: یا رسول اللَّه! ما لقیت من امّتک‌من الأود واللّدد، قال: ادع علیهم، قلت: اللَّهمّ أبدلنی بهم من هو خیر لی منهم، وأبدلهم‌بی من هو شرّ منِّی. فخرج، فضربه الرّجل.
کذا فی هذه الرّوایة الحسین بن علیّ، وإنّما هو الحسن.
ابن الأثیر، أسد الغابة، 4/ 36
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 239
(وبالإسناد) یرفعه الحسن العسکری «1»، عن النّسب الطّاهر إلی الحسین علیه السلام أ نّه «2» قال: کنت مع أبی علیّ «3» بن أبی طالب علیه السلام یوماً علی الصّفا وإذا هو بدرّاج «4» علی وجه‌الأرض فی «5» الصّفا، فوقف مولای بإزائه، فقال: السّلام علیک أ یّها الدّرّاج، «6» فأجابه‌یقول: و «6» علیک السّلام ورحمة اللَّه وبرکاته یا أمیر المؤمنین. فقال «7» له أمیر المؤمنین «7»: أ یّها الدّرّاج! ما تصنع فی هذا المکان؟ «8» فقال: یا أمیر المؤمنین «8»! أنا فی هذا المکان منذأربعمائة عام «9» أسبِّح اللَّه تعالی وأقدِّسه «2» وأحمده «10» وأهلِّله وأکبِّره «10» وأعبده حقّ‌عبادته. فقال علیه السلام: «11» إنّ هذا الصّفا «11» لا مطعم فیه ولا مشرب، فمن أین مطعمک‌ومشربک؟ «8» فقال له «8»: یا مولای! وحقّ من بعث ابن عمّک بالحقِّ «12» نبیّاً وجعلک وصیّاً، إنِّی کلّما جعت دعوت اللَّه لشیعتک ومحبِّیک فأشبع، وإذا عطشت دعوت اللَّه علی «13» مبغضیک وظالمیک «12» فأروی «13»: «14»
__________________________________________________
(1)- [فی مدینة المعاجز مکانه: «روضة الفضائل والبرسی عن الحسن العسکریّ ...»].
(2)- [لم یرد فی مدینة المعاجز].
(3)- [فی الأنوار النّعمانیّة مکانه: «ومن الأخبار ما رواه الصّدوق بإسناده إلی مولانا الحسین علیه السلام، قال: کنت مع علیّ ...»].
(4)- [فی مدینة المعاجز والأنوار النّعمانیّة: «بدرّاج یدرج»].
(5)- [الأنوار النّعمانیّة: «علی»].
(6- 6) [فی مدینة المعاجز: «فقال: و»، وفی الأنوار النّعمانیّة: «فقال الدّرّاج»].
(7- 7) [فی مدینة المعاجز: «له علیّ علیه السلام»، وفی الأنوار النّعمانیّة: «علیّ علیه السلام»].
(8- 8) [الأنوار النّعمانیّة: «قال»].
(9)- [مدینة المعاجز: «سنة»].
(10- 10) [لم یرد فی الأنوار النّعمانیّة].
(11- 11) [فی مدینة المعاجز: «إنّ هذا الصّفاء نقیّ»، وفی الأنوار النّعمانیّة: «إنّه لصفاء نقیّ»].
(12)- [لم یرد فی الأنوار النّعمانیّة].
(13- 13) [مدینة المعاجز: «مبغضک ومبغض أهل بیتک فأروی، ثمّ أنشد شعراً»].
(14)- [إلی هنا حکاه فی الأنوار النّعمانیّة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 240
أ یّها السّائل عمّا دونه النّجم العلیُّ «1»
خیر خلق اللَّه من بعد النّبیِّین علیّ «2» هکذا «2» أخبرنا عن
ربّه الهادیّ النّبیّ إنّ ما استخیرت عنه
واضح الأمر جلیّ وبه فاز الموالی
وبه ضلّ الغویّ لم یمل «2» عنه وعن
أبنائه إلّاالشّقیّ
ابن شاذان، الفضائل،/ 162- 163/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 1/ 286- 287؛ مثله الجزائری، الأنوار النّعمانیّة، 4/ 73
ومن کلام الحسین علیه السلام کان أبی علماً لمن جهل مذکراً لمَنْ غفل لا یلفظ إلّاالحقّ وإن‌أمّر، ولا یسیغ الباطل وإن حلا، شدّ عضده، وجاهد وحده، وآزر أخاه، وقتل عداه، وکشف عن وجهه الکربات، وخاض دونه الغمرات. فلمّا اختار اللَّه لنبیّه صلی الله علیه و آله دار أنبیائه‌کرهته قریش، فأهملهم إهمال الرّاعی لإبله، فبایع النّاس أبا بکر، فمنحه ودّه وبذل له‌نصحه، ولمّا استخلف عمر کرهه قوم ورضیه آخرون، فکان أبی فیمن أحبّ بیعته ولم‌یکره خلافته، ثمّ بایع النّاس عثمان وهم لا یستغنون عن مشورته وحضوره، ثمّ قُتل‌عثمان، فلم یر أحداً یقوم مقامه ولو رآه لسلم الأمر إلیه، ولم یر حریصاً علیه، فتسلّم‌الإمارة لإقامة حدود عطلت، ولدلالة علی معارف أنکرت وجهلت، وانفتقت علیه‌أعلام النّفاق ورایات الشّقاق عندما ضحکت لهم الدّنیا وتزیّنت بأحسن زینتها، فلم‌یزل یفتق ما رتقوا ویرتق ما فتقوا حتّی قبضه اللَّه علی خیر حالاته وأفضل ساعاته.
__________________________________________________
(1)- [زاد فی مدینة المعاجز:
«إنّما استخبرت عنه واضح الأمر العلیّ»]
(2- 2) [مدینة المعاجز:
«وبه فاز الموالی وبه ضلّ الغویّ
هکذا خبّرنا عن ربِّه الهادیّ النّبیّ
لم یحد»]
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 241
ابن طاووس، الملاحم والفتن،/ 193
وقال الحسین علیه السلام: ما دخلت علی أبی قطّ إلّاوجدته باکیاً، وقال: إنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم بکی حین وصل فی قراءته: «فکیفَ إذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمّةٍ بِشَهیدٍ وجِئْنا بِکَ عَلی هؤلاءِشَهِیداً» «1»
، فانظروا إلی الشّاهد کیف یبکی، والمشهود علیهم یضحکون، واللَّه لولا الجهل‌ما ضحکت سنّ، فکیف یضحک من یصبح ویمسی ولا یملک لنفسه ولا یدری ما یحدث‌علیه من سلب نعمة أو نزول نقمة أو مفاجأة میتة، وأمامه یوم یجعل الولدان شیباً، یشیب الصّغار، ویسکر الکبار، وتوضع ذوات الأحمال، ومقداره فی عظم هوله خمسون‌ألف سنة؟ فإنّا للَّه‌وإنّا إلیه راجعون. اللَّهمّ أعنّا علی هوله، وارحمنا فیه، وتغمّدنا برحمتک‌الّتی وسعت کلّ شی‌ء، ولا تؤیسنا من روحک، ولا تحلّ علینا غضبک، واحشرنا فی‌زمرة نبیّک محمّد وأهل بیته الطّاهرین، صلواتک علیه وعلیهم أجمعین.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: ما من مؤمن یخرج من عینیه مثل رأس الذّبابة من الدّموع‌فیصیب حرّ وجهه إلّاحرّم اللَّه علیه النّار. وقال علیه السلام: لا تری النّار عین بکت من خشیةاللَّه ولا عین سهرت فی طاعة اللَّه ولا عین غضت عن محارم اللَّه.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 88
وروی الجدلیّ، عن الرّضا علیه السلام، قال: قال الحسین علیه السلام: کنت مع أبی، فهرول إلیه‌ذئب وجعل یلطع قدمیه بلسانه ویتمسّح به، فقال له: انطق بإذن اللَّه، فانطق بالسّلام «2» إلیه بإمرة المؤمنین. «2»
قال ابن رُزِّیک:
إمام له غاض الفرات وقد طغی وخاطبه ذئب بأرض فلات
وأنشأ فی ذلک حیص بیص والنّاشئ والبیاضیّ وغیرهم، فلم ینکر علیهم.
__________________________________________________
(1)- [النِّساء: 4/ 41].
(2- 2) [إثبات الهداة: «علیه بإمرة المؤمنین»، وإلی هنا حکاه عنه فی إثبات الهداة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 242
البیاضی، الصّراط المستقیم، 1/ 96/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 511
وفی کتاب عیون المعجزات المنسوب إلی السّیِّد المرتضی، قال: حدّثنا أحمد بن الحسین‌العطّار، عن محمّد بن یعقوب، عن علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن محبوب، عن العلاء، عن الفضیل بن یسار، عن الباقر، عن أبیه، عن جدِّه الحسین علیه السلام؛ وذکر حدیث ردّالشّمس لأمیر المؤمنین علیه السلام لمّا فرغ من قتال أهل النّهروان، ومرّ ببابل وقال: [إنّ] هذه‌أرض مخسوف بها، ولا یحلّ لنبیّ ولا وصیّ نبیّ أن یصلّی فیها، فلمّا خرج منها غابت‌الشّمس، فقال لجویریة: أذّن للعصر وأقم، ففعل، فدعا علیه السلام، فرجعت الشّمس بصریرعظیم حتّی وقفت فی مرکزها من العصر، فقام وصلّی وصلّوا معه، فلمّا فرغ وقعت‌وغابت، واشتبکت النّجوم.
الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 490 رقم 317
وفی المناقب: عن أبی جعفر الباقر، عن أبیه، عن جدّه الحسین علیهم السلام، قال: لمّا رجع‌أبی علیه السلام من قتال النّهروان، سار فی أرض بابل وحضرت صلاة العصر، فقال: هذه‌أرض مخسوفة وقد خسفها اللَّه ثلاثاً ولا یحلّ لوصیّ نبیّ أن یصلّی فیها.
قال جویریّة بن مسهر العبدیّ: صلّی القوم هنا، وتبعتُ بمائة فارس أمیر المؤمنین علیه السلام إلی أن قطعنا أرض بابل والشّمس غربت، فنزل وقال لی: آتنی الماء، فأتیته الماء، فتوضّأ وقال: یا جویریّة! أذِّن للعصر.
فقلت فی نفسی: کیف نصلِّی العصر وقد غربت الشّمس؟ فأذّنت.
وقال لی: أقِمْ، فأقمت.
وإذا أنا فی الإقامة تحرّکت شفتاه، وإذا رجعت الشّمس، وصلّینا وراءه، فلمّا فرغنامن الصّلاة غابت بسرعة کأ نّها سراج وقعت فی طشت ماء، واشتبکت النّجوم.
والتفت إلیّ وقال لی: أذّن للمغرب یا ضعیف الیقین.
القندوزی، ینابیع المودّة، 1/ 418- 419 رقم 6
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 243

حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثنی‌أبو عبداللَّه محمّد بن عبداللَّه بن أحمد بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنی أبو القاسم عبداللَّه بن‌أحمد بن عامر الطّائیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثناموسی بن جعفر، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ، قال: حدّثناعلیّ بن الحسین، قال: حدّثنا الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: کان علیّ بن‌أبی طالب بالکوفة فی الجامع، إذ قام إلیه رجل من أهل الشّام، فقال: یا أمیر المؤمنین! إنّی أسألک عن أشیاء، فقال: سل تفقّهاً ولا تسأل تعنّتاً. فسأله عن أشیاء، فکان فیماسأله أن قال له: أخبرنی عن أوّل مَنْ قال الشِّعر؟ فقال: آدم، فقال: وما کان [من] شعره، قال: لمّا أنزل إلی الأرض من السّماء فرأی تربتها وسعتها وهواءها وقتل قابیل‌هابیل، فقال آدم علیه السلام:
تغیّرت البلاد ومَنْ علیها فوجه الأرض مغبّرٌ قبیح
تغیّر کلُّ ذی لون وطعم وقلَّ بشاشة الوجه الملیح
فأجابه إبلیس:
تنحَّ عن البلاد وساکنیها فبی فی الخلد ضاق بک الفسیح
وکنت بها وزوجک فی قرار وقلبک من أذی الدّنیا مریح
فلم تنفکّ من کیدی ومکری إلی أن فاتک الثّمن الرَّبیح
فلولا رحمة الجبّار أضحت بکفِّک من جنان الخلد ریح «1»
الصّدوق، الخصال، 1/ 229- 230 رقم 30
«1»
__________________________________________________
(1)- امام رضا علیه السلام فرمود: علی بن ابی‌طالب علیه السلام در مسجد کوفه نشسته بود که مردی از اهل شام به پاخاست و گفت: «یا امیر المؤمنین! مرا از تو سؤالی چند است.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 244
حدّثنا أحمد بن الحسن القطّان، قال: حدّثنا أبو القاسم عبدالرّحمان بن محمّد الحسنیّ «1»، قال: حدّثنا أبو العبّاس محمّد بن علیّ الخراسانیّ، قال: حدّثنا أبو سعید سهل بن صالح‌العبّاسیّ، عن أبیه، وإبراهیم بن عبدالرّحمان الإیلیّ، قال: حدّثنا موسی بن جعفر بن‌محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین، قال: حدّثنی أبی الحسین‌ابن علیّ علیهم السلام أنّ أمیر المؤمنین علیه السلام قال لیهودیّ من یهود الشّام وأحبارهم «2» فیما أجابه‌عنه من جواب مسائله، فأمّا المستهزؤون فقال اللَّه عزّ وجلّ له: «إنّا کَفَیْناکَ المُسْتَهْزِئِین» «3»
، فقتل اللَّه خمستهم، قد قتل کلّ واحد منهم بغیر قتلة صاحبه فی یوم واحد:
__________________________________________________
- فرمود: «به منظور فهمیدن بپرس، نه به قصد زحمت دادن.»
پس آن مرد شامی پرسش‌هایی نمود، از جمله عرض کرد: «بفرمایید بدانم، نخستین کسی که شعر سرود که بود؟»
فرمود: «آدم.»
عرض کرد: «شعرش چه بود؟»
فرمود: «چون آدم از آسمان به زمین فرود آمد و خاک و فضا و هوا و زمین را دید و قابیل هابیل را کشت، آدم گفت:
شهرها و مردمشان که تغییر کردند روی زمین را غبار و زشتی فرا گرفت
رنگ و طعم همه چیز دگرگون گشته است و صورت نمکین کم‌تر گشاده‌رویی نشان می‌دهد
ابلیس پاسخش را چنین داد:
از شهرها و ساکنینشان دوری جوی که من بهشت را با آن همه وسعت بر تو تنگ کردم
تو خود و همسرت در بهشت جایگزین بودی و از آزار دنیا در آسایش به سر می‌بردی
ولی از مکر و حیله من دوری نتوانستی تا آن که بهشت پر بها و پر سود را از دست دادی
و اگر رحمت خدای جبار دستگیرت نبود بهشت جاودان همچون باد از کفت بیرون می‌شد.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 229- 230 رقم 30
(1)- [البرهان: «الحسینیّ»].
(2)- [زاد فی البرهان: «وقد أخبره»].
(3)- [الحجر: 15/ 95].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 245
أمّا الولید بن المغیرة، فإنّه مرّ بنبل لرجل من بنی خزاعة قد راشه «1» فی الطّریق، فأصابته شظیّة منه، فانقطع أکحله حتّی أدماه، فمات، وهو یقول: قتلنی ربّ محمّد.
وأمّا العاص بن وائل السّهمیّ فإنّه خرج فی حاجة له إلی کداء «2»، فتدهده تحته حجر، فسقط، فتقطّع قطعة قطعة، فمات وهو یقول: قتلنی ربّ محمّد.
وأمّا الأسود بن عبد یغوث فإنّه خرج یستقبل ابنه زمعة ومعه غلام له، فاستظلّ‌بشجرة تحت کداء «3»، فأتاه جبرئیل علیه السلام، فأخذ رأسه، فنطح به الشّجرة، فقال لغلامه: امنع «4» هذا عنِّی «4»، فقال: ما أری أحداً یصنع بک شیئاً، إلّانفسک، فقتله وهو یقول: قتلنی ربّ محمّد.
قال مصنّف هذا الکتاب رضی الله عنه: ویقال فی خبر آخر فی الأسود قول آخر یقال «5»: إنّ‌النّبیّ صلی الله علیه و آله کان قد دعا علیه أن یعمی اللَّه بصره وأن یثکله ولده، فلمّا کان فی ذلک الیوم‌جاء حتّی صار إلی کداء «3»، فأتاه جبرئیل علیه السلام بورقة خضراء، فضرب بها وجهه، فعمی‌وبقی حتّی أثکله اللَّه عزّ وجلّ ولده «6» یوم بدر، ثمّ مات.
وأمّا الحارث بن الطّلاطلة فإنّه خرج من بیته فی السّموم، فتحوّل حبشیّاً، فرجع «7» أهله، فقال: أنا الحارت، فغضبوا علیه، فقتلوه، وهو یقول: قتلنی ربّ محمّد.
وأمّا الأسود بن المطّلب «8»، فإنّه أکل حوتاً مالحاً، فأصابه غلبة العطش، فلم یزل
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «رأته»].
(2)- [البرهان: «موضع»].
(3)- [البرهان: «کدی»].
(4- 4) [البرهان: «عنّی هذا»].
(5)- [لم یرد فی البرهان].
(6)- [البرهان: «بولده»].
(7)- [زاد فی البرهان: «إلی»].
(8)- [البرهان: «الحارث»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 246
یشرب الماء حتّی انشقّ بطنه، فمات، وهو یقول: قتلنی ربّ محمّد. کلّ ذلک فی ساعةواحدة، وذلک أ نّهم کانوا بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقالوا له «1»: یا محمّد! ننتظر بک [إلی] الظّهر، فإن رجعت عن قولک وإلّا قتلناک.
فدخل النّبیّ صلی الله علیه و آله منزله، فأغلق علیه بابه مغتّماً بقولهم، فأتاه جبرئیل علیه السلام ساعته، فقال له: یا محمّد! السّلام یقرئک «2» السّلام وهو یقول: «فاصْدَعْ بما تُؤْمَر» «3»
، یعنی أظهر أمرک‌لأهل مکّة وادع: «وأعْرِضْ عَنِ المُشْرِکِین» «3»
، قال: یا جبرئیل! کیف أصنع بالمستهزئین‌وما أوعدونی؟ قال له «1»: «إنّا کَفَیْناک المُسْتَهْزِئِین» «4»
، قال: یا جبرئیل! کانوا عندی السّاعةبین یدی؟ فقال: قد کفیتهم، فأظهر أمره عند ذلک. «5» والحدیث طویل، أخذنا منه موضع الحاجة، وقد أخرجته بتمامه فی آخر الجزء الرّابع‌من کتاب النّبوّة. «6»
الصّدوق، الخصال، 1/ 309- 311 رقم 25/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 2/ 355
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البرهان].
(2)- [البرهان: «یقرأ علیک»].
(3)- [الحجر: 15/ 94].
(4)- [الحجر: 15/ 95].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان].
(6)- حسین بن علی علیه السلام فرمود: یکی از دانشمندان یهودیان شام از امیر المؤمنین پرسش‌هایی نمود. حضرت در پاسخ یکی از سؤالات او فرمود: «اما آنان که مسخره کردند، خداوند در این باره به پیغمبر فرمود: ما به جای تو از مسخره کنندگان دفاع کافی نمودیم.
خداوند هر پنج نفرشان را در یک روز کشت و کشتن هر یک به طور مخصوص به خودش انجام گرفت.
اما ولید بن مغیرة جریانش چنین بود که مردی از قبیله خزاعة را در کنار راه دید که برای تیرهای خود پره می‌ساخت. یکی از پره‌های تیر به رگ دست ولید (که ظاهراً با آن مرد همکاری می‌کرد) سخت برخورد، به طوری که رگ اصلی آن را برید و آن قدر خون از رگش رفت تا مرد و او همی می‌گفت: پروردگار محمد مرا کشت.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 247
__________________________________________________
- و اما عاص بن وائل سهمی، برای انجام کاری به کدا (که کوهی است در ارتفاعات مکه) رفت. سنگی که روی آن نشسته بود، از زیرش غلطید و از کوه پرت شد و پاره پاره شد و مُرد و همی ناله می‌کرد که: پروردگار محمد مرا کشت.
و اما اسود بن عبدیغوث، به همراه غلامش به پیشواز فرزندش زمعة بیرون شد و زیر درختی که در دامنه کوه کدا بود، به سایه نشست. جبرئیل به نزد وی آمد و سر او را گرفته و به درخت کوبید. اسود به غلام خود گفت: مگذار این شخص با من چنین کند.
غلام گفت: من کسی را جز تو نمی‌بینم که کاری با تو کند.
آن قدر سر خود به درخت کوبید که مرد وهمی فریاد می‌کرد: پروردگار محمد مرا کشت.
مصنف این کتاب گوید: درباره اسود قول دیگری نیز طبق خبر دیگری گفته شده است و آن این که: پیغمبر به او نفرین کرد که خداوند چشمش را کور کند و داغ فرزندش را به دلش نهد و آن روز که به استقبال فرزند به کدا رفته بود، جبرئیل به نزدش آمد و برگ سبزی بر روی او زد که کور شد و به همان حال ماند تا روز بدر داغ فرزندش را دید و سپس مرد.
و اما حارث بن طلاطله از خانه اش بیرون شد و باد گرمی می‌وزید. چون به خانه بازگشت، مانند مرد حبشی سیاه شده بود و گفت: من حارث هستم، خانواده او بر او خشمناک شدند و او را کشتند و او همی فریاد می‌زد: مرا پروردگار محمد کشت.
و اما اسود بن حرث، ماهی شوری خورد و تشنگی سختی او را گرفت که پیاپی آب نوشید تا شکمش ترکید و مرد، و همی می‌گفت: پروردگار محمد مرا کشت.
همه این پیش آمدها در یک ساعت بوده و سببش این بود که اینان در محضر رسول خدا بودند. به حضرتش عرض کردند: ای محمد! تا ظهر مهلتت می‌دهیم. اگر از گفته خود باز گشتی که چه بهتر و گرنه، تو را خواهیم کشت.
پیغمبر به اندرون خانه اش رفت و در را به روی خود بست و از گفته آنان سخت غمناک بود که جبرئیل همان دم به نزد پیغمبر آمد و عرض کرد: یا محمد! خدا که خود سلام است به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: مأموریت خود را آشکارا و بی‌پروا انجام بده. یعنی دعوت خود را بر اهل مکه آشکار کن و از مشرکین روی بگردان.
فرمود: ای جبرئیل! با آنان که مرا به مسخره گرفته‌اند، چه سازم که مرا تهدید نموده اند؟
جبرئیل عرض کرد: به جای تو کسانی را که مسخره می‌کردند، کفایت کردیم.
فرمود: ای جبرئیل! آنان در همین ساعت نزد من بودند؟
عرض کرد: من کفایتشان کردم.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 248
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو «1» بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثناأبو عبداللَّه محمّد بن عبداللَّه بن أحمد بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن‌أحمد الطّائیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثنا موسی‌ابن جعفر، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ، قال: حدّثنا علیّ بن‌الحسین، قال: حدّثنا الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: کان علیّ بن أبی طالب علیه السلام بالکوفةفی الجامع، إذ قام إلیه رجل من أهل الشّام، «2» فسأله عن مسائل، فکان فیما سأله أن قال: أخبرنی «2» عن قول اللَّه عزّ وجلّ: «یَوْمَ یَفرُّ المَرْءُ من أخِیهِ* وأُمِّهِ وأبیهِ* وصاحِبَتِهِ‌وبَنِیه» «3»
، «4» مَنْ هم؟ فقال علیه السلام: قابیل یفرّ من هابیل «4»، والّذی یفرّ من امِّه موسی، والّذی یفرّ من أبیه إبراهیم، والّذی یفرّ من صاحبته لوط، والّذی یفرّ من ابنه نوح، یفرّ «5» من ابنه کنعان. «6»
الصّدوق، الخصال، 1/ 354- 355 رقم 102/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 429
«6»
__________________________________________________
- در این هنگام پیغمبر به کار دعوت آشکارا قیام فرمود.»
حدیث طولانی است، آنچه مورد نیاز بود از حدیث نقل کردیم و تمامی آن را در آخر جزو چهارم از کتاب «النّبوّة» نقل کرده‌ام.
فهری، ترجمه خصال، 1/ 309- 310
(1)- [البرهان: «عمر»].
(2- 2) [البرهان: «وذکر الحدیث إلی أن قال فیه: وقام رجل فسأله وتعنّته، وقال: یا أمیر المؤمنین! أخبرنا»].
(3)- [عبس: 80/ 34- 36].
(4- 4) [البرهان: «فقال: هابیل یفرّ من قابیل»].
(5)- [لم یرد فی البرهان].
(6)- حسین بن علی علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین در مسجد کوفه بود که ناگاه مردی از اهل شام برخاست و پرسش هایی از آن حضرت کرد و از جمله پرسش هایش این بود که عرض کرد: «بیان فرمایید در آیه شریفه که خدا می‌فرماید: روزی که مرد از برادر و مادر و پدر و همسر و فرزندان خویش می‌گریزد، اینان کیانند؟»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 249
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثناأبو عبداللَّه محمّد بن عبداللَّه بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن‌عامر الطّائیّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثنا موسی‌ابن جعفر، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ، قال: حدّثنا علیّ بن‌الحسین، قال: حدّثنا الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: کان علیّ بن أبی طالب علیه السلام بالکوفةفی الجامع، إذ قام إلیه رجل من أهل الشّام، فسأله عن مسائل، فکان فیما سأله أن قال‌له: یا أمیر المؤمنین! أخبرنی عن ألوان السّماوات وأسمائها؟ فقال له: إنّ اسم السّماء الدّنیارفیع وهی من ماء ودخان، واسم السّماء الثّانیة قیدوم وهی علی لون النّحاس، والسّماءالثّالثة اسمها الماروم وهی علی لون الشّبه، والسّماء الرّابعة اسمها أرقلون وهی علی لون‌الفضّة، والسّماء الخامسة اسمها هیفون وهی علی لون الذّهب، والسّماء السّادسة اسمها عروس‌وهی یاقوتة خضراء، والسّماء السّابعة اسمها عجماء وهی درّة بیضاء.
والحدیث طویل، أخذنا منه موضع الحاجة. «1»
الصّدوق، الخصال، 2/ 384- 385 رقم 11
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثناأبو عبداللَّه محمّد بن عبداللَّه بن أحمد بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن
__________________________________________________
- فرمود: «قابیل از هابیل می‌گریزد وآن که از مادرش می‌گریزد موسی است وآن که از پدرش می‌گریزد ابراهیم است و آن که از همسرش می‌گریزد لوط است و آن که از پسرش می‌گریزد نوح است، که از فرزندش کنعان می‌گریزد.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 354- 355
(1)- حسین بن علی علیه السلام فرمود: علی بن ابی‌طالب علیه السلام در مسجد جامع کوفه بود که مردی از اهل شام در برابرش به‌پا خاست و پرسش‌هایی از آن حضرت نمود، و از آن جمله این بود که عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! مرا از رنگ‌های آسمان‌ها و نام‌هایشان خبر ده.»
حضرت به او فرمود: «آسمان دنیا نامش رفیع است و از آب و دود آفریده شده است، و آسمان دوم نامش قیدوم است که به رنگ مس است، و آسمان سوم نامش ماروم است که به رنگ برنج است، و آسمان چهارم نامش ارقلون و به رنگ نقره است، و آسمان پنجم نامش هیضمون (هیفون) و به رنگ طلاست، و آسمان ششم نامش عروس است و آن‌یاقوت سبزی است، وآسمان هفتم نامش عجماست و دری است سفید.»
حدیث طولانی است، مورد نیاز از آن را نقل کردیم.
فهری، ترجمه خصال، 2/ 384- 385
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 250
أحمد بن عامر الطّائیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا، قال: حدّثناموسی بن جعفر، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا محمّد بن علیّ، قال: حدّثناعلیّ بن الحسین، قال: حدّثنا الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: قام رجل إلی أمیر المؤمنین علیه السلام فی الجامع بالکوفة، فقال: یا أمیر المؤمنین! أخبرنی عن یوم الأربعاء والتّطیّر منه‌وثقله، وأیّ أربعاء هو؟ فقال علیه السلام: آخر أربعاء فی الشّهر وهو المحاق، وفیه قتل قابیل‌هابیل أخاه، ویوم الأربعاء القی إبراهیم علیه السلام فی النّار، ویوم الأربعاء وضعوا المنجنیق، ویوم الأربعاء أغرق اللَّه فرعون، ویوم الأربعاء جعل اللَّه عزّ وجلّ أرض قوم لوط عالیهاسافلها، ویوم الأربعاء أرسل اللَّه عزّ وجلّ فیه الرّیح علی قوم عاد، ویوم الأربعاء أصبحت‌کالصّریم، ویوم الأربعاء سلّط اللَّه علی نمرود البقّة، ویوم الأربعاء طلب فرعون موسی‌لیقتله، ویوم الأربعاء خرّ علیهم السّقف من فوقهم، ویوم الأربعاء أمر فرعون بذبح‌الغلمان، ویوم الأربعاء خرب بیت المقدّس، ویوم الأربعاء أحرق مسجد سلیمان بن داوود علیه السلام واصطخر من کورة فارس، ویوم الأربعاء قُتل یحیی بن زکریّا، ویوم الأربعاء ظلّ‌قوم فرعون أوّل العذاب، ویوم الأربعاء خسف اللَّه عزّ وجلّ بقارون، ویوم الأربعاء ابتلی‌اللَّه أیّوب علیه السلام بذهاب ماله وولده، ویوم الأربعاء ادخل یوسف السِّجن، ویوم الأربعاءقال اللَّه عزّ وجلّ: «أنّا دَمَّرْناهُم وقَوْمَهُم أجْمَعِین» «1»
، ویوم الأربعاء أخذتهم الصّیحة، ویوم الأربعاء عقروا النّاقة، ویوم الأربعاء امطر علیهم حجارة من سجِّیل، ویوم الأربعاءشجّ النّبیّ صلی الله علیه و آله وکسرت رباعیته، ویوم الأربعاء أخذت العمالیق التّابوت.
قال مصنِّف هذا الکتاب رضی الله عنه: من اضطرّ إلی الخروج فی سفر یوم الأربعاء أو تبیّغ به‌الدّم فی یوم الأربعاء فجائز له أن یسافر أو یحتجم فیه، ولا یکون ذلک شوماً علیه لا سیّماإذا فعل ذلک خلافاً علی أهل الطّیرة، ومن استغنی عن الخروج فیه أو عن إخراج الدّم‌فالأولی أن یتوقّی ولا یسافر ولا یحتجم. «2»
الصّدوق، الخصال، 2/ 446- 447 رقم 78
__________________________________________________
(1)- [النّمل: 27/ 51].
(2)- امیر المؤمنین علیه السلام در مسجد کوفه بود که مردی به پا خاست و عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! مرا-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 251
حدّثنا أبو الحسن محمّد بن عمرو «1» بن علیّ بن عبداللَّه البصریّ بإیلاق، قال: حدّثناأبو عبداللَّه محمّد «2» بن عبداللَّه بن أحمد بن جبلة الواعظ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن‌أحمد بن عامر «3» الطّائیّ، «4» قال: حدّثنا أبی «4»، قال: حدّثنا علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام،
__________________________________________________
- آگاه فرما که چرا روز چهارشنبه به فال بد گرفته می‌شود و آن را روز سنگینی می‌دانند و مقصود کدام چهارشنبه است؟»
فرمود: «چهارشنبه آخر ماه که محاق باشد (یعنی شب‌هایی که ماه پیدا نباشد)، و در چنین روزی قابیل برادر خود هابیل را کشت، و روز چهارشنبه ابراهیم در آتش افکنده شد، و در روز چهارشنبه منجنیق را نصب کردند، و روز چهارشنبه خداوند فرعون را غرق کرد، و روز چهارشنبه خداوند شهر قوم لوط را زیر و زبر کرد، و در روز چهارشنبه خداوند باد سوزناک را بر قوم عاد فرستاد، و در روز چهارشنبه باغ‌های مردم صنعا همانند درختی که خشکیده و بر زمین ریخته شده باشد، خشک گردید، و در روز چهارشنبه فرعون دستور داد که اگر موسی را به دست آوردند، اورا بکشند، و روز چهارشنبه سقف بر سر آنان فرود آمد، و روز چهارشنبه فرعون دستور داد که نوزادهای پسر را بکشند، و روز چهارشنبه بیت المقدس ویران گردید، و روز چهارشنبه مسجد سلیمان بن داوود که در استخر از شهرستان‌های استان فارس بود، سوخت، و روز چهارشنبه یحیی بن زکریا شهید شد، و روز چهارشنبه اولین مرحله عذاب بر قوم فرعون سایه افکند، و روز چهارشنبه خداوند قارون را به زمین فرو برد، و روز چهارشنبه خداوند ایوب را به تلف شدن مال و فرزندانش گرفتار کرد، و روز چهارشنبه یوسف زندانی شد، و روز چهارشنبه را خداوند فرموده است که ما آنان (قوم صالح) را همگی سرنگون کردیم، و روز چهارشنبه ناقه صالح را پی کردند، و روز چهارشنبه سنگ آسمانی از گل پخته بر سر آنان بارید، و روز چهارشنبه پیشانی پیغمبر مجروح شد و دندان‌های جلوی آن حضرت شکست، و روز چهارشنبه عمالقه، تابوت را از بنی‌اسرائیل گرفتند.»
مصنف این کتاب گوید: کسی که ناگزیر است از مسافرت در روز چهارشنبه و یا روز چهارشنبه خونش به جوش آمده، برای او رواست که مسافرت و یا حجامت کند و شومی از برای او ندارد، مخصوصاً هرگاه به قصد مخالفت با آنان که فال بد می‌زنند، انجام بگیرد. ولی آن کس که از مسافرت در روز چهارشنبه و یا خون گرفتن بی‌نیاز است، بهتر آن است که خودداری نموده و در آن روز نه مسافرت کند و نه حجامت.
فهری، ترجمه خصال، 2/ 446- 447
(1)- [فی العلل والبحار: «عمر»].
(2)- [البرهان 1/: «ابن محمّد»].
(3)- [البرهان 4/: «عمرو»].
(4- 4) [لم یرد فی العلل والبرهان 1/].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 252
قال «1»: حدّثنا أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنا أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا أبی‌محمّد بن علیّ، قال: حدّثنا أبی علیّ بن الحسین، قال: حدّثنا أبی «1» الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: کان علیّ بن أبی طالب علیه السلام «2» بالکوفة فی «2» الجامع، إذ قام إلیه رجل من أهل الشّام، فقال: یا أمیر المؤمنین! إنِّی أسألک عن أشیاء، فقال: سل تفقّهاً، ولاتسأل تعنّتاً. فأحدق‌النّاس «3» بأبصارهم، فقال: أخبرنی عن أوّل ما خلق اللَّه تعالی؟ فقال علیه السلام: خلق النّور، قال: فممّ خُلقت «4» السّماوات؟ قال علیه السلام: من بخار الماء، قال: فممّ خُلقت «4» الأرض؟ قال علیه السلام: من زبد الماء، قال: فممّ خلقت الجبال؟ قال: من الأمواج، قال: فلِمَ سُمِّیت مکّةامّ القری؟ قال علیه السلام: لأنّ الأرض دُحیت من تحتها.
وسأله عن السّماء «5» الدّنیا ممّا هی؟ قال علیه السلام: من موج مکفوف، وسأله عن طول‌الشّمس والقمر وعرضهما؟ «6» قال: تسعمائة «6» فرسخ فی تسعمائة فرسخ، وسأله کم طول‌الکوکب «7» وعرضه؟ قال: اثنا عشر فرسخاً فی مثلها «8»، وسأله عن ألوان السّماوات السّبع‌وأسمائها؟ فقال له: اسم السّماء «9» الدّنیا رفیع، وهی من ماء ودخان، واسم السّماء «10» الثّانیةفیدوم «11»، وهی علی لون النّحاس، والسّماء الثّالثة اسمها: الماروم «12» وهی علی لون الشّبه،
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «عن آبائه، عن»].
(2- 2) [فی البرهان 4/: «فی»، وفی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «بالکوفة فی مسجد»].
(3) (3**) [البرهان 1/: «أبصارهم، وذکر الحدیث إلی أن قال»].
(4)- [فی العلل والبحار: «خلق»].
(5)- [فی العلل والبرهان والبحار: «سماء»].
(6- 6) [البرهان: «فقال: تسعة مائة»].
(7)- [البحار: «الکواکب»].
(8)- [فی العلل والبرهان والبحار وکنز الدّقائق: «فی اثنی عشر فرسخاً»، وفی نور الثّقلین: «فی اثنا عشر فرسخاً»].
(9)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «سماء»].
(10)- [نور الثّقلین: «سماء»].
(11)- [فی العلل والبرهان وکنز الدّقائق: «قیدوم»، وفی البحار: «قیدراه»، وفی نور الثّقلین: «قیذوم»].
(12)- [العلل: «المادون»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 253
والسّماء الرّابعة اسمها أرفلون، وهی علی لون الفضّة، والسّماء الخامسة اسمها هیعون، وهی‌علی لون الذّهب، والسّماء السّادسة اسمها عروس، وهی یاقوتة خضراء، والسّماء السّابعةاسمها عجماء، وهی درّة بیضاء. «1» وسأله عن الثّور ما باله غاض طرفه لم یرفع «2» رأسه إلی السّماء؟ قال علیه السلام: حیاء من‌اللَّه عزّ وجلّ لمّا عبد قوم موسی العجل نکس رأسه، «3» وسأله عن من جمع بین الأختین؟ فقال علیه السلام: یعقوب بن إسحاق جمع بین حبار وراحیل، فحرم بعد ذلک، فأنزل: «وأن‌تَجْمَعُوا بین الأختین» «4»
«3»، وسأله عن المدّ والجزر ما هما؟ فقال: ملک «3» من ملائکةاللَّه عزّ وجلّ «3» موکّل بالبحار یقال له: رومان، فإذا وضع قدمیه فی البحر فاض، فإذا «5» أخرجهما غاض، وسأله عن اسم أبی الجنّ، فقال: شومان، وهو الّذی خلق من مارج‌من نار، وسأله هل بعث اللَّه عزّ وجلّ نبیّاً إلی الجنّ؟ فقال علیه السلام: نعم، بعث إلیهم نبیّاًیقال له: یوسف، فدعاهم إلی اللَّه عزّ وجلّ فقتلوه، وسأله عن اسم إبلیس ما کان فی‌السّماء؟ قال: کان اسمه الحارث، وسأله لِمَ سُمِّی آدم آدم؟ قال علیه السلام: لأنّه خُلِقَ من أدیم‌الأرض، وسأله لِمَ صارت «6» المیراث للذّکر مثل حظّ الانثیین؟ فقال علیه السلام: من قبل‌السّنبلة کانت «7» علیها ثلاث حبّات، فبادرت إلیها حوّاء، فأکلت منها حبّة وأطعمت آدم‌حبّتین، فمن «8» ذلک ورث للذّکر «8» مثل حظّ الانثیین، وسأله: مَنْ «9» خلق اللَّه عزّ وجلّ من
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان 4/، ونور الثّقلین 1/ 48، وکنز الدّقائق 1/].
(2)- [فی العلل والبحار: «ولا یرفع»].
(3- 3) [لم یرد فی العلل والبحار].
(4)- [النّساء: 4/ 23].
(5)- [فی العلل والبحار: «وإذا»].
(6)- [فی العلل والبحار: «لِمَ صار»].
(7)- [فی العلل والبحار: «کان»].
(8- 8) [فی العلل والبحار: «أجل ذلک ورث الذّکر»].
(9)- [البحار: «عمّن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 254
الأنبیاء مختوناً، فقال علیه السلام: «1» خلق اللَّه عزّ وجلّ «1» آدم مختوناً وولد شیث مختوناً وإدریس‌ونوح «2» وسام بن نوح «2» وإبراهیم وداوود وسلیمان ولوط وإسماعیل وموسی وعیسی علیهم السلام ومحمّد صلی الله علیه و آله (3**).
وسأله: کم کان عمر آدم علیه السلام؟ فقال: تسعمائة سنة و «3» ثلاثین سنة، و «4» سأله «3» عن‌أوّل من قال الشِّعر؟ فقال: آدم علیه السلام. قال: وما کان شعره؟ قال علیه السلام: لمّا انزل إلی‌الأرض من السّماء فرأی تربتها وسعتها وهواءها وقتل قابیل هابیل، قال آدم علیه السلام:
تغیّرت البلاد ومَنْ علیها فوجه الأرض مغبّر قبیح!
تغیّر کلّ ذی طعم ولون وقلّ بشاشة الوجه الملیح «5» أری «5» طول الحیاة علیَّ غمّاً
وهل أنا من حیاتی مستریح؟! وما لی لا أجود بسکب دمع!
وهابیل تضمّنه الضّریح قتلَ قابیل هابیلًا أخاه
فوا حزنی لقد فقد الملیح «5»
فأجابه إبلیس لعنه اللَّه:
تنحّ عن البلاد وساکنیها «6» فبی فی الخلد «6» ضاق بک الفسیح
وکنت بها وزوجک فی قرار وقلبک من أذی الدّنیا مریح «7» فلم «7» تنفکّ من 7 کیدی ومکری
إلی أن فاتک الثّمن الرّبیح
__________________________________________________
(1- 1) [العلل: «خُلق»].
(2- 2) [لم یرد فی العلل والبحار].
(3- 3) [البرهان: «ثلاثون سنة، وسأل»].
(4)- [فی نور الثّقلین 1/ 610، وکنز الدّقائق 4/ مکانه: «ما جاء عن الرّضا علیه السلام من خبر الشّامیّ وما سأل عنه أمیرالمؤمنین علیه السلام فی جامع الکوفة حدیث طویل، وفیه: و ...»].
(5- 5) [لم یرد فی العلل والبرهان والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق]
(6- 6) [فی العلل والبحار: «ففی الفردوس»].
(7- 7) [البرهان: «فلم تنفعک عن»]
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 255
«1» وبدل «1» أهلها أثلًا وخمطا بحبّات وأبواب منیح «1»
فلولا رحمة الجبّار أضحی «2» بکفِّک من جنان الخلد ریح «3»
و «1» سأله عن بکاء آدم علی الجنّة وکم کانت دموعه الّتی جرت من عینیه؟ فقال علیه السلام: بکی مائة سنة، وخرج من عینه الیمنی مثل الدّجلة، والعین الأخری مثل الفرات! «1» سأله: کم حجّ آدم من حجّة؟ فقال علیه السلام: سبعین «4» حجّة ماشیاً علی قدمیه، وأوّل حجّةحجّها کان معه الصّرد یدله علی مواضع الماء وخرج معه من الجنّة، وقد نهی عن أکل‌الصّرد والخطاف، وسأله: ما باله لا یمشی «5»؟ قال له «5»: لأنّه ناح علی بیت المقدس، فطاف «6» حوله أربعین عاماً یبکی علیه، ولم یزل یبکی مع آدم علیه السلام، فمن هناک سکن‌البیوت ومعه تسع آیات من کتاب اللَّه عزّ وجلّ ممّا کان آدم علیه السلام یقرأها فی الجنّة وهی‌معه إلی یوم القیامة، ثلاث آیات من أوّل الکهف، وثلاث آیات من سبحان «7» الّذی‌أسری، وهی «7»: «إذا قَرَأتَ القُرْآن» «8»
، وثلاث آیات من یس، وهی «9»: «وَجَعَلْنا من بَیْنِ‌أیْدِیهِم سَدّاً» «10»
، وسأله عن أوّل من کفر وأنشأ الکفر، فقال علیه السلام: إبلیس لعنه اللَّه، وسأله عن اسم نوح ما کان؟ فقال: «11» اسمه السّکن، وإنّما سُمِّی نوحاً، لأنّه ناح علی قومه
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی العلل والبرهان والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق]
(2)- [البرهان: «أضحت»]
(3) (3****) [فی البرهان ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «ثمّ قام إلیه رجل (آخر)»].
(4)- [فی العلل: «له: ثلاثون»، وفی البحار: «له: سبعین»].
(5- 5) [فی العلل: «قال»، وفی البحار: «علی الأرض، قال»].
(6)- [العلل: «وطاف»].
(7- 7) [لم یرد فی العلل، وفی البحار: «وهی»].
(8)- [الإسراء: 17/ 45].
(9)- [لم یرد فی العلل والبحار].
(10)- [یس: 36/ 9].
(11)- [زاد فی العلل والبحار: «کان»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 256
ألف سنة إلّاخمسین عاماً، وسأله عن سفینة نوح ما کان عرضها وطولها؟ فقال: کان‌طولها ثمانمائة ذراع، وعرضها خمسمائة ذراع، وارتفاعها فی السّماء ثمانین «1» ذراعاً.
ثمّ جلس الرّجل، فقام إلیه آخر، فقال: یا أمیر المؤمنین! أخبرنا عن أوّل شجرةغرست فی الأرض، فقال: العوسجة، ومنها عصی موسی علیه السلام، وسأله عن أوّل شجرةنبتت فی الأرض، فقل: هی الدّبا، وهو «2» القرع، وسأله عن أوّل من حجّ من أهل السّماء، فقال له: جبرائیل، وسأله عن أوّل بقعةٍ بسطت من الأرض أیّام الطّوفان، فقال له: موضع الکعبة، وکانت زبرجدة خضراء، وسأله عن أکرم واد علی وجه الأرض، فقال: واد یقال له: «3» سرندیب، فسقط «3» فیه آدم علیه السلام من السّماء، وسأله عن شرِّ واد علی وجه‌الأرض، فقال: واد بالیمن «4» یُقال له: برهوت، وهو من أودیة جهنّم، وسأله عن سجن‌سار بصاحبه، فقال: الحوت سار بیونس بن متّی، وسأله عن ستّة لم یرکضوا فی رحم، فقال: آدم، وحوّا، وکبش إبراهیم، وعصی موسی، وناقة صالح، والخفاش الّذی عمله‌عیسی بن مریم علیه السلام وطار بإذن اللَّه عزّ وجلّ، وسأله عن شی‌ءٍ مکذوب علیه لیس من الجنّ‌ولا من الإنس، فقال: الذّئب الّذی کذب علیه إخوة یوسف، وسأله عن شی‌ء اوحی «5» إلیه لیس من الجنّ ولا من الإنس، فقال: أوحی اللَّه عزّ وجلّ إلی النّحل، وسأله عن «6» أطهر موضع علی وجه الأرض لا تحلّ الصّلاة فیه، فقال له: ظهر الکعبة، وسأله عن «6» موضع طلعت علیه الشّمس ساعة من النّهار ولا تطلع علیه أبداً، فقال: ذلک البحر حین‌فلقه اللَّه لموسی علیه السلام، فأصابت أرضه الشّمس وأطیق «7» علیه الماء، فلن یصبه «8» الشّمس،
__________________________________________________
(1)- [فی العلل والبحار: «ثمانون»].
(2)- [العلل: «هی»].
(3- 3) [فی العلل: «سراندیب، سقط»، وفی البحار: «سرندیب، سقط»].
(4)- [العلل: «فی الیمن»].
(5)- [فی العلل والبحار: «أوحی اللَّه»].
(6- 6) [لم یرد فی العلل والبحار].
(7)- [فی العلل: «أطبقت»، وفی البحار: «أطبق»].
(8)- [فی العلل والبحار: «فلن تصیبه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 257
وسأله عن شی‌ء شرب وهو حیّ، وأکل وهو میِّت، فقال: تلک عصی موسی علیه السلام، وسأله عن نذیر أنذر قومه لیس من الجنّ ولا من الإنس، فقال: هی النّملة، وسأله عن‌أوّل ما «1» أمرَ بالختان، فقال: إبراهیم علیه السلام، وسأله عن أوّل من خفض من النِّساء، فقال: «2» هاجر امّ إسماعیل، خفضتها سارة لتخرج من یمینها، وسأله عن أوّل امرأة جرت‌ذیلها، فقال: هاجر لمّا هربت من سارة، وسأله عن أوّل من جرّ ذیله من الرّجال، قال: قارون، وسأله عن أوّل من لبس النّعلین، فقال: إبراهیم، وسأله عن أکرم النّاس نسباً. فقال: صدیق اللَّه یوسف بن یعقوب إسرائیل اللَّه بن إسحاق ذبیح اللَّه بن إبراهیم خلیل‌اللَّه صلوات اللَّه علیهم، وسأله عن ستّة من الأنبیاء لهم اسمان، فقال: یوشع بن نون، وهو ذو الکفل، ویعقوب وهو إسرائیل، والخضر وهو حلقیا «3»، ویونس وهو ذو النّون، وعیسی وهو المسیح، ومحمّد وهو أحمد صلی الله علیه و آله، وسأله عن شی‌ء یتنفّس «4» لیس له لحم‌ولا دم، فقال له «5»: ذاک الصّبح إذا تنفّس، وسأله عن خمس من الأنبیاء تکلّموا بالعربیّة، فقال علیه السلام: هو «5» هود وشعیب وصالح وإسماعیل ومحمّد صلی الله علیه و آله.
ثمّ جلس، وقام رجل آخر سأله وتعنّته، فقال: یا أمیرالمؤمنین! أخبرنا عن قول اللَّه‌عزّ وجلّ: «یومَ یَفرُّ المَرْءُ من أخِیهِ* وأُمِّهِ وأبیهِ* وصاحبتهِ وبَنِیهِ* لِکُلِّ امرءٍ مِنْهُم یَومئذٍ شأنٌ یُغْنِیه» «6»
مَنْ هم؟ فقال علیه السلام: قابیل یفرّ من هابیل، والّذی یفرّ من امِّه موسی، والّذی‌یفرّ من أبیه إبراهیم «7» یعنی الأب المربی لا الوالد «7»، والّذی یفرّ من صاحبته لوط، والّذی
__________________________________________________
(1)- [فی العلل والبحار: «من»].
(2)- [زاد فی العلل: «هی»].
(3)- [فی العلل: «أرمیا»، وفی البحار: «تالیا»].
(4)- [فی العلل والبحار: «تنفّس»].
(5)- [لم یرد فی العلل والبحار].
(6)- [عبس: 80/ 34- 37].
(7- 7) [لم یرد فی العلل والبحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 258
یفرّ من ابنه نوح یفرّ من ابنه کنعان. وسأله عن أوّل من مات فجأة، فقال علیه السلام: داوودمات علی منبره یوم الأربعاء، وسأله عن أربعة لا یشبعن من «1» أربع، فقال: الأرض من‌المطر، والانثی من الذّکر، والعین من النّظر، والعالم من العلم «1». وسأله عن أوّل من وضع‌سکّة «2» الدّنانیر والدّراهم، فقال: نمرود بن کنعان بعد نوح علیه السلام، وسأله عن أوّل من عمل‌عمل «3» قوم لوط، فقال علیه السلام: إبلیس، لأنّه «4» أمکن من «3» نفسه، وسأله عن معنی هدیرالحمام الرّاعبیّة، فقال: تدعو علی أهل المعازف والقیان «5» والمزامیر والعیدان، وسأله عن‌کنیة البراق، فقال علیه السلام: یکنّی أبا هلال «6»، وسأله لِمَ سُمِّی تبّع الملک «7» تبّعاً؟ فقال علیه السلام: لأ نّه «3» کان غلاماً کاتباً، وکان یکتب للملک الّذی «7» کان قبله، وکان إذا کتب، کتب: بسم اللَّه «3» الّذی خلق صبحاً وریحاً، فقال الملک: اکتب وابدأ باسم ملک الرّعد، فقال: لا أبدأ إلّاباسم إلهی، ثمّ أعطف علی حاجتک، فشکر اللَّه عزّ وجلّ له ذلک، فأعطاه ملک‌ذلک الملک، فتابعه النّاس علی ذلک، فسمِّی تبّعاً، وسأله: ما بال الماعز مرفوعة «8» الذّنب، بادیة الحیاء والعورة، فقال علیه السلام: لأنّ الماعز عصت نوحاً علیه السلام لمّا أدخلها السّفینة، فدفعها، فکسر ذنبها، والنّعجة مستورة الحیاء والعورة، لأنّ النّعجة بادرت بالدّخول إلی‌السّفینة، فمسح نوح علیه السلام یده علی حیاها «9» وذنبها، «10» فاستترت بالألیة «10»، وسأله عن
__________________________________________________
(1- 1) [فی العلل والبحار: «أربعة، فقال: أرض من مطر، وانثی من ذکر، وعین من نظر، وعالم من‌علم»].
(2)- [فی العلل والبحار: «سکک»].
(3)- [لم یرد فی العلل].
(4)- [فی العلل والبحار: «فإنّه»].
(5)- [فی العلل والبحار: «القینات»].
(6)- [البحار: «أبا هزال»].
(7)- [لم یرد فی العلل والبحار].
(8)- [فی العلل والبحار: «مفرقعة»].
(9)- [العلل: «حیائها»].
(10- 10) [فی العلل والبحار: «فاستویت الألیة»، وفی البحار: «فاستوت الألیة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 259
کلام أهل الجنّة، فقال: کلام أهل الجنّة بالعربیّة، وسأله عن کلام أهل النّار، فقال: بالمجوسیّة، «1» وسأله عن النّوم علی کم وجه هو؟ فقال «1» أمیر المؤمنین علیه السلام: النّوم علی‌أربعة أصناف، الأنبیاء تنام علی أقفتیها «2» مستلقیة وأعینها لا تنام متوقّعة لوحی ربّهاعزّ وجلّ، والمؤمن ینام علی یمینه مستقبل القبلة، والملوک وأبناءها تنام علی شمالهالیستمرؤوا ما یأکلون، وإبلیس وأخواته «3» وکلّ مجنون و «4» ذو عاهة ینامون علی وجوههم‌منبطحین، ثمّ جلس.
و «4» قام إلیه رجل آخر (3****)، فقال: یا أمیر المؤمنین! أخبرنی عن یوم الأربعاءوتطیّرنا منه وثقله وأیّ أربعاء هو؟ فقال علیه السلام: آخر أربعاء فی الشّهور «5» وهو المحاق «6»، وفیه قتل قابیل هابیل أخاه «7»، ویوم الأربعاء القی إبراهیم علیه السلام فی النّار، ویوم الأربعاءوضعوه فی المنجنیق، ویوم الأربعاء أغرق اللَّه فرعون، ویوم الأربعاء جعل اللَّه عزّ وجلّ «8» قریة لوط «8» عالیها سافلها، یوم الأربعاء أرسل اللَّه عزّ وجلّ الرّیح علی قوم عاد، ویوم الأربعاء أصبحت کالصّریم، ویوم الأربعاء سلّط اللَّه عزّ وجلّ علی نمرود البقّة، ویوم‌الأربعاء طلب فرعون موسی علیه السلام لیقتله، ویوم الأربعاء خرّ علیهم السّقف من فوقهم، ویوم الأربعاء أمر فرعون بذبح الغلمان، ویوم الأربعاء خرب بیت المقدس، ویوم الأربعاءأحرق مسجد سلیمان بن داوود باصطخر من کورة فارس، ویوم الأربعاء قُتل یحیی بن
__________________________________________________
(1- 1) [فی العلل والبحار: «ثمّ قال»].
(2)- [فی العلل والبحار: «أقفیتها»].
(3)- [فی العلل والبحار: «وإخوانه»].
(4- 4) [فی العلل: «ذی عاهة ینام علی وجهه منبطحاً، ثمّ»، وفی البحار: «ذی عاهة تنام علی وجهه منبطحاً، ثمّ»].
(5)- [فی العلل والبرهان والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «الشّهر»].
(6)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «محاق»].
(7)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان 1/، ونور الثّقلین 1/ 611، وکنز الدّقائق 4/].
(8- 8) [لم یرد فی العلل والبحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 260
زکریّا، ویوم الأربعاء أظلّ قوم فرعون أوّل العذاب، ویوم الأربعاء خسف اللَّه عزّ وجلّ‌بقارون، ویوم الأربعاء ابتلی أیّوب علیه السلام بذهاب «1» أهله وولده وماله «1»، ویوم الأربعاءادخل یوسف علیه السلام السّجن، ویوم الأربعاء قال اللَّه عزّ وجلّ: «أ نّا دمّرناهم وقومهم‌أجْمَعین» «2»
، ویوم الأربعاء أخذتهم الصّیحة، ویوم الأربعاء عقروا «3» النّاقة، ویوم الأربعاءأمطرت «4» علیهم حجارة من سجِّیل، ویوم الأربعاء شجّ «5» النّبیّ صلی الله علیه و آله وکُسِرَت رباعیته، ویوم الأربعاء أخذت العمالقة «6» التّابوت.
وسأله عن الأیّام وما یجوز فیها من العمل، فقال أمیر المؤمنین علیه السلام: یوم السّبت یوم‌مکر وخدیعة، ویوم الأحد یوم غرس وبناء، ویوم الاثنین یوم «7» حرب ودم، ویوم‌الثّلاثاء یوم سفر وطلب «7»، ویوم الأربعاء یوم شؤم «8» یتطیّر فیه «8» النّاس، ویوم الخمیس‌یوم الدّخول علی الامراء وقضاء الحوائج، ویوم الجمعة یوم خطبة ونکاح. «9»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 218- 224 رقم 1، علل الشّرائع، 2/ 317- 323 رقم 44/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 351، 1/ 460؛ المجلسی، البحار، 10/ 75- 83؛ الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 47- 48، 1/ 610- 611؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 1/ 315- 317، 4/ 89- 90
__________________________________________________
(1- 1) [فی العلل والبحار: «ماله وولده»].
(2)- [النّمل: 27/ 51.].
(3)- [فی العلل والبحار: «عقرت»].
(4)- [فی العلل: «مطر»، وفی البحار: «أمطر»].
(5)- [زاد فی العلل والبحار: «وجه»].
(6)- [فی العلل والبحار: «العمالیق»].
(7- 7) [فی العلل والبحار: «سفر وطلب، ویوم الثّلاثاء یوم حرب ودم»].
(8- 8) [فی العلل والبحار: «فیه یتطیّر»].
(9)- در ذکر آنچه وارد شده است، از آن جناب از خبر مرد شامی و آنچه را سؤال کرده است، از امیر المؤمنین در مسجد جامع کوفه:-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 261
__________________________________________________
- عبداللَّه بن احمد بن عامر طایی از پدرش از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام، از پدر بزرگوارش موسی بن جعفر، او از پدر بزرگوارش جعفر بن محمد، از پدر بزرگوارش محمد بن علی، از پدر بزرگوارش علی بن الحسین، از پدر بزرگوارش حسین بن علی علیه السلام روایت کرده که آن جناب فرمود که: علی بن ابی‌طالب علیه السلام فرمود: در کوفه در مسجد جامع بود. به ناگاه مردی از اهل شام برخاسته و به آن جناب عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! می‌خواهم چیزهایی از تو مسألت کنم.»
حضرت فرمود: «سؤال کن از جهت فهمیدن، نه این که مقصود تو ایذا و اظهار عناد باشد.»
مردم چشم‌های خود را گشوده و به نظر تند می‌نگریستند که آن مرد عرض کرد: «خبر بده مرا از اول چیزی که خدای تبارک و تعالی آفرید.»
حضرت فرمود: «اول چیزی را که خدا بیافرید، نور بود.»
عرض کرد: «پس آسمان‌ها از چه چیز آفریده شدند؟»
فرمود: «از بخار آب.»
عرض کرد: «زمین از چه چیز آفریده شد؟»
فرمود: «از کف آب.»
عرض کرد: «کوه ها از چه چیز آفریده شد؟»
فرمود: «از موج های آب.»
عرض کرد: «چرا مکه‌ام القری نام شد؟»
فرمود: «به جهت این که زمین از زیر مکه منبسط شد.»
و سؤال کرد از آسمان دنیا که: «از چه چیز خلق شده؟»
فرمود: «از موج جدا شده آفریده شده.»
و سؤال کرد از عرض و طول آفتاب که: «چه مقدار است؟»
فرمود: «نهصد فرسخ در نهصد فرسخ.»
و سؤال کرد از عرض و طول ستاره که: «چه اندازه است؟»
فرمود: «دوازده فرسخ در دوازده فرسخ.»
سؤال کرد از رنگ‌های آسمان های هفتگانه و نام‌های آن‌ها.
حضرت فرمود: «نام آسمان دنیا رفیع است و از آب و دود است.
(مترجم گوید: ظاهراً مراد آن جناب از این که می‌فرماید: آسمان دنیا از آب و دود است، رنگ آن باشد، چه سؤال از رنگ شد. علاوه بر این که سؤال از ماده آن سبقت یافت. به خصوص که این معنی که از ظاهر اجوبه سؤال‌های بعد نیز معلوم می‌گردد، چه آن ها نیز جواب مطابق سؤال رنگ و اسم است.)-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 262
__________________________________________________
- و اسم آسمان دوم فیدوم است و به رنگ مس است، و اسم آسمان سیم ماروم و به رنگ مس زرد است، و اسم آسمان چهارم ارفلون است و به رنگ نقره است، و اسم آسمان پنجم هیعور است و به رنگ طلاست، و اسم آسمان ششم عروس است و به رنگ یاقوت سبز است، و اسم آسمان هفتم عجما است و به رنگ درّ سفید است.»
و از آن جناب سؤال کرد که: «چرا گاو چشم خود را به‌زیر انداخته وسر خود را به آسمان بلند نمی‌کند؟»
فرمود: «از خداوند حیا می‌کند، چه قوم موسی ستایش گوساله کردند، از این جهت سر خود را به زیر می‌اندازد.»
و سؤال کرد از جمع میان دو خواهر.
فرمود: «یعقوب بن اسحاق علیه السلام جمع میان حیا و راحیل مادر یوسف علیه السلام نمود، بعد از آن حق تعالی حرام کرد [و] مضمون آیه: «وإن تجمعوا بین الأختین» نازل فرمود.»
و سؤال کرد از مد و جزر که آن‌ها چیست؟
فرمود: «فرشته ای است موکل به دریا که آن را رومان نامند، چون دو پای خود را در دریا گذارده، آب زیاد شود و چون بیرون آورد فرو نشیند.»
و سؤال کرد از پدر جن.
فرمود که: «شونان است که از زبانه صافی از آتش که متحرک و مضطرب و بی‌دود است آفریده شده است.»
و سؤال کرد که: «آیا حق تعالی پیغمبری به سوی جن مبعوث گردانیده؟»
فرمود: «بلی، پیغمبری یوسف نام به سوی ایشان مبعوث گردانید و ایشان را دعوت به خدا کرده، او را در معرض قتل درآوردند.»
و سؤال کرد از اسم ابلیس که: «در آسمان چه نام داشته است؟»
فرمود: «حارث نام داشته.»
و سؤال کرد که: «چرا آدم به آدم نام شد؟»
فرمود: «به جهت این که آدم از ادیم زمین آفریده شد و ادیم زمین را روی زمین و ظاهر آن گویند؛ چه خلقت آدم از خاک بوده است.»
و سؤال کرد که: «چرا پسر به قدر بهره دو دختر میراث می‌برد؟»
حضرت فرمود که: «خوشه گندم را که آدم و حوا در بهشت خوردند، سه حبه گندم داشت. حوا پیش‌دستی کرد و یک حبه از آن را خورد و بعد از آن، آدم دو حبه دیگر را تناول نمود. پس از این جهت، پسر بهره دو دختر به میراث می‌برد.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 263
__________________________________________________
- و سؤال کرد از این که: «حق تعالی کدامیک از پیغمبران را ختنه شده آفرید؟»
فرمود: «حق تعالی آدم را ختنه شده آفرید، و بعد از او شیث علیه السلام متولد شد ختنه شده، و بعد از او ادریس و نوح و سام‌بن نوح و ابراهیم و داوود و سلیمان و لوط و اسماعیل و موسی و عیسی و محمد صلی الله علیه و آله ختنه شده آفریده شدند.»
و سؤال کرد که: «عمر آدم چه قدر بود؟»
فرمود: «ششصد و سی سال.»
و سؤال کرد از اول کسی که شعر گفت.
فرمود: «اول کسی که شعر گفت، آدم علیه السلام بود.»
عرض کرد: «شعر او چه بود؟»
فرمود که: «چون آدم از آسمان به زمین فرود آمد، دید خاک زمین و وسعت آن و هوای آن را، و بعد از آن کشتن قابیل هابیل را ملاحظه کرد. گفت:
تغیّرت البلاد ومَنْ علیها فوجه الأرض مغبّر قبیح
تغیّر کلّ ذی لون وطعم وقلّ بشاشة الوجه الملیح
یعنی: تغییر کرد شهرها و کسانی که در آن شهرها ساکن بودند، و روی زمین غباری رنگ و بد است، تغییر کرد هر صاحب رنگی رنگ آن و از خوبی به بدی مبدل شد و تغییر کرد هر چشیدنی و بی‌مزه شد، و کم است گشاده روی و خوشروی نمکین.
(مترجم گوید: آدم را نظر به قصور و حور بهشتی و میوه‌های گوناگون بود. پس از ورود او به زمین تقبیح می‌کند روی زمین را؛ چه زمین در نظر او جلوه ندارد. و تقبیح می‌کند میوه‌های روی زمین را، همچنین، صورت‌های آدمی را، و نظر او به حور و غلمان است.)
پس چون آدم به این سخنان تکلم نمود، شیطان لعین چند شعر در جواب او گفت:
تنحّ عن البلاد وساکنها فبی فی الخلد ضاق بک الفسیح
وکنت بها وزوجک فی قرار وقلبک من أذی الدّنیا مریح
فلم تنفک من کیدی ومکری إلی أن فاتک التّمّن الرّبیح
وفی بعض النّسخ:
وبدّل أهلها أثلًا وخمطاً بحبّاتٍ وأبوابٍ منیح
فلولا رحمة الجبّار أضحی بکفِّک من جنان الخلد ریح
یعنی: ای آدم! دور شو از شهرهای زمین و ساکنان آن! به سبب من در بهشت جاوید تنگ شده است و سعت تو. یعنی من باعث شدم که از جای وسیع خوبی به تنگنای بدی آمدی. و تو با جفت خود حوا در-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 264
__________________________________________________
- بهشت مستقر بودید و قلب تو از اذیت‌های دنیا سالم بود و خوشحال بودی. پس از کید دیگر من منفک نشدی و علی الاتصال مکر من با تو بود، تا این که فوت شد تو را و از دست تو رفت آن منفعت و سود گرانبها، یعنی بهشت. عنبر سرشت و اهل دنیا به عوض باغ ها و دره های پر وسعت آن، درخت تلخ و شور داده شدند و نعمت‌های گوناگون آن‌ها به درخت شور و تلخ مبدل شد. و اگر نبود رحمت خداوند جبار، ظاهر شدی نسیم بهشت در کف تو در باغ‌های جاوید بهشت. یعنی همیشه در بهشت بودی.»
پس از آن سؤال کرد مرد شامی از آن جناب از گریه آدم از فراق بهشت و از این که چه قدر اشک از دو چشم او بیرون آمد.
حضرت فرمود: «صد سال گریه کرد و از چشم راست او به قدر آب دجله جاری شد و از چشم چپ او به قدر آب فرات جاری شد.»
و سؤال کرد که: «آدم چند حج (خانه خدا) به جا آورد؟»
فرمود: «هفتاد حجه پیاده بر دو قدم خود به جای آورد. و اول حجی که گذارد، مرغی که صرد گوید، با او بود و او را راهنمایی می‌کرد بر موضعی که آب داشت، و از بهشت با او بیرون آمده بود. و (لذا) از خوردن گوشت صرد و خطاف نهی وارد شده است.»
و از آن جناب سؤال کرد که: «چرا خطاف بر روی زمین راه نمی‌رود؟»
فرمود: «به جهت این که هنگامی که بیت المقدس را خراب کردند، خطاف بر گرد آن چهل سال طواف نمود و گریه کرد و علی‌الاتصال با آدم گریه نمود، و از این جهت در خانه‌ها مسکن گرفت، چنان که آدم در خانه مسکن کرد و در زمین آرام و قرار نگرفت که راه رود و نُه آیه ای از آیات قرآنی با اوست که به آن ترنم کند و این آیات از آیاتی است که آدم در بهشت تلاوت می‌نمود وتا روز قیامت با او باشد. سه آیه از اول سوره کهف است و سه آیه از سوره سبحان است که ابتدای آن: «وإذا قرأتَ القُرْآن»، است و سه آیه از سوره یس است و ابتدای آن از: «وجَعَلْنا من بینِ أیدیهم سَدّاً ومن خلفهِم سدّاً» است.»
و سؤال کرد از اول کسی که کافر شد و کفر ایجاد نمود.
فرمود: «شیطان لعین.»
و سؤال کرد از اسم نوح که: «اسم او چه بوده است؟»
فرمود: «اسم او سکن بوده است و او را نوح گویند، به جهت آن که نهصد و پنجاه سال بر قوم خود نوحه کرد.»
و سؤال کرد از کشتی نوح که: «عرض و طول آن چه مقدار بود؟»
فرمود: «طولش هشتصد ذراع و عرضش پانصد ذراع بود، و ارتفاع آن در جهت علو و بلندی هشتاد ذراع بود.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 265
__________________________________________________
- پس از آن، آن مرد نشست و مرد دیگر برخاست و عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! خبر بده ما را از اول درختی که در زمین روییده شد.»
عرض کرد: «درخت کدو بود.»
و سؤال کرد از اول کسی از اهل آسمان که حج کرد.
فرمود: «جبرئیل علیه السلام بود.»
و سؤال کرد از اول بقعه‌ای که در ایام توفان در زمین منبسط شد.
فرمود: «موضع کعبه معظم بود که از زبرجد سبز بود.»
و سؤال کرد از گرامی‌ترین وادی روی زمین.
فرمود: «آن وادی ای است که آن را سراندیب گویند که حضرت آدم از آسمان در آنجا افتاد.»
و سؤال کرد از بدترین وادی روی زمین.
فرمود: «وادی ای است در یمن که آن را برهوت گویند و آن از وادی‌های جهنم است.»
و سؤال کرد از زندانی که صاحب خود را سیر داد.»
فرمود: «ماهی ای بود که یونس‌بن متی را گردش داد.»
و سؤال کرد از آن شش چیز که در رحم پرورش نیافتند و آن‌ها را مادری نبود.
فرمود: «آدم و حوا و بره ابراهیم بود که قربانی اسماعیل شد، و عصای موسی بود که اژدها شد، و شتر صالح بود، و خفاش بود که شکل آن را عیسی ساخت و به اذن خداوند پرواز نمود.»
و سؤال کرد از چیزی که دروغ بر آن بستند و حال این که نه از جن بود و نه از آدمی.
فرمود: «گرگی بود که برادران یوسف بر آن افترا بستند که تو یوسف را خورده‌ای.»
و سؤال کرد از چیزی که حق تعالی بر آن وحی فرمود و حال این که نه او جن بود و نه از انس.
فرمود: «آن مگس عسلی بود که حق تعالی وحی به آن نازل کرد.»
پرسید: «کدام موضع است که یک ساعت از روز آفتاب بر آن تابید و دیگر هرگز آفتاب بر آن نتابید؟»
فرمود: «دریا بود. هنگامی که حق تعالی آن را از برای موسی علیه السلام شکافت، زمین دریا پیدا شد و آفتاب بر آن تابید و بعد از آن، آب رویش را گرفت و دیگر هرگز آفتاب به آن نرسید.»
و پرسید که: «این چیست که آشامید هنگامی که زنده بود و خورد هنگامی که مرده بود؟»
فرمود: «این عصای موسی است که هنگامی که درخت بود، آب می‌آشامید و هنگامی که جماد بود و در دست موسی بود، اژدها می‌شد و می‌بلعید.»
پرسید که: «کدام نذیر است که قوم خود را انذار کرد و ترسانید و حال این که نه از جن بود و نه از آدمی؟»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 266
__________________________________________________
- فرمود: «مورچه بود در زمان سلیمان.»
و سؤال کرد از اول کسی که مأمور شد به ختنه کردن.
فرمود: «ابراهیم بود.»
و سؤال کرد از اول کسی که از زنان او را ختنه کردند.
فرمود: «هاجر مادر اسماعیل بود که ساره او را ختنه کرد، تا از این که از عهده قسمش بیرون آید؛ چه قسم خورده بود که او را عیبناک کند.»
و سؤال کرد از اول کسی که دامن خود را بر زمین کشانید.
فرمود: «هاجر بود، هنگامی که فرار کرد از دست ساره.»
و سؤال کرد از اول مردی که دامن خود را کشانید.
فرمود: «قارون بود.»
(مترجم گوید که عبارت حدیث این است: وسأله أوّل امرأة جرّت ذیلها؟ فقال: هاجر، لمّا هربت من سارة، وسأله عن أوّل مَنْ جرّ ذیله من الرِّجال؟ قال: قارون. و برخی گفته‌اند که مراد به جر ذیل دامن کشیدن نیست؛ چه این سؤالی است بی معنی. بلکه مراد قرار دادن ابریشم است و غیر آن در حاشیه جامه و غیر آن از برای زینت و دور نیست که مراد این باشد.)
و سؤال کرد از اول کسی که نعلین پوشید.
فرمود: «ابراهیم علیه السلام بود.»
و سؤال کرد از گرامی‌ترین ناس از حیثیت نسب.
فرمود: «صدیق اللَّه یوسف بن یعقوب اسرائیل اللَّه بن اسحاق ذبیح اللَّه بن ابراهیم خلیل اللَّه علیهم السلام بود.»
(مترجم گوید: شاید مراد از ناس، پادشاهان مصر باشند، او لا برادران، او لا اقل مثل او بودند در نسب، علاوه بر این که کسانی که بهتر از او هستند در نسب، بسیارند.)
و سؤال کرد از آن شش پیغمبری که از برای هر یک از آن‌ها دو اسم است.
فرمود: «یوشع بن نون که او را ذا الکفل نیز می‌گفتند، و یعقوب که او را اسرائیل نیز می‌گفتند، و خضر که او را جدتها می‌گفتند، و یونس که او را ذوالنون نیز می‌گفتند، و عیسی که او را مسیح نیز می‌گفتند، و محمد صلی الله علیه و آله که او را احمد نیز می‌گفتند.»
و سؤال کرد که: «آن چیست که نفس می‌کشد و حال این که نه گوشت دارد و نه خون؟»
فرمود: «صبح است، چنانچه خداوند فرموده است: «والصّبح إذا تنفّس».»
و پرسید که: «آن پنج پیغمبر که به عربی تکلم کردند، کیانند؟»
فرمود: «هود و شعیب و صالح و اسماعیل و محمد صلی الله علیه و آله بودند.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 267
__________________________________________________
- پس آن مرد نشست و مردی دیگر برخاست و شروع کرد سؤال کردن از جهت ایذای آن بزرگوار و عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! خبر ده ما را از قول حق تعالی: «یومَ یفرّ المرء من أخیه وأُمّه وأبیه وصاحبته وبنیه»، ایشان کیستند که از برادر و یا مادر و یا پدر و یا زن و یا فرزندان خود در روز قیامت فرار می‌کنند؟»
فرمود: «قابیل از هابیل فرار می‌کند، و آن کسی که از مادرش فرار می‌کند موسی علیه السلام است.
(مترجم گوید که: دور نیست که مراد از مادر، تربیت کننده باشد؛ چه تربیت کننده‌های موسی در خانه فرعون کافره بوده‌اند و مصنف در کتاب خصال گفته است، جهت این که موسی از مادرش در روز قیامت فرار می‌کند، آن است که می‌ترسد، در حق او کوتاهی کرده باشد و حق او را ادا نکرده باشد.)
و آن کسی که از پدر خود فرار می‌کند، ابراهیم علیه السلام است که از پدری که او را تربیت کرد، یعنی آذر، فرار می‌کند نه پدر حقیقی او که از او متولد شده بود، و کسی که از زن خود فرار می‌کند لوط است، و کسی که از فرزند خود فرار می‌کند نوح است که از فرزند خود کنعان فرار می‌کند.»
و پرسید از اول کسی که به مرگ ناگهانی رحلت کرد.
فرمود: «داوود بود که در روز چهارشنبه بر روی منبر وفات یافت.»
پرسید: «کدام چهارند که هرگز از چهار چیز سیر نشوند؟»
فرمود: «زمین از باران، و زن از مرد، و چشم از نظر کردن، و عالم از علم.»
سؤال کرد از اول کسی که سکه زد به درهم و دینار.
فرمود: «نمرودبن کنعان بود بعد از نوح علیه السلام.»
و سؤال کرد از اول کسی که عمل قوم لوط کرد.
فرمود که: «شیطان بود که تمکین نمود که هر که خواهد، به او وطی کند و با او وطی کردند.»
و سؤال کرد از معنی آواز کبوتر راعبیه که کبوتر زمین مخصوصی است و یا قسمتی از اقسام کبوتر است.
حضرت فرمود که: «نفرین می‌کند بر اهل ملاهی و کنیزهای مغنیه و نوازنده‌های نای وآلات نواختنی.»
و سؤال کرد از کنیه براق.
فرمود: «کنیه براق، ابوهلال است.»
و سؤال کرد: «چرا تبع که اسم پادشاهی است، مسما به این اسم شد؟»
فرمود: «به جهت این که تبع جوانی بود نویسنده، و نویسنده پادشاه پیش از خود بود و هر وقت هر چه می‌نوشت، ابتدای آن می‌نوشت: بسم اللَّه الّذی خلق صبحاً وریحاً. آن پادشاه به او گفت: در ابتدا بنویس: بسم ملک الرّعد. گفت: من ابتدا چیزی نمی‌نویسم، مگر اسم خداوند خود را و بعد از آن در حاجت تو می‌کوشم و هر چه گوئی می‌نویسم، پس حق تعالی او را جزای جمیل بخشید و سلطنت این پادشاه را نصیب-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 268
__________________________________________________
- او گردانید و مردم اورا متابعت کردند. از این جهت نام او تبع شد.»
و سؤال کرد از بز و میش که: «از چه جهت است که بز دمش رو به سر بالاست و عورت او نمایان است؟»
حضرت فرمود: «به جهت این است که بز نافرمانی کرد نوح علیه السلام را هنگامی که نوح او را داخل کشتی نمود و تمکین ننمود از دخول در کشتی، پس دم او شکسته شد. و عورت میش مستور است و آشکار نیست، از جهت این که خود داخل در کشتی شد و تمکین نمود. حضرت نوح علیه السلام دستی بر عورت و دم او کشید، دنبه او روی عورتش پهن شد و عورت او مخفی شد.»
و پرسید که: «اهل بهشت به چه زبان با یکدیگر گفت و گو می‌کنند؟»
حضرت فرمود: «به زبان عربی.»
و پرسید که: «اهل جهنم به چه زبان گفت و گو می‌کنند؟»
فرمود: «به زبان مجوسی و گبران.»
و پرسید که: «خواب بر چند قسم است؟»
حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: «خواب بر چهار قسم است: پیغمبران بر پشت بخوابند و چشم و دل آن‌ها خواب نرود و منتظر وحی پروردگار باشند. و مؤمن بر پهلوی راست رو به قبله بخوابد، و پادشاهان و فرزندان آن‌ها بر پهلوی چپ بخوابند تا آنچه خورده‌اند، بر آن‌ها گوارا باشد؛ چه غرض آن‌ها لذت یافتن از خوردنی باشد و برطرف چپ خوابیدن گوارایی و لذت طعام جلوه دهد، شیطان و تابعان او و هر دیوانه و صاحب آفت، بر روی بخوابند و بر زمین پهن شوند.»
پس از آن مردی دیگر برخاست و عرض کرد: «یا امیر المؤمنین! خبر بده مرا از چه سبب است که ما روز چهارشنبه را از برای کارها نیکو ندانیم و آن را به فال بد گرفتیم و آن روز را از برای شغل‌های سنگینی دانیم و نحس شمریم و کدام چهارشنبه بود که واقعه در آن روی داده که باعث تطیر و تشؤم شده است؟»
حضرت فرمود: «چهارشنبه آخر ماه است که آن را محاق گویند. و در آن روز بود که قابیل هابیل برادر خود را کشت، و روز چهارشنبه بود که نمرودیان ابراهیم را در آتش افکندند، و روز چهارشنبه بود که او را در منجنیق گذاشتند، و روز چهارشنبه بود که حق تعالی فرعون را به دریا غرق کرد، و روز چهارشنبه بود که حق تعالی قوم لوط را وارونه کرد، و روز چهارشنبه بود که حق تعالی بادی که حامل ابر نبود، بر قوم عاد فرستاد و جمیع آن‌ها را چون استخوان پوسیده ریزه ریزه کرد، و روز چهارشنبه بود که باغ کسانی که میوه باغ را از فقرا و مساکین منع کردند، مثل تل ریگی شد که هیچ میوه‌ای در آن نباشد.
(مترجم گوید که: مروی است که در دو فرسنگ صنعا از ولایت یمن، مردی صالح را باغی بود و آن را ضروان خواندندی و در روز میوه چیدن، درویشان و فقرا را بخواندی و ده یک حاصل آن باغ را به آن‌ها-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 269
__________________________________________________
- قسمت کردی. چون آن مرد بمرد، وی را سه پسر بود و آن باغ به پسران به میراث رسید. گفتند: اگر ما چنین کنیم که پدر ما می‌کرد، امر معیشت بر ما تنگ شود.
و درویشان به عادت همیشه، در وقت محصول باغ بیامدند. ایشان گفتند که هنوز وقت چیدن میوه نشده است. پس چون شب رسید، اتفاق کردند که پنهان از فقرا میوه را بچینند و بدین سوگند خوردند؛ چنانچه حق تعالی می‌فرماید: «إذ أقْسَمُوا لَیَصْرِمُنّها مُصْبِحِین».
پس چون بخواب رفتند، آتش از آسمان فرود آمد و آن باغ را درهم پیچید و میوه‌ها را بسوخت و درختان را خشک گردانید، «فأصْبَحَتْ کالصّریم». پس آن باغ، چون تل ریگ شد. چون پسران از خواب بیدار شدند، از این حال غافل بودند. در صبح آن شب به یکدیگر گفتند: بیایید برویم میوه باغ را بچینیم.
و به اتفاق داس‌ها برداشته از خانه بیرون آمدند، متوجه باغ شدند «وهُم یتخافَتُون». و آهسته به یکدیگر تکلم می‌کردند از ترس این که فقرا از حال ایشان آگاه شوند و می‌گفتند که: «لا یَدْخلنها الیوم علیکُم مِسْکِین»، باید امروز در این باغ فقیری بر شما داخل نشود، تا از این میوه بهره و نصیبی ببرد. «فلمّا رأوها قالوا إنّا لضالّون».
پس آن هنگام که دیدند باغ را سیاه شده است و سوخته است، گفتند که ما برادران باغ را گم کرده ایم. چه دیروز باغ ما معمور و آباد بود و انواع میوه در آن بود.
چون درست تأمل کردند به نشانه‌های در و دیوار، بدانستند که باغ ایشان است و گفتند که ما راه را گم نکرده‌ایم، «بل نحنُ مَحْرُومُون»، بلکه به جهت منع فقرا از میوه آن باغ، محرومیم و بی بهره شدیم. بهترین آن پسران گفت که من به شما نگفتم هنگامی که این عزیمت خبیث کردید و فقرا را از آن منع کردید، چرا خدا را به بزرگی یاد نمی‌کنید و از خدا نترسیدید؟ شما از من نشنیدید و کردید آنچه کردید.
«قالوا سُبحانَ ربّنا إنّا کُنّا ظالمین»، گفتند: منزه است پروردگار ما و ما در حق خود ستم کردیم.
و بعد از وقوع بلیه بر عمل گذشته نادم شدند و از روی نیاز به درگاه خالق بی‌نیاز عرض حاجت کردند، «قالوا یا ویلنا إنّا کنّا طاغین عَسی رَبّنا أن یُبدِلنا خیراً منها إنّا إلی رَبِّنا راغبون»، گفتند: وای بر ما! به درستی که ما در گنهکاری از حد برگذشتیم. شاید پروردگار ما بر ما ترحم فرماید و توبه ما را قبول فرماید و باغی بهتر از این باغ به ما بدل از این عطا فرماید. و ما به سوی پروردگار خود بازگشت کردیم و از عمل گذشته توبه کردیم. حق تعالی به لطف عمیم خود توبه ایشان را قبول فرمود و باغی مشتمل بر کثرت میوه و درخت به ایشان عطا فرمود که هر خوشه انگور آن بار شتری بود و نام آن باغ حیوان بود.)
القصه، حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود که: روز چهارشنبه بود که حق تعالی پشه را بر نمرود مسلط گردانید، و روز چهارشنبه بود که فرعون موسی را طلب نمود تا او را به قتل برساند، و روز چهارشنبه بود که حق تعالی خراب کرد سقف خانه های کسانی که ایذا و آزار انبیا می‌کردند پیش از اهل مکه بر روی-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 270
__________________________________________________
- ایشان، و روز چهارشنبه بود که فرعون امر کرد اطفال بنی اسرائیل را گردن بزنند، و روز چهارشنبه بود که بیت المقدس را خراب کردند، و روز چهارشنبه بود که مسجد سلیمان بن داوود علیه السلام را در اصطخر که یکی از شهرهای فارس است سوزانیدند، و روز چهارشنبه بود که یحیی بن زکریا علیه السلام را کشتند، و روز چهارشنبه بود که اول عذاب بر قوم فرعون نمایان شد و آن‌ها را فرو گرفت، و روز چهارشنبه بود که زمین قارون را فرو گرفت، و روز چهارشنبه بود که ایوب مبتلا به رفتن مال و اولاد شد، و روز چهارشنبه بود که یوسف داخل زندان شد، و روز چهارشنبه بود که خداوند فرموده: «إنّا دمّرناهُم وقومهم أجْمَعِین»، ما هلاک گردانیدیم در غار آن نه نفر از اشراف و اکابر قوم صالح که خواستند صالح پیغمبر را بکشند، و هلاک گردانیدیم قوم آن ها را جمیعاً به صیحه جبرئیل، و روز چهارشنبه بود که ناقه صالح را پی کردند، و روز چهارشنبه بود که بر قوم لوط سنگ از گل محکم شده باریدن گرفت، و روز چهارشنبه بود که پیغمبر ما محمد مصطفی صلی الله علیه و آله محزون و غمین شد و دندان رباعی مبارکش را شکستند، و روز چهارشنبه بود که عمالقه تابوت را از بنی اسرائیل گرفتند.
(مترجم گوید که: تابوت صندوقی بود که صورت‌های همه انبیا، از آدم تا خاتم، در آن نقش کرده بودند و آن تابوت از چوب شمشاد بود. از طلا زینت داده بودند و سه گز طول آن بود و دو گز عرض آن بود. و در آن سکینه بود که باعث آرامش و اطمینان خلق بود. و سکینه جانوری بود به مقدار گربه و دو چشم داشت، چون شعله آتش افروخته که کسی را قوه دیدن آن نبود. و روی آن مشابه روی آدمی بود و دو بال داشت، به وقت کارزار از تابوت بیرون آمدی و مانند بادی که سخت وزد، بر روی دشمنان جستی و ایشان را متفرق ساختی.
و بنی اسرائیل، همیشه این تابوت را پیش دشمنان بداشتندی، و نعلین و عصا و جامه‌های موسی و عمامه هارون و پاره‌ای ترنجبین که در تیه بر بنی اسرائیل می‌بارید و ریزه های الواح در آن تابوت بود. و قوم جالوت این تابوت را از بنی‌اسرائیل گرفته بودند و به بلاد خود برده بودند. و در هر موضعی که واداشتندی، آفتی به اهل آن موضع رسیدی. آخر در حواله مزبله‌ای آن را دفن کردند. و جالوت از اولاد علیق بن عاد بود و مردی عظیم الجثه و شدید الشوکه بود و به صحت پیوسته، که اسلحه ای که در بر وی بود، هزار رطل آهن بود، و خودی که بر سر داشت، سیصد رطل بود. و حق تعالی مردی سقا یا دباغ را که شاول نام داشت وبه جهت طول قامت او، وی را طالوت گفتندی، پادشاه گردانید بر بنی‌اسرائیل. و طالوت از فرزندان بنیامین ابن یعقوب بود و پیغمبر آن زمان اشموئیل بود. و جمعی از سبط یهوداء بن یعقوب، پادشاهی طالوت را انکار کردند وگفتند که ما از یهوداییم وپادشاهی از او به ارث می‌بریم و صاحب ثروت و جاهیم، وطالوت مردی است سقا یا دباغ، و صاحب ملک و خزائن و مال نیست، تا به جهت تجهیز لشگر تسخیر مملکت کند. آخر الامر اشموئیل پیغمبر از خدا درخواست که حق تعالی علامتی از برای پادشاهی او نمایان کند. و حق تعالی علامتی-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 271
__________________________________________________
- که از برای پادشاهی طالوت قرار داد این بود که فرشتگان تابوت را از بلاد جالوت، نزد بنی‌اسرائیل و طالوت آرند.
و گویند که حق تعالی آن تابوت را بعد از دفن کردن قوم جالوت، به آسمان برد. و بعد از آن به جهت علامت پادشاهی طالوت، فرشتگان را امر کرد تا آن را بر زمین آوردند. و بنی‌اسرائیل بعد از رسیدن تابوت، حکم طالوت را اطاعت کرده و تهیه مقاتله جالوت کردند و از شهر ایلیا بیرون آمدند و به قول اشهر، هشتاد هزار جوان با قوت بودند. و چون طالوت به امر اشموئیل با آن‌ها شرط کرد که از نهری که میان اردن و فلسطین می‌گذرد، نخورند و گفت: «فمَنْ شَربَ منهُ فلیسَ منِّی، ومَنْ لم یطعمهُ فإنّهُ منِّی إلّامَن اغْتَرَفَ غرفةً بیده»، یعنی: هر که یک کف از این آب بیش‌تر خورد، از من نیست و هر که نیاشامد از من است. و چون هوا به شدت گرم بود، همه آن لشگر از آن آب زیاده از یک کف آب خوردند، مگر سیصد و سیزده نفر به عدد اصحاب بدر، و آن‌ها که زیاده از یک کف از آن آب آشامیده بودند، لب‌های ایشان سیاه گشت و تشنگی بر ایشان غالب آمد. و هر چند زیادتر آب می‌خوردند، تشنه‌تر می‌شدند و بر کنار جوی ماندند و شرف فتح و نصرت درنیافتند. و آن سیصد و سیزده نفر که به یک کف آب اکتفا کردند، سیراب شدند و مطهرهای ایشان از بقیه آبی که در کف آن‌ها مانده بود، پر شد و از جوی گذشتند. چون چشم آن‌ها به ازدحام و جمعیت دشمن و کثرت آن‌ها افتاد، [گفتند]: «لا طاقةَ لنا الیومَ بجالوتَ وجُنودهِ»، ما را توانایی جدال با جالوت و لشگریان او نیست، به جواب: «کَمْ مِنْ فِئةٍ قلیلةٍ غلبت فئةً کثیرةً»، مفتخر شدند. و چون در مقابل جالوت صف کارزار ترتیب دادند، از روی نیاز و الحاح به درگاه قاضی الحاجات آغاز کرده عرض کردند: «رَبّنا أفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وثَبِّتْ أقْدامَنا وانْصرنا علی القَومِ الکافِرین».
حق تعالی دعای ایشان را به هدف اجابت رسانیده، داوودبن ایشا سنگی به فلاخن گذاشته، به جانب جالوت انداخت. سنگ بر کلاهخود جالوت آمد، سرش شکسته، مغزش پریشان و لشگر او پراکنده و مخذول و منکوب شدند. و طالوت چون این شجاعت و دلاوری از داوود ملاحظه کرد، دختر خود را به عقد وی درآورده، انگشتر مملکت داری بر انگشتش کرد و او را به جای خود در تخت نشانید، همه مردم مطیع او شدند و حق تعالی او را خلعت نبوت کرامت فرمود.)
القصه، آن مرد شامی از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام پرسید از ایام هفته که: «هر روزی به چه کاری سزاوار و به چه عملی از اعمال شایسته است؟»
حضرت فرمود: «روز شنبه روز مکر و خدعه است، روز یک شنبه روز کشتن اشجار و غرس نمودن آن‌ها و بنا ساختن است، و روز دوشنبه روز سفر کردن و طلب کردن چیز است، و روز سه شنبه روز حرب کردن و خونریزی است، و روز چهارشنبه روز شومی است که مردم آن را به فال بد گرفته اند، و روز پنج شنبه روز رفتن نزد پادشاهان و وزرا و حاجت خواستن، و روز جمعه روز خطبه کردن و نکاح است.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 181- 190
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 272
حدّثنا «1» محمّد بن إبراهیم بن إسحاق، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد الهمدانیّ، قال: حدّثناالحسن بن القاسم قراءةً، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن المعلّی، قال: حدّثنا أبو عبداللَّه‌محمّد بن خالد، قال: حدّثنا عبداللَّه بن بکر «2» المرادیّ، «3» عن موسی بن جعفر، عن أبیه، عن جدِّه، [عن] علیّ بن الحسین، عن أبیه «4» علیهم السلام، قال: بینا أمیر المؤمنین صلوات اللَّه‌علیه ذات یوم جالس مع أصحابه یعبّئهم للحرب «5»، إذ أتاه شیخ علیه شجبة «6» السّفر، فقال: «7» أین أمیر المؤمنین؟ فقیل: هو ذا «8» «7». فسلّم علیه، ثمّ قال: یا أمیر المؤمنین! إنِّی‌أتیتک من ناحیة الشّام وأنا شیخ کبیر قد سمعت فیک من الفضل ما لا احصی، وإنِّی «9» أظنّک ستُغتال، فعلِّمنی ممّا علّمک «9» اللَّه. قال: نعم یا شیخ، مَن اعتدلَ یوماه فهو مغبون، ومَنْ کانت الدّنیا همّته «10» اشتدّت حسرته عند «11» فراقها، ومَنْ کان «11» غده «12» شرّ یومیه‌فمحروم «12»، ومَنْ لم یبال «13» ما رزئ «13» من آخرته إذا سلمت له دنیاه فهو هالک؛ ومَنْ لم
__________________________________________________
(1)- [الأربعون: «أخبرنی الشّیخ الإمام فخر الدّین أبوطالب محمّد بن الحسن المطهّر، نبّأنا والدی وعمِّی‌رضیّ الدّین علیّ، أخبرنا والدنا، أنا الفقیه أحمد بن مسعود، أنا الفقیه محمّد بن إدریس، أنا عربی بن مسافر، أنا إلیاس بن هشام، أنا أبوعلیّ الحسن، أنا والدی، أخبرنا شیخنا المفید، أنا أبوجعفر بن بابویه، قال: نبّأنا»].
(2)- [الأربعون: «بکیر»].
(3)- [من هنا حکاه فی الغایات].
(4) (4*) [الوسائل: «عن أمیر المؤمنین علیه السلام فی حدیث إنّ زید بن صوحان قال له»].
(5)- [لم یرد فی الغایات].
(6)- [فی الفقیه والغایات والأربعون: «شحبة»، وفی البحار: «شخبة»].
(7- 7) [الغایات: «من أمیر المؤمنین؟ فقیل: هذا هو»].
(8)- [زاد فی الفقیه: «هو»].
(9- 9) [الغایات: «لأظنّک ستغتال، فعلِّمنی ما علّمک»].
(10)- [فی الغایات: «أکبر همّه»، وفی الأربعون: «همّه»].
(11- 11) [البحار: «فراغها، ومَنْ کانت»].
(12- 12) [فی الفقیه: «شرّ یومیه فهو محروم»، وفی الأربعون: «شرّاً من یومه فهو محروم»].
(13- 13) [فی الفقیه: «بما رزی»، وفی الغایات: «ما زوی»، وفی الأربعون: «بما رزی عنه»، وفی البحار: «ما رزء»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 273
یتعاهد النّقص من نفسه غلب علیه الهوی، ومَنْ کان فی نقصٍ «1» فالموت خیر له «1». «2» یا شیخ! ارض للنّاس ما ترضی لنفسک، وأْتِ «3» إلی النّاس ما تحبّ أن یؤتی إلیک «4». ثمّ أقبل علی أصحابه، فقال: أ یّها النّاس! أما ترون إلی أهل الدّنیا یُمسون ویُصبحون‌علی أحوال شتّی، فبین صریع یتلوّی، وبین «5» عائد ومعود وآخر بنفسه یجود، وآخرلایرجی، وآخر مُسجّی، وطالب الدّنیا والموت یطلبه، وغافل لیس «6» بمغفول عنه، وعلی‌أثر الماضی یصیر الباقی.
فقال له زید بن صوحان العبدیّ: یا أمیر المؤمنین (4*)! أیّ سلطان أغلب وأقوی؟ قال: الهوی، قال: فأیّ ذلّ أذلّ؟ قال: الحرص علی الدّنیا، قال: فأی فقر أشدّ؟ قال: الکفر «7» بعد الإیمان «7»، قال: فأیّ دعوة أضلّ؟ قال: الدّاعی بما لا یکون، «8» قال: فأیّ عمل‌أفضل؟ قال: التّقوی، قال: فأیّ عمل أنجح؟ قال: طلب ما عند اللَّه، قال: فأیّ صاحب «9» شرّ؟ قال: المزیّن لک معصیة اللَّه، قال: فأیّ الخلق أشقی؟ قال: من باع دینه بدنیا غیره، قال: فأیّ الخلق أقوی؟ قال: الحلیم «10»، قال: فأیّ الخلق أشحّ؟ قال: من أخذ المال من
__________________________________________________
(1- 1) [الغایات: «کان الموت خیراً له من الحیاة»].
(2)- [زاد فی البحار: «یا شیخ! إنّ الدّنیا خضرة حلوة ولها أهل، وإنّ الآخرة لها أهل ظلفت أنفسهم عن مفاخرة أهل الدّنیا، لا یتنافسون فی الدّنیا ولا یفرحون بغضارتها ولا یحزنون لبؤسها، یا شیخ! من خافت البیات قلّ نومه ما أسرع اللّیالی والأیّام فی عمر العبد، فاخزن لسانک وعدّ کلامک یقلّ کلامک إلّابخیر»].
(3)- [فی الأربعون حدیثاً والبحار: «آت»].
(4)- [الغایات: «لک»].
(5)- [لم یرد فی معانی الأخبار].
(6)- [فی الفقیه والغایات والأربعون حدیثاً والبحار: «ولیس»].
(7- 7) [الغایات: «باللَّه»].
(8)- [إلی هنا حکاه عنه فی الوسائل].
(9)- [فی الفقیه: «صاحب لک»، وفی الغایات: «الصّاحب»].
(10)- [الأربعون حدیثاً: «الحکیم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 274
غیر حلّه فجعله فی غیر حقّه، قال: فأیّ النّاس أکْیَس؟ قال: من أبصر رشده من غیّه‌فمال إلی رشده، قال: «1» فمَنْ أحلم النّاس «1»؟ قال: الّذی لا یغضب، قال: فأیّ النّاس أثبت‌رأیاً؟ قال: مَنْ لم یغرّه النّاس من نفسه ولم تغرّه الدّنیا بتشوّفها، قال: فأیّ النّاس أحمق؟ قال: المغترّ بالدّنیا وهو یری ما فیها من تقلّب أحوالها، قال: فأیّ النّاس أشدّ حسرة؟ قال: الّذی حرم الدّنیا والآخرة، ذلک هو الخسران المبین، قال: فأیّ الخلق أعمی؟ قال: الّذی عمل لغیر اللَّه یطلب بعمله الثّواب من عند اللَّه عزّ وجلّ، قال: فأیّ القنوع أفضل؟ قال: القانع بما أعطاه اللَّه، قال: فأیّ المصائب أشدّ؟ قال: المصیبة بالدّین، قال: فأیّ‌الأعمال «2» أحبّ إلی اللَّه عزّ وجلّ؟ قال: انتظار الفرج، قال: فأیّ النّاس خیر عند اللَّه عزّوجلّ؟ قال: أخوفهم للَّه‌وأعملهم بالتّقوی وأزهدهم فی الدّنیا، قال: فأیّ الکلام أفضل‌عند اللَّه عزّ وجلّ؟ قال: کثرة ذکره «3» والتّضرّع إلیه والدّعاء «4»، قال: فأیّ القول أصدق؟ قال: شهادة أن لا إله إلّااللَّه، قال: فأیّ الأعمال أعظم عند اللَّه عزّ وجلّ؟ قال: التّسلیم‌والورع، قال: فأیّ النّاس أصدق «5»؟ قال: من صدق فی المواطن.
ثمّ أقبل «6» علیه السلام علی الشّیخ، فقال: یا شیخ! إنّ اللَّه عزّ وجلّ خلق خلقاً ضیّق الدّنیاعلیهم نظراً لهم، فزهّدهم فیها وفی حُطامها، فرغبوا فی دار السّلام «7» الّتی دعاهم إلیها «7»، وصبروا علی ضیق المعیشة، وصبروا علی المکروه، واشتاقوا إلی «8» ما عند اللَّه من الکرامة، وبذلوا أنفسهم ابتغاء رضوان اللَّه، وکانت خاتمة أعمالهم الشّهادة، فلقوا اللَّه وهو عنهم
__________________________________________________
(1- 1) [الغایات: «فأیّ النّاس أحلم»].
(2)- [الغایات: «العمل»].
(3)- [الغایات: «ذکر اللَّه»].
(4)- [فی الفقیه: «بالدّعاء»، وفی البحار: «ودعائه»].
(5)- [البحار: «أکرم»].
(6)- [أضاف فی الغایات: «علیّ»].
(7- 7) [البحار: «الّذی دعاهم إلیه»].
(8)- [البحار: «علی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 275
راض، وعلموا أنّ الموت سبیل مَنْ مضی ومَنْ بقی، فتزوّدوا لآخرتهم غیر الذّهب والفضّة، ولبسوا الخشن، وصبروا علی الذُّلّ «1»، وقدّموا «2» الفضل، وأحبّوا فی اللَّه، وأبغضوا فی اللَّه‌عزّ وجلّ، أولئک المصابیح فی الدّنیا «3»، وأهل النّعیم فی الآخرة، والسّلام.
فقال الشّیخ: فأین أذهب وأدع الجنّة- وأنا أراها وأری أهلها معک یا أمیر المؤمنین-؟ جهّزنی بقوّة أتقوّی بها علی عدوّک. فأعطاه أمیر المؤمنین علیه السلام سلاحاً وحمله، وکان فی‌الحرب بین یدی أمیر المؤمنین علیه السلام «4» یضرب قُدْماً «4» قُدْماً، وأمیر المؤمنین علیه السلام «5» یعجب‌ممّا یصنع «5»، فلمّا اشتدّت «6» الحرب أقدم فرسه حتّی قُتل- رحمة اللَّه علیه- وأتبعه رجل‌من أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام، فوجده صریعاً، ووجد دابّته، ووجد سیفه «7» فی ذراعه «7». فلمّا انقضت الحرب أتی «8» أمیر المؤمنین علیه السلام بدابّته وسلاحه، وصلّی علیه أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: هذا «9» واللَّه السّعید حقّاً، فترحّموا علی أخیکم.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 197- 200 رقم 4، من لا یحضره الفقیه، 4/ 273- 275 رقم 9/ عنه: الجزینی، الأربعون حدیثاً،/ 61- 64؛ الحرّ العاملی، وسائل‌الشّیعة، 4/ 1128- 1129؛ المجلسی، البحار، 74/ 376- 379؛ مثله أبو محمّدالقمّی، جامع الأحادیث (الغایات)،/ 173- 177
__________________________________________________
(1)- [فی الفقیه: «البلوی»، وفی البحار: «القوت»].
(2)- [زاد فی الأربعون حدیثاً: «القوت»].
(3)- [لم یرد فی الفقیه والغایات والأربعون حدیثاً والبحار].
(4- 4) [فی الفقیه والأربعون حدیثاً: «یضرب»، وفی الغایات: «فضرب»].
(5- 5) [الغایات: «تعجّب ممّا صنع»].
(6)- [الفقیه: «اشتدّ»].
(7- 7) [الغایات: «ودرعه»].
(8)- [الغایات: «جاؤوا إلی»].
(9)- [الغایات: «هو»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 276
«1» روی عن موسی بن جعفر، عن أبیه، عن آبائه علیهم السلام، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام قال: إنّ یهودیّاً من یهود الشّام وأحبارهم «2» کان قد قرأ التّوراة والإنجیل والزّبور وصحف‌الأنبیاء علیهم السلام وعرف دلائلهم، «3» جاء إلی مجلس «3» فیه أصحاب رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وفیهم‌علیّ بن أبی طالب، وابن عبّاس، و «4» ابن مسعود، وأبو سعید «4» الجهنیّ.
فقال: یا امّة محمّد! ما ترکتم لنبیّ درجة، ولا لمرسل فضیلة، إلّانحلتموها نبیّکم، فهل «5» تجیبونی عمّا أسألکم عنه؟ فکاع القوم عنه «6».
فقال علیّ بن أبی طالب علیه السلام: نعم ما أعطی اللَّه نبیّاً درجة، ولا مرسلًا «7» فضیلة، إلّاوقد جمعها لمحمّد صلی الله علیه و آله، وزاد محمّداً علی الأنبیاء أضعافاً مضاعفة.
فقال له الیهودیّ: فهل أنت مجیبی؟
قال له «8»: نعم، سأذکر لک الیوم من فضائل رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ما یقرّ اللَّه به عین «9» المؤمنین، ویکون فیه إزالة لشکّ الشّاکِّین فی فضائله صلی الله علیه و آله، «10» إنّه کان إذا ذکر لنفسه «10» فضیلة قال: «ولا فخر»، وأنا أذکر لک فضائله غیر مزر بالأنبیاء، ولا متنقِّص «11» لهم، ولکن شکراً للَّه‌علی ما أعطی محمّداً صلی الله علیه و آله مثل ما أعطاهم، وما زاده اللَّه وما فضّله علیهم.
__________________________________________________
(1) (1*) [حکاه فی نور الثّقلین، 1/ 57- 58؛ وکنز الدّقائق، 1/ 354- 355، هکذا أوردهماالحدیث موزّعاً وبعضه محذوف فیه، واکتفی بذکر جملات وصفحات].
(2)- [البرهان: «أحباره»].
(3- 3) [البرهان: «أتی إلی المسجد، فجلس و»].
(4- 4) [فی البرهان: «أبو سعید»، وفی البحار: «أبو معبد»].
(5)- [البرهان: «فقال»].
(6)- کاع القوم عنه: هابوه وجبنوا.
(7)- [البرهان: «لمرسل»].
(8)- [لم یرد فی البرهان].
(9)- [فی البرهان والبحار: «أعین»].
(10- 10) [البرهان: «وکان إذا ذکر لفضله»].
(11)- [البرهان: «مستقص»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 277
«1» قال له الیهودیّ: إنِّی «1» أسألک فأعدّ له جواباً.
قال له علیّ علیه السلام: هات. «2» قال «3» الیهودیّ: هذا آدم علیه السلام أسجد اللَّه له ملائکته، فهل فعل لمحمّدٍ «4» شیئاً من هذا؟
فقال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک «5»، أسجد اللَّه لآدم ملائکته فإنّ سجودهم له «6» لم‌یکن سجود طاعة، وإنّهم عبدوا آدم من دون اللَّه عزّ وجلّ، ولکن اعترافاً «7» بالفضیلة، ورحمة من اللَّه له، ومحمّد صلی الله علیه و آله أعطی «8» ما هو «8» أفضل من هذا، إنّ اللَّه عزّ وجلّ صلّی‌علیه فی جبروته والملائکة بأجمعها، وتعبّد المؤمنین بالصّلاة علیه، فهذه زیادة له یایهودیّ. (1*) «9» قال له الیهودیّ: فإنّ آدم علیه السلام تاب اللَّه علیه بعد خطیئته؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد نزل فیه ما هو أکبر من هذا من غیر ذنب‌أتی، قال اللَّه عزّ وجلّ: «لیغفر لکَ اللَّه ما تقدّمَ من ذنبکَ وما تأخّر» «10»
، إنّ محمّداً غیرمواف یوم «11» القیامة بوزر، ولا مطلوب فیها بذنب «9».
__________________________________________________
(1- 1) [البرهان: «فقال الیهودیّ: أنا»].
(2) (2**********) [البرهان: «فذکر له الیهودیّ ما أعطی اللَّه عزّ وجلّ الأنبیاء، فذکر له أمیر المؤمنین ما أعطی اللَّه عزّ وجلّ محمّداً فی مقابلة ما أعطی اللَّه تعالی الأنبیاء، وزاد محمّداً علیهم، وکان فیما قال له الیهودیّ»].
(3)- [زاد فی البحار: «له»].
(4)- [البحار: «بمحمّدٍ»].
(5)- [البحار: «ذلک، ولئن»].
(6)- [لم یرد فی البحار]، وهذا معطوف علی المنفیّ فی الجملة السّابقة، یعنی إنّهم لم یعبدوا آدم؛ بل کان سجودهم للَّه‌وطاعة للَّه، واعترافاً ... (کتب السیِّد الجلالی).
(7)- [زاد فی البحار: «لآدم»].
(8- 8) [لم یرد فی البحار].
(9- 9) [حکاه فی نور الثّقلین، 5/ 55؛ وکنز الدّقائق، 12/ 270- 271].
(10)- الفتح: 48/ 2.
(11)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 278
«1» قال «2» الیهودیّ: فإنّ هذا إدریس رفعه اللَّه عزّ وجلّ مکاناً علیّاً، وأطعمه من تحف‌الجنّة بعد وفاته؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أعطی ما هو أفضل من هذا، إنّ اللَّه‌جلّ ثناؤه قال فیه: «ورفعنا لکَ ذِکرَک» «3»
، فکفی بهذا من اللَّه رفعة «1»، ولئن أطعم إدریس‌من تحف الجنّة بعد وفاته، فإنّ محمّداً أطعم فی الدّنیا فی حیاته: بینما یتضوّر جوعاً فأتاه‌جبرئیل علیه السلام بجام من الجنّة فیه تحفة، فهلّل الجام وهلّلت التّحفة فی یده، وسبّحا، وکبّرا، وحمّدا، فناولها أهل بیته، ففعلت «4» الجام مثل ذلک، فهمّ أن یناولها بعض أصحابه، فتناولها جبرئیل علیه السلام وقال له: کلها، فإنّها تحفة من الجنّة أتحفک اللَّه بها، وإنّها لا تصلح‌إلّا لنبیّ أو وصیّ نبیّ، فأکل منها «5» صلی الله علیه و آله وأکلنا معه، وإنّی لأجد حلاوتها ساعتی هذه. «6» قال «2» الیهودیّ: فهذا نوح علیه السلام صبر فی ذات اللَّه تعالی، واعذر قومه إذ کذّب؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله صبر فی ذات اللَّه عزّ وجلّ، فأعذرقومه إذ کذّب، وشرّد، وحصب بالحصا، وعلاه أبو لهب بسلا «7» ناقة و «7» شاة، فأوحی اللَّه‌تبارک وتعالی إلی جابیل ملک الجبال: أن شقّ الجبال وانته إلی أمر محمّد. فأتاه، فقال «2»: إنِّی «8» أمرتُ لک بالطّاعة، فإن أمرت «9» أن أطبق «9» علیهم الجبال فأهلکتهم بها، قال صلی الله علیه و آله:
__________________________________________________
(1- 1) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 350، 5/ 603؛ وکنز الدّقائق، 14/ 333- 334].
(2)- [زاد فی البحار: «له»].
(3)- الشّرح: 94/ 4.
(4)- [البحار: «ففعل»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6) (6*) [حکاه فی نور الثّقلین، 2/ 367- 368؛ وکنز الدّقائق، 6/ 176- 177].
(7- 7) [لم یرد فی البحار].
(8)- [زاد فی البحار: «قد»].
(9- 9) [البحار: «أطبقت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 279
«إنّما بعثت رحمة ربّ أهد امّتی فإنّهم لا یعلمون»، ویحک یا یهودیّ! إنّ نوحاً لمّا شاهدغرق قومه رقّ علیهم رقّة القرابة، وأظهر علیهم شفقة، فقال: «ربِّ إنّ ابنی من‌أهْلِی» «1»
، فقال اللَّه تعالی: «إنّه لیسَ من أهْلِکَ إنّهُ عملٌ غیر صالح» «2»
، أراد جلّ ذکره أن‌یسلّیه بذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله لمّا «3» غلبت علیه «3» من قومه المعاندة شهر علیهم سیف النّقمة، ولم تدرکه فیهم رقّة القرابة، ولم ینظر إلیهم بعین رحمة «4». (6*)
فقال «5» الیهودیّ: «6» فإنّ نوحاً دعا ربّه، فهطلت السّماء بماء منهمر؟
قال له علیه السلام: لقد کان کذلک، وکانت دعوته دعوة غضب، ومحمّد صلی الله علیه و آله هطلت له‌السّماء بماء منهمر رحمة، «7» وذلک «7» إنّه صلی الله علیه و آله لمّا هاجر إلی المدینة أتاه أهلها فی یوم جمعة، فقالوا له: یا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله! احتبس القطر، واصفرّ العود، وتهافت الورق، فرفع یده‌المبارکة حتّی رُئی «8» بیاض إبطه «9»، وما تری فی السّماء سحابة، فما برح حتّی سقاهم اللَّه‌حتّی أنّ الشّابّ المعجب بشبابه لهمّته «10» نفسه فی الرّجوع إلی منزله، فما یقدر «7» علی ذلک «7» من شدّة السّیل، فدام أسبوعاً، فأتوه فی الجمعة الثّانیة، فقالوا: یا رسول اللَّه! «11» تهدّمت‌الجدر، واحتبس الرّکب والسّفر، فضحک صلی الله علیه و آله وقال: هذه سرعة ملالة ابن آدم، ثمّ قال:
__________________________________________________
(1)- هود: 11/ 45.
(2)- هود: 11/ 46.
(3- 3) [البحار: «علنت»].
(4)- [البحار: «مقّة»].
(5)- [زاد فی البحار: «له»].
(6) (6*) [حکاه فی کنز الدّقائق، 12/ 538].
(7- 7) [لم یرد فی البحار].
(8)- [فی المطبوع: «رأی»].
(9)- [البحار: «إبطیه»].
(10)- [البحار: «لتهمّه»].
(11)- [زاد فی البحار: «لقد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 280
«اللَّهمّ حوالینا ولا علینا، اللَّهمّ فی أصول الشّیح ومراتع البقع» «1»، فرئی حوالی المدینةالمطر یقطر قطراً، وما یقع بالمدینة «2» قطرة، لکرامته صلی الله علیه و آله علی اللَّه عزّ وجلّ. (6*) «3» قال له الیهودیّ: فإنّ هذا هود قد انتصر اللَّه له من أعدائه بالرّیح، فهل فعل لمحمّد «4» صلی الله علیه و آله شیئاً من هذا؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أعطی ما هو أفضل من هذا، إنّ اللَّه‌عزّ وجلّ قد «5» انتصر له من أعدائه بالرِّیح یوم الخندق، إذ أرسل علیهم ریحاً تذروالحصی، وجنوداً لم یروها، فزاد اللَّه تعالی محمّد صلی الله علیه و آله «6» بثمانیة ألف «6» ملک، وفضّله علی‌هود، بأنّ ریح عاد ریح سخط، وریح محمّد ریح رحمة، قال اللَّه تعالی: «یا أ یُّها الّذینَ‌آمَنُوا اذکرُوا نعمةَ اللَّهِ عَلیکُم إذ جاءتکُم جنود فأرْسَلْنا علیهِم ریحاً وجنوداً لم تروها» «7»
. «3»
قال له الیهودیّ: «8» «9» فهذا صالح «9» أخرج اللَّه له ناقة جعلها لقومه عبرة؟
قال علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أعطی ما هو أفضل من ذلک، إنّ ناقةصالح لم تکلّم صالحاً، ولم تناطقه، ولم تشهد له بالنّبوّة، ومحمّد صلی الله علیه و آله، بینما نحن معه فی‌بعض غزواته، إذ هو ببعیر قد دنا، ثمّ رغا، فانطقه اللَّه عزّ وجلّ، فقال: «یا رسول اللَّه! إنّ فلاناً استعملنی حتّی کبرت، ویرید نحری، فأنا أستعیذ بک منه»، فأرسل رسول اللَّه
__________________________________________________
(1)- الشّیح: نبات أنواعه کثیرة، کلّه طیّب الرّائحة. والمراتع جمع مرتع: وهو موضع الرّتع، أی: الخصب. والبقع جمع بقعة: القطعة من الأرض.
(2)- [البحار: «فی المدینة»].
(3- 3) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 242؛ وکنز الدّقائق، 10/ 329- 330].
(4)- [البحار: «بمحمّد صلی الله علیه و آله»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6- 6) [البحار: «علی هود بثمانیة آلاف»].
(7)- الأحزاب: 33/ 9.
(8) (8*) [حکاه فی نور الثّقلین، 2/ 46- 47؛ وکنز الدّقائق، 5/ 126- 127].
(9- 9) [البحار: «فإنّ هذا صالحاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 281
صلی الله علیه و آله إلی صاحبه، فاستوهبه منه، فوهبه له وخلّاه، ولقد کنّا معه، فإذا نحن بأعرابیّ معه‌ناقة له یسوقها، وقد استسلم للقطع لما زوّر علیه من الشّهود، فنطقت «1» النّاقة، فقالت: «یا رسول اللَّه! إنّ فلاناً منِّی بری‌ء، وإنّ الشّهود یشهدون علیه بالزّور، وإنّ سارقی فلان‌الیهودیّ» (8*).
قال له الیهودیّ: فإنّ هذا إبراهیم قد تیقّظ بالاعتبار علی معرفة اللَّه تعالی وأحاطت‌دلالته بعلم الإیمان «2»؟
قال له علیّ «3» علیه السلام: لقد کان کذلک، و «4» اعطی محمّد أفضل منه «4»، وتیقّظ إبراهیم وهوابن «5» خمسة عشر سنة ومحمّد صلی الله علیه و آله «5» ابن سبع سنین، قدم تجّار من النّصاری، فنزلوابتجارتهم بین الصّفا والمروة، فنظر إلیه بعضهم، فعرفه بصفته ورفعته «6»، وخبر مبعثه‌وآیاته، فقالوا «7»: یا غلام! ما اسمک؟ قال: محمّد، قالوا: ما اسم أبیک؟ قال: عبداللَّه، قالوا: ما اسم هذه؟ وأشاروا بأیدیهم إلی الأرض، قال: الأرض، قالوا: وما اسم هذه؟ وأشاروا بأیدیهم إلی السّماء، قال: السّماء، قالوا: فمَنْ ربّهما؟ قال: اللَّه. ثمّ انتهرهم وقال: أتشکِّکونی «8» فی اللَّه عزّ وجلّ؟! ویحک یا یهودیّ! لقد تیقّظ بالاعتبار علی معرفة اللَّه‌عزّ وجلّ مع کفر قومه، إذ هو بینهم: یستقسمون بالأزلام، ویعبدون الأوثان، وهویقول: لا إله إلّااللَّه.
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «له»].
(2)- [زاد فی البحار: «به»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4- 4) [البحار: «اعطی محمّد صلی الله علیه و آله أفضل من ذلک، وقد تیقّظ بالاعتبار علی معرفة اللَّه تعالی وأحاطت دلالته بعلم الإیمان به»].
(5- 5) [البحار: «خمس عشرة سنة ومحمّد صلی الله علیه و آله کان»].
(6)- [البحار: «ونعته»].
(7)- [زاد فی البحار: «له»].
(8)- [البحار: «أتشکِّکوننی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 282
قال له «1» الیهودیّ: «2» فإنّ إبراهیم علیه السلام حجب عن نمرود بحجب ثلاثة؟
قال علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله حجب عمّن أراد قتله بحجب خمسة، فثلاثة بثلاثة واثنان فضل، قال اللَّه عزّ وجلّ- وهو یصف أمر محمّد صلی الله علیه و آله- «3»: «وجَعَلْنامن بینِ أیدیهم سَدّاً»، فهذا الحجاب الأوّل: «ومِن خَلْفِهِم سَدّاً»، فهذا الحجاب الثّانی: «فأغْشَیْناهُم فهُم لایُبْصِرون» «4»
، فهذا الحجاب الثّالث، ثمّ قال: «وإذا قرأتَ القرآن جعلنابینکَ وبین الّذینَ لا یُؤْمِنونَ بالآخِرَةِ حِجاباً مسْتُوراً» «5»
، فهذا الحجاب الرّابع، ثمّ قال: «فهی إلی الأذْقانِ فَهُم مُقْمَحُون» «6»
، فهذه حجب خمس «7» «2».
قال له «1» الیهودیّ: «8» فإنّ هذا «1» إبراهیم قد بهت الّذی کفر ببرهان نبوّته؟
قال «9» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أتاه مکذّب بالبعث بعد الموت، وهو: أبیّ بن خلف الجمحیّ، معه عظم نخر، ففرکه، ثمّ قال: یا محمّد! «مَنْ یُحْیی العِظامَ وهیَ‌رَمیم» «10»
؟ فأنطق اللَّه محمّداً بمحکم آیاته، وبهته ببرهان نبوّته، فقال: «یُحْیِیها الّذی‌أنشأها أوّلَ مَرّةٍ وهُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیم» «11»
، فانصرف مبهوتاً «8».
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2- 2) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 277، 3/ 169؛ وکنز الدّقائق، 7/ 417- 418، 11/ 58].
(3)- [زاد فی البحار: «فقال»].
(4)- یس: 36/ 9.
(5)- الإسراء: 17/ 45.
(6)- یس: 36/ 8.
(7)- [البحار: «خمسة»].
(8- 8) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 395؛ وکنز الدّقائق، 11/ 101].
(9)- [زاد فی البحار: «له»].
(10)- یس: 36/ 78.
(11)- یس: 36/ 79.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 283
قال له الیهودیّ: «1» فهذا «2» إبراهیم جذّ أصنام «3» قومه غضباً للَّه‌عزّ وجلّ؟
قال «4» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله قد نکس عن الکعبة ثلاثمائة وستّین‌صنماً، ونفاها عن «5» جزیرة العرب، وأذلّ من عبدها بالسّیف «1».
قال له الیهودیّ: «6» فإنّ «7» إبراهیم قد أضجع ولده وتلّه للجبین «8»؟
فقال «9» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ولقد اعطی إبراهیم بعد الاضطجاع «10» الفداء، ومحمّداصیب بأفجع منه فجیعة، إنّه وقف علی عمّه حمزة أسد اللَّه، وأسد رسوله، وناصر دینه، وقد فرّق بین روحه وجسده، فلم یبن «11» علیه حرقة، ولم یفض علیه عبرة، ولم ینظر إلی‌موضعه من قلبه وقلوب أهل بیته لیرضی اللَّه عزّ وجلّ بصبره، ویستسلم لأمره فی جمیع‌الفعال، وقال صلی الله علیه و آله: لولا أن تحزن صفیّة لترکته حتّی یحشر من بطون السّباع، وحواصل‌الطّیر، ولولا أن یکون سنّة بعدی لفعلت ذلک «6». «12» قال له الیهودیّ: فإنّ إبراهیم علیه السلام قد أسلمه قومه إلی الحریق، فصبر، فجعل اللَّه عزّ وجلّ علیه النّار برداً وسلاماً «13»، فهل فعل بمحمّد شیئاً من ذلک؟
__________________________________________________
(1- 1) [حکاه فی کنز الدّقائق، 8/ 425].
(2)- [البحار: «فإنّ هذا»].
(3)- جذّ أصنامهم: استأصلها، إشارة إلی قوله تعالی: «فجعلهم جذاذاً»، أی: فتاتاً مستأصلین.
(4)- [زاد فی البحار: «له»].
(5)- [البحار: «من»].
(6- 6) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 429؛ وکنز الدّقائق، 11/ 169].
(7)- [زاد فی البحار: «هذا»].
(8)- تلّه: إشارة إلی قوله تعالی: «وتلّه للجبین»، أی: صرعه وهو کقولهم کبّه لوجهه.
(9)- [زاد فی البحار: «له»].
(10)- [البحار: «الاضجاع»].
(11)- [البحار: «فلم یبیِّن»].
(12) (12*) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 438؛ وکنز الدّقائق، 8/ 436].
(13)- إشارة إلی قوله تعالی: «وقلنا یا نار کونی برداً وسلاماً علی إبراهیم وآل إبراهیم»
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 284
قال له علیّ «1» علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله لمّا نزل بخیبر سمّته الخیبریّة، فصیّراللَّه السّمّ فی جوفه برداً وسلاماً إلی منتهی أجله، فالسّمّ یحرق إذا استقرّ فی الجوف، کماأنّ النّار تحرق، فهذا من قدرته لا تنکره (12*).
قال له الیهودیّ: فإنّ هذا یعقوب علیه السلام أعظم فی الخیر نصیبه، إذ جعل الأسباط من‌سلالة صلبه، ومریم بنت عمران من بناته؟
قال «2» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أعظم فی الخیر نصیباً «3»، إذ جعل فاطمةسیّدة نساء العالمین من بناته، والحسن والحسین من حفدته. «4» قال له الیهودیّ: فإنّ یعقوب علیه السلام قد صبر علی فراق ولده حتّی کاد یحرض «5» من‌الحزن.
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، «6» حزن یعقوب حزناً بعده تلاق، ومحمّد صلی الله علیه و آله قبض‌ولده إبراهیم علیه السلام قرّة عینه فی «7» حیاته منه، فخصّه بالاختیار «7»، لیعظِّم له الادّخار، فقال صلی الله علیه و آله: یحزن «8» النّفس، ویجزع القلب، وإنّا علیک یا إبراهیم لمحزونون، ولا نقول ما یسخط الرّبّ، فی کلّ ذلک یؤثر الرّضا عن اللَّه عزّ وجلّ، والاستسلام له فی جمیع الفعال «4». «9» قال له الیهودیّ: فإنّ هذا یوسف قاسی مرارة الفرقة، وحبس فی السّجن توقّیاًللمعصیة، والقی فی الجبّ وحیداً؟
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [زاد فی البحار: «له»].
(3)- [زاد فی البحار: «منه»].
(4- 4) [حکاه فی نور الثّقلین، 2/ 453؛ وکنز الدّقائق، 6/ 360].
(5)- یحرض: یهلک.
(6)- [زاد فی البحار: «وکان»].
(7- 7) [البحار: «حیاة منه وخصّه بالاختبار»].
(8)- [البحار: «تحزن»].
(9) (9*) [حکاه فی نور الثّقلین، 2/ 219، 469 و 5/ 75؛ وکنز الدّقائق، 6/ 385 و 12/ 309].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 285
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله قاسی مرارة الغربة، وفراق «1» الأهل‌والأولاد والمال، مهاجراً من حرم اللَّه تعالی وأمنه، فلمّا رأی اللَّه عزّ وجلّ کآبته واستشعاره‌الحزن «2»، أراه تبارک اسمه رؤیا توازی رؤیا یوسف فی تأویلها وأبان للعالمین صدق تحقیقها، فقال: «لقد صدقَ اللَّهُ رسولهُ الرُّؤیا بالحقِّ لَتَدْخُلُنَّ المسجدَ الحرامَ إن شاءَ اللَّهُ آمِنینَ مُحلِّقینَ‌رؤوسِکُم ومُقصِّرِینَ لا تخافُون» «3»
، ولئن کان یوسف علیه السلام حُبسَ فی السّجن، فلقد حبس‌رسول اللَّه نفسه فی الشّعب ثلاث سنین، وقطع منه أقاربه وذووا الرّحم وألجأوه إلی‌أضیق المضیق، ولقد کادهم اللَّه عزّ ذکره له کیداً مستبیناً، إذ بعث أضعف خلقه، فأکل‌عهدهم الّذی کتبوه بینهم فی قطیعة رحمه، ولئن کان یوسف ألقی فی الجبّ، فلقد حبس‌محمّد نفسه مخافة عدوّه فی الغار حتّی قالَ «لصاحبهِ لا تحزنْ إنّ اللَّهَ مَعَنا» «4»
، ومدحه إلیه «5» بذلک فی کتابه (9*).
فقال له الیهودیّ: فهذا موسی بن عمران آتاه اللَّه عزّ وجلّ التّوراة الّتی فیها حکمه؟
قال له علیّ «6» علیه السلام: فلقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل منه، اعطی‌محمّد صلی الله علیه و آله سورة البقرة وسورة المائدة بالإنجیل، وطواسین وطه ونصف المفصّل والحوامیم بالتّوراة، واعطی نصف المفصّل والتّسابیح بالزّبور، واعطی سورة بنی إسرائیل وبراءةبصحف إبراهیم و «7» موسی علیهما السلام، وزاد اللَّه عزّ وجلّ محمّداً السّبع الطّوال «8» وفاتحة الکتاب «9»،
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فارق»].
(2)- [فی المطبوع: «والحزن»].
(3)- الفتح: 48/ 27.
(4)- [التّوبة: 9/ 40].
(5)- [البحار: «اللَّه»].
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7)- [زاد فی البحار: «صحف»].
(8)- السّبع الطّوال من البقرة إلی الأعراف، والسّابعة سورة یونس، أو «الأنفال وبراءة» لأنّهما سورة واحدة عند بعض.
(9)- هی سورة الحمد.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 286
وهی السّبع المثانی والقرآن العظیم، واعطی الکتاب والحکمة. «1» قال له الیهودیّ: فإنّ موسی ناجاه اللَّه علی طور سیناء؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ولقد أوحی اللَّه إلی محمّد صلی الله علیه و آله عند سدرة المنتهی، فمقامه فی السّماء محمود، وعند منتهی العرش مذکور «1». «2» قال «3» الیهودیّ: فلقد ألقی اللَّه علی موسی «4» بن عمران «4» محبّة منه؟
قال «3» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، «5» وقد اعطی محمّد صلی الله علیه و آله ما هو أفضل من هذا «5»، لقدألقی اللَّه «6» محبّة منه، فمن هذا الّذی یشرکه فی هذا الاسم، إذ تمّ من اللَّه به الشّهادة فلا تتمّ‌الشّهادة إلّاأن یقال: «أشهد أن لا إله إلّااللَّه، وأشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه»، ینادی به‌علی المنابر فلا یرفع صوت بذکر اللَّه إلّارفع بذکر محمّد صلی الله علیه و آله معه «2».
قال له الیهودیّ: فلقد أوحی اللَّه إلی امّ موسی لفضل منزلة موسی علیه السلام عند اللَّه.
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ولقد لطف اللَّه جلّ ثناؤه لُامّ محمّد صلی الله علیه و آله بأن أوصل‌إلیها اسمه، حتّی قالت: أشهد والعالمون: أنّ محمّداً رسول اللَّه منتظر، وشهد الملائکة علی‌الأنبیاء أ نّهم أثبتوه فی الأسفار، وبلطف من اللَّه ساقه إلیها، وأوصل «7» إلیها اسمه لفضل‌منزلته عنده، حتّی رأت فی المنام أ نّه قیل لها: إنّ ما فی بطنکِ سیِّد، فإذا ولدتِه فسمّیه محمّداً، فاشتقّ اللَّه له اسماً من أسمائه، فاللَّه المحمود «8» وهذا محمّد.
__________________________________________________
(1- 1) [حکاه فی نور الثّقلین، 5/ 154- 155؛ وکنز الدّقائق، 12/ 485].
(2- 2) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 379، 5/ 603؛ وکنز الدّقائق، 14/ 334].
(3)- [زاد فی البحار: «له»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [البحار: «ولقد أعطی اللَّه محمّداً صلی الله علیه و آله ما هو أفضل منه»].
(6)- [زاد فی البحار: «علیه»].
(7)- [البحار: «وصل»].
(8)- [البحار: «محمود»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 287
«1» قال له الیهودیّ (2**********): فإنّ هذا موسی بن عمران قد «2» أرسله اللَّه «2» إلی‌فرعون وأراه الآیة الکبری؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد أرسل «3» إلی فراعنة شتّی، مثل أبی جهل بن‌هشام، وعتبة بن ربیعة، وشیبة، وأبی البختریّ، والنّضر بن الحارث، وابیّ بن خلف، ومنبّه و «4» نبیه ابنی «4» الحجّاج، وإلی الخمسة المستهزئین: الولید بن المغیرة المخزومیّ، والعاص بن وائل السّهمی، والأسود بن عبد یغوث الزّهریّ، والأسود بن المطّلب، والحارث بن «5» أبی الطّلالة «5»، فأراهم الآیات فی الآفاق وفی أنفسهم حتّی یتبیّن «6» لهم أ نّه‌الحقّ.
قال له الیهودیّ: لقد انتقم اللَّه عزّ وجلّ لموسی من فرعون؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ولقد انتقم اللَّه جلّ اسمه لمحمّد صلی الله علیه و آله من الفراعنة، فأمّا المستهزؤون «7»، فقال اللَّه: «إنّا کَفَیْناکَ المُسْتَهْزِئِین» «8»
، «9» فقتل اللَّه «9» خمستهم، کلّ واحدمنهم بغیر قتلة صاحبه فی یوم واحد، فأمّا الولید بن المغیرة: فمرّ بنبل لرجل من جزاعة «10» قد راشه ووضعه فی الطّریق، فأصابه شظیّة منه، فانقطع أکحله حتّی أدماه، فمات‌وهو یقول: «قتلنی ربّ محمّد»، وأمّا العاص بن الوائل السّهمیّ: فإنّه خرج فی حاجة
__________________________________________________
(1) (1**) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 35- 36؛ وکنز الدّقائق، 7/ 167- 169].
(2- 2) [البرهان: «أرسله»].
(3)- [فی البرهان والبحار: «أرسله»].
(4- 4) [البرهان: «بنیه ابن»].
(5- 5) [فی البرهان والبحار: «الطّلاطلة»].
(6)- [البحار: «تبیّن»].
(7)- [فی البرهان: «المستهزئین»، وفی البحار: «المستهزؤون، فقد»].
(8)- الحجر: 15/ 95.
(9- 9) [البرهان: «فقتل»].
(10)- [فی البرهان: «بنی خزاعة»، وفی البحار: «خزاعة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 288
«1» له إلی موضع، فتدهده «1» تحته حجر، فسقط، فتقطّع قطعة قطعة، فمات وهو یقول: (قتلنی ربّ محمّد)، وأمّا الأسود بن عبد یغوث: فإنّه خرج یستقبل ابنه زمعة، فاستظلّ‌بشجرة، فأتاه جبرئیل، فأخذ رأسه، فنطح به الشّجرة، فقال لغلامه: امنع هذا عنِّی، فقال: ما أری أحداً یصنع «2» شیئاً إلّانفسک. فقتله وهو یقول: «قتلنی ربّ محمّد»، وأمّاالأسود بن الحارث «3»: فإنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله دعا علیه أن یعمی اللَّه بصره، وأن یثکله ولده «4»، فلمّا کان فی ذلک الیوم، خرج حتّی صار إلی «5» موضع أتاه «5» جبرئیل بورقة خضراء، فضرب بها وجهه، فعمی، فبقی حتّی أثکله اللَّه ولده «4»، وأمّا الحارث بن «6» أبی الطّلالة «6»: فإنّه خرج من بیته فی السّموم، فتحوّل حبشیّاً، فرجع إلی أهله، فقال: أنا الحارث، فغضبوا علیه، فقتلوه وهو یقول: «قتلنی ربّ محمّد».
ورُوی أنّ الأسود بن الحارث أکل حوتاً مالحاً، «7» فأصابه غلبة «7» العطش، فلم یزل‌یشرب الماء حتّی انشقّ بطنه، فمات وهو یقول: «قتلنی ربّ محمّد»، کلّ ذلک فی ساعةواحدة، وذلک أ نّهم کانوا بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقالوا له «8»: یا محمّد! ننتظر بک إلی‌الظّهر، فإن رجعت عن قولک وإلّا قتلناک، فدخل النّبیّ صلی الله علیه و آله منزله «9»، فأغلق علیه بابه‌مغتمّاً لقولهم، فأتاه جبرئیل «10» عن اللَّه من «11» ساعته، فقال «10»: یا محمّد! السّلام یقرأ
__________________________________________________
(1- 1) [البرهان: «إلی موضع»].
(2)- [زاد فی البرهان والبحار: «بک»].
(3)- [البحار: «المطّلب»].
(4)- [البرهان: «بولده»].
(5- 5) [فی البرهان: «الموضع فأتاه»، وفی البحار: «موضع فأتاه»].
(6- 6) [فی البرهان والبحار: «الطّلاطلة»].
(7- 7) [فی البرهان: «فأصابته غلبة»، وفی البحار: «فأصابه»].
(8)- [لم یرد فی البرهان].
(9)- [البرهان: «بیته»].
(10- 10) [البحار: «علیه عن اللَّه ساعته، فقال له»].
(11)- [لم یرد فی البرهان].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 289
علیک السّلام وهو یقول لک «1»: «فاصْدَعْ بما تُؤْمَرُ وأعْرِضْ عَنِ المُشْرِکین» «2»
، یعنی أظهرأمرک لأهل «3» مکّة، وادعهم إلی الإیمان، قال: یا جبرئیل! کیف أصنع بالمستهزئین وماأوعدونی؟ قال له: «إنّا کَفَیْناکَ المُسْتَهْزِئین» «4»
، قال: یا جبرئیل! کانوا السّاعة بین یدی، قال: «5» کفیتهم، وأظهر «5» أمره عند ذلک، وأمّا «6» بقیّة الفراعنة: قُتلوا یوم بدر بالسّیف، فهزم اللَّه الجمیع «6» وولّوا الدّبر. «7» (1**) «8» قال له الیهودیّ: فإنّ هذا موسی بن عمران قد اعطی العصا، «9» فکان تحوّل «9» ثعباناً؟
قال له علیّ «10» علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا، إنّ‌رجلًا کان یطالب أبا جهل «11» بدین ثمن جزور قد اشتراه، فاشتغل عنه وجلس یشرب، فطلبه الرّجل، فلم یقدر علیه، فقال له بعض المستهزئین: مَنْ تطلب؟ فقال: عمرو بن‌هشام- یعنی أبا جهل- لی علیه دَین، قال: فأدلّک علی من یستخرج منه «10» الحقوق؟ قال: نعم. فدلّه علی النّبیّ صلی الله علیه و آله، وکان أبو جهل یقول: لیت لمحمّد إلیّ حاجة فأسخر به‌وأردّه، فأتی الرّجل النّبیّ صلی الله علیه و آله، فقال «12»: یا محمّد! بلغنی إنّ بینک وبین عمرو بن هشام‌حسن صداقة «10»، وأنا أستشفع بک إلیه، فقام معه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فأتی بابه، فقال له:
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البرهان].
(2)- الحجر: 15/ 94.
(3)- [البرهان: «إلی أهل»].
(4)- الحجر: 15/ 95.
(5- 5) [فی البرهان: «کفیتهم فأظهر»، وفی البحار: «قد کفیتهم فأظهر»].
(6- 6) [فی البرهان والبحار: «بقیّتهم من الفراعنة فقتلوا یوم بدر بالسّیف وهزم اللَّه الجمع»].
(7)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان، 2/].
(8) (8*) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 50- 51؛ وکنز الدّقائق، 9/ 467- 468].
(9- 9) [البحار: «فکانت تتحوّل»].
(10)- [لم یرد فی البحار].
(11)- [زاد فی البحار: «ابن هشام»].
(12)- [زاد فی البحار: «له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 290
قم یا أبا جهل فأدّ إلی الرّجل حقّه، وإنّما کنّاه بأبی جهل «1» ذلک الیوم، فقام مسرعاً حتّی‌أدّی إلیه حقّه، فلمّا رجع إلی مجلسه قال له بعض أصحابه: فعلت ذلک فرقاً من محمّد، قال: ویحکم أعذرونی، إنّه لمّا أقبل رأیت عن یمینه رجالًا معهم «2» حراب تتلألأ، وعن‌یساره ثعبانین «3» تصطک أسنانهما، وتلمع النّیران من أبصارهما، لو امتنعت لم آمن أن‌یبعجوا بالحراب بطنی وتقضمنی «4» الثّعبانان، هذا أکبر ممّا أعطی موسی «5»، وزاد اللَّه محمّداًثعباناً وثمانیة أملاک معهم الحراب (8*)، ولقد کان النّبیّ صلی الله علیه و آله یؤذی قریشاً بالدّعاء، فقام‌یوماً، فسفّه أحلامهم، وعاب دینهم، وشتم أصنامهم، وضلّل آبائهم، فاغتمّوا من ذلک‌غمّاً شدیداً، فقال أبو جهل: واللَّه للموت خیر لنا من الحیاة، فلیس فیکم معاشر قریش‌أحد یقتل محمّداً فیُقتل به، قالوا «6»: لا. قال: فأنا أقتله، فإن شاءت بنو عبدالمطّلب قتلونی‌به، وإلّا ترکونی، قال «7»: إنّک إن فعلت ذلک اصطنعت إلی أهل الوادی معروفاً لا تزال‌تذکر به، قال: إنّه کثیر السّجود حول الکعبة، فإذا جاء وسجد أخذت حجراً فشدخته «8» به، فجاء رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فطاف بالبیت أسبوعاً، ثمّ صلّی وأطال السّجود، فأخذأبو جهل حجراً، فأتاه من قبل رأسه، فلمّا أن قرب منه أقبل فحل من قبل رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فاغراً فاه نحوه، فلمّا أن رآه أبو جهل فزع منه وارتعدت یده، وطرح الحجر فشدخ‌رجله، فرجع مدمّی، متغیِّر اللّون، یفیض عرقاً، فقال له أصحابه: ما رأیناک «9» کالیوم؟!
__________________________________________________
(1)- [البحار: «أبا جهل»].
(2)- [البحار: «بأیدیهم»].
(3)- [البحار: «ثعبانان»].
(4)- [البحار: «یقضمنی»].
(5)- [زاد فی البحار: «ثعبان بثعبان موسی»].
(6)- [البحار: «فقالوا له»].
(7)- [البحار: «قالوا»].
(8)- الشّدخ: کسر الشّی‌ء الأجوف.
(9)- [البحار: «ما رأینا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 291
قال: ویحکم أعذرونی، فإنّه أقبل من عنده فحل فاغراً فاه، فکاد یبتلعنی «1»، فرمیت‌بالحجر، فشدخت رجلی. «2» قال «3» الیهودیّ: فإنّ موسی قد أُعطی الید البیضاء، فهل فعل بمحمّدٍ «4» شیئاً من‌ذلک «4»؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا، إنّ نوراًکان یضی‌ء عن یمینه حیثما جلس، وعن یساره حیثما «5» جلس، وکان یراه النّاس کلّهم «2». «6» قال له الیهودیّ: فإنّ موسی علیه السلام قد ضرب له طریق فی البحر، فهل فعل بمحمّدشی‌ء من هذا؟
فقال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد أُعطی ما هو أفضل من هذا، خرجنا معه‌إلی حنین، فإذا نحن بواد یشخب، فقدّرناه، فإذا هو «7» أربعة عشر «7» قامة، فقالوا: یارسول اللَّه! العدوّ من ورائنا والوادی أمامنا، کما قال أصحاب موسی: «إنّا لمُدْرکون» «8»
، فنزل رسول اللَّه، ثمّ قال: «اللَّهمّ إنّک جعلت لکلّ مرسل دلالة، فأرنی قدرتک»، ورکب‌صلوات اللَّه علیه، فعبرت الخیل لا تندی حوافرها، والإبل لا تندی أخفافها، فرجعنا، فکان فتحنا «6». «9» قال له الیهودیّ: فإنّ موسی علیه السلام قد أُعطی الحجر، فانبجست منه اثنتا عشرة عیناً.
__________________________________________________
(1)- [البحار: «یبلعنی»].
(2- 2) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 50؛ وکنز الدّقائق، 6/ 467].
(3)- [زاد فی البحار: «له»].
(4- 4) [البحار: «شی‌ء من هذا»].
(5)- [البحار: «أینما»].
(6- 6) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 384- 385؛ وکنز الدّقائق، 8/ 321- 322].
(7- 7) [البحار: «أربع عشرة»].
(8)- [الشّعراء: 26/ 61].
(9) (9*) [حکاه فی نور الثّقلین، 1/ 83- 84؛ وکنز الدّقائق، 2/ 23- 24].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 292
قال «1» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله لمّا نزل الحدیبیّة وحاصره أهل مکّة، قد اعطی «2» ما هو «2» أفضل من ذلک، وذلک: أنّ أصحابه شکوا إلیه الظّمأ وأصابهم ذلک‌حتّی التقت خواصر الخیل، فذکروا له صلی الله علیه و آله «3»، فدعا برکوة یمانیّة، ثمّ نصب یده المبارکةفیها، فتفجّرت من بین أصابعه عیون الماء، فصدرنا وصدرت الخیل رواء، وملأنا کلّ‌مزادة وسقاء، ولقد کنّا معه بالحدیبیّة، فإذا ثمّ قلیب جافّة، فأخرج صلی الله علیه و آله سهماً من کنانته، فناوله البرّاء بن عازب وقال له: اذهب بهذا السّهم إلی تلک القلیب الجافّة فاغرسه فیها، ففعل ذلک، فتفجّرت «4» اثنتا عشرة عیناً من تحت السّهم، ولقد کان یوم المیضاة عبرةوعلامة للمنکرین لنبوّته، کحجر موسی حیث دعا بالمیضأة، فنصب یده فیها، ففاضت‌الماء «5» وارتفع، حتّی توضّأ منه ثمانیة آلاف رجل، فشربوا حاجتهم، وسقوا دوابّهم، وحملوا ما أرادوا (9*). «6» قال «7» الیهودیّ: فإنّ موسی علیه السلام اعطی المنّ والسّلوی، فهل اعطی لمحمّد «7» نظیر هذا؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا، إنّ اللَّه‌عزّ وجلّ أحلّ له الغنائم ولُامّته، ولم تحلّ «8» الغنائم لأحدٍ غیره «8» قبله، فهذا أفضل من المنّ والسّلوی، ثمّ زاده أن جعل النّیّة له ولأُمّته «2» بلا عمل «2» عملًا صالحاً، ولم یجعل لأحدٍمن الامم ذلک قبله، فإذا همّ أحدهم بحسنة ولم یعملها کُتبت له حسنة، فإنّ عملهاکتبت له عشر.
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «له»].
(2- 2) [لم یرد فی البحار].
(3)- [زاد فی البحار: «ذلک»].
(4)- [زاد فی البحار: «منه»].
(5)- [البحار: «بالماء»].
(6) (6*) [حکاه فی نور الثّقلین، 1/ 82، 5/ 64؛ وکنز الدّقائق، 1/ 448، 12/ 284].
(7- 7) [البحار: «له الیهودیّ: فإنّ موسی قد أعطی المنّ والسّلوی فهل فعل بمحمّد»].
(8- 8) [البحار: «لأحدٍ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 293
قال له الیهودیّ: إنّ موسی علیه السلام قد ضلّل علیه الغمام؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، وقد فعل ذلک بموسی «1» فی التّیه، واعطی محمّد صلی الله علیه و آله أفضل من هذا، إنّ الغمامة کانت تظلّه «2» من یوم ولد إلی یوم قُبض فی حضره وأسفاره، فهذا أفضل ممّا اعطی موسی (6*). «3» قال له الیهودیّ: فهذا داوود علیه السلام قد لین «4» اللَّه له الحدید، فعمل منه الدّروع؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله قد «5» اعطی ما هو أفضل «6» من هذا «6»، إنّه لیّن اللَّه له الصّمّ الصّخور الصّلاب وجعلها غاراً، ولقد غارت الصّخرة تحت یده ببیت‌المقدس لیّنة حتّی صارت کهیئة العجین، و «5» قد رأینا ذلک والتمسناه تحت رایته «3». «7» قال له الیهودیّ: «8» هذا داوود بکی علی خطیئته حتّی سارت الجبل «9» معه لخوفه؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا، إنّه کان‌إذا قام إلی الصّلاة سمع لصدره وجوفه «10» أریز کأریز «10» المرجل علی الأثافی من شدّةالبکاء، وقد آمنه اللَّه عزّ وجلّ من عقابه، فأراد أن یتخشّع لربّه ببکائه فیکون إماماً لمن‌اقتدی به، ولقد قام صلی الله علیه و آله عشر سنین علی أطراف أصابعه حتّی تورّمت قدماه واصفرّ
__________________________________________________
(1)- [البحار: «لموسی»].
(2)- [البحار: «تظلّله»].
(3- 3) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 317؛ وکنز الدّقائق، 10/ 469].
(4)- [البحار: «ألان»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6- 6) [البحار: «منه»].
(7) (7*) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 316- 317، 1/ 43- 44؛ وکنز الدّقائق، 10/ 468- 469، 8/ 284، 448، 1/ 272- 273].
(8)- [زاد فی البحار: «فإنّ»].
(9)- [البحار: «الجبال»].
(10- 10) [البحار: «أزیز کأزیز»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 294
وجهه، یقوم اللّیل أجمع، حتّی عوتب فی ذلک، فقال اللَّه عزّ وجل: «طه* ما أنْزَلْنا عَلَیْکَ‌القُرْآنَ لِتَشْقی» «1»
بل لتسعد به، ولقد کان یبکی حتّی یغشی علیه، فقیل له: یا رسول اللَّه! ألیس اللَّه «2» غفر لک ما تقدّم من ذنبک وما تأخّر؟ قال: بلی، أفلا أکون عبداً شکوراً؟ ولئن سارت الجبال وسبّحت معه، لقد عمل بمحمّد «3» صلی الله علیه و آله ما هو أفضل من هذا: إذ کنّامعه علی جبل حراء، إذ تحرّک الجبل، فقال له: «قرّ «4» فإنّه لیس «4» علیک إلّانبیّ أو «5» صدِّیق شهید»، فقرّ الجبل مطیعاً «6» لأمره، ومنتهیاً إلی طاعته.
ولقد مررنا معه بجبل، وإذا الدّموع تخرج من بعضه، فقال له النّبیّ صلی الله علیه و آله «7»: «ما یبکیک‌یا جبل؟ فقال: یا رسول اللَّه! کان المسیح مرّ بی وهو یخوِّف النّاس من نار «8» وقودهاالنّاس والحجارة، وأنا أخاف أن أکون من تلک الحجارة، قال له: «لا تخف، تلک‌الحجارة «9» الکبریت»، فقرّ الجبل وسکن وهدأ وأجاب لقوله صلی الله علیه و آله (7*). «10» قال له الیهودیّ: فإنّ هذا سلیمان اعطی مُلکاً لا ینبغی لأحد من بعده؟
فقال «11» علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا، إنّه هبطإلیه ملک لم یهبط إلی الأرض قبله، وهو: میکائیل. فقال له: یا محمّد! عش ملکاً منعّماً،
__________________________________________________
(1)- طه: 20/ 1- 2.
(2)- [زاد فی البحار: «قد»].
(3)- [البحار: «محمّد»].
(4- 4) [البحار: «فلیس»].
(5)- [البحار: «و»].
(6)- [البحار: «مجیباً»].
(7)- [لم یرد فی البحار].
(8)- [البحار: «بنار»].
(9)- [البحار: «حجارة»].
(10) (10*) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 457- 458، 3/ 207؛ وکنز الدّقائق، 11/ 238، 7/ 483].
(11)- [زاد فی البحار: «له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 295
وهذه مفاتیح خزائن الأرض معک، وتسیر معک جبالها ذهباً وفضّة، و «1» لا ینقص لک‌ممّا «2» ادّخر لک فی الآخرة شی‌ء، فأومأ إلی جبرئیل- وکان خلیله من الملائکة- فأشارعلیه «3»، أن تواضع، فقال له «1»: بل أعیش نبیّاً عبداً آکل یوماً ولا آکل یومین، وألحق‌بإخوانی من الأنبیاء «4»، فزاده اللَّه تبارک وتعالی الکوثر، وأعطاه الشّفاعة، وذلک أعظم من‌ملک الدّنیا من أوّلها إلی آخرها سبعین مرّة، ووعده المقام المحمود، فإذا کان یوم القیامةأقعده اللَّه عزّ وجلّ علی العرش، فهذا أفضل ممّا اعطی سلیمان «5». (10*) «6» قال له الیهودیّ: فإنّ «7» هذا سلیمان قد سخّرت له الرِّیاح، فسارت به فی بلاده غدوّهاشهر ورواحها شهر؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله اعطی ما هو أفضل من هذا: إنّه‌اسری به من المسجد الحرام إلی المسجد الأقصی مسیرة شهر، وعرج به فی ملکوت‌السّماوات مسیرة خمسین ألف عام، فی أقلّ من ثلث لیلة، حتّی انتهی إلی ساق العرش، فدنا بالعلم، فتدلّی «8» من الجنّة رفرف أخضر، وغشّی النّور بصره، فرأی عظمة ربّه‌عزّ وجلّ بفؤاده، ولم یرها بعینه، فکان «9» کقاب قوسین بینه وبینها «9» أو أدنی، فأوحی
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [البحار: «فیما»].
(3)- [البحار: «إلیه»].
(4)- [زاد فی البحار: «من قبلی»].
(5)- [زاد فی البحار: «ابن داوود»].
(6) (6*) [حکاه فی نور الثّقلین، 5/ 151، 4/ 319، 1/ 302- 303؛ وکنز الدّقائق، 12/ 480- 481، 10/ 472].
(7)- [فی البرهان 1/ مکانه: «الاحتجاج عن موسی بن جعفر علیه السلام، عن أبیه، عن آبائه، عن الحسین ابن علیّ، عن علیّ بن أبی طالب علیه السلام فی حدیثٍ طویلٍ مع یهودیّ یُخبره عن فضائل الأنبیاء ویأتیه أمیر المؤمنین بما لرسول اللَّه هو أفضل ممّا أوتی الأنبیاء، فکان فیما سأله الیهودیّ أن قال له: فإنّ ...»].
(8)- [زاد فی البرهان: «له»، وزاد فی البحار: «فدلّی له»].
(9- 9) [فی البرهان والبحار: «قاب قوسین بینها وبینه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 296
اللَّه «1» إلی عبده ما أوحی، وکان فیما أوحی إلیه: الآیة الّتی فی سورة البقرة قوله: «للَّه‌ما فی‌السّمواتِ وما فی الأرْضِ وإن تُبْدوا ما فی أنفسکُم أو تخفوهُ یحاسبکُم به اللَّه فیغفر لمن‌یشاء ویعذِّب من یشاء واللَّهُ علی کلِّ شی‌ءٍ قدیر» «2»
، وکانت الآیة قد عرضت علی الأنبیاءمن لدن آدم علیه السلام إلی أن بعث اللَّه تبارک وتعالی محمّداً، وعرضت علی الامم، فأبوا أن‌یقبلوها من ثقلها «3»، وقبلها رسول اللَّه وعرضها علی امّته فقبلوها (6*).
فلمّا رأی اللَّه تبارک وتعالی منهم القبول علم أ نّهم لا یطیقونها، فلمّا أن سار إلی ساق‌العرش کرّر علیه الکلام لیفهمه، فقال: «آمَنَ الرّسولُ بما أُنْزِلَ إلیهِ مِنْ رَبِّه- فأجاب صلی الله علیه و آله مجیباً عنه وعن امّته «4»- والمُؤْمِنُونَ کلّ آمَنَ باللَّهِ وملائکتهِ وکُتبهِ ورُسُلهِ لا نُفرِّقُ‌بینَ أحَدٍ من رُسُلِه» «5»
، فقال جلّ ذکره: لهم الجنّة والمغفرة علیَّ إن فعلوا ذلک، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: أمّا «6» إذا فعلت ذلک بنا «6»، فغفرانک ربّنا وإلیک المصیر، یعنی المرجع فی الآخرة، قال: فأجابه اللَّه عزّ وجلّ: قد فعلت ذلک بک وبامّتک، ثمّ قال عزّ وجلّ: أمّا إذا «7» قبلت‌الآیة بتشدیدها وعظم ما فیها وقد عرضتها علی الأُمم فأبوا أن یقبلوها و «8» قبلتها امّتک حقّ «8» علیَّ أن أرفعها عن امّتک، وقال: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إلّاوُسْعَها لَها ما کَسَبَت- من‌خیر- وعَلَیْها ما اکْتَسَبَت» «9»
من شرّ، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله- لمّا سمع ذلک-: أمّا «10» إذا فعلت
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البرهان والبحار].
(2)- البقرة: 2/ 284.
(3)- [البرهان: «قبلها»].
(4)- [زاد فی البرهان والبحار: «فقال»].
(5)- البقرة: 2/ 285.
(6- 6) [فی البرهان: «إذا فعلت بنا ذلک»، وفی البحار: «إذ فعلت بنا ذلک»].
(7)- [البحار: «إذ»].
(8- 8) [فی البرهان: «قبلها امّتک فحقّ»، وفی البحار: «قبلتها امّتک فحقّ»].
(9)- البقرة: 2/ 286.
(10)- [لم یرد فی البرهان].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 297
ذلک بی وبامّتی فزدنی، قال: سل، قال: «رَبّنا لا تُؤاخِذْنا إن نَسِینا أو أخْطأنا» «1»
، قال اللَّه‌عزّ وجلّ: لست أؤاخذ امّتک بالنِّسیان والخطأ لکرامتک علیَّ، وکانت الامم السّالفة إذانسوا ما ذکّروا به فتحت علیهم أبواب العذاب، وقد دفعت «2» ذلک عن امّتک، وکانت‌الامم السّالفة إذا أخطأوا أخذوا بالخطأ وعوقبوا علیه، وقد رفعت ذلک عن امّتک‌لکرامتک علیَّ، فقال «3» صلی الله علیه و آله: «اللَّهمّ إذا أعطیتنی ذلک فزدنی»، قال اللَّه تبارک وتعالی له: سل، قال: «رَبَّنا ولا تَحْمِلْ عَلَیْنا إصْراً کما حَمَلْتَهُ عَلی الّذِینَ مِنْ قَبْلِنا» «1»
، یعنی بالإصر: الشّدائد الّتی کانت علی «4» مَنْ کان من «4» قبلنا، فأجابه اللَّه عزّ وجلّ إلی ذلک، وقال‌تبارک اسمه: قد رفعت عن أُمّتک الآصار الّتی کانت علی الامم السّالفة، کنت لا أقبل‌صلاتهم إلّافی بقاع «5» معلومة من الأرض «5» اخترتها لهم وإن بعدت، وقد جعلت الأرض‌کلّها لُامّتک مسجداً و «6» طهوراً، فهذه من الآصار الّتی کانت علی الامم قبلک «7» فرفعتهاعن امّتک، وکانت الامم السّالفة إذا أصابهم أذی من نجاسة قرضوه «8» من أجسادهم، وقد جعلت الماء لُامّتک طهوراً، فهذا «9» من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن امّتک. «10» وکانت الامم السّالفة تحمل قرابینها «11» علی أعناقها إلی بیت المقدس، فمن قبلت
__________________________________________________
(1)- البقرة: 2/ 286.
(2)- [فی البرهان والبحار: «رفعت»].
(3)- [زاد فی البرهان والبحار: «النّبیّ»].
(4- 4) [فی البرهان: «من»، وفی البحار: «من کان»].
(5- 5) [فی البرهان والبحار: «من الأرض معلومة»].
(6)- [زاد فی البرهان: «ترابها»].
(7)- [البرهان: «السّالفة»].
(8)- [البحار: «قرضوها»].
(9)- [فی البرهان والبحار: «فهذه»].
(10) (10*) [حکاه فی نور الثّقلین، 1/ 417؛ وکنز الدّقائق، 3/ 280].
(11)- [البرهان: «قرابینهما»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 298
ذلک منه أرسلت علیه ناراً فأکلته، فرجع مسروراً، ومن لم أقبل «1» منه ذلک «1» رجع‌مثبوراً «2»، وقد جعلت قربان امّتک فی بطون فقرائها ومساکینها، فمن قبلت ذلک منه‌أضعفت ذلک له أضعافاً مضاعفة، ومن لم أقبل ذلک منه رفعت عنه عقوبات الدّنیا، وقدرفعت ذلک عن امّتک وهی من الآصار الّتی کانت علی «3» الامم مَنْ «4» کان من «3» قبلک (10*).وکانت الامم السّالفة صلواتها مفروضة علیها «4» فی ظلم اللّیل وأنصاف النّهار، وهی‌من الشّدائد الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن امّتک وفرضت «5» صلاتهم فی أطراف اللّیل‌والنّهار، وفی أوقات نشاطهم، وکانت الأُمم السّالفة قد فرضت علیهم خمسین صلاة فی‌خمسین وقتاً، وهی من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن امّتک وجعلتها خمساً فی‌خمسة أوقات، وهی إحدی وخمسون رکعة، وجعلت لهم أجر خمسین صلاة، وکانت‌الامم السّالفة حسنتهم بحسنة، وسیِّئتهم بسیِّئة، وهی من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن امّتک وجعلت الحسنة بعشرة «6»، والسّیّئة بواحدة، وکانت الامم السّالفة إذانوی أحدهم حسنة فلم یعملها «7» لم تکتب «8» له، وإنّ عملها کتبت له حسنة، وإنّ امّتک إذاهمّ أحدهم بحسنةٍ «9» فلم یعملها کتبت له حسنة «9»، وإنّ عملها کُتبت له عشرة «10»، وهی‌من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن امّتک، وکانت الامم السّالفة إذا همّ أحدهم
__________________________________________________
(1- 1) [فی البرهان والبحار: «ذلک منه»].
(2)- المثبور: الخائب.
(3- 3) [البحار: «مَنْ کان»].
(4)- [لم یرد فی البرهان].
(5)- [زاد فی البحار: «علیهم»].
(6)- [البرهان: «بعشر»].
(7)- [فی البرهان والبحار: «ثمّ لم یعملها»].
(8)- [البرهان: «لم یکتب»].
(9- 9) [فی البرهان: «کتبت له بحسنةٍ وإن لم یعملها»، وفی البحار: «ولم یعملها کتبت له حسنة»].
(10)- [فی البرهان والبحار: «عشراً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 299
بسیِّئة فلم یعملها «1» لم تکتب علیه، وإن عملها کُتبت علیه سیِّئة، وإنّ امّتک إذا همّ أحدهم‌بسیِّئة، ثمّ لم یعملها کتبت له حسنة، وهذه من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها «2» عن‌امّتک، وکانت الامم السّالفة إذا أذنبوا کتبت ذنوبهم علی أبوابهم، وجعلت توبتهم من‌الذّنوب: أن حرّمت علیهم بعد التّوبة أحبّ الطّعام إلیهم، وقد رفعت ذلک عن أُمّتک‌وجعلت ذنوبهم فیما بینی وبینهم، وجعلت علیهم ستوراً «3» کثیفة، وقبلت توبتهم بلاعقوبة، ولا أعاقبهم بأن أحرّم علیهم أحبّ الطّعام إلیهم، وکانت الأُمم السّالفة یتوب‌أحدهم إلی اللَّه «4» من الذّنب الواحد مائة سنة، أو ثمانین سنة، أو خمسین سنة، ثمّ لا أقبل‌توبته «5» دون أن أعاقبه فی الدّنیا بعقوبة، وهی من الآصار الّتی کانت علیهم، فرفعتها عن‌امّتک، وإنّ الرّجل من امّتک لیذنب عشرین سنة، أو ثلاثین سنة، أو أربعین سنة، أومائة سنة، ثمّ یتوب ویندم طرفة عین فأغفر «6» ذلک کلّه.
فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله: إذا «7» أعطیتنی ذلک کلّه فزدنی، قال: سل، قال: «رَبّنا ولا تُحمِّلنا مالا طاقةَ لنا به» «8»
، قال تبارک اسمه: قد فعلت ذلک «9» بامّتک، وقد رفعت عنهم عظم «10» بلایاالامم، وذلک حکمی فی جمیع الامم: أن لا أکلِّف خلقاً فوق طاقتهم، «11» فقال النّبیّ «11»
__________________________________________________
(1)- [فی البرهان والبحار: «ثمّ لم یعملها»].
(2)- [فی البرهان والبحار: «فرفعت ذلک»].
(3)- [البرهان: «مستوراً»].
(4)- [لم یرد فی البرهان والبحار].
(5)- [البرهان: «توبتهم»].
(6)- [زاد فی البرهان والبحار: «له»].
(7)- [فی البرهان: «اللَّهمّ إذا»، وفی البحار: «اللَّهمّ إذ»].
(8)- البقرة: 2/ 286.
(9)- [زاد فی البرهان: «بک و»].
(10)- [البرهان: «جمیع عظیم»].
(11- 11) [البرهان: «قال»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 300
صلی الله علیه و آله: «واعْفُ عنّا واغْفِر لنا وارْحَمْنا أنتَ مولانا» «1»
، قال اللَّه عزّ وجلّ: قد فعلت ذلک‌بتائبی امّتک، ثمّ قال صلی الله علیه و آله: «فانْصرنا علی القَوْمِ الکافِرِین» «1»
، قال اللَّه جلّ اسمه: إنّ‌امّتک فی الأرض کالشّامة البیضاء فی الثّور الأسود، هم القادرون، وهم القاهرون، یستخدمون ولا یُستخدمون، لکرامتک علیَّ، وحقّ علیَّ أن أظهر دینک علی الأدیان، حتّی لا یبقی فی شرق الأرض وغربها دین إلّادینک، و «2» یؤدّون إلی أهل دینک الجزیة «3». «4» قال «5» الیهودیّ: فإنّ هذا سلیمان سخّرت له الشّیاطین، یعملون له ما یشاء: من‌محاریب، وتماثیل؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ولقد اعطی محمّد صلی الله علیه و آله أفضل من هذا، إنّ الشّیاطین‌سخّرت لسلیمان وهی مقیمة علی کفرها، ولقد «6» سخّرت لنبوّة محمّد صلی الله علیه و آله الشّیاطین بالإیمان، فأقبل إلیه من الجنّ التّسعة من أشرافهم، واحد «7» من جنّ نصیبین، والثّمان «8» من بنی عمرو بن عامر من الأحجّة «9»، منهم شضاه، ومضاه «10» والهملکان، والمرزبان، والمازمان، ونضاه، و «11» هاضب، وهضب «11»، وعمرو، وهم الّذین یقول اللَّه تبارک اسمه‌فیهم: «وإذْ صَرَفْنا إلیکَ نَفَراً من الجنِّ یَسْتَمِعُونَ القُرْآن» «12»
، وهم التّسعة، فأقبل إلیه
__________________________________________________
(1)- البقرة: 2/ 286.
(2)- [فی البرهان والبحار: «أو»].
(3)- [إلی هنا حکاه عنه فی البرهان، 1/].
(4) (4*) [حکاه فی نور الثّقلین، 4/ 321- 322، 5/ 20؛ وکنز الدّقائق، 12/ 199- 200].
(5)- [زاد فی البحار: «له»].
(6)- [البحار: «قد»].
(7)- [لم یرد فی البحار].
(8)- [البحار: «الیمن»].
(9)- الأحجّة- جمع حجیج- أی الّذین یقیمون الحجّ. وفی بعض النّسخ: «الأجنحة»، أی: الرّؤساء.
(10)- وفی بعض النّسخ: «شضاة ومضاة».
(11- 11) [البحار: «هاصب وهاضب»].
(12)- الأحقاف: 46/ 29.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 301
الجنّ، والنّبیّ صلی الله علیه و آله ببطن النّخل، فاعتذروا بأ نّهم ظنّوا کما ظننتم أن لن یبعث اللَّه أحداً، ولقد أقبل إلیه أحد وسبعون ألفاً منهم، فبایعوه علی: الصّوم، والصّلاة، والزّکاة، والحجّ، والجهاد، ونصح المسلمین، واعتذروا بأ نّهم قالوا علی اللَّه شططاً، وهذا أفضل ممّا اعطی‌سلیمان، فسبحان مَنْ سخّرها لنبوّة محمّد صلی الله علیه و آله بعد أن کانت تتمرّد، وتزعم أنّ للَّه‌ولداً، ولقد شمل مبعثه من الجنّ والإنس ما لا یحصی (4*). «1» قال له الیهودیّ: هذا یحیی بن زکریّا علیه السلام یقال: إنّه اوتی الحکم صبیّاً، والحکم، والفهم، وإنّه کان یبکی من غیر ذنب، وکان یواصل الصّوم؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أُعطی ما هو أفضل من هذا: إنّ یحیی‌ابن زکریّا، کان فی عصر لا أوثان فیه ولا جاهلیّة، ومحمّد صلی الله علیه و آله اوتی الحکم والفهم صبیّاًبین عبدة الأوثان، وحزب الشّیطان، فلم یرغب لهم فی صنم قطّ، ولم ینشط لأعیادهم، ولم یر منه کذب قطّ، وکان أمیناً، صدوقاً، حلیماً، وکان یواصل الصّوم «2» الأسبوع والأقلّ‌والأکثر، فیقال له فی ذلک، فیقول: إنِّی لست کأحدهم «3»، إنِّی أظلّ عند ربِّی، فیطعمنی، ویسقینی، وکان یبکی صلی الله علیه و آله حتّی تبتلّ «4» مصلّاه خشیة من اللَّه عزّ وجلّ من غیر جرم «1». «5» قال له الیهودیّ: فإنّ هذا عیسی ابن مریم یزعمون أ نّه: تکلّم فی المهد صبیّاً؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله سقط من بطن امّه واضعاً یده الیسری علی الأرض، ورافعاً یده الیمنی إلی السّماء، یحرّک شفتیه بالتّوحید، وبدا من فیه نور رأی‌أهل مکّة منه: قصور بصری من الشّام وما یلیها، والقصور الحمر من أرض الیمن وما
__________________________________________________
(1- 1) [حکاه فی نور الثّقلین، 3/ 325- 326؛ وکنز الدّقائق، 8/ 201- 202].
(2)- [البحار: «صوم»].
(3)- [البحار: «کأحدکم»].
(4)- [البحار: «یبتلّ»].
(5) (5****) [حکاه فی نور الثّقلین، 1/ 339- 342؛ وکنز الدّقائق، 3/ 103- 107].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 302
یلیها، والقصور البیض من اسطخر «1» وما یلیها، ولقد أضاءت الدّنیا لیلة ولد النّبیّ صلی الله علیه و آله حتّی فزعت الجنّ والإنس والشّیاطین، وقالوا: حدث فی الأرض حدث، ولقد رأی «2» الملائکة لیلة ولد تصعد، وتنزل، وتسبِّح، وتقدِّس، وتضطرب النّجوم وتتساقط، علامةلمیلاده، ولقد همّ إبلیس بالظّعن فی السّماء لمّا رأی من الأعاجیب فی تلک اللّیلة، وکان له‌مقعد فی السّماء الثّالثة، والشّیاطین یسترقون السّمع، فلمّا رأوا العجائب «3» أرادوا أن یسترقواالسّمع، فإذا هم قد حجبوا من السّماوات کلّها، ورموا بالشّهب، دلالة «4» لنبوّته صلی الله علیه و آله.
قال له الیهودیّ: فإنّ عیسی علیه السلام یزعمون أ نّه قد أبرأ الأکمه والأبرص بإذن اللَّه؟
فقال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله «5» اعطی ما هو أفضل من ذلک «5»: أبرأذا العاهة من عاهته، بینما هو جالس صلی الله علیه و آله، إذ سأل عن رجل من أصحابه، فقالوا: یارسول اللَّه! إنّه قد صار من البلاء کهیئة الفرخ الّذی «6» لا ریش علیه، فأتاه صلی الله علیه و آله، فإذاهو کهیئة الفرخ من شدّة البلاء، فقال له «6»: قد کنت تدعو فی صحّتک دعاء؟ قال: نعم، کنت أقول: «یا ربّ! أ یّما عقوبة أنت معاقبی بها فی الآخرة فعجّلها لی فی الدّنیا»، فقال‌له النّبیّ صلی الله علیه و آله: ألّا قلت: «اللَّهمّ آتنا فی الدّنیا حسنة وفی الآخرة حسنة وقِنا عذاب النّار»، فقالها الرّجل «6»، فکأ نّما نشط من عقال، وقام صحیحاً وخرج معنا، ولقد أتاه رجل من‌جهینة أجذم یتقطّع من الجذام، فشکا إلیه صلی الله علیه و آله، فأخذ قدحاً من ماء، فتفل علیه «7»، ثمّ‌قال: امسح به جسدک، ففعل، فبرأ حتّی لم یوجد علیه «7» شی‌ء، ولقد اتی «8» النّبیّ بأعرابیّ «8»
__________________________________________________
(1)- [البحار: «اصطخر»].
(2)- [البحار: «رئیت»].
(3)- [البحار: «الأعاجیب»].
(4)- فی بعض النّسخ: «جلالة».
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7)- [البحار: «فیه»].
(8- 8) [البحار: «العربیّ»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 303
أبرص، فتفل صلی الله علیه و آله من فیه علیه، فما قام من عنده إلّاصحیحاً، ولئن زعمت أنّ عیسی‌أبرأ ذا «1» العاهات من عاهاتهم، فإنّ محمّداً صلی الله علیه و آله بینما هو فی «2» أصحابه، إذ «2» هو بامرأة، فقالت: یا رسول اللَّه! إنّ ابنی قد أشرف علی حیاض الموت، کلّما أتیته بطعام وقع علیه‌التّثاؤب، فقام النّبیّ صلی الله علیه و آله وقمنا معه، فلمّا أتیناه قال له: جانب یا عدوّ اللَّه ولیّ اللَّه، فأنارسول اللَّه، فجانبه الشّیطان، فقام صحیحاً، وهو معنا فی عسکرنا، ولئن زعمت أنّ‌عیسی أبرأ العمیان، فإنّ محمّداً قد فعل ما هو أکبر «3» من ذلک: إنّ قتادة بن «4» ربیع کان‌رجلًا صحیحاً «4»، فلمّا أن کان یوم احد أصابته طعنة فی عینه، فبدرت حدقته «5»، فأخذهابیده، ثمّ أتی بها إلی «6» النّبیّ صلی الله علیه و آله، فقال: یا رسول اللَّه! إنّ امرأتی الآن تبغضنی، فأخذهارسول اللَّه من یده، ثمّ وضعها مکانها، فلم تکن تعرف إلّابفضل حسنها، وفضل ضوئهاعلی العین الأخری، ولقد جرح عبداللَّه بن «7» عبید، وبانت یده یوم حنین «7»، فجاء إلی‌النّبیّ صلی الله علیه و آله «8»، فمسح علیه یده، فلم تکن تعرف من الید الأخری، ولقد أصاب محمّد بن «9» مسلم یوم کعب بن أشرف «9» مثل ذلک فی عینه ویده، فمسحه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فلم تستبینا، ولقد أصاب عبداللَّه بن أنیس مثل ذلک فی عینه، فمسحها، فما عرفت من الأخری، فهذه‌کلّها دلالة لنبوّته صلی الله علیه و آله.
قال له الیهودیّ: فإنّ عیسی یزعمون: أ نّه «10» أحیی الموتی بإذن اللَّه؟
__________________________________________________
(1)- [البحار: «ذوی»].
(2- 2) [البحار: «بعض أصحابه إذا»].
(3)- [البحار: «أکثر»].
(4- 4) [البحار: «ربعیّ کان رجلًا صبیحاً»].
(5)- الحدقة: سواد العین الأعظم.
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7- 7) [البحار: «عتیک، وبانت یده یوم ابن أبی الحقیق»].
(8)- [زاد فی البحار: «لیلًا»].
(9- 9) [البحار: «مسلمة یوم کعب بن الأشرف»].
(10)- [زاد فی البحار: «قد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 304
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد سبّحت فی یده تسع حصیات تسمع نغماتهافی جمودها، ولا روح فیها لتمام حجّة نبوّته، ولقد کلّمه «1» الموتی من بعد موتهم، واستغاثوه‌ممّا خافوا «2» تبعته، ولقد صلّی بأصحابه ذات یوم، فقال: ما ها هنا من بنی النّجّار أحدوصاحبهم محتبس علی باب الجنّة بثلاثة دراهم لفلان الیهودیّ، وکان شهیداً، ولئن زعمت‌أنّ عیسی کلّم الموتی، فلقد کان لمحمّد ما هو أعجب من هذا: إنّ النّبیّ لمّا نزل بالطّایف‌وحاصر أهلها، بعثوا إلیه بشاة مسلوخة مطلیّة بسمّ، فنطق الذّراع منها، فقالت: یا رسول‌اللَّه! لا تأکلنی فإنّی مسمومة، فلو کلّمته البهیمة وهی حیّة لکانت من أعظم حجج اللَّه‌علی المنکرین لنبوّته، فکیف وقد کلّمته من بعد ذبح وسلخ وشیّ «3»! ولقد کان رسول اللَّه «4» صلی الله علیه و آله یدعو بالشّجرة فتجیبه، وتکلّمه البهیمة، وتکلِّمه السِّباع، وتشهد له بالنّبوّة، وتحذّرهم عصیانه، فهذا أکثر ممّا أُعطی عیسی علیه السلام.
قال له الیهودیّ: إنّ عیسی یزعمون أ نّه أنبأ قومه بما یأکلون وما یدّخرون فی‌بیوتهم؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد «5» کان له «5» أکثر من هذا: إنّ عیسی أنبأقومه بما کان من وراء الحائط «6»، ومحمّد أنبأ عن مؤتة «7» وهو عنها غائب، ووصف حربهم
ومَن استشهد منهم وبینه وبینهم مسیرة شهر، وکان یأتیه الرّجل یرید أن یسأله عن‌شی‌ء، فیقول صلی الله علیه و آله: تقول أو أقول؟ فیقول: بل قل یا رسول اللَّه، فیقول: جئتنی فی کذا
__________________________________________________
(1)- [البحار: «کلّمته»].
(2)- [زاد فی البحار: «من»].
(3)- أی: من بعد ما صار مشویّاً مطبوخاً.
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [البحار: «فعل ما هو»].
(6)- [البحار: «حائط»].
(7)- مؤتة- بضمّ المیم وسکون الهمزة وفتح التّاء-: إسم موضع قُتل فیه جعفر بن أبی طالب علیه السلام، والنّبیّ صلی الله علیه و آله فی المدینة، فأخبر أصحابه بقتله وهو علی المنبر.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 305
وکذا حتّی یفرغ من حاجته، ولقد کان صلی الله علیه و آله یخبر أهل مکّة بأسرارهم بمکّة حتّی‌لا یترک من أسرارهم شیئاً، منها: ما کان بین صفوان بن امیّة وبین عمیر بن وهب، إذأتاه عمیر، فقال: جئت فی فکاک ابنی، فقال له: کذبت، بل قلت لصفوان «1» بن امیّة «1»، وقد اجتمعتم فی الحطیم وذکرتم قتلی بدر وقلتم «2»: واللَّه للموت «3» أهون علینا «3» من البقاءمع ما صنع محمّد بنا، وهل حیاة بعد أهل القلیب، فقلت أنت: لولا عیالی، ودین علیّ‌لأرحتک من محمّد، فقال صفوان: علیَّ أن أقضی دَینک، وأن أجعل بناتک مع بناتی‌یصیبهنّ ما یصیبهنّ من خیر أو شرّ، فقلت أنت: فاکتمها علیَّ وجهِّزنی حتّی أذهب‌فأقتله، فجئت لقتلی «4»، فقال: صدقت یا رسول اللَّه، فأنا أشهد: أن لا إله إلّااللَّه وأ نّک‌رسول اللَّه، وأشباه هذا ممّا لا یحصی (5****).
قال له الیهودیّ: فإنّ عیسی یزعمون: أ نّه خلق من الطّین کهیئة الطّیر «5» فنفخ فیه، فکان «5» طیراً بإذن اللَّه؟
فقال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله قد فعل ما هو شبیه لهذا «6»، إذ أخذیوم حنین حجراً، فسمعنا للحجر تسبیحاً وتقدیساً، ثمّ قال للحجر: انفلق، فانفلق ثلاث‌فلق، یسمع «7» لکلِّ فلقة منها تسبیحاً لایسمع للُاخری، ولقد بعث إلی شجرة یوم البطحاءفأجابته، ولکلِّ غصن منها تسبیح وتهلیل وتقدیس، ثمّ قال لها: انشقِّی، فانشقّت نصفین، ثمّ قال لها: التزقی، فالتزقت، ثمّ قال لها: اشهدی لی بالنّبوّة، فشهدت، ثمّ قال لها: ارجعی‌إلی مکانکِ بالتّسبیح والتّهلیل والتّقدیس، ففعلت. وکان موضعها حیث «8» الجزّارین بمکّة.
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3- 3) [البحار: «خیر لنا»].
(4)- [البحار: «لتقتلنی»].
(5- 5) [البحار: «فینفخ فیه فیکون»].
(6)- [البحار: «بهذا»].
(7)- [البحار: «نسمع»].
(8)- [البحار: «بجنب»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 306
قال له الیهودیّ: فإنّ عیسی یزعمون أ نّه کان سیّاحاً؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد کانت سیاحته فی الجهاد، واستنفر فی عشرسنین ما لا یحصی من حاضر وباد، وأفنی فئاماً «1» من العرب من منعوت بالسّیف‌لایداری «2» بالکلام ولا ینام إلّاعن دم، ولا یسافر إلّاوهو متجهِّز لقتال عدوّه.
قال «3» له الیهودیّ: فإنّ عیسی یزعمون: أ نّه کان زاهداً؟
قال له علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک، ومحمّد صلی الله علیه و آله أزهد الأنبیاء علیهم السلام: کان له «4» ثلاثةعشر «4» زوجة سوی من یطیف به من الأماء، ما رفعت له مائدة قطّ وعلیها طعام، ولاأکل «5» خبز برّ قطّ، ولا شبع من خبز شعیر ثلاث لیال متوالیات قطّ، توفِّی رسول اللَّه «6» صلی الله علیه و آله ودرعه مرهونة عند یهودیّ بأربعة دراهم، ما ترک صفراء ولا بیضاء مع ما وطّئ‌له من البلاد «7»، ومکّن له من غنائم العباد، ولقد کان یقسّم فی الیوم الواحد الثّلاثمائة «8» ألف‌وأربعمائة ألف، ویأتیه السّائل بالعشیّ، فیقول: والّذی بعث محمّداً بالحقّ ما أمسی فی آل‌محمّد صاع من شعیر، ولا صاع من برّ، ولا درهم، ولا دینار.
قال «3» له الیهودیّ: فإنّی أشهد أن لا إله إلّااللَّه، و «9» أنّ محمّداً رسول اللَّه، وأشهد أنّه ما أعطی اللَّه نبیّاً درجة، ولا مرسلًا فضیلة إلّاوقد جمعها لمحمّد «10» صلی الله علیه و آله، وزاد محمّداً علی
__________________________________________________
(1)- الفئام- بالکسر مهموزاً-: الجماعة الکثیرة، وقد فسّر فی بعض الأخبار بمائة ألف.
(2)- فی بعض النّسخ: «لا یبالی».
(3)- [البحار: «وقال»].
(4- 4) [البحار: «ثلاث عشرة»].
(5)- [البحار: «وما أکل»].
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7)- وطّئ له: مهّد وذلّل ویسّر.
(8)- [البحار: «ثلاث مأة»].
(9)- [البحار: «وأشهد»].
(10)- [زاد فی البحار: «رسول اللَّه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 307
الأنبیاء أضعاف درجات.
فقال ابن عبّاس لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام: أشهد یا أبا الحسن أ نّک من الرّاسخین فی‌العلم.
فقال: ویحک! ومالی لا أقول ما قلت فی نفس من استعظمه اللَّه عزّ وجلّ فی عظمته «1»، فقال: «وإنّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم» «2»
.أبو منصور الطّبرسی، الاحتجاج، 1/ 314- 335/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 264- 266، 2/ 356- 357؛ المجلسی، البحار «3»، 17/ 273- 297
برفعه إلی الإمام موسی بن جعفر علیه السلام، قال: حدّثنی أبی جعفر، عن أبیه الباقر علیه السلام، قال: حدّثنی أبی علیّ، قال: حدّثنی أبی الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام، قال: بینماأصحاب رسول اللَّه جلوس فی مسجد بعد وفاته یتذاکرون فضله «4»، إذ دخل علینا حبرمن أحبار «5» الیهود من «5» أهل الشّام قد قرأ التّوراة والإنجیل والزّبور وصحف إبراهیم والأنبیاء، وعرف دلائلهم، فسلّم علینا وجلس، ولبث «6»، ثمّ قال: یا امّة محمّد! ما ترکتم لنبیّ درجة ولا لمرسل فضیلة إلّاوقد «7» نحلتموها لمحمّد نبیّکم «7»، فهل عندکم جواب إن أنا سألتکم؟ فقال له أمیر المؤمنین «8» علیّ بن أبی طالب «8» علیه السلام: سل یا أخا الیهود ماأحببت، فإنِّی أجیبک عن کلِّ ما تسأل بعون اللَّه ومشیئته «9»، فوَ اللَّه ما أعطی اللَّه عزّ وجلّ
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «جلّت»].
(2)- القلم: 68/ 4.
(3)- [حکاه أیضاً فی البحار، 10/ 28- 49].
(4)- [البحار: «فضل رسول اللَّه»].
(5- 5) [البحار: «یهود»].
(6)- [البحار: «ثمّ لبث هنیئة»].
(7- 7) [البحار: «تحمّلتموها لنبیّکم»].
(8- 8) [لم یرد فی البحار].
(9)- [البحار: «منّه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 308
نبیّاً ولا مرسلًا درجة ولا فضیلة إلّاوقد جمعها لمحمّد صلی الله علیه و آله و سلم، وزاده علی الأنبیاء والمرسلین‌أضعافاً مضاعفة، ولقد کان رسول اللَّه إذا ذکر لنفسه فضیلة، قال: ولا فخر، وأنا أذکرلک الیوم من «1» فضائله من غیر ازدراء منِّی «1» علی أحد من الأنبیاء ما یقرّ اللَّه به أعین‌المؤمنین شکراً للَّه‌علی ما أعطی محمّداً «2» وزاده علیهم «2» الآن، فاعلم یا أخا الیهود إنّه‌کان من فضله صلی الله علیه و آله و سلم عند ربّه تبارک وتعالی وشرفه ما أوجب المغفرة والعفو لمن خفض‌الصّوت عنده، فقال جلّ ثناؤه فی کتابه: «إنّ الّذِینَ یَغضّونَ أصْواتهم عندَ رَسولِ اللَّهِ‌أولئکَ الّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلوبهُم للتّقوی لهُم مغفرة وأجْرٌ عظیم» «3»
، ثمّ قرن طاعته بطاعته، فقال: و «مَن یُطِع الرّسول فقد أطاعَ اللَّه» «4»
، ثمّ قربه من قلوب المؤمنین وحبّبه إلیهم، وکان یقول صلی الله علیه و آله و سلم: «5» خالط حبِّی دماء امّتی، فإنّهم یؤثرونی علی الآباء و «5» الامّهات وعلی‌أنفسهم، ولقد کان «6» أرحم النّاس وأرأفهم، فقال اللَّه «6» تبارک وتعالی: «لقد جاءکُم رسولٌ‌من أنفسِکُم عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ علیکُم بالمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَحیم» «7»
، وقال اللَّه «8» عزّ وجلّ: «النّبیُّ أولی بالمُؤْمِنینَ من أنفُسِهِم وأزواجهُ أُمّهاتهم» «9»
، واللَّه لقد بلغ من فضله صلی الله علیه و آله و سلم فی الدّنیا ومن فضله فی الآخرة ما تقصر عنه الصّفات، ولکن أخبرک بما یحمله‌قلبک ولا یدفعه عقلک ولا تنکره بعلم إن کان «10» عنده، فقد «10» بلغ من فضله أنّ أهل
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «فضله من غیر ازرآء»].
(2- 2) [لم یرد فی البحار].
(3)- [الحجرات: 49/ 3].
(4)- [النِّساء: 4/ 80].
(5- 5) [البحار: «حبِّی خالط دماء امّتی فهم یؤثرونی علی الآباء وعلی»].
(6- 6) [البحار: «أقرب النّاس وأرؤفهم. فقال»].
(7)- [التّوبة: 9/ 128].
(8)- [لم یرد فی البحار].
(9)- [الأحزاب: 33/ 6].
(10- 10) [البحار: «عندک، لقد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 309
النّار یهتفون ویصرخون بأصواتهم ندماً أن لا یکونوا قد «1» أجابوه فی الدّنیا، فقال اللَّه‌عزّ وجلّ: «یوم تقلّب وجوههم فی النّار یقولون یا لیتنا أطعنا اللَّهَ وأطعنا الرّسولا» «2»
، «3» وقد ذکر اللَّه تعالی «3» الرّسل، فبدأ به وهو آخرهم لکرامته صلی الله علیه و آله و سلم، فقال جلّ ثناؤه: «وإذا أخَذْنا من النّبیِّین مِیثاقَهُم ومِنْکَ ومِن نُوح» «4»
، وقال: «إنّا أوْحَیْنا إلیکَ کما أوْحَیْناإلی نوحٍ والنّبیِّینَ من بَعْدِه» «5»
، «6» فبدأ به وهو آخرهم، ولقد فضّله «7» علی جمیع الامم، فقال عزّ «8» من قائل «8»: «کُنْتُم خَیرَ أُمّة أُخْرِجَت للنّاسِ تأمرونَ بالمَعْرُوفِ وتنهونَ عن‌المُنْکَر» «9»
، فقال الیهودیّ: إنّ آدم علیه السلام أسجد اللَّه «10» الملائکة له «10»، فهل فضل‌لمحمّد صلی الله علیه و آله و سلم مثل ذلک، فقال علیّ علیه السلام: قد کان ذلک ولئن أسجد اللَّه عزّ وجلّ لآدم‌ملائکته فإنّ ذلک لما أودع اللَّه عزّ وجلّ صلبه من الأنوار والشّرف إذ کان هو الوعاء ولم‌یکن سجودهم عبادة له، وإنّما کان سجودهم طاعة لأمر اللَّه وتکرمة وتحیّة مثل السّلام‌من الإنسان علی الإنسان واعترافاً لآدم بالفضیلة، و «11» لقد أعطی «11» محمّداً أفضل من‌ذلک، وهو أنّ اللَّه تعالی صلّی علیه وأمر ملائکته أن یصلّوا علیه وأمر «12» جمیع خلقه‌بالصّلاة علیه إلی یوم القیامة، فقال جلّ ثناؤه: «إنّ اللَّهَ وملائکتهُ یُصلّونَ عَلی النّبیِّ یا
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [الأحزاب: 33/ 66].
(3- 3) [البحار: «ولقد ذکره اللَّه مع»].
(4)- [الأحزاب: 33/ 7].
(5)- [النِّساء: 4/ 163].
(6)- [زاد فی البحار: «والنّبیّون قبله»].
(7)- [زاد فی البحار: «اللَّه علی جمیع الأنبیاء وفضّل امّته»].
(8- 8) [لم یرد فی البحار].
(9)- [آل عمران: 3/ 110].
(10- 10) [البحار: «له ملائکته»].
(11- 11) [البحار: «قد أعطی اللَّه»].
(12)- [البحار: «تعبّد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 310
أیُّها الّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلیهِ وسَلِّمُوا تَسْلِیماً» «1»
، فلا یصلِّی علیه «2» فی حیاته أحد، و «2» بعدوفاته إلّاصلّی اللَّه علیه بذلک عشراً وأعطاه من الحسنات عشراً بکلِّ صلاة صلّی علیه، ولا أحد یصلِّی علیه بعد وفاته إلّاوهو یعلم بذلک ویردّ علی المصلِّی والمسلِّم مثل ذلک، «3» إنّ اللَّه تعالی جعل دعاء امّته فیما یسألون ربّهم جلّ ثناؤه «4» مرفوعاً من إجابته «4» حتّی‌یصلّوا فیه علیه صلی الله علیه و آله و سلم، فهذا أکبر وأعظم ممّا أعطی اللَّه تبارک وتعالی لآدم «5» علیه السلام.
ولقد أنطق اللَّه تعالی صمّ الصّخور والشّجر بالسّلام والتّحیّة له، وکنّا نمرّ معه فلا یمرّ «6» بعشب ولا شجرة «6» إلّاقالت: السّلام علیک یا رسول اللَّه، تحیّة له وإقراراً لنبوّته «7» صلی الله علیه و آله و سلم، وزاده اللَّه تبارک وتعالی تکرمة بأخذ میثاقه قبل النّبیّین، وأخذ میثاق النّبیّین‌بالتّسلیم والرّضا والتّصدیق له، فقال جلّ ثناؤه: «وإذ أخذنا مِنَ النّبیِّین میثاقهم ومنکَ‌ومن نوح وإبراهیم» «8» «9» «أن آمِنُوا بی وبرسولی قالوا آمنّا» «9»
«10»، وقال اللَّه تعالی: «النّبیّ‌أولی بالمُؤْمِنینَ من أنفُسِهِم» «11»
، وقال اللَّه تبارک وتعالی: «ورَفَعْنا لکَ ذِکْرَک» «12»
، فلا یرفع
__________________________________________________
(1)- [الأحزاب: 33/ 56].
(2- 2) [البحار: «أحد فی حیاته ولا»].
(3)- [زاد فی البحار: «ثمّ»].
(4- 4) [البحار: «موقوفاً عن الإجابة»].
(5)- [البحار: «آدم»].
(6- 6) [البحار: «بشعب ولا شجر»].
(7)- [البحار: «بنبوّته»].
(8)- [الأحزاب: 33/ 7].
(9- 9) [البحار: «وقال عزّ وجلّ: «وإذ أخذ اللَّه میثاق النّبیِّین لما آتیتکم من کتاب وحکمة ثمّ جاءکم رسولٌ مصدِّق لما معکم لتؤمننّ به، ولتنصرنّه قال أ أقررتهم وأخذتم علی ذلکم إصری قالوا أقررنا قال فاشهدوا أنا معکم من الشّاهدین» (آل عمران: 81)»].
(10)- [المائدة: 5/ 111].
(11)- [الأحزاب: 33/ 6].
(12)- [الشّرح: 94/ 4].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 311
رافع صوته بکلمة الإخلاص بشهادة أن لا إله إلّااللَّه حتّی یرفع صوته معها بأنّ محمّداًرسول اللَّه فی الأذان والإقامة والصّلاة والأعیاد والجمع ومواقیت الحجّ، وفی کلّ خطبةحتّی فی خطبة «1» النّکاح وفی الأدعیة.
ثمّ ذکر الیهودیّ مناقب الأنبیاء وأمیر المؤمنین علیه السلام «2» أثبت للنّبیّ المکرّم «2» ما هو أعظم‌منها ترکنا ذکرها طلباً للاختصار حتّی وصل إلی أن قال الیهودیّ: فإنّ اللَّه تعالی ناجی‌موسی علی «3» طور سیناء بثلاثمائة و «4» ثلاث عشرة کلمة مع کلِّ کلمة یقول له «4»: یا موسی! إنِّی أنا اللَّه، فهل فعل بمحمّد صلی الله علیه و آله و سلم شیئاً من ذلک؟ فقال علیّ علیه السلام: لقد کان کذلک ومحمّدناجاه اللَّه تعالی فوق سبع سماوات رفعه علیهنّ، فناجاه فی موطنین أحدهما عند سدرةالمنتهی، وکان له هناک مقام محمود، ثمّ عرج به حتّی انتهی به «5» إلی ساق العرش، «6» وقال‌اللَّه تعالی «6»: «دَنی فَتَدَلّی» «7»
، «8» ودلی له رفرف أخضر غشی «8» علیه نور عظیم حتّی کان فی‌دنوّه کقاب قوسین أو أدنی وهو مقدار ما بین الحاجب إلی الحاجب، وناجاه بما ذکره اللَّه‌تعالی فی کتابه «9» فی سورة البقرة، قال اللَّه تعالی: « «9» وإن تُبدوا ما فی أنفسِکُم أو تخفوه‌یُحاسبکُم بهِ اللَّه فیغفر لِمَنْ یَشاء ویُعذِّب مَن یَشاء» «10»
.__________________________________________________
(1)- [البحار: «خطب»].
(2- 2) [البحار: «یثبت للنّبیّ»].
(3)- [زاد فی البحار: «جبل»].
(4- 4) [البحار: «ثلاثة عشر کلمة یقول له فیها»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6- 6) [البحار: «فقال عزّ وجلّ»].
(7)- [النّجم: 53/ 8].
(8- 8) [البحار: «ودنّی له رفرفاً أخضر أغشی»].
(9- 9) [البحار: «قال تعالی: للَّه‌ما فی السّماوات وما فی الأرض»].
(10). [البقرة: 2/ 284].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 312
وکانت هذه الآیة قد عرضت علی سائر الامم من لدن آدم علیه السلام إلی «1» مبعث النّبیّ‌المعظّم «1» محمّد، فأبوا جمیعاً أن یقبلوها من ثقلها، وقبلها محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وامّته «2» فلمّا رأی اللَّه‌تعالی منه ومن امّته القبول خفّف عنه ثقلها، فقال اللَّه تعالی لمحمّد «2»: «آمَنَ الرّسولُ بماأُنزِلَ إلیهِ من رَبِّه» «3»
، ثمّ إنّ اللَّه تعالی تکرّم علی محمّد وأشفق «4» علیه من شدید «4» الآیةالّتی قبلها هو وامّته، فأجاب عن نفسه وأُمّته، فقال: «والمُؤْمِنُونَ کلّ آمَنَ باللَّهِ ومَلائکتهِ‌وکُتبهِ ورُسلِه» «3»
، فقال اللَّه تعالی: لهم المغفرة والجنّة إذا فعلوا ذلک، فقال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: سمعنا وأطعنا غفرانک ربّنا وإلیک المصیر، یعنی المرجع فی الآخرة، فأجابه سبحانه: قدفعلت «5» ذلک تباهی امّتک الامم «5»، قد أوجبت لهم المغفرة. ثمّ قال اللَّه تعالی: أمّا إذا قبلتهاأنت وامّتک، وقد کانت «6» من قبل عرضتها «6» علی الأنبیاء والامم فلم یقبلوها، فحقّ‌علیَّ أن أرفعها عن امّتک، فقال اللَّه تبارک وتعالی: «لا یکلِّف اللَّه نفساً إلّاوسعها لها ماکسبت» «7»
من خیر «وعلیها ما اکتسبت» 7 من شرّ.
ثمّ ألهم اللَّه تعالی نبیّه صلی الله علیه و آله و سلم أن قال: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إن نسینا أو أخطأنا» «7»
، فقال‌اللَّه سبحانه: «8» لکرامتک یا محمّد علی «2» أنّ الامم السّابقة «9» کانوا إذا نسوا ما ذکّروا فتحت
علیهم أبواب عذابی، وقد «2» رفعت ذلک عن امّتک، فقال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: «رَبّنا ولاتحمِل عَلینا إصْراً کما حَمَلْتَهُ عَلی الّذِینَ من قَبْلِنا» «7»
، یعنی بالآصار الشّدائد الّتی کانت علی
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «أن بعث»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [البقرة: 2/ 285].
(4- 4) [البحار: «علی امّته من تشدید»].
(5- 5) [البحار: «بتائبی امّتک»].
(6- 6) [البحار: «عرضت من قبل»].
(7)- [البقرة: 2/ 286].
(8)- [زاد فی البحار: «أعطیتک»].
(9)- [البحار: «السّالفة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 313
الامم ممّن کان قبل محمّد، فقال اللَّه «1» تعالی: قد «2» رفعت عن امّتک الآصار الّتی کانت علی‌الامم السّالفة، وذلک أنِّی جعلت علی الامم أن لا أقبل منهم «1» فعلًا إلّافی بقاع «3» من‌الأرض «3» اخترتها لهم وإن بعدت، وقد جعلت الأرض لک ولُامّتک طهوراً ومسجداً فهذه‌من الآصار، وقد رفعتها عن امّتک وقد کانت فی «1» الامم السّالفة تحمل قربانها «4» علی‌أعناقها إلی بیت «5» المقدس، فمن قبلت ذلک منه أرسلت علی قربانه ناراً تأکله، وإن لم‌أقبل ذلک منه رجع به مثبوراً وقد جعلت قربان امّتک فی بطون فقرائها ومساکینها، فمن‌قبلت ذلک منه أضاعف له الثّواب أضعافاً مضاعفة، ومن «6» لم أقبل ذلک منه رفعت عنه «7» عقوبات الدّنیا، وقد رفعت ذلک عن امّتک وهی من الآصار الّتی کانت «8» علی الامم‌السّالفة «8»، وکانت الامم السّالفة مفروضاً «9» علیها صلواتها «9» فی کبد اللّیل وأنصاف النّهار، وهی من الشّدائد الّتی کانت علیهم «1»، وقد رفعتها عن امّتک، وقد «1» فرضت علیهم‌صلواتهم «10» فی أطراف اللّیل والنّهار فی أوقات نشاطهم، وکانت الامم السّالفة مفروضاًعلیهم خمسون صلاة فی خمسین وقتاً وهی من الآصار الّتی کانت علیهم، وقد رفعتها عن‌امّتک، وکانت الامم السّالفة حسنتهم بحسنةٍ واحدة، وسیِّئتهم بسیِّئة واحدة، وجعلت
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [البحار: «لقد»].
(3- 3) [البحار: «الأرض الّتی»].
(4)- [البحار: «قرابینها»].
(5)- [البحار: «البیت»].
(6)- [البحار: «وإن»].
(7)- [زاد فی البحار: «به»].
(8- 8) [لم یرد فی البحار].
(9- 9) [البحار: «علیهم صلاتها»].
(10)- [البحار: «صلاتهم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 314
لأُمّتک الحسنة بعشر «1» والسّیِّئة بسیِّئة واحدة «1»، وکانت الامم السّالفة إذا نوی أحدهم‌حسنة لم تکتب «2» له وإذا همّ بسیّئة کتبتها علیه، وإن لم یعملها وقد رفعتها «2» عن امّتک، فإذا همّ أحدهم بسیِّئة «3» لم یعملها لم تکتب علیه، وإذا همّ بحسنة «4» لم یعملها کتبت له‌حسنة، وکانت الامم السّالفة إذا أذنبوا کتبت «5» علی أبوابهم وجعلت توبتهم من الذّنب‌أن أحرم علیهم «6» أحبّ الطّعام إلیهم، وکانت الامم السّالفة یتوب أحدهم من الذّنب‌الواحد المائة «7» والمائتی سنة، ثمّ لم أقبل توبته دون أن أعاقبه فی الدّنیا بعقوبة، وقدرفعت ذلک عن امّتک، وإنّ الرّجل من امّتک لیذنب المائة «5» ثمّ یتوب ویندم طرفة عین‌فأغفر له ذلک کلّه وأقبل توبته، وکانت الامم السّالفة إذا أصابهم أدنی «8» نجس‌قرضوه من أجسادهم وقد جعلت الماء طهوراً لُامّتک من جمیع الأنجاس والصّعید فی‌الأوقات، هذه من «9» الآصار الّتی کانت علیهم ورفعتها عن امّتک. قال رسول اللَّه: إذاً «10» قد فعلت ذلک بی فزدنی، فألهمه اللَّه تبارک وتعالی أن قال: «رَبّنا ولا تُحمِّلنا ما لا طاقةَ لنا بهِ واعْفُ عَنّا» «11»
، قال اللَّه تعالی: قد فعلت ذلک بامّتک، وقد رفعت عنهم عظیم بلایا الامم- وذلک حکمی فی جمیع الامم- أن لا أکلِّف نفساً
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «أمثالها والسّیِّئة بواحدة»].
(2- 2) [البحار: «لهم وإذا همّ بالسّیِّئة کتبتها علیهم وإن لم یفعلها، وقد رفعت ذلک»].
(3)- [زاد فی البحار: «و»].
(4)- [البحار: «أحدهم بحسنة و»].
(5)- [زاد فی البحار: «ذنوبهم»].
(6)- [زاد فی البحار: «بعد التّوبة»].
(7)- [زاد فی البحار: «سنة»].
(8)- [البحار: «إذاً»].
(9)- [لم یرد فی البحار].
(10)- [البحار: «اللَّهمّ إذ»].
(11)- [البقرة: 2/ 286].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 315
فوق طاقتها، قال: «واعْفُ عنّا واغْفِر لنا وارْحَمْنا أنتَ مولانا» «1»
، قال اللَّه تعالی: قدفعلت ذلک «2» تباهی الامم «2» امّتک، ثمّ قال: «فانْصرنا عَلی القَوْمِ الکافِرین» «1»
، قال اللَّه‌تعالی: قد فعلت ذلک وجعلت امّتک یا أحمد «3» کالشّامة البیضاء فی الثّور الأسود هم‌القادرون وهم القاهرون یستخدمون ولا یخدمون «4» لکرامتک علیَّ «5» وحق علیَّ أن أظهردینک علی الأدیان حتّی لا یبقی فی شرق الأرض ولا فی «5» غربها دین إلّادینک، ویؤدّون‌إلی أهل دینک الجزیة وهم صاغرون.
«ولَقَدْ رَآهُ نزلةً أُخْری* عندَ سِدْرَةِ المُنتَهی* عندها جنّة المأوی* إذ یغشی السّدرة مایَغْشی* ما زاغَ البَصَرُ وما طَغی* لقد رأی من آیاتِ رَبِّهِ الکُبری» «6»
.فهذا أعظم یا أخا الیهود من مناجاته لموسی علیه السلام علی طور سیناء، ثمّ زاد اللَّه محمّداً «7» أن مثّل النّبیِّین، فصلّی بهم وهم خلفه یقتدون به، ولقد عاین تلک اللّیلة الجنّة والنّاروعرج به «8» سماء سماء وسلّمت علیه الملائکة، فهذا أکثر من ذلک.
قال الیهودیّ: فإنّ اللَّه تعالی ألقی علی موسی محبّة منه، فقال له علیه السلام: لقد کان کذلک‌ومحمّد صلی الله علیه و آله و سلم ألقی علیه «9» منه محبّة «9» فسمّاه حبیباً، وذلک أنّ اللَّه تبارک وتعالی أری‌إبراهیم علیه السلام صورة محمّد صلی الله علیه و آله و سلم وامّته، فقال: یا ربّ! ما رأیت من امم الأنبیاء أنور «10»
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 286].
(2- 2) [البحار: «بتائبی»].
(3)- [البحار: «یا محمّد»].
(4)- [البحار: «لا یستخدمون»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6)- [النّجم: 53/ 13- 18].
(7)- [البحار: «لمحمّد»].
(8)- [زاد فی البحار: «إلی»].
(9- 9) [البحار: «محبّة منه»].
(10)- [زاد فی البحار: «ولا أزهر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 316
من هذه الامّة، فمَنْ هذا؟ فنودی: هذا محمّد حبیبی، لا حبیب لی من خلقی غیره، أحببته «1» قبل أن أخلق سمائی وأرضی، وسمّیته نبیّاً وأبوک آدم یومئذ من الطّین ماأجریت فیه روحاً «2» وأقسم بحیاته فی کتابه، فقال اللَّه «3» تعالی: «لعمرکَ إنّهُم لفی سَکْرَتِهم‌یَعْمَهُون» «4»
، أی وحیاتک یا محمّد وکفی بهذا رفعة وشرفاً من اللَّه عزّ وجلّ ورتبة.
قال الیهودیّ: فأخبرنی «5» بما فضّل اللَّه تعالی امّة محمّد «5» علی سائر الامم؟
قال علیّ «3» علیه السلام: لقد فضّل اللَّه تبارک وتعالی امّته علی سائر الامم بأشیاء کثیرة، إنّما «6» أذکر لک منها قلیلًا من کثیر.
من ذلک قول اللَّه تبارک وتعالی: «کُنتُم خیرَ أُمّةٍ أُخْرِجَت للنّاسِ تأمرونَ بالمعروف» «7»
.ومن ذلک أ نّه إذا کان یوم القیامة وجمع اللَّه الخلق فی صعید واحد سأل اللَّه تعالی‌النّبیِّین هل بلّغتم؟ فیقولون: نعم، فیسأل الامم فیقولون: ما جاءنا من بشیر ولا نذیر، فیقول اللَّه عزّ وجلّ وهو أعلم بذلک للنّبیِّین: مَنْ شهدائکم الیوم؟ فیقولون: محمّد وامّته، فیشهد «8» لهم امّة محمّد المصطفی «3» بالتّبلیغ وتصدق شهادتهم «9» شهادة محمّد فیؤمنون عندذلک، وذلک «10» قول اللَّه «10» عزّ وجلّ: «لتکُونوا شُهداءَ عَلی النّاسِ ویکُونَ الرّسولُ عَلَیْکُم
__________________________________________________
(1)- [البحار: «أجریت ذکره»].
(2)- [البحار: «روحه ولقد ألقیت أنت معه فی الذّروة الأُولی»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [الحجر: 15/ 72].
(5- 5) [البحار: «عمّا فضّل اللَّه به امّته»].
(6)- [البحار: «أنا»].
(7)- [آل عمران: 3/ 110].
(8)- [البحار: «فتشهد»].
(9)- [زاد فی البحار: «و»].
(10- 10) [البحار: «قوله»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 317
شَهِیداً» «1»
، یقول: یکون محمّداً علیکم شهیداً أ نّکم قد بلّغتم الرّسالة.
ومنها أ نّهم أوّل النّاس حساباً وأسرعهم دخولًا إلی الجنّة قبل سائر الامم کلّها.
ومنها أیضاً أنّ اللَّه عزّ وجلّ فرض علیهم فی اللّیل والنّهار «2» صلوات فی خمسة أوقات‌اثنتان باللّیل وثلاث بالنّهار، ثمّ جعل هذه الخمس صلوات تعدل خمسین صلاة وجعلهاکفّارة خطایاهم، فقال اللَّه «3» عزّ وجلّ: «إنّ الحَسَناتِ یُذهِبْنَ السّیِّئاتِ» «4»
، یقول: الصلوات «5» الخمس تکفّر الذّنوب ما اجتنب العبد «3» الکبائر.
ومنها أیضاً أنّ اللَّه تعالی جعل لهم الحسنة الواحدة الّتی یهمّ بها العبد ولا یعملهاحسنة واحدة یکتبها له، فإنّ عملها کتبها «6» له عشر حسنات وأمثالها إلی سبعمائةضعفاً «7» فصاعداً.
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ یدخل الجنّة من «8» هذه الامّة سبعین ألفاً بغیر حساب «9» وجوههم‌مثل القمر لیلة البدر والّذین یلونهم علی «10» أشدّ کوکب فی السّماء هم أمناؤه «10» ولا اختلاف‌بینهم ولا تباغض بینهم. ومنها أنّ القاتل منهم عمداً إن شاء أولیاء «11» الدّم المقتول أن یعفوا عنه فعلوا ذلک «11»
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 143].
(2)- [زاد فی البحار: «خمس»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [هود: 11/ 114].
(5)- [البحار: «صلاة»].
(6)- [البحار: «کتبت»].
(7)- [البحار: «ضعف»].
(8)- [زاد فی البحار: «أهل»].
(9)- [زاد فی البحار: «و»].
(10- 10) [البحار: «أحسن ما یکون الکوکب الدّرِّیّ فی افق السّماء والّذین یلونهم علی أشدّ کوکب فی‌السّماء إضاءة»].
(11- 11) [البحار: «المقتول أن یعفوا عنه فعلوا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 318
و إن شاؤوا قبلوا الدّیة، وعلی أهل التّوراة وهم أهل دینکم «1» یقتل القاتل ولا یعفی عنه‌ولا تؤخذ منه دیة، قال اللَّه تبارک وتعالی: «ذلکَ تخفیفٌ من ربِّکُم ورَحْمَة» «2»
.ومنها أنّ اللَّه تعالی جعل فاتحة الکتاب نصفها لنفسه ونصفها لعبده، قال اللَّه تبارک‌وتعالی: قسمت بینی وبین عبدی هذه السّورة، فإذا قال أحدهم: «الحمد للَّه»، فقد حمدنی‌وإذ قال: «ربّ العالمین»، فقد عرفنی، وإذ قال: «الرّحمن الرّحیم»، فقد مدحنی وإذاقال: «مالکِ یومِ الدِّین»، فقد أثنی علیَّ، وإذا قال: «إیّاکَ نعبدُ وإیّاکَ نَسْتَعِین»، فقدصدق عبدی فی عبادتی بعدما سألنی وبقیّة هذه السّورة له.
ومنها أنّ اللَّه تبارک وتعالی بعث جبرائیل إلی النّبیّ المکرّم «3» أن بشِّر امّتک بالزّین‌والسّناء والرِّفعة والکرامة والنّصرة «4».
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ أباحهم صدقاتهم یأکلونها ویجعلونها فی بطون فقرائهم یأکلون‌منها ویطعمون، وکانت صدقات مَنْ کان «3» قبلهم من الامم الماضین «5» یحملونها إلی مکان‌قصیّ فیحرقونها بالنّار.
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ جعل لهم الشّفاعة خاصّة دون الامم، واللَّه تبارک وتعالی‌یتجاوز عن ذنوبهم العظام بشفاعة «6» نبیّهم صلی الله علیه و آله و سلم.
ومنها أ نّه یقال یوم القیامة لیتقدّم «7» الحامدون فتقدّم امّة محمّد صلی الله علیه و آله و سلم قبل الامم و هو مکتوب امّة محمّد هم «3» الحامدون یحمدون اللَّه تبارک وتعالی علی کلِّ منزلة «8» یکبِّرونه
__________________________________________________
(1)- [البحار: «دینک»].
(2)- [البقرة: 2/ 178].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «النّصر»].
(5)- [البحار: «المؤمنین»].
(6)- [البحار: «لشفاعة»].
(7)- [لم یرد فی المطبوع].
(8)- [زاد فی البحار: «و»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 319
علی کلِّ حال «1» منادیهم فی جوف السّماء لهم «2» دویّ کدویِّ النّحل.
ومنها أنّ اللَّه تبارک وتعالی لا یهلکهم بجوع، ولا یجمعهم علی ضلالة، و «3» لا یسلِّطعلیهم عدوّ من غیرهم ولا یساخ ببیضتهم «3»، وجعل لهم الطّاعون شهادة.
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ «4» لمن صلّی منهم علی نبیّهم صلاة واحدة «4» عشر حسنات ومحاعنه عشر سیِّئات، وردّ اللَّه سبحانه علیه مثل صلاته علی النّبیّ المکرّم «5» صلی الله علیه و آله و سلم.
ومنها أ نّه جعلهم أزواجاً ثلاثة امماً، فمنهم ظالم لنفسه ومنهم مقتصد، ومنهم سابق‌بالخیرات، والسّابق بالخیرات یدخل الجنّة بغیر حساب، والمقتصد یحاسب حساباً یسیراً، والظّالم لنفسه مغفور له إن شاء اللَّه تعالی.
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ جعل توبتهم النّدم والاستغفار والتّرک للإصرار، وکانت «6» توبةبنی إسرائیل قتل أنفسهم «6».
ومنها قول اللَّه عزّ وجلّ لنبیِّه صلی الله علیه و آله و سلم: امّتک هذه مرحومة عذابهم «7» فی الدّنیا الزّلزلةوالفقر.
ومنها أنّ اللَّه تبارک وتعالی یکتب للمریض الکبیر من الحسنات علی حسب ما کان‌یعمل فی شبابه وصحّته من عمل «8» الخیر، یقول اللَّه تبارک وتعالی «9» لملائکته اکتبوا «9» لعبدی
__________________________________________________
(1)- [البحار: «نحد»].
(2)- [البحار: «له»].
(3- 3) [البحار: «لا یسلِّط علیهم عدوّاً من غیرهم ولا یساخ ببقیّتهم»].
(4- 4) [البحار: «جعل لمن صلّی علی نبیِّه»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
(6- 6) [البحار: «بنو إسرائیل توبتهم قتل النّفس»].
(7)- [البحار: «عذابها»].
(8)- [البحار: «أعمال»].
(9- 9) [البحار: «للملائکة استکتبوا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 320
مثل حسناته قبل ذلک ما دام فی وثاقی.
ومنها أنّ اللَّه عزّ وجلّ ألزم امّة محمّد کلمة التّقوی وجعل بدأ الشّفاعة لهم فی الآخرة.
ومنها أنّ النّبیّ رأی فی السّماء لیلة عرج به إلیها ملائکته «1» قیاماً ورکوعاً منذ خلقوا، فقال: یا جبرائیل! هذه هی العبادة، فقال جبرائیل: صدقت یا محمّد، فاسأل اللَّه «2» ربّک‌أن یعطیک «3» القنوت والرّکوع والسّجود فی صلواتهم «4»، فأعطاهم اللَّه عزّ وجلّ ذلک، فأُمّةمحمّد یقتدون بالملائکة الّذین هم «2» فی السّماء، قال النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم: إنّ الیهود یحسدونکم‌علی صلاتکم ورکوعکم وسجودکم «5»، فالحمد للَّه‌الّذی اختصّ امّة محمّد بهذه الکرامة، فبعث إلیهم خیر النّبیِّین ووفّقهم للاقتداء بالملائکة الّذین هم فی السّماوات ونسخ بکتابهم‌کلّ کتاب نزل من السّماء وجعله مهیمناً من الکتب وجعلهم یدخلون الجنّة قبل سائرالامم کلّها کرامة من اللَّه عزّ وجلّ ورحمة اختصّهم بها.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 2/ 361- 368/ عنه: المجلسی، البحار، 16/ 341- 352
فی العیون عن الرّضا علیه السلام، قال: قام رجل یسأل أمیر المؤمنین علیه السلام عن هذه الآیة: «یَوْمَ یفرُّ المَرءُ من أخِیهِ* وأُمِّهِ وأبِیهِ ...» «6»، مَنْ هم؟ قال: قابیل یفرّ من هابیل علیه السلام، والّذی‌یفرّ من امِّه موسی علیه السلام، والّذی یفرّ من أبیه إبراهیم علیه السلام، یعنی الأب المربِّی لا الوالد، والّذی یفرّ من صاحبته لوط، والّذی یفرّ من ابنه نوح علیه السلام، وابنه کنعان.
وفی الخصال عن الحسین بن علیّ علیهما السلام مثله بدون قوله، یعنی الأب المربِّی لا الوالد.
وقال مصنّفه: إنّما یفرّ موسی علیه السلام من امّه خشیة أن یکون قصّر فیما وجب علیه من
__________________________________________________
(1)- [البحار: «ملائکة»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «أن یعطی امّتّک»].
(4)- [البحار: «صلاتهم»].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی البحار].
(6)- [عبس: 80/ 34- 35].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 321
حقّها، وإبراهیم علیه السلام إنّما یفرّ من الأب المربِّی المشرک لا من الأب الوالد وهو تارخ، «لکلِّ امرئٍ مِنْهُم یَومئذٍ شأنٌ یُغْنِیه» «1»
.الفیض الکاشانی، الصّافی، 5/ 288
فی کتاب الخصال: عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: کان علیّ بن أبی طالب علیه السلام بالکوفة فی الجامع، إذ قام إلیه رجل من أهل الشّام، فقال: یا أمیرالمؤمنین! إنِّی أسألک‌عن أشیاء، فقال: سل تفقّهاً ولا تسأل تعنّتاً. فسأله عن أشیاء، فکان فیما سأله أن قال‌له: أخبرنی عن أوّل من قال الشِّعر؟ وذکر کما فی عیون الأخبار «2»، إلّاأ نّه زاد لآدم بیتاًثالثاً بعد البیتین، وهو:
قتل قابیل هابیل أخاه فوا أسفا علی الوجه الفلیح
وأبدل المصراع الثّانی من البیت الأوّل لإبلیس لعنه اللَّه بهذا المصراع: وبالفردوس‌ضاق بک الفسیح.
الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 611 رقم 127/ مثله المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 4/ 90
__________________________________________________
(1)- [عبس: 80/ 37].
(2)- [انظر عیون أخبار الرّضا علیه السلام].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 322

وکتب «1» إلینا أبوجعفر «2» الحضرمیّ، قثنا جندل «2» بن والق، قال: نا محمّد بن عمر، عن‌عباد الکلبیّ، «3» عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن حسین «4»، عن فاطمة الصّغری، عن حسین «5» بن علیّ، عن امِّه فاطمة ابنة محمّد، قالت: خرج علینا «6» رسول اللَّه (ص) عشیّة عرفة، فقال «7»: إنّ اللَّه عزّ وجلّ باهی بکم وغفر لکم عامّة ولعلیّ خاصّة، «8» وإنِّی‌رسول اللَّه إلیکم غیر محاب «8» بقرابتی «9» «10» إنّ السّعید کلّ «10» السّعید «11» حقّ السّعید «11» مَنْ‌أحبّ علیّاً فی حیاته وبعد موته. «12» «13»
__________________________________________________
(1)- [الأمالی: «حدّثنا علیّ بن محمّد بن الحسن القزوینیّ المعروف بابن مقبرة، قال: حدّثنا»].
(2- 2) [الینابیع: «الحضریّ، قال: حدّثنا جندب»].
(3)- [من هنا حکاه فی کشف الغمّة].
(4)- [فی الأمالی وکشف الغمّة والینابیع: «الحسین»].
(5)- [فی الأمالی والینابیع: «الحسین»].
(6)- [الینابیع: «أبی»].
(7)- [الینابیع: «وقال لنا»].
(8- 8) [الینابیع: «وأنا أرسلت إلی النّاس جمیعاً غیر مجاب»].
(9)- [فی المعجم الکبیر وکشف الغمّة والینابیع: «لقرابتی»، وفی الأمالی: «لقرابتی هذا جبرئیل یخبرنی»].
(10- 10) [المعجم الکبیر: «هذا جبرئیل یخبرنی إنّ»].
(11- 11) [لم یرد فی کشف الغمّة، وفی الینابیع: «وحقّ السّعید»].
(12)- [أضاف فی المعجم الکبیر: «وأنّ الشّقیّ کلّ الشّقیّ مَنْ أبغض علیّاً فی حیاته وبعد موته»، وأضاف فی الأمالی: «إنّ الشّقیّ، حقّ الشّقیّ، کلّ الشّقیّ من أبغض علیّاً فی حیاته وبعد وفاته»، وأضاف فی الینابیع: «أیضاً أخرجه موفّق بن أحمد الخوارزمی بلفظه»].
(13)- فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله شب عرفه نزد ما آمد و فرمود: «به راستی خدای تبارک و تعالی به شما مباهات دارد. همه شما را عموماً و به خصوص علی را آمرزیده. ومن رسول خدایم به سوی شما، و از راه دوستی و خویشاوندی نیست. این جبرئیل است که به من خبر می‌دهد، سعادتمند کامل کسی است که علی علیه السلام را دوست دارد در زندگی او و پس از مرگش، و شقی تمام کسی است که علی را در زندگی و پس از مرگش دشمن دارد.» کمره ای، ترجمه امالی،/ 182
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 323
ابن حنبل، فضائل الصّحابة، 2/ 658 رقم 1121/ عنه: القندوزی، ینابیع المودّة، 1/ 381؛ مثله الطّبرانی، المعجم الکبیر، 22/ 415؛ الصّدوق، الأمالی،/ 182؛ الإربلی، کشف الغمّة، 1/ 450- 451
وعنه [علیّ بن الحسن] عن محمّد، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی علیّ بن قابوس القمی‌بقم، قال: حدّثنی محمّد بن الحسن، عن یونس بن ظبیان، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه‌محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین، قال: قالت لی امِّی فاطمة: لمّاولدتک دخل إلیَّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فناولتک إیّاه فی خرقةٍ صفراء، فرمی بها وأخذ خرقةبیضاء لفّک فیها وأذّن فی اذنک الأیمن وأقام فی اذنک الأیسر، ثمّ قال: یا فاطمة! خذیه‌فإنّه أبو الأئمّة، تسعة من ولده أئمّة أبرار، والتّاسع مهدیّهم. «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 196- 197
به [محمّد بن علیّ، عن أبیه، عن جدِّه عبدالصّمد، قال: حدّثنا محمّد بن القاسم الفارسیّ] قال: حدّثناأبو الحسین أحمد بن محمّد الغطریفیّ «2»، أخبرنا الحسین بن محمّد بن هارون، أخبرنا محمّدابن حمدان بن مهران، حدّثنا عبدان، حدّثنا حبیب بن المغیرة «3» جندل بن واثق «3»، حدّثنامحمّد بن عمر المازنیّ، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن فاطمةالصّغری، عن الحسین بن علیّ، عن امّه فاطمة علیهم السلام، قالت: خرج علینا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله عشیّة عرفة، قال: إنّ اللَّه تعالی باهی بکم الملائکة، فغفر لکم عامّة وغفر لعلیّ خاصّة، وإنِّی رسول اللَّه إلیکم غیر هایب لقومی ولا محابٍ «4» لأصحابی و «4» لقرابتی هذا جبرئیل، أخبرنی «5» إنّ السّعید کلّ السّعید حقّ السّعید مَنْ أحبّ علیّاً فی حیاتی وبعد موتی.
الطّبری، بشارة المصطفی،/ 149/ عنه: المجلسی، البحار، 39/ 284
__________________________________________________
(1)- [راجع: «18/ إمامة الحسین: الأئمّة من وُلده علیهم السلام»].
(2)- [البحار: «العطریفیّ»].
(3- 3) [البحار: «عن جندل بن والق»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5)- [البحار: «یخبرنی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 324
روی السّیِّد علیّ بن الحسین بن عبدالباقی رحمه الله فی مصباحه بعد ذکر فاطمة علیها السلام: وجدت فی بعض کتب أصحابنا رحمهم الله ما هذا صورته بإسناد متّصل عن عبداللَّه بن الحسن، عن أبیه، عن جدِّه الحسین بن علیّ، عن امّه فاطمة علیها السلام، قالت: قال لی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یا فاطمة! ألا اعلِّمکِ دعاء لا یدعو به أحد إلّااستجیب له، ولا یعمل فی صاحبه سحرولا شی‌ء، ولا یعرض له شیطان، ولا تردّ له دعوة، وتقضی حوائجه کلّها، الّتی یرغب‌إلی اللَّه فیها عاجلها وآجلها؟ قلت: أجل یا أبت، لهذا واللَّه أحبّ إلیّ من الدّنیا وما فیها، ذکره بعد صلاة الزّهراء علیها السلام مصنّف الکتاب الّذی وجدته فیه، قال: تقولین:
یا اللَّه، یا أعزّ مذکور وأقدمه قدماً فی العزّ والجبروت، یا اللَّه یا رحیم کلّ مترحّم، ومفزع کلّ ملهوف، یا اللَّه یا راحم کلّ حزین، یشکو بثّه وحزنه إلیه، یا اللَّه یا خیر من‌طلب المعروف منه وأسرعه إعطاء، یا اللَّه یا مَنْ تخاف الملائکة المتوقّدة بالنّور منه، أسألک بالأسماء الّتی یدعوک بها حملة عرشک، ویسبّحون بها شفقة من خوف عذابک، وبالأسماء الّتی یدعوک بها جبرئیل ومیکائیل وإسرافیل إلّاأجبتنی، وکشفت کربتی یاإلهی، وسترت ذنوبی.
یا مَنْ یأمر بالصّیحة فی خلقه فاذاهم بالسّاهرة، أسألک بذلک الاسم الّذی تحیی به‌العظام وهی رمیم أن تحیی قلبی، وتشرح صدری، وتصلح شأنی، یا من خصّ نفسه‌بالبقاء، وخلق لبریّته الموت والحیاة، یا من فعله قول وقوله أمر وأمره ماض علی مایشاء.
وأسألک باسمک الّذی دعاک بها خلیلک حین القی فی النّار فاستجبت له وقلت: «یانارُ کُونی بَرْداً وسَلَاماً عَلی إبراهِیمَ» «1»
، وبالاسم الّذی دعا به موسی من جانب الطّورالأیمن فاستجبت له دعاءه، وبالاسم الّذی کشفت به عن أیّوب الضّرّ، وتبت علی داوود، وسخّرت لسلیمان الرّیح تجری بأمره، والشّیاطین، وعلّمته منطق الطّیر، وبالاسم الّذی
__________________________________________________
(1)- [الأنبیاء: 21/ 69].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 325
وهبت لزکریّا یحیی، وخلقت به عیسی من روح القدس من غیر أب، وبالاسم الّذی‌خلقت به العرش والکرسیّ، وبالاسم الّذی خلقت به الرّوحانیِّین، وبالاسم الّذی خلقت‌به الجنّ والإنس، وبالاسم الّذی خلقت به جمیع الخلق، وجمیع ما أردت من شی‌ء، وبالاسم الّذی قدرت به علی کلِّ شی‌ء، أسألک بهذه الأسماء لمّا أعطیتنی وقضیت بهاحوائجی.
فإنّه یقال لکِ: یا فاطمة! نعم، نعم.
المجلسی، البحار، 88/ 181- 183
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 326

حدّثنا أبو حمید أحمد بن محمّد بن حامد العدل بالطّابران، ثنا تمیم بن محمّد، ثنا أبومصعب الزّهریّ، حدّثنی محمّد بن إسماعیل «1» بن أبی فدیک، أخبرنی سلیمان بن داوود، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، أنّ فاطمة «2» بنت النّبیّ «2» صلی الله علیه و آله و سلم کانت تزور قبر عمّها حمزة کلّ جمعة فتصلّی وتبکی عنده. «3» هذا الحدیث رواته عن آخرهم ثقات، وقد استقصیت فی الحثّ علی زیارة القبورتحرّیاً للمشارکة فی التّرغیب، ولیعلم الشّحیح بذنبه إنّها سنّة مسنونة، وصلّی اللَّه علی‌محمّد وآله أجمعین «3».
الحاکم، المستدرک، 1/ 377/ عنه: الذّهبی، تلخیص المستدرک، 1/ 377
أخبرنا أبوعبداللَّه محمّد بن عبداللَّه الصّفّار، ثنا أبو بکر بن أبی الدّنیا القرشیّ، حدّثنی‌علیّ بن شعیب، ثنا «1» ابن أبی فدیک، أخبرنی سلیمان بن داوود، عن أبیه، عن جعفر بن‌محمّد، عن أبیه أنّ أباه علیّ بن الحسین حدّثه عن أبیه أنّ فاطمة بنت «4» النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم «4» کانت تزور قبر عمّها حمزة «2» بن عبدالمطّلب «2» فی الأیّام فتصلِّی وتبکی عنده. «5» هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه «5».
الحاکم، المستدرک، 3/ 28/ عنه: الذّهبی، تلخیص المستدرک، 3/ 28
قال: حدّثنا أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه، قال: حدّثنی أبی، قال:
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی التّلخیص].
(2- 2) [لم یرد فی التّلخیص].
(3- 3) [التّلخیص: «رواته ثقات قلت هذا منکر جدّاً وسلیمان ضعف»].
(4- 4) [التّلخیص: «رسول اللَّه صلی الله علیه و آله»].
(5- 5) [التّلخیص: «صحیح. قلت سلیمان مدنیّ تکلّم فیه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 327
حدّثنا أحمد بن إدریس، قال: حدّثنا محمّد بن عبدالغفّار، عن القاسم بن محمّد الرّازی، عن علیّ بن محمّد الهرمزداریّ، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین علیه السلام، قال: لمّامرضت فاطمة بنت النّبیّ صلی الله علیه و آله وصّت إلی علیّ علیه السلام أن یکتم أمرها ویخفی خبرها ولایؤذن أحداً بمرضها، ففعل ذلک، وکان یمرضها بنفسه وتعینه علی ذلک أسماء بنت عمیس‌علی استسرار بذلک کما وصّت به، فلمّا حضرتها الوفاة وصت أمیر المؤمنین أن یتولّی‌أمرها ویدفنها لیلًا ویعفی قبرها، فتولّی ذلک أمیر المؤمنین علیه السلام دفنها، وعفّی موضع‌قبرها. فلمّا نفض یده من تراب القبر هاج به الحزن، فأرسل دموعه علی خدّیه وحوّل‌وجهه إلی قبر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال:
السّلام علیک یا رسول اللَّه منِّی، والسّلام علیک من ابنتک وحبیبتک وقرّة عینک‌وزائرتک والبائتة فی الثّری ببقعتک، المختار اللَّه لها سرعة اللّحاق بک، قلّ یا رسول اللَّه‌عن صفیّتک صبری وضعف عن سیِّدة النِّساء تجلّدی إلّاأنّ فی التّأسّی لی بسنّتک والحزن‌الّذی حلّ بی لفراقک موضع تعزّ، ولقد وسّدتک فی ملحود قبرک بعد أن فاضت نفسک‌علی صدری، وغمّضتک بیدی، وتولّیت أمرک بنفسی نعم، وفی کتاب اللَّه أنعم القبول، وإنّا للَّه‌وإنّا إلیه راجعون، قد استرجعت الودیعة، وأخذت الرّهینة، واختلست الزّهراء، فما أقبح الخضراء والغبراء، یا رسول اللَّه! أمّا حزنی فسرمد، وأمّا لیلی فمسهّد، لا یبرح‌الحزن من قلبی أو یختار اللَّه لی دارک الّتی فیها مقیم، کمد مقبح وهمّ مهیج، سرعان مافرّق بیننا، وإلی اللَّه أشکو، وستنبِّئک ابنتک بتظاهر امّتک علیَّ وعلی هضمها حقّها، فاستخبرها الحال فکم من غلیل معتلج بصدرها لم تجد إلی بثّه سبیلًا، وستقول ویحکم‌اللَّه وهو خیر الحاکمین، سلام علیک یا رسول اللَّه سلام مودّع لا سأمٍ ولا قالٍ، فإن‌أنصرف فلا عن ملالة، وإن أقم فلا عن سوء ظنّ بما وعد اللَّه الصّابرین، والصّبر أیمن‌وأجمل، ولولا غلبة المستولین علینا لجعلت المقام عند قبرک لزاماً، والتلبّث عنده معکوفاً، ولأعولت إعوال الثّکلی علی جلیل الرّزیّة، فبعین اللَّه تدفن ابنتک سرّاً، ویهتضم حقّهاقهراً، وتمنع جهراً، ولم یطل العهد، ولن یخلق منک الذِّکر، فإلی اللَّه یا رسول اللَّه المشتکی،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 328
وفیک أجمل العزاء، فصلوات اللَّه علیها وعلیک ورحمة اللَّه وبرکاته. «1»
الطّبری، بشارة المصطفی،/ 258- 259
وقال الحسین بن علیّ علیهما السلام: لمّا زوّج فاطمة علیّاً علی أربعمائة وثمانین درهماً، فأمره‌النّبیّ صلی الله علیه و آله أن یجعل ثلثیها فی العطر، وثلثاً فی الثّیاب، فدخل بهما وما لهما فراش إلّافروةأضحیة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ووسادة من أدم حشوها لیف.
الفتّال، روضة الواعظین، 1/ 146
الحسین بن علیّ علیهما السلام فی خبر: زوّج النّبیّ فاطمة علیّاً علی أربعمائة وثمانین درهماً. «2» ورُوی أنّ مهرها أربعمائة مثقال فضّة، ورُوی أ نّه کان خمسمائة درهم وهو أصحّ.
ابن شهرآشوب، المناقب، 3/ 351/ عنه: المجلسی، البحار، 43/ 112؛ البحرانی، العوالم، 11- 1/ 456
__________________________________________________
(1)- [راجع: «22/ رثاء أمیر المؤمنین علیّ علیه السلام للزّهراء علیها السلام عند دفنها بروایة الحسین علیه السلام»].
(2)- [إلی هنا حکاه عنه فی العوالم].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 329

حدّثنا علیّ بن محمّد بن الحسن القزوینیّ المعروف بابن مقبرة، قال: حدّثنا محمّد بن‌عبداللَّه الحضرمیّ، قال: حدّثنا جندل بن والق، قال: حدّثنا محمّد بن عمر المازنیّ، عن‌عبادة الکلبیّ، «1» عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن فاطمة الصّغری، عن الحسین بن علیّ، عن أخیه الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: رأیت امِّی‌فاطمة علیها السلام قامت فی محرابها لیلة جمعتها «2» فلم تزل راکعة «3» ساجدة حتّی اتّضح «3» عمودالصّبح، وسمعتها تدعو للمؤمنین والمؤمنات وتسمِّیهم وتکثر الدّعاء لهم، ولا تدعو لنفسهابشی‌ء. فقلت لها: یا امّاه! لِمَ «4» لا تدعون لنفسکِ کما تدعون «4» لغیرکِ؟ فقالت: یا بنیّ! الجّار ثمّ الدّار.
الصّدوق، علل الشّرائع، 1/ 215- 216 رقم 1/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 4/ 1150؛ المجلسی، البحار، 43/ 81- 82؛ البحرانی، العوالم، 1- 11/ 278؛ مثله‌الإربلی، کشف الغمّة، 1/ 468
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه فی کشف الغمّة].
(2)- [کشف الغمّة: «جمعة»].
(3- 3) [کشف الغمّة: «وساجدة حتّی انفجر»].
(4- 4) [فی کشف الغمّة والبحار والعوالم: «لا تدعین لنفسکِ کما تدعین»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 330

عن علیّ بن الحسین، عن أبیه علیهما السلام، قال: اشتکی الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهما السلام وبرئ، ودخل بعقبة مسجد النّبیّ صلی الله علیه و آله، فسقط فی صدره، فضمّه النّبیّ صلی الله علیه و آله، وقال: فداک جدّک، تشتهی شیئاً؟ قال: نعم، أشتهی خربزاً، فأدخل النّبیّ صلی الله علیه و آله یده تحت جناحه، ثمّ هزّه إلی السّقف. قال حذیفة: فأتبعته بصری، فلم ألحقه، وإنِّی لأراعی السّقف لیعودمنه، فإذا هو قد دخل من الباب «1» وثوبه من طرف حجره معطوف، ففتحه بین یدی‌النّبیّ صلی الله علیه و آله، وکان فیه بطّیختان، ورمّانتان، وسفرجلتان، وتفّاحتان، فتبسّم النّبیّ «2» صلی الله علیه و آله، وقال:
الحمد للَّه‌الّذی جعلکم مثل خیار بنی إسرائیل، ینزل إلیکم رزقکم من جنّات النّعیم، امض فداک جدّک وکل أنت وأخوک وأبوک وامّک، وخبّئ «3» لجدّک نصیباً. فمضی الحسن علیه السلام، وکان أهل البیت علیهم السلام یأکلون من سائر الأعداد ویعود، حتّی قبض رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فتغیّر البطّیخ، فأکلوه، فلم یعد، ولم یزالوا کذلک حتّی «4» قبضت فاطمة علیها السلام، فتغیّرالرّمّان، فأکلوه، فلم یعد، ولم یزالوا کذلک حتّی قبض أمیرالمؤمنین علیه السلام، فتغیّر السّفرجل، فأکلوه، فلم یعد، وبقیت التّفّاحتان معی ومع أخی، فلمّا کان یوم آخر عهدی بالحسن، وجدتها عند رأسه و «1» قد تغیّرت، فأکلتها، وبقیت الأخری معی.
ابن حمزة، الثّاقب فی المناقب،/ 53- 54 رقم 22/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز «5»، 4/ 21- 22
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی مدینة المعاجز].
(2)- [مدینة المعاجز: «رسول اللَّه»].
(3)- [مدینة المعاجز: «أخبأ»].
(4)- [مدینة المعاجز: «إلی أن»].
(5)- [حکاه أیضاً فی مدینة المعاجز، 1/ 338- 339، 3/ 262- 263].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 331
وقال الحسین بن علیّ علیه السلام: کنّا علی مائدة أنا وأخی [الحسن وأخی] محمّد ابن‌الحنفیّة وعبداللَّه بن العبّاس وقثم والفضل، فوقعت جرادة علی المائدة، فأخذها ابن‌عبّاس،
فقال للحسن علیه السلام: یا سیِّدی! أتعلم ما مکتوب علی جناح الجرادة؟
قال: سمعت أبی قال: سمعت جدّی صلی الله علیه و آله أ نّه قال: علی جناح الجرادة مکتوب: «أنااللَّه لا إله إلّاأنا ربّ الجرادة ورازقها، إذا شئت بعثتها رزقاً لقوم، وإذا شئت بعثتها بلاءعلی قوم».
فقال ابن عبّاس، وقبّل رأس الحسن علیه السلام: «هذا من مکنون العلم».
الرّاوندی، الدّعوات،/ 145 رقم 376
وأخرج الطّبرانیّ وإسماعیل بن عبدالغافر الفارسیّ فی الأربعین، والبیهقیّ، «1» عن الحسین‌ابن علیّ، قال: کنّا علی مائدة أنا وأخی محمّد ابن الحنفیّة وبنی عمِّی عبداللَّه بن عبّاس‌وقثم والفضل، فوقعت جرادة، فأخذها عبداللَّه بن عبّاس، فقال للحسین «2»: تعلم ما مکتوب‌علی جناح الجرادة؟ فقال: سألت أبی فقال: سألت رسول اللَّه، فقال لی: علی جناح‌الجرادة مکتوب: إنِّی أنا اللَّه لا إله إلّاأنا ربّ الجرادة ورازقها، إذا شئت بعثتها رزقاً لقوم، وإن شئت علی قوم بلاء. فقال ابن عبّاس: هذا واللَّه من مکنون العلم.
السّیوطی، الدّرّ المنثور، 3/ 110/ عنه: المجلسی، البحار، 62/ 193
صحیفة الرّضا علیه السلام: بإسناده عن الرّضا علیه السلام، عن آبائه، عن الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: کنّا أنا وأخی الحسن وأخی محمّد ابن الحنفیّة وبنو عمّی: عبداللَّه بن عبّاس وقثم والفضل علی مائدة نأکل، فوقعت جرادة علی المائدة، فأخذها عبداللَّه بن عبّاس، فقال
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی البحار].
(2)- [البحار: «للحسن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 332
للحسن: یا سیِّدی! ما المکتوب علی جناح الجرادة؟ قال: سألت أمیر المؤمنین علیه السلام فقال: سألت جدّک صلی الله علیه و آله، فقال: علی جناح الجرادة مکتوب: «إنِّی أنا اللَّه لا إله إلّاأناربّ الجرادة ورازقها، إذا شئت بعثتها لقوم رزقاً، وإذا شئت بعثتها علی قوم بلاء»، فقام‌عبداللَّه بن عبّاس، فقبّل رأس الحسن بن علیّ علیه السلام، ثمّ قال: هذا واللَّه من مکنون العلم.
دعوات الرّاوندی عن الحسین علیه السلام مثله.
المجلسی، البحار، 62/ 206 رقم 34
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 333

محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن علیّ بن الحکم أو غیره، عن سیف‌ابن عمیرة، عن رجل، عن جابر، «1» عن مسافر، عن بشر «1» بن «2» غالب الأسدیّ، عن‌الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: من قرأ آیة من کتاب اللَّه عزّ وجلّ فی صلاته قائماً یکتب له‌بکلِّ حرف مائة حسنة، فإذا قرأها فی غیر صلاة کتب اللَّه له بکلِّ حرف «3» عشر حسنات، وإن استمع القرآن کتب اللَّه «3» له بکلّ حرف حسنة، وإن ختم القرآن لیلًا صلّت علیه‌الملائکة حتّی یصبح، وإن ختمه نهاراً صلّت علیه الحفظة حتّی یمسی، وکانت له دعوةمستجابة، وکان خیراً له ممّا بین السّماء «4» إلی الأرض «4»، قلت: هذا لمَنْ قرأ القرآن، فمن لم‌یقرأ «5»؟ قال: یا أخا بنی أسد! إنّ اللَّه جواد ماجد کریم، إذا قرأ ما معه أعطاه اللَّه لک. «6»
الکلینی، الأصول من الکافی، 2/ 611 رقم 3/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 4/ 841؛ مثله المجلسی، البحار، 89/ 201
«6»
__________________________________________________
(1- 1) [الوسائل: «ابن مسافر، عن بشیر»].
(2)- [فی البحار مکانه: «عدّه الدّاعی: [...] وروی بشر بن ...»].
(3- 3) [البحار: «عشراً، فإن استمع القرآن کان»].
(4- 4) [البحار: «والأرض»].
(5)- [فی الوسائل والبحار: «لم یقرأه»].
(6)- بشر بن غالب اسدی از حضرت حسین بن علی علیهما السلام حدیث کند که فرمود: «هر کس یک آیه از کتاب خدای عزوجل را در نمازش در حال ایستاده بخواند، در برابر هر حرفی خداوند صد حسنه برایش بنویسد. و اگر در غیر از نماز بخواند، به هر حرفی ده حسنه بنویسد. و اگر قرآن را گوش دهد، به هر حرفی یک حسنه برایش بنویسد. و اگر قرآن را شبانه ختم کند، فرشتگان تا صبح برای او رحمت فرستند. و اگر روز آن را ختم کند، تا شام فرشتگان نگهبان (در روز) بر او رحمت فرستند، و یک دعای مستجاب شده نزد خداوند دارد (و این دعا یا ختم قرآن)، برای او بهتر است از آنچه میان زمین و آسمان است.»
گوید: من عرض کردم: «این پاداش آن کسی است که همه قرآن را بخواند، و اگر کسی همه آن را نخواند (چه پاداشی دارد)؟»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 334
وقال الحسین بن علیّ علیهما السلام: «کتاب اللَّه عزّ وجلّ علی أربعة أشیاء: علی العبارة، والإشارة، واللّطائف، والحقائق، فالعبارة للعوام، والإشارة للخواصّ، واللّطائف للأولیاء، والحقائق للأنبیاء علیهم السلام.
وقال علیه السلام: القرآن ظاهره أنیق، وباطنه عمیق.
السّبزواری، جامع الأخبار،/ 116- 117 رقم 211- 212
«هُوَ الّذِی خَلَقَ لکُم ما فی الأرْضِ جَمیعاً ثمّ اسْتوی إلی السّماءِ فسوّاهنّ سَبع سمواتٍ‌وهوَ بکلِّ شَی‌ءٍ علیم» «1»
.فی تفسیر علیّ بن إبراهیم حدیث طویل عن الحسین «2» بن علیّ بن أبی طالب علیهما السلام، وفیه یقول علیه السلام: «3» وقد ذکر صخرة بیت المقدس «3» ومنها استوی ربّنا «4» إلی السّماء، أی‌استولی علی السّماء والملائکة.
الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 46 رقم 69/ مثله المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 1/ 314
قال الإمام علیه السلام: قال «5» الحسن بن علیّ علیهما السلام «5»: إنّ اللَّه تعالی ذمّ الیهود فی بغضهم‌لجبرئیل الّذی کان ینفذ قضاء اللَّه فیهم بما یکرهون، وذمّهم أیضاً وذمّ النّواصب فی‌بغضهم لجبرئیل ومیکائیل وملائکة اللَّه النّازلین لتأیید علیّ بن أبی طالب علیه السلام علی‌الکافرین حتّی أذلّهم بسیفه الصّارم، فقال: قل یا محمّد «6»:
__________________________________________________
- فرمود: «ای برادر اسدی! خداوند بخشنده و بزرگوار و کریم است. هر چه از قرآن که بلد باشد و بخواند، خداوند این پاداش را به او می‌دهد.»
مصطفوی، ترجمه اصول کافی، 4/ 414- 415
(1)- [البقرة: 2/ 29].
(2)- [فی المصدر: «الحسن»].
(3- 3) [لم یرد فی کنز الدّقائق].
(4)- [کنز الدّقائق: «بناء»].
(5- 5) [البحار: «الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام»].
(6)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 335
«مَنْ کان عَدُوّاً لجبریل» «1»
من الیهود «2» لدفعه عن «2» «بخت نصّر» أن یقتله «دانیال» من غیر ذنب کان جناه «بخت نصّر» حتّی بلغ کتاب اللَّه فی الیهود أجله، وحلّ بهم ماجری فی سابق علمه.
ومن کان أیضاً عدوّاً لجبرئیل من سائر الکافرین، ومن أعداء محمّد وعلیّ المناصبین «3»، لأنّ اللَّه تعالی بعث جبرئیل لعلیّ علیه السلام مؤیّداً، وله علی أعدائه ناصراً.
ومن کان عدوّاً لجبرئیل لمظاهرته محمّداً وعلیّاً علیهما السلام ومعاونته لهما وإنفاذه «4» لقضاءربّه عزّ وجلّ فی إهلاک أعدائه علی ید من یشاء من عباده.
«فإنّه» یعنی جبرئیل «نزّله» یعنی نزّل هذا القرآن «عَلی قَلْبِکَ» یا محمّد «بإذنِ‌اللَّهِ» بأمر اللَّه، وهو کقوله:
«نزلَ بهِ الرّوحُ الأمین* عَلی قَلْبِکَ لتکونَ مِنَ المُنْذِرین* بلسانٍ عَربیٍّ مُبین» «5»
.«مصدّقاً»- موافقاً «6»- «لما بینَ یدیهِ» [نزّل هذا القرآن جبرئیل علی قلبک یا محمّدمصدّقاً موافقاً لما بین یدیه] من التّوراة والإنجیل والزّبور وصحف إبراهیم وکتب شیث‌وغیرهم من الأنبیاء.
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن العسکریّ علیهما السلام،/ 448- 449 رقم 296/ عنه: المجلسی، البحار «7»، 39/ 103- 104
__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 97].
(2- 2) [البحار: «لرفعه من»].
(3)- [البحار: «النّاصبین»].
(4)- [البحار: «انقیاده»].
(5)- [الشّعراء: 26/ 193- 195].
(6)- [لم یرد فی البحار].
(7)- [حکاه أیضاً فی البحار، 9/ 284- 285].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 336
وعن الحسین بن علیّ علیهما السلام أ نّه قال لأصحابه: ألا وإنِّی لأعلم یوماً لنا من هؤلاء، ألا وإنِّی قد أذنت لکم، فانطلقوا جمیعاً فی حلّ. فقالوا: معاذ اللَّه.
قال: إنّ قدّام القائم علیه السلام علامات تکون من اللَّه للمؤمنین، وهی قول اللَّه:
«ولِنَبْلُونّکُم» یعنی المؤمنین قبل خروج القائم.
«بشَی‌ءٍ من الخَوْفِ» من ملوک بنی العبّاس فی آخر سلطانهم.
«والجُوع» لغلاء أسعارهم «ونقص من [الأموال» فساد التّجارات، وقلّة الفضل.
«و»- نقص من- «الأنْفُس» موت ذریع.
«و»- نقص من-] «الثّمرات» قلّة زکاء ما یزرع.
«وبَشِّر الصّابرین» «1»
عند ذلک بتعجیل خروج القائم.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 3/ 1153 رقم 60
ابن محبوب، عن عبداللَّه بن غالب، عن أبیه، عن سعید بن المسیّب قال: سمعت علیّ‌ابن الحسین علیهما السلام یقول: إنّ رجلًا جاء إلی أمیر المؤمنین علیه السلام، فقال: أخبرنی إن کنت‌عالماً عن النّاس وعن أشباه النّاس وعن النّسناس؟
فقال أمیر المؤمنین علیه السلام: یا حسین، أجب الرّجل.
فقال الحسین علیه السلام: أمّا قولک: أخبرنی عن النّاس، فنحن النّاس، ولذلک قال اللَّه‌تعالی ذکره فی کتابه: «ثمّ أفیضوا من حیث أفاض النّاس» «2»
، فرسول اللَّه صلی الله علیه و آله الّذی أفاض‌بالنّاس.
وأمّا قولک: أشباه النّاس، فهم شیعتنا وهم موالینا وهم منّا، ولذلک قال إبراهیم علیه السلام: «فَمَنْ تَبِعَنی فإنّهُ مِنِّی» «3»
.__________________________________________________
(1)- [البقرة: 2/ 155].
(2)- [البقرة: 2/ 199].
(3)- [إبراهیم: 14/ 36].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 337
وأمّا قولک: النّسناس، فهم السّواد الأعظم- وأشار بیده إلی جماعة النّاس- ثمّ قال: «إنْ هُمْ إلّاکالأنْعامِ بَلْ هُمْ أضَلُّ سَبِیلًا» «1»
.الکلینی، الفروع من الکافی، 8/ 244- 245 رقم 339
أخبرنا علیّ بن أحمد، قال: أخبرنا محمّد بن عمر، قال: حدّثنا محمّد بن القاسم بن‌زکریّا، قال: حدّثنا الحسن بن محمّد بن عبدالواحد، قال: حدّثنا الحسن بن محمّد الأشتر، قال: حدّثنی أبی محمّد بن عبداللَّه، عن أبیه عبداللَّه بن محمّد، عن أبیه محمّد بن عبداللَّه، عن أبیه عبداللَّه بن حسن، عن امِّه فاطمة بنت الحسین، عن أبیها الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال:
نحنُ المستضعفون، ونحنُ المقهورون، ونحنُ عترة رسول اللَّه، فمَنْ نصرنا فرسول اللَّه‌نصر، ومَنْ خذلنا فرسول اللَّه خذل، ونحنُ وأعداؤنا نجتمع «یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ‌مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً» «2»
الآیة.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 560 رقم 597
وقال الحسین بن علیّ علیهما السلام لرجل: أ یّهما أحبّ إلیک؟ رجل یروم قتل مسکین قدضعف، تنقذه «3» من یده؟ أو ناصب یرید إضلال مسکین [مؤمن] من ضعفاء شیعتناتفتح علیه ما یمتنع [المسکین] به منه «4» ویفحمه ویکسره بحجج اللَّه تعالی؟
قال: بل إنقاذ هذا المسکین المؤمن من ید هذا النّاصب. إنّ اللَّه تعالی یقول:
«ومَنْ أحْیاها فکأ نّما أحْیا النّاسَ جَمِیعاً» «5»
، [أی] ومن أحیاها وأرشدها من کفر إلی إیمان، فکأنّما أحیا النّاس جمیعاً من قبل أن یقتلهم بسیوف الحدید.
__________________________________________________
(1)- [الفرقان: 25/ 44، راجع: الإمام علیه السلام فی تأویل القرآن، البقرة: 2/ 199].
(2)- [آل عمران: 3/ 30].
(3)- [البحار: «أتنقذه»].
(4)- [لم یرد فی البحار والعوالم].
(5)- [المائدة: 5/ 32].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 338
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکریّ علیهما السلام،/ 348 رقم 231/ عنه: المجلسی، البحار، 2/ 9؛ البحرانی، العوالم، 3/ 288
«أفَمَنْ کانَ علی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ ویَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» «1»
[...] وقیل شاهد «2» من اللَّه تعالی‌محمّد صلی الله علیه و آله و سلم. ورُوی ذلک عن الحسین بن علیّ علیهما السلام «3» وابن زید واختاره الجبائیّ.
الطّبرسی، مجمع البیان، 5/ 150/ عنه: الحویزی، نور الثّقلین، 2/ 347؛ الفیض‌الکاشانی، الصّافی، 2/ 438؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 6/ 142
«وأمّا الجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ ...» «4»
[...] وعن الحسین بن علیّ رضی اللَّه تعالی عنهماأ نّه قال لبعض الخوارج فی کلام جری بینهما: بِمَ حفظ اللَّه الغلامین؟ قال: بصلاح أبیهما، قال: فأبی وجدّی خیر منه، فقال: أنبأنا اللَّه أ نّکم قوم خصمون.
الزّمخشری، الکشّاف، 2/ 496
وکما بلغنا عن الإمام الحسین بن علیّ (رضی اللَّه عنهما) أ نّه سأله رجل عن معنی «کهیعص» «5»
. فقال له: لو فسّرتها لک لمشیت علی الماء.
القندوزی، ینابیع المودّة، 3/ 202
حدّثنا أبو محمّد عمّار بن «6» الحسین الاسروشنیّ «6» رضی الله عنه، قال: حدّثنی علیّ بن محمّد بن‌عصمة، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد الطّبری «7» بمکّة، قال: حدّثنا أبو «7» الحسن بن أبی‌شجاع البجلیّ، عن جعفر بن عبداللَّه «8» الحنفیّ، عن یحیی بن هاشم، عن محمّد بن جابر،
__________________________________________________
(1)- [هود: 11/ 17].
(2)- [الصّافی: «الشّاهد»].
(3)- [إلی هنا حکاه عنه فی نور الثّقلین والصّافی وکنز الدّقائق].
(4)- [الکهف: 18/ 82].
(5)- [مریم: 19/ 1].
(6- 6) [فی البرهان: «الحسن الأطروش»، وفی البحار: «الحسین الأسروشیّ»].
(7- 7) [البحار: «عن»].
(8)- [البرهان: «عبیداللَّه بن محمّد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 339
عن صدقة بن سعید، «1» عن النّضر بن مالک، قال: قلت للحسین بن علیّ «2» بن أبی طالب «2» علیهما السلام: یا أبا عبداللَّه! حدّثنی عن «3» قول اللَّه «3» عزّ وجلّ: « [هذانِ] خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فی‌رَبِّهم» «4»
، قال: نحن وبنو امیّة اختصمنا فی اللَّه عزّ وجلّ، قلنا: صدق اللَّه، وقالوا: کذب «5» اللَّه. فنحن وإیّاهم «5» الخصمان یوم القیامة. «6»
الصّدوق، الخصال، 1/ 49 رقم 35/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 80- 81؛ المجلسی، البحار، 31/ 517؛ الحویزی، نور الثّقلین، 3/ 476؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 9/ 60
موسی بن جعفر والحسین بن علیّ علیهما السلام فی قوله تعالی: «الّذِینَ إنْ مَکَّنّاهُم فی الأرْضِ‌أقامُوا الصّلاةَ»، قال: هذه فینا أهل البیت. «7»
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 47
«فَما لَنا مِنْ شافِعِیْنَ* وَلَا صَدِیقٍ حَمِیْمٍ» «8»
.أخبرنا أبو الحسن الأهوازیّ، قال: أخبرنا أبو بکر البیضاویّ، قال: حدّثنا محمّد بن القاسم، قال: حدّثنا عبّاد بن یعقوب، قال: حدّثنا عیسی، عن أبیه:
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(2- 2) [لم یرد فی البحار ونور الثّقلین].
(3- 3) [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «قوله»].
(4)- [الحجّ: 22/ 19].
(5- 5) [نور الثّقلین: «فنحن»].
(6)- نضر بن مالک گوید: به حسین بن علی بن ابی‌طالب عرض کردم: «یا ابا عبداللَّه! این که خدا می‌فرماید: «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فی رَبِّهِم» (اینان دو دشمنند که در مورد خدا دشمنی کردند)، مقصود چیست؟»
فرمود: «مقصود، ماییم و بنی‌امیه که درباره خدای عزوجل دشمنی کردیم. ما گفتیم، خدا راست فرمود، و آنان گفتند، خدای دروغ گفت. از این رو ما و آنان در روز قیامت با یکدیگر دشمن خواهیم بود.»
فهری، ترجمه خصال، 1/ 49
(7)- [راجع: «الإمام فی تأویل القرآن، سورة الحجّ: 22/ 41»].
(8)- الشّعراء: 26/ 100- 101.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 340
عن جعفر، عن أبیه، قال: نزلت هذه الآیة فینا وفی شیعتنا: «فَما لَنا مِنْ شافِعِیْنَ* وَلَا صَدِیقٍ حَمِیْمٍ»، وذلک إنّ اللَّه یفضِّلنا ویفضِّل شیعتنا بأن نشفع، فإذا رأی ذلک من‌لیس منهم، قال: فما لنا من شافعین.
ورواه جماعة عن عیسی، ورواه غیره، عن عیسی فرفعه.
أخبرناه أبو علیّ الخالدیّ کتابة من هرات سنة تسع وتسعین وثلاثمائة وکتبته من‌خطّ یده، قال: حدّثنا أبو عثمان سعید بن عثمان بن سعید بن یحیی بن حرب البغدادیّ، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا محمّد بن یحیی بن ضریس، قال: حدّثنا عیسی بن عبداللَّه‌العلویّ، قال: حدّثنا أبی، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد، عن أبیه علیّ، عن أبیه‌الحسین.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 1/ 541 رقم 578- 579
وقال أیضاً: حدّثنا عبدالعزیز بن یحیی، عن محمّد بن زکریّا، عن محمّد بن عبداللَّه‌الجشمیّ، عن الهیثم بن عدیّ، عن سعید بن صفوان، عن عبدالملک بن عمیر، عن الحسین‌ابن علیّ علیه السلام فی قوله عزّ وجلّ: «قُلْ لا أسْألکُم عَلیهِ أجْراً إلّاالمَوَدّةَ فی القُرْبی»، قال: وإنّ القرابة الّتی أمر اللَّه بصلتها وعظّم من حقِّها وجعل الخیر فیها قرابتنا أهل البیت‌الّذین أوجب [اللَّه] حقّنا علی کلِّ مسلم. «1»
شرف الدّین الإسترآبادی، تأویل الآیات،/ 531
وعن بعضهم أ نّه رکب بعیره، وقال: «سُبْحانَ الّذِی سَخَّرَ لنا هذا وما کُنّا لهُ مُقْرِنِین» «2»
، فسمعه الحسین بن علیّ- رضی اللَّه عنهما-، فقال: أهکذا أمرت؟ إنّما أمرت أن تذکرنعمة اللَّه تعالی ثمّ تقول هذا، فإذا رکبتَ فقُل: الحمدُ للَّه‌الّذی هدانا للإسلام ومَنَّ علینابمحمّد، والحمدُ للَّه‌الّذی جعلنا من خیر امّة أخرجت للنّاس، ثمّ قال: «سُبحانَ الّذِی‌سَخَّرَ لنا هذا».
السّمعانی، التّفسیر، 5/ 93
__________________________________________________
(1)- [راجع: «الإمام فی تأویل القرآن، سورة الشّوری: 42/ 23»].
(2)- [الزّخرف: 43/ 13].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 341
وأخرج عبد بن حمید وابن جریر وابن المنذر عن أبی مجلز رضی الله عنه، قال: رأی حسین‌ابن علیّ رضی الله عنه رجلًا یرکب دابّة، فقال: «سُبحانَ الّذِی سَخَّرَ لنا هذا وما کُنّا له مُقْرِنِین* وإنّا إلی رَبِّنا لمُنْقَلِبُون» «1»
، قال: أوَ بذلک أُمرت؟ قال: فکیف أقول، قال: الحمد للَّه‌الّذی‌هدانا للإسلام، الحمد للَّه‌الّذی منّ علینا بمحمّد، الحمد للَّه‌الّذی جعلنی فی خیر امّةاخرجت للنّاس. ثمّ تقول: سبحان الّذی سخّر لنا هذا وما کنّا له مقرنین.
السّیوطی، الدّرّ المنثور، 6/ 14
الحسین بن علیّ علیهما السلام فی قوله: «تَراهُم رُکّعاً سُجّداً» «2»
، نزلت فی علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
ابن شهرآشوب، المناقب، 2/ 15/ عنه: المجلسی، البحار، 38/ 203
وقوله تعالی: «فاسْتوی علی سُوقِه» «2»
، عن الحسین، قال: استوی الإسلام بسیف علیّ علیه السلام.
الحلّی، کشف الیقین،/ 72
قال أیضاً [فی شرح الآیات الباهرة]: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید بإسناده عن رجاله، عن سلیم بن قیس، عن الحسین «3» بن علیّ- علیهما السلام- فی قوله: «والسّابقونَ السّابقون* أولئکَ المُقرّبُون» «4»
[قال: أبی أسبق السّابقین] إلی اللَّه وإلی رسوله، وأقرب المقرّبین إلی‌اللَّه وإلی رسوله.
المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 13/ 24
عنه [البرقی]، عن أبیه، عن حمزة بن عبداللَّه الجعفریّ، عن جمیل بن درّاج، عن عمروابن مروان، عن الحارث بن حصیرة «5»، عن زید بن أرقم، عن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال:
__________________________________________________
(1)- [الزّخرف: 43/ 13- 14].
(2)- [الفتح: 48/ 29].
(3)- [فی المصدر: «الحسن»].
(4)- [الواقعة: 56/ 10- 11].
(5)- [کنز الدّقائق: «حضیرة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 342
ما من شیعتنا إلّاصدّیق شهید. قال: قلت: جعلت فداک، أ نّی یکون ذلک عامّتهم «1» یموتون علی فراشهم «2»؟ فقال: أما تتلو کتاب اللَّه فی الحدید: «والّذِینَ آمَنُوا باللَّهِ ورُسُلِهِ‌أولئکَ هُم الصِّدِّیقون والشُّهداء عِنْدَ رَبِّهم» «3»
، قال: «4» فقلت: کأنِّی «4» لم أقرأ هذه الآیة من‌کتاب اللَّه تعالی قطّ «5»، قال: لو کان «6» الشّهداء لیس إلّاکما تقول لکان «6» الشّهداء قلیلًا.
البرقی، المحاسن،/ 123 رقم 115/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 292؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 13/ 95- 96
زید بن أرقم، قال: قال الحسین علیه السلام: ما من شیعتنا إلّاصدّیق وشهید.
[قلت]: جعلت فداک أ نّی یکون ذلک، وهم یموتون علی فراشهم؟
فقال: أما تتلو کتاب اللَّه تعالی فی الّذین آمنوا باللَّه: ورسوله: «اولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَالشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ» «3»
.قلت: جعلت فداک، کأنِّی واللَّه ما قرأت هذه الآیة [من کتاب اللَّه] قطّ.
قال: إنّه لو لم یکن الشّهداء إلّامن قُتِلَ بالسّیف لقلّ واللَّه الشّهداء.
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 439- 440 رقم 1298
وقال زید بن أرقم رضی اللَّه عنهما:
قال الحسین بن علیّ علیهما السلام: ما من شیعتنا إلّاصدّیق شهید.
قلت: أنّی یکون ذلک «7» وهم یموتون علی فرشهم؟
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «وعامّتهم»].
(2)- [البرهان: «فرشهم»].
(3)- [الحدید: 57/ 19].
(4- 4) [کنز الدّقائق: «فکأنِّی»].
(5)- [کنز الدّقائق: «و»].
(6- 6) [فی البرهان: «لیس إلّاکما تقولون کان»، وفی کنز الدّقائق: «الشّهداء کما یقولون کان»].
(7)- [مشکاة الأنوار: «کذلک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 343
فقال: أما تتلو «1» کتاب اللَّه: «الّذِینَ آمَنُوا باللَّهِ ورُسُلِهِ اولئِکَ هُم الصِّدِّیقونَ والشُّهداءُعِنْدَ رَبِّهم» «2»
. «3» ثمّ قال علیه السلام «3»: لو لم تکن الشّهادة إلّالِمَنْ قُتل بالسّیف، لأقلّ «4» اللَّه الشّهداء.
الرّاوندی، الدّعوات،/ 242 رقم 681/ عنه: المجلسی، البحار، 79/ 173؛ مثله‌الطّبرسی، مشکاة الأنوار،/ 85- 86
وجاء فی تأویل: «وللَّهِ العِزَّةُ ولِرَسُولهِ ولِلْمُؤْمِنِینَ» «5»
.ما رواه محمّد بن العبّاس، عن أبی الأزهر، عن زبیر «6» بن بکّار، عن بعض أصحابه‌قال: قال رجل للحسن علیه السلام «7»: إنّ فیک کبراً. فقال: کلّا «8»، الکبر للَّه وحده و «9» لکن فیّ‌عزّة «9»، قال اللَّه عزّ وجلّ: ف «للَّهِ العِزَّةُ ولِرَسُولهِ ولِلْمُؤْمِنِینَ». «10»
شرف الدّین الإسترآبادی، تأویل الآیات،/ 670/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 198
__________________________________________________
(1)- [مشکاة الأنوار: «تتلون»].
(2)- [الحدید: 57/ 19].
(3- 3) [مشکاة الأنوار: «قلت: صدقت جعلت فداک، کأنِّی لم أره هذه الآیة من کتاب اللَّه، قال: ثمّ قال الحسین علیه السلام»].
(4)- [مشکاة الأنوار: «لما قال»].
(5)- [المنافقون: 63/ 8].
(6)- [البحار: «الزّبیر»].
(7)- فی م [والبحار]: «للحسین علیه السلام».
(8)- [البحار: «کلّ»].
(9- 9) [البحار: «لا یکون فی غیره»].
(10)- محمد بن العباس در تفسیر خود روایت کرده است که: مردی به حضرت امام حسین علیه السلام گفت که: «در تو تکبری هست.»
حضرت فرمود که: «کبریا و بزرگواری مخصوص خداوند عالمیان است و دیگری را روا نیست. آنچه من دارم، عزت است. حق تعالی می‌فرماید که: «وَللَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤمِنِینَ» 1 یعنی، از برای خداست عزت و برای رسول او و از برای مؤمنان.»
1. سوره منافقون، آیه 8.
مجلسی، جلاء العیون،/ 506
-موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 344
حدّثونا عن أبی بکر السّبیعیّ [قال:] أخبرنا علیّ بن سراج المصریّ، قال: حدّثنی‌إبراهیم بن محمّد الیمانیّ، حدّثنا عبدالرّزّاق، عن سعید بن بشیر، عن قتادة:
عن أنس فی قوله: «وتَعِیَها أُذُنٌ واعیةٌ» «1»
، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: سألت اللَّه‌أن یجعلها أُذنک یا علیّ.
فرات بن إبراهیم الکوفیّ [قال:] حدّثنا علیّ بن سراج، حدّثنا إبراهیم بن محمّد المدنیّ‌الصّنعانیّ، حدّثنا عبدالرّزّاق، حدّثنا سعید بن بشیر به سواء.
و [ورد أیضاً] عن الحسین بن علیّ، وعبداللَّه بن الحسن وأبی جعفر وغیرهم.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 2/ 378 رقم 1028- 1029
حدّثنا یعقوب بن إسحاق بن إبراهیم بن عباد بن العوام الواسطیّ، حدّثنا یحیی بن‌عبدالحمید الحمّانیّ، حدّثنا عبدالرّحمان بن زید بن أسلم، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ، قول اللَّه عزّ وجلّ: «وَشاهِدٍ وَمَشْهُودٍ» «2»
، قال: الشّاهد جدّی رسول اللَّه، والمشهودیوم القیامة. ثمّ تلا هذه الآیة: «إنّا أرْسَلْناکَ شاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً» «3»
، وتلا: «ذَلِکَ یَوْمٌ‌مَجْمُوعٌ لَهُ النّاسُ وَذَلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ» «4»
.__________________________________________________
- و دیگر فاضل مجلسی به اسانید خود می‌فرماید: «قال رجل للحسین: إنّ فیک کبراً.»
یعنی، مردی نسبت تکبر و تنمر به حسین علیه السلام داد.
فقال: «کلّ التّکبّر للَّه‌وحده ولا یکون فی غیره، قال اللَّه تعالی: ف «للَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤمِنِینَ».
فرمود: «کبریایی و عظمت خاص خداوند تبارک و تعالی است و هیچ کس با او شریک نیست و خدای در قرآن مجید می‌فرماید: عزت از برای خدا و از برای رسول خدا و از برای مؤمنان است.»
سپهر، ناسخ التواریخ سیدالشهدا علیه السلام، 4/ 90
(1)- [الحاقّة: 69/ 12].
(2)- [البروج: 85/ 3].
(3)- [الفتح: 48/ 8].
(4)- [هود: 11/ 103].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 345
لم یروه عن زید بن أسلم إلّاابنه عبدالرّحمان، ولا یروی عن الحسین إلّابهذاالإسناد.
الطّبرانی، المعجم الصّغیر، 2/ 401 رقم 1108
فرات، قال: حدّثنی علیّ بن محمّد بن عمر الزّهریّ معنعناً: عن أبی جعفر علیه السلام، قال: «1» قال: الحارث [بن عبداللَّه] الأعور للحسین علیه السلام: یا ابن رسول اللَّه جُعلت فداک! أخبرنی عن قول اللَّه فی کتابه «2»: «والشّمْسِ وضُحاها» «3»
، قال: ویحک یا حارث! ذلک «4» محمّد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم. قال: قلت: «5» جُعلت فداک! قوله: «5» «والقَمَرِ إذا تلاها» «6»
، قال: ذلک «7» أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام یتلو محمّداً صلی الله علیه و آله و سلم. قال: قلت: «والنّهارِ إذاجَلّاها» «8»
، قال: ذلک القائم من آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم، یملأ الأرض عدلًا وقسطاً. «9»
فرات بن إبراهیم، التّفسیر،/ 561 رقم 712/ عنه: المجلسی، البحار، 24/ 78- 79
عنه [عن أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ]، عن الوشّاء، عن عاصم بن حمید، عن «10» عمرابن أبی نصر «10»، قال: حدّثنی رجل من أهل البصرة، قال: رأیت الحسین بن علیّ علیه السلام وعبداللَّه «11» بن عمر یطوفان بالبیت، فسألت ابن عمر، فقلت قول اللَّه: «وأمّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه عنه فی البحار].
(2)- [زاد فی البحار: «المبین»].
(3)- [الشّمس: 91/ 1].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
(6)- [الشّمس: 91/ 2].
(7)- [البحار: «ذاک»].
(8)- [الشّمس: 91/ 3].
(9)- [زاد فی البحار: « «واللّیلِ إذا یَغْشاها»، بنو أمیّة»].
(10- 10) [فی البرهان والبحار وکنز الدّقائق: «عمرو بن أبی نصر»، وفی نور الثّقلین: «عمرو بن أبی‌نصیر»].
(11)- [نور الثّقلین: «وعنده»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 346
فَحَدِّث» «1»
، قال: أمره أن یحدّث بما أنعم اللَّه علیه، ثمّ إنِّی قلت للحسین بن علیّ علیه السلام: قول اللَّه تعالی: «وأمّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث»؟ قال «2»: أمره أن یحدّث بما أنعم اللَّه علیه من‌دینه.
البرقی، المحاسن،/ 169 رقم 115/ عنه: الفیض الکاشانی، الصّافی، 5/ 342؛ السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 474؛ المجلسی، البحار، 24/ 53؛ الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 602؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 14/ 328- 329
وسأله [عن الحسین بن علیّ علیهما السلام] رجل عن معنی قول اللَّه: «وأمّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فحدِّث» 1، قال علیه السلام: أمره أن یحدّث بما أنعم اللَّه به علیه فی دینه. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 251 رقم 11/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 118؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
ومن سورة الکوثر [أیضاً نزل] فیها قوله عزّ اسمه: «إنّا أعْطَیْناکَ الکَوْثَرَ» «4»
.حدّثنی أبو الحسن محمّد بن القاسم، حدّثنا أبو بکر محمّد بن أبی عمرو التّاجر، حدّثناعلیّ بن محمّد بن حمدان الصّفّار، حدّثنا ابن الأعرابیّ، قال: حدّثنی أبو عبدالرّحمان الهاشمیّ [قال:] حدّثنا الزّبیر بن أبی بکر، حدّثنا محمّد بن یحیی، قال:
خطب الحسین عائذة بنت شعیب بن بکّار بن عبدالملک، فقال: کیف نزوِّجک علی فقرک؟! فقال الحسین بن علیّ بن أبی طالب: تعیّرنا بالفقر وقد نحلنا اللَّه الکوثر.
الحسکانی، شواهد التّنزیل، 2/ 485 رقم 1160
__________________________________________________
(1)- [الضّحی: 93/ 11].
(2)- [فی الصّافی مکانه: «عن الحسین بن علیّ- علیهما السلام- قال: ...»].
(3)- مردی از او معنی قول خدا را پرسید که فرمود: «وأمّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث».
حضرت به او فرمود: «خدا او را امر کرده تا آنچه در دین به او نعمت داده، باز گوید.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 251
(4)- الکوثر: 108/ 1.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 347
حدّثنا أبو محمّد جعفر بن علیّ بن أحمد الفقیه القمی، ثمّ الإیلاقیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنی‌أبو سعید عبدان بن الفضل، قال: حدّثنی أبو الحسن محمّد بن یعقوب بن محمّد بن یوسف‌ابن جعفر بن إبراهیم بن محمّد بن علیّ بن عبداللَّه بن جعفر بن أبی طالب بمدینة خجندة، قال: حدّثنی أبو بکر محمّد بن أحمد بن شجاع الفرغانیّ، قال: حدّثنی «1» أبو الحسن محمّدابن حمّاد العنبریّ بمصر، قال: حدّثنی إسماعیل بن عبدالجلیل «1» البرقیّ. [...]. «2» قال وهب بن وهب القرشیّ: و «3» حدّثنی الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه الباقر، «4» عن أبیه «4» علیهم السلام أنّ أهل البصرة کتبوا إلی الحسین بن علیّ علیهما السلام یسألونه عن الصّمد، فکتب إلیهم: بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، أمّا بعد! فلا تخوضوا فی القرآن «5»، ولا تجادلوا فیه، ولا تتکلّموا «6» فیه بغیر علم، فقد «7» سمعت جدِّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یقول: مَنْ قال فی‌القرآن بغیر علم فلیتبوّأ مقعده من النّار «8»، و «9» إنّ اللَّه «9» سبحانه قد فسّر الصّمد، فقال: «10» «اللَّهُ أحَدٌ* اللَّهُ الصّمَدُ»، ثمّ فسّره، فقال: «10» «لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُوْلَدْ* وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواًأحَدٌ» «11»
. «لَمْ یَلِدْ» «12»
لم یخرج منه شی‌ء کثیف کالولد وسائر الأشیاء الکثیفة الّتی
__________________________________________________
(1- 1) [فی الوسائل: «الحسن بن العنبریّ، عن إسماعیل بن عبدالخلیل»، وفی البحار: «أبو محمّد الحسن‌ابن حمّاد القبریّ بمصر، قال: حدّثنی إسماعیل بن عبدالجلیل»].
(2)- [من هنا حکاه فی مجمع البیان والبرهان ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی الصّافی].
(4- 4) [لم یرد فی الصّافی والبرهان].
(5)- [زاد فی البرهان: «بغیر علم»].
(6)- [مجمع البیان: «ولا تکلّموا»].
(7)- [الوسائل: «فإنّی»].
(8)- [إلی هنا حکاه عنه فی الوسائل].
(9- 9) [البحار: «أ نّه»].
(10- 10) [لم یرد فی مجمع البیان].
(11)- [الإخلاص: 112/ 1- 4].
(12)- [لم یرد فی البرهان].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 348
تخرج من المخلوقین، ولا شی‌ء لطیف کالنّفس، ولا یتشعّب «1» منه «2» البدوات کالسِّنّة والنّوم‌والخطرة والهمّ «3» والحزن والبهجة والضّحک والبکاء والخوف والرّجاء والرّغبة والسّأمةوالجوع والشّبع، تعالی «4» أن یخرج منه شی‌ء، وأن یتولّد منه شی‌ء کثیف أو لطیف. «وَلَمْ‌یُولَدْ» لم یتولّد «5» من شی‌ء ولم یخرج من شی‌ء کما یخرج «6» الأشیاء الکثیفة من عناصرهاکالشّی‌ء من الشّی‌ء، والدّابّة «7» من الدّابّة «7»، والنّبات من الأرض، والماء من الینابیع، والثّمار «8» من الأشجار، ولا کما یخرج «9» الأشیاء اللّطیفة من مراکزها کالبصر من العین، والسّمع من الاذن، والشّمّ من الأنف، والذّوق من الفم، والکلام من اللِّسان، والمعرفةوالتّمیّز «10» من القلب، وکالنّار «11» من الحجر، لا بل هو اللَّه الصّمد الّذی لا من شی‌ء ولا فی‌شی‌ء ولا علی شی‌ء، مبدع الأشیاء وخالقها، ومنشئ الأشیاء بقدرته، یتلاشی ما خُلق للفناء بمشیّته، ویبقی ما خُلق للبقاء بعلمه، فذلکم «12» اللَّه الصّمد «12» الّذی لم یلد ولم یولد، «7» عالم الغیب والشّهادة الکبیر المتعال «7»، ولم یکن له کفواً أحد.
الصّدوق، التّوحید،/ 90- 91 رقم 5/ عنه: الفیض الکاشانی، الصّافی، 5/ 392؛ الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 18/ 140؛ السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 525؛ المجلسی، البحار، 3/ 223- 224؛ الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 713- 714؛ المشهدی
__________________________________________________
(1)- [فی مجمع البیان: «لا ینبعث»، وفی الصّافی: «لا تنشعب»].
(2)- [نور الثّقلین: «من»].
(3)- [مجمع البیان: «الغمّ»].
(4)- [فی الصّافی وکنز الدّقائق: «تعالی عن»، وفی البرهان: «تعالی اللَّه»].
(5)- [فی مجمع البیان: «أی ولم یتولّد»، وفی البرهان وکنز الدّقائق: «ولم یتولّد»].
(6)- [فی البحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «تخرج»].
(7- 7) [لم یرد فی البرهان].
(8)- [نور الثّقلین: «الأثمار»].
(9)- [فی مجمع البیان والصّافی والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «تخرج»].
(10)- [البحار: «التّمییز»].
(11)- [مجمع البیان: «والنّار»].
(12- 12) [لم یرد فی نور الثّقلین].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 349
القمی، کنز الدّقائق، 14/ 512، 515- 516؛ مثله الطّبرسی، مجمع البیان، 10/ 565- 566
حدّثنا أبو محمّد جعفر بن علیّ بن أحمد الفقیه القمی، ثمّ الإیلاقیّ «1»- رضی الله عنه- قال: حدّثنا أبو سعید عبدان بن الفضل، قال: حدّثنی أبو الحسن محمّد بن یعقوب بن محمّد بن‌یونس بن جعفر بن «2» إبراهیم بن محمّد بن علیّ بن عبداللَّه بن جعفر بن أبی طالب بمدینةخجندة، قال: حدّثنی أبو بکر محمّد بن أحمد بن شجاع الفرغانیّ، قال: حدّثنی أبو محمّدالحسن بن حمّاد العنبریّ بمصر، قال: حدّثنی إسماعیل بن عبدالجلیل البرقیّ، عن أبی‌البختریّ وهب بن وهب القرشیّ، عن أبی عبداللَّه الصّادق جعفر بن محمّد علیهما السلام، قال: «3» قال الباقر: حدّثنی أبی زین العابدین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، أ نّه قال: الصّمدالّذی لا جوف له؛ «4» والصّمد الّذی به انتهی «5» سؤدده؛ والصّمد الّذی لایأکل ولایشرب «4»؛ والصّمد الّذی لا ینام؛ والصّمد «6» الّذی لم یزل ولا یزال «7».
قال الباقر علیه السلام «8»: کان محمّد ابن الحنفیّة- قدّس اللَّه روحه- یقول «9»: الصّمد القائم‌بنفسه، الغنیّ عن غیره، وقال غیره: الصّمد المتعالی عن الکون والفساد، والصّمد الّذی‌لایوصف بالتّغایر.
__________________________________________________
(1)- إیلاق: مدینة من بلاد الشّاش المتّصل ببلاد التّرک علی عشر فراسخ من الشّاش، وهو عمل برأسه‌ویتّصل بفرغانة. وأیضاً بلیدة من نواحی نیشابور. وأیضاً قریة من قری بخاری. (مراصد الإطّلاع).
(2)- فی بعض النّسخ: «محمّد بن سیف بن جعفر»، وفی بعضها: «محمّد بن یوسف بن جعفر»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی الصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(4- 4) [لم یرد فی نور الثّقلین].
(5)- فی بعض النّسخ [وفی التّوحید والصّافی والبحار وکنز الدّقائق]: «قد انتهی».
(6)- [زاد فی التّوحید والصّافی والبحار وکنز الدّقائق: «الدّائم»].
(7)- [إلی هنا حکاه عنه فی البحار].
(8)- [لم یرد فی الصّافی].
(9)- [نور الثّقلین: «قال»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 350
قال الباقر «1» علیه السلام: الصّمد السّیّد المطاع الّذی لیس فوقه آمر ولا «2» ناه.
قال: وسئل علیّ بن الحسین زین العابدین علیهما السلام عن الصّمد، فقال: الصّمد الّذی لاشریک له ولا یؤوده حفظ شی‌ء ولا یعزب عنه شی‌ء.
قال «3» وهب بن وهب القرشیّ «3»: قال «4» زید بن علیّ «4» علیهما السلام: الصّمد «5» الّذی إذا أرادشیئاً قال «6» له: کن، فیکون؛ والصّمد الّذی أبدع الأشیاء فخلقها أضداداً «7» وأشکالًاوأزواجاً، وتفرّد بالوحدة بلا ضدّ ولا شکل ولا مثل ولا ندّ.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 6- 7 رقم 3، التّوحید،/ 90 رقم 3/ عنه: الفیض‌الکاشانی، الصّافی، 5/ 391؛ المجلسی، البحار، 3/ 223؛ الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 711؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 14/ 511- 512
«اللَّهُ الصّمد»، قال الباقر علیه السلام: حدّثنی أبی زین العابدین علیه السلام، عن أبیه الحسین بن‌علیّ علیه السلام أ نّه قال: الصّمد الّذی قد انتهی سؤدده، والصّمد الدّائم الّذی لم یزل ولا یزال، والصّمد الّذی لا جوف له، والصّمد الّذی لا یأکل ولا یشرب، والصّمد الّذی لا ینام. وأقول إنّ المعنی فی هذه الثّلاثة أ نّه سبحانه الحیّ الّذی لا یحتاج إلی الطّعام والشّراب‌والنّوم.
الطّبرسی، مجمع البیان، 10/ 565
وعن الحسین علیه السلام: الصّمد الّذی انتهی إلیه السّؤدد، والصّمد الدّائم الّذی لم یزل ولایزال، والّذی لا جوف له، والّذی لا یأکل ولا یشرب، ولا ینام.
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی الصّافی].
(2)- [لم یرد فی التّوحید والبحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(3- 3) [الصّافی: «الرّاوی»].
(4- 4) [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «زین العابدین»].
(5)- [زاد فی التّوحید: «هو»].
(6)- [کنز الدّقائق: «أن یقول»].
(7)- [زاد فی الصّافی: «وأصنافاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 351
قال وهب: بعث أهل البصرة إلی الحسین علیه السلام یسألونه عن الصّمد، فقال: إنّ اللَّه قدفسّره، فقال: «لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ* ولَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أحَد»، لم یخرج منه شی‌ء کثیف کالولد، ولا لطیف کالنّفس، ولاینبعث منه البدوات کالنّوم والغمّ والرّخاء والرّغبة والشّبع والخوف‌وأضدادها، وکذا هو لا یخرج من کثیف «1» کالحیوان والنّبات، ولا لطیف کالبصر وسائرالآلات.
الکفعمی، المصباح،/ 329
__________________________________________________
(1)- کالدّابّة من الدّابّة، والنّبات من الأرض، والماء من الینابیع، والثّمار من الأشجار، ولا من لطیف‌کالبصر من العین، والسّمع من الاذن، والشّمّ من الأنف، والذّوق من الفمّ، والکلام من اللِّسان، والمعرفة والتّمییز من القلب، والنّار من الحجر، فهو اللَّه الصّمد الّذی لا من شی‌ءٍ ولا فی شی‌ءٍ ولا علی شی‌ءٍ، قاله الطّبرسی رحمه اللَّه وطاب ثراه فی کتاب مجمع البیان، تمّت.
الکفعمی، هامش المصباح،/ 329
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 352

عن یزید بن رویان «1»، قال: دخل نافع بن الأزرق المسجد الحرام والحسین بن علیّ علیهما السلام مع عبداللَّه بن عبّاس جالسان «2» فی الحجر، فجلس «3» إلیهما، ثمّ قال: یا ابن عبّاس! صف لی إلهک الّذی تعبده. فأطرق ابن عبّاس طویلًا مستبطئاً «4» بقوله، فقال له الحسین: إلیّ یا ابن الأزرق المتورِّط فی الضّلالة، المرتکس فی الجهالة اجِبْکَ عمّا سألت عنه، فقال: ما إیّاک، سألت فتجیبنی. فقال له «5» ابن عبّاس: مه عن «6» ابن رسول اللَّه فإنّه من أهل‌بیت النّبوّة ومعه من الحکمة، فقال له: صف لی، فقال له «7»: أصفه بما وصف به نفسه، وأعرّفه بما عرّف به نفسه، لا یدرک بالحواس، ولا یقاس بالنّاس؛ قریب غیر ملتزق «8»، وبعید غیر مقصیّ، یوحّد ولا یتبعّض «9»، لا إله إلّاهو الکبیر المتعال. قال: فبکی ابن‌الأزرق بکاءً شدیداً، فقال له الحسین: ما یبکیک؟ قال: بکیت من حسن وصفک. قال: یا ابن «10» الأزرق! إنِّی أخبرت أ نّک تکفِّر «11» أبی وأخی وتکفِّرنی «11»؟ قال له نافع «12»:
__________________________________________________
(1)- [البحار: «رومان»].
(2)- [لم یرد فی البحار، وفی البرهان: «جالساً»].
(3)- [زاد فی البرهان: «قال له الحسین: إلیّ یا ابن الأزرق المتورّط»].
(4)- [البرهان: «متبطّئاً»].
(5)- [لم یرد فی البرهان].
(6)- [البحار: «سَلْ»].
(7)- [لم یرد فی البحار].
(8)- [فی البرهان: «بعید ملتزق»، وفی البحار: «ملزق»].
(9)- [فی البرهان والبحار: «لا یبعّض»].
(10)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: «عن برید (یزید) بن رویان، قال: قال الحسین علیه السلام لنافع بن‌الأزرق: یا ابن ...»].
(11) (1) [البرهان: «بی وبأخی»].
(12)- [زاد فی کنز الدّقائق: «ابن الأزرق: یا ابن رسول اللَّه! أخبرت أ نّک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 353
لئن قلت ذاک لقد کنتم الحکّام «1» ومعالم الإسلام، فلمّا بدّلتم استبدلنا بکم.
فقال له الحسین: یا ابن الأزرق! أسألک عن مسألة، فأجبنی عن قول اللَّه لا إله إلّاهو: «وَأمّا الجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فی المَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنْزٌ لَهُما» «2»
إلی قوله: «کنزهما» من حفظ فیهما؟ قال «3»: فأ یّهما أفضل أبویهما «4» أم رسول اللَّه وفاطمة؟ قال: لا، بل رسول اللَّه وفاطمة بنت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله؛ قال: فما «5» حفظهما حتّی حیل «5» بیننا «6» وبین‌الکفر؟ فنهض، ثمّ نفض «7» بثوبه، ثمّ قال: قد نبّأنا للَّه «7» عنکم معشر قریش، أنتم قوم‌خصمون.
العیّاشی، التّفسیر، 2/ 337- 338 رقم 64/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 2/ 478- 479؛ المجلسی، البحار، 33/ 423- 424؛ الحویزی، نور الثّقلین، 3/ 289- 290؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 8/ 133- 134
أ یّها النّاس! اتّقوا هؤلاء المارقة الّذین یشبّهون اللَّه بأنفسهم، یضاهؤون قول الّذین‌کفروا من أهل الکتاب، بل هو اللَّه لیس کمثله شی‌ء، وهو السّمیع البصیر، لا تدرکه‌الأبصار وهو یدرک الأبصار، وهو اللّطیف الخبیر. استخلص الوحدانیّة والجبروت وأمضی‌المشیّة والإرادة والقدرة والعلم بما هو کائن. لا منازع له فی شی‌ء من أمره، ولا کفو له
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «الحکماء»].
(2)- [الکهف: 18/ 82].
(3)- [زاد فی البرهان والبحار: «أبوهما (قال)»].
(4)- [البحار: «أبوهما»].
(5- 5) [فی البحار: «حفظنا حتّی حال»، وفی نور الثّقلین: «حفظهما حتّی خلی»].
(6)- [فی البرهان ونور الثّقلین: «بینهما»].
(7- 7) [فی البرهان والبحار وکنز الدّقائق: «ثوبه ثمّ قال: قد نبّأنا اللَّه»، وفی نور الثّقلین: «ثوبه ثمّ قال: نبّأنا اللَّه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 354
یعادله، ولا ضدّ له ینازعه، ولا سمیّ له یشابهه، ولا مثل له یشاکله.
لا تتداوله الامور، ولاتجری علیه الأحوال، ولا تنزل علیه الأحداث، ولا یقدرالواصفون کنه عظمته، ولا یخطر علی القلوب مبلغ جبروته. لأنّه لیس له فی الأشیاءعدیل، ولا تدرکه العلماء بألبابها، ولا أهل التّفکیر بتفکیرهم إلّابالتّحقیق إیقاناً بالغیب، لأ نّه لا یوصف بشی‌ء من صفات المخلوقین وهو الواحد الصّمد، ما تصوّر فی الأوهام فهوخلافه. لیس بربّ من طُرح تحت البلاغ، ومعبود من وجد فی هواء أو غیر هواء.
هو فی الأشیاء کائن لا کینونة محظور بها علیه، ومن الأشیاء بائن لا بینونة غائب‌عنها، لیس بقادر من قارنه ضدّ أو ساواه ندّ. لیس عن الدّهر قدمه، ولا بالنّاحیة اممه، احتجب عن العقول کما احتجب عن الأبصار. وعمّن فی السّماء احتجابه کمن «1» فی الأرض، قُربه کرامته، وبُعده إهانته.
لا یحلّه فی، ولا توقّته إذ، ولا تؤامره إن؛ علوّه من غیر توقّل «2»، ومجیئه من غیرتنقّل، یوجد المفقود ویفقد الموجود، ولا تجتمع لغیره الصّفتان فی وقت. یصیب الفکر منه‌الإیمان به موجوداً ووجود الإیمان لا وجود صفة. به توصف الصّفات لا بها یوصف، وبه‌تُعرف المعارف لا بها یُعرف، فذلک اللَّه لا سمیّ له، سبحانه لیس کمثله شی‌ء وهو السّمیع‌البصیر. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 248- 249/ عنه: المجلسی، البحار، 4/ 301
__________________________________________________
(1)- [البحار: «عمّن»].
(2)- [البحار: «نوقّل»].
(3)- ایا مردم! بپرهیزید از این بی‌دین‌ها که خدا را به خود مانند کنند و با گفته کفار اهل کتاب هماهنگ شوند. بلکه اوست خدا که چیزی به مانندش نیست و اوست شنوا و بینا. دیده‌ها او را درنیابند و او دیده‌ها را دریابد. و اوست لطیف و آگاه. یگانگی و جبروت را خاص خود کرده است و خواست و اراده و نیرو و دانش را به هرچه شدنی است، به کار برده. در هیچ کارش ستیزه‌جویی نیست و هیچ همتا را سر برابری او نیست. ضدی که با او ستیزه کند ندارد، و همنامی که مانند او باشد و مثلی که به او ماند، ندارد.
دستخوش شؤون و حوادث نشود، و حالی به حالی نگردد، و پدیده‌ها بر وی رخ ندهند. شرح کنه عظمتش درخور نیروی واصفان نیست، و اندازه جبروتش به دل ها خطور ندارد؛ زیرا برای او در میان چیزها همتا نیست. دانشمندان با همه خرد خود او را درنیابند، و متفکران جز به همان تصدیق [به] وجود او ره نیابند، جز همین که پس‌پرده غیب به یقین خدایی هست، چون که او به چیزی از صفات آفریدگان وصف نشود. اوست یگانه وبی‌نیاز. هر چه در وهم‌ها درآید، جز اوست. پروردگار نباشد آن که دستخوش بلاغ و درک شود، و معبود نبود آن که در حیز هوا و ماورای هواست. او در همه چیز باشد، نه به طوری که در-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 355
حدّثنا أبو العبّاس محمّد بن إبراهیم بن إسحاق الطّالقانیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبو أحمدعبدالعزیز بن یحیی الجلودیّ البصریّ بالبصرة، «1» قال: أخبرنا محمّد بن زکریّا الجوهریّ‌الغلابیّ البصریّ «1»، قال: حدّثنا العبّاس بن بکّار الضّبّیّ، قال: حدّثنا أبو بکر الهُذلیّ، «2» عن عکرمة، قال «3»: بینما ابن عبّاس یحدّث النّاس، إذ قام إلیه نافع بن الأزرق، فقال: یا ابن عبّاس! تفتی فی النّملة والقملة، صف لنا إلهک الّذی تعبده، فأطرق ابن عبّاس‌إعظاماً للَّه‌عزّ وجلّ، وکان الحسین بن علیّ علیهما السلام «4» جالساً ناحیة «4»، فقال: إلیَّ یا ابن‌الأزرق، فقال: لست إیّاک أسأل، فقال ابن العبّاس «5»: یا ابن الأزرق! إنّه من أهل بیت‌النّبوّة، وهم ورثة العلم، فأقبل نافع بن الأزرق نحو الحسین، فقال له «6» الحسین: یا نافع! إنّ «3» من وضع دینه علی القیاس لم یزل الدّهر فی «7» الارتماس، مائلًا عن «7» المنهاج، ظاعناً
__________________________________________________
- حصار آن قرار دارد. او از همه چیز جداست، نه به وجهی که از او نهان باشد. توانای مطلق نیست کسی که در برابر او ضدیت یا همتایی را همسر است. قدمت او نظر به گذشت روزگار نیست، و توجه او سویی ندارد. از خردها نهان است، چونان که از دیده‌ها. از اهل آسمان در پرده است، چونان که از اهل زمین. قرب به وی گرامی داشتن اوست، و دوری‌اش اهانت کردن او.
نه ظرف است و نه در ظرف. نه وقتی دارد و نه اگر. بلندی او در فراز قله بودن نیست، و آمدنش از جایی به جایی شدن نباشد. نابود را هست کند و هست را نابود سازد. جز او را در یک وقت دو صفت نباشد. اندیشه به همان اعتقاد به بودن او تواند رسید. اعتقاد به همان محض وجود او نه به صفتی جز وجود در او. هر صفتی عنوان ذات اوست، نه این که در او مبدئی داشته باشد. هر معرفتی پرتوی فیض اوست، نه این که پرتوی بر او افکند. این است خدا، همنامی ندارد. پاک و منزه است. به مانندش چیزی نیست و اوست شنوا و بینا.
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 248- 249
(1- 1) [لم یرد فی العوالم].
(2)- [من هنا حکاه فی روضة الواعظین].
(3- 3) [العوالم: «قال الحسین بن علیّ علیهما السلام»].
(4- 4) [روضة الواعظین: «قاعداً فی موضع»].
(5)- [فی روضة الواعظین والبحار: «ابن عبّاس»].
(6)- [لم یرد فی روضة الواعظین].
(7- 7) [روضة الواعظین: «التباس مائلًا علی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 356
فی الاعوجاج، ضالّاً عن السّبیل، قائلًا غیر الجمیل. «1» یا ابن الأزرق! أصف إلهی بماوصف به نفسه واعرِّفه «2» بما عرّف به نفسه، لا یدرک بالحواسّ، ولا یقاس بالنّاس، فهوقریب غیر ملتصق، وبعید غیر متقصّ «3». یوحّد، ولا یبعّض، معروف بالآیات، موصوف‌بالعلامات، لا إله إلّاهو الکبیر المتعال.
الصّدوق، التّوحید،/ 79- 80 رقم 35/ عنه: المجلسی، البحار «4»، 4/ 297؛ البحرانی، العوالم، 3/ 597؛ مثله الفتّال، روضة الواعظین، 1/ 34
أخبرنا أبو بکر محمّد بن شجاع، أنا سلیمان بن إبراهیم بن محمّد، وسهل بن عبیداللَّه «5» الغازی، وأحمد بن عبدالرّحمان الذّکوانیّ، ومحمّد بن أحمد بن رَرا «6»، وعبدالرّزّاق بن‌عبدالکریم، والقاسم بن الفضل الثّقفیّ.
وأخبرنا أبو محمّد بن طاووس، أنا سلیمان بن إبراهیم «7»، قالوا: نا محمّد «8» بن إبراهیم‌الجرجانیّ، نا أبو علیّ الحسین بن علیّ «9»، نا محمّد بن زکریّا، [نا] العبّاس بن بکّار، أناأبو بکر الهُذلیّ، «10» عن عِکرمة، عن [ابن] «11» عبّاس [أ نّه] بینما هو «12» یحدِّث النّاس، إذ
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی العوالم].
(2)- [روضة الواعظین: «أعرف»].
(3)- [روضة الواعظین: «منفصل»].
(4)- [حکاه أیضاً فی البحار، 2/ 302].
(5)- [ط المحمودی: «عبداللَّه»].
(6)- [ط المحمودی: «رَزا»].
(7)- [زاد فی ط المحمودی: «ابن محمّد وسهل»].
(8)- [فی بغیة الطّلب مکانه: «أخبرنا أبو علیّ الحسن بن أحمد بن یوسف بالبیت القدس، قال: أخبرنا الحافظ أبو طاهر أحمد بن محمّد بن أحمد السّفلیّ، قال: أخبرنا أبو عبداللَّه القاسم بن الفضل بن أحمد الثّقفیّ، قال: حدّثنا أبو عبداللَّه محمّد ...»].
(9)- [بغیة الطّلب: «عبداللَّه»].
(10)- [من هنا حکاه فی المختصر].
(11)- [سقط فی تاریخ دمشق].
(12)- [ط المحمودی: « [کان]»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 357
قام إلیه نافع بن الأزرق، فقال له: یا ابن عبّاس! تفتی النّاس فی النّملة والقملة؟ صف لی‌إلهک الّذی تعبد. فأطرق ابن عبّاس إعظاماً لقوله، وکان الحسین بن علیّ «1» جالساً ناحیة، فقال: إلیّ یا ابن الأزرق. قال: لست إیّاک أسأل. قال ابن عبّاس: یا ابن الأزرق! إنّه من‌أهل بیت النّبوّة وهم ورثة العلم. فأقبل نافع نحو الحسین، فقال له الحسین: یا نافع! إنّ «2» من «3» وضع دینه علی القیاس لم یزل الدّهر فی «4» الالتباس سائلًا إذا کبا «4» عن المنهاج، ظاعناً بالاعوجاجَ، ضالّاً عن السّبیل، قائلًا غیر الجمیل، یا ابن الأزرق! أصف إلهی بماوصف به نفسه، «5» و «6» أعرّفه بما عرّف به نفسه «5»، لا یُدرک بالحواس، ولا یُقاس بالنّاس، قریب غیر ملتصق، وبعید غیر منتقص «7»، یوحّد «8» ولایبعّض، معروف بالآیات، موصوف‌بالعلامات، لا إله إلّاهو الکبیر المتعال.
فبکی ابن الأزرق، وقال: «5» یا حسین «5» ما أحسن کلامک!؟ «9» قال له الحسین «9»: بلغنی أ نّک تشهد علی أبی وعلی أخی بالکفر وعلیَّ؟ قال ابن الأزرق: أما واللَّه یا حسین لئن‌کان ذلک «10»، لقد کنتم منار الإسلام ونجوم الأحکام، فقال له «6» الحسین: إنِّی سائلک عن
__________________________________________________
(1)- [بغیة الطّلب: «علیّ بن أبی طالب رضی اللَّه عنهما»].
(2)- [بغیة الطّلب: «إنّه»].
(3)- [فی التّهذیب مکانه: «قال لنافع بن الأزرق لمّا قال له صف لی إلهک الّذی تعبد: یا نافع من ...»، وفی‌أعیان الشّیعة: «إنّ نافع بن الأزرق وهو من رؤساء الخوارج قال له صف لی إلهک الّذی تعبد. فقال: یا نافع! من ...»].
(4- 4) [فی ط المحمودی وبغیة الطّلب: «الالتباس سائلًا ناکباً»، وفی المختصر: «التباس سائلًا ناکباً»، وفی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «الإلتباس مائلًا إذا کبا»].
(5- 5) [لم یرد فی التّهذیب وأعیان الشّیعة].
(6)- [لم یرد فی بغیة الطّلب].
(7)- [فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «مستقصی»].
(8)- [بغیة الطّلب: «یوجد»].
(9- 9) [فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «فقال له»].
(10)- [بغیة الطّلب: «ذاک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 358
مسألة، قال: سل «1»، فسأله عن «2» هذه الآیة «2»: «وَأمّا الجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیْمَیْنِ فی‌المَدِینَةِ» «3»
، «4» یا ابن الأزرق! من حفظ فی الغلامین؟ «5» قال ابن الأزرق: أبوهما؟ قال‌الحسین: فأبوهما «5» خیر أم رسول اللَّه؟ قال ابن الأزرق: قد أنبأ «6» اللَّه تعالی «7» أ نّکم‌قوم خصمون. «8»
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 184- 185، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 157- 158، تهذیب ابن بدران، 4/ 323، مختصر ابن منظور، 7/ 130- 131/ عنه: الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 582؛ مثله ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2585- 2586
«8»
__________________________________________________
(1)- [ط المحمودی: «اسأل»].
(2- 2) [فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «قوله تعالی»].
(3)- الکهف: 18/ 82.
(4)- [زاد فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «فقال»].
(5- 5) [فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «فقال: أبوهما. فقال الحسین: أبوهما»].
(6)- [فی ط المحمودی وبغیة الطّلب: «أنبأنا»].
(7)- [زاد فی التّهذیب وأعیان الشّیعة: «عنکم»].
(8)- ابن عساکر در تاریخ دمشق می‌نویسد: نافع بن ازرق، از رؤسای خوارج، از امام حسین بن علی علیه السلام تقاضا کرد که خدایش را برای او توصیف کند. امام فرمودند:
«ای نافع! هر کس دین خود را بر مبنای قیاس قرار دهد، همواره دچار اشتباه خواهد بود، از راه روشن منحرف خواهد شد، در حرکت خود سرگردان خواهد بود، هدف را گم خواهد نمود و سخنان ناصواب خواهد گفت.
ای نافع! من خدا را برای تو آن‌گونه که خویشتن را توصیف کرده، وصف می‌نمایم. خدای یگانه با حواس بشری درک نمی‌شود، با مردم دنیا قابل مقایسه نیست، به مخلوقات نزدیک است اما نه پیوسته، از آن‌ها دور است اما نه غیر قابل دسترسی، یکی است وقابل تجزیه نمی‌باشد، با نشانه‌ها شناخته می‌گردد وبا علامت‌ها وصف می‌شود، هیچ خدایی جز قادر کبیر متعال وجود ندارد.»
نافع بن ازرق با شنیدن این بیانات گریست و عرض کرد: «چه سخنان نیکویی.»
امام به او فرمودند: «به من خبر رسیده که تو به پدر و برادر من نسبت کفر داده ای و مرا نیز کافر خوانده ای.»
او در پاسخ گفت: «به خدا سوگند، اگر اعتقاد شما آن باشد که بیان فرمودید، بدون تردید شما چراغ های-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 359
__________________________________________________
- روشن اسلام و ستارگان درخشان احکام الهی هستید.»
آن گاه امام به او فرمودند: «من از تو یک سؤال دارم و آن این است که درباره آیه «وَأمّا الجِدارُ فَکانَ لِغُلامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فی المَدِینَةِ» چه گویی؟ چه کسی برای آن دو پسر یتیم، گنجی را کنار گذاشته بود؟»
ازرق در جواب گفت: «پدر آن دو پسر.»
امام فرمودند: «آیا پدر آن دو پسر ارجمندتر است یا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله؟»
ابن ازرق که جوابی نداشت، برای فرار از حق، گستاخانه گفت: «خدای یگانه در قرآن به ما خبر داده که قوم قریش افرادی دشمن شکنید.» [خصمون یعنی قوی در محاجه با دشمن.]
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 124- 125
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 360

حدّثنا أبی رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن إدریس، عن الحسین بن عبیداللَّه، عن الحسن‌ابن علیّ بن أبی عثمان، عن عبدالکریم بن عبیداللَّه، عن سلمة بن عطاء، «1» عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: خرج الحسین «2» بن علیّ علیهما السلام علی «2» أصحابه، فقال: أ یّها النّاس! إنّ اللَّه جلّ‌ذکره ما خلق العباد إلّالیعرفوه، فإذا عرفوه عبدوه، «3» فإذا عبدوه «3» استغنوا بعبادته عن‌عبادة من سواه، فقال له رجل: یا ابن رسول اللَّه! «4» بأبی أنت وامِّی، فما «4» معرفة اللَّه؟ قال: معرفة أهل کلّ زمان إمامهم الّذی یجب «5» علیهم طاعته. «6» قال مصنّف هذا الکتاب:- یعنی بذلک- أن یعلم أهل کلّ زمان إنّ اللَّه هو الّذی‌لا یخلیهم فی کلّ زمان من إمام معصوم، فمن عبد ربّاً لم یقم لهم الحجّة فإنّما عبد غیر اللَّه‌عزّ وجلّ.
الصّدوق، علل الشّرائع، 1/ 19- 20 رقم 11/ عنه: الفیض الکاشانی، الصّافی، 5/ 75؛ الحویزی، نور الثّقلین، 5/ 132؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 12/ 435؛ مثله‌الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38
وعنه [علیّ بن الحسین بن محمّد] قال: حدّثنا محمّد بن الحسین بن الحکم الکوفیّ ببغداد، قال: حدّثنی الحسین بن حمدان الخصبیّ، قال: حدّثنی عثمان بن سعد العمویّ، قال: حدّثنا أبو عبداللَّه محمّد بن مهران، قال: حدّثنی محمّد بن إسماعیل الحسنیّ، قال: حدّثنی‌خلف بن المفلس، قال: حدّثنی نعیم بن جعفر، قال: حدّثنی أبو حمزة الثّمالی، عن أبی
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه فی نزهة النّاظر والصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(2- 2) [نزهة النّاظر: «یوماً إلی»].
(3- 3) [فی نزهة النّاظر: «و»، وفی الصّافی: «وإذا عبدوه»].
(4- 4) [نزهة النّاظر: «ما»].
(5)- [فی الصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق: «تجب»].
(6)- [إلی هنا حکاه فی نزهة النّاظر والصّافی ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 361
خالد الکابلی، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ علیهم السلام، قال: دخلت علی‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وهو متفکِّر مغموم، فقلت: یا رسول اللَّه! ما لی أراک متفکِّراً؟ قال: یا بنیّ! إنّ الرّوح الأمین قد أتانی، فقال: یا رسول اللَّه! العلیّ الأعلی یقرأک السّلام ویقول‌لک: إنّک قد قضیت نبوّتک واستکملت أیّامک، فاجعل الاسم الأکبر ومیراث العلم وآثارعلم النّبوّة عند علیّ بن أبی طالب علیه السلام، فإنِّی لا أترک الأرض إلّاوفیها عالم یعرف به‌طاعتی ویعرف به ولایتی، فإنِّی لم أقطع علی النّبوّة من الغیب من ذرِّیّتک کما لم أقطعها من‌ذرّیّات الأنبیاء الّذین کانوا بینک وبین أبیک آدم.
قلت: یا رسول اللَّه! فمَنْ یملک هذا الأمر بعدک؟ قال: أبوک علیّ بن أبی طالب أخی‌وخلیفتی، ویملک بعد علیّ الحسن، ثمّ تملک أنت وتسعة من صلبک یملکه اثنا عشر إماماً، ثمّ یقوم قائمنا یملأ الدّنیا قسطاً وعدلًا کما مُلئت جوراً وظلماً، ویشفی صدور قوم مؤمنین‌هم شیعته. «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 177- 179
أخبرنا المعافی بن زکریّا، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعد، قال: حدّثنی أحمد بن‌الحسین بن سعید، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی جعد بن الزّبیر المخذومیّ، قال: حدّثنی‌عمران بن یعقوب [الجعدیّ، عن أبیه یعقوب] بن عبداللَّه، عن أبی یحیی بن جعدة بن‌هبیرة، عن الحسین بن علیّ صلوات اللَّه علیهما، وسأله رجل عن الأئمّة، فقال: عدد نقباءبنی إسرائیل، تسعة من ولدی، آخرهم القائم، ولقد سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ابشرواثمّ ابشروا- ثلاث مرّات- إنّما مثل أهل بیتی کمثل حدیقة أطعم منها فوج عاماً [ثمّ‌أطعم منها فوج عاماً] وإنّ فی آخرها فوجاً یکون أعرضها بحراً، وأعمقها طولًا وفرعاً، وأحسنها حسناً، وکیف تهلک أُمّة أنا أوّلها والاثنا عشر من بعدی من السّعداء أولی‌الألباب والمسیح ابن مریم آخرها، ولکن یهلک فیما بین ذلک الهرج لیسوا منِّی ولست‌منهم. «2»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 230- 231
__________________________________________________
(1)- [راجع: «18/ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم صرّح له بإمامته وبالأئمّة علیهم السلام من ولده»]
(2)- [راجع: «18/ الأئمّة علیهم السلام من ولده علیه السلام»]
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 362
حدّثنا علیّ بن الحسن، قال: حدّثنا محمّد بن الحسین الکوفیّ، قال: حدّثنا محمّد بن‌محمود، قال: حدّثنا أحمد بن عبداللَّه الذّهلیّ، قال: حدّثنا أبوحفص الأعشی، عن عنبسةابن الأزهر، عن یحیی بن عقیل، عن یحیی بن یعمر، قال: کنت عند الحسین علیه السلام، إذدخل علیه رجل من العرب متلثِّماً أسمر شدید السّمرة، فسلّم، وردّ الحسین علیه السّلام، فقال: یا ابن رسول اللَّه! مسألة. قال: هات. قال: کم بین الإیمان والیقین؟ قال: أربع‌أصابع، قال: کیف؟ قال: الإیمان ما سمعناه والیقین ما رأیناه، وبین السّمع والبصر أربع‌أصابع. قال: فکم بین السّماء والأرض؟ قال: دعوة مستجابة. قال: فکم بین المشرق‌والمغرب؟ قال: مسیرة یوم للشّمس. قال: فما عزّ المرء؟ قال: استغناؤه عن النّاس. قال: فما أقبح شی‌ء؟ قال: الفسق فی قبیح، والحدة فی السّلطان قبیحة، والکذب فی ذی‌الحسب قبیح، والبخل فی ذی الغنی، والحرص فی العالم. قال: صدقت یا ابن رسول اللَّه، فأخبرنی عن عدد الأئمّة بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم. قال: اثنا عشر، عدد نقباء بنی إسرائیل. قال: فسمّهم لی، قال: فأطرق الحسین علیه السلام ملیّاً، ثمّ رفع رأسه، فقال: نعم، أخبرک‌یا أخا العرب، إنّ الإمام والخلیفة بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم أمیر المؤمنین علیّ علیه السلام والحسن‌وأنا وتسعة من ولدی منهم علیّ ابنی، وبعده محمّد ابنه، وبعده جعفر ابنه، وبعده موسی‌ابنه، وبعده علیّ ابنه، وبعده محمّد ابنه، وبعده علیّ ابنه، وبعده الحسن ابنه، وبعده الخلف‌المهدیّ هو التّاسع من ولدی، یقوم بالدِّین فی آخر الزّمان. قال: فقام الأعرابیّ وهو یقول:
مسح النّبیّ جبینه فله بریق فی الخدود
أبواه من أعلی قریش جدّه خیر الجدود «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 232- 234
وقال [أبو الحسن محمّد بن أحمد بن علیّ بن شاذان القمّیّ]: حدّثنی أبو المرجا «2» محمّد بن علیّ
__________________________________________________
(1)- [راجع: «19/ الحسین علیه السلام یُصرِّح بأنّه إمام»]
(2)- [البحار: «أبو الرّجا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 363
ابن طالب «1» البلدیّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبدالواحد بن عبداللَّه بن یونس الموصلیّ، عن أبی علیّ محمّد بن همّام بن سهل، عن عبداللَّه بن جعفر الحمیریّ، عن الحسن بن‌علیّ بن فضّال، عن محمّد بن أبی عمیر، عن أبی علیّ الخراسانیّ «2»، عن عبدالکریم بن‌عبداللَّه، عن مسلمة «3» بن عطاء، عن أبی عبداللَّه الإمام الصّادق علیه السلام، «4» قال: خرج الحسین‌ابن علیّ صلوات اللَّه علیهما ذات یوم علی أصحابه، فقال بعد الحمد للَّه‌جلّ وعزّ والصّلاةعلی محمّد رسوله صلی الله علیه و آله: یا أ یّها النّاس! إنّ اللَّه واللَّه ما خلق العباد إلّالیعرفوه، فإذاعرفوه عبدوه، فإذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه. فقال له رجل: بأبی أنت‌وامِّی یا ابن رسول اللَّه «4»، ما معرفة اللَّه؟ قال: معرفة أهل کلّ زمان إمامهم الّذی یجب «5» علیهم طاعته، «6» اعلم أ نّه لمّا کانت معرفة اللَّه وطاعته لا ینفعان من لم یعرف الإمام، ومعرفة الإمام وطاعته لا تقعان إلّابعد معرفة اللَّه، صحّ أن یقال إنّ معرفة اللَّه هی معرفةالإمام وطاعته.
الکراجکی، کنز الفوائد،/ 151/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 1/ 141- 142؛ المجلسی، البحار، 23/ 93
وفی حدیث الأعمش، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال [للنّبیّ (ص)]: فأخبرنی یا رسول اللَّه هل یکون بعدک نبیّ؟ فقال: لا، أنا خاتم النّبیِّین، لکن یکون بعدی أئمّة قوّامون‌بالقسط بعدد نقباء بنی إسرائیل، «الخبر».
ابن شهرآشوب، المناقب، 1/ 300/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 1/ 670؛ المجلسی، البحار، 36/ 271؛ البحرانی، العوالم، (ط 3) 15- 3/ 222
__________________________________________________
(1)- [إثبات الهداة: «أبی طالب»].
(2)- [إثبات الهداة: «الحرّانیّ»].
(3)- [البحار: «سلمة»].
(4- 4) [إثبات الهداة: «عن الحسین علیه السلام فی حدیث أ نّه قیل له»].
(5)- [إثبات الهداة: «تجب»].
(6)- [إلی هنا حکاه عنه فی إثبات الهداة].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 364

أخبرنا محمّد بن عبداللَّه بن المطّلب الشّیبانیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا محمّد أبو بکر بن‌هارون الدّینوریّ، قال: حدّثنا محمّد بن العبّاس المصریّ، قال: حدّثنا عبداللَّه بن إبراهیم‌الغفاریّ، قال: حدّثنا حریز بن عبداللَّه الحذّاء، قال إسماعیل بن عبداللَّه، قال: قال الحسین‌ابن علیّ علیهما السلام، قال: لمّا أنزل اللَّه تبارک وتعالی هذه الآیة: «وأُولو الأرْحامِ بَعْضُهُم أولی‌ببعض» «1»
، سألت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم عن تأویلها، فقال: واللَّه ما عنی غیرکم، وأنتم أولوالأرحام، فإذا متّ فأبوک علیّ أولی بی وبمکانی، فإذا مضی أبوک فأخوک الحسن أولی‌به، فإذا مضی الحسن فأنت أولی به. قلت: یا رسول اللَّه! فمن بعدی أولی بی؟ فقال: ابنک علیّ أولی بک من بعدک، فإذا مضی فابنه محمّد أولی به من بعده، فإذا مضی فابنه‌جعفر أولی به من بعده بمکانه، فإذا مضی جعفر فابنه موسی أولی به من بعده، فإذا مضی‌موسی فابنه علیّ أولی به من بعده، فإذا مضی علیّ فابنه محمّد أولی به من بعده، فإذامضی محمّد فابنه علیّ أولی به من بعده، فإذا مضی علیّ فابنه الحسن أولی به من بعده، فإذا مضی الحسن وقعت الغیبة فی التّاسع من ولدک، فهذه الأئمّة التّسعة من صلبک، أعطاهم علمی وفهمی، طینتهم من طینتی، ما لقوم یؤذونی فیهم؟ لا أنالهم اللَّه شفاعتی. «2»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 175- 176
وعنه [علیّ بن الحسن]، عن محمّد، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی علیّ بن قابوس‌القمی، بقم، قال: حدّثنی محمّد بن الحسن، عن یونس بن ظبیان، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین، قال: قالت لی امِّی
__________________________________________________
(1)- [الأحزاب: 33/ 6].
(2)- [راجع: «18/ النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم صرّح له بإمامته وبالأئمّة علیهم السلام من ولده»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 365
فاطمة: لمّا ولدتک دخل إلیَّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فناولتک إیّاه فی خرقةٍ صفراء، فرمی بها، وأخذ خرقة بیضاء لفّک فیها، وأذّن فی اذنک الأیمن وأقام فی اذنک الأیسر. ثمّ قال: یا فاطمة خذیه فإنّه أبو الأئّمة، تسعة من وُلده أئمّة أبرار، والتّاسع مهدیّهم. «1»
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 196- 197
__________________________________________________
(1)- [راجع: «18/ الأئمّة علیهم السلام من ولده علیه السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 366

ورُوینا عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدّه، عن الحسین بن علیّ، عن علیّ‌صلوات اللَّه علیه وعلی الأئمّة من ولده أ نّه سُئل عن قول النّاس فی الأذان أنّ السّبب کان‌فیه رؤیا رآها عبداللَّه بن زید فأخبر بها النّبیّ صلی الله علیه و آله، فأمر بالأذان؟ فقال الحسین علیه السلام: الوحی یتنزّل علی نبیّکم، وتزعمون أ نّه أخذ الأذان عن عبداللَّه بن زید، والأذان وجه‌دینکم؟! وغضب صلی الله علیه و آله، ثمّ قال: بل سمعت أبی علیّ بن أبی طالب رضوان اللَّه علیه وصلواته‌یقول: أهبط اللَّه عزّ وجلّ ملکاً حتّی عرج برسول اللَّه صلی الله علیه و آله.
وذکر حدیث الإسراء بطوله، اختصرناه نحن ها هنا، قال فیه: وبعث اللَّه ملکاً لم یُرَفی السّماء قبل ذلک الوقت ولا بعده، فأذّن مثنّی وأقام مثنّی، وذکر کیفیّة الأذان، وقال‌جبرائیل للنّبیّ صلی الله علیه و آله: یا محمّد! هکذا أذِّن للصّلاة.
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 1/ 142
حدّثنا أحمد بن محمّد بن عبدالرّحمان المروزیّ الحاکم المقرئ، قال: حدّثنا أبو عمرومحمّد بن جعفر المقرئ الجرجانیّ، قال: حدّثنا أبو بکر محمّد بن الحسن الموصلیّ ببغداد، قال: حدّثنا محمّد بن عاصم الطّریفیّ، قال: حدّثنا أبو زید «1» عیّاش بن یزید بن الحسن‌ابن علیّ الکحّال «1» مولی زید بن علیّ، قال: أخبرنی أبی یزید بن الحسن، قال: حدّثنی‌موسی بن جعفر، «2» عن أبیه «3» جعفر بن محمّد، عن أبیه «3» محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن‌الحسین، عن أبیه «2» الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: کنّا جلوساً فی المسجد، إذا صعد المؤذِّن المنارة فقال: اللَّه أکبر، اللَّه أکبر، فبکی أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام وبکینا ببکائه «4»، فلمّا فرغ المؤذِّن، قال: أتدرون ما یقول المؤذِّن؟ قلنا: اللَّه ورسوله
__________________________________________________
(1- 1) [معانی الأخبار: «عبّاس بن یزید بن الحسن الجمّال»].
(2- 2) [البحار: «عن آبائه، عن»].
(3- 3) [لم یرد فی معانی الأخبار].
(4)- [معانی الأخبار: «لبکائه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 367
ووصیّه أعلم، فقال: لو تعلمون ما یقول لضحکتم قلیلًا ولبکیتم کثیراً، فلقوله: «اللَّه أکبر» معان کثیرة، منها: أنّ قول المؤذِّن: «اللَّه أکبر» یقع علی قدمه وأزلیّته وأبدیّته وعلمه‌وقوّته وقدرته وحلمه وکرمه وجوده وعطائه وکبریائه، فإذا قال المؤذِّن «اللَّه أکبر» فإنّه‌یقول: اللَّه الّذی له الخلق والأمر، وبمشیّته کان الخلق، ومنه کان کلّ شی‌ء للخلق، وإلیه‌یرجع الخلق، وهو الأوّل قبل کلّ شی‌ء لم یزل، والآخر بعد کلّ شی‌ء لا یزال، والظّاهرفوق کلّ شی‌ء لا یُدرک، والباطن دون کلّ شی‌ء لا یُحدّ، فهو الباقی وکلّ شی‌ء دونه فانٍ.
والمعنی الثّانی «اللَّه أکبر»، أی العلیم الخبیر علم ما کان وما یکون قبل أن یکون.
والثّالث «اللَّه أکبر»، أی القادر علی کلّ شی‌ء، یقدر علی ما یشاء، القویّ لقدرته، المقتدر علی خلقه، القویّ لذاته، قدرته «1» قائمة علی الأشیاء کلّها، إذا قضی أمراً فإنّما یقول‌له کن فیکون.
والرّابع «اللَّه أکبر» علی معنی حلمه وکرمه یحلم کأ نّه لا یعلم ویصفح کأ نّه لا یری‌ویستر کأ نّه لا یُعصی، لا یعجل بالعقوبة کرماً وصفحاً وحلماً.
والوجه الآخر فی معنی «اللَّه أکبر»، أی الجواد جزیل العطاء کریم الفعال.
والوجه الآخر «اللَّه أکبر» فیه نفی «2» کیفیّته کأ نّه یقول: اللَّه أجلّ من أن یُدرک‌الواصفون قدر صفته «3» الّتی هو موصوف بها «3» وإنّما یصفه الواصفون علی قدرهم لا علی‌قدر عظمته وجلاله، تعالی اللَّه عن أن یُدرک الواصفون صفته علوّاً کبیراً «4».
والوجه الآخر «اللَّه أکبر» کأ نّه یقول: اللَّه أعلی وأجلّ وهو الغنیّ عن عباده، لا حاجةبه إلی أعمال خلقه.
__________________________________________________
(1)- [البحار: «وقدرته»].
(2)- [زاد فی معانی الأخبار: «صفته و»].
(3- 3) [فی معانی الأخبار والبحار: «الّذی هو موصوف به»].
(4)- [البحار: «کبیر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 368
وأمّا قوله: «أشهد أن لا إله إلّااللَّه» فإعلام بأنّ الشّهادة لا تجوز إلّابمعرفة «1» من‌القلب، کأ نّه یقول: اعلم أ نّه لا معبود إلّااللَّه عزّ وجلّ، وأنّ کلّ معبود باطل سوی اللَّه‌عزّ وجلّ وأقرّ بلسانی بما فی قلبی من العلم بأ نّه لا إله إلّااللَّه، وأشهد أ نّه لا ملجأ من اللَّه‌إلّا إلیه ولا منجی من شرّ کلّ ذی شرّ، وفتنة کلّ ذی فتنة إلّاباللَّه.
وفی المرّة الثّانیة «أشهد أن لا إله إلّااللَّه» معناه أشهد أن لا هادی إلّااللَّه، ولا دلیل‌لی «2» إلّااللَّه، واشهد اللَّه بأنِّی أشهد أن لا إله إلّااللَّه، واشهد سکّان السّماوات وسکّان‌الأرضین «3» وما فیهنّ من الملائکة والنّاس أجمعین، وما فیهنّ من الجبال والأشجار والدّوابّ‌والوحوش وکلّ رطب ویابس بأنِّی أشهد أن لا خالق إلّااللَّه، ولا رازق، ولا معبود، ولاضارّ، ولا نافع، ولا قابض، ولا باسط، ولا معطی، ولا مانع، «4» ولا دافع «4»، ولا ناصح، ولا کافی، ولا شافی، ولا مقدِّم، ولا مؤخِّر إلّااللَّه، له الخلق والأمر، وبیده الخیر کلّه، تبارک اللَّه ربّ العالمین.
وأمّا قوله: «أشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه» یقول: أشهد اللَّه «5» أنِّی أشهد أن «5» لا إله إلّاهو، وأنّ محمّداً عبده ورسوله ونبیّه وصفیّه ونجیّه، أرسله إلی کافّة النّاس أجمعین بالهدی‌ودین الحقّ لیظهره علی الدِّین کلّه ولو کره المشرکون، واشهد من فی السّماوات والأرض‌من النّبیِّین والمرسلین والملائکة والنّاس أجمعین «4» أنِّی أشهد «4» أنّ محمّداً «6» صلی الله علیه و آله و سلم سیِّدالأوّلین والآخرین.
وفی المرّة الثّانیة «أشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه» یقول: أشهد أن لا حاجة لأحد إلی
__________________________________________________
(1)- [معانی الأخبار: «بمعرفته»].
(2)- [لم یرد فی البحار، وزاد فی معانی الأخبار: «إلی الدِّین»].
(3)- [البحار: «الأرض»].
(4- 4) [لم یرد فی معانی الأخبار].
(5- 5) [معانی الأخبار: «أ نّه»].
(6)- [البحار: «محمّداً رسول اللَّه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 369
أحد إلّاإلی اللَّه الواحد القهّار، مفتقرة إلیه سبحانه «1»، وأ نّه الغنیّ عن عباده والخلائق «2» أجمعین، وأ نّه أرسل محمّداً إلی النّاس بشیراً ونذیراً وداعیاً إلی اللَّه بإذنه وسراجاً منیراً، فمن أنکره وجحده ولم یؤمن به أدخله اللَّه عزّ وجلّ نار جهنّم خالداً مخلّداً لا ینفکّ عنهاأبداً.
وأمّا قوله: «حیّ علی الصّلاة» أی هلمّوا إلی خیر أعمالکم ودعوة ربّکم، وسارعواإلی مغفرة من ربّکم وإطفاء نارکم الّتی أوقدتموها «3» علی ظهورکم «3»، وفکاک رقابکم الّتی‌رهنتموها بذنوبکم «4» لیکفِّر اللَّه عنکم سیّئاتکم، ویغفر لکم ذنوبکم، ویبدِّل سیِّئاتکم‌حسنات، فإنّه ملک کریم ذو الفضل العظیم، وقد أذن لنا معاشر المسلمین بالدّخول فی‌خدمته والتقدّم إلی بین یدیه.
وفی المرّة الثّانیة «حیّ علی الصّلاة» أی قوموا إلی مناجاة «5» ربّکم وعرض حاجاتکم‌علی ربّکم وتوسّلوا إلیه بکلامه، وتشفّعوا به، وأکثروا الذّکر والقنوت والرّکوع والسّجودوالخضوع والخشوع، وارفعوا إلیه حوائجکم، فقد أذن لنا فی ذلک.
وأمّا قوله: «حیّ علی الفلاح» فإنّه یقول: أقبلوا إلی بقاء لا فناء معه ونجاة لا هلاک‌معها، وتعالوا إلی حیاة لا موت «6» معها، وإلی نعیم لا نفاد له، وإلی ملک لا زوال عنه، وإلی‌سرور لا حزن معه، وإلی انس لا وحشة معه، وإلی نور لا ظلمة معه «7» وإلی سعة لا ضیق‌معها، وإلی بهجة لا انقطاع لها، وإلی غنیً لا فاقة معه، وإلی صحّة لا سُقم معها، وإلی عزّ
__________________________________________________
(1)- قوله: مفتقرة بالنّصب حال من حاجة باعتبار ذیها، أو بالرّفع خبر لمبتدأ محذوف أی کلّ نفس، ولیس فی النّسخ المخطوطة عندی [ومعانی الأخبار والبحار]: «مفتقرة إلیه سبحانه وأ نّه».
(2)- [زاد فی معانی الأخبار: «والنّاس»].
(3- 3) [لم یرد فی معانی الأخبار].
(4)- [لم یرد فی معانی الأخبار].
(5)- [زاد فی معانی الأخبار: «اللَّه»].
(6)- [البحار: «ممات»].
(7)- فی نسخة (ط) و (ن): «وإلی نور لا ظلمة له».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 370
لا ذُلّ معه، وإلی قوّة لا ضعف معها، وإلی کرامة یا لها من کرامة، وعجّلوا «1» إلی سرورالدّنیا والعقبی ونجاة الآخرة والأُولی.
وفی المرّة الثّانیة «حیّ علی الفلاح» فإنّه یقول: سابقوا إلی ما دعوتکم إلیه، وإلی جزیل‌الکرامة، وعظیم المنّة، وسنیّ النّعمة، والفوز العظیم، ونعیم الأبد فی جوار محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فی‌مقعد صدق عند ملیک مقتدر.
وأمّا قوله: «اللَّه أکبر» فإنّه یقول: اللَّه أعلی وأجلّ من أن یعلم أحد من خلقه ما عنده‌من الکرامة لعبد أجابه، وأطاعه، وأطاع وُلاة «2» أمره، و «3» عرفه وعبده «3»، واشتغل به‌وبذکره، وأحبّه وأنس «4» به، واطمأنّ إلیه ووثق به، وخافه ورجاه، واشتاق إلیه، ووافقه‌فی حکمه وقضائه ورضی به.
وفی المرّة الثّانیة «اللَّه أکبر» فإنّه یقول: اللَّه أکبر وأعلی وأجلّ من أن یعلم أحد مبلغ‌کرامته «5» لأولیائه وعقوبته لأعدائه، ومبلغ عفوه وغفرانه ونعمته لمن أجابه وأجاب رسوله، ومبلغ عذابه ونکاله وهوانه لمن أنکره وجحده.
وأمّا قوله: «لا إله إلّااللَّه» معناه: للَّه‌الحجّة البالغة علیهم بالرّسل «6» والرّسالة والبیان‌والدّعوة، وهو أجلّ من أن یکون لأحد منهم علیه حجّة، فمَنْ أجابه فله النّور والکرامة، ومَنْ أنکره فإنّ اللَّه غنیّ عن العالمین، وهو أسرع الحاسبین.
ومعنی «قد قامت الصّلاة» فی الإقامة، أی حان وقت الزّیارة والمناجاة، وقضاءالحوائج، ودرک المنی، والوصول إلی اللَّه عزّ وجلّ، وإلی کرامته وغفرانه وعفوه ورضوانه.
__________________________________________________
(1)- [فی معانی الأخبار والبحار: «اعجلوا»].
(2)- [لم یرد فی معانی الأخبار والبحار].
(3- 3) [معانی الأخبار: «عبده وعرف وعیده»].
(4)- [معانی الأخبار: «آمن»].
(5)- [البحار: «کراماته»].
(6)- [فی معانی الأخبار والبحار: «بالرّسول»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 371
قال مصنِّف هذا الکتاب: إنّما ترک الرّاوی «1» لهذا الحدیث «1» ذکر «حیّ علی خیرالعمل» للتّقیّة.
الصّدوق، التّوحید،/ 238- 241 رقم 1، معانی الأخبار،/ 38- 41 رقم 1/ عنه: المجلسی، البحار، 81/ 131- 134
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 372

سئل عن الجهاد سنّة أو فریضة؟ فقال علیه السلام: الجهاد علی أربعة أوجه: فجهادان‌فرض وجهاد سنّة لا یقام إلّامع فرض، وجهاد سنّة، فأمّا أحد الفرضین فجهاد الرّجل‌نفسه عن معاصی اللَّه وهو من أعظم الجهاد، ومجاهدة الّذین یلونکم من الکفّار فرض.
وأمّا الجهاد الّذی هو سنّة لا یقام إلّامع فرض فإنّ مجاهدة العدوّ فرض علی جمیع‌الامّة لو ترکوا الجهاد لأتاهم العذاب وهذا هو من عذاب الأُمّة وهو سنّة علی الإمام، وحدّه أن یأتی العدوّ مع الامّة فیجاهدهم.
وأمّا الجهاد الّذی هو سنّة فکلّ سنّة أقامها الرّجل وجاهد فی إقامتها وبلوغها وإحیائهافالعمل والسّعیّ فیها من أفضل الأعمال لأنّها إحیاء سنّة، وقد قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: «من‌سنّ سنّة حسنة فله أجرها وأجر من عمل بها إلی یوم القیامة من غیر أن ینقص من‌أجورهم شیئاً». «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 247- 248
__________________________________________________
(1)- پرسش شد که: «جهاد فریضه است یا سنت؟»
در پاسخ فرمود: «جهاد بر چهار گونه است: دو تا فرض است، و یکی جهادی که بدان اقدام نشود، مگر با فرض، و یکی جهاد سنت است. اما یکی از دو جهاد فرض جهاد شخص است با نفس خود در کناره‌گیری از معاصی خدا و آن بزرگ‌ترین جهاد است. و جهاد با آن کفاری که هم‌مرز با شمایند فرض است.
و اما جهادی که سنت است و جز با فرض انجام نشود، آن جهاد با دشمن است و واجب است بر همه امت. و اگر جهاد را ترک کنند، عذاب بر آن‌ها آید. این عذاب امت را فرا گیرد. و آن سنت است بر امام، و حدش این است که امام با امت بر سر دشمن رود و با آن‌ها جهاد کند.
و اما جهادی که سنت مطلق است، پس آن مبارزه برای بر پا داشتن هر سنتی است (که از بین رفته، چه واجب باشد چه مستحب) که مرد مسلمان آن را بر پا دارد و در اقامه آن بکوشد و در اجرا و زنده کردن آن مبارزه کند. و کار و کوشش در آن از بهترین اعمال است؛ زیرا زنده داشتن سنت است و قانون اسلام. و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که قانون و روش خوبی به وجود آورد، ثواب آن را ببرد و ثواب هر که تا روز قیامت بدان عمل کند، بی آن که از ثواب آن‌ها هم چیزی کاسته شود.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 247- 248
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 373

رُوی عن الإمام التّقیّ السّبط الشّهید أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ علیه السلام فی طوال هذه‌المعانی (فی الأمر بالمعروف والنّهی عن المنکر، ویروی عن أمیر المؤمنین علیه السلام):
اعتبروا أ یّها النّاس بما وعظ اللَّه به أولیائه من سوء ثنائه علی الأحبار، إذ یقول: «لَوْلا یَنْهاهُم الرّبّانیُّونَ والأحْبارُ عَنْ قَوْلِهِم الإثْم» «1»
، وقال: «لُعِنَ الّذینَ کَفَرُوا من بَنی‌إسْرائیل- إلی قوله- لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُون» «2»
، وإنّما عاب اللَّه ذلک علیهم لأنّهم کانوایرون من الظّلمة «3» الّذین بین أظهرهم «3» المنکر والفساد فلا ینهونهم عن ذلک رغبة فیماکانوا ینالون منهم ورهبة ممّا یحذرون، واللَّه یقول: «فلا تَخْشَوا النّاسَ واخْشَوْنِ» «4»
، وقال: «المُؤْمِنُونَ والمُؤْمِناتُ بَعْضُهُم أوْلیاءُ بَعْضٍ یأمُرُونَ بالمَعْرُوفِ ویَنْهَوْنَ عَنِ المُنْکَرِ» «5»
، فبدأ اللَّه بالأمر بالمعروف والنّهی عن المنکر فریضة منه، لعلمه بأ نّها إذا ادِّیت واقیمت‌استقامت الفرائض کلّها هیّنها وصعبها، وذلک أنّ الأمر بالمعروف والنّهی عن المنکر دعاءإلی الإسلام مع ردِّ المظالم ومخالفة الظّالم وقسمة الفی‌ء والغنائم وأخذ الصّدقات من مواضعهاووضعها فی حقِّها. «6» ثمّ أنتم أ یّتها العصابة بالعلم مشهورة وبالخیر مذکورة، وبالنّصیحة معروفة، وباللَّه فی‌أنفس النّاس مهابة یهابکم الشّریف، ویکرمکم الضّعیف، ویؤثرکم من لا فضل لکم علیه‌ولا یدٌ لکم عنده، تشفعون فی الحوائج إذا امتنعت من طلّابها، وتمشون فی الطّریق بهیبة
__________________________________________________
(1)- [المائدة: 5/ 63].
(2)- [المائدة: 5/ 78- 79].
(3- 3) [لم یرد فی الوسائل].
(4)- [المائدة: 5/ 44].
(5)- [التّوبة: 9/ 71].
(6)- [إلی هنا حکاه عنه فی الوسائل، وأضاف: «أقول: قد عرفت وجهه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 374
الملوک وکرامة الأکابر، ألیس کلّ ذلک إنّما نلتموه بما یرجی عندکم من القیام بحقّ اللَّه؟ وإن کنتم عن أکثر حقّه تقصّرون، فاستخففتم بحقِّ الأئمّة، فأمّا حقّ الضّعفاء فضیّعتم، وأمّاحقّکم بزعمکم فطلبتم. فلا مالًا بذلتموه ولا نفساً خاطرتم بها للّذی خلقها ولا عشیرةعادیتموها فی ذات اللَّه، أنتم تتمنّون علی اللَّه جنّته ومجاورة رسله وأماناً من عذابه؟
لقد خشیت علیکم أ یّها المتمنّون علی اللَّه أن تحلّ بکم نقمة من نقماته، لأنّکم بلغتم‌من کرامة اللَّه منزلة فضّلتم بها، ومن یعرف باللَّه لاتکرمون، وأنتم باللَّه فی عباده تکرمون، وقد ترون عهود اللَّه منقوضة فلا تفزعون، وأنتم لبعض ذمم آبائکم تفزعون، وذمّة رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله محقورة، والعُمی والبُکم والزُّمن فی المدائن مهملة لا ترحمون، ولا فی منزلتکم‌تعملون، ولا من عمل فیها تعنون، وبالأدِّهان والمصانعة عند الظّلمة تأمنون، کلّ ذلک‌ممّا أمرکم اللَّه به من النّهی والتّناهی وأنتم عنه غافلون. وأنتم أعظم النّاس مصیبة لماغلبتم علیه من منازل العلماء لو کنتم تسعون «1».
ذلک بأنّ مجاری الأمور والأحکام علی أیدی العلماء باللَّه الامناء علی حلاله وحرامه‌فأنتم المسلوبون تلک المنزلة، وما سلبتم ذلک إلّابتفرّقکم عن الحقّ واختلافکم فی السّنّةبعد البیّنة الواضحة، ولو صبرتم علی الأذی وتحمّلتم المؤونة فی ذات اللَّه کانت امور اللَّه‌علیکم ترد وعنکم تصدر وإلیکم ترجع، ولکنّکم مکّنتم الظّلمة من منزلتکم وأسلمتم‌امور اللَّه فی أیدیهم، یعملون بالشّبهات ویسیرون فی الشّهوات، سلّطهم علی ذلک فرارکم‌من الموت، وإعجابکم بالحیاة الّتی هی مفارقتکم، فأسلمتم الضّعفاء فی أیدیهم، فمن‌بین مستعبد مقهور، وبین مستضعف علی معیشته مغلوب، یتقلّبون فی الملک بآرائهم، ویستشعرون الخزی بأهوائهم، اقتداء بالأشرار وجرأة علی الجبّار، فی کلّ بلد منهم علی‌منبره خطیب یصقع، فالأرض لهم شاغرة، وأیدیهم فیها مبسوطة، والنّاس لهم خول لایدفعون ید لامس، فمن بین جبّار عنید وذی سطوة علی الضّعفة شدید، مطاع لا یعرف‌المبدأ والمعاد.
__________________________________________________
(1)- شاید تصحیف «لو کنتم تشعرون» باشد، (مصحح).
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 375
فیا عجباً وما لی لا أعجب والأرض من غاشّ غشوم، ومتصدِّق ظلوم، وعامل علی‌المؤمنین بهم غیر رحیم، فاللَّه الحاکم فیما فیه تنازعنا، والقاضی بحکمه فیما شجر بیننا.
اللَّهمّ إنّک تعلم أ نّه لم یکن ما کان منّا تنافساً فی سلطان، ولا التماساً من فضول الحطام، ولکن لنری المعالم من دینک، ونظهر الإصلاح فی بلادک، ویأمن المظلومون من عبادک، ویعمل بفرائضک وسننک وأحکامک، فإنّکم إن لم تنصرونا وتنصفونا، قوی الظّلمة علیکم‌وعملوا فی إطفاء نور نبیّکم، وحسبنا اللَّه، وعلیه توکّلنا، وإلیه أنبنا، وإلیه المصیر. «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 240- 243/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 11/ 402
«1»
__________________________________________________
(1)- سخن آن حضرت در امر به معروف و نهی از منکر
این کلام از امیر المؤمنین علیه السلام هم روایت شده: «ایا مردم! از آنچه خدا بدان اولیای خود را پند داده، پند گیرید، مانند بد گفتن او از ملایان یهود، آن جا که می‌فرماید: (مائده- 63): چرا که ربانیون و احبار، آنان را از گفتار خلاف خود باز ندارند. و فرماید (مائده- 78): لعن شدند آن کسانی که کافر شدند از بنی اسرائیل- تا فرماید-: چه بد است آنچه می‌کنند.
و همانا خداوند آن‌ها را بدان نکوهش کرد، برای آن که می‌دیدند از ستمکارانی که میان آن‌ها بودند کار زشت و فساد، و آن‌ها را از آن نهی نمی‌کردند، به طمع آنچه که داشتند. و از ترس این که در محذور واقع شوند، با این که خدا می‌فرماید (مائده- 44): از مردم نترسید و از من بترسید، و فرموده (توبه- 71): مردان و زنان مؤمن دوستان همدیگرند، و امر به معروف می‌کنند و نهی از منکر.
خدا به امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه، خود آغاز سخن کرده است. چه می‌دانسته که چون این فریضه ادا شود و بر پا گردد، همه فرایض از هموار و دشوار بر پا شوند. و این برای آن است که امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به اسلام است، به همراه رد مظالم، و مخالفت با ظالم، و قسمت کردن بیت المال و غنایم و گرفتن زکات از جایگاهش، و صرفش در مورادی که حق آنست.
سپس شماها ای گروه نیرومند! دسته ای هستید معروف به دانش و نامور به خوبی و معروف به خیرخواهی، و به وسیله خدا در دل مردم مهابتی دارید. شرافتمند از شما حساب می‌برد، و ناتوان شما را گرامی می‌دارد. و آنان که هم‌درجه شمایند و بر آن‌ها حق نعمتی ندارید، شماها را بر خود ترجیح می‌دهند. شما واسطه حوائجی هستید که بر خواستاران آن‌ها ممتنع شدند، و به هیبت پادشاهان و ارجمندی اکابر در میان راه گام برمی‌دارید. آیا همه این‌ها برای این نیست که مردم به شما امید دارند که به حق خدا قیام کنید؟ و اگر از بیش‌تر حق او کوتاه بیایید، به حق ائمه بی اعتنایی کرده اید. و اما حق ناتوان ها را از بین برده اید. و با این که حق خود را که بدان معتقدید، طلب کنید. شماها نه مالی در این راه خرج کردید و نه جانی را برای-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 376
__________________________________________________
- خدا که آن را آفریده به مخاطره انداختید. و نه برای رضای خدا با عشیره ای درافتادید. شماها به درگاه خدا آرزوی بهشت او را دارید، و همجواری رسولان او و امان از عذاب او را. ای کسانی که این آرزوها را به درگاه خدا دارید! من می‌ترسم که یک انتقامی از خدا بر شما فرود آید؛ زیرا شماها به یک مقامی از کرامت خدا رسیدید که بدان برتری دارید بر دیگران. بندگان مؤمن به خدا فراوانند و مردم آن‌ها را گرامی نمی‌دارند، و شماها به خاطر خدا در میان مردم ارجمند هستید. و به چشم خود ملاحظه می‌کنید که پیمان‌های خدا شکسته شده، و شما هراس نمی‌کنید با آن که برای یک نقض تعهد پدران خود، به هراس می‌افتید، در حالی که تعهد رسول خدا صلی الله علیه و آله خوار و بی‌مقدار شده. کورها و لال‌ها و زمین‌گیرها در همه شهرها بی‌سرپرست ماندند، و بر آن‌ها ترحم نمی‌شود. شما به اندازه مقام خود و درخور مسؤولیت خود کار نمی‌کنید، و نه به کسی هم که آن کاررا می‌کند، خضوع دارید. وبه مسامحه وسازش با ظالمان، خودرا آسوده می‌دارید. همه این‌ها همان است که خداوند شما را بدان فرمان داده از جلوگیری و بازداشتن دسته جمعی، و شما از آن غافلید. مصیبت بر شما از همه مردم بزرگ‌تر است؛ زیرا در حفظ مقام بلند علمی دانشمندان و علما مغلوب شدید (یعنی نتوانستید مقام علمای خود را حفظ کنید و دیگران را بر آن مقام چیره نمودید). و کاش شما کوشش می‌کردید!
این برای آن است که مجاری امور و احکام به دست دانشمندان خداشناس است که امین بر حلال و حرام او هستند، و باید زمام امور به دست آن‌ها باشد. و شمایید که این مقام از شماها گرفته شده، و آن از شماها گرفته نشده، مگر به واسطه تفرق شما از حق، و اختلاف شما درباره روش پیغمبر با وجود دلیل روشن. و اگر شماها بر آزار شکیبا باشید، و در راه خدا تحمل به خرج دهید، زمام امور خدا به شماها برگردد و از طرف شماها اجرا شود، و شما مرجع کار مردم باشید. ولی شما خودتان ظلمه را در مقام خود جای دادید و امور حکومت خدا را به آن‌ها وا گذاشتید، تا به شبهه کار کنند، و در شهوت و دلخواه خود پیش روند. آنان را بر این مقام مسلط کرده، گریز شماها از مرگ و خوش بودن شماها به زندگی دنیا که از شما جدا خواهد شد. ناتوان را زیر دست آنها کردید؛ برخی را برده و مقهور کنند و برخی را ناتوان یک لقمه نان و مغلوب نمایند. مملکت را برای خود زیرورو کنند و رسوایی هوسرانی را بر خود هموار سازند، به پیروی از اشرار و دلیری بر خدای جبار. در هر شهری خطیبی سخنور بر منبر دارند و همه کشور اسلامی زیر پای آن‌هاست و دستشان در همه جا باز است. و مردم همه در اختیار آن‌هایند، و هر دستی بر سر آن‌ها زنند، دفاع آن نتوانند. برخی زورگو و معاندند و بر ناتوانان به سختی یورش برند، و برخی فرمانروایند و به خدا و معاد عقیده ندارند. شگفتا از این وضع! و چرا در شگفت نباشم که زمین در تصرف مردی دغل و ستمکار است، و یا زکات بگیر نابه‌کار، و یا حاکم بر مؤمنان که با آن‌ها مهربان نیست و ترحمی ندارد. و خدا حاکم باد در آنچه ما کشمکش داریم! و او به حکم خود در موضوع اختلاف ما قضاوت کناد.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 377
أخبرنا محمّد بن محمّد، قال: أخبرنا أبو بکر محمّد بن أحمد الشّافعیّ، قال: حدّثناأبو عبدالحسین بن إسماعیل الضّبّیّ، قال: حدّثنا عبداللَّه بن شبیب، قال: حدّثنا أبو طاهرأحمد بن عیسی بن عبداللَّه بن محمّد بن عمر بن علیّ بن أبی طالب، قال: حدّثنی الحسین‌ابن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدّه، قال: کان یُقال: لا یحلّ لعین مؤمنةتری اللَّه‌یُعصی فتطرف حتّی تغیِّره.
الطّوسی، الأمالی،/ 55 رقم 75
لا ینبغی لنفسٍ مؤمنةٍ تری مَنْ یعصی اللَّه فلا تُنکر علیه. (الحکیم، عن حسین بن‌علیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 3/ 85 رقم 5614
__________________________________________________
- بارخدایا! تو می‌دانی که آنچه از ما اظهار شده، برای رقابت در سلطنتی نیست، و به خواهش کالای دنیا نیست، ولی برای این‌است که دین تورا بر پا بینیم (برگردانیم) و در بلادت اصلاح‌نماییم، و ستم‌رسیده‌های از بنده‌هایت را آسوده خاطر کنیم، و به واجب و سنت و احکام تو عمل شود.
شماها اگر ما را یاری نکنید و در مورد ما انصاف را رعایت نکنید، نیروی ستمکاران بر شما قوی‌تر شده، و آن‌ها در خاموش کردن نور پیغمبر شما می‌کوشند، و خدا ما را بس است. و بر او توکل داریم، و به درگاه او بازگردیم و سرانجام به سوی اوست.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 240- 243
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 378

قال اللَّه عزّ وجلّ: «ثمّ تَوَلّیْتُم» یعنی تولّی أسلافکم «مِن بعدِ ذلِکَ» عن القیام به، والوفاء بما عوهدوا «1» علیه.
«فَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُم ورَحْمَتُهُ» یعنی علی أسلافکم، لو لا فضل اللَّه علیهم بإمهاله‌إیّاهم للتّوبة، وإنظارهم لمحو الخطیئة بالإنابة «لَکُنْتُم مِنَ الخاسِرِین» «2»
المغبونین، قدخسرتم الآخرة والدّنیا، لأنّ الآخرة [قد] فسدت علیکم بکفرکم «3»، والدّنیا کان لایحصل‌لکم نعیمها لاخترامنا لکم، وتبقی علیکم حسرات نفوسکم و «4» أمانیّکم الّتی قد «4» اقتطعتم‌دونها.
ولکنّا أمهلناکم للتّوبة، وأنظرناکم للإنابة، أی فعلنا ذلک بأسلافکم فتاب من تاب‌منهم، فسعد، وخرج من صلبه من قدّر أن یخرج منه الذّرّیّة الطّیّبة الّتی تطیب فی الدّنیا [باللَّه تعالی] معیشتها، وتشرّف فی الآخرة- بطاعة اللَّه- مرتبتها.
و «5» قال الحسین بن علیّ علیهما السلام: أمّا إنّهم لو کانوا دعوا اللَّه بمحمّد وآله الطّیِّبین «5» بصدق‌من نیّاتهم، وصحّة اعتقادهم من قلوبهم أن یعصمهم حتّی لا یعاندوه بعد مشاهدة تلک‌المعجزات الباهرات، لفعل ذلک بجوده وکرمه.
ولکنّهم قصّروا، «6» وآثروا الهوی بنا «6»، ومضوا مع الهوی فی طلب لذّاتهم.
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن العسکریّ علیهما السلام،/ 267 رقم 135/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 106؛ المجلسی، البحار، 26/ 289- 290
__________________________________________________
(1)- [البرهان: «عاهدوا»].
(2)- [البقرة: 2/ 64].
(3)- [البرهان: «بکفرهم»].
(4- 4) [البرهان: «أمّا الّتی»].
(5)- [لم یرد فی البرهان].
(6- 6) [فی البرهان: «وآثروا الهوی»، وفی البحار: «فآثروا الهوینا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 379
وقال رجل للحسین بن علیّ علیهما السلام: یا ابن رسول اللَّه! أنا من شیعتکم.
قال علیه السلام: اتّق اللَّه ولا تدّعینّ شیئاً، یقول «1» اللَّه تعالی لک «1»: کذبت وفجرت فی دعواک.
إنّ شیعتنا من سلمت قلوبهم من کلِّ غشّ وغلّ «2» ودغل، ولکن قل: أنا «3» من موالیکم‌و [من] محبِّیکم.
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السلام،/ 309 رقم 154/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 22؛ المجلسی، البحار، 65/ 156؛ مثله ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النّواظر،/ 425
وقال الحسین بن علیّ علیهما السلام: لولا التّقیّة ما عرف ولیّنا من عدوّنا، ولولا معرفة حقوق‌الإخوان ما «4» عرف من السّیِّئات «4» شی‌ء إلّاعوقب علی جمیعها «5»، لکنّ اللَّه عزّ وجلّ یقول: «وما أصابَکُم من مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أیْدِیکُمْ ویَعْفُو عَن کَثِیر» «6»
.التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السلام،/ 321 رقم 165/ عنه: السّبزواری، جامع الأخبار،/ 252؛ الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 11/ 473؛ المجلسی، البحار، 72/ 415
وقال الحسین بن علیّ علیهما السلام: من عرف حقّ أبویه الأفضلین «7»: محمّد وعلیّ علیهما السلام، وأطاعهما حقّ الطّاعة «8»، قیل له: تبحبح «9» فی أیّ الجنان شئت.
التّفسیر المنسوب إلی أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السلام،/ 330 رقم 193/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 3/ 245؛ المجلسی، البحار، 23/ 260
__________________________________________________
(1- 1) [البرهان: «لک اللَّه»].
(2)- [لم یرد فی تنبیه الخواطر والبرهان].
(3)- [البرهان: «إنِّی»].
(4- 4) [جامع الأخبار: «عوقب من السّیِّئات علی»].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی الوسائل].
(6)- [الشّوری: 42/ 30].
(7)- [البرهان: «الأفضل»].
(8)- [البحار: «طاعته»].
(9)- [البرهان: «تبجّح»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 380
وقال «1» الحسین بن علیّ علیهما السلام: مَنْ کفل لنا یتیماً، قطعته عنّا محنتنا «2» باستتارنا، فواساه‌من علومنا الّتی سقطت إلیه حتّی أرشده وهداه «3»، قال اللَّه عزّ وجلّ «4» له:
یا «4» أ یّها العبد الکریم المواسی، إنِّی «5» أولی بالکرم «6» اجعلوا له یا ملائکتی فی الجنان «7» بعدد کلّ «7» حرف علّمه ألف ألف قصر، وضمّوا إلیها ما یلیق بها من سائر النّعم «8».
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السلام،/ 341- 342 رقم 218/ عنه: أبو منصور الطّبرسی، الاحتجاج، 1/ 8؛ البیاضی، الصّراط المستقیم، 3/ 55؛ المجلسی، البحار، 2/ 4؛ البحرانی، العوالم، 3/ 287- 288
[حدّثنا] خضر، قال: حدّثنا یحیی بن عبدالحمید الحمّانیّ، قال: حدّثنا شریک، عن‌لیث بن أبی سلیم، «9» عن أبی لیلی:
عن الحسین بن علیّ، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: الزموا مودّتنا أهل البیت، فإنّ «10» من لقی اللَّه یوم القیامة وهو یودّنا دخل الجنّة بشفاعتنا، والّذی نفسی بیده لا ینتفع عبد
__________________________________________________
(1)- [الاحتجاج: «حدّثنی أبو جعفر مهدیّ بن أبی حرب الحسینیّ المرعشیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنی الشّیخ‌الصّدوق أبو عبداللَّه جعفر بن محمّد بن أحمد الدّوریستی رحمه الله، قال: حدّثنی أبی محمّد بن أحمد، قال: حدّثنی أبو جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین بن بابویه رحمه الله، قال: حدّثنی أبو الحسن محمّد بن القاسم المفسّر الإسترآبادیّ، قال: حدّثنی أبو یعقوب یوسف بن محمّد بن زیاد وأبو الحسن علیّ بن محمّد بن سیّار، قالا: حدّثنا أبو محمّد الحسن بن علیّ العسکریّ، قال»].
(2)- [فی البحار والعوالم: «محبّتنا»].
(3)- [لم یرد فی الصّراط المستقیم].
(4- 4) [لم یرد فی الاحتجاج والصّراط المستقیم، وفی البحار والعوالم: «یا»].
(5)- [فی الاحتجاج: «لأخیه أنا»، وفی الصّراط المستقیم والبحار والعوالم: «أنا»].
(6)- [زاد فی الاحتجاج والبحار والعوالم: «منک»].
(7- 7) [الصّراط المستقیم: «بکلّ»].
(8)- [الاحتجاج: «النّعیم»].
(9)- [من هنا حکاه فی شرح الأخبار].
(10)- [شرح الأخبار: «فإنّه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 381
بعمله إلّا «1» بمعرفة حقّنا «1».
محمّد بن سلیمان، المناقب، 2/ 100 رقم 587/ مثله القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 487- 488
عنه، عن محمّد بن عبدالحمید، عن جماعة، عن بشر بن غالب الأسدیّ، قال: حدّثنی‌الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال لی: یا بشر بن غالب! مَنْ أحبّنا لا یحبّنا إلّاللَّه، جئنانحن وهو کهاتین وقدر «2» بین سبّابتیه، ومَنْ أحبّنا لا یحبّنا إلّاللدّنیا، فإنّه إذا قام قائم‌العدل وسع عدله البرّ والفاجر.
البرقی، المحاسن،/ 46 رقم 104/ عنه: المجلسی، البحار، 27/ 90
عنه [أحمد بن أبی عبداللَّه البرقی]، عن أبیه، عن حمزة بن عبداللَّه، عن جمیل بن درّاج «3»، عن حسّان بن أبی علیّ العجلیّ، عن عمران بن میثم، عن حبابة الوالبیّة، قال: دخلناعلی امرأة قد صفّرتها العبادة أنا وعبایة بن ربعیّ، فقالت: من الّذی معک؟ قلت: هذا «4» ابن أخیک میثم. قالت: ابن أخی واللَّه حقّاً، أمّا إنِّی سمعت أبا عبداللَّه الحسین «5» بن علیّ علیهما السلام یقول: ما أحد علی ملّة إبراهیم إلّانحن وشیعتنا وسائر النّاس منها براء. «6»
البرقی، المحاسن،/ 111 رقم 54/ عنه: المجلسی، البحار «7»، 65/ 87- 88؛ مثله‌العیّاشی، التّفسیر، 1/ 388؛ السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 567؛ الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 786؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 7/ 289
__________________________________________________
(1- 1) [شرح الأخبار: «بمعرفته بحقِّنا»].
(2)- لعلّه: وقَرَنَ (وکتب السّیِّد).
(3)- [فی المطبوع: «دارج»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5)- [فی التّفسیر والبرهان ونور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: « (العیّاشی:) عن عمر بن أبی میثم، قال: سمعت الحسین ...»].
(6)- [راجع: «معجزاته علیه السلام: شفاء حبّابة»].
(7)- [حکاه أیضاً فی البحار، 65/ 85].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 382
عنه [أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ]، عن أبیه وابن أبی نجران، عن حمّاد بن عیسی، عن‌الحسین «1» بن مختار، عن عبدالرّحمان بن سیابة، عن عمران بن میثم، عن حبابة الوالبیّة، قال: دخلت علیها، فقالت: مَنْ أنت؟ قلت: ابن أخیکِ میثم. فقالت: أخی، واللَّه‌لأحدِّثنّک بحدیثٍ جمعته «2» من مولاک الحسین بن علیّ «3» بن أبی طالب «3» علیهم السلام، إنِّی سمعته‌یقول: والّذی جعل أحمس خیر بجیلة، وعبدالقیس خیر ربیعة، وهمدان خیر الیمن، إنّکم‌لخیر «4» الفرق. ثمّ قال: ما علی ملّة إبراهیم إلّانحن وشیعتنا، وسائر النّاس منها برآء.
البرقی، المحاسن،/ 111 رقم 55/ عنه: المجلسی، البحار، 65/ 88- 89
عن حبابة الوالبیّة، قالت: سمعت الحسین بن علیّ علیهما السلام، یقول: ما أعلم أحداً علی‌ملّة إبراهیم إلّانحن وشیعتنا «5»، قال صالح: ما أحد علی ملّة إبراهیم؛ قال جابر: ما أعلم‌أحداً علی ملّة إبراهیم.
العیّاشی، التّفسیر، 1/ 185 رقم 88/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 1/ 298؛ المجلسی، البحار، 65/ 84- 85؛ الحویزی، نور الثّقلین، 1/ 365؛ المشهدی‌القمی، کنز الدّقائق، 3/ 163
حدّثنا بشر بن موسی، ثنا الحمیدیّ، ثنا سفیان بن عیینة، عن عبداللَّه بن شریک، عن بشر بن غالب، «6» عن الحسین بن علیّ قال: مَنْ أحبّنا للدّنیا فإنّ صاحب الدّنیا یحبّه البرّوالفاجر، ومن أحبّنا للَّه‌کنّا نحن وهو یوم القیامة کهاتین- وأشار بالسّبّابة «7» والوسطی-. «8»
__________________________________________________
(1)- [البحار: «حسین»].
(2)- [البحار: «سمعته»].
(3- 3) [لم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «خیر»].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی البحار].
(6)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(7)- [مجمع الزّوائد: «بإصبعیه السّبّابة»].
(8)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی ورجاله وثقوا علی ضعف فی بعضهم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 383
الطّبرانی، المعجم الکبیر، 3/ 125- 126 رقم 2880/ عنه: الهیثمی، مجمع الزّوائد، 10/ 500
وبآخر عن الحسین علیه السلام، إنّه قال: مَنْ أحبّنا أهل البیت للَّه‌نفعه حبّنا، وإن کان أسیراًبالدّیلم، ومَنْ أحبّنا للدّنیا فإنّ اللَّه یفعل ما یشاء. واللَّه إنّ حبّنا أهل البیت لیسقطالذّنوب کما لیسقط الرِّیح الورق الیابس عن الشّجر.
[وقال النّعمان:] وما آثرناه ممّا یدخل فی هذا الباب ما روی عن الحسین بن علیّ علیه السلام، إنّه قال: مَنْ أحبّنا أهل البیت بقلبه وجاهد معنا بلسانه ویده فهو معنا فی الجنّة فی‌الرّفیق الأعلی، ومَنْ أحبّنا بقلبه، وجاهد معنا بلسانه، وضعف عن أن یجاهد معنا بیده‌فهو معنا فی الجنّة دون تلک، ومَنْ أحبّنا بقلبه، وضعف عن أن یجاهد معنا بلسانه ویده‌فهو معنا فی الجنّة دون ذلک، ومَنْ أبغضنا بقلبه وأعان علینا بلسانه ویده فهو فی الدّرک‌الأسفل من النّار، ومَنْ أبغضنا بقلبه ولسانه وکفّ عنّا یده فهو فی النّار فوق ذلک، ومَنْ‌أبغضنا بقلبه وکفّ عنّا لسانه ویده فهو فی النّار فوق ذلک.
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 1/ 163 رقم 116، 165 رقم 120
علیّ بن حمزة، بإسناده، عن الحسین بن علیّ علیه السلام، أ نّه قال: من أحبّنا أهل البیت للَّه‌لا لغیره نفعه اللَّه بحبِّنا وإن کان أسیراً بالدّیلم «1»، ومن أحبّنا لغیر ذلک فإنّ اللَّه یفعل مایرید. إنّ حبّنا أهل البیت لیسقط الذّنوب عن العباد کما یسقط الرّیح الورق من الشّجرة.
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 2/ 513 رقم 906
بشر بن غالب، [الأسدیّ الکوفیّ]، قال: سمعت الحسین بن علیّ علیه السلام، یقول:
مَنْ أحبّنا بقلبه وأعاننا بلسانه ونصرنا بیده فهو معنا فی الرّفیق الأعلی یوم القیامة، ومَنْ أحبّنا بقلبه ولم ینصرنا بلسانه ولا بیده فهو معنا فی الجنّة دون ذلک بمنزلة، ومَنْ
__________________________________________________
(1)- الدّیلم: منطقة جبلیة فی گیلان شمال بلاد قزوین.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 384
أبغضنا بقلبه وأعان «1» علینا بلسانه ویده فهو فی الدّرک الأسفل من النّار، ومَنْ أبغضنابقلبه وأعان علینا بلسانه ولم یعن علینا بیده فهو فی النّار فوق ذلک بدرجة.
[سفیان] بن لیلی الهمدانیّ، قال: دخلت علی علیّ بن الحسین علیه السلام، قال لی: یا سفیان! مَنْ أحبّنا ولا یحبّنا إلّاللَّه‌وقرابتنا من رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، وحقّ اللَّه الّذی افترضه فأحبّنابقلبه، ونصرنا بلسانه، وقاتل عنّا بسیفه کان معنا فی الدّرجات العُلا. ومَنْ أحبّنا بقلبه، ونصرنا بلسانه، وضعف أن یعیننا بسیفه کان فی الجنّة دون ذلک.
یا سفیان! ومن أبغضنا بقلبه ولعننا بلسانه وقاتلنا بسیفه کان فی أسفل درک من‌النّار. ومن أبغضنا بقلبه ولعننا بلسانه وجبن أن یقاتلنا بسیفه فهو فی النّار فوق ذلک. ومن أبغضنا ولم یلعننا بلسانه ولم یقاتلنا بسیفه فهو فی النّار فوق ذلک.
قال: یا سفیان! إن لم أکن سمعت هذا من الحسین علیه السلام فأکلت مع الرّجال یوم‌یخرج «2».
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 447- 448 رقم 1312- 1313
الأعمش، [عن] قیس بن غالب الأسدیّ، قال: ولمّا وفد النّاس علی یزید بن معاویةلمّا استخلف، قلت لأهل بیتی: هل أن نجعل نحن وفادتنا علی ابن رسول اللَّه صلی الله علیه و آله الحسین‌ابن علیّ علیه السلام؟ فأجابونی، فخرجت أنا وأخی عبداللَّه بن غالب، وزر بن حبیش «3»، وهانی بن عروة، وعبادة بن ربعیّ فی جماعة من قومنا حتّی انتهینا إلی المدینة، فأتینامنزل الحسین بن علیّ علیه السلام، فاستأذنّا علیه، فخرجت إلینا جاریة، فقلت لها: استأذنی‌لنا علی ابن رسول اللَّه، وأعلمیه أنّ موالیه بالباب.
فأذنت لنا، فدخلنا علیه، فقال: ما أقدمکم هذا البلد فی غیر حجّ ولا عمرة؟
قلنا: یا ابن رسول اللَّه! وفد النّاس علی یزید بن معاویة، فأحببنا أن وفادتنا علیک.
__________________________________________________
(1)- وفی الأصل: أعلن.
(2)- هکذا فی الأصل.
(3)- زر بن حبیش فی حباشة الکوفیّ، عاش 120 سنة ومات 83 ه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 385
قال: واللَّه؟
قلنا: واللَّه.
قال: ابشروا. یقولها ثلاثاً، ثمّ قال: أتأذنون لی أن أقوم؟
قلنا: نعم.
فقام، فتوضّأ، ثمّ صلّی رکعتین، وعاد إلینا.
فقال ابن ربعیّ: یا ابن رسول اللَّه! إنّ الحواریّین کانت لهم علامات یُعرفون بها، فهل‌لکم علامات تُعرفون بها؟
فقال له: یا عبادة! نحن علامات الإیمان فی بیت الإیمان، من أحبّنا أحبّه اللَّه ونفعه‌إیمانه یوم القیامة ویقبل منه عمله، ومن أبغضنا أبغضه اللَّه ولم ینفعه إیمانه ولم یتقبّل عمله.
قال: فقلت: وإن دأب ونصب؟
قال: نعم، وصام وصلّی. ثمّ قال: یا عبادة! نحن ینابیع الحکمة، وبنا جرت النّبوّة، وبنا یفتح، وبنا یختم، لا بغیرنا. القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 456- 457 رقم 1340
محمّد بن مسعود، قال: حدّثنی جعفر بن أحمد، قال: حدّثنی العمرکی، عن الحسن‌ابن علیّ بن فضّال، عن ثعلبة بن میمون، عن عنبسة بن مصعب، وعلیّ بن المغیرة، عن‌عمران بن میثم، قال: دخلتُ أنا وعبایة الأسدیّ علی امرأة من بنی أسد یُقال لها: حبّابةالوالبیّة، فقال لها عبایة: تدرین مَنْ هذا الشّاب الّذی معی؟ قالت: لا، قال: مه ابن‌أخیک میثم. قالت: أی واللَّه أی واللَّه.
ثمّ قالت: ألا أحدِّثکم بحدیثٍ سمعته من أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ علیه السلام؟ قلنا: بلی، قالت: سمعت الحسین بن علیّ علیه السلام، یقول: نحنُ وشیعتنا علی الفطرة الّتی بعث اللَّه علیهامحمّداً صلی الله علیه و آله وسائر النّاس منها براء، وکانت قد أدرکت أمیر المؤمنین علیه السلام وعاشت إلی‌زمان الرِّضا علیه السلام علی ما بلغنی. واللَّه أعلم.
الکشّی، 2/ 331- 332 رقم 182
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 386
قال: أخبرنا «1» أبو جعفر محمّد بن عمر الزّیّات «1»، قال: حدّثنی علیّ بن إسماعیل، قال: حدّثنا محمّد بن خلف، قال: حدّثنا الحسین «2» الأشقر، قال: حدّثنا قیس، عن لیث «3» بن‌أبی سلیم، عن عبدالرّحمان بن أبی لیلی، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: الزموا مودّتنا أهل البیت، فإنّه من لقی اللَّه وهو یحبّنا دخل الجنّة بشفاعتنا، والّذی نفسی بیده لا ینتفع عبد بعمله إلّابمعرفتنا «4».
المفید، الأمالی،/ 13 رقم 1، 43- 44 رقم 2/ عنه: المجلسی، البحار، 27/ 101
وقال أبان بن تغلب: قال الإمام الشّهید صلّی اللَّه علیه: مَنْ أحبّنا کان منّا أهل البیت، فقلت: منکم أهل البیت؟ فقال: منّا أهل البیت، حتّی قالها ثلاثاً، ثمّ قال علیه السلام: أما سمعت‌قول العبد الصّالح «فمَنْ تَبعنی فإنّه منِّی».
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40
وقیل: مرّ المنذر بن الجارود بالحسین علیه السلام، فقال: کیف أصبحت جعلنی اللَّه فداک‌یا ابن رسول اللَّه؟ فقال علیه السلام: أصبحت العرب تعتدّ علی العجم بأنّ محمّداً صلی الله علیه و آله و سلم منها؛ وأصبحت العجم مقرّة لها بذلک، وأصبحنا وأصبحت قریش یعرفون فضلنا ولا یرون‌ذلک لنا، ومن البلاء علی هذه الامّة أ نّا إذا دعوناهم لم یجیبونا، وإذا ترکناهم لم یهتدوابغیرنا.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 41
وفی روایة أخری أ نّه اجتاز به وفد أخطب، فقال: ما ندری ما تنقم النّاس منّا، إنّالبیت الرّحمة، وشجرة النّبوّة، ومعدن العلم.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 41
أخبرنا محمّد بن محمّد، قال: أخبرنا أبو نصر محمّد بن الحسین البصیر، قال: حدّثناأحمد بن نصر بن سعید الباهلیّ، قال: حدّثنا إبراهیم بن إسحاق النّهاوندیّ، قال: حدّثنا
__________________________________________________
(1- 1) [الأمالی،/ 43: «أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ»].
(2)- [الأمالی،/ 43: «حسین»].
(3)- [زاد فی البحار: «عن»].
(4)- [الأمالی،/ 44: «بمعرفته بحقِّنا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 387
عبداللَّه بن حمّاد، عن عمرو بن شمر، عن جابر بن یزید، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن‌الحسین، عن أبیه، عن جدّه علیهم السلام، قال: لمّا قضی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله مناسکه من حجّةالوداع، رکب راحلته وأنشأ یقول: لا یدخل الجنّة إلّامن کان مسلماً. فقام إلیه أبو ذرّالغفاریّ رحمه الله، فقال: یا رسول اللَّه! وما الإسلام؟ فقال صلی الله علیه و آله: الإسلام عریان، لباسه‌التّقوی، وزینته الحیاء، وملاکه الورع، وجماله الدِّین، وثمره العمل الصّالح، ولکلِّ شی‌ءأساس، وأساس الإسلام حبّنا أهل البیت.
الطّوسی، الأمالی،/ 84 رقم 126
أخبرنا «1» محمّد بن محمّد، قال: أخبرنا أبو بکر محمّد بن عمر الجعابیّ، قال: حدّثناأبو العبّاس أحمد بن محمّد بن سعید، قال: حدّثنا أبو عوانة موسی بن یوسف بن راشدالکوفیّ، قال: حدّثنا محمّد بن سلیمان بن «2» بزیغ الخزّاز «2»، قال: حدّثنا الحسین الأشقر، عن قیس، عن لیث، «3» عن أبی لیلی، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: الزموا مودّتنا أهل البیت، فإنّه من لقی اللَّه «4» یوم القیامة «4» وهو یودّنا دخل الجنّةبشفاعتنا، والّذی نفسی بیده لا ینفع عبداً عمله إلّابمعرفة حقّنا. «5»
الطّوسی، الأمالی،/ 186- 187 رقم 314/ عنه: الطّبری، بشارة المصطفی،/ 100؛ المجلسی، البحار، 27/ 170؛ مثله السّمهودی، جواهر العقدین «6»،/ 333؛ القندوزی، ینابیع المودّة، 2/ 365
__________________________________________________
(1)- [بشارة المصطفی: «أخبرنا الشّیخ الفقیه أبوعلیّ الحسن بن محمّد بن الحسن الطّوسی رحمه الله بقراءتی علیه‌بمشهد مولانا أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب سنة إحدی عشرة وخمسمائة، قال: أخبرنا السّعید الوالد أبو جعفر الطّوسی رحمه الله، قال: أخبرنی»].
(2- 2) [فی بشارة المصطفی: «بدیع الخزّاز»، وفی البحار: «بزیع»].
(3)- [من هنا حکاه فی جواهر العقدین والینابیع].
(4- 4) [لم یرد فی بشارة المصطفی وجواهر العقدین والینابیع].
(5)- [أضاف فی جواهر العقدین والینابیع: «أخرجه الطّبرانی فی الأوسط (وسنده ضعیف)»].
(6)- [حکاه أیضاً فی جواهر العقدین،/ 297 والینابیع، 2/ 357].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 388
أخبرنا أبو عمر، قال: أخبرنا أحمد «1»، قال: حدّثنا الحسن بن عتبة الکندیّ «2»، قال: حدّثنا بکّار بن بشر «3»، قال: حدّثنا حمزة الزّیّات، عن عبداللَّه بن شریک، عن بشر بن‌غالب، عن «4» الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: مَنْ أحبّنا للَّه‌وردنا نحن وهو علی نبیّنا «5» صلی الله علیه و آله هکذا- وضمّ إصبعیه «6»-، ومَنْ أحبّنا للدّنیا فإنّ الدّنیا تسع «7» البرّ والفاجر.
الطّوسی، الأمالی،/ 253- 254 رقم 455/ عنه: الطّبری، بشارة المصطفی،/ 123؛ المجلسی، البحار، 27/ 84- 85؛ مثله ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 185، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 159، تهذیب ابن بدران، 4/ 323، مختصر ابن منظور، 7/ 131
قال: وحدّثنا عبدالغنیّ، حدّثنا الحسین بن عبداللَّه القرشیّ، حدّثنا الباهلیّ، حدّثناعبدالرّحمان بن خالد، حدّثنا معاویة بن هشام، حدّثنا زیاد بن المنذر، عن عقیصا وهوأبو سعید دینار، قال: سمعت الحسین علیه السلام یقول: من أحبّنا نفعه اللَّه بحبّنا وإن کان أسیراًفی الدّیلم، وإنّ حبّنا لتساقط الذّنوب کما تساقط الرّیح الورق.
ابن المغازلی، المناقب،/ 400 رقم 454
__________________________________________________
(1)- [فی بشارة المصطفی مکانه: «أخبرنا الشّیخ المفید أبو علیّ الحسن بن محمّد بن الحسن الطّوسی رحمه الله بقرائتی علیه فی شهر رمضان سنة إحدی عشرة وخمسمائة فی مشهد مولانا أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب، قال: أخبرنی السّعید الوالد أبو جعفر الطّوسی رضی الله عنه، قال: حدّثنا أبو عمر عبدالواحد محمّد بن مهدیّ، قال: أخبرنا أحمد ...»، وفی ابن عساکر: «أخبرنا أبو القاسم ابن السّمرقندیّ، أنا عاصم بن الحسن، أنا أبو عمر بن مهدی، أنا أبو العبّاس بن عقدة، ...»، وفی البحار: «أبو عمرو، عن ابن عقدة، ...»].
(2)- [ابن عساکر: «الکندلیّ»].
(3)- [البحار: «بشیر»].
(4)- [من هنا حکاه فی التّهذیب والمختصر].
(5)- [التّهذیب: «رسول اللَّه»].
(6)- [بشارة المصطفی: «أصابعه»].
(7)- [البحار: «لتسع»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 389
عن أبی جعفر، قال: إنّ «1» اناساً أتوا علیّ بن الحسین علیه السلام وعنده «2» عبداللَّه بن العبّاس، فذکروا لهما «3» بلایا الشّیعة وما یصیبهم من ذلک «3»، فأتیا الحسین، فذکرا ذلک له، فقال‌الحسین: واللَّه البلاء والفقر «4» أسرع إلی مَنْ یحبّنا «5» من رکض البراذین، ومن السّیل إلی‌صمره، فقلت: وما صمره؟ قال: منتهاه «6» ومن قطر السّماء إلی الأرض «6»، ولولا أن تکونواکذلک لعلمنا «7» أ نّکم لستم منّا، «6» ثمّ قال: بنا یجبر یتیمکم، وبنا یقضی دینکم، وبنا یغفرذنوبکم. «6»
علیّ الطّبرسی، مشکاة الأنوار،/ 292- 293/ مثله المجلسی، البحار، 64/ 249
وقال الحسین علیه السلام: «واللَّه للبلاء والفقر والقتل أسرع إلی من أحبّنا من رکض البراذین، ومن السّیل إلی صمره وهو منتهاه».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 432
وقال أبو عبداللَّه: «وفد إلی الحسین علیه السلام وفد، فقالوا: یا ابن رسول اللَّه! إنّ أصحابناوفدوا إلی معاویة، ووفدنا نحن إلیک.
فقال: إذن أجیزکم بأکثر ممّا یجیزهم.
فقالوا: جعلنا فداک، إنّما جئنا مرتادین «2» لدیننا.
قال: فطأطأ رأسه ونکت فی الأرض وأطرق طویلًا، ثمّ رفع رأسه، فقال: «قصیرةمن طویلة»، مَنْ أحبّنا لم یحبّنا لقرابة بیننا وبینه، ولا لمعروف أسدیناه إلیه، إنّما أحبّنا للَّه‌ورسوله، «6» فمن أحبّنا «6» جاء معنا یوم القیامة کهاتین- وقرن بین سبّابتیه-».
__________________________________________________
(1)- [فی البحار مکانه: «کتاب المؤمن: بإسناده عن سعید بن طریف، قال: کنتُ عند أبی جعفر علیه السلام فجاء جمیل الأزرق، فدخل علیه، قال: فذکروا بلایا للشّیعة وما یصیبهم، فقال أبو جعفر علیه السلام: إنّ ...»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3- 3) [البحار: «نحو ما ذکرتم، قال:»].
(4)- [أضاف فی البحار: «والقتل»].
(5)- [البحار: «أحبّنا»].
(6- 6) [لم یرد فی البحار].
(7)- [البحار: «لرأینا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 390
الدّیلمی، إعلام الدّین،/ 460/ عنه: المجلسی، البحار، 27/ 127- 128
وعن موسی بن علیّ بن الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهم، وکان فاضلًا، عن أبیه، عن‌جدّه، قال: إنّما شیعتنا من أطاع اللَّه وعمل مثل أعمالنا.
وعن یحیی بن الحسین بن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن جدّه الحسین رضی الله عنه، قال: من أطاع اللَّه من ولدی وجبت له طاعته. أخرجه الجعابی.
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 297
وعن أبی جعفر محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه، عن جدّه علیهم السلام، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: مَنْ أراد التوسّل إلیَّ وأن یکون له عندی یدٌ أشفع بها یوم القیامة، فلیَصِلْ أهل‌بیتی ویُدخل السّرور علیهم.
ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 27
وعن زین العابدین علیّ بن الحسین بن علیّ، عن أبیه رضی الله عنه، أ نّه قال: مَنْ أحبّنا نفعه‌اللَّه بحبِّنا ولو أ نّه بالدّیلم.
وعن عبداللَّه بن «1» حسین بن علیّ بن حسین بن علیّ «1»، عن أبیه، عن جدّه، عن الحسین‌ابن علیّ بن أبی طالب رضی اللَّه عنهما، قال: مَنْ والانا «2» فلرسول اللَّه «2» صلی الله علیه و آله و سلم والی ومَنْ‌عادانا «2» فلرسول اللَّه «2» صلی الله علیه و آله و سلم عادی.
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 339/ عنه: القندوزی، ینابیع المودّة، 2/ 373- 374 رقم 57- 58
وقول الحسین رضی الله عنه: «و «3» من عادانا فلرسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یُعادی».
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 341/ عنه: القندوزی، ینابیع المودّة، 3/ 192
__________________________________________________
(1- 1) [الینابیع: «الحسین بن الإمام زین العابدین»].
(2- 2) [الینابیع: «فلجدّی»].
(3)- [لم یرد فی الینابیع].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 391
وأخرجه الدّارقطنیّ أیضاً من طریق وکیع القاضی، قال: حدّثنا محمّد بن إسماعیل بن‌إبراهیم بن موسی بن جعفر، قال: حدّثنی عمّ أبی عبداللَّه بن موسی، عن أبیه جعفر بن‌محمّد، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه رضی اللَّه عنهم أجمعین، قال: إنّ عیادة بنی‌هاشم فریضة، وزیارتهم نافلة.
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 359- 360
وروی أبو بکر البرقانی، عن الحسین بن علیّ- رضی اللَّه تعالی عنهما- أنّ رسول اللَّه (ص)، قال: مَنْ سبّ أهل البیت فإنّما یسبّ اللَّه ورسوله.
وروی أیضاً عنه، قال: مَنْ والانا فلرسول اللَّه، ومَنْ عادانا فلرسول اللَّه.
الصّالحی الشّامی، سبل الهدی والرّشاد، 11/ 8
صاحب الأربعین الحدیث عن الأربعین، وهو الحدیث الرّابع عشر، قال: حدّثناأبو بکر محمّد بن أحمد بن الحسن الخطیب الدّینوریّ بقراءتی علیه، حدّثنی أبو الحسن‌علیّ بن أحمد بن محمّد بن الزّیّات بسامرة فی جمادی الآخرة سنة اثنتین وتسعین، قال: حدّثنا أحمد بن عبداللَّه بن السّرور الهاشمیّ الحلبیّ، حدّثنا علیّ بن عادل القطّان بنصیبین، حدّثنا محمّد بن تمیم الواسطیّ، حدّثنا الحمانیّ، عن شریک، قال: کنتُ عند سلیمان‌الأعمش فی مرضه الّتی قبض فیها، إذ دخل علیه ابن أبی لیلی وابن شبرمة وأبو حنیفة، فأقبل أبو حنیفة علی سلیمان الأعمش، فقال: یا سلیمان! اتّق اللَّه وحده لا شریک له، واعلم إنّک فی أوّل یوم من أیّام الآخرة وآخر یوم من أیّام الدّنیا، وقد کنت تروی فی‌علیّ بن أبی طالب علیه السلام أحادیث لو أمسکت عنها لکان أفضل، فقال سلیمان الأعمش: لمثلی یُقال هذا؟ اقعدونی وأسندونی، ثمّ أقبل علی أبی حنیفة، فقال: یا أبا حنیفة! حدّثنی أبو المتوکّل النّاجی عن أبی سعید الخدریّ، قال: قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم: إذا کان‌یوم القیامة یقول اللَّه عزّ وجلّ لی ولعلیّ بن أبی طالب: أدخلا الجنّة مَنْ أحبّکما، والنّارمَنْ أبغضکما، وهو قول اللَّه عزّ وجلّ: «ألْقِیا فی جَهَنّمَ کُلَّ کَفّارٍ عَنِیدٍ» «1»
، قال أبو حنیفة:
__________________________________________________
(1)- [ق: 50/ 24].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 392
قوموا بنا لا یأتی بشی‌ءٍ هو أعظم من هذا.
قال الفضل: سمعت الحسین «1» بن علیّ علیهما السلام، فقلت: مَنْ الکفّار؟ فقال: الکافر بجدِّی‌رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، ومَنْ العنید؟ قال: الجاحد حقّ علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
السّیّد هاشم البحرانی، البرهان، 4/ 226 رقم 12
وفی کتاب مودّة القربی: عن الحسین علیه السلام، قال:
قال لی جدّی صلی الله علیه و آله و سلم: یا بنیّ! إنّک لکبدی، طوبی لِمَنْ أحبّک وأحبّ ذرِّیّتک، فالویل‌لقاتلک یوم الجزاء.
القندوزی، ینابیع المودّة، 3/ 9- 10 رقم 6، 2/ 328 رقم 959
__________________________________________________
(1)- [فی الأربعین: «الحسن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 393

وأخبرنا جماعة، منهم: الشّیخ أبو جعفر محمّد بن الحسن «1» النّیسابوریّ، والشّیخ محمّدابن علیّ بن عبدالصّمد، عن الشّیخ أبی الحسن «2» بن عبدالصّمد التّمیمیّ، حدّثنا أبو محمّد «3» أحمد بن محمّد بن محمّد العمریّ «4».
حدّثنا أبوجعفر محمّد بن علیّ بن الحسین، عن محمّد بن الحسن بن الولید، عن الصّفّار، عن یعقوب بن یزید، عن ابن أبی عمیر، عن «5» علیّ بن الحکم، عن عبدالرّحمان «6» بن‌کثیر، عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: أتی الحسین علیه السلام اناس، فقالوا له «7»:
یا أبا عبداللَّه! حدّثنا بفضلکم الّذی جعل «8» اللَّه لکم.
فقال: إنّکم لا تحتملونه «9» ولا تطیقونه. قالوا «10»: بلی نحتمل.
قال: إن کنتم صادقین فلیتنحّ اثنان واحدِّث واحداً، فإن احتمله «11» حدّثتکم.
فتنحّی اثنان وحدّث واحداً «12»، فقام طائر العقل، ومرّ «13» علی وجهه وذهب «14»، فکلّمه
__________________________________________________
(1)- [فی مختصر البصائر وإثبات الهداة: «علیّ بن الحسن»، وفی البحار: «علیّ»].
(2)- [زاد فی مختصر البصائر: «علیّ»].
(3)- [زاد فی إثبات الهداة: «ابن»].
(4)- [البحار: «المعمریّ»].
(5)- [إثبات الهداة: «و»].
(6)- [فی الأسرار مکانه: «وقد روی الرّاوندیّ، بإسناده عن عبدالرّحمان ...»].
(7)- [لم یرد فی إثبات الهداة والأسرار].
(8)- [فی إثبات الهداة والأسرار: «جعله»].
(9)- [الأسرار: «لا تحملونه»].
(10)- [مختصر البصائر: «فقالوا»].
(11)- [الأسرار: «احتمل»].
(12)- [إثبات الهداة: «واحد»].
(13)- [فی إثبات الهداة والأسرار: «فارّاً»].
(14)- [لم یرد فی البحار والأسرار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 394
صاحباه، فلم یردّ علیهما شیئاً «1» وانصرفوا.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 2/ 795 رقم 4/ عنه: حسن بن سلیمان، مختصربصائر الدّرجات،/ 107؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 582؛ المجلسی، البحار، 25/ 378- 379؛ الدّربندی، أسرار الشّهادة،/ 170
وبهذا الإسناد «2»، قال، قال: أتی رجل الحسین بن علیّ علیهما السلام، فقال:
حدّثنی بفضلکم الّذی جعل اللَّه لکم. قال: إنّک لن تطیق حمله.
قال: بلی [حدِّثنی] یا ابن رسول اللَّه، إنِّی «3» أحتمله. فحدّثه «4» بحدیث، فما فرغ الحسین علیه السلام من حدیثه حتّی ابیضّ رأس الرّجل ولحیته، وانسی «5» الحدیث.
فقال الحسین علیه السلام: أدرکته رحمة اللَّه حیث انسی «5» الحدیث.
الرّاوندی، الخرائج والجرائح، 2/ 795 رقم 5/ عنه: حسن بن سلیمان، مختصربصائر الدّرجات،/ 108؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 2/ 582؛ المجلسی، البحار، 25/ 379؛ الدّربندی، أسرار الشّهادة،/ 170
وروی عبدالعزیز «6» بن کثیر: إنّ قوماً أتوا إلی «7» الحسین، وقالوا: حدّثنا بفضائلکم، قال: لا تطیقون، وانحازوا عنِّی لُاشیر «8» إلی بعضکم، فإن أطاق ساحدِّثکم، فتباعدواعنه، فکان یتکلّم مع أحدهم حتّی دهش ووله، وجعل یهیم «9» ولا یجیب أحداً، وانصرفوا عنه.
__________________________________________________
(1)- [فی إثبات الهداة والأسرار: «جواباً»].
(2)- [راجع رقم 4].
(3)- [لم یرد فی إثبات الهداة والأسرار، وفی المختصر: «فإنِّی»].
(4)- [زاد فی المختصر وإثبات الهداة والأسرار: «الحسین علیه السلام»].
(5)- [الأسرار: «نسی»].
(6)- [الأسرار: «عبدالرّحمان»].
(7)- [لم یرد فی الأسرار].
(8)- [الأسرار: «حتّی اشیر»].
(9)- هام: ذهب لا یدری أین یتوجّه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 395
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 51/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز، 3/ 500؛ المجلسی، البحار، 44/ 183- 184؛ البحرانی، العوالم، 17/ 54؛ الدّربندی، أسرار الشّهادة،/ 170
محمّد بن بحر الشّیبانیّ فی کتابه: [...] فقد روی لنا أنّ حبیب بن مظاهر الأسدیّ- بیّض اللَّه وجهه- أ نّه قال للحسین بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام: أیّ شی‌ء کنتم قبل أن‌یخلق اللَّه عزّ وجلّ آدم؟ قال: کنّا أشباح نور ندور حول عرش الرّحمان، فنعلّم للملائکةالتّسبیح والتّهلیل والتّحمید.
المجلسی، البحار، 57/ 311
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 396

بإسناده [محمّد بن عمر الحافظ، قال: حدّثنا الحسن بن عبداللَّه التّمیمیّ، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنی‌سیِّدی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام، عن موسی بن جعفر، عن جعفر بن محمّد، عن محمّد بن علیّ، عن علیّ بن‌الحسین علیهم السلام]، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال «1»: ما کنّا نعرف المنافقین علی عهد رسول‌اللَّه صلی الله علیه و آله إلّاببغضهم علیّاً وولده علیهم السلام. «2»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 72 رقم 305/ عنه: المجلسی، البحار، 39/ 302
__________________________________________________
(1)- [فی البحار مکانه: «بإسناد التّمیمیّ عن الرّضا، عن آبائه، عن حسین بن علیّ علیهم السلام، عن جابر قال ...»].
(2)- به این اسناد از حسین بن علی علیه السلام از جابر روایت کرده است که گفت: «ما در عهد رسول خدا منافقین را نمی‌شناختیم، مگر به بغض ایشان نسبت به علی و فرزندان او.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 303
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 397

موعظة [للحسین بن علیّ علیه السلام] أوصیکم بتقوی اللَّه واحذِّرکم أیّامه وأرفع لکم أعلامه، فکأنّ المخوف قد أفد بمهول وروده ونکیر حلوله وبشع مذاقه، فاعتلق مهجکم وحال‌بین العمل وبینکم، فبادروا بصحّة الأجسام فی مدّة الأعمار، کأ نّکم ببغتات طوارقه، فتنقلکم من ظهر الأرض إلی بطنها، ومن علوّها إلی سفلها، ومن انسها إلی وحشتها، ومن روحها وضوئها إلی ظلمتها، ومن سعتها إلی ضیقها، حیث لا یزار حمیم، ولا یعادسقیم، ولایجاب صریخ. أعاننا اللَّه وإیّاکم علی أهوال ذلک الیوم، ونجّانا وإیّاکم من عقابه، وأوجب لنا ولکم الجزیل من ثوابه.
عباد اللَّه، فلو کان ذلک قصر مرماکم ومدی مظعنکم کان حسب العامل شغلًا أن‌یستفرغ علیه أحزانه، ویذهله عن دنیاه، ویکثر نصبه لطلب الخلاص منه، فکیف وهوبعد ذلک مرتهن باکتسابه، مستوقف علی حسابه، لا وزیر له یمنعه، ولا ظهیر عنه یدفعه، ویومئذ «لا یَنْفَعُ نَفْساً إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أوْ کَسَبَتْ فی إیمانِها خَیْراً، قُلِ انتَظِرواإنّا مُنْتَظِرُون» «1»
.اوصیکم بتقوی اللَّه، فإنّ اللَّه قد ضمن لمن اتّقاه أن یحوِّله عمّا یکره إلی ما یحبّ ویرزقه‌من حیث لا یحتسب، فإیّاک أن تکون ممّن یخاف علی العباد من ذنوبهم ویأمن العقوبةمن ذنبه، فإنّ اللَّه تبارک وتعالی لا یخدع عن جنّته، ولا ینال ما عنده إلّابطاعته إن شاءاللَّه. «2»
الحرّانی، تحف العقول،/ 243- 244/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120- 121
__________________________________________________
(1)- [الأنعام: 6/ 158].
(2)- من شما را به تقوا از خدا سفارش می‌کنم، و از ایام او شما را بر حذر می‌دارم و اعلامش و نشانه‌هایش را برای شما بلند می‌کنم. گویا آنچه ترس دار است، با ورودی هولناک و مقدمی نا آشنا و مزه ای تلخ رسیده است، و میان شما و عمل حایل شده. شماها با تن سالم در مدت عمر خود شتاب کنید به عمل که گویا به-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 398
__________________________________________________
- ناگهان بر شما شبیحون زند، و شما را از روی زمین به درونش کشاند، و از بلندی‌اش به گودال افکند، و از انس و آرامش به وحشت و تنهایی برد، و از فضا و روشنی آن به تاریکی، و از وسعت مکان به تنگنایش اندازد؛ آن جا که نه به دیدن خویشاوند روند، و نه از بیماری عیادت شود، و نه به فریاد کسی پاسخ گویند. خدا ما را یاری دهد از هراس‌های این روز، و ما و شما را نجات دهد از عقاب او، و برای ما و شما ثواب شایانش را واجب کند.
بندگان خدا! اگر همین دنیا آخر زندگی شما بود و منزل نهایی، سزاوار بود که انسان در آن کاری کند که غم‌های اورا ببرد و او را از دنیا به کنار کشد و در خلاص از دنیا و گرفتاری اش بکوشد. و چطور چنین نباشد که انسان پس از این جهان در گروی کار خویش است. و به پای حسابش بازدارند. نه وزیری دارد که او را نگهدارد، و نه پشتیبانی که از او دفاع کند. در این روز است که برای کسی سود ندهد که ایمان آورد، در صورتی که در دنیا ایمان نداشته و یا کار خیر در حال ایمان خود نکرده. بگو شما در انتظار باشید که ما هم منتظر هستیم. شما را به تقوا از خدا سفارش کنم؛ زیرا خدا ضامن است که هر که تقوا داشته باشد، او را از وضعی که بد دارد، به وضعی برد که خوش دارد. و از آن جا که گمان نبرد، به او روزی رساند. مبادا تو از کسانی باشی که بر گناه سایر بنده‌های خدایش نگران است و خودش از عقوبت گناهش آسوده خاطر است؛ زیرا خدا درباره بهشتش گول نمی‌خورد و آنچه نزد اوست جز به طاعت او به دست نیاید، انشاء اللَّه.
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 243- 244
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 399

قال أبو جعفر محمّد بن سلیمان الکوفیّ: حدّثنا خضر بن أبان الهاشمیّ، قال: حدّثناأبو غسّان مالک بن إسماعیل النّهدیّ، قال: حدّثنا جمیع بن عمر بن عبدالرّحمان العجلیّ.
قال أبو جعفر: وحدّثنا الحسن بن علیّ القطّان- وحدیثه أتمّ من حدیث خضر- قال: حدّثنا سفیان بن وکیع بن الجرّاح، قال: حدّثنا جمیع بن عمر بن عبدالرّحمان بن‌جعفر العجلیّ، قال: حدّثنی رجل من بنی تمیم من ولد هالة یکنّی أبا عبداللَّه- زوج‌خدیجة- عن أبی هالة:
عن الحسن بن علیّ، قال: سألت خالی هند بن أبی هالة- وکان وصّافاً- عن صفةرسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فقال:
کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فخماً مفخّماً یتلألأ وجهه تلألأ القمر لیلة البدر أطول من‌المربوع وأقصر من المشذّب- قال: والمشذّب: [الطّویل المفرط الطّول]- عظیم الهامة، رجل الشّعر، رجل لا جعد إن تفرّقت شعر عقیقته فرق وإلّا فلا یجاوز شعره شحمة اذنیه‌إذا هو وفّره، أزهر اللّون، واسع الجبین، أزجّ الحواجب سوابغ فی غیر قرن بینهما عرق‌یدرّه الغضب أقنی العرنین- یعنی مرتفع مستو- له نور یعلوه یحسبه من لم یتأمّله أشمّ، کثّ اللّحیة، سهل الخدّین، ضلّیع الفم، أشنب، مفلّج الأسنان، دقیق المسربة، کأنّ عنقه‌جید دُمیة فی نقاء الفضّة، معتدل الخلق، بادناً، متماسکاً سواء البطن والظّهر، عریض الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس- یعنی الأعضاء- أنور المنحرد، موصول ما بین‌اللّبّة والسّرّة بشعر [یجری] کالخطّ، عاری الثّدیین والبطن ممّا سوی ذلک، أشعر الذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، سبط العصب، شثن الکفّین‌والقدمین، سائل الأطراف خمصا [ن] الأخمص، مسیح القدمین، ینبو بینهما الماء إذا زال‌زال قلعاً.
یخطو تکفّئاً ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذا مشی کأ نّما ینحطّ من صبب، وإذا التفت‌التفت جمیعاً.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 400
خافض الطّرف، نظره إلی الأرض أکثر من نظره إلی السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یسوق أصحابه، یبدر من لقیه بالسّلام.
قال: قلت: صف لی منطقه، قال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم متواصل الأحزان، لیست‌له راحة، طویل السّکت، لا یتکلّم لغیر حاجة، یفتتح الکلام ویختمه بأشداقه، ویتکلّم‌بجوامع الکلم فصلًا لا فصولًا ولا تقصیراً، دمث، لیس بالجافی ولا المهین.
یعظّم النّعمة وإن دقّت، لا یذمّ منها شیئاً غیر أ نّه لم یکن یذمّ ذواقاً ولا یمدحه.
لا تغضبه الدّنیا وما کان لها، فإذا تعدّی الحقّ لم یقم لغضبه حتّی ینتصر ولا یغضب‌لنفسه ولا ینتصر لها.
إذا أشار أشار بکفّه کلّها، وإذا تعجّب قلّبها، وإذا تحدّث اتّصل بها، فیضرب براحته‌الیمنی باطن إبهامه الیسری، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذا فرح [غضّ طرفه].
[جلّ ضحکه التّبسّم ویفترّ عن مثل حبّ الغمام].
قال الحسن: فکتمتها الحسین زماناً، ثمّ حدّثته، فوجدته قد سبقنی إلیه، فسأله عمّاسألته عنه، ووجدته قد سأل أباه عن مدخله ومخرجه وشکله، ولم یدع منه شیئاً.
قال الحسین: فسألت أبی عن دخول رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم. فقال: کان دخوله لنفسه [صلی الله علیه و آله و سلم] مأذون له فی ذلک.
وکان إذا أتی إلی منزله جزّأ دخوله ثلاثة أجزاء: جزءاً للَّه‌وجزءاً لأهله وجزءاً لنفسه، ثمّ جزّء جزء [ه] بینه وبین النّاس، فردّ ذلک بالحیاطة علی العامّة، ولا یدّخر عنهم شیئاً.
فکان من سیرته فی الأُمّة إیثار أهل الفضل بإذنه وقسمه علی قدر فضلهم فی الدّین [فمنهم] ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتین، ومنهم ذو الحوائج، فتشاغل بهم وبشغلهم فیمایصلحهم والامّة من مسألته عنهم وإخبارهم بالّذی ینبغی لهم، ویقول: لیبلّغ الشّاهد [منکم] الغائب، وأبلغونی حاجة مَنْ لا یستطیع إبلاغها، فإنّه من أبلغ سلطاناً حاجة مَنْ‌لا یستطیع إبلاغها ثبّت اللَّه قدمیه یوم القیامة. لا یذکر عنه إلّاذلک، ولا یقبل من أحد
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 401
غیره. یدخلون [علیه] روّاداً- أی یرتادون-، ولا یفترقون إلّاعن ذواق، ویخرجون‌أدلّة- یعنی علی الخیر-.
قال: فسألته عن مخرجه کیف کان یصنع؟! فقال:
کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم یخزن لسانه إلّاممّا یعنیه، و [کان] یؤلِّفهم ولا یفرِّقهم ویکرم‌کریم کلّ قوم ویولِّیه علیهم.
و [کان] یحذر النّاس ویحترس منهم من غیر أن یطوی علی أحد بشره ولا خلقه.
و [کان] یتفقّد أصحابه ویسأل النّاس عمّا فی النّاس، [وکان] لکلِّ حال عنده عتادلا یقصر عن الحقّ ولا یجاوزه.
[وکان] الّذین یلونه من النّاس خیارهم، [وکان] أفضلهم عنده أعمّهم نصیحة [للمسلمین] وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة وموازرة [لهم].
قال: فسألته عن مجلسه کیف کان یصنع فیه؟ فقال:
کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ما یقوم ولا یقعد إلّاعلی ذکر اللَّه، [وکان] لا یوطن الأماکن‌وینهی عن إیطانها، وإذا انتهی إلی قوم جلس حیث ینتهی به المجلس ویأمر بذلک. یعطی‌کلّ جلسائه نصیبه [منه]، لا یحسب جلیسه أنّ أحداً أکرم علیه منه.
من جالسه أو قاومه فی حاجة صابره حتّی یکون هو المنصرف. ومن سأله حاجة لم‌یردّه إلّابها أو [ب] میسور من القول.
[وکان] قد وسع النّاس منه بسطه وخلقه [و] صار لهم أباً وصاروا عنده فی الحقّ‌سواء.
مجلسه مجلس حلم وحیاء وصبر وأمانة لا ترفع فیه الأصوات ولا تؤبر فیه الحرم‌ولا یثنی فلتاته. خلطاؤه متعادلون متفاضلون فیه بالتّقوی متواضعون، یوقّرون فیه‌الکبیر ویرحمون فیه الصّغیر ویؤثرون فیه ذا الحاجة ویحفظون [فیه] الغریب.
قال: وسألته عن سیرته فی جلسائه. فقال:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 402
کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم دائم البشر، سهل الخلق، لیّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا صخّاب ولا فحّاش، ولا عیّاب ولا مدّاح، یتغافل عمّا لا یشتهی، فلا یؤیس [منه] ولا یخیّب فیه.
قد ترک نفسه من ثلاث: المراء والإکثار وما لا یعنیه.
وترک النّاس من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً ولا یعیّره، ولا یطلب عورته [و] لا یتکلّم‌إلّا [فیما] رجا ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأنّ علی رؤوسهم الطّیر، وإذا سکت‌تکلّموا. [ولا یتنازعون] عنده الحدیث من تکلّم أنصتوا له حتّی یفرغ. یضحک ممّایضحکون منه ویتعجّب ممّا یتعجّبون منه.
و [کان] یصبر للغریب علی الجفوة فی منطقه ومسألته حتّی أن کان أصحابه لیستحلبونهم.
و [کان] یقول: إذا رأیتم صاحب حاجة یطلبها فأرفدوه.
و [کان] لا یقبل الثّناء إلّامن مکافئ، ولا یقطع علی أحد حدیثه حتّی یجوزه بانتهاءأو قیام.
قال: فسألته کیف کان سکوت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم؟ قال:
کان سکوت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم علی أربع: علی الحلم والحذر والتّقدیر والتّفکّر.
أمّا تقدیره ففی تسویة النّظر والاستماع بین النّاس.
وأمّا تفکّره ففیما یبقی ویفنی.
وجمع له الحلم فی الصّبر، فکان لا یغضبه شی‌ء ولا یستفزّه أحد.
وجمع [له] الحذر فی أربع: أخذه بالحسن لیقتدی به، وترکه للقبیح لیتناهی عنه، واجتهاده الرّأی فیما أصلح امّته، والقیام فیما جمع لهم الدّنیا والآخرة.
محمّد بن سلیمان، المناقب، 1/ 17- 27 رقم 1
حدّثنی عمرو بن محمّد النّاقد أبو عثمان، وإسحاق الفرویّ، قالا: ثنا مالک بن إسماعیل
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 403
النّهدیّ، ثنا جمیع بن عمر العجلیّ، حدّثنی رجل بمکّة عن ابن أبی هالة التّمیمیّ- یکنّی‌أبا عبداللَّه- عن الحسن بن علیّ علیهما السلام، قال:
سألت خالی ابن أبی هالة- وکان وصّافاً- عن حلیة رسول اللَّه، فقال: کان فخماً، مفخّماً، یتلألأ وجهه تلألؤ القمر لیلة البدر، أطول من المربوع، وأقصر من المشذّب، عظیم الهامّة، رِجل الشّعر، وإن انفرقت عقیصته فرقاً، وإلّا فلا یجاوز شعره شحمة اذنیه‌إذا هو وفّره، أزهر اللّون، صَلت الجبین، أهدب الأشفار، أزجّ الحواجب سابغهنّ، فی‌غیر قرن، بینهما عِرق یدرّه الغضب، أقنی العِرنین، له نور یعلوه یحسبه «1» مَنْ یتأمّله، أشمّ، کثّ اللِّحیة، سهل الخدّین، ضلیع الفمّ، أشنب الثّغر، مفلج الأسنان، أحمّ الشّفتین‌رقیقهما، دقیق المسربة، کأنّ عنقه جید دُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخَلق، بادناً، متماسکاً، سواء البطن والصّدر، بعید ما بین المنکبین، عریض الصّدر، ضخم الکرادیس، أنور المتجرّد، موصول ما بین اللّبّة والسُّرة بشعر یجری کالخطّ، عاری البطن والثّدیین، أشعر الذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، سبط القصب، شثن الکفّین والقدمین، سائل الأطراف، خمصان الأخمصین، مسیح القدمین ینبو عنهماالماء، إذا زال زال قلعاً، یخطو تکفؤاً، ویمشی هوناً، ذریع المشیة کأ نّما ینحطّ من صبب، إذا التفت التفت بجمیعه، خافض الطّرف، نظره إلی الأرض أطول من نظره إلی السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یبدأ من لقی بالسّلام،.
قال: قلت: فصف لی منطقه. فقال: کان رسول اللَّه‌دائم الفکر، متواصل الأحزان، لیست له راحة، لا یتکلّم فی غیر حاجة، طویل السّکت، یفتتح الکلام ویختمه بأشداقه، ویتکلّم بجوامع الکلم، قولًا فصلًا، لا فضلًا ولا تقصیراً، دمثاً، لیس بالجافی ولا المهین، یعظِّم النِّعمة وإن دقّت، لا یذمّ منها شیئاً، لا یذمّ ذواقاً، ولا یقبحه، ولا یغضبه الدّنیا وماکان لها. فإذا کان الحقّ، لم یعرفه أحد، ولم یقم لغضبه شی‌ء حتّی ینتصر له. لا ینتصرلنفسه، ولا یغضب لها، یشیر بکفِّه کلّها. وإذا تعجّب قلّبها، وإذا حدّث اتّصل بها فضرب
__________________________________________________
(1)- [أنساب الأشراف: «بحسنه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 404
براحته الیمنی باطن إبهامه الیسری. وإذا غضب، أعرض وأشاح. وإذا رضی غضّ بصره‌وصمت. جلّ ضحکه التّبسّم، یفترّ عن مثل حبّ الغمام،.
قال الحسن: فکتمتها عن أخی الحسین زماناً، ثمّ حدّثته بها، فوجدته قد سبقنی‌إلیه، فسأله عمّا سألته عنه، ووجدته قد سأل أباه عن مدخل رسول اللَّه، ومخرجه، ومجلسه، وشکله، وسیرته، وکلامه، وسکوته.
قال الحسین علیه السلام: سألت أبی عن مدخل رسول اللَّه. فقال: کان مدخله لنفسه‌مأذوناً له فی ذلک. فإذا آوی إلی أهله جزّأ مدخله ثلاثة أجزاء: جزءاً للَّه، وجزءاً لنفسه، وجزءاً لأهله. ثمّ جزّأ جزء نفسه بینه وبین النّاس، فردّ علی العامّة من الخاصّة. وکان‌من سیرته إیثار أهل الفضل بإذنه وقسمه علی قدر فضلهم فی الدّین، فمنهم ذو الحاجة، وذو الحاجتین، وذو الحوائج، فیتشاغل بهم، ویشغلهم فیما أصلحهم وأصلح الامّة من‌مسألته عنهم وإخبارهم بالّذی ینبغی لهم، ویقول: «لیبلغ الشّاهد الغائب، وأبلغونی‌حاجة مَنْ لا یستطیع إبلاغی حاجته. فإنّه مَنْ أبلغ سلطاناً حاجة مَنْ لا یستطیع إبلاغه‌إیّاها، ثبّت اللَّه قدمه یوم القیامة». لا یذکر عنده إلّاذلک، ولا یقبل غیره من أحد.
قال: وسألته عن مخرج رسول اللَّه، وکیف کان یصنع فیه؟ فقال: کان یخزن‌لسانه عمّا لا یعنیه. وکان یؤلِّف، ولا ینفِّر، ویُکرم کریم کلّ قوم ویولیه علیهم، ویحذّرالنّاس الفتن، ویحترس منهم من غیر أن یطوی عن أحد بشره ولا خلقه. یتفقّد أصحابه، ویسأل عمّا فی النّاس فیحسِّن الحسن ویقوِّیه. ویقبِّح القبیح ویوهنه، مؤتلف الأمر، غیرمختلفه. کلّ حال عنده عَتاد. لا یقصر عن الحقّ، ولا یجوز الدّین، أفضل النّاس عنده‌أعمّهم نصیحة. وأعظمهم عنده منزلة، أحسنهم مؤاساة ومؤازرة.
قال: وسألته عن مجلس رسول اللَّه، فقال: کان لا یجلس ولا یقوم إلّاعلی ذکراللَّه. ولا یوطن الأماکن، وینهی عن إیطانها. وإذا انتهی إلی قوم، جلس حیث ینتهی به‌المجلس، ویأمر بذلک. ویعطی کلّاً من جلسائه بنصیبه، فلا یحسب جلیسه أنّ أحداً أکرم‌علیه منه. من جالسه أو قارنه فی حاجة، سایره حتّی یکون هو المنصرف. ومن سأله
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 405
حاجة، لم یردّه إلّابها أو بمیسور من القول. قد وسع النّاس منه بسطه وخلقه، فصار لهم‌أباً. وصاروا عنده فی الحقّ سواء. مجلسه مجلس حلم، وحیاء، وصدق، وأمانة، لا ترفع‌فیه الأصوات، ولا توبن «1» فیه الحُرَم، ولا تخشی «2» فلتاته. تری جلساءه یتفاضلون فیه‌بالتّقوی، متواضعین، یوقّرون الکبیر، ویرحمون الصّغیر، ویؤثرون ذا الحاجة، ویحوطون‌الغریب.
قال: قلت: فکیف کانت سیرته فی جلسائه؟ قال: کان‌دائم البشر، سهل الخلق، لیِّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا صخّاب، ولا عیّاب، ولا فحّاش، ولا مدّاح. یتغافل‌عمّا لا یشتهیه، ولا یؤیس منه ولا یجیب فیه. قد ترک نفسه من ثلاث: المراء، والإکثار، وما لا یعنیه. وترک النّاس من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً ولا یعیِّره، ولا یطلب عثرته، ولا یتکلّم إلّافیما رجا ثوابه. فإذا قال، أطرق جلساؤه، فکأ نّما علی رؤوسهم الطّیر. وإذاسکت، تکلّموا، لاینازعون عنده أحداً. مَنْ تکلّم انصتوا حتّی یفرغ من کلامه. حدیثهم‌عنده حدیث أولیتهم. یضحک ممّا یضحکون منه، ویعجب ممّا یعجبون منه. ویصبرللغریب الجافی فی منطقه ومسألته. حتّی أن کان أصحابه لیستجلبونهم ویقول: إن رأیتم‌طالب حقّ، فأرفدوه. ولا یقبل الثّناء إلّامن المکافئ، ولا یقطع علی أحد حدیثه حتّی‌یجوز، فیقطعه بنهی أو قیام.
قلت: فکیف کان سکوته؟ قال: علی أربع: الحلم، والحذر، والتّقدیر، والتّفکیر، فأمّا تقدیره، ففی تسویة النّظر بین النّاس، واستماعه منهم. وأمّا تفکیره، ففیما یفنی ویبقی. وجمع الحلم والصّبر، فکان لا یغضبه شی‌ء ولا یستفزّه. وجمع ثلاثاً: أخذه بالحسن‌لیقتدی به، وترکه القبیح لیتناهی عنه، واجتهاده الرّأی فیما أصلح أُمّته. وجمع لهم خیرالدّنیا والآخرة،.
البلاذری، جمل من أنساب الأشراف، 2/ 7- 12، أنساب الأشراف، 1/ 386- 389
__________________________________________________
(1)- [أنساب الأشراف: «لا توتن»].
(2)- [أنساب الأشراف: «لا تنثی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 406
أخبرنا عمر بن سعید بن سنان الطّائیّ- یخبر بإسناد لیس له فی القلب وقع- ثناسفیان «1» بن وکیع بن الجرّاح، ثنا جمیع بن عمر بن عبدالرّحمان العجلیّ أملاه علینا من‌کتابه، ثنا رجل من بنی تمیم من ولد أبی هالة زوج خدیجة یکنّی أبا عبداللَّه، عن ابن‌لأبی هالة، عن الحسن بن علیّ، قال: سألت خالی هند بن أبی هالة- وکان وصّافاً- عن‌حلیة «2» النّبیّ‌وأنا «2» أشتهی أن یصف لی منها «3» شیئاً أتعلّق به. فقال: کان رسول اللَّه (ص) فخماً مفخماً یتلألأ وجهه «3» تلألؤ القمر «4» لیلة البدر «4»، أطول من المربوع وأقصر من‌المشذب، عظیم الهامة، رجل الشّعر، «5» إن انفرقت «5» عقیصته فرق وإلّا فلا یجاوز شعره‌شحمة «3» اذنیه «6» إذا هو وفّره، أزهر اللّون، واسع الجبین، أزجّ الحواجب، سوابغ فی غیرقرن، بینهما عرق یدرّه الغضب، أقنی العرنین، له نور یعلوه، یحسبه من لم یتأمّله أشمّ، کثّ «7» اللِّحیة، سهل الخدّین، ضلیع الفم، أشنب، مفلّج الأسنان، دقیق «8» المسربة، کأنّ‌عنقه جید دُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخلق، بادن متماسک، سواء البطن والصّدر، عریض الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس، أنور المتجرّد، موصول ما بین
__________________________________________________
(1)- [فی تاریخ دمشق مکانه: «أخبرناه أبو بکر وجیه بن طاهر النّیسابوریّ بها وأبو الفتح محمّد بن علیّ‌ابن عبداللَّه البصریّ، وأبو القاسم منصور بن أبی أحمد بن حبیب الحسینی، وأبو عبدان عبیداللَّه بن محمّد بن الحارث، قالوا: أخبرنا أبو عطاء عبدالرّحمان بن محمّد بن عبدالرّحمان الأزدیّ الجوهریّ الهرویّ بها، أنبأنا أبو عبیداللَّه محمّد بن محمّد بن جعفر بن محمود بن حسّان المالینیّ، بقراءة أبی ذرّ عبدالرّحمان بن أحمد المالینیّ الهرویّ علیه من أصله بمالین فی ذی القعدة سنة ستّ وتسعین وثلاثمائة، أنبأنا أبو علیّ أحمد بن محمّد بن علیّ ابن زرّین الباسانی، أنبأنا سفیان ...»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «وقال سفیان ...»].
(2- 2) [تاریخ دمشق: «رسول اللَّه وإنّما»].
(3)- [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(4- 4) [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسیّر].
(5- 5) [فی تاریخ دمشق: «إذا تفرّقت»، وفی تاریخ الإسلام والسیّر: «إذا انفرقت»].
(6)- [تاریخ الإسلام: «اذنه»].
(7)- [تاریخ دمشق: «أکثّ»].
(8)- [تاریخ دمشق: «رقیق»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 407
اللبّة والسّرّة بشعر یجری کالخطّ، عاری الیدین «1» والبطن ممّا «2» سوی ذلک، أشعر الذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، شثن الکفّین والقدمین، «3» سائرأو سائل- شکّ [ابن] سعید «3»- الأطراف. خمصان الأخمصین، مسیح القدمین، ینبو عنهماالماء، إذا زال زال «4» قلعاً، یخطو تکفّیاً ویمشی «5» هوناً، ذریع المشیة، [إذا مشی] «5» کأ نّماینحطّ من صبب، وإذا التفت التفت جمیعاً، خافض الطّرف، نظره إلی الأرض أکثر «6» من‌نظره إلی السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یسوق أصحابه، «7» یبدأ مَنْ لقی «7» بالسّلام.
قال: قلت: صف لی منطقه، فقال: کان رسول اللَّه‌متواصل الأحزان، دائم الفکرة، لیست له راحة، طویل السّکت «8»، لایتکلّم فی غیر حاجة، یفتتح الکلام «9» ویختمه بأشداقه، ویتکلّم بجوامع الکلم فصل لا فضول ولا تقصیر، دمث، لیس بالجافی ولا بالمهین «10»، یعظم‌النّعمة وإن دقّت، لا یذمّ «11» شیئاً غیر أ نّه لا یذمّ «12» ذواقاً ولا یمدحه، و «4» لا تغضبه الدّنیاوما کان لها، فإذا «13» نوزع «14» الحقّ لم یعرفه أحد ولم یقم لغضبه «13» شی‌ء حتّی ینتصر،
__________________________________________________
(1)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسیّر: «الثّدیین»].
(2)- [فی تاریخ الإسلام والسیّر: «وما»].
(3- 3) [فی تاریخ دمشق: «شائل أو سائل»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «سائل أو سائر»].
(4)- [لم یرد فی تاریخ دمشق والسّیر].
(5- 5) [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(6)- [تاریخ دمشق: «أطول»].
(7- 7) [فی تاریخ الإسلام والسّیر: « (و) یبدر من لقیه»].
(8)- [تاریخ دمشق: «السّکات»].
(9)- [أضاف فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «بأشداقه»].
(10)- [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «المهین»].
(11)- [تاریخ الإسلام: «لا یلزم»].
(12)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «لم یکن یذمّ»].
(13- 13) [تاریخ دمشق: «ولم یکن یقم لغضب له»].
(14)- [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «تعدّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 408
لایغضب «1» لنفسه ولاینتصر لها، إذا أشار أشار بکفِّه کلّها، وإذا تعجّب قلبها، وإذا تحدّث‌اتّصل بها «2» فضرب براحته الیمنی باطن کفّه «2» الیسری، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذافرح غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم، ویفترّ عن مثل حبّ الغمام. قال الحسن: فکتمتهاالحسین زماناً، ثمّ حدّثته، فوجدته قد «3» سبق إلیه وسأله عمّا سألته «3».
قال الحسین: فسألت أبی عن دخول رسول اللَّه [قال: کان دخوله] لنفسه‌مأذون «4» له «5» فی ذلک، کان «5» إذا أوی إلی منزله جزّأ نفسه «6» ثلاثة أجزاء: جزء للَّه‌وجزءلأهله [وجزءاً] لنفسه، ثمّ جزّأ جزءاً «7» بینه وبین النّاس، فیردّ «8» ذلک بالخاصّة علی العامّةولا یدّخر عنهم شیئاً، وکان من سیرته فی جزء الامّة إیثار أهل الفضل بإذنه وقسمه علی‌قدر فضلهم فی الدِّین، فمنهم ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتین، [و] منهم ذو الحوائج، فیتشاغل بهم ویشغلهم فیما «9» یصلحهم والامّة من مسألتهم وما یلائمهم ویخبرهم «9» بالّذی‌ینبغی لهم و «10» یقول: لیبلغ الشّاهد «11» منکم الغائب، وأبلغونی «11» حاجة من لا یستطیع
__________________________________________________
(1)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «له ولا یغضب»].
(2- 2) [فی تاریخ دمشق: «فضرب بها براحته الیمنی باطن إبهامه»، وفی تاریخ الإسلام والسیّر: «یضرب‌براحته الیمنی بطن راحته»].
(3- 3) [فی تاریخ دمشق والسّیر: «سبقی إلیه (یعنی إلی هند بن أبی هالة) فسأله عمّا سالف (سألته) عنه ووجدته قد سأل أباه عن مدخله ومخرجه وشکله، فلم یدع منها شیئاً»، وفی تاریخ الإسلام: «سبقنی إلیه یعنی إلی هند بن أبی هالة، فسأله عمّا سألته»].
(4)- [السّیر: «مأذوناً»].
(5- 5) [فی تاریخ دمشق: «فیه فکان»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «فی ذلک وکان»].
(6)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «دخوله»].
(7)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «جزءه»].
(8)- [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «وردّ»].
(9- 9) [فی تاریخ دمشق: «أصلحهم والامّة من مسألتهم عنهم وإخبارهم»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «أصلحهم والامّة فی مسألته عنهم وإخبارهم»].
(10)- [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسّیر].
(11- 11) [فی تاریخ دمشق: «الغائب وأبلغوا»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «الغائب وأبلغونی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 409
إبلاغها، فإنّ «1» مَنْ أبلغ سلطاناً حاجة مَنْ لایستطیع إبلاغها یثبِّت «2» اللَّه قدمیه یوم القیامة، لایذکر عنده إلّاذلک، ولایقبل من أحد غیره، یدخلون روّاداً ولایفترقون إلّاعن ذواق‌ویخرجون أدلّة «3».
قال: فسألته عن مخرجه کیف کان یصنع فیه؟ قال: کان «4» یخزن لسانه إلّافیما «5» یعنیه‌ویؤلِّفهم ولا ینفرهم، ویکرم کریم القوم «6» ویولِّیه علیهم، ویحذر النّاس ویحترس منهم‌من غیر أن «7» یظهر علی أحد بسرِّه «7» ویتفقّد أصحابه، ویسأل النّاس عمّا فی النّاس، ویحسِّن الحسن ویقوِّیه «8»، ویقبِّح القبیح ویوهنه «9»، معتدل [الأمر] غیر مختلف، لا یغفل‌مخافة أن یغفلوا «10» أو یمیلوا «10»، لکلّ حال عنده عتاد، ولا یقصر عن الحقّ ولا یجاوزه‌الّذین یلونه من النّاس خیارهم، و «11» أفضلهم عنده أعمّهم نصیحة، وأعظمهم عنده منزلة «12» أحسنهم مؤاساة «13» ومؤازرة.
قال: «13» فسألته عن مجلسه «14»، فقال: کان رسول اللَّه [لایجلس و] لایقوم إلّا علی
__________________________________________________
(1)- [فی تاریخ دمشق والسّیر: «فإنّه»].
(2)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «ثبّت»].
(3)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «أدلّة یعنی علی الخیر»].
(4)- [تاریخ دمشق: «رسول اللَّه»].
(5)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «ممّا»].
(6)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «کلّ قوم»].
(7- 7) [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «یطوی عن أحد بشره (سرّه) ولا خلقه»].
(8)- [السّیر: «یقوِّمه»].
(9)- [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «ویوهیه»].
(10- 10) [فی تاریخ دمشق: «ویملّوا»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «أو یملّوا»].
(11)- [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(12)- [لم یرد فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر].
(13- 13) [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسّیر].
(14)- [أضاف فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «کیف کان یصنع فیه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 410
ذکر، لا یوطن الأماکن وینهی عن «1» إیطانها، وإذا «2» جلس إلی قوم جلس حیث انتهی «2» المجلس، ویأمر بذلک، و «3» یعطی کلّ «1» جلسائه نصیبه، لا یحسب جلیسه أن أحداً أکرم‌علیه منه، مَنْ جالسه أو قاومه لحاجة صابره حتّی یکون هو المنصرف، ومَنْ سأله عن «4» حاجة لم یردّه إلّابها أو بمیسورٍ من القول، قد وسع النّاس منه بسطه وخلقه؛ فصار «5» للنّاس أباً وصاروا فی الحقّ عنده «5» سواء، مجلسه مجلس حلم «6» وحیاء وصبر وأمانة، لا ترفع فیه الأصوات، ولا تؤبن فیه الحرم، ولا تثنی فلتاته، متعادلین یتفاضلون فیه «3» بالتّقوی متواضعین، یوقِّرون «7» الکبیر، ویرحمون «8» الصّغیر، و «9» یؤثرون [ذوی «9»] الحاجة، ویحفظون الغریب. «10» قال: فسألته «10» عن سیرته فی جلسائه «3»، فقال: کان رسول اللَّه «3» دائم البشر،
سهل الخلق، لیِّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا صخّاب «11» ولا فحّاش، ولا عیّاب
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(2- 2) [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «انتهی إلی قومه (قومٍ) جلس حیث ینتهی به»].
(3)- [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسّیر].
(4)- [لم یرد فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر].
(5- 5) [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «لهم أباً فصاروا (وصاروا) عنده فی الحقّ»].
(6)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام: «حکم»].
(7)- [أضاف فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «فیه»].
(8)- [أضاف فی تاریخ الإسلام والسّیر: «فیه»].
(9- 9) [فی تاریخ دمشق: «یرفدون ذا»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «یؤثرون ذا»].
(10- 10) [فی تاریخ دمشق: «قال: وسألته»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «أخرج التّرمذی أکثره مقطّعاًفی کتاب الشّمائل، ورواه زکریّا بن یحیی الشّجریّ (السّجزیّ) وغیره عن سفیان بن وکیع، ورواه إسحاق بن راهویه وعلیّ بن محمّد ابن أبی الخصیب، عن عمرو بن محمّد العنقزیّ، ثنا جمیع بن عمر العجلیّ، عن رجل یقال له یزید بن عمر التّمیمیّ من ولد أبی هالة، عن أبیه، عن الحسن بن علیّ، وفیه زائد من هذا الوجه وهو، فسألته»].
(11)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «سخّاب»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 411
ولا مزّاح «1»، یتغافل عمّا لایشتهی «2» «3» ولا یؤنس معه، ولا یخیب فئة، قد نزّه نفسه «3» من‌ثلاث: کان لا یذمّ أحداً، ولا یعیِّره، ولا یطلب عورته؛ ولا یتکلّم إلّافیما رجا ثوابه، و «4» إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، وإذا سکت تکلّموا، ولا یتنازعون‌عنده الحدیث، مَنْ تکلّم «5» صمتوا له حتّی یفرغ، جلّ حدیثه عندهم حدیث أولیهم «5»، یضحک ممّا یضحکون منه «6»، ویتعجّب ممّا یعجبون «7» منه «4»، ویصبر للغریب علی الجفوة فی‌منطقه «8» حتّی إن کان أصحابه «9» یستجلبونهم، ویقول: إذا رأیتم طالب حاجة «9» یطلبهافارفدوه، ولا یقبل [الثّناء] إلّامن «10» مکافئ، ولا یقطع علی أحد حدیثه «11» حتّی یجوزه‌فیقطعه «11» بنهی أو قیام. «12» قال: وسألته «12»: کیف کان «13» سکوت رسول اللَّه (ص)؟ فقال: کان سکوته علی أربعة «13»:
__________________________________________________
(1)- [تاریخ دمشق: «لا مدّاح»].
(2)- [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «لا یشتهیه»].
(3- 3) [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «فلا (ولا) یؤیس منه ولا یحبّ (لا یحبب) فیه، قد ترک نفسه من ثلاث (من) المراء والإکثار وما لا یعنیه وترک النّاس»].
(4)- [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسّیر].
(5- 5) [فی تاریخ دمشق: «عنده أنصتوا له حتّی یفرغ حدیثهم عنده حدیث أولیتهم»، وفی تاریخ الإسلام‌والسّیر: «أنصتوا له وکان»].
(6)- [لم یرد فی تاریخ دمشق].
(7)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «یتعجّبون»].
(8)- [أضاف فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام: «وسألته»، وفی السّیر: «ومسألته»].
(9- 9) [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «لیستجلبونهم ویقولون (یقول) إذا رأیتم صاحب حاجة (الحاجة)»].
(10)- [فی تاریخ دمشق والسّیر: «عن»].
(11- 11) [لم یرد فی تاریخ الإسلام والسّیر، وفی تاریخ دمشق: «حتّی یجوز فیقطعه»].
(12- 12) [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «فسألته»].
(13- 13) [فی تاریخ دمشق: «سکوته علیه السلام، فقال: کان سکوت رسول اللَّه (ص) علی أربع»، وفی تاریخ الإسلام والسیّر: «سکوته؟ قال: علی أربع»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 412
علی الحلم «1» [والحذر]، و «2» التّقدیر والتّفکّر، فأمّا تقدیره «2» ففی تسویة النّظر والاستماع بین‌النّاس. وأمّا تفکّره ففیما یبقی ویفنی، وجمع له «3» الحلم «1» «4» فی الصّبر، فکان لا یغضبه شی‌ءولایستفزّه «4»، وجمع له الحذر فی أربعة «5»: أخذه بالحسن «6» لیقتدی به، وترکه القبیح «7» لیتناهی‌عنه، وإجهاده الرّأی فیما یصلح امّته، والقیام فیما [یجمع] لهم فیه خیر «7» الدّنیا والآخرة. «8»
ابن حبّان، الثّقات، 2/ 145- 151، السّیرة النّبویّة،/ 410- 415/ مثله ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، 3/ 194- 196؛ الذّهبی، تاریخ الإسلام، 1/ 258- 261، سیر أعلام النّبلاء، 1/ 327- 331
وهو هند بن أبی هالة، واسم أبی هالة هند بن «9» النّبّاش بن زرارة بن وقدان بن حبیب‌ابن سلامة بن عدیّ «10» بن جروة بن أسید بن عمرو بن تمیم «11» حلیف بنی عبد الدّار، و «12» هو ابن خدیجة «12» زوج النّبیّ، کانت قبل رسول اللَّه‌عند أبی هالة، فولدت له‌هنداً، «13» ثمّ ولدت هالة «13»، ثمّ تزوّجها رسول اللَّه‌وابنه هند بن هند «14».
__________________________________________________
(1)- [تاریخ الإسلام: «الحکم»].
(2- 2) [فی تاریخ الإسلام والسّیر: «التّدبّر والتّفکّر، فأمّا تدبّره»].
(3)- [لم یرد فی السّیر].
(4- 4) [تاریخ دمشق: «والصّبر، وکان لا یغضبه شی‌ء ولا یستفزّه أحد»].
(5)- [فی تاریخ دمشق وتاریخ الإسلام والسّیر: «أربع»].
(6)- [فی تاریخ الإسلام: «للخیر»، وفی السّیر: «بالخیر»].
(7- 7) [فی تاریخ دمشق: «لینهی عنه واجتهاده الرّأی فیما أصلح امّته والقیام فیما جمع لهم»، وفی تاریخ الإسلام والسّیر: «لینتهی عنه واجتهاده الرّأی فیما یصلح أُمّته والقیام بهم والقیام فیما جمع لهم أمر»].
(8)- [أضاف فی تاریخ الإسلام والسیّر: «ورواه بطوله کلّه یعقوب الفسویّ، ثنا أبو غسّان النّهدیّ وسعید ابن حمّاد»]
(9)- [فی معرفة الصّحابة مکانه: «هند بن أبی هالة وهو هالة بن ...»].
(10)- [معرفة الصّحابة: «غوی»].
(11)- [أضاف فی معرفة الصّحابة: «أحد بنی أسید بن عمرو بن تمیم»].
(12- 12) [معرفة الصّحابة: «امّه خدیجة بنت خویلد»].
(13- 13) [لم یرد فی معرفة الصّحابة].
(14)- [زاد فی معرفة الصّحابة: «قال عمر بن أبی بکر الموصلیّ: اسم أبی هالة: مالک بن زرارة بن النّبّاش ابن زرارة، وحدّثنا سلیمان بن أحمد إملاء وقراءة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 413
حدّثنا علیّ بن عبدالعزیز، ثنا أبو غسّان «1» مالک بن إسماعیل النّهدیّ، ثنا جمیع بن عمر «2» بن عبدالرّحمان العجلیّ، قال: حدّثنی رجل بمکّة عن ابن لأبی هالة التّمیمیّ، «3» عن الحسن بن علیّ، قال: سألت خالی هند بن أبی هالة التّمیمیّ- وکان وصّافاً- عن «4» حلیة النّبیّ «4» «5» وأنا أشتهی أن یصف «5» لی منها شیئاً أتعلّق به، فقال: کان رسول اللَّه (ص) فخماً مفخّماً یتلألأ وجهه تلألؤ القمر لیلة البدر، أطول من المربوع وأقصر من‌المشذّب، عظیم الهامة، رجل الشّعر، «6» إن انفرقت «6» عقیصته فرّق «7» وإلّا فلا، یجاوز شعره‌شحمة اذنیه «8» إذا هو وفّره «8»، أزهر اللّون، واسع الجبین، أزجّ الحواجب، سوابغ فی غیرقرن، بینهما عرق یدرّه الغضب، أقنی العرنین، له نور یعلوه، یحسبه مَنْ یتأمّله «9» أشمّ، کثّ اللّحیة «10»، سهل الخدّین، ضلیع الفم، أشنب، مفلج «11» الأسنان، دقیق المسربة، کأنّ عنقه جید دُمیة «12» فی صفاء «13» الفضّة، معتدل الخلق، «14» بادن متماسک 14، سواء البطن
__________________________________________________
(1)- [فی دلائل النّبوّة مکانه: «حدّثنا سلیمان بن أحمد، قال: ثنا علیّ بن عبدالعزیز، قال: ثنا مالک بن‌إسماعیل النّهدیّ، وثنا أبو بکر الطّلحیّ، قال: ثنا إسماعیل بن محمّد المزنیّ، قال: ثنا أبو غسّان ...»، وفی البدایة: «قال یعقوب بن سفیان الفسویّ الحافظ رحمه الله: حدّثنا سعید بن حمّاد الأنصاریّ المصریّ، وأبو غسّان ...»].
(2)- [دلائل النّبوّة: «عمیر»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی مجمع الزّوائد].
(4- 4) [فی البدایة: «حلیة رسول اللَّه»، وفی مجمع الزّوائد: «صفة رسول اللَّه»].
(5- 5) [دلائل النّبوّة: «إنِّی أشتهی أن تصف»].
(6- 6) [فی البدایة ومجمع الزّوائد: «إذا تفرّقت»].
(7)- [معرفة الصّحابة: «انفرق»].
(8- 8) [البدایة: «ذا وفرة»].
(9)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة ومجمع الزّوائد: «لم یتأمّله»].
(10)- [أضاف فی البدایة: «أدعج»].
(11)- [مجمع الزّوائد: «مفلح»].
(12)- [مجمع الزّوائد: «دمنة»].
(13)- [أضاف فی البدایة: «یعنی:»].
(14- 14) [معرفة الصّحابة: «بادناً متماسکاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 414
والصّدر، عریض الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس، أنور المتجرّد، موصول‌ما بین اللّبّة والسّرّة بشعر یجری کالخطّ، عاری الثّدیین والبطن ممّا سوی ذلک، أشعرالذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، سبط القصب «1»، شثن‌الکفّین والقدمین، سائل «2» الأطراف، خمصان الأخمصین، مسیح القدمین، ینبو عنهما الماء. إذا زال زال قلعاً، یخطو «3» تکفّیاً «4»، ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذا مشی کأ نّما ینحطّ من‌صبب، وإذا التفت التفت جمیعاً «5»، خافض الطّرف، نظره إلی الأرض أطول من نظره إلی‌السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یسوق أصحابه، یبدر «6» من لقی «7» بالسّلام.
قلت: صف لی منطقه.
قال: کان «8» رسول اللَّه «8» متواصل الأحزان، دائم الفکرة، لیست له راحة، لا یتکلّم‌فی غیر حاجة، طویل «9» السّکت، یفتتح «9» الکلام ویختتمه «10» بأشداقه، و «11» یتکلّم بجوامع الکلم، فصل لا فضول ولا تقصیر، دمث لیس بالجافی ولا المهین، یعظم النّعمة وإن دقت، لا یذمّ منها «12» شیئاً، «13» لا یذمّ ذواقاً ولا یمدحه، ولا «13» تغضبه الدّنیا ولا «11» ما کان لها،
__________________________________________________
(1)- [البدایة: «الغضب»].
(2)- [فی البدایة: «سابل»، وفی مجمع الزّوائد: «سائر»].
(3)- [مجمع الزّوائد: «تخطّی»].
(4)- [معرفة الصّحابة: «تکفّؤاً»].
(5)- [مجمع الزّوائد: «معاً»].
(6)- [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «یبدء»].
(7)- [البدایة: «لقیه»].
(8- 8) [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(9- 9) [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة: «السّکوت یفتح»، وفی البدایة: «السّکوت، یفتتح»].
(10)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة ومجمع الزّوائد: «ویختمه»].
(11)- [لم یرد فی البدایة].
(12)- [معرفة الصّحابة: «فیها»].
(13- 13) [البدایة: «ولا یمدحه ولا یقوم لغضبه إذا تعرّض للحقِّ شی‌ء حتّی ینتصر له، وفی روایة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 415
فإذا «1» تعوطی الحقّ «1» لم یعرفه أحد ولم یقم لغضبه شی‌ء حتّی ینتصر له، «2» لا یغضب‌لنفسه ولا ینتصر لها «2»، إذا أشار أشار بکفِّه کلّها، وإذا تعجّب قلّبها، وإذا تحدّث «3» اتّصل‌بها، فیضرب بباطن راحته «4» «3» الیمنی باطن إبهامه الیسری، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذا فرح «5» غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم ویفترّ عن مثل حبّ الغمام.
قال: فکتمتها الحسین زماناً، ثمّ حدّثته، فوجدته قد سبقنی إلیه، فسأله «6» عمّا سألته [عنه]، ووجدته قد سأل أباه عن مدخله ومجلسه «7» ومخرجه وشکله فلم یدع منه شیئاً.
قال الحسین: سألت أبی عن دخول رسول اللَّه، فقال:
کان «8» دخوله لنفسه مأذون «8» له فی ذلک، فکان إذا أوی إلی منزله جزّأ نفسه «9» ثلاثةأجزاء: جزءاً للَّه، وجزءاً لأهله، وجزءاً لنفسه، ثمّ جزّأ جزأه «10» «11» بینه و «11» بین النّاس، «12» فیردّ ذلک علی العامّة بالخاصّة «12»، فلا یدّخر «13» عنهم شیئاً، فکان من «14» سیرته فی
__________________________________________________
(1- 1) [فی البدایة: «تعرّض للحقِّ»، وفی مجمع الزّوائد: «نوزع الحقّ»].
(2- 2) [لم یرد فی معرفة الصّحابة].
(3- 3) [البدایة: «یصل بها یضرب براحته»].
(4)- [مجمع الزّوائد: «راحة»].
(5)- [مجمع الزّوائد: «ضحک»].
(6)- [مجمع الزّوائد: «فسألته»].
(7)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(8- 8) [دلائل النّبوّة: «دخول رسول اللَّه لنفسه مأذوناً»].
(9)- [لم یرد فی البدایة].
(10)- [مجمع الزّوائد: «نفسه»].
(11- 11) [لم یرد فی البدایة].
(12- 12) [فی دلائل النّبوّة: «ویردّ ذلک إلی العامّة»، وفی البدایة: «فردّ ذلک علی العامّة والخاصّة»].
(13)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة: «ولا یدّخر»، وفی البدایة: «لا یدّخر»].
(14)- [دلائل النّبوّة: «فی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 416
جزء الامّة «1» إیثار أهل الفضل بإذنه «2» وقسمه علی قدر فضلهم فی الدِّین، فمنهم ذو الحاجةومنهم ذو الحاجتین «3» ومنهم ذو الحوائج. «4» فیتشاغل بهم «4» فیما «5» أصلحهم والامّة عن «6» عن مسألة عنه «6» وإخبارهم «5» بالّذی ینبغی لهم «7»، ویقول: «لیبلِّغ الشّاهد الغائب، وأبلغونی حاجة مَنْ لا یستطیع «8» إبلاغها إیّای «8» [فإنّه مَنْ أبلغ «9» سلطاناً حاجة مَنْ لا یستطیع إبلاغها إیّاه] ثبّت «10» اللَّه قدمیه یوم القیامة»، لا یذکر عنده إلّا ذاک ولا یقبل من أحدٍ غیره، یدخلون روّاداً «11» ولا یفترقون «12» إلّاعن ذواق «13»، ویخرجون أدلّة «14».
قال: فسألته عن مخرجه کیف کان یصنع فیه؟
فقال: کان رسول اللَّه‌یخزن لسانه إلّاممّا «15» یعنیهم «16» ویؤلّفهم ولا «17» یفرّقهم، أو قال 17 ینفرهم «18»، فیکرِّم کریم کلّ قوم ویولیه علیهم، ویحذِّر النّاس ویحترس منهم من
__________________________________________________
(1)- [دلائل النّبوّة: «والامّة»].
(2)- [البدایة: «بأدبه»].
(3)- [البدایة: «ذو الحاجبین»].
(4- 4) [فی معرفة الصّحابة والبدایة: «فیتشاغل بهم ویشغلهم»، وفی دلائل النّبوّة: «فیشاغل بهم»].
(5- 5) [مجمع الزّوائد: «یصلحهم ویلائمهم ویخبرهم»].
(6- 6) [فی دلائل النّبوّة: «عن مسألتهم عنه»، وفی البدایة: «من مسألته عنهم»].
(7)- [لم یرد فی البدایة].
(8- 8) [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة ومجمع الزّوائد: «إبلاغی حاجته»].
(9)- [البدایة: «بلغ»].
(10)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «یثبّت»].
(11)- [البدایة: «علیه زوّاراً»].
(12)- [مجمع الزّوائد: «لا یتفرّقون»].
(13)- [أضاف فی البدایة: «وفی روایة: ولا یتفرّقون إلّاعن ذوق»].
(14)- [فی مجمع الزّوائد: «أذلّة»، وأضاف فی البدایة: «یعنی: فقهاء»].
(15)- [البدایة: «بما»].
(16)- [فی معرفة الصّحابة: «یعینهم»، وفی مجمع الزّوائد: «ینفعهم»].
(17- 17) [لم یرد فی البدایة].
(18)- [فی معرفة الصّحابة: «لا ینفرهم»، وفی مجمع الزّوائد: «ولا ینفّرهم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 417
غیر أن یطوی عن أحد «1» بشره ولا خلقه «1»، یتفقّد أصحابه ویسأل النّاس عمّا فی النّاس‌ویحسِّن الحسن ویقوِّیه «2» ویقبِّح القبیح «3» ویوهنه «4»، معتدل الأمر غیر مختلف، لایغفل مخافة أن یغفلوا و «5» یمیلوا، لکلّ حال عنده عتاد، لا یقصِّر عن الحقّ ولا یجوزه «6»، الّذین یلونه من النّاس خیارهم، أفضلهم عنده أعمّهم «7» نصیحة، وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة ومؤازرة.
فسألته عن مجلسه «8»؟
فقال: کان رسول اللَّه‌لا یجلس ولا یقوم إلّاعلی ذکر [اللَّه]، لا یوطن الأماکن وینهی عن إیطانها، وإذا انتهی «9» إلی قومٍ جلس حیث ینتهی به المجلس ویأمر بذلک، ویعطی کلّ جلسائه بنصیبه «10»، لا یحسب جلیسه أن أحداً أکرم علیه منه، مَنْ جالسه أو قاومه فی حاجة «11» صابره، حتّی یکون هو المنصرف «12»، ومَنْ سأله حاجة لم یردّه إلّابها أو بمیسور من القول، قد وسع النّاس منه «2» بسطه وخلقه، فصار لهم أباً وصاروا عنده فی‌الحقّ سواء، مجلسه مجلس حلم «13» وحیاء وصبر وأمانة، لا ترفع فیه الأصوات ولا تؤبن
__________________________________________________
(1- 1) [البدایة: «منهم بشره ولا خاتمه»].
(2)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(3)- [مجمع الزّوائد: «القبح»].
(4)- [البدایة: «یوهیه»].
(5)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة ومجمع الزّوائد: «أو»].
(6)- [دلائل النّبوّة: «لا یجاوزه»].
(7)- [مجمع الزّوائد: «أعظمهم»].
(8)- [زاد فی البدایة: «کیف کان»].
(9)- [معرفة الصّحابة: «جلس»].
(10)- [البدایة: «نصیبه»].
(11)- [دلائل النّبوّة: «حاجته»].
(12)- [مجمع الزّوائد: «المتصرِّف»].
(13)- [البدایة: «حکم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 418
فیه الحرم ولا تنثی فلتاته، «1» متعادلین یتفاضلون «1» فیه بالتّقوی، متواضعین یوقّرون «2» الکبیر ویرحمون الصّغیر ویؤثرون ذوی «3» الحاجة ویحفظون الغریب.
قال: «4» قلت: کیف کانت «4» سیرته فی جلسائه؟
قال: کان رسول اللَّه‌دائم البشر، سهل الخلق، لیّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا صخّاب «5» ولا فحّاش، ولا غیّاب «6» ولا مدّاح «7»، یتغافل عمّا لا یشتهی ولا یؤیس «8» منه‌ولا یخیب فیه، قد ترک نفسه من ثلاث: المراء والإکثار «9» وممّا «10» لا یعنیه، وترک نفسه «11» من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً ولا یعیِّره ولا یطلب عورته، ولا یتکلّم إلّافیما رجا «12» ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، وإذا سکت تکلّموا، ولا یتنازعون‌عنده، «13» مَنْ تکلّم أنصتوا له حتّی یفرغ، حدیثهم عنده حدیث أولیتهم «14» «13»، یضحک ممّا یضحکون منه، ویتعجّب ممّا یتعجّبون منه، ویصبر للغریب علی «15» الجفوة من 15
__________________________________________________
(1- 1) [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة: «معادلین یتفاضلون»، وفی مجمع الزّوائد: «متعادلین متواضعین»].
(2)- [أضاف فی البدایة: «فیه»].
(3)- [البدایة: «ذا»].
(4- 4) [البدایة: «فسألته عن»].
(5)- [فی البدایة: «سخّاب» وزاد فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «فی الأسواق»].
(6)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة ومجمع الزّوائد: «عیّاب»].
(7)- [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «مزّاح»].
(8)- [مجمع الزّوائد: «لا یؤنس»].
(9)- [فی معرفة الصّحابة ومجمع الزّوائد: «والإکبار»].
(10)- [فی معرفة الصّحابة ودلائل النّبوّة والبدایة: «ما»].
(11)- [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «النّاس»].
(12)- [البدایة: «یرجو»].
(13- 13) [لم یرد فی البدایة].
(14)- [دلائل النّبوّة: «أوّلهم»].
(15- 15) [فی معرفة الصّحابة والبدایة: «الجفوة فی»، وفی مجمع الزّوائد: «الهفوة فی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 419
منطقه ومسألته، حتّی «1» إذا کان «1» أصحابه لیستجلبونهم «2»، ویقول: «إذا رأیتم طالب‌الحاجة «3» «4» یطلبها «5» فأرشدوه «4»»، ولا یقبل الثّناء إلّامن مکافئ، ولا یقطع علی أحدحدیثه حتّی یجوزه «6» فیقطعه بنهی «7» أو قیام.
قال: قلت «8»: کیف کان «9» سکوت رسول اللَّه «9»؟
قال: کان «10» سکوت رسول اللَّه «10» علی أربع: علی الحلم، و «11» الحذر والتّقدیروالتّفکّر، فأمّا تقدیره ففی «12» تسویته النّظر وا [لا] ستماع «12» بین النّاس، وأمّا تذکّره أو قال‌تفکّره، «13» ففیما یبقی ویفنی «13»، وجمع له الحلم فی «14» الصّبر، فکان لا یوصبه «15» [لایغضبه‌شی‌ء] ولا یستفزّه، وجمع له «16» الحذر فی أربع: أخذه بالحسنی «17» «18» لیقتدی به، وترکه
__________________________________________________
(1- 1) [فی معرفة الصّحابة والبدایة: «إن کان»، وفی دلائل النّبوّة: «إن»].
(2)- [البدایة: «یستحلونه فی المنطق»].
(3)- [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «حاجة»].
(4- 4) [البدایة: «فارفده»].
(5)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(6)- [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «یجوز»].
(7)- [البدایة: «بانتهاء»].
(8)- [البدایة: «فسألته»].
(9- 9) [فی معرفة الصّحابة والبدایة ومجمع الزّوائد: «سکوته»].
(10- 10) [فی دلائل النّبوّة والبدایة: «سکوته»].
(11)- [دلائل النّبوّة: «وعلی»].
(12- 12) [فی دلائل النّبوّة ومعرفة الصّحابة: «تسویة النّظر وإسماع (الاستماع)»].
(13- 13) [فی معرفة الصّحابة: «فیما یبقی ویغنی»، وفی دلائل النّبوّة: «ففیما یتقی ویعنی»، وفی البدایة: «ففیما یبقی ویفنی»، وفی مجمع الزّوائد: «ففیما یبقی ویغنی»].
(14)- [البدایة: «و»].
(15)- [لم یرد فی البدایة].
(16)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(17)- [دلائل النّبوّة: «بالحسن»].
(18) (18*) [البدایة: «والقیام لهم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 420
القبیح «1» لیتناهی عنه، واجتهاده «2» الرّأی فیما أصلح «3» امّته والقیام (18*) فیما جمع «4» لهم [من‌أمر] الدّنیا والآخرة. «5» «6» قال أبو عبید: أبو هالة کان زوج خدیجة قبل النّبیّ «7»، واسمه النّبّاش، وابنه هندابن النّبّاش من بنی أسید بن عمرو بن تمیم.
قال علیّ بن عبدالعزیز: حدّثنی الزّبیر بن بکار، قال: حدّثنی عمر بن أبی بکر الموصلیّ، قال: أبو هالة مالک بن زرارة من بنی نبوش «8» ابن زرارة «6».
قال علیّ بن عبدالعزیز: سمعت أبا عبید یقول: «6» قوله فخماً مفخماً الفخامة فی الوجه‌نبله وامتلاؤه مع الجمال والمهابة.
والمربوع الّذی بین الطّویل والقصیر.
و «6» المشذوب «9» المفرط فی الطّول، وکذلک هو فی کلّ شی‌ء، قال جریر:
__________________________________________________
(1)- [دلائل النّبوّة: «للقبیح»].
(2)- [مجمع الزّوائد: «إجهاده»].
(3)- [مجمع الزّوائد: «یصلح»].
(4)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «یجمع»].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی معرفة الصّحابة والبدایة، وأضاف فی معرفة الصّحابة: «رواه عمرو بن محمّد العنقریّ وسفیان بن وکیع وإسماعیل السّکونی عن جمیع، عن یزید بن عمرو التّمیمیّ، عن أبیه، عن الحسن بن علیّ- رضی اللَّه عنهما-»، وإلی هنا حکاه فی البدایة وأضاف فیه: «وقد روی هذا الحدیث بطوله الحافظ أبو عیسی التّرمذیّ فی کتاب شمائل رسول اللَّه، عن سفیان بن وکیع بن الجرّاح، عن جمیع بن عمر بن عبدالرّحمان العجلیّ، حدّثنی رجل من وُلد أبی هالة زوج خدیجة یُکنّی أبا عبداللَّه سمّاه غیره یزید بن عمر، عن ابن لأبی هالة، عن الحسن بن علیّ، قال: سألتُ خالی فذکره وفیه حدیثه، عن أخیه الحسین، عن أبیه علیّ بن أبی طالب»].
(6- 6) [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(7)- [مجمع الزّوائد: «رسول اللَّه (ص)»].
(8)- [مجمع الزّوائد: «نباش»].
(9)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «المشذّب»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 421
ألوی «1» بها شذب العروق مشذّب فکأ نّما وکنت «2» علی طربال
وقوله: رِجل الشّعر، الرّجل «3» الّذی لیس بالسّبط الّذی لا تکسّر فیه، والقطط الشّدیدالجعودة، یقول: «4» فهو جعد «4» بین هذین.
والعقیصة: الشّعر المعقوص، وهو نحو من المضفور «5»، ومنه قول عمر: من لبد أو عقص‌أو ضفر «6» فعلیه الحلق.
وقوله: أزجّ الحاجبین سوابغ، الزّجج فی الحواجب أن یکون فیها تقوس مع طول فی‌أطرافها وهو السّبوغ فیها «7»، قال جمیل بن معمر:
إذا ما الغانیات برزنَ یوما وزجّجنَ الحواجب والعیونا
وقوله فی غیر قرن، فالقرن التقاء الحاجبین حتّی یتّصلا، یقول فلیس هو کذلک، ولکن‌بینهما فرجة. یقال للرّجل إذا کان کذلک أبلج. وذکر الأصمعیّ أنّ العرب تستحسن «8» هذا.
وقوله بینهما عرق یدرّه الغضب، یقول: إذا غضب «9» درّ العرق الّذی بین الحاجبین‌دروره «10»: غلظه ونتوءه «11» وامتلاءه.
__________________________________________________
(1)- [دلائل النّبوّة: «الأودی»].
(2)- [مجمع الزّوائد: «وکیب»].
(3)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد].
(4- 4) [فی دلائل النّبوّة: «هو جعد»، وفی مجمع الزّوائد: «فیه جعودة»].
(5)- [دلائل النّبوّة: «المظفور»].
(6)- [دلائل النّبوّة: «ظفر»].
(7)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد].
(8)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «تستحب»].
(9)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(10)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «ودروره»].
(11)- [دلائل النّبوّة: «نطوه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 422
وقوله: أقنی العرنین یعنی الأنف، «1» والقنا أن «1» یکون فیه دقّة مع ارتفاع فی قصبته‌یقال منه رجل أقنی وامرأة قنواء «2».
والأشمّ: أن یکون الأنف دقیقاً «3» لا قنا فیه.
وقوله: کثّ اللّحیّة، الکثوثة «4» أن تکون اللّحیة غیر دقیقة «5» ولا طویلة، ولکن فیهاکثاثة «6» من غیر عظم ولا طول.
وقوله: ضلیع الفمّ أحسبه، یعنی حلة «7» فی الشّفتین.
وقوله: أشنب الأشنب، هو الّذی فی أسنانه رقّة «8» وتحدّد، یقال: منه رجل أشنب‌وامرأة شنباء، ومنه قول «9» ذی الرّمّة «9»:
لمیاء فی شفتیها حوة «10» لعس وفی اللّثات «11» وفی أنیابها شنب
والمفلج: هو «3» الّذی فی أسنانه تفرّق.
والمسربة: الشّعر الّتی «12» بین اللّبّة إلی السّرّة، شعر یجری کالخطّ، قال الأعشی:
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(2)- [دلائل النّبوّة: «قنیا»].
(3)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(4)- [مجمع الزّوائد: «الکثونة»].
(5)- [مجمع الزّوائد: «رقیقة»].
(6)- [فی دلائل النّبوّة: «کثافة»، وفی مجمع الزّوائد: «کثانة»].
(7)- [فی دلائل النّبوّة: «خلّة»، وفی مجمع الزّوائد: «حدّة»].
(8)- [دلائل النّبوّة: «دقّة»].
(9- 9) [دلائل النّبوّة: «الزمة»].
(10)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «حدّة»].
(11)- [دلائل النّبوّة: «الثّنایا»].
(12)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة، وفی مجمع الزّوائد: «الّذی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 423
الآن لما ابیضّت «1» مسربتی وعضضت من نابی علی خذم «2»
وقوله جید «3» دُمیة، الجید العنق، والدّمیة «3» الصّورة.
وقوله: ضخم الکرادیس، «4» اختلف النّاس فی الکرادیس، فقال «4» بعضهم: هی العظام، ومعناه أ نّه عظیم الألواح، وبعضهم یجعل الکرادیس رؤوس العظام، والکرادیس فی غیرهذا الکتائب «5».
والزّندان: العظمان اللّذان فی السّاعدین المتّصلان بالکفّین، وصفه «6» بطول الذّراع «7».
سبط القصب، القصب «8» کلّ عظم ذی مخّ، مثل «9» السّاقین والعضدین «9» والذّراعین، «10» وسبوطهما امتدادهما، یصفه بطول العظام، قال ذو الرّمّة: «11» جو ا علی «11» فی البری قصبا خدالا
أراد بالبری: الأسورة والخلاخل «10».
وقوله: شثن الکفّین والقدمین، یرید أنّ فیهما بعض الغلظ.
والأخمص من القدم فی باطنها ما بین صدرها وعقبها، وهو الّذی [لا] یلصق بالأرض‌من القدمین فی الوطء، قال الأعشی یصف امرأة بابطائها «12» فی المشی:
__________________________________________________
(1)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «ابیضّ»].
(2)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «جذمی»].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «دمنه لجید العنق والدّمنة»].
(4- 4) [مجمع الزّوائد: «قال»].
(5)- [دلائل النّبوّة: «الکتاب»].
(6)- [دلائل النّبوّة: «وصفته»].
(7)- [مجمع الزّوائد: «الذّراعین»].
(8)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(9- 9) [دلائل النّبوّة: «العضدین»].
(10- 10) [دلائل النّبوّة: «وسبوطها امتدادها بصفة طول طول العظام»].
(11- 11) [مجمع الزّوائد: «جواعل»].
(12)- [فی دلائل النّبوّة: «بایطائها»، وفی مجمع الزّوائد: «بإبطاء»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 424
کأنّ أخمصها بالشّوک منتعل
وقوله: خمصان «1»، یعنی أنّ ذاک «2» الموضع من قدمیه فیه تجاف عن الأرض وارتفاع‌وهو مأخوذ من خموصة البطن وهی ضمرة، یقال منه رجل خمصان وامرأة خمصانة.
وقوله: مسیح القدمین، یعنی أ نّهما ملساوان «3» لیس فی ظهورهما تکسّر، ولهذا قال: ینبو عنهما الماء، یعنی: أ نّه لا ثبات للماء علیهما.
قوله: إذا خطا تکفیا «4»، یعنی: التّمایل أخذه من تکفیا «5» السّفن.
وقوله: ذریع المشیة، یعنی واسع الخطأ.
کأ نّما ینحطّ فی «6» صبب، أراه یرید أ نّه مقبل علی ما بین یدیه، غاضّ بصره لا یرفعه‌إلی السّماء، وکذلک یکون المنحطّ، ثمّ «7» فسّره، فقال: خافض الطّرف، نظره إلی الأرض‌أکثر من نظره إلی السّماء.
وقوله: إذا التفت التفت جمیعاً، یرید أ نّه لا یلوی عنقه دون جسده، فإنّ فی هذا «7» بعض الخفّة والطّیش.
وقوله: دمث، هو اللّین السّهل، ومنه قیل للرّجل «8» دمث، ومنه حدیث «9» أ نّه «10» کان إذا «10» أراد أن یبول فمال إلی دمث.
__________________________________________________
(1)- [زاد فی دلائل النّبوّة: «الأخمصین»].
(2)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «ذلک»].
(3)- [فی دلائل النّبوّة: «مساویتان ملساوان»، وفی مجمع الزّوائد: «ملسان وأ نّه»].
(4)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «تکفأ»].
(5)- [فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «تکفئ»].
(6)- [دلائل النّبوّة: «من»].
(7)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(8)- [مجمع الزّوائد: «للرّمل»].
(9)- [دلائل النّبوّة: «حدیثه»].
(10- 10) [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 425
وقوله: «1» إذا غضب «1» أعرض وأشاح، الأشاحة الحدّ «2» وقد یکون الحذر.
وقوله: «3» ویفترّ عن «3» مثل حبّ الغمام، و «4» الافترار أن تکشر الأسنان ضاحکاً من‌غیر قهقهة، وحبّ الغمام «5» البرد شبه به بیاض أسنانه. قال جریر:
یجری «6» السّواک علی أغرّ کأ نّه برد «7» تحدر من متون غمام
وقوله: یدخلون روّاداً، الرّوّاد: الطّالبون، واحدهم رائد، ومنه قولهم «الرّائد لایکذب‌أهله».
وقوله: لکلِّ حال عنده عتاد «8»، یعنی عدّة وقد أعدّ له.
لا یوطن الأماکن، أی لا یجعل «9» لنفسه موضعاً یعرف، إنّما یجلس حیث «1» یمکنه فی‌الموضع الّذی یکون «10» فیه حاجته لنفسه «11»، ثمّ فسّره، فقال: یجلس حیث «1» ینتهی به‌المجلس، ومنه حدیثه علیه السلام: أ نّه «4» نهی أن یوطن الرّجل المکان «1» فی المسجد «1» کما یوطن‌البعیر.
وقوله: «1» فی مجلسه «1» لا تؤبن فیه الحرم، یقول: لا یوصف فیه النِّساء، ومنه حدیثه (ص) أ نّه نهی عن الشّعر إذا أبنت فیه النّساء.
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(2)- [دلائل النّبوّة: «الجدّ»].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «یفترّ عن حبّ»].
(4)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(5)- [زاد فی مجمع الزّوائد: «أراد»].
(6)- [دلائل النّبوّة: «تجری»].
(7)- [مجمع الزّوائد: «یرد»].
(8)- [مجمع الزّوائد: «عناد»].
(9)- [زاد فی مجمع الزّوائد: «وقوله»].
(10)- [مجمع الزّوائد: «تکون»].
(11)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 426
قال أبو عبید «1»: حدّثنا أبو إسماعیل المؤدّب، عن مجالد، عن الشّعبیّ، قال: کان رجال‌فی المسجد یتناشدون الشّعر، فأقبل ابن الزّبیر، فقال: أ «2» فی حرم اللَّه وعند بیت اللَّه‌تتناشدون الشّعر؟ فقال رجل من أصحاب «3» رسول اللَّه «3»: لیس بک بأس یا ابن‌الزّبیر «4» إن لم تفسد نفسک «4»، إنّما نهی رسول اللَّه‌عن الشّعر إذا أبنت فیه النّساء أو «5» تروزئت فیه الأموال «5».
وقوله: لا تنثی فلتاته، الفلتات: السّقطات لا یتحدّث بها، یقال: منه «6» نثوت أنثو، والاسم منه النّثا، وهذه الهاء الّتی فی فلتاته راجعة علی المجلس، ألا تری فی «7» صدر الکلام‌أ نّه سأله عن مجلسه، ویقال أیضاً «8» لم یکن لمجلسه فلتات یحتاج أحد أن «9» یحکیها فلتاته، یرید فلتات المجلس لا یتحدّث «9» بها بعضهم عن بعض. «10»
الطّبرانی، المعجم الکبیر «11»، 22/ 154- 163 رقم 414/ عنه: أبو نعیم، معرفةالصّحابة، 5/ 2751- 2755، دلائل النّبوّة، 3/ 227- 230؛ الهیثمی، مجمع‌الزّوائد، 8/ 487- 494؛ مثله ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 6/ 404- 407
حدّثنا محمّد بن إبراهیم بن إسحاق الطّالقانی- رحمه الله-، قال: حدّثنا أبو أحمد القاسم
__________________________________________________
(1)- [دلائل النّبوّة: «أبو عبیدة»].
(2)- [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(3- 3) [مجمع الزّوائد: «النّبیّ‌إنّه»].
(4- 4) [لم یرد فی مجمع الزّوائد].
(5- 5) [دلائل النّبوّة: «یرووا فیه الأحوال»].
(6)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد].
(7)- [فی دلائل النّبوّة: «إلی»، وفی مجمع الزّوائد: «أنّ»].
(8)- [زاد فی دلائل النّبوّة ومجمع الزّوائد: «أ نّه»].
(9)- [لم یرد فی دلائل النّبوّة].
(10)- [أضاف فی مجمع الزّوائد: «رواه الطّبرانی، وفیه من لم یسم»].
(11)- [حکاه أیضاً فی المعجم الکبیر، 25/ 245- 254].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 427
ابن بندار المعروف بأبی صالح الحذّاء، قال: حدّثنا إبراهیم بن نصر بن عبدالعزیز الرّازیّ، نزیل نهاوند، قال: حدّثنا أبو غسّان مالک بن إسماعیل النّهدیّ، قال: حدّثنا جمیع بن‌عمر بن عبدالرّحمان العجلیّ، قال: حدّثنی رجل بمکّة، عن ابن أبی هالة التّمیمیّ، عن‌الحسن بن علیّ علیهما السلام، قال: سألت خالی «هند بن أبی هالة»- وکان وصّافاً- عن حلیةرسول اللَّه صلی الله علیه و آله؛ و «1» حدّثنی الحسن بن عبداللَّه بن سعید العسکریّ، قال: أخبرنا أبو القاسم‌عبداللَّه بن محمّد بن عبدالعزیز بن منیع، قال: حدّثنی إسماعیل بن محمّد بن إسحاق بن‌جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین علیهم السلام بمدینة الرّسول، قال: حدّثنی علیّ بن موسی بن‌جعفر بن محمّد بن علیّ، عن موسی بن جعفر، عن «2» جعفر بن محمّد، عن أبیه «2»، عن علیّ‌ابن الحسین علیهم السلام، قال: قال الحسن بن علیّ علیهما السلام: سألت خالی «هند بن أبی هالة» عن‌حلیة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله. «3» وحدّثنی الحسن بن عبداللَّه بن سعید، قال: حدّثنا عبداللَّه بن أحمد عبدان وجعفرابن محمّد البزّاز البغدادیّ، قالا: حدّثنا سفیان بن وکیع، قال: حدّثنی جمیع بن عمرالعجلیّ، قال: حدّثنی رجل من بنی تمیم من ولد أبی هالة، عن أبیه، عن الحسن بن علیّ علیهما السلام، قال: سألت خالی «هند بن أبی هالة التّمیمیّ»- وکان وصّافاً للنّبیّ صلی الله علیه و آله-: أناأشتهی أن تصف لی منه شیئاً لعلّی أتعلّق به «3». فقال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فخُماً، مُفخّماً، یتلألأ وجهه تلألؤ القمر لیلة البدر، أطول من المربوع، وأقصر من المشذّب، عظیم الهامة، رَجِل الشّعر، إن «4» انفرقت عقیقته فرق، وإلّا فلا یجاوز شعره شحمة اذنیه إذا هو وفّره، أزهر اللّون، واسع الجبین، أزجّ الحواجب «5»، سوابغ فی غیر قرن، بینهما «6» عِرق یدرّه
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه فی العیون والبحار].
(2- 2) [العیون: «آبائه»].
(3- 3) [فی العیون والبحار: «وکان وصّافاً للنّبیّ صلی الله علیه و آله»].
(4)- [العیون: «إذا»].
(5)- [العیون: «الحاجبین»].
(6)- [زاد فی البحار: «له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 428
الغضب، أقنی العرنین، له نور یعلوه، یحسبه من لم یتأمّله أشمّ، کثّ اللِّحیة، سهل الخدّین، ضلیع الفم، أشنب، مفلّج الأسنان، دقیق المسربة، کأنّ عنقه جید دُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخَلق، بادناً، متماسکاً، سواء البطن والصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم‌الکرادیس، «1» عریض الصّدر «1»، أنور المتجرّد، موصول ما بین اللّبّة والسُّرّة بشعر یجری‌کالخطّ، عاری الثّدیین والبطن ممّا «2» سوی ذلک، أشعر الذّراعین والمنکبین وأعلی «3» الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، شثن الکفّین والقدمین، سائل الأطراف، سبط القصب «4»، خُمصان الأخمصین، مسیح «5» القدمین ینبو عنهما الماء، إذا زال زال قلعاً «6»، یخطو تکفّؤاً «7» ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذا مشی کأ نّما ینحطّ فی «8» صبب، وإذا التفت التفت جمیعاً، خافض الطّرف، نظره إلی الأرض أطول من نظره إلی السّماء، جُلّ نظره الملاحظة، یبدرمن لقیه بالسّلام.
قال: فقلت: فصف لی منطقه. فقال: کان علیه السلام متواصل «9» الأحزان، دائم الفکر «10»، لیست له راحة، «11» طویل السّکت «11»، لا یتکلّم فی غیر حاجة، یفتتح الکلام ویختمه‌بأشداقه، یتکلّم بجوامع الکلم فصلًا لا فضول فیه ولا تقصیر، دمثاً [لیِّناً] لیس بالجافی‌ولا بالمهین، تعظم عنده النّعمة وإن دقّت، لا یذمّ منها شیئاً، غیر أ نّه کان لا یذمّ ذواقاً
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی العیون والبحار].
(2)- [العیون: «وما»].
(3)- [فی العیون والبحار: «أعالی»].
(4)- [العیون: «العصب»].
(5)- [العیون: «فسیح»].
(6)- [العیون: «تقلّعاً»].
(7)- [العیون: «تکفّیاً»].
(8)- [العیون: «من»].
(9)- [البحار: «مواصل»].
(10)- [العیون: «الفکرة»].
(11- 11) [فی العیون والبحار: «و»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 429
ولا یمدحه، ولا تغضبه الدّنیا وما کان لها، فإذا تعوطی الحقّ لم یعرفه أحد ولم یقم لغضبه‌شی‌ء حتّی ینتصر له، إذا أشار أشار بکفِّه کلّها، وإذا تعجّب قلّبها، وإذا تحدّث «1» اتّصل‌بها، فضرب «2» براحته الیمنی باطن إبهامه «1» الیسری، وإذا غضب أعرض «3» وأشاح، وإذافرح غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم، یفترّ عن مثل حبّ الغمام. «4» إلی ها هنا رواه أبو القاسم بن منیع، عن إسماعیل بن محمّد بن إسحاق بن جعفر بن‌محمّد، والباقی روایة عبدالرّحمان إلی آخره «4».
قال الحسن- صلوات اللَّه علیه-: وکتمتها «5» الحسین علیه السلام زماناً، ثمّ حدّثته به «6»، فوجدته قد سبقنی إلیه، «7» فسألته عمّا سأله «7» عنه، فوجدته قد سأل أباه عن مدخل النّبیّ صلی الله علیه و آله ومخرجه ومجلسه وشکله، فلم یدع منه شیئاً. قال الحسین علیه السلام: سألت أبی علیه السلام عن مدخل رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، فقال: کان دخوله لنفسه مأذوناً له فی ذلک، فإذا أوی إلی‌منزله جزّء دخوله ثلاثة أجزاء: جزء للَّه، وجزء لأهله، وجزء لنفسه؛ ثمّ جزّء جزءه «8» بینه وبین النّاس، فیردّ ذلک بالخاصّة علی العامّة، ولا یدّخر «9» عنهم منه شیئاً، وکان من‌سیرته فی جزء الامّة إیثار أهل الفضل بإذنه وقسمه علی قدر فضلهم فی الدِّین، فمنهم‌ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتین، ومنهم ذو الحوائج، فیتشاغل بهم «10» ویشغلهم فی ما
__________________________________________________
(1- 1) [العیون: «قارب یده الیمنی من الیسری فضرب بإبهامه الیمنی راحة»].
(2)- [البحار: «یضرب»].
(3)- [أضاف فی العیون: «بوجهه»]
(4- 4) [لم یرد فی العیون والبحار].
(5)- [فی العیون: «فکتمت هذا الخبر عن»، وفی البحار: «فکتمتها»].
(6)- [لم یرد فی العیون والبحار].
(7- 7) [فی العیون والبحار: «وسأله عمّا سألته»].
(8)- [العیون: «جزء»].
(9)- [العیون: «لا یدخل»].
(10)- [لم یرد فی العیون].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 430
أصلحهم و «1» الامّة من مسألته عنهم، وبإخبارهم بالّذی ینبغی، ویقول: لیبلِّغ الشّاهدمنکم الغائب، وأبلغونی حاجة مَنْ لایقدر علی إبلاغ حاجته، فإنّه مَنْ أبلغ سلطاناً حاجةمَنْ لا یقدر علی إبلاغها ثبّت اللَّه قدمیه یوم القیامة.
لا یذکر عنده إلّاذلک «2» ولا یقید من أحد عثرة، یدخلون روّاداً «2»، ولا یفترقون إلّاعن ذواق، ویخرجون «3» أدلّة.
قال «3»: فسألته عن مخرج رسول اللَّه صلی الله علیه و آله کیف کان یصنع فیه؟ فقال: کان رسول اللَّه «4» صلی الله علیه و آله یخزن لسانه إلّاعمّا یعنیه «5»، ویؤلِّفهم ولاینفِّرهم، ویکرم کریم کلّ قوم ویولِّیه علیهم، ویحذر النّاس ویحترس منهم من غیر أن یطوی عن أحد بشره ولا خلقه، ویتفقّد أصحابه، ویسأل النّاس عمّا فی النّاس، ویحسِّن الحسن ویقوِّیه، ویقبِّح القبیح ویهوِّنه «6»، معتدل الأمر، غیر مختلف، لا یغفل مخافة أن یغفلوا أو یملّوا «7»، ولا یقصُر عن الحقّ ولا یجوزه، الّذین‌یلونه من النّاس خیارهم، أفضلهم عنده أعمّهم نصیحة للمسلمین وأعظمهم عنده منزلةأحسنهم مؤاساة ومؤازرة.
فسألته عن مجلسه، فقال: کان صلی الله علیه و آله لا یجلس ولا یقوم إلّاعلی ذکر، ولا یوطن الأماکن وینهی عن إیطانها، وإذا انتهی إلی قوم جلس حیث ینتهی به المجلس ویأمربذلک، ویعطی کلّ جلسائه نصیبه، «8» ولا یحسب «8» من جلسائه أنّ أحداً أکرم علیه منه، من جالسه صابره حتّی یکون هو المنصرف عنه، من سأله حاجة لم یرجع إلّابها أو
__________________________________________________
(1)- [زاد فی العیون: «أصلح»].
(2- 2) [العیون: «لا یقبل من أحد غیره یدخلون روّاد»].
(3- 3) [فی العیون: «أدلّة الفقهاء»، وفی البحار: «أدلّة»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5)- [العیون: «یعینه»].
(6)- [فی العیون والبحار: «ویوهنه»].
(7)- [فی العیون والبحار: «یمیلوا»].
(8- 8) [فی العیون: «حتّی لا یحسب أحد»، وفی البحار: «ولا یحسب أحد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 431
بمیسور من القول، قد وسع النّاس منه خلقه وصار لهم أباً «1» وصاروا عنده فی الخلق «1» سواء، مجلسه مجلس حلم وحیاء وصدق وأمانة، ولا ترتفع «2» فیه الأصوات، ولا تؤبن‌فیه الحُرُم، ولا تنثی «3» فلتاته، متعادلین، متواصلین فیه بالتّقوی، متواضعین، یوقِّرون‌الکبیر، ویرحمون الصّغیر، ویؤثرون ذا الحاجة، ویحفظون الغریب.
فقلت: فکیف کانت سیرته فی جلسائه؟ فقال: کان دائم البشر، سهل الخُلق، لیِّن‌الجانب، لیس بفظّ، ولا غلیظ «4»، ولا صخّاب، ولا فحّاش، ولا عیّاب، «5» ولا مدّاح، یتغافل عمّا لا یشتهی، فلا یؤیس منه، ولا یخیّب فیه مؤمِّلیه، قد ترک نفسه من ثلاث: المراء، والإکثار، وما لا یعنیه؛ وترک النّاس من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً، ولا یعیِّره، ولا یطلب «6» عثراته ولا عورته «6». ولایتکلّم إلّافی ما رجا ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه‌کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، فإذا سکت تکلّموا، ولا یتنازعون عنده الحدیث، «7» من‌تکلّم «7» أنصتوا له حتّی یفرغ، «8» حدیثهم عنده حدیث أوّلهم «8»، یضحک ممّا یضحکون منه، ویتعجّب ممّا یتعجّبون منه، ویصبر للغریب علی الجفوة فی «9» مسألته ومنطقه «9» حتّی أن‌کان أصحابه لیستجلبونهم، ویقول: إذا رأیتم طالب الحاجة «10» یطلبها فأرفدوه، ولا یقبل‌الثّناء إلّامن مکافئ، ولا یقطع علی أحد کلامه حتّی یجوز «11» فیقطعه بنهی أو قیام.
__________________________________________________
(1- 1) [فی العیون: «رحیماً وصاروا عنده فی الحقّ»، وفی البحار: «وصاروا عنده فی الحقّ»].
(2)- [فی العیون والبحار: «لا ترفع»].
(3)- [العیون: «لا تثنی»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5)- [زاد فی العیون: «ولا مزّاح»].
(6- 6) [البحار: «عورته ولا عثراته»].
(7- 7) [العیون: «إذا تکلّم عنده أحد»].
(8- 8) [فی العیون: «من حدیثه»، وفی البحار: «حدیثهم عنده حدیث أولیهم»].
(9- 9) [العیون: «المسألة والمنطق»].
(10)- [العیون: «حاجة»].
(11)- [العیون: «یجوزه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 432
قال: فسألته عن سکوت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، قال: کان سکوته علی أربع: علی الحلم، والحذر، والتّقدیر، والتّفکّر «1». فأمّا التّقدیر ففی تسویة النّظر والاستماع بین النّاس، وأمّاتفکّره ففیما یبقی أو «2» یفنی؛ وجمع له الحلم فی الصّبر، فکان لا یغضبه شی‌ء ولا یستفزّه، وجمع له الحذر فی أربع، أخذه بالحسن «3» لیقتدی به، وترکه القبیح لینتهی عنه، واجتهاده‌الرّأی فی صلاح «4» امّته، والقیام فیما جمع لهم من خیر الدّنیا والآخرة. «5» هذا آخر ما رواه عبدان. «6»
__________________________________________________
(1)- [البحار: «التّفکیر»].
(2)- [فی العیون والبحار: «و»].
(3)- [فی العیون والبحار: «الحسن»].
(4)- [العیون: «إصلاح»].
(5)- [إلی هنا حکاه فی العیون والبحار].
(6)- حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام به توسط آبای امجاد خود از علی بن الحسین علیه السلام روایت کرده است که آن جناب فرمود: حسن بن علی بن ابی‌طالب علیهم السلام فرمود که: از خال خود، هند بن ابی‌هاله سؤال کردم، از صفت و صورت و خلقت رسول صلی الله علیه و آله، و هند وصّاف پیغمبر بود، یعنی زیاد اوصاف آن جناب را بیان می‌کرد و نهایت مهارت داشت در وصف گویی. و او گفت که: «رسول خدا صلی الله علیه و آله عظیم‌القدر بود و در نظر خلق عظیم الجثه می‌نمود و صورت او درخشندگی می‌کرد، مثل درخشندگی ماه در شب چهارده. قامت نازنین او بلندتر از شخص مستوی‌الخلقه و کوتاه‌تر از شخص طویل‌القامه می‌نمود. سر مبارک او بزرگ و موی آن نه پیچ و تاب داده شده بود و نه فروهشته و مسترسل بود، بلکه مجتمع بود. اگر پریشان نمودی، اطراف سر و گردن او فرو گرفتی و اگر پریشان نکردی، از نرمه گوش او تجاوز ننمودی، چه آن موی را بر بالای سر خود مجتمع ساختی، رنگ مبارکش درخشان بودی. دو جبین، یعنی دو سوی پیشانی مبارکش وسیع بودی. ابروهایش باریک و بلند بودی. میان دو ابروهایش گشاده بودی و رگی در آن بود که هنگام غضب، آن رگ به جنبش آمدی و پر شدی. آخر بینی و بالای آن، ارتفاع و دنباله داشتی و در وسط آن، گوشه و برآمدگی داشتی و مر او را نور و روشنایی بودی که از آن بلند شدی. و چون بینی او قلمی و باریک و بلند بودی، هر کس نیکو تأمل نکردی، گمان کردی که آن جناب را سر بینی نباشد.
ریش مبارکش کوتاه و انبوه بودی. دو طرف رخسارش کم‌گوشت و مساوی بودی. و دهان مبارکش بزرگ بودی وآب دهان مبارکش سرد وشیرین وگوارا بودی. ودندان‌های مبارکش از یکدیگر بعدی داشتی، چهارشانه بود. و سرهای استخوان‌هایی که به یکدیگر در مفاصل متصل بودی، ضخیم و ستبر بودی.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 433
__________________________________________________
- و گردن مبارکش متلألئ و درخشان بود. و از نزدیک گلو تا سر ناف، به مویش مثل خطی کشیده بودی. و دیگر، در روی دو پستان و اطراف شکمش موی نداشتی و روی گرده و دو ذراع و شانه اش و اعالی سینه اش، موهای بلند داشتی. و دو بند دستش بلند و کف دستش وسیع و دو دست و دو پای مبارکش بزرگ و زبر و انگشتان کشیده بودی، و استخوان های دو ساعد دست [و] دو ساق پای، بلند و کشیده بودی؛ یعنی کوتاه و کلفت نبودی. و وسط کف دو پای مبارکش به زمین نرسیدی و پشت دو پای مبارکش چنان مساوی بود که اگر آب به روی آن ریختی، جاری شدی، و زیست نکردی. چون به رفتار آمدی، قدم مبارک را به قوت از زمین برداشتی، نه مثل زنان که پاها را آهسته برمی‌دارند و نزدیک یکدیگر بر زمین می‌نهند، چنان گام خود را برمی‌داشت که گویا به پیش میل می‌نمود و به نرمی و وقار راه می‌رفت. ولیکن چون گام‌های بزرگ برمی‌داشت، سریع المشی بود و چون راه می‌رفت، گویا روبه سرازیر راه می‌رود. و چون نظر افکندی، به سوی همه نظر افکندی، یعنی شخصی دون شخصی را مخصوص به نگاه نفرمودی. و چشم مبارکش به زیر افتاده و نظرش بر آسمان بودی و بیش تر نظرش به گوشه چشم بودی. و چون با کسی ملاقات کردی، به سلام کردن سبقت گرفتی.»
حضرت مجتبی علیه السلام گوید که: به هند بن ابی هاله گفتم که: «از تکلم کردن و سخن گفتن و منطق او وصف کن.»
گفت که: «آن جناب علی‌الاتصال غمناک و حزین بود و همیشه فکر می‌کرد و راحتی از برای او نبود. و در غیر وقت احتیاج سخن نمی‌گفت و از ابتدای کلام تا انتهای کلامش آهسته بود. و به گوشه دهن سخن می‌راند و چون تکلم می‌فرمود، سخن‌های جامع می‌گفت که نه زیاده از مقصود و نه کوتاه از مقصود بود. و به نرمی سخن می‌گفت، نه زبری و درشتی، و نه این که خوار و پست شمارد مخاطب خود را و به طرز اهانت کردن با او سخن گوید. و همیشه نعمت را بزرگ شمردی و اگر غذایی یا مشروبی خوب نبود، نه مذمت می‌کرد و نه مدح می‌نمود. و دنیا و چیزهای دنیوی هرگز او را به غضب درنیاوردی. و اگر بر حقی تجاوز می‌شد، ملاحظه کسی را نمی‌کرد، و کسی نمی‌توانست خشم اورا فرود آورد مگر آنکه به حق برسد.
و چون اشاره می‌فرمود، با کف دست اشاره می‌نمود و چون از چیزی تعجب می‌نمود، دست مبارکش را گردش می‌داد. و چون گفت‌وگو می‌کرد و حدیثی بیان می‌نمود، علی‌الاتصال گودی کف دست راست را به باطن ابهام دست چپ می‌گذاشت.
چون غضب می‌کرد، اعراض می‌فرمود و روی مبارک برمی‌گردانید، و چون مسرور و شادمان می‌شد، چشم مبارک را به هم می‌گذاشت و نمی‌گشود. بیش تر خنده او تبسم بود و چون تبسم نمودی، دندان مبارکش مثل تگرگ سفید و نیکو بودی.»
حضرت مجتبی حسن بن علی علیهما السلام می‌فرماید که: من این شمائل و اوصاف محمدی را مدتی از حضرت-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 434
__________________________________________________
- حسین علیه السلام پنهان می‌داشتم و زمانی را خواستم از برای او تعریف کنم. ملاحظه کردم، او سبقت گرفته بود بر من در دانستن این اوصاف، از او یافتم که از پدر بزرگوارش سؤال کرده بود از محل ورود و خروج مجلس و شکل آن بزرگوار، و چیزی از آن وا نگذاشته بود و همه را دانسته بود. پس از او پرسیدم: چه چیزرا پرسیده است؟
حضرت حسین علیه السلام گفت که: از پدر بزرگوارم پرسیدم که: «رسول خدا صلی الله علیه و آله در خانه خویشتن چگونه زیست می‌کرد و چگونه وارد می‌شد؟»
فرمود که: «در ورود آن جناب به خانه خویش، از کسی اذن حاصل نمی‌نمود، پس چون آن بزرگوار در خانه خویش زیست می‌نمود، زمان توقف خویش را در خانه سه بهره می‌ساخت؛ بهره ای را به طاعت خداوند می‌گذاشت و بهره ای را به اشتغال امور معیشت با اهل خود می‌پرداخت و بهره‌ای را از برای خود می‌داشت.
پس آن بهره خودرا دو بهره می‌نمود میان خود و میان مردم، و آن بهره امت را به کار ایشان می‌پرداخت. و خواص امت نزد او تردد می‌نمودند و هر گونه مطالب لایقه نسبت به هر کسی از آن جناب به ایشان می‌رسانیدند و آن جناب از آن بهره هیچ زمان از ایشان منع نفرمودی. و طریقه بهیه آن حضرت در این بهره امت این بود که اهل فضل و کمال بر غیر آن‌ها به اذن آن جناب ترجیح یافتندی و به مقدار فضیلت هر یک در دین، از این بهره قسمتی بردندی؛ چه بعضی ایشان را یک حاجت و برخی را دو حاجت و پاره ای را حاجت‌های زیاد بودی. آن بزرگوار مشغول به عمل ایشان می‌شدی و به اسرار شریعت و معرفت خداوند، آموزگاری نمودی و اصلاح امورات ایشان فرمودی. و امت را مقرر داشتی که از ایشان هرگونه مسائل می‌پرسیدند و ایشان را می‌فرمودی که هرگونه مصلحت است و سزاوار آن‌هاست، به ایشان اخبار کنید و می‌فرمود: آن کس را که حاضر است غایب را آگاهی دهد و هر کس دستش به من نرسد، سخن او به نزدیک من شرح دهید. همانا هر که برساند حاجت کسی را که خود نتواند به بزرگان [برساند]، خداوند هر دو قدم او را در قیامت ثابت دارد.
و در نزد او به جز این گونه سخنان که آموزگاری اسرار معرفت الهی و یا مسائل دین و اصلاح امور مؤمنین، بلکه کافه خلق در نزد جنابش، ذکر نشدی و احدی از آحاد مردم را به شدت و سختی ندیدی، مگر آن که رفع فرمودی. مردم بر حضرتش داخل می‌شدند، در حالتی که صاحبان مطالب بودند. چون مراجعت می‌نمودند، همه شیرینی انجاح مطلب خود چشیده و با حاجات برآورده برمی‌گشتند، و چون از حضور مبارکش بیرون می‌شدند، همه خود را راهنما می‌دانستند.»
حضرت سید الشهدا علیه السلام گوید که: از پدر بزرگوارم پرسش کردم از روش و طریقه آن جناب در بیرون خانه.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 435
__________________________________________________
- فرمود: «در بیرون خانه به سخنی که سودمند نبودی، زبان نگشودی و تألیف قلوب فرمودی و مردم را از حضرت خویشتن نراندی. وکریم هر قوم را مکرم داشتی و اورا به امارت و ریاست آن قبیله باز گذاشتی. و مردم را ترسانیدی از نافرمانی و خود را از ایشان نگاهداشتی، ولیکن به طلاقت وجه و کرامت طبع کار کردی. و اصحاب خود را از خود دلتنگ نساختی، و از آن که حاضر بودی پرسش غایب نمودی و کردار نیک را بستودی و رفتار زشت را نکوهش کردی و تقبیح فرمودی.
پیوسته به اعتدال پرداختی و اختلاف در امورش پیدا نشدی. و هرگز از کسی غافل نشدی، مبادا این که غافل شوند و یا آن که از حق اعراض کنند. و از حق کوتاهی نکردی و نگذشتی، و کسانی که او را از مردم منحرف نمودندی، یعنی محارستش کردندی از این که بر حضرتش صدمه از اذیت و یا معاشرت مردم وارد شود، بهترین مردمان بودندی. و افضل خلق نزد او کسی بودی که مردم را زیادتر موعظه و نصیحت نمودی، وبزرگ‌تر در منزلت وقرب بزم حضورش آن سعادتمندی بودی که با مردم نیکوتر مواسات کردی.»
حضرت سید الشهدا علیه السلام گفت که از پدر بزرگوارم از مجلس آن حضرت پرسش کردم.
فرمود: «در هیچ مجلسی ننشستی و برنخواستی، جز این که به یاد خدا بودی و هیچ مکانی از امکنه را جای مخصوص خود قرار ندادی و مردم را از جای مخصوص گرفتن بازداشتی. و هر محفل را مزین به قدوم خود ساختی، در آخر مجلس نشستی و مردم را بدین روش فرمان دادی. و چنان به رأفت رفتار نمودی که هر یک از مجلسیان چنین پنداشتندی که احدی مثل او در نزد حضرتش گرامی‌تر نیستی. هر کس در مجلسش درآمدی، این قدر صبر نمودی که خودش برخاستی. و البته حاجت سائل را برآوردی، و اگر نه با روی گشاده وسخن شیرین تعطیل آن را تدارک کردی، گشایش خلق عظیمش گنجایش تمام آفرینش داشتی. و مردمان را از پدر مهربان تر بودی و در دین حق مردمان را به یک چشم ملاحظه فرمودی، و در نظر انورش یکسان نمایش کردندی. مجلس او آکنده از حلم و حیا و صدق و امانت بودی. آوازها به سخن فراز نگشتی و عیب کسی شمرده نشدی و سخن لغو و بیجا در مجلس آن جناب فراز نگشتی، تا این که شایع شود و اشتهار یابد. مردمان مجلسش به تقوا گرامی بودندی و با یکدیگر به تواضع حرکت کردندی. بزرگ خود را حرمت داشتندی و بر کوچک خود راه مرحمت و عطوفت پیشه کردندی و صاحب حاجت را اکرام کردندی و غریب را نوازش کردندی.»
پس من به پدر بزرگوارم عرض کردم: «چگونه بود سیرت و روش آن جناب نسبت به مجلسیان خود؟»
فرمود: «پیوسته به طلاقت وجه و نیکی خلق موصوف بودی و با طراف مقابل به نرمی حرکت کردی. نه بدخلق بودی و نه دل‌سخت و نه صیحه کشنده و نه فحش گوینده و نه عیب کننده مردم، نه مدح کننده و ستاینده ایشان. و آنچه را که میل نفسانی به آن نداشتی، از آن تغافل نورزیدی و آرزوکنندگان آن را مأیوس و نا امید نساختی. و خود را از سه چیز باز می‌داشتی: مراء: جدال در سخنوری، بسیار گفتن و سخنان لغو.-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 436
__________________________________________________
- و سه عمل نسبت به مردم نکردی: احدی را مذمت نکردی و کسی را سرزنش و استهزا ننمودی، و بر لغزش و سخنان لغو کسی مؤاخذه ننمودی، و بر پنهانی کسی پی نبردی. و در چیزی سخن نکردی، مگر آن که امید ثواب در آن داشتی. و چون در مجلس داد سخن می‌دادی، مجلسیان او مانند کسانی که بر سر آن‌ها مرغی نشسته باشد، سرهای خود را به زیر انداختندی. و چون سکوت می‌فرمودی، سخن می‌کردندی و در حدیث نزد آن حضرت منازعه ننمودندی. هر کس سخن می‌گفت، گوش فرا داشتندی تا فارغ می‌شد و هر کس از ایشان که شروع در گفت وگو می‌نمود، آن جناب حدیث او را گوش دادی. و مانند مردم خنده کردی از آنچه آن ها خنده کردندی، و تعجب نمودی از آنچه آن ها تعجب نمودندی. و چون غریبی با او سخن کردی، یا این که مسألتی نمودی، بر درشتی و سخن زشت او صبر فرمودی و او را آزرده نساختی، بلکه نسبت به اصحاب خود نیز چنین کردی.
تا این که مردم را به خود رایگان کردی، بلکه سخنان حق و صدق او را بپذیرند و فرمودی، چون صاحب احتیاجی را ببینید، او را طلب کنید و اعانتش کنید. و ستودن کسی را قبول نکردی، مگر کسی به عوض ستودن آن جناب، حضرتش او را ستودی و سخن احدی را قطع نکردی، مگر آن که زیاده از حد گفت‌وگو کردی. پس آن جناب یا او را نهی فرمودی از تکلم، یا این که در میان کلام او برخاستی.»
حضرت سید الشهدا گوید که من از پدر بزرگوارم از سکوت رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسش کردم.
فرمود: «سکوت آن بزرگوار مبنی بر چهار چیز می‌بود: حلم و حذر و تقدیر و تفکر. اما تقدیر او پس به یک اندازه نظر کردن و گوش فرا داشتن در میان مردمان بود، به این معنی که آن جناب مردمان را به یک نوع ملاحظه می‌فرمود، و چون سخن می‌گفتند، سخنان همه را به یک اندازه گوش می‌داد.
و اما تفکر آن حضرت در بقا و فنای اشیا بود.
اما حلم آن جناب در صبر او بروز و ظهور یافته بود و چیزی آن جناب را به غضب در نمی‌آورد و او را بر نمی‌انگیخت.
و حذر آن بزرگوار در چهار چیز اجتماع یافته بود: فرا گرفتن رفتار نیکو تا این که به او اقتدا شود و متابعت وی کنند، و واگذاشتن بد رفتاری تا این که خود را از آن بازدارند، و کوشش کردن در رأی و فکری که امور امت به آن اصلاح شود و زیستن در چیزی که خیر دنیا و آخرت امت در آن باشد.»
صلوات اللَّه علیه وعلی آله الطیبین الطاهرین.
مصنف گوید که: این صفات حضرت ختمی مرتبت را از مشایخ و استادان به اسناد مختلفه روایت کرده ام و آن اسانید را در کتاب «النّبوّة» اخراج نموده ام، ولیکن در این کتاب شریف، آن طریقی که حضرت رضا علیه السلام در آن طریق بود، ذکر کرده ام؛ چه این کتاب مستطاب در ذکر عیون اخبار آن جناب تصنیف شده است و تفسیر این صفات را در کتاب معانی الاخبار ذکر کرده ام.
کمره ای، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 1/ 237- 242
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 437
الصّدوق، معانی الأخبار، 1/ 79- 83 رقم 1، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 282- 285 رقم 1/ عنه: المجلسی، البحار «1»، 16/ 148- 153
وحدّثنا أبو علیّ أحمد بن یحیی المؤدّب، قال: حدّثنا محمّد بن الهیثم الأنباریّ، قال: حدّثنا عبداللَّه بن الصّقر السّکریّ أبو العبّاس، قال: حدّثنا سفیان بن وکیع بن الجرّاح، قال: حدّثنی جمیع بن عمیر العجلیّ إملاء من کتابه، قال: حدّثنی رجل من بنی تمیم من‌ولد أبی هالة التّمیمیّ، عن أبیه، عن الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهما السلام، قال: سألت‌خالی هند بن أبی هالة التّمیمیّ، قال «2»: وکان وصّافاً للنّبیّ صلی الله علیه و آله، وأنا أشتهی أن یصف‌لی منه شیئاً لعلِّی أتعلّق به، فقال: کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فخماً مفخّماً، وذکر الحدیث‌بطوله.
قال محمّد بن علیّ بن الحسین بن موسی بن بابویه مصنِّف هذا الکتاب- رحمه الله-: سألت أبا أحمد الحسن بن عبداللَّه بن سعید العسکریّ عن تفسیر هذا الخبر. فقال:
قوله: «کان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فخماً مفخّماً» معناه کان عظیماً معظّماً فی الصّدور والعیون، ولم تکن خلقته فی جسمه الضّخامة وکثرة اللّحم. وقوله: «یتلألأ «3» تلألؤ القمر» معناه‌یُنیر ویُشرق کإشراق القمر. وقوله: «أطول من المربوع وأقصر من المشذّب» فالمشذّب‌عند العرب الطّویل الّذی لیس بکثیر اللّحم، یقال: جذع مشذّب إذا طرحت عنه قشوره‌وما یجری مجریها، ویقال لقشور الجذع الّتی تقشر عنه الشّذب. قال الشّاعر فی صفةفرس:
أمّا إذا استقبلته فکأ نّه فی العین جذع من أوال مُشذَّب
وقوله: «رَجِل الشّعر» معناه فی شعره تکسّر وتعقّف، ویقال: «شَعر رَجِل» إذا کان
__________________________________________________
(1)- [حکاه عنه أیضاً فی البحار، 16/ 154].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [زاد فی البحار: «وجهه»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 438
کذلک، وإذا کان الشّعر [منبسطاً] لا تکسّر فیه، قیل: «شعر سبط ورسل»، وقوله: «إن‌تفرّقت «1» عقیقته»، العقیقة: الشّعر المجتمع فی الرّأس، وعقیقة المولود: الشّعر الّذی یکون‌علی رأسه من الرّحم، ویقال لشعر المولود المتجدّد بعد الشّعر الأوّل الّذی حلق: «عقیقة»، ویقال للذّبیحة الّتی تذبح عن المولود: «عقیقة»، وفی الحدیث: کلّ مولود مرتهن بعقیقته؛ وعقّ النّبیّ صلی الله علیه و آله عن نفسه بعدما جاءته النّبوّة؛ وعقّ عن الحسن والحسین علیهما السلام کبشین، وقوله: «أزهر اللّون» معناه نیِّر اللّون، یقال: أصفر یزهر إذا کان نیّراً، والسّراج یزهرمعناه ینیر «2». وقوله: «أزجّ الحواجب» معناه طویل امتداد الحاجبین بوفور الشّعر فیهماوجبینه إلی الصّدغین. قال الشّاعر:
إنّ ابتساماً بالنّقیّ الأفلج ونظراً فی الحاجب المُزَجَّج
مئنّة من الفعال الأعوج
«مئنّة»: علامة. وفی حدیث النّبیّ صلی الله علیه و آله: إنّ فی طول صلاة الرّجل وقصر خطبه «3» مئنّة من فقهه. و «4» إنّما جمع الحاجب فی «4» قوله: «أزجّ الحواجب»، ولم یقل: الحاجبین، فهوعلی لغة مَنْ یوقع الجمع علی التّثنیة ویحتجّ بقول اللَّه- جلّ ثناؤه-: «وکنّا لِحُکْمِهِم‌شاهِدِین» «5»
، یرید لحکم داوود وسلیمان علیهما السلام، وقال النّبیّ: الإثنان وما فوقهما جماعة. وقال بعض العلماء: یجوز أن یکون جمعاً «6»، فقال: «أزجّ الحواجب»، علی أنّ کلّ قطعةمن الحاجب اسمها حاجب، فأوقعت الحواجب علی القطع المختلفة کما یقال للمرأة: «حسنةالأجساد»، وقد قال الأعشی:
__________________________________________________
(1)- [البحار: «انفرقت»].
(2)- [البحار: «نیِّر»].
(3)- [البحار: «خطبته»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5)- [الأنبیاء: 21/ 78].
(6)- [البحار: «جمع»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 439
ومثلکِ بیضاء ممکورة وصاک العبیرُ بأجسادها
«صاک» معناه: لصق. وقوله: «فی غیر قَرَن» معناه أنّ الحاجبین إذا کان بینهماانکشاف وابیضاض یقال لهما: البلج والبلجة، یقال: «حاجبه أبلج» إذا کان کذلک، وإذااتّصل الشّعر فی وسط الحاجب فهو القرن. وقوله: «أقنی العِرنین» القنا أن یکون فی عظم‌الأنف إحدیداب فی وسطه، والعرنین: الأنف. وقوله: «کثّ اللّحیة» معناه أنّ لحیته‌قصیرة کثیرة الشّعر فیها. وقوله: «ضلیع الفمّ» معناه کبیر الفمّ، ولم تزل العرب تمدح‌بکبر الفمّ وتهجو بصغره.
قال الشّاعر- یهجو رجلًا-:
إن کان کدِّی وإقدامی لفی جرذ بین العواسج أجنی حوله المُصْع
معناه: إن کان کدِّی وإقدامی لرجل فمه مثل فم الجرذ فی الصّغر. المُصْع: ثمر العوسج. وقال بعض الشّعراء:
لحی اللَّه أفواه الدّبا من قبیلة
فعیّرهم بصغر الأفواه کما مدحوا الخطباء بسعة الأشداق، وإلی هذا المعنی یصرف‌قوله أیضاً: «کان یفتتح الکلام ویختمه بأشداقه» لأنّ الشّدق جمیل مستحسن عندهم، یقال: خطیب أهرت الشّدقین، وهَرِیتُ الشّدق. وسمّی عمرو بن سعید «الأشدق»، وقالت الخنساء- ترثی أخاها-:
وأحیا من مُحیّاه «1» حیاءً وأجری من أبی لیث هزبر
هَریت الشّدقِ رِئبالٌ «2» إذا ما عدا لم ینه عدوته بزجر
وقال ابن مقبل: «هُرْتُ الشّقاشِق ظلّامون للجُزُر». وقوله: «الأشنب» من صفة الفمّ، قالوا: إنّه الّذی لریقه عذوبة وبرد، وقالوا أیضاً: إنّ الشّنب فی الفمّ تحدّد «3» ورقّة وحدّة فی
__________________________________________________
(1)- [البحار: «مخبّأة»]
(2)- [البحار: «ریقال»]
(3)- [البحار: «تحدّر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 440
أطراف الأسنان، ولا یکاد یکون هذا إلّامع الحَداثة والشّباب. قال الشّاعر:
یا بأبی أنت وفوک الأشنبُ کأ نّما ذُرّ علی، ه الزّرنب
وقوله: «دقیق المسربة»، فالمسربة: الشّعر المستدقّ الممتدّ من اللّبّة إلی السُّرّة. قال‌الحارث بن وعلة الجرمیّ «1»:
الآن لمّا ابیضّ مسرُبتی وعضضت من نابی علی جِذَم
وقوله: «کأنّ عنقه جید دُمیة»، فالدُّمیة: الصّورة، وجمعها دُمی. قال الشّاعر:
أو دُمیةٌ صُوِّر محرابُها أو دُرّة سیقت إلی تاجر
والجید: العنق. وقوله: « «2» بادناً متماسکاً «2»» معناه تامّ خلق الأعضاء لیس بمسترخی‌اللّحم ولا بکثیره، وقوله: «سواء البطن والصّدر» معناه أنّ بطنه ضامر وصدره عریض، فمن هذه الجهة ساوی «3» بطنه صدره. و «الکرادیس» رؤوس العظام. وقوله: «أنور المتجرّد» معناه نیّر الجسد الّذی تجرّد من الثّیاب. وقوله: «طویل الزّندین» فی کلّ ذراع زندان، وهما جانباً عظم الذّراع، فرأس الزّند الّذی یلی الإبهام یقال له: «الکوع» ورأس الزّندالّذی یلی الخنصر، یقال له: «الکُرسوع»، وقوله: «رحب الرّاحة» معناه واسع الرّاحةکبیرها، والعرب تمدح بکبر الید وتهجو بصغرها، قال الشّاعر:
فناطوا من الکذّاب کفّاً صغیرة ولیس علیهم قتله بکبیر
«ناطوا» معناه علّقوا. وقالوا: رحب الرّاحة، أی کثیر العطاء، کما قالوا: ضیّق الباع‌فی الذّمّ. وقوله: «شثن الکفّین» معناه خشن الکفّین. والعرب تمدح الرّجال بخشونة الکفّ‌والنِّساء بنعومة «4» الکفّ. وقوله: «سائل الأطراف» أی تامّها غیر طویلة ولا قصیرة.
__________________________________________________
(1)- [البحار: «الجومیّ»].
(2- 2) [البحار: «بادن متماسک»].
(3)- [البحار: «تساوی»].
(4)- [البحار: «بنعمة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 441
وقوله: «سبط القصب» معناه ممتدّ القصب غیر منعقدة «1»، والقصب العظام المجوف الّتی فیهامخّ نحو السّاقین والذّراعین. وقوله: «خُمصان الأخمصین» معناه أنّ أخمص رجله شدیدالارتفاع من الأرض، والأخمص ما ارتفع «2» عن الأرض من وسط باطن الرّجل وأسفلها، وإذا کان أسفل الرّجل مستویاً لیس فیه أخمص فصاحبه أرحّ، یقال: «رجل أرحّ» إذا لم‌یکن لرجله أخمص. وقوله: «مسیح القدمین» معناه لیس بکثیر اللّحم فیهما وعلی ظاهرهما، فلذلک ینبو الماء عنهما. وقوله: «زال قلعاً» معناه متثبّتاً. وقوله «3»: «یخطو تکفّوءاً» معناه‌خطاه کأ نّه یتکسّر «4» فیها أو یتبختر لقلّة الاستعجال معها ولا تبختر فیها ولا خیلاء، وقوله: «ویمشی هوناً» معناه السّکینة والوقار. وقوله: «ذریع المشیة» معناه واسع المشیةمن غیر أن یظهر فیه استعجال وبدار، یقال: «رجل ذریع فی مشیه» و «امرأة ذراع» إذاکانت واسعة الیدین بالغزل. وقوله: «کأ نّما ینحطّ فی صبب» الصّبب الانحدار. وقوله: «دمثاً» الدّمث اللّیّن الخلق، فشبّه بالدّمث من الرّمل وهو اللّیّن، قال قیس بن الخطیم:
یمشی کمشی الزّهراء فی دَمث الرّمل إلی السّهل دونه الجرف
و «المُهین» الحقیر، وقد رواه بعضهم «المهین» یعنی لا یحقر «5» أصحابه ولا یذلّهم. «تعظم عنده النّعمة» معناه من حسن خطابه أو معونته بما یقلّ من الشّأن کان عنده‌عظیماً. وقوله: «فإذا تعوطی الحقّ» معناه: و «3» إذا تنوول غضب للَّه‌تبارک وتعالی. قال الأعشی:
تعاطی الضّجیع إذا سامها بُعید الرُّقاد وعند الوسن
معناه تناوله. وقوله: «إذا غضب أعرض وأشاح»، قالوا: فی «أشاح» جدّ فی الغضب‌وانکمش. وقالوا: جدّ وجزع واستعدّ لذلک، قال الشّاعر:
__________________________________________________
(1)- [البحار: «متعقِّدة»].
(2)- [البحار: «یرتفع»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «یتکبّر»].
(5)- [البحار: «لا یحتقر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 442
و «1» أعطی لی «1» علی العِلّات مالی وضربی هامة البطل المُشیح
وقوله: «یسوق أصحابه» معناه یقدّمهم بین یدیه تواضعاً وتکرمة لهم. ومن رواه «یفوق» أراد یفضلهم دیناً وحلماً وکرماً. وقوله: «یفتّر عن مثل حبّ الغمام» معناه یکشف‌شفتیه عن ثغر أبیض یشبه حبّ الغمام، یقال: «قد فررت الفرس» إذا کشفت عن أسنانه، و «فررت الرّجل عمّا فی قلبه» إذا کشفته عنه. وقوله: «لکلّ حال عنده عتاد» فالعتاد: العدّة، یعنی أ نّه أعدّ للُامور أشکالها ونظائرها، ومن رواه: «فلا یقید من أحد عثرة» بالدّال: أی من جنی علیه جنایة اغتفرها وصفح عنها تصفّحاً وتکرّماً إذا کان تعطیلها لایضیّع من حقوق اللَّه شیئاً ولا یفسد متعبّداً به ولا مفترضاً؛ ومن رواه «یقیل»- باللّام- ذهب إلی أ نّه علیه السلام لا یضیّع من «2» حقوق النّاس الّتی تجب «3» لبعضهم علی بعض. وقوله: «ثمّ یردّ ذلک بالخاصّة علی العامّة»، معناه: أ نّه کان یعتمد فی هذه الحال علی أنّ الخاصّةترفع «4» إلی العامّة علومه وآدابه وفوائده. وفیه قول آخر، فیردّ ذلک بالخاصّة علی العامّةأن یجعل المجلس للعامّة بعد الخاصّة، فتنوب «الباء» عن «من» و «علی» عن «إلی» قیام‌بعض الصّفات مقام بعض. وقوله: «یدخلون روّاداً»، الرّوّاد: جمع «رائد» وهو الّذی یتقدّم «5» إلی المنزل یرتاد لهم الکلاء، یعنی أ نّهم ینفعون بما یسمعون من النّبیّ صلی الله علیه و آله من وراءهم کماینفع الرّائد من خلفه. وقوله: «ولا یفترقون إلّاعن ذواق» معناه عن علوم یذوقون من‌حلاوتها ما یذاق من الطّعام المشتهی والأدلّة الّتی تدلّ النّاس علی امور دینهم. وقوله: «لا تؤبن فیه الحُرَم» أی لا تُعاب. أبنت الرّجل فأنا آبن، والمأبون: المعیب، والابنة: العیب. قال أبو الدّرداء: إن تؤبن «6» بما لیس فینا، فربّما زکّینا بما لیس عندنا. ولعلّ ذا أن
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «إعطائی»]
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «یجب»].
(4)- [البحار: «یرفع»].
(5)- [زاد فی البحار: «القوم»].
(6)- [البحار: «نؤبن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 443
یکون بذلک معناه إن نعیّب بما لیس فینا. وقال الأعشی:
سلاجم کالنّخل ألبستها قضیب سراء قلیل الابن
وقوله: «ولا تنثی فلتاته» معناه: من غلط فیه غلطة لم یشنّع ولم یتحدّث بها. یقال: نثوت الحدیث أنثوه نثواً: إذا حدّثت به. وقوله: «إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأنّ‌علی رؤوسهم الطّیر» معناه: أ نّهم کانوا لإجلالهم نبیّهم صلی الله علیه و آله لایتحرّکون، فکانت صفتهم‌صفة من علی رأسه طائر یرید أن یصیده فهو یخاف إن تحرّک طیران الطّائر وذهابه. وفیه‌قول آخر: أ نّهم کانوا یسکنون ولا یتحرّکون حتّی یصیروا بذلک عند الطّائر کالجدران والأبنیة الّتی لا یخاف الطّیر وقوعاً علیها. قال الشّاعر:
إذا حلّت بیوتهم عکاظا حسبت علی رؤوسهم الغرابا
معناه: لسکونهم تسقط الغِربان علی رؤوسهم. وخصّ بالغراب لأنّه من أشدّ الطّیرحذراً. وقوله: «ولا یقبل الثّناء إلّامن مکافئ» معناه: مَنْ صحّ عنده إسلامه حسن موقع‌ثنائه علیه عنده، ومَنْ استشعر منه نفاقاً وضعفاً فی دیانته ألقی ثناءه علیه ولم یحفل به، وقوله: «إذا جاءکم طالب الحاجة یطلبها فارفدوه» معناه: فأعینوه وأسعفوه علی طلبته، یقال: رفدت «1» رفداً- بفتح الرّاء- فی المصدر، والرّفد- بکسر الرّاء- الاسم، یعنی به الهبّةوالعطیّة. تمّ الخبر بتفسیره، والحمد للَّه‌کثیراً.
الصّدوق، معانی الأخبار، 1/ 84- 89 رقم 1/ عنه: المجلسی، البحار، 16/ 154، 155- 161
أنبأنا أبو عبداللَّه الحافظ لفظاً وقراءة علیه، قال: حدّثنا أبو محمّد الحسن بن محمّد بن‌یحیی بن الحسن بن جعفر بن عبد [عبید] اللَّه بن الحسین بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن‌أبی طالب العقیقیّ صاحب کتاب النّسب ببغداد، قال: حدّثنا إسماعیل بن محمّد بن إسحاق ابن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب أبو محمّد بالمدینة سنة ثلاث
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «الرّجل»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 444
وستّین ومائتین، قال: حدّثنی علیّ بن جعفر بن محمّد، عن أخیه موسی بن جعفر، عن‌جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ بن الحسین، قال: قال الحسن بن علیّ رضی اللَّه‌عنهم: سألت خالی هند بن أبی هالة عن حلیة رسول اللَّه، وکان وصّافاً وأنا أرجوأن یصف لی منه شیئاً أتعلّق به.
وأنبأنا أبو الحسین بن الفضل القطّان ببغداد، قال: أنبأنا عبداللَّه بن جعفر بن درستویه النّحویّ، قال: حدّثنا یعقوب بن سفیان الفسویّ، قال: حدّثنا سعید بن حمّاد الأنصاریّ المصریّ أبو غسّان وملک بن إسماعیل النّهدیّ، قال: حدّثنا جمیع بن عمر بن عبدالرّحمان العجلیّ، قال: حدّثنی رجل بمکّة، عن ابن لأبی هالة التّمیمیّ، عن الحسن بن علیّ، قال:
سألت خالی هند بن أبی هالة التّمیمیّ- وکان وصّافاً- عن حلیة النّبیّ، وأناأشتهی أن یصف لی منها شیئاً أتعلّق به، فقال: «کان رسول اللَّه‌فخماً مفخّماً یتلألأوجهه تلألؤ القمر لیلة البدر، أطول من المربوع وأقصر من المشدب [المشذّب]، عظیم‌الهامة، رجل الشّعر، إن انفرقت عنفقته [عقیقته] فرق، وروایة [وفی روایة] العلویّ: إن‌انفرقت عقیصته فرق وإلّا فلا یجاوز شعره شحمة اذنه إذا هو وفّره، أزهر اللّون، واسع‌الجبین، أزجّ الحواجب، سوابغ فی غیر قرن، بینهما عرق یدرّه الغضب، أقنی العرنین، له‌نور یعلوه، یحسبه مَنْ لم یتأمّله، أشمّ، کثّ اللّحیة، سهل الخدّین- وفی روایة العلویّ- أدعج، سهل الخدّین، ضلیع الفم، أشنب، مفلّج الأسنان، دقیق المسربة کأنّ عنقه جیددُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخلق، بادن متماسک، سواء البطن والصّدر، عریض الصّدر- وفی روایة العلویّ- فسیح الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس، أنور المتجرِّد، موصول ما بین اللّبّة والسّرّة بشعر یجری کالخطّ، عاری الثّدیّین والبطن ممّا سوی ذلک، أشعر الذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة- وفی روایةالعلویّ- رحب الجبهة، سبط القصب، شثن الکفّین والقدمین- لم یذکر العلویّ- القدمین، سائل الأطراف، خمصان الأخمصین، مسیح القدمین، ینبو عنهما الماء، إذا زال زال قلعاً،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 445
یخطو تکفّیاً ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذا مشی کأ نّما ینحطّ من صبب، وإذا التفت التفت‌جمعاً- وفی روایة العلویّ- جمیعاً، خفض [خافض] الطّرف، نظره إلی الأرض أطول من‌نظره إلی السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یسوق أصحابه ببدر- وفی روایة العلویّ- یبدأ من‌لقی بالسّلام.
قلت: صف لی منطقه، قال: کان رسول اللَّه‌متواصل الأحزان، دائم الفکرة- وفی‌روایة العلویّ- الفکر، لیست له راحة، لا یتکلّم فی غیر حاجة، طویلًا السّکتة- وفی‌روایة العلویّ- السّکوت، یفتتح الکلام ویختمه بأشداقه ویتکلّم بجوامع الکلم- وفی‌روایة العلویّ- الکلام، فصل، لا فضول ولا تقصیر، دمث، لیس بالجافی ولا المهین، یعظم النّعمة وإن [وقت] دقت، لا یذمّ منها شیئاً- لا یذمّ ذوّاقاً ولا یمدحه، وفی روایةالعلویّ-، لم یکن ذوّاقاً، ولا مدحة، ولا یقوم لغضبه إذا تعرّض الحقّ شی‌ء حتّی ینتصرله- وفی روایة العلویّ [اخری]-، لا تغضبه الدّنیا وما کان لها، فإذا تعوطی الحقّ لم‌یعرفه أحد، ولم یقم لغضبه شی‌ء حتّی ینتصر له، لا یغضب لنفسه ولا ینتصر لها، إذاأشار أشار بکفّه کلّها، وإذا تعجّب قلّبها، وإذا تحدّث اتّصل بها، یضرب براحته الیمنی‌باطن إبهامه الیسری- وفی روایة العلویّ- فضرب بإبهامه الیمنی باطن راحته الیسری، وإذا غضب أعرض وأشاح، وإذا فرح غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم، ویفترّ عن مثل‌حبّ الغمام.
قال: فکتمتها الحسین بن علیّ زماناً، ثمّ حدّثته بها، فوجدته قد سبقنی إلیه، فسأله‌عمّا سألته عنه ووجدته قد سأل أباه عن مدخله ومجلسه ومخرجه وشکله، فلم یدع منه‌شیئاً؛ قال الحسین: سألت أبی عن دخول رسول اللَّه، فقال: کان دخوله لنفسه‌مأذوناً له فی ذلک، فکان إذا آوی إلی منزله جزّأ دخوله ثلاثة أجزاء، جزءاً للَّه [تعالی]، وجزءاً لأهله، وجزءاً لنفسه، ثمّ جزّأ جزأه بینه وبین النّاس، فیردّ ذلک علی العامّةبالخاصّة ولا یدّخره- وقال أبو غسّان أو یدّخر عنهم شیئاً، وفی روایة العلویّ- ولایدّخر عنهم شیئاً، وکان من سیرته فی جزء الامّة إیثار أهل الفضل بإذنه وقسمه
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 446
[وقسمته] علی قدر فضلهم فی الدِّین، فمنهم ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتین، ومنهم ذوالحوائج، فیتشاغل بهم ویشغلهم فیما یصلحهم والامّة من مسألة [مسألته] عنهم، وأخبارهم بالّذی ینبغی لهم، ویقول: لیبلّغ الشّاهد منکم الغائب، وأبلغونی حاجة من‌لا یستطیع إبلاغی حاجته، فإنّه من أبلغ سلطاناً حاجة من لا یستطیع إبلاغها إیّاه ثبّت‌اللَّه قدمیه یوم القیامة. ولا یذکر عنده إلّاذلک ولا یقبل من أحد غیره، یدخلون علیه‌روّاداً ولایفترقون إلّاعن ذواق. وفی روایة العلویّ: «ولایتفرّقون إلّاعن ذوق ویخرجون‌أدلّة»، زاد العلویّ: یعنی فقهاء.
قال: فسألته عن مخرجه کیف کان یصنع فیه؟ وفی روایة العلویّ: قلت: فأخبرنی‌عن مخرجه کیف کان یصنع فیه؟ فقال: «کان رسول اللَّه‌نحزن [یخزن] لسانه إلّاممّایعنیهم ویؤلِّفهم ولا ینفِّرهم».
قال أبو غسّان: أو یفرّقهم، وفی روایة العلویّ: ولا یفرِّقهم ویکرم کریم کلّ قوم‌ویولِّیه علیهم ویحذر النّاس ویحترس منهم من غیر أن یطوی عن أحد بشره ولا خلقه، یتفقّد أصحابه ویسل [ویسأل] النّاس عمّا فی النّاس، ویحسِّن الحسن ویقوِّیه، ویقبِّح‌القبیح ویوهیه [ویوهنه]، معتدل الأمر غیر مختلف، لا یعقل [یغفل] مخافة أن یغفلواأو یملّوا، لکلِّ حال عنده عتاد، لا یقصر عن الحقّ ولا یجوزه، الّذین یلونه من النّاس‌خیارهم، أفضلهم عنده أعمّهم نصیحة، وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة ومؤازرة.
قال: فسألته عن مجلسه- زاد العلویّ- کیف کان یصنع فیه، فقال: کان رسول اللَّه (ص) لا یجلس ولا یقوم إلّاعلی ذکر، ولا یوطن الأماکن وینهی عن إیطانها، وإذا انتهی‌إلی قوم جلس حیث ینتهی به المجلس ویأمر بذلک یعطی کلّ جلسائه نصیبه، لا یحسب‌جلیسه أنّ أحداً أکرم علیه منه، من جالسه أو قادمه فی حاجة صابر [صابره] حتّی‌یکون هو المنصرف، ومن سأله حاجة لم یردّه إلّابها أو بمیسورٍ من القول، قد وسع‌النّاس معه [منه] بسطه وخلقه، فصار لهم أباً وصاروا عنده فی الحقِّ سواء، مجلسه‌مجلس حلم [حکم] وحیاء وصبر وأمانة، لا ترفع فیه الأصوات ولا تؤبن فیه الحرم
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 447
ولا تنثی فلتاته، متعادلین یتفاضلون فیه بالتّقوی- وفی روایة العلویّ- وصاروا عنده فی‌الحقّ متقاربین یتفاضلون بالتّقوی- سقط منها ما بینهما، ثمّ اتّفقت الرّوایتان- متواضعین، یوقِّرون فیه الکبیر، ویرحمون فیه الصّغیر، ویؤثرون ذا الحاجة، ویحفظون- قال‌أبو غسّان- أو یحیطون الغریب، وفی روایة العلویّ: ویرحمون الغریب.
قال: قلت: کیف کانت سیرته فی جلسائه؟ وفی روایة العلویّ: فسألته عن سیرته فی‌جلسائه، فقال: کان رسول اللَّه‌دائم البشر، سهل الخلق، لیّن الجانب، لیس بفظّ، ولاغلیظ، ولا صخّاب، ولا فحّاش، ولا عیّاب، ولا مدّاح، یتغافل عمّا لا یشتهی ولا یویس‌منه، ولا یخیّب فیه، قد ترک نفسه من ثلاث: المراء، والإکثار، وما لا یعنیه، وترک النّاس‌من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً ولا یعیره، ولا یطلب عورته، ولا یتکلّم إلّافیما رجا ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، فإذا سکت تکلّموا ولا یتنازعون‌عنده- وزاد العلویّ الحدیث-: مَنْ تکلّم انصتوا له حتّی یفرغ حدیثهم عنده حدیث‌أولیتهم- وفی روایة العلویّ أوّلهم-: یضحک ممّا یضحکون منه، ویتعجّب ممّا یتعجّبون‌منه، ویصبر للغریب علی الجفوة فی منطقه ومسألته حتّی أن کان أصحابه یستجلبونهم- وفی روایة العلویّ فی المنطق-: ویقول: إذا رأیتم طالب الحاجة یطلبها فارفدوه، ولایطلب الثّناء إلّامن مکافئ، ولا یقطع علی أحد حدیثه حتّی یجوز فیقطعه بنهی أو قیام، وفی روایة العلویّ: بانتهاء أو قیام.
قال: فسألته کیف کان سکوته؟ قال: کان سکوت رسول اللَّه‌علی أربع: الحلم، والحذر، والتّقدیر، والتّفکّر، وفی روایة العلویّ: والتّفکیر، فأمّا تقدیره ففی تسویته والنّظروالاستماع بین النّاس، وأمّا تذکّره، أو قال: تفکّره، قال سعید: تفکّره، ولم یشکّ، وفی [فی] روایة العلویّ: تفکّره، ففیما یبقی ویفنی، وجمع له‌الحلم والصّبر، فکان لا یغضبه‌شی‌ء ولا یستفزّه، وجمع له الحذر فی أربع: أخذه بالحسنی، قال سعید والعلویّ: بالحسن‌لیقتدی به وترکه القبیح لینتهی عنه، وفی روایة العلویّ لیتناهی عنه، واجتهاد الرّأی فیماأصلح امّته، والقیام فیما جمع لهم الدّنیا والآخرة. وفی روایة العلویّ: والقیام لهم فیما جمع
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 448
لهم أمر الدّنیا والآخرة،». «1»
البیهقی، دلائل النّبوّة، 1/ 211- 217
__________________________________________________
(1)- ابو عبداللَّه الحافظ با اسناد خود از امام محمد بن علی باقر روایت می‌کند که امام حسن مجتبی علیه السلام می‌گفت، از دایی خود هندبن ابی‌هاله که مردی وصف کننده بود، خواستم که پیامبر صلی الله علیه و آله را برای من وصف کند تا به آن لذت ببرم. و به طرق دیگر هم این مطلب را از امام حسن نقل کرده‌اند که به این موضوع اظهار اشتیاق فرموده و هند چنین اظهار داشته است:
«پیامبر خدا که درود بر او باد، بزرگ و بزرگوار بود. چهره‌اش چون ماه تمام می‌درخشید. از معمول قامتش کمی بلندتر بود و از کسانی که بلند قامت هستند، کوتاه‌تر. سرش بزرگ و موهایش صاف بود. معمولًا موهایش را جمع می‌کرد و در غیر آن صورت هم هرگز از لاله گوشش فروتر نبود. رنگش گلگون، پیشانی‌اش‌گشاده، [و] ابروانش پر پشت وکشیده بود، بدون این که پیوسته باشد. میان ابروانش رگی بود که در حال خشم برجسته می‌شد. بینی او قلمی و پرتوی بالای آن مشاهده می‌شد، به طوری که می‌پنداشتی اصلًا برآمدگی ندارد. ریشش انبوه و پر پشت بود و گونه‌هایش ملایم و نرم. سیه چشم و بزرگ دهان بود. دندان هایش بسیار زیبا و در یک سطح قرار داشت. رشته باریکی موی از بیخ گلو تا زیر ناف داشت. گردنش چنان سپید بود که گویی از نقره خام است.
در عین حال که پیکرش ورزیده بود، سینه و شکمش در یک سطح قرار داشت. سینه اش پهن، شانه اش فراخ و مفاصل واستخوان بندی اش درشت بود. قسمت‌هایی از بدنش که از زیر لباس بیرون بود، می‌درخشید. به بازوها و شانه‌ها و بالای سینه اش کمی موی نرم رسته بود. شکم او خالی از موی بود. دست‌هایش از آرنج تا مچ نسبتاً کشیده، و کف دستش وسیع و پشتش راست بود. انگشتانش کشیده و ظریف می‌نمود و کف پایش کاملًا گود بود. پشت پاهایش به سمت جلو شیب داشت، به طوری که آب از روی آن به سرعت فرو می‌ریخت. راه رفتن او در عین حال که با تواضع بود، تند انجام می‌گرفت و در آن حال بدنش به جلو خم می‌شد، گویی در نشیب و فراز حرکت می‌کند. چون روی می‌نمود با تمام بدن رو می‌کرد. نگاهش غالباً به زمین بود و به زمین بیش‌تر نگاه می‌کرد تا به آسمان. بسیار شکوهمند بود و نمی‌شد مستقیم در چشمش نگاه کنی. به چهره‌اش که می‌نگریستی، ماه را به خاطر می‌آوردی. همواره تقدم در سلام داشت.»
امام حسن می‌گوید: «گفتم: گفتارش را توصیف کن.»
گفت: «همواره اندیشمند و ناراحت به نظر می‌رسید. به جز در مورد حاجت صحبت نمی‌کرد. سکوتی عمیق و طولانی داشت. سخن را به بهترین وجه آغاز و با فصاحت کامل به انجام می‌رسانید. جملات او جامع همه معنی بود. نسبت به هیچ کس در گفتار خود ستم روا نمی‌داشت. هرگز کسی را خوار نمی‌فرمود. نعمت را هر چه هم کم بود، بزرگ می‌شمرد و هیچ خوراکی را مکروه نمی‌داشت. اگر چیزی با حق معارضه می‌کرد، از پای نمی‌نشست تا حق را یاری نماید. دنیا و امور وابسته به آن او را خشمگین نمی‌ساخت. اگر چیزی به کسی عنایت می‌کرد، کسی متوجه نمی‌شد. هیچ گاه برای خود خشم نمی‌گرفت و برای خود از-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 449
__________________________________________________
- کسی یاری نمی‌خواست. چون به چیزی اشاره می‌کرد، با تمام کف دست اشاره می‌کرد. و به هنگام تعجب و شگفتی، پشت دستش را ظاهر می‌کرد و در آن حال انگشت شست دست چپ خود را با دست راست می‌گرفت، و یا با شست راست به کف دست چپ فشار می‌داد. اگر هم خشمگین می‌شد، گذشت می‌نمود. در حالت خشنودی، پلک‌هایش را فرو می‌بست. خنده‌اش هیچ گاه از حد تبسم نمی‌گذشت، و در این هنگام دندان‌هایش چون تگرگ براق بود.»
امام حسن می‌گوید: این مطالب را مدتی از برادرم امام حسین پوشیده داشتم. وقتی با او در این باره صحبت کردم، معلوم شد او هم از دایی همین سؤال‌ها را کرده و چیزی فروگذار ننموده است، و معلوم شد که سؤالاتی هم از علی علیه السلام در مورد کیفیت مجلس و ورود و خروج پیامبر صلی الله علیه و آله در مجالس نموده است.
حسین علیه السلام می‌گفت: از پدرم علی علیه السلام درباره خلوت پیامبر و حالات او در منزل سؤال کردم. گفت: «پیامبر هر گاه به خانه می‌آمد، وقت خود را در خانه سه بخش می‌فرمود: یک بخش را برای عبادت، و بخشی برای خانواده‌اش و یک بخش هم اختصاص به خودش داشت. از آنچه مخصوص خود قرار داده بود، یک بخش آن اختصاص به خواص اصحاب داشت که حضورش می‌آمدند. و در عین حال، [به] وسیله همین خواص مطالبی هم برای عوام بیان می‌فرمود. اهل فضل و تقوا را گرامی‌تر می‌داشت و نیازهای ایشان را برمی‌آورد و مرتبه آن‌ها را در دین و دانش در نظر می‌گرفت. برخی یک حاجت داشتند، برخی دو حاجت و بیش‌تر، و حضرت حوایج آن‌ها را تا آن جا که می‌توانست، برمی‌آورد. گاه آن‌ها را به مسائلی که لازم بود آگاه می‌نمود، و گاه از ایشان درباره مسائل مختلف سؤال می‌کرد و برخی از مطالب را به اطلاع آن‌ها می‌رساند و می‌گفت: کسانی که حاضرند، این مطالب را به کسانی که غایب هستند، ابلاغ نمایند. و مکرر می‌فرمود: نیازهای افرادی را که نمی‌توانند به من بگویند، شما بگویید. همانا هر کس که حاجت حاجتمندی را به صاحب قدرتی بیان کند و در ابلاغ آن کوشا باشد، خداوند در قیامت او را پایدار و ثابت قدم می‌نماید. اصحاب گروه گروه برای کسب فیض به حضورش می‌رسیدند و در حالی که بهره فراوان گرفته بودند، بیرون می‌رفتند و هر یک راهنمای گروهی می‌شدند.»
می‌گوید: از پدرم پرسیدم: «برنامه بیرون از منزل رسول خدا چگونه بود؟»
فرمود: «پیامبر فقط در مواردی که قلوب مسلمان‌ها را به یکدیگر نزدیک نماید و ایشان را یاری نماید و موجب پراکندگی نشود، صحبت می‌فرمود، معمولًا بزرگ هر قوم را گرامی می‌داشت و حتی الامکان همو را بر آن قوم رئیس قرار می‌داد، بدون این که از کسی روی گردان باشد. در عین حال، انزوا را دوست می‌داشت. نسبت به اصحاب و یاران خود همواره تفقد می‌کرد. مسائل و گرفتاری های مردم را از مردم می‌پرسید. کارهای نیک را همواره تقویت می‌کرد و نیک می‌شمرد، و کار زشت را همیشه خوار و زشت می‌شمرد. در همه کارها راست و میانه رو بود. هیچ گاه از این مسأله که مردم دچار غفلت و یا از کاری خسته نشوند،-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 450
__________________________________________________
- غافل نبود. در هر حال برای کار آمادگی داشت. هرگز پا را از حق فراتر نمی‌گذاشت و در عین حال در مورد حق فروگذار هم نبود. کسانی از مردم که خیرخواه‌تر بودند، در نظر او برگزیده‌تر بودند و کسانی که مساوات و برابری را بیش‌تر رعایت می‌کردند، پیش او گرامی‌تر بودند. هیچ گاه بدون ذکر نام خدا نه در جایی می‌نشست و نه از جایی برمی‌خاست. در مجالس جایگاه معینی نداشت و از این کار منع می‌فرمود. چون به گروهی می‌رسید، همان جا که رسیده بود می‌نشست و به این کار دیگران را هم دستور فرموده بود. در مجالس رعایت حال همه را می‌کرد و حق همگان را ملحوظ می‌داشت. هرگز طوری رفتار نمی‌کرد که کسی تصور کند، دیگری بر او مقدم است.
هر کس برای بیان حاجتی پیش پیامبر می‌آمد، تا هنگامی که نمی‌رفت، حوصله و شکیبایی می‌فرمود. تلاش می‌فرمود حوایج و خواسته های مشروع را برآورد و اگر نمی‌توانست، با گفتاری کوتاه و پسندیده معذرت خواهی می‌کرد. اخلاق خوش و گشاده‌رویی او چنان بود که همه اصحاب، او را چون پدر خویش می‌دانستند. همه اصحاب در برابر حق در نظر رسول خدا یکسان بودند. مجلس او سراپا حکمت و بردباری و صبر و شکیبایی بود. صداها در حضورش بلند نمی‌شد و هیچ کس مطلبی را رد یا تصدیق نمی‌کرد. هیچ گاه در سخن پیامبر زلّت و لغزشی دیده نشد. برتری اصحاب حتی در مجلس پیامبر هم فقط به تقوای ایشان بستگی داشت. همه در محضر او فروتن بودند. سالخوردگان را محترم می‌داشتند و به خردسالان مهر می‌ورزیدند، و نسبت به نیازمندان ایثار می‌کردند و در حفظ یکدیگر کوشا بودند.»
گفتم: «رسول خدا با همنشینان خود چگونه بود؟»
گفت: «همیشه خنده‌رو، خوش خلق و ملایم بود، نه ترشرو و سختگیر. هیچ گاه فریاد نمی‌زد و دشنام نمی‌داد. عیب کسی را آشکار نمی‌ساخت و بیهوده از کسی ستایش نمی‌فرمود. از آنچه که به آن میل نداشت یاد نمی‌کرد. هرگز تأسف و اندوهی برای امور عادی اظهار نمی‌فرمود. از سه چیز به شدت پرهیز می‌فرمود: کبر و پرحرفی و کارهای بی‌معنی. سه چیز را در حق مردم بسیار رعایت می‌فرمود: هیچ کس را سرزنش نمی‌کرد، و بر کسی خرده نمی‌گرفت و در جست‌وجوی معایب کسی نبود. فقط در مواردی که امید ثواب و اجر بود، تذکر می‌داد و صحبت می‌کرد. و چون پیامبر صحبت می‌کرد، همنشینان او چنان سکوت می‌کردند که گویی مرغ بر سر ایشان نشسته است. چون سکوت می‌فرمود، اصحاب صحبت می‌داشتند و هرگز در حضور پیامبر ستیزه و نزاع در بحث نداشتند. اگر اصحاب می‌خندیدند، او نیز تبسم می‌فرمود و اگر از چیزی تعجب می‌کردند، او هم اظهار تعجب می‌کرد. افراد غریب و بیگانه را خوب تحمل می‌کرد و سخن ایشان را به تمام می‌شنید و به خواسته‌های آن‌ها گوش فرا می‌داد. گاهی اصحاب آن اشخاص را متوجه طول گفتارشان می‌کردند. پیامبر به اصحاب می‌گفت: هر گاه نیازمندی را می‌بینید نیاز او را برآورید. هرگز از کسی ستایش نمی‌خواست، مگر این که کار نیک را با نیک جبران کنند. سخن هیچ کس را بدون ضرورت-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 451
وأخبرناه أبو طاهر محمّد بن محمّد السّنجیّ وأبو محمّد بختیار بن عبداللَّه الهندیّ واللّفظلحدیثهما، قالا: أنبأنا أبو سعد محمّد بن عبدالملک بن عبدالقاهر الأسدیّ، أنبأنا أبو علیّ‌الحسن بن أحمد بن إبراهیم بن شاذان، قالا: أنبأنا أبو محمّد الحسن بن محمّد بن یحیی بن‌الحسن بن جعفر بن عبیداللَّه بن الحسین بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی طالب، قال‌أبو عبداللَّه: الثّقفیّ، صاحب کتاب النّسب، وقال ابن شاذان: المعروف بابن أخی طاهرالعلویّ، أنبأنا إسماعیل بن محمّد بن إسحاق بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین [بن‌علیّ بن أبی طالب- زاد أبو عبداللَّه: أبو محمّد- بالمدینة سنة ثلاث وستّین ومائتین، حدّثنی علیّ بن جعفر بن محمّد- زاد ابن شاذان: ابن علیّ بن الحسین- عن أخیه موسی‌ابن جعفر عن جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علیّ، «1» عن علیّ بن الحسین]، قال: قال‌الحسن بن علیّ علیه السلام: قال: سألت خالی هند بن أبی هالة عن حلیة رسول اللَّه، وکان‌وصّافاً وأنا أرجو أن یصف لی منه شیئاً أتعلّق به.
قال: کان رسول اللَّه‌فخماً مفخّماً، یتلألأ وجهه تلألأ القمر لیلة البدر، أطول من‌المربوع، وأقصر من المشذّب عظیم الهامة، رجل «2» الشّعر، إن افترقت عقیصته فرّق،
__________________________________________________
- قطع نمی‌کرد و در آن صورت معمولًا برمی‌خاست و یا او را از سخن گفتن نهی می‌فرمود (مثلًا اگر کسی در حضورش غیبت می‌کرد).»
امام حسین می‌گوید: از پدرم علی علیه السلام درباره سکوت پیامبر پرسیدم.
فرمود: «در حالت سکوت بسیار بردبار بود و می‌اندیشید و به فکر پرهیز از گناهان بود. سکوت خود را هم در میان جمع به طور یکسان به همه اختصاص می‌داد، بدین معنی که مثلًا در حالت سکوت به گفتار همه توجه می‌فرمود. بردباری و شکیبایی در او جمع بود. چیزی او را به خشم نمی‌آورد و دلگیرش نمی‌کرد. در چهار مورد سخت پایبند بود: انجام کارهای پسندیده تا سرمشق دیگران باشد، دوری از همه کارهای زشت تا با عمل خود مردم را نهی از ارتکاب ناشایست فرماید، اندیشه درباره کارهایی که به صلاح امت اسلامی باشد و قیام به آنچه که موجب خیر این جهان و آن جهان مسلمانان باشد.» صلوات اللَّه وسلامه علیه.
ابو عبداللَّه حافظ می‌گفت که راویان او این حدیث را در سال 209 از علی بن جعفر بن محمد هم شنیده اند و این علی بن جعفر در سال 210 هجری درگذشته است.
دامغانی، ترجمه دلائل النبوه، 1/ 144- 148
(1)- [من هنا حکاه فی المختصر].
(2) (2*) [المختصر: «الشّعرة إن انفرقت عقیصة فرق وإلّا تجاوز»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 452
وإلّا فلا یجاوز (2*) شعره شحمة اذنیه «1» إذا هو وفّره، أزهر اللّون، واسع الجبین، أزجّ‌الحواجب، سوابغ فی غیر فرق، بینهما عرق یدرّه الغضب [أقنی العرنین] له نور یعلوه، یحسبه من لم یتأمّله أشمّ، کثّ اللّحیة، أدعج، سهل الخدّین، ضلیع الفم أشنب، مفلّج‌الأسنان، رقیق «2» المسربة، کأنّ عنقه جید دُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخلق، بادن‌متماسک، سواء البطن والصّدر، فسیح الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس، أنورالمتجرّد، موصول ما بین اللّبّة والسّرّة بشعر یجری کالخطّ، عاری الثّدیین ممّا سوی ذلک. أشعر الذّراعین والمنکبین وأعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، شثن الکفّین‌والقدمین، سائل «3» الأطراف، سبط القصب، خمصان الأخمصین، مسیح القدمین، ینبو عنهماالماء، إذا زال زال تقلّعاً، ویخطو تکفّأ «4»، ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذا مشی کأ نّما ینحطّمن صبب، وإذا التفت التفت جمیعاً، «5» وإذا أقبل أقبل جمیعاً «5»، خافض الطّرف، نظره إلی‌الأرض أطول من نظره إلی السّماء، جلّ نظره الملاحظة، یسوق أصحابه، ویبدأ من لقی‌بالسّلام.
قلت: صف لی منطقه.
قال: کان رسول اللَّه‌متواصل الأحزان، دائم الفکرة، لیست له راحة، ولا یتکلّم‌فی غیر حاجة، طویل السّکوت، یفتتح الکلام، ویختمه بأشداقه، ویتکلّم بجوامع الکلم، فصلًا لا فضول فیه [ولا تقصیر، دمثاً] و «6» لیس بالجافی ولا المهین، یُعظّم النّعمة وإذا «7» دقّت، لایذمّ منها شیئاً. لم یکن یذمّ ذواقاً ولایمدحه، ولایقوم «6» ولایقام لغضبه إذا تُعرض
__________________________________________________
(1)- [المختصر: «اذنه»].
(2)- [المختصر: «دقیق»].
(3)- [المختصر: «سابل»].
(4)- [المختصر: «تکفّیاً»].
(5- 5) [لم یرد فی المختصر].
(6)- [لم یرد فی المختصر].
(7)- [المختصر: «وإن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 453
للحقِّ بشی‌ء حتّی ینتصر له، لا یغضب لنفسه ولا ینتصر لها، إذا أشار «1» بکفِّه کلّها، وإذاتعجّب قلّبها، وإذا تحدّث «2» أفضل لها «2»، فضرب بإبهامه الیمنی باطن راحته الیسری، وإذاغضب أعرض وأشاح، وإذا فرح غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم، ویفترّ عن مثل حبّ‌الغمام.
[قال] فکتمتها الحسین بن علیّ زماناً، ثمّ حدّثته بها، فوجدته قد سبقنی إلیه، وسأل‌أباه عن مدخل «3» رسول اللَّه‌ومخرجه ومجلسه وشکله، فلم یدع منه شیئاً.
قال الحسین: سألت أبی- علیه السلام- عن دخول رسول اللَّه، فقال:
کان دخوله لنفسه مأذون «4» له فی ذلک، فکان إذا أوی إلی منزله جزّأ دخوله ثلاثةأجزاء: جزءاً للَّه‌تبارک وتعالی، وجزءاً لنفسه، وجزءاً لأهله. ثمّ جزّأ جزأه بینه وبین‌النّاس، فیردّ ذلک علی العامّة بالخاصّة لا یدّخر عنهم شیئاً.
فکان من سیرته من جزء الأُمّة إیثار أهل الفضل بإذنه، وقسمه علی قدر فضلهم فی‌الدِّین: منهم ذو الحاجة، ومنهم ذو الحاجتین، ومنهم ذو الحوائج؛ یتشاغل بهم ویشغلهم‌فیما أصلحهم والامّة «5» من مسألته عنهم، ویقول: «لیبلِّغ الشّاهد الغائب»، وأبلغونی حاجةمَنْ لا یستطیع إبلاغی حاجته، فإنّه مَنْ أبلغ سلطاناً حاجة مَنْ لا یستطیع إبلاغها ثبّت‌اللَّه تعالی قدمیه یوم القیامة. لا یذکر عنده إلّاذلک، ولا یقبل من أحد غیره. یدخلون‌رُوّاداً ولا یتفرّقون إلّاعن ذواق، و «5» یخرجون أدلّة، یعنی فقهاء.
قلت: أخبرنی عن مخرجه کیف کان یصنع فیه؟ قال:
__________________________________________________
(1)- [زاد فی المختصر: «أشار»].
(2- 2) [المختصر: «اتّصل بها»].
(3)- [المختصر: «ترحل»].
(4)- [المختصر: «مأذوناً»].
(5)- [لم یرد فی المختصر].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 454
کان رسول اللَّه‌یخزن لسانه إلّاممّا یعنیهم ویؤلِّفهم ولا یفرِّقهم، یکرم کریم کلّ‌قوم ویولِّیه علیهم، ویحذر النّاس ویحترس منهم [من] غیر أن یطوی عن أحد بشره‌ولا خُلُقه. ویتفقّد أصحابه ویسأل النّاس عمّا فی النّاس، ویحسِّن الحسن ویقوِّیه «1»، ویقبِّح‌القبیح ویوهنه، معتدل الأمر غیر مختلف، لا یغفل مخافة أن یغفلوا أو یملّوا. لکلِّ حال‌عنده عتاد، لا یقصر عن الحقّ ولا یجاوز إلی غیره، الّذین یلونه من النّاس خیارهم، وأفضلهم [عنده] أعمّهم لنصحه «2» وأعظمهم عنده منزلة أحسنهم مواساة ومؤازرة.
فسألته عن مجلسه عمّا کان یصنع فیه؟ قال:
کان رسول اللَّه‌لا یجلس ولا یقوم إلّاعلی ذکر، ولا یوطن الأماکن وینهی عن‌إیطانها، وإذا انتهی إلی القوم جلس حیث ینتهی «3» المجلس، ویأمر بذلک. ویعطی کلّ‌جلسائه نصیبه حتّی لا یحسب جلیسه أنّ أحداً أکرم علیه منه. من جالسه أو قاومه‌لحاجة صابره حتّی یکون هو المنصرف عنه. من سأله حاجة لم یردّه إلّابها، أو بمیسورمن القول. قد وسع النّاس بسطه وخلقه، فصار لهم أباً، وصاروا له «4» عنده فی الحقِ‌متقاربین یتفاضلون فیه بالتّقوی، متواضعین یوقِّرون الکبیر، ویرحمون الصّغیر، ویرفدون‌ذا الحاجة، ویرحمون الغریب.
فسألته عن سیرته فی جلسائه؟ فقال:
کان رسول اللَّه‌دائم البشر، سهل الخُلُق، لیّن الجانب، لیس بفظٍّ ولا غلیظ ولاصخّاب، ولا فحّاش، ولا عیّاب، ولا مدّاح. ولا «4» یتغافل عمّا لا یشتهی، ولا یؤیس منه. قد ترک نفسه من ثلاث: کان لا یذمّ أحداً، ولا یعیِّره، ولا یطلب عورته، ولا یتکلّم إلّا
__________________________________________________
(1)- [المختصر: «یصوِّبه»].
(2)- [المختصر: «نصیحة»].
(3)- [زاد فی المختصر: «به»].
(4)- [لم یرد فی المختصر].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 455
فیما یرجو ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، «1» وإذا تکلّم سکتوا «1»، وإذا سکت تکلّموا، لا یسارعون «2» عنده الحدیث. مَنْ تکلّم أنصتوا له حتّی یفرغ. حدیثهم عنده حدیث أوّلهم، یضحک ممّا یضحکون منه، ویتعجّب ممّا یتعجّبون منه، ویصبر للغریب علی الجفوة فی المنطق. ویقول: إذا رأیتم صاحب الحاجة یطلبها فأرفدوه، ولا یقبل الثّناء إلّامن یکافئ «3»، ولا یقطع علی أحد حدیثه حتّی یجوزه فیقطعه بانتهاء أوقیام.
قلت: فکیف کان سکوته علیه الصّلاة والسّلام؟ قال:
کان سکوته علیه الصّلاة والسّلام علی أربع: علی الحکم «4»، والحذر، والتّقدیر «5»، والتّفکّر.
فأمّا التّقدیر «6» ففی تسویة النّظر والاستماع بین النّاس.
وأمّا تفکّره ففیما یفنی ویبقی، وجمع له [الحلم و «7» الصّبر]، فکان لا یغضبه شی‌ءولا یستفزّه. وجمع له فی الحذر أربع: أخذ بالحسن لیقتدی به، وترکه القبیح «8» لینتهی‌عنه، واجتهاد الرّأی فیما أصلح «9» امّته، والقیام لهم فیما جمع لهم أمر الدّنیا والآخرة. «10» قال: أنبأنا إسماعیل بن محمّد حین فرغنا من سماع هذا الحدیث، منه: حدّثنا به علیّ‌ابن جعفر سنة تسع ومائتین، قیل: مَنْ حفظه؟ قال: نعم، قیل له: متی مات علیّ بن
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی المختصر].
(2)- [المختصر: «لا یتنازعون»].
(3)- [المختصر: «مکافئ»].
(4)- [المختصر: «الحلم»].
(5)- [المختصر: «التّقریر»].
(6)- [المختصر: «تقریره»].
(7)- [المختصر: «فی»].
(8)- [المختصر: «للقبیح»].
(9)- [المختصر: «یصلح»].
(10)- [إلی هنا حکاه فی المختصر].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 456
جعفر؟ قال: سنة عشر ومائتین، بعدما حدّثنا بسنة.
وهذا الحدیث إنّما یحفظ بإسناد غیر هذین.
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 3/ 191- 193 رقم 714، مختصر ابن منظور، 2/ 76- 79
وأخبرناه أبو سهل بن سعدویه، أنبأنا أبو الفضل الرّازی، أنبأنا جعفر بن عبداللَّه بن‌یعقوب، أنبأنا محمّد بن هارون الرُّویانیّ، أنبأنا سفیان بن وکیع، أنبأنا جُمیع بن علیّ بن‌عمر العجلیّ، عن رجل من بنی تمیم من ولد أبی هالة [سمّاه، عن عمرو بن یزید بن عمرعن أبیه، عن الحسن بن علیّ بن أبی طالب، قال: سألت هند بن أبی هند] وکان وصّافاً- یعنی- للنّبیّ، یعنی عن حلیة النّبیّ، وأنا أشتهی أن یصف لی منها شیئاً لعلیّ‌أن أتعلّق به، قال: کان علیه الصّلاة والسّلام فخماً مفخّماً، یتلألأ وجهه تلألأ القمر لیلةالبدر، أطول من المربوع، وأقصر من المشذّب، عظیم الهامة، رجل الشّعر، إذا تفرّقت‌عقیصته تفرّق، وإلّا فلا یجاوز شعره شحمة اذنیه إذا هو وفّره، أزهر العین، واسع الجبین، أزجّ الحواجب، سوابغ فی غیر قرن، بینهما عرق یدرّه [الغضب]، أقنی العرنین، له نوریعلوه، یحسبه من لم یتأمّله أشمّ، کثّ اللّحیة، سهل الخدّین، ضلیع الفمّ، أشنب مفلّج‌الأسنان، دقیق المسربة، کأنّ عنقه جید دُمیة فی صفاء الفضّة، معتدل الخلق، بادن یتماسک، سواء البطن والصّدر، عریض الصّدر، بعید ما بین المنکبین، ضخم الکرادیس، أنورالمتجرّد، موصول ما بین السّرّة واللّبّة بشعر یجری کالخطّ، عاری البطن والثّدیین ممّاسوی ذلک. أشعر الذِّراعین والمنکبین، وعالی الصّدر، طویل الزّندین، رحب الرّاحة، شثن الکفّین والقدمین، سائل الأطراف أو سبط القصب، خمصان الأخمصین، مسیح‌القدمین، ینبو عنهما الماء، إذا زال زال قلعاً، یخطو تکفّیاً، ویمشی هوناً، ذریع المشیة، إذامشی کأ نّما ینحطّ فی صبب، إذا التفت التفت جمیعاً، وإذا أقبل أقبل جمیعاً، وإذا أدبر أدبرجمیعاً، خافض الطّرف، ناظر نظره إلی الأرض أطول من نظره إلی السّماء، جلّ نظره‌الملاحظة، یسوق أصحابه ویبدأ من لقیه من السّلام.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 457
قال: قلت: صف لی منطق رسول اللَّه علیه الصّلاة والسّلام، قال:
کان متواصل الأحزان، دائم الفکر، لیست له راحة، طویل السّکت، لا یتکلّم فی غیرحاجة، یفتتح الکلام ویختمه بأشداقه، ویتکلّم بجوامع الکلم، لا فضول ولا یقصر، لیس‌بالجافی ولا المهین، یعظّم النّعمة وإن دقّت لا یذمّ منها شیئاً، غیر أ نّه لم یکن ذواقاً، ولاتغضبه الدّنیا وما کان منها، فإذا تعوطی الحقّ لم یعرفه أحد ولم یقم لغضبه شی‌ء حتّی‌ینتصر له، إذا أشار أشار بکفِّه کلّها، وإذا تعجّب قلّبها، وإذا تحدّث اتّصل بها یضرب‌براحته الیمنی باطن إبهامه الیسری، فإذا غضب أعرض وأشاح، فإذا فرح غضّ طرفه، جلّ ضحکه التّبسّم، ویَفْتَرُّ عن مثل حبّ الغمام.
قال الحسن: فحدّثت به الحسین، فوجدته قد سبقنی إلیه، فسألته عمّا سأله، فوجدته‌قد سأل أباه رضی اللَّه تعالی عنهما من مدخل النّبیّ‌ومخرجه وشکله ومجلسه- أوقال: وسکته- ولم یدع منها شیئاً.
قال الحسین: فسألته عن دخول رسول اللَّه، فقال:
کان دخوله لنفسه مأذون له فی ذلک، وکان إذا أوی إلی منزله جزّأ دخوله ثلاثةأجزاء: جزءاً للَّه‌تعالی، وجزءاً لنفسه، وجزءاً لأهله، ثمّ جزّأ جزءه بینه وبین النّاس، فردّ ذلک عن العامّة بالخاصّة، ولا یدّخر عنهم شیئاً، فکان من سیرته فی جزء الامّةإیثار [أهل] الفضل بإذنه، وقسمه علی قدر فضلهم فی الدّین، فمنهم ذو الحاجة [ومنهم‌ذو الحاجتین]، ومنهم ذو الحوائج، فیتشاغل بهم، ویشغلهم فیما أصلحهم والامّة من‌مسألتهم وإجرائهم بالّذی ینبغی لهم، ویقول: لیبلّغ الشّاهد الغائب، أبلغونی حاجة من‌لایستطیع إبلاغ حاجته، فإنّه مَنْ أبلغ سلطاناً حاجة مَنْ لایقدر إبلاغها، أثبت اللَّه قدمیه‌یوم القیامة، لا یذکر عنده إلّاذلک ولا یقبل من أحد قبله غیره، یدخلون روّاداً ولایفترقون إلّاعن ذواق ویخرجون أدلّة.
قال: وسألته [عن مخرجه] کیف کان یصنع علیه الصّلاة والسّلام؟ قال:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 458
کان یخزن لسانه إلّاممّا یعنیه، وکان یؤلِّفهم ولا ینفرِّهم، یکرم کریم کلّ قوم، ویولیه‌علیهم، ویحذر النّاس ویحترس منهم من غیر أن یطوی عن أحد بشره ولا خُلُقه، یتفقّدأصحابه، ویسأل النّاس عمّا فی النّاس، ویُحسِّن الحسن [ویقوِّیه]، ویقبِّح القبیح ویوهنه، معتدل الأمر غیر مختلف، لایغفل مخافة أن یغفلوا أو یملّوا، لایقصر عن الحقّ ولایجوزه، الّذین یلونه من النّاس خیارهم أفضلهم عنده أعمّهم نصیحة، وأعظمهم عنده منزلةأحسنهم مواساة ومؤازرة.
فسألته عن مجلسه، فقال:
کان رسول اللَّه‌لایجلس ولایقوم إلّاعلی ذکر اللَّه تبارک وتعالی، ولایوطن الأماکن‌وینهی عن إیطانها، فإذا انتهی إلی قوم جلس به حیث انتهی به إلی المجلس، ویأمر بذلک، یعطی کلّ جلسائه نصیبه، لایحسب أحد جلسائه أن أحداً أکرم علیه منه، مَنْ جالسه‌أو قادمه فی حاجة صابره حتّی یکون هو المنصرف، ومَنْ سأله حاجته لم یرجع إلّابهاأو بمیسور من القول قد وسع النّاس منه خلقهم، فصار لهم أباً، وصاروا عنده فی الحقّ‌سواء، مجلسه مجلس حکم وصبر وأمانة، لا یرفع فیه الأصوات، ولا تؤبن فیه الحُرم، ولاتنثی فلتاته، متعادلین یتواصون فیه بالتّقوی، متواضعین یوقِّرون فیه الکبیر، ویرحمون‌الصّغیر، ویحفظون القریب، ویؤثرون ذا الحاجة.
قال: قلت: کیف کانت سیرته علیه الصّلاة والسّلام؟ قال:
کان رسول اللَّه‌دائم البشر، سهل الخلق، لیّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولاسخّاب، ولا فحّاش، ولا فخماً، ولا مفخّماً، ولا عیّاب، ولا مدّاح، یتغافل عمّا [لا] یشتهی‌ولا یؤیس منه، ولا یخیب فیه، قد ترک نفسه من ثلاث: المراء، والإکثار، وممّا لا یعنیه. وترک النّاس: کان لا یذمّ أحداً قطّ، ولا یعیِّره، ولا یطلب عثراته وعوراته ولا عورته، ولا یتکلّم إلّافیما رجا ثوابه، إذا تکلّم أطرق جلساؤه کأ نّما علی رؤوسهم الطّیر، فإذاسکت تکلّموا، وإذا تکلّم سکتوا، ولا یتنازعون الحدیث عنده، من تکلّم أنصتوا حتّی
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 459
یفرغ من حدیثه حدیثهم عنده حدیث أوّلهم، یضحک ممّا یضحکون، ویتعجّب ممّا یتعجّبون‌منه، ویصبر للغریب علی الجفوة فی منطقه، ومسألته، حتّی إذا کان أصحابه لیستجلبونهم، ویقول: إذا رأیتم طالب حاجة فارفدوه، ولایقبل الثّناء إلّامن مکافئ، ولایقطع علی أحدحدیثه حتّی یجوز فیقطعه بنهی أو قیام.
قال: فکیف کان سکوته علیه الصّلاة والسّلام؟ قال:
کان سکوت رسول اللَّه‌علی أربع: علی الحلم، والحذر، والتّقدیر، والتّفکیر.
فأمّا تقدیره: ففی تسویة النّظر والاستماع بین النّاس.
وأمّا تفکّره ففیما یفنی ویبقی، وجمع له الحلم فی الصّبر، فکان لایغضبه شی‌ء ولایستفزّه.
وجمع له الحذر فی أربع: أخذه بالحسن لیقتدی به، وترکه القبیح لینهی عنه، واجتهاده‌الرّأی فی إصلاح امّته، والقیام فیما جمع لهم الدّنیا والآخرة.
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 3/ 196- 198 رقم 716
أخبرنا أبو سهل بن سعدویه، أنا أبو الفضل الرّازی، أنا أبو القاسم جعفر بن عبداللَّه‌الرّازی، نا محمّد بن هارون الرّویانی، نا سفیان بن وکیع، نا جُمیع بن عمر العجلیّ، عن‌رجل من بنی تمیم من ولد أبی هالة، سمّاه عن عمرو بن یزید، عن عمر، عن أبیه، عن‌الحسن بن علیّ بن أبی طالب، قال: قال الحسین- یعنی: ابن علیّ- قلت لعلیّ: کیف‌کانت سیرته فی مجلسه- یعنی: النّبیّ-؟ فقال: کان رسول اللَّه‌دائم البشر، سهل‌الخُلُق، لیِّن الجانب، لیس بفظّ ولا غلیظ، ولا سخّاب، ولا فحّاش، ولا عیّاب، ولامدّاح.
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 4/ 32
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 460

حدّثنا محمّد بن إبراهیم بن إسحاق- رضی الله عنه-، قال: حدّثنا محمّد بن سعید بن یحیی‌البزوفریّ، قال: حدّثنا إبراهیم بن الهیثم [عن امیّة] البلدیّ، قال: حدّثنا أبی، عن المعافی‌ابن عمران، عن إسرائیل، عن المقدام بن شریح بن هانی، عن أبیه شریح، قال: سأل‌أمیر المؤمنین علیه السلام ابنه الحسن بن علیّ، فقال: یا بنیّ! ما العقل؟ قال: حفظ قلبک مااستودعته. قال: فما الحزم؟ قال: أن تنتظر فرصتک وتعاجل ما أمکنک. قال: فما المجد؟ قال: حمل المغارم وابتناء المکارم. قال: فما السّماحة؟ قال: إجابة السّائل وبذل النّائل. قال: فما الشّحّ؟ قال: أن تری القلیل سَرفاً وما أنفقت تلفاً. قال: فما الرّقّة؟ قال: طلب‌الیسیر ومنع الحقیر. قال: فما الکلفة؟ قال: التّمسّک بمَنْ لا یؤمنک والنّظر فیما لا یعنیک. قال: فما الجهل؟ قال: سرعة الوثوب علی الفرصة قبل الاستمکان منها والامتناع عن‌الجواب، ونعم العون الصّمت فی مواطن کثیرة وإن کنت فصیحاً.
ثمّ أقبل صلوات اللَّه علیه علی الحسین ابنه علیه السلام، فقال له: یا بنیّ! ما السّؤدد؟ قال: اصطناع العشیرة واحتمال الجریرة. قال: فما الغنی؟ قال: قلّة أمانیک والرّضا بما یکفیک. قال: فما الفقر؟ قال: الطّمع وشدّة القنوط. قال: فما اللّؤم؟ قال: إحراز المرء نفسه وإسلامه‌عرسه. قال: فما الخرق؟ قال: معاداتک أمیرک ومن یقدر علی ضرّک ونفعک.
ثمّ التفت إلی الحارث الأعور، فقال: یا حارث! علِّموا هذه الحکم أولادکم فإنّهازیادة فی العقل والحزم والرّأی.
الصّدوق، معانی الأخبار،/ 401 رقم 62
وأخبرنا أبو محمّد عبدالرّحمان بن إبراهیم بن أحمد بن عبدالرّحمان المقدسی بنابلس، وأبو محمّد عبداللَّه بن أحمد بن محمّد بن أحمد بن قدامة، وأبو إسحاق إبراهیم بن عبداللَّه‌ابن علیّ بن سرور المقدسیان بدمشق، وأبو بکر محمّد بن عمر بن یوسف بن محمّد بن‌بهروز البغدادی بمعرة النّعمان، وأبو عبداللَّه محمّد بن إبراهیم بن مسلم بن سلمان الإربلی
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 461
بحلب، قالوا: أخبرتنا شهدة بنت أحمد بن الفرج الآبری الکاتبة، قالت: أخبرناأبو الفوارس طراد بن محمّد بن علیّ الزّینبیّ، قالوا: أخبرنا أبو الحسین علیّ بن محمّد بن‌عبداللَّه بن بشران العدل، قال: أخبرنا أبو علیّ الحسین بن صفوان البردعیّ، قال: حدّثناعبداللَّه بن محمّد بن أبی الدّنیا، قال: حدّثنا محمّد بن عباد بن موسی، عن محمّد بن مسعرالیربوعیّ، قال: قال علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه للحسین بن علیّ رضی الله عنه: کم بین الإیمان‌والیقین؟ قال: أربع أصابع. قال: بیِّن. قال: الیقین ما رأته عینک، والإیمان ما سمعت‌اذنک وصدقت به. قال: أشهد أ نّک ممّن أنت منه ذرِّیّة بعضها من بعض.
ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2588- 2589
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 462

جوابه علیه السلام عن مسائل سأله عنها ملک الرّوم (حین وفد إلیه ویزید بن معاویة فی خبرطویل، اختصرنا منه موضع الحاجة).
سأله عن المجرّة وعن سبعة أشیاء خلقها اللَّه، لم تخلق فی رحم. فضحک الحسین علیه السلام، فقال له: ما أضحکک؟ قال علیه السلام: لأنّک سألتنی عن أشیاء ما هی من منتهی العلم إلّاکالقذی فی عرض البحر، أمّا المجرّة فهی قوس اللَّه. وسبعة أشیاء لم تخلق فی رحم فأوّلهاآدم، ثمّ حوّاء، والغراب، وکبش إبراهیم علیه السلام، وناقة اللَّه، وعصا موسی علیه السلام، والطّیر الّذی‌خلقه عیسی ابن مریم علیهما السلام.
ثمّ سأله عن أرزاق العباد، فقال علیه السلام: أرزاق العباد فی السّماء الرّابعة ینزّلها اللَّه بقدرویبسطها بقدر.
ثمّ سأله عن أرواح المؤمنین أین تجتمع؟ قال: تجتمع تحت صخرة بیت المقدس لیلةالجمعة وهو عرش اللَّه الأدنی، منها بسط الأرض وإلیها یطویها، ومنها استوی إلی السّماء. وأمّا أرواح الکفّار فتجتمع فی دار الدّنیا فی حضرموت وراء مدینة الیمن، ثمّ یبعث اللَّه‌ناراً من المشرق وناراً من المغرب بینهما ریحان، فیحشران النّاس إلی تلک الصّخرة فی بیت‌المقدس، فتحبس فی یمین الصّخرة وتزلف الجنّة للمتّقین وجهنّم فی یسار الصّخرة فی تخوم‌الأرضین، وفیها الفلق والسّجین، فتفرّق الخلائق من عند الصّخرة، فمَنْ وجبت له الجنّةدخلها من عند الصّخرة، ومن وجبت له النّار دخلها من عند الصّخرة. «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 246
«1»
__________________________________________________
(1)- پاسخ آن حضرت به سؤالات پادشاه روم (هنگامی که نزد او و یزیدبن معاویه فرستاد، در ضمن خبر مفصلی است که اندازه حاجتش برگرفتیم.)-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 463
__________________________________________________
- از آن حضرت درباره کهکشان پرسید و از هفت چیز که خدا آن‌ها را آفریده و در رحم مادر نبودند. امام حسین از این سؤال خندید. به او عرض کرد: «برای چه خندیدی؟»
فرمود: «برای این که تو از چیزهایی پرسیدی که نظر به نهایت علم، چون خاشاکی باشند در پهنای دریا. کهکشان کمان خداست، و آن هفت چیز که در رحم آفریده نشدند، نخست آدم علیه السلام است و سپس حوا، و آن کلاغ و کبش ابراهیم و ناقه خدا (که معجزه صالح بود) و عصای موسی و پرنده ای که عیسی ساخت و جانش داد.»
سپس درباره روزیِ بنده‌های خدا پرسش کرد و پاسخ داد که: «روزیِ بنده‌ها، در آسمان چهارم است و خدا آن را کم یا بیش از آن جا فرود می‌آورد.»
سپس پرسید که: «ارواح مؤمنان در کجا گردآوری می‌شوند؟»
فرمود: «زیر صخره بیت المقدس در شب جمعه، و آن عرش نزدیک خداست که از آن زمین پهناور شده و بر آن در نور دیده شود و از آن آسمان بر پا شده. و اما ارواح کفار در این دنیا گردآوری شوند، در حضرموت که پشت شهر یمن است. سپس خدا آتشی از مغرب و آتشی از مشرق برانگیزد که میان آن‌ها دو باد است و همه مردم به سوی این صخره محشور شوند در همان بیت المقدس و در سمت راست آن صخره بازداشت شوند. و بهشت برای پرهیزکاران خودنمایی کند. و دوزخ در سمت چپ آن صخره است در عمق آن زمین و فلق و سجین در آن است. و همه مردم از نزد صخره پراکنده شوند، و هر کس را بهشت باید، از نزد صخره در آن درآید و هر که را دوزخ سزد، از نزد صخره بدان رود.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 246
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 464

وعن الحسین بن علیّ علیه السلام أ نّه قال: قالت أسماء بنت عمیس: لمّا جاء نعی جعفر بن‌أبی طالب علیه السلام، نظر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله إلی ما بعینی من أثر البکاء، فخاف علی بصری أن‌یذهب، ونظر إلی ذراعیّ قد تشقّقتا، فعزّانی عن جعفر، وقال: عزمتُ علیکِ یا أسماء إلّااکتحلتِ وصفّرتِ ذراعیکِ.
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 2/ 291- 292 رقم 1097
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 465

أخبرنا أبو الحسین بن الفرّاء، وأبو غالب، وأبو عبداللَّه ابنا البنّا، قالوا: أنبأ أبو جعفرابن المسلمة، أنا أبو طاهر المخلّص، نا أحمد بن سلیمان الطّوسی، نا الزّبیر بن بکّار، حدّثنی‌إبراهیم بن حمزة، حدّثنی محمّد بن عثمان بن أبی حرملة مولی بنی عثمان، عن حسین بن‌علیّ قال: کان ممّن ثبت مع رسول اللَّه‌یوم حُنین: العبّاس، وعلیّ، وأبو سفیان بن‌الحارث، وعقیل بن أبی طالب، وعبداللَّه بن الزّبیر بن عبدالمطّلب، والزّبیر بن العوّام، واسامة بن زید.
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 43/ 154
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 466

بهذا الإسناد [أخبرنا أبو الفتح هلال بن محمّد بن جعفر الحفّار، قال: أخبرنا أبو القاسم إسماعیل بن‌علیّ بن علیّ الدّعبلیّ، قال: حدّثنی أبی أبو الحسن علیّ بن علیّ بن رزین بن عثمان بن عبدالرّحمان بن عبداللَّه بن‌بدیل بن ورقاء أخو دعبل بن علیّ الخزاعیّ رضی الله عنه ببغداد سنة اثنتین وسبعین ومائتین، قال: حدّثنا سیّدی‌أبو الحسن علیّ بن موسی الرّضا بطوس سنة ثمان وتسعین ومائة، [...] قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنا أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنا أبی محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین]، عن الحسین‌ابن علیّ علیه السلام، قال: أدخل علی اختی سکینة بنت علیّ علیه السلام خادم، فغطّت رأسها منه، فقیل لها: إنّه خادم، قالت: هو رجل،- منع شهوته-!
الطّوسی، الأمالی،/ 366- 367 رقم 780
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 467

ما رویناه بإسنادنا إلی أبی العبّاس أحمد بن نصر بن سعد من کتاب الرّجال ممّا خرج‌منه وعلیه سماع الحسین بن علیّ بن الحسن، وهو نسخة عتیقة بلفظه، قال: أخبرنا محمّدابن عبداللَّه بن سعید الکندیّ، قال: هذا کتاب غالب بن عثمان الهمدانیّ وقرأت فیه، أخبرنی خلّاد بن عمیر الکندیّ مولی آل حجر بن عدیّ، قال:
دخلت علی أبی عبداللَّه علیه السلام، فقال: هل لکم علم بآل الحسن الّذین خرج بهم ممّاقبلنا، وکان قد اتّصل بنا عنهم خبر فلم نُحِبَّ أن نبدأه به؟ فقلنا: نرجو أن یعافیهم اللَّه. فقال: وأین هم من العافیة؟ ثمّ بکی حتّی علا صوته وبکینا، ثمّ قال: حدّثنی أبی، عن‌فاطمة بنت الحسین علیه السلام، قالت: سمعت أبی صلوات اللَّه علیه یقول: یُقتل منکِ أو یصاب‌منکِ نفر بشطّ الفرات ما سبقهم الأوّلون ولا یدرکهم الآخرون، وأ نّه لم یبق من ولدهاغیرهم.
ابن طاووس، إقبال الأعمال، 3/ 86/ عنه: المجلسی، البحار، 47/ 301- 302
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 468

عن أبی الحسن عامر بن عبداللَّه، عن أبیه، عن الصّادق علیه السلام، عن آبائه، عن الحسین علیه السلام، قال: دخلت مع الحسن علیه السلام علی جدّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وعنده جبرئیل علیه السلام فی‌صورة دحیة الکلبیّ، وکان دحیة إذا قدم من الشّام علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله حمل لی ولأخی‌خرنوباً ونبقاً وتیناً، فشبّهناه بدحیة بن خلیفة الکلبیّ، وإنّ دحیة کان یجعلنا نفتّش کمّه، فقال جبرئیل علیه السلام: یا رسول اللَّه! ما یریدان؟ قال: «إنّهما شبّهاک بدحیة بن خلیفةالکلبیّ، وإنّ دحیة کان یحمل لهما إذا قدم من الشّام نبقاً وتیناً وخرنوباً».
قال: «فمدّ جبرئیل علیه السلام یده إلی الفردوس الأعلی، فأخذ منه نبقاً وخرنوباً وسفرجلًاورمّاناً، فملأنا به حجرنا».
قال: «فخرجنا مستبشرین، فلقینا أبونا أمیر المؤمنین علیّ علیه السلام، فنظر إلی ثمرة لم یرمثلها فی الدّنیا، فأخذ من هذا، ومن هذا واحداً واحداً، ودخل علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وهویأکل، فقال: «یا أبا الحسن! کُل وادفع إلیَّ أوفر نصیب، فإنّ جبرئیل علیه السلام أتی به آنفاً» «1».
ابن حمزة، الثّاقب فی المناقب،/ 312- 313 رقم 261
__________________________________________________
(1)- [راجع: «21/ نزول جبرئیل بصورة دحیة علی النّبیّ صلی الله علیه و آله و سلم وإتیانه بهدایا للحسنین علیهما السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 469

بهذا الإسناد [حدّثنا أبو الحسن محمّد بن علیّ بن الشّاه الفقیه المروزیّ بمرو الرّود فی داره، قال: حدّثناأبو بکر بن محمّد بن عبداللَّه النّیسابوریّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلیمان الطّائیّ‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبی فی سنة ستّین ومائتین، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام سنة أربع وتسعین‌ومائة، وحدّثنا أبو منصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوریّ بنیسابور، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن‌هارون بن محمّد الخوریّ، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن زیاد الفقیه الخوریّ بنیسابور، قال: حدّثنا أحمد بن‌عبداللَّه الهرویّ الشّیبانیّ، عن الرّضا علیّ بن موسی علیهما السلام، وحدّثنی أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد الأشنانی‌الرّازی العدل ببلخ، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن مهرویه القزوینی، عن داوود بن سلیمان الفرّاء، عن علیّ بن‌موسی الرّضا علیهما السلام، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی‌محمّد بن علیّ]، عن علیّ بن الحسین علیهم السلام، قال: قال أبو عبداللَّه الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیه السلام: إنّ عبداللَّه بن عبّاس کان یقول: إنّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله کان إذا أکل الرّمّان لم‌یشرک أحداً فیها ویقول: فی کلّ رمّانة حبّة من حبّات الجنّة. «1»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 47 رقم 151
رُوی إنّ الحسین بن علیّ علیهما السلام رأی رجلًا یعیب الفالوذج «2»، فقال علیه السلام: لعاب البرّبلعاب النّحل بخالص السّمن، ما عاب هذا مسلم.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 169
طبّ الأئمّة: عن المسیّب بن واضح- وکان یخدم العسکریّ علیه السلام- عن أبیه، عن جدّه،
__________________________________________________
(1)- به این اسناد از علی بن الحسین علیهما السلام مروی است که فرمود: حضرت ابی عبداللَّه حسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم السلام فرمود که عبداللَّه بن عباس می‌گفت که رسول خدا صلی الله علیه و آله چون انار می‌خورد، کسی‌را در خوردن انار با خود شریک نمی‌کرد و می‌فرمود: «در هر اناری دانه ای از دانه‌های انار بهشتی است.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 280
(2)- فالوذج: حلو یعمل من الدّقیق والسّمن والماء والعسل.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 470
عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدّه، عن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام، قال: لو علم النّاس ما فی الهلیلج الأصفر لاشتروها بوزنها ذهباً. وقال لرجل من أصحابه: خذ هلیلجة صفراء وسبع حبّات فلفل واسحقها وانخلها واکتحل بها.
المجلسی، البحار، 59/ 237 رقم 1
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 471

حدّثنا أحمد بن إسرائیل، قال: رأیت فی کتاب أحمد بن محمّد بن حنبل رحمه الله بخطِّ یده، نا أسود بن عامر أبو «1» عبدالرّحمان، «2» قثنا الرّبیع «3» بن منذر «3»، عن أبیه، قال: کان حسین‌ابن علیّ یقول: مَنْ دمعت «4» عیناه فینا دمعة، أو قطرت عیناه فینا قطرة أثواه «5» اللَّه عزّوجلّ الجنّة.
ابن حنبل، فضائل الصّحابة، 2/ 676 رقم 1154/ عنه: ابن البطریق، العمدة،/ 395- 396؛ محبّ الدّین الطّبریّ، ذخائر العقبی،/ 19؛ السّمهودی، جواهر العقدین،/ 339؛ القندوزی، ینابیع المودّة «6»، 2/ 373؛ الفیروزآبادی، فضائل الخمسة، 3/ 394
ربیع [ابن] المنذر، عن أبیه، قال: سمعت الحسین بن علیّ علیه السلام، یقول: من دمعت‌عیناه فینا دمعة، أو قطرت قطرة فینا بوّأه اللَّه بها فی الجنّة أضعافاً.
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 453- 454 رقم 1328
حدّثنی أبی، عن سعد بن عبداللَّه، عن الحسن بن موسی الخشّاب، عن إسماعیل بن‌مهران، عن علیّ بن أبی حمزة، عن أبی بصیر، قال: قال أبو عبداللَّه علیه السلام: قال الحسین بن‌علیّ علیهما السلام: أنا قتیل العبرة، لا یذکرنی مؤمن إلّااستعبر. «7»
ابن قولویه، کامل الزّیارات،/ 108 رقم 3
__________________________________________________
(1)- [العمدة: «ابن»].
(2)- [من هنا حکاه عنه فی ذخائر العقبی وفضائل الخمسة].
(3- 3) [العمدة: «المنذر»].
(4)- [فی جواهر العقدین والینابیع مکانه: «وعن الحسین بن علیّ رضی الله عنه، قال: مَنْ دمعت ...»].
(5)- [فی العمدة والینابیع: «بوّأه»، وفی ذخائر العقبی وفضائل الخمسة: «آتاه»، وفی جواهر العقدین: «أتاه اللَّه وفی روایة بوّاه»].
(6)- [حکاه أیضاً فی الینابیع، 2/ 117].
(7)- [راجع: «24/ الحسین علیه السلام عبرة کلّ مؤمن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 472
حدّثنی محمّد بن الحسن، عن محمّد بن الحسن الصّفّار، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن خالد البرقی، عن أبان الأحمر، عن محمّد بن الحسین الخزّاز، عن هارون بن‌خارجة، عن أبی عبداللَّه علیه السلام، قال: کنّا عنده، فذکرنا الحسین علیه السلام وعلی قاتله لعنة اللَّه، فبکی أبو عبداللَّه علیه السلام وبکینا، قال: ثمّ رفع رأسه، فقال: قال الحسین علیه السلام: أنا قتیل‌العبرة، لا یذکرنی مؤمن إلّابکی، وذکر الحدیث. «1»
ابن قولویه، کامل الزّیارات،/ 108- 109 رقم 6
حدّثنی علیّ بن الحسین السّعدآبادیّ، قال: حدّثنی أحمد بن أبی عبداللَّه البرقیّ، عن‌أبیه، عن ابن مسکان، عن هارون بن خارجة، عن أبی عبداللَّه علیه السلام، قال: قال الحسین علیه السلام: أنا قتیل العبرة، قتلت مکروباً وحقیق علیَّ أن لا یأتینی مکروب قطّ إلّاردّه اللَّه‌وأقلبه إلی أهله مسروراً. «1»
حدّثنی حکیم بن داوود، عن سلمة بن الخطّاب، عن محمّد بن عمرو، عن هارون بن‌خارجة، عن أبی عبداللَّه علیه السلام مثله.
ابن قولویه، کامل الزّیارات،/ 109 رقم 7
قال: أخبرنی أبو عمرو «2» عثمان بن أحمد الدّقّاق إجازة، قال: أخبرنا جعفر بن محمّدابن مالک، قال: حدّثنا أحمد بن یحیی الأودیّ «3»، قال: حدّثنا مخوّل بن إبراهیم، عن الرّبیع‌ابن المنذر، عن أبیه، «4» عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: ما من عبد قطرت عیناه فینا «5»
__________________________________________________
(1)- [راجع: «24/ الحسین علیه السلام عبرة کلّ مؤمن»].
(2)- [فی بشارة المصطفی مکانه: «أخبرنا الشّیخ أبو علیّ الحسن بن محمّد بن الحسن الطّوسیّ رحمه الله بمشهدمولانا أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیهما السلام، قال: حدّثنا السّعید الوالد أبو جعفر محمّد بن الحسن الطّوسی، قال: أخبرنا الشّیخ أبو عبداللَّه محمّد بن محمّد بن النّعمان، قال: أخبرنا أبو عمر ...»].
(3)- [بشارة المصطفی: «الأزدیّ»].
(4)- [من هنا حکاه فی جامع الأخبار ولواعج الأشجان وحول البکاء].
(5)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 473
قطرة، أو دمعت «1» عیناه فینا «1» دمعة إلّابوّأه اللَّه بها «2» فی الجنّة حقباً «3».
قال أحمد بن یحیی الأودیّ «4»: فرأیت الحسین بن علیّ علیهما السلام فی المنام، فقلت: حدّثنی‌مخوّل بن إبراهیم، عن الرّبیع بن المنذر، عن أبیه، عنک أ نّک قلت: ما من عبد قطرت‌عیناه فینا قطرة، أو دمعت عیناه «5» فینا دمعة إلّابوّأه اللَّه «6» بها فی الجنّة حقباً «6»؟ قال: نعم، قلت: سقط «7» الإسناد بینی وبینک. «8»
المفید، الأمالی،/ 340- 341 رقم 6/ عنه: الطّوسی، الأمالی،/ 116- 117؛ الطّبریّ، بشارة المصطفی،/ 62- 63؛ المجلسی، البحار، 44/ 279- 280؛ البحرانی، العوالم، 17/ 526؛ القمّی، نفس المهموم،/ 40- 41؛ دانشیار، حول البکاء،/ 112؛ مثله السّبزواری، جامع الأخبار،/ 258؛ الأمین، لواعج الأشجان،/ 3
أخبرنا أبو عبداللَّه جعفر بن محمّد بن الحسین بن حاجب قراءة علیه، قال: نا أبی، قال: نا یونس بن علیّ القطّان، قال: أنا مخول بن إبراهیم، عن الرّبیع بن منذر الثّوریّ، عن أبیه، قال: سمعت الحسین بن علیّ، یقول: مَنْ دمعت عیناه فینا دمعة أو قطرت عیناه‌فینا قطرة أثواه اللَّه بها فی الجنّة حقباً.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 84 رقم 74
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی جامع الأخبار].
(2)- [لم یرد فی حول البکاء].
(3)- [إلی هنا حکاه فی جامع الأخبار ولواعج الأشجان وحول البکاء].
(4)- [بشارة المصطفی: «الأزدیّ»].
(5)- [لم یرد فی بشارة المصطفی].
(6- 6) [بشارة المصطفی: «حقباً فی الجنّة»].
(7)- [بشارة المصطفی: «یسقط»].
(8)- پیوست سند تا شیخ الطائفه است از ابی عمرو عثمان دقاق از جعفر بن محمد بن مالک از احمد بن یحیی ازدی از مخول بن ابراهیم از ربیع بن منذر از پدرش از حسین بن علی علیه السلام فرمود: «هیچ بنده خدا نیست که برای ما اشکی بریزد یا چشمی تر کند، جز آن که خدا یک دورانی او را در بهشت جای دهد.»
کمره ای، ترجمه نفس المهموم،/ 13
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 474
حدّثنا عبداللَّه بن مجالد البجلیّ، قال: أنا أحمد بن محمّد بن سعید، قال: نا أحمد بن‌یحیی، قال: نا مخول بن إبراهیم، قال: نا الرّبیع بن المنذر، عن أبیه، قال: سمعت الحسین‌ابن علیّ علیه السلام، یقول: مَنْ دمعت عینه فینا دمعة أو قطرت عینه فینا قطرة أثواه اللَّه بها فی‌الجنّة حقباً.
قال أحمد بن یحیی: فرأیت الحسین بن علیّ فی النّوم، فقلت له: حدّثنا مخول بن‌إبراهیم، عن الرّبیع بن المنذر، عن أبیه عنک أنّک قلت: «مَنْ دمعت عینه فینا دمعة أوقطرت عینه فینا قطرة أثواه اللَّه بها فی الجنّة حقباً»؟ فقال: نعم. فقلت: قد سقط الإسنادبینی وبینک.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 84- 85 رقم 75
حدّثنا محمّد بن الحسین بن غزال، قال: نا محمّد بن عمّار العطّار، قال: نا علیّ بن‌محمّد، قال: نا مخول بن إبراهیم، قال: نا الرّبیع بن منذر الثّوریّ، عن أبیه قال: سمعت‌الحسین بن علیّ وهو یقول: مَنْ قطرت عینه فینا قطرة أو دمعت عینه فینا دمعة أثواه اللَّه‌بها فی الجنّة حقباً.
حدّثنا أبو حازم بن الوشّا ومحمّد بن محمّد بن نوح ومحمّد بن زید بن أحمد التّمیمیّ، قالوا: نا إسحاق بن محمّد المقری، قال: نا إبراهیم بن أحمد الصّحّاف، نا مخول بن إبراهیم‌بمثله.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 85- 86 رقم 76
نا محمّد بن الحسین بن النّخّاس، قال: نا علیّ بن العبّاس البجلیّ، قال: نا جعفر بن‌محمّد الزّهریّ، قال: حدّثنا خالد بن مخلّد، قال: نا الرّبیع بن المنذر، عن أبیه، عن الحسین‌ابن علیّ، قال: مَنْ دمعت عیناه فینا دمعة أو قطرت فینا قطرة أثواه اللَّه بها فی الجنّةحقباً.
حدّثنا حسین بن أحمد بن القطّان، قال: أنا زید بن محمّد العامریّ، قال: نا إبراهیم‌ابن عبداللَّه العبّاسیّ، قال: نا خالد بن مخلّد بهذا مثله.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 475
حدّثنا محمّد بن أحمد العلویّ، قال: نا أحمد بن محمّد بن السّریّ النّهمیّ، قال: ناإبراهیم بن عبداللَّه العبسیّ، قال: نا خالد بن مخلّد بمثله.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 86 رقم 77
حدّثنا القاضی محمّد بن عبداللَّه، قال: نا محمّد بن القاسم المحاربیّ، قال: نا عباد بن‌یعقوب، قال: أنا مخول بن إبراهیم وخالد بن مخلّد العطوانیّ، عن ربیع بن منذر. وحسین‌ابن صالح بن أبی الأسود، عن عبدالرّحمان بن الأسود، عن الرّبیع بن منذر، عن أبیه، قال: سمعت الحسین بن علیّ، یقول: ما قطرت عین عبد فینا قطرة ولا دمعت عین عبدفینا دمعة إلّاأثواه اللَّه بها فی الجنّة حقباً.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 87 رقم 78
حدّثنا محمّد بن عبداللَّه الجعفیّ ومحمّد بن الحسین الحارثیّ، قالا: نا الحسین بن محمّدابن الفرزدق الفزاریّ، قال: نا الحسن بن علیّ بن عفّان، قال: نا الحسن بن عطیّة، قال: نا الرّبیع بن منذر الثّوریّ، عن أبیه، قال: قال الحسین بن علیّ: مَنْ دمعت عینه فینادمعة أو قطرت عینه فینا قطرة أثواه اللَّه بها فی الجنّة حقباً.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 87 رقم 79
حدّثنا محمّد بن أحمد النّهمیّ، قال: نا محمّد بن عمّار العجلیّ، قال: نا إبراهیم بن‌إسحاق القاضی، قال: نا إسحاق بن منصور، عن الرّبیع بن المنذر، عن أبیه، عن الحسین‌ابن علیّ، قال: مَنْ دمعت عینه فینا دمعة أثواه اللَّه بها فی الجنّة حقباً.
حدّثنا القاضی محمّد بن عبداللَّه، قال: نا الحسین بن الفرزدق، قال: نا إبراهیم بن‌إسحاق بمثله.
حدّثنا محمّد بن علیّ بن الحسین بن أبی الجرّاح، قال: نا محمّد بن عبید الأموی الصّفّار، قال: نا جعفر بن محمّد الزّهریّ، قال: نا إسحاق بن منصور بهذا ولم یقل «دمعة».
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 88 رقم 90
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 476
حدّثنا علیّ بن الحسن بن یحیی العلویّ، قال: نا أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد بن‌جعفر بن حسن الحسنی، قال: نا محمّد بن عمران بن حجّاج، قال: نا مخوّل بن إبراهیم، قال: نا المسیّب بن عبدالرّحمان، قال: نا شبابة، قال: سمعت الحسین بن علیّ وهو یقول: مَنْ قطرت عینه علی خدِّه فینا دمعة إلّاحرّم اللَّه ذلک الوجه علی النّار.
أبو عبداللَّه الشّجری، فضل زیارة الحسین علیه السلام،/ 88- 89 رقم 81
فقد ورد فی الخبر عن أهل العلم والأثر عن منذر النّوری: سمعت الحسین علیه السلام یقول: مَنْ دمعت عینه فینا دمعة أو قطرت عیناه فینا قطرة بوّأه اللَّه فی الجنّة حقباً.
الطّریحی، المنتخب،/ 460
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 477

السّندیّ بن محمّد البزّاز [...] أبو البختریّ وهب بن وهب القرشیّ، عن جعفر، عن‌أبیه، عن جدّه، قال: اجتمع عند علیّ بن أبی طالب علیه السلام قوم، فشکوا «1» إلیه قلّة المطر، وقالوا: یا أبا الحسن! ادع لنا «2» بدعوات فی الاستسقاء. قال: فدعا علیّ الحسن والحسین علیهما السلام، «3» ثمّ قال «3» للحسن: ادع لنا بدعوات فی الاستسقاء، «4» فقال الحسن «4»: اللَّهمّ هیِّج لناالسّحاب، یفتح «5» الأبواب بماء عباب «6» ورباب بانصباب وانسکاب «7»، یا وهّاب! اسقنامغدقة مطبقة «8» مونقة، فتّح أغلاقها ویسّر أطباقها، «9» وسهِّل إطلاقها «9»، وعجّل سیافهابالأندیة فی بطون الأودیة بصوب الماء، یا فعّال! اسقنا مطراً قطراً، طلّاً، مطلّاً، مطبقاً، طبقاً، عامّاً، معمّاً، دهماً، بهماً، رحیماً «10»، رشّاً، مرشّاً، واسعاً، کافیاً، عاجلًا، طیِّباً، مریئاً «8»، مبارکاً، سلاطحاً، بلاطحاً، یناطح الأباطح، مغدودقاً، مطبوبقاً، مغرورقاً، أسق «11» سهلنا، وجبلنا، وبدونا وحضرنا حتّی ترخص به أسعارنا وتُبارک لنا فی صاعنا ومدّنا، أرنا الرّزق موجوداً، والغلاء مفقوداً، آمّین ربّ العالمین «6».
__________________________________________________
(1)- [مدینة المعاجز: «فاشتکوا»].
(2)- [مدینة المعاجز: «اللَّه»].
(3- 3) [البحار: «فقال»].
(4- 4) [فی مدینة المعاجز: «فقال»].
(5)- [فی مدینة المعاجز: «بفتح»، وفی البحار: «تفتّح»].
(6- 6) [لم یرد فی مدینة المعاجز].
(7)- [البحار: «اسکاب»].
(8)- [لم یرد فی البحار].
(9- 9) [لم یرد فی البحار].
(10)- [البحار: «رجماً»].
(11)- [البحار: «واسق»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 478
ثمّ قال للحسین: ادع، «1» فقال الحسین علیه السلام: اللَّهمّ یا معطی الخیرات «2» من مناهلها، ومنزِّل الرّحمات من معادنها، ومجری البرکات علی أهلها، منک الغیث المغیث، وأنت‌الغیّاث المستغاث، ونحن الخاطئون وأهل الذّنوب، وأنت المستغفر الغفّار، لا إله إلّاأنت، اللّهمّ أرسل السّماء علینا لحینها مدراراً، واسقنا الغیث واکفاً مغزاراً، غیثاً مغیثاً، واسعاًمتّسعاً، مهطّلًا «3»، مریئاً، ممرعاً، غدقاً، مغدقاً، «4» عباباً، مجلجلًا، سحّاً، سحساحاً، ثجّاً، ثجاجاً، سائلًا، مسیلًا «4»، ودقاً، مطفاحاً، یدفع الودق بالودق دفاعاً، ویتلو القطر منه‌قطراً، غیر خلّب برقه، ولا مکذّب وعده، تنعش به الضّعیف من عبادک، وتحیی به‌المیّت من بلادک، «5» وتونق به ذری الآکام من بلادک «5»، وتسخو «6» به علینا من مننک، آمّین ربّ العالمین «2».
فما فرغا من دعائهما حتّی صبّ اللَّه تبارک وتعالی علیهم السّماء «7» صبّاً، قال: فقیل‌لسلمان: یا أبا عبداللَّه! أعُلِّما هذا الدّعاء؟ قال: ویحکم، أین أنتم عن حدیث رسول اللَّه صلی الله علیه و آله حیث یقول: إنّ اللَّه قد «3» أجری علی ألسن «8» أهل بیتی مصابیح الحکمة؟
الحمیری، قرب الأسناد،/ 156- 158 رقم 576/ عنه: السّیّد هاشم البحرانی، مدینة المعاجز «9»، 4/ 222- 223؛ المجلسی، البحار، 88/ 321- 322
__________________________________________________
(1)- [زاد فی مدینة المعاجز: «لنا بدعوات فی الاستسقاء»].
(2- 2) [مدینة المعاجز: «وساق دعاء الاستسقاء»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4- 4) [البحار: «غیلاناً سحّاً سحساحاً بحّاً بحّاحاً سائلًا مسلّاً عامّاً»].
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
(6)- [البحار: «تستحقّ»].
(7)- [مدینة المعاجز: «المطر»].
(8)- [مدینة المعاجز: «لسان»].
(9)- [هکذا حکاه عنه فی مدینة المعاجز، 3/ 395- 396].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 479
حدّثنا إسحاق بن راهویه، قال: أخبرنا حسین بن علیّ الجُعفیّ، عن إسرائیل، عن‌الحسین أ نّه کان إذا استسقی، قال: «اللَّهمّ اسقنا سُقیا واسعةً وادعةً عامّةً نافعةً غیر ضارّةتعمّ بها حاضرنا وبادینا، وتزید بها فی رزقنا وشکرنا. اللَّهمّ اجعله رزق إیمان وعطاءإیمان، إنّ عطاءک لم یکن محظوراً. اللَّهمّ أنزل علینا فی أرضنا سکنها، وأنبت فیها زینتهاومرعاها».
ابن قتیبة، عیون الأخبار، 2/ 278- 279
وجاء قوم من أهل الکوفة إلی علیّ بن أبی طالب علیه السلام، فقالوا له: یا أمیرالمؤمنین! ادع لنا بدعوات فی الاستسقاء! فدعا علیّ علیه السلام الحسن والحسین علیهما السلام، فقال: یا حسن! ادع، فقال الحسن علیه السلام: «اللَّهمّ هیّج لنا السّحاب بفتح الأبواب، بماء عباب «1» ورباب «2» بانصباب وانسکاب یا وهّاب، واسقنا مطبّقة مغدقة مونقة، افتح أغلاقها وسهِّل إطلاقها، وعجِّل سیاقها بالأندیة فی الأودیة یا وهّاب، بصوب الماء یا فعّال اسقنا مطراً قطراً طلّاًمطلّاً، طبقاً مطبّقاً، عامّاً معمّاً، رهماً رهیماً «3»، رشّاً مرشّاً، واسعاً کافیاً، عاجلًا طیِّباً مبارکاً، سلاطح «4» بلاطح «5»، یناطح الأباطح، مغدودقاً مطبوبقاً مغرورقاً، واسق سهلنا وجبالنا، وبدونا وحضرنا حتّی ترخص به أسعارنا وتبارک به فی ضیاعنا ومدننا، أرنا الرّزق‌موجوداً والغلاء مفقوداً، آمّین یا ربّ العالمین».
ثمّ قال للحسین علیه السلام: أدع، فقال الحسین علیه السلام: «اللَّهمّ معطی الخیرات من مظانّها، ومنزِّل الرّحمات من معادنها، ومجری البرکات علی أهلها، منک الغیث المغیث وأنت‌الغیّاث المستغاث، ونحن الخاطئون وأهل الذّنوب، وأنت المستغفر الغفّار، لا إله إلّاأنت،
__________________________________________________
(1)- العباب، بالضّمّ: معظم الماء وکثرته وارتفاعه.
(2)- الرّباب، کسحاب: السّحاب الأبیض، وقیل: هو جمع ربابه کسحابه، وهی السّحب الّتی رکب بعضها بعضاً.
(3)- الرّهمة، بالکسر: المطر الخفیف الدّائم، وفی النّسخ الّتی بأیدینا (بهیماً)، والظّاهر أ نّه من وهم النّسّاخ.
(4)- السّلطح: الضّخم العریض.
(5)- البلطح، کبلدح: الّذی یضرب بنفسه إلی الأرض، والمراد هنا کثرة الماء وقوّته وفیضانه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 480
اللَّهمّ أرسل السّماء علینا دیمة مدراراً، واسقنا الغیث واکفاً، مغزاراً «1»، غیثاً، مغیثاً، واسعاً، مسبغاً، مهطلًا، مریاً، مریعاً، غدقاً، مغدقاً، عباباً، مجلجلًا، سحّاً، سحساحاً «2»، بسّاً، بساساً «3»، مسبلًا، عامّاً، ودقاً، مطفاحاً، یدفع الودق بالودق دفاعاً، ویطلع القطر منه‌غیر خلّب البرق ولا مکذّب الرّعد، تنعش به الضّعیف من عبادک، وتحیی به المیِّت من‌بلادک، منّاً علینا منک، آمّین یا ربّ العالمین».
فما تمّ کلامه حتّی صبّ اللَّه الماء صبّاً.
وسُئل سلمان الفارسی رضی الله عنه، فقیل له: یا أبا عبداللَّه! هذا شی‌ء علّماه؟ فقال: ویحکم، ألم تسمعوا قول رسول اللَّه صلی الله علیه و آله حیث یقول: أجریت الحکمة علی لسان أهل بیتی؟
الصّدوق، من لا یحضره الفقیه، 1/ 338- 340 رقم 1507
عیون المعجزات للمرتضی رحمه الله: جعفر بن محمّد بن عمارة، عن أبیه، عن الصّادق علیه السلام، عن أبیه، عن جدِّه علیهما السلام، قال: جاء أهل الکوفة إلی علیّ علیه السلام، فشکوا إلیه إمساک‌المطر، وقالوا له: استسق لنا، فقال للحسین علیه السلام: قم واستسق، فقام وحمد اللَّه وأثنی‌علیه وصلّی علی النّبیّ وقال: اللَّهمّ معطی الخیرات، ومنزّل البرکات، أرسل السّماء علینامدراراً، واسقنا غیثاً مغزاراً، واسعاً «4»، غدقاً، مجلّلًا، سحّاً، سفوحاً، «5» فجّاجاً تنفّس به‌الضّعف «5» من عبادک، وتحیی به المیّت من بلادک، آمّین «6» ربّ العالمین.
فما فرغ علیه السلام من دعائه حتّی غاث اللَّه تعالی غیثاً بغتة، وأقبل أعرابیّ من بعض نواحی
__________________________________________________
(1)- الغزیر: الکثیر من کلّ شی‌ء.
(2)- السّحّ: الصّبّ الکثیر، وسحّ الماء سحّاً، من باب قتل: إذا سال من فوق إلی أسفل.
(3)- البسّ: السّوق اللِّین.
(4)- [العوالم: «واسقنا»].
(5- 5) [العوالم: «ثجّاجاً تنعش به الضّعیف»].
(6)- [أضاف فی العوالم: «یا»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 481
الکوفة، فقال: ترکت الأودیة والآکام یموج بعضها فی بعض. «1»
المجلسی، البحار، 44/ 187 رقم 16/ عنه: البحرانی، العوالم، 17/ 51
__________________________________________________
(1)- در کتاب عیون المعجزات به سند معتبر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که: اهل کوفه به خدمت امیر المؤمنین علیه السلام آمدند و از کمی باران شکایت کردند و گفتند: «برای ما طلب باران بکن.»
پس به امام حسین علیه السلام فرمود: «برخیز و دعای باران بکن.»
حضرت برخاست. حمد و ثنای حق تعالی به جای آورد و درود بر حضرت رسالت صلی الله علیه و آله و سلم و آل او فرستاد و دعایی در نهایت فصاحت و بلاغت انشا فرمود و طلب باران برای مردم از حق تعالی نمود. هنوز از دعا فارغ نشده بود که باران از آسمان ریخت، و اعرابی از بعضی نواحی کوفه آمد و گفت: «رودخانه‌ها و تل‌ها را دیدم که آب جاری بود از آن‌ها و بر یکدیگر موج می‌زدند.»
مجلسی، جلاء العیون،/ 519
در مدینة المعاجز مسطور است که: جماعتی در نزد علی علیه السلام حاضر شدند و از قلت باران بنالیدند. آن حضرت حسن علیه السلام را بخواند و فرمود: «خدای را از بهر استسقا بخوان.»
فقال: «اللَّهمّ هیِّج لنا السّحاب بفتح الأبواب وبماء عباب».
و قرائت کرد دعای استسقا را. آن گاه حسین علیه السلام را فرمود تا به دعای استسقا پردازد. آن حضرت نیز گفت: «اللَّهمّ معطی الخیرات».
و به دعای استسقا پرداخت. هنوز ایشان از دعا فراغت نجسته بودند که ابر جنبش کرد و بارانی به شدت ببارید.
سلمان را گفتند: «یا اباعبداللَّه! این دعا را به ایشان آموخته اند؟»
فقال: «ویحکم! أین أنتم عن حدیث رسول اللَّه حیث یقول: إنّ اللَّه قد أجری علی لسان أهل بیتی مصابیح الحکمة؟»
[یعنی،] سلمان فرمود: «وای بر شما! مگر نشنیده اید حدیث رسول خدا را که می‌فرماید: خداوند تبارک و تعالی مصابیح حکمت را بر زبان اهل بیت من جاری ساخته؟»
سپهر، ناسخ التواریخ امام حسن مجتبی علیه السلام، 2/ 229
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 482

قال: أخبرنا سعید بن منصور، عن جریر بن عبدالحمید، عن منصور، عن محمّد بن‌أبی محمّد البصریّ، قال: کان الحسین بن علیّ یقول فی وتره:
اللَّهمّ إنّک تری ولا تُری، وأنت بالمنظر الأعلی، وأنّ لک الآخرة والاولی، وإنّا نعوذبک من أن نذلّ ونخزی.
ابن سعد، الحسین علیه السلام،/ 38 رقم 240
وسعی بجعفر بن محمّد علیه السلام إلی أبی الدّوانیق، فقال للرّبیع علیه السلام- حاجبه-: یا ربیع! ائتنی بجعفر، قتلنی اللَّه إن لم أقتله، فجاء به الرّبیع.
قال الرّبیع: فلمّا قرب منه حرّک شفتیه. فلمّا دخل علیه قال له: یا جعفر! تحاول‌الفتنة وترید سفک دماء المسلمین وتلحد فی سلطانی وتبتغی الغوائل.
فقال له جعفر بن محمّد: یا أمیر المؤمنین! ما فعلت ذلک ولا أردته، فقد علمت قدیماًما أنا علیه، فلا تقبل علیَّ من کاذب إن کذب، وساعٍ إن سعی بی عندک.
فسکت.
ثمّ قال: یا أبا عبداللَّه! واللَّه إنِّی لأعلم ما أنت علیه قدیماً کما ذکرت، ولو کنت قدفعلت ما قیل لک فقد ابتلی أیّوب، فصبر. وظلم یوسف، فغفر. وأعطی سلیمان، فشکر.
[فقال:] وهؤلاء أنبیاء اللَّه إلیهم یرجع أنسابنا، ارتفع إلی ها هنا.
فرفعه إلیه، وأجلسه علی فراشه إلی جانبه، ثمّ دعا برجل، فقال: ألست القائل عن‌هذا کذا وکذا؟
قال: نعم یا أمیر المؤمنین.
قال: فسمعت ذلک منه، أو بلغک عنه؟
قال: بل سمعت باذنی.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 483
قال: أفتحلف علی ذلک؟
قال: نعم.
قال: فقل: واللَّه الّذی لا إله إلّاهو الطّالب الغالب.
فقال جعفر بن محمّد علیه السلام: یا أمیر المؤمنین! إن رأیت أن تجعل استحلافه إلیّ، فأستحلفه‌بما شئت.
[ثمّ] قال: یا أمیرالمؤمنین، إنّ العبد إذا وحّد اللَّه ومجّده وحلف بعد ذلک لم ینتقم اللَّه‌منه، وإن کذب فی الدّنیا.
ثمّ أقبل علی الرّجل، فقال له: تحلف بما أستحلفک به؟
قال: نعم.
قال علیه السلام: فاتّق اللَّه فی نفسک ولا تحلف کاذباً، واستقبل أمیرالمؤمنین، وقل الحقّ.
قال: ما قلت إلّاما سمعته منک ولا أرجع.
قال جعفر بن محمّد علیه السلام: اللّهمّ أنت الشّاهد علیه والعالم بقوله.
ثمّ أقبل علیه، وقال له: قل إن کنت حالفاً: (برئتُ من [حول] اللَّه وقوّته، وأسلمت‌إلی حولی وقوّتی إن لم یکن جعفر بن محمّد قال کذا وکذا).
فقال الرّجل ذلک، فما برح مکانه حتّی صرع، فمات.
قال أبو الدّوانیق: خذوا برجلیه لعنه اللَّه.
فجرّوه حتّی أخرجوه. وعطف أبو الدّوانیق علی أبی عبداللَّه جعفر بن محمّد علیه السلام یسترضیه، ثمّ قال: انصرف یا أبا عبداللَّه! فإنّی أخشی أن یسوء ظنّ أهلک بنا فیک.
فلمّا انصرف لحقه الرّبیع، فقال: یا ابن رسول اللَّه! لقد دخلت علیه، وما ظننت إلّاأ نّه سیقتلک لما رأیت من حنقه علیک، ویمینه أ نّه لیقتلک، فلمّا دخلت إلیه رأیتک حرّکت‌شفتیک، فنظرت إلیه قد حال عمّا کان لک علیه، وما أراک إلّادعوت اللَّه تعالی، فعلّمنی‌ما دعوت.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 484
قال: دعوت بدعاء جدّی الحسین بن علیّ علیه السلام.
قال: وما هو، جعلت فداک؟
قال: قلت: یا عُدّتی عند شدّتی، ویا غوثی عند کُربتی، احرسنی بعینک الّتی لا تنام، واکفنی برحمتک الّتی لا تُرام.
القاضی النّعمان، شرح الأخبار، 3/ 303- 306 رقم 1208
فمن ذلک ما رواه نقلة الآثار من خبره علیه السلام مع المنصور لمّا أمر «1» الرّبیع بإحضار أبی‌عبداللَّه علیه السلام، فأحضره، فلمّا بصر به «2» قال له «2»: قتلنی اللَّه إن لم أقتلک، أتلحد فی سلطانی‌وتبغینی الغوائل؟ فقال له أبو عبداللَّه علیه السلام: واللَّه ما فعلت ولا أردت، وإن کان بلغک فمن‌کاذب، ولو «3» کنت فعلت فقد «4» ظلم یوسف فغفر، وابتلی أیّوب فصبر، واعطی سلیمان‌فشکر، فهؤلاء أنبیاء اللَّه وإلیهم یرجع نسبک؟ فقال له المنصور: أجل، ارتفع «5» ها هنا، فقال له: إنّ فلان «5» أخبرنی عنک بما ذکرت؟ فقال: أحضره «6» یا أمیر المؤمنین لیوافقنی‌علی ذلک، فأحضر الرّجل المذکور. فقال له المنصور: أنت سمعت ما حکیت عن جعفر علیه السلام؟ قال: نعم. فقال له أبوعبداللَّه علیه السلام: «7» فاستحلفه علی ذلک. فقال له المنصور: أتحلف؟ قال: نعم، وابتدأ «8» بالیمین، فقال له «9» أبو عبداللَّه علیه السلام: دعنی یا أمیر المؤمنین أحلِّفه أنا؟
__________________________________________________
(1)- [فی روضة الواعظین مکانه: «وروی أنّ المنصور أمر ...»، وفی إعلام الوری: «واشتهر فی الرّوایة أنّ‌المنصور أمر ...»، وفی البحار والعوالم: «روی نقلة الآثار أنّ المنصور لمّا أمر ...»].
(2- 2) [فی روضة الواعظین والبحار والعوالم: «المنصور، قال له»، وفی إعلام الوری: «قال»، وفی کشف‌الغمّة: «المنصور، قال»].
(3)- [کشف الغمّة: «وإن»].
(4)- [إعلام الوری: «لقد»].
(5- 5) [فی روضة الواعظین وکشف الغمّة والبحار والعوالم: «هنا (ها هنا) فارتفع، قال (فقال) (له): إنّ‌فلان ابن فلان»، وفی إعلام الوری: «ها هنا فارتفع، فقال له: فلان ابن فلان»].
(6)- [فی روضة الواعظین: «له: أحضره»، وفی کشف الغمّة: «أحضروه»].
(7)- [أضاف فی روضة الواعظین: «أنت سمعت؟ قال: نعم»].
(8) (8*) [روضة الواعظین: «الیمین، قال:»].
(9)- [لم یرد فی إعلام الوری].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 485
فقال له: افعل. فقال (8*) أبوعبداللَّه علیه السلام للسّاعی: قل: «برئت من حول اللَّه وقوّته، والتجأت‌إلی حولی وقوّتی لقد فعل کذا وکذا جعفر «1» وقال کذا وکذا جعفر «1»»، فامتنع «2» منها هنیئة «2»، ثمّ حلف بها، فما برح حتّی ضرب «3» برجله، فقال أبو جعفر: «4» جرّوا برجله، فأخرجوه «4»، لعنه اللَّه.
قال الرّبیع: وکنت رأیت جعفر بن محمّد علیهما السلام حین دخل علی المنصور یحرِّک شفتیه، فکلّما حرّکهما «5» سکن غضب المنصور حتّی أدناه منه، وقد «6» رضی عنه. فلمّا خرج‌أبو عبداللَّه من عند أبی جعفر «7» اتّبعته، فقلت له: إنّ هذا الرّجل کان من «8» أشدّ النّاس‌غضباً علیک، فلمّا دخلت علیه «9» دخلت وأنت «9» «10» تحرِّک شفتیک، و «11» کلّما حرّکتهما «10» سکن غضبه. «12» فبّایّ شی‌ء کنت تحرِّکهما «12»؟ قال: بدعاء جدّی الحسین بن علیّ علیهما السلام، قلت: جعلت فداک، وما هذا الدّعاء؟ قال: «یا عدّتی عند شدّتی، ویا غوثی عند «13» کربتی، احرسنی بعینک الّتی لا تنام، واکنفنی «14» برکنک الّذی لا یرام».
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی إعلام الوری].
(2- 2) [کشف الغمّة: «هنیهة»].
(3)- [إعلام الوری: «اضطرب»].
(4- 4) [کشف الغمّة: «جرّوه برجله وأخرجوه»].
(5)- [روضة الواعظین: «حرّکها»].
(6)- [لم یرد فی إعلام الوری وکشف الغمّة].
(7)- [زاد فی البحار والعوالم: «المنصور»].
(8)- [لم یرد فی إعلام الوری].
(9- 9) [لم یرد فی إعلام الوری، وفی روضة الواعظین والبحار: «وأنت»، وفی کشف الغمّة والعوالم: «کنت»].
(10- 10) [إعلام الوری: «حرّکت شفتیک»].
(11)- [لم یرد فی البحار].
(12- 12) [روضة الواعظین: «علیک فبأیّ شی‌ء حرّکتهما»].
(13)- [البحار: «فی»].
(14)- [روضة الواعظین: «واکفنی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 486
قال الرّبیع: فحفظت هذا الدّعاء، فما نزلت بی شدّة قطّ «1» إلّادعوت به «2»، ففرّج «1» عنِّی «3»، قال: وقلت لجعفر «4» بن محمّد علیهما السلام: لِمَ منعت «5» أن یحلف باللَّه؟ قال: کرهت أن یراه‌اللَّه یوحِّده ویمجِّده فیحلم عنه ویؤخِّر عقوبته، فاستحلفته بما سمعت، فأخذه اللَّه أخذةرابیة. «6»
المفید، الإرشاد، 2/ 177- 178 رقم 1/ عنه: الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 168- 169؛ المجلسی، البحار، 47/ 174- 175؛ البحرانی، العوالم، 20/ 429- 430؛ مثله‌الفتّال، روضة الواعظین، 1/ 208- 209؛ الطّبرسی، إعلام الوری،/ 270- 271
__________________________________________________
(1- 1) [إعلام الوری: «فدعوت به إلّافرّج اللَّه»].
(2)- [روضة الواعظین: «بهذا»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [کشف الغمّة: «لأبی عبداللَّه جعفر»].
(5)- [أضاف فی روضة الواعظین وإعلام الوری وکشف الغمّة والبحار والعوالم: «السّاعی»].
(6)- از آن جمله است داستانی که مورخین در برخورد آن جناب با منصور دوانیقی روایت کرده اند که: منصور به ربیع حاجب دستور داد آن جناب را حاضر کند، و او طبق دستور، امام را حاضر کرد. همین که منصور آن حضرت را بدید به او گفت: «خدا مرا بکشد، اگر تورا نکشم. آیا تو درباره سلطنت من به جدال پرداخته و مردم را باز گردانی، و نقشه برای (به هم زدن خلافت) من می‌کشی؟»
امام صادق علیه السلام فرمود: «به خدا من چنین نکرده و نه چنین قصدی داشته ام. و اگر سخنی در این باره به تو رسیده، از دروغگویی بوده است (که به من دروغ بسته)، و اگر خواهی کرد (آنچه گفتی) پس همانا به یوسف ستم شد و او بخشید، و ایوب به بلا دچار شد و صبر کرد، و به سلیمان نعمت داده شد و او شکر کرد، و اینان پیغمبران خدا هستند و نژاد تو نیز به آنان رسد؟»
منصور گفت: «آری، بدین جا بالا بیا.»
حضرت بالا رفت. منصور گفت: «همانا فلان پسر فلان آنچه من گفتم، درباره تو گفت.»
فرمود: «او را حاضر کن ای امیرالمؤمنین، تا صدق گفتار من روشن شود.»
منصور آن مرد را حاضر کرده، به او گفت: «تو خود شنیدی آنچه از جعفر بن محمد برای من گفتی؟»
گفت: «آری.»
حضرت صادق علیه السلام به منصور فرمود: «او را سوگند ده که آن را از من شنیده.»
منصور به آن مرد گفت: «آیا قسم می‌خوری؟»
گفت: «آری.»-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 487
«1» وکان من دعائه «1»: اللَّهمّ لا تستدرجنی بالإحسان، ولا تؤدِّبنی بالبلاء.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 39/ مثله: المجلسی، البحار، 75/ 126، 127
فقد أخبرنا أبو الحسن محمّد بن أحمد بن الحسن بن إسحاق البزّار ببغداد من أصل‌سماعه بخطِّ أبی الحسن الدّارقطنیّ، أخبرنا أبو منصور محمّد بن محمّد بن عبداللَّه بن نوح‌من أولاد إبراهیم النّخعیّ بالکوفة، أنبأ أبو جعفر محمّد بن علیّ بن دحیم الشّیبانیّ، ثنا
__________________________________________________
- و شروع کرد به قسم خوردن. امام صادق علیه السلام به او فرمود: «ای امیر المؤمنین! بگذار من او را سوگند دهم.»
منصور گفت: «بده.»
حضرت به آن مرد فرمود: « (این گونه سوگند یاد کن) بگو: از حول و نیروی خدا بیزارم و به حول و نیروی خود پناه برم، که جعفربن محمد چنین و چنان کرد، و چنین و چنان گفت.»
آن مرد کمی خودداری کرد، سپس به همان گونه قسم خورد، پس از جا برنخاسته بود که پا به زمین زده و بمرد. منصور گفت: «پایش را بکشید و بیرونش اندازید، خدایش لعنت کند.»
ربیع حاجب گوید: من جعفر بن محمد را هنگام داخل شدن بر منصور، دیدم لبانش می‌جنبید، و هر اندازه لبانش را می‌جنبانید، خشم منصور فرو می‌نشست تا این که منصور، آن جناب را نزدیک خود نشانید و از او خشنود گشت. چون آن حضرت از نزد منصور بیرون آمد، به او عرض کردم: «همانا منصور سخت بر تو خشمناک بود، و چون تو بر او وارد شدی لبان خود را می‌جنباندی، و هر گاه لبانت را می‌جنباندی، خشم او فرو می‌نشست، پس چه می‌گفتی؟»
فرمود: «دعای جدم حسین علیه السلام را می‌خواندم.»
عرض کردم: «قربانت گردم آن دعا چیست؟»
فرمود: «یا عدّتی عند شدّتی، ویا غوثی عند کربتی، احرسنی بعینک الّتی لاتنام، واکنفنی برکنک الّذی لایرام.»
ربیع گوید: پس من آن دعا را حفظ کردم، و هرگز پیش آمد دشواری برای من پیش نیامد، جز این که این دعا را خواندم و به برکت این دعا برطرف شد.
گوید: به جعفر بن محمد علیهما السلام گفتم: «چرا جلوگیری کردی از آن مردی که سعایت کرده بود از این که به خدا سوگند یاد کند (و به آن ترتیب او را سوگند دادی)؟»
فرمود: «خوش نداشتم خدای تعالی او را ببیند که به یگانگی او را یاد کند و تمجیدش کند، مبادا نسبت به آن مرد حلم ورزد و عقوبتش را به تأخیر اندازد. پس من او را بدانچه شنیدی قسم دادم، و خداوند به سختی او را گرفت.»
رسولی محلاتی، ترجمه‌ارشاد، 2/ 177- 178
(1- 1) [البحار: «الدّرّة الباهرة: [...] وقال علیه السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 488
أحمد بن حازم بن أبی غرزة، أنبأ عبیداللَّه بن موسی، أنبأ إسرائیل، عن أبی إسحاق، عن برید بن أبی مریم، عن أبی الحوراء، عن حسن أو الحسین بن علیّ قال «1»: علّمنی‌رسول اللَّه‌کلمات أقولهنّ فی القنوت «2»: اللَّهمّ اهدنی فیمَنْ هدیت، وعافنی فیمَنْ عافیت، وتولّنی فیمَنْ تولّیت، وبارک لی فیما أعطیت، وقنی شرّ ما قضیت، إنّک تقضی ولا یقضی‌علیک، وإنّه لا یذلّ من والیت، «3» ولا یعزّ مَن عادیت «3»، تبارکت ربّنا وتعالیت. «4» کذا کان فی أصل کتابه عن الحسن أو الحسین بن علیّ، فکأنّ الشّکّ لم یقع فی الحسن‌وإنّما وقع فی الإطلاق أو النّسبة، وکان فی أصل کتابه هذه الزّیادة، ولا یعزّ من عادیت.
البیهقی، السّنن الکبری، 2/ 209/ مثله المتّقی الهندی، کنز العمّال، 7/ 412- 413
صلاة فی المهمّات:
عن الحسین بن علیّ علیهما السلام: تصلِّی أربع «5» رکعات تُحسن قنوتهنّ وأرکانهنّ، تقرأ فی‌الاولی «الحمد» مرّة، و «حسبنا اللَّه ونعم الوکیل» سبع مرّات، وفی الثّانیة «الحمد» مرّة، وقوله: «ما شاء اللَّه لا قوّة إلّاباللَّه، إن ترن أنا أقلّ منک مالًا وولداً» سبع مرّات، وفی‌الثّالثة «الحمد» مرّة، وقوله: «لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی کنت من الظّالمین» سبع مرّات، وفی الرّابعة «الحمد» مرّة، و «افوِّض أمری إلی اللَّه إنّ اللَّه بصیر بالعباد» سبع مرّات، ثمّ «6» تسأل حاجتک «6».
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 333/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 5/ 245؛ المجلسی، البحار، 88/ 358
__________________________________________________
(1)- [فی کنز العمّال مکانه: «عن السّیّد الحسین، قال ...»].
(2)- [کنز العمّال: «الوتر»].
(3- 3) [لم یرد فی کنز العمّال].
(4)- [إلی هنا حکاه فی کنز العمّال].
(5)- [فی الوسائل مکانه: «عن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: إذا کان لک مهمّ فصلّ أربع ...»].
(6- 6) [البحار: «یسأل حاجته»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 489
لوجع «1» الضّرس و «1» الأسنان: رقّی بها جبریل علیه السلام الحسین بن علیّ علیهما السلام:
یضع عودة أو حدیدة علی الضّرس ویرقیه من جانبه- سبع مرّات-: «بسم اللَّه‌الرّحمن الرّحیم، العجب کلّ العجب دودة تکون فی الفمّ تأکل العظم وتنزل الدّم، أنا الرّاقی‌واللَّه الشّافی والکافی، لا إله إلّااللَّه، والحمد للَّه‌ربّ العالمین»، «وإذْ قَتَلْتُم نَفْساً فادّارأتُم‌فیها واللَّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُم تَکْتُمُون* فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها، کذلِکَ یُحْیِی اللَّهُ المَوْتی ویُرِیکُمْ‌آیاتِهِ لَعَلَّکُم تَعْقِلُون» «2»
- سبع مرّات- و «3» یفعل ما قدّمناه.
أبو نصر الطّبرسی، مکارم الأخلاق،/ 406/ عنه: المجلسی، البحار «4»، 92/ 95
«وروی «5»» فی المراسیل: أنّ شریحاً، قال: دخلت مسجد «6» رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم «6»، فإذا «7» الحسین بن علیّ فیه «7» ساجد یعفِّر خدّه علی «8» التّراب، وهو یقول: سیِّدی ومولای، أ لمقامع الحدید خلقت أعضائی؟ أم لشرب الحمیم خلقت أمعائی؟ إلهی، لئن «9» طالبتنی‌بذنوبی لأطالبنّک بکرمک، ولئن «10» حبستنی مع الخاطئین لأخبرنّهم بحبِّی لک، سیِّدی! إنّ
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- [البقرة: 2/ 72- 73].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [حکاه أیضاً فی البحار، 92/ 93- 94 عن طبّ الأئمّة].
(5)- [الفرائد: «أخبرنی المشایخ مجد الدّین عبدالصّمد بن أحمد بن عبدالقادر الحنبلیّ وتاج الدّین علیّ بن‌أنجب بن عبیداللَّه الخازن الشّافعیّ، وأبو عبداللَّه محمّد بن عمر النّجّار البغدادیّون إجازة، قالوا: أنبأنا الإمام جمال الدّین محمّد بن سعید بن یحیی بن الدّبیثی إجازة، قال: أنبأنا أخطب خوارزم الموفّق بن أحمد أبو المؤیّد، قال: رُوی ...»].
(6- 6) [الفرائد: «النّبیّ (ص)»].
(7- 7) [شرح الشّافیة: «فیه الحسین علیه السلام»].
(8)- [الفرائد: «فی»].
(9)- [فی الفرائد وشرح الشّافیة: «إن»].
(10)- [شرح الشّافیة: «وإن»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 490
طاعتک «1» لا تنفعک، ومعصیتی لا تضرّک، فهب لی ما لا ینفعک، واغفر لی ما لا یضرّک، فإنّک أرحم الرّاحمین.
الخوارزمی، مقتل الحسین، 1/ 152/ عنه: الحموئی، فرائد السّمطین، 2/ 262؛ ابن أمیر الحاجّ، شرح الشّافیة،/ 584
وعن زین العابدین علیه السلام، قال: ضمّنی والدی علیه السلام إلی صدره یوم قُتل والدّماء تغلی‌وهو یقول: یا بنیّ! احفظ عنِّی دعاء علّمتنیه فاطمة علیها السلام وعلّمها رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، وعلّمه‌جبرئیل علیه السلام فی الحاجة والمهمّ والغمّ والنّازلة إذا نزلت والأمر العظیم الفادح، قال: ادعوبحقّ یس والقرآن الحکیم، وبحقّ طه والقرآن العظیم، یا مَنْ یقدر علی حوائج السّائلین، یا من یعلم ما فی الضّمیر، یا منفّس عن المکروبین، یا مفرّج عن المغمومین، یا راحم‌الشّیخ الکبیر، یا رازق الطّفل الصّغیر، یا من لا یحتاج إلی التّفسیر، صلِّ علی محمّد وآل‌محمّد، وافعل بی کذا وکذا.
الرّاوندی، الدّعوات،/ 54- 55 رقم 137/ عنه: المجلسی، البحار، 92/ 196؛ المازندرانی، معالی السّبطین، 2/ 22
ومن الدّعوات المشرّفة فی یوم عرفة دعاء مولانا الحسین بن علیّ صلوات اللَّه علیه:
الحمد للَّه‌الّذی لیس لقضائه دافع، ولا لعطائه مانع، ولا کصُنعه صُنع صانع، وهوالجواد الواسع، فطر أجناس البدائع، وأتقن بحکمته الصّنائع، لا یخفی علیه الطّلائع «2»، ولاتضیع عنده الودائع.
أتی بالکتاب الجامع، وبشرع الإسلام النّور السّاطع، وهو للخلیقة «3» صانع، وهو
__________________________________________________
(1)- [فی الفرائد وشرح الشّافیة: «طاعتی»].
(2)- الطّلائع جمع طلیعة، وهو من یبعث للإطّلاع من العدوّ، وقد یجی‌ء بمعنی الجماعة، فیکون الطّلائع بمعنی‌الجماعات.
(3)- [البحار: «للخلیفة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 491
المستعان علی الفجائع، جازی کلّ صانع ورائش کلّ قانع، وراحم کلّ ضارع، ومنزّل‌المنافع، والکتاب الجامع، بالنّور السّاطع.
وهو للدّعوات سامع، وللدّرجات رافع، وللکربات دافع، وللجبابرة قامع، وراحم‌عبرة کلّ ضارع، ودافع ضرعة کلّ ضارع، فلا إله غیره، ولا شی‌ء یعدله، ولیس کمثله‌شی‌ء، وهو السّمیع البصیر، اللّطیف الخبیر، وهو علی کلّ شی‌ء قدیر.
اللَّهمّ إنِّی أرغب إلیک، وأشهد بالرّبوبیّة لک، مقرّاً بأ نّک ربِّی، وأنّ إلیک مردِّی، ابتدأتنی «1» بنعمتک قبل أن أکون شیئاً مذکوراً، وخلقتنی من التّراب «2» ثمّ أسکنتنی‌الأصلاب «2»، أمناً لریب المنون «3» واختلاف الدّهور، فلم أزل ظاعناً «4» من صلب إلی رحم‌فی تقادم «5» الأیّام الماضیة، والقرون الخالیة.
لم تخرجنی لرأفتک بی، «6» ولطفک لی «6»، وإحسانک إلیّ فی دولة أیّام الکفرة، الّذین‌نقضوا عهدک وکذّبوا رسلک، لکنّک أخرجتنی رأفة منک وتحنّناً «7» علیَّ للّذی سبق لی من‌الهدی، الّذی فیه «8» یسّرتنی، وفیه أنشأتنی، ومن قبل ذلک رؤفت «9» بی بجمیل «9» صنعک وسوابغ «10» نعمتک.
فابتدعت «10» خلقی من منیّ یُمنی، ثمّ أسکنتنی فی ظلمات ثلاث، بین لحم وجلد ودم، لم
__________________________________________________
(1)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: «فی کتاب مصباح الزّائر (مصباح الشّریعة) لابن طاووس رحمه الله فی دعاء الحسین بن علیّ علیهما السلام یوم عرفة: ابتدأتنی ...»].
(2- 2) [البحار: «وأسکنتنی الأرحام»].
(3)- ریب المنون: حوادث الدّهر.
(4)- ظعن: سار ورحل.
(5)- تقادم بمعنی قدم، أی مضی علی وجوده زمن طویل.
(6- 6) [لم یرد فی نور الثّقلین، وفی کنز الدّقائق: «ولطفک بی»].
(7)- تحنّن: ترحّم.
(8)- [لم یرد فی البحار ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(9- 9) [فی نور الثّقلین: «لی بجمیع»، وفی کنز الدّقائق: «بی جمیل»].
(10- 10) [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «نعمک وابتدعت»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 492
تُشهدنی «1» بخلقی، ولم تجعل إلیّ شیئاً من أمری.
ثمّ أخرجتنی إلی الدّنیا تامّاً سویّاً، «2» وحفظتنی فی المهد طفلًا صبیّاً، ورزقتنی من الغذاءلبناً مریّاً، و «3» عطفت علیَّ قلوب الحواضن «4»، وکفّلتنی الامّهات الرّحائم، وکلأتنی «5» من‌طوارق الجانّ، وسلّمتنی من الزّیادة والنّقصان، فتعالیت یا رحیم یا رحمان.
حتّی إذا استهللت «6» ناطقاً بالکلام، أتممت علیَّ سوابغ الأنعام، فربّیتنی زائداً فی کلِّ عام، حتّی إذا کملت فطرتی، واعتدلت سریرتی، أوجبت علیَّ حجّتک بأن ألهمتنی معرفتک‌وروّعتنی «7» بعجائب فطرتک، وأنطقتنی لما ذرأت «8» فی سمائک وأرضک من بدائع خلقک، ونبّهتنی لذکرک وشکرک وواجب طاعتک وعبادتک، وفهّمتنی ما جاءت به رسلک، ویسّرت لی تقبّل مرضاتک، ومننت علیَّ فی جمیع ذلک بعونک ولطفک.
ثمّ إذ خلقتنی من حرِّ «9» الثّری لم ترض لی یا إلهی بنعمة دون أخری، ورزقتنی من‌أنواع المعاش وصنوف الرِّیاش «10» بمنِّک العظیم علیَّ، وإحسانک القدیم إلیّ حتّی إذا أتممت‌علیَّ جمیع النّعم، وصرفت عنّی کلّ النّقم، لم یمنعک جهلی وجرأتی علیک أن دللتنی علی‌ما یُقرِّبنی إلیک، ووفِّقتنی لما یزلفنی لدیک، فإن دعوتک أجبتنی، وإن سألتک أعطیتنی، وإن أطعتک شکرتنی، وإن شکرتک زدتنی، کلّ ذلک إکمالًا لأنعمک علیَّ وإحساناً إلیّ.
__________________________________________________
(1)- [فی البحار ونور الثّقلین وکنز الدّقاق: «لم تشهرنی»].
(2) (2**) [لم یرد فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- الحاضنة: الّتی تقوم علی الصّغیر فی تربیته.
(5)- کلأه اللَّه فلاناً: حرسه وحفظه.
(6)- استهلّ الصّبیّ: رفع صوته بالبکاء عند الولادة.
(7)- روّعتنی: ألقیت فی روعی وقلبی عجائب خلقتک.
(8)- ذرء: خلق.
(9)- حرّ کلّ دار وأرض: وسطها.
(10)- الرِّیاش: اللِّباس الفاخر.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 493
فسبحانک سبحانک من مبدئ معید حمید مجید، وتقدّست أسماؤک، وعظمت آلاؤک، فأیّ أنعمک یا إلهی احصی عدداً أو ذکراً، أم أیّ عطایاک «1» أقوم بها شکراً، وهی یا ربّ‌أکثر من أن یحصیها العادّون، أو یبلغ علماً بها الحافظون.
ثمّ ما صرفت ودرأت عنِّی، اللَّهمّ من الضُّرّ والضَّرّاء أکثر ممّا ظهر لی من العافیةوالسّرّاء.
وأنا اشهدک یا إلهی بحقیقة إیمانی، وعقد عزمات یقینی، وخالص صریح توحیدی، وباطن مکنون ضمیری، وعلائق مجاری نور بصری، وأساریر «2» صفحة جبینی، وخرق «3» مسارب «4» نفسی، وخذاریف «5» مارن عرنینی «6»، ومسارب صماخ «7» سمعی، وما ضُمّت‌وأطبقت علیه شفتای، وحرکات لفظ لسانی، ومغرز حنک «8» فمی وفکِّی، ومنابت‌أضراسی، وبلوغ حبائل بارع «9» عنقی، ومساغ «10» مطعمی «11» ومشربی، وحمالة «12» امّ رأسی، وجمل حمائل حبل وتینی، وما اشتمل علیه تامور «13» صدری، ونیاط «14» حجاب قلبی،
__________________________________________________
(1)- [البحار: «عطائک»].
(2)- الأساریر: محاسن الوجه والخدّین والوجنتان.
(3)- الخرق: النّقض.
(4)- سرب الماء: مسیله ومجراه.
(5)- الخذاریف: القطعات.
(6)- العرنین: الأنف کلّه أو ما صلب منه، المارن: طرف الأنف أو ما لان من طرفه.
(7)- الصّماخ: الأُذن الباطن الماضی إلی الرّأس.
(8)- الحنک: أعلی باطن الفم، الأسفل من طرف مقدم اللّحیین.
(9)- برع الجبل: علاه.
(10)- ساغ الشّراب: هنأ وسهل مدخله فی الحلق.
(11)- مأکلی (خ ل).
(12)- الحمالة: علاقة السّیف.
(13)- التّامور: الوعاء والنّفس وحیوتها والقلب وصوته ودمه.
(14)- النّیاط: عرق علق به القلب من الوتین، فإذا انقطع مات صاحبه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 494
وأفلاذ حواشی کبدی، وما حوته شراسیف «1» أضلاعی، وحقاق «2» مفاصلی، وأطراف‌أناملی، وقبض عواملی، ودمی وشعری، وبشری وعصبی، وقصبی وعظامی، ومخِّی‌وعروقی، وجمیع جوارحی، وما انتسج علی ذلک أیّام رضاعی، وما أقلّت الأرض منِّی، ونومی ویقظتی وسکونی وحرکتی، وحرکات رکوعی وسجودی، أن لو حاولتُ واجتهدتُ‌مدی الأعصار والأحقاب «3»- لو عمّرتها- أن اؤدّی شکر واحدة من أنعمک، ما استطعت‌ذلک، إلّابمنِّک الموجب علیَّ شکراً آنفاً جدیداً، وثناءً طارفاً «4» عتیداً «5».
أجل، ولو حرصت والعادّون من أنامک أن نحصی مدی إنعامک، سالفة وآنفة، لماحصرناه عدداً، ولا أحصیناه أبداً، هیهات أ نّی ذلک وأنت المخبر عن نفسک فی کتابک‌النّاطق، والنّبأ الصّادق: «وَإنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصَوْها» «6»
.صدق کتابک اللَّهمّ وأنباؤک، وبلّغت أنبیاؤک ورسلک، ما أنزلت علیهم من وحیک، وشرعت لهم من دینک، غیر أنِّی «7» أشهد بجدِّی وجهدی، ومبالغ طاقتی ووسعی، وأقول‌مؤمناً موقناً: (2**)
الحمد للَّه‌الّذی لم یتّخذ ولداً فیکون موروثاً، ولم یکن له شریک فی المُلک فیضادّه فیماابتدع، ولا ولیّ من الذُّلّ فیُرفده «8» فیما صنع.
__________________________________________________
(1)- الشّرسوف: طرف الضّلع المشرف علی البطن.
(2)- الحقاق: جمع حقّة، رأس الورک فیها عظم الفخذ ورأس العضد الّذی فیه الوابلة.
(3)- الحقب: ثمانون سنة أو أکثر، الدّهر.
(4)- الطّرف: الحدیث من المال.
(5)- العتید: الشّی‌ء الحاضر المهیّا.
(6)- إبراهیم: 14/ 34، النّحل: 16/ 18.
(7)- غیر أنِّی یا إلهی (خ ل).
(8)- الإرفاد: الإعطاء والإعانة والاسترفاد والاستعانة.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 495
«1» «2» سبحانه سبحانه سبحانه «2»، لو کان فیهما آلهة إلّااللَّه لفسدتا وتفطّرتا، «3» فسبحان‌اللَّه الواحد الحقّ الأحد الصّمد، الّذی لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً أحد.
الحمد للَّه‌حمداً یعدل حمد ملائکته المقرّبین، وأنبیائه المرسلین، وصلّی اللَّه علی خیرته‌من خلقه محمّد خاتم النّبیّین، وآله الطّاهرین المخلصین.
اللَّهمّ اجعلنی أخشاک کأنِّی أراک، وأسعدنی بتقواک، ولا تُشقنی بمعصیتک، وخر لی فی‌قضائک، وبارک لی فی قدرک، حتّی لا احبّ تعجیل ما أخّرت، ولا تأخیر ما عجّلت.
اللَّهمّ اجعل غنای فی نفسی، والیقین فی قلبی، والإخلاص فی عملی، والنّور فی بصری، والبصیرة فی دینی، ومتِّعنی بجوارحی، واجعل سمعی وبصری الوارثین منِّی، وانصرنی‌علی من ظلمنی، «4» وأرنی فیه «4» مآربی «5» وثاری وأقرّ بذلک عینی.
اللَّهمّ اکشف کربتی واستر عورتی، واغفر لی خطیئتی، واخسأ «6» شیطانی، وفکّ رهانی‌واجعل لی یا إلهی الدّرجة العلیا فی الآخرة والاولی، اللَّهمّ لک الحمد کما خلقتنی فجعلتنی‌سمیعاً بصیراً، ولک الحمد کما خلقتنی فجعلتنی حیّاً سویّاً، رحمة بی وکنت عن خلقی‌غنیّاً.
ربّ بما برأتنی فعدّلت فطرتی، ربّ بما أنشأتنی فأحسنت صورتی، یا ربّ بما أحسنت‌بی وفی نفسی عافیتنی، ربّ بما کلأتنی ووفّقتنی، ربّ بما أنعمت علیَّ فهدیتنی، ربّ بما آویتنی ومن کلِّ خیر آتیتنی وأعطیتنی، ربّ بما أطعمتنی وسقیتنی، ربّ بما أغنیتنی
__________________________________________________
(1) (1***) [لم یرد فی کنز الدّقائق].
(2- 2) [لم یرد فی نور الثّقلین].
(3) (3***) [لم یرد فی نور الثّقلین].
(4- 4) فی الأصل [والبحار]: وارزقنی، ما أثبتناه من البلد الأمین.
(5)- المأرب: الحاجة.
(6)- خسأت الکلب خساء: طردته.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 496
وأقنیتنی «1»، ربّ بما أعنتنی وأعززتنی.
ربّ بما ألبستنی من ذکرک الصّافی، ویسّرت لی من صُنعک الکافی، صلّ علی محمّدوآل محمّد، وأعنِّی علی بوائق «2» الدّهر، وصروف الأیّام واللّیالی، ونجِّنی من أهوال الدّنیاوکربات الآخرة، واکفنی شرّ ما یعمل الظّالمون فی الأرض.
اللَّهمّ ما أخاف فاکفنی، وما أحذر فقنی، وفی نفسی ودینی فاحرسنی، وفی سفری‌فاحفظنی، وفی أهلی ومالی وولدی فاخلفنی، وفیما رزقتنی فبارک لی، وفی نفسی فذلِّلنی، وفی أعین النّاس فعظِّمنی، ومن شرّ الجنّ والإنس فسلِّمنی، وبذنوبی فلا تفضحنی، وبسریرتی فلا تُخزنی، وبعملی فلا تبتلنی، ونعمک فلا تسلبنی، وإلی غیرک فلا تکلنی.
إلی مَنْ تکلنی، إلی القریب یقطعنی، أم إلی البعید یتجهّمنی «3»، أم إلی المستضعفین لی، وأنت ربِّی وملیک أمری، أشکو إلیک غربتی، وبُعد داری، وهوانی علی مَنْ ملّکته‌أمری.
اللَّهمّ فلا تُحلل بی غضبک، فإن لم تکن غضبت علیَّ فلا ابالی سواک، غیر أنّ عافیتک‌أوسع لی، فأسألک بنور وجهک الّذی أشرقت له الأرض والسّماوات، وانکشفت به‌الظّلمات، وصلُح علیه أمر الأوّلین والآخرین، أن لا تُمیتنی علی غضبک، ولا تُنزل بی‌سخطک، لک العُتبی حتّی ترضی قبل «4» ذلک، لا إله إلّاأنت.
ربّ البلد الحرام، والمشعر الحرام، والبیت العتیق، الّذی أحللته البرکة، وجعلته‌للنّاس أمنة، یا من عفا عن العظیم من الذّنوب بحلمه، یا من أسبغ النّعمة بفضله، یا من‌أعطی الجزیل «5» بکرمه.
__________________________________________________
(1)- قنی المال: جمعه، أقناه اللَّه: أغناه وأعطاه ما یقتنی.
(2)- البوائق: الدّواهی.
(3)- یتجهّمنی: یطردنی.
(4)- من قبل (خ ل).
(5)- الجزیل: الکثیر.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 497
یا عُدّتی فی کُربتی، یا مونسی فی حفرتی، یا ولیّ نعمتی، یا إلهی وإله آبائی إبراهیم‌وإسماعیل وإسحاق ویعقوب، وربّ جبرئیل ومیکائیل وإسرافیل، وربّ محمّد خاتم‌النّبیِّین وآله المنتجبین، ومُنزل التّوراة والإنجیل والزّبور و «1» الفرقان العظیم «1»، ومُنزل‌کهیعص وطه، ویس والقرآن الحکیم.
أنت کهفی حین تُعیینی المذاهب فی سعتها، وتضیق علیَّ الأرض برحبها «2»، ولولا رحمتک‌لکنتُ من المفضوحین، وأنت مؤیّدی بالنّصر علی الأعداء، ولولا نصرک لی لکنتُ من‌المغلوبین.
یا مَنْ خصّ نفسه بالسّموّ والرِّفعة، وأولیاؤه بعزّه یتعزّزون «3»، یا مَنْ جعلت له الملوک‌نیر المذلّة «4» علی أعناقهم فهم من سطواته خائفون، تعلم خائنة الأعین وما تخفی الصّدور، وغیب ما تأتی به الأزمان والدّهور.
یا مَنْ لا یعلم کیف هو إلّاهو «5»، یا مَنْ لا یعلم ما یعلمه إلّاهو، یا مَنْ کبس «6» الأرض علی الماء وسدّ الهواء بالسّماء، یا مَنْ له أکرم الأسماء، یا ذا المعروف الّذی لا ینقطع‌أبداً.
یا مقیِّض «7» الرّکب لیوسف فی البلد القفر، ومُخرجه من الجُبّ، وجاعله بعد العبودیّة مَلِکاً، یا رادّ یوسف علی یعقوب بعد أن ابیضّت عیناه من الحزن فهو کظیم «8».
__________________________________________________
(1- 1) فی الأصل [والبحار]: القرآن العظیم، وما أثبتناه من البلد الأمین.
(2)- بما رحبت (خ ل)، رحب المکان: اتّسع.
(3)- [البحار: «یعتزّون»].
(4)- نیر المذلّة: علائمهما.
(5)- یا مَنْ لا یعلم ما هو إلّاهو (خ ل).
(6)- کبس البئر: طمّها بالتّراب.
(7)- مقیِّض: مقدِّر.
(8)- الکظیم بمعنی المکظوم، وهو المملوّ کرباً.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 498
یا کاشف الضُّرِّ والبلاء عن أیّوب (1***)، (3***) یا ممسک ید إبراهیم عن ذبح ابنه بعدکبر سنّه وفناء عمره، «1» یا مَنْ استجاب لزکریّا فوهب له یحیی ولم یدعه فرداً وحیداً، یا مَنْ أخرج یونس من بطن الحوت، یا مَنْ فلق البحر لبنی إسرائیل فأنجاهم وجعل‌فرعون وجنوده من المغرقین.
یا مَنْ أرسل الرّیاح مبشّرات بین یدی رحمته، یا مَنْ لا یعجِّل «2» علی مَنْ عصاه مِن‌خلقه، یا مَنْ استنقذ السّحرة من بعد طول الجحود «3»، وقد غدوا فی نعمته، یأکلون رزقه، ویعبدون غیره، وقد حادّوه ونادّوه، وکذّبوا رسله.
یا اللَّه، یا بدی‌ء لا بدء لک «4»، یا دائماً لا نفاد «5» لک، یا حیّ یا قیّوم، یا محیی الموتی، یا مَنْ هو قائم علی کلِّ نفس بما کسبت، یا مَنْ قلّ له شکری فلم یحرمنی، وعظمت‌خطیئتی فلم یفضحنی، ورآنی علی المعاصی فلم یخذلنی «6».
یا مَنْ حفظنی فی صغری، یا مَنْ رزقنی فی کبری، یا مَنْ أیادیه «7» عندی لا تحصی، یا مَنْ نعمه عندی لا تُجازی، یا مَنْ عارضنی بالخیر والإحسان، وعارضته بالإساءة والعصیان، یا مَنْ هدانی بالإیمان قبل أن أعرف شکر الامتنان.
یا مَنْ دعوته مریضاً فشفانی، وعریاناً فکسانی، وجائعاً فأطعمنی، وعطشاناً فأروانی، وذلیلًا فأعزّنی، وجاهلًا فعرّفنی، ووحیداً فکثّرنی، وغائباً فردّنی، ومقلّاً فأغنانی، ومنتصراً فنصرنی، وغنیّاً فلم یسلبنی، وأمسکت عن جمیع ذلک فابتدأنی.
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(2)- لم یجعل (خ ل).
(3)- جحد: أنکر.
(4)- [زاد فی البحار: «دائماً»].
(5)- النّفاد: الانقطاع.
(6)- فلم یخزنی (خ ل)، وفی البلد الأمین: فلم یشهرنی.
(7)- أیادیه: نعمائه.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 499
فلک الحمد یا مَنْ أقال عثرتی، ونفّس کُربتی، وأجاب دعوتی، وستر عورتی وذنوبی، وبلّغنی طلبتی، ونصرنی علی عدوِّی، وإن أعُدّ نعمک ومننک وکرائم منحک «1» لا احصیهایا مولای.
أنت الّذی أنعمت، أنت الّذی أحسنت، أنت الّذی أجملت، أنت الّذی أفضلت، أنت‌الّذی مننت، أنت الّذی أکملت، أنت الّذی رزقت، أنت الّذی أعطیت، أنت الّذی‌أغنیت، أنت الّذی أفنیت، أنت الّذی آویت، أنت الّذی کفیت.
أنت الّذی هدیت، أنت الّذی عصمت، أنت الّذی سترت، أنت الّذی غفرت، أنت‌الّذی أقلت، أنت الّذی مکّنت، أنت الّذی أعززت، أنت الّذی أعنت، أنت الّذی‌عضدت، أنت الّذی أیّدت، أنت الّذی نصرت، أنت الّذی شفیت، أنت الّذی عافیت، أنت الّذی أکرمت، تبارکت ربّی وتعالیت، فلک الحمد دائماً، ولک الشّکر واصباً.
ثمّ أنا یا إلهی المعترف بذنوبی فاغفرها لی، أنا الّذی أخطأت، أنا الّذی أغفلت، أناالّذی جهلت، أنا الّذی هممت، أنا الّذی سهوت، أنا الّذی اعتمدت، أنا الّذی تعمّدت، أنا الّذی وعدت، أنا الّذی أخلفت، أنا الّذی نکثت، أنا الّذی أقررت.
إلهی أعترف بنعمتک عندی، وأبؤه «2» بذنوبی فاغفر لی، یا من لا تُضرّه ذنوب عباده، وهو الغنیّ عن طاعتهم، والموفّق من عمل منهم صالحاً بمعونته ورحمته، فلک الحمد.
إلهی أمرتنی فعصیتک، ونهیتنی فارتکبت نهیک، فأصبحت لا ذا براءة فأعتذر، ولا ذا قوّة فأنتصر، فبأیّ شی‌ء أستقبلک یا مولای، أبسمعی أم ببصری، أم بلسانی، «3» أم بیدی «3»، أم برجلی؟ ألیس کلّها نعمک عندی، وبکلّها عصیتک یا مولای، فلک الحجّةوالسّبیل علیَّ.
__________________________________________________
(1)- المنحة: العطیّة.
(2)- [البحار: «أبوء»].
(3- 3) [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 500
یا مَنْ سترنی من الآباء والامّهات أن یزجرونی، ومن العشائر والإخوان أن یعیِّرونی، ومن السّلاطین أن یعاقبونی، ولو اطّلعوا یا مولای علی ما اطّلعت علیه منِّی، إذاً ماأنظرونی ولرفضونی وقطعونی.
فها أنا ذا بین یدیک یا سیِّدی، خاضعاً ذلیلًا حقیراً، لا ذو براءة فأعتذر، ولا ذو «1» قوّة فأنتصر، ولا حجّة لی فأحتجّ بها، ولا قائل لم أجترح «2»، ولم أعمل سوءاً.
وما عسی الجحود لو جحدت یا مولای فینفعنی، وکیف وأنّی ذلک وجوارحی کلّهاشاهدة علیَّ بما قد [عملت و] «3» علمت یقیناً غیر ذی شکّ أ نّک سائلی عن عظائم‌الامور.
وأ نّک الحکم «4» العدل الّذی لا یجور، وعدلک مهلکی، ومن کلّ عدلک مهربی، فإن‌تعذّبنی فبذنوبی یا مولای بعد حجّتک علیَّ، وإن تعفُ عنِّی فبحلمک وجودک وکرمک.
لا إله إلّاأنت سبحانک إنّی کنت من الظّالمین، لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی کنت من‌المستغفرین، لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی کنت من الموحِّدین، لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی‌کنت من الوجلین، لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی کنت من الرّاجین الرّاغبین، لا إله إلّاأنت‌سبحانک إنِّی کنت من السّائلین، لا إله إلّاأنت سبحانک إنِّی کنت من المهلِّلین المسبِّحین، لا إله إلّاأنت ربِّی وربّ آبائی الأوّلین.
اللَّهمّ هذا ثنائی علیک ممجِّداً، وإخلاصی لک «1» موحّداً، وإقراری بآلائک معدّداً «5»، وإن‌کنت مقرّاً أنِّی لا احصیها لکثرتها وسبوغها، وتظاهرها وتقادمها، إلی حادث ما لم تزل‌تتغمّدنی به معها، مذ خلقتنی وبرأتنی من أوّل العمر، من الإغناء بعد الفقر وکشف الضُّرّ،
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- اجترح الشّی‌ء: اکتسبه.
(3)- من البلد الأمین، [ولم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «الحکیم»].
(5)- [البحار: «معدّاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 501
وتسبیب الیسر، ودفع العسر، وتفریج الکرب، والعافیة فی البدن، والسّلامة فی الدِّین.
ولو رفدنی «1» علی قدر ذکر نعمک علیَّ جمیع العالمین من الأوّلین والآخرین، لما قدرت‌ولاهم علی ذلک، تقدّست وتعالیت من ربّ عظیم کریم رحیم، لا تُحصی آلاؤک، ولایبلغ ثناؤک، ولا تکافأُ نعماؤک، صلّ علی محمّد وآل محمّد، وأتمم علینا نعمتک، وأسعدنابطاعتک، سبحانک لا إله إلّاأنت.
اللَّهمّ إنّک تجیب دعوة المضطرّ إذا دعاک، وتکشف السّوء، وتغیث المکروب، وتشفی‌السّقیم، وتغنی الفقیر، وتجبر الکسیر، وترحم الصّغیر، وتعین الکبیر، ولیس دونک ظهیر، ولا فوقک قدیر، وأنت العلیّ الکبیر.
یا مطلق المکبّل الأسیر، یا رازق الطّفل الصّغیر، یا عصمة الخائف المستجیر، یا مَنْ‌لا شریک له ولا وزیر، صلّ علی محمّد وآل محمّد، وأعطنی فی هذه العشیّة أفضل ماأعطیت، وأنلت أحداً من عبادک من نعمة تولیها، وآلاء تجدّدها، وبلیّة تصرفها، وکُربةتکشفها، ودعوة تسمعها، وحسنة تتقبّلها، وسیِّئة تغفرها، إنّک لطیف خبیر، وعلی کلِ‌شی‌ء قدیر.
اللَّهمّ إنّک أقرب من دُعی، وأسرع من أجاب، وأکرم من عفا، وأوسع من أعطی، وأسمع من سئل، یا رحمان الدّنیا والآخرة ورحیمهما، لیس کمثلک مسؤول، ولا سواک‌مأمول، دعوتک فأجبتنی، وسألتک فأعطیتنی، ورغبت إلیک فرحمتنی، ووثقت بک‌فنجّیتنی، وفزعت إلیک فکفیتنی.
اللَّهمّ صلّ علی محمّد عبدک ورسولک «2» ونبیّک وعلی آله الطّیِّبین الطّاهرین أجمعین، وتمِّم لنا نعماءک، وهنّئنا عطاءک، واجعلنا لک شاکرین، ولآلائک ذاکرین، آمّین ربّ‌العالمین.
__________________________________________________
(1)- رفده: أعانه.
(2)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 502
اللَّهمّ یا من مَلِکَ فقدر، وقدر فقهر، وعُصی فستر، واستُغفر فغفر، یا غایة رغبة «1» الرّاغبین، ومنتهی أمل الرّاجین، یا من أحاط بکلّ شی‌ء علماً، ووسع المستقبلین «2» رأفةوحلماً.
اللَّهمّ إنّا نتوجّه إلیک فی هذه العشیّة الّتی شرّفتها وعظّمتها بمحمّدٍ نبیّک ورسولک‌وخیرتک، وأمینک علی وحیک، اللّهمّ صلِّ علی البشیر النّذیر، السّراج المنیر، الّذی أنعمت‌به علی المسلمین، وجعلته رحمة للعالمین.
اللَّهمّ فصلّ علی محمّد وآله کما محمّد أهل ذلک یا عظیم، فصلّ علیه وعلی آل محمّدالمنتجبین الطّیِّبین الطّاهرین أجمعین، وتغمّدنا بعفوک عنّا، فإلیک عجّت «3» الأصوات‌بصنوف اللّغات، واجعل لنا فی هذه العشیّة نصیباً فی کلّ خیر تقسمه، ونور تهدی به، ورحمة تنشرها، وعافیة تجلّلها، وبرکة تنزلها، ورزق تبسطه، یا أرحم الرّاحمین.
اللَّهمّ أقلبنا فی هذا الوقت منجحین مفلحین مبرورین غانمین، ولا تجعلنا من القانطین، ولا تخلنا من رحمتک، ولا تحرمنا ما نؤمِّله من فضلک، ولا تردّنا خائبین، ولا من بابک‌مطرودین، ولا تجعلنا من رحمتک محرومین، ولا لفضل ما نؤمّله من عطایاک قانطین، یا أجود الأجودین، ویا أکرم الأکرمین.
اللَّهمّ «1» إلیک أقبلنا موقنین، ولبیتک الحرام آمّین قاصدین، فأعنّا علی منسکنا، وأکمل‌لنا حجّنا، واعف اللَّهمّ عنّا وعافنا «1»، فقد مددنا إلیک أیدینا، وهی بذلّة الاعتراف‌موسومة، اللَّهمّ فأعطنا فی هذه العشیّة ما سألناک، واکفنا ما استکفیناک، فلا کافی لناسواک، ولا ربّ لنا غیرک، نافذ فینا حکمک، محیط بنا علمک، عدل فینا «1» قضاؤک، اقض‌لنا الخیر واجعلنا من أهل الخیر.
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- فی البلد الأمین والبحار: المستقیلین.
(3)- عجّت: ارتفعت.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 503
اللَّهمّ أوجب لنا بجودک عظیم الأجر، وکریم الذُّخر ودوام الیُسر، واغفر لنا ذنوبناأجمعین، ولا تهلکنا مع الهالکین، ولا تصرف عنّا رأفتک، برحمتک یا أرحم الرّاحمین، اللَّهمّ اجعلنا فی هذا الوقت ممّن سألک فأعطیته، وشکرک فزدته، وتاب إلیک فقبلته، وتنصّل «1» إلیک من ذنوبه فغفرتها له، یا ذا الجلال والإکرام، اللَّهمّ وفّقنا وسدّدنا واعصمناواقبل تضرّعنا.
یا خیر من سئل، ویا أرحم من استرحم، یا من لا یخفی علیه إغماض الجفون، ولالحظ العیون، ولا ما استقرّ فی المکنون، ولا ما انطوت علیه مضمرات القلوب، ألا «2» کلّ‌ذلک قد أحصاه علمک، ووسعه حلمک.
سبحانک وتعالیت عمّا یقول الظّالمون علوّاً کبیراً، تسبّح لک السّماوات والأرض ومن‌فیهنّ، وإن من شی‌ء إلّایُسبِّح بحمدک، فلک الحمد والمجد، وعلوّ الجدّ، یا ذا الجلال‌والإکرام، والفضل والإنعام، والأیادی الجسام، وأنت الجواد الکریم، الرّؤوف الرّحیم، أوسع علیَّ من رزقک، وعافنی فی بدنی ودینی، وآمن خوفی، وأعتق رقبتی من النّار.
اللَّهمّ لا تمکر بی ولا تستدرجنی ولا تخذلنی، وادرء «3» عنِّی شرّ فسقة الجنّ والإنس، یا أسمع السّامعین، ویا أبصر النّاظرین، ویا أسرع الحاسبین، ویا أرحم الرّاحمین، صلّ‌علی محمّد وآل محمّد.
وأسألک اللَّهمّ حاجتی الّتی إن أعطیتنیها «4» لم یضرّنی ما منعتنی، وإن منعتنیها لم ینفعنی‌ما أعطیتنی، أسألک فکاک رقبتی من النّار، لا إله إلّاأنت وحدک لا شریک لک، لک المُلک، ولک الحمد، وأنت علی کلّ شی‌ء قدیر، یا ربّ یا ربّ یا ربّ.
__________________________________________________
(1)- تنصّل: تبرّأ.
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- ادرء: اسقط.
(4)- [البحار: «أعطیتها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 504
ابن طاووس، إقبال الأعمال، 2/ 74- 87/ عنه: المجلسی، البحار «1»، 95/ 216- 225؛ مثله الحویزی، نور الثّقلین، 3/ 238- 239، 419، 533، 4/ 421؛ المشهدیّ‌القمّیّ، کنز الدّقائق، 9/ 168، 7/ 542، 11/ 160
ذکر دعاء العشرات وأ نّه من المهمّات بعد صلاة العصر یوم الجمعة وسبب لقضاءالحاجات، ورد فی الرّوایات أ نّه لا یدعی به إلّاعلی طهارة مستقبل القبلة.
أقول: إنِّی وقفت علی خمس روایات بدعاء العشرات تختلف «2» روایتها فی النّقصان والزّیادات، وها أنا أذکر ما لعلّه أصلح فی الرّوایات.
روینا ذلک بإسنادنا إلی جدِّی السّعید أبی جعفر الطّوسیّ، بإسناده إلی أبی العبّاس‌أحمد بن محمّد بن سعید بن عقدة الحافظ، قال: حدّثنا علیّ بن الحسن بن علیّ بن فضّال، قال: حدّثنا ثعلبة بن میمون، عن صالح بن الفیض، عن أبی مریم، عن عبداللَّه بن عطاء، قال: حدّثنی أبو جعفر محمّد بن علیّ الباقر، عن أبیه علیّ بن الحسین، عن أبیه الحسین‌ابن علیّ، عن أبیه أمیر المؤمنین (صلوات اللَّه علیه وعلیهم أجمعین) أ نّه قال:
«یا بنیّ! إنّه لا بدّ أن یمضی اللَّه عزّ وجلّ مقادیره وأحکامه علی ما أحبّ وقضی، وسینفذ اللَّه قضاءه وقدره وحکمه فیک، فعاهدنی یا بنیّ أ نّه لا تلفظ بکلمة ممّا أسرُّ به‌إلیک حتّی أموت وبعد موتی باثنی عشر شهراً، فإنِّی أخبرک بخبر أصله من اللَّه تعالی، تقوله غدوة وعشیّة، فیشتغل ألف ألف ملک، یعطی کلّ ملک منهم قوّة ألف ألف کاتب‌فی سرعة الکتابة، ویوکّل بالاستغفار لک ألف ألف ملک، یعطی کلّ منهم قوّة ألف ألف‌مستغفر، ویبنی لک فی الفردوس ألف ألف قصر، فی کلّ قصر ألف ألف بیت، تکون فیهاجار جدّک علیه السلام، ویبنی لک فی دار السّلام بیت تکون فیه جار أهلک، ویبنی لک فی جنّةعدن ألف مدینة، ویحشر معک من قبرک کتاب ناطق ینطق «3» بالحقّ، یقول: إنّ هذا
__________________________________________________
(1)- [حکاه أیضاً فی البحار، 57/ 372 وفی نور الثّقلین، 4/ 477].
(2)- [البحار: «نختلف»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 505
لا سبیل للفزع ولا للخوف ولا لمزلّة الصّراط ولا للعذاب علیه، ولا تموت إلّاوأنت شهید، وتکون حیاتک ما حییت وأنت سعید، ولا یصیبک «1» فقر أبداً ولا فزع ولا جنون ولابلوی أبداً، ولا تدعو اللَّه عزّ وجلّ بدعوةٍ فی یومک ذلک فی حاجة من حوائج الدّنیاوالآخرة إلّاأتتک کائنة ما کانت بالغة ما بلغت فی أیّ نحو شئت، ولا تطلب إلیه حاجةلک ولا لغیرک من أمر الدّنیا والآخرة إلّاسبّب لک قضاءها، وتکتب «2» لک فی کلّ یوم‌بعدد أنفاس أهل الثّقلین، بکلِّ نفس ألف ألف حسنة، ویمحی عنک ألف ألف سیِّئة، وترفع لک ألف ألف درجة، ویوکّل بالاستغفار لک العرش والکرسیّ والفردوس، حتّی‌تقف بین یدی اللَّه عزّ وجلّ، فعاهدنی یا بنیّ أ لّاتعلّم هذا الدّعاء لأحدٍ إلی محلّ منیّتک.
[فعاهده الحسین علیه السلام علی ذلک، فقال علیّ علیه السلام: فإذا بلغ محلّ منیّتک] «3» فلا تعلِّمه‌أحداً إلّاأهل بیتک وشیعتک وموالیک، فإنّک إن لم تفعل ذلک وعلّمته کلّ أحد طلبواالحوائج إلی ربّهم تعالی فی کلّ نحو، فقضاها لهم، وإنِّی لُاحبّ أن یتمّ ما أنتم علیه، فتحشرون ولا خوف علیکم ولا أنتم تحزنون، ولا تدعو به إلّاوأنت طاهر، ووجهک‌مستقبل القبلة، فإن فعلت ذلک فی یوم الجمعة بعد صلاة العصر کان أفضل، فعاهده‌الحسین علیه السلام علی ذلک، فقال علیّ علیه السلام: یا بنیّ! إذا أردت ذلک فقل:- وذکر الدّعاء.
قال: وقال أبو العبّاس بن سعید، وحدّثنی یعقوب بن یونس «4» بن زیاد الضّریر، قال: حدّثنا الفیض بن الفضل، عن أبی مریم عبدالغفّار بن القاسم، عن عبداللَّه بن عطاء، عن أبی جعفر علیه السلام، قال أبو العبّاس: وحدّثنی الحسین بن الحکم الحِبَریّ، قال: حدّثنا حسن‌ابن حسین العرنیّ، عن أبی مریم، عن عبداللَّه بن عطاء، عن أبی جعفر علیه السلام، الدّعاء:
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، بسم اللَّه وباللَّه وسبحان اللَّه والحمد للَّه‌ولا إله إلّااللَّه واللَّه
__________________________________________________
(1)- [البحار: «لا تصیبک»].
(2)- [البحار: «یکتب»].
(3)- من البحار.
(4)- [البحار: «یوسف»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 506
أکبر، ولا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، سبحان اللَّه آناء اللّیل وأطراف النّهار، سبحان اللَّه بالغدوّ والآصال، «1» سبحان اللَّه بالعشیّ والإبکار «1»، سبحان اللَّه حین تمسون‌وحین تصبحون وله الحمد فی السّماوات والأرض وعشیّاً وحین تُظهرون، یُخرج الحیّ من‌المیّت ویُخرج المیّت من الحیّ ویحیی الأرض بعد موتها وکذلک تُخرجون، سبحان ربّک‌ربّ العزّة عمّا یصفون وسلام علی المرسلین والحمد للَّه‌ربّ العالمین، «1» سبحان ربّک ربّ‌العرش العظیم و «1» لا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، «1» سبحان الّذی له العزّة والکرم، سبحان «1» الّذی لا ینبغی التّسبیح إلّاله، سبحان من أحصی کلّ یوم علمه، سبحان ذی‌الطّول والفضل، سبحان ذی المنّ والنّعم، سبحان ذی القدرة والکرم، سبحان ذی المُلک‌والملکوت، سبحان ذی الکبریاء والعظمة والجبروت، سبحان الملک الحیّ الّذی لا یموت، سبحان الملک الحیّ المهیمن القدّوس، سبحان القائم الدّائم، سبحان اللَّه الحیّ القیّوم، سبحان ربِّی العظیم، سبحان ربِّی الأعلی، سبحانه وتعالی، سبّوح و «2» قدّوس، ربّنا وربّ‌الملائکة والرّوح، سبحان الدّائم غیر الغافل، سبحان العالم بغیر تعلیم «3»، سبحان خالق مایُری وما لا یُری، سبحان الّذی یدرک الأبصار ولا تُدرکه الأبصار وهو اللّطیف الخبیر.
اللَّهمّ إنِّی أصبحت وأمسیت منک فی نعمةٍ وخیرٍ وبرکةٍ وعافیةٍ، فصلِّ علی محمّد وآله، وأتمم علیَّ نعمتک وخیرک وبرکاتک وعافیتک بنجاة من النّار، وارزقنی شکرک وعافیتک‌وفضلک وکرامتک أبداً ما أبقیتنی، اللَّهمّ بنورک اهتدیت، وبفضلک استغنیت، وفی نعمتک‌أصبحت وأمسیت، اللَّهمّ إنِّی أصبحت اشهدک وکفی بک شهیداً واشهد ملائکتک وحملةعرشک وسکّان سماواتک وأرضک وأنبیائک ورسلک وورثة أنبیائک والصّالحین من‌عبادک وجمیع خلقک، بأنِّی أشهد أ نّک أنت اللَّه لا إله إلّاأنت وحدک لا شریک لک، وأنّ‌محمّداً صلواتک علیه وآله عبدک ورسولک، وأ نّک علی کلِّ شی‌ءٍ قدیر، تحیی وتمیت
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «تعلّم»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 507
وتمیت وتحیی، وأشهد أنّ الجنّة حقّ، وأنّ النّار حقّ، وأنّ النّشور حقّ، وأنّ القبور حقّ، وأنّ السّاعة آتیة لا ریب فیها، وأ نّک تبعث مَنْ فی القبور، وأشهد أنّ علیّ بن أبی طالب‌والحسن والحسین وعلیّ بن الحسین ومحمّد بن علیّ وجعفر بن محمّد وموسی بن جعفروعلیّ بن موسی ومحمّد بن علیّ وعلیّ بن محمّد والحسن بن علیّ والخلف الصّالح الحجّةالقائم المنتظر، صلواتک یا ربّ علیه وعلیهم السّلام أجمعین، هم الأئمّة الهداة المهتدون‌غیر الضّالِّین ولا المضلِّین، وأنّهم أولیاءک «1» المصطفون، وحزبک الغالبون، وصفوتک من‌خلقک، وخیرتک من بریّتک، ونجباؤک الّذین انتجبتهم لولایتک، واختصصتهم من خلقک، واصطفیتهم علی عبادک، وجعلتهم حجّة علی العالمین، صلواتک علیهم والسّلام ورحمةاللَّه وبرکاته، اللَّهمّ صلّ علی محمّد وآله، واکتب لی هذه الشّهادة عندک حتّی تلقّننیها یوم‌القیامة وأنت عنِّی راض، إنّک علی کلِّ شی‌ءٍ قدیر.
اللَّهمّ لک الحمد حمداً کما أنت أهله، حمداً تضع له السّماء کنفیها، وتسبِّح لک الأرض‌ومَنْ علیها، «2» اللَّهمّ لک الحمد حمداً یزید ولا یبید، اللَّهمّ لک الحمد حمداً سرمداً دائماً أبداً، لا انقطاع له ولا نفاد، ولک ینبغی وإلیک ینتهی، حمداً یصعد أوّله ولا ینفد آخره، اللَّهمّ «3» ولک الحمد علیَّ ومعی وفیّ وقبلی وبعدی «3» وأمامی وفوقی وتحتی ولدیّ، وإذا متّ‌وقبرت وبقیت فرداً وحیداً ثمّ فنیت، ولک الحمد إذا نُشرت وبُعثت یا مولای، اللَّهمّ لک‌الحمد ولک الشّکر بجمیع محامدک کلّها علی جمیع نعماءک کلّها، حتّی ینتهی الحمد إلی ماتحبّ وترضی، اللَّهمّ لک الحمد علی کلِّ عرقٍ ساکن، [ولک الحمد علی کلِّ عرقٍ‌متحرِّک] «4»، ولک الحمد علی کلّ نومة ویقظة، ولک الحمد علی کلّ آکلة وشربة ونفس‌وبطشة وقبضة وبسطة «5» ولحظة وطرفة «5» وعلی کلّ موضع شعرة وعلی کلّ حال، اللَّهمّ
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «المهتدون»].
(2)- [زاد فی البحار: «اللَّهمّ لک الحمد حمداً یصعد أوّله ولا ینفد آخره»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [من البحار].
(5- 5) [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 508
لک الحمد کلّه، ولک الشّکر کلّه، ولک المجد کلّه، ولک المُلک کلّه، ولک الجود کلّه، وبیدک‌الخیر کلّه، وإلیک یرجع الأمر کلّه، علانیته وسرّه وأنت منتهی الشّأن کلّه.
اللَّهمّ لک الحمد حمداً خالداً مع خلودک، ولک الحمد حمداً لا منتهی له دون علمک، ولک الحمد حمداً لا أمد له دون مشیّتک، ولک الحمد حمداً لا أجر لقائله إلّارضاک، اللَّهمّ‌لک الحمد علی حلمک بعد علمک، ولک الحمد علی عفوک بعد قدرتک، اللَّهمّ لک الحمدباعث الحمد، ولک الحمد وارث الحمد، ولک الحمد بدیع الحمد، ولک الحمد مبتدع الحمد، ولک الحمد منتهی الحمد، «1» ولک الحمد مبتدِئ الحمد، ولک الحمد مشتری الحمد «1»، ولک‌الحمد ولیّ الحمد، ولک الحمد «2» مالک الحمد، ولک الحمد قدیم «2» الحمد، ولک الحمد صادق‌الوعد، وفیّ العهد، عزیز الجند، قائم «3» المجد، ولک الحمد رفیع الدّرجات، مُجیب الدّعوات، مُنزل الآیات من فوق سبع سماوات، عظیم البرکات، مخرج النّور من الظّلمات، ومخرج‌من فی الظّلمات إلی النّور، مبدّل السّیِّئات حسنات، وجاعل الحسنات درجات.
اللَّهمّ لک الحمد غافر الذّنب، وقابل التّوب، شدید العقاب، ذا الطّول، لا إله إلّاأنت‌إلیک المصیر، اللَّهمّ لک الحمد فی اللّیل إذا یغشی، ولک الحمد فی النّهار إذا تجلّی، ولک‌الحمد فی الآخرة والاولی، اللَّهمّ لک الحمد عدد کلّ نجم فی السّماء، ولک الحمد عدد کلّ‌ملک فی السّماء، ولک الحمد عدد کلّ قطرة نزلت من السّماء، ولک الحمد عدد کلّ قطرة فی‌البحار، ولک الحمد عدد ما فی جوف الأرضین وأوزان میاه البحار، ولک الحمد علی عددما علی وجه الأرض، ولک الحمد «4» عدد ما أحصی کتابک، ولک الحمد عدد ما أحاط به علمک، ولک الحمد عدد الورق والشّجر والحصی والنّوی والثّری، ولک الحمد عدد الإنس‌والجنّ والبهائم والسّباع والهوامّ، حمداً کثیراً طیِّباً «5» مبارکاً فیه، کما تحبّ ربّنا «5» وترضی،
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2- 2) [البحار: «مبتدأ»].
(3)- [البحار: «قدیم»].
(4)- [زاد فی البحار: «علی»].
(5)- [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 509
وکما ینبغی لکرم وجهک وعزّ جلالک، من الحمد مبارکاً فیه أبداً.
ثمّ تقول عشر مرّات: لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، له المُلک وله الحمد، یحیی‌ویمیت ویمیت ویحیی، وهو حیّ لا یموت بیده الخیر وهو علی کلّ شی‌ء قدیر، ثمّ تقول‌عشراً: «1» أستغفر اللَّه الّذی لا إله إلّاهو الحیّ القیّوم وأتوب إلیه؛ ثمّ تقول عشر مرّات «1»: الحمد للَّه‌وحده لا شریک له، له المُلک وله الحمد وهو اللّطیف الخبیر؛ ثمّ تقول عشراً: یا اللَّه یا اللَّه؛ وتقول عشراً: یا رحمان یا رحمان؛ وتقول عشراً: یا رحیم یا رحیم؛ وتقول‌عشراً: یا حنّان یا منّان؛ وتقول عشراً: یا حیّ یا قیّوم؛ وتقول عشراً: یا منیر یا منیر؛ وتقول عشراً: یا قدّوس یا قدّوس؛ وتقول عشراً: یا بدیع السّماوات والأرض؛ وتقول‌عشراً: یا ذا الجلال والإکرام؛ وتقول عشراً: یا حیّ لا إله إلّاأنت؛ وتقول عشراً: «1» یا اللَّه 1 لا إله إلّاأنت؛ وتقول عشراً: بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم؛ «1» وتقول عشراً: اللَّهمّ صلّ علی‌محمّد وآل محمّد؛ ثمّ تقول عشراً: اللَّهمّ افعل بی ما أنت أهله «1»؛ وتقول عشراً: قُلْ هُوَ اللَّهُ‌أحد؛ وتقول عشراً: اللَّهمّ اصنع بی ما أنت أهله ولا تصنع بی ما أنا أهله فإنّک أهل‌التّقوی وأهل المغفرة، وأنا أهل الذّنوب والخطایا، فارحمنی یا مولای وأنت أرحم الرّاحمین؛ وتقول عشراً: آمّین آمّین، ثمّ تسأل حاجتک، فإنّک تجاب إن شاء اللَّه تعالی.
ابن طاووس، جمال الأسبوع،/ 279- 285/ عنه: المجلسی، البحار، 87/ 73- 78
قنوت الإمام الحسین بن علیّ علیه السلام:
اللَّهمّ منک البدء ولک المشیئة، ولک الحول ولک القوّة، وأنت اللَّه الّذی لا إله إلّاأنت، جعلت قلوب أولیائک مسکناً لمشیّتک، ومکمناً لإرادتک، وجعلت عقولهم مناصب‌أوامرک ونواهیک، فأنت إذا شئت ما تشاء حرّکت من أسرارهم کوامن ما أبطنت فیهم، وأبدأت من إرادتک علی ألسنتهم ما أفهمتهم به عنک فی عقودهم بعقول تدعوک وتدعوإلیک بحقائق ما منحتهم به، وإنِّی لأعلم ممّا علّمتنی ممّا أنت المشکور علی ما منه أریتنی
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 510
وإلیه آویتنی، اللَّهمّ وإنِّی مع ذلک کلّه عائذ بک، لائذ بحولک وقوّتک، راض بحکمک الّذی‌سقته إلیَّ فی علمک، جار بحیث أجریتنی، قاصد ما أمّمتنی، غیر ضنین بنفسی فی مایُرضیک عنِّی، إذ به قد رضیتنی، ولا قاصر بجهدی عمّا إلیه ندبتنی، مسارع لما عرّفتنی، شارع فیما أشرعتنی، مستبصر فی «1» ما بصّرتنی، مُراع ما أرعیتنی، فلا تخلنی من رعایتک، ولاتخرجنی من عنایتک، ولاتقعدنی عن حولک، ولاتحرجنی عن مقصد أنا له به إرادتک، واجعل علی البصیرة مدرجتی، وعلی الهدایة محجّتی، وعلی الرّشاد مسلکی حتّی تُنیلنی‌وتُنیل بی امنیّتی، وتُحلّ بی علی ما به أردتنی، وله خلقتنی وإلیه «2» آویت بی «2»، وأعذأولیائک من الافتنان بی، وفتّنهم برحمتک لرحمتک فی نعمتک تفتین الاجتباء، والاستخلاص‌بسلوک طریقتی، واتّباع منهجی، وألحقنی بالصّالحین من آبائی وذوی رحمی.
ودعا علیه السلام فی قنوته:
اللَّهمّ من آوی إلی مأوی فأنت مأوای، ومَنْ لجأ إلی ملجأ فأنت ملجای، اللَّهمّ صلّ‌علی محمّد وآل محمّد، واسمع ندائی، وأجِب دعائی، واجعل مآبی عندک ومثوای، واحرسنی‌فی بلوای من افتنان الامتحان، ولُمّة الشّیطان، بعظمتک الّتی لا یشوبها ولع نفس بتفتین، ولا وارد طیف بتظنین، ولا یلمّ بها فرح «3» حتّی تقلبنی إلیک بإرادتک غیر ظنین ولا مظنون‌ولا مراب ولا مرتاب، إنّک أرحم الرّاحمین.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 68- 69/ عنه: المجلسی، البحار، 82/ 214
ذکر ما تختاره من دعوات مولاتنا ووالدتنا من جهة امّنا امّ کلثوم بنت زین العابدین‌ابن الحسین بن مولانا أمیر المؤمنین علیه السلام، تزوّجها جدّنا داوود بن الحسن بن الحسن علیهما السلام، فولدت منه جدّنا سلیمان بن داوود بن الحسن، «4» واعلم أنّ هذا دعاء عظیم من
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2- 2) [البحار: «آویتنی»].
(3)- [البحار: «فرج»].
(4)- [من هنا حکاه عنه فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 511
أسرار الدّعوات، ووجدت به ستّ روایات مختلفات ذکرنا منها روایتین، واحدة فی أدعیةالغروب، وواحدة فی تعقیب الصّبح من کتاب عمل الیوم واللّیلة من المهمّات، وروایة فی‌تعقیب العصر فی «1» یوم الجمعة فی الجزء الرّابع من المهمّات، وروایة فی آخر کتاب إغاثةالدّاعی وإعانة السّاعی، نذکر فی هذا الکتاب الخامسة والسّادسة استظهاراً لهذا الدّعاءالعظیم عند العارفین به من ذوی الألباب.
الرّوایة المتقدّمة من دعاء العشرات رویناه بإسنادنا إلی سعد بن عبداللَّه، قال: حدّثناأحمد بن محمّد عن الحسن بن علیّ بن فضّال، عن الحسین «2» بن الجهم، عمّن حدّثه، عن‌الحسن بن محبوب أو غیره، عن معاویة بن وهب، عن أبی عبداللَّه علیه السلام، قال: إنّ عندنا مانکتمه ولانعلِّمه غیرنا، أشهد علی أبی أ نّه حدّثنی عن أبیه، عن جدّه، قال: قال لی «3» علیّ‌ابن أبی طالب علیه السلام: یا بنیّ! إنّه لا بدّ من أن تمضی مقادیر اللَّه وأحکامه علی ما أحبّ‌وقضی، وسینفذ اللَّه قضاءه وقدره وحکمه فیک، فعاهدنی أن لا تلفظ بکلام أسرّه إلیک‌حتّی أموت وبعد موتی باثنی عشر شهراً، واخبرک بخبر أصله عن اللَّه تقول غدوة وعشیةفیشتغل «4» به ألف ألف ملک، یعطی کلّ ملک منهم قوّة ألف ألف کاتب فی سرعة الکتابة، ویوکِّل «5» بالاستغفار لک ألف ألف ملک، یعطی کلّ ملک مستغفر قوّة ألف ألف متکلِّم فی سرعة الکلام، ویبنی لک فی دار السّلام ألف بیت فی مائة قصر یکون فیه من جیران‌أهله، ویبنی لک فی الفردوس ألف بیت فی مائة قصر یکون لک جار جدّک، ویبنی لک فی‌جنّات عدن ألف ألف مدینة، ویحشر معک فی قبرک کتاب یقول «6» ها أنا «6» لا سبیل علیک
__________________________________________________
(1)- [البحار: «من»].
(2)- [البحار: «الحسن»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «فتشتغل»].
(5)- [البحار: «یوکِّل اللَّه»].
(6- 6) [البحار: «هائداً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 512
للفزع، ولا للخوف، ولا لزلازل «1» الصّراط، ولا لعذاب النّار، ولا تدعو بدعوة فتحبّ أن‌تجاب فی یومک، فیمسی علیک یومک إلّاآتیک «2» کائنة ما کانت، بالغة ما بلغت فی أیّ‌نحو کانت، ولا تموت إلّاشهیداً، وتحیی ما حییت وأنت سعید، ولا یصیبک فقر أبداً ولاجنون ولا بلوی، ویکتب لک فی کلّ یوم بعدد الثّقلین کلّ نفس ألف ألف حسنة، ویمحی‌عنک ألف ألف سیِّئةٍ، ویرفع لک ألف ألف درجة، ویستغفر لک العرش والکرسیّ حتّی‌تقف بین یدی اللَّه عزّ وجلّ، ولا تطلب لأحد حاجة إلّاقضاها، ولا تطلب إلی اللَّه حاجةلک ولغیرک إلی آخر الدّهر فی دنیاک وآخرتک إلّاقضاها، فعاهدنی کما أذکر لک.
فقال له الحسین «3» علیه السلام: عاهدنی یا أبة علی ما أحببت، قال: أُعاهدک علی أن تکتم‌علیَّ، فإذا بلغ محلّ «4» منیتک فلا تعلِّمه أحداً سوانا أهل البیت أو شیعتنا «5» أو أولیائنا «5» وموالینا، فإنّک أنت «4» إن فعلت ذلک طلب النّاس إلی ربّهم الحوائج فی کلّ نحو فقضاها، فأنا أحبّ أن یتمّ اللَّه بکم أهل البیت بما علّمنی ما «6» اعلِّمک ما أنتم فیه تحشرون «7»، لا خوف علیکم ولا أنتم تحزنون.
فعاهد الحسین «3» علیّاً (صلوات اللَّه علیهما) علی ذلک، ثمّ قال: إذا أردت إن شاء اللَّه ذلک فقل «8» هذا الدّعاء «8»: [...]
__________________________________________________
(1)- [البحار: «لا الزّلازل ولا زلّات»].
(2)- [البحار: «أتتک»].
(3)- [فی المطبوع: «الحسن»].
(4)- [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [البحار: «وأولیائنا»].
(6)- [البحار: «ممّا»].
(7)- [البحار: «فتحشرون»].
(8- 8) [لم یرد فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 513
ومن ذلک الرّوایة المتأخّرة من دعاء العشرات وجدنا إسنادها «1» دون ما قدّمناه من‌الفضل، وکان القصد لفظ الدّعاء، منها لما فیه من الاختلاف فی النّقل وهو أیضاً مرویّ‌عن الحسین بن علیّ علیهما السلام وعرفنا من جانب اللَّه أ نّه أرجح من الّذی قبله.
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، سبحان اللَّه والحمد للَّه‌ولا إله إلّااللَّه واللَّه أکبر، ولا حول ولاقوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، سبحان اللَّه بالغدوّ والآصال، سبحان اللَّه فی آناء اللّیل وأطراف‌النّهار، سبحان اللَّه حین تمسون وحین تصبحون، وله الحمد فی السّماوات والأرض، وعشیّاًحین تظهرون، یخرج الحیّ من المیّت ویخرج المیّت من الحیّ، ویحیی الأرض بعد موتها، وکذلک تخرجون، سبحان ربّک ربّ العزّة عمّا یصفون، وسلام علی المرسلین، والحمد للَّه‌ربّ العالمین، سبحان ربّک ربّ العرش العظیم، سبحان ذی الملک والملکوت، سبحان ذی‌العزّة والعظمة والجبروت، سبحان الملک الحیّ القدّوس، سبحان الدّائم القائم، «2» سبحان‌القائم الدّائم «2»، سبحان الحیّ القیّوم، سبحان ربِّی الأعلی، سبحان العلیّ الأعلی، سبحانه‌وتعالی، سبحان اللَّه السّبوح القدّوس، ربّ الملائکة والرّوح، اللَّهمّ إنِّی أصبحت منک فی‌نعمة وعافیة، فصلّ اللَّهمّ علی محمّد وآل محمّد، وتمّم علیَّ نعمتک وعافیتک، وارزقنی‌شکرک، اللَّهمّ بنورک اهتدیت، وبفضلک استغنیت، وبنعمتک أصبحت، وأمسیت ذنوبی‌بین یدیک، أستغفرک وأتوب إلیک، لا مانع لما أعطیت، ولا معطی لما منعت، أنت الجدّ، لاینفع ذا الجدّ، منک الجدّ، لا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، اللَّهمّ إنِّی اشهدک واشهدملائکتک وحملة عرشک وجمیع خلقک فی سماواتک وأرضک أ نّک أنت اللَّه الّذی لا إله إلّاأنت وحدک لا شریک لک، وأنّ محمّداً عبدک ورسولک صلّی اللَّه علیه وآله، اللَّهمّ اکتب لی هذه الشّهادة عندک حتّی تُلقِّننیها «3» یوم القیامة، وقد رضیت بها عنِّی إنّک علی کلّ شی‌ءقدیر، اللَّهمّ لک الحمد حمداً، تضع لک السّماوات کنفیها، وتسبّح لک الأرض ومن علیها،
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «بما»].
(2- 2) [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «تلقِّینیها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 514
اللَّهمّ لک الحمد حمداً یصعد أوّله، ولا ینفد آخره، حمداً یزید، ولا یبید سرمداً أبداً، لاانقطاع له، ولا نفاد، حمداً یصعد ولا ینفد، اللَّهمّ لک الحمد فیّ وعلیَّ ومعی وقبلی وبعدی‌وأمامی وورائی وخلفی، وإذا متّ وفنیت، یا مولای ولک الحمد «1» فی کلّ عرق ساکن، وعلی کلّ عرق ضارب، ولک الحمد علی کلّ أکلة وشربة وبطشة ونشطة، وعلی کلّ‌موضع شعرة، اللَّهمّ لک الحمد کلّه، ولک المنّ کلّه، ولک الخلق کلّه، ولک المُلک کلّه، ولک‌الأمر کلّه، وبیدک الخیر کلّه، وإلیک یرجع الأمر کلّه علانیته وسرّه، وأنت منتهی الشّأن‌کلّه، اللَّهمّ لک الحمد علی حلمک بعد علمک فیّ، ولک الحمد علی عفوک عنِّی بعد قدرتک‌علیَّ، اللَّهمّ لک الحمد صاحب الحمد، ووارث الحمد، ومالک الحمد، ووارث المُلک، بدیع‌الحمد، ومبتدع الحمد، وفیّ العهد، صادق الوعد، عزیز الجند، قدیم المجد، اللَّهمّ لک الحمدرفیع الدّرجات، مجیب الدّعوات، مُنزل الآیات من فوق سبع سماوات، مُخرج النّور من‌الظّلمات، مبدّل السّیِّئات حسنات، وجاعل الحسنات درجات، اللَّهمّ لک الحمد، غافرالذّنب، وقابل التّوب، شدید العقاب، ذا «2» الطّول، لا إله إلّاأنت إلیک المصیر، اللَّهمّ لک‌الحمد فی اللّیل إذا یغشی، و «3» لک الحمد «3» فی النّهار إذا تجلّی، «3» ولک الحمد فی الآخرةوالاولی «3»، ولک الحمد عدد کلّ نجم «4» فی السّماء، ولک الحمد عدد کلّ قطرة فی السّماء، ولک‌الحمد عدد کلّ قطرة نزلت من السّماء، ولک الحمد عدد کلّ قطرة فی البحار، ولک الحمدعدد الشّجر، والورق، والثّری، والمدر، والحصی، والجنّ، والإنس، والطّیر، والبهائم، والسِّباع، والأنعام، والهوام، ولک الحمد عدد ما علی وجه الأرض، وتحت الأرض، ومافی الهواء والسّماء، ولک الحمد عدد ما أحصاه «5» کتابک وأحاط به علمک حمداً کثیراً طیِّباًمبارکاً فیه أبداً.
__________________________________________________
(1)- [زاد فی البحار: «بجمیع محامدک کلّها علی جمیع نعمک کلّها، ولک الحمد»].
(2)- [البحار: «ذی»].
(3- 3) [لم یرد فی البحار].
(4)- [البحار: «نجوم»].
(5)- [البحار: «أحصی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 515
ثمّ تقول:
أشهد أن لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، له المُلک وله الحمد، یُحیی ویُمیت، «1» ویُمیت‌ویُحیی «1»، وهو حیّ لا یموت، بیده الخیر، وهو علی کلّ شی‌ء قدیر. عشر مرّات: أستغفراللَّه الّذی لا إله إلّاهو الحیّ القیّوم، وأتوب إلیه، عشر مرّات. یا اللَّه یا اللَّه یا اللَّه، یا رحمان‌یا رحمان یا رحمان، یا رحیم یا رحیم «2»، یا حنّان یا حنّان، یا منّان یا منّان، یا حیّ یاقیّوم، کلّ واحد عشر مرّات. یا بدیع السّماوات والأرض، یا ذا الجلال والإکرام، عشرمرّات. بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، عشر مرّات. یا لا إله إلّاأنت، عشر مرّات. اللَّهمّ «3» صلّ علی محمّد وآل محمّد، عشر مرّات. آمّین آمّین، عشر مرّات.
ثمّ تسأل حوائجک کلّها بعده لدنیاک وآخرتک تجاب علیه «3» إن شاء اللَّه تعالی.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 184- 185، 188- 191/ عنه: المجلسی، البحار، 92/ 408- 409، 412- 415
ومن ذلک دعاء: مرویّ عن مولانا الحسین بن علیّ علیه السلام الدّعاء المعروف بدعاء الشّابّ‌المأخوذ بذنبه وما «4» روی عن جماعة یسندون الحدیث إلی الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: کنت مع علیّ بن أبی طالب علیه السلام فی الطّواف فی لیلة دیجوجیّة قلیلة النّور، وقد خلاالطّواف ونام الزّوّار وهدأت العیون، إذ سمع مستغیثاً مستجیراً مترحّماً «5» بصوت حزین‌محزون من قلب موجع وهو یقول:
یا مَنْ یجیب دعاء المضطرّ فی الظّلم یا کاشف الضُّرّ والبلوی مع السّقمِ
قد نام وفدُک حول البیت وانتبهوا یدعو وعینک یا قیّوم لم تنمِ
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- [زاد فی البحار: «یا رحیم»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4)- [من هنا حکاه عنه فی البحار].
(5)- [البحار: «مسترحماً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 516
هَبْ لی بجودک فضل العفو عن جرمی یا مَنْ أشار إلیه الخلق فی الحرمِ
إن کان عفوک لا یلقاه ذو سرف فمَنْ یجود علی العاصین بالنّعمِ
قال الحسین بن علیّ علیه السلام: فقال لی: یا أبا عبداللَّه! أسمعت المنادی ذنبه المستغیث‌ربّه؟ فقلت: نعم، قد سمعته، فقال: اعتبره عسی تراه، فما زلت أخبط «1» فی طخیاء الظّلام‌وأتخلّل بین النّیام، فلمّا صرت بین الرّکن والمقام بدا لی شخص منتصب، فتأمّلته، فإذاهو قائم، فقلت: السّلام علیک أ یّها العبد المقرّ المستقیل المستغفر المستجیر، أجب باللَّه‌ابن عمّ رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم، فأسرع فی سجوده وقعوده وسلّم، فلم یتکلّم حتّی أشار بیده‌بأن تقدّمنی، فتقدّمته، فأتیت به أمیر المؤمنین علیه السلام، فقلت: دونک‌ها هو، فنظر إلیه، فإذاهو شابّ حسن الوجه، نقیّ الثّیاب، فقال له: ممّن «2» الرّجل؟ فقال له: من بعض العرب، فقال له: ما حالک؟ وممّ بکاؤک واستغاثتک؟ فقال: «3» حال من اوخذ بالعقوق فهو فی‌ضیق ارتهنه المصاب وغمره الاکتئاب، فارتاب، فدعاؤه لا یُستجاب؟ فقال له علیّ علیه السلام: ولِمَ ذلک؟ فقال: لأنِّی کنت ملتهیاً فی العرب باللّعب والطّرب، أدیم العصیان فی‌رجب وشعبان، وما اراقب الرّحمان، وکان لی والد شفیق «4» یحذِّرنی مصارع الحدثان، ویخوّفنی العقاب بالنّیران، ویقول: کم ضجّ منک النّهار والظّلام واللّیالی والأیّام والشّهوروالأعوام والملائکة الکرام، وکان إذا ألحّ علیَّ بالوعظ زجرته وانتهرته ووثبت علیه وضربته، فعمدت یوماً إلی شی‌ء من الورق وکانت فی الخبأ، فذهبت لآخذها وأصرفها فیما کنت‌علیه، فمانعنی عن أخذها، فأوجعته ضرباً ولویت یده وأخذتها ومضیت، فأومأ بیده إلی‌رکبتیه یروم النّهوض من مکانه ذلک، فلم یطق یحرّکها من شدّة الوجع والألم، فأنشأیقول:
__________________________________________________
(1)- [البحار: «أختبط»].
(2)- [البحار: «من»].
(3)- [زاد فی البحار: «ما»].
(4)- [زاد فی البحار: «رفیق»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 517
جرت رحم بینی وبین منازلٍ سواءً کما یستنزلُ القطر طالبهْ
وربّیت حتّی صار جلداً شمردلًا إذا قام ساوی غارب الفحل «1» غاربهْ
وقد کنت اوتیه من الزّاد فی الصّبی إذا جاع منه صفوه وأطایبهْ
فلمّا استوی فی عنفوان شبابه وأصبح کالرّمح الرّدینی خاطبهْ
تهضّمنی مالی کذا ولوی یدی لوی یده اللَّه الّذی هو غالبهْ
ثمّ حلف باللَّه لیقدمن إلی بیت اللَّه الحرام فیستعدی اللَّه علیَّ، قال «2»: فصام أسابیع‌وصلّی رکعات ودعا وخرج متوجّهاً علی عیرانه یقطع بالسّیر عرض الفلاة ویطوی‌الأودیة ویعلو الجبال حتّی قدم مکّة یوم الحجّ الأکبر، فنزل عن راحلته وأقبل إلی بیت‌اللَّه الحرام، فسعی وطاف به وتعلّق بأستاره وابتهل «3»، وأنشأ یقول:
یا مَنْ إلیه أتی الحجّاج بالجهد فوق المهاوی «4» من أقصی غایة البُعدِ
إنِّی أتیتک یا مَنْ لا یُخیِّب مَنْ یدعوه مبتهلًا بالواحدِ الصّمدِ
هذا منازل لا یرتاع «5» من عققی فخذ بحقِّی یا جبّار من ولدی
حتّی تشلّ بعونٍ منک جانبه یا مَنْ تقدّس لم یولد ولم یلدِ
قال: فو الّذی سمک السّماء وانبع الماء ما استتمّ دعاؤه حتّی نزل بی ما تری، ثمّ کشف‌عن یمینه، فإذا بجانبه قد شلّ، فأنا منذ ثلاث سنین أطلب إلیه أن یدعونی «6» فی الموضع‌الّذی دعا به علیَّ، فلم یجبنی حتّی إذا کان العام أنعم علیَّ، فخرجت «7» علی ناقة عشراء
__________________________________________________
(1)- [البحار: «العجل»]
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [زاد فی البحار: «بدعائه»].
(4)- [البحار: «المهاد»]
(5)- [البحار: «من یرتاع»]
(6)- [البحار: «یدعو لی»].
(7)- [زاد فی البحار: «به»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 518
أجد السّیر حثیثاً رجاء العافیة حتّی إذا کنّا علی الأراک وحطته «1» وادی السّجال نفر طائرفی اللّیل، فنفرت منه النّاقة الّتی کان علیها، فألقته إلی قرار الوادی وأرفض بین الحجرین، فقبرته هناک وأعظم من ذلک إنِّی لا أعرف إلّاالمأخوذ بدعوة أبیه. فقال له أمیر المؤمنین علیه السلام: أتاک الغوث «2» ألا اعلِّمک دعاء علّمنیه رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم وفیه اسم اللَّه الأکبر الأعظم‌العزیز الأکرم الّذی یجیب به من دعاه، ویعطی به من سأله، ویفرِّج «3» الهمّ، ویکشف به‌الکرب، ویذهب به الغمّ، ویبرء به السّقم، ویجبر به الکسیر، ویغنی به الفقیر، ویقضی به‌الدّیْن، ویردّ به العین، ویغفر به الذّنوب، ویستر به العیوب، ویؤمن به کلّ خائف من‌شیطان مرید، وجبّار عنید، ولو دعا به طائع للَّه‌علی جبل لزال من مکانه أو علی میّت‌لأحیاه اللَّه بعد موته، ولو دعا به علی الماء لمشی علیه بعد أن لا یدخله العجب، فاتّق اللَّه‌أ یّها الرّجل فقد أدرکتنی الرّحمة لک، ولیعلم اللَّه منک صدق النّیّة إنّک لا تدعو به فی «4» معصیته ولا تفیده إلّاالثِّقة «4» فی دینک، فإن أخلصت «5» النّیّة استجاب اللَّه لک ورأیت‌نبیّک محمّداً صلی الله علیه و آله و سلم فی منامک یبشّرک بالجنّة والإجابة.
قال الحسین بن علیّ علیه السلام: فکان سروری بفائدة الدّعاء أشدّ من سرور الرّجل بعافیته‌وما نزل به، لأنّنی لم أکن سمعته منه ولا عرفت هذا الدّعاء قبل ذلک، ثمّ قال: ائتنی «6» بدواة وبیاض واکتب ما أملیه علیک، ففعلت، «7» وهو:
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، اللَّهمّ إنِّی أسألک باسمک «7» یا ذا الجلال «8» والإکرام، یا حیّ
__________________________________________________
(1)- [البحار: «حطمة»].
(2)- [زاد فی البحار: «أتاک الغوث»].
(3)- [زاد فی البحار: «به»].
(4- 4) [البحار: «معصیته ولا تفیده إلّالثقة»].
(5)- [زاد فی البحار: «فیه»].
(6)- [البحار: «آتنی»].
(7- 7) [البحار: «قال: اللَّهمّ إنِّی أسألک باسمک بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم»].
(8)- [فی المصباح مکانه: «ومن ذلک دعاء المشلول وهو رفیع الشّأن، جلیل القدر، مرویّ عن الحسین علیه السلام، عن أبیه علیّ علیه الصّلاة والسّلام، وهو: اللَّهمّ إنِّی أسألک باسمک بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، یا ذا الجلال ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 519
یا قیّوم، یا حیّ لا إله إلّاأنت «1»، یا مَنْ لا یعلم ما هو «2»، ولا أین هو، ولا حیث هو، «3» ولاکیف هو «3» إلّاهو، یا ذا المُلک والملکوت، یا ذا العزّة والجبروت، یا ملک، یا قدّوس، یاسلام، یا مؤمن، یا مهیمن، یا عزیز، یا جبّار، یا متکبّر، یا خالق، یا بارئ، یا مصوّر، یا مفید، [یا مدبّر، یا شدید، یا مبدئ، یا معید، یا مبید، خ ل]، یا ودود، «4» یا محمود، یا معبود «4»، یا بعید، یا قریب، یا مجیب، یا رقیب، یا حسیب، یا بدیع، یا رفیع، یا منیع، یا سمیع، یا علیم، «5» یا حکیم، یا کریم، یا قائم، یا دائم، یا عالم «5»، یا قدیم، یا علیّ، یا عظیم، یا حنّان، یا منّان، یا دیّان، یا مستعان، یا جلیل، یا جمیل، یا وکیل، یا کفیل، یا مقیل، یا منیل، یا نبیل، یا دلیل، یا هادی، یا بادی، یا أوّل، یا آخر، یا ظاهر، یا باطن، «6» یا حاکم، یا قاضی، یا عادل، یا فاضل، یا واصل، یا ظاهر «7»، یا مطهّر، یاقادر، یا مقتدر، یا کبیر، یا متکبّر، یا واحد، یا أحد، یا صمد، یا من لم یلد، ولم یولد، ولم یکن له کفواً أحد، ولم یکن له صاحبة، وما کان معه وزیر، ولا اتّخذ معه مشیراً «8»، ولا احتاج إلی ظهیر، ولا کان معه إله «9»، لا إله إلّاأنت، فتعالیت عمّا یقول الجاحدون [الظّالمون خ ل] علوّاً کبیراً، یا عالم «10»، یا شامخ، یا باذخ، یا فتّاح، [یا نفّاح خ ل]، یا مرتاح، یا مفرّج، یا ناصر، یا منتصر، «11» یا مهلک [مدرک خ ل] «11»، یا منتقم، یا باعث،
__________________________________________________
(1)- [أضاف فی المصباح: «یا هو»].
(2)- [أضاف فی المصباح والبحار: «ولا کیف هو»].
(3- 3) [لم یرد فی المصباح والبحار].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [فی المصباح: «یا حلیم، یا کریم، یا حکیم»، وفی البحار: «یا حکیم، یا کریم، یا حلیم»].
(6)- [أضاف فی المصباح: «یا قائم، یا دائم، یا عالم»].
(7)- [فی المصباح: «یا فاصل، یا طاهر»، وفی البحار: «یا طاهر»].
(8)- [البحار: «مشیر»].
(9)- [المصباح: «من إله [غیره خ ل]»].
(10)- [المصباح: «یا علیّ [یا عالم خ ل]»].
(11- 11) [المصباح: «یا مدرک، یا مهلک»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 520
یا وارث، یا أوّل «1»، یا طالب، یا غالب، یا من لا یفوته هارب، یا توّاب، یا أوّاب، یا وهّاب، یا مسبّب الأسباب، یا مفتح الأبواب، یا من حیث ما دُعی أجاب، یا طهور، یا شکور، یا عفوّ، یا غفور، یا نور النّور، یا مدبِّر الأُمور، یا لطیف، یا خبیر، یا متجبِّر «2»، یا منیر، یا بصیر، یا ظهیر، یا کبیر، یا وتر، یا فرد، «3» یا صمد، یا سند، یا کافی، یا محسن، یا مجمل، «4» یا شافی، یا وافی «4»، یا معافی، یا منعم، یا متفضِّل «3»، یا متکرّم، یا متفرّد، یا من علا فقهر، یا من مَلَکَ فقدر، یا من بطن فخبر، یا من عُبدفشکر، یا مَنْ عُصی فغفر وستر، یا مَنْ لا تحویه الفِکَر، ولا یُدرکه بصر، ولا یخفی علیه‌أثر، یا رازق البشر، ویا مقدّر کلّ قدر، یا عالی المکان، یا شدید الأرکان، یا مبدل‌الزّمان، یا قابل القربان، یا ذا المنّ والإحسان، یا ذا العزّ والسّلطان، یا رحیم، یا رحمان، «5» یا عظیم الشّأن «5»، یا مَنْ هو کلّ یوم فی شأن، یا مَنْ لا یشغله شأن عن شأن، «6» یا سامع‌الأصوات، یا مجیب الدّعوات، یا منجح الطّلبات، یا قاضی الحاجات، یا منزل البرکات، یا راحم العبرات، یا مقیل العثرات، یا کاشف الکربات، یا ولیّ الحسنات، یا رفیع «7» الدّرجات، «8» یا معطی المسألات «8»، یا محیی الأموات، [یا جامع الشّتات]، یا مطّلعاً علی‌النِّیّات، یا رادّ ما قد فات، یا مَنْ لا تشتبه علیه الأصوات، یا مَنْ لا تضجره‌المسألات، ولا تغشاه الظّلمات، یا نور الأرض والسّماوات، یا سابغ النّعم، یا دافع النّقم،
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی المصباح، وزاد فی البحار: «یا آخر»].
(2)- [المصباح: «یا مجیر [یا مبیر خ ل]»].
(3- 3) [المصباح: «یا أبد، یا سند، یا صمد، یا کافی، یا شافی، یا وافی، یا معافی، یا محسن، یا مجمل، یا منعم، یا مفضل»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5- 5) [لم یرد فی المصباح].
(6)- [أضاف فی المصباح: «یا عظیم الشّأن، یا من هو بکلّ مکان»].
(7)- [المصباح: «رافع»].
(8- 8) [فی المصباح: «یا موتی [معطی خ ل] السّئولات»، وفی البحار: «یا معطی السّؤالات»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 521
یا بارئ النّسم، یا جامع الامم، یا شافی السّقم، یا خالق النّور والظّلم، یا ذا الجودوالکرم، یا مَنْ لا یطأ عرشه قدم، یا أجود الأجودین، یا أکرم الأکرمین، یا أسمع‌السّامعین، یا أبصر النّاظرین، یا جار المستجیرین، یا أمان الخائفین، یا ظهر «1» اللّاجئین، یا ولیّ المؤمنین، یا غیاث المستغیثین، یا غایة الطّالبین، یا صاحب کلّ غریب «2»، یا مونس‌کلّ وحید، یا ملجأ کلّ طرید، یا مأوی کلّ شرید «3»، یا حافظ کلّ ضالّة، یا راحم الشّیخ‌الکبیر، یا رازق الطّفل الصّغیر، یا جابر العظم الکسیر، یا فکّاک «4» کلّ أسیر، یا مغنی‌البائس الفقیر، یا عصمة الخائف المستجیر، یا مَنْ له التّدبیر والتّقدیر، یا من العسیرعلیه سهل «5» یسیر، یا مَنْ لا یحتاج إلی تفسیر، یا مَنْ هو علی کلِّ شی‌ءٍ قدیر، یا مَنْ هوبکلِّ شی‌ء خبیر، یا مَنْ هو بکلّ شی‌ء بصیر «6»، یا مرسل الرّیاح، یا فالق الإصباح، یا باعث الأرواح، یا ذا الجود والسّماح، یا مَنْ بیده کلّ مفتاح، یا سامع کلّ صوت، یا سابق کلّ فوت، یا محیی کلّ نفس بعد الموت، یا عدّتی فی شدّتی، یا حافظی فی‌غربتی، یا مونسی فی وحدتی، یا ولیِّی فی نعمتی، یا کنفی «7» حین تُعیینی «8» المذاهب، وتُسلمنی الأقارب، ویخذلنی کلّ صاحب، یا عماد مَنْ لا عماد له، یا سند مَنْ لا سند له، یا ذُخر مَنْ لا ذُخر له، یا کهف مَنْ لا کهف له، «9» یا رکن مَنْ لا رکن له، یا غیاث مَنْ لاغیاث له، یا جار مَنْ لا جار له، یا جاری اللّصیق، یا رکنی الوثیق، یا إلهی بالتّحقیق،
__________________________________________________
(1)- [البحار: «ظهیر»].
(2)- [البحار: «قریب»].
(3)- [المصباح: «شدید»].
(4)- [فی المصباح والبحار: «فاکّ»].
(5)- [لم یرد فی المصباح والبحار].
(6)- [زاد فی البحار: «یا من هو علی کلّ شی‌ء قدیر»].
(7)- [المصباح: «کهفی»].
(8)- [فی المصباح: «تعیننی»، وفی البحار: «تعییی»].
(9)- [أضاف فی المصباح: «یا کنز مَنْ لا کنز له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 522
یا ربّ البیت العتیق، یا شفیق، یا رفیق، فکّنی من حلق المضیق، واصرف عنّی کلّ همّ‌وغمّ وضیق، واکفنی شرّ ما لا اطیق، «1» وأعنِّی علی ما اطیق «1»، یا رادّ یوسف علی یعقوب، یا کاشف ضُرّ أیّوب، یا غافر ذنب داوود، یا رافع عیسی ابن مریم «2» من أیدی الیهود، یا مجیب نداء یونس فی الظّلمات، یا مصطفی موسی بالکلمات، یا مَنْ غفر لآدم خطیئته، ورفع إدریس «3» برحمته، یا مَنْ نجّی نوحاً من الغرق، یا من أهلک عاداً الاولی وثمود فماأبقی، وقوم نوح من قبل، إنّهم کانوا هم أظلم وأطغی، والمؤتفکة أهوی، یا من دمّر علی‌قوم لوط ودمدم علی قوم شعیب، یا مَن اتّخذ إبراهیم خلیلًا، یا مَن اتّخذ موسی کلیماً، واتّخذ محمّداً (صلّی اللَّه «4» علیهم أجمعین «4») حبیباً، یا مؤتی لقمان الحکمة، والواهب لسلیمان «5» مُلکاً، لا ینبغی لأحدٍ من بعده، یا مَنْ نصر ذا القرنین علی الملوک الجبابرة، یا مَنْ أعطی‌الخضر الحیاة، وردّ لیوشع «6» بن نون «6» الشّمس بعد غروبها، یا مَنْ ربطَ علی قلبِ امِ‌موسی، وأحصن فرج مریم بنت «7» عمران، یا مَنْ حصّن یحیی بن زکریّاء من الذّنب، وسکّن عن موسی الغضب، یا من بشّر زکریّاء بیحیی، یا مَنْ فدا إسماعیل من الذّبح، «8» یا من قبل قربان هابیل وجعل اللّعنة علی قابیل، یا هازم الأحزاب «9»، صلّ علی محمّدوآل محمّد، وعلی جمیع المرسلین، وملائکتک «10» المقرّبین، وأهل طاعتک «11»، وأسألک بکلّ
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی البحار].
(2)- [أضاف فی المصباح: «ومنجیه»].
(3)- [أضاف فی المصباح: «مکاناً علیّاً»].
(4- 4) [فی المصباح: «علیه وآله وعلیهم أجمعین»، وفی البحار: «علیه وعلیهم أجمعین خلیلًا و»].
(5)- [البحار: «سلیمان»].
(6- 6) [البحار: «نور»].
(7)- [المصباح: «ابنت»].
(8)- [أضاف فی المصباح: «بذبح عظیم»].
(9)- [أضاف فی المصباح: «لمحمّد صلّی اللَّه علیه وآله وسلّم»].
(10)- [البحار: «الملائکة»].
(11)- [أضاف فی المصباح والبحار: «أجمعین»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 523
مسألة سألک «1» بها أحد ممّن رضیت عنه، فحتمت «2» له علی الإجابة، یا اللَّه یا اللَّه یا اللَّه، «3» یا رحمان یا رحیم، یا رحمان یا رحیم، یا رحمان یا رحیم «3»، یا ذا الجلال والإکرام، «4» یاذا الجلال والإکرام، یا ذا الجلال والإکرام «4»، به به به به به به به، أسألک بکلِّ اسم سمّیت‌به نفسک، أو أنزلته فی شی‌ء من کتبک، أو استأثرت به فی علم الغیب عندک، «4» وبمعاقدالعزّ من عرشک، ومنتهی «5» الرّحمة من کتابک «4»، وبما لو أنّ ما فی الأرض من شجرة أقلام‌والبحر یمدّه من بعده سبعة أبحر ما نفدت کلمات اللَّه، «4» إنّ اللَّه عزیز حکیم «4»، وأسألک‌بأسمائک الحسنی الّتی بیّنتها «6» فی کتابک، فقلت: «وللَّهِ الأسْماءُ الحُسْنی فادْعُوهُ بِها» «7»
، وقلت: «ادْعُونی أسْتَجِبْ لَکُم» «8»
، وقلت: «وإذا سَألکَ عِبادِی عَنِّی فإنِّی قَرِیبٌ، أُجِیبُ‌دَعْوَةَ الدّاعِ إذا دَعانِ» «9»
، وقلت: «یا عِبادِیَ الّذِینَ أسْرَفُوا عَلی أنفُسِهِم لا تَقْنَطُوا مِنْ‌رَحْمَةِ اللَّهِ» «10»
، «11» وأنا أسألک یا إلهی «11»، وأطمع فی إجابتی یا مولای کما وعدتنی، وقد دعوتک کما أمرتنی، فافعل بی «12» کذا وکذا «12».
__________________________________________________
(1)- [البحار: «سأل»].
(2)- [المصباح: «فختمت»].
(3- 3) [المصباح: «یا رحمان ثلثاً، یا رحیم ثلثاً»].
(4- 4) [لم یرد فی البحار].
(5)- [المصباح: «بمنتهی»].
(6)- [المصباح: «نعتّها»].
(7)- [الأعراف: 7/ 180].
(8)- [غافر: 40/ 60].
(9)- [البقرة: 2/ 186].
(10)- [الزّمر: 39/ 53].
(11- 11) [المصباح: «إنّ اللَّه یغفر الذّنوب جمیعاً، إنّه هو الغفور الرّحیم، وأنا أسألک یا إلهی، وأدعوک یا ربّ، وأرجوک یا سیِّدی»].
(12- 12) [المصباح: «ما أنت أهله یا کریم، والحمد للَّه‌ربّ العالمین، وصلّی اللَّه علی محمّد وآله أجمعین. ثمّ تذکر حاجتک، تقضی إن شاء اللَّه تعالی»، وإلی هنا حکاه فی المصباح].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 524
وتسأل اللَّه تعالی ما أحببت وتسمِّی حاجتک، ولا تدع به إلّاوأنت طاهر. ثمّ قال‌للفتی: إذا کانت اللّیلة «1» فادع به عشر مرّات، وأتنی من غد بالخیر «1»، قال الحسین بن‌علیّ علیه السلام: وأخذ الفتی الکتاب ومضی، فلمّا کان من غد ما أصبحنا حیناً حتّی أتی الفتی‌إلینا سلیماً معافیً والکتاب بیده وهو یقول: هذا واللَّه الاسم الأعظم استجیب لی وربّ‌الکعبة، قال له علیّ (صلوات اللَّه علیه): حدّثنی، قال: هدأت العیون بالرّقاد، واستحلک‌جلباب اللّیل، رفعت یدی بالکتاب ودعوت اللَّه بحقِّه مراراً، فأجبت فی الثّانیة: حسبک، فقد دعوت اللَّه باسمه الأعظم، ثمّ اضطجعت، فرأیت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم فی منامی وقدمسح یده الشّریفة علیَّ وهو یقول: احتفظ «2» باسم اللَّه الأعظم «2» العظیم، فإنّک علی خیر، فانتبهت معافیً کما تری، فجزاک اللَّه خیراً.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 191- 198/ عنه: المجلسی، البحار، 92/ 394- 402؛ مثله الکفعمی، المصباح،/ 260- 264
ومن ذلک دعاء آخر لمولانا الحسین بن علیّ علیه السلام:
اللَّهمّ «3» إنِّی أسألک توفیق أهل الهدی، وأعمال أهل التّقوی، ومناصحة أهل التّوبة، وعزم أهل الصّبر، وحذر أهل الخشیة، وطلب أهل العلم، وزینة أهل الورع، وخوف «4» أهل الجزع، حتّی أخافک اللَّهمّ مخافةً تحجزنی عن معاصیک، وحتّی أعمل بطاعتک عملًاأستحقّ به کرامتک، وحتّی أناصحک فی التّوبة خوفاً لک، وحتّی اخلص لک فی النّصیحةحبّاً لک، وحتّی أتوکّل علیک فی الامور حسن ظنّ بک، سبحان خالق النّور، سبحان اللَّه‌العظیم وبحمده.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 198/ عنه: المجلسی، البحار، 91/ 191؛ مثله‌الکفعمی، المصباح،/ 304
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «العاشرة فادع به وأتنی من غد بالخبر»].
(2- 2) [البحار: «باللَّه»].
(3)- [فی المصباح مکانه: «الحسین علیه السلام ومن أدعیته علیه السلام: اللَّهمّ ...»].
(4)- [البحار: «حذر»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 525
یقول علیّ بن موسی بن جعفر بن محمّد بن محمّد الطّاووس مصنّف هذا الکتاب: وجدت فی مجلد عتیق ذکر کاتبه أنّ اسمه الحسین بن علیّ بن هند، وأ نّه کتب فی شوّال‌سنة ستّ وتسعین وثلاثمائة دعاء العلویّ المصریّ «1» ممّا هذا لفظه و «1» إسناده دعاء علّمه‌سیِّدنا المؤمّل (صلوات اللَّه علیه) رجلًا من شیعته وأهله فی المنام، وکان مظلوماً، ففرّج‌اللَّه عنه وقتل عدوّه، حدّثنی أبو علیّ أحمد بن محمّد بن الحسین بن «2» إسحاق بن جعفر بن‌محمّد العلویّ العریضیّ بحرّان، قال: حدّثنی محمّد بن علیّ العلویّ الحسینیّ، وکان یسکن‌بمصر، قال: دهمنی أمر عظیم، وهمّ شدید، من قبل صاحب مصر، فخشیته علی نفسی، وکان قد «3» سعی بی إلی أحمد بن طولون، فخرجت من مصر حاجّاً، وصرت من الحجازإلی العراق، فقصدت مشهد «4» مولای أبی عبداللَّه «4» الحسین بن علیّ (صلوات اللَّه علیهما) عائذاً به ولائذاً بقبره ومستجیراً به من سطوة من کنت أخافه، فأقمت بالحائر خمسةعشر یوماً أدعو وأتضرّع لیلی ونهاری، فتراءی لی قیّم الزّمان وولیّ الرّحمان وأنا بین‌النّائم والیقظان، فقال لی: یقول لک الحسین «5»: یا بنیّ! خفت فلاناً؟ فقلت: نعم، أرادهلاکی، فلجأت إلی سیّدی علیه السلام وأشکو إلیه عظیم ما أراد بی، فقال: هلّا دعوت اللَّه‌ربّک وربّ آبائک بالأدعیة الّتی دعا بها ما «6» سلف من الأنبیاء علیهم السلام، فقد کانوا فی شدّة، فکشف اللَّه عنهم ذلک، قلت: وماذا أدعوه؟ فقال: إذا کان لیلة الجمعة فاغتسل وصلّ‌صلاة اللّیل، فإذا سجدت سجدة الشّکر دعوت بهذا الدّعاء وأنت بارک علی رکبتیک، فذکر لی دعاء، قال: ورأیته فی مثل ذلک الوقت یأتینی وأنا بین النّائم والیقظان، قال: وکان یأتینی خمس لیال متوالیات یکرّر علیَّ هذا القول والدّعاء حتّی حفظته وانقطع
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «بما هذا لفظ»].
(2)- [البحار: «و»].
(3)- [لم یرد فی البحار].
(4- 4) [البحار: «مولانا وأبی»].
(5)- [البحار: «الحسین بن علیّ»].
(6)- [البحار: «من»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 526
عنِّی «1» مجیئه لیلة الجمعة، فاغتسلت، وغیّرت ثیابی، وتطیّبت، وصلّیت صلاة اللّیل، وسجدت سجدة الشّکر، وجثوت علی رکبتی، ودعوت اللَّه جلّ وتعالی بهذا الدّعاء، فأتانی لیلة السّبت علیه السلام، فقال لی: قد اجیبت دعوتک یا محمّد وقتل عدوّک عند فراغک‌من الدّعاء عند مَنْ وشی بک «2» إلیه، قال «1»: فلمّا أصبحت ودّعت سیِّدی وخرجت متوجّهاًإلی مصر، فلمّا بلغت الأردن وأنا متوجّه إلی مصر رأیت رجلًا من جیرانی بمصر، وکان‌مؤمناً، فحدّثنی أنّ خصمک «3» قبض علیه أحمد بن طولون، فأمر به، فأصبح مذبوحاً من‌قفاه، قال: وذلک فی لیلة الجمعة، وأمر به، فطرح فی النّیل، وکان ذلک «1» فیما أخبرنی‌جماعة من أهلنا «4» وإخواننا الشّیعة إنّ ذلک کان فیما بلغهم عند فراغی من الدّعاء کماأخبرنی مولای (صلوات اللَّه علیه). «5» قلت: أنا، ثمّ نذکر الدّعاء وفیه زیادة ونقصان عمّا نذکره من الرّوایة الأخری.
ذکر ما نختاره من الدّعاء لمولانا المهدیّ وعنه بروایة أخری، فمن ذلک الدّعاءالمعروف بدعاء العلویّ المصریّ لکلِّ شدیدة وعظیمة.
أخبرنی أبو الحسن «5» علیّ بن حمّاد المصریّ «6»، قال: أخبرنی أبو عبداللَّه الحسین بن‌محمّد العلویّ، قال: حدّثنی محمّد بن علیّ العلویّ الحسینیّ المصریّ، قال: أصابنی غمّ‌شدید ودهمنی أمر عظیم، من قبل رجل من أهل بلدی من ملوکه فخشیته خشیة لم أرَ «7» لنفسی منها مخلصاً. فقصدت مشهد ساداتی وآبائی (صلوات اللَّه علیهم) بالحائر لائذاً
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار].
(2)- [البحار: «به»].
(3)- [البحار: «خصمی»].
(4)- [البحار: «أهلینا»].
(5- 5) [البحار: «ثمّ نذکر له طریقاً آخر عن أبی الحسن»].
(6)- [البحار: «البصریّ»].
(7)- [البحار: «لم أرج»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 527
بهم وعائذاً بقبورهم «1» ومستجیراً من عظیم سطوة من کنت أخافه وأقمت بها خمسة عشریوماً أدعو وأتضرّع لیلًا ونهاراً، فترائی لی قائم الزّمان وولیّ الرّحمن علیه وعلی آبائه‌أفضل التّحیّة والسّلام، فأتانی وأنا «2» بین النّائم والیقظان، فقال «3»: یا بنیّ! خفت فلاناً؟ فقلت: نعم، أرادنی بکیت وکیت، فالتجأت إلی ساداتی علیهم السلام أشکو إلیهم لیخلِّصونی‌منه. فقال لی «2»: هلّا دعوت اللَّه ربّک وربّ آبائک بالأدعیة الّتی دعا بها أجدادی الأنبیاء (صلوات اللَّه علیهم) حیث کانوا فی الشّدّة فکشف اللَّه عزّ وجلّ عنهم ذلک، قلت: وبماذادعوه به لأدعوه به «2»؟ قال علیه السلام: إذا کان لیلة الجمعة «4» فقم فاغتسل وصلّ صلاتک «4»، فإذا فرغت من سجدة الشّکر فقل وأنت بارک علی رکبتیک وادع بهذا الدّعاء مبتهلًا. قال: وکان یأتینی خمس لیال متوالیات، یکرّر علیَّ القول وهذا الدّعاء حتّی حفظته، وانقطع مجیئه «5» لیلة الجمعة، فقمت واغتسلت وغیّرت ثیابی وتطیّبت وصلّیت ما وجب‌علیَّ من صلاة اللّیل، وجثوت علی رکبتی، فدعوت اللَّه تعالی بهذا الدّعاء، فأتانی علیه السلام لیلة السّبت کهیئته الّتی یأتینی «6»، فقال لی: قد اجیبت دعوتک یا محمّد، وقتل عدوّک، وأهلکه اللَّه عزّ وجلّ عند فراغک من الدّعاء. قال: فلمّا أصبحت لم یکن لی همّة «7» غیروداع ساداتی (صلوات اللَّه علیهم) والرّحلة نحو المنزل الّذی هربت منه، فلمّا بلغت بعض‌الطّریق إذا رسول أولادی وکتبهم بأنّ الرّجل الّذی هربت منه، جمع قوماً واتّخذ لهم دعوةفأکلوا وشربوا، وتفرّق القوم، فنام هو وغلمانه فی المکان، فأصبح النّاس ولم یسمع لهم «8»
__________________________________________________
(1)- [البحار: «بقبرهم»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [زاد فی البحار: «لی»].
(4- 4) [البحار: «قم واغتسل وصلّ صلواتک»].
(5)- [زاد فی البحار: «فی»].
(6)- [زاد فی البحار: «فیها»].
(7)- [البحار: «همّ»].
(8)- [البحار: «له»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 528
حسّ، فکشف عنه الغطاء، فإذا به مذبوحاً من قفاه ودمائه تسیل، وذلک فی لیلة الجمعة، ولایدرون من فعل به ذلک، ویأمروننی بالمبادرة نحو المنزل. فلمّا وافیت إلی المنزل وسألت‌عنه وفی أیّ وقت کان قتله، فإذا هو عند فراغی من الدّعاء. «1» وهذا الدّعاء:
ربّ، مَنْ ذا الّذی دعاک فلم تُجبه، ومَنْ ذا الّذی سألک فلم تُعطه، ومَنْ ذا الّذی ناجاک‌فخیّبته، أو تقرّب إلیک فأبعدته، وربّ، هذا فرعون ذو الأوتاد مع عناده وکفره وعتوّه‌وادّعائه الرّبوبیّة لنفسه، وعلمک بأ نّه لا یتوب ولا یرجع ولا یئوب ولا یؤمن ولا یخشع، استجبت له دعاءه، وأعطیته سؤله کرماً منک وجوداً وقلّة مقدار لما سألک عندک مع‌عظمه عنده أخذاً بحجّتک علیه وتأکیداً لها حین فجر وکفر واستطال علی قومه وتجبّر، وبکفره علیهم افتخر، وبظلمه لنفسه تکبّر، وبحلمک عنه استکبر، فکتب وحکم علی‌نفسه جرأة منه أنّ جزاء مثله أن یُغرق فی البحر، فجزیته بما حکم به علی نفسه.
إلهی! وأنا عبدک ابن عبدک وابن أمتک، مُعترف لک بالعبودیّة، مقرّ بأنّک أنت اللَّه‌خالقی لا إله لی غیرک، ولا ربّ لی سواک، موقن بأ نّک أنت اللَّه ربِّی وإلیک مردّی وإیابی، عالم بأ نّک علی کلّ شی‌ء قدیر، تفعل ما تشاء، وتحکم ما ترید، لا معقّب لحکمک، ولارادّ لقضاءک، وأنّک الأوّل والآخر والظّاهر والباطن، لم تکن من شی‌ء، ولم تبن عن شی‌ء، کنت قبل کلّ شی‌ء، وأنت الکائن بعد کلّ شی‌ء، والمکوِّن لکلِّ شی‌ء، خلقت کلّ شی‌ءبتقدیر، وأنت السّمیع البصیر، وأشهد أ نّک کذلک کنت وتکون، وأنت حیّ قیّوم، لا تأخذک سنة ولا نوم، ولا توصف بالأوهام، ولا تُدرک بالحواس، ولا تُقاس بالمقیاس، ولا تُشبّه بالنّاس، وأنّ الخلق کلّهم عبیدک وإماؤک، أنت الرّبّ ونحن المربوبون، وأنت‌الخالق ونحن المخلوقون، وأنت الرّازق ونحن المرزوقون، فلک الحمد یا إلهی إذ خلقتنی‌بشراً سویّاً، وجعلتنی غنیّاً مکفیّاً، بعدما کنت طفلًا صبیّاً، تقوتُنی من الثّدی لبناً مریئاً، وغذّیتنی غذاءً طیّباً هنیئاً، وجعلتنی ذَکَراً مثالًا سویّاً، فلک الحمد حمداً، إن عُدّ لم یُحص،
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه عنه فی البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 529
وإن وُضع لم یتّسع له شی‌ء، حمداً یفوق علی جمیع حمد الحامدین، ویعلو علی حمد کلّ‌شی‌ء، ویفخم ویعظم علی ذلک کلّه، وکلّما حمد اللَّه شی‌ء، والحمد للَّه‌کما یحبّ اللَّه أن یُحمد، والحمد للَّه‌عدد ما خلق وزنة ما خلق وزنة أجلّ ما خلق، وبوزن أخفّ ما خلق، وبعددأصغر ما خلق، والحمد للَّه‌حتّی یرضی ربّنا وبعد الرّضا، وأسأله أن یصلِّی علی محمّدوآل محمّد، وأن یغفر لی ذنبی، وأن یحمد لی أمری، ویتوب علیَّ، إنّه هو التّوّاب الرّحیم.
إلهی! وإنِّی أنا أدعوک وأسألک باسمک الّذی دعاک به صفوتک أبونا آدم علیه السّلام، وهو مسی‌ء ظالم حین أصاب الخطیئة، فغفرت له خطیئته وتبت علیه واستجبت له‌دعوته، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تغفر لی خطیئتی، وترضی عنِّی، فإن لم ترض عنِّی فاعف عنِّی، فإنِّی مسی‌ء ظالم خاطئ عاص، وقد یعفوالسّیّد عن عبده، ولیس براض عنه، وأن تُرضی عنِّی خلقک وتُمیط عنِّی حقّک.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به إدریس علیه السلام، فجعلته صدِّیقاً نبیّاً، ورفعته مکاناًعلیّاً، واستجبت دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن‌تجعل ما بی إلی جنّتک، ومحلِّی فی رحمتک، وتسکننی فیها بعفوک، وتزوِّجنی من حورهابقدرتک یا قدیر.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به نوح إذ نادی «رَبَّهُ أنِّی مَغْلُوبٌ فانْتَصِرْ* فَفَتَحْنا «رَبَّهُ أنِّی مَغْلُوبٌ فانْتَصِرْ* فَفَتَحْناأبْوابَ السّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ* وفَجَّرْنا الأرْضَ عُیُوناً فالْتَقی الماءُ عَلی أمْرٍ قَدْ قُدِر»، ونجّیته «عَلی ذاتِ ألْواحٍ ودُسُر» «1»
، فاستجبت دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی‌محمّد وآل محمّد، وأن تنجینی من ظلم مَنْ یرید ظلمی، وتکفّ عنِّی بأس مَنْ یریدهضمی، وتکفینی شرّ کلّ سلطان جائر، وعدوّ قاهر، ومستخفّ قادر، وجبّار عنید، وکلّ شیطان مرید، وإنسیّ شدید، وکید کلّ مکید، یا حلیم یا ودود.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به عبدک ونبیّک صالح علیه السّلام، فنجّیته من
__________________________________________________
(1)- [القمر: 54/ 10- 13].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 530
الخسف، وأعلیته علی عدوّه، واستجبت دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی‌علی محمّد وآل محمّد، وأن تخلِّصنی من شرِّ ما یریدنی أعدائی به، وسعی بی حُسّادی، وتکفینیهم بکفایتک، وتتولّانی بولایتک، وتهدی قلبی بهُداک، وتؤیِّدنی بتقواک، وتبصِّرنی‌بما فیه رضاک، وتُغنینی بغناک یا حلیم.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به عبدک ونبیّک وخلیلک إبراهیم علیه السّلام حین‌أراد نمرود إلقاءه فی النّار، فجعلت له النّار برداً وسلاماً، واستجبت له دعاءه، وکنت منه‌قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تبرِّد عنِّی حرّ نارک، وتطفئ عنِّی‌لهیبها، وتکفینی حرّها، وتجعل نائرة أعدائی فی شعارهم ودثارهم، وتردّ کیدهم فی‌نحورهم، وتبارک لی فیما أعطیتنیه، کما بارکت علیه وعلی آله، إنّک أنت الوهّاب الحمیدالمجید.
إلهی! وأسألک بالاسم الّذی دعاک به إسماعیل علیه السّلام، فجعلته نبیّاً ورسولًا، وجعلت له حرمک منسکاً ومسکناً ومأویً، واستجبت له دعاءه، ونجّیته من الذّبح، وقرّبته رحمة منک، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تفسح‌لی فی قبری، وتحطّ عنِّی وزری، وتشدّ لی أزری، وتغفر لی ذنبی، وترزقنی التّوبة بحطِّالسّیِّئات، وتضاعف الحسنات، وکشف البلیّات، وربح التّجارات، ودفع معرّة السّعایات، إنّک مجیب الدّعوات، ومُنزل البرکات، وقاضی الحاجات، ومعطی الخیرات، وجبّارالسّماوات.
إلهی! وأسألک بما سألک به ابن خلیلک إسماعیل علیه السّلام، الّذی نجّیته من الذّبح، وفدیته بذبح عظیم، وقلّبت له المشقص حتّی ناجاک موقناً بذبحه، راضیاً بأمر والده، فاستجبت له دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن‌تنجینی من کلِّ سوء وبلیّة، وتصرف عنِّی کلّ ظلمة وخیمة، وتکفینی ما أهمّنی من اموردنیای وآخرتی، وما أُحاذره وأخشاه، ومن شرّ خلقک أجمعین بحقّ آل یس.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 531
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به لوط علیه السلام، فنجّیته وأهله من الخسف والهدم‌والمثلات والشّدّة والجهد، وأخرجته وأهله من الکرب العظیم، واستجبت له دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تأذن لی بجمع ما شتّت‌من شملی، وتُقرّ عینی بولدی وأهلی ومالی، وتُصلح لی اموری، وتبارک لی فی جمیع‌أحوالی، وتُبلّغنی فی نفسی آمالی، وأن تُجیرنی من النّار، وتکفینی شرّ الأشرار، بالمصطفین الأخیار، الأئمّة الأبرار، ونور الأنوار محمّد وآله الطّیِّبین الطّاهرین الأخیار، الأئمّة المهدیِّین، والصّفوة المنتجبین (صلوات اللَّه علیهم أجمعین)، وترزقنی‌مجالستهم، وتمنّ عنِّی بمرافقتهم، وتوفِّق لی صحبتهم مع أنبیاءک المرسلین، وملائکتک المقرّبین، وعبادک الصّالحین، وأهل‌طاعتک أجمعین، وحملة عرشک والکرّوبیّین.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی سألک به یعقوب، وقد کُفّ بصره، وشُتّت شمله وفُقد قرّةعینه ابنه، فاستجبت له دعاءه، وجمعت شمله، وأقررت عینه، وکشفت ضُرّه، وکنت منه‌قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تأذن لی بجمع ما تبدّد من أمری، وتقرّ عینی بولدی وأهلی ومالی، وتُصلح شأنی کلّه، وتبارک لی فی جمیع أحوالی، وتبلِّغنی فی نفسی وآمالی، وتُصلح لی أفعالی، وتمنّ علیَّ یا کریم، یا ذا المعالی برحمتک‌یا أرحم الرّاحمین.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به عبدک ونبیّک یوسف علیه السّلام، فاستجبت له‌ونجّیته من غیابت الجبّ، وکشفت ضُرّه، وکفیته کید إخوته، وجعلته بعد العبودیّة ملکاً، واستجبت دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تدفع‌عنِّی کید کلّ کائد، وشرّ کلّ حاسد، إنّک علی کلّ شی‌ء قدیر.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به عبدک ونبیّک موسی بن عمران، إذ قلت تبارکت‌وتعالیت: «ونادَیْناهُ من جانِبِ الطُّورِ الأیْمَنِ وقَرّبْناهُ نَجِیّاً» «1»
، وضربت له طریقاً فی البحر
__________________________________________________
(1)- [مریم: 19/ 52].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 532
یبساً، ونجّیته ومَنْ معه من بنی إسرائیل، وأغرقت فرعون وهامان وجنودهما، واستجبت‌له دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب، أسألک أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تعیذنی‌من شرّ خلقک وتقرِّبنی من عفوک، وتنشر علیَّ من فضلک ما تغنینی به عن جمیع خلقک‌ویکون لی بلاغاً أنال به مغفرتک ورضوانک، یا ولیّی وولیّ المؤمنین.
إلهی! وأسألک بالاسم الّذی دعاک به عبدک ونبیّک داوود فاستجبت له دعاءه، وسخّرت‌له الجبال یسبِّحن معه بالعشیّ والإبکار والطّیر محشورة کلّ له أوّاب، وشددت مُلکه، وآتیته الحکمة وفصل الخطاب، وألنت له الحدید، وعلّمته صنعة لبوس لهم، وغفرت‌ذنبه، وکنت منه قریباً یا قریب أسألک أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تسخِّر لی‌جمیع اموری، وتسهِّل لی تقدیری، وترزقنی مغفرتک وعبادتک، وتدفع عنِّی ظلم الظّالمین، وکید الکائدین، ومکر الماکرین، وسطوات الفراعنة الجبّارین، وحسد الحاسدین، یاأمان الخائفین، وجار المستجیرین، وثقة الواثقین، وذریعة المؤمنین، ورجاء المتوکِّلین، ومعتمد الصّالحین، یا أرحم الرّاحمین.
إلهی! وأسألک اللَّهمّ بالاسم الّذی سألک به عبدک ونبیّک سلیمان بن داوود علیهما السلام، إذقال: ربِّ اغفر لی وهب لی مُلکاً لاینبغی لأحدٍ من بعدی، إنّک أنت الوهّاب، فاستجبت‌له دعاءه، وأطعت له الخلق، وحملته علی الرِّیح، وعلّمته منطق الطّیر، وسخّرت له‌الشّیاطین من کلّ بنّاءٍ وغوّاص، وأخرین مقرّنین فی الأصفاد، هذا عطاؤک لا عطاءغیرک، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تهدی لی قلبی، وتجمع لی لُبِّی، وتکفینی همِّی، وتؤمن خوفی، وتفکّ أسری، وتشدّ أزری، وتمهلنی، وتنفّسنی، وتستجیب دعائی، وتسمع ندائی، ولا تجعل فی النّار مأوای، ولا الدّنیا أکبرهمِّی، وأن توسِّع علیَّ رزقی، وتحسِّن خلقی، وتعتق رقبتی من النّار، فإنّک سیِّدی‌ومولای ومؤمّلی.
إلهی! وأسألک اللَّهمّ باسمک الّذی دعاک به أیّوب علیه السّلام لما حلّ به البلاء بعد
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 533
الصّحّة، ونزل السّقم منه منزل العافیة والضّیق بعد السّعة والقدرة، فکشفت ضُرّه، ورددت علیه أهله، ومثلهم معهم حین ناداک داعیاً لک، راغباً إلیک، راجیاً لفضلک، شاکیاً إلیک: ربِّ إنّی مسّنی الضُّرُّ وأنت أرحم الرّحمین، فاستجبت له دعاءه، وکشفت‌ضُرّه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تکشف ضُرّی‌وتعافینی فی نفسی وأهلی ومالی وولدی وإخوانی فیک، عافیة باقیة شافیة کافیة وافرةهادیة نامیة مستغنیة عن الأطباء والأدویة، وتجعلها شعاری ودثاری، وتمتِّعنی بسمعی‌وبصری، وتجعلهما الوارثین منّی، إنّک علی کلّ شی‌ء قدیر.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به یونس بن متّی فی بطن الحوت حین ناداک فی‌ظلمات ثلاث: أن لا إله إلّاأنت سبحانک إنّی کنت من الظّالمین، وأنت أرحم الرّاحمین، فاستجبت له دعاءه، وأنبتّ علیه شجرة من یقطین، وأرسلته إلی مائة ألف أو یزیدون، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تستجیب دعائی، وتُدارکنی‌بعفوک، فقد غرقت فی بحر الظّلم لنفسی، ورکبتنی مظالم کثیرة لخلقک علیَّ، صلِّ علی‌محمّد وآل محمّد، واسترنی منهم، وأعتقنی من النّار، واجعلنی من عتقاءک وطلقاءک من‌النّار فی مقامی هذا بمنّک یا منّان.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به عبدک ونبیّک عیسی ابن مریم علیهما السلام، إذ أیّدته‌بروح القدس، وأنطقته فی المهد، فأحیا به الموتی، وأبرأ به الأکمه والأبرص بإذنک، وخلق‌من الطِّین کهیئة الطّیر، فصار طائراً بإذنک، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّدوآل محمّد، وأن تفرِّغنی لما خُلقت له، ولا تشغلنی بما قد تکلّفته لی، وتجعلنی من عبّادک‌وزهّادک فی الدّنیا، وممّن خلقته للعافیة، وهنّأته بها مع کرامتک یا کریم یا علیّ یا عظیم.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعاک به آصف بن برخیا علی عرش ملکة سبأ، فکان‌أقلّ من لحظة الطّرف حتّی کان مصوّراً بین یدیه، فلمّا رأته قیل أهکذا عرشک؟ قالت‌کأ نّه هو، فاستجبت دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 534
وتکفِّر عنِّی سیِّئاتی، وتقبل منِّی حسناتی، وتقبل توبتی، وتتوب علیَّ، وتُغنی فقری، وتجبر کسری، وتُحیی فؤادی بذکرک، وتحیینی فی عافیة، وتمیتنی فی عافیة.
إلهی! وأسألک بالاسم الّذی دعاک به عبدک ونبیّک زکریّا علیه السّلام حین سألک‌داعیاً لک، راغباً إلیک، راجیاً لفضلک، فقام فی المحراب ینادی نداءً خفیّاً، فقال: ربّ هب‌لی من لدنک ولیّاً یرثنی ویرث من آل یعقوب واجعله ربّ رضیّاً، فوهبت له یحیی، واستجبت له دعاءه، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تبقی‌لی أولادی، وأن تمتّعنی بهم، وتجعلنی وإیّاهم مؤمنین لک، راغبین فی ثوابک، خائفین من‌عقابک، راجین لما عندک، آیسین ممّا عند غیرک، حتّی تحیینا حیاة طیِّبة، وتمیتنا میتةطیِّبة، إنّک فعّال لما ترید.
إلهی! وأسألک بالاسم الّذی سألتک به امرأة فرعون إذ قالت: «رَبِّ ابنِ لی عِنْدَکَ‌بَیْتاً فی الجَنّةِ ونَجِّنی من فِرْعَوْنَ وعَمَلِهِ ونَجِّنی من القَوْمِ الظّالمین»، فاستجبت لها دعاءهاوکنت منها قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تُقرّ عینی بالنّظر إلی‌جنّتک ووجهک الکریم وأولیاءک، وتفرِّجنی بمحمّد وآله، وتؤنسنی به وبآله، وبمصاحبتهم ومرافقتهم، وتمکِّن لی فیها، وتنجینی من النّار وما أُعدّ لأهلها من السّلاسل والأغلال والشّدائد والأنکال وأنواع العذاب بعفوک یا کریم.
إلهی! وأسألک باسمک الّذی دعتک به عبدتک وصدّیقتک مریم البتول، وأُمّ المسیح‌الرّسول علیهما السّلام، إذ قلت: «وَمْرْیَمَ ابْنَةَ عِمْرانَ الّتی أحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیهِ مِن‌رُوحِنا وَصَدَّقَتْ بِکَلِماتِ رَبِّها وَکُتُبِهِ وکانَتْ مِنَ القانِتِین» «1»
، فاستجبت لها دعاءها، وکنت‌منها قریباً یا قریب أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تُحصِّننی بحصنک الحصین، وتحجبنی‌بحجابک المنیع، وتحرزنی بحرزک الوثیق، وتکفینی بکفایتک الکافیة من شرِّ کلِّ طاغٍ،
__________________________________________________
(1)- [التّحریم: 66/ 12].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 535
وظلم کلِّ باغٍ، ومکر کلِّ ماکرٍ، وغدر کلِّ غادرٍ، وسحر کلِّ ساحرٍ، وجور کلِّ سلطان‌جائر بمنعک یا منیع.
إلهی! وأسألک بالاسم الّذی دعاک به عبدک ونبیّک وصفیّک، وخیرتک من خلقک، وأمینک علی وحیک، وبعیثک إلی بریّتک، ورسولک إلی خلقک محمّد، خاصّتک وخالصتک، صلی الله علیه و آله و سلم، فاستجبت دعاءه، وأیّدته بجنود لم یروها، وجعلت کلمتک العُلیا وکلمة الّذین‌کفروا السُّفلی، وکنت منه قریباً یا قریب أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد صلاة زاکیة طیِّبةنامیة باقیة مبارکة، کما صلّیت علی أبیهم إبراهیم وآل إبراهیم، وبارک علیهم کما بارکت‌علیهم، وسلِّم علیهم کما سلّمت علیهم، وزدهم فوق ذلک کلّه زیادة من عندک، واخلطنی‌بهم، واجعلنی منهم، واحشرنی معهم وفی زمرتهم حتّی تسقینی من حوضهم، وتدخلنی‌فی جملتهم، وتجمعنی وإیّاهم، وتقرّ عینی بهم، وتعطینی سؤلی، وتبلّغنی آمالی فی دینی‌ودنیای وآخرتی ومحیای ومماتی، وتبلِّغهم سلامی، وتردّ علیَّ منهم السّلام وعلیهم السّلام‌ورحمة اللَّه وبرکاته.
إلهی! وأنت الّذی تنادی فی أنصاف کلّ لیلة: «هل من سائل فاعطیه، أم هل من داع‌فاجیبه، أم هل من مستغفر فأغفر له، أم هل من راجٍ فابلّغه رجاه، أم هل من مؤمِّل‌فابلِّغه أمله»، ها أنا سائلک بفنائک، ومسکینک ببابک، وضعیفک ببابک، وفقیرک ببابک، ومؤمّلک بفنائک، أسألک نائلک، وأرجو رحمتک، وأؤمّل عفوک، وألتمس غفرانک، فصلّ‌علی محمّد وآل محمّد، وأعطنی سؤلی، وبلِّغنی أملی، واجبر فقری، وارحم عصیانی، واعفُ‌عن ذنوبی، وفکّ رقبتی من المظالم، لعبادک رکبتنی، وقوّ ضعفی، وأعزّ مسکنتی، وثبِّت‌وطأتی، واغفر جرمی، وأنعم بالی، وأکثر من الحلال مالی، وخر لی فی جمیع اموری‌وأفعالی، ورضّنی بها، وارحمنی ووالدیّ وما ولدا من المؤمنین والمؤمنات والمسلمین والمسلمات، الأحیاء منهم والأموات، إنّک سمیع الدّعوات، وألهمنی من برّهما ما أستحقّ‌به ثوابک والجنّة وتقبّل حسناتهما، واغفر سیّئاتهما، واجزهما بأحسن ما فعلا بی ثوابک‌والجنّة.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 536
إلهی! وقد علمت یقیناً أ نّک لا تأمر بالظّلم، ولا ترضاه، ولا تمیل إلیه، ولا تهواه، ولا تحبّه، ولا تغشاه، وتعلم ما فیه هؤلاء القوم من ظلم عبادک، وبغیهم علینا، وتعدِّیهم‌بغیر حقّ، ولا معروف، بل ظلماً وعدواناً وزوراً وبهتاناً، فإن کنت جعلت لهم مدّة لا بدّمن بلوغها، أو کتبت لهم آجالًا ینالونها، فقد قلت وقولک الحقّ، ووعدک الصِّدق: «یَمْحُواللَّهُ ما یَشاءُ ویُثْبِتُ وعِنْدَهُ أُمُّ الکِتابِ» «1»
، فأنا أسألک بکلّ ما سألک به أنبیاءک المرسلون‌ورسلک، وأسألک بما سألک به عبادک الصّالحون، وملائکتک المقرّبون، أن تمحو من أُمّ‌الکتاب ذلک، وتکتب لهم الاضمحلال والمحق حتّی تقرِّب آجالهم، وتقضی مدّتهم، وتذهب‌أیّامهم، وتبتر أعمارهم، وتهلک فجّارهم، وتسلّط بعضهم علی بعض حتّی لا تُبقی منهم‌أحداً، ولا تُنجی منهم أحداً، وتفرِّق جموعهم، وتُکلّ سلاحهم، وتُبدِّد شملهم، وتُقطِّع‌آمالهم، وتُقصِّر أعمارهم، وتُزلزل أقدامهم، وتُطهِّر بلادک منهم، وتُظْهِر عبادک علیهم، فقد غیّروا سنّتک، ونقضوا عهدک، وهتکوا حریمک، وأتوا علی ما نهیتهم عنه، وعتواعتوّاً کبیراً کبیراً، وضلّوا ضلالًا بعیداً، فصلِّ علی محمّد وآل محمّد، وأذن لجمعهم‌بالشّتات، ولحیّهم بالممات، ولأزواجهم بالنّهبات، وخلّص عبادک من ظلمهم، واقبض‌أیدیهم عن هضمهم، وطهِّر أرضک منهم، وأذَن بحصد نباتهم، واستئصال شافتهم، وشتات‌شملهم، وهدم بنیانهم، یا ذا الجلال والإکرام.
وأسألک یا إلهی وإله کلّ شی‌ء، وربِّی وربّ کلّ شی‌ء، وأدعوک بما دعاک به عبداک‌ورسولاک ونبیّاک وصفیّاک موسی وهارون علیهما السلام حین قالا داعیین لک، راجیین لفضلک: «رَبّنا إنّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ ومَلأهُ زِینةً وأمْوالًا فی الحَیاةِ الدُّنیا رَبّنا لِیُضِلُّوا عن سَبیلِکَ رَبّنااطْمِسْ عَلی أمْوالِهِم واشْدِدِ علی قُلُوبِهِم فلا یُؤْمِنُوا حتّی یَرَوُا العَذابَ الألیم» «2»
، فمننت‌وأنعمت علیهما بالإجابة لهما إلی أن قرعت سمعهما بأمرک، فقلت اللَّهمّ ربّ: «وقد اجیبت
__________________________________________________
(1)- [الرّعد: 13/ 39].
(2)- [یونس: 10/ 88].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 537
دَعْوَتُکُما، فاسْتَقِیما ولا تتّبِعانِ سَبِیلَ الّذِینَ لا یَعْلَمُون» «1»
، أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تطمس علی أموال هؤلاء الظّلمة، وأن تشدُد علی قلوبهم، وأن تخسف بهم برّک، وأن تغرقهم فی بحرک، فإنّ السّماوات والأرض وما فیهما لک، وأر الخلق قدرتک فیهم، وبطشتک علیهم، فافعل ذلک بهم، وعجّل لهم ذلک یا خیر من سئل، وخیر من دُعی، وخیر من تذلّلت له الوجوه، ورُفعت إلیه الأیدی، ودُعی بالألسن، وشخصت إلیه الأبصار، وأمّت إلیه القلوب، ونُقلت الأقدام، وتحوکم إلیه فی الأعمال.
إلهی! وأنا عبدک أسألک من أسماءک بأبهاها وکلّ أسماءک بهیّ، بل أسألک بأسماءک‌کلّها أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن ترکسهم علی امِّ رؤوسهم فی زُبیتهم، وتُردیهم‌فی مهوی حفرتهم، وارمهم بحجرهم، وذکّهم بمشاقصهم، واکببهم علی مناخرهم، واخنقهم‌بوترهم، واردد کیدهم فی نحورهم، وأوبقهم بندامتهم حتّی یستخذلوا ویتضاءلوا بعدنخوتهم، وینقمعوا بعد استطالتهم، أذلّاء مأسورین فی ربق حبائلهم الّتی کانوا یؤمّلون أن‌یرونا فیها، وتُرینا قدرتک فیهم وسلطانک علیهم، وتأخذهم أخذ القری وهی ظالمة، إنّ‌أخذک الألیم الشّدید، وتأخذهم یا ربّ أخذ عزیز مقتدر، فإنّک عزیز مقتدر، شدیدالعقاب، شدید المحال، اللَّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد، وعجّل إیرادهم عذابک الّذی‌أعددته للظّالمین من أمثالهم، والطّاغین من نُظرائهم، وارفع حلمک عنهم، واحلل علیهم‌غضبک الّذی لا یقوم له شی‌ء، وأمُر فی تعجیل ذلک علیهم بأمرک الّذی لا یردّ ولا یؤخّر، فإنّک شاهد کلّ نجوی، وعالم کلّ فحوی، ولا تخفی علیک من أعمالهم خافیة، ولا تذهب‌عنک من أعمالهم خائنة، وأنت علّام الغیوب، عالم بما فی الضّمائر والقلوب، وأسألک اللَّهمّ‌وانادیک بما ناداک به سیّدی وسألک به نوح، إذ قلت تبارکت وتعالیت: «ولَقَدْ نادانا نُوح‌فلنعم المُجِیبُون» «2»
، أجل، اللَّهمّ یا ربّ! أنت نِعْمَ المجیب، ونِعْمَ المدعوّ، ونِعْم المسؤول،
__________________________________________________
(1)- [یونس: 10/ 89].
(2)- [الصّافّات: 37/ 75].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 538
ونِعْمَ المعطی، أنت الّذی لا تخیِّب سائلک، ولا تردّ راجیک، ولا تطرد الملحّ عن بابک، ولاتردّ دعاء سائلک، ولا تملّ دعاء من أمّلک، ولا تتبرّم بکثرة حوائجهم إلیک، ولا بقضائهالهم، فإنّ قضاء حوائج جمیع خلقک إلیک فی أسرع لحظ من لمح الطّرف، وأخفّ علیک، وأهون عندک من جناح بعوضة، وحاجتی یا سیِّدی ومولای ومعتمدی ورجائی أن‌تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تغفر لی ذنبی، فقد جئتک ثقیل الظّهر، بعظیم ما بارزتک‌به من سیِّئاتی، ورکبنی من مظالم عبادک ما لا یکفینی، ولا یخلِّصنی منها غیرک، ولا یقدرعلیه، ولا یملکه سواک، فامح یا سیّدی کثرة سیِّئاتی، بیسیر عبراتی، بل بقساوة قلبی، وجمود عینی، لا بل برحمتک الّتی وسعت کلّ شی‌ء، وأنا شی‌ء، فلتسعنی رحمتک یا رحمن‌یا رحیم، یا أرحم الرّاحمین، لا تمتحنِّی فی هذه الدّنیا بشی‌ء من المحن، ولا تسلِّط علیَّ من‌لا یرحمنی، ولا تهلکنی بذنوبی، وعجِّل خلاصی من کلّ مکروه، وادفع عنِّی کلّ ظلم، ولا تهتک ستری، ولا تفضحنی یوم جمعک الخلائق للحساب، یا جزیل العطاء والثّواب، أسألک أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تحیینی حیاة السّعداء، وتمیتنی میتة الشّهداء، وتقبلنی قبول الأودّاء، وتحفظنی فی هذه الدّنیا الدّنیّة من شرِّ سلاطینها وفجّارها وشرارهاومحبِّیها والعاملین لها وما فیها، وقنی شرّ طغاتها وحسّادها وباغی الشّرک فیها حتّی تکفینی‌مکر المکرة، وتفقأ عنِّی أعین الکفرة، وتقحم عنِّی ألسن الفجرة، وتقبض لی علی أیدی‌الظّلمة، وتوهن عنِّی کیدهم، وتمیتهم بغیظهم، وتشغلهم بأسماعهم وأبصارهم وأفئدتهم، وتجعلنی من ذلک کلّه فی أمنک وأمانک، وحرزک وسلطانک، وحجابک وکنفک، وعیاذک‌وجارک، ومن جار السّوء، وجلیس السّوء، إنّک علی کلّ شی‌ء قدیر، إنّ ولیّی اللَّه الّذی‌نزّل الکتاب وهو یتولّی الصّالحین.
اللَّهمّ بک أعوذ، وبک ألوذ، ولک أعبد، وإیّاک أرجو، وبک أستعین، وبک أستکفی، وبک أستغیث، وبک أستنقذ، ومنک أسأل، أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، ولا تردّنی إلّابذنب مغفور، وسعی مشکور، وتجارة لن تبور، وأن تفعل بی ما أنت أهله، ولا تفعل بی ما أنا أهله، فإنّک أهل التّقوی، وأهل المغفرة، وأهل الفضل والرّحمة.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 539
إلهی! وقد أطلت دعائی، وأکثرت خطابی، وضیق صدری حدانی علی ذلک کلّه، وحملنی علیه علماً منّی بأ نّه یجزیک منه قدر الملح فی العجین، بل یکفیک عزم إرادة، وأن‌یقول العبد بنیّةٍ صادقة، ولسان صادق: «یا ربّ»، فتکون عند ظنّ عبدک بک، وقدناجاک بعزم الإرادة قلبی، فأسألک أن تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تقرن دعائی‌بالإجابة منک، وتبلِّغنی ما أمّلته فیک منّة منک وطولًا وقوّة وحولًا لا تقیمنی من مقامی‌هذا إلّابقضاء جمیع ما سألتک، فإنّه علیک یسیر، وخطره عندی جلیل کثیر، وأنت‌علیه قدیر یا سمیع یا بصیر.
إلهی! وهذا مقام العائذ بک من النّار، والهارب منک إلیک من ذنوب تهجّمته، وعیوب‌فضحته، فصلّ علی محمّد وآل محمّد، وانظر إلیَّ نظرة رحیمة أفوز بها إلی جنّتک، واعطف‌علیَّ عطفة أنجو بها من عقابک، فإنّ الجنّة والنّار لک وبیدک، ومفاتیحهما ومغالیقهما إلیک، وأنت علی ذلک قادر، وهو علیک هیّن یسیر، فافعل بی ما سألتک یا قدیر، ولا حول‌ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، وحسبنا اللَّه ونعم الوکیل، نعم المولی ونعم النّصیر، والحمدللَّه ربّ العالمین، وصلّی اللَّه علی سیّدنا محمّد وآله الطّاهرین.
قال علیّ بن حمّاد: أخذت هذا الدّعاء من أبی الحسن علیّ العلویّ العریضی واشترطعلیَّ أن لا أبذله لمخالف، ولا أُعطیه إلّالمن أعلم مذهبه، وإنّه من أولیاء آل محمّد علیهم السلام، وکان عندی أدعو به وإخوانی، ثمّ قدم علیَّ إلی البصرة بعض قضاة الأهواز، وکان مخالفاًوله علیّ أیاد، وکنت أحتاج إلیه فی بلده وأنزل علیه، فقبض علیه السّلطان، فصادره‌وأخذ خطّه بعشرین ألف درهم، فرققت له ورحمته ودفعت إلیه هذا الدّعاء، فدعا به، فمااستتمّ أسبوعاً حتّی أطلقه السّلطان ابتداء، ولم یلزمه شیئاً ممّا أخذ خطّه، وردّه إلی بلده‌مکرماً، وشیّعته إلی الأبله، وعدت إلی البصرة. فلمّا کان بعد أیّام طلبت الدّعاء فلم‌أجده، وفتّشت کتبی کلّها، فلم أر له أثراً، فطلبته من أبی المختار الحسینیّ وکانت عنده‌نسخة بها، فلم نجده فی کتبه، فلم نزل نطلبه فی کتبنا فلا نجده عشرین سنة، فعلمت أنّ‌ذلک عقوبة من اللَّه عزّ وجلّ لما بذلته لمخالف. فلمّا کان بعد العشرین سنة وجدناه فی
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 540
کتبنا وقد فتّشناها مراراً لا تحصی، فآلیت علی نفسی أ لّااعطیه إلّالمن أثق بدینه ممّن‌یعتقد ولایة آل الرّسول (صلّی اللَّه علیه وعلیهم) بعد أن آخذ علیه العهد أ لّایبذله إلّالمن‌یستحقّه، وباللَّه نستعین وعلیه نتوکّل.
یقول علیّ بن موسی بن جعفر بن محمّد الطّاووس: وقد ذکرنا فی (إغاثة الدّاعی وإعانةالسّاعی) عدّة دعوات لمولانا المهدیّ (صلوات اللَّه علیه) ومن جملتها دعاء العلویّ المصریّ‌بروایة أخری فیها اختلاف عن هذه الرّوایة، فمَن أرادها فلیطلبها من حیث أشرنا إلیه‌وذکرنا دعوات له (صلوات اللَّه علیه) فی تعقیب الظّهر من کتاب (المهمات والسّمات).
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 334- 351/ عنه: المجلسی «1»، البحار، 53/ 227- 229
حجاب الحسین بن علیّ علیهما السلام: یا من شأنه الکفایة، وسرادقه الرّعایة، یا من هوالغایة والنّهایة، یا صارف السّوء والسّوایة والضّرّ «2»، اصرف عنّی أذیّة العالمین من الجنّ‌والإنس أجمعین، بالأشباح النّورانیّة، وبالأسماء السّریانیّة، وبالأقلام الیونانیّة، وبالکلمات العبرانیّة، وبما نزل فی الألواح من یقین الإیضاح، اجعلنی اللَّهمّ فی «3» حرزک وفی حزبک‌وفی عیاذک وفی سترک وفی کنفک من «3» کلّ شیطان مارد، وعدوّ راصد، ولئیم معاند، وضدّ کنود «4»، ومن کلِّ حاسد، ببسم اللَّه استشفیت، وبسم اللَّه استکفیت، وعلی اللَّه‌توکّلت، وبه استعنت، وإلیه استعدیت علی کلِّ ظالم ظلم، وغاشم غشم، وطارق طرق، وزاجر زجر، فاللَّه خیر حافظاً وهو أرحم الرّاحمین.
ابن طاووس، مهج الدّعوات،/ 356/ عنه: الکفعمی، المصباح،/ 215
وعن راشد بن أبی روح الأنصاریّ، قال: کان من دعاء الحسین بن علیّ علیهما السلام: اللَّهمّ
__________________________________________________
(1)- [حکاه أیضاً فی البحار، 51/ 307].
(2)- [لم یرد فی المصباح].
(3- 3) [المصباح: «حزبک وفی حرزک وفی عیاذک وفی سترک وفی حفظک وفی کنفک من شرّ»].
(4)- [المصباح: «کیود»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 541
ارزقنی الرّغبة فی الآخرة حتّی أعرف صدق ذلک فی قلبی بالزّهادة منِّی فی دنیای، اللَّهمّ‌ارزقنی بصراً فی أمر الآخرة حتّی أطلب الحسنات شوقاً، وأفرّ من السّیِّئات خوفاً یا ربّ.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 63
ثمّ تدعو بدعاء العشرات فی المساء والصّباح، وأفضله بعد العصر من یوم الجمعةمرویّ عن مولانا الحسین علیه السلام:
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، سبحان اللَّه والحمد للَّه‌ولا إله إلّااللَّه واللَّه أکبر، ولا حول‌ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم، سبحان اللَّه آناء اللّیل وأطراف النّهار، سبحان اللَّه بالغدوِّوالآصال، سبحان اللَّه بالعشیّ والإبکار، سبحان اللَّه حین تمسون وحین تصبحون، وله‌الحمد فی السّماوات والأرض وعشیّاً وحین تظهرون، یخرج الحیّ من المیِّت، ویخرج المیِّت‌من الحیِّ، ویحیی الأرض بعد موتها، وکذلک تخرجون، سبحان ربّک ربّ العزّة عمّایصفون، وسلام علی المرسلین، والحمد للَّه‌ربّ العالمین، سبحان ذی الملک والملکوت، سبحان ذی العزّ والجبروت، سبحان ذی الکبریاء والعظمة، سبحان الملک الحقّ المبین‌المهیمن العزیز القدّوس، سبحان اللَّه الملک الحیّ الّذی لایموت، سبحان «1» الملک «2» القدّوس، سبحان القائم الدّائم، سبحان الدّائم القائم، سبحان ربِّی العظیم، سبحان ربِّی الأعلی، سبحان الحیّ القیّوم، سبحان العلیّ الأعلی، سبحانه وتعالی سبّوح قدّوس، ربّنا وربّ‌الملائکة والرّوح، سبحان الدّائم غیر الغافل، سبحان العالم بغیر تعلیم، سبحان خالق مایُری وما لا یُری، سبحان الّذی یُدرک الأبصار ولا تُدرکه الأبصار، وهو اللّطیف الخبیر، اللَّهمّ إنِّی أصبحت وأمسیت منک فی نعمة وخیر وبرکة وعافیة، فصلّ علی محمّد وآله، وأتمم علیَّ نعمتک وخیرک وبرکاتک وعافیتک «3» منجاة «4» من النّار، وارزقنی شکرک
__________________________________________________
(1)- خ ل: «سبحان اللَّه».
(2)- خ ل: «القیّوم الحیّ».
(3)- خ ل: «وکراماتک».
(4)- خ ل: «بنجاة».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 542
وعافیتک وفضلک وکرامتک أبداً ما أبقیتنی، اللَّهمّ بنورک اهتدیت، وبفضلک استغنیت، وبنعمتک أصبحت وأمسیت، اللَّهمّ إنِّی اشهدک وکفی بک شهیداً، واشهد ملائکتک وأنبیاءک‌ورسلک وحملة عرشک وسکّان سماواتک وأرضیک وجمیع خلقک بأ نّک أنت اللَّه الّذی لا إله‌إلّا أنت وحدک لا شریک لک، وأنّ محمّداً صلّی اللَّه علیه وآله عبدک ورسولک، وأ نّک‌علی کلّ شی‌ء قدیر، تحیی وتمیت، وتمیت وتحیی، وأشهد أنّ الجنّة حقّ، وأنّ النّار حقّ، والنّشور حقّ، والسّاعة آتیة لا ریب فیها، وأنّ اللَّه یبعث من فی القبور، وأشهد أنّ علیّ‌ابن أبی طالب أمیر المؤمنین حقّاً حقّاً، وأنّ الأئمّة من ولده الأئمّة الهُداة المهدیّون غیرالضّالّین ولا المضلِّین، وأنّهم أولیاؤک المصطفون، وحزبک الغالبون، وصفوتک وخیرتک‌من خلقک، ونجباؤک الّذین انتجبتهم لدینک، واختصصتهم من خلقک، واصطفیتهم علی‌عبادک، وجعلتهم حجّة علی العالمین، صلواتک علیهم والسّلام علیهم ورحمة اللَّه وبرکاته.
اللَّهمّ اکتب لی هذه الشّهادة عندک حتّی تلقّنیها و «1» أنت عنِّی راض، إنّک علی ما تشاءقدیر، اللَّهمّ لک الحمد حمداً یصعد أوّله، ولا ینفد آخره، اللَّهمّ لک الحمد حمداً تضع لک‌السّماء کنفیها، وتسبِّح لک الأرض ومَنْ علیها، «2» اللَّهمّ لک الحمد حمداً دائماً سرمداً أبداًلا انقطاع له ولا نفاد، ولک ینبغی، وإلیک ینتهی فیّ وعلیَّ ولدیّ ومعی وقبلی وبعدی‌وأمامی وفوقی وتحتی، وإذا متّ وبقیت فرداً وحیداً، ثمّ فنیت، ولک الحمد إذا نشرت‌وبعثت یا مولای، اللَّهمّ لک الحمد والشّکر بجمیع محامدک کلّها علی جمیع نعمائک کلّهاحتّی ینتهی الحمد إلی ما تحبّ ربّنا وترضی، اللَّهمّ لک الحمد علی کلّ أکلة وشربة وبطشةوقبضة وبسطة، وفی کلّ موضع شعرة، اللَّهمّ لک الحمد خالداً مع خلودک، ولک الحمد حمداً لا منتهی له دون علمک، ولک الحمد حمداً لا أمد له دون مشیّتک، ولک الحمد حمداًلا أجر لقائله إلّارضاک، ولک الحمد علی حلمک بعد علمک، ولک الحمد علی عفوک بعدقدرتک، ولک الحمد باعث الحمد، ولک الحمد وارث الحمد، ولک الحمد بدیع الحمد،
__________________________________________________
(1)- خ ل: «یوم القیامة».
(2)- خ ل: «اللَّهمّ لک الحمد حمداً لا یبید».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 543
ولک الحمد منتهی الحمد، ولک الحمد مبتدع الحمد، ولک الحمد مشتری الحمد، ولک‌الحمد ولیّ الحمد، ولک الحمد مالک الحمد، ولک الحمد قدیم الحمد، ولک الحمد صادق‌الوعد، وفیّ العهد، عزیز الجند، قائم المجد، ولک الحمد رفیع الدّرجات، مجیب الدّعوات، مُنزل الآیات من فوق سبع سماوات، عظیم البرکات، مخرج النّور من الظّلمات، ومخرج‌من فی الظّلمات إلی النّور، مبدّل السّیّئات حسنات، وجاعل الحسنات درجات، اللَّهمّ لک‌الحمد غافر الذّنب، وقابل التّوب، شدید العقاب، ذا الطّول، لا إله إلّاأنت، إلیک المصیر، اللَّهمّ لک الحمد فی اللّیل إذا یغشی، ولک الحمد فی النّهار إذا تجلّی، ولک الحمد فی الآخرةوالاولی، ولک الحمد عدد کلّ نجم وملک فی السّماء، ولک الحمد عدد الثّری والحصی‌والنّوی، ولک الحمد عدد ما فی جوف «1» الأرض، ولک الحمد عدد أوزان میاه البحار، ولک الحمد عدد أوراق الأشجار، ولک الحمد عدد ما علی وجه الأرض، ولک الحمدعدد ما أحصی کتابک، ولک الحمد عدد ما أحاط به علمک، ولک الحمد عدد الإنس‌والجنّ، والهوامّ والطّیر والبهائم والسِّباع، حمداً کثیراً طیِّباً مبارکاً فیه، کما تحبّ ربّناوترضی، وکما ینبغی لکرم وجهک وعزّ جلالک.
ثمّ قُل: لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، له المُلک، وله الحمد، وهو اللّطیف الخبیر، عشراً. لا إله إلّااللَّه وحده لا شریک له، له المُلک وله الحمد، یحیی ویمیت، ویمیت ویحیی، وهو حیّ لا یموت، بیده الخیر، وهو علی کلّ شی‌ء قدیر، عشراً. أستغفر اللَّه الّذی لا إله‌إلّا هو الحیّ القیّوم، وأتوب إلیه، عشراً. یا اللَّه، عشراً. یا رحمن، عشراً. یا رحیم، عشراً. یا بدیع السّماوات والأرض، عشراً. یا ذا الجلال والإکرام، عشراً. یا حنّان یا منّان، عشراً. یا حیّ یا قیّوم، عشراً. یا حیّ یا لا إله إلّاأنت، عشراً. «2» یا لا إله إلّاأنت، عشراً. وبسمل، عشراً. اللَّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد، عشراً. اللَّهمّ افعل بی ما أنت أهله، عشراً. آمین، عشراً. واقرأ التّوحید، عشراً.
__________________________________________________
(1)- خ ل: «السّماء، ولک الحمد ما فی جوف».
(2)- خ ل: «یا اللَّه».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 544
ثمّ قُل: اللَّهمّ اصنع بی ما أنت أهله، ولا تصنع بی ما أنا أهله، فإنّک أهل التّقوی‌وأهل المغفرة، وأنا أهل الذّنوب والخطایا، فارحمنی یا مولای وأنت أرحم الرّاحمین.
ثمّ قُل عشراً: لا حول ولا قوّة إلّاباللَّه، توکّلت علی الحیّ الّذی لا یموت، والحمد للَّه‌الّذی لم یتّخذ ولداً، ولم یکن له شریک فی المُلک، ولم یکن له ولیّ من الذُّلّ وکبّره تکبیراً.
وتقول أیضاً بعد دعاء العشرات صباحاً ومساءً: إلهی! أمسی خوفی مستجیراً بأمانک، فصلِّ علی محمّد وآله «1»، وآمنِّی فإنّک لا تخذل من أمنته، إلهی! أمسی جهلی مستجیراًبحلمک، فصلِّ علی محمّد وآله «1»، وعد علیَّ بحلمک وفضلک، إلهی! أمسی فقری مستجیراًبغناک، فصلِّ علی محمّد وآله، وارزقنی من فضلک الواسع الهنی‌ء المری‌ء، إلهی! أمسی‌ذنبی مستجیراً بمغفرتک، فصلِّ علی محمّد وآله، واغفر لی مغفرة عزماً «2»، لا تغادر لی ذنباً، ولا ارتکب بعدها محرّماً.
إلهی! أمسی ذلّی مستجیراً بعزّک، فصلِّ علی محمّد وآله، وأعزّنی عزّاً لا ذُلّ بعده‌أبداً، إلهی! أمسی ضعفی مستجیراً بقوّتک، فصلِّ علی محمّد وآله، وقوّ فی رضاک ضعفی، إلهی! أمسی وجهی البالی الفانی مستجیراً بوجهک الدّائم الباقی الّذی لا یبلی ولا یفنی، فصلِّ علی محمّد وآله، وأجرنی من عذاب النّار ومن شرّ الدّنیا والآخرة، اللَّهمّ صلّ علی‌محمّد وآله، وافتح لی باب «3» الأمر الّذی فیه الیسر والعافیة والنّجاح والرّزق الکثیر الطّیِّب‌الحلال الواسع، اللَّهمّ بصّرنی سبیله، وهیِّئ لی مخرجه، ومن قدرت له من خلقک علیَ‌مقدرة بسوء، فصلِّ علی محمّد وآله، وخذه عنِّی من بین یدیه ومن خلفه، وعن یمینه‌وعن شماله، ومن فوقه ومن تحته، والجم لسانه، وقصّر یده، وأحرج صدره، وامنعه من‌أن یصل إلیّ أو إلی أحدٍ من أهلی ومَنْ یعنینی أمره، أو شی‌ء ممّا خوّلتنی ورزقتنی‌وأنعمت به علیَّ من قلیل أو کثیر بسوء، یا مَنْ هو أقرب إلیَّ من حبل الورید، یا مَنْ
__________________________________________________
(1)- خ ل: «وآل محمّد».
(2)- خ ل: «جزماً».
(3)- خ ل: «أبواب».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 545
یحول بین المرء وقلبه، یا مَنْ هو بالمنظر الأعلی «1»، یا من لیس کمثله شی‌ء، وهو السّمیع‌البصیر، یا لا إله إلّاأنت بحقِّ لا إله إلّاأنت، ارضَ عنِّی یا لا إله إلّاأنت، بحقِّ لا إله إلّاأنت، ارحمنی یا لا إله إلّاأنت، بحقِّ لا إله إلّاأنت، تب علیَّ یا لا إله إلّاأنت، بحقِّ لا إله‌إلّا أنت، أعتقنی یا لا إله إلّاأنت، بحقّ لا إله إلّاأنت، تفضّل بقضاء جمیع حوائجی فی‌دنیای وآخرتی، إنّک علی کلّ شی‌ء قدیر.
الکفعمی، المصباح،/ 87- 91
هذا الدّعاء [العشرات] رفیع الشّأن، وهو من أسرار الدّعوات، ورد به ستّ روایات‌مختلفات، ذکر السّیِّد ابن طاووس رحمه الله منها ثلاثة فی کتاب (المهمات). وروی أ نّه فی کتاب (إغاثة الدّاعی)، وروایتین فی (مهج الدّعوات)، ونحن أوردنا هنا الرّوایة الّتی ذکرهاالطوسی فی (مصباحه)، وابن باقی فی (اختیاره)، وذکر ابن طاووس فی (مهجه) ماملخصه: أن الحسین علیه السلام، قال: عاهدنی أبی علیّ بن أبی طالب علیه السلام أن لا أعلِّم هذاالدّعاء أحداً سوانا أهل البیت وشیعتنا وموالینا، وقال: یا بنیّ! إنّ اللَّه تعالی لا بدّ أن‌یمضی مقادیره وأحکامه علی ما أحبّ وقضی، فعاهدنی أن لا تلفظ بکلام أسرّه إلیک‌حتّی أموت، وبعد موتی اثنی عشر شهراً تقوله غدوة وعشیّة، فیشتغل به ألف ألف ملک، یعطی کلّ ملک منهم قوّة ألف ألف کاتب فی سرعة الکتابة، ویوکّل بالاستغفار لک ألف‌ألف ملک، یعطی کلّ ملک مستغفر قوّة ألف ألف ملک فی سرعة الکلام ویبنی لک فی‌الفردوس ألف بیت فی مائة قصر، یکون جار جدّک صلوات اللَّه علیه، ویبنی لک فی جنّةعدن ألف ألف مدینة، ویحشر معک فی قبرک کتاب یقول: ها أنا ذا لا سبیل علیک للفزع‌ولا للخوف ولا لزلازل الصّراط ولا لعذاب النّار ولا تدعو بدعوة إلّاوأوشک فی یومک‌کائنة ما کانت وتموت شهیداً وتحیی سعیداً، ولا یصیبک فقر أبداً ولا جنون ولا بلوی، ویکتب فی کلّ یوم بعدد النّاس کلّ نفس ألف ألف درجة، ویستغفر لک العرش والکرسیّ‌حتّی تقف بین یدی اللَّه تعالی، ولا تطلب إلی اللَّه حاجة لک أو لغیرک فی دنیاک وآخرتک‌إلّا قضیتها.
__________________________________________________
(1)- خ ل: «وخلقه بالمنظر الأدنی».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 546
قال الحسین علیه السلام: فعاهدته علی ذلک، فعلّمنیه أبی علیه السلام ویسمّی دعاء العشرات.
الکفعمی، فی هامش المصباح،/ 87- 88
لوجع العرقیب وباطن القدم: عن الحسین علیه السلام: ضع یدک علی الألم إذا أحسست به‌وقُل: بسم اللَّه وباللَّه وما قدروا اللَّه حقّ قدره والأرض جمیعاً قبضته یوم القیامة والسّماوات‌مطویّات بیمینه، سبحانه وتعالی عمّا یشرکون.
الکفعمی، المصباح،/ 156
ذکر ابن طاووس رحمه الله فی (مهجه) ما ملخّصه: إنّ الحسین علیه السلام، قال: کنت مع أبی فی‌الطّواف فی لیلة مظلمة، وإذا بصوت حزین یستغیث باللَّه، ویقول:
یا مَنْ یجیب دعا المضطرّ فی الظّلمِ یا کاشف الضّرّ والبلوی مع السّقَمِ
قد نام وفدک حول البیت وانتبهوا وأنت یا حیّ یا قیّوم لم تَنَمِ
هب لی بجودک فضل العفو عن جرمی یا مَنْ إلیه أشار الخلق فی الحَرَمِ
إن کان عفوک لا یرجوه ذو سرف فمَنْ یجود علی العاصین بالنِّعَمِ
قال الحسین علیه السلام: فقال لی أبی علیه السلام: ائتنی بالتّائب من ذنبه المستغیث بربّه، فأتیته‌به، فقال: ما اسمک؟ فقال: منازل بن لاحق الشّیبانیّ، وأنا ممّن قد ابتلی بالعقوق وأضاع‌الحقوق، إن دعا لم یجب، وإن تاب لم تقبل توبته، وذلک لأنِّی کنت أصرّ علی المعاصی‌والطّرب فی شهر رجب، فقال لی أبی- وکان شفیقاً رفیقاً-: إیّاک یا بنیّ ومعصیة اللَّه‌خصوصاً فی هذا الشهر الحرام، واحذر مصارع الجهّال واجتراح معصیته، لا تق، إنّ للَّه‌سطوات ونقمات وما هی للظّالمین ببعید، یا بنیّ! قد ضجّ منک الضّیاء والظّلام والشّهرالحرام والملائکة الکرام. وکلّما وعظنی أوجعته ضرباً، فحلف باللَّه لیأتینّ البیت الحرام‌مستعدیاً إلی اللَّه تعالی علیّ، فاتاه بعد صیام صامه وصلاة صلّاها، فطاف بالبیت أسبوعاًورفع یدیه، وقال:
یا مَنْ إلیه أتی الحجّاج بالجهدِ فوق المهادی من أقصی غایة البلدِ
إنِّی أتیتک یا مَنْ لا یخیِّب مَنْ یدعوه مبتهلًا بالواحد الصّمدِ
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 547
هذا منازل ما یرتدّ عن عققی فخذ بحقِّی یا جبّار من ولدی
حتّی تشلّ بِحَوْلٍ منکَ جانبهِ یا مَنْ تقدّس لم یولد ولم یلدِ
ثمّ قال: فوَ الّذی رفع السّماء، وأنبع الماء، ما تمّ دعاءه حتّی نزل بی ما تری. ثمّ کشف‌طرف شملة کانت علیه، وإذا بجانبه یابس قد شلّ، ثمّ إنّی لم أزل أرفق بأبی وأطلب منه‌بعد إقلاعی عمّا کنت ذلک، فحملته علی ناقة غبراء وجعلت أحثّ السّیر به حتّی إذاصرنا بوادی العراک، نفرت النّاقة من طیران طائر، فالقته بین حجرین، فاندقّت عنقه، فمات وقبرته هنا. ثمّ قال: ومن أعظم الامور علیَّ أنِّی لا أعرف عند العرب إلّا بالمأخوذ بعقوق أبیه.
فقال علیّ علیه السلام: أبشر، فقد أتاک الغوث.
ثمّ إنّ أمیر المؤمنین علیه السلام کتب له هذا الدّعاء وقال له: ادع به اللّیلة وأنت طاهر واتنی‌من غدٍ بالخبر.
قال الحسین علیه السلام: فأخذ الفتی الکتاب ومضی، فلمّا کان من الغد أتانا وهو معاف‌وکتاب الدّعاء بیده وهو یقول: هذا واللَّه الاسم الأعظم، إنّه واللَّه یا أمیر المؤمنین لماهدأت العیون واستحلک جلباب اللّیل، رفعت یدی بالکتاب، ودعوت اللَّه تعالی بحقِّه‌مراراً، ثمّ اضطجت فرأیت النّبیّ صلی الله علیه و آله فی منامی، وقد مسح یده علیَّ، وقال: احتفظ باسم‌اللَّه الأعظم، فانتبهت معافی، فجزاک اللَّه یا أمیر المؤمنین خیراً.
وعن الحسین علیه السلام، إنّ هذا الدّعاء فیه اسم اللَّه الأعظم الأکبر، وأنّ به یستجاب‌الدّعاء، وخرج الهمّ والغمّ ویبری به السّقم، ویجبر به الکسیر، ویستغنی به الفقیر، ویقضی به الدّیون، ویردّ به الغنی، ویزود به الخیر، ویغفر به الذّنوب، ویستر به العیوب، ویؤمن به من کلِّ شیطان وسلطان، ولو دعا به طائع اللَّه تعالی علی جبل لزالَ من مکانه‌أو علی میت لأحیاه اللَّه تعالی أو علی الماء لجمد.
قال الحسین علیه السلام: فکان فرحی بفائدة الدّعاء أشدّ من سرور بعافیة الرّجل، لأنِّی لم
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 548
أکن أسمعه من أبی علیّ بن أبی طالب علیه السلام قبل ذلک، ولا تدع به إلّاوأنتَ طاهر. ذکره‌السّیِّد الجلیل النّسیب محمّد ابن علیّ بن طاووس العلویّ الفاطمی قدّس روحه فی کتابه (مهج الدّعوات ومنهج العنایات).
الکفعمی، فی هامش المصباح،/ 260- 261
ولنختم هذه الأدعیة بأدعیة تُنسب إلی الحسین علیه السلام وإلی التّسعة من ولده علیهم السلام، نقلتها من حدیث طویل بإسناد صحیح إلی النّبیّ صلی الله علیه و آله، الأوّل للحسین علیه السلام، ودعاؤه أن‌یقول بعد صلاة الفریضة: اللَّهمّ إنّی أسألک بکلماتک، ومعاقد عرشک، وسکّان سماواتک، وأرضک، وأنبیائک، ورسلک، أن تستجیب لی، فقد رهقنی من أمری عُسراً، فأسألک أن‌تصلِّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تجعل لی من عُسرِی یُسْراً.
الکفعمی، المصباح،/ 304
أقول: الحدیث الطّویل الّذی أشرنا إلیه فی الأصل نحو من ثلاث قوائم علی قالب‌السّریع فی ذکر هذه الأدعیة الّتی للحسین علیه السلام والتّسعة من ولده علیهم السلام مرویّ عن الکاظم علیه السلام، عن أبیه، عن آبائه علیهم السلام، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله وملخّصه أ نّه ما من مخلوق یدعو بدعاءالحسین علیه السلام إلّاحشر معه وکان شفیعه فی آخرته، وفرج اللَّه تعالی کربه، وقضی دینه، ویسّر أمره، وأوضح سبیله، ونصره علی عدوّه، ولم یهتک ستره، وشرح صدره ولقّنه‌شهادة أن لا إله إلّااللَّه عند خروج نفسه، وتدعو به إذا فرغت من صلاتک، ومن دعابدعاء علیّ بن الحسین علیه السلام حشر معه، ومن دعا بدعاء الباقر علیه السلام حشر معه، وهکذاإلی آخرهم علیهم السلام، أی من دعا بدعائه حشر معه. الکفعمی، فی هامش المصباح،/ 304
وأحسن ما نورده فی هذا المقام ما روی فی دعاء عرفة عن الحسین علیه السلام: إلهی ومولای، أنت الّذی مننت، أنت الّذی أنعمت، أنت الّذی أحسنت، أنت الّذی أجملت، أنت الّذی‌أکملت، أنت الّذی رزقت، أنت الّذی وفّقت، أنت الّذی أعطیت، أنت الّذی أغنیت، أنت الّذی أقنیت، أنت الّذی آویت، أنت الّذی کفیت، أنت الّذی هدیت، أنت الّذی‌عصمت، أنت الّذی سترت، أنت الّذی غفرت، أنت الّذی أقلت، أنت الّذی مکّنت، أنت الّذی أغززت، أنت الّذی أعنت، أنت الّذی عضدت، أنت الّذی أیّدت، أنت الّذی
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 549
نصرت، أنت الّذی شفیت، أنت الّذی عافیت، أنت الّذی أکرمت، تبارکت وتعالیت، فلک الحمد دائماً، ولک الشّکر واصباً أبداً، ثمّ أنا یا إلهی المعترف بذنوبی فاغفرها لی، أناالّذی غفلت، أنا الّذی أسأت، أنا الّذی أخطأت، أنا الّذی هممت، أنا الّذی جهلت، أناالّذی سهوت، أنا الّذی اعتمدت، أنا الّذی تعمّدت، أنا الّذی وعدت، أنا الّذی أخلفت، أنا الّذی نکثت، أنا الّذی أمرتنی فعصیتک، ونهیتنی فارتکبت نهیک، فأصبحت لا ذابراءة لی، فاعتذر، ولا ذا قوّة، فانتصر، فبأیِّ شی‌ءٍ أستقبلک یا مولای، أبسمعی، أم‌ببصری، أم بلسانی، أم بیدی، أم برجلی، ألیس کلّها نعمک «1»، وبکلِّها عصیتک یا مولای.
ثمّ قُل: إلهی! أنا أکثر ذنوباً، وأعظم عیوباً، وأقبح أفعالًا، وأشنع آثاراً، من أن أقدرعلی إحصاء عیوبی، وتعداد ذنوبی، وإنّما اوبّخ بهذا نفسی، ومغفرتک ورحمتک یا ربّ‌أعظم وأوسع منها لأنّها وسعت کلّ شی‌ء، وأنا أستغفرک یا إلهی وأتوب إلیک من کلّ ماخالف إرادتک، وأزال عن محبّتک توبة من لا یحدِّث نفسه بمعصیة، ولا یضمر أن یعود فی‌خطیئة، فصلّ علی محمّد وآله، وتب علیَّ، إنّک أنت التّوّاب الرّحیم، اللَّهمّ صلِّ علی محمّدوآل محمّد، واغفر لفلان ابن فلان، وتسمِّی أربعین رجلًا من إخوانک بأسمائهم وأسماءآبائهم وتدعو لهم بما تحبّ من أمر الدّارین، وأن تعسّر علیک معرفة آبائهم اقتصرت‌علی أسمائهم وعمّم بالمؤمنین والمؤمنات، وإن عمّمت بعد المعرفة کان أحسن.
ثمّ قُل: یا اللَّه، عشراً. یا ربّاه، عشراً. یا ربّ، عشراً. یا سیِّداه، عشراً. یا أرحم‌الرّاحمین، سبعاً. صلّ علی محمّد وآل محمّد وافعل بی کذا وکذا ما شاء اللَّه، لا قوّة إلّاباللَّه، وصلّی اللَّه علی محمّد وآله.
ثمّ اسجد وقُل: یا اللَّه یا ربّاه یا سیِّداه، ثلاثاً. ثمّ ادع بما أحببت واجعل آخر دعائک‌قولک: یا اللَّه المانع قدرته خلقه، إلی آخره. وقد مرّ فی آخر الفصل الثّامن.
الکفعمی، المصباح،/ 767- 768، 38
__________________________________________________
(1)- خ ل: «عندی».
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 550
[ما جاء فی آخر الفصل الثّامن:] «1» ثمّ قال: یا اللَّه المانع قدرته خلقه، والمالک بها سلطانه، والمتسلّط بما فی یدیه کلّ مرجوّ دونک، یخیب رجاء راجیه، وراجیک مسرور لا یخیب، أسألک بکلّ رضا لک من کلّ شی‌ء أنت فیه، وبکلِّ شی‌ء تحبّ أن تذکر به، وبک یا اللَّه‌فلیس یعدلک شی‌ء أن تصلِّی علی محمّد وآله، وأن تحوطنی وإخوانی وولدی ومالی، وتحفظنی بحفظک، وأن تقضی حاجتی فی کذ وکذا «1».
الکفعمی، المصباح،/ 38
طبّ الأئمّة علیهم السلام: حنان بن جابر، عن محمّد بن علیّ الصّیرفیّ، عن الحسین الأشقر، عن عمرو بن أبی المقدام، عن جابر الجعفیّ، عن محمّد الباقر علیه السلام، قال: کنتُ عند الحسین‌ابن علیّ علیهما السلام إذ أتاه رجل من بنی امیّة، من شیعتنا، فقال له: یا ابن رسول اللَّه! ماقدرت أن أمشی إلیک من وجع رجلی، قال: فأین أنت من عوذة الحسن بن علیّ؟ قال: یا ابن رسول اللَّه! وما ذاک؟ قال: «إنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً، لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ- إلی قوله- وکانَ اللَّهُ عَزیزاً حَکِیماً»، قال: ففعلت ما أمرنی به، فما أحسست بعد ذلک بشی‌ء منهابعون اللَّه تعالی.
المجلسی، البحار، 92/ 84 رقم 1
طبّ الأئمّة علیهم السلام: عبداللَّه بن بسطام، عن إبراهیم بن محمّد الأودیّ «2»، عن صفوان‌الجمّال، عن جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن علیّ بن الحسین علیهما السلام أنّ رجلًا اشتکی «3» إلی‌أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ علیهما السلام، فقال: یا ابن رسول اللَّه! إنِّی أجد وجعاً فی عراقیبی قدمنعنی «4» من النّهوض إلی الغرف «4»، قال: فما یمنعک من العوذة؟ قال: لست أعلمها، قال: فإذا أحسست بها فضع یدک علیها وقُل: «بسم اللَّه وباللَّه والسّلام علی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله» ثمّ اقرأ علیه: «وما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ والأرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ القِیامَةِ والسّمواتُ
__________________________________________________
(1- 1) هذه الفقرة من صفحة،/ 38 من المصدر فی آخر الفصل الثّامن.
(2)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «الأزدیّ»].
(3)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «شکی»].
(4- 4) [فی نور الثّقلین: «عن النّهوض إلی الغزو»، وفی کنز الدّقائق: «عن النّهوض إلی الصّلاة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 551
مَطْوِیّاتٌ بِیَمِینِهِ سُبْحانَهُ وتعالی عمّا یُشْرِکُون» «1»
، ففعل الرّجل ذلک، فشفاه اللَّه تعالی.
المجلسی، البحار، 92/ 85 رقم 1/ مثله الحویزی، نور الثّقلین، 4/ 501؛ المشهدی‌القمی، کنز الدّقائق، 11/ 334
طبّ الأئمّة علیهم السلام: عبداللَّه بن محمّد بن مهران، عن أیّوب، عن عمرو بن شمر، عن‌جابر، عن أبی جعفر محمّد بن علیّ بن الحسین، عن الحسین علیهم السلام، قال: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: من اشتکی حلقه وکثر سعاله واشتدّ یبسه، فلیعوّذ بهذه الکلمات، وکان یسمِّیهاالجامعة لکلّ شی‌ء:
اللَّهمّ أنت رجائی وأنت ثقتی وعمادی وغیاثی ورفعتی، وجمالی، وأنت مفزع المفزعین، لیس للهاربین مهرب إلّاإلیک، ولا للعالمین معوّل إلّاعلیک، ولا للرّاغبین مرغب إلّالدیک، ولا للمظلومین ناصر إلّاأنت، ولا لذی الحوائج مقصد إلّاإلیک، ولا للطّالبین‌عطاء إلّامن لدنک، ولا للتّائبین متاب إلّاإلیک، ولیس الرّزق والخیر والفتوح إلّابیدک.
حزنتنی الأُمور الفادحة، وأعیتنی المسالک الضیّقة، وأحوشتنی الأوجاع الموجعة، ولم‌أجد فتح باب الفرج إلّابیدک، فأقمت تلقاء وجهک، واستفتحت علیک بالدّعاء أغلاقه، فافتح یا ربّ للمستفتح، واستجب للدّاعی، وفرّج الکرب، واکشف الضّرّ، وسدّ الفقر، وأجل الحزن، وانف الهمّ، واستنقذنی من الهلکة، فإنِّی قد أشفیت علیها، ولا أجد لخلاصی‌منها غیرک، یا اللَّه یا من یجیب المضطرّ إذا دعاه ویکشف السّوء، ارحمنی واکشف ما بی‌من غمٍّ وکربٍ ووجعٍ وداءٍ، ربّ إن لم تفعل لم أرج فرجی من عند غیرک، فارحمنی‌یا أرحم الرّاحمین.
هذا مکان البائس الفقیر، هذا مکان المستغیث، هذا مکان المستجیر، هذا مکان‌المکروب الضّریر، هذا مکان الملهوف المستعیذ، هذا مکان العبد المشفق الهالک الغرق‌الخائف الوجل، هذا مکان من انتبه من رقدته واستیقظ من غفلته، وأفرق من علّته
__________________________________________________
(1)- [الزّمر: 39/ 67].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 552
وشدّة وجعه، وخاف من خطیئته، واعترف بذنبه، وأخبت إلی ربّه، وبکی من حذره، واستغفر واستعبر واستقال واستعفی واللَّه إلی ربّه، ورهب من سطوته وأرسل من عبرته، ورجا وبکی ودعا ونادی: ربّ إنّی مسّنی الضّرُّ فتلافنی.
قد تری مکانی، وتسمع کلامی، وتعلم سرائری وعلانیتی، وتعلم حاجتی، وتحیطبما عندی، ولا یخفی علیک شی‌ء من أمری من علانیّتی وسرّی، وما ابدی وما یکنّه‌صدری، فأسألک بأ نّک تلی التّدبیر، وتقبل المعاذیر، وتمضی المقادیر، سؤال مَنْ أساءواعترف، وظلم نفسه واقترف، وندم علی ما سلف، وأناب إلی ربّه وأسف، ولاذ بفنائه‌وعکف، وأناخ رجاه وعطف، وتبتّل إلی مقیل عثرته، وقابل توبته، وغافر حوبته، وراحم عبرته، وکاشف کربته، وشافی علّته، أن ترحم تجاوزی بک، وتضرّعی إلیک، وتغفر لی جمیع ما أخطأته کتّابک، وأحصاه کتابک، وما مضی من علمک، من ذنوبی‌وخطایای وجرائری فی خلواتی وفجراتی وسیّئاتی وهفواتی وهناتی وجمیع ما تشهد به‌حفظتک، وکتبة ملائکتک فی الصّغر وبعد البلوغ، والشّیب والشّباب، باللّیل والنّهار، والغدوّ والآصال، وبالعشیّ والإبکار، والضّحی والأسحار، فی الحضر والسّفر، فی الخلاءوالملاء، وأن تجاوز عن سیّئاتی فی أصحاب الجنّة، وعد الصّدق الّذی کانوا یوعدون.
اللَّهمّ بحقِّ محمّد وآله أن تکشف عنِّی العلل الغاشیة فی جسمی، وفی شعری وبشری‌وعروقی وعصبی وجوارحی، فإنّ ذلک لا یکشفها غیرک یا أرحم الرّاحمین ویا مجیب‌دعوة المضطرِّین.
المجلسی، البحار، 92/ 102- 104 رقم 1
من کتاب الرّوضة- بحذف الإسناد عن الرّبیع صاحب المنصور، قال: لمّا استویت‌الخلافة له، قال: یا ربیع! ابعث إلی جعفر بن محمّد من یأتینی به، ثمّ قال بعد ساعة: ألم أقل لک أن تبعث إلی جعفر بن محمّد؟ فوَ اللَّه لتأتینّی به، وإلّا قتلتک، فلم أجد بدّاً، فذهبت إلیه، فقلت: یا أبا عبداللَّه! أجب أمیر المؤمنین، فقام معی، فلمّا دنونا من الباب‌رأیته یحرّک شفتیه، ثمّ دخل، فسلّم علیه، فلم یردّ علیه، فوقف، فلم یجلسه، ثمّ رفع إلیه‌رأسه، فقال: یا جعفر! أنت الّذی أ لّبت علیَّ وکثّرت، فقد حدّثنی أبی، عن أبیه، عن
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 553
جدّه أنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله قال: ینصب لکلِّ غادر لواء یوم القیامة یعرف به، فقال جعفر بن‌محمّد علیهما السلام: وحدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدِّه أنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله، قال: ینادی مناد یوم القیامةمن بطنان العرش ألا فلیقم کلّ من أجره علیَّ، فلا یقوم إلّامن عفا عن أخیه، فما زال‌یقول حتّی سکن ما به، ولان له، فقال: اجلس أبا عبداللَّه، ثمّ دعا بمدهن من غالیة، فجعل یغلّفه بیده، والغالیة تقطر من بین أنامل أمیرالمؤمنین، ثمّ قال: انصرف أبا عبداللَّه‌فی حفظ اللَّه، وقال لی: یا ربیع! أتبع أبا عبداللَّه جائزته، وأضعفها له.
قال: فخرجت، فقلت: أبا عبداللَّه! أتعلم محبّتی لک؟ قال: نعم، یا ربیع! أنت منّا، حدّثنی أبی، عن أبیه، عن جدّه، عن النّبیّ صلی الله علیه و آله قال: مولی القوم من أنفسهم، فأنت‌منّا، قلت: یا أبا عبداللَّه! شهدت ما لم نشهد، وسمعت ما لم نسمع، وقد دخلت علیه‌ورأیتک تحرّک شفتیک عند الدّخول علیه، قال: نعم، دعاء کنت أدعو به، فقلت: أدعاءکنت تلقّیته عند الدّخول، أو شی‌ء تأثره عن آبائک الطّیّبین؟ فقال: بل حدّثنی أبی، عن‌أبیه، عن جدّه أنّ النّبیّ صلی الله علیه و آله کان إذا حزبه أمر دعا بهذا الدّعاء، وکان یقال له: دعاءالفرج، وهو:
«اللَّهمّ احرسنی بعینک الّتی لا تنام، واکنفنی برکنک الّذی لا یُرام، وارحمنی بقدرتک‌علیَّ، ولا أهلک وأنت رجائی، فکم من نعمة أنعمت بها علیّ قلّ لک بها شکری، وکم‌من بلیّة ابتلیتنی قلّ لک بها صبری، فیا من قلّ عند نعمته شکری فلم یحرمنی، ویا من‌قلّ عند بلیّته صبری فلم یخذلنی، ویا من رآنی علی الخطایا فلم یفضحنی، أسألک أن‌تصلّی علی محمّد وآل محمّد.
اللَّهمّ أعنّی علی دینی بالدّنیا، وعلی الآخرة بالتّقوی، واحفظنی فیما غبت عنه ولاتکلنی إلی نفسی فیما حضرته یا مَنْ لا تضرّه الذّنوب ولا تنقصه المغفرة، هب لی مالاینقصک واغفر لی ما لایضرّک، إنّک ربّ وهّاب، أسألک فرجاً قریباً وصبراً جمیلًا ورزقاًواسعاً والعافیة من جمیع البلاء وشکر العافیة».
وفی روایة: «وأسألک تمام العافیة، وأسألک دوام العافیة، وأسألک الشّکر علی العافیة،
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 554
وأسألک الغنی عن النّاس، ولا حول ولا قوّة إلّاباللَّه العلیّ العظیم».
المجلسی، البحار، 92/ 196- 198 رقم 31
طبّ الأئمّة علیهم السلام: عبداللَّه بن یحیی البزّاز، عن علیّ بن مسکین، عن عبداللَّه بن الفضل‌النّوفلیّ، عن أبیه، عن الحسین بن علیّ، قال: کلمات إذا قلتهنّ ما ابالی عمّن اجتمع علیَ‌من الجنّ والإنس: «بسم اللَّه، وباللَّه، وإلی اللَّه، وفی سبیل اللَّه، وعلی ملّة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، اللَّهمّ اکفنی بقوّتک وحولک وقدرتک من شرّ کلّ مغتال وکید الفجّار، فإنِّی احبّ الأبرار، واوالی الأخیار، وصلّی اللَّه علی محمّد النّبیّ وآله وسلّم.
المجلسی، البحار، 92/ 220 رقم 17
العتیق الغرویّ: روی أبو الجارود، عن جابر الجعفیّ، عن محمّد بن علیّ، عن علیّ بن‌الحسین، عن أبیه الحسین بن علیّ صلوات اللَّه علیهم أجمعین، قال: قال مولانا أمیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه: یا بنیّ! إنّه لابدّ أن تمضی مقادیر اللَّه وأحکامه علی من أحبّ، وساق الحدیث مثل ما مرّ إلی قوله: «فعاهدنی یا بنیّ أن لا تعلِّم هذا الدّعاء «1» أحداً سوی‌أهل بیتک وشیعتک وموالیک، فإنّک إن لم تفعل ذلک وعلّمته کلّ أحد، طلبوا الحوائج إلی‌ربّهم فی کلّ نحو، وقضاه اللَّه عزّ وجلّ لهم، فإنّی أحبّ أن یتمّ اللَّه ما أنتم علیه فتحشرون‌ولا خوف علیکم ولا أنتم تحزنون، ولا تدعو به إلّاوأنت طاهر، ووجهک مستقبل القبلة، ثمّ ذکر الدّعاء مثل الثّانی.
المجلسی، البحار، 92/ 415
والتزم یوماً رکن الکعبة وقال: إلهی نعمتنی فلم تجدنی شاکراً، وابتلیتنی فلم تجدنی‌صابراً، فلا أنت سلبت النّعمة بترک الشّکر، ولا أدمت الشّدّة بترک الصّبر، إلهی! مایکون من الکریم إلّاالکرم. «2»
الصّبّان، إسعاف الرّاغبین،/ 204
__________________________________________________
(1)- [العشرات، راجع: مهج الدّعوات].
(2)- فاضل مجلسی گوید: بشر و بشیر پسران غالب از قبیله بنی‌اسد حدیث کرده اند که: پسین روز عرفه حاضر عرفات بودیم. ناگاه حسین بن علی علیهما السلام از خیمه خود بیرون شد و جماعتی از اهل بیت خود و شیعیان خود و فرزندان خود را با خویشتن طی طریق می‌فرمود. همچنان بیامدند و در طرف یسار جبل ایستاده-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 555
__________________________________________________
- شدند، ودست‌های مبارک را برافراشتند، چند که با چهره همایون همانند گشت. آن‌گاه چون مسکینی جوعان که طعام طلب کند، با تمام زاری و ضراعت این دعا قرائت کرد:
«بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم، الحمد للَّه‌الّذی لیس لقضائه دافع، ولا لعطائه مانع، ولا کصُنعه صُنع صانع، وهو الجواد الواسع، [پس دعای عرفه معروف که گذشت را تماماً خواند تا یا ربّ یا رب یا رب].
و لفظ یا رب را مکرر همی گفت و گریست و بانگ عویل و ناله بالا گرفت و از آن جا با اهل و اصحاب طریق مشعر الحرام پیش داشت.
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 255- 259، 275
و نیز از دعاهای آن حضرت است که می‌فرماید: «اللَّهمّ لا تستدرجنی بالإحسان، ولا تؤدِّبنی بالبلاء».
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 277
ذکر حجاب‌ها و عوذها و هیاکل
ابن‌طاووس در کتاب مهج که حجاب‌های رسول وائمه هدا صلوات اللَّه علیهم را [نوشته است،] می‌نویسد که هر یک از دشمنی که بیم زیان داشتند و از وی احتجاب می‌جستند، کلمه ای می‌فرمودند، این کلمات را سید الشهدا در احتجاب فرمود:
«یا من شأنه الکفایة، وسرادقه الرّعایة، یا من هو الغایة والنّهایة، یا صارف السّوء والسّوایة، اصرف عنِّی أذیّة العالمین من الجنّ والإنس أجمعین بالأشباه النّورانیّة، وبالأسماء السّریانیّة، وبالأقلام الیونانیّة، وبالکلمات العبرانیّة، وبما نزل فی الألواح من یقین الإیفاء، اجعلنی اللَّهمّ فی حزبک، وفی حرزک، وفی عبادک، وفی سترک، وفی حفظک، وفی کنفک، من شرّ کلّ شیطان مارد، وعدوّ راصد، ولئیم معاند، وضدّ کیود، ومن کلّ حاسد، بسم اللَّه استعنت، وببسم اللَّه اللَّهمّ اکتفیت، وعلی اللَّه توکّلت، وعلیه استعدیت، علی کلّ ظالم ظلم، وغاشم غشم، وطارق طرق، فی لیل غسق، وزاجر زجر، واللَّه خیر حافظاً وهو أرحم الرّاحمین».
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 278- 279
در مصباح کفعمی این دعا را از سیدالشهدا علیه السلام نقل می‌کند که بعد از نماز فریضه قرائت می‌شود: «اللَّهمّ إنِّی أسألک بکلماتک، ومعاقد عرشک، وسکّان سماواتک، وأرضک، وأنبیائک، ورسلک، أن تستجیب لی، فقد رهقنی من أمری عسر، فأسألک أن تصلِّی علی محمّد، وأن تجعل لی من عسری یسراً».
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 279
دعاءه: «اللَّهمّ إنِّی أسألک بکلماتک، ومعاقد عرشک، وسکّان سماواتک، وأرضک، وأنبیائک، ورسلک، أن تستجیب لی، فقد رهقنی من أمری عسر، فأسألک أن تصلّی علی محمّد وآل محمّد، وأن تجعل لی من أمری یسراً».
و خواندن این دعا بعد از فریضه، موجب فتح و فرج و غلبه بر دشمن و آسانی کارها و قضای دین و شرح صدر و تلقین شهادتین است نزد موت، و موجب رفاقت با آن حضرت است و در آخرت در همسایگی او در بهشت است.
مدرسی، جنات الخلود،/ 22
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 556

وخطب [الحسین] علیه السلام، فقال: أ یّها النّاس! نافسوا فی المکارم؛ وسارعوا فی المغانم، ولا تحتسبوا بمعروف «1» لم تعجلوه واکتسبوا «1» الحمد بالنّجح؛ ولا تکتسبوا «2» بالمطلّ ذمّاً، فمهما یکن لأحدٍ عند أحد صنیعة له رأی أ نّه لا یقوم بشکرها، فاللَّه له بمکافاته «3»، فإنّه‌أجزل عطاءً وأعظم أجراً، واعلموا أنّ حوائج النّاس إلیکم من نعم اللَّه علیکم، فلا تملّواالنّعم فتحوزوا «4» نقماً، واعلموا أنّ المعروف «5» یکسب حمداً، ویعقب «5» أجراً، فلو رأیتم‌المعروف رجلًا رأیتموه حسناً جمیلًا یسرّ «6» النّاظرین «7» ویفوق العالمین «7»؛ ولو رأیتم اللّؤم‌رجلًا «8» رأیتموه سمجاً مشوّهاً تتنفّر «9» منه القلوب، وتنغضّ «10» دونه الأبصار، أ یّها النّاس‌مَنْ جادَ ساد؛ ومَنْ بخل رذل، وإنّ أجود النّاس من أعطی مَنْ لا یرجوه «11»، وإنّ أعفی‌النّاس مَنْ عفا «12» عند قدرته «12»، وإنّ أوصل النّاس مَنْ وصل من قطعه، والاصول علی‌مغارسها بفروعها تسمو، فمَنْ تعجّل لأخیه خیراً وجده إذا قدم علیه غداً، ومَنْ أراد اللَّه
__________________________________________________
(1- 1) [فی کشف الغمّة: «لم تعجلوا وکسبوا»، وفی البحار: «لم تعجلوا، واکسبوا»، وفی أعیان الشّیعةولواعج الأشجان: «لم تعجلوه واکسبوا»].
(2)- [فی لواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «لا تکسبوا»].
(3)- [أضاف فی أعیان الشّیعة: «ضمین»].
(4)- [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «فتحور»].
(5- 5) [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «مکسب حمداً ومعقّب»].
(6)- [البحار: «تسرّ»].
(7- 7) [لم یرد فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة].
(8)- [لم یرد فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة].
(9)- [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «تنفّر»].
(10)- [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان: «تغضّ»، وفی أعیان الشّیعة: «تغصّ»].
(11)- [کشف الغمّة: «لا یرجوا»].
(12- 12) [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «عن قدرة»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 557
تبارک وتعالی بالصّنیعة إلی أخیه کافأه بها فی «1» کلِّ وقت حاجة «1»، وصرف عنه من «2» بلاء الدّنیا ما هو أکثر منها «3»، ومَنْ نفّس کربة مؤمن فرّج اللَّه عنه کرب الدّنیا والآخرة، ومَنْ أحسن أحسن اللَّه إلیه، واللَّه یحبّ المحسنین. «4»
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38- 39/ مثله الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 29- 30؛ المجلسی، البحار، 75/ 121- 122؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620، لواعج الأشجان،/ 18
__________________________________________________
(1- 1) [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «وقت حاجته»].
(2)- [لم یرد فی أعیان الشّیعة].
(3)- [فی کشف الغمّة والبحار ولواعج الأشجان وأعیان الشّیعة: «منه»].
(4)- دانشمند نامبرده در همان کتاب خطابه دیگری را چنین می‌آورد: «ای مردم! نسبت به امور ارزشمند رغبت داشته باشید. در بهره‌گیری از غنیمت‌ها شتاب ورزید. در انجام کار نیک بکوشید. اخلاق پسندیده را به دست آورید و از افعال ناستوده اجتناب ورزید. هرگز خدمت به دیگران را ترک منمایید، چرا که اگر کسی به دیگری خدمت کرد و او از شکرگزاری دریغ ورزید، خداوند سبحان پاداش خیر به وی خواهد بخشید. آری، بخشش خداوندی، بزرگ‌ترین و پرارج‌ترین بخشش‌هاست.
بدانید که نیازمندی مردم به شما خود نعمتی است از جانب پروردگار. پس هشدارید که با روگرداندن از مردم این نعمت را از دست ندهید و آن را به نقمت مبدل نسازید. بدانید که کار خوب، ستایش و ارج گزاری را در پی دارد و پاداش شایسته به دنبال می‌آورد. آری، اگر کار خوب به صورت انسانی مجسم می‌شد، شما اورا مردی زیبا روی و بشاش می‌یافتید که دیدارش سرورآفرین است. واگر کار ناشایست در قالب انسانی دیده می‌شد، شما آن را فردی زشت و ناخوشایند می‌یافتید که دل‌ها از آن می‌گریزند و دیده‌ها از آن روی می‌پوشند.
ای مردم! هر کس نیکی کند، به آقایی رسد و هر کس بخل ورزد، خوار گردد. همانا بخشنده‌ترین مردمان آن کسی است که عطای او به فردی می‌رسد که هرگز از او امید قدردانی ندارد. با گذشت‌ترین مردم آن کسی است که در حال توانایی گذشت کند. جدایی‌ها را آن کس بیش‌تر پیوند می‌دهد که با انسانی پیوند برقرار سازد که از او گسسته است. ریشه‌های هر درخت از کشتزارش تغذیه می‌شود و با شاخ و برگ خود رشد می‌یابد. بنابراین، انسانی که در انجام نیاز برادر خود شتاب می‌ورزد، بی‌تردید عوض آن را به دست می‌آورد. هر کس در راه خدا نسبت به برادر خود خدمتی نماید، خداوند یکتا به هنگام حاجت پاداش وی را عطا می‌فرماید و گرفتاری‌های دنیا را بیش از آنچه خدمت کرده، از او دور می‌سازد. هر کس مشکلی را از برادر خود بگشاید، خداوند مشکلات دنیا و آخرت را برای او آسان می‌فرماید، و هر کس نیکی کند، پروردگار یکتا با او نیکی خواهد فرمود. همانا خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 297- 298
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 558
وکان یقول: حوائج «1» النّاس إلیکم من نعم اللَّه علیکم «2»، فلا تملّوا النِّعم «3» فتحوزوا «4» نقما.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 32/ مثله ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 178؛ المجلسی، البحار، 75/ 126- 127؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 277
قال علیه السلام: «اعلموا أنّ حوائج النّاس إلیکم، من نعم اللَّه علیکم، فلا تملّوا النّعم فتتحوّل‌إلی غیرکم، واعلموا أنّ المعروف مکسب حمداً، ومعقب أجراً، فلو رأیتم المعروف رجلًالرأیتموه حسناً جمیلًا، یسرّ النّاظرین ویفوق العالمین، ولو رأیتم اللّؤم رأیتموه سمجاًقبیحاً مشوماً «5»، تنفرّ منه القلوب، وتغضّ دونه الأبصار، ومَنْ نفّسَ کربة مؤمن فرّج اللَّه‌تعالی عنه کرب الدّنیا والآخرة، ومَنْ أحسنَ أحسنَ اللَّه إلیه، واللَّه یحبّ المحسنین».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 127
وقال علیه السلام فی خطبة: أ یّها النّاس! نافسوا فی المکارم، وسارعوا فی المغانم، ولا تحتسبوابمعروف لم تعجلوه، واکتسبوا الحمد بالنّجح، ولا تکسبوه بالمطل، فمهما یکن لأحد عندأحد صنیعة، ورأی أ نّه لایقوم بشکرها، فاللَّه تعالی له بمکافاته بمکان ذلک أجزل عطاء، وأعظم أجراً، واعلموا أنّ المعروف یکسب حمداً، ویعقب أجراً، فلو رأیتم المعروف رجلًارأیتموه حسناً جمیلًا یسرّ النّاظرین، ولو رأیتم اللّؤم رأیتموه منظراً قبیحاً تنفر منه‌القلوب وتغضّ منه الأبصار، أ یّها النّاس! مَنْ جاد ساد، ومَنْ بخل ذلّ، فإنّ أجود النّاس‌من أعطی مَنْ لا یرجوه، وأعفی النّاس مَنْ عفا عن قدرة، وإنّ أوصل النّاس مَنْ وصل‌مَنْ قطعه، ومَنْ أراد بالصّنیعة إلی أخیه وجه اللَّه تعالی کافأه اللَّه تعالی بها فی وقت حاجته‌وصرفت عنه من البلاء بأکثر من ذلک، ومَنْ نفّسَ عن أخیه کربة من کرب الدّنیا نفّسَ
__________________________________________________
(1)- [البحار: «إنّ حوائج»].
(2)- [لم یرد فی الفصول المهمّة].
(3)- [إلی هنا حکاه فی البحار عن الدّرّة الباهرة].
(4)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «فتعود»].
(5)- [البحار: «مشوّهاً»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 559
اللَّه عنه کربة من کرب الآخرة، ومَنْ أحسنَ أحسنَ اللَّه إلیه، واللَّه یحبّ المحسنین.
ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 178
(ومن کلامه رضی اللَّه تعالی عنه): اعلموا أنّ حوائج النّاس إلیکم من نعم اللَّه علیکم‌فلا تملّوا من تلک النّعم فتعود نقماً، واعلموا أنّ المعروف یکسب حمداً، ویعقب أجراً، فلورأیتم المعروف رجلًا لرأیتموه رجلًا جمیلًا یسرّ النّاظرین، ولو رأیتم اللّؤم رجلًا لرأیتموه‌رجلًا قبیح المنظر، تنفر منه القلوب، وتغضّ دونه الأبصار.
الصّبّان، إسعاف الرّاغبین،/ 203
(ومن کلامه) من جاد ساد، ومن بخل رذل، ومن تعجّل لأخیه خیراً وجده إذا قدم‌علی ربّه غداً.
الصّبّان، إسعاف الرّاغبین،/ 204
***
عن موسی بن عقبة «1» أ نّه قال: لقد قیل لمعاویة: أنّ النّاس قد رموا أبصارهم إلی‌الحسین علیه السلام، فلو قد أمرته یصعد المنبر ویخطب فإنّ فیه حصراً أو فی لسانه کلالة.
فقال لهم معاویة: قد ظننّا ذلک بالحسن، فلم یزل حتّی عظم فی أعین النّاس وفضحنا. فلم یزالوا به حتّی قال للحسین: یا أبا عبداللَّه! لو صعدت المنبر فخطبت.
فصعد الحسین علیه السلام علی المنبر، فحمد اللَّه وأثنی علیه، وصلّی علی النّبیّ صلی الله علیه و آله، فسمع‌رجلًا یقول:
مَنْ هذا الّذی یخطب؟
فقال الحسین علیه السلام: نحن حزب اللَّه الغالبون، وعترة رسول اللَّه صلی الله علیه و آله الأقربون، وأهل‌بیته الطّیِّبون، وأحد الثّقلین اللّذین جعلنا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله ثانی کتاب اللَّه تبارک وتعالی، الّذی فیه تفصیل کلّ شی‌ء، لا یأتیه الباطل من بین یدیه ولا من خلفه، والمعول علینا فی‌تفسیره، لا یبطینا تأویله، بل نتّبع حقائقه، فأطیعونا فإنّ طاعتنا مفروضة، إذ کانت
__________________________________________________
(1)- موسی بن عقبة بن أبی عیّاش المدنیّ، تّابعیّ، عدّه الشّیخ رحمه الله فی أصحاب الصّادق علیه السلام، ص 307.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 560
بطاعة اللَّه ورسوله مقرونة، قال اللَّه عزّ وجلّ: «أطِیعُوا اللَّهَ وأطِیعُوا الرّسُولَ وأُولِی الأمْرِمِنْکُم فإن تَنازَعْتُم فی شَی‌ءٍ فَرُدُّوهُ إلی اللَّهِ والرّسُولِ» «1»
، وقال: «ولو رَدُّوهُ إلی الرّسُولِ‌وإلی أُولِی الأمْرِ مِنْهُم لَعَلِمَهُ الّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُم ورَحْمَتُهُ‌لاتّبَعْتُمُ الشّیطانَ إلّاقَلِیلًا» «2»
.وأحذِّرکم الإصغاء إلی هتوف الشّیطان بکم، فإنّه لکم عدوّ مبین، فتکونوا کأولیائه‌الّذین قال لهم: «لا غالِبَ لَکُم الیَوْمَ مِنَ النّاسِ وإنِّی جارٌ لَکُم فَلَمّا تَراءَتِ الفِئَتانِ نَکَصَ‌عَلی عَقِبَیْهِ وقالَ إنِّی بَرِی‌ءٌ مِنْکُم» «3»
، فتلقون للسّیوف ضرباً، وللرّماح ورداً، وللعمد حطماً، وللسّهام غرضاً، ثمّ لا یَقْبَلُ مِنْ نَفْسٍ «إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أوْ کَسَبَتْ فی إیمانِهاخَیْراً» «4»
.قال معاویة: حسبک یا أبا عبداللَّه، قد بلّغت. «5»
أبو منصور الطّبرسی، الاحتجاج، 2/ 22- 23
وقال الحسین علیه السلام: یا ابن آدم! تفکّر وقُل: أین ملوک الدّنیا وأربابها الّذین عمّرواواحتفروا أنهارها، وغرسوا أشجارها، ومدّنوا مدائنها، فارقوها وهم کارهون، وورثهاقوم آخرون، ونحن بهم عمّا قلیل لاحقون.
یا ابن آدم! اذکر مصرعک وفی قبرک مضجعک وموقفک بین یدی اللَّه، تشهد جوارحک‌علیک یوم تزلّ فیه الأقدام، وتبلغ القلوب الحناجر، وتبیضّ وجوه وتسودّ وجوه، وتبدوالسّرائر، ویوضع المیزان القسط.
__________________________________________________
(1)- [النِّساء: 4/ 59].
(2)- [النِّساء: 4/ 83].
(3)- [الأنفال: 8/ 48].
(4)- [الأنعام: 6/ 158].
(5)- [راجع: «الإمام فی تأویل القرآن: النِّساء: 4/ 59»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 561
یا ابن آدم! اذکر مصارع آبائک وأبنائک، کیف کانوا وحیث حلّوا؟ وکأ نّک عن قلیل‌قد حللت محلّهم وصرت عبرة للمعتبر، وأنشد شعراً:
أین الملوک الّتی عن حفظها غفلت حتّی سقاها بکأس الموت ساقیها
تلک المدائن فی الآفاق خالیة عادت خراباً وذاق الموت بانیها
أموالنا لذوی الورّاث نجمعها ودورنا لخراب الدّهر نبنیها
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 27- 28
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 562

وقال الحسین بن علیّ علیه السلام: من عبد اللَّه حقّ عبادته آتاه اللَّه فوق أمانیه وکفایته.
التّفسیر المنسوب إلی الإمام أبی محمّد الحسن بن علیّ العسکری علیهما السلام،/ 327 رقم 179/ عنه: المجلسی، البحار، 68/ 184؛ مثله ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطرونزهة النّواظر،/ 427
وقال علیه السلام: إنّ قوماً عبدوا اللَّه رغبة فتلک عبادة التّجّار، وإنّ قوماً عبدوا اللَّه رهبةفتلک عبادة العبید، وإنّ قوماً عبدوا اللَّه شکراً فتلک عبادة الأحرار وهی أفضل العبادة. «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 5/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال علیه السلام: الاستدراج من اللَّه سبحانه لعبده أن یسبغ علیه النّعم ویسلبه الشّکر. «2»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 7/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117
حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکّل رضی الله عنه، قال: حدّثنا علیّ بن الحسین السّعدآبادی، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن خالد، عن أبیه، عن محمّد بن سنان، عن المفضّل «3» بن‌عمر، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدّه علیهم السلام، «4» قال: «5» سُئل الحسین بن
__________________________________________________
(1)- «مردمی به شوق بهشت خدا را پرستیدند؛ این عبادت بازرگانان است. ومردمی از ترسش پرستیدند؛ این عبادت بندگان است. و راستی مردمی هم از شکر و قدردانی اورا پرستیدند؛ این پرستش آزادگان است و بهترین عبادت است.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
(2)- غافلگیر کردن خدا مر بنده خودرا این است که به او نعمت فراوان دهد وشکرگزاری را از او بگیرد.
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
(3)- [فی الفقیه مکانه: «وروی المفضّل ...»].
(4)- [من هنا حکاه فی روضة الواعظین].
(5) (5*) [الفقیه: «قیل للحسین بن علیّ علیهما السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 563
علیّ علیهما السلام، فقیل له (5*): کیف «1» أصبحت یا ابن رسول اللَّه؟ قال: أصبحت ولی ربّ فوقی، والنّار أمامی، والموت یطلبنی، والحساب محدق بی، وأنا مرتهن بعملی، لا «2» أجد ماأحبّ، ولا أدفع ما أکره، والأمور بید غیری، فإن شاء عذّبنی، وإن شاء عفا عنِّی، فأیّ‌فقیر أفقر منِّی؟ «3»
الصّدوق، الأمالی،/ 609 رقم 3، من لا یحضره الفقیه، 4/ 289 رقم 49/ عنه: المجلسی، البحار «4»، 75/ 116؛ مثله الفتّال، روضة الواعظین، 2/ 489؛ السّبزواری، جامع الأخبار،/ 237
بهذا الإسناد [حدّثنا أبو الحسن محمّد بن علیّ بن الشّاه الفقیه المروزی بمرو الرّود فی داره، قال: حدّثناأبو بکر بن محمّد بن عبداللَّه النّیسابوریّ، قال: حدّثنا أبو القاسم عبداللَّه بن أحمد بن عامر بن سلیمان الطّائیّ‌بالبصرة، قال: حدّثنا أبی فی سنة ستّین ومأتین، قال: حدّثنی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام سنة أربع وتسعین‌ومائة، وحدّثنا أبو منصور أحمد بن إبراهیم بن بکر الخوری بنیسابور، قال: حدّثنا أبو إسحاق إبراهیم بن‌هارون بن محمّد الخوری، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن زیاد الفقیه الخوری بنیسابور، قال: حدّثنا أحمد بن‌عبداللَّه الهروی الشّیبانیّ، عن الرّضا علیّ بن موسی علیهما السلام، وحدّثنی أبو عبداللَّه الحسین بن محمّد الأشنانیّ‌الرّازیّ العدل ببلخ، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن مهرویه القزوینی، عن داوود بن سلیمان الفرّاء، عن علیّ بن‌موسی الرّضا علیه السلام، قال: حدّثنی أبی موسی بن جعفر، قال: حدّثنی أبی جعفر بن محمّد، قال: حدّثنی أبی محمّد بن علیّ، قال: حدّثنی أبی علیّ بن الحسین]، «5» عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، قال: إنّ «6» أعمال
__________________________________________________
(1)- [فی جامع الأخبار مکانه: «وقیل للحسین بن علیّ علیهما السلام: کیف ...»].
(2)- [جامع الأخبار: «ولا»].
(3)- از حسین بن علی علیهما السلام سؤال شد: «صبحت چه‌طور است؟»
فرمود: «پروردگار بر سر من است و دوزخ برابرم و مرگ دنبال سرم و حساب در گردم و خود گرو کردارم آنچه دوست دارم به دست نیارم و آنچه بد دارم جلو گرفتن نتوانم و کارها به دست دیگری است. اگر خواهد مرا شکنجه کند و اگر خواهد از من بگذرد، کدام کس از من نیازمندتر است؟»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 609
(4)- [حکاه أیضاً فی البحار، 73/ 15 عن جامع الأخبار].
(5)- [من هنا حکاه فی الدّعوات والبحار].
(6)- [البحار: «ما من»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 564
هذه الامّة «1» ما من صباح إلّاوتعرّض «1» علی اللَّه تعالی.
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 48 رقم 156/ مثله الرّاوندی، الدّعوات،/ 34؛ المجلسی، البحار، 90/ 347
وبهذا الإسناد «2»، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، أ نّه قال: وجد لوح تحت حائط مدینة من‌المدائن فیه مکتوب: أنا اللَّه لا إله إلّاأنا ومحمّد نبیِّی، وعجبت لمن أیقن بالموت کیف‌یفرح؟! وعجبت لِمَنْ أیقن بالقدر کیف یحزن؟! وعجبت لِمَنْ اختبر الدّنیا کیف یطمئن؟! وعجبت لِمَنْ أیقن بالحساب کیف یذنب؟! «3»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 48 رقم 158
ونظر الحسین «4» بن علیّ علیهما السلام إلی النّاس فی یوم فطر «5» یلعبون ویضحکون، فقال‌لأصحابه والتفت إلیهم: إنّ اللَّه عزّ وجلّ خلق «6» شهر رمضان مضماراً لخلقه یستبقون فیه‌بطاعته إلی رضوانه، فسبق فیه قوم، ففازوا وتخلّف آخرون فخابوا، فالعجب کلّ العجب‌من الضّاحک اللّاعب فی الیوم الّذی یثاب فیه المحسنون، ویخیب فیه المقصّرون، وأ یّم اللَّه‌لو کشف الغطاء لشغل محسن بإحسانه، ومسی‌ء بإساءته.
الصّدوق، من لا یحضره الفقیه، 2/ 113 رقم 18/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 5/ 140
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «من صباح إلّاویعرض»].
(2)- [انظر رقم 156].
(3)- به این اسناد از حسین بن علی علیهما السلام مروی است که فرمود: «زیر دیوار شهری از شهرها لوحی یافت شد که در آن نوشته بود: منم خدا، نیست خدایی سوای من و محمد است پیغمبر من. عجب دارم از کسی که دنیا را برگزیده، چگونه به آن مطمئن می‌شود و عجب دارم از کسی که یقین دارد به حساب، چگونه گناه می‌کند.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 281- 282
(4)- فی ج و د ونسخة فی المطبوعة (الحسن).
(5)- [الوسائل: «الفطر»].
(6)- [الوسائل: «جعل»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 565
وقال علیه السلام: شکرک لنعمة سالفة یقتضی نعمة آنفة.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38
وأخبرنا عقیل أنّ المعافی أخبرهم عن محمّد بن جریر، قال: حدّثنی یعقوب، قال: حدّثنا ابن علیّة، قال: حدّثنا ابن ربیعة بن کلثوم، قال: قال رجل للحسین «1» وأنا أسمع: أرأیت لیلة القدر أفی کلِّ رمضان هی؟ قال: «نعم واللَّه الّذی لا إله إلّاهو إنّها لفی کلِ‌رمضان، وإنّها لیلة یفرق فیها کلّ أمر حکیم، فیها یُقضی کلّ أجل وعمل، ورزق وخلق‌إلی مثلها».
الثّعلبی، التّفسیر، 10/ 249 رقم 197
***
أخبرنا أبو الحسن محمّد بن محمّد بن یحیی بن حکیم، قال: أخبرنا أبو الفرج یحیی بن‌یاقوت بن عبداللَّه، قال: أخبرنا أبو القاسم بن السّمرقندی، قال: أخبرنا أبو الحسین بن‌النّقّور، قال: أخبرنا أبو عبداللَّه الحسین بن إسماعیل الضّبّیّ، قال: وجدتُ فی کتاب والدی رحمه الله: حدّثنی أبو الحسن علیّ بن جعفر بن زید، من ولد عقیل بن أبی طالب، قال: قیل‌للحسین بن علیّ علیهما السلام: کیف أصبحت یا ابن رسول اللَّه؟ قال: أصبحت کثیر الذّنوب، قبیح العیوب، فلا أدری أ یّهما أشکر، أقبیح ما یستر، أم عظیم ما یغفر.
ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2589
ویروی أ نّه: قیل للحسین رضی الله عنه أنّ أبا ذرّ یقول: الفقر أحبّ إلیّ من الغنی، والسّقم‌أحبّ إلیّ من العافیة. فقال: رحم اللَّه أبا ذرّ، أمّا أنا فأقول: من اتّکل علی حسن اختیاراللَّه له لم یتمنّ أ نّه فی غیر الحالة الّتی اختارها اللَّه له.
السّمهودی، جواهر العقدین،/ 443
جامع الأخبار: روی أنّ «2» الحسین بن علیّ علیهما السلام «2» جاءه رجل وقال: أنا رجل عاص‌ولا أصبر عن المعصیة، فعظنی بموعظة، فقال علیه السلام: افعل خمسة أشیاء واذنب ما شئت، فأوّل ذلک: لا تأکل رزق اللَّه واذنب ما شئت، والثّانی: اخرج من ولایة اللَّه واذنب ما
__________________________________________________
(1)- فی المصدر: للحسن.
(2- 2) [فی جامع الأخبار: «علیّ بن الحسین علیهما السلام»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 566
شئت، والثّالث: اطلب موضعاً لا یراک اللَّه واذنب ما شئت، والرّابع: إذا جاء ملک الموت‌لیقبض روحک فادفعه عن نفسک واذنب ما شئت، والخامس: إذا أدخلک مالک فی النّارفلا تدخل فی النّار واذنب ما شئت.
المجلسی، البحار، 75/ 126
***
عنه [عدّة من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد]، عن شریف بن سابق، عن الفضل بن‌أبی قرّة، «1» عن أبی قرّة «1»، عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: کتب رجل إلی الحسین صلوات اللَّه‌علیه: عِظْنی بحرفین، فکتب إلیه: مَنْ حاول أمراً بمعصیة اللَّه کان أفوت لما یرجو وأسرع‌لمجی‌ء ما یحذر. «2»
الکلینی، الأصول من الکافی، 2/ 373 رقم 3/ عنه: الحرّ العاملی، وسائل الشّیعة، 11/ 421؛ المجلسی، البحار، 70/ 392
وقال علیه السلام: مَنْ حاول امراً بمعصیة اللَّه کان أفوت لما یرجو وأسرع لما «3» یحذر. «4»
الحرّانی، تحف العقول،/ 252- 253 رقم 19/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621
حدّثنا محمّد بن موسی بن المتوکِّل رحمه الله، قال: حدّثنا محمّد بن أبی عبداللَّه الکوفیّ، عن‌موسی بن عمران النّخعیّ، عن عمّه الحسین بن یزید، عن الحسن بن علیّ بن أبی حمزة، عن أبیه، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه، عن جدّه علیهم السلام، قال: کتب رجل إلی
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی الوسائل والبحار].
(2)- حضرت صادق علیه السلام فرمود: مردی به حسین علیه السلام نوشت: «مرا با دو حرف پند بده.»
آن حضرت در جواب نوشت: «هر که امری را با نافرمانی خدا بجوید، آنچه امید دارد زودتر از دستش برود، و از آنچه می‌گریزد، زودتر به سرش آید.»
مصطفوی، ترجمه اصول کافی، 4/ 80
(3)- [أعیان الشّیعة: «لمجی‌ء ما»].
(4)- کسی که با نافرمانی خدا گرد امری گردد، آنچه را امید دارد، از دست رفته تر است و از آنچه بر حذر است، زودترش دچار شود.
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 252- 253
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 567
الحسین «1» بن علیّ علیهما السلام: یا سیِّدی! أخبرنی بخیر الدّنیا والآخرة. فکتب إلیه «2»: بسم اللَّه‌الرّحمن الرّحیم، «3» أمّا بعد، فإنّه «3» مَنْ طلب رضا اللَّه بسخط النّاس کفاه اللَّه أمور النّاس، ومَنْ طلب رضا النّاس بسخط اللَّه وکّله اللَّه إلی النّاس، والسّلام. «4»
الصّدوق، الأمالی،/ 200- 201 رقم 11/ عنه: المجلسی، البحار «5»، 68/ 371؛ مثله المفید، الاختصاص،/ 225؛ الفتّال، روضة الواعظین، 2/ 443
***
ومن زهده علیه السلام أ نّه قیل له: ما أعظم خوفک من ربّک؟ فقال: لا یأمن یوم القیامة إلّامَنْ خاف اللَّه فی الدّنیا. «6»
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 69
***
وقال علیه السلام: «لا تأمن إلّامَنْ قد خاف اللَّه تعالی».
السّبزواری، جامع الأخبار،/ 258 رقم 688
وقال علیه السلام: «البکاء من خشیة اللَّه نجاة من النّار».
وقال علیه السلام: «بکاء العیون وخشیة القلوب من رحمة اللَّه».
السّبزواری، جامع الأخبار،/ 259 رقم 689- 690
__________________________________________________
(1)- [فی الاختصاص مکانه: «وقال الصّادق علیه السلام: حدّثنی أبی، عن أبیه، قال: إنّ رجلًا من أهل الکوفةکتب إلی (أبی) الحسین ...»، وفی روضة الواعظین: «روی: إنّ رجلًا کتب إلی الحسین ...»].
(2)- [لم یرد فی الاختصاص].
(3- 3) [فی الاختصاص: «أمّا بعد، فإنّ»، وفی روضة الواعظین: «فإنّه»].
(4)- مردی به حسین بن علی علیه السلام نوشت: «مرا از خیر دنیا و آخرت آگاه کن.»
به او نوشت: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم. اما بعد، هر که رضای خدا جوید در برابر خشم مردم، خدا امورش را کفایت کند و هر که رضای مردم جوید در برابر خشم خدا، خدا اورا به مردم واگذارد. والسلام.»
کمره ای، ترجمه امالی،/ 200- 201
(5)- [حکاه أیضاً فی البحار، 75/ 126 عن الاختصاص].
(6)- [راجع: «سیرته علیه السلام: شدّة خوف الحسین علیه السلام من اللَّه سبحانه وتعالی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 568
وقال علیه السلام: ما من قطرة أحبّ إلی اللَّه من قطرة دمع خرجت من خشیة اللَّه ومن‌قطرة دم سفکت فی سبیل اللَّه، وما من عبد بکی من خشیة اللَّه إلّاسقاه اللَّه من رحیق‌رحمته وأبدله ضحکاً وسروراً فی جنّته، ورحم اللَّه من حوله ولو کان عشرین ألفاً، ومااغرورقت عین فی خشیة اللَّه إلّاحرّم اللَّه جسده علی النّار وإن أصابت وجهه، ولم یرهقه‌قتر ولا ذلّة، ولو بکی عبد فی امّة لنجّی اللَّه تلک الامّة ببکائه.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 88
وقال علیه السلام: من بکی من ذنب غفر اللَّه له، ومن بکی خوف النّار أعاذه اللَّه منها، ومن‌بکی شوقاً إلی الجنّة أسکنه اللَّه فیها وکتب له أماناً من الفزع الأکبر، ومن بکی من‌خشیة اللَّه حشره اللَّه مع النّبیِّین والصِّدِّیقین والشّهداء والصّالحین، وحسن أولئک رفیقاً.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 88
وقال علیه السلام: البکاء من خشیة اللَّه مفتاح الرّحمة وعلامة القبول وباب الإجابة، وقال علیه السلام: إذا بکی العبد من خشیة اللَّه تعالی تحاتت عنه الذّنوب کما یتحاتّ الورق فیبقی‌کیوم ولدته امّه.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 89
***
أخبرنا أبو الفضل المرجا بن أبی الحسن بن هبة اللَّه بن غزال، قال: أخبرنا أبو طالب‌محمّد بن علیّ بن أحمد الکتانیّ، قال: أخبرنا محمّد بن أحمد بن عبداللَّه العجمی، قال: أخبرنا الحافظ أبو الحسن محمّد بن محمّد بن محمّد بن مخلد، قال: أخبرنا أبو الحسن علیّ‌ابن الحسن بن علیّ، قال: أخبرنا أبو بکر محمّد بن عثمان بن سمعان، قال: أخبرناأبو الحسن أسلم بن سهل بن أسلم بحشل، قال: حدّثنا محمّد بن عبداللَّه بن سعید، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا الحسن بن عمارة، عن زیاد الحارثیّ، قال: سمعت الحسین بن‌علیّ رضوان اللَّه علیه یقول: من أتی مسجداً لا یأتیه إلّاللَّه‌تعالی فذاک ضیف اللَّه تعالی‌حتّی یخرج منه.
ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2585
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 569
أخبرنا أبو الفضل بن أبی الحسین التّاجر، قال: أخبرنا محمّد بن علیّ الکتانیّ، قال: أخبرنا أبو الفضل بن أحمد، قال: أخبرنا أبو الحسن بن مخلد، قال: أخبرنا أبو الحسن بن‌الحسن، قال: أخبرنا أبو بکر بن عثمان الحافظ، قال: حدّثنا أبو الحسن بحشل الرّزّاز، قال: حدّثنا محمّد بن عبداللَّه بن سعید، قال: حدّثنا أبی، قال: حدّثنا الحسن بن عمارة، عن زیاد الحارثی، قال: أبو الحسن- وهو- زیاد بن شابور عمّ بقیّة بن عبید، قال: سمعت الحسین بن علیّ رضوان اللَّه علیه یقول: من أتی مسجداً لا یأتیه إلّاللَّه‌تعالی، فذاک ضیف اللَّه تعالی حتّی یخرج منه.
ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2589- 2590
زیاد بن سابور، سمع الحسین بن علیّ یقول: من أتی مسجداً لا یأتیه إلّاللَّه‌فذلک‌ضیف اللَّه عزّ وجلّ، وهو عمّ بقیّة بن عبید بن سابور، وسلمة بن سابور یروی عن‌عطیّة، عن ابن عبّاس فی التّفسیر.
الصّفدی، الوافی بالوفیّات، 3/ 195
***
وعن الحسین بن علیّ علیهما السلام أ نّه ذُکر له رجل من بنی امیّة تصدّق بصدقة کثیرة، فقال: مَثَله مَثَل الّذی سرق الحاجّ وتصدّق بما سرق، إنّما الصّدقة صدقة من عَرِقَ فیهاجبینه واغبرّ فیها وجهه مثل علیّ علیه السلام، ومن تصدّق بمثل ما تصدّق به.
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 1/ 244
وعن الحسین بن علیّ علیهما السلام أ نّه قیل له: إنّ عبداللَّه بن عامر تصدّق الیوم بکذا وکذا، وأعتق الیوم کذا وکذا، فقال: إنّما مَثَل عبداللَّه بن عامر کمثل الّذی یسرق الحاجّ ثمّ‌یتصدّق بما سرق. وإنّما الصّدقة الطّیّبة صدقة الّذی عَرِقَ فیها جبینه واغبرّ فیها وجهه. قیل لأبی عبداللَّه علیه السلام: من عنی بذلک؟ قال: عنی به علیّاً علیه السلام.
القاضی النّعمان، دعائم الإسلام، 2/ 329 رقم 1244
***
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 570
وقال علیه السلام: مالک إن لم یکن لک کنت له، فلا تبق علیه فإنّه لا یبقی علیک، وکُله قبل‌أن یأکلک.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40/ مثله المجلسی، البحار «1»، 75/ 125
وقال «2» عنده رجل «2»: إنّ المعروف إذا اسدی إلی غیر أهله ضاع، فقال الحسین علیه السلام: لیس کذلک، ولکن تکون الصّنیعة مثل وابل المطر تصیب البرّ والفاجر. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 3/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
قال رجل للحسین علیه السلام: بنیت داراً احبّ أن تدخلها وتدعو اللَّه. فدخلها، فنظر إلیها، ثمّ قال: أخربت دارک وعمّرت دار غیرک، غرّک من فی الأرض، ومقتک من فی السّماء.
ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النّواظر،/ 78- 79
وقیل للحسین بن علیّ علیه السلام: من أعظم النّاس قدراً؟ قال: من لم یبال الدّنیا فی یدی‌مَنْ کانت.
ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النّواظر،/ 348
***
وقال علیه السلام: صاحب الحاجة لم یکرم وجهه عن سؤالک، فأکرم وجهک عن ردّه. «4»
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 32/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 196؛ البحرانی، العوالم، 17/ 64؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620؛ مثله ابن الصّبّاغ، الفصول‌المهمّة،/ 178؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 277
__________________________________________________
(1)- [حکاه فی البحار عن الدّرّة الباهرة].
(2- 2) [أعیان الشّیعة: «رجل عند الحسین علیه السلام»].
(3)- مردی بر او گفت: «احسان به نا اهل ضایع خواهد شد.»
آن حضرت فرمود: «چنین نیست. احسان بمانند باران تند است به نیک و بد می‌رسد.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
(4)- وقال: «صاحب الحاجة لم یکرم وجهه عن سؤالک، فأکرم وجهک عن ردّه».
[یعنی،] «کسی که به تو اظهار نیاز کرده، آبروی خود را از دست داده است. اینک بر توست که بر خویشتن ارج گزاری و خواسته اورا برآورده سازی.»
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 299
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 571
وقال: «ما لک إن یکن لک کنت له منفقاً، فلا تبقه «1» بعدک فیکن ذخیرة لغیرک، وتکون‌أنت المطالب به، المأخوذ بحسابه، و «2» اعلم أ نّک لا تبقی له، ولا یبقی علیک، فکُله قبل أن‌یأکلک».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 128
من کلام الحسین علیه السلام قال لرجل: یا هذا! لا تجاهد فی الرِّزق جهاد المغالب «3»، ولاتتّکل علی القدر اتّکال مستسلم، فإنّ ابتغاء «4» الرِّزق من السّنّة، والإجمال فی الطّلب من‌العفّة، ولیست العفّة بمانعة رزقاً، ولا الحرص بجالب فضلًا، وإنّ الرّزق مقسوم، والأجل‌محتوم «5»، واستعمال الحرص طالب المأثم».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 428/ عنه: المجلسی، البحار، 100/ 27
وقال قتادة فی قوله تعالی: «وقَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِم المثلات» «6»
، قال: وقائع القرون‌الماضیة وما حلّ بهم من خراب الدّیار وتعفیة الآثار. ومرّ الحسین علیه السلام بقصر أوس، فقال: لِمَنْ هذا؟ فقالوا: لأوس، فقال: ودّ أوس أن له فی الآخرة بدله رغیفاً.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 2/ 25
مَثَل الّذی یصیب المال من الحرام ثمّ یتصدّق به لم یقبل اللَّه منه إلّاکما یتقبّل من‌الزّانیة الّتی تؤتی ثمّ تصدّق به علی المرضی (أبو نعیم عن الحسین بن علیّ). «7»
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 4/ 14 رقم 9262
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فلا تنفقه»].
(2)- [لم یرد فی البحار].
(3)- [البحار: «الغالب»].
(4)- [البحار: «اتِّباع»].
(5)- [البحار: «مخترم»].
(6)- [الرّعد: 13/ 6].
(7)- و نیز از کلمات حسین علیه السلام است:
«صاحب الحاجة لم یکرم وجهه عن سؤالک، فأکرم وجهه عن ردّک».
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 277
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 572
وقال علیه السلام کما عن أسرار الحکماء لیاقوت المستعصمیّ: لا تتکلّف ما لا تطیق ولاتتعرّض لما لا تدرک، ولا تعتدّ بما لا تقدر علیه، ولا تنفق إلّابقدر ما تستفید، ولا تطلب‌من الجزاء إلّابقدر ما صنعت، ولا تفرح إلّابما نلت من طاعة اللَّه، ولا تتناول إلّامارأیت نفسک له أهلًا. «1»
الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621
***
عنه، عن العوسی، عن أبی حفص الجوهریّ، عن إبراهیم بن محمّد الکوفیّ رفعه، قال: سئل الحسین بن علیّ علیهما السلام عن العقل، قال: التجرّع للغصّة ومداهنة الأعداء.
البرقی، المحاسن،/ 149 رقم 18
قال بعضهم: سمعت الحسین، یقول: الصِّدق عزّ، والکذب عجز، والسّرّ أمانة، والجوار قرابة، والمعونة صداقة، والعمل تجربة، والخُلق الحسن عبادة، والصّمت زین، والشّحّ فقر، والسّخاء غنی، والرّفق لبّ.
الیعقوبی، التّاریخ، 2/ 232
حدّثنا یزید بن سنان، نا یزید بن هارون، أنا محمّد بن إسحاق، «2» عن أبی جعفر- محمّد بن علیّ-، عن أبیه، عن جدّه، قال: وجدت فی قائم سیف رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم صحیفة مربوطة «3»: أشدّ النّاس عذاباً القاتل غیر قاتله، والضّارب غیر ضاربه، ومن‌جحد نعمة موالیه فقد برئ ممّا أنزل اللَّه عزّ وجلّ.
الدّولابی، الذّرّیّة الطّاهرة،/ 126 رقم 146/ مثله الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 61
***
__________________________________________________
(1)- یاقوت مستعصمی در کتاب اسرار الحکماء روایت مذکور در ذیل را از امام علیه السلام چنین نقل می‌کند: «خودرا نسبت به انجام کاری که عهده دار آن نیستی، به سختی میفکن. آنچه را که به دست نتوانی آورد، طلب منما. از آنچه بدان توانایی داری، گام فراتر مگذار. هزینه خودرا با درآمدت هماهنگ ساز. پاداش کار نیک را به اندازه کاری که انجام داده ای بخواه. خشنودی تو فقط زمانی باشد که در طاعت خدا هستی و اگر مصرف می‌نمایی، شایستگی خودرا نسبت به آن در نظر داشته باش.»
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 299
(2)- [من هنا حکاه عنه فی کشف الغمّة].
(3)- [أضاف فی کشف الغمّة: «فیها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 573
عدّة من أصحابنا، عن أحمد بن أبی عبداللَّه، عن إسماعیل بن مهران، عن درست بن‌أبی منصور، عن عیسی بن بشیر، عن أبی حمزة الثّمالی، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: لمّاحضر علیّ بن الحسین علیهما السلام الوفاة ضمّنی إلی صدره، ثمّ قال: یا بنیّ! أوصیک بما أوصانی‌به أبی علیه السلام حین حضرته الوفاة وبما ذکر أنّ أباه أوصاه به، قال: یا بنیّ! إیّاک وظلم مَنْ‌لا یجد علیک ناصراً إلّااللَّه. «1»
الکلینی، الأصول من الکافی، 2/ 331 رقم 5
محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن محمّد بن سنان، عن أبی الجارود، عن أبی‌سعید، عن الحسین علیه السلام، قال: مَنْ لبس ثوباً یشهره، کساه اللَّه یوم القیامة ثوباً من النّار.
الکلینی، الفروع من الکافی، 6/ 445 رقم 4
***
وقال علیه السلام لرجل اغتاب عنده رجلًا: یا هذا! کفّ عن الغیبة فإنّها إدام کلاب النّار. «2»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 2/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال له رجل ابتداءً: کیف أنت عافاک اللَّه؟ فقال علیه السلام له: السّلام قبل الکلام عافاک‌اللَّه. ثمّ قال علیه السلام: لا تأذنوا لأحدٍ حتّی یسلّم. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 6/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117
وقال لابنه علیّ بن الحسین علیه السلام: أی بنیّ! إیّاک وظلم مَنْ لا یجد علیک ناصراً إلّااللَّه
__________________________________________________
(1)- [راجع 4: 461- 471].
(2)- به مردی که در برابر او به دیگری بد گفت، فرمود: «ای فلانی! دست از غیبت بردار که نان‌خورش سگ‌های دوزخ است.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
(3)- مردی با او آغاز سخن کرد که: «حالت چه‌طور است؟ خدا عافیت دهاد!»
فرمود: «سلام کردن بر سخن گفتن مقدم است. خدا تو را عافیت بدهد.»
سپس فرمود: «به کسی اجازه ورود ندهید، تا سلام دهد.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 574
عزّ وجلّ. «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 251 رقم 10/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 118؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال علیه السلام: الإخوان أربعة: فأخ لک وله، وأخ لک، وأخ علیک، وأخ لا لک ولا له، فسئل عن معنی ذلک؟ فقال: الأخ الّذی هو لک وله فهو الأخ الّذی یطلب بإخائه بقاءالإخاء ولا یطلب بإخائه موت الإخاء، فهذا لک وله، لأنّه إذا تمّ الإخاء طابت حیاتهماجمیعاً، وإذا دخل الإخاء فی حال التّناقض بطل جمیعاً. والأخ الّذی هو لک فهو الأخ‌الّذی قد خرج بنفسه عن حال الطّمع إلی حال الرّغبة، فلم یطمع فی الدّنیا إذا رغب فی‌الإخاء، فهذا موفّر علیک بکلّیّته. والأخ الّذی هو علیک فهو الأخ الّذی یتربّص بک‌الدّوائر، ویغشی السّرائر، ویکذب علیک بین العشائر، وینظر فی وجهک نظر الحاسد، فعلیه‌لعنة الواحد. والأخ الّذی لا لک ولا له فهو الّذی قد ملأه اللَّه حمقاً فأبعده سحقاً، فتراه‌یؤثر نفسه علیک ویطلب شحّاً ما لدیک. «2»
الحرّانی، تحف العقول،/ 252 رقم 13/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 119
__________________________________________________
(1)- به فرزندش علی بن الحسین علیه السلام فرمود: «پسر جانم! مبادا بر کسی که جز خدای عز وجل در برابر تو یاوری ندارد، ستم کنی!»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 251
(2)- «برادران چهارند: برادری به سود تو و خود او، و برادری که به سود توست و برادری که به ضرر توست و برادری که نه به سود توست و نه به سود خودش.»
از او معنی این را پرسیدند، فرمود: «برادری که برای تو وخود اوست، برادری است که منظورش ماندن برادری است ومنظورش از برادری، مرگ برادری نیست. این برای توست و برای خودش (زیرا چون برادری به یک رنگی رسد، زندگی هر دو خوش باشد و هر گاه به حال دو رنگی افتد، همه اش باطل است). و برادری که تنها برای توست آن برادری است که طمع را از خود دور کرده و شیفته توست، و برادری تورا به دنیا مقدم داشته، و او همه مایه توفیر و سود توست. و برادری که به زیان توست آن برادری است که در انتظار گرفتاری توست، و با تو یکدل نیست. و میان عشایر، بر تو دروغ می‌گوید و حسودانه به رویت نگاه می‌کند. و بر او باد لعنت خدای یگانه! و برادری که نه برای توست و نه برای خودش آن است که خدایش پر از حماقت آفریده و از رحمت به کلی دورش کرده است. می‌بینی که خودرا بر تو ترجیح دهد و از آنچه دارد، دریغ کند.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 252
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 575
وقال علیه السلام: من دلائل «1» علامات القبول: الجلوس إلی أهل العقول. «2» ومن علامات‌أسباب الجهل المماراة لغیر أهل الکفر. و «2» من دلائل العالم انتقاده لحدیثه وعلمه بحقائق‌فنون النّظر. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 252 رقم 14/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 119؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال علیه السلام: إنّ المؤمن مَن اتّخذ اللَّه عصمته وقوله مرآته، فمرّة ینظر فی نعت المؤمنین، وتارة ینظر فی وصف المتجبِّرین، فهو منه فی لطائف، ومن نفسه فی تعارف، ومن فطنته‌فی یقین، ومن قدسه علی تمکین. «4»
الحرّانی، تحف العقول،/ 252- 253 رقم 15/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120
وقال علیه السلام: إیّاک وما تعتذر «5» منه، فإنّ المؤمن لا یسی‌ء ولا یعتذر، والمنافق کلّ یوم‌یسی‌ء ویعتذر. «6»
الحرّانی، تحف العقول،/ 253 رقم 16/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی أعیان الشّیعة].
(2- 2) [لم یرد فی أعیان الشّیعة].
(3)- «از دلائل نشانه‌های قبول همنشینی با خردمندان است، و از نشانه‌های موجبات نادانی، مجادله با مسلمانان. و از نشانه‌های دانا این است که حدیث خودرا می‌سنجد و به حقایق فنون نظر داناست.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 252
(4)- «راستی مؤمن خدا را نگهدار خود گرفته و گفتارش را آینه خود. یک بار در صفت مؤمنان بنگرد و بار دیگر در وصف متجبران. او از جهت خود در لطایف اندر است و اندازه خود را می‌شناسد و از هوش خود به مقام یقین رسیده و به پاکی خود اعتماد دارد.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 252- 253
(5)- [أعیان الشّیعة: «یعتذر»].
(6)- «مبادا کاری کنی که عذرت باید؛ زیرا مؤمن نه بد می‌کند و نه عذر می‌طلبد، و منافق هر روز بد می‌کند و عذر می‌خواهد.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 253
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 576
وقال علیه السلام: للسّلام سبعون حسنة، تسع وستّون للمبتدئ، وواحدة للرّادّ. «1»
الحرّانی، تحف العقول،/ 253 رقم 17/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال علیه السلام: البخیل من بخل بالسّلام. «2»
الحرّانی، تحف العقول،/ 253 رقم 18/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 120؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وبهذا الإسناد «3»، عن الحسین بن علیّ علیهما السلام، أ نّه قال: مَنْ سرّه أن ینسأ فی أجله‌ویزاد فی رزقه فلیصل رحمه. «4»
الصّدوق، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 2/ 48 رقم 157
قال علیه السلام: من لم یکن لأحد عایباً لم یعدم مع کلّ عاذراً.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38
وخطب علیه السلام، فقال: إنّ الحلم زینة، والوقار مروءة، والصّلة نعمة، والاستکبار صلف، والعجلة سفه، والسّفه ضعف، واللّغو ورطة، ومجالسة الدّناة شین، ومجالسة أهل الفسق‌ریبة. الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38
وقال علیه السلام: لا تصفنّ لِمَلِکٍ دواء «5» فإنّه إن «5» نفعه لم یحمدک، وإن ضرّه اتّهمک.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40/ مثله الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298؛ المجلسی، البحار «6»، 75/ 127
__________________________________________________
(1)- «سلام هفتاد حسنه دارد، شصت و نه از آنِ سلام کننده و یکی از آنِ جوابگوست.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 253
(2)- فرمود: «بخیل کسی است که به سلام کردن بخل ورزد.»
کمره ای، ترجمه تحف العقول،/ 253
(3)- [انظر،/ 564- 565 رقم 156].
(4)- به این اسناد از حسین بن علی علیهما السلام مروی است که فرمود: «کسی که شاد می‌کند اورا تأخیر افتادن مرگ و زیاد شدن رزق، او باید صله رحم کند.»
اصفهانی، ترجمه عیون اخبار الرضا علیه السلام، 2/ 281
(5- 5) [فی أعلام الدّین والبحار: «فإن»].
(6)- [حکاه فی البحار عن أعلام الدّین].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 577
وکان علیه السلام یقول: شرّ خصال الملوک: الجبن من «1» الأعداء، والقسوة علی الضّعفاء، والبخل عند «1» الإعطاء. «2»
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 65/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 189؛ البحرانی، العوالم، 17/ 62؛ القزوینی، تظلّم الزّهراء،/ 13؛ مثله ابن أمیر الحاجّ، شرح الشّافیة «3»،/ 583؛ الدّربندی، أسرار الشّهادة،/ 174؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620، لواعج‌الأشجان،/ 14
***
قال الحسین علیه السلام: احذروا کثرة الحلف فإنّه یحلف الرّجل لخلال أربع: إمّا لمهانة یجدهافی نفسه تحثّه علی الضّراعة إلی تصدیق النّاس إیّاه، وإمّا لعیّ فی المنطق فیتّخذ الأیمان‌حشواً وصلة لکلامه، وإمّا لتهمة عرفها من النّاس له فیری أنّهم لایقبلون قوله إلّابالیمین، وإمّا لإرساله لسانه من غیر تثبیت.
ورّام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر ونزهة النّواظر،/ 429
رُوی عن الحسین بن علیّ علیه السلام، أ نّه قال: إذا عملت خیراً فحدّث إخوانک لیقتدوابک، إلّاأنّ هذا إنّما یحسن إذا لم یتضمّن ریاء، وظنّ أنّ غیره یقتدی به.
الفخر الرّازی، التّفسیر، 31/ 221
قال أبو عبداللَّه وفیه- یعنی کتاب والده-: حدّثنا أبو بکر یوسف بن یعقوب الواسطیّ،
__________________________________________________
(1)- [فی أعیان الشّیعة واللّواعج: «عن»].
(2)- [یعنی،] «بدترین خصلت زمامداران ترس از دشمن، سنگدلی نسبت به ناتوانان، و بخل ورزیدن به هنگام بخشش است.»
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 299
این کلمات را تذکره کرد:
شَرُّ خِصالِ المُلوکِ الجُبْنُ مِنَ الأعْداءِ والقَسْوَةُ علی الضُّعفاءِ، والبُخْلُ علی الإعْطاء.
می‌فرماید: «از صفات پادشاهان زشت تر و نا ستوده تر آن است که از خصم بترسند، و از مکاوحت و مناطحت او بهراسند، و از قساوت و سنگدلی بر ضعیفان و بیچارگان رحمت نیاورند، و هنگام بذل و عطا بخیل و لئیم باشند.»
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 77
(3)- [حکاه فی شرح الشّافیة والأسرار عن البحار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 578
قال: حدّثنی أحمد بن أبی القاسم، عن أبیه، قال: کتب أخ للحسین بن علیّ علیهما السلام إلی‌الحسین کتاباً یستبطئه فی مکاتبته، قال: فکتب إلیه الحسین: یا أخی! لیس تأکید المودّةبکثرة المزاورة، ولا بمواترة المکاتبة، ولکنّها فی القلب ثابتة، وعند النّوازل موجودة، وقدقال فی ذلک أوس بن حجر:
ولیس أخوک الدّائم الوصل بالّذی یذمّک إن ولی ویرضیک مقبلا
ولکنّه النّائی إذا کنت آمنا وصاحبک الأدنی إذا الأمر أعضلا
ابن العدیم، بغیة الطّلب، 6/ 2589
وخطب علیه السلام، فقال: إنّ الحلم «1» زینة، والوفاء مروءة، والصّلة نعمة، والاستکبار «2» صلف، والعجلة سفه، والسّفه ضعف، واللّغو «3» ورطة، ومجالسة أهل «4» الدّناءة شرّ، ومجالسة أهل الفسق «5» ریبة. «6»
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 30/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 122؛ الأمین، أعیان‌الشّیعة، 1/ 620؛ مثله ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 178؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 277؛ الأمین، لواعج الأشجان،/ 19
__________________________________________________
(1)- [فی الفصول المهمّة مکانه: «ومن کلامه: الحلم ...»، وفی نور الأبصار: «وقال رضی الله عنه: الحلم ...»].
(2)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «استکثار»].
(3)- [فی المطبوع والبحار وأعیان الشّیعة ونور الأبصار ولواعج الأشجان: «الغلو»].
(4)- [لم یرد فی الفصول المهمّة].
(5)- [نور الأبصار: «الفسوق»].
(6)- علی بن عیسی الاربلی در کتاب «کشف الغمه فی معرفة الائمه» خطبه ای را با این عبارت از آن حضرت نقل می‌کند: «بردباری زینت است. پایبندی بر پیمان، جوانمردی است. پیوند با خویشان نعمت است. خود بزرگ بینی گزافه است. شتاب ورزیدن، کم‌خردی است؛ سفاهت از ناتوانی است. اغراق وگزاف گویی هلاکت است. همنشینی با فرومایگان بدی است. با بدکاران دمساز شدن، نشان کژاندیشی است.»
اداره پژوهش و نگارش، ترجمه اعیان الشیعه،/ 296
از کتاب نثر الدرر مرقوم افتاد:
«إنّ الحلم زینة، والوفاء مروّة، والصّلة نعمة، والاستکبار صلف، والعجلة سفه، والسّفه ضعف، واللّغو ورطة، ومجالسة الدّناة شرّ، ومجالسة أهل الفسق ریبة».
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 276
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 579
وقال علیه السلام: مَنْ أتانا لم یعدم خصلة من أربع: آیة محکمة، وقضیّة عادلة، وأخاً مستفاداً، ومجالسة العلماء. «1»
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 32/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 195؛ البحرانی، العوالم، 17/ 61
ورُوی عن علیّ بن الحسین، عن أبیه حسین بن علیّ علیهم السلام: قال: سمعت الحسین‌یقول: لو شتمنی رجل فی هذه الأُذن وأومی إلی الیمنی واعتذر لی فی الاخری لقبلت ذلک‌منه.
الزّرندی، درر السّمطین، 2/ 209
وعن الحسین بن علیّ علیه السلام، قال: إذا کان یوم القیامة نادی مناد: أ یّها النّاس! من کان‌له علی اللَّه أجر فلیقم، قال: فلا یقوم إلّاأهل المعروف.
الدّیلمی، إرشاد القلوب،/ 168
إنّ من موجبات المغفرة إدخالک السّرور علی أخیک المسلم (الطّبرانیّ- عن الحسین‌ابن علیّ).
المتّقی الهندی، کنز العمّال، 15/ 770 رقم 43024
وقال علیه السلام: أعجز النّاس من عجز عن الدّعاء، وأبخل النّاس من بخل بالسّلام.
المجلسی، البحار، 90/ 294
مصباح الشّریعة: رُوی أنّ رجلًا قال للحسین بن علیّ علیهما السلام: اجلس حتّی نتناظر فی‌الدِّین. فقال: یا هذا! أنا بصیر بدینی، مکشوف علیَّ هدای، فإن کنت جاهلًا بدینک‌فاذهب واطلبه، مالی وللمماراة؟! وإنّ الشّیطان لیوسوس للرّجل ویناجیه ویقول: ناظرالنّاس فی الدّین کیلا یظنّوا بک العجز والجهل.
__________________________________________________
(1)
***
- و نیز می‌فرماید:
«مَنْ أتانا لم یعدم خصلة من أربع: آیة محکمة، وقضیّة عادلة، وأخاً مستفاداً، ومجالسة العلماء».
سپهر، ناسخ التواریخ سیدالشهدا علیه السلام، 4/ 277
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 580
ثمّ المراء لا یخلو من أربعة أوجه: إمّا أن تتماری أنت وصاحبک فیما تعلمان، فقد ترکتمابذلک النّصیحة و [طلبتما الفضیحة] أضعتما ذلک العلم، أو تجهلانه فأظهرتما جهلًا وخاصمتماجهلًا، أو تعلمه أنت فظلمت صاحبک بطلبک عثرته، أو یعلمه صاحبک فترکت حرمته‌ولم تنزله منزلته، وهذا کلّه محال، فمن أنصف وقبل الحقّ وترک المماراة فقد أوثق إیمانه، وأحسن صحبة دینه، وصان عقله.
المجلسی، البحار، 2/ 135/ مثله البحرانی، العوالم، 3/ 438 رقم 30
***
عنه، عن أبیه، عن سلیمان الجعفریّ، رفعه إلی أبی عبداللَّه الحسین علیه السلام، قال: ما من‌أهل بیت «1» یروح علیهم ثلاثون شاة إلّاتنزّل «1» الملائکة تحرسهم حتّی یصبحوا.
البرقی، المحاسن،/ 523 رقم 161/ عنه: المجلسی، البحار، 61/ 132
لمّا وقع الطّاعون الجارف أطاف النّاس بالحسین، فقال: ما أحسن ما صنع بکم ربّکم؛ أقلع مذنب وأنفق ممسک.
ابن عبد ربّه، العقد الفرید، 3/ 127
***
وقال علیه السلام: ما أخذ اللَّه طاقة «2» أحد إلّاوضع عنه طاعته، ولا أخذ قدرته إلّاوضع‌عنه کلفته. «3»
الحرّانی، تحف العقول،/ 250 رقم 4/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 117؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 620
وقال علیه السلام: لولا ثلاثة ما وضع ابن آدم رأسه لشی‌ء: الفقر، والمرض، والموت.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 38
***
__________________________________________________
(1- 1) [البحار: «تروح علیهم ثلاثین شاة إلّانزل»].
(2)- [أعیان الشّیعة: «طاعة»].
(3)- «خدا توان کسی را نگیرد، جز این که بار طاعتی از او بردارد. و نیز اورا نستاند، جز این که تکلیفی از او ساقط کند.»
کمره‌ای، ترجمه تحف العقول،/ 250
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 581
وقال الإمام علیه السلام: الأمین آمِن، والبری‌ء جَری‌ء، والخائن خائِف، والمسی‌ء مُستوحِش، إذا وردت علی العاقل لمة قمع الحزن بالحزم، وقرع العقل للاحتیال.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40
وقال علیه السلام: القدرة تذهب الحفیظة، المرء أعلم بشأنه.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40
وقال علیه السلام: اصبر علی ما تکره فیما یلزمک الحقّ، واصبر عمّا تحبّ فیما یدعوک إلیه‌الهوی.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40
وقال علیه السلام: «1» ذرأ اللَّه «1» العلم لقاح المعرفة، وطول التّجارب زیادة فی العقل، والشّرف‌التّقوی، والقنوع راحة الأبدان، مَنْ أحبّک نهاک، ومَنْ أبغضک أغراک.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 42/ مثله الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298؛ المجلسی، البحار «2»، 75/ 128
عن کلام الحسین علیه السلام: قوله یوماً لابن عبّاس: یا ابن عبّاس! لا تکلِّمنّ فیما «3» لا یعنیک، فإنّنی أخاف علیک فیه «4» الوزر، و «5» لا تکلِّمنّ فیما «5» یعنیک حتّی تری للکلام «6» موضعاً، فربّ متکلِّم قد تکلّم بالحقّ «7» فعیب، ولا تمارینّ حلیماً ولا سفیهاً، فإنّ‌الحلیم یقلیک، والسّفیه یردیک «8»، ولا تقولنّ «9» فی أخیک المؤمن «9» إذا تواری عنک إلّا
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی أعلام الدّین، وفی البحار: «دراسة»].
(2)- [حکاه فی البحار عن أعلام الدّین].
(3)- [فی أعلام الدّین مکانه: «روی عبداللَّه بن عبّاس، قال لی الحسین بن علیّ علیهما السلام: یا ابن عبّاس! لاتتکلّمنّ بما ...»، وفی البحار: «قال الحسین بن علیّ علیهما السلام یوماً لابن عبّاس: لا تتکلّمنّ فیما ...»].
(4)- [لم یرد فی أعلام الدّین والبحار].
(5- 5) [فی أعلام الدّین: «لا تتکلّمنّ بما»، وفی البحار: «لا تتکلّمنّ فیما»].
(6)- [أعلام الدّین: «له»].
(7)- [أعلام الدّین: «بحقّ»].
(8)- [البحار: «یؤذیک»].
(9- 9) [أعلام الدّین: «خلف أحد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 582
مثال «1» ما تحبّ أن یقول فیک «2» إذا تواریت عنه، واعمل عمل رجل «3» یعلم أ نّه مأخوذبالإجرام، مجزیّ بالإحسان والسّلام.
الکراجکی، کنز الفوائد،/ 194- 195/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 127؛ مثله‌الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 145
***
قال أمیر المؤمنین للحسین علیهما السلام: یا بنیّ! ما الحلم؟ قال: کظم الغیظ وملک النّفس.
علیّ الطّبرسی، مشکاة الأنوار،/ 216
وقال الحسین علیه السلام: یا ابن آدم! إنّما أنت أیّام کلّما مضی یوم ذهب بعضک.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 37
وقال علیه السلام: من أفضل الجهاد کلمة عدل عند سلطان جائر، ومَنْ أراد إصلاح حاله‌وسلامة نفسه فلیجعل دأبه مجاهدة النّفس عند کلّ حال لا یخالف فیه ما یوافق کتاب اللَّه‌وسنّة نبیّه وسنن الأئمّة من أهل بیته وآدابهم علیهم السلام.
الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 89
وقال: «مَنْ أحجم عن الرّأی وعییت به الحیل، کان الرّفق مفتاحه».
الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 128
***
الفردوس: عن الحسین بن علیّ علیهما السلام قال: فی الجمعة ساعة لا یوافقها رجل یحتجم‌فیها إلّامات.
المجلسی، البحار، 59/ 135 رقم 106
***
قال: أخبرنا مالک بن إسماعیل النّهدیّ، قال: أخبرنا سهل بن شعیب، عن قنان‌النّهمیّ، عن جعید همدان، قال: أتیت الحسین بن علیّ وعلی صدره سکینة بنت حسین،
__________________________________________________
(1)- [لم یرد فی البحار، وفی أعلام الدّین: «مثل»].
(2)- [أعلام الدّین: «عنک»].
(3)- [أعلام الدّین: «عبد»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 583
فقال: یا اخت کلب، خذی ابنتکِ عنِّی.
فساءلنی، فقال: أخبرنی عن شباب العرب أو عن العرب، قال: قلت: أصحاب‌جلاهقات «1» ومجالس! قال: فأخبرنی عن الموالی، قال: قلت: آکل ربا أو حریص علی‌الدّنیا، قال: فقال: إنّا للَّه‌وإنّا إلیه راجعون، واللَّه إنّهما للصّنفان اللّذان کنّا نتحدّث أنّ اللَّه‌تبارک وتعالی ینتصر بهما لدینه.
یا جعید همدان، النّاس أربعة: فمنهم من له خلق ولیس له خلاق، ومنهم من له خلاق‌ولیس له خلق، ومنهم من له خلق وخلاق وذلک أفضل النّاس، ومنهم من لیس له خلق‌ولا خلاق وذاک شرّ النّاس.
ابن سعد، الحسین علیه السلام،/ 36- 37 رقم 235
ووقف الحسین بن علیّ بالحسن البصریّ والحسن لایعرفه، فقال له الحسین: یا شیخ! هل ترضی لنفسک یوم بعثک؟ قال: لا. قال: فتحدّث نفسک بترک ما لا ترضاه لنفسک‌من نفسک یوم بعثک. قال: نعم، بلا حقیقة، قال: فمن أغش لنفسه منک لنفسه یوم بعثک‌وأنت لا تحدِّث نفسک بترک ما لا ترضاه لنفسک بحقیقة. ثمّ مضی الحسین علیه السلام، فقال‌الحسن البصری: مَنْ هذا؟ فقیل له: الحسین بن علیّ، فقال: سهلتم علیَّ.
الیعقوبی، التّاریخ، 2/ 232- 233
وتذاکروا عنده صلوات اللَّه علیه اعتذار عبداللَّه بن عمرو بن العاص من مشهده بصفّین، فقال علیه السلام: ربّ «2» ذنب أحسن من الاعتذار منه.
الحلوانی، نزهة النّاظر،/ 40/ مثله الدّیلمی، أعلام الدّین،/ 298؛ المجلسی، البحار «3»، 75/ 128
__________________________________________________
(1)- الجلاهق- بضمّ الجیم-: البندق المعمول من الطّین، الواحدة جلاهقة، فارسیّ معرّب. مجمع البحرین 5/ 143.
(2)- [فی أعلام الدّین والبحار مکانه: «وقال علیه السلام: ربّ ...»].
(3)- [حکاه فی البحار عن أعلام الدّین].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 584

لعمرُک «1» إنّنی لأحبّ داراً تکون بها سُکینة والرّبابُ
أحبّهما وأبذل جُلّ مالی ولیس لعاتب «2» عندی عتاب
الشّعر للحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام.
أبو الفرج، الأغانی، 16/ 136/ عنه: الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621؛ مثله الآلوسی، روح المعانی، 19/ 149
البیت الّذی ینسب إلی الإمام الحسین بن علیّ علیهما السلام:
فإن تکن الأبدان للموت انشِئت فقتلُ امرئ بالسّیف فی اللَّه أفضل
الطّبرسی، مجمع البیان، 2/ 526
أخبرنا أبو بکر بن المَزرَفیّ «3»، أنا أبومنصور محمّد بن محمّد أبو «4» عبدالعزیز العُکبریّ، أنشدنی القاضی عبداللَّه بن علیّ بن أیّوب، أنشدنا القاضی أبو بکر «5» بن کامل، أنشدنی‌عبداللَّه بن إبراهیم، وذکر أ نّه للحسین بن علیّ:
أغن «6» عن المخلوق بالخالق «7» تغن عن «7» الکاذب والصّادق
__________________________________________________
(1)- [فی روح المعانی مکانه: «ومن شعر الحسین رضی اللَّه تعالی عنه وقد عاتبه أخوه الحسن رضی اللَّه عنه فی امرأته: لعمرک ...»]
(2)- [روح المعانی: «للائمی»]
(3)- [ط المحمودی: «المزرقیّ»].
(4)- [ط المحمودی: «ابن»].
(5)- [فی البدایة مکانه: «فمن ذلک ما أنشده أبوبکر ...»، وفی دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «أنشد أبوبکر ...»].
(6)- [فی التّهذیب مکانه: «ویقال إنّ هذه الأبیات للحسین: أغن ...»، وفی المختصر: «ومن شعر سیِّدنا الحسین بن علیّ علیه السلام: [من السّریع] أغن ...»، وفی جواهر المطالب وأعیان الشّیعة: «أبو بکر بن حامد، ورواه عن الحسین علیه السلام (وهو): أغن ...»]
(7- 7) [فی البدایة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «تسدّ علی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 585
واسترزق الرّحمن من فضله فلیس غیر اللَّه من رازق
مَنْ ظنّ أنّ النّاس یغنونه فلیس بالرّحمن بالواثق «1»
أو ظنّ أنّ المال «2» من کسبه زلّت به النّعلان من حالق
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 186، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 162، تهذیب‌ابن بدران، 4/ 324، مختصر ابن منظور، 7/ 132/ عنه: الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621؛ مثله ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 8/ 209؛ الباعونی، جواهر المطالب، 2/ 315؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 149- 150
قرأت بخطّ أبی الحسن رشأ بن نظیف- وأنبأنیه أبو القاسم علیّ بن إبراهیم، وأبوالوحش سُبیع «3» بن المسلم عنه- أنا أبو الفتح إبراهیم بن علیّ بن سیبخت، أنا أبو بکرمحمّد بن یحیی الصّوفیّ، نا محمّد بن یونس الکُدیمیّ، نا محمّد بن المؤمّل الحارثیّ، «4» ناالأعمش أنّ الحسین بن علیّ، قال:
کلّما «5» زید صاحب المال مالًا زید فی همّه وفی الاشتغال
قد عرفناک یا منغّصة العیش ویا دار کلّ فانٍ «6» وبال «7»
لیس یصفو لزاهدٍ طلب الزّهد إذا «8» کان مُثقلًا بالعیال
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 186- 187، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 162، تهذیب ابن بدران، 4/ 324، مختصر ابن منظور، 7/ 132/ عنه: الأمین، أعیان
__________________________________________________
(1)- [دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «بالرّائق»]
(2)- [التّهذیب: «النّاس»]
(3)- [ط المحمودی: «سبع»].
(4)- [من هنا حکاه فی التّهذیب والبدایة وجواهر المطالب وأعیان الشّیعة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام].
(5)- [فی المختصر مکانه: «من شعره أیضاً [من الخفیف]: کلّما ...»]
(6)- [التّهذیب: «فناء»]
(7)- [فی جواهر المطالب وأعیان الشّیعة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «بالی»]
(8)- [التّهذیب: «إن»]
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 586
الشّیعة، 1/ 621؛ مثله ابن کثیر، البدایة والنّهایة، 8/ 209؛ الباعونی، جواهرالمطالب، 2/ 315؛ محمّد بن عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 156
أخبرنا أبو الفتوح عبدالخلّاق بن عبد الواسع بن عبدالهادی بن عبداللَّه الهرویّ ببغداد، أنا أبو عبداللَّه محمّد بن علیّ بن محمّد بن علیّ بن عُمیر العُمَیریّ، نا أبو زکریّا یحیی بن‌عمّار بن یحیی بن عمّار الشّیبانیّ- إملاءً-، قال: سمعت أبا بکر هبة اللَّه بن الحسن القاضی‌بفارس، قال: قرأت علی الحارث بن عبیداللَّه، «1» عن إسحاق بن إبراهیم، قال: بلغنی أنّ‌الحسین بن علیّ أتی مقابر «2» الشّهداء بالبقیع، فطاف بها، وقال:
نادیت سکّان القبور فأسکتوا وأجابنی عن صمتهم ندب الجثا «3»
قالت: أتدری ما صنعت بساکنی مزّقت لحمهم «4» وخرّقت الکسا
وحشوت أعینهم تراباً بعدما «5» کانت «6» تباینت المفاصل والشّوا
قطّعت ذا من ذا ومن هذا کذا فترکتها رمما یطول بها البلا
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 187، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 163، تهذیب‌ابن بدران، 4/ 324، مختصر ابن منظور، 7/ 132
أنبأنا أبو سعد أحمد بن عبد الجبّار الطّیّوریّ، عن أبی عبداللَّه محمّد بن علیّ الصّوریّ، ثمّ أنشدنی أبو المعمر المبارک بن أحمد بن عبدالعزیز، أنشدنا المبارک بن عبد الجبّار، أنشدنا محمّد بن علیّ الصّوریّ، أنشدنی أبو القاسم علیّ بن محمّد بن شهدک الأصبهانیّ- بصور- للحسین بن علیّ:
__________________________________________________
(1)- [من هنا حکاه فی المختصر].
(2)- [فی التّهذیب مکانه: «وزار مقابر ...»].
(3)- [التّهذیب: «الحشا»]
(4)- [فی التّهذیب: «جثماناً»، وفی المختصر: «ألحُمهم»]
(5)- [زاد فی ط المحمودی والمختصر:
«کانت تأذّی بالیسیر من القذی أمّا العظام فإنّنی فرّقتها»]
(6)- [فی ط المحمودی والمختصر: «حتّی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 587
لئن «1» کانت الدّنیا تعدّ نفیسة فدار ثواب اللَّه أغلی «2» وأنْبلُ
وإن کانت الأبدان للموتِ انشئت فقتل امرئٍ فی «3» اللَّه بالسّیف أفضلُ
وإن کانت الأرزاق شیئاً مقدّراً فقلّة سعی المرء «4» فی الکسب «4» أجملُ
وإن کانت الأموال للتّرْکِ جُمِّعت «5» فما بال متروک به المرء یبخلُ
ابن عساکر، تاریخ دمشق، 14/ 187، الحسین علیه السلام (ط المحمودی)،/ 163- 164، تهذیب ابن بدران، 4/ 325، مختصر ابن منظور، 7/ 133/ مثله ابن کثیر، البدایةوالنّهایة، 8/ 209؛ الباعونی، جواهر المطالب، 2/ 316؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان‌الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 154- 155
وله علیه السلام:
یا أهل لذّة «6» دنیا لا بقاء لها إنّ اغتراراً بظلّ زائل حمق
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 69/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 193؛ البحرانی، العوالم، 17/ 69؛ مثله الدّیلمی، إرشاد القلوب، 1/ 165
ویُروی للحسین:
__________________________________________________
(1)- [فی التّهذیب مکانه: «وممّا ینسب إلی الحسین أیضاً: لئن ...»، وفی المختصر: «من شعر الحسین بن علیّ علیهما السلام: لئن ...»، وفی البدایة: «وأنشد بعضهم للحسین رضی الله عنه أیضاً: لئن ...»، وفی جواهر المطالب: «وممّا هو منسوب إلیه رضی الله عنه: لئن ...»، وفی دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «عن ابن عبداللَّه الطّرسوسیّ، أ نّه قال: کان مکتوباً علی رایة الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما یوم قُتل: لئن ...»]
(2)- [فی ط المحمودی والتّهذیب والمختصر والبدایة وجواهر المطالب ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «أعلی»]
(3)- [لم یرد فی ط المحمودی والتّهذیب والمختصر]
(4- 4) [فی البدایة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «فی الرّزق»، وفی جواهر المطالب: «أولی و»]
(5)- [فی البدایة ودیوان الحسین بن علیّ: «جمعها»]
(6)- [فی إرشاد القلوب مکانه: «وکان الحسین بن علیّ علیهما السلام کثیراً ما یتمثّل بقول الشّاعر: یا أهل لذّات ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 588
سبقت العالمین إلی المعالی بحسن خلیقة وعلوّ همّه
ولاح بحکمتی نور الهدی فی لیال فی الضّلالة مدلهمه
یرید الجاحدون لیطفؤه ویأبی اللَّه إلّاأن یتمّه
ابن شهرآشوب، المناقب، 4/ 72- 73/ عنه: المجلسی، البحار، 44/ 194؛ البحرانی، العوالم، 17/ 69
فأمّا شعره علیه السلام، فقد ذکر الرّواة له شعراً ووقع إلیّ «1» شعره علیه السلام «1» بخطِّ الشّیخ «2» عبداللَّه أحمد بن أحمد بن أحمد «2» بن الخشّاب النّحویّ رحمة اللَّه علیه، وفیه: قال أبو مخنف‌لوط بن یحیی: أکثر ما یرویه النّاس من شعر سیِّدنا أبی عبداللَّه الحسین «3» بن علیّ «3» علیهما السلام إنّما هو ما تمثّل به، وقد أخذت شعره من مواضعه، واستخرجته من مظانّه وأماکنه، ورویته عن ثقات الرّجال، منهم عبدالرّحمان بن نخبة «4» الخزاعیّ- وکان عارفاً بأمر أهل‌البیت علیهم السلام-، ومنهم المسیّب بن رافع المخزومیّ وغیره رجال کثیر «5»، ولقد «6» أنشدنی‌یوماً رجل من ساکنی سلع «7» هذه الأبیات، فقلت له: أکتبنیها «8»، فقال لی: ما أحسن‌ردائک هذا؟ وکنت قد اشتریته یومی ذاک بعشرة دنانیر، فطرحته علیه، فأکتبنیها، وهی:
__________________________________________________
(1- 1) [أعیان الشّیعة: «شعر»].
(2- 2) [فی البحار: «عبداللَّه بن أحمد»، وفی أعیان الشّیعة: «أبی عبداللَّه»].
(3- 3) [لم یرد فی البحار].
(4)- [فی البحار وأعیان الشّیعة: «نجبة»].
(5)- [أعیان الشّیعة: «کثیرون»].
(6)- [من هنا حکاه عنه فی دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام].
(7)- سلع- بفتح السّین وسکون اللّام-: موضع بقرب المدینة وحصن بوادی موسی علیه السلام بقرب بیت‌المقدس.
(8)- [فی أعیان الشّیعة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «اکتبها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 589
قال أبو عبداللَّه الحسین بن علیّ بن أبی طالب بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مناف‌ابن قصیّ علیه السلام:
ذهبَ «1» الّذین أحبّهم وبقیت فیمَنْ لا أحبّه
فیمَنْ أراه یسبّنی ظهر المغیب ولا أسبّه «2» یبغی «2» فسادی ما استطاع
وأمره ممّا أدبّه «3» حنقاً یدبّ إلی الضّراء
وذاک ممّا لا أدبّه ویری ذباب الشّرّ من
حولی یطنّ ولا یذبّه «4» وإذا جنا «5» وغر «6» الصّدور
فلا یزال به یشبّه «7» أفلا یعیج «8» بعقله
أفلا یؤب «9» إلیه لبّه «2» أفلا یری أنّ فعله
ممّا یسور «10» إلیه غبّه «11» حسبی بربِّی کافیاً «12»
ما أختشی «12» والبغی حسبه «13»
__________________________________________________
(1)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار مکانه: «ومن نظمه (کلامه) علیه السلام: ذهب ...»، وفی لواعج الأشجان: «وممّا یُنسب إلی الحسین علیه السلام من الشّعر قوله: ذهب ...»]
(2- 2) [لم یرد فی الفصول المهمّة ونور الأبصار]
(3)- [فی البحار وأعیان الشّیعة ولواعج الأشجان ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «أربّه»]
(4)- طنّ الذّباب: صوت
(5)- [فی البحار وأعیان الشّیعة ولواعج الأشجان ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «خبا»]
(6)- [أعیان الشّیعة: «غیر»]
(7)- وغر الصّدور: حرّها. وجنا: سکن. ویشبّه: یشعله ویوقده. ه. م
(8)- یعیج: یقیم ویرجع. ویثوب: یرجع. ولبّه: عقله. ه. م
(9)- [فی المطبوع وأعیان الشّیعة ولواعج الأشجان ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «یثوب»]
(10)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «یسیر»]
(11)- سار إلیه سوراً: وثب وثار. وغبّ الأمر: عاقبته وآخره
(12- 12) [فی الفصول المهمّة: «ممّا اختشی»، وفی نور الأبصار: «ممّا اجتنی»]
(13)- [إلی هنا حکاه فی نور الأبصار].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 590
ولقلّ «1» مَنْ یبغی علیه فما «2» کفاه اللَّه ربّه «3»
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 33- 34/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 122- 123؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 118- 119؛ مثله ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 180؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 279؛ الأمین، لواعج الأشجان،/ 19
وقال علیه السلام:
إذا ما عضّک الدّهر فلا تجنح إلی خلق «4» ولا تسأل سوی اللَّه «5» تعالی قاسم الرِّزقِ «5»
فلو عشت وطوّفت «6» من الغرب إلی الشرّق «7» لما صادفت «7» مَنْ یقدر أن یسعد أو یشقی
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 34- 35/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 123؛ الأمین، أعیان الشّیعة، 1/ 621؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 151؛ مثله ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 180؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 279؛ الأمین، لواعج الأشجان،/ 19- 20
وقال علیه السلام «8»:
__________________________________________________
(1)- [فی الفصول المهمّة ودیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «ولعلّ»]
(2)- [الفصول المهمّة: «إلّا»]
(3)- ویروی: «إلّا کفاه البغی ربّه». ه. م
(4)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «الخلق»]
(5- 5) [نور الأبصار: «المغیث العالم الخلق»]
(6)- [نور الأبصار: «وقد طفت»]
(7- 7) [کشف الغمّة،/ 34: «لمصادفت»]
(8)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «وقال علیه السلام من قصیدة طویلة هذا أوّلها»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 591
إذا استنصر المرء أمرءاً «1» لا یدی له «1» فناصره والخاذلون سواء
أنا ابن الّذی قد تعلمون «2» مکانه ولیس علی الحقّ المبین طخاء «3»
ألیس رسول اللَّه جدِّی ووالدی أنا البدر إن حلّ النّجوم خفاء «4» ألم «4» ینزل القرآن خلف بیوتنا
صباحاً ومن بعد الصّباح مساء «4»
ینازعنی واللَّه بینی وبینه یزید ولیس الأمر حیث یشاء
فیا نصحاء اللَّه أنتم ولاته وأنتم علی أدیانه أمناء
بأیِّ کتاب أم بأیّةِ سنّة تناولها عن أهلها البُعداء
«وهی طویلة».
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 35/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 124- 125؛ مثله‌ابن الصّبّاغ، الفصول المهمّة،/ 180- 181؛ الشّبلنجی، نور الأبصار،/ 279؛ محمّدعبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام «5»،/ 111
وقال علیه السلام «6»:
اللَّه یعلم أنّ ما یبدی یزید لغیره وبأ نّه لم یکتسبه بغیره «7» وبمیره «8»
__________________________________________________
(1- 1) [فی الفصول المهمّة: «لا یداله»، وفی نور الأبصار: «لأذیة»]
(2)- [فی الفصول المهمّة: «یعلمون»، وفی نور الأبصار: «تعلموا»]
(3)- [فی الفصول المهمّة ونور الأبصار: «طحاء»]
(4- 4) [لم یرد فی دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام]
(5)- [حکاه أیضاً فی دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 114].
(6)- [فی أعیان الشّیعة: «وقال علیه السلام (أورده فی کشف الغمّة عن ابن الخشّاب)»، وفی لواعج الأشجان: «وقوله علیه السلام»].
(7)- [أعیان الشّیعة: «بخیره»]
(8)- قال أبو مخنف: یقال غار الرّجل وغار لهم ومار بهم ومار لهم وهی الغیرة والمیرة. ه. م.
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 592
لو أنصف النّفس الخؤون لقصرت من سیره ولکان ذلک منه أدنی شرّه من خیره «1»
کذا بخطّ ابن الخشّاب شرّه بالإضافة، وأظنّه وهماً منه، لأنّه لا معنی له علی‌الإضافة، والمعنی أ نّه لو أنصف نفسه أدنی الانصاف شرّه علی المفعولیّة من خیره، أی‌صار ذا خیر.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 35/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 123؛ الأمین، أعیان‌الشّیعة، 1/ 621؛ مثله الأمین، لواعج الأشجان،/ 20
وقال علیه السلام:
أنا الحسین بن علیّ بن أبی طالب البدر بأرض العرب
ألم تروا وتعلموا أنّ أبی قاتل عمرو ومبیر مرحب
ولم یزل قبل کشوف الکرب مجلّیاً ذلک عن وجه النّبیّ
ألیس من أعجب عجب العجب أن یطلب الأبعد میراث النّبیّ
واللَّه قد أوصی بحفظ الأقرب
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 36/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 124؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 121
وقال علیه السلام:
ما یحفظ اللَّه یصن ما یصنع «2» اللَّه یهن
مَنْ یسعد اللَّه یلن له الزّمان إن خشن
أخی اعتبر لا تغترر کیف تری صرف الزّمن
یجزی بما أوتی من فعل قبیح أو حَسِن
__________________________________________________
(1)- [إلی هنا حکاه فی أعیان الشّیعة ولواعج الأشجان]
(2)- [البحار: «یضع»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 593
أفلح عبد کشف ال - غطاء عنه ففطن
وقرّ عیناً مَنْ رأی أنّ البلاء فی اللّسن
فماز من ألفاظه فی کلِّ وقتٍ ووزن
وخاف من لسانه عزباً حدیداً فحزن «1»
ومَنْ یکن معتصماً باللَّه ذی العرش فلن
یضرّه شی‌ء ومن یعدی علی اللَّه ومن
مَنْ یأمن اللَّه یخف وخائف اللَّه أمن
وما لما یثمره ال - خوف من اللَّه ثمن
یا عالم السّرّ کما یعلم حقّاً ما علن
صلِّ علی جدّی أبی ال - قاسم ذی النّور المبن «2»
أکرم مَنْ حیّ ومَنْ لفّف میتاً فی الکفن «3»
وأمنن علینا بالرِّضا فأنتَ أهل للمنن
وعافنا فی دیننا من کلِّ خسر «4» وغبن
ما خاف مَنْ خاب کمن یوماً إلی الدّنیا رکن
طوبی لعبدٍ کشفت عنه غیابات «5» الوسن
والموعد اللَّه وما یقض «6» به اللَّه یکن
«وهی طویلة».
__________________________________________________
(1)- [البحار: «فخزن»]
(2)- [البحار: «المنن»]
(3)- [البحار: «کفن»]
(4)- [دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «حسر»]
(5)- [البحار: «غبابات»]
(6)- [دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام: «یقضی»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 594
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 36- 37/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 124- 125؛ محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 169- 171
وقال علیه السلام:
أبی علیّ وجدّی خاتم الرّسل والمرتضون لدین اللَّه من قبلی
واللَّه یعلم والقرآن ینطقه إنّ الّذی بیدی من لیس یملک لی
ما یرتجی بامرئٍ لا قائل عذلا «1» ولا یزیغ إلی قول ولا عمل
ولا یری خائفاً فی سرِّه وجلا ولا یحاذر من هفو ولا زلل
یا ویح نفسی ممّن لیس یرحمها أما له فی کتاب اللَّه من مثل
أما له فی حدیث النّاس معتبر من العمالقة العادیة الأول
یا أ یّها الرّجل المغبون شیمته إنِّی ورثت رسول اللَّه عن رسل
أ أنت أولی به من آله فبما «2» تری اعتللت وما فی الدِّین من علل
«وفیها أبیات اخر».
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 37- 38/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 125؛ محمّدعبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 159
وقال علیه السلام:
یا نکبات الدّهر دولی دولی واقصری إن شئتِ أو أطیلی
ومنها:
رمیتنی رمیة لا مقیل بکلِّ خطب فادح جلیل
وکلّ عب‌ء أیّد ثقیل أوّل ما رزئت بالرّسول
__________________________________________________
(1)- العذل: الملامة.
(2)- [دیوان الحسین بن علیّ علیه السلام: «فیما»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 595
وبعد بالطّاهرة البتول والوالد البرّ بنا الوصول
وبالشّقیق الحسن الجلیل والبیت ذی التّأویل والتّنزیل
وزورنا المعروف من جبریل فما له فی الزّرء من عدیل
مالک عنِّی الیوم من عدول وحسبی الرّحمن من منیل
قال: تمّ شعر مولانا الشّهید أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهما السلام، وهوعزیز الوجود.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 38/ عنه: المجلسی، البحار، 75/ 126؛ مثله محمّدعبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 161- 162
وذکر ابن طلحة أنّ أعرابیّاً قطع القفار إلی الحسن لیکلّمه فی عویص العربیّة، فأشاربعض من حضر أن یبدأ بالحسین.
[...] فارتجل الحسین علیه السلام:
فما رسم سجا فیه محی آیة رسمیه
سفود درج الذّیلین فی نوعا قناعیه
ومودجر صف تتری علی تلبید نوءیه
ودلّاج من المزن دنا نوء سماکیه
إلی مثعنجر الودق بجرد من خلالیه
وقد أحمد برقاه فلا ذمّ لبرقیه
وقد جلّل رعداه فلا ذمّ لرعدیه
نجیح الرّعد شجّاج إذا أرخی نطاقیه
فأضحی دارساً قفرا لبینونة أهلیه «1»
__________________________________________________
(1)- در مناقب ابن شهرآشوب این شعر را نیز نسبت به حسین علیه السلام داده اند:-
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 596
البیاضی، الصّراط المستقیم، 2/ 172- 173
خیرة اللَّه من الخلق أبی ثمّ امِّی وأنا ابن الخیرتین
فضّةٌ قد صُنعت من ذهبٍ فأنا الفضّة وابن الذّهبین
مَنْ له جدّ کجدِّی فی الوری أو کشیخی فأنا ابن القمرین
مدرّسی، جنّات الخلود،/ 22
قال علیه السلام فی الحثّ علی الجود:
إذا جادت الدّنیا علیک فجد بها علی النّاس طرّاً قبل أن تتفلّت
فلا الجود یغنیها إذا هی أقبلت ولا البخل یبقیها إذا ما تولّت
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 122
قال الإمام الحسین رضی الله عنه:
تبارک ذو العُلا والکبریاء تفرّد بالجلالِ وبالبقاءِ
وسوّی الموت بین الخلق طُرّاً وکلّهم رهائن للفناءِ
ودنیانا- وإن ملنا إلیها وطال بها المتاع- إلی انقضاءِ
__________________________________________________
-یا أهل لذّة دنیاً لا بقاء لها إنّ اغتراراً بظلّ زائل حمق 1
و نیز این شعر از حسین علیه السلام مروی است:
سبقت العالمین إلی المعالی بحسن خلیقة وعلوّ همّة 2
ولاحَ بحکمتی نور الهدی فی لیالی فی الضّلالة مدلهمّة 3
یرید الجاحدون لیطفؤوه ویأبی اللَّه إلّاأن یتّمه 4
1. ای سرگرم شدگان لذت دنیای بی‌دوام! فریفته شدن به سایه‌ای بی‌دوام، از نادانی است.
2. با نیکی خُلق و بلندی همت بر تمام اهل عالم، به سوی بزرگواری‌ها پیشی گرفتم.
3. به برکت حکمت من، نور هدایت از میان گمراهی‌های شب‌های تاریک هویدا گشت.
4. منکرین حق خواستند آن نور را خاموش کنند، ولی خداوند غیر از تکمیل آن نمی‌خواهد.
سپهر، ناسخ التواریخ سید الشهدا علیه السلام، 4/ 85- 86
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 597
ألا إنّ الرّکون علی غرور إلی دار الفناء من الفناءِ
وقاطنها سریع الظّعن عنها وإن کان الحریص علی الثّواءِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 115
قال الإمام الحسین علیه السلام:
یحوّل عن قریب من قصور مزخرفة إلی بیت التّرابِ
فیُسلَم فیه مهجوراً فریداً أحاط به شحوب الاغترابِ
وهول الحشر أفظع کلّ أمر إذا دُعی ابن آدم للحسابِ
وألفی کلّ صالحة أتاها وسیِّئة جناها فی الکتابِ
لقد آن التّزوّد إن عقلنا وأخذ الحظّ من باقی الشّبابِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 120
قال الإمام الحسین علیه السلام:
فعقبی کلّ شی‌ء نحن فیه من الجمع الکثیف إلی شتاتِ
وما حزناه من حلٍّ وحُرم یوزَّع فی البنین وفی البناتِ
وفیمَنْ لم نؤهِّلهم بفلسٍ وقیمة حبّة قبل المماتِ
وتنسانا الأحبّة بعد عشر وقد صرنا عظاماً بالیاتِ
کأ نّا لم نعاشرهم بودٍّ ولم یک فیهم خلٌّ مؤاتِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 123
قال الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
لمن یا أ یّها المغرور تحوی من المال الموفَّر والأثاثِ
ستمضی غیر محمود فریداً ویخلو بعل عرسک بالتّراثِ
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 598
ویخذلک الوصیّ بلا وفاء ولا إصلاح أمر ذی التیاثِ
لقد وفّرت وزراً مرّ حیناً یسدّ علیک سبل الانبعاثِ
فما لک غیر تقوی اللَّه حرز ولا وزر وما لک من غیاثِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 124
قال الإمام الحسین رضی الله عنه:
تعالج بالتّطبّب کلّ داء ولیس لداء ذنبک من علاجِ
سوی ضرع إلی الرّحمن محض بنیّة خائف ویقین راجِ
وطول تهجّد بطلاب عفو بلیل مدلهمّ السّتر داجِ
وإظهار النّدامة کلّ وقت علی ما کنت فیه من اعوجاجِ
لعلّک أن تکون غداً عظیماً ببلغة فائز مسرور ناجِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 125- 126
قال الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
علیک بظلف نفسک عن هواها فما شی‌ء ألذّ مِنَ الصّلاحِ
تأهّب للمنیّة حین تغدو کأ نّک لا تعیش إلی الرّواحِ
فکم من رائحٍ فینا صحیح نعته نعاته قبل الصّباحِ
وبادر بالإنابةِ قبلَ موتٍ علی ما فیک من عظم الجناحِ
ولیس أخو الرّزانة مَنْ تجافی ولکن مَنْ تشمّر للفلاحِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 127
قال الإمام الحسین علیه السلام:
وإن صافیت أو خاللت خِلًا ففی الرّحمن فاجعل مَنْ تؤاخی
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 599
ولا تعدل بتقوی اللَّه شیئاً ودع عنک الضّلالة والتّراخی
فکیف تنال فی الدّنیا سروراً وأیّام الحیاة إلی انسلاخِ
وإن سرورها فیما عهدنا مشوب بالبکاء وبالصُّراخِ
فقد عمی ابن آدم لا یراها عمی أفضی إلی صمم الصِّماخِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 128
قال الحسین بن علیّ علیهما السلام:
أخی قد طال لبثکَ فی الفساد وبئس الزّاد زادک للمعادِ
صبا فیک الفؤاد فلم تزعه وحِدْتَ إلی متابعة الفؤادِ
وقادتک المعاصی حیث شاءت وألفتک امرءاً سلس القیادِ
لقد نودیتَ للتّرحال فاسمع ولا تتصاممنّ عن المنادی
کفاک مشیب رأسک من نذیر وغالب لونه لون السّوادِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 131
قال الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
ودنیاک الّتی غرّتک منها زخارفها تصیر إلی انجذاذِ
تزحزح عن مهالکها بجهد فما أصغی إلیها ذو نفاذِ
لقد مُزجت حلاوتها بسُمِّ فما کالحذر منها من ملاذِ
عجبتُ لمعجبٍ بنعیم دُنیا ومغبون بأیّام لذاذِ
ومؤثره المُقام بأرض قفر علی بلدٍ خصیب ذی رذاذِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 132
قال الإمام الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 600
هل الدّنیا وما فیها جمیعاً سوی ظلٍّ یزول مع النّهارِ
تفکّر أین أصحاب السّرایا وأرباب الصّوافن والعشارِ
وأین الأعظمون یداً وبأساً وأین السّابقون لذی الفخارِ
وأین القرن بعد القرن منهم من الخلفاء والشُّمِّ الکبارِ
کأن لم یُخلَقوا أو لم یکونوا وهل أحد یُصان من البوارِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 136
قال الحسین بن علیّ علیهما السلام:
أیعتزُّ الفتی بالمال زهواً وما فیها یفوت عن اعتزازِ
ویطلب دولة الدّنیا جنوناً ودولتها محالفة المخازی
ونحن وکلّ من فیها کسفرٍ دنا منّا الرّحیل علی الوفازِ
جهلناها کأن لم نختبرها علی طول التّهانی والتّعازی
ولم نعلم بأن لا لبث فیها ولا تعریج غیر الاجتیازِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 137
قال أبو عبداللَّه الإمام الحسین رضی الله عنه:
أفی السّبخات یا مغبون تبنی وما أبقی السّباخ علی الأساسِ
ذنوبک جمّة تتری عظاماً ودمعک جامد والقلب قاسِ
وأیّاماً عصیت اللَّه فیها وقد حُفِظَت علیک وأنت ناسِ
فکیف تطیق یوم الدِّین حملًا لأوزار الکبائر کالرّواسی
هو الیوم الّذی لا وُدّ فیه ولا نسب ولا أحد مواسِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 138
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 601
قال الإمام أبو عبداللَّه رضی الله عنه:
عظیم هوله والنّاس فیه حیاری مثل مبثوث الفراشِ
به تتغیّر الألوان خوفاً وتصطکُّ الفرائص بارتعاشِ
هنالک کلّ ما قدّمت یبدو فعیبک ظاهر والسّرّ فاشِ
تفقّد نقص نفسک کلّ یوم فقد أودی بها طلب المعاشِ
ألا لِمْ تبتغی الشّهوات طوراً وطوراً تکتسی لین الرّیاشِ؟
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 139
قال الإمام الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
علیک من الامور بما یؤدّی إلی سنن السّلامة والخلاصِ
وما ترجو النّجاة به وشیکاً وفوزاً یوم یؤخذ بالنّواصی
فلیس تنال عفو اللَّه إلّا بتطهیر النّفوس من المعاصی
وبرّ المؤمنین بکلِّ رفق ونُصح للأدانی والأقاصی
وإن تشدُد یداً بالخیر تُفلح وإن تعدل فما لکَ من مناصِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 140
قال الإمام أبو عبداللَّه علیه السلام:
وأصل الحزم أن تضحی مُطیعاً وربّک عنک فی الحالات راضِ
وأن تعتاض بالتّخلیط رُشداً فإنّ الرُّشد من خیر اعتیاضِ
ودع عنک الّذی یُغوی ویُردی ویورث طول حزن وارتماضِ
وخذ باللّیل حظّ النّفس واطرد عن العینین محبوب الغماضِ
فإنّ الغافلین ذوی التّوالی نظائر للبهائم فی الغیاضِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 141
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 602
قال سیِّدی الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
کفی بالمرء عاراً أن تراه من الشّأن الرّفیع إلی انحطاطِ
علی المذموم من فعلٍ حریصاً علی الخیرات منقطع النّشاطِ
یشیر بکفِّه أمراً ونهیاً إلی الخدّام من صدر البساطِ
یری أنّ المعازف والملاهی مسبّبة الجواز علی الصّراطِ
لقد خاب الشّقیّ وضلّ عجزاً وزال القلب منه عن النِّیاطِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 142
قال الإمام الحسین علیه السلام:
إذا الإنسان خان النّفس منه فما یرجوه راج للحفاظِ
ولا ورع لدیه ولا وفاء ولا الإصغاء نحو الاتّعاظِ
وما زهد الفتی من حلق رأس ولا بلباس أثواب غلاظِ
ولکن بالهدی قولًا وفعلًا وإدمان التّجشُّع فی اللّحاظِ
وإعمال الّذی یُنجی ویُنمی بوسع والفرارُ من الشّواظِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 143
قال الإمام الحسین بن علیّ علیهما السلام:
لکلِّ تفرُّق الدّنیا اجتماع فما بعد المنون من اجتماعِ
فراقٌ فاصلٌ ونوی شطونٌ وشغلٌ لا یلبّث للوداعِ
وکلّ اخوّة لا بدّ یوماً وإن طال الوصال إلی انقطاعِ
وإنّ متاع ذی الدّنیا قلیل فما یجدی القلیل من المتاعِ
وصار قلیلها حرجاً عسیراً تشبّث بین أنیاب السِّباعِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 146
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 603
قال الإمام الحسین بن علیّ علیهما السلام:
ولم یطلب علوّ القدر فیها وعزّ النّفس إلّاکلُّ طاغِ
وإن نال النّفوس من المعالی فلیس لنیلها طیب المساغِ
إذا بلغ المُراد عُلًا وعزّاً تولّی واضمحلّ مع البَلاغِ
کقصر قد تهدّم حافتاه إذا صار البناء إلی الفراغِ
أقول وقد رأیت ملوک عصری ألا لا یبغینّ المُلک باغِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 147
قال سیِّدی الإمام الحسین رضی الله عنه:
أ أقصد بالملامةِ قصد غیری وأمری کلّه بادی الخلافِ
إذا عاش امرؤ خمسین عاماً ولم یُرَ فیه آثار العفافِ
فلا یرجی له أبداً رشاد فقد أردی بنیّته التّجافی
ولِمْ لا أبذل الإنصاف منِّی وأبلغ طاقتی فی الانتصافِ
لی الویلات إن نفعت عظاتی سوای ولیس لی إلّاالقوافی
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 148
قال سیِّد الشّهداء الإمام الحسین رحمه الله:
ألا إنّ السّباق سباق زهد وما فی غیر ذلک من سباقِ
ویفنی ما حواه المُلک أصلًا وفعل الخیر عند اللَّه باقِ
ستألفک النّدامة عن قریب وتشهق حسرة یوم المساقِ
أتدری أیّ ذاک الیوم فکّر وأیقن أ نّه یوم الفراقِ
فراق لیس یشبهه فراق قد انقطع الرّجاء عن التّلاقی
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 152
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 604
قال الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
عجبت لذی التّجارب کیف یسهو ویتلو اللّهو بعد الاحتباکِ
ومرتهن الفضائح والخطایا یقصّر باجتهاد للفکاکِ
وموبق نفسه کسلًا وجهلًا وموردها مخوفات الهلاکِ
بتجدید المآثم کلّ یوم وقصد للمحرّم بانتهاکِ
سیعلم حین تفجؤه المنایا ویکثف حوله جمع البواکی
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 153
قال سیِّدی أبو عبداللَّه رضی الله عنه:
فإنّ سدوره أمسی غروراً وحلّ به ملمّات الزّوالِ
وعُرّی عن ثیاب کان فیها واُلبس بعد أثواب انتقالِ
وبعد رکوبه الأفراس تیهاً یهادی بین أعناق الرّجالِ
إلی قبر یغادر فیه فرداً نأی منه الأقارب والموالی
تخلّی عن مورِّثه وولّی ولم تحجبه مأثرة المعالی
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 160
قال الإمام الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
ولم یمرر به یوم فظیع أشدّ علیه من یوم الحمامِ
ویوم الحشر أفظع منه هولًا إذا وقف الخلائق بالمقامِ
فکم من ظالم یبقی ذلیلًا ومظلوم تشمّر للخصامِ
وشخص کان فی الدّنیا فقیراً تبوّأ منزل النُّجب الکِرامِ
وعفو اللَّه أوسع کلّ شی‌ء تعالی اللَّه خلّاق الأنامِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 163
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 605
قال أبو عبداللَّه الإمام الحسین رضی الله عنه:
إله لا إله لنا سواه رؤوف بالبریّة ذو امتنانِ
اوحِّده بإخلاص وحمد وشکر بالضّمیر وباللِّسانِ
وأفنیت الحیاة ولم أصُنها وزُغتُ إلی البطالة والتّوانی
وأسأله الرِّضا عنِّی فإنِّی ظلمت النّفس فی طلب الأمانی
إلیه أتوب من ذنبی وجهلی وإسرافی وخلعی للعنان
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 168
روی محمّد بن أبی طلحة، قال: إنّ إعرابیّاً دخل المسجد الحرام [...]
[وأنشد الحسین ارتجالًا لوقته]:
فما رسم شجانی قد محت آیات رسمیهِ
سفور درّجت ذیلین فی بوغاء قاعیهِ
هتوف حرجف تتری علی تلبید ثوبیهِ
وولاج من المزن دنا نوء سماکیهِ
أتی مثعنجر الودق بجود فی خلالیهِ
وقد أحمد برقاه فلا ذمّ لبرقیهِ
وقد جلّل رعداه فلا ذمّ لرعدیهِ
ثجیج الرّعد ثجّاج إذا أرخی نطاقیهِ
فأضحی دارساً قفراً لبینونة أهلیهِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 173، 176
قال الإمام الشّهید الحسین علیه السلام:
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 606
وقعنا فی الخطایا والبلایا وفی زمن انتقاض واشتباهِ
تقانی الخیر، والصّلحاء ذلّوا وعزّ بذلّهم أهل السّفاهِ
وباء الآمرون بکلِّ عُرفٍ فما عن منکر فی النّاس ناهِ
فصار الحرُّ للمملوک عبداً فما للحرِّ من قدرٍ وجاهِ
فهذا شغله طمع وجمع وهذا غافل سکران لاهِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 178
قال الإمام الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
فإنّ اللَّه توّاب رحیم ولیّ قبول توبة کلّ غاوی
اؤمِّل أن یعافینی بعفو ویُسخن عین إبلیس المناوی
وینفعنی بموعظتی وقولی وینفع کلّ مستمع وراوِ
ذنوبی قد کوت جنبیَّ کیّاً ألا إنّ الذّنوب هی المکاوی
فلیس لِمَنْ کواه الذّنب عمداً سوی عفو المهیمن من مُداوِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 179- 180
قال ریحانة الرّسول الأعظم:
یبذِّر ما أصاب ولا یبالی أسُحتاً کان ذلک أم حلالا
فلا تغترّ بالدّنیا وذرها فما تسوی لک الدّنیا خلالا
أتبخل تائهاً شرهاً بمال یکون علیک بعد غد وبالا
فما کان الّذی عقباه شرّ وما کان الخسیس لدیک مالا
فبتُّ من الامور بکلِّ خیر وأشرفها وأکملها خصالا
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 181
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 607
قال أبو عبداللَّه الحسین بن علیّ رضی اللَّه عنهما:
وکن بشّاً کریماً ذا انبساط وفیمن یرتجیک جمیل رأیِ
بعیداً عن سماع الشّرّ سمحاً نقیّ الکفّ عن عیبٍ وثأیِ
معیناً للأرامل والیتامی أمین الجیب عن قرب ونأیِ
وصولًا غیر محتشم زکیّاً حمید السّعی فی إنجاز وأیِ
تلقّ مواعظی بقبول صدق تفز بالأمن عند حلول لأیِ
محمّد عبدالرّحیم، دیوان الحسین بن علیّ علیهما السلام،/ 182
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 609

موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 611

وقد قال جدِّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: ولدی الحسین علیه السلام یُقتل بطفِّ کربلاء غریباً وحیداًعطشاناً فریداً، فمَنْ نصره فقد نصرنی، ونصر ولده الحجّة عجّل اللَّه فرجه، ولو نصرنا بلسانه‌فهو فی حزبنا یوم القیامة.
المازندرانی، معالی السّبطین، 1/ 339
وقد ورد فی الحدیث النّبویّ الّذی رواه سیِّد الشّهداء لأصحابه لیلة العاشوراء، قال: فقد أخبرنی جدِّی.
الموسوی الأصفهانی، مکیال المکارم، 1/ 507 رقم 1019
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 612

محمّد بن یحیی العطّار، قال: حدّثنا جعفر بن محمّد بن مالک، قال: حدّثنی حمدان بن‌منصور، «1» عن سعد بن محمّد، عن «1» عیسی «2» الخشّاب، قال:
قلت للحسین بن علیّ علیه السلام: أنت صاحب هذا الأمر؟
قال: لا، ولکن صاحب «3» الأمر الطّرید الشّرید، الموتور بأبیه، المکنّی بعمِّه، یضع‌سیفه علی عاتقه ثمانیة أشهر. «4»
ابن بابویه القمی، الإمامة والتبصرة،/ 115 رقم 103/ عنه: الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 318 رقم 5؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 466؛ المجلسی، البحار، 51/ 133- 134؛ الموسوی الأصفهانی، مکیال المکارم،/ 70
أخبرنا أحمد بن محمّد بن سعید، قال: حدّثنا القاسم بن محمّد بن الحسن بن حازم، قال: حدّثنا عُبیس بن هشام، عن عبداللَّه بن جبلة، عن مسکین الرّحّال، عن علیّ بن‌أبی المغیرة، عن عمیرة بنت نُفیل، قالت: سمعت الحسین بن علیّ علیهما السلام یقول: «لا یکون‌الأمر الّذی تنتظرونه حتّی یبرأ بعضکم من بعض، ویتفل بعضکم فی وجوه بعض، ویشهدبعضکم علی بعض بالکفر، ویلعن بعضکم بعضاً، فقلت له: ما فی ذلک الزّمان من خیر، فقال الحسین علیه السلام: الخیر کلّه فی ذلک الزّمان، یقوم قائمنا، ویدفع ذلک کلّه». «5»
__________________________________________________
(1- 1) [إثبات الهداة: «عن محمّد بن»].
(2)- [فی مکیال المکارم مکانه: «وفی کمال الدّین عن عیسی ...»].
(3)- [زاد فی إثبات الهداة والبحار: «هذا»].
(4)- عیسی الخشاب گوید: به حسین بن علی علیه السلام عرض کردم: «تو صاحب این امر هستی؟»
فرمود: «نه، صاحب الامر طرید است و شرید و پدر کشته که به عم خود کنیه او ادا شود و هشت ماه شمشیر خود را روی دوش خود گذارد.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 435
(5)- از عمیره بنت نفیل روایت شده است که گفت: شنیدم حسین بن علی علیهما السلام می‌فرماید: «آن امر که
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 613
النّعمانی، کتاب الغیبة،/ 299- 300 رقم 9
حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعید، قال: حدّثنا القاسم بن محمّد بن الحسن «1» بن حازم، قال: حدّثنا عبیس بن هشام، عن عبداللَّه بن جبلة، عن علیّ بن أبی المغیرة، قال: حدّثنا عبداللَّه بن شریک العامریّ، عن بشر بن غالب الأسدیّ، قال: قال لی الحسین بن‌علیّ علیهما السلام: «یا بشر! ما بقاء قریش إذا قدّم القائم «2» المهدیّ منهم خمسمائة رجل فضرب‌أعناقهم صبراً «2»، ثمّ قدّم خمسمائة فضرب أعناقهم صبراً «2»، ثمّ «3» خمسمائة فضرب أعناقهم‌صبراً، «4» قال: فقلت له: أصلحک اللَّه! أیبلغون ذلک؟ فقال الحسین بن علیّ علیهما السلام: إنّ‌مولی القوم منهم، قال: فقال لی بشیر بن غالب أخو بشر بن غالب: أشهد أنّ الحسین‌ابن علیّ [علیهما السلام] عدّ علی أخی ستّ عدّات «5»- أو قال: ستّ عددات- علی اختلاف‌الرّوایة». «6»
النّعمانی، کتاب الغیبة،/ 338- 339 رقم 23/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 540؛ المجلسی، البحار، 52/ 349
__________________________________________________
- شما انتظارش را می‌کشید، واقع نخواهد شد، تا این که پاره ای از شما از دیگری بیزاری جوید، وبعضی از شما در روی دیگری آب دهان اندازد، و پاره‌ای از شما بر کفر دیگری شهادت دهد، و پاره‌ای از شما عده دیگر را نفرین و لعن کند.»
پس به آن حضرت عرض کردم: «خیری در این چنین زمان نیست.»
پس حسین علیه السلام فرمود: «تمامی خیر در همان زمان است. قائم ما قیام می‌کند و همه این‌ها را از بین می‌برد.»
غفاری، ترجمه غیبت نعمانی،/ 299- 300
(1)- [البحار: «الحسین»].
(2)- [لم یرد فی إثبات الهداة].
(3)- [زاد فی إثبات الهداة والبحار: «قدّم»].
(4)- [إلی هنا حکاه عنه فی إثبات الهداة].
(5)- [إلی هنا حکاه عنه فی البحار].
(6)- بشر بن غالب اسدی گوید: حسین بن علی علیهما السلام به من فرمود: «ای بشر! قریش را چه به جای می‌ماند، هنگامی که قائم مهدی پانصد نفر از ایشان را پیش کشد و دست بسته گردن آن‌ها را بزند، سپس
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 614
حدّثنا عبدالواحد بن محمّد بن عبدوس العطّار، قال: حدّثنا أبو عمرو الکشّیّ «1»، قال: حدّثنا محمّد بن مسعود، قال: حدّثنا علیّ بن محمّد بن شجاع، عن محمّد بن عیسی، عن‌محمّد «2» بن أبی عمیر، عن عبدالرّحمان بن الحجّاج، عن الصّادق جعفر بن محمّد، عن أبیه‌محمّد بن علیّ، عن أبیه علیّ بن الحسین علیهم السلام، قال: قال الحسین بن علیّ علیهما السلام: فی «3» التّاسع من ولدی سنّة «4» من یوسف، وسنّة «4» من «5» موسی بن عمران «5» علیهما السلام وهو قائمنا «6» أهل البیت «6»، «7» یصلح اللَّه تبارک وتعالی أمره فی لیلة واحدة. «8»
__________________________________________________
- پانصد نفر دیگر از ایشان را جملگی دست بسته گردن‌هایشان را بزند و دیگر بار پانصد نفر از آنان را دست بسته گردن بزند؟»
(شاید مراد از قریش، مردم مستکبر که از پذیرش حق و قانون سرباز می‌زنند و حاضر به قبول آن نیستند باشد، چون سران قریش. باری)، راوی گوید: به آن حضرت عرض کردم: «خداوند حال شما را اصلاح فرماید! آیا آنان بدان مقدار می‌رسند؟»
پس حسین بن علی علیهما السلام فرمود: «همانا هم پیمانان و هم عقیده هر قوم جزو آنان محسوب می‌شود.»
راوی گوید: بشیر بن غالب برادر بشر بن غالب به من گفت: «من گواهم که حسین بن علی [علیهما السلام] شش مرتبه برای برادرم برشمرد.»
(یا شش بار گفت) بر حسب اختلاف روایات.
غفاری، ترجمه غیبت نعمانی،/ 338- 339
(1)- [فی إثبات الهداة والبحار: «اللّیثیّ»].
(2)- [فی إعلام الوری مکانه: «وممّا جاء عن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام ما رواه محمّد ...»].
(3)- [فی کشف الغمّة مکانه: «وممّا جاء فیه عن الحسین بن علیّ بن أبی طالب علیهم السلام ما رواه الصّادق عن‌آبائه عن الحسین علیه السلام، قال: فی ...»، وفی العدد القویّة: «عن الحسین علیه السلام، قال: فی ...»، وفی الصّراط المستقیم: «وأسند إلی الصّادق إلی الباقر إلی أبیه قول الحسین علیهم السلام: فی ...»].
(4)- [العدد: «شبه»].
(5- 5) [الصّراط المستقیم: «عیسی»].
(6- 6) [لم یرد فی الصّراط المستقیم].
(7)- [إلی هنا حکاه فی العدد القویّة].
(8)- امام ششم از پدرانش حدیث کرده است که: حسین بن علی علیهما السلام فرمود: «در نهمین فرزند من روشی است از یوسف و روشی است از موسی علیه السلام و او قائم ما اهل‌بیت است و خدا در ظرف یک شب کارش را اصلاح می‌کند.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 434
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 615
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 316- 317 رقم 1/ عنه: الطّبرسی، إعلام الوری،/ 401؛ الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 522؛ البیاضی، الصّراط المستقیم، 2/ 129؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 465؛ المجلسی، البحار، 51/ 132- 133؛ مثله‌رضی الدّین ابن المطهّر، العدد القویّة،/ 71
حدّثنا أحمد بن محمّد بن إسحاق المعاذیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد الهمدانیّ‌الکوفیّ، قال: حدّثنا أحمد بن موسی بن الفرات، قال: حدّثنا عبدالواحد بن محمّد، قال: حدّثنا سفیان، قال: حدّثنا عبداللَّه بن الزّبیر، عن عبداللَّه بن شریک، عن رجل من همدان‌قال: سمعت الحسین بن علیّ «1» بن أبی طالب «1» علیهم السلام، یقول: قائم «2» هذه الامّة هو التّاسع «3» من ولدی، وهو صاحب الغیبة «4»، «5» وهو الّذی «5» یقسم میراثه وهو حیّ. «6»
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 317 رقم 2/ عنه: الطّبرسی، إعلام الوری،/ 401؛ البیاضی، الصّراط المستقیم، 2/ 129؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 465؛ المجلسی، البحار، 51/ 133؛ مثله رضی الدّین ابن المطهّر، العدد القویّة،/ 71
حدّثنا أحمد بن زیاد بن جعفر الهمدانیّ، قال: حدّثنا علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن‌أبیه، عن عبدالسّلام بن صالح الهرویّ، قال: أخبرنا وکیع بن الجرّاح، عن الرّبیع بن
__________________________________________________
(1- 1) [لم یرد فی إثبات الهداة والبحار].
(2)- [فی العدد القویّة مکانه: «وعنه (الحسین) علیه السلام قال: قائم ...»، وفی الصّراط المستقیم: «وأسند أیضاً إلی الحسین علیه السلام: قائم ...»].
(3)- [فی إعلام الوری مکانه: «روی الهمدانیّ عنه (الحسین) علیه السلام، قال: هو قائم هذه الامّة التّاسع ...»].
(4)- [إعلام الوری: «الأمر»، وإلی هنا حکاه فی العدد القویّة].
(5- 5) [لم یرد فی الصّراط المستقیم].
(6)- مردی از همدان گوید: از حسین بن علی علیهما السلام شنیدم می‌فرمود: «قائم این امت نهمین فرزند من است و او صاحب غیبت است و اوست که زنده است و میراثش تقسیم می‌شود.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 434
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 616
سعد، عن عبدالرّحمان بن سلیط «1»، قال: قال الحسین بن علیّ «2» بن أبی طالب «2» علیهما السلام: منّا «3» اثنا عشر مهدیّاً، أوّلهم «4» أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب «4»، وآخرهم التّاسع من‌ولدی، وهو الإمام «5» القائم بالحقّ، «6» یُحیی اللَّه به الأرض بعد موتها، ویظهر به «7» دین «8» الحقّ علی الدِّین کلِّه «7» ولو کره المشرکون، «9» له غیبة یرتدّ فیها «10» أقوام ویثبت فیها علی‌الدِّین «10» آخرون، فیؤذون ویقال لهم: «متی هذا الوَعْدُ إنْ کُنْتُم صادِقِین» «11»
، أما إنّ‌الصّابر فی غیبته علی الأذی والتّکذیب بمنزلة المجاهد بالسّیف بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم. «12»
__________________________________________________
(1)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق مکانه: « [عبدالرّحمان بن] سلیط ...»].
(2- 2) [لم یرد فی إثبات الهداة].
(3)- [فی العدد القویّة مکانه: «وعنه (الحسین) علیه السلام، قال: منّا ...»، وفی الصّراط المستقیم: «وأسند أیضاًإلیه (الحسین) علیه السلام: منّا ...»].
(4- 4) [فی العدد القویّة: «علیّ بن أبی طالب»، وفی الصّراط المستقیم: «أمیر المؤمنین»].
(5)- [لم یرد فی العیون وإعلام الوری والصّراط المستقیم والبحار والعوالم ونور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(6)- [إلی هنا حکاه فی العدد القویّة والصّراط المستقیم].
(7- 7) [إعلام الوری: «الدِّین یحقّ الحقّ»].
(8)- [فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق: «الدِّین»].
(9)- [إلی هنا حکاه عنه فی نور الثّقلین وکنز الدّقائق].
(10- 10) [فی العیون وإعلام الوری والبحار والعوالم: «قوم ویثبت علی الدِّین فیها»].
(11)- [یونس: 10/ 48، الأنبیاء: 21/ 38، النّمل: 27/ 71، سبأ: 34/ 29، یس: 36/ 48، الملک: 67/ 25].
(12)- سلیط گوید: حسین بن‌علی بن‌ابی طالب علیهما السلام فرمود: «ما دوازده مهدی داریم. اول آن‌ها امیر المؤمنین علی بن ابی‌طالب است و آخر آن‌ها نهمین فرزند من است و اوست امام قائم به حق که خدا بدو زمین را پس از مردگی زنده کند و دین را آشکار کند و بر همه این‌ها پیروز نماید، و اگر چه مشرکان را بد آید. برای او غیبتی است طولانی که جمعی در آن از دین بیرون روند و دیگران بر دین پا بر جا بمانند و آزار کشند و به آن‌ها گفته شود، این وعده چه وقت عملی شود. اگر شما راست گویانید، آگاه باشید که صبرکنندگان در غیبت او بر آزار و تکذیب، به مانند جهادکنندگان با شمشیرند در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله.»
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 434
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 617
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 317 رقم 3، عیون أخبار الرّضا علیه السلام، 1/ 69 رقم 36/ عنه: الطّبرسی، إعلام الوری،/ 384؛ البیاضی، الصّراط المستقیم، 2/ 129؛ الحرّالعاملی، إثبات الهداة «1»، 1/ 514؛ المجلسی، البحار 1، 36/ 385؛ البحرانی، العوالم (ط «3»)، 15- 3/ 257؛ الحویزی، نور الثّقلین، 2/ 212؛ المشهدی القمی، کنز الدّقائق، 5/ 445؛ مثله رضی الدّین ابن المطهّر، العدد القویّة،/ 71
حدّثنا علیّ بن محمّد بن الحسن القزوینیّ، قال: حدّثنا محمّد بن عبداللَّه الحضرمیّ، قال: حدّثنا أحمد بن یحیی الأحول، قال: حدّثنا خلّاد المقرئ «2»، عن قیس بن أبی حصین، عن «3» یحیی بن وثّاب، عن عبداللَّه بن عمر، قال: سمعت الحسین بن علیّ «4» علیهما السلام یقول «4»: لو لم یبق من الدّنیا إلّایوم واحد لطوّل اللَّه عزّ وجلّ ذلک الیوم حتّی یخرج رجل من‌ولدی، فیملأها عدلًا وقسطاً، کما ملئت جوراً وظلماً، کذلک «5» سمعت رسول اللَّه صلی الله علیه و آله یقول. «6»
الصّدوق، کمال الدّین، 1/ 317- 318 رقم 4/ عنه: الطّبرسی، إعلام الوری،/ 401- 402؛ الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 465- 466؛ المجلسی، البحار، 51/ 133
حدّثنی محمّد بن علیّ رضی الله عنه، قال: حدّثنا زیاد بن جعفر الهمدانیّ «7»، قال: أخبرنا علیّ‌ابن إبراهیم بن هاشم، عن أبیه، عن عبدالسّلام بن صالح الهرویّ، قال: أخبرنا وکیع،
__________________________________________________
(1)- [حکاه أیضاً فی إثبات الهداة، 1/ 479، والبحار، 51/ 133].
(2)- [إثبات الهداة: «السّرّیّ»].
(3)- [من هنا حکاه عنه فی إعلام الوری].
(4- 4) [إعلام الوری: «ابن أبی طالب علیهم السلام، قال»].
(5)- [إثبات الهداة: «وکذلک»].
(6)- عبداللَّه بن عمر گوید: از حسین بن علی علیه السلام شنیدم می‌فرمود: «اگر نماند از دنیا جز یک روز، خدا آن روز را بلند کند تا مردی از فرزندان من خروج کند و زمین را پر از عدل و داد کند، چنانچه از جور و ظلم پر شده است.»
از رسول خدا هم شنیدم چنین می‌گفت.
کمره ای، ترجمه کمال الدین، 1/ 434- 435
(7)- [فی المقتضب مکانه: «حدّثنا أبو علیّ أحمد بن زیاد الهمدانیّ ...»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 618
عن الرّبیع بن سعد، عن عبدالرّحمان بن سابط «1»، قال: قال الحسین بن علیّ علیهما السلام: منّااثنا عشر مهدیّاً، أوّلهم أمیرالمؤمنین علیّ «2» علیه السلام، وأخرهم التّاسع من ولدی، وهو القائم‌بالحقّ، یحیی اللَّه به الأرض بعد موتها، ویظهر به «3» دین الحقّ «3» علی الدِّین کلّه ولو کره‌المشرکون، له غیبة یرتدّ فیها قوم، ویثبت علی الدّین فیها آخرون، فیؤذون ویقال لهم: «متی هذا الوَعْدُ إنْ کُنْتُم صادِقِین» «4»
، أما إنّ الصّابرین فی غیبته علی الأذی والتّکذیب‌بمنزلة المجاهدین «5» بالسّیف بین یدی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم.
الخزّاز، کفایة الأثر،/ 231- 232/ مثله ابن عیّاش، مقتضب الأثر (من علوم الحدیث‌س «5» ع «9»)،/ 312- 313
وبهذا الإسناد [ما أخبرنی به جماعة عن التّلعکبریّ، عن أحمد بن علیّ الرّازیّ]، عن أحمد بن‌إدریس، عن علیّ بن محمّد بن قتیبة، عن الفضل بن شاذان، عن عمرو بن عثمان، عن‌محمّد بن عذافر، عن عقبة بن یونس، عن عبیداللَّه «6» بن شریک، فی حدیث له اختصرناه (قال): مرّ الحسین علیه السلام علی حلقة من بنی امیّة وهم جلوس فی مسجد الرّسول صلی الله علیه و آله، فقال: أما واللَّه لا تذهب «7» الدّنیا حتّی یبعث اللَّه منِّی رجلًا یقتل منکم ألفاً ومع الألف ألفاًومع الألف ألفاً، فقلت: جعلت فداک، إنّ هؤلاء أولاد کذا وکذا، لا یبلغون هذا. فقال: ویحک، «8» فی ذلک الزّمان یکون الرّجل «9» من صلبه کذا وکذا رجلًا، وإنّ مولی القوم من‌أنفسهم.
__________________________________________________
(1)- فی ط «ثابت».
(2)- فی ط، ن [والمقتضب]: «علیّ بن أبی طالب».
(3- 3) [المقتضب: «الدِّین»].
(4)- النّمل: 27/ 71.
(5)- فی ط، ن، م [والمقتضب]: المجاهد.
(6)- [فی إثبات الهداة والبحار: «عبداللَّه»].
(7)- [البحار: «لا یذهب»].
(8)- [زاد فی إثبات الهداة والبحار: «إنّ»].
(9)- [فی إثبات الهداة والبحار: «للرّجل»].
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 619
الطّوسی، الغیبة،/ 116/ عنه: الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 505؛ المجلسی، البحار، 51/ 134
وعن أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ علیهما السلام، أ نّه قال: إذا خرج المهدیّ علیه السلام، لم یکن بینه‌وبین العرب وقریش إلّاالسّیف، وما یستعجلون بخروج المهدیّ! واللَّه ما لباسه إلّاالغلیظ، ولا طعامه إلّاالشّعیر، وما هو إلّاالسّیف، والموت تحت ظلّ السّیف.
السّلمی، عقد الدّرر،/ 228
وعن أبی عبداللَّه الحسین بن علیّ علیهما السلام، أ نّه قال: لصاحب هذا الأمر- یعنی المهدیّ علیه السلام- غیبتان؛ إحداهما تطول حتّی یقول بعضهم: مات، وبعضهم: قُتل، وبعضهم: ذهب. ولا یطّلع علی موضعه أحد من ولیّ ولا غیره، إلّاالمولی الّذی یلی أمره.
السّلمی، عقد الدّرر،/ 127
رواه الشّیخ أبو محمّد الحسین بن مسعود، فی کتاب «المصابیح».
وعن الحسین بن علیّ علیهما السلام، أ نّه قال: تواصلوا وتبارّوا، فو الّذی فلق الحبّة، وبرأالنّسمة، لیأتینّ علیکم وقت لا یجد أحدکم لدیناره ولا لدرهمه موضعاً.
یعنی لا یجد عند ظهور المهدیّ موضعاً یصرفه فیه؛ لاستغناء النّاس جمیعاً بفضل اللَّه‌تعالی، وفضل ولیّه المهدیّ علیه السلام.
السّلمی، عقد الدّرر،/ 171
وعن الحسین علیه السلام، قال: فی القائم منّا سنن من الأنبیاء؛ سنّة من نوح، وسنّة من‌إبراهیم، وسنّة من موسی، وسنّة من عیسی، وسنّة من أیّوب، وسنّة من محمّد صلی الله علیه و آله؛ فأمّا من نوح فطول العمر، وأمّا من إبراهیم فخفاء الولادة واعتزال النّاس، وأمّا من‌موسی فالخوف والغیبة، وأمّا من عیسی فاختلاف النّاس فیه، وأمّا من أیّوب فالفرج‌بعد البلوی، وأمّا من محمّد صلی الله علیه و آله فالخروج بالسّیف.
الإربلی، کشف الغمّة، 2/ 522
وروی بعض أصحابنا المعاصرین من العامّة إنّهم رووا الأخبار بمدّة ملک المهدیّ‌واختلفوا فیها. [...]
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 620
قال: وقد رُوی عن حذیفة: عشرون سنة وأربعون سنة، وعن دینار بن دینار: أربعةوعشرون سنة، وعن حمزة بن حبیب: ثلاثون سنة، وعن أرطاة: أربعون سنة، وعن‌الحسین بن علیّ علیهما السلام: تسعة عشر سنة وأشهر، وعن أمیر المؤمنین علیه السلام: التّردید بین‌الثّلاثین والأربعین، والعلم عند اللَّه، «انتهی».
الحرّ العاملی، إثبات الهداة، 3/ 624 ذیل رقم 210
موسوعة الامام الحسین(علیه‌السلام)، ج‌23، ص: 621