خدا،

______________________________

(1) طفّ: ساحل دريا، يكى از نامهاى كربلاست، به اين اسم ناميده شده چون در ساحل فرات قرار گرفته است. «مجمع البحرين».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:6

استقبال مى نمود، بدون اينكه هيچ گونه نشانه اى از نشانه هاى ضعف و درماندگى بر او ظاهر شود و هرگاه فاجعه اى صبرشكن بر او وارد مى شد، لبانش به سخن ايمان عميقى كه از برجسته ترين ذاتيات آن حضرت گرديد، باز مى شدند و مى گفت:

«هوّن ما نزل بى انّه بعين اللّه ...؛ بودن در ديد خداوند، آنچه بر من وارد شده است را آسان كرده است».

(1) اين ايمان، همان راز اعجاز و سرّ جاودانگى در كار حسين است كه با نمونه هاى والايش مدرسه اى براى نسلها باقى مى ماند تا راه را براى آنها روشن كند و عطيه اش را فراوان گرداند،، در حالى كه همچنان سخاوتمندانه، سرچشمه هاى خير و اصلاح را جوشان سازد تا آنگاه كه خداوند، زمين و آنچه را كه بر آن است، وارث شود.

(2) روز طف، به حق، صحنه اى از ارزشهاى والايى بود كه با وفادارى و اخلاص و از خودگذشتگى تميّز پيدا كرد. اين روز، اختصاصى به مسلمانان يا گروهى از آنها ندارد بلكه متعلّق به همه ملتهاى جهان و مردم روى زمين است كه با الهام و بينش و آزادگى، آنان را از بند بندگى و بردگى بيرون مى كشد.

(3) رسالت حسين، پيروز شد و همراه با يارانش، در عرف جامعه انسان، به عنوان نخستين پرچمداران حق و عدالت ميان مردم جاى گرفت كه ديگر، چيزى بلندتر و اعجاب انگيزتر از اين پيروزى وجود ندارد.

(2) (4) هنوز روز طف، با سوگها و اندوههايش به پايان نرسيده بود كه مردم، با

زندگانى حضرت امام حسين

عليه السلام ،ج 3،ص:7

اشتياق به سوى آشنا شدن با مسائل اين حادثه، روى آوردند، حادثه اى كه افتخارى را براى اسلام و عزتى را براى مسلمين به ثبت رساند، به طورى كه علما و نويسندگان از گروههاى مختلف، بدان توجه كردند و در رأس آن سرى از حوادث جهانى كه جريان تاريخ را دگرگون ساختند، قرار گرفت.

(1) پيشينيان، به عنوان موضوعى مستقل اهتمام ورزيدند و همه امور و مسائل دقيق آن را به نگارش آوردند و از ميان آنان، مورخ بزرگ اسلامى، «ابو مخنف، سوط بن يحيى بن مخنف ازدى» «1» است كه كتابى به نام «مقتل الحسين» تأليف نمود. طبرى در آنچه از حوادث كربلا ثبت و ضبط نموده، به وى استناد كرده است، هر چند نسخه چاپ شده منسوب به وى با روايات طبرى كه از او نقل نموده، مطابقت نمى كند و گمان غالب آن است كه اين كتاب مربوط به شخص ديگرى است كه درباره مقتل حضرت حسين عليه السّلام تأليف نموده و به وى نسبت داده شده است.

______________________________

(1) «ابو مخنف»، روايت كننده اى آگاه به سيره ها و اخبار است. او، شيعه و از اهل كوفه بود كه فضيلت تدوين بيشتر حوادثى كه در روزگار او جريان داشت، به وى برمى گردد.

خاورشناسان او را مورد ستايش قرار داده اند. «موسين» مى گويد: «اگر ابو مخنف چيزى نمى نوشت، تاريخ، زيان بزرگى مى كرد».

«فلهوزن» مى گويد: «طبرى، قسمتهاى بسيار بزرگى از روايت ابو مخنف راوى محقق را براى ما حفظ كرده به همين خاطر قديمى ترين و بهترين مطلبى را كه يك نويسنده عرب- تا آنجا كه ما مى شناسيم- نوشته، حفظ نموده است».

«پل»، خاورشناس، در دائرة المعارف اسلامى بريتانيا 1/ 399 مى گويد: «ابو مخنف

32 رساله در تاريخ، از حوادث مختلفى كه در قرن اوّل هجرت اتفاق افتاده نوشته است كه طبرى بيشتر آنها را براى ما حفظ نموده است».

شرح حال مفصل ابو مخنف در معجم الادباء 17/ 41، تاج العروس 6/ 105 (ط ق)، فوات الوفيات 3/ 225 رقم 405، النجاشى، ص 320، رقم 875 فهرست طوسى، ص 204، رقم 584 الذريعة 1/ 348، يافت مى شود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:8

(1) از جمله كسانى كه در مقتل حضرت حسين عليه السّلام تأليف نموده اند، «نصر ابن مزاحم بن سيار تميمى كوفى» است «1» كه اثرى از اين كتاب در كتابخانه هايى كه به آنها مراجعه نموديم، ديده نمى شود. واقدى، محمد بن زكريا و جابر بن يزيد» و ديگران از شخصيتهاى آن روزگاران نيز بيش از شصت تأليف، همگى با عنوان «مقتل الحسين» نوشته اند ولى ما با وجود تتبع و جستجوى فراوان در كتابخانه ها، هيچ يك از آنها را به دست نياورديم و شايد بعضى از آنها در كتابخانه هاى خارجى كه سرشار از كتابهاى خطى عربى است، پيدا شوند.

(3) (2) در اين جلد، بحث ما درباره زندگى امام حسين عليه السّلام به پايان مى رسد، در حالى كه كوششى سخت و دشوار در مراجعه به كتابهاى خطى عربى و فيلمهاى تهيه شده اى كه از خارج آورده شده و در كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام و كتابخانه امام حكيم و كتابخانه امام كاشف الغطاء، فراوان يافت مى شوند، تحمل نمودم و خواننده، نام آن كتابها را كه بدانها مراجعه نمودم، در حاشيه كتاب، ملاحظه مى نمايد و با وجود اين جستجوى خسته كننده، مدعى نيستم كه موضوع را به

______________________________

(1) «نصر بن مزاحم» از مورخان پيشين

شيعه است كه از كتابهاى وى «الجمل»، «اخبار المختار الثقفى»، «وقعة صفين»، «النهروان» و غيره مى باشد، بعضى از نويسندگان شرح حال وى، او را متهم كرده اند كه از غلات شيعه بوده و گفته اند: «وى انسانى منحرف و به دور از حق» بوده است، خطيب بغدادى در تاريخ خود 13/ 282- 283 اين مطلب را ذكر كرده، در حالى كه ابن ابى الحديد در مورد او گفته است: «وى انسانى مثبت است كه نقلى صحيح و غير منسوب به ميل شخصى دارد».

شرح حال وى در ميزان الاعتدال 4/ 253 رقم 9046 لسان الميزان 6/ 157، رقم 551، الذريعة 1/ 147، زركلى، الاعلام 8/ 350 و روضات الجنات، وجود دارد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:9

طور كامل دريافته و يا بر آن احاطه پيدا نموده ام چرا كه- بنابر اعتقاد خود- در مطالعاتم پيرامون امام حسين عليه السّلام به چيزى جز پرتوهايى كم فروغ از شخصيت بزرگش در اثر خود دست نيافتم، شخصيتى كه تاريخ او را در هداياى فكرى و اجتماعى اش به مردم شناسانده است كه شناخت كامل آن شخصيت يا چيزى نزديك به آن، نيازمند مراجعه به كتابهاى خطى عربى موجود در خارج است.

(1) به هر حال، اين كتاب، جز صفحه اى از زندگى امام حسين عليه السّلام و نمونه اى مختصر از زندگى پاك آن حضرت كه هر انسانى بدان افتخار مى كند، چيزى ديگرى نيست.

(2) و پيش از آنكه اين مقدمه را به پايان برسانم، سپاس فراوان خود را نسبت به بزرگ مرد نيكوكار، «حاج رشاد عجينه»، تكرار مى نمايم به جهت احسانى كه در تأليف اين كتاب به اين جانب نموده و انفاقى كه در چاپ آن از

مبرات پدر مرحومشان، «حاج محمد جواد عجينه» داشته است و از خداوند متعال مسئلت دارم كه ثواب جزيل اين عمل را به ايشان عنايت فرمايد و نيز وظيفه من است كه ذكر خيرى داشته باشم از الطافى كه «حضرت حجّة الاسلام، برادر علّامه ام، شيخ هادى قرشى» در مراجعه به بسيارى از منابعى كه به موضوع ارتباط دارد و ملاحظات ارزشمند ايشان در بسيارى از مباحث نسبت به من داشته است.

خداوند خود، پاداش اين كار را بر عهده خواهد داشت كه او توفيق دهنده است.

نجف اشرف 16/ صفر/ 1396 ه. ق باقر شريف قرشى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:11

(1)

را جزاى خير دهد كه حوزه خود را كفايت مى كنند و به مردم سرزمينهاى ديگر مدد مى رسانند».

(3) مردى از اهل شام در مورد آنها گفته: «شما گنجينه اسلام هستيد، هرگاه اهل بصره از شما يارى بخواهند، به آنان كمك مى كنيد و اگر مردم شام از شما كمك بطلبند، به آنان مدد مى رسانيد «1»».

(4) علاوه بر اينكه عراق، پايگاهى نظامى بود كه از قديم به ميراثش معروف

______________________________

(1) الطبقات الكبرى 6/ 124.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:14

گشته «آنجا قلب زمين و خزانه بزرگ مملكت است به اضافه آن نعمتهاى اختصاصى كه خداوند جليل به اهل كوفه داده است كه عبارتند از: ساخت لباسهاى رنگى و ابريشمى و چيزهاى ديگرى مثل انواع ميوه ها و خرماها» «1».

(1) امويان آن را به عنوان منبع درآمد مهمى براى بيت المال دمشق «2» به كار گرفته بودند كه درآمد مالياتى معاويه از كوفه و نواحى آن به پنجاه ميليون درهم بالغ گرديده بود «3».

و خراج بطائح «4» به پنج ميليون درهم رسيده بود «5».

(2) عراق، قلب تپنده دنياى اسلام بود كه گوى سبقت را در صحنه هاى سياست، اقتصاد و اجتماع از ساير مناطق ربود و همه انقلابيون به سوى آن مى شتافتند «6» تا آن را به عنوان محلى جهت آغاز حركت به سوى اهداف سياسى خود قرار دهند ... و كوفه، تنها شهر در سرزمينهاى اسلامى بود كه ارزش حوادث و اهداف جريانهاى سياسى را درك مى كرد؛ زيرا بينش اجتماعى تا حد زيادى بر آن حاكم شده بود و كوفيان، خواستهاى خود را بر حكامشان تحميل مى كردند و هرگاه خواستهايشان را محقق نمى ساختند، به روى آنان شمشير مى كشيدند و بر عليه

آنان بپا مى خاستند.

(3) به هر حال، امام، هجرت به كوفه را برگزيد، به اعتبار اينكه آن شهر، مركز

______________________________

(1) همدانى، مختصر كتاب البلدان، ص 52.

(2) فتوح البلدان، ص 293.

(3) يعقوبى 2/ 218.

(4) «بطائح» زمين گسترده اى ميان واسط و بصره كه روستاهايى به هم متصل و وسيع بوده است (معجم البلدان 1/ 666).

(5) قدامة بن جعفر، الخراج و صنعة الكتابة، ص 169.

(6) العراق في ظل الحكم الأموى، ص 9.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:15

قدرت در جهان اسلام بود. «عبد المتعال صعيدى» مى گويد: «امام حسين، به خطا نرفت، هنگامى كه تصميم گرفت به عراق هجرت كند؛ زيرا عراق، مركز مناسبى براى برپايى حكومتى شامل بود كه امر مسلمين را دربرگيرد و لذا آن را خود انتخاب نمود تا روزگار بعدا، اين حكومت را براى عراق محقق ساخت و دولت عباسى در آن به وجود آمد كه نزديك به پانصد سال بر مسلمين حكومت راند» «1».

(1) دوّم: كوفه، مهد تشيّع و موطنى از مواطن علويان بود كه در بسيارى از مواقع، اخلاص خود را نسبت به اهل بيت اعلام نمود؛ گروهاى انقلابيون به فرماندهى «مالك اشتر نخعى» يكى از بزرگان شيعه، به سوى مدينه حركت كردند و عثمان را محاصره و بر او يورش بردند و امام را براى خلافت نامزد نمودند كه بذر تشيع در كوفه از زمان خلافت عمر كاشته شد؛ زيرا از واليان كوفه، «عمار بن ياسر و عبد اللّه بن مسعود» بودند كه بزرگواريها و فضايل امام را در محافل كوفه منتشر مى ساختند و آنچه را كه از حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حق او روايت شده بود، براى مردم مى گفتند

تا آنجا كه بر محبّت و دوستى آن حضرت بار آمدند، به طورى كه كوفيان در جنگ جمل و صفين همراه امام شركت نمودند و به حضرتش مى گفتند: «يا أمير المؤمنين! ما را به هر جا كه خواهى ببر كه ما حزب و ياران تو هستيم، با هر كه دشمن تو است، دشمنيم و با هر كس كه به سوى تو بازآيد و از تو اطاعت كند، همراهى مى نماييم» «2».

(2) امام امير المؤمنين عليه السّلام به نيكى آنها را مى ستود، زيرا معتقد بود آنان ياران

______________________________

(1) مجله الغرى، سال نهم، شماره 11- 14، ص 108.

(2) الامامة و السياسة 1/ 125.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:16

و همدستان مخلص وى هستند و به آنان مى فرمود: «اى اهل كوفه! شما برادران، ياران و همدستان من براى حق هستيد و اجابت كنندگان براى جهاد با حلال كنندگان حرام هستيد، به كمك شما آن كس كه روى برتافته را مى زنم و اميد اطاعت كامل روى آورنده را دارم» «1».

و مى فرمود: «كوفه گنجينه ايمان و جمجمه اسلام و شمشير و نيزه خداوند است كه هر جا بخواهد آن را قرار مى دهد» «2».

(1) عراق، در سخت ترين جنگها و شديدترين نبردها به خاطر اهل بيت، شركت كرد و از قاتلان آنان انتقام گرفته به دست انقلابى بزرگ، «مختار ابن ابى عبيده ثقفى»، به خونخواهى آنان برخاست، بنابراين، انتخاب هجرت به كوفه از سوى امام به سبب اين بوده كه اهالى اين شهر به دوستى عميق نسبت به اهل بيت، شناخته شده بودند.

(2) سوّم: كوفه جايگاه اصلى مخالفت با حكومت اموى بود؛ زيرا كوفيان در طول مدت حكومت امويان، دست از معارضه با آنان برنداشته،

آرزومند زوال دولتشان بودند. «فلهوزن» سبب دشمنى كوفيان نسبت به امويان را ناشى از اين مى داند كه خلافت از «كوفه» به «دمشق» منتقل گرديد و اينكه آنان پس از آنكه خود صاحب دولتى بودند، اينك شهرشان تنها ولايتى در دولت جديد گرديده و درآمدشان را از خراج سرزمينى كه خود فتح كرده بودند، از دست دادند و حال بايد به ته مانده اى كه از سفره هاى اربابان اموى بر آنها فرو مى افتاد، قناعت مى كردند و متأسفانه، اين تلخى را تنها پس از گذشت فرصت، احساس نمودند

______________________________

(1) همان، ص 124.

(2) ابن فقيه، مختصر البلدان، ص 163.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:17

بنابراين عجيب نبود اگر مردم كوفه حكومت اهل شام را يوغى سنگين بر گردن خود ببينند و در انتظار فرصت مناسبى باشند كه خود را از آن رها سازند و آن را دور بيندازند.

(1) از عواملى كه خشم كوفيان را بر امويان شدت بخشيد اين بود كه معاويه افراد شناخته شده بى صلاحيتى همچون مغيرة بن شعبه و زياد بن أبيه را بر آنها حاكم ساخت و آن دو جور و ستم را در ميان آنان گسترش دادند و آسايش و آرامش را از آنها گرفتند و در محروميت اقتصادى آنان، كوشيدند و سياست گرسنگى و محروم سازى را در بين آنان به اجرا گذاشتند ... كوفه مركزى براى توطئه بر ضد حكومت اموى گرديد و شكنجه، قتل و ستمى كه از دست واليان كشيدند نيز آنان را از اين كار، بازنداشت.

(2) پس هجرت امام به كوفه و انتخاب آن به عنوان مقرّى براى انقلاب به اعتبار اين بوده است كه آنجا تنها شهر دشمن امويان بود كه هيجان مخالفت

با امويان در آن شهر، پس از مرگ معاويه، به اوج خود رسيده بود.

(3) چهارم: امام حسين عليه السّلام هجرت به عراق را به خاطر دعوتهاى مكرر و اصرار فراوان اكثريت غالب مردم كوفه براى آمدن آن حضرت، حتى در زمان معاويه، انتخاب كرد؛ زيرا نامه هاى آنان پى درپى به حضرتش مى رسيد و او را به حركت به سوى آنان تشويق مى نمود. اگر امام از پاسخ مثبت دادن به آنان خوددارى مى كرد در برابر خدا و مردم مسئول مى بود، خصوصا پس از آنكه سفيرش «مسلم بن عقيل» به وى نامه نوشت و او را از يك دست بودن مردم در بيعت با آن حضرت و انتظار قدوم او باخبر ساخت و وى را به سفر به جانب آنان تشويق نمود و آن حضرت عليه السّلام چاره اى جز اجابت آنان نداشت.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:18

(1) «دكتر محمد حلمى» مى گويد: «حسين، از حجاز به سوى كوفه براى اجابت دعوتهايى كه از مردمش به وى رسيده بود و آمدن وى را به سوى آنان تقاضا مى كرد تا انقلابشان بر ضد خلافت يزيد را رهبرى كند، خارج نشد، مگر پس از آنكه آمادگى كوفيان را براى اقدام به اين قيام با اعزام نماينده اى امتحان كرد تا ميزان اين آمادگى را بشناسد. مسلم بن عقيل بن أبي طالب براى اين مأموريت رفت و در مدت كوتاهى، موفق شد دوازده هزار نفر را در قيامى خروشان براى بيعت با حسين و خلع بيعت يزيد، رهبرى كند. مسلم اين امر را به حسين گزارش نمود و او تصميم گرفت حركت كند تا شخصا آن قيام را رهبرى نمايد و لذا حسين در

قيام خود، دست پاچه و شتابزده نبوده است؛ زيرا نامه ها برايش آمده بود، حضرت خواست از ميزان جدى بودن آنها مطلع شود كه با قيام هزاران نفر در آن مدت كوتاهى كه نماينده اش فعاليت داشته، مطمئن گرديده بود» «1».

(2) پنجم: امام حسين عليه السّلام اگر به منطقه ديگرى غير از كوفه مى رفت، سپاه امويان، حتما در پى او مى رفتند و به ناچار شهيد شده و مورد سرزنش و نكوهش واقع مى گرديد و به او گفته مى شد: چرا به عراق نرفتى، سرزمينى كه ياران و شيعيان تو را دربردارد و مردم آن، هزاران نامه برايت فرستادند و شما را به رفتن نزد آنان تشويق نمودند؟ در آن صورت، آن حضرت چه پاسخى مى داشت اگر به سرزمين ديگرى مى رفت و لشكريان اموى در پى او مى رفتند؟

اينها بعضى از عواملى است كه امام را به انتخاب هجرت به كوفه كشاند تا آنجا را مقرى براى انقلاب خويش قرار دهد.

______________________________

(1) الخلافة و الدولة فى العصر الاموى، ص 115- 116.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:19

(1)

غالب آن از مسائل سياسى دورى گزيده بودند، در حالى كه عراق، مشعل آگاهى سياسى در سرزمينهاى عربى بوده است.

(4) ج- حجاز، براى مركزيت انقلاب، مناسب نبود؛ زيرا پيوسته در معرض حمله نيروهاى اموى قرار داشت، به همين خاطر بود كه يزيد نيروهاى فراوانى را براى جنگ با ابن زبير، به فرماندهى برادرش «عمرو بن زبير»، اعزام نموده بود.

(5) د- حجاز، داراى پادگان نظامى نبود تا امام به آن پناه ببرد تا دفاع و حمايت از او را بر عهده گيرد.

(6) ه- اكثريت غالب مردم حجاز نسبت به اهل بيت عليهم السّلام كينه توز و نسبت به بنى اميه متمايل بودند.

«ابو جعفر اسكافى» مى گويد: «اما اهل مكه، همگى با على دشمنى داشتند و همه قريش با وى مخالف و اكثريت مردم با بنى اميه بودند» «1».

______________________________

(1) شرح نهج البلاغة، 4/ 103.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:20

(1) امام على بن الحسين عليه السّلام مى فرمايد: «در مكه و مدينه بيست نفر هم دوستدار ما نيستند» «1». با وجود شايع بودن دشمنى اهل بيت عليهم السّلام در حجاز، چگونه امام آن را مقرّى براى خود انتخاب كند؟ زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 3 20 روى گردانى از حجاز ..... ص : 19

ام، در حالى كه همه حجازيان مى ديدند و مى شنيدند، از آنجا خارج شد ولى آنان براى همراهى با وى نشتافتند و هيچ يك از آنان، جز اهل بيتش، براى يارى و دفاع از آن حضرت، به دنبالش نرفتند.

(2)

جريانهاى سياسى، علاقه داشتند و هيچ نامه اى از آنان به امام نرسيد كه او را براى رفتن نزد آنها دعوت كنند، پس امام، چگونه به سوى آنان هجرت كند؟ به علاوه در مصر، گرايشى عثمانى وجود داشت و والى آن «عمرو بن عاص» بود كه دشمنى و عداوت نسبت به اهل بيت عليهم السّلام را در آنجا شايع گردانيده دوستى نسبت به بنى اميه را برقرار كرده بود، پس چگونه امكان داشت امام عازم آنجا شود؟

(3)

هجرت نمايد؟

(3) 3- يمن، دچار فقر و بينوايى شد و زندگى اقتصادى آن فلج گرديده بود و مردم آن قدرتى براى تهيه اموال و سلاح لازم براى انقلاب نبودند و بسيارى از مردم آن در طلب روزى و رفاه به كوفه آمده بودند.

(4) 4- اگر امام به يمن مى رفت، يزيد او را رها نمى كرد و لشكريانش را براى جنگ با وى مى فرستاد و در اين راه خونها ريخته مى شد و امام به ايجاد فتنه و تفرقه متهم مى گشت و بدين ترتيب، عدالت قيام حضرت، بنا به گفته «دكتر احمد محمود صبحى»، از بين مى رفت «1».

از آنچه گفتيم سستى نظريه دكتر «على حسين خربوطلى» آشكار مى شود، وى از امام انتقاد مى كند كه چرا به يمن نرفت و حجاز را ترك كرد، چون در اين

______________________________

(1) نظريه امامت نزد شيعه اثنا عشرى، ص 243.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:22

دو مكان، ياران حقيقى وى و شيعيان مخلص پدرش وجود داشتند، به علاوه، امتياز يمن اين بود كه از مركز خلافت دور، دژهايش محكم، و درّه هايش «1» فراوان بود. اين نظريه هيچ گونه نشانى از تحقيق ندارد؛ زيرا امام يارانى حقيقى در حجاز نداشت و اگر مى داشت هنگامى كه حركت به سوى عراق را اعلان نمود، همراه وى بپامى خاستند و او را طعمه اى تنها در دست فرزند مرجانه، رها نمى كردند. يمن را هم بيان كرديم كه از نظر مسائل استراتژيك، مناسب نبوده است تا امام آن را مقرّى براى انقلابش قرار دهد.

(1)

گذشت مدتى، مركزى براى دعوت علويان شد، يعنى هنگامى كه مجموعه بزرگى از شيعيان كه زياد، آنان را به ايران تبعيد كرده بود، به اين سرزمين آمدند و به نشر تشيع در آن پرداختند و داعيان بنى عباس، ثمره اى را كه داعيان شيعه در ايران به وجود آورده بود، برداشت كرده ايران را مقرى براى خود قرار دادند و از آنجا بود كه قيام بر ضد بنى اميه آغاز شد و حكومت و سلطنت آنان را برانداخت.

سوى امام عليه السّلام مبتنى بر مطالعه اى عميق نسبت به واقعيت مناطق اسلامى و احاطه داشتن آن حضرت بر جهت گيريهاى شهروندان آنها، خواه در صحنه هاى سياسى و خواه عقيدتى و ميزان قدرت اقتصادى و نظامى آنان بود؛ زيرا امام از همه آن موارد اطلاع و آگاهى پيدا كرده بود و هيچ سرزمينى را به غير از كوفه نيافته بود كه استراتژى كامل براى حمايت از انقلاب و تضمين پيروزى در آن فراهم باشد و نيروهاى طرفدار آن حضرت و مخالف حكومت اموى را دربرگيرد، بنابراين، حركت به سوى آنجا، ضرورتى بوده كه جايگزينى براى آن وجود نداشته است.

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 4/ 103.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:25

(1)

گفته هاى آنان داشته اند كه نظريات هر دو گروه بدين شرح مى باشد.

(3)

هجرت، به دنيا آمد و از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله روايت كرد و از اهل دين و فضيلت بود، همراه ابن زبير بود و هنگامى كه محاصره مكه پيش آمد، سنگى از سنگهاى منجنيق به وى اصابت كرد و درگذشت، الاصابه 3/ 400.

(2) ابن عساكر، تاريخ 14/ 208- 209.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:29

(1)

ديدم و مرا دستورى فرمود كه بايد به سوى آن بشتابم ...».

(3) ابن جعفر از او درباره آن خواب پرسيد، ولى امام از بيان آن خوددارى كرد و به او گفت: «با هيچ كس درباره آن سخن نگفته ام و با هيچ كس درباره آن سخن

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:30

نخواهم گفت تا اينكه به لقاى خداى عزيز و جليل برسم» «1».

پسر جعفر، غرق در غم و اندوه محل را ترك گفت در حالى كه يقين كرده بود مصيبت خردكننده نازل خواهد شد. وى دو پسرش را دستور داد تا در خدمت دايى شان حضرت حسين عليه السّلام باقى بمانند.

(1)

ايمن نيستم».

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 387، البداية و النهاية 8/ 163 و 167، سير اعلام النبلاء 3/ 297.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:31

(1) اين نكات حساس بر امام پنهان نبوده؛ زيرا آن حضرت از وضعيّت خود كاملا آگاه بود، لذا به ابن عباس فرمود: «من از خداوند طلب خير (استخاره) خواهم كرد و خواهم ديد كه چه مى شود؟» «1».

(2) ابن عباس، پريشان و مضطرب بود و نمى توانست خود را آرام كند، پس بازروى به امام كرد و گفت: «من سعى مى كنم صبر كنم ولى نمى توانم صبر كنم، من براى تو از اين تصميم، نيستى و نابودى را هراس دارم ... مردم عراق، اهل بى وفايى و خيانت هستند، به آنها نزديك مشو، در اين شهر اقامت گزين كه تو سرور اهل حجاز هستى، پس اگر اهل عراق، آن گونه كه ادعا كرده اند، تو را مى خواهند، به آنها بنويس تا والى و دشمنشان را تبعيد كنند و سپس به سوى آنان برو، پس اگر مى خواهى خارج شوى، به سوى يمن حركت كن كه در آن، دژها و دره ها وجود دارد و آن سرزمينى عريض و طويل است و پدرت در آنجا شيعيانى دارد و تو از مردم به دور خواهى بود، آنگاه براى مردم نامه مى نويسى و برايشان ارسال مى كنى، مبلّغينت را منتشر مى سازى و من اميدوارم آنچه را دوست دارى به سلامت به دست آورى ...».

(3) امام، او را از تصميم و عزم جزمش بر مسافرت آگاه كرد. ابن عباس به وى گفت: «اگر قصد رفتن دارى، زنان و كودكانت را همراه نبر كه من مى ترسم كشته شوى، همان گونه كه عثمان كشته شد، در حالى

كه زنان و فرزندانش به او مى نگريستند ... تو با خارج شدنت از حجاز، چشم فرزند زبير را روشن كرده اى، امروز با وجود تو، كسى به وى نگاه نمى كند».

______________________________

(1) وسيلة المآل فى عد مناقب الآل، ص 187 از كتابهاى كپى شده كتابخانه امير المؤمنين عليه السّلام و نيز در الصراط السوى فى مناقب آل النبي، ص 285 از سيد محمود شيخانى قادرى، از كتابهاى كپى شده كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام روايت شده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:32

(1) آنگاه ابن عباس، اختيار از كف بداد و با حالتى هيجان زده، آن گونه كه مورخان روايت مى كنند، گفت: «به خدايى كه جز او پروردگارى نيست، اگر مى دانستم موى و پيشانى تو را بگيرم تا اينكه مردم بر ما جمع شوند، تو از من اطاعت مى كنى و مى مانى، اين كار را مى كردم».

همه آنچه را ابن عباس گفت، بر امام پنهان نبود و آن حضرت بر هدف خود كه پيروزى اسلام را در برداشت، عازم بود.

(2) ابن عباس، در حالى كه به سختى قدم بر مى داشت و اندوه، قلبش را مى فشرد، به طرف فرزند زبير رفت و به او گفت: «اى فرزند زبير! چشمت روشن شد»، آنگاه اين شعر را خواند:

يا لك من قنبرة بمعمر خلالك الجو فبيضى و اصفرى

و نقرى ما شئت ان تنقرى

«اى چكاوك! اينك تو تنها مانده و اطراف توخالى شده است، پس تخم بگذار و چهچه بزن» «و هر چه مى خواهى نوك بر زمين بزن».

اين حسين است كه دارد به سوى عراق مى رود و تو را با حجاز مى گذارد ... «1».

(3) اگر امام، خواهان ملك و سلطنت بود، نظر ابن عباس را مى پذيرفت، ولى

آن حضرت عليه السّلام خواهان اصلاح و بازگرداندن زندگى اسلامى به واقعيت درخشان آن بود و يقين داشت كه اين كار، جز با فداكارى سرخ، تحقق نمى يابد، اين تنها كارى بود كه هدفش را محقق مى ساخت.

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 39. انساب الاشراف 3/ 374.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:33

(1)

تو در نزد وى از آنكه يارى اش مى كند، محبوبتر هستى، پس در دل، خدا را ياد كن ...».

امام از نصيحت و عواطف وى سپاسگزارى كرد و او را آگاه كرد كه بر عزمش مصمّم است».

______________________________

(1) «ابو بكر بن عبد الرحمن بن حارث مخزومى قرشى»، يكى از فقهاى سبعه است كه در خلافت عمر به دنيا آمد و به سبب كثرت نمازش، به او «راهب قريش» مى گفتند. وى نابينا و از بزرگان قريش بود و در سال 95 هجرى درگذشت (تهذيب التهذيب 12/ 30).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:34

ابو بكر نااميد شد و گفت: «اى ابا عبد اللّه! تو را به خدا مى سپاريم».

(1) آنگاه ابو بكر نزد والى مكه رفت، در حالى كه مى گفت:

كم ترى ناصحا يقول فيعصى و ظنين المغيب يلفى نصيحا «چه بسيار نصيحت كننده را مى بينى كه حرفش را نمى شنوند امّا متهمى كه در پنهان است ناصح مى گردد».

- «چه شده است اى ابو بكر؟!».

وى گفتار خود با حضرت حسين را به اطلاعش رساند، او به وى گفت:

«به خداى كعبه! او را مخلصانه نصيحت كرده اى». «1»

(2)

رسيده است.

عبد اللّه گفت: اين كار را مكن كه به خدا! پدرت را محافظت ننمودند با اينكه از تو بهتر بود، پس چگونه تو را حفظ خواهند كرد؟ به خدا! اگر كشته شوى، بعد از تو حرمتى نماند كه حلال شمرده نشود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:36

خداوند مى خواهم كه به تو صلاح را الهام فرمايد و تو را از آنچه برايت در نظر دارند، آشنا سازد. شنيده ام تو تصميم گرفته اى به سوى عراق بروى. من تو را از فتنه به خدا پناه مى دهم، پس اگر ترسيده باشى، نزد من بيا كه براى تو نزد من امان و صله خواهد بود».

(1) چگونه ممكن بود سرور آزادگان در برابر اشدق، خاضع شود و از او امان بخواهد؟ اشدق، مى خواست امام در قبضه او باشد تا اختيارى از خود نداشته باشد كه اين امر بر امام پنهان نبود و به وى پاسخ داد:

«اگر با نامه ات، قصد صله دادن به من داشته اى، خداوند در دنيا و آخرت، تو را جزاى خير دهد ... و آنكه به سوى خدا دعوت كند و عمل صالح انجام دهد و بگويد كه من از مسلمانانم، فتنه جو نيست، و بهترين امان، امان خداوند است و به خدا ايمان ندارد آنكه در دنيا از او نترسد و ما از خداوند مى خواهيم در دنيا ترسى داشته باشيم كه موجب امان آخرت نزد او باشد» «1».

(2)

محض رسيدن، نزد آن حضرت رفت و به او گفت: «اى برادرم! اهل كوفه، خيانتشان نسبت به پدر و برادرت را دانستى، ترسيده ام كه حال تو همچون حال گذشتگان باشد، پس اگر قصد

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 209- 210.

(2) ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 9.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:37

اقامت در حرم را داشته باشى، تو عزيزترين و ايمن ترين فرد در حرم هستى».

امام از عواطف و نصيحت وى تشكر كرد و به او گفت: «ترسيده ام كه يزيد ابن معاويه مرا ترور كند آنگاه كسى باشم كه حرمت اين خانه به وى شكسته شده باشد».

محمد گفت: اگر از اين امر بيمناكى، به سوى يمن يا بعضى از نواحى صحرا برو كه در آنجا بهتر از همه مى توانى از خود دفاع كنى و كسى بر تو چيره نخواهد گشت».

حضرت حسين عليه السّلام فرمود: «در آنچه گفتى، خواهم انديشيد» «1».

(1) هنگام سحر كه فرا رسيد، به وى خبر دادند امام به سوى عراق حركت كرده است. وى در حال وضو گرفتن بود كه به گريه افتاد تا آنجا كه صداى افتادن قطرت اشكش را در طشت، شنيدند «2».

محمد به سوى برادرش شتافت و افسار ناقه اش را گرفت و به آن حضرت گفت: «اى برادرم! مگر مرا وعده ندادى در آنچه از تو درخواست كرده بودم؟».

- «بله، ولى پس از آنكه از تو جدا شدم، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نزد من آمد و به من فرمود: «اى حسين! خارج شو كه خداوند خواسته است تو را كشته ببيند».

(2) محمد پريشان شد و لرزه سر تا پايش را گرفت و اشكهايش بر گونه هايش جارى گشت در حالى

كه مى گفت: «پس، بردن اين زنان و كودكان، چه معنا

______________________________

(1) الدر المسلوك 1/ 109 و نزديك به اين گفتگو ميان امام و برادرش هنگامى كه در مدينه بود، اتفاق افتاد.

(2) انساب الاشراف، 3/ 377. و در «صواعق المحرقة، ص 196 است كه وى گريه كرد تا آنجا كه طشت را از اشكهايش پر ساخت.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:38

دارد، در حالى كه تو با اين وضع خارج مى شوى؟».

امام با عزم و اطمينان به وى پاسخ داد و گفت: «خداوند خواسته است كه آنان را در اسارت ببيند» «1».

(1)

بلند گفت: «شگفتا! پس به كجا مى روى در حالى كه مى دانى كشته مى شوى؟!!».

(3) امام، در حالى كه مرگ را به مسخره گرفته و زندگى را استهزا مى نمود، به

______________________________

(1) الدر المسلوك 1/ 109.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:39

وى پاسخ داد و گفت: «اى مادر! اگر امروز نروم، فردا خواهم رفت و اگر فردا نروم، پس فردا مى روم و از مرگ، چاره اى نيست و من روزى را كه در آن كشته مى شوم و ساعتى را كه در آن به قتل مى رسم و گودالى را كه در آن دفن مى گردم، مى شناسم آن گونه كه تو را مى شناسم و به آن مى نگرم، آن طور كه به تو نگاه مى كنم» «1».

(1)

در مكه بود، هنگامى كه از آن حضرت دعوت كرد تا با وى به مدينه برود.

(2) أنساب الأشراف 3/ 375.

(3) ابن عساكر، تاريخ 14/ 203.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:40

(1) «استاد خالد محمد خالد» مى گويد: «مسأله اى كه آن قهرمان، پرچمش را برافراشت، مسأله اى شخصى نبود كه به حق وى در خلافت مربوط شود ... و يا به عداوتى شخصى كه نسبت به يزيد در دل داشت بازگردد، همچنانكه آن قضيه يك فكر بلندپروازانه نبود كه بر صاحبش چيره گردد و او را به اقدامى متهورانه سوق دهد تا احتمال سود و زيان در آن برابر باشد. آن قضيه اى برتر، والاتر و عظيم تر بود، قضيه اسلام و سرنوشت آن و مسلمين و آينده آنان بود.

وقتى مسلمانان همگى در برابر اين باطلى كه بعضى به زبان از آن انتقاد كردند و بقيه در دل آن را ناپسند دانستند، خاموش ماندند، معناى آن اين است كه اسلام، از تربيت مردان، بازمانده بود.

(2) معناى آن اين است كه مسلمانان اهليت انتساب به اين دين عظيم را از دست داده بودند ... و نيز معنايش اين است كه سرنوشت اسلام و مسلمين هر دو وابسته به قدرت تازنده اى شده بود، هر كه غالب مى شد، سوار مى گشت و ديگر براى اسلام و حقيقت، هيچ قدرتى باقى نمانده بود ... مسأله، در انديشه حسين، اين بود و با اين منطق است كه حسين، بر قيام اصرار ورزيد» «1».

(3) دلسوزان، آن حضرت را ترغيب كردند كه به داعيان كوفه پاسخ ندهد و در خانه خويش بنشيند و با يزيد صلح كند، اما سرور آزادگان به چيزى مى انديشيد كه آنان در فكر آن

نبودند. آن حضرت مى ديد كه زندگى اسلامى به شدت به كم خونى مبتلا گرديده و اين كار منجر به هلاكت و نيستى آن شده است و اينكه وى بايد آن را با خون پاكش سيراب سازد تا زندگى فعّال به مسلمين بازگردد و شادابى به سوى آنان با خون وى كه خون جدش حضرت پيغمبر بود، روى آور شود.

______________________________

(1) فرزندان پيامبر در كربلاء، ص 123- 124.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:41

(1)

آغوش گرفت و گفت: «تو را كه كشته خواهى شد، به خدا مى سپارم».

در الدر المسلوك حر عاملى 1/ 106 آمده است: عبد اللّه بن عمر به حضرت عليه السّلام

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:42

(1)

مى داد و آنان از سقوط و نابودى آن حكومت، بيمناك بودند.

(2)

آن، قيام بر منطق و شورش بر هدايت اسلام است كه در احكامش، از سنتهاى زندگى و آنچه مصلحت عامه اقتضايش را منطق ندارد؛ زيرا اين امر، نابودى شايستگيها و شورش بر مصلحت امت را دربردارد و قرآن كريم، برابر شمردن اين دو را ناپسند دانسته است آنجا كه خداى تعالى مى فرمايد: هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ «2».

«آيا كسانى كه دانا هستند با آنها كه نادانند، برابرند؟».

(3) و آن گونه كه اصوليون مى گويند، اگر اين قاعده را بپذيريم، بازهم بر خلافت يزيد، منطبق نمى شود، زيرا وى، به اجماع مسلمين، فضلى نداشته، بلكه انسانى مسخ شده بوده كه دست در كار جنايت داشته و در منكرات، غوطه ور گشته بود و قيام بر وى، شرعا واجب بوده است.

______________________________

(1) الدولة الاموية في الشرق، ص 102- 103.

(2) سوره زمر/ 9.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:46

(1)

راه مبارزه با خطا و بازگشت به صواب، چنين است؟» «1».

(1) «شبلى» با تعمق و مطالعه به واقعيت زندگى اسلامى در روزگار يزيد، ننگريسته بلكه بنا به تمايلات سنّتى و عاطفى خود به آنها نگاه كرده است، لذا از راه، به در رفته و كج راهه ها را در نوشته اش، مأخذ قرار داده است.

اسلام، در روزگار يزيد، در معرض خطر و نيستى قرار داشت و قيام امام، به خاطر اعاده زندگى به شريانهاى امت اسلامى بود و آن حضرت عليه السّلام اعلام نمود كه خودسرانه و از روى سبك مغزى و تبهكارى حركت نكرده، بلكه قيام كرد تا امر به معروف و نهى از منكر نمايد و نشانه هاى زندگى جاهلى را كه حكومت اموى، آن را مبناى كار خويش قرار داده بود، از ميان بردارد. ما در جلد دوم اين كتاب، علل نهضت امام را به نحوى كه هدف را روشن مى سازد و شبهات را از بين مى برد، بيان كرديم.

در اينجا سخن از انتقاد كنندگان قيام امام بر حكومت يزيد، به پايان مى رسد.

______________________________

(1) التاريخ الاسلامى و الحضارة الاسلامية 2/ 201.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:49

(1)

پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله يقين پيدا كرده بود كه يزيد او را به حال خود نخواهد گذاشت و حتما خونش را خواهد ريخت و حرمتش را خواهد شكست و اين مطلب را در موارد بسيارى بيان فرموده بود، از آن جمله:

1- «جعفر بن سليمان ضبعى» روايت كرده كه آن حضرت عليه السّلام فرمود: «به خدا مرا رها نخواهند كرد تا اين خون را- در اين حال به قلب شريفش اشاره نمود- از درونم خارج كنند و هرگاه اين كار را بكنند، خداوند كسى را بر آنها مسلط مى كند كه آنان را ذليل سازد تا آنجا كه از كهنه كنيزان هم خوارتر شوند» «1».

2- امام عليه السّلام به برادرش «محمد بن حنفيه» فرمود: «اگر وارد لانه يكى از اين خزندگان شوم، مرا خارج خواهند ساخت تا بكشند» «2».

3- «معاوية بن قره» روايت كرده كه حضرت حسين عليه السّلام فرمود: «به خدا! به من ستم مى كنند آن گونه كه بنى اسرائيل در روز شنبه، ستم كردند» «3».

______________________________

(1) ابن كثير، تاريخ 8/ 169، ابن عساكر، تاريخ 14/ 216.

(2) بحار 44/ 375.

(3) ابن عساكر، تاريخ 14/ 216، ابن كثير، تاريخ 8/ 169.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:52

(1) حيرت، بر امام مستولى شد و امواجى از حزن و اندوه، آن حضرت را فرا گرفت. فضا در برابرش با ابرهاى تيره اى از مشكلات هولناك و حوادث سهمگين پوشيده گرديد؛ زيرا امام، اگر در مكه مى ماند، از ترور، هراسان بود، اگر به سوى عراق مى رفت، از اهل كوفه مطمئن نبود چون آنان به وى بى وفايى و خيانت خواهند كرد و امام، اين مطلب را به كسى كه او را

در راه ديده بود، بيان كرد، «يزيد رشك» در اين باره روايت مى كند كسى كه با حسين برخورد كرده بود، گفت: من چادرهايى را ديدم كه در منطقه اى از صحرا، برپا شده بودند، گفتم: اينها براى كيست؟

گفتند: اينها براى حسين عليه السّلام هستند.

(2) پس به سوى او رفتم و ديدم پيرمردى است كه قرآن مى خواند در حالى كه اشك بر گونه ها و محاسنش سرازير است. به او گفتم: پدر و مادرم فدايت باد! اى فرزند دخت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله! چه چيزى تو را به اين سرزمين و صحرايى كه كسى در آن نيست، آورده است؟ فرمود: اينها نامه هاى اهل كوفه به من است، من آنها را جز قاتلان خويش نمى بينم، وقتى اين كار را كردند ديگر هيچ حرمتى براى خدا باقى نخواهند گذاشت، مگر آنكه آن را مى درند، خداوند هم بر آنان كسى را مسلط مى سازد كه خوارشان نمايد تا جايى كه از كهنه كنيزى هم پست تر گردند «1».

(3) آن حضرت، نسبت به اهل كوفه دلخوش نبود؛ زيرا از حيله و بى وفايى آنان آگاه بود كه آنها دشمنانى بر ضد وى خواهند بود و همدست دشمنانش خواهند شد.

______________________________

(1) ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 11، ابن كثير، تاريخ 8/ 169، تذهيب التهذيب 1/ 56، ابن عساكر، تاريخ 14/ 216، الدرّ النظيم، ص 547.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:53

به هر حال، ما به بعضى از حوادثى كه در مكه پيش از سفر آن حضرت بر او گذشت، اشاره اى مى نماييم و انگيزه هاى هجرتش به عراق و ماجراهاى ميان راه را بيان مى كنيم.

(1)

نامه را به بنى هاشم نوشت كه در آن، بعد از نام خدا آمده بود: «از حسين بن على به برادرش محمد و هر كه از بنى هاشم نزد وى باشد، اما بعد: هر كس به من بپيوندد، شهيد مى گردد و هر كس به من ملحق نشود، به پيروزى نخواهد رسيد، و السّلام» «1».

(2) امام عليه السّلام خاندان نبوى را مطلع ساخت كه هر كس از آنان به وى ملحق شود، شهادت را به دست مى آورد و هر كس به وى نپيوندد، پيروزى را به دست نخواهد آورد، اما اين كدام فتح است كه امام آن را در نظر داشته است؟

(3) اين همان فتحى است كه هيچ يك از رهبران جهان و قهرمانان تاريخ، بجز آن حضرت، آن را به دست نياورده اند؛ زيرا عقايد وى پيروز گشت و ارزشهاى او به بار نشسته و دنيا با فداكاريش درخشان شد و نام وى سمبل حق و عدالت گرديد و شخصيت عظيمش اينك از آن يك امّت و نه امّتى ديگر و يا طايفه اى و نه طايفه اى ديگر نيست، بلكه از آن همه انسانيّت بى همتا در هر زمان و مكان مى باشد، پس كدام فتحى، از اين عظيم تر و كدام پيروزى از اين پيروزى والاتر است؟

______________________________

(1) كامل الزيارات، ص 157. دلائل الامامة، ص 187- 188، ح 107.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:54

(1)

بن حنفيه نيز همراه آنان، حركت كرد تا امام را از سفر به عراق بازدارد، ولى امام پيشنهاد وى را نپذيرفت، گفتگوى او را در مباحث پيشين بيان كرديم.

(2)

فراموش كنم، اين را فراموش نخواهم كرد كه تو حسين بن على را از حرم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به حرم خدا طرد نمودى و سپس افراد خود را براى ترور وى فرستادى و او را از حرم خدا به سوى كوفه روانه نمودى كه ترسان و احتياطكنان از آن خارج شد، در حالى كه او خواه در گذشته و خواه هم اكنون در سرزمين بطحا عزيزترين فردش بود و در ميان اهل حرمين بيش از همه اطاعت مى شد، اگر در آنجا جاى مى گرفت و نبرد در آن را جايز مى شمرد» «2».

______________________________

(1) ابن عساكر تاريخ 14/ 203.

(2) يعقوبى، تاريخ 2/ 249.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:56

(1)

ميان نواميس و كربلا آنها را از هم مى درند و شكمبه هاى خالى و شكمهايى گرسنه را از آنها پر مى كند، از روزى كه قلم زده شده است، گريزى نيست، رضاى خداوند، رضاى ما اهل بيت است كه بر آزمايش صبر مى ورزيم و پاداش صابران را به ما مى دهد. پاره گوشت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از او دور نشود بلكه براى وى در حفيرة القدس فراهم مى آيد كه چشمش به آنها روشن گردد و وعده اش به واسطه آنان وفا شود، هان! هر كس جان خود را به راه ما مى بخشد و خود را براى ديدار خدا مهيا ساخته است، همراه ما حركت كند كه من در بامداد فردا حركت مى كنم، ان شاء اللّه تعالى» «1».

(1) خطابه اى بليغ تر و اعجاب انگيزتر از اين خطابه نمى شناسم كه دعوت به حق و ناچيز شمردن زندگى براى خدا را دربردارد. در اين خطابه، اين نكات آمده است:

(2) 1- آن حضرت، از مرگ خويش خبر مى دهد و مرگ را خوشامد مى گويد و آن را زينتى براى انسان مى شمارد آن گونه كه گردنبند، گردن دختر جوان را زينت مى بخشد و اين تشبيه از دل انگيزترين و زيباترين تشبيهاتى است كه در كلام عرب آمده و طبيعى است، مرگى كه انسان بدان زيور يابد، همانا مرگ در راه خدا و حق است.

(3) 2- آن حضرت، اشتياق فراوان خود را به گذشتگان پاكش نشان مى دهد، آنها كه در راه خدا شهيد گشته بودند و اشتياق وى همچون اشتياق يعقوب به يوسف بود، آن گونه كه خود فرموده است.

______________________________

(1) الحدائق الوردية 1/ 114. مفتاح الافكار، ص 148. كشف الغمة 2/ 29.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:58

(1)

3- حضرت خبر داده است كه خداى تعالى شهادت بزرگوارانه و مرگ شرافتمندانه در راه دفاع از حق و حمايت از اسلام، براى آن حضرت، برگزيده است.

(2) 4- آن حضرت، سرزمين پاكى را كه خون مباركش بر آن ريخته خواهد شد، معرفى فرمود كه آن جايى است ميان نواويس و كربلا و اعضايش در آنجا پاره پاره خواهد شد و نيزه ها بدن شريفش را از هم خواهند دريد.

(3) 5- حضرت، خبر داد كه گرگهاى درنده از وحشيان بنى اميه و پيروانشان، هيچ گاه آرام نخواهند نشست تا اينكه شكمهايشان از گوشت و خون آن حضرت پر شود و اين كنايه اى است از تسلط آنان بر امّت پس از كشتن وى و تلاش پيگير آنان در غارت نمودن ثروتها و اموال امّت.

(4) 6- امام خبر داد كه آنچه از مصيبتها و سختيها بر آن حضرت خواهد گذشت، امرى است كه گريزى از آن نباشد؛ زيرا در مورد وى قلم زده شده و در علم خداوند جارى گشته و به هيچ صورت تبديل يا تغيير آنچه خداوند برايش مقدر فرموده است، ممكن نمى باشد.

(5) 7- امام، اعلام فرمود كه خداوند، رضايتش را به رضايت اهل بيت مقرون نموده و طاعتش را با طاعت آنان همراه ساخته و سزاوار است كه چنين باشد؛ زيرا آنان دعوت كنندگان به سوى دين خدا و راهنمايان بر رضاى او هستند و در راه او متحمل شدايدى گشته اند كه توصيف آنها ممكن نيست.

(6) 8- آن حضرت، يكى از صفات اهل بيت عليهم السّلام را بيان فرمود كه همان صبر و شكيبايى آنان و تسليم در برابر امر خداوند در هر چيزى است كه از محنتها

و مصيبتهاى عظيم بر آنها جارى مى شود و خداى تعالى، ثواب فراوان به آنان مى دهد و پاداش شكيبايان را به آنها مرحمت مى فرمايد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:59

(1) 9- امام عليه السّلام خبر داد كه واقعيّت درخشان اهل بيت، ادامه ذاتى واقعيّت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى باشد؛ زيرا آنان گوشت وى و فرعى از او هستند و فرع از اصل خويش متفاوت نمى گردد و چشم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حفيرة القدس به عترتش، روشن خواهد گشت، آنها براى اداى رسالتش، شبها را بيدار ماندند و در دفاع از دينش، عظيم ترين جهاد را متحمل شده اند.

(2) 10- آن حضرت، مسلمانان را براى نبرد در كنار وى در صحنه هاى جهاد، دعوت فرمود و اينكه هر كس به همراه او حركت كند، جان خود را بخشيده و خويشتن را براى ديدار خداوند، مهيّا ساخته است.

اين نكات درخشان در سخنرانى آن حضرت، بر اين دلالت دارند كه حضرتش از زندگى نااميد گشته و عازم مرگ شده و بر فداكارى، عزم بسته بود و اگر آن حضرت خواهان سلطنت بود، چنين مطالبى را مطرح نمى فرمود و لازم بود كه به همراهان خود وعده هاى شيرين و اميدهاى پرزرق و برق بدهد.

هيچ يك از مردم مكّه و نه كسى از حجاج، جز عده معدودى از مؤمنين، نداى امام را پاسخ ندادند، اين نشان دهنده اندك بودن بينش دينى و تخدير شدن آن جامعه و انحرافش از حق مى باشد.

(3)

و از عمره خويش محل گشت. شيخ مفيد نوشته است كه امام حسين هنگامى كه قصد حركت به سوى عراق نمود، طواف خانه كعبه و سعى صفا و مروه را به جاى آورد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:60

و احرام خود را گشود و آن را عمره قرار داد؛ زيرا نمى توانست حج خود را به پايان برساند از ترس اينكه مبادا در مكه دستگير و به نزد يزيد، فرستاده شود «1» اين مطلب خالى از تأمل نيست؛ زيرا كسى كه از حج بازداشته مى شود، بنابر آنچه فقها گفته اند، گشودن احرامش به قربانى كردن است، نه اينكه حج را به عمره بازگرداند كه اين امر، موجب بيرون آمدن از احرام حج نمى شود. آنچه بيان كرديم را دو روايت تأييد مى كند كه آنها را شيخ حرّ عاملى در وسائل الشيعة، كتاب حج، باب «جايز بودن عمره مفرده در ماههاى حج «2» و رفتن به هر جا كه مى خواهد» آورده است. آن دو روايت عبارتند از:

(1) الف «ابراهيم بن عمر يمانى» از امام صادق عليه السّلام روايت كرده كه از آن حضرت، در مورد شخصى كه در ماههاى حج براى عمره خارج شود و سپس به سوى وطنش برگردد سؤال شد، فرمود: اشكالى ندارد، حتى اگر در آن سال به حج برود و حج افراد به جاى بياورد- كه نيازى به قربانى ندارد- همانا حسين بن على عليه السّلام روز ترويه به سوى عراق حركت كرد در حالى كه عمره مفرده به جاى آورده بود.

(2) ب- «معاوية بن عمار» مى گويد: به امام صادق گفتم: فرق عمره تمتع و عمره مفرده در چيست؟ فرمود: عمره تمتع به حج مربوط

و متصل است اما عمره مفرده كه انجام شد، مى توان هر جا رفت، همانا حضرت حسين عليه السّلام در ذيحجه، عمره مفرده به جاى آورد سپس روز ترويه در حالى كه مردم به منى مى رفتند او به عراق رفت، به جاى آوردن عمره مفرده در ذيحجه براى كسى كه

______________________________

(1) شيخ مفيد، الارشاد 2/ 67، و شيخ طبرسى آن را در اعلام الورى، ص 227 ذكر نموده است.

(2) ماههاى: شوال، ذى قعده و ذيحجّه را ماههاى حج گويند (مترجم).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:61

قصد حج نداشته باشد، اشكالى ندارد «1». اين روايت، بر آنچه بيان كرديم، صراحت دارد «2».

(1)

حالت، در بيت حرام و ماه حرام، خونريزى پيش مى آمد، آن حضرت براى حفظ مقدسات اسلامى، مكه را ترك فرمود.

______________________________

(1) وسائل الشيعة 10/ 246- 247.

(2) مسائل مربوط به حج و عمره، احكام مفصلى دارد كه بايد به فتاوا و رساله هاى فقهاى عظام مراجعه كرد (مترجم).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:62

(1) 3- خروج آن حضرت در آن وقت حساس، از مهمترين وسايل تبليغاتى بر ضد حكومت در آن روزگار بود، زيرا حجاج بيت اللّه الحرام، خبر خروج امام در آن وقت از مكّه را در حالى كه بر ضد حكومت اموى، خشمگين بود، به سرزمينهايشان بردند و اينكه آن حضرت، انقلاب بر ضد يزيد را اعلام فرمود و در مكّه، حفاظتى براى بيت حرام باقى نمانده است كه به دست امويان مورد هتك حرمت واقع نشود .. اينها بعضى از عوامل هستند كه امام را به خارج شدن پيش از انجام حج، واداشته بودند.

(2)

امور واضحى از امام استفتا نمود و عجيب آن است كه وى با اين وجود، چگونه مى توانست امامت مسلمين و خلافت آنان را بر عهده بگيرد؟!

______________________________

(1) مرآة الزمان فى تواريخ الاعيان، ص 67 از كتابهاى خطى كتابخانه امير المؤمنين عليه السّلام.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:63

(1)

به آنچه مورخان مى گويند- در روز هشتم

______________________________

(1) جواهر المطالب فى مناقب الامام على بن أبي طالب، از كتابهاى كپى شده كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام.

(2) عبد اللّه علائلى، امام حسين عليه السّلام، ص 557.

(3) بستانى، دائرة المعارف 7/ 48. وسيلة المآل فى عد مناقب الآل، ص 188. در تاريخ ابن عساكر 14/ 212 آمده است كه: به سوى عراق خارج شد همراه با اهل بيت خود و شصت نفر از پيرمردان اهل كوفه. و در تاريخ اسلام ذهبى ج 5، ص 9 آمده است: از مكه حركت كرد و نوزده نفر از مردان خاندان عبد المطلب و زنان و كودكان، به همراه وى شتافتند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:64

ذيحجه، سال شصت هجرى بوده است «1»، در حالى كه اندوه بر مردم مكه سايه افكنده بود، كسى نماند كه از خروج وى غمگين نشده باشد «2» ...

كاروان از مكه جدا شد، امام در هيچ منزلى فرود نمى آمد مگر اينكه با اهل بيتش از كشته شدن يحيى بن زكريا سخن مى گفت «3» و بدين ترتيب، كشته شدن خود را آن گونه كه بر حضرت يحيى گذشت، خبر مى داد.

(1)

در صحرا بود تا نابود كردن وى به آسانى صورت گيرد.

(2) اين مطلب را «دكتر عبد المنعم ماجد» مورد تأكيد قرار مى دهد و مى گويد:

______________________________

(1) مقريزى، خطط 2/ 286 بستانى، دائرة المعارف 7/ 48.

(2) صواعق المحرقة، ص 196. الصراط السوى فى مناقب آل النبى، ص 186.

(3) نظم در السمطين، ص 215.

(4) ابن اثير، تاريخ 4/ 39. البداية و النهاية 8/ 166. و در سمط النجوم 3/ 57 و جواهر المطالب فى مناقب الامام على بن أبي طالب، 2/ 264 آمده است: عمرو بن سعيد هنگامى كه از خروج حسين از مكه مطلع شد به مأمورانش گفت: هر شترى را كه ميان آسمان و زمين باشد، سوار شويد و او را تعقيب كنيد و مردم از گفتار وى تعجب كردند. آنها در پى او رفتند ولى به وى نرسيدند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:65

«براى ما آشكار مى شود كه عامل يزيد در حجاز، براى ممانعت از خارج شدن حسين از مكّه به سوى كوفه، اقدامى جدى به عمل نياورد چون بسيارى از شيعيان آن حضرت در استخدام وى بودند، بلكه شايد وى به اين فكر افتاد كه نابود ساختن حضرت در صحرا به دور از يارانش آسان باشد، به طورى كه بنى هاشم، بعدا يزيد را متهم ساختند به اينكه وى افرادى را نزد حضرت فرستاده بود تا خارج شود» «1».

(1)

خود مسلم بن عقيل واگذار كرده بود، شخصا بر عهده گيرد، پريشان گشته بود.

(2) يزيد، چندين نامه به حاكم طاغوتى كوفه ابن زياد نوشت كه براى وى برنامه ريزيهاى هولناكى تعيين مى كرد تا آنها را در پيش گيرد و به وى دستور داد تا در برابر حوادثى كه بر سر راهش پيش مى آيند، احتياط و دورانديشى لازم را داشته باشد كه از ميان آنها اين نامه ها بوده است:

(3) 1- يزيد، اين نامه را پس از اينكه امام از مكه خارج شد به ابن زياد نوشت كه در آن آمده است: «اما بعد، حسين بن على را داشته باش كه از دست نرود تا پيش از آنكه به عراق برسد، به سوى وى بشتاب».

مفاد اين نامه، حكومت كوفه را ملزم مى سازد كه فورا در صحرا به جنگ با

______________________________

(1) تاريخ سياسى دولت عرب 2/ 72- 73.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:66

حضرت حسين عليه السّلام اقدام كند پيش از آنكه به عراق برسد و در اين مورد درنگ روا ندارد.

(1) 2- در نامه آمده است: «اما بعد: به من خبر رسيده كه حسين به سوى كوفه حركت كرده است، روزگار تو از ميان روزگاران و شهر تو از ميان شهرها، به او مبتلا گشته است و تو از ميان عاملان، گرفتار او شده اى و در آن وقت است كه تو يا آزاد مى شوى و يا برده اى مى گردى همچنان كه برده اى آزاد مى گردد» «1».

(2) اين نامه، داراى پيامى از قساوت و شدت است، زيرا در آن، يزيد عامل خود ابن زياد را اخطار مى نمايد كه اگر در مأموريتش تقصير روا دارد از عهده جنگ با حضرت حسين برنيايد، او

را از پيوندش با بنى اميه، جدا سازد و به جدش، «عبيد رومى» بازمى گرداند تا برده اى بشود همچون ديگر بردگان كه فروخته مى شود و آزاد مى گردد ... ابن زياد، به محض رسيدن اين نامه، حكومت نظامى اعلام كرد و همه مرزهاى عراق را بست و ميان واقصه تا شام و بصره را گرفت و نگذاشت كسى به صحراى عراق وارد و يا از آن خارج گردد «2». نيز دسته هايى از سپاه را تشكيل داد كه در سرتاسر عراق حركت كنند و امام حسين عليه السّلام را جستجو نمايند، از ميان آنان دسته اى نظامى بود كه حدود يك هزار سوار به فرماندهى «حر بن يزيد رياحى» را دربرداشت كه امام را به فرود آمدن در كربلا مجبور ساختند و او را از حركت به سوى شهرى ديگر، مانع شدند.

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 214. ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 10. طبرانى، معجم الكبير ج 3/ 123. كفاية الطالب ص 432، جواهر المطالب 2/ 271 فى مناقب الامام على بن ابى طالب در متن عربى كتاب آمده: كما يعتق العبد، اما در متن تاريخ ابن عساكر آمده «كما يعتبد العبيد» كه ظاهرا همين صحيح است، بنابراين ترجمه اين چنين مى شود: همانطور كه عبيد به بندگى درآمد (مترجم).

(2) انساب الاشراف 3/ 371.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:67

(1) 3- يزيد، به ابن زياد دستور داد تا به زعما و بزرگان و ديگران، بخششهاى فراوان بدهد تا دوستيشان را به دست آورد، متن نامه اش چنين است: «اما بعد: به اهل كوفه و افراد موافق و مطيع هستند، يكصد بيشتر بخشش پرداخت كن» «1».

ابن زياد اموال زيادى به اعيان و بزرگان

داد و آنان را به جنگ با فرزند رسول خدا كشاند.

(2)

عام بر خودت راه (سرزنش) بگشايى، و السّلام ...».

ابن زياد، اعتنايى به وى نكرد، بلكه به گمراهى و ستمش ادامه داد و به اجراى فرمانى كه حكومت دمشق به وى داده بود، پرداخت «1».

(2)

سفارش كند تا رعايت امام را بكند و از او محافظت نمايد؟

(2)

كمك به ظلم و بد بدرفتارى با مردم، مصرف شوند نجات داد، پيش از آن نيز امام، همين اقدام را در زمان معاويه انجام داده بود كه مرحوم «آيت اللّه سيد مهدى آل بحر العلوم» به عدم صحت اين خبر، معتقد است؛ زيرا مقام امام بالاتر و بلندتر از آن است كه به چنين كارهايى دست بزند «2»، ولى اعتقاد ما بر آن است كه اين عمل، به طور كلى مانعى ندارد؛ زيرا امام، حكومت موجود زمان معاويه و يزيد را غير شرعى مى دانست و مى ديد كه اموال مسلمين در راه فساد اخلاق و گسترش تبهكارى و بى بندوبارى مصرف مى شود و ضرورى بود كه آنها را نجات دهد تا بر فقرا و نيازمندان مصرف شود، در اين راه چه مانع شرعى يا اجتماعى وجود دارد؟

(2)

ابا فراس! از كجا مى آيى؟ «2»- از كوفه.

- «خبر مردم را برايم بيان كن».

- به فرد آگاهى دست يافتى. دلهاى مردم با شماست و شمشيرهايشان همراه بنى اميه است و قضا از آسمان نازل مى شود و خداوند هر چه خواهد مى كند ... و پروردگار ما را در هر روز، امرى باشد «3».

(1) امام، سخن فرزدق را درست دانست و به او فرمود: «راست گفتى، امر براى خداوند است چه قبل و چه بعد، خداوند آنچه را خواهد مى كند و پروردگار ما را در هر روز، امرى باشد. اگر قضاى الهى بر آنچه دوست داريم نازل شود، خداوند را بر نعمتهايش سپاس مى گوييم و از او براى اداى شكر، يارى مى جوييم و اگر قضاى الهى ميان خواسته مان فاصله بيندازد، پس كسى كه

______________________________

«با حضرت حسين در صفاح، روبه رو شدم در حالى كه قباها و سپرها بر آن حضرت بود».

اين مطلب در معجم البلدان 3/ 412 آمده است و در تذكرة الحفاظ ذهبى است كه ملاقات امام با فرزدق در «ذات عرق» بوده و در مقتل خوارزمى 1/ 223، ملاقات در «الشقوق» و در اللهوف، ص 134 در «زباله» ذكر شده است و صحيح آن است كه در صفاح بوده كه فرزدق آن را به نظم آورده است.

(1) البداية و النهاية 8/ 167.

(2) «فراس»، به كسر فاء و تخفيف را.

(3) وسيلة المآل، ص 188.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:72

قصدش حق است و كردارش بر اساس تقوا، نبايد تجاوز كند ...» «1».

(1) آنگاه امام اين شعر را سرود:

لئن كانت الدنيا تعد نفيسةفدار ثواب اللّه أعلى و انبل

و ان كانت الابدان للموت انشئت فقتل امرئ بالسيف فى اللّه افضل

و ان

كانت الارزاق شيئا مقدّرافقلة سعى المرء فى الرزق اجمل

و ان كانت الاموال للترك جمعهافما بال متروك به المرء يبخل «2» «اگر دنيا چيزى با ارزش شمرده شود، سراى پاداش خداوند، عاليتر و والاتر است».

«اگر بدنها براى مرگ آفريده شده اند پس كشته شدن انسان با شمشير در راه خدا برتر است».

«اگر روزيها چيزى مقدّر باشند، پس تلاش كمتر انسان براى روزى، زيباتر است».

«اگر داراييها را براى ترك كردن جمع مى كنند، پس چرا انسان به چيزى كه ترك شدنى است، بخل مى ورزد؟».

(2) «فرزدق»، بعضى از مسائل شرعى را از آن حضرت پرسيد و امام به وى پاسخ داد. پس از آن، فرزدق بر امام سلام كرد و از آن حضرت دور شد ...

اين ديدار، تصويرى از سستى و خوارى مردم و انگيزه نداشتن آنان براى يارى حق را به ما نشان مى دهد؛ زيرا فرزدق كه داراى بينشى اجتماعى و فرهنگى بود، با وجود اينكه مى دانست امام كشته خواهد شد، به يارى آن حضرت

______________________________

(1) البداية و النهاية 8/ 166. طبرى، تاريخ 5/ 386. ابن اثير، تاريخ 4/ 40. الصواعق المحرقة، ص 196.

(2) الفتوح لابن الأعثم 5/ 125- 126.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:73

نشتافت و به كاروان آن حضرت نپيوست تا از او دفاع كند، پس اگر حال فرزدق چنين باشد، حال عامه مردم و نادانان آنها چگونه خواهد بود؟

(1) به هر حال، امام حركت خود را با عزم و پايدارى ادامه داد و گفتار فرزدق در مورد سستى مردم نسبت به آن حضرت و همراهيشان با بنى اميه، آن حضرت را از تصميمش بازنداشت، اگر امام، خواستار سلطنت بود، گفتار فرزدق، او را از حركت به سوى

عراق بازمى داشت.

(2)

را دستگير نمودند قيس به سرعت نامه را پاره كرد تا مأموران از مفاد آن مطلع نشوند، آنگاه او را تحت الحفظ، همراه با پاره هاى نامه، نزد ابن زياد ستمگر فرستادند.

هنگامى كه نزد وى قرار گرفت، ابن زياد به او گفت:

- تو كيستى؟

- مردى از شيعيان امير المؤمنين، حسين بن على عليه السّلام هستم.

- چرا نامه اى را كه همراه داشتى، پاره نمودى؟

- از ترس اينكه از مفادش مطلع شوى.

- نامه از كيست و براى كيست؟

- از حسين است، براى جمعى از اهل كوفه كه نامهايشان را نمى دانم.

(2)- آن ستمگر به خشم آمد و از حالت عادى خارج شده بر او فرياد كشيد: به خدا! هرگز از نزد من دور نمى شوى مگر اينكه افرادى را كه اين نامه به آنها نوشته شده است به من معرفى كنى و يا اينكه بالاى منبر بروى و حسين و پدر و برادرش را ناسزا گويى تا از دست من نجات يابى و يا اينكه تو را قطعه قطعه خواهم ساخت.

قيس به وى گفت: «اين عده را من نمى شناسم، اما لعن نمودن را انجام مى دهم».

(3) ابن زياد گمان كرد كه وى از نوع فرومايگان اهل كوفه است كه ماديات، آنها را مى فريبد و مرگ، آنان را مى هراساند و نمى دانست كه وى از آزادگان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:75

بى همتايى است كه تاريخ امتها و ملتها را مى سازند و كلمه حق و عدل در زمين، به آنان بلندى مى يابد ...

(1) ابن مرجانه دستور داد مردم را در مسجد اعظم جمع كنند تا به گمان خويش از لعن كردن اهل بيت به وسيله قيس، نمونه هايى از پيمان شكنى را به آنان نشان دهد تا

آنها را بر آن وادار كند و آن را بخشى از اخلاق و سرشت آنان قرار دهد.

(2) آن قهرمان بزرگ در حالى كه مرگ را استهزا مى نمود و زندگى را به تمسخر گرفته بود، از جاى برخاست تا با امانت و اخلاص، رسالت خداوند را ادا نمايد.

پس بالاى منبر رفت و خداى را سپاس گفت و ستايش نمود و بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله درود فرستاد و على و فرزندانش را رحمت فراوان فرستاد «1» و سپس عبيد اللّه و پدرش و ستمكاران بنى اميه همگى را لعنت كرد و صداى كوبنده اش را- كه صداى حق و اسلام بود- بلند كرد و گفت:

«اى مردم! .. حسين بن على، بهترين خلق خدا، فرزند فاطمه، دختر رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله است، من فرستاده وى به سوى شما هستم، من در حاجر از او جدا شدم، پس او را اجابت نماييد ...» «2».

(3) مزدوران ابن زياد، به سوى وى شتافتند و او را از كار قيس، آگاه كردند، وى خشمگين شد و دستور داد تا او را بالاى قصر ببرند و از آنجا، در حالى كه زنده است وى را به پايين بيندازند.

مأموران او را گرفتند و از بالاى كاخ بر زمين افكندند، اعضاى وى از هم دريده شد و استخوانهايش در هم شكسته گرديد و به مرگ قهرمانان، در راه ايمان

______________________________

(1) الفتوح 5/ 146- 147.

(2) ابن اثير، تاريخ 4/ 41.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:76

و عقيده اش، درگذشت.

(1) هنگامى كه خبر كشته شدنش به حضرت حسين رسيد، به شدت غمگين گشت و به گريه افتاد و فرمود: «خداوندا! براى ما و

شيعيانمان نزد خودت، جايگاهى ارزنده قرار ده و ما و آنان را در جايگاه رحمتت و در كنار هم فراهم آور كه تو بر هر چيزى توانا هستى» «1».

(2)

اما بر اين وضعى كه مى بينى، من آن را براى تو مناسب نمى بينم».

امام عليه السّلام فرمود: «آنچه گفتى بر من پنهان نيست ولى من شكيبا و صابر هستم تا اينكه خداوند كارى را كه انجام شدنى است، به انجام رساند» «1».

(2)

جماعتش مشغول خوردن غذايى بود كه براى آنان تهيه شده بود، در اين حال، آن قاصد، وى را از گفتار حضرت حسين عليه السّلام آگاه كرد. آن گروه، پريشان شدند و غذايى را كه در دست داشتند بر سفره افكندند، گويى كه پرندگان بر سر آنان جاى گرفته بودند.

(2) همسر زهير، اين حالت را مورد انتقاد قرار داد و به او گفت: «سبحان اللّه! آيا فرزند دختر رسول خدا به تو پيغام مى دهد و تو به سويش نمى روى؟ چرا نمى روى تا سخنش را بشنوى!»

______________________________

(1) ابن شهراشوب، مناقب 4/ 95 از كتابهاى كپى شده كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام.

الفتوح 5/ 122.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:79

(1) زهير، با اكراه به سوى امام رفت، طولى نكشيد كه به سرعت بازگشت در حالى كه چهره اش مى درخشيد و بسيار شادمان بود. سپس دستور داد تا خيمه و متاعش را در كنار بارگاه حضرت حسين عليه السّلام قرار دهند و به همسرش گفت:

«تو را طلاق گفته ام».

(2) ريحانه رسول خدا، چه رازى را با وى در ميان نهاده بود كه او اينگونه متحول شد؟ آيا به وى وعده مال و منال داد؟ اگر چنين وعده اى به وى داده بود، او همسرش را طلاق نمى گفت و با يارانش وداع آخرين را انجام نمى داد ...

(3) امام او را به شهادت و رستگارى در بهشت وعده فرمود و او را به ياد حديثى انداخت كه روزگارى طولانى بر آن گذشته و وى آن را فراموش كرده بود ... زهير آن داستان را اين گونه براى همراهانش بازگو نمود:

«براى شما حديثى خواهم گفت: ما به «بلنجر» براى جهاد رفتيم، خداوند پيروزى را نصيب ما

كرد و غنايمى به دست آورديم و به آنها شاد گشتيم، سلمان فارسى همراه ما بود، به ما گفت: آيا به آنچه خداوند شما را پيروزى داده و غنايمى كه به دست آورده ايد، خوش حال شده ايد؟ گفتم: آرى. او گفت: هرگاه سرور جوانان آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را ديديد از جنگ كردن در كنار وى بيش از غنايمى كه امروز به دست آورديد، شادمان باشيد» «1».

(4) «ابراهيم بن سعيد» كه همراه زهير نزد امام عليه السّلام رفته بود، روايت مى كند كه حضرت به وى فرمود: در كربلا كشته مى شود و سر مباركش را «زجر بن قيس» نزد يزيد خواهد برد به اميد آنكه جايزه اى از او به دست آورد ولى چيزى به وى

______________________________

(1) شيخ مفيد، الارشاد، 2/ 72- 73، ابن اثير، تاريخ 4/ 42. انساب الاشراف 3/ 378- 379. الدر النظيم، 547- 548.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:80

نخواهد داد «1».

زهير را بخت يار بود كه به كاروان عترت پاك پيوست و از قوى ترين مدافعان آن و از درخشان ترين ياران امام شد، جان خود را فداى امام كرد و در راه هدف عادلانه اش شهيد گشت.

(1)

از سمت كوفه مى آمد، ولى هنگامى كه حضرت حسين را ديد، راهش را تغيير داد. امام متوقف شده بود و مى خواست از آن مرد، چيزى بپرسد اما هنگامى كه ديد وى از روبه رو شدن با او خوددارى نمود، به راه خود ادامه داد.

(2) آن دو مرد اسدى، وقتى علاقه امام را به پرسش از آن مرد ديدند، به دنبال وى رفتند و به او رسيدند. بر او سلام كرده، خاندانش را جويا شدند، به آنها خبر داد كه او اسدى است. آن دو نيز نسبت خود را با وى بيان داشتند و اوضاع كوفه را از او جويا شدند. به آنها گفت: وى از آنجا خارج نگرديد مگر اينكه

______________________________

(1) محمد بن جرير طبرى، دلائل الامامة 182، ح 97.

(2) گفته شده مردى كه خبر را به امام رسانيد «ابن يزيد تميمى» است، آن گونه كه در صواعق، ص 196 آمده. و گفته شده وى «بكر بن معتقد» است، به گفته انساب الاشراف 3/ 379.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:81

مسلم بن عقيل و هانى بن عروه كشته شده بودند و آنها را ديد كه از پاهايشان، در بازارها كشيده مى شدند. آنها با وى خداحافظى كرده و به سرعت آمدند و به امام پيوستند و هنگامى كه امام در ثعلبيه، فرود آمد «1»، به آن حضرت گفتند: «خداوند تو را رحمت فرمايد! خبرى داريم اگر بخواهى به طور آشكارا با تو در ميان مى گذاريم و يا اينكه محرمانه به اطلاع مى رسانيم ...».

(1) امام عليه السّلام به ياران خود تأملى فرمود و گفت: «با اينان، رازى وجود ندارد».

- «آيا آن سوار را كه شامگاه ديروز با او روبه رو گشتى،

ديدى؟».

- آرى، مى خواستم از او چيزى بپرسم».

- «به خدا ما خبرش را براى تو گرفتيم و تو را از پرسش وى بى نياز ساختيم، او مردى از خاندان ماست كه صاحب نظر، با صداقت و خردمند است، به ما گفت از كوفه خارج نگرديد، مگر اينكه مسلم و هانى كشته شده بودند و آن دو را ديده است كه از پاهايشان در بازار كشيده مى شدند» «2».

(2) اين خبر، همچون صاعقه، بر علويان فرود آمد و آنان بر از دست رفتن بزرگشان به گريه افتادند، آن محل از صداى گريه و زارى آنان به لرزه افتاد و اشكها چون سيل، روان شدند «3». حيله و خيانت كوفيان، بر امام آشكار گشته آن حضرت يقين پيدا كرده بود كه وى به همراه آن برگزيدگان از اهل بيت و يارانش، همان سرنوشتى را خواهند داشت كه مسلم به آن رسيده بود.

(3) يكى از همراهان امام خطاب به آن حضرت گفت: «تو را به خدا سوگند

______________________________

(1) «ثعلبيه»، از منازل راه مكّه به كوفه است بعد از شقوق و قبل از خزيميه، آنجا دو سوم راه است (معجم البلدان 2/ 78).

(2) الارشاد، ص 74.

(3) الدر المسلوك 1/ 111.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:82

مى دهيم كه از همين جا مراجعت نمايى؛ زيرا در كوفه نه ياورى دارى و نه پيروانى، ما مى ترسيم كه آنان بر ضد تو باشند».

(1) امام به فرزندان عقيل نگاه كرد و به آنان گفت: «نظر شما چيست، مسلم كشته شده است؟».

آن جوانان در حالى كه مرگ را ناچيز شمرده بودند، برخاستند و گفتند: «نه به خدا بازنمى گرديم تا انتقام خود را بگيريم و يا آنچه را مسلم چشيد، ما

نيز بچشيم».

امام گفتارى همچون سخن آنان گفت و فرمود: «زندگى بعد از اينان، خيرى نخواهد داشت» «1».

(2) آنگاه امام عليه السّلام به اين شعر تمثّل جست:

سأمضي و ما بالموت عار على الفتى اذا ما نوى حقا و جاهد مسلما

فان مت لم اندم و ان عشت لم الم كفى بك عارا ان تذل و ترغما «2» «خواهم رفت و از مرگ بر انسان ننگى نباشد اگر نيتش حق باشد و همچون يك مسلمان جهاد كند».

«پس اگر بميرم پشيمان نگردم و اگر زنده بمانم، سرزنش نمى شوم، براى تو اى انسان، ننگ بس است كه خوار و ذليل گردى».

(3) امام با چهره اى برافراشته به پيش رفت، در حالى كه يقين پيدا كرده بود كه به سوى فتحى مى رود كه همانند آن فتحى نباشد. او رفت تا با امانت و اخلاص، رسالت خدا را ادا نمايد، آن گونه كه جدش حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله پيش از او آن را ادا كرده بود.

______________________________

(1) الارشاد، ص 75.

(2) الدر النظيم، ص 548- 549.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:83

(1)

آزادگان بى نظيرى است كه كلام خدا به وسيله آنان، در زمين سربلند مى گردد.

آن قهرمان عظيم بالاى منبر رفت و صداى كوبنده اش را بلند نمود و گفت:

«اى مردم! من فرستاده حسين فرزند فاطمه به سوى شما هستم تا او را بر ضد فرزند مرجانه ناپاك، ناپاك زاده كه خدايش لعنت كند، يارى كنيد و نصرت دهيد «1». آنگاه وى به لعن و نفرين ابن زياد پرداخت و زشتكاريهاى بنى اميه را بيان كرده مردم را به يارى دادن ريحانه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرا خواند. ابن زياد به شدت خشمگين شد و دستور داد تا او را از بالاى كاخ به پايين بيندازند، همان گونه كه با «قيس بن مسهر صيداوى» عمل شد.

(3) مأموران، او را از بالاى كاخ به پايين انداختند و استخوانهايش شكسته شد، اما هنوز رمقى از زندگى در او باقى بود كه فرومايه پليد، «عبد الملك لخمى» به سويش شتافت و سرش را بريد تا نزد اربابش پسر مرجانه، تقرّب جويد. مردم از اين كار، بر وى خرده گرفتند و او عذر آورد كه مى خواست وى را راحت كند!! (4) هنگامى كه خبر شهادتش به امام عليه السّلام رسيد، اين امر بر او گران آمده از

______________________________

(1) انساب الاشراف، 3/ 379.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:84

زندگى، نوميد گشت و دستور داد تا ياران و كسانى را كه در طلب آسودگى به دنبال وى آمده بودند- نه براى حق- فراهم آورند، آنگاه به آنها فرمود: «اما بعد:

پيروان ما از يارى ما دست كشيده اند، پس هر كس دوست دارد كه برود، مى تواند حركت كند كه از ما بر او عهدى نباشد».

(1) مگسان اجتماع، همان

طمع ورزانى كه به خاطر كسب غنايم به دنبال او آمده بودند، از دور آن حضرت پراكنده شدند و ياران برگزيده اش كه با وى از مكه آمده بودند، همراه وى ماندند «1». اگر حضرت حسين عليه السّلام در انديشه ملك و سلطنت بود، اينگونه به صراحت با كسانى كه به دنبالش آمده بودند، اوضاع خود را در ميان نمى گذاشت؛ زيرا آن حضرت به آنان اطلاع داد كه هر كس به وى ملحق شود، منصب و يا مالى به دست نمى آورد، بلكه به صحنه هاى جهاد قدم مى گذارد و با رسيدن به شهادت، رستگارى را از آن خود مى سازد. اگر آن حضرت، از عاشقان سلطنت بود، در آن ساعات سختى كه به شدت به ياور و دوستى كه از او دفاع كند، نيازمند بود، چنين مطالبى را اظهار نمى فرمود.

(2) امام، ياران و اهل بيتش را بارها نصيحت كرد كه او را رها كنند و اين تنها به خاطر اين بود كه آنان، آگاهانه و با اطلاع كامل از وضعيت خويش، وارد جنگ

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 42. انساب الاشراف، 3/ 379. وسيلة المآل، ص 189. ابى الفداء، تاريخ 1/ 190 ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 11. و در روضة الاعيان فى اخبار مشاهير الزمان، ص 67 آمده است، هنگامى كه امام به مردم اجازه داد تا از اطراف وى متفرق شوند، آنان پراكنده گشتند و جز 42 مرد از اهل بيتش، كسى باقى نماند.

در تاريخ طبرى 5/ 399 آمده است: كسانى كه امام را از مدينه همراهى كرده بودند، هنگامى كه امام كشته شدن عبد اللّه بن يقطر را به آنان خبر داد، از دور او پراكنده شدند كه

به نظر ما اين اشتباهى از طبرى است؛ زيرا امام هنگام آمدنش از مكه، بر مدينه نگذشته بود، مگر اينكه مقصود وى كسانى باشند كه از مدينه به همراه وى تا مكه رفتند و يا در اثناى راه به آن حضرت ملحق شده بودند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:85

شوند و در عمل نيز بهترين مردان و پايدارترين آنان در راه دفاع از حق از او پيروى كردند، در حالى كه جانهايشان سرشار از ايمان به خدا و اخلاص براى جهاد در راه او بود.

(1)

براى اداى رسالت بزرگش يافت و لذا او را بر آن گفتار، سپاس گفت و فرمود: «پسرم! خداوند به تو

______________________________

(1) ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 13.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:86

بهترين پاداشى را كه به فرزندى به خاطر پدرش مى دهد، عنايت فرمايد ...» «1».

(1)

حاء و فتح سين، نام كوهى در آن منطقه است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:87

كه سپاه فراوانى به فرماندهى حرّ بن يزيد رياحى به آنها رسيد، ابن زياد به وى فرمان داده بود تا در صحراى جزيره، حركت كند و امام را جستجو نمايد و او را دستگير كند، تعداد سوارانش، حدود يك هزار سوار بودند. آنها هنگام ظهر در برابر امام ايستادند در حالى كه هوا به شدت گرم بود. امام آنها را ديد كه از شدّت تشنگى در حال تلف شدن هستند، دلش به حال آنان سوخت و از اينكه آنان براى كشتن وى و ريختن خونش آمده بودند، چشم پوشيد و به يارانش دستور داد تا آنها را آب بدهند حتى به اسبانشان نيز آب بدهند. ياران امام به آن لشكر آب دادند و سپس به طرف اسبانشان رفتند و ظرفها و طشتها را پر از آب كردند و هرگاه سه يا چهار يا پنج بار آب مى دادند، اسب را كنار مى زدند و ديگرى را آب مى دادند تا اينكه همه اسبان را آب نوشاندند «1».

(1) امام در سفرش، آمادگى كامل داشت، زيرا تنها ظرفها براى آب دادن به هزار سوار همراه با اسبانشان كفايت مى كرد و اين علاوه بر ساير اثاثيه و متاعهاى ديگر بود.

(2) به هر حال، امام كرامت فرمود و آن سپاه را كه براى جنگ با وى آمده بودند، نجات داد. مورخان مى گويند: «على بن طعان محاربى» در ميان آن لشكر بود كه از كرامت طبع و اخلاق عظيم امام، سخن به ميان آورده مى گويد: من از جمله كسانى بودم كه تشنگى به آنان زيان رسانده بود، حضرت

حسين عليه السّلام به من دستور داد تا راويه حامل آب را بخوابانم ولى من سخن حضرت را نفهميدم؛ زيرا «راويه» در زبان اهل حجاز به معناى «شتر» بود و هنگامى كه دانست من سخن وى را نفهميده ام، به من فرمود: «شتر را بخوابان»، من آن را خواباندم

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 400- 401. مقريزى، خطط 2/ 286.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:88

و وقتى كه خواستم آب بنوشم، آب از مشك جريان يافت، پس به من فرمود، مشك را بگير، من ندانستم كه چه كنم، پس سرور آزادگان، خود برخاست و مشك را گرفت تا من و اسبم هر دو سيراب شديم.

(1) اين طبع بلند و عظمت نفس، آن سپاه را تكان نداد و هيچ كدام از آنان از اين اخلاق والا متأثر نشد، مگر حرّ كه ضمير بيدار و حسّاسش، از اين نيكى و احسان، اثر گرفته به نداى ضميرش از جاى جست و به امام پيوست و در خدمتش شهيد شد.

(2)

خداوند به وسيله تو ما را بر هدايت فراهم آورد. اگر بر آن پايبند هستيد، من اينك نزد شما آمده ام، پس به من عهد و پيمانى بدهيد تا مطمئن گردم و اگر آمدن مرا دوست نداريد، از نزد شما به جايى كه از آنجا آمده ام، برمى گردم» (4) آنان از جواب بازماندند؛ زيرا بسيارى از آنان با آن حضرت براى آمدن به

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:89

سويشان مكاتبه نموده، توسط سفيرش مسلم بن عقيل، با وى بيعت كرده بودند ... وقت نماز فرا رسيد، آن حضرت به مؤذن خود، «حجاج بن مسروق» دستور داد تا براى نماز ظهر، اذان و اقامه بگويد. پس از اينكه وى اين كار را انجام داد، امام به حرّ فرمود: «آيا مى خواهى با يارانت نماز بخوانى؟».

- بله، با شما نماز را به جاى مى آوريم.

آنان به امام اقتدا نموده و نماز ظهر را به جاى آوردند، پس از پايان نماز به چادرهايشان رفتند و وقتى كه هنگام نماز عصر فرا رسيد، حرّ به همراه افرادش آمدند و نماز عصر را به امام اقتدا كردند.

(1)

و حق مرا نمى دانيد و نظرتان اينك غير از آن چيزى است كه در نامه هايتان براى من آمده، از نزد شما برمى گردم».

(2) امام، با اين خطابه آنان را به طاعت خداوند و پيروى از داعيان حق و ائمه هدايت؛ اهل بيت عليهم السّلام فرا خواند؛ زيرا آنها به اين كار از بنى اميه كه ظلم و ستم را در ميان آنان گسترش داده بودند، شايسته تر بودند. همچنين به آنها عرضه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:90

داشت كه اگر نظرشان تغيير كرده و بيعت خود را شكسته اند، از نزد آنان برگردد.

حرّ كه چيزى در مورد نامه ها نمى دانست و ظاهرا در آن اوقات از حركتهاى سياسى در كوفه دور بوده، روى به آن حضرت كرد و گفت: «اين نامه هايى كه از آنها سخن مى گوييد، چيستند؟».

(1) امام، «عقبة بن سمعان» را دستور داد تا نامه ها را حاضر كند. وى، دو خورجين پر از نامه بيرون آورد و آنها را روبه روى حر بر زمين ريخت. حر، در شگفت شد و در آنها تأملى كرد و گفت: «ما از جمله اين افراد كه به تو نامه نوشته اند، نيستيم».

(2)

اسير برده شود. در اين صورت، مرگ براى حر، از رسيدن به اين خواسته دون، نزديكتر بود ..

(4) امام حسين عليه السّلام به يارانش دستور داد تا بر مركبهاى خود سوار شوند و چون بر پشت مركبها قرار گرفتند، به آنان فرمان داد به سوى مدينه حركت كنند، ولى حر، مانع آنها شد، امام حسين روى به او كرد و بر او فرياد كشيد:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:91

«مادرت به عزايت بنشيند! از ما چه مى خواهى؟».

(1) حرّ، سر به زير افكند و به فكر فرورفت و سپس سر برداشت و مؤدبانه خطاب به امام گفت: «به خدا! اگر از عرب، شخصى غير از تو چنين حرفى به من بزند، از ياد كردن مادرش به عزا، خوددارى نمى كردم، هر كه خواهد باشد، ولى به خدا! من راهى براى ياد كردن مادرت ندارم، جز به بهترين صورتى كه بر آن توانا باشم ...».

خشم امام فرو نشست و به او فرمود: «از ما چه مى خواهى؟».

- مى خواهم كه تو را نزد ابن زياد ببرم.

امام بر او فرياد كشيد: «به خدا! به دنبال تو نخواهم آمد».

- در آن صورت به خدا قسم! تو را رها نخواهم كرد.

(2) نزديك بود كه وضعيّت به روشن شدن آتش جنگ بينجامد ولى حرّ، با آرامش به امام گفت: «من براى جنگ با شما دستورى ندارم ولى دستور داده شده ام كه از تو جدا نشوم تا اينكه تو را به كوفه برسانم. پس اگر نمى پذيرى، راهى را در پيش گير كه تو را به كوفه وارد نكند و به مدينه بازنگرداند تا اينكه من به ابن زياد نامه بنويسم و تو نيز به يزيد

يا ابن زياد نامه بنويسى، شايد خداوند وضعى را پيش بياورد كه سلامت و عافيت- به جاى برخورد كردن با شما- روزى من باشد».

(3) آنان بر اين امر، توافق نمودند و امام سمت چپ راه «عذيب و قادسيه» را در پيش گرفت، كاروانش، صحرا را درمى نورديد و حر، به دقت به دنبال او بود و به شدت از وى مراقبت مى كرد «1».

______________________________

(1) ابن اثير، كامل 4/ 46- 48. طبرى، تاريخ 5/ 401- 403.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:92

(1)

نزد ابن زياد سخن چينى شده است كه من پس از آنكه بر تو دست يافته بودم تو را رها كرده ام، او به من نوشته به تو برسم و از تو جدا نشوم تا اينكه با سپاهيان بيايى ...» «1».

(3) اين سخن از جمله افسانه هاست؛ زيرا ملاقات امام با حر، نزديك كوفه نبوده بلكه ضمن راه در محلى نزديك به «شراف» بود، اضافه بر آن حر، به امام پيشنهاد ننمود كه هر جا مى خواهد برود، بلكه دستورات مؤكدى از ابن زياد به وى صادر شده بود كه امام را دستگير كند و او را چنانكه گفتيم، به كوفه ببرد، اين مطلب مورد اتفاق مورخان و ارباب مقاتل مى باشد.

______________________________

(1) بستانى، دائرة المعارف 7/ 48.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:93

(1)

نمى گشود و در برابرش شمشيرها را نمى كشيد.

(3)

خود را شكستيد و بيعتم را واگذاشتيد، سوگند به جانم كه اين از شما كار ناآشنايى نيست؛ زيرا شما با پدر و برادرم و عموزاده ام مسلم نيز چنين كرده ايد، پس فريب خورده آن كسى است كه به شما فريفته گردد. شما بهره خود را از دست داده و قسمت خود را تباه كرده ايد، هر كس پيمان شكند، با خود پيمان شكنى كرده است و خداوند ما را از شما بى نياز خواهد كرد و السّلام».

(2) اين سخنرانى درخشان، نكات مهم بسيارى را دربرداشت كه عبارتند از:

اوّل اينكه: آن حضرت به خاطر پاسخ به وظيفه دينى كه بر عهده داشت، اقدام به قيام بر ضد حكومت يزيد نمود؛ زيرا اسلام، سلطان ستمكار را نمى پذيرد و مبارزه با او را ملزم مى سازد و هر كس به جهاد اقدام نكند، در گناه و اقدامات وى به ظلم و ستم شريك خواهد بود.

دوّم اينكه: آن حضرت، امويان را محكوم كرد و سياست آنان را كه بر طاعت شيطان و معصيت خداى رحمان و اظهار فساد و انجام ندادن احكام خدا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:95

و به خود اختصاص دادن اموال عمومى و حلال دانستن حرام و حرام شمردن حلال، پايدار است، مورد انتقاد شديد قرار داد.

سوم اينكه: آن حضرت از ديگران بر اقدام جهت تغيير اوضاع موجود آن روزگار شايسته تر است كه اعلام خطرى براى اسلام بوده؛ زيرا آن حضرت عليه السّلام نخستين فرد مسئول براى قبول اين امر مهم بوده است.

چهارم اينكه: حضرتش عليه السّلام بر آنها عرضه داشت كه هرگاه زمام امور را به دست گيرد، خود را همراه آنها و خانواده اش را با خانواده هايشان قرار خواهد داد

بدون اينكه امتيازى براى وى در برابر آنها باشد.

پنجم اينكه: اگر آنان بيعت خود را شكستند و پيمانهايى را كه بسته بودند، بر هم زنند، از آنها امرى عجيب نيست؛ زيرا آنان قبلا با پدر، برادر و عموزاده اش نيز، پيمان شكنى نموده اند و بدين ترتيب بهره خود را از دست داده و خود را از سعادت، محروم ساخته اند.

(1) امام با اين خطبه، مسائل را آشكار نمود و روزنه هاى نور را براى آنها گشود و آنان را به اصلاح فراگيرى فراخواند كه در سايه آن آسوده به سر برند.

هنگامى كه حر، خطابه حضرت را شنيد، روى به آن حضرت آورد و گفت: «من تو را در مورد خودت، به ياد خدا مى اندازم؛ زيرا شهادت مى دهم كه اگر به جنگ اقدام كنى، كشته خواهى شد».

(2) امام روى به او نمود و به وى فرمود: «آيا مرا با مرگ مى ترسانى؟ آيا اين براى شما مهم است كه مرا بكشيد؟ نمى دانم چه چيزى به تو بگويم؟ ولى به تو همان را مى گويم كه آن برادر اوسى به عموزاده اش هنگامى كه مى خواست به يارى رسول خدا برود، كه كجا مى روى؛ كشته مى شوى؟ گفت:

سأمضي و ما بالموت عار على الفتى اذا ما نوى خيرا و جاهد مسلما

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:96 و آسى الرجال الصالحين بنفسه و خالف مثبورا و فارق مجرما

فان عشت لم اندم و ان مت لم ألم كفى بك ذلا ان تعيش و ترغما «1» «مى روم و در مرگ بر جوان مرد ننگى نيست اگر نيستش خير بوده همچون مسلمانى، جهاد كرده باشد».

«با جان خود مردان نيكوكار را همراهى كند، با لعنت شدگان مخالفت كرده و از جنايتكاران دور گشته

باشد».

«اگر زنده بمانم پشيمان نمى شوم و اگر بميرم سرزنش نمى گردم، ولى براى تو خوارى همين بس كه زنده بمانى و مجبور باشى».

هنگامى كه حرّ اين سخن را شنيد، از كنار آن حضرت دور شد و دانست كه وى بر مرگ مصمّم و بر فداكارى در راه هدفش براى اصلاح فراگير، عازم است.

(1)

را براى خود بازار و محل كسب درآمد قرار دهند ... و اما ديگر مردمان، دلهايشان تو را مى خواهد و شمشيرهايشان، فردا بر ضد تو كشيده خواهد شد» «1».

(3) اين سخن، نكات بسيار مهمى را مشخص مى سازد كه عبارتند از:

1- حكومت، وجدانهاى بزرگان و اشراف اهل كوفه را با پول، خريده و آنان را با جاه و نفوذ، فريفته و آنان يك دست، همفكر و متفق شده بودند تا با امام بجنگند، امويان در اين سياست حيله گرانه، مهارت يافته بودند و بزرگان را با همه وسايل ممكن به طرف خود مى كشيدند، اما مردم عادى را با تازيانه هايى كه بر پشت آنان مى زدند، در آتش ستم خويش شعله ور مى ساختند.

(4) 2- اشراف اهل كوفه، با حضرت حسين عليه السّلام براى آمدن به سوى آنان، مكاتبه كرده بودند نه براى اينكه به عادلانه بودن هدف آن حضرت و بطلان امويان اعتقادى داشتند، بلكه به اين سبب با حضرتش مكاتبه كردند تا براى آنها

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 381- 382.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:98

بازار و محل كسب درآمدى براى دستيابى به اموال بنى اميه باشد، آنها به امويان اعلام مى نمودند كه اگر اموال فراوانى در اختيار ما قرار ندهيد، از ياران حسين خواهيم شد! نامه هاى آنان به آن حضرت وسيله اى از وسايل كسب درآمد بود.

(1) 3- عامه مردم، دلهايشان با حضرت حسين عليه السّلام بود، اما آنان به دنبال رهبران خود بودند بدون اينكه هيچ گونه اراده و اختيارى براى پيروى از آنچه بدان ايمان داشتند، دارا باشند، آنان سربازان حكومت و وسيله كوبنده آن بودند.

اينها بعضى از نكات مهم سخنان آن گروه بود كه دلالت بر مطالعه دقيق

آنان نسبت به مسائل جامعه شان دارد.

(2)

زيان، هر دو به دست اوست!».

«سرورم، حسين را پيروزى ده، بر ستمگرانى كه از باقيماندگان كفر هستند».

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 382- 383. الفتوح 5/ 140- 141.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:100

«بر آن دو ملعونى كه نسل ابو سفيانند، يزيدى كه پيوسته هم پيمان شراب است».

«و عود و چنگ و سازها و ابن زياد، آن ناپاك فرزند ناپاك».

(1) شترها تحت تأثير نغمه هاى اين شعر حزن آلود، بر سرعت حركت خود افزودند، در حالى كه چشمان ياران حضرت حسين عليه السّلام و اهل بيتش، پر از اشك شده بود. آنها دعاى طرماح را براى نصرت و تأييد حضرت حسين، آمين مى گفتند.

(2) «دكتر يوسف خلف» اين رجز را چنين مورد تجزيه و تحليل قرار مى دهد:

«رجز در اينجا- كه شايد نخستين شعر كوفى باشد كه سخن از حسين عليه السّلام در آن آشكار مى گردد- به سادگى بر ابراز عقيده، اعتماد دارد و آن چيزى بيش از صورتى از درود بدويها و خوشامدگويى آنان به ميهمان عزيزى است كه بر آنها وارد شده و آنان براى استقبال از او خارج گشته اند، رجزخوان، ناقه اش را به حركت سريع وامى دارد تا به جايگاه اين ميهمان برسد و مداحى مأنوس نزد باديه نشينان را برايش كاملا ادا گرداند و آن شايستگيها و فضائلى را كه بدوى در مرد مى شناسد، بر او مى پوشاند؛ زيرا وى نزد او اصلى گرانمايه دارد، او با شكوه و آزاده و گشاده سينه است ... كه اين ميهمان، شخصى عادى نيست، بلكه نوه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و برانگيخته عنايت الهى براى آنان است به خاطر كارى كه بهترين كارهاست. آنگاه، اين درودگويى بدوى را با دعايى فطرى

و ساده ولى بيان كننده آنچه در دل براى او دارد، يعنى محبت صادقانه و اخلاص عميق، خاتمه مى دهد. دعا مى كند كه خداوند او را براى هميشه روزگار نگاهدارد» «1».

(3) آنگاه طرماح، به امام گفت: «به خدا! من نگاه كه مى كنم كسى را همراه تو

______________________________

(1) حياة الشعر في الكوفه، ص 373.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:101

نمى بينم، اگر جز اين افرادى كه همراه حر، مراقب تو هستند، كسى ديگر با تو نجنگد، بازهم گرفتارى وجود داشت، پس چگونه باشد در حالى كه من يك روز قبل از خارج شدنم از كوفه، ديدم كه بيرون كوفه پر از مردان است، من درباره آنان پرسيدم، گفته شد براى فرستادن به سوى حسين است، تو را به خدا سوگند مى دهم كه حتى يك وجب به طرف آنها نروى» «1».

(1) ولى امام به كجا برگردد؟ و به كجا برود؟ در حالى كه زمين، همه در قبضه امويان بود، آن حضرت چاره اى نداشت جز اينكه سفرش به عراق را ادامه دهد.

طرماح به آن حضرت پيشنهاد كرد كه همراه وى به كوه بنى طى برود و براى آن حضرت تعهد كرد كه بيست هزار نفر طائى را براى جنگ در خدمت وى آماده نمايد. اما امام به اين وعده كه ضمانت نشده، پاسخ مثبت نداد. طرماح از امام اجازه خواست تا نزد خانواده اش برود و كالاها را برساند و براى يارى آن حضرت بازگردد. امام به وى اجازه داد و او به سوى خانواده اش رفت و چند روزى توقف كرد و سپس به سوى امام بازآمد، ولى هنگامى كه به «عذيب هجانات» رسيد، خبر شهادت امام را دريافت كرد و از اينكه

شهادت همراه ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را از دست داده بود، به گريه مشغول شد «2».

(2)

را از وضعى كه داشت، آگاهى دهد، پس همراه با برگزيده اى پاك از اهل بيت و يارانش به سوى او روان شد.

(4) عبيد اللّه، استقبالى شايسته از آن حضرت به عمل آورد و مقدمش را بسيار گرامى داشت، در حالى كه هيبت امام او را در خود فرو برده بود، او بعدها در آن باره چنين سخن به ميان آورد:

«هرگز كسى را زيباتر و چشم گيرتر از حسين نديده بودم و هرگز دلم براى كسى آن گونه كه بر او دل سوزاندم، نشكسته است هنگامى كه او را ديدم راه مى رفت و كودكان در اطرافش بودند، به محاسنش نظر افكندم و آن را همچون

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:103

بال زاغ ديدم، به او گفتم: آيا اين سياهى است و يا خضاب كرده اى؟ فرمود: اى فرزند حرّ! پيرى بر من شتاب كرده است، آن وقت دانستم كه آن خضاب بوده است «1».

(1) امام عليه السّلام مسائل سياسى و اوضاع موجود را با وى مورد بحث قرار داد و سپس او را به نصرتش فراخواند و به او فرمود: «اى فرزند حرّ! مردم شهرتان به من نوشتند كه آنها بر يارى ام فراهم آمده اند و از من خواستند به سويشان بيايم كه آمده ام، اينك نظر آن قوم آن گونه كه ادّعا كرده بودند نيست؛ زيرا آنان به كشتن عموزاده ام مسلم و پيروانش كمك كرده و بر اطاعت از فرزند مرجانه، عبيد اللّه بن زياد اجتماع نموده اند ... اى فرزند حرّ! بدان كه خداوند عزيز و جليل تو را به خاطر گناهانى كه در گذشته مرتكب شده اى كيفر خواهد داد، من تو را به توبه اى فرامى خوانم كه با آن، گناهانت را

شستشو دهى ... تو را به يارى ما اهل بيت فرا مى خوانم» «2».

(2) فرزند حر، بهانه هايى واهى مطرح ساخت و خود را از سعادت، رستگارى و نصرت سبط رسول صلّى اللّه عليه و آله محروم كرد و گفت: «به خدا من مى دانم هر كس تو را همراهى كند در آخرت خوشبخت خواهد شد، ولى من به چه درد شما مى خورم، در حالى كه در كوفه براى تو ياورى نمى بينم، تو را به خدا سوگند مى دهم كه مرا بر اين كار مجبور نسازى؛ زيرا دلم اجازه مردن نمى دهد، امّا اين اسب من «ملحقه» را در اختيارگير «3»، به خدا سوگند در طلب چيزى بر آن سوار نشدم مگر اينكه به آن رسيدم و تاكنون هرگاه بر آن سوار بوده و كسى در طلبم

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 384. خزانة الادب 2/ 158.

(2) الفتوح 5/ 129- 131.

(3) و در روايتى آمده است «اين اسبم عنان بسته و آماده است».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:104

بوده، پيوسته سبقت از آن من بوده است» «1».

(1) اسب وى نزد امام چه ارزشى داشت؟ لذا امام به وى پاسخ داد و فرمود: «ما نزد تو براى اسب و شمشيرت نيامده ايم، به طلب يارى تو نزدت آمده ايم، پس اگر بر جان خود در برابر ما بخل مى ورزى، ما را نيازى به چيزى از دارايى تو نيست، من كسى نيستم كه گمراهان را به ياورى گيرم «2» و من تو را نصيحت مى كنم اگر بتوانى كه فرياد ما را نشنوى و حادثه ما را نبينى، اين كار را انجام ده كه به خدا سوگند هر كس فرياد ما را بشنود و به يارى ما

نيايد، خداوند او را در آتش جهنم مى افكند» «3».

(2) فرزند حر سر بزير افكند و با شرمسارى آهسته گفت هرگز چنين نخواهد شد ان شاء اللّه «4» و البته نبايد چنان كسى با آن همه جنايت موفق به يارى امام و شهادت در راه او شود. و بالأخره فرزند حر از اين خسارتى كه در نتيجه ترك يارى فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله دچارش شده بود به شدت پشيمان شد و شديدا گرفتار ناراحتى وجدان بود و اين ناراحتى را در ضمن اشعارى اظهار داشت كه در فصل بحث از پشيمان شدگان از ترك نصرت امام حسين عليه السّلام خواهد آمد.

(3)

سياهى ما را ببيند، ولى به ما پاسخ ندهد و به كمك ما نيايد، بر خداوند عزيز و جليل حق است كه او را به صورتش در آتش بيفكند» «1».

(3) امام، از قصر بنى مقاتل حركت كرد و كاروانش صحراهاى سوزان را درمى نورديد و از كنار باتلاقهايش با سختى و مشقت مى گذشت و از بادهاى گرم و كوبنده اش رنج مى برد.

(4)

را لغو نمود، شايد وى از دگرگون شدن حوادث و برگشتن اوضاع بر ضد خود ترسيد، لذا محاصره وى در صحرا را- دور از شهرها- در نظر گرفت تا مردم به يارى اش نشتابند و نابودى وى به آسانى صورت گيرد.

(3) حرّ، نامه را براى امام حسين خواند و امام خواست كه حركتش را به سوى روستايى يا محل داراى آبى ادامه دهد، ولى حرّ مانع آنان شد و گفت: نمى توانم؛ زيرا چشمهاى مراقبى كه از سوى ابن زياد آمده بود، به دنبال حرّ بود و هر حركتى از حر را كه مخالف اوامر ابن زياد مى بود، يادداشت مى كرد ...

(4) زهير بن قين روى به امام كرد و گفت: «اين صحنه كه مى بينيم، بعدش از آن سخت تر است ... اى فرزند رسول خدا جنگ با اينها در اين ساعت، بر ما آسانتر است از جنگ با كسانى كه بعد از آنان به سوى ما مى آيند كه ما را يارى برابرى با آنها نباشد».

(5) حضرت حسين عليه السّلام فرمود: من آغاز كننده جنگ با آنان نخواهم بود.

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 385 ابن شهراشوب، مناقب 4/ 96.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:107

«زهير» سخنش را ادامه داد و گفت: «ما را به سوى اين روستا حركت ده تا در آنجا فرود آييم؛ زيرا جايى مستحكم است و در كنار فرات قرار دارد، پس اگر مانع ما شوند، با آنان مى جنگيم كه جنگ با آنها براى ما از جنگ با كسانى كه بعد از آنان مى آيند، آسانتر است».

(1) امام از نام آن زمين پرسيد: به او گفتند اينجا «عقر» ناميده مى شود. امام آن را شوم گرفته حركت كرد و

گفت: خداوندا! من از عقر، به تو پناه مى برم» «1».

حر، به امام اصرار كرد كه در آن مكان فرود آيد و از آن نگذرد. امام چاره اى جز فرود آمدن در آن محل نداشت. پس نگاهى به آن افكند و به يارانش روى نمود و گفت: «اسم اين مكان چيست؟».

- «كربلا».

چشمان امام به اشك نشست و چنين گفت: «خداوندا! من از كرب و بلا، به تو پناه مى برم» «2».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 52. معجم البلدان 4/ 445.

(2) الفتوح 5/ 149. در تذكرة الخواص، ص 250 آمده است: وقتى به حضرت حسين عليه السّلام گفته شد كه اين زمين كربلاست، مشتى از خاك آن را برداشت و آن را بوييد و گفت: «به خدا! اين همان زمينى است كه جبرئيل به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خبر داده كه من در آن كشته مى شوم».

در حياة الحيوان دميرى 1/ 87 آمده است: حضرت حسين، درباره نام آن محل پرسيد، به او گفته شد اينجا كربلاست، پس گفت: «داراى اندوه و گرفتارى است، پدرم در حركتش به سوى صفين در حالى كه من همراهش بودم، بر اين محل گذشت و ايستاد و درباره آن پرسيد كه نامش را به وى گفتند، فرمود: در اينجا بارهايشان را مى نهند، در اينجا خونشان ريخته مى شود. از او در آن باره پرسيدند، فرمود: جمعى از آل محمد در اين محل فرود مى آيند. سپس (حضرت حسين) دستور داد تا بارهايشان را در آن محل فرود آورند».

در مختصر صفوة الصفوة، ص 262 نيز به همين صورت آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:108

(1) آنگاه با ياران خود به گفتگو پرداخت و

در حالى كه از پيش آمدن مصيبتى جانكاه مطمئن شده بود، چنين فرمود: «اينجا محل اندوه و گرفتارى است. اينجا مركبهاى ما بر زمين زانو خواهند زد، اينجا جايگاه فرود آوردن محملها و محل ريخته شدن خونهاى ما مى باشد ...».

(2) خاطرات گذشته براى امام زنده شد، روزى را به ياد آورد كه پدرش امير مؤمنان در سر راهش به صفين، در آن محل توقف كرده فرموده بود: «اينجا جايگاه فرود آوردن محملها و محل ريخته شدن خونهاى آنان است ... از آن حضرت درباره آن پرسيدند، فرمود: جمعى از آل محمد، در اينجا فرود مى آيند ...».

(3) دنيا در چشم امام، ناچيز گشته اميد وى به زندگى قطع شد و يقين دانست كه اعضايش بر خاك اين زمين پاره پاره خواهند شد، ولى شكيبايى پيشه نمود و در برابر قضا و قدر الهى تسليم گشت.

(4) امام، با قوت و عزم همراه ياران و اهل بيتش، به اسكان مخدرات رسالت و بزرگ بانوان وحى پرداخت و براى آنان چادرها را بپاكرد طورى كه چادرهاى اصحاب و چادرهاى اهل بيت از راست و چپ، دور آنها را گرفته بود.

آنگاه جوانان بنى هاشم براى پايين آوردن، بانوان از محملها شتافته، آنان را به خيمه هايشان بردند در حالى كه آن بانوان، دچار رعب و وحشت شده بودند؛ زيرا احساس كردند كه در اين سرزمين چه خطرهاى هولناكى بر آنان خواهد گذشت.

(5)

كه سلسله تپه ها هورهايى دور آن را گرفته اند كه از شمال شرقى آغاز مى شد و به محل باب السدره در شمال متصل بود، همچنين تا محل باب الزينبى در جهت مغرب و سپس تا موضعى در قبله از جهت جنوب ادامه مى يابد كه اين تپه هاى نزديك هم براى بينندگان، نيم دايره اى را تشكيل مى دادند و در اين دايره هلالى بود كه ريحانه رسول صلّى اللّه عليه و آله مورد محاصره واقع شد» «2».

(1) دوست ما «استاد سيد محمد حسن كليددار» اين مطلب را نمى پذيرد كه محل معروف به خيمه گاه حسين، همان محلى است كه امام بارهايش را در آن بر زمين نهاده بود، بلكه خيمه گاه، در جايى دورتر نزديك «بيمارستان حسينى» قرار داشت و در اين مورد به آرايش نظامى مورد عمل آن روزگاران استناد مى ورزد كه جداسازى نيروهاى رزمنده از يكديگر را به مقدار دو ميل، اقتضا مى نمود. اين كار به خاطر احتياجات عمليات جنگى، از قبيل ميدان گرفتن اسبها براى دويدن، و ديگر مسافتهاى لازم بود. به علاوه داشتن چادرها بايد دور از محل پرتاب تير و زوبين كه ميان رزمندگان تبادل آن صورت مى گرفت باشد، وى همچنين به بعضى از شواهد تاريخى كه مؤيد نظريه او مى باشد، استناد جسته است «3».

(2) گمان غالب آن است كه خيمه گاه، در محل فعلى آن و يا قدرى دورتر بوده است؛ زيرا سپاه فراوان اموى كه براى جنگ با امام حركت كرد، در برابرش

______________________________

(1) بغية النبلاء فى تاريخ كربلاء 2/ 6 تأليف: سيد عبد الحسين توليت حرم حسينى، در كتابخانه وكيل مدافع سيد عادل كليددار.

(2) نهضة الحسين، ص 90.

(3) مدينة الحسين 2/ 24.

زندگانى حضرت امام حسين عليه

السلام ،ج 3،ص:110

جز اردوگاه كوچك چيزى وجود نداشته كه امام حسين عليه السّلام از آن به خانواده تعبير نمود و نيروهاى نظامى از نظر تعداد، با هم برابرى نداشتند تا ميان آنها دو ميل يا بيشتر فاصله ايجاد شده باشد.

(1) سپاه اموى، اردوگاه امام را در محاصره داشت تا آنجا كه وقتى ابن سعد، تيرى را پرتاب نمود و شروع جنگ را با آن اعلام كرد و تيراندازان سپاه وى، تيرهاى خود را پرتاب كردند، كسى در اردوگاه امام باقى نماند مگر اينكه تيرى به وى اصابت نمود تا آنجا كه تيرها به بعضى از چادرهاى زنان اصابت نمود كه اگر مسافت طولانى بود، زنان اهل بيت مورد اصابت تيرهاى آنان قرار نمى گرفتند.

(2) آنچه اين مطلب را تأييد مى نمايد، اين است كه امام حسين عليه السّلام هنگامى كه براى لشكر اموى خطابه ايراد نمود، زنان، سخنانش را شنيدند و صداى گريه هايشان بلند گشت كه اگر مسافت طولانى بود، صداى آن حضرت به آنان نمى رسيد و نيز نشانه هاى بسيار ديگرى وجود دارند كه بر بودن خيمه گاه در محل فعلى اش دلالت مى نمايد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:111

(1)

مهربانى و عطوفت بر آنان افكند و دانست كه به زودى بدنهايشان پاره پاره خواهد گشت. آنگاه سخت گريست و دست خود را به دعا برداشت و با پروردگارش به راز و نياز پرداخت و از مصيبتهاى عظيم و گرفتاريها كه بر او دست يافته بود، به درگاه خداوند شكايت برد و گفت:

«خداوندا!! ما عترت پيامبرت محمد صلّى اللّه عليه و آله هستيم كه بنى اميه ما را از حرم جدّمان اخراج نموده، طرد كرده پريشان ساخته و بر ما تعدى نمودند. خداوندا! حق ما را براى ما برگير و ما را بر قوم ستمكار پيروز فرما».

(3) سپس روى به آن قهرمانان كرد و فرمود: «مردم، بندگان دنيا هستند و دين، (چون) ته مانده غذايى بر زبانهاى آنان است كه تا وقتى زندگى شان در رفاه بگذرد، آن را نگه مى دارند اما هرگاه به بلا گرفتار آيند، دينداران، اندك

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 385، هلال محرم در آن سال روز چهارشنبه بوده است، اين مطلب در الافاده فى تاريخ الائمة السادة آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:114

مى گردند» «1».

(1) چه سخنان درخشانى كه واقعيت مردمان را در تمام مراحل تاريخ بيان مى دارد؛ زيرا آنان در هر زمان و هر مكان بندگان دنيا هستند اما دين، هيچ گونه سايه اى در اعماق وجودشان ندارد و هرگاه طوفانى از بلا بر آنها عارض شود، از دين، بيزار مى شوند و از آن دور مى گردند ...

(2) آرى، دين، در جوهره اش تنها نزد امام حسين و برگزيدگان از اهل بيت و ياران آن حضرت است كه احساساتشان با آن ممزوج شده و عواطفشان با آن، درآميخته است، لذا آنان به سوى صحنه هاى مرگ شتافتند

تا مقام آن را بالا برند و با فداكاريهايشان، درسهايى در وفادارى اعجاب انگيز نسبت به دين، ارائه نمايند.

(3) امام، پس از حمد و ثناى پروردگار، خطاب به يارانش فرمود: «اما بعد:

آنچه را مى بينيد به ما رسيده است، دنيا دگرگون و ناآشنا گشته و معروف آن پشت كرده از آن نمانده است جز ته مانده اى همچون ته مانده ظرف و زندگى پستى همچون غذاى ناخوشايند، آيا نمى بينيد كه به حق عمل نمى شود و از باطل دورى نمى گردد تا انسان مؤمن به ديدار خداوند راغب شود كه من مرگ را جز سعادت و زندگى با ستمكاران را جز پستى نمى بينم» «2».

(4) امام، اين سخنان را درباره آنچه از محنتها و بلاها بر آن حضرت وارد شده

______________________________

(1) ابو هلال حسن بن عبد اللّه عسكرى در كتاب خود «الصناعتين»، سخن امام حسين را به اين صورت ضبط كرده است كه: «مردم، بندگان دنيا هستند و دين، بيهوده بر زبانهاى آنان است، تا وقتى زندگى شان در رفاه بگذرد، آن را نگه مى دارند و هرگاه گرفتار بلا شوند، دينداران اندك مى گردند».

(2) طبرانى، معجم 3/ 122، ترجمة الامام الحسين، ص 214. ابن عساكر، تاريخ 14/ 217- 218. ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 112. حلية الاولياء 2/ 39.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:115

بود، بيان كرد و آنان را آگاه فرمود كه هر قدر شرايط، اوضاع و احوال پوشيده از مشكلات و مصيبتها باشد، آن حضرت از تصميم سترگش براى برپا نمودن حق- كه خود بدان اخلاص دارد- بازنمى گردد ...

(1) امام عليه السّلام اين سخنان را خطاب به يارانش ايراد فرمود نه براى اينكه عواطف آنها را برانگيزاند و يا اينكه ياريشان را جلب كند؛ زيرا

آنان چه كارى براى او مى توانستند انجام دهند پس از آنكه نيروهاى فراوانى كه صحرا را پر كرده، آن حضرت را به محاصره خويش درآورده بودند، بلكه اين مطلب را از اين جهت بر زبان آورد تا آنان با وى در مسئوليت اقامه حق كه خود بدان ايمان آورده و آن را به عنوان پايه محكمى براى نهضت جاويدانش برگزيده بود، مشاركت نمايند، در حالى كه آن حضرت، در اين راه، مرگ را آرزوى فروزنده اش در زندگى قرار داده بود، كه هيچ آرزوى ديگرى با آن برابرى نمى كرد.

(2) هنگامى كه آن حضرت، سخنانش را به پايان رساند، همه يارانش بپاخاستند، در حالى كه شگفت انگيزترين نمونه ها را در فداكارى و جانبازى به خاطر عدالت و حقيقت، ارائه مى نمودند ...

(3) نخستين كس از يارانش كه به سخن پرداخت، «زهير بن قين» بود. وى كه يكى از انسانهاى بى همتاى جهان بود، چنين گفت: «اى فرزند رسول خدا سخن تو را شنيديم، اگر دنيا براى ما باقى مى بود و ما در آن جاويدان بوديم، قيام به همراه تو را بر اقامت در آن، ترجيح مى داديم».

(4) اين سخنان، شرافت انسان و حركتش در راه خير را نمايان مى سازد.

سخنان زهير، بالاترين اثر خرسندى را در دل ياران امام داشت و از تصميم آنان بر وفادارى نسبت به امام و جانفشانى در راه وى حكايت مى كرد ...

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:116

(1) آنگاه قهرمان ديگرى از ياران امام، يعنى «برير»- كه جانش را در راه خدا ارزانى داشته بود- بپاخاست و خطاب به امام فرمود: «اى فرزند رسول خدا! خداوند به وسيله تو بر ما منّت نهاده است كه در خدمت

تو نبرد كنيم و در راه تو اعضاى ما قطعه قطعه شوند و آنگاه در روز قيامت، جد تو شفيع ما گردد».

(2) برير، يقين داشت كه ياريش نسبت به امام، تفضّلى از خداوند براى اوست تا به شفاعت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله رستگار شود.

(3) سپس «نافع» كه همان سرنوشت برگزيده شده برادران قهرمانش را تقرير و تثبيت مى كرد، بپاخاست و گفت: «تو مى دانى كه جدّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نتوانست محبتش را به مردم بنوشاند و آنان نيز به آنچه وى دوست مى داشت مراجعه ننمودند، برخى منافقانى بودند كه به وى وعده يارى مى دادند و در پنهان خيانت داشتند، در برخورد با آن حضرت شيرين تر از عسل بودند و در پشت سر، تلخ تر از حنظل «1» تا اينكه خداوند او را به لقاى خود برد.

(4) پدرت على نيز در وضعيتى مشابه آن بود؛ عدّه اى بر يارى وى فراهم آمدند و همراه وى با ناكثين و قاسطين و مارقين جنگيدند تا اينكه اجل به سويش آمد و به رحمت و رضوان خدا رفت ...

(5) تو نيز امروز در چنان حالتى نزد ما هستى، هر كس پيمان خود را بشكند و بيعت خود را فروگذارد، تنها به خويشتن زيان مى رساند و خداوند هم از او بى نياز است پس مقاوم و تندرست ما را رهبرى فرما، به سوى شرق خواهى يا به طرف غرب به خدا سوگند ما از تقدير الهى به ستوه نمى آييم و نه از ديدار

______________________________

(1) ميوه اى است تلخ.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:117

پروردگارمان بيزاريم و ما اساس اهداف و بصيرتهايمان با آنكه دوست تو باشد، دوست هستيم و با

آنكه دشمن تو گردد، دشمن مى باشيم» «1».

بيشتر ياران امام، سخنانى از اين گونه گفتند و امام آنان را بر اين اخلاق و جانفشانى در راه خداوند، سپاس گفت.

(1)

سختى كه شكيبايى را در هم مى كوبد، نوشته شده است.

(2)

عليه و آله شنيده بود، براى امام بازگو نمود كه حضرت فرموده بود: «اين پسرم (حضرت حسين) در زمينى كه كربلا ناميده مى شود، كشته خواهد شد، پس هر كس از شما او را ببيند، يارى كند».

آنگاه انس، ملازم خدمت امام ماند تا اينكه در خدمت آن حضرت، به شهادت رسيد. «2»

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 222- 223. وسيلة المآل فى عد مناقب الآل، ص 179.

(2) ابن عساكر، 14/ 223- 224.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:120

(1)

بازگشت و فرزند مرجانه را از سخن امام آگاه كرد. ابن زياد سخت به خشم آمد و براى جنگ آماده شده همه نيروهاى نظامى خود را براى جنگ با ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بسيج كرد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:121

(1)

مريم سلولى» گفت: به چه شهادت مى دهى؟

گفت: شهادت مى دهم كه ابو سفيان نزد من آمد و از من زن بدكاره اى را طلب كرد، به او گفتم: به جز «سميه» كسى نزد من نيست، گفت: او را بياور، اگر چه كثيف و آلوده است، من آن زن را آوردم ...! آنگاه معاويه، زياد را برادر خويش و فرزند پدرش ابو سفيان ناميد.

(النصائح الكافيه لمن يتولى معاويه، ص 81).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:124

(1)

لعنت كند كه او را به پروردگار، عقيده اى نبود و به زنده

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:126

شدن پس از مرگ و يا نبوت، اعتقادى نداشت ... اى اسحاق! مى دانى كه اين گفته اش را از كجا گرفته است؟

آرى، اى امير مؤمنين! آن را از شعر يزيد بن معاويه گرفته است ...

(1) يزيد، چه گفته بود؟

وى گفته:

علية هاتى ناولينى و اعلنى حديثك انى لا احب التناجيا

حديث ابن سفيان لما سجا به الى احد حتى اقام البواكيا

فرام به عمرو عليا ففاته و ادركه الشيخ اللعين معاويا

فان مت يا ام الاحيمر فانكحى و لا تأملى بعد الممات تلاقيا

فان الذي حدثت فى يوم بعثنااحاديث زور تترك القلب ساهيا

و لو لا فضول الناس زرت محمدابمشمولة صرف تروى عضاميا

و لا خلف بين الناس ان محمداتبوا قبرا بالمدينة ثاويا

فقد ينبت المرعى على دمن الثرى له غصن من تحته السر باديا

و نفنى و لا تبقى على الارض دمنةو تبقى حزازات النفوس كماهيا «اى عليه جام را به من بده سخنت را آشكار كن، كه من رازگويى را دوست ندارم».

«سخن ابو سفيان را هنگامى كه آن را در احد به كار گرفت تا آنجا كه نوحه سرايى بپاكرد».

«و با آن سخن، «عمرو»، قصد جان على را كرد ولى از دستش رفت، و پير ملعون، معاويه او را گرفت».

«پس اى مادر كوچولوى سرخ رنگ! اگر بميرم، ازدواج كن و در انتظار ديدار پس از مرگ مباش».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:127

«زيرا آنچه در مورد روز رستاخيزمان به تو گفته شده، سخنانى بيهوده است كه دل را به اشتباه مى اندازد».

«و اگر مردم فضول نمى بودند، محمد را ديدار مى كردم، با شرابى خالص كه استخوانها را سيراب مى سازد».

«ميان مردم اختلافى در اين نيست

كه محمد، قبرى را در مدينه برگزيده است».

«گاه مى شود كه چراگاه بر زمين گنديده مى رويد، در حالى كه براى آن شاخه اى باشد كه رازى از زير آن هويدا باشد».

«ما نابود مى شويم و آثارى بر روى زمين نمى ماند ولى كينه دلها به حال خود باقى مى مانند».

(1) رشيد، اندوهناك شد و گفت: خداوند، يزيد را لعنت كند كه به پروردگار، عقيده اى نداشت و به روز رستاخيز و نبوت نيز معتقد نبود. اى اسحاق! آيا مى دانى كه اين را از چه كسى گرفته است؟

- آرى اى امير مؤمنين! آن را از شعر پدرش معاويه گرفته بود.

(2)- معاويه چه گفته بود؟

گفته بود:

سائلوا الدير من بصرى صبابات فلا تلمنى فلا تغنى الملامات

قم نجل فى الظلماء شمس ضحى نجومها الزهر طاسات و كاسات

لعلنا ان يدع داع الفراق بنانمضى و انفسنا منها راويات

خذ ما تعجل و اترك ما وعدت به فعل اللبيب فللتأخير آفات

قبل ارتجاع الليالى كل عاريةفانما خلع الدنيا استعارات «بپرسيد از دير بصراى ته مانده ها، مرا نكوهش مكن كه نكوهشها سودى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:128

نمى بخشد».

«برخيز تا در تاريكى، آفتاب درخشانى بپاكنيم، آنجا كه جامها و كاسه هايش ستارگان تابانش باشند».

«شايد ما آنگاه كه فراخوان جدايى ما را فراخواند، برويم در حالى كه جانهايمان از آن سيراب باشند».

«آنچه را كه هست برگيرد و آنچه را وعده داده شده اى، رها كن، اين كار خردمندان است و تأخير را آفتهايى باشد».

«پيش از آنكه شبها هر عاريه اى را بازگردانند؛ زيرا خلعتهاى دنيا، عاريه اى هستند».

رشيد، معاويه را لعنت كرد و آنچه را در مورد يزيد گفته بود، درباره او گفت «1».

(1)

و مردم از او روايت كرده اند، او يك تابعى مورد اعتماد بود، وى همان كسى است كه حسين را كشت «2»!! (2) نمى دانيم كه چگونه ابن سعد، مورد اعتماد بوده، در حالى كه ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كشته و عترت پاك را از بين برده بود با اينكه خداوند مودّتشان را بر همه مسلمين واجب نموده است ...

______________________________

(1) شيخ مفيد، الثاقب فى المناقب، از كتابهاى خطى كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام.

(2) تهذيب التهذيب 7/ 451. ميزان الاعتدال 3/ 198.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:129

(1) عجلى از راه حق منحرف بود، در نتيجه عادل دانستن راويان نزد وى، دشمنى آنان نسبت به اهل بيت و كينه توزى به آنان بود، همچنانكه معيار مردود بودن نزدش، وفادارى و دوستى نسبت به ايشان بوده است.

انسانهاى درستكار و آنان كه در دين خود به تقوا عمل مى كنند، هر كس را كه از ابن سعد روايت كند، مورد انتقاد قرار مى دهند، از جمله آنكه: «عيزار بن حريث» از او (يعنى عمر بن سعد) روايت كرد، در همان مجلس، شخصى بر او اعتراض نمود و به وى گفت: آيا از خدا نمى ترسى؟ از عمر بن سعد، روايت مى كنى؟ عيزار گريست و گفت: چنين كارى را تكرار نمى كنم. «1» عجيب است كه ابن حجر، شرح حال ابن سعد را در تهذيب التهذيب، آورده است در حالى كه در اين كتاب، تنها راويانى را نام مى برد كه نزد وى مورد اعتماد مى باشند!!

(2)

ديده نمى شد، بعضى از نشانه هاى ذاتى او بدين شرح مى باشند:

(3)

رى، آرزوى من است و يا اينكه از قتل حسين، گناهكار بازگردم؟».

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 467.

(2) البداية و النهاية 7/ 282

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:131

وى معتقد بود كه اگر حكومت رى را به دست آورد، زندگى آسوده و ثروت بزرگى را نصيب خود مى كند و بنابراين، به عظيم ترين جنايت در اسلام، اقدام نمود.

(1)

باقى نگذاشتند، مگر اينكه آن را غارت نمودند.

(3)

سرشتهاى ابن سعد مى باشد كه نشان مى دهد وى انسانى مسخ شده و فرورفته در جنايت و گناه بوده است.

(1)

كه آيا به جنگ با ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله اقدام كند كه در قتل او، عذاب هميشگى و رسوايى جاويدان خواهد يافت و يا اينكه از اين امر عذر بخواهد، در آن صورت، حكومت رى را از دست مى دهد كه براى وى زندگى سرشار از مال و منال فراهم مى آورد؟ خانواده اش صداى او را شنيدند كه مى گفت:

ا اترك ملك الرى و الرى بغيتى ام ارجع مأثوما بقتل حسين «1»

و فى قتله النار التى ليس دونهاحجاب و ملك الرى قرّة عينى «آيا حكومت رى را از دست بدهم در حالى كه رى خواسته من است، يا اينكه با كشتن حسين، گناهكار بازگردم».

«در كشتن او آتشى است كه در برابر آن مانعى نباشد و از آن طرف، حكومت رى، نور چشم من است».

(2)

با خداوند روبه رو شوى در حالى كه خون حسين را بر گردن داشته باشى «1».

(1) عده ديگرى نيز او را نصيحت كرده به وى گفتند: از خدا پروا كن و دست به اين كار نزن «2». وى كوشيد تا از جنگ بركنار بماند ولى طاقت از دست دادن حكومت رى را نداشت؛ زيرا دهنش براى آن، آب افتاده و نفسش در برابر اميالش ناتوان گشته بود، و همين كه صبح فرا رسيد، تصميم به جنگ با فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گرفته نزد فرزند مرجانه شتافت تا او را از قبول خود آگاه كند! ابن زياد از اينكه ابن سعد رضايت داده بود، شادمان گشت، زيرا در وجود وى چيزى يافته بود كه اگر مردم او را بر جنگ با فرزند رسول خدا مورد نكوهش قرار مى دادند، ياوه هايش را بالا مى برد و اگر غير از ابن سعد، كسى ديگر پيشنهادش را مى پذيرفت، تا بدين حد، شادمان نمى شد.

(2) ابن سعد، به همراه سپاهش كه بالغ بر چهار هزار نفر بود، حركت كرد، در حالى كه مقصد خود را مى شناخت و مى دانست كه براى جنگ با ذرّيه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله- كه بهترين انسانهاى روى زمين بودند- خارج شده است.

ابن سعد، به كربلا رسيد و به سپاهى كه در آنجا به فرماندهى حر بن يزيد رياحى مستقر شده بود، پيوست.

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 385- 386.

(2) الفتوح 5/ 152.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:136

(1)

نبرد را بررسى كند.

«طرماح» مى گويد: يك روز پيش از خارج شدنم از كوفه، در خارج شهر، جمعى از مردم را ديدم كه چشمانم جمعيتى بيشتر از آن را بر روى زمين نديده بود. در مورد آنان پرسيدم، گفته شد آنان جمع شده اند تا مورد بررسى قرار گيرند و سپس براى جنگ با حسين اعزام شوند «1».

ابن زياد، همه قدرت نظامى اش را به جنگ فرستاده بود؛ زيرا از پيشامدها و دگرگونى اوضاع بيمناك بود.

(2)

ايشان را براى ارتكاب زشت ترين جنايت در تاريخ انسانيت، فرستاد.

وى، حصين بن نمير تميمى، حجار بن ابجر و شمر بن ذى الجوشن را دستور داد تا براى جنگ با امام خارج شوند، پس از آنكه فرماندهى يكى از يگانهاى نظامى را به هر كدام از آنان سپرد، آنان به سوى كربلا حركت كردند تا ابن سعد را يارى دهند.

(2)

بن عبد الرحمن منقرى» و «اسماء بن خارجه فزارى»، دستور داد تا در ميان مردم حركت كنند و آنها را به اطاعت

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 387.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:139

تشويق نمايند و از مخالفت برحذر دارند و آنان را از عاقبت كار بترسانند. آنان نيز در كوفه به حركت پرداختند و آنچه را دستور داده بود، پخش كردند، سپس در نخيله به وى پيوستند مگر «كثير بن شهاب» كه در كوفه باقى ماند تا مردم را از يارى رساندن به امام بازدارد و ترس و وحشت را در ميان كسانى كه به سوى جنگ نرفته بودند، منتشر سازد «1»، مأموران پليس، مردى از طايفه همدان را دستگير نمودند كه براى مطالبه ارث خود به كوفه آمده بود و او را نزد ابن زياد بردند، او دستور قتل وى را صادر نمود كه با مشاهده اين امر، مردم به سوى جنگ شتافتند تا آنجا كه در كوفه فرد بالغى باقى نماند كه به سوى اردوگاه نخيله خارج نشده باشد «2».

(1) اين سياست، خواست ابن زياد را در واداشتن مردم به جنگ با امام حسين عليه السّلام محقق ساخت و اين در حالى بود كه وى بر اوضاع كاملا مسلط بود و براى هيچ كس آزادى و اختيارى را باقى نگذاشته بود.

(2)

به سوى اعدام يا زندان روانه مى شد.

(3) «عبد اللّه بن يسار» مردم را به يارى امام تشويق مى نمود و از كمك به خاندان اموى بازمى داشت. ابن زياد مطلع شد و دستور داد تا او را دستگير

______________________________

(1- 2) انساب الاشراف 3/ 387.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:140

نمايند. وى خود را مخفى ساخت و مأموران به جستجوى او پرداختند تا اينكه عبيد اللّه بن حر او را دستگير كرد و به سوى سبخه برد و به قتل رساند «1»، او غير از «عبيد اللّه بن حر جعفى» مى باشد.

ابن زياد، در اطراف كوفه، ديدبانها و اسلحه خانه هايى ترتيب داد و «زجر بن قيس- جعفى» را بر نگهبانان گماشت و ميان وى و سپاه ابن سعد، اسبان آماده اى را مهيّا كرد و هر اتفاقى كه پيش مى آمد، در همان وقت به اطلاع وى مى رسيد «2».

(1)

آن مساعدت كرده اند، برگزينيم ...

(1) پيش از هر چيز، نگاهى گذرا داشته باشيم بر تعداد سپاهيانى كه در كوفه؛ يعنى بزرگترين پايگاه نظامى در آن وقت، وجود داشتند، تعداد سپاهيان در اواسط قرن اول، چهل هزار نفر بودند كه هر سال، ده هزار نفر از آنان در جنگ شركت مى كردند «1».

اين تعداد، از زمانى كه امام، كوفه را به پايتختى برگزيد، افزايش يافت؛ زيرا مهاجرت به سوى آن فزونى گرفت و همراه آن حضرت هزار نفر براى شركت در جنگ صفين خارج شدند كه هشت هزار نفر از غلامانشان همراه آنان بودند «2».

(2) بعضى از اظهار نظرها نيز وجود دارد كه برخى از شخصيتها بيان كرده اند و دلالت بر اين دارند كه آمار سپاه در آن هنگام، به صد هزار نفر بالغ مى شد، زيرا «سليمان بن صرد خزاعى» در مورد صلح بر امام حسن عليه السّلام اعتراض نمود و به آن حضرت گفت: «شگفتى من از بيعت تو با معاويه پايان نمى يابد در حالى كه يكصد هزار رزمنده از مردم عراق، همراه تو هستند».

(3) در بعضى از نامه هاى مردم كوفه به امام حسين نيز آمده است. «ما صد هزار نفر، همراه تو هستيم». و به نظر من، اين رقم، خالى از مبالغه نيست و تعداد، خيلى از آن كمتر بود ... اما ساكنان كوفه: آمارى از آنان به دست نياورديم، ولى مؤكد آن است كه آنان چندين برابر تعداد افراد سپاه بودند؛ زيرا بسيارى از صاحبان مشاغل، حرفه ها و بازرگانان، جزء سازمان نظامى نبودند ... و پس از

______________________________

(1) صلح الحسن، ص 114.

(2) الامامة و السياسة ج 1/ 93 تعداد صد و نود هزار نفر ذكر

كرده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:144

اين بررسى كوتاه، در مورد تعداد سپاهيان و ساكنان كوفه، در برابر آن گفته ها، ميان دو امر متوقف مى شويم:

(1) اوّل: قبول و تصديق نمودن هر چيزى كه در مورد فراوانى سپاه گفته شده است؛ زيرا ابن زياد، در كوفه، بسيج عمومى اعلام كرد و هيچ فرد بالغى باقى نمانده بود مگر اينكه براى جنگ با حضرت حسين عليه السّلام خارج شده بود و هر كس تخلف نموده بود، سرنوشتش اعدام و يا زندان بوده است تا آنجا كه در كوفه، هيچ وسيله اى از وسايل نقليه نمانده بود مگر اينكه آن را براى انتقال دادن مردم به سوى ميدان جنگ به كار گرفته بودند و اگر گفته شود تعداد سپاهيان يكصد هزار نفر و يا بيشتر بوده در اين امر هيچ گونه مبالغه اى وجود ندارد.

(2) دوّم: تشكيك در آن تعداد فراوان است؛ زيرا بيشتر سربازان، جنگ با امام را عظيم دانستند و در صحرا پاى به فرار نهادند، علاوه بر اينكه گروه بزرگى از افراد سپاه در اردوگاه نخيله همراه ابن زياد بودند، بنابراين، سپاهى كه به سوى كربلا براى جنگ با امام سرازير شد به آن تعداد زيادى نبود كه بعضى از مورخان آن را معتقد بوده اند.

گمان غالب اين است كه روايتى از امام صادق عليه السّلام رسيده است كه سى هزار نفر براى جنگ با امام پيش آمدند، نزديكترين گفته به شمار سپاهيان مى باشد؛ زيرا اين شمار و بيش از آن در جنگ با ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شركت نمودند.

(3)

ما بيان داشته اند، آنها عبارتند از:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:145

1- «حر بن يزيد رياحى» كه فرمانده هزار سوار بوده كه حضرت حسين عليه السّلام را در كربلا محاصره نمود.

2- «عمر بن سعد» كه ابن زياد، فرماندهى كل همه نيروهاى مسلحش را بدو سپرد، او فرمانده چهار هزار نفر بود.

3- «شبث بن ربعى» را فرمانده هزار سوار قرار داد. «1»

4- «مضاير بن رهينه مازنى» فرمانده سه هزار نفر. «2»

5- «نصر بن حرشه»، فرمانده دو هزار نفر. «3»

6- «كعب بن طلحه» فرمانده سه هزار نفر. «4»

7- «حجار بن ابجر» فرمانده هزار نفر. «5»

8- «حصين بن نمير» فرمانده چهار هزار نفر. «6»

9- «شمر بن ذى الجوشن» فرمانده چهار هزار نفر. «7»

10- «يزيد بن ركاب» فرمانده دو هزار نفر. «8»

11- «يزيد بن حرث بن رويم» فرمانده هزار نفر. «9»

(1) اينان، بعضى از فرماندهان لشكر هستند كه بيست و پنج هزار «10» رزمنده در

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 387.

(2- 3) مناقب 4/ 98. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 3 145 فرماندهان نظامى ..... ص : 144

(4) مقرم، مقتل حسين، ص 200.

(5) انساب الاشراف 3/ 387.

(6) انساب الاشراف 3/ 387.

(7) مناقب، ابن شهرآشوب 4/ 98.

(8) مناقب، ابن شهرآشوب 4/ 98.

(9) انساب الاشراف 3/ 387.

(10) با محاسبه افراد ياد شده، رقم 26 هزار صحيح است (مترجم).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:146

زير پرچمهايشان فراهم آمدند.

«ابن جوزى» مى گويد: عبد اللّه بن زهرة بن سليم ازدى، فرمانده ربع كوفه، قيس بن اشعث، فرمانده ربع ربيعه و كنده، عبد اللّه بن سبره جعفى، فرمانده ربع مذحج و بنى اسد و حر بن يزيد رياحى، فرمانده ربع ربيعه و همدان بودند. «1»

(1)

زياد، به همه جنگ افزارهاى معمول در آن روزگار، مسلح گرديد به طورى كه آمادگيش براى جنگ با امام، آمادگى هولناكى بود كه مورخان اهميّت آن را براى ما بيان كرده و گفته اند: آهنگران و سازندگان جنگ افزار در كوفه، شب و روز براى تيز كردن تيرها و صيقل دادن شمشيرها، در مدتى بيش از ده روز، مشغول كار بودند ... ابن زياد، نيروى نظامى بسيار مسلحى را براى جنگ با حضرت حسين عليه السّلام فرستاد كه آن نيرو مى توانست سرزمينى از سرزمينها را فتح نمايد.

(2)

با موضعگيريهاى قهرمانانه خود، شرافت عقيده و والايى ايمان را نمايانگر ساختند.

(5)

«آيا او را مى شناسيد؟».

(3) «حبيب بن مظاهر» پاسخ داد: آرى، وى از بنى تميم است، من او را به نيك انديشى مى شناختم و گمان نمى كردم كه در چنين جايگاهى حضور يابد!! قره، به سوى امام پيش آمد و بر آن حضرت سلام كرد و از امام پرسيد چه چيزى او را به آنجا آورده است؟

(4) حضرت فرمود: «من به اينجا وارد نشدم مگر هنگامى كه مردم سرزمينتان برايم نوشتند كه با من بيعت كنند و مرا فرو نگذارند و ياريم نمايند، پس اگر مرا نخواهند، از نزد آنها به آنجا كه بودم مى روم».

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 410.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:150

(1) «حبيب» روى به وى كرد و او را اندرز داد و گفت: «اى قره! من تو را در مورد اهل بيت نيك انديش مى شناختم، چه چيزى تو را دگرگون ساخت؟ پس، نزد ما بمان و اين مرد را يارى كن».

قرّه گفت: حقّ را گفتى ولى من به سوى رفيقم بازمى گردم و جواب پيامش را مى رسانم و در اين مورد مى انديشم.

قرّه، به سوى ابن سعد بازگشت و پاسخ امام را بر او عرضه نمود «1».

ابن سعد، از اين امر شادمان گشت و انديشيد كه رسيدن به يك راه حل مسالمت آميز كه او را از وارد شدن به نبردى كه بر گردنش بند گناه و معصيت مى نهد، رها مى سازد، امرى ممكن است.

(2)

كه آنان با شما چه كرده اند؟

- هر كس با ما- كه در راه خدا قرار داريم- نيرنگ روا دارد، ما براى خدا نيرنگش را خورده ايم.

- اينك گرفتار شده اى، چه مى انديشى؟

- بازمى گردم و در مكه يا مدينه اقامت مى گزينم و يا در بعضى از مرزها

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 386، الفتوح 5/ 155- 156.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:151

سكونت مى نمايم.

ابن سعد از موضعگيرى امام خوش حال شد و در آن نشانه اى از استقرار صلح و دورى گزيدن از جنگ را ملاحظه نمود. «1»

(1)

در لشكرش تا هنگامى كه كشته شد، آرى، شنيدم او را كه مى گفت: مرا بگذاريد كه به اين زمين پهناور بروم تا ببينم مردم چه خواهند كرد» «1».

(1) «شيخ محمد خضرى» نيز درستى اين نامه را رد كرده و گفته است: «صحيح نيست كه بر آنها پيشنهاد كرد كه دستش را در دست يزيد بگذارد، بلكه به آنها پيشنهاد نمود كه بگذارند او را تا به جايى كه از آن خارج شده بود، بازگردد» «2».

ابن سعد، اين نامه را ساخت تا از گناه نبرد، رهايى يابد و از كشتن ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در امان باشد و اگر امام، چنين چيزى را مى گفت، سپاه ابن زياد پراكنده مى گشت و همه چيز به پايان مى رسيد .... امام از همان آغاز كار، خاضع شدن در برابر گروه جنايتكاران را نپذيرفت و در برابر طوفانها پايدارى نمود و در همه موضعگيريهاى جاويدانش، بزرگ منشى و عزت نفس و صلابت اراده اش را نمايان ساخت.

(2)

براى شعله ور ساختن آتش جنگ، به حركت آمد و به فرزند مرجانه گفت:

«آيا اين را از او مى پذيرى؟ پس از آنكه در سرزمين تو فرود آمده، به خدا! اگر از سرزمين تو دور شود و دستش را در دست تو نگذارد، به قدرت از تو شايسته تر باشد و تو به ضعف و سستى شايسته تر خواهى بود».

(2) اين كلمات، اوضاع را انفجارآميز ساخت و هر آرزويى در مورد صلح و سازش را بر باد داد؛ زيرا ابن زياد به امر مهمى پى برد كه بر او پنهان مانده بود و آن اين كه اگر امام از دست وى رهايى مى يافت و با يزيد بيعت نمى كرد و به منطقه اى از مناطق مى رسيد، وضع روشن مى شد و امّت به حمايت از امام در برابر آن گروه جنايتكار برمى خاست و آنگاه، طاغوت به ضعف و سستى اولى و حضرت حسين عليه السّلام به قدرت و قوت شايسته تر مى بود؛ زيرا وى فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و ريحانه آن حضرت بود، اين نكات حساس از فرزند مرجانه دور مانده بود، او در سخنان شمر، اخلاص و دلسوزى را ديده بود.

(3) هنگامى كه شمر ديد بر اوضاع مسلّط شده و تلاش ابن سعد را تباه كرده است، براى تضعيف موقعيت وى نزد ابن زياد اقدام كرد تا شايد از اين راه وسيله اى براى دور كردن وى از منصبش بيابد و خود در جاى وى قرار گيرد، پس به وى گفت: «به خدا! به من خبر رسيده است كه حسين و ابن سعد، ميان دو لشكر مى نشينند و بيشتر مدت شب را به گفتگو مى پردازند» «1».

______________________________

(1) البداية و النهاية

8/ 175.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:154

(1) و معناى اين امر آن بود كه شمر براى خود دستگاه اطلاعاتى خاصى بر ضد ابن سعد گماشته بود تا شايد وى در انجام مأموريتش كوتاهى كند و او آن را به نظام حاكم برساند تا ابن سعد را از منصبش عزل كنند و خود فرماندهى سپاه را بر عهده بگيرد.

(2)

ابن اثير، تاريخ 4/ 55، نزديك به آن در انساب الاشراف 3/ 390- 391 آمده است.

و در تهذيب الكمال 6/ 428 آمده است: ابن زياد به ابن سعد نوشت: «نه، و نه كرامتى او را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:155

(1) اين نامه بسيار شديد اللحن و بى رحمانه، مفادش چنين بوده است:

1- اختيارات ابن سعد را به عمليات جنگ و كارزار محدود نمود و هيچ گونه اختيارى براى اجراى صلح يا گفتگوى با امام به وى اعطا ننمود.

2- در اين نامه، اشاره شده است كه اگر امام، صلح را بپذيرد بايد تضرع كنان فرمان فرزند مرجانه را گردن نهد تا در مورد وى تصميم بگيرد؛ اگر خواست او را عفو كند و يا به قتل برساند و مى خواست تا امام نزد وى همچون اسير يا گناهكار حضور يابد و از او طلب رحمت كند.

3- اگر امام گردن نهادن به حكم وى را نپذيرد، ابن سعد بايد فورا به كشتن وى اقدام كند و او را تكه تكه نمايد.

4- ابن زياد، عمر را در صورتى كه در اجراى دستور، ترديد كرد، به عزل از منصبش تهديد نمود و در اين صورت بايد همه امور لشكر را به «شمر بن ذى الجوشن» بسپارد تا آنچه را به او فرمان داده شده بود، اجرا نمايد.

(2) مورخان مى گويند: ابن زياد چنين آغاز به گفتن نمود: «اينك كه چنگالهاى ما به او رسيده، اميد به نجات پيدا مى كند، اينك هنگام فرار نيست».

شمر، شادمان و خوش حال به سرعت حركت كرد و پيوسته مركب مى راند تا به ابن سعد برسد، شايد فرزند سعد از فرمان فرزند مرجانه سرباز زند تا خود، فرمانده سپاه گردد.

شمر، به كربلا رسيد در حالى كه ابن سعد در فرات مشغول آب تنى كردن بود، فردى به سويش شتافت و به او گفت: «جويرة بن بدر تميمى را نزد تو فرستاده و او را فرمان داده است كه اگر تو جنگ نكنى، گردنت را بزند».

______________________________

باشد تا اينكه دستش را در دست من بگذارد»، پس حسين گفت: «اين امر، هرگز نخواهد بود».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:156

(1) ابن سعد به سوى لباسهاى خود رفت و آنها را پوشيد «1» و روى به شمر بن ذى الجوشن كرد و دانست كه اين نيرنگ اوست، پس به او گفت: «واى بر تو! خداوند خانه ات را نزديك نسازد، خداوند آنچه را آورده اى زشت شمارد، من گمان مى كنم كه تو او را نهى نمودى و بر ما تباه ساختى كارى را كه اميدوار بوديم به نيكى انجام شود ... به خدا! حسين، تسليم نمى شود؛ زيرا جان پدرش در كالبد اوست».

(2) شمر به وى پاسخ داد: «به من بگو چه خواهى كرد، آيا فرمان اميرت را اجرا مى كنى؟ در غير اين صورت، سپاه را به من بسپار ...».

ابن سعد، تسليم هوا و طمع كاريهايش شد و پذيرفت كه همچنان فرمانده سپاهى ستمكار باقى بماند، پس به وى گفت: «نه، تو را كرامتى نباشد، من اين امر را بر عهده مى گيرم» «2».

شمر، همچنان مراقب ابن سعد بود تا شايد در انجام فرمانهاى اربابش، فرزند مرجانه، كوتاهى نمايد تا خود فرماندهى سپاه را عهده دار شود. ابن سعد، پاسخ ابن زياد را براى امام فرستاد و آن حضرت عليه السّلام فرمود: «نه، به خدا! دستم را در دست فرزند مرجانه نمى گذارم» «3».

(3)

ابن سعد خواست تا با آن حضرت ملاقات نمايد، او با بى ميلى

______________________________

(1) ذهبى، تاريخ اسلام 5/ 14.

(2) انساب الاشراف 3/ 391.

(3) الصراط السوى فى مناقب آل النبى، ص 87.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:157

پذيرفت و شب هنگام با حضرت ديدار نموده جلسه اى محرمانه تشكيل داد كه جز حضرت عباس و حضرت على اكبر از جانب حضرت حسين عليه السّلام، كسى ديگر در آن حضور نداشت. همراه ابن سعد نيز حفص و غلام ابن سعد، در جلسه حاضر شدند. امام به وى فرمود: «اى فرزند سعد! آيا با من مى جنگى؟ آيا از خداوند نمى ترسى كه بازگشت تو به سوى اوست، من فرزند كسى هستم كه تو مى شناسى، آيا با من همراه نمى شوى، و اينان را رها نمى سازى كه اين به خداوند تعالى نزديكتر باشد».

(1) ابن سعد، عذرهاى پوچى آورد و گفت: مى ترسم خانه ام ويران شود.

- «من آن را بار مى سازم».

- مى ترسم باغم را از من بگيرند.

- «من بهتر از آن را در حجاز به تو مى دهم».

- من در كوفه، خانواده اى دارم، مى ترسم كه ابن زياد آنان را به قتل برساند.

(2) امام هيچ گونه پاسخ مثبتى از او دريافت نكرد، بلكه از او، اصرار بر ستم و تعدى را ديد، پس او را نفرين كرد و فرمود: «تو را چه باشد، خداوند تو را به زودى در بسترت سر از تن جدا كند و در روز قيامت تو را نبخشد، به خدا! من اميدوارم كه تو از گندم عراق جز اندكى نخورى».

ابن سعد از آنجا دور شد، در حالى كه با تمسخر به امام مى گفت: «جو، برايم كافى باشد» «1».

______________________________

(1) البداية و النهاية 8/ 175.

زندگانى حضرت امام حسين

عليه السلام ،ج 3،ص:158

(1)

او رسانده بود ولى امويان اين نيكوكارى را كه امام نسبت به آنان روا داشته بود، فراموش نمودند.

(6) چهارم: ابن زياد اميدوار بود كه با اين اقدام، امام تسليم شود و دستورهايش را گردن نهد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:160

اينها بعضى از عواملى بودند كه ابن مرجانه را واداشتند تا دستور دهد فرات اشغال شود و آب، بر حضرت حسين و يارانش ممنوع گردد.

(1) مورخان مى گويند: بستن آب بروى حضرت حسين، سه روز پيش از شهادت آن حضرت، صورت گرفت «1»، از سخت ترين محنتهاى شديدى كه امام از آنها رنج برد، مشاهده كودكان و بانوان رسالت بود كه از درد كشنده تشنگى مى ناليدند؛ كودكان فرياد مى زدند: آب! آب! ...

كودكان، قادر به مقاومت در برابر تشنگى نبودند وقتى به فرات نگاه مى كردند كه سرشار از آب بود و در آن هنگام فريادهايشان بيشتر مى شد. قلب امام به رحمت و دلسوزى نسبت به آن منظره هولناك، به درد مى آمد، لبان كودكان پژمرده شده و بدنهايشان از رمق افتاده و شير زنان شيرده خشك گرديده بود در حالى كه آن ستمگران از آب بهره مند مى شدند.

(2) «انور جندى» مى گويد:

و ذئاب الشرور تنعم بالماءو اهل النبى من غير ماء

يا لظلم الأقدار يظمأ قلب الليث و الليث موثق الاعضاء

و صغار الحسين يبكون فى الصحراءيا رب اين غوث القضاء «گرگان شرور از آب بهره مند بودند در حالى كه خاندان پيامبر بدون آب به سر مى بردند».

«اين چه ستمى است كه سرنوشتها دارند، دل شير تشنگى مى كشد در حالى كه شير، اندامهايى استوار دارد».

«خردسالان حسين در صحرا مى گريستند، اى پروردگار! مددرسانى

______________________________

(1) مرآة الزمان فى تواريخ الاعيان ص 89، و انساب الاشراف 3/ 389.

زندگانى حضرت

امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:161

قضا و قدر كجا باشد».

(1) همه آيينها و مذاهب، منع كردن آب از كودكان و زنان را اجازه نمى دهند، خصوصا شريعت اسلامى كه همه مردم را در آب و چراگاه، شريك قرار داده و آب نوشيدن از نهرهاى تملك گشته را جايز شمرده هر چند كه صاحبان آنها اجازه نداده باشند. و نيز سر بريدن حيوان زبان بسته را اگر تشنه باشد، بسيار مكروه دانسته است، ولى سپاه امويان اعتنايى به اين امر ننمود و هر آنچه شرايع و اديان حرام دانسته اند، مباح شمرد.

(2) آن جفاكاران عمل نيكوكارانه امام را در حق پيشقراولان سپاهشان ناديده گرفتند؛ آن گروهى كه از هزار سوار به فرماندهى حر تشكيل مى شد و براى دستگيرى امام و محاصره وى در صحرا بودند و تشنگى بر آنها دست يافته بود و نزديك به مرگ بودند، آن حضرت مى توانست آنان را با تشنگى نابود كند، ولى مروّت و رحمت آن حضرت نپذيرفت كه با آنان به سنگدلى عمل كند، پس به جوانانش دستور داد كه به همراه وى به آنان آب بدهند، همه آنان را آب داد و حتى دستور داد تا اسبانشان را نيز آب بدهند با وجود آنكه آن حضرت در وسط آن صحراى سوزان، خود به آب احتياج داشت، ولى آن نابكاران، اين مساعدت حضرت را ارج ننهادند و او را از آب، محروم ساختند و تمامى بانوان اهل بيت و نوادگان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را كه همراهش بودند، از آب محروم نمودند.

(3)

از آن منع كرده بودند، افتخار و مباهات مى كردند از آن جمله:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:162

(1)

اثرى نداشت و آنها بر ستم و عناد خود اصرار ورزيدند و فرزندان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را از آب محروم ساختند تا آنجا كه تشنگى آنان را از پاى درآورد.

(1)

مسئول نگهبانى از فرات بود، با وى روبه رو شد و به او گفت: براى چه آمده اى؟

- آمده ايم تا از اين آبى كه شما ما را از آن بازداشته ايد، بنوشيم.

- گوارا بنوش.

- آيا بنوشم در حالى كه حسين و يارانش تشنه باشند؟

- راهى براى سيراب كردن اينان وجود ندارد. ما را در اينجا گذاشته اند تا آنان را از آب بازداريم.

(3) ياران امام اعتنايى به وى ننمودند و به سوى فرات پيش رفتند تا مشكهاى خود را پر كنند، ولى عمرو بن حجاج به همراه دسته اى از سربازانش به سوى آنان شتافتند كه حضرت عباس و نافع بن هلال با آنان درگير شدند و ميان آنان زدوخوردى واقع شد، ولى كسى در آن به قتل نرسيد و ياران امام پس از آنكه مشكهايشان را پر كردند، مراجعت نمودند، گفته شده است كه آنان تنها با مقدار اندكى آب، بازگشتند «1»، حضرت عباس تشنگان اهل بيت را سيراب كرد و آنان را از تشنگى رهايى بخشيد، وى از آن روز به سقا [سيراب كننده] معروف شد كه از مشهورترين القاب آن حضرت و محبوبترين آنها نزد ايشان مى باشد.

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 389.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:167

(1)

آنان چادرنشينانى مى باشند كه در «نهرين» اقامت مى گزينند و مسافت اندكى ميان ما و آنها وجود دارد، آيا به من اجازه مى دهى كه نزد آنان بروم و ايشان را فراخوانم، شايد خداوند به وسيله آنان نفعى به تو برساند و يا بدى را از تو دور سازد؟».

(2) امام به وى اجازه داد، او به سرعت نزد آنان رفت و هنگامى كه به آنها رسيد، گفت: «من شما را به سوى شرافت آخرت و فضيلتها و ثواب عظيم آن فرا مى خوانم، من شما را براى يارى فرزند دخت رسول خدا، پيامبرتان صلّى اللّه عليه و آله فرا مى خوانم كه اينك مظلوم واقع شده است، مردم كوفه او را فراخواندند تا او را يارى كنند ولى هنگامى كه به سوى آنان آمد، او را رها كردند و به سوى او آمده اند تا او را بكشند».

هفتاد نفر «1» دعوتش را پذيرفتند كه «عبد اللّه بن بشر اسدى» در ميان آنان بود، وى گفت: من نخستين كسى هستم كه اين دعوت را مى پذيرم، سپس به رجزخوانى پرداخت:

قد علم القوم اذا تواكلواو احجم الفرسان او تثاقلوا

______________________________

(1) و در روايتى، نود نفر.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:168 انى شجاع بطل مقاتل كاننى ليث عرين باسل «1» «هرگاه مردم تصميم بگيرند، مى دانند و هرگاه سواران بازمانند و يا كار بر آنان سنگينى كند».

«من شجاعى قهرمان و رزمنده هستم، گويى كه شيرى ژيان در بيشه مى باشم».

(1) آنان براى يارى امام شتافتند ولى در آن مجلس، جاسوسى براى ابن سعد بود كه به سرعت نزد وى شتافته او را از آن كار باخبر ساخت، او گروهى از لشكريانش را به فرماندهى «جبلة بن

عمر» مأمور ساخت و آنان مانع پيوستن آنها به حضرت حسين عليه السّلام شدند و حبيب اندوهگين بازگشت، امام را از ماجرا آگاه ساخت، حضرت گفت: «خداى را سپاس فراوان باد» «2».

امام به همراه يارانش، دست به گريبان سخت ترين تنگنا، بر اثر محاصره تحميل شده بر آنان باقى ماندند و در انتظار حوادث هولناكى كه در صحراى كربلا بر ايشان خواهد گذشت، به سر بردند.

______________________________

(1) جزء دوم بغية النبلاء.

(2) انساب الاشراف 3/ 388.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:169

(1)

به طورى كه جانهايشان از دنيا دور شد و از ماديت بدن، جدا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:173

گشت و دلها و عواطفشان از مشغوليتهاى زندگى رهايى يافت ...؛ زيرا كدام معلّم همچون حسين وجود داشته؟ و كدام مدرسه همچون مكتب وى، الهام بخش بوده است؟ و آيا نسلهاى دنيا مى توانند اينگونه ايمانى به خدا و اخلاصى براى حق به وجود آورند؟

(1)

بود.

(3) اين، قهرمان عظيم، «سويد بن ابى مطاع» است كه از برجسته ترين شهيدان

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 435- 436.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:174

و از صادق ترين آنان در فداكارى است، وقتى مجروح در ميدان نبرد افتاد، دشمنان او را رها كردند و به گمان اينكه وى مرده است، بر او نتاختند، هنگامى كه آنان كشته شدن امام را فرياد كشيدند، نتوانست آرام بگيرد و نجات يابد، پس برخاست و شمشير خود را خواست، ولى ديد آن را غارت نموده اند و به دنبال چيزى مى گشت تا با آن به جهاد برخيزد، دستش به چاقويى برخورد كرد، آن را برداشت و آنها را با آن ضربه ها زد. آنان از او هراسان شدند و گمان كردند كه مردگان باز زنده شده اند تا جهاد را از سر گيرند و هنگامى كه براى آنها معلوم شد كه موضوع چنين نيست، به سويش روى آوردند و او را كشتند. اين وفادارى در مورد ياران امام، به حقيقت تا آخرين رمق از زندگيشان بوده است.

(1) اين وفادارى تنها خاص مردان نبود، بلكه زنانى كه در صحنه نبرد بودند نيز چنين حالتى داشتند، مثلا زنى نزد فرزندش مى شتافت و به او التماس مى كرد تا در خدمت امام شهيد شود، همسران نيز نزد شوهران مى شتافتند تا از امام دفاع كنند، در حالى كه به مصايبشان همچون مرگ فرزند و لباس ماتم پوشيدن، اعتنايى نداشتند.

(2) بسيار شگفت انگيز است كه كودكان خاندان نبوت نيز به خدمت امام مى شتافتند و دست و پاى آن حضرت را مى بوسيدند تا به آنان اجازه شهادت در خدمتش را بدهد، از جمله آنان «عبد اللّه بن حسن» است كه تنها يازده

سال داشت، هنگامى كه دشمنان را ديد براى كشتن عمويش جمع شده اند، نتوانست صبر كند و به شتاب آمد، اما عمه اش زينب پيش آمد تا او را نگهدارد، ولى وى خوددارى نمود و به دويدن پرداخت تا اينكه به عمويش رسيد، در حالى كه «ابجر بن كعب» شمشير خود را بالا برده بود تا بر امام ضربه اى بزند، آن نوجوان بر او فرياد كشيد: «اى پليدزاده! آيا عمويم را ضربه مى زنى؟!».

(3) آن پليد ناپاك به سوى او برگشت و با شمشير ضربه اى بر دست او زد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:175

و آن را تا پوست قطع كرد و دستش آويزان ماند «1». آن نوجوان خود را در بغل عمويش افكند، حرمله، تيرى جفاكارانه بر او نشانه گرفت و او را در دامن عمويش كشت و وى لذّت مرگ در راه حضرت را چشيد ...

بسيارى ديگر از اين نمونه هاى برجسته كه بر صفحه روزگار نمى گذرد از ياران حضرت حسين و اهل بيتش به ظهور پيوسته است.

(1)

سربازان را براى نبرد پيش مى برد «1» و ياران امام با عزمى استوار، بدون هراس از سختيها و موانع، به سوى لشكر اموى مى تاختند تا آنجا كه زمين بر آن لشكر، تنگ آمد و بيشتر آنان پاى به فرار گذاشتند. (1) يكى از سربازان ابن زياد به شخصى كه به سبب شركت نمودن وى در جنگ با امام از او انتقاد كرده بود، گفته است:

«سنگ را به دندان گرفته كه اگر تو مى ديدى آنچه را ما ديديم، انجام مى دادى آنچه را ما انجام داديم، گروهى بر ما تاختند كه دستهايشان بر شمشيرها بود، همچون شيران درّنده كه سواران را از راست و چپ نابود مى ساختند و خود را بر مرگ مى افكندند و امانى نمى پذيرفتند و به مال، علاقه اى نداشتند و چيزى ميان آنان و مرگ يا به دست آوردن حكومت، جدايى نمى افكند، پس اگر از آنها دست برمى داشتيم، همه افراد اردوگاه را به طور كامل نابود مى ساختند پس چه كار مى توانستيم بكنيم، تو را مادر مباد» «2».

(2) «كعب بن جابر ازدى» از سربازان ابن زياد بود كه بزرگ قاريان كوفه، «برير بن خضير» را كشت و در قتل سيد الشهداء نيز دست داشت. وى قطعه اى سروده و در آن شجاعت ياران امام را مورد تمجيد قرار داده و گفته است:

سلى تخبرى عنى و انت ذميمةغداة حسين و الرماح شوارع

الم آت اقصى ما كرهت و لم يخل على غداة الروع ما انا صانع

معى يزنى لم تخنه كعسوبه و ابيض مخشوب الغرارين قاطع

______________________________

(1) نظامى، علم النفس 1/ 36.

(2) شرح نهج البلاغه 3/ 263.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:178 فجردته من عصبة ليس دينهم بدينى و انى بابن حرب

لقانع

اشد قراعا بالسيوف لدى الوغى الا كل من يحمى الذمار مقارع

و قد صبروا للضرب و الطعن حسراو قد نازلوا لو ان ذلك نافع

فابلغ عبيد اللّه اما لقيته بانى مطيع للخليفة سامع

قتلت بريرا ثم حملت نعمةابا منقذ لما دعا من يماصع «سؤال كن تا در مورد من باخبر شوى، آنگاه كه تو نكوهيده بودى آن روز كه حسين بود و نيزه هاى افراشته».

«مگر من انجام ندادم نهايت چيزى كه تو نمى خواستى و آنچه در روز جنگ انجام دادم به من خلل وارد نكرده است».

«به همراه من نيزه منسوب به ذى يزن بود كه نمى شكست و شمشير برّنده اى كه دو سويش را تيز كرده بودم».

«آن را در برابر گروهى كه دينشان دين من نبود به دست گرفتم كه من معاويه را معتقد هستم».

«با شمشيرها در جنگ حمله مى كردم كه هر كس از واجبات دفاع كند، رزمنده خواهد بود».

«آنان در برابر شمشير و نيزه پايدارى كردند و نبرد نمودند اگر آن كار، سود مى بخشيد».

«پس به عبيد اللّه بگو هرگاه او را ديدى كه من فرمانبر و شنواى خليفه هستم».

«برير را كشتم و سپس بر «ابو منقذ» تاختم آنگاه كه مبارز مى طلبيد».

(1) كعب، شگفتى فراوان خود را از شجاعت ياران امام ابراز مى دارد؛ زيرا نه وى و نه ديگران، همانند آنان را در شجاعت و پايدارى مشاهده ننموده اند، آنها

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:179

كه در برابر ضربه هاى شمشيرها و زخمهاى نيزه ها و روبه رو شدن با مرگ، شكيبا بودند ... و از شجاعت بى نظير آنان، بنا به گفته بعضى از مورخان، اين بود كه هيچ كدام از آنان پاى به فرار ننهادند و هيچ يك از آنان كشته نشد مگر در حال پيشروى نه

در حال عقب نشينى. آنان بالاترين حد ممكن از قهرمانى، شجاعت، پايدارى و راستى نيّت و قدرت تصميم را براى حمايت از امام و دفاع از آن حضرت ارائه نمودند به طورى كه «عمرو بن حجاج زبيدى» از نبرد با آنان نهى كرد و به مردم كوفه گفت:

(1) «آيا مى دانيد با چه كسانى نبرد مى كنيد؟ با سواران اين سرزمين و صاحبان بصيرتها مى جنگيد، با قومى كه جوياى مرگ هستند و هيچ يك از شما به سوى آنان حمله نمى كند مگر اينكه او را- با وجود اندك بودنشان- خواهند كشت» «1».

(2) سخن وى صفاتى را كه در آنها نمايان بود، بيان مى كرد كه از جمله آنهاست اينكه:

- آنان سواران اهل كوفه، بلكه آنان سواران عرب به طور كلى هستند.

- آنان از صاحبان بصيرتهاى زنده و جانهاى بيدار هستند كه با آگاهى به يارى امام شتافتند نه به طمع مال يا جاه.

(3)- آنان جنگى شهادت طلبانه مى كردند كه اميدى به زندگى نداشته، بدين وسيله آنان تواناتر بودند كه دشمنانشان را به فرار وادارند ولى اينها به حيله و خيانت طمع ورزيده بودند.

(4) «عقاد» در شجاعت آنان مى گويد: «همراه حسين گزيده اى از سواران عرب بوده كه همگى در شجاعت و دليرى، و نشانه گيرى تير و برّندگى ضربات

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 432- 435.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:180

شمشير شهره بودند. همراهى حضرت حسين عليه السّلام جز آنچه گفتيم بداهت و تقدير ديگرى- كه متوقف بر شهرت فراوان و توصيف پى درپى نباشند- ندارد، چرا كه همكارى با امام حسين عليه السّلام به تنهايى در آن شرايط نشان از شجاعت در ديدار مرگ دارد «1».

روشن است كه هيچ يك از ياران امام، طمعى

در چيزى از مسائل زودگذر دنيا نداشته و پاداشى جز ثواب خداوند و سراى آخرت نمى جسته است ...

(1)

،ج 3،ص:182

(1)

ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله سرزنش مى كردند؛ همچنانكه بسيارى از آنان از وارد شدن در عمليات جنگى، خوددارى مى كردند؛ چنانچه «عمرو بن حجاج زبيدى»، اين موضوع را در مورد آنان متوجه شد و خطاب به آنان گفت: «در جنگ با كسى كه از دين خارج شده است، دچار ترديد نشويد!».

(2) از نشانه هاى آن سرگردانى اينكه از هيچ يك از آنان رجزخوانى «1»، نقل نشده است كه هدف خود در آن جنگ را بيان كند و يا مقصود خود در جنگ با امام را تمجيد نمايد؛ زيرا دهانها بسته شده و زبانها لال گرديده بودند، بلكه رجزخوانى از ياران امام حسين عليه السّلام و اهل بيت او بود كه هدفها و اصولى را كه به خاطر آنها شهيد شده بودند، نمايان مى ساخته است ... رجزخوانى، سرود نظامى معمول در آن روزگاران بود كه رزمندگان هنگام جنگ آن را مى خواندند و به

______________________________

(1) «ابن حبيب» مى گويد: عربها رجز را در جنگ، شتررانى، فخرفروشى، و مواردى از اين قبيل مى گفتند، اين مطلب در الاغانى 18/ 164 آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:184

شجاعتها و قهرمانيهاى خويش، افتخار مى نمودند و دشمنانشان را به كشتن و فرارى ساختن آنان تهديد مى كردند.

(1) رجزخوانى در آن نبردها همچون سلاحى از سلاحهاى نبرد بود كه جنگاوران بر آن اعتماد مى كردند همان گونه كه بر ابزارهاى جنگى چون شمشير، تير و نيزه، اعتماد مى نمودند. در واقعه جمل، ياران عايشه، رجزى را مى خواندند كه نمايانگر شتافتن آنان براى حمايت از مادرشان بود و ياران امام، در رجزشان، دفاعشان از حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام را بيان مى كردند كه بر آنها فريضه اى دينى بود،

همچنين در نبرد صفين.

(2) اما در واقعه كربلا حتى يك بيت شعر، نقل نشده است كه يكى از افراد اردوگاه اموى آن را سروده و يا آن را شاهد و مثال آورده باشد كه اين دليلى است بر شيوع حيرت و ترديد در نفوس آنان؛ زيرا همگى آگاه بودند، آگاهى دور از مغالطه و انكار كه چه گناهى را مرتكب شده و چگونه در باطل فرو رفته و در گمراهى غوطه ور گرديده بودند.

(3)

را نام برده اند، در كربلا از آنان قساوتى مشاهده گرديد كه جانوران وحشى و سگها از آنها دورى مى جويند.

(2)

«اردوگاه امام و اردوگاه ابن زياد»، پايان مى يابد تا فصلهاى فاجعه جاويد در دنياى غمها را بررسى نماييم.

______________________________

(1) انساب الاشراف، ق 1، ج 1.

(2) مفاتيح الجنان، ص 468 زيارة أربعين.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:189

(1)

كه خواهرش؛ بزرگ بانوى بنى هاشم، حضرت زينب عليها السّلام صداى مردان و پيشروى آنان به سوى برادرش را شنيد، پريشان و مضطرب، نزد آن حضرت شتافت و او را بيدار نمود.

(2) امام سربلند كرد و خواهرش را ديد، با عزمى ثابت به وى فرمود: «من رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را در خواب ديدم كه فرمود: تو به سوى ما مى آيى ...».

آن بانوى بزرگ، پريشان گشت و نيرويش سست گشت، بر صورت خود زد و با كلماتى اندوهبار گفت: «واى بر من! ...» «1».

(3) حضرت ابو الفضل عباس، روى به برادر خود كرد و گفت: اى برادر! اين قوم به سوى تو آمده اند. حضرت از او خواست تا از موضوع آنها باخبر شود و فرمود: «تو- كه جانم فدايت باد!- سوار شو و با آنان روبه رو شو و به آنها بگو:

شما را چه شده است و چه مى خواهيد؟».

ابو الفضل، به سرعت به سوى آنان شتافت، در حالى كه بيست سوار از يارانش از جمله «زهير بن قين و حبيب بن مظاهر» همراه او بودند، عباس در مورد پيشروى آنان پرسيد، به او گفتند: «دستور امير رسيده كه بر شما گردن نهادن به حكم او را عرضه كنيم و يا اينكه با شما بجنگيم» «2».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 56.

(2) انساب الاشراف 3/ 322. طبرى، تاريخ 5/ 416.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:193

(1) حضرت عباس، به سوى برادرش بازگشت تا موضوع را بر آن حضرت، عرضه كند، در اين حال حبيب بن مظاهر به سوى آن قوم رفت و شروع به موعظه كردن آنان نموده آنها را به ياد سراى آخرت انداخت

و گفت: «به خدا! بدترين قومى كه فردا بر خداى عزيز و جليل و بر پيامبرش محمد صلّى اللّه عليه و آله وارد مى شوند، آنها خواهند بود كه ذريّه و اهل بيتش را- آن پارسايان سحرها كه خداى را شب و روز، فراوان ياد مى كنند- و شيعيان باتقواى نيكوكارش را كشته باشند» «1».

«عزرة بن قيس» به وى پاسخ داد و گفت: «اى فرزند مظاهر! خود را پاك قلمداد مى كنى!».

(2) «زهير بن قين» روى به وى كرد و گفت: «اى فرزند قيس! از خدا پروا كن و از كسانى نباش كه به گمراهى كمك مى كنند و جانهاى پاك و طاهر عترت بهترين پيامبران را مى كشند» «2».

عزره به وى گفت: «تو نزد ما عثمانى بودى، تو را چه شده است؟».

(3) زهير گفت: «به خدا! من به حسين نامه ننوشتم و فرستاده اى نزد وى نفرستادم، ولى در راه با وى همراه شدم و هنگامى كه او را ديدم به وسيله وى، رسول خدا را به ياد آوردم و دانستم كه چه بى وفايى مى كنيد و پيمان مى شكنيد، راه شما را به سوى دنيا ديدم و تصميم گرفتم كه او را يارى كنم و جزء همراهانش باشم تا آنچه را كه شما از حق رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله تباه كرده ايد حفظ كنم» «3».

حضرت ابو الفضل، گفتار آن قوم را به برادر خود رسانيد. آن حضرت به وى فرمود: «به سوى آنان بازگرد شايد بتوانى آنان را براى فردا به تأخير اندازى،

______________________________

(1) الفتوح 5/ 177.

(2) همان 5/ 177.

(3) انساب الاشراف 3/ 392.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:194

تا امشب را به درگاه پروردگارمان نماز گزاريم و او را

فراخوانيم و از او مغفرت بجوييم كه او مى داند من نماز و تلاوت كتابش و زياد ذكر كردن و مغفرت طلبيدن را دوست دارم».

(1) حضرت عباس به سوى آنان بازگشت و آنان را از كلام برادر خود باخبر ساخت. ابن سعد، موضوع را با شمر در ميان گذاشت از ترس اينكه مبادا در صورت پذيرش درخواست امام، از او سخن چينى نمايد؛ زيرا وى تنها رقيب او براى فرماندهى سپاه و جاسوسى بر عليه او بود و يا اينكه مى خواست اگر ابن مرجانه در تأخير جنگ، از او گله كرد، شمر نيز در مسئوليت آن، شريك باشد.

به هر حال، شمر در اين باره اظهار نظرى نكرد و موضوع را به ابن سعد موكول نمود.

(2) «عمرو بن حجاج زبيدى» خوددارى آنان از پذيرش درخواست امام را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «سبحان اللّه! به خدا قسم!! اگر او از ديلم بود و اين درخواست را از شما مى كرد، شايسته بود كه از او بپذيريد ...» «1».

(3) فرزند حجاج، چيزى بر آن گفته نيفزود و نگفت كه او فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى باشد از ترس اينكه مبادا اطلاعات نظامى، سخن وى را به فرزند مرجانه منتقل كنند و او مورد كيفر يا سرزنش و يا محروميت از سوى او واقع شود ...

(4) فرزند اشعث، سخن فرزند حجاج را تأييد نمود و به ابن سعد گفت:

«آنچه درخواست كرده اند را بپذير كه به جانم سوگند! فردا با تو در جنگ خواهند بود».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 57. انساب الاشراف 3/ 392.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:195

(1) ابن اشعث به اين جهت اين مطلب را

گفت كه گمان مى كرد، امام در برابر ابن زياد كوتاه مى آيد و لذا تأخير جنگ را راغب شد، ولى هنگامى كه متوجه شد كه امام تصميم بر نبرد دارد، از گفته خود پشيمان گشت و گفت: «به خدا! اگر مى دانستم كه آنان چنين مى كنند، ايشان را تأخير نمى دادم» «1».

پسر اشعث، اخلاق خود و اخلاق كوفيان را مقياسى قرار داد كه مردان را با آن مى سنجيد و گمان كرد كه امام، ذلّت و خوارى را خواهد پذيرفت و از انجام رسالت بزرگ خود، صرف نظر خواهد كرد و نمى دانست كه امام، هستى و جهت گيريهاى خود را از جدّ بزرگوارش دريافت مى نمايد.

(2)

كه روز (وعده) ما با اين دشمنان، فردا باشد، من به همه شما اجازه داده ام كه از من رها شويد، مرا بر شما عهد و پيمانى نيست، اين شب، شما را پوشانده است پس آن را به كار گيريد و هر كدام از شما دست مردى از اهل بيت مرا بگيرد- كه خداوند همه شما را پاداش نيك دهد- سپس در مناطق و شهرهايتان متفرق شويد تا اينكه خداوند گشايشى پيش آورد كه اين قوم كسى جز مرا نمى طلبند و اگر مرا به دست آورند، از طلب ديگران، دست مى كشند» «1».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 57- 58. ابن جوزى، منتظم 5/ 337- 338 كلام آن حضرت، به صورت ديگرى روايت شده!؛ زيرا در مقتل حسين از عبد اللّه، عوالم 17/ 346- 347 آمده است كه آن حضرت فرمود: «شما از بيعت من رها هستيد، پس به خاندان و دوستان خود بپيونديد. و به اهل بيتش فرمود: شما را اجازه دادم كه از من جدا شويد؛ زيرا شما به سبب چند برابر بودن تعداد و نيروهايشان قدرت برابرى با آنان را نداريد و مقصود آنان كسى جز من نيست، پس مرا با آنان بگذاريد كه خداوند عزيز و جليل مرا كمك مى كند و از حسن نظرش مرا بى نصيب نمى سازد؛ همچنانكه با گذشتگان پاكمان عمل كرده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:197

(1) عظمت ايمان در اين سخنان گرانقدر نمايان شده است، جنبه مهمى از طرز تفكر امام را نشان مى دهد كه پيشتاز كرامت انسانى بود؛ زيرا در اين موضعگيرى دقيق، همه انواع كج رويها را رها كرد و ياران و اهل بيتش را در برابر حقيقت امر

قرارداد و نتيجه حتمى آن را كه همان كشته شدن و جانبازى باشد، براى آنان بيان كرد؛ چون چيزى جز آن وجود نداشت ... و علاقه مند شد او را رها كنند و در تاريكى شب از او جدا شوند و تاريكى شب را پوششى براى خود قرار دهند، شايد آنان شرم داشتند كه در روشنايى روز از او دور گردند و يا اينكه از او مى ترسيدند كه آنان را از تعهداتشان در قبال خود حلّيت داد و آنان را آگاه نمود كه خود او شخصا هدف آن درندگان وحشى بود كه اگر او را به دست مى آوردند، حاجتى به طلبيدن غير از او نداشتند.

(2)

و بدبخت كسى است كه در آنجا بدبخت باشد».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:198

بپاخاستند و اعلام نمودند كه آنان همان راهى را كه او انتخاب كرده است، بر مى گزينند و در مسيرش، به دنبال او خواهند بود و جز شيوه اش را برنگزينند، آنان همگى با چشمانى اشكبار به سخن آمدند و گفتند: «چرا اين كار را انجام دهيم؟ براى اينكه بعد از تو باقى بمانيم؟ خداوند آن روز را هرگز به ما نشان ندهد».

(1) ابتدا برادرش ابو الفضل عباس اين سخنان را آغاز كرد و جوانمردان پاك از فرزندان خاندان نبوت از او پيروى كردند. امام روى به عموزادگانش، از فرزندان عقيل نمود و به آنان فرمود: «كشته شدن مسلم برايتان كافى است، برويد كه من به شما اجازه داده ام».

(2) جوانان آل عقيل يك زبان فرياد كشيدند: «در آن صورت مردم چه خواهند گفت؟ و ما چه مى گوييم؟ ما بزرگ و سرور و عموزادگانمان- كه بهترين عموزادگان هستند- رها كرديم و همراه آنان نه تيرى پرتاب نموديم و نه با نيزه اى ضربه زديم و نه شمشيرى كشيديم و نمى دانيم كه چه كرده اند؟ نه به خدا چنين نكنيم، بلكه جانهايمان، اموالمان و خانواده هايمان را فداى تو مى كنيم و همراه تو مى جنگيم تا به آنجا برسيم كه تو به آن وارد شوى، خداوند زندگى پس از تو را زشت بدارد» «1».

(3)

السلام ،ج 3،ص:199

سوى حق، ديده بودند. و اينكه آن حضرت به هيچ روى به دنبال جاه يا ثروت و يا مقام نبود، بلكه هرگونه معامله به حساب امّت و دينش را رد كرده بود، اين مسأله، در اعماق دلهايشان تأثير گذاشته و زندگى را ناچيز شمرده و مرگ را به استهزا گرفته بودند، لذا فداكارى و جانبازى خود را در راه آن حضرت، اعلام نمودند كه سخنان بعضى از آنان چنين بوده است:

(1)

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را حفظ كند و چگونه مرگ در راه او را خوش نداشته باشد در حالى كه يك بار بيشتر نباشد و سپس كرامتى خواهد بود كه آن را پايانى نيست.

(2)

نوشتند، تنها براى نيرنگ نسبت به من و تقرب يافتن نزد فرزند معاويه بوده است» «1».

نامه هايى كه بيشتر مردم كوفه نوشته بودند، به اشاره يزيد بوده تا امام به سوى آنان بيايد و او را به قتل برسانند و آنان از روى ايمان به عدالت هدف آن حضرت، با وى مكاتبه ننموده بودند.

(3)

182. تهذيب الكمال 6/ 407. ترجمه امام حسين (ع) از طبقات ابن سعد، ص 70.

(2) انساب الاشراف 3/ 388.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:203

و شهادت را به دست نياورد، همچنانكه گروه ديگرى نيز پاى به فرار نهادند «1» و به يارى امام رستگار نشدند.

(1)

است، پس هر كس يارى ما را نخواهد، امشب براى او پوششى است، پس برود.

سكينه گفت: آنان، ده نفر و بيست نفر، پراكنده شدند و جز كمتر از هشتاد نفر، كسى همراه آن حضرت باقى نماند. اين مطلب در جلد دوّم بغية النبلاء آمده است.

(2) المعجم الكبير 3/ 132.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:204

زيرا «بلاذرى» اين خبر را ذكر نموده، ولى گفتار آن مرد را نقل ننمود كه بر من دينى است و همسرم آن را ضامن گرديده است.

(1)

تصميم بر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:205

شهادت دارد لذا بر خود مسلط شد و در حالى كه جامه اش بر زمين كشيده مى شد و چشمانش از اشك لبريز گشته بود، با كلمات بريده اى كه قطعات قلبش با آنها خارج مى شدند، خطاب به برادرش گفت: «چه داغ و چه اندوهى است! كاش مرگ، زندگيم را مى گرفت، اى حسين جان! اى سرورم! اى باقيمانده اهل بيتم! آيا تسليم شده و از زندگى نااميد شده اى؟ امروز (گويا)، جدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و مادرم فاطمه زهرا و پدرم على و برادرم حسين عليه السّلام در گذشته، اى باقيمانده گذشتگان و سرپرست بازماندگان» «1».

امام با مهربانى به وى فرمود: «اى خواهرم! شيطان بردباريت را نابود نسازد».

(1) حضرت زينب با چهره اى كه رنگش دگرگون شده و اندوه شديد قلب مهربان رنجكشيده اش را پاره پاره كرده بود، روى به برادر كرد و با درد و رنج به او گفت: «آيا تو خود را به ستم و چيره گى مى گيرى كه آن اندوه مرا طولانى تر و قلبم را داغدارتر مى سازد».

(2) آنگاه كه يقين پيدا كرد كه برادرش كشته مى شود، نتوانست شكيبايى خود را حفظ كند، پس گريبان خود را چاك زد و بر چهره خود كوبيد و بيهوش بر زمين افتاد «2». ديگر زنان نيز در آن گرفتارى سخت، با وى شريك شدند، حضرت ام كلثوم عليها السّلام فرياد كشيد: «اى محمد! اى على! اى مادرم! اى حسينم! بعد از تو ما تباه شده ايم».

(3) آن منظره دردناك بر جان امام اثر كرد و قلب پاكش به اندوه و حسرت

______________________________

(1) مقاتل الطالبيين، ص 111- 112.

(2) انساب الاشراف 3/ 393. المنتظم 5/ 338.

البداية و النهاية 8/ 177. السيدة زينب و اخبار الزينبيات، ص 20- 21.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:206

نشست و روى به آن بانوان، از دختران وحى كرد و آنان را دستور به شكيبايى و تحمل بار اين محنت بزرگ داد و فرمود: «اى خواهرم! اى ام كلثوم! اى فاطمه! اى رباب! بنگريد، هرگاه من كشته شدم، بر من گريبان چاك نزنيد و بر چهره خود چنگ نيندازيد و سخن بيهوده نگوييد» «1».

امام بزرگوار، انواع سخت و جانكاهى از محنتها و مصيبتها را تحمل فرمود كه به مقدار ايمانش به خداوند بود و هنوز از محنتى فارغ نشده بود كه با سيلى از محنتهاى بزرگ روبه رو مى شد كه انسان قادر به تحمل آنها نبود.

(1)

امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:207

(1) دوّم: كندن خندقى در پشت چادرها كه در اطراف خيمه هاى خويشان و خانواده آن حضرت بود و پر كردن آن با هيزم تا هنگام جنگ، آتش زده شود «1»، علت اين دستور به جهات زير بوده است:

الف- براى اينكه خانواده هايشان در هنگام عمليات جنگى از دشمن در امان باشند؛ زيرا دشمن نمى تواند از آتش بگذرد و بر آنها بتازد.

ب- روبه رو شدن با دشمن از يك سمت و متعدد نبودن جبهه هاى جنگى، با توجه به اندك بودن ياران امام، اگر اين چاره جويى نبود، دشمن از چهار طرف آنها را محاصره مى كرد و در مدت اندكى آنان را نابود مى ساخت و جنگ يك روز كامل به طول نمى انجاميد. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 3 207 برنامه ريزى نظامى ..... ص : 206

نها بعضى از نقشه هايى است كه امام آنها را به كار برد كه بر آگاهى كامل آن حضرت به برنامه ريزيهاى نظامى و آشنايى ايشان با مسائل دقيق آنها دلالت دارد.

(2)

و دوست دارم كه هم اينك بر ما بتازند» «2».

(4) در خانواده شهداى عالم همانند اين ايمان وجود ندارد كه از آتشفشانهاى عظيم يقين و معرفت و نيت راستين و اخلاصى بزرگ منفجر شده است ... آنان به رستگارى در بهشتهاى جاودانگى همراه با پيامبران و صديقان، شادمان شدند و يقين داشتند كه به آسوده ترين مرگ، خواهند مرد، به بزرگترين مرگ در تاريخ بشريّت در همه نسلها و زمانها.

______________________________

(1) كشى، رجال، ص 79 شماره 133.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 423. البداية و النهاية 8/ 178.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:209

(1)

مژده آمدنت را به يكديگر مى دهند، امشب افطار تو نزد من باشد، بشتاب و تأخير مكن. اين است آنچه ديده ام، فرمان (الهى) در حال آمدن است و رفتن از اين دنيا نزديك شده «1».

اندوهى عميق بر اهل بيت و يارانش سايه افكند، آنان به پيش آمدن مصيبت كوبنده و نزديك شدن سفر از اين دنيا، يقين حاصل نمودند.

(2)

عبد المطلب، شير خدا و پيامبرش، در آن كشته شد و پس از آن روز، واقعه مؤته كه در آن، عموزاده اش جعفر بن ابى طالب كشته شد، سپس فرمود: و روزى نيست چون روز حضرت حسين عليه السّلام كه سى هزار نفر به سوى او شتافتند و ادعا مى كردند از اين امّت هستند و هر كدام از آنان با (ريختن) خون آن حضرت به خداوند تقرب مى جستند در حالى كه وى، آنان را به ياد خدا مى انداخت ولى پند نگرفتند تا اينكه او را به ظلم و ستم و تعدى به قتل رساندند «1»».

(1) امام بزرگوار در سپيده دم روز عاشورا، نماز را آغاز كرد كه بنا به گفته مورخان، خود و يارانش، به علت عدم وجود آب نزد آنان، براى نماز تيمم ساختند و خانواده و يارانش به آن حضرت اقتدا نمودند «2»، پيش از آنكه تعقيب نمازشان را به پايان برسانند، طبلهاى جنگ در اردوگاه ابن زياد، نواخته شد و دسته هاى كاملا مسلحى از سپاه به پيش آمدند در حالى كه فرياد مى زدند: يا جنگ مى كنيم يا به فرمان فرزند مرجانه گردن نهيد.

(2)

نموده و از كتابهاى خطى كتابخانه عمومى است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:213

حضرت، مصحفى را طلبيد و آن را بر سر خود گذاشت و تضرع كنان روى به خدا كرد و گفت:

(1) «خداوندا! تو مورد اعتماد من در هر اندوه، و اميد من در هر سختى هستى، تو در هر امرى كه بر من نازل شود، مايه اطمينان و قدرت من مى باشى، چه بسيار اندوهى كه قلب در آن سست مى گردد و قدرت در آن اندك مى شود و دوست در آن فرو مى گذارد و دشمن در آن زبان به طعنه مى گشايد، آن را به درگاه تو عرضه نمودم و از آن به پيشگاهت شكايت بردم- به خاطر رغبت من به تو نه به ديگرى- تو آن را گشايش دادى و آن را دور ساختى و كفايت نمودى، تو سرپرست هر نعمت و دارنده هر نيكى و سرانجام هر خواسته اى هستى» «1».

(2) در اين دعا، عمق ايمان حضرت ديده مى شود كه در همه كارهاى مهمش به سوى خدا بازمى گردد و به او اخلاص مى يابد، خداوند سرپرست او و پناهگاهى است كه در هر امر مهمى كه بر او پيش آيد به آن پناه مى برد.

(3)

فرزند مرجانه مى انديشيد. بر آنچه انديشيده بود، پشيمان گشت و دانست كه اهل بيت را نزد خداوند حرمت و جايگاهى است، پس، ميدان جنگ را رها كرد و از ترس غضب خداوند، پاى به فرار نهاد «3».

(4)

از خطر جنايتى كه آنان را به جهنم مى رساند، رهايى بخشند.

______________________________

(1) مقرم، مقتل الحسين، ص 225.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 422.

(3) مرآة الزمان، ص 92.

(4) ابن اثير، تاريخ 4/ 60.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:217

(1)

گريه آنان فراوان خواهد بود.

(4) هنگامى كه ساكت شدند، امام به خطبه خود ادامه داد، پس خداى را سپاس گفت و ستايش نمود و بر حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و بر فرشتگان و پيامبران، درود فرستاد، در آن خطبه فرمود آنچه را كه بيانش به شمار نيايد و پيش از او و يا

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 424.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:218

بعد از او كسى در منطقش رساتر از او شنيده نشده است «1»، پس فرمود:

(1) «اى مردم! خداوند، دنيا را آفريد و آن را سراى فنا و نيستى قرار داد، اهل خود را از حالى به حال ديگر مى برد، پس فريب خورده آن است كه به آن فريفته شود و بدبخت كسى است كه او را مفتون نموده باشد، پس اين دنيا شما را فريب ندهد كه او اميد هر كس را كه به آن اعتماد نمايد قطع مى كند و طمع هر كسى را كه به آن طمع ورزد ناكام مى سازد. من شما را مى بينم بر امرى فراهم آمده ايد كه با آن، خداى را بر خودتان به خشم آورده ايد كه چهره كريمانه اش را از شما برگردانده و انتقامش را بر شما وارد ساخته است، بهترين پروردگار، پروردگار ماست و بدترين بندگان، شما هستيد. شما به طاعت اقرار نموديد و به محمد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ايمان آورديد سپس اين شماييد كه به سوى ذريّه و عترتش حركت نموده خواهان كشتن آنها شده ايد، شيطان بر شما چيره گشته و ياد خداى بزرگ را از شما برده است، پس براى شما و آنچه اراده كرده ايد نابودى باد! ما براى خدا هستيم

و به سوى او بازمى گرديم.

اينان كسانى هستند كه پس از ايمانشان كافر شده اند. دورى از آن ستمكاران باد» «2».

(2) امام، آنان را با اين سخنان كه نمايانگر هدايت پيامبرگونه و محنت انبيا از امتهايشان است، اندرز گفت و ايشان را از فتنه و فريب دنيا برحذر داشت و عواقب زيانبار آن را بيان كرد و آنان را از اقدام به كشتن عترت پيامبرشان برحذر داشت كه با آن كار، از اسلام به كفر خارج مى شدند و مستوجب عذاب جاويدان خدا

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 61.

(2) بحار الأنوار 45/ 5- 6.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:219

و خشم هميشگى او مى گشتند.

(1) حضرت سپس به سخنانش ادامه داده فرمود: «اى مردم! نسب مرا بگوييد كه من كيستم؟ سپس به خود بازگرديد و خود را سرزنش كنيد و ببينيد آيا كشتن من و شكستن حرمتم براى شما جايز است؟! آيا من فرزند دختر پيامبرتان و فرزند وصى و عموزاده او نيستم و نخستين ايمان آورنده به خدا و تصديق كننده پيامبرش درباره آنچه از خدايش آورده بود؟ آيا حمزه سيد الشهداء عموى پدرم نيست؟ آيا جعفر طيار عموى من نيست؟ آيا گفتار رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در مورد من و برادرم به شما نرسيده است كه: «اين دو، سروران جوانان اهل بهشت هستند»، اگر مرا به آنچه مى گويم تصديق كنيد- كه آن حق است- به خدا! به عمد دروغ نگفتم از آن وقت كه دانستم خداوند اهل آن را دوست نمى دارد و با آن، گويندگانش را زيان مى رساند و اگر مرا تكذيب كنيد، در ميان شما كسانى هستند كه اگر از آنها بپرسيد، شما را آگاه

مى سازند، از جابر بن عبد اللّه انصارى، ابو سعيد خدرى، سهل بن سعد ساعدى، زيد بن ارقم و انس بن مالك بپرسيد، به شما خبر مى دهند كه اين گفتار را از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در مورد من و برادرم شنيده اند. آيا اين مانع شما از ريختن خون من نمى شود؟» (2) من سخنى مهربانتر و شيواتر از اين خطابه نمى شناسم كه هر خطيب با هر مقدار از قدرت بيان، از گفتن چنين كلامى در چنين موضع هولناكى كه شيران در آن لال مى شوند و قهرمانان از سخن بازمى مانند، ناتوان است ... اين سخن شايسته آن بود كه خردهايشان را به خود آورد و انقلابى فكرى و عملى در صفهايشان ايجاد كند زيرا حضرت از آنان خواست تا به خود آيند و به خردهايشان بازگردند- اگر مالك آنها باشند- تا در مورد او خوب بينديشند كه وى نوه پيامبرشان و فرزند وصى او و نزديكترين خويشاوند به آن حضرت بود،

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:220

او سرور جوانان اهل بهشت است و در اين امر، مصونيتى براى وى وجود دارد كه خونش ريخته نشود و حرمتش شكسته نگردد، ولى آن لشكريانى كه اين منطق پرفيض را نمى فهميدند، به جنايت روى آورده، بر دلهايشان ابرى تيره از گمراهى سايه افكند و ياد خدا را از آنان دور گردانيده بود.

(1) پليد ناپاك، «شمر بن ذى الجوشن» كه از غرق شدگان در گناه بود، روى به آن حضرت كرد و گفت: «او خدا را با حرف مى پرستد و نمى داند كه چه مى گويى!».

آن وجدان متحجرى كه باطل بر آن زنگار نشانده بود، سخن امام را نمى فهميد و گفتارش

را درك نمى كرد.

(2) «حبيب بن مظاهر» به پاسخگويى او پرداخت و به او گفت: «به خدا من مى بينم كه تو خداوند را با هفتاد حرف مى پرستى، من گواهى مى دهم كه تو راست مى گويى چون نمى دانى كه امام چه مى گويد؛ زيرا خداوند بر قلب تو مهر زده است».

(3) امام به سخن خود ادامه داد و فرمود: «اگر درباره اين گفتار، شك داشته باشيد، آيا شك مى كنيد كه من فرزند دختر پيامبرتان هستم؟ به خدا! ميان شرق و مغرب، پسر دختر پيامبرى در ميان شما و غير شما وجود ندارد، عجبا، آيا مرا در برابر كشته اى از شما- كه من او را به قتل رسانده باشم- مى جوييد؟ يا در برابر مالى كه آن را نابود كرده باشم؟ يا در مقابل زخمى كه زده باشم؟».

(4) زمين در زير پايشان لرزيد و آنان سرگردان ماندند كه چه پاسخى به وى بدهند؛ زيرا آنان شكى نداشتند كه وى فرزند دختر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و ريحانه اوست و آنها از او طلبى ندارند از خون كسى كه كشته يا مالى كه از آنان نابود كرده باشد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:221

(1) سپس امام، فرماندهان سپاه را كه با نامه هايشان آن حضرت را به كوفه دعوت نموده بودند صدا زد و فرمود: «اى شبث بن ربعى! اى حجار بن ابجر! اى قيس بن اشعث! اى زيد بن حرث! آيا براى من ننوشتيد كه ميوه ها رسيده و باغها سبز گشته و تو وارد مى شوى بر سپاهى كه براى تو آماده گشته است».

آن ضميرها از خيانت در پيمان و شكستن سوگندها شرم نداشتند، پس همگى به دروغ روى آوردند

و گفتند: «ما چنين نكرده ايم!!».

امام از آن گفته آنان در شگفت شد و به آنان فرمود: «سبحان اللّه! آرى به خدا چنين كرده ايد».

امام از آنان روى برتافت و خطاب به همه واحدهاى سپاه فرمود: «اى مردم! اگر از من خرسند نيستيد، بگذاريد كه از نزد شما به سوى جاى امنى از زمين بروم».

(2) «قيس بن اشعث» كه از شناخته شدگان به حيله و نفاق و از هرگونه شرافت و آزرمى به دور بود- و براى وى كافى است كه از خاندانى بوده كه هرگز فرد شريفى را تحويل نداده است- روى به آن حضرت كرد و گفت: «آيا فرمان عموزادگانت را نمى پذيرى؟ آنان جز آنچه را دوست دارى چيزى به تو ارائه نخواهند داد و از آنان هيچ ناخوشايندى به تو نخواهد رسيد».

(3) امام به وى پاسخ داد: «تو برادر برادرت هستى؟ آيا مى خواهى كه بنى هاشم، بيش از خون مسلم بن عقيل از تو طلب كنند؟ نه به خدا! همچون فردى ذليل با آنها دست نخواهم داد و همچون بردگان، پاى به فرار نخواهم گذاشت. «1»

اى بندگان خدا! من از اينكه سنگسارم كنيد به پروردگار خود و پروردگار شما پناه

______________________________

(1) و در روايتى: «همچون بردگان اعتراف نمى نمايم».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:222

مى برم، از هر متكبرى كه به روز حساب ايمان ندارد به پروردگارم و پروردگار شما پناهنده مى شوم» «1».

(1) كشورها از بين مى روند و دولتها در پى هم مى آيند ولى اين كلمات به ماندن شايسته و به جاودانگى بايسته تر از هر چيز است، باقى مى ماند؛ زيرا عزت حق و بزرگ منشى آزادگان و شرافت بلندهمتان را نمايانگر ساخته است.

(2) افسوس كه اين سخنان تابناك به

دلهاى آنان راه نيافت؛ زيرا جهل، همه درهاى فهم را در جانهايشان بسته بود: «خداوند بر دلهايشان مهر زده و بر گوشها و ديدگانشان پرده اى باشد، آيا گمان مى كنى كه بيشتر آنان مى شنوند يا مى فهمند؟ آنان همچون چهارپايانند، بلكه از آنها گمراه ترند».

(3) آنان به كلى از دعوت امام روى برتافتند و اهميتى بدان ندادند، راست گفت خداى متعال كه مى فرمايد: «تو مردگان را نمى شنوانى و دعوت را به گوش ناشنوايان نمى توانى برسانى هرگاه پشت كنند و بروند».

و بزرگان و قاريان شما را همچون حجر بن عدى و يارانش و هانى ابن عروه و امثالش مى كشند».

(1) اين سخنان، سرشارند از رساترين و برجسته ترين دليل؛ زيرا در آن، دعوت به حق با همه ابعاد مفاهيمش و برحذر داشتن از عذاب خدا و خشمش، وجود دارد؛ به آنان مى فهماند هدف او از نصيحت تنها انجام يك واجب دينى است كه به نصيحت مسلمان براى برادر مسلمانش- هنگامى كه او را از حق منحرف ديد- حكم مى نمايد ... و آنها را آگاه نمود پيش از آنكه آتش جنگ روشن شود؛ زيرا برادرى اسلامى آنان را با هم جمع مى كند، پس هرگاه جنگ واقع گردد، رشته هاى آن برادرى بريده مى شود و هر كدام از آن دو امتى مستقل خواهند بود كه روابط دين و اسلام، آنان را با يكديگر فراهم نمى آورد و به آنها اطلاع داد كه خداوند، مسلمانان را با عترت پيامبرش آزموده و مودّتشان را در كتاب عزيزش واجب گردانيده است تا امّت را بنگرد كه در مورد آنان چه مى كند؟

(2) همچنين، آنان را به ظلم و ستم امويان توجه داد و آنچه با نيكان آنان عمل كرده بودند، كسانى همانند «حجر بن عدى»، «ميثم تمار» و ديگر افرادى كه با ستم، مبارزه نمودند و در مقابل استبداد، ايستادند كه حكومت اموى رگبارى از عذاب دردناك بر سر آنان فروريخت، چشمانشان را كور ساخت و دستها

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:224

و پاهايشان را بريد و بر تنه هاى نخل به دار كشيد.

(1) هنوز زهير سخنانش را پايان نداده بود كه گروهى از لشكريان ابن سعد، بى شرمانه، وى را ناسزا گفته، او و امام حسين

را تهديد به قتل نموده گفتند: «ما همچنان هستيم تا دوستت و همراهانش را بكشيم، يا او و يارانش را تسليم عبيد اللّه بن زياد نماييم!!».

(2) زهير با منطق حق به آنان پاسخ داد و گفت: «اى بندگان خدا! فرزندان فاطمه به دوستى و يارى از فرزند سميه شايسته تر هستند، من شما را به خدا پناه مى دهم كه مبادا آنان را بكشيد ... شما اين مرد را با يزيد بگذاريد كه به جانم سوگند! وى طاعت شما را بدون كشتن حسين مى پذيرد».

(3) بسيارى از آنان خاموش ماندند و حيرت و سرگردانى بر آنان دست داد.

هنگامى كه شمر بن ذى الجوشن، اين وضع را ديد، ترسيد كه لشكر به صلاح روى آورد، پس تيرى را به سوى زهير نشانه گرفت، در حالى كه مى گفت:

«ساكت شو، خداوند تو را بكشد، ما را از پرحرفيت خسته كردى».

(4) زهير، او را حقير شمرد و وى را چون پليدترين مخلوق، نگريست، به او گفت: «من خطاب به تو سخن نمى گويم، تو چهارپايى بيش نيستى و به خدا! گمان نمى كنم كه تو دو آيه از كتاب خدا را بدانى، پس مژده باد تو را به رسوايى روز قيامت و عذاب دردناك».

آن فرومايه پليد از سخن زهير به خشم آمد و بر او فرياد كشيد: «تا ساعتى ديگر، خداوند تو و دوستت را مى كشد».

(5) زهير گفت: «آيا مرا به مرگ تهديد مى كنى؟ به خدا! مرگ نزد من از جاويدان بودن با شما محبوبتر است».

آنگاه زهير روى به لشكريان كرد و گفت: «اى بندگان خدا! اين جلف

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:225

جفاكار و امثال وى، شما را از دينتان گمراه نكنند. به

خدا سوگند! شفاعت محمد صلّى اللّه عليه و آله به قومى كه خون ذريّه و اهل بيتش را بريزند و ياران و مدافعان حريمشان را بكشند، نمى رسد».

(1) امام، ملاحظه فرمود كه پندهاى زهير با آن مسخ شدگان، كارگر نيست، لذا به يكى از يارانش فرمود او را از ادامه سخن بازدارد، پس به سوى وى رفت و او را ندا داد: ابا عبد اللّه به تو مى گويد: «بيا كه به جانم سوگند! اگر مؤمن آل فرعون براى قومش پند داد و فراخوانى را ابلاغ نمود، تو نيز اينان را پند داده و ابلاغ كرده اى اگر نصيحت و ابلاغ، سودمند باشد» «1».

(2)

آنان چه كار كنيد؟» (1) به او پاسخ دادند: مى خواهيم امير عبيد اللّه بن زياد را بر آنها مسلّط سازيم تا در مورد آنان تصميم بگيرد. برير، آنان را به ياد پيمانها و نامه هايشان انداخت كه براى امام فرستاده بودند، وى گفت: «آيا از آنان نمى پذيريد به جايى كه از آن آمده اند، برگردند؟ واى بر شما اى مردم كوفه! آيا نامه ها و تعهدات خود را كه به وى داده ايد و خداوند را بر آنها و بر خود گواه گرفته ايد، فراموش نموده ايد؟ آيا شما اهل بيت پيامبرتان را دعوت نموديد و ادعا كرديد كه خودتان را در دفاع از آنان مى كشيد و هنگامى كه به سوى شما آمدند، آنان را به ابن زياد تسليم نموديد و آنان را از آب فرات منع نموديد، چه زشت است آنچه بعد از پيامبرتان با ذرّيه وى عمل كرده ايد، شما را چه باشد، خداوند روز قيامت سيرابتان نكند كه بدترين قوم، شما هستيد».

(2) جمعى از كسانى كه از وجدانهايشان منحرف شده بودند، منكر نامه ها و تعهدات خود براى امام شدند و به وى گفتند: نمى دانيم تو چه مى گويى؟

برير، اصرار آنها بر گناه و اتفاقشان بر انجام منكر را دريافت و گفت:

«سپاس خداى را كه به من بصيرتى بيشتر درباره شما داد، خداوندا! من به تو از كارهاى اين قوم اعلام بيزارى مى كنم. خداوندا! آنان را به جان هم بينداز در حالى كه بر آنها خشمگين باشى».

آنان به وى خنديدند و به سوى او تيراندازى نمودند «1» وى هم از نزد آنان دور شد.

______________________________

(1) بحار الأنوار 45/ 5. الفتوح 5/ 182- 183.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:227

(1)

امام نسبت به دشمنانش، آن حضرت را بر آن داشت كه بار ديگر، آنان را پند و اندرز دهد تا كسى از آنان ادعا نكند كه در كار خود آگاه نبوده است، پس به سوى آنها رفت در حالى كه كتاب خداوند بزرگ را باز كرده و عمامه جدش رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را بر سر نهاده و جنگ افزار آن حضرت را به خود بسته، در هيبتى بود كه پيشانيها در برابرش خاضع مى شد و چشمها از نگريستن به آن بازمى ماند، پس به آنان فرمود:

(2) «نابود و غم، شما را باد اى جماعت! آيا وقتى كه مشتاقانه ما را فراخوانديد و ما به سرعت شما را اجابت كرديم، شمشيرى را كه در دست داشتيد بر ما افراختيد و آتشى را كه ما براى دشمنان خود و شما روشن نموده بوديم، بر ضد ما و به نفع دشمنانتان شعله ور ساختيد بدون اينكه عدالتى با شما روا داشته باشند، و يا اميدى به آنان داشته باشيد، بر ضد دوستانتان فراهم آمديد، آيا گرفتاريها شما را نباشد در حالى كه هنوز شمشيرى كشيده نشده و خاطرى آزرده نگرديده و انديشه اى به كار نيفتاده است، ولى شما با شتاب سوى آن رفتيد، همچون پرواز ملخان نارس و بر آن فراهم آمديد همچون افتادن پشه هاى كوچك در آتش، آنگاه پيمانها را شكستيد، پس فرومايگى از آن شما باد اى بردگان امّت و جداماندگان از احزاب و دورشدگان از كتاب خدا و سنّتها! واى بر شما! آيا اينان را يارى مى كنيد و از يارى ما دست برمى داريد! بارى، به خدا! اين خيانتى است در ميان شما كه ريشه هايتان

بر آن جاى گرفته و شاخه هايتان بر آن روييده و محكم گشته و شما بدترين ثمره گشته ايد، بيننده را اندوهگين مى سازيد و خوراك هر غاصبى مى شويد.

(3) همانا اين نابكار نابكارزاده، ميان دو چيز را گرفته است، ميان شمشير

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:228

كشيدن و خوار گشتن و هيهات كه ما خوار شويم، خداوند، پيامبرش و مؤمنان، و دامنهاى پاك، مطهّر و همتهاى بلند و جانهاى با شهامت، آن را براى ما نمى پذيرند كه اطاعت فرومايگان را بر شهادتگاه بزرگواران ترجيح دهيم، همانا من با اين خانواده با وجود كمى افراد و فروگذاشتن يارى كنندگان، به نبرد مى پردازم».

(1) سپس ابيات «فروة بن مسيك مرادى» را بر زبان آورد:

فان نهزم فهزامون قدماو ان نهزم فغير مهزمينا

و ما ان طبنا جبن و لكن منايانا و دولة آخرينا

فقل للشامتين بنا افيقواسيلقى الشامتون كما لقينا

اذا ما الموت رفع عن اناس بكلكله اناخ بآخرينا «اگر آنان را فرارى دهيم، پيشتر نيز فرارى داده ايم و اگر شكست بخوريم، شكست خورده نباشيم».

«بر ما ترسى وارد نمى شود ولى اين اجلهاى ما و دولت ديگران باشد».

«به شماتت كنندگان بگو از ما عبرت گيرند كه شماتت كنندگان آنچه را ديديم، خواهند ديد».

«اگر مرگ از مردمى برداشته شود، با تمام قدرت بر ديگران فرود مى آيد».

(2) به خدا! پس از آن نخواهيد ماند مگر آن مقدار كه كسى بر اسب سوار شود كه همچون گشتن آسياب، بر شما بگردد و همچون لرزش محور، شما را خواهد لرزاند، اين مطلبى است كه پدرم از جدّم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به من گفته است: پس فكر خود و فكر شريكانتان را جمع كنيد كه كارتان بر شما اندوهى

نباشد، آنگاه در مورد من حكم كنيد و مهلتم ندهيد. من بر خداوند، پروردگار خود و پروردگار شما توكّل كرده ام، نيست جنبنده اى مگر اينكه او، آن را در اختيار داشته باشد كه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:229

پروردگار من به راه راست باشد» «1».

(1) آنگاه دو دست خود را به نفرين كردن بر آنان برداشت و گفت: «خداوندا! باران آسمان را از آنها منع كن و بر آنها سالهايى بفرست همچون سالهاى يوسف و غلامى آشنا به كار بر آنان بگمار تا جامى تلخ به آنان بنوشاند؛ زيرا ما را تكذيب نمودند و فروگذاشتند، تو پروردگار ما هستى، بر تو توكّل نمودم بازگشت، به سوى تو باشد» «2».

(2) امام با اين سخنان، همچون آتشفشانى، منفجر شد و از صلابت عزم و قدرت اراده خود، نمونه اى ارائه داد كه همانند آن ديده نشده است. سخنان حضرت، اين نكات را دربرداشت:

(3) اوّل: آن حضرت آنان را به شدت، به خاطر تناقض در رفتارشان نكوهش نمود؛ زيرا آنان براى كمك خواستن و يارى طلبيدن از وى شتافتند تا آنان را از ستم امويان و ظلم آنان برهاند و هنگامى كه آن حضرت براى يارى آنان بپاخاست، بر او دگرگون شدند و شمشيرهايشان را كه لازم بود، بر دشمنانشان كشيده مى شدند، بر او كشيدند، آنان كه در خوار ساختن آنان و اجبارشان بر آنچه نمى خواستند، بسيار كوشيده بودند.

(4) دوم: حضرت، تأسف فراوان خود را از حمايت آنان نسبت به حكومت اموى ابراز داشت؛ حكومتى كه نه عدالتى را در ميان آنان اعمال كرده و نه حقى را گسترش داده بود و نه هيچ اميد و آرزويى در آن حكومت

داشتند.

(5) سوم: صفات موجود در آنان را مورد انتقاد شديد قرار داد كه با داشتن آن

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل حسين (ع) 2/ 8. اللهوف، ص 157.

(2) ابن عساكر، تاريخ 14/ 218- 219. خوارزمى، مقتل الحسين (ع) 2/ 8. اللهوف، ص 157.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:230

اوصاف از پست ترين ملتهاى زمين شده بودند؛ زيرا آنان بردگان امّت و منحرفان از احزاب و ناباوران به كتاب خدا و گروه گناهكاران بودند و ديگر سرشتهاى نادرستى كه در آنها بود.

(1) چهار: آن حضرت، عدم پذيرش كامل خود در برابر خواست فرزند مرجانه ستمگر را اعلام كرد كه در برابرش تسليم شود؛ زيرا ذلّت را براى آن حضرت خواسته بود و هيهات كه امام در برابر آن تسليم گردد؛ چون براى نمايان ساختن انسانيّت و ارزشهاى والا آفريده شده بود، پس چگونه در برابر آن نابكار نابكارزاده تسليم گردد؟

(2) پنجم: آن حضرت تصميم خود بر جنگ را اعلام نمود و اينكه به همراه خانواده اش كه نمايانگر قهرمانيها و ثبات عزم و ناچيز شمردن مرگ بودند، وارد ميدان نبرد شود.

(3) ششم: آن حضرت سرنوشت آنان را پس از اينكه او را كشتند، به آنان اطلاع داد كه خداوند بر آنان كسى را مسلّط خواهد ساخت كه جامى تلخ را به آنان بنوشاند و عذاب دردناكى را بر ايشان فرود آورد، مدت كوتاهى نگذشت تا اينكه مختار بر ضد آنها قيام كرد و دلهايشان را پر از ترس و هراس ساخت و به شدت سركوبشان نمود.

اينها بعضى از نكات حسّاسى است كه سخن شريف آن حضرت در برداشت؛ سخنى كه با قدرت بيان و عظمت تصميم ادا شد و سپاه ابن

سعد را به سكوت و سرگشتگى انداخت.

(4)

پيش رفت كه مهاجر بن اوس- يكى از ياران ابن زياد- از اين امر در شگفت شد و با صدايى كه شك و بدگمانى در آن بود، به وى گفت: «به خدا! وضع تو مشكوك است، به خدا در هيچ موضعى چيزى را كه اينك از تو مى بينم مشاهده نكرده ام و اگر به من گفته شود،

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:232

دليرترين مردم كوفه چه كسى است، از تو نمى گذشتم؟».

(1) حرّ، حقيقت حال خود را براى وى آشكار ساخت و او را بر تصميم خود آگاه نمود و گفت: «به خدا من خود را ميان بهشت و آتش، مخيّر مى بينم و چيزى را بر بهشت ترجيح نمى دهم، هر چند كه قطعه قطعه شوم و سوزانده گردم ...».

(2) آنگاه افسار اسب خود را به سوى امام، پيچاند «1»، در حالى كه از شرمسارى و پشيمانى، سر به زير انداخته بود. هنگامى كه به امام نزديك شد، صداى خود را بلند كرد و گفت: «خداوندا به سوى تو بازمى گردم، زيرا دلهاى اولياى تو و فرزند پيامبرت را هراسان ساختم ... يا ابا عبد اللّه! من توبه كرده ام، آيا مرا توبه اى باشد؟» «2».

(3) سپس از اسبش فرود آمد و در حالى كه اشكهايش بر چهره اش مى درخشيد، در برابر امام ايستاد و با امام سخن گفت و اينگونه به آن حضرت متوسل گشت: «اى فرزند رسول خدا! خداوند مرا فداى تو سازد! من آنم كه تو را از بازگشت بازداشتم و تو را به اين مكان آوردم، ولى به خدايى كه جز او پروردگارى نيست، گمان نمى كردم كه اين قوم هرگز آنچه را بر آنها عرضه نموده اى، نپذيرند و هرگز

با تو به چنين وضعى برسند، پس با خود گفتم:

اهميتى نمى دهم كه در بعضى مسائل از اين قوم اطاعت كنم و آنها فكر نمى كنند كه من از فرمان آنان خارج شده باشم، ولى آنان بعضى از پيشنهادهايت را مى پذيرند و به خدا! اگر گمان مى كردم كه آنها را از تو نمى پذيرند، از تو تخلف

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 427. كامل 4/ 64.

(2) صدوق، امالى، ص 223. ابن طاووس، اللهوف، ص 160.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:233

نمى كردم و اينك من از آنچه انجام داده ام توبه كننده نزد تو آمده ام تا با جان خود همراه تو باشم و در خدمت تو بميرم، آيا براى من توبه اى مى بينى؟» امام، به ديدارش شادمان گشت و از او خرسند شد و او را عفو فرمود و به وى گفت: «آرى، خداوند توبه ات را مى پذيرد و تو را مى بخشد» «1».

(1) آنگاه حرّ، خوابى را كه ديده بود براى امام حكايت كرد و گفت: «سرورم! ديشب پدرم را در خواب ديدم كه به من مى گفت: اين روزها چه مى كنى؟ و كجا بودى؟ به او گفتم: در راه، مراقب حسين بودم. به من گفت: واى بر تو! تو را چه باشد با حسين فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ... من از تو مى خواهم كه به من اجازه جنگ دهى تا نخستين كشته در خدمت تو باشم همان گونه كه نخستين شورش كننده بر تو بودم» «2».

(2)

به سوى آنان رفت و با صداى بلند گفت:

«اى اهل كوفه! مادرتان به عزايتان بنشيند و گريان گردد، آيا او را دعوت مى كنيد و وقتى به نزد شما آمد از او مى خواهيد كه خود را تسليم كند در حالى كه ادعا نموديد خودتان را در دفاع از او مى كشيد، آنگاه بر او تعدّى نموده ايد تا او را بكشيد، خود را نگهداشته و او را محاصره نموده و از رفتن به سرزمينهاى

______________________________

(1) كامل 4/ 64 الدر النظيم، ص 553- 554.

(2) خوارزمى در مقتل حسين (ع) ج 2/ 10.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:234

گسترده خداوند تا خود و اهل بيتش ايمن گردند بازداشته ايد و اينك همچون اسير گشته كه نه براى خود نفعى را در اختيار دارد و نه از خود زيانى را دور مى سازد، او و همراهانش را از آب جارى فرات منع كرده ايد كه يهودى و مسيحى و زردشتى از آن مى نوشند و خوكهاى مناطق و سگهاى آنان در آن وارد مى شوند در حالى كه وى و خانواده اش را تشنگى از پاى انداخته است، چه بد است آنچه بعد از محمد با ذريّه او عمل كرده ايد، خداوند شما را در روز تشنگى، سيراب نكند اگر از آنچه بر آن هستيد، توبه نكنيد و بازنگرديد».

(1) زمين در زير پاهايشان به لرزه آمد؛ زيرا در آنجا صدها نفر امثال حرّ بودند كه گرفتار امواجى از كشمكش درونى شده و يقين داشتند كه كارشان باطل است، اما به خواست نفسانى خود در دوست داشتن زندگى، پاسخ مثبت دادند. بعضى از آن مسخ شدگان وقاحت به خرج داده به سوى حرّ، تيرهايى پرتاب كردند «1» كه همه حجّت آنان

در ميدان همين بود.

(2)

آن حضرت انتظار داشت كه دشمنانش دست به اين تجاوز خيانتكارانه بزنند و هنگامى كه آنان از سوى خود، جنگ را آغاز نمودند، بر آن حضرت واجب شد كه از خود دفاع كند، وجوبى كه شبهه اى در آن نبود، لذا امام روى به يارانش كرد و به آنان اجازه نبرد داد و فرمود: «اى بزرگواران! برخيزيد كه اين تيرها فرستادگان اين قوم به سوى شما هستند».

(4) پيشقراولان حق، از ياران امام به سوى ميدان نبرد، پيش رفتند

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:236

و بدين گونه نبردى هولناك آغاز شد و درگيرى به شدت و سختى ممكن در جنگ، به وقوع پيوست و به طور مسلّم، هيچ نبردى از همه نبردهايى كه بر روى زمين جارى گشت، همانند آن نبرد نبوده است؛ زيرا سى و دو سوار و چهل پياده با دهها هزار نفر روبه رو شدند، آن گروه اندك در برابر آن لشكر فراوانى كه قوى ترين ساز و برگ و سلاح را در اختيار داشت، با شايستگى نبرد كردند و آنچنان دليرى و شجاعتى نشان دادند كه خردها را به شگفتى و عقلها را به سرگردانى دچار مى سازد.

(1) ياران امام، در گرداب آن جنگ با ايمان و اخلاص فرو رفتند؛ زيرا يقين داشتند در راه دينى مشغول نبرد بودند كه به آن اخلاص داشته و زندگيشان را در راه آن بخشيده اند، آنان با جهاد درخشانشان، براى اين امّت، شرافتى را به ثبت رساندند كه هيچ شرفى با آن برابرى نمى كند و به انسانيت برترين عطايى را تقديم كردند كه در طول تاريخ به آن تقديم گشته است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:237

(1)

حسين عليه السلام ،ج 3،ص:239

(1) سپاهيان باطل و گمراهى، غرق در سلاح، با صفهايى همچون سيل، به سوى آن برگزيدگان آزاده اى كه زندگيشان را براى خدا بخشيدند و هيچ چيز، آنان را از يارى حق و نابود كردن باطل، مشغول نساخته بود، روان شدند، در حالى كه آن بزرگواران، با صبر و اخلاص در برابر آن وحشيان درّنده، پايدارى نمودند و از كثرت آنان و از جنگ افزارهايى كه در اختيارشان بود، نهراسيدند و آنچنان دليرى و شجاعتى ابراز داشتند كه مايه غرور و افتخار است ...

ما، جريان نبرد و حوادث همراه آن و شهادت يافتن آن نيكان را بيان مى نماييم.

(2)

«3»

(2)

و انحرافشان از راه راست، مى جنگيدند.

(3) «كلبى» بر «يسار» حمله برد و او را در خون خود غلتان، بر زمين افكند.

آنگاه سالم، بر وى حمله آورد كه كلبى به او توجهى نكرد و بر دست وى ضربه اى زد، انگشتان دست چپش را قطع كرد و سپس با حمله اى ديگر، او را به قتل رساند.

(4) سپاهيان ابن سعد، از اين قهرمان كم نظير، دچار وحشت شدند، در حالى

______________________________

(1) گفته شده «عبد اللّه بن عمير»، در حمله نخست شهيد گرديد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:242

كه وى مى جنگيد، همسر بزرگوارش، «ام وهب» «1» كه چوب ستون خيمه اى را در دست داشت، به سوى وى شتافت و او را به جنگ تشويق كرد و گفت: «پدر و مادرم فداى تو باد! در دفاع از پاكان ذريّه محمد صلّى اللّه عليه و آله نبرد كن».

(1) ياران حضرت حسين عليه السّلام، در محافظت از امام و حمايت وى، به شدت تلاش مى كردند و در اين امر، فرقى ميان مرد و زن، كوچك و بزرگ نبود.

آنان با احساساتى آتشين براى جنگ، دليرى مى كردند و در دوستى امام و اخلاص نسبت به آن حضرت، شيفته و واله شده بودند.

(2) هنگامى كه كلبى همسرش را ديد كه پشت سر وى مى دويد، به او دستور داد كه به چادرهاى زنان بازگردد ولى او نپذيرفت، امام او را ديد و به سوى وى شتافته فرمود: «خداوند به خانواده شما جزاى خير دهد، بازگرد، خداوند تو را رحمت كند كه بر زنان، جهادى نيست ...».

«ام وهب» به چادر زنان برگشت و كلبى چنين به رجزخوانى پرداخت:

ان تنكرونى فانا ابن الكلب انى امرؤ ذو مرّة و عضب

و لست بالخوار

عند النكب

«اگر مرا منكر شويد، من فرزند كلبى هستم، فردى داراى قدرت در عقل و دين و دارنده منطق و صلابت كه هنگام سختى، سست نخواهم بود».

(3) وى با اين رجزخوانى خود را معرفى كرد كه از بنى كلب، يكى از قبايل قضاعه «2» مى باشد، همچنين دليرى، برترى، شجاعت كم نظير، خردمندى و قدرت بيان خود را نشان داد و اينكه وى هنگام فتنه و آشوب، سست و بى اراده

______________________________

(1) بانو «ام وهب»، دختر عبد اللّه از نمر بن قاسط است كه پس از كشته شدن شوهرش، به شهادت رسيد.

(2) قضاعه: از قبايل يمن است كه به كوفه مهاجرت كرده بودند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:243

نخواهد بود، بلكه در برابر آن، موضعى از روى دورانديشى و آگاهى خواهد داشت و بدين گونه وى، ابعاد شخصيت كريمانه اش را معيّن ساخت كه در بلنداى آزادگان بوده است.

(1)

دعوت نمود و گفت: «آيا حاضر هستى با تو مباهله كنم كه خداوند از ميان ما دروغگو را لعنت كند و باطل گرا را هلاك نمايد؟».

(3) يزيد، پذيرفت و آن دو، در برابر دو اردوگاه به مباهله پرداختند و سپس هر كدام به جنگ ديگرى آمدند و يزيد ضربه اى به برير زد كه در او اثرى نداشت و برير به سوى او برگشت و ضربه سختى بر او وارد كرد كه كلاه خود او را شكافت و تا مغز او اثر كرد، آن پليد ناپاك، در خون خود غلتيد و در حالى كه شمشير در فرق سر او فرورفته بود، بر زمين افتاد و اندكى بعد، به هلاكت رسيد «1».

(4) برير، در حالى كه دلش از استجابت دعايش شادمان بود، بر اردوگاه ابن سعد حمله برد، زمانى كه همه واحدهاى آن سپاه به اين قهرمان كم نظير، چشم دوخته بودند، برير شروع به رجزخوانى كرد:

انا برير و ابى خضيرليس يروع الأسد عند الزأر

يعرف فينا الخير اهل الخيراضربكم و لا ارى من ضر

و ذاك فعل الحر من برير «2» ______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 66.

(2) الفتوح 5/ 186.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:245

«من برير و پدرم خضير است كه از شيران غرّنده، باكى ندارد».

«اهل خير، نيكى را در ما مى شناسند، شما را ضربه مى زنم و زيانى نمى بينم».

«و آن كار آزادانه از برير باشد».

(1) وى، خود را به اردوگاه ابن سعد معرفى كرد و آنان را از شجاعت بى مانندش، آگاه نمود و از اينكه او چون شير است كه از غريدن نمى هراسد، بلكه بر شجاعتش مى افزايد و اينكه وقتى بر آنها ضربه هاى سخت وارد مى سازد، در اين كار، اشكال

و يا گناهى نمى بيند.

(2)

بر او خشم گرفت و به وى گفت:

واى بر تو! برير را كشتى، با چه رويى با خدا روبه رو مى شوى. آن پليد نيز به شدت پشيمان گشت و اشعارى را سرود كه در آنها افسوس و اندوه خود را از ارتكاب اين جنايت، بيان داشت كه در بحثهاى پيشين، آنها را ذكر نموديم.

(2)

اعلى پيوست. او برادرى از گمراهان همراه ابن سعد داشت كه وقتى برادر خود را كشته ديد، به اردوگاه امام نزديك شد و فرياد كشيد: «اى حسين! اى دروغگو فرزند دروغگو! برادرم را گمراه نمودى تا اينكه او را كشتى».

امام به وى پاسخ داد: «خداوند، برادرت را گمراه نساخت، بلكه او را هدايت نمود و تو را گمراه كرد» «1».

(3) خداوند، عمرو را هدايت كرد و قلبش را به ايمان آباد ساخت، او جهاد كرد تا اينكه در دفاع از مقدس ترين مسأله در اسلام شهيد گشت، اما برادرش، خداوند او را گمراه ساخت و قلبش را منحرف نمود، پس در خطرناكترين جنايتى كه اشقيا مرتكب مى شوند، شركت نمود.

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 399.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:248

(1)

فقط با سنگ، آنها را بزنيد، آنان را مى كشيد» «1».

(3) اين سخنان، انگشت بر نشانه هاى برجسته از صفات ياران امام و جهت گيريهاى آنان گذاشت كه عبارتند از:

الف- آنان سواران اهل آن سرزمين بودند چون قهرمانيهاى كم نظير و قدرت اراده داشتند كه در سپاه ابن سعد، موجود نبود.

ب- آنان اهل بصيرت و آگاهى بودند كه حق را دريافتند و ارزشهاى والايى را فهميدند كه امام آنها را شعار خود قرار داده و به خاطر آنها مبارزه كرده بود، پس آنان از روى آگاهى و دليل روشن نسبت به وضع خود، مى جنگيدند و مانند دشمنانشان نبودند كه در گمراهى، سرگردان شدند و در باطل و ضلالت،

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 400.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:249

فرو رفتند.

ج- آنها در دفاع از امام شهادت طلب بودند و اميدى به زندگى نداشتند.

همه فضيلتهاى انسانى، از عقل برتر گرفته تا شجاعت والا و شرافت بلند و ايمان عميق، در آنها فراهم بود.

مورخان مى گويند: ابن سعد، نظر ابن حجاج را پذيرفت و به همه نيروهايش دستور داد تا از جنگ تن به تن با ياران امام، خوددارى نمايند «1».

(1)

زمانها و مكانهايش بودند.

(3) اين، همان وفادارى است كه با ايمان بى حد و مرز به حركت مى آيد، وى در آن لحظه از زندگانيش، نه به خانواده اش مى انديشيد و نه به چيزى از مسائل دنيا بلكه حسين، همه انديشه اش را دربرگرفته؛ زيرا تا آخرين نفس از زندگى اش، در دوستى آن حضرت، اخلاص ورزيده بود.

(4) اردوگاه ابن سعد با كشته شدن اين قهرمان عظيم- يعنى مسلم- نفس راحتى كشيد، آنان به يكديگر مژده مى دادند و با شماتتى آشكار يكديگر را ندا مى كردند: «مسلم كشته شد». ربعي (5) اين امر، بر «شبث بن ربعى» گران آمد؛ زيرا وى مسلم را مى شناخت و فضيلتش را گرامى مى داشت، پس با تأثر، اطرافيانش را اينگونه مخاطب قرار داد: «مادرتان به عزايتان بنشيند! شما خودتان را با دستان خود مى كشيد

______________________________

(1) البداية و النهاية 8/ 182، طبرى، تاريخ 5/ 435- 436.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:251

و خودتان را براى ديگران خوار مى سازيد، آيا از كشته شدن مسلم شادمان مى گرديد؟! سوگند به آنكه براى وى اسلام آوردم، من شاهد اقدامى از وى در ميان مسلمين بودم، او را ديدم در روز فتح آذربايجان كه شش نفر از مشركان را كشت پيش از آنكه اسبان مسلمين بخوابند، آيا كسى چون او كشته مى شود و شما خوش حال مى شويد؟» «1».

(1) آن مسخ شدگان كه اين قهرمان عظيم را كشتند، همانا خود را كشته بودند، زيرا وى در دفاع از منافع و حقوق آنان كه حكومت اموى آنها را ناچيز شمرده بود كشته شده بود.

(2) مورخان مى گويند: مسلم، جمعى از بزرگان اردوگاه اموى را به هلاكت رساند كه از جمله آنان: «ابن عبد اللّه ضبابى» و «عبد الرحمن

بن ابى خشكاره بجلى» بوده اند «2».

(3)

را با خود داشت او را مشاهده كرد و به غلامش رستم، دستور داد تا او را بكشد، آن غلام از پشت سر، ناگهان با كرزى آهنين سر او را خرد كرد و وى در ميدان نبرد، شهيد شد كه مورخان مى گويند: وى نخستين زن از ياران حضرت حسين عليه السّلام است كه كشته شد «3» و معناى آن اين است كه زنان ديگرى از زنان

______________________________

(1) ابن شهرآشوب، مناقب 4/ 101.

(2) ابن اثير، تاريخ 4/ 68.

(3) طبرى، تاريخ 5/ 438.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:253

ياران امام بودند كه در ميدان نبرد، شهيد شدند و بدين وسيله، قوانين جنگى كه در جاهليت و اسلام حاكم بود و كشتن زنان و كودكان را تحريم مى كرد، زير پا نهاده شدند.

(1)

مردم اين سرزمين خير ندهد و آنها را هدايت نكند، نمى بينيد كه ما با بهترين مردم زمين جنگيديم، با او جنگيديم همراه خاندان معاويه و فرزند سميه زناكار، اين گمراهى است و عجب گمراهى است».

(3) هنگامى كه ابن سعد، اين مطلب را از او شنيد، حصين بن نمير را فراخواند و همراه او افراد مسئول تهيه ساز و برگ و پانصد تيرانداز را فرستاده به آنان دستور

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:254

داد تا به سوى ياران امام تيراندازى كنند. آنان نيز تيرهايشان را به سوى آنها نشانه گرفتند و اسبانشان را مورد اصابت قرار داده از حركت انداختند، همه ياران امام، به صورت افراد پياده درآمدند، ولى اين كار جز افزودن به شجاعت آنان در كار زار و ناچيز شمردن مرگ، اثرى نداشت و همچون كوههاى بلند، استوار ماندند و قدمى به عقب نرفتند در حالى كه حر بن يزيد رياحى پياده همراه آنان به نبرد پرداخت و نبرد با شدت هر چه تمامتر ادامه يافت كه مورخان آن را شديدترين نبردى ناميدند كه خداوند آفريده است، اين نبرد تا نيم روز ادامه يافت «1».

(1)

به حمله زدند و كندن خيمه ها را آغاز نمودند ولى بعضى از ياران امام در كمين آنها بودند و شروع به كشتن آنان و پى زدن اسبانشان كردند در نتيجه اين نقشه با شكست سختى مواجه شد و هيچ گونه موفقيتى به دست نياورد. ابن سعد، بار ديگر دستور داد چادرها را به آتش كشند تا سواران بر آنها حمله برند. ياران امام كوشيدند تا آنان را از اين كار بازدارند

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 68- 69. طبرى، تاريخ 5/ 436- 438.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:255

ولى امام آنان را از اين امر بازداشت و فرمود: بگذاريد تا آنها را آتش بزنند؛ زيرا اگر آنها را آتش بزنند، نخواهند توانست از روى آنها بگذرند و به سوى شما بيايند. نتيجه همان شد كه آن حضرت فرمود؛ زيرا آتش ميان آنان و ياران امام حايل شد و جبهه جنگ همچنان به صورت يك جبهه باقى ماند «1».

(1)

آنان گريه و زارى مى كردند، منظره آنان جانها را به آتش اندوه مى سوزاند كه امام حسين عليه السّلام از اين امر متألم شد و بر آن پليد ناپاك فرياد زد: «آيا تو خانه ام را بر خانواده ام به آتش مى كشى؟ خداوند تو را به آتش بسوزاند «2»».

(3) آن پليد از تصميم خود بازنگشت و همچنان به سربازانش دستور مى داد شعله آتشى به او بدهند تا چادرهاى اهل بيت را بسوزاند.

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 69.

(2) ابن اثير، تاريخ 4/ 69.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:256

(1)

اداى فرايضش بودند.

(3) امام سر به سوى آسمان برداشت و وقت را دقت فرمود و ديد كه هنگام اداى فريضه فرا رسيده است، پس به ابو ثمامه گفت: «نماز را ياد كردى، خداوند تو را از نمازگزاران يادكننده خداوند قرار دهد، آرى، اين اول وقت آن است ...».

(4) امام از يارانش خواست از لشكريان ابن زياد بخواهند كه از جنگ كردن با آنان دست نگهدارند تا در پيشگاه پروردگارشان به نماز بايستند. آنان از لشكريان اين امر را درخواست كردند كه پليد نابكار، حصين بن نمير گفت: «اين نماز، پذيرفته نمى شود».

(5) «حبيب بن مظاهر» با استهزا به وى گفت: «ادعا كردى كه نماز خاندان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله پذيرفته نمى شود ولى از تو اى الاغ، پذيرفته مى گردد ...».

حصين، بر او حمله برد ولى حبيب به سرعت ضربه اى بر روى اسب او زد و اسب، رم كرده او از آن بر زمين افتاد، يارانش به سويش شتافتند و او را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:258

نجات دادند «1».

جنگ ادامه يافت و پيش از آنكه امام نمازش را برگزار نمايد، جمعى از ياران حمايت كننده اش به شهادت رسيدند و پس از آن، به شرحى كه خواهيم گفت، فريضه را به جاى آورد.

(1)

روز عاشورا از شادمانترين و پرغبطه ترين ياران امام براى رسيدن به شهادت در پيشگاه ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود و با اشتياق به شهادت، به نبرد پرداخت در حالى كه اينگونه رجز مى خواند:

انا حبيب و ابى مظهرفارس هيجاء و حرب تسعر

و انتم منا لعمرى اكثرو نحن اوفى منكم و اصبر

و نحن اعلا حجة و اظهرحقا و ابقى منكم و اعذر «3» «من حبيب هستم و پدرم مظاهر است، سوار روز جنگ در ميان شعله هاى نبرد».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 70.

(2) امام خوئى، معجم رجال الحديث 4/ 227.

(3) انساب الاشراف 3/ 402.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:259

«به جانم سوگند! شما بيشتريد ولى ما از شما باوفاتر و شكيباتر هستيم».

«حجت ما بالاتر و آشكارتر به حق است و از شما ماندنى تر و پذيرفته تر».

(1) وى، آنان را با شخصيّت ارجمندش و به صفات برجسته اى كه برخوردار بود آشنا نمود، زيرا وى قهرمان نبرد و سوار نامدارى بود كه ترس و هراسى بر دلش راه نيافته بود و اعلام كرد كه با وجود تعداد فراوان سپاه ابن سعد، ياران امام با اندك بودنشان، به وفادارى و شكيبايى و برترى حجت و آشكار بودن حق در ميان آنان، بر آنها برترى داشتند، پس با داشتن اين صفات، ايشان به جاودانگى شايسته تر و به ماندن، بايسته تر بوده اند.

(2) حبيب، نبردى بسيار سخت نمود و با وجود پيرى اش به گفته بعضى مورخان 62 نفر از آنان را كشت. ناپاك پليد، «بديل بن صريم» بر او حمله كرد و با شمشير، ضربه اى بر او زد و فرومايه ديگرى از تميم با نيزه خود بر او كوبيد، او بر زمين

افتاد و تلاش كرد كه جهاد را از پى گيرد ولى حصين بن نمير به سوى او شتافت و با شمشير، ضربه اى بر سر مباركش زد، او بر زمين افتاد و آن تميمى، از اسب فرود آمد و سر از تنش جدا كرد و آن روح پاك، خشنود و خرسند به سوى پروردگارش عروج نمود. كشته شدن حبيب، حضرت حسين عليه السّلام را بسيار اندوهگين ساخت، آن حضرت در كنار آن بدن با عظمت، ايستاد و در حالى كه آه مى كشيد و در غم فرورفته بود، فرمود: «خود و ياران حمايت كننده ام را نزد خداوند منظور مى دارم» «1».

(3)

خيف است، بر گردن آنان مى زند و در اين كار، نه اشكالى مى بيند و نه از جنگيدن با آنان افسوس مى خورد.

(2) حرّ در حالى كه «زهير بن قين» همراه او بود مى جنگيد و هرگاه يكى از آنان در ميان جمع لشكر درگير مى شد، ديگرى او را رهايى مى داد، ساعتى بر اين حال بودند «2».

(3) اسب حرّ، زخمهايى برداشت ولى وى از آن پياده نشد بلكه همچنان سوار بر آن، با آنان مى جنگيد و قول «عنتره» را مثال مى آورد:

ما زلت ارميهم بثغرة نحره و لبانه حتى تسربل بالدم «همچنان آنان را با زير گلو و سينه اش، مى زدم تا اينكه آغشته به خون گردد».

______________________________

(1) الفتوح 5/ 185.

(2) البداية و النهاية 8/ 183- 184.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:261

(1) ميان حرّ و يزيد بن سفيان، دشمنى ديرينه و ريشه دارى بود كه «حصين بن نمير» آن را در نظر گرفت و به يزيد گفت: اين حرّ است كه كشتن او را آرزو مى كردى. يزيد بر او حمله كرد، حرّ بر او تافت و او را كشت «1». «ايوب بن مشرح» تيرى به سوى اسب حرّ نشانه گرفت و آن را پى كرد و اسب رم كرد ولى حرّ چون شير از آن برجست بدون اينكه زيانى به وى برسد و با شجاعت در حالى كه پياده بود، به جنگ پرداخت تا آنجا كه به گفته مورخان، 42 نفر از آنان را كشت «2» تا اينكه پيادگان با شمشيرها و نيزه هايشان بر او حمله بردند و او را بر زمين غلتان در خون پاك خود افكندند. ياران امام به سويش شتافتند و او را برداشته در برابر چادر امام كه

در مقابلش مى جنگيدند، بر زمين نهادند. امام در كنار او ايستاد و با نگاهى سرشار از نور خدا به چهره مردانه اش مى نگريست.

ياران امام نيز با حالتى از خشوع، ايستادند. امام، پيش رفت و خون از چهره حرّ پاك كرد و با اين كلمات، او را به سوگ نشست:

«تو آزاد هستى همانگونه كه مادرت تو را نامگذارى كرد و تو در دنيا و آخرت آزاد هستى».

(2) همان حر آزاد بود و عقلش بر هواى نفسش غلبه كرده بود و در يارى سرور جوانان اهل بهشت شهادت را بر زندگى در دنيا اختيار كرد و با مرگ كريمانه خود در راه خدا درگذشت و يكى از اصحاب امام با حالتى از خشوع مرثيه زير را خواند:

لنعم الحرّ، حر بنى رياح صبور عند مشتبك الرماح

و نعم الحرّ اذ فادى حسيناو جاد بنفسه عند الصباح «3»

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 434.

(2) المناقب، ابن شهراشوب 4/ 100.

(3) الفتوح 5/ 186.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:262

«بهترين آزاده، حرّنى رياح است كه هنگام به هم پيوستن نيزه ها، شكيبا بود».

«بهترين آزاده، آنگاه بود كه خود را فداى حسين كرد و هنگام بامداد، جان خود را تقديم نمود».

(1)

در چنان لحظات ترسناكى، از صادقانه ترين نشانه هاى اخلاص و طاعت خداوند بود.

(2) «سعيد بن عبد اللّه حنفى» در برابر امام حسين ايستاد تا آن حضرت را با جان خويش، از تيرها و نيزه هايى كه از اردوگاه دشمنان به سوى آن حضرت مى آمد، حمايت كند؛ زيرا آنان پيمان خود با حضرت را مبنى بر اينكه جنگ را متوقف سازند تا حضرت فريضه خدا را به جاى آورد، شكسته بودند و فرصت را غنيمت شمردند و تيرهاى خود را به سوى امام و يارانش، پرتاب نمودند.

(3) «سعيد حنفى»- به گفته مورخان- به سوى تيرها مى شتافت و سينه و گردن خود را در برابر آنها مانع قرار مى داد و همچون كوه، استوار ايستاد و تيرهايى كه او را هدف قرار مى داد، وى را از جاى نمى جنباند، هنوز امام نمازش را به پايان

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل الحسين عليه السّلام 2/ 17.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:263

نرسانده بود كه سخت مجروح شد و در خون خود غلتان بر زمين افتاد، در حالى كه با صدايى آهسته مى گفت:

«خداوندا آنان را به لعنت عاد و ثمود، لعنت كن و پيامبرت را از سوى ما سلام برسان و به او برسان آنچه را از درد زخمها بر من رسيد كه من با اين كار، پاداش تو و يارى رساندن به ذريّه پيامبرت را خواستم».

(1) آنگاه روى به امام كرد تا ببيند آيا حقش را ادا كرده و به عهد خود با آن حضرت وفا نموده است يا نه؟ وى گفت: «اى فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله! آيا وفا كرده ام؟».

امام سپاسگزارانه به وى پاسخ داد: آرى، تو در بهشت، روبه روى من

هستى».

(2) هنگامى كه او گفتار امام را شنيد، جانش از رضايت و شادمانى، سيراب گشت آنگاه، جان پاكش به سوى پروردگارش پرواز كرد، در حالى كه بدنش با ضربات تيرها و نيزه ها پاره پاره شده بود؛ زيرا علاوه بر ضربه هاى شمشيرها و نيزه ها، سيزده تير به وى اصابت نموده بود. به حقيقت، اين است وفادارى غير قابل توصيف و بيان.

(3)

كرد» «2».

آن قهرمان، بر اردوگاه ابن زياد حمله برد، در حالى كه رجز مى خواند:

انا زهير و انا ابن القين اذودكم بالسيف عن حسين «من زهير و فرزند قين هستم كه شما را با شمشير از حسين دور مى سازم».

(3) وى، آنان را نسبت به خود، آشنا ساخت و به آنان اعلام كرد كه براى دفاع از سرورش حضرت حسين عليه السّلام با آنها مى جنگد. او به شدت به جنگ پرداخت و بنا به گفته مورخان، 120 نفر را به هلاكت رساند «3» و در نبرد، چنان فعاليتى داشت كه به وصف نمى آيد.

______________________________

(1) مقتل امام حسين، خوارزمى ج 2/ 20.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 441.

(3) مقرم، مقتل، ص 247.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:265

«مهاجر بن اوس» و «كثير بن عبد اللّه شعبى» بر او تاختند و او را به شهادت رساندند. حضرت حسين عليه السّلام به محل شهادتش رفت در حالى كه بسيار غمگين و اندوهناك بود، پس نگاه آخرين وداع را بر او افكند و در سوگ وى چنين فرمود: «اى زهير! خداوند تو را دور نسازد و قاتلانت را لعنت كند، لعنت كسانى كه به صورت ميمونها و خوكها مسخ شدند ...» «1».

(1)

پرتابشان زمين را پر كنند و نفس را حرص ورزى سودى نمى بخشد».

(2) و همچنان آنان را با تيرهايش مى زد تا اينكه تير به آخر رسيد، آنگاه شمشير خود را كشيد و بر آنها حمله برد در حالى كه رجز مى خواند:

انا الغلام التميمى البجلى دينى على دين حسين بن على

ان اقتل اليوم و هذا عملى و ذاك رأيى و ألاقي عملى

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل الحسين عليه السّلام 2/ 20.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:266

«من جوان تميمى بجلى هستم كه دينم بر دين حسين بن على مى باشد».

«اگر امروز كشته شوم و عملم اين باشد و آن عقيده ام، با عملم روبه رو خواهم شد».

(1) وى خود را معرفى كرد و عقيده اش را براى آنان بيان نمود كه وى بر دين حضرت حسين عليه السّلام ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله است و در دفاع از عقيده و ايمانش، مى جنگد.

(2) او با عزمى استوار كه تحرك و هيجان را از تنهايى و غربت سرورش حضرت حسين عليه السّلام دريافت مى كرد، به جنگ پرداخت به طورى كه دوازده نفر از آنان را كشت، اين غير از كسانى بودند كه زخمى گشتند «1» آنگاه، دشمنان خدا او را محاصره نمودند و به سوى او تيراندازى كردند و سنگ پرتاب نمودند تا اينكه دو بازويش را شكستند او ديگر نتوانست شمشير خود را به كار گيرد، آنان به سوى او شتافتند و او را به اسارت نزد ابن سعد بردند.

ابن سعد به او گفت: «چه چيزى تو را واداشت كه با خود چنين كنى؟».

وى بسان انسان مؤمن به پروردگار، پاسخ گفت: «پروردگارم مى داند كه چه چيزى را مى خواستم».

(3) يكى از ياران ابن سعد،

روى به وى كرد و در حالى كه خون را بر چهره و محاسنش جارى مى ديد، به وى گفت: نمى بينى چه بر سر تو آمده است؟

وى با استهزا و براى اينكه آنان را به خشم آورد، گفت: «به خدا قسم! از شما دوازده نفر را كشتم اين غير از كسانى است كه زخمى نمودم، من خود را بر كارى كه كرده ام سرزنش نمى كنم و اگر بازويى براى من مى ماند، مرا اسير نمى كرديد».

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل 2/ 21.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:267

ابرص پليد، شمر بن ذى الجوشن برخاست و دست به شمشير خود برد و آن را كشيد.

(1) نافع بر او فرياد كشيد: «اى شمر! به خدا! اگر از مسلمانان بودى، بر تو گران مى آمد كه با خونهاى ما به ديدار خدا بروى، ولى خداى را شكر كه مرگ ما را به دست بدان آفريدگانش، قرار داد».

(2) آرى، به خدا اگر نزد شمر، اندكى از دين مى بود، آن جنايات را مرتكب نمى شد؛ زيرا تنها كسى به آنها دست مى زند كه رابطه اى با خدا ندارد.

آن فرومايه به سوى نافع رفت و گردنش را زد «1» و بدين گونه زندگانى اين قهرمان عظيم كه در دينش اخلاص داشت و در دفاع از فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مخلص و از عظيم ترين مردان اسلام در استوارى در حق و صداقت در دفاع از آن بود، به پايان رسيد.

(3)

تصميم دارى چه كار كنى؟».

(4) شوذب برخاست تا آنچه از فداكارى و جانبازى در تصميم خود داشت را بيان كند، پس گفت: «مى جنگم تا كشته شوم».

______________________________

(1) ابن كثير، تاريخ 8/ 184، انساب الاشراف 3/ 404.

(2) در زيارت رجبيه آمده است: «سويد، غلام شاكر». بحار الأنوار 101/ 341.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:268

عابس او را سپاس گفت و او را ستوده گفت: «به پيشگاه ابا عبد اللّه بشتاب تا تو را به حساب آورد، آن گونه كه غير از تو را به حساب آورد؛ زيرا امروز، روزى است كه در آن با هرچه مى توانيم، پاداش را مى طلبيم».

كدام ايمان، همانند اين ايمان است؟ وى با همه تواناييهايش تلاش مى كرد تا چيزى را به دست آورد كه او را نزد خداوند مقرّبتر سازد.

شوذب، پيش رفت و امام را درود گفته بر اردوگاه ابن سعد تاخت و چون قهرمانان جنگيد تا اينكه در خدمت ابو عبد اللّه، به شهادت رسيد «1».

(1)

آمد تا از حضرتش اجازه نبرد بگيرد، با امام سخن گفت و دوستى عميقى كه در دل داشت براى حضرت بيان كرد و گفت:

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 443- 444.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:269

«بر روى زمين، هيچ دور و نزديكى نمانده است كه از تو نزد من عزيزتر باشد، اگر مى توانستم كه سختى را از تو دور سازم با چيزى كه بر من از جانم عزيزتر باشد، انجام مى دادم، سلام بر تو! من گواهى مى دهم كه بر راه هدايت تو و هدايت پدرت مى باشم» «1».

(1) سپس، بر اردوگاه ابن سعد هجوم برد و از آنان خواست كه به جنگ وى بيايند، ولى كسى به او پاسخ نداد؛ زيرا همگى ترسيده بودند كه با او روبه رو شوند؛ چون آنان او را از شجاعت ترين مردم مى دانستند، بر يكديگر صدا مى زدند در حالى كه ترس، دلهايشان را پر كرده و هراس، رنگ از چهره هاشان گرفته بود، آنها مى گفتند: «اين، شير شيران است، اين فرزند ابو شبيب است، كسى از شما به سوى او خارج نشود ...».

ابن سعد بر سپاهش فرياد زد: «او را با سنگ بزنيد».

(2) آنان سنگ برداشته و او را از هر سوى با سنگ زدند. هنگامى كه آن قهرمان، ترس آنان و خودداريشان از روبه رو شدن با خود را ديد، زره و كلاه خود خود را انداخت و همچون شير بر آنها تاخته بيش از صد سوار را از روبه روى خود دور مى ساخت، آنان از هر طرف به سويش حمله ور شدند و او را بر زمين افكندند و سر مباركش را از تن جدا نمودند ميان خود به اختلاف پرداختند، هر كدام از آنان مدعى

بود كه او را كشته است تا جايزه را به دست آورد، ولى ابن سعد، نپذيرفت كه يكى از آنان او را كشته باشد، بلكه جماعتى از ايشان، در قتل وى شركت نمودند «2» و اينسان بود كه زندگى اين قهرمان عظيم،

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 444.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 444.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:270

پايان يافت. او كه در دفاع از اسلام، تلاشى نيكو داشت و جهادى همچون جهاد پيامبران نمود.

(1)

جون بر پاهاى امام افتاد و آنها را مى بوسيد، اشكهايش بر گونه ها جارى بود و مى گفت: «من در رفاه، ظرفهاى شما را مى ليسيدم ولى در سختى رهايتان كنم، بوى من ناخوشايند و اصل و نسبم ناچيز و رنگم سياه است، بهشت را بر من ببخش تا بدنم خوش بو گردد و اصل و نسيم شرافت پيدا كند و رنگم سفيد گردد، نه و به خدا سوگند كه شما را ترك نما كنم تا اين خون سياهم با خونهايتان مخلوط شود ...» «1».

(3) اين سخنان درخشان، چه عظمتى را بيان مى كنند؟ و جان او چه شرافتى را دربرداشت؟ ... رنگ سياهش، درخشانتر و زيباتر از رنگهاى آن بردگان است، او آزاده بود با آن بلندى همت و شرافت ذاتى كه دارا بود، بوى وى خوشتر از بوى آنان بود و اصل و نسبش، درخشان، اهل كوفه خود، در اصل و نسبشان بى هويت گشتند؛ زيرا انسانيّت خود را ناآشنا شدند و لكه ننگ و رسوايى براى همه بشريت گشتند.

(4) سخن جون، منطق آزادگان را دربرداشت؛ زيرا از انسانيت به دور است كه در سايه امام، در ايام رفاه، بهره مند باشد، ولى در اين محنت سخت، امام را رها كند؛ زيرا وفادارى، يكى از عناصر برترى هر فردى از ياران امام ابا عبد اللّه بر ديگر شهداى عالم بود.

امام به وى اجازه داد و او با افتخار پاى به ميدان نهاد در حالى كه رجز

______________________________

(1) ابن نما، مثير الاحزان، ص 63.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:272

مى خواند:

كيف ترى الفجار ضرب الاسودبالمشرفى القاطع المهند

بالسيف صلنا عن بنى محمداذب عنهم باللسان و اليد

ارجو بذاك الفوز يوم الموردمن الاله الواحد الموحد

إذ لا

شفيع عنده كأحمد «1»

«فاجران، ضربه هاى سياهان را با شمشير برّنده و اصيل، چگونه مى بينند؟».

«با شمشير از فرزندان محمد صلّى اللّه عليه و آله دفاع كرديم، با زبان و با دست، از آنان دفاع مى كنم».

«بدين وسيله در روز حشر، رستگارى را اميدوار هستم، از پروردگار يكتاى يگانه».

«زيرا نزد وى شفيعى چون احمد نباشد».

(1) با اين رجزخوانى، دليرى و شجاعت خود را بيان كرد و اينكه وى از فرزندان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حمايت مى كرد و با زبان و دستش، از آنان دفاع مى نمود و در اين امر به رستگارى در آخرت و شفاعت پيامبر بزرگوار صلّى اللّه عليه و آله را اميدوار بود.

(2) جون، همچون قهرمانان نبرد كرد و بنا به گفته مورخان، 25 نفر را به هلاكت رساند تا اينكه دشمنان خدا بر او تاختند و وى را به شهادت رساندند.

امام، به سوى وى شتافت و به بدن آغشته به خونش نظر افكنده برايش دعا كرد و گفت: «خداوندا! چهره اش را سفيد و بويش را معطر گردان و همراه محمد محشورش ساز و او را با آل محمد آشنا ساز».

______________________________

(1) الفتوح 5/ 198.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:273

خداوند، دعاى امام را اجابت فرمود، زيرا هر كس كه بر ميدان نبرد مى گذشت، از او بويى خوشتر از بوى مشك، استشمام مى نمود «1».

(1)

وى اجازه داد و او به سوى ميدان رفته شروع به پند دادن آن قوم نمود و آنان را به ياد سراى آخرت انداخته گفت:

(2) «اى قوم! من بر شما مى ترسم از روزى همچون روز احزاب، همانند قوم نوح، عاد، ثمود و كسانى كه بعد از آنان بودند، خداوند، ستمى بر بندگان نمى خواهد. اى قوم! من بر شما بيمناكم از روز فرياد زدنها، روزى كه پشت كرده مى رويد و شما را از خداوند پناه دهنده اى نباشد آن كس را كه خداوند گمراه سازد، وى را هدايت كننده اى نباشد ... اى قوم! حسين را نكشيد كه خداوند شما را به عذاب گرفتار سازد، آن كس كه افترا كند، ناكام گردد».

آن فرومايگان، سخنش را نفهميدند، بلكه به سركشى و گمراهى خود ادامه دادند چرا كه خداوند بر دلها و گوشهايشان مهر زده و آنان بينا نبودند.

(3) امام، گفتارش را سپاس گفت و به او فرمود: «خداوند تو را رحمت كند! آنان مستوجب عذاب گشتند آنگاه كه آنچه را در دعوت آنان به سوى حق بيان داشتى به تو بازگرداندند و به سوى تو برخاستند تا تو و يارانت را نابود سازند،

______________________________

(1) مقرم، مقتل، ص 252.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:274

پس چگونه باشند اينك كه برادران درستكار تو را كشته اند؟».

- «راست گفتى اى فرزند رسول خدا! آيا به سوى آخرت نرويم؟».

امام به وى اجازه داد و با اشتياق به سوى ميدان نبرد رفت تا به شهادت رستگار شود، وى همچون قهرمانان نبرد كرد تا اينكه به شهادت رسيد «1»، در حالى كه به پيمانش با خدا- كه حق را يارى كند و در راه اسلام فداكارى نمايد- وفا

كرده بود.

(1)

مرا چنين دستور داده است».

(3) امام، او را اجازه داد، آن نوجوان با اشتياق به سوى جنگ شتافت، اندكى بيش نپاييد كه به شهادت رسيد و فرومايگان اهل كوفه، سرش را از تن جدا كردند و به سوى خيمه گاه حضرت حسين عليه السّلام، پرتاب نمودند. مادر بزرگوارش به سويش شتافت، آن را گرفت و فراوان بوسه زد، سپس خونش را پاك كرد و آن را به سوى فردى كه در نزديكى وى بود پرتاب كرد و او را بر زمين افكنده به سرعت به خيمه ها بازگشت و چوب چادرى را برداشت و بر دشمنان خدا حمله برد، در حالى كه اين رجز را مى خواند:

انا عجوز فى النساء ضعيفةخاوية بالية نحيفة

______________________________

(1) مقرم، مقتل ص 253- 254.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:276 اضربكم بضربة عنيفةدون بنى فاطمة الشريفة «من پيرزنى در ميان زنان ناتوان هستم، پوسيده، توخالى و نحيف گشته».

«شما را ضربه اى سخت مى زنم، در دفاع از فرزندان حضرت فاطمه بزرگوار».

(1) وى، دو نفر را مورد اصابت قرار داد كه امام به سوى وى شتافت و او را به خيمه ها بازگرداند «1». غريبى امام بر احساسات اين بانوى بزرگوار تأثير گذاشت و جگرگوشه اش را به قربانى وى تقديم كرده خود نيز به ميدان جنگ شتافت تا جانش را فداى حضرتش سازد، اين، به حقيقت، منتهاى ايمان و اخلاص مى باشد.

(2)

او را يارى دهد» «2».

(3) وى، ملازم حضرت حسين و همراه او از مكه و پيرمردى سالخورده بود كه از حضرت اجازه خواست تا در خدمتش جهاد كند، حضرت او را اجازه داد. او كمر خود را با عمامه اش بست؛ زيرا قدش خميده گشته بود، همچنانكه ابروهايش را با پيشانى بندى بالا برده بود. وقتى كه حضرت به وى نگاه كرد، به

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل 2/ 21- 22.

(2) اسد الغابة 1/ 349. الاصابة 1/ 68. كنز العمال 12/ 126، ح 34314.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:277

گريه افتاد و به او فرمود: خداوند تو را سپاس گويد، اى شيخ! وى با وجود بزرگسالى، همچون قهرمانان جنگيد و روايت شده كه هيجده نفر را به هلاكت رسانده سپس خود، شهيد گشت «1» و روح پاكش همراه با پيامبران، صدّيقان و شهيدان به ملأ اعلى پيوست كه همراهى آنان نيكوست.

(1)

مى خواند:

انا يزيد و ابى مهاجراشجع من ليث بغيل خادر «3»

يا رب انى للحسين ناصرو لابن سعد رافض و هاجر «من يزيدم و پدرم مهاجر است، شجاع تر از شيرى كه در بيشه آرميده

______________________________

(1) مقرم، مقتل، ص 252- 253.

(2) انساب الاشراف 3/ 405. ابن اثير، تاريخ 4/ 73 و در آن آمده است كه وى نخستين كسى بود كه از ياران امام به شهادت رسيد.

(3) در الفتوح 5/ 199 چنين آمده: «ليث عبوس فى العرين جاذر».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:278

باشد».

«پروردگارا! من حسين را يارى مى كنم و از ابن سعد دورى گزيده و بيزارم».

وى چون قهرمانان جنگيد تا اينكه به شهادت رسيد «1» و بدين گونه زندگى اش، در دفاع از دين خدا و يارى ريحانه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله پايان يافت.

(1)

جنگيدند، و در حالى كه شمشيرها و نيزه ها، اندامهايشان را پاره پاره كرده بود، در نزديكى امام به شهادت رسيدند. «2»

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 405.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 442- 443، ابن اثير، تاريخ 3/ 392.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:279

(1)

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:281

(1) اين رجز، سرشار از زندگى و احساس براى دفاع از خاندان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله است كه قهرمانى اش را نشان مى دهد به اينكه بنى غفار، خندف و بنى نزار، همگى بر دليرى و شجاعتش گواهى مى دهند و وى، در دفاع از سروران نيكوكار، فرزندان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله جهاد مى كند ... قهرمان غفارى نبردى شديد داشت تا اينكه بدن شريفش در زير ضربه هاى شمشيرها و نيزه ها، بر زمين افتاد و روح بلندش به ملأ اعلى پيوست.

(2)

نه دروغ گفته ام و نه به من دروغ گفته شده است» «2».

اين سخنان، احساسات آنان را شعله ور ساخت و آنان با شجاعتى مانند طوفان، به سوى گردابهاى مرگ رفتند تا به درجات خود، در فردوس برين برسند.

(2)

هستند كه در نبرد به تلاشى دست زدند كه هر وصف و تعريفى در بيان آن كوتاه مى آيد؛ زيرا جهادى كردند كه تاريخ در همه عمليات جنگى اتفاق افتاده بر روى زمين، نظيرى براى آن نمى شناسد. آنان با وجود كمى تعدادشان و تحمل تشنگى جانكاه با آن لشكر فراوان روبه رو شدند و تلفات سنگينى بر آنان فرود آوردند.

(3) آن گروه از قهرمانان ايمان، با سختيها نبرد كردند و به گرداب هولناك آن كارزار فرو رفتند و همانند يك مرد، مقاومت كردند و حركت ايمان را رهبرى نمودند، عزم هيچ كدام از آنان به سستى نگراييد و نيزه هيچ يك از ايشان نرم نشد، همگى به خون آغشته شدند در حالى كه احساس غبطه و افتخار مى كردند

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:285

و با فداكاريهاى بزرگوارانه، عظمت اسلام را نشان دادند كه آن روح انقلابى را به آنان بخشيده بود، با آن توانستند با صبر و پايدارى، در برابر آن وحشيان درّنده مقاومت كنند كه طمع ورزيها آنان را به ارتكاب فجيع ترين جنايت در تاريخ همه بشريت، سوق داده بود.

(1) جانهاى پاكشان به رفيق اعلى، عروج كرد با زيباترين چهره اى كه ممكن بود در راه خدا جانبازى نمود و شديدترين ايمان به عادلانه بودن راهى كه از والاترين اتفاقات جهان بوده است ... و معطرترين درودى كه به ياد آنان تقديم مى شود، سخنان امام صادق عليه السّلام در حق آنان مى باشد:

«پدر و مادرم به فدايتان باد! شما پاك و پاك است سرزمينى كه در آن به خاك سپرده شديد، به خدا! به رستگارى عظيمى نايل گشته ايد» «1».

______________________________

(1) بحار الأنوار 101/ 201.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:287

(1)

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:289

(1) پس از آنكه برگزيدگان بزرگوار از ياران امام به شهادت رسيدند، فرزندان خاندان نبوت از جوانان و كودكان، براى جانبازى و فداكارى برخاستند كه با وجود كمى سنّ و سالشان، همچون شيرانى بودند كه از مرگ نمى هراسيدند و سختيها، آنان را بيمناك نمى ساخت. آنان، با اشتياق به ميدانهاى جهاد، شتافتند در حالى كه امام نمى خواست بعضى از آنان به سوى مرگ بروند، ولى ايشان به التماس نزد آن حضرت افتادند و دست و پايش را بوسيدند تا به آنان اجازه دهد كه از او دفاع كنند.

(2) منظره هولناكى كه دلها را مى سوزاند و هر موجود زنده اى را دچار سرگشتگى مى كند اين است كه آن جوانان براى آخرين وداع با يكديگر برآمدند، هر كدام از آنان، برادر و عموزاده خود را بوسه هاى فراوان مى زد در حالى كه غرق در اشكهاى غم و اندوه بر ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بودند؛ زيرا آن حضرت را تنهاى غريب مى ديدند كه لشكر دشمن او را محاصره كرده است و نيز بانوان خاندان وحى و نبوت را مى ديدند كه صداى گريه و زارى آنان بلند شده بود ...، خداوند امام را يارى دهد بر تحمل اين فجايعى كه كمرها را مى شكند و خردها را سرگشته مى سازد و هيچ انسانى آنها را تحمل نمى كند، جز آنكه خداوند قلبش را براى ايمان آزموده باشد ... امّا كسانى كه از فرزندان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به شهادت رسيدند عبارتند از:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:290

(1)

با جدّش حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله شباهت داشت، همان وصفى كه او را از ساير پيامبران ممتاز ساخته بود. و چه عظيم است اين ثروتى كه فرزند هاشم آن را دارا بود. او همه قدرتهاى انسانى و ارزشهاى والايى را كه بزرگان و مصلحان به آنها برترى مى يافتند، در اختيار داشت.

(2) از نمونه هاى برجسته اخلاق آن حضرت، بزرگ منشى، بلندهمّتى، عزّت نفس، اقدام قوى و پيوسته در صحنه هاى كرامت انسانى بود؛ زيرا مرگ را برتر شمرد و زندگى را در راه كرامت، ناچيز دانست و در برابر فرمان آن نابكار نابكارزاده، خاضع نشد؛ چون ابن سعد، مردى از يارانش را فرستاد و او را ندا داد: «تو با امير مؤمنان يزيد خويشاوند هستى و ما مى خواهيم كه اين خويشاوندى را رعايت كنيم، پس اگر بخواهى، تو را امان مى دهيم!!».

على بن الحسين، او را به استهزا گرفت و بر او فرياد زد: «خويشاوندى رسول خدا شايسته تر است كه رعايت گردد» «1».

(3) وى، از نيكوكارترين فرزندان امام و بيشترين آنان در جانفشانى و مراقبت از آن حضرت بود. او نخستين كسى بود كه با هيجان فراوان، از ميان هاشميان به جنگ رفت در حالى كه سن وى- به گفته مورخان- هيجده سال بود. «2» وقتى امام او را ديد، بسيار به وى نگريست در حالى كه جانش آب مى شد و نزديك به احتضار گرديد؛ زيرا فرزندش را كه همانندى نداشت، مى ديد كه با پاى خود به

______________________________

(1) نسب قريش، ص 57.

(2) الفتوح 5/ 207 گفته شده كه سن وى 23 بود آن گونه كه در عمدة الطالب، ص 192 آمده.

و گفته شده كه عمرش 27 سال بوده

بنابر آنچه مقرم در مقتل الحسين، آورده است، صفحه 255.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:291

سوى مرگ مى رود، پس محاسن شريف خود را به سوى آسمان برداشت و با سوز و درد فرمود:

(1) «خداوندا! بر اين قوم گواه باش كه جوانى به سوى آنان براى نبرد رفته كه در خلقت، اخلاق و گفتار شبيه ترين مردم به پيامبرت محمد صلّى اللّه عليه و آله مى باشد. ما هرگاه به ديدن پيامبرت مشتاق مى شديم به او مى نگريستيم ... خداوندا! بركتهاى زمين را از آنان بازدار و آنان را پراكنده و آشفته ساز و ايشان را گروههايى جدا از هم قرار ده و هرگز واليان را از آنان خشنود مساز كه آنها ما را فراخواندند تا ياريمان كنند سپس بر ما تعدى نمودند و با ما جنگيدند».

(2) در اين سخنان غمبار، ميزان اندوه حضرت بر پسرش را مى توان ديد كه با تمام وجودش او را دوست مى داشت و با سوز دل، از خداوند خواست كه بر آن گروه جنايتكار، عذاب دردناكش را در اين دنيا فرود آورد. قلب امام براى فرزندش، به سوز آمد و بر جنايتكار گناهكار، عمر بن سعد فرياد زد:

«تو را چه شود، خداوند رحم تو را قطع نمايد و در كارهايت تو را بركت ندهد و بر تو كسى را چيره سازد كه تو را در بسترت سر ببرد، آن گونه كه رحم مرا قطع نمودى و خويشاوندى ام نسبت به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را رعايت نكردى».

(3) سپس اين فرموده خداى تعالى را تلاوت كرد كه: «خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد، ذريّه اى كه بعضى

از برخى ديگرند و خداوند شنواى داناست ...» «1».

(4) امام، با اشكهايى اندوهبار و پر از آه، فرزندش را مشايعت نمود، در حالى كه زنان اهل بيت، پشت سر حضرت بودند و صداى گريه و شيون آنان به خاطر شبيه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بلند شده بود كه مى رفت تا شمشيرها و نيزه ها اندامهايش را

______________________________

(1) آل عمران/ 32- 34.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:292

از هم بدرند.

(1) آن جوان، با افتخار به ميدان جنگ رفت در حالى كه هيچ ترس و هراسى در دل نداشت، هيبت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله، شجاعت امير المؤمنين و دليرى حمزه و بزرگ منشى حسين را با خود داشت. آنگاه در ميان نيزه ها و شمشيرهاى دشمنان قرار گرفت در حالى كه با عزّت و تصميم، در حمايت از دين خدا، چنين رجز مى خواند:

انا على بن الحسين بن على نحن و رب البيت اولى بالنبى

تاللّه لا يحكم فينا ابن الدعى «1»

«من على فرزند حسين بن على هستم، سوگند به پروردگار كعبه! ما به پيامبر اولى هستيم».

«به خدا! فرزند آن نابكار بر ما حكومت نخواهد كرد».

(2) آرى، به خدا! تو و پدرت اى افتخار بنى هاشم، به پيامبر اولى و به مقامش شايسته تر هستيد؛ زيرا شما نزديكترين مردم و خويشاوندترين آنان به وى مى باشيد، ولى طمع ورزيهاى سياسى كه بر آن قوم غالب شد، شما را از مقامتان دور ساخت و اين گروه ستمكار را بر شما چيره كرد، آنان اندامهايتان را پاره پاره نمودند و شما را ريشه كن ساختند تا صحنه براى آنان باقى بماند و به ناحق بر مسلمين حكومت و توطئه نمايند.

(3) على بن الحسين عليه السّلام

در رجز خود، عظمت شجاعت و شدّت بزرگ منشى خود را اعلام نمود و اينكه وى مرگ را بر فرمان بردن از آن نابكار نابكارزاده، ترجيح مى دهد ... آنگاه با دشمنان خدا درگير شد، در حالى كه دلهاى آنان را پر از ترس و هراس ساخته، شجاعتى ابراز نموده بود كه وصف از بيان آن باز

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 74. انساب الاشراف 3/ 361- 362.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:293

مى ماند؛ زيرا آنان را به ياد قهرمانيهاى جدّش حضرت امير المؤمنين عليه السّلام انداخت. بنا به گفته بعضى از مورخان، 120 سوار را به هلاكت رساند و اين غير از كسانى است كه مجروح گشته بودند. پس از آن به سوى پدر بازگشت تا از تشنگى جانكاهش، به آن حضرت شكايت برد و براى آخرين بار با وى وداع نمايد. پدرش به گرمى از او استقبال نمود، على اكبر به آن حضرت گفت:

«پدر! تشنگى مرا كشته و سنگينى آهن مرا رنج داده است، آيا جرعه اى آب مى توان به دست آورد تا با آن بر دشمنان نيرو بگيرم؟».

(1) پدر به سختى درد كشيد و متأثر شد، پس با صدايى آهسته و چشمانى اشكبار به وى فرمود: «فريادرسى نيست، به زودى با جدت ديدار خواهى كرد و تو را با جام خود سيراب خواهد نمود كه هرگز پس از آن تشنه نخواهى شد».

آنگاه زبانش را مكيد تا تشنگى خود را به وى نشان دهد كه از شدت تشنگى آن را همچون لبه سوهان آهن يافت و انگشترى خود را به او داد تا آن را در دهان خود بگذارد. «1»

(2) اين منظره هولناك از فجيع ترين مصيبتهايى بود

كه امام حسين بدان مبتلا گرديد؛ زيرا جگرگوشه خود را در بهار زندگى و عنفوان جوانى مى ديد در حالى كه زخمها، بدن شريفش را دربرگرفته، از شدت تشنگى، نزديك به مرگ بود، اين در حالى بود كه وى نمى توانست با جرعه اى آب، وى را كمك برساند يا تشنگى اش را برطرف سازد.

«حجة الاسلام شيخ عبد الحسين صادق»، در قصيده معروفش مى گويد:

يشكو لخير اب ظماه و ما اشتكى ظما الحشا الا الى الظامى الصدى

كل حشاشته كصالية الغضاو لسانه ظمأ كشقة مبرد

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل الحسين عليه السّلام 2/ 30- 31.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:294 فانصاع يؤثره عليه بريقه لو كان ثمّة ريقه لم يجمد «از تشنگى اش نزد بهترين پدر شكايت برد، ولى تشنگى درون را شكايت نكرد مگر نزد آنكه خود سخت تشنه بود».

«همه درونش همچون آتش درخت غضا و زبانش چون تكه سوهان آهنى، تشنه بود».

«پس با نم دهان او را بر خود ترجيح داد اگر باقيمانده نم دهانش خشك نشده بود».

(1) على بن الحسين عليه السّلام، در حالى كه زخمها بدنش را ناتوان ساخته و تشنگى، جگرش را سوزانده بود، بى اعتنا به وضعى كه داشت، به ميدان جنگ بازگشت و فقط به تنهايى پدر و همدستى دشمنان خدا براى كشتن آن حضرت، مى انديشيد. پس چنين رجز خواند:

الحرب قد بانت لها حقائق و ظهرت من بعدها مصادق

و اللّه رب العرش لا نفارق جموعكم او تغمد البوارق «1» «براى جنگ، حقايقى آشكار شده و مصداقهايى پس از آن معلوم گشته است».

«به خدا پروردگار عرش سوگند! از گروههاى فراوانتان دور نخواهيم شد تا اينكه شمشيرها در غلاف شوند».

(2) افتخار بنى هاشم، با اين رجز اعلام كرد كه در اين جنگ،

حقايق آشكار شده و اهداف بزرگش كه اهل بيت در پى آنها بودند، براى همگان معلوم گشته است و آنان همچنان براى تحقق آن هدفها نبرد خواهند كرد تا شمشيرها در غلاف شوند.

______________________________

(1) الفتوح 5/ 209.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:295

(1) على اكبر عليه السّلام با سختى و شدت تمام مى جنگيد تا تعداد كشتگان را به دويست رساند «1»، در حالى كه لشكريان به گفته مورخان از شدت تلفات وارد شده بر آنان، به فغان آمدند كه فرومايه پليد، «مرة بن منقذ عبدى» «2» گفت:

گناهان عرب، بر عهده من باد اگر پدرش را به سوگ وى ننشانم «3» پس، آن پليد به سوى شبيه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله رفت و با نيزه ضربه اى بر پشت او زد و با شمشير ضربه اى ناجوانمردانه بر سر او نواخت كه فرقش شكافت، او خود را به گردن اسب آويخت به گمان اينكه وى را به اردوگاه پدر مى برد تا پدر بازهم بر او نظرى بيفكند، اما اسب او را به اردوگاه دشمنان برد و آنان از هر طرف بر او گرد آمدند و به كشتن او اكتفا ننمودند، بلكه با شمشيرهايشان وى را قطعه قطعه كردند تا از او به خاطر تلفات سنگينى كه بر آنان وارد كرده بود، انتقام گيرند على اكبر، با صداى بلند فرياد زد:

«يا ابا عبد اللّه! از من به تو سلام باد! اين جدم رسول خداست كه مرا با جام خود سيراب نمود كه هرگز پس از آن تشنه نخواهم شد، به تو مى گويد كه جامى براى تو آماده مى باشد».

(2) هوا، اين سخنان را به پدر سوگوار اندوهناكش رساند كه

قلب و درونش را شكافت و در حالى كه سخت در هم كوبيده و شكسته شده بود، به سوى وى شتافت و خود را بر او افكنده گونه خويش را بر گونه اش نهاد در حالى كه او بدنى

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل 2/ 31.

(2) «منقذ» پدر مره از فرماندهان سپاه امام در جنگ جمل بود و در آن واقعه شهيد گشت و پسرش مره، پس از او پرچم را برداشت و در جنگ شركت نمود و همراه حضرت على در صفين و نهروان شركت نمود و سپس مرتد گشت و از اسلام منحرف شد و به اردوگاه ابن سعد پيوست و در اين جنگ، زشت ترين جنايتها را مرتكب شد كه از جمله آنها كشتن شبيه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله «على اكبر» است.

(3) مقرم، مقتل حسين، ص 259. مقاتل الطالبيين، ص 115.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:296

بيجان بود و شمشيرها با توحشى سنگدلانه وى را قطعه قطعه كرده بود: امام بر او اشك ريخت و با صدايى آهسته كه قطعات قلبش را با آن خارج مى ساخت، فرمود: «خداوند بكشد قومى را كه تو را كشته اند، فرزندم! آنان چه گستاخند بر خداوند و بر شكستن حرمت پيامبر، پس از تو، دنيا مباد» «1».

(1) جوانان، از عموها و عموزادگانش به سويش شتافته خود را بر او انداخته و بر بدن مجروح و از هم دريده شده اش، بوسه ها زدند و سوگند ياد نمودند كه بر آن راهى كه او رفته است بروند. امام به آنها دستور داد تا او را به خيمه گاه ببرند.

نواده پاك پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حضرت زينب عليها السّلام به سوى جنازه برادرزاده اش شتافت

در حالى كه ساعتى پيش او را با آن شكوه چشمگيرش ديده بود. منظره اندوهبارش بر جان امام اثر نهاد و آن حضرت، شروع به تسليت گفتن وى در آن مصيبت دردناك نمود، در حالى كه اين گفته را تكرار مى فرمود: «پس از تو، دنيا مباد».

(2) على بن الحسين عليه السّلام پيشتاز و رهبر هر بلندهمت شرافتمندى بود كه در ايستادگى در برابر خوارى و ستم در دنياى بلندهمتى و شرف، در گذشته باشد.

- بدرود، اى قهرمان اسلام!- بدرود، اى افتخار بنى هاشم!- بدرود، اى فجر همه شبها! ما، به همراه پدرت با سخنان اندوهبارش، تو را با غم و اندوه وداع كرده و مى گوييم: «پس از تو، دنيا مباد».

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل الحسين عليه السّلام 2/ 31. اللهوف، 167 ابن اثير، تاريخ 4/ 74. نسب قريش، ص 57.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:297

(1)

شدند كه شاعر در مورد آنان مى گويد:

عين جودى بعبرة و عويل و اندبى ان ندبت آل الرسول

سبعة كلهم لصلب على قد اصيبوا و تسعة لعقيل «3» «اى چشم! اشك بريز و شيون كن و سوگوارى نما اگر به سوگ خاندان پيامبر نشستى».

«هفت تن همه از نسل على و نه تن از نسل عقيل شهيد شدند».

آنان با اراده و عزم بزرگشان، بر آن لشكر تاختند و سنگين ترين تلفات را بر آن وارد نمودند كه از ميان آنها هستند:

______________________________

(1) بطل العلقمى 1/ 277.

(2) بحار 46/ 110.

(3) المعارف، ص 204.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:298

(1)

و شرفى در اسلام جمع مى شود.

______________________________

(1) «عبد اللّه بن مسلم»، مادرش، رقيه دختر حضرت امير المؤمنين عليه السّلام است. اين مطلب در نسب قريش، ص 45 آمده است.

(2) الفتوح 5/ 202- 203.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:299

(1) آن جوان، به سختى نبرد كرد و در سه حمله، گروهى را به قتل رساند كه فرومايه گناهكار، «يزيد بن رقاد» «1»، تير جفا را به سويش نشانه گرفت كه آن جوان، دست خود را جلويش قرار داد، ولى آن تير، دستش را به پيشانيش دوخت و او نتوانست تير را از خود دور كند و در حالى كه درد شديد، وى را به سختى رنج مى داد، آن آدمكشان جنايتكار را نفرين كرد و گفت:

«خداوندا! آنان ما را اندك و خوار خواسته اند، پس آنان را بكش آن گونه كه ما را كشتند».

(2) فرومايه ديگرى بر او تاخت و با نيزه، ضربه اى به قلبش زد كه آن جوان در دفاع از مقدس ترين حرمتها در اسلام، به شهادت رسيد. «2»

(3)

به حق، سروران قبايل هستيم، اين حسين است سرور پاكان».

وى خود را به آنان معرفى نمود كه از خاندان نبوى است، شريف ترين خاندان عرب و باشكوهترين آنان. و اينكه وى از سرورش حسين دفاع مى كند كه سرور پاكان و افتخار اين دنيا مى باشد.

آن جوان، به سختى نبرد كرد تا اينكه «عروة بن عبد اللّه خثعمى» بر او تير انداخت و وى را به شهادت رساند «1».

(1)

الحسن عليه السّلام 2/ 470.

(2) عماد الدين اصفهانى، البستان الجامع لجميع تواريخ اهل الزمان، ص 25، از كتابهاى تصويربردارى شده كتابخانه امام حكيم.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:304

فرمان وى بودند كه آنها را بر هر كه مى خواست، مى افكند، ولى در حالى كه به نبرد مشغول بود، بند نعلينش پاره شد و آن زاده نبوت، نپذيرفت كه با يك پاى برهنه به نبرد ادامه دهد، پس ايستاد تا آن را ببندد و اعتنايى به آن وحشيان درّنده نداشت و اهميتى به آنان نمى داد. اين فرصت را فرومايه پليد، «عمرو بن سعد ازدى» غنيمت شمرد و گفت: به خدا! بر او خواهم تاخت.

(1) «حميد بن مسلم» بر او انتقاد كرد و به او گفت: «سبحان اللّه! با اين كار چه قصدى دارى؟ اين قوم كه كسى از آنان را باقى نمى گذارند، تو را كفايت مى كنند».

به او اعتنايى نكرد و بر وى تاخت و با شمشير خود بر سر مباركش ضربه زد. وى، همچون فرو افتادن ستارگان، بر زمين افتاد و با صداى بلند فرياد كشيد:

«عمو جان!».

(2) قلب امام، از درد شكافته شد و به سوى برادرزاده خود شتافته به طرف قاتلش رفت و با شمشير، ضربه اى بر او زد، او با ساعد خود جلو آن را گرفت كه از آرنج قطع شد و بر زمين افتاد. سواران اهل كوفه براى نجات وى شتافتند ولى آن گناهكار در زير سم اسبان به هلاكت رسيد.

(3) امام به سوى برادرزاده خود رفت، او را بوسه مى زد در حالى كه آن جوان، دست و پا مى زد. امام با سوز جان، وى را مخاطب قرار داد و گفت: «دور باد قومى كه

تو را كشتند! آنان كه جدّت در روز قيامت در مورد تو، خصمشان خواهد بود ... به خدا! بر عمويت گران باشد كه او را فراخوانى و تو را اجابت نكند، يا تو را اجابت كند ولى صدا تو را سودى نرساند، به خدا! اين روزى است كه دشمن خونخوارش، فراوان و ياورانش اندك باشند» «1».

______________________________

(1) الارشاد، 2/ 107- 108. البداية و النهاية 8/ 186. الدر النظيم فى مناقب الائمة،

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:305

(1) آنگاه آن جوان را ميان دو دست خود برداشت، در حالى كه وى همچون پرنده سربريده شده، پاهايش را تكان مى داد «1». او را آورد و در كنار فرزندش على اكبر و ديگر شهداى اهل بيت گذاشته، به آن ستارگان درخشان از اهل بيتش، فراوان نگاه كرد و آن آدمكشان جنايتكار از دشمنانش را نفرين كرد آنگاه آن جمع اندك باقيمانده از اهل بيتش را به شكيبايى دعوت نمود و گفت:

«خداوندا! به شمارشان آور و كسى را از آنان رها مساز و هرگز آنان را مبخش. صبر كنيد اى عموزادگانم! صبر كنيد اى اهل بيتم! كه بعد از امروز، هرگز خوارى نخواهيد ديد ...» «2».

خداوند، ياورت باشد اى ابا عبد اللّه! در برابر اين مصيبتها و فجايعى كه كوهها از هراس آنها به لرزه مى آيند و بردبارى هر انسانى را نابود مى سازد.

(2)

خود به كوفه برد و درمانش نمود تا بهبودى يافت و سپس به مدينه بازگشت «3».

______________________________

ص 556.

(1) البستان الجامع، ص 25.

(2) خوارزمى، مقتل 2/ 28.

(3) حياة الامام الحسن عليه السّلام 2/ 471- 472.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:306

(1)

و با ما جنگيدند» «1».

(4) در حالى كه وى در بغل عمويش بود، ستمكار فرومايه، «حرملة بن

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 450- 451.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:307

كاهل»، جفاكارانه تيرى به سوى وى نشانه گرفت و به شهادتش رساند «1». امام، او را برداشت و در ميان كشتگان از اهل بيت خود قرار داد.

آن مسخ شدگان، از هر سرشت انسانى دور شده، كشتن كودكان بى گناه را كه حتى در عرف جاهلى نيز تحريم شده بود، مباح دانستند.

(1)

95.

(3) همان 95.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:309 قد بدلوا معالم القرآن و محكم التنزيل و التبيان

و اظهروا الكفر مع الطغيان «1»

«نزد خداوند از تجاوز شكايت مى بريم، از جنگ مردمى كه در هلاكت، به كورى دچار هستند».

«نشانه هاى قرآن را تغيير داده اند و آيات محكم تنزيل و تبيان را».

«و كفر و سركشى را آشكار نموده اند».

(1) با اين رجز، از رنج اهل بيت نزد خداوند شكايت برد، از ستم و تعدّى آن گروه ستمكارى كه از حق، كور شدند و در گمراهى، خود را هلاك نمودند و احكام قرآن را تغيير داده، كفر و سركشى آشكار كردند.

(2) آن جوان، به سختى نبرد كرد تا اينكه «عامر بن نهشل تميمى» «2» بر او حمله برده با شمشير، ضربه اى بر او زد و تن آغشته به خون وى بر شنزار داغ كربلا افتاد، اندكى بعد، آخرين نفسهاى خود را كشيد كه «سليمان بن قته» در رثايش گفت:

و سمى النبى غودر فيهم قد علوه بصارم مصقول

فاذا ما بكيت عينى فجودى بدموع تسيل كل مسيل «3» «همنام پيامبر كه در ميان آنان رها شد و با شمشيرى صيقل شده بر او ضربه زده بودند».

«پس اى چشم من! اگر گريستى، بسيار گريه كن با اشكهايى كه چون سيل روان گردند».

______________________________

(1) الفتوح 5/ 204.

(2) الارشاد، 2/ 107.

(3) مقاتل الطالبيين، ص 95- 96.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:310

(1)

زمين افتاده اند، او صداى ناله آزادزنان و بانوان وحى و نبوّت را مى شنيد، صداى كودكان به گوش او مى رسيد كه فرياد العطش! العطش! سرداده بودند، او برادرش را مشاهده مى كرد كه محاصره اش كرده اند و فريادرس مى طلبيد ولى كسى به ياريش نمى آيد، اين مصيبتهايى كه خردها را سرگشته مى سازد، همه احساسات و عواطفش را دربرگرفته بود و به چيزى نمى انديشيد، جز اينكه به شتاب از اين دنيا سفر كند، علاوه بر آن، «ام البنين»، مادر حضرت عباس، در قيد حيات بود و ميراث برادرانش به او مى رسيد زيرا از طبقه نخست (در ارث)

______________________________

(1) مقاتل الطالبيين، ص 86.

(2) ابن اثير، تاريخ 4/ 76.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:312

بود. و شايد آنچه وارد شده، اين باشد كه: «تا انتقام شما را بگيرم» و اين مطلب تحريف گشته باشد.

(1)

صلّى اللّه عليه و آله افتخار مى كند و اينكه دفاع از وى نه به انگيزه برادرى و خويشاوندى، بلكه بدين وسيله، رضايت خداوند و سراى آخرت را مى طلبد.

(3) آن جوانمرد همچنان با شدت مى جنگيد تا اينكه ستمكار گناهكار، «هانى

______________________________

(1) الفتوح 5/ 205.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:313

بن ثبيت حضرمى» بر او حمله برد و او را به شهادت رساند «1».

(1)

اين برادرى راستين، احترام و شگفتى را نزد همه مردم موجب شد و در همه نسلهاى و دورانها ضرب المثل گرديد كه نوه آن حضرت، «فضل بن محمد» «2» به آن افتخار كرده مى گويد:

احق الناس ان يبكى عليه فتى ابكى الحسين بكربلا

اخوه و ابن والده على ابو الفضل المضرج بالدماء

و من واساه لا يثنيه شى ءو جادله على عطش بماء «3»

______________________________

(1) بحار 44/ 298، ح 4.

(2) «فضل بن محمد بن فضل بن حسن بن عبيد اللّه بن عباس»، اين مطلب در عيون الاخبار و فنون الآثار، ص 101 آمده است.

(3) مقاتل الطالبيين، ص 89.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:315

«شايسته ترين كس از ميان مردم كه بر او گريه شود، جوانمردى است كه حضرت حسين را در كربلا گرياند».

«برادر او و فرزند پدرش على، ابو الفضل آغشته به خون».

«آنكه با وى وفا كرد و چيزى او را بازنداشت و با وجود تشنگى، آب را براى او منظور نمود».

(1) و «كميت» مى گويد:

و ابو الفضل ان ذكرهم الحلوشفاء النفوس من اسقام

قتل الادعياء اذ قتلوه اكرم الشاربين صوب الغمام «1» «و ابا الفضل كه ياد نيكويشان، درمان درد جانها باشد».

«نابكاران را كشت آنگاه كه او را كشتند، گرامى ترين كسى كه از آب باران نوشيده باشد».

(2) حضرت ابو الفضل عليه السّلام داراى قدرتى سترگ از تقوا و دين بوده، درخشش نور بر چهره گراميش، آشكار بود تا آنجا كه به «قمر بنى هاشم» ملقب شد؛ همچنانكه وى از قهرمانان برجسته در اسلام بود كه هرگاه بر اسب بسيار درشت و بزرگ اندام، سوار مى گشت، دو پاى آن حضرت بر زمين كشيده مى شدند «2».

او، صفات شجاعت و مبارزه را از پدرش به ارث برده

بود.

(3) امام عليه السّلام در روز عاشورا، فرماندهى لشكر خود را به وى سپرد و پرچم خود را به او تحويل داد كه او آن را بلند در اهتزاز درآورد و با شدت و سختى به نبرد پرداخت، هنگامى كه تنهايى برادر و كشته شدن ياران و اهل بيتش را ديد-

______________________________

(1) همان، ص 90.

(2) همان، ص 90.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:316

آنان كه جانهايشان را براى خدا فروختند- نزد حضرت حسين عليه السّلام رفت و از او اجازه خواست تا با سرنوشت درخشانش ديدار نمايد.

(1) امام به وى اجازه نداد و با صدايى آهسته و آرام به وى فرمود: «تو پرچمدار من هستى».

(2) مادام كه حضرت ابو الفضل عليه السّلام زنده بود، امام احساس قدرت و قوّت مى نمود؛ زيرا وى همچون لشكرى در كنارش بود كه او را حمايت مى كرد و از او دفاع مى نمود. حضرت ابا الفضل بر آن حضرت اسرار نمود و گفت: «سينه ام از اين منافقان تنگ گشته است و مى خواهم انتقام خود را از آنان بگيرم».

(3) سينه آن حضرت تنگ شده و از زندگى بيزار گشته بود، آنگاه كه ستارگان درخشانى چون برادران، برادرزادگان و عموزادگانش را سر بريده بر شنهاى كربلا افتاده ديد، به سوز آمد كه به آنان بپيوندد و انتقام آنها را بگيرد.

(4) امام از وى خواست تا براى به دست آوردن آب براى كودكان- كه تشنگى آنان را از پاى انداخته بود- تلاش كند، آن دلير سرافراز به سوى آن مسخ شدگان شتافت و به موعظه آنان پرداخت، آنها را از خشم خداوند و انتقام او برحذر داشت و خطاب به ابن سعد گفت: «اى ابن سعد!

اين حسين است، فرزند دخت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله كه ياران و اهل بيتش را كشته ايد، اين خانواده و فرزندانش تشنه هستند، به آنها آب بدهيد كه تشنگى دلهايشان را سوزانده است و با وجود آن، وى مى گويد: مرا بگذاريد كه به سوى روم يا هند بروم و حجاز و عراق را براى شما بگذارم».

(5) زمين در زير پايشان به لرزه آمد و دوست مى داشتند كه آنان را در خود فرو برد، بعضى از آنان گريستند و سكوتى هراسناك بر ايشان چيره شد. پليد ناپاك، شمر بن ذى الجوشن به وى پاسخ داد و گفت: «اى فرزند ابو تراب! اگر روى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:317

زمين همه آب مى بود و در اختيار ما قرار داشت، قطره اى از آن را به شما نمى داديم تا اينكه به بيعت يزيد وارد شويد!!».

(1) ابا الفضل به سوى برادرش بازگشت و او را از ستمكارى و سركشى آنان باخبر ساخت. آن بلندهمّت دلير، فرياد كودكان را شنيد كه يارى مى جستند و فرياد مى كشيدند: العطش! العطش! آب! آب! (2) ابا الفضل العباس، آنان را كه ديد- و چه منظره هولناكى را مشاهده كرد!- ديد كه لبهايشان پژمرده گشته و رنگهايشان دگرگون شده از شدت تشنگى به مرگ نزديك بودند، به شدت رنج برد و درد جانكاه به چهره اش راه يافت، آنگاه دليرانه براى يارى رساندن به آنان شتافت و بر اسب خود سوار گشته، مشكى با خود برد و بر فرات حمله آورد، با قدرت شجاعانه اش توانست حلقه محاصره را كه بر آب قرار داده بودند، بشكند، لشكريان از برابرش پاى به فرار گذاشتند؛ زيرا آنان را

به ياد قهرمانيهاى پدرش- فاتح خيبر و درهم كوبنده مشركان- انداخت.

(3) آن حضرت، به آب رسيد، در حالى كه قلب شريفش از تشنگى شكافته شده بود. با دست خود قدرى آب برداشت تا بنوشد ولى تشنگى برادرش و زنان و كودكانى كه همراه وى بودند را به ياد آورد پس آب را از دست خود پرتاب و از اينكه تشنگى جانكاهش را برطرف كند، خوددارى نمود در حالى كه مى گفت:

يا نفس! من بعد الحسين هونى و بعده لا كنت ان تكونى

هذا الحسين وارد المنون و تشربين بارد المعين

تاللّه ما هذا فعال دينى «1»

«اى نفس! پس از حسين، ناچيز باشى و پس از او چيزى نباشى».

______________________________

(1) مقرّم، مقتل حسين، ص 267- 268.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:318

«اين حسين است كه به سوى مرگ مى رود در حالى كه تو آب خنك مى نوشى؟».

«به خدا! اين از كارهاى دين من نيست».

(1) انسانيّت با همه احترام و بزرگداشت، اين روحيه عظيم را كه در دنياى فضيلت و اسلام، به وجود آمده است، گرامى مى دارد، روحيّه اى كه به نسلها برجسته ترين درسهاى كرامت انسانى و ارزشهاى والا را مى دهد.

(2) اين ايثار كه از مرزهاى زمان و مكان فراتر رفته، از برجسته ترين سرشتها در اخلاق ابو الفضل بود؛ زيرا عواطف سرشار از وفادارى و دوستى نسبت به برادرش، به وى امكان نمى داد كه پيش از او، آب بنوشد، پس كدام ايثار از اين ايثار، والاتر و صادقانه تر باشد؟ جان وى با جان برادرش آميخته و روحش با روح وى يكى شده و ديگر ميان آن دو، تعدد وجود، باقى نمانده بود.

(3) افتخار بنى هاشم، سرفرازانه، پس از آنكه مشك را پر از آب نمود

آبى كه نزد وى از زندگى، گرانتر و باارزشتر بود، به سوى خيمه گاه حركت كرد و با دشمنان درگير نبردى هولناك شد؛ زيرا آنان بر او گرد آمده بودند تا وى را از رساندن آب به تشنگان اهل- بيت، بازدارند. آن قهرمان، بسيارى از آنان را به هلاكت رساند و سرها را درو مى كرد و قهرمانان را بر زمين مى افكند، در حالى كه رجز مى خواند:

لا ارهب الموت اذا الموت رقى حتى اوارى فى المصاليت لقى

نفسى لسبط المصطفى الطهر وقاانى انا العباس اغدو بالسقا

و لا اخاف الشر يوم الملتقى «1» ______________________________

(1) ابن شهرآشوب، مناقب 4/ 108.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:319

«از مرگ نمى هراسم هرگاه كه مرگ روى آور شود تا آنگاه كه ميان شمشيرهاى كشيده بر زمين افتم».

«جانم فداى جان سبط مصطفاى پاك باشد، من عباس هستم كه مشك را مى برم».

«و روز نبرد از مرگ هراسى ندارم».

(1) شجاعت كم نظير و قهرمانيهاى عظيمش را براى آنان اعلام نمود كه او از مرگ نمى ترسيد بلكه با لبى خندان در دفاع از حق و دفاع از برادرش، پيشواى عدالت اجتماعى در زمين، به استقبال آن مى رود ... او افتخار مى كرد كه مشك پر از آب را برساند تا تشنگان اهل بيت را سيراب سازد.

(2) سپاهيان باطل، هراسناك و پريشان، پاى به فرار نهادند؛ زيرا حضرت ابو الفضل آنچنان شجاعتى نشان داد كه برتر از توصيف بود، آنان يقين كردند كه از مقاومت در برابر وى ناتوانند، جز اينكه فرومايه ترسو، «زيد بن رقاد جهنى»- كه پشت درخت نخلى در كمين وى بوده با او روبه رو نشد- بر دست راستش ضربه اى زد و آن را از تن جدا نمود ... او

دستى را قطع كرد كه بخشندگى و نيكوكارى بر مردم از آن مى تراويد و از حقوق ستمديدگان و رنج بردگان، دفاع مى نمود.

(3) ابو الفضل عليه السّلام اعتنايى به دست راست خود ننمود و به رجز پرداخت:

و اللّه ان قطعتم يمينى انى احامى ابدا عن دينى

و عن امام صادق اليقين نجل النبى الطاهر الامين «1» «به خدا! اگر دست راستم را قطع نموديد، من همچنان از دينم دفاع مى كنم».

______________________________

(1) المناقب 4/ 108.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:320

«و از امامى راستين در يقين، فرزند پيامبر پاك امين».

(1) با اين رجزخوانى، هدفهاى عظيمى را كه به خاطر آنها نبرد مى كرد، نشان داد؛ زيرا وى در دفاع از دين و در دفاع از امام مسلمين، مبارزه مى نمود.

(2) حضرت عباس، هنوز چندان دور نشده بود كه پليدى از پليدان بشريّت؛ يعنى «حكيم بن طفيل طائى» از پشت درخت نخلى در كمين وى ايستاد و بر دست چپش ضربه اى زد و آن را قطع نمود. بعضى از مقتلها نوشته اند كه آن حضرت، مشك را به دندان گرفت و شروع به تاختن كرد تا آب را به تشنگان اهل بيت برساند در حالى كه آنچه او را رنج مى داد، همچون ريزش خون، درد جراحات و شدت تشنگى، هيچ توجهى نداشت، اين آخرين حدّ وفادارى، رحمت و مهربانى است كه انسانيّت در همه مراحلش، بدان دست يافته بود.

(3) در حالى كه وى مى تاخت، تيرى جفاكارانه به مشك برخورد كرده آب بر زمين ريخت و آن قهرمان دلير، اندوهناك ايستاد؛ زيرا ريخته شدن آب براى او از ضربات شمشيرها و اصابت نيزه ها سخت تر بود. در اين هنگام، پليدى از آن قوم بر او حمله برد و

با گرزى آهنين بر سر مباركش كوبيد كه فرقش را شكافت و بر زمين افتاد در حالى كه آخرين درود و وداعش را تقديم برادرش مى كرد و مى گفت: «از من به تو سلام باد اى ابا عبد اللّه!» «1».

(4) حركت هوا، سخنانش را به برادرش رساند كه قلبش را شكافت و درونش را پاره پاره نمود، حضرت، در حالى كه سخت شكسته و افسرده بود، سوار بر اسب به لشكريان دشمن تاخت و در كنار آن بدن مقدس كه از درد احتضار رنج مى برد، ايستاد و خود را بر او افكنده او را مى بوييد و بر او اشك مى باريد و گوشه هاى قلبش را كه فجايع، آن را شكافته بودند، با كلماتش خارج

______________________________

(1) مقرم، مقتل الحسين، ص 269.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:321

مى ساخت و مى فرمود:

«اينك كمرم شكست و نيرويم اندك شد».

(1) امام به بدن برادرش نگاهى طولانى انداخت و برادر راستين، و وفادارى كه كم نظير، و شجاع بى مانندش را به ياد آورد ... آرزوهايش پراكنده گشته بود، چيزى كه اين فاجعه هولناك را بر او آسان مى كرد اين بود كه وى نيز به شتاب به او خواهد پيوست و جز لحظاتى پس از او باقى نمى ماند، امّا آن لحظات نزد وى همچون سالها بود و دوست مى داشت كه مرگ پيش از آن به سراغ وى آمده بود.

(2) امام، سوگوار و اندوهگين، در حالى كه قوايش درهم كوبيده شده و قادر به برداشتن قدمهايش نبود و آثار شكست و غم بر او آشكار گرديده بود، برخاست و به سوى خيمه گاه رفت، در حالى كه اشكهايش را پاك مى كرد. سكينه به استقبالش آمد و گفت: «عمويم كجاست؟».

(3) حضرت،

غرق در گريه و اندوه او را از شهادتش باخبر ساخت، نوه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حضرت زينب، هنگامى كه از كشته شدن برادرش باخبر شد، پريشان گشت و اضطراب بر او دست يافت، دستها را بر قلب شكسته خود نهاد و فرياد كشيد: «اى برادرم! اى عباسم! پس از تو ما گم گشته خواهيم بود».

(4) امام با خواهرش در سوگوارى بر برادر نيكوكارش همراه گشت و آن شكيبا، صداى خود را بلند كرد و فرمود: «پس از تو اى ابو الفضل! واى بر گم گشتگى ما» «1».

امام، تنهايى و گم گشتگى را پس از فقدان برادرش احساس كرد، برادرى

______________________________

(1) همان، ص 269- 270.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:322

كه هيچ نوع از انواع نيكى و جانبازى را رها نكرد، مگر اينكه آن را تقديم برادرش نمود.

(1) سلام بر آيين و ياد تو اى ابا الفضل! كه به سوى سرنوشت بزرگ خود رفتى در حالى كه از عظيم ترين شهيدان در درخشندگى و فداكارى بوده اى.

- بدرود، اى قمر بنى هاشم!- بدرود، اى قهرمان كربلا! و سلام بر تو! روزى كه زاده شدى و روزى كه به شهادت رسيدى و روزى كه باز زنده مى شوى.

(2)

مقاتل الطالبيين، ص 91.

(2) تاريخ خليفه خياط 1/ 234.

(3) يعنى نوجوانى كه هنوز صورتش موى در نياورده است.

(4) مرآة الزمان فى تواريخ الزمان، ص 95. الحدائق الورديّة 1/ 127- 128. الصراط السوى فى مناقب آل النبى، ص 92.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:324

[...]

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:325

(1)

دشمنان، نجات خواهد داد.

(3) دوّم: صداى فرياد كودكان از شدت تشنگى مرگبار بلند شده بود، آن حضرت، راهى براى كمك به آنان نمى يافت و قلب بزرگش به دلسوزى و رحمت بر كودكان و خانواده اش مى سوخت، آنها از چيزى رنج مى بردند كه توانايى تحمل آن را نداشتند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:328

(1) سوّم: تجاوز آن آدمكشان جنايتكار پس از كشتن ياران و اهل بيت، به سوى كشتن كودكان بى گناه، برادرزاده ها و عموزاده ها.

(2) چهارم: رنج بردن آن حضرت از تشنگى دردناك، در مورد شدّت تشنگى آن حضرت، روايت شده كه آسمان را جز چيزى همچون دود، نمى ديد و جگر آن حضرت از شدت عطش، از هم جدا شده بود.

(3) «شيخ شوشترى» مى گويد: «عطش حضرت حسين در چهار عضو، اثر كرده بود؛ زيرا لبها از گرمى تشنگى پژمرده، جگر از نبودن آب، از هم جدا شده بود آن گونه كه خود حضرت از زندگى مأيوس گشت و (آن لشكر هم) دانستند كه پس از آن زنده نخواهد بود، به آنان فرمود: «قطره اى آب به من بنوشانيد كه جگرم از هم گسيخته گرديده است و زبان، از شدت جويدن، مجروح شده- آن گونه كه در حديث آمده- و چشم از تشنگى، تاريك گشته است» «1».

(4) پنجم: از دست دادن عزيزان اهل بيت و يارانش، به خيمه هاى خود نگاه مى كرد و آنها را خالى مى يافت، بر ناله ها و غمهايش مى افزود و با سوزناكترين كلمات بر آنها به سوگ مى ايستاد.

جانها از اين مصيبتها كه بر فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گذشت، ذوب مى شوند.

(5) «صفى الدين» مى گويد: «حضرت حسين، محنتها و بلاهايى را تحمل فرمود كه هر مسلمانى آنها را

بشنود، جز اينكه قلبش به درد بسوزد، چاره اى ندارد» «2».

______________________________

(1) خصائص الحسين عليه السّلام، ص 62.

(2) وسيلة المآل فى مناقب الآل.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:329

(1)

سبب فرزند شيرخواره اش «عبد اللّه» بود كه در خوش سيمايى همچون ماه تمام بود، آن حضرت او را گرفت و بسيار بوسيد و با او براى آخرين بار وداع كرد، او را در حال اغما يافت، چشمانش به گودى نشسته و لبانش از شدت تشنگى پژمرده گشته بودند. حضرت، او را برداشت و به سوى آن قوم برد تا عواطف آنان را تحريك كند، شايد جرعه اى آب به وى بنوشانند. او را بر آنان عرضه داشت در حالى كه با عباى خود وى را از آفتاب نگه مى داشت. از آنان خواست تا با اندكى آب، به كمك وى بشتابند، ولى دلهاى آن مسخ شدگان به رقّت نيامد و ستمكار فرومايه، «حرملة بن كاهل» تيرى به سوى او نشانه گرفته، با فرومايگى مى خنديد و در برابر همراهان فرومايه اش افتخار مى كرد و مى گفت:

«اين (تير) را بگير و به او آب بنوشان».

(1) آن تير- خدايا!- گردن طفل را شكافت، هنگامى كه گرمى تير را احساس كرد، دستهايش را از قنداقه اش بيرون آورد و چون پرنده اى سر بريده شده، بر سينه پدر، دست و پا زد، آن طفل سر به سوى آسمان بالا برد و بر دست پدر، جان سپرد ... منظره اى بود كه از هراسناكى اش، دلها شكافته و زبانها بند مى آيند ...

امام دو دستش را كه از آن خون پاك، پر بود، بالا برد و آن خون را به سوى آسمان پرتاب كرد- آن گونه كه امام باقر عليه السّلام مى گويد- قطره اى از آن بر زمين نيفتاد، آنگاه با پروردگارش به راز و نياز پرداخت و گفت:

«آنچه بر من وارد مى شود را حضور در ديدگاه الهى آسان مى كند».

(2) خداوندا! اين

كودك نزد تو از بچه ماده شتر (صالح پيامبر) كمتر نباشد، پروردگار من! اگر يارى را از ما نگهداشته باشى پس آن را براى آنچه از آن بهتر است قرار ده و براى ما از ستمكاران انتقام گير و آنچه در گذر دنيا بر ما گذشته،

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:331

ذخيره آخرت ساز. خداوندا! تو بر قومى كه شبيه ترين فرد به پيامبرت محمد صلّى اللّه عليه و آله را كشته اند، شاهد هستى».

(1) آنگاه امام از اسب خود فرود آمد و با غلاف شمشيرش، گودالى براى طفل خود، حفر كرده او را آغشته به خون پاكش به خاك سپرد. و گفته شده كه او را همراه كشتگان از اهل بيتش قرار داد. «1»

اى ابا عبد اللّه! خداوند تو را بر اين فجايعى كه هيچ پيامبرى از پيامبران خدا به آنها گرفتار نشد و بر هيچ مصلحى در زمين، جارى نگشت، يارى دهد.

(2)

شگفت انگيزى از صبر و پايدارى پدرش روايت كرده و فرموده است:

«هر قدر كه وضعيت، سخت تر مى شد، رنگش درخشان تر و اعضايش مطمئن تر مى گشتند تا آنجا كه بعضى از آنان گفتند: بنگريد كه چگونه به مرگ

______________________________

(1) مقرم، مقتل الحسين، ص 273.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:332

اعتنايى ندارد «1»».

(1) «عبد اللّه بن عمار» نيز گفته است: «حسين را ديدم، آنگاه كه بر او جمع شدند، بر كسانى كه در سمت راستش بودند، حمله مى برد تا آنجا كه از او هراسان گشتند «2» به خدا! نديدم انسان عزيز از دست داده اى را كه فرزندان و يارانش كشته شده باشند، از او استوارتر و يا مصمم تر باشد. و به خدا! همانند او را پيش از او و يا بعد از وى نديده ام در حالى كه گفته «ابن خطاب فهرى» را تمثل مى نمود و بر زبان مى آورد:

مهلا بنى عمنا ظلامتناان بنا سورة من القلق

لمثلكم تحمل السيوف و لاتغمز احسابنا من الرفق

انى لأنمى اذا انتميت الى عز عزيز و معشر صدق

بيض سباط كأن اعينهم تكحل يوم الهياج بالعلق «3» «اى عموزادگان! در ستم به ما درنگ كنيد كه ما را موجى از پريشانى باشد».

«براى همچون شماست كه شمشيرها به كار مى آيند و اصل و نسب ما از مدارا، فرومايه نمى گردد».

«من هرگاه از اصل و نسب سخن گويم از عزّتى گرانمايه و گروهى با صداقت سخن مى گويم».

______________________________

(1) شوشترى، خصائص الحسين، ص 40.

(2) ابن كثير، تاريخ 8/ 188.

(3) ريحانة الرسول، ص 64 و در آن آمده است: «عجيب آن است كه هر كس اين ابيات را تمثل نمود، به قتل رسيد، حضرت حسين عليه السّلام در روز عاشورا به آنها تمثل جست و زيد بن

على در روز سبخه و يحيى بن زيد در روز جوزجان و هنگامى كه ابراهيم بن عبد اللّه بن حسن در قيامش بر ضد منصور به آنها تمثل جست، يارانش آن را بدشگون دانستند و چيزى نگذشت كه تيرى جفاكارانه به سوى وى آمد و او را به قتل رساند».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:333

«سپيد چهرگانى كه چشمانشان در روز نبرد، سرمه خون مى كشند».

(1) آنگاه بر دشمنان خدا حمله برد و با آنان به سخت ترين نبردى پرداخت كه مردم ديده بودند، در حالى كه بر ميمنه سپاه يورش برده و چنين رجز مى خواند:

الموت اولى من ركوب العارو العار اولى من دخول النار «مرگ از دچار ننگ شدن بايسته تر است و ننگ از داخل شدن به آتش شايسته تر باشد».

سپس بر ميسره لشكر حمله برد در حالى كه چنين رجز مى خواند:

انا الحسين بن على آليت ان لا انثنى

احمى عيالات ابى امضى على دين النبى «1» «من حسين بن على هستم كه سوگند خورده ام بازنگردم».

«خانواده پدرم را حمايت مى كنم و بر دين پيامبر حركت نمايم».

(2) آرى، تو حسين هستى كه دنيا را پر از شرافت و مجد نموده اى، تو تنها كسى هستى در اين دنيا كه از تصميم و اراده ات بازنگشتى، نه خوار گشتى و نه سست شدى، بلكه در راه مبارزه پيش رفتى و دژهاى ستمكاران و سركشان را درهم كوبيدى.

(3) تو بر دين جدّت، حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله درگذشتى و برانگيزنده و تجديدكننده مى باشى كه اگر تو نمى بودى، شبحى مبهم مى ماند و اثرى بر واقعيّت زندگى نمى داشت.

(4) «ابن حجر» روايت كرده كه امام مى جنگيد و اين ابيات را مى سرود:

انا ابن على الحر من آل

هاشم كفانى بهذا مفخرا حين افخر

______________________________

(1) ابن شهرآشوب، مناقب 4/ 110.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:334 و جدّى رسول اللّه اكرم من مشى و نحن سراج اللّه فى الناس يزهر

و فاطمة امى سلالة احمدو عمى يدعى ذو الجناحين جعفر

و فينا كتاب اللّه انزل صادقاو فينا الهدى و الوحى و الخير يذكر «1» «من فرزند على آزاده از خاندان هاشم هستم كه مرا اين افتخار بس است هرگاه افتخار كنم».

«و جدّ من رسول خداست گرامى ترين كسى كه بر زمين قدم برداشت و ما چراغ خدا هستيم كه در ميان مردم مى درخشد».

«و فاطمه فرزند احمد مادر من است و عموى من جعفر است كه صاحب دو بال ناميده مى شود».

«و كتاب خدا در ميان ما به راستى نازل شد و در مورد ماست كه هدايت و وحى، ياد آورده مى شود».

(1)

ساخت كه نظير آن در همه دوره هاى تاريخ، مشاهده نشده است.

(4)

ابن شهرآشوب، مناقب 4/ 58.

(2) الصواعق المحرقة، ص 197.

(3) اللهوف، ص 54 ابن اثير، تاريخ 4/ 76. طبرى تاريخ 5/ 450. در الابكار فى وصف الصفوة الاخبار، ص 38.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:337

ابو سفيان، دشمن شماره يك اسلام نسبت داد كه پس از او، فرزندانش، رهبرى نيروهاى ستمگر را رهبرى كردند، فاجعه كربلا هم، چيزى جز ادامه كينه ها و دشمنيهاى آنان نسبت به پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله نبوده است ...

(1) امام، آنان را به پيروى از سنّتهاى عربى دعوت كرد كه در روزگار جاهليت برقرار بوده، از تعرض ننمودن به زنان و كودكان و هر نوع اذيت و آزارى. آنگاه، فرومايه پليد، شمر بن ذى الجوشن به سخن آمد و به امام گفت: «چه مى گويى اى فرزند فاطمه؟!».

(2) آن پليد، گمان مى كرد كه امام را با نسبت دادن آن حضرت به مادرش- سيدة النساء- مورد بى حرمتى قرار داده است و نمى دانست كه او را به معدن پاكى و نبوت نسبت داده، حضرت حسين عليه السّلام را افتخار و شكوه همين بس كه سيده زنان جهانيان، مادرش باشد، آن گونه كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرموده است «1».

(3) امام به وى فرمود: «من با شما مى جنگم، زنان را گناهى نيست، پس ستمگرانتان را مادام كه زنده هستم از تعرض به خانواده ام بازداريد».

(4) شمر، اين مطلب را پذيرفت. آنگاه آن جنايتكاران، حضرت را در ميان گرفته آنچنان با شمشيرها بر او ضربه مى زدند و با نيزه ها او را مى كوبيدند كه از زخمهاى آن حضرت، خون جارى شد.

______________________________

(1) حافظ سيوطى، الثغور الباسمة فى مناقب السيدة فاطمه، ص 44، از كتابهاى گراورشده كتابخانه

امام امير المؤمنين عليه السّلام. و در اين كتاب آمده است «عمران بن حصين» روايت نموده پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به عيادت فاطمه كه بيمار بود رفت و به وى فرمود: چطور هستى؟ گفت:

بيمارم و درد مرا مى افزايد، طعامى براى خوردن ندارم. فرمود: دخترم! آيا نمى پسندى كه سرور زنان جهانيان باشى؟ گفت: پس مريم كجا باشد؟ فرمود: وى، سرور زنان جهان خود است و تو سرور زنان جهان خود هستى.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:338

(1)

بايسته تر است. كدام جان است كه چنين فجايعى را تحمل كند و با ثبات عزم، خرسندى و تسليم در برابر امر خداوند، از آنها استقبال نمايد؟ او كسى جز حسين عليه السّلام نيست، اميد پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و ريحانه آن حضرت و تصوير كاملى كه نمايانگر حضرتش مى باشد.

(3) جانهاى دختران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنگاه كه امام را با آن حال ديدند به اندوه گداخته شد، به او آويختند و با دلهايى پريشان گشته با او وداع كردند، چهره هايى از هراس بى رنگ شده. امام كه آنان را ديد لرزه بر اندامشان افتاده، بسيار به درد آمد.

______________________________

(1) مقرّم، مقتل الحسين، ص 276.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:340

(1) «امام كاشف الغطاء» مى گويد: «چه كسى مى تواند حضرت حسين عليه السّلام را براى تو به تصوير كشد، در حالى كه امواج بلا در اطرافش متلاطم گشته و مصيبتها از هر سو بر او سرازير شده، در آن حالت، تصميم گرفته بود كه با خانواده و باقيمانده كودكانش، وداع كند، پس به سراپرده اى كه بر آزاد زنان نبوت و دختران على و زهرا عليها السّلام زده شده بود، نزديك شد، آن بانوان بزرگوار همچون دسته اى از كبكهاى پريشان گشته، خارج شدند و او را كه غرقه در خون خود بود، در ميان گرفتند، آيا مى توانى حال آنان و حال حسين را در آن وضعيت هول انگيز در نظر مجسم نمايى و قلبت نسوزد و عقلت سرگشته نشود و اشكت روان نگردد؟» «1».

(2) محنت امام در وداع با عيال، از سخت ترين و شديدترين محنتها و مصايبى بود كه آن حضرت تحمل نمود؛ زيرا دختران رسول

خدا صلّى اللّه عليه و آله بر صورت خود زدند و صداى گريه و شيون آنان، بلند گشت در حالى كه جدشان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را به گريه و زارى ياد مى كردند، خود را بر امام افكندند تا با وى وداع كنند، اين صحنه هول انگيز در جان امام به حدى اثر گذاشت كه ميزان آن را جز خداوند نمى داند.

(3) پليد ناپاك، «عمر بن سعد» بر نيروهاى مسلّحش فرياد كشيد و آنان را به يورش بر امام تحريك نمود و گفت: «مادام كه به خود و خانواده اش مشغول است، بر او يورش بريد كه به خدا اگر براى شما فراغت يافت، ميمنه شما از ميسره تان، تفاوتى نخواهد داشت».

(4) آن پليدان، بر حضرت، يورش بردند و تيرهاى خود را به سويش پرتاب

______________________________

(1) جنة المأوى، ص 115.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:341

نمودند كه آن تيرها ميان طنابهاى خيمه ها افتاد و بعضى از آنها به چادرهاى برخى از زنان برخورد كرد كه پريشان گشتند و وارد خيمه شدند. آنگاه امام حسين عليه السّلام، همچون شيرى خشمگين به سوى آن مسخ شدگان خارج شد و با شمشير خود به درو كردن آن سرهاى پليد پرداخت، در حالى كه تيرها از راست و چپ بر او پرتاب مى شد و آن حضرت، با سينه و گردن با آنها مواجه مى گشت «1»، از آن ميان، تيرهايى كه به آن حضرت اصابت نمودند و امام را به سختى مجروح ساختند عبارتند از:

(1) 1- تيرى كه به دهان پاك آن حضرت اصابت نمود و خون پاكش جارى گشت، حضرت دستش را در زير آن زخم گرفت و هنگامى كه پر از

خون شد، آن را به سوى آسمان بالا برد و خطاب به خداى تعالى گفت: «خداوندا! اين، در راه تو اندك است» «2».

(2) 2- تيرى كه به پيشانى شريف درخشنده به نور نبوت و امامتش برخورد نمود كه «ابو حتوف جعفى» به سوى وى پرتاب كرده بود، خون مباركش روان گشت، حضرت، دو دست خود را به دعا بر آن آدمكشان جنايتكار برداشت و گفت: «خداوندا! تو مى بينى وضعى را كه من از دست بندگان نافرمانت در آن هستم. خداوندا! آنان را به شمار آور و قدرتمندانه به هلاكت رسان و بر روى زمين كسى از آنها را باقى مگذار و هرگز آنان را مبخشاى».

(3) آنگاه بر آن سپاه فرياد كشيد: «اى مردم بدكردار! بعد از محمد با عترتش چه بد عمل كرديد، شما پس از من كسى را نخواهيد كشت كه كشتن او را مهم

______________________________

(1) مقرم، مقتل الحسين عليه السّلام، ص 277- 278.

(2) الدر النظيم، ص 551.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:342

شماريد بلكه آن كار پس از كشتن من، بر شما آسان مى شود، سوگند به خدا! من اميدوارم كه خداوند مرا به شهادت كرامت فرمايد و سپس براى من از شما انتقام بگيرد، در حالى كه متوجه نباشيد ...» «1».

(1) پاداش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كه آنان را از زندگى در بينوايى و بدبختى نجات داد، اين بود كه بر فرزندانش تعدّى نمودند و خونشان را ريخته، در مورد آنان مرتكب اعمالى شدند كه پوستها از آن مى لرزند و چهره ها به شرم، نمناك مى شوند ...

خداوند، دعاى امام را اجابت فرمود و براى او از دشمنان جنايتكارش انتقام گرفت؛ زيرا جز اندكى

نماندند تا فتنه ها و طوفانها بر سر آنان فرود آمد و انقلابى عظيم «مختار»، به خونخواهى امام برخاست و به تعقيب و پيگرد آنان پرداخت در حالى كه آنان به بيابانها گريخته بودند و مأموران مختار در پى ايشان مى تاختند تا اينكه بسيارى از آنها را به هلاكت رساند.

(2) «زهرى» مى گويد: «از قاتلان حسين، كسى باقى نماند مگر اينكه به كيفر رسيد، يا به قتل، يا به كور شدن، يا به روسياهى و يا از بين رفتن ملك در مدتى اندك» «2».

(3) 3- از مهمترين چيزهايى كه امام را به شدت مجروح ساخت، آن است كه مورخان مى گويند: امام، پس از اينكه خونريزى، آن حضرت را ناتوان ساخته بود، اندكى ايستاد تا استراحت كند كه پليدى، سنگى به سوى حضرت پرتاب نمود و به پيشانى شريف امام اصابت كرد، خون بر چهره اش جارى شد، امام پيراهن خود را برداشت تا خون را از روى چشمانش پاك كند كه پليد ديگرى

______________________________

(1) مقرم، مقتل الحسين، ص 278.

(2) ابن قتيبه، عيون الاخبار 1/ 300- 301.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:343

تيرى با سه پيكان بر آن حضرت زد و بر قلب مباركش اصابت كرد؛ قلبى كه مهربانى و دلسوزى براى همه مردم را دارا بود، آنگاه حضرت به نزديك شدن اجل حتمى، يقين كرد و به سوى آسمان نظر افكند در حالى كه مى گفت:

بسم اللّه و باللّه و على ملّة رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله ... پروردگارا! تو مى دانى كه آنان فردى را مى كشند كه بر روى زمين فرزند دختر پيامبرى غير از من نباشد».

(1) آنگاه، تير را از پشت خود خارج ساخت و خون همچون

ريزش ناودان سرازير گشت، آن حضرت، دست خود را جلو آن گرفت و هرگاه پر مى شد به سوى آسمان پرتاب مى كرد و مى گفت: «حضور در ديدگاه خداوند، آنچه بر من وارد گشته را آسان مى كند».

امام، از خون خود مقدارى برداشت و چهره و محاسن خود را با آن آغشته ساخت با هيبتى چون هيبت پيامبران، آنگاه چنين فرمود: «اين چنين خواهم بود تا خداوند و جدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را ملاقات كنم در حالى كه به خون خود آغشته باشم ...» «1».

(2) 4- «حصين بن نمير» تيرى به سوى آن حضرت انداخت كه به دهان مباركش اصابت كرد، خون جارى گشت و آن حضرت، خون را با دست خود مى گرفت و به سوى آسمان پرتاب مى كرد، در حالى كه بر آن جنايتكاران مجرم، چنين نفرين مى كرد: «خداوندا! آنان را به شمار آور و با قدرت، هلاك كن و بر روى زمين، كسى از آنان را باقى مگذار «2»».

تيرها بر آن حضرت، پى درپى مى رسيدند تا آنجا كه بدن شريف

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل 2/ 34.

(2) انساب الاشراف 3/ 407.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:344

حضرت، قطعه اى از آنها شد ... در حالى كه ريزش خون و محنت تشنگى او را سخت رنج داده بود، پس بر زمين نشست و از شدت درد، گردنش را حركت مى داد، در اين وضع بود كه پليد ناپاك، «مالك بن نسر»، بر او حمله برد و آن حضرت را دشنام داده با شمشير، ضربه اى بر او زد، كلاه بلندى كه امام بر سر داشت از اين ضربه، پر از خون شد. امام نگاهى به وى انداخت و او را

نفرين كرد و فرمود: «با دست راستت نخورى و نياشامى و خداوند تو را با ستمكاران محشور سازد».

آنگاه آن كلاه بلند را انداخت و با شب كلاه عمامه بست «1». آن ستمگر به سوى كلاه بلند امام رفت و آن را گرفت كه دستهايش فلج شدند «2».

(1)

و از مهمترين عناصر وجود او گشته بود ... وى به خدا پيوسته و بر قضاى او صبر نمود، فجايع و مصيبتهايى كه بر وى رسيده و از آن رنج ديده را به خدا واگذار كرده بود. اين ايمان عميق همه آنچه را كه بر وى رسيده، از ياد آن حضرت برده بود.

(3) «دكتر شيخ احمد وائلى»، در قصيده برجسته اش مى گويد:

يا ابا الطف و ازدهى بالضحايامن اديم الطفوف روض خيل

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 223. كفاية الطالب فى مناقب على بن ابى طالب: 431- 432.

(2) مقرم، مقتل ص 283.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:346 نخبة من صحابة و شقيق و رضيع مطوق و شبول

و الشباب الفينان جف ففاضت طلعة حلوة و وجه جميل

و توغلت تستبين الضحاياو زواكى الدماء منها تسيل

و مشت فى شفاهك الغر نجوى نم عنها التحميد و التهليل

لك عتبى يا ربّ ان كان يرضيك فهذا الى رضاك قليل «اى صاحب روز عاشورا، در حالى كه از خاك كربلا سبزه زارى زيبا، شاداب گشته بود».

«گزيده اى از ياران و برادرى و شيرخواره اى گردنبند به گردن و شير بچگانى».

«و جوانان برومندى كه از دست داده بودى با آن چهره هاى زيبا و صورتهاى دلنشين».

«تو پيش رفتى تا قربانيان را ببينى كه خونهاى پاك از آنان روان بود».

«از ميان لبان با شكوهت، نجوايى جريان يافت كه سپاس خداى و تهليل او را مى گفت».

«پروردگارا! تو بايد خشنود گردى، اگر تو را خشنود مى سازد كه اين در برابر رضاى تو، اندك است».

(1)

«زرعة بن شريك تميمى» بر كف دست چپ

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:347

حضرت، ضربه اى زد و فرومايه ديگرى بر شانه اش ضربه اى وارد كرد، از كينه توزترين دشمنان نسبت به حضرت، «سنان بن انس» بود كه گاهى با شمشير به آن حضرت ضربه اى مى زد و گاهى با نيزه بر او حمله مى برد و به اين كار خود افتخار مى كرد و آنچه را كه با آن حضرت انجام داده بود براى حجاج تعريف مى كرد و افتخاركنان مى گفت: «با نيزه بر او كوبيدم و با شمشير، قطعه قطعه اش كردم!!».

حجاج با وجود سنگدلى اش، به درد آمد و بر او فرياد زد: «ولى شما دو نفر در يك سراى با يكديگر فراهم نخواهيد آمد» «1».

(1) دشمنان خدا از هر طرف، امام را در ميان گرفتند در حالى كه خون پاكش از شمشيرهايشان مى چكيد. بعضى از مورخان گفته اند كه در اسلام، هيچ كس همچون حضرت حسين عليه السّلام، ضربه نخورده بود؛ زيرا يكصد و بيست زخم از ضربه هاى شمشيرها و زخمهاى نيزه ها و اثر تيرها در بدن آن حضرت يافت شد «2».

(2) امام، مدتى بر روى زمين ماند، همگى از هيبتش و از اينكه بر او يورش برند و وى را به قتل برسانند بيم داشتند لذا عقب ماندند. «سيد حيدر» مى گويد:

فما اجلت الحرب عن مثله صريعا يجبّن شجعانها «هيچ جنگى همانند او را نمايان نساخت كه بر زمين افتاده بود، ولى شجاعان از او بيم داشتند».

(3) هيبتش دلها را مى گرفت تا آنجا كه بعضى از دشمنانش گفتند: «زيبايى

______________________________

(1) مجمع الزوائد 9/ 194.

(2) الحدائق الوردية 1/ 123.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 3،ص:348

چهره و نور صورت با شكوهش ما را از انديشيدن به