رحمت خاص خداوند و آنان به حقيقت، هدايت يافتگانند».

______________________________

(1) آل عمران/ 169- 171.

(2) بقره/ 157

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:7

دست آنان مى گشود و بردگانى كه از سرزمينهاى فتح شده، تصاحب مى كردند و اموالى كه آنها را در خواب هم نمى ديدند، سراسيمه شان كرده، آنان را به جنگ مرگ و زندگى بر سر قدرت كشيده و از دينشان به در كرده بود.

(3) پيامبر بزرگوار صلّى اللّه عليه و آله از پس پرده غيب، آنچه را كه امّتش از مجد و سيادت بر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:10

همه ملتهاى زمين، به دست خواهد آورد و سقوط دولتهاى بزرگ در برابر حركت مقدس اسلامى را، در نظر آورد و اين مطلب را به مسلمين اطلاع داد. آنان به عنوان بخشى از عقيده خود، آن را باور داشتند؛ همچنانكه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از عالم غيب آنچه را كه امتش از فتنه و تفرقه، بدان خواهد رسيد، دريافت. و لذا به شدت، احتياط را رعايت فرمود و ذخيره اى براى امتش در نظر گرفت كه هر دردى را درمان مى بخشيد و هر اختلافى را پايان مى داد و آن اين بود كه امامت عترت پاك از اهل بيت خود را به اطلاع امّت رسانيد، آنان كه خداوند، پليدى را از آنها دور ساخت، آنان را پاك گردانيده بود، اين اقدام به انگيزه عاطفه و يا محبت نبود، زيرا جايگاه نبوت، بالاتر از آن است كه در برابر هر عاملى از عوامل محبت و ديگر اعتبارات مادى، تأثير بپذيرد.

(1) سخنان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در فضيلت عترت، به حدّ تواتر رسيد و هيچ يك از مسلمين، در مورد آنها شك و ترديدى نداشت، زيرا آن حضرت، اهل بيت را با كتاب خدا مقارن ساخت، آن كه باطل نه

از پيش رو و نه از پشت سر به سوى آن نمى آيد و آنان را كشتيهاى نجات و ايمنى بندگان قرار داد بخصوص كه سرور عترت، حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام- بنا به سخنان مؤكد پيامبر- برادر، نفس آن حضرت، باب مدينه علم و قاضى ترين افراد امّتش مى باشد و على عليه السّلام نسبت به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مانند هارون نسبت به موسى بود و فرمود:

«من كنت مولاه فهذا على مولاه».

«هر كس را كه من مولا بوده ام، اين على مولاى اوست» ...

(2) ولى آن قوم، جمع شدن نبوّت و خلافت در يك خانواده را، دوست نداشتند و نصوص را تأويل نمودند و خلافت را از اهل بيت نبوّت، معدن حكمت و محل فرود وحى، دور ساختند و امّت را از بهره مند شدن از سايه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:11

حكومت آنان- كه هدفش نشر عدالت آسمان در زمين بود- محروم كردند.

اين جداسازى، سبب گرديد تا مبارزه اى مرگبار بر سر تصاحب مسندهاى حكومت، ميان خاندانهاى مشهور در اسلام پيش آيد و از پس آن، امّت به فجايع و مصيبتهايى دچار شود كه زندگى در آن روزگاران را به جهنّمى غير قابل تحمل، مبدّل سازد و حكومت نطع «1» و شمشير، در ميان مردم برقرار شود.

(2) (1) مبارزه سياسى، با شديدترين حالتهايش در زمان استيلاى امام امير المؤمنين عليه السّلام بر زمام قدرت، پيش آمد؛ زيرا نيروهاى حريص بر دستيابى به حكومت، به جنبش آمده، شورش مسلّحانه به راه انداخته و در پى سرنگون كردن حكومتى برآمدند كه منافع ملتهاى اسلامى را در بر گرفته و حقوق انسان را پايه قرار داده بود و

مى رفت تا اصول حق و عدالت را حاكم سازد و دژهاى ظلم را درهم كوبد و قلعه هاى باطل را ويران نمايد و مشعل كرامت انسانيّت را بر افروزد و همه عوامل عقب ماندگى و فساد را- كه از حكومت قبلى بر جاى مانده بود- از ميان بردارد.

(2) امام، انقلابى ريشه دار و تحوّلى اجتماعى در صحنه هاى سياسى، فكرى و اقتصادى به وجود آورد كه از جمله آنها عدالت در توزيع و الغاى امتيازاتى

______________________________

(1) «نطع»: بساط، فرش، فرش چرمى كه سابقا شخص محكوم به اعدام را روى آن مى نشانيدند و سر وى را مى بريدند. انطاع و نطوع جمع (فرهنگ عميد).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:12

بوده است كه حكومت عثمان به بنى اميّه و خاندان ابى معيط بخشيده بود. نيز مصادره اموالى كه به ناحق، اختلاس كرده بودند و بركنارى واليان و ديگر كارمندانى كه حكومت را وسيله اى براى دستيابى به ثروت و تسلّط بر مردم به ناحق، قرار داده بودند.

(1) اين دگرگونيهاى اجتماعى كه حكومت امام به وجود آورده بود، به ازدياد بحرانهاى نفسانى در دل قريشيان و ديگر كسانى انجاميد كه از اصلاحات اجتماعى، كينه اى در دل داشتند و مطمئن بودند كه حكومت امام، منافع اقتصادى و غير اقتصادى آنان را نابود خواهد كرد و لذا با همدستى يكديگر براى اعلام مخالفت، بپاخاستند و جاى تأسف است كه بعضى از بزرگان صحابه همچون «طلحه و زبير» نيز در ميان آنان بودند و اينكه عضو برجسته در ميان آنان، جناب عايشه، همسر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله باشد. (2) و قابل توجه است كه مخالفان، هيچ گونه اهداف اجتماعى يا اصلاحى نداشتند، بلكه منيّت و طمع ورزيها- بنا

به اظهاراتشان در بسيارى از مناسبتها- آنان را به اين كار واداشته بود، در طليعه نيروهاى توطئه كننده بر ضد امام، حزب اموى قرار داشت كه همه پشتوانه هاى مالى خود را كه در ايام حكومت عثمان به دست آورده بود، به كار گرفت و آنها را در اختيار مخالفان قرار داد و آنان، همه ادوات جنگى را خريدند و مبالغ هنگفتى از اموال را به مزدوران بخشيدند و آتش جنگى شعله ور گرديد كه مورخان آن را «جنگ جمل» نام نهادند و امام به سرعت به سوى آن شتافته، آتش آن را خاموش گردانيد و نشانه هايش را از بين برد، ولى آن جنگ، سنگين ترين زيانها را بر مسلمين وارد ساخت؛ زيرا باب جنگ را ميان مسلمين گشود و راه را براى معاويه آماده ساخت تا تمرّد خود را در برابر امام، اعلام نمايد و در شديدترين و سخت ترين جنگها با آن حضرت درگير شود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:13

(1) حوادث هولناك، يكى در پى ديگرى، به وقوع مى پيوست و بعضى از آنها نتيجه آن ديگرى مى بود تا آنجا كه به شهادت امام امير المؤمنين عليه السّلام و عدم اطاعت از فرزندش حسن عليه السّلام و پيروزى نيروهاى كينه توز بر اسلام، منجر شد كه به صورتى موضوعى و با شيوه اى بى طرفانه به تفصيل آنها خواهيم پرداخت.

(3) (2) امويها، با شيوه هاى حيله گرانه و به كارگيرى روشهاى ديپلماسى نيرنگ مآبانه توانستند بر قدرت، مسلّط شوند و در صحنه مملكت اسلامى، دولت اموى ظاهر گردد كه رهبر آن پيشواى امويان، «معاوية بن ابى سفيان» فرمانده نخست همه عمليات جنگى مخالف اسلام بوده كه در زمان درخشش انقلاب معلّم و پيشواى انسانيّت؛

حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و اعلام دعوت خلّاقه آن حضرت با هدف پيشرفت بينش اجتماعى و پايه ريزى اجتماعى بر اساس عدالت و مساوات، با وى به ستيز برخاسته بود.

(3) امّت اسلامى، همچون طعمه اى در ميان چنگالهاى امويان گرفتار آمد و در برابر حكومت رعب و وحشتى شديد، تسليم گرديد كه در آن كينه ها و دشمنيها بر ضد ارزشهاى امّت و پايه هاى فكرى و اجتماعى آن، سربلند كرده و براى نابودى آنچه اسلام در زمينه هاى اقتصادى، سياسى و فكرى، محقق ساخته بود، دست به كار گرديده بودند.

(4) سياست اموى، به برنامه ريزى هولناكى دست زد تا اساس وجودى امّت را نابود سازد و ذخيره هاى معنوى و فكرى آن را ريشه كن نمايد كه از فجيع ترين

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:14

و بيرحمانه ترين تصميمات سياسيش، مواردى به اين شرح بوده است:

(1) الف- ناچيز شمردن ارزش اهل بيت كه خود محور بينش اجتماعى در اسلام و عصب حسّاس در كالبد امّت بودند و روح پويايى و پيشرفت را در امّت، مى دميدند. قدرت حاكم، همه دستگاههاى سياسى، اقتصادى و ديگر امكانات خود را براى دور كردن دلهاى مسلمين از اهل بيت و تحميل دشمنى با آنان بر زندگى اسلامى، به كار بردند تا اين دشمنى با اهل بيت را جزئى جداناشدنى از اسلام قرار دهند و در اين راه، دستگاههاى تعليم و تربيت و دستگاههاى وعظ، ارشاد و ديگر وسايل را به كار گرفتند و سبّ عترت بر بالاى منابر را فريضه اى واجب قرار دادند كه عدم انجام آن، موجب مؤاخذه و اعمال شديدترين كيفرها در مورد كسى كه در اين خصوص اهمال مى نمود، مى گرديد! (2) ب- نابود

كردن عناصر روشنفكر در اسلام كه با هدايت و واقعيت آن، تربيت يافته بودند و روان كردن بزرگان اسلام به سوى اعدامگاهها، آن گونه كه در مورد «حجر بن عدى، ميثم تمار، رشيد هجرى، عمر بن حمق خزاعى» و امثال آنان عمل شد، آنها كه داراى قدرت روشنگرى اجتماعى و توانايى نگهدارى امّت از انحراف و حركت در راههاى ناصواب بودند و نظام حاكم در ريختن خون آنان به بهانه اينكه آنها دست از اطاعت برداشته و از جماعت جدا گشته اند، متوسل گرديد، در حالى كه اين امر، به شكلى عارى از حقيقت بوده است و آنان جهت گيرى سياسى را در اصطكاك با دين و در برخورد با منافع امّت يافتند و نظام حاكم را به انتخاب راه راست و عمل به توازن و خوددارى از زيان رساندن به منافع اجتماع، دستور دادند و به خاطر همين امر بود كه خونهاى آنان را مباح دانست.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:15

(1) ج- دگرگون ساختن واقعيت درخشان اسلام و وارونه كردن همه مفاهيم و پايه هاى اساسى آن و آلوده كردن آن به خرافات و اوهام تا نيروهايش فلج گردد و از حركت در مسير زندگى و رها شدن به همراه انسان براى رشد بخشيدن به استعدادها و تواناييهايش عاجز گردد و از عمل در راه پيشرفت وسايل زندگى انسان، بازماند.

(2) حكومت، كميته هاى جعل را تشكيل داد و اموال فراوانى را به آنها اختصاص داد تا احاديثى را از زبان رهايى بخش پيامبر بزرگ صلّى اللّه عليه و آله جعل نمايد و آنها را از موارد قانون گذارى به حساب آورند و از جمله «سنّت» كه خود از منابع

احكام است، قرار دهند.

(3) جاعلان، به دروغپردازى پرداخته، دروغهاى خود را به حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نسبت مى دادند كه بسيارى از آنچه جعل نمودند، با منطق عقل، مغاير و با قوانين زندگى، مخالف بود. جاى تأسف است كه آن دروغها در كتابهاى سنّت، مدون گرديد و در كتب اخبار، درج شد تا آنجا كه بعضى از علماى غيرتمند را ناگزير ساخت بعضى از كتابها را تأليف كنند و برخى از آن جعليّات را معرفى نمايند. به نظر من، اين توطئه هولناك از فاجعه آميزترين مصايبى است كه مسلمين به آنها دچار گشتند، زيرا گرفتارى به آن، امرى موقتى و در زمانى خاص نبود، بلكه همچنان در امتداد تاريخ، جريان خود را ادامه داد و آن جعليّات با زندگى افراد فراوانى از مسلمين آميخته گرديد و آنها آن جعليّات را به عنوان جزئى از دين خود همچنان نگاه داشته اند در حالى كه موانع بسيارى قرار داده شد تا مانع پيشرفت استعدادها و رهايى انديشه ها گردد و همچون سنگى در راه پيشرفت و ابتكار- كه اسلام براى فرزندانش مى خواهد- باقى بماند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:16

(4)

(1) انسان مسلمان، در روزگار معاويه، نمونه هاى شاق و دردناكى از محنتها و گرفتاريها را تجربه نمود؛ زيرا حكومت معاويه در نشر ظلم و جور در همه مناطق، كوشيد و امور مسلمين را به جلّادان و دژخيمانى همچون «زياد بن أبيه، بسر بن ابى ارطات، سمرة بن جندب، مغيرة بن شعبه و امثال اين پليدان بشريّت سپرد و آنان، رگبارى از عذاب دردناك را بر سر مردم ريختند كه انسانيّت در بسيارى از مراحل تاريخ خود، همانندى براى آن

نديده بود.

(2) امام حسين عليه السّلام ستمكاريهاى اجتماعى در روزگار معاويه را مى ديد و مى شنيد و تا حدّ زيادى از آنها متأثر و متألم مى شد؛ زيرا آن حضرت، به حكم رهبرى معنوى اش نسبت به امّت جدش، احساس امّت را داشت و از دردهايش در رنج بود و با آن زندگى مى كرد كه از مهمترين بحثهايى كه آن حضرت متحمل شد، اين بود كه واليان دژخيم و جلّاد معاويه در تعقيب شيعيان اهل بيت بود و در كشتن آنها و سوزاندن خانه ها و مصادره اموالشان از هيچ اقدامى دريغ نمى نمودند و با كوشش تمام، از هر راهى براى ستم كردن به آنان مى كوشيدند (3) كه امام، به نوبه خود آن سياست ظالمانه را محكوم كرد و نامه هاى تند پرخاشگرانه اى را براى طاغوت دمشق فرستاد و در آنها اقدامات ستمگرانه اى را كه عمّال و واليانش براى نابودى دوستان اهل بيت و آشنايان به فضيلت آنان انجام مى دادند محكوم مى كرد در برخى از آن نامه ها حضرت، اين مطلب را نفى فرمود كه معاويه از اين امّت باشد، بلكه وى را عنصرى غريب دانست كه با اين امّت، دشمنى مى ورزد و الحق همينطور هم بوده است، زيرا اقدامات سياسى وى ثابت نمود كه او از سرسخت ترين دشمنان امّت بود و براى آنان نقشه هاى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:17

شومى را در سر مى پروراند و در تاريكى شب و روشنايى روز، براى آنان، حيله ها مى انديشيد و در خوار ساختن و اجبار آنان به جور و ستم، كوششها مى نمود و از فجيع ترين مصيبتهايى كه معاويه براى امّت به وجود آورد اين بود كه فرزند بى بند و بار و شومش، يزيد همبازى

ميمونها و يوزپلنگها را- آن گونه كه مورخان او را ناميده اند- به عنوان خليفه بر آنان تحميل كرد تا در دين و دنيايشان تباهى روا دارد و بلاها و فجايعى را نصيب آن سازد.

(5) (1) امّت، در روزگار معاويه و فرزند بى بندوبار يزيد، همه عناصر و پايه هاى اساسى خود را از دست داد و ديگر آن بهترين امّت نبود كه براى مردم به وجود آمده باشد- آن گونه كه خداوند خواسته بود-، زيرا معاويه در ميانشان، سخت تباهى آفريد و آنان را به نحوى بار آورده بود كه انديشه اى جز رسيدن به ماديات و فرصت طلبى نداشتند. نيز آنان را به ذلّت و بردگى، عادت داد و هويتشان را از آنها گرفته و آنان را از اخلاق ارزنده شان جدا ساخته بود. (2) اينك امّت، اهميتى به تحقيق اهداف و آمال نمى داد و آنچه را كه زندگى شرافتمندانه را برايش تأمين مى كرد، به چيزى نمى شمرد. به حكومت امويان، تسليم گشته و خوار و ذليل، زير تازيانه هايش به سر مى برد كه خونهايش را بريزد و ثروتهايش را از بين ببرد و در ميان آن، ظلم و فساد را گسترش دهد؛ زيرا به شكلى فاجعه آميز، تخدير گرديد و كالبد بى حركتى گشته بود كه نه بينشى داشت و نه جنبشى، نه براى دفاع از كرامت و عزت خويش بپا مى خاست و نه در صحنه هاى شرف و فداكارى، پاى مى نهاد تا خود را از ظلم و تعدى، محافظت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:18

نمايد.

(1) امام حسين عليه السّلام سبط پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و اميد درخشان آن حضرت كه همه نيروهايش در وجود او جاى گرفته بود، حالت

مسلمين را مى ديد كه چگونه به خوارى و ذلّت، گرفتار آمده اند و ديگر آن امّت عظيمى نبودند كه رسالت اسلام را پايه نهاد و مشعل هدايت و نور را به همه ملتهاى زمين، ارزانى داشت.

(2) درد جانكاه احساسات و عواطف، امام را در بر گرفته و آن حضرت به تفكرى عميق و طولانى مشغول گشته بود، شبها را در انديشه نجات دين جدّ بزرگوارش، بيدار مى ماند كه چگونه آن را از بازگشت به جاهليّت، حفظ كند.

(3) امام، كنگره هايى را گاه در مكّه و گاه در مدينه منعقد مى ساخت و وضع موجود مسلمين را با صحابه و فرزندان آنان در ميان مى گذاشت و منكرات معاويه و كارهاى زشتش را براى آنان بيان مى كرد و سرانجام به اين نتيجه رسيد كه اين روش، به هيچ روى، نتيجه اى در زمينه هاى اصلاحات اجتماعى به بار نمى آورد و نمى تواند معنويتى را كه امّت از معنويت خود، از دست داده بود، به آن بازگرداند. و ملاحظه فرمود كه ميان دو امرى قرار گرفته است كه امر سوّمى براى آنها متصور نبود و آن دو، عبارت بودند از:

(4) 1- با امويان به مسالمت برخيزد و با يزيد بيعت كند و از آنچه دستگاه حاكم از ظلم و جور مرتكب مى شود، چشم پوشى نمايد و بحرانهاى عقيدتى و اجتماعى را كه امّت، بدانها گرفتار آمده بود، ناديده گيرد كه در آن صورت، به احتمال و نه به طور قطعى، سلامتى و زندگى خود را تضمين نمايد، ولى اين چيزى بود كه خداوند براى آن حضرت، نمى پذيرفت و وجدان زنده سرشار از تقواى خداى اش نيز آن را نمى پسنديد؛ زيرا وى با توجه به جايگاهش نسبت

به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در برابر خداوند، مسئول نگهدارى امّت، و حمايت از اهداف

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:19

و ارزشهاى آن مى باشد و در برابر جدش حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نيز در مورد رعايت اصلاحات اجتماعى و صيانت اسلام از تباهى تباهكاران و حيله هاى فاجران، مسئوليت داشت كه آن حضرت- سلام اللّه عليه- اين مسئوليت عظيم و آنچه را كه وظيفه بر عهده اش قرار مى داد، در سخنرانى خود، خطاب به حرّ و يارانش از پليس ابن زياد، اعلام فرمود و گفت:

«اى مردم! رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: هر كس سلطان ستمكارى را ببيند كه حرام خدا را حلال گردانيده و عهد او را شكسته و مخالف سنّت رسول خدا باشد و ميان بندگان خدا به گناه و تعدى عمل كند و با كردار و گفتار، در برابر او نايستد، بر خداوند خواهد بود كه او را به آن جايى كه او وارد مى شود، واردش نمايد ...».

وظيفه شرعى- بنا به آنچه بيان فرمود- بر او واجب مى ساخت كه به مبارزه با ظلم و مخالفت با ستم، برخيزد و بر دست تجاوزكاران و ظالمان، ضربه بزند.

(1) 2- اعلام انقلاب نمايد و خود و اهل بيت و شيعيان خود را قربانى كند، در حالى كه به عدم موفقيّت انقلاب خود، يقين داشته باشد؛ زيرا آن حضرت، اوضاع اجتماع را بررسى كرده و دانسته بود كه دين، حرفى بر زبانهاى مردم است ولى آن حضرت يقين داشت كه فداكاريش براى مسلمين، خير فراگيرى به بار خواهد آورد؛ زيرا اراده آنان آزاد خواهد گشت و به سوى ميدانهاى جهاد،

خواهند شتافت، و پرچمهاى آزادى را برمى افرازند و جبّاران ستمگر بنى اميه را از تختهاى سلطنتشان به سوى گورهايشان خواهند كشيد.

آن حضرت، اين راه درخشان را با همه فجايع و بلاهايش- كه هيچ موجود زنده اى آنها را تحمل نمى كند- برگزيد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:20

(6)

(1) امام، ابعاد اين فداكارى را به شكلى عميق و فراگير، مورد مطالعه قرار داد و تصميم گرفت با تمام امكانات خود، وارد نبرد شود و برجسته ترين فداكاريها را ارائه دهد تا ضمير انسانى را در امتداد تاريخ، به لرزه در آورد و اصالت و بينش امّت را در امتداد نسلهاى آينده اش، به آن بازگرداند ...

(2) امام، فصلهاى فاجعه، و فصلهاى فداكارى خود را بر پايه هاى محكمى از بينش و ادراك، برنامه ريزى نمود به طورى كه نتايج درخشانى به بار آورد و از جمله آنها پيروزى مسأله اسلام و بازگشت حيات دينى، به شريانهاى امّت و از ميان بردن تخديرى بود كه امويان بر همه اجزاى آن گسترانيده بودند.

(3) امام- سلام اللّه عليه- تصميم خود را اعلام كرد و فصلهاى فاجعه جاويدان خود را در بسيارى از مناسبتها بيان فرمود كه بعضى از آنها عبارتند از:

1- وقتى حضرت در مكّه بود، در سخنرانى خود كه در آن قيام بر ضد بنى اميّه را اعلام نمود، از شهادت خود سخن گفت؛ زيرا در آن سخنرانى آمده بود: «در شهادتى كه به آن خواهم رسيد، مخيّر گشته ام، گويى پاره هاى تنم را مى بينم كه گرگان بيابانها ميان نواويس و كربلا آنها را پاره پاره مى كنند ...».

آيا در اين سخن، دليلى بر عظمت عزم و تصميم بر فداكارى وجود ندارد؟! آيا در آن، خبرى

قطعى در مورد شهادت بزرگوارانه اش و اينكه در كربلا خواهد بود نيست؟ و اين كربلاست كه كالبد پاكش را در بر خواهد گرفت.

همچنانكه قبلا جدّ و پدرش نيز اين مطلب را اعلام فرموده بودند.

(4) 2- امام بزرگوار، از فجايع دردناك و مصيبتهاى فاجعه آميزى كه از قتل، آوارگى و اسيرى بر اهل بيتش خواهد گذشت، سخن گفت و آن، هنگامى بود كه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:21

«ابن عباس» به آن حضرت پيشنهاد كرد بانوان سراپرده نبوت و دختران حرم وحى را به همراه خود به عراق نبرد و آنان را در مدينه نگاهدارد تا وقتى كه اوضاع به حال عادى برگردد.

امام در پاسخ وى فرمود: «خداوند خواسته است كه آنان را در حال اسارت ببيند».

(1) امام، خانواده خود را به همراه برد در حالى كه مى دانست از اسارت و آوارگى، چه بر سر آنها خواهد آمد؛ زيرا تكميل رسالتش تنها به اين شكل صورت مى گرفت فعاليّت آنان به سلطنت اموى، پايان خواهد داد و زندگى اسلامى را به واقعيّت درخشانش، بازمى گرداند.

(2) 3- امام، در سر راه خود به عراق، از اين سخن مى گفت كه سر مباركش بر سر نيزه ها برداشته مى شود، و در شهرها و مناطق مختلف، گردانده مى گردد و به ستمكارى از ستمكاران بنى اميّه، هديه برده خواهد شد، آن گونه كه در مورد سر برادرش «يحيى بن زكريا» عمل شد، و آن را به ستمكارى از ستمكاران بنى اسرائيل، هديه بردند.

امام، در راه احقاق حق و اعلاى كلمه «اللّه» در زمين، همه سختيها را بر خود هموار ساخت.

(7) (3) امام عليه السّلام، انقلاب عظيم خود را به انجام رساند كه خداوند به وسيله

آن، كتاب را واضح ساخت و آن را عبرتى براى صاحبان خرد قرار داد، انقلابى كه با همه برنامه هايش، جزئى از رسالت اسلام و ادامه درخشانى براى انقلاب پيامبر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:22

بزرگ و تجسّمى زنده براى اهداف و آمال آن حضرت بود كه اگر آن انقلاب نمى بود، كوششهاى پيامبر بر باد مى رفت و آرزوهايش نابود مى شد و براى اسلام، اثر و نشانى باقى نمى ماند.

(1) امام حسين عليه السّلام پيروز شد و خداوند، فتح روشنى براى آن حضرت مقدّر فرمود؛ زيرا آسمان اسلام به انقلاب جاويدانش درخشان شد و فداكاريش با احساسات مردم و عواطف آنان همراه گشت و با دلهايشان آميخته گرديد و به صورت بزرگترين مدرسه ايمان به خدا در آمد كه روح عقيده و فداكارى را در راه حق و عدالت، مى افشاند و مردم را با ارزشهاى والا و اخلاق بلند، تغذيه مى نمايد و براى جهت دادن آنان به سوى خير و هدايتشان به راه راست، مى كوشد.

(2) مردم با سوز دل، به فاجعه سرور آزادگان، روى آوردند و با دقّت تمام، به فصل فصل آن نگريستند و برجسته ترين درسهاى كرامت و فداكارى را از آن برگرفتند و قهرمانيهاى بى مانند و عزّتى را كه ظلم و ستم بر آن چيره نمى گردد، از آن آموختند.

(3) انسانيّت در برابر آن امام بزرگ كه پرچم حق را در بلنداى زمانه به اهتزاز در آورد، سر تعظيم و تكريم فرود مى آورد چرا كه او از حقوق مظلومان سخن گفت و از منافع ستمديدگان دفاع كرد ...

(4) بشريّت، ياد او را بيش از هر مصلح اجتماعى ديگر، در روى زمين به عظمت ياد مى كند و امام

بزرگ در اين مورد به آنچنان پيروزى عظيمى دست يافته كه هيچ مصلح ديگرى جز او در جهان به چنين پيروزى، دست نيافته است.

(5) از نخستين پيروزيهايى كه امام به دست آورد، در هم كوبيدن كيان اموى بود؛ زيرا انقلاب جاويدانش، بمبهاى ويرانگرى را در كاخهاى امويان قرار داد و راه آنها را مين گذارى نمود و مدت زمانى طولانى نگذشته بود كه آنها منفجر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:23

شدند و سرهاى امويان را بر زمين افكندند و سرمستى پيروزى آنان را نابود ساخت، كه پس از عزت و اقتدارشان به شكل آثار تاريخى در آمدند، اين كتاب جداگانه به بررسى آثار نورانى انقلاب حسين در زمينه هاى فكرى و اجتماعى به جهان اسلام اشاره مى كند.

(8) (1) تاريخ اسلامى نمى تواند بهره اى از زندگى داشته باشد، اگر غل و زنجير بر او سنگينى نمايد و مورد نقد و بررسى قرار نگيرد، بايد ذرّه بينهاى نقد علمى سالم بر حوادث آن، مسلّط شوند و با دقّت و بى طرفى، مورد بررسى واقع شوند و وضعى همچون تاريخ ديگر امتهاى زنده داشته باشد كه قلمهاى انديشمندان و محققان به حوادث آن با تعمق و تحليلى فراوان مى پردازند؛ زيرا مطالعه تاريخ نزد آنها جايگاهى در صدر مطالعات فرهنگى و علمى دارد.

(2) اگر ما بخواهيم تاريخ اسلامى شكوفا گردد و همپاى نهضت فكرى و پيشرفت علمى در اين روزگاران، حركت كند، بايد به صورتى آگاهانه و با شيوه هايى علمى و به دور از وابستگيهاى مذهبى و يا سنّتى، مورد مطالعه واقع شود و با دقّت به حوادث عظيمى كه مسلمين در زمانهاى نخستينشان بدانها دچار گشته بودند، بنگريم كه اين حوادث، به اعتقاد

ما، سرچشمه فتنه بزرگ هستند و براى مسلمين، مشكلات جاويدانى به بار آورده كه به فتنه ها و مصيبتهايى براى آنان در امتداد تاريخ، منجر شده است.

(3) مطالعه تاريخ اسلامى در آن دوره بخصوص از روزگار، اگر آن حوادث را تجزيه و تحليل ننمايد و انگيزه ها و جريانات آنها را روشن نكند، در آن صورت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:24

مطالعه اى تقليدى و بى روح خواهد بود و نتيجه اى براى خوانندگان نخواهد داشت.

(1) در جزء نخست اين كتاب، بسيارى از حوادث را بيان كرده و نظامهاى سياسى و اقتصادى كه خلفا برنامه هاى آنها را در عصر نخست، پايه ريزى كرده بودند، اشاره اى داشتيم و با احتياط و بى طرفى، بسيارى از آنها را مورد دقّت قرار داديم، چون اين وضع هر محققى است كه در حدّ توان بخواهد به واقعيّت دست يابد. من عقيده دارم از موجبات آلوده شدن به گناه و تعمد جهل است اگر بكوشيم تا جنبه اى از جنبه هاى سياسى يا اجتماعى آن دوره را پنهان نماييم؛ زيرا پنهان نمودن آن، نوعى از انواع گمراه كردن و دروغ گفتن به خوانندگان مى باشد.

(2) مطالعه تاريخ به صورتى منظم، اين نيست كه آن را تغيير دهند و يا مفاهيم آن را وارونه سازند و يا اينكه از موازين تحقيق علمى بى طرفانه، خارج شوند، بلكه اين امر از واقعيّت ذاتى آن و نيز از نيازهاى زندگى روشنفكرانه عصر ماست.

(3) به هر حال، اين مطالعه، ارتباطى ذاتى و موضوعى با زندگى حضرت امام حسين عليه السّلام دارد؛ زيرا آن حضرت، در دوره پرماجراى آن روزگار مى زيسته و به صورتى عميق و فراگير، به آن حوادث نگريسته و اهداف آنها را دريافته

است كه اين اهداف بدون شك و به صورت فعّال در بسيارى از اتفاقاتى كه مسلمين از آنها هراسان گشته اند، مؤثر بوده اند، از جمله آنها فاجعه كربلا بوده كه يكى از نتايج مستقيم آن تخديرى است كه امّت به سبب حكومت امويها، بدان دچار گشته بود؛ حكومتى كه مى كوشيد تا زندگى فكرى و اجتماعى را فلج سازد و فرصت طلبى را ميان مسلمين رواج دهد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:25

(1) من اميدوارم كه اين مطالعه، با واقعيّت، همراه و از عواطف سنّتى به دور بوده و در همه آنچه نوشته ام، حق را برترى داده و از اين رهگذر، جز بيان تاريخ اسلامى به صورت واقعيش و بدون جهت گيرى نداشته باشم، و پيش از اينكه اين مقدمه را به پايان آورم، وظيفه خود مى دانم كه با صميميت و قدرشناسى، يادى از «حاج محمد رشاد عجينه» آن مرد نيكوكار بزرگ كنم، كه بر استمرار خدمت در آستان اهل بيت عليهم السّلام و نشر آثارشان تشويق فراوان نموده است، اين از برترين خدماتى است كه به اين امّت تقديم مى شود. جناب ايشان، هزينه نشر اين كتاب را تقبل فرموده و علاقه مند بودند كه از محل خيراتى باشد كه مرحوم پدرشان، «حاج محمد جواد عجينه (متوفى 1391 ه. ق)» به آنها وصيت كرده بود. خداوند ثواب ايشان را فراوان سازد و او را براى هر كوشش ارزنده اى، موفق گرداند.

نجف اشرف باقر شريف قرشى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:27

(1)

اقتصادى آن حضرت، ارائه ذاتى جهت گيريهاى فكرى و اجتماعى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله است كه نخوت و غرور آنان را در هم كوبيد و به زندگى اقتصادى مبتنى بر رباخوارى، احتكار و بهره كشى آنان، پايان بخشيد. از جمله اقدامات آن حضرت، بر كنار نمودن واليان عثمان از تمام مراكز دولتى و مصادره همه اموالى بود كه آنان از خزانه مركزى، غارت كرده بودند. آنان، همچنين از اعلام مساوات عادلانه ميان همه ملتهاى اسلامى، مساوات در حقوق و تكاليف و مساوات در هر چيزى، پريشان شده و اين امر، آنها را مضطرب كرده بود؛ زيرا براى خود نسبت به ديگر ملتها برترى قايل بودند و امتيازات خاصى بر ديگر مردمان براى خودشان در نظر داشتند.

(2) قريشيان و ديگر نيروهاى منحرف شده از راه حق، از حكومت امام به خشم آمده و جملگى بر آن شدند كه شورش مسلّحانه را اعلام نمايند و آتش جنگ را در مناطق مختلف، شعله ور سازند تا حكومت آن حضرت را سرنگون سازند، حكومتى كه قدرت را وسيله اى براى اصلاحات اجتماعى و پيشرفت زندگى انسان مى دانست.

(3) نخستين جنگى كه بر ضد امام به راه انداخته شد، «جنگ جمل» بود و در پى بى آن «جنگ صفين و جنگ نهروان» پيش آمد، آن جنگها موانع و سدهايى در برابر حكومت امام قرار داد كه هدفش بالا بردن سطح ارزشهاى انسانى و از بين

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:30

بردن هر نوع عقب ماندگى در كشور بود.

(1) راويان مى گويند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن حضرت را از آنچه در روزگار خلافتش از تمرّد بعضى گروهها بر عليه آن حضرت پيش مى آمد،

با خبر ساخته و به آن حضرت فرموده بود كه با آنان بجنگد و آنان را «ناكثين، قاسطين و مارقين» «1» نام نهاده بود. ما ناگزيريم به اختصار، اشاره اى به اين جنگها بنماييم كه زندگى سياسى و فكرى آن دوره را براى ما مجسّم مى سازد، دوره اى كه عواطف بسيارى از افراد، سرشار از جاه طلبى و قدرت پرستى بود. و نيز كينه هاى قبايل قريشى بر ضد امام را براى ما بيان مى كند و مسلّما اين حوادث، به طور مؤثرى در ايجاد فاجعه كربلا نقش داشتند؛ زيرا بلاهاى اجتماعى را منتشر ساخته و نسلى فرصت طلب به وجود آورده بودند كه جز به منافع شخصى خود به چيز ديگرى نمى انديشيد. در اينجا به آن مطالب مى پردازيم.

(2)

و برترى داشته ايد، پس مرا از حركت و نبرد خودتان آگاه كنيد، آيا چيزى هست كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شما را به آن دستور داده باشد؟

طلحه ساكت شد ولى زبير پاسخ داد: «به ما گفته شده كه در اينجا سفيد و زردى وجود دارد (يعنى درهم و دينار) ما آمده ايم تا از آنها چيزى برداريم!! ...» «1».

(2) پس به خاطر دستيابى به منافع مادّى بوده است كه آن دو پيرمرد، تمرّد در

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 63 (چاپ دار الفكر، سال 1417).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:32

برابر حكومت امام را اعلام نمودند.

(1) اما «عايشه»، او مى خواست كه خلافت را به خاندان خود بازگرداند و او نخستين كسى بود كه آتش قيام بر ضد عثمان را شعله ور ساخت و احساسات مردم را بر ضد وى بر مى انگيخت مى گفت: «بكشيد نعثل «1» را كه او كافر شده است».

(2) وى كوشيد تا «طلحه» را براى خلافت نامزد نمايد و در هر مناسبتى از او به بزرگى ياد مى كرد، اما سرانجام به احساسات خاص خود كه سرشار از مهر و محبت نسبت به خواهرزاده اش، «عبد اللّه بن زبير» بود، پاسخ مثبت داد و او را براى اقامه نماز، نامزد نمود و او را بر طلحه مقدم داشت.

(3) اما در مورد بنى اميّه، آنها از امام خواسته بودند اموالى را كه در زمان عثمان به دست آورده بودند، به آنها واگذار نمايد، ولى امام نپذيرفت آنچه را كه آنان از مال امّت، اختلاس كرده بودند، به آنها واگذار كند و لذا دشمنى نسبت به آن حضرت را آشكار ساخته و دست به كار ايجاد فتنه و

اختلاف شدند.

(4) به هر حال، ناكثين، هدفى اصلاحى و يا دعوتى به سوى حق نداشتند و انگيزه هاى آنان منيّت، طمع ورزى و كينه توزى نسبت به امام بوده است كه آن حضرت خود، نفس رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و باب مدينه علم ايشان بود.

(5)

دشمنى داشتند؛ چون امام، در راه اسلام، بسيارى از خويشاوندانشان را به هلاكت رسانده بود.

______________________________

(1) شرح نهج البلاغة 1/ 231.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:34

به هر حال، رهبران فتنه، در مورد شعارى كه بايد انتخاب كنند، شهرى كه بايد مورد هجوم قرار دهند و ديگر امورى كه ضامن موفقيت آنان در شورش مى شد، به رايزنى پرداختند.

(1)

«2» و اعضاى فرماندهى كل در سپاه عايشه از اين اموال حرام، هيچ ابا و امتناعى ننمودند.

(2)

حكومت امام بود و براى عايشه مناسب تر آن بود كه به جهت جايگاه اجتماعيش، مردم را به وحدت كلمه و متحد كردن مسلمين فرا مى خواند و از حكومت امام كه نمايانگر اهداف پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و خواسته هاى امّت در عزّت و كرامت بود، كاملا پشتيبانى مى نمود.

(3)

همراه من هستند، پس تو نيز با ما خارج شو، شايد خداوند اين امر را به وسيله ما اصلاح نمايد!! ...».

(2) «ام سلمه» وى را پند داد و موضعگيريها و مخالفتش با عثمان را به يادش آورد و او را از تمرّد در برابر ابن عم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بر حذر داشته گفت: «اى دخت أبو بكر! آيا به خونخواهى عثمان برخاسته اى؟!! به خدا سوگند! تو از شديدترين مردم بر ضد وى بودى و جز «نعثل»، او را به نام ديگرى نمى ناميدى، تو را چه به خون عثمان؟ عثمان مردى از بنى عبد مناف است و تو زنى از بنى تيم بن مره، واى بر تو اى عايشه!! آيا بر ضد على؛ عموزاده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله سر به شورش بر مى دارى در حالى كه مهاجرين و انصار با وى بيعت نموده اند؟! ...».

(3) «ام سلمه» فضايل و مناقب على و قرب منزلتش نسبت به رسول خدا را به عايشه يادآور مى شد در حالى كه «عبد اللّه بن زبير» سخنش را مى شنيد و اين امر، وى را به خشم آورد و ترسيد كه ام سلمه، عايشه را از تصميمش منصرف سازد، پس بر او بانگ زد: «اى دخت ابو اميّه! ما دشمنى تو را نسبت به خاندان زبير دانسته ايم».

(4) «ام سلمه» او را نهيب زد و بر او فرياد كشيد: «به خدا قسم! تو و پدرت او را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:38

وارد مى سازيد و خارج نمى نماييد!! آيا طمع دارى كه مهاجرين و انصار، پدرت زبير و دوستش طلحه را بپذيرند در حالى كه على بن أبي طالب

زنده باشد و او مولاى هر مؤمن و مؤمنه است».

(1) ابن زبير به وى گفت: «ما هيچ وقت اين را از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نشنيده ايم».

«ام سلمه» گفت: «اگر تو نشنيده باشى، خاله ات عايشه آن را شنيده است، او همينجاست از او بپرس وى شنيده است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى فرمود: على در حيات و مماتم خليفه من بر شماست، هر كس او را نافرمانى كند، مرا نافرمانى كرده است؟ اى عايشه! اين را گواهى مى دهى يا خير؟ ...».

(2) عايشه نتوانست انكار كند، پس گفت، «آرى، به خدا ...».

«ام سلمه» به نصيحت كردن عايشه ادامه داد و گفت: «اى عايشه! در اندرون خويش از خدا پروا كن و بر حذر باش از آنچه رسول خدا تو را از آن بر حذر داشته بود تو همراه سگان «حوأب» مباش، زبير و طلحه تو را نفريبند كه آنها در برابر خداوند، سودى به تو نخواهند رساند ...» «1».

عايشه، نصيحت ام سلمه را نشنيد و به احساسات خود پاسخ مثبت داد و بر مخالفت با امام، اصرار ورزيد! «ام سلمه» جريان حوادثى را كه در مكّه اتفاق افتاد، براى امام نوشت و آن حضرت را از فتنه جويان با خبر ساخت «2».

(3)

كلمه مسلمين را بشكافند و شهرها را در عزادارى، مصيبت و اندوه، غرقه ور سازند.

(1)

رفتند. عايشه پريشان گشت و روى به «محمد بن طلحه» كرد و گفت: اى محمد! اين چه محلى است؟

- اى ام المؤمنين! اينجا حوأب است.

عايشه با پريشانى بانگ برآورد: من بايد برگردم.

______________________________

(1) «ابن عباس» از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده است كه آن حضرت، روزى به همسرانش- در حالى كه همگى نزد وى بودند- فرمود: كدام يك از شما صاحب آن شتر رهوار است كه سگان «حوأب» بر او پارس مى كنند و در طرف راست و چپ وى عده بسيارى كشته مى شوند كه همگى در آتش باشند و نجات مى يابد پس از آنكه نزديك باشد كه ... شرح نهج البلاغه 9/ 311 (چاپ اسماعيليان). ابن كثير 6/ 212: سيوطى، الخصائص 2/ 232 الاستيعاب 4/ 1885 كه در آن آمده است: «و اين حديث از نشانه هاى پيامبرى آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله است».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:41

- چرا، اى ام المؤمنين؟! (1)- شنيدم رسول خدا را كه به همسران خود مى فرمود: «گويى يكى از شما را مى بينم كه سگان حوأب بر او پارس مى كنند، اى حميرا «1»! مبادا تو آن باشى».

- راه بيفت، خداوند تو را رحمت كند، از اين گفته بگذر.

اما وى از جاى خود حركت نكرد و غمها و دردها بر او يورش برد و از گمراهى وى در قصد خود اطمينان يافت.

فرماندهان سپاه از توقف عايشه كه او را قبله اى ساخته بودند تا به وسيله آن، ساده لوحان و ابلهان را بفريبند، پريشان گشته و با شگفتى بسيار به سوى وى شتافته، گفتند: «اى مادر!».

(2) اما وى سخنشان را قطع نموده با كلماتى پر از درد

و اندوه گفت: «به خدا قسم! من همانم كه سگان حوأب بر او پارس كنند ... مرا بازگردانيد، مرا بازگردانيد».

(3) خواهرزاده اش عبد اللّه بن زبير، چون گرگ به سويش رفت و عايشه در برابر وى از مقصد خود بازگشت و به احساسات خود پاسخ داد و اگر عبد اللّه نمى بود وى به مكه بازمى گشت، امّا او گواهانى را نزد وى آورد كه وجدانشان را خريده بود و آنان نزد وى گواهى دادند كه آن محل، حوأب نيست!! و اين نخستين شهادت ناحقى بود كه در اسلام ساخته و پرداخته شد «2». وى از انديشه خود منصرف شد و رهبرى لشكريان را براى جنگ با وصىّ رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و باب مدينه علم آن حضرت، بر عهده گرفت.

______________________________

(1) ابن اثير 3/ 210 طبرى، تاريخ 4/ 456- 458. تذكرة الخواص، ص 65- 66.

(2) مروج الذهب 2/ 357. يعقوبى، تاريخ 2/ 157.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:42

(1)

عثمان آمده ام.

- كسى از قاتلان عثمان در بصره نيست.

- راست مى گويى ولى آنها با على بن أبي طالب در مدينه هستند و من آمده ام تا اهل بصره را به جنگ با وى وادار سازم، آيا ما براى شما از تازيانه عثمان به خشم بياييم ولى با شمشيرهاى شما براى عثمان خشمگين نشويم ...

(3) «ابو الاسود» به وى پاسخ داد و گفت: «تو را به تازيانه و شمشير چه كار؟

تو را پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله بازداشته و به تو فرموده است كه در خانه خود آرام گيرى و كتاب پروردگارت را تلاوت نمايى كه بر زنان، كارزارى نيست، خونخواهى آنان بايسته نباشد و به حقيقت كه على از تو اولى است و به خويشاوندى نزديكتر كه آنها فرزندان عبد مناف مى باشند».

وى گفته او را نپذيرفت و بر انديشه خود پاى فشرد و گفت: «من از اينجا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:43

نمى روم تا اينكه به آنچه به خاطر آن آمده ام دست يابم، اى ابو الاسود! آيا گمان مى كنى كسى به جنگ با من اقدام نمايد؟!!».

(1) او مى پنداشت كه به خاطر رابطه زناشويى با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از مصونيت برخوردار است و كسى به جنگ با وى بر نمى خيزد ولى نمى دانست كه وى اين حرمت را نابود كرده و اهميتى به آن نداده است. پس ابو الاسود حقيقت را به وى اظهار داشته گفت: «به خدا قسم! آنچنان جنگى با تو خواهد شد كه آسانترين آن، سخت باشد».

(2) آنگاه ابو الاسود روى به زبير كرده او را به ياد دوستى و نزديكى ديرينه اش با امام انداخت و گفت: «اى ابو عبد اللّه!

مردم در مورد تو اين را مى دانند كه روز بيعت با أبو بكر، شمشيرت را برداشته مى گفتى: هيچ كس براى اين امر از فرزند ابو طالب شايسته تر نيست، آن موضعگيرى تو كجا و حالا كجا؟».

زبير، در پاسخ چيزى را كه خود به آن ايمان نداشت بر زبان آورد و گفت:

«به خونخواهى عثمان برخاسته ايم».

- «بعدا تو و صاحبت (طلحه)، دوستيش را بر عهده گرفتيد».

زبير، نرم گشت و نصيحت ابو الاسود را پذيرفت، جز اينكه از او خواست تا با طلحه روبه رو شود و مطلب را بر او عرضه نمايد.

(3) ابو الاسود، به سرعت نزد طلحه رفت و نصيحت خود را بر او عرضه داشت، اما وى نپذيرفت و بر سرپيچى و تعدى، پاى فشرد «1». ابو الاسود از مأموريت خود ناكام بازگشت و ابن حنيف را از موضوع باخبر ساخت و او يارانش را فراهم آورد و در ميان ايشان خطابه ايراد نمود و گفت «اى مردم! شما با

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 6/ 226 (چاپ اسماعيليان).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:44

خدا بيعت نموديد، دست خدا بالاى دستهاى آنان است و هر كس پيمان شكند، با خود پيمان شكسته است و هر كس پيمان خود با خدا را وفا كند، خداوند پاداش عظيمى به او خواهد داد. (1) به خدا قسم! اگر على مى دانست كه شخصى از او به اين امر شايسته تر است، آن را نمى پذيرفت و اگر مردم با كسى غير از او بيعت مى كردند، او نيز بيعت مى كرد و اطاعت مى نمود و او نيازى به هيچ يك از صحابه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ندارد و هيچ كس از او بى نياز نيست، وى

در نيكيهايشان با آنها مشاركت دارد اما آنان در نيكيهايش با وى مشاركتى ندارند و اين دو مرد، بيعت نموده اند ولى خداوند را در نظر ندارند، بنابراين، شير گرفتن را قبل از شير دادن و شير دادن را پيش از زايمان و زايمان را پيش از باردارى خواسته اند و ثواب خدا را از بندگانش درخواست نموده و ادعا كرده اند كه به اجبار بيعت نموده اند، پس اگر پيش از بيعت مجبور شده و آنها دو نفر از مردم عادى قريش مى بودند، حق دارند كه سخن بگويند ولى دستور ندهند، اما هدايت همان است كه عامه مردم بر آن بوده اند و عامه مردم با على بيعت كرده اند، پس اى مردم! نظر شما چيست؟».

(2) در اين هنگام، فرزانه نامدار، «حكيم بن جبله» به سوى او برخاست و با منطق ايمان و حق، با وى سخن گفت و بر نبرد اصرار ورزيد «1».

(3) سپس ميان دو گروه، مناظراتى صورت گرفت كه به نتيجه مثبتى منتهى نشد. آنگاه طلحه و زبير، سخنرانى كردند و خون عثمان را طلب نمودند، در مقابل، گروهى از اهل بصره كه طلحه آنها را بر كشتن عثمان تحريك مى كرد، سخنش را رد كرده، مسئوليت ريختن خون عثمان را بر گردنش نهادند.

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 60- 61.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:45

(1) عايشه نيز خطابه خود را گفت، خطابه اى كه در هر زمانى تكرار مى نمود و آن، تشويق به خونخواهى عثمان بود؛ زيرا وى از گناهانش دست كشيده و توبه خود را اعلام نموده بود.

(2) سخنان عايشه به پايان نرسيده بود كه صداى آن جمع بلند شد: عده اى او را تصديق و گروهى وى

را تكذيب مى نمودند. آنان ميان خود به ناسزاگويى پرداخته با كفش، به جان يكديگر افتادند و دو گروه به نبردى سخت و شديد پرداختند تا اينكه جنگ ميان آنها به توافق بر ترك مخاصمه انجاميد تا وقتى كه امام على از راه برسد. و ميان خود نامه اى را نوشتند كه عثمان بن حنيف، طلحه و زبير آن را امضا نمودند در آن نامه بر ادامه فرماندارى عثمان بن حنيف و واگذارى اسلحه خانه و بيت المال به وى و اينكه به زبير، طلحه، عايشه و كسانى كه به آنها پيوسته بودند، اجازه داده شود كه در هر جايى از بصره كه بخواهند، رحل اقامت بيفكنند توافق حاصل شد.

(3) ابن حنيف، به اقامه نماز با مردم و تقسيم اموال ميان آنان ادامه داد و به گسترش امنيت و بازگرداندن آرامش به منطقه اقدام كرد، اما آن قوم، عهد و پيمان خود را ناديده گرفتند و بر آن شدند تا ابن حنيف را از ميان بردارند.

(4) مورخان مى گويند: حزب عايشه يك شب بسيار تاريك طوفانى را فرصت شمردند و در حالى كه ابن حنيف نماز عشاء را با مردم برگزار مى نمود، بر او تاخته، وى را دستگير نمودند و به سوى بيت المال رفته، چهل نفر از نگهبانان را كشتند و بر بيت المال دست يافتند.

(5) ابن حنيف را به زندان افكندند و پس از اينكه موهاى ريش و سبيل او را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:46

كندند، او را بسيار شكنجه نمودند «1».

(1) گروهى از اهل بصره به خشم آمدند و از اينكه آن قوم، آتش بس را شكسته و به حاكم آنان تعدّى نموده و

بيت المال را در دست گرفته بودند، دست به اعتراض زدند و براى جنگ خارج شدند اين گروه از ربيعه بودند كه قهرمان بزرگ يعنى «حكيم بن جبله» در رأس آنان بود. او همراه با سيصد نفر از خاندان عبد القيس از شهر خارج گرديد «2» و ياران عايشه نيز بيرون آمدند و او را بر شترى سوار كردند كه آن روز به روز «جمل اصغر» ناميده شد «3».

(2) آن دو گروه با يكديگر در نبردى سخت درگير شدند و ابن جبله تلاشى در خور توجه داشت. مورخان مى گويند: مردى از ياران طلحه، ضربه اى بر او زد و پاى او را قطع نمود. حكيم، بر زمين زانو زد و پاى قطع شده خود را گرفت و با آن بر ضارب خود ضربه اى وارد كرده او را به قتل رساند و همچنان مى جنگيد تا اينكه كشته (و شهيد) شد «4».

آن گروه، بر پيمان شكنى خود با امام، شكستن پيمان آتش بس با ابن حنيف، ريختن خون بى گناهان، غارت بيت المال و شكنجه كردن ابن حنيف، افزودند.

(3) مورّخان مى گويند: آنها تصميم به قتل او گرفتند، اما وى آنان را تهديد كرد كه اگر آزارى به او برسانند، برادرش «سهل بن حنيف» كه از سوى حضرت على، حاكم مدينه بود، خاندانشان را از دم تيغ خواهد گذراند و آنان از اين امر ترسيدند

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 9/ 319- 321 (چاپ اسماعيليان).

(2) همان، ص 321.

(3) زندگانى امام حسن عليه السّلام 1/ 430.

(4) اسد الغابة 2/ 40.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:47

و او را رها كردند، او حركت كرد و در ميانه راه حضرت على به سوى بصره، به آن

حضرت پيوست و هنگامى كه نزد امام وارد شد، شادى كنان به امام گفت: «مرا پيرمرد به بصره فرستادى و اينك نوجوان نزد تو آمده ام».

(1) اين حوادث، دلها را به درد آورد و تفرقه ميان مردم بصره را شدّت بخشيد، زيرا آنان به چند دسته تقسيم شدند: عده اى خود را از محل خارج نموده به امام پيوستند و گروهى به سپاه عايشه ملحق گرديدند و گروه سوم، خود را از فتنه به كنارى كشيدند و از پيوستن به يكى از طرفين، خوددارى نمودند.

(2)

سبب شد تا مردم، آنان را به تمسخر گرفته از آنان انتقاد كردند. در اين مورد، شاعر مى گويد:

تبارى الغلامان اذ صليّاو شحّ على الملك شيخاهما

و مالى و طلحة و ابن الزبيرو هذا بذى الجذع مولاهما

فامهما اليوم غرّتهماو يعلى بن منية و لا هما «2» «آن دو جوان در نماز به مسابقه اقدام كردند و دو پيرمرد آنان، بر سر حكومت نزاع داشتند».

«مرا با طلحه و ابن زبير چه باشد كه اين يك در ذى الجذع سرور آنهاست».

«امروز، مادرشان آنان را فريب داده و يعلى بن منيه، آنان را ولايت بخشيده است».

(2) اين حركت، نشانگر آن است كه آن گروه تا چه حدّ بر سر حكومت و قدرت، خود را فنا مى ساختند در حالى كه هنوز در آغاز راه بودند و اگر موفق مى شدند كه حكومت امام را سرنگون كنند، آن وقت جبهه جنگ را به روى هم مى گشودند تا زمام امور را به دست گيرند.

(3)

وى تمايلى به سوى عثمان داشت.

(2) فرستادگان امام نزد ابو موسى رفته بر او اعتراض كرده، وى را سرزنش نمودند، ولى او اعتنايى به آنان ننمود. پس آنها نامه اى به امام نوشتند و تمرّد وى و عدم اجابت نداى حق از سوى ابو موسى را براى حضرت، بيان نمودند.

امام، «هاشم مرقال» را- كه يكى از بهترين ياران آن حضرت بود- نزد ابو موسى فرستاد و نامه اى به وى داد كه از ابو موسى مى خواست تا نزد آن حضرت برود.

هنگامى كه هاشم به وى رسيد و نامه امام را به وى داد، ابو موسى اجابت ننمود و همچنان بر لجاجت و عصيان خود، پاى فشرد! (3) هاشم، نامه اى به امام نوشت و آن حضرت را از موضعگيرى ابو موسى و تمرّد وى آگاه ساخت، پس امام، فرزندش حضرت حسن عليه السّلام و عمار ياسر را همراه با فرمانى مبنى بر عزل ابو موسى و تعيين «قرضة بن كعب انصارى» به جاى وى، اعزام فرمود.

(4) هنگامى كه امام حسن عليه السّلام به كوفه رسيد، مردم، دسته دسته برگرد آن حضرت، جمع شده، اطاعت و دوستى خود را اعلام نمودند و آن حضرت، عزل

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:50

حاكم متمرّد و تعيين «قرضه» به جاى وى را به اطلاع آنان رساند، ولى ابو موسى بر ادامه نافرمانى اصرار ورزيد و همچنان اراده مردم را سست مى كرد و آنان را به عدم همكارى دعوت مى كرد و آنها را به نافرمانى فرا مى خواند و خود، به امام حسن عليه السّلام پاسخ منفى داد.

(1) «مالك اشتر»، آن زعيم بزرگ، دريافت كه مشكل جز با اخراج اهانت بار ابو موسى تمام

نمى شود. پس، عده اى از افراد سخت كوش قوم خود را فراهم آورد و همراه با آنان به كاخ فرماندارى يورش برد و مردم به غارت متاع و اموال وى پرداختند و آن فرد ترسو ناگزير شد كه دست از كار خود بردارد و آن شب را در كوفه بگذراند و سپس اقدام به فرار نمايد و به سوى مكّه برود و همراه با گوشه گيران، اقامت نمايد.

(2) امام حسن عليه السّلام مردم را براى خارج شدن جهت يارى رساندن به پدرش فرا خواند و هزاران نفر همراه وى حركت كردند. عده اى سوار بر كشتيها شدند و گروهى ديگر سوار بر چهارپايان، به راه افتادند و از اينكه امام خود را يارى مى كردند، بسيار شادمان بودند.

سپاهيان، به فرماندهى امام حسن عليه السّلام صحرا را درنورديدند تا اينكه به «ذى قار»، محل اقامت امام عليه السّلام رسيدند.

امام عليه السّلام از موفقيّت فرزندش، شادمان گشت و از تلاشها و كوششهايش سپاسگزارى نمود.

(3) سپاهيان كوفه به لشكرى كه همراه امام بود و تعداد افرادش به چهار هزار نفر بالغ مى گرديد، پيوستند كه در ميان آنان، چهارصد نفر از كسانى بودند كه در بيعت رضوان با حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شركت داشتند.

امام، فرماندهى ميمنه سپاه خود را به حضرت حسن عليه السّلام سپرد و فرماندهى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:51

ميسره را به حضرت حسين عليه السّلام واگذار كرد «1» در حالى كه لشكريان آن حضرت بهترين سلاحها را به همراه داشتند. مورخان مى گويند: حضرت حسين عليه السّلام بر اسب جدّش صلّى اللّه عليه و آله كه «مرتجز» نام داشت، سوار شده بود «2».

(1)

قار» حركت كردند، در حالى كه به حقانيّت كار خود يقين داشتند و نه ترديدى بر آنها دست مى يافت و نه از اينكه آنان بر مسير هدايت و حق حركت مى كردند، در شك بودند.

آنان به محلى به نام «زاويه» در نزديكى بصره رسيدند و امام در آن محل اقامت نمود و به نماز ايستاد و پس از فراغت از نماز به گريه افتاده اشكهايش بر چهره پاكش جريان يافت و به سوى خدا تضرّع نمود كه خون مسلمين را نگهدارد و او را از مصيبتهاى جنگ، دور سازد و وحدت كلمه مسلمين را در مسير هدايت و حق، فراهم سازد.

(2)

اهميتى ندادند و براى افروختن آتش جنگ و برافكندن پايه هاى صلح، به تلاش پرداختند.

(2)

او رفته بود و همچنان آنها را به صلح و جلوگيرى از خونريزى دعوت مى نمود و مى گفت: «خداى را در خونهاى ما و خونهايتان در نظر گيريد».

(1) آنها وى را با نيزه هاى كوچك خود، تيرباران كردند تا اينكه وى با تنى بى جان، به روى زمين افتاد و مادرش گريان به سوى وى شتافت و با جان گداخته اش، او را سوگوارى كرد و گفت:

يا رب ان مسلما اتاهم يتلو كتاب اللّه لا يخشاهم

فخضبوا من دمه لحاهم و امه قائمة تراهم «پروردگارا! مسلم به سوى آنان آمد در حالى كه كتاب خدا را مى خواند و از آنها نمى هراسيد».

«آنان محاسن خود را با خونش خضاب كردند، در حالى كه مادرش ايستاده بود و آنان را مى ديد».

(2) امام، پس از اين اتمام حجت، چاره اى جز جنگ نداشت. پس به يارانش فرمود! «اينك جنگ با آنان حلال گرديده و نبرد براى شما گوارا شده است» «1».

آنگاه امام، «حضين بن منذر» را كه مردى جوان بود، فرا خواند و به او

______________________________

(1) مروج الذهب 2/ 361.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:54

فرمود: «اى حضين! اين پرچم را داشته باش كه به خدا سوگند نه در گذشته و نه در آينده هرگز پرچمى به اهتزاز در نيامده است كه از آن به هدايت نزديكتر باشد، جز پرچمى كه بر سر حضرت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله به اهتزاز در آمده بود».

(1) در اين باره، شاعر مى گويد:

لمن راية سوداء يخفق ظلهااذا قيل قدمها حضين نقدما

يقدمها للموت حتى يزيرهاحياض المنايا يقطر الموت و الدما «1» «آن پرچم سياه رنگى كه هر وقت به حضين گفته مى شد آن را به پيش ببر، آن را پيش مى برد».

«آن را

براى مرگ پيش مى برد تا به حوضهاى مرگ برساند و از آن، مرگ و خون بباراند».

(2)

هلاكت بار افكند و ميان وى و دينش فاصله انداخت.

(3) امام عليه السّلام رقّت طبع زبير را مى شناخت و لذا به سوى ميدان كارزار رفت و با صداى بلند فرياد برآورد: «زبير كجاست؟».

زبير، در حالى كه كاملا مسلّح بود، خارج شد، وقتى امام او را ديد، به سويش شتافت و او را در آغوش گرفت و با سخنى ملايم به وى فرمود: «اى ابو عبد اللّه! چه چيزى تو را به اينجا آورده؟».

- به خونخواهى عثمان آمده ام.

امام نگاهى به وى انداخت و به وى فرمود! «خون عثمان را طلب مى كنى؟!!».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:56

- آرى.

(1)- «خداوند بكشد قاتلان عثمان را. اى زبير! تو را به خدا سوگند مى دهم، آيا به ياد دارى روزى بر من گذشتى در حالى كه همراه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بودى و آن حضرت بر دست تو تكيه داده بود. پس رسول خدا به من سلام كرد و به روى من خنديد، سپس روى به تو كرد و فرمود: اى زبير! تو با على خواهى جنگيد در حالى كه نسبت به وى ظالم مى باشى ...».

زبير، آن را به ياد آورد در حالى كه درد و حسرت، جانش را مى گداخت و بر آن موضعگيرى خود بسيار پشيمان شده بود. وى روى به امام كرد و در حالى كه گفتار حضرت را تصديق مى نمود، گفت: آرى، به خدا!- «پس چرا با من مى جنگى؟».

- به خدا قسم! آن را فراموش كرده بودم اگر به ياد مى آوردم، به سوى تو خارج نمى شدم و با تو نمى جنگيدم «1».

- «برگرد».

(2)- چگونه برگردم در حالى كه دو طرف با هم درگير شده اند و

به خدا قسم! عارى است كه شسته نشود؟

- «برگرد پيش از آنكه ننگ و آتش را با هم داشته باشى».

وى، افسار اسب خود را تاخت در حالى كه سرگردانى و اضطراب بر وى دست يافته بود و در حال رفتن مى گفت:

اخترت عارا على نار مؤججةما ان يقوم لها خلق من الطين

نادى على بامر لست اجهله عار لعمرك فى الدنيا و فى الدين

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 68.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:57 فقلت حسبك من عذل ابا حسن فبعض هذا الذي قد قلت يكفينى «1» «ننگ را بر آتش شعله ورى ترجيح دادم كه آفريده اى از گل، توان تحمل آن را ندارد».

«على، مطلبى را گفت كه من از آن بى اطلاع نيستم، به جان تو! ننگى در دنيا و دين باشد».

«گفتم اى ابو الحسن! بيشتر سرزنش مكن كه مقدارى از آنچه گفتى براى من كافى است».

(1) امام، به سوى يارانش بازگشت آنان به وى گفتند: بدون اسلحه به سوى زبير مى روى، در حالى كه او سر تا پا مسلح است و تو شجاعتش را مى دانى! امام عليه السّلام فرمود: «او قاتل من نيست، بلكه شخصى غير معروف با نسبى كم اهمّيت در جايى غير از ميدان جنگ، نه در نبردگاه مردان، مرا خواهد كشت. واى بر او! او بدبخت ترين انسان است و آرزو خواهد كرد كه اى كاش مادرش او را نمى زاد، همانا او و آن سرخ روى قوم ثمود، در كنار هم خواهند بود ...» «2».

(2) زبير، به نداى امام پاسخ داد و به سوى عايشه رفت و به وى گفت: «اى مادر مؤمنان! من هرگز در جايى نايستادم مگر اينكه جاى پايم را شناخته باشم،

جز اين موضع؟ كه نمى دانم آيا من در آن خوشبخت هستم يا نگونبخت؟».

(3) عايشه، تغيير فكرش را دريافت و اينكه وى قصد دارد از ميدان نبرد خارج شود، پس با استهزا و تمسخر و براى تحريك عواطفش گفت: «اى ابو عبد اللّه! تو از شمشيرهاى خاندان عبد المطلب ترسيده اى؟!!».

______________________________

(1) مروج الذهب 2/ 363.

(2) شرح نهج البلاغه 1/ 234- 235.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:58

(1) اين تمسخر، جانش را گداخت. پس، فرزندش عبد اللّه او را به جبن و ترس، سرزنش نمود و گفت: «تو با بصيرت خارج شدى ولى پرچمهاى فرزند ابو طالب را ديدى و دانستى كه مرگ در زير آنها قرار دارد، پس ترسيدى؟!».

البته وى نه با بصيرت خارج شد و نه از وضع خود آگاهى داشت، بلكه بخاطر قدرت و حكومت، خارج شده بود.

زبير از سخن فرزندش سخت ناراحت شد و به او گفت: واى بر تو! من سوگند خورده ام كه با او نجنگم.

- كفاره سوگندت را با آزاد كردن غلامت سرجس، ادا كن.

(2) پس وى غلام خود را آزاد كرد «1» و در ميدان جنگ به تاخت وتاز پرداخت تا شجاعتش را به فرزندش نشان دهد و براى او آشكار سازد كه وى به خاطر دينش فرار كرده و نه اينكه خوف و ترسى داشته است. پس، از محل دور شد و همچنان مى رفت تا به «وادى السباع» رسيد كه احنف بن قيس و قومش در آنجا اقامت داشتند. «ابن جرموز» به دنبال وى رفت و بر او يورش برده وى را ترور كرد و خبر كشتن وى را نزد امام برد و آن حضرت براى وى بسيار اندوهگين گشت. و

راويان مى گويند: آن حضرت، شمشير زبير را برداشت در حالى كه مى گفت: «شمشيرى است كه بسيار اندوهها را از چهره رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله دور كرده است».

(3) به هر حال، پايان كار زبير، مايه تأسف و اندوه بود؛ زيرا وى در برابر حق، تمرّد كرد و بر ضد وصىّ رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و باب مدينه علم آن حضرت، اعلان جنگ نمود.

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 4/ 509.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:59

(1)

شود، زيرا دشمن اگر بر شما مسلط شود، شما را از بين مى برد».

«و فرد فرد و همه شما را به ستم گرفتار مى سازد، قومتان فدايتان باد، خود را رسوا مسازيد».

(1) عايشه افرادى را كه در سمت راست او بودند و آنها را كه در طرف چپ قرار داشتند و آن عده را كه رو به رويش بودند، تشويق مى كرد و مى گفت:

«آزادگان صبر مى كنند!!».

(2) ياران امام، به ياران عايشه اصرار داشتند كه از او دست بردارند و در اين مورد رجزخوانشان مى گفت:

يا أمّنا اعقّ امّ نعلم و الام تغذو ولدها و ترحم

اما ترين كم شجاع يكلم و تختلى منه يد و معصم «2» «اى مادرمان! عاق ترين مادرى هستى كه ما مى دانيم، زيرا مادر، فرزندانش را غذا مى دهد و به آنها رحم مى كند».

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 1/ 255- 256 (چاپ اسماعيليان).

(2) شرح نهج البلاغه، ابن أبى الحديد 1/ 264.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:61

«نمى بينى چه بسيارند شجاعانى كه زخمى مى شوند و دست و بازويشان را از دست مى دهند؟».

(1) ياران عايشه به آنها پاسخ دادند و گفتند:

نحن بنى ضبة اصحاب الجمل ننازل القرن اذا القرن نزل «1»

و القتل اشهى عندنا من العسل نبغى ابن عفان باطراف الاسل

ردّوا علينا شيخنا ثم بجل

«ما بنى ضبه، اصحاب جمل هستيم كه با قلّه ها مى جنگيم اگر فرود آيند».

«كشته شدن نزد ما از عسل گواراترست و با اطراف نيزه ها از فرزند عفان طرفدارى مى كنيم».

«شيخ ما را و نيز بجل را به ما بازگردانيد».

نبرد، با سختى و شدّت بسيار ادامه يافت و زخميان، بسيار شدند و اجساد كشتگان روى زمين را پر كرده بود.

(2)

نمى رسد. پس آن حضرت عليه السّلام بر ياران خود بانگ زد كه شتر را پى زنيد؛ زيرا ماندن آن، نابودى عرب را سبب مى شود. حضرت حسن عليه السّلام به سوى آن رفت و دست راستش را قطع كرد و حضرت حسين عليه السّلام به آن حمله ور گشت و دست چپش را قطع نمود «2» و شتر با فريادى گوشخراش كه مانند آن شنيده نشده بود،

______________________________

(1) همان، 1/ 254. اخبار الطوال، ص 150.

(2) محمد بن زكريا، واقعه جمل، ص 44.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:62

به پهلو افتاد و حاميان شتر به سوى صحرا گريختند؛ زيرا بت آنان كه آن همه قربانى برايش تقديم كرده بودند، در هم شكسته شده بود.

(1) امام، دستور داد شتر را بسوزانند و خاكسترش را بر باد دهند تا چيزى از آن باقى نماند كه ساده لوحان و ساده انديشان به سبب آن، دچار فتنه شوند و پس از انجام اين كار، فرمود: «خدايش لعنت كند كه چقدر به گوساله بنى اسرائيل شباهت داشت!».

آنگاه به خاكسترى كه باد، آن را پراكنده مى ساخت، نگاهى افكند و اين قول خداوند متعال را تلاوت فرمود: وَ انْظُرْ إِلى إِلهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عاكِفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفاً «1».

« (اى سامرى!) به اين خدايت كه آن را مى پرستيدى نگاه كن. آن را خواهيم سوزاند و خاكسترش را به دريا خواهيم انداخت».

(2) بدين ترتيب، جنگ پايان يافت و پيروزى نصيب امام و يارانش گشت و نيروهاى خيانتكار، دچار رسوايى و زيانكارى شدند.

امام، حضرت حسن، حضرت حسين عليهما السّلام و محمد بن أبو بكر را براى ديدار با عايشه فرستاد «2». آنها به سوى او رفتند و

محمد دستش را به داخل هودج برد. وى از او مضطرب شد و بر او فرياد كشيد: تو كيستى؟

- «ناخوشايندترين خويشانت نزد تو».

- تو فرزند آن زن خثعمى هستى؟

- «آرى، برادر نيكوكارت هستم».

______________________________

(1) طه/ 97.

(2) واقعه جمل، ص 45.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:63

- بسيار عاق.

- «آيا به تو گزندى رسيده است؟».

- يك تير كه به من زيانى نرسانده است.

وى، تير را از او دور كرد و هودج شكسته اش را برداشت و در بخش پايانى شب، او را به خانه «عبد اللّه بن خلف خزاعى»، نزد صفيه دختر حارث برد و چند روزى در آنجا اقامت نمود.

(1)

وارد شد و به او دستور

______________________________

(1) يعقوبى، 2/ 159. انساب الاشراف 3/ 64.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:64

داد تا از بصره خارج شود و در خانه اش، آن گونه كه خداوند به وى دستور داده است، آرام گيرد.

(1) هنگام رفتن آن حضرت، صفيه گفتارى را كه در استقبال از آن حضرت بر زبان آورده بود، تكرار كرد، پس آن حضرت به وى فرمود: «اگر من قاتل عزيزان بودم، كسانى را كه در اين خانه وجود دارند، مى كشتم». در آن حال، حضرت به درهاى قفل شده اطاقها اشاره مى كرد كه بسيارى از زخميان و ديگر افراد از اعضاى توطئه در آنجا بودند كه عايشه آنها را پناه داده بود. كسانى كه همراه امام بودند، مى خواستند آنها را مورد تعرض قرار دهند، ولى امام به شدّت مانع آنها شد و بدين گونه دشمنان و مخالفانش را مورد عفو قرار داد.

(2) امام، عايشه را با وضعى مناسب، روانه كرد و جمعى از زنان را در لباس مردان، همراه وى فرستاد تا آن گونه كه خداوند به وى دستور داده بود، در خانه اش آرام گيرد.

عايشه، در حالى از بصره حركت كرد كه خانواده هاى فراوانى را عزادار، اندوهگين و سوگوار بر جاى گذاشته بود.

(3) «عمير بن اهلب ضبى» كه از ياران عايشه بود، مى گويد:

لقد اورثتنا حومة الموت آمنافلم تنصرف الا و نحن رواء

اطعنا بنى تيم لشقوة جدناو ما تيم الا اعبد و اماء «1» «مادرمان، صحيفه مرگ را برايمان به ارث گذاشت و از جاى خود دور نشد مگر در حالى كه ما چون ريسمان شده بوديم».

«از خاندان تيم، به سبب تلاش بدبختانه مان، پيروى كرديم در حالى كه

______________________________

(1) مروج الذهب 2/

370.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:65

خاندان تيم جز غلامان و بردگان نبودند».

(1) ام المؤمنين، فرزندانش را به صحنه مرگ وارد كرد؛ زيرا تعداد قربانيان از مسلمين- بنا به آنچه بعضى از مورخان مى گويند- ده هزار نفر بودند كه نيمى از آنها از ياران وى و نيمى ديگر از ياران امام بودند «1» و امام بيش از هر كسى افسوس مى خورد؛ زيرا مى دانست اين جنگ، چه سختيها و چه مشكلاتى را در پى خود خواهد داشت.

(2)

نيز پديده اى نمايان باقى ماند به طورى كه بعضى از فرزندان آن، شيعه على و بعضى ديگر، پيروان عايشه بودند.

(1) مورخان مى گويند: بصره تا سالها بعد، دوستى نسبت به عثمان را حفظ كرد و علت اينكه امام حسين عليه السّلام به سوى بصره حركت نكرد، همين است كه آن منطقه به دوستيش نسبت به عثمان معروف شده بود «1».

(2) 3- اين جنگ، هيبت نظام را از بين برد و افراد را به خروج بر آن جرئت بخشيد؛ زيرا احزاب سودپرستان تشكيل شد؛ آنان كه هدفى جز تسلّط بر دولت و به دست گرفتن خيرات كشور نداشتند تا آنجا كه جنگ بر سر قدرت، از بارزترين مشخصات آن روزگار شد.

(3) 4- جنگ جمل، باب زد و خورد ميان مسلمين را باز كرد و پيش از آن، مسلمين به سختى از ريختن خون يكديگر پرهيز مى نمودند.

(4) 5- اين جنگ، سبب عقب ماندگى و كند كردن حركت اسلام و جلوگيرى از رشد آن گرديد؛ زيرا امام پس از جنگ جمل به مقاومت در برابر تمرّد و عصيانى كه معاويه و ديگر طمع جويان در حكومت آغاز كرده بودند، پرداخت كه به سنگين ترين زيانها بر اسلام منجر گرديد.

(5) «ولز» فيلسوف مى گويد: «اسلام نزديك بود همه جهان را فتح نمايد اگر بر سيرت نخستين خود، حركت را ادامه مى داد و اگر از همان آغاز كار، جنگ داخلى از ميان آن بر نمى خاست؛ زيرا هدف عايشه پيش از هر چيزى اين بود كه على را شكست دهد» «2».

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 244.

(2) شيخ المضيرة، ابو هريرة، ص 173.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:67

(1) 6- اين جنگ، حرمت عترت پاك را مورد تعدّى

قرار داد كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن را مقارن با كتاب خدا شمرده و آن را كشتى نجات و امنيّت بندگان خدا قرار داده بود و از همان روز بود كه شمشيرها در برابر عترت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كشيده شد و ناكسان، ريختن خون آنان را روا داشتند و فرزندانشان را به اسارت بردند، و بنى اميه در واقعه كربلا، براى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و فرزندانش، حرمتى را رعايت نكردند و همه حرمتها را در برابر آنان، شكستند.

اينها بعضى از پس مانده هاى جنگ جمل بود كه براى مسلمين، در همه دورانهاى تاريخ، سنگين ترين زيانها را به بار آورد.

(2)

بسيار كوشيد. پس از فوت وى، عثمان نيز او را بر سر جاى خود باقى گذاشت و قلمروش را گسترش داد و معاويه در شام باقى ماند و همانند كسى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:68

عمل مى كرد كه خواهان حكومت و قدرت بود، بنابراين، براى خود، قدرتى تهيه ديد و وجدانها را خريد و اقتصاد منطقه را در خدمت تقويت خويش به كار گرفت.

(1) پس از حوادثى كه عثمان مرتكب شده بود، معاويه دانست كه بدون شك كشته مى شود. عثمان هنگامى كه در محاصره قرار داشت از او يارى خواست ولى وى در يارى رساندن به عثمان، كوتاهى نمود و منتظر ماند تا اينكه كشته شود. او پيراهن و خون او را وسيله اى براى رسيدن به قدرت قرار دهد. جنگ جمل نيز كه شعار خونخواهى عثمان را داشت، معاويه را به اين امر سوق داد و او اين بهانه را بهترين وسيله اى يافت كه حكومت را به دست آورد.

(2) مورخان مى گويند: وى قتل عثمان را بزرگ جلوه داد و آن را مهم اعلام نمود و با بهانه خونخواهى وى، پايه هاى حكومتش را محكم مى كرد.

امام عليه السّلام در دين خود با شديدترين حالت، احتياط مى كرد و لذا نه سازش مى كرد و نه با كسى اظهار دوستى مى نمود، بلكه بر شيوه اى آشكار، حركت مى كرد و لذا از اينكه معاويه را براى يك لحظه حاكم بر شام باقى گذارد، امتناع ورزيد، زيرا باقى گذاردن وى در منصبش، تأييدى براى ظلم و تقويتى براى ستم بود.

(3) به هر حال، امام پس از جنگ جمل، همراه با نيروهاى مسلّحش، از بصره خارج شد و به سوى كوفه رفت تا آن

را پايتخت و مقرّ خويش قرار دهد و به محض ورود به كوفه، به تهيّه امكانات جنگى براى مبارزه با دشمنى سرسخت، پرداخت؛ دشمنى كه از نيروهاى فراوانى برخوردار بود و همه او را دوست داشتند و يارى مى نمودند.

(4) «شنى»، امام را پس از پيروزيش در واقعه جمل، به جنگ با اهل شام

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:69

تحريك و تشويق مى نمود و به آن حضرت گفته بود:

قل لهذا الامام قد خبت الحرب و تمت بذلك النعماء

و فرغنا من حرث من نكث العهد و بالشام حية صمّاء

تنفث السم مال من نهشته فارمها قبل ان تعض شفاء «1» «بگو به اين امام كه جنگ خاموش گشته و نعمت بدان كامل شده است».

«و از جنگ با پيمان شكنان فارغ شده ايم در حالى كه مارى خطرناك در شام وجود دارد».

«زهر مى پاشد و هر كه را بگزد، درمانى ندارد، پس بر آن تير بينداز قبل از اينكه نيش بزند».

(1)

نمود. معاويه از او مى شنيد و در پاسخش چيزى نمى گفت، بلكه به پشت گوش

______________________________

(1) الاخبار الطوال، ص 117.

(2) الرسالة فى وقعة صفين، ص 27- 30.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:70

اندازى پرداخت و با او به وقت كشى فراوان دست زد؛ زيرا براى خود، گريزگاهى جز مسامحه كارى و موكول كردن امور به آينده نداشت.

(1)

مال، پيشرفت و شهرت و لذا به پدرش گفت به معاويه ملحق شود تا از

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:71

دنياى وى سهمى به دست آورد.

(1) عمرو، به پسرش عبد اللّه گفت: تو مرا به چيزى دستور دادى كه در دين من برايم خيرى باشد. و به پسرش محمد گفت: و تو مرا به آنچه خير دنيايم باشد، دستور داده اى، پس آن شب را در اين انديشه بيدار ماند كه آيا به على ملحق شود و فردى همچون ديگر مسلمين گردد كه براى او باشد آنچه براى آنهاست و بر عهده او قرار گيرد آنچه بر عهده آنان قرار مى گيرد بدون اينكه چيزى از دنيايش را به دست آورد، ولى امر آخرتش را تضمين مى كند، يا اينكه همراه معاويه باشد و آنچه را كه از ثروت فراوان دنيا انتظار دارد، به دست آورد، در حالى كه ولايت مصر را فراموش نكرده و پيوسته در دل به ياد آن، آه و ناله داشت و از او در آن شب، شعرى نقل شده است كه از جدال نفسانى وى در آن شب حكايت دارد.

(2) هنوز صبح ندميده بود كه وى دنيا را بر آخرت ترجيح داد و تصميم گرفت به معاويه ملحق شود، پس به سوى دمشق حركت كرد در حالى كه دو پسرش همراه وى بودند و هنگامى كه به آنجا رسيد، در برابر مردم شام، همچون زنان، گريستن آغاز كرد و گفت: «آه بر عثمان! من براى حيا و دين، سوگوارى مى كنم!» «1».

(3) اى ابن عاص! خداوند تو را بكشد، آيا تو بر عثمان مى گريى، در حالى كه تو دلها را بر او پر از

كينه ساختى و دشمنيها بر او افروختى و تو حتى با چوپان كه روبه رو مى شدى و او را بر عليه وى تحريك مى كردى تا اينكه خونش ريخته شد.

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 3/ 274.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:72

خود را براى قدرت به هلاكت انداختن در آن روزگار به حدى رسيده بود كه مردم را از دينشان غافل كرد و در راه آن، هر آنچه را خداوند حرام كرده بود، مرتكب گشتند.

(1) هنگامى كه ابن عاص با معاويه روبه رو شد، سخن خود را در مورد جنگ با امام با وى آغاز نمود. ابن عاص گفت: اما على، به خدا قسم! عرب در هيچ چيز ميان تو و ميان او برابرى نمى كنند و در جنگ، بهره اى دارد كه هيچ يك از قريش آن را ندارد مگر اينكه به او ستم كنى.

معاويه به بيان انگيزه هايش براى جنگ با امام پرداخت و گفت: راست مى گويى ولى ما با او به خاطر آنچه در دست داريم مى جنگيم و خون عثمان را به گردنش مى اندازيم.

(2) ابن عاص، او را به تمسخر گرفت و گفت: واى بر من! تو شايسته ترين كسى هستى كه نبايد از عثمان چيزى بگويد!- واى بر تو! براى چه؟

- امّا تو او را واگذاشتى در حالى كه اهل شام همراه تو بودند تا اينكه از يزيد بن اسد بجلى كمك خواست و او به سويش رفت و امّا من، آشكارا او را رها كردم و به فلسطين گريختم ... «1». زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 2 72 معاويه و عمرو عاص ..... ص : 70

3) معاويه دانست كه ابن عاص با او خالص نخواهد بود و حكمت

را در اين ديد كه او را براى خود خالص سازد و پاداشش را از دين بدهد. پس با او به صراحت پرداخت و گفت: اى عمرو! مرا دوست مى دارى؟

- براى چه چيزى؟ براى آخرت كه به خدا قسم! آخرتى به همراه تو

______________________________

(1) يعقوبى، تاريخ 2/ 162.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:73

نيست، يا براى دنيا، به خدا اين نخواهد بود تا اينكه در آن با تو شريك شوم.

- تو شريك من در آن هستى؟

- مصر و نواحى آن را به نام من بنويس.

- هر چه مى خواهى براى تو باشد.

(1) پس ولايت مصر را به نام او نوشت و آن را بهاى پيوستن وى به او قرار داد «1» تا با وصى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مبارزه كند. و بدين ترتيب، دل يكى از زيركان عرب و شيخى از شيوخ قريش را به دست آورد، فردى كه احوال مردم را مطالعه كرده و دانسته بود كه چگونه بر حوادث، چيره گردد.

(2)

لذا سفراى ديگرى را نزد وى فرستاد تا او را به طاعت و وارد شدن به آنچه مسلمين به آن وارد شدند، دعوت نمايند، ولى اين كار نتيجه اى نداشت؛ زيرا معاويه هنگامى

______________________________

(1) عقد الفريد 4/ 345.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:74

كه مطمئن شد قدرت مبارزه و مخالفت با امام را دارا مى باشد، بر گمراهى و عناد خود اصرار ورزيد.

(1)

اين مثلى است بدين معنا كه: بعض از غمها را به ياد او بياور تا به هيجان افتد (م).

(2) ابن اثير، تاريخ 3/ 277.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:75

(1)

از زخمهايش پيش از فرا رسيدن آن، نهراسد، همانا او يار آن خواهد بود و هر كس پيش از فرا رسيدن وقت و مشخص شدن شيوه و تلاشش، به سوى آن بشتابد، پس آن نزديكتر باشد به اينكه سودى به قوم خود نرساند و خود را به هلاكت اندازد. از خداوند مسئلت داريم كه شما را با يارى خود، قدرت بخشد» «1».

(1) اين خطابه، سرشار است از دعوت به شتاب براى جنگ و آمادگى كامل براى آن و دقت در تهيّه تداركات كه اينها از موجبات پيروزى و از وسايل چيره شدن بر دشمنان است و اينكه كوتاهى كردن و بى اعتنايى به آن، موجب هزيمت و شكست مى گردد و اين خطابه بر آگاهى وسيع امام در امور نظامى و مسائل جنگ، دلالت دارد.

(2) پس از سخنرانى سبط پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مردم براى جنگ مهيّا شدند و در تنظيم قواى خود كوشيدند و هنگامى كه زاد و توشه آنان مهيّا شد، امام امير المؤمنين عليه السّلام همراه آنان براى جنگ با فرزند ابو سفيان، حركت كرد و طليعه هاى لشكر خود را پيش فرستاد و به آنها دستور داد كه جنگ با اهل شام را آغاز نكنند تا آن حضرت به آنها برسد.

(3) گردانهاى لشكر عراق همچون سيل به راه افتادند و يقين داشتند كه با نيروهاى عصيانگر بر ضد اسلام و دشمنان اهداف آن، مى جنگند.

در اثناى مسير امام، حوادث بسيارى اتفاق افتاد كه نيازى به اطاله كلام در

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 3/ 186 (چاپ اسماعيليان).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:77

بيان و شرح آنها در اين مباحث نداريم، بلكه به اختصار، اشاره اى به

آنها مى نماييم.

(1)

كودكان اهل بيت را واگذاشتند تا تشنگى آنان را از پاى در آورد و بى آبى، دلهايشان را بشكافد و آنان به هيچ نداى انسانى پاسخ ندادند و دلهايشان به رقّت نيامد كه با اندكى آب، عطوفتى به آنها نشان دهند.

(1)

طرف، تمام روز و يا قسمتى از آن را به جنگ مى پرداختند و سپس دست از جنگ مى كشيدند بدون اينكه جنگى عمومى ميان آنها اتفاق بيفتد و امام از اين وضع، اميدوار بود كه معاويه به صلح و جلوگيرى از خونريزى، تمايلى پيدا كند.

(2) وضع تا چند روزى از ماه ذيحجه، بدين منوال گذشت تا اينكه ماه محرم فرا رسيد و آن از ماههايى بود كه در جاهليت و اسلام، جنگ در آنها حرام بود. دو طرف، تمام ماه را دست از جنگ كشيدند و براى دو طرف، فرصتى به دست آمد تا در امنيت با هم ملاقات كنند؛ زيرا همديگر را امان داده و ميان آنها هيچ جنگى پيش نيامده بود. سفيران صلح نيز ميان آنها به تلاش پرداختند ولى به نتيجه اى دست نيافتند در حالى كه مجادله ميان دو گروه، سخت بالا گرفته بود و اهل عراق، مردم شام را به وحدت كلمه و جلوگيرى از خونريزى و بيعت با وصى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و داخل شدن در آنچه مسلمين داخل شده بودند، دعوت مى كردند و مردم شام، عراقيها را به خونخواهى عثمان و نپذيرفتن بيعت امام و بازگرداندن امر خلافت به شورايى ميان مسلمين، فرا مى خواندند.

(3) هنگامى كه ماه محرم به پايان رسيد، آنها به جنگ پرداختند ولى جنگى عمومى صورت نگرفت بلكه به صورت زدوخوردهاى پراكنده بود كه يك فوج در برابر يك فوج و يك لشكر در برابر يك لشكر به جنگ مى پرداخت.

هر دو گروه از اين جنگ پراكنده؛ خسته شدند و براى جنگ عمومى عجله

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:80

داشتند، (1) لذا امام به

سپاهيانش آماده باش كامل داد و معاويه نيز چنين كرد و دو سپاه در نبردى سهمگين به هم رسيدند و سخت ترين و شديدترين جنگها به وقوع پيوست و سمت راست سپاه امام از جاى خود عقب رانده شد و امام در حالى كه حسن و حسين همراهش بودند «1» به نبرد پرداختند و اما به سمت چپ سپاه خود يعنى ربيعه، پيوست و ربيعه در برابر امام، شهادت طلبانه به جنگ پرداختند، گويندگانشان مى گفتند: «بعد از امروز، عذرى در نزد عرب نخواهيد داشت، اگر به امام در حالى كه ميان شما قرار دارد، آسيبى برسد».

(2) ربيعه، براى مرگ، پيمان بستند و در جنگ، پايدارى نمودند و سمت راست سپاه امام با تلاش فرمانده اش «مالك اشتر»، به حال خود برگشت و جنگ با سخت ترين حالتهايش ادامه يافت و ناتوانى و علايم شكست در سپاه معاويه آشكار شد و معاويه تصميم به فرار داشت، اما شعر «ابن الاطنابه» را به ياد آورد كه:

ابت لى همتى و ابى بلائى و اقدامى على البطل المشيح

و اعطائى على المكروه مالى و اخذى الحمد بالثمن الربيح

و قولى كلما حشأت و جاشت مكانك تحمدى او تستريحى «همّت، تلاش و اقدامم در برابر قهرمان غيور، براى من نمى پسندند».

«و اينكه اموالم را ناخواسته داده و ستايش را با بهاى پرسود، گرفته باشم».

«و گفتارم هرگاه جانم به هيجان بيايد و بشورد، در جاى خودت ستايش مى شوى يا آرام مى گردى».

(3) اين شعر، او را به صبر و پايدارى بازگرداند، آن گونه كه خود او در روزگار حكومت و قدرتش بازگو مى كرد.

______________________________

(1) انساب الاشراف، 2/ 305 و 3/ 86.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:81

(1)

دو سبط رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را از شركت در عمليات جنگى، بازمى داشت. آن حضرت عليه السّلام فرمود: «اين دو جوان (يعنى حسن و حسين) را به جاى من نگهداريد تا به سبب (كشته شدن) آنها، نسل رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله منقطع نشود» «1».

امام عليه السّلام براى محافظت از دو ريحانه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بسيار تلاش مى نمود؛ زيرا آنها وسيله ادامه نسل و بقاى ذريّه آن حضرت بودند.

(2)

ما بر حق و آنها بر باطلند».

(1) راويان مى گويند: در يكى از روزهاى صفين، وى صبح زود بر جاى نشست در حالى كه قلبش به ديدار رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و ملاقات پدر و مادرش بسيار مشتاق گشته بود، پس شتابان نزد امام رفت و از او اجازه خواست كه وارد نبرد شود تا شايد شهادت را روزى خود گرداند، ولى امام اجازه اين كار را به وى نداد و او همچنان از امام اجازه مى خواست، امّا امام به اين كار راضى نمى شد و او بر امام اصرار مى نمود تا اينكه به وى اجازه داد و امام به شدت به سبب اندوه و حسرت بر عمار به گريه افتاد.

(2) عمّار، به سوى صحنه هاى نبرد رفت در حالى كه نيروهايش فراوان بود و نشاط خود را بازيافته و از اينكه به سوى شهادت مى رفت، شادمان و خوش حال بود و با صداى بلند مى گفت: «اليوم القى الاحبة، محمّدا و حزبه ...؛ امروز عزيزان را ملاقات مى كنم، محمّد صلّى اللّه عليه و آله و يارانش را ...».

(3) پرچمدار دسته اى كه عمار در آن مى جنگيد، «هاشم بن عتبه مرقال»، يكى از سواران مسلمين، از اخيار آنان، از بهترين دوستان امام و از خالص ترين آنها بود و تنها يك چشم سالم داشت.

(4) عمار، به سوى او رفت و گاهى او را به سختى به سوى نبرد مى راند و به وى مى گفت: پيش برو اى اعور! بار ديگر با نرمى بسيار به او مى گفت: پدر و مادرم فداى تو باد! حمله كن. هاشم مى گفت: خداوند تو را رحمت كند اى ابو اليقظان! تو مردى هستى كه جنگ را

سبك مى شمارى و من، همچون خزيدن پيش مى روم شايد به آنچه مى خواهم برسم، سرانجام، هاشم به تنگ آمد و در حالى كه اين رجز را مى خواند، يورش برد:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:83 قد اكثروا لومى و ما اقلاانى شريت النفس لن اعتلا

اعور يبغى نفسه محلّالا بد ان يفل او يفلا

قد عالج الحياة حتى ملّااشلهم بذى الكعوب شلا «آنها مرا بسيار سرزنش كردند و كم نگفتند، من جانم را افروخته ام و بازنمى گردم».

«اعورى هستم كه براى خود جايى مى جويد، بايد كه درهم شكنم و يا درهم شكسته شوم».

«با زندگى بسيار تلاشها داشته و خسته شده ام، با نيزه ام آنها را از حركت بازمى دارم».

(1) اين رجز، تصميم او را بر مرگ و خستگيش را از زندگى نشان مى دهد.

آنگاه در ميدان نبرد، به تاخت وتاز پرداخت در حالى كه عمار، در كنارش مى جنگيد و رجز مى خواند:

نحن ضربناكم على تنزيله و اليوم نضربكم على تأويله

ضربا يزيل الهام عن مقيله و يذهل الخليل عن خليله

او يرجع الحق الى سبيله

«ما بر سر تنزيل قرآن با شما جنگيديم و امروز بر سر تأويلش با شما مى جنگيم».

«جنگى كه سر از گردن جدا مى كند و دوست را از دوست بى خبر مى سازد».

«و يا اينكه حق به راهش بازگردد».

(2) عمار، با ايمان و اخلاص، همراه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با مشركان جنگيد و در دفاع از كلمه توحيد، مبارزه اى بسيار سخت داشت و همراه با برادر رسول

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:84

اللّه صلّى اللّه عليه و آله در دفاع از تأويل قرآن و در دفاع از امام مسلمين، جنگى شديد نمود. پس عمار، چه هديه ها و چه الطافى بر اسلام دارد.

(1) عمار، با نيروهاى خيانت

پيشه، درگير نبردى سخت شد تا اينكه پليدى از ميان پليدان بشريّت به نام «ابو الغاديه» بر او تاخت و با نيزه اش ضربه اى كشنده بر او زد و آن قلعه بلند عقيده و ايمان، در حالى كه بسيار تشنه بود در خون پاكش بر زمين غلتيد، بانويى، ظرفى از شير برايش آورد و هنگامى كه آن را ديد، لبخندى زد و از نزديك شدن اجلش مطمئن گشت و با صدايى آرام و مطمئن گفت: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به من فرمود: آخرين نوشيدنى تو از دنيا، كاسه اى شير است و گروه ستمگر تو را مى كشد».

(2) ديرى نپاييد كه آخرين نفس هاى خود را كشيد و با مرگ وى، برجسته ترين صفحه درخشان ايمان و جهاد، در هم پيچيده شد و آن قهرمانى كه زندگى فكر و انديشه را با اخلاص و تلاشش روشن ساخته بود، به سوى حق بالا رفت.

(3) امام امير المؤمنين عليه السّلام هنگامى كه عمار به ميدان جهاد رفت، پيوسته ناآرام بود و مى فرمود: «خبرى از فرزند سميّه برايم بياوريد».

گروهى از سربازان براى جستجوى عمار رفتند و او را كشته و آغشته به خون شهادت يافتند و شتابان نزد امام برگشتند و او را از شهادتش باخبر ساختند.

امام به شدت افسرده شد و نيروهايش در هم فرو ريخت و امواجى از درد شديد بر چهره اش جارى گشت، زيرا يار و برادر را از دست داده بود.

(4) امام، اندوهگين و غمگين، در حالى كه از دو چشم اشك مى ريخت، به سوى شهادتگاه عمار حركت كرد و فرماندهان سپاه نيز كه در غم از دست دادن آن قهرمان بزرگ، سوگوار بودند، همراه آن

حضرت روانه شدند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:85

(1) هنگامى كه آن حضرت به محل شهادت عمار رسيد، خود را بر او افكند و بر او بوسه ها زد و بسيار گريست و با كلماتى آتشين به سوگ او نشست و فرمود:

«آن كس كه از ميان مسلمين كشته شدن فرزند ياسر را مهم نشمارد و مصيبتى دردناك بر او وارد نشود، او فردى غير رشيد است. خداوند عمار را رحمت كند، روزى كه مسلمان شد. خداوند عمار را رحمت كند، روزى كه كشته شد.

خداوند عمار را رحمت كند، روزى كه زنده برانگيخته مى شود. من عمار را ديدم، در حالى كه از ياران رسول خدا، چهار نفر نام برده نمى شدند مگر اينكه او چهارمين باشد و نه پنج نفر، مگر اينكه او پنجمين باشد و هيچ يك از ياران پيشين رسول خدا شك نداشت كه در بيش از يك موضع، بهشت براى عمار واجب شده است و نه دو نفرى (در اين امر شك داشتند)، پس بهشت بر عمار گوارا باد ...».

امام، سر عمار را برداشت و در دامن خود گذاشت در حالى كه اشكهايش بر گونه هايش مى غلتيد.

(2) امام حسن و ديگران نيز پيش رفتند و با دلهايى داغدار از اندوه، آن شهيد عظيم را سوگوارى نمودند. سپس امام برخاست و عمار را در آرامگاه ابديش به خاك سپرد.

(3) مورخان مى گويند: هنگامى كه خبر كشته شدن عمار منتشر شد، در سپاه معاويه آشوبى بپا گشت؛ زيرا شنيده بودند كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در فضيلت عمار فرموده است: «گروه ستمگر او را مى كشد». و براى آنها آشكار گرديد كه آنها گروه ستمگر هستند كه رسول

خدا صلّى اللّه عليه و آله از آن ياد كرده بود، ولى ابن عاص توانست اختلاف را برطرف سازد. وى به آنها گفت: آن كس كه عمار را خارج ساخت، خود او همان كسى است كه او را كشته است. ساده انديشان اهل شام

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:86

آنچه را ابن عاص گفته بود، پذيرفتند! پس از كشته شدن عمار، جنگ با شديدترين صورت، اوج گرفت، در حالى كه نيروهاى معاويه از هم گسيخته شده و ضعف در سپاه وى آشكار شده بود.

(1)

به شكست نزديك گردند، قرآنها برداشته شوند و بدين گونه بود كه ميان ياران على عليه السّلام تفرقه

______________________________

(1) عقيده و شريعت در اسلام، ص 190.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:87

افكندند و آتش اختلاف را ميان آنان شعله ور ساختند» «1».

(1) به هر حال، هنگامى كه شكست اهل شام آشكار گرديد و نيروهايشان به تحليل رفت، معاويه هراسناك نزد عمرو عاص شتافت و از او نظر خواست كه او برداشتن قرآنها را توصيه كرد.

(2) معاويه، فورا دستور داد تا حدود پانصد مصحف بر بالاى نيزه ها برداشته شود و فريادهاى اهل شام با يك عبارت بلند شد: «اين كتاب خدا از فاتحه تا خاتمه آن، ميان ما و شماست، چه كسى مرزهاى شام را بعد از اهل شام حفظ مى كند؟ چه كسى مرزهاى عراق را بعد از اهل عراق نگه مى دارد؟ چه كسى براى جهاد با روم مى رود؟ چه كسى براى تركان خواهد بود؟ و چه كسى با كفّار مقابله خواهد كرد؟».

(3) اين ادّعا، همچون صاعقه اى بر سر سپاه عراق فرود آمد كه كاملا دگرگون شدند و همچون موج، به سوى امام شتافتند فرياد بر آوردند: «معاويه با توبه حق آمده، تو را به سوى كتاب خدا فرا خوانده است، از او بپذير!! ...».

امام، از بطلان حيله سخت متأثر شد و دانست كه آن، نتيجه شكست آنان در عمليات نظامى است و مقصود از آن چيزى جز فريب دادن آنها نبوده و قرآنها را برداشته اند نه بخاطر ايمان به آنها بلكه براى خدعه و نيرنگ و جاى تأسف است كه آنان در لحظات سرنوشت ساز تاريخشان، آينده خود و سرنوشت امّت را در نظر نگرفتند در حالى كه

جز چند لحظه، چيزى به درهم كوبيده شدن دژهاى ظلم و نابودى پايگاههاى ستم، باقى نمانده بود.

(4) چه مصيبت بار و تأسف انگيز است كه آنان بر تمرّد و عناد، اصرار

______________________________

(1) الفتنة الكبرى 2/ 89.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:88

ورزيدند و دوازده هزار نفر از آنان كه صاحبان پيشانيهاى سياه بودند، از ميان آنها خارج شدند. و امام را با نام صريحش مخاطب قرار دادند و گفتند: «يا على! به اين قوم براى كتاب خدا كه به سوى آن دعوت شده اى، پاسخ مثبت بده و الّا تو را مى كشيم! آن گونه كه فرزند عفّان را كشتيم، به خدا اگر آنان را اجابت ننمايى، اين كار را خواهيم كرد!! ...».

(1) امام، با دلسوزى و لطف با آنان سخن گفت تا روح تمرّد را از آنان ريشه كن سازد، ولى سخن امام بى اثر ماند و آنان به گمراهى خود ادامه دادند و بر اجبار امام به متوقف كردن جنگ، اصرار ورزيدند «اشعث بن قيس»، آنها را به آن كار تشويق مى كرد و با صداى بلند، رضايت و پذيرش دعوت اهل شام را فرياد مى كرد.

(2) امام، چاره اى جز اجابت آنان نداشت و لذا دستور داد تا عمليات جنگى متوقف شود، در حالى كه قلب شريفش از درد و اندوه پاره پاره مى گشت؛ زيرا يقين حاصل كرده بود كه باطل بر حق پيروز گشته و همه زحمتهايش و خون لشكريانش بر باد رفته است.

(3) تمرّد كنندگان بر امام، اصرار ورزيدند كه مالك اشتر را از ميدان جنگ فرا خواند، در حالى كه وى به پيروزى نزديك و ميان وى و پيروزى، چيزى جز به مقدار دوشيدن يك ميش، فاصله اى نمانده

بود.

(4) امام، به وى پيغام داد كه نزد او بيايد، ولى او توجهى به اين دستور نكرد و به فرستاده امام گفت: «به سرورم بگو: اين وقتى نيست كه براى تو شايسته باشد مرا از اين موضعى كه دارم دور سازى، من اميدوارم كه خداوند براى من پيروزى را نصيب فرمايد، پس مرا به شتاب نينداز ...».

فرستاده، برگشت و امام را از گفتار آن فرمانده بزرگ باخبر ساخت. فرياد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:89

آن وحشيان به انتقاد از امام برخاست و گفتند: «به خدا قسم! نمى بينيم جز اينكه تو به او دستور دادى كه جنگ كند ...».

(1) امام در برابر آنها به گرفتارى سختى مبتلا شده بود، پس به آنها فرمود: «آيا ديديد كه من محرمانه با فرستاده ام صحبت كردم؟ مگر نه اين است كه آشكار و در حضور شما در حالى كه مى شنيديد، با او صحبت كردم؟» آنان بر گمراهى خويش اصرار ورزيده گفتند: «به او پيغام ده كه به سوى تو بيايد و الّا به خدا قسم! تو را عزل خواهيم كرد ...».

آنها تصميم به شرّ داشتند و نزديك بود كه به امام آسيبى برسانند و لذا آن حضرت دستور اكيد صادر كرد تا مالك از ميدان جنگ خارج شود.

(2) مالك اجابت نمود و در حالى كه نيروهايش در هم كوبيده شده بود، به سوى امام بازگشت و به يزيد كه فرستاده امام بود، گفت: «آيا براى برداشتن مصحفها بوده كه اين فتنه پيش آمده است؟».

- آرى.

اشتر، حيله ابن عاص را فهميد و گفت: «به خدا قسم! وقتى قرآنها برداشته شدند، گمان كردم كه اختلاف و تفرقه اى پيش خواهند آورد. اين پيشنهاد

فرزند آن زن نادرست است. نمى بينى پيروزى را؟ نمى بينى كه چه وضعى پيدا كرده اند؟ نمى بينى كه خداوند براى ما چه مى كند؟ آيا درست است كه اين را رها كنيم و از آن روى برگردانيم؟!!».

(3) يزيد، از بحرانى بودن اوضاع و خطرهاى هولناكى كه امام را احاطه كرده است، وى را آگاه نمود و گفت: «آيا دوست دارى كه تو در اينجا پيروز شوى، در حالى كه امير المؤمنين در جايى كه هست، گرفتار و به دشمنش تحويل داده شود؟ ...».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:90

(1) اشتر، گفتار يك مؤمن را بر زبان آورد و گفت: «سبحان اللّه! نه به خدا! اين را دوست ندارم».

- «آخر آنها گفته اند يا دستور بده كه مالك نزد تو بيايد و يا اينكه با شمشيرهايمان تو را مى كشيم! آن گونه كه فرزند عفان را كشتيم! و يا اينكه تو را به دشمنت تحويل مى دهيم!! ...».

اشتر، در حالى كه غم و اندوه بر او چيره شده بود، مراجعت كرد، اينك آرزوهايش بر باد رفته بود.

وى به سوى آنها رفت و آنان را به سختى سرزنش كرده و از آنها مى خواست كه او را بگذارند تا بر دشمنشان بتازد؛ زيرا نصرت و پيروزى او نزديك شده بود.

آن مسخ شدگان به گفتارش توجهى نكردند و بر خوارى و فرومايگى اصرار ورزيدند و به او گفتند: نه، نه.

- «به من اندازه يك تاخت اسب مهلت بدهيد؛ زيرا به پيروزى اميدوار شده ام ...».

- «در آن صورت ما با تو در گناه شريك خواهيم بود ...».

(2) اشتر، به استدلال با آنان پرداخت و عقيده شان را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «به من بگوييد- اينك كه

بزرگان كشته شده و فرومايگانتان بر جاى مانده اند- چه وقت بر حق بوديد؟ آيا آن وقت كه اهل شام را مى كشتيد و يا اينك كه از جنگ دست كشيده ايد و بر باطل هستيد و يا اكنون كه از جنگ خوددارى مى كنيد بر حق هستيد؟ پس در اين صورت، كشتگان شما كه منكر برترى آنها نيستيد و از شما بهتر بوده اند، در آتش جهنم هستند».

(3) اين سخنان روشنگر، جايگاهى نزد آنان نيافت و به او گفتند: اى اشتر! ما را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:91

رها كن، با آنها براى خدا جنگيديم، ما از تو اطاعت نمى كنيم، از ما دور شو.

اشتر، هنگامى كه از درست شدن آنها نااميد شد، به آنها پاسخى شديد داد و آنان را از عواقب وخيم اين فتنه بر حذر داشت و اينكه آنها پس از آن، هرگز عزّتى به خود نخواهند ديد.

به حقيقت كه آنان عزتى نديدند؛ زيرا دولت حق از افق آنان افول كرد و اختيارشان به دست معاويه افتاد و او آنان را به عذاب سخت، گرفتار ساخت.

(1) مالك، از امام درخواست كرد كه با آنها بجنگد ولى آن حضرت نپذيرفت؛ زيرا مخالفان، نمايندگان اكثريت قاطع در سپاه آن حضرت بودند و گشودن باب جنگ، به فاجعه آميزترين نتايج مى رسيد؛ زيرا امّت، طعمه اى آسان در دست امويان قرار مى گرفت.

امام، سر به زير انداخت، در حالى كه امواجى از درد بر او دست يافته بود.

مدتى طولانى به سرانجام تلخى مى انديشيد كه اين نافرمانان براى امّت، پيش آورده بودند.

(2) مورخان مى گويند: آنان سكوت آن حضرت را به عنوان رضايت تلقى نموده، فرياد كشيدند: «على، امير مؤمنين داورى را پذيرفته و به حكم

قرآن راضى شده است!!».

(3) امام، غرق در اندوه بود، زمام كارها از دستش خارج شده و سپاه بر او تمرّد كرده بود و آن حضرت نمى توانست كارى بكند. آن حضرت عليه السّلام از آنچه به وى رسيده بود، اين گونه تعبير مى فرمايد: «ديروز، امير بودم و امروز، مأمور گشته ام و ديروز، نهى مى كردم و امروز، نهى مى شوم ...».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:92

(1)

من فرار كرد تا اينكه چند ماه بعد او را امان دادم. ابن عباس را مأموريت مى دهيم».

(4) آنان از نامزد نمودن «ابن عباس» خوددارى كردند. امام بار ديگر آنها را به انتخاب «مالك اشتر» راهنمايى كرد، ولى آنان وى را نپذيرفتند و بر انتخاب اشعرى اصرار ورزيدند و امام ديگر چاره اى جز رضايت و پذيرش نداشت.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:93

(1)

عز و جل نيابند، از سنّت عدالت آفرينى كه وحدت بخش و بدون تفرقه است استفاده كنند (3) و حكمين از على و معاويه و از دو سپاه، عهدها و پيمانها و از مردم اطمينان گرفتند كه آن دو بر جان و اهل خويش ايمن باشند و امّت ياران آنها باشند بر آنچه در مورد آن تصميم مى گيرند و بر مؤمنين و مسلمين از هر دو گروه، عهد و پيمان خدا باشد كه به آنچه در اين صحيفه است عمل نمايند، رأى آن دو بر مسلمين واجب است. امنيت و استقرار و بر زمين نهادن سلاح هر جا كه حركت كنند بر جانهايشان و خويشاوندان و اموالشان، حاضر و غايب آنها لازم است و بر عبد اللّه بن قيس و عمرو بن عاص است عهد و پيمان خداوند كه ميان اين امّت داورى نمايند

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:94

و آن را در جنگ و تفرقه، بازنگردانند تا اينكه از آنها نافرمانى شود و مهلت اين حكم تا ماه رمضان است و اگر خواستند كه آن را به تأخير اندازند، با توافق آن را به تأخير مى اندازند (1) و اگر يكى از حكمين بميرد، فرمانده پيروان به جاى وى كسى را انتخاب مى كند كه از اهل عدل و دادگرى باشد و محل داورى آنان محل عدالتى ميان اهل كوفه و اهل شام است اگر بپذيرند و دوست بدارند هيچ كس همراه آنها حاضر نشود مگر كسانى كه خودشان بخواهند و حكمين از شهود هر كس را كه بخواهند برمى گزيند و گواهى خود را مطابق آنچه در اين صحيفه است مى نويسند و آنها يار خواهند بود بر ضد

هر كسى كه مفاد اين صحيفه را ترك كند و خواهان بى توجهى و ستم در آن باشد. خداوندا! ما از تو يارى مى جوييم بر كسى كه مضمون اين صحيفه را ترك نمايد» «1».

(2) گروهى از هر دو طرف، آن را امضا نمودند و قابل اجرا گرديد. اين پيمان، آرزوهاى معاويه را برآورده ساخت و او را از خطرهايى كه نزديك بود به حياتش خاتمه دهد و پيروانش را نابود سازد، رهايى بخشيد.

(3) مطلب مهم در سند اين است كه از خونخواهى عثمان، سخنى به ميان نياورده و كم و بيش متعرض آن نشده بود، بلكه متوقف شدن جنگ و گسترش صلح و تندرستى ميان دو گروه را دنبال مى كرد. و من بر اين عقيده هستم كه اين صحيفه نوشته شد، بدون اينكه امام نظرى در آن داشته باشد؛ زيرا آن حضرت، سپاهيان خود را به حال خودشان گذاشته بود كه هر چه مى خواهند بكنند.

(4)

افتاد اين بود كه مسأله خوارج پيش آمد كه از آن سخن خواهيم گفت، آفتى كه از درون، اردوگاه عراقيها را نابود مى كرد و مهمترين خطرى بود كه به سوى آن مى آمد و وحدت سپاه امام را در هم مى شكست و آشوب و هراس را در ميان آن صفوف پراكنده مى ساخت.

(1) امام به كوفه وارد شد و ملاحظه فرمود كه سوگ و اندوه و گريه و زارى مردم در غم كشتگانشان در صفين، همه جاى شهر را فرا گرفته بود؛ زيرا تلفات صفين در مقايسه با كشتگان جمل، چندين برابر بودند.

(2)

كه مورخان مى گويند- دوازده هزار نفر بود و براى جنگ، «شبث بن ربعى» را فرمانده خويش ساختند و براى نماز «عبد اللّه كواء يشكرى» را انتخاب نمودند و امام را از خلافت خلع نموده. امر خلافت را به شورايى از مسلمين سپردند.

(2) امام، از تمرّد آنان بسيار ناراحت شد و «عبد اللّه بن عباس» را براى ديدار با آنان فرستاد و به او دستور داد كه در زمينه خصومت و نزاع با آنها وارد گفتگو نشود تا اينكه آن حضرت نزد وى حاضر گردد. اما ابن عباس ناچار شد كه با آنها به گفتگو بپردازد و در حال گفتگوى با آنان بود كه ناگهان امام بر آنها وارد شد و ابن عباس را از مناظره با آنها بازداشت و خود حضرت، روى به آنها كرد و فرمود: «خداوندا! اين جايگاهى است كه هر كس در آن پيروز شود، روز قيامت به پيروزى شايسته تر باشد و هر كس در آن به ناحق سخن بگويد، در آخرت كور و گمراهتر خواهد بود».

(3) سپس به آنان فرمود: «چه كسى پيشواى شماست؟».

- ابن كواء!- چه چيزى شما را به عصيان بر عليه ما واداشته است؟

- حكميّت شما در روز صفين.

- شما را به خدا سوگند مى دهم! آيا مى دانيد وقتى كه آنها قرآنها را برداشتند و شما گفتيد: آنها را اجابت كنيم به سوى كتاب خدا، به شما گفتم: «من

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:97

اينها را بهتر از شما مى شناسم، اينها اهل دين و يا قرآن نيستند. من با آنها معاشرت كرده و آنها را چه وقتى كه كودك بودند و چه وقتى كه مرد گشتند شناخته ام، آنها بدترين

اطفال و شرورترين مردان هستند، با حق و راستيتان به پيش رويد؛ زيرا اين قوم، اين قرآنها را به مكر، فريب و حيله برداشته اند. اما شما حرفم را به من بازگردانديد و به من گفتيد: از آنها مى پذيريم. و من به شما گفتم: سخنم به شما و نافرمانيتان نسبت به مرا به ياد آوريد و هنگامى كه چيزى جز قرآن را نپذيرفتيد، بر حكمين شرط كردم كه آنچه را قرآن زنده كرده است، زنده نمايند و آنچه را قرآن ميرانده است، بميرانند. پس اگر مطابق حكم قرآن، حكم كردند، ما را نخواهد بود كه با آنچه قرآن حكم مى كند، مخالفت كنيم و اگر خوددارى نمودند، ما از حكمشان بيزار خواهيم بود ...».

(1) اين حجت تابناك، همه اوهام آنها را باطل ساخت؛ زيرا آنها خود درباره حكميّت مسئول بودند و در برابر هر آنچه از فتنه و فساد واقع شده بود نيز مسئوليت داشتند و در آن مورد، امام، هيچ گونه گناهى مرتكب نشده بود.

آنها به حضرت گفتند: آيا اين را از عدالت مى دانى كه مردم را در مورد خونها، حاكم قرار دهند؟

- «ما مردان را حاكم قرار نداده، بلكه قرآن را حاكم قرار داده ايم و اين قرآن نوشته اى ميان دو جلد است كه مردان به آن سخن مى گويند».

- از ما خبر ده كه چرا ميان خود و آنان مهلتى را قرار داده اى؟

- «تا جاهل بداند و عالم نيز تحقيق نمايد و شايد خداوند در اين مدت آتش بس، امر اين امّت را به صلاح آورد».

(2) امام، همه راهها را بر روى آنان بست و در آنها قبول و نزديكى نسبت به سخنان خويش يافت، پس با

گفتارى ملايم خطاب به آن فرمود: «به شهرتان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:98

وارد شويد، خداوند شما را رحمت فرمايد».

آنها وى را اجابت نموده و همگى همراه وى به كوفه وارد شدند ولى بر انديشه خويش باقى ماندند و آن را ميان ساده انديشان منتشر مى ساختند تا آنجا كه نظر آنان شايع گشت و شوكت آنان نيرو گرفت و شروع به پراكنده ساختن رعب و هراس ميان مردم كردند و مردم را به گمراهى و عزل امام و قرار دادن امر خلافت به عهده شورايى از مسلمين فرا خواندند «1».

(1)

ابو موسى اشعرى در روزگار خلافت عثمان، كنار

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:99

فراهم آمدند و مورخان مى گويند: ابن عاص تا مدت سه روز با اشعرى مذاكره را آغاز نكرد بلكه جاى خاصى را براى وى مهيّا كرد و غذاها و نوشيدنيهاى گوارا به وى تقديم مى كرد تا آنجا كه او را شكم پيشه و رشوه طلب ساخت و هنگامى كه مطمئن شد وى بازيچه اى در دست او شده است، به گفتن صفتهاى نيكو و لقبهاى ارجمند در مورد او پرداخت تا اينكه هوش و حواسش را مالك گشت آنگاه به او گفت: «اى ابو موسى! تو پير ياران محمد صلّى اللّه عليه و آله و صاحب فضيلت و با سابقه آنها هستى و مى بينى كه اين امّت به چه فتنه كورى افتاده است كه با بودن آن، امّت را بقايى نباشد، آيا ممكن است شخص مبارك اين امّت شوى و خداوند خونهاى آن را به دست تو حفظ كند كه خداوند در مورد يك نفر مى فرمايد:

هر كس آن را زنده كند مانند اين است كه همه مردم را زنده كرده است، پس چگونه است آن كس كه همه اين مردم را زنده نمايد».

(1) اشعرى، چه وقت پير ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و دارنده فضيلتها و سابقه ها در اسلام بوده است؟

اشعرى، با اين سخنان شيرين، فريفته گشت و از ابن عاص مى پرسيد:

براى حفظ خونها چه راههايى وجود دارد؟

______________________________

رود فرات بودم. پس وى، خبرى را از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت كرد و گفت: شنيدم آن حضرت را كه مى فرمود: «بنى اسرائيل اختلاف يافتند تا اينكه دو حكم گمراه را

فرستادند كه گمراه شدند و گمراه كردند هر آن كس را كه از آنها پيروى كرد امّت من همچنان خواهند بود تا دو حكم را بفرستند كه گمراه مى شوند و گمراه مى نمايند هر كس را كه از آنها پيروى نمايد».

به او گفتم: اى ابو موسى! حذر كن مبادا يكى از آنها باشى.

گفت: پيراهنش را از تن به در آورد و گفت: به خدا پناه مى برم از آن، همان گونه كه از اين پيراهنم دورى مى جويم. (نهج البلاغه 13/ 315).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:100

(1) ابن عاص به وى پاسخ داد: تو على بن أبي طالب را خلع مى نمايى و من معاوية بن ابى سفيان را خلع مى كنم. آنگاه امّت، مردى را برمى گزيند كه در چيزى از اين فتنه حضور نداشته و دست خود را در آن فرو نبرده باشد ...

ابو موسى از وى درباره مردى پرسيد كه در اين فتنه فرو نرفته باشد، پس گفت: او چه كسى خواهد بود؟

عمرو عاص تمايلات اشعرى و نظرش سوى «عبد اللّه بن عمر» را دانسته بود، پس گفت: او عبد اللّه بن عمر است.

اشعرى، از اين امر، شادمان گشت و از او براى التزام به گفته اش عهد و پيمان خواست و گفت: من چگونه از اين حرف تو مطمئن باشم؟

(2) ابن عاص گفت: اى ابو موسى! با ياد خدا دلها آرام مى گيرد، از عهد و پيمان، هر چه مى خواهى بگير تا آنجا كه راضى گردى ...

سوگندى باقى نماند كه براى التزام به گفته اش، بر زبان نياورد. اشعرى، به گفتار عمرو عاص، يقين حاصل نمود و رضايت و قبول خود را به وى اعلام نمود و آن دو،

وقت خاصّى را معيّن ساختند تا آنچه را بر آن توافق نموده بودند، به اطلاع عموم برسانند.

آن ساعت هولناكى كه گروههاى عظيم مردم بى صبرانه منتظرش بودند، فرا رسيد، عمرو عاص حيله گر، همراه با همكارش اشعرى به سوى جايگاه خطابه رفتند تا آنچه را توافق نموده بودند به آگاهى مردم برسانند.

(3) عمرو عاص، روى به اشعرى كرد و به او گفت: برخيز اى ابو موسى! براى مردم سخنرانى كن.

ابو موسى اشعرى: تو برخيز و براى آنها سخن بگو.

عمرو عاص به فريب دادن ابو موسى پرداخت و به او گفت: سبحان اللّه آيا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:101

من بر تو پيشى گيرم! در حالى كه تو پير ياران رسول اللّه هستى، به خدا قسم! هرگز چنين كارى نخواهم كرد ...

(1) اشعرى، از آن همه القاب گرانقدرى كه فرزند آن زن آنچنانى برايش بر زبان آورده بود، دچار عجب و خودپسندى شد و آن كوته فكر فريب خورده، از عمرو عاص خواست كه براى وفا كردن به آنچه توافق كرده بودند، سوگند ياد كند او نيز سوگند ياد كرد كه در مورد آنچه با هم به توافق رسيده بودند، وفادار باشد «1».

(2) اين نيرنگ بر دانشمند امّت، يعنى «عبد اللّه بن عباس» مخفى نماند، پس روى به اشعرى نمود و او را از حيله گرى ابن عاص بر حذر داشت و به او گفت:

«واى بر تو! به خدا گمان مى كنم كه تو را فريب داده باشد. اگر بر چيزى توافق نموده ايد، بگذار تا او پيش از تو از آن امر سخن بگويد و سپس تو بعد از او به سخن بپرداز، زيرا عمرو، مردى حيله گر است، من مطمئن نيستم

از اينكه وى در بين خودتان راضى ات كرده باشد ولى وقتى در ميان مردم برخاستى با تو مخالفت نمايد ...».

(3) آن نابخرد، اعتنايى به ابن عباس ننموده به سوى جايگاه خطابه شتافت و هنگامى كه بر آن جاى گرفت، خداوند را حمد و ثنا گفت و بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله صلوات فرستاد، سپس اظهار داشت: «اى مردم! ما در موضوعمان دقت كرديم و ديديم كه نزديكترين راهى كه امنيّت، صلاح، وحدت و جلوگيرى از ريختن خونها و ايجاد الفت را برايمان مهيا مى سازد اين است كه على و معاويه را خلع نماييم و من على را خلع كردم، همان گونه كه اين عمامه ام را برمى دارم در اين حال دست به

______________________________

(1) العقد الفريد 4/ 347.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:102

سوى عمامه خود برد و آن را برداشت)، ما مردى را خليفه قرار داديم كه شخصا همراه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله بوده و پدرش نيز همراه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بوده است، بنابراين، سابقه اى درخشان دارد، او عبد اللّه بن عمر است ...» «1».

(1) واى بر زمانه! و مبادا روزگارى كه همانند اين بى همه چيزان كه نادانى بر دلهايشان زنگار نهاده است، در امور مسلمين حكومت كنند.

(2) اشعرى، امام امير المؤمنين، حكيم اين امت و پرچمدار بزرگ عدالت در زمين را عزل مى نمايد، آن كس كه دين را با شايستگيهاى درخشان و مواهبش احاطه نموده بود، اشعرى، رهبرى امّت را در دست عبد اللّه بن عمر مى گذارد كه بنا به تعبير پدرش، طلاق دادن زوجه اش را خوب نمى داند، به درستى يكى از مسائل مسخره آميز روزگار امت كه بر صحنه

زندگى عامه مردم آن روزگار ظاهر شد، روزگارى كه درخششهاى عقل در آن خاموش گشت و انسان به دنبال خواسته ها و تمايلاتش روان گشت، همين است.

(3) به هر حال، آن مكّار حيله گر؛ يعنى عمرو عاص به سوى جايگاه خطابه رفت و خداوند را حمد و ثنا گفت و سپس اظهار داشت: «اى مردم! ابو موسى، عبد اللّه بن قيس، على را خلع نمود و او را از اين امرى كه مورد نظر است، خارج نمود و او نسبت به وى داناتر است، من هم به همراه وى، على را خلع نمودم و معاويه را بر خودم و بر شما برقرار كردم. ابو موسى، در نامه «2» نوشته است كه عثمان مظلوم و شهيد كشته شده و ولىّ او حق دارد در هر جا كه باشد، به خونخواهى وى برخيزد و معاويه شخصا همراه رسول خدا بوده و پدرش نيز

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 70- 71.

(2) اين غير از آن نامه اى است كه در آن متوقف شدن جنگ آمده بود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:103

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را همراهى كرده بود».

(1) آنگاه! عمرو عاص، زبان به ستايش معاويه گشود و او را به چيزى كه شايسته آن نبود، توصيف كرد، سپس گفت: او بر ما خليفه است و اطاعت و بيعت ما بر خونخواهى عثمان براى اوست ...» «1».

(2) اشعرى، پس از آنكه عمرو عاص به وى خيانت كرد و پيمان با وى را شكست، خشمگين به سوى وى رفت و بر او فرياد كشيد. «تو را چه باشد، خداوند تو را لعنت كند، تو را چيزى نيست جز همانند سگ كه اگر

بر او حمله كنى له له مى زند و اگر او را بگذارى نيز له له مى زند».

(3) ابن عاص او را بازداشت و گفت: «ولى تو مانند الاغى هستى كه بارش كتاب باشد».

هر كدام از آنها در وصف دوستش، راست گفتند؛ زيرا اين داورى، امت را به سوى بسيارى از سختيها و فتنه ها كشاند و مصيبتها و فجايع بسيارى را براى آنان موجب شد.

(4) عراقيها در امتحان غوطه مى خوردند و به ضلالت كارى كه كرده بودند يقين كردند. اشعرى به سوى مكه گريخت و ننگ و رسوايى را براى خود و فرزندانش به همراه برد «2»، زيرا خيانتى آشكار در حق مسلمين مرتكب

______________________________

(1) انساب الاشراف، 3/ 124- 125، الامامة و السياسة: 1/ 118.

(2) مردم، فرزندان ابو موسى را تحقير، مسخره مى كردند؛ مثلا فرزدق، ابو برده فرزند ابو موسى را شنيد كه مى گفت: چگونه مغرور نباشم در حالى كه من فرزند يكى از حكمين هستم.

فرزدق به وى پاسخ داد و گفت: همانا يكى از آن دو، احمق و ديگرى فاسق بود، پس تو فرزند هر كدام كه مى خواهى، باش. (شرح نهج البلاغه 19/ 353.

مردى به يكى از فرزندان ابو موسى نگاه كرد كه در راه رفتن تكبر داشت، به او گفت: راه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:104

شده بود.

(1) شعراى آن روزگار، كوفيان و اشعرى را بسيار بد گفتند. «ايمن بن خريم اسدى» مى گويد:

لو كان للقوم راى يعصمون به من الضلال رموكم بابن عباس

للّه در أبيه ايما رجل ما مثله لفصال الخطب فى الناس

لكن رموكم بشيخ من ذوى يمن لم يدر ما ضرب اخماس لا سداس

ان يخل عمرو به يقذفه فى لجج يهوى به النجم تيس بين أتياس

ابلغ لديك عليا غير عاتبه قول امرئ

لا يرى بالحق من باس

ما الاشعرى بمأمون ابا حسن فاعلم هديت و ليس العجز كالراس

فاصدم بصاحبك الادنى زعيمهم ان ابن عمك عباس هو الآسى «1» «اگر اين قوم، انديشه اى داشتند كه آنها را از گمراهى رهايى بخشد، ابن عباس را به سوى شما مى فرستادند».

«خداوند پدرش را پاداش دهد، او چه مردى است كه همانند او براى حل مشكلات ميان مردم وجود ندارد».

«ولى آنها پير مردى از اهل يمن را برايتان فرستادند كه ضرب يك پنجم ها در يك ششم ها را نمى داند».

«اگر عمرو او را تنها بيابد، وى را در گردابهايى مى اندازد كه گويا ستاره بزى را در ميان بزها مى اندازد».

«به على بگو بدون اينكه از او گله كرده باشى، گفته شخصى را كه از گفتن

______________________________

رفتنش را نگاه كنيد، گويى كه پدرش، عمرو عاص را فريب داده است!

(1) حياة الامام حسن عليه السّلام 1/ 529.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:105

حق باكى ندارد».

«اى ابو الحسن! اشعرى مورد اعتماد نيست تا بدان درستكار باشى؛ زيرا بن همچون سر نباشد».

«پس با يار نزديكت، رهبرشان را درهم كوب كه فرزند عمويت عباس، دلسوز مى باشد» «1».

(1) معاويه، پيروزى را به دست آورد؛ زيرا مردم شام به سوى او بازگشتند و به عنوان امير المؤمنين به او سلام مى كردند اما امير المؤمنين عليه السّلام در حالى بازگشت كه سپاهيانش غرق در فتنه، تفرقه و اختلاف بودند به طورى كه بعضى از آنها از بعضى ديگر بيزارى مى جستند و اختلاف ميان آنها پراكنده شده بود و فهميدند با دست خود چه جنايتى مرتكب شدند.

(2) امام حسن عليه السّلام خطابه اى مفصل ايراد نمود و آنان را به الفت و دوستى فرا خواند. عبد اللّه بن عباس و عبد

اللّه بن جعفر نيز سخنانى بر زبان راندند و در سخنان خود، حكميت را محكوم كرده، مردم را به اطاعت و ترك اختلاف فرا خواندند «2» كه بعضى از مردم از آنها پذيرفتند و بعضى ديگر بر تمرّد و عصيان خويش، اصرار ورزيدند.

(3) هنگامى كه خبر حكميّت به امام رسيد، بسيار اندوهگين گشت و مردم را جمع كرده براى آنان خطابه اى مؤثر پيرامون دردها و اندوههاى حضرت بر مخالفت فرمانش در توقف جنگ و پذيرش نداى دشمن- كه آن فتح و نصرت به دست آمده شان را نابود ساخت- بيان فرمود، مى فرمايد:

______________________________

(1) حياة الامام الحسن عليه السّلام، 1/ 529.

(2) أنساب الأشراف 3/ 129 و 134.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:106

(1) «خداى را سپاس! هر چند كه روزگار، مصيبتى سنگين و حادثه اى سخت پيش آورده باشد و گواهى مى دهم كه پروردگارى جز خداوند يكتا نيست و اينكه محمد بنده و فرستاده اوست. اما بعد: مخالفت با خيرخواه دلسوز باتجربه، حسرت به بار مى آورد و پشيمانى به دنبال دارد و من در مورد اين دو مرد و اين حكميت، دستورم را به شما دادم و انديشه خالصم را برايتان بيان كردم كه اگر اطاعت مى شد، انديشه اى كارساز بود، ولى شما جز آنچه را مى خواستيد، همه چيز را رد كرديد، من با شما آن گونه بودم كه آن شاعر هوازن گفته است:

امرتهم امرى بمنعرج اللوى فلم يستبينوا الرشد الاضحى الغدى «آنها را به دستور خود فرمان دادم در لحظه هاى حسّاس، ولى آنها مطلب را تا نزديك ظهر روز بعد متوجه نشدند».

(2) همانا آن دو مردى كه شما به عنوان حكمين برگزيديد، حكم قرآن را پشت سر خود رها كرده

و به نظر خودشان رأى دادند، بنابراين، آنچه را قرآن زنده نموده است، ميرانده اند و آنچه را قرآن ميرانده بود، زنده ساخته اند. آنگاه در حكمشان به ما خيانت كردند پس هيچ كدامشان نه هدايت كردند و نه حرف درستى زدند، خدا و رسولش و مؤمنين صالح از كارشان بيزارند، پس آماده جهاد شويد و براى حركت مهيّا گرديد، صبح روز دوشنبه در لشكرگاه درآييد، ان شاء اللّه ...» «1».

(3) نيروهاى مسلّح آن حضرت در موعدى كه برايشان تعيين كرده بود، براى مسافرت آماده شدند و به مردم بصره نامه نوشت و آنها را به يارى خويش فرا خواند كه دسته هايى از سپاه به آن حضرت ملحق شدند.

______________________________

(1) أنساب الأشراف 3/ 140- 141.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:107

(1)

درخت نخلى بردند. در آن حال، يك دانه رطب از آن نخل بر زمين افتاد و يكى از آنان آن را برداشت و در دهان خود گذاشت، آنها بر او اعتراض كردند و وى آن را از دهان خود به بيرون انداخت. يكى ديگر از آنان شمشير كشيد و با ضربه آن يك خوك را كه متعلق به اهل ذمّه بود، كشت. بعضى از آنان بر او فرياد كشيدند كه اين كار فساد در زمين است. آن مرد به سوى آن ذمّى رفت و او را راضى گردانيد.

(3) هنگامى كه عبد اللّه احتياط آنان را در اموال ديد، به آنها گفت: «اگر در آنچه مى بينم صادق باشيد، از شما بر من باكى نباشد. به خدا قسم! من در اسلام بدعتى به وجود نياورده، فردى مؤمن هستم و شما به من امان داديد و گفتيد ترسى بر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:108

تو نباشد».

(1) آنها توجهى به وى نكرده به سويش رفتند و او را به نزد خوكى كه كشته بودند، بردند و او را بر آن خوك گذاشتند و سر بريدند. سپس به سوى همسرش رفتند كه از شدّت ترس به خود مى لرزيد.

وى التماس كنان به آنها گفت: «من يك زن بيش نيستم، آيا از خداوند پروا نداريد؟».

دلهاى زنگارزده آنان، نرم نشد و او را سر بريدند و شكمش را پاره كردند و به سوى سه زن ديگر- كه از جمله شان «ام سنان صيداويه» بود- رفته، و آنها را كشتند «1».

(2) آنها به پراكندن رعب وحشت و گسترش فساد در زمين پرداختند. امام، «حرث بن مره عبدى» را نزد آنان فرستاد تا از آنها درباره

اين تباهى كه به راه انداخته بودند جويا شود و از آنها بخواهد تا قاتلان كسانى را كه خداوند خون به ناحق ريخته آنان را حرام كرده بود، تسليمش نمايند.

هنوز آن فرستاده به آنها نزديك نشده بود كه او را كشتند و به او مهلت ندادند كه پيام خود را بيان نمايد.

(3)

گاهى به آنها پيغام مى داد تا آنجا كه بسيارى از آنان خود را كنار كشيدند و به كوفه بازگشتند، بعضى از آنان به امام پيوستند و گروه سوم براى جنگ جدا شدند كه جز «عبد اللّه بن وهب راسبى»، پيشواى خوارج- كسى كه جاى سجود بر خود داشت- و سه هزار نفر همراه وى، كس ديگرى باقى نماند.

(3) هنگامى كه امام از ارشاد آنان نااميد گشت، سپاه خود را آماده نمود و دستور داد كه با آنها به جنگ اقدام نكنند تا اينكه خود با آنان به جنگ برخيزند.

(4) هنگامى كه خوارج آماده باش امام را ديدند، براى جنگ مهيّا گشتند در حالى كه دلهايشان براى جنگ در آتش شوق مى سوخت آن گونه كه شخص تشنه به آب مشتاق باشد. يكى از آنها فرياد كشيد: «آيا كسى هست كه به سوى

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 143- 144.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:110

بهشت برود؟»، همگى فرياد بر آوردند «به بهشت بايد رفت»، سپس در حالى كه شعار «لا حكم الا اللّه» مى دادند به حمله اى شديد به سوى سپاه امام دست زدند.

(1) سواران امام در برابرشان به دو دسته تقسيم شدند، گروهى به راست و گروهى به چپ مى رفتند و خوارج، ميان دو گروه دفع مى شدند ساعتى نگذشت كه همگى كشته شده تنها نه نفر از آنها جان به سلامت بردند «1».

(2) هنگامى كه جنگ به پايان رسيد، امام از يارانش خواست كه «ذو الثديه» «2» را در ميان كشتگان پيدا كنند. آنان جستند ولى وى را نيافته، نزد امام برگشتند و به ايشان خبر دادند كه به او دست نيافتند. آن حضرت، بار ديگر به آنان دستور

داد تا جستجو كنند و فرمود: «به خدا قسم! نه دروغ گفته ام و نه به من دروغ گفته شده است، عجبا! او را بجوييد كه در ميان كشتگان است».

(3) آنها به جستجويش پرداختند يكى از ياران حضرت، او را كشته در جوى آبى يافت و به سوى امام دويده، امام را با خبر ساخت، هنگامى كه امام، آن خبر را شنيد، خود و ياران همراه به سجده افتادند سپس امام سر از سجده برداشت در حالى كه مى فرمود: «نه دروغ گفته ام و نه به من دروغ گفته شده است، شما شرورترين فرد را كشتيد ...»

(4) امام، براى يارانش آنچه را از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شنيده بود، بازگو كرد، از جمله فرمود: «قومى شورش خواهند كرد و سخن حق را بر زبان مى آورند در حالى كه از دهنهايشان تجاوز نمى كند، همانند خروج تير از دين خارج مى شوند. در ميان آنان مردى است كه دستى ناقص دارد، در دست او چند تار موى سياه است اگر در ميان آنها باشد، شما بدترين مردم را كشته ايد ...».

______________________________

(1) الملل و النحل 1/ 107.

(2) آنكه گويى پستانى دارد (مترجم).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:111

(1) آنگاه امام دستور داد جنازه اش را بياورند، جنازه را آوردند و دستش را ملاحظه نمودند و ديدند كه بر شانه او پستانى همچون پستان زن وجود دارد و چند تار موى سياه بر دست اوست كه تا روى دست ديگرش كشيده مى شود كه اگر رها شود به شانه اش بر مى گردد. هنگامى كه امام آن را ديد، براى خدا به سجده افتاد. آنگاه امام كشتگان دو گروه را به خاك سپرد و اسلحه

خوارج و چهار پايان آنها را ميان ياران خود تقسيم نمود و متاعها و بردگان را به صاحبانشان بازگردانيد، آن گونه كه با اصحاب جمل انجام داده بود.

(2) «جنگ نهروان» كه نتيجه واقعه صفين بود، بدين گونه پايان يافت و در پى خود، تأسيس حزب آشوبگر نيرومندى را باقى گذاشت كه در جهان اسلام، ظاهر شد، همان «حزب حروريّه» كه تمرّد در برابر حكومتهاى موجود در سرزمينهاى اسلامى و جنگ با آنها به صورتى آشكار را بر عهده گرفت، امرى كه به ريخته شدن خونها و اشاعه فتنه و اختلاف در بسيارى از آن زمانها انجاميد.

(3) آنچه در نظامهاى دينى خوارج آشكار بود، حكم به تكفير هر مسلمانى است كه به مذهب آنان معتقد نباشد، خون و اموال او را مباح مى دانستند.

و به نظر من، بيشتر جنايات هولناكى كه در نبرد كربلا روى داد، به اين مسخ شدگان بر مى گردد كه همه سرشتهاى انسانى از آنها دور شده بود؛ زيرا بسيارى از افراد آن سپاه (در كربلا) از اخلاق آنان، اثر گرفته و به سوى جرم و جنايت با فجيع ترين صورتها و گونه هايش روى آورده بودند.

(4)

جاسوسى براى ما باشد، وليد به برادرش عماره گفت:

ان يك ظنى يا بن امى صادقاعمارة لا يطلب بذحل و لا وتر

مقيم و اقبال ابن عفان حوله يمشى بها بين الخورنق و الجسر

و تمشى رخّى البال منتشر القوى كانك لم تشعر بقتل ابن عمرو «1» «اگر گمانم اى فرزند مادرم! درست باشد، عماره به خونخواهى و انتقام، بازخواست نمى شود».

«اقامت دارد در حالى كه خونخواهان فرزند عفان در اطراف او هستند و او ميان خورنق و پل، راه مى رود».

«و تو آسوده خاطر و قدرتمند راه مى روى، گويى كه از كشته شدن فرزند عمرو، اطلاعى ندارى».

(3) سپاه امام، دچار فتنه و اختلاف شد و امام با همه قدرتهاى عظيم خطابى اش، نتوانست آنان را بر سر عقل آورد و عناصر آشوب و سركشى را كه از

______________________________

(1) انساب الاشراف 3/ 157.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:114

جمله سرشتهاى آنها شده بود، از ميان بردارد.

(1) از ميان عواملى كه تمرّد سپاه امام را گسترش بخشيد، اين بود كه معاويه به جمعى از سران برجسته عراق همچون «اشعث بن قيس»، نامه نوشت و به آنها وعده مال و منال داد و به آنها وعده داد كه اگر دست به عمليات خرابكارى در سپاه امام و مردم او بزنند، بخششها و مناصبى را در اختيار آنان مى گذارد آنها نيز وى را اجابت نموده و به نوبه خود به اشاعه اراجيف، گمراه كردن افكار عمومى و پراكندن روح تفرقه و اختلاف در ميان مردم، پرداختند «1» به طورى كه تبليغات آنان، تأثيرى عميق در ميان افراد آن سپاه نمود و آنها از اطاعت امام، سرپيچى نموده، دست به عصيان زدند.

(2) اكثريت مطلق در اردوگاه امام، خواسته هاى

ويژه خود را داشتند كه با منافع دولت و اهداف رهبر آن، منافات داشت، در حالى كه مردم شام بر خلاف آن وضع بودند.

«حجاج بن خزيمه» به معاويه مى گويد: «تو به چيزى قوى مى شوى، غير از آنچه على به آن قوى مى گردد؛ زيرا همراه تو گروهى هستند كه اگر ساكت شوى، چيزى نمى گويند و اگر سخن بگويى، ساكت مى شوند و اگر فرمان دهى، سؤالى نمى كنند، در حالى كه همراه على، كسانى هستند كه اگر سخن بگويد، آنها به حرف مى آيند و اگر ساكت شود، به سؤال مى پردازند «2»».

(3)

و آشوبهاى داخلى را فرونشانده، دوستى و الفت را در آن گسترش داده بود. امام، وى را معزول نمود و آن شخص پاك يعنى «محمد بن أبو بكر» را به جاى وى گمارد.

(2) وضعيّت مصر، مضطرب گشت و ادعاى عثمانى در آن سرزمين آشكار شد. امام، محمد را معزول ساخت و «مالك اشتر نخعى» را كه از دلسوزترين مردم نسبت به امام و مخلص ترين آنها نسبت به آن حضرت بود، به جاى وى مأموريت داد. اما هنوز به «قلزم» نرسيده بود كه در گذشت.

(3) مورخان اجماع دارند بر اينكه معاويه، صاحب خراج «قلزم» را فريب داد.

او به مالك، عسل زهرآلود خوراند و او را كشت كه معاويه و يارش عمرو عاص، پس از آن در اين مورد سخن مى راندند و مى گفتند: «خداوند را از عسل، سربازانى باشد».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:116

(1) معاويه، سپاهى را براى تصرّف مصر، مجهّز ساخت و ابن عاص را بر آن فرماندهى داد. هنگامى كه امام، اين مطلب را دانست، محمد را بر حكومت مصر، باقى گذاشت و به او وعده فرمود كه سپاه و اموال امدادى برايش بفرستد و به دعوت اهل كوفه براى يارى رساندن به برادرانشان در مصر پرداخت، امّا آنان امام را اجابت ننمودند. امام بر آنها اصرار و از آنان يارى طلبيد، ولى تنها سربازان اندكى وى را اجابت نمودند كه گويى به سوى مرگ رانده مى شدند.

(2) امام آنان را به مصر اعزام نمود، اما طولى نكشيد كه به آن حضرت خبر رسيد كه عمرو عاص، مصر را تصرف نموده و عامل آن حضرت بر مصر، يعنى محمد، به قتل رسيده و جنازه اش در

آتش سوزانيده شده است.

امام، سربازانش را بازگرداند و براى اهل كوفه خطابه اى شورانگيز ايراد كرد و از آنها انتقاد نمود و از يارى نكردن و سستى عزيمتشان، با آنها سخن گفت.

به هر حال، تصرف مصر، قدرت معاويه را فزونى بخشيد و او را بر آن داشت تا به اهل عراق، در داخل شهرهايشان يورش برد.

(3)

هنگامى كه سپاه معاويه به وى حمله ور شد، مقاومتى دليرانه از خود نشان داد و يك گروه كمكى كه بالغ بر پنجاه نفر بودند به يارى وى شتافتند، و هنگامى كه نعمان آنها را ديد، هراسناك گشت و پاى به فرار نهاد؛ زيرا گمان كرده بود كه افراد ديگرى در پى آنها خواهند آمد.

(3) هنگامى كه خبر اين حمله به امام رسيد، در ميان سپاهيانش به خطبه ايستاد و آنان را به كمك عاملش فرا خواند و سپس فرمود:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:118

«اى اهل كوفه! هرگاه دسته اى به شما روى آورند و يا عده اى از سواران شما به سوى شما بيايند، هر كدام از شما در خانه اش را مى بندد و همچون سوسمار در سوراخ خود جاى مى گيرد و يا چون كفتار به لانه اش پناه مى برد، به خدا قسم! ذليل، آن كسى است كه شما يارى اش كنيد. هر كس به شما راضى شود، با كمانى بدون تير و شكسته، تيراندازى كرده باشد، پس زشتى و ندارى بر شما باد كه شما را ندا كرده و با شما راز گفته ام ولى نه آزادگانى در ديدار بوده ايد و نه برادرانى در كارزار، من از شما به كرانى گرفتار شده ام كه نمى شنوند و به لالانى كه نمى انديشند و كورانى كه نمى بينند» «1».

(1) 2- هيت: معاويه، «سفيان بن عوف» را با شش هزار نفر براى حمله به «هيت»، فرستاد و به او دستور داد كه پس از حمله بر آن، به «انبار و مدائن» برود و مردم آنها را مورد تعرّض قرار دهد. وى با سپاهيانش به «هيت» رفت، ولى كسى را در آنجا نيافت، سپس به سوى

«انبار» حركت كرد و در آنجا پادگانى متعلق به امام يافت كه دويست نفر در آن بودند، با آنها به جنگ پرداخت و «اشرس بن حسان بكرى» را همراه با سى نفر از يارانش به قتل رساند و اموال موجود در (شهر) انبار را غارت نمودند و شادمان از پيروزى و اموال غارت شده، نزد معاويه بازگشتند «2».

(2) خبرهاى انبار به حضرت على رسيد و آن حضرت را به شدّت متأثّر ساخته او را بسيار خشمگين نمود و چون آن حضرت بيمار بود و نمى توانست سخنرانى نمايد، نامه اى را نوشت كه براى مردم خوانده شد، در حالى كه آن حضرت را

______________________________

(1) در تاريخ طبرى ص 133- 134، آمده است: «و نه برادرانى مورد اعتماد».

(2) ابن اثير، تاريخ 3/ 376.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:119

نزديك محل برده بودند تا خواندن آن را بشنود. متن آن نامه بدين شرح است:

(1) «اما بعد: همانا جهاد، درى از درهاى بهشت است و هر كس با بى ميلى آن را ترك كند، جامه خوارى پوشانيده مى شود و گرفتارى او را دربرگيرد و خرد و ناچيز گردد و از مكانت خويش بيفتد و از عدالت و انصاف دور باشد. من شما را شب و روز و آشكار و پنهان، براى جهاد با اين قوم فرا خواندم و به شما دستور دادم تا قبل از اينكه بر سر شما بتازند، خود به سراغ آنها رويد؛ زيرا هيچ قومى در درون خانه هايشان مورد هجوم قرار نگرفتند مگر اينكه خوار شدند. شما كار را به يكديگر حواله داديد و سستى پيشه نموديد. گفتار من بر شما گران آمد و از فرمانم سرپيچى نموده، آن

را به پشت سر خود انداختيد، تا آنجا كه از هر سو، يورشها بر شما صورت گرفت. اين، غامدى است كه سوارانش به انبار وارد شده و ابن حسان بكرى را كشته و اسلحه خانه هايتان را از جاى برداشته و مردان صالحى را از شما كشته است. به من خبر رسيده كه يك مرد از اهل شام به خانه زن مسلمان و يا زن هم پيمان غير مسلمان وارد شده، خلخال، دستبند و گردنبند او را ربوده است. (2) شگفتا كه قلب مى ميرد و اندوه، روى مى آورد و غمها شعله ور مى شوند كه اين قوم در باطلشان مى كوشند و شما از حقتان ناتوان نشسته ايد، پس چه زشت و ناچيز است حالتى كه در آن قرار گرفته و هدفى براى هر تيرانداز شده ايد، به شما شبيخون مى زنند و شما دست به حمله نمى زنيد، خداوند، معصيت مى شود و شما راضى مى گرديد. اگر به شما بگويم كه در گرما بر سر دشمنتان بتازيد، مى گوييد اين داغى تابستان است، چه كسى در آن به جنگ مى رود؟ ما را مهلت ده تا گرما از ما دور شود. و اگر به شما بگويم در دل زمستان به آنها حمله كنيد، مى گوييد: گرما و سرما همه اينها فرار شماست از گرما و سرما؟ در حالى كه شما به خدا سوگند! از شمشير فرارى تر هستيد، اى مردنماها

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:120

! (1) اى آنان كه چون كودكان مى انديشيد و همچون زنان به حجله رفته فكر مى كنيد، اى كاش شما را نمى ديدم و خداوند مرا از ميان شما خارج كرده بود، كه شما سينه ام را از خشم پر كرده و جام تهمتها را

جرعه جرعه به من نوشانديد و با نافرمانى تان انديشه ام را بر من تباه ساختيد تا آنجا كه قريش گفتند: فرزند ابو طالب مردى شجاع است ولى از جنگ اطلاعى ندارد، خداوند پدرشان را بيامرزد آيا كسى از آنها بيش از من در جنگ محكمتر و پايدارتر است، در بيست سالگى به سوى جنگ رفتم «1» و اينك از شصت سالگى گذشتم، اما آنكه اطاعت نشود، رأيى ندارد» «2».

(2) اين سخنان، نشانگر خشم عميق و يأس شديد امام از يارانش مى باشد كه دلهاى آنان مالامال از ترس و ذلّت نسبت به اهل شام بود و خوارى را پذيرا شدند و هراسان در خانه هاى خود نشستند تا آنجا كه كار امام به گرفتارى انجاميد.

(3) 3- واقصه: معاويه، «ضحاك بن قيس فهرى» را به «واقصه» فرستاد تا بر شيعيان امام در آن منطقه، يورش برد و سه هزار نفر در اختيار او گذاشت.

ضحاك، به راه افتاد و اموال مردم را غارت نمود و هر كس را كه گمان مى كرد از امام اطاعت مى كند، به قتل رساند و به حركت خود ادامه داد تا اينكه به «قطقطانه» رسيد، در حالى كه مرگ و وحشت را به همراه داشت، سپس حركت كرد و به «سماوه» منتهى شد و پس از آن به سوى شام بازگشت.

(4) هنگامى كه اين خبرها به امام عليه السّلام رسيد، در ميان لشكر خود به خطابه ايستاد و آنها را به مقابله با اين تجاوز فرا خواند، ولى هيچ كس پاسخى به وى

______________________________

(1) در روايتى «هنوز به بيست سالگى نرسيده بودم».

(2) انساب الاشراف 3/ 201- 202.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:121

نداد. سپس حضرت فرمود: «به

خدا قسم! دوست دارم كه به جاى هر ده نفر از شما، يك نفر از اهل شام را مى داشتم و شما را همچون صرافى نمودن طلا، صرف مى نمودم. دوست دارم كه با بصيرتم، با آنان روبه رو شوم و خداوند مرا از رنج بردن و مدارا كردن با شما آسوده گرداند».

(1) پس از آن، امام، به تنهايى به سوى «غريين» حركت كرد تا با اين تجاوز مقابله نمايد كه «عبد اللّه بن جعفر» با مركبى به وى پيوست و آن حضرت بر آن سوار گشت.

(2) هنگامى كه مردم اين وضع را ديدند، بعضى از آنان به سوى آن حضرت شتافتند. حضرت عليه السّلام «حجر بن عدى» را با چهار هزار نفر به جنگ ضحاك فرستاد كه در طلب وى حركت كرد اما به او نرسيد و مراجعت نمود «1».

يورشهاى معاويه به عراق همچنان پى درپى صورت مى گرفت بدون اينكه با مقاومت قابل توجهى روبه رو شود. معاويه به سبب سستى ياران امام، به فتح و پيروزى، يقين حاصل كرد.

(3)

امام، «عبد اللّه حارثى» را به جاى وى تعيين نمود كه «بسر» او را كشت و پسرش را نيز به قتل رساند و به سوى دو طفل «عبيد اللّه» رفت و آنها را كشت.

هنگامى كه خبر آنها به مادرشان رسيد، از خود بى خود شد و با سوز دل، در رثاى آنها ابيات مشهورى را سرود «1».

حكومت معاويه بر پايه قتل بى گناهان و سر بريدن كودكان و پراكنده ساختن رعب و وحشت در شهرها استوار گرديد.

(2) هنگامى كه اين اخبار دردناك به امام رسيد، نيروهايش سست گرديد و قلبش از درد، شكافته شد و در ميان سپاهش به خطبه ايستاد و گرفتاريها و بلاهايى را كه از دست آنان كشيده بود، بازگو نمود.

(3) «باخبر شدم كه بسر بر يمن دست يافته است. به خدا قسم! من گمان دارم كه اين قوم با همدست بودنشان در باطلشان و تفرقه شما در حقتان و نافرمانى از امامتان در حق و اطاعت آنان از امامشان در باطل و اداى امانت به پيشوايشان و خيانت شما و صلاحشان در سرزمينشان و فساد شما، به دولت خواهند رسيد؛ زيرا اگر من قدحى نزد يكى از شما به امانت گذارم، بيم دارم كه دسته آن را ببرد.

(4) خداوندا! من از آنها بيزار گشته و آنها از من بيزار شده اند، از آنها خسته شده و آنان از من خسته شده اند، پس بهتر از آنان را به من عنايت فرما و بدتر از مرا به ايشان بده. خداوندا! دلهايشان را نابود ساز آن گونه كه نمك در آب حل مى شود.

به خدا قسم! دوست دارم هزار سوار از خاندان فرس بن غنم مى داشتم» «2»:

______________________________

(1) ابن

اثير، تاريخ 3/ 383- 385.

(2) قبيله اى از قبايل عرب كه به شجاعت و اقدام، شهرت دارند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:123 هنالك لو دعوت اتاك منهم فوارس مثل ارميه الحميم «آنان كه هرگاه آنها را فراخوانى، از ميان آنان سوارانى همچون باران بعد از گرما به سوى تو مى آيند».

(1) سپس از منبر فرود آمد «1» در حالى كه غرق در غم و اندوه و از يارانش نااميد شده بود، آنان كه اينك داراى اعصابى سست و خالى از شعور و احساس شده بودند.

(2) اينها برخى از يورشهاى معاويه بر عراق و خارج از آن، از مناطق اسلامى واقع در قلمرو حكومت امام بود كه هدف از آنها تضعيف و تزلزل ايمان مردم آن مناطق به توانايى امام از حمايتشان در برابر تجاوز و نشان دادن قدرت و توانايى نظامى معاويه و تقويت روحيه سپاهيان و حزب وى بوده كه در آن سرزمينها پراكنده بوده اند.

(3) به هر حال، اين يورشها بخش بزرگى از ناتوانى و تمرّد در سپاه امام را مجسّم ساخت تا آنجا كه معاويه به اين فكر افتاد دست به حمله اى عمومى براى تصرف عراق و نابودى حكومت امام بزند و مسلّم است كه اگر وى دست به چنين كارى مى زد، راه را آسان مى يافت و با هيچ گونه مشكل يا مقاومت قابل توجهى رو به رو نمى شد؛ زيرا آن قوم به آسودگى روى آورده و از جهاد، بيزار گشته بودند.

(4)

عليه السلام ،ج 2،ص:124

و هراس را در دل شهروندان وارد مى ساخت. امام قادر نبود كه امنيّت را حفظ كند و مردم را از تجاوز، محافظت نمايد؛ چون سپاهيانش دست از اطاعت برداشته و عصيان و تمرّد را اعلام نموده بودند، آن حضرت هيچ گونه نفوذ يا تسلّطى بر آنان نداشته است.

(1) از جمله محنتهاى جانكاهى كه امام بدانها دچار گرديد، «فتنه خوارج» بود؛ زيرا آن حضرت، آنان را در نهروان از پاى در نياورد، بلكه تنها جماعتى از آنان را نابود كرد ولى بيشتر آنها باقى ماندند و همراه آن حضرت، زندگى مى كردند و منتظر فرصت بر عليه وى بوده، دلهاى مردم را از آن حضرت دور مى ساختند؛ چون از ستم وى، خود را در امان مى ديدند و يقين داشتند كه وى به آنها تعدّى نخواهد كرد و آنان را به كيفر نخواهد رساند.

(2) آنان به عدالت وى طمع برده و نرمخويى او آنها را فريفته بود، بنابراين، آشكارا از آن حضرت انتقاد كرده و ايراد مى گرفتند. يكى از آنها خطبه آن حضرت را قطع كرده، قرآن تلاوت مى كرد: لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ «1».

«اگر شرك بورزى، عملت باطل مى شود و از زيانكاران خواهى بود».

امام با آيه ديگر پاسخش داد كه: فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ.

«صبر كن، وعده خداوند حق است و آنان كه ايمان ندارند، تو را سبكسر نسازند».

(3) «خريت بن راشد سامى» همراه با سى نفر از يارانش نزد آن حضرت آمد

______________________________

(1) زمر/ 65.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:125

و گفت: اى على! به خدا قسم! از تو اطاعت نمى كنم و پشت سر تو نماز نمى گزارم

و فردا از نزد تو مى روم!! امام نسبت به وى ملاطفت فرمود و با او به استدلال پرداخت و او را به حال خود آزاد گذاشته، به زندان نيفكند، بلكه راه را براى او بازگذاشت و آن مرد به سوى قوم خود (بنى ناجيه) رفت و آنان را از آنچه ميان وى و امام گذشته بود، با خبر ساخت، سپس شبانه به قصد جنگ خارج شد، حوادث فراوانى در شورش خريت و تمرّد او روى داد كه مورخان آنها را به تفصيل آورده اند.

(1) به هر حال، مسئوليت بزرگ، در بسيارى از حوادث هولناكى كه بر جهان اسلام روى داد، بر عهده خوارج قرار مى گيرد؛ زيرا آنان سرنوشت امّت را در حسّاس ترين دوره هاى مهم تاريخى اش به نابودى كشاندند، آنجا كه پيروزى براى امام مسلّم گشت و معاويه با شكست و ناكامى دست به گريبان بود به طورى كه از زندگى او جز اندك زمانى باقى نمانده بود كه فرمانده نيروهاى مسلّح در سپاه امام، مالك اشتر، آن را به دوشيدن يك ميش يا به تاخت يك اسب، تخمين زده بود، اما آنان، آن پيروزى بزرگ را نابود كردند و امام را به قبول حكميّت ناگزير ساختند.

(2)

تبعيض، سلطه طلبى و طغيان گردند.

(1) مسأله مهمى كه خواب را از چشمان امام ربود، پراكندگى سپاه وى و از هم گسيختگى همه واحدهاى آن بود آن حضرت در وضعى به دور از همه اختيارات قرار داشت. آن حضرت عليه السّلام سرنوشت دردناكى را ملاحظه مى فرمود كه آنان پس از وى بدان دچار خواهند شد، لذا فرمود:

«همانا شما بعد از من به ذلّتى فراگير و شمشيرى برّنده و تبعيضى كه ستمكاران آن را به عنوان سنّتى در ميان شما اتخاذ خواهند كرد، گرفتار خواهيد شد كه جمع شما را پراكنده مى سازد و چشمهايتان را مى گرياند و فقر را به خانه هايتان وارد مى كند، به زودى آرزو خواهيد كرد كه اى كاش مرا مى ديديد و يارى مى كرديد، خواهيد دانست كه آنچه به شما مى گويم، حق است، خداوند جز آنان را كه ستم رانده و گناه كرده اند، دور نمى سازد ...» «1».

(2) نصيحت و دلسوزى امام در ميان آنان، جايگاهى نيافت، زيرا آنها در گمراهى پيش رفته و جاهليّت سست بنيادشان، به آنان بازگشته بود.

امام از آنها خسته شده، آرزو مى كرد كه از زندگى با آنان دور شود و در خطبه هايش بسيار مى فرمود: «چه وقت شقى ترين امّت فرستاده مى شود؟».

و پيوسته دعا مى كرد و با قلبى خالص به درگاه خدا متوسل مى شد كه او را از آنان راحت سازد.

(3) «بلاذرى» از ابو صالح روايت مى كند كه گفت: على را ديد كه قرآن را به روى سر گرفته بود تا آنجا كه من صداى اوراق آن را شنيدم در حالى كه مى گفت:

______________________________

(1) انساب الاشراف، 3/ 155.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:127

«خداوندا! من از آنان، آنچه را كه در آن است،

درخواست نمودم و آنها آن را از من مانع شدند. خداوندا! من از آنان بيزار شده و آنان از من بيزار گشته اند، آنها را دوست ندارم و آنها مرا دوست ندارند، آنان مرا به چيزى غير از خلق و خويم و اخلاقى كه از من شناخته نشده بود واداشته اند، پس مرا بهتر از آنان عطا كن و به آنها بدتر از مرا نصيب فرما و دلهايشان را همچون آب شدن نمك، نابود ساز ...» «1».

(1) خداوند، دعاى ولىّ بزرگش را اجابت فرمود و اندكى بعد، آن حضرت را به جايگاه قدس، همراه پيامبران و صديقان منتقل فرمود و او را از آن اجتماعى كه حق را دوست نداشت و از عدالت بيزار بود، آسوده گردانيد، در حالى كه پليدان بشريّت را بر آنها مسلّط گردانيد. آنان در ستم و خواريشان مى كوشيدند و بى گناه را به گناه خطاكار مى گرفتند و روى آورنده را به گناه روى برگردانده گرفتار مى ساختند و به گمان و تهمت مى كشتند، آنگاه بود كه آن قوم، بيدار كشتند و به شدت از گناهانى كه نسبت به امام مرتكب شدند و تقصير و كوتاهى خود در نافرمانى و عدم همكارى و يارى با آن حضرت، پشيمان گشتند.

(2) اينها بعضى از پس مانده هاى آن جنگهاست كه امام به سبب آنها به گرفتاريهايى بسيار مشقّت بار و جانكاه دچار شد كه نه تنها آن حضرت بلكه جهان اسلام به طور كامل بدانها گرفتار گشت؛ زيرا مشكلات و مصيبتهاى عظيمى را براى مسلمين به بار آورد و آنها را در شرّى بزرگ، غوطه ور ساخت.

امام حسين عليه السّلام با همه اين حوادث سهمگينى كه بر پدرش جارى گشت، همراه

بود و حقيقت آنها را مى دانست و براى آن حضرت، روشن شده بود كه آن

______________________________

(1) همان 3/ 156.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:128

قوم تا چه اندازه پدرش را دوست نداشتند؛ زيرا در دين خود، اخلاص داشت و مى خواست مردم را با حق محض و عدالت خالص، رهبرى كند تا در همه سرزمينها هيچ انسانى محروم و يا مظلوم باقى نماند.

(1) به هر صورت، اين جنگها به صورتى فعّال در آفرينش فاجعه كربلا مؤثر بودند كه آن فاجعه پيش نيامد، مگر بعد از آنكه اخلاق، در هم شكسته شده، بينش دينى و اجتماعى نابود گشته و فرصت طلبى و از هم پاشيدگى افراد جامعه، گسترش يافته بود؛ زيرا سرمايه دارى قريشى بر امور اجتماعى مسلّط گشت و در همه جا فساد به راه انداخت و دست در كار انهدام همه دژهاى فضيلت و اخلاقى كه اسلام بر پاى داشته، بوده است، از زشت ترين اقداماتش، گسترش دشمنى و كينه نسبت به اهل بيت عليهم السّلام بود آنان كه سرچشمه بينش و ادراك اين امّت بودند تا آنجا كه به صورتى آشكار، بدنهاى آنان را در صحراى كربلا، پاره پاره نمود و آنان را به صورتى هولناك كه در تاريخ انسانيّت نظيرى نداشت، به طور دسته جمعى، از ميان برداشت.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:129

(1)

هوا و هوس اطاعت شده اى را فرمان نبرد، بلكه بر طريقى واضح و شيوه اى سليم كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله برگزيده بود، حركت مى كرد و لذا هيچ گاه در دين خود، به حبّ، بغض و تبعيض، عمل نكرد و دلسوزى خالصانه را براى همه مسلمين، مبناى كار خود قرار داد و در ايام حكومتش، مجدّانه كوشيد تا پرچم اسلام را برافرازد و اصول آن را كه رفع تبعيض، ستم و منع بهره كشى و از بين بردن تبعيضات ميان فرزندان اسلام، از جمله آنها بود، محقق سازد.

(2) از مهمترين مسائلى كه به آنها توجه داشت، قرار دادن اموال دولت در محل مخصوصش بود، هيچ چيز از آن اموال را جز در مواردى كه اسلام تعيين كرده است، مصرف نمى نمود و با آنها دادوستد نمى كرد و اگر عواطف و وجدانها را با آنها مى خريد، آن گونه كه معاويه عمل مى كرد، سودپرستان در سپاه آن حضرت، همچون «اشعث بن قيس» و ديگر سران خيانت و مزدورى، بر او اعتراض نمى كردند.

(3) آن حضرت، در اموال دولت، به شدت احتياط و تلاش بسيار مى كرد و فراوان خود را به زحمت مى انداخت تا عدالت اقتصادى را ميان مردم برقرار سازد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:132

(1) «عبد اللّه بن رزين» مى گويد: «روز عيد قربان بر حضرت على وارد شدم.

آن حضرت، حريره اى «1» نزد ما آورد. به او گفتم: خداوند تو را صلاح بخشد، چرا از اين غازها چيزى براى ما نمى آورى؛ زيرا خداوند خير را فراوان گردانيده است. آن حضرت فرمود: اى فرزند رزين! شنيدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود: براى هيچ خليفه اى، از مال

خدا حلال نمى شود، جز دو ظرف كه يكى را خود و خانواده اش بخورد و ديگرى را تقديم مردم كند» «2».

(2) همه كسانى كه تسليم انگيزه هاى مادّى و شهوانى شده بودند، از سياست آن حضرت، انتقاد كردند و تلاشگرانه براى سرنگونى حكومتش و تشكيل حكومتى كه منافع اقتصادى و سياسى آنان را تضمين كند، كوشيدند.

(3) مسلّم است كه امام مى دانست چگونه اطاعت افراد را به سوى خود جلب كند و چگونه قدرت و نفوذ خود را بر كسانى كه از او انتقاد مى كردند، گسترش دهد، ولى آن كار صورت نمى گرفت مگر به اينكه در دين خود به دورويى پردازد و راه نيرنگ و حيله را در پيش گيرد و مال را به ناحق بدهد و همچون ديگر عاشقان حكومت و قدرت گردد، طبيعى است كه انحراف از حق و دادوستد با منافع امّت، چيزى است كه حضرت على عليه السّلام آن را نمى پذيرفت و ارزشهاى والايش آن را رد مى كرد؛ زيرا نه قدرت، او را مى فريفت و نه جمع شدن مردم برگرد او بر عزّتش مى افزود و نه پراكنده شدن آنان از دور و بر وى- آن گونه كه خود مى فرمود- وحشتش را بيشتر مى نمود.

(4) امام، ايمانى خالص نسبت به دين داشت و ضرورى مى دانست كه ايمان

______________________________

(1) آرد پخته شده با شير يا روغن (معجم آلوسى، باب راى- مترجم).

(2) جواهر المطالب فى مناقب الامام ابى الحسن، 1/ 283 نوشته شمس الدين ابو البركات، از كتابهاى تصويربردارى شده كتابخانه امام امير المؤمنين عليه السّلام.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:133

در دلهاى مردم و تفكر آنان، چيره باشد و نبايد هيچ اثرى براى منافع و اميال وجود داشته باشد.

اين نوع خالص از ايمان، بدون شك تنها براى گروه اندكى از يارانش محقق گرديد، همچون «حجر بن عدى، مالك اشتر، عدى بن حاتم، ميثم تمار» و مانند آنها، كسانى كه از هدايتش مايه گرفته بودند، آنان كه قرآن را خواندند و محكم شمردند و واجب را مورد دقت قرار داده، به جاى آوردند و سنّت را زنده نگهداشته، بدعت را ميراندند، آن گونه كه حضرت خود تعبير فرمودند. اما اكثريت بزرگ از سپاه و ملّت وى، اهداف و آرمانهايش را درك نكردند و ارزشهاى والايش را در سياست درخشانش كه تضمين حقوق مظلومان و ستم كشيدگان را مدّ نظر داشت، نشناختند.

(1) امام، در رفتار سياسى اش به شدت پرهيزكار بود و سياست عموميش را تحت الشعاع ارزشهاى دينى و اخلاقى خود قرار داده بود، لذا حق را با همه جوانب و مفاهيمش گسترانيده بود و براى زورمندان هيچ گونه نفوذى باقى نگذاشت و براى سرمايه دارى قريشى كه عامه مردم را باغى براى قريش مى پنداشت، هيچ قدرتى قرار نداد.

(2) نيروهاى منحرف از راه حق، در برابر امام، سر به شورش برداشته، آتش جنگ را شعله ور ساختند و حركت امام را در اجراى عدالت اجتماعى، متوقف ساختند و در راه آن حضرت، سدها و موانع ايجاد كردند، امام، افسرده و غمگين بر جاى ماند در حالى كه گرگهاى تبعيض و بهره كشى، او را مورد حمله قرار داده، حوادث هولناك پى درپى بر آن حضرت وارد مى شد كه آشوبهاى داخلى مهمترين آنها بود و خوارج آنها را دامن مى زدند؛ يعنى كسانى كه با او زندگى مى كردند و آشكارا با وى دشمنى مى نمودند و فتنه ها و اختلاف را گسترش مى دادند و منتظر

فرصتها براى شورش بر ضد او بودند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:134

(1)

نسبت به حضرت على عليه السّلام سبب گرديده كه اين نويسندگان با آنها دشمن شوند و بى حساب، تهمتها را متوجه آنها سازند» «1».

(1)

نموده مبنى بر اينكه معاويه خود، ابن ملجم را براى ترور كردن امام فرستاده بود.

وى چنين گفته است: «گفته شده كه معاويه با وى (يعنى ابن ملجم) در اين مورد (يعنى ترور كردن امام) معامله اى انجام داده، پنهانى با وى قرار گذاشته و برايش، پاداشى در اين خصوص قرار داده بود ...» «1»

(2) 3- از جمله مواردى كه شركت حزب اموى در توطئه را مؤكّد مى سازد اين است كه «اشعث بن قيس» ابن ملجم را پشتيبانى نمود و هنگام انجام ترور نيز همراه وى بوده و به وى گفته است: «خود را نجات ده كه صبح، تو را رسوا مى سازد». هنگامى كه «حجر بن عدى» اين را شنيد بر او فرياد زد: «اى اعور! او را كشتى». اشعث از قوى ترين عناصر طرفدار حزب اموى بود، او همان كسى است كه امام را ناگزير به قبول حكميت كرد و امام را زمان اندكى پيش از كشته شدن به قتل تهديد نمود. نيز وى جاسوسى براى معاويه در كوفه بوده است.

توطئه- به گفته راويان- بسيار پنهانى و محرمانه صورت گرفت، پس چه

______________________________

(1) المناقب و المثالب، نوشته قاضى نعمان مصرى از كتابهاى تصويربردارى شده كتابخانه امام حكيم.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:137

چيزى سبب شد كه اشعث متوجه شود و آن را پشتيبانى نمايد، اگر دستى از خارج در كار نبوده است؟

(1) 4- كنفرانس خوارج در ايام موسم حج در مكه برگزار گرديد، مكّه بدون شك، پر از اشخاصى بود كه از اعضاى حزب اموى بودند، آنها كه به مكه منتقل شدند تا دشمنى و مخالفت با حكومت امام را دامن بزنند. گمان غالب اين است كه آنها خوارج

را كه از دشمن ترين مردم نسبت به امام بودند، شناسايى كرده و به پشتيبانى كامل آنان، در خصوص ترور امام اقدام نمودند، آنچه به اين نظريه كمك مى كند، اين است كه خوارج بعد از پايان يافتن موسم حج، تا ماه رجب در مكه اقامت نمودند و پس از انجام عمره، براى اجراى نقشه خود حركت كردند و احتمال دارد كه در طول اين مدت در تماس دائم با حزب اموى و ديگر احزاب مخالف حكومت امام بودند.

(2) 5- آنچه موجب اطمينان مى گردد كه حزب اموى، نقش عمده اى در اين توطئه داشته، اين است كه ابن ملجم، معلّم قرآن بود «1» و روزى خود را از بيت المال مى گرفت و هيچ گونه توانايى مالى نداشته است، پس از كجا اموالى داشت تا شمشيرى را كه حضرت را با آن ترور كرد، به هزار و زهر آن را نيز به هزار خريده باشد؟؟ به اضافه اموالى را كه به عنوان مهريه به قطام داد كه عبارت از سه هزار، يك غلام و يك كنيز بوده، از كجا آورده بود؟

همه اينها موجب اين گمان مى شوند كه وى براى كشتن امام، از امويان كمك مالى دريافت نموده بود.

(3) 6- آنچه مؤكد مى سازد كه ابن ملجم، مزدور حزب اموى بوده اين است

______________________________

(1) لسان الميزان: 3/ 440.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:138

كه وى رابطه محكمى با «عمرو عاص» داشت و از مدتها قبل، همكار وى بوده است؛ زيرا هنگامى كه عمرو عاص مصر را فتح كرد، ابن ملجم همراه وى بود و نزدش جايگاه داشت تا آنجا كه به او دستور داد در نزديكى وى اقامت نمايد «1». گمان بيشتر اين

است كه وى عمرو عاص را از توافق خود با دو همكارش در مورد توطئه ترور وى (يعنى عمرو عاص) و امام و معاويه، با خبر ساخته بود لذا عمرو عاص، براى نماز خارج نشد و ديگرى را به جاى خود فرستاد و نجات يافتن اين بر حسب تصادف نبود، بلكه حاصل توطئه اى بود كه ريشه هاى آن با همراهى عمرو عاص، تنظيم يافته بود.

اينها بعضى از امورى است كه موجب گمان مى گردد كه حزب اموى در طرح توطئه و پشتيبانى از آن، نقش داشته است.

(1)

بود، به نزد آن حضرت، شكايت برد.

(2) امام، با تمام احساس و عواطفش به سوى خدا روى آورد و از او رستگارى و خشنودى طلب كرد. هنوز آن فجرى كه تاريكى اش بر بينوايان و محرومان طولانى گشت، پرتوافكن نشده بود كه امام به راه افتاد و وضوى تازه ساخت و براى خارج شدن از خانه مهيّا گشت، غازهايى روبه روى آن حضرت فرياد كشيدند، گويى با درد آكنده و اندوهگين فرياد مى زدند و از خطرى عظيم كه بر سرزمين عرب و مسلمين روى خواهد آورد، خبر مى دادند.

امام، از پريشانى آنها نزول قضا را دريافت فرمود: «لا حول و لا قوّة إلّا باللّه»، فريادهايى هستند كه نوحه سراييها را به دنبال خواهند داشت «1».

(3) امام، به سوى خانه خدا روان گشت و بنا به عادت خود، مردم را براى پرستش خدا بيدار كرد. سپس به نماز ايستاد در حالى كه در پيشگاه خدا خم شده و ياد خداوند بر لبهايش بود، آن جنايتكار پليد، عبد الرحمن بن ملجم، بر او حمله برد و در حالى كه شعار خوارج را سر مى داد؛ «حكومت براى خداوند است نه براى تو»، فرق امام را با شمشير ضربه زد و پيشانى شريف آن حضرت را كه فراوان در پيشگاه خداوند بر خاك سجده كرده بود، شكافت. آن ضربت خائنانه تا مغز مقدسش پيش رفت، آن مغزى كه جز براى خوشبختى

______________________________

(1) مروج الذهب، ص 413.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:140

مردم و فراهم آوردن آنان برگرد حق، به چيز ديگرى نينديشيده بود.

(1) هنگامى كه امام، ضربه شمشير را حس كرد، لبانش به لبخند گشوده شد و فريادش در اطراف مسجد پيچيد كه: «فزت

و رب الكعبه»؛ «به خداى كعبه رستگار شدم».

(2) اى امير المؤمنين! تو نخستين رستگار و عظيم ترين بهره مند از خشنودى پروردگار بوده اى. تو از زمان نرمى ناخنهايت در نوجوانى، با حق، همراهى كردى و در دينت، دورويى و نفاق نداشتى و رضايت هيچ كس را بر طاعت خداوند ترجيح ندادى، جهاد كردى و مبارزه نموده در راه اوج گرفتن سخن خدا در زمين، با جان و وجودت، خود را فداى رسول خدا كردى و از او حمايت نمودى.

(3) تو رستگار گشتى و اصول عقيده تو پيروز گشت و تو به تنهايى با رسم درخشانى كه بر جاى نهادى، سخن روز همه روزگار، باقى ماندى كه آسمان دنيا را روشنى بخشيد و با جوهر حق و عدل، نسلها را تغذيه نمود.

(4) هنگامى كه خبر كشته شدن امام منتشر گشت، مردم به سوى مسجد شتافتند و آن حضرت را افتاده در محراب يافتند كه ياد خدا را بر زبان مى آورد و خون زيادى از او رفته بود. او را به منزلش منتقل كردند، در حالى كه مردم به سختى مى گريستند و با جانى دردمند، فرياد مى كشيدند:

- امام حق و عدالت كشته شد.

- پدر ناتوانان و غريبان كشته شد.

زنان خانواده آن حضرت، شيون كنان به استقبالش شتافتند، آن حضرت عليه السّلام آنان را به شكيبايى امر فرمود.

امام حسن عليه السّلام غرق در گريه بود، امام روى به وى كرد فرمود: «فرزندم!

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:141

گريه مكن كه تو با زهر كشته مى شوى و برادرت حسين با شمشير به قتل مى رسد».

(1) پيشگويى امام، محقق شد و چند سالى نگذشت كه معاويه، با زهر، حضرت حسن عليه السّلام را

ترور كرد و جگرش را سوزاند و شمشيرها و نيزه ها بدن حضرت حسين عليه السّلام را پاره پاره نمود و اعضايش در صحراى كربلا از هم دريده شدند.

(2) مورخان مى گويند: امام حسين عليه السّلام هنگام ترور شدن پدرش، در كوفه نبود بلكه در اردوگاه نخيله، فرماندهى يكى از واحدهاى سپاهى كه امام آن را براى نبرد با معاويه تهيه ديده بود، بر عهده داشت و امام حسن، قاصدى به نزد وى فرستاد و او را از آنچه بر پدرش جارى گشته، باخبر ساخت. آن حضرت به كوفه مراجعت نمود در حالى كه غرق در غم و اندوه بود و پدر خود را در حال مرگ يافت، پس خود را بر او انداخت و با اشكهايى كه بر صورتش جريان داشت، پدر را غرق بوسه ساخت.

(3) امام بزرگوار، فرزندانش را به اخلاق والا و ارزشهاى انسانى وصيت فرمود و از آنها خواست كه جز قاتلش، كسى را نكشند و كشته شدن آن حضرت را وسيله اى براى فتنه و خونريزى ميان مسلمين، قرار ندهند، آن گونه كه بنى اميه هنگام كشته شدن پيشوايان عثمان، چنين كرده بودند.

(4)

مى افكند تا در سرتاسر اين عالم، دولتى را برپا نمايد كه تبعيض و بهره كشى را ريشه كن سازد و عدالت و حق را ميان مردم حاكم كند، در گذشته بود.

(2) دو سبط رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به تجهيز پدرشان برخاسته، جنازه پاكش را غسل داده، كفن پوشاندند و در ساعتهاى آخر شب، او را به آرامگاه ابدى اش منتقل كردند و در «نجف اشرف» به خاك سپردند.

آنان، عدالت اجتماعى و ارزشهاى انسانى را همراه وى مدفون ساختند.

(3) مورخان مى گويند: هنگامى كه خبر كشته شدن امام به معاويه رسيد، شادمان گشت و روز كشته شدن آن حضرت را در دمشق، روز عيد رسمى اعلام كرد، زيرا آرزوهايش محقق گشته و براى وى اين امكان پيش آمده بود كه حكومت را به عنوان وسيله اى براى كشاندن مسلمين به بردگى و اجبار آنان بر آنچه نمى پسنديدند، قرار دهد.

(4)

آزادگان، دوستدار او گشتند و به عنوان بزرگترين مصلح اجتماعى در زمين به وى نگريستند و او را بر همه نامداران آن روزگاران مقدم داشتند. «ايمن بن خريم اسدى» خطاب به بنى هاشم و در رأس آنان امام، چنين گفته است:

أ أجعلكم و اقواما سواءو بينكم و بينهم الهواء

و هم أرض لارجلكم و أنتم لرءوسهم و أعينهم سما «1» «آيا شما را با ديگران برابر بدانم در حالى كه ميان شما و آنان، هوا فاصله باشد».

«آنها براى پاهايتان زمين مى باشند و شما براى سرها و چشمهايشان، آسمان هستيد».

(2) 2- اصول و آراى درخشان امام، پيوسته در تعقيب امويان باقى ماند و در درون كاخهايشان نيز به دنبال آنها بود و آنان به اين اصول همچون شبحى ترسناك مى نگريستند كه قدرت آنان را تهديد مى كرد به طورى كه دستور داد امام را بر منبرها ناسزا گويند تا از منزلتش بكاهند و مردم را از ارزشها و اصول آن حضرت، دور سازند.

______________________________

(1) الاغانى 1/ 21. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 2 144 آنچه از حكومت امام عليه السلام بر جاى ماند ..... ص : 142

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:144

(1) 3- حكومت امام كه عدالت بزرگ اجتماعى را شعار خود قرار داده بود، براى فرزندان آن حضرت مشكلات و گرفتاريهاى بسيارى را به دنبال داشت و آنان را به شكنجه و قتل از سوى حكام روزگارشان، مبتلا ساخت كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله اين مورد را پيشگويى فرموده بود؛ زيرا «ابو جعفر اسكافى» روايت كرده است كه حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر فاطمه وارد شد و على را خفته يافت.

حضرت

فاطمه براى بيدار كردن وى رفت. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «او را رها كن كه بعد از من بسيار بيدار خواهد ماند و اهل بيت من به خاطر وى جفاها خواهند ديد».

فاطمه، به گريه افتاد، آن حضرت به وى فرمود: «گريه مكن كه وى همراه من در جايگاه كرامت نزد من خواهد بود» «1».

(2) حكومتهاى اموى و عباسى در ستم به فرزندان امام، بسيار كوشيدند؛ زيرا آنان، حقوق مظلومان و رنج كشيدگان را مورد توجه قرار مى دادند و اصول والايى را كه امام امير المؤمنين عليه السّلام آنها را شعار خود قرار داده بود، شعار خود قرار داده و در راه تحقق آنها در صحنه زندگى، به شدت مبارزه كردند كه از كوشاترين و مبارزترين فرزندان امام در حمايت از اصول پدر، حضرت حسين عليه السّلام بود، به صحنه هاى جهاد، با تصميم بر شهادت و نااميد، از زندگى، روان گشت تا اصول جد و پدرش را حمايت كند و پرچم اسلام را بلند و در اهتزاز نگهدارد و پرچمهاى شرك و الحاد را سرنگون سازد و بندهاى بردگى و ذلّت را از هم بگسلد.

(3) 4- امام در زمان كوتاه حكومتش، بينشى اصيل در مبارزه با ظلم و مخالفت

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 4/ 107.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:145

با ستم به وجود آورد؛ زيرا بزرگان يارانش همچون «حجر بن عدى، عمرو بن حمق خزاعى، عبد اللّه بن عفيف ازدى» و امثال آنان كه در مدرسه فكرى امام پرورش يافته بودند، در برابر حكومت اموى بپاخاستند و آن ستمكاران را با قيامهايى پى درپى- كه غرور و جبروت آنان را در هم شكست- سراسيمه ساختند.

حكومت

امام، به حق، مدرسه مبارزه و انقلاب و مدرسه اى براى ايجاد بينش دينى و ادراك اجتماعى بود.

در اينجا سخن ما درباره آنچه از حكومت امام بر جاى ماند، به پايان مى رسد.

(1)

اعلام نمود و اهل كوفه را به خاطر موضعگيرى توأم با شكستشان، مورد سرزنش و توبيخ فراوان قرار داد و براى امام و ديگران آشكار شد كه ارتش، خواهان جنگ نيست؛ زيرا دست از طاعت برداشته و به صحنه هاى عصيان و تمرّد، روى آورده بود.

(2) پس از تلاشهاى فراوانى كه بعضى از افراد مخلص نسبت به امام، انجام دادند- به تعبير شيخ مفيد- انواع و گونه هاى متعددى از مردم براى جنگ آماده شدند كه بيشتر آنان از خوارج و شكاكان و طمع ورزان بودند. اين عناصر، ايمانى به مطلب مورد نظر امام نداشتند؛ زيرا خيانت و بى وفايى را طعمه خود ساخته بودند.

(3) راويان مى گويند: امام فرماندهى طليعه لشكرش را به «عبيد اللّه بن عباس» سپرد كه معاويه دو پسرش را كشته بود، تا اين امر باعث اخلاص وى گردد، ولى هنگامى كه با سپاه معاويه روبه رو گشت، معاويه ريسمان مكرش را به سوى وى فرستاد و او را وعده يك ميليون درهم داد كه نصف مبلغ را نقدا بدهد و نصف ديگر را هر وقت به او بپيوندد «1».

(4) دهان عبيد اللّه آب افتاد و به دنياى معاويه پاسخ مثبت داده، از حق،

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 4/ 27- 29.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:147

منحرف شد و به اردوگاه ظلم و جور، ملحق گرديد، در حالى كه هشت هزار نفر از افراد سپاه، همراه وى بودند «1» بدون اينكه اعتنايى به خيانت و ننگ داشته باشد و يا اينكه به زيانهاى وحشتناكى كه به سپاه عموزاده اش وارد كرده بود، توجهى بنمايد در نتيجه همه واحدها و پايگاهها از هم گسيخته گرديد.

(1) خيانت، تنها

به «عبيد اللّه» تمام نمى شد، بلكه غير از او، فرماندهان بزرگ آن لشكر نيز خيانت كرده، به معاويه پيوستند و امام را در ميان افراد پراكنده آن لشكر درهم شكسته، همراه با آه و درد، باقى گذاشتند.

محنت امام و گرفتارى آن حضرت در ميان لشكرش تنها به خيانت فرماندهان يگانها ختم نمى شد؛ زيرا گرفتارى آن حضرت از اين نيز فراتر رفت و دسته هايى از آن لشكر به كارهاى هراس انگيز بسيار خطرناكى دست زده بودند كه عبارتند از:

(2)

چشم و استخوان در گلو داشت.

(4) مورخان مى گويند: آن حضرت، لشكر خود را جمع كرد و جنگ يا صلح را بر آنها عرضه داشت، صداها از هر جانب برخاست كه: «البقية البقية «1»؛ بر جاى خود مى مانيم».

آنان، خوارى را پذيرفتند و به ذلّت خشنود گشته از راه حق منحرف شدند.

______________________________

(1) حماة الاسلام 1/ 123.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:150

امام مطمئن شده بود كه آنها شعور و احساس را از دست داده بودند و در توان نبود كه آنان را به طاعت وادارد و به جنگ مجبور نمايد، بنابراين، با تلخكامى و ناخشنودى، صلح را پذيرا گشت.

(1) آن صلح، صلحى تلخ و ناگزير بود كه شرع، آن را واجب مى ساخت و عقل آن را لازم مى نمود و شرايط اجتماعى سرشار از مشكلات سياسى، آن را اقتضا مى كرد؛ زيرا اگر جنگ را آغاز مى كرد، لشكر او حتما شكست مى خورد و امّت، به سبب آن، دچار فاجعه اى مى شد كه ابعاد آن را حدّى نمى بود.

كيفيت صلح و شرايط و علل آن و پوچى سخن انتقادكنندگان را به تفصيل در كتابمان، زندگانى امام حسن عليه السّلام بيان كرده ايم.

(2)

و آن را با گل بر روى تو مى بندم تا صلح انجام گيرد. حضرت حسين عليه السّلام ملاحظه كرد كه شرط وفادارى به برادر اين است كه او را فرمان برد و با او مخالفت نورزد. بنابراين، با وى در آن مورد، موافقت كرد. ما جعلى بودن اين مطلب و عدم صحت آن را به طور كلى، در كتابمان. «زندگانى امام حسن عليه السّلام» مدلّل ساخته ايم.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:151

(1)

را به بار آورد: خاندان اموى بر خاندان هاشمى پيروز شد معنايش اين است كه اشرافى گرى قريشى و سرمايه داران و صاحبان معاملات بازرگانى، بر صاحبان اصول و ارزشها پيروز شده اند.

(2) پيروزى معاويه، شكست همه تلاشهايى بود كه براى جلوگيرى از طغيان سرمايه دارى قريش، صورت مى گرفت. شكست حلف الفضول، «1» شكست انگيزه هاى مستقيم براى قيام اسلامى و نبرد با بهره كشى و ظلم بود.

اين شكستى بود براى ارزشها و اصول و پيروزى نيرنگ بازى و سياست پشتيبانى شده از سوى سابقه داران و مال اندوزان بود. اين شكست، اثرى دردناك بر اسلام و نسلهاى مسلمين بود».

(3) و نيز «نيكلسون» مى گويد: «مسلمانان، پيروزى بنى اميّه و در راس آنها معاويه را پيروزى اشرافى گرى بت پرستان به شمار آوردند، آنها كه با پيامبر و يارانش دشمنى كردند و با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به نبرد پرداختند تا اينكه پيامبر آنها را از ميان برداشت، آنجا كه مسلمين همراه پيامبر بر جهاد و مقاومت در برابر آنها شكيبايى به خرج دادند تا وقتى كه خداوند، آنان را يارى فرمود و بر روى ويرانه هاى آنها، پايه هاى اسلام را بنا نهادند، آن دين آسانى كه مردم را در خوشى و ناخوشى برابر دانست و سرورى گروهى را كه فقيران را حقير

______________________________

(1) سوگندى است كه «هاشم، زهره و تيماء، نزد عبد اللّه بن جدعان» آمده بر دفع ظلم و ظالم و گرفتن حق از او سوگند خوردند. (مترجم).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:153

مى شمردند و ناتوانان را به خوارى مى كشيدند و اموال را به غارت مى بردند به پايان برد ...».

(1) به هر صورت، جهان اسلام، پس از صلح، دچار فاجعه اى بزرگ

گرديد و از جهان آسودگى، ايمنى و استقرار، به دنيايى پر از ظلم و جور مبدّل گرديد؛ زيرا امويان پس از اينكه بر اوضاع مسلط گشتند، به سرعت براى استبداد در كارهاى مسلمين و اجبار آنان بر آنچه نمى خواستند، روى آوردند.

(2) كوفيان نيز بيش از ديگران از ستم، رنج بردند؛ زيرا نظام حاكم، آنان را به خاطر ايستادنشان در كنار امام، در ايام صفين، به سختى مورد محاسبه قرار دادند و جلّادانى همچون «مغيرة بن شعبه و زياد بن أبيه» را بر كارهاى آنان گماشتند، آنها رگبارى از عذاب دردناك را بر سر آنان ريختند. آنگاه بود كه كوفيان از بخت بد خود به خاطر گناه عظيمى كه در عدم حمايت از امام امير المؤمنين عليه السّلام و فرزندش حضرت حسن عليه السّلام، مرتكب شده بودند، ناليدند و با هيأتهاى اعزامى و نامه هايشان بر امام حسين اصرار مى ورزيدند تا آنان را از ستم امويها و ظلم آنان برهاند، ولى جاى شگفتى حيرت افزون است كه وقتى امام به آنها پاسخ مثبت داد، شمشيرها را به روى آن حضرت كشيدند و بدن او و فرزندانش را در صحراى كربلا پاره پاره ساختند!! در اينجا سخن ما درباره «افول دولت حق» به پايان مى رسد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:155

(1)

دولت اسلامى مسلّط نشده بود كه ظلم، جور و فساد را در زمين منتشر ساخت.

(2) مورخان مى گويند: وى با مسلمين، سياستى را اعمال كرد كه آنها قبلا با آن، آشنايى نداشتند؛ زيرا سياست وى نشانى از مرگ و نيستى داشت، همچنانكه تيشه ويرانى همه ارزشهاى اخلاقى و انسانى را به همراه داشت در حالى كه در زمان وى، بت پرستى با همه زشتيهايى كه مردم از آنها نفرت داشتند، جان دوباره گرفت.

(3) «سيد مير على هندى»، مى گويد: «با رسيدن معاويه به خلافت در شام، نظام بت پرستى پيشين بازگشت نمود و جايگاه دمكراسى اسلامى را اشغال كرد و بت پرستى با تمام بى بندوباريهاى همراه آن، جانى تازه گرفت، گويى كه از نو، باززاده شده بود، همچنان كه فرومايگى و سقوط اخلاقى در هر مكانى كه فرماندهان سپاهيان اموى از سربازان شام به آنجا راه يافته بودند جايگاهى گسترده پيدا كرد ...» «1».

(4) آنچه مسلّم است اينكه حكومت معاويه با رضايت مردم يا مشاورت با آنها

______________________________

(1) روح الاسلام، ص 296.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:158

پشتيبانى نمى شد، بلكه به زور اسلحه بر مردم تحميل شده بود كه معاويه خود به طور رسمى به اين موضوع اعتراف كرد و در سخنانى كه در برابر جمع كثيرى از مردم بر زبان آورد، گفته بود: «به خدا! من خلافت را از راه محبتى كه به من روا داشته باشيد يا بر حكومتم مسرور باشيد به دست نياوردم بلكه با اين شمشيرم با شما جنگيده ام، اگر ديديد تمامى اجتماعتان را قوام ندادم، پس قسمتى از آن را از من بپذيريد ...».

(1) هنگامى كه پس از صلح، امّت چون طعمه اى در زير نيشهايش قرار

گرفت، در «نخيله» خطابه اى تند ايراد كرد و در آن، جبروت و طغيان خود را نسبت به امّت و بى اعتنايى اش به حقوق مردم را اعلام كرد و ضمن آن گفت:

«به خدا! من با شما نجنگيده ام كه نماز بخوانيد، روزه بگيريد، به حج برويد و يا زكات بدهيد، شما اين كارها را انجام مى دهيد، ولى من با شما جنگيده ام تا بر شما حكومت كنم و خداوند اين را به من داده است در حالى كه شما خواهان آن نبوده ايد» «1».

(2) اين خطابه، جهت گيريهاى شرورانه معاويه را نشان مى دهد؛ زيرا وى به خاطر حكومت و تسلّط بر مردم بود كه خون مسلمانان را ريخت و سوگوارى و غم و اندوه را در خانواده هايشان پراكنده ساخت.

(3) ما ناگزيريم كه برنامه هاى سياسى حكومت معاويه و حوادث عظيم همزمان با آنها را بررسى كنيم؛ زيرا به عقيده ما، اين موارد از برجسته ترين عوامل انقلاب حضرت امام حسين عليه السّلام مى باشد، از آن جهت كه آن حضرت محروميّت و رنجى را كه مسلمانان با آن دست به گريبان بوده و انحراف

______________________________

(1) حياة الامام الحسن عليه السّلام 2/ 262. شرح نهج البلاغة 16/ 46.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:159

و نابسامانى حاصل از نقايص اجتماعى ناشى از حكومت اموى كه بدان گرفتار گشته بودند را، مشاهده كرد لذا آن حضرت- سلام اللّه عليه- پس از هلاك شدن معاويه، به آغاز انقلاب بزرگ خويش دست زد، انقلابى كه به بيدار كردن بينش اجتماعى انجاميد و سرانجام حكومت اموى را ريشه كن ساخت و همه نشانه ها و آثار آن را از ميان برداشت. بعضى از سمت گيريهاى سياست معاويه، بدين شرح بوده است:

(1)

اقتصادى در مسائل مالى، به معناى مصطلح براى اين واژه نداشته است، بلكه اقدامات وى در جمع آورى اموال و هزينه كردن آنها تابع خواسته ها و تمايلات وى بوده به طورى كه ثروتهاى عظيمى را به نيروهاى طرفدار خود مى داد و مخالفان خود را حتى از سهميه عادى خودشان محروم مى ساخت. اموال را تصاحب مى كرد و مالياتها را به ناحق وضع مى نمود.

(2) به طور قطع در حكومت معاويه هيچ نشانى از اقتصاد اسلامى كه مسائل اقتصادى را با برجسته ترين و عميق ترين شيوه ها حل مى كند، وجود نداشت؛ زيرا اقتصاد اسلامى به ازدياد درآمد فردى و مبارزه با بيكارى و نابودى فقر، همت مى گماشت و اموال دولت را در مالكيت مردم به حساب مى آورد كه بايد براى پيشرفت زندگى و ازدياد رفاه ملّت به كار گرفته شود، ولى معاويه فقر و نيازمندى را در ميان اكثريت مطلق افراد جامعه پراكنده ساخت و سرمايه دارى را نزد گروه كوچكى كه بر سرنوشت و امور مردم حاكم بودند، به وجود آورد كه بعضى از مسائل عمده سياست اقتصادى وى عبارتند بودند از:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:160

(1)

الغنى اذا اجتمعا و الماء بالبارد المحض

و اقضى على نفسى إذ الامر نابنى و فى الناس من يقضى عليه و لا يقضى

و البس اثواب الحياء و قد ارى مكان الغنى الا أهين له عرضى «من قناعت را به جاى ثروت- هرگاه با هم جمع شوند- بر مى گزينم همانگونه كه آب را در سراى خالص بر مى گزينم».

«هرگاه نيازمند شوم، بر خود حاكم مى شوم در حالى كه ميان مردم كسانى هستند كه بر آنها حكم مى شود و خود حاكم نيستند».

«جامه هاى شرم را مى پوشم در حالى جايگاه ثروت را مى بينم و آبرويم را به خاطر آن، خوار نمى سازم».

(1) و به فرستاده معاويه گفت: «به او بگو: به خدا اى فرزند هند جگرخوار! در نامه عمل خود، هرگز حسنه اى را نخواهى يافت كه من سبب آن باشم».

فقر، در خانه هاى انصار منتشر گشت و بينوايى بر آنها سايه افكند تا آنجا كه كسى نمى توانست شترى را خريدارى كند و براى كارهايش از آن استفاده نمايد. هنگامى كه معاويه به حج رفت و بر مدينه گذر كرد، مردم- از جمله انصار- به استقبال وى رفتند كه بيشتر آنان پياده بودند، به آنها گفت: «چه چيزى مانع شما گرديد كه از من آن گونه كه مردم استقبال مى كنند، استقبال نماييد؟!».

(2) «سعيد بن عباده» به او گفت: «كمى مركبها، تنگدستى، سختى روزگار و برترى دادن تو ديگران را بر ما، مانع ما گرديد».

معاويه با استهزا و تمسخر به وى گفت: «چرا از شترهاى مدينه استفاده نمى كنيد؟» سعيد با منطق جوشانش تيرى به وى زد و گفت: «آنها را در روز بدر سر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:162

بريديم، آن روز كه (برادرت) حنظلة بن ابى سفيان

را كشتيم!؟» «1».

(1) سياست معاويه اقتضا داشت كه در مدينه، گرسنگى منتشر گردد و مردم آن از صله و بخشش، محروم بمانند. «عبد اللّه بن زبير» در نامه اش به يزيد مى گويد:

«به جانم سوگند از آنچه ما از حقمان در دست تو داريم، جز اندكى به ما نمى دهى و بخش عظيم آن را بازمى دارى ...».

(2) معاويه به حكومت مركزى در يثرب دستور داد قيمت مواد غذايى را بالا ببرند تا گرسنگى در آن همگانى گردد. يزيد در نامه اش به مردم مدينه، به اين مسأله اشاره نمود و آنان را وعده نيكوكارى داده بود اگر در برابر حكومتش سر تسليم فرود آورند. در آن نامه آمده بود: «آنان بر من پيمان دارند كه قيمت گندم را به اندازه قيمت گندم در نزد خودمان قرار دهيم و عطايى كه مى گويند در زمان معاويه از آنها منع گرديده است، از سوى من به طور كامل به آنان داده خواهد شد» «2».

معاويه، حاكمان حجاز را گاه «مروان بن حكم» و گاه «سعيد بن عاص» قرار داد و گاهى اولى را معزول مى ساخت و دومى را حكومت مى داد، آن دو در خوار نمودن و فقير ساختن مردم مدينه، كوشيدند.

(3)

دادند و حتى عادل ترين آنان يعنى «عمر بن عبد العزيز» هم مساوات ميان عراقيها و شاميها در بخشش را رعايت نكرد؛ زيرا ده دينار به عطاى شاميان افزود ولى به عطاى عراقيها چيزى نيفزود «1».

در روزگار حكومت اموى، انواع سختيها بر عراق گذشت تا آنجا كه عراقيها دست به قيامهاى پى درپى بر ضد حكومت آنان زدند.

(1)

وسيله اى براى تحكيم قدرت خويش به كار گرفتند.

(4) «دكتر محمد مصطفى» مى گويد: «از عناصر سياست امويان، به كارگيرى

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 535- 536.

(2) روح الاسلام، ص 296.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:165

مال به عنوان سلاحى براى ارعاب و وسيله اى براى تقرّب بود؛ زيرا گروهى از مردم را از آن محروم ساختند ولى آن را چندين برابر بيشتر به گروهى ديگر دادند تا بهايى براى وجدان و تضمينى براى سكوت آنان باشد» «1».

(1) «شكرى فيصل»، مال را يكى از دو عامل اساسى مى داند كه اجتماع اسلامى به صورتى عجيب در برابر آنها خاضع گشت و از جمله عوامل در فتنه هاى سياست و تسلط طبقه حاكم از قريش و نيز يكى از عوامل پيدا شدن اختلاف ميان عرب و غير عرب و حتى ميان خود مردم عرب بوده است «2».

(2)

داد تا بقيه جايزه اش را بدهند «1».

اين معامله زيانكارانه اى است كه مسخ وجدانها و تبديل شدن آنها به كالاى مورد معامله را، آشكار مى سازد.

(2)

او متأثر شد و ديگر در مورد مسائل مصر، چيزى با وى نگفت «1».

(1)

و آل او كسى در مردان همانند حصان، زاده نشده است».

«خاندانم در كنار ثريا باشد و ماه و ستارگان درخشانش از آن پست ترند».

«من فرزند كوههاى بلند به تعداد ريگها هستم و ريشه زمين، ريشه من است، پس چه كسى با آن برابرى كند؟».

______________________________

(1) ابن الاثير 3/ 468. ديوان فرزدق، 1/ 502- 503.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:170

«و فراوانند پدران من اى معاويه كه فروزان هستند و باد اطراف جامه هايشان را نگه مى دارد».

«آنكه از نسل مالكان بوده و پدر تو از خاندان عبد شمس نمى تواند به وى نزديك باشد».

(1) معناى ابيات اين است كه اموال به جاى مانده از صخر، جدّ معاويه به وارثان منتقل شده در حالى كه ميراث عموى فرزدق را معاويه مصادره نموده است و اگر اين امر در جاهليت بوده، دست معاويه كوتاهتر از آن بود كه به سويش دراز گردد؛ زيرا فرزدق از خاندانى است كه آن خاندان از عزيزترين خاندانهاى عرب بوده است.

(2)

حول الخلافة و استقيمواو تأمير الاراذل و العبيد

______________________________

(1) الشعر و الشعراء، ص 494- 495.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:172 و اعطونا السويه لا تزركم جنود مردفات بالجنود «1» «اى معاويه! ما انسان هستيم، با ما نرمخو باش كه ما كوه و آهن نيستيم».

«زمين ما را خورديد و باير ساختيد آيا درخت يا كشته اى در آن مانده است؟».

«گيرم كه ما امتى هستيم از بين رفته كه يزيد و پدرش بر آن حاكمند».

«آيا به خلافت طمع بريم در حالى كه هلاك شده ايم و نه ما و نه شما جاويد نخواهيم ماند».

«غرور خلافت و حكومت دادن فرومايگان و بردگان را رها كنيد و به راه راست بياييد».

«مساوات را ميان ما اعمال كنيد پيش از آنكه سربازان از پى سربازان به ديدار شما بشتابند».

(1) مسلمانان، انواع سختى و دردناكى از ستم واليان و ظلم خراجگيران را تحمل كردند، زيرا آنها در چپاول و غارت، تجربه اندوخته و چيزى از دارايى را نزد كسى نيافتند مگر اينكه آن را به غارت بردند.

(2)

بود، نابود گردانيد.

(1)

نادانى اش شهرها را خراب مى سازد».

«هرگاه بگويى كه دست از هوا و هوس بردار، در گمراهى اش بيشتر اصرار مى ورزد».

(1) «سلولى» با اين ابيات، اوضاع بد اقتصادى و تسلط حاكمان را بر ظلم رعيت، نشان مى دهد و از حكومت مى خواهد كه آنان را عزل كند و از ستمهايشان دور سازد، زيرا در خرابى مناطق، مكيدن خونها و پيروى از هواى نفس، تلاش كرده و از راه راست گمراه شده اند.

(2)

قابل بحث) اين مطلب را مورد توجه قرار نداد و بنا به اميال و خواسته هايش در اموال مسلمين، تصرف كرد.

اينها برخى از نمونه هاى سياست اقتصادى معاويه مى باشد كه فاقد روح توازن و عامل گسترش بينوايى و محروميت در كشور گرديد.

(3)

گويى آنان را مى بينم در حالى كه بر عربها و نظام حاكم، دست به

______________________________

(1) معاويه فى الميزان، ص 64.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:177

شورش زده اند، لذا تصميم گرفته ام نيمى از آنها را بكشم و نيمى را نگه دارم تا بازار را به راه اندازند و جاده ها را ترميم كنند».

اصنف و سمره اين اقدام مهم را نپسنديدند و با او به لطف سخن گفتند تا اينكه از تصميم خود برگشت» «1».

(1) معاويه، ستم به بردگان را سنتى قرار داد و حكومتهايى كه بعد از او بر سر كار آمدند، ظلم كردن و محروم ساختن آنها را گسترش دادند على رغم اينكه آنان در مسائل نظامى و ديگر كارهاى حكومتى، شركت داشتند.

شاعر اين افراد غير عرب در شكايت از ستمى كه به آنها روا شده بود، مى گويد:

ابلغ امية عنى ان عرضت لهاو ابن الزبير و ابلغ ذلك العربا

ان الموالى اضحت و هى عاتبةعلى الخليفة تشكوا الجوع و الحربا «به امويها و ابن زبير هرگاه آنها را ديدى، از من برسان و نيز به آن (حاكم) عرب».

«كه افراد غير عرب اينك از گرسنگى و جنگ مى نالند و از خليفه گله مند مى باشند».

(2) يكى از خراسانيان، خطاب به «عمر بن عبد العزيز»، از او مى خواهد كه در ميان آنان به عدالت رفتار كند و مى گويد: «اى امير مؤمنان! هزار نفر از افراد غير عرب بدون بخشش و بدون روزى، به جنگ مى روند و همانند آنان از اهل ذمّه كه مسلمان شده اند و خراج هم مى پردازند» «2». (اين در حالى است كه) «شعبى»،

______________________________

(1) العقد الفريد 3/ 413.

(2) طبرى، تاريخ 6/ 559. الكامل 5/ 51.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:178

قاضى

عمر بن عبد العزيز از مسجد بيزار شده بود آن گونه كه به گفته او، از آشغال خانه اش، بدش مى آمد از اين جهت كه موالى [افراد غير عرب] در آن نماز مى خواندند «1» تا آنجا كه موالى ناگزير شدند مسجد خاص خود را بنا نهند و آن را «مسجد الموالى» ناميدند و نماز را در آن به جاى آوردند «2». (1) «خدابخش»، به اين گمان نزديك مى شود كه علت ناگزير شدن آنان از نماز خواندن در آن مسجد اين است كه تعصب عرب را بر ضد خود ديده بودند و به آنان اجازه نمى دادند با ايشان در يك مسجد به عبادت پردازند «3» در حالى كه موالى در پاسخ به عربها به نرمى عمل مى كردند و آنها را به هدايت دعوت مى نمودند و مى گفتند: «ما اختلاف انسانها و برتريشان نسبت به يكديگر را منكر نيستيم و آقا را با زيردست و شريف را با وضيع برابر نمى دانيم، بلكه مى گوييم برترى انسانها ميان خودشان به پدران يا به اصل و نسبشان نيست، بلكه به اعمال، اخلاق و شرافت خود آنها و بلندى همتشان مى باشد. پس هر كس كه دون همت و ناجوانمرد باشد، شرافت نمى يابد هر چند كه از اصل بنى هاشم باشد، زيرا كريم آن است كه اعمالش او را كرامت بخشيده و شريف، كسى است كه همتش او را شرافت داده باشد» «4».

(2) امويان و همفكران آنان، اين منطق را نمى فهميدند كه از حقيقت اسلام و هدايت آن، گرفته شده است كه اسلام، گسترش مساوات و عدالت ميان همه مردم را بدون فرق گذاشتن ميان قوميتهاى آنان دستور داده است.

(3) به هر حال، اين

سياست تبعيض نژادى به گسترش كينه توزى ميان

______________________________

(1) ابن سعد، طبقات 6/ 251.

(2) طبرى، تاريخ حوادث سال 254.

(3) الحضارة الاسلامية 1/ 43.

(4) العقد الفريد 3/ 410.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:179

مسلمين و تفرقه آنان انجاميد و نيز موالى (مسلمانان غير عرب) را براى هر حركت انقلابى كه بر ضد حكومت اموى آغاز مى شد، آماده نمود به طورى كه سرانجام، آنان همان نيروى فعالى بودند كه حكومت امويان را برانداختند و نشانه ها و آثارشان را از ميان برداشتند.

(1)

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:180

كردن براى خود وادارد و در اين كار موفق هم شد ...» «1».

(1) منابع تاريخى نمونه هاى فراوانى از انواع جنگ آفرينيهاى قبيله اى كه معاويه و عمّالش به راه انداخته بودند، ارائه داده است كه منجر به گسترش كينه توزى ميان مسلمين گرديدند و اسلام، به سبب آنها شديدترين محنتها را متحمل شد و همه فعاليتهاى مثمر ثمر خود را متوقف ساخت و با دعوت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مخالفت گرديد كه مسلمين را به برادرى و عطوفت نسبت به يكديگر فرا خوانده بود.

(2)

شما باقى مانده باشد، پس اگر جز انتقاد از حكومت و بدگويى از گذشتگان، چيز ديگرى را نخواهيد، به خدا قسم! تازيانه ها را بر پشتهاى شما پاره پاره مى سازم، پس اگر دردهايتان را درمان كرد، چه بهتر و در غير اين صورت، شمشير در پى شما خواهد بود كه چه بسيار حكمتهايى كه ما داشتيم و دلهايتان آنها را نفهميد و موعظه هايى كه ما گفتيم و گوشهايتان در برابر آنها بسته شد اگر شما نافرمانى را ادامه دهيد من در كيفر دادن بخيل نيستم ...» «1».

(1) در خطابه ديگرى به مصريان مى گويد: «اى مردم مصر! مبادا دروشده شمشير شويد كه خداوند را ذبيحى است كه عثمان باشد، پس با زنده كردن فتنه و ميراندن سنتها خود را پس از انس با حق، به وحشت باطل نيندازيد، كه به خدا چنان شما را به زير پاى خواهم انداخت كه بعد از آن رمقى برايتان نماند تا آنجا كه آنچه را مى شناسيد، فراموش كنيد» «2».

(2) اين قسمتها از خطابه وى ميزان كينه توزى اش نسبت به امّت و بى اعتنايى اش در برابر همه ارزشها و اهداف آن را نشان مى دهد.

همچنين، از جمله آن واليان كه به حق و عدالت، كافر شده بودند، «خالد قسرى» مى باشد كه در مكه سخنرانى كرد و جامعه را به نابودى و فنا تهديد كرد و گفت: «اى مردم! بر شما باد به طاعت و همراهى جماعت و بر حذر باشيد از شبهه ها، به خدا هر كس را نزد من بياورند كه از رهبرش انتقاد كند او را در حرم، به دار مى آويزم ...» «3».

______________________________

(1) مبرد، تهذيب الكامل 1/ 17.

(2) العقد الفريد 4/ 137.

(3) طبرى، تاريخ

6/ 464.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:182

اين حالت، نزد همه حكّام اموى و عمّال آنها وجود داشته است.

(1) «وليد بن يزيد» مى گويد:

فدع عنك ادكارك آل سعدى فنحن الاكثرون حصى و مالا

و نحن المالكون الناس قسرانسومهم المذلة و النكالا

و نوردهم حياض الخسف ذلاو ما نالوهم الا خبالا «1» «ياد كردن خاندان سعد را فروگذار كه ما از نظر تعداد و ثروت، افزونتريم».

«ماييم كه به زور، مالك مردم هستيم و بر آنها خوارى و عذاب روا مى داريم».

«آنها را با خوارى به پستى سوق مى دهيم و جز بدبختى، چيزى برايشان نداريم».

(2) اين ابيات، نشان مى دهد كه وى تا چه اندازه امت را ناچيز مى شمارد؛ زيرا او به همراه ديگر حاكمان از خاندانش، با زور و اجبار، بر مردم مالك شدند و آنها را به خوارى كشاندند و به ورطه هاى نابودى سوق دادند ...

(3) و نيز از جمله آن پادشاهان «عبد الملك بن مروان» است كه در برابر فرزندان مهاجرين و انصار در يثرب خطابه اى ايراد كرد و گفت: «همانا من كار اين امّت را تنها با شمشير مداوا مى كنم تا اينكه به راه بياييد، شما كارهاى مهاجرين نخستين را حفظ كرديد ولى همانند آنان عمل نمى كنيد، شما ما را به تقواى الهى دستور مى دهيد ولى خودتان را فراموش مى كنيد، به خدا بعد از اين، هر كس مرا به تقواى الهى امر كند، گردنش را مى زنم ...» «2».

______________________________

(1) حياة الامام موسى بن جعفر عليه السّلام 1/ 307. ابن اثير، 5/ 282.

(2) ابن اثير، تاريخ 45/ 391- 392.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:183

(1) اين خطابه، طغيان آن فاجر را نسبت به امّت نشان مى دهد؛ زيرا وى هيچ راه حلّى

براى بحرانهاى امّت نمى يابد جز با خونريزى و گسترش ظلم و ارعاب، اما گسترش عدالت و آسايش و رفاه ميان مردم، چيزى است كه نه به آن مى انديشد و نه در مخيّله وى يا كسى ديگر از حاكمان اموى، راه يافته است.

(2)

وى نتيجه دعاى آنهاست؛ زيرا آنان حزب خداوند هستند. سپس در گوش عمرو عاص گفت:

«خداوند لشكريانى از عسل دارد» «2».

(3) 2- از نيرنگها و گمراه سازيهاى معاويه اين است كه وقتى امام، «جرير بجلى» را نزد معاويه فرستاد و او را به بيعت خويش فرا خواند، معاويه «شرحبيل كندى» را كه از برجسته ترين شخصيتهاى شام بود، احضار كرد و به جمعى از ياران خود گفت هر كدام جداگانه نزد شرحبيل بيايد و به او تلقين كند كه على عثمان بن عفان را كشت، هنگامى كه «شرحبيل» وارد شد، معاويه آمدن جرير را به وى اطلاع داد و اينكه او را به بيعت امام فرا مى خواند، اما وى بيعت ننموده است تا نظر شرحبيل را جويا شود؛ زيرا امام، عثمان را كشته است.

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 6/ 76.

(2) بحار الأنوار 33/ 591 «با كمى اختلاف».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:185

(1) شرحبيل از او خواست كه به وى مهلت دهد تا در اين مورد دقت و تأمل كند، هنگامى كه خارج شد، آن گروه، هر كدام جداگانه با وى روبه رو شدند و وى را با خبر ساختند كه امام مسئول ريخته شدن خون عثمان است. شرحبيل در صداقت آنان شكى نكرد و به سوى معاويه شتافت در حالى كه به وى مى گفت:

«اى معاويه! مردم كجا هستند؟ همانا على عثمان را كشته است، به خدا قسم! اگر بيعت كنى، تو را از شام خودمان بيرون مى كنيم و تو را مى كشيم».

معاويه، حيله گرانه به وى گفت: «من با شما مخالفتى نمى كنم، من جز مردى از اهل شام نيستم ...» «1».

با چنين خدعه و نيرنگهايى، پايه هاى قدرت خود را برپا ساخت

و تخت سلطنتش را بر آن بنا نهاد.

(2) 3- از انواع نيرنگهاى وى با مردم شام اين بود كه وقتى وى با «قيس بن سعد» كه از زعماى زمانه اش بود، نامه نگارى كرد و به او وعده حكومت عراقين را داد و حكومت حجاز را به هر كس از افراد خاندانش كه دوست داشته باشد، خواهد سپرد- اگر با وى همراهى نمايد-، قيس با شديدترين كلمات به وى پاسخ منفى داد، ولى معاويه به مردم شام گفت: قيس بيعت كرده است و از آنها خواست تا براى وى دعا كنند و نامه اى را جعل كرد و به آنها گفت قيس آن را فرستاده است، سپس آن را براى مردم شام خواند كه چنين بود:

(3) «اما بعد: همانا قتل عثمان، حادثه عظيمى در اسلام بوده است و من در خود و دينم دقت كردم و ديدم در توان من نيست از قومى پشتيبانى كنم كه امام مسلمان، محترم، نيكوكار و با تقوايشان را كشته باشند، ما از خداوند براى

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 2/ 71- 73.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:186

گناهانمان طلب مغفرت مى كنيم. اينك من با شما از در صلح در آمده ام و دوست دارم با آنان كه امام هادى مظلوم را كشته اند، جنگ نمايم، پس آنچه از اموال و مردان دوست دارى، از من درخواست كن كه به سرعت براى تو بفرستم ...» «1».

با اين شيوه هاى ناپسند، مردم شام را فريب داد و آنان را به جنگ وصى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و دروازه علم آن حضرت فرستاد.

(1) 4- خدعه و نيرنگ از عناصر ذاتى معاويه و از عناصر تشكيل دهنده سياست

وى بود به طورى كه پسرش يزيد، هنگامى كه مردم با او بيعت كردند و او را مدح مى گفتند، دچار شگفتى شد و به پدرش گفت: «اى امير مؤمنان! نمى دانيم كه ما مردم را فريب مى دهيم و يا اينكه آنان ما را فريب مى دهند؟!».

معاويه به وى پاسخ داد: هر كس را خواستى فريب بدهى، خود را فريب خورده او نشان ده تا اينكه به خواسته ات نزد وى دست يابى، آنگاه تو او را فريب داده اى «2».

معاويه، دم خود را به نيرنگ كشيد و اهل مملكتش را با آن تغذيه نموده بود تا آنجا كه نسلى به وجود آمد كه اين پديده از برجسته ترين نشانه هاى آن بوده است.

(2)

آورد.

معاويه در شگفت شد و گفت: «به تو ستم كرده آن كس كه تو را از جمله كسانى كه بخشش آنها يك هزار باشد قرار داده و تو را از رديف فرزندان مهاجرين و بزرگان اهل صفين خارج نموده است».

آنگاه دستور داد تا پانصد هزار درهم به وى بدهند و يك هزار نيز به بخشش وى افزود ... «1».

(2) اين پديده، در همه دورانهاى حكومت اموى حاكم بود به طورى كه مورخان نوشته اند اسماعيل بن يسار، هواخواه زبيريان بود، ولى هنگامى كه آل مروان بر خاندان زبير پيروز شدند، اسماعيل از رأى خود برگشت و مروانى مسلك گرديد.

روزى، براى ديدار وليد رفته بود و او را ساعتى معطل كردند. هنگامى كه

______________________________

(1) التاج فى اخلاق الملوك، ص 111- 112.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:188

به وى اجازه داده شد، گريه كنان داخل گرديد. وليد سبب گريه اش را پرسيد، وى گفت: «تو مرا معطل ساختى در حالى كه مى دانى من و پدرم مروانى مسلك بوده ايم».

(1) وليد، به عذرخواهى از او پرداخت ولى او همچنان مى گريست و وليد او را آرام مى كرد. آنگاه دستور داد كه بخشش نيكويى در اختيار وى قرار دهند.

وقتى خارج شد، شخصى كه او را مى شناخت به دنبالش رفت و از وى در مورد ادعاى هواخواهيش از آل مروان پرسيد كه چه وقت بوده است؟

(2) به او گفت: «همان دشمنى ما نسبت به آل مروان است كه پدرش يسار را در حال مرگ بر آن داشت تا با لعنت كردن مروان بن حكم به خداوند تقرّب جويد و اين همان است كه مادرش را واداشت به جاى تسبيح گفتن براى تقرب به خداوند، آل مروان

را لعنت نمايد ...» «1».

(3) مورخان نمونه هاى فراوانى از اين نيرنگ بازى را نقل كرده اند كه در آن روزگاران، شايع بود و بدون شك از بازمانده هاى سياست اموى است كه نسل خود را بر پا در هوايى و انحراف از حق، پرورش داده بود.

(4)

هر سه شب، يك شب را به شراب اختصاص مى داد. هشام، هر شب جمعه شراب مى نوشيد و يزيد بن وليد و وليد بن يزيد پيوسته به لهو و لعب و ميگسارى مى پرداختند. اما يزيد بن وليد، تمام وقت او ميان دو حالت مستى و خمارى مى گذشت و هيچ گاه بدون يكى از اين دو حالت يافت نمى شد و مروان بن محمد، هر شب سه شنبه و شب شنبه شراب مى نوشيد» «1».

(3) در سال 119 ه. هشام بن عبد الملك، وليد را امير الحاج كرد. وى سگهايى را درون صندوقهايى برد كه يكى از آن صندوقهاى حامل سگ، بر زمين افتاد ... وى همچنين گنبدى را حمل مى كرد كه به اندازه خانه كعبه درست كرده

______________________________

(1) التاج فى اخلاق الملوك، ص 258- 259.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:190

بود تا آن را بر روى كعبه قرار دهد و نيز همراه خود شراب برده بود. وى مى خواست كه آن گنبد را بالاى كعبه بگذارد و در درون آن بنشيند ولى همراهانش او را ترساندند و گفتند: ما از دست مردم بر تو و بر خودمان ايمن نيستيم، آنگاه وى از اين كار صرف نظر نمود «1».

(1) هنگام خلافت وليد بن يزيد، «على بن عباس» بر او وارد شد در حالى كه «ابن شراعه» را از كوفه آورده بودند، وى بى مقدمه به او گفت: «به خدا! به دنبال تو نفرستاده ام تا از تو درباره كتاب خدا و سنّت رسولش بپرسم ...»

ابن شراعه خنديد و گفت: اگر تو درباره آنها از من مى پرسيدى، مرا الاغ مى يافتى.

- من دنبال تو فرستاده ام تا از تو درباره قهوه (يعنى شراب) بپرسم، براى من از

شراب بگو؟

- امير المؤمنين هر چه مى خواهد بپرسد.

- درباره آب چه مى گويى؟

- از آن چاره نيست و الاغ با من در آن شريك است.

(2) وى همچنين درباره نوشيدنيها از او مى پرسيد تا اينكه به شراب رسيد و به او گفت: درباره شراب چه مى گويى؟

- آخ! آن، دوست جان من است.

- توبه خدا، دوست جان من هستى «2».

وليد، به عامل خود در كوفه پيغام داد و از او خواست بى بندوبار

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 7/ 209- 210.

(2) نهاية الارب 4/ 93. عقد الفريد 4/ 456- 457.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:191

و شاعران بى شرم را براى وى بفرستد تا آنچه را از فسق و بى حيايى مايه لهو وى شود، از آنان بشنود. اين در حالى بود كه همه دستگاههاى حكومتش، از لذّت جويى و شهوترانى وى را مورد تمسخر قرار مى دادند. وى به والى خود در خراسان نامه نوشت و از او خواست تا بربطها و طنبورهايى را برايش بفرستد.

(1) يكى از شاعران معاصرش او را مورد استهزا قرار داده گفته است:

ابشر يا امين اللّه!ابشر بتباشير

بإبل يحمل المال عليها كالأنابير

بغال تحمل الخمرحقائبها طنابير

فهذا لك فى الدنياو فى الجنة تحبير «1» «اى امين خدا! تو را مژده باد! مژده باد و تو را به مژده هايى!».

«شترانى كه بر آنها اموال و مواد غذايى فراوان حمل مى شود».

«قاطرهايى كه بارشان شراب و بارهاى بسته آنها طنبور است».

«اين در دنيا از آن تو است و در بهشت نيز آراستگى باشد».

(2) لذّت جويى و لهو و لعب در جامعه عرب حاكم شد و مردم، تن به فسق و فجور دادند. از ظرايفى كه در اين خصوص نقل مى شود اين است كه پير مردى را نزد هشام بن

عبد الملك آوردند در حالى كه زنانى خواننده، شراب و بربط همراه وى بودند. هشام گفت: طنبور را بر سر او بشكنيد. آن پيرمرد به گريه افتاد، يكى از حاضران به وى گفت: شكيبايى پيشه كن. آن پيرمرد به وى گفت: فكر مى كنى به خاطر ضربه خوردن مى گريم؟ من از اين گريان شدم كه

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 7/ 224- 225.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:192

وى بربط را حقير شمرد و آن را طنبور ناميد «1»! (1) راه و رسم امويان در همه دورانهايشان، ادامه راه و رسم معاويه بود كه لهو و لعب و بى بندوبارى را در همه مناطق گسترده ساخت تا اصالت امّت را نابود سازد و بينش دينى و اجتماعى اش را از ميان بردارد.

(2)

7/ 203- 204.

(2) سمو المعنى فى سموّ الذات، ص 30.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:193

(1)

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در آنجا قرار دارد؟ گفت:

در آن صورت گمراه مى شوم و از رستگاران نخواهم بود «1».

(1) همه بنى اميه در اين مورد از معاويه پيروى كردند؛ مثلا «يحيى بن حكم» به «عبد اللّه بن جعفر» گفته بود: خبيثه (يعنى شهر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله) را چگونه رها كردى؟! فرزند جعفر بر او اعتراض كرد و فرياد كشيد: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آن را طيّبه نام نهاد و تو آن را خبيثه مى نامى. شما در دنيا مختلف گشته و در آخرت نيز مختلف خواهيد گشت ...».

يحيى گفت: «به خدا! اگر بميرم و در سرزمين مقدس شام دفن شوم، نزد من از اينكه در مدينه دفن شوم، دوست داشتنى تر است؟».

پسر جعفر به وى گفت: «مجاورت يهود و نصارا را بر مجاورت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و مهاجران، ترجيح داده اى» «2».

(2)

جالب روايت شده در اين خصوص اين است كه «نصر بن حجاج» گفتگوى خصمانه اى با «عبد الرحمن بن خالد بن وليد» در حضور معاويه، در مورد عبد اللّه، غلام خالد بن وليد داشت، معاويه به دربان خود دستور داد تا آن دو را تا زمان حضور افراد در مجلسش، دور سازد.

(2) هنگامى كه مجلس، كامل گشت، معاويه دستور داد تا سنگى را نزد وى بياورند و گوشه اى از لباسهايش را به روى آن انداخت، سپس به آن دو، اجازه ورود داد، آنها در حضور وى در مورد عبد اللّه به مرافعه پرداختند پس نصر به عبد الرحمن گفت: «برادر و فرزند پدرم به من وصيت كرده كه وى (يعنى عبد اللّه) از اوست».

عبد الرحمن پاسخ داد: «او غلام من است و فرزند غلام و كنيز پدرم كه بر فراش (بستر) وى به دنيا آمده است».

(3) معاويه، حكم خود را در مسأله بيان كرد و به نگهبان خود گفت: اين سنگ را بردار و به نصر بن حجاج بده زيرا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: «فرزند به پدر ملحق مى شود و زناكار را سنگ بايد داد» نصر، روى به وى كرد و گفت: «چرا اين حكم را در مورد زياد اجرا ننمودى؟».

معاويه گفت: «آن حكم معاويه بود و اين حكم رسول خداست» «1».

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 8/ 131. العقد الفريد 6/ 133- 134.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:196

(1)

بود كه معاويه مرتكب آنها گشته بود. در آن يادداشت، چنين آمده است: «آيا تو ادعا نكرده اى كه زياد فرزند سميه كه بر فراش عبيد ثقيف به دنيا آمده بود، فرزند پدر تو است در حالى كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: «فرزند به پدر ملحق مى شود و زناكار را سنگ بايد داد»، تو سنت رسول خدا را عمدا ترك كرده و از هواى خود بدون هدايتى از خداوند، پيروى كرده اى؟».

اين عمل معاويه موجى از خشم و ناخوشايندى نزد نيكان و پايبندان به دين، به وجود آورد كه ما شرح اين مطلب را در كتاب خودمان «زندگانى امام حسن عليه السّلام» بيان كرده ايم.

(2)

آنگاه نزد من مى آمد، در حالى كه از عقل معاويه ياد مى كرد و از آنچه از او مى ديد، در شگفت مى شد.

شبى، پدرم خشمگين آمد و از خوردن شام خوددارى كرد، ساعتى منتظر بودم، در حالى كه گمان مى كردم اين به خاطر چيزى است كه نزد ما يا در كارمان پيش آمده است، به او گفتم: چرا مى بينم امشب غمگين شده اى؟

- پسرم! از نزد خبيث ترين انسان نزد تو آمده ام.

- آن، چه باشد؟

(2)- با معاويه در خلوت نشستم و به او گفتم: اى امير المؤمنين! تو به خواسته ات رسيده اى پس چرا عدالت را آشكار نمى كنى و خير را نمى گسترانى؛ زيرا تو سالخورده شده اى چرا به برادران بنى هاشمى ات نگاهى نمى كنى و با آنها صله رحم به جاى نمى آورى به خدا آنان، امروز چيزى ندارند كه از آن بترسى ...

(3) معاويه به خشم آمد و گفت: «هيهات! هيهات! آن مرد از بنى تيم به قدرت رسيد و عدالت پيشه كرد و انجام داد آنچه را انجام داد، چيزى نگذشت كه هلاك شد و نامش هلاك گشت جز اينكه گوينده اى بگويد أبو بكر بود. آنگاه آن مرد از بنى عدى حكومت كرد و كوشيد و ده سال تلاش كرد، به خدا چيزى نبود جز اينكه هلاك شد و نامش نابود گشت، جز اينكه گوينده اى بگويد عمر بود. و پس

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 10/ 101.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:198

از آن، برادرمان عثمان به قدرت رسيد، كسى به حكومت رسيده بود كه كسى همانند او در نسب نبود و انجام داد آنچه را انجام داد، به خدا چيزى نبود جز اينكه هلاك شد و نامش از بين رفت در

حالى كه آن مرد از بنى هاشم هر روز پنج بار بر او فرياد مى كشيد: «اشهد انّ محمدا رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله» پس بعد از اين چه عملى باقى مى ماند، مادرت نباد، جز دفن شدن و دفن شدن ...» «1»

(1) اين مطلب، تزلزل عقيده دينى معاويه را مى رساند و اينكه آن چيزى نبود جز رداى نازكى كه آنچه را در زير خود داشت نمايان مى كرد همان دوستى جاهليّت و تأثيرپذيرى از آن تا حدى بعيد.

خوى الحادى، نزد بيشتر ملوك اموى وجود داشت. وليد در يكى از خمرياتش در انكار روز رستاخيز و باز زنده شدن مى گويد:

أدر الكأس يمينالا تدرها ليسار

اسق هذا ثم هذاصاحب العود النضار

من كميت عتقوهامنذ دهر فى حرار

ختموها بالاماويةو كافور وقار

فلقد ايقنت انى غير مبعوث لنار

سأروض الناس حتى يركبوا دين الحمار

و ذروا من يطلب الجنة يسعى لتبار «2» «جام را در سمت راست بچرخان و آن را به سمت چپ نچرخان».

«اين را بنوشان و آنگاه آن را كه دارنده عودى از چوب شوره گزاست است».

«با شرابى كه از قديم آن را در سبويى گذاشته اند».

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 5/ 129- 130.

(2) رسالة الغفران، ص 304.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:199

«آن را با عطر اماويه و كافور وقار خوشبو كرده اند».

«كه مطمئن شده ام من براى رفتن به آتش برانگيخته نمى شوم».

«من مردم را پرورش مى دهم تا به دين الاغ درآيند».

«و بگذاريد آنكه بهشت را مى طلبد براى تباهى بكوشد».

(1) بسيارى از واليان بنى اميه، همين تفكر الحادى را داشتند؛ مثلا «حجاج»، خطاب به خداوند، در برابر گروههاى فراوانى از مردم مى گفت: «آيا پيامبر تو برتر است يا خليفه تو». يعنى عبد الملك از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه

و آله برتر است!! «1» وى همچنين بر كسانى كه قبر رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله را زيارت مى كردند، اعتراض مى كرد و مى گفت: «واى بر آنها كه دور چوبها و جسد از بين رفته اى مى گردند، چرا دور كاخ امير المؤمنين عبد الملك طواف نمى كنند؟ مگر نمى دانند كه خليفه هر كسى از پيامبرش بهتر است؟» «2».

بدين گونه است كه دستگاه حكومت اموى در همه دورانهايش، نسبت به رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله بى حرمتى مى كرد و رسالت آن حضرت را مورد هتك حرمت قرار مى داد.

(2)

از اين احاديث عبارتند از:

(2) 1- بخارى به سندش از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده كه آن حضرت به اصحابش فرموده است: «شما بعد از من خواهيد ديد كه چيزهايى را به خود اختصاص مى دهند و امورى را خواهيد ديد كه منكر مى شماريد. گفتند: اى رسول خدا! در اين مورد به ما چه دستور مى دهيد؟ گفت: حقشان را بدهيد و حقتان را از خدا درخواست كنيد ...» «1».

(3) 2- بخارى به سندش از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده كه فرموده است:

«هر كس از امير خود چيزى را ديد كه نمى پسندد، بر آن صبر كند؛ زيرا هر كس از جماعت دور شود و بميرد، به مرگى جاهلى مرده باشد ...» «2».

(4) 3- مسلم به سندش از «سلمة بن يزيد جعفى» روايت كرده كه از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله پرسيد: اى پيامبر خدا! اگر حاكمان بدى بر ما حكومت كنند و حقشان را

______________________________

(1) بخارى، صحيح 9/ 59.

(2) همان 9/ 59.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:201

از ما مطالبه نمايند و حق ما را به ما ندهند، در اين صورت چه مى فرمايى؟

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از او روى برگرداند. پس براى بار دوم و بار سوم از آن حضرت پرسيد و پيامبر از او روى برگرداند تا اينكه اشعث بن قيس او را كشيد، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حرف بشنويد و اطاعت نماييد؛ زيرا هر چه عمل كنند بر آنها و هر چه عمل كنيد بر شما خواهد بود» «1».

(1) 4- بخارى به سندش از «عرفجه» روايت كرد و گفت: شنيدم

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود: «حوادث ناگوارى خواهد بود، پس هر كس بخواهد جمع امت را به تفرقه بيندازد، او را با شمشير بزنيد هر كه خواهد باشد» «2».

(2) و احاديث جعلى ديگرى كه امت را تخدير نمود و حركت انقلابى اش را فلج ساخت و آن را به زير پرده اى از خوارى، لگدمال استبداد و ستم اموى ساخت كه حضرت امام حسين عليه السّلام نخستين انقلابى در اسلام به اعلام جهاد مقدس برخاست تا امت را از خواب بيدار كند و به اسلام، شادابى و روحيه مبارزه اش را بازگرداند، روحيه اى كه در روزگار حكومت اموى به نابودى كشيده شده بود.

(3)

روزگار بنى اميه جعل شده است به خاطر تقرّب به آنها از راهى كه گمان مى كردند با آن، بينى بنى هاشم را بر خاك مى مالند ...» «2».

همچنانكه احاديثى در فضيلت صحابه همانند احاديث نبوى در فضيلت عترت پاك، جعل نمودند، مانند جعل حديث: «أبو بكر و عمر دو سرور پيران

______________________________

(1) زندگانى امام حسن عليه السّلام 2/ 162 (چاپ دوّم).

(2) النصائح الكافية، ص 89.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:204

اهل بهشت هستند!!» كه با آن در مقام معارضه با حديث متواتر «حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت هستند» بر آمده اند «1».

(1) دسته دوّم: جعل اخبار در نكوهش عترت پاك و كم كردن ارزش آنان است. معاويه، چهار صد هزار (درهم) به سمرة بن جندب داد تا براى اهل شام خطبه اى بخواند و براى آنان روايت كند كه آيه كريمه ذيل درباره على (ع) است: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يُشْهِدُ اللَّهَ عَلى ما فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ وَ إِذا تَوَلَّى سَعى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ «2».

«از مردم كسانى هستند كه گفتارش در مورد زندگى دنيا تو را به شگفتى مى اندازد و خداوند بر آنچه در دل اوست، گواه مى باشد، اگر به حكومت برسد، در زمين كوشش مى كند كه فساد به راه بيندازد و كشته ها و نسلها را از بين مى برد، خدا هم فساد را دوست ندارد».

سمرة بن جندب، اين مطلب را براى آنها روايت كرد و آن پاداش بزرگ را از بيت المال مسلمين دريافت نمود ... «3».

(2) از جمله چيزهايى كه روايت كرده اند اين است كه

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حق خاندان ابو طالب فرموده است خاندان ابو طالب، اولياى من نيستند، ولىّ من خداوند و مؤمنان صالح مى باشند «4». زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 2 204 3 - جعل اخبار ..... ص : 202

3) «اعمش» روايت كرده است كه وقتى ابو هريره، همراه معاويه در سال

______________________________

(1) زندگانى امام حسن عليه السّلام.

(2) بقرة/ 204 و 205.

(3) النصائح الكافيه، ص 64.

(4) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 4/ 64 و ج 11/ 42 و ج 12/ 88.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:205

جماعت (سال 41) به عراق آمد، به مسجد كوفه رفت و هنگامى كه ديد عده زياد از مردم به استقبالش آمده اند، بر زمين زانو زد و با دست خود چند بار بر كله طاس خود زد و گفت: «اى اهل عراق! آيا ادعا مى كنيد كه من بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله دروغ مى گويم «1» و خود را به آتش مى سوزانم؟ در حالى كه من از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شنيدم كه مى گفت: هر پيامبرى را حرمى باشد و حرم من در مدينه ميان «عير» تا «ثور» است، پس هر كس در آن، حادثه اى انجام دهد، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر او خواهد بود به خدا سوگند گواهى مى دهم كه على در آن حادثه اى انجام داد!!».

هنگامى كه اين گفته ابو هريره به معاويه رسيد، به وى جايزه اى داد و او را گرامى داشت و حكومت مدينه را به وى سپرد!! «2» (1) اخبار ساختگى بسيار ديگرى از اين قبيل است كه به عترت پاك، بى حرمتى مى كند؛ عترت پاكى

كه سرچشمه بينش و احساس، در جهان اسلام بوده اند.

(2) دسته سوم: جعل اخبار در فضيلت معاويه براى پاك كردن ننگى كه از مبارزه بر ضد اسلام به وى و پدر و خاندانش رسيده بود و براى پنهان ساختن آنچه در مذمّت وى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله روايت گرديده است. بعضى از اين اخبار ساختگى عبارتند از:

1- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «معاوية بن ابى سفيان، حليم ترين و بخشنده ترين

______________________________

(1) فقيد اسلام، علّامه شيخ محمود ابو ريه در كتاب خود «ابو هريره»، ص 236 در اين باره اظهار نظر كرده و گفته است: «اين قول بر اين دلالت دارد كه دروغ بستن ابو هريره بر پيامبر، مشهور گشته و همه جا را فرا گرفته بود و مردم در همه جا از آن سخن مى گفتند».

(2) شرح نهج البلاغه 4/ 68.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:206

فرد امّت من است!!» «1».

2- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «رازدار من، معاوية بن ابى سفيان است!!» «2».

3- رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «خداوندا! او را (يعنى معاويه را) قرآن بياموز و از عذاب نگهدار و به بهشت داخل ساز ...!!» «3».

4- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هرگاه معاويه را ديديد كه بر بالاى منبر من خطبه مى خواند «4» او را بپذيريد كه وى امين اين امت است» «5».

و ديگر احاديث ساختگى كه مبارزه فكرى معاويه را بر ضد اسلام مى نماياند و اينكه وى تلاش كرد تا دين را محو كند و از ميان بردارد.

(1)

در روز جمعه به ديدار معاويه رفت در حالى كه معاويه بالاى منبر به خطبه مشغول بود. مردى از آن قوم به وى گفت: به حسين اجازه بده تا بالاى منبر برود. معاويه به آن مرد گفت: واى بر تو! بگذار تا اظهار افتخار كنم، سپس حمد خدا و ثناى او را گفت و روى به حسين كرده پرسيد: اى ابا عبد اللّه! از تو مى پرسم، آيا من فرزند بطحاى مكه نيستم؟

______________________________

(1) تطهير الجنان (چاپ شده در آخر الصواعق المحرقه، ص 12).

(2) تطهير الجنان، ص 13.

(3) البداية و النهاية 8/ 120- 121.

(4) اين حديث براى مقابله با حديث صحيح روايت شده از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله جعل شده است كه فرمود: «هرگاه معاويه را ديديد كه بر منبر من خطبه مى خواند، گردنش را بزنيد»، بحار الأنوار 33/ 196 ح 481.

(5) تاريخ بغداد 1/ 259 و لكن در جلد 2 صفحه 181 آمده: «فاقتلوه».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:207

- آرى، سوگند به آنكه جدم را مژده دهنده فرستاد!- اى ابا عبد اللّه! از تو مى پرسم آيا من دايى مؤمنين نيستم؟!- آرى، سوگند به آنكه جدّم را به پيامبرى فرستاد!- از تو مى پرسم اى ابا عبد اللّه! آيا من كاتب وحى نيستم؟!- آرى، سوگند به آنكه جدّم را بيم دهنده فرستاد! (1) سپس معاويه از منبر پايين آمد و حسين بالاى منبر رفت و خداوند را ستايش كرد به ستايشهايى كه اولين و آخرين بمانند آن، خداى را نستوده اند، سپس گفت: پدرم از جدم از جبرئيل از خداى تعالى روايت كرد كه زير پايه كرسى عرش، برگ ياس سبز رنگ وجود دارد كه

بر آن نوشته شده است لا اله الّا اللّه محمد رسول اللّه، اى شيعيان آل محمد! هيچ كدامتان روز قيامت نمى آيد مگر اينكه خداوند او را به بهشت وارد مى فرمايد.

(2) معاويه به او گفت: اى ابا عبد اللّه! از تو مى پرسم، شيعيان آل محمد چه كسانى هستند؟ حضرت عليه السّلام گفت: كسانى كه شيخين، ابو بكر و عمر را ناسزا نمى گويند و عثمان را ناسزا نگويند و تو را اى معاويه ناسزا نگويند!! (3) «حافظ ابن عساكر» بر اين حديث، اين گونه اظهار نظر نموده است: «اين حديثى ناشناخته است و سند آن را به حسين متصل نمى بينم» «1».

مسلمانان، با اين احاديث جعلى، دچار گرفتارى سختى شدند، احاديثى كه در كتب سنّت، نگارش يافته و بسيارى از مسلمين گمان كرده اند كه آنها احاديثى واقعى هستند لذا جامه اى از تقدّس بر معاويه پوشاندند و او را به گروه نخستين از صحابه ملحق نمودند، آنها كه در دين خود بسيار پايبندى داشتند، در

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 113- 114.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:208

حالى كه اگر مسلمين، واقعيت اين احاديث را مى دانستند، از آنها بيزارى مى جستند، آن گونه كه «مدائنى» مى گويد «1».

(1) احاديث جعلى به تقديس معاويه و كم كردن ارزش اهل بيت عليهم السّلام تمام نمى شود، بلكه اين احاديث، به امور شريعت پرداخته و به آن مسائلى متناقض و محال چسباندند كه حقيقت اسلام را زشت جلوه گر ساختند و عقايد مسلمين را تباه ساختند.

(2)

واليانش دستور داد تا ناسزاگويى آن حضرت را در ميان مردم انتشار دهند، دشنام به امام عليه السّلام در همه مناطق جهان اسلام سرايت يافت. معاويه، خود در ميان مردم شام به خطبه پرداخت و به آنها گفت:

«اى مردم! رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به من گفت: بعد از من، تو به خلافت خواهى رسيد، پس سرزمين مقدس (شام) را انتخاب كن كه صالحان در آنجا هستند و من شما را برگزيدم، پس ابو تراب را لعنت كنيد!!» «2».

(3) مردم شام هم به دشنام امام سخن گفتند! نيز معاويه در ميان آن وحشيان به خطبه پرداخت و به آنان گفت: «چه گمانى داريد در مورد مردى- يعنى على- كه با برادرش عقيل نيكى نمى كند. اى مردم شام! ابو لهب نكوهش شده در قرآن،

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 11/ 46.

(2) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 4/ 172.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:209

عموى على بن أبي طالب است» «1».

(1) مورخان مى گويند: هرگاه معاويه خطبه مى گفت، خطبه خود را با اين گفته به پايان مى برد: «خداوندا! ابو تراب در دين تو الحاد ورزيد! و از راه تو بازداشته است! پس او را به سختى لعنت كن و به عذابى دردناك، گرفتار ساز ...».

اين كلمات را بر روى منبرها مى گفتند. «2» و هنگامى كه معاويه، «مغيرة بن شعبه» را به امارت كوفه منصوب ساخت، مهمترين چيزى كه به وى سفارش نمود اين بود كه در ناسزا گويى به امام عليه السّلام، رحمت فرستادن بر عثمان، عيبجويى ياران على و دور ساختن آنها كوتاهى ننمايد، مغيرة، هفت سال، والى كوفه بود و در اين

مدت مذمّت على و ناسزاگويى به آن حضرت را رها ننمود «3».

(2) معاويه، با اين كار مى خواست كه دلهاى مردم را از امام عليه السّلام دور سازد و ميان مردم و اصول آن حضرت، فاصله بيندازد؛ اصولى كه حتى در كاخهاى معاويه، وى را تعقيب مى نمود.

(3) «دكتر محمود صبحى» مى گويد: «امام، كالبدى بى جان شده بود كه نه براى قدرت آنان مزاحمتى داشت و نه شخصا آنها را مى ترساند، اين مسأله (ناسزاگويى به امام) چيزى نبود جز اينكه اصول آن حضرت در حكومت و نظرياتش در سياست، پس از مرگ وى نيز- همچون دوران حياتش-، زندگى را بر آنان تيره و تار مى ساخت» «4».

امام، پرچمدار عدالت انسانى و نمونه برجسته اين دين بود.

______________________________

(1) همان: 2/ 172.

(2) النصائح الكافية، ص 87.

(3) طبرى، تاريخ 5/ 253.

(4) نظرية الامام لدى الشيعة الاثنى عشرية، ص 282.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:210

(1) «جاحظ» مى گويد: «هرگاه پيشتازى در اسلام و تقدم در آن، ياد شود، هرگاه از قيام و دفاع از اسلام سخن به ميان آيد، هرگاه از آگاهى در دين چيزى گفته شود و هرگاه زهد در امورى كه مردم بر سر آنها با يكديگر جدال داشته اند، حرفى زده شود، هيچ شخصى بر روى زمين كسى را با همه اين صفات، جز على نمى شناسد» «1».

(2) «حسن بصرى» مى گويد: «به خدا! ديروز، مردى از ميان شما رفت كه تيرى اصابت كننده از تيرهاى خداى عزيز و جليل بود، پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كشتيبان اين امت و صاحب شرف و فضيلت آن و خويشاوند نزديك رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود كه نه از فرمان خدا بيزار

مى گشت و نه مال خدا را به يغما مى برد، تلاشهايش را به قرآن تقديم كرد و قرآن وى را به باغهايى پرثمر و بوستانهايى پربار وارد ساخت، همانا او على بن أبي طالب است» «2».

(3) با لعنتهايى كه معاويه و واليانش بر امام نثار مى كردند، فضيلتهاى آن حضرت را آشكار ساختند؛ زيرا امام به عنوان درخشنده ترين صفحه تاريخ همه انسانيّت براى مردم آشكار شد و براى جامعه مشخص گرديد كه آن حضرت، نخستين منادى حقوق انسان و نخستين پايه گذار عدالت اجتماعى در زمين بود.

سالها و قرنها، سپرى گرديد و نشانه هاى آن دولتهايى كه با امام در ستيز بودند.

- خواه بنى اميّه و خواه بنى عباس-، در هم كوبيده شدند و اثرى از آنها بر جاى نماند. امام عليه السّلام تنها كسى است كه بر بالاى قله مجد و عظمت باقى ماند؛ زيرا وى، نخست پرچمدار انسانيّت و بلندمرتبه ترين پيشواى آن است. حكومت

______________________________

(1) الاسلام و الحضارة العربية 2/ 145.

(2) ابن مغازلى، مناقب، حديث 69.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:211

كوتاه مدت آن حضرت، اينك پرچمى براى حاكمان مشرق زمين گرديده و اسناد رسمى كه از او بر جاى مانده، مشعلى فروزان براى هر حكومت صالحى شده است كه خواهان تحقق يافتن ايده آلهاى سرنوشت ساز ملتها باشد و حكومت معاويه، به صورت نشانه اى از خيانت و مزدورى و نمونه اى از ستمگرى بر ملتها و حقير شمردن آنها در آمده است.

(1)

وارد شده بود، ممانعت به عمل آورد.

(2) مورخان مى گويند: معاويه، پس از صلح، به حج بيت اللّه الحرام رفت و بر جماعتى گذشت، آنان به احترام وى بپاى خاستند ولى ابن عباس به احترام او از جاى خود برنخاست.

معاويه، روى به وى كرد و گفت: اى فرزند عباس! چه چيزى تو را از برخاستن بازداشت آن گونه كه همراهانت برخاستند؟ آيا به خاطر خشمى است در اثر جنگ صفين بر من دارى؟ اى پسر عباس! عموزاده ام عثمان، مظلوم كشته شد!! (3) ابن عباس با منطقى رسا به وى پاسخ داد و گفت: عمر بن خطاب نيز مظلوم كشته شد و كار را به پسرش سپرد، پسرش اينجاست،- در اين حال به «عبد اللّه بن عمر» اشاره كرد-.

معاويه با منطقى بى مايه به وى پاسخ داد: «عمر را يك مشرك به قتل

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:212

رساند ...».

(1) ابن عباس گفت: عثمان را چه كسى كشت؟

معاويه گفت: مسلمانان او را كشتند.

ابن عباس، زمام استدلال معاويه را در دست گرفته، به وى گفت: «اين مطلب، دليل تو را بيشتر نابود مى سازد، اگر مسلمانان او را كشته و رها كرده باشند، اين جز به حق نبوده است».

معاويه راهى براى پاسخگويى نيافت و به موضوعى پرداخت كه نزد وى از خون عثمان مهمتر بود، پس گفت:

«ما به همه مناطق نوشته ايم و ذكر مناقب على و اهل بيتش را نهى كرده ايم پس زبانت را اى فرزند عباس نگهدار!».

(2) ابن عباس با منطقى سرشار و حجتى بليغ، تيرهايى را به سوى معاويه رها ساخته گفت: آيا ما را از قرائت قرآن نهى مى كنى؟

- نه.

- آيا ما را از تأويل آن نهى مى نمايى؟

-

آرى.

- پس آن را بخوانيم و نپرسيم كه مقصود خداوند از آن چه بوده است؟

- آرى.

- حال كداميك بر ما واجب تر است، خواندن يا عمل كردن به آن؟

- عمل كردن به آن.

- چگونه به آن عمل كنيم بدون اينكه بدانيم مقصود خداوند از آنچه بر ما نازل كرده است، چيست؟

- اين را از كسى بپرس كه آن را به گونه اى تأويل مى كند، غير از آنچه تو

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:213

و اهل بيت تو تأويل مى كنيد.

- همانا قرآن بر اهل بيت من نازل شده است، حال از آل ابى سفيان و آل ابى معيط درباره آن سؤال كنم؟!!- قرآن را بخوانيد و چيزى از آنچه خداوند درباره شما نازل كرده و آنچه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله درباره شما گفته است، روايت ننماييد و غير از آن را روايت كنيد.

(1) ابن عباس، وى را به تمسخر گرفت و قول خداى تعالى را تلاوت كرد:

يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ «1».

«مى خواهند نور خدا را با دهانهايشان خاموش كنند، خداوند نمى پذيرد جز اينكه نورش را كامل گرداند، هر چند كافران نپسندند».

معاويه بر او فرياد كشيد: «مرا از خودت راحت ساز و زبانت را از من نگهدار، اگر مى خواهى انجام دهى، مخفيانه انجام ده و آشكارا چيزى را به كسى مگوى ...» «2».

(2) اين گفتگو بر عمق وسايلى دلالت دارد كه معاويه آنها را در مبارزه با اهل بيت و پنهان ساختن مناقب آنان به كار گرفته بود.

كينه معاويه نسبت به امام تا بدانجا رسيد كه هنگام پيروزى «عمرو عاص» بر «محمد بن ابى

بكر» در مصر و كشتن وى، بر، نامه ها و يادداشتهاى وى دست يافت از جمله آنها فرمان امام به او، از برجسته ترين اسناد سياسى بوده است كه عمرو عاص آن را براى معاويه فرستاد و هنگامى كه آن را ديد، به اطرافيانش

______________________________

(1) توبه/ 32.

(2) زندگانى امام حسن عليه السّلام 2/ 349- 351، كتاب سليم بن قيس، ص 164- 165.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:214

گفت: ما نمى گوييم كه اين از نامه هاى على بن أبي طالب است ولى مى گوييم اين از نامه هاى أبو بكر مى باشد كه نزد وى بوده است «1».

(1)

على بن أبي طالب».

(3) «معمر» گفت: «زهرى در يكى از مرضهايش براى من حديث گفت

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 6/ 72.

(2) تهذيب التهذيب 7/ 319.

(3) شرح نهج البلاغه 11/ 14.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:215

- و نشنيده بودم او را كه قبل يا بعد از آن از عكرمه حديث بگويد- و هنگامى كه از بيمارى اش بهبودى يافت، بر آنچه به من حديث گفته بود، پشيمان گشت و گفت: «اى يمانى! اين حديث را پنهان دار و آن را به نام من بيان مكن؛ زيرا اينها (بنى اميه) هيچ كس را در تعريف از على و ياد كردن او نمى بخشند».

معمر گفت: «پس چرا تو همراه آنان، على را ناسزا گفتى در حالى كه شنيده اى آنچه را شنيده اى؟ ...».

(1) «زهرى» گفت: «بس است ديگر، آنها ما را در كارهاى مهمشان شريك ساختند و ما در هواهايشان از آنها پيروى كرديم ...» «1».

مسلمانان در مودتشان نسبت به امام، به سختى گرفتار شدند و در آن مورد، بسيار پرهيز نمودند.

«شعبى» مى گويد: «از على چه ديده ايم كه اگر او را دوست بداريم، دنياى ما از بين مى رود و اگر او را دشمن بداريم؛ دينمان از بين خواهد رفت».

«شاعر» مى گويد:

حبّ على كله ضرب يرجف من تذكاره القلب «دوستى على همه اش كتك مى باشد كه از ياد آن، قلب به لرزه مى افتد».

اينها بعضى از گرفتاريهاى مسلمين در مودت آنان نسبت به اهل بيت عليهم السّلام است كه بخشى از دينشان مى باشد.

(2)

روبه رو كشتند؛ زيرا معاويه، با قساوت از آنان انتقامى سخت گرفت و مركب حكومتش را بر اجساد قربانيان آنان به پيش راند چنانچه امام باقر عليه السّلام نمونه هاى هولناكى از ستم امويان نسبت به شيعيان اهل بيت عليهم السّلام را بيان كرده، مى فرمايد. «شيعيان ما در هر شهرى كشته مى شدند و دستها و پاهاى آنان تنها به ظن و گمان، بريده مى شد، هر كس به دوستى و پيروى از ما ياد مى شد، به زندان مى افتاد و يا دارائيش غارت مى شد و يا خانه اش ويران مى گشت» «1».

(1) نيز يكى از رجال شيعه درباره محنتها و مصيبت هايى كه شيعيان تحمل مى كردند با محمد بن حنفيه اين گونه سخن گفته است: «در راه دوستى شما همچنان گرفتار سختى بوديم تا آنجا كه به خاطر آن، گردنها زده شد و گواهيها باطل گرديد و ما در شهرها آواره گشتيم و سختى كشيديم تا آنجا كه تصميم گرفتم به سرزمينى دور بروم و خدا را تا روزى كه به ديدارش بشتابم عبادت كنم، ولى اين كار سبب مى شد كه وضعيّت آل محمد صلّى اللّه عليه و آله بر من پنهان مى گشت. نيز تصميم گرفتم كه همراه خوارج قيام كنم نظر آنها و نظر ما، بر ضد حاكمانمان يكسان است، آنها قيام مى كنند و كشته مى شوند» «2».

(2) معاويه، از اقدام به هر جنايتى به خاطر اينكه حكومت و قدرتش را تضمين نمايد، خوددارى نمى كرد، شيعيان، خطرى بر ضد حكومتش بودند لذا وى شديدترين و بى رحمانه ترين شيوه ها را براى از بين بردن آنها به كار گرفت كه از ميان اقدامات بى رحمانه اى كه وى بر ضد آنها به كار گرفت، اين موارد بوده

است:

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 11/ 43.

(2) ابن سعد، طبقات 5/ 95.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:217

(1)

حجر، برادر كنده و نمازگزاران پارسايى كه ظلم را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:219

نمى پسنديدند و بدعتها را گناهى بزرگ مى دانستند و در راه خدا از سرزنش هيچ سرزنش كننده اى نمى هراسيدند، نيستى ... آنها را به ظلم و تعدى كشتى پس از آنكه سوگندهاى سخت و پيمانهاى مؤكد به آنها سپردى كه آنان را به خاطر حادثه اى كه ميان تو و آنان بوده و يا به كينه اى كه در دل نسبت به آنها داشتى، به كيفر نرسانى ...» «1».

(1) اين يادداشت، شامل موارد زير بوده است:

1- اعتراض شديد بر معاويه به خاطر كشتن حجر و يارانش، بدون اينكه جرمى را مرتكب شده و يا در زمين، فسادى ايجاد كرده باشند.

2- آن يادداشت، صفات قهرمانانه آن شهيدان را مورد تمجيد قرار داد كه از جمله آنها اعتراض بر ظلم و مقاومت در برابر ستم و گناه بزرگ شمردن بدعتها و منكراتى كه حكومت معاويه به وجود آورده بود، آنها كه براى برپا نمودن حق و مبارزه با منكر به سوى ميدانهاى جهاد شتافته بودند.

3- آن يادداشت، ثابت نمود كه معاويه به حجر و يارانش طى تعهد خاصى در سندى كه پيش از انعقاد صلح، امضا كرد قول داده بود كه به خاطر هيچ سابقه كينه اى كه ميان وى و آنان بوده، متعرضشان نشود و آسيبى به آنان نرساند، ولى وى آن پيمان را زير پا نهاد و به آن وفا نكرد، همان گونه كه به تعهداتش نسبت به حضرت امام حسن عليه السّلام وفا ننمود بلكه آنها را زير پاى خود گذاشت آن گونه كه خود در خطابه اى كه در نخيله ايراد كرد، اعلام نموده بود.

(2)

قتل حجر، از حوادث عظيم در اسلام بود كه فريادهاى اعتراض بر معاويه، از همه سرزمينهاى اسلامى، متوالى گشت كه ما آنها را به تفصيل در كتابمان «زندگانى امام حسن عليه السّلام» بيان كرده ايم.

______________________________

(1) زندگانى امام حسن عليه السّلام 2/ 372- 373. كشى، رجال 47، حديث 97.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:220

(1)

و عدل را مطالبه مى نمود و در راه حقوق فقرا و محرومان مبارزه مى كرد.

______________________________

(1) سفينة البحار 1/ 522. شرح نهج البلاغة 2/ 294.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:221

(1)

در اسلام (در مناطق

______________________________

(1) الاصابة 3/ 53.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:222

مختلف) گردانده مى شد. سپس معاويه دستور داد تا آن را نزد همسر عمر و بانو «آمنه بنت شريد» كه در زندان معاويه بود، ببرند او ناگهان ديد سر شوهرش را در دامنش گذاشته اند، پريشان گشت و نزديك بود بميرد. پس از آن او را از زندان نزد معاويه بردند، ميان وى و معاويه گفتگويى به ميان آمد كه دلالت بر فرومايگى معاويه و بى حرمتى اش نسبت به ارزشهاى عرب و اسلام بود يعنى برخورد بزرگوارانه با زن و مؤاخذه نكردن او به گناه شوهرش.

(1)

اختيار معرفة الرجال، ص 47، حديث 97.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:223

(1)

وى پيوستند.

فرزند سميه دستور داد آنان را نزد وى بياورند، هنگامى كه حاضر شدند، به كشتن آنان فرمان داد و آنان مظلومانه كشته شدند «1».

فاجعه «عبد اللّه» همچون فاجعه «حجر بن عدى» بود؛ زيرا هر دوى آنها مظلومانه و بى گناه كشته شدند جز اينكه دوستى عترت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را داشتند.

(1)

به عترت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را بگيرد.

(1)

نيز به گناهت اضافه مى شود».

آنگاه بر مأمورانش فرياد كشيد: چوب را برايم بياوريد، چوب را برايش آوردند. به او گفت: چه مى گويى؟

(2) آن قهرمان، با شجاعت و تصميم و بدون اعتنا به وى گفت: «بهترين گفته اى است كه من در حق بنده اى از بندگان مؤمن خداوند، گفته ام ...»

آن سفاك، به جلادانش گفت، آن قدر او را بزنيد كه شانه اش به زمين برسد.

آنها به سويش شتافتند و با چوبهايشان به سختى وى را مضروب ساختند تا اينكه شانه اش به زمين رسيد، آنگاه به آنها دستور داد تا دست نگهدارند و به او گفت: خوب! درباره على چه مى گويى؟

آن خونخوار فكر كرد كه شكنجه هاى وى او را از عقيده اش دور خواهد ساخت لذا به او گفت: «به خدا! اگر مرا با تيغها و چاقوها شرحه شرحه سازى، چيزى جز آنچه را كه شنيده اى، نخواهم گفت».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:227

آن سفاك اختيار از كف بداد و بر او فرياد كشيد: بايد او را لعنت كنى و الّا گردنت را مى زنم! ...

«صيفى» بر او فرياد كشيد و گفت: «به خدا سوگند! در اين صورت، قبل از آن، گردنم را مى زنى و اگر جز گردن زدنم را نخواهى، من از خدا راضى هستم ولى تو شقاوتمند خواهى بود ...».

آنگاه دستور داد تا او را به غل و زنجير ببندند و در زندان تاريك افكنند «1» و سپس او را همراه «حجر بن عدى» فرستاد و به همراه وى شهيد گشت «2».

(1)

شود شايد او را ببخشد. آنها درخواست وى را پذيرفتند و او را به اسارت، به دمشق فرستادند. هنگامى كه در حضور طاغوت قرار گرفت، معاويه به او گفت: خوب! اى برادر ربيعه! درباره على چه مى گويى؟ ...

«مرا رها كن و از من مپرس كه آن براى تو بهتر است ...».

- به خدا تو را رها نمى كنم ...

(2) آن قهرمان بزرگ، شروع به بيان فضايل امام كرد و از مقام آن حضرت تمجيد نمود و گفت: «گواهى مى دهم كه وى از كسانى بود كه خداى را بسيار ياد مى كنند و به حق دستور مى دهند و اقامه قسط مى نمايند و از گناه مردم

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 266- 267.

(2) حياة الامام الحسن عليه السّلام 2/ 371.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:228

مى گذرند ...».

معاويه به خشم آمد و گريزى به سوى عثمان زد شايد كه وى او را به بدى ياد كند و آنگاه خونش را حلال بداند، پس به او گفت: درباره عثمان چه مى گويى؟

وى نظر خود را در مورد عثمان گفت كه معاويه به خشم آمد و بر او بانگ زد: خودت را كشتى.

- «بلكه تو را كشته ام، آيا از ربيعه كسى موجود نيست».

(1) «عبد الرحمن» گمان كرد كه خاندانش به حمايت و رهايى او خواهند شتافت ولى هيچ يك از آنان به سوى او نيامدند و هنگامى كه معاويه از آنها ايمن گشت، او را نزد زياد طاغى فرستاد و به قتل وى فرمان داد. زياد، نيز او را به «قس الناطف «1»» فرستاد و او را زنده به گور ساخت «2».

(2) اين قهرمان عظيم، پرچم حق را برافراشت و تيشه ويرانى قلعه هاى ظلم و جور

را به دست گرفت و در راه دفاع از مقدس ترين امر اسلامى، به شهادت رسيد.

اينان، برخى شهيدان از ميان نامداران شيعه هستند كه مشعل آزادى را به دست گرفتند و راه را براى انقلابيون ديگرى كه شكوه حكومت اموى را درهم شكستند و براى نابودى اش كوشيدند، روشن نمودند.

(3)

ساسانى و همانند سزارها تبديل نمود ... ما پيش از آنكه به آن بيعت شوم و حوادث همزمان آن بپردازيم، اشاره اى مختصر به شيوه زندگى يزيد و مشخصات شخصيتى وى- كه كتابهاى تاريخ از روزگار وى تا به امروز، سرشار از مذمت آنهاست- مى نماييم:

(2)

تو مى آيد، آيات خدا را به تمسخر مى گيرد، و حرام مرا كه خداوند عزيز و جليل حرام كرده بود، حلال مى شمارد» «2».

(2)

در پوشاندن اقدامات بى رحمانه اش با پوششى از چرب زبانى ديپلماتيك ملايم، اندك بود. سرشت پليد و اخلاق منحط وى به گونه اى بود كه شفقت و عدالت به آن راه نمى يافت ... وى مى كشت و شكنجه مى نمود به خاطر بهره و لذتى كه از ديدن دردهاى ديگران احساس مى كرد. وى هاله اى از زشت ترين پليديها بود كه همنشينانش از مرد و زن، بهترين گواه بر آن بودند ... آنها فرومايگان جامعه بودند ...» «1».

(1) وى، زشت كردار و بى شرم، و از همه ارزشهاى اسلامى به دور بود، كه برجسته ترين مشخصات ذاتى وى، ميل به خونريزى و بدرفتارى با مردم به شمار مى آمد؛ زيرا در سال نخست حكومت كوتاهش، عترت پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله را نابود ساخت و در سال دوّم، مدينه را به مدت سه روز مباح ساخت و هفتصد نفر از مهاجرين و انصار و ده هزار نفر از عرب و غير عرب و تابعين را به قتل رساند.

(2)

من كرام و قوم ذوو محافظه جاءوا لنا ليعزوا فى أبى قيس

شيخ العشيرة امضاها و اجملهاعلى الرءوس و فى الأعناق و الريس

لا يبعد اللّه قبرا انت ساكنه فيه جمال و فيه لحية التيس «1»

______________________________

(1) جواهر المطالب فى مناقب الامام على بن أبي طالب 25/ 303- 304.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:237

«چه بسيار انسانهاى گرامى و اشخاص عاليقدر، نزد ما آمدند تا به خاطر ابو قيس ما را تسليت گويند!» «او پير خاندان بود، باقدرت ترين و زيباترين، بر سرها و در گردنها و او سالار بود!».

«خداوند دور نسازد قبرى را كه تو در آن جاى دارى، در آن زيبايى است و ريش بز در آن باشد».

(1) علاقه و شيفتگى يزيد به ميمونها ميان مردم شايع گشت تا آنجا كه وى را به آن ملقب كردند. مردى از «تنوخ» در توهين به وى گفت:

يزيد صديق القرد ملّ جوارنافحنّ الى ارض القرود يزيد

فتبا لمن امسى علينا خليفةصحابته الادنون منه قرود «1» «يزيد، دوست ميمون، از همسايگى ما بيزار شد، پس يزيد به سرزمين ميمونها دل بست».

«نابود باد آنكه بر ما خليفه شده، كه نزديكترين يارانش ميمونها هستند».

(2)

را جمع كرده و آوازه خوان در حال نغمه خوانى است، مى گويم» «از نعمتها سهم برداريد و لذت ببريد كه هر چيزى هر چند به طول انجامد، نابودشدنى است».

(1) روزى، پس از شهادت حضرت حسين عليه السّلام به شراب خوارى نشست در حالى كه ابن زياد در سمت راستش بود، پس گفت:

اسقنى شربة تروى مشاشى ثم صل مل فاسق مثلها ابن زياد

صاحب السرّ و الامانة عندي و لتسديد مغنمى و جهادى «2» «جامى به من بنوشان تا درونم را سيراب سازد، آنگاه پيوسته، روى برگردان و مانند آن را به ابن زياد بنوشان».

«رازدار و امانتدار نزد من است، براى اينكه پيروزى و جهادم كامل گردد».

(2) در روزگار يزيد، تحول بزرگى در جامعه اسلامى روى داد؛ زيرا رابطه جامعه با دين، ضعيف گشت و بسيارى از مسلمين در فحشا و بى بندوبارى غوطه ور گشتند كه اين يك دگرگونى اقليمى نبود، بلكه همه سرزمينهاى اسلامى را در بر گرفت و در آن، شهوترانى، لذت جويى و شراب خوارى رايج گشت و مسير حركتهاى فكرى مورد نظر اسلام، نزد مسلمين دگرگون شد.

(3) شاعران آزاده مسلمان، در بيشتر روزگاران خود، يزيد را به خاطر ميگسارى مداومش مورد هجوم قرار دادند. «ابن عراده شاعر»، مى گويد:

______________________________

(1) مظفرى، تاريخ ص 215.

(2) مروج الذهب 3/ 67.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:239 ابنى اميه ان آخر ملككم جسد بحوّارين ثمّ مقيم

طرقت منيته و عند و ساده كوب و زق راعف مرثوم

و مرنة تبكى على نشوانه بالصنج تعقد تارة و تقوم «1» «اى بنى اميه! پايان سلطنت شما جسدى است كه در حوّارين مقيم مانده است».

«مرگش فرا رسيده و در كنار بسترش، جامى است و شرابى كه چون بينى خون آلود تراوش مى كند».

«و زنى آوازه خوان كه

بر مستى او مى گريد و با سنج مى نشيند و گاهى بر مى خيزد».

(1) «انور جندى» درباره او مى گويد:

خلقت نفسه الاثيمة بالمكرو هامت عيناه بالفحشاء

فهو و الكأس فى عناق طويل و هو و العار و الخناء فى خباء «نفس گناهكارش با مكر آفريده شده و چشمانش شيفته فحشا گشته بودند».

«پس او و جام مدتى طولانى هماغوش گشته و او به همراه ننگ و زشتكارى، در يك چادر به سر مى برد».

(2) «بولس سلامه» درباره اش گفته است:

و ترفق بصاحب العرش مشعولا عن اللّه بالقيان الملاح

الف «اللّه اكبر» لا تساوى بين كفى يزيد نهلة راح

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 545.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:240 تتلظى فى الدن بكرا فلم تدنس بلثم و لا بماء قراح «1» «با اين پادشاه مدارا كن كه او به جاى خدا به كنيزان زيباروى، دلباخته است».

«هزار «اللّه اكبر» نزد يزيد با يك جرعه از جام نوشيدن، برابرى نمى كند».

«شراب انگور تازه در خمره مى جوشد در حالى كه نه دستى به آن رسيده و نه آب پاك بر او ريخته شده باشد».

يزيد با شراب، در مسابقه بود و پيوسته ميگسارى مى كرد تا آنجا كه بعضى از منابع، سبب مرگش را چنين نوشته اند كه وى مقدار زيادى شراب نوشيد و دچار انفجارى شد و از آن به هلاكت رسيد «2».

(1)

هلاكت رسيد و امر خلافت به «عبد الملك بن

______________________________

(1) ملحمة الغدير، ص 237.

(2) مظفرى، تاريخ، از كتابهاى تصوير شد كتابخانه امام حكيم، ص 213 و 215 در انساب الاشراف 5/ 300 آمده است: علت مرگ يزيد آن است كه وى ميمونش را بر روى ماده خرى سوار كرد در حالى كه خود او مست بود و در پى بى آن دويد پس چيزى در درونش پاره شد و به هلاكت رسيد.

(3) الاغانى 7/ 170.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:241

مروان» رسيد، او را به خود نزديك ساخت، او بدون اجازه بر وى وارد مى شد در حالى كه قبايى از خز بر تن داشت و زنجيرى طلايى از گردنش آويزان بود و شراب از ريشش مى چكيد «1».

(1)

كه آنها را زاهد مى پندارى در حالى كه شب را به كارهاى عجيبى مى گذرانند».

______________________________

(1) الاغانى 8/ 288، 290، 299.

(2) البداية و النهاية 8/ 288.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:242

(1)

بر دگرگون ساختن چهره اسلام و انحراف وى از راه درست، دلالت دارند، ولى «دروزه» و امثال وى، به واقعيت

______________________________

(1) تاريخ الجنس العربى 8/ 288.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:243

امور تنها با عينك سياه مى نگرند، لذا به تقديس امويان پرداختند، آنان كه با اقدامات سياسى و ادارى خود، ثابت نمودند كه دشمنان و مخالفان اسلام بوده اند.

(1)

مى ديدند كه چگونه انتقامشان را گرفته است پس از آن، شعر «ابن الزبعرى» را خواند كه گفته:

ليت اشياخى ببدر شهدواجزع الخزرج من وقع الأسل

لأهلوا و استهلوا فرحاثم قالوا: يا يزيد لا تشل

قد قتلنا القرم من اشياخهم و عدلناه ببدر فاعتدل

لعبت هاشم بالملك فلاخبر جاء و لا وحي نزل

لست من خندف إن لم انتقم من بني احمد ما كان فعل «2» «كاش بزرگانم در بدر مى ديدند كه چگونه خزرج از ضربه هاى نيزه بى تاب گشته اند».

«آنها به شادى و شادمانى مى شكفتند و مى گفتند: يزيد، دستت فلج مباد».

«ما بزرگ بزرگانشان را كشتيم و با بدر برابر كرديم و برابر شد».

______________________________

(1) مظفرى، تاريخ، 215.

(2) البداية و النهاية 8/ 192.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:245

«بنى هاشم در مملكت بازى كردند؛ زيرا نه خبرى آمده و نه وحيى نازل شده است».

«من از خندف نيستم اگر از خاندان احمد، انتقام كارهايش را نگيرم».

(1)

تو را به جوانى از ميان ما كه مسيحى است، راهنمايى مى كنم كه زبانش گويى زبان گاو نرى است؛ يعنى اخطل».

(2) يزيد، «اخطل» را فرا خواند و از او خواست تا انصار را بد بگويد، او پذيرفت و با اين ابيات دشنام گونه، آنان را بد گفت:

لعن الاله من اليهود عصابةما بين صليصل و بين صرار

قوم اذا هدر القصير رأيتهم حمرا عيونهم من المسطار

خلوا المكارم لستم من أهلهاو خذوا مساحيكم بنى النجار

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:246 ان الفوارس يعلمون ظهوركم اولاد كل مقبح اكاز

ذهبت قريش بالمكارم كلهاو اللؤم تحت عمائم الانصار «1» «خداوند گروهى از يهود را ميان صليصل و صرار «2» لعنت كند».

«قومى كه هرگاه سيل خروشان شود، آنها را با چشمانى سرخ شده از شراب مى بينى».

«بزرگواريها را رها كنيد كه شما اهل آن نيستيد و بيلهايتان را بگيريد اى بنى نجار».

«سواران، پدرانتان را مى شناسند اى فرزندان هر پليد شخم زن».

«قريش همه بزرگواريها را برده اند و پستى زير عمامه هاى انصار است».

(1) اخطل، شعر خود را با بدگويى از يهوديان آغاز كرد و آنان را قرين انصار دانست؛ زيرا در يثرب با آنها سكونت دارند و از انصار عيبجويى كرده از آن جهت كه آنان اهل زراعت و كشاورزى هستند و اهل نجد و كرامت نيستند.

و آنان را به ترسو بودن در هنگام جنگ متهم كرد و شرف و مجد را به قريشيان و همه پستى را به زير عمامه انصار نسبت داد!! اين بدگويى تلخ، «نعمان بن بشير» را كه يكى از عمّال امويان بود، بر آشفته ساخت. او، خشمگين نزد معاويه رفت و هنگامى كه به حضور وى رسيد، عمامه اش را از

سر برداشت و گفت: «اى معاويه! آيا فرومايگى مى بينى؟!- نه، بلكه خير و كرامت مى بينم، چه خبر شده؟!- اخطل ادعا كرده كه فرومايگى در زير عمامه هاى ماست!

______________________________

(1) طبقات الشعراء، ص 320، و لكن دو بيت فقط نقل كرده و عقد الفريد 5/ 321.

(2) «صليصل و صرار» از محلها نزديك مدينه مى باشند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:247

(1) آنگاه نعمان به جلب نظر معاويه پرداخت و گفت:

معاوى الا تعطنا الحق تعترف لحق الازد مسدولا عليها العمائم

أ يشتمنا عبد الاراقم ضلةفما ذا الذي تجدي عليك الاراقم

فما لي ثأر دون قطع لسانه فدونك من ترضيه عنه الدراهم «1» «اى معاويه! اگر حق ما را ندهى، در آن صورت به حق «ازد» كه عمامه ها بر آن قرار داده شده اند، اعتراف كرده باشى».

«آيا غلام اراقم بى سبب ما را دشنام دهد؟ مگر اراقم چه چيزى به تو خواهند رساند؟».

«من انتقامى جز بريدن زبانش نمى خواهم، پس آن را داشته باش كه به جاى آن درهمها موجب خشنودى مى شوند».

معاويه گفت: خواسته ات چيست؟

- زبانش را مى خواهم.

- آن براى تو است.

(2) خبر به «اخطل» رسيد، او به سرعت نزد يزيد رفت و از او پناه جست و به او گفت: اين همان خبرى است كه از آن مى ترسيدم.

يزيد، او را اطمينان داد و نزد پدرش رفته به او خبر داد كه وى را پناه داده است. معاويه به او گفت: با پناه دادن ابو خالد (يعنى يزيد) نمى شود كارى كرد، پس او را بخشيد.

(3) اخطل، به حمايت يزيد از وى افتخار مى كرد و نعمان را شماتت مى نمود و مى گفت:

______________________________

(1) العقد الفريد 5/ 321- 322.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:248 ابا خالد دافعت عنى عظيمةو ادركت لحمى

قبل أن يتبددا

و اطفأت عنى نار نعمان بعد ماأغذ لأمر عاجز و تجردا

و لما رأى النعمان دونى ابن حرةطوى الكشح اذ لم يستطعنى و عردا «1» «اى ابو خالد! امر بزرگى را از من دور ساختى و گوشت مرا قبل از آنكه قطعه قطعه شود، نگاه داشتى».

«و آتش نعمان را بر من خاموش ساختى پس از آنكه تصميم مهم و سختى گرفته بود».

«اما هنگامى كه فرزند آزاد زنى را در كنار من ديد، ناكام و بينوا برگشت؛ چون ديد از عهده ام بر نمى آيد».

(1) اينها بعضى از حالتها و جهت گيريهاى يزيد هستند كه مسخ بودن وى را نشان مى دهد. و اينكه تا چه حد در جرم و جنايت، غوطه ور گشته و از هر خوى و خصلت درستى، به دور بوده است ... از حالتهاى مضحك زمانه و لغزشهاى روزگار است كه اين پليد بى بندوبار، حاكم مسلمين و امام آنها گردد.

(2)

روايت كرده اند، اين است كه معاويه مى خواست او را از حكومت كوفه بر كنار سازد تا «سعيد بن عاص» «2» را بر آن بگمارد، هنگامى كه از اين امر آگاه شد، به دمشق مسافرت نمود تا استعفاى خود را از منصبش تقديم كند و عزل وى، كسر شأنى برايش نباشد. در اين مورد، بسيار انديشيد و سرانجام به اين نتيجه رسيد كه بهترين وسيله براى باقى ماندن در منصب فعلى اش اين است كه با يزيد ملاقات كند و او را به خلافت، ترغيب نمايد تا نزد پدرش در مورد وى وساطت كند.

آن حيله گر، با يزيد ملاقات كرد و او را به بزرگى ستود و نسبت به وى اظهار دوستى نمود و گفت: «بزرگان محمد صلّى اللّه عليه و آله و نامداران و سالخوردگان قريش رفته و تنها فرزندانشان مانده اند كه تو از برترين، خوش فكرترين و آگاهترين آنان در امر سنت و سياست هستى و نمى دانم چه چيزى امير المؤمنين را بازمى دارد از اينكه اين بيعت را به نام تو منعقد نمايد؟ ...».

(2) اين سخنان بر دل يزيد نشست و او را سپاس گفته محبتهايش را ستود و به او گفت: آيا فكر مى كنى اين كار صورت مى پذيرد؟

- آرى.

يزيد، به سرعت نزد پدرش رفت و او را از سخنان مغيره آگاه كرد. معاويه از اين امر، شادمان گشت و به دنبال وى فرستاد، وقتى حاضر شد، به تشويق

______________________________

(1) طبرى، تاريخ.

(2) الامامة و السياسة 1/ 142.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:250

معاويه پرداخت تا نسبت به گرفتن بيعت براى يزيد اقدام كند. وى گفت: «اى امير المؤمنين! تو خونريزيها و اختلاف پس از عثمان را مشاهده كردى

در حالى كه در وجود يزيد، جانشينى براى تو مهيّا مى باشد، پس براى وى بيعت بگير تا اگر اتفاقى براى تو بيفتد، او پناهگاهى براى مردم و جانشينى براى تو باشد، نه خونى ريخته شود و نه فتنه اى پيش بيايد».

(1) اين سخنان به جايگاه حسّاس در قلب معاويه نشست و او حيله گرانه به مشورت با وى پرداخت و گفت: چه كسى اين كار را برايم انجام مى دهد؟

- من اهل كوفه را بر عهده مى گيرم و زياد، اهل بصره را، بعد از اين دو منطقه، كسى با تو مخالفت نخواهد كرد.

معاويه نظرش را پسنديد و از او تشكر كرده، وى را در منصبش باقى گذاشت و به او دستور داد تا به كوفه برود و اين مهم را محقق سازد.

هنگامى كه مغيره از نزد معاويه، خارج شد، به اطرافيانش گفت: پاى معاويه را در ركابى گذاشتم كه هدف دورى بر امت محمد صلّى اللّه عليه و آله باشد و بر او شكافى گشودم كه بسته نگردد، آنگاه قول شاعر را مثال آورد و گفت:

شاهد النجوى و غالى بى الاعداء و الخصم الغضابا «با اشخاص مانند من نجواها را شاهد باش و به وسيله من دشمنان و مخالفان خشمگين را هدف قرار ده».

(2) مغيره، به خاطر سودجويى اش، بر امت محمد صلّى اللّه عليه و آله شكافى گشود كه جبران نپذيرد و براى آن فجايع و مصيبتها به بار آورد.

مغيره، به سوى كوفه حركت كرد، در حالى كه شرّ و ويرانى براى مردم آن ديار و عموم مسلمين، به همراه داشت. به محض ورود، جلسه اى با عمّال اموى تشكيل داد و موضوع بيعت با يزيد را با آنان در

ميان گذاشت، آنها در آن مورد با

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:251

وى همداستان شدند كه گروهى از آنان را به دمشق فرستاد، دو فرزندش «ابو موسى» را بر آنها گماشت، هنگامى كه نزد معاويه حاضر شدند، او را به انجام بيعت يزيد تشويق كردند، او ايشان را سپاس گفت و به آنها سفارش كرد كه موضوع را محرمانه نگهدارند. آنگاه روى به پسر مغيره كرد و گفت: پدرت از اينها، دينشان را به چه مبلغى خريده است؟

- به سى هزار درهم.

معاويه خنديد و تمسخركنان گفت: دينشان برايشان اهميتى نداشته است.

سپس، سى هزار درهم به آنها بخشيد «1».

كسانى اين بيعت را پذيرفتند و به آن راضى شدند كه وجدانى متزلزل داشتند و آن را در معرض خريدوفروش، قرار مى دادند.

(1)

كه سايه خدا در زمين است، به امويان بر مى گردد كه معاويه خواستها و امثال آنان را در نظر گيرند در حالى كه آنها كسانى هستند كه با پيامبر اسلام مخالفت كردند و با او جنگيدند و هر كس را كه به دين اسلام وارد گرديده بود، شكنجه دادند، پس چگونه امر خلافت در دست آنها خواهد بود، اگر منطق و بينشى دينى وجود مى داشت، آنان در پس قافله مى بودند و براى آنان هيچ حسابى در نظر گرفته نمى شد.

______________________________

(1) تاريخ دول اسلاميه، ص 28.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:253

(1)

نبوده است. به طورى كه نوه ابو سفيان براى نابودى اسلام و زير پا نهادن همه مقدسات و ارزشهاى آن تلاش كرد و عترت پاك را كه بنا به نصوص متواتر نبوى، معادل قرآن بودند، از بين برد و در واقعه حرّه، جناياتى بر سر مردم مدينه آورد كه پيشانى انسانيت در برابر آن عرق مى كند، آيا معاويه با آن عمل، ميان مسلمين وحدت بخشيده و صفهايشان را متحد ساخته است؟! (3) از موجبات تمسخر و استهزا، مطلبى است كه وى بدان معتقد شده و آن اينكه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مسأله خلافت را بدون حل رها كرده بود و معاويه آمد و اين گره را با بيعت گرفتن براى يزيد گشود!!

______________________________

(1) التاريخ السياسى للدولة العربية: 2/ 62.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:254

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هيچ مطلبى از مطالب امّتش را بدون حل رها ننمود، بلكه راه حلهاى قطعى براى آنها قرار داد، مهمترين چيزى كه به آن عنايت داشت، مسأله خلافت بود و آن را به برترين فرد امّت و باب مدينه علمش، حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام مى سپارد، بزرگان صحابه و همه كسانى كه در روز غدير همراه آن حضرت بودند، با وى بيعت كردند ولى آن قوم، فراهم آمدن نبوت و خلافت را در يك خاندان نپسنديدند لذا خلافت را از اهل بيت پيامبرشان، دور ساختند، اين كار سبب شد كه يزيد و امثال وى از منحرفانى كه با اقداماتشان ثابت نمودند كه ارتباطى به اسلامى و رابطه اى با دين ندارند، ولايت امر مسلمين را به دست گيرند.

(2)

معاويه در وليعهد قرار دادن يزيد، دفاع كرده اند، «حسين محمد يوسف» است. او بى دليل، سخن را در اين مورد به درازا كشانده و در آخر سخنش گفته است: «خلاصه سخن در موضع گيرى معاويه اين است كه وى در نظر خود، مجتهد بود و هنگامى كه امّت را به بيعت با يزيد فرا خواند، نسبت به وى خوش گمان بود؛ زيرا نزد وى هيچ نقصى در او ثابت نشده بود يزيد كسانى را نزد پدرش مى فرستاد كه وضع او را برايش نيكو جلوه دهند، تا آنجا كه معتقد شد به اينكه وى شايسته ترين فرزندان همه صحابه ديگر مى باشد، پس اگر معاويه در انتخابش به صواب بوده، دو پاداش خواهد داشت و اگر خطا كرده باشد، برايش يك پاداش خواهد بود پس از آن كسى حق ندارد كه به مطلب ديگرى در اين خصوص بپردازد؛ زيرا اعمال به نيّتهاست، هر كسى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:255

آنچه را نيت كرده باشد، خواهد داشت» «1».

(1) واقعا، مايه تأسف است كه اين افراد، معاويه را در ارتكاب اين جنايت بزرگ كه جهان اسلام را غرق در فتنه ها و مصيبتها ساخت، توجيه نمايند ... چه وقت معاويه در تحميل پسرش به عنوان خليفه بر مسلمين، اجتهاد داشته است؟؛ زيرا وى همه پيچ و خمها و راههاى پيچيده را به كار گرفت و مسلمين را ناگزير ساخت و آن بيعت را بر آنان تحميل نمود در زير پوشش ضخيمى از قدرت سلاح ...

معاويه در اين مورد، اجتهاد ننمود، بلكه به اميال سرشار از دلسوزى نسبت به پسرش پاسخ مثبت داده است، بدون اينكه در اين مورد، هيچ مصلحتى را براى امّت

در نظر گرفته باشد.

اينها بعضى از تأييدكنندگان معاويه در گرفتن بيعت براى يزيد بودند كه انگيزه اى ناآشنا در اسلام داشته و از منطق حق، بسيار فاصله گرفته اند.

(2)

براى يزيد، بر او خرده گرفته ايراد نموده اند، و آن را تعدى آشكارى بر امت و خارج شدن از خواست آنان دانسته اند.

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 279 و ديگران.

(2) فرج انطون، ابن رشد و فلسفته، ص 60.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:257

(1)

و از شكوه او نزديك باشد

______________________________

(1) شعراء النصرانية بعد الاسلام، ص 234.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:259

كه كوهها نابود شوند».

«ماليات بلخ و دجله تماما بر او مى رسد و فرات و آنچه آبيارى مى كند و نيل، از آن اوست».

آن شكوهى كه سرها در برابرش خاضع مى شود و كوهها در برابرش نابود مى شوند، از دائم الخمر بودن وى و بازى پيوسته اش با بوزينگان و سگان و ارتكاب جرايم و زشتكاريها به وى رسيده بود! (1)- مسكين دارمى: «مسكين دارمى» از شاعران مزدور بود كه معاويه به وى دستور داد تا وى را در حضور كسانى كه از بنى اميه و اشراف اهل شام در مجلسش بودند، او را به گرفتن بيعت براى يزيد تشويق كند. پس مسكين بر معاويه وارد شد و هنگامى كه مجلس وى را پر از مردم ديد، با صداى بلند گفت:

ان ادع مسكينا فانى ابن معشرمن الناس أحمى عنهم و أذود

الا ليت شعرى ما يقول ابن عامرو مروان ام ما ذا يقول سعيد

بنى خلفاء اللّه مهلا فانماينوء بها الرحمن حيث يريد

اذا المنبر الغربى خلاه ربه فان امير المؤمنين يزيد

على الطائر الميمون و الجد ساعدلكل أناس طائر و جدود

فلا زلت اعلى الناس كعباو لم تزل وفود تساميها اليك وفود

و لا زال بيت الملك فوقك عالياتشيد اطناب له و عمود «1» «اگر مرا مسكين بخوانند، من فرزند گروهى از مردم هستم كه از آنها حمايت و دفاع مى كنم».

______________________________

(1) الاغانى 20/ 212- 213.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:260

«كاش مى دانستم كه ابن عامر و مروان چه مى گويند و يا اينكه سعيد چه خواهد گفت».

«اى فرزندان خلفاى خدا! دقت كنيد كه خداوند رحمان هر جا بخواهد، خلافت

را قرار مى دهد».

«اگر منبر غربى را پروردگارش خالى كند، امير المؤمنين يزيد خواهد بود».

«اگر به پرنده مبارك و تلاش مدد دهنده باشد براى هر مردمى پرنده و تلاشهايى وجود دارد».

«پس تو همچنان برتر از همه مردم خواهى بود و هيأتها يكى پس از ديگرى نزد تو خواهند آمد».

«و خيمه پادشاهى بر سر همچون تو بلند باد و تو طنابها و عمودهايش را برمى افرازى».

اينها بعضى از شاعرانى هستند كه «يزيد» را مدح گفته اند و براى وى بزرگواريهايى را جعل نمودند تا زشتكارى و بى بندوبارى اش را كه نزد همگان معلوم بود، بپوشانند.

(1)

حزب اموى بر انگيخت، ضحاك بن قيس به اعتراض بر وى پرداخت و اهل عراق را دشنام داد و امام حسن عليه السّلام را ناسزا گفته، از هيأت عراقى خواست تا نسبت به معاويه اخلاص داشته باشند و دعوتش را اجابت كنند.

احنف، اعتنايى به وى ننمود و بار ديگر برخاست و معاويه را پند داد و از او خواست تا به عهدى كه بر خود بسته بود، وفا كند و امر خلافت را بعد از خود به امام حسن بسپارد بنا به قرار داد صلحى كه يكى از مهمترين بندهاى آن ارجاع خلافت بعد از معاويه به امام حسن عليه السّلام بوده است. نيز معاويه را اگر به آن عهد وفا نكند به اعلام جنگ تهديد نمود.

(2)

ماند.

به هر حال، كنگره به نتيجه اى كه معاويه خواستار آن بود، نرسيد؛ زيرا براى وى مشخص شد كه بعضى از هيأتهاى اسلامى با وى در مورد آن بيعت، موافقت ندارد و به آن راضى نيست.

(1)

برايش برگزيده است؛ زيرا خداوند، محمد را به علم خويش، انتخاب نموده و او داناى آگاه است، من براى خودم و براى شما از خداوند مغفرت مى طلبم».

(1) دعوت «ابن عباس» براى بازگرداندن خلافت به اهل بيت عليهم السّلام صريح بوده است، آنان كه نزديكترين مردم به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و خويشاوندترين آنان نسبت به وى بودند، زيرا خلافت ادامه جايگاه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى باشد و اهل بيت آن حضرت به مقام وى شايسته تر و به جايگاهش اولى بودند.

(2)

تو فردا درباره آن مسئول هستى. و اما آنچه در مورد دو عموزاده ام گفتى و اينكه آنها را احضار نكرده اى، به خدا! به حق دست نيافته اى، اين كار جز به وسيله آنها جايز نخواهد بود، تو مى دانى كه آن دو، معدن علم و كرم هستند،- مى خواهى بگويى و يا خوددارى نمايى-، از خداوند براى خودم و براى شما طلب مغفرت مى كنم ...».

(1) اين سخنان، سرشار از دعوت به حق و اخلاص براى امّت بود؛ زيرا اهل بيت عليهم السّلام را براى خلافت و رهبرى امت، نامزد نموده و او را از دور كردن خلافت از آنان، بر حذر داشته است، آن گونه كه خلفاى ديگر عمل كردند و نتيجه آن اين بود كه امّت دچار بحرانها و شكستها گرديد و به شديدترين مشكلات و ناگوارترين حوادث گرفتار شد.

(2)

ميان ما و ميان خود حاكم

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:269

هستى ...».

فرزند زبير، اين عدّه را براى خلافت نامزد كرد و آنها را براى مخالفت با معاويه و تباه كردن تصميمش، تشويق نمود.

(1)

ولى آن دو، به شيوه اى زيبا عمل كردند و سپس ملك، به خاندان عبد مناف برگشت و تا روز قيامت همچنان در ميان آنان خواهد بود. خداوند تو را اى فرزند زبير! و تو را اى فرزند عمر! از آن خارج كرد، اما اين دو عموزاده ام، ان شاء اللّه از نظر دور نخواهند بود ...» «1».

(1) جلسه معاويه با آنها پايان يافت در حالى كه به صورت فاحش در آن ناكام مانده بود!، زيرا براى وى روشن گشت كه آن قوم، مصمم هستند تا بيعت يزيد را نپذيرند ... در پى بى آن، معاويه، مدينه را ترك گفت، مصادرى كه در دست داريم، از ملاقات وى با دو سبط پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله سخنى به ميان نياورده اند به گمان قوى با آنها ديدارى ننموده بود.

(2)

را به حكومتى زمانى و متأثر از مسائل دنيوى با نشانى از عظمت و خودخواهى، مبدل ساختند» «1».

اقدام معاويه بر تحميل پسرش يزيد به عنوان حاكمى بر مسلمين، تحول خطرناكى در زندگى مسلمين بود، آنها با چنين نظام ناخوشايندى كه به زور اسلحه بر آنان تحميل شده بود، آشنايى نداشتند.

(1)

پدرتان را كشتم و امر خلافت را در خاندانتان قرار دادم فقيرتان را ثروتمند ساختم و فرومايه تان را بلند مرتبه نمودم ...».

يزيد نيز با وى سخن گفت و او را راضى ساخت و او را والى خراسان قرار داد «2».

(1)

پس مردم چه خواهند گفت اگر ما آنان را به بيعت با يزيد فرا خوانيم، در حالى كه وى با سگان و بوزينگان بازى مى كند و جامه هاى رنگارنگ مى پوشد و دائم الخمر است و شبها را با رامشگران

______________________________

(1) الامامة و السياسة 152.

(2) الاسلام و الحضارة العربية 2/ 395.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:278

مى گذراند، در حالى كه در ميان مردم، «حسين بن على، عبد اللّه بن عباس، عبد اللّه بن زبير و عبد اللّه بن عمر» هستند و ليكن او را دستور بده تا يكى دو سال، اخلاق اين افراد را داشته باشد تا شايد ما مطلب را براى مردم ظاهرسازى نماييم.

(1) آن پيك، به سوى معاويه حركت كرد و پيام زياد را به وى رساند. معاويه سخت به خشم آمد و شروع به تهديد وى كرد و گفت: «واى بر فرزند عبيد! به من رسيده است كه خواننده اى براى وى خوانده است كه امير بعد از من، زياد خواهد بود. به خدا! من او را به مادرش سميه و پدرش عبيد بازمى گردانم» «1».

اينان بعضى از انتقاد كنندگان از خاندان اموى و ديگران در مورد اقدام معاويه به تعيين فرزند فرومايه اش يزيد به عنوان خليفه بر مسلمين بودند.

(2)

دستور معاويه خوددارى كرد و او، وى را معزول ساخت و مروان را به جاى وى والى قرار داد و به او دستور داد تا اموال سعيد را مصادره كند و خانه اش را ويران سازد! (3) هنگامى كه مروان تصميم گرفت دستور را اجرا كند، سعيد نزد وى رفت

______________________________

(1) يعقوبى، تاريخ 2/ 219- 220.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:279

و او را از نامه معاويه در مورد او، آگاه ساخت و مروان از انجام فرمان معاويه خوددارى كرد، سعيد نامه اى به معاويه نوشت و عمل وى را محكوم كرد كه در آن نامه چنين آمده بود:

«از كار امير المؤمنين در مورد ما- با وجود خويشاوندى مان- تعجب است كه برخى مان بر برخى ديگر دشمنى كند ... بنابراين، امير المؤمنين با اين كارش و صبر نمودن بر آنچه از پليدان دوست نمى دارد و عفو وى و ايجاد دشمنى در ميان ما و ايجاد كينه كه فرزندان آن را به ارث خواهند برد، دست به كار است» «1».

(1) «عمر ابو النصر»، در مورد اين سياست تفرقه افكنانه كه معاويه با خاندانش در پيش گرفته بود، چنين اظهار نظر مى نمايد: «سبب اين سياست، همان علاقه معاويه به ايجاد اختلاف ميان خويشاوندانش بود كه از نفوذ آنان بر يزيد، بعد از خودش، بيم داشت پس بعضى از آنان را به وسيله بعضى ديگر، مورد ضربه قرار مى داد تا پيوسته نيازمند توجه و عنايت وى باقى بمانند» «2».

(2)

از ملاقات با عبادله قريش در يثرب و آگاه شدن از نظريات آنان كه مخالف نظر وى بودند، همه فعاليتهاى سياسى در آن زمينه را

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 293- 294.

(2) عمر أبو النصر، السياسة عند العرب، ص 98.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:280

متوقف ساخت و انجام اين كار را به وقت ديگرى موكول نمود «1».

(1)

خانواده اى بود كه با مكر، سرشته شده و بر حيله و جنايت، خو گرفته بودند. پس زهر كشنده اى را كه از پادشاه روم به دست آورده بود، براى مروان بن حكم فرستاد و به او دستور داد تا جعيده را با پول و وعده ازدواج با يزيد- اگر مى خواهد- فريب دهد.

(2) مروان، به طور محرمانه با وى به مذاكره پرداخت، او شادمان گشت و زهر را از او گرفت و در حالى كه امام در يك روز بسيار گرم، روزه دار بود، «هنگام افطار»، اين زهر را به آن حضرت داد. هنگامى كه زهر به داخل بدن حضرت وارد شد، روده هايش پاره پاره نمود و حضرت روى به آن زن بدنهاد كرد و به او فرمود:

«مرا كشتى، خداوند تو را بكشد. به خدا بعد از من به هيچ كس دست نخواهى يافت، تو را فريب داد (يعنى معاويه) و تو را به مسخره گرفت، خداوند تو را و او را رسوا سازد».

(3) نوه رسول صلّى اللّه عليه و آله با دردهاى كشنده از شدت زهر دست به گريبان شد در حالى كه چهره اش پژمرده و رنگش زرد شده بود تا اينكه اجل محتوم به سراغ آن

______________________________

(1) روح الاسلام، ص 295.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:283

حضرت آمد. تفصيل وفات آن حضرت و حوادث همزمان آن را در كتابمان «زندگانى امام حسن عليه السّلام» بيان كرده ايم.

(1)

صحنه از مخالفانش خالى شده بود.

وى به عاملانش نوشت كه بدون هيچ تأخيرى، براى يزيد بيعت بگيرند و مسلمين را بر قبول آن مجبور سازند.

واليان، به گرفتن بيعت از مردم شتافتند، هر كس تخلف نمود به سختى گرفتار شديدترين كيفرها گرديد.

(2)

و از توصيف بليغ خوددارى نمودى را فهميدم هيهات! هيهات اى معاويه! صبح بى زبان، تاريكى را رسوا ساخته و خورشيد، انوار چراغها را به شگفتى واداشته است و تو زياد آورده اى تا آنجا كه افراط كردى و به خود اختصاص دادى تا آنجا كه اجحاف نمودى و منع كردى تا آنجا كه بخل ورزيدى و ستم كردى تا از حد گذشتى، تو به دارنده حق از نام حقش سهمى ندادى تا آنجا كه شيطان بهره وافرش و سهم كاملش را دريافت كرد و متوجه شدم آنچه را در مورد تكامل يزيد و از سياستش براى امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله، گفتى مى خواهى مردم را در مورد يزيد به اشتباه بيندازى گويى كه پوشيده اى را توصيف مى كنى و يا غايبى را مى ستايى و يا اينكه از چيزى خبر مى دهى كه آن را با علمى خاص به دست آورده اى؟! در حالى كه يزيد خود بر وضعيت فكرى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:285

خويش دلالت نموده است. پس براى يزيد آنچه خودش گرفته است بگير، همچون انداختن سگها به جان يكديگر هنگام چنگ انداختن و كبوترانى كه با هم به مسابقه افتاده باشند و آوازه خوانان ساز به دست و ديگر انواع لهو و لعب، او را يارى دهنده خواهى يافت.

(1) آنچه برايش در تلاش هستى را فرو بگذار. تو نيازى ندارى كه خدا را با گناه اين امّت- بيشتر از آنچه كه ملاقاتش مى كنى- ديدار نمايى، به خدا سوگند تو پيوسته در عمل به باطل ستم كرده و در ظلم، بيش رفته اى تا آنجا كه مشكها پر نموده اى در حالى كه ميان تو و ميان مرگ،

جز چشم به هم زدنى نباشد و آنگاه عملى نگهداشته شده را در روزى آشكار خواهى ديد كه در آنجا گريزگاهى نباشد.

(2) مى بينم كه تو بعد از اين كار، متعرض ما خواهى شد و ما را از ارث پدرانمان منع مى نمايى كه به خدا سوگند! پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ما را از جهت پدرى ارث رسانده است و تو آن را براى ما آورده اى همان چيزى كه در برابر آن مرد ايستاده به هنگام وفات رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با او استدلال كرده ايد، و او هم آن را پذيرفت، و ايمانش او را به انصاف كشانيد، آنگاه دليلها آورديد و كارها كرديد و گفتيد: اين طور شد و آن طور مى شود، تا اينكه جريان به تو- اى معاويه- رسيد، از راهى كه هدفش غير تو بود، اى اهل بصيرت عبرت بگيريد.

(3) ياد كردى از فرماندهى آن مرد بر مردم، با فرمان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و امير قرار دادن وى چنين چيزى بوده است آن روز براى عمرو عاص از همراهى با پيامبر و بيعت با او فضيلتى بود به خدا آن روز اعزام انجام نشد تا اينكه آن قوم از فرماندهى اش ناخرسند شدند و مقدم نمودن او را نپسنديدند و كارهايش را بر او باز شمردند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اى گروه مهاجرين! بعد از امروز جز من كسى بر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:286

شما عامل نخواهد بود، پس چگونه آنچه از فعل پيامبر كه منسوخ گشته است را، در مهمترين احكام و در شايسته ترين كارها به اتفاق بر صواب (يعنى

خلافت) دليل مى آورى؟ و چگونه تابعى را صحابى قلمداد كرده اى در حالى كه در اطراف تو كسانى هستند كه به صحابى بودنش ايمانى ندارند و دين و قرابتش را معتبر نمى شمارند، تو از آنها به سوى اسراف كننده اى فريب خورده مى گذرى و مى خواهى شبهه اى را بر مردم بپوشانى كه آنكه مى ماند در دنيايش از آن بهره مند گردد و تو در آخرتت بدبخت شوى كه اين زيانكارى آشكارى است و من براى خود و براى شما از خداوند مغفرت مى طلبم ...».

(1) امام، در سخنانش همه شبهه هاى معاويه را بر ملا ساخت و همه راهها و منافذ را بر او بست و مسئوليت بزرگ آنچه را كه به آن اقدام كرده است- يعنى اجبار مسلمين به بيعت با فرزندش- بر عهده او گذاشت همچنانكه به مسأله خلافت پرداخت و اينكه چگونه آنچه خداوند خواسته بود كه در عترت پاك باشد، دستخوش انحراف گرديد و آن قوم آن را از عترت دور ساختند و از جايگاه اصيلش منحرف نمودند.

(2) معاويه، از سخنان امام دچار حيرت و سرخوردگى شد و همه راهها بر او تنگ گرديد، پس به ابن عباس گفت: «اى ابن عباس! اين چيست؟».

- «به خدا سوگند! اين ذريّه رسول صلّى اللّه عليه و آله و يكى از اهل كسا و از خاندان مطهّر است، پس از آنچه مى خواهى، دورى گزين كه از جهت مردم وسيله اى براى قانع شدن دارى تا اينكه خداوند به امر خود حكم كند و او بهترين حكم كنندگان است ...» «1».

آنگاه سرور آزادگان برخاست و معاويه را خشمگين بر جاى گذاشت در

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 160- 161.

زندگانى حضرت امام حسين عليه

السلام ،ج 2،ص:287

حالى كه براى وى معلوم شده بود كه نمى تواند امام حسين را بفريبد و از او بيعت بگيرد.

(1)

آنان همراه او خارج شدند. او بالاى منبر رفت و خداوند را حمد و ثنا گفت و پس از آن اظهار داشت:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:288

«اين عده، سروران و اخيار مسلمين هستند كه هيچ امرى بدون آنها صورت نمى گيرد و بدون مشورت آنها كارى نشود. آنها رضايت داده و با يزيد بيعت نموده اند، پس شما نيز با نام خدا بيعت كنيد ...».

مردم با وى بيعت كردند پس از آن، بر مركبهايش سوار شد و از مكه خارج گرديد «1».

معاويه، فكر مى كرد كه امر خلافت براى پسرش محقق شده و سلطنت در خاندانش پايدار گشته است، در حالى كه نمى دانست وى نابودى را به سوى دولت خود كشيده و جامعه را براى انقلاب بر ضد پسرش آماده ساخته است.

(1)

امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:291

كوفه تو را به ايجاد تفرقه دعوت كرده اند، اهل عراق كسانى هستند كه تو آزموده اى، آنان كار پدر و برادرت را تباه كردند، پس، از خدا پروا كن و عهد را به يادآور كه تو هرگاه بر عليه من اقدام كنى، بر عليه تو اقدام خواهم كرد» «1».

(1) اين نامه، بنا به متن اخير، حاوى موارد زير است:

1- معاويه از امام خواسته است آنچه را براى او ضمن بندهاى صلحنامه شرط نموده كه بر او قيام نكند، اجرا نمايد در حالى كه امام به اين شرط وفا كرده بود، ولى معاويه به هيچ يك از تعهدات خود در شرايط صلح، وفا نكرده بود.

2- معاويه، از هيأتهاى مردم كوفه كه امام را به قيام بر ضد وى فرا مى خواندند، آگاه بود؛ زيرا آنها را اهل تفرقه ناميد و اينكه آنان نسبت به حضرت على عليه السّلام و حضرت حسن عليه السّلام، قبلا بى وفايى نموده بودند.

3- تهديد آشكار امام به اينكه هرگاه با معاويه در افتد، او نيز با وى در خواهد افتاد.

(2)

8/ 162.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:292

هستم و همانا به نيكيها جز خداوند متعال، كس ديگرى هدايت و توفيق نمى دهد.

(1) اما آنچه بيان كردى كه به تو درباره من خبر رسيده است، به درستى كه جز چاپلوسان سخن چين تفرقه افكن ميان جمع، شخصى ديگرى به تو گزارش نداده است و گمراهان دروغ گفته اند. من نه جنگى بر عليه تو خواسته و نه اختلافى بر ضد تو ايجاد كرده ام، من در اين مورد از جهت تو، از خداوند بيمناكم و اينكه تو و يارانت، همان گروه قاسطين، و حزب ستمكار را در آن مورد، معذور بدارم.

(2) آيا تو قاتل «حجر بن عدى» برادر كند، و ياران نمازگزار پارسايش نيستى كه ظلم را نمى پسنديدند و بدعتها را عظيم مى شمردند، امر به معروف و نهى از منكر مى كردند و در راه خدا از سرزنش نكوهشگران نمى ترسيدند، تو آنان را به ظلم و ستم كشتى بعد از آنكه به آنان سوگندهاى سخت و پيمانهاى مؤكّد داده بودى، اين گستاخى در برابر خدا و بى ارزش شمردن فرمان اوست؟

آيا تو قاتل «عمرو بن حمق خزاعى» يا رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله آن عبد صالحى كه عبادت او را رنجور كرده و بدنش نحيف و رنگش زرد گشته بود نيستى؟ تو او را كشتى پس از آنكه وى را ايمنى داده و به او امانى داده بودى كه اگر پرندگان بالاى كوهها مى فهميدند، از قله هاى كوهها به زير مى آمدند؟

(3) آيا تو در مورد «زياد بن سميه» كه بر فراش عبيد ثقيف زاده شده بود، مدعى نشدى و ادعا نكردى كه فرزند پدر تو است؟ در حالى كه رسول خدا

صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: فرزند، بستر را باشد و زناكار را سنگ؟ تو سنّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را به عمد ترك نمودى و از هواى خودت پيروى كردى بدون هدايتى از خداوند، آنگاه او را بر اهل اسلام مسلط نمودى كه آنان را بكشد و دست و پاهايشان را قطع

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:293

نمايد و چشمانشان را نابينا سازد و بر تنه هاى نخل به دار آويزد، گويى كه تو از اين امّت نيستى و آنان از تو نيستند.

(1) آيا تو قاتل «حضرمى» نيستى؟ زياد درباره وى به تو نوشت كه او بر دين على عليه السّلام مى باشد و تو به وى نوشتى هر كس را كه بر دين على باشد بكش او آنان را به دستور تو كشت و تكّه تكّه نمود، در حالى كه دين على همان دين پسر عمويش صلّى اللّه عليه و آله مى باشد كه تو را در اين مجلسى كه در آن هستى نشاند و اگر آن نمى بود، شرافت تو و شرافت پدرانت، تحمل سختيهاى در سفر مى بود، سفر زمستان و سفر تابستان.

(2) در سخنانت گفتى: به خودت و به دينت و به امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله بنگر و از ايجاد تفرقه در اين امّت افكندنشان در فتنه بپرهيز، در حالى كه من براى اين امت، فتنه اى عظيم تر از ولايت تو بر آنها نمى بينم و براى خودم و دينم و براى امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله چيزى را برتر از اين نمى دانم كه با تو آشكارا مقابله كنم، پس اگر آن را انجام دهى قربتى به خدا باشد

و اگر خوددارى نمايى من از خداوند براى دينم، طلب مغفرت مى كنم و از او براى راهنمايى ام در كارها، توفيق مسئلت مى نمايم.

(3) و در ضمن سخنانت گفتى: اگر من با تو معارضه كنم تو نيز با من در خواهى افتاد و اگر بر عليه تو اقدام كنم، بر عليه من اقدام مى كنى، پس هر چه مى توانى بر عليه من اقدام كن كه من اميدوارم مكر تو به من زيان نرساند و به كسى بيش از تو زيان وارد نكند؛ زيرا تو بر جهل خود سوار شده و به پيمان شكنى، حريص گشته اى، به جانم سوگند كه تو به هيچ شرطى وفا ننموده اى و با كشتن اين افرادى كه آنها را پس از صلح و پس از سوگندها، عهدها و ميثاقها كشته اى پيمان خود را شكسته اى، پس آنها را بدون اينكه جنگ كرده و يا كسى را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:294

كشته باشند، كشتى، تو اين كار را با آنان نكردى مگر از اين جهت كه از فضيلت ما سخن گفته و حق ما را بزرگ شمرده بودند و اين كار را از ترس اين انجام دادى كه اگر آنها را نكشى، پيش از آنكه آنها انجام دهند تو بميرى و يا اينكه پيش از آنكه گرفتار آيند، بميرند.

(1) پس اى معاويه! تو را به قصاص مژده باد و به حساب، يقين داشته باش و بدان كه خداى تعالى را كتابى است كه از هيچ عمل كوچك و بزرگى نمى گذرد مگر آنكه آن را به حساب بياورد و خداوند فراموش نمى كند كه چگونه تو، به گمان، مردم را گرفته و اولياى خدا را به تهمت كشته اى

و آنها را از خانه هايشان به سرزمين غربت، تبعيد كرده اى و مردم را به بيعت با پسر نوجوان شراب خواره سگ بازت گرفته اى، من تو را نمى بينم جز اينكه نسبت به خودت زيانكار گشته و دينت را هلاك نموده و رعيت خود را فريب داده و سخن بى خردان جاهل را شنيده و انسانهاى با ورع و تقوا را پريشان كرده باشى، و السلام» «1».

(2) شايد هيچ سند سياسى مربوط به آن روزگار را نتوانم بشناسم كه بيهوده كارى نظام حاكم را بيان كرده و جناياتى را كه معاويه مرتكب شده و خونهايى را كه ريخته و جانهايى را كه پريشان ساخته بود، بر شمرده باشد مگر اين سند كه فريادى در برابر ظلم و استبداد است، خداوندا! اين سخن تا چه حد لطيف و حسّاس است كه: «گويى تو از اين امت نيستى و آنها از تو نيستند»، اين سخنى مالامال از شعور شرافتمندانه مردمى است «صابى» از قديم گفته بود: «انسان وقتى از يك قوم بى حساب مى آيد، بر آنها قساوت نمى نمايد». اين اتهامى از حسين به

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 155- 157. رجال كشى، ص 49، ح 99. الدرجات الرفيعة، ص 334.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:295

معاويه است در ميهن دوستى و قوميتش كه خونهاى ريخته شده فراوان به وسيله او را نشانى بر آن گرفته است» «1».

(1) اين يادداشت، سرشار است از بيان جنايات عظيمى كه معاويه و عمّالش، خصوصا «زياد بن سميّه» مرتكب شده بود، و وحشت و ظلم را ميان مردم منتشر ساخت و بر اساس گمان و تهمت، كشت و هر كس را كه بر دين امام امير المؤمنين بود كه همان

دين پسر عمويش حضرت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله است، اعدام نمود.

طاغوت، خونهاى فراوانى را به ناحق بر زمين ريخت و طبيعى است كه آن كارها را جز به دستور معاويه انجام نداد، زيرا وى دستور انجام اين كارها را به وى داده بود.

(2)

مگذاريد مگر اينكه نزد من جمع كنيد. بيش از هفتصد نفر در زير سايبانى فراهم آمدند كه بيشتر آنان از تابعين و حدود دويست نفر از اصحاب پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بودند. آنگاه آن حضرت در ميان آنان به سخنرانى پرداخت و خداوند را حمد و ثنا گفت و سپس فرمود:

(2) «اما بعد: اين طاغوت (معاويه) با ما و شيعيان ما آنچه را ديديد، دانستيد و مشاهده كرديد، عمل كرده است، من مى خواهم از شما مطلبى بپرسم كه اگر راست گفته باشم، مرا تصديق نماييد و اگر دروغ بگويم، مرا تكذيب كنيد.

سخنم را گوش فرا دهيد و گفته ام را بنويسيد و سپس به شهرها و قبايلتان برگرديد و هر كس از مردم را كه به او اطمينان و بر او اعتماد داشتيد، به آنچه از حق ما مى دانيد، فرا خوانيد؛ زيرا از آن بيم دارم كه اين امر از بين برود و نابود گردد كه خداوند نورش را پايدار مى دارد هر چند كافران نپسندند».

(3) آنگاه آن حضرت، چيزى را كه خداوند در حق آنان در قرآن نازل كرده

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:297

بود، باقى نگذاشت مگر اينكه آن را تلاوت و تفسير نمود و چيزى را از آنچه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حق پدر و برادر و در حق خود و اهل بيتش فرموده بود، فروگذار ننمود مگر اينكه آن را روايت كرد.

(1) در همه اين مطالب، ياران پيامبر مى گفتند: آرى به خدا سوگند! شنيديم و مشاهده كرديم. و هر يك از تابعين مى گفتند. به خدا سوگند از صحابه راستگو و مورد اطمينان اين را به من گفته

است.

سپس حضرت عليه السّلام فرمود: «شما را به خدا سوگند مى دهم كه با هر كس مورد اعتماد شماست و از دين باورى وى مطمئن هستيد، اين مطالب را در ميان بگذاريد ...» «1».

(2) اين كنگره، نخستين كنگره اسلامى بود كه مسلمين تا آن وقت شناخته بودند، امام در آن كنگره، سياست معاويه را محكوم كرد و مسلمين را به انتشار فضايل اهل بيت عليهم السّلام و منتشر ساختن بزرگواريهاى آنان فرا خواند كه نظام حاكم تلاش داشت آنها را از مسلمين پنهان نمايد.

(3)

از ظن و گمان، خود را محافظت نماييد مادام كه معاويه زنده است، پس اگر خداوند برايش حادثه اى پيش بياورد و من زنده باشم، نظرم را براى شما مى نويسم و السلام ...» «1».

(3) امام عليه السّلام شيعيان خود را به صبر و خوددارى از مخالفت دستور داد و اينكه از ترس قدرت معاويه بر آنها، در خانه هاى خود بمانند. كه معاويه، بى گناه را

______________________________

(1) الاخبار الطوال، ص 221- 222. انساب الاشراف، 3/ 366.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:299

به جاى گناهكار و روى آورنده را به جاى پشت كرده، مى گرفت و بر اساس گمان و تهمت مى كشت. گمان غالب اين است كه اين نامه در زمان زياد بوده كه چشمان شيعيان را كور مى ساخت و آنان را بر تنه درختان خرما به دار مى آويخت و به صورتى نابودكننده به از بين بردنشان مى پرداخت.

(1)

و آنان از من بيزار گشته و دشمن من شده اند، از آنها هرگز وفادارى نخواهد بود، هر كس آنها را به دست آورد، بهره اى ناكامانه به دست آورده باشد، به خدا! آنان نه پايدارى دارند و نه اراده اى در كارها و نه صبرى در برابر شمشيرها» «1».

(2) بدون شك، ابو سعيد خدرى، از برجسته ترين ياران امير المؤمنين و از

______________________________

(1) البداية و النهاية 8/ 161. ابن عساكر، تاريخ 14/ 205.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:300

همه آنان در اخلاص و دوستى نسبت به اهل بيت، بيشتر بوده است و دلسوزى اش نسبت به امام حسين و ترس وى بر امام از معاويه او را بر آن داشت كه آن حضرت را نصيحت كند تا بر ضد معاويه قيام ننمايد. منابعى كه در دست داريم، پاسخ امام حسين به او را ننوشته اند.

(1)

را با آنها، پس از آن همه مال اندوزى، قدرت بخشى، من به آنها نياز پيدا نمودم و آنها را گرفتم و السلام ...».

(3) معاويه به آن حضرت چنين پاسخ داد: «از بنده خدا معاويه به حسين بن على، اما بعد: نامه تو به من رسيد، در آن نوشته بودى كاروانى از يمن بر تو گذشته است كه حامل مال، پارچه، عنبر و عطر بوده تا من آنها را در خزاين دمشق نگهدارى كنم و خاندانم را بعد از آن همه مال اندوزى، قدرت بخشم، تو

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:301

به آنها نياز پيدا كرد و آنها را گرفته اى در حالى كه حق نداشتى آنها را بگيرى؛ زيرا آنها را به من نسبت داده اى و والى به گرفتن مال شايسته تر است و سپس آن را خود خارج مى نمايد و به خدا اگر آن را مى گذاشتى كه به من برسد، چيزى از سهم تو از آن كم نمى كردم ولى من گمان مى كنم كه تو اى برادرزاده ام! جنبشى در سردارى، دوست دارم كه آن در زمان من باشد تا قدرت تو را به تو بشناسانم و از آن بگذرم، ولى به خدا! مى ترسم به كسى گرفتار شوى كه به اندازه بيدار شدن يك شتر، تو را مهلت ندهد».

(1) و در پايان نامه اين ابيات را نوشت:

يا حسين بن على! ليس ماجئت بالسائغ يوما و العلل

اخذك المال و لم تؤمر به ان هذا من حسين لعجل

قد أجزناها و لم نغضب لهاو احتملنا من حسين ما فعل

يا حسين بن على ذا الامل لك بعدى وثبة لا تحتمل

و بودى اننى شاهدهافاليها منك بالخلق الاجل

اننى ارهب ان تصل بمن عنده قد سبق السيف العذل

«1» «اى حسين بن على! آنچه انجام داده اى هيچ گاه جايز نبوده است».

«اينكه مال را بدون اجازه گرفته اى، اين كار از حسين يك شتاب است».

«ما آن را اجازه داديم و به خاطر آن خشمگين نشديم و كار حسين را تحمل كرديم».

«اى حسين بن على! انتظار آن است كه بعد از من قيامى خواهى داشت كه تحمل نمى شود».

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 18/ 409.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:302

«و دوست دارم كه من شاهد آن باشم كه از تو براى آن در ميان مردم موعدى باشد».

«من بيم دارم كه به وسيله كسى سوزانده شوى كه شمشير برّان قبلا پيش او آماده گشته است».

(1) در اين نامه، تهديدى است براى حضرت از كسى كه جانشين معاويه باشد يعنى فرزندش يزيد كه به مقام حضرت حسين عليه السّلام و منزلتش نزد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله ايمانى نداشته است.

(2) به هر حال، امام، اين اموال را از معاويه رها ساخت و آنها را بر فقرا تقسيم نمود در حالى كه خود، هيچ صله اى از معاويه را براى خود نگرفت؛ زيرا اموال فراوان و جامه هاى بسيار و لباسهايى فاخر براى آن حضرت فرستاد و حضرت همه آنها را به وى بازگرداند «1». امام موسى بن جعفر عليه السّلام روايت كرده است كه امام حسن و امام حسين عليه السّلام، جوايز معاويه را نمى پذيرفتند «2».

(3)

از من چنين بخشيده است و نه بعد از من كسى خواهد بخشيد! ...»

امام حسين روى به او كرد و فرمود: «به خدا! كسى قبل و بعد از تو به دو

______________________________

(1) على جلال، الحسين 1/ 117.

(2) حياة الامام موسى بن جعفر عليه السّلام 2/ 332.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:303

مردى كه از ما شريف تر باشند، نداده است ...».

(1) جايى براى بحث در عدم صحت اين روايت وجود ندارد؛ زيرا امام عليه السّلام نزد معاويه، به شام نرفته است بلكه امام حسن عليه السّلام نزد او رفته بود نه به خاطر صله و بخشش- آن گونه كه بعضى از مورخان ساده دل نوشته اند.- بلكه هدف از آن سفر، نشان دادن واقعيت اموى و توجه دادن مردم به زشتكاريهاى معاويه بود، مناظرات وى با معاويه و اطرافيانش اين مطلب را اثبات مى نمايد كه جز آن هدف، مقصود ديگرى از آن نداشته است، ما اين موضوع را به صورتى مفصل در كتابمان «زندگانى امام حسن عليه السّلام» بيان كرده ايم.

(2)

امويان، بر حسب خوى شرارت بارشان بر امام حسين عليه السّلام كينه داشتند و در توهين آن حضرت، بسيار مى كوشيدند؛ مثلا منازعه اى ميان حضرت حسين عليه السّلام و «وليد بن عتبة بن

______________________________

(1) ابن بشر دولابى، الكنى و الاسماء 1/ 77.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:304

ابى سفيان» در مورد مالى كه ميان آنها بود، صورت گرفت، وليد بر امام حسين عليه السّلام در حقش، ستم كرد كه امام در برابرش برخاست و گفت:

«به خدا سوگند ياد مى كنم كه يا در حقم انصاف دهى و يا شمشيرم را بر مى دارم و در مسجد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله مى ايستم و مردم را به حلف الفضول فرا مى خوانم ...».

(1) امام، مى خواست «حلف الفضول» را احيا كند كه هاشميان آن را تأسيس كرده بودند و شعار آن حمايت از مظلومان و گرفتن حق آنان بود كه امويان در جاهليتشان با آن ستيز داشتند؛ زيرا با خويها و طمعكاريهايشان منافات داشت.

(2) «عبد اللّه بن زبير» برخاست و به حضرت حسين عليه السّلام پيوست و به يارى اش شتافت و گفت: «من نيز به خدا سوگند ياد مى كنم كه اگر به آن، دعوت كند، شمشيرم را مى گيرم و همراه او مى ايستم تا اينكه حقش را بگيرد يا همگى بميريم ...».

(3) «مسور بن مخرمة بن نوفل زهرى» نيز اين خبر را شنيد و به حضرت حسين عليه السّلام پيوست و گفتارى همچون كلام آن حضرت گفت. وليد، احساس ضعف و سستى نمود و از ستم خود بازگشت و امام حسين عليه السّلام را در حقش انصاف داد «1».

(4) از نمونه هاى كينه اموى نسبت به حضرت حسين عليه السّلام اين بود

كه آن حضرت در مسجد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نشسته بود و شنيد كه شخصى با همراهانش سخن مى گويد و صداى خود را بلند مى كند تا حضرت حسين عليه السّلام بشنود، او مى گفت:

«ما با آل ابى طالب در نبوت مشاركت نموديم تا اينكه از آن به دست

______________________________

(1) ابن هشام، سيره 1/ 134- 135.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:305

آورديم همانند آنچه را آنان به دست نياوردند، پس به چه چيزى بر ما افتخار مى كنند؟».

(1) وى، اين مطلب را سه بار تكرار كرد، پس حضرت حسين عليه السّلام روى به او كرد و به وى فرمود: «من در گفته اول تو، از روى حلم، از تو صرف نظر كردم و در بار دوّم از روى عفو، ولى در بار سوم، من به تو پاسخ مى دهم كه از پدرم شنيدم مى فرمود: همانا در وحيى كه خداوند آن را بر محمد صلّى اللّه عليه و آله نازل فرمود آمده است: هرگاه قيامت بزرگ برپا شود، خداوند بنى اميه را به صورت ذرّه هايى برمى انگيزد كه مردم آنان را پايمال مى كنند تا اينكه حساب به پايان رسد و آن وقت آنان را براى محاسبه مى آورند و به آتش برده مى شوند» «1».

آن اموى، قدرتى بر جواب نداشت و در حالى كه از خشم به خود مى پيچيد، از محل دور شد.

در اينجا سخن ما در «موضعگيرى امام نسبت به معاويه و بنى اميه» پايان مى يابد و در قسمت بعد، به موضوع مرگ معاويه و حوادث همزمان با آن مى پردازيم.

(2)

او نزديكى مرگش را احساس كرد، در حالى كه به خاطر آنچه در حق «حجر بن عدى» مرتكب شده بود، در غم و اندوه به سر مى برد و به او همچون شبحى هولناك مى نگريست

______________________________

(1) قاضى نعمان مصرى، المناقب و المثالب، ص 61.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:306

و مى گفت: واى بر من از تو اى حجر! مرا با فرزند عدى روزى طولانى خواهد بود «1».

(1) مردم، درباره بيمارى معاويه سخن گفتند و اظهار داشتند كه اين مرگ باشد. وى به خانواده اش دستور داد تا چشمانش را با «سرمه سياه» سرمه كشند و بر سرش عطر بمالند و او را بنشانند، آنگاه به مردم اجازه داده شد تا بر او وارد شوند و ايستاده به وى سلام كنند و هنگامى كه از نزد وى خارج شدند، به شعر گفت:

و تجلدى للشامتين اريهم انى لريب الدهر لا اتضعضع «با سخت كوشى ام به طعنه زنان نشان مى دهم كه در برابر گرفتاريهاى زمانه، متزلزل نمى شوم».

(2) مردى از علويان او را شنيد و به وى پاسخ داد:

و اذا المنية انشبت اظفارهاالفيت كلّ تميمة لا تنفع «2» «و هرگاه مرگ چنگ در افكند، هر افسونى را بى اثر خواهى يافت».

(3)

السلام ،ج 2،ص:307

ننموده است، (1) پس اهل حجاز را در نظر داشته باش كه آنان اصل تو هستند و هر كس را كه از آنان بر تو وارد شود، گرامى بدار و از احوال كسانى كه حاضر نباشند، جويا شو و اهل عراق را در نظر بگير، پس اگر از تو بخواهند كه هر روز عاملى را معزول سازى، به خواست آنان عمل كن؛ زيرا معزول ساختن يك عامل، آسانتر از اين است كه صد هزار نفر بر تو شمشير كشند.

و اهل شام را در نظر گير و بايد كه آنان اطرافيان و خاصان تو باشند پس اگر چيزى از دشمنى تو را نگران سازد، از آنان كمك بگير و هر وقت بر دشمنت دست يافتى، اهل شام را به سرزمينشان برگردان؛ زيرا اگر در جايى غير از سرزمين خودشان اقامت نمايند، اخلاقشان دگرگون مى شود ...

(2) و من نمى ترسم كسى در اين امر با تو منازعه كند، بجز چهار نفر از قريش، حسين بن على، عبد اللّه بن عمر، عبد اللّه بن زبير و عبد الرحمن بن ابى بكر، اما ابن عمر: او مردى است كه عبادت او را از پاى در آورده است، پس اگر كسى غير از او باقى نماند، با تو بيعت مى كند. (3) و اما حسين بن على:

او مردى سبكبال است و مردم عراق او را رها نمى كنند تا اينكه او را خارج سازند، پس هرگاه قيام كرد و تو بر او دست يافتى، از او گذشت كن كه خويشاوندى نزديكى دارد و حقى عظيم و قرابتى با محمد. (4) و اما فرزند أبو بكر: هرگاه يارانش را ببيند كه كارى را

انجام داده اند، او نيز همانند آن را انجام مى دهد، او را همتى نيست جز در زنان و خوشگذرانى. و اما كسى كه براى تو همچون شير بر جاى مى ماند و با تو همچون روباه حيله مى سازد تا هر وقت فرصتى به دست آورد، برخيزد، او فرزند زبير است، پس هرگاه با تو در آويزد و بر او پيروز شدى، وى را قطعه قطعه كن و تا مى توانى خون قومت را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:308

نگهدار ...» «1».

(1) گمان غالب اين است كه اين وصيتنامه، از مطالب مجعول است؛ زيرا براى اثبات دورانديشى معاويه ساخته و پرداخته شده و اينكه وى به پسرش وصيت كرده است كه به مسلمين عموما نيكى كند و اينكه وى در مورد كارهاى پسرش مسئوليتى نداشته است ... از دلايلى كه جعلى بودن اين وصيتنامه را مؤكد مى سازد، موارد زير است:

(2) 1- مورخان روايت كرده اند كه معاويه، يزيد را به چيز ديگرى وصيت كرده؛ زيرا به وى گفته است: تو را از مردم مدينه، روز (سختى) خواهد بود، پس اگر آن كار را انجام دهند، «مسلم بن عقبه» را به جانشان بينداز، او مردى است كه ما وفادارى اش را شناخته ايم «2».

و «مسلم بن عقبه» جلّادى آدمكش بود كه رحمت و رأفت را نمى شناخت يزيد با وصيت پدرش، وى را در واقعه حرّه به كار گرفت، او به هر جرم و جنايتى دست يازيد، پس اين وصيت چگونه با آن وصيت قابل جمع است كه معاويه در آن سفارش مى كند كه با مردم حجاز، خوشرفتارى شود؟

(3) 2- وى، يزيد را به رعايت احساسات عراقيان وصيت نموده كه به خواسته آنان پاسخ دهد،

هر چند در هر روز خواستار عزل كسى باشند كه بر آنها حاكم كرده است، اين امر با آنچه مورخان نوشته اند، منافات دارد، يزيد، عبيد اللّه بن زياد را بر عراق، والى قرار داد در حالى كه او از سختگيرى و شدت و نامردى اش آگاه بود، او فرزند همان زياد بود كه عراق را در خون بى گناهان غرقه ساخت،

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 5- 6.

(2) تاريخ خليفه خياط، ص 238.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:309

پس آيا حاكم قرار دادن وى، نيكوكارى نسبت به عراقيان و خوبى كردن در حق آنهاست؟!! (1) 3- در اين وصيتنامه آمده است كه وى از عبد اللّه بن عمر بر او مى ترسد در حالى كه عبادت، او را از پاى در آورده است، اگر وى چنان وضعى داشت، به طبيعت حال از حكومت و منازعات سياسى، روى گردان بوده، پس از او هراسناك بودن چه معنايى داشته است؟! (2) 4- در اين وصيتنامه آمده است: وى از عبد الرحمن بن ابى بكر بر او مى ترسيد، در حالى كه مورخان مؤكد داشته اند كه وى در زمان حيات معاويه در گذشته بود، پس ترس داشتن از انسان مرده چه معنايى دارد؟! (3) 5- وى او را به مراعات حضرت حسين عليه السّلام سفارش نموده است كه وى خويشاوندى نزديك و حقى عظيم و قرابتى از رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله دارد، از مسلّمات است كه معاويه، خود شخصا هيچ گونه جوانب قرابت رسول اللّه را رعايت ننموده و همه رشته هاى آن را قطع كرده بود؛ زيرا دشنام به آنها را به طور آشكار واجب نمود و به مسئولان تعليم و

تربيت، دستور داد تا كودكان را با دشمنى اهل بيت پرورش دهند و در ارتكاب هر عملى از ارزش اهل بيت مى كاست، خوددارى ننمود (4) چنانچه استاد «عبد الهادى مختار» در مورد اين بخش از وصيتنامه، چنين اظهار نظر نموده است:

«بعضى از منابع مى گويند: معاويه به پسرش يزيد وصيت نموده بود كه حضرت حسين عليه السّلام را مراعات نمايد، اعتقاد ما بر اين است كه اين امر، هيچ نشانه اى از صحت ندارد؛ زيرا معاويه در ترور نمودن حضرت امام حسن عليه السّلام، حتى پس از آنكه با وى بيعت نمود، ترديدى به خود راه نداده بود، پس چگونه ممكن است به پسرش وصيت كند كه هرگاه بر حسين عليه السّلام دست يافت، او را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:310

مورد عفو قرار دهد؟

(1) معاويه، كسى نبود كه براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله حرمت يا قرابتى را رعايت كند تا اينكه به پسرش وصيت نمايد آل محمد صلّى اللّه عليه و آله را مراعات نمايد، هرگز و ابدا چنين نبوده است؛ زيرا معاويه در جاهليّت با پيامبر جنگيد تا اينكه در روز فتح مكه، ناخواسته اسلام آورد و پس از آن، با داماد پيامبر و جانشين و عموزاده آن حضرت، يعنى حضرت على جنگ كرد و به زور بر خلافت مسلمين مستولى شد و فرزند دخت پيامبر، حضرت حسن را مسموم ساخت. پس آيا بعد از همه اين موارد، مى توان باور كرد كه معاويه چنين وصيتى كرده باشد؟

(2) ممكن است او را وصيت كرده باشد كه امام را مخفيانه ترور كند و يا او را مسموم سازد و يا اينكه كسى را به

سويش بفرستد كه شبانه او را ضربه اى بزند، شايد اين فرض به صحت نزديكتر باشد تا آن وصيتنامه، ولى مورخان- كه خداوند از آنها بگذرد- خواستند كه پدر را تبرئه كنند و همه تبعات را بر گردن پسر بگذارند در حالى كه آن پدر و پسر، از يك نهال و ميوه يك گناه هستند».

وى اضافه مى نمايد: «اگر اين وصيتنامه ادعا شده، صحت داشته باشد، يزيد پس از مرگ پدرش چنان نمى بود كه هيچ هدفى جز به دست آوردن بيعت حضرت حسين عليه السّلام نداشته باشد چنانچه بر عامل خود در مدينه در مورد لزوم اجبار حسين عليه السّلام به بيعت، آنچنان سختگيرى نمود» «1».

(3)

پيدا كرده بود، نه عمامه اى بر سر نهاده و نه شمشيرى بر كمر بسته بود.

(4) مردم، پيش آمدند، بر او سلام كردند و تسليت گفتند در حالى كه از وضعى كه داشت انتقاد مى نمودند و مى گفتند: «اين همان چادرنشينى است كه معاويه، وى را بر امور مردم مسلّط كرده است و خداوند از او درباره اش سؤال خواهد كرد» «2».

______________________________

(1) الفتوح 4/ 265.

(2) ذهبى، تاريخ اسلام 4/ 168 (حديث سال شصت).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:316

(1) يزيد، به سوى قبر پدر رفت و گريان در كنار آن نشست و چنين سرود:

جاء البريد بقرطاس يخب به فاوجس القلب من قرطاسه فزعا

قلنا لك الويل ما ذا فى كتابكم قال الخليفة أمسى مدنفا وجعا «1» «نامه رسان، نامه اى آورد و دل از نامه اش رميد».

«گفتيم واى بر تو در نامه تان چيست؟ گفت: خليفه به حال احتضار است و درد مى كشد».

سپس در كاروانى رسمى در حالى كه فرومايگان از اهل شام و داييانش و ديگران از بنى اميه دور او را گرفته بودند، به سوى كاخ «قبة الخضراء» به راه افتاد.

(2)

كه را خواست، فرود

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 45/ 9.

(2) تاريخ خلفاء، از انتشارات آكادمى علوم اتحاد شوروى (سابق).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:317

آورد و هر كه را اراده كرد، بالا برد. همانا امير المؤمنين (معاويه) ريسمانى از ريسمانهاى خدا بود كه آن را تا زمانى كه خواست، امتداد داد و سپس هنگامى كه خواست، آن را قطع نمود، او كمتر از پيشينيان بود و بهتر از آنكه بعد از او مى آيد. من او را نزد خدايش تزكيه نمى كنم كه وى به نزد او رفته است، پس اگر او را ببخشايد، به رحمتش خواهد بود و اگر كيفرش دهد، به گناه خود اوست، من بعد از او عهده دار امر خلافت شده ام، پس نه از جهالت معذرت مى جويم و نه در طلب علم هستم، شما بر شيوه خود باشيد، اگر خداوند چيزى را نپسندد، تغييرش مى دهد و اگر چيزى را دوست بدارد آن را روان مى سازد ...» «1».

(1) يزيد، در اين خطابه، اشاره اى به سياست دولتش ننمود و هيچ مطلبى را بيان نكرد كه امّت در زمينه هاى اقتصادى و سياسى اش به آن نيازمند باشد و به طور حتم آن چيزى نبوده است كه وى بدان بينديشد، بلكه وى به خود سرى و جبروت خود و بى حرمتى اش نسبت به امّت اشاره كرد كه نه از ارتكاب جهل از آن عذر مى جويد و نه از دست يازيدن به زشتكاريها، بلكه بر امت است كه بايد ستم و خودسرى اش را گردن نهند و به آن، رضايت داشته باشند.

(2)

جنگى ويرانگر بر ضد اهل عراق است كه متن آن خطابه چنين بود:

«اى مردم شام! همانا خير پيوسته در ميان شما بود و ميان من و اهل عراق

______________________________

(1) العقد الفريد 4/ 374- 375.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:318

جنگى سخت در خواهد گرفت، من در خواب ديدم كه گويى نهرى از خون تازه ميان من و آنان جريان دارد، من در خواب مى كوشيدم كه از آن نهر بگذرم ولى نتوانستم آن كار را بكنم تا اينكه عبيد اللّه بن زياد نزد من آمد و در برابر من از آن گذشت، در حالى كه من به او نگاه مى كردم».

(1) مردم شام تأييد و پشتيبانى كامل خود را نسبت به او اعلام نمودند و گفتند:

«اى امير مؤمنان! هر جا مى خواهى ما را ببر و با ما بر هر كه دوست دارى وارد شو كه ما در خدمت تو هستيم و مردم عراق، شمشيرهاى ما را در روز صفين مى شناسند».

(2) يزيد، از آنها تشكر كرد و اخلاص و وفادارى آنان نسبت به خودش را مورد ستايش قرار داد «1» در حالى كه در محافل شام، مسلّم شده بود كه يزيد، جنگ بر ضد مردم عراق را به خاطر ناخوشايندى آنان از بيعت با وى و همفكرى شان با امام حسين عليه السّلام، اعلام خواهد كرد.

(3)

او را مانع مى شد كه دشمنان و مخالفانش را مقهور سازد؟

(4) مهمترين چيزى كه يزيد را از مخالفان نگران مى ساخت، حضرت امام

______________________________

(1) الفتوح 5/ 6.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:319

حسين عليه السّلام بود؛ زيرا آن حضرت، نفوذى گسترده و جايگاهى بلند نزد مسلمين داشت، او نوه صاحب رسالت و سيد جوانان اهل بهشت بوده است اما فرزند زبير، آن اهميت فراوان را نزد يزيد، نداشته بود.

(1)

براى معاويه، منافات دارد زيرا

______________________________

(1) خوارزمى، مقتل 1/ 180.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:320

در آن توجه وى به حضرت حسين عليه السّلام و ملزم ساختن پسرش به تكريم و رعايت مقام آن حضرت، آمده بود.

ج- سرعت بخشيدن به گرفتن بيعت از اهل مدينه.

(1) 2- بلاذرى، نامه يزيد را روايت كرده كه متن آن چنين است:

«اما بعد: معاوية بن ابى سفيان بنده اى از بندگان خدا بود كه خداوند او را تكريم نمود و خليفه ساخت و قدرت بخشيد و براى وى امكانات به وجود آورد، پس به تقدير، زيست و به اجل، مرد كه رحمت خدا بر او باد؛ زيرا ستوده زيست و نيكوكار و باتقوا درگذشت، و السلام! ...» «1».

(2) گمان غالب اين است كه اين روايت صحيح باشد؛ زيرا تنها به خبر دادن مرگ معاويه به وليد اكتفا كرده است بدون اينكه به گرفتن بيعت از حضرت حسين عليه السّلام و ديگر مخالفان اشاره اى كرده باشد، اما بنا به روايت اول، صحبت از نامه زير كه يزيد براى وليد فرستاده تا حضرت حسين را به بيعت مجبور كند، بيهوده خواهد بود.

(3) دوّم: نامه كوتاهى است كه به گوش موش كوچك تشبيه شده و به سه صورت روايت گرديده است:

1- «طبرى و بلاذرى» آن را روايت كرده اند، متن آن چنين است؛ «امّا بعد:

حسين و عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن زبير را به شدت بگير كه هيچ اجازه اى در آن نباشد تا اينكه بيعت كنند، و السلام!» «2».

2- «يعقوبى» آن را چنين روايت نموده است: «هر وقت اين نامه ام به تو

______________________________

(1) انساب الاشراف، 5/ 313.

(2) طبرى، تاريخ 5/ 338 انساب الاشراف، 5/

313.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:321

رسيد، حسين بن على و عبد اللّه بن زبير را حاضر كن و از آنها بيعت بگير، پس اگر خوددارى نمودند، گردنشان را بزن و سرهايشان را نزد من بفرست و از مردم بيعت بگير و هر كس خوددارى كند، حكم را در موردش و حسين بن على و عبد اللّه بن زبير اجرا كن، و السلام» «1».

(1) در روايت دوم، ذكرى از «عبد اللّه بن عمر» نيامده و گمان قوى تر آن است كه نام وى به حسين و فرزند زبير اضافه شده تا او را به جبهه مخالف ملحق سازند و او را از تأييد آشكار بيعت با يزيد، تبرئه كنند. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 2 321 دستورهاى مؤكد به وليد ..... ص : 319

«حافظ ابن عساكر» آن را اين گونه روايت نموده است: «مردم را فراخوان و از آنها بيعت بگير و از بزرگان قريش آغاز كن و نخستين كسى كه از او شروع مى كنى، حسين بن على باشد؛ زيرا امير المؤمنين (معاويه) به من وصيت كرده كه با وى مدارا كنم و نظرش را جلب نمايم» «2».

(2) در اين روايت، ذكرى از فرزند زبير و فرزند عمر نيست، زيرا در نظر يزيد آنان هيچ اهميتى نداشتند جز اينكه ما به مطلب آخر اين نامه شك داريم از اينكه معاويه به يزيد وصيت كرده باشد كه با حسين مدارا كند و نظرش را جلب نمايد؛ زيرا معاويه موضعگيرى سخت همراه با دشمنى و كينه نسبت به همه اهل بيت عليهم السّلام داشته و همه اقدامات بى رحمانه را بر ضدّ آنان به كار برده بود كه

در بحثهاى گذشته به آن اشاره نموديم، گمان غالب اين است كه اين جمله به آن اضافه شده تا معاويه تبرئه شود و مسئوليت وى در مورد جرايمى كه پسرش بر ضد عترت پاك مرتكب شده بود، منتفى گردد.

______________________________

(1) يعقوبى، تاريخ 2/ 241.

(2) ابن عساكر، تاريخ 4/ 170 (حوادث سال 60).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:322

(1) در اينجا يك مطلب باقى مى ماند و آن اينكه اين نامه را مورخان، به خاطر كوچكى اش همچون گوش موش كوچك توصيف كرده اند شايد سبب ارسال آن با اين اندازه آن باشد كه يزيد، گمان كرده بود وليد آنچه را به وى دستور داده است يعنى كشتن حسين و ابن زبير، اجرا مى كند و طبيعى است كه اين كار، عواقب ناخوشايندى در بر دارد كه از مهمترين آنها ناخشنودى و خشم عمومى ميان مسلمين است كه مى خواست گناه آن را به گردن وليد بيندازد و او دستور قتل آنها را به وى نداده است كه اگر دستور اين كار را به وى داده بود، فرمان خاص مفصلى در اين مورد صادر مى كرده است.

(2) هر دو نامه را «زريق»، غلام معاويه تحويل گرفت و به سرعت حركت كرد و بدون توقف، ادامه راه مى داد تا اينكه به يثرب رسيد «1» و در حالى كه «عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح» همراه او بود، نقاب زده به طورى كه فقط چشمهايش ديده مى شوند. در ميان راه، «عبد اللّه بن زبير» با او روبه رو شد و دستش را گرفت و از او درباره معاويه پرسيد، اما او پاسخى نمى داد، پس به او گفت: آيا معاويه مرده است؟ ولى او چيزى در

پاسخش نگفت، وى مرگ معاويه را دانست و به سرعت نزد حضرت حسين عليه السّلام رفت و خبر را به آن حضرت رساند «2»، حضرت حسين به او گفت: «من گمان مى كنم كه معاويه مرده است؛ زيرا ديشب در خواب ديدم كه منبر معاويه واژگون گرديده و خانه اش را در آتش شعله ور ديدم

______________________________

(1) ذهبى، تاريخ اسلام 4/ 170 تاريخ خليفه خياط 1/ 232. و در تاريخ ابن عساكر 14/ 206 آمده است: يزيد، اين نامه را همراه عبد اللّه بن عمر، ابن ادريس عامرى و عامر بن لؤى نوشته است.

(2) شرح نهج البلاغه 20/ 115- 116.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:323

اين را نزد خود به مرگ وى تأويل نمودم» «1».

(1) «زريق «به خانه وليد آمد و به حاجب گفت براى من اجازه بگير، به وى گفت كه وليد به اندرون رفته و راهى به وى نيست. زريق بر او فرياد كشيد كه من فرمانى برايش آورده ام. حاجب وارد شد و وليد را از موضوع باخبر ساخت و او به وى اجازه داد. وليد بر تختى نشسته بود. هنگامى كه نامه يزيد را در مورد مرگ معاويه خواند، به شدّت پريشان شد و برپاى مى خاست و خود را بر بستر خويش مى افكند «2».

(2)

مطيع سازد، پس چگونه وليد كارى را انجام مى داد كه معاويه از آن ناتوان مانده بود؟

(3)

بدل نمى كردم تا اينكه گردنش را بزنم، هر چه مى خواهد بشود.

(2) اين مسأله بر وليد كه كاركشته ترين و باخردترين فرد بنى اميه بود، گران آمد و به مروان گفت: «اى كاش! وليد به دنيا نمى آمد و چيزى قابل ذكر نمى بود».

______________________________

(1) ذهبى، تاريخ اسلام 4/ 170 (حوادث سال 60).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:325

(1) مروان او را مسخره كرد و بر او خرده گرفته، گفت: «از آنچه به تو گفتم بى تاب مشو كه آل ابو تراب از قديم الايام دشمن بودند و همچنان هستند، آنها كسانى هستند كه خليفه عثمان بن عفان را كشتند و سپس به سوى امير المؤمنين (معاويه) رفتند و با او جنگيدند ...».

وليد بر او پرخاش كرد و گفت: «واى بر تو اى مروان از اين سخنانت! در مورد فرزند فاطمه، بهتر از اين سخن بگوى كه وى يادگار نبوّت است» «1».

آنان در مورد فراخوانى آن عده، همرأى شدند تا مطلب را به آنها بگويند و ميزان همفكرى آنان با قدرت حاكمه در اين مورد را بدانند.

(2)

امام حسين عليه السّلام بر او فشار وارد كرد تا موضعگيرى اش براى طاغوت شام، مشخص شود و نسبت به وى بى اعتماد گردد و او را از حكومت مدينه، بركنار سازد، همين امر نيز محقق شد؛ زيرا يزيد، هنگامى كه از

______________________________

(1) الفتوح 5/ 11- 13.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:326

موضعگيرى وليد نسبت به حضرت حسين عليه السّلام آگاه شد، بر او خشم گرفت و وى را از منصبش دور ساخت.

(1) 2- مروان از معاويه ناخرسند بود چون خلافت را به پسرش سپرد و او را كه شيخ امويان و سالخورده ترين آنان بود، رها كرد، وى مى خواست يزيد را به قتل امام گرفتار سازد تا سلطنتش بدين سبب از بين برود.

(2) 3- مروان از كينه توزان نسبت به حضرت حسين عليه السّلام بود؛ زيرا آن حضرت سبط رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود كه سرهاى بنى اميه را درو كرد و پدرش، حكم را از مدينه تبعيد نمود و او و نسل وى را لعنت فرمود، كينه مروان نسبت به خاندان نبوى بدان حد رسيده بود كه مانع دفن جنازه حضرت حسن عليه السّلام در كنار جدش رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله گرديد.

(3) مورخان مى گويند: وى ابو هريره را دوست نمى داشت؛ زيرا او آنچه را از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در مورد سبطين و دور ريحانه آن حضرت شنيده بود، روايت مى كرد، به طورى كه مروان، روزى به عيادت ابو هريره رفته، به او گفت:

«من از وقتى كه با هم همراه گشتيم، در مورد هيچ چيزى از تو ناراحت نشدم، بجز در مورد دوستى ات نسبت به حسن و حسين».

(4) «ابو

هريره» به وى پاسخ داد: «گواهى مى دهم كه همراه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله خارج شديم، آن حضرت شنيد كه حسن و حسين گريه مى كردند، فرمود: دو فرزندم را چه شده است؟ فاطمه گفت: تشنه اند ... اى مروان! چگونه اين دو را دوست نداشته باشم در حالى كه از رسول خدا ديدم آنچه را ديدم» «1».

(5) مروان، وليد را به كشتن حضرت حسين عليه السّلام تحريك كرد تا شايد اجابت

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 4/ 208.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:327

كند و او جانش را كه سرشار از كينه و دشمنى نسبت به عترت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بود، سيراب سازد.

(1) 4- مروان، يقينا مى دانست كه عهده دار خلافت خواهد شد، زيرا امام امير المؤمنين، وصى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و باب مدينه علم آن حضرت، به وى خبر داده بود آنگاه كه حسنين بعد از واقعه صفين از وى شفاعت كرده بودند، آن حضرت فرمود: براى او حكومتى است همانند آنكه سگ، بينى خود را بليسد، مروان آن را قبول كرده بود، لذا وى، وليد را به كشتن حضرت حسين عليه السّلام تشويق كرد تا اين كار سببى براى زوال ملك خاندان ابو سفيان و بازگشت خلافت به وى گردد.

(2) اينها برخى از عواملى است كه مروان را واداشت تا به وليد پيشنهاد كند كه امام حسين عليه السّلام را بكشد و در اين مورد، وى نسبت به يزيد اخلاص و وفادارى نداشته است.

(3)

فرستاد و علت اينكه در آن وقت وى را فرستاد، اين بود كه شايد در آن وقت شب، موافقت حضرت حسين عليه السّلام با بيعت يزيد را و لو مخفيانه، به دست آورد، او مى دانست كه اگر آن حضرت، اين مطلب را از وى مى پذيرفت عهدش را نمى شكست و از قولش، تخلف نمى كرد.

آن جوان رفت تا حسين عليه السّلام و پسر زبير را براى حضور نزد وليد فرا خواند،

______________________________

(1) البداية و النهاية: 8/ 147.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:328

آن دو را در مسجد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله يافت و آنها را براى آن كار دعوت كرد، آن دو، پذيرفتند به وى دستور دادند كه برود.

(1) «فرزند زبير» پريشان شد و به امام گفت: فكر مى كنيد چرا وى در اين ساعت كه معمولا ديدارى ندارد، ما را احضار كرده است؟

- فكر مى كنم طاغوتشان (معاويه) هلاك شده است، او براى گرفتن بيعت به دنبال ما فرستاده است، پيش از آنكه اين خبر در بين مردم منتشر شود.

- من هم چيزى غير از اين گمان نمى كنم، تو مى خواهى چه كار كنى؟

- هم اينك جوانانم را فراهم مى آورم و سپس به سوى او مى روم و آنان را بر در خانه، مى نشانم.

- من بر تو مى ترسم، اگر وارد شوى.

- من تنها در صورتى به نزد وى مى روم كه قدرت امتناع داشته باشم «1».

(2) سرور آزادگان به منزل خود رفت و غسل نمود و نماز خواند و به درگاه خدا دعا كرد «2»، سپس اهل بيتش را فرمان داد تا سلاح بردارند و همراه وى خارج شوند. آنان، به سرعت برگرد آن حضرت فراهم آمدند و آن حضرت

به آنها دستور داد تا بر در خانه بنشينند و به آنها فرمود: «من داخل مى شوم، پس اگر شما را فرا خواندم و يا صداى مرا شنيديد كه بلند گشته است، همگى بر من داخل شويد».

(3) امام، بر وليد وارد شد و مروان را نزد وى ديد كه ميان آنها قطع رابطه وجود داشت، پس امام آن دو را به نزديك شدن و اصلاح و ترك كينه ها امر فرمود

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 14- 15.

(2) الدر النظيم، ص 171.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:329

روحيه امام عليه السّلام- كه بر آن سرشته شده بود- اصلاح بود، حتى ميان دشمنان و مخالفانش، پس آن حضرت عليه السّلام به آنها فرمود: «با هم وصلت داشتن از قطع رابطه بهتر است و صلح از فساد بهتر، اينك براى شما وقت آن فرا رسيده است كه با هم باشيد، خداوند ميان شما را اصلاح نمايد «1».

(1) آن دو، پاسخى به آن حضرت ندادند و سكوتى سهمگين بر آنها دست يافته بود. آنگاه امام، روى به وليد كرد و به او گفت: «آيا خبرى از معاويه به تو رسيده است؟ زيرا وى بيمار و بيمارى اش طولانى شده بود، اكنون حالش چطور است؟».

وليد با صدايى اندوهناك و پريشان گفت: «خداوند تو را در مرگ معاويه اجر دهد، او براى تو عمويى با صداقت بود و اينك طعم مرگ را چشيده، اين نامه امير المؤمنين يزيد است ...».

(2) حضرت حسين استرجاع كرد و به وى فرمود: «مرا براى چه دعوت كرده اى؟».

- تو را براى بيعت دعوت كرده ام «2».

امام عليه السّلام فرمود: شخصى مانند من، مخفيانه بيعت نمى كند و بيعت مخفيانه از من

پذيرفته نمى شود، پس هرگاه براى مردم خارج شدى و آنان را براى بيعت فرا خواندى، ما را نيز همراه آنان دعوت مى نمايى و كار يكسان خواهد بود».

(3) امام، درخواست كرد كه مسأله تا هنگام صبح تأخير داده شود تا اجتماع عظيمى از مردم تشكيل شود و آن حضرت نظر خود را در محكوم كردن بيعت

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 15.

(2) الفتوح 5/ 17.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:330

يزيد، اعلام نمايد و همّت مسلمانان را براى انقلاب و سرنگون كردن حكومت يزيد به قيام فرا خواند.

(1) وليد- بنا به گفته مورخان- عافيت طلب بود و فتنه را نمى پسنديد، پس از امام به خاطر گفتارش، تشكر كرد و به آن حضرت اجازه داد كه به خانه اش برگردد.

(2) در اينجا، آن فرومايه پليد، «مروان بن حكم» خشمگين و پركينه بر وليد فرياد زد: «اگر اين ساعت از تو دور شود و با تو بيعت ننمايد، ديگر هيچ گاه اين گونه بر وى قدرت نخواهى يافت تا اينكه ميان شما و ميان وى كشته ها فراوان گردند. او را بازداشت كن كه بيعت كند وگرنه گردنش را بزن».

(3) سرور آزادگان به سوى آن ترسوى پليد، ترسوزاده دون، برخاست و به وى فرمود: «اى فرزند آن زن زاغ چشم! آيا تو مرا مى كشى يا او؟ به خدا! دروغ گفتى و پست همت شده اى» «1».

(4) سپس، روى به وليد كرد و او را از عزم و تصميم خود در نپذيرفتن بيعت يزيد، آگاه كرده گفت: «اى امير! ما، اهل بيت نبوت و معدن رسالت و جايگاه آمد و شد فرشتگان و محل رحمت هستيم. خداوند به خاطر ما (خلقت را) گشود و

به خاطر ما پايان داد، يزيد، مردى فاسق است، شراب خوار و كشنده جانهاى حرام شده و آشكاركننده فسق مى باشد، شخصى مانند من با كسى چون او بيعت نمى كند، ولى ما و شما صبح خواهيم كرد و مى بينيم و مى بينيد كه كداميك از ما به خلافت و بيعت، شايسته تر است» «2».

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 4/ 15.

(2) الفتوح 5/ 18- 19.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:331

(1) اين، نخستين اعلام آن حضرت به طور رسمى، پس از مرگ معاويه، در مورد رد كردن بيعت يزيد بود كه آن را در كاخ فرماندارى و در محل قدرت حاكم بدون اينكه اعتنايى و يا ترس و وحشتى داشته باشد، اظهار فرمود.

(2) اظهار آشكار آن حضرت در مورد رد كردن بيعت يزيد، بيانگر تصميم آن حضرت و آماده ساختن خويشتن براى فداكارى از عظمت مبدأ و شرافت عقيده اش بود؛ زيرا آن حضرت، به حكم مواريث معنوى و به حكم خاندانش كه محل فراهم آمدن همه كمالات انسانى هستند، چگونه با يزيد بيعت مى كرد، كسى كه از عناصر فسق و فجور بود، اگر آن حضرت، وى را به عنوان پيشوايى بر مسلمين مى پذيرفت، حيات اسلامى را به سوى انهدام و نابودى سوق مى داد و عقايد دينى را به گمراهى و جهالتهاى عميقى گرفتار مى كرد.

(3) سخن كوبنده و حقى كه سرور آزادگان اظهار فرمود، مروان را ناخشنود ساخت، لذا با خشونت به وليد روى كرد و او را بر رها كردن حضرت، سرزنش نمود و گفت: «با من مخالفت كردى، به خدا! هرگز چنين فرصتى بر او پيدا نخواهى كرد».

(4) وليد، تحت تأثير منطق امام قرار گرفت و وجدانش بيدار گشت، لذا

به ردّ ياوه گوييهاى مروان پرداخت و گفت: «واى بر تو! تو به من پيشنهادى دادى كه دين و دنيايم را از دست بدهم، به خدا! دوست ندارم همه دنيا را داشته باشم ولى حسين را بكشم، سبحان اللّه! آيا حسين را بكشم به اين دليل كه گفته است: بيعت نمى كنم. به خدا! گمان نمى كنم كسى با خون حسين به ديدار خدا برود مگر اينكه ميزانش سبك باشد و خداوند در روز قيامت به وى نظر نكند و تزكيه اش ننمايد و عذاب دردناكى براى وى خواهد بود».

(5) مروان او را به مسخره گرفت و گفت: «اگر نظر تو اين باشد، به صواب

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:332

دست يافته اى!» «1».

حضرت حسين عليه السّلام تصميم گرفت مدينه را ترك كند و به سوى مكه برود تا به بيت اللّه الحرام پناه جويد و از شرّ امويان و تعدّى آنان در امان باشد.

(1)

كه مردى فاسق است، تو گفتارى ناصواب بر زبان آورده اى ... من تو را بر گفته ات سرزنش نمى كنم؛ زيرا تو آن ملعونى هستى كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله تو را در حالى كه در صلب پدرت حكم بن ابى العاص بودى، لعنت فرمود».

(3) امام سپس اضافه كرد: «اى دشمن خدا! از من دور شو! كه ما اهل بيت

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 340.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:333

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هستيم، حق در ميان ماست و زبانهاى ما به حق سخن مى گويند، من از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: خلافت بر خاندان ابو سفيان و بر اسيران آزاد شده و فرزندان اسيران آزاد شده حرام است.

و فرمود: هرگاه معاويه را بر منبرم ديديد، شكمش را پاره كنيد، به خدا! مردم مدينه او را بر منبر جدّم ديدند و به آنچه دستور داده شده بودند، عمل نكردند ...».

(1) مروان پليد ناپاك به خشم آمد و فرياد كشيد: «به خدا! از من جدا نمى شوى تا اينكه با خوارى با يزيد بيعت كنى؛ زيرا شما خاندان ابو تراب از كينه خاندان ابو سفيان سيراب شده ايد و حق داريد كه آنها را دشمن بداريد و آنها هم حق دارند كه دشمن شما باشد».

(2) امام نيز بر او فرياد كشيد: «اى ناپاك! از من دور شو كه من از اهل بيت پاك هستم، خداوند درباره آنان اين آيه را بر پيامبرش صلّى اللّه عليه و آله نازل فرمود: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً «1».

او نمى توانست كلام امام را تحمل كند. وى به

آتش درد و اندوه مى سوخت، آنگاه امام به وى فرمود: «اى فرزند زن زاغ چشم! تو را مژده باد به هر چيزى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نمى پسندد، روزى بر پروردگارت وارد مى شوى و جدم از تو درباره حق من و حق يزيد، خواهد پرسيد».

مروان به سرعت، نزد وليد شتافت و او را از سخنان حضرت حسين عليه السّلام آگاه كرد «2».

______________________________

(1) احزاب، 33.

(2) الفتوح 5/ 23- 25.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:334

(1)

اين وجود به شفاعتم در روز قيامت اميد خواهند داشت، براى آنان در نزد خداوند، بهره اى نخواهد بود.

(1) عزيزم! حسين! پدر، مادر و برادرت بر من وارد شده اند آنها مشتاق تو هستند، همانا براى تو در بهشت درجاتى است كه جز با شهادت به آنها دست نخواهى يافت ...».

(2) امام حسين عليه السّلام براى مدتى طولانى به جدش صلّى اللّه عليه و آله نگاه كرد و عطوفت و مهربانى آن حضرت را نسبت به خود، به ياد آورد. آنگاه، اشتياقش فزونى يافت و محنتهاى بزرگى كه از حكومت اموى بر او وارد مى شد، در نظرش مجسم گشت؛ زيرا وى يا بايد با فاجر بنى اميه بيعت كند و يا كشته شود. آنگاه به جدش متوسل شد و با تضرع به او گفت: «اى جد من! نيازى به بازگشت به دنيا ندارم، مرا نزد خود ببر و مرا با خود به منزلت وارد كن».

(3) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله متأثر شد و به وى فرمود: «بايد به دنيا بازگردى تا شهادت روزى ات شود و پاداش بزرگى كه خداوند در آن براى تو قرار داده است، تو و پدر و عمو و عموى پدرت، روز قيامت در يك گروه محشور مى شويد تا وارد بهشت گرديد» «1».

(4) حضرت حسين عليه السّلام پريشان و مضطرب، از خواب برخاست، در حالى كه امواجى از درد و غم بر او دست يافته بود و به يقينى كه كوچكترين شكى در آن

______________________________

(1) الفتوح 5/ 27- 29.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:337

راه نداشت، رسيده بود كه حتما شهادت روزى اش خواهد گشت، پس همه اهل خانه اش را جمع كرد و آن خواب

غم انگيز را برايشان گفت، در آن روز در شرق زمين يا در غرب آن، هيچ كس بيش از اهل بيت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله غمگين و هيچ مرد و زنى بيشتر از آنان گريان نبود «1».

(1)

آله، على، فاطمه و حسن درگذشته بودند ... خداوند ما را فداى تو قرار دهد، اى محبوب نيكان! ...».

(3) يكى از عمه هاى آن حضرت به سوى او آمد در حالى كه چهره اش برافروخته شده بود. با صدايى كه از گريه مرتبا قطع مى شد، گفت: هاتفى را شنيدم كه مى گفت:

و ان قتيل الطف من آل هاشم اذل رقابا من قريش فذلت «آن كشته سرزمين طف، از خاندان هاشم، گردنهايى از قريش را به ذلّت نشاند و آنها خوار شدند».

امام عليه السّلام او را آرام كرد و دستور به شكيبايى داد همان گونه كه ديگر بانوان از خاندان عبد المطلب را چنين امر فرموده بود «1».

(4)

بكنم، پس آن را از من بپذير ...».

(2) محمد، با اين سخن دلسوزانه، عواطف سرشار خود را كه پر از دوستى و احترام نسبت به برادرش بود، ابراز داشت. امام به سوى او توجه فرمود و محمد گفت: «به شما پيشنهاد مى كنم كه تا مى توانى از بيعت با يزيد بن معاويه و از سرزمينهاى مختلف، دور شوى و سپس فرستادگان خود را براى مردم بفرستى، پس اگر با تو بيعت كنند، خداوند را بر آن، سپاس گويى و اگر برگرد كسى غير از تو جمع شوند، خداوند نه دين تو را بدان سبب ناقص مى گرداند، نه عقل تو را، نه بزرگوارى و نه فضيلتت را، من بر تو مى ترسم كه به شهرى از اين شهرها وارد شوى و مردم اختلاف پيدا كنند؛ گروهى همراه تو باشند و گروه ديگر بر عليه تو، آنگاه با هم به زد و خورد بپردازند و تو نخستين هدف نيزه ها گردى، در آن صورت، بهترين همه اين امت از حيث خود و پدر و مادر، خونش ضايع ترين و خاندانش، خوارترين مى شوند ...».

امام حسين عليه السّلام به وى فرمود: «به كجا بروم؟» (3) «در مكه اقامت كن كه اگر در آنجا آرامش يافتى، همانجا مى مانى و الّا به

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:340

شنزارها و شكاف كوهها روى كن و از شهرى به شهر ديگر برو تا ببينيم كه سرنوشت مردم به كجا مى انجامد و بدين ترتيب رأى تو درست ترين و كار تو دورانديشانه ترين خواهد بود تا اينكه به پيشواز حوادث بروى و كارها در آغاز بر تو مشكل نگردد كه به آنها پشت كنى» «1».

(1) امام، بى اعتنا به حوادث، به

سخن آمد و او را از عزم و تصميم كاملش بر نپذيرفتن بيعت يزيد، با خبر ساخت و فرمود؛ «برادرم! اگر در دنيا ملجأ و پناهگاهى نباشد، با يزيد بن معاويه، بيعت نمى كنم».

(2) فرزند حنفيه، به گريه افتاد، زيرا از واقع شدن مصيبتى كمرشكن، مطمئن شده بود و آن مصيبتها و محنتها را كه بر برادرش جارى خواهد شد، به ياد آورد.

امام از دلسوزى اش تشكر كرد و به او فرمود: «برادرم! خداوند جزاى خير به تو بدهد؛ زيرا دلسوزى نمودى و به صواب رهنمون گشتى، من قصد دارم كه به سوى مكه خارج شوم، من و برادران و برادرزادگان و شيعيانم، وضعشان وضع من و نظرشان نظر من مى باشد، اما تو، اشكالى ندارد كه در مدينه بمانى و در اينجا مسائل را ناظر باشى و چيزى از مسائل آن را بر من پنهان ننمايى» «2».

(3)

نكرده ام و نه براى تباهى و يا ستم، بلكه براى طلب اصلاح در امت جدم صلّى اللّه عليه و آله قيام نموده ام، مى خواهم امر به معروف و نهى از منكر كنم و با روش جد و پدرم على بن ابى طالب رفتار نمايم، هر كس مرا به حق بپذيرد، خداوند به حق سزاوارتر است و هر كس بر من اعتراض كند، صبر مى كنم تا خداوند ميان من اين قوم حكم كند كه او بهترين حاكمان است. اين وصيت من براى تو است اى برادر!، من توفيقى جز به خدا ندارم كه بر او توكل كرده ام و به سوى او بازمى گردم» «1».

(2) به خاطر اين هدفهاى والا بود كه امام، انقلاب جاويدانش را آغاز كرد؛ زيرا آن حضرت بيهوده و خودسرانه خارج نشد و در پى هيچ نفع مادى براى خود و خاندانش نبود، بلكه بر ضد حكومت ظلم و طغيان قيام كرد، مى خواست بناهاى بلند عدالت را در ميان مردم به پاى دارد و چه با شكوه است گفتار آن حضرت كه فرمود:

(3) «پس هر كس مرا به حق بپذيرد، خداوند به حق سزاوارتر است، و هر كس به من اعتراض كند، صبر مى كنم تا اينكه خداوند ميان من و اين قوم حكم كند كه او بهترين حاكمان است».

______________________________

(1) الفتوح: 33- 34 خوارزمى، مقتل 1/ 188- 189.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:342

(1) امام، قيام خود را چنين مشخص فرمود كه براى احقاق حق و نابودى باطل بوده است. آن حضرت به نام حق، امت را فرا خواند كه برگرد او جمع شوند تا حقوق خود را حمايت كنند و كرامت و عزت خود را

كه به دست امويان در هم كوبيده شده بود، محافظت نمايند و اگر امّت به ندايش پاسخ ندهد، حركت انقلابى اش را با صبر و پايدارى در مبارزه با ستمكاران و تجاوزكاران، ادامه دهد تا خداوند ميان وى و آن قوم، حكم نمايد كه او بهترين حاكمان است ... نيز آن حضرت مشخص نمود كه مى خواهد بر شيوه جد و پدرش حركت كند نه بر شيوه هيچ يك از خلفا.

(2) در اين وصيتنامه مواردى است كه در مطالعه علل قيام آن حضرت عليه السّلام به آنها مراجعه مى كنيم.

امام، پس از وصيت به برادرش محمد، براى سفر به مكه آماده گرديد تا با حجاج بيت اللّه الحرام و ديگران، ملاقات كند و اوضاع موجود در كشور و آن بحرانها و خطرهايى كه امّت در روزگار يزيد با آن دست به گريبان است، با آنان در ميان بگذارد.

(3) امام عليه السّلام پيش از آنكه مدينه را به سوى مكّه ترك كند، به مسجد جدّش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وارد شد و در حالى كه غرق در غم و اندوه بود، آخرين نگاه وداع را بر آن افكند، آنگاه به محراب جدش صلّى اللّه عليه و آله و به منبر آن حضرت نگاه كرد و خاطرات آن محبتى برايش زنده شد كه جدش صلّى اللّه عليه و آله در هنگام خردسالى اش به وى ارزانى مى داشت؛ زيرا حسين عليه السّلام در همه دورانهاى زندگى اش، آن محبتى را كه جدش به وى عنايت مى فرمود، فراموش نكرده بود آنگاه كه درباره او مى گفت:

«حسين از من است و من از حسينم، خداوند دوست بدارد هر كس كه

زندگانى حضرت امام حسين عليه

السلام ،ج 2،ص:343

حسين عليه السّلام را دوست دارد، حسين، سبطى از اسباط است ...» «1».

(1) امام، به ياد آورد كه چگونه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ارزشهاى والايى را كه روح مباركش در برداشت، به وى عطا فرمود، ارزشهايى كه با داشتن آنها، خاتم پيامبران و سرور فرستادگان شده بود امام يقين داشت كه آن حضرت تنها از روى عاطفه محض، آن توجه را به وى نداشت، بلكه دقت نظر ديگرى داشت كه همان باقى ماندن بر طريق رسالت و مبانى آن حضرت بود. امام، يقين پيدا كرد كه بايد آن فداكارى عظيم را تقديم كند تا اسلام را از دستبرد تبهكاران مصون بدارد ...

(2) مورخان مى گويند: آن حضرت در ميان اهل بيتش، وارد مسجد شد، در حالى كه در راه رفتن بر دو نفر تكيه داشت و گفتار «يزيد بن مفرغ» را بر زبان مى آورد:

لاذ عرت السوام فى فلق الصبح مغيرا و لا دعيت يزيدا

يوم اعطى من المهانة ضيماو المنايا ترصدنني ان احيدا «2» «نه هنگام سپيده صبح، پرندگان را پريشان سازم آنگاه كه حمله كنم و نه مرا يزيد بخوانند».

«روزى كه به زور خوارى ببينم و اجلها به انتظار من باشند كه از راه به در روم».

(3) «ابو سعيد» مى گويد: هنگامى كه اين دو بيت را شنيدم، با خود گفتم كه آن حضرت به آنها تمثل نجسته مگر براى تصميمى كه گرفته است، پس چيزى

______________________________

(1) ترمذى، سنن: 5/ 658/ ح 3775؛ ابن ماجه، سنن 1/ 51 ح 144؛ العوالم 17/ 33- 34/ باب 1/ ح 1- 4.

(2) ابن اثير، تاريخ 4/ 17.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:344

نگذشت كه به من خبر رسيد آن

حضرت به سوى مكه حركت نموده است «1».

(1) امام، تصميم بر فداكارى گرفته بود تا مسير زندگى را تغيير دهد و سخن خدا و انديشه خير را در زمين بالا برد.

(2) اما يثرب، مهد نبوت، هنگامى كه خبر حركت حضرت حسين عليه السّلام در آن شايع شد، در حزن و اندوه فرو رفت و غم و درد بر مردمش سايه افكن شد؛ زيرا مطمئن شدند كه خسارت سنگينى بر آنها دست خواهد يافت؛ چون پرتوى از نور رسالت كه زندگى آنها را روشنى مى بخشيد، از آن دور مى شد، آن عده از صحابه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كه بر جاى بودند به شدت اندوهگين شدند؛ زيرا در وجود حسين عليه السّلام، ادامه وجود جدش صلّى اللّه عليه و آله را مى ديدند كه آنان را از زندگى و سرگردانى در صحرا، رهايى بخشيده بود.

______________________________

(1) ابن عساكر، تاريخ 14/ 204. طبرى، تاريخ 5/ 342.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:345

(1)

شريانهايش بازآورد كه به وسيله آن اراده و آزادى خود را در مسير مبارزه اش براى رهبرى امتهاى جهان در سايه حكومتى متوازن دارا گردد و همه تبعيضهاى اجتماعى در آن نابود شده باشد و زندگى بر اساس دوستى و برادرى مستحكمى برپا شود كه آن حكومت خداوند، آفريننده وجود و بخشنده زندگى است، نه حكومت معاويه كه مركب حكومتش را بر پايه كشتن بينش انسان و فلج كردن حركتهاى فكرى و اجتماعى اش، به پيش مى راند.

(3) امام عليه السّلام انقلاب بزرگش را شروع كرد كه به وسيله آن، كتاب خدا را آشكار ساخت و انقلاب خود را عبرتى براى خردمندان قرار داد، پس راه را روشن و هدف را مشخص فرمود و فكر را روشنى بخشيد و به وسيله آن انقلاب، سدها و مانع هايى را كه حكومت اموى در برابر پيشرفت فراگيرى كه اسلام براى فرزندانش در نظر داشت نهاده بود، از ميان رفت، پس از آن انقلاب، هيچ اثرى از منفى گراييهاى هولناكى كه حكومت اموى در صحنه زندگى اسلامى ايجاد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:348

كرده بود، باقى نماند؛ زيرا امّت، پس از كشته شدن امام، همچون قهرمانى قدرتمند بپا خاست، زندگى را به چيزى نشمرد و مرگ را به استهزا گرفت و فرزندان خود را به سوى انقلابهاى پى درپى روانه ساخت تا اينكه حكومت اموى را سرنگون ساخت و خودسرى اش را به پايان آورد.

(1) امام، دست به انقلاب نزد مگر پس از آنكه همه وسايل در برابرش نابود شدند و هيچ اميدى براى اصلاح امّت و رهايى آن از حركت در پيچ و خمها باقى نماند و مطمئن شد كه براى اصلاح، راهى جز

فداكارى و مرگ سرخ، وجود ندارد، اين راه به تنهايى مى توانست زندگى را دگرگون سازد و پرچم حق را در زمين به اهتزاز در آورد.

(2) به اعتقاد من، مهمترين چيزى كه خوانندگان بحثهايى از اين قبيل، در جستجوى آنند، آگاهى بر علل انقلاب حسينى و برنامه ريزيهاى آن است كه در ذيل به آن مى پردازيم.

(3)

مى شمارد و فرمان خدا را ناديده مى گيرد و با سنّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مخالفت مى كند و با بندگان خدا به گناه و تعدّى رفتار مى نمايد، ولى به سخن يا به عمل بر او اعتراض نكند، بر خداوند حق است كه او را به جايگاهش وارد سازد».

(3) وظيفه دينى بر امام واجب مى ساخت كه در برابر حكومت اموى قيام كند، حكومتى كه حرامهاى خدا را حلال شمرده و فرمانهايش را ناديده گرفته و با سنّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مخالفت نموده بود، جمعى از علماى مسلمين به صراحت بيان كرده اند كه وظيفه دينى بر امام واجب مى ساخت كه در صحنه هاى جهاد، در دفاع از اسلام، دست به عمل بزند. كه بعضى از آنان عبارتند از:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:350

(1) الف- امام محمد عبده: «امام محمد عبده» در بيان حكومت عادل و ظالم در اسلام به قيام امام بر ضد حكومت يزيد اشاره نمود و قيام امام را وظيفه اى شرعى دانست و گفت: «اگر در دنيا حكومتى عادل يافت شود كه شريعت را به پاى دارد و حكومت ستمگر ديگرى كه آن را بر پاى ندارد، بر هر مسلمانى واجب است كه اولى را يارى دهد و دومى را فرو گذارد ... و از اين گونه است قيام امام حسين عليه السّلام سبط پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر امام جور و ستم كه به زور و منكر امور مسلمين را در دست گرفته بود، يزيد بن معاويه كه خداوند هم او را خوار بدارد و هم حاميانش يعنى «كراميه» و «نواصب» را خوار نمايد» «1».

(2) ب-

محمد عبد الباقى: «استاد محمد عبد الباقى سرور»، درباره مسئوليت دينى و اجتماعى كه بر امام واجب مى ساخت تا در برابر حكومت يزيد به مبارزه برخيزد، گفته است: «اگر حسين عليه السّلام، با يزيد فاسق بى بندوبار بيعت مى نمود كه شراب و زنا را مباح ساخته و كرامت خلافت را به همنشينى با زنان آوازخوان، منحط نموده و جلسات شراب خوارى را در مجلس حكومت برپا نموده و سگان و بوزينگان را خلخالهايى از طلا پوشانده بود در حالى كه صدها هزار مسلمان گرسنه و محروم بر جاى مانده بودند.

(3) اگر حسين عليه السّلام با يزيد بيعت مى كرد كه با اين وضع، خليفه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله باشد، اين، فتوايى از حسين عليه السّلام بر مباح شمردن اين كار براى مسلمين مى بود و سكوت وى نيز نشانه رضايت در اين موارد بود و رضايت به ارتكاب منكرات، اگر چه به سكوت باشد، به حكم شريعت اسلام، گناه و جرم شمرده مى شود ...

حسين با وضعى كه در روزگار يزيد داشت، در شبه جزيره عرب و بلكه در همه

______________________________

(1) تفسير المنار 12/ 183.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:351

سرزمينهاى اسلامى، به خاطر جايگاهش نزد مسلمين و قرابتش از رسول پروردگار جهانيان و به خاطر اينكه پس از مرگ بزرگان مسلمين، عظيم ترين فرد مسلمان آن روزگار از جهت علم، زهد، نسب و موقعيّت بود، لذا وى آن شخصيتى بود كه براى حمايت از ميراث اسلامى، مسئوليت داشت، بنابراين، احساس مسئوليتى نمود كه او را ندا مى داد و از او مى خواست تا منكرات را متوقف سازد، خصوصا اينكه آن كس كه اين منكرات را انجام مى داد و ديگران

را به ارتكاب آنها تشويق مى نمود، همان كسى بود كه در جايگاه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نشسته بود، اين يك.

(1) دوّم اينكه: آن حضرت براى خلافت، بيعتهايى از جزيرة العرب و سى هزار پيام از سى هزار نفر عراقى از ساكنان بصره و كوفه دريافت نمود كه از او مى خواستند براى مشاركت با آنان در جنگ با يزيد بن معاويه حركت كند و با تكرار اين پيامها بر او اصرار ورزيدند تا آنجا كه رئيس آنان، عبد اللّه بن حصين، گفت: اى حسين! در روز قيامت، از تو نزد خداوند متعال، شكايت خواهيم كرد، اين چگونه ممكن است در حالى كه حسين، حميّتى دينى و غيرتى اسلامى داشت و مفاسد را در برابر چشمان خود مى ديد؟! چگونه ممكن است به نداى آنان پاسخ ندهد؟! بنابراين، ندايشان را آن گونه كه شريعت اسلامى دستور مى دهد، پاسخ مثبت داد و به سوى عراق حركت نمود» «1».

(2) اين، نظر به غايت محكم است، زيرا همراه با دلايل شرعى است كه مسئوليت جهاد و قيام بر ضد حكومت طاغوت زمان را بر عهده امام قرار مى دهد.

______________________________

(1) الثائر الاول فى الاسلام، ص 79.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:352

(1) ج- عبد الحفيظ ابو السعود: «استاد عبد الحفيظ ابو السعود» مى گويد: «امام حسين عليه السّلام ملاحظه كرد كه اينك- يعنى پس از هلاكت معاويه- عدم پذيرش خود را نسبت به اين بيعت اعلام كند و براى خود از مسلمين بيعت بگيرد اين كار براى محافظت از اسلام و رفع ظلم و دور كردن آن تبهكار (يزيد) از آن جايگاه با ارزش، كمترين وظيفه به شمار مى آمد» «1».

(2) د-

دكتر احمد محمود صبحى: و از جمله كسانى كه از اين مسئوليت دينى سخن گفته اند، «دكتر احمد محمود صبحى» است. وى مى گويد: «در اقدام حسين عليه السّلام به بيعت با يزيد، انحراف از اصول دين مى بود؛ زيرا سياست دينى مسلمين، وراثت سلطنت به صورت ولايت عهدى را چيزى جز بدعتى هرقلى نمى دانست كه بر اسلام داخل گردانيده شده بود و از آنجا كه انتخاب شخص يزيد، با آن زشتكارى كه از وى شناخته شده و تمايلى كه به لهو و شراب خوارى و همنشينى با بوزينگان داشت، براى اينكه منصب خلافت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را عهده دار شود، بزرگترين گناه سياسى در اسلام بود كه هر كس در آن مشاركت مى داشت و به آن راضى مى بود، متحمل گناه آن مى گشت، چه رسد به اينكه اقدام كننده به اين كار، فرزند دخت رسول اللّه باشد. در اين صورت، قيام حسين عليه السّلام، مسأله اى بود كه به دعوت و عقيده بيش از سياست و جنگ متّصل مى شد» «2».

(3) ه- علائلى: «علائلى» مى گويد: وظيفه اى براى خليفه وجود دارد كه اگر انجام ندهد، بر امّت واجب مى شود او را سرنگون سازند و بر مردم واجب

______________________________

(1) سبط الرسول، ص 133.

(2) نظريه امامت نزد شيعه اثنا عشرى، ص 334.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:353

مى گردد كه بر ضد وى قيام كنند و آن تلاش در عمل به قانونى است كه همه مردم در برابر آن خاضع هستند، در غير اين صورت، هر گونه تظاهرى بر خلاف آن، خودسرى و تبهكارى خواهد بود. نيز بر شخص مجرى قانون، واجب است كه بيش از هر شخص ديگرى به احترام قانون تظاهر نمايد

و مسئوليتش از اين جهت، بزرگتر است، پس هرگاه پادشاه، فاسق شود و فسق خود را آشكار نمايد و خداوند و پيامبرش و مؤمنان را ناديده گيرد، خضوع در برابر وى، چيزى جز خضوع براى فسق فحشا و منكر نخواهد بود و اعتماد بر وى چيزى جز اعتماد بر خودسرى و فسق آشكار نيست. اين همان معناى تحليلى گفتار آن حضرت عليه السّلام است كه فرمود: يزيد مردى فاسق، شراب خوار و آدمكش است كه فسق را آشكارا انجام مى دهد» «1».

(1) اينها برخى از نظرياتى است كه جمعى از علما در مورد الزام شرعى امام به قيام بر ضد يزيد طاغوتى ابراز نموده اند آن حضرت حق نداشته است در برابر ظلم و ستمى كه يزيد مرتكب مى شد، موضعى بى تفاوت اتخاذ نمايد.

(2)

كشيد و رسالت خود را با امانت و اخلاص، ادا كرد و جان خود و اهل بيت و يارانش را فدا نمود تا عدالت اسلام و حكم قرآن را به صحنه زندگى بازگرداند.

(2)

خون پاكش كه معطر به عطر رسالت بود، مرهم اين دين گرديد و مسلّم است كه اگر فداكارى آن حضرت نبود، از اسلام نه اسمى مى ماند و نه رسمى، دين، دين جاهليت و دين فحشا و فسق مى شد و همه زحمات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و تلاشهاى آن حضرت براى خير و هدايت مردم، بر باد مى رفت؛ چنانچه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از پس غيب، آينده امّتش را نگريست و با چشم يقين مشاهده كرد كه چگونه امّتش به انحراف از دين دچار مى گردند و چه فتنه ها و مصيبتهايى به دست فرومايگانى از قريش بر آنان وارد مى شود و مشاهده فرمود اين حسين عليه السّلام است كه به حمايت اسلام بر مى خيزد، آنگاه آن سخن جاويدانش را بر زبان آورد كه: «حسين مني و انا من حسين؛ حسين از من است و من از حسينم» و به حق، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از حسين بود؛ زيرا فداكارى وى حمايت از قرآن بود و خون پاكش با گذشت قرون و اعصار، همچنان درخت اسلام را آبيارى خواهد نمود.

(2)

دانسته است، زيرا اگر خلافت صالح باشد، همه امّت به صلاح خواهند بود و اگر از وظايف آن منحرف شود، امّت، دچار نابسامانى شديدى در همه امور فكرى و اجتماعيش مى گردند ... لذا اسلام به صورتى مؤكد به مسأله خلافت اهتمام ورزيده، متصدى آن را ملزم ساخته است كه سرشتهاى نيك و صفات والاى عدالت و امانت و آگاهى از نيازهاى امّت در زمينه هاى اقتصادى، ادارى و سياسى داشته باشد و بر كسى كه فاقد اين صفات باشد، حرام گردانيده است كه خود را نامزد خلافت سازد ... امام عليه السّلام در نخستين نامه هايش به اهل كوفه، از اين صفات سخن گفته است كه بايد در وجود كسى كه خود را نامزد امامت مسلمين و اداره امور آنان مى نمايد، به وفور موجود باشد.

آن حضرت عليه السّلام فرمود: «سوگند به دينم كه امام نيست جز آنكه به كتاب خدا عمل كند و به قسط رفتار نمايد و به حق معتقد باشد و نفس خود را براى خدا نگهدارد» «1».

(2) پس هر كس به اين صفات، آراسته باشد، حق دارد كه خود را براى امامت مسلمين و خلافت آنان، عرضه بدارد و هر كس به آنها متصف نباشد، حقى براى تصدى اين منصب مهم كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در آن قرار داشت، ندارد ...

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 353.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 2،ص:357

(1) خلافت اسلامى تنها تسلطى زمانى بر امّت نيست، بلكه نيابتى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و ادامه ذاتى حكومت درخشان آن حضرت است. امام حسين عليه السّلام ديد كه منصب جدش به دست شراب خوارى افتاده است كه جز

شهوات و خواسته هايش چيزى را نمى شناسد، بنابراين، آن حضرت عليه السّلام بپا خاست تا وجود تابان و گذشته درخشان را به خلافت اسلامى بازگرداند.

(2)