هر مقدار كه رفتار و كردار ما با رفتار و كردار آنان مطابقت داشته باشد، به همان اندازه به رضوان و رضاى الهى نزديكتر شده ايم.

اما فاصله زمانى عصر ما با دوران زندگى اسوه هاى فضيلت و هاديان طريق شريعت و وجود تواريخ تحريف شده و بى اساس كه عموما توسط نويسندگان وابسته به خلفاى ستمگر و غاصب اموى و عباسى، به سود خلفا و ستمگران و به زيان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السّلام و به قصد دور كردن مردم از اهل بيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و نزديك نمودن آنان به فرمانروايان غاصب و ستمگر، به رشته تحرير در آمده، نياز مبرم به تحقيق و كاوشى عميق و فراگير در تاريخ و سيره اسوه هاى بشرى را طلب مى نمود.

در اين ميان، از جمله كسانى كه عمر شريف و گرانقدر خويش را صرف تحقيق و كاوش در زمينه تاريخ اصيل امامان و اهل بيت عصمت و طهارت نموده

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:6

و خداوند بر او منّت نهاده و توفيق اين عمل خداپسندانه را دريافت داشته، «علّامه بزرگوار شيخ باقر شريف قرشى» است كه در حيات پربركت خويش، كتابهاى متعددى در اين زمينه به رشته تحرير درآورده و انصافا خدماتى بسيار ارزنده به اسلام و مسلمين تقديم نموده است.

از جمله تحقيقات ارزشمند وى، كتاب گران سنگ «حياة الامام الحسين عليه السّلام» است كه در سه جلد پيرامون زندگانى پربار سالار شهيدان تاريخ، سبط رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سيد جوانان بهشت، حضرت ابى عبد الله الحسين عليه السّلام بوده، و به زيور طبع آراسته گرديد و يكى از بهترين الگوهاى زندگى

را به شيفتگان حق و حقيقت، ارائه نموده است.

«بنياد معارف اسلامى» كه خود را وقف چنين خدمات عظيم و ارزشمند كرده و مؤسس بزرگوار آن، مرحوم «علّامه جليل القدر سيد عباس مهرى رحمة اللّه عليه» به خاطر همين اهداف بلند يعنى پژوهش و بازنويسى تاريخ اهل بيت عليهم السّلام، اين بنياد را بنيان نهاد، تصميم گرفت، اين كتاب جليل را كه توسط برادر بزرگوار و متعهد، «جناب آقاى سيد حسين محفوظى» ترجمه شده، پس از اصلاحات، استخراج و تكميل برخى از منابع و مآخذ، ويرايش و حروفچينى، چاپ و در اختيار علاقه مندان و شيفتگان معارف اهل بيت عليهم السّلام قرار دهد. اميد آنكه مورد قبول حضرت حق- جلّت عظمته- و رضايت خاطر مولا و سرورمان ابا عبد اللّه الحسين عليه السّلام قرار گرفته و مورد استفاده برادران و خواهران مؤمن و خداجو و پيرو اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السّلام واقع گردد.

در پايان، لازم است از كلّيه عزيزانى كه در تصحيح، تعليق، ويراستارى و تايپ اين اثر ارزشمند، كوشش و تلاش فراوان نموده اند، تقدير و تشكر شود، بويژه از آقايان حجج اسلام:

1- سيد حبيب اللّه موسوى.

2- سيد سجاد حسينى.

3- امر اللّه نصيرى (قزوينى).

و همچنين از آقاى محمد نشأت تبريزى (تايپيست)، تقدير و تشكّر مى شود.

بنياد معارف اسلامى قم

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:7

نگرشى محققانه و عالمانه، به نگارش درآمده است.

در فصلهاى مختلف جلدهاى سه گانه اين كتاب، مؤلف دانشمند آن، انقلاب حسينى و آثار عظيم آن را موشكافانه مورد بررسى و تحليل قرار داده و پرسشهاى فراوانى را در ارتباط با اين بخش مهم تاريخ اسلام، پاسخ داده است.

ضمن دعاى خير براى مؤلّف دانشمند كتاب، آرزومندم كه خداوند متعال، نعمت خدمتگزارى خاندان پاك پيامبر- صلوات اللّه عليهم اجمعين- را بر همه ما مستدام بدارد. در خاتمه، از مؤسّسه بسيار فعّال و محترم بنياد معارف اسلامى قم كه همواره در نشر معارف اسلامى بويژه معارف اهل بيت عليهم السّلام همّت گماشته، بخاطر چاپ و نشر اين اثر گرانقدر، صميمانه تشكر و سپاسگزارى مى نمايم.

سيّد حسين محفوظى موسوى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:9

(1)

براى من در روزى كه با خدا ملاقات مى كنم، كافى خواهد بود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:10

وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدِينَ «1» إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ) «2».

«و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به امر ما هدايت كنند و به آنها وحى كرديم انجام نيكيها و برپا داشتن نماز و دادن زكات را و آنان پرستش كنندگان بودند».

«خداوند، جان و مال اهل ايمان را به بهاى بهشت خريدارى كرده، آنان در راه خدا جهاد مى كنند كه دشمنان دين را به قتل رسانند و يا خود كشته شوند، اين وعده قطعى است بر خداوند و عهدى است كه در (سه دفتر آسمانى) تورات، انجيل و قرآن ياد فرموده و از خداوند باوفاتر به عهد كيست؟ اى اهل ايمان! شما به خود در اين معامله بشارت دهيد كه اين معاهده با خدا به حقيقت، سعادت و پيروزى بزرگى است».

______________________________

(1) انبياء/ 73.

(2) توبه/ 111.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:11

(1)

تو اى فاتح بزرگ! توانستى صفحات وجود را از اراده خويش پر كنى و مشكلات هراسناك روزگارت را با راه حلهايى مطلوب، حل نمايى، اما اين كار، با خون پرفيض تو كه به عطر رسالت و وحى آسمان، معطّر بود، انجام شد. پس، آن فرومايگان از حكّام بنى اميه را نابود ساختى؛ آنها كه اصلاحات اجتماعى را ترور كردند و مردم را به سراب سياسى سوق دادند و اركان امت و سرنوشت آن را به معامله گذاشتند و آن را در گمراهيهاى پست بى پايانى از انحطاط، جهل و عقب ماندگى افكندند تا آنجا كه انديشه درخشانى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شعله اش را فروزان ساخته بود، ناپديد گشت و بت پرستى قريشى، جاى آن را گرفت و در هر مجمع و مجلسى در سرزمين مسلمين، براى آن بتى قرار داده شد تا شعله هاى آتش را براى نابودى هدايت و ايمان و از بين بردن نمونه هاى والا و جدا كردن امت از عناصر خلاقيّت و انديشه هاى اصيل، پراكنده سازد و بدين گونه بود كه درخششهاى فكرى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:12

و اجتماعى، پنهان شد و مى رفت تا رسالت اسلام با ارزشها، الگوها و پايه هايش، درهم پيچيده شود.

(1) اما فرياد تو- اى فاتح بزرگ!- بر خاست و پژواكش همه انحاى جهان اسلامى را در بر گرفت؛ با ندايى كه فجرى نو و روزى جديد را اعلام مى كرد تا انسان مسلمان، رسالتش را از سر گيرد، تاريخش را آغاز كند، كرامتش را بسازد، رفتارش را نيكو گرداند، غبار خوارى و ننگ بردگى را از خود دور كند و در ميدانهاى آزادگى، رها شود تا در بناى تمدن

مشاركت نمايد و به كاروان تاريخ بپيوندد.

(2) سرور آزاد مردان، با انقلاب بزرگش با طبيعت بشرى كه اسير غرايز و عواطف بود و خود از آنها رها گشته و ديگر هيچ گونه تسلط و قدرتى بر او نداشت، به ستيز برخاست. قواى روحيش با سرشتى شگفت آور به وى امكان داد تا راه جاويدانش را بگشايد و اعجاز را محقق سازد و با ايمانى نامحدود، سخن خدا را بگويد.

(3) آرى، اين ايمان است كه بر همه ابعاد تفكر و اركان ذاتياتش چيره گشته بود و حوادث هولناك آن فجايع را بر او آسان ساخت؛ فجايعى كه دلها را آب مى كند و انديشه را سرگردان و حيرت زده مى سازد ... آنجا كه وى يارانش را ديد كه در برابرش به سوى مرگ مى شتافتند، آنها كه تاريخ، انسانى راستگوتر، اصيل تر و باوفاتر از آنان كه به خود نديده بود ... ستارگان اهل بيت و فرزندانش را مى ديد كه در بهار عمر و عنفوان شباب، طعمه شمشيرها و نيزه ها مى شدند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:13

(1) حريم خاندان رسالت و مخدّرات نبوت را ديد كه از درد مصيبتها مى ناليدند و از شدت مرگبار تشنگى از او يارى مى جستند و او چاره اى براى رهايى آنان نداشت. آنگاه سبط پيامبر، در برابر اين مصايب- كه هر موجود زنده اى را از خود بى خود مى ساخت- ايستاد و سخن جاويدانش را كه از عمق ايمان و عظمت تصميمش برخاسته بود، بر زبان آورد: «بر من آسان كرد آنچه را كه به من رسيده است، اينكه خداى مى بيند ...».

(2) آرى، مصيبتهاى تو را خداى مى بيند و آنچه را از شدايد آن فجايع، تحمل كردى، در راه

اسلام بوده است.

سرورم! اى پدر آزاد مردان! خداوند در برابر آنچه از انواع محنتها و بلاهاى گوناگون تحمل كردى، انواع كرامتها را به تو بخشيد، در آخرت، فردوس برين را از آن تو ساخت و تو را در جايگاه ارزشمندى از آن قرار داد كه هر چه خواهى، بهره برى و تو را سيّد جوانان اهل بهشت و شفيع مطاع ساخت.

(3) امّا در اين دنياى فانى، ياد تو را پيوسته تازه و جاويدان و دنيا را سر به سر در برابر تو خاضع قرار داد كه تو سخن زمانه اى، هر قدر كه روزها به شبها بپيوندند.

(4) اما دشمنان تو، تار و مار گشته و تاريخ آنها را در ناشناخته جاهايى از ننگ، عار و نفرين مردم، مدفون ساخته است.

تو تنها مانده اى در گستره دنيا و قرين جاودانگى و سرود آزادگان در هر نسل، تو پرچمى افراشته خواهى ماند تا مصلحان در رسيدن به آنچه مردم را سودمند باشد، از تو هدايت گيرند و راه يابند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:15

(1)

آن فرصتهاى مساوى به وجود مى آيد تا مردم با قوميتها و ديانتهاى گوناگون در آن بهره مند باشند ...

(3) امام، بيش از هر مصلح ديگرى جهاد كرد، بخشيد و فداكارى نمود؛ زيرا وى از ميدانهاى جهاد همراه با جمعى از اهل بيت و يارانش حركت كرد تا خود و آنان را فدا كند كه در جاى جاى مشرق زمين، حكم قرآن و عدالت آسمان را به پاى دارد؛ چرا كه هدفى جز برطرف كردن ظلم و نابودى ستم و از بين بردن استبداد و اقامه حكومتى عادل ندارد؛ حكومتى كه انسان در آن، امنيت، كرامت و رفاه خود را بر حسب آنچه عدالت خداوند در زمين اقتضا دارد، پيدا نمايد ...

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:16

و پس از آن، زندگى امام در همه زمانها و نسلها نشانى از عدل و نمونه اى از همه ارزشهاى انسانى بود.

(1) زندگى بيشتر مصلحانى كه حيات خود را به امتها و ملتهايشان بخشيدند، درخشنده مى ماند و ثمرات و نتايج خود را به مردم نشان مى دهد، اما در دوره اى خاص و محدود از زمان كه پس از مدتى نه چندان طولانى، متلاشى مى گردد، آن گونه كه نور در فضا متلاشى مى شود.

(2) اما زندگى امام حسين عليه السّلام آفاق تاريخ را شكافت در حالى كه نور و هدايت را براى همه مردم با خود داشت، همان گونه كه نشانه هاى مرگ و نابودى را براى تبهكاران و ظالمان از همه نسلها به ارمغان آورد ....

(3) زندگى امام حسين عليه السّلام با جان مردم آميخت و با عواطف و احساساتشان ممزوج گشت؛ زيرا آن، تازه و عطرآگين با عزت و كرامت مى جوشد و جامعه

را به سوى ميدانهاى مبارزه پيش مى برد تا اهدافش را محقق سازد و سرنوشتش را مقرر نمايد.

(4) زندگى آن حضرت، مدرسه بزرگى است كه خير و بخشش به همه مردم بالاتفاق و يا جدا از يكديگر عطا مى كند؛ زيرا به آنان وفادارى و شكيبايى را تغذيه مى نمايد و آنها را به سوى ايمان به خدا پيش مى برد و به طرف مقصدى صالح همراه با كرامت و رفتار نيكو، جهت مى دهد، همان گونه كه براى تهذيب ضماير، ايجاد عواطف و ازدياد آگاهى، مى كوشد. پس او براى ماندن، از هر موجود زنده اى، شايسته تر و به جاودانگى از اين كره اى كه انسان در آن زندگى مى كند، مستحق تر است؛ زيرا وى، قالبى است براى والاترين معانى كرامت انسانى.

(5) زندگانى ريحانه پيامبر و الگوهايش پيوسته زنده و تا ابد جاويدان خواهد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:17

ماند؛ چون مسائل سرنوشت ساز همه ملتها را مدّ نظر داشت؛ چرا كه امام در انقلاب خود به دنبال هيچ طمع سياسى يا نفع مادى نبود، بلكه هدفش مصلحت اجتماع بود و به همه مردم مى انديشيد تا عدالت سياسى و اجتماعى را براى آنان فراهم سازد. آن حضرت- سلام اللّه عليه- اهداف درخشان خود را با اين گفته خويش اعلام فرمود:

(1) «من خودخواه و سرمست خارج نشده ام و نه ستمكار و مفسد، بلكه خارج شده ام تا در امّت جدّم اصلاح را طلب كنم. مى خواهم امر به معروف و نهى از منكر نمايم ...».

(2) بخاطر اين اصول والاست كه داستان حسين، جاويدان شد و همه زبانهاى عالم را شامل گشت و مردم به ياد آن، برگزارى مراسم را آغاز كردند تا از آن ايمان به خدا را

اقتباس كنند و عبرتها و پندهايى بياموزند كه در همه زمينه هاى زندگيشان، آنان را به كار آيد ... كه آن بدون شك همچنان كاروان انسانيت را همراهى خواهد كرد، در حالى كه شعار عدالت، شعار حق و شعار كرامت را سر مى دهد و راه را روشنى مى بخشد و هدف را در برابر هر مصلحى كه بخاطر مصلحت انسان مى كوشد، مشخص مى كند.

- 2- (3) در تاريخ اسلام، هيچ كس بيش از امام حسين عليه السّلام نبوده است كه به اسلام سود رسانده و لطف و فضل داشته باشد؛ زيرا آن حضرت، نجات دهنده و تجديد كننده اين دين عظيم است كه سياست اموى بر آن يورش برده و آن را مجروح در كنار تقاطع راهها افكنده بود، عوامل از هم پاشيدگى و ويرانى از داخل و خارج

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:18

بدان دست يازيده و هيچ كدام از مفاهيم زنده آن در واقعيت زندگى عمومى مسلمين نمايان نبوده است. قدرتهايش از كار افتاد، نور آن خاموش گشت و سنتش هتك گرديد و از آن جز شبحى بى حركت باقى نماند و همچنان در حال نابودى بود كه سلطه حاكم در جلسات عامه و خاصه اش اعلام كرد: نه دينى، نه اسلامى، نه وحيى و نه كتابى وجود دارد.

(1) «يزيد بن معاويه» مى گويد:

لعبت هاشم بالملك فلاخبر جاء و لا وحى نزل «بنى هاشم در مملكت بازى كردند، نه خبرى آمده و نه وحيى نازل شده است!!».

(2) «وليد بن يزيد» مى گويد:

تلعب بالخلافة هاشمى بلا وحى اتاه و لا كتاب «1» «فردى از بنى هاشم در خلافت بازى كرد بدون اينكه وحيى و يا كتابى به او رسيده باشد».

و اگر ما آنچه

را كه در اين زمينه از آنها رسيده است مورد بررسى قرار دهيم، چيزى جز كفر و الحاد و خروج از دين نخواهيم ديد و كمتر كسى از آنها را خواهيم يافت كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته و يا براى اسلام، ارزشى قايل باشد.

(3) بدون شك، هيچ كورسويى از نور اسلام در دلها و مشاعرشان وارد نشده بلكه نفوس آنان همچنان از روح جاهلى و تعصبات آن، پر مانده و هيچ يك از آثار و علايم كفر بعد از اجبارشان به اسلام، در آنان دگرگون نشده بود. آنها نسبت به

______________________________

(1) مروج الذهب 3/ 216.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:19

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كينه و دشمنى داشتند و به همه آنچه آن حضرت از هدايت و رحمت براى مردم آورده بود، كفر مى ورزيدند.

(1) امام، آن سبط پيامبر، يورش جاهلى بر جهان اسلام و آنچه را كه از خطرهاى سهمگين به عقيده اسلامى رسيده و بازگشت ارتجاعى و ارتداد كامل و دور شدن مسلمين از عقيده و دينشان را خبر مى داد، ديده و مشاهده كرده بود كه حكومت اموى در حركت خود، كوشا و در سياستش براى ريشه كن ساختن اين دين و نابودى اركان و پايه هايش، جدى بود، در حالى كه مسلمين به شكل فجيعى بر اثر ترس و وحشتى كه در ميان آنها منتشر گرديده و آنچه را سياست اموى از خيانت و غدر به آنها تزريق كرده بود، سست شده بودند، نه صداى اصلاح طلبى به گوش مى رسيد و نه طلبى براى جنگ نواخته مى شد. نه مانع و نه بازدارنده و نه هشداردهنده اى در برابر نقشه هاى هولناك حكومت

طاغوتى براى دور ساختن مسلمين و اجبار آنان بر آنچه نمى خواستند، وجود داشت.

(2) امام مشاهده كرد كه وى تنها مسئول در برابر خداوند و در برابر نسلهاى امت خواهد بود، اگر نسبت به اين اوضاع ناپسند، موضعى منفى اتخاذ كند و تغيير و تبديلى را روا ندارد و انقلاب سرخش را منفجر نسازد تا بر سر استبداد، طوفانى بپا كند و كاخهاى ظلم و طغيان را ويران سازد و توده ها را به سوى ميدانهاى حق و عدالت رهبرى كند ... امام عليه السّلام اين مطلب را در خطابه درخشانى كه براى حرّ و يارانش از نيروهاى ابن زياد ايراد كرد، اعلام فرمود و گفت:

«اى مردم! رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: هر كس سلطان ستمكارى را ببيند كه حرام خدا را حلال كرده و فرمان خدا را ناديده گرفته و مخالف سنّت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله باشد و در ميان بندگان خدا به گناه و تعدى عمل كند و به فعل و يا قول، بر او اعتراض ننمايد، بر خدا لازم خواهد بود او را به آنجا كه وى داخل مى شود،

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:20

وارد كند. همانا اينها طاعت شيطان را گرفته و از طاعت رحمان دور شده و فساد را آشكار نموده، حدود را معطّل ساخته و اموال عمومى را تنها خود در اختيار گرفته و حرام خدا را حلال كرده و حلال او را حرام كرده اند ...» «1».

(1) اينها عوامل خطرناكى است كه امام را به انقلاب و قيام بر ضد نظام حاكم واداشت؛ نظامى كه هر عمل مخالف كتاب خدا و سنّت پيامبرش را مباح

دانسته بود.

سلطه اموى در ظلم به مردم و تضعيف آنان مى كوشيد و اموال ملّى را باغى از آن خود مى دانست، در سرنوشت و مقدّرات آن تحكّم مى كرد و ثروتها را تصاحب مى نمود و آنها را در آنچه شهوتها را برمى انگيخت و اخلاق را به فساد مى كشيد، مصرف مى كرد و بدان جهت بود كه امام بپا خاست تا امت را نجات دهد و كرامت و اصالتش را به آن بازگرداند.

- 3- (2) مهمترين دوره در تاريخ سياسى اسلام همان دوره اى بود كه امام حسين عليه السّلام در آن مى زيست، دوره اى سرشار از حوادثى هراسناك بود كه جريان زندگى اسلامى به سبب آنها دگرگون گشت و مسلمين در آن به امتحانى سخت دچار شدند و به شدت تضعيف گشتند به نحوى كه فتنه ها و مشكلات پايدارى برايشان آفريد و بلاها و فجايعى بر آنها جارى شد و آنان را در شرّى عظيم افكند.

از فجيع ترين و جاودانه ترين آن حوادث، فاجعه كربلا مهمترين فاجعه در تاريخ انسانى بود كه همچنان در دلهاى مسلمين و عواطف آنان پابرجاست

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 5/ 403.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:21

و اندوه و سوگ را در نفوس آنان زنده مى سازد ....

(1) اين حادثه عظيم، نتيجه اتفاق و يا امرى ناگهانى نبوده بلكه نتيجه حتمى آن، حوادث هولناكى بود كه آگاهى اسلامى را خاموش ساخت و احساس مسئوليت را كشت و مسلمين را به صورت اشباحى مبهم و اعصابى سست و تهى از زندگى و احساس، در آورد، روح خوارى و شكست بر آنها چيره شد و اثرى از روح اسلام و هدايت آن در وجودشان باقى نمانده بود، مهمترين دليل بر اين امر

اين است كه فرزند دخت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و ريحانه آن حضرت در روز آشكار، كشته شد و سر او را بالاى نيزه ها در مناطق و شهرها گرداندند در حالى كه خانواده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله همراه آن، اسير بودند، ستر آنان هتك شد و چهره هايشان آشكار شده بود كه دور و نزديك بر آنها چشم مى دوخت ولى اين امر، حميّت مسلمين را برنينگيخت تا بر حكم يزيد دست به شورش زنند و انتقام فرزند دخت پيامبرشان را بگيرند. و خداوند «دعبل خزاعى» را رحمت كند آنگاه كه مى گويد:

رأس ابن بنت محمد و وصيه يا للرجال على قناة يرفع

و المسلمون بمنظر و بمسمع لا جازع من ذا و لا متخشع «1» «سر فرزند دخت محمد و وصى او، اى مردان! بر نيزه اى بالا برده مى شود».

«در حالى كه مسلمين مى بينند و مى شنوند، نه كسى از اين امر به خشم مى آيد و نه دلى شكسته مى شود».

(2) فاجعه كربلا پيش نيامد مگر بعد از اينكه امت، تخدير شده و رفتارش

______________________________

(1) دعبل بن على خزاعى، ديوان، ص 225.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:22

دگرگون گشته و بسيارى از وباهاى اخلاقى و رفتارى ناشى از عدم تعيين سرنوشتش در حساس ترين دوره هاى حياتى تاريخ خود همچون سقيفه، شورا و صفين، گريبانش را گرفته بود.

(1) به هر حال، حوادث تاريخى كه امام حسين عليه السّلام در جريان آنها بود، بايد با مطالعه اى علمى، عميق و تحليل گرانه و به دور از عواطف و ديگر سنتهاى مذهبى كه پنهان كردن حق را واجب ساخته و در بسيارى از موارد، موجب گمراهى افكار عمومى در جنبه هاى فراوانى از زندگى عقيدتى گرديد،

مورد بررسى واقع شود؛ زيرا تاريخ اسلامى به صورتى موضوعى و جامع، مورد بررسى واقع نشده بلكه بيشتر محققان به صورتى سنّتى به آن پرداخته اند كه اين امر، سودى به جامعه نمى رساند و فايده اى به آن نمى بخشد. و نيز واقعيت آن حوادث را كه براى جامعه مشكلات و بلاهاى زيادى را ايجاد نمود و حركت آن را به سوى پيشرفت، بر حسب آنچه اسلام مى خواهد متوقف ساخت، آشكار نمى نمايد.

(2) چيزى كه شك را در آن مجالى نيست، اين است كه در آن حوادث، پيچ و خمهاى تاريخى مهمى وجود دارد كه بعضى از مورخان عمدا آنها را ناديده گرفته و مكشوف نساخته اند همچنانكه تاريخ با بسيارى از موضوعات كه راويان در جعل آنها تعمد داشته اند، مخلوط گشته است تا بدين ترتيب از سلطه هاى حاكم در آن روزگاران حمايت شود و اين امر بر شخص محقق واجب مى سازد كه در آنها دقّت و تعمّق نمايد تا از هر راهى كه به دست مى آورد، به حقيقت دست يابد.

(3) ما ناگزيريم كه آن حوادث را عرضه بداريم و تجزيه و تحليل كنيم؛ زيرا آنها از وسايل آشكار ساختن زندگانى امام حسين عليه السّلام مى باشند همچنانكه آنها

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:23

در عين حال، وسايل آگاهى يافتن بر زندگى فكرى و اجتماعى آن روزگار هستند و مطالعه مسائل آن از مباحث آشكارى شمرده مى شود كه ابعاد شخصيّت و تحليل آن را طبق مطالعات جديد، روشن مى سازد.

(1) من عقيده دارم كه ما نمى توانيم داستان امام حسين عليه السّلام و آنچه را از حوادث هراس انگيز در آن اتفاق افتاد، به طور كامل و واضح بررسى كنيم بدون اينكه زندگى اجتماعى،

سياسى و اقتصادى در آن عصر را بررسى كرده باشيم؛ زيرا اين كار، تأثير مثبت و مستقيمى در پيش آمدن اين مصيبت داشته است.

(2) تاريخ اسلامى نيازمند آن است كه از تقديس رها شود و همچون ديگر مباحث، مورد نقد، تحليل، شك و رد قرار گيرد آن گونه كه ماده در برابر آزمايشهاى علما تسليم و خاضع مى شود تا اينكه اين تاريخ، استقامت يابد و شكوفا شود و ثمراتى مفيد به بار آورد.

(3) سلطه هاى سياسى در آن روزگاران، مورخان را مجبور ساختند كه تاريخ را تحت تصرف آنها قرار دهند و در آن چيزى ننويسند جز آنچه سلطه سياسى را تأييد كند و بدين گونه بود كه تاريخ پر از موضوعاتى شد كه صاحبان آنها وظيفه داشتند آنها را جعل كنند و جزئى از تاريخ اسلام قرار دهند در حالى كه واقعيت آن را دگرگون ساخته و بسيارى از مباحث آن را از حقيقت، دور ساخته است.

(4) قلمهايى كه نگارش تاريخ اسلامى را در روزگاران نخستينش بر عهده گرفتند، به طور كلى قلمهايى نزيه و پاك نبودند؛ زيرا تعصب مذهبى و يا نزديكى به سلطه حاكم بر آنها سايه افكنده بود، بنابراين، لازم است كه تاريخ در زير ذرّه بين تحقيق و روشنيهاى مطالعه و نقادى، قرار داده شود.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:24

- 4-

(1) گمان نمى كنم براى امت، خدمت يا فايده اى تصور شود كه بيش از نشر فضايل ائمه اهل بيت عليهم السّلام و انتشار سيره و بزرگواريهايشان براى آن سودمند باشد؛ زيرا اين امر براى همه مردم، خير و هدايت به ارمغان مى آورد و در آن دروسى زنده و پندهايى نافذ وجود دارد

كه پايدارى و توازن در رفتار را باعث مى شود و از ارزنده ترين نيروهاى زنده اى است كه مسلمانان دارا مى باشند، سرشار از ارزشهاى گرانمايه و الگوهاى والايى كه خود، راز اصالت اين دين و جاودانگى آن مى باشند.

(2) زندگى امام عليه السّلام از برجسته ترين نمونه ها در ميان ائمه طاهرين است؛ زيرا از مرزهاى زمان و مكان گذشته و والاسرشتى انسان در آن نمايانده شده كه در دل هر انسانى، بالاترين آثار بزرگداشت و تقدير را برمى انگيزد. و به حقيقت كه در سيره و شهادت آن حضرت، اعجاب انگيزترين موضوع در كل تاريخ اسلام مجسّم شده است و مسلمين و ديگر امتها از ارزشهاى انسانى، چيزى همانند آنچه از امام بر زمين كربلا ظاهر شد، نشناخته اند كه از وى، پايمردى و ايمان به خدا و رضا به قضا و تسليم امر او ظاهر شد به گونه اى كه مردم در همه مراحل تاريخشان آن را نديده بودند و اين ايمان نامحدود، همان ويژگى خاصى است كه اهل بيت و يارانش به وسيله آن بر ديگر شهيدان برترى يافتند و آنها در دفاعشان براى خدا اخلاص نمودند و در مبارزه براى حق، اخلاص داشتند و هيچ انگيزه مادى نداشتند؛ مثلا حضرت عباس عليه السّلام كه از نزديكترين مردم به امام حسين و وابسته ترين فرد به آن حضرت بود، در فداكارى بى نظيرش به انگيزه برادرى و خويشاوندى عمل ننمود بلكه به انگيزه ايمان و دفاع از اسلام اقدام كرد و آن حضرت- سلام اللّه عليه- اين مطلب را در شعر حماسى معروفش كه به عنوان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:25

شعار در آن نبرد هولناك بر زبان مى راند و از او به

يادگار مانده است، اعلام نمود، پس از آنكه آن قوم دست راستش را قطع كردند، گفت:

و اللّه ان قطعتم يمينى انى احامى ابدا عن دينى

و عن امام صادق يقينى نجل النبى الطاهر الامين «به خدا قسم! اگر دست راستم را قطع كرده باشيد، من پيوسته از دينم دفاع خواهم كرد».

«و از امام راستگويى كه به يقين صادق است، فرزند پيامبر پاك امين».

(1) و معناى آن به طور آشكار اين است كه فداكاريش هيچ گونه انگيزه اى از انگيزهاى دوستى يا عاطفه و يا ديگر اعتباراتى كه امر آنها به خاك بر مى گردند، نداشته بلكه بخاطر دفاع از دين خدا و دفاع از امامى از امامان مسلمين بوده كه خداوند طاعت و دوستيش را بر جميع مسلمين واجب گردانيده است.

(2) نمونه هاى بسيارى از اين مناظر شگفت انگيز جاويدان در تاريخ انسانى از امام حسين عليه السّلام و اهل بيت و يارانش ظاهر گرديد كه به حق از ارزشمندترين دروس درباره ايمان، وفادارى و فداكارى در راه خداوند است و هر اقدامى از اقدامات روز طف، حسين و اهل بيت و يارانش را بر همه شهداى حق و عدل در جهان، برترى مى بخشد.

(3) امام حسين عليه السّلام و اهل بيت و يارانش ظاهر گرديد كه به حق از ارزشمندترين دروس درباره ايمان، وفادارى و فداكارى در راه خداوند است و هر اقدامى از اقدامات روز طف، حسين و اهل بيت و يارانش را بر همه شهداى حق و عدل در جهان، برترى مى بخشد.

امام حسين عليه السّلام پرچم اسلام را بلند و برافراشته به اهتزاز درآورد و اراده امّت عربى و اسلامى را آزاد ساخت؛ زيرا پيش از واقعه كربلا، خمود، خاموش، بى حركت

و ناآگاه بود، بندهاى حكومت اموى آن را مقيد ساخته و موانع و سدهايى در راه حرّيت و كرامتش قرار داده بودند و امام با انقلاب خود، آن بندها را در هم شكست و امّت را از همه منفى گراييهايى كه به آنها دچار بود، رهايى بخشيد و مفاهيم ترس و هراس حاكم بر مردم را به مبادى انقلاب و مبارزه دگرگون كرد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:26

(1) انقلاب امام در ايجاد احساس اجتماعى كوشيد و شخصيت اجتماعى را آفريد؛ زيرا امّت همچون قهرمانى قدرتمند- آن هم پس از تخدير- رها شد و حقوق خود را مطالبه نمود و با جديّت براى ساقط نمودن حكومت اموى كه در خوار ساختن و به بردگى كشيدنش كوشيده بود، اقدام كرد و در انقلابهايى پى درپى، قربانيهاى خود را يكى پس از ديگرى تقديم داشت تا اينكه آن حكومت را برانداخت و آثار غرور، طغيان و جبروتش را در هم كوبيد.

(2) انقلاب ابو الاحرار عليه السّلام از عظيم ترين انقلابهاى آزاديخواهانه در روى زمين بود كه مشعل نور و انديشه را در جهان برداشت و براى اسلام و انسانيت، شرافتى را به ثبت رساند و درسهاى افتخارآفرينى را درباره عقيده اى كه ناتوان نمى گردد و ايمانى كه شكسته نمى شود، تعليم فرمود كه پيوسته سرچشمه اى براى عزّت، افتخار و شرف مسلمين در همه نسلهايشان باقى خواهد ماند.

- 5- (3) خدا مى داند از بهترين آرزوهايم اين بود كه موفق شوم درباره حضرت سيد الشهداء عليه السّلام تحقيق كنم و از مشاركت كنندگان در اين ميدان درخشان باشم و اين فكر در بسيارى از اوقات همراه من بود و برادرم در راه خدا، نيكوكار

بزرگ، «حاج محمد رشاد عجينه- حفظه اللّه-» مرا به اين كار بر مى انگيخت و به اصرار تشويقم مى نمود و از اين كار، تقرّب به خدا را اميدوار بود و من به تاريخ مى گويم كه: اين نيكوكار از نادرترين كسانى است كه من آنها را در تولى و فداكارى در دوستى اهل بيت عليهم السّلام شناخته ام؛ زيرا وى در جستجوى هر خدمتى به آنهاست و خدمات قابل تقديرى در اين زمينه انجام داد كه از جمله آنها اقدام ايشان به انفاق براى كتاب ما «زندگانى امام حسين عليه السّلام» در همه چاپهايش

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:27

مى باشد و اقدام به چاپ كتاب ما «زندگانى امام موسى بن جعفر عليه السّلام» است كه خداوند اجر فراوان به ايشان عنايت كند و به هر اقدام بزرگوارانه اى موفق فرمايد ...

(1) ايشان مايل بودند كه هزينه چاپ اين كتاب از محل خيراتى باشد كه مرحوم پدرشان «حاج محمد جواد عجينه قدّس سرّه» وصيت كرده اند، از خداوند متعال اميدوارم پاداش وى را به خير و احسان بر عهده گيرد و به وى ثواب آن را عنايت كند. و نيز بر من حق است كه با تقدير فراوان ثبت نمايم آنچه را «حضرت حجّة الاسلام مجاهد سيد محمد كلانتر قدّس سرّه» در تشويق من انجام داد تا اين اثر را تأليف كنم، الطاف وى را سپاسگزارم و مخصوصا تشكر دارم از «حضرت حجة الاسلام برادر مكرم شيخ هادى قرشى» به لطفى كه ابراز فرمود در مراجعه بعضى از منابعى كه به اين بحث اختصاص دارد.

(2) در پايان اين مقدمه، با اطمينان و ايمان كامل اعلام مى نمايم كه من عملى را نمى يابم

كه شايسته رضاى خدا و شايان رسيدن به مغفرت و رضوانش باشد جز تعلق به سيد الشهداء عليه السّلام و لذا خود را در كشتى او افكندم كه بسيارى از مقصران را همچون من، گنجايش دارد و من به مژگان ولايش چنگ زده ام كه من به او پناه مى برم و به ريسمان ولايش تمسك مى جويم آن روز كه به ديدار پروردگارم مى روم.

پروردگارا! كوششم را نوميد مكن و اميدم را مبر و آرزويم را ضايع مگردان كه تو ولىّ اين مى باشى و بر آن توانايى.

نجف اشرف 3/ رجب/ 1394 ه. ق.

21/ جولاى/ 1974 م 30/ تير ماه/ 1353 ه. ش

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:29

(1)

است كه راه را براى آنها روشن مى سازد، در حسن رفتار و عفت و به دنيا آوردن نسلهايى مهذب ... و چه عظيم است بركت وى و چه پرفايده است براى اسلام و در عظمت شأن وى، اين كافى است كه «دولت عظيم فاطميه» از نام وى ناميده شده و نيز «جامع الأزهر» از نام او مشتق شده است «4» و براى عظمت دولت فاطمى اين بس كه با نام زهرا تبرك شده باشد.

(2) به هر حال، رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله از غيب خبر يافت كه بضعه طاهره اش همان است كه ثمره پاك از ائمه اهل بيت عليهم السّلام جانشينان پيامبر، داعيان حق در زمين، آنان كه سنگينى بار رسالت را تحمل خواهند كرد و در راه اصلاح اجتماعى

______________________________

(1) مستدرك صحيحين 3/ 154. تهذيب التهذيب 12/ 441. كنز العمال 13/ 674 و 12/ 111. اسد الغابة 5/ 522. ميزان الاعتدال 1/ 535. ذخائر العقبى، ص 39.

(2) ترمذى، صحيح 5/ 656. احمد بن حنبل، مسند 4/ 571 و در صحيح ترمذى است كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «اما دخترم- يعنى فاطمه- پاره تن من است، مرا مى رنجاند آنچه او را برنجاند و مرا مى آزارد آنچه وى را بيازارد». و در كنز العمال 12/ 111 فرمود: «اما فاطمه، شاخه اى از من مى باشد، مرا شادمان مى كند هر چه وى را شاد سازد و به خشم مى آورد مرا آنچه او را خشمگين نمايد».

(3) اسد الغابة 5/ 522. و در مسند احمد بن حنبل 6/ 112 فرمود: «فاطمه سرور زنان اين امت است يا زنان جهانيان». و در صحيح بخارى در كتاب بدء

الخلق آمده: «آيا راضى نيستى كه سرور زنان اهل بهشت يا زنان عالميان باشى؟».

(4) نساء لهن في التاريخ الاسلامى نصيب، ص 48.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:31

از هر كوشش و سختى رنج خواهند برد، از وى جدا خواهند شد و لذا پيامبر به وى توجهى مبذول داشت و ذرّيه اش را مورد توجه و عنايت قرار داد.

(1)

با بى صبرى منتظر بودند در حالى كه همه اميدوار و آرزومند بودند كه خداوند آن ستاره را با ستاره اى ديگر همراه سازد تا آسمان امت اسلامى را روشن سازند و امتدادى براى حيات رهايى بخش عظيم باشند.

(2)

رسولان بود».

شرح حال وى در هر يك از كتابهاى طبقات كبرى 8/ 278، الاصابة 4/ 464 و الاستيعاب آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:33

«خير ديده اى! ان شاء اللّه، فاطمه پسرى به دنيا مى آورد و در دامن تو قرار مى گيرد ...».

(1) روزها به سرعت گذشت و فاطمه سرور زنان، حسين را به دنيا آورد و او در دامن ام الفضل بود به همان گونه كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله خبر داده بود «1».

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در انتظار طلوع ستاره مولود جديد باقى ماند كه زندگى پاره تنش به او درخشان شود، او عزيزترين باقيماندگان نزد وى از پسران و دخترانش بود.

(2)

آورد، پس او را شير دادم تا از شير گرفته شد».

و در تاريخ الخميس 1/ 418 آمده است كه اين خواب پيش از تولد امام حسن عليه السّلام بوده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:34

برپا مى كند و اين مناسبت عظيم را گرامى مى دارد همچنانكه در بيشتر مناطق جهان اسلام، مراسمى برپا مى گردد.

(1) در آفاق يثرب، بازتاب اين خبر شادى بخش، پيچيد. امهات مؤمنين و ديگر بانوان از زنان مسلمان به خانه سرور زنان شتافتند و او را بخاطر فرزند جديدش تبريك گفتند و با وى در سرور و شاديهايش مشاركت نمودند.

(2)

را مى كشند، خداوند شفاعتم را از آنان دور سازد ...».

سپس با اندوه برخاست و اسما را محرمانه گفت: «به فاطمه خبر مده چرا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:35

كه وى تازه فارغ شده است ...» «1».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله غرق در اندوه و غم، از خانه بيرون رفت؛ زيرا او از غيب خبر يافته بود چه مصيبتها و بلاهايى كه هر موجود زنده اى را سراسيمه مى سازد، بر اين فرزندش خواهد گذشت.

(2)

جوهرة الكلام فى مدح السادة الاعلام، ص 116. الافادة فى تاريخ الأئمة السادة از يحيى بن الحسين (متوفى 424 ه) از كتابهاى كپى شده كتابخانه امام حكيم. الذريّة الطاهرة از كتابهاى خطى كتابخانه عمومى حضرت امير المؤمنين عليه السّلام.

مجمع الزوائد 9/ 194. اسد الغابة 2/ 18. الارشاد، ص 198.

(3) اصول كافى 1/ 463. مقريزى، خطط 2/ 285. الاستيعاب (چاپ شده در حاشيه الاصابة) 1/ 392.

(4) طبرانى، المعجم الكبير از مخطوطات كتابخانه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام. تحفة الازهار و زلال الانهار از مخطوطات كتابخانه عمومى امام كاشف الغطاء. مقريزى، خطط 2/ 285.

(5) امتاع الاسماع، ص 187. اسد الغابة 2/ 18 الذرية الطاهرة، ص 101.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:36

اينكه در شعبان به دنيا آمده اكتفا نموده اند «1». و بعضى از بزرگان بر اين باورند كه آن حضرت در آخر ربيع الاول ولادت يافته و اين بر خلاف مشهور است پس توجهى به آن نمى شود «2».

(1)

به آنها تغذيه نمود و آنها از عناصر و اركان وجوديش گرديد و در همه مراحل زندگيش، شيفته آنها شد، پس به سوى ميدانهاى جهاد شتافت و همه چيز را فدا كرد تا اين كلمات در زمين، بلندى يابد و نيروهاى خير و صلح، حاكم شود و نشانه هاى ارتداد جاهلى- كه براى خاموشى نور خدا كوشا بود- در هم كوبيده و نابود شود.

(2)

به دنيا آمد، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آمد و فرمود: پسرم را چه ناميده ايد؟ گفتم: «حرب». فرمود: بلكه او «محسن» است «1».

(2) به نظر ما اين روايت صحت ندارد؛ زيرا:

الف- سيرت اهل بيت عليهم السّلام بر التزام دقيق به اسلام و عدم دور شدن از هيچ يك از احكام آن استوار است و اسلام از ناميدن فرزندان به نامهاى جاهلى كه نشانه عقب ماندگى و انحطاط فكرى مى باشد، كراهت دارد. افزون بر اين، اين نام (حرب) اسم علمى است براى جدّ خاندان اموى كه نماينده نيروهاى كينه توز و ستمكار بر ضد اسلام مى باشد، پس امام چگونه فرزندانش را به آن مى ناميده است؟! ب- اعراض پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از نامگذارى سبط اولش به آن نام، موجب مى شد كه امام را از نامگذارى بقيه پسرانش به آن، بازدارد.

ج- «محسن» به اتفاق مورخان در زمان حيات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به دنيا نيامد، بلكه اندكى پس از وفات آن حضرت متولد شد و اين امر مؤكد مى سازد كه

______________________________

(1) نهاية الارب 18/ 213. الاستيعاب 1/ 384. تهذيب التهذيب 2/ 296. احمد بن حنبل، مسند 1/ 158.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:39

روايت مذكور، ادعايى بيش نيست و صحت ندارد.

(1) 2- «احمد بن حنبل» به سندش از امام على عليه السّلام روايت كرده گفت: هنگامى كه حسن برايم متولد شد، وى را به نام عمويم «حمزه» ناميدم و وقتى كه حسين به دنيا آمد، او را به نام برادرم «جعفر» نام گذاشتم. پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مرا فرا خواند و فرمود: «خداوند مرا دستور داده تا نام اين دو را تغيير

دهم، پس آن دو را حسن و حسين نامگذارى كن» «1».

اين روايت نيز در ضعف، همچون روايت قبلى است؛ زيرا نامگذارى سبطين به اين دو نام، بر حسب مشهور، اندكى پس از تولدشان صورت گرفت و هيچ كس به آنچه احمد روايت كرده، نظر نداده است.

(2) 3- طبرانى به سندش از امام على عليه السّلام روايت كرده كه فرموده است:

«هنگامى كه حسين به دنيا آمد، وى را به نام برادرم جعفر ناميدم، پس رسول خدا مرا فرا خواند و به من دستور داد تا او را حسين نام گذارم» «2».

اين روايت در ضعف، با دو روايت قبلى همانند است؛ زيرا حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نامگذارى سبط و ريحانه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله بر آن حضرت پيشى نجست و آن حضرت بود كه- بر حسب آنچه مشهور بر آن است- وى را به اين نام، ناميد و روايات اهل بيت عليهم السّلام بر آن اجماع دارند.

(3)

پاكتر و طاهرتر است و براى سرعت روييدن گوشت، مناسب تر مى باشد و اينكه زمين چهل روز از بول شخص ختنه نشده، نجس مى گردد ...».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:41

(1)

عليه السلام ،ج 1،ص:42

(1)

مشكل الآثار 4/ 72.

(3) ذخائر العقبى، ص 134.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:43

(1)

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:44

«سفيد چهره بود و هرگاه در جايى مى نشست كه در آن تاريكى بود، با سفيدى زيبايى و گردنش، آنجا روشن مى گشت» «1».

(1) و ديگرى مى گويد: «جمالى عظيم داشت و نور درخشنده اى در پيشانى و گونه هايش بود كه اطرافش را در شب تاريك، روشن مى ساخت و شبيه ترين مردم به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود» «2».

(2) و يكى از شهدا، از يارانش در شعر حماسى كه سروده روز طف بود، آن حضرت را وصف كرده گويد:

له طلعة مثل شمس الضحى له غرة مثل بدر منير «طلعتى چون خورشيد هنگام بالا آمدن روز دارد و پيشانى او همچون ماه تابان است».

(3)

اين باره «كعبى» مى گويد:

و مجرح ما غيرت منه القنا حسناو لا اخلقن منه جديدا

قد كان بدرا فاغتدى شمس الضحى مذ ألبسته يد الدماء برودا «و آن مجروحى كه نيزه ها زيباييش را دگرگون نساختند و تازه اى از او را كهنه ننمودند».

«او ماه تمامى بود كه به خورشيدى در بلنداى روز تبديل شد. آنگاه كه دستهاى خون آلود، جامه هايى بر او پوشاند.

و هنگامى كه سر مبارك آن حضرت را نزد ابن زياد بردند، از نور چهره اش در شگفت شد و گفت: «كسى همچون او زيبا نديده ام!».

(1) «انس بن مالك» بر او اعتراض نمود و گفت: «مگر نه اين است كه وى شبيه ترين آنان به رسول خدا بود؟» «1».

و هنگامى كه آن سر شريف را بر يزيد بن معاويه عرضه داشتند، از جمال هيبتش به حيرت افتاد و گفت: «من هرگز صورتى زيباتر از او نديده ام!».

پس يكى از حاضران به وى گفت: «او شبيه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بود» «2».

(2) راويان، اجماع دارند كه وى در اوصاف و نشانه هايش همانند جدش حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بود و در شباهت و صفات، با آن حضرت شباهت داشت و هنگامى كه «عبيد اللّه بن حر جعفى» به ديدار حضرتش مشرف شد، جانش از اقدام و اجلال او سرشار شد و اظهار داشت: «من هرگز كسى را نديده ام كه زيباتر

______________________________

(1) بلاذرى، انساب الاشراف، 3/ 5، نسخه خطى در كتابخانه عمومى حضرت امير المؤمنين عليه السّلام.

(2) همان.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:46

و چشم گيرتر از حسين باشد ...».

بر چهره او سيماى پيامبران و هيبت متقيان آشكار شد و لذا چشم بينندگان خود را پر مى كرد و پيشانيها در

برابرش به خضوع و احترام، خم مى شد.

(1)

زيرا ساخت وراثتى حدود احتمالى را معين مى كند و محيط، مقرر مى دارد كه اين احتمال محقق خواهد شد. بنابراين، ساخت وراثتى چيزى جز قدرت تعامل با هر محيطى به طريقى خاص نيست ...».

(2) و مقصود اين است كه همه آثار و خواصى كه در دستگاههاى حساس بدن انسان ظاهر مى شود، به عوامل وراثتى و قوانين آنها برمى گردد و محيط وقوع آن مميزات و ظهور آنها را در خارج مقرر مى دارد بنابراين، بنا به تحقيقات تجربى كه متخصصان مباحث وراثت انجام داده اند، محيط، تنها عامل يارى دهنده به وراثت است.

(3) به هر حال، علماى وراثت بدون ترديد بر اين تأكيد دارند كه فرزندان و نوادگان، بيشتر صفات نفسانى و جسمانى پدران و اجداد را به ارث مى برند و اين صفات، بدون اراده و اختيار به آنان منتقل مى شوند. اين مورد به صراحت در نوشته دكتر «آلكسيس كارل» درباره وراثت آمده است، آنجا كه مى گويد:

«زمان ادامه مى يابد، همان گونه كه در فرع تا آن سوى مرزهاى جسمانيش امتداد پيدا مى كند ... و حدود زمانيش از حدود اتّساعى آن دقيق تر و ثابت تر نيست، زيرا آن به گذشته و آينده مربوط است، على رغم اينكه ذات آن به خارج از حال، گسترش نمى يابد ... و فرديت ما آن گونه كه مى دانيم، هنگامى به وجود مى آيد كه اسپرم، وارد اوول مى شود، ولى عناصر ذات پيش از اين لحظه وجود پيدا مى كند و در بافتهاى والدين و اجداد و گذشتگان بسيار دور ما پراكنده مى باشد؛ زيرا ما از مواد سلولى پدران و مادرانمان ساخته شده ايم كه در حالت ارگانيك

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:51

تجزيه ناشده در گذشته توقف مى نمايد ... و

ما قطعات ناچيزى از كالبدهاى فراوان گذشتگانمان را در وجود خود داريم و صفات و كمبودهاى ما چيزى جز ادامه كمبودهاى و صفات آنان نيست ...» «1».

(1) اسلام، پيش از ديگران، اين پديده را كشف كرد و بر تأثير عملى آن در ساخت نفسانى و تربيتى فرد، دلالت كرد و با اصرار فراوان بر اين امر تأكيد نمود كه رابطه زوجيت بر اساس محكمى از آزمايش و بررسى رفتار زوجين و سلامت نفسانى و اخلاقى آنان از عيوب و نواقص، صورت گيرد. و در حديث است كه: «براى نطفه خود انتخاب كنيد كه اصل، وارد شونده و تأثيرگذار است».

(2) قرآن مجيد به آنچه وراثت از دقيق ترين صفات منتقل مى كند، اشاره دارد.

خداى تعالى در داستان پيامبرش حضرت نوح، مى فرمايد: رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكافِرِينَ دَيَّاراً إِنَّكَ إِنْ تَذَرْهُمْ يُضِلُّوا عِبادَكَ وَ لا يَلِدُوا إِلَّا فاجِراً كَفَّاراً «2» و اين آيه به وضوح دلالت دارد بر انتقال كفر و الحاد به وراثت از پدران به فرزندان. و كتب حديث، سرشار است از مجموعه بزرگى از اخبارى كه از ائمه اهل بيت عليهم السّلام رسيده و بر واقعيت وراثت و قوانين آن و اهميت فراوانش در رفتار انسان و ساخت وجودى او دلالت دارد.

(3) در پرتو اين پديده كه در تأثير خود منحرف نمى شود، به طور قطع مى گوييم كه سبط پيامبر صلّى اللّه عليه و آله صفات اخلاقى، نفسانى و ساختهاى روحى خود را از جدش حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به ارث برده كه آن حضرت با اين ويژگيها بر ديگر

______________________________

(1) نظام تربيتى در اسلام، ص 61- 62.

(2) نوح/ 26 و 27: «نوح

عرض كرد: پروردگارا! (اينك كه قوم از كفر و عناد دست نمى كشند) تو هم اين كافران را هلاك كن و از آنان ديّارى بر روى زمين باقى مگذار، اگر از آنان هر كه را باقى گذارى، بندگان پاك با ايمانت را گمراه مى كنند و فرزندى هم جز بدكار و كافر از آنان به ظهور نمى رسد».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:52

پيامبران برترى يافته بود و بسيارى از روايات، ميزان آنچه را كه او و برادرش امام حسن از صفات جسمانى از جدشان حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به ارث برده اند، مشخص نموده اند؛ زيرا از حضرت على عليه السّلام روايت شده است كه فرمود:

«هر كس دوست دارد كه به شبيه ترين مردم به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ما بين گردن و موى او بنگرد، به حسن نگاه كند و هر كس دوست دارد كه به شبيه ترين مردم به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ما بين گردن تا قوزك پا نگاه كند، از نظر خلقت و رنگ، به حسين بنگرد» «1».

(1) و در روايتى آمده است كه امام حسين عليه السّلام ما بين ناف تا پايش به پيامبر شباهت داشت «2» و همان گونه كه اين ظاهر را از جد به ارث برده، ويژگيها و ديگر حالات و صفاتش را نيز از آن حضرت به ارث گرفته بود.

(2)

در ايجاد توازن در رفتار فرد از ديگر عوامل تربيتى مؤثرتر مى باشد و كودك، زبان را از آن فرا مى گيرد و ارزشها و سنّتهاى اجتماعى را كسب مى كند.

______________________________

(1) طبرانى، المعجم الكبير 3/ 98 مخطوط به خط علّامه سيد عزيز طباطبائى يزدى.

(2) المنمق فى اخبار قريش، ص 424.

(3) «خانواده» نزد علماى جامعه شناس، آن رابطه اجتماعى است كه از زن و شوهر و فرزندانشان تشكيل مى شود و شامل اجداد و نوادگان مى باشد (ر. ك: علم الاجتماع، ص 92).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:53

(1) هنگامى كودكان يك خانواده، نشأتى سليم، متوازن و دور از ناهنجارى و انحراف پيدا مى كنند كه در خانه، آرامش، مودت، اطمينان خاطر و دورى از خشونت و ناخشنودى، حاكم باشد و اگر خانواده اين موارد را رعايت ننمايد، كودكانش دچار عقده هاى روانى خطرناكى مى شوند كه براى آنان مشكلات و گرفتاريهاى فراوانى را به بار مى آورند. و از نظر روان شناسى ثابت شده كه خطرناكترين عقده ها كه بيشترين زمينه سازى را براى آشفتگيهاى شخصيتى فراهم مى سازند، همانها هستند كه در مرحله كودكى نخستين، خصوصا از رابطه طفل با والدينش، ايجاد مى شوند «1».

(2) همچنين يكى از مهمترين وظايف خانواده، توجه به تربيت كودكان است؛ زيرا خود مسئول فعاليتهاى اجتماع پذيرى مى باشد كه طفل از خلال آن، آگاهيهاى فرهنگى و اصول آن را به صورتى فرا مى گيرد كه وى را در آينده زندگيش، شايسته مشاركت فعّالانه با ديگر اعضاى اجتماع مى سازد.

(3) از نظر علماى تربيت، مهمترين وظايف خانواده عبارتند از:

الف- آماده كردن كودكان در محيطى شايسته تا نيازهاى بيولوژيك و اجتماعى خود را برآورده سازند.

ب- آماده كردن آنان براى مشاركت در زندگى جامعه و آشنايى با ارزشها و عادتهاى

آن.

ج- فراهم نمودن آرامش، امنيت و حمايت براى آنان.

د- فراهم آوردن وسايلى كه براى آنها امكان ساخت وجوديشان در درون جامعه را مهيّا نمايد «2».

______________________________

(1) بيماريها روانى و عقلى، ص ب.

(2) نظام تربيتى در اسلام، ص 81.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:54

ه- تربيت آنها با تربيتى اخلاقى، وجدانى و دينى «1».

(1) در پرتو اين مباحث تربيتى نوين درباره خانواده و ميزان اهميتش در پرورش كودك و جهت دهى رفتار وى، به طور يقين مى گوييم كه امام حسين در ويژگيها و پايه هاى تربيتش كه آنها را از خانواده دريافت داشته، در خانواده اى رشد كرده كه هر كرامت و فضيلتى در اسلام به آن منتهى مى شود؛ زيرا در زير گنبد آسمان، خانواده اى والاتر و پاكتر از خاندان آل رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله وجود نداشته است ... و امام حسين عليه السّلام در سايه اين خانواده، رشد كرده و از سرشت و اخلاق آن تغذيه نموده است و ما- به اختصار- به بعضى از نقاط درخشان تربيت بى همتايى كه حضرت حسين عليه السّلام در سايه خانواده نبوى، بهره برده بود، اشاره اى مى نماييم.

(2)

مكارم اخلاقش را براى وى ترسيم مى كرد. و هنگام صباوت، سوره توحيد را به او آموخت «2».

اتفاق افتاد كه مقدارى خرما به عنوان صدقه نزد پيامبر آوردند و حسين

______________________________

(1) نظام خانواده در اسلام، ص 25.

(2) يعقوبى، تاريخ 2/ 246.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:55

يك دانه از آن خرما را در دهان گذاشت اما پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن را از دهان وى بيرون آورد و به او گفت: «صدقه براى ما حلال نيست» «1».

(1) در اينجا حضرت، وى را عادت مى دهد كه از سنين خردسالى، مناعت طبع داشته باشد و آنچه را كه برايش حلال نيست، تناول ننمايد و طبيعى است كه دور كردن كودك از خوردن غذاهاى شبهه آميز يا حرام، بر حسب آنچه تحقيقات پزشكى جديد بر آن دلالت دارد، اثر ذاتى خود را در رفتار طفل و رشد قواى ادراكى وى دارد؛ زيرا تناول غذاهاى حرام به وسيله كودك سبب مى شود كه فعاليتهاى رفتارى وى متوقف شود و در دل او سرشتهاى شرورانه همچون سنگدلى، تعدى و حمله تندروانه به ديگران را مى كارد و اسلام با توجهى عميق اين جنبه ها را در نظر داشته و لذا دور كردن كودك از تناول غذاى حرام را لازم دانسته است «2».

(2) و دور نگهداشتن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله سبطش حسين را از خوردن خرماى صدقه- كه براى اهل بيت عليهم السّلام جايز نيست- به كارگيرى اين شيوه تربيتى شايسته مى باشد ... و ما موارد بيشترى از نمونه هاى تربيت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مورد آن حضرت را ضمن نقل احاديث وارده از پيامبر در مورد وى، بيان خواهيم كرد.

(3)

كس عيب خود را بنگرد، از عيب ديگران بازمى ماند.

و هر كس به قسمتهاى خداوند راضى شود، بر آنچه از دست داده باشد، غمگين نمى شود. و هر كس شمشير ستم بكشد، با آن كشته مى شود. و هر كس چاهى بكند، در آن مى افتد. و هر كس حجاب ديگران هتك نمايد، زشتيهاى خانه اش آشكار مى گردد. و هر كس گناه خود را فراموش كند، گناه ديگران را بزرگ

______________________________

(1) در نسخه اى «خشنودى و خشم» آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:57

مى شمارد. و هر كس در كارها خود را به زحمت بيهوده افكند، از پاى مى افتد.

(1) و آنكه خود را به دريا زند، غرق مى شود. و آنكه خود رأى باشد، گمراه مى گردد.

و آنكه به عقل خودش بى نيازى جويد، مى لغزد. و هر كس بر مردم تكبر كند، خوارى يابد. و هر كس با آنان بى خردى كند، دشنام مى شنود و آنكه به جاهاى بد وارد شود، متهم مى گردد. و هر كس با فرومايگان همدم شود، حقير مى گردد.

و آنكه با علما همنشينى كند، بزرگى مى يابد. و آنكه مزاح كند، سبك شمرده مى شود و آنكه كناره گيرى نمايد، سلامت مى بيند. و كسى كه شهوات را ترك كند، آزاد مى شود. و آنكه حسد را ترك نمايد، محبت مردم را به دست مى آورد.

(2) اى پسرم! عزّت مؤمن در بى نيازيش از مردم باشد. و قناعت، ثروتى بى پايان است. و هر كس مرگ را بسيار به ياد آورد، به اندك از دنيا راضى مى شود.

و آنكه بداند سخنش از عملش شمرده مى شود، سخنش كم مى شود جز در آنچه برايش سودبخش باشد، شگفتى از كسى باشد كه از عقاب بترسد و به ثواب اميدوار باشد، اما عمل نكند. ذكر، نور

است و غفلت تاريكى و جهالت گمراهى باشد و خوشبخت آن كسى است كه از ديگران پند گيرد، ادب بهترين ميراث و حسن خلق، بهترين همدم است.

(3) اى پسرم! با قطع رحم، بركت و پيشرفتى نباشد و با معصيت كارى بى نيازى نخواهد بود ...

(4) اى پسرم! عافيت، ده جزء است، نه جزء آن در خاموشى است مگر آنكه خدا را ياد كنند و يكى از آنها در ترك همنشينى با بى خردان است. هر كس با معصيت خداى عز و جل در مجالس، خود را زينت دهد، خوارى به ارث مى برد.

و هر كس علم طلب كند، دانا مى شود.

(5) اى پسرم! سرآغاز علم، مدارا كردن و آفت آن پرده درى است. و از

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:58

گنجهاى ايمان، صبر بر مصيبتها باشد. پاكدامنى، زيور فقر و سپاس، زينت ثروت است. هر كس كارى را فراوان انجام دهد، به آن شناخته مى شود و هر كس سخنش زياد گردد، خطايش فراوان مى گردد و هر كس خطايش بسيار شود، حيايش اندك مى گردد و آنكه كم حيا شود، ورعش كم مى شود. و آنكه ورعش اندك گردد، قلبش مى ميرد و هر كس قلبش بميرد، وارد آتش مى شود.

(1) اى پسرم! هيچ گناهكارى را نااميد مكن كه چه بسيار باشد كسى به گناه ادامه دهد اما عاقبت به خير شود. و چه بسيار كسى كه عمل كند، اما در آخر عمر خود، آن را تباه كند و به آتش برود. هر كس دنباله كار را بگيرد، كارها بر او سبك مى شود.

(2) اى پسرم! فراوانى ديدارها، ملالت و بيزارى به بار مى آورد.

(3) اى پسرم! اطمينان قبل از آگاهى، با دورانديشى مخالف است. خود خودپسندى شخص،

دليلى بر ضعف عقل اوست.

(4) اى پسرم! چه بسيار است كه نگاهى، حسرت به بار آورد و چه بسيار است سخنى كه نعمتى را موجب شود. هيچ شرافتى بالاتر از اسلام و هيچ بخششى بالاتر از تقوا و هيچ پناهگاهى، مطمئن تر از ورع و هيچ شفيعى بهتر از توبه نيست. جامه اى زيباتر از عافيت نباشد و هيچ ثروتى بيش از رضايت به قوت، موجب رفع فقر نمى شود. هر كس تنها به قدر نياز در طلب باشد، در رسيدن به آسايش تعجيل كرده و در حفظ خوشنامى كوشيده است. حرص، كليد رنج و مركب مشقت و موجب گرفتار شدن به گناهان است. بدى، فراهم آورنده عيبها و زشتيهاست و براى ادب كردن نفس، همان كافى است كه آنچه را از ديگران نمى پسندى در نظرگيرى، براى برادر تو است همانند آنچه براى تو نسبت به وى وجود دارد. و هر كس بدون دقت در درستى كارها خويشتن را گرفتار سازد، به

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:59

حقيقت كه خود را در معرض مصيبتهاى ناگهانى قرار داده است.

(1) چاره انديشى پيش از دست زدن به هر كارى، تو را از پشيمانى ايمن مى سازد. هر كس كارها و نظرهاى برجسته را بررسى كند، مواضع خطا را مى شناسد، شكيبايى، سپرى در برابر بينوايى است. مخالفت با نفس، كمال آن را باعث مى شود. ساعتها، عمرها را مى كاهد. پروردگار تو از حاكمترين حاكمان براى ستمكاران است و او آگاه به درون درونگرايان مى باشد. (2) بدترين توشه براى روز معاد، تعدى بر بندگان باشد، در هر جرعه اى آب، شكستنى در گلو و در هر خوردنى، گيركردنى در گلو باشد. هيچ نعمتى به دست نمى آيد مگر

با جدا شدن از نعمت ديگرى، چه نزديك است آسايش به خستگى و بينوايى به نعمت و مرگ به زندگى، پس خوشا به حال آنكه علم و عمل و حب و بغض و گرفتن و رها كردن و سخن گفتن و سكوتش را براى خدا خالص گرداند. (3) و آفرين بر عالمى كه آگاه شود و از گناه بپرهيزد و عمل كند و كوشا باشد و از هلاكت و خسران بترسد، پس آماده و مهيا گردد، اگر پرسيده شود، به روشنى پاسخ گويد و اگر رها شود، خاموش ماند. سخن او صواب باشد و سكوت او به سبب ناتوانى از جواب باشد. واى و همه واى بر كسى باشد كه گرفتار حرمان، خوارى و نافرمانى شود و آنچه را براى ديگران نمى پسندد، براى خويشتن نيكو شمارد. هر كس سخنش نرم گردد، محبتش واجب مى شود. (4) هر كس را كه شرم و بخشش نباشد، مرگ براى او از زندگى شايسته تر است. مروت شخص كامل نمى شود تا اينكه براى او مهم نباشد كه كداميك از دو جامه اش را بپوشد و يا كدام يك از دو خوردنيش را بخورد» «1».

______________________________

(1) الاعجاز و الايجاز، ص 33.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:60

اين وصيتنامه، سرشار است از آداب رفتار، تهذيب اخلاق و دعوت به تقواى الهى كه همانا نخستين پايه در نگهداشتن نفس از انحراف و گناهان و قرار دادن آن در مسير صحيحى است كه از هدايت و رستگارى، برخوردار باشد.

(1)

داشته باشد. همچنين وى را با آداب اسلامى تغذيه نمود و او را به استقامت و راه مستقيم به سوى خير، عادت داد.

(2) «علائلى» مى گويد: «آنچه از مجموع اخبار حسين به ما رسيده اين است كه مادرش، اهتمامى فراوان داشت تا الگوهاى عقيدتى اسلامى را در وجود او مستحكم سازد و انديشه فضيلت با تمام معانى آن و به صحيح ترين صورتى در نفسش گسترش يابد و عجيب نباشد كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نيز در جهت دهى به آن حضرت، در اين دوره اى كه كودك، احساس استقلال مى كند، اشراف داشته است.

(3) حضرت فاطمه عليها السّلام انديشه خير و دوستى مطلق و واجب را در نفس وى كامل گردانيد و در زواياى فكر و ابعاد انديشه هايش، فضيلتهاى عالى را گسترده ساخت؛ زيرا مبانى ادب را در طبيعت فرزندش چنان جهت داد كه مركز دايره آن، خداوند باشد كه خود آن انديشه اى است كه همگان در آن مشترك هستند.

(4) بدين گونه است كه كودك، خود دايره محدود كوتاهى را رسم مى كند آنجا كه اين مبانى ادب را حول محور مادرش بنا مى كند و تنها وى را در نظر مى گيرد و

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:61

از او به هيچ موجودى جز او روى نمى آورد و مادرش براى او دايره اى نامتناهى ترسيم نمود، آنگاه كه انديشه خدايى را نقطه تمركز قرار داد و مبانى آداب و فضايل را حول محور آن قرار داد، پس نفس وى گسترده گشت تا جهان را با عواطف مهذّبش شامل شود و با عاليترين نمونه او را به سوى خير و جمال حركت دهد ...» «1».

(1) امام حسين عليه السّلام در

فضاى آن خانواده عظيم، رشد و نموّ يافت، خانواده اى كه تاريخ انسانيت براى آن همانندى در ايمان و هدايت سراغ نداشت تا آنجا كه آن حضرت در سايه رشدش در ميان آن خانواده از نمونه هاى كم نظير انديشه انسانى و از بارزترين پيشوايان مسلمين گرديد.

(2)

در جهانى متناقض و مملو از نيرنگ، فريب، خيانت و حسد زندگى مى كند و اينكه وى مخلوقى ناتوان است كه قدرت و توانى در برابر اين جهان زورگو را ندارد «2» ...

(2) اسلام، به صورتى مثبت به مسائل محيط، توجه نموده و همه وسايل و نيروهايش را در راه اصلاح آن به كار گرفته و پيش از هر چيز به اين امر نظر داشته است كه ارزشهاى والايى از حق، عدل و مساوات در آن حاكم باشد و عوامل انحطاط و عقب ماندگى از قبيل جور، ستم و فريبكارى در آن نابود شود و محيط، جاى امنى باشد به دور از آشوبها و پريشانيها تا بهترين و سرآمدترين انسانها را به امت تقديم كند، انسانهايى پيشتاز در صحنه هاى نيكوكارى و خير و اصلاح.

(3) محيط اسلامى، بزرگان، نامداران و شخصيتهاى كم نظيرى از مصلحان را

______________________________

(1) اثر خانواده و اجتماع بر نوجوانان زير سيزده سال، سازمان يونسكو، ص 35.

(2) شكل گيرى شخصيت، ص 22.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:63

پرورش داده كه از بهترين افرادى بودند كه انسانيت در همه مراحل تاريخيش به خود ديده است، همچون مولايمان حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام، عمار بن ياسر، ابو ذر و مانند آنها از پايه گذاران عدالت اجتماعى در اسلام.

(1) امام حسين عليه السّلام در فضاى آن محيط روشن اسلامى، نشأت يافت كه نور را پرتوافكن ساخت و تمدن انسان را بپا كرد و ملتهاى جهان را به سوى محقق نمودن مسائل سرنوشت سازشان، رهبرى نمود و نيروهايى را كه براى عقب نگهداشتن و انحطاط انسان مى كوشيدند، نابود ساخت. آن محيط عظيمى كه به سوى سرچشمه هاى عدالت، روى آورد و از آن سيراب

گشت و نسلهاى تشنه را سيراب نمود.

(2) امام حسين عليه السّلام در اوان كودكى مشاهده كرد كه محيط اسلامى چه پيروزيهاى عظيمى را در راه ايجاد دولت اسلام و استحكام بخشيدن به پايه ها، اهداف و نشر اصول آن با هدف گسترش مودت و نيكنامى و امنيت در ميان مردم به دست آورده بود.

(3) اينها بخشى از امكانات تربيتى است كه براى امام حسين عليه السّلام فراهم آمده بود. امكاناتى كه آن حضرت را آمادگى بخشيد تا مثالى والا براى جدّش حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در دعوت به سوى حق و صلابت در عدل باشد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:65

(1)

مى نماييم.

(3)

دو سبط شهيد آن حضرت؛ يعنى حسن و حسين، سروران جوانان اهل بهشت كه هيچ يك از صحابه و ديگران در اين آيه با آنها مشاركت ندارد و بر اين اختصاص، موارد ذيل دلالت مى نمايد:

(1) اولا: ام سلمه گفته است: اين آيه در خانه من نازل شد در حالى كه فاطمه، على، حسن و حسين در خانه بودند، پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با كسائى كه بر آن حضرت بود، آنان را پوشاند و سپس فرمود: «خداوندا! اينها اهل بيت من هستند، پس پليدى را از آنها دور ساز و آنان را به حقيقت پاك گردان». و اين گفته را تكرار مى فرمود و ام سلمه مى شنيد و مى ديد، پس گفت: اى رسول خدا! آيا من همراه شما هستم؟ و كسا را برداشت تا داخل شود. پس پيامبر آن را از دست او كشيد و به وى فرمود: «تو بر خير هستى». و در اين مورد، صحاح، تواتر دارند «1» و اين امر، حسب روايت ام سلمه، به وضوح بر اختصاص آيه تطهير به آنان و امتياز آنها از ميان ديگر افراد به اين كرامت درخشان، دلالت دارد.

(2) ثانيا: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از هر راهى استفاده نمود تا اختصاص اين آيه را به اهل بيت، نشان دهد. «ابن عباس» روايت كرده: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را ديدم كه به مدت هفت ماه هر روز بر در خانه على بن ابى طالب هنگام هر نماز مى آمد و مى فرمود: سلام و رحمت خداوند و بركات او بر شما باد اى اهل بيت: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ

وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً، نماز! خداوند

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 2/ 416. اسد الغابة 5/ 521.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:68

شما را رحمت كند، در هر روز، پنج مرتبه» «1».

(1) انس بن مالك روايت كرده است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به مدّت شش ماه هنگام خارج شدن براى نماز صبح، به خانه فاطمه سر مى زد و مى فرمود: نماز! اى اهل بيت!: «همانا خداوند مى خواهد تا پليدى را از شما اهل بيت دور سازد و شما را به حقيقت پاك گرداند» «2».

(2) ابو برزه روايت كرده: «هفت ماه با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نماز خواندم، پس هر وقت از خانه اش خارج مى شد به در خانه فاطمه عليها السّلام مى آمد و مى فرمود: سلام بر شما!:

... إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً «3».

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اختصاص اين آيه به اهل بيتش را مورد تأكيد قرار داد و آن را از ديگران منتفى دانست تا امت را ارشاد نمايد و آنها را به پيروى از آنها و تسليم رهبرى خود به آنها ملزم سازد.

(3) ثالثا: احتجاج عترت پاك به اختصاص آيه به آنها كه امام حسن مجتبى عليه السّلام در يكى از خطبه هاى خود فرمود: «و من از اهل بيتى هستم كه جبرئيل بر ما نازل مى شد و از نزد ما بالا مى رفت و من از اهل بيتى هستم كه خداوند پليدى را از آنان دور ساخته و به حقيقت پاك گردانيده است» «4».

(4) و اخبار از طرق عترت پاك، متواتر گشته و اختصاص آيه به پنج تن اصحاب كسا و عدم شمول آن بر ديگر افراد خانواده

پيامبر را اعلام نموده است.

______________________________

(1) الدر المنثور 5/ 199.

(2) مجمع الزوائد 9/ 169. انساب الاشراف 2/ 104، ذخائر العقبى، ص 24.

(3) ذخائر العقبى، ص 24.

(4) حاكم، مستدرك 3/ 172.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:69

(1)

در بازار فرياد مى زده است «1» و اصرار و عناد وى تا بدانجا رسيد كه مى گفت:

«هر كس بخواهد با او مباهله مى كنم كه (اين آيه) در مورد همسران پيامبر نازل شده است» «2».

(2) طبيعى است كه فرياد زدنش در بازار و پيشنهاد مباهله دادن، دليلى بر كينه شديد وى نسبت به عترت پاك است كه معادل قرآن كريم مى باشند. و در اينجا لازم است به مسائل مربوط به عكرمه و مقاتل بنگريم تا انگيزه آن دو در مورد ادعايشان مشخص گردد.

(3)

به اين امر اشتهار يافت؛ زيرا از ابن مسيب روايت شده كه به غلام خود، برد گفته است:

«بر من دروغ مگوى آن گونه كه عكرمه بر ابن عباس دروغ گفت» «1». زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 1 71 عكرمه در ميزان ..... ص : 70

2) از «عثمان بن مره» روايت شده كه وى به قاسم گفته بود: «عكرمه با ما از ابن عباس چنين حديث گفته است. پس قاسم گفت: اى برادر زاده! عكرمه دروغگو مى باشد و هنگام صبح، حديثى مى گويد و شبانگاه با آن مخالفت مى كند» «2».

و با وجود متهم بودنش به دروغگويى، پس به هيچ يك از روايات وى نمى توان اعتماد كرد، زيرا اقدام به دروغگويى از مهمترين عواملى است كه موجب بى اعتبارى راوى مى شود.

(3) 3- وى فاسق بوده و به غنا گوش فرا مى داد، نرد بازى مى كرد، در نماز سستى مى نمود و سبك مغز بود «3».

(4) 4- مسلمين او را رها كرده و از او دور شدند. وى و كثير عزّه در يك روز درگذشتند، پس مردم به تشييع جنازه كثير رفتند اما بر جنازه وى حاضر نشدند «4».

(5) و با اين ايرادهايى كه بر او گرد آمده اند، چگونه مى توان به روايت وى اعتماد و به آن اطمينان كرد. بخارى به وى اعتماد نموده در حالى كه مسلم از وى

______________________________

(1) ميزان الاعتدال 3/ 96.

(2) معجم الادباء.

(3) تهذيب التهذيب 7/ 263.

(4) همان 7/ 271.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:72

اجتناب كرده است. «1» بخارى گويد: «كسى از اصحاب ما نيست مگر اينكه به عكرمه احتجاج مى كند» «2» و عجيب اين است كه بخارى در رواياتش بر عكرمه و امثال وى از كسانى كه

در دينشان مورد ايراد هستند، اعتماد مى كند ولى از روايات عترت پاك كه معادل قرآن كريم مى باشند، خوددارى مى ورزد!!

(1)

روايت شده است كه فرمود: «سلونى قبل ان تفقدونى؛ از من بپرسيد پيش از آنكه مرا از دست بدهيد»، پس مقاتل خواست كه در اين امر با آن حضرت همانند باشد و مى گفت: «از من بپرسيد راجع به آنچه پايين تر از عرش باشد!». پس مردى به سوى او برخاست و به او گفت: به من خبر ده درباره مورچه كه روده هاى آن در كجا هستند؟ و او قادر به پاسخ نشد «2».

(3) بار ديگر گفت: بپرسيد از من درباره آنچه پايين تر از عرش است! پس مردى برخاست و به او گفت: به من خبر بده چه كسى موى سر آدم را هنگامى كه به حج رفت، تراشيد؟ و او سرگردان شد و قادر به پاسخ نبود «3».

اينها مواردى است كه بر تباهى انديشه هايش دلالت دارد و اينكه هيچ يك از احاديث وى قابل اعتماد نبوده است.

(4)

خطاب در آيه، بدون اينكه در آيات ديگر زنان، چنين باشد، براى ردّ گمراه سازى آنان كفايت مى كند.

(3) سوّم اينكه: در كلام بليغ، استطراد و اعتراض داخل مى شود و آن عبارت از اين است كه جمله اى عارضى ميان سخن متناسق وارد مى گردد همچون قول خداى تعالى است در حكايت گفتار عزيز به همسرش، آنجا كه به وى مى گويد:

... إِنَّهُ مِنْ كَيْدِكُنَّ إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا وَ اسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ ... «1» كه جمله: (يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا) ميان دو خطاب وى به او، مستطرد است، آن گونه كه مى بينى.

(4) و همانند گفتار بارى تعالى است: ... إِنَّ الْمُلُوكَ إِذا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوها وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِها أَذِلَّةً وَ كَذلِكَ يَفْعَلُونَ وَ إِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِمْ بِهَدِيَّةٍ فَناظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ «2» كه گفته: (وَ كَذلِكَ يَفْعَلُونَ) جمله اى است عارضى از سوى

______________________________

(1) يوسف/ 28- 29 «چون شوهر ديد كه پيراهن از پشت دريده است، گفت: اين (شكوه و تظاهر به عفت و تهمت بر ديگرى بستن) از مكر شماست كه مكر و حيله شما زنان بسيار بزرگ و حيرت انگيز است. شوهر كه حقيقت را دريافت يوسف را گفت اى پسر! از اين درگذر (يعنى قضيه را از همه پنهان دار) و زن را گفت از گناه خود توبه كن».

(2) نمل/ 34- 35 « (بلقيس) گفت: پادشاهان چون به ديارى حمله آرند، آن كشور را ويران سازند و عزيزترين اشخاص مملكت را ذليل ترين افراد مى گيرند و رسم و سياستشان بر اين كار خواهد بود.

حال من هديه اى بر آنان بفرستم تا ببينم فرستادگانم از جانب سليمان پاسخ چگونه بازآرند».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:75

خداى تعالى ميان سخن

بلقيس.

(1) و مانند گفتار خداوند با عزت است: فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ «1» كه تقدير آن اين است كه: «أ فلا اقسم بمواقع النّجوم انّه لقرآن عظيم» و آنچه ميان آنهاست، استطراد بر استطراد است و اين امر در كتاب، سنّت، كلام عرب و غير آنها از مبلّغان، فراوان ديده مى شود.

(2) آيه تطهير از اين قبيل است كه به صورت مستطرده (عارضى) در ميان آيات زنان آمده كه به سبب استطراد آن مشخص گرديد كه خطاب خداوند به آنان با آن اوامر، نواهى، نصايح و آداب نبوده است مگر بخاطر عنايتى كه خداى تعالى نسبت به اهل بيت (يعنى آن پنج تن) داشته تا مبادا (هر چند از جهت همسران پيامبر) ملامتى به آنها برسد و يا اينكه (و لو به واسطه) امرى ناخوشايند به آنان نسبت داده شود و يا اينكه منافقان را بر آنها (هر چند به سبب آن همسران) راهى باشد و اگر اين استطراد نمى بود آن نكته با ارزش و گرانمايه حاصل نمى شد كه بلاغت ذكر حكيم به آن عظمت يافت و اعجاز شگفت انگيزش كامل گشت، آن گونه كه پنهان نباشد «2».

(3) نظر «امام شرف الدين»، نظرى محكم و استوار است كه تأويل متأولان را قطع كرد و خيالات معاندان را نابود ساخت و به وسيله آن، حجت را بر مخالفان تمام نمود.

(4)

بسيار كتابى بزرگوار و سودمند و گرامى است».

(2) الكلمة الغراء فى تفضيل الزهراء عليها السّلام، ص 196- 197.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:76

خداوند متعال رجس؛ يعنى گناهان را از آنان دور ساخته و آنان را به حقيقت، پاك گردانيده است و اين همان واقعيت و حقيقت عصمت است.

(1) آيه، براى دلالت بر اين امر، «انّما» را در صدر خود دارد كه از قويترين ادوات حصر مى باشد و دخول «لام» در جمله خبرى به آن افزوده مى شود. و نيز تكرار لفظ «طهارت»، كه همه اينها بر حسب صناعت، بر حصر و اختصاص دلالت مى نمايد و اراده خداوند در اين امر، اراده اى تكوينى است كه تخلف مراد از اراده در آن محال مى گردد: (إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ) «1».

(2) «امام شرف الدين» مى گويد: اين آيه به التزام بر امامت امير المؤمنين عليه السّلام دلالت دارد؛ زيرا آن حضرت، خلافت را براى خويشتن ادعا كرد و حسنين و فاطمه نيز آن را براى وى ادعا نمودند و آنها دروغگو نيستند؛ چون دروغ از رجس است كه خداوند آن را از آنان دور ساخته و آنها را از آن به حقيقت پاك گردانيده است «2».

(3)

ص 201.

(3) شورى/ 23.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:77

«بگو كه بر آن از شما مزدى نمى خواهم جز دوست داشتن خويشانم و هر كس نيكى كند، به او بيشتر پاداش مى دهيم و خداوند بخشنده سپاسگزار است».

(1) جمهور مسلمين بر اين عقيده اند كه مقصود از «قربى»، همانا على، فاطمه و دو فرزندشان حسن و حسين مى باشد و «اقتراف حسنه» عبارت است از كسب ثواب در مودت و محبت آنان بعضى از روايات رسيده در اين مورد، بدين شرح مى باشد:

(2) 1- «ابن عباس» روايت كرده: «هنگامى كه اين آيه نازل شد، گفتند: يا رسول اللّه! نزديكان شما كه مودتشان را بر ما واجب نموده اى چه كسانى هستند؟ آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: على، فاطمه و دو پسرشان» «1».

(3) 2- «جابر بن عبد اللّه» روايت كرده: «مردى اعرابى نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آمد و گفت: اى محمد! اسلام را بر من عرضه كن. آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: شهادت مى دهى كه پروردگارى جز خداى يكتا نيست و شريكى ندارد و اينكه محمد بنده و فرستاده اوست؟

(4) اعرابى گفت: آيا از من پاداشى بر آن مطالبه مى كنى؟

حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: نه، جز مودت نسبت به خويشان.

اعرابى: خويشان من يا خويشاوندان تو؟

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله: خويشان من.

اعرابى: بيا تا با تو بيعت كنم بر آنكه تو را دوست ندارد و خويشان تو را

______________________________

(1) مجمع الزوائد 7/ 103. ذخائر العقبى، ص 25. نور الابصار، ص 227. الدر المنثور.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:78

دوست نمى دارد، لعنت خدا باد.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: آمين» «1».

(1) 3-

«ابن عباس» روايت كرده: «هنگامى كه قول خداى تعالى نازل شد:

قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى، عده اى با خود گفتند: او نمى خواهد جز اينكه ما را بعد از خود در مورد خويشاوندانش تشويق نمايد.

پس جبرئيل به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله خبر داد كه آنها آن حضرت را متهم نموده اند، پس اين آيه نازل شد: أَمْ يَقُولُونَ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً «2»، «آيا مى گويند كه بر خدا دروغى بسته است؟»، پس آن قوم گفتند: اى پيامبر خدا! تو راستگو هستى، آنگاه نازل شد: وَ هُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ ... «3»، «و اوست كه توبه را از بندگانش مى پذيرد» «4».

(2) 4- احتجاج نمودن عترت طاهره به اينكه اين آيه در مورد آنها نازل شده است؛ زيرا سبط نخست پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حضرت امام حسن عليه السّلام ضمن خطابه اش فرمود: «و من از اهل بيت هستم كه خداوند مودت آنان را بر هر مسلمانى فرض نموده و فرموده است: بگو كه از شما بر آن مزدى درخواست نمى كنم جز دوستى در مورد خويشاوندانم و هر كس نيكى كند براى او پاداش بيشترى در نظر مى گيريم كه نيكى كردن مودت ما اهل بيت است» «5».

(3) و در مورد اين آيه، سيد الساجدين و العابدين، حضرت امام على بن

______________________________

(1) حلية الاولياء 3/ 201.

(2) شورى/ 24.

(3) شورى/ 25.

(4) الصواعق المحرقة، ص 202.

(5) زندگانى امام حسن عليه السّلام 1/ 68.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:79

الحسين عليه السّلام احتجاج نمود هنگامى كه به اسارت نزد يزيد طاغوت برده شد و بر پلكان دمشق نگاهداشته گرديد، مردى از اهل شام روى به آن

حضرت نمود و به او گفت: «سپاس خداى را كه شما را كشت و ريشه كن ساخت و دو شاخ فتنه را قطع نمود».

(1) امام به او نگاه كرد و او را فريب خورده يافت كه تبليغات گمراه كننده وى را گمراه نموده و از راه راست به در كرده است، پس به او فرمود: «آيا قرآن را خوانده اى؟».

- آرى.

- «آيا آل حم را خوانده اى؟».

- قرآن را خوانده باشم و آل حم را نخوانده ام؟

- «آيا نخوانده اى: لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى؟».

- آن مرد حيران شد و لرزه بر اندامش افتاد و با شتاب گفت: آيا شما آنان هستيد؟

- «آرى» «1».

(2) و حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: در مورد ماست آل حم؛ آيه اى كه مودت ما را نگه نمى دارد مگر هر مؤمنى. سپس: قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى را تلاوت فرمود «2».

(3)

برمى گردد. پس آنها كه امرشان به آن حضرت وابسته تر و كاملتر باشد، همانها «آل» خواهند بود و شك نيست كه فاطمه، على، حسن و حسين، رابطه ميان آنها و ميان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله قويترين رابطه ها بوده است و اين امر همچون چيزى است كه به نقل متواتر معلوم مى باشد، پس واجب است كه آنها «آل» باشند.

(2) دوّم: شك نيست كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فاطمه عليها السّلام را دوست مى داشته است. آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «فاطمه، پاره تن من است، هر چه وى را بيازارد مرا مى آزارد». و به نقل متواتر از حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله ثابت شده است كه على، حسن و حسين عليهم السّلام را دوست مى داشته و اگر اين امر ثابت گردد، همانند آن بر همه امت واجب مى شود، به سبب گفته خداى تعالى: (... وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) «1»، «از وى پيروى كنيد شايد كه هدايت گرديد».

(3) و بخاطر گفته خداوند متعال: فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ «2»، «پس آنان كه با امر وى مخالفت مى ورزند، بر حذر باشند».

(4) و براى فرموده خداوند است كه: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي

______________________________

(1) اعراف/ 158.

(2) نور/ 63.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:81

يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ «1»، «بگو اگر خداى را دوست مى داريد، مرا پيروى كنيد، خداوند شما را دوست خواهد داشت».

(1) و براى فرموده خداى سبحان است كه مى فرمايد: لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ... «2»، «در رسول خدا سرمشق نيكويى براى شما وجود دارد».

(2) سوّم: دعا كردن براى آل، منصب عظيمى است و لذا اين دعا كردن،

خاتمه تشهد در نماز قرار داده شده و آن اين است: «اللهم صل على محمد و آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد» كه واجب مى باشد ... «3»

(3) مودت اهل بيت عليهم السّلام از مهمترين واجبات اسلامى و از مقدس ترين فرايض دينى مى باشد. «امام محمد بن ادريس شافعى» مى گويد:

يا اهل بيت رسول اللّه حبكم فرض من اللّه فى القرآن انزله

كفاكم من عظيم القدر انكم من لم يصل عليكم لا صلاة له «4» «اى اهل بيت پيامبر! دوستى شما فريضه اى است از سوى خداوند كه در قرآن نازل كرده است».

«براى شما از جايگاه عظيم همين كافى است كه هر كس بر شما درود نفرستد، نمازى براى او نباشد».

(4) و «ابن العربى» گفته است.

______________________________

(1) آل عمران/ 31.

(2) احزاب/ 21.

(3) رازى، تفسير، در ذيل تفسير آيه مودّت در سوره شورى.

(4) الصواعق المحرقة، ص 148.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:82 رايت ولائى آل طه فريضةعلى رغم اهل البعد يورثنى القربى

فما طلب المبعوث أجرا على الهدى بتبليغه إلّا المودة فى القربى «دوستى خاندان پيامبر را فريضه اى يافتم كه على رغم دورى گزينان، مرا تقرب مى بخشد».

«زيرا پيامبر بر هدايتش اجرى طلب نكرد در تبليغ خود، جز مودت نسبت به خويشاوندانش را».

(1) و «كميت» شاعر اسلام مى گويد:

وجدنا لكم فى آل حم آيةتأولها منّا تقى و معرب «براى شما در آل حم آيه اى يافتيم كه از ميان ما افراد تقيه كننده و صراحت گو، آن را تأويل نموده اند».

(2) در مودت اهل بيت عليهم السّلام اداى مزد رسالت و صله پيامبر اعظم صلّى اللّه عليه و آله و سپاسگزارى از آن حضرت وجود دارد بخاطر مشقت و سختى عظيمى كه در راه رهايى مسلمين از شرك و

آزاد كردن خردهاى آنان از خرافات تحمل كرده است و خداى تعالى حق پيامبر عظيمش بر اين امت را اين قرار داده است كه با عترتش دوستى كنند و مودت و ولايش را در دل بپرورانند.

(3)

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله چه كسانى را براى مباهله در برابر آنان حاضر خواهد كرد.

(4) روز موعد فرا رسيد و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بيرون آمد در حالى كه برترين مردم

______________________________

(1) آل عمران/ 60: «پس هر كس با تو در مقام مجادله برآيد درباره عيسى بعد از آنكه به وحى خدا به احوال او آگاهى يافتى بگو بياييد ما و شما با فرزندان و زنان خود با هم به مباهله برخيزيم (يعنى در حق يكديگر نفرين كرده و در دعا و التجا به درگاه خدا اصرار كنيم) تا دروغگو و كافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازيم».

(2) رازى، تفسير 8/ 85. بيضاوى، تفسير، 2/ 47. تفسير الكشاف 1/ 368. تفسير روح البيان 2/ 44.

تفسير الجلالين 1/ 35. ترمذى، صحيح 5/ 225، بيهقى، سنن 7/ 63. مسلم، صحيح 4/ 1871، كتاب فضائل الصحابة. احمد بن حنبل، مسند 1/ 185. بغوى، مصابيح السنة 4/ 183 سير اعلام النبلاء 3/ 286.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:84

و گرامى ترين آنها نزد خدا را براى مباهله برگزيده بود كه عبارت بودند از دروازه علم و پدر دو سبط آن حضرت؛ يعنى امام امير المؤمنين عليه السّلام و پاره تنش فاطمه زهرا سرور زنان عالميان و حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت.

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حالى پيش آمد كه حسين را در بغل داشت و با دست ديگرش حسن را گرفته بود و پشت سر وى حضرت زهرا با پوششى از نور خدا حركت مى كرد و امام امير المؤمنين عليه السّلام در پى، با شكوهى نمايان قدم بر مى داشت.

(2)

از سوى ديگر، سيد و عاقب همراه فرزندان خود خارج شدند در حالى كه جامه هاى فاخر پوشيده و زيور آلات بر خود داشتند و مسيحيان نجران و سواران بنى الحرث، سوار بر اسبانشان با بهترين وضع و آمادگى، همراه آنان بودند.

(3) جمعيت فراوانى از مردم نيز جمع شدند و گردنها فراز كردند و اين حادثه مهم را نظاره گر گشتند. سكوتى سنگين بر آن محل حكمفرما شد و تنها كلماتى نجوا گونه ميان مردم ردّ و بدل مى شد.

(4) هنگامى كه مسيحيان حالت پيامبر و اهل بيتش را ديدند كه چشمها را خيره مى ساخت و پيشانيها در برابرشان خاضع مى گشت، دلهايشان از مشاهده هيبت پيامبر و شكوه طلعتش، پر از بيم و هراس گرديد.

(5) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با خضوع براى مباهله بر زمين زانو زده بود. سيد و عاقب در حالى كه لرزه بر اندامشان افتاده بود، نزد آن حضرت آمدند و گفتند: «اى ابو القاسم» با چه كسانى به مباهله ما اقدام مى نمايى؟».

(6) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با كلماتى كه عظمت ايمان و خشيت از خدا را نمايان مى ساخت به آنان پاسخ داد و گفت: «با بهترين مردم زمين و گرامى ترين آنان نزد خدا با شما مباهله مى كنم» و به على، فاطمه و حسنين اشاره فرمود.

آن دو با شگفتى پرسيدند: «چرا با اهل كرامت و بزرگى و صاحبان مقام از

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:85

آنان كه به تو ايمان آورده و از تو پيروى كرده اند، به مباهله ما اقدام نمى نمايى؟».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در پاسخ براى آنها تأكيد نمود كه اهل بيتش برترين خلايق نزد خداوند هستند.

آن حضرت فرمود: «بارى، با اينها كه بهترين اهل زمين و برترين خلايق هستند، با شما مباهله مى كنم».

آنها به وحشت افتادند و دانستند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر حق است. پس نزد اسقف كه پيشواى آنان بود برگشتند تا با او در اين باره مشورت كنند. آنان به وى گفتند: «اى ابا حارثه! در اين امر چه نظر دارى؟».

«چهره هايى را مى بينم كه اگر كسى از خداوند به سبب آنها بخواهد تا كوهى را از جاى بردارد، آن را بر مى داشت».

(2) به اين هم اكتفا ننمود بلكه گفته خود را با دليل و سوگند مؤكد ساخت و گفت: «آيا محمد را نمى نگريد كه دستهايش را بلند كرده و منتظر است كه شما دو نفر چه مطلبى را به او مى گوييد، سوگند به مسيح! اگر دهانش به كلمه اى گشوده شود، نه به خانواده بازمى گرديم و نه به مال و منال!».

(3) وى آنها را از مباهله بازمى داشت و در ميان آنها فرياد مى كشيد و مى گفت:

«آيا نمى بينيد آفتاب را كه رنگش دگرگون گشته و افق را كه ابرهاى تيره در آن فراهم نشده و باد را كه سياه و سرخ وزيدن گرفته و اين كوهها را كه دود از آنها به هوا برخاسته است. عذابى بر بالاى سر ما قرار گرفته، بنگريد به پرندگان كه چينه دانهاى خود را خالى مى كنند و درختان را كه برگهاى خود را فرو مى ريزند و اين زمين را كه چگونه در زير پاهايمان به لرزه افتاده است!».

آن چهره هاى عظيم، آنان را پوشانده بود و به عيان ديدند كه چه فضيلت فراوان و چه كرامتى را نزد خداوند دارند.

(4) مسيحيان فورا به

فكر چاره افتادند و با شتاب نزد پيامبر رفتند و گفتند: «اى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:86

ابو القاسم! از ما بگذر، خداوند از تو بگذرد».

(1) آنها شرايط پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را پذيرا گشتند. پس از آن، پيامبر اعلام فرمود كه اگر آنها به مباهله مى پرداختند، مسيحيان نابود مى گشتند. آن حضرت فرمود:

«سوگند به آنكه جان من در دست اوست! عذاب بر سر اهل نجران قرار گرفت و اگر آنها مباهله مى كردند، به صورت ميمونها و خوكها مسخ مى شدند و درّه اى پر از آتش بر آنها مستولى مى شد و خداوند، نجران و مردمش را نابود مى ساخت حتى پرندگان بر روى درختان را و سالى نمى گذشت مگر اينكه همه مسيحيان از بين مى رفتند ...» «1».

(2) اين حادثه مهم، ميزان اهميت اهل بيت عليهم السّلام را آشكار كرد و اينكه در جامعه اسلامى پر از مجاهدان و مبارزان در راه اسلام در آن دوره، نظيرى نداشتند و اگر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كسانى را مى يافت كه از آنها در ورع و تقوا بهتر بودند، براى مباهله آنان را بر مى گزيد، بلكه اگر كسى در فضيلت با آنان برابر مى بود، از اينكه اهل بيت خود را بر آنان مقدم شمارد، امتناع مى ورزيد به سبب اينكه ترجيح بلا مرجح قبيح است آن گونه كه علماى اصول مى گويند.

(3) همچنين، آن حضرت كسى از خاندان نزديكش را براى مباهله به ميان نياورد؛ نه عمويش عباس بن عبد المطلب و نه كسى از فرزندان بنى هاشم را با دو سبط خويش همراه نساخت. و نيز هيچ يك از همسران خود امهات المؤمنين را دعوت نكرد، در حالى كه آنان

در حجره هاى خود بودند. و نه عمه اش صفيه را تا همراه پاره تنش سرور زنان عالميان باشد و نه بانوى ديگرى از بانوان شرافتمند و مخدرات عمرو العلى و شيبة الحمد و نه كسى از همسران خلفاى سه گانه و ديگر

______________________________

(1) نور الابصار، ص 223.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:87

مهاجرين و انصار، در حالى كه همه خاندانش در معرض ديد و شنيد وى بودند.

پس هدف از اين كار اين بود تا دليلى باشد بر فضيلت اهل بيتش و جايگاه بلندشان نزد خداوند: ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ* «1».

«آن فضل خداوند است كه به هر كس بخواهد مى دهد و خداوند داراى فضل عظيم است».

(1) «امام شرف الدين قدّس سرّه» مى گويد: «و تو مى دانى كه مباهله آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله با آنان و درخواست از آنان تا دعايش را آمين گويند، خود به تنهايى فضل عظيمى است و انتخابشان از سوى آن حضرت براى اين كار مهم و اختصاص دادن آنها به اين مقام بزرگ و برتر دانستن آنان بر ديگر افراد داراى سوابق، فضل بر فضلى است كه هيچ يك پيش از آنان چنين نبوده و بعدا نيز كسى به آنان نخواهد رسيد. و نزول قرآن در امر به مباهله، به آنان خصوصا فضلى سوم است كه فضل مباهله را ظهورى بيشتر مى بخشد و به شرافت اختصاص آنان شرفى مى افزايد و نورى بر نور آن اضافه مى كند» «2».

(2) همچنين آيه به وضوح، بر اين دلالت دارد كه حضرت امام امير المؤمنين، خود، نفس رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله است و رسول خدا برتر از همه خلق

خداوند است و على نيز به مقتضاى مساوات ميان آنها چنين باشد. و فخر رازى اين مطلب را در تفسير كبير خود بيان كرده و گفته است: «در رى، مردى بود كه او را محمود بن حسن حمصى مى گفتند و او معلم اثناعشريه بود و ادعا مى كرد كه على از همه

______________________________

(1) حديد/ 21.

(2) الكلمة الغراء، ص 184.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:88

پيامبران جز محمد صلّى اللّه عليه و آله برتر است (1) و بر اين مطلب استدلال مى نمود به گفته خداوند متعال: وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ؛ زيرا مقصود از وَ أَنْفُسَنا، نفس محمد صلّى اللّه عليه و آله نيست؛ زيرا كسى خود را فرا نمى خواند بلكه مقصود غير از آن است و اجماع نموده اند كه آن ديگرى، «على بن أبي طالب بود»، پس آيه دلالت دارد بر اينكه نفس على همان نفس محمد است و ممكن نيست كه اين نفس خود، عين آن باشد و مقصود اين است كه اين نفس همانند آن نفس است و اين امر، مساوات بيان آنها در همه وجوه را مقتضى مى گردد، ما عمل به اين عموم را در حق نبوت ترك نموديم و در حق فضيلت در برپا داشتن دلايل كه محمد صلّى اللّه عليه و آله پيامبر بود و على چنان نبود و به جهت وجود اجماع بر اينكه محمد صلّى اللّه عليه و آله از على، افضل بوده و ما سواى آن، مورد عمل باقى ماند.

(2) و نيز اجماع دلالت دارد بر اينكه محمد صلّى اللّه عليه و آله از ساير پيامبران عليهم السّلام افضل بوده است، پس لازم مى آيد كه على از ساير پيامبران افضل

باشد ...» «1».

(3)

صاع از آن را آرد كرد و نان پخت و هنگامى كه وقت افطار فرا رسيد، ناگهان مسكينى در خانه را زد و از آنان طعامى طلب نمود، آنان همگى قوتشان را به آن مسكين دادند و روزه خود را ادامه دادند و جز آب چيزى را تناول نكردند.

(2) روز دوم، پاره تن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به آماده كردن طعام پرداخت كه مايه اصلى آن نان جو بود و هنگام فرا رسيدن وقت غروب، يتيمى كه گرسنگى وى را رنج داده بود، از آنان كمك خواست و آنها همگى قوت خود را به وى دادند و به غير از آب، چيزى نخوردند.

______________________________

(1) فخر رازى، تفسير 30/ 240. واحدى، اسباب النزول، ص 296. نيشابورى در تفسير سوره هل اتى». روح البيان 10/ 268. الدر المنثور. ينابيع المودة 1/ 279. الرياض النضرة 2/ 180 و 208.

مقريزى، امتاع الاسماع، ص 502.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:90

(1) روز سوم، سرور زنان، باقيمانده طعام را آرد كرد و نان پخت و هنگام افطار، غذا را به آنان تقديم داشت، اما چيزى نگذشت كه اسيرى گرسنه در را زد و آنان دست از طعام كشيدند و آن را به وى بخشيدند.

سبحان اللّه! چه نيكوكارى از اين بالاتر! كدام ايثار از اين عظيم تر، آن ايثارى بود كه قصد قربت خداى كريم در آن وجود داشت.

(2) روز چهارم، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به ديدنشان آمد و آنها را ديد. اما چه وحشتناك بود آنچه را كه مشاهد فرمود. آن حضرت ديد كه بدنهايشان از شدت ضعف به رعشه افتاده و قوايشان از گرسنگى تحليل رفته بود.

پس حالتش دگرگون گشت و فرمود: «خدايا! كمكى فرما، اهل بيت محمد از گرسنگى مى ميرند!».

(3) هنوز سخن پيامبر به پايان نيامده بود كه امين وحى بر آن حضرت فرود آمد و پاداش عظيم اهل بيت و ارزشيابى ايثار جاويدانشان را با خود آورد. آن پاداشى وصف ناپذير بود كه ارزيابى كمّى آن ممكن نبود و آن مغفرت، رحمت و رضوان بى حد از سوى خداوند است كه آنان را بخاطر صبرشان، بهشت و حرير، پاداش داد كه در آن بر اريكه ها تكيه دهند، نه آفتاب و سرما ببينند و درختانى كه بر آنها سايه گسترده و ميوه هايش آويزان شده است، ظرفهايى از نقره و فنجانهايى از بلور در اطرافشان به گردش در مى آيد، بلورهايى از نقره كه آنها را به درستى اندازه داشته اند و در آن جامى به آنان مى نوشانند كه از زنجبيل سرشته شده باشد.

(4) همانا آن عطايى پربخشش و فراوان است كه پروردگارشان در آخرت از نعمتهاى عظيم و كرامات به آنان مرحمت كرده و مزيد مغفرت و رضوانش را به فراوانى به آنها داده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:91

(1) در اينجا سخن ما درباره بعضى از آيات كريمه كه در حق اهل بيت عليهم السّلام نازل شده است، به پايان مى رسد و بدون شك حضرت امام حسين عليه السّلام از جمله افراد مورد نظر در آن آيات كريمه فرود آمده از آسمان مى باشد كه مقام عظيم آن حضرت، نزد خداوند را نشان مى دهد.

(2)

را نشان داده و ابعاد برترى آن حضرت نسبت به ديگر مسلمين را مشخص نموده است ....

در اين مورد، نصوص فراوانى متواتر شده كه بر چند دسته مى باشند، بعضى از آنها در مورد اهل بيت عليهم السّلام وارد شده كه قطعا شامل امام حسين نيز مى شوند. و بعضى ديگر در مورد آن حضرت و برادرش حضرت حسن عليه السّلام وارد گرديده و دسته سوم، مخصوصا درباره آن حضرت رسيده است بدين ترتيب:

(3)

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دست حسن و حسين را گرفت و فرمود: «هر كس مرا دوست بدارد و اين دو و پدر و مادرشان را، روز قيامت همراه من در يك درجه خواهد بود» «3».

(3) 4- «جابر» روايت كرده كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روزى در عرفات، در حالى كه على رو به رويش بود، فرمود: «اى على! به من نزديك شو، من و تو از يك درخت آفريده شده ايم، من اصل و تو فرع آن هستى و حسن و حسين، شاخه هايش مى باشند، پس هر كه به شاخه اى از آن آويزان شود، خداوند او را وارد بهشت مى سازد ...» «4».

(4) 5- «ابن عباس» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «ستارگان براى مردم

______________________________

(1) الرياض النضرة 2/ 154.

(2) ترمذى، صحيح 5/ 699. و ابن ماجه در سنن خود 1/ 52 روايت كرده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «من در صلحم با آنكه او را صلح كرده باشيد و در جنگم با هر كه با وى بجنگيد». و مانند آن را حاكم در مستدرك خود 3/ 149 روايت كرده. و ابن اثير در اسد الغابة 5/ 523 و احمد آن را در مسندش روايت كرده 2/ 442 به سندش از ابو هريره و نيز خطيب بغدادى در تاريخش 7/ 36.

(3) احمد، مسند 1/ 77. ترمذى، صحيح 5/ 641. و در تهذيب التهذيب 10/ 430 آمده است كه نصر بن على اين حديث را بيان كرد، پس متوكل دستور داد وى را هزار تازيانه بزنند. سپس جعفر بن عبد الواحد درباره وى با او سخن گفت و

به او مى گفت: اين، از اهل سنت است و همچنان با او بود تا وى را رها كرد.

(4) احمد، مسند 1/ 77.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:93

زمين، امانى از غرق نشدن هستند و اهل بيت من براى امتم، امانى از اختلاف مى باشند، پس اگر قبيله اى از عرب با آن مخالفت كند، اختلاف مى يابند و حزب شيطان مى شوند ...» «1».

(1) 6- «زيد بن ارقم» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «من در ميان شما دو چيز گرانبها را باقى مى گذارم كه اگر به آنها چنگ بزنيد، بعد از من گمراه نمى شويد، يكى از آنها از ديگرى بزرگتر است، كتاب خدا كه ريسمانى است از آسمان بر زمين كشيده شده و عترتم اهل بيتم كه از هم جدا نشوند تا اينكه بر حوض بر من وارد گردند، پس بنگريد كه پس از من چگونه با آنها عمل خواهيد كرد ...» «2».

(2) حديث ثقلين از برجسته ترين احاديث نبوى و از معروفترين و مشهورترين آنها در ميان مسلمين مى باشد و اين حديث، در مواضع فراوانى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تكرار شده است كه به بعضى از آنها اشاره مى نماييم:

(3) الف- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اين حديث را در حج خود، در روز عرفه اعلام فرمود؛ زيرا جابر بن عبد اللّه انصارى روايت نموده: پيامبر خدا را در حج خود، در روز عرفه ديدم كه بر روى ناقه قصوايش خطبه ايراد مى كرد و شنيدم او را كه مى گفت:

«اى مردم! من در ميان شما چيزى را بر جاى مى گذارم كه اگر به آن عمل كنيد، گمراه نمى شويد: كتاب خدا و عترتم

اهل بيتم ...» «3».

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 149. و در كنز العمال 12/ 102 و الصواعق المحرقة، ص 187 آمده است كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «ستارگان، امانى براى اهل زمين هستند و اهل بيت من، امانى براى امتم مى باشند». و مناوى آن را در فيض القدير 6/ 297 و هيثمى در مجمع خود 9/ 174، روايت كرده اند.

(2) ترمذى، صحيح 5/ 663. اسد الغابة 2/ 12.

(3) كنز العمال 1/ 172. ترمذى، صحيح 5/ 662.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:94

(1) ب- آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله آن را در روز غدير بيان كرد؛ زيرا زيد بن ارقم گويد:

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در جحفه فرود آمد، پس روى به مردم كرد و خداوند را حمد و ثنا گفت، سپس فرمود: «من براى پيامبرى نمى يابم جز نصف عمر پيامبرى كه پيش از او بوده و نزديك است كه فرا خوانده شوم و اجابت نمايم (و از دنيا بروم) پس شما چه مى گوييد؟».

گفتند: نصيحت و دلسوزى نمودى.

(2) حضرت فرمود: «آيا گواهى مى دهيد كه پروردگارى جز خداوند نيست و اينكه محمد بنده و فرستاده اوست و اينكه بهشت و جهنم حق است؟» گفتند: گواهى مى دهيم.

(3) پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دست خود را بر سينه خويش نهاد و سپس فرمود: «و من همراه شما گواهى مى دهم». و روى به آنان كرد و فرمود: «آيا مى شنويد؟».

گفتند: آرى.

(4) حضرت فرمود: «من پيش از شما كنار حوض خواهم بود و شما بر من كنار حوض وارد مى شويد و اينكه عرض آن، به فاصله صنعا تا بصرا باشد و در آن، جامهايى

است از نقره به شمار ستارگان، پس بنگريد كه بعد از من با ثقلين چگونه خواهيد بود؟».

شخصى آن حضرت را ندا داد كه يا رسول اللّه! «ثقلين» چه باشند؟

(5) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «كتاب خدا كه يك طرف در دست خداوند عز و جل است و طرف ديگر آن در دست شماست، پس به آن چنگ زنيد و ديگرى عشيره من است «1». و خداوند لطيف خبير به من خبر داده است كه آنها از

______________________________

(1) در كنز العمال 1/ 188 لفظ «عترت من» آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:95

هم جدا نمى شوند تا اينكه كنار حوض بر من وارد شوند و اين را از پروردگارم براى آنها درخواست كرده ام پس بر آنها تقدّم نجوييد كه هلاك مى شويد و از آنها كوتاهى نكنيد و آنها را نياموزيد كه آنان از شما داناترند».

(1) سپس دست على عليه السّلام را گرفت و فرمود: «هر كس را كه من از خود او أولى بودم، على ولى اوست، خداوندا! دوست بدار هر كس را كه با وى دوستى كند و دشمن بدار هر كس را كه دشمن وى باشد» «1».

(2) ج- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اين مطلب را در بستر مرگ اعلام فرمود، آنگاه كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله روى به يارانش كرد و به آنان فرمود: «اى مردم! نزديك است كه به صورتى سريع درگذرم و مرا ببرند و من اين گفته را قبلا به شما گفتم كه عذر نهاده باشم جز اينكه من در ميان شما كتاب پروردگارم عز و جل را بر جاى مى گذارم و عترتم اهل بيتم،

سپس دست على را گرفت و آن را بالا برد و گفت: اين على همراه قرآن است و قرآن همراه على، از هم جدا نمى شوند تا اينكه در كنار حوض بر من وارد شوند و از آنها خواهم پرسيد كه در مورد آنان پس از من چه بوده است ...» «2».

(3) حديث ثقلين موثق ترين و صحيح ترين احاديث نبوى مى باشد و مناوى از سمهودى روايت كرده كه گفته است: «و بر در [حجره] بيش از بيست صحابى بودند» «3». و همگى اين حديث را روايت كرده اند.

(4) و ابن حجر گفته است: «اين حديث از طرق فراوان، بيش از بيست صحابى روايت شده است» «4».

______________________________

(1) هيثمى، مجمع 9/ 163.

(2) الصواعق، ص 126.

(3) فيض القدير 3/ 15.

(4) الصواعق، ص 228.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:96

(1) اين حديث، دلالت صريح و واضحى بر حصر امامت در اهل بيت عليهم السّلام و بر عصمت آنان از گناهان و هوسها دارد؛ زيرا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنها را قرين كتاب خداوند بزرگ قرار داده كه باطل از پيش رو و از پشت سر به سوى آن نمى آيد و طبيعى است كه هر گونه انحراف آنان از دين، جدايى از كتاب عزيز شمرده مى شود، در حالى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به عدم جدايى آنان تصريح فرموده تا اينكه كنار حوض بر آن حضرت وارد شوند، پس دلالت آن عصمت، امرى آشكار است كه پنهانى در آن نباشد. و نيز پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در اين حديث بر امتش تأكيد دارد كه بر آنان تقدم نجويند و رهبرى خود را به آنها بسپارند تا در

اين زندگى هلاك نشوند.

(2) بحث درباره نتايج اين حديث شريف، تأليف كتاب خاصى را طلب مى كند كه البته جمعى از علما به صورتى موضوعى و شامل، به بررسى آن پرداخته اند «1».

(3) 7- «ابو سعيد خدرى» روايت كرده شنيدم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى فرمود: «همانا مثل اهل بيت من مانند مثل كشتى نوح است كه هر كس بر آن سوار شود، نجات مى يابد و هر كس از آن بازماند، غرق مى شود و اينكه مثل اهل بيت در ميان شما همچون باب حطه در بنى اسرائيل است كه هر كس داخل آن شود، بخشوده مى گردد» «2».

(4) در اين حديث، دعوتى سازنده و الزام آور در مورد تمسك به عترت

______________________________

(1) در اين مورد، مراجعه شود به المراجعات، ص 71- 78. الاصول العامة للفقه المقارن، ص 164- 187.

(2) مجمع الزوائد 9/ 168 و حاكم آن را در مستدرك خود نقل كرده 2/ 43، از حنش از ابو ذر. خطيب بغدادى در تاريخش 2/ 19 به سندش از انس بن مالك روايت كرده. ابو نعيم در الحلية 4/ 306 به سندش از سعيد بن جبير از ابن عباس روايت نموده. المتقى در كنز العمال به سندش از ابن زبير و ابن عباس روايت كرده. المحب الطبرى آن را در ذخائر العقبى، ص 20 به سندش از على روايت نموده.

طبرانى در دو كتاب الاصغر و الاوسط خود از ابو سعيد خدرى روايت كرده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:97

طاهره وجود دارد كه آن ضمانتى براى نجات امت و سلامتش مى باشد همان گونه كه دور شدن از عترت، گمراهى و هلاكت را سبب مى شود. «امام شرف الدين» در بيان اين

حديث مى گويد:

(1) و تو مى دانى كه مقصود از تشبيه آنان عليهم السّلام به كشتى نوح اين است كه هر كس در دين خود به آنها پناه برد و فروع و اصول آن را از ائمه آنان دريافت كند، از عذاب جهنم نجات مى يابد. و هر كس از آنان تخلف جويد، همچون كسى خواهد بود كه در روز طوفان به كوهى پناه برد تا وى را از امر خدا پناه دهد، اما آن شخص در آب غرق شد و اين يك در جهنم سوزان- و العياذ باللّه- غرق مى گردد. و وجه تشبيه آنان به باب حطه آن است كه خداى تعالى آن در را مظهرى از مظاهر تواضع در برابر جلال فرمانبردارى از حكم خود قرار داد و بدين گونه وسيله اى براى مغفرت مى شد».

(2) اين وجه شبه را «ابن حجر» نيز مورد توجه قرار داده و پس از اينكه اين احاديث و ديگر موارد همانند آنها را نقل، كرده، گفته است:

«وجه تشبيه آنان به كشتى اين است كه هر كس آنها را دوست بدارد و بزرگ شمارد، به عنوان سپاس نعمت شرف آنان و عمل به هدايت علمايشان، از ظلمت مخالفات ايمن گردد و هر كس از اين امر تخلف ورزد، در درياى كفر نعمتها غرق مى شود و در بيابانهاى طغيان هلاكت مى يابد ... تا اينكه گفت: و باب حطه- يعنى وجه تشبيه آنها به باب حطه- اين است كه خداوند وارد شدن به آن در، كه دروازه اريحا يا بيت المقدس است، همراه با تواضع و استغفار را وسيله اى براى مغفرت قرار داد و براى اين امت، مودت اهل بيت را سببى قرار

زندگانى حضرت امام

حسين عليه السلام ،ج 1،ص:98

داده است ...» «1».

(1) متكلمان شيعه براى حصر امامت در اهل بيت عليهم السّلام به اين حديث استناد جسته اند؛ زيرا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنها را چون كشتى نوح قرار داد به عنوان ممتاز نمودن آنان از غير آنها، پس رجوع به آنان سببى براى نجات و تخلف از آنان وسيله گمراهى و نابودى است.

(2) 8- رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: «معرفت آل محمد برائت از آتش است و دوستى آل محمد وسيله گذر از صراط و ولايت آل محمد، امان از عذاب مى باشد» «2».

(3) 9- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، شهيد مرده است. همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، آمرزيده شده مى ميرد.

هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، توبه كننده مى ميرد. همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، مؤمن و با ايمان كامل مى ميرد. همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، ملك الموت او را مژده بهشت مى دهد و پس از او منكر و نكير نيز او را مژده دهند. همانا هر كس بر محبت آل محمد بميرد، به بهشت زفاف داده مى شود همان گونه كه عروس را به خانه شوهرش زفاف دهند. همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، در قبر او دو در به سوى بهشت گشوده مى شود. همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، قبرش زيارتگاه فرشتگان رحمت مى شود.

همانا هر كس بر دوستى آل محمد بميرد، بر سنّت و جماعت مرده است. همانا هر كس بر دشمنى آل محمد بميرد، روز قيامت مى آيد در حالى كه ميان دو

______________________________

(1)

المراجعات، ص 77.

(2) همان، ص 82.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:99

چشمانش نوشته شده: نااميد از رحمت خدا ...» «1».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دعوت به موالات عترتش فرمود و اينكه از اعماق جانهايمان، صادقانه ترين نمونه هاى دوستى و ولا را داشته باشيم و اينكه اين امر تا آخرين لحظه زندگيمان استمرار داشته باشد.

(2) 10- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «اهل بيتم را در ميان خود در جايگاه سر نسبت به بدن و جايگاه چشمان از سر قرار دهيد و سر، بدون دو چشم، راه را نمى يابد» «2».

(3) 11- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «در روز قيامت، شخص قدم از قدم بر نمى دارد تا اينكه از او درباره چهار چيز پرسيده شود: عمرش را در چه راهى فنا كرده، بدنش را در چه كارى نابود ساخته، مالش را از كجا به دست آورده و در چه راهى خرج نموده و درباره محبت ما اهل بيت» «3».

(4) 12- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس شاد شود كه به زندگى من زيست كند و به مرگ من بميرد و در بهشت جاويدانى كه پروردگارم آن را غرس نموده است، اقامت گزيند، بعد از من با على موالات نمايد و با دوست او دوستى كند و بعد از من به اهل بيت من پناه برد كه آنان عترت من هستند، از طينت من آفريده شده اند و فهم و علم من به آنان روزى داده شده است، پس واى بر آن افراد از امت من كه فضل آنان را تكذيب كنند و با آنها صله مرا قطع نمايند، خداوند شفاعتم را

نصيبشان نگرداند» «4».

(5) 13- على عليه السّلام فرمود: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مرا خبر داد كه نخستين كسانى كه

______________________________

(1) المراجعات، ص 83 به نقل از ثعلبى در تفسير آيه مودت در تفسير كبيرش.

(2) المراجعات، ص 81 به نقل از الشرف المؤبد، ص 58.

(3) المراجعات، ص 82 به نقل از سيوطى در احياء الميت و نبهانى در اربعينش.

(4) كنز العمال ج 12/ 102.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:100

وارد بهشت مى شوند: من، فاطمه، حسن و حسين هستند، گفتم يا رسول اللّه! پس محبان ما، فرمود: آنان پشت سر شما هستند» «1».

(1) 14- «ابو سعيد خدرى» روايت كرده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر حضرت فاطمه عليها السّلام وارد شد و فرمود: «من و تو و اين كه خوابيده است (يعنى على) و آن دو (يعنى حسن و حسين) روز قيامت در يك مكان خواهيم بود «2»».

(2) اينها بعضى از احاديثى است كه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در فضل عترتش رسيده است و هر كس در آنها تأمل نمايد به مقصود مورد نظر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله منتهى مى شود كه همانا قرار دادن رهبرى اسلامى در دست ائمه اهل بيت عليهم السّلام مى باشد، آنان كه طاعت خدا را بر هر چيزى ترجيح داده اند تا امت در مسير خود از راه هدايت و صلاح، دور نشوند و در رفتار خود از آنچه خداوند فرمان داده است، منحرف نگردند تا در ميان آنان عدالت و حق گسترش يابد و راه قدرتهاى ستمگر بسته شود تا بر منبرهاى حكومت و خلافت اسلامى نجهند.

(3)

از اخبار فراوانى كه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حق سبطين عليهما السّلام و درجه اهميت و مقام ارجمندشان نزد آن حضرت رسيده كه به بعضى از آنها اشاره مى نماييم:

(4) 1- «ابو ايوب» روايت كرده: «بر پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله وارد شدم در حالى كه حسن و حسين عليهما السّلام نزد آن حضرت (و يا در حجره اش) مشغول بازى بودند.

پس گفتم: يا رسول اللّه! آيا آنها را دوست مى دارى؟ فرمود: چگونه آنها را

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 151.

(2) همان 3/ 137.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:101

دوست نداشته باشم در حالى كه آنها دو گل من از دنيا هستند كه آنها را مى بويم» «1».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مواضع عديده اى لقب ريحانتين (دو گل) به آنها داده كه به بعضى از آنها اشاره مى نماييم:

(2) الف- «سعيد بن راشد» روايت كرده: حسن و حسين عليهما السّلام به سوى پيغمبر خدا صلّى اللّه عليه و آله مى شتافتند. پس پيامبر يكى از آنها را برداشت و زير بغل گرفت. سپس ديگرى آمد و آن حضرت او را زير بغل ديگر خود گرفت و فرمود: «اينها دو گل من از دنيا هستند، هر كس مرا دوست بدارد، آنها را دوست داشته باشد «2»».

(3) ب- «سعد بن مالك» گويد: بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وارد شدم در حالى كه حسن و حسين بر پشت آن حضرت بازى مى كردند، پس گفتم: يا رسول اللّه! آيا آنها را دوست مى دارى؟ فرمود: «چرا آنها را دوست نداشته باشم در حالى كه آنها دو گل من از دنيا هستند «3»؟».

(4) ج- «انس بن مالك»

روايت كرده: داخل شدم (يا شايد داخل شدم) بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حالى كه حسن و حسين بر شكم آن حضرت مى غلتيدند و مى فرمود: «اينان دو گل من از اين امت هستند «4»».

(5) د- «ابو بكره» روايت كرده: حسن و حسين عليهما السّلام بر پشت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى ايستادند در حالى كه آن حضرت در نماز بود، پس ايشان آنها را با دست خود

______________________________

(1) مجمع الزوائد 9/ 181. و ذهبى آن را در سير اعلام النبلاء 3/ 282 با اندكى تغيير روايت كرده.

مختصر صفة الصفوة، ص 62. ابن عساكر، ترجمة امام الحسين من تاريخ دمشق، ص 61.

(2) ذخائر العقبى، ص 124.

(3) كنز العمال 13/ 671.

(4) نسائى، خصائص، ص 125. و در مسند امام زيد، ص 469 آمده: «فرزند، گل است و دو گل من حسن و حسين هستند».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:102

نگه مى داشت تا كمر خود را راست كند و آنها بر روى زمين قرار گيرند و هنگامى كه از نماز فارغ شد، آنها را در دامن خود نشاند و سپس فرمود: «اين دو فرزند من، دو گل من از دنيا هستند» «1».

(1) ه- «جابر» روايت كرده است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به على بن أبي طالب عليه السّلام فرمود: «سلام بر تو اى پدر دو گل من! تو را به نيكى سفارش مى كنم در مورد دو گل من از دنيا كه به زودى دو ركن تو فرو مى ريزند و خداوند جانشين من بر تو باشد. پس هنگامى كه حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در گذشت، على عليه

السّلام گفت: اين يكى از دو ركنى است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود و وقتى كه حضرت فاطمه عليها السّلام از دنيا رفت، حضرت على گفت: اين ركن دوّم است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرموده بود» «2».

(2) و- «بخارى» به سندش از «ابى نعيم» روايت كرده: «من شاهدى براى ابن عمر بودم كه مردى از او درباره خون پشه سؤال كرد، پس گفت: تو كيستى؟

گفت: از اهل عراق هستم. گفت: اين را بنگريد كه درباره خون پشه از من مى پرسد، در حالى كه فرزند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را كشته اند و من شنيدم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود: آنها دو گل من از دنيا هستند «3»».

(3) 2- «انس بن مالك» روايت كرده: از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله پرسيده شد كدام يك از اهل بيت نزد تو محبوبترند؟ آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين». و آن حضرت به فاطمه مى گفت: «دو پسرم را صدا كن. پس آنها را مى بوييد و به خود مى فشرد «4»».

______________________________

(1) كنز العمال 13/ 667.

(2) حلية الاولياء 3/ 201.

(3) بخارى، صحيح، 8/ 8 و 5/ 33. فضائل الخمسة من الصحاح الستة 3/ 183.

(4) ترمذى، صحيح 5/ 657. فيض القدير 1/ 148.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:103

(1) 3- «ابن عباس» روايت كرده: در حالى كه ما يك روز همراه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بوديم، فاطمه عليها السّلام گريان آمد. پس پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله به او فرمود: پدرت فدايت باد! چه چيزى تو را گريانده است؟ گفت: حسن

و حسين خارج شده اند و نمى دانم كه شب را در كجا به صبح رسانده اند. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به او فرمود: گريه نكن كه آفريدگار آنان از من و تو به آنها مهربانتر است، سپس دو دستش را بلند كرد و گفت: «خداوندا! آنها را محافظت فرما و به سلامت بدار».

(2) پس جبرئيل فرود آمد و گفت: اى محمد! غمگين مباش كه آن دو در محله بنى النجار خفته اند و خداوند فرشته اى را مأمور آنان كرده كه آنها را محافظت نمايد. پيامبر برخاست و در حالى كه اصحابش به همراه وى بودند، به سوى آن محل رفتند و حسن و حسين عليهما السّلام را ديدند كه دست در آغوش يكديگر به خواب رفته اند و آن فرشته مأمور آنها يكى از دو بال خود را در زير آنها قرار داده و بال ديگر را در بالاى آنها سايبان ساخته بود. پيامبر خم شد و آنها را مى بوسيد تا اينكه از خواب بيدار شدند. سپس حسن را بر دوش راست و حسين را بر دوش چپ خود گذاشت. پس ابو بكر با او رو به رو شد و گفت: يا رسول اللّه! يكى از دو كودك را به من بده تا او را به جاى تو بردارم. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «بهترين مركب، مركب آنان است و آنها بهترين سواران هستند و پدرشان از آنها بهتر است». تا اينكه به مسجد رسيد. پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بپا خاست در حالى كه آن دو بر دوش وى بودند. سپس فرمود: «اى گروه مسلمين! مى خواهيد شما را به بهترين مردم

از نظر جد و جده راهنمايى كنم؟».

گفتند: آرى، يا رسول اللّه! (3) آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين هستند كه جدشان رسول خدا خاتم فرستادگان است و جده آنان، خديجه بنت خويلد سرور زنان اهل بهشت مى باشد».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:104

(1) سپس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «مى خواهيد شما را به بهترين مردم از جهت عمو و عمه راهنمايى كنم؟».

گفتند: آرى، اى پيامبر خدا! فرمود: «حسن و حسين، عمويشان جعفر بن أبي طالب و عمه آنها ام هانى دختر ابو طالب مى باشد».

(2) سپس فرمود: «مى خواهيد بهترين مردم از نظر دايى و خاله را به شما معرفى كنم؟».

گفتند: آرى، اى رسول خدا! آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين، دائيشان قاسم فرزند رسول خدا و خاله آنان، زينب دختر رسول خدا مى باشد».

(3) پس از آن، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «خداوندا! تو مى دانى كه حسن و حسين و عمويشان در بهشت هستند و عمه آنها در بهشت مى باشد و هر كس آنها را دوست بدارد، در بهشت است و هر كس آنان را دشمن بدارد، در جهنم مى باشد «1»».

اين حديث شريف، آشكارا ميزان دوستى آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله را نسبت به دو سبط خود نشان مى دهد و اينكه آن دو، محبوبترين اهل بيت وى نزد او هستند، همچنانكه آن دو برترين مردم از نظر نسب و حسب مى باشند و هر كس آنها را دوست بدارد همراه آنان در جايگاه بزرگى در فردوس برين جاى مى گيرد.

(4) 4- «عمر» روايت كرده: حسن و حسين عليهما السّلام را بر شانه هاى

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ديدم، پس گفتم: اسب در زير شما مى باشد. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود:

«و بهترين سواران آنها هستند» «2».

______________________________

(1) ذخائر العقبى، ص 130.

(2) مجمع الزوائد 9/ 182. كنز العمال 13/ 658.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:105

(1) و به همين مضمون، جابر روايت كرده: بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وارد شدم در حالى كه حسن و حسين بر پشت او بودند و آن حضرت مى فرمود: «بهترين شتر، شتر شماست و بهترين دو لنگه بار، شما هستيد «1»».

«سيد حميرى» اين مطلب را با اين گفته خود به نظم آورده است:

اتى حسنا و الحسين الرسول و قد برزا ضحوة يلعبان

فضمها و تفداهماو كانا لديه بذاك المكان

و مرا و تحتها عاتقاه فنعم المطية و الراكبان «پيامبر، حسن و حسين را ديد كه يك روز بازى مى كردند».

«پس آنها را در آغوش گرفت و گفت فدايتان شوم!».

«و آنها بر دوش او سوار شدند و گذشتند كه بهترين مركوب بود و آنان بهترين سواران بودند».

(2) 5- «ابو سعيد خدرى» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت هستند ... «2»».

______________________________

(1) كنز العمال 13/ 663. مجمع الزوائد 9/ 182.

(2) ترمذى، صحيح 5/ 656. مختصر صفة الصفوة، ص 62. احمد بن حنبل، مسند 3/ 62. حلية الاولياء 5/ 71. تاريخ بغداد 9/ 231 و حاكم آن را در مستدرك 3/ 168 به سندش از ابن عمر روايت كرده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت هستند و پدرشان از آنان بهتر است». و با اين نص در

مسند امام زيد وارد شده است. و در الاصابة 1/ 266 جهم روايت كرده:

شنيدم رسول خدا را كه مى فرمود: «حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت مى باشند».

و در كنز العمال 6/ 221 آمده: «حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت هستند، هر كس آن دو را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر كه آن دو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است».

و در جامع الكبير سيوطى از ابن عساكر به سندش از حذيفه آمده است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «فرشته اى به سوى من آمد، پس به من سلام كرد، از آسمان فرود آمده بود و پيش از آن فرود نيامده بود و مرا مژده داد كه حسن و حسين دو سرور جوانان اهل بهشت هستند و اينكه فاطمه سرور زنان اهل بهشت مى باشد ...».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:106

(1) 6- «سلمان فارسى» روايت كرده: شنيدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود:

«حسن و حسين دو پسرم هستند، هر كس آنها را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و هر كس مرا دوست بدارد، خداوند او را دوست مى دارد و هر كس را خداوند دوست بدارد، او را به بهشت وارد مى سازد و هر كه آنان را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته و هر كس مرا دشمن بدارد، خداوند او را دشمن مى داند و هر كه را خداوند دشمن بدارد، او را به جهنم وارد مى سازد ... «1»».

(2) 7- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در حال خطبه بود كه حسن و حسين آمدند در حالى كه دو پيراهن قرمز رنگ پوشيده بودند و

راه مى رفتند و پايشان به زمين برخورد مى كرد، پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از منبر پايين آمد و آنها را برداشت و نزد خود گذاشت و فرمود: «راست گفت خداوند، آنجا كه مى فرمايد: همانا اموال و فرزندانتان فتنه هستند، به اين دو كودك نگاه كردم كه راه مى رفتند و پايشان به زمين برخورد مى كرد، پس صبر نكردم تا اينكه سخنم را قطع نمودم و آنها را برداشتم ... «2»».

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 166. و با اندكى تغيير، هيثمى آن را در مجمعش آورده 9/ 111. و نيز متقى آن را در كنز العمال 12/ 120 روايت كرده و در سنن ابن ماجه 1/ 51 از ابو هريره، گفت: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس حسن و حسين را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر كه با آنان دشمن باشد، مرا دشمن داشته است».

و در تهذيب التهذيب در شرح حال نصر بن على ازدى، على بن صواف از عبد اللّه بن احمد روايت كرده كه نصر حديث گفته است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله دست حسن و حسين را گرفت و گفت:

«هر كس مرا دوست بدارد و اينها و پدرشان را دوست بدارد، همراه من در روز قيامت در درجه ام خواهد بود».

هنگامى كه متوكل آن را شنيد، دستور داد او را هزار تازيانه بزنند. پس جعفر بن عبد الواحد با وى درباره اش سخن گفت و به او مى گفت: اين، از اهل سنّت است و همچنان با وى بود تا او را رها كرد.

(2) ترمذى، صحيح 5/ 658. نسائى، صحيح 3/ 108. حاكم، مستدرك 1/ 287. ابى

داوود، صحيح 1/ 290. احمد بن حنبل، مسند 5/ 354. بيهقى، سنن 3/ 218. اسد الغابة 2/ 12. كنز العمال 12/ 114، نسائى، سنن 3/ 108 و در الصواعق المحرقة، ص 191.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:107

(1) 8- «يعلى بن مره» روايت كرده: حسن و حسين در حالى كه براى رسيدن به رسول خدا با يكديگر مسابقه مى دادند، پيش آمدند. آن حضرت آنها را در آغوش گرفت و فرمود: «همانا فرزند مايه بخل و جبن است ... «1»».

(2) 9- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين دو سبط «2» از اسباط هستند» «3».

(3) 10- «انس» روايت كرده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «محبوبترين اهل بيت نزد من حسن و حسين هستند ... «4»».

(4) 11- «انس» روايت كرده: از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله پرسيدند كداميك از اهل بيت شما نزد تو محبوب تر هستند؟ فرمود: «حسن و حسين». و آن حضرت به فاطمه مى فرمود: «دو پسرم را براى من فرا خوان، پس آنان را مى بوييد و در آغوش مى گرفت ...» «5».

(5) 12- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسن و حسين دو امام هستند، چه قيام كنند و چه بنشينند ...» «6».

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله جامه امامت را بر دو ريحانه خويش پوشاند و آن را از ذاتيات آنان قرار داد؛ خواه قيام به امر كنند و امور خلافت را بر عهده گيرند و خواه چنين نباشد.

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 168. احمد بن حنبل، مسند 4/ 172. و معناى حديث اين است كه فرزند، پدرش را به بخل و جبن وامى دارد.

(2) «سبطان» تثنيه سبط است

و در لسان العرب 9/ 181 آمده است كه «سبط» امتى از امم است در خير.

(3) كنز العمال 12/ 119. الصواعق المحرقة، ص 192. الادب المفرد. و در صبح الاعشى 1/ 430 آمده است كه حسن و حسين عليهما السّلام نخستين كسانى هستند كه در اسلام، «سبطين» ناميده شدند.

(4) ترمذى، صحيح، كنز العمال 12/ 116.

(5) ابن الديبع، تيسير الوصول 3/ 320.

(6) بحار الانوار 10/ 78. و در نزهة المجالس 2/ 476 آمده است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به حسن و حسين فرمود: «شما دو امام هستيد و شفاعت براى مادر شماست» و اين حديث در صفحه 129 در الاتحاف بحب الاشراف آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:108

(1)

و جز آنها هرگز با كودكى خردسال بيعت ننمود «2».

(5) 4- آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله آن دو را بر مركب خويش سوار مى كرد، پس يكى از آنها را جلو خويش و ديگرى را پشت سر خود قرار مى داد ... «3».

(6) 5- عطوفت آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله و محبتش نسبت به دو سبط خود تا بدانجا بود كه آن حضرت، نماز عشا را مى خواند، پس هرگاه سجده مى كرد، بر پشت او سوار مى شدند، وقتى كه سر بر مى داشت، آنان را به آرامى مى گرفت و بر زمين

______________________________

(1) دارمى، سنن 2/ 285.

(2) العقد الفريد 2/ 243.

(3) مسلم، صحيح 4/ 1883.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:109

مى گذاشت و هر وقت دوباره به سجده مى رفت، آنان باز بر پشت او مى رفتند تا اينكه نمازش را تمام مى كرد و آنها را بر رانهاى خويش مى نشاند ... «1»

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله عنايت و محبت خود را به دو سبط خويش ارزانى مى داشت تا مسلمانان، درجه اهميت آنها را نزد آن حضرت ببينند و نسبت به آنان مودت خود را ابراز كنند و رهبرى روحى و رمانى خود را به عهده آن دو گذارند تا امت را به سوى درجات زندگى شرافتمندانه اى كه انسان همه خواسته هايش را در آن مى يابد، پيش برند.

(2)

1- «جابر بن عبد اللّه» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس بخواهد به سرور جوانان اهل بهشت بنگرد، پس به حسين بن على نگاه كند ...» «2».

(4) 2- «ابو هريره» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را ديدم كه حسين بن على را برداشته بود و مى فرمود: «خداوندا! من او را دوست دارم، پس او را دوست

______________________________

(1) احمد، مسند.

(2) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 83. از كتابهاى خطى كتابخانه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام.

و سير اعلام النبلاء 3/ 282.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:110

بدار» «1».

(1) 3- «يعلى بن مره» روايت كرده: همراه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به سوى يك ميهمانى مى رفتيم كه ما را به آن دعوت كرده بودند، ناگاه حسين را ديديم كه در كوچه اى بازى مى كرد، پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله پيش رفت و دستهايش را گشود، آن طفل، اين طرف و آن طرف فرار مى كرد و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با او مى خنديد تا اينكه او را گرفت و يك دست خود را زير چانه اش قرار داد و دست ديگرش را روى سر او گذاشت «2» پس او را بوسيد و گفت: «حسين از من است و من از حسين هستم، خداوند دوست بدارد هر كس را كه حسين را دوست بدارد، حسين سبطى از اسباط است ...» «3».

(2) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با اين حديث شريف، ميزان ارتباط عميق ميان خود و ميان فرزندش را مدلل ساخت و گمان قويتر آنكه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله با گفته خود «حسين

از من است»، رابطه نسبى ميان خود و او را در نظر نداشته بلكه امر ديگرى را كه دقيق تر و عميق تر مى باشد، مورد نظر آن حضرت بوده است؛ زيرا وى در برگيرنده روح، هدايت و جهت گيريهاى عظيم آن حضرت بود. او اصلاح انسان و بالا بردن وى و پيشرفت عوامل زندگى او بر اساس ايمان به خداوند را مد نظر داشت كه همه مفاهيم خير و صلح در زمين را در بر دارد.

(3) همچنين آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله با گفته خويش «و من از حسين هستم» اين

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 177. و در نور الابصار، ص 254 لفظ حديث چنين است: «خداوندا! من او را دوست دارم و دوست دارم هر كس را كه او را دوست داشته باشد».

(2) و در روايتى «پس يك دست خود را زير كمر او قرار داد و دست ديگر را زير چانه اش گذاشت و دهن بر دهانش نهاد در حالى كه مى فرمود: حسين از من است ...».

(3) ابن ماجه، سنن 1/ 51. احمد بن حنبل، مسند 4/ 172 اسد الغابة 2/ 19. تهذيب الكمال، 6/ 401.

تيسير الوصول 3/ 320 حاكم، مستدرك 3/ 177. انساب الاشراف، ج 3/ 142.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:111

مطلب را در نظر داشت كه آنچه را سبط عظيم در جانبازى و فداكارى در راه دين مى بخشد و آنچه از فعاليتهاى بزرگ در راه تجديد رسالت اسلام و زنده نگهداشتن آن در طول نسلهاى آينده، به سبب جانبازيهاى خود موجب مى شود، به سبب آن، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به حق از امام حسين مى باشد، زيرا وى تجديد كننده دين او

و نجات دهنده آن از شرّ آن گروه حاكم بود كه براى محو اسلام از روى نقشه اين جهان كوشيد تا مفاهيم جاهليت و خرافاتش را بر صحنه زندگى بازگرداند، در حالى كه امام با نهضتش، رؤياهاى امويان را درهم ريخت و شادابى و زندگى را به اسلام بازگرداند و پرچم آن را بلند و در اهتزاز براى همه نسلها بر افراشت.

(1) همچنين پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر عظمت نوه خويش دلالت نمود كه لفظ «سبط» بر او نهاد و مقصود آن حضرت اين بود كه وى امتى است از امتها، قائم به ذات خويش و مستقل در نفس خود، پس او امتى از امتها در خير امت و امتى از شرف در ميان همه نسلها و براى تمام روزگاران بود.

(2) 5- صحابى عظيم، «سلمان فارسى» روايت كرده: بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وارد شدم و ديدم كه حسين بن على بر ران آن حضرت است و در حالى كه بر دهانش بوسه مى زد، مى فرمود: «تو سرورى فرزند سرور، تو امامى فرزند امام و برادر امام و پدر امامان و تو حجت خدا و فرزند حجت او و پدر حجتهاى نهگانه از نسل خود هستى كه نهمين آنها قائم آنهاست» «1».

(3) 6- پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «اين (يعنى حسين) امام، فرزند امام، برادر

______________________________

(1) المراجعات، ص 287.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:112

امام است، پدر نه امام ...» «1».

(1) 7- «ابو العباس» روايت كرده: نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بودم در حالى كه فرزندش ابراهيم بر ران چپش بود و حسين بن على بر ران راستش و

پيامبر گاهى اين و گاه آن ديگر را مى بوسيد كه ناگهان جبرئيل با پيامى از پروردگار جهانيان فرود آمد و هنگامى كه از نزد آن حضرت رفت، فرمود: جبرئيل از پروردگارم نزد من آمد و به من گفت: «اى محمد! پروردگارت به تو سلام مى رساند و به تو مى فرمايد:

هر دو را براى تو نمى گذارم، پس يكى از آنها را فداى ديگرى كن».

(2) پس پيامبر به «ابراهيم» نگاه كرد و گريست، آنگاه گفت: اگر ابراهيم بميرد، غير از من كسى بر او غمگين نمى شود در حالى كه مادر حسين، فاطمه و پدرش على، ابن عم من كه گوشت و خون من است و هرگاه بميرد، دخترم سوگوار مى شود و عموزاده ام به سوگ مى نشيند و من بر او غمناك مى شوم و من سوگ خود را بر سوگ آن دو ترجيح مى دهم، اى جبرئيل! ابراهيم گرفته شود، ابراهيم را فداى حسين كردم. پس سه روز بعد، ابراهيم در گذشت و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هرگاه حسين را مى ديد كه به سويش مى آيد، او را مى بوسيد و بر سينه اش مى فشرد و بر لبانش بوسه مى زد و مى فرمود: «فداى كسى شوم كه پسرم ابراهيم را فدايش ساختم» «2».

(3) 8- «ابن عباس» روايت كرده: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حسين را بر دوش خود سوار كرده بود، پس مردى به وى گفت: اى پسر! بر بهترين مركب سوار گشته اى.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به وى پاسخ داد: «و او بهترين سوار است ...» «3».

______________________________

(1) منهاج السنة 4/ 210.

(2) تاريخ بغداد 2/ 204.

(3) التاج الجامع للاصول 3/ 218. كنز العمال 13/ 650. بداية النهاية 8/ 36.

زندگانى حضرت امام

حسين عليه السلام ،ج 1،ص:113

(1) 9- «يزيد بن ابن زياد» روايت كرده: پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از خانه عايشه خارج شد و بر خانه فاطمه گذشت و شنيد كه حسين گريه مى كند. پس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله از اين امر ناراحت شد و به فاطمه فرمود: «آيا نمى دانى كه گريه اش مرا مى آزارد ...» «1».

(2) 10- «عبد اللّه بن شداد» از پدرش روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله سجده اى طولانى نمود تا آنجا كه گمان كرديم اتفاقى افتاده و يا اينكه وحى بر او نازل شده است، پس، از آن حضرت در مورد آن پرسيديم، فرمود: «هيچ كدام از اينها نبود، بلكه پسرم مرا مركب خود قرار داد و دوست نداشتم كه او را به عجله اندازم تا به خواسته خود برسد ...» «2».

(3) اينها بعضى از اخبارى است كه از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مورد ريحانه اش رسيده كه نشانهاى افتخار و شرافتى هستند كه به وى بخشيده و اعلامى از آن حضرت بوده است به اينكه سايه و حقيقتش در اين طفل نمايانده خواهد شد و او تصويرى بى همتا براى انسانيت والا و اسرار عظيم آن حضرت خواهد بود.

(4)

تيسير الوصول الى جامع الأصول 3/ 321. نسائى، سنن 2/ 229.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:114

«ابن عباس» مى گفت: «ما شكى نداشتيم و اهل بيت فراوان بودند كه حسين بن على در طف كشته مى شود» «1».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در چند موضع بخاطر سختيها و فجايعى كه دلها را آب مى كند و بر ريحانه اش خواهد گذشت، به سختى و با سوز دل گريست. در اينجا مرورى بر آن اخبار مى كنيم:

(2) 1- «ام فضل دختر حارث» روايت كرده: حسين در بغل من بود كه بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله وارد شدم در حالى كه حسين را با خود داشتم. پس او را در دامن رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گذاشتم، سپس متوجه شدم كه چشمان پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله از اشك لبريز شده اند. به آن حضرت گفتم: اى پيامبر خدا! پدر و مادرم فداى تو باد! تو را چه مى شود؟

(3) حضرت فرمود: «جبرئيل نزد من آمد و مرا خبر داد كه امتم اين پسرم را خواهند كشت».

ام فضل پريشان گشت و گفت: اين كشته مى شود؟ و به حسين اشاره نمود.

(4) حضرت فرمود: آرى. و جبرئيل تربتى سرخ رنگ از تربتش را براى من آورد «2».

ام فضل به گريه پرداخت و غم و اندوهى فراوان بر او دست يافت.

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 179.

(2) حاكم، مستدرك 3/ 176. و در روايت ابن عساكر 13/ 62 از ام فضل است كه گفت: روزى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر من وارد شد در حالى كه حسين نزد من بود. پس او را گرفت و مدتى وى را

بازى داد، سپس چشمانش اشكبار شدند، به او گفتم: چه چيزى تو را مى گرياند؟ فرمود: «اين جبرئيل است كه مرا خبر مى دهد امتم اين پسرم را مى كشند».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:115

(1) 2- «جناب ام سلمه» روايت كرده: شبى رسول خدا به بستر رفت تا بخوابد، پس پريشان برخاست. باز به خواب رفت و پريشان بيدار شد، كمتر از آنچه بار اوّل از او ديده بودم، پس از آن خوابيد و بيدار شد، در حالى كه خاك سرخ رنگى در دست او بود و آن حضرت آن را مى بوسيد، به ايشان گفتم: اى رسول خدا! اين خاك چيست؟

حضرت فرمود: «جبرئيل مرا خبر كرد كه اين (يعنى حسين) در سرزمين عراق كشته مى شود. پس به جبرئيل گفتم: خاك زمينى را كه در آن كشته مى شود به من نشان ده و اين تربت اوست «1»».

(2) 3- «ام سلمه» روايت كرده: روزى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در خانه ام نشسته بود، پس فرمود: «كسى بر من وارد نشود». من منتظر ماندم، پس حسين داخل شد و من صداى گريه پيامبر را شنيدم و ديدم كه حسين در بغل (يا در كنار وى) نشسته بود و آن حضرت دست بر او مى كشيد و مى گريست. به او گفتم: به خدا من متوجه نشدم تا اينكه وارد شد.

حضرت به من فرمود: «جبرئيل همراه ما در خانه بود و گفت: آيا او را دوست دارى؟ گفتم: آرى. گفت امت تو او را در سرزمينى كه به آن «كربلا» گفته مى شود، خواهند كشت. پس جبرئيل مقدارى از خاك آن را گرفت و به پيامبر نشان داد «2»».

(3) 4- عايشه روايت كرده:

حسين بن على بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله وارد شد در حالى كه به آن حضرت وحى مى شد، پس به روى پيامبر جست در حالتى كه

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 4/ 398 كنز العمال 12/ 126. سير اعلام النبلاء 3/ 289. ذخائر العقبى، ص 148.

(2) كنز العمال 12/ 126. طبرانى، المعجم الكبير 3/ 116.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:116

پيامبر به طرف زمين خم شده بود. جبرئيل گفت: اى محمد! آيا او را دوست دارى؟ فرمود: «چرا پسرم را دوست نداشته باشم؟» گفت: امت تو او را پس از تو خواهند كشت. پس جبرئيل دست خود را دراز كرد و خاك سفيد رنگى را براى آن حضرت آورد و گفت: در اين سرزمين است كه اين پسر تو كشته مى شود و نام آن «طف» است. هنگامى كه جبرئيل نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله رفت، در حالى كه آن خاك در دست آن حضرت بود و مى گريست، فرمود: «اى عايشه! جبرئيل به من خبر داد كه پسرم حسين در سرزمين طف كشته مى شود و اينكه امت من پس از من دچار فتنه خواهند شد».

(1) سپس به سوى اصحاب خود خارج شد كه على، ابو بكر، عمر، حذيفه، عمار و ابو ذر در ميان آنان بودند، در حالى كه مى گريست. آنان به سوى آن حضرت شتافتند و گفتند: «يا رسول اللّه! چه چيزى تو را مى گرياند؟» حضرت فرمود: «جبرئيل به من خبر داد كه پسرم حسين پس از من در سرزمين طف كشته مى شود و اين خاك را براى من آورد و به من خبر داد كه قبر وى در آن خواهد بود»

«1».

(2) 5- «زينب دختر جحش» همسر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده: پيامبر نزد من خوابيده بود، در حالى كه حسين در خانه، چهار دست و پا مى رفت. پس، از او غفلت كردم تا اينكه نزد پيامبر رسيد و بر شكم آن حضرت بالا رفت. سپس پيامبر به نماز برخاست و او را بغل كرد و هرگاه به ركوع و سجود مى رفت، وى را بر زمين مى گذاشت و چون برمى خاست او را بر مى داشت. هنگامى كه نشست به دعا مشغول شد و دستان خود را بلند كرد و گفت ... پس وقتى كه نماز را به پايان

______________________________

(1) مجمع الزوائد 9/ 187. و در تهذيب الكمال، 6/ 409، آمده است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله خاكى كه جبرئيل آن را آورده بود، گرفت و شروع به بوييدن آن كرد و مى گفت «واى بر كرب و بلا!».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:117

رساند به آن حضرت گفتم: «يا رسول اللّه! امروز ديدم چيزى را انجام دادى كه قبلا نديده ام انجام داده باشى؟».

(1) حضرت فرمود: «جبرئيل نزد من آمد و به من خبر داد كه پسرم كشته مى شود».

گفتم: «پس در اين صورت به من نشان بده و او خاكى سرخ رنگ برايم آورد» «1».

(2) 6- «ابن عباس» روايت كرده: حسين در آغوش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بود، پس جبرئيل گفت: آيا او را دوست دارى؟ فرمود: «چگونه او را دوست نداشته باشم در حالى كه وى ميوه دل من است؟». گفت: امت تو او را خواهند كشت، آيا مى خواهى موضع قبر او را به تو نشان دهم؟ پس مشتى گرفت و

ناگهان خاك سرخ رنگى بود «2».

(3) 7- «ابو امامه» روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به همسرانش فرمود: اين كودك را نگريانيد (يعنى حسين را) گفت: و آن روز، روز ام سلمه بود، پس جبرئيل فرود آمد و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به درون خانه رفت و به ام سلمه فرمود:

«نگذار كسى بر من وارد شود». پس حسين آمد و هنگامى كه ديد پيامبر در خانه است، خواست كه داخل شود ولى ام سلمه او را به آغوش گرفت و او را لالايى مى داد و آرام مى كرد. هنگامى كه گريه اش شديد شد، وى را رها كرد، پس داخل شد تا اينكه در آغوش پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نشست. جبرئيل به پيامبر گفت: امت تو اين پسر تو را خواهند كشت.

(4) حضرت فرمود: «او را مى كشند در حالى كه به من ايمان داشته باشند؟!!».

______________________________

(1) مجمع الزوائد 9/ 189.

(2) همان، ص 191.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:118

جبرئيل گفت: آرى، او را مى كشند. و جبرئيل خاكى را گرفت و به آن حضرت گفت در فلان مكان كشته مى شود. پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خارج شد در حالى كه حسين را به آغوش گرفته، اندوهگين و افسرده بود. ام سلمه گمان كرد كه آن حضرت از وارد شدن كودك بر او غمگين شده است، پس گفت: اى پيامبر خدا! فداى تو گردم! فرمودى اين كودك را نگريانيد و به من دستور دادى كه نگذارم كسى بر تو وارد شود و او آمد و من او را رها كردم. پيامبر پاسخى به وى نداد و به سوى اصحابش

خارج شد در حالى كه غرق در اندوه و غم بود، پس به آنان فرمود: «امت من اين را مى كشند (و به حسين اشاره فرمود)».

ابو بكر و عمر روى به آن حضرت كردند و گفتند: اى پيامبر خدا! آيا در حالى كه مسلمان باشند؟!! فرمود: «آرى و اين تربت اوست ... «1»».

(1) 8- «انس بن حارث» از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله روايت كرد كه فرمود: «اين پسرم (و به حسين اشاره نمود) در سرزمينى كه به آن كربلا گفته مى شود، كشته مى گردد، پس هر كس آن (حادثه) را شاهد باشد، او را يارى نمايد».

هنگامى كه حضرت حسين به سوى كربلا خارج شد، انس همراه آن حضرت رفت و در خدمت ايشان شهيد گشت «2».

(2) 9- «ام سلمه» روايت كرده: حسن و حسين در حضور پيامبر در خانه ام بازى مى كردند، پس جبرئيل فرود آمد و گفت اى محمد! امت تو اين پسرت را پس از تو خواهند كشت (و به حسين اشاره نمود).

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گريست و او را به سينه خود فشرد در حالى كه تربتى

______________________________

(1) مجمع الزوائد 9/ 189.

(2) ابن الوردى، تاريخ 1/ 233.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:119

در دست او بود، پس آن را مى بوييد و مى گفت: «واى بر كرب و بلا!» و آن را به ام سلمه داد و به وى فرمود: «هرگاه اين خاك به صورت خون درآمد، بدان كه پسرم كشته شده است».

«ام سلمه» آن را در شيشه اى گذاشت و هر روز آن را وارسى مى كرد و مى گفت: «آن روز كه به صورت خون در مى آيى، روزى عظيم خواهد بود ...» «1».

(1) 10-

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در خواب ديد كه سگى سياه و سفيد، خونش را مى ليسد، آن را تعبير فرمود كه مردى فرزندش حسين را مى كشد، پس شمر بن ذى الجوشن ابرص بود كه امام حسين را كشت «2».

(2) 11- «ام سلمه» روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «حسين بن على در پايان شصت (سال) از هجرتم كشته مى شود» «3».

(3) 12- «معاذ بن جبل» روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بر ما خارج شد و فرمود:

«من محمد هستم كه آغازها و پايانهاى سخن به من داده شده است، پس مرا اطاعت كنيد مادام كه در ميان شما هستم و هرگاه از دنيا برده شوم، بر شما باد به كتاب خداى عز و جل كه حلال آن را حلال بداريد و حرامش را حرام بشماريد، مرگ به سوى شما آمده ... فتنه ها همچون پاره هاى شب تاريك به طرف شما آمده هر چه فرستادگانى بروند، فرستادگانى مى آيند، نبوت تناسخ يافته و به صورت پادشاهى درآمده، خداوند رحمت كند هر كس را كه آن را به حقّش بگيرد و آن گونه كه وارد آن شده باشد از آن خارج شود. اى معاذ! نگهدار

______________________________

(1) طبرانى، المعجم الكبير (در شرح حال امام حسين) 3/ 114.

(2) تاريخ الخميس 2/ 299.

(3) طبرانى، المعجم الكبير 3/ 110.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:120

و بشمار».

(1) معاذ گفت: تا پنج شمردم (يعنى از خلفا) پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «يزيد، خداوند يزيد را بركت ندهد ...».

سپس چشمان آن حضرت اشكبار گرديد. پس حضرت فرمود: «از قتل حسن به من خبر داده شد و تربتش

را براى من آوردند و از قاتلش باخبر گشتم.

در ميان قومى كشته نشود و آنان از او دفاع ننمايند مگر اينكه خداوند ميان سينه ها و قلبهايشان جدايى بيفكند و بدانشان را بر آنان مسلط مى گرداند و آنها را پراكنده سازد ...».

(2) سپس آن حضرت فرمود: «آه! بر فرزندان آل محمد از خليفه اى كه او را بگمارند، نازپرورده اى كه جانشين مرا مى كشد و جانشين جانشين را. اى معاذ! نگهدار».

پس وقتى كه به ده رسيدم، يعنى ده نفر از كسانى كه حكومت را پس از او عهده دار مى شوند، فرمود: «وليد «1»، نام فرعون ويرانگر شرايع اسلام است كه فردى از افراد خانواده اش، به خون او دست مى يازد و خداوند شمشيرش را بر مى كشد كه غلاف نگردد و مردم با هم مختلف شوند و چنين گردند»، پس انگشتان خود را به هم پيچيد.

(3) سپس فرمود: «پس از سال يكصد و بيست، مرگى سريع و قتلى فراگير

______________________________

(1) «وليد بن يزيد بن عبد الملك بن مروان»، پادشاه فاسق كه همه حرمتهاى خدا را هتك نمود و به حج رفت تا بر بام كعبه شراب بنوشد و او بر اين امت از فرعون بر امتش شديدتر بود، آن گونه كه در حديث است. همو بود كه مصحف را با تير زد و مسلمانان به سبب اظهار الحاد و بدعتها و آشكار كردن فسق، بر او خشم گرفتند و بر ضد وى شوريدند و او را به قتل رساندند. اين مطلب در تاريخ خلفاء، ص 250- 252 آمده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:121

خواهد بود كه هلاكشان در آن باشد و مردى از فرزندان عباس بر آنها حاكم خواهد شد «1»».

(1)

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از پشت سراپرده غيب، آنچه را كه از فجايع و فتنه ها پس از او بر امّتش خواهد گذشت، به سبب آنچه ميان آنان از جنگ قدرت هولناك پيش مى آيد تا آنجا كه امر مسلمين به فراعنه شرّ و جباران كفر از بنى اميه مى رسد و آنان به قتل مسلمين مى پردازند و آنان را خوار مى سازند، آن گونه كه خبر داد از آنچه بر سبطش خواهد گذشت از قتل و آزار از سوى يزيد بن معاويه. و آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله زوال حكومت اموى و انتقال آن به بنى عباس را خبر داد و آنچه امت در آن دوره هاى سخت از قتل و ظلم و ستم خواهند كشيد و همه آن امور بر صحنه زندگى، محقق گشت آن گونه كه صادق امين فرموده بود.

(2) 13- «ابن عباس» روايت كرده: هنگامى كه دو سال از تولد حضرت حسين گذشت، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به سفرى رفت. پس وقتى كه در ميانه راه بود، ايستاد و استرجاع نمود و چشمانش به اشك نشست. پس در مورد آن پرسيده شد.

فرمود: «اين جبرئيل است كه مرا از سرزمينى در كنار فرات خبر مى دهد كه به آن كربلا گفته مى شود، فرزندم حسين بن فاطمه در آنجا كشته مى شود».

جمعى از صحابه به آن حضرت روى كرده گفتند: «يا رسول اللّه! چه كسى او را خواهد كشت؟

(3) آن حضرت با كلماتى بريده و اندوهبار به آنان پاسخ داد: «مردى كه او را يزيد نامند. خداوند به وى بركت ندهد و گويى كه به قتلگاه و آرامگاهش مى نگرم در حالى كه سر او را

به هديه مى برند. به خدا هر كس به سر فرزندم حسين بنگرد

______________________________

(1) طبرانى، المعجم الكبير 3/ 129. (در شرح حال حضرت امام حسين) مجمع الزوائد 9/ 190.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:122

و شاد گردد، خداوند ميان قلب و زبانش جدايى مى افكند».

(1) وقتى كه پيامبر از سفر بازگشت، اندوهگين بود، پس به منبر رفت و مسلمين را اندرز گفت، در حالى كه دو نوه و دو گل خود را همراه داشت و سر به سوى آسمان برداشت و گفت: «خداوندا! من محمد بنده و پيامبر تو هستم و اين دو بهترين عترت و نيكوترين ذريّه و ريشه من و كسانى هستند كه در امتم باقى مى گذارم .. خداوندا! جبرئيل مرا خبر داده كه اين فرزندم (و اشاره به حسين نمود) كشته مى شود و فروگذاشته مى گردد، خداوندا! او را در قتلش بركت فرما و وى را از سروران شهدا قرار ده كه تو بر هر چيزى توانا هستى. خداوندا! آنكه او را بكشد و فرو گذارد، بركت عطا مفرما ...».

(2) صحن مسجد يكپارچه فريادى خروشان از گريه و زارى شد. پس پيامبر به آنها فرمود: «آيا گريه مى كنيد و او را يارى نمى دهيد؟ خداوندا! تو ولىّ و ياور او باش!!».

(3) ابن عباس گويد: پيامبر همچنان رنگ برگشته و با چهره اى افروخته باقى ماند، پس بار ديگر به منبر رفت و براى مردم خطبه شيواى مختصرى ايراد فرمود، در حالى كه اشك از چشمانش سرازير بود، سپس فرمود: «اى مردم! من در ميان شما دو چيز گرانبها بر جاى گذاشته ام، كتاب خدا، عترت، اصل، ريشه، نهاد و ثمره ام را كه از يكديگر جدا نمى شوند تا اينكه كنار

حوض بر من وارد شوند.

(4) همانا من در مورد آنها از شما درخواست نمى كنم جز آنچه را كه پروردگارم مرا به آن فرمان داده است، مودت نسبت به خويشاوندانم؛ پس بنگريد كه فردا كنار حوض در حالى با من روبه رو نشويد كه عترتم را به خشم آورده باشيد.

همانا روز قيامت سه پرچم از اين امت بر من وارد خواهند شد؛ پرچمى سياه و تاريك كه فرشتگان از آن در هراس مى شوند، در برابر من مى ايستند و از

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:123

آنها مى پرسم كه كيستيد؟ آنها مرا از ياد مى برند و مى گويند: ما اهل توحيد از عرب هستيم. پس مى گويم: من احمد پيامبر عرب و عجم هستم. آنها مى گويند:

ما از امّت تو هستيم اى احمد! به آنها مى گويم پس از من با اهل و عترتم و با كتاب پروردگارم چگونه رفتار نموديد؟ آنان مى گويند: كتاب را ضايع و پاره پاره نموديم و اما عترت تو را بر آن بوديم تا آنها را از روى زمين برداريم. پس، از آنان روى خود را مى گردانم و آنان تشنه كام و رو سياه بر مى گردند.

(1) سپس پرچم ديگرى بر من وارد مى شود كه از پرچم نخست سياهتر باشد.

به آنها مى گويم شما كيستيد؟ آنها مانند گروه قبلى مى گويند: ما از اهل توحيد هستيم، ما امت تو هستيم. به آنان مى گويم پس از من با ثقلين اصغر و اكبر، با كتاب خدا و با عترتم چگونه رفتار نموديد؟ مى گويند: با ثقل اكبر، مخالفت نموديم و ثقل اصغر را فرو گذاشتيم و آنان را در همه حال تار و مار نموديم. به آنها مى گويم از نزد من دور شويد. آنان تشنه كام

و رو سياه مى روند.

(2) سپس پرچم ديگرى بر من وارد مى شود كه نور افشانى مى نمايد. به آنان مى گويم! شما كيستيد؟ مى گويند: ما كلمه توحيد هستيم. ما امت محمّديم و ما باقيماندگان اهل حق مى باشيم كه كتاب پروردگارمان را برگرفتيم و حلال آن را حلال و حرامش را حرام دانستيم و ذريّه پيامبرمان محمد صلّى اللّه عليه و آله را دوست داشتيم و آنها را يارى نموديم به آنچه خودمان را يارى كرديم، همراه آنان جنگيديم و با مخالفانشان نبرد كرديم. پس من به آنها مى گويم: مژده باد شما را كه من پيامبرتان محمد هستم! شما در سراى دنيا آن گونه بوديد كه خود توصيف نموديد. سپس به آنان از حوض خود مى نوشانم و آنها سيراب مى روند. همانا جبرئيل مرا باخبر ساخته كه امتم فرزندم حسين را در سرزمين كرب و بلا مى كشند كه لعنت خدا بر كشنده و فروگذارنده او تا پايان روزگار باد ...».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:124

سپس حضرت از منبر فرود آمد و كسى از مهاجرين و انصار باقى نماند مگر اينكه به يقين دانست كه حسين كشته مى شود «1».

(1) اينها بعضى از خبرهايى است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مورد كشته شدن سبط و ريحانه اش بيان فرمود و از آنها شدت حزن و اندوه آن حضرت بر او را مى توان دريافت.

مسلمانان از اين اخبار به كشته شدن امام يقين كرده و در آن هيچ گونه شكى نداشته اند، همچنانكه حضرت حسين عليه السّلام نيز به آنها ايمان داشت و اين مطلب را در مواضع بسيارى- كه ضمن اين كتاب به آنها خواهيم پرداخت- بيان فرمود.

(2)

را بسيار گرامى داشتند و با تكريم و تعظيم فراوان با وى رو به رو شدند و او را در جايگاه جد بزرگوارش صلّى اللّه عليه و آله قرار دادند؛ زيرا در او آنچه را از علم و تقوا و پارسايى در دين انتظار داشتند، يافتند.

(3) مورخان مى گويند: آن حضرت بر آنان عطوفت داشت و به ناتوانان آنها رسيدگى مى كرد و در سختى و گرفتارى با آنها مشاركت داشت. از بدكارانشان مى گذشت و به همه مسائلشان مى پرداخت، همان گونه كه جد اعظمش صلّى اللّه عليه و آله با آنها عمل مى كرد.

(4) بزرگان و نامداران صحابه در خدمت به آن حضرت و برادر پاكش حضرت ابا محمد الحسن عليه السّلام بر يكديگر پيشى مى جستند و معتقد بودند هر خدمتى كه به

______________________________

(1) الفتوح 4/ 216- 219.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:125

آنها بشود، شرافت و عظمتى براى انجام دهنده آن است؛ مثلا عبد اللّه بن عباس، دانشمند امّت، با وجود جلالت قدر و جايگاه عظيمى كه نزد مسلمين داشت، هرگاه حضرت حسن و حسين مى خواستند سوار شوند، جهت گرفتن ركاب براى آنان مى شتافت و جامه ها را براى آنان مرتب مى نمود و به اين كار افتخار مى كرد به طورى كه مدرك بن زياد يا ابن عماره او را به سبب اين كار سرزنش نمود ولى ابن عباس او را نهيب زد و به او گفت: «اى نادان! آيا مى دانى اينها چه كسانى هستند؟ اينان دو پسر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هستند. آيا از نعمتهاى خدا بر من نيست اينكه من براى آنها ركاب را نگاه دارم و جامه ها را براى آنان مرتب نمايم؟» «1».

(1) تعظيم و

تكريم آنان از سوى مسلمين تا بدانجا بود كه آن دو، هنگامى كه پياده براى زيارت خانه خدا مى رفتند، بر هر كاروانى كه مى گذشتند، افراد آن، به احترام آنان پياده مى شدند تا آنجا كه راه رفتن بر بسيارى از حاجيان سخت آمد، پس با يكى از بزرگان صحابه سخن گفتند و از او خواستار شدند تا بر آن بزرگواران، سوار شدن و يا دور شدن از راه (عمومى) را عرضه نمايد. او نيز اين امر را بر آنان عرضه داشت. آنها به وى فرمودند: ما نه سوار مى شويم و نه از جاده جدا مى گرديم، پس جاده ديگرى را در پيش گرفتند.

(2) آنان هرگاه خانه كعبه را طواف مى كردند، نزديك بود كه مردم آنان را به سبب كثرت سلام كردن بر آنان و تبرك جستن به آنها، از بين ببرند. «2»

(3) از نمونه هاى اين بزرگداشت اينكه امام حسين عليه السّلام در مسجد جدش بر جماعتى گذشت كه عبد اللّه پسر عمرو عاص در ميان آنان بود، پس بر آنان سلام

______________________________

(1) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 210. ابن شهر آشوب، مناقب 3/ 400.

(2) البداية و النهاية 8/ 37.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:126

كرد و آنها سلامش را پاسخ دادند و عبد اللّه با صدايى بلند و با توجه به آن حضرت جواب سلام را داد و روى به آن جمع نمود و گفت: «مى خواهيد محبوبترين اهل زمين نزد اهل آسمان را به شما معرفى كنم؟».

گفتند: «آرى».

(1) گفت: «همين كسى است كه در حال رفتن است و به حضرت حسين اشاره كرد، وى از شبهاى صفين تا كنون يك كلمه با من سخن نگفته است و

اگر از من راضى شود براى من از اينكه شتران سرخ مو داشته باشم، محبوبتر است ...».

(2) ابو سعيد خدرى روى بدو كرد و گفت: آيا از او عذر خواهى نمى كنى؟

وى او را اجابت نمود و آنها به سوى خانه امام شتافتند و از امام اجازه ورود خواستند. امام به آنان اجازه داد و هنگامى كه در مجلس قرار گرفتند، امام روى به عبد اللّه كرد و به او گفت: «آيا دانستى كه من محبوبترين اهل زمين نزد اهل آسمان هستم؟».

عبد اللّه به سرعت پاسخ داد: آرى، سوگند به پروردگار كعبه ....

(3) حضرت فرمود: «چه چيزى تو را بر آن داشت تا روز صفين با من و پدرم بجنگى، سوگند به خدا! پدرم از من بهتر بود؟!».

عبد اللّه، عذرهايش را بيان كرد و گفت: «آرى، ولى عمرو (يعنى پدرش)، از من نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شكايت كرد و به آن حضرت گفت: عبد اللّه شب را به نماز مى ايستد و روز را روزه مى دارد، پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «نماز بخوان و بخواب و روزه گير و افطار كن و از عمرو اطاعت نما»، پس وقتى كه روز صفين فرا رسيد، مرا سوگند داد و من خارج شدم ولى به خدا نه شمشيرى را افراشتم و نه نيزه اى را به كار گرفتم و نه تيرى انداختم و همچنان از امام خواهش مى كرد تا

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:127

اينكه امام از او راضى گشت «1».

(1) البته عذر وى در اطاعت از پدرش براى جنگ با حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام صورتى شرعى نداشته است؛ زيرا اطاعت

از والدين- بنابر آنچه در قرآن آمده است- در معصيت خدا مشروعيتى ندارد.

(2) به هر حال، حضرت امام حسين عليه السّلام مورد عنايت و تجليل مسلمين بوده است. مورخان مى گويند: آن حضرت در تشييع جنازه اى حاضر شد، پس ابو هريره به سرعت رفت تا با جامه هاى خويش گرد و خاك را از پاى آن حضرت بزدايد «2» و مقداد بن اسود، يار رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و يكى از پيشتازان نخستين در اسلام، وصيت نمود كه پس از وفاتش، از تركه اش 36 هزار به حضرت حسين پرداخت شود «3».

(3) صحابه دانستند كه امام حسين عليه السّلام بقية اللّه در زمين، مثال والاى جدش بوده است و لذا نسبت به وى دوستى و احترام فراوان قايل شدند و براى تشرف به خدمت و زيارتش، بر يكديگر پيشى مى جستند.

______________________________

(1) اسد الغابة 3/ 234- 235. كنز العمال 11/ 343. مجمع الزوائد 9/ 186.

(2) سير اعلام النبلاء 3/ 287. و در كفاية الطالب، ص 425 از ابى مهرام آمده است كه گفت: در تشييع جنازه زنى بوديم و ابو هريره همراه ما بود. پس جنازه مردى را آوردند و او آن را ميان جنازه آن زن گذاشت و بر آنها نماز خواند. هنگامى كه بازگشتيم حضرت حسين خسته شد و در راه نشست. پس ابو هريره با گوشه لباسش خاك را از پاهاى آن حضرت پاك مى كرد. حضرت حسين به او فرمود:

«آيا چنين مى كنى؟». ابو هريره گفت: مرا بگذار كه به خدا اگر مردم آنچه را من از تو مى دانستم، آنها نيز مى دانستند، تو را بر گردنهاى خود برمى داشتند.

(3) سير اعلام النبلاء 1/ 389.

زندگانى حضرت امام

حسين عليه السلام ،ج 1،ص:129

(1)

به نام و صفاتشان شناخت و با نصوص عام و خاص، مدلل ساخت كه آنان جانشينان و اوصياى اويند و آنها كشتيهاى نجات و ايمنى بندگان هستند و ايشان را قرين كتاب عظيم خدا قرار داد كه باطل از پيش رو و از پشت سر به سوى آن نمى آيد. در بحثهاى گذشته به بسيارى از اين نصوص اشاره نموديم و در اينجا نيازى به ذكر آنها نيست.

همچنانكه در مورد امامت و ضرورت آن به صورتى موضوعى و شامل، اشاره كرديم و واجبات امام و صفات او را در كتاب «زندگانى امام حسن عليه السّلام» بيان نموديم و در اينجا حاجتى به بازآوردن آن بحث نيست.

(2)

قدرت اراده ..... ص : 130

مرگ را جز سعادت و زندگى با ستمكاران را جز فريبى نمى بينم ...».

(2) و همراه با خانواده ارجمندش از اهل بيت و يارانش به سوى ميدان شرف و بزرگوارى حركت كرد تا پرچم اسلام را برافرازد و براى امت اسلامى، عظيم ترين پيروزيها و فتحها را محقق سازد تا اينكه به شهادت رسيد، سلام خداوند بر او باد كه او قويترين مردم از نظر اراده و پيشتازترين آنان از نظر عزيمت و تصميم بود و اعتنايى به تحمل فجايعى كه عقول و خردها را ناتوان مى ساخت، نداشت.

(3)

آموخت، ابا عبد اللّه حسين بن على بن ابى طالب عليه السّلام بود كه امان براى خود و يارانش بر او عرضه شد، اما وى خوارى را بزرگ منشانه نپذيرفت و از اينكه مبادا ابن زياد با وجود نكشتن، وى را به نوعى اهانت بخشد، مرگ را بر آن برتر شمرد و من از نقيب، ابو زيد يحيى بن زيد علوى شنيدم كه مى گفت: گويى ابيات ابو تمام درباره محمد بن حميد طائى، تنها در مورد حسين گفته شده است:

و قد كان فوت الموت سهلا فرده اليه الحفاظ المرّ و الخلق الوعر

و نفس تعاف الضيم حتى كانّه هو الكفر يوم الروع او دونه الكفر

فاثبت فى مستنقع الموت رجله و قال لها من تحت اخمصك الحشر

______________________________

(1) يعقوبى، تاريخ 2/ 247.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:133 تردّى ثياب الموت حمرا فما أتى لها الليل الا و هي من سندس خضر «1» «از دست دادن مرگ آسان بود، اما دفاع وفادارانه و خوى مردانه وى را به سوى آن بازگرداند».

«و نفسى كه ستم را نمى پذيرد، گويى در روز نبرد، آن همانند كفر و يا بالاتر از آن باشد».

«پس پاى خود را در باتلاق مرگ، محكم كرد و به آن گفت: قيامت روز حشر در زير تو است».

«جامه هاى سرخ مرگ را به تن كرد و شب فرا نرسيد مگر آنكه آنها سندس سبز شده بودند «2»».

(1) سرور آزادگان، مناعت نفس را در ظلم ستيزى و در فداكارى به مردم آموخت. «مصعب بن زبير» مى گويد: «مرگ شرافتمندانه را بر زندگى رذيلانه ترجيح داد «3»» سپس اين بيت را بر زبان آورد:

و إن الألى بالطف من آل هاشم تآسوا فسنوا للكرام التآسيا «آنان كه در طف

از خاندان هاشم بودند، همديگر را مواسات نمودند و بزرگان را مواسات آموختند».

(2) سخنان آن حضرت در روز طف از برجسته ترين آثار بر جاى مانده در كلام عرب است آنجا كه عزت، مناعت و بزرگمنشى به تصوير كشيده مى شود.

مى فرمايد: «همانا اين فرومايه فرزند فرومايه مرا ميان دو كار قرار داده است؛ يا شمشير بكشم و يا خوارى را بپذيرم و هيهات كه ما خوارى را پذيرا گرديم؛ زيرا

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 1/ 302.

(2) اشاره به «سندس خضر» مى باشد كه از جامه هاى بهشتيان است (م).

(3) طبرى، تاريخ 6/ 273.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:134

خداوند و پيامبرش و مؤمنان آن را براى ما نمى پذيرند و دامنهاى پاك و طاهر و همتهاى غيرتمند و جانهاى ستم ستيز روا نمى دارند كه ما اطاعت از فرومايگان را بر قتلگاه شرافتمندان ترجيح دهيم ...».

(1) و در روز «طف» همچون كوهى استوار، بدون اعتنا به آن درندگان از سپاهيان ارتداد اموى، ثابت قدم ايستاد و به آنان و همه نسلها، درسهايى از كرامت، عزت نفس و شرافت ستم ستيزى آموخت و فرمود:

«به خدا قسم! دست خوارى به شما نمى دهم و همچون بردگان نمى گريزم، من به پروردگارم و پروردگارتان پناه مى برم كه شما مرا سنگسار كنيد ...».

(2) اين سخنان درخشان، نشان داد امام بزرگوار تا چه حد از كرامتى بى كران برخوردار بود كه برجسته ترين نمونه هاى قهرمانى جاويدان در همه روزگاران مى باشد كه تاريخ اسلام در خود ضبط نموده است.

(3) شاعران اهل بيت عليهم السّلام براى تصوير اين پديده ارجمند، با يكديگر به مسابقه پرداختند و آنچه در اين زمينه سروده اند، از ارزشمندترين مواردى است كه منابع ادبيات عرب، تدوين نموده اند،

«سيد حيدر جلى» در بسيارى از سروده هاى جاويدانى كه در رثاى جدش حضرت حسين به نظم آورده، آن را به تصوير كشيده است:

طمعت ان تسومه القوم ضميماو ابى اللّه و الحسام الصنيع

كيف يلوى على الدنية جيدالسوى اللّه ما لواه الخضوع

و لديه جأش أرد من الدرع لضمأى القنا و هن شروع

و به يرجع الحفاظ لصدرضاقت الارض و هى فيه يضيع

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:135 فابى ان يعيش الّا عزيزااو تجلى الكفاح و هو صريع «1» «آن قوم طمع كردند كه ستم را به او بقبولانند، اما خداوند و شمشير بران نپذيرفتند».

«چگونه پستى را گردنى پذيرا گردد كه جز براى خدا خم نشده باشد؟».

«او را قلبى بود محكمتر از زره در برابر نيزه هاى تشنه كام برافراشته شده».

«و وفادارى و تصميم او به سينه اى بر مى گشت كه زمين تنگ مى گردد اما در بيان آن گم مى شود».

«پس زندگى را نپذيرفت مگر اينكه عزيز باشد و يا اينكه هنگامى از نبرد دست بكشد كه بر زمين غلتيده باشد».

(1) مناعت نفس و بزرگ منشى، اين گونه برجسته به تصوير كشيده نشده است؛ زيرا «سيد حيدر»، به تصميم دولت اموى در اجبار حضرت امام حسين عليه السّلام به خوارى و ذلّت و خاضع ساختن وى در برابر ظلم و استبدادشان اشاره مى كند، در حالى كه خداوند آن را نمى پذيرد و آن روح عظيمى كه عزّت نبوت را به ارث برده، از قبول ستم، سربازمى زند؛ زيرا آن حضرت عليه السّلام هيچ گاه در برابر كسى جز خداوند، سر خم نكرده است، پس چگونه در برابر فرومايگان بنى اميه سر خم كند و چگونه قدرت آنان او را از اراده آهنين بازمى دارند كه از

زره در برابر نيزه هاى تشنه، بازدارنده تر مى باشد و چه نيكو گفته است:

و به يرجع الحفاظ لصدرضاقت الأرض و هى فيه تضيع (2) و آيا چيزى رساتر و دقيق تر از اين گفتار در وصف ستم ستيزى امام حسين و عزّت او مى تواند باشد كه همه قدرتهاى مقاومت و وفادارى را به سينه امام عليه السّلام

______________________________

(1) سيد حيدر، ديوان، ص 87.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:136

بر مى گرداند كه جهان براى در برگرفتن صلابت عزم و تصميم آن حضرت تنگ شد، اما با همه وسعتش در اين سينه، گم مى شود.

(1) و الحق، وى در وصف مناعت طبع امام، اوج گرفته است كه زيبايى الفاظ نيز به اين امر افزوده مى گردد، چه در اين شعر، كلمه اى غريب و يا حرفى وجود ندارد كه براى گوش، نامأنوس باشد.

(2) اينك به اين ابيات از سروده عظيم ديگرى از وى بنگريد كه در آنها بزرگمنشى حضرت حسين را توصيف مى كند و مى گويد:

لقد مات لكن ميتة هاشميةلهم عرفت تحت القنا المتقصّد

كريم ابى شمّ الدنية انفه فاشممه شوك الوشيج المسدّد

و قال: قضى يا نفس وقفة واردحياض الرّدى لا وقفة المتردّد

راى انّ ظهر الذل اخشن مركبامن الموت حيث الموت منه بمرصد

فآثر أن يسعى على جمرة الوغى برجل و لا يعطى المقادة عن يد «1» «او مرد، اما مرگى هاشمى داشت كه در زير نيزه ها براى آنان شناخته شده است».

«بزرگوارى كه بينى او نپذيرفت كه پستى را ببويد، پس بوى نيزه هاى هدف گيرى شده را به آن رساند».

«و گفت: اى جان من! بايست، ايستادن كسى كه بر حوضهاى مرگ وارد مى شود نه ايستادن كسى كه مردّد باشد».

«وى پشت مركب خوارى را ناهموارتر از مرگ ملاحظه كرد، آنجا كه مرگ

در انتظار او بود».

______________________________

(1) همان، ص 71.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:137

«پس ترجيح داد تا پاى بر آتش كارزار نهد، ولى دست خوارى به كسى ندهد».

(1) من شايد نتوانم شعرى دقيق تر و يا شيرين تر از اين شعر بيابم كه با صادقانه ترين تمثيل، مناعت طبع امام بزرگوار و عزّت نفس او را مى نماياند كه مرگ در زير سايه نيزه ها را بر زندگى مرفه همراه با خوارى و سرافكندگى ترجيح داد و بدين گونه به شيوه شهيدان خاندانش عمل كرد كه در ميدانهاى مبارزه بر يكديگر پيشى گرفتند و با اشتياق به سوى ميدانهاى جانبازى و فداكارى روان گشتند تا از كرامت و عزّت بهره مند شوند.

(2) «سيد حيدر» همچنان ستم ستيزى امام شهيد را به تصوير مى كشد و آن حضرت را چنين توصيف مى كند كه از بوييدن پستى و ستم، خوددارى نمود، اما به عمد، نيزه ها و شمشيرها را بوييد؛ زيرا در آنها طعم مناعت، شرافت و مجد وجود داشت .. و با وصفى اين چنين برجسته و نمايان، سيد حيدر در مجسم ساختن مناعت طبع امام پيش مى رود؛ مناعتى كه مشاعر و عواطف وى را در اختيار گرفته، آن گونه بر عواطف ديگران نيز چيره گشته و قطعا وى در اين مورد تكلفى به خود راه نداده و امرى غير واقعى را بيان ننموده است، بلكه واقعيت را با توصيفى راستين و بدون تكلف بازگفته است.

(3) «سيد حيدر» در قصيده اعجاب انگيز ديگرى ستم ستيزى و بلنداى همت امام را توصيف مى كند كه شايد از زيباترين سروده هايى باشد كه در رثاى امام عليه السّلام گفته شده است، آنجا كه مى گويد:

و سامته يركب احدى اثنتين و قد مدت الحرب اسنانها

فاما

يرى مذعنا او تموت نفس ابى العزّ اذعانها

فقال لها: اعتصمى بالإباءفنفس الابى و ما زانها

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:138 اذا لم تجد غير لبس الهوان فبالموت تنزع جثمانها

رأى القتل صبرا شعار الكرام و فخرا يزين لها شأنها

فشمّر للحرب في معرك به عرك الموت فرسانها «1» «او را بر آن داشتند كه يكى از دو حالت را بپذيرد، در حالى كه جنگ دندانهايش را به هم مى فشرد».

«كه يا مطيع گردد و يا بميرد آن نفسى كه عزّت، مطيع بودنش را نمى پذيرد».

«پس آن را گفت: مناعت را داشته باش كه نفس انسان بلند همت و آنچه آن را زينت مى دهد».

«اگر چيزى غير از پوشيدن جامه خوارى نيابد، با مرگ از جامه تن رها مى شود».

«كشته شدن صبورانه را شعار بزرگان يافت و افتخارى كه آنان را زينت مى بخشد».

«پس براى جنگ، آستينها را بالا زد، در نبردى كه در آن مرگ، با سواران دست و پنجه نرم مى كرد».

(1) مرثيه هاى «سيد حيدر» براى امام، به حق طغرايى درخشنده در ميراث امت عربى به حساب مى آيد؛ زيرا انديشه خود را در آن به خوبى به كار گرفته و اجزاى آنها را به دقت مرتب نموده بود كه با اين درجه از برجستگى، پديدار گشت. وى، بنا به گفته معاصرانش، در هر سال قصيده اى خاص براى امام عليه السّلام مى سرود و در طول يك سال، به اصلاح آن مى پرداخت و به دقت كلمه آن را

______________________________

(1) سيد حيدر، ديوان.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:139

مورد بررسى قرار مى داد كه اين گونه در منتهاى شيوايى و ابداع، ظاهر شده است.

(1)

السّلام مشاهده ننموده اند؛ زيرا آن حضرت، در روز طف، چنان موضعى داشت كه خردها را به تحيّر واداشت و عقول را سرگشته ساخت و نسلها با اعجاب و بزرگداشت، از شجاعت و صلابت عزم او ياد كردند و مردم، شجاعتش را بر شجاعت پدرش كه ورد همه زبانهاى دنياست، مقدم دانستند.

(2) دشمنان بزدلش از قدرت عزم و اراده اش مبهوت شدند؛ زيرا امام در برابر همه ضربات هراس انگيزى كه پى درپى بر او وارد مى شد، از پاى در نيامد و هر چه گرفتاريها و محنتها بيشتر مى شد، وى اقدامى بيشتر و چهره اى گشاده تر مى يافت و آنگاه كه همه ياران و اهل بيت خود را از دست داده بود، تمام سپاه كه به گفته راويان، سى هزار رزمنده را شامل مى شد، به سوى وى هجوم آورد و آن حضرت به تنهايى در حالى كه ترس و هراس بر دلهايشان مستولى شده بود، بر آنها حمله كرد و آنها- به تعبير راويان- همچون بزهايى كه گرگ بر آنها تاخته باشد، از برابرش به هر سوى مى گريختند و او همچنان چون كوه ثابت ماند و از هر طرف ضربه ها را دريافت مى نمود و در حالى كه هيچ سستى بر او دست نيافته بود، با شجاعت تمام، مرگ را به چيزى نمى گرفت. (3) «سيد حيدر» مى گويد:

فتلقى الجموع فردا و لكن كلّ عضو فى الروع منه جموع

رمحه من بنانه و كأن من عزمه حد سيفه مطبوع

زوج السيف بالنفوس و لكن مهرها الموت و الخضاب النجيع

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:140

«يك تنه با آن جماعتها رو به رو شد، ولى هر عضوى از او همچون جماعتهايى، هراس انگيز بود».

«نيزه او سر انگشتش بود و گويى

كه شمشيرش را از عزم او ساخته بودند».

«شمشير را با جانها تزويج كرد كه مهريه آنها مرگ و خضابشان گرد و خاك ميدان بود».

(1) و در قصيده تحسين برانگيز ديگرى چنين مى گويد:

ركين و للارض تحت الكماةرجيف يزلزل ثهلانها

أقر على الارض من ظهرهااذا ململ الرعب اقرانها

تزيد الطلاقة فى وجهه اذا غير الخوف الوانها «محكم و استوار بود، در حالى كه زمين در زير پاى اسبان، لرزشى داشت كه اركانش را مى لرزاند».

«بر روى زمين پايدار بود آنگاه كه ترس، شجاعان را به ستوه آورده بود».

«چهره اش گشاده تر مى شد آنگاه كه ترس، رنگها را دگرگون مى ساخت».

و هنگامى كه آن ستم ناپذير، زخمى بر روى زمين افتاد در حالى كه خونريزى او را ناتوان ساخته بود، همه سپاهيان از ترس و هيبت وى، از اينكه بر او آخرين ضربه را وارد كنند، بازماندند. (2) «سيد حيدر» مى گويد:

عفيرا متى عاينته الكماةيختطف الرعب الوانها

فما اجلت الحرب عن مثله صريعا يجبّن شجعانها «بر خاك افتاده اى كه هرگاه سواران بر او نظرى مى افكندند، از ترس، رنگ از چهره ها مى باختند».

«جنگ، كسى همانند او را معرفى نكرده است كه بر خاك افتاده باشد اما شجاعان را مى ترساند».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:141

(1) اهل بيت و يارانش نيز از اين روح عظيم، همت گرفته بودند و لذا با شوق و اخلاص به سوى مرگ شتافتند و هيچ ترس و رعبى بر دلهايشان راه نيافت، آنجا كه دشمن آنها به شجاعت و پايداريشان گواهى داد؛ زيرا به شخصى كه در روز طف همراه عمر بن سعد بود، گفته شد واى بر تو! آيا ذريّه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كشتيد؟ و او پاسخ داد:

«سنگ بر دهان تو

باد! اگر تو آنچه را ما شاهد بوديم مشاهده مى كردى، آنچه را انجام داديم، انجام مى دادى. گروهى بر ما يورش آوردند كه شمشيرهايشان را به دست گرفته و همچون شيران درّنده، سواران را از چپ و راست مى كشتند و جانهاى خود را به كام مرگ مى افكندند، نه امان مى پذيرفتند و نه به ثروت رغبتى داشتند و چيزى ميان آنها و رسيدن به حوض مرگ و استيلاى بر ملك، حايل نمى شد و اگر اندكى از آنها دست بر مى داشتيم، جان همه افراد لشكر را مى گرفتند، در آن صورت ما چه مى توانستيم بكنيم، تو را مادر مباد ... «1»».

(2) يكى از شعرا اين شجاعت كم نظير را چنين وصف كرده است:

فلو وقفت صم الجبال مكانهم لمادت على سهل و دكت على وعر

فمن قائم يستعرض النبل وجهه و من مقدم يرمى الاسنة بالصدر «اگر كوههاى استوار به جاى آنان مى بود، به روى دشتها مى افتادند و درهم كوبيده مى شدند».

«آنها يا ايستاده با چهره ها تيرها را مى پذيرفتند و يا حمله كنان با سينه ها بر نيزه ها مى تاختند».

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 3/ 263.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:142

(1) و «سيد حيدر» چه عالى سروده است:

دكّوا رباها ثم قالوا لهاو قد جثوا نحن مكان الربا «تپه هايش را درهم كوبيدند و سپس به آنها در حالى كه زانو زده بودند، گفتند: اينك ما به جاى تپه ها هستيم».

(2) پدر شهيدان، با شجاعت كم نظيرش، طبيعت بشرى را به مبارزه طلبيد، پس مرگ را به مسخره گرفت و زندگى را استهزا كرد آنجا كه خطاب به يارانش- هنگامى كه تيرهاى دشمنان بر آنها باريدن گرفت- فرمود:

«برخيزيد، خداوند شما را رحمت كند، به سوى مرگى كه

چاره اى از آن نيست، اين تيرها، فرستادگان اين قوم به طرف شما هستند ...».

آن حضرت، يارانش را به سوى مرگ فراخواند، گويى كه آنان را بر سر سفره غذايى لذيذ فرا مى خواند و حقا كه نزد وى گوارا بود؛ زيرا آن حضرت با باطل مى جنگيد و برهان پروردگارش- كه همان مبدأ وى بود- برايش ترسيم مى گشت «1».

(3)

حق، نزد آن حضرت را بيان مى نمايد.

(2) و از انواع آن صراحتى كه عادت آن حضرت بوده و از ذاتيات ايشان شده بود، اين است كه هنگام خارج شدن به سوى عراق، خبر دردناك كشته شدن سفيرش يعنى «مسلم بن عقيل» و فروگذاشتن وى از سوى اهل كوفه به او رسيد، پس به كسانى كه بخاطر منفعت و نه براى حق، آن حضرت را دنبال كرده بودند، فرمود: «پيروان ما، ما را فروگذاشته اند، پس هر كس از شما انصراف را دوست داشته باشد، منصرف شود، هيچ تعهدى بر گردن وى نخواهد بود ...».

صاحبان طمعها از او جدا شدند و افراد برگزيده از اهل بيتش همراه وى ماندند «1».

(3) در آن ساعتهاى سخت كه امام نيازمند ياوران بود، از فريب و نيرنگ خوددارى كرد؛ زيرا معتقد بود آن حالتى نيست كه نفوس عظيم معتقد به پروردگار و مؤمن به عادلانه بودن امر خويش، به آن متصف باشد.

(4) و از نمونه هاى آن صراحت اينكه اهل بيت و يارانش را در شب دهم محرم

______________________________

(1) انساب الاشراف، 3/ 169.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:144

جمع كرد و آنان را با خبر ساخت كه فردا كشته خواهد شد و همه كسانى كه همراه وى باشند، به قتل خواهند رسيد. امام اين موضوع را با صراحت براى آنها بيان فرمود تا در كار خويش بصيرت و آگاهى داشته باشند و به آنان دستور داد تا در تاريكى آن شب، پراكنده گردند. اما آن خانواده عظيم، جدا شدن از او را نپذيرفتند و بر شهادت در حضور وى اصرار ورزيدند.

(1) دولتها تشكيل مى شوند و حكومتها نابود مى گردند و اين اخلاق والا هستند

كه از هر موجود زنده اى به ماندن شايسته و به جاودانگى بايسته اند؛ زيرا ارزشهاى بلندى را نمايانگر هستند كه انسان را بدون آنها كرامتى نخواهد بود.

(2)

دهانى كه سخن خدا را گفت و چشمه هاى عدل و حق را در زمين جارى ساخت.

(2)

تمام نشده مجموعه اى از محنتها و دردها بر او يورش مى بردند، او ستارگان درخشان از فرزندان و اهل بيتش را مى ديد كه چگونه شمشيرها و نيزه ها بدنهايشان را از هم مى دريدند و ايشان با آرامش و پايدارى، خطاب به آنان مى فرمودند:

«اى اهل بيت من! صبر كنيد، اى عموزادگانم! شكيبا باشيد كه بعد از امروز، هيچ خوارى و سختى نخواهيد ديد».

(2) آن حضرت، خواهرش، بانوى بنى هاشم را مى ديد كه شدت فاجعه، وى را سراسيمه كرده و اندوه، قلبش را شكافته بود. به سوى او مى شتابد و به وى دستور مى دهد كه شكيبايى پيشه كند و به آنچه خداوند قسمت نموده است، خرسند باشد.

(3) و از جمله آن فجايع هولناك كه امام بر آنها صبر كرد، اين بود كه كودكان و خانواده خود را مى ديد كه از شدت تشنگى مرگ آفرين، فرياد مى كشيدند و از عطش جانكاه به وى پناه مى بردند و او آنان را به صبر و پايدارى دستور مى داد و از عاقبت درخشانى كه پس از آن محنت سخت، سرانجام بدان دست خواهند يافت، آگاهشان مى كرد.

(4) وى در برابر دشمنانى كه امواج جمعيتشان زمين را پر كرده بود، شكيبا بود، در حالى كه به تنهايى از هر طرف ضربه ها را تحمل مى كرد و جگرش از تشنگى پاره پاره شده بود، اما وى اعتنايى به همه آن اوضاع نمى نمود.

(5) صبر و شكيبايى آن حضرت و موضع محكمش در روز طف، از نادرترين

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:147

نمونه هايى بود كه انسانيت مى شناخت. «اربلى» مى گويد: «به شجاعت حسين مثل زده مى شود و صبر او در جنگ، پيشينيان و پسينيان را ناتوان ساخته است «1»».

(1) هر يك

از مصيبتهاى آن حضرت، براى از پاى درآوردن قواى هر انسان و وادار كردن وى به ناتوانى نفسانى، كافى بود، هر چند كه آن انسان صبر و پايدارى و قوت نفس را دارا بوده باشد، ولى آن حضرت عليه السّلام در راه هدف شرافتمندانه اى كه روح وى را به اوج خوددارى از بى تابى يا زانو زدن در برابر سختيها رسانده بود، به آنچه گرفتارى داشت، اهميتى نمى داد.

(2) مورخان مى گويند: آن حضرت تنها اين صفت را داشت كه حوادث هر چه باشد، عزم او را سست نمى ساخت. آن حضرت روزى يكى از فرزندان خود را از دست داده بود، اما اثرى از اندوه بر او مشاهده نمى شد. در اين مورد از او پرسيده شد و او پاسخ داد: «ما اهل بيتى هستيم كه از خداوند درخواست مى كنيم و به ما مى بخشد، پس اگر آنچه را نمى پسنديم بخواهد، در آنچه دوست مى داريم، ما به آن راضى مى شويم» «2».

آن حضرت، به قضاى خدا راضى شد و به فرمانش تسليم گشت و جوهر اسلام و منتهاى ايمان همين است.

(3)

شهرتش گسترده گشت به طورى كه بعضى از غلامانش اين حالت را مورد استفاده قرار مى دادند و عمدا نسبت به آن حضرت، بدى مى كردند تا در مقابل، صله و احسانى دريافت نمايد.

(1) مورخان مى گويند: بعضى از غلامان آن حضرت، مرتكب جرمى شد كه مستوجب تأديب بود و آن حضرت عليه السّلام دستور داد تا او را ادب كنند، اما آن غلام با فرياد گفت: «سرورم! خداوند تعالى مى فرمايد: الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ؛ «آنها كه خشم خود را فرو خورند».

امام به لبخندى پرفيض با او روبه رو شد و به او فرمود: «او را رها كنيد كه من خشم خود را فرو خوردم ...».

(2) آن غلام فورا گفت: وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ؛ «و آنها كه از مردم در مى گذرند».

حضرت فرمود: «از او درگذشتم ...».

(3) آنگاه آن غلام خواستار احسان بيشترى شد و گفت: وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ «و خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد».

حضرت فرمود: «تو در راه خدا آزاد هستى ...».

سپس آن حضرت دستور داد جايزه اى ارزنده به او بدهند تا او را از نياز و درخواست از مردم بى نياز سازد «1».

اين اخلاق عظيم، يكى از اصول زندگى آن حضرت بود كه در طول حيات از او جدا نشد.

______________________________

(1) الحسين عليه السّلام 1/ 137.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:149

(1)

آنها اشاره مى نماييم:

(2) 1- روزى آن حضرت بر افراد بينوايى گذشت كه در «صفه» مشغول غذا خوردن بودند و آنها وى را به غذا خوردن دعوت نمودند.

آن حضرت از مركب خود به زير آمد و با آنان غذا خورد، سپس به آنان فرمود: «شما را اجابت كردم، پس مرا اجابت كنيد».

آنها سخنش را پذيرفتند و همراه وى به منزلش شتافتند.

آن حضرت عليه السّلام به همسرش «رباب» فرمود: «آنچه را پس انداز مى كردى خارج كن». وى آنچه را از پول نقد دارا بود، خارج نمود و حضرت آن مبالغ را به آنان تحويل داد «1».

(3) 2- آن حضرت، بر فقيرانى گذشت كه خرده نانى از اموال صدقه را مى خوردند. پس بر آنها سلام كرد و آنها وى را به طعام خويش فرا خواندند. آن حضرت همراه آنان نشست و فرمود: «اگر صدقه نمى بود، همراه آنان مى خوردم». پس آنان را به منزل خويش دعوت كرد و به آنها طعام داد و جامه ها بخشيد و دستور داد تا پولى به آنها بدهند «2».

(4) امام عليه السّلام در اين حالت به جدّش حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله اقتدا نمود و به راه آن

______________________________

(1) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 218.

(2) اعيان الشيعة 1/ 580.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:150

حضرت عمل كرد؛ زيرا بنا به گفته مورخان، آن حضرت با فقرا نشست و برخاست مى نمود و آنان را از نيكى و احسان خويش بهره ها مى رساند تا فقير را فقرش نيازارد و توانگر از ثروت خويش ناسپاس نشود.

(1) 3- ميان حضرت حسين و برادرش محمد بن حنفيه سخنى تند رد و بدل شد. پس محمد به منزل خود رفت

و نامه اى به آن حضرت نوشت كه در آن آمده بود: «اما بعد: تو را شرافتى است كه من به آن نمى رسم و فضيلتى كه به آن دست نمى يابم. پدر ما على است كه در مورد آن نه تو را افضل مى دانم و نه تو مرا.

و مادرم زنى است از بنى حنيفه در حالى كه مادر تو فاطمه دختر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى باشد. و اگر زمين پر از زنانى همچون مادرم باشند، با مادر تو برابرى نمى كنند، پس هرگاه اين نامه ام را خواندى، ردا و نعلين خود بپوش و به سوى من بيا و مرا خشنود ساز و مبادا كه من پيش از تو به فضيلتى دست يابم كه تو از من به آن شايسته تر هستى ...».

هنگامى كه حضرت حسين عليه السّلام نامه برادرش را خواند، به سوى وى شتافت و او را خشنود ساخت «1» و اين از اخلاق بلند و ذات والايش بوده است.

(2)

داشتند: «اى امير المؤمنين! وى با شما بيعت مى كند».

(1) آن حضرت عليه السّلام فرمود: «آيا قبل از كشته شدن عثمان با من بيعت نكرده بود؟ من نيازى به بيعتش ندارم كه آن دستى يهودى است. اگر با دستش با من بيعت كند، با سبابه اش خيانت خواهد كرد، همانا وى امارتى خواهد داشت همچون ليسيدن سگ بينيش را و او پدر چهار قوچ است و امّت از فرزندانش روز سرخى را خواهند ديد».

(2) آنها همچنان از پدر خواهش مى كردند تا اينكه او را مورد عفو قرار داد، امّا آن فرومايه، اين نيكى را ناديده گرفت و با هر آنچه از وسايل شرّ و بدى در اختيار داشت در مقابل سبطين ايستاد؛ زيرا او بود كه مانع شد از اينكه جنازه امام حسن در جوار جدش به خاك سپرده شود. و او بود كه به وليد گفت اگر امام حسين از بيعت يزيد خوددارى كند، او را به قتل رساند. و نيز از كشته شدن امام حسين عليه السّلام اظهار سرور و شادمانى كرد و مروان را اين بس باشد كه او از درختى است كه جز پليد ناپاك و جز آنچه را كه به مردم زيان مى رساند، به بار نمى آورد.

(3) از نمونه هاى جاويدان ديگر از عطوفت امام و رأفتش نسبت به مردم اين است كه هنگام روبه رو شدن با حرّ و سپاهيانش كه بالغ بر يك هزار سوار بود و براى نبرد و جنگ با وى فرستاده شده بودند و امام آنها را ديد كه از شدت تشنگى نزديك است كه هلاك شوند، مردانگى و علوّ ذات آن حضرت اجازه نداد كه به نجات آنان اقدام

نكند و دستور داد تا غلامان و اهل بيتش عليهم السّلام همه آن قوم و نيز اسبانشان را آب دهند كه در ميان آنها «على بن طعان محاربى» بود. او از شدت عطش نمى دانست چگونه آب بنوشد و امام عليه السّلام شخصا به وى آب نوشاند و اين اقدام از برجسته ترين نمونه هايى است كه در فرهنگ انسانيت، در شرافت و بزرگوارى به ثبت رسيده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:152

(1)

آن حضرت مى آوردند و آن حضرت از جاى بر نمى خاست تا اينكه به همه خويشان و اطرافيانش ببخشد. معاويه، اين مطلب را در مورد آن حضرت دانست و هدايا و ارمغانهايى برايش فرستاد و براى

______________________________

(1) مطالب السئول، ص 28.

(2) ريحانة الرسول، ص 71.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:153

شخصيتهاى ديگر يثرب نيز همانند آنها را ارسال نمود و با همنشينان خود درباره اينكه هر كدام از آن اشخاص با آن هدايا چه مى كند، سخن مى گفت و درباره حضرت حسين، اظهار داشت:

(1) «اما حسين، از يتيمان كسانى شروع مى كند كه همراه پدرش در صفين كشته شده اند، پس اگر چيزى باقى بماند با آن شترى را سر مى برد و با آن شير (به مردم) مى نوشاند ...».

وى، ناظرى را فرستاد تا ببيند كه آن قوم چه خواهند كرد و گزارش او به همان گونه بود كه معاويه اظهار مى داشت، پس معاويه گفت: «من فرزند هند هستم، من قريش را بهتر از قريش مى شناسم «1»».

(2) به هر حال، مورخان نمونه هاى فراوانى از بخشش امام و سخاوتمندى آن حضرت نقل كرده اند كه به بعضى از آنها اشاره اى مى نماييم:

(3) 1- با اسامة بن زيد: «اسامة بن زيد» بيمار شد، همان بيمارى كه در آن درگذشت، پس امام به عيادت وى رفت و هنگامى كه در جاى خود قرار گرفت، اسامه گفت: آه چه غمگينم!- «غم چه چيزى را دارى؟».

- بدهكاريم كه شصت هزار است.

- «آن به عهده من است».

- مى ترسم پيش از آنكه پرداخت شود، بميرم.

- «قبل از اينكه من آن را به جاى تو پرداخت كنم، نخواهى مرد».

______________________________

(1) عيون الاخبار 3/ 47.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:154

پس امام عليه

السّلام به اداى دين وى، پيش از فوتش شتافت «1» در حالى كه از اسامه چشم پوشى كرده بود؛ زيرا وى از كسانى بود كه از بيعت با پدرش خوددارى نمودند، ولى امام با وى معامله به مثل ننمود، بلكه نسبت به وى نيكى روا داشت.

(1) 2- با يكى از كنيزانش: «انس» روايت كرده: نزد حسين بودم كه كنيزى بر او وارد شد در حالى كه بسته ريحانى در دست داشت و آن را به حضرت تقديم كرد.

حضرت به وى فرمود: «تو در راه خداى تعالى آزاد هستى».

انس، دچار شگفتى شد و گفت: كنيزى بسته ريحانى براى تو مى آورد و تو او را آزاد مى كنى؟!! حضرت فرمود: خداوند ما را اين گونه مؤدب كرده، خداى تعالى فرموده است: «و هرگاه درودى به شما فرستاده شود، به بهتر از آن پاسخ دهيد يا اينكه آن را بازگوييد. و بهتر از آن، آزاديش بوده است» «2».

و با اين سخاوتمندى و اخلاق والا، دلهاى مسلمين را به دست آورد و آنان شيفته دوستى و ولايش گشتند.

(2) 3- با يك وامدار: امام حسين عليه السّلام در مسجد جدش رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در روزگار پس از وفات برادرش حضرت حسن عليه السّلام نشسته بود. عبد اللّه بن زبير و نيز عتبة بن ابى سفيان، هر كدام در گوشه اى از مسجد نشسته بودند. مردى اعرابى سوار بر شترى آمد، آن را بست و وارد مسجد شد و بالاى سر عتبة بن ابى سفيان ايستاد و بر او سلام كرد. وى سلامش را پاسخ داد، آنگاه اعرابى گفت:

______________________________

(1) اعيان الشيعة 1/ 579.

(2) ابن صباغ، الفصول المهمة، ص 177.

زندگانى حضرت

امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:155

«من عموزاده ام را كشته ام و از من ديه خواسته اند، آيا چيزى به من مى دهى؟».

عتبه، سر خود را به طرف وى بالا برد و به غلام خود گفت: صد درهم به وى بده.

اعرابى به او گفت: من چيزى جز ديه كامل نمى خواهم.

(1) عتبه، اعتنايى به وى نكرد و اعرابى نااميد از پيش وى دور شد و با ابن زبير روبه رو گشت و داستان خود را بر او عرضه داشت و او دويست درهم برايش دستور داد، اما اعرابى آنها را به وى بازگردانيد و به سوى حضرت حسين عليه السّلام رفت و نياز خود را به آن حضرت عرض كرد.

حضرت دستور داد تا ده هزار درهم به وى بدهند و به او فرمود: «اينها براى اين است كه قرضهايت را بدهى». و دستور داد تا ده هزار درهم ديگر به او بدهند و فرمود: «اينها براى اين است كه به وضع خود سر و سامان دهى و احوال خود را نيكو گردانى و از آنها بر خانواده ات انفاق نمايى».

(2) اعرابى به شدت شادمان گشت و لب به سخن گشود و گفت:

طربت و ما هاج لى معبق و لا لى مقام و لا معشق

و لكن طربت لآل الرسول فلذّ لى الشعر و المنطق

هم الأكرمون الانجبون نجوم السماء بهم تشرق

سبقت الانام الى المكرمات و انت الجواد فلا تلحق

ابوك الذي ساد بالمكرمات فقصر عن سبقه السبق

به فتح اللّه باب الرشادو باب الفساد بكم مغلق «1» «طرب يافتم در حالى كه بوى خوشى به مشامش نرسيده و نه اينكه داراى

______________________________

(1) بحرانى، عقد اللئال فى مناقب الآل.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:156

مقامى و يا دچار عشقى شده باشم».

«اما براى آل

پيامبر آمدم و شعر و گفتار برايم زيبا گشت».

«آنان كريمان و نجيبانند كه ستارگان آسمان به آنها مى درخشند».

«تو از همه مردم به سوى بزرگواريها پيش افتاده و تو بخشنده اى هستى كه هيچ كس به تو نمى رسد».

«پدر تو با بزرگواريها سرورى يافت و پيشتازان از رسيدن به وى بازماندند».

«به وسيله او خداوند در هدايت را گشود و در تباهى به وسيله شما بسته شده است».

(1) 4- با يك اعرابى: مردى اعرابى به سوى آن حضرت آمد و بر او سلام كرد و از او حاجت خود را خواست و گفت: از جدت شنيدم كه مى فرمود: «هرگاه حاجتى خواستيد، آن را از چهار تن بخواهيد: يا عربى شريف، يا سرورى بخشنده، يا حامل قرآن و يا دارنده چهره اى خوش منظر. امّا عرب، به جدّت شرافت يافت و اما كرم، راه و رسم شماست و اما قرآن در خانه هايتان نازل شد و اما چهره نيكو، من رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را شنيدم كه مى فرمود: هرگاه خواستيد به من نگاه كنيد، پس به حسن و حسين بنگريد».

(2) حضرت حسين عليه السّلام به وى گفت: «حاجت تو چيست؟».

اعرابى آن را بر روى زمين نوشت. حضرت حسين عليه السّلام به او فرمود: «از پدرم حضرت على شنيدم كه مى فرمود: نيكى به قدر معرفت باشد، پس من سه مسأله از تو مى پرسم، اگر يكى از آنها را جواب دادى، يك سوم آنچه نزد من است، براى تو خواهد بود و اگر دو سؤال را پاسخ گفتى، دو سوم آنچه نزد من است از آن تو باشد و اگر هر سه را پاسخ دادى، همه آنچه پيش من است براى

زندگانى

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:157

تو خواهد بود، در حالى كه هميانى از عراق به من رسيده است».

اعرابى گفت: بپرس و لا حول و لا قوة الا باللّه.

(1) امام حسين عليه السّلام: «برترين اعمال كدام است؟».

- ايمان به خدا.

- «نجات بنده از هلاكت در چيست؟».

- اعتماد به خدا.

- «چه چيزى انسان را زيور مى دهد؟».

- علم همراه با حلم.

- «اگر آن را نداشته باشد؟».

- مال همراه با كرم.

- «اگر آن را نداشته باشد؟».

- فقر همراه با صبر.

- «اگر آن را نداشته باشد؟».

- صاعقه اى كه از آسمان فرود آيد و او را بسوزاند.

امام خنديد و آن هميان را به سوى وى انداخت «1».

(2) 5- با يك سائل: سائلى به سوى آن حضرت آمد و در خانه را زد و چنين سرود و گفت:

لم يخب اليوم من رجاك و من حرّك من خلف بابك الحلقة

انت ذو الجود انت معدنه ابوك قد كان قاتل الفسقة «هر كس امروز به تو اميد بست، نااميد نگشت و هر كس حلقه بر

______________________________

(1) فضائل الخمسة من الصحاح الستّة 3/ 332.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:158

در خانه ات بنوازد».

«تو سخاوت دارى و معدن آن تو باشى، پدر تو قاتل فاسقان بود».

(1) امام، به نماز ايستاده بود، پس نمازش را سبك نمود و به سوى آن اعرابى خارج شد و آثار فقر را بر او مشاهده كرد. بازگشت و قنبر را صدا زد. هنگامى كه قنبر نزد آن حضرت آمد، به او فرمود: «چه مقدار از نفقه ما باقيمانده است؟».

گفت: دويست درهم كه به من دستور داده اى تا آنها را بر اهل بيت تو تقسيم كنم.

فرمود: «آنها را بياور؛ زيرا كسى آمده است كه از آنان مستحق تر

است».

(2) پس آنها را گرفت و به آن اعرابى داد و از او پوزش طلبيد و اين ابيات را سرود:

خذها فانى اليك معتذرو اعلم بانى عليك ذو شفقة

لو كان فى سيرنا عصا تمد اذن كانت سمانا عليك مندفقه

لكن ريب المنون ذو نكدو الكف منا قليلة النفقة «اينها را بگير و من از تو عذر خواهى مى كنم و بدان كه من نسبت به تو دلسوز هستم».

«اگر امكان بيشترى داشتم، آسمان ما بر تو فراوان مى باريد».

«ولى گرفتارى زمانه سخت است و دست ما نفقه اى اندك دارد».

(3) پس اعرابى آنها را گرفت و در حالى كه شاكر بود و دعاى خير براى حضرت مى كرد، شروع كرد به مدح و ستايش از آن حضرت و چنين گفت:

مطهرون نقيات جيوبهم تجرى الصلاة عليهم أينما ذكروا

و أنتم الأعلون عندكم علم الكتاب و ما جاءت به السور

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:159 من لم يكن علويا حين تنسبه فما له فى جميع الناس مفتخر «1» «پاكند و داراى اصالت، هرگاه ياد شوند، بر آنان درود فرستاده مى شود».

«شما هستيد، شما هستيد بلندپايگان، شماييد عالم به قرآن و معانى سوره ها».

«هر كس به هنگام بررسى نسب، علوى نباشد، در ميان مردم از افتخارى برخوردار نيست».

(1) اينها بعضى نمونه ها از كرامت و سخاوتمندى آن حضرت است كه بيانگر عطوفت و دلسوزى وى نسبت به فقرا مى باشد و او چيزى جز رضاى خدا و پاداش آخرت را نمى جست.

در اينجا سخن ما در مورد بعضى از حالات و صفات آن حضرت به پايان مى رسد كه به آنها قلّه كمال مطلق را درنورديد و در دلهاى مسلمين جاى گرفت و آنان شيفته محبت و دوستيش گشتند.

(2)

عواطف و احساساتش به سوى خدا روى آورد و همه اركان وجودش با دوستى خدا و ترس از او آميخته گشت. مورخان مى گويند: آن حضرت هر آنچه را كه به خدا نزديكش مى ساخت، عمل كرد، پس او بسيار نماز مى خواند و روزه مى داشت و به حج مى رفت و صدقه مى داد و اعمال خير به جاى مى آورد «2»، در اينجا به مواردى كه درباره عبادت و توجه آن حضرت به سوى

______________________________

(1) اعيان الشيعة 1/ 579.

(2) تهذيب الاسماء 1/ 163.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:160

خدا، روايت شده اشاره اى مى نماييم:

(1)

شترى خواست و آن را سر بريد و موى سرش را تراشيد و او را به مدينه بازگرداند. هنگامى كه بيماريش بهبودى يافت، به سوى مكه بازگشت و عمره را به جاى آورد «4».

اينها بعضى از مواردى است كه درباره طاعت و عبادت آن حضرت روايت كرده اند.

______________________________

(1) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين عليه السّلام، ص 215. سير اعلام النبلاء 3/ 287. مجمع الزوائد 9/ 201.

تهذيب الاسماء 1/ 163. ابن مغازلى، مناقب، حديث شماره 64. مختصر صفوة الصفوة 1/ 763، طبرانى، تاريخ 3/ 123.

(2) صفوة الصفوة 1/ 763. شعرانى، طبقات 1/ 26. ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 217.

(3) الكواكب الدرية 1/ 58.

(4) دعائم الاسلام 1/ 344.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:162

(1)

ابا عبد اللّه! چه وقت بخشيدن به كودك واجب مى شود؟».

حضرت عليه السّلام به وى پاسخ داد: «هر وقت (پس از تولد) گريه كرد، بخشيدن و روزى دادن به وى واجب مى شود».

بار سوّم از آن حضرت در مورد ايستاده نوشيدن پرسيد و امام دستور داد تا ماده شترى از آن او را بياورند و بدوشند، پس آن حضرت، ايستاده از آن نوشيد و به وى داد «1».

(2) «ابن القيم جوزى» گفته است: «ديگر باقيماندگان از صحابه از اهل فتوا عبارت بودند از ابو الدرداء، ابو عبيده جراح، حسن و حسين «2»».

مسلمين در مسائل حلال و حرام به آن حضرت مراجعه مى كردند و احكام اسلام و آداب شريعت را از او مى گرفتند، همچنانكه به پدرش مراجعه

______________________________

(1) الاستيعاب 1/ 398.

(2) الاعلام 1/ 12.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:164

مى نمودند.

(1)

نشسته است، آنجا حلقه (درس) ابى عبد اللّه است «2»».

(4) «علايلى» مى گويد: «... مجلس وى جايگاه فرود دلها و محل رفت و آمد فرشتگان بود و آنكه در خدمتش مى نشست احساس مى كرد كه در حضور انسانى از نوع دنيايى و از ساخت دنيا ننشسته است كه با ترس از مقام، شكوه و عظمتش وسايل آن امتداد مى يابد، بلكه در حضورى مالامال از آرامش كه گويى فرشتگان در آن، در حال رفت و آمد هستند نشسته است ... «3»».

(5) شخصيت امام و بلندى جايگاه روحانيش، دلهاى مسلمين و مشاعر آنان را

______________________________

(1) الحقائق فى الجوامع و الفوارق، ص 105.

(2) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 212.

(3) اشعة من حياة الحسين، ص 93.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:165

جذب نمود و آنان به سوى مجلس آن حضرت مى شتافتند و به احاديثش گوش فرا مى دادند در حالى كه نهايت اقدام و خضوع را ادا مى كردند.

(1)

يوسف صباغ، ابو هشام «5» و ديگران. و احمد بن محمد بن سعيد همدانى در نامهاى كسانى كه از حسن و حسين روايت كرده اند كتابى نوشت «6».

(2) امام، مسجد پيامبر را به عنوان مدرسه اى براى خود انتخاب كرد و در آنجا سخنان خود را در علم فقه، تفسير، روايت حديث، قواعد اخلاق و آداب رفتار بيان مى كرد و مسلمين از هر سويى به جانب آن حضرت روى مى آوردند تا از

______________________________

(1) الجرح و التعديل، بخش دوم از مجلد اوّل، ص 55.

(2) تهذيب التهذيب 2/ 345.

(3) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 7.

(4) سير اعلام النبلاء 3/ 280.

(5) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 8.

(6) النجاشى، ص 94.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:166

فيض علومش كه از علوم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و معارف آن حضرت، مدد مى گرفت، بهره ها گيرند.

(1)

صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «از خوبى اسلام شخص اين است كه ترك كند آنچه را كه به وى مربوط نباشد» «3».

(4) 3- آن حضرت عليه السّلام گفت: شنيدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود: «هيچ مرد و زن مسلمانى نيست كه به مصيبتى گرفتار شود (و يا اينكه فرمود مصيبتى بر او وارد گردد)، هر چند مربوط به گذشته باشد و براى آن استرجاع نمايد، مگر اينكه خداوند ثواب جديدى براى آن به وى بدهد و ثوابى را به او عطا كند كه روز

______________________________

(1) الثائر الاول فى الاسلام، ص 10.

(2- 3) احمد بن حنبل، مسند 1/ 201.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:167

گرفتار شدن به آن مصيبت، وى را وعده داده است» «1».

(1) 4- حضرت فرمود: شنيدم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را كه مى فرمود: «خداوند كارهاى برجسته را دوست دارد و كارهاى پست را نمى پسندد» «2».

(2) 5- حضرت فرمود: شنيدم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مى فرمود: «هر كس خدا را اطاعت كند، او را بلند مرتبه مى گرداند و هر كس خدا را معصيت كند، او را پست مى نمايد و هر كه نيتش را براى خدا خالص سازد، او را زينت مى بخشد و هر كه به آنچه نزد خداوند است، اعتماد كند، او را بى نياز مى سازد و هر كس خود را بر خداوند عزيز كند، وى را ذليل مى گرداند» «3».

(3) 6- حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هنگام طلب باران مى فرمود:

«خداوندا! بارانى به ما عنايت كن گسترده و مطلوب، عمومى و سودمند بدون ضرر كه آن را به شهرها و روستاهايمان عموميت دهى و

روزى ما را به آن بيفزايى و سپاس ما را بيشتر نمايى. خداوندا! آن را روزى ايمان و بخشش ايمان قرار ده كه عطاى تو ممنوع نخواهد بود. خداوندا! آرامش آن را بر ما در سرزمين ما فرود آور و به وسيله آن، زينت و چراگاه ما را برويان» «4».

(4) 7- حضرت فرمود: پدرم مرا از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله حديث كرد كه آن حضرت فرمود: «آن كس كه فريب خورد، ستوده و پاداش گرفته نخواهد بود» «5».

(5) 8- آن حضرت از پدرش روايت كرده: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «سر عقل، بعد از ايمان به خداى عز و جل، دوستى كردن نسبت به مردم است» «6».

______________________________

(1) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 8. اسد الغابة 2/ 19. الاصابة 1/ 332.

(2- 3) يعقوبى، تاريخ 2/ 219.

(4) عيون الاخبار 2/ 303.

(5) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 9.

(6) الخصال، ص 15.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:168

(1) 9- از پدرش روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «دو پاى يك بنده در روز قيامت از جاى نمى جنبد مگر اينكه در مورد چهار چيز از او پرسيده شود:

در مورد عمرش كه به چه چيزى آن را فنا ساخته، جوانيش را در چه چيزى از بين برده، مالش را از كجا به دست آورده و در چه راهى صرف نموده و در مورد محبت ما اهل بيت» «1».

(2)

مى باشد:

(3) 1- على بن الحسين از پدرش روايت كرده كه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: «از خوبى اسلام يك شخص اين است كه ترك كند آنچه را كه به وى ربطى ندارد ..».

(4) 2- امام حسين عليه السّلام مى فرمايد: در دسته شمشير رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله صفحه اى را بسته يافتم كه عبارت بود از: «معذّب ترين شخص نزد خداوند، كسى است كه غير قاتل خود را بكشد و غير ضاربش را مضروب سازد و هر كس نعمت سرورانش را ناديده انگارد، از آنچه خداوند عزّ و جلّ نازل گرديده، دور گردانيده شود».

(5) 3- حضرت حسين عليه السّلام روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «بخيل،

______________________________

(1) همان، ص 253.

(2) از نسخه هاى خطى كتابخانه احمديه در جامع الزيتونة در تونس كه نسخه تصويرشده اى از آن در كتابخانه حضرت امير المؤمنين يافت مى شود كه آن را علّامه سيد عزيز طباطبائى يزدى استنساخ نموده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:169

كسى است كه من نزد وى ياد شوم و بر من صلوات نفرستد».

(1) 4- حضرت حسين از پدرش از جدش صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده: «بعد از من سه فرقه خواهند بود: مرجئه، حروريه و قدريه، پس اگر بيمار شوند به عيادتشان نرويد و اگر بميرند در تشييع آنان شركت نكنيد و اگر دعوت كنند، اجابتشان ننماييد».

(2) 5- آن حضرت عليه السّلام از جدش صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده كه فرمود: «هيچ بنده اى مرد يا زن نيست كه در آنچه در راه رضاى خدا مى بخشد بخل ورزد مگر اينكه چند برابر آن را در راه ناخشنودى

خدا بدهد. و هيچ بنده اى نيست كه كمك به برادر مسلمانش را فروگذارد و در حاجتش نكوشد، خواه آن حاجت روا گردد و يا انجام نشود مگر اينكه به يارى كسى گرفتار شود كه به سبب وى دچار گناه گردد و بخاطر او پاداش نبيند. و هيچ بنده اى نيست كه حج را ترك كند در حالى كه توانايى آن را داشته باشد، بخاطر حاجتى از حوايج دنيا مگر اينكه كسانى را كه (در حج) موى خود را تراشيده اند، ببيند پيش از آنكه آن حاجت برآورده شده باشد».

(3) 6- «يحيى بن سعيد» روايت كرده: نزد على بن الحسين بودم كه عده اى از اهل كوفه به خدمت آن حضرت رسيدند، پس على بن الحسين فرمود: «اى مردم عراق! ما را به دوستى اسلام، دوست بداريد كه من شنيدم پدرم را كه مى گفت:

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: اى مردم! مرا از حقم بالاتر مبريد كه خداى عز و جل پيش از آنكه مرا به پيامبرى برگزيند، مرا به بندگى برگزيده است».

(4) 7- فاطمه دختر حضرت حسين از پدرش و عبد اللّه بن عباس روايت كرده كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى فرمود: «به جذاميان پيوسته نگاه نكنيد و هر كس از شما با آنان سخن بگويد، ميان وى و آنان به اندازه يك نيزه باشد ...»

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:170

(1) 8- فاطمه دختر حسين عليه السّلام از پدرش روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود:

«همانا خداوند اخلاقى عالى و برجسته را دوست دارد و اخلاق پست را دوست ندارد».

(2) 9- فاطمه دختر حضرت حسين عليه السّلام از پدرش

روايت كرده كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «نگاه كردن به جذاميان را ادامه ندهيد».

(3) 10- فاطمه دختر حضرت حسين عليه السّلام از پدرش روايت كرده: سر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در دامن حضرت على بود در حالى كه به پيامبر وحى مى شد، پس هنگامى كه از او وحى جدا شد، فرمود: «اى على! آيا نماز عصر را خوانده اى؟

گفت: نه. گفت: خداوندا! تو مى دانى كه او در كار تو و كار پيامبرت بوده، پس خورشيد را به وى بازگردان. پس خداوند آن را به وى بازگرداند و او نماز خواند و خورشيد غروب كرد».

(4) 11- فاطمه از پدرش روايت كرده كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «سائل را حقّى باشد، اگر چه سوار بر اسب بيايد».

(5) 12- فاطمه دختر حسين عليه السّلام از پدرش روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس به مصيبتى گرفتار شود و آن را به ياد آورد هر چند كه زمان آن گذشته باشد، پس براى آن استرجاعى تازه كند، خداوند براى وى تازه مى گرداند ثوابى را كه به وى هنگام رسيدن آن مصيبت وعده داده است ...».

(6) 13- فاطمه دختر حسين عليه السّلام از پدرش روايت كرده است كه گفت: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هنگامى كه خداوند ميثاق بندگان را گرفت، در حجر، گذاشته شد، پس از جمله وفادارى به بيعت است دست رساندن به حجر».

(7) 14- عبد اللّه بن سليمان بن نافع غلام بنى هاشم از حضرت حسين بن على روايت كرده است كه گفت: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله

فرمود: «اى بنى هاشم! سخن نيكو

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:171

بگوييد و اطعام كنيد».

(1) 15- ابو سعيد ميثمى روايت كرده شنيدم حسين بن على را كه مى گفت:

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس جامه شهرت بر تن كند، خداوند جامه اى از آتش بر تن او بپوشاند».

اينها بعضى قسمتها از مسند امام حسين عليه السّلام است كه از آداب رفتار و تهذيب اخلاق سرشار مى باشد و مردم از آنها بى نياز نمى باشند «1».

(2)

رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گفت: «جز خود را نكوهش نكند، آن كس كه شب را به صبح رساند در حالى كه در دستش چربى گوشت باشد ...» «1».

(2)

صلّى اللّه عليه و آله عرضه نمود و از آن حضرت اجازه خواست تا به وى پاسخ دهد. پيامبر به او اجازه داد و او در جواب پدرش نوشت:

ان الذي سمك السماء بقدرةحتى علا فى ملكه فتوحدا

بعث الذي لا مثله فيما مضى يدعو لرحمته النبى محمدا

فدعا العباد لدينه فتتابعواطوعا و كرها مقبلين على الهدى

و تخوفوا النار التى من اجلهاكان الشقي الخاسر المتلددا

و اعلم بانك ميت و محاسب فالى من هذى الضلالة و الردى «آن كه آسمان را به قدرت آفريد و از ملك خود بلندى يافت و يگانه گشت».

«آن كس را فرستاد كه در گذشته چون او نبوده تا مردم را به رحمتش فرا خواند و او محمد پيامبر است».

«پس بندگان را به دين خود فرا خواند و آنان خواسته و ناخواسته پى درپى به سوى هدايت، روى آوردند».

«و از آتشى ترسيدند كه شقى زيانكار گمراه براى آن بوده است».

«و بدان كه خواهى مرد و به حساب تو رسيدگى خواهد شد، پس اين گمراهى و هلاكت براى چيست؟».

(2) هنگامى كه «سلمه» نامه پسرش را خواند به سوى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آمد و اسلام آورد «1».

______________________________

(1) اسد الغابة 1/ 100.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:174

(1) 2- آن حضرت فرمود: از پدرم درباره سيره رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در ميان همنشينانش پرسيدم و آن حضرت فرمود: «رسول خدا پيوسته خوش رو بود و اخلاقى سهل داشت. نرمخو بود نه تندخو و نه سنگدل و نه پرخشم يا فحاش و يا عيب جو و ترش رو. از آنچه دوست نمى داشت، تغافل مى نمود، هيچ كس از او نوميد نمى گشت و كسى از او بى نصيب نمى شد. (2) سه

چيز را از خود دور كرده بود: جدال نمودن و چيزى را بزرگ دانستن و آنچه را كه به وى ربطى نداشت. و سه چيز را در مورد مردم از خود دور ساخته بود: كسى را مذمت نمى كرد و از كسى عيب نمى جست و به دنبال زشتيهاى مردم نبود. در چيزى سخن نمى گفت مگر در آنچه به ثواب آن اميد بود و هرگاه سخن مى گفت، همنشينانش سر به زير مى افكندند گويى كه پرندگان بر سر آنان بود و وقتى كه خاموش مى شد، آنان سخن مى گفتند. (3) نزد وى سخن را به جدل نمى گفتند و هر كس نزد وى سخن مى گفت، به وى گوش فرا مى دادند تا اينكه سخنش تمام شود، آنگاه سخن اولشان را مى گفتند. از آنچه مى خنديدند، مى خنديد و از آنچه تعجب مى كردند، تعجب مى كرد (4) و براى شخص غريب، صبر مى كرد با وجود درشتى در گفتار و در خواسته اش تا آنجا كه يارانش آنان را نزد وى فرا مى خواندند و مى فرمود: اگر صاحب حاجتى را يافتيد كه آن را درخواست كند، او را نزد من بياوريد و ستايش را از هيچ كس نمى پذيرفت مگر از كسى كه در برابر كارى پاداش دهد. سخن كسى را قطع نمى كرد مگر اينكه آن شخص از حق دورى گزيند كه در اين صورت سخنش را با نهى كردن يا برخاستن، قطع مى نمود ...» «1».

______________________________

(1) الحسين عليه السّلام 1/ 86.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:175

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با اين اخلاق والا ممتاز گشت و دلهاى مسلمين را به هم پيوند داد و مشاعر و عواطف آنان را وحدت بخشيد و آنها را در

زمانهاى نخستينشان سروران امتها و راهنمايان به سوى رضاى خدا و طاعت وى ساخت.

(2) 3- آن حضرت عليه السّلام از پدرش روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هر كس در دفاع از مال خود كشته شود، شهيد مى باشد «1»».

(3) 4- آن حضرت عليه السّلام از پدرش روايت كرده رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «در شگفتم از كسى كه از ترس بيمارى از غذا پرهيز مى كند، چگونه از ترس آتش، از گناهان دورى نمى كند» «2».

(4) 5- آن حضرت عليه السّلام گفت: شنيدم پدرم را كه مى فرمود: «ايمان، معرفتى در دل و اقرارى بر زبان و عمل به اركان است ...» «3».

(5) 6- آن حضرت عليه السّلام از پدرش روايت كرد كه گفت: «امر به معروف و نهى از منكر كنيد و يا اينكه خداوند اشرارتان را بر شما مسلط مى سازد، سپس نيكانتان دعا خواهند كرد اما مستجاب نخواهد شد ...» «4».

(6) 7- از پدرش روايت كرده كه گفت: «خداوند تبارك و تعالى چهار چيز را در چهار چيز پنهان كرد: رضاى خود را در طاعتش قرار داده، پس چيزى از طاعت خداى را كوچك مشمار كه شايد رضايش را موافق باشد و تو ندانى.

و ناخشنوديش را در معصيت پنهان نمود، پس چيزى از معصيت پروردگار را كوچك مدان كه شايد با خشم وى موافق باشد، در حالى كه تو نمى دانى.

______________________________

(1) احمد بن حنبل، مسند.

(2) بهاء الدين عاملى، اربعين، ص 111.

(3) الحسين عليه السّلام 1/ 140.

(4) مسند امام زيد، ص 374.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:176

و اجابتش را در دعوتش مخفى ساخت، پس چيزى از دعا را كوچك مدان

كه شايد با اجابت او قرين شود و تو ندانى و ولى خود را در ميان بندگانش مخفى نمود، پس بنده اى از بندگان خداى را حقير مشمار كه شايد او ولىّ خدا باشد و تو ندانى «1»».

(1) 8- آن حضرت عليه السّلام از پدرش روايت نموده كه فرمود: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «بهترين خانه هاى انصار، بنى النجار هستند و سپس بنى عبد الاشهل و بعد بنى الحرث و پس از آن بنى ساعده و در همه خانه هاى انصار، خير باشد ...» «2».

(2) 9- آن حضرت عليه السّلام از پدرش روايت كرده كه گفت: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «بهترين دعا، استغفار است و بهترين عبادت گفتن لا اله الا اللّه مى باشد ...» «3».

در اينجا سخن ما در مورد بعضى از روايات آن حضرت از جد و پدرش پايان مى يابد.

(3)

پس اگر به طاعت اقدام كنند، خداوند تأخير كننده اى براى آن به وجود نمى آورد و اگر به معصيتى روى آورند و بخواهد كه بر آنان منت نهد و ميان آنها و آنچه قصد كرده اند، حايل شود، انجام مى دهد كه او آنان را به زور به آن وادار نكرده و به اجبار مكلفشان نساخته، بلكه با تمكين آنان بعد از اعلام و اخطار به آنها و احتجاج بر آنان، مقيدشان كرده و توانايشان ساخته و براى آنان راهى به سوى گرفتن آنچه دعوتشان نموده و يا ترك آنچه از آن بازداشته است، گشوده. آنان را توانا ساخته تا آنچه را دستورشان داده است عمل كنند كه آن را انجام نداده و ترك آنچه از آن بازداشته و آنها آن را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:178

ترك ننموده باشند. و سپاس خداى را كه بندگان خود را توانا ساخت براى آنچه آنها را به آن دستور داده كه به آن نيرو به دست آورند و آنچه آنان را از آن نهى فرموده و عذر را ستايشى مقبول قرار داد براى كسى كه براى او راهى را قرار نداده باشد و من بر اين عقيده هستم و آن را معتقدم و يارانم نيز بر اين باورند و حمد، او را باشد ...» «1».

(1) و اين كلام شريف به مباحث كلامى مهمى اشاره دارد كه پرداختن به آنها مستلزم اطاله كلام و خارج شدن از موضوع مى باشد.

(2)

نرويد و در آن مجادله ننماييد و بدون علم درباره آن سخن نگوييد كه از جدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: هر كس بدون علم در مورد قرآن سخن بگويد، جايگاه خود را در آتش در نظر گيرد و خداوند سبحان، صمد را تفسير نمود و فرمود: اللّه أحد، اللّه الصمد، سپس آن را تفسير كرد و فرمود: لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا أحد، لم يلد، چيزى غليظ از او خارج نشده همچون فرزند و ديگر چيزهاى غليظى كه از مخلوقين خارج مى شود و نه چيزى لطيف همچون نفس و از او آرا و افكار و حالتهاى مختلف همچون خواب آلودگى و خواب و چيزى به ياد آوردن، اندوه، سوگ، شادى، خنده، گريه، بيم، اميد، ميل، ناپسندى، گرسنگى و سيرى، منشعب نمى شود،

______________________________

(1) فقه الرضا، ص 408. بحار الانوار 5/ 123.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:179

بلندتر از آن است كه چيزى از او خارج شود و چيزى از او متولد شود، غليظ يا لطيف.

(1) لم يولد: از او چيزى متولد نشده و از او چيزى خارج نگشته است آن گونه كه اشياى غليظ از عناصرشان خارج مى شوند جنبنده از جنبنده، نبات از زمين، آب از سرچشمه ها، ميوه ها از درختان و نه همچون خارج شدن اشياى لطيف از مراكزشان همچون بينايى از چشم، شنوايى از گوش، بويايى از بينى، چشايى از دهان، سخن از زبان، شناخت و تميز از دل و همچون آتش از سنگ، نه، بلكه او خداى صمد است كه نه چيزى است و نه در چيزى و نه بر چيزى، آفريننده اشيا و

خالق آنهاست و ايجاد كننده اشيا با قدرت خود، آنچه آفريده به خواست وى براى فنا متلاشى مى شود و آنچه آفريده با علمش براى ساختن باقى مى ماند و آن است خداوند بى نيازى كه نزاده و نه زاييده شده، داناى پنهان و آشكار، بزرگ متعال كه او را همتايى نيست ...» «1».

(2)

نه مقدار جبروتش بر دلها خطور مى كند، زيرا او را در اشيا چيزى برابر نيست و نه علما با خردهايشان ادراكش مى كنند و نه اهل تفكر با تفكرشان، مگر با تحقيق و اعتقاد به غيب كه او به چيزى از صفات مخلوقين وصف نمى شود و او يكتاى بى نياز است. آنچه در اوهام تصور شود، خلاف آن است. (2) پروردگار نيست آنكه در تحت هدفى مطرح شود و معبود نيست آنكه در هوا يا در غير هوا يافت شود، او در اشيا موجود است نه وجودى كه ممنوعيتى در آن بر او باشد و از اشيا دور است نه آن دورى كه از آنها غايب باشد. توانا نيست آنكه به ضد او مقارن و يا به همانندى برابرش گردد. قديمى بودنش در قياس به روزگار نيست و حضورش ناحيه اى را در بر نمى گيرد. از خردها به آن گونه پوشيده است كه از ديده ها و پوشيده بودنش از آنكه در آسمان است به همان گونه باشد كه از اهل زمين، قرب وى كرامت بخشيدن اوست و دوريش اين است كه كسى را بى ارزش سازد، (3) نه در مورد او «در» جايى دارد و نه «هرگاه» زمانش را مشخص مى كند و نه «اگر» درباره اش اثر مى گذارد، بالا بودن وى بدون بالا رفتن و آمدنش بدون نقل مكان كردن است.

مفقود را موجود مى سازد و موجود را مفقود مى نمايد و براى غير از او در يك زمان اين دو صفت فراهم نمى آيند. ايمان به موجود بودنش، از او به فكر مى رسد و وجود ايمان، وجود وصف نيست. صفتها به او وصف مى شوند نه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:181

اينكه او

به آنها توصيف شود و معارف به او شناخته مى گردند نه اينكه وى به آنها شناخته شود و آن است خداوند كه همنامى ندارد، منزّه است و چيزى همانندش نيست و او شنواى بيناست ...» «1».

(1) امام عليه السّلام زينهار داده است كه آفريدگار بزرگ به بندگانش يا به ديگر موجوداتى كه نيستى در پى آنهاست و نابودى به دنبالشان مى باشد، تشبيه گردد.

به انسان هر چه از نيروها برسد، از نظر كميت و كيفيت محدود خواهند بود و محال است كه به درك حقيقت آفريدگار عظيم برسد كه اين جانها و اين كهكشانها را آفريده كه تصور آنها خردها را سرگشته مى سازد و آن نظامهاى دقيق و گيج كننده اى كه بر آنها استوار گشته ... انسان از شناخت خود ناتوان مانده كه اين دستگاههاى عميق همچون دستگاه بينايى، شنوايى و احساس و غيره را در بردارد، پس چگونه مى تواند به ادراك خالقش راه يابد؟! (2) و به هر حال، اين لوح دل انگيز، بسيارى از مسائل توحيد را واضح ساخت و بر چگونگى آن دلالت نمود و آن يكى از گرانبهاترين مواردى مى باشد كه در اين زمينه از ائمه اهل بيت عليهم السّلام رسيده است.

(3) 2- مورخان مى گويند دانشمند امّت، «عبد اللّه بن عباس» در مسجد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله براى مردم سخن مى گفت، پس نافع ازرق به سوى او برخاست و به او گفت: مردم را در مورد مورچه و شپش فتوا مى دهى، پروردگارت را كه مى پرستى براى من توصيف كن.

(4) ابن عباس در بزرگداشت گفتارش، سر به زير افكند. امام حسين عليه السّلام در آنجا نشسته بود، پس او را صدا زد

و گفت: اى فرزند ازرق! به سوى من بيا.

______________________________

(1) تحف العقول، ص 244.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:182

او گفت: با شما نيستم.

(1) ابن عباس برخاست و به او گفت: «او از خاندان نبوت است و آنها وارثان علم هستند ...».

پس به سوى حضرت حسين رفت و آن حضرت عليه السّلام به او فرمود: «اى نافع! هر كس دين خود را بر قياس نهد، پيوسته روزگار را با پيچيدگى و ابهام به سر خواهد برد، دست به دريوزگى و او از راه و روش و همراه با كژى و گمراه از مسير و گوينده سخن نازيبا خواهد بود. پروردگارم را براى تو وصف مى كنم به آنچه خود را به آن توصيف نمود و او را معرفى مى كنم به آنچه خود را به آن معرفى كرد، با حواس ادراك نمى شود و با مردم قياس نمى گردد، نزديك است ولى چسبيده نيست، دور است ولى كمبودى ندارد، يكتا شمرده مى شود ولى تجزيه نمى گردد، به نشانه ها شناخته مى شود و به علامتها توصيف مى گردد، پروردگارى جز او نيست، بزرگ و بلند مرتبه است ...» «1».

(2) ازرق، متحير گشت و قادر به جواب نبود؛ زيرا حيرت بر او دست يافته و امام هر روزنه اى را بر او بسته بود. همه حاضران كه سخن امام را شنيدند، در شگفت گشتند و سخن ابن عباس را تكرار مى نمودند كه حسين از خاندان نبوت است و آنان وارثان علم مى باشند.

(3)

1/ 58. ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 225. ابن العديم، بغية الطالب، ص 144.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:183

شده است، بر آنان خرده گرفت، همچنانكه بى عدالتيهاى اجتماعى را كه امت دچار آنها شده بود، مورد توجه قرار داد كه از كوتاهى در انجام اين وظيفه خطير ناشى شده بود. متن آن گفتار چنين است:

«اى مردم! عبرت گيريد به آنچه خداوند پند داده است اوليايش را از ستايش بد احبار، آنجا كه مى فرمايد: «چرا روحانيان و احبار آنها را از گفتار گناه بازنمى دارند» «1».

و فرمود: «لعنت شدند آنها كه از بنى اسرائيل كافر كشتند- تا آنجا كه فرمود- چه زشت است آنچه انجام مى دادند» «2».

(1) و اينكه خداوند بر آنها خرده گرفته است؛ زيرا از ستمكارانى كه در ميانشان بوده اند، منكر و فساد را مى ديدند ولى آنها را از آن نهى نمى كردند به طمع آنچه از آنان به دست مى آوردند و به ترس از آنچه بيمناك بودند و خداوند مى فرمايد: «از مردم نهراسيد و از من بترسيد» «3».

(2) و فرمود: «مردان و زنان با ايمان بعضى اولياى بعضى ديگرند كه امر به معروف و نهى از منكر مى كنند» «4» كه خداوند از امر به معروف و نهى از منكر به عنوان واجبى از سوى خود آغاز نمود؛ زيرا علم دارد به اينكه اگر انجام شوند و به پاى داشته گردند، همه فرايض از آسان و مشكل برپا مى كردند؛ چون امر به معروف و نهى از منكر، دعوتى به سوى اسلام است همراه با رد مظالم و مخالفت با ظالم و تقسيم درآمد و غنايم و اخذ صدقات از مواضعشان و هزينه كردن آنها در

______________________________

(1)

مائده/ 63.

(2) مائده/ 78.

(3) مائده/ 44.

(4) توبه/ 71.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:184

محل استحقاقشان ... (1) و از اين گذشته شما اى گروه! گروهى هستيد مشهور به علم و ياد شده به خير و معروف به نصيحت و براى خدا، در دل مردم با هيبت هستيد كه شريف شما را هيبت مى دارد و ضعيف شما را گرامى مى شمارد و به شما ايثار مى كند آن كه شما را بر وى فضلى نباشد و احسانى به او ننموده باشيد. در كارها هرگاه بر طالبان آنها سخت شود، شفاعت مى كنيد و در راه، با هيبت ملوك و كرامت بزرگان حركت مى كنيد، آيا همه اينها را فقط به اين جهت به دست نياورده ايد كه از شما انتظار قيام به حق اللّه مى رود هر چند كه شما از بيشتر حقش كوتاهى مى كنيد؛ زيرا حق ائمه را ناچيز شمرده و حق ضعفا را از بين برده ايد و اما حق خودتان را به زعمتان مطالبه نموده ايد، پس نه مالى را بذل كرده و نه جان خود را بخاطر آفريدگارش به خطر انداخته و نه خاندانى را براى خدا دشمن شده ايد.

(2) شما از خداوند بهشتش و مجاورت پيامبرانش و ايمنى از عذابش را آرزو مى كنيد، من بر شما بيم دارم اى آرزو كنندگان از خدا كه بلايى از بلاهايش بر شما وارد شود؛ زيرا از كرامت خداوند به منزلتى دست يافته ايد كه به آن برتر شده ايد در حالى كه شما گرامى نمى داريد كسى را كه به خدا شناخته شده است و شما به سبب خدا در ميان بندگانش گرامى داشته مى شويد و شما مى بينيد كه پيمانهاى خدا شكسته مى شود ولى بپا نمى خيزيد

اما براى بعضى از تعهدات پدرانتان برمى خيزيد، در حالى كه عهد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله حقير شمرده شده و نابينايان و دلالان در شهرها به حال خود رها شده اند و به آنها ترحمى نمى كنيد، نه خود در جايگاه خويش عمل مى نماييد و نه به آنكه در اين زمينه عمل مى كند يارى مى رسانيد و با مداهنه و سازشكارى نزد ستمگران ايمن مى شويد. همه اينها از مواردى است كه خداوند شما را به آن دستور داده است از نهى و تناهى و شما از

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:185

آن غافليد در حالى كه شما بيشتر از همه مردم گرفتار مصيبت شده ايد به سبب آنچه از جايگاه علما از دست داده ايد اگر در اين راه مى كوشيديد؛ (1) زيرا جريان كارها و احكام به دست خداشناسان و امناى وى بر حلال و حرامش مى باشد، پس شما آن منزلت را از دست داده ايد و آن از دست شما به در نرفته است مگر با پراكندگى شما از حق و اختلاف شما در سنّت بعد از بيّنه آشكار و اگر بر رنج، صبر مى كرديد و سختى را در راه خدا تحمل مى كرديد، كارهاى خدا بر شما وارد و از نزد شما صادر مى شد و به شما ارجاع مى گرديد، ولى شما ستمگران را در جايگاه خود تمكين نموديد و امور خدا را به دستشان سپرديد كه به شبهات عمل كنند و در شهوات سير نمايند.

(2) فرار شما از مرگ و اهميت دادنتان به زندگى كه از شما جدا مى شود، آنها را بر شما مسلط گردانيد، پس ناتوانان را به دست آنان سپرديد و آنان، يا مظلومى به بردگى

كشيده شده اند و يا مستضعفى در زندگى، شكست خورده، در مملكت با عقايد خود جولان دارند و رسوايى را با هواهاى خويش در مى يابند و از اشرار، پيروى مى كنند و بر خداى جبار، گستاخى مى ورزند.

(3) در هر شهرى از آنان، خطيبى بر منبر خويش سخن مى راند كه زمين براى آنها خالى مانده و دستشان در آن بازگشته و مردم، بردگان آنان گشته اند، دست هيچ لمس كننده اى را بر نمى گردانند چرا كه يا جبارى ستمگرند و يا قدرتمندى سختگير بر ضعيفان، اطاعت شده اى كه خداى آورنده و بازگيرنده را نمى شناسد، پس شگفتا! و چرا در شگفت نباشم در حالى كه زمين پر است از فريبكارانى ستمكار و صدقه دهندگانى ظالم و حاكمى بر مؤمنين كه به آنان رحم نمى كند و خدا حاكم است در آنچه ميان ما محل منازعه است كه با حكم خود در آنچه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:186

ميان ما مشاجره افتاده است، قضاوت مى كند ...» «1».

(1) اين مدرك سياسى، سرشار است از عواملى كه به انحطاط اخلاق و شيوع منكرات در شهرها كه ناشى از عدم اقدام مهاجرين و انصار در عمل به مسئوليتها و واجبات دينى و اجتماعى آنهاست؛ زيرا جايگاهى برجسته در جهان اسلام داشتند؛ آنان ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و حافظان اسلام بودند و مى توانستند سخن حق را بگويند و با باطل در ستيز باشند، ولى آنان از اداى واجبات خوددارى كردند، امرى كه سبب شد تا گروه طاغوتى حاكم از بنى اميه بر گردن مسلمين مسلط شدند و بندگان خدا را به بردگى كشيدند و مال خدا را به يغما بردند.

(2)

عليه السّلام درباره جهاد پرسيده شد كه آيا آن سنّت است يا فريضه؟ و آن حضرت عليه السّلام پاسخ داد:

«جهاد بر چهار وجه است: دو جهاد واجبند و يك جهاد سنت است كه جز همراه واجب انجام نمى شود و يك جهاد سنّت مى باشد. اما يكى از دو جهاد واجب، جهاد شخص با نفس خود است در معصيت خداوند كه از عظيم ترين جهادهاست. و جهاد با كسانى كه وابسته به شما هستند از كافران، فرض است.

و اما جهادى كه سنّت است و جز همراه واجب برپا نمى گردد، جهاد با دشمن است كه بر همه امت واجب مى باشد و اگر جهاد را ترك كنند، عذاب به سراغشان مى آيد و اين از عذاب است و آن بر امام به تنهايى سنّت است كه همراه امّت به سوى دشمن برود و با آن جهاد كند. و اما جهادى كه سنّت است، هر سنتى

______________________________

(1) تحف العقول، ص 237- 239.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:187

كه شخص به پاى دارد و در اقامه آن در رسيدن به آن و زنده نگاهداشتن آن تلاش كند، عمل و سعى در آن از برترين اعمال مى باشد؛ زيرا احياى سنّت است و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرموده است: هر كس سنت نيكويى را بنا نهد، اجر آن را خواهد داشت و اجر هر كس كه به آن عمل كند تا روز قيامت بدون اينكه از اجر آنان چيزى كاسته شود ...» «1».

(1)

روى آورد» «2».

(2)

در خود جاى مى دهد «3»».

(4) امام عليه السّلام درباره فوايدى كه روى آورنده به سوى آنها به دست مى آورد سخن راند و فرمود: «هر كس به سوى ما بيايد، يكى از چهار خصلت را از دست نمى دهد: آيتى محكم، مطلبى عادلانه، برادرى سودبخش و همنشينى با علما ...» «4».

______________________________

(1) عسكرى، تفسير، ص 327.

(2) ابن مغازلى، مناقب، ص 400، حديث 454. شماره حديث 388، از كتابهاى خطى كتابخانه امير المؤمنين عليه السّلام.

(3) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 227.

(4) كشف الغمة، 2/ 32.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:189

(1)

فرومايه گردد، هر كس در رساندن خير به برادرش تعجيل كند، فردا كه بر او وارد مى شود، آن را مى يابد ...» «4».

______________________________

(1) نور الابصار، ص 277.

(2) يعقوبى، تاريخ 1/ 219.

(3) نهاية الارب 3/ 205.

(4) همان. 3/ 205.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:190

(1) 5- حضرت فرمود: «بدانيد كه نيازهاى مردم نزد شما از نعمتهاى خداوند عز و جل بر شماست پس از نعمتها بيزار نشويد كه به بلاها تبديل مى گردد ...» «1».

(2) 6- امام عليه السّلام مردى را ديد كه به طعامى دعوت شد و از اجابت خوددارى نمود، پس به او فرمود: «برخيز كه در دعوت، معذرتى نباشد و اگر روزه دار نباشى، بخور و اگر روزه دار باشى، تبريك گو ...» «2».

(3) 7- حضرت فرمود: «نيازمند، روى خودش را از درخواست تو گرامى نداشت، پس تو روى خودت را از رد كردن وى گرامى بدار ...» «3».

(4) 8- آن حضرت عليه السّلام پيوسته اين ابيات را بر زبان مى راند كه به حسن خلق و عدم سخت كوشى در طلب دنيا دعوت مى كنند و بعضى از راويان ادعا مى كنند كه ابيات ذيل از سروده هاى آن حضرت است:

لئن كانت الافعال يوما لأهلهاكمالا فحسن الخلق ابهى و اكمل

و ان كانت الارزاق رزقا مقدّرافقلة جهد المرء فى الكسب اجمل

و ان كانت الدنيا تعدّ نفيسةفدار ثواب اللّه اعلى و انبل

و ان كانت الابدان للموت انشأت فقتل امرئ بالسيف فى اللّه افضل

و ان كانت الاموال للترك جمعهافما بال متروك به المرء يبخل «4» «اگر كارها روزى براى صاحبانشان كمال به حساب آيد، در آن صورت، حسن خلق بالاتر و كاملتر است».

«و اگر روزيها مقدر باشند، پس تلاش كمتر شخص در راه به دست آوردن،

______________________________

(1)

شعرانى، طبقات 1/ 26. مختصر صفوة الصفوة، ص 62.

(2) دعائم الاسلام 2/ 107.

(3) نور الابصار، ص 277. كشف الغمة 2/ 29.

(4) مختصر صفوة الصفوة، ص 62. الانوار البهية، ص 46.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:191

زيباتر است».

«و اگر دنيا چيزى با ارزش شمرده شود، جهان ثواب پروردگار، بالاتر و برجسته تر است».

«و اگر بدنها براى مرگ آفريده شده باشند، پس كشته شدن انسان با شمشير در راه خدا برتر است».

«و اگر اموال براى گذاشتن و رفتن فراهم مى آيند، پس چرا انسان به چيزى كه فرو مى گذارد، بخل مى ورزد؟».

اين ابيات، علاقه امام به شهادت در راه خدا را مى رساند همان گونه كه از طبيعت كرم و سخاوتمندى آن حضرت، حكايت دارد.

(1) 9- حضرت فرمود: «چيزى را كه توانايى ندارى، بر عهده مگير و در پى چيزى مباش كه به دست نمى آورى و چيزى را كه قادر نيستى، وعده مده و جز به مقدارى كه سود مى جويى، انفاق مكن و از پاداش طلب مكن مگر به مقدارى كه انجام داده باشى و شاد مباش جز به آنچه از طاعت خداوند به دست آورده اى و دريافت مكن جز آنچه خود را شايسته آن مى بينى ...» «1».

(2) 10- آن حضرت به ابن عباس فرمود: «به آنچه مربوط به تو نيست، سخن مگوى كه من از گناه بر تو مى ترسم و در آنچه مربوط به تو نيست سخن مگو تا اينكه جايى براى سخن بيابى، چه بسيار سخن گويانى كه به حق سخن گفتند و مورد انتقاد قرار گرفتند و نه با اشخاصى بردبار و نه با بى خردان جدال مكن كه بردبار، تو را منقلب مى سازد و بى خرد، تو را به رنج

مى افكند و درباره برادر مؤمنت هرگاه از نزد تو برود، مگوى جز آنچه دوست دارى كه درباره تو بگويد

______________________________

(1) اسرار الحكماء، ص 90 از ياقوت مستعصمى.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:192

هرگاه از نزد وى بروى و عمل كن عمل شخصى كه مى داند در برابر گناهان، مجازات مى شود و در برابر نيكى، پاداش مى بيند ...» «1».

اين كلمات طلايى، بعضى از مطالبى است كه از آن حضرت در مكارم اخلاق و محاسن صفات روايت شده است كه انسان به وسيله آنها روش سليم و رفتار نيكو و سلامت دنيا و آخرت را به دست مى آورد.

(1)

و ميان مردم بر تو دروغ مى گويد و با نگاه حسودان به چهره ات مى نگرد كه لعنت خداى يكتا بر او باد! و برادرى كه نه براى تو است و نه براى خودش، آن كسى است كه خداوند او را پر از حماقت ساخته و از رحمتش دور ساخته، پس او را مى بينى كه خود را بر تو برتر مى داند و نيستى آنچه را در نزد تو مى بيند، خواستار مى شود ...» «1».

(2)

از فراخى آن به تنگيش منتقل مى سازد آنجا كه نه خويشاوندى ديدار مى گردد و نه بيمارى عيادت مى شود و نه فريادرسى، پاسخ مى شنود. خداوند، ما و شما را بر سختيهاى هولناك آن روز، يارى دهد و ما و شما را از كيفر آن برهاند و براى ما و شما ثواب فراوانش را نصيب گرداند.

______________________________

(1) دعائم الاسلام 1/ 249.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:195

(1) اى بندگان خدا! پس اگر آن نزديكترين هدف و فاصله سفر شما باشد، براى هر عمل كننده كافى مى بود كه غمهايش را بر آن قرار دهد و او را از دنيايش بازدارد و زحمتش را براى رها شدن از آن فراوان سازد، پس چگونه است در حالى كه وى پس از آن در گرو اعمال خويش است و براى حساب آن نگهداشته مى شود، نه همكارى دارد كه او را از آن نگهدارد و نه پشتيبانى كه آن را از او دور سازد و در آن روز «كسى را ايمانش سود نبخشد اگر قبلا ايمان نياورده و يا با ايمان خود، خيرى حاصل نكرده باشد، بگو منتظر باشيد كه ما منتظريم» «1».

(2) شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم، خداوند براى كسى كه تقواى او را داشته باشد، ضمانت نموده وى را از آنچه نمى پسندد، به آنچه مى پسندد، محول سازد و از جايى كه انتظار نداشته، روزى مى دهد، پس بپرهيز كسى باشى كه بر بندگان از گناهانشان بترسد ولى از كيفر گناه خويش بيمناك نباشد، خداوند تبارك و تعالى در مورد بهشتش فريب داده نمى شود و آنچه نزد اوست جز به طاعتش به دست نمى آيد، ان شاء اللّه» «2».

و اين سخن، سرشار است

از آنچه مردم را به خدا نزديك گرداند و آنچه آنان را از نافرمانيهايش دور مى سازد و آنها را از عوامل و خصلتهاى شرّ، بازمى دارد.

(3) 2- مردى به او نامه نوشت و از آن حضرت خواست تا او را با دو حرف، پند دهد و يا سخن را مختصر سازد. پس آن حضرت عليه السّلام به او نوشت: «هر كس كارى را با معصيت خداى تعالى طلب كند، آنچه را مى خواهد سريعتر از بين

______________________________

(1) انعام/ 158.

(2) الانوار البهية، ص 45. بحار 78/ 120.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:196

مى برد و براى آمدن آنچه بيم دارد، زودتر باشد ...» «1».

(1) 3- حضرت فرمود: «اى بندگان خدا! تقواى خدا را داشته باشيد و از دنيا حذر كنيد كه دنيا اگر براى كسى مى ماند و يا كسى بر آن ماندگار مى شد، پيامبران به ماندن شايسته تر و به رضا اولى و به قضا راضى تر مى بودند جز اينكه خداوند دنيا را براى آزمودن و اهل آن را براى فنا شدن آفريده، پس جديد آن از بين رونده و نعمت آن نابود شونده و شادى آن، تيره شونده است و منزل قناعت و خانه عاريه باشد، پس توشه برگيريد كه بهترين توشه تقوا مى باشد ...» «2».

(2) 4- مردى به آن حضرت نامه نوشت و درباره خير دنيا و آخرت از او پرسيد، پس آن حضرت عليه السّلام به وى پاسخ داد: «اما بعد: هر كس رضاى خدا را با خشم مردم بجويد، خداوند او را از امور مردم كفايت كند و هر كس رضايت مردم را با خشم خدا بجويد، خداوند او را به مردم وامى گذارد، و السلام» «3».

(3) 5- حضرت

فرمود: «هر آنچه آفتاب بر آن بتابد در مشارق زمين و مغارب آن، دريا و خشكى، دشت و كوه، آن نزد وليى از اولياى خدا و اهل معرفت به حق خدا، همچون اثر سايه باشد ...» «4».

و در پى بى آن فرمود: «كجاست آن آزاده اى كه اين زن پرگو (يعنى دنيا) را براى اهل آن رها كند. براى جانهاى شما بهايى جز بهشت نباشد، پس آنها را به غير آن مفروشيد؛ زيرا هر كس از خدا به دنيا راضى شود، به چيزى بى ارزش خرسند شده است ...».

______________________________

(1) اصول كافى 2/ 373.

(2) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 316.

(3) صدوق، مجالس، ص 268. بحار 78/ 126.

(4) بحار 78/ 306.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:197

(1) 6- مردى به آن حضرت گفت: اى فرزند رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چگونه صبح كردى؟ آن حضرت عليه السّلام فرمود: «صبح كردم در حالى كه پروردگارى بالاى (سر) خود دارم و آتش را پيش رو دارم و مرگ، مرا مى طلبد و حساب، مرا در بر گرفته و من در گرو عمل خود هستم. آنچه را دوست دارم، نمى يابم و آنچه را نمى پسندم، از خود دور نمى سازم و كارها در دست كسى غير از من است كه اگر بخواهد مرا عذاب مى كند و اگر بخواهد از من مى گذرد، پس كدام فقير از من فقيرتر است؟» «1».

(2) 7- حضرت فرمود: «اى فرزند آدم! بينديش و بگو: پادشاهان دنيا و صاحبان آن كجايند، آنها كه خراب آن را آباد كردند و نهرهايش را كندند و درختانش را كاشتند و شهرهايش را بنا نهادند. از آن در حالى كه نمى خواستند، جدا شدند قومى

ديگر وارث آن گشتند و ما به زودى به آنان خواهيم پيوست.

(3) اى فرزند آدم! مرگت و خوابيدن در قبرت را در پيشگاه خدا به يادآور كه اعضاى تو بر تو گواهى دهند روزى كه قدمها در آن از جاى مى لغزند و دلها به حنجره ها رسند و چهره هايى سفيد مى شوند و رازها آشكار مى گردند و ميزان دادگرى نهاده شود.

(4) اى فرزند آدم! مرگ پدران و فرزندانت را به يادآور، چگونه بودند و در كجا جاى گرفتند و گويى كه تو به زودى در جاى آنها قرار مى گيرى و عبرتى براى پندآموزان مى شوى ... آنگاه اين ابيات را سرود:

اين الملوك التى عن حفظها غفلت حتى سقاها بكأس الموت ساقيها

تلك المدائن فى الآفاق خاليةعادت خرابا و ذاق الموت بانيها

______________________________

(1) همان.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:198 اموالنا لذوى الوراث نجمعهاو دورنا لخراب الدهر نبنيها «1» «كجايند پادشاهانى كه از حفظ خود غافل شدند تا اينكه ساقى مرگ، جام آن را به آنان نوشاند».

«آن شهرها در سرزمينها خالى هستند كه باز خراب گشته و سازندگان آنها مرگ را چشيده اند».

«اموال خود را براى وارثان جمع مى كنيم و خانه هايمان را براى خرابى روزگار مى سازيم».

اينها بعضى از مواعظى است كه از آن حضرت روايت شده و هدف آنها اصلاح نفوس و تهذيب آنها و دور ساختنشان از خصلتهاى هوا و شرّ مى باشد.

(1)

سياست حكومت اموى را محكوم كرد و مسلمين را براى قيام بر ضد آن فرا خواند. و ما بعضى از آنها را در جاهاى مخصوصشان بيان خواهيم كرد و در اينجا يكى از آن خطبه ها را ذكر مى كنيم:

آن حضرت عليه السّلام از منبر بالا رفت و خدا را ستايش نمود و ثنا گفت و پس از آن بر حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله درود فرستاد. پس شنيد مردى را كه مى گفت: اين كيست كه خطبه مى خواند؟ امام عليه السّلام به وى پاسخ داد:

______________________________

(1) ديلمى، ارشاد، ص 30.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:199

(1) «ما حزب پيروز خدا و عترت نزديك رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و اهل بيت پاك او و يكى از ثقلين هستيم كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله ما را دوّم بعد از كتاب خداى تبارك و تعالى قرار داد كه تفصيل هر چيزى در آن است و باطل از پيش رو و پشت سر به سوى آن نمى آيد و در تفسير آن به ما اعتماد مى شود و تأويل آن ما را كند نمى سازد بلكه حقايقش را پيروى مى كنيم. پس، ما را اطاعت كنيد كه اطاعت ما واجب شده؛ زيرا به اطاعت خدا و پيامبرش قرين گشته است. خداى عز و جل فرمود: اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر و اولى الامر خودتان را پس اگر در چيزى نزاع كرديد، آن را به خدا و رسول بازگردانيد».

(2) و فرمود: «و اگر آن را به پيامبر و اولى الامر بازمى گرداندند، آنان كه آن را در مى يافتند از ميان آنان، آن را متوجه مى شدند و اگر

فضل خدا و رحمتش بر شما نمى بود، جز اندكى، شيطان را پيروى مى كرديد». و من شما را بر حذر مى سازم كه به فرياد شيطان گوش دهيد؛ چون آن دشمن آشكار شماست، آنگاه همچون يارانش مى شويد كه به آنها گفت: «امروز كسى از مردم شما را شكست نمى دهد و من پناه دهنده شما هستم. پس آن وقت كه دو گروه روبه روى هم گشتند، پاى به فرار گذاشت و گفت: من از شما بيزارم» آنگاه از شمشيرها ضربه ها و از نيزه ها زدنها و از گرزها نابوديها و از تيرها هدفها خواهيد يافت و سپس از كسى ايمانش پذيرفته نمى شود هرگاه قبلا ايمان نياورده و با ايمان خود نيكى انجام نداده باشد ...» «1».

(3) اين خطاب، مالامال از دعوت به تمسك به عترت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و لزوم اطاعت و پيروى از آنان است و مردم را از تبليغات گمراه كننده اى كه دستگاههاى

______________________________

(1) بحار 43/ 359 و ج 44/ 205.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:200

تبليغاتى اموى پراكنده مى ساخت، بر حذر نمود؛ زيرا مردم را به دور شدن از اهل بيت عليهم السّلام- كه سرچشمه آگاهى و نور در زمين بودند- فرا مى خواندند.

(1)

است، روايت نشده و اين دعاها از برجسته ترين ميراثهاى فكرى و ادبى در اسلام به شمار مى روند؛ زيرا شامل اصول اخلاق، قواعد رفتار و آداب مى شوند و نيز فلسفه توحيد و نشانه هاى سياست عادلانه و ديگر امور را در بر مى گيرند و ما به بعضى از ادعيه آن حضرت عليه السّلام اشاره اى مى نماييم:

(2)

چراگاه آن را برويان ...» «1».

(2)

تو با نعمتهايت بر من آغاز كردى پيش از آنكه چيزى گفته باشم و مرا از خاك آفريدى و سپس مرا در صلبها جاى دادى، ايمن از سختيهاى زمانه و دگرگونى روزگار و سالها. همچنين از صلبى به رحمى نقل مكان مى نمودم همراه با گذشت روزگاران گذشته و قرون سپرى شده، مرا به رأفتت و لطفت و احسانت در زمان حكومت پيشوايان كفر، خارج نساختى، آنها كه عهد تو را شكستند و پيامبرانت را تكذيب كردند، بلكه به لطف و محبتت نسبت به من، مرا خارج ساختى به سوى آنچه پيش از من از هدايت بوده است، آنچه مرا آسان به سوى آن آوردى و مرا در آن پروراندى و پيش از آن، با نيكى احسانت و نعمتهاى فراوانت بر من رأفت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:203

نموده بودى كه آفرينش مرا ابداع فرمودى از آبى كه جريان مى يابد و مرا در تاريكيهاى سه گانه ميان گوشت، خون و پوست جاى دادى، مرا بر خلقتم گواه نساختى «1» و از امرم چيزى را به من محوّل نساختى.

(1) پروردگارا! نعمتى را جدا از ديگر نعمتها براى من قرار ندادى و انواع معيشتها و اقسام روزيها با منّت عظيم بزرگت بر من، روزيم دادى و به احسان پيشين خود به من تا آنگاه كه همه نعمتهايت را بر من تمام كردى و همه بلاها را از من دور ساختى، جهل و گستاخيم بر تو مانعت نگشت كه مرا رهنمون سازى به سوى آنچه مرا به تو نزديك كند و مرا به آنچه به تو نزديكم سازد، موفق ساختى، پس هرگاه تو را فراخواندم، مرا پاسخ گفتى و هرگاه

فرمان تو را بردم، سپاسم گفتى و اگر تو را سپاس گفتم، مرا افزون دادى «2».

(2) همه آن براى اين است كه نعمت و احسانت را نسبت به من كامل گردانى، پس منزّه هستى، منزّهى، اى آغازگر بازآفرين! اى ستوده با شكوه! نامهايت پاك و نشانه هايت عظيم است، پس كدام نعمتهايت را به شمار آورم، پس از آن، مرا كامل و درست به سوى دنيا خارج ساختى براى آنچه از هدايت پيش از من بوده و مرا كودكى خردسال در گهواره حفظ كردى و از غذا، شيرى گوارا به من روزى دادى و دلهاى مادران گيرنده در بغل را بر من مهربان ساختى و مادران مهربان را سرپرست من قرار دادى و مرا از پيشامدهاى جنّيان نگهداشتى و از زيادى و كمى، سلامت بخشيدى، پس بلند مرتبه اى اى رحيم! اى رحمان! تا اينكه سخن گفتن آغاز نمودم و نعمتهاى فراوان را بر من كامل گردانيدى و مرا پرورشى افزون در هر

______________________________

(1) يا به خلقتم مرا رسوا نساختى (خ ل).

(2) آن حضرت عليه السّلام به فرموده خداى تعالى در سوره ابراهيم آيه هفتم اشاره مى نمايد كه مى فرمايد:

لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ، «اگر سپاس گوييد، شما را افزون مى بخشم».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:204

سال دادى تا اينكه فطرتم كامل گشت و نيروى خلقتم معتدل شد، (1) حجت خود را بر من واجب ساختى به اينكه معرفتت را به من الهام نمودى و با شگفتيهاى حكمتت مرا هراسان كردى و مرا نسبت به آنچه در آسمان و زمينت از بدايع آفريده هايت آفريده اى، بيدار و براى سپاسگزارى و ياد كردن تو، هشيار نمودى و طاعت و عبادت را بر من

واجب ساختى و آنچه را فرستادگانت آورده اند، به من تفهيم كردى و قبول مايه خرسنديت را برايم آسان نمودى و در همه آن با يارى و لطفت بر من منّت نهادى.

(2) نيز اينكه مرا از بهترين خاك آفريدى، اى پروردگارم! پس كدام نعمتهايت به شمار و به ياد آورم و يا اينكه كدام بخششهايت را به سپاس ايستم كه آنها اى پروردگارم! بيش از آنند كه شمارندگان، بشمارند و يا حافظان به علم آنها دست يابند.

(3) نيز آنچه اى پروردگارم! از زيان و سختى از من دور ساختى و كنار زدى، بيشتر است از آنچه براى من از عافيت و خوشى آشكار شده است. و من اى پروردگارم! به حقيقت ايمان و تصميم ثابت و توحيد خالص صريح خود و درون ضمير پنهانم و رابطه هاى مجارى نور ديدگانم و خطوط پيشانيم و گذرگاههاى نفسم و قطعات نرم پاره هاى بينيم و پيچ و خمهاى گوشم و آنچه لبانم در بر گيرد و بر آن جمع شود و حركات الفاظ زبانم و محل اتّصال آرواره و دهانم و جاى رويش دندانهايم و گواراهاى خوردنى و نوشيدنيم و محل ارتباط سر و قرارگاه گردنم و آنچه قفسه سينه ام در بر مى گيرد و نگهدارندگان بزرگ رگ قلبم و رگ بزرگ حجاب دلم و پاره هاى اطراف جگرم و آنچه اطراف دنده هايم در بر دارد و مفاصل استخوانهايم و گيرايى عوامل و اطراف انگشتان، گوشت، خون، موى، پوست، عصب، نى گونه ها، استخوانها، مغز، رگها و همه جوارحم و هر آنچه در

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:205

ايام شيرخوارگيم بر آن بافته شده و آنچه زمين از من برداشته و خواب و بيدارى

و آرامشم و حركات ركوع و سجودم، گواهى مى دهم كه اگر در طول روزگاران و قرون بكوشم و تلاش نمايم، اگر تمام آن روزگاران را زنده بمانم كه سپاس يكى از آن نعمتها را ادا كنم، قادر بر آن نخواهم بود مگر به منّت تو كه خود بر من واجب مى سازد تا براى تو سپاسى تازه و جاويد گويم و ستايشى جديد و عظيم كنم.

(1) بارى و اگر من و شمارندگان از بندگانت حريص باشيم كه ميزان نعمتهاى پيشين و پسين تو را بشماريم، آنها را به شمار نمى آوريم و نه ميزان آن را مشخص مى سازيم، هيهات! آن چگونه باشد در حالى كه تو در كتاب گويا و خبر راستين خود فرموده اى: و اگر نعمت خداى را بشماريد، آن را نخواهيد (و نمى توانيد) شمرد «1».

(2) خداوندا! كتاب تو و خبرهايت راست گفتند. و پيامبران و فرستادگانت آنچه را به سوى آنان از وحى تو فرود آمده و آنچه براى آنان و به وسيله آنها از دين خود، تشريع نموده اى، ابلاغ نمودند، جز اينكه من اى پروردگارا! با جهد و جدم و به اندازه طاعت و قدرتم گواهى مى دهم و با ايمان و يقين مى گويم:

سپاس خداوند را كه فرزندى اختيار نكرده تا موروث باشد و شريكى در ملك خود ندارد تا مخالف وى در آنچه آفريده است، باشد و نه سرپرستى از خوارى، تا در آنچه ساخته است، عطايى به وى بخشد، پس پاك است پاك: اگر در آنها خدايانى جز اللّه مى بودند، تباه مى گشتند و از هم گسيخته مى شدند، پاك است خداوند يكتاى يگانه بى نياز كه نه زاده و نه زاييده شده و نه كسى

همتاى اوست.

______________________________

(1) ابراهيم/ 34.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:206

(1) سپاس خداى را سپاسى كه با سپاس فرشتگان مقرّب و پيامبران مرسلش برابر باشد و صلوات و سلام خداوند بر برگزيدگانش، محمد؛ خاتم پيامبران و خاندان پاك طاهر خالصش باد!».

(2) سپس حضرت حسين عليه السّلام شروع كرد به درخواست از خداوند، در حالى كه اشكهايش بر چهره مباركش جارى بود و مى گفت:

«خداوندا! بگذار آن گونه از تو بترسم كه گويى تو را مى بينم و مرا با تقواى خودت خوشبخت ساز و با معصيت خود، بدبخت مكن و مرا در قضاى خودت بهترين را عنايت كن. خداوندا! بى نيازيم را در نفسم، يقين را در قلبم، اخلاص را در عملم، نور را در ديدگانم، بصيرت را در دينم قرار ده و مرا از جوارحم بهره مند ساز و گوش و ديده ام را وارثان از من ساز و مرا بر آنكه به من ستم نموده، يارى فرما و انتقام و خواسته هايم در مورد او را برايم آشكار ساز و چشم مرا بدان روشن نما.

(3) خداوندا! اندوهم را برطرف كن، زشتيم را بپوشان، گناهم را ببخشاى، شيطانم را طرد كن، گرو گذاريم را بگشاى و براى من اى پروردگارم! درجه بلند را در آخرت و دنيا قرار ده.

(4) خداوندا! سپاس تو راست آن گونه كه مرا آفريدى و مرا شنواى بينا قرار دادى و سپاس تو راست آن گونه كه مرا آفريدى و مرا موجودى سالم و درست ساختى به رحمت خود نسبت به من، در حالى كه از آفريدنم بى نياز بوده اى.

(5) خداوندا! به آنچه مرا آفريدى و سرشتم را نيكو بنيان نهادى. پروردگارا! به آنچه مرا به وجود آوردى

و صورتم را زيبا ساختى. پروردگارا! به آنچه به من نيكى كردى و در جانم عافيت بخشيدى. پروردگارا! به آنچه مرا نگهداشتى و توفيق دادى. پروردگارا! به آنچه به من نعمت دادى و هدايت فرمودى.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:207

پروردگارا! به آنچه به من عنايت داشتى و از هر چيزى عطا كردى. پروردگارا! به آنچه مرا غذا دادى و نوشانيدى. پروردگارا! به آنچه به من بى نيازى و ثروت دادى. پروردگارا! به آنچه مرا يارى كردى و عزّت دادى. پروردگارا! به آنچه مرا از پوشش با صفايت پوشانيدى و از نيكيهاى كفايت كننده ات بر من آسان گرفتى، بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا بر گرفتاريهاى روزگاران يارى ده و از آنچه ظالمان در زمين انجام مى دهند كفايت فرما.

(1) خداوندا! از آنچه مى ترسم، نگهدار و از آنچه بيم دارم، حفظ فرما و در نفس و دينم محافظت فرما و در مسافرت، نگهدارم باش و در ميان اهل و مالم، عوض بخش و در آنچه روزيم داده اى، بركتم ده و در نفس خودم، خوار ساز و در چشم مردم، بزرگ گردان و از شرّ جن و انس، سلامت عنايت كن و مرا به گناهانم رسوا مساز و به اندرون ناآشكارم، رسوايى نده و مرا در عملم، ميازماى و نعمتهايت را از من مگير و مرا به غير از خودت وامگذار.

(2) پروردگارا! مرا به چه كسى واگذار مى كنى؟ به خويشاوندى كه از من ببرّد يا به غريبه اى كه چهره اش را به رويم عبوس گرداند يا به آنها كه مرا به استضعاف مى كشند، در حالى كه تو پروردگار و مالك امور من هستى، نزد تو شكايت مى برم

غريبيم را و دورى خانه و خواريم را نزد آنكه وى را متصدى كارهايم ساختى.

(3) پروردگارا! پس خشمت را بر من روا مساز كه اگر تو بر من خشم نگيرى، به كسى جز تو اهميت نخواهم داد. خداوندا! بى نياز هستى، جز اينكه عافيت بخشى تو براى من، گسترده تر باشد، پس پروردگارا! تو را به نور چهره ات كه زمين و آسمانها بدان درخشان گشتند و تاريكيها را به آن زدودى و امر اولين و آخرين را به آن نيكو گردانيدى، مرا بر خشم خودت نميران و ناخشنوديت را بر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:208

من فرود مياور، خشنودى از آن تو است تا آنجا كه پيش از آن خشنود گردى، (1) جز تو پروردگارى نيست اى آفريدگار شهر حرام و مشعر حرام و بيت عتيقى كه بركت بر آن جاى دادى و آن را جاى امنى براى مردم قرار دادى! اى آنكه با حلمش گناهان عظيم را بخشيده و به فضلش نعمتها را فراوان و كامل ساخته! اى آنكه به كرمش عطاياى فراوان داده! اى ساز و برگ من هنگام سختى! اى همراه من هنگام تنهايى! اى فرياد رسم وقت گرفتارى! اى ولىّ من هنگام نعمت! اى پروردگارا! و اى پروردگار پدرانم: ابراهيم، اسماعيل، اسحاق و يعقوب! و اى پروردگار جبرئيل، ميكائيل و اسرافيل! و اى پروردگار محمد خاتم پيامبران و خاندان برگزيده اش! اى فرودآورنده تورات، انجيل، زبور و فرقان! اى فرودآورنده كهيعص، طه، يس و قرآن حكيم! (2) تو پناهگاه من هستى هرگاه كه انديشه ها با وسعتشان مرا ناتوان سازند و زمين با گشادگيش بر من تنگ شود و اگر رحمت تو نمى بود، از هلاك شدگان مى بودم

و تو بخشنده خطايم هستى. و اگر پوشش تو نمى بود، از رسواشدگان مى بودم و تو مرا به يارى بر دشمنانم تأييد نمودى كه اگر ياريت بر من نمى بود، از شكست خوردگان مى بودم. اى آنكه خود را مخصوص نموده است به بلندى و برترى كه دوستانش به عزتش، عزيز مى گردند! اى آنكه پادشاهان در برابر او يوغ خوارى بر گردن نهاده اند و آنها از قدرتهايش بيمناكند، چشمهاى خيانتكار را مى شناسد و از راز دلها و پنهانى حوادث آينده زمانها و روزگاران با خبر است! اى آنكه هيچ كس جز او نمى داند كه وى چگونه است! اى آنكه جز وى نمى داند كه وى چيست! اى آنكه جز او كسى او را نمى داند «1»! اى آنكه زمين را بر آب نهاد و هوا را با آسمان بست! اى

______________________________

(1) اى آنكه جز او آنچه را وى مى داند، نمى داند (خ ل).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:209

آنكه گرامى ترين نامها از آن اوست! اى دارنده نيكى كه هيچ گاه قطع نشود! (1) اى آورنده كاروان براى يوسف در آن سرزمين دور افتاده! و اى بيرون آورنده او از چاه! و اى آنكه او را پس از بردگى، پادشاه ساختى! اى آنكه او را به سوى يعقوب بازگرداندى پس از آنكه چشمانش از اندوه، نابينا گشته و او غمگين بود! اى برطرف كننده زيان و گرفتارى از ايّوب! و اى بازدارنده دو دست ابراهيم از ذبح فرزندش پس از آنكه سالخورده گشته و عمرش فنا گرديده بود! اى آنكه دعاى زكريا را اجابت نمود و يحيى را به او بخشيد و وى را يگانه و تنها رها نكرد! (2) اى آنكه يونس را از شكم

ماهى به در آورد! اى آنكه دريا را براى بنى اسرائيل شكافت و آنها را نجات داد و فرعون و سپاهيانش را از جمله غرق شدگان قرار داد! اى آنكه بادها را پيشاپيش رحمتش، مژده دهنده فرستاد! اى آنكه بر معصيت كنندگان از خلقش، شتاب نمى كند! اى آنكه جادوگران را پس از مدتها بى اعتقادى، رهايى بخشيد در حالى كه از نعمتش مى خوردند و جز او را مى پرستيدند و او را به خشم آورده و غير از او را مى پرستيده اند! اى اللّه! اى اللّه! اى آغازگر! اى آفريننده بى انباز! اى هميشه بى پايان! (3) اى زنده آنگاه كه زنده اى نبوده! اى زنده كننده مردگان! اى آنكه بر هر كسى به آنچه انجام داده پايدار است! اى آنكه سپاس من نسبت به وى اندك شد ولى مرا محروم نساخت و گناه من بزرگ شد امّا مرا رسوا ننمود و مرا بر نافرمانيها يافت اما مرا رسوا نساخت! اى آنكه مرا در خردسالى حفظ كرد! اى آنكه مرا در بزرگسالى روزى داد! اى آنكه نيكيهايش نسبت به من به شمار نمى آيد و نعمتهايش پاداش داده نمى شود! اى آنكه به احسان با من روبه رو شده و من به بدى و نافرمانى با وى روبه رو گشته ام! اى آنكه مرا به ايمان هدايت كرد پيش از آنكه سپاس امتنان را بشناسم! اى آنكه در بيمارى، او را فرا خواندم، مرا شفا بخشيد، در برهنگى مرا پوشانيد، در

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:210

گرسنگى، مرا سير نمود، (1) در تشنگى، مرا سيراب ساخت، در خوارى، عزّتم بخشيد، در نادانى، آگاهيم داد، در تنهايى، فراوانيم داد، در دورى، مرا بازگردانيد، در كم نوايى، ثروتم عطا

كرد، از او يارى خواستم پس مرا يارى داد و در ثروت او را فرا خواندم پس ثروتم را از من دور نساخت و از همه آنها دست بازداشتم پس او به نعمتم آغاز نمود، پس حمد و سپاس تو را باشد اى آنكه خطايم را بخشيدى و اندوهم را برطرف كردى، دعايم را اجابت نمودى، عورتم را پوشاندى، گناهانم را عفو فرمودى، مرا به خواسته ام رساندى و بر دشمنم يارى كردى، (2) اگر بشمارم نعمتها، منّتها و بخششهاى نيكويش را، آنها را به شماره نمى آورم! اى مولاى من! تو منّت نهادى، تو نعمت بخشيدى، تو نيكى كردى، تو بخشش نمودى، تو برترى دادى، تو كمال عنايت فرمودى، تو روزى دادى، تو توفيق مرحمت داشتى، تو بخشيدى، تو بى نياز ساختى، تو به قدر كافيت مرحمت كردى، تو پناه دادى، تو كفايت نمودى، تو رهنمون گشتى، تو عصمت عطا كردى، تو پوشاندى، تو مغفرت نمودى، تو از لغزش، چشم پوشيدى، تو توانگرى بخشيدى، تو عزّت دادى، تو يارى بخشيدى. تو پشتيبان شدى، تو تأييد نمودى، تو نصرت بخشيدى، تو شفا دادى، تو عافيت عنايت داشتى، تو كرامت فرمودى، تو را بركت و بلندى باد، ستايش پيوسته تو را باشد و پيوسته سپاس تو را باد! (3) آنگاه، من اى پروردگارم! به گناهانم اعتراف دارم پس آنها را بر من ببخشاى، من بدى كرده ام، من خطا نموده ام، من قصد كرده ام، من نادانى داشته ام، من غفلت نموده ام، من سهو كرده ام، من اعتماد كرده ام، من تعهّد نموده ام، من وعده داده ام، من خلف وعده داشته ام، من پيمان شكنى كرده ام، من اقرار كرده ام، من به نعمتهايت بر خود و نزد خود اعتراف

كرده ام، من به گناه اقرار كرده و آن را بيان داشته ام، پس آن را بر من ببخشاى، اى آنكه گناهان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:211

بندگانش به وى زيانى نمى رساند و او از طاعت آنان بى نياز است. موفق كسى باشد كه به كمك و رحمتش عمل صالح انجام دهد. (1) اى پروردگار! و اى سرورم! ستايش تو را باشد، اى پروردگارم! مرا فرمان دادى و تو را نافرمانى كردم و مرا نهى كردى و من نهى تو را توجه ننمودم، پس چنان شدم كه نه برائتى دارم كه عذر خواهم و نه قدرتى دارم كه يارى جويم، پس به چه چيزى با تو روبه رو شوم «1».

اى مولاى من! آيا به گوشم يا به ديده ام يا به زبانم و يا به پايم؟ آيا همه آنها نعمتهاى تو نزد من نيستند كه من با همه آنها تو را معصيت كرده ام؟ اى مولاى من! تو را بر من حجت و راه باشد، اى آنكه مرا از پدران و مادران پوشاندى تا مرا سخن درشت نگويند و از خاندان و برادران تا بر من طعنه نزنند و از پادشاهان تا مرا مجازات ننمايند! و اگر آنان اى مولاى من! بر آنچه درباره ام مى دانى، مطلع مى شدند، مرا مهلت نمى دادند و مرا دور مى ساختند و از من مى بريدند (2) و اينك اين من هستم اى پروردگارم در پيشگاه تو اى سرورم! خاضع، ذليل، اندك و ناچيزم، نه بى گناهم كه عذر خواهى كنم و نه قدرتمندم كه يارى جويم و نه حجتى دارم كه به آن تمسك نمايم و نه مى گويم كه مرتكب نشده و بدى نكرده ام. و اى مولاى من! اگر

انكار كنم، سودى برايم نخواهد داشت آن هم چگونه باشد در حالى كه همه جوارحم در آنچه عمل كرده ام بر من گواه باشند و به يقين و بدون شك مى دانم كه تو درباره امور عظيم از من خواهى پرسيد كه تو آن داور دادگرى هستى كه ستم نمى كنى و عدل تو مرا نابود مى سازد و فرار من از همه دادگرى تو است، پس اى پروردگارم! اگر عذابم دهى به سبب گناهانم خواهد بود بعد از حجتت بر من و اگر بر من ببخشى، به حلم، جود و كرمت

______________________________

(1) از تو پوزش طلبم (خ ل).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:212

خواهد بود، (1) خدايى جز تو نيست، تو پاك هستى و همانا كه من از مغفرت جويانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از يكتاپرستانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از بيمناكانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از پريشانانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از اميدوارانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از مشتاقانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از لا اله الا الله گويانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از درخواست كنندگانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از سبحان اللّه گويان هستم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى كه من از تكبيرگويانم، خدايى جز تو نيست، پاك هستى، پروردگار من و پدران پيشين من هستى.

(2) خداوندا! اين ستايش من بر تو است كه تو را به عظمت و اخلاص يكتاپرستانه ياد مى كنم و به نعمتهاى تو اقرار دارم و آنها را باز مى شمارم هر چند معترف

هستم كه آنها را به سبب فراوانيشان و كمال و تمام و پى درپى بودن و گذشته به فعلى متصل بودنشان به شماره نمى آورم، پيوسته به آنها بر من عنايت داشتى آنگاه كه مرا آفريدى و به وجود آوردى از آغاز عمرم از بى نياز ساختن بعد از فقر و دور ساختن زيان و مهيّا كردن وسايل آسانى و دور كردن سختى و گشايش گرفتارى و سلامت تن و سالم بودن در دين و اگر همه جهانيان از پيشينيان و پسينيان مرا به ذكر نعمتهايت يارى مى دادند، توانا نمى شدم و آنها نيز توانا نمى گرديدند. پاك هستى و بلند مرتبه اى، پروردگار كريم عظيم رحيم، نعمتهايت به شمار نمى آيند و به ستايش تو دسترسى نباشد و نعمتهاى تو پاداش داده نمى شود، بر محمد و آل محمد درود فرست و نعمتهايت را بر ما تمام گردان و ما را به طاعتت خوشبخت ساز، پاك هستى تو، خدايى جز تو نيست.

(3) خداوندا! تو دعاى ناچاران را مى پذيرى، بدى را دور مى سازى، گرفتار را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:213

فريادرس هستى، بيمار را شفا مى بخشى، فقير را بى نياز مى كنى، شكسته را جبران مى كنى، به كوچك، رحم مى نمايى، به بزرگ، كمك مى دهى، بدون تو، هيچ پشتيبانى نباشد و نه توانايى برتر از تو است و تو بلند مرتبه بزرگوار هستى، اى رها بخش اسير دربند! اى روزى دهنده طفل خردسال! اى پناه بيمناك پناه جوى! اى آنكه او را شريك و وزيرى نيست! بر محمد و آل محمد درود فرست و در اين شبانگاه به من لطف كن آنچه را عطا كرده و به يكى از بندگانت بخشيده اى و از هر نعمتى كه

عطا مى كنى، نعمتهايى كه بازمى دهى، گرفتاريهايى كه دور مى سازى، گرفتاريهايى كه برطرف مى كنى، دعايى كه اجابت مى نمايى، كار نيكى كه مى پذيرى و گناهى كه مى پوشانى كه تو دارنده لطف هستى و به آنچه خواهى، آگاه و بر هر چيزى، توانايى.

(1) خداوندا! تو نزديكترين كسى هستى كه فرا خوانده شود، سريعترين كسى كه اجابت نمايد، گرامى ترين كسى كه عفو كند، گسترده ترين كسى كه بخشش دهد و شنواترين كسى كه از او درخواست گردد، اى رحمان دنيا و آخرت! و اى رحيم آنها! همچون تو كسى نيست كه از او درخواست شود و كسى جز تو مورد اميد نباشد، از تو درخواست نمودم و تو مرا اجابت كردى و از تو طلب كردم و به من عطا نمودى و به سوى تو رغبت نمودم، پس مرا رحمت كردى و بر تو اعتماد كردم، پس مرا نجات دادى و به سوى تو پناه آوردم، پس مرا كفايت داشتى.

(2) خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست آن گونه كه محمد شايسته آن باشد اى عظيم! بر او و خاندان برگزيده پاك طاهرش، همگى درود بفرست و ما را با عفوت نسبت به ما بپوشان كه صداها با زبانهاى گوناگون به سوى تو فرياد گشته است، پس خداوندا! براى ما در اين شامگاه سهمى قرار ده از هر چيزى كه ميان بندگانت تقسيم مى كنى، از هر نورى كه به آن هدايت مى دهى از هر رحمتى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:214

كه گسترده مى سازى، هر بركتى كه فرود مى آورى، هر عافيتى كه بر بندگان ارزانى مى دارى و هر رزقى كه مى گسترانى اى بخشنده ترين بخشندگان! (1) خداوندا! ما را در اين

وقت، رستگار، كامياب، طاعت نموده و غنيمت گرفته، پذيرا باش و ما را از نوميدان قرار مده و از رحمت خود، بى نصيب نساز و از آنچه از فضل تو اميدواريم، محروم مفرما. ما را از رحمتت محروم و از فضيلت آنچه از عطاى تو اميد داريم، نااميد مفرما. ما را ناكام بازمگردان و نه طرد شده از درگاهت، اى بخشنده ترين بخشندگان! و اى كريمترين كريمان! با يقين به سوى تو روى آورديم و به سوى بيت حرامت، قصد كرده و متوجه شده ايم، پس ما را بر مناسكمان يارى ده و حج ما را برايمان كامل كن و از ما بگذر و به ما عافيت عنايت فرما كه دستهايمان را به سوى تو دراز كرديم و آنها به خوارى اعتراف، مشخص شده اند (2) خداوندا! در اين شامگاه آنچه را از تو خواسته ايم به ما مرحمت كن و از آنچه كفايتش را از تو خواسته ايم، كفايت ده كه جز تو كفايت كننده اى نداريم و جز تو ما را پروردگارى نيست. حكم تو در ما نافذ است و علم تو ما را در برگرفته، قضاى تو در ميان ما دادگرانه است. براى ما خير را قضا فرما و مرا از اهل خير قرار ده.

(3) خداوندا! به لطف خود پاداش عظيم را براى ما واجب ساز و ذخيره ارزشمند و آسانى هميشگى را نصيب ما كن و گناهان ما را همگى ببخشاى و ما را همراه هلاك شوندگان نابود مفرما و رأفت و رحمتت را از ما دور مساز، اى مهربانترين مهربانان! (4) خداوندا! در اين وقت، ما را از جمله كسانى قرار ده كه از تو درخواست نموده و

به آنها عطا كرده اى و تو را سپاس گفته و افزون داده اى و به سوى تو توبه

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:215

كرده و پذيرفته اى و از همه گناهان به سوى تو بيزار گشته و آنها را بخشيده اى، اى دارنده شكوه و كرامت! (1) خداوندا! و ما را پاك گردان «1» و پشتيبان ما باش «2» و تضرّع ما را بپذير اى بهترين كسى كه از او درخواست مى شود! و اى مهربانترين كسى كه از او مهربانى خواسته شود! اى آنكه به هم آمدن چشمها و يا نگرش ديده ها و يا آنچه در دلها جاى گرفته بر او پنهان نمى ماند و نه آنچه در قلبها مخفى نموده باشند كه علم تو و گستره حلمت، همه را به شمار آورده، تو پاك و بسيار بلند مرتبه اى از آنچه ستمگاران مى گويند. آسمانهاى هفتگانه و زمينها و هر كه در آنهاست تو را تسبيح مى گويد و نيست چيزى مگر اينكه تو را به پاكى مى ستايد، ستايش، عظمت و بلندى جايگاه از آن تو است اى دارنده جلال و كرامت، فضيلت و بخشش و نعمتهاى عظيم. و تو بخشنده كريمى، تو رءوف و مهربان هستى.

(2) خداوندا! از رزق حلالت بر من بگستران و مرا در بدن و در دينم عافيت عنايت فرما و هراس مرا ايمنى بخش و گردنم را از آتش برهان.

(3) خداوندا! بر من مكر مفرما و مرا به تدريج مگير و مرا به خدعه دچار نساز و شرّ بدان از جنّ و انس را از من دور فرما (سپس حضرت چشم بر آسمان دوخت و با صداى بلند گفت:) اى شنواترين شنوايان! اى بيناترين بينايان! و

اى سريعترين شمارندگان! و اى مهربانترين مهربانان! بر محمد و آل محمد؛ سروران با يمن و بركت، درود فرست.

(4) خداوندا! و آن حاجتم را از تو درخواست مى كنم كه اگر آن را به من بخشى، مرا زيان نمى رساند آنچه از من بازداشته اى و اگر از من بازدارى، برايم

______________________________

(1) و ما را توفيق ده (خ ل).

(2) و ما را عصمت ده (خ ل).

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:216

سودمند نباشد آنچه را به من داده باشى. از تو درخواست مى كنم رهايى گردنم را از آتش، جز تو پروردگارى نيست، تنهايى بدون شريك، ملك از آن تو است و ستايش تو را باشد و تو بر هر چيزى توانايى اى پروردگارم! اى پروردگارم!».

(1) اين دعا، تأثير عظيمى بر جان همراهان امام داشت. آنها با دلها و عواطفشان به سوى او توجه كرده و به دعايش گوش فرا داده و صداى گريه آنها بلند گشته و از دعا براى خود بازمانده بودند، در مكانى كه دعا در آن اجابت مى گردد.

راويان مى گويند: امام تا غروب آفتاب به دعاى خود ادامه داد و سپس به سوى «مزدلفه» حركت كرد و مردم نيز به همراه ايشان حركت كردند «1».

(2)

نمى بندد كه اميد به او مورد اعتماد نباشد ...» «2».

(4) 2- آن حضرت عليه السّلام به فرزندش على بن الحسين فرمود: «اى فرزند! بر

______________________________

(1) مجلسى، زاد المعاد 248- 268. كفعمى 339- 350، بلد الامين. بلاغت امام حسين. ابن طاووس، اقبال كه زيادتى بر اين دعا دارد.

(2) ريحانة الرسول، ص 55.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:217

حذر باش از ستم كردن به كسى كه جز خداى عز و جل، ياورى در برابر تو نداشته باشد ...» «1».

(1) 3- حضرت فرمود: «خداوند توانايى كسى را نمى گيرد مگر اينكه طاعتش را از او بردارد و قدرت كسى را نمى گيرد مگر اينكه تكليف را از او بردارد ...» «2».

(2) 4- حضرت فرمود: «بر حذر باش از چيزى كه از آن عذرخواهى كنى؛ زيرا مؤمن نه بدى مى كند و نه عذر خواهى مى نمايد و منافق، هر روز بدى مى كند و عذر خواهى مى نمايد ...» «3».

(3) 5- حضرت فرمود: «از آنچه تو را به شك مى اندازد، به سوى آنچه تو را به شك نمى اندازد بگذر؛ زيرا دروغگويى، شك انداز و راستگويى، اطمينان بخش است ...» «4».

(4) 6- حضرت فرمود: «خداوندا! مرا به احسان استدراج مكن و با گرفتارى، تأديب منما ...» «5».

(5) 7- حضرت فرمود: «پنج چيز است كه در هر كسى نباشد، چيز قابل استفاده فراوانى در او نباشد: عقل، دين، ادب، حيا و حسن خلق ...» «6».

(6) 8- حضرت فرمود: «بخيل كسى است كه در سلام كردن، بخل ورزد ...» «7».

(7) 9- حضرت فرمود: «هر كس در معصيت خداوند در كارى تلاش كند،

______________________________

(1- 2) تحف العقول، ص 46.

(3) تحف العقول، 46.

(4) انساب الاشراف، ج 3/ 143.

(5) كشف الغمّة 2/ 31.

(6- 7)

ريحانة الرسول، ص 55.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:218

براى آنچه اميد داشته باشد، از بين رفتنى تر و براى آنچه بيم دارد، سريعتر باشد ...» «1».

(1) 10- حضرت فرمود: «از نشانه هاى علامتهاى قبول، نشستن نزد اهل خرد است و از نشانه هاى عوامل جهل، جدال با غير اهل كفر و از دلايل عالم، انتقاد وى از سخن خويش و علم او به حقايق فنون بينش است ...» «2».

(2) 11- حضرت فرمود: «مؤمن، خداوند را پناه خويش قرار مى دهد و گفتار او را آيينه خود مى سازد، پس گاهى به صفت مؤمنان مى نگرد و گاه وصف متجبران را مورد توجه قرار مى دهد، بنابراين، وى از او در لطايف و از نفس خويش، در تعارف و از هوش خود، در يقين و از پاكى خويش، در تمكين باشد ...» «3».

(3) 12- حضرت فرمود: «هرگاه شنيدى كه شخصى متعرض نواميس مردم مى شود، پس تلاش كن كه تو را نشناسد ...» «4».

(4) 13- آن حضرت عليه السّلام به مردى كه ديگرى را نزد وى غيبت كرده بود، فرمود: «اى شخص! از غيبت، خوددارى كن كه آن خوراك سگهاى جهنّم است ...» «5».

(5) 14- مردى در حضور آن حضرت، سخن راند و گفت: كار نيك اگر براى غير اهل آن انجام شود، از بين مى رود. آن حضرت عليه السّلام فرمود: «چنين نيست،

______________________________

(1) تحف العقول، ص 246- 248.

(2) همان.

(3) تحف العقول، 246- 248.

(4) ريحانة الرسول، ص 55.

(5) بحار، 78/ 117. تحف العقول. ص 245.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:219

ولى كار نيك مانند رگبار باران است كه به نيكوكار و بدكار، مى رسد ...» «1».

(1) 15- مردى از آن حضرت درباره تفسير قول خداى تعالى

پرسيد كه مى فرمايد: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ «2»، «و اما به نعمت پروردگارت، سخن گوى»، فرمود: «او را امر كرد تا سخن بگويد از آنچه خداوند در دينش به وى نعمت داده است» «3».

(2) 16- حضرت فرمود: «مرگ با عزّت، از زندگى در ذلّت بهتر است» «4».

(3) 17- حضرت فرمود: «گريه در ترس از خدا، نجات از آتش است» «5».

(4) 18- حضرت فرمود: «هر كس از انديشه بازماند و حيله ها بر او دشوار شود، مدارا كليد وى باشد» «6».

(5) 19- حضرت فرمود: «هر كس عطاى تو را بپذيرد، تو را بر كرم يارى نموده باشد» «7».

(6) 20- حضرت فرمود: «در روز قيامت، منادى ندا مى دهد: اى مردم! هر كس مزدى بر خدا داشته باشد، برخيزد، پس جز نيكوكاران كسى بر نمى خيزد ..» «8».

(7) 21- حضرت فرمود: «از اعمال اين امّت چيزى نيست مگر اينكه هر

______________________________

(1) تحف العقول، ص 245.

(2) ضحى/ 11.

(3) تحف العقول، ص 246.

(4) بحار 44/ 192.

(5) نزهة الناظر فى تنبيه الخاطر، جامع الاخبار، ص 97، مستدرك الوسائل 11/ 245.

(6) ابن عساكر، تاريخ 4/ 323. اعلام الدين، ص 298، بحار الانوار 78/ 128.

(7) بحار 78/ 127.

(8) بحار 93/ 347.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:220

بامداد بر خداى عزّ و جل عرضه مى گردد» «1».

در اينجا سخن درباره بعضى كلمات برجسته حكمت آميز، مواعظ و آداب روايت شده از آن حضرت، به پايان مى رسد كه به جهت اختصار و خوددارى از اطاله سخن، مضامين آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار نداديم.

(1)

مناسبات به عنوان شاهد مثال بر زبان آورده است، هر چند به نظر ما بعضى از آنها خالى از جعل نيست. برخى از اين موارد، بدين شرح است:

(2) 1- مردى اعرابى به مسجد پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله وارد شد، پس در كنار حضرت حسن بن على عليه السّلام ايستاد در حالى كه جمعى از مردم دور آن حضرت حلقه زده بودند. پس درباره او پرسيد. به او گفته شد كه وى «حسن بن على» است. گفت:

مقصود من هم او مى باشد كه آنان سخن مى گويند و در سخن خويش فصاحت دارند و من از صحراها، دشتها، درّه ها و كوهها گذشتم و آمدم تا با وى سخن بگويم و از او درباره سخنان مشكل در زبان عربى بپرسم. يكى از همنشينان امام به وى گفت: اگر براى اين كار آمده اى، پس از آن جوان شروع كن و به حضرت حسين اشاره نمود.

وى به سوى آن حضرت رفت و ايستاد و بر او سلام كرد. امام عليه السّلام سلامش را پاسخ داد و به او فرمود: حاجت تو چيست؟

گفت: من از هرقل، جعلل، اينم و همهم به سوى تو آمده ام.

______________________________

(1) بحار 93/ 347.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:221

(1) امام حسين عليه السّلام تبسم نمود و به او فرمود: اى اعرابى! كلامى را بر زبان آوردى كه جز عالمان آن را در نيابند.

اعرابى به او گفت: از اين بيشتر نيز مى گويم، آيا تو به قدر سخنم مرا پاسخ مى گويى؟

حضرت حسين عليه السّلام به او فرمود: هر چه مى خواهى بگو، من تو را پاسخگو هستم.

گفت: من بدوى هستم و بيشتر گفته هايم شعر است كه ديوان عرب

باشد.

حضرت فرمود: هر چه مى خواهى بگو، من تو را پاسخ مى گويم.

(2) آن اعرابى به سرودن شعر آغاز نمود و گفت:

هفا قلبى الى اللهوو قد ودع شرخيه

و قد كان انيقاعصر تجرارى ذيليه

عيالات و لذات فيا سفيا لعصريه

فلما عمم الشيب من الرأس نطاقيه

و أمسى قد عنانى منه تجديد خضابيه

تسليت عن اللهوو ألقيت قناعيه

و فى الدهر أعاجيب لمن يلبس حاليه

فلو يعمل ذو رأى أصيل فيه رأييه

لالفى عبرة منه له فى كر عصريه «دل من به سوى لهو مى شتابد در حالى كه دوران جوانى را وداع گفته است».

«در حالى كه در روزگار جوانيش، بسيار شاداب بوده است».

«عيالها بود و لذتها كه چه روزگارى بود».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:222

«و هنگامى كه پيرى، اطراف سرم را سفيد كرد».

«و مرا ناگزير ساخت تا خضاب به كار برم».

«از لهو بازماندم و آن را به حال خودش گذاشتم».

«در زمانه شگفتيهايى است براى كسى كه دو حالتش را تجربه كند!».

«و اگر انسان خردمند اصيلى، انديشه اش را در مورد آن به كار گيرد».

«از آن عبرتى مى يابد كه در دوران زندگى به كارش مى آيد».

(1) امام حسين عليه السّلام بالبداهه به وى چنين پاسخ داد:

فما رسم شجانى قدمحت آيات رسميه

سفور درجت ذيلين فى بوغاء قاعيه

هتوف حرجف تترى على تلبيد ثوبيه

و ولاج من المزن دنا نوء سماكيه

اتى مثغنجر الورق بجود من خلاليه

و قد احمد برقاه فلا ذم لبرقيه

و قد جلل رعداه فلا ذم لرعديه

ثجيج الرعد ثجاج اذا أرخى نطاقيه

فاضحى دارسا قفرالبينونة أهليه «هيچ نشانه اى كه آثارش نابود شده باشد، مرا اندوهگين نسازد».

«آنچه همچون گرد و خاكى كه همراه باد به هر طرف پراكنده شده باشد».

«بادهايى كه زوزه كشد و هواى سردى كه جامه ها را بر هم انباشته مى كند».

«و ابرى كه در آسمان پيش مى آيد و نزديك مى شود».

«ابرى تيره كه پيش

مى آيد و از ميان آن بخشش نثار مى شود».

«ابرى كه برقى ستوده دارد و هيچ نكوهشى بر برق آن نباشد».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:223

«صداى رعدش مى غرّد و هيچ نكوهشى بر رعد آن نيست».

«باران آن رعد، سيل آساست هرگاه فرو بارد».

«پس از آن از بين مى رود و آثارى از آن براى صاحبانش نمى ماند».

(1) وقتى كه آن اعرابى اين سخن را شنيد، متحير ماند و گفت: من تا به امروز از اين جوان، خوش سخن تر، قوى زبانتر و شيواتر در بيان، نديده ام.

امام حسن عليه السّلام به او فرمود: اى اعرابى!

غلام كرم الرحمن بالتطهير جديه

كساه القمر القمقام من نور سنائيه

و قد أرصنت من شعري و قومت عروضيه

«جوانى كه خداوند با تطهير، دو جدّش را گرامى داشته».

«و ماه درخشان از نور تابانش بر او جامه پوشانيده است».

«و من شعرم را محكم نموده و عروض آن را استوار ساخته ام».

(2) هنگامى كه اعرابى سخن امام حسن عليه السّلام را شنيد، با فرياد گفت: خداوند شما را بركت دهد! مردان همچون شما را قدر نشناسند. خداوند شما را جزاى خير دهد! و سپس از آنجا رفت «1».

(3) اين اقدام، نشانگر ميزان بهره مندى امام عليه السّلام از قدرت شاعرى و توانايى آن حضرت در ارتجال و ابداع است، جز اينكه بعضى از فصول اين قصه (به نظر ما) خالى از جعل نيست و آن آمدن يك اعرابى از سرزمينى دور كه سختيهاى سفر و زحمت آن را متحمل شده باشد براى اينكه امام را بيازمايد و تواناييهاى ادبى آن حضرت را بشناسد.

______________________________

(1) مطالب السئول فى مناقب آل الرسول، ص 28- 29.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:224

(1) 2- اين ابيات حكيمانه به آن حضرت نسبت داده شده

است:

اذا ما عضك الدهرفلا تجنح الى الخلق

و لا تسأل سوى اللّه تعالى قاسم الرزق

فلو عشت و طوفت من الغرب الى الشرق

لما صادفت من يقدر أن يسعد أو يشقى «1» «هرگاه روزگار تو را نيش زند، به سوى مردم روى نياور».

«و جز از خداى تعالى كه تقسيم كننده روزى است، چيزى طلب مكن».

«كه اگر زنده بمانى و از غرب تا شرق را بگردى».

«كسى را نمى يابى كه بتواند سعادتمند سازد و يا بدبخت نمايد».

اين شعر، بر قناعت، بزرگمنشى و عدم خضوع در برابر ديگران تشويق مى نمايد و انسان را وامى دارد كه از كسى چيزى درخواست نكند، جز پروردگارش كه جريان امور به دست اوست.

(2) 3- آن حضرت عليه السّلام فرمود:

اغن عن المخلوق بالخالق تغن عن الكاذب و الصادق

و استرزق الرحمن من فضله فليس غير اللّه من رازق

من ظن أن الناس يغنونه فليس بالرحمن بالواثق

أو ظن أن المال من كسبه زلت به النعلان من حالق «2».

«به آفريدگار از آفريده، بى نياز شو كه از دروغگو و راستگو بى نياز مى شوى».

«و از خداوند رحمان به فضلش روزى طلب كن كه جز خداوند كسى روزى دهنده نباشد».

______________________________

(1) كشف الغمة 2/ 34- 35. الفصول المهمّة، ص 180.

(2) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 231.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:225

«هر كس گمان كند كه مردم بى نيازش مى سازند، او به خداوند اعتمادى ندارد».

«يا اينكه گمان كند كه مال از كسب اوست، از بلندى پايش فرو مى لغزد».

در اين ابيات، دعوتى است به سوى پناه بردن به خداوند كه آفريدگار جهان و بخشنده زندگى مى باشد و بى نيازى خواستن از غير خداوند؛ زيرا هر كس به غير او پناه برد، تلاشش ناكام مى شود و از درستى، دور مى گردد.

(1) 4- امام حسين عليه

السّلام به زيارت قبور شهدا در بقيع رفت و چنين فرمود:

ناديت سكان القبور فاسكتوافأجابني عن صمتهم ترب الحشا

قالت: أ تدري ما صنعت بساكنى مزقت لحمهم و خرقت الكسا

و حشوت أعينهم ترابا بعد ماكانت تأذى باليسير من القذى

أما العظام فاننى مزقتهاحتى تباينت المفاصل و الشوى

قطعت ذا من ذا و من هذا كذافتركتها مما يطول بها البلى «1» «ساكنان قبرها را صدا زدم و آنها خاموش ماندند. پس خاك گور در برابر سكوتشان مرا پاسخ داد».

«گفت: آيا مى دانى كه با ساكنانم چه كرده ام؟ گوشت آنها را سوراخ كرده و پوششها را دريده ام».

«و چشمانشان را از خاك پر كردم، بعد از آنكه آنها از اندكى خاشاك، ناراحت مى شدند».

«اما استخوانها را من سوراخ نمودم تا اينكه مفصلها و بندها از هم جدا گشتند».

______________________________

(1) البداية و النهاية 8/ 208. ترجمة امام الحسين، ص 233.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:226

«اين را از آن و آن را نيز از هم جدا كردم و آنها را به حال خود گذاشتم تا مدتها پوسيده بمانند».

(1) اين ابيات، سرشار است از دعوت به عبرت گرفتن و پند آموختن از سرنوشت انسان و اينكه او وقتى در دل خاك قرار داده شود، به زودى متلاشى مى گردد و زيباييش از بين مى رود و پس از اندك مدتى، به صورت مقدارى خاك ناچيز در مى آيد.

(2) 5- «اعشى» اين ابيات را به امام حسين عليه السّلام نسبت داده است:

كلّما زيد صاحب المال مالازيد فى همّه و فى الاشتغال

قد عرفناك يا منغصة العيش و يا دار كل فان و بال

ليس يصفو لزاهد طلب الزهداذا كان مثقلا بالعيال «1» «هر قدر كه ثروتمند بر ثروتش افزوده شود، به اندوه و گرفتاريش افزوده

مى گردد».

«تو را اى تيره كننده زندگى! و اى جايگاه هر نابود شونده و از بين رونده! شناخته ايم».

«براى هيچ زاهدى طلب زهد ميسّر نمى شود هرگاه بار خانواده اش سنگين باشد».

(3) در اين ابيات، امام درباره پديده خاصى از پديده هاى زندگى سخن گفته كه عبارت است از اينكه انسان هر قدر زمينه ماديش گسترده تر شود، دردها و غمهايش فراوانتر مى گردد و تلاش و زحمتش در راه جريان بخشيدن امور ثروتها و زياد كردن منافع آنها، بيشتر مى شود.

______________________________

(1) ابن عساكر، ترجمة امام الحسين، ص 232.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:227

همچنين امام در مورد كسى سخن گفته است كه در زندگى به زهد علاقه دارد؛ زيرا وى راهى به سوى آن نمى يابد مادام كه بار خانواده بر او سنگينى كند؛ چون مشغول شدن وى به آن، او را از زهد نسبت به دنيا بازمى دارد.

(1) 6- «اربلى» روايت كرده كه امام، اين ابيات را در نكوهش ستم سروده است:

ذهب الذين أحبهم و بقيت فيمن لا أحبه

فى من أراه يسبني ظهر المغيب و لا أسبه

يبغى فسادى ما استطاع و أمره مما أرّبه

حنقا يدب لى الضراء و ذاك مما لا أدبه

و يرى ذباب الشر من حولى يطن و لا يذبه

و اذا خبا وغر الصدرر فلا يزال به يشبه

أ فلا يعيج بعقله أ فلا يثوب إليه لبّه

افلا يرى من فعله ما قد يسور اليه غبه

حسبى بربى كافياما أختشى و البغى حسبه

و لقل من يبغى عليه فما كفاه اللّه ربّه «1» «آنانى را كه دوست دارم، رفتند و در ميان كسانى كه دوست نمى دارم، مانده ام».

«نزد كسى كه مى بينم پشت سرم مرا ناسزا مى گويد در حالى كه من او را ناسزا نمى گويم».

«هر چه مى تواند در تباهيم مى كوشد در حالى كه من

براى بهتر شدنش

______________________________

(1) كشف الغمة 2/ 34. ريحانة الرسول، ص 48.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:228

مى كوشم».

«بد كينه، در پى زيان رساندن به من است و آن چيزى است كه من در پى بى آن نيستم».

«او مگسهاى شرّ را در اطرافم مى بيند كه صدا مى كنند، آنها را دور نمى سازد».

«هرگاه كينه دلها آرام شود، وى همچنان دست به كار آتش افروزى آن است».

«آيا از عقل خود سود نمى برد و آيا از خردش يارى نمى جويد؟».

«آيا نمى بيند كه از كارهايش چگونه بدى به او بازمى گردد؟».

«پروردگارم در برابر آنچه از آن بيمناكم براى من كافى باشد و ستم براى او بس است».

«و كم است آنكه به او ستم شود و خداوند پروردگارش به داد او نرسد».

(1) امام عليه السّلام در اين ابيات، درباره يكى از سرشتهاى شرورانه انسان سخن گفته كه عبارت از «ستم» مى باشد كه هر كس به آن آلوده شود، پيوسته اقدام به ناسزاگويى برادر خود و تعدى بر وى و تباه ساختن كار وى مى كند و اينكه هرگاه كينه دلها آرام گيرد، مى كوشد آنها را بر افروزاند تا به ستم و تعدى خود برسد.

امام عليه السّلام چنين كسى را پند مى دهد كه اگر به عقل خود مراجعه كند و در وضع خود بينديشد، در مى يابد كه ستم نمودن وى نسبت به برادرش، به خود او بازمى گردد و زيانها و گناهانش به او مى رسد و طبيعى است كه اگر انديشه در آن را ادامه دهد، بنا به آنچه علماى اخلاق بدان نظر داده اند. اين صفت بد را از نفس خود ريشه كن مى سازد.

(2) 7- «ابو الفرج اصفهانى» ادعا كرده است كه امام حسين عليه السّلام اين دو بيت

را

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:229

در مورد دخترش «سكينه» و مادر او «رباب» گفته است:

لعمرك اننى لاحب داراتكون بها سكينة و الرباب

احبهما و أبذل جل مالى و ليس لعاتب عندي عتاب «1» «به جان تو سوگند كه من خانه اى را دوست دارم كه سكينه و رباب در آن باشد».

«آنها را دوست دارم و بيشتر ثروتم را مى بخشم و هيچ سرزنش كننده اى نزد من سرزنشى ندارد».

و غير از او [يعنى ابو الفرج] اين بيت را افزوده است:

فلست لهم و ان غابوا مضيعاحياتى او يغيبنى التراب «2» «پس من آنان را هر چند غايب شوند، از بين نمى برم چه زنده باشم و چه در زير خاك پنهان شوم».

(1) اين ابيات، به نظر ما از جمله اشعار جعل شده مى باشند؛ زيرا امام حسين عليه السّلام بزرگوارتر و والاتر از آن است كه دوستيش نسبت به همسر و دخترش را ميان مردم منتشر سازد كه اين از اخلاق او نيست و نه او را شايسته مى باشد. اين مطلب، بدون شك، از جمله افترائاتى است كه عمدا جعل شده است تا از ارزش اهل بيت عليهم السّلام بكاهد.

(2) 8- و از آنچه آن حضرت سروده است اين ابيات مى باشد:

و اللّه يعلم ان مابيدى يزيد لغيره

و بانه لم يكتسبه بخيره و بميره

______________________________

(1) الاغانى 16/ 139.

(2) ذكرى الحسين عليه السّلام 1/ 139. البداية و النهاية 8/ 209.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:230 لو انصف النفس الخئون لقصرت من سيره

و لكان ذلك منه ادنى شرّه من خيره «1» «و خدا مى داند آنچه در دست يزيد است از آن ديگران مى باشد».

«و اينكه وى آن را با خير و ثروت خود به دست

نياورده است».

«اگر با نفس خيانتكار، انصاف مى ورزيد، از اين روش، كوتاه مى آمد».

«و آن شرّش از خيرش به وى نزديكتر مى بود».

(1) در اينجا سخن از بعضى الگوها و سرشتهاى امام حسين عليه السّلام به پايان مى رسد كه آن حضرت نمونه اى بى مانند از نمونه هاى نادر عقل انسانى و مثالى برجسته از مثالهاى رسالت اسلامى با همه ارزشها و پايه هاى اساسى آن بوده است.

______________________________

(1) ريحانة الرسول، ص 49.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:231

(1)

احساس كرد كه زندگيش پايان يافته و روزهاى حياتش به سر آمده است؛ زيرا آن حضرت آنچه را بر عهده داشت، ادا نمود و دين عظيمش را برپا نمود كه اقداماتش را در هدايت انسان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:232

و تنظيم رفتارش انجام مى دهد، بنابراين، ناگزير بايد از اين زندگى رخت بر بست ... و ما درباره بخشهاى اين فاجعه بزرگى كه مسلمين بدان دچار گشتند، سخن خواهيم گفت و به حوادث خطرناكى كه با آن همزمان گشتند، نظرى خواهيم افكند؛ زيرا آن حوادث، ارتباطى موضوعى با آنچه مورد بحث ماست دارند و بسيارى از علل را مشخص مى سازند و به رنجهايى كه امام حسين عليه السّلام همراه اهل بيت تحمل كرده و مصيبتها و گرفتاريهايى كه بر ايشان اتفاق افتاد، مربوط مى شوند.

(1)

را جز نزديك شدن اجل خود نمى دانم ...» «2».

______________________________

(1) الخصائص الكبرى 2/ 368.

(2) ابن كثير، تاريخ 5/ 223.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:233

(1) 2- اينكه وحى بر آن حضرت با اين آيه نازل شد: إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عِنْدَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ «1».

«تو خواهى مرد و آنان خواهند مرد، آنگاه روز قيامت در پيشگاه پروردگارتان به خصومت خواهيد پرداخت».

اين آيه، اخطارى براى آن حضرت در مورد وداع با زندگى بود كه افكار درونيش را برانگيخت و مسلمين شنيدند كه آن حضرت مى فرمود: «كاش! مى دانستم كه آن چه وقت اتفاق مى افتد؟».

و سوره «نصر» بر او نازل شد و آن حضرت ميان تكبير و قرائت، سكوت مى كرد و مى فرمود: «سبحان اللّه و بحمده. استغفر اللّه و أتوب اليه».

مسلمين، مضطرب و پريشان گشته به سوى او رفتند و در مورد اين حالت، هراسناك از آن حضرت پرسيدند كه وى صلّى اللّه عليه و آله به آنان پاسخ داد: «از مرگم به من خبرى رسيده است ...» «2».

مسلمانان پريشان گشتند و در امواجى پرهراس از دل شوره ها و افكار، فرو رفتند، زيرا اين امر همچون صاعقه بر سر آنها افتاده بود و نمى دانستند كه اگر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از اين دنيا برود، بر سر آنان چه پيش خواهد آمد.

(2)

براى نجات امتش را مشخص سازد تا آنان را از كج روى و انحراف، بازدارد.

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در سال دهم هجرت به آخرين حج خود رفت كه به «حجّة الوداع» معروف است و در آن حج، ميان زايران بيت اللّه الحرام منتشر ساخت كه ديدار وى با آنها در آن سال، آخرين ملاقات با آنان خواهد بود و فرمود:

«نمى دانم، شايد بعد از امسال ديگر هرگز شما را در اين موضع ديدار ننمايم ...».

(2) آن حضرت در ميان گروههاى فراوان مردم حركت مى كرد و آنها را با آنچه رستگارى و سعادتشان را تضمين مى نمود، آشنا مى كرد و مى فرمود: «اى مردم! من دو چيز گرانقدر را در ميان شما باقى مى گذارم، كتاب خدا و عترتم اهل بيتم ...» «1».

(3) نخستين تكيه گاه براى سلامت امّت و حفظ آن در برابر هرگونه انحراف عقيدتى، همانا تمسك جستن به كتاب خدا و تمسك جستن به عترت پاك است كه اين دو، اساس سعادت و رستگارى امّت در دنيا و آخرت هستند.

(4) هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مراسم حج را به پايان رساند، در كنار چاه زمزم ايستاد و به «ربيعة بن اميّة بن خلف» كه نوجوانى بود، دستور داد تا زير سينه مركبش بايستد، پس فرمود: اى ربيعه! بگو: «اى مردم! پيامبر خدا به شما مى گويد: شايد مرا بر حالتى همانند اين حالت و حالت خودتان نبينيد، آيا مى دانيد اين كدام شهر است؟ و آيا مى دانيد اين كدام ماه است؟ و آيا مى دانيد اين كدام روز است؟».

(5) مردم گفتند: آرى، اين شهر حرام، ماه حرام و روز حرام است. پس از آنكه

______________________________

(1) ترمذى، صحيح

5/ 662.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:235

مردم به اين موارد اقرار نمودند، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «خداوند، خونها و اموالتان را بر شما حرام كرده است همچون حرمت اين شهرتان، حرمت اين ماهتان و حرمت اين روزتان، آيا ابلاغ نمودم؟» گفتند: آرى.

(1) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش و از خدا بترسيد، اموال مردم را بى ارزش نسازيد و در زمين تباهكارى ننماييد، پس هر كس امانتى نزد او باشد آن را ادا نمايد».

سپس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «مردم در اسلام برابرند و هم پيمانه از آدم و حوّا هستند، هيچ برترى براى عرب بر عجم و براى عجم بر عرب نيست مگر به تقواى خدا، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(2) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش». سپس فرمود: «اصل و نسبهايتان را براى من نياوريد، بلكه اعمالتان را بياوريد تا بگويم براى مردم چنين است و براى شما چنين، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(3) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش»، سپس فرمود: «هر خونى كه در جاهليّت بود، آن را به زير پاى خود قرار دادم و اولين خونى كه به زير پا مى گذارم خون آدم بن ربيعة بن حارث بن عبد المطلب «1» است، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(4) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش. و هر رباخوارى كه در جاهليّت بود

______________________________

(1) «آدم بن ربيعه در قبيله هذيل» به دنبال دايه اى بود كه بنى سعد بن بكر او را كشتند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:236

آن را به زير پاى خود مى گذارم و نخستين ربا كه به زير پا مى گذارم، رباى عباس بن عبد المطلب است، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(1) حضرت فرمود: «خداوندا!

گواه باش. اى مردم! همانا تغيير دادن ماههاى حرام، زيادتى در كفر است كه به آن گمراه مى شوند آنان كه كافر شده اند؛ يك سال آن را حلال و يك سال آن را حرام مى دانند تا با آن برابرى كنند تعداد ماههايى كه خداوند حرام گردانيده است».

(2) سپس فرمود: «شما را در مورد زنان به نيكى سفارش مى كنم، آنها نزد شما ناتوانند و براى خود، چيزى را مالك نيستند، بلكه آنها را به امانت خدا گرفته ايد و به كتاب خدا فرجهايشان را حلال دانستيد و شما را بر آنها حقى است و آنان بر شما حق پوشاك و روزيشان را به نيكى دارند و شما را بر آنهاست كه پاى كسى را بر فراشتان راه ندهند و جز با اطلاع و اجازه شما به كسى در خانه هايتان اجازه ندهند، پس اگر چيزى از اين را انجام دادند، از آنها در بسترها كناره گيرى كنيد و آنها را بزنيد زدنى كه شديد نباشد، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(3) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش». سپس فرمود: «شما را به نيكى سفارش مى كنم در مورد كسانى كه برده شما هستند، آنها را غذا دهيد از آنچه مى خوريد و بپوشانيد از آنچه مى پوشيد و اگر گناهى مرتكب شدند، با مجازات بدكارانتان برابر بدانيد، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(4) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش». سپس فرمود: «مسلمان، برادر مسلمان است، او را فريب نمى دهد، نسبت به او خيانت نمى كند، او را غيبت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:237

نمى نمايد، خونش و نه چيزى از مالش را حلال نمى شمارد مگر به رضايت وى، آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(1) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش».

پيامبر صلّى اللّه عليه و

آله همچنان به سخنرانى خود ادامه داد كه سرشار بود از آنچه رسالت اسلامى در برداشت از موارد درخشانى در عالم تشريع.

سپس سخنانش را چنين پايان داد: «پس از من به كفر بازنگرديد كه گمراه و بعضى از شما مالك الرقاب بعضى ديگر باشيد. من در ميان شما بر جاى مى گذارم چيزى را كه اگر به آن تمسك جوييد هرگز گمراه نشويد: كتاب خدا و عترتم اهل بيتم. آيا ابلاغ نمودم؟».

گفتند: آرى.

(2) حضرت فرمود: «خداوندا! گواه باش». سپس روى به آنان كرد و از آنها خواست تا به آنچه اعلام نمود و ميان آنها منتشر ساخت، متعهد و ملتزم باشند و فرمود: «همانا شما مسئول هستيد پس حاضر از شما به غايب اطلاع دهد» «1».

و بدين گونه خطابه مهمّ آن حضرت به پايان رسيد كه حاوى مطالب مورد نياز امّت در زمينه هاى اجتماعى و سياسى بود. و نيز براى آنان رهبرانى از اهل بيت خود معين فرمود كه به اصلاح عام و رسيدن به اهداف امّت در زمينه هاى اقتصادى و اجتماعى، اهتمام مى ورزند.

(3)

آسمان در آن مورد، داراى لحنى شديد بود كه سرعت در اقدام و انتشار آن در ميان مسلمين را در برداشت، وحى، با اين آيه بر آن حضرت نازل شد:

يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ «1».

«اى پيامبر! آنچه از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، ابلاغ كن و اگر اين كار را انجام ندهى، رسالتش را ابلاغ ننموده اى و خداوند تو را از مردم (نادان و مغرض) نگه مى دارد».

(2) به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اخطار شد كه اگر دستور آسمان را اجرا ننمايد، زحماتش از بين مى روند و تلاشهايش نابود مى شوند و آنچه را در راه دين، تحمل كرده بر باد مى رود.

(3) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با عزمى ثابت و اراده اى محكم به اجراى خواست خداوند پرداخت، پس سختى راه را ناديده گرفت و در آن گرماى طاقت فرساى تابستان، در آن محل فرود آمد و دستور داد تا كاروانها همانند او عمل كنند. هوا به شدت گرم بود به طورى كه هر شخص، گوشه ردايش را در زير پاهايش مى گذاشت تا

______________________________

(1) مائده/ 67. واحدى در اسباب النزول و رازى در تفسير خود و ديگران، نزول اين آيه در روز غدير را به صراحت بيان كرده اند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:239

خود را به وسيله آن از گرما حفظ كند.

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دستور داد مردم جمع شوند و با آنها نماز خواند و پس از آنكه نماز به پايان رسيد، فرمان داد تا با كجاوه هاى شتران، منبرى براى آن حضرت برقرار نمايند. آنان

چنين كردند و پيامبر بالاى آن منبر رفت و تعداد حاضران- بنا به گفته مورخان، يكصد هزار يا بيشتر بودند- آنها با دلهايشان به سوى پيامبر متوجه شدند تا خطابه اش را بشنوند.

(2) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از سختيها و رنجهايى كه در راه هدايت و نجات دادن آنها از زندگى جاهلى به سوى زندگى شرافتمندانه اى كه اسلام آورده، تحمل كرده بود، سخن راند و برخى از احكام دينى را بيان كرد و آنان را به مراعات آنها در زندگيشان ملزم ساخت.

سپس به آنها فرمود: «بنگريد كه پس از من چگونه با ثقلين رفتار خواهيد كرد؟».

شخصى از ميان مردم فرياد زد: اى رسول خدا! ثقلين چيستند؟

(3) حضرت فرمود: «ثقل بزرگتر، كتاب خداست كه يك طرف آن در دست خداى عز و جل و طرف ديگرش در دست شماست، پس به آن چنگ زنيد و گمراه نشويد. و ثقل كوچكتر، عترت من هستند. لطيف خبير به من اطلاع داده است كه آنها از هم جدا نمى شوند تا اينكه كنار حوض بر من وارد شوند و من اين را براى آن دو از پروردگارم خواسته ام، پس بر آنها پيشى نگيريد كه هلاك مى شويد و نسبت به آنها كوتاهى مكنيد كه هلاك مى گرديد ...»

(4) سپس دست وصى و دروازه شهر علمش، امام امير المؤمنين عليه السّلام را گرفت تا ولايتش را بر همه مردم واجب گرداند. تا آنجا كه سفيدى زير بغلهايشان پيدا شد و مردم به آن دو نگاه مى كردند، پس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله صداى خود را بلند كرد

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:240

و فرمود: «اى مردم! چه كسى به مؤمنين

از خودشان اولى است؟».

همگى به او پاسخ دادند: خداوند و پيامبر داناترند.

(1) پس حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «خداوند مولاى من است و من مولاى مؤمنان هستم و من به آنها از خودشان اولى مى باشم، پس هر كس را من مولا بودم، على مولاى اوست»، اين مطلب را سه يا چهار بار فرمود.

(2) سپس فرمود: «خداوندا! دوستى كن با هر كه او را دوستى نمايد و دشمنى كن با هر كه دشمنش گردد و دوست بدار هر كه او را دوست بدارد و دشمن بدار هر كه او را دشمن باشد و يارى كن هر كه او را نصرت دهد و واگذار هر كس را كه او را واگذارد و حق را همراه او بگردان هر جا كه بگردد، بايد كه حاضر به غايب اطلاع دهد ...».

(3) خطابه ارزشمند آن حضرت كه در آن پيام خدا را رسانده بود، در اينجا به پايان رسيد. وى امير مؤمنان عليه السّلام را به عنوان خليفه منصوب كرد و او را پرچمى براى امّت قرار داد و منصب امامت را به او سپرد و مسلمانان شتافتند و با امام به خلافت بيعت كردند و او را به امارت بر مسلمين تبريك گفتند و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به امهات مؤمنين (همسران پيامبر) دستور داد تا به سوى آن حضرت بروند و او را شادباش گويند و آنان چنين كردند «1».

(4) عمر بن خطاب پيش آمد و به امام تبريك گفت و با وى مصافحه نمود و به او گفت: «بر تو گوارا باد اى فرزند ابو طالب! تو در بامداد و شامگاه مولاى من

و مولاى هر مؤمن و مؤمنه هستى» «2».

______________________________

(1) الغدير 1/ 214- 223، 225، 228، 276، 378.

(2) احمد، مسند 1/ 281.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:241

(1) «حسان بن ثابت» بپا خاست و از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اجازه خواست تا سروده خود را بخواند. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به وى اجازه داد و او گفت:

يناديهم يوم الغدير نبيهم بخم و اسمع بالرسول مناديا

فقال فمن مولاكم و نبيّكم؟فقالوا: و لم يبدوا هناك التعاميا

الهك مولانا و أنت نبيّناو لم تلق منا فى الولاية عاصيا

فقال له: قم يا على فاننى رضيتك من بعدى اماما و هاديا

فمن كنت مولاه فهذا وليه فكونوا له اتباع صدق مواليا

هناك دعا اللهم وال وليه و كن للذى عادى عليا معاديا «1» «روز غدير، پيامبرشان آنان را در خم ندا داد كه پيامبر را هنگام ندا بايد شنونده بود».

«پس گفت چه كسى مولا و پيامبر شماست؟ گفتند در حالى كه آگاه بودند».

«پروردگارت مولاى ماست و تو پيامبر ما هستى و در ولايت، كسى از ما نافرمان تو نباشد».

«پس به او گفت: اى على! برخيز كه من تو را پس از خود امام و راهنما پذيرفته ام».

«پس هر كس من مولايش بودم اين ولى اوست پس براى او پيروان راستينى باشيد».

«آنگاه دعا كرد، خداوندا! دوستش را دوست بدار و با هر كس كه دشمن على باشد، دشمن باش».

______________________________

(1) الغدير 2/ 34.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:242

(1) در آن روز جاويد، در تاريخ اسلام، اين آيه كريمه نازل شد: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً ... «1».

«امروز، دينتان را براى شما كامل كردم و نعمت را بر شما تمام

نمودم و اسلام را به عنوان دين، براى شما پذيرفتم».

(2) با ولايت امير مؤمنان، دين كامل شد و نعمت خداوند بر مسلمين با بلندى جايگاه احكام دينيشان و بلندى مقام رهبريشان تمام گشت كه آرزوهايشان را در رسيدن به زندگى شرافتمندانه محقق مى سازد. و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بدين ترتيب، آخرين قدم را در صيانت امّتش از فتنه ها و انحراف برداشت؛ زيرا امر امّت را آن گونه كه ادعا مى كنند، به هرج و مرج رها نكرد بلكه براى آن رهبر و راهنمايى تعيين فرمود كه امور اجتماعى و سياسى امّت را مورد توجه قرار مى داد.

(3) اين بيعت بزرگى كه پيامبر عظيم الشأن صلّى اللّه عليه و آله براى باب مدينه علمش يعنى حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام منعقد فرمود، از محكمترين دلايل بر اختصاص خلافت و امامت به آن حضرت است. امام حسين عليه السّلام در كنگره اى كه در مكه براى مخالفت با حكومت معاويه و محكوم كردن سياستش برپا نمود، به اين امر احتجاج كرد و فرمود: «اما بعد: اين طاغوت (يعنى معاويه) با ما و شيعيان ما انجام داد آنچه را دانستيد، ديديد، مشاهده كرديد و به اطلاع شما رسيد و من مى خواهم درباره يك مطلب از شما سؤال كنم، پس اگر راست گفته باشم، مرا تصديق كنيد و اگر دروغ بگويم، مرا تكذيب نماييد، سخن مرا بشنويد و گفته ام را بنويسيد، سپس به شهرهاى خودتان و به قبايلتان و به هر كه از مردم مورد اعتماد شماست

______________________________

(1) مائده/ 3. نزول اين آيه در روز غدير را خطيب بغدادى در تاريخش 8/ 290 و سيوطى در الدر المنثور 3/ 117

و ديگران بيان داشته اند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:243

و به او اطمينان داريد، مراجعه كنيد و او را به آنچه از حق ما مى دانيد فراخوانيد؛ زيرا ما از آن بيم داريم كه اين حق، مندرس شود، از بين برود و مغلوب گردد، در حالى كه خداوند، نورش را تمام مى گرداند هر چند كه كافران نپسندند».

(1) آنگاه آن حضرت، چيزى از آنچه خداوند در قرآن در مورد آنها نازل فرموده است باقى نگذاشت مگر اينكه آن را تلاوت كرد و تفسير نمود و نه چيزى از آنچه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله درباره پدر و مادرش و خود او و اهل بيتش فرموده بود، مگر اينكه آن را روايت كرد و در همه آنها، حاضران مى گفتند: آرى، خداوندا! به درستى كه شنيديم و گواه بوديم و تابعين مى گفتند: آرى، خداوندا! مرا حديث كرد كسى كه او را تصديق مى كنم و به او ايمان دارم از صحابه.

(2) آن حضرت عليه السّلام در معرض استدلالش فرمود! «شما را به خدا سوگند! آيا مى دانيد كه رسول خدا او را (يعنى حضرت على را) در روز غدير خم منصوب نمود و به ولايت وى ندا داد و فرمود: بايد كه حاضر به غايب اطلاع دهد؟».

گفتند: «آرى، خداوندا! ...» «1».

بيعت با امام در روز عيد غدير، جزئى از رسالت اسلام و ركنى از اركان دين مى باشد كه هدف آن نگهداشتن امّت در برابر امواج عقيدتى و حفظ آن از انحراف بوده است.

(3)

دچار

______________________________

(1) الغدير 1/ 198- 199.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:244

گرديد و گويى كه از آن تب، شعله هايى در بدن آن حضرت بود. حوله اى بر آن حضرت بود كه هرگاه همسران يا عيادت كنندگان دست خود را بر آن مى نهادند، گرمى آن را احساس مى نمودند «1». در كنار آن حضرت، ظرفى پر از آب سرد گذاشته بودند كه پيامبر دست خود را در آن ظرف مى گذاشت و بر صورت مباركش مى كشيد. آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله مى فرمود: «همچنان احساس مى كنم درد غذايى را كه در خيبر خوردم همين است. و يا اينكه من قطع شدن بزرگ رگم را از آن سم مى يابم».

(1) مسلمين در حالى كه اندوه و سرگشتگى بر آنها غالب شده بود، به عيادتش شتافتند و حجره آن حضرت از جمع آنان پرازدحام گشت. حضرت از نزديك شدن زمان رحلتش با آنها سخن گفت و آنان را به آنچه سعادت و رستگارى آنها را ضمانت مى كرد، وصيت فرمود و گفت: «اى مردم! نزديك است كه به سرعت درگذرم و برده شوم و من قبلا به شما گفته ام تا عذرى بر شما داشته باشم جز اينكه من در ميان شما كتاب خداى عز و جل و عترتم اهل بيتم را باقى مى گذارم».

سپس دست وصى و خليفه بعد از او؛ يعنى امام امير المؤمنين عليه السّلام را گرفت و به آنان فرمود: «اين على، همراه قرآن است و قرآن همراه على كه از هم جدا نمى شوند تا اينكه كنار حوض بر من وارد شوند» «2».

(2) آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله بدين وسيله، مهمترين مسائل سرنوشت ساز را براى امتش مقرر فرمود و

براى آن، رهبر عظيمى را تعيين فرمود كه به وسيله او به همه اهداف و آرزوهايش دست يابد.

______________________________

(1) البداية و النهاية 5/ 226.

(2) الصواعق المحرقة 123- 124.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:245

(1)

خزانه هاى دنيا و جاويد ماندن در آنها و سپس بهشت به من داده شده است و ميان آنها و ميان ديدار پروردگارم و بهشت، مخيّر گشتم».

«ابو مويهبه» در شگفت شد و گفت: پدر و مادرم فداى تو باد! كليدهاى خزانه هاى دنيا و جاويدانى در آن و سپس بهشت را بردار.

حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «نه، به خدا! ديدار پروردگارم و بهشت را انتخاب

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:246

نموده ام».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله براى اهل بقيع، استغفار نمود و سپس به خانه خود مراجعت نمود «1». پس عايشه به استقبالش آمد در حالى كه از سردرد مى ناليد و مى گفت:

آه! سرم.

پيامبر فرمود: «بلكه من به خدا اى عايشه! مى گويم: آه! سرم، چه زيانى به تو مى رسد كه پيش از من بميرى و من به تجهيز تو بپردازم و تو را كفن كنم و بر تو نماز بخوانم و به خاكت سپارم».

(2) عايشه از اين سخن برآشفت و گفت: «به خدا گويى تو را مى بينم اگر چنين كنى به خانه ام برمى گردى يا با يكى از همسرانت همبستر مى شوى».

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تبسم فرمود «2» و با همسران خود ديدار نمود در حالى كه خود را نيازمند پرستارى مى ديد، پس از همسرانش اجازه خواست تا در خانه عايشه پرستارى شود. آنها به وى اجازه دادند و آن حضرت در حالى كه سر خود را بسته و به على بن أبي طالب و عمويش عباس تكيه داده و از شدت بيمارى قادر نبود به روى پاهاى خود بايستد، خارج شد و به خانه عايشه وارد گرديد.

(3)

و آله روشن گرديد و مطمئن شد كه آنها با نقشه هاى خود در تلاشند تا خلافت را از اهل بيت عليهم السّلام دور سازند و دريافت كه

______________________________

(1) البداية و النهاية 5/ 224. ابن هشام، سيره 4/ 642. طبرى، تاريخ، ص 188. و منابع شيعه ذكر كرده اند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هنگامى كه بيمارى را احساس نمود، دست على را گرفت و مردم به دنبالش رفتند پس به سوى بقيع رفت و براى اهل آن، استغفار نمود.

(2) البداية و النهاية 5/ 224- 225.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:247

بهترين وسيله براى حفظ موقعيت اين است كه همه اصحاب خود را براى نبرد با روميان بفرستد تا پايتختش از آنها خالى شود و امر خلافت، به سهولت و آسودگى براى ولىّ عهدش حضرت امير المؤمنين عليه السّلام صورت گيرد. پس به بزرگان مهاجرين و انصار در اين مورد دستور داد كه بنا به گفته مورخان، ابو بكر و عمر، ابو عبيده جراح و بشير بن سعد «1» از جمله آنان بودند و «اسامة بن زيد» را كه جوانى كم سن و سال بود، بر آنها فرماندهى داد و اين اعزام در سال يازدهم هجرت، چهار شب از صفر مانده بود.

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به اسامه فرمود: «به سوى محل كشته شدن پدرت حركت كن و اسبان را بر آن سرزمين بران كه من تو را بر اين سپاه فرمانده ساخته ام، پس هنگام صبح بر اهل أبنى «2» بتاز و بر آنها خشم بگير و به سرعت حركت كن تا پيش از خبرها برسى، پس اگر خداوند تو را بر آنها پيروزى

داد، ماندن در ميان آنها را اندك ساز و همراه خود، راهنمايانى بردار و جاسوسان پيشقراولان را پيش از خود بفرست ...».

(2) روز بيست و نهم صفر، سپاه خود را ديد كه دچار تمرّد گشته است؛ زيرا بزرگان صحابه به يگانهاى نظاميشان نپيوسته بودند. پس وى از اين امر ناراحت شد و با وجود بيمارى شديدى كه داشت، خارج شد و آنان را به حركت تشويق نمود و شخصا پرچمى را براى اسامه بست و به او فرمود: «با نام خدا و در راه خدا نبرد كن و با آنها كه به خدا كافر شده اند، كارزار نما ...».

______________________________

(1) كنز العمال ج 10/ 570. ابن سعد، طبقات 4/ 66. تاريخ الخميس 2/ 154.

(2) «أبنى» به ضم همزه و سكون باء سپس نون مفتوح كه بعد از آن الف مقصوره باشد، منطقه اى است در بلقا از سرزمين سوريه ميان عسقلان و رمله در نزديكى موته واقع است كه زيد بن حارثه و جعفر بن أبي طالب در آنجا به شهادت رسيدند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:248

(1) اسامه، با پرچم بسته شده اش خارج شد و آن را به بريده داد و در «الجرف» اردو زد.

گروهى از صحابه از پيوستن به سپاه، تعلل ورزيدند و طعنه زدن و ناچيز شمردن فرمانده كل سپاه را آشكار نمودند.

(2) عمر مى گويد: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در گذشت و تو بر من فرمانده هستى؟!! سخنان وى به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله رسيد در حالى كه تب وى سخت شده و سردرد شديد او را بسيار آزرده بود، پس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله خشمگين شد و

در حالى كه سر خود را بسته بود و حوله اى بر او انداخته بودند و غم و اندوه، او را ناراحت كرده بود، خارج شد و بالاى منبر رفت و خشم خود را از عدم اجراى دستورهايش آشكار ساخت و فرمود: «اى مردم! اين چه سخنى است كه از بعضى از شما در مورد فرماندهى دادن من به اسامه، به من رسيده؟ شما قبلا بر فرماندهى دادن من به پدرش ايراد داشتيد در حالى كه به خدا سوگند! او شايسته فرماندهى بود و فرزندش بعد از او نيز شايسته آن است ...».

(3) سپس از منبر پايين آمد و به خانه خود داخل شد «1» و به سفارش كردن اصحابش در مورد پيوستن به سپاه اسامه مشغول شد و به آنان مى فرمود: «سپاه اسامه را مجهّز سازيد».

- «سپاه اسامه را راه بيندازيد».

- «خداوند لعنت كند هر كس را كه از سپاه اسامه تخلّف نمايد».

(4) ولى متأسفانه اين دستورهاى شديد، حميّت آنها را نجنبانيد و اين اهتمام بالغ از سوى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله عزم آنان را به حركت نياورد، بلكه آنان از پيوستن به

______________________________

(1) حلبى، سيره 3/ 227.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:249

سپاه، خوددارى نمودند و براى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله عذرها آوردند در حالى كه آن حضرت هيچ عذرى از آنان را نپذيرفت و فقط خشم و عدم رضايت خود را آشكار كرد و ما اين حادثه دردناك را در جزء اول از كتاب «زندگانى امام حسن بن على عليه السّلام» مورد تجزيه و تحليل قرار داديم و مقاصد آن عده را بيان كرديم.

(1)

آله شدت گرفت و آن حضرت به سختى رنج مى كشيد، پس «فضل بن عباس» را فرا خواند و به او فرمود: «اى فضل! دست مرا بگير».

فضل، دست او را گرفت تا اينكه او را بر منبر نشاند. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به فضل دستور داد تا مردم را براى نماز جماعت فرا خواند. فضل، اين مطلب را ندا داد و مردم جمع شدند. (2) سپس آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «اى مردم! رفتن من از ميان شما نزديك شده و ديگر مرا در اين جايگاه در ميان خود نخواهيد ديد و مى ديدم كه غير از اين چيزى به جاى من براى شما نباشد، پس اگر كسى باشد كه بر پشت وى ضربه اى زده باشم، اين پشت من است، بيايد و تلافى كند و از هر كس مالى برده باشم، اين مال من است، بيايد و از آن بردارد و هر كس را كه به ناموس وى ناسزايى گفته باشم، اين عرض من است، تلافى كند و كسى نگويد مى ترسم رسول خدا از من كينه به دل گيرد كه كينه به دل گرفتن شأن من نيست و نه از اخلاق من باشد و محبوبترين شما نزد من كسى است كه اگر حقى بر من دارد آن را بگيرد و يا اينكه مرا حلال كند تا خداى عزّ و جل را ملاقات كنم در حالى كه ستمى بر كسى نزد من نباشد ...».

(3) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با اين امر، پايه هاى عدل و نشانه هاى حق را چنان پى ريزى

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:250

نمود كه هيچ مصلحى در جهان بدين

گونه پى ريزى ننموده است، زيرا از خود قصاص داده تا از اين دنيا طورى خارج شود كه هيچ كس حق يا مال يا كيفرى بر او نداشته باشد.

(1) پس مردى روى به آن حضرت نمود و گفت: اى رسول خدا! من سه درهم نزد تو دارم.

آن حضرت فرمود: «با اينكه من گوينده اى را تكذيب نمى نمايم و سوگندى از او نمى خواهم، ولى به چه علت براى تو نزد من مالى بوده است؟».

آن مرد گفت: آيا به ياد نمى آورى كه سائلى بر تو گذشت و مرا دستور دادى تا سه درهم به وى بدهم و من سه درهم به او دادم؟

(2) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به فضل دستور داد تا آنها را به وى بدهد و پس از آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله سخن خود را ادامه داد و فرمود! «اى مردم! هر كس چيزى از اموال پنهان شده نزدش باشد، آن را بازگرداند».

(3) پس مردى به سوى آن حضرت برخاست و گفت: اى پيامبر! سه درهم نزد من وجود دارد كه آنها را در راه خدا نزد خود پنهان نموده ام.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «چرا آنها را پنهان نمودى؟».

گفت: به آنها احتياج داشتم.

(4) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فضل را دستور داد تا آنها را از او بگيرد و او آنها را از وى گرفت و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله سخن خود را ادامه داد و فرمود: «اى مردم! هر كس در خود چيزى را احساس مى نمايد، برخيزد تا او را نزد خداوند دعا كنم».

(5) مردى برخاست و به آن حضرت گفت: اى رسول خدا! من منافق

هستم و دروغگو و من شوم پندارم. عمر او را پرخاش نمود و گفت: واى بر تو اى مرد! خداوند بر تو پوشانده است، چرا تو خود را نمى پوشانى؟

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:251

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بر او فرياد زد: «اى فرزند خطاب! خاموش باش كه رسوايى دنيا از رسوايى آخرت آسانتر است». پس براى آن مرد دعا كرد و فرمود:

«خداوندا! راستگويى و ايمان را روزيش فرما و شوم پندارى را از او دور كن» «1».

(1) مردى كه او را «سوادة بن قيس» مى ناميدند، از انتهاى مجلس به سوى آن حضرت روى كرد و گفت: اى رسول خدا! شما با تازيانه بر شكم من ضربه زديد و من مى خواهم از شما قصاص كنم! پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دستور داد «بلال» تازيانه را حاضر كند تا سواده از وى قصاص كند.

(2) بلال، در حالى كه به حيرت افتاده بود، روان شد و در كوچه هاى يثرب به راه افتاد و با فرياد مى گفت: «اى مردم! در دنيا از خود قصاص دهيد كه اين رسول خداست كه از خود قصاص مى دهد».

بلال، به خانه پيامبر رفت و تازيانه را گرفت و آن را نزد پيامبر آورد. آن حضرت دستور داد آن را به سواده بدهد تا از او قصاص نمايد.

(3) سواده، تازيانه را گرفت و به سوى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آمد در حالى كه مسلمانان با دلهاى خويش به اين حادثه هولناك توجه نموده بودند؛ زيرا پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از بيمارى سخت در رنج بود و درد بر او عارض شده و در همان حال از

خود قصاص مى داد. سواده در كنار رسول خدا ايستاد و به آن حضرت گفت:

اى رسول خدا! شكم خود را براى من آشكار ساز.

(4) رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شكم خود را آشكار ساخت، پس سواده با صدايى آهسته و با لحنى اندوهگين به آن حضرت گفت: اى پيامبر خدا! آيا به من اجازه مى دهى

______________________________

(1) البداية و النهاية 5/ 231.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:252

تا دهان خود را بر شكمت قرار دهم؟

رسول خدا به وى اجازه داد و او دهانش را بر شكم پيامبر خدا گذاشت و از آن بوسه ها گرفت و در حالى كه اشكهايش بر گونه هايش مى غلطيد گفت: به موضع قصاص از رسول اللّه پناه مى برم از آتش در روز آتش.

(1) پيامبر خدا به او فرمود: «اى سواده! آيا عفو مى كنى يا قصاص مى نمايى؟».

سواده گفت: اى رسول خدا! البته كه من عفو مى كنم.

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله دو دست خود را به دعا برداشت و گفت: «خداوندا! سواده را عفو كن آن گونه كه وى پيامبرت را عفو كرد» «1».

(2) مسلمانان سرگشته شدند و در امواجى از انديشه و فكر فرو رفتند و يقين كردند كه قضا از آسمان نازل خواهد شد؛ زيرا روزگار پيامبرشان به پايان آمده و جز لحظاتى كه نزد آنان از زندگى عزيزتر بود، چيزى باقى نمانده است.

(3)

ولى مشغول شدن آنها به پرستارى از آن حضرت، سبب شد تا اين موضوع را فراموش كنند و آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله به آنها مى انديشيد، پس در اين باره از خانواده اش پرسيد و به او پاسخ دادند كه آن پول همچنان نزد آنان باقى مانده است. پس، از آنان خواست تا آن پول را بياورند

______________________________

(1) بحار الانوار ج 22/ 508- 509.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:253

و هنگامى كه آن را آوردند، دينارها را در كف دست خود قرار داد و فرمود: «محمد چه گمانى در مورد پروردگارش دارد اگر به لقاى او برود و اينها نزد وى باشند؟».

(1) سپس آن دينارها را صدقه و از حطام دنيا چيزى نزد وى باقى نماند «1»، در حالى كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله در حيات خود از لذتهاى اين زندگى بر خود سخت مى گرفت و بنا به گفته راويان، از دنيا رفت در حالى كه از نان جو سير نگشت «2».

و هنگامى كه از دنيا رفت، زره او نزد مردى يهودى به سى صاع جو در گرو بود «3». و بالش آن حضرت از چرم بود كه آن را از ليف پر كرده بودند «4» و او بر حصير مى نشست تا آنجا كه بر بدن آن حضرت اثر كرد، پس اصحاب به او گفتند: اى رسول خدا! اگر اجازه دهى براى تو فرشى را تهيّه كنيم.

(2) آن حضرت به آنها فرمود: «مرا به دنيا چه كار، من در دنيا نيستم جز همچون سوارى كه در سايه درختى نشسته و سپس از آنجا رفته و آن را رها كرده باشد» «5».

(3) روزى

فاطمه قطعه نانى را نزد آن حضرت آورد، پس پيامبر به او فرمود:

«اى فاطمه! اين قطعه نان چيست؟» گفت: قرص نانى است كه دلم نياسود تا اينكه آن را براى تو آوردم.

حضرت فرمود صلّى اللّه عليه و آله: «همانا اين نخستين طعامى است كه بعد از سه روز به شكم پدرت وارد مى شود «6»».

______________________________

(1) احمد، مسند 6/ 104.

(2) بخارى 7/ 97، صحيح، كتاب اطعمه.

(3) احمد، مسند 4/ 105.

(4) مسلم، صحيح 3/ 1650، كتاب لباس و زينت.

(5) ترمذى 4/ 588، صحيح 6/ 60.

(6) ابن سعد، طبقات 1/ 400،.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:254

(1) آن حضرت، گاه، شبهاى پى درپى گرسنه مى ماند و خانواده اش شام نداشتند «1». و عايشه در زهد آن حضرت روايت كرده: پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله روزه ماند و سپس گرسنگى را ادامه داد و روزه ماند و باز ادامه داد و روزه دار ماند، پس فرمود: «دنيا براى محمد و آل محمد شايسته نباشد. اى عايشه! خداوند از پيامبران اولو العزم جز به صبر بر ناخوشايندها و صبر از خوشايندها راضى نگرديد و از من راضى نگرديد مگر اينكه مرا تكليف فرمود به آنچه آنان را بدان مكلّف ساخت».

پس فرمود: «فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ».

«پس صبر كن آن گونه كه پيامبران اولو العزم صبر كردند» و من به خدا صبر مى كنم آن گونه كه صبر كردند، مى كوشم و نيرويى جز به خداوند نيست «2».

پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله همچنان در اين حالت، زاهد به دنيا و بى توجه به هر آنچه از متاعها و نعمتها در آن است، باقى ماند تا وقتى كه خداوند آن حضرت را برگرفت

و اختيار كرد. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 1 254 پيامبر صلى الله عليه و آله اموال خود را صدقه داد ..... ص : 252

2)

كه آن حضرت به نص، باب مدينه علم و پدر سبطينش را تعيين خواهد فرمود و بدين گونه طمعها و منافعشان از بين خواهد رفت، پس يكى از آنها به آن حضرت پاسخ داد: كتاب خدا براى ما كافى است ...

(5) و اگر اين گوينده احتمال مى داد كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به حمايت مرزها يا محافظت بر امور دينى سفارش مى كرد، با اين گستاخى بر او پاسخ نمى گفت ولى وى مقصود حضرت را در نص بر خلافت امير المؤمنين دريافت.

(6) اختلاف ميان قوم بالا گرفت، جمعى كوشيدند تا دستور پيامبر را اجرا كنند و جمعى ديگر بر مخالفت با آن اصرار ورزيدند تا مبادا منافعشان از دست برود.

______________________________

(1) اين روايت را طبرانى در اوسط و نيز 6/ 11 بخارى و مسلم 3/ 1259 و ديگران، نقل كرده اند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:256

زنان از پشت پرده به سخن آمدند و اين موضعگيرى گستاخانه آنها را در برابر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مورد اعتراض قرار دادند در حالى كه آن حضرت در ساعتهاى آخر زندگانيش بود، پس گفتند: «آيا آنچه را رسول خدا مى گويد، نمى شنويد؟!!».

(1) پس عمر برخاست و از ترس اينكه مطلب از دستشان به در رود، بر زنان فرياد كشيد و به آنها گفت: «شما آن رفيقه هاى يوسف هستيد، هرگاه بيمار شود چشمانتان را مى فشريد و هر وقت سلامت يابد، بر گردنش سوار مى شويد ...».

پيامبر چشم بر او دوخت و بر وى فرياد كشيد: «آنها را بگذاريد كه آنان بهتر از شما هستند ...».

(2) آنگاه مبارزه اى هولناك ميان قوم آغاز شد و مى رفت تا گروهى كه مى خواستند دستور رسول

صلّى اللّه عليه و آله را اجرا كنند، به پيروزى دست يابند، سپس يكى از آنها به سخن آمد و تيرى به سوى مقصود مورد نظر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله رها نمود و آنچه را مى خواست تباه كرد و گفت: «پيامبر هذيان مى گويد ...!! «1»».

(3) طمعكاريهاى سياسيشان مقام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را از ياد آنان برد كه خداوند آن حضرت را تزكيه نموده و از هذيان و ديگر مواردى كه موجب نقص مردم مى شود، معصوم داشته است.

(4) آيا آنان كلام خدا را كه در شب و روز بر آنها تلاوت مى شد، نشنيده بودند كه تكامل پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و توازن شخصيت آن حضرت را اعلام مى دارد تا آنجا كه خداى تعالى فرمود: ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا

______________________________

(1) همه مورخان در اسلام، اين حادثه دردناك راى ذكر نموده اند و بخارى آن راى چندين بار در صحيح خود در 4/ 68 و 69 و 6/ 8 ذكر نموده اما وى نام گوينده راى كتمان نموده. همچنين در پايان غريب الحديث آن راى آورده و در شرح نهج البلاغه، 2/ 296 و تذكرة الخواص ص 62 به نقل از سرّ العالمين نام گوينده راى به وضوح آورده است.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:257

وَحْيٌ يُوحى عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى «1».

«اين يار شما گمراه نگشته و فريفته نشده و از روى هوا سخن نمى گويد بلكه آن وحيى است مى رسد كه دارنده قدرتهاى عظيم به وى آموخته است».

و خداى تعالى فرمود: إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ

وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ «2».

«همانا گفتار پيامبرى بزرگوار امّت كه نزد صاحب عرش، قدرت و جايگاهى دارد، اطاعت مى شود و سپس امين است و اين دوست شما ديوانه نيست».

(1) آن قوم، آيات كتاب خدا در مورد پيامبرشان را فهميدند و هيچ شكى در عصمت و تكامل شخصيت آن حضرت نداشتند، ولى طمعكاريهاى سياسى، آنان را به سوى اين موضعگيرى سوق داد كه در دل هر مسلمان، اثرى نامطلوب مى گذارد. و ابن عباس هرگاه اين حادثه هولناك را ياد مى كرد، مى گريست تا آنجا كه اشكهايش بر گونه هايش همچون دانه هاى مرواريد مى ريخت و در حالى كه آهها مى كشيد، مى گفت: «روز پنجشنبه و چه روز پنجشنبه اى؟! رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله گفت: (استخوان) شانه و دواتى براى من بياوريد تا براى شما نامه اى بنويسم كه بعد از آن هرگز گمراه نشويد، اما گفتند: رسول خدا هذيان مى گويد ..!!» «3».

(2) حقا اين مصيبت بزرگ اسلام است كه ميان مسلمانان و ميان سعادت و پيشرفت آنان در صحنه هاى حق و عدالت، جدايى افكنده شد.

______________________________

(1) نجم/ 2- 5.

(2) تكوير/ 19- 22.

(3) احمد، مسند 1/ 355 و غيره.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:258

(1)

زهرا پر از درد، اندوه و حسرت گشت و فورا به آن حضرت گفت:

«پدر! براى اندوه تو من نيز چه غمگينم».

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هنگامى كه دختر محبوبش را ديد كه گويى تصوير كالبدى بى جان است، دل بر او سوزاند و براى دلداريش گفت: «از اين پس، اندوهى بر پدرت نخواهد بود» «1».

(3) اين كلمات، اثرى سخت تر از يك صاعقه بر قلب او داشت؛ زيرا دانست كه پدرش او را وداع خواهد گفت. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ديد كه زهرا هراسان و سرگردان است و اندوه، رنگ از چهره اش گرفته و او در دست امواجى هولناك از درد گرفتار آمده، پس خواست تا وى را تسليت دهد، به او فرمود تا به آن حضرت نزديك شود و گفتارى را پنهان به وى فرمود كه چشمانش را پر از اشك ساخت، آنگاه رازى را با وى در ميان نهاد كه تبسمى را به نويد و شادمانى بر لبانش نشاند. عايشه از اين امر تعجب كرد و گفت: «من همانند امروز شادمانى اى نزديك به اندوه نديده ام».

(4) عايشه در مورد رازى كه پيامبر به حضرت زهرا گفته بود، از وى پرسيد اما

______________________________

(1) همان.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:259

حضرت زهرا، روى از او برگرداند و از آگاه كردن وى خوددارى نمود. هنگامى كه روزها گذشت، آن حضرت عليها السّلام در مورد آن راز سخن گفت و فرمود پيامبر به من خبر داد كه: «جبرئيل هر سال، قرآن را يك بار بر من مى خواند و امسال وى آن را دو بار بر من آورد و من اين را نمى بينم جز اينكه اجل من فرا رسيده

است ...».

(1) و اين سبب اندوه و گريه وى بود و اما علت شادمانى و انبساط خاطرش اين بود كه پيامبر به وى خبر داده بود كه: «تو نخستين فرد از اهل بيت من هستى كه به من مى پيوندى و من براى تو بهترين در گذشته باشم ... آيا نمى پسندى كه سرور زنان اين امّت باشى ...» «1».

(2) علّت خاموش شدن شعله اندوهش اين بود كه به او خبر داد وى نخستين فرد از اهل بيتش خواهد بود كه به وى مى پيوندند. سپس، پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از بار مصيبت وى كاست و به او فرمود: «اى دخترم! گريه مكن و هرگاه درگذشتم بگو انّا للّه و انّا اليه راجعون كه در اين گفتار عوضى در برابر هر ميّت باشد».

آن حضرت، با صدايى اندوهگين و حسرت بار به پدر گفت: «و حتى از تو اى رسول خدا؟».

پيامبر فرمود: «آرى و از من نيز» «2».

(3) آنگاه درد بر پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله شدت گرفت و زهرا گريستن آغاز كرد و به پدر مى گفت: به خدا تو همان گونه اى كه گفته اند:

و ابيض يستسقى الغمام بوجهه ثمال اليتامى عصمة للارامل «آن سفيد روى كه با چهره اش از ابر، باران طلبيده مى شود؛ آن سرپرست يتيمان و پناهگاه بيوه زنان».

______________________________

(1) حياة الامام الحسن عليه السّلام 1/ 134.

(2) انساب الاشراف 1/ 552.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:260

(1) رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بيدار شد و به او فرمود: «اين گفته عموى تو ابو طالب است». آنگاه آن حضرت اين گفتار خداى تعالى را تلاوت فرمود: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ

أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ «1» «2».

«و محمد صلّى اللّه عليه و آله جز پيامبرى نيست كه پيش از او رسولان بوده اند، پس اگر بميرد و يا كشته شود، به گذشته خود بازمى گرديد؟ و هر كس به گذشته اش بازگردد چيزى به خداوند زيان نمى رساند و خداوند سپاسگزاران را پاداش خواهد داد».

(2) «انس بن مالك» روايت كرده: فاطمه كه حسن و حسين با او بودند، نزد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله هنگام بيمارى وفاتش آمد و خود را بر او انداخت و سينه بر سينه اش نهاد و سخت مى گريست. پيامبر وى را از اين كار نهى فرمود و او به خانه اش برگشت در حالى كه اشك بر چشمان پيامبر نشسته بود و مى فرمود: «خداوندا! اهل بيتم را نگهدار و من آنها را نزد هر مؤمنى به امانت مى گذارم ...».

و اين كلمات را سه بار تكرار كرد در حالى كه سخت اندوهناك بود به سبب آنچه مى دانست چه محنتها و مصيبتهايى بر آنها خواهد گذشت.

(3)

ميراث عنايت فرما ...».

(1) پيامبر، بعضى از ويژگيها و ذاتيات خود را كه به آنها بر ديگر پيامبران ممتاز شده بود، به آن دو عنايت فرمود و گفت: «براى حسن، هيبت و سيادت من باشد و براى حسين، جرئت و بخشش من خواهد بود» «1».

(2) حسنين از نزد جدشان برخاستند در حالى كه از آن حضرت، هيبت، سيادت، جرئت و بخشندگى را به ارث برده بودند و آيا از آنچه اين زمين در بر مى گيرد، چيزى گرانبهاتر و گران مايه تر از اين ميراث وجود دارد كه ارتباطى به جهان ماده و امور آن ندارد، بلكه كمالات نبوت و ويژگيهاى آن را در بر مى گيرد.

(3)

گرفت و بوسيد و بر ران چپ خود نهاد و فرمود: عطيه او شجاعت و بخشندگى من است».

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:262

امر، سه روز پيش از وفات آن حضرت بود، آنجا كه به وى فرمود: «اى پدر دو ريحانه من! تو را از دنيا در مورد دو ريحانه ام سفارش مى كنم كه به زودى دو ركن تو فرو مى ريزد و خداوند خليفه من بر تو باشد ...».

(1) هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در گذشت، على عليه السّلام گفت: «اين يكى از دو ركنى است كه رسول خدا به من فرمود».

هنگامى كه حضرت فاطمه درگذشت، على عليه السّلام گفت: «اين ركن دوم است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به من فرمود» «1».

(2)

حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:263

(1)

تا از تو اطاعت كنم در هر چيزى مرا به آن دستور دهى، اگر مرا بفرمايى كه جانت را بگيرم، آن را مى گيرم و اگر مرا دستور دهى كه آن را رها كنم، رها

______________________________

(1) درة الناصحين، ص 66.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:264

مى نمايم ...»

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در شگفت شد و به او فرمود: «اى ملك الموت! آيا اين را انجام مى دهى؟».

ملك الموت گفت: «به آن دستور داده شده ام كه در هر چيزى مرا فرمان دهى، از تو اطاعت كنم».

پس جبرئيل بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرود آمد و به آن حضرت گفت: «اى احمد! خداوند مشتاق تو شده است» «1».

(1) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله جوار پروردگارش را انتخاب كرد و به ملك الموت اجازه داد تا روح عظيمش را قبض نمايد و هنگامى كه اهل بيت عليهم السّلام دانستند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در اين لحظات از آنها جدا مى شود، براى وداع وى شتافتند و سبطين آمدند و خود را بر آن حضرت افكندند در حالى كه اشك مى ريختند و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنها را فراوان مى بوسيد، پس امير المؤمنين عليه السّلام خواست آنها را از پيامبر دور سازد، اما پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مانع شد و به او فرمود: «آنها را بگذار تا از من بهره گيرند و من از آنها بهره مند شوم كه پس از من اثرى به آنها خواهد رسيد ...».

(2) سپس روى به عيادت كنندگان خود كرد و به آنها فرمود: «در ميان شما كتاب خدا و عترتم اهل بيتم را بر جاى گذاشتم، پس

از بين برنده كتاب خدا همانند از بين برنده سنّت من است و نابود كننده سنتم همچون نابود كننده عترتم مى باشد كه آنها از هم جدا نمى شوند تا اينكه كنار حوض بر من وارد گردند ...» «2».

(3) و به وصى و باب مدينه علمش، امام امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: «سرم را در

______________________________

(1) ابن سعد، طبقات 2/ 259، طبرانى، المعجم الكبير 3/ 139- 140.

(2) خوارزمى، مقتل الحسين 1/ 114.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:265

دامنت بگذار كه امر خدا آمده است، پس هرگاه جان از تنم خارج شد، آن را دريافت كن و بر چهره خويش بمال، آنگاه مرا رو به قبله قرار ده و به امر من پرداز و نخستين كس از مردم باش كه بر من نماز گزارى و از من جدا مشو تا اينكه مرا به خاك سپارى و از خداى عز و جل استعانت بجوى».

(1) امير مؤمنان عليه السّلام سر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را گرفت و آن را در دامن خويش گذاشت و دست خود را به زير چانه آن حضرت قرار داد و ملك الموت، قبض روح پاكش را آغاز نمود و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از دردهاى مرگ و سختى فزع، رنج مى برد تا اينكه جان پاكش پرواز كرد و امام آن را بر چهره خويش كشيد «1».

(2) زمين، لرزيد و نور عدل و حق، خاموش شد و رفت آنكه زندگيش براى همه مردم نور و رحمت بود و انسانيت به مصيبتى عظيم تر از اين فاجعه گرفتار نيامد؛ زيرا پيشوا، رهايى بخش و معلم، درگذشته و آن نورى كه راه را براى انسان روشن كرده

و او را به راه راست هدايت نموده، خاموش گشته بود.

مسلمانان در اندوه و سوگ فرو رفتند و از خود بى خود شدند و پريشانى، بى تابى و اضطراب آنان بالا گرفته بود.

(3) زنان مسلمان به سوى خانه پيامبر شتافتند آنجا كه همسران پيامبر چادر از سر نهاده و بر سينه هاى خود مى زدند و زنان انصار كه غم و اندوه، جانشان را مى سوزاند، بر چهره خود مى زدند تا آنجا كه از شدّت فرياد و فغان، حنجره هايشان زخم گشته بود «2».

______________________________

(1) المناقب 237. و اخبار فراوان آمده است مبنى بر اينكه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در گذشت در حالى كه سر آن حضرت در دامن على بود عليه السّلام ر. ك: كنز العمال 4/ 55. ابن سعد، طبقات 2/ 262- 263، و غيره.

(2) انساب الاشراف، ق 1/ ج 1/ 574.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:266

(1) از ميان اهل بيت آن حضرت، پاره تن پاكش، حضرت فاطمه زهرا عليها السّلام بيش از هر كسى درد مى كشيد و از همه اندوهگين تر بود و با شدت و سختى فراوان مى گريست و مى گفت: «آه پدر جان! آه اى رسول خدا! اى پيامبر رحمت! اينك ديگر وحى نمى آيد و آن جبرئيل از ما قطع مى شود. خداوندا! جانم را به جان او ملحق ساز و مرا شفاعت كن تا به چهره اش بنگرم و در روز قيامت مرا از اجر و شفاعتش، محروم مفرما» «1».

(2) وى در اطراف آن جنازه پاك، حركت مى كرد و مى گفت: «آه پدر جان! سوگش را به جبرئيل خواهم گفت ... آه پدر جان! بهشت فردوس جايگاه اوست ... آه پدر جان! پروردگارى را كه او را

فراخواند، اجابت گفت ...» «2».

(3) مسلمانان، هراسان آمدند در حالى كه اندوهگين و نوحه گويان بودند و زمين در زير پايشان مى لرزيد و چنان سراسيمه گشته بودند كه حتى از خود بى خبر شده و حيرت و سرگردانى بر آنان دست يافته بود.

(4)

كه آن حضرت به آن غسل داده شد، از چاهى بود كه آن را «غرس» مى ناميدند و آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله از آب آن مى نوشيد «4». پس از پايان يافتن غسل، آن حضرت را كفن نمود و او را بر تخت نهاد.

(2)

او نماز نخواند كه او زنده و مرده، امام شماست».

(2) پس از آن، مسلمين دسته دسته بر او وارد مى شدند و صف اندر صف بدون امام بر آن حضرت نماز مى گزاردند در حالى كه امير المؤمنين در كنار جنازه ايستاده بود و مى گفت: «سلام بر تو اى پيامبر و رحمت خدا و بركات او! خداوندا! ما گواهى مى دهيم كه وى آنچه را بر او نازل شد، ابلاغ نمود و براى امتش خير خواهى و دلسوزى نمود و در راه خدا جهاد كرد تا اينكه خداوند دينش را عزّت بخشيد و كلمه اش را تمام گردانيد. خداوندا! ما را از كسانى قرار ده كه پيروى مى كنند آنچه را كه بر او نازل گرديده و بعد از او ما را ثابت گردان و ما را با او همراه ساز» و مردم آمين مى گفتند «1».

(3) مردم از برابر آن جنازه پاك، مى گذشتند در حالى كه شكسته بال و چشم فروهشته بودند و اندوه، دلهايشان را شكافته بود؛ زيرا مرده بود كسى كه آنان را به هدايت و حق فراخواند و براى آنها دولتى تأسيس كرده بود كه دعوت به انصاف مظلوم و حق ستانى از هر تجاوزگر گناهكار فرا مى خواند، آنكه نور هدايت را روشن ساخت و زندگى فكرى را در همه نقاط زمين، روشنى بخشيد.

(4)

در حالى كه خاك آن را با اشك ديده سيراب مى نمود، با صدايى آهسته و غم آلود گفت: «شكيبايى جز درباره تو زيباست و جزع جز براى تو، زشت است.

مصيبت تو عظيم است و پيش از تو و بعد از تو بزرگ باشد ...» «1».

(1) پرچمهاى عدالت درهم پيچيده شده و اركان حق به لرزه درآمد و آن لطف الهى از ميان برداشته شد كه جريان حيات را به واقعيتى درخشان تبديل كرده بود و ناله هاى ستمديدگان و شكنجه شدگان در آن متلاشى گرديد كه ديگر نيازى به فقر و حرمان نباشد و انسان همه خواسته هايش را از نيكنامى و امنيّت و استقرار در آن بيابد.

(2)

بود.

(2) امام صادق عليه السّلام ميزان پريشانى و تأثر آنان را چنين بيان فرموده: «هنگامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وفات يافت، اهل بيتش شب را در حالى به صبح رساندند كه گويى نه آسمانى بر آنها قرار داشت و نه زمينى در زير پاى آنان بود، زيرا آنها هدف انتقامجويى نزديكان و دورتران بودند ...» «1».

(3) امام حسين عليه السّلام در سن و سال خردسالى از اين محنت بزرگ، رنج برد و ابعاد آن را دريافت و اينكه چه مصيبتهايى را در بر داشت كه خانواده اش از آنها رنج مى برد. و نيز آن حضرت با فوت جدّش، آن عطوفتى را از دست داده بود كه آن حضرت، فراوان در حق وى به كار مى برد. همچنين اندوه و سوگ عظيمى كه با مرگ پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله بر پدر و مادرش وارد شده بود، او را به سختى مى آزرد و اندوهى جانكاه بر قلبش وارد ساخت و احساسات و عواطفش را در بر گرفت.

(4) پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به سوى بهشت موعودش رفت در حالى كه عمر امام حسين عليه السّلام بنا به گفته مورخان، شش سال و هفت ماه بوده است «2» و در آن مرحله، همه مظاهر شخصيتى وى تكامل يافته و حقيقت حوادث را شناخته بود و اينكه آن قوم چه برنامه هاى هولناكى براى دور ساختن خلافت از اهل بيت عليهم السّلام ترتيب داده بودند آنجا كه جنازه پيامبرشان را بى اعتنا رها كرده به اختلاف بر سر حكومت و جنگ بر سر قدرت پرداختند. آن حوادث، طبيعت حال جامعه و ديگر مشخصات و جهت گيريهاى آن

را به وى شناساند تا آنجا كه آن

______________________________

(1) بحار الانوار، 59/ 194 باب وفات پيامبر.

(2) منهاج السنّة، 5/ 45 و در آن آمده است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله درگذشت در حالى كه حسين، هفت سال تمام نداشت.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:271

حضرت صلّى اللّه عليه و آله نظر خود را درباره آن چنين بيان فرمود: «مردم، بردگان دنيا هستند و دين، ته مانده غذايى بر زبانهاى آنهاست، آن را تا آنجا نگاه مى دارند كه معيشتهاى آنان حاصل شده باشد، پس هرگاه در فشار گرفتارى قرار گيرند، دينداران كم مى شوند».

(1) و اين پديده ذاتى در همه مواضع جامعه حاكم است و در همه ادوار تاريخى، دگرگون نمى شود.

(2) وفات پيامبر صلّى اللّه عليه و آله با حوادث هولناك بسيار خطرناكى همراه بود كه از مهمترين و دردناكترين آنها دور ساختن عترت پاك از امور سياسى در كشور و قرار دادن آنان در انزوايى از واقعيت حيات اجتماعى بود در زمانى كه امّت به هيچ روى بى نياز از ثروتهاى فكرى و علمى عترت نبود چرا كه آنها را از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله گرفته بودند.

(3) همچنين تكانهاى سختى كه امّت دچار آنها گرديد، نتيجه حتمى جداسازى خلافت از اهل بيت بود؛ زيرا طمعكاريهاى سياسى به صورتى آشكار، نزد بسيارى از صحابه منتشر گرديد، چيزى كه به تشكيل احزاب سودجو انجاميد و در برنامه ريزيهاى سياسى خود، هدفى جز رسيدن به قدرت و بهره مند شدن از خيرات سرزمينها نداشتند.

(4) به هر حال، رحلت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از دردناكترين فجايع اجتماعى بود كه بر مسلمين وارد شد و قرآن كريم به اهميت

خطر آن اشاره نموده آنجا كه فرموده است: «و محمد صلّى اللّه عليه و آله نيست جز رسولى كه پيش از او رسولان بودند، پس آيا اگر بميرد و يا كشته شود، به گذشته هايتان برمى گرديد؟ و هر كس به

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:272

گذشته اش برگردد، چيزى به خداوند زيان نمى رساند» «1».

(1) و اين برگشت خطرناك كه خداوند از آن ياد كرده، در صحنه زندگى عامه واقع شد كه دردناكترين نمونه هاى آن، نابودى عترت پاك در صحراى كربلا و برداشتن سرهاى فرزندان پيامبر بر روى نيزه ها و به اسارت بردن بانوان بزرگوار رسالت و گرداندن آنها در مناطق و سرزمينها بود.

______________________________

(1) آل عمران/ 144.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:273

(1)

وى همتايى نداشتند و همگى متفق شدند بر اينكه وى بعد از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله عالمترين و آگاهترين مردم به امور دين و شئون شريعت است و اينكه آن حضرت در امور سياسى و ادارى، آگاهترين آنان بوده و فرمان آن حضرت به «مالك اشتر» از محكمترين ادلّه در اين مورد است؛ زيرا اين فرمان، مواردى را در بر دارد كه هيچ قانون سياسى در اسلام و غير آن در بر نگرفته است به اين جهت كه وظايف حكومت در برابر شهروندان و مسئوليتش در فراهم آوردن عدالت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:274

سياسى و اجتماعى براى آنان را مورد توجه قرار داده. و نيز اختيارات حكام و مسئوليتهاى آنان را مشخص ساخته و شرايطى را كه يك كارمند دستگاه حكومت بايد داشته باشد از شايستگى و آگاهى كامل به مسائل شغلى كه به وى واگذار مى گردد و لزوم آراستگى وى به اخلاق، ايمان و تعهد دينى را مشخصا بيان نموده است و ديگر موارد درخشانى كه اين فرمان در بر دارد و امّت به عنوان دولت يا ملت نمى تواند از آنها بى نياز باشد.

(1) بسيارى از نامه هاى آن حضرت به ولات و كارگزارانش نيز سرشار از نقطه نظرهاى سياسى است و دلالت بر اين دارد كه آن حضرت برجسته ترين سياستمدار در اسلام و غير آن مى باشد همان گونه كه حضرتش آگاهترين فرد از مسلمين در اين امور بوده.

(2) در ساير علوم همچون علم كلام، فلسفه، علم حساب و غيره نيز داناترين آنان بود و ابواب فراوانى از علوم را گشوده كه بيش از سى علم مى باشد بنا به آنچه نويسندگان شرح

حال آن حضرت، نوشته اند و با وجود اين ثروتهاى علمى فراوان كه از آنها بهره مند بوده، چگونه حضرت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ايشان را براى منصب خلافت- كه محور گردش سيادت و امنيت امّت مى باشد- انتخاب و يا نامزد ننموده است؟

(3) تواناييهاى علمى عظيمى كه امام دارا بوده به حكم منطق اسلامى كه مصلحت عامه را بر هر چيزى ترجيح مى دهد، مقتضى اين است كه آن حضرت براى رهبرى عامه نامزد گردد و نه شخصى غير از او كه خداى تعالى مى فرمايد:

هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ «1».

______________________________

(1) زمر/ 9.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:275

«آيا آنها كه مى دانند با آنها كه نمى دانند، برابر مى شوند؟».

(1) و هيچ چيز بيش از اين مايه تمسخر نيست كه تقديم مفضول بر فاضل جايز شمرده شود، اين منطق، موجب غبن در علم و بى توجهى به فضيلت و عقب ماندگى امّت و انحطاط ارزشها و نمونه هاى برجسته آن مى شود.

(2) 2- حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام از شجاعترين مردم و دليرترين آنان بود و شجاعت نادر آن حضرت، همه زبانهاى روى زمين را در بر گرفته است و هم آن حضرت بود كه مى فرمايد: «اگر تمام عرب در نبرد با من متحد گردند، از آنها روى بر نخواهم تافت».

(3) و اين دين با شمشير آن حضرت برپا گشت و با جهاد و تلاشهايش بنا گرديد. او صاحب مواضع مشهور در روز بدر، حنين و احزاب است كه سرهاى مشركين را درو كرد و بنيادشان را برانداخت و بسيارى از آنان را كشت و هيچ شكافى در اسلام گشوده نگشت مگر اينكه آن حضرت براى خاموش كردن آن

پيش مى رفت و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله او را به عنوان فرمانده در همه مواضع و همه صحنه ها مقدم مى داشت و فرماندهى كل سپاههايش را به او واگذار فرمود و در هيچ جنگى وارد نشد مگر اينكه خداوند به دست او پيروزى را نصيب كرده باشد و او بود كه يهوديان را مقهور نمود و دژهاى خيبر را گشود و شوكت آنان را در هم شكست و آتش آنان را خاموش گردانيد.

(4) و «شجاعت» يكى از عناصر اساسى است كه رهبرى عامه بر آن متوقف است؛ زيرا اگر امّت، گرفتار بحرانها و شكستها شود و رهبر آن اراده اى ناتوان و عنصرى سست و دلى جبان داشته باشد، آن امّت حتما دچار فاجعه ها و بلاها مى گردد و ضربه ها و شكستها بر آن متوالى مى شود.

(5) با فراهم آمدن اين صفت در بالاترين معانى آن در حضرت امام

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:276

امير المؤمنين عليه السّلام چگونه ممكن است پيامبر صلّى اللّه عليه و آله وى را براى خلافت اسلامى نامزد نكند؟ زيرا وى به حكم شجاعت بى مانندش كه همه صفات فاضله و كمالات كريمه آن را همراهى مى نمودند، براى رهبر امّت و اداره امور آن، متعيّن بود، حتى اگر نصّى از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در مورد آن حضرت نبوده باشد.

(1) 3- مهمترين صفتى كه بايد در شخص عهده دار رهبرى امّت فراهم آيد، نكران ذات است و ايثار مصلحت امّت بر هر چيز ديگر و عدم اختصاص غنايم و ديگر اموال مسلمين به خويشتن. اين امر از بارزترين مواردى است كه امام در ايام حكومتش بدان شهرت يافت و مسلمين و

ديگر مردم هيچ حاكمى را نمى شناسند كه مانند حضرت امير المؤمنين عليه السّلام همه منافع خاصه خود را ناديده گرفته باشد و چيزى از اموال دولت را براى خود يا براى اهل بيتش مصرف نموده باشد و در مورد آنها به سختى خود را به رنج انداخته و كوشش نموده باشد كه ميان مسلمين به روشى اقدام كند كه پايه آن، حق محض و عدل خالص باشد و اين موضوع را هنگام بحث درباره حكومت آن حضرت، با تفصيل بيشترى بيان خواهيم كرد.

(2) 4- «عدالت» از بارزترين صفات مشخص در شخصيّت امام است؛ زيرا نفس شريف آن حضرت از تقواى الهى و اجتناب از معاصى پروردگار لبريز گشته بود و هيچ چيزى را بر طاعت خداوند ترجيح نمى داد و به شدت از آنچه مخالف دين بود و شريعت خدا آن را نمى پذيرفت، پرهيز مى نمود. و هم آن حضرت است كه مى فرمايد: «به خدا اگر اقاليم هفتگانه با آنچه در زير افلاك آنهاست به من داده شود كه خداى را نافرمانى كنم به اينكه يك دانه جو را به دست آورم و آن را از دهان ملخى خارج سازم، اين كار را انجام نمى دادم».

و از نشانه هاى عدالت نادره آن حضرت است كه از موافقت با

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:277

«عبد الرحمن بن عوف» خوددارى نمود كه بر او اصرار كرد تا خلافت را به وى واگذار كند به شرطى كه به شيوه شيخين متعهد شود و آن حضرت جز اين را نپذيرفت كه بر وفق رأى و اجتهاد خاص خويش عمل كند و اگر حضرتش از طالبان دنيا و عاشقان قدرت بود، به وى پاسخ

مثبت مى داد و پس از آن مطابق آنچه مناسب مى ديد عمل مى كرد ولى آن حضرت چيزى را كه به آن معتقد نبود، متعهد نمى گشت و هيچ راهى را كه در آن كجى يا انحراف از الگوها و هدايت اسلام باشد، در پيش نمى گرفت.

(1) «عدالت» با گسترده ترين مفاهيمش در شخصيت امام عليه السّلام فراهم آمده بود و آن از عناصر اصلى است كه لازم است هر زمامدارى كه عهده دار امور مسلمين گردد، به آن زيور يابد.

(2) اينها بعضى از ويژگيهاى امام عليه السّلام مى باشد، پس چگونه ممكن است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله او را نامزد ننمايد و براى منصب خلافت انتخاب نكند؟!! و اگر ما به اصل وراثت متعهد شويم كه مهاجرين آن را در برابر انصار حجت قرار دادند، امام از ديگران به مقام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شايسته تر بود؛ زيرا وى ابن عم پيامبر و داماد و پدر دو سبطش بوده است.

(3) «سيديو» مى گويد: «اگر به اصل وراثت كه از آغاز به نفع على بوده، معترف مى شدند، اين اصل مى توانست منازعات نكبت بارى كه اسلام را غرق در خون نمود، متوقف سازد. همسر فاطمه در شخص خود، حق وراثت را به عنوان وارث شرعى پيامبر دارا بود همان گونه كه حق انتخاب شدن را نيز در اختيار داشت» «1».

______________________________

(1) روح الاسلام، ص 292.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:278

(1) نگرش دقيقى كه از عوامل عاطفه و تقليد متأثر نشود، حكم مى كند پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كسى را كه در امور خلافت جانشين وى باشد، تعيين نموده و بر امام امير المؤمنين به نصّ، تصريح فرموده است نه بخاطر

قاعده وراثت و ديگر اعتبارات عاطفى، بلكه بخاطر فراهم بودن صفات رهبرى در شخصيت وى ...

و از ضعيف ترين اقوال و دورترين آنها از منطق دليل است، اينكه گفته شود پيامبر صلّى اللّه عليه و آله امر خلافت را مهمل گذاشت و چيزى در مورد آن نفرمود! بلكه امر آن را به مسلمين واگذاشت و براى آنان آزادى انتخاب هر كس را كه مى خواستند، قرار داد؛ زيرا اين امر- بنا به آنچه علماى شيعه مى گويند- نابود ساختن بناى اجتماعى است كه اسلام بر پاى داشته و افكندن امّت در فتنه ها و بحرانهاست و در عمل نيز اين امر در صحنه حيات اسلامى محقق گشت آنگاه كه امّت، به الغاى نصوص وارده از پيامبر در مورد امام عليه السّلام پرداخت؛ زيرا امّت به تكانهايى سخت دچار شد و طوفانى از فتنه ها و هواها بر آن وزيدن گرفت، چون طمعكاريهاى سياسى نزد بسيارى از رهبران مسلمين استحكام يافت و در راه حكومت و قدرت، خود را هلاك كردند و گروههاى بزرگى از مردم را به جنگهايى نابودكننده كشاندند تا هدفها و مطامع خود را محقق سازند تا آنجا كه از دست دادن فرزندان و سوگ و اندوه در همه انحاى جهان اسلام منتشر شد.

(2) «استاد محمد سيد گيلانى» مى گويد: «آن قوم در مورد خلافت، چنان درگير شدند كه همانند آن را در ميان امتهاى ديگر كمتر مى بينيم و در راه آن مرتكب اعمالى شدند كه امروزه ما از آن دورى مى گزينيم و نتيجه اين شد كه جانها از بين رفت، شهرها نابود شد، روستاها ويران گشت، خانه ها به آتش كشيده شد، زنان، بيوه، كودكان، يتيم گشتند و خلق

كثيرى از مسلمين به هلاكت

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:279

رسيدند ...» «1».

(1) طبيعى است آن ويرانى كه بر مسلمين وارد شد، نتيجه اى حتمى براى انحراف خلافت از مجراى اصيلى بود كه خداوند براى آن خواسته بود آن را در عترت پاك قرار دهد كه خود همتاى قرآن كريم بوده است.

به هر حال، من مى كوشم كه با تلاشى هر چه تمامتر در اين مباحث به سوى حق، حركت كنم و حوادثى را كه همزمان با بيعت شيخين بود، به تصوير بكشانم و آنها را با دقت و جداى از هر چيز ديگر، بنمايانم و در اين زمينه همچون جوينده اى باشم كه از هر راه ممكن براى رسيدن به واقعيت، تلاش مى نمايد.

(2)

ما كربلا لو لا «سقيفتهم»و مثل ذا الفرع ذاك الاصل ينتجه «به خدا قسم اگر «سقيفه شما» نمى بود، كربلا به وجود نمى آمد و همانند اين فرع از آن اصل، حاصل مى گردد».

و ما ناگزير، بايد توقفى كوتاه براى بحث درباره اين كنگره مهم داشته باشيم و اينكه چگونه بود كه ابو بكر پيروز شد؟

(2)

را كشته بوديد كه چهره هايشان چون گوشواره هاى طلا بودند، بينى هايشان پيش از لبهايشان بر خاك ماليده مى شد» «1».

(2) عثمان، ميزان رنج و اندوه قريش را بر كسانى كه از آنها در واقعه بدر كشته شده بودند، بيان مى كند، از مردانى كه چهره هايشان به سبب شادابى و زيباييشان شبيه گوشواره هاى طلا بودند كه بينى هايشان به خوارى پيش از لبهايشان بر زمين افتاد و بدون شك آنها معتقد بودند كه امام عليه السّلام همان كسى است كه مردانشان را كشت و آنها خواهان انتقام خونهايى بودند كه آن حضرت ريخته بود.

(3) «كنانى» در تشويق قريش به انتقام گرفتن از امام و خونخواهى از وى مى گويد:

فى كل مجمع غاية اخزاكم جذع ابر على المذاكى القرح

للّه دركم أ لمّا تذكرواقد يذكر الحر الكريم و يستحى

هذا ابن فاطمة الذي افناكم ذبحا بقتلة بعضه لم يذبح

اين الكهول و اين كل دعامةفى المعضلات و اين زمن الابطح «2»

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 9/ 22- 23.

(2) شرح نهج البلاغة.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:282

چشمها را مجروح نمود».

«خداوند شما را باد آيا به ياد نمى آوريد در حالى كه آزاده بزرگوار به ياد مى آورد و شرم مى كند».

«اين فرزند فاطمه «1» است كه شما را سر بريد و نابود ساخت و در برابر بعضى سر بريدنهايش سر او بريده نشده است».

«كجايند آن بزرگان و آن نامدارانى كه در سختيها بودند و زينت سرزمين مكه كجا شد؟».

(1) «ابن طاووس» از پدرش روايت كرده: به على بن الحسين عليه السّلام گفتم: چرا قريش، على را دوست نمى دارد؟

آن حضرت عليه السّلام پاسخ داد: «زيرا وى اوّلشان را به آتش فرستاد و آخرشان را به ننگ دچار ساخت ...» «2».

(2) به

هر حال، انصار دانستند كه مهاجرين از قريش، توطئه هايى را مى چيدند و براى امام، نقشه هاى شومى در سر مى پروراندند و آنان به حكومتش راضى نخواهند شد و اين امر را در روز «غدير خم» اعلام نمودند؛ زيرا گفتند:

«محمّد گمان كرده كه اين امر براى عموزاده اش انجام شده است و هيهات كه انجام شود!» و انصار، يقين كردند كه اگر مهاجرين زمام حكومت را به دست گيرند، آنان به سبب دوستيشان نسبت به امام، دچار شدّت و سختى خواهند شد و لذا آنان به انعقاد كنگره و اقدام به نامزدى فردى از ميان خود براى خلافت، پرداختند.

______________________________

(1) مقصود «فاطمه بنت اسد»، مادر امام امير المؤمنين عليه السّلام است.

(2) ابن الاعرابى، معجم، 3/ 504.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:283

(1) 2- از آنچه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله خبر داده بود، براى انصار مشخص گشت كه اهل بيت، خلافت را به دست نمى آورند و آنان پس از آن حضرت، مستضعف خواهند بود. شيخ اماميه، «شيخ مفيد» روايت كرده هنگام بيمارى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله عمويش عباس، فرزند وى فضل، على بن أبي طالب و افراد خاص خانواده اش نزد آن حضرت باقى مى ماندند. پس عباس به آن حضرت گفت: اگر اين امر پس از تو در ميان ما مستقر خواهد گشت، ما را بشارت ده و اگر مى دانى كه ما در مورد آن مغلوب مى شويم، در مورد ما سفارش كن.

آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «شما بعد از من مستضعف خواهيد بود» «1» و پيش از آن نيز پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اين امر را ميان مسلمين منتشر ساخته بود، بنابراين،

انصار در مورد خود احتياط نمودند و به تشكيل آن كنگره خويش اقدام كردند تا بر حكومت دست يابند و مهاجران قريش پيش از آنها به آن نرسند.

(2) 3- انصار، ستون فقرات نيروهاى مسلّح اسلامى بودند و ضربات خرد كننده اى بر قريشيان وارد ساخته و بزرگان آنان را هلاك كرده و در راه اسلام، غم و سوگ را در خانه هاى آنان پراكنده نموده بودند و مى دانستند اگر آن امر براى قريشيان پاى گيرد، در سركوبى و خوارى آنان خواهند كوشيد تا از آنها انتقام بگيرند.

(3) اين مطلب را «حباب بن منذر» در گفتار خويش چنين بيان كرده: «ولى ما مى ترسيم كه پس از شما كسانى عهده دار خلافت شوند كه ما فرزندان، پدران و برادرانشان را كشته ايم». و اين پيش بينى به حقيقت پيوست؛ زيرا هنوز مدت زمان كوتاه حكومت خلفا به پايان نرسيده بود كه قدرت به امويها رسيد و آنها در خوار ساختن انصار و مقهور نمودن آنان و اشاعه فقر و نياز در ميان آنها كوشيدند

______________________________

(1) ارشاد، ص 99.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:284

و معاويه در انتقام گرفتن از آنان، فراوان كوشيد و هنگامى كه پس از او يزيد به قدرت دست يافت، در ضربه زدن به آنها كوشيد و مال، خون و نواميس آنان را براى سپاهيان خويش در جريان «واقعه حرّه» مباح ساخت، واقعه اى كه تاريخ براى آن نظيرى در شقاوت و قساوت نديده بود.

اينها بعضى از عواملى هستند كه سبب شدند تا انصار، كنگره خويش را منعقد سازند و سعى داشتند آن را مخفيانه و محرمانه نگهدارند.

(1)

عباده» رهبر خزرج به افتتاح كنگره پرداخت و چون بيمار بود، نمى توانست با صداى بلند سخن بگويد، او مى گفت و يكى از خويشاوندانش گفتار او را به ديگران مى رساند. سخنرانى وى بدين شرح بود:

(2) «اى گروه انصار! شما سابقه اى در دين و فضيلتى در اسلام داريد كه هيچ كس از عرب آن را ندارد؛ زيرا محمد صلّى اللّه عليه و آله بيش از ده سال در ميان قوم خود ماند و آنان را به پرستش خداى رحمان و ترك پرستش بتها فرا مى خواند ولى جز عده كمى نمى توانستند از او حمايت كنند و يا اينكه دين او را عزّت بخشند و سختى را دور نمايند، كسى به وى ايمان نياورد تا اينكه خداوند فضيلت را براى شما اراده فرمود و كرامت را به سوى شما سوق داد و شما را به نعمت خويش مخصوص گردانيد و ايمان به او و به پيامبرش و دفاع از وى و يارانش و عزت بخشيدن به وى و دينش و جهاد با دشمنانش را به شما روزى عنايت كرد و شما سخت ترين مردم بر عليه دشمنانش بوديد تا اينكه مردم عرب، خواسته يا ناخواسته در برابر امر

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:285

خدا تسليم شدند و دورترين آنان با خوارى، اطاعت را گردن نهادند، پس عرب با شمشيرهايتان به رسول خدا ايمان آوردند و خداوند آن حضرت را در حالى كه از شما راضى و چشمش به شما روشن بود، از ميان برداشت، پس اين امر (خلافت) را به تنهايى خود از ميان مردم بر عهده گيريد كه از ميان ديگران، آن متعلق به شماست ...» «1».

(1) سخنرانى وى

متضمن نكات ذيل بود:

1- گرامى داشت مبارزه انصار و شجاعت بى مانند آنان در راه اسلام و عزّت بخشيدن به آن و سركوب نيروى دشمنان آن تا آنجا كه پايه هايش مستحكم و بازوانش قدرتمند گشت و آنان در راه نشر و شكوفايى آن، سهم وافر داشتند؛ زيرا آنان همانها بودند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را در روزگار محنت و غربتش حمايت نمودند، بنابراين، آنان به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اولى و از ديگران به منصبش شايسته تر هستند، چون «من كان عليه الغرم فهو اولى بالغنم؛ هر كس كه هزينه و زحمت بر عهده اش باشد، به غنيمت، شايسته تر است».

(2) 2- محكوم كردن خاندانهاى قريشى كه به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ايمان نياوردند و با رسالتش ستيز كرده با وى جنگيدند تا آنجا كه به مهاجرت به يثرب مجبور گشت و اينكه آنها كه از آنان به وى ايمان آوردند، قادر به حمايت وى و دفاع از آن حضرت نبودند، بنابراين، حقى در حكومت و سهمى در اداره امور دولت اسلامى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله برپا داشته بود، نداشتند؛ حكومتى كه جز به وسيله بازوان انصار و جهاد آنان، پايدار نگشته بود.

______________________________

(1) الكامل 2/ 328. طبرى 3/ 218.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:286

(1)

آن حضرت، تجاهل نمود و براى خود و قوم خويش دعوت كرد و نخستين تيرى كه به سوى اهل بيت عليهم السّلام نشانه گرفته شد از آن روز بود كه انصار و مهاجرين بر چشم پوشى از كرامت عترت پيامبرشان تعمّد ورزيدند تا به تختهاى حكومت برسند و از مواهب دولت و مناصب آن، بهره مند شوند.

(2) به هر حال، سعد تا حد زيادى در تجاهل حق امام عليه السّلام به خطا رفت و ما هيچ توجيهى براى اين كار وى نمى بينيم و او با اين عمل خود، امّت را به فتنه ها و مصيبتهاى عظيمى مبتلا ساخت و به شرّى بزرگ گرفتار نمود؛ زيرا خلافت از آنچه خداوند و رسولش براى آن خواسته و در عترت پاك قرار داده بودند، منحرف گشت، در حالى كه عترت، حريص ترين افراد بر اين بودند كه اسلام را حرف به حرف عمل كنند و امور و احكامش را به اجرا درآورند.

(3) سعد، به سزاى عمل خويش رسيد و همين كه حكومت براى «ابو بكر» مستقر گشت، به تعقيب وى پرداخت و او ناچار شد تا از يثرب به سرزمين شام هجرت كند و «خالد بن وليد» به همراه يكى از دوستانش به دنبال وى رفته، در تاريكى شب، براى وى در كمين نشستند و او را ضربه زدند و در چاه افكندند و گفتند جنها او را كشته اند و از زبان آنها شعرى سرودند كه در آن به قتل او افتخار مى كردند:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:287 نحن قتلنا سيد الخزرج سعد بن عباده و رميناه بسهمين فلم نخطئ فؤاده «ما سرور خزرج، سعد بن عباده را كشتيم و او را با

دو تير زديم و قلب وى را به خوبى نشانه گرفتيم».

(1) و عجيب آنكه سياست حكومت در آن دوره ها جن را به خدمت گرفته، آن را از وسايل كار خويش ساختند! و عده اى از كم خردان و ساده لوحان، اين مطلب را بدون دقت و توجه به اهداف سياسى، باور نمودند.

(2)

و تفرقه را در ميان آنان پراكنده ساختند تا آنجا كه بر اوضاع مسلط شده و زمام امور را به دست گرفتند.

(1)

به حكومت برسد به سبب آن خزرج بر اوس برترى خواهند يافت و اين چيزى است كه بر رهبر اوس گران مى آمد و براى همين بود كه فورا همراه قوم خود با ابو بكر بيعت نمود و اگر اين نمى بود، امر (خلافت) براى وى پايدار نمى گشت.

(1) علاوه بر آن، بعضى از اوسيان بر سعد كينه به دل داشتند و اين منصب را براى وى بزرگ مى دانستند؛ زيرا بشير بن سعد خزرجى يكى از مهمترى رقباى وى بود و همراه خزرجيان شد و با ابو بكر بيعت نمود و كار سعد را تباه ساخت.

به هر حال، اين اختلاف و كينه توزى سبب شد كه امر (خلافت) از دست انصار خارج شود و مهاجرين بر آن دست يابند.

(2)

امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:290

(1) «عده اى از منافقين ادعا كرده اند كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مرده است در حالى كه به خدا سوگند وى نمرده است، ولى به سوى خدايش رفته، آن گونه كه موسى بن عمران رفته بود ... به خدا! رسول خدا بازمى گردد و دست و پاى كسانى را كه در مرگ او ياوه گويى كرده اند، قطع خواهد كرد».

و بر هر كسى كه مى گفت رسول خدا مرده است، مى گذشت، با شمشير خود ضربه مى زد و او را تهديدها مى نمود «1».

(2) مردم ترسيدند و دچار توهم و شك شده، گرفتار امواجى هولناك از سرگردانى شدند و نمى دانستند كه آيا ادعاهاى عمر در مورد زنده بودن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را باور كنند كه از بهترين آرزوهاى آنان و از زيباترين رؤياهايشان بود و يا اينكه آنچه را از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مشاهده كرده بودند باور نمايند كه او را بى حركت در ميان خانواده اش بر بستر، آرميده ديده بودند؟!! (3) عمر، همچنان رعد و برق داشت تا آنجا كه گوشه لبهايش كف بر آورده بود و افرادى را كه در مورد مرگ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ياوه سرايى كنند، به كشتن و قطع دستها و پاها تهديد مى كرد، ولى مدتى نگذشت كه يار و همراهش ابو بكر از «سنح» آمد و همراه وى به خانه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله رفت و ابو بكر جامه از صورت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله برداشت تا از مرگ وى مطمئن شود و پس از اينكه از وفات وى مطمئن شد، به سوى مردم خارج شد و ادعاهاى

عمر را نادرست خواند. و به گروههاى سرگردانى كه فاجعه درگذشت نجات دهنده عظيمشان آنها را از سخن بازداشته بود، روى كرد و گفت:

(4) «هر كس محمد را مى پرستيد، محمد مرده است و هر كس خدا را

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 1/ 178.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:291

مى پرستيد، خداى زنده است و نمى ميرد. و قول خداى تعالى را تلاوت كرد كه مى فرمايد: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ «1».

«و محمد جز پيامبرى نيست كه پيش از وى رسولان بوده اند، آيا اگر بميرد و يا كشته شود، شما به گذشته خود بازمى گرديد؟ و هر كس به گذشته اش بازگردد، هيچ زيانى به خداوند نمى رساند و خداوند به سپاسگزاران پاداش خواهد داد».

(1) عمر، درنگ نكرد و اعتراف و تصديق نمود و چنين گفت: به خدا جز اين نيست كه وقتى خبر درگذشت رسول خدا را شنيدم، پايم شكسته شد و بر زمين افتادم و پاهايم قدرت حركتم را نداشتند» «2».

(2)

را مجازات مى كند و بدون شك، اين عمل ناشى از ايمان وى به زنده بودن

______________________________

(1) آل عمران/ 144.

(2) كامل 2/ 324.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:292

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نبوده، بلكه ناشى از فرصت طلبى و در مسير رسيدن به هدفهاى سياسى بر حسب نقشه هايى بود كه نامداران حزب وى همچون ابو بكر و ابو عبيده آنها را برنامه ريزى كرده بودند. و از دلايل اين امر موارد زير است:

(1) الف- عمر، شخصا از كسانى بوده كه مرگ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را انتظار مى كشيد و به اسامه مى گفت: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى ميرد و تو بر من امير باشى؟»، اين در حالى بود كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله زنده بود و وى از مرگ پيامبر مطمئن شد هنگامى كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله از مرگ خويش با مسلمين سخن گفت و نشانه هاى نزديك شدن مرگش را- بنا به آنچه در مباحث پيشين گذشت- براى آنان بيان فرمود.

(2) ب- اينكه وى هنگام بيمارى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در برابر آن حضرت ايستاد و مانع شد آن حضرت چيزى را بنگارد كه امتش را از فتنه ها و گمراهى بازدارد و به آن حضرت گفت: «كتاب خداى براى ما كافى است» و طبيعى است كه وى اين حرف را موقعى بيان كرد كه از مرگ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مطمئن شده بود.

(3) ج- كتاب عظيم خدا اعلام نموده است كه هر انسانى ناگزير بايد جام مرگ را سر كشد. خداى تعالى فرموده: كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ «1».

«هر

كسى مرگ را مى چشد و آنگاه به سوى ما بازمى گرديد».

و خداى تعالى در خصوص پيامبرش فرموده است: إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ «2».

«همانا تو مى ميرى و آنان هم مى ميرند».

______________________________

(1) عنكبوت/ 57.

(2) زمر/ 30.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:293

و خداى تعالى فرمود: «و محمد نيست جز پيامبرى كه پيش از وى پيامبران بوده اند، پس اگر بميرد و يا كشته شود به گذشته خود بازمى گرديد ...» «1».

اين آيه ها در روز روشن و در تاريكى شب تلاوت مى شوند، پس آيا عمر از آنها بى خبر بوده در حالى كه وى كتاب خدا را مى شنيد و هر بامداد و هر شامگاه با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روبه رو مى شد؟

(1) د- آرام شدن عمر و فرونشستن خيزش خروشانش هنگام آمدن يارش ابو بكر و تصديق بدون جرّ و بحث وى نسبت به گفتار ابو بكر هنگامى كه درگذشت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را اعلام كرد، همه بدون شك، اقتضا دارد كه وى تنها براى رسيدن به مقاصد و اهدافش دست به آن كار زده بود.

(2) 2- اعلام عمر مبنى بر اينكه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به زمين بازخواهد گشت و دست و پاى كسانى را كه در مورد مرگش ياوه سرايى كرده اند، قطع خواهد كرد، خالى از ضعف نبوده؛ زيرا بريدن دست و پا و حكم اعدام، تنها در مورد كسانى است كه از دين خدا خارج شوند و يا مفسد فى الارض باشند و گفتن اينكه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در گذشته است، قطعا از مواردى نيست كه آن مجازات را مستوجب باشد.

(3) 3- ابو بكر در سخنرانى خود كه وفات

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را در آن اعلام كرد، گفت: «هر كس محمد را مى پرستيد، همانا محمد مرده است و هر كس خدا را مى پرستيد، همانا خداوند زنده است و نمى ميرد» و آنچه مسلّم است، نقل نشده كه شخصى از مسلمين رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را مى پرستيده و يا اينكه او را به جاى خداوند به عنوان پروردگار انتخاب كرده باشد، بلكه همه مسلمين اجماع دارند

______________________________

(1) آل عمران/ 144.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:294

كه آن حضرت، بنده خدا و فرستاده اوست كه خداوند وى را براى وحى خويش انتخاب نموده و براى رسالتش برگزيده است.

(1)

آگاه بود، چون وى كنگره آنان را از ترس مهاجرين، مخفى و پنهان نگهداشته بود كه با ورود غير منتظره آنان، همه نقشه هايش بر باد رفته و همه كوششهايش در گرفتن بيعت براى خود، با شكست مواجه شد.

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 3/ 62.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:295

(1)

صدمه ديده است. و براى وى بهتر اين بود كه آنها را در وفات نجات دهنده آنان تسليت گويد و احسان وى را يادآور شود و نيكوكارى او را در دين و دنيايشان به خاطر آورد و آنان را براى شركت در تشييع جنازه مطهّر آن حضرت، دعوت كند تا او را در آرامگاه ابديش به خاك سپارند و پس از آن به انعقاد كنگره عمومى كه همه طبقات مردم مسلمان را در بر مى گرفت، دعوت نمايد تا به اراده خويش آزادانه هر كه را بخواهند به عنوان خليفه براى خود برگزينند آن هم به فرض اينكه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله كسى را به عنوان جانشين پس از خود تعيين نكرده باشد.

(1) 2- منطق اين سخنرانى، قدرت طلبى و منصب جويى است و به هيچ چيزى به غير از آن اهميتى نمى دهد و به انصار پيشنهاد مى دهد كه به نفع برادران مهاجرشان از خلافت دست بردارند و در امور مملكت با آنها رقابت ننمايند و آنها را نويد داده كه در برابر آنان، وزرايشان باشند، اما پس از اينكه امر (خلافت) براى وى مستقر گشت، در حق آنان اجحاف نمود و هيچ منصبى از امور دولت خود را به آنان نسپرد و آنها را از همه پستهاى حكومتى بر كنار ساخت.

(2) 3- اين سخنرانى يكباره حق عترت پاك را ناديده گرفت كه آن معادل قرآن است و يا همچون كشتى نوح، هر كس بر آن سوار شود، نجات مى يابد و هر كس از آن بازماند، غرق مى شود و فرو مى افتد، بنا به آنچه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرموده است.

(3) براى وى شايسته تر

آن بود كه قدرى درنگ كند تا تجهيز پيامبر صلّى اللّه عليه و آله پايان يابد و نظر اهل بيت آن حضرت پرسيده شود تا خلافت، صورتى شرعى پيدا كند و از آن به عنوان يك لغزش ياد نشود آن گونه كه عمر آن را توصيف نمود و گفت:

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:297

«همانا بيعت ابو بكر لغزشى بود كه خداوند مسلمين را از شرّ آن بازداشت».

(1) «امام شرف الدين» مى گويد: «اگر فرض شود نصّى در مورد خلافت در خصوص شخصى از خاندان محمد صلّى اللّه عليه و آله وجود نداشته باشد و فرض شود آنان از نظر اصل و نسب يا اخلاق و جهاد و يا علم و عمل و يا ايمان و اخلاص برجسته نيستند و در هر فضيلتى پيشتاز نبوده بلكه همچون ديگر صحابه بوده اند، آيا مانعى شرعى يا عقلى و يا عرفى وجود داشته كه انجام بيعت به بعد از فراغت آنان از تجهيز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله موكول شود و يا اينكه حفظ امنيت تا هنگام استقرار امر خلافت به يك فرماندهى نظامى موقت سپرده شود؟ آيا اين تعداد از درنگ و تأمّل در مورد آن داغديدگان، مناسب تر نبوده است؟ در حالى كه آنان امانت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و بازمانده آن حضرت نزد آنها بوده اند و خداى تعالى فرموده است:

لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ «1».

«به حقيقت پيامبرى از خودتان براى شما آمده است كه آنچه شما را به زحمت اندازد بر او گران باشد، بر شما دلسوز است و نسبت به مؤمنين، رءوف و

مهربان مى باشد.

(2) آيا از حق اين پيامبر كه رنج امّت بر او گران است و بر سعادت آن، حريص و نسبت به آن، رأفت و رحمت دارد، نيست كه عترت وى رنجانيده نشود و اينگونه كه غافلگير شد، غافلگير نشود، در حالى كه زخم آن هنوز بهبودى نيافته و پيامبر به خاك سپرده نشده بود؟ ...» «2».

______________________________

(1) توبه/ 128.

(2) النص و الاجتهاد، ص 79- 80.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:298

(1) 4- منطقى كه ابو بكر در مورد حقانيت مهاجرين از قريش در خلافت به آن استناد جست، اين بود كه آنها از نظر خويشاوندى به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نزديكتر و از ديگران به وى خويشاوندتر بودند و اين معيار در كاملترين وجه و تمامترين جنبه هايش در اهل بيت صلّى اللّه عليه و آله فراهم مى باشد؛ زيرا آنان از همه مردم به آن حضرت، نزديكتر و خويشاوندتر بودند و چه گويا و شايسته است فرموده حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام كه فرمود: «احتجوا بالشجرة و اضاعوا الثمرة».

«آنها درخت را حجت قرار دادند و ثمره را ضايع نمودند».

(2) و آن حضرت عليه السّلام ابو بكر را با اين گفته خود مورد خطاب قرار داد و فرمود:

فان كنت بالقربى حججت خصيمهم فغيرك اولى بالنبى و اقرب

و ان كنت بالشورى ملكت امورهم فكيف بها و المشيرون غيّب «اگر تو خويشاوندى را در برابر معارضان حجت قرار داده اى، غير از تو، به پيامبر شايسته تر و نزديكتر باشد».

«و اگر با شورا بر امور آنان مسلط شدى، اين چگونه باشد در حالى كه افراد مورد مشورت، غايب بوده اند؟».

(3) و «كميت» مى گويد:

بحقكم أمست قريش تقودناو بالفذ منها و الرديفين

نركب

و قالوا ورثناها أبانا و امناو ما ورثتهم ذاك أم و لا أب

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:299 يرون لهم فضلا على الناس واجباسفاها و حق الهاشميين اوجب «1» «با حق شماست كه قريش رهبر ما شدند و با هر كلمه اى از آنان دو پشته سوار مى شويم».

«و گفتند ما آن را به پدر و مادرمان ارث داده ايم در حالى كه نه مادر و نه پدر آن را از آنها ارث نبرده اند».

«براى خود بر مردم حقى را بى خردانه واجب مى بينند در حالى كه حق هاشميان، واجب تر است».

(1) امام عليه السّلام در حديثى، از شدت نزديكى خود نسبت به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و بعضى از موهبتهايش سخن گفته و فرموده است: «به خدا قسم من برادر (يعنى برادر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله)، ولى، عموزاده و وارث علم او هستم، پس چه كسى از من نسبت به او شايسته تر باشد؟ ...».

آن قوم، در پى طمعها و هواهاى خود رفتند و براى رسيدن به قدرت و دستيابى به امتيازات آن، يكديگر را هلاك نمودند و از آنچه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آنها را بدان ملزم ساخت از تمسك به عترتش و عدم تقدم بر آنها و وجوب مراعات آن در هر چيزى، روى گردانيدند.

(2)

به حكومت اميدوار ساخت و آنها را وزير قرار داد و آنچه را در دل آنها از استبداد مهاجرين در امر خلافت و كسب قدرت فردى بود، از بين برد و به آنان فهماند كه وى از اين جهت مهاجرين را بر آنان مقدم داشت كه مردم عرب غير از آنان را پيروى نمى كنند و مانند اين بود كه اين مسأله بزرگ اسلامى تنها از مسائل مردم عرب مى باشد و بقيه مسلمين، حقى در آن ندارند!! (1) و اين نكته برجسته اى است كه ابو بكر به آن توجه نمود و آن اينكه وى خود را در اين امر حاكم قرار داد و خود را از همه طمعهاى سياسى بر كنار نشان داد و بدين وسيله بر نفوس انصار مسلط شد و دلها و عواطفشان را به دست آورد ...

سپس عمر به سخن آمد و گفتار دوستش را تأييد نمود و گفت: «هيهات كه دو نفر در يك موضع فراهم آيند. به خدا قسم مردم عرب راضى نخواهند شد كه شما را امارت دهند در حالى كه پيامبرشان از غير شما باشد، ولى مردم عرب امتناع نخواهند كرد كه امر خود را به كسانى بسپارند كه نبوت در آنها بود و ولى امرشان نيز از آنها باشد و ما در اين مورد بر هر كسى كه خوددارى كند، حجتى آشكار و قدرتى بارز داريم، چه كسى با ما در سلطه محمد و امارت وى با ما به نزاع بر مى خيزد؟ در حالى كه ما اولياى او و عشيره وى هستيم مگر كسى كه باطل را بخواهد يا به گناه دست يازد و خود را به هلاكت

افكند! ...».

(2) در اين سخن، چيز جديدى نيست جز تأكيدى بر آنچه ابو بكر گفته بود در اينكه مهاجرين در خلافت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله شايسته ترند و آنان اولياى و عشيره وى هستند.

(3) «استاد محمد گيلانى» مى گويد: «وى به خويشاوندى مهاجرين نسبت به

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:301

پيامبر با آنان محاجّه نمود و با وجود اين واجب، عدالت اقتضا مى كرد كه خلافت براى على بن أبي طالب باشد مادام كه خويشاوندى به عنوان مدركى براى به دست گرفتن ميراث پيامبر به كار گرفته شده بود؛ زيرا عباس، نزديكترين مردم به پيامبر و مستحق ترين مردم در خلافت بود، ولى وى اين حق خود را به على واگذاشت و از اينجا بود كه در اين منصب، حق تنها براى على بود» «1».

(1) «حباب» به سخن آمد و به عمر پاسخ داد و گفت: «اى گروه انصار! اختيار خود را به دست گيريد و به گفتار اين شخص و يارانش گوش ندهيد تا سهم شما را از اين امر نابود كنند، پس اگر آنان خواسته شما را نپذيرفتند، آنان را از اين سرزمين بيرون برانيد و در اين امور بر آنها مسلط شويد كه سوگند به خدا! شما به اين امر از آنها شايسته تريد؛ زيرا با شمشيرهاى شما بود كه مردم به اين دين وارد شدند از آنها كه ايمان آوردند و قبلا عقيده اى نداشتند، من پناهگاه شايسته و انديشمند تواناى آنم، من شير بچه اى در كنام شيرم، به خدا اگر بخواهيد آن را همچون گذشته، تنه اى بدون برگ خواهم ساخت، به خدا قسم هر كس بر آنچه مى گويم پاسخى مخالف دهد، بينيش را با

شمشير درهم مى كوبم ...».

(2) اين سخن، سرشار از خشونت، تهديد، دعوت به جنگ و تبعيد مهاجرين از يثرب است، همچنانكه به خودستايى و افتخار به شجاعت خود، توجه داشت.

عمر او را پاسخ گفت و بر وى فرياد كشيد: «در آن صورت خداوند تو را مى كشد».

حباب به وى گفت: «بلكه تو را مى كشد».

______________________________

(1) اثر تشيّع در ادبيات عرب، ص 5.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:302

(1) ابو بكر از دگرگون شدن اوضاع ترسيد، پس روى به انصار كرد و دو دوست خود «عمر و ابو عبيده» را براى خلافت نامزد كرد، ولى عمر به سوى وى شتافت و با چرب زبانى به وى گفت: «آيا اين شدنى است در حالى كه تو زنده باشى؟ هيچ كس تو را از جايگاهى كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله تو را در آن قرار داده است، عقب نمى برد».

(2) بعضى از محققين مى گويند: نمى دانيم كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله چه وقت او را مقام داده و يا در مورد وى اشاره اى نموده باشد، بلكه وى همراه بقيه برادران مهاجرش به عنوان سرباز در سپاه اسامه بوده است و اگر پيامبر وى را براى منصب خلافت نامزد كرده و او را علم و مرجعى براى امّت قرار داده بود، وى را همراه خود در يثرب باقى مى گذاشت و او را به سوى ميدانهاى جهاد گسيل نمى داشت، آن هم در زمانى كه آن حضرت صلّى اللّه عليه و آله در ساعتهاى پايانى زندگانى خود بود.

(3) به هر حال، اعضاى حزب وى از ترس اينكه مبادا حوادث، دگرگون شوند با سرعتى برق آسا به بيعت با وى پرداختند. پس عمر،

بشير، اسيد بن حضير، عويم بن ساعده، معن بن عدى، ابو عبيدة بن جراح، سالم غلام ابو حذيفه و خالد بن وليد با وى بيعت نمودند و اين عدّه براى واداشتن مردم و اجبار آنان به بيعت با او سخت كوشيدند و عمر بن خطاب از همه آنان در اين راه كوشاتر بود و با هيجان زدگى، دست به كار شد و با آب و تاب، به شدت فعال بود و مردم را براى بيعت، به پيش مى راند در حالى كه چوب دستيش نقش فعّالى در صحنه داشت. او شنيد كه انصار مى گفتند: «سعد را كشتيد».

(4) عمر به شدت و با خشونت گفت: «او را بكشيد، خداى او را بكشد كه او

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:303

فتنه انگيز است» «1».

(1) نزديك بود سعد را بكشند در حالى كه وى بسترى و دردآلود بود. او را به منزلش بردند در حالى كه دست تهى بود و آرزوهايش بر باد رفته و رؤياهايش نابود گشته بود.

(2) هنگامى كه بيعت ابو بكر انجام شد، افراد حزب وى، او را به سوى مسجد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بردند همچنانكه عروسان را به زفاف مى برند «2» در حالى كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله همچنان در بستر مرگ آرميده و هنوز در خاك نيارميده بود تا از چشم آنان پنهان شود و حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام به تجهيز آن حضرت پرداخته بود.

(3) هنگامى كه حضرت امير عليه السّلام از بيعت ابو بكر آگاه شد، اين قول شاعر را بر زبان آورد:

و اصبح اقوام يقولون ما اشتهواو يطغون لما غال زيدا غوائل «3» «اقوامى به گفتن آنچه

دوست مى داشتند مشغول شده و سر به طغيان برداشتند آنگاه كه زيد را حوادثى سهمگين دربرگرفته بود».

(4) بيعت با ابو بكر با اين سرعت برق آسا انجام شد و در اين بيعت، عترت پاك ناديده گرفته شد و توجهى به آن صورت نگرفت و از آن روز با همه انواع مصيبتها و نكبتها رو به رو گرديد و فاجعه كربلا و ديگر فجايعى كه بر اهل بيت عليهم السّلام وارد شد، چيزى جز شاخه هايى جدا شده از روز سقيفه نبود بر حسب آنچه محققان بر آن تأكيد نموده اند.

______________________________

(1) العقد الفريد 5/ 12.

(2) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 2/ 8.

(3) همان، ص 8.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:304

(1)

در مدينه حضور نداشت و در سفر بود، هنگامى كه از سفر بازگشت و شنيد كه با ابو بكر بيعت شده است، گفت:

قل لأوس اذا جئتهاو قل اذا ما جئت للخزرج

______________________________

(1) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 2/ 8. الموفقيات، ص 579- 580.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:305 تمنيتم الملك فى يثرب فانزلت القدر لم تنضج «1» «به اوس بگوييد هرگاه به نزد آنها رفتى و به خزرج بگو هر وقت بر آنها وارد شدى».

«در يثرب آرزوى حكومت كرديد ولى ديگ پيش از پخته شدن، پايين آورده شد».

(1) سرور و شادى، همه قبايل قريش را در برگرفت و آنان در حمايت از حكومت ابو بكر، موضع گرفتند و هنگامى كه خبر رحلت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به مكه رسيد، خواستند اعلام ارتداد نموده از اسلام خارج شوند، ولى هنگامى كه از خلافت ابو بكر آگاه شدند، اطاعت نموده و خرسندى و شادمانى خود را ابراز نمودند.

(2)

را بر عليه وى پر از سواره و پياده مى سازم.

______________________________

(1) همان.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:306

آنگاه شعر متلمس را خواند:

و لن يقيم على خسف يراد به الا الاذلان عير الحى و الوتد

هذا على الخسف مربوط برمته و ذا يشج فلا يبكى له احد «هيچ كس بر آنچه از نابودى برايش خواسته شده است پايدار نمى ماند جز آن دو ذليل كه الاغ محله و ميخ باشند».

«اين يك با تمام وجود در زمين فرو مى رود و آن يك زخمى مى شود و كسى بر او نمى گريد».

(1) ابو سفيان، عامل قبيله اى را براى ايجاد شورش و آشوب بر ضد حكومت ابو بكر به كار گرفت، ولى امام انگيزه هايش را مى دانست و خصلتهايش را مى شناخت، پس به وى پاسخ مثبت نداد بلكه به وى پاسخ رد داد و با گفتارى خشن به وى فرمود:

«به خدا تو با اين سخن، جز فتنه چيزى را نخواسته اى و تو، به خدا سوگند! مدتها براى اسلام شرّ مى خواسته اى و ما به نصيحت تو نيازى نداريم ...» «1».

(2) ابو سفيان، همچنان به فتنه جويى خود ادامه داد و امام را براى اعلام قيام بر ضد ابو بكر، فرا مى خواند و چنين مى سرود:

بنى هاشم لا تطمعوا الناس فيكم و لا سيما تيم بن مرة او عدى

فما الامر الّا فيكم و اليكم و ليس لها الا ابو حسن على

ابا حسن فاشدد بها كف حازم فإنك بالامر الذي يرتجى على «2»

______________________________

(1) ابن اثير، تاريخ 2/ 326.

(2) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه 2/ 7.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:307

«اى بنى هاشم! مردم را در خود طمع ندهيد، خصوصا خاندان تيم بن مره يا خاندان عدى را».

«امر (خلافت) جز در ميان شما

و براى شما نيست و براى آن، كسى جز ابو الحسن على، شايسته نيست».

«اى ابو الحسن! براى آن همّت گمار كه تو براى كارى كه مورد انتظار است بلند مرتبه هستى».

(1) آنچه مسلم است، اين است كه مخالفت ابو سفيان از روى ايمان وى به حق امام عليه السّلام نبوده بلكه امرى ظاهرى بوده كه توطئه بر ضد اسلام و ستم بر آن را مدّ نظر داشته است و امام از او روى برگرداند و به عواطف دروغينش اهميتى نداد؛ زيرا رابطه ابو بكر با ابو سفيان بسيار محكم بوده و بخارى روايت كرده است كه ابو سفيان بر جمعى از مسلمين گذشت كه ابو بكر، سلمان، صهيب و بلال از جمله آنان بودند. بعضى از آنان گفتند: «آيا شمشيرهاى خدا از گردن (اين) دشمن خدا، بهره خود را نگرفته اند؟».

(2) ابو بكر، آنان را با سخنانى درشت منع نمود و به آنها گفت: «آيا اين را به شيخ قريش و سرور آنها مى گوييد؟!».

و شتابان به سوى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله رفت و آن حضرت را از گفتار آن قوم باخبر ساخت، پس پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به وى پاسخ داد و فرمود: «اى ابو بكر! شايد آنان را خشمگين ساخته باشى؟ اگر آنها را خشمگين نموده باشى، خداوند را خشمگين كرده اى» «1».

(3) اين مطلب، ارتباط محكم ميان آن دو را نشان مى دهد، در حالى كه ابو بكر

______________________________

(1) بخارى، صحيح 2/ 362 مسلم، صحيح 4/ 1947. احمد، مسند 5/ 64.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:308

در زمان خلافتش در دلجويى از ابو سفيان، و جلب دوستيش كوشش نمود و او را حكمران

منطقه فاصل ميان آخرين حد حجاز و نجران نمود «1» همچنانكه پسرش يزيد را به عنوان حاكم شام تعيين نمود و از همان روز، ستاره امويان بالا گرفت و آنان قدرت يافتند.

(1)

آله را ناديده گرفتند و با خشونت زياد با آنان روبه رو شدند، امرى كه موجب گرديد تا امّت، دچار تفرقه شود و در همه مراحل تاريخ، گرفتار مصيبتها و بلاها گردد.

(2)

ازدواج وى در مى آورى؟! و از اين جهت كه پيامبر به وى فرمود: «تو نسبت به من در منزلت هارون نسبت به موسى هستى جز اينكه پس از من پيامبرى نخواهد بود».

و روزى به مسلمين فرمود: «هر كه من مولاى اويم، على مولاى اوست».

بدين جهت بود كه عباس بعد از وفات پيامبر، به سوى برادرزاده خويش آمد و به او گفت: «دست خود را بگشاى تا با تو بيعت كنم» «2».

(2) امام عليه السّلام خشمگينانه از بيعت با ابو بكر خوددارى ورزيد و تأسف و اندوه خود را از نابود شدن حقش و از استبداد آن قوم در امر خلافت، اعلام فرمود و اينكه آنان به وى اعتنايى ننمودند. در نهج البلاغه، از كلام شيواى آن حضرت، اشاراتى گويا وجود دارد كه اين مطلب را مورد توجه قرار داده است.

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 12.

(2) على و فرزندانش، ص 19.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:311

(1)

نزديكى به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را حجت قرار داديد و اينك آن را از ما اهل بيت، غاصبانه مى گيريد!! مگر شما در برابر انصار مدّعى نشديد كه از آنها نسبت به اين امر اولى هستيد، زيرا محمد صلّى اللّه عليه و آله از شما بوده است و آنان رهبرى را به شما دادند و فرماندهى را به شما سپردند؟ و من شما را حجتى مى آورم به همان گونه كه شما براى انصار حجت آورديد. ما به رسول خدا زنده و مرده، اولى هستيم، پس به ما انصاف دهيد اگر ايمان داشته باشيد و در غير اين صورت، ستم را پيشه كنيد در حالى كه خود مى دانيد ...».

(3) امام عليه السّلام با اين القاى حجت برجسته، مسائل را روشن ساخت و بر اينكه آن حضرت به امر خلافت شايسته تر و اولى از آنان مى باشد، دليل آورد؛ زيرا وى به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نزديكتر و مقربتر از ديگران است و نزديكى به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله همان چيزى است كه آن قوم براى غلبه بر انصار به آن دست يازيدند در حالى كه اين امر در امام بيش از ديگران فراهم بوده است از اين جهت كه وى عموزاده پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و داماد آن حضرت مى باشد.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:312

(1) فرزند خطاب، پس از اينكه حجتى براى پاسخ به امام در اختيار نداشت، از جاى خود برخاست و راه خشونت در پيش گرفت و گفت: «تو رها نمى شوى تا اينكه بيعت نمايى!».

(2) امام، پاسخى محكم به وى داد و فرمود: «شيرى را بدوش

كه بهره اى از آن، تو را باشد و امروز، وضع او را محكم ساز كه فردا آن را به تو بازگرداند».

امام، راز هيجان و انگيزه فرزند خطاب را آشكار ساخت، زيرا وى اين موضعگيرى سخت در برابر امام را اتخاذ نكرد مگر براى اينكه خلافت و امور مملكت بعد از ابو بكر به وى برسد. آنگاه امام، خروشيد و چنين غرّيد: «به خدا قسم اى عمر! گفته تو را نمى پذيرم و با وى بيعت نمى كنم».

(3) ابو بكر، ترسيد كه اوضاع دگرگون شود و از خشم امام بيمناك گشت، پس روى به آن حضرت كرد و با گفتارى نرم، وى را مخاطب قرار داد و گفت: «اگر بيعت نكنى، تو را مجبور نمى سازم».

(4) «ابو عبيده» نيز روى به آن حضرت كرد و كوشيد تا شعله انقلابش را خاموش كند و دوستيش را جلب نمايد، پس گفت: «اى عموزاده! تو جوان هستى و اينان پيران قوم تو هستند. تو تجربه و آشنايى آنان به امور را دارا نيستى و من نمى بينم ابو بكر را مگر اينكه بر اين امر از تو قوى تر باشد و بيش از تو قدرت تحمل و انجام آن را داشته باشد. پس اين امر را به ابو بكر بسپار؛ زيرا اگر تو زنده بمانى و زندگيت ادامه يابد، براى اين امر، شايسته و برازنده باشى به جهت فضل، دين، علم، فهم، سابقه، نسب و داماديت ...».

(5) اين خدعه و نيرنگ، دردها و ناخشنوديها را در دل امام برانگيخت و روى به مهاجرين كرد و آنان را به ياد فداكاريها و فضايل اهل بيت عليهم السّلام انداخت و فرمود: «خداى را! خداى را! اى

گروه مهاجرين! ... قدرت محمد در ميان

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:313

عرب را از خانه و كاشانه اش به سوى خانه ها و كاشانه هايتان بيرون نبريد و اهل بيتش را از جايگاه و حقشان در ميان مردم، دور نسازيد ... به خدا سوگند! اى گروه مهاجرين! ما شايسته ترين مردم هستيم؛ زيرا ما اهل بيت هستيم و به اين امر از شما شايسته تريم. آيا قارى كتاب خدا و فقيه در دين خدا، عالم به سنتهاى رسول خدا، بر عهده گيرنده امور مردم، دور كننده بدى از آنها، قسمت كننده ميان آنها به تساوى، در ميان ما نبوده است؟ به خدا در ميان ما بوده، پس از هوا پيروى نكنيد كه از راه خدا گمراه مى شويد و از حق، هر چه بيشتر دور مى گرديد ...» «1».

(1) اگر آنها به نداى امام پاسخ مثبت مى دادند كه ضامن حتمى صلاح امّت و نگهدارنده آن از لغزش و انحراف در زمينه هاى عقيدتى و ديگر زمينه ها بود، امّت را از عواقب شوم بسيارى، بركنار مى ساختند، ولى هيهات كه انسان از گذشته هاى دور در پى شهوتها و طمعكاريهايش روان گشت و همه چيز را در راه آن، قربانى ساخت.

به هر حال، آن قوم، منطق امام را نشنيدند و آن را ناديده گرفتند و منافع خاص خود را بر هر چيزى مقدم داشتند.

(2)

سوى آن حضرت متمايل بودند و دوست داشتند كه وى،

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 18- 19.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:314

زمام حكومت را به دست گيرد. در اينجا به بعضى از وسايلى كه حكومت ابو بكر به كار گرفت، اشاره مى شود:

(1)

آله سهمى از خمس را به خود اختصاص مى داد و سهم ديگرى از آن را به خويشان خود مخصوص مى ساخت و اين سيره آن حضرت بود تا هنگامى كه خداوند آن حضرت را به رفيق اعلى اختيار فرمود.

و هنگامى كه ابو بكر به قدرت رسيد، سهم پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سهم خويشاوندانش را ساقط نمود و بنى هاشم را از آن بازداشت و آنها را همانند ديگران قرار داد «1».

بضعه رسول و گل آن حضرت، يعنى حضرت فاطمه زهرا عليها السّلام به وى پيغام داد تا آنچه را از خمس خيبر باقى مانده است به وى بپردازد، ولى وى از اينكه چيزى به آن حضرت بپردازد، خوددارى نمود «2» و شبح فقر را بر خاندان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله سايه افكن ساخت و مهمترين منابع اقتصادى را كه خداوند براى آنان فرض نموده بود، از آنها بازداشت.

(2)

3- غير ممكن است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اين حديث را از امام على عليه السّلام پنهان سازد، در حالى كه امام، نگهدارنده راز، باب مدينه علم، باب دار حكمت و قاضى ترين فرد است و پدر دو سبط آن حضرت بوده است و قطعا اگر اين حديث، بهره اى از صحت داشت، امام آن را مى دانست و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آن را از وى پنهان نمى ساخت.

(5) 4- اگر اين حديث، صحيح مى بود، بنى هاشم كه رازداران و خاندان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بودند، آن را مى دانستند پس به چه جهتى پيامبر اين حديث را به آنان

______________________________

(1) بلاغات النساء، ص 19. اعلام النساء 4/ 116. ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغة 6/ 46.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:317

ابلاغ نفرموده بود.

(1) 5- اگر اين حديث به هر مقدارى صحت مى داشت، بر امّهات مؤمنين پنهان نمى ماند در حالى كه آنها به «عثمان بن عفان» پيغام داده بودند تا ارثشان از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را براى آنان درخواست كند ...

اينها ايراداتى است كه در برابر اين حديث قرار دارند و آن را از نظر ضعف، در پايين ترين جايگاه قرار داده اند.

(2)

در راه رفتن همچون پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله گام برمى داشت، پيش آمد تا اينكه بر ابو بكر وارد شد در حالى كه عدّه زيادى از مهاجرين، انصار و ديگران نزد او بودند.

پرده اى در برابرش كشيده شد و آن حضرت آهى كشيد كه آن قوم از آن ناله، سخت گريستند و مجلس، متلاطم گشت. به آنان مهلت داد تا گريه هايشان آرام گيرد و آشوب اشكشان به پايان آيد. آنگاه سخن خويش را با حمد و ستايش پروردگار آغاز نمود و همچون سيل روان، خطابه خود را ادامه داد آن گونه كه كسى شيواتر و رساتر از سخن وى نشنيده بود.

(3) حضرت زهرا عليها السّلام در سخنرانى بى نظيرش درباره معارف و فلسفه اسلام سخن گفت و به بيان علل احكام و حكمت تشريعات اسلامى پرداخت و اوضاع

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:318

امتها را پيش از طلوع و درخشش نور اسلام، مورد شرح قرار داد كه در چه وضعى از ستيز با يكديگر، انحطاط، سستى خردها و فرومايگى انديشه ها بودند، خصوصا در جزيرة العرب دچار ذلّت و خوارى بودند و بر لبه گودالى از آتش قرار داشتند كه هر نوشنده اى آن را مزه مى كرد و هر طمعكارى بدان چشم داشت، هر شتابنده اى از آن بهره مى گرفت و در زير پاى هر رونده اى لگدمال مى شد و در زندگى اقتصاديش تا بدان حد از انحطاط رسيد كه اكثريت غالب، پوست جانور و مردار مى خورد و گنداب مى نوشيد و با اين حالت دردناك، در بندهاى فقر همچنان به خود مى پيچيد تا اينكه خداوند آنان را به وسيله پيامبر و رسولش صلّى اللّه عليه و آله نجات بخشيد و

آنها را به سوى واحدهاى تمدن، پيش راند و ايشان را سروران امتها و ملتها قرار داد و چه عظيم است فضل آن حضرت بر عرب و بر همه مردم ...

(1) سرور زنان عليها السّلام به فضيلت عموزاده اش حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام و جهاد درخشانش در يارى اسلام و دفاع از كيان آن اشاره فرمود در زمانى كه مهاجرين از قريش در رفاه زندگى، مطمئن و در امان بودند و هيچ نقشى در يارى رساندن به دعوت اسلامى نداشتند بلكه به تعبير آن حضرت، هنگام مصاف، پاى به فرار مى نهادند و از نبرد مى گريختند. و نيز در مورد اهل بيت، منتظر فرصتى بودند و پيش آمدن حوادث براى آنها را توقع داشتند.

(2) آن حضرت عليها السّلام در خطابه اش تأسف فراوان خود را از دگرگونى و انحراف مسلمين و پاسخگويى به انگيزه هاى هوا و غرور، اظهار داشت و پيشگويى نمود كه آنان با چه حوادث سهمگين و فجايع دردناكى روبه رو خواهند شد، در نتيجه خطاها و انحراف آنان در برابر آنچه خداوند برايشان خواسته بود كه به عترت، تمسك جويند. و پس از آنكه اين مطالب درخشان را بيان فرمود، به محروم شدن

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:319

خويش از ارث پدرش رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله اشاره نمود و فرمود: «و شما اينك ادعا مى كنيد كه مرا از پدرم ارثى نباشد، آيا حكم جاهليت را مى خواهيد، در حالى كه چه حكمى از حكم خدا بهتر است براى قومى كه يقين مى ورزند».

(1) آيا شما نمى دانيد ...- آرى براى شما چون آفتاب روشن است- كه من دختر او هستم، واى بر شما اى

مسلمانان! آيا در ارث پدرم مغلوب واقع شوم؟

اى فرزند ابى قحافه! آيا اين در كتاب خداست كه تو از پدرت ارث مى برى و من از پدرم ارث نبرم؟ به راستى كه امرى شگفت آورده ايد، آيا عمدا كتاب خدا را ترك نموده و آن را پشت سر خود رها كرده ايد آنجا كه مى فرمايد: «و سليمان وارث داوود شد»؟

(2) و آنجا كه داستان يحيى بن زكريا را بيان مى كند و مى گويد: «پروردگارا! از نزد خود به من فرزندى عنايت كن كه وارث من شود و از خاندان يعقوب ارث برد و او را اى پروردگارم! مورد رضايت خويش قرار ده».

و فرموده است: «و خويشاوندان در كتاب خدا به يكديگر اولى هستند».

و فرمود: «خداوند در مورد فرزندانتان شما را سفارش مى كند كه براى پسر مانند سهم دو دختر باشد».

و فرمود: «اگر كسى مالى را باقى گذارد، وصيت كند براى والدين و خويشان به نيكى كه اين حقى است بر اهل تقوا».

(3) و ادّعا كرديد كه نه بهره اى و نه ارثى از پدرم براى من باشد و نه خويشاوندى ميان ما! آيا خداوند شما را به آيه اى مخصوص گردانيد و پدرم را از آن خارج ساخت؟

يا اينكه مى گوييد: اهل دو ملّت (و مذهب) هستند كه از يكديگر ارث نمى برند؟ مگر من و پدرم اهل يك ملّت نيستيم؟ يا اينكه شما به خصوص

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:320

و عموم قرآن از پدرم و عموزاده ام داناتر هستيد؟

(1) سپس ابو بكر را مخاطب قرار داد و به وى فرمود: «آن را افسار شده و آماده، تحويل بگيريد تا روز حشر با تو روبه رو شود كه بهترين داور، خداوند باشد و ضامن،

محمد است و جاى وعده، قيامت مى باشد و در آن هنگام، تباهكاران زيان مى بينند و شما را سودى نخواهد بود پشيمان شويد: «و هر خبرى، جاى قرارى دارد و خواهيد دانست چه كسى را عذابى خواهد رسيد كه او را رسوا سازد و عذابى پايدار بر او دست يابد».

(2) آنگاه روى به گروه مسلمين نمود تا همتهاى آنان را به يارى طلبد و عزيمتهايشان را بيدار سازد تا حق او را طلب كنند و انتقامش را بگيرند، پس فرمود: «اى گروه جوانمردان! و اى بازوان امّت! و اى نگهدارندگان اسلام! اين چه بى تفاوتى است كه در حق من روا مى داريد؟ و اين چه خواب غفلتى است كه در برابر مظلوميّت من بدان دچار شده ايد؟ مگر پدرم رسول خدا نمى فرمود:

«شخص در رفتار با فرزندانش، محترم مى شود»، چه زود است كه چنين برگشته ايد و چه شتابان اين چنين روى گردانيده ايد در حالى كه شما بر آنچه در تلاش آن هستم، نيرويى داريد و بر آنچه مى خواهم و در پى آنم، قدرتى در اختيار شماست.

(3) آيا مى گوييد: محمد در گذشته؟ و اين فاجعه اى عظيم است كه اندوهش گسترده شده و شكافش بزرگ گشته و آنچه را او رشته بود، پنبه شده و زمين بخاطر رحلتش، تاريك گرديده و خورشيد و ماه دچار كسوف شده و ستارگان بخاطر اين مصيبت، پراكنده گشته اند و آرزوها بر باد رفته و كوهها زير و زبر شده اند، حرمتها تباه گشته و حريمها با رحلتش، شكسته شده اند كه به خدا سوگند آن بلايى عظيم و مصيبتى بزرگ است كه مانند آن، مصيبتى نباشد و فاجعه اى پيش

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:321

نيايد كه كتاب

خداوند- جلّ شانه- آن را در بامداد و شامگاه به فرياد و فغان و به تلاوت و بيان، به گوش شما رسانده و پيش از او بر پيامبران و فرستادگان خداوند، گذشته و اين حكمى قطعى و قضائى حتمى است كه: «محمد جز پيامبرى نيست كه پيش از او رسولانى بوده اند پس اگر بميرد و يا كشته شود به گذشته خويش بازمى گرديد و هر كس به گذشته خويش بازگردد، زيانى به خدا نمى رساند و خداوند سپاسگزاران را پاداش خواهد داد».

(1) آنگاه به تشويق انصار پرداخت و آنان را به ياد جهاد درخشان و تلاش روشنگرشان در يارى رساندن به اسلام و حمايت از اهداف و اصول آن انداخت و از آنان خواست تا بپا خيزند و در برابر نظام حاكم بشورند، پس فرمود: «آه اى فرزندان بزرگان! آيا ميراث پدرم را به ناحق از من بستانند و شما مى بينيد و مى شنويد و در جلسات و مجالس خود مى نشينيد در حالى كه دعوت، شما را در بر مى گيرد و اطلاع از موضوع، شاملتان مى شود و شما عده اى زياد و با ساز و برگى فراوان و وسايل و قدرت داريد و سلاح و ابزار كارزار در اختيارتان مى باشد، فراخوانده مى شويد اما پاسخى نمى دهيد؟ فرياد را مى شنويد اما به كمك برنمى خيزيد در حالى كه شما به كارزار، موصوف و به خير و صلاح، معروف شده ايد.

(2) شما آن گروه برگزيده و ويژگان خاص ما اهل بيت هستيد، با عربها نبرد كرده و سختى و رنج را تحمل كرده ايد. با امتها كارزار نموديد و با ظلمتها به ستيز برخاستيد و ما پيوسته به شما امر مى كرديم و شما فرمان مى برديد

تا اينكه كار اسلام بالا گرفت و روزگار، به مراد گشت و فرياد شرك، خاموش و غرّش تباهى، آرام شد و شعله هاى كفر، فرو نشست و دعوت باطل از بين رفت و نظام دين محكم شد، پس اينك بعد از آن اظهار، سكوت اختيار كرده و بعد از آن

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:322

آشكارى، پنهان شده و در پى بى آن اقدام، پاى پس نهاده و بعد از ايمان، شرك ورزيده ايد؟ بدا به حال قومى كه: سوگندهاى خود را شكستند و به اخراج پيامبر همت كردند و آنان، خود ستيز با شما را آغاز نمودند. آيا از آنان بيمناك هستيد؟ در حالى كه خداوند شايسته است كه از او بيمناك گرديد اگر ايمان آورده باشيد.

(1) و هنگامى كه سستى انصار و فروپاشى آنان و عدم پاسخگويى آنها به نداى حق را مشاهده فرمود، شديدترين سرزنشها و سخت ترين گله ها و گلايه ها را متوجه آنان ساخت و فرمود: «همانا من گفتم آنچه را گفتم در حالى كه آگاهم كه چه خوارى بر شما دست يافته و چه بى وفايى بر دلهايتان چيره گشته است، اما اين جوشش نفس، خروش سينه، غرّش خشم و اتمام حجت بود، پس آن را داشته باشيد، با پشتى فكار و پاى پوشى تباه و ننگى پايدار با نشانى از خشم خدا و عارى ابدى و پيوسته به آتش فروزان خداوند كه بر درونها دست مى يابد و بر آنان گمارده شده است، آنچه را انجام مى دهيد، خداوند مى بيند: و آنان كه ستم كرده اند، خواهند دانست به چه وضعى گرفتار خواهند گشت.

(2) و من دختر آن كسى هستم كه شما را از عذابى سخت بيم داد:

پس عمل كنيد كه ما عمل كنندگانيم و منتظر باشيد كه ما نيز در انتظار هستيم «1».

(3) دلها به طپش افتاد و ديده ها درهم شد و جانها به تنگ آمد و مى رفت تا هواهاى رفته بازگردد و حق به جايگاه و معدنش بازآيد، ولى ابو بكر با زبان بازى معروف خود و با قدرت ديپلماسيش توانست بر اوضاع مسلّط شود و حكومتش را از انقلاب نگهدارد؛ زيرا وى با احترام و تكريم در برابر پاره تن

______________________________

(1) اعلام النساء 4/ 116- 119. بلاغات النساء، ص 12- 19.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:323

پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اظهار نمود كه وى نسبت به آن حضرت، بيش از دخترش عايشه اخلاص دارد و در اعماق وجودش براى وى احترام و تقدير قايل است. و نيز اندوه عميق خود را بخاطر وفات پدرش رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آشكار نمود و اينكه وى دوست مى داشت كه پيش از فوت پيامبر بميرد و به آن حضرت گفت كه وى اين اقدامات شديد در برابر او را به نظر خاص خود انجام نداده و به خواست خود بر مسند حكومت تكيه نزده بلكه اين رأى مسلمين و اجماع آنها بوده است!!! و بدين گونه بود كه دلها را پس از آنكه از وى رميده بودند، به سوى خود بازگرداند و آتش انقلاب را خاموش نمود و همه نشانه هايش را نابود ساخت.

(1)

را نيز شامل مى باشد، به دو آيه داوود و زكريا استناد جست كه اين دو آيه در مورد ارث دادن آنان، صريح مى باشند.

(2) ثانيا: ايشان به عموم آيات مربوط به ارث و عموم آيه وصيّت استناد نمودند كه بايد به عمومات آنها عمل كرد كه طبعا اين امر شامل پدرش نيز مى باشد و خروج وى از آنها فقط از باب تخصيص بلا مخصّص است. سپس براى آنان بيان كرد كه آنچه موجب تخصيص و خروج از اين عمومات مى گردد، فقط در موردى است كه وارث و مورث در دين مختلف باشند و به آنان فرمود:

«آيا اينكه مرا از ارث پدرم محروم نموده ايد بدين جهت است كه من و او اهل دو

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:324

دين هستيم كه از هم ارث نمى برند؟ مگر من و او اهل يك دين نيستيم؟».

آن حضرت، با اين منطق، به بالاترين مرحله رسيد و برجسته ترين دلايل را در دفاع از حق خود ارائه فرمود.

(1)

جز اينكه مطالعه زندگى حضرت امام حسين عليه السّلام به صورتى منهجى، سالم و شامل، متوقف بر مطالعه اين حوادث است كه نقش مهم خود را در صحنه سياست اسلامى ادا نموده اند؛ زيرا همه آنها در يك فصل به هم پيوسته جريان داشتند و محنتها و مصيبتهاى فراوانى را به دنبال آوردند. زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ج 1 324 مصادره فدك ..... ص : 324

3)

ببويد، باكى نيست كه در همه روزگار، عطرها را نبويد».

«بر من مصيبتهايى وارد گشته كه اگر بر روزها فرود مى آمدند، به شبها تبديل مى شدند».

«به آنكه در زير خاك پنهان شده بگو اگر فرياد و صداى مرا مى شنوى».

«من در سايه محمد، پناهى داشتم كه از سختى، بيمى به خود راه نمى دادم و او زيور من بود».

______________________________

(1) ابن شهر آشوب، مناقب 1/ 242.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:326

«و امروز در برابر ذليلان، ستم مى كشم و از رنج خود نمى توانم سخن بگويم و با جامه هايم ستمگرم را دور مى سازم».

«پس هرگاه كبوتر قمرى، شب هنگام به اندوه بر شاخه اى بگريد، من به هنگام صبح مى گريم».

«پس از تو، اندوه را مؤنس خود قرار مى دهم و از فراق تو اشك را شمايل خود مى سازم».

(1) اين ابيات، به روشن ترين و صادقانه ترين تصوير، دردها و اندوههاى زهرا عليها السّلام را نمايان مى سازد؛ زيرا نمايانگر غمهاى جانكاه آن حضرت در فراق پدرش مى باشد، پدرى كه او را به اخلاص دوست مى داشت و پدر نيز مخلصانه وى را دوست مى داشت و اگر دردهاى جانكاهش بر روزها فرو ريخته مى شد، زيور از خود، دور مى نمودند ...

(2) اين ابيات اندوهگين، همچنين درجه و جايگاهش را در روزگار پدرش مشخص مى سازند كه آن حضرت از عزيزترين و بلندمرتبه ترين زنان مسلمين بود. اما پس از آنكه پدرش را از دست داد، آن قوم، جايگاهش را ناديده گرفتند و بر بى توجهى به منزلتش، همدست شدند تا آنجا كه آن حضرت در برابر ذليلان، ستم كشيد و در اظهار مظلوميت خويش با جامه هايش از خود دفاع مى كرد؛ زيرا كسى نبود تا از او حمايت كند و براى آن حضرت، مدافعى

مطمئن وجود نداشت.

(3) آن حضرت، به گريه و اندوه، پناه برد تا آنجا كه از بكّايين خمس (گريندگان پنج گانه) «1» به شمار آمد كه اندوه و رنج را در اين زندگى به نمايش

______________________________

(1) «بكاءون خمس» عبارتند از: آدم، يعقوب، يوسف، على بن الحسين و فاطمه عليهم السّلام، اين مطلب در بحار آمده است: 12/ 264. 12/ 311. 82/ 86.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:327

گذاشتند. درد و اندوه آن حضرت، در فقدان پدر، چنان بود كه وقتى «انس بن مالك» اجازه گرفت تا در مصيبت عظيمش او را تسليت دهد و او از كسانى بود كه در خاكسپارى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله شركت داشت، آن حضرت به وى فرمود: «انس بن مالك هستى؟» گفت: آرى اى دختر پيامبر خدا! پس آن حضرت در حالى كه با سوز دل سخن مى گفت، به وى فرمود:

«چگونه دلتان آمد كه بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله خاك بريزيد؟» «1».

(1) انس، سخن خود را ناتمام گذاشت و سراسيمه در حالى كه اشك مى ريخت و در عالمى از درد و رنجها غرق گشته بود، خارج شد.

پاره تن رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بر ابن عمش حضرت امير المؤمنين عليه السّلام اصرار ورزيد تا پيراهنى را كه پدرش رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله را در آن غسل داده بود، به وى نشان دهد.

(2) آن حضرت، پيراهن را نزد وى آورد. آن را مشتاقانه گرفت و فراوان بوسيد و بوييد؛ زيرا عطر پدرش را كه از وى دور شده و در آرامگاه ابديش آرميده بود، در آن مى يافت. پيراهن را بر دو چشم خويش

نهاد و دل پاكش، از درد غم و اندوه، پاره پاره مى گشت و همچنان بود تا از هوش برفت ...

(3) يادگار پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در روشنايى روز و تاريكى شب، مى گريست و شبح پدرش در هر زمانى از زندگى كوتاهش به همراه وى بود تا آنجا كه بنا به گفته مورخان، گريه هايش بر آن قوم گران آمد و از او به نزد حضرت امام امير المؤمنين عليه السّلام شكايت بردند و از او خواستند تا حضرت زهرا براى

______________________________

(1) ابن ماجه، سنن، 1/ 522، عسقلانى، المواهب اللدنيّة 4/ 563.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:328

گريه هايش وقت خاصى را قرار دهد؛ زيرا آنها آرام و قرار ندارند.

(1) امير مؤمنان عليه السّلام با آن حضرت سخن گفت و وى، او را اجابت نمود و هنگام روز به خارج مدينه مى رفت و دو فرزندش حسن و حسين عليهما السّلام را با خود مى برد و زير درختى از درختان مى نشست و در سايه آن، بر پدر خويش در طول روز مى گريست و هرگاه غروب آفتاب نزديك مى شد، حسنين به همراه پدرشان در پيشاپيش وى حركت مى كردند و او به خانه خود بازمى گشت آنجا كه اندوه و رنج سايه افكنده بود. آن قوم، به سوى آن درخت شتافتند و آن را قطع كردند و آن حضرت در گرماى آفتاب مى نشست و بر پدر مى گريست تا اينكه امير المؤمنين عليه السّلام براى آن خانه اى ساخت و آن را «بيت الاحزان» ناميد تا نشانى از رنج آن حضرت در طول زمان باقى بماند. به حضرت قائم آل محمد صلّى اللّه عليه و آله منسوب است كه در مورد آن فرمود:

ام

ترانى اتخذت لا و علاهابعد بيت الاحزان بيت سرور «آيا مرا مى بينى، نه، سوگند به عظمتش كه بعد از بيت الاحزان، خانه شادى گزيده باشم؟» (2) محبوب دل رسول خدا، روز را در آن خانه اندوهناك به سر مى برد و با پدر، راز و نياز مى گفت و با تلخى و رنج بسيار بر او مى گريست و چون شب فرا مى رسيد، على عليه السّلام مى رفت و او را همراه با دو فرزندش حسن و حسين به خانه بازمى گرداند.

(3) اندوه جانكاه بر پاره تن پيامبر و گل او اثر كرد تا آنجا كه بيماريها وى را رنجور ساختند و وى را بسترى كردند. آن حضرت، ديگر نمى توانست از جاى برخيزد و بر پاى خود بايستد پس جمعى از بانوان از زنان مسلمين به عيادتش رفتند و به آن حضرت گفتند: اى دخت پيامبر خدا! امروز از بيمارى خود چگونه هستى؟

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:329

(1) آن حضرت، نگاهى به آنان افكند و با صدايى آهسته و اندوهگين به آنها فرمود: «از دنياى شما بيزار و از فراق شما شادم، با اندوهى از شما به ديدار خدا و رسولش مى روم كه نه حقى براى من حفظ و نه اقدامى براى من مراعات گشت، نه وصيت، پذيرفته آمد و نه حرمتى در نظر گرفته شد ... «1»».

(2) سكوتى سهمگين بر آن زنان چيره گشت و اندوهى سخت بر چهره هايشان نشست و چشمهايشان به اشك غرقه گرديد و با قدمهايى سنگين به سوى خانه هايشان رفتند و سخنان زهراى پيامبر را به شوهرانشان گفتند كه اثر آن كلمات از ضربه هاى شمشير سخت تر بود؛ زيرا آنان مقدار تقصير خود را در

برابر يادگار پيامبرشان دانستند.

(3) بعضى از همسران پيامبر به عيادتش رفتند و به او گفتند: اى دختر رسول خدا! ... براى ما در غسل خود بهره اى قرار ده آن حضرت، خواسته آنان را نپذيرفت و فرمود: «آيا مى خواهيد در مورد من همانند آنچه درباره مادرم گفتيد، بگوييد؟ من حاجتى به حضور شما ندارم».

(4)

تا نشانى غير قابل تأويل از خشم آن حضرت، در طول روزگاران براى نسلهاى آينده باقى بماند.

امام انجام همه خواسته هايش را ضامن گرديد و غرق در اندوه و غمها از نزد آن حضرت دور شد.

(2) پاره تن رسول صلّى اللّه عليه و آله به «اسماء بنت عميس» راز گفت و به وى فرمود: «من آنچه را براى زنان پس از مرگشان انجام مى دهند، نمى پسندم؛ زيرا رسم اين بود كه جامه اى بر روى زن مى انداختند و وضع او را براى هر كه مى ديد، مشخص مى ساخت و حضرت، اين امر را دوست نمى داشت و مى خواست براى وى تابوتى ساخته شود كه بدن وى در آن نمايان نباشد، پس اسما براى وى تختى ساخت كه هر كس در آن باشد، پوشيده مى گردد، وى آن را هنگام اقامت در حبشه، مشاهده كرده بود.

(3) هنگامى كه آن حضرت به آن نگاه كرد، از آن شاد شد و تبسمى فرمود و اين

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:331

نخستين لبخندى بود كه از آن حضرت پس از رحلت پدرش مشاهده مى شد «1».

در آخرين روز از زندگى آن حضرت، اندكى بهبودى در او مشاهده مى شد و آن حضرت، شادى و سرور خود را آشكار مى كرد؛ زيرا دانسته بود كه در آن روز به پدرش ملحق مى شود. پس، دو فرزندش را شستشو داد و براى آنها غذايى تهيه كرد كه براى آن روزشان كافى بود و به آنها گفت تا براى زيارت قبر جدشان خارج شوند، در حالى كه آخرين نگاه را بر آنها مى انداخت و قلبش از درد و وجد، در رنج بود.

(1) حسنين، خارج شدند و در دل، احساسى مبهم داشتند. آنان

نشانه هاى هولناكى را دريافتند كه آنها را غرق در غم و اندوه ساخت. پاره تن پيامبر روى به سلمى بنت عميس [اسماء بنت عميس] كه پرستارى و خدمتش را بر عهده داشت، كرد و به او گفت: «اى مادر!».

او گفت: بله، اى محبوب پيامبر خدا! فاطمه فرمود: «جهت غسل، آبى برايم آماده ساز».

او برخاست و براى وى آب آورد و آن حضرت، غسل نمود و باز به وى فرمود: «جامه هاى جديدم را برايم بياور».

جامه هايش را به وى داد و آن حضرت بار ديگر به او گفت: «بستر مرا در وسط منزل قرار ده».

(2) سلمى [اسما] سخت مضطرب شد و لرزه بر اندامش افتاد؛ زيرا دانست كه مرگ يادگار پيامبر فرا رسيده است.

سلمى [اسما] آنچه را از وى خواسته بود، برايش فراهم ساخت پس؛ آن

______________________________

(1) حاكم، مستدرك 3/ 162.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:332

حضرت در بستر خود آرميد و روى به قبله نهاد با صدايى آرام به سلمى گفت:

«اى مادر! من اينك در خواهم گذشت. من خود طهارت يافته ام پس كسى جامه از من برنگيرد».

(1) آنگاه به تلاوت آيات خداوند حكيم پرداخت تا اينكه جان به جان آفرين تسليم كرد و آن روح عظيم به سوى پروردگارش عروج كرد تا با پدر خويش ديدار كند، پدرى كه پس از او زندگى را دوست نمى داشت.

آن روح، به بهشت و رضوان خداوند شتافت، روحى كه در زير آسمان اين دنيا در هيچ يك از دورانهاى زندگى همانند او كسى در قداست، فضيلت، شرف و عظمت يافت نشده است و با وفات وى، آخرين كسى كه از نسل رسول خدا در جهان هستى بود، از زندگى رخت بر بست.

(2)

حسنين به خانه بازگشتند ولى مادر خود را نيافتند. آنان به سوى سلمى شتافتند و از وى درباره مادرشان پرسيدند و او غرق در گريه و زارى بود، ناگهان به آنها گفت: «اى سروران من! مادرتان درگذشته است، پدرتان را با خبر سازيد».

(3) اين خبر، همچون صاعقه اى براى آن دو بود. آنان به سرعت به سوى بدن پاك او شتافتند و حسن خود را بر او افكند در حالى كه مى گفت: «اى مادرم! با من سخن بگو پيش از آن كه جانم از بدن خارج شود».

و حسين خويشتن را بر او انداخت و در حالى كه گريان بود مى گفت: «اى مادرم! من فرزند تو حسين هستم، با من سخن بگو پيش از آنكه قلبم شكافته شود».

(4) اسما بر آنان بوسه مى زد و آنان را تسليت مى گفت و از آنها مى خواست كه فورا به سوى پدرشان بروند و او را با خبر سازند.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:333

آن دو به سوى مسجد جدشان رسول اللّه روان شدند و هنگامى كه به مسجد نزديك شدند صداى گريه خود را بلند كردند.

(1) مسلمين به استقبالشان آمدند و گمان كردند كه آن دو جدشان را به ياد آورده اند، پس به آنها گفتند: «اى فرزندان رسول خدا! چه چيزى شما را مى گرياند؟ شايد به جايگاه جدتان نظر كرده و به اشتياق وى گريسته ايد؟».

آنها پاسخ دادند: «مگر نه اين است كه مادرمان فاطمه درگذشته است؟».

(2) امام امير المؤمنين عليه السّلام مضطرب گشت و اين خبر دردناك، وجودش را لرزاند و فرمود: «اى دخت محمد! به چه كسى دلدارى جويم؟ من به وجود تو تسلّى مى يافتم و اينك بعد از تو،

به چه كسى تسليت جويم؟».

آنگاه به سرعت، در حالى كه اشك مى ريخت به سوى خانه شتافت و هنگامى كه نگاهى بر بدن پاك دخت محبوب رسول خدا افكند، چنين سرود:

لكل اجتماع من خليلين فرقةو كلّ الذي دون الفراق قليل

و ان افتقادى فاطما بعد احمددليل على ان لا يدوم خليل «براى جمع شدن هر دو دوستى، جدا شدنى باشد و هر آنچه كمتر از جدائى باشد، اندك است».

«و اينكه من فاطمه را بعد از پيامبر از دست داده ام، دليلى است بر اينكه هيچ دوستى، پايدار نمى ماند».

(3) مردم از هر سوى به طرف خانه امام شتافتند در حالى كه بر يادگار پيامبر اشك مى ريختند؛ زيرا با مرگ آن حضرت، آخرين صفحه از صفحه هاى نبوت درهم پيچيده شده بود. آنان با درگذشت حضرت زهرا، عطوفت و مهربانى پيامبر نسبت به خودشان را به ياد آوردند. يثرب از فرياد و ناله به لرزه افتاده بود.

(4) امام به سلمان فارسى فرمود تا به اطلاع مردم برساند كه خاكسپارى پاره

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:334

تن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله امشب به تأخير افتاده است. مردم پراكنده شدند.

(1) عايشه پيش آمد تا به خانه امام وارد شود و آخرين نگاه را بر بدن پاره تن پيامبر بيندازد، اما اسما او را بازداشت و به وى گفت: «به من گفته است كه هيچ كس بر او وارد نشود ...» «1».

(2) هنگامى كه پاسى از شب گذشت، امام برخاست و آن بدن طاهر را غسل داد، اسما و حسنين همراه وى بودند در حالى كه دلهايشان به سوز اندوه گداخته بود و پس از آنكه آن حضرت را در كفن قرار

داد، فرزندان خردسالش را كه هنوز از محبت مادر سيراب نگشته بودند، فرا خواند تا آخرين نگاه را بر او افكنند آنگاه كه زمين از شدت فرياد و ناله هايشان مى لرزيد ...

(3) پس از پايان وداع، امام، كفن را گره زد و هنگامى كه آخرين بخش شب فرا رسيد، برخاست و بر آن حضرت نماز گزارد و سپس به افراد بنى هاشم و ياران خالص خود فرمود تا آن بدن مقدس را به آرامگاه ابديش حمل كنند و هيچ كس را بجز آن عده برگزيده از ياران و اهل بيتش را با خبر نساخت. آنگاه آن حضرت را در قبر نهاد و بر او خاك ريخت و در كنار قبر ايستاد در حالى كه زمين را با اشك چشمانش سيراب مى ساخت و اين كلمات را كه بيانگر غم و اندوه آن حضرت بر اين سوگ لخراش بود، بر زبان آورد:

(4) «سلام بر تو اى رسول خدا! از سوى من و از سوى دخترت كه به جوار تو آمده و آنكه با شتاب، به تو پيوسته ... اى رسول خدا! شكيبايى من در برابر فقدان دخت برگزيده ات اندك شده و پايداريم ناچيز گشته است جز اينكه من به فراق عظيم و مصيبت سنگينت جاى تسلّى دارم؛ زيرا به دست خود تو را در قبر نهادم

______________________________

(1) ابن شهر آشوب، مناقب 3/ 365.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:335

و جان تو ميان سينه و گردنم، به ملكوت پيوست. انا للّه و انّا اليه راجعون، يادگار بازگرفته و گروى بازپس داده شده است، اما اندوه من جاويدان و شبهاى من به دور از خواب باشد تا اينكه خداوند براى من

سرايى را كه تو در آن اقامت دارى، برگزيند. دختر تو از همدستى امّت در ستم به وى، باخبرت خواهد ساخت پس، از او بسيار پرس و حال را از او جويا شو ... و اين در حالى است كه هنوز مدتى نگذشته و ياد تو از بين نرفته است و سلام بر هر دوى شما سلام وداع گوينده اى كه جفاكننده و بيزار شونده نيست، پس اگر دور شوم نه از روى ملامت باشد و اگر اقامت نمايم نه از روى سوء ظن است به آنچه خداوند شكيبايان را وعده فرموده ...» «1».

(1) اين سخنان، سرشارند از دردى جانكاه و اندوهى عميق كه آن حضرت در آنها به پيامبر شكايت برده است از آنچه بر دخت گرانقدرش از مصيبتها و دردها وارد شد و از آن حضرت مى خواهد تا از او بسيار جويا شود تا وى را از ظلم و ستمى كه بر او در آن مدت كوتاهى كه زنده بوده است، روا داشتند، با خبر سازد.

(2) همچنين آن حضرت- سلام اللّه عليه- اندوه جانفرسايش را از فقدان پاره تن پيامبر صلّى اللّه عليه و آله اعلام فرمود؛ زيرا در اندوهى دائم بود كه آتش درد آن، خاموش نمى گشت تا اينكه به جوار خدا ملحق شود.

(3) امام، از كنار قبر صديقه دور شد، اما نه از روى بى ميلى و يا كراهت، بلكه بخاطر پاسخ مثبت دادن به تعاليم اسلامى است كه شكيبايى را فرمان مى دهد.

______________________________

(1) محمد عبده، شرح نهج البلاغه 2/ 182.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:336

(1) امام، اندوه و غمگين به خانه خويش بازگشت در حالى كه كودكان خود را مى ديد كه به

سختى بر مادرشان زار زار مى گريستند و اين امر، غمهايش را تازه مى كرد. آن حضرت عليه السّلام ترجيح داد كه از مردم، دورى گزيند و در هيچ امرى از امور آنان شركت ننمايد؛ زيرا از آن قوم روى برگردانده و آنان نيز از وى روى برتافته بودند و در هيچ كارى از كارهايشان او را شركت نمى دادند مگر موقعى كه دچار مشكلى مى شدند و از حل آن بازمى ماندند، ناچار به سوى آن حضرت مى شتافتند تا از سرچشمه دانشش، جرعه اى برگيرند.

(2) طبيعى است كه براى كودك، چيزى غم افزاتر و هيچ امرى سخت تر از فقدان مادر مهربانش نيست چرا كه با از دست دادن وى، همه آروزهاى زندگيش را از دست رفته مى بيند.

(3) امام حسين عليه السّلام در اوان خردسالى، شاهد مصيبتهاى عظيمى بود كه بر مادرش وارد گرديد و اين دردها آثارى عميق و دردناك بر جان وى نهاد. اين حوادث، براى وى روشن ساخت كه مردم چه خواسته ها و مقاصدى دارند و اينكه آنها به سوى حق نمى شتابند بلكه در پى مطامع و شهوات خويش هستند.

(4)

هر كسى، تنها پس از اطمينان به وى و احراز اخلاص او نسبت به نظام حاكم و برنامه هاى سياسيش صورت مى گرفت و هر كس كمترين نظر مخالف خواسته هاى دولت داشت، براى هيچ كارى از كارها نامزد نمى گرديد.

(2) مورخان مى گويند: ابو بكر، «خالد بن سعيد بن عاص» را از فرماندهى سپاهى كه براى فتح شام فرستاده بود، معزول ساخت و هيچ موجبى براى عزل وى وجود نداشت جز اينكه عمر او را از تمايلش نسبت به على آگاه ساخت و مواضع وى را در روز سقيفه كه مخالف ابو بكر بود، برايش بيان كرد «1».

(3) ابو بكر، هيچ سمت يا منصبى را براى كسى از هاشميان در نظر نگرفت و عمر در گفتگويش با ابن عباس از علت اين محروميت، پرده برداشت از اينكه او مى ترسيد اگر بميرد و كسى از هاشميان بر سرزمينى از سرزمينهاى اسلامى حاكم باشد، در امر خلافت، وضعى نامطلوب پيش آيد «2».

همچنين انصار را از مقامات دولتى محروم ساخت و آن به سبب تمايلات شديد آنان نسبت به على عليه السّلام بوده است. (4) اما عمّال و حاكمان وى غالبا از خاندان اموى بودند و آنها عبارتند از:

1- ابو سفيان: او را به حكومت منطقه اى گماشت كه در آخرين حد از حجاز و آخرين بخش از نجران بود «3».

2- يزيد بن ابى سفيان: او را به عنوان حاكم شام تعيين نمود «4» مورخان

______________________________

(1) شرح نهج البلاغه 2/ 58- 59.

(2) مروج الذهب (چاپ شده در حاشيه ابن اثير) 5/ 135.

(3) بلاذرى، فتوح البلدان، ص 103.

(4) ابن اثير، تاريخ 2/ 403.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:338

گفته اند: او را تا خارج مدينه بدرقه

كرد.

3- عتاب بن اسيد: ابو بكر او را به عنوان حاكم مكه تعيين نمود «1».

4- عثمان بن ابى العاص: او را حاكم طائف قرار داد «2» و از آن روز، ستاره امويان بالا گرفت و وجود خود را- كه در سايه اسلام از دست داده بودند- بازيافتند.

(1) ناظران، از سياست ابو بكر در محروم ساختن بنى هاشم از تصدى پستهاى دولتى و سپردن آنها به عناصر اموى كه با پيامبر صلّى اللّه عليه و آله مخالفت و در همه مواضع با آن حضرت مبارزه كرده بودند، اظهار شگفتى نمودند.

(2) «علائلى» مى گويد: «خاندان تيم با پيروزى ابو بكر، پيروز نگشتند بلكه تنها امويان پيروز شدند و دولت را با شيوه خود شكل دادند و در سياست خود، تبعيض روا داشتند در حالى كه آنها- همان گونه كه مقريزى در رساله خويش النزاع و التخاصم سخن گفته است- از حكومت دور بودند» «3».

(3) شايستگيهاى ديپلماتيك و احاطه به امور اداره و حكومت و آشنايى به مسائل دين، نزد بسيارى از مهاجرين و انصار از ياران پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فراوان موجود بود و مناسب تر اين بود كه آنان در مناصب دولتى تعيين مى گرديدند و خاندان اموى از حكومت دور نگهداشته مى شدند تا جامعه اسلامى از حيله ها و شرهاى آنان در امان بماند.

______________________________

(1) الاصابة 2/ 444.

(2) ابن اثير، تاريخ 2/ 421.

(3) الامام الحسين، ص 191.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:339

(1)

پيشرفت اقتصادى مى باشد به نحوى كه فرصتهاى همسان براى همه شهروندان به وجود آيد به طورى كه هيچ سايه اى از بينوايى و نياز، باقى نماند و همگان در محيطى سرشار از آسايش و رفاه، زندگى نمايند.

(2) مهمترين چيزى كه اسلام بدان اهتمام مى ورزيد، ملزم ساختن حاكمان به احتياط در اموال دولت بود و به هيچ روى براى آنان جايز نبود كه براى خود چيزى از آن اموال را برگزينند. و نيز آنان اجازه نداشتند چيزى از اموال را براى استحكام بخشيدن به حكومت و قدرت خويش، مصرف نمايند.

(3) نشانه عمومى اين سياست، مساوات در بخشش به مسلمين بود و رئيس دولت، حق نداشت قومى را بر ديگران ممتاز سازد چرا كه اين امر، تفاوت طبقاتى را به وجود مى آورد و بحرانهاى حادّى را در اقتصاد عمومى مى آفريد و اجتماع را در معرض بسيارى از مصيبتها و گرفتاريها قرار مى داد.

(4) مورخان مى گويند: ابو بكر در بخشش ميان مسلمين، مساوات را معمول داشت و از سنّت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در اين زمينه منحرف نگشت، امّا بعضى از موارد ذكر شده با اين امر، منافات دارد، زيرا وى آنچه را از اموال صدقه در اختيار داشت براى كسب عواطف ابو سفيان كه با پول، خريدوفروش مى شدند، به وى بخشيد «1». و نيز بخشى از اموال را ميان مهاجران و انصار تقسيم كرد و بخشى از

______________________________

(1) طبرى، تاريخ 3/ 318.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:340

اموال را به وسيله زيد بن ثابت براى زنى از بنى عدى فرستاد و آن زن از آن امر در شگفت شد و گفت: اين چيست؟

گفتند: قسمتى است كه ابو بكر

براى زنان تقسيم نموده است.

او گفت: آيا براى دين به من رشوه مى دهيد؟ به خدا قسم! چيزى از آن را نمى پذيرم و آن مال را به وى بازگرداند «1».

اينها بعضى از ايراداتى است كه برخى منتقدان سياستهاى مالى ابو بكر ذكر نموده اند.

(1)

است اگر از ميان ما بروى؟ تو به لقاى خداوند عز و جل مى روى و از تو خواهد پرسيد، تو چه خواهى گفت؟».

ابو بكر به آنان پاسخ داد: «اگر خداوند از من بپرسد، خواهم گفت بر آنها خليفه قرار داده ام آن را كه به نظر من بهترينشان بوده است ...» «1».

(2) بنا به گفته محققان، براى ابو بكر صحيح تر اين بود كه به احساسات اكثريت قاطع مسلمين توجه مى كرد و تنها پس از كسب رضايت و وحدت كلمه آنان و يا پس از مشورت با صاحبان حلّ و عقد و در عمل به قاعده شورا، نسبت به تعيين كسى به عنوان خليفه، اقدام مى نمود، ولى وى به احساسات شخصى خود كه سرشار از دوستى نسبت به عمر بود، عنايت داشت و براى آگاه شدن از نظر مسلمين از «معقيب دوسى» پرسيد: «مردم در مورد تعيين عمر به عنوان خليفه چه مى گويند؟» او گفت: «عده اى مخالف و عده اى موافق هستند».

ابو بكر گفت: «مخالفان بيشترند يا موافقان؟».

وى گفت: «البته كه مخالفان بيشتر هستند» «2».

(3) و با وجود اطلاع وى از اينكه اكثريت مردم در اين امر بر او اعتراض داشتند، چگونه است كه او را بر آنان تحميل نمود و به آنها آزادى انتخاب شخصى براى رياست حكومت را واگذار ننمود؟

______________________________

(1) الامامة و السياسة 1/ 25. طبرى 3/ 433.

(2) الآداب الشرعية و المنح المرعية 1/ 42.

زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ،ج 1،ص:342

(1) به هر حال، هنگام بيمارى ابو بكر، عمر همراه او بود و هيچ گاه از او دور نمى شد تا مبادا كسى بر او تأثير بگذارد.

وى گفتار و نظر ابو بكر را در انتخاب خود تقويت مى نمود