ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

جلد چهارم از سلسله کتاب های روزشمار تاریخ معاصر ایران از حوادثی سخن میگوید که در ایران ١٣٠٣ش رخ دادهاند. در نخستین روز های سال گردونه جمهوریخواهی، تغییر رژیم سیاسی و الغای سلطنت قاجاریه همچنان در حال گردش بود. رضا خان موفق نشد در روز تحویل سال ١٣٠٣ که سه عید را در خود جمع داشت (نوروز، تولد حضرت حجت(عج)، روز جمعه) به هدف اصلی خود برسد. مخالفان به اندازه او، و بلکه با مدد از تظاهرات مردم تهران، توانسته بودند به مقابله با این خواست برآیند و جمهوریخواهی را در سراشیبی سقوط بیندازند. مجلس شورای ملی اعلام کرده بود که تغییر نظام سیاسی ایران در اندازه اختیارات او نیست و باید به همهپرسی گذاشته شود. تظاهرات دوم فروردین مردم تهران علیه جمهوریت خشم رضا خان را برانگیخت. حضور او در محوطه مجلس و توهین به یکی از سخنرانان و درگیری های پیش آمده از یک طرف، و انشقاق در صفوف قشون که برخی نظامیان به طرفداری از احمدشاه علناً ابراز وجود کردند، موجب عقبنشینی رضا خان از خواست های تند و دفعی خود شد. گردونه جمهوریخواهی در تهران زودتر از دیگر شهرها از حرکت ایستاد. رضا خان در ششم فروردین عازم قم شد و به دیدار مراجع مهاجر بینالنهرین رفت. ظاهر این ملاقات میگفت که وسایل و زمینه های بازگشت علمای مهاجر به عتبات عالیات فراهم است ولی گفتوگو های اصلی درباره لغو جمهوریخواهی بود. رضا خان که یقین کرده بود به این هدف نخواهد رسید، با حضور در قم و دیدار با آیات عظام اصفهانی، نایینی و حائری یزدی ضمن انصراف از تغییر نظام سیاسی ایران، توانست نظر آنان را برای بقای خود جلب نماید. او پنج روز بعد با صدور اطلاعی های ضمن اعلام حراست از «عظمت اسلام و استقلال ایران»، جمهوریخواهی را موقوف کرد. هر چند این اطلاعیه به سران قشون، یعنی عوامل اجرایی رضا خان در کشور، ابلاغ شد، اما تأکید گردید که اقدامات برای خلع احمدشاه و سلسله قاجاریه بدون تأکید بر جمهوریت با جدیت پیگیری شود.

جمهوریخواهی فقط یک تنش سیاسی، که همه اندام جامعه را به لرزش واداشت، نبود، بلکه تبعات اقتصادی آن رفته رفته نمایان شد و تبدیل به یکی از مسائل جدی مملکت گردید. رضا خان برای این حرکت تقریباً خزانه دولت را خالی کرد. او به میلسپو قول داده بود که از ابزار های گوناگون خود برای پر کردن خزانه استفاده کند، اما زمانی که کسر بودجه گریبان دولت را گرفت، اختلافات میان هیأت

ص: 8

مستشاران مالی آمریکایی از یک سو و مجلس و دولت از طرف دیگر علنی شد و موضوع تا مرز استعفای میلسپو پیش رفت.

رضا خان شکست سختی خورده بود. روزنامه های طرفدار اقلیت مجلس لبه تیز انتقادات خود را سوی او و نمایندگان همسویش در مجلس گرفتند و علیه آنان شعر ساختند و مطلب درج کردند. رضا خان از حربه قدیمی خود برای تهدید مخالفان بار دیگر بهره جست و پس از استعفا، تهران را به قصد بومهن ترک نمود. یکی از عوامل این اقدام، تلگرام احمدشاه از پاریس بود که رضا خان را برای تصدی ریاست دولت نالایق دانسته بود. با این حال مجلس به ادامه کار رضا خان در مسند ریاستالوزرایی ابراز تمایل کرد و هیأتی ١٢ نفره از نمایندگان را برای گفتوگو و بازگرداندن او به تهران راهی بومهن کرد. در این بین واکنش های سران قشون که مجلس را تهدید به لشکرکشی خود به سوی تهران کرده بودند، حائز اهمیت است.

رضا خان به سر کار بازگشت و کابینه جدید خود را معرفی کرد. این حرکت توانست تا حدودی وجهه در هم شکسته او را ترمیم کند، چرا که نبود او عین ناامنی و بودنش عین امنیت معرفی میگردید. رضا خان در اجلاسی در تهران با حضور امرای قشون که از نواحی مختلف به پایتخت فراخوانده شده بودند، سیاست های جدید خود را برای رسیدن به قدرت تشریح کرد. از جزئیات این نشست خبری در دست نیست، اما روشن است که عدم تقابل آشکار با روحانیت و مماشات موقت با آنان، احاله سقوط احمدشاه به فرصتی دیگر و تحکیم هر چه بیشتر قدرت از جمله سیاست های پیش رو برای سران قشون بود.

آن چه مسلم مینماید این است که جو سیاسی جامعه برای سقوط قاجاریه چندان مساعد نبود. روزنامه های مخالف فعال بودند. عناصر فعال سیاسی در مجلس و بیرون از آن خودنمایی میکردند. سفارت خانه های انگلیس و شوروی هر یک منویات و تقاضا های خود را داشتند. به نظر میرسد رضا خان توانسته است نظر هر دو سفارت خانه را برای اقدامات بعدی خود جلب نماید. و در این بین، برخلاف آن چه شهرت دارد، روسها همپای انگلیس برای بالا رفتن رضا خان از پله های قدرت نقش ایفا کردند. روسها به تحقق منافع کوتاه مدت خود رضایت بیشتری نشان میدادند، اما انگلیس به چیزی جز بقای درازمدت خود در ایران به ویژه تأمین امنیت چاه های نفت خوزستان نمیاندیشید. منافع هر دو قدرت با بقای رضا خان تأمین میگردید. از این رو همه حوادث سیاسی بعدی با رضایت، یا مشارکت سفرای این دو کشور انجام گردید.

رضا خان با تجرب های که از جمهوریخواهی اندوخته بود، در قدم اول زمینه را برای سرکوب مخالفان آماده کرد. ترور میرزاده عشقی، نشان داد که او تا چه حد آماده است برای مبارزه با معترضان هزینه کند. قدم بعدی بسیار بزرگتر بود. ترور ماژور ایمبری، کنسول آمریکا در تهران، فواید سیاسی بسیاری برای رضا خان داشت. پس از این حادثه بود که حکومت نظامی در تهران و دیگر شهر های بزرگ برقرار گردید، جراید مخالف به محاق تعطیلی رفتند، سانسور بر همه نشریات اعمال گردید و مخالفان دستگیر، زندانی و تبعید شدند. هر چند حادثه قتل ایمبری که به دست چند نظامی دونپایه انجام شد، هنوز هم در هال های از ابهام قرار دارد، اما دستآورد های سیاسی این حادثه برای رضا خان مثالزدنی است. اعمال دیکتاتوری، یکهتازی و چنگ انداختن بر گلو هایی که صدای مخالف داشتند رایج شد، تا جایی که آیت الله سیدحسن مدرس در بیاناتی که در مجلس ایراد کرد، مرگ مشروطیت ایران را اعلام کرد.

رضا خان در نیمه دوم سال ١٣٠٣ش، تا حدی از مخالفت های طوایف لُر احساس آسودگی میکرد. احمدآقا خان، امیرلشکر غرب، توانسته بود ضمن به قتل رساندن تعدادی از سران لُر، خرمآباد را از محاصره آنان برهاند و غرب کشور را تا حدی از صدا های مخالف پاک کند. ترکمنها هر چند امنیت شاهراه (جاده

ص: 9

تهران به خراسان) را از بین برده بودند، اما در محاسبات رضا خان مسئله عمد های به شمار نمیرفتند. سیطره سیمیتقو بر بخشی از آذربایجان مرتفع شده بود. اقبالالسلطنه در بند لشکر شمال غرب بود و با بیماری کشند های دست و پنجه نرم میکرد. سردارمعزز بجنوردی در تهران تحتالحفظ بود. سرداررشید کردستانی از قوای لشکر غرب شکست خورده بود. والی پشتکوه (غلامرضا خان امیرجنگ) هر چند عملاً انقیاد خود را از دولت مرکزی نشان نمیداد، اما قدمی هم در مخالفت برنمیداشت. خوانینی که متحد سنتی انگلیس بودند، در حال صاف کردن حساب و کتاب مالیاتی خود با دولت مرکزی بودند. اما در این بین شیخ خزعل حکایت دیگری دارد. او که به پشتیبانی دولت انگلیس از خود و منافع خویش یقین داشت، عَلَم مخالفت را در اعتراض به بخشنامه اداره مالیه که دخالتی آشکار در روابط اقتصادی او با دولت مرکزی به شمار میرفت بلند کرد. شیخ خزعل زمینه سیاسی را برای مخالفت خود آماده میدید. او با صدور اعلامیه هایی خطاب به سران قشون، مجلس و... رضا خان را غاصب خواند؛ کسی که منصب فرماندهی کل قوا را غصب کرده، قانون اساسی را زیر پا گذاشته و مجلس شورای ملی را از قدرت حقیقی خود دور کرده است. شیخ خزعل موفق شد برخی از سران بختیاری، رئیس قوای خوزستان و تعدادی از سیاسیون را به زیر پرچم خود بکشاند. او خواستار بازگشت احمدشاه به وطن و خلع ید از رضا خان بود. هر چند شعار های شیخ خزعل بر خلاف آن چه که روزنامه های طرفدار رضا خان در مرکز و جراید طرفدار انگلیس در بینالنهرین چاپ میشد، تجزیهطلبانه نبود، اما اقدام او تجزیه خوزستان از ایران معرفی شد و اکنون قهرمانی باید پا به میدان میگذاشت تا از تمامیت ارضی ایران دفاع نماید؛ و او کسی جز رضا خان نبود. رضا خان میدانست که دولت انگلیس حاضر شده است بقای او را با فنای شیخ خزعل تاخت بزند. بدین ترتیب سفر رضا خان به خوزستان که در انظار، قشونکشی او برای فتح خوزستان نشان داده میشد، آغاز گشت. جکس، جایگزین سر آرنولد ویلسون، رئیس سابق شرکت نفت انگلیس و ایران، گفت که برای ما رضا خان و شیخ خزعل تفاوتی ندارند؛ آن چه مهم است حفظ امنیت چاه های نفت میباشد. دولت انگلیس در برآورد مناسبات آینده خود به این نتیجه رسیده بود که وجود یک رضا خان کامل برای ایران، بهتر از حضور چندین رضا خان ناقص در مناطق مختلف ایران است. سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران در مکاتبه با وزارت امور خارجه کشور متبوعش نوشته بود که آن چه دولت بریتانیای کبیر با شکست قرارداد ١٩١٩ نتوانست به دست آورد، اینک با هزین های اندک و به دست یک ایرانی در حال تحقق است. شیخ خزعل یار باوفای دیروز انگلیس، اینک باید اهرم های قدرت را، که مهمترین آن محافظت از چاه های نفت بود به رضا خان بسپارد. از سوی دیگر رضا خان با سفر به خوزستان و به انقیاد درآوردن شیخ خزعل ، تبدیل به قهرمانی میشد که پشتوانه از دست رفته او را در قضیه جمهوریخواهی جبران میکرد و راه صعودش را به هرم قدرت هموار مینمود. همه چیز با توافق و برنامهریزی مشترک دولت و سفارت انگلیس انجام شد. موضوع به قدری فضاحتبار بود که مجلس شورای ملی، با اکثریتی که طرفدار رضا خان بودند، ناچار به واکنش شد. در این شرایط آیت الله سیدحسن مدرس توانست این اکثریت وابسته را به سمت خود بکشاند، تا جایی که گفت اگر مختصر پولی داشتم، دولت رضا خان را ساقط میکردم. شالوده مجلس پنجم بر همسویی با رضا خان ریخته شده بود و اگر یک بار، آن هم برای کوتاه زمانی به انتقاد از رئیسالوزرای خود برخواست، نمیتوانست بیشتر از یک اخم سیاسی کارکرد داشته باشد.

انگلیس و شوروی حمایت های جانانه خود را از برآمدن رضا خان همچنان ادامه میدادند.

این فشرد های بود از اهم حوادث و وقایع و جریان های تأثیرگذار در روند ادارة ایران در سال ١٣٠٣؛ اگرچه در پانوشت هر خبر، منبع و مأخذ آن آورده شده است و خواننده از این طریق میتواند

ص: 10

تا حدودی به شیوة تدوین و نگارش این اثر پی ببرد، با این حال برای آنکه خواننده پیشاپیش از نحوه و شیوه تدوین این اثر و شناخت اسناد و مدارک و نوع برداشت از آنها، آگاهی داشته باشد، ذکر چند نکته زیر ضروری به نظر میرسد:

١. بنیان این مجموعه از کتابها (روزشمار تاریخ معاصر ایران)، بر اسناد «کاخ مرمر» یا «دفتر مخصوص شاهنشاهی» گذاشته شده است. تولد این سندها با آغاز وزارت جنگ رضا خان همزمان است. مکاتبات اداری، بخشنامه ها، مراسلات افراد عادی، و رجال کشوری و لشکری، و هر آن چه که مربوط به وزارت جنگ و شخص رضا خان میشد، با دستهبندی ابتدایی و معمولاً موضوعی، رفته رفته گرد هم آمد. شمار این سندها در سال ١٣٠٠ش بسیار اندک است، اما با شکلگیری ارتش و توسعه آن در سال ١٣٠١ش با رشد چشمگیر روبهرو گردید. در سال ١٣٠٢ش با رسیدن رضا خان به رئیسالوزرایی و تمرکز قدرت در دو نهاد وزارت جنگ و ریاست وزراء به تعداد مکاتبات و مراسلات افزوده شد. از سال ١٣٠٥ش و آغاز سلطنت پهلوی، اسناد رنگ و روی درباری هم گرفت، و از این رهگذر حدود ١٥٠ هزار نسخه سند به جای ماند. از این رو سند های یاد شده که به واسطه نگهداری در کاخ رضاشاه «اسناد کاخ مرمر» نامیده شده است، از دو دوره کوتاه وزارت جنگ و ریاستالوزرایی رضا خان و دوره بلندمدت سلطنت او حکایتها میکند.

سند های سال ١٣٠٣ (استفاده شده در این مجلد) با این که نوعاً مختص به وزارت جنگ است، اما ماهیت صرفاً نظامی ندارد. علت آن، اعمال نفوذ این وزارت خانه به ویژه شخص رضا خان در امور سیاسی و کشوری است. اهمیت اسناد نیز بیش از هر چیز متوجه همین موضوع است. این سندها از ابقای رئیس یک تلگراف خانه گرفته تا برکناری حاکم یک ایالت؛ از دستور اعدام رئیس یک طایفه گرفته تا تعیین نماینده برای مجلس شورای ملی، آن هم به خواست وزیر جنگ و امرای لشکر های او، با ما سخن میگویند.

علاوه بر «اسناد کاخ مرمر»، برای حفظ قالب تقویمنگاری (کرونولوژی) و به دست دادن نمایی منسجم از فضای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دوره، منابع دست اولی چون روزنامه های آن دوره، کتاب هایی که منابع اصلی آن دوره تاریخی به شمار میروند، و نیز اسناد مراکزی چون بایگانی ملی انگلیس، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مجلس شورای اسلامی نیز در تدوین این اثر مورد استفاده قرار گرفته است.

٢. از نکات گفتنی در این تقویمنگاری، تطبیق تاریخ های شمسی، قمری و میلادی است. اهمیت این موضوع از آنجاست که منابع متأخر در معادلسازی تاریخها برای پیش از سال ١٣٠٤ش معمولاً دچار اشتباه میشوند. در آن دوره، هر دو تاریخ شمسی و قمری کاربرد داشت، اما در مکاتبات رسمی، تاریخ شمسی از رسمیت بیشتری برخوردار بود. نام ماه ها، نام بروج فلکی بود: حمل (فروردین)، ثور (اردیبهشت)، جوزا (خرداد)، سرطان (تیر)، اسد (مرداد)، سنبله (شهریور)، میزان (مهر)، عقرب (آبان)، قوس (آذر)، جدی (دی)، دلو (بهمن) و حوت (اسفند). در تقویم رایج آن زمان، حمل (فروردین) ٣٠ روز، حوت (اسفند ٣٠ روز) بود. نکته دیگر آن که در هر سال، دو ماه، ٣٢ روز محاسبه میشد. برای نمونه در سال ١٣٠٣ خرداد و مرداد ٣٢ روز محاسبه شدند و آذر و بهمن ٢٩ روز. از این رو تطبیق تاریخ های هر روز از این کتاب با استناد به مدارک همان زمان انجام شده است. برای این کار روزنامه های وقت - که معمولاً در صفحه اول خود هر سه تاریخ قمری، شمسی و میلادی را درج میکردند - یکی از مآخذ تطبیق تاریخ بوده است. دیگر، مکاتبات اداری است که بعضاً هر دو تاریخ قمری و شمسی را در سربرگ های خود مینوشتند. غیر از این، مراسلاتی که میان سفارت خانه های

ص: 11

کشور های خارجی و مراکز داخلی رد و بدل میشد، یا نامه ها و تلگرام هایی که مأموران سیاسی ایران از کشور های مختلف به وزارت امور خارجه میفرستادند، در کنار تاریخ میلادی، معادل شمسی یا قمری آن را نیز مینگاشتند. بررسی روزانه این مدارک و مقایسه آنها، موجب شده که تطبیق تاریخی این روزشمار بینقص بوده، و قابل استناد باشد.

٣. در این روزشمار، بنا بر آن بوده است که وقوع حوادث، معیار اصلی جای گرفتن آنها در روز موردنظر باشد. تلگرام های وزارت جنگ که حجم قابلتوجهی از اخبار را به خود اختصاص میدهند، دو تاریخ در سرصفحه خود دارند: تاریخ اصل تلگرام و تاریخ کشف. اگر غیر از این دو زمان، تاریخ تحریر نیز در پایان تلگرام نوشته شده باشد همان به عنوان زمان وقوع، لحاظ میشود، در غیر این صورت تاریخ اصل تلگرام معیار درج در روز موردنظر است. نامه ها نیز که معمولاً یک تاریخ دارند، ملاک زمان وقوع خبر هستند. و در این بین چه در تلگرامها و چه در نامه ها اگر از رخدادی با تاریخ مشخص یاد شده باشد، فارغ از زمان تحریر یا تاریخ اصل تلگرام، تاریخ آن حادثه معیار وقوع خبر بوده است.

در مورد اخبار مندرج در جراید نیز همین ملاک موردنظر بوده است. اما اگر در متن خبر روزنامه ها تاریخ وقوع حادثه، ذکر نشده باشد، روز چاپ خبر، معیار شمرده شده است و در چنین حالتی، خبر با این توضیح که «روزنامه فلان در شماره امروز خود نوشت...» تنظیم شده، در روز معین قرار گرفته است.

٤. خبررسانی در این دوره برای روزنامه ها از چند منبع صورت میگرفت. اخبار خارجی با چهار آژانس رویتر، بیسیم مسکو، بیسیم پاریس، و بیسیم برلن به نشریات میرسید. جراید از طریق اشتراک، و پرداخت آبونمان خبر های خارجی را از این بنگاه های خبرپراکنی دریافت میکردند. اخبار داخلی نیز عمدتاً از طریق وزارت خانه ها، هیأت دولت و مجلس شورای ملی به دست روزنامه ها میرسید. خبرها در مبدأ تنظیم میشد؛ به همین دلیل متن آنها در روزنامه های مختلف یکسان است. همچنین برخی جراید از مخبران محلی نیز سود میجستند که خبرها را از شهر های دیگر به روزنامه متبوعشان میفرستادند. این نوع خبرها معمولاً بلند، مشروح و شامل چندین خبر در ظرف زمانی معین (حوادث یک هفته، یا یک ماه) بود. منابع خصوصی که اخبار اختصاصی را در اختیار مطبوعات قرار میدادند، منبع دیگر اخبار داخلی بود که درصد کمتری از میان خبر های درج شده در مطبوعات را به خود اختصاص میداد. غیر از اینها اداره اطلاعات (روزنامه اطلاعات بعدی) مانند یک خبرگزاری در تجمیع و پخش اخبار فعالیت میکرد. البته برخی سفارت خانه ها مانند شوروی و فرانسه نیز با چاپ بولتن هایی خبر های موردنظر خود را در اختیار روزنامه ها میگذاشتند.

٥. این کتاب تا رسیدن به دست خوانندگان خود، راهی را طی کرده که در آن محققان، سازمان های اسنادی و کتاب خانه ها نقش داشتهاند. در این بین اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و کتاب خانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری؛ همکاری مؤثری داشتهاند.

به پاس قدردانی، نام دستیاران نزدیک مؤلف یاد میشود:

همکاران بخش گویاسازی به سرپرستی یحیی آریابخشایش:

طیبه پازوکی، لیلا مرادی، رقیه کمانی، فاطمه قلیزاده، مهرنوش کاظمی، خدیجه عابدی، اعظم حسینی،

ص: 12

سیده عذرا اشرفنژاد رودبنه، افسانه لک، جواد کاموربخشایش، محمد قبادی، رئوف گوهریان، ذبیح الله حبیبینژاد.

همکار بخش اسناد: محمد قبادی.

همکار بخش روزنامه ها: جواد کامور بخشایش.

همکار بخش ترجمه: محمد کریمی.

همکار بخش عکس: سیدمحمدجواد میرداماد.

همکار امور چاپ: کمال شمسآبادی.

ویراستاری این مجلد نیز همچون کتاب گذشته بر عهده دانشمند گرامی علیاکبر رنجبر کرمانی و صفحهآرایی حوصلهبر آن توسط سرکار خانم لیلا قدیانی انجام شده است.

هدایت الله بهبودی - بهار ١٣٩٠

ص: 2

که توسط امرای لشکر از سراسر کشور به مجلس راه یافته بودند، امیدوار بودند در روز های آتی موفق به این کار شوند. آوازه این که ایران در سال نو حیات خود را با رژیم جمهوری آغاز میکند به خارج از کشور نیز رسیده بود؛ طوری که جریده ایرانشهر در شماره امروز خود در مطلبی با عنوان «جمهوریت و معارف ما» این تحول را به ایرانیان، به ویژه رضا خان تبریک گفت.(1) سیل تلگرام های فرمایشی از اقصی نقاط ایران برای حمایت از جمهوریت در حال رسیدن به تهران است.(2) ناظران انگلیسی هم در گزارش های خود نوشتند که «کلیه تحریکات جمهوریخواهی به اشاره و نظارت مقام های نظامی صورت پذیرفته است.»(3)

 بخشنامه وزارت داخله

وزارت داخله امروز در نخستین روز سال نو بخشنام های در مطبوعات به چاپ رساند که درباره جمهوریخواهی و اطراف آن بود. در این بخشنامه سه ماد های آمده بود: «١- اشخاصی که در این نهضت شرکت مینمایند در اظهار عقیده خود آزادند؛ به شرط این که از حدود نظم و نزاکت خارج نشوند. ٢- چون این نهضت، ملی کاملاً و منحصراً مربوط به امور داخلی است، اتباع خارجه از شرکت و دخالت در آن مطلقاً ممنوع میباشند. ٣- هر یک از اتباع داخله که از رعایت اصول ملیت و قومیت تخطی نمایند، مجازات هایی که درخور تشبثات آنها باشد از محرومیت از حقوق ملی و مدنی و نفی بلد و غیره دربارة آنها اجرا خواهد شد.»(4)

 جشن عید نوروز در قراول خانه

وزارت جنگ در تلگرامی «خیلی فوری» به لشکر جنوب، لشکر شرق و رئیس تیپ شمال دستور داد: «جشن نوروز امسال را در قراول خانه ها گیرید.»(5)

 رژه لشکر شمال غرب بدون عکس احمدشاه

عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب، خبر داد که مراسم رژه به مناسبت نخستین روز سال نو در عالیقاپو منعقد شد؛ «ولی بدون عکس شاه، دفیله در حضور ایالت به عمل آمد و خطبه به نام حضرت حجت[ع] خوانده شد.»(6)

 استعداد تیپ شمال

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، به مناسبت سال نو از نیرو های تیپ در رشت سان دید. ٦٠٠ نیروی پیاده، ١٢٠ سوار، ٧ مسلسل و ٢ توپ در رژه حاضر بودند.(7)

 اهداء مجسمه به رضا خان

امروز مصادف با اولین روز سال و عید نوروز، مجسم های که توسط لشکر شمال غرب ساخته شده بود به رضا خان اهداء شد.(8)

 مدیر جدید مدرسه ایرانیان در بادکوبه

در مراسم آغاز سال نو در کنسولگری ایران در بادکوبه، سرکنسول ایران، ساعدالوزاره، ضمن تمجید از دولت فعلی و این که دیگر دورة مذلت و خواری سپری شده، گفت که مایل تویسرکانی(9) به عنوان سرپرست جدید مدرسه ایرانیان در بادکوبه انتخاب شده است. سرکنسول، مایل تویسرکانی را دانشمند و حضور او را در بادکوبه محل امید دانست. در این مراسم مایل تویسرکانی هم سخنانی ایراد کرده، در اهمیت معارف و زبان فارسی سخن گفت.(10)

 ورود یک کشتی جنگی روس به نزدیکی آستارا

رئیس نظامیان آستارا خبر داد که یک کشتی کوچک جنگی روس که سه توپ با خود حمل میکند «در مقابل آستارای روس» لنگر انداخته است. قرار است محرمانه تحقیقات تکمیلی انجام شود تا اطلاعات بیشتری از این کشتی به دست آید.(11)

 پیدا شدن نفت در نزدیکی بندرلنگه

بنابر خبری که امیرلشکر جنوب به وزارت جنگ فرستاد، در یک فرسخی بندرلنگه در نتیجه حفر چاه، آبی به دست آمده که ثلث آن نفت است. نمون های از این محصول به بوشهر فرستاده شده تا تحقیقات بیشتری کنند.(12)

 مراسم عید در اداره حکومتی ارومیه

به مناسبت شروع سال نو، حاکم ارومیه از رؤسای دوایر دولتی، اعیان و اشراف، تجار، رؤسای اصناف، کنسول روس و میسیون های آمریکایی و فرانسوی دعوت کرده بود که در اداره حکومتی میهمان او باشند. «پس از صرف چای و شیرینی آقای قاضیالقضات ارومیه خطبه به نام مبارک حضرت حجت(عج) و سپس حضرت اشرف آقای رئیسالوزراء دامت عظمته قرائت نموده و در تمام مدت روز موزیک نظامی مترنم [بود] و سلام رسمی هم منعقد نگردید.»(13)

 تغییر در مدیریت مجله قشون

بنابر حکم قشونی شماره ٢٠٠ از امروز مجله قشون تحتنظر کمیسیونی مرکب از امیرلشکر سردار مقتدر نایب رئیس شورای عالی قشون، سرهنگ علی خان کریمقوانلو عضو شورای عالی قشونی، سرهنگ رضا خان شیبانی رئیس شعبه تربیت، سرهنگ رضاقلی خان کریم قوانلو رئیس شعبه تنسیقات و غلامحسین خان مقتدر معاون دارالانشاء اداره خواهد شد. در این حکم آمده است مندرجات مجله قشون منبعد علمی و نظامی خواهد بود و مسائل سیاسی و درج تلگرافات و... به عهده مجله پهلوی است.(14)

 گزارشی از مسکوکات و اسکناس های رایج در ایران

سکه ها و اسکناس های رایج در ایران که در سال گذشته رواج داشت و امسال نیز به همان شکل در جریان خواهد بود، چنین است: مسکوکات نیکل، شامل یک شاهی و دوشاهی؛ مسکوکات نقره، شامل سه شاهی، پنج شاهی، ده شاهی، یک قران، دو قران و پنج قران؛ مسکوکات طلا، شامل دو هزاری، پنج هزاری، یک تومانی.(15)

اسکناس های ایران که از طرف بانک شاهنشاهی صادر

( تصویر) اسکناس یک تومانی

ص: 3

میشود، شامل یک تومانی، دو تومانی، سه تومانی، پنج تومانی، ده تومانی، بیست تومانی، بیست وپنج تومانی، پنجاه تومانی، صد تومانی، و هزار تومانی است.(1)

 وابسته نظامی انگلیس در ایران

ویلیام آرچی بالد کِنِت فریزر به سمت رایزن نظامی سفارت انگلیس در تهران منصوب شد.(2)

 ورود کمونیست های روس به ایران

به گزارش منابع انگلیسی، امروز دو تن از سازماندهندگان کمیته های کارگران از بادکوبه وارد انزلی شدند. این دو، اشپنز متولد آلمان و موناتساکانوف هستند.(3)

 شنبه

٢ فروردین ١٣٠٣

٢٢ مارس ١٩٢٤

١٦ شعبان ١٣٤٢

 تظاهرات ضدجمهوری در تهران

بزرگترین تظاهرات علیه جمهوریخواهی رضا خان در مقابل مجلس شورای ملی برپا شد. گروه بسیاری از چالهمیدان که، یکی از محلات پرجمعیت تهران است، به زعامت حاج شیخ عبدالحسین خرازی با بیرق های سفیدی که روی آنها نوشته شده بود «اراده، اراده ملت است؛ ما جمهوری نمیخواهیم» خود را به مجلس رساندند.(4) گروهی نیز به رهبری حاجآقا جمال مجتهد خود را به مجلس رساندند.(5) رفته رفته انبوه جمعیت به حدی رسید که محوطه مجلس پر شد؛ خواستند در مجلس را ببندند، نگذاشتند. کم کم جمعیت فضای جلو میدان بهارستان را نیز پر کرده، به طوری که از سرچشمه تا سر خیابان دوشانتپه [ژاله بعدی]، از اواسط خیابان شاهآباد و جلو وزارت فرهنگ مملو از جمعیت گردید و هر دسته دارای علامت مخصوصی بودند و روی بعضی از آن علائم نوشته شده بود: زنده باد احمدشاه، مرده باد جمهوری، زنده باد مدرس.(6)

 عدم تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

به واسطه تظاهرات بزرگ امروز و اجتماع مردم در مجلس، جلسه امروز مجلس تشکیل نشد و به روز چهارشنبه ششم حمل (فروردین) موکول گردید.(7)

 حضور رضا خان در مجلس شورای ملی

پس از حضور مردم در مجلس و محوطه اطراف و تظاهرات علیه جمهوریت، نمایندگان وابسته به رضا خان که گروه جمهوریطلبان مجلس را تشکیل میدادند، به او تلفن زده، خواستار حضورش در مجلس شدند. سردار سپه نظامیانی را که از پیش آماده کرده بود به مجلس فرستاد و خود به همراه درگاهی و چند افسر دیگر، بعد از نیم ساعتی به سوی مجلس رفت.

در صحن مجلس یکی از وعاظ مشغول سخنرانی بود که مورد اهانت سردارسپه قرار گرفت. این کار خشم حضار و کلیه مردم را افزونتر کرد و از میان جمعیت تکه آجری به سوی سردارسپه پرتاب شده، سردارسپه که منتظر بهانه بود فرمان حمله داده و نظامیان و اوباش وحشیانه به ضرب و جرح و توقیف مردم پرداخته، زد و خورد شروع شد. قزاقها عده زیادی را با سرنیزه مجروح و چند تن نیز زیر آوار جان سپردند.

جالب اینکه در این میان مزدوران سردارسپه که برای حمایت از جمهوری به محل آورده شده و شعار میدادند، توسط نظامیان که قوه تشخیص نداشتند مورد حمله قرار گرفتند. مجلسیان در داخل پریشان و نگران ناظر جریانات خارج بودند. سردارسپه وارد عمارت شده به رئیس مجلس برخورد. مؤتمنالملک با خشم به او پرخاش کرد: «برای چه به اینجا آمد هاید، این حرکات چیست، چرا مردم را در خانه خودشان با اسلحه خودشان میزنید؟...» سردارسپه جواب داد: «من رئیس دولتم و حفظ انتظامات و جلوگیری از

ص: 4

اغتشاشات با من است.» رئیس مجلس گفت:« «نظم اینجا با من است، تو رسمیت نداری.» و در حالی که از شدت تغیر میلرزید، صدا کرد: «سیدمحمود زنگ مجلس را بزن تا تکلیف این مرد را معین کنم و به او بفهمانم.» سردارسپه که متوجه شد مجلس جای این حرکات نیست، از این تهدید سخت دچار بیم شد و با وساطت مستوفی، مشیرالدوله و چند تن وکلای طرفدار خود از جمله یحیی دولتآبادی نزد مؤتمنالملک رفت. مؤتمنالملک به وی گفت باید از نمایندگان مردم فوراً عذرخواهی کنی. سردارسپه نزد علما و نمایندگان مردم رفته و ضمن مذاکره با ایشان گفت: «حال که ملت جمهوری نمیخواهد من از آن صرفنظر کردم ولی آقایان باید تکلیفی برای من و احمدشاه معین کنند زیرا با این ترتیب دیگر نمیتوانم کار کنم.» و قول داد دستگیرشدگان را آزاد نماید.(1)

 گزارش سفارت انگلیس از تظاهرات امروز تهران

سفارت انگلیس در خلاصهنگاری حوادث چند روز اخیر، درباره رخداد های امروز تهران مینویسد: «در طول بعد از ظهر و عصر جمعیتی که توسط دو روحانی برجسته، آقاجمال مجتهد و امامجمعه خویی بسیج شده بودند، در مسجد شاه و اطراف آن گرد آمده و منتظر اتفاقات مجلس شدند. شمار آنها در ٣ بعد از ظهر حدود ٣٠٠٠ نفر بود که تا ٦ بعد از ظهر به ٦٠٠٠ نفر رسید و علیه جمهوری امضاء جمع شد.» ادامه این گزارش را در پاورقی میخوانید، اما نکته حائز اهمیت در اینجا اشار های است که تهیهکننده گزارش (سروان ر.پ.ل. رنکینگ، وابسته نظامی سفارت انگلیس) به انشقاق میان نظامیان میکند. وی مینویسد: «اکثر قزاقها[ی سابق] از رضا خان حمایت میکنند و در مقابل ژاندارمها[ی سابق] با او مخالفت میکنند. رهبر گروه ضدجمهوری در قشون سردار جانمحمد خان افسر هنگ عراق است. گزارش شده روحانیان سخت در تلاشاند تا وفاداری نیروها به وزیر جنگ را تضعیف کنند.»(2)

 برکناری کابینه توسط احمدشاه

منابع انگلیسی میگویند اطلاعات به دست آمده، که از طریق منابع دیگر تأیید نشده، میگوید که احمدشاه در تلگرامی که به تهران فرستاده کابینه فعلی را برکنار کرده است.(3)

 آمادهباش کشتی های جنگی روسیه

یک مسافر مطلع که به تازگی از بادکوبه آمده میگوید در این روزها که ماجرای جمهوری در تهران به اوج خود رسیده، پنج کشتی جنگی روسیه در بادکوبه به حالت آمادهباش هستند تا در صورت رسمیت نظام جمهوری از باکو به انزلی بیایند. این خبر را منابع انگلیسی در گزارش های هفتگی خود یاد کردند.(4)

 ناآرامی در مشهد

به دنبال تحریم عید توسط آیت الله محمدمهدی خالصی (ر.ک: ٢٠ اسفند ١٣٠٢) از یک سو، و تشویق قشون به برگزاری جشن، به ویژه به مناسبت [جمهوریخواهی، و به اسم] نیمه شعبان، حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، گزارش داد که مشهد امروز ناآرام بود. وی گفت: «ملک واعظ با اطلاع خالصی عده[ای] از رجاله های شهر را آنتریک و در معابر و بازار به عنوان ب هاییگری اسباب زحمت اصناف را فراهم و تهدید به بستن دکاکین» کردهاند. امروز نیز مجلس سلام در محل آستانه برگزار میشد که عد های حدود ٢٠٠ نفر با افزوده شدن به قلعهبیگی، به اجرای این مراسم کمک کردند، اما پس از مراسم گروه هایی از مردم به بالا خیابان آمده و نظامیان برای مقابله با آنها چند تیرهوایی شلیک کردند. حسین خزاعی در ادامه این خبر میگوید: «شیخ الرئیس هم در این قضیه شرکت دارد.» وی از وزارت جنگ خواست اجازه تبعید ملک واعظ و راهی کردن شیخ الرئیس به تهران داده شود. وزارت جنگ هم در پاسخ گفت که «هر اقدامی که برای انتظام لازم است اجرا دارید.»(5)

 تداوم جمهوریخواهی در اصفهان

رکنالوزاره کارگزار اصفهان خبر داد که هیجانات برای جمهوریت ادامه دارد. سخنرانی در معابر، ارسال تلگرام به تهران و توقف در تلگراف خانه اصفهان برای درخواست تغییر سلطنت و استقرار جمهوریت در جریان است.(6)

 ممنوعیت حمل پرچم قرمز در جمهوریخواهی

فرمانده فوج آذر که در مناطق مرزی آذربایجان مأمور تهییج مردم برای جمهوریخواهی است، امروز در پاسخ به دستور عبد الله خان طهماسبی مبنی بر این که در تظاهرات از پرچم قرمز نباید استفاده شود (ر.ک: ١٩ اسفند ١٣٠٢) نوشت که در این جا فقط اعلامیه های جمعیت جمهوریطلبان اُجارود توزیع شده که «تماماً سفید است. فقط چند عددی به واسطه جلبنظر، حاشیه قرمز شده و آنها ... هم حسبالامر محرمانه جمعآوری شد.»(7)

 دستور تعقیب هر چه شدیدتر جمهوریخواهی به فرماندهان نظامی آذربایجان

امیرلشکر شمال غرب در بخشنام های به ده فرمانده حوزه های نظامی مشکین، اردبیل، مرند، خوی، مراغه، ثلاث (ارومیه، سلماس، سلدوز)، ساوجبلاغ، زنجان، ماکو و اهر دستور داد: «لازم است اهالی در تعقیب عملیات خود جهت اخذ نتیجه فوری خیلی شدیداً به مرکز [= مجلس شورای ملی] فشار بدهند.»(8) منابع انگلیسی حاضر در آذربایجان عقیده داشتند «اکثریت مردم آذربایجان با فکر جمهوری در ایران مخالف هستند. کلیه تحرکات صورت گرفته به طرفداری از آن کاملاً تصنعی است؛ حتی در میان نظامیان مخالفت جدی وجود داشته است.»(9)

 دیدار نماینده روس با کارگزار مازندران

امروز گوزنیتسوف نماینده کنسولگری روسیه در بارفروش به دیدار کارگزار رفت و ضمن تبریک سال نو در تمجید رضا خان و اقدام او برای تغییر رژیم سیاسی ایران سخن راند. وی مساعدت هایی را که دولت روسیه برای بازرگانان ایرانی در نظر گرفته به اطلاع کارگزار رساند و گفت که حتی قرض هم خواهیم داد و هنگام دادوستد کالا چه از نظر گمرکی و چه از نظر قیمت کالا تخفیف هایی داده خواهد شد.(10)

ص: 5

 یکشنبه

٣ فروردین ١٣٠٣

٢٣ مارس ١٩٢٤

١٧ شعبان

 تحصن گروهی از مردم اراک در تلگراف خانه

کارگزاری عراق (اراک) امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد گروه هایی از مردم شهر در تلگراف خانه متحصن شدهاند. آنها میگویند تا برقراری جمهوریت، نباید امور اداری کشور کار نماید.(1)

 تهدید هیأت جمهوریطلبان خوی

در تلگرامی که امروز به امضاء «هیأت مدیره جمهوریطلبان خوی» خطاب به عظیمی نماینده خوی به تهران فرستاده شد، آمده است که مقامات مرکز نباید بیش از این در استقرار جمهوریت تسامح به خرج دهند، در غیر این صورت «اهالی را به تجاوز از دایرة نزاکت مجبور خواهند کرد و نتایج غیرمطلوب های به عهده حضرت عالی خواهد بود.»(2)

 تلگرامی از ماکو

امروز تلگرامی از ماکو به مجلس شورای ملی فرستاده شد که نام تعدادی از افرادی که در تلگراف خانه ماکو متحصن شده و خواستار تغییر رژیم سیاسی کشور هستند ذیل آن بود. آنها نوشتند که ما «از کار دست کشیده و رسوم عید را بر هم نموده در مسجد و تلگراف خانه عموماً متحصن گشته»ایم. متحصنان یادآور شدند که استقرار نظام جمهوری آنها را از غرقاب هلاکت نجات خواهد داد.(3)

 جمهوریخواهی ایرانیان عشقآباد

اقتدارالملک، کنسول ایران در عشقآباد، امروز به وزارت امور خارجه نوشت که ١٥ هزار ایرانی مقیم عشقآباد «احساسات ملتپرستانه خود را نسبت به اولین نادر وطن که یکتا اسمش تعالی و سربلندی مملکت است» بروز داده و در نخستین روز سال در مساجد و معابر اجتماع کردند و از من خواستند که تمایلشان را به تبدیل سلطنت و برقراری جمهوریت به اطلاع برسانم. اقتدارالملک در پایان نوشت که امیدوار است «هر چه زودتر رسمیت این مژده را اعلام نماید.»(4)

 حمله به تأسیسات اجتماعیون در کرمانشاه

گروهی از مردم کرمانشاه «به قرائت خانه و میهمان خانه اجتماعیون حمله، مقداری اشیاء و اثاثیه را غارت کرده و مقداری را آتش زدهاند.» امیرلشکر غرب با ارسال این خبر افزود تحقیقات به عمل آمده نشان میدهد که محرک این اقدام معاونالملک بوده است. وی دستگیری معاونالملک را به واسطه نفوذی که در شهر دارد مصلحت ندانست، اما دستور داده شد «مرتکبین را دستگیر و گشتی در شهر گذارده، از بروز نظایر آن جلوگیری نماید.»(5)

 تقاضای آزادی سران شاهسون

عبدالعلی سیدالمحققین در نام های که امروز به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت، با یادآوری دیدار دو روز قبل خود با رضا خان

ص: 6

و جلب نظر او خواستار آزادی چهار نفر از بیکزادگان شاهسون و مرخصی عظمت خانم و حسینعلی خان فولادلو و عزیمتشان به تهران شد. سیدالمحققین نوشت که حقوق این بیکزادگان پرداخت نشده و تقاضا کرد مقرری ایشان «مرحمت شود.» نام این بیکزادگان که در تهران بازداشت بودند، موسی بیک عیسی بیگلو، حسینآقا آلارلو، هزار خان گیکلو و سعد الله خان حاجیخواجهلو است. جوزی خان فولادلو هم چندی بود که در اصطبلی در تهران متحصن بود. حسینعلی خان و عظمت خانم نیز در اردبیل بازداشت بودند.(1)

 هشدار به خروج پول ایران

امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داده شد که روسها برای ازدیاد ثروت و پیشرفت امور تجاری عشقآباد با ترفند هایی پول ایران را به آن ناحیه قاچاق کردهاند. یکی از این راه ها فروش «برات تجارتی قران ایران» است. از این طریق نقدینگیها از مشهد و قوچان به درهجز وارد و از نقاط سرحدی به ترکستان قاچاق میشود. «در عشقآباد پنجاه و دو تومان قران [ایران] میدهند و برات به حواله مشهد به مبلغ شصت تومان دریافت میکنند. همچنین هشتاد و دو تومان قران [ایران] میدهند و یکصد تومان حواله مشهد میگیرند.» از این طریق تاکنون حدود ٣٠٠ هزار تومان نقدینگی ایران به عشقآباد قاچاق شده است. اکنون تعدادی از بازرگانان درهجز و لطفآباد کارشان همین است «و اگر این رویه قدری ادامه پیدا کند، دور نیست وجوه مشهد و قوچان و درهجز به روسیه حمل» شود. البته گفته میشود راه دیگر قاچاق قران ایران، در میان عدل های پنبه، هنگام بستهبندی است که جاسازی و خارج میشود.(2)

 اعتقاد سرتیپ زاهدی به زایل شدن روح شاهپرستی

سرتیپ فضل الله زاهدی رئیس تیپ فارس امروز خطاب به رضا خان نوشت که «روح شاهپرستی که در وجود اهالی فارس خصوصاً در عشایر مُضمر شده بود، اینک به طوری زایل شده که قاطبتاً تغییر رژیم را با میل مفرطی استقبال میکنند.» زاهدی که انتظار داشت با شروع سال جدید تغییر رژیم سیاسی عملی شود، افزود: «نظر به این که حصول آمال مزبور به طوری که عامه انتظار داشتند به تعویق افتاده... در مقابل امر و تصمیمات بندگان حضرت اشرف کسی را یارای مخالفت نبوده و چنانچه جمهوریت زودتر اعلان شود مطبوعتر خواهد بود.»(3)

. دوشنبه

٤ فروردین ١٣٠٣

٢٤ مارس ١٩٢٤

١٨ شعبان ١٣٤٢١٣٤٢

 تبلیغات فرامرزی هیأت جمهوریطلبان تبریز

به گزارش امیرلشکر شمال غرب، هیأت مدیره جمهوریطلبان تبریز در تلگرامی که به ایالات و ولایات مختلف فرستاده، خبر داده است که ما به همه ایرانی های مقیم پاریس، لندن، مسکو، ترکیه و آمریکا متنی را مخابره کرد هایم که با ایرانیان مقیم مملکت همآوا گردند و انقراض سلسله قاجار و برپایی رژیم جمهوریت را درخواست کنند. هیأت مدیره جمهوریطلبان تبریز از مخاطبان خود خواسته است: «شما نیز مقصد و مرام را تعقیب و به نقاط خارجه تلگراف نمایید.»(4) امیرلشکر طهماسبی به وزارت جنگ پیشنهاد کرد هیأت هایی نیز به اروپا گسیل شوند تا بهتر بتوانند در تبلیغ جمهوریت ایران بکوشند.(5)

 تقاضای صولتالدوله از رضا خان

صولتالدوله سردار عشایر با ارسال تلگرامی به رضا خان با اشاره به اوجگیری جمهوریخواهی در منطقه از او خواست که اهداف و تقاضا های مربوط به این موضوع را به او منتقل کند تا طبق دستور وارد عمل شود، و به این ترتیب «فدوی، فدویت خود را ابراز» کنم. سردار عشایر از اقدامات قوامالملک خبر داد که بالاجبار مردم را مجبور به امضا و ارسال پیام هایی در جمهوریخواهی به مرکز میکند. در حاشیه این تلگرام نوشته شده است که «شما هم در این تصمیم مردم شریک شده و به همین قسم تقاضا هایی بنمایید.»(6)

 ادامه جمهوریخواهی در قصرشیرین

حاکم نظامی قصرشیرین خبر داد که اهالی قصرشیرین همچنان در تلگراف خانه شهر متحصن هستند. آنان چند دستگاه چادر نیز در جنب تلگراف خانه برپا کردهاند و حدود یکصد نفر هستند. اینان میخواهند با تعیین نمایندگان و اعزام آنان به طرف تهران، علت نرسیدن پاسخ به درخواست های خود را مبنی بر تغییر رژیم سیاسی ایران بدانند.(7)

 تکذیب گزارش کارگزاری ارومیه

در پی گزارشی که کارگزاری ارومیه در بهمنماه سال گذشته درباره جابهجایی حدود چهارصد نیروی نظامی ترک در مناطق مرزی به وزارت امور خارجه فرستاده بود، در تعقیب موضوع، از امیرلشکر شمال غرب خواسته شده بود درباره آن ابراز نظر کند. عبد الله خان طهماسبی امروز نوشت که پس از استفسار از فرماندهان نظامی منطقه گزارش یادشده تکذیب میشود.

وی یادآور شد که همه حوادث سرحدی را به مرکز گزارش میکند و این قبیل اخبار کارگزاری سندیت ندارد چرا که «اطلاعات مأمورین سرحدی به طور قطع صحیحتر و کاملتر میباشد.»(8)

ص: 7

. درخواست اطلاعات بیشتر

سفارت انگلیس در تهران از رضا خان، رئیسالوزراء و وزیر جنگ، خواست که اطلاعات بیشتری درباره سرقتی که در ١٠ اوت ١٩٢٣/١٨ مرداد ١٣٠٢ در نزدیکی مرز قصرشیرین رخ داده در اختیار این سفارت خانه قرار دهد. در این سرقت، اموال خودرو بارکش متعلق به لمسدن و گرین (Lumsden and Greene) دزدیده شده بود.

در این نامه آمده است که در پیگیری اولیه، وزارت جنگ پاسخ داده که این کار ایلات مستقر در خاک عراق است، اما حکومت عراق آن را تأیید نمیکند.(1)

 دخالت نظمیه کربلا در ارجاعات قضایی کنسولگری ایران

کنسولگری ایران در کربلا در نام های به وزارت امور خارجه از دخالت نظمیه کربلا در ارجاعات قضایی این کنسولگری خبر داد. در این نامه آمده است که سیدمهدی قزوینی از روحانیان مقیم کربلا که چندی است به مرافعات شرعی ارجاع شده از طرف این کنسولگری رسیدگی میکند، اخیراً توسط نظمیه کربلا احضار و از وی استنطاق شده است. «مشارالیه جواباً اظهار داشته چون تاکنون از طرف دوایر عراق چنین اعلانی نشده بود که حکام شرع از رسیدگی به مسائل شرعیه ممنوع هستند و به علاوه غالباً ... از محکمه قضایی عدلیه کربلا هم پاره[ای] مسائل شرعیه را به محضر [وی] رجوع میکردهاند، لذا خود را مجاز رسیدگی و اقدام» میدانستم.(2)

 حرکت گردان مهندسی لشکر جنوب به بوشهر

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، وزارت جنگ را باخبر کرد که گردان مهندسی این لشکر فردا از اصفهان عازم بوشهر میشود.(3)

 جمهوریخواهان در مقابل کنسولگری انگلیس و روس

رکنالوزاره کارگزار اصفهان، به اطلاع وزارت امور خارجه رساند که گروهی از جمهوریخواهان اصفهان امروز به کنسولگری های انگلیس و روسیه در این شهر مراجعه کرده [ظاهراً تقاضای تحصن داشتند]. «قونسول انگلیس راه نداده... قونسول روس [هم] ... قبول نکرده بود.»(4)

 پیک روسها در راه استرآباد

منابع انگلیسی میگویند که دنیسوف، افسر نیروی دریایی شوروی، دیروز از بادکوبه وارد رشت شد و امروز عازم استرآباد گردید. قرار است دنیسوف در استرآباد با مینسکی، کنسول شوروی، دیدار نماید. وی پس از دریافت گزارشی از اوضاع مازندران به بادکوبه بازمیگردد.»(5)

 سه شنبه

٥ فروردین ١٣٠٣

٢٥ مارس ١٩٢٤

١٩ شعبان ١٣٤٢

 نگرانی امیرلشکر غرب از تعویق استقرار جمهوریت

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، در تلگرامی به رضا خان، نسبت به تأخیر در اعلام رژیم جمهوری ابراز نگرانی کرد. وی با اشاره به این عقیده خود که «ملاها و شاهزادگان مرکزی» در این نواحی دست به تحریکات زدهاند، حوادث اخیر کرمانشاه را یادآور شد (ر.ک: ٣ فروردین) و افزود اخیراً شبنامه هایی نیز در بروجرد منتشر شده که خواهان احمدشاه هستند. امیراحمدی در ادامه، چاپ اخبار ترکیه را در جراید ایران، مضر دانست، چرا که تبعید خلیفه عثمانی و منع اذان در مناره ها، در اذهان خوانندگان ایرانی تأثیر نامطلوبی میگذارد «و فکر میکنند همین قضایا ممکن است در ایران، بعد از تغییر رژیم، پیش آید.» امیرلشکر امیراحمدی خواست از انتشار چنین اخباری در جراید ایران جلوگیری شود. امیرلشکر امیراحمدی در پایان پیشنهاد کرد با تهییج مردم به جمهوریخواهی شدت بیشتری بخشیده شود و دست به اقداماتی چون جلوگیری از حرکت پست، قافله ها و کاروانها زده شود و همزمان به مخالفان جمهوری حمله متقابل گردد وگرنه با وضعیت فعلی متحصنین در تلگراف خانه ها خسته شده و جلب طرف مقابل خواهند شد.(6)

 دستگیری معاونالملک

با این که امیرلشکر غرب در حوادث اخیر کرمانشاه تشخیص داده بود که معاونالملک دستگیر نشود (ر.ک: ٣ فروردین) امروز تلگراف خانه کرمانشاه خبر داد که شعار های «زنده باد احمدشاه و مرده باد جمهوری ... و ... مذمت نسبت به حضرت اشرف رئیسالوزراء» از طریق عوامل معاونالملک و آقاسیدحسین کربلایی سر داده میشد. «فعلاً معاونالملک و معتمدالتجار و معتضدالممالک و چند نفر دیگر در اداره قشونی توقیف هستند... اگر تأدیب و تنبیه نشوند شاید سرایت به تمام نقاط غرب بکند.»(7)

 اقدامات امیرلشکر شمال غرب در توجیه رژیم جمهوری

پس از آن که رضا خان در تلگرامی به امرای لشکر از آنان خواست در برابر شایعات پیرامون مخالفت و ضدیت مذهب با نظام سیاسی جمهوری ایستادگی کنند، عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب امروز پاسخ داد که «به ناطقین به طور محرمانه صراحتاً متذکر شدیم که این انتشارات به وسیله تبلیغات اجانب و اشخاص جاهل در افواه انتشار یافته. لازم است به اهالی بفهمانید [که میان مذهب و جمهوریت تعارضی نیست.]» وی در ادامه شیوع این موضوع را منتسب به روسها دانست؛ هر چند در ظاهر نسبت به جمهوریخواهی بیطرف هستند. طهماسبی تأکید کرد: «دستورات لازم به تمام قسمتها دادهام اشخاص را جهت موعظه حاضر نمایند که از محاسن جمهوریت و استحکام

ص: 8

مذهب اسلام» بگویند.(1)

 تأکید رئیس تیپ فارس به تشریح منافع جمهوریت

سرتیپ فضل الله زاهدی رئیس تیپ فارس امروز در پاسخ به دستورالعمل وزارت جنگ مبنی بر مقابله با شیوع این دیدگاه که مذهب مخالف جمهوریت است، نوشت که «چاکر... منافع جمهوریت را برای طبقه حساس [= مذهبیون] تشریح نموده است» و این کوشش ادامه دارد.(2)

 فعالیت خبری سفارت روسیه

در پی تظاهرات و تقابلات گروه های سیاسی در موضوع جمهوریخواهی و رخداد های مجلس شورای ملی در همین جهت، سفارت شوروی در تهران با تهیه گزارشی از این حوادث آن را به کنسولگری های خود در نقاط مختلف ایران فرستاد و کنسولگریها با تکثیر گزارش یادشده، آن را در معابر نصب کرده و یا توزیع نمودند. در ارومیه، گزارش های یادشده به تأسیسات دولتی هم ارسال گردید. سطوتالسلطنه حاکم ارومیه و سلماس امروز این موضوع را به اطلاع امیرلشکر شمال غرب رساند و افزود: «به قونسول مشارالیه اخطار شد که منبعد اخبارات دایر به مسائل داخلی را بدون اطلاع حکومت انتشار ندهد.»(3)

این موضوع توسط کارگزاری ارومیه هم به وزارت امور خارجه منعکس شد.(4)

 دیدگاه های شومیاتسکی درباره جمهوریخواهی در ایران

شومیاتسکی در مصاحب ه با روزنامه رابوچی چاپ بادکوبه درباره موقعیت سیاسی ایران گفت که در آتیه نزدیک در ایران تغییرات مهمی به وقوع خواهد پیوست. این مصاحب ه که در شماره امروز نشریه یادشده چاپ شد، از قول شومیاتسکی میگوید که تبدیل نظام مشروطه به جمهوری و اقدامات رضا خان در مطیع ساختن ایلات و عشایر، بنای حکومت ملی ایران را تکمیل و مستحکم خواهد کرد. وزیرمختار روسیه گروه های سیاسی ایران را در نسبت با موضوع جمهوریت به سه دسته تقسیم کرد: گروه اول فراکسیون تجدد و طرفداران آن هستند. «آقایان مذکور حاضر شدند مشروطه را به جمهوری تبدیل نمایند به امید این که طرز حکومت جدید را نیز مثل سابق در تحت نفوذ درآورده با منافع اشرافی خود وفق دهند.» شومیاتسکی این گروه را «ضدملی» نامید و از گروه دوم با عنوان «دسته ملی» نام برد که از روحانیان ترقیخواه، تجار، اصناف و اداریها تشکیل میشود. اینان خواستار «جمهوری ملی» آن هم توسط تأسیس مجلس مؤسسان هستند. دسته سوم از محافظهکاران و سلطنتطلبان و گروهی از روحانیان تشکیل میشود که خواستار بقای وضع موجود هستند. شومیاتسکی با اشاره به حوادث دوم فروردین مجلس شورای ملی و شکست فراکسیون تجدد ابراز داشت، عجله این فراکسیون برای تغییر دفعی رژیم سیاسی، دو گروه دیگر را متحد ساخت و به سقوط فراکسیون تجدد انجامید، زیرا چنین درخواست هایی [استقرار فوری جمهوریت] این پرسش را پیش میآورد که «به چه قیمت سردارسپه توانسته است در صورتی که ملت تماماً همراه او نبوده به مقصود خود نائل گردد؛ چون این قبیل تغییرات همیشه به ب های تخفیفات متعدده و امتیازات سیاسی و اقتصادی خریده میشود.» از این رو دو گروه یاد شده با اعلان فوری جمهوریت مخالفت کردند و طرفداران فراکسیون تجدد را تنها گذاشتند.(5)

 بازداشت دو روحانی در اصفهان

دو روحانی پس از سخنرانی در چهارباغ اصفهان علیه جمهوریت، شبانه توسط نظمیه دستگیر شدند. در گزارش امیرلشکر جنوب از این سخنرانیها آمده است که مردم نسبت به آنها با احترام و تمایل برخورد کردند. این دو روحانی «اینک تحت استنطاق میباشند تا معلوم شود که مؤسس و محرک این مخالفت از چه ناحیه است.»(6)

 نامه محرمانه مهذبالدوله

مهذبالدوله، شارژدافر سفارت ایران در واشنگتن، در یادداشتی محرمانه به وزارت امور خارجه نوشت که حدود یک ماه است دولت آمریکا از این سفارت میخواهد اجازه انتشار نامه های مکاتبه شده میان خود و دولت ایران را درباره نفت صادر کنیم. آقای علائی و مستر لانسینگ معتقدند باید منتشر شوند. استعلام از وزارت امور خارجه ایران هم اجازه انتشار نامه ها را داده است. مهذبالدوله میافزاید که گمان میکنم از محتوای این نامه ها چندان آگاه نباشید «زیرا در آن مراسلات اشارات و کنایاتی نسبت به انگلیسهاست و مطالبی نسبت به کودتای ٣ حوت [= اسفند ١٢٩٩] که رئیسالوزرای فعلی مملکت مسبب آن بوده نوشته شده که نه با سیاست امروزه دولت مطابقت دارد و نه ممکن است موجب تکدیر روابط ایران و انگلستان نشود.» مهذبالدوله نوشت که هر چند در حال به تعویق انداختن موضوع است، اما اگر بنابر انتشار نامه ها شد، بخش هایی که به انگلیسها و رئیسالوزرای فعلی [= رضا خان] برمیخورد حذف خواهم کرد.(7)

ص: 9

 چهارشنبه

٦ فروردین ١٣٠٣

٢٦ مارس ١٩٢٤

٢٠ شعبان ١٣٤٢

 سفر رضا خان به قم و دیدار با مراجع

رضا خان، وزیر جنگ و رئیسالوزراء، با خودرو راهی قم شد تا با روحانیان مهاجر بینالنهرین و دیگر علمای مطرح قم دیدار و گفتوگو کند. روزنامه ایران ضمن چاپ این خبر افزود که موانع بازگشت مراجع تقلید و علمای مهاجر بینالنهرین به عراق مرتفع شده است و رضا خان در ملاقات خود با آقایان به اطلاع رسانده است که وسایل حرکت آنان آماده است.(1) اما بخش مهمی از این گفتوگوها راجع به جمهوریخواهی و نظر علماء مبنی بر لغو آن بود.(2)

 بخشنامه وزارت جنگ به امرای لشکر

وزارت جنگ در بخشنامه به امرای لشکر غرب، جنوب، شمال غرب و شرق و رؤسای تیپ شمال و فارس، خبر داد که رضا خان «برای مشایعت آقایان حجج اسلام دامت برکاتهم امروز به قم تشریففرما و فردا به طهران معاودت خواهند فرمود.» در این بخشنامه به این نکته هم اشاره شده که «انتشارات مجعولی که اجانب میدهند برای تشویش اذهان عموم و تولید اغتشاش و غالباً عاری از حقیقت» است؛ باید به هر وسیل های از نشر این قبیل اخبار جلوگیری شود.(3)

 مأموریت جدید سردار رفعت

رضا خان در نام های به سردار رفعت رئیس اداره امنیه نوشت که اینک که «در خدمت آقایان حجج اسلام دامت برکاتهم مأمور به مسافرت عراق عرب هستید و ممکن است حضور حضرت ملک فیصل» برسید، «احساسات صمیمانه اینجانب را در تکریم نیات مقدسه حضرت معظم به وجه اکمل و به طوری که دلخواه من است بیان» دارید.(4)

 نامه های خالصیزاده به قوامالملک و بهاءالسلطنه

آیت الله خالصیزاده امروز دو نامه جداگانه، یکی برای قوامالملک و دیگری برای بهاءالسلطنه، نوشت و آنها را به دست میرزاکاظم خان ذوالفقارزاده داد که عازم شیراز شود. خالصیزاده در این نامه ها هشدار داد که «به اسم جمهوریت میخواهند کلیه ایران را به ید قدرت خود درآورده و زمام مملکت را به دست گرفته ... و توهین به حجج اسلام وارد آورند.» خالصیزاده که نامه را در سربرگ «کمیته کمالیون» و «اتحاد اسلام» نوشته بود، افزود که ذوالفقارزاده نماینده این کمیته از خط جنوب عازم بینالنهرین است؛ همکاری لازم با او صورت گیرد. خالصیزاده خطاب به قوامالملک تأکید کرد روحانیان برای پیشرفت جمهوریت نه تنها اقدامی نکرده، بلکه با این مقصد باطل مقابله میکنند. وی هشدار داد با استقرار جمهوریت، اول کسانی که دچار مشکل میشوند رؤسای ایلات هستند.(5)

 تأثیرات خبرپراکنی سفارت روسیه

امرای لشکر غرب، جنوب و شمال غرب از اخباری که کنسولگری های روسیه در مناطق استحفاظی ایشان پخش میکنند ابراز نگرانی کردند. (ر.ک: ٥ فروردین) این اخبار همانا گزارش آژانس تلگرافی روس، (رُستا) از رخداد های مجلس شورای ملی در دو روز منتهی به سال جدید، تظاهرات رخ داده در موافقت و مخالفت با جمهوریخواهی و عقبنشینی مجلس و فراکسیون تجدد از تغییر آنی رژیم سیاسی ایران و تبدیل سلطنت به جمهوریت بود. احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب با اشاره به انتشار این اخبار توسط کنسول روس در کرمانشاه، تأکید کرد شیوع آن به فروکش کردن حرارت جمهوریخواهی در منطقه غرب خواهد انجامید.(6) محمود آیرم امیرلشکر جنوب نوشت که کنسول روس در اصفهان «شخصاً منزل اعیان، علما و رؤسای طبقات مختلفه رفته، انتشارات سوئی راجع به جریانات [جمهوریخواهی]» میدهد. کنسول اخبار [روز دوم فروردین مجلس را] برای ایشان بازگو کرده است.(7) عبد الله طهماسبی امیرلشکر شمال غرب نیز از دیدار نماینده سیاسی روسیه در ماکو با معینالسلطنه حاکم نظامی این شهر مرزی خبر داد که اخبار منتشر شده از طرف «رُستا» را برای او بیان کرده است».(8) همچنین «سرحدداری شمال غرب» امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که کنسول روس در اردبیل به مناسبت حلول سال جدید به دیدار مقامات و محترمین شهر میرود و ایشان را از حوادث رخ داده در تهران مطلع میکند «و از قرار معلوم گویا در ضمن انتشار اخبار جمهوریت که مرتباً از سفارت روس کتباً و تلگرافاً برای قونسولگری میرسد عدم موفقیت جمهوریت و وخامت اوضاع را متذکر» میگردند.(9)

 فروکش کردن جمهوریخواهی در اصفهان

امیرلشکر جنوب در تلگرامی به وزارت جنگ، یادآور شد که هر روز نامه های پستی وارد شده به اصفهان، «اتومبیل هایی که از طهران میرسند»، «اشخاص جدیدالورود» همگی در افول جمهوریخواهی در تهران سخن میگویند. اخیراً تجار وارد شده به اصفهان نیز در

ص: 10

همین زمینه سخن میگویند. مجموعه این انتشارات «به کلی منافی پیشرفت مقصود و باعث اطفاء حرارت اهالی و جمهوری طلبان است.» وی افزود به تازگی تعدادی از روحانیان تهران نیز به اصفهان آمده و در این باره خبر هایی آوردهاند. محمود آیرم از وزارت جنگ پرسید: «تکلیف چیست و با آنها چه معامله[ای] بایستی نمود؟»(1)وی در تلگرام دیگری خبر داد سرکنسول روسیه در اصفهان به دیدنم آمد و راجع به این که استقرار نظام جمهوری از طریق «پرسش عمومی» پیگیری خواهد شد، صحبت کرده «چاکر از جریانات مرکز بیاطلاعم... مقرر فرمایید» اطلاعات مربوط را ابلاغ کنند.(2)

 جمهوری طلبان حقیقی

امروز نام های به امضاء «جمهوریطلبان حقیقی» برای امیرلشکر شمال غرب ارسال شد که در آن آمده بود این شیوه جمهوریخواهی که اهالی در تلگراف خانه ها تحصن کنند و سخنرانی و نطق در خارج از این مکان ممنوع باشد، موجب پیشرفت کار نخواهد شد. «باید رژیم مملکت به طور انقلاب تغییر کند تا دول خارجه ایراد قانونی ننمایند.» آن چه در سطح شهر میگذرد، سرد و بیروح است. در این اعلامیه [که تحت تأثیر سیاست روسها نگاشته شده بود] آمده است که هیأت مدیره جمهوریطلبان تبریز غیر از تعدادی، طالب جمهوریت نیستند. «امروز باید همه روزه در جا های متعدد از طرف احزاب مختلفه نطقها شده و میتینگها و نمایشها داده شود؛ علامت انقلاب در شهر مشاهده گردد، نه این که هر کس غیر از تلگراف خانه در خارج نطق کند، نظمیه توقیفش نماید.»(3)

 عدم تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پس از ناکامی نمایندگان طرفدار رضا خان برای تشکیل جلسه مجلس شورای ملی (ر.ک: ٢ فروردین) در دوم فروردین، مقرر شد این جلسه امروز برپا گردد، اما «به واسطه بعضی موانع تشکیل جلسه علنی به تعویق افتاده و به بعد از روز سیزده [فروردین] موکول شده است.»(4)

 درخواست سفارت روسیه برای آزادی یک تبعه روس

سفارت روسیه در نام های به وزارت امور خارجه، پیرو درخواست قبلی که در اسفندماه سال گذشته کرده بود، بار دیگر خواستار آزادی فوری حسینعلی اوغلی شد. وی حدود ده ماه است که در قلعهبیگی تهران زندانی میباشد.(5)

 تأکید بر انحلال سواران حکومتی

وزارت جنگ به امیرلشکر غرب ابلاغ کرد که طبق مصوبات سال گذشته باید با سواران حکومتی خوزستان که حقوقبگیر لشکر غرب هستند تسویه حساب کرده، این یگان منحل شود و «فقط تشکیلات امنیه در آنجا باقی باشد.» رئیس امنیه هم معین شده و از اول حمل (فرورین) نیز [امنیه خوزستان] جزو امنیه غرب خواهد بود.»(6)

 همکاری با مأموران روسی در امحاء تخم ملخ

امروز از امیرلشکر شمال غرب خواسته شد با مأموران روسی که برای نابودی تخم ملخ در مناطق مرزی اردبیل به زودی وارد میشوند، همکاری شود. «اولین مساعدتی که ضرورت دارد حاضر کردن عده[ای] جمعیت کافی است که با نظریات علمی مأمورین مزبور مشغول جمعآوری تخم شوند... از سکنه آن حدود به فوریت جمعیتی کافی حاضر، که به محض ورود مأمورین روسیه داخل عمل شوند.» این دستور از ناحیه ریاست وزراء صادر شده بود.(7)

ص: 11

 پنجشنبه

٧ فروردین ١٣٠٣

٢٧ مارس ١٩٢٤

٢١ شعبان ١٣٤٢

(تصویر) قم، حرم حضرت معصومه(س)

 تمرد سیاسی در لشکر شمال غرب

بنابر گزارش امیرلشکر شمال غرب، چهار تن از نظامیان پیاده این لشکر با تشکیل مجمعی علیه جمهوریت درصدد بودند با نگارش اعلانی که به امضاء دیگر همردیفان خود نیز میرسد، آن را به درب «نظامیه» تبریز بچسبانند. عبد الله خان طهماسبی افزود این تشکل در نخستین جلسه، کشف و افراد آن دستگیر شدند. «استنطاقات مقدماتی شروع، ولی نظر به این که تکمیل محاکمه آنها ضمن جریان فعلی [جمهوریخواهی] مقتضی نیست عجالتاً تحت توقیف میباشند.» امیرلشکر مینویسد که این تفکر تشکیلاتی نمیتواند از یک پیادهنظام بروز نماید. وی شواهدی ارائه کرد که اینان تحتتأثیر روسها به چنین اقدامی دست زدهاند، اما در بازجوییها بدان اعتراف نکردند. طهماسبی نوشت: «شاید این قبیل تحرکات در لشکر مرکز و یا سایر لشکرها نیز صورت وقوع پیدا نماید.» وی پیشنهاد کرد عامل اصلی «حتماً باید اعدام شود.»(1)

 ابراز ناامیدی فرماندهان نظامی از عدم تغییر رژیم سیاسی

فضل الله زاهدی رئیس تیپ فارس در تلگرامی به رضا خان، ضمن انتقاد تلویحی از نرسیدن پاسخ تلگرام های متعددی که از فارس به مجلس شورای ملی شده، از رضا خان خواست وکلای فارس را وادار کند به اهالی منطقه مراسل های بفرستند که «به تلگرافات شما قریباً جواب داده خواهد شد.»(2) امیرلشکر شمال غرب نیز که همچون رئیس تیپ فارس تحت فشار قرار گرفته، امروز در تلگرامی محرمانه به رضا خان نوشت به واسطه تأخیر پاسخ از مرکز، «به نقاط مختلفه [آذربایجان] دستور دادم جواب تلگرافات خود را از مرکز جداً مطالبه نمایند.»(3)معینالسلطنه حاکم نظامی ماکو هم با ابراز ناامیدی از رسیدن پاسخ پیشنهاد کرد «اهالی به حال اجتماع، رفته، ادارات دولتی را به طور نزاکت تعطیل نمایند و همچنین تلگراف خانه را تحت فشار» بگذارند، وگرنه موضوع جمهوریت عقیم خواهد ماند.(4)

 اعتراض سفارت روسیه به انتشار دوباره ندای گیلان

سفارت روسیه شوروی در تهران امروز با ارسال نام های به وزارت امور خارجه به انتشار دوباره نشریه ندای گیلان در رشت اعتراض کرد. در این نامه آمده است که روسیه انتظار داشت مدیر این جریده تعقیب شود و به واسطه اهانت هایی که به مأموران سیاسی روسیه کرده مجازات گردد، اما ندای گیلان از اواسط مارس/ اواخر اسفند ١٣٠٢ منتشر میشود و مدیر آن بیمجازات مانده است.(5)

 سردرگمی وزارت داخله در احضار سالارمعتمد

وزارت داخله به دستور رضا خان، سالارمعتمد حاکم معزول سبزوار را به تهران احضار کرد. اما امروز وزارت جنگ در نام های به وزارت امور داخله نوشت که طبق دستور رضا خان از احضار سالارمعتمد صرفنظر کنید. سالارمعتمد شاکیان متعددی داشت و قرار بود در تهران به این شکایتها رسیدگی شود. از جمله «رئیسالتجار و جمعی دیگر از اهالی [سبزوار]... قریب شش ماه ... [بود] که در طهران منتظر احقاق حق» بودند.(6)

 تقاضای حقوق مکفی برای سالارمبشر

سالارمبشر رئیس تلگراف خانه خراسان برخلاف قولی که به او داده شده بود، از حقوق خود ناراضی است. وی در انتخابات سال گذشته مجلس شورای ملی در خراسان همکاری نزدیک و صمیمان های با امیرلشکر شرق داشت و همه منویات او را اجرا کرد. از همین رو قول حقوق مکفی نیز به او داده شد، اما این وعده تحقق پیدا نکرد. وزارت جنگ امروز نام های به وزارت پست و تلگراف فرستاد و نوشت: «مقرر فرمایید زودتر توجهی در مورد او مبذول داشته، موجبات آسایش مشارالیه» فراهم گردد.(7)

 عدم همکاری پزشک کشتی روسی

کشتی «اوداراف» که امروز از بادکوبه وارد شد و در سواحل شمال لنگر انداخت، طبق معمول مورد بازرسی طبی دکتر محمد خان رئیس صحیه ایالتی گیلان قرار گرفت، اما پزشک کشتی از وجود «چهار جعبه خبازه» [شاید جنازه] که در این کشتی بود اطلاعی به مسئولان محلی نداد. دکتر محمد خان مینویسد: «با اشاعه مرض طاعون در حاج طرحان» عدم اطلاع این موضوع موجب میشود که از این به بعد «اداره صحیه... رعایت معطلی کشتیها را نکرده و تفتیشات خود را عملی خواهد نمود.» البته اداره گمرک متوجه این جعبه ها شد و آنها را برای معاینه به اداره صحیه فرستاد.(8)

 دعوت خلیفه عثمانی از مسلمانان جهان

اسحاق مفخمالدوله، وزیرمختار ایران در اسلامبول، به وزارت امور خارجه اطلاع داد که چندی قبل خلیفه عثمانی تحت نظارت مأموران از ترکیه خارج و به سوئیس فرستاده شد. اینک جراید مینویسند که خلیفه با انتشار اعلانی ضمن اشاره به این که از خلافت استعفا نداده، از مسلمانان جهان دعوت کرده به وسیله اعزام نمایندگان خود راجع به [بود و نبود] خلافت مذاکره کرده، ابراز نظر نمایند، و «چون اکنون این وضعیت پیش آمده بر تمام مسلمانان عالم واجب است رأی خود را اظهار نمایند.»(9)

ص: 12

 گشایش مجلس تأسیسی در بغداد و واکنش مردم

پس از پایان انتخابات که با تنش های فراوانی روبرو شد، امروز «مجلس تأسیسی» در بغداد گشایش یافت. از طرف حکومت مقرر شده بود که در این روز شهر تعطیل و شبهنگام چراغانی و آذین شود. «ولی از طرف مردم هیچ اقدامی در گرفتن جشن و تهیه چراغان و اظهار علاقهمندی به این مسائل نشد و در بصره فقط دارالحکومه را زینت و چراغان کردند.»(1)

 تکذیب فروش جواهرات سلطنتی برای احداث راهآهن

وزارت امور خارجه یادداشتی برای سفارت ایران در برلن نوشت که راجع به اخباری که در جراید اروپا درباره فروش جواهرات سلطنتی و تأسیس راهآهن درج میشود، به اطلاع میرساند که دولت ایران تاکنون تصمیمی در این باب نگرفته است. در این یادداشت با اشاره به آمادگی مهندسان آلمانی برای مشارکت در تأسیس راهآهن ایران آمده است که موضوع به وزارت فواید عامه ارجاع داده شد و نتیجه را متعاقباً اطلاع میدهند.(2)

 اعتراض دوباره ایران به حضور کشتی های جنگی شوروی

وزارت امور خارجه امروز با تهیه یادداشتی خطاب به شارژدافر سفارت شوروی با اشاره به اینکه افزون بر دو سال است که یک فروند کشتی جنگی آن مملکت حامل قشون، توپ و تلگراف بیسیم در آب های ساحلی ایران نزدیک بندرانزلی لنگر انداخته، نوشت که این موضوع برخلاف قوانین بینالمللی و حق حاکمیت ایران است. وزارت امور خارجه با یاد کردن از چهار نام های که از ١٧ جدی (دی) ١٣٠٠ به بعد در این مورد نوشته، افزود که اولیاء دولت شوروی تاکنون هیچ واکنشی نشان ندادهاند. «دوستدار نمیداند ورود و توقف کشتی جنگی را به آب های ایران که شبیه به رویه امپریالیسمی سابق روسیه است به چه حمل نماید؟» در پایان این یادداشت تأکید شده که برای حفظ عوالم دوستی و مناسبات حسن ه به این موضوع خاتمه داده شود.(3)

 جمعه

٨ فروردین ١٣٠٣

٢٨ مارس ١٩٢٤

٢٢ شعبان ١٣٤٢

(تصویر) عبدالحمید دوم آخرین خلیفه عثمانی

 پیشنهاد انتشار روزنامه محلی برای توسعه جمهوریخواهی

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی به رضا خان ضمن اشاره به پیشنهاد هایی که راجع به نشر روزنامه برای تبلیغ هر چه بیشتر جمهوریخواهی در منطقه به او شده، نوشت که با «رعایت انتظامات در مندرجات آن» در چنین موقعیتی انتشار روزنامه مناسب است. با این درخواست موافقت شد.(4) طهماسبی در مراسله دیگری خبر داد که اقدامات این لشکر برای تهییج ایرانیان خارج از مملکت در ترکیه نتیجه داده و ایرانی های مقیم اسلامبول پاسخ های مثبتی برای نمایش جمهوریخواهی خود دادهاند. قرار است مطالبی از ایشان در جراید ترکیه چاپ شود.(5)

 شفاعت تیمورتاش برای فرخی

فرخی یزدی که به کرمان تبعید شده و در آن شهر تحت نظر است، تمایل خود را برای پایان دادن به انتقادات و خدمت به رضا خان ابراز کرد. این موضوع در تلگرامی که عبدالحسین تیمورتاش حاکم کرمان امروز به رضا خان فرستاد، منعکس است: «فرخی را برای خدمات حضرت اشرف حاضر کرده[ام.] علت پیشآمد های اخیر، اختلافنظر با شاهزاده سلیمانمیرزا بوده است.» آخرین اتهام فرخی مشارکت در چاپ و توزیع شبنام های علیه دولت بود. (ر.ک: ١٩ دی ١٣٠٢) تیمورتاش میافزاید: «حالیه اگر اجازه مرحمت شود که طهران بیاید قول میدهد یا حسبالامر مشغول خدمات حضرت اشرف شود یا اگر خدمات مشارالیه محل احتیاج نباشد بدون هیچ نوع اظهار و اقدامی امور خود را تصفیه کرده و به هر نقطه خارجه یا داخله که مقرر فرمایند حرکت نمایند.» حاکم کرمان که به زودی عازم تهران است، از رضا خان اجازه خواست که فرخی را از قشون کرمان تحویل بگیرد و با خود به تهران بیاورد.(6)

 نگرانی طلبکاران راهآهن تبریز

وزارت مالیه به مستر جونز پیشکار مالیه آذربایجان دستور داد به اطلاع طلبکاران اداره راهآهن برساند که پیش از نقل و انتقال این اداره و تحویل آن به دولت ایران، بابت بدهی راهآهن چیزی به آنها پرداخت نخواهد شد؛ و اگر شکایتی دارند به دولت روسیه مراجعه کنند. عبد الله خان طهماسبی پس از باخبر شدن از این موضوع امروز تلگرامی به وزیر جنگ فرستاد و گفت در این موقعیت، شکایت عده زیادی از اتباع روس و ایران به سرکنسولگری روسیه در تبریز موافق مصلحت نیست. «به رئیس مالیه توصیه کرده که این مطلب را عجالتاً به طلبکاران اظهار نکند» تا موضوع از مرکز دنبال شود. وی بار دیگر تأکید کرد: «اجتماع طلبکاران در این موقع به قونسولگری برخلاف مصالح است.»(7)

 تقاضای ابراهیمزاده کسمایی برای بازگشت به ایران

قاسم ابراهیمزاده کسمایی با مراجعه به سرکنسولگری ایران در

ص: 13

بادکوبه خواستار بازگشت به ایران شد. ساعدالوزاره سرکنسول ایران این درخواست را امروز به رئیس تیپ شمال منعکس کرد و نوشت که وی «پسر مشهدی ابراهیم کبریت خان است. به واسطه این که عمویش، حاجاحمد کسمایی باعث اعزام پدرش به ایران شده که در آنجا مجازات و تیرباران شده، خدمتی با عموی خود دارد و از حیث بیپولی خیلی سخت میگذراند.» قاسم ابراهیمزاده کسمایی در نام های که به ساعدالوزاره داد، برای تأکید بر غیرسیاسی بودن حضور خود در بادکوبه نوشت که «همه میدانند که من غیرممیز بوده و در اطاعت ولی خود که والد مرحوم من باشد بودهام و خودم مستقلاً به افکار خود در بادکوبه نیامدهام.»(1)

 دیدار رؤسای کرد عراق با مقامات سیاسی انگلیس

بنابر گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ اخیراً چند تن از رؤسای کرد عراق به همراه سیدطه به اربیل احضار شده و با مأموران سیاسی انگلیس دیدار و گفتوگو کردهاند. «مقصود از این اجتماع هنوز کشف نشده» است، اما از آنجا که این رؤسا در نزدیکی مرز ایران اقامت دارند «به رئیس عدة سرحدی دستور... [داده شد] هر چه زودتر علت مسافرت آنها را کشف و راپرت دهد.»(2)

 سانسور نامه های ایران در بادکوبه

نمایندگی سیاسی ایران در لنکران و آستارا[ی روس] امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که نامه های رسمی و غیررسمی ایران در اداره پست بادکوبه باز میشود، و پس از خوانده شدن، بسته و به نشانی قید شده میرود؛ دیگر اطمینانی به محفوظ ماندن مکاتبات نیست. این نمایندگی میافزاید که بودج های هم برای ارسال پیک نداریم. «لذا متمنی است با سفارت دولت شوروی... در این موضوع مذاکره» و از سانسور مکاتبات خودداری نمایند.(3)

 شنبه

٩ فروردین ١٣٠٣

٢٩ مارس ١٩٢٤

٢٣ شعبان ١٣٤٢

 بازگشت روحانیان به عراق

در پی مذاکرات به عمل آمده با مقامات عراقی و تمایل مراجع و روحانیان مهاجر برای بازگشت به بینالنهرین، حرکت ایشان ظرف دیروز و امروز آغاز شد. «از طرف وزارت داخله هم احکام و تعلیمات تلگرافی به حکام و مأمورین عرض راه صادر شده که در موقع ورود و خروج، همه نوع احترامات لازمه را رعایت و وسایل رفاهیت آقایان را تهیه نمایند.»(4)

همچنین مقرر شد سردار رفعت رئیس کل امنیه علما را تا مرز همراهی کند و حکمرانان قم، عراق (اراک)، همدان و کرمانشاه تا رسیدن به مرز در کنار آقایان ملتزم رکاب باشند.(5)

 جلوگیری از سخنرانی یک روحانی علیه جمهوریت

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، خبر داد که از سخنرانی یک روحانی به نام «آیت اللهزاده» جلوگیری شده است. این سخنرانی که قرار بود در تخت فولاد اصفهان ایراد گردد، با چاپ اعلامی های به اطلاع مردم رسیده بود. اما از آنجا که «به کلی منافی پیشرفت مقصود [جمهوریخواهی] و جلوگیری از وقوع آن لازم بود، اولاً از طرف جمهوریطلبان اعلانی در شهر اشاعه داده شد که آنها هم در محل مزبور میتینگ خواهند داد؛ ثانیاً به سالار منظم رئیس امنیه دستور دادم که مشارالیه را شبانه ملاقات و اخطار نماید که چون حفظ انتظامات خارج شهر به عهده امنیه است و این اقدام شما باعث اختلافنظر و حتماً حوادث سوء حاصل میشود، باید از این قصد منصرف شوید. ثالثاً به وسیله محارم به او تهدیدات شده و به این وسیله از نطق مشارالیه جلوگیری به عمل آمد.» کسی که به عنوان آیت اللهزاده قرار بود سخنرانی کند، شیخ مرتضی پسر حاجآقا جمال مجتهد ساکن تهران بود.(6)

 تهدید تهران

وزارت جنگ در تلگرامی که به امیرلشکر شمال غرب فرستاد، دستور وزیر جنگ را ابلاغ کرد که برای ادامه جمهوریخواهی «به اقدامات خود ادامه داده و طهران را تهدید نمایید که در صورت عدم وصول جواب مساعد [برای تغییر رژیم] و قبول تقاضا های آنها، روابط خود را با مرکز قطع خواهند نمود.»(7)

 تهییج ایرانیان قفقاز و مسکو برای درخواست جمهوری

امیرلشکر شمال غرب امروز در تلگرامی محرمانه به رضا خان نوشت که اقدامات صورت گرفته در خارج نتیجه داده و ایرانی های آذربایجان و ایرانیان مقیم مسکو برای تغییر رژیم سلطنتی به جمهوری تلگرام هایی مخابره کردهاند.(8)

 نقش مؤثر آیت اللهزاده در جمهوریخواهی بابل

کارگزار مازندران در گزارشی به وزارت امور خارجه، نقش

ص: 14

«حجت الاسلام آقای آیت اللهزاده که از علمای معروف و متنور» منطقه است، در تهییج مردم بارفروش برای استقرار جمهوریت بسیار مؤثر توصیف کرد. نقش وی «در مساعد نمودن سایر علماء و احزاب و نمایشها و تنظیم تلگراف... خیلی دخیل بود. در میان علماء، ایشان و آقای سیفالاسلام موقعیت مهمی دارند.» کارگزار مازندران اجتماع اخیر مردم بارفروش در سبزهمیدان را به تشویق آیت اللهزاده دانست که نشان دهنده «هیجان ملی و نهضت عمومی» اهالی برای تغییر رژیم سیاسی بود.(1)

 اهانت به رضا خان و واکنش وزارت جنگ

وزارت جنگ در تلگرامی به امیرلشکر غرب نوشت که در حوادث اخیر کرمانشاه (حمله به تأسیسات اجتماعیون) «نسبت به نام مقدس بندگان حضرت اشرف بیاحترامی شده و اهانت وارده بر معظمله که در حقیقت اهانتی نسبت به عموم اشخاص حساس وطنخواه» است، قابل تحمل نیست. وزارت جنگ پرسید چطور در برابر این اهانت نظامیان واکنش نشان نداده و به این «جنایت بزرگ» پاسخ ندادهاند؟(2)

 تمایل ایرانیان و حاکم بحرین به حضور ایران در این جزیره

محمود آیرم امیرلشکر جنوب امروز ضمن ارسال گزارش رئیس گردان بنادر که اخیراً از بحرین دیدار کرده، نوشت که ١٢ هزار ایرانی مقیم بحرین و شیخ حمد حاکم این جزیره «تمایل کامل خود را به استقرار حکومت و قوای ایرانی اظهار داشتهاند.» نظر به اهمیت گزارش، متن کامل آن در پاورقی میآید.(3) وزیر جنگ پس از دیدن گزارش، ضمن تصدیق و تشویق این ارتباط، خواستار ادامه آن شد و اجازه داد مجله قشون به بحرین ارسال شود.(4)

 نامه سفارت فرانسه به رضا خان

سفارت فرانسه در نام های به رضا خان، یادآور شد که شایعه وساطت سفارت فرانسه برای مبادلات تلگرام های سیاسی بین پاریس [= احمدشاه] و تهران نادرست است. در این نامه آمده است که «صحت این اشتهارات را که منجر به دخالت دادن دولت متبوعه دوستدار در قضایای داخلی ایران میباشد رسماً تکذیب مینماید.» کاردار سفارت فرانسه در پایان افزود که کشور متبوعش در باب قضایای داخلی ایران بیطرف است.

عصر امروز نیز کاردار فرانسه در وزارت امور خارجه حاضر شد و با وزیر گفتوگو کرد که به احتمال زیاد موضوع گفتوگوها در همین زمینه بوده است.(5)(ر.ک: ١١ آذر ١٣٠٢)

 توضیحات کارگزار مازندران دربارة عدم تحرک کارگزاری

کارگزار مازندران امروز در پاسخ به این درخواست وزارت امور خارجه که «از جریان اوضاع آن صفحات و طرز رفتار و حرکات مأمورین خارجه مرتباً راپورت دهید»، نوشت که کمبود بودجه باعث شده که کارگزاری نتواند غیر از بارفروش از مناطق دیگری چون ساری، آمل، مشهدسر، فرحآباد، نور و کجور گزارش تهیه کند و از رفتار مأموران خارجی کسب اطلاع نماید. در ذیل این نامه، مسئولان وزارت خارجه نوشتهاند: «متأسفانه از جریان وقایع بارفروش هم آقای کارگزار راپورتی نمیدهد. به علاوه اسلاف ایشان بدون این که به جایی بروند به وسایل مخصوصه کسب اخبار نموده و راپورت های خیلی جامعی میفرستادند.»(6)

 درخواست تقاضای بازگشت نظامیان بهبهان به شیراز

رئیس تیپ فارس از وزارت جنگ خواست به دلیل نبود افراد نظامی کافی در شیراز «در صورتی که با عده بهبهان امر فوری نباشد به مرکز شیراز» بازگردند. با این درخواست موافقت نشد.(7)

 درخواست سرنیزه های روسی و انگلیسی

امیرلشکر غرب امروز درخواست کرد «نظر به فقدان سرنیزه برای افواجی که قریباً تشکیل میشود» ١٥٠٠ سرنیزه روسی و ٥٠٠ سرنیزه انگلیسی به آن لشکر بفرستند. با این درخواست موافقت شد.(8)

 اعتبار قران های ایران

گزارش رسیده از مرز های شمال شرقی میگوید که قران ایران از نقاط سرحدی به روسیه حمل میشود و مورد استفاده قشون روس قرار میگیرد، چرا که این قشون برای آوردن مایحتاج خود از هرات به افاغنه قران میدهد. «افاغنه در مقابل اجناسی که میدهند جز قران ایران پول دیگری از روسها قبول نمینمایند.»(9)

 پیشنهاد کنسول نجف برای توسعه تجارت در جنوب ایران

کنسول ایران در نجف در نامه بلندی که به وزارت امور خارجه نوشت توضیح داد که چگونه میتوان درآمد مملکت را بدون سرمایه زیاد و چرخ بخار و کارشناس اروپایی افزایش داد. وی نوشت عمده نیاز بینالنهرین، نجد و حتی ایران از هندوستان تأمین میشود. یکی از این نیازها چوب است که در خانهسازی مناطق عربنشین کاربرد فراوان دارد. اگر سواحل رود کارون و زمین های مستعد دیگر درختکاری شوند و جنگل های مناسبی پدید آید، تجارت چوب برای ایرانیان فواید فراوانی دارد؛ به ویژه آن که فاصله کوتاه بندری مثل محمره (خرمشهر) تا بینالنهرین مزیتی ایجاد میکند که فاصله رفت وبرگشت دو ماهه تا هندوستان از این مزیت دور است. وی از درخت مخصوصی یاد کرد که در مناطق جنوبی ایران به خوبی رشد میکند و اگر اهالی «محمره و بنادر خلیج فارس احداث جنگل و غرس اشجار ... به خصوص این نوع درخت نمایند به فاصله یکی دو سال چه نتیج های برای دولت و ملت خواهد بخشید.»(10)

 دیدار رضا خان با جانشین موقت لورن

در پی مسافرت سر پرسی لورن وزیرمختار انگلیس به لندن، «مستر آوی که به عنوان کفالت سفارت انگلیس در غیبت وزیرمختار از لندن انتخاب شده به طهران وارد» و امروز به حضور رضا خان رئیسالوزراء و وزیر امور خارجه رسید و خود را معرفی کرد.(11)

 درگذشت علی نجمآبادی

در پی درگذشت علی نجمآبادی امروز وزارت خانه های داخله، فواید عامه، عدلیه و معارف از صبح تعطیل بود. وزارت خارجه، مالیه و اداره بلدیه بعد از ظهر به این مناسبت تعطیل کردند.(12)

 تظاهرات جمهوریخواهی در میانه

امروز گروه هایی از مردم میانه به نفع برپایی رژیم جمهوری تظاهرات کردند. شاگردان مدرسه این شهر نیز با پرچم شیر و خورشید سرود هایی در این زمینه خواندند. در مراسم امروز مدیر مدرسه، رئیس امنیه و یکی از معاریف میانه سخنرانی کردند.(13)

ص: 15

 حرکت قوای انگلیس از دزداب

بنابر گزارش کفیل تیپ سیستان گروهی از نظامیان انگلیس در دزداب با خودرو حرکت کرده و بقیه هم در حال جمعآوری اسباب خود هستند. آنها سیمخاردار های اطراف ساخلو و بشکه های آب خود را نیز برمیدارند.(1)

 نامه وزارت امور خارجه به سفارت انگلیس درباره نفت شمال

در پی مخالفت های انگلیس با اعطای امتیاز نفت شمال به یک کمپانی نفتی آمریکا، وزارت امور خارجه امروز با ارسال نام های استدلال دولت انگلیس را مخدوش دانست. در این نامه آمده است که دولت ایران امتیاز ادعایی خوشتاریا و امثال آن را در زمان حکومت تزاری روس که به اجبار گرفته شده و از تصویب مجلس شورای ملی هم نگذشته، غیرقانونی میداند. دولت شوروی هم اینگونه امتیازها را به رسمیت نمیشناسد. در این نامه آمده است که به موجب نامه مورخ ٣ نوامبر ١٩١٩ سر پرسی کاکس، وزیرمختار وقت انگلیس در تهران، به وثوقالدوله، رئیسالوزرای وقت، دولت انگلیس امتیاز خوشتاریا را معتبر نمیداند و اعطای امتیاز نفت شمال به یک کمپانی نفتی آمریکا بلامانع است. کاکس اعتراض کمپانی نفت جنوب را نسبت به این امتیاز وارد نمیدانست.(2)

 اعتقاد باششهبندری ترکیه به بقای کاپیتولاسیون

باششهبندری (سرکنسولگری) ترکیه در آذربایجان، امروز با ارسال نام های به مقامات دولتی ایران، تسجیل و تصدیق معاملات اتباع ترکیه را در باششهبندری ضروری دانست و تلویحاً به بقای کاپیتولاسیون میان دولتین تصریح کرد و نوشت: «اجرای این قانون در موضوع تصدیق اسناد و قباله در باششهبندری فقط به ملاحظه جلوگیری از پاره[ای] ساختهکاریها و محافظه حقوق تبعه ترکیه» است.(3) دولت ایران معتقد بود کاپیتولاسیون میان ایران و ترکیه لغو شده و دعاوی اتباع ترکیه باید در محاکم داخلی طرح و انجام یابد.(4)

(تصویر)

ص: 16

 یکشنبه

١٠ فروردین ١٣٠٣

٣٠ مارس ١٩٢٤

٢٤ شعبان ١٣٤٢

ساعدالوزاره (محمد ساعد)

 بخشنامه های نامعلوم برای تأسیس مجلس مؤسسان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، خبر داد که متحدالمآل هایی به تبریز رسیده که میگوید برای استقرار جمهوریت باید مجلس مؤسسان تشکیل شود، و چون از نظر مرکز نسبت به تصدیق یا تکذیب این موضعگیری جدید بیخبرم از نشر آن جلوگیری شده است. طهماسبی افزود که تکیه بر تشکیل مجلس مؤسسان یعنی شکست نهضت جمهوریخواهی. البته «حزب دمکرات و اجتماعیون از قضیه مجلس مؤسسان کاملاً خوشوقت هستند.» طهماسبی خواستار ابلاغ نظر وزیر جنگ در این مورد شد.(1) وی در دستورالعملی به فرماندهان آذربایجان خواست که از مخابره تلگرام هایی که در آن به تشکیل مجلس مؤسسان اشاره میشود جلوگیری گردد.(2) همچنین او از نظامیان تحت امر خود خواست تعطیل دوایر دولتی را در همه شهر های آذربایجان آغاز کنند و شرح آن را به مرکز بفرستند.(3) طهماسبی از این که هیچ کدام از مخابرات ناحیه آذربایجان در جراید چاپ نمیشود، گلایه کرد.٤(4)

 بلاتکلیفی فرمانده تیپ شمال

بنابر گزارش امروز محمدحسین خان آیرم، فرمانده تیپ شمال، از ناحیه قفقاز و روسیه «انتشارات خفهکننده»ای میرسد که جمهوریطلبان در ایران شکست خوردهاند و اوضاع تهران خراب است. اینگونه انتشارات به ناحیه شمال ایران هم سرایت کرده و نمایندگان سیاسی ایران مراتب را از من استفسار میکنند. «به آنها جواب داده میشود که شهرتها کذب است... در صورتی که از اوضاع خارج از حوزه مأموریت خود به کلی بیاطلاع» هستم و هر خبری که میرسد از ناحیه روسها است.(5)

 مخالفت مردم گیلان با جمهوریخواهی

به گزارش نماینده سیاسی انگلیس در رشت «اکثریت مردم در رشت و انزلی واقعاً با جمهوری مخالفند، اما در بیشتر موارد از بیان آشکار احساسشان هراسانند. بازرگانان [این منطقه] جمهوری نمیخواهند، چون هراس دارند اوضاع تجارت که پیش از این بد بوده، در اثر این تغییر لطمه ببیند.»

در این گزارش آمده است که احساسات مردم تحتتأثیر روحانیان است که جمهوریخواهی را خلاف شرع میدانند.(6)

 سردرگمی فراکسیون تجدد

به نوشته روزنامه ایران، امروز زمزمه تشکیل جلسه مجلس شورای ملی شنیده شد و برخی را گمان میرفت که جلسه خصوصی تشکیل میشود، اما «حقیقت امر این بود که عد های از نمایندگان را برای تشکیل شعبه ها دعوت نموده بودند و موضوع تشکیل جلسه خصوصی در بین نبوده است.» ایران با درج این خبر افزود که فراکسیون اکثریت (تجدد) موقعیت روشنی ندارد و «بعد از انحلال اکثریت... تاکنون اکثریت قاطعی در مجلس پیدا نشده است.» نویسنده این مقاله احتمال داد دو فراکسیون «قیام» و «آزادیخواه» که دارای عده نسبتاً مهمی هستند ممکن است پایه تشکیل اکثریت بشوند.(7)

روزنامه کوشش هم در این مورد نوشت که پس از انحلال فراکسیون تجدد، دو فراکسیون «قیام» و «آزادیخواه» تشکیل شد.(8)

 اسبدوانی در بیرون دروازه دوشانتپه

عصر امروز مراسم اسبدوانی در خارج دروازه دوشانتپه برگزار شد. در این مراسم رضا خان رئیسالوزراء، وزراء و عد های دیگر شرکت داشتند. این دومین نمایش اسبدوانی طی روز های اخیر بود. گفته میشود نمایش بعدی سهشنبه ١٢ فروردین خواهد بود.(9) گزارش کامل این مسابقات شامل برندگان و جوایز آن در مجله پهلوی آمده است.(10)

 حذف نام احمدشاه از مراسم دعای نظامیان

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب، امروز به وزارت جنگ اطلاع داد که هنگام غروب «که مراسم آغشام [شامگاه] به عمل میآید ذکر اسم سلطان [احمدشاه] با احترامات و دعا سبب میشود که تولید احساساتی در نظامیان نموده و آنها را در خارج [پادگان] به پاره[ای] اظهارات وادار نماید. علناً هم که نمیشود قضایا را به افراد حالی نمود.»

وی افزود در ابراز احساسات ضدسلطنت هم تردید ایجاد شده، از این رو خوب است تصمیم مقام وزارت ابلاغ شود. از مرکز هم دستور داده شد از بردن عنوان سلطان [احمدشاه] در مراسم آغشام خودداری شود.(11)

 استعفای دو وزیر

بنا به گزارش شماره امروز روزنامه ایران، سلیمانمیرزا، وزیرمعارف، و عزالممالک، وزیر فواید عامه، در پی تصویب اعتبارنامه هایشان در مجلس، از وزارت استعفا دادند تا در مجلس به عنوان نماینده حاضر شوند. استعفای هر دو توسط رضا خان پذیرفته شد.(12)تا جایگزینی وزرای جدید، بهرامی مدیرکل وزارت معارف و مشارالدوله معاون وزارت فواید عامه عهدهدار امور اجرایی این دو وزارت خانه هستند.(13)

 تأسیس تجارت خانه روسی در اشنویه

روسها اخیراً در اشنویه تجارت خانه تأسیس کردهاند. این خبر امروز توسط امیرلشکر شمال غرب به اطلاع وزارت جنگ رسید و ضمن آن پرسید: «این جانب نمیدانم این قبیل تأسیسات با اجازه دولت است یا خیر؟ زیرا مقصود روسها از تأسیس تجارت خانه در نواحی غربی از نقطهنظر ارتباط با اکراد و پیشرفت سیاست خودشان میباشد.»(14)

 پیگیری خلعسلاح نمایندگان سیاسی و تجاری دول بیگانه

پس از آن که امیرلشکر غرب عدم موفقیت خود را در گرفتن اسلحه کنسولگریها و تجارت خانه های دولت های خارجی خبر داد، وزارت جنگ امروز در نام های که به وزارت امور خارجه فرستاد درخواست کرد «اقدامات لازم در باب تسلیم اسلحه آنها به عمل آورده شود.»(15)

 ضرورت تأسیس گمرک در پشتکوه

ایران در مرز پشتکوه فاقد دفتر گمرکی است، اما معروف

ص: 17

است که والی پشتکوه امور گمرکی آن ناحیه را سالیانه به مبلغ ٦٠ هزار تومان اجاره میدهد. عقیده اداره گمرک این بود که نظر به حمل و نقل کالا در این ناحیه، ایجاد پست گمرکی در پشتکوه ضروری است. مولیتر رئیس کل گمرکات در گزارشی به تاریخ امروز میگوید که میزان تجارت کالا بین عراق و پشتکوه ١٢/١ تجارت بین عراق و کرمانشاه تخمین زده میشود، اما اجناسی که ورود یا خروج آن ممنوع است از پشتکوه آورده یا برده میشود. مولیتر توضیح میدهد که تأسیس دفتر گمرکی در پشتکوه ممکن است با خطرات جانی برای کارکنان آن همراه باشد، اما گمان میرود در شرایط فعلی، والی جرأت مخالفت با ایجاد این پست را نکند. «فقط تمرد و عدم اطاعت پسر های او موجب اندیشه و نگرانی است.»(1)

 درخواست انضمام باغ شمال به ساختمان های لشکر شمال غرب

عبد الله خان طهماسبی به واسطه تنگی جا برای نظامیان خود از وزیر جنگ خواست، باغ شمال تبریز در اختیار این لشکر قرار گیرد. اینک «یک قسمت سوار و یک قسمت از توپ خانه در شهر متفرق و در کاروانسرا های متعدد پراکنده میباشند.» باغ شمال در نزدیکی نظامیه و متصل به آن بود.(2)

 گزارشی از راهسازی توسط لشکر غرب

راه خرمآباد به طرف دره دراز و بستان ساخته شده است و کار در حال پیشرفت است. لشکر غرب با ارسال این خبر افزود در اسفند سال گذشته ١٥ هزار و ٦٦٥ نفر کارگر و ٤٨٠ الاغ در این قسمت مشغول کار بودند. در تلگرام این لشکر تقاضای ده هزار تومان پول برای دستمزد کارگران شده بود که با پرداخت پنج هزار تومان آن موافقت شد.(3)

 تقاضای اخراج حاجمیرزاحسین

امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز به رضا خان نوشت که خواستار عزل حاجمیرزاحسین بوده اما اینک او را به ریاست شعبه عدلیه همدان گماردهاند. وی حاجمیرزاحسین را فردی معرفی کرد که برخلاف قشون عمل میکند و در نهضت فعلی [جمهوریخواهی] اخلال مینماید. امیراحمدی تقاضای انفصال حاجمیرزاحسین و بازگرداندن رئیس شعبه سابق که اکنون مأمور عراق (اراک) است، کرد.(4)

 ورود شیخ خزعل به ناصری

پیش از غروب امروز شیخ خزعل از محمره (خرمشهر) وارد ناصری شد و در جهاز [= کشتی] خزعلیه مستقر گردید. «برای اطلاع اهالی چند تیر توپ شلیک نمودند.»(5)

 نشر اسکناس منات طلا

سرکنسول ایران در تاشکند در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از علت نشر اسکناس منات طلا نوشت. وی ابراز داشت که اسکناس یک، سه و پنج منات که روی آنها واژه «طلا» نوشته شده اخیراً توزیع گردیده، همچنین سکه های ده، پانزده و بیست کپک نقره هم رواج یافته که هنوز در ترکستان چندان توزیع نشده است. وی افزود علت چاپ اسکناس جدید بیارزش شدن منات قبلی بود که اینک میتوان آنها را کنار اجناس دورریز یافت. «با این اصلاح فرم عجالتاً چندی امرار معاش میشود تا اگر بشود قرضی یا اعتباری در خارجه درست» کنند. وی علت دیگر چاپ منات طلا را افت چرونتس دانست، چرا که «بیم آن میرفت که چرونتس هم مثل سایر پول های کاغذی شود.»(6)

 نماینده سیاسی بلژیک در راه تهران

کاردار بلژیک که به تازگی مأموریت ایران یافته اخیراً از مرز های غربی وارد کشور شده و امروز از کرمانشاهان به طرف تهران حرکت کرد.(7)

 ورود علمای مهاجر به اراک

مراجع تقلید و روحانیونی که از بینالنهرین به ایران مهاجرت کردند، و اینک در حال بازگشت به عراق هستند، امروز وارد عراق (اراک) شدند. رؤسای دوایر دولتی و طبقات مختلف مردم در بیرون شهر به استقبال ایشان رفتند. علمای مهاجر در منزل آقای سیداحمد مجتهد اقامت کردند.

با وجود این که حاکم عراق توصیه کرده بود، حضور مراجع در اراک حاشیه سیاسی نداشته باشد «بعضی از وعاظ در منبر بر علیه جمهوریت» سخن راندند.(8)

 تقویت قوای روسیه در مرز اجارود

بنابر گزارش رسیده از مرز، روسها در مرز اجارود، پست نظامی خود را تقویت کرده و یکصد نظامی به نفرات آنجا افزودهاند. امیرلشکر شمال غرب دستور داد کمال مراقبت به عمل آید و این خبر را امروز به اطلاع مرکز رساند.(9)

 میهمانی در سفارت انگلیس در برلن

صدیقالسلطنه سفیر ایران در برلن، امشب در میهمانی سفارت کبرای انگلیس در برلن شرکت کرد. «مجلس رقص هم تهیه شده بود.» حدود ٣٠٠ نفر میهمان در این ضیافت شرکت داشتند. لرد ابارنین سفیرکبیر انگلیس، در فرصتی که با صدیقالسلطنه گفتوگو کرد از اوضاع ایران پرسید. سفیر ایران از هیجانی که برای جمهوریخواهی وجود دارد، اظهاراتی کرد و گفت که مجلس در این مورد تصمیم خواهد گرفت. ابارنین از قول سر پرسی لورن که اخیراً او را ملاقات کرده گفت که «ایشان را راجع به امور ایران خیلی خوشبین دیدم.»(10)

 گزارشی از موقعیت بحرین و ایرانخواهی اهالی

وزارت امور خارجه امروز گزارش بلندی از نامة یک بحرینی به وزارت جنگ فرستاد که در آن از دسایس انگلیس و ایرانخواهی اهالی شیعه و سنی این جزیره سخن رفته بود. در این نامه با اشاره به قریبالوقوع بودن سیطره ن هایی انگلیس بر بحرین آمده است که در درگیری اخیر شیعیان و سنیها هفت تن کشته شدهاند. نمایندگان طرفین درگیر برای حقخواهی راهی بوشهر شدهاند تا با سرکنسول انگلیس دیدار کنند. در این گزارش آمده است که هر گروه درباره این حادثه نظری دارد.

نماینده انگلیس در بحرین میگوید شیخ حمد، نایبالحکومه بحرین باید به این کار رسیدگی نماید. گروه دیگر از دولت ایران انتظار دارند حَکَم شود. «غالب ایرانیان بحرین وحشت دارند که مبادا دوباره عرب های نجدی بر آنها بشورند... دست احرار وطنپرست ایرانی از آن میلرزد که مبادا انگلیس در این جا قشون پیاده کند و

ص: 18

... جزیره بحرین جزء مستملکات هند» شود. این گزارش با شرح موقعیت این جزیره در زمان حال میافزاید که [با وجود این درگیری پیش آمده] «غالب عرب های شیعه و سنی به استثنای چند نفر بیشرف، همه ایرانخواه شدهاند و منتظر اقدام دولت هستند.»(1)

 دوشنبه

١١ فروردین ١٣٠٣

٣١ مارس ١٩٢٤

٢٥ شعبان ١٣٤٢

 موقوف شدن جمهوریخواهی

رضا خان، رئیسالوزراء، با انتشار بیانی های جمهوریخواهی را موقوف کرد. وی با این توضیح که تاکنون از احساسات عامه برای بروز افکار خود [در جمهوریخواهی] جلوگیری نکرده و تجربه نشان میدهد که نباید با افکار عمومی مخالفت کرد، توضیح داد که یگانه مرام او «حفظ حراست عظمت اسلام و استقلال ایران و رعایت کامل مصالح مملکت و ملت بوده» است. رضا خان با متشتت خواندن فضای جامعه و اذهان مردم، وضعیت فعلی را نافی حفظ نظم و امنیت دانست و با تأکید بر این که وظیفه قشون نیز محافظت و صیانت از ابهت اسلام است افزود: «در موقعی که برای تودیع آقایان حجج اسلام و علماء اعلام به حضرت معصومه(ع) مشرف شده بودم با معظملهم در باب پیشآمد کنونی تبادل افکار نموده و بالاخره چنین مقتضی دانستم که به عموم ناس توصیه نمایم عنوان جمهوری را موقوف و در عوض تمام سعی و هَمّ خود را مصروف سازند که موانع اصلاحات و ترقیات مملکت را از پیش برداشته در منظور مقدس تحکیم اساس دیانت و استقلال مملکت و حکومت ملی با من معاضدت و مساعدت نمایند.»(2)

 آغاز تعطیلی دوایر دولتی در آذربایجان

از آن جا که دستوری در مورد فرونشاندن هیجانات ساخته شده توسط مسئولان قشون در موضوع جمهوریخواهی ابلاغ نشده بود، با برنامهریزی امیرلشکر شمال غرب، دوایر دولتی در همه شهر های آذربایجان امروز تعطیل شدند، تا جدیت آذربایجان در تبدیل نظام سلطنتی به جمهوری بیش از پیش نمایش داده شود[!](3)

 تأخیر در اعمال لباس متحدالشکل وزارت عدلیه

بنابر مصوبات قبلی مقرر بود از ابتدای فروردین امسال اعضای وزارت عدلیه با لباس متحدالشکل در محل کار حاضر شوند. با توجه به فراهم نشدن امکانات، این اقدام برای دومین بار از زمان تصویب به تعویق افتاد و اکنون قرار است از ابتدای اردیبهشت «کلیه اعضا و اجزاء ملبس به لباس رسمی گردند.»(4)

 ورود کریم بلوچ به سرخس روس

به نوشته روزنامه ایران برخلاف وعده های سفارت شوروی مبنی بر اعزام کریم بلوچ به داخل شوروی و دور کردن او از مرز، اطلاعات رسیده حاکی است کریم بلوچ با اتباع خود وارد سرخس روس شده و این قضیه موجب وحشت و اضطراب اهالی حدود سرحدی گردیده و اینان با یادآوری اقدامات جنایتکارانه او خواستار توجه دولت به این موضوع شدهاند.(5)

 ورود دو تن از همراهان احمدشاه به ایران

اعزازالسلطنه و سالاراعتضاد که سال گذشته هنگام خروج

ص: 19

احمدشاه از ایران وی را تا اروپا همراهی کردند، اینک به ایران بازگشته، صبح امروز از گیلان به طرف تهران حرکت کردند.(1)

 عدم رضایت طهماسبی از مشاورالسلطان

عبد الله خان طهماسبی در تلگرامی به وزارت جنگ، با اشاره به درخواست عد های از اهالی آذربایجان برای بازگشت مشاورالسلطان کارگزار این ایالت، نوشت که وی فردی سالخورده است و جدیت لازم را در کار ندارد. «اگر کارگزاری هم از مرکز اعزام خواهد شد باید جوان و کارآزموده باشد.»(2) گفتنی است که انتخاب کارگزار در حیطه وظایف وزارت امور خارجه بود و وزارت جنگ ظاهراً دخالتی در این امر نمیتوانست داشته باشد.

 پاسپورت روسی برای ترکمان های ایران

بنا بر گزارشی که مُلّا خان نایبالحکومه گمیشتپه داد، تجار و کسبه ترکمن تبعه ایران به خاک روسیه رفته، در آنجا پاسپورت روسی میگیرند و با همان تذکره به ایران بازمیگردند و گمرک ایران با گرفتن ١٥ قران اجازه ورود میدهد [و از این طریق به تابعیت ترکمانان ایران لطمه میخورد.] موضوع امروز توسط فرمانده تیپ مستقل شمال به وزارت جنگ اطلاع داده شد. محمدحسین خان آیرم با این توضیح که طبق قرارداد با دولت روسیه وقتی ترکمنان ایرانی به خاک روسیه میروند، تبعه روس شناخته شده و همچنین تراکمه روس که به خاک ایران میآیند جزو اتباع ایرانی محسوب میشوند، افزود، با توجه به گزارش نایبالحکومه گمیشتپه باید «به گمرکات حدود بحر خزر امر شود از امضای پاسپورت اتباع ایران جداً خودداری نمایند.»(3)

 ترور روس های فراری

امیرلشکر شمال غرب گزارش داد که روسها توسط عوامل خود، آن دسته از اتباع خود را که به خاک ایران فرار کردهاند، ترور میکنند؛ و بعد بنای شکایت میگذارند که تبعه روس در خاک ایران به قتل رسیده است. برای نمونه «آقا بابا» تبعه روس، دو سال پیش توسط دو تن که از روسیه آمده بودند، مقتول و قاتلان از راه جنگل به روسیه فرار میکنند. آخرین اطلاعات میگوید که این دو قاتل آزادانه در آستارای روس مستقرند و در تدارک ترور یک تبعه روسی دیگر در ایران هستند.(4)

 ادامه فعالیت کمیسیون راهآهن

کمیسیون راهآهن که پیش از حلول سال نو هفت های دو سه بار تشکیل جلسه میداد، امروز نخستین نشست خود را در سال جدید برگزار کرد. در این جلسه وزرای خارجه، مالیه، معاون وزیر فواید عامه، میلسپو، مستر میچل و نماینده وزارت جنگ حضور داشتند. گفته میشود این کمیسیون به زودی طرح ایجاد راهآهن را به مجلس شورای ملی میدهد.(5)

(تصویر) تبریز - ارک

ص: 20

 سه شنبه

١٢ فروردین ١٣٠٣

١ آوریل ١٩٢٤

٢٦ شعبان ١٣٤٢

 ابلاغ بیانیه رضا خان و تعقیب نکردن تغییر رژیم

عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب در تلگرامی محرمانه به رضا خان نوشت که به همه فرماندهان نظامی آذربایجان دستور داده شد از تعقیب تغییر رژیم خودداری کنند، اما خلع احمدشاه و سلسله قاجار محرمانه و با جدیت پیگیری شود. وی افزود هر چند استقرار جمهوریت به عهده تعویق افتاد «ولی امیدوارم مقصود مقدس راجع به خلع سلسله قاجاریه و غیره با زمینه هایی که طرح شده کاملاً به موقع اجرا بگذاریم تا زحمات سابقه جبران شده و بدون نتیجه نماند.»(1) امیرلشکر شمال غرب همچنین به فرماندهان نظامی آذربایجان دستور داد تعطیلی دوایر دولتی را موقوف دارند.(2)

 نگرانی امیرلشکر غرب از تکرار رخداد اراک در همدان

احمد خان امیراحمدی با این توضیح که واعظان همراه مراجع و روحانیان بینالنهرین که اینک راهی همدان شدهاند، در عراق (اراک) تبلیغاتی علیه جمهوریت کردهاند، نگرانی خود را از تکرار این موضوع در همدان به اطلاع رضا خان رساند. وی نوشت: «از تبلیغات آنها این قسم مفهوم میشود که نه تنها مخالف جمهوریت هستند، بلکه این قسم میخواهند به مردم بفهمانند که چون قشون موافقت با این ترتیب دارد، با طرفداران این عقیده هم مخالف هستند.» امیراحمدی اجازه خواست عدم فعالیت سیاسی روحانیان را به اطلاع مراجع برساند و اگر اطاعت نکردند «اهالی همدان با احساسات شدیدی حاضر هستند هر قسم مخالفتی در مقابل این تبلیغات بنمایند.»(3)

 فوقالعاده ندای گیلان

جریده ندای گیلان که در رشت منتشر میشود، امروز با انتشار فوقالعاد های ضمن درج کامل بیانیه رضا خان، دستورالعمل محرمانه وی را به امرای قشون (موقوف داشتن تغییر رژیم و جدیت در خلع سلسله قاجار) با زبان روزنامه، برای مخاطبان خود درج کرد: «فرضاً ملت گیلان سلطنت مشروطه را قبول نمایند، ابداً به سلسله قاجاریه اجازه نخواهند داد که خون سی کرور نفوس زکیه را فدای شهوات نفسانی و لذایذ حیوانی خود نمایند... چنانچه اجساد مطهرة شهدای آزادی که برای اخذ حقوق مشروطیت در بیابان های بین منجیل الی تهران مدفون شدهاند، هنوز از بین نرفته ... ممکن نیست که قبول سلطنت آل قاجار را» نمایند.(4)

 امتناع میسیونر های آمریکایی و فرانسوی از پذیرش نظام آموزشی ایران

مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، در گزارش امروز خود به وزارت امور خارجه، نوشت که هیأت تبشیری در ارومیه دو مدرسه دارد؛ یکی برای کودکان پسر و یکی هم برای دختران. اداره معارف برای قرار گرفتن این مدارس تحت نظامات و قوانین آموزشی با مستر میلر، مدیر این دو مدرسه، مذاکره کرد که نتیج های دربر نداشت. مبینالسلطنه مینویسد اقدام بعدی توسط او صورت گرفت که منجر به قبولاندن مسئله به طرف آمریکایی شد، اما اینک «میسیون مزبور در محالات و دهات ارومیه که مسیحینشیناند اشخاص را فرستادهاند به تربیت اطفال آنها بپردازند.» هیأت تبشیری آمریکا در این اقدام خود طبق روال گذشته عمل میکند. همچنین مسیو فرانس رئیس هیأت تبشیری فرانسه، که هنوز اجازه تأسیس مدرسه نگرفته است «در منزل خودش چند کلاس تشکیل و قریب ٢٥ نفر اطفال مسلمان و مسیحی در آن جا مشغول تحصیلاند.» در پاسخ به اعتراض مبینالسلطنه، مسیو فرانس میگوید که وقتی اجازه رسمی تأسیس مدرسه گرفته شد [طبق قوانین وزارت معارف تدریس خواهد شد.](5)

 اشرار ترک در مرز های ایران

سفارت کبرای ایران در اسلامبول از قول وزارت امور خارجه ترکیه اطلاع میدهد که چند تن از اشرار ترکیه که از جانیان به شمار میروند و اخیراً از زندان فرار کردهاند، خود را به خاک ایران رسانده و با پشتیبانی مأموران سرحدی مشغول شرارت هستند. وزارت خارجه ترکیه میخواهد که این افراد دستگیر و تحویل مقامات ترک شوند. رشید، برادرش احمد از طایفه کرد جلالی و قبیله قوطانلو؛ سعید صالح، احمد و هاشم پسران شولهنازی افراد موردنظر مقامات ترک بودند.(6)

 موقعیت وان در گزارش نمایندگی ایران

کنسولگری ایران در وان ترکیه در گزارشی مفصل از موقعیت آن حدود اطلاع میدهد که امنیت راه ها به واسطه اکراد مسلح مغشوش و عبور ومرور بدون همراهی ژاندارمها ممکن نیست. تعداد نظامیان ترکیه در این ناحیه ٦٠٠ نفر است و از نظر وضع لباس و حقوق و معیشت در عسرت هستند. قبل از ورود نمایندگی ایران به وان، ایرانیان اجباراً به ترک تابعیت وادار میشدند، اما فعلاً متعرض آنها نیستند. عشایر و طوایف ناحیه تمایل زیادی برای مهاجرت به ایران دارند که علت آن نارضایتی از دولت ترکیه، بیکاری و نیز خلع خلیفه است. در پایان این گزارش آمده است که دولت ترکیه میخواهد سیمیتقو را به وان منتقل کند، اما خود او از این انتقال در خوف است.(7)

 خرسندی اهالی استرآباد از پایان مسئله جمهوریت

تلگرام رضا خان در باب بسته شدن پرونده جمهوریت، امروز به شهر های مختلف رسید.(8) این بیانیه وقتی به خیابان های استرآباد الصاق شد، اهالی شادمان شدند.(9)

 ابراز تأسف نصرتالدوله

نصرتالدوله در تلگرامی که امروز به رضا خان فرستاد، با اشاره به جزئیات سفر فطنالدوله به اصفهان، گزارشی را که این سفر را اقدامی علیه جمهوریخواهی توصیف کرده بود، تکذیب کرد. پیش از این امیرلشکر جنوب، سفر فطنالدوله به اصفهان را تلویحاً در جهت هماهنگی تهران و اصفهان علیه حرکت جمهوریخواهی خوانده بود. فطنالدوله از نزدیکان خاندان فرمانفرما و کارگزار اعضای این خاندان به شمار میرفت. نصرتالدوله در تلگرام خود افزود: «خیلی متأسفم بعد از این مدت و تمام تجربیات و امتحانات، هنوز بندگان حضرت اشرف الغاء [= القاء] شبهه معترضین را نسبت به بنده و بستگان بنده قبول میفرمایید و به صداقت و صمیمیت بیغرضانه بنده» شک دارید.(10)

ص: 21

 ادامه جمهوریخواهی در جراید ایران

منابع انگلیسی میگویند با وجود اطلاعیة رضا خان درباره لغو جمهوریت، برخی از روزنامه ها همچنان به انتشار و تبلیغ جمهوریخواهی ادامه میدهند. «در حال حاضر روشن نیست که آیا این طرح نوعی عقبنشینی استراتژیک است یا خیر. با آن که تحرکات جمهوریخواهی اساساً تصنعی بودهاند، لکن بذر آن کاشته شده و احتمالاً دوباره رشد خواهد کرد.»(1)

 چهارشنبه

١٣ فروردین ١٣٠٣

٢ آوریل ١٩٢٤

٢٧ شعبان ١٣٤٢

 اطلاعیه مراجع تقلید درباره جمهوریت

مراجع تقلید و روحانیان عالیمقام مهاجر بینالنهرین و مقیم شهر قم، امروز اطلاعی های خطاب به طبقات مردم در شهر های مختلف ارسال کردند و لغو جمهوریت و تغییر رژیم سیاسی را به اطلاع آنها رساندند. اطلاعیه چنین است: «متحدالمآل. بسم اللهالرحمنالرحیم. جنابان مستطابان آقایان عظام حجج و ارکان اسلام و طبقات اعیان و تجار و اصناف و قاطبه ملت ایران دامت تأییداتهم. چون در تشکیل جمهوریت بعضی اظهاراتی شده بود که مرضی عموم نبود و با مقتضیات این مملکت مناسبت نداشت لهذا در موقع تشرف حضرت اشرف آقای رئیسالوزرا دامت شوکته برای موادعه به دارالایمان، نقض این عنوان و الغاء اظهارات مذکوره و اعلان آن به تمام بلاد را خواستار شدیم و اجابت فرمودند. انشاء الله تعالی عموماً قدر این نعمت را بدانید و از این عنایت کاملاً تشکر نمایید. الاحقر ابوالحسن موسوی اصفهانی؛ الاحقر محمدحسین غروی نائینی؛ الاحقر عبدالکریم حائری.»(2)

 اقدام محرمانه امرای قشون در خلع سلطنت قاجار

در پی دستور رضا خان به لغو جمهوریخواهی و ادامه فعالیتها برای خلع سلطنت از قاجاریه امیرلشکر شمال غرب امروز بار دیگر به فرماندهان نظامی آذربایجان اطلاع داد که محرمانه در این راه بکوشند و مردم را تشویق نمایند که «در اظهار فجایع و شنایع سلاطین خودداری» نکرده، خلع قاجاریه را «به وسیله مکاتیب با چندین هزار مهرها به مرکز و جراید... دائماً تکرار نمایند.»(3)٢ به موازات این درخواست، امروز تلگرامی به امضاء متحصنان تلگراف خانه ماکو خطاب به رضا خان فرستاده شد که «خلع سلطان احمدشاه از مسلک جمهوریت خارج است و به عالم جمهوریت مربوط نیست... جداً خلع این سلطان نالایق را عموم ملت ماکو» خواستارند.(4) رئیس تیپ فارس، فضل الله زاهدی نیز امروز اطلاع داد که «موضوع جمهوریت را موقتاً متروک و بر ضد سلسله قاجاریه اقدامات» ادامه خواهد داشت. زاهدی ابراز امیدواری کرد «که قریباً مقدرات و زمام مملکت را در ید باکفایت حضرت اشرف مشاهده که جبران این تألم موقتی» بشود.(5)

 انحلال اداره حکومتی تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود از قول منابع مطلع نوشت که وزارت داخله تصمیم به انحلال اداره حکومتی تهران گرفته است. با اجرا شدن این تصمیم حکام جزء و نواب حکومت که در توابع تهران مأمورند از مشاغل خود منفصل شده، منتظر خدمت خواهند گشت.(6)

 مفتش جدید پست جنوب

مسیو پیر از طرف وزارت پست و تلگراف به سمت مفتش کل

ص: 22

جنوب ایران منصوب شد. این سمت قبلاً به عهده مسیو شوویو بود.(1)

 شایعه بروز انقلاب در آذربایجان

در پی قطع ارتباط تلگرافی میان سقز و آذربایجان، این شایعه در میان اهالی سقز رواج یافت «که آذربایجان دچار انقلاباتی غیر از وقایع اخیر شده» است. امیرلشکر غرب این خبر را به اطلاع رضا خان رساند و همزمان جاسوسی نیز به منطقه فرستاد تا کسب اطلاعات نماید. وزارت جنگ نیز به امیرلشکر غرب پاسخ داد که حادثه غیرمترقب های در آذربایجان رخ نداده است.(2)

 تقیزاده در لندن

سیدحسن تقیزاده مقیم آلمان که به تازگی از طرف دولت ایران به عنوان نماینده دولت برای شرکت در نمایشگاه لندن و بیرمنگام تعیین شده بود، به لندن رسیده است.(3)

 انجمن نظار ارامنه تهران

انجمن نظار ارامنه تهران قرار بود چند روز پیش تشکیل جلسه دهد و شروع به انتخاب نماینده خود برای مجلس شورای ملی کند، اما به دلیل استعفای یکی از اعضا و نیز مأموریت میرزایانس دیگر عضو انجمن که باید از طرف وزارت مالیه به قزوین میرفت، جلسه تشکیل نشد. اینک اداره حکومتی تهران با گماردن «هاکوپ» به جای فرد مستعفی مقرر کرده اعضای انجمن در مدرسه ارامنه حضور یافته انجمن را تشکیل دهند و با حضور نماینده اداره حکومتی انتخابات را آغاز کنند.(4) خبر های تکمیلی حاکیست که مؤدبالسلطنه به عنوان نماینده دولت در انجمن نظار ارامنه حضور خواهد داشت.(5)

 به دنبال جمعه جلال

«جمعه جلال» توسط امیر شوکتالملک از بیرجند عازم دزداب شد و همزمان اطلاعی های منتشر کرد که میگفت «عبور قوافل باید به اطلاع او باشد واِلّا اگر سرقتی واقع شود کسی مسئول نخواهد بود.» از نظر لشکر شرق، وی اینک مصدر شرارت و سرقت بوده، فراری است و باید دستگیر شود. با اقدامات کفیل تیپ سیستان و قائنات، جمعه جلال فراری شد و به کرمان رفت. اینک امیرلشکر شرق در تلگرامی به وزارت جنگ خواست که این فرد توسط لشکر جنوب دستگیر و به مأموران دزداب تسلیم شود.(6)

 تهدید انگلیس به تصویب معاهده

به گزارش کنسول ایران در بصره، به دنبال گشایش مجلس تأسیسی در بغداد (ر.ک: ٧ فروردین) انگلیس «به لهجه تهدیدآمیز تقاضای تصدیق معاهده [انگلیس و عراق] را نمودهاند ولی نمایندگان در تصدیق آن مردد هستند و اهالی بینالنهرین، غالب، مایل نیستند معاهده [قیمومیت] تصدیق شود.» محمدحسن بدیع نماینده سیاسی ایران در بصره میافزاید: «افکار متنورین بینالنهرین در مورد معاهده عراق و انگلیس خیلی مشوش است. از یک طرف از عدم امضای آن میترسند که مبادا انگلیسها به ایشان صدمه بزنند و از طرف دیگر هم میل ندارند معاهده تصدیق و مملکت آنها رسماً در تحت قید و صیانت درآید.»(7)

 تقاضای شیعیان بحرین برای مهاجرت به ایران

در نام های که کاظم رضازاده امروز از بحرین به رئیس گردان بنادر فرستاد، آمده است که شیعیان بحرین به واسطه فشار مأموران سیاسی انگلیس تصمیم گرفتهاند ترجیحاً به یکی از بنادر ایران مهاجرت کنند. آنها شرایطی دارند که خوب است دولت ایران به آن توجه کند.(8)

 نظر میرزاده عشقی راجع به جمهوریت

میرزاده عشقی نظر خود را درباره جمهوریت در شماره امروز قرن بیستم چنین نوشت: «اساساً هر چیزی که از اروپا به ایران فرستاده میشود معمولاً تا انزلی یا بوشهر سالم میماند. برای این که با خط آهن یا کشتی بخار حمل شده است. اما همین که وارد انزلی یا بوشهر شد چون روی دوش قاطر گذارده میشود و صد جور تکان میخورد و یا هر شبی را در یکی از کاروانسرا های شاهعباسی میان هزار جور کثافت بسر میبرد، وقتی به تهران رسید هزار جایش شکسته و هزار جور رنگ و بو عوض میکند. آن وقت به همه چیز شباهت دارد جز آن شکلی که روز اول در کار خانه های فرنگ ساخته شده است. از قراری که میبینیم همین بلا سر کلمه جمهوری هم آمده است: تا سرحد درست آمده ولی میان راه خیلی دست و پا شکسته شده و به همه چیز شبیه است جز به جمهوری...»(9)

(تصویر) نصرتالدوله

ص: 23

 پنجشنبه

١٤ فروردین ١٣٠٣

٣ آوریل ١٩٢٤

٢٨ شعبان ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امروز مجلس شورای ملی تشکیل گردید و در انتخاب هیأت رئیسه، مؤتمنالملک با ٧٦ رأی از ٩٧ رأی به عنوان رئیس برگزیده شد. در جلسه بعد از ظهر آیت الله سیدحسن مدرس با اکثریت ٥٦ رأی از ٩٧ رأی مأخوذه به عنوان نایبرئیس اول و سهامالسلطان با ٥٠ رأی از ٩٩ رأی نایب رئیس دوم شد.(1)

 ورود علما به همدان

مراجع تقلید و علمای بینالنهرین که در حال بازگشت به عراق هستند، امروز وارد همدان شدند. «امارت لشکر غرب و حکومت و جمعیت کثیری از طبقات اهالی» از ایشان استقبال کردند.(2) این استقبال بسیار باشکوه بود. اهالی تا یک فرسخ بیرون از شهر چادر زده، از صبح اماکن کسب را تعطیل نمودند.(3) امیرلشکر غرب با این که به استقبال مراجع تقلید رفته بود اما نگران بود که واعظان همراه ایشان در طول ساعاتی که در همدان اقامت دارند با سخنرانی هایی مردم را علیه دولت تهییج کنند؛ مانند آنچه که در اراک رخ داد.

 جوّ سیاسی همدان پس از لغو جمهوریخواهی

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امشب در تلگرامی به رضا خان گفت که صدور اطلاعیه علماء در لغو جمهوریت «اثرات سوئی در اذهان اهالی تولید نموده، مخصوصاً پس از انتشار بیانیه بندگان حضرت اشرف... مخالفین موفق شدهاند هرگونه اقدامات سوئی را مرتکب شوند. از جمله آقاحسین مجتهد و صدرالعلمای بروجردی... دیروز جمعی از اشرار و اوباش را محرک شدهاند که ابتدا به جمهوریطلبان طعن و لعن گفته، سپس به خانه میرزاحسین خان نجارزاده» که در جمهوریخواهی بسیار فعال بود، رفته، وسایل خانه او را غارت میکنند. امیرلشکر غرب افزود که مرتکبین غارت را دستگیر کرده، اما در مورد دو روحانی یادشده به واسطه حضور علما و مراجع تقلید در همدان فعلاً واکنشی نشان داده نشده است.(4)

 اطلاعیه هیأت مدیره مرکزی جمهوریخواهان آذربایجان

هیأت مدیره مرکزی جمهوریخواهان آذربایجان که در تبریز مستقر است و با کمک فرمانده لشکر آذربایجان فعالیت میکرد، امروز در تلگرامی به شهر های مختلف آذربایجان و خطاب به هیأت مدیره جمهوریطلبان آن شهرها با اشاره به بیانیه رضا خان در موقوف داشتن تغییر رژیم سیاسی، خواست که تجمعها و گردهمآییها را تعطیل کنند.(5)

 تقاضای خروج امیرمجاهد از ایران

بنا به درخواست امیر جنگ بختیاری و تأیید رضا خان، محرمانه به وزارت جنگ دستور داده شد به امیرمجاهد اخطار شود ایران را به مقصد اروپا ترک کند.(6)

 همراهی مأموران گمرک با قاچاقچیان

در پی روشن شدن همکاری مأموران گمرک در مرز های شمال شرقی با قاچاقچیان، وزارت جنگ امروز به امیرلشکر شرق دستور داد مرز هایی که از آنها کالا قاچاق میشود معین کرده و اسامی مأمورانی که با عاملین قاچاق همدستی میکنند، اطلاع دهید.(7) (ر.ک: ١٢ بهمن ١٣٠٢)

 درگذشت نظامالسلطنه مافی

نظامالسلطنه مافی امروز درگذشت. روزنامه ایران با درج این خبر نوشت نظامالسلطنه از رجال ایران بود که در دوره مهاجرت همراه عد های به صفحات غرب رفت و از آن جا به اسلامبول عزیمت نمود. وی حدود سه سال بود که به تهران بازگشته بود.(8)

 واگذاری زمین برای ساخت سرباز خانه

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، امروز خبر داد که سپهدار اعظم حاضر شده است زمینی برای ساخت سرباز خانه از املاک ناصریه که متعلق به اوست به اداره قشونی واگذار کند. وی افزود آجر های زیادی متعلق به دولت در غازیان موجود است که قرار بود صرف ساخت ساختمان گمرک شود. اما بنای این ساختمان به تصویب نرسید. «اجازه فرمایید آجرها به وسیله لتکا از غازیان به پیربازار و از آنجا به وسیله ماشین به رشت حمل و جهت ساختمان حاضر باشد.»(9) با این درخواست موافقت شد.

 کشته شدن دو نظامی از لشکر غرب

امیرلشکر غرب امروز خبر داد که عد های از ایل پاپی که در جنوب خرمآباد هستند و هنوز خلعسلاح نشدهاند به ایل قاید رحمت که خلعسلاح شده دستبرد میزنند. در این اقدام دو تن از نظامیان کشته میشوند. «دستور داده شد دو گروهان پیاده با چند قبضه پنجاه تیر به کوه های مجاوری که محل عبور آنها است اعزام که آنها را تنبیه» کنند.(10)

 بخشنام های برای استعمال نام جدید مملکت روسیه

وزارت امور خارجه امروز با ارسال بخشنام های به مراکز مختلف دولتی نوشت که بنا به درخواست وزیرمختار شوروی در تهران، از این به بعد در مناسبات و مکاتبات خود از عبارت «اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی»، به ویژه هنگام خطاب به سفارت خانه روسیه، استفاده شود و الفاظ سفارت روسیه، مأمورین روس یا قونسول روس استعمال نشود.(11)

 تشکر وزارت امور خارجه از بانک شاهنشاهی

وزارت امور خارجه امروز با ارسال نام های به بانک شاهنشاهی ضمن تقدیر از اوجگیری معاملات، بهبود وضع اداری و فزونی

ص: 24

سرمایه بانک شاهنشاهی مندرج در بیلان اخیر این بانک، از اظهارات مسیو بارنز رئیس بانک در تمجید از دولت ایران و ثبات سیاسی ایران تشکر کرد.(1) (ر.ک: ٢٩ آذر ١٣٠٢).

 ضرورت جلوگیری از قطع درختان جنگل

وزارت مالیه امروز خطاب به اداره مرکزی کل گمرکات نوشت که مأمورین گمرک از خروج درختان قطع شده جنگل جلوگیری میکنند، با این حال «مادام که سرویس مخصوص برای حفظ حراست جنگلها تشکیل نشده، قدغن نمایید حتیالامکان مأمورین گمرکات در نقاط مربوطه این کار را انجام و در هر مورد که از قطع اشجار جنگلی اطلاع حاصل نمایند فوراً در صدد جلوگیری برآمده و راپرت دهند.»(2)

 کشته شدن رعیت طلبکار به دست یک نظامی

امروز خبر دادند که «یکی از رعایای شاهرود از قزاق [= نظامی] طلبکار بوده توی بازار طلب خود را مطالبه نموده، قزاق با هفتتیر آن شخص را به قتل میرساند.»(3)

 تغییر نام هنگ پیاده احمدی

امروز به دستور رضا خان، هنگ پیاده احمدی که هنگ ویژه احمدشاه به شمار میرفت، تغییر نام داد و به اسم رضاپور خوانده شد.(4)

 سوءقصد به جان خالصیزاده

به نوشته منابع انگلیسی عصر امروز به آیت الله خالصیزاده سوءقصد شد، ولی جان سالم به در برد. تحرکات ضدجمهوری او در یک ماه اخیر، از او چهر های ضدرضا خان به جامعه معرفی کرده است. همین منبع از قول «منابع» موثق مینویسد که مبلغ یک هزار تومان از طرف دربار احمدشاه برای تبلیغات ضدجمهوری به خالصیزاده داده شده است.»(5)

(تصویر) نظامالسلطنه مافی، نشسته در وسط

 جمعه

١٥ فروردین ١٣٠٣

٤ آوریل ١٩٢٤

٢٩ شعبان ١٣٤٢

 پایین کشیدن عکس احمدشاه در تلگراف خانه شیراز

در پی تأکید های رضا خان بر تداوم اقدام علیه احمدشاه و سلطنت قاجار، رئیس تیپ فارس امروز خبر داد که گروهی از اهالی شیراز «در تلگراف خانه عکس احمدشاه را تنفراً پاره کرده و عکس بندگان حضرت اشرف را در میان هلهله و شادمانی به جای آن نصب نمودند.»(6)

 ادامه تظاهرات در برخی شهر های آذربایجان

فرماندهان نظامی آذربایجان مستقر در شهر های مختلف این ایالت پس از آن که دستور یافتند فعالیت های خود را برای جمهوریخواه نشان دادن مردم متوقف کنند، به اقدامات خود برای خلع سلطنت از قاجاریه همچنان ادامه میدهند. نایب ٣ مهدی، فرمانده نظامیان آستارا، موفق شد امروز گروهی از شاگردان مدارس را که پرچم بزرگی به دستشان داده شده بود، در کوچه و بازار به حرکت درآورد. در وسط این پرچم با خط قرمز نوشته شده بود: نیست و نابود باد اساس سلطان [احمدشاه].(7)

 شد مسخره جمهوری از آقای تدین

روزنامه نسیم صبا در شماره امروز خود شعری علیه تدین، پیشقراول جمهوریخواهان مجلس شورای ملی و رئیس فراکسیون تجدد، چاپ کرد که ضمن هجو این شخص، تعریض های فراوانی به جمهوریخواهی داشت. شاعر، شروع سروده خود را با سیلی احیاءالسلطنه (از نزدیکان تدین) به مدرس آغاز میکند: آواز جماعت هله آواز خدا داد/ آن سیلی بیپیر عجب خوب صدا داد/ آن سلطنت نیمه رمق را چه دوا داد/ یک هاتفی از غیب مرا دوش ندا داد/ شد مسخره جمهوری از آقای تدین/ شد مملکت آشفته زغوغای تدین. متن کامل این «مسدس» در پاورقی آمده است.(8)

 تظلم اهالی جم و شکایت از صولتالدوله

امروز چند تن از معتمدان «جم» در تلگرامی که از بوشهر «توسط آقاشیخ علی [دشتی] مدیر شفق سرخ» به رضا خان فرستادند از تعدیات صولتالدوله سردارعشایر نسبت به اهالی این ناحیه شکایت کردند. آنها نوشتند که دو سال پیش وقتی دو تن از کلانتران جم و سه تن از رعایا برای عرض حال به شیراز میروند، دستگیر و محبوس میشوند که تاکنون بازداشت آنها ادامه دارد. پس از این حادثه، افراد اعزامی سردارعشایر دو هزار اصله نخل را نابود میکنند، ٣٦ نفر را میکشند و دست به غارت میزنند.(9)

 تعدیات لشکر غرب نسبت به اهالی سردشت

به گزارش نایب سرهنگ یوسف خان، فرمانده قوای ساوجبلاغ مکری، اهالی سردشت که در حوزه نفوذ لشکر غرب هستند بارها به قضات ساوجبلاغ که در حوزه نفوذ لشکر شمال غرب

ص: 25

است رجوع کرده، خواستهاند پریشانی آنها را که به واسطه رفتار نامناسب نظامیان لشکر غرب به وجود آمده، رفع کنند. نایب سرهنگ یوسف خان مینویسد چون این موضوع خارج از وظیفه من بود آن را گزارش نکردم. وی در ادامه به تعرض نظامیان لشکر غرب در حال مستی به خانه های مردم نیز اشاره کرد «که آن چه لازمه افتضاح بود به عمل آورده بودند.» فرمانده قوای ساوجبلاغ در پایان نامه خود خواست تذکرات لازم به لشکر غرب برای حفظ حدود خود داده شود.(1)

 آگاهی انگلیس از استعفای قریبالوقوع رضا خان

منابع انگلیسی نوشتند که امروز رضا خان خانوادهاش را به خانه بستگانش فرستاد. «ممکن است که به خاطر شکست خوردن حرکت جمهوریخواهی» استعفاء بدهد.(2)

 پایان انتخابات مجلس در نائین

امروز انتخابات نماینده مجلس در شهر نائین پایان یافت و پس از شمارش آراء، معاضدالسلطنه با ١٧٢٩ رأی حائز اکثریت آراء و به عنوان نماینده نائین شناخته شد.(3)

 دیکتاتوری، آینده پیش روی ایران

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز از قول منابع موثق به وزارت جنگ اطلاع داد که شومیاتسکی در بادکوبه نطق مفصلی کرده «و نتایج کلیه اقدامات را در ایران فقط یک حکومت دیکتاتوری پیشبینی نموده است.»(4)

 اختلال مخابراتی لشک_ر غرب در شه_ر های بان__ه، سقز و س_ردشت

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، با این توضیح که رابطه مخابراتی این لشکر با قوای مستقر در شهر های بانه، سقز و سردشت توسط آذربایجان انجام میگیرد، نوشت: «تلگرافات رمز را تلگراف خانه غلط گرفته و ناچار نُه روز رفتن و اعاده تلگراف و تجدید و تصحیح آن به طول انجامیده و باعث تأخیر جریان امور فوری میگردد.» وی خواستار دقت عمل تلگراف خانه آذربایجان شد.(5)

 تحلیل نبیلالدوله از برافتادن خلافت در ترکیه

علیقلی نبیلالدوله، کنسول ایران در تفلیس، امروز در گزارشی تحلیلی به وزارت امور خارجه، با اشاره به این که برافتادن خلافت از ترکیه باعث محرومیت این کشور از حمایت کشور های مسلمان به ویژه مسلمانان هند شده، نوشت که ترکیه مایل است خود را به روسیه نزدیک کند اما پس از آن که ترکیه با حمایت های مادی و معنوی روسیه توانست بر یونان غلبه نماید، به انگلیس نزدیک شد، و اینک روی خوشی از روسها نخواهد دید. موضوع دیگر «قارص» است. تا زمانی که این ناحیه در دست ترکیه میباشد روسیه سیاست سابق خود را برای بیرون کشیدن قارص از چنگ ترکیه اعمال خواهد کرد، چرا که قارص سر پل نفوذ به بینالنهرین و استیلا بر دریای مدیترانه است. نبیلالدوله افزود ترکیه که با قوه نظامی امورات خود را در داخل پیش میبرد، ممکن است برای کسب هویت جدید خود دست به اقدام نظامی علیه روسها یا ایران بزند. و چون در شرایط فعلی امکان تعرض علیه روسها را ندارد، ممکن است رو به سوی آذربایجان آورد و برای این کار در تحریک و تقویت سیمیتقو و طوایف کرد میکوشد.١٠(6)

 نماینده سیاسی جدید انگلیس در شیراز

آلبرت اسپنسر کالورت امروز به عنوان کفیل کنسولگری انگلیس در شیراز تعیین شد.(7)

ص: 26

 شنبه

١٦ فروردین ١٣٠٣

٥ آوریل ١٩٢٤

٣٠ شعبان ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امروز بعد از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا اقبالالممالک به عنوان منشی و ارباب کیخسرو، دستغیب و کازرونی به عنوان مباشران مجلس انتخاب شدند.

پس از تنفس، اعتبارنامه تعدادی از نمایندگان مطرح و اعتبارنامه های سردارعشایر صولتالدوله و سیدیعقوب تصویب شد. سپس مشیرمعظم گزارش انتخابات شاهرود و وکالت حاجمیرزارضا شریعتمدار دامغانی را قرائت کرد و چون مخالفی نبود، اعتبارنامه شریعتمدار تصویب شد. اعتبارنامه سردارمعظم خراسانی (تیمورتاش) با مخالفت ناصرالاسلام گیلانی روبهرو شد و بررسی آن به جلسه بعدی موکول شد. بررسی اعتبارنامه سردار اجل نماینده بنیطُرف و هویزه، و شاهزاده شیخ الرئیس نیز به دلیل مشابه به جلسه آینده واگذار گردید.(1)

در این جلسه مدرس پیشنهاد کرد به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان جلسه مجلس دو ساعت و نیم پس از مغرب شروع شود که مورد پذیرش نمایندگان قرار گرفت.(2)

 ممانعت امیرلشکر غرب از اقدامات روحانیان

مراجع تقلید و روحانیان بینالنهرین که اینک در همدان هستند، مایل بودند مواضع خود را علیه تغییر رژیم سیاسی نه تنها در شهر بلکه از طریق ارسال تلگرام های دیگر، به اطلاع مردم برسانند، اما امیرلشکر غرب از این کار جلوگیری کرد. وی برای این کار با تهییج دسته های جمهوریطلب مانع از سخنرانی یا ارسال تلگرام شد. احمد خان امیراحمدی در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد، افزود: «میخواستند به نام ب هایی بودن دو مدرسه همدان را ببندند؛ از این نظریه آنها هم جلوگیری» شد. وی در پایان تأکید کرد: «بقای آنها در خاک ایران عامل مضری برای بر هم زدن مملکت [است]... و هر دقیقه زودتر ایران را ترک نمایند به نفع مملکت» است. آیات سیدابوالحسن اصفهانی، محمدحسین نائینی و همراهان امروز همدان را به قصد کرمانشاه ترک کردند. با تمهیداتی که امیرلشکر غرب در نظر گرفته، توقف علما در کرمانشاه باید حداقل زمان را داشته باشد.(3)

 دستور اکید به خلع سلسله قاجاریه

وزارت جنگ امروز در تلگرامی به امرای لشکر و رؤسای تیپ تأکید کرد: «لازم است برای خلع سلسله قاجاریه اقدامات جدی و مؤثر به عمل آید، زیرا عدم موفقیت در این قسمت حاکی از ضعف قشون خواهد بود.»(4) امیرلشکر شمال غرب خبر داد که در جهت اجرای این دستور به همه نواحی دستور داده شده در تلگراف خانه ها اجتماع کنند و نامه های خود را با محتوای خلع سلسله قاجار به مرکز بفرستند.(5) وی خطاب به فرماندهان نظامی تحت امر خود نیز نوشت که از ماه رمضان برای این کار باید استفاده شود و در مساجد و منابر، واعظین علیه قاجاریه سخن برانند.(6) امیرلشکر جنوب هم از حوزه خود اطلاع داد که توقف عملیات قشون برای جمهوریخواهی و رسیدن تلگرام علمای بینالنهرین و قم در لغو این امر، باعث فروکش شدن هیجانات، در اصفهان شده، با این حال «فرستادم جمعیت کثیری از سده به تلگراف خانه آمده تلگرافاتی به مرکز مخابره نمودند. امروز هم حاجیآقا نور الله و بعضی از سایر علماء و تجار مهم را ملاقات» کردهام که امیدوارم با اقدامات اخیر قشون در خلع قاجاریه همکاری نمایند.(7) امیرلشکر غرب هم در اجرای این دستور نمایندگان خود را از اراک، همدان و کرمانشاه احضار کرد و آنان را به کرمانشاه فرستاده تا تحرکات جدید ضدقاجار را شروع کنند.(8)

 نارضایتی خلبانها و کارشناسان فنی فرانسوی در بوشهر

در گزارشی که امروز نایب ارفعالملک نماینده وزارت جنگ در بوشهر، به این وزارت خانه فرستاد، ضمن اشاره به این که پرواز های آزمایشی دیروز با موفقیت کامل همراه نبوده گفته است که با وساطت کنسول فرانسه در بوشهر رضایت موقت مکانیکها درباره حقوقشان حاصل شده، اما قرار است پس از رسیدن به تهران در این باره مذاکره شود. وی توصیه کرد: «به نظر اینجانب خوب است در آباده و بین طهران و اصفهان جایی برای نزول طیاره تهیه نمایند؛ اگر در عرض راه طیاره مجبور شد پایین آمده، در آن محل نزول کند.»(9)

 تقاضای امیرلشکر شمال غرب برای تغییر حاکم اردبیل

عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب، از رضا خان خواست سردارفاتح حاکم اردبیل تغییر کند. او دو دلیل برای این درخواست خود برشمرد؛ اول این که وی در تهییج مردم برای جمهوریخواهی خوب عمل نکرد، و دوم این که چند فقره شکایت از طرف اهالی علیه او رسیده است. «حکومت مشارالیه در اردبیل در این موقع مقتضی نیست.»(10)

 تبلیغات و تحرکات روسها میان کردها و آشوری های ارومیه

کنسول شوروی در ارومیه، آشوری های ایران را تحریک میکند که با نوشتن عریضه به مسکو تمایل خود را به پذیرش تابعیت شوروی اطلاع دهند. دُبسون کنسول روسیه در ارومیه همچنین خیال دارد به ساوجبلاغ رفته و با کردها ارتباط بگیرد. او فعلاً «جبار علیاف» را به سلماس و «بلال» را به اشنویه اعزام کرده و قرار است نمایندگان دیگری را به مراغه و نقاط دیگر بفرستد. امیرلشکر شمال غرب با ارسال این خبر به رضا خان، به او اطمینان داد که فعالیت های روسها میان کردها عقیم خواهد ماند؛ دستورات لازم به حاکم و فرمانده قوای ارومیه داده شده است.(11) سطوتالسلطنه، حاکم ارومیه، هم معتقد بود دبسون کنسول شوروی در ارومیه «از اشخاصی نیست که انسان بتواند به طور خوش از عملیات او جلوگیری نماید. هر اندازه ملایمت میشود، زیادتر عملیات خودش را توسعه میدهد.»(12)

 فعالیت مبلغان ترک میان کرد های ایران

وزارت امور خارجه در یادداشتی که امروز برای کارگزاری ارومیه تهیه کرد نوشت که بنابر اطلاعات رسیده مبلغان ترکیه در میان طوایف کرد ایران فعال هستند و با تبلیغات خود آنان را تشویق به مهاجرت به خاک ترکیه میکنند. ظاهراً یکی دو طایفه

ص: 27

هم با اموال و احشام خود خاک ایران را ترک کردهاند. وزارت امور خارجه در این یادداشت آورده است که موضوع را به وزارت جنگ و داخله منعکس کرده، اما لازم است کارگزاری هم تحقیقات بیشتری در این باب انجام دهد و به اطلاع برساند.(1)

 ناراحتی س__رکنسول ش__وروی در اصفه__ان از اعلامیه سیدالعراقین

سرکنسول شوروی در اصفهان امروز در نام های به کارگزاری اصفهان نوشت: «چون از سیدالعراقین مجتهد استقرار جمهوریت را تلگراف گرفتند و اهالی از مشارالیه انزجار خاطر حاصل کردند، حالیه که تغییر اراده داده شده و میخواهند خود را از تنفر عمومی ر هایی دهد شرحی نوشته که چاپ شود، انتشار بدهد و در آن بیانیه معزیالیه جمهوریت را رسانده است به وضعیت بالشویکی و عناوین به این عقیده جدیده خود ضمیمه نموده چون رویه بالشویکی است خلاف شرع و اسلام است. و نظر به مناسباتی که مابین دولتین در جریان است خواهش میکنم این بیانیه به این نام انتشار داده نشود.» کارگزار اصفهان پس از رؤیت نامه موضوع را با رئیس معارف اصفهان در میان گذاشت. وی یادآور شد که طبق قانون معارف نمیتوان از انتشار این اطلاعیه جلوگیری کرد. کارگزار با پیش کشیدن مصالح سیاسی دولتین ایران و روس ضرورت اصلاح آن را یادآور شد. رئیس معارف قول داد در این جهت اقدام کند.(2)

 نشست هایی به نام کمیسیون مطبوعات

بنا به خبر های رسیده [به نظمیه] نشست هایی به اسم کمیسیون مطبوعات در خانه معتضدالملک تشکیل میشود که روزنامهنگارانی چون حسن علی، مدیر بدر؛ فلسفی، مدیر نشریه اصلاح و رحمت الله خان لنج در آن شرکت دارند. در برخی جلسات ممتازالدوله هم حاضر میشود.(3)

 تمدید زمان برای خلعسلاح اختیاری

امیرلشکر غرب امروز با صدور اطلاعی های با اشاره به پایان یافتن زمان مقرر برای تسلیم اسلحه طوایف، اعلام کرد که این زمان برای ده روز دیگر تمدید میشود. پس از پایان این زمان اسلحه از هر کسی گرفته شود ٥٠ تومان هم جریمه نقدی خواهد شد. ضنماً برای فرد خاطی ٢٠ روز حبس غیرقابل ابتیاع هم در نظر گرفته شده است.(4)

 اخطار به شجاعنظام

در پی رسیدن اخباری از تحرکات شجاعنظام در جنوب کشور، وزارت داخله امروز با ارسال تلگرامی به حاکم بندرعباس نوشت که از شجاعنظام ضمانت گرفته شود و این تلگرام نیز به رؤیت او برسد که اگر کوچکترین حرکت خلافی از او سر بزند مجازات خواهد شد.(5)١٧

 اعتراض شوروی به مقالات ضدروسی جراید ایران

اوختین، عضو سفارت شوروی در تهران، امروز در یادداشتی رسماً نسبت به انتشار مقالات ضدروسی اعتراض و تأکید کرد که شوروی به هیچوجه در امور داخلی ایران دخالت نکرده است. جراید تهران با انتشار مقالاتی، شوروی را به گسترش تبلیغات ضدجمهوری متهم کرده بودند.(6)

(تصویر) اصفهان - میدان شاه

ص: 28

 یکشنبه

١٧ فروردین ١٣٠٣

٦ آوریل ١٩٢٤

١ رمضان ١٣٤٢

 برکناری رضا خان از رئیسالوزرایی

امروز محمدحسن میرزا، ولیعهد، تلگرامی را که از احمدشاه دریافت کرده بود، به مؤتمنالملک، رئیس مجلس شورای ملی، ابلاغ کرد. در این تلگرام آمده بود که رضا خان آشکارا به دولت و ملت خیانت کرده است و از رئیسالوزرایی معزول است. احمدشاه نوشته بود که برای ریاست وزرا باید شخص جدیدی بر اساس اراده مجلس و مردم معرفی گردد.(1)

 تهدید روحانیان بروجرد

در تلگرامی که روحانیان بروجرد امروز به امیرلشکر غرب فرستادند، از تصمیم خود به مهاجرت از بروجرد به علت توهینی که [جمهوریخواهان] به شریعت اسلام کردهاند، خبر دادند. احمد خان امیراحمدی که میدانست تحقق این تصمیم موجب برانگیختن هیجان مردم بروجرد میشود به «طباطباییها»(2) [روحانیان سرشناس بروجرد] پیغام داد: «نباید برخلاف انتظام رفتار نمود و از امنیت و آسایش که در نتیجه فداکاری قشون تحصیل نمودهاند [= سرکوب طوایف لُر منطقه] سوءاستفاده نمایند.» وی با این توضیحات تهدیدگونه گفت که برای حرکت شما مانعی نخواهد بود. امیراحمدی با ارسال این خبر به رضا خان افزود دستورات لازم به نظامیان بروجرد داده شده تا در شهر گشت بزنند و هر کس که عمل خلافی مرتکب شد دستگیر نمایند؛ «و اگر با نزاکت خواستند از شهر خارج شوند مانع نشوند. اگر حقیقتاً از شهر خارج گردیدند، جلوگیری آنها در خارج سهلتر خواهد بود.»(3)

 ورود میرزامحمدعلی خان تبعید شده به همدان

میرزامحمدعلی خان مدیر نشریه نهضت ایران(4) که به دستور رضا خان تبعید شده است وارد همدان شد و تحویل لشکر غرب گردید. قرار بود وی در سنندج تحت نظر بماند، اما امیرلشکر غرب به رضا خان پیشنهاد کرد «در قروه که به کلی دور از اجتماع است محبوس یا به قلعه سیلاخور که محل محکم و برای انجام این قبیل امور مخصوصاً محل مناسبی است اعزام گردد.»(5)

 گردش مطالعاتی دو انگلیسی در خاک کلهر

امیرلشکر غرب امروز در نام های به رضا خان خبر داد که اخیراً چند انگلیسی «برای معاینه چشمه نفت به امامزاده در خاک کلهر» آمده و با حاکم و رئیس ایل کلهر هم مکاتباتی داشتهاند.(6) وی نوشت که ورود آنها به این منطقه بدون اطلاع بوده و اگر اتفاقی رخ دهد، مشکلات سیاسی پیش خواهد آمد.(7)

 اجازه به کرد های ایرانی برای مقابله به مثل با عوامل سیمیتقو

عبد الله خان طهماسبی امروز گزارش داد که بعد از آن که ١٥ تن از کسان سیمیتقو یک صد رأس گوسفند عمرآقا را غارت کردند، چنین صلاح دانسته شد که کرد های ایرانی مقابله به مثل کنند. «دستور دادم اکراد را محرمانه تحریک کنند و آنها هم تلافی نمایند.» اینک سیمیتقو پس از اطلاع از این اقدام اغنام غارت شده را برگرداند و دزدی را به برادرش احمدآقا نسبت داد.(8)

 اقدامات شهابالسلطنه و امیرمجاهد علیه قشون

گزارش های رسیده از دزفول نشان میدهد که شهابالسلطنه و امیرمجاهد، همراه دو تن از خوانین دیگر در محمره (خرمشهر) با شیخ خزعل جلسه محرمانه داشتهاند. اینان در جلسات علنی خود علیه اقدامات قشون ابراز نظر میکنند. شهابالسلطنه و امیرمجاهد در بازگشت از خرمشهر چند صندوق مهمات هم با خود آوردند. امیرلشکر غرب، امروز ضمن ارسال این خبر از رضا خان خواست که امیرمجاهد هر چه زودتر به مرکز احضار شود تا اقداماتش بیش از این توسعه نیابد.(9) (ر.ک: ١٤ فروردین)

 تقاضای تعویض رئیس نظمیه کردستان

امیرلشکر غرب امروز از رضا خان خواست که رئیس نظمیه کردستان عوض شود. او با ذکر مسائلی کلی «که رئیس تأمینات و بعضی از اجزای اداره را با خود همدست کرده» تقاضا نمود شخصی که صمیمیت لازم را با قشون داشته باشد، اعزام گردد.(10)

 تغییر ساعات کار ادارات

به مناسبت آغاز ماه مبارک رمضان ساعات کاری ادارات و سازمان های دولتی تغییر کرد و شروع آن از یک بعد از ظهر و پایان کار شش بعد از ظهر تعیین گردید.(11)

 تکذیب قاچاق جو توسط ترکمنها به شوروی

وزارت مالیه در نام های به وزارت جنگ پیرو این گفته امیرلشکر شمال غرب که «جو»ی ایران توسط قایق های ترکمن به آستارای روس قاچاق میشود، موضوع را به استناد گزارش اداره گمرک تکذیب کرد.(12)

 تصمیمگیری راجع به اموال آشوبطلبان ارومیه

در نشستی که امروز با شرکت سطوتالسلطنه حاکم ارومیه، نایب سرهنگ علیاکبر درخشانی کفیل فرماندهی قوای ولایات ثلاثه، مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، میرزاآقابالا خان، مفتش مالیه، معتمدالوزاره، یاورخسرو خان و مترجمالممالک، رئیس مالیه، برگزار شد تصمیم بر آن گردید که املاک مسببان آشوب ارومیه و اطراف آن در سال های گذشته مصادره شود. این حکم درباره املاک مسببان رخداد های خونین ارومیه و مضافات قطعی، اما در مورد املاک مقصرانی که در داخل کشور هستند، تحت نظر مالیه باقی میماند.(13)

از نظر کارگزار ارومیه اجرای مصوبه از نقطهنظر سیاست خارجی مفید است و علیه اقدامات ترکها در حدود اکرادنشین ایران نتایج مثبت خواهد داشت.(14)

 تقاضای دولت ایران به بازپس گرفتن مدرسه اتحاد ایرانیان

وزارت امور خارجه امروز در یادداشتی خطاب به سفارت شوروی در تهران، با اشاره به تاریخچه مدرسه اتحاد ایرانیان بادکوبه، درخواست کرد پیرو مذاکرات نماینده وزارت امور خارجه و گیلبراس، نایب اول نمایندگی مختار، «مدرسه با کلیه اثاثیه آن را تحویل» نمایندگان سیاسی ایران در بادکوبه بدهد.(15)

ص: 29

 دوشنبه

١٨ فروردین ١٣٠٣

٧ آوریل ١٩٢٤

٢ رمضان ١٣٤٢

 استعفای رضا خان و واکنش مجلس

امروز رضا خان، رئیسالوزرا و وزیر جنگ بنابر آن چه که جراید «خستگی دماغی» یاد کردند از مقام خود کناره گرفت و استعفانامه خود را کتباً به مجلس شورای ملی فرستاد. رضا خان پس از استعفا راهی بومهن شد تا در ملک خود توقف نماید. در پی رسیدن استعفانامه رضا خان به مجلس جلسه علنی تعطیل و مجلس به صورت غیرعلنی ادامه یافت و تصمیم گرفته شد یک گروه ١٢ نفری انتخاب و برای دیدار و مذاکره با رضا خان راهی بومهن شود. از این رو از فراکسیون قیام امینالشریعه، عمادالسلطنه و سهامالسلطان ؛ از فراکسیون آزادیخواه سیدالمحققین، سردارفاخر، عزالممالک؛ و از منفردین مشیرالدوله، مستوفیالممالک، مصدقالسلطنه، میرسیدحسن کاشی، ارباب کیخسرو و امیراعلم انتخاب شدند. رضا خان غیر از استعفانام های که برای مجلس فرستاد، در بخشنام های این موضوع را به سراسر کشور ابلاغ کرد.(1) تلگرام دیروز احمدشاه مبنی بر عدم صلاحیت رضا خان و خیانت او به ملت و دولت امروز در جلسه غیرعلنی مجلس قرائت شد.(2)

 حکم قشونی ١٩٦

در پی استعفای رضا خان، وی امروز «حکم قشونی نمره ١٩٦» را خطاب به نظامیان ارشد وزارت جنگ صادر کرد. وی در این بیانیه با اشاره به عدم قدرشناسی از اقدامات او که منجر به دلسردی و استعفایش شده، از امرای لشکر خواست که مراقب حوزه های نظامی خود باشند تا حادث های خلاف انتظار رخ ندهد. وی در پایان نوشت: «فعلاً قشون را به شما و شما را به خدا میسپارم.»(3)

 دیدار رضا خان با امرای وزارت جنگ و وزراء

پیش از ظهر امروز رضا خان با صاحب منصبان ارشد و وزرا دیدار کرد و با ابراز خستگی هایی که در نتیجه عدم پیشرفت امور مملکتی برایش حاصل شده تصمیم خود را برای حرکت به طرف عتبات عالیات به اطلاع حاضران رساند. رضا خان امروز مسئولیت خود را در وزارت جنگ به عهده ارکان حرب کل قشون گذاشت و با بخشنام های به امرای لشکر موضوع استعفای خود را به اطلاع ایشان رساند. رضا خان امیراقتدار را نیز به عنوان رابط ارکان حرب کل قشون و مجلس معین کرد.(4)

 اجتماع بروجردیها در مجلس

پس از پخش خبر استعفای رضا خان تعدادی از روحانیان و معتمدان بروجردی مقیم مرکز، امشب به مجلس شورای ملی آمده و با نمایندگان آن شهر گفتوگو کردند. روزنامه کوشش با درج این خبر نوشت که بروجردیها نسبت به بازگشت ناامنی به بروجرد و لرستان ابراز نگرانی کردند. آنها گفتند: «با انتشار این اخبار ممکن

ص: 30

است الوار که مخزول و منکوب گردیدهاند به خرمآباد حمله ور شوند.»(1) کوشش، از جراید حامی رضا خان بود.

 ادامه تظاهرات ضدقاجار در آستارا

فرمانده نظامیان آستارا خبر داد که در سه روز گذشته تظاهرات برای خلع سلطنت از قاجاریه ادامه داشته است. امروز بعد از ظهر نیز گروه هایی از مردم و دانشآموزان با پرچم های رنگارنگ در چندین نقطه شهر تظاهرات کردند و خواستار خلع سلطنت قاجاریه شدند. اینان سپس به تلگراف خانه رفتند تا خواست خود را به مرکز مخابره کنند.(2) از میان فرماندهان نظامی آذربایجان، به استناد مدارک موجود، معینالسلطنه حاکم نظامی ماکو همچنان در صحنهگردانی برای خلع سلطنت فعال است. وی یادآور شد که تاکنون ششصد تومان هزینه تلگرام های ارسالی از ماکو به تهران شده که پانصد تومان آن از ناحیه حقوق شخصی بوده و یک صد تومان هم قرض کرده است.(3)

 عدم هماهنگی حاکم گیلان با سیاست های وزارت جنگ

به گزارش محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، میرزاسلیمان خان، حاکم گیلان، با سیاست های جاری دولت و وزارت جنگ هماهنگ نیست، به طوری که در شهر شایع شده وی مخالف ترتیبات جاری (سیاست های دیکته شده برای جمهوری و خلع سلطنت قاجاریه) است. از نظر آیرم، حاکم گیلان «تمام مقصودش این است که ... از ما پول بگیرد تا کار کند. در هر حال اقدامات حالیه مشارالیه پس از بیانیه [توقف جمهوریخواهی]... تحملناپذیر است.» وی تغییر میرزاسلیمان خان را به مصلحت ندانست، اما احضار او را به مرکز مفید ارزیابی کرد. پاسخی به درخواست آیرم داده نشد.(4)

 ورود سه خلبان و هفت هواپیما به بادکوبه

ساعدالوزاره، سرکنسول ایران در آذربایجان شوروی، به وزارت امور خارجه اطلاع داد که به وزارت جنگ گفته شود «گریگوریان با سه نفر طیارهچی و هفت طیاره وارد بادکوبه [شدند.] برای طیران هفت ماشین [= هواپیما] منتظر هوای خوب هستند. سه ماشین دیگر با کشتی، دوازدهم آوریل وارد انزلی میشوند.»(5)

 پیشنهاد های کنسول ایران در نجف برای بازگشت اقتدار ایران در بینالنهرین

اعتمادالوزاره، کنسول ایران در نجف، امروز در گزارش بلندی به وزارت امور خارجه، با اشاره به این که حقوق سیاسی، قضایی، تجاری و انسانی ایران و ایرانیان در بینالنهرین تضییع شده، سه پیشنهاد برای بازگشت این حقوق ارائه داد: ١- ممانعت از ورود و خروج کالا های ایرانی و خارجی به بینالنهرین و تمرکز آن در محمره (خرمشهر)؛ ٢- ممانعت از سفر زوار ایرانی به بینالنهرین؛ ٣- جذب و جلب بینالنهرینیها به ایران. اعتمادالوزاره اعتقاد داشت «موجودیت بغداد و روح و جان بینالنهرین، هر چه هست و نیست بسته به سه مطلب فوق است.»(6)

 شیوه های «قباله کردن یک مملکت»

اعتمادالوزاره، کنسول ایران در نجف، فهرستی از اقدامات کشور استعمارگر انگلیس را برای «قباله کردن یک مملکت» به وزارت امور خارجه فرستاد. وی در این نامه بیآن که اسمی از ایران ببرد و یا مستقیماً به استعمار انگلیس اشاره کند، مینویسد پس از جنگ عالمگیر «بعضی اسرار پولیتیکی که به واسطه آلمانها کشف شده بود... عیناً در عراق عرب و ممالک دیگر مشاهده میشود.» اعتمادالوزاره این اسرار را در ١٢ بند یاد کرد که نظر به اهمیت آن در پاورقی میآید.(7)

ص: 31

 سه شنبه

١٩ فروردین ١٣٠٣

٨ آوریل ١٩٢٤

٣ رمضان ١٣٤٢

 رأی اعتماد مجلس به رضا خان

مجلس شورای ملی در جلسه غیرعلنی امروز خود، پس از سخنانی که تقریباً همگی در تأیید رضا خان بود با بیش از نود رأی نسبت به رئیسالوزرایی رضا خان رأی اعتماد داد. در پی این رأیگیری هیأت ١٢ نفر های که برای ملاقات با رضا خان تعیین شده بود (ر.ک: ١٨ فروردین) عازم رودهن شدند تا به دیدار او بروند و اظهار اعتماد مجلس را به اطلاعش برسانند.(1) به نوشته روزنامه کوشش این عده به رضا خان رأی اعتماد ندادند: از فراکسیون آزادیخواه: سیدمحییالدین، سیدحسن خان زعیم، کازرونی؛ از فراکسیون قیام: مشیراعظم، حائریزاده، اقبالالممالک؛ از منفردان: ملکالشعرا، مدرس، میرزاهاشم آشتیانی، میرزامصطفی بهبهانی، شیخ الاسلام ملایری، میرزاسیداحمد بهبهانی، قوامالدوله، حاجاسماعیل عراقی.(2) واقعیت این است که مجلس شورای ملی، امروز تحتتأثیر تهدیدات امرای لشکر بود. احتمالاً پس از تلگرام های تهدیدآمیز امرای لشکر رأیگیری انجام شده است. امیرلشکر غرب تهدید کرد اگر رضا خان قدرت را به دست نگیرد ظرف ٤٨ ساعت نیرو هایش را از لرستان خارج میکند. فرمانده لشکر جنوب تهدید کرد اگر رضا خان به تهران بازنگردد، راهی تهران خواهد شد. تلگرام های مشابه دیگر هم خوانده شد و «این همه موجب آشفتگی مجلس شده است.» از این رو نمایندگان برای این موارد رأیگیری کردند: ١- حضور رضا خان برای امنیت ایران ضروری است؛ ٢- رضا خان به سلطنت خیانت نکرده است. که اولی پاسخ به فرماندهان لشکر بود و دومی جواب به احمدشاه.(3) (ر.ک: ١٧ فروردین)

 عدم حضور وزراء در وزارت خانه ها

در پی استعفای دیروز رضا خان از ریاستالوزرایی، وزرای کابینه امروز بر سر کار حاضر نشدند، اما معاونان از بعد از ظهر بر سر کار حضور یافتند و مشغول انجام امور مرجوعه شدند.(4)

 اعلامیه امیرلشکر غرب

در پی استعفای رضا خان، امیراحمدی، امیرلشکر غرب، در اطلاعی های با ذکر عملکرد وزیر جنگ، خطاب به نمایندگان مجلس با تهدید نوشت که تا ٦٨ [= ٤٨] ساعت دیگر قوای خود را از جبهه لرستان فرامیخواند «و منتظر خواهد بود تا پس از استحضار به تصمیمات متخذه، آن چه وظیفه هر متعلمی نسبت به مربیاش حکم میکند بدان عمل نموده و به پاس افتخاراتی که به ما اعطا کرده است، خون های خود را در راه تسلیت خاطر مبارکش بریزیم.» وی در پایان به نمایندگان گفت: «اینک با ن هایت تأسف مقدرات لرستان و نواحی سرحدی مملکت را بعد از انقضای مدت معروضه تسلیم نمایندگان محترم ملت مینماید.»(5) این اعلان امروز در مجلس خوانده شد.

 ورود روحانیان بینالنهرین به کرمانشاه

مراجع تقلید و روحانیان مهاجر بینالنهرین که اینک در راه بازگشت به عراق هستند، وارد کرمانشاهان شدند. به همین مناسبت مردم شهر از صبح دکاکین، مدارس و کاروانسراها را تعطیل و به استقبال ایشان رفتند. «به همین ترتیب آقایان حجج اسلام با احساسات و احترامات فوقالعاده وارد شهر کرمانشاهان شده و در منزل آقای حاجی آقامهدی مجتهد پیاده شدند. گویا حضرات آیات چند روزی در کرمانشاه توقف نموده، بعد به طرف عتبات عزیمت فرمایند.»(6)

 سردرگمی حاکم زنجان

حاکم زنجان در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد، نوشت که این دومین بار است برای کسب تکلیف نسبت به سلطنت قاجار درخواست پاسخ میکند. او گفت که صالح خان رئیس نظامیان زنجان میگوید اقدامات خود را علیه خاندان سلطنت شروع کنید. از آن طرف با بیانیه رئیسالوزراء که خواستار توقف جمهوریخواهی شده روبرو هستم. وی یادآور شد دستور جدیدی راجع به شروع فعالیت جدید علیه سلسله قاجار به او نرسیده است.(7)

 ملاقات ذکاءالدوله با مقام صلیب احمر

ذکاءالدوله، نماینده سیاسی ایران در برن، امروز خبر داد که با «رئیس دارالانشاء هیأت بینالمللی صلیب احمر» دیدار و گفتوگو کرده است. در این ملاقات درباره شیر و خورشید سرخ ایران سخن رفته و مقام صلیب احمر از ذکاءالدوله خواسته است قرارداد ١٩٠٦ ژنو به تصویب رسمی ایران برسد، چرا که بدون تصویب این قرارداد در مجلس شورای ملی مؤسسه شیر و خورشید سرخ ایران، به رسمیت شناخته نمیشود.(8)

 عقیده امین تذکره خوی در مورد ارتباط سیمیتقو با اکراد ایران

قوامالوزاره، امین تذکره خوی، در نام های به کارگزاری آذربایجان نوشت که اطلاعات او نشان میدهد اسماعیلآقا سیمیتقو با اکراد ایران مرتبط است. وی در تشریح جزئیات این موضوع گفت که «عمر آقا» از نزدیکان و منسوبان سیمیتقو با یک رابط به نام تیمور دستورها را از سیمیتقو میگیرد و به اجرا میگذارد.(9)

 ادامه فعالیت های ضدقاجار در ارومیه

بنابر خبری که مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، میدهد پس از توقف قضیه جمهوری و رفع تعطیلی دوایر دولتی، اینک سه روز است «که مجدداً معاریف به طور سابق در مسجد اجتماع و تغییر سلسله قاجاریه را میخواهند. تلگرافاتی هم در این موضوع به طهران و تبریز مخابره نمودهاند.»(10)

 سوگ نگاشته شفق سرخ درباره استعفای رضا خان

نشریه شفق سرخ در شماره امروز با عنوان «پدر رفت»، مقال های غمگنانه از حرکت رضا خان به بومهن و استعفای او نوشت و ضمن ابراز تأسف شدید رضا خان را «جانشین اردشیر بابکان و نادر افشار» دانست که شایسته «عبادت» است. نویسنده سرمقاله شفق سرخ افزود: «سردارسپه باید برگردد. این روح ملت است که با نوک خامه شفق مراجعت او را تقاضا میکند... این شخص نباید برود، ولو به قیمت ریختن خون های زیادی باشد[!]»(11)

ص: 32

 مسافرت غیرقانونی صاحب منصبان ایران به بینالنهرین

سفارت انگلیس امروز با ارسال نام های به وزارت امور خارجه از قول مأمور عالی انگلیس در بینالنهرین نوشت که در پی نامه قبلی (ر.ک: ٤ اسفند ١٣٠٢) باز صاحب منصبان ایرانی [مقیم خوزستان] بدون تذکره به بصره رفتهاند. در این نامه سئوال شده است که دولت ایران چه اقداماتی را برای جلوگیری از این اقدام انجام میدهد تا به اطلاع مأمور عالی انگلیس در بینالنهرین برسد؟(1)

 تکرار پاسخ گذشته توسط امیرلشکر غرب

امیرلشکر غرب امروز پاسخ های گذشته خود را راجع به سرقت از یک خودرو بارکش انگلیسی و سرقت اموال آن تکرار کرد. (ر.ک: ٤ فروردین) وی نوشت که این کار توسط افراد محمودبیک دلو صورت گرفته است. [خوب است مأموران انگلیس] «به مأمورین خودشان در بینالنهرین قدغن نمایند محمود بیک مزبور را تحویل کارکنان این لشکر بدهند تا مشارالیه را به اقرار آورده و صحت مراتب فوق را به ثبوت برساند.»(2)

 رهگیری دو خارجی توسط منابع انگلیس در ایران

منابع انگلیسی که از ورود جی. آپسون و اف. مَستر از هند به شیراز باخبر بودند، نوشتند که این دو امروز از اصفهان به سوی تهران حرکت کردند. در این گزارش آمده است که مَستر یک پارسی است و آپسون خودش را خبرنگار روزنامه های انگلیشمن چاپ کلکته، سیلان تایمز چاپ کلمبو، و دیلی اکسپرس چاپ مَدْرس معرفی میکند. این دو در شیراز با روزنامهنگاران مخالف رضا خان ملاقات داشتند و در اصفهان با کنسول شوروی برخورد دوستان های از خود نشان دادند.(3)

 چهارشنبه

٢٠ فروردین ١٣٠٣

٩ آوریل ١٩٢٤

٤ رمضان ١٣٤٢

 دیدار هیأت ١٢ نفره مجلس با رضا خان

امروز هیأت ١٢ نفر های که از طرف مجلس شورای ملی برای دیدار با رضا خان مستعفی انتخاب شده بود، در بومهن با او دیدار کرد. در این دیدار نمایندگان ابراز تمایل مجلس را به اطلاع رضا خان رساندند و در مقابل، رضا خان نیز سخنانی در ضرورت همراهی مجلس با او ایراد کرد و با پذیرش اعتماد مجلس شب هنگام به تهران آمد و در سعدآباد مستقر شد.(4)

منابع انگلیسی مینویسند که رضا خان پس از بازگشت به سعدآباد در نخستین اقدام مشغول تعیین وزراء برای تشکیل کابینه جدید شد.(5)

 دیدگاه رئیس تیپ فارس نسبت به استعفای رضا خان

فضل الله زاهدی رئیس تیپ فارس در تلگرامی که امروز به رئیس ارکان حرب کل قشون فرستاد نوشت: «استماع خبر کنارهگیری بندگان حضرت اشرف تولید تزلزل فوقالعاد های نموده که صحت آن در صورت موقتی هم به ایجاد انقلاب عمومی در تمام فارس منتهی شده و اصلاح آن خالی از اشکال نیست.»(6)

 فعالیت کنسول روسیه در رشت

بنابه خبر رسیده از تیپ مستقل شمال پس از استعفای رضا خان، کنسول روسیه در رشت با همه مقامات دیدار کرده و به آنها توصیه نموده نگذارند اهالی دچار هیجان شده، تعطیل کنند. وی در دیدار با حاکم گیلان هم ابراز داشته استعفای رضا خان اهمیتی ندارد؛ رئیسالوزراها تغییر میکنند [آن چه مهم است دوستی بین دولتین ایران و روس است.] ما دوست ایران هستیم و نمیخواهیم در ایران انقلاب شود. احمد خان آیرم رئیس ارکان حرب تیپ مستقل شمال با ارسال این خبر به وزارت جنگ افزود با وجود این در شهر و بین قشون هیجان حاکم است.(7)

ص: 33

 نامه کلاهنمدیها به مدیر روزنامه ستاره ایران

روزنامه ستاره ایران در شماره های ١٥٤، ١٥٥ و ١٥٦ مطلبی با عنوان «اسلام و جمهوریت» نوشت و در آن ضمن تخفیف مخالفان جمهوریت با عناوینی چون «کلاهنمدیها»، در تطبیق شریعت و نظام سیاسی جمهوری قلم راند. امروز نامه بلندی خطاب به مردم و پاسخگویی به اظهارات ستاره ایران منتشر شد که امضاء آن کلاهنمدیها بود. در این نامه تطبیق جمهوریت با شریعت اسلام، در عهده «نواب حضرت ختمالمرسلین» دانسته شده نه کسی که سابقهاش نسبت به اسلام مخدوش است. در نامه کلاهنمدیها هدف از جمهوریت چنین توضیح داده شده: «میخواهند به نام جمهوریت مملکت شیعه را مانند مملکت عثمانی از میان ببرند و همان طور که ... الغاء خلافت کردند و عمامه از سر روحانیین برداشتند، همان رژیم را در مملکت شیعه اتخاذ کنند.» در این نامه آمده است که تلاش ب هاییان برای تغییر نظام سیاسی کشور کاملاً مشهود است. در این مراسله از مدیر روزنامه ستاره ایران سئوال شده است: «این که مینویسید جمهوریت حکومت ملی است و باید ملت یک نفر را که اعلم و اتقی و مسلمان و خیرخواه باشد انتخاب کند تصدیق میکنیم ولی از خود شما انصاف میخواهیم که آیا ملت در کمال آزادی و علم و اطلاع باید کسی را انتخاب نماید و یا به قوه سرنیزة امیرلشکر های خارج و داخل، و آیا ملت این مطلب را از دولت بخواهد و یا دولت با هزاران دسیسه و خیالات فاسده و فشار پول و سرنیزه ملت را مجبور به اقدامی نماید که به قوه جبر و قهر به جای آن که اعلم و اتقی را انتخاب کنند امنیت از دارالشورای ملی بردارد و شمشیر بیداد و ظلم به روی مسلمانان پایتخت بکشند و پنجاه خانه را در شب عید با این بیچارگی ملت عزا خانه نماید و سواران ارمنی و اشتهاردی را که احزاب بهائیه هستند فرمان خونریزی بدهد و پس از این واقعه خواهید دید که هیچ قوه در مقابل تیر آه دل سوختگان مقاومت نمیتواند کرد.» در این نامه با اشاره به انتقاد های فراوانی که نسبت به اموال دودمان قاجار میشود، آمده است: «تمام اموال دودمان آل قاجار از دویست سال سلطنت استقلالی و قدرت بیپایان ناصرالدینشاه به قدر دهات سوادکوه مازندران، رشت و قزوین [و] شانزده میلیون پول نقد و غیره [= اشاره به اموال رضا خان که ظرف دو سه سال اخیر چپاول کرده بود] نخواهد بود. نامه با این جمله به پایان میرسد: «زنده باد وکیل بیآلایش ملت، آقای مدرس.»(1)

 افزایش نظامیان انگلیس در دالبندین

بنابر گزارش امیرلشکر شرق، اطلاعات رسیده از دزداب حاکی است که انگلیس بر تعداد نظامیان خود در ساخلو دالبندین افزوده است. چند هواپیمای انگلیسی هم در دالبندین فرود آمده است.(2)

 تهدید رئیس قشون بندرجز به کنارهگیری

کارگزاری بندرجز امروز به وزارت امور خارجه خبر داد که رئیس نظامیان بندرجز در اجتماع مأمورین دولتی گفت که به علت کنارهگیری رئیسالوزرا، «قشون ساخلو بندرجز نیز از کار کناره و منبعد مسئول انتظامات و امنیت محلی نبوده و حاضر به عزیمت میباشد.»٧(3)

(تصویر) رشت

 پنجشنبه

٢١ فروردین ١٣٠٣

١٠ آوریل ١٩٢٤

٥ رمضان ١٣٤٢

 واکنش لشکر شمال غرب به استعفای رضا خان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در پی استعفای رضا خان، فرمان حرکت قشون آذربایجان را از همه نقاط این ایالت به طرف تهران صادر کرد. طهماسبی در سخنانی که امروز در میدان توپ خانه تبریز ایراد کرد، صراحتاً گفت که ما باید تهران را زیر و زبر کنیم؛ بعد از سردارسپه برای ما، ایران مفهومی ندارد.(4)

 مشکلات رئیس نظامیان قراچهداغ از مقاومت روحانیان

پس از آن که امیرلشکر شمال غرب همه فرماندهان نظامی آذربایجان را موظف کرد همگام با موقوف داشتن جمهوریخواهی، خلعسلطنت قاجاریه را دنبال کنند، سلطان محمدباقر رئیس نظامیان قراچهداغ از عدم همکاری اهالی اهر خبر میدهد. او مینویسد حتی تهدید صریح حاکم شهر بیفایده بوده،(5) اهالی بدون اجازه علماء دست به کاری نمیزنند. سلطان محمدباقر افزوده که علمای اهر تحت نفوذ امام جمعه هستند. امام جمعه پس از بیانیه وزیر جنگ درباره مختومه دانستن موضوع جمهوریخواهی مخالف اقدامات جدید قشون در خلع سلطنت است. «بنده با وسایل ترغیب و تشویق و تحریص... نتیجه نگرفتم. ناچار ریشسفیدان و اشخاص مطمئن را از دهات... احضار» کردم تا با کمک ایشان اقدامی در جهت دستور یاد شده انجام شود.(6) سلطان محمدباقر از دیدار خود با امام جمعه هم خبر داد و از او شنید که ما از اقدامات گذشته خود هم پشیمان هستیم؛ تا اطلاعی از علمای مرکز یا تبریز نرسد هیچ قدمی برنخواهیم داشت. وی از امیرلشکر شمال غرب خواست برخی از علمای تبریز را وادار به ارسال تلگرام به امام جمعه اهر نماید.(7) ظاهراً این اقدام نیز مؤثر نبود، چون سلطان محمدباقر در تلگرامی به فرمانده قشون آذربایجان از او تقاضا کرد مراسلات علمای تبریز به علمای اهر سانسور شود. «چنانچه سانسور رسمی را اجازه نفرمائید، مستدعی است اجازه فرمایند کلیه پست بین راه سرقت شود.»(8)

 ورود قریبالوقوع تجهیزات نظامی از آلمان

ارفعالملک نماینده وزارت جنگ در بوشهر امروز خبر داد که به زودی کشتی حامل «اشیاء جنگی دولت ایران» که از هامبورگ آلمان حرکت کرده وارد بوشهر میشود. وی پرسید چه کسی باید این تجهیزات را تحویل بگیرد و روانه تهران کند؟ در تلگرام ارفعالملک از تبادل اطلاعات میان وزارت امور خارجه فرانسه و سفارت این کشور در تهران هم خبر داده شده [که احتمالاً مربوط به عدم موفقیت پرواز برخی هواپیماها یا سقوط یکی از آنها] است. وزارت جنگ در ذیل این تلگرام پاسخ داده است که مسئولیت تحویل سلاحها به عهده شما است و اضافه شده: «ممکن است طیاره های آلمانی زودتر به طهران برسند. اگر اقلاً یک برگه [= نام هواپیمای فرانسوی] به طهران زودتر میرسید برای شما و میسیون [نظامی فرانسه] خوب بود.»(9)

ص: 34

 تقاض_ای پول برای پرداخت ق__روض وزارت جن_گ به کار خانه های اسلحهسازی

سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ در آلمان امروز از مبدأ شارلوتنبورگ [از شهر های آلمان که در ١٩٢٠م به برلن ملحق شد] نوشت که هم به واسطه مقروض بودن به کار خانه هایی که اسلحه خرید هایم و هم برای معیشت خود نیازمند پول هستم. دستور داده شد ٧٠٠ لیره ارسال شود. همچنین وزارت جنگ امروز در تلگرامی به سرهنگ اسماعیل خان از او خواست که «دو شوفر دیگر استخدام» و اعزام کند.(1)

 فعالیت های سیاسی - نظامی روسیه میان ترکمنها

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، امروز به مرکز خبر داد که روسها با سران تراکمه وارد مذاکره شده و با اهداء پول و اسلحه آنان را در جهت تحقق سیاست های خود تجهیز میکنند. «دستور داده [شد] که قسمت استرآباد محرمانه با طایفه آتابای مساعدت کند که جعفربای را متزلزل نماید و حدود را هم محافظت کنند.»(2)

منابع انگلیسی نیز این موضوع را مورد توجه قرار دادند و بههمریختگی اوضاع سیاسی ایران را که در پی جمهوریخواهی و لغو آن پدید آمد، علت اصلی تحرکات روسها در میان ترکمن های ایران دانستند. این منابع حتی از یک تبعه روس به نام فاکیوس نام بردند که از شوروی به میان ایلات ترکمن آمد و قول هر نوع کمک آن دولت را به اطلاع ایلات رساند. افزایش حملات ترکمنها و حتی جمعآوری نیرو های نظامی از اطراف گمیشتپه به همین دلیل بوده است.(3)

 تشویش اذهان اهالی بجنورد از تهران

امیرلشکر شرق معتقد است سردار معزز بجنوردی که اینک در تهران بسر میبرد [او سال گذشته به تهران فراخوانده شد] «مطالبی از طهران به بجنورد اشاعه میدهد که سبب تشویش اذهان میشود.» حسین خزاعی از وزارت جنگ خواست او را دستگیر کنند تا این نوع ارتباطات هم قطع شود.(4)

 ایل جانکی و سیاست های انگلیس

نماینده وزارت امور خارجه امروز از محمره (خرمشهر) گزارش داد که بختیاریها همچنان در تلاش هستند ایل جانکی از طایفه چهارلنگ را ضمیمه خود کنند. انگلیس هم در این زمینه مساعی چشمگیری دارد. وی با اشاره به این موضوع میافزاید درست است که طایفه چهارلنگ به واسطه تعدیات بختیاریها از رمق افتاده است، اما نسبت به دولت خدمتگزار هستند «و ممکن است اگر آنها مستقل باشند موازنه سیاسی ایلات به نفع دولت محفوظ بماند.»(5)

 موقعیت نگرانکننده نظامیان فراری ترکیه در مرزها

وزارت امور خارجه امروز یادداشتی برای وزارت جنگ تهیه کرد که در آن ضمن اشاره به همراهی گروهی از نظامیان فراری ترکیه با سیمیتقو (هنگام شرارت های او در ارومیه و سلماس) که اینک در نقاط مختلف آذربایجان پراکنده هستند، نوشت که لازم است «صورتی از اسامی عساکر مزبور تهیه و در صورت اقتضا اقدامات لازم در این باب به عمل آورند. در تهیه صورت مزبور به کارگزاری ارومیه دستور مقتضی صادر گردیده است.»(6)

 تقاضای معممین وزارت عدلیه

در پی اقدامات وزارت عدلیه برای متحدالشکل کردن کارکنان خود، روحانیان شاغل در این وزارت خانه در نام های که به معاونت وزارت نوشتند خواستار مستثنی شدن خود از این اقدام شدند. گویا این گروه از کارکنان نیز میبایست به جای عمامه، کلاه بر سر میگذاشتند.(7)

 خبر کارگزار گیلان از انعکاس بازگشت رضا خان

کارگزار گیلان، امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که دیشب ساعت ١٢، تلگرامی از ریاست مجلس مبنی بر رجعت رئیسالوزراء به گیلان رسید «و یک اندازه اهالی از آن وحشت و اضطرابی که در این دو سه روز داشتند بیرون آمدند.» وی بدون اشاره به نقش نظامیان در ایجاد این وحشت و بسته شدن اماکن کسب نوشت: «ولی بازارها هنوز باز نشده است و انتظار دارند از طرف خود آقای رئیسالوزراء جواب تلگراف آنها برسد تا اطمینان کامل حاصل نموده، بازارها را باز نمایند.»(8)

امشب ساعت ١٠، رضا خان با تلگرام خبر داد که بار دیگر زمام امور را به دست گرفته است. پس از رسیدن این تلگرام اجتماعکنندگان از تلگراف خانه پراکنده شدند.(9)

ص: 35

 جمعه

٢٢ فروردین ١٣٠٣

١١ آوریل ١٩٢٤

٦ رمضان ١٣٤٢

 بازگشت رضا خان به خانهاش

رضا خان، رئیسالوزرا، امروز پس از چند روزی اقامت در سعدآباد به شهر آمد و در خانهاش مستقر شد.(1)(ر.ک: ٢٠ فروردین)

 دیدار رضا خان و ولیعهد

امروز بعد از ظهر رضا خان همراه مستوفیالممالک با ولیعهد دیدار کرد. منابع انگلیسی نوشتهاند که محمدحسن میرزا و رضا خان آشتی کردند و ولیعهد طی تلگرامی به احمدشاه توصیه کرد رضا خان را به ریاست وزرا برگزیند. البته مجلس شورای ملی هم تلگرامی به احمدشاه فرستاده و با اشاره به رأی اعتماد مجلس به رضا خان، امکان تعیین رئیسالوزراء جدید را منتفی دانسته بود.(2)

 گزارش امیرلشکر غرب از اقدامات خود برای خلع سلطنت

احمد خان امیراحمدی خبر داد که از امروز «جنبش شدید در تمام شهر های غرب شروع شده و به تدریج تمام نواحی با مرکز قطع رابطه خواهند نمود.» وی افزود بدون دخالت قشون[!] دوایر دولتی، پست خانه ها و تلگراف خانه ها اشغال شدهاند. وی خطاب به رضا خان نوشت با این هیجان، نمایندگان مجلس نخواهند توانست منویات خود را در برابر آن مقام پیش ببرند.(3)

 گزارش رئیس تیپ فارس از موقعیت سیاسی شیراز

فضل الله زاهدی امروز وزارت جنگ را باخبر کرد که عد های در تلگراف خانه چادر زده نطق های مهیج میکنند، روزنامه و فوقالعاده منتشر میشود، و همین امشب اهالی شیراز قرار است، وکلای خود را در تهران برای تلگراف حضوری فرابخوانند. «مخصوصاً به تمام ایالات و ولایات به این مضمون تلگرافات مخابره شده است که اگر جواب مکفی ندهند، طهران را به مرکزی نخواهند شناخت.»(4)

 آشوری های تحت امر انگلیس در مرز ایران

فریدالسلطنه، کنسول ایران در موصل، امروز خبر داد که نفرات قشون انگلیس در موصل افزایش یافته و اکنون شامل ٨٠٠ نفر هندی است. همچنین فوج آشوریان که از کلدانی های ایران و ترکیه تشکیل یافته و در اواخر جنگ با سازماندهی انگلیس آموزش دیدند و تحت امر ایشان قرار گرفتند، اکنون در حال گسیل به موصل هستند. اینان اکنون به مرز ایران رسیدهاند. «چون این مسئله در آتیه برای دولت علّیه نتیجه خوب نخواهد بخشید» لازم است با نماینده عالی انگلیس در بغداد وارد مذاکره شده، که نظامیان این ناحیه از آشوریان نباشند.(5)

 مجوز خروج کرد های مهاجر روس از ایران

پیش از این خروج کرد های مهاجر روس از مرز ایران و از طریق ماکو ممنوع بود. امیرلشکر شمال غرب امروز در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که کارگزار ماکو از قول وزارت خارجه خروج این مهاجران را بلامانع میداند. عبد الله خان طهماسبی پرسید ٩٥ خانواده از طایفه شاولنسکی که به ایران مهاجرت کرده بودند خواهان بازگشت هستند؛ چه باید کرد؟ طهماسبی عقیده داشت باید کمیسیونی با عضویت نماینده حکومت ماکو و کنسول روسیه تشکیل شود و در صورت صدور مجوز فقط آن تعداد احشامی که هنگام ورود با خود آورده بودند، بتوانند با خود ببرند.(6)

 فراوانی هنرپیشه و مشکلات سیاسی

با توجه به ورود حدود ٢٠ هنرپیشه زن و مرد از جلفا به تبریز که با اجازه والی آذربایجان برای اجرای برنامه آمده بودند، امیرلشکر شمال غرب امروز ابراز عقیده کرد «که تبریز گنجایش این قدر بازیگر را ندارد؛ ورود آنها خالی از اشکال سیاسی نیست.»(7) منابع انگلیسی تعداد هنرپیشه ها را ٢١ نفر نوشتند که تحت حمایت کنسولگری شوروی در تبریز قرار داشتند و اجازه ورود آنها را به ایران گرفته بودند.(8)

 تصمیم بلدیه اراک برای نامگذاری دو خیابان پیش از ساخت

بلدیه عراق (اراک) اطلاع داد برای سهولت عبور و مرور اتومبیل، درشکه و کالسکه، و این که این شهر هم خیابانی داشته باشد، تصمیم گرفته شده دو خیابان به نام های سپه و امیراحمدی شروع به ساختن شود. همچنین مقرر شده خانه ها توسط کاشی های نمرهدار مشخص شوند.(9)

 یادداشت کمیساریای امور خارجه شوروی به سفارت ایران

کمیساریای امور خارجه شوروی در یادداشتی که امروز تسلیم سفارت کبرای ایران در مسکو کرد، یازده مورد از حملات و غارت هایی که گفته میشد از طرف مرزنشینان ایران علیه اتباع و اموال روسها صورت گرفته، برشمرد و خواستار پیگیری آنها شد. این حوادث همگی در نیمه دوم سال گذشته و بیشتر در مرز های شمال شرقی و مناطق ترکمننشین رخ داده بود.(10)

 فعالیت های امیرمجاهد در رامهرمز

برخلاف آن چه که رضا خان از امیرمجاهد خواسته بود که هر چه زودتر راهی تهران شود، رئیس ساخلوی رامهرمز مینویسد امیرمجاهد (یوسف خان بختیاری) امشب از یوسفآباد واقع در سه فرسخی رامهرمز به شهر آمده و از قول کنسول روسیه در ناصری خبر میدهد که ریاست وزراء استعفا داده و از تهران خارج شده است. همچنین از شکست لشکر غرب میگوید که از مقابل الوار

ص: 36

عقب نشسته است.(1)

 مصاحب ه شومیاتسکی با ایزوستیا

شومیاتسکی در مصاحب های که امروز در روزنامه «ایزوستیا» چاپ شد، از رضا خان تمجید کرد و گفت که استعفای او چندان به درازا نخواهد کشید. وی مخالفان جمهوری در ایران را علما و ملاکین دانسته و جمهوریخواهان را ترقیخواهان و روشنفکران معرفی کرده است. شومیاتسکی علت به هم خوردن جمهوریخواهی را منازعه بین ترقیخواهان و خوانین آشوبطلب دانست.

وی با آرزوی رفع این بحران، سردارسپه را طرفدار اوجگیری روابط اقتصادی ایران و روسیه معرفی کرد.(2)در کنار این حمایت همهجانبه، منابع فرانسوی نوشتند که روسها تهدید کردهاند اگر رضا خان دولت تاز های تشکیل دهد آنها در انزلی نیرو پیاده خواهند کرد.(3)

 کشتی آلمانی در بندرعباس

کشتی آلمانی «هونن فلز» در بندرعباس پهلو گرفت. این کشتی ٥ هزار تن بار داشت و پس از تخلیه ٤٤٠٠ گونی قند، بندرعباس را به قصد بصره ترک کرد.(4)

 بخشنامه تیپ مستقل شمال

تیپ مستقل شمال، امروز با ارسال بخشنام های به ادارات و سازمان های مستقر در گیلان نوشت که شب دوشنبه آینده به مناسبت قبول زمامداری از طرف رئیسالوزراء «جشن فائقی» در اداره قشونی برپا خواهد شد و از مخاطبان خود خواست که در این مراسم شرکت نمایند.(5)

 القاء وحشت میان اهالی ماکو

حاکم نظامی ماکو، در پی تصمیم امیرلشکر شمال غرب برای حرکت نظامیان آذربایجان به سوی تهران به اهالی شهر گفت که «من هم با نظامیان خواهم رفت.» و از این طریق موجب نگرانی و وحشت اهالی ماکو شد، اما وی امشب با تلگرامی که از طرف امیرلشکر عبد الله طهماسبی، فرمانده قشون آذربایجان رسید، و خبر بازگشت رضا خان را اعلام کرد، از تصمیم خود منصرف شد.(6)

(تصویر) محمدحسن میرزا ولیعهد

 شنبه

٢٣ فروردین ١٣٠٣

١٢ آوریل ١٩٢٤

٧ رمضان ١٣٤٢

 اطلاع رأی اعتماد مجلس به احمدشاه

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که مؤتمنالملک رئیس مجلس شورای ملی، رأی اعتماد مجلس به رضا خان را به احمدشاه ارسال کرده است.(7) پاسخ احمدشاه به این تلگرام در منابع فرانسوی چنین آمده است: «با آن که قانون اساسی به ما حق میداد سلب اعتماد خود را از رئیسالوزرای وقت بنماییم، معذالک صلاحاندیشی مجلس شورای ملی را رد نکرده به ولیعهد امر شد اعلام دهد کابینه را تشکیل و معرفی نماید.»(8)

 تشکیل جلسه غیرعلنی مجلس

مجلس جلسه غیرعلنی تشکیل داد و گویا پیغامی که رضا خان در دیدار با هیأت ١٢ نفره مجلس به نمایندگان داشت، مطرح گردید و دربارة آن گفتوگو شد.(9)

 بخشنامه رضا خان به امرای قشون

رضا خان در یکی از نخستین اقدامات خود پس از پسگرفتن استعفا و آمدن به تهران متحدالمآلی را به امرای قشون فرستاد و در آن گفت که ثبات قدم و عزم آهنین و استقامت شما باعث شد بار دیگر زمام امور مملکت را به عهده بگیرم. وی خطاب به امرای قشون افزود که این تصمیم جدید (بازگشت به کار) را به اطلاع اجزاء و اعضای قشون برسانید.(10)

 عدم رضایت امیرلشکر شمال غرب از اقدامات ضدقاجار فرماندهان آذربایجان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از فرماندهان نظامی آذربایجان به این دلیل که در تغییر سلطنت اقدام شایست های انجام نمیدهند انتقاد کرد و تأکید نمود به محض دریافت این تلگرام، باید سیل تلگرام های شهر های آذربایجان به تهران سرازیر و خواستار الغای سلطنت قاجار شوند.(11)

 آرزوی رئیس تیپ فارس برای ریاست جمهوری رضا خان

فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، امروز به وزارت جنگ خبر داد، حال که «بندگان حضرت اشرف» به سر کار بازگشته، ملت فارس «با کمال بیصبری انتظار آن را دارند که حضرت معظمله را به ریاست جمهوری سلام داده و تبریک بگویند.»(12) روشن نیست پس از الغای رسمی جمهوریت و جمهوریخواهی، تلگرام امروز زاهدی آن هم از طرف ملت فارس [!] چه وجهی میتواند داشته باشد.

 تعطیلات اجباری در کرمانشاهان

کارگزاری کرمانشاهان به وزارت امور خارجه اطلاع داد نظر به تهدیداتی که [مستقیم و غیرمستقیم از طرف قشون] صورت میگیرد

ص: 37

ادارات دولتی، کارگزاری و سرحدداری تعطیل کردهاند.(1)

 درخواست ملکفیصل از روحانیان عازم به بینالنهرین

نماینده سیاسی ایران در بغداد، وزارت امور خارجه را باخبر کرد که ملک فیصل «دوستانه تقاضا مینماید از حجج اسلام استدعا کنند ورود خود را به عراق بعد از رمضان قرار بدهند، بشود استقبال شایان نمود.» دیهیم با اشاره به این خبر میافزاید: «خلاصه مقصود این است که ورود ایشان تعویق بیفتد تا عهدنامه انگلیس [و] عراق از مجلس بگذرد.»(2) (ر.ک: ٢٤ فروردین)

 تلفات طاعون در جزیره هنگام

بنابر اطلاعاتی که به طبیب قرنطینه در بندرعباس رسیده در پنج روز گذشته ٥١ نفر در اثر ابتلا به بیماری طاعون درگذشتهاند. در بندرعباس نیز تاکنون ٣١٢ نفر با ماده ضدطاعون واکسینه شدهاند.(3)

 تلگرام رؤسای دوایر دولتی کرمانشاه

رؤسای دوایر دولتی کرمانشاه، با ارسال تلگرامی به مرکز تأکید کردند که کنارهگیری رئیسالوزراء و فرمانده کل قوا موجب اختلاف امور غرب شده، در قصرشیرین و برخی نقاط دیگر دوایر دولتی اشغال شده و این پیشآمد به کرمانشاه هم سرایت خواهد کرد. امضاکنندگان این تلگرام خواستار پایان داده شدن به این بیتکلیفی شدند.(4)

 دستگیری پسران امیرمؤید سوادکوهی

امروز به فرمانده نظامیان استرآباد دستور داده شد پسران اسماعیل خان سوادکوهی (امیرمؤید) را دستگیر کنند. پس از این دستور هژبرالسلطان و سهمالممالک دستگیر شدند.(5)

 مأمور شوروی در میان ترکمنها

امروز مرادُف که از نگاه منابع انگلیسی عامل شوروی برای فعالیت در میان طوایف ترکمن است، وارد بندرجز شد.(6)

 یکشنبه

٢٤ فروردین ١٣٠٣

١٣ آوریل ١٩٢٤

٨ رمضان ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی و معرفی کابینه جدید

جلسه مجلس شورای ملی امروز تشکیل شد و پس از طرح تعدادی از اعتبارنامه های نمایندگان که به واسطه مخالفت برخی، بررسی آنها به جلسه آینده موکول شد. سپس معرفی دولت جدید مطرح گردید. در این جلسه رضا خان، رئیسالوزراء، و وزرای پیشنهادی او حضور داشتند. رضا خان با اشاره به رأی اعتماد مجلس به او، وزرای پیشنهادی خود را چنین معرفی کرد: ذکاءالملک وزیر امور خارجه، مدبرالملک وزیر مالیه، معاضدالسلطنه وزیر عدلیه، امیراقتدار وزیر پست و تلگراف، مشارالدوله کفیل فواید عامه، میرزاقاسم خان صوراسرافیل کفیل وزارت داخله. رضا خان گفت که وزیر معارف، متعاقباً معرفی میشود. آنگاه ذکاءالملک برنامه دولت را برای نمایندگان قرائت کرد: «تشیید روابط حسن ه با دول متحابه، تکمیل قوای دفاعیه مملکت و گذرانیدن قانون خدمت نظامی عمومی... گذرانیدن قانون سجل احوال... گذرانیدن امتیاز نفط شمال... توحید اوزان... تأسیس پست هوایی ...» مقرر شد این برنامه میان نمایندگان توزیع شود تا به بحث و گفتوگو درآید.

همچنین در این جلسه، ابلاغ ١٢/١ بودجه سالیانه به دولت تصویب شد.(7) ١٢/١ بودجه معادل ١.٨٨٢.٠٠٠ تومان بود.(8)

 دستور اکید رضا خان به خلع سلس_له قاجاریه

رضا خان امروز، احتمالاً پس از معرفی وزراء در مجلس، در تلگرامی که به امرای لشکر جنوب، غرب، شمال غرب، شرق و رؤسای تیپ شمال و فارس فرستاد تأکید کرد «لازم است برای خلع سلسله قاجاریه اقدامات جدی و مؤثری به عمل آید زیرا عدم موفقیت در این قسمت حاکی از ضعف قشون خواهد بود.»(9) عین این دستور روز ١٦ فروردین نیز از طرف وزارت جنگ به امرای قشون نیز صادر شده بود.

 گزارش امیرلشکر غرب از اقدامات ضدقاجار خود

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز خبر داد که در اغلب نقاط غرب اهالی هیجانات خود را افزایش دادهاند و با ارسال تلگرام هایی خواستار به کرسی نشاندن تقاضا های خود هستند. وی افزود: «کلیه دوایر دولتی را به استثنای قشونی اشغال و از مخابره تلگراف خانه ها و حرکت پست جداً ممانعت مینمایند.» امیرلشکر غرب توضیح داد هر نقط های از غرب که به این مرحله از اعتراض نرسیده، وی در حال رساندن آن است. او در انتها پرسید که اگر با این روشها نیز پاسخی از مرکز نرسید چه کار باید کرد؟ به این تلگرام پاسخی داده نشد.(10)

 گزارش امیرلشکر شم__ال غ__رب از تلاش های ضدقاجار قشون در آذربایجان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی به

ص: 38

رضا خان گزارش داد که تلگرام های متعددی با تأکید بر تغییر سلطنت از شهر های مختلف به تهران فرستاده میشود. از تبریز هم «تلگرافاً به اطلاع نمایندگان رسانیدهاند اگر تا دو روز دیگر جوابی نرسد ادارات دولتی را ضبط خواهند نمود.» امیرلشکر شمال غرب این را هم افزود که نرسیدن جواب از مرکز [تأثیرات منفی روی اقدامات میگذارد.](1)در ذیل این تلگرام چنین پاسخ داده شد: «عجالتاً به این قبیل عملیات خاتمه دهید تا دستور جدید صادر شود. فقط با نزاکت، اهالی میتوانند مقاصد خود را اظهار دارند.»

 پاسخ منفی مراجع تقلید به اقامت در کرمانشاه

در پی درخواست ملک فیصل پادشاه عراق از ایران برای به تعویق افتادن زمان ورود روحانیان به عراق (ر.ک: ٢٣ فروردین) و ابلاغ این موضوع به ایشان، آیات سیدابوالحسن اصفهانی و محمدحسین نایینی امروز از کرند تلگرامی به وزارت امور خارجه فرستادند. در این تلگرام آمده بود: «تلگراف محترم در کرند رسید. اگر در کرمانشاه رسیده بود اهالی اصرار داشتند، توقف ماه مبارک صحیح بود، لکن حالا در این حدود توقف غیرممکن، مراجعت هم وهنی است عظیم که بالاتر از آن نیست. استقبال [مقامات بینالنهرین] هم اهمیتی ندارد. انشاء الله تعالی به توسط جنرال قونسول بغداد اقدام عاجل فرمایید و در پل ذهاب دوشنبه جواب برسانید که بدون تعطیل حرکت کنیم. انشاء الله تعالی. الاحقر ابوالحسن الموسوی اصفهانی، احقر محمدحسین غروی نائینی.»(2)

 تقاضای امیرلشکر اسماعیل خان برای عزیمت به تهران

امیرلشکر اسماعیل خان، والی آذربایجان، امروز از رضا خان تقاضا کرد اجازه آمدن به تهران و «عرض راپورت های حضوری» را به او بدهد. او علت این درخواست را در لفافه چنین بیان کرد: «عموم اهالی این سامان از چاکر نه بیم دارند و نه امید. با مشاهده سیاست غلط همقطارانی که هر روز یک سکته بزرگی به پیشرفت کار میزنند» لازم به این دیدار حضوری است.(3)

 مرخصی یا استعفا

فضل الله زاهدی امروز به دلیل آن چه که «امور زندگانی شخصی» خواند، از وزارت جنگ تقاضا کرد یا دو ماه مرخصی به او داده شود و یا با استعفای او موافقت گردد. وی در تلگرامی که امروز به تهران فرستاد خستگی و خدمات شبانهروزی خود را نیز مطرح کرد که منجر به خستگی روحی شده است.(4) در ذیل این برگه تلگرام از قول رضا خان نوشته شده «تمام پیشنهادات و مقاصد خودتان [را] به مرکز اطلاع دهید تا انجام شود که با استرضای خاطر مشغول خدمت باشید.»

 حضور بیمورد نمایندگان انگلیس در خاش

حاکم دزداب میگوید خاش که تا چندی پیش تحت اشغال نظامی انگلیس بود، اکنون تحویل دولت ایران شده است. با این حال انگلیس یک نفر «مأمور پلیتیکی» به نام ماژور دنیس را در خاش مستقر کرده که ضرورتی ندارد، چرا که انگلیس در خاش نه امور سیاسی دارد و نه منافع تجاری. حاکم دزداب افزود که انگلیس در دزداب سرکنسولگری دارد و همه امور این منطقه را میتواند از طریق او انجام دهد. «برای قطع نفوذ خارجی و بسط نفوذ و اقتدار دولت به موقع است بودن مأمور خارجی در خاش موقوف و از طرف دولت یک نفر نایبالحکومه در تحت دستورالعمل حکومت دزداب برای محل مزبور معین شود که با معاضدت قشونیها به امورات و دعاوی سکنه و بلوچها رسیدگی» کند. حاکم دزداب در این گزارش میافزاید اکنون ١٥٠ خانواده زرتشتی مسلمان شده در خاش و اطراف آن زندگی میکنند؛ طوایف بلوچ هم هستند. خاش استعداد زیادی برای آبادانی دارد. چند رشته قنات و ساکنان فراوان ضامن این آبادانی است.(5)

 ضارب مدیر روزنامه صدای اصفهان در خوزستان

به گزارش فرمانده قوای خوزستان، شعبان نام که سال گذشته به جان مدیر روزنامه صدای اصفهان سوءقصد کرد اکنون در خوزستان است. شعبان برای کسب معیشت به خوزستان آمده، اما طبق نظر حاکم اصفهان حق بازگشت به اصفهان را ندارد.(6)(ر.ک: ٥ مرداد ١٣٠٢)

 نگرانی سرکنسولگری بغداد از کشیش های کلدانی

سرکنسولگری ایران در بغداد، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به دیدار اخیر کشیشها و رؤسای طوایف غیرمسلمان با امیرفیصل نوشت که خلیفه کلدانی های کردستان که اخیراً به بغداد آمده، در دیداری که با من داشت از تصمیم خود برای تأسیس مدرس های در کرمانشاه میگفت. «البته خاطر اولیای دولت کاملاً مستحضر است که این کشیشها چه زحمتها برای دول اسلامی فراهم و موجب دخالت اجانب به اسم محافظه اقلیت گردیدهاند.» سرکنسول میافزاید که عثمانیها به همین دلیل بود که رؤسای روحانی جماعت غیرمسلم را از اتباع خارجی قبول نمیکردند. وی خواستار تهیه قانونی برای جلوگیری از نفوذ این کشیشها در بلاد اسلامی گردید.(7)

 پیشنهاد طهماسبی برای توسعه زبان فارسی در آذربایجان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز به رضا خان پیشنهاد کرد بررسی های عمیق نشان میدهد که اگر مأموران ادارات کشوری مثل مالیه و نظمیه، به ویژه آموزگاران مدارس آذربایجان تغییر کنند دو اثر مفید در پی خواهد داشت: «یکی زبان فارسی ترویج پیدا خواهد کرد؛ دیگر از نقطهنظر سیاست و اداری [امور ایالت پیشرفت میکند،] چون مأمورین آذربایجان علاقه بستگی و ملکی دارند، آن طور که باید و شاید در پیشرفت امور اداری و سیاست دولت جدیت ندارند.»(8)

 نفت ایران در گزارش جریده انفرماسیون

نشریه اقتصادی انفرماسیون چاپ فرانسه در گزارشی از تولید نفت در ایران توسط کمپانی نفت انگلیس و ایران، مینویسد که نیاز به تولید بیشتر فرآورده های نفتی باعث شده که انگلیس تأسیسات نفتی مربوط را به نحوی افزایش دهد که بتواند ١٥٠ درصد بر مقدار تولید خود بیفزاید. این نشریه مینویسد با این افزایش تولید نفت، ایران سومین تولیدکننده نفت جهان خواهد بود. روزنامه ایران، امروز با چاپ این گزارش پرسید چگونه است که ایران از حیث تولید نفت حائز رتبه سوم قرار گرفته اما از نظر گرسنگی و بینوایی در حال قالب تهی کردن است؟ نویسنده میافزاید این تولید باید اقتصاد ایران را نجات دهد و باعث ورود صنایع بزرگ گردد، اما «فقط سی هزار عمله بدبخت آن هم با کدّ یمین و عرق جبین از این خوان نعمت استفاده» مینمایند. روزنامه ایران بیآنکه بتواند پاسخ درستی به پرسش خود بدهد، علت عقبماندگی ایران

ص: 39

را فقدان وسایل حمل و نقل عنوان میکند[!](1)

 جشن امیرلشکر جنوب برای بازگشت رضا خان به قدرت

به گزارش کارگزاری اصفهان، امشب به مناسبت بقای زمامداری رئیسالوزراء از طرف امیرلشکر جنوب مجلسی آراسته شد که در آن شاهزادگان نصرتالدوله، صارمالدوله، سردارمعظم خراسانی و رؤسای ادارات شرکت داشتند. در این مراسم آتشبازی هم برپا شد.(2)

 اعتراض به انتخابات استرآباد

حاجشیخ محمدحسین مجتهد استرآبادی و جمعی از تجار با حضور در تلگراف خانه استرآباد و ارسال تلگرام به مجلس شورای ملی نوشتند که انتخابات این شهر به زور سرنیزه نظامیان برگزار شده است. آنها نوشتند که روح ما هم از انتخاب سیدمحمدعلی شوشتری باخبر نیست. «تا امروز هر چه در باب انتخابات اقدام نمودهاند به قوه سرنیزه بوده است.»(3)

 بازداشت ٣٦ تن در رشت

به نوشته منابع انگلیسی، سرتیپ محمدحسین آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز ٣٦ ایرانی را دستگیر کرد. اتهام آنها ایجاد ناآرامی بود. این منبع میافزاید که این افراد با تشکل های کمونیستی بادکوبه در ارتباط هستند.(4)خبر های تکمیلی حاکی است که پنج تن از دستگیرشدگان از صاحب منصبان ساخلو انزلی هستند. اینان در ٥٠٠ قبضه اسلح های که کمیته انقلاب در بادکوبه به ایران ارسال کرده بود، دخیل بودند. قرار بود تفنگها به جنگل ارسال گردد.(5)

 کشتی حامل محمولات نظامی در بوشهر

کشتی بخار هونن فلز وابسته به خط کشتیرانی هانزا از بندر برمر وارد بوشهر شد. این کشتی حامل ١٤ کامیون با تریلر و ٢٣ دستگاه ماشینآلات دیگر است. گفته میشود این دستگاه ها برای ساخت یک کار خانه فشنگسازی به کار گرفته خواهد شد. احتمال دارد این ماشینآلات مربوط به کار خانه مهماتسازی جاجرود باشد که قرار است در آن ناحیه تأسیس گردد.(6)

ص: 40

 دوشنبه

٢٥ فروردین ١٣٠٣

١٤ آوریل ١٩٢٤

٩ رمضان ١٣٤٢

(تصویر) احداث اولین خط لوله انتقال نفت مسجد سلیمان به آبادان، سال ١٢٨٩

 ورود علمای بینالنهرین به قصرشیرین

عصر امروز مراجع تقلید و روحانیان بینالنهرین در راه بازگشت به عراق وارد قصرشیرین شدند.(1)

قرار است آقایان چند روزی را در قصر توقف کنند تا اخبار بینالنهرین برسد. «از قرار معلوم روز ٢٤ برج حمل (فروردین) آقایان صاحب الجواهر و آقامیرزامهدی آیت اللهزاده برای انجام مقاصد حضرات آیات به طرف خانقین عزیمت نمودهاند.»(2)

 درخواست مجوز اعدام برای سارقان

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، در تلگرامی که امروز به رضا خان فرستاد، با اشاره به این که برخی از ایلات خلعسلاح نشده در اطراف خرمآباد دست به سرقت های جزئی میزنند، خواست «اجازه فرمایید هر موقع از الوار مزبور دستگیر میشوند برای عبرت سایرین و جلوگیری از تجاوزات آنها فوراً اعدام شوند.»(3)

 تکذیب شایعه برکناری حاکم ارومیه

امیرلشکر شمال غرب خبر داد که کنسول روسیه در ارومیه بنابر خبری که از سفارت روسیه در تهران دریافت داشته اظهار میدارد ظرف چند روز آینده سطوتالسلطنه حاکم ارومیه تغییر خواهد کرد. عبد الله خان طهماسبی افزود که سطوتالسلطنه تا به حال با صحت عمل خدمات خود را انجام داده و اگر قرار باشد وی نیز همچون سرهنگ کلبعلی خان نخجوانی با فشار روسها تغییر کند، سیاست روسیه در این ناحیه حکمفرما خواهد شد و حاکم بعدی تابع روسها خواهد بود.(4)

 دستور همکاری با مأموران روسی دفع ملخ

وزارت جنگ به فرمانده قشون آذربایجان دستور داد با ٢١٠ نفر متخصص دفع ملخ که از روسیه میآیند همکاری کند. این افراد در مشکین، مغان، اجارود، قراداغ، کلیبر و جلفا مشغول کار خواهند شد. «باید یک نفر هم از مأمورین محلی در هر نقطه معین شود که مراقب عملیات بوده و ضمناً در تدارک هزار و پانصد نفر عمله و وسایل نقلیه تسهیلات لازمه به عمل آورده و جریانات را اطلاع دهند.»(5) این دومین باری است که لشکر شمال غرب از این موضوع مطلع میشود. طهماسبی اعتقاد داشت اسباب و لوازمی که باید در اختیار این مأموران روسی گذاشته شود، در آن صفحات یافت نمیشود.(6)

 درخواست تشویق برای رئیس تلگراف خانه کرمانشاهان

مجللالدوله، حاکم کرمانشاهان، امروز از رضا خان خواست با توجه به «صداقت و جانفشانی» شاهزاده محسن میرزا رئیس تلگراف خانه کرمانشاهان، وعده اضافه حقوق یا ترفیع مقام به وی داده شود.(7) احتمالاً منظور از صداقت و جانفشانی اقداماتی است که رئیس تلگراف خانه کرمانشاهان در یک ماه اخیر برای مخابره تلگرام های جمهوریخواهی و تغییر سلطنت به تهران کرده است.

 دستگیری سعیدالسلطنه و واکنش شیخ خزعل

مأموران نظامی حاجسعیدالسلطنه(8)را دستگیر کرده، به ناصری آورده، میخواهند به شوشتر، محل استقرار نظامیان خوزستان منتقل کنند. شیخ خزعل پس از آگاهی بلافاصله تلگرامی به رضا خان فرستاد و ضمن اعلام خبر نوشت که «خارج کردن مشارالیه از این خانه [شاید سعیدالسلطنه در خانه شیخ خزعل دستگیر شده است] باعث سرشکستگی عربستان (خوزستان) و وهن فدوی خواهد بود.» وی خواستار عفو سعیدالسلطنه شد و افزود اگر قرار است تحتالحفظ باشد، در همین خانه او را نگاه داشته، تا دستور مرخصی او صادر شود.(9)

 دستاندازی ایل سنجابی به بینالنهرین

«مأمور عالی اعلیحضرت پادشاه انگلستان مقیم عراق» میگوید امشب ایل سنجابی (کسان قاسم خان سنجابی) با نفوذ به خاک بینالنهرین، از ناحی های در شمال خانقین ٣٧٠ رأس گوسفند را به یغما برده است. غیر از این، افراد ایل با تیراندازی یک اسب را مجروح و سیم های تلگراف منطقه را قطع کردهاند.(10)

 اعتراض ساگینیان به مواضع انجمن نظار ارامنه

سهراب خان ساگینیان، نامزد نمایندگی ارامنه و کلدانی های آذربایجان در مجلس، امروز با ارسال نام های به رئیسالوزراء با این توضیح که در تشکیل انجمن نظار مرکزی ارامنه آذربایجان اعمال نفوذ شده است، خواست که این افراد طبق قانون از افراد صالح و بیطرف انتخاب شوند تا اسباب دردسر و شکایت های بعدی نشوند.(11)

ص: 41

 سه شنبه

٢٦ فروردین ١٣٠٣

١٥ آوریل ١٩٢٤

١٠ رمضان ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. در این جلسه اعضای هیأت دولت غیر از رضا خان حاضر بودند. دستور اصلی جلسه، بررسی برنامه دولت جدید بود. آیت الله سیدحسن مدرس نه به عنوان مخالف بلکه به عنوان ممتنع سخن راند. وی درباره این موضع خود و هم رأی هایش گفت: «ممتنع منتظر عمل است. اگر دید عملیات خوب است جزء موافقین خواهد شد و اگر دید عملیات هیأت دولت موافق مقصدی که دارد نیست، جزو مخالفین محسوب میشود.» مدرس اولویت های مملکت را یکی یکی در ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی و ... برشمرد که نظر به اهمیت آن، این بخش از سخنان مدرس در پاورقی میآید. ذکاءالملک در این جلسه به برخی از اظهارات مدرس پاسخ گفت و در ن هایت از ١٠٥ نماینده حاضر ٨٣ نفر به برنامه دولت رأی اعتماد دادند. ٢٢ نفری که به برنامه رأی ندادند، نظر ممتنع داشتند. جلسه یک ساعت و نیم از نیمه شب گذشته، به پایان رسید.(1)

 دیدار اعضای هیأت دولت با ولیعهد

عصر امروز اعضای هیأت دولت در دربار حاضر شدند و با محمدحسن میرزا ولیعهد ملاقات کردند. در این دیدار هیأت دولت جدید معرفی شد.(2)

 برنامه ورود مراجع و روحانیان به عراق

امروز نمایندگان مراجع تقلید و روحانیان بینالنهرین که دو روز پیش برای هماهنگی با دولت عراق به آنجا رفته بودند، امروز به قصرشیرین بازگشتند و برنامه ورود مراجع تقلید را که در ٩ ماده تنظیم شده بود، به اطلاع آقایان رساندند.

این برنامه میگفت آقایان روز سی فروردین قصرشیرین را به طرف خانقین ترک خواهند کرد و پس از یک روز توقف، دوشنبه به طرف بغداد حرکت میکنند. جزئیات تشریفات و استقبال مقامات و اهالی در برنامه ذکر شده است.(3)

 دستگیری شیخ محمد واعظ

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز خبر داد که شیخ محمد واعظ را دستگیر کرده و در همدان بازداشت است. «شیخ محمد واعظ در معیت علماء [و مراجع تقلید که عازم بینالنهرین بودند] به عراق [= اراک] آمده و مأمور تبلیغات در ناحیه مزبور بوده و شروع به پار های عملیات و مذاکرات کرده بود.»(4)

 دستور وزارت جنگ به تغییر روش در خلع سلطنت قاجاریه

رضا خان امروز از امیرلشکر غرب خواست دست از روش اشغال ادارات دولتی برای تغییر سلطنت بردارد؛ چرا که «عجالتاً سکونت و آرامش [باید] در همه جا برقرار باشد. لذا امر میدهم به فوریت ادارات را از تحت اشغال اهالی خارج که شروع به کار» نمایند.(5)امیرلشکر غرب اعتقاد داشت اگر دعوت به آرامش کنم «باعث دلسردی مردم و عاملین ... این جنبش گردیده و در موقعی که مجدداً احتیاجی به آنها باشد قیام و اقدامی نخواهندکرد و هم دستجات مخالف قوی شده و موقعیت آنها دچار مشکلات و مخاطرات خواهد گردید.» امیرلشکر غرب مایل بود تلگرامی از مرکز، چه از ناحیه رضا خان و چه از طرف مجلس شورای ملی به اهالی غرب فرستاده شود و ضمن دادن وعده هایی برای تغییر رژیم، دعوت به آرامش شوند.(6) وزارت جنگ ضمن تأکید بر عدم اشغال ادارات و شروع به کار، نوشت که «مطالب خود را با رعایت نزاکت به عرض مقامات عالیه برسانند.»(7)

 جشن بازگشت رضا خان در اصفهان

سرهنگ محمدحسین خان، رئیس ارکان حرب لشکر جنوب، امروز خبر داد که به واسطه بازگشت رئیسالوزراء و وزیر جنگ بر مسند کار، نظامیان لشکر جنوب جشن بزرگی در چهلستون و خیابان سپه برپا کردند. در این مراسم که عده زیادی شرکت داشتند، چراغانی و آتشبازی هم بود «و یک شادمانی در تمام شهر به پاس قدردانی نجاتدهنده ایرانی حکمفرما گردید.»(8)

 ورود فرخی یزدی به تهران

فرخی یزدی مدیر جریده طوفان که به دستور رضا خان به کرمان تبعید شده بود، و با وساطت تیمورتاش حاکم کرمان آزاد گردیده، همراه او راهی تهران شده بود، امروز به پایتخت رسید.(9)

 دستور رسیدگی به وضعیت وخیم خلیلی

میرزاعباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام که سال گذشته به دستور رضا خان، به بینالنهرین تبعید شد اما مقرر گردید در کرمانشاه متوقف شده تحت نظر باشد، بارها وضعیت بیپولی و موقعیت بد جسمی خود را به اطلاع رساند، اما توجهی به آن نشد. رضا خان رئیسالوزراء و وزیر جنگ امروز دستور داد ٢٠٠ تومان به او بپردازند و «راجع به معالجه او از حیث طبیب و دوا مراقب باشند که به مشارالیه سخت نگذرد.»(10)

 اسلحه رسانی بختیاریها به طوایف لُر خلعسلاح شده

طوایف قایدرحمت و دالوند که خلعسلاح شدهاند از طرف بختیاریها تشویق میشوند که در برابر احشام، میتوانند سلاح بگیرند. «مقداری اخیراً اسلحه گرفته»اند. لشکر غرب پس از اطلاع از موضوع، نظامیان خود را برای خلع سلاح دوباره طوایف یاد شده آماده کرد. امیرلشکر غرب امروز از مرکز خواست از طریق لشکر جنوب از اقدامات بختیاریها جلوگیری شود.(11)

 ابراز نیاز لشکر شرق به سالارمعتمد

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، در تلگرامی به وزارت جنگ، با اشاره به نبود پست نظامی در برخی از نقاط مرزی که تحت نظارت این لشکر باید باشد، تأکید کرد که «امثال وجود سالارمعتمد ن هایت لزوم را داشته؛ خصوصاً در این موقع که سالارمعتمد ن هایت خدمتگذاری را نموده» است.(12)

 انگلیس در پی اخذ امتیاز نفت کویت، بحرین، نجد

کارگزاری بندرعباس خبر میدهد که یک شرکت نفتی انگلیس، فعالیت خود را برای گرفتن امتیاز نفت کویت، بحرین و نجد آغاز کرده، نماینده آن «ماژور همس» در منطقه فعال است.(13)

ص: 42

 هزینه تلگرام های جمهوریخواهی و تغییر سلطنت

قلعهبیگی آستارا، نایب ٣ احمد، امروز به امیرلشکر شمال غرب خبر داد که تاکنون نزدیک به یکصد تومان پول تلگرام های ارسالی از آستارا به تهران بوده است. [این تلگرامها برای جمهوریخواهی و سپس خلع سلطنت قاجار خرج شده است.] وی نوشت که این مبلغ را «ملیون آستارا» خرج کردهاند اما دیگر قدرت هزینه بیشتر را ندارند. «لذا مقتضی است امر فرمایید به راپرت های بنده و تلگرافچی اکتفا شود» یا هزینه ادامه کار پرداخت گردد.(1)

 پرسش از حرکت سردارعشایر به تهران

وزارت جنگ، امروز از رئیس تیپ فارس پرسید سردارعشایر صولتالدوله برای حرکت به تهران چه تصمیمی گرفته است؟ «چون سردارعشایر به نمایندگی مجلس انتخاب شده است قدغن فرمایید اطلاع دهند که مشارالیه به طهران میآید یا خیر؟»(2)

 التجاء سعیدالسلطنه به سیدالمحققین

سعیدالسلطنه که دیروز به دست مأموران نظامی دستگیر شد، با ارسال تلگرامی به سیدالمحققین نوشت که من سوار بر کشتی عازم بوشهر بودم که نظامیان مرا پیاده کرده، وسایلم را تفتیش نمودند و پس از آن که چیزی نیافتند در حال انتقالم به شوشتر هستند. «از اول عمر تا حال همچون اقدامی برای بنده نشده زیرا که به جز امور شخصی خود به کاری مداخله نکردهام و هنوز متحیرم این اقدامات برای چیست؟»(3) سیدالمحققین برادر سعیدالسلطنه بود.

 رفع اضطراب و تشویش از اهالی ارومیه

مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، نوشت که اضطراب و تشویشی که در پی اعلام حرکت امیرلشکر شمال غرب به تهران در میان اهالی [جنگزده] ارومیه حاکم شده بود، «به حمدلله طولی نکشید که مجدداً تلگراف رفع کنارهجویی حضرت اشرف آقای رئیسالوزراء به ارومیه رسیده اضطراب و تشویش اهالی تا اندازه[ای] مرتفع، مشغول کسب و کار خود شدند.»(4)

 پایان کار «ترور» در بوشهر

امروز مأموریت سرهنگ دوم آرتور پرستو ترور به عنوان سرکنسول انگلیس در بوشهر پایان یافت.(5)

 مدارس کمپانی نفت جنوب در خوزستان

وزارت امور خارجه امروز گزارش کارگزاری خوزستان را درباره تأسیس و چگونگی اداره مدارس توسط کمپانی نفت جنوب به وزارت معارف فرستاد.

در این گزارش آمده است که کمپانی یادشده در صدد تأسیس مدرسه در دزفول است. مدرسه این کمپانی در شوشتر چنان تسهیلاتی فراهم کرده که نظر اولیای اطفال ایرانی را به خود جلب کرده و مدرسه دولتی شوشتر نزدیک به انحلال است. کمپانی نفت جنوب ماهی ٣٠٠ تومان برای این مدرسه هزینه میکند.

در این گزارش آمده است اگر وزارت معارف فکری به حال مدارس خود نکند «کلیه معارف این ایالت دستخوش نظریات و افکار خارجی خواهد گردید.»(6)

ص: 43

 چهارشنبه

٢٧ فروردین ١٣٠٣

١٦ آوریل ١٩٢٤

١١ رمضان ١٣٤٢

 ابلاغ نظر وزارت جنگ در تغییر سلطنت به فرماندهان نظامی آذربایجان

امیرلشکر شمال غرب، امروز نظر جدید رضا خان را در خصوص تغییر سلطنت به همه فرماندهان نظامی آذربایجان ابلاغ کرد. وی خطاب به آنان نوشت که «از اقدامات سابق [تعطیلی ادارات و سازمان های دولتی و ارسال فل های تلگرام به مرکز] صرفنظر نموده، فقط اهالی میتوانند مقاصد خودشان را با نزاکت به مرکز اظهار دارند.»(1) شاید به همین دلیل امروز تلگرامی که از اهر خطاب به محمدحسن میرزا ولیعهد فرستاده شده بود، از تهران برگشت خورد. تهران به تلگراف خانه اهر نوشت مخاطب را محمدحسن میرزا نوشت هاید که شناخته نمیشود. «اگر چنانچه به مقام ولایتعهد باید برسد چون مطلب از نزاکت خارج است نمیتوان به مقصد برساند.»(2)

 قطع سیم تلفن خوانسار به گلپایگان توسط قشون جمهوریخواه

«شرکت کل تلفن ایران» امروز به وزارت جنگ خبر داد که نظامیان وابسته به لشکر غرب یک هفته قبل سیم تلفن خوانسار به گلپایگان را قطع کرده و آن را به تلگراف خانه وصل کردهاند؛ و نیز دستگاه تلفن گلپایگان را نیز بردهاند. شرکت کل تلفن ایران با اشاره به لطماتی که به حیثیت و اعتبار این شرکت خورده، خواستار صدور دستور به امیرلشکر غرب برای اتصال سیم تلفن و اعاده دستگاه برده شده گردید. از پاسخی که لشکر غرب به این مسئله داد روشن میشود که این اقدام برای ارسال تلگرام های ساختگی و پرحجم لشکر غرب به مرکز بوده که بدون پرداخت هزینه به تلگراف خانه انجام شود.(3)

 ورود هواپیماها به ایران

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ شمال، خبر داد که سه دستگاه آیروپلان که به وسیله کشتی از بادکوبه به ایران حمل شده بود، رسید.

مسئولیت این هواپیماها با «مسیو گریگوریان» است. قرار است چهار دستگاه باقیمانده پرواز کنند و به ایران بیایند.(4) گریگوریان یک مهندس ارمنی مستخدم دولت ایران بود. هواپیماها توسط یک کار خانه آلمانی مستقر در شوروی ساخته شده بود.(5)

 تمایل مسافرت گروهی از پارسیان هند به ایران

منیعالملک، نماینده سیاسی ایران در بمبئی، امروز به وزارت امور خارجه، خبر داد که چند تن از اعضای «انجمن ایران لیگ» و گروهی از طرف انجمن زرتشتیان ایرانی مقیم بمبئی تمایل خود را برای مسافرت به ایران اعلام کردهاند. وی توضیح داد که این مسافرت قرار بود سال گذشته انجام شود، اما «وضعیات

ص: 44

گذشته ایشان را متوقف» کرد. [شاید منظور تنش های سیاسی و جابهجایی دولتها در سال گذشته باشد.] کنسول ایران در بمبئی افزود که انجمن ایران لیگ از مهمترین تجمعات پارسیان هند است و ریاست آن را «سر هرمز جی» به عهده دارد. وی یکی از سرمایهداران مطرح پارسیان هند است و با کمک او تاکنون چند خیریه در یزد و کرمان تأسیس شده است. منیعالملک از وزارت امور خارجه خواست مأموران سرحدی در دزداب و دیگر کارگزاران در جریان سفر این گروه قرار گیرند؛ به ویژه در کرمان و یزد رضایت خاطر ایشان فراهم گردد.(1)

 مادر آقا خان در راه ایران

مادر «سلطان محمدشاه آقا خان»، رهبر فرقه اسماعیلیه، خواستار ورود به ایران و زیارت مرقد ثامنالائمه است. وی چند روزی است که هند را به مقصد عتبات عالیات ترک کرده، پس از پایان ماه رمضان، از راه بغداد وارد کرمانشاه خواهد شد تا راهی خراسان شود. آقا خان در دیدار اخیر خود با مأمور سیاسی ایران در هند، این موضوع را به اطلاع او رساند و تقاضا کرد دولت ایران موجبات تسهیل سفر وی را فراهم کند.

منیعالملک، کنسول ایران در بمبئی، این خبر را امروز به وزارت امور خارجه فرستاد و افزود: «لازم به توضیح... [نیست] که تا چه اندازه حضرت آقا خان طرف احترامات گروه[ های] مختلفه هندوستان و ایرانیان مقیم هندوستان بلکه مورد پرستش قسمتی از جماعت هندو و منظورنظر و ملاحظه اولیای دولت فخیمه انگلیس میباشد.»(2)

 اعتراض سفارت ایران به سانسور مکاتبات

سفارت کبرای ایران در مسکو، امروز با ارسال یادداشتی به کمیساریای ملی امور خارجه دولت شوروی نسبت به سانسور مکاتبات این سفارت خانه اعتراض کرد و نوشت که متأسف است که مراسلات رسیده به این نمایندگی غالباً آسیب دیده است. در این نامه آمده است: «سفارت کبری ... از این که برای کمیساریای امور خارجه ممکن نشده است مقصرین معاینه مکاتب واصله به [نمایندگی های مختلف ایران در خاک شوروی را]... مشخص و معین کنند، ولی امیدوار است که در آتیه این قبیل وقوعات رخ نداده و محمولات پستی در کمال مصونیت به مقصد خود» برسد.(3)

 پنجشنبه

٢٨ فروردین ١٣٠٣

١٧ آوریل ١٩٢٤

١٢ رمضان ١٣٤٢

 هشدار میلسپو به کسر بودجه فاحش

منابع انگلیسی نوشتند که میلسپو امروز با رضا خان دیدار کرد و به او گفت که هزینه های تحمیل شده به خزانه بابت جمهوریخواهی در دو ماه گذشته به انداز های بوده که موجودی خزانه به شدت کاسته شده است. میلسپو یادآور شد که قشون نتوانسته است عوایدی را که [قول داده بود] جمعآوری نماید. مشخصاً جمعآوری عواید در همدان و شیراز به تأخیر افتاده است. میلسپو تأکید کرد: «اگر این وضعیت ادامه یابد کسر بودجه فاحش پیش رو خواهد بود.» رضا خان در این دیدار قول مساعد داد که قشون در جمعآوری درآمدها اقدام نماید.(4)

 اعتراض وزارت مالیه به تعطیلی اجباری ادارات مالیه غرب

وزارت مالیه امروز در نام های به وزارت جنگ با اشاره به این که «اخبار موحشی از ادارات مالیه عراق (اراک)، گروس و بروجرد راجع به تعطیلی اجباری دوایر مالیه» میرسد، درخواست کرد در پایان دادن به این وضع اقدام شود. وزارت مالیه که میدانست این اقدامات توسط قشون صورت میگیرد، به همین دلیل نامه خود را به وزارت جنگ ارسال کرد و افزود: «محتمل است تنزل عایدات در برج جاری تعویق پرداخت وجوهات سایر وزارت خانه ها را ایجاب و الزام نماید.»(5)

 ابتکار روزنامه نسیم صبا در هجو رضا خان

روزنامه نسیم صبا در شماره امروز خود با درج مقال های تحت عنوان «توشیح عقاید» سطور این نگاشته را به نحوی زیر هم چیده که با کنار هم گذاشتن کلمات اول هر سطر این عبارت به دست میآید: «رضا خان بیسواد که وزرای خود را نتوانست به مجلس معرفی بنماید، چطور لایق ریاست جمهور است؟ تأمینات نمیگذارد آزادانه بنویسیم، لذا موشح عقاید حقهبازان را مینویسیم.»(6)

 احتمال حضور همسر احمدشاه در تبریز

وزارت جنگ امروز با ارسال تلگرامی به لشکر شمال غرب خبر داد که بنابر اطلاعات رسیده بدرالملوک، همسر احمدشاه، به همراه موسی خان و تقی خان اول ماه مبارک رمضان به طرف آذربایجان حرکت کردهاند. آنها یک قبضه شمشیر و نوشته هایی همراه دارند که میخواهند به دست افراد معینی برسانند. «گویا به منزل عزت الله خان نامی که حدساً از اعضای مالیه است ورود مینمایند.»

وزارت جنگ ضمن دادن علائم ظاهری موسی خان و تقی خان خواست تحقیقات لازم در این باره انجام شود و نتایج آن به اطلاع وزارت جنگ برسد.(7)

 گزارشی از اقدامات روسها در گیلان بعد از کنارهگیری رضا خان

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز

ص: 45

گزارشی محرمانه از فعالیت مأموران روسی در گیلان هنگام استعفای وزیر جنگ و رئیسالوزراء برای وزارت جنگ فرستاد. آیرم مینویسد روسها تا جایی که توانستند تجار را تهدید و تطمیع کردند که بازار را تعطیل نکنند و تلگرامی در خصوص حمایت از رضا خان به مرکز نفرستند. روسها تهدید کردند هر کس دکان خود را تعطیل کند به او اجازه تجارت با روسیه داده نخواهد شد. او میگوید شایعاتی هم از طرف روسها مبنی بر آمدن احمدشاه، رفتن رضا خان، ورود کشتی های جنگی به سواحل شمالی ایران و... پخش میشد. «با این حال موفقیتی حاصل نکرده و سر خوردند... آخرین خیال فرزندان کمون این بوده است که بنزین های آیروپلانها را محرق نمایند» که جلوگیری شد. آیرم افزود با این حال وقتی جشنی برای پسگیری استعفا و بازگشت رضا خان به کار برقرار شد، روسها در مراسم شرکت کردند «و تبریکات صمیمانه تقدیم» نمودند.(1)

آیرم در نامه محرمانه دیگری دوره کوتاه جمهوریخواهی و تغییر سلطنت را موقعیتی توصیف کرد که توانست عیار ارادت اشخاص مختلف را نشان دهد. او افزود سروش و سپهدار اعظم از هر کاری در این جهت دریغ نکردند و شایسته قدردانی هستند.(2)

 نظر رضا خان درباره نماینده ساوجبلاغ

وزارت داخله در تلگرامی به ایالت آذربایجان، انتخابات ساوجبلاغ را مخدوش اعلام کرد. وزارت داخله با استناد به عقیده انجمن نظار ساوجبلاغ، انتخابات این ناحیه را تجدیدپذیر عنوان کرد؛ «مضافاً حسبالامر مبارک بندگان حضرت اشرف، آقای آقاسیدمحمدرضای مساوات را معرفی مینماید که چون ایشان از مبرزین ملت هستند... یک چنین صالحی از ساوجبلاغ به سمت نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شود.»(3) ابطال و تجدید انتخابات ساوجبلاغ در اسفندماه توسط والی آذربایجان پیشنهاد شده بود. (ر.ک: ٧ اسفند ١٣٠٢) علت ابطال، مخدوش بودن آراء نبود، بلکه جلوگیری از ورود حاجبابا شیخ کردستانی به مجلس بود.

 نامه وزارت امور خارجه افغانستان به سفارت ایران در کابل

وزارت امور خارجه افغانستان در نام های به سفارت ایران در کابل از انتقال اجباری یک نظامی افغان به خاک ایران خبر داد. این نظامی افغان که برای رسیدگی به کالا های قاچاق به مرز سیستان رفته بود، با اسلحه خود ربوده شده به خاک ایران منتقل شد. وزارت امور خارجه افغانستان خواستار استرداد نظامی یادشده و جلوگیری از وقایع مشابه شد.(4)

 توقیف نشریه ناهید

به نوشته روزنامه کوشش، نشریه ناهید، امروز برای چندمین بار تعطیل شد. ناهید با زبان کاریکاتور به بررسی مسائل روز میپرداخت.(5)

 شرح تهاجم مسعودالدوله به آقازاده

بنابر گزارش حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، دیشب شاهزاده مصطفیمیرزا مسعودالدوله «برای استرداد مصالحه ملکی که در تربت داشته نزد آقای آقازاده [میرزامحمد آیت اللهزاده خراسانی] رفته، پس از مذاکرات، که از طرف آقا جواب داده میشود... آقا مصطفی میرزا ریش آقا را گرفته و توی عمامه آقازاده زده» است. حاضران مسعودالدوله را کتک زده، بیرونش میکنند. «امروز دوازده مدرسه طلاب و کلیه مجتهدین در مسجد گوهرشاد جمع که باید مصطفی میرزا در مسجد تنبیه شود.» حسین خزاعی در ادامه مینویسد که پس از مشورت با حاکم به این نتیجه رسیدیم که مسعودالدوله در محل حکومتی توقیف شود و سپس رئیس نظمیه و شجاعالتولیه را برای استرضای خاطر آقازاده به خانه وی بفرستیم. این کار انجام شد، اما «پس از رضایت معظمله نیم ساعت به غروب با شجاع تولیه و مصطفی میرزا خدمت آقا رسیده، طلاب در مسجد اجتماع و به منزل آقا حمله نموده» مصطفی میرزا را کتک زدند. وی مجروح و بدحال است.(6)

 شش کشته و یک زخمی در حمله به کاروان

امروز یک کاروان که کاه حمل میکرد مورد تهاجم ده نفر کُرد قرار گرفت. این حادثه در راه خوی به قطور و در کاوانسرای شاهعباسی رخ داد.

در پی این تهاجم شش تن از همراهان کاروان کشته و یک نفر مجروح شد. فرمانده قوای سلماس عد های نظامی را برای دستگیری مرتکبین روانه کرد.(7) منابع انگلیسی معتقد بودند این حوادث توسط اتباع سیمیتقو انجام میشود.(8)

 عریضه تاتارها برای ر هایی زنان خود از دست ترکمنها

سرکنسولگری ایران در بادکوبه امروز با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه، با ضمیمه کردن عریضه گروهی از تاتارها به گزارش خود نوشت که ترکمنها دختران این تاتارها را با خود به ایران بردهاند.

وی افزود که دو تن از این تاتارها برای بازگرداندن دختر و خواهر خود راهی استرآباد و گمیشتپه میشوند، اما دچار گرفتاری شده موفق به بازگرداندن خویشان خود نمیشوند. تاتارها عرض حالی هم به کمیته اجرایی در بادکوبه داده و خواستار رسیدگی مقامات محلی شدهاند.(9)

 پیگیری بدهی احمدشاه به انگلیس

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس، با ارسال نام های خطاب به وزیر امور خارجه، با اشاره به نامه های پیشین سر پرسی لورن و مسیو مانسن نوشت که مخارج انجام شده توسط شاه هنگام عبور از بینالنهرین، مساعده بوده و باید اکنون مسترد شود. «چنانچه شخصاً در این موضوع اقدامی بفرمایید مانع و محظوری برای پرداخت فوری مبالغی که باقی مانده است نخواهد بود.»(10)

 اعلامیه قشون استرآباد در علت دستگیری پسران امیرمؤید

قشون استرآباد با نصب اطلاعیه هایی در معابر شهر علت دستگیری پسران امیرمؤید اسماعیل خان سوادکوهی را توضیح داد: «این دو برادر با پدرانش [= پدر خود] و تمام رعیت... ضرر های زیادی به دولت خود وارد ساخته... قصد سرکشی داشته... بدون مخارجی دستگیر» شدند.(11) (ر.ک: ٢٣ فروردین)

 نامه اهالی الموت به مجلس شورای ملی

اهالی بلوک الموت با ارسال نام های به مجلس شورای ملی نوشتند که عرض حال آنها در طول چهار دوره گذشته مجلس شورای ملی گوش شنوایی نداشته است. اهالی الموت از این که شاهزاده عزّالدوله

ص: 46

به موجب یک فرمان مخدوش از ناصرالدینشاه، میخواهد املاک اجدادی و موروثی آنان را به تصرف خود درآورد شاکی بودند.(1)

ص: 47

 جمعه

٢٩ فروردین ١٣٠٣

١٨ آوریل ١٩٢٤

١٣ رمضان ١٣٤٢

 ارسال لایحه امتیاز نفت شمال به مجلس

روزنامه کوشش در شماره امروز خود خبر داد که دولت لایحه اعطای امتیاز نفت شمال را به مجلس شورای ملی فرستاده است. این لایحه چاپ و بین نمایندگان توزیع شده است.(1)

 تأکید مأموران شوروی به همکاری ایران در دفع ملخ

مأموران روسی در ایران، در نام های به رضا خان، اطلاع دادند که «تولید ملخ در خاک ایران شروع شده» است، اما برخلاف مواعید گذشته همکاری لازم در نقاط تعیین شده صورت نمیگیرد. در این نامه آمده است که عدم همکاری ایران «باعث خنثی ماندن و لغو گردیدن تمام تهیه ها و اقدامات عملیات دفع ملخ گردیده و مورث خسارات عمده و اسباب بدبختی های بیشمار برای اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی» خواهد بود.(2) در همین حال عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امشب خبر داد که مأموران دفع ملخ شوروی وارد شده و نظامیان مراقب رفتار آنها هستند.(3)

 فرار یک سرباز انگلیسی از عراق به ایران

عبدالرحمان، سرباز هندیالاصل قشون انگلیس، که در موصل خدمت میکرد، ضمن فرار، از ناحیه سردشت وارد ایران شد و خود را تسلیم رئیس پست نظامی ایران کرد. عبدالرحمان را به ساوجبلاغ منتقل کردند. او میگوید «به واسطه انزجار از خدمت [در قشون] انگلیس فرار اختیار نموده است.» امیرلشکر شمال غرب امروز این خبر را به وزارت جنگ فرستاد و کسب تکلیف کرد.(4)

 هشتادودو ایرانی منتظر ورود به وطن

هشتادودو تن از اهالی اردبیل که مردانشان در روسیه کارگری میکردند، با اجازه کنسول ایران در بادکوبه به آستارای روس آمده منتظر ورود به ایران هستند. لشکر شمال غرب با ارسال این خبر افزود: «نظر به این که اجازه مزبور دارای ویزای حکومت روس نیست مانع از عبور آنها به خاک ایران» میشوند.(5)

 شنبه

٣٠ فروردین ١٣٠٣

١٩ آوریل ١٩٢٤

١٤ رمضان ١٣٤٢

 مخالفت با اعتبارنامه تیمورتاش

در جلسة امروز مجلس شورای ملی ناصرالاسلام با اعتبارنامه سردارمعظم خراسانی (تیمورتاش) مخالفت کرد. علت مخالفت او اعدام هفت نفر توسط تیمورتاش در گیلان، در زمان حکومت بر این ایالت بود. ناصرالاسلام، تیمورتاش را قاتل توصیف کرد که لیاقت نشستن بر کرسی مجلس را ندارد. در این جلسه فوریت بررسی لایحه امتیاز نفت شمال برای سپردن به کمپانی سینکلر تصویب شد.(6) آیت الله مدرس نیز پیشنهاد کرد همان طور که در دوره چهارم کمیسیونی ویژه برای نفت تشکیل شده بود در این دوره نیز چنین کمیسیونی تشکیل شود. این پیشنهاد مدرس تصویب شد.(7)

 دیدار کمیته های جمهوریخواهی با رضا خان

امروز کمیته های فعال جمهوریخواهی در تهران با رضا خان دیدار کردند. در این دیدار، رضا خان خطاب به حاضران گفت که سیاست جاری کمیته ها باید کنار گذاشته شود و در دو سه ماه آینده سیاست کمیته ها سکوت خواهد بود. «سپس به وسیله روزنامه یا تبلیغات دیگر روی فکر جمهوری کار خواهد کرد تا شاه عزل شود.»(8)

 نگرانی امیرلشکر غرب از برملا شدن نقش قشون در جمهوریخواهی

امیرلشکر احمد خان امیراحمدی امروز در تلگرامی به وزارت جنگ، اطلاع داد که [تعطیلی اجباری دوایر دولتی و] جلوگیری از حرکت پست و ارسال تلگرام در صفحات غرب برطرف شده است اما «رفع مزاحمت از طرف این جانب از دوایر دولتی مخالف سیاست بوده... زیرا اولاً معلوم خواهد شد که تمام این اقدامات از ناحیه قشون بوده، ثانیاً اهالی همین قدر که دیدند در مقابل تمام این اقدامات حتی یک جواب هم... نرسیده مأیوس شده و برای دفعه دیگر حاضر به هیچ قسم اقدامی» نخواهند شد. وی بار دیگر خواستار ارسال نام های از طرف رضا خان برای کسانی شد که در موضوع جمهوریخواهی و تغییر سلطنت فعال بودند تا از ناامیدی آنها جلوگیری شود.(9)

 دستور لشکر شمال غرب به انتخاب مستشارالسلطنه

رئیس ارکان حرب لشکر شمال غرب امروز محرمانه به فرمانده قوای ساوجبلاغ دستور داد طبق دستور باید مستشارالسلطنه به جای رحیمزاده صفوی از ساوجبلاغ انتخاب شود و به مجلس راه یابد.(10)

 آماده شدن خط جدید فارسی

عمادالسلطنه امروز خبر داد که پس از ده سال کار توانسته است نواقص خط فارسی را رفع کرده، آماده بهرهبرداری نماید. وی در نام های که به مقامات ذیربط نوشت، یادآور شد که «چون حفظ اصول خط سابق از نقطهنظر اختلاط زبان فارسی با عربی و کتب مذهبی و غیره [مدنظر بود] صورت خط سابق محفوظ و فقط نواقص آن مرتفع شده است. به طوری که اشخاص باسواد در مدت فوقالعاده قلیلی میتوانند خط جدید را بیاموزند.»(11) عمادالسلطنه با ارسال نمون های از این خط، در حاشیه آن نوشته است: «اِعراب داخل حروف است؛ حروف یک صورت بیشتر ندارد؛ همه حروفات به یکدیگر متصل میشوند.»(12)

 تحویل اسب های اهدایی رضا خان به پادشاه افغانستان

وزیرمختار ایران در کابل در ساختمان وزارت جنگ افغانستان به حضور امان الله خان پادشاه افغانستان رسید و پنج رأس اسبی که رضا خان به وی اهدا کرده بود، تحویل داد. این اسبها را نایب دوم سالارجنگ در سلامت کامل به کابل رسانده بود. «امیر از دیدن اسبها اظهار بشاشت فرموده و از شکل لباس قشونی ایران خیلی تمجید کردند.» اعتلاءالملک که همراه نایب دوم سالارجنگ به ملاقات پادشاه افغانستان رفته بود، در نام های به وزارت امور خارجه از مهارت این نظامی وابسته به لشکر شرق تمجید کرد، چرا که حرکت دادن اسبها آن هم در فصل زمستان و معیوب نشدن آنان کاری مهم بوده است.(13)

 دفع تهاجم خالدآقا

خالدآقا رئیس ایل جلالی که از منطقه ماکو به ترکیه مهاجرت کرده بود با کسان خود امروز صبح به پست نظامی مرز قرهسو حمله آورد. در این تهاجم شش تن از ایل جلالی تلف شدند که یکی از آنها برادر خالدآقا بود. از نظامیان ایرانی دو تن از ناحیه پا مجروح شدند. امیرلشکر شمال غرب ضمن ارسال این خبر افزود که دستور لازم برای استحکام آن پست با استقرار یک قبضه مسلسل و اضافه شدن افراد داده شده است.(14)

ص: 48

 تصویب امتیاز راهآهن کم عرض تهران به مازندران

امروز کمیته دائمی امتیازات، بنا به پیشنهاد وزارت فواید عامه، دادن امتیاز راهآهن کم عرض تهران به مازندران را به ساعدالدوله تصویب کرد. در ماده اول این مصوبه آمده است: «دولت علّیه ایران امتیاز انحصاری ساختن و دایر کردن یک رشته خط آهن کم عرض از طهران الی ساحل دریای مازندران برای مدت شصت سال که ابتدای آن تاریخ امضای این قرارداد است... به آقای میرزاعلیاصغر خان ساعدالدوله... واگذار مینماید.»(1)

 پیگیری بدهی احمدشاه

سفارت انگلیس با ارسال یادداشتی به وزارت امور خارجه، بدهی ١٦٠٠ روپی های احمدشاه را به کمپانی کشتیرانی انگلیس و هند بابت حمل چهار دستگاه اتومبیل به اطلاع رساند و خواستار پرداخت آن شد.(2) این خودروها هنگام ورود احمدشاه به ایران توسط این شرکت جابهجا شده بودند.

 هزینه های سرکنسول ایران برای عبور احمدشاه از بینالنهرین

احتشام همایون (اسد الله دیهیم) سرکنسول ایران در بغداد، به وزارت خارجه اطلاع داد که هنگام عبور احمدشاه و همراهان وی از بینالنهرین متحمل ١١٠٠ روپیه هزینه شده است. وی که این نامه را در پاسخ به پرسش های وزارت امور خارجه نوشته بود، با گلایه گفت که کسی او را از عبور احمدشاه از بینالنهرین باخبر نکرده بود و مجبور به پذیرایی و تحمل این هزینه نبود. این مبلغ بابت هزینه تردد، اقامت موقت و غذای احمدشاه و همراهان وی بوده است. احتشام همایون افزود که انتظار ندارم دولت این پول را به من بدهد و تاکنون صورت حسابی هم ارسال نکردهام.(3)

(تصویر) امان الله خان، پادشاه افغانستان

(تصویر) احمدشاه

ص: 49

 یکشنبه

١ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٠ آوریل ١٩٢٤

١٥ رمضان ١٣٤٢

 تغییر تصمیمات انتخاباتی برای ساوجبلاغ

وزارت جنگ امروز از طرف رضا خان به امیرلشکر شمال غرب و حاکم آذربایجان دستور داد از انتخاب مستشارالسلطنه از ساوجبلاغ جلوگیری کنند. این دو پیش از این موظف شده بودند در انتخاب مستشارالسلطنه از ساوجبلاغ بکوشند.(1) (ر.ک: ٣٠ فروردین) رضا خان امروز در تلگرام دیگری از عبد الله خان طهماسبی خواست سیدمحمدرضا مساوات از ساوجبلاغ انتخاب و راهی مجلس شود.(2)

 دستور انتخاب شیخ اسد الله از مراغه

رضا خان امروز از امیرلشکر شمال غرب خواست «در انتخاب شیخ اسد الله محلاتی از مراغه اهتمام لازم» را انجام دهد.(3)

 محل استقرار جمعیت شیر و خورشید

ساختمان پست خانه قدیم به طور موقت تحویل «جمعیت خیریه شیر و خورشید سرخ» گردید تا این سازمان نوپا محلی برای استقرار داشته باشد.(4)

 خرسندی شیعیان عراق از بازگشت علما به بینالنهرین

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که با انتشار خبر ورود مراجع تقلید و علمای مهاجر به بینالنهرین «از طرف آقایان علما و متوقفین عتبات عالیات و محترمین و رؤسای مشایخ تهیه استقبال و پذیرایی از برای ورود آقایان به عمل آمده و عده زیادی هم برای تشرف به حضور حضرات حجج اسلام عزیمت نمودهاند و مخصوصاً خبر مراجعت آقایان علماء اعلام در عتبات عالیات باعث مسرت و خرسندی ایرانیان و شیعیان بینالنهرین شده است.»(5)

 انتصابات جدید در نظمیه

به گزارش روزنامه کوشش، احمدعلی خان رئیس سابق نظمیه اصفهان به ریاست اداره تأمینات منصوب و در مرکز مشغول به کار شده است. ماژور ابراهیم خان رئیس برکنار شده اداره تأمینات قرار است ریاست نظمیه یکی از ایالات را به عهده بگیرد.(6)

 ابلاغ اسامی پارسیان به کارگزاری کرمان

کنسولگری ایران در بمبئی که مقدمات سفر گروهی از پارسیان هند را به ایران فراهم کرده، امروز در نام های به «کارگزار مهام خارجه کرمان و بلوچستان» نام مسافران هند را به اطلاع رساند که «به عزم سیاحت به سرزمین آباء و اجدادی خود و سرکشی به امور خیریه پارسیان در کرمان و یزد عزیمت به ایران مینمایند.» مستر نریمان نایب رئیس انجمن ایران لیگ، یک سرمایهدار و صاحب خیریه در یزد، فیروزشاه بهرامجی، دکتر گودرز خسروجی، مانک شاه فریدون جی، کیخسرو اردشیر، فرامرز بستانچی و نیوشیروان جی فرامرز اعضای این هیأت بودند.(7)

 تشکیل فراکسیون اقلیت

تعدادی از نمایندگان مجلس به رهبری آیت الله سیدحسن مدرس فراکسیون اقلیت را تشکیل دادند. متن و امضاکنندگان برای تأسیس این فراکسیون چنین بود:

«بسم الله الرحمن الرحیم

ما امضاءکنندگان ذیل برای اداء وظایف مقدسة وکالت و مواظبت در استحکام اصول مشروطیت بر طبق قانون اساسی به عون الله تبارک و تعالی تصمیم گرفتیم که با یکدیگر در اصول سیاست مملکتی مشورت نموده در مسائلی که مطرح [و مورد] مذاکره واقع میشود اقلیت فراکسیون تابع اکثریت بوده باشد. انشاء الله تعالی این قرارنامه تا آخر دورة پنجم مستحکم و برقرار خواهد بود. لیلة ١٦ شهر رمضانالمبارک ١٣٤٢.

قوامالدوله - مدرس - احمد موسوی بهبهانی - حاجآقااسمعیل عراقی- مصطفی موسوی بهبهانی - اتابکی - اخگر - میرزاعلی کازرونی - علی اقبالالممالک - حایریزاده - سیدمحیالدین

ص: 50

موسوی - سیدحسن زعیم - ملکالشعرای بهار - رضا دامغانی. این قرارداد به خط قوامالدوله میباشد.»(1)

 گزارشی از شکست قشون انگلیس در کردستان عراق

بنابر گزارش رئیس اردوی بانه، هفتاد نظامی سوار و پیاده انگلیس که با عد های از قوای احمدبیک و جعفرسلطان همراهی میشدند، با نیرو های تحت امر شیخ محمود مصادف شده، پس از زدوخورد، قوای انگلیس مغلوب، چندین نفر مقتول و مجروح میشوند. «قوای جعفرسلطان فراراً از صلاحیه و اورامان میروند. عده انگلیسی در مراجعت توسط عشایر عثمانی خلعسلاح و غارت میشوند.»(2)

 کشته شدن دو آژان در استرآباد

امشب دو آژان برای کمین به خان های که در آن قمار میشد رفتند تا قماربازها را دستگیر کنند. از قضا دو دزد که به این خانه زده بودند با آژانها مواجه شده، هر دو را میکشند.(3)

 اطلاع مردم کاشان از بازگشت رضا خان

کفیل حکومت کاشان امروز مردم را برای اجتماع در مدرسه شاه فراخواند. به گزارش رسیده از کاشان مردم پس از گردهم آمدن در این مدرسه به اطلاعیة بازگشت رضا خان به قدرت گوش دادند.(4)

 دوشنبه

٢ اردیبهشت ١٣٠٣

٢١ آوریل ١٩٢٤

١٦ رمضان ١٣٤٢

 ورود علمای بینالنهرین به خانقین

بنابر تلگرامی که آیات الله سیدابوالحسن اصفهانی و محمدحسین نایینی خطاب به حاجمیرزااحمد آیت اللهزاده خراسانی ارسال کردند و او متعاقباً به تهران فرستاد، امروز مراجع تقلید و روحانیان مهاجر بینالنهرین پس از خروج از خاک ایران وارد خانقین شدند. در تلگرام آیات آمده است: «حکومت... در موجبات تعظیم و احترام فروگذاری ننموده، سزاوار است حضرت اشرف آقای رئیسالوزراء دامت شوکته هم به انجاز مواعیدی که در رفع زوار و غیره فرمودهاند مساعدت خواهند فرمود و البته در حفظ حقوق عموم اتباع دولت علّیه و رعایت مقام و احترام قونسول خانه ها هم فکر صحیحی عاجلاً خواهند فرمود.»(5) قرار است پس از دو شب توقف در خانقین، مراجع راهی کربلا شوند. تحسینبیک، برادر جعفرالعسکری رئیسالوزراء، مأمور پذیرایی از علماء است.(6)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در این نشست پس از مذاکراتی درباره چگونگی انتخاب کمیسیون نفت، اعتبارنامه نصرتالدوله مطرح شد که عزالممالک با آن مخالفت کرد. وی درباره علت این مخالفت، به مشارکت نصرتالدوله در پذیرش قرارداد ١٩١٩ ایران و انگلیس و دریافت ١٢٠ هزار لیره از انگلیس اشاره کرد و گفت چون در وزارت مالیه بودم، میدانم که این مبلغ در دو مرحله به نصرتالدوله پرداخت شده است. نصرتالدوله در پاسخ گفت که پذیرش این قرارداد در شرایط خاص آن زمان بوده و ن هایی شدن آن منوط به تصویب مجلس بود. وی دریافت ١٢٠ هزار لیره را تصدیق کرد و گفت بخشی از محاسبه این پول مربوط به وزارت امور خارجه است که مدارک آن را دادهام. هر وقت محاسبه انجام شد، بقیه آن با وزارت مالیه تسویه میشود. ناصرالاسلام در

ص: 51

برابر اظهارات نصرتالدوله گفت اجرای بخشی از قرارداد ١٩١٩ بدون تصویب مجلس و با ورود مستشاران انگلیسی آغاز شد. وی ضمن تأکید بر نامشروع بودن ١٢٠ هزار لیره دریافتی، به اخذ رشوه نصرتالدوله از ارباب جمشید هم تأکید نمود. داور نیز ضمن تقبیح قرارداد ١٩١٩ کشمکش های گذشته را برای مجلس پنجم مضر دانست و گفت که این موضوعات باید در محکمه مطرح شود و به اثبات برسد. در این جلسه اعتبارنامه نصرتالدوله تصویب شد. در ادامه جلسه تیمورتاش در پی مخالفت ناصرالاسلام با اعتبارنامهاش که در جلسه گذشته صورت گرفت از خود دفاع کرد و اتهام قتل چند نفر را در گیلان هنگام حکمرانی بر آن ناحیه نپذیرفت. در ن هایت اعتبارنامه تیمورتاش هم تصویب گردید.(1)

از اخبار مجلس که انعکاس خارجی نیز داشت خبر تشکیل کمیسیون نفت بود. «مخبر بیسیم روس در طهران» اطلاع داد که مجلس در جلسه امروز خود کمیسیونی برای رسیدگی به قرارداد نفتی با کمپانی سینکلر تعیین کرده است.(2)

 بخشنامه رضا خان به حاکمان منطقه غرب

در پی اصرار امیرلشکر غرب به ارسال نام های از طرف رضا خان به فعالان امر جمهوریخواهی در منطقه غرب (ر.ک: ٣٠ فروردین) و نیز پوشیده ماندن نقش قشون در پیشبرد این امر، رضا خان، رئیسالوزراء و وزیر جنگ، بخشنام های به حاکمان همدان، عراق (اراک)، گروس، کرمانشاه، بروجرد و لرستان صادر کرد. در این بخشنامه آمده است: «نظر به این که اخیراً از طرف اهالی به اشغال ادارات دولتی مبادرت شده و این مسئله لطمه به جریان کار وارد آورده و موجب خسارت کلی برای دولت خواهد بود، لذا مقتضی است به آنها تذکر [دهید] که در اظهار عقاید خود آزاد میباشند ولی لازم است برای حفظ منافع مملکت و دولت از این اقدام صرفنظر نموده و اشغال دوایر دولتی را موقوف دارند.» در این مراسله تلگرافی جمله دیگری هم هست که روی آن خط کشیده شده و مخابره نشده است: «البته اظهارات آنها [= جمهوریخواهان] هم رسیدگی خواهد شد.»(3)

 پرسش از خلعت های ترمه

دو «سید مداح» که در ملایر علیه جمهوریخواهی فعالیت میکردند و توسط مأموران لشکر غرب دستگیر شدند، پس از تفتیش، در وسایل آنها پالتوی ترمه و تبرزین نقره یافت شد. آنها گفتند که این پالتوی ترمه توسط رضا خان در گیلان به آنان اهداء شده است. احمد خان امیراحمدی موضوع را از رضا خان استعلام کرد که پاسخ، منفی بود.(4)

 فرماندهان لشکر های شرق، جنوب و رئیس تیپ فارس در راه تهران

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، پس از حرکت از مشهد، امروز به شاهرود رسید. او فردا راهی تهران خواهد شد.(5) همچنین امیرلشکر جنوب، محمود آیرم، به همراه فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، امروز از اصفهان راهی تهران شدند.(6)

 ابراز نگرانی سردارمحتشم از جداشدن ایل جانکی

بنابر گزارش رئیس قشون خوزستان، سردارمحتشم، ایل بیگی طایفه بختیاری، از جدا شدن ایل جانکی از هفتلنگ و الحاق به چهارلنگ ابراز نگرانی میکند. سردارمحتشم میگوید طایفه جانکی به واسطه حمایت دولت، از حکومت بختیاری تبعیت نمیکند و اگر اوضاع به همین منوال باشد سایر عشایر هم از اطاعت خودداری خواهند کرد. «در صورتی که این قضیه ادامه پیدا کند من مجبور از کنارهگیری خواهم بود.» رئیس قشون خوزستان از قول سردارمحتشم میافزاید اگر دولت با او همراهی نماید خلعسلاح بختیاری را هم به عهده میگیرد و امیرمجاهد را هم با صورتی خوش به اروپا تبعید میکند.(7)

 گزارش یک سرقت

امشب در میان راه آواجق به ماکو سه تن از اهالی این نواحی که دو بار آرد و سه گاو همراه داشتند، مورد تهاجم چند سارق قرار گرفتند؛ دو تن از صاحب ان مال توسط اسلحه زخمی شده، اموال به سرقت رفته، سارقان به سوی مرز ترکیه رفتند.(8)

 مدال ذوالفقار برای امیرلشکر شمال غرب

مجله پهلوی در شماره امروز خود خبر داد که عبد الله خان طهماسبی به دلیل فعالیتی که در قلعو قمع اشرار کُرد و طوایف شاهسون داشته و نیز به دلیل خلعسلاح حدود آذربایجان به اخذ یک قطعه نشان ذوالفقار از درجه چهار نایل آمد.(9)

(تصویر) خانقین

(تصویر) مجله پهلوی، شماره ٢٦، دوم اردیبهشت ١٣٠٣

ص: 52

 سه شنبه

٣ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٢ آوریل ١٩٢٤

١٧ رمضان ١٣٤٢

 نگرانی افغانها از رخداد های سیاسی ترکیه و ایران

اعتلاءالملک، وزیرمختار ایران در افغانستان، امروز در نام های به وزارت امور خارجه اطلاع داد به همان اندازه که الغای خلافت در ترکیه اثر سوء در کابل گذاشت، به همان میزان اخباری که از تغییر رژیم سیاسی ایران به این جا میرسد اثرات نامطبوع به جا میگذارد. وی نوشت که پس از لغو خلافت در ترکیه، ترکها از منزلتی که نزد افکار عمومی افغانستان داشتند افول کرده، حتی در افغانستان گروهی هستند که از دولت میخواهند با ترکها قطع رابطه نماید. اعتلاءالملک نسخ های از روزنامه امان چاپ کابل را نیز ضمیمه نامه خود کرد که در این باره مطلبی درج نموده است.

وی در ادامه نوشت: «از قراری که شنیده میشود در هندوستان و اسلامبول گروهی طرفدار خلافت اعلیحضرت امیر [امان الله خان] هستند و برای ایشان کار میکنند... میخواهند در کابل مجلسی از نمایندگان مسلمین تجمع کرده و خلیفه را تعیین نمایند.»(1)

 پیشنهاد کارگزاری بندرعباس در پی درگذشت سران بلوچ

کارگزار بندرعباس با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که سردارسعید خان، که اقتدار کاملی در بلوچستان داشت، مدتی است فوت کرده و پسر کوچک او سردارحسین خان نمیتواند جای پدر را بگیرد. سرداراسلام خان هم که موقعیتی مشابه سردارسعید خان داشت درگذشته و جایگزین ندارد. سرداربهرام خان نیز فوت کرده و دوستمحمد خان جایگاه او را گرفته که نسبت به سایرین از اقتدار بیشتری برخوردار است. کارگزار بندرعباس میافزاید: «بعد از فوت سه سردار مزبور فیمابین کلیه سردار هایی که موجودند اختلاف کلیه و کدورت و نقار موجود است و بهترین موقع است که اولیاء دولت از این حسن پیشآمد استفاده فرمایند.»(2)

 درخواست سفارت انگلیس برای پاسخگویی وزارت جنگ

سفارت انگلیس در تهران امروز پیرو درخواست های گذشته خود در ١٣ بهمن ١٣٠٢ و ٤ فروردین سال جاری نام های به رضا خان نوشت و پیگیر حمله به خودرو بارکش دو تبعه انگلیس (لومسدن و گرین) در ماه اوت ١٩٢٣ در نزدیکی قصرشیرین شد. این نامه توسط «آوی» جانشین سر پرسی لورن امضاء شده بود.(3)

 والی خراسان یا نماینده مجلس

امروز برای دومین بار از جعفرقلی خان سرداراسعد بختیاری، والی خراسان، سئوال شد اگر نمایندگی بختیاری را میپذیرد، هر چه زودتر اطلاع دهد.(4) وی از طرف بختیاری به عنوان نماینده مجلس شورای ملی در دوره پنجم انتخاب شده بود.

 رسیدگی به اختلافات استرآباد

وزارت داخله در حال رسیدگی به اختلافات میان مؤیدالدوله حاکم سابق استرآباد و میرزامحمدعلی خان شیبانی(5)امین مالیه آنجاست.بخشی از این اختلافات مالی است. وزارت مالیه امروز با ارسال نام های به وزارت جنگ تقاضا کرد پرونده موجود در آن وزارت خانه در موضوع یادشده به نظر وزارت مالیه برسد. پیش از این نایب سرهنگ عزت اللهمیرزا، فرمانده نظامی استرآباد، به این امور رسیدگی کرده بود.(6)

 امیرلشکر غرب در راه تهران

احمد خان امیراحمدی محرمانه به رضا خان خبر داد که فردا راهی تهران خواهد شد.(7) بنابر دستور رضا خان همه امرای لشکر برای شرکت در اجلاس فوقالعاده راهی تهران هستند.

 مسافرت شیخ خزعل به بصره

بنابر گزارشی که از محمره (خرمشهر) به ریاستالوزراء نوشته شد، امروز شیخ خزعل برای آوردن اسلحه و تقاضای مساعدت انگلیسها راهی بصره شد.(8)

 امکان رویارویی قشون افغان با رهبران مذهبی

اعتلاءالملک وزیرمختار ایران در افغانستان در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه ارسال کرد نوشت که قوانین و نظامنامه های جدید دولت افغانستان در مناطق شرقی و کوهستانی این کشور سوءاثر گذاشته و رهبران روحانی این نواحی مردم را به خلاف شرع بودن این قوانین جدید توجه میدهند. «جمعیت زیادی از یکی دو ماه قبل به دور [ایشان] ... جمع... [شده]

ص: 53

و ظاهراً اصلاح آن قوانین را میخواهند... چندی قبل دولت قریب چهار هزار نفر قشون» بدان ناحیه گسیل داشته تا از طریق مذاکره بتواند این جمعیت را ساکت کند، اما گویا بیاثر بوده «از قراری که شنیده شده پند و موعظت... مفید واقع نشده و مجدداً حکومت دو هزار نفر دیگر را به آنجا فرستاده و خیال دارد با قوه قهریه... [مقاومت] را خاموش کند.»(1)

 فرود یک هواپیما در اصفهان و آسیب دیدن آن

امروز یکی از هواپیما های خریداری شده ایران از فرانسه که از بوشهر پرواز کرده بود، در اصفهان به زمین نشست، اما به دلیل آماده نبودن محل فرود، در یک سرازیری افتاد و ضمن اینکه یک چرخش شکست، ملخ آن نیز تَرَک برداشت. به خلبان گفته شده بود که محل فرود تسطیح شده، اما محل فرود پر بود از مسیر های آبیاری و چاله های ریز و درشت.(2)

 سامیبیک در راه ارومیه

سامیبیک، باششهبندر ترکیه در خراسان، که اینک مأموریت دارد در ارومیه این سمت را به عهده گیرد، امروز تهران را به مقصد ارومیه ترک کرد. «او در مشهد به دلیل دیدگاه تند ضدانگلیسیاش معروف بود.»(3)

(تصویر) امان الله خان، پادشاه افغانستان

 چهارشنبه

٤ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٣ آوریل ١٩٢٤

١٨ رمضان ١٣٤٢

 معرفی رئیس هیأت پارسیان هند

منیعالملک، کنسول ایران در بمبئی، در مراسله امروز خود به وزارت امور خارجه نوشت که مستر نریمان بنا به مصلحت رؤسای پارسیان هند و سرمایهداران پارسی راهی ایران شده است. محتمل است مستر نریمان و عد های از این پارسیان راهی تهران هم بشوند. کنسول ایران در معرفی نریمان، نایب رئیس انجمن ایران لیگ، افزود که وی از ادبا و فضلای پارسی است؛ نفوذ کاملی بین پارسیان دارد؛ ایراندوست است و در تشویق سرمایهداران پارسی برای سرمایهگذاری در ایران میکوشد؛ در ایران دوستی معروف به پروفسور ادوارد براون شرق میباشد. منیعالملک نوشت که اردشیر جی مقیم تهران از احوالات مستر نریمان به خوبی آگاه است و در این مورد هم به او تلگرامی فرستاده است. مسافران پارسی از طریق دزداب وارد ایران شده به یزد و کرمان خواهند رفت.(4)

 ماژور فریزر در راه ایران

وزارت جنگ به اطلاع امیرلشکر غرب رساند که ماژور فریزر حدود ششم ماه مه وارد ایران میشود. «قدغن دارید برای تهیه وسایل تسهیل عزیمت مشارالیه به مرکز و مساعدت با او تعلیمات لازم صادر نمایند.»(5) ماژور فریزر آتاشه نظامی جدید سفارت انگلیس در تهران بود.(6)

 ضرورت تعطیل شدن کلوپ روسها در تبریز

کارگزاری کل آذربایجان در نام های به وزارت امور خارجه با این توضیح که کلوپ دایر روسها در تبریز باید پس از تقدیم

ص: 54

نظامنامه و با اجازه اولیای امور ادامه کار دهد و نیز تحت نظارت پلیس باشد، یادآور شد که کلوپ فعلی مشغول تبلیغات مضره است و باید به وسایل مقتضیه از آن جلوگیری کرد.(1)

 ورود شنکش های روسی به بندرانزلی

رئیس گمرک انزلی امروز به ریاست کل گمرک گزارش داد که مقداری کشتی شنکش روسی برای جمع کردن شن وارد تنگه انزلی شدهاند «و میخواهند به جهت جلوگیری از انسداد بندر بزرگ خزر که قریبالوقوع است، به عملیاتی اقدام نمایند.» وی افزود جلوگیری از اقدام آنها به صلاح نیست «زیرا عملیات شنکشی برای بندرانزلی بیاندازه سودمند است.»(2)

 پاسخ کنسولگری تفلیس به اعتراض تجار ایرانی

پس از اعتراضنامه هایی که اتباع ایرانی مقیم قفقاز به مجلس شورای ملی و رئیسالوزراء درباره اجحافات مقامات دولتی روس در اخذ مالیات فرستادند، مراتب به نمایندگان سیاسی ایران در آن ناحیه منعکس شد. کنسولگری ایران در تفلیس امروز با ارسال نام های به وزارت امور خارجه یادآور شد که اجحافاتی که صورت میگیرد مربوط به نداشتن دفاتر منظم رسمی است. دیگر آن که روسها نمیخواهند بگذارند تجارت شخصی از تجارت دولتی پیشی بگیرد؛ از این رو با تحمیل مالیات های گزاف بر تاجران سعی در پیشگیری از انباشت سرمایه نزد افراد دارند. کنسولگری در ن هایت پیشنهاد کرد همانطور که دولت عثمانی با این رفتار روسها مقابله به مثل میکند و از بنگاه های اقتصادی ونشترک مالیات دریافت میکند، ایران هم از این حق استفاده کند.(3)

 حاکم جدید ولایات ثلاث

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که فخرالممالک،(4) به عنوان حاکم ولایات ثلاث (ملایر، نهاوند، تویسرکان) انتخاب شده است و حکم او به زودی صادر میشود.(5)

 ورود پنج آلمانی به تهران

پنج کارشناس آلمانی که به استخدام وزارت جنگ درآمدهاند و قرار است در قور خانه مشغول کار شوند، وارد تهران شدند.(6)

(تصویر) اردشیر جی

 پنجشنبه

٥ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٤ آوریل ١٩٢٤

١٩ رمضان ١٣٤٢

 ورود سرداررفعت به کربلا

کنسول ایران در کربلا خبر داد که سرداررفعت [علی نقدی] نماینده رضا خان برای مشایعت مراجع تقلید تا بینالنهرین، وارد کربلا شد.وی در منزل سیدحسن سرکشیک(7) ساکن شد. کنسول ایران در نام های که به وزارت امور خارجه نوشت تأکید کرد از آنجا که سرداررفعت مقام رسمی ایران است شایسته بود با اطلاعرسانی ژنرال کنسولگری ایران در بغداد و هماهنگی های لازم، توسط حاکم کربلا پذیرایی میشد.(8)

 احتمال اعتصاب آژان های نظمیه مشهد

آژان های نظمیه مشهد که اخیراً با وعده های داده شده به سر کار خود بازگشتهاند به دلیل عدم پرداخت حقوق معوقه و تحقق نیافتن وعده های قبلی «در صدد تجدید تحصن برآمده، نزدیک است به واسطه استیصال دوباره به این حرکت مبادرت کنند.»(9)

 گزارشی از اقدامات سربازگیری روسها در قفقاز

کنسولگری ایران در تفلیس در گزارشی به وزارت امور خارجه، تحقیقات خود را در مورد اقدامات روسها در تشکیل قشون ملی و سربازگیری در «حکومت های منطقه قفقاز» به اطلاع رساند. این کنسولگری نوشت دولت روسیه به این حکومتها اجازه داده است یک دیویزیون مرکب از شش هزار نیروی پیاده، سواره، توپ خانه، و به همراه نیروی هوایی برای حفظ انتظامات داخلی تشکیل دهند. البته قشون روس در تمام نقاط قفقاز اکثریت را دارد. همچنین اتباع ٢٠ و ٢١ ساله روس باید نام خود را در «دفتر حربیه ثبت کنند.» در یک ماه اخیر نیز متولدین ١٩٠٢ و ١٩٠٣ برای خدمت و ورود به قشون دعوت شدهاند.(10)

 تقاضای عفو برای عطاء الله خان

ملکالمحققین امروز تلگرامی خطاب به رضا خان از مشهد به

ص: 55

تهران ارسال کرد که در آن برای عطاء الله خان تقاضای عفو شده بود. وی نوشت که عطاء الله خان فرزند صدرالعلمای اردبیلی است و «به تصور این که مورد بیلطفی حضرت اشرف عالی است در دارالشرع حضرت آیت الله العظمی آقای خالصی مدظله پناهنده... است.» ملکالمحققین ضمن تقاضای عفو افزود که با رسیدن این خبر، عطاء الله خان خدمات نمایانی به حضرت اشرف خواهد کرد.(1)٥ (ر.ک: ١ خرداد)

(تصویر) کربلا

 جمعه

٦ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٥ آوریل ١٩٢٤

٢٠ رمضان ١٣٤٢

 دو زمینشناس انگلیسی در نزدیکی کمارج

«پ. ه . رُسی» و «ب. ا. پیت» دو زمینشناس عضو کمپانی نفت جنوب در گزارشی که امروز به کمپانی یاد شده فرستادند شرح مزاحمت نظامیان تحت امر سلطان اسکندر خان را توضیح دادند. این دو به همراهی دو تفنگچی و یک سوار که حاکم برازجان در اختیار گذاشته بود وارد «کمر تخته» شده، در ساختمان تلگراف خانه هند و اروپ مستقر میشوند. در سرکشی نظامیان برای دیدار با این دو انگلیسی، سرایدار پیر تلگراف خانه توسط رئیس نظامیان مورد فحاشی قرار میگیرد، چرا که ساختمان تلگراف خانه متعلق به دولت است و نباید آن را در اختیار خارجیها قرار میداد. روز پنجم اردیبهشت زمینشناسان راهی منطق های نزدیک کمارج شده، آنجا نیز با حضور نظامیان مواجه میشوند و ضمن خلعسلاح، در برابر دستگیری مقاومت میکنند. این گزارش به کمپانی نفت جنوب فرستاده میشود تا اقدامات لازم برای رفع مزاحمت نظامیان انجام گردد.(2)

 اجتماع روسها در کنسولگری شوروی در ارومیه

بنا بر دعوت کنسول دولت شوروی در ارومیه، اتباع این کشور در ارومیه در محل کنسولگری اجتماع کردند تا به سخنان کنسول گوش دهند. در این اجتماع راجع به تاریخ زندگی لنین و مرام او سخن رفت. کنسول گفت گرچه لنین مرده است ولی روح او که عبارت از مرام سیاسی اوست تا ابد باقی خواهد ماند. مبینالسلطنه کارگزار ارومیه این خبر را به وزارت امور خارجه ارسال کرد و افزود کنسول میخواهد با این شیوه ها نظر اتباع کشورش را به مرام بلشویسم جلب کند. «اعمال و رفتار قونسول مزبور محرمانه در تحت نظر است.»(3)

 حضور رضا خان و وزرا در مراسم احیاء در میدان مشق

امشب مراسم احیاء در میدان مشق با شرکت رضا خان و تعدادی از وزراء برگزار شد. اینان ضمن حضور در این محل قرآن سرگرفتند و شب زندهداری کردند.(4)

 گزارش حاکم دزداب از تلگراف خاش- جاوه - دزداب

حاکم دزداب به وزارت داخله اطلاع داد که خط تلگرافی خاش به میرجاوه همچنان در دست مأموران انگلیس است و با این که نظامیان ایران در خاش و میرجاوه مستقر شدهاند و این خط هم بیاستفاده مانده، در اختیار ایران قرار نمیگیرد. حاکم دزداب میافزاید رد و بدل شدن اطلاعات در این ناحیه امری ضروری است. ارسال این اطلاعات از میرجاوه به دزداب هم حداقل دو بار در روز لازم مینماید. «چون تصور نمیشد که مأمورین دولت همجوار [= انگلیس] سیم [تلگراف] را نخواهند داد، بر حسب پیشنهاد های رئیس تیپ قائنات و سیستان... دو نفر مأمور از طرف اداره تلگراف برای خاش و میرجاوه معین و حالیه قریب یک ماه

ص: 56

متجاوز است در دزداب بلاتکلیف ماندهاند.»(1)

 کشتی پهلوی در راه ایران

مشاورالممالک، نماینده سیاسی ایران در مسکو، امروز در تلگرامی که به رضا خان فرستاد خواست هر چه زودتر تکلیف کشتی پهلوی روشن شود. وی که این پیام را از قول سرهنگ اسماعیل خان به تهران میفرستاد نوشت: «هرگاه امر میفرمایید اجازه عبور آن را» بخواهیم.(2) پهلوی، کشتی کوچکی بود که سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ از آلمان خریده بود.

(تصویر) آیت الله محمدمهدی خالصی

 شنبه

٧ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٦ آوریل ١٩٢٤

٢١ رمضان ١٣٤٢

 گزارشی از مجلس تأسیسی عراق

کنسول ایران در بصره امروز گزارش مفصلی از برپایی مجلس تأسیسی در عراق و عملکرد یک ماهه آن و حوادث دیگر به وزارت امور خارجه فرستاد. مجلس تأسیسی عراق که مخالفت مراجع و علمای بینالنهرین با تکوین آن منجر به تبعید و مهاجرت ایشان شد در ٢٧ مارس/٧ فروردین گشایش یافت و تاکنون هشت جلسه را پشت سر گذاشته است. ریاست این مجلس به عهده عبدالمحسن سعدون رئیسالوزرای سابق است «که آقایان علما را به ایران تبعید نمود.» با این که هدف اصلی از تأسیس این مجلس تصویب معاهده قیمومیت انگلیس بر عراق است، اما تاکنون موفقیتی در این جهت به دست نیامده است. محمدحسن بدیع کنسول ایران در بصره مینویسد برخی از نمایندگان اعتقاد دارند تصویب این معاهده از وظایف مجلس شورای ملی است و این مجلس حق و صلاحیت تصدیق معاهده را ندارد. با این حال کمیسیونی ویژه برای این موضوع در نظر گرفته شده است. «١. کمیسیون مطالعه و تدقیق معاهده عراق و انگلیس؛ ٢. نوشتن و تدوین قانون اساسی بینالنهرین؛ ٣. رسیدگی و تحقیق عرایض مردم که از سوء انتخابات شکایت دارند؛ ٤. مدافعه از ولایت موصل» نام چهار کمیسیون این مجلس است. کنسول میافزاید هر چند مردم عراق به نادرستی انتخابات منجر به مجلس تأسیسی اعتراض دارند، با این حال از همین مجلس [غیرملی] نیز امید تصویب معاهده نمیرود «زیرا از یک صد نفر نماینده فقط چهارده نفر حاضر به تصدیق معاهده [قیمومیت] شدهاند.» کنسول در ادامه گزارش به ترور دو تن از نمایندگان موافق عهدنامه در بغداد اشاره کرد که همزمان با ورود مراجع تقلید و علما از ایران به عراق انجام شد که نمایندگان مجلس تأسیسی را مرعوب کرد. تحلیل کنسول ایران در بصره از موقعیت سیاسی عراق در پاورقی آمده است.(3)

 ورود نماینده شرکت آمریکایی یولند به تهران

ریون، نماینده شرکت یولند، عصر امروز وارد تهران شد و به بنت ملحق گردید. قرار است ریون مذاکرات بنت را درباره ساخت راهآهن پیگیری کند. این مذاکرات راجع به ساخت راهآهن از خرمشهر به بندرگز است. همچنین مقرر است در صورت توافق راه قزوین به تبریز آماده ریلگذاری شود. گفتوگو های پیشین میگوید که شرکت یولند، ١٠ میلیون تومان و دولت ایران ٥ میلیون تومان برای این کار سرمایهگذاری خواهند کرد.(4)

ص: 57

(تصویر) کشتی پهلوی

 یکشنبه

٨ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٧ آوریل ١٩٢٤

٢٢ رمضان ١٣٤٢

 دیدار سرداررفعت با ملکفیصل

به گزارش نماینده سیاسی ایران در بغداد، سرداررفعت، نماینده ویژه رضا خان برای همراهی علماء تا بینالنهرین، در بغداد با ملکفیصل پادشاه عراق دیدار و گفتوگو کرد.(1)

 جابهجایی نیرو های نظامی انگلیس در شمال عراق

به گزارش رسیده از کارپردازی دولت ایران در بغداد، به تازگی ٨٠٠ نفر قشون هندی انگلیس وارد موصل شده و نظامیانی که از مسیحیان ایران و ترک تشکیل شده بودند به جای نظامیان عرب از رواندوز تا مرز ایران مستقر شدهاند. این گزارش امروز به وزارت امور خارجه ارسال شد.(2)

 نام های دیگر از زمینشناسان انگلیس

هیأت دو نفره زمینشناسی دولت انگلیس وابسته به کمپانی نفت جنوب امروز گزارش دیگری به کمپانی یاد شده نوشت که نظامیان [فعلاً دست از سر ما برداشتهاند] اما محافظان ما که از طرف حاکم برازجان منصوب شدهاند، خلعسلاح شدهاند. هیأت زمینشناسی با اعلام خط سیر خود که به میشون [کذا فیالاصل] ختم میشود افزود [اگر کمپانی یا مأموران سیاسی دولت انگلیس] بخواهند این قضیه را تعقیب کنند (ر.ک: ٦ اردیبهشت) و نیازمند توضیحات بیشتری باشند، شاید نیاز به ملاقات باشد. اعلام خط سیر از این جهت صورت گرفت.(3)

 توجه ویژه به نخجوان

کنسول ایران در نخجوان در گزارشی به وزارت امور خارجه، از توجه بیسابقه قفقاز پس از انقلاب [اکتبر] به نخجوان خبر داد که محل توجه است. وی نوشت که رفت و آمد مسئولان به این منطقه بالا گرفته است. آوردن بیش از سه هزار رأس احشام برای رعایای بیبضاعت، اعزام دکتر برای اهالی منطقه «شرور» که به واسطه کشت برنج مبتلا به مالاریا هستند، تخصیص اعتبار برای تعمیر ساختمان های خراب از جمله این اقدامات است. کنسول ایران افزود که یک مسجد بزرگ مخروبه به اسم «زاویه» اینک به اسم قرائت خانه تعمیر و نزدیک به اتمام است. همچنین اخیراً زبان ترکی در حال جایگزین شدن است. «تا به حال در کلیه ادارات نخجوان، مکاتبات به زبان روسی» بود.(4)

(تصویر) انگلیسیها در بصره

ص: 58

 دوشنبه

٩ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٨ آوریل ١٩٢٤

٢٣ رمضان ١٣٤٢

 توضیحات لشکر شمال غرب از مسافرت همسر احمدشاه

در پی رسیدن اخباری مبنی بر اینکه همسر احمدشاه (بدرالملوک)(1) و همراهان او راهی آذربایجان شدهاند (ر.ک: ٢٨ فروردین) مراتب از لشکر شمال غرب استعلام شد. سرهنگ سالارنظام رئیس ارکان حرب این لشکر امروز خبر داد که موسی خان که به عنوان یکی از همراهان همسر احمدشاه یاد شده، حامل نشان ذوالفقار برای امیرلشکر شمال غرب بود، و تقی خان، همراه دیگر، که برادر عزت الله خان، رئیس خالصه، است، هر دو ٢٨ فروردین وارد تبریز شدند. بدرالملوک، همسر احمدشاه، از تهران حرکت نکرده و در پایتخت ساکن است.(2)

 حاکم جدید اصفهان

غلامرضا خان امیرپنجه به جای امیرلشکر محمود انصاری به عنوان حاکم اصفهان برگزیده و امروز حکم او نوشته شد. همچنین مشیرهمایون از طرف وزارت داخله به عنوان رئیس نظمیه اصفهان انتخاب گردید.(3)غلامرضا خان پیش از این حاکم قزوین بود.(4)

 تلاش کنسول روسیه برای جلب نظر اکراد

در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه نوشته شد، از فعالیت های کنسول روسیه در ارومیه برای جلبنظر سران اکراد اطلاعاتی ارائه گردید. در این گزارش آمده است با دستور دُبسون، کنسول روسیه، بنگاه اقتصادی ونشترک با پرداخت پول به رؤسای اکراد به عنوان پیشخرید توتون، آنان را جلب میکند «حال آن که توتون ارومی باب روسیه» نیست. ونشترک در اشنویه هم چنین پول هایی میپردازد. اخیراً هم یک فرد را برای همین کار به ساوجبلاغ فرستادهاند. نویسنده این گزارش میگوید: «ارتباط اینها [روسیه و سران کرد] که منتهی به توافق فکری خواهد شد به هیچوجه صلاحیت نداشته و اثرات بدی در مصالح مملکتی خواهد داشت.»(5) کارگزار ارومیه هم ضمن ارسال گزارش مشابهی به وزارت امور خارجه نوشت که «فدوی حکومت و کفیل فرماندهی قوای ولایات ثلاث را مستحضر داشت که در محالات به وسیله مأمورین خود محرمانه از این پیشآمد جلوگیری» کنند.(6)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پس از چند روز تعطیلی به مناسبت شهادت حضرت علی(ع) و لیالی قدر مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. در این جلسه رضا خان، مستشارالدوله را به عنوان وزیر معارف معرفی کرد. یکی از موارد مطرح شده در این جلسه پرسش کازرونی نماینده بوشهر از علت تعطیلی سه روزنامه قانون، سیاست و سیاست اسلامی بود. کفیل وزارت داخله به این پرسش پاسخ داد و گفت که به نظمیه اطلاع رسیده بود که اخباری را قرار است روزنامه های قانون و سیاست درج کنند که خلاف مصلحت و موجب اختلال خواهد شد. دو جریده توقیف و مدیر قانون هم دستگیر شده اما چندی بعد آزاد شد. علت تعطیلی روزنامه سیاست اسلامی آن بود که بدون اجازه مجوز خود را به دیگری واگذار کرده بود. کازرونی دستگیری مدیر قانون را قصاص قبل از جنایت دانست و آن را نپذیرفت.(7) روزنامه قانون از مواضع خالصیزاده که همچنان علیه رضا خان و جمهوریخواهی سخنرانی میکرد، دفاع مینمود و به درج آن میپرداخت.(8)

ص: 59

 مراسم احیاء و عزاداری

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که در شب های احیاء ماه مبارک رمضان عموم اهالی در مساجد حاضر بودند و مراسم احیاء را برپا کردند. همچنین به مناسبت شهادت حضرت علی(ع) عزاداری در مسجدها برقرار بود. «در اداره قشونی نیز شب های احیاء عزاداری منعقد و در میدان مشق چادری افراشته شده، نظامیان حضور داشتند و به مراسم عبادت و تعزیت مشغول بودند.»(1)

(تصویر) مشیرهمایون

(تصویر) روزنامه قانون

 سه شنبه

١٠ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٩ آوریل ١٩٢٤

٢٤ رمضان ١٣٤٢

 دستور رضا خان برای پرواز هر چه زودتر هواپیماها به تهران

وزارت جنگ در تلگرامی که به ارکان حرب لشکر جنوب، از آن لشکر خواست هر چه زودتر محل فرود هواپیماها در اصفهان تسطیح و وسعت یابد تا هواپیماها بتوانند پس از نشستن در اصفهان راهی تهران شوند.(2) سرتیپ محمدمحسین خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نیز بلافاصله پاسخ داد که ژرارد [خلبان فرانسوی] در آباده است و در حال رسیدن به اصفهان. «در صورتی که اجازه فرمایند مشارالیه در اصفهان توقف نماید، محل فرودگاه طیاره به او واگذار میگردد. کاملاً مطابق ترتیبی که خود آنها صلاح میدانند حاضر کند.»(3) در این زمان برولت دیگر خلبان فرانسوی نیز در اصفهان حضور داشت.

 فرود غیرمجاز یک هواپیمای پرتغالی در بوشهر

نصرالدوله حاکم بوشهر امروز به وزارت جنگ خبر داد که یک هواپیمای پرتغالی «در میدان آشیان نظامی بوشهر فرود آمده، چون از وزارت داخله خبر ورود او را به بنده نداده است لهذا اجازه حرکت او [را] موکول به امر مبارک نمودم.»(4)

 معطلی آلمانی های استخدام شده در اسلامبول

وزارت امور خارجه امروز متن تلگرام سفارت کبرای ایران در اسلامبول را به اطلاع وزارت جنگ رساند. در این تلگرام درخواست شده بود که یک صد لیره انگلیسی برای حرکت کارگرها [تکنیسین های آلمانی] تلگرافی ارسال شود، چرا که پول این کارگران به اتمام رسیده است. سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ در برلین این پنج تکنسین را برای امور نظامی به کنترات وزارت جنگ درآورده و از طریق اسلامبول راهی ایران کرده بود، اما «به واسطه این که نماینده دولت جماهیر شوروی تذاکر آنها را امضا نکرده است مجبور شدند در اسلامبول اقامت نمایند و مخارج سفرشان تمام شد و فعلاً به واسطه بیپولی در اسلامبول معطل هستند.»(5)

 گردهمآیی امرای لشکر در تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب، حسین خزاعی امیرلشکر شرق، احمد خان [امیراحمدی] امیرلشکر غرب، محمود آیرم امیرلشکر جنوب، محمدحسین آیرم رئیس تیپ شمال و فضل الله زاهدی رئیس تیپ فارس که به مرکز احضار شده بودند، اینک در تهران هستند.(6)منابع انگلیسی نوشتند که محمدحسن میرزا، ولیعهد، از رضا خان خواست که این امرا، به دلیل تهدید مجلس، هنگام استعفای رئیسالوزراء، توبیخ شوند.(7)

 جلسه مشورتی رضا خان و امرای قشون

امرای قشون که به تهران احضار شدهاند، امروز در سعدآباد

ص: 60

با رضا خان جلسه داشتند. در این نشست رضا خان ضمن ابراز رضایت از عملکرد فرماندهان گفت که «برنامه جدیدی توسط رئیس ارکان حرب کل قشون به آنها داده خواهد شد.» منابع انگلیسی با درج این خبر در گزارش های هفتگی خود، اطلاعات بیشتری از ماهیت این برنامه ندادند، اما افزودند که ٣٠٠ هزار تومان برای این برنامه جدید اختصاص یافته است.(1) آن چه مسلم است، این برنامه سیاسی بوده، نه نظامی.

 نگرانی حاکم خراسان از شیوع وبا در کراچی و لاهور

بنابر اطلاع حاکم خراسان، با شدت گرفتن شیوع وبا در لاهور و کراچی و رفت و آمد راهآهن دزداب به آن شهرها، احتمال سرایت آن به ایران نیز وجود دارد.(2)

 انتصاب وثوقالسلطنه به حکمرانی فارس

پس از انتخاب نصرتالدوله به وکالت مجلس شورای ملی و حرکت او از شیراز به تهران، وثوقالسلطنه موقتاً حاکم فارس شد، اما امروز حکومت او بر فارس رسمیت یافت و حکمش ابلاغ شد. نظامالدوله(3) نیز به جای تیمورتاش به حکمرانی کرمان منصوب شد.(4)

 آشفتگی سالارالدوله در نگاه مقامات فرانسه

وزیر کشور فرانسه امروز به نخستوزیر خود نام های محرمانه نوشت و گفت: «آگاه شدم که عموی شاه ایران، آشوبگر انقلابی، سالارالدوله که در حوالی لوزان در پناهندگی به سر میبرد از شکست جمهوریخواهان به سختی آشفته شده است. در میان محافل شرقی لوزان میگویند سالارالدوله در نظر دارد شخصاً و رأساً کودتایی ترتیب دهد تا شاه را سرنگون سازد ولدیالاقتضا خودش به ایران بازگردد.»(5)

 اعلان فروش ساختمان های دولت انگلیس در نایبند

معاضدالسلطان ، «کارگزاری اول بنادر و جزایر خلیج فارس»، امروز در نام های به وزارت امور خارجه، با اشاره به این خبر که دولت انگلیس اقدام به فروش ساختمان های خود در نایبند کرده است، نوشت که به کارگزاری بندرعباس اطلاع داده شده که مراقب این مسئله باشد، چرا که اراضی نایبند خالصه و متعلق به دولت است و «هر کس ابنیه مزبوره را خریداری نماید میباید قیمت اراضی را به دولت بدهد.» معاضدالسلطان نوشت: «مستر گادفری برای فروش ابنیه نایبند اعلانی منتشر نموده که هر کس پیشنهادی دارد بدهد و به بوشهر خواهد فرستاد و از بوشهر حکم فروش صادر خواهد شد. [همچنین] اخیراً چهار نفر تفنگچی از اهالی بندرعباس به ماهی نُه تومان اجیر کردهاند که در محافظت ابنیه و اسباب نظامی نایبند، معاون سپاهیان مستحفظ باشند.»(6)

 موقعیت سیاسی اجتماعی شیراز

مترجمالملک در تلگرامی با عنوان «راپرت شیراز، سهشنبه دهم ثور» اطلاع داد که طرفداران تغییر رژیم سیاسی به انتظار حصول مقصود و وصول جواب تلگرام هایشان همچنان در تلگراف خانه متوقف هستند. «شبها جمعیت کثیری جمع میشوند و تا آخر شب آقاسیدمهدی واعظ موعظه نموده و آنها را به محسن ات تغییر رژیم آگاه و تشویق مینماید.» در این گزارش نظافت شهر بسیار اسفناک توصیف شده است: «اداره بلدیه به کلی مختل، وضعیات شهر بیاندازه کثیف، کوچه ها از شدت کثافت و اجساد مرده حیوانات اغلب قابل عبور نیست. حقوق عملهجات بلدی قریب دو سه ماه است نرسیده؛ در صورتی که اداره مالیه تأدیه نموده. از قرار معلوم بودجه بلدیه فقط به مصرف حقوق رئیس بلدی و بعضی از اجزاء» میرسد. مترجمالملک با اشاره به نزدیکی فصل تابستان، ادامه این وضع را با توسعه امراض گوناگون، قابل پیشبینی دانست.(7)

 بازگشت شومیاتسکی به تهران

شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی در ایران، به تهران بازگشت. نیکلای بوریسوفسکی، به عنوان معاون دوم سفارت و آردالیون بوبریش به عنوان وابسته نظامی او را همراهی کردند.(8)

ص: 61

 چهارشنبه

١١ اردیبهشت ١٣٠٣

٣٠ آوریل ١٩٢٤

٢٥ رمضان ١٣٤٢

 التجاء والی پشتکوه به عراق

بنابر گزارش نایبکنسول ایران در عماره، والی پشتکوه اخیراً به عنوان شکار به خاک عراق آمده و ضمن ارسال نامه هایی به شیخ خزعل ، مذاکراتی هم با نمایندگان سیاسی عراق [احتمالاً منظور نمایندگان انگلیس است] نموده «ملتجی به آنها شده و از قرار مذکور التجای مشارالیه مورد قبول واقع گردیده، مشروط بر این که اسلحه خود را به رسم امانت تحویل آنها داده تا تحتالحمایه باشد و محتمل است به بغداد هم بیاید.»

نماینده سیاسی ایران در عماره میافزاید که کفیل حاکم عماره همراه معاونت اداره پلیس به ملاقات غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، رفتهاند.(1)

 پیگیری سفارت انگلیس برای گرفتن پاسخ از وزارت جنگ

امروز ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس و جانشین موقت سر پرسی لورن، نام های به رضا خان، رئیسالوزراء، فرستاد و با اشاره به نامه این سفارت خانه در ٢٩ بهمن سال گذشته، خواستار پاسخ رضا خان شد. در آن نامه آمده بود که امیرلشکر غرب و حکمران وقت کرمانشاه، سردار عظیم، برخی از شعب طایفه گوران ساکن عراق را چه با تشویق و چه با تهدید به ایران خواندهاند. آوی خواستار پاسخ شد و نوشت: «بلاشک جهت نرسیدن جواب مراسله جناب سر پرسی لورن این بوده که حضرت اشرف مایل بودهاند قبلاً در این مسئله تحقیقاتی فرمایند.»(2)

 دیدگاه های نماینده ترکیه در آذربایجان

امیرلشکر شمال غرب خلاصه مذاکرات رئیس نظمیه آذربایجان را با سامیبیک، نماینده سیاسی جدید ترکیه در این ایالت، به رضا خان فرستاد. در این ملاقات سامیبیک از اتحاد اسلام دفاع کرده و با حرارت علیه روس و انگلیس سخن رانده است. سامیبیک اعتقاد داشت که موصل چه بدون جنگ و چه با درگیری نظامی باید منضم به ترکیه شود. رئیس نظمیه آذربایجان میگوید وی [= سامیبیک] مایل است در این حدود بگردد و از وضعیات عشایر آگاه شود. سامیبیک «راجع به تغییر رژیم [ایران] خود را مساعد معرفی» کرد. در این گزارش آمده است که اعمال و رفتار سامیبیک تحت مراقبت است.(3)

 تشنج در اراک و تعطیلی بازار

بنا بر نام های که سفارت انگلیس امروز برای رضا خان فرستاد، درگیری میان گروه هایی از مردم و یکی از کارکنان کمپانی قالیبافی شرق مستقر در عراق (اراک) باعث شده که شهر به تعطیلی کشانده شود. سفارت انگلیس میگوید افراد نظمیه اراک غیرقانونی داخل خانه معاون کمپانی قالیبافی شرق شده و او را کتک زدهاند. پیرو این حادثه [و در حمایت از آن] «هیجان عظیمی از بابت این رفتار برپا شده و بازارها را بستهاند.» آوی، شارژدافر سفارت انگلیس از رضا خان میخواهد که حراست تجارت خانه یادشده تأمین شود و مقصرین نظمیه هم تنبیه گردند. «اگر غیر از این بشود به مصالح انگلیس در سلطان آباد (اراک) خلل وارد خواهد آمد.»(4) در گزارش های لشکر غرب آمده است که بازار اراک امروز بازگشایی شد.(5) کمپانی قالیبافی یادشده تحت مدیریت انگلیس فعالیت میکرد.

 پرسش وزارت جنگ از صولتالدوله

در پی شکایت گروهی از اهالی جم از صولتالدوله سردارعشایر (ر.ک: ١٥ فروردین) وزارت جنگ امروز در تلگرامی به وی نوشت که «چند نفر از اهالی جم را کسان جنابعالی بدون این که تقصیر مهمی متوجه آنها باشد دستگیر و محبوس نموده و شکایت بستگان محبوسین را ایجاب نموده است.»

وزارت جنگ خواستار توضیح سردارعشایر برای پاسخگویی به این شکایت شد.(6)

 وضعیت مستغلات سیمیتقو در آذربایجان

پس از تصمیم دولت به مصادره املاک اسماعیلآقا سیمیتقو و خالصه کردن آنها، عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب و مستر جونز، پیشکار مالیه آذربایجان، امروز خبر دادند که این کار تحت نظر هیأتی انجام شده است. بررسیها نشان میدهد که املاک سیمیتقو در چهریق مخروبه و خالی از سکنه است، اما زمین هایی که قریتین عیان و سیلاب و باغ کهنه شهر دارد تا انداز های آباد میباشد.

املاک ضبط شده از سیدطه در ارومیه و اشنویه، در مقایسه با املاک چهریق نسبتاً آباد هستند. در این گزارش آمده است که بخشی از املاک سیمیتقو که در تصرف عمر خان سالارجنگ است هنوز بررسی نشده است.(7)

 دادخواهی اهالی نطنز از سوء انتخابات در این شهر

در نام های که امشب به امضاء «ملت نطنز» خطاب به آیت الله سیدحسن مدرس و مجلس شورای ملی، در مجلس خوانده شد، از این که به شکایات اهل این شهر در امر انتخابات مجلس پنجم رسیدگی نشده گلایه شده است. در این نامه آمده است که نماینده اجتماعیون که از حمایت حاکم نطنز برخوردار بود اکثریت آراء را به دست آورد در حالی که بیشتر آراء مردم علیه وی است. سواران امنیه با قوه قهریه آراء اهالی را عوض کردند. حال که شکایات ما به جایی نمیرسد چند تن از اهالی با وکالت تامه راهی مرکز میشوند. در این نامه آقامیرزاسیدحسن و آقااحمد وکلای اجباری نطنز معرفی شدهاند.(8)

 جنگ در خاش

بنابر خبری که در روزنامه ایران درج شد، امروز گروهی از بلوچها با پست نظامی خاش درگیر شده در نتیجه ١٤ نفر شتر و چند چادر بلوچها به دست نظامیان افتاد. تلفات بلوچها روشن نیست؛ نظامیان هم کشت های نداشتهاند.(9)

 دفاتر پستی انگلیس در دزداب

وزارت امور خارجه امروز در یادداشتی برای سفارت انگلیس در تهران، نوشت که بنا به گزارش های رسیده از دزداب، انگلیس دو دفتر پستی در منطقه دارد و به طور علنی و رسمی امانات و مراسلات را مطابق تعرفه هندوستان حمل میکند. «تصدیق

ص: 62

میفرمایید که وجود این دو دفتر در داخله خاک ایران برخلاف رسوم مقرره است؛ مخل مبادلات پستی بین هندوستان و ایران میباشد.» در این یادداشت از سفارت انگلیس خواسته شده اقدام به بستن دو دفتر پستی یادشده کند.(1)

 موقعیت ضرغامالسلطنه در گزارش کارگزار بندرعباس

کارگزار بندرعباس امروز اطلاع داد که ضرغامالسلطنه، ضابط رودبار کرمان، در کرمان حساب خود را تسویه کرده و مجدداً به سمت قبلی خود منصوب شده است. اینک در رودبار کرمان نظامی وجود ندارد. این گزارش میافزاید که سیدنظام رودباری هم قرار است مبلغی بپردازد و در رودبار توقف نماید.(2)

 ورود خلبان فرانسوی به تهران

امروز یک خلبان فرانسوی به نام برهو وارد تهران شد. قرار است او بر ساخت فرودگاه در تهران نظارت کند و نیز در انتقال هواپیماها به تهران اقدام نماید. گفته میشود فرودگاه تهران در منطقه قلعهمرغی که قبلاً هواپیما هایی در آن جا نشسته و برخاستهاند، توسعه پیدا خواهد کرد.(3)

 فراخوان نیرو های نظامی از بلوچستان

به گزارش منابع انگلیسی وزارت جنگ نیرو های نظامی خود را از بلوچستان که در رودبار مستقر بودند فراخوانده است، و تنها گروه کوچکی از نیرو های بومی به استخدام گرفته شده آنجا ماندهاند. نیرو هایی که به کرمان بازمیگردند ٩٠ سوار و ٤٩٠ نفر پیاده هستند.

بازگشت نیرو های یادشده از امروز شروع میشود. این منابع از قول کنسول انگلیس آوردهاند که رفتار سربازان بومی با مردم بم و نرماشیر به قدری سخت بوده که حملات بلوچها را به وجود این سربازان ترجیح میدهند. کار این سربازها اخاذی مردم بود.(4)

 پنجشنبه

١٢ اردیبهشت ١٣٠٣

١ مه ١٩٢٤

٢٦ رمضان ١٣٤٢

 تکذیب یک خبر

روزنامه ایران در شماره امروز خود به نقل از منابع موثق نوشت که خبر درج شده در برخی جراید روسیه و اروپا مبنی بر این که دولت انگلیس اخیراً [در برابر موافقت با جمهوری شدن ایران] تقاضا هایی از دولت ایران کرده است، عاری از حقیقت است. تقاضا های مطرح شده در جراید یاد شده چنین بود: «١- به رسمیت شناختن قرضه جاری که معادل بیست و یک میلیون تومان است. ٢- واگذاری استثمار دریاچه ارومیه به انگلیس. ٣- حق استفاده از امتیازات بانکها.»(5)

 شکایت گروهی از ارامنه از انتخابات آذربایجان

گروهی از ارامنه در شکایتی که به وزارت داخله نمودند از انتخابات نماینده ارامنه در آذربایجان ابراز نارضایتی کردند. آنها معتقد بودند بیطرفی توسط مقامات آذربایجان رعایت نمیشود. وزارت داخله در تلگرامی که امروز خطاب به حاکم آذربایجان فرستاد [امیرلشکر اسماعیل خان حاکم آذربایجان این روزها در تهران است] خواستار بیطرفی حکومت نسبت به این انتخابات شد. الکساندر وارطانیانس یکی از نامزد های ارامنه در آذربایجان بود که گویا موانعی برای تحرکات او ایجاد، و این موضوع باعث اعتراض گروهی از ارامنه شده بود.(6) برخی ارامنه اعتراض داشتند که وارطانیانس نمیتواند هم نامزد انتخابات باشد و هم از طرف انجمن مرکزی مأمور نظارت گردد.(7)

 انتشار نخستین شماره فرنگستان

امروز نخستین شماره نشریه فرنگستان در آلمان منتشر شد. سرمقاله این شماره با عنوان «ما چه میخواهیم» چنین شروع میشد: «چند نفر جوان ایرانی، که سعادت خود را توأم با سعادت ایران میدانند، گرد هم جمع آمده میخواهند با دریدن چهرة جهل و خرافات ایران را به برخاستن از این خواب غفلت کمک نمایند... خوشبختانه یا بدبختانه، ما امروز در محیط آزادی زندگانی مینماییم که در آنجا خرافات سلطنت ندارد. مردمان جاهل پیشوا و قائد جمعیت نیستند. هر کس در اظهار عقیده خود آزاد است، نه کسی قلم میشکند، نه زبان میبرد، نه تهدید به حبس مینماید.»(8)

 آخرین اخبار مرزی منطقه ماکو

سالارنظام، رئیس ارکان حرب لشکر شمال غرب، در تلگرامی اطلاع داد که مبلغان ترکیه همچنان در این منطقه مشغول تبلیغات هستند که از طرف دولت جلوگیری میشود. دیگر آن که خالدآقا که پس از دستگیری اقبالالسلطنه به خاک ترکیه مهاجرت کرده بود، اخیراً چند خانوار از ایل خود را به ایران گسیل داشته است.(9)

 برقراری خط کشتیرانی مستقیم به حاجیطر خان

شرکت کشتیرانی بحر خزر وابسته به شوروی از امروز

ص: 63

خط کشتیرانی میان سواحل شمالی ایران تا حاجیطر خان را راهاندازی کرد. پیش از این کالاها به بادکوبه حمل میشد و آنجا به کشتی دیگری منتقل میگردید. کشتی های «اسلام»، «اسپارتاک» و «سانترسایوز» در این خط شروع به کار میکنند و هفت های یک بار، چهارشنبه ها، انزلی را به قصد حاجیطر خان ترک مینمایند.(1)

 استعفای حاکم خراسان

سرداراسعد علیقلی خان بختیاری، والی خراسان، از سمت خود استعفا داد. استعفای او پذیرفته شد. وی همچنین به پرسش وزارت داخله در پذیرش یا عدم قبول نمایندگی مجلس که از طرف بختیاری انتخاب شده بود، جواب مثبت داد.(2)

منتظمالدوله که نایبالایاله بود کفالت ایالت را به عهده گرفت تا حکمران بعدی خراسان تعیین شود.(3)

 دستور وزارت جنگ به لشکر شمال غرب برای نظارت بر تقسیم وام

پس از گزارشی که نایب سرهنگ علیاکبر درخشانی از شیوه تقسیم وام میان مسلمانان و ارامنه سلماس توسط مستر دانوی آمریکایی ارائه کرد، وزارت جنگ امروز در تلگرامی به امیرلشکر شمال غرب خواست که «در پرداخت و تقسیم وجوه استقراضی مابین مسلمانان و ارامنه [نواحی ارومیه]» نظارت نماید.(4) علیاکبر درخشانی فرمانده نظامیان ارومیه و سلماس گزارش داده بود که «مأمورین پرداخت وجوه استقراضی کاملاً تبعیض کردهاند، زیرا از هفت هزار و پانصد تومان پرداختی سلماس به دو هزار خانوار مسلمان پنج هزار و به یکصد و پنج خانوار ارامنه ... هزاروپانصد تومان پرداخته»اند.(5)

 گزارش سرتیپ امان اللهمیرزا

در پی حضور امرای لشکر در تهران، امشب سرتیپ امان اللهمیرزا گزارشی از محصلین اعزامی به فرانسه برای حاضران ارائه کرد. قرار بود در کنار این گزارش سلاح های خریداری شده نیز تشریح شود و در هر دو مورد فیلم هایی که از فرانسه آورده شده، به نمایش درآید. مجله پهلوی با چاپ گزارش سرتیپ امان الله از وضعیت محصلین اعزامی، از درج بخش دوم خودداری کرد.(6)

 رهنمود های پاریس به وزیرمختار جدید خود در ایران

بونزوم Lucien Louis Bonzom وزیرمختار جدید فرانسه که راهی ایران است، امروز یادداشتی از رئیس شورای وزیران و وزیر امور خارجه کشور خود دریافت کرد که درباره ایران اطلاعاتی به او میداد. از نظر فرانسه ایران دوران بحرانزد های را پشت سر میگذاشت. در این گزارش پس از ذکر حوادث اخیر ایران (جمهوریخواهی و تغییر سلطنت) آمده است: «فرانسه هیچ نوع هدف خاکطلبی در ایران ندارد و هیچ سیاست مستقیم بهرهگیری را دنبال نمیکند. بنابراین نمایندگانش باید ناظر جریانات باشند و حرکت های سیاسی بین دو قطب مهم را بررسی کنند. تهران بهترین پست و مرکز برای ملاحظه جریانات هند در جنوب و روسیه در شمال است.»(7)

 موقعیت نامناسب طبس

بنابر گزارش نایبالحکومه طبس، سردارمکرم طبسی که اینک در تهران است، از طریق حشمتالممالک در طبس دست به تحریکات زده موقعیت این ناحیه را مغشوش کرده است. نایبالحکومه طبس به جزئیات موضوع اشاره نکرد اما گفت که فقط با اعزام نیروی نظامی موضوع فیصله پیدا میکند.(8)

 افزایش نیرو های نظامی ترک در مرز های سلماس و چهریق

بنا به گزارش وثوقالممالک، حاکم خوی، موافق شایعات موجود، ورود نظامیان ترک به سرحد سلماس و چهریق به واقعیت پیوست و اکنون تعدادی از نظامیان ترکیه در نواحی یاد شده مستقر شدهاند.(9)

 جشن روز کارگر در سفارت خانه شوروی

به مناسبت روز کارگر مراسمی در سفارت خانه شوروی برپا شد و در آغاز فیلمی از مرگ لنین و تصاویری از مسکو و تهران پخش گردید.(10)

ص: 64

 جمعه

١٣ اردیبهشت ١٣٠٣

٢ مه ١٩٢٤

٢٧ رمضان ١٣٤٢

 خروج سکه های نقره و طلا از مرز های ایران

بر اساس گزارش امروز کنسول ایران در عشقآباد به وزارت امور خارجه، روزانه بیش از ده هزار تومان «قران و طلا وارد روسیه میشود.» این قاچاق عمدتاً از مرز های لطفآباد و باجگیران صورت گرفته و عامل آن کرد های منطقه هستند. کنسول ایران نوشت برای نمونه «چند روز قبل یک فقره، سه هزار تومان قران وارد روسیه شده است و وقتی که از کردها سئوال میشود به چه وسیله توانست هاید این مقدار مسکوک را از سرحد ایران بگذرانید میگویند که برای هر صد تومانی، پنج قران داده و ردّ میکنیم. بدیهی است روسها هم در این قبیل مواقع در تشویق قاچاقچیان مجاهدت کافی دارند.» در این گزارش نتیجهگیری شده که ممکن نیست بدون اطلاع و دست یاری مأموران گمرک این قاچاق به نتیجه برسد.(1)

 اعتراض سفارت انگلیس به دستگیری کارمندان زمینشناس کمپانی نفت

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس در تهران، امروز با ارسال نام های به رضا خان ضمن شرح اهانت نظامیان منطقه به دو زمینشناس انگلیسی، در ناحیه کمارج (ر.ک: ٦ اردیبهشت) و دستگیری موقت آنان نوشت: «تهمت جاسوسی متخصصین معرفتالارضی و دستگیری آنها اقدامی است که ... میترسم ... تأثیر فوقالعاده ناگواری به دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان بنماید، زیرا معلوم است که کمپانی نفط جنوب به موجب شرایط امتیاز خود اجازه دارد که متخصصین معرفتالارضی و مساحان به ناحیه فوقالذکر برای مقاصد نفطی اعزام دارد و حفظ و صیانت این اشخاص تعهدی است که دولت علّیه نمیتواند از خود ردکند.» وی افزود: «محل تأسف است که صاحب منصبان ایرانی به قدری نسبت به بریطانیای کبیر نفرت داشته باشند که به ایرانیانی که در مؤسسات انگلیسی خدمت میکنند فحش و دشنام دهند.» ازموند آوی در پایان این اعتراضنامه خواست که خسارات وارده جبران، پوزش نامه کتبی ارسال، و نظامیان خاطی از کار منفصل شوند.(2)(ر.ک: ١٦ اردیبهشت)

 ضرورت تغییر کنسول روسیه در رشت

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، در مراسل های که امروز به وزارت جنگ فرستاد نوشت که کنسول روسیه در رشت فرد بیسیاست و عامی است. روزی نیست که به کارگزاری اعتراض نکند. پروتست های هر روزه او مشکلآفرین شده و کارگزار هم در برابر آن عاجز نشان میدهد. آیرم پیشنهاد کرد با سفارت روسیه وارد مذاکره شوند و درخواست تعویض کنسول را بکنند و همزمان «یک نفر کارگزار زبردست برای یک چنین محل مهم مانند رشت که کاملاً قوانین بینالمللی را آگاه باشد تعیین فرمایند.»(3)

 قایق های لیانازفها

پس از تحویل قایق های مستعمل لیانازفها به تیپ مستقل شمال که میباید با تعمیر راهاندازی میشد، اینک نیازمند لوازم این قایقها که در انبار خالصه آستارا موجود است، هستند. احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ مستقل شمال، امروز درخواست کرد اجازه خروج این لوازم از انبار خالصه آستارا داده شود.(4) (ر.ک: ١٣ اسفند ١٣٠٢).

 ورود پارسیان هند به دزداب

بنابر خبری که حکومت دزداب به مرکز فرستاد، تعدادی از پارسیان هند که با هماهنگی کنسولگری ایران در بمبئی راهی ایران گشتهاند، وارد دزداب شدند. اینان پس از سه روز استراحت با خودرو شخصی خود به سوی کرمان حرکت خواهند کرد.(5)

 خروج ویلسن از خرمشهر و شایعات آن

کارگزار محمره (خرمشهر) به وزارت امور خارجه اطلاع داد که سر آرنولد ویلسن، رئیس کمپانی نفت جنوب، ١٥ روز است که از محمره (خرمشهر) خارج شده است. گفته میشود برای تفتیش معدن نفت دهلران راهی پشتکوه شده، اما شایعاتی هم هست که وی طرف لرستان رفته است.(6)

 انتقال بخشی از نیرو های گیلان به تهران

امروز تصمیم گرفته شد بخشی از نیرو های تیپ مستقل شمال به تهران منتقل شده، جایگزین هنگ پهلوی شوند. این تصمیم که خوشآیند رئیس تیپ شمال نبود، با اعتراض او مواجه شد. گفته میشود دلیل این اقدام ارتباط شمار قابل توجهی از صاحب منصبان تیپ مستقل شمال با کمیته انقلاب در بادکوبه بوده است.(7)

(تصویر) سر آرنولد ویلسون

ص: 65

 شنبه

١٤ اردیبهشت ١٣٠٣

٣ مه ١٩٢٤

٢٨ رمضان ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

امشب مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد و در حضور مردم تماشاچی و سفراء خارجه نمایندگان مراسم تحلیف به جا آوردند. تعداد نمایندگانی که در برابر قرآن قسم یاد کردند ١٩ نفر و آیت الله سیدحسن مدرس نخستین نماینده بود. ارباب کیخسرو نماینده زردشتیان نیز در برابر اوستا قسم یاد کرد. در این جلسه بودجه سال جاری مجلس هم مورد بررسی قرار گرفت.(1)

 شکست لشکر غرب در برابر طوایف لُر

امیرلشکر احمد خان امیراحمدی در نام های که امروز به رضا خان نوشت، خبر داد که قوای لشکر غرب که برای سرکوب طوایف لُر در اطراف خرمآباد اقدام کرده بود «به واسطه عدم تجربه رئیس قوای مزبور، [نظامیان] محصور واقع شده، دو نفر صاحب منصب مجروح، دو نفر نظامی مقتول، هفت نفر مجروح، سیزده نفر اسیر و خلعسلاح میشوند.» وی بنا بر اخبار رسیده از خرمآباد میافزاید: «دستور داده شد که به فوریت اردویی از خرمآباد حرکت داده با عملیات شدید آنها را به کلی قلعوقمع نمایند.»(2)

 آمادگی کمپانی ولف آلمان برای تأسیس راهآهن ایران

سرهنگ اسماعیل خان، نماینده وزارت جنگ در برلن، با ارسال تلگرامی که امروز کشف شد به وزارت خانه متبوع خود خبر داد که بزرگترین کمپانی آلمان به نام «ولف» برای ایجاد راهآهن در ایران اعلام آمادگی کرده است. وی درخواست کرد نماینده این شرکت برای گفتوگو راهی ایران شود.(3)

 پاسخ امیرلشکر غرب به اعتراض سفارت انگلیس

در پی اعتراض سفارت انگلیس که در دو نوبت به رضا خان ابلاغ شد، امیرلشکر غرب امروز پاسخ اعتراضات یادشده را به وزارت جنگ نوشت. سفارت انگلیس معترض بود که لشکر غرب و حاکم کرمانشاه بخشی از طایفه گوران را که ساکن عراق است با تشویق یا تهدید مجبور به مهاجرت به خاک ایران میکند. (ر.ک: ١١ اردیبهشت) احمد خان امیراحمدی نوشت: «قسمتی از طوایف گوران برای احتراز از پرداخت منال دیوانی و دادن سرباز به خاک بینالنهرین متواری شده بودند. لذا این جانب برای رجعت دادن طوایف مزبور به محل اولیه خود اقداماتی نموده، آنها را برای پرداخت منال دیوانی و دادن سرباز حاضر برای مراجعت به خاک ایران نمود.»(4)

 اعتراض دوبسون به سخنرانی ملاباشی

دوبسون کنسول روسیه در ارومیه، با نگارش نام های به کارگزاری ارومیه از سخنرانی ملاباشی، مدیر مدرسه دولتی احمدیه، در مسجد حاجی خان گلایه نمود چرا که ملاباشی علیه حکومت شوروی برای حاضران سخن رانده بود. دوبسون نوشت که منتظر واکنش کارگزاری نسبت به این سخنان هستم؛ مضاف بر این که خبر این موضوع را به «رفیق شومیاتسکی» وزیرمختار شوروی در تهران خواهم رساند.(5)

 اجتماع در مقابل مجلس شورای ملی

بنابر نوشته روزنامه ایران چند شبی است که گروه هایی از مردم در مقابل مجلس شورای ملی تجمع کرده، شعار میدهند. این روزنامه ضمن تقبیح این کار نوشت که امشب نیز این افراد آمدند و شعار هایی دادند. تجمعکنندگان طرفداران فراکسیون های مجلس هستند. امشب «تجهیزات کرده بودند و بیم زد و خورد و کشمکش سخت در جلو بهارستان میرفت... از طرف پلیس هم مداخلاتی به عمل آمده و اجازه ندادند که تماشاچیها درب بهارستان اجتماع نمایند.»(6)

 ورود یک روسی به بارفروش برای ایجاد بانک

کارگزاری مازندران امروز به اطلاع وزارت امور خارجه رساند که مسیو ربریک روسی چند روزی است وارد بارفروش شده و میخواهد بانکی به اسم بانک ایران [و روس] تأسیس نماید. او خیال دارد هر کالایی را وارد و صادر نماید. «در موقع ورود بیست و پنج بار پول سفید نیز همراه خود آورده» است.(7)

 فعالیت تبلیغاتی پروتستانها در مراغه

حاکم مراغه به وزارت داخله گزارش داد که پروتستانها تحت مؤسس های برای کودکان مسیحی، مدرسه تأسیس کرده، در ضمن تدریس مشغول تبلیغات و توسعه عقیده خودشان هستند. وی میافزاید که ارامنه مراغه در مخالفت با این اقدام همراه کشیش خود در اداره حکومتی حاضر شده و اعتراض خود را اعلام کردهاند. حاکم مراغه از وزارت داخله خواست تکلیف او را روشن کنند.(8) (ر.ک: ٦ آذر ١٣٠٢).

 دیدار کمیته جمهوری با رضا خان

در گزارش های هفتگی منتهی به امروز سفارت انگلیس آمده است که کمیته جمهوری امروز با رضا خان ملاقات و درباره آینده فعالیت های خود مشورت کرد. کمیته جمهوری در این دیدار تأکید کرد در فعالیت آتی خود باید حمایت روحانیت را داشته باشد.(9)

ص: 66

 یکشنبه

١٥ اردیبهشت ١٣٠٣

٤ مه ١٩٢٤

٢٩ رمضان ١٣٤٢

 دستور آزادی عباس خلیلی

دستور آزادی عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام که به دستور رضا خان نفی بلد شده بود و در کرمانشاه بسر میبرد، صادر شد.(1)

 پرسش های سفارت آمریکا از معارف ایران

جوزف سائول کرنفلد وزیرمختار آمریکا در تهران با ارسال نام های به دولت درخواست کرد «راجع به پار های مسائل معارفی در ایران» اطلاعات داده شود. سفارت آمریکا ٢٥ سئوال را مطرح کرد. از آن جا که اطلاعات ارائه شده جنبه رسمی دارد و میتواند مستندی برای آگاهی از آموزش و پرورش ایران در آن زمان باشد، متن کامل آن در پارقی میآید. در این پرسش و پاسخ روشن میشود که جمعیت ایران در ابتدای سال ١٣٠٣ش حدود ١٢ میلیون نفر است و ٥٥١٣١ نفر دانشآموز در ایران مشغول تحصیل هستند.(2)

 نتایج انتخابات ساوجبلاغ

بنا به اخبار رسیده از آذربایجان انتخابات ساوجبلاغ پایان یافت و پس از شمارش آرا، رضا خان ٤٥٤٦ رأی و سیدمحمدرضا مساوات ٢٥٠٠ رأی، باباشیخ ١١١١ رأی، سیفالقضات ١١٧٨ رأی، عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب ١٠١٤ رأی، سالارسعید ٩٥١ رأی و رحیمزاده صفوی ١٠٩ رأی به دست آوردهاند.(3)

 فرار دو نظامی ایرانی به شوروی

سرهنگ محمدحسین، رئیس ارکان حرب لشکر شرق، اطلاع داد که دو تن از نظامیان ایرانی از سرخس ایران به سرخس روس فرار کردهاند. این موضوع به اطلاع کارگزاری و کنسولگری منطقه رسیده است. وی افزود که امیدوار است با اقدامات انجام شده نظامیان را پس دهند و در آتیه نظایری پیدا نشود.(4)

 تصمیم طوایف لُر به محاصره لرستان

طوایف بالا گریوه در کرهگاه گردهم آمدند. ایل بیرانوند هم به آنان پیوست. آنان در این اجتماع تصمیم گرفتند خرمآباد را محاصره کنند و با نیرو های لشکر غرب به مقابله پردازند.(5)

 تقابل ارامنه آذربایجان در انتخابات

بنابر اخبار رسیده از ایالت آذربایجان هنچاکها و داشناکها در انتخاب نماینده برای مجلس شورای ملی در رقابتی شدید هستند. «هر دو فرقه برای همدیگر اسباب اتهام فراهم مینمایند.»(6)

ص: 67

(تصویر) عباس خلیلی

 دوشنبه

١٦ اردیبهشت ١٣٠٣

٥ مه ١٩٢٤

٣٠ رمضان ١٣٤٢

 پاسخ رضا خان به اعتراض سفارت انگلیس

رضا خان، رئیسالوزرا و وزیر جنگ، امروز در پاسخ به اعتراض سفارت انگلیس در مورد دستگیری دو زمینشناس انگلیسی وابسته به کمپانی نفت جنوب خطاب به ازموند آوی نوشت: «فدایت شوم... مخصوصاً به رئیس تیپ فارس دستور داده شد که شخصاً به محل واقعه رفته تحقیقات لازم به عمل و در تنبیه صاحب منصب مشارالیه اقدام نماید. راجع به جبران خسارت وارده و تهیه وسایل استرضای خاطر غلامان تلگراف خانه هند و اروپ هم دستور لازم صادر شد.»(1) آوی، از این پاسخ رضا خان مسرور شد و تشکر کرد، اما همچنان بر خواسته های قبلی خود تأکید نمود.(2)

 اعتراض کنسول شوروی در اردبیل به مضروب شدن یک تبعه روس

کنسول شوروی در اردبیل با ارسال یادداشتی به مقامات این شهر، از این که شکور محمداُف تبعه شوروی پس از درگیری با یک کفاش دستگیر و توسط نظامیان مضروب میشود، شکایت کرد. «من مجبورم پروتست خود را در مقابل عمل و روش قباحتآمیز توقیف محمداُف به توسط قزاقها اظهار [نمایم]... محمداُف را در موقع جلب به کوماندانی توسط کشیک شهری مضروب واقع شده» است. کنسول شوروی خواستار مجازات مرتکبین شد.(3)

 درخواست ایران از شوروی برای عبور کشتی پهلوی از رود ولگا

مشاورالممالک وزیرمختار ایران در روسیه شوروی امروز با نوشتن نام های به چیچرین «نماینده ملت برای امورات خارجه» با اشاره به این که «دولت علّیه یک کشتی کوچک ٢٠ تنی برای حفظ سواحل مابین بنادر خود واقعه در بحر خزر از آلمان» خریده است، خواستار تحصیل اجازه برای عبور آن از رود ولگا شد. این کشتی که موسوم به پهلوی است توسط سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ در آلمان خریداری شده بود و مقرر بود از راه شوروی وارد دریای خزر شده، به سواحل ایران برسد. (ر.ک: ٦ اردیبهشت). مشاورالممالک در نامه آورده است که برای این درخواست حضوراً باید میآمدم، اما دکتر به واسطه بیماری اجازه خروج از بستر را نداده است.(4)

 اُفت ارزش پول شوروی

محمد ساعدالوزاره نماینده سیاسی ایران در آذربایجان قفقاز در گزارشی به وزارت امور خارجه، خبر از افت ارزش چرونتس، واحد پول جدید شوروی، داد. وی با اشاره به این که پنج روز پیش از مسکو خبر رسید که دولت روسیه اقدام به چاپ و توزیع چهار میلیون چرونتس کرده، نوشت که با شیوع این خبر مظنه این واحد پولی پایین آمد و با این که برابری آن معادل ١٠

ص: 68

منات طلا شده بود به هفت منات و ٣٠ کپک رسید. «یک ماه قبل اهالی به خریداری چرونتس بیشتر از طلا تمایل داشته و به واسطه آن که پول طلا در مملکت روسیه قدغن است از خرج کردن و مبادله آن خوف داشته و تبدیل به چرونتس میکردند، ولی حالیه بر عکس، هر کس چرونتس دارد حتیالامکان به طلا تبدیل» میکند.(1)

 مراسم آتشبازی به مناسبت عید فطر

امشب به مناسبت فرارسیدن عید سعید فطر مراسم آتشبازی از طرف اداره قور خانه در برابر ساختمان وزارت جنگ به نمایش گذاشته شد.(2)

 اخباری از حفاری های شوش

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که هیأت باستانشناس فرانسوی که از اوایل ژانویه برای حفاری در شوش در آن منطقه حاضر شده، پس از سه ماه کار «از مأمورین دولت علّیه ایران تقاضا کردند که مجلسی تشکیل داده و آنها را تقویم نمایند.» این مجلس تشکیل شده، طلا و نقره های کشف شده را به نظر رسانده و مقرر شد دولت با سفارت فرانسه درباره قیمت آن به توافق برسد.

این گزارش میگوید دولت فرانسه هر سال یکصد هزار فرانک برای این کار اختصاص میدهد و حدود ٥٠٠ کارگر برای حفریات به کار گرفته میشوند. این خبر در انتها میگوید: «بدیهی است که به واسطه نبودن مفتشین معینی در موقع حفر، بسیاری از اشیاء حیف و میل شده و از بین خواهد رفت.»(3)

 زنان فقیر در باغ غفاری

امروز اطلاعی های از طرف اهالی دروازه قزوین تهران در روزنامه کوشش درج شد حاکی از اینکه زنان فقیر که در باغ غفاری واقع در شهر نو اسکان داده شدهاند، اکثر مبتلا به بیماری های مسری هستند و بعضاً نیز درگذشتهاند. «متأسفانه قنات معروف به وزیر هم از باغ غفاری که محل سکنای این توده بخت واژگون است عبور نموده و هر روزه کثافات خود را در آب قنات ریخته، البسه مرضا را شست و شو داده و این آب به شهر آمده تمام محله دروازه قزوین و قسمت عمده شهر را مشروب مینمایند.» اهالی با خطاب قرار دادن بلدیه تهران خواستار رسیدگی شدند.(4)

 تقسیم نشان ذوالفقار میان رضا خان و امرای ارتش

امشب در خانه رضا خان طی مراسمی نشان ذوالفقار به تعدادی از امرای لشکر هدیه شد. در ابتدا سرتیپ امان الله میرزا رئیس ارکان حرب کل قشون با قرائت بیانی های از رضا خان تمجید نمود و سپس تقاضای اعطای نشان ذوالفقار به سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، و حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، کرد. نشان های اهدا شده به امرای لشکر و تیپ مستقل شمال از نوع درجه چهارم بود.(5)

 خرید کتب خطی افغانستان توسط اروپاییها

اعتلاءالملک، وزیرمختار ایران در افغانستان، در گزارشی به وزارت امور خارجه خبر داد که اندک اروپایی مقیم این جا هرگاه کتاب های خطی مصور یا قرآن شریف پیدا میکنند با قیمتی گزاف میخرند. «به عقیده بنده تاریخ ورود این نسخ به این مملکت موقع تهاجم افغانها به اصفهان و غارت آن شهر و قتل شاهسلطان حسین است.» اعتلاءالملک مینویسد که آثار خطی مربوط به کشمیر و هندوستان هم در میان کتب به فروش رسیده وجود دارد. وی افزود که حسرت من، از فروش این کتابها نیست، بلکه تعطیلی صنعت تذهیب در ایران است که این کتابها را قدر و منزلت بخشیده است. «افسوس خوردم که یک صنعتی مثل صنعت تذهیب ... به طوری در ایران منسوخ شده که حتی شاید یک کارگر هم در ایران نباشد که به این شغل اشتغال داشته باشد.»(6)

 جبران هواپیما های ساقط شده فرانسوی

منابع انگلیسی میگویند که شارژدافر سفارت فرانسه امروز به اطلاع رضا خان رسانده است که دولت فرانسه آماده است در قبال دو هواپیمای فرانسوی سقوط کرده در شیراز، دو هواپیمای دیگر به ایران هدیه بدهد.(7)

ص: 69

 سه شنبه

١٧ اردیبهشت ١٣٠٣

٦ مه ١٩٢٤

١ شوال ١٣٤٢

 تعطیل عمومی

امروز به مناسبت عید سعید فطر تمام دوایر دولتی و وزارت خانه ها تعطیل بود.(1)

 مراسم سلام به مناسبت عید فطر

مراسم سلام عید فطر در حضور محمدحسن میرزا، ولیعهد برپا شد. طبق برنامه، پیش از سلام، «سفیرکبیر دولت ترکیه و آقای وزیرمختار دولت افغانستان برای عرض تبریک به حضور ولایتعهد پذیرفته» شدند. در این مراسم تعدادی از نمایندگان مجلس نیز به حضور ولیعهد رسیدند.(2) منابع آمریکایی از استقبال سرد رضا خان از مراسم امروز یاد کردند.(3)

 ارسال زرهپوشها از انگلیس به ایران

مفتاحالسلطنه، وزیرمختار ایران در لندن، با ارسال نام های در پاسخ به پیگیری های وزارت جنگ، اطلاع داد که «وجه قیمت چهار دستگاه اتومبیل زرهپوش ١٦ آوریل [٢٧ فروردین] واصل گردید... اتومبیل های مزبور روز ٢٩ آوریل [١٠ اردیبهشت] به وسیله کشتی کورمارک Kurmark حمل به بوشهر شد.» وزیرمختار ایران در مورد خودرو های دیگر نیز یادآور شد که بیش از یک ماه است آماده هستند. بنا بود با یک کشتی سه هفته پیش حرکت داده شوند ولی به واسطه نرسیدن «تصدیق وزارت جنگ» به تأخیر افتاد. «١٤ آوریل تصدیق مزبور از وزارت خارجه انگلیس رسید.»(4)

 درگیری میان کردها و کلدانیها

بنابر گزارش فریدالسلطنه، کنسول ایران در موصل، امروز میان کردها و نظامیان کلدانی در شهر کرکوک درگیری رخ داد. از کلدانیها ٢٠ نفر کشته و ٥٠ نفر مجروح شدند. از تلفات کردها اطلاعی نرسیده است، اما بر اساس شنیده ها ١٥٠ نفر کشته کردها بوده است.(5) این درگیری امروز مصادف با عید فطر از بازار کرکوک شروع شد.

 سفر کنسول انگلیس به استرآباد

بنابه گزارش اعتصامالممالک، کنسول انگلیس در رشت میخواهد از راه دریا به استرآباد بیاید. اعتصامالممالک(6)، کارگزار استرآباد، با ارسال این خبر به وزارت امور خارجه کسب تکلیف کرد.(7)

 کشته شدن سه انگلیسی

بنابر گزارش رسیده از ناصری «مستر کلاس رئیس بانک شاهی و دکتر ویلسن رئیس مریض خانه اداره نفط و نایب رئیس بانک برای گردش به طرف رامهرمز رفته بودند. موقع مراجعت بین راه، موتور کار آنها برگشته، رئیس بانک و دکتر ویلسن و شوفر زیر موتور کار مانده، فوت میشوند. نایب رئیس بانک سلامت میماند... جنازه[ها] را به شهر آورده در ساعت شش بعد از ظهر دفن» کردند.(8)

 تصمیم طوایف لُر برای حمله به خرمآباد

امروز اخباری به فرمانده نظامیان الشتر رسید حاکی از اینکه برخی از طوایف لُر با طایفه بیرانوند همقسم شدهاند که به خرمآباد حمله کنند. آنها با اهالی خرمآباد نیز در حال مذاکره هستند.(9) سرهنگ محمود پولادین نیز خبر های مشابهی در این مورد داده بود.(10)

 نشست رضا خان با سران قشون

به نوشتة منابع انگلیسی سران قشون امروز با رضا خان دیدار کردند و در یک میهمانی شام شرکت نمودند. در این دیدار موضوع جمهوریت و تغییر رژیم سیاسی مورد بررسی قرار گرفت و افسران حاضر دستور های جدیدی با جزئیات برای فعالیت های سیاسی آینده دریافت کردند.(11)

 عدم پرداخت دیون دولت

میلسپو امروز به وزیر مالیه خبر داد که کاهش درآمد ناشی از بحران سیاسی دو ماه گذشته [= جمهوریخواهی] موجب پرداخت نشدن بخشی از دیون دولت خواهد گردید.(12) وی پیش از این نیز به رضا خان گفته بود که مخارج جمهوریخواهی باعث کاهش شدید پول خزانه شده است.

ص: 70

 چهارشنبه

١٨ اردیبهشت ١٣٠٣

٧ مه ١٩٢٤

٢ شوال ١٣٤٢

 رژه در میدان مشق تهران

امروز با احضار همه نیرو های مستقر در مرکز اعم از سواره و پیاده و توپ خانه، مراسم سان از این نیروها برگزار شد. در این مراسم رضا خان، رئیسالوزرا و وزیر جنگ، همراه با امرای لشکر و دیگر فرماندهان حاضر بودند.(1)

 تغییر در ساعات کاری ادارات

با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، ساعات کار اداری هم تغییر کرد. بنابر ابلاغی های که از طرف دولت امروز به وزارت خانه ها داده شد، به استثنای وزارت مالیه و وزارت فواید عامه، «سایر وزارت خانه ها از سه ساعت و نیم قبل از ظهر تا ظهر و از دو و نیم تا پنج و شش بعد از ظهر مشغول کار خواهند بود.»(2)

این ابلاغیه تا ١٥ خرداد که به واسطه گرما ساعات کاری تغییر میکند لازمالاجرا است.

 اقدام مقامات ارومیه برای استرضای خاطر کنسول

در پی سخنرانی ملاباشی، مدیر مدرسه احمدیه ارومیه، علیه سیاست روسها که در مسجد حاجی ایراد شد، دبسون کنسول روسیه اعتراضی های به کارگزاری ارومیه فرستاد و خواستار جبران آن شد. (ر.ک: ١٤ اردیبهشت) پس از این اعتراض حکومت ارومیه ملاباشی را مجبور میکند که فردای سخنرانی، در همان مسجد، گفته های خود را تعدیل کند. کنسول شوروی نیز از این اقدام مقامات ارومیه ابراز رضایت کرد.(3)

 سوءقصد علیه سیمیتقو

وزارت امور خارجه امروز گزارش رسیده از ارومیه را که حکایت از سوءقصد به جان سیمیتقو میکرد به وزارت جنگ فرستاد. بر پایة این گزارش رحیم خان ساکن کهنهشهر سلماس، باغبان قدیمی سیمیتقو را ترغیب میکند که او را بکشد. باغبان با سمی که از رحیم خان میگیرد، آن را با نمک مخلوط و راهی محل اقامت سیمیتقو در خاک ترکیه میشود. این نمک در غذای در حال طبخ ریخته شده، سه تن از افراد سیمیتقو تلف میشوند. باغبان مورد سوءظن واقع شده و پس از شکنجه (داغ شدن) اعتراف میکند. وی با حال مجروحیت به کهنهشهر بازمیگردد که نزدیک به فوت است. همچنین یکی از یاران کاظم خان قوشچی که سال گذشته به دست لشکر شمال غرب کشته شد، برای کار نزد سیمیتقو میرود، اما چون اسلح های با خود داشته و آن را پنهان کرده بود، یک دستش قطع و روانه ایران میشود که به زودی خواهد مرد.(4)

 تقویت قوای روسیه در ناحیه ارتق

بنابر گزارش حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، به استناد راپرت فرمانده ساخلو درجز، روسها امروز در ارتق یک عراده توپ کوهستانی، یک پنجاه تیر، یک شصت تیر و چند سالدات به پست نظامی خود افزودهاند.(5)

 تمایل طوایف مهاجر به بازگشت به ایران

بنابر نام های که عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب امروز به رضا خان فرستاد، طوایف ایرانی مهاجر به خاک شوروی تقاضای بازگشت دارند. اکنون «عرض حالی به امضای کدخدایان چند طایفه شاهسون رسیده، استدعای تسهیل معاودت» برای بازگشت به ایران دارند. موضوع به وزارت امور خارجه منعکس شد.(6)

 کتک خوردن تبعه روس از قلعهبیگی اردبیل

یوسفاُف، نانوا، در اردبیل امروز به اداره قلعهبیگی احضار شد و به اتهام این که جو را با گندم مخلوط کرده تنبیه شد. یوسفاُف تهیه نان فوج سوار اردبیل را به عهده گرفته بود. یوسفاُف تهدید میشود از مقاطعه استعفا دهد. این موضوع توسط سفارت روسیه به وزارت امور خارجه منعکس شد و تأکید گردید که در معاینه طبی کبودی و جراحت زیاد دربدن یوسفاُف دیده شده است. سفارت خواستار رسیدگی فوری به این حادثه شد.(7)

 گزارشی از سیم تلگراف خرمشهر به آبادان

ارسن، کفیل اداره کل تلگراف، به وزارت پست و تلگراف خبر داد که شرکت نفت جنوب میخواهد خط تلگراف محمره (خرمشهر) به عبادان (آبادان) را که در اختیار تلگراف خانه عراق است بخرد و به امور مخابراتی خود اختصاص دهد. ارسن افزود تلگراف خانه عراق بدون رضایت و اجازه دولت ایران این سیم را در خاک ایران کشیده و چندین سال هم عایدات آن را برده، و حق این است که این خط بلاعوض به دولت ایران واگذار شود؛ و در صورت فروش هم اولویت با ایران است. وی خواستار اقدام مقامات مسئول برای تعلق خط تلگرافی یادشده به ایران شد.(8)

 تجاوزات انگلیس به بلوچستان ایران

امروز دو فقره گزارش که نشاندهنده تجاوز نظامیان انگلیس «به حدود بند پشت خاک بلوچستان ایران» است به وزارت امور خارجه ارسال شد. وزارت امور خارجه، از آن جا که گزارشها از منابع غیررسمی ارسال شده بود، موضوع را به وزارت داخله ارجاع داد و همچنین خواستار کسب نظر نظامیان منطقه برای سنجش صحت خبر شد.(9)

 تقاضا برای شناسایی ارامنه مهاجر

خلیفهگری ارامنه آذربایجان، با ارسال نام های به ایالت آذربایجان، از دولت خواست که ارامنه مهاجر باشقلعه را به عنوان اتباع ایرانی شناسایی کرده، تا اجازه حضور در امور انتخاباتی ارامنه را داشته باشند. خلیفه کل ارامنه آذربایجان نوشت که این ارامنه ٣٠ سال پیش از باشقلعه به سلماس مهاجرت کردند و خود را تبعه ایران میدانند و لازم است مانند دیگر مسیحیان در انجمن نظار حضور به هم برسانند و در رأیگیری شرکت نمایند.(10)

 نامه ویلسن به مجدالاسلام دزفولی

جاسوسان لشکر غرب، امروز نامة به دست آمده از سر آرنولد ویلسون، رئیس کمپانی نفت جنوب به مجدالاسلام دزفولی را تحویل امنیه خوزستان دادند. امیرلشکر جنوب این نامه را سند دخالت انگلیس میان طوایف لُر دانست و در نام های محرمانه

ص: 71

به رضا خان خواست از فعالیت های غیرقانونی عمال انگلیس و مداخله در امور داخلی مملکت جلوگیری نماید. عین نامه ویلسن در پاورقی میآید که معلوم نیست تا چه حد با نظر امیرلشکر غرب تطبیق میکند.(1)

 درگیری میان ارامنه و دولت ترکیه

پس از آن که حدود ٥٠٠ نفر از ارامنه با توپ و مسلسل در اطراف رواندوز اجتماع کردند و با حمایت صاحب منصب انگلیسی آرایش نظامی گرفتند، مصادمه با قوای ترکیه آغاز شد. این درگیری مابین عمادیه و رواندوز رخ داد. گزارش یاد شده توسط لشکر شمال غرب امروز به وزارت جنگ ارسال شد.(2)

 یادداشت اعتراض شوروی به ایران

کمیساریای خارجه شوروی در یادداشتی که امروز به سفارت ایران در مسکو تسلیم کرد نسبت به تهاجمات منجر به سرقت ایرانیان مرزنشین به خاک شوروی اعتراض کرد. در این یادداشت با ذکر جزئیات سرقت های انجام شده خواسته شده «برای دستگیری غارتگران و مجازات مقصرین و استرداد اموال غارت شده و مواشی که به ایران سوق داده شده، اقدامات مجدانه به عمل آورده شود.»(3)

 شمارش آراء ارامنه

امروز در مدرسه ارامنه تهران آراء ارمنیان تهران شمارش شد که از ٨٨٨ رأی ریخته شده به صندوق ٥٠٤ رأی متعلق به دکتر آقایان، ٣٨٣ رأی به اسم میرزایانس و یک رأی مربوط به ابراهیم یانس بود. برای انتخاب قطعی نماینده ارامنه باید منتظر آراء ارامنه دیگر شهرها بود.(4)

 ارائه لایحه استخدام کارشناس آلمانی به مجلس

اداره مباشرت مجلس شورای ملی به ریاست ارباب کیخسرو امروز لایح های به مجلس داد که در آن پیشنهاد میکرد «اوتو موزر» برای مدیریت چاپ خانه مجلس شورای ملی و «ویلهلم وید» به عنوان کارشناس دستگاه های چاپ خانه برای سه سال به استخدام مجلس درآیند. در این لایحه حقوق و جزئیات استخدام این دو آلمانی ذکر شده بود.(5)

 تهاجم طوایف لُر به خرمآباد

امشب طوایف لُر به خرمآباد حمله کردند. آنها ابتدا به استحکامات اطراف شهر یورش آوردند «و دو دسته الوار که در جناحین شهر دیده شدهاند عده یکی از آنها بالغ بر هشتصد نفر و دیگری ششصد نفر بوده است.» خرمآباد در حال محاصره شدن است.(6)

 غیرقانونی بودن عضویت وارطانیانس در انجمن نظار

امروز از انجمن مرکزی نظارت بر انتخابات ارامنه به وزارت داخله خبر داده شد که الکساندر وارطانیانس از آنجا که خود نامزد نمایندگی ارامنه از آذربایجان است، نمیتواند عضو نظار انتخابات ارومیه باشد. وزارت داخله نیز این موضوع را به کفیل ایالت آذربایجان اطلاع داد و خواست جایگزین او را تعیین کند.(7)

 نامه هیأت متحده ملاکین قزوین به مجلس شورای ملی

هیأت متحده ملاکین قزوین در نام های به مجلس شورای ملی، با اشاره به اهمیت زراعت و آبادانی زمین های کشاورزی نوشت که خرابی حاکم بر زراعت منطقه قزوین باید مورد توجه دولت قرار گیرد. دولت همان طور که مالیات میگیرد در ترمیم این خرابی هم باید بکوشد. این خرابیها ناشی از بارندگی های متوالی و سیلابها، پدید آمده بود.(8)

ص: 72

 پنجشنبه

١٩ اردیبهشت ١٣٠٣

٨ مه ١٩٢٤

٣ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. ابتداد تعداد دیگری از نمایندگان مراسم تحلیف به جا آوردند. سپس اعتبارنامه نمایندگانی چون دبیراعظم و قائممقام مطرح شد. در مورد این دو نماینده تقاضا شد رأیگیری غیرعلنی باشد.

در مورد دبیراعظم که رئیس کابینه وزارت جنگ است و انتخاب او در زمان حکومت نظامی آذربایجان بوده و یا درباره قائممقام که در زمان حکومت بر استرآباد و کردستان پرونده بسته نشد های دارد اعتراضاتی از طرف برخی نمایندگان شد که انتخاب اینان را مخدوش اعلام میکرد؛ اما پس از گفتوگوها اعتبارنامه هر دو با اکثریت ضعیفی تصویب شد.(1)

 پاسخ سرد روسیه به ایران

در پی درخواست دولت ایران از روسیه برای صدور مجوز عبور کشتی پهلوی از رود ولگا برای رسیدن به آب های خزر (ر.ک: ١٦ اردیبهشت) چیچرین، کمیسر ملی [= وزیر] خارجه شوروی، امروز پاسخ داد: «چون تاکنون اجازه داده نشده است که یک جهاز جنگی خارجه از راه ولگا عبور نماید، این موضوع خیلی مهم به شمار میرود... بدیهی است که حل فوری این قضیه از صلاحیت بنده خارج است.» چیچرین پس از ارائه این پاسخ دو پهلو ابراز امیدواری کرد مسائل مختلفی که هنوز میان دو دولت حل نشده باقی مانده، به نتیجه برسد.(2)

 تغییر حاکم اردبیل

وزارت جنگ امروز رونوشت تلگرام حدود یکصد نفر از علماء، تجار و معتمدان شهر اردبیل را که در آن از حاکم این شهر شکایت شده بود، به وزارت داخله فرستاد. وزارت داخله هم در پاسخ گفت که پیش از وصول این شکایتنامه سردار فاتح، حاکم اردبیل، معزول و به جای او سرتیپ ابوالحسن خان به حکومت آن شهر منصوب شده است.(3) این جابهجایی به دستور رضا خان قبلاً صورت گرفته بود.

 ممانعت ترکها از کشت و زرع ایرانیان

عبد الله خان طهماسبی به اطلاع وزیر جنگ رساند که امسال پس از آب شدن برفها ترکها از کشت و زرع ایرانیان در مناطق مورد اختلافی چون قازلیگل و قوریگل جلوگیری کردهاند و خودشان مشغول کشاورزی هستند. وی افزود سال گذشته با تمهیداتی مرزنشینان ایران موفق شدند محصول را خود کشت و برداشت کنند. حال لازم است وزارت امور خارجه «در تعیین تکلیف قطعی اراضی مزبور اقدام مؤثر نماید که ترکها از تجاوز به اراضی ایران خودداری نمایند.»(4)

 فرار دو نظامی به شوروی

کارگزاری اردبیل وزارت امور خارجه را مطلع کرد که دو نظامی ایران به شوروی فرار کردهاند. ریاست قشون منطقه استرداد آنها را از روسها تقاضا کرده و مذاکراتی با کنسول روس انجام شده، اما به دلیل نبودن قرارداد مبادله فراریان نمیدانم «تکلیف چیست؟»(5)

 تأکید وزارت مالیه به استفاده از تاریخ شمسی

وزارت مالیه امروز با انتشار بخشنام های خطاب به ادارات مالیه در سراسر مملکت تأکید کرد در همه نامه ها و مکاتبات وزارت مالیه باید از تاریخ شمسی استفاده شود و اگر تاریخ دیگری دارند باید تطبیق شمسی آن ذکر گردد. «مثلاً با مراجعه به مراسله مورخه ٧ رمضان ١٣٤٢ مطابق ٢٣ حمل ١٣٠٣... [یا] مورخه ٨ آوریل ١٩٢٤ مطابق ١٩ حمل ١٣٠٣» نوشته شود.(6)

 ظهور بانک روس و ایران در مشهد

معظمالملک، کارگزار خراسان، به وزارت امور خارجه اطلاع داد که مؤسس های به نام بانک روس و ایران با ارسال نام های به مالیه خراسان، نوشته که «بانک پادشاهی روس از ٣١ مارس ١٩٢٤ [١١ فروردین] به بانک روس و ایران تبدیل شده است.» معظمالملک افزود که اداره مالیه خراسان کسب تکلیف میکند که موضوع از چه قرار است.(7)

 آخرین نشست رضا خان با سران قشون

امروز رضا خان در آخرین جلس های که با امرای لشکر و رؤسای تیپها داشت به آنها گفت که «علاق های به گوش دادن توصیه کسانی که مرا به حمایت از جمهوریخواهی وا میداشتند، نداشته است.» رضا خان چشمانداز سیاسی کشور را تیره توصیف کرد و خطاب به امرای قشون گفت که در این مرحله مجبور است به سوی انگلیس یا شوروی تمایل پیدا کند [و یکی را برای پیشبرد امور سیاسی برگزیند.] رضا خان گفت که انتخاب هر یک از این دو مستلزم حمایت امرای قشون است. «همه صاحب منصبان، وی را از وفاداری خویش مطمئن کردند.» رضا خان در خلال گفته های خود احمدشاه را مانع [اصلی] پیشرفت مملکت دانست.(8)

ص: 73

 جمعه

٢٠ اردیبهشت ١٣٠٣

٩ مه ١٩٢٤

٤ شوال ١٣٤٢

 دیدار سرهنگ باقر خان با شیخ خزعل

سرهنگ باقر خان، رئیس قوای خوزستان، در تلگرامی به وزارت جنگ، از دیدار اخیر خود با شیخ خزعل خبر داد. وی نوشت پس از آن که روشن شد نماینده غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، به ملاقات شیخ خزعل رفته است، فوری به طرف ناصری حرکت کرده به دیدار خزعل رفتم. در این دیدار سرهنگ باقر خان به خزعل میگوید شکست مقطعی نظامیان لشکر غرب در برابر طوایف لُر دلیل کافی برای برقراری اتحاد میان شما و آنها نمیشود. (ر.ک: ١٤ اردیبهشت) رئیس قوای خوزستان از شیخ خزعل میخواهد به والی پشتکوه خبر دهد اطاعت از رضا خان میتواند اندوخته خوبی برای او باشد. شیخ خزعل میگوید: «گویا دولت مرا شخص بیکاره تصور نموده [است.»] رئیس قوای خوزستان مینویسد که شیخ «میفهماند که میل دارد در بعضی مواقع خدماتی به او رجوع شده و از این مسئله آتیه خود را تأمین و روشن نماید.» سرهنگ باقر خان در انتها پیشنهاد میکند «در صورتی که صلاح بدانند گاهی از دست خط های تلگرافی و ارجاع بعضی خدمات، سرافراز فرمایند. زیرا هم او امیدوار شده و هم به وسیله او در موقع لزوم ممکن است از عشایر دیگر اطراف استفاده» شود.(1)

 تحصن مدیران جراید خراسان در تلگراف خانه

امشب مدیران روزنامه های منتشره در مشهد در تلگراف خانه شهر متحصن شدند. رئیس نظمیه خراسان مینویسد علت تحصن آنها کتک خوردن شاهزاده مصطفیمیرزا در خانه میرزامحمد آیت اللهزاده خراسانی است. آنها میگویند مصطفیمیرزا به بهانه ب هایی بودن توسط طلاب مشهد کتک خورده است «و تقاضا مینمایند باید طوری شود که در آتیه کسی نتواند به اسم و رسم شخصی را به ب هایی بودن معرفی نموده و اسباب اذیت [او را] فراهم نمایند.» رئیس نظمیه خراسان میافزاید «آقایان علماء و غیره هم بر علیه متحصنین تلگراف خانه دستهبندی هایی مینمایند و بر هر ترتیبی که بوده است بنده تا این ساعت نگذاشتهام اقداماتی بنمایند.» وی تأکید کرد همه چیز را منوط به بازگشت امیرلشکر شرق از تهران به مشهد کردهام.(2)

همچنین امروز «فوقالعاده جراید خراسان» به همین مناسبت انتشار یافت و مدیران جراید با انتقاد از عمل نشدن به قانون در این خطه نوشتند: «تا وقتی که موفق به انجام تقاضا های خود نشویم از تحصن خارج نخواهیم شد... و در هر حال امیدواری به عون و نصرت الهی داشته و تأیید صاحب حقیقی اسلام را مهمترین و بزرگترین ناصر و مددکار خود دانسته و میدانیم.»(3)

 تقاضا برای پهلو گرفتن کشتی در گمیشتپه

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، در نام های محرمانه وزارت جنگ را مطلع کرد که نمایندگی کشتیرانی بندرجز که مأمور سیاسی روسها است اجازه میخواهد برخلاف معمول کشتیها مستقیم در بندر گمیشتپه لنگر انداخته، بارگیری کنند. وی مینویسد: «با اقدامات اخیر روسها در رسانیدن اسلحه و تقویت [مالی] به تراکمه این موضوع نیز دسیسه سیاسی و مؤید پیشرفت آنها بوده و ممکن است بلامانع مقاصد خود را در طوایف تراکمه انجام دهند.»(4)

 سفر نماینده والی پشتکوه به بغداد

به گزارش امیرلشکر غرب، میرزافرهاد خان از طرف والی پشتکوه به بغداد رفته و پس از مذاکرات با ملکفیصل و کمیسر عالی انگلیس، همراه یک یهودی راهی همدان شده است. احمد خان امیراحمدی افزود به احتمال زیاد این فرد با سالار اشرف نماینده کرمانشاه در مجلس دیدار خواهد کرد. «قدغن فرمایید به وسایل مقتضیه استفسار به عمل آید» که قضیه چیست؟(5)

 توزیع اجباری قرضه ملی توسط دولت روسیه

کنسولگری ایران در «درنووراسیسک» روسیه امروز گزارش مفصلی از اقدام دولت روسیه در توزیع اجباری برگه های قرضه ملی برای جبران کسر بودجه سالیانه خود به وزارت امور خارجه فرستاد.

در این گزارش آمده است که «مبلغ سیصد میلیون [منات] طلا بلیط استقراضی داخله (اُپلیقاسیون) طبع و بین اهالی که عبارت از کسبه و تجار و دهاقین، حتی عمال کار خانجات و مستخدمین ادارات توزیع» شده است. کنسول ایران میگوید اتباع ایران نیز در این امر شرکت کردند، اما پس از اعتراضاتی که کارگران و دهقانان و کارمندان روسی نسبست به این کار نمودند، در توزیع نوبت دوم ضمن رعایت حال کارگران خرید برگه های قرضه ملی برای کسبه و تجار اجباری اعلام شد. «به این ترتیب که هر فردی از کسبه و تجار که باید یک صد منات طلا مالیات بدهد مجبور است که یکصد و پنجاه منات نیز به اضافه بدهی مالیات اپلیقاسیون بردارد و هر کس... امتناع بورزد مباشرین مالیه مالیات بدهی را از او قبول نکرده همه روزه ... جریمه به قرض او اضافه» میشود و سپس دارایی او حراج و فرد بدهکار هم زندانی میگردد.

در این مرحله بود که اتباع ایرانی به کنسول درنووراسیسک مراجعه کرده، تظلم میکنند. مذاکرات کنسول با مقامات محلی نتیجه نمیدهد و مراتب به مسکو منعکس میشود تا پیگیری کنند.(6)

 عملیات مبارزه با ملخ در روزنامه های باکو

روزنامه باکینسکی رابوچی چاپ باکو در شماره امروز خود مقال های راجع به اقدامات دولت شوروی در عملیات دفع ملخ در ایران چاپ کرد. در این مطلب آماده است که مأموران ایرانی به ریاست سرهنگ علی خان همکاری بسیار خوبی با مأموران اعزامی روسیه دارند؛ تنها نقص کار نبود وسیله حمل و نقل در مناطق یاد شده است. «برای برکنارکردن این عیب نمایندگان ما اسباب حمل و نقل (عرابه) از محال شامخال... به خاک ایران میبرند. عیب دیگر علیق اسب است که آن هم حالیه تهیه میشود و کار [دفع] ملخ در خاک ایران خیلی خوب» پیش میرود.(7)

 درگذشت آیت الله لاری

آیت الله سیدعبدالحسین لاری در جهرم درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد.(8)

ص: 74

 شرح علاء درباره اعتبار کمپانی سینکلر

حسین علاء، وزیرمختار ایران در آمریکا، در پاسخ به پرسش دولت ایران از ثبات یا تزلزل اعتبار کمپانی نفت سینکلر در آمریکا، امروز شرح مفصلی از این موضوع به وزارت امور خارجه فرستاد و نوشت که پس از تحقیقات مفصل از منابع گوناگون روشن شده که اتهام کمپانی سینکلر در پرداخت رشوه به مقامات دولتی آمریکا وارد نیست و احتمال میرود این کمپانی علیه مجلس سنای آمریکا اقامه دعوا نماید. اما همین شایعه نیز تا چه حد اعتبار سینکلر را در بازار متزلزل کرده، چندان روشن نیست و تا وقتی سهامی به بازار عرضه نکرده، موضوع برملا نمیشود. حسین علاء افزود به نظر میرسد سینکلر بتواند از عهده تعهدات خود برای امتیاز نفت شمال ایران برآید. اما باید در نظر داشت که رقابت کمپانیها در آمریکا جدی است و آنها هر کاری برای به در کردن دیگری انجام میدهند. و چه بسا هماهنگی استاندارد اویل و کمپانی نفت انگلیس و ایران [برای زمین زدن سینکلر] در قضایای اخیر مؤثر بوده باشد. علاء در پایان این گزارش به دولت توصیه کرد اگر وام ١٠ میلیون دلاری قید شده در امتیاز نفت شمال که توسط کمپانی سینکلر باید برای ایران پرداخت شود، از طریق چند بانک مرتبط با سینکلر داده شود بهتر است.(1)

 شنبه

٢١ اردیبهشت ١٣٠٣

١٠ مه ١٩٢٤

٥ شوال ١٣٤٢

 حمله جریده ترک به ایران

روزنامه رسملی غزته چاپ اسلامبول در شماره امروز خود مطلبی با عنوان «برادران یتیم ما» چاپ کرد و در آن اهالی آذربایجان ایران را اسیر حکومت معرفی کرد و آغوش ترکیه را برای پذیرش آنان باز دانست. این مقاله با اشاره به عدم شناسایی حکومت جدید ترکیه توسط ایران، آن را بیاهمیت توصیف کرد و نوشت: «به رأیالعین میبینیم که در آن سرزمین شعر و خیال یک حکومتی که دارای تشکیلات اداری صحیحی باشد موجود نیست.» سلیمان نظیف نویسنده مقاله، رضا خان را قدرتمندترین فرد ایران دانست و افزود: «استعفای رضا خان در همان روزی که تمام عالم منتظر سقوط شاه بود، و بعد برقرار شدن ثانوی او به زمامداری مملکت، هنوز ما را در حیرت و تعجب واداشته و هنوز این معما حل نگردیده» است. مقاله در ادامه اهالی آذربایجان ایران را مورد توجه قرار داده مینویسد: «یکی از وظایف بزرگ ما... این [است که] ترکها[ی آذربایجان ایران] خواه با تشکیل یک حکومت مستقل و خواه با الحاق خود به ما دیگر بعد از این شریک مقدرات عجمها نخواهند شد.» نویسنده علائق نژادی را برترین پیوند میان مردم و پیوند های مذهبی را سست و گسستنی دانست و اضافه کرد: «ادبیات مشعشع فارسی با آن زیبایی و لطافت نتوانست کاری کند که ترک آذربایجان زبان خود را فراموش نماید.» مقاله با این جمله به پایان خود نزدیک میشود: «عرق و لسان و ادبیات و تاریخ و جغرافیا و اوضاع اقتصادی و نظامی و بالاخره تمام رشته ها و روابطی که افراد یک ملت و یک هیأت اجتماعیه را به هم میپیوندد، ترک های آذربایجان را به طرف ما جلب میکند.»(2)

 اعتراض به انتخابات کاشان و نطنز

در نام های که امروز گروهی از معتمدان و مهاجران کاشانی به رضا خان نوشتند، انتخابات کاشان و نطنز را فاقد صحت و آن را موافق میل «صدیقاکرم» دانستند نه مردم. آنها نوشتند: «انتخابات کاشان و نطنز بدون آزادی انجام یافته و دلیلش این است که چند مرتبه بر اثر تظلمات ما ابلاغ انفصال صدیقاکرم از مقام مقدس صادر و مانع اجرای آن شدند، حتی دستخط تلگرافی توسط حکومت کاشان، فرمودید که اگر صدیق اکرم برخلاف آزادی رفتار کند مجازات نظامی خواهد شد باز هم اثر نکرد.»(3)

 ادامه تحصن در تلگراف خانه ماکو

با وجود فروکش کردن فعالیت قشون درباره تغییر سلطنت، حاکم نظامی ماکو همچنان از متحصنان تلگراف خانه این شهر حمایت میکند. امروز تلگرامی با امضاء «هیأت متحصنین تلگراف خانه ماکو» به تهران ارسال شد که در آن خواستار سرنگونی خاندان قاجار شده بودند.(4)

 ورود کشتی جنگی روس به انزلی

ساعت ٩ صبح امروز کشتی جنگی «لنین» متعلق به شوروی در

ص: 75

بندرانزلی پهلو گرفت. محمدحسین آیرم رئیس تیپ شمال با ارسال این خبر افزود این کشتی برای تهدید مأموران ایرانی که در «حسن کیاده»(1) از صیدماهی حرام توسط روسها جلوگیری میکنند مأموریت دارد.(2) (ر.ک: ٢٥ اردیبهشت) همچنین امروز احمداُف رئیس اداره لیانازف [= ماهیگیری/ شیلات] در حسن کیاده، نظامیان آن ناحیه را تهدید کرد اگر از صید ماهی جلوگیری کنند، کشتی جنگی روس در حسن کیاده پهلو خواهد گرفت.(3)

 بمباران کرکوک توسط انگلیس

در پی درگیری های اول شوال (عید فطر) در کرکوک، گویا انگلیس مسیحیان را تحریک کرده و درگیریها با مسلمانان ادامه مییابد تا این که امروز هواپیما های انگلیسی کرکوک را بمباران میکنند. در عملیات امروز بخش هایی از شهر خراب شده، سوخته و عد های به قتل رسیدند. بر اساس خبر های رسیده، اهالی کرکوک زیر بار حکومت فیصل نمیروند و متمایل به ترکها هستند. همچنین گفته میشود کرکوکیها از تعیین نماینده برای مجلس و نیز دادن سرباز به بینالنهرین امتناع میکنند و از این رو انگلیس وارد عمل شده است.(4)

 واگذاری خط تلگراف بیرجند به سیستان

خط تلگرافی بیرجند به سیستان که در اختیار انگلیس بود، امروز به تلگراف خانه ایران واگذار شد.(5)

 دیدار رئیس ارکان حرب کل قشون با وابسته نظامی انگلیس

در گزارش های هفتگی منتهی به امروز سفارت انگلیس آمده است که سرتیپ امان الله میرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، در دیدار با فریزر، وابسته نظامی سفارت انگلیس این اطلاعات را در اختیار قرار داده است: «الف) قرار است دو هواپیمای خریداری شده از شوروی به زودی از مسیر هوایی از بادکوبه به انزلی منتقل شده و سپس به تهران پرواز کنند. این دو دستگاه توسط خلبانان روس آورده میشوند. آنها به عنوان مربی نیروی هوایی ایران در تهران کار خواهند کرد. آنها خلبانان غیرنظامی هستند که در قراردادشان قید شده که حق دخالت در سیاست را نداشته و دولت ایران میتواند در هر لحظه که بخواهد آنها را برکنار کند. ب) خلبانان آلمانی همراه با هواپیما های باقیمانده خواهند آمد. هدف از به کارگیری خلبان از ملیت های مختلف، جلوگیری از شکایت هر یک از قدرتهاست.» فریزر مینویسد: «لازم به ذکر است که وزیر جنگ پیشتر تمایل خود برای خرید هواپیما های انگلیسی را ابراز داشته است.»(6)

 یکشنبه

٢٢ اردیبهشت ١٣٠٣

١١ مه ١٩٢٤

٦ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا مراسم تحلیف عد های دیگر از نمایندگان انجام شد. سپس اعضای باقیمانده کمیسیون نفت تعیین شدند: مشیرالدوله، مدرس، داور، سردارفاخر، سهامالسلطان ، صدرالاسلام، مستوفیالممالک، امیرحشمت، نصرتالدوله، عمادالسلطنه، تدین، حائریزاده. این کمیسیون قرار است لایحه اعطای امتیاز نفت شمال به کمپانی سینکلر و معینالتجار بوشهری را بررسی کرده، نظر خود را به مجلس ارائه دهد. در ادامه جلسه امروز تعدادی دیگر از اعتبارنامه های نمایندگان مورد بررسی قرار گرفت.(7) کمیسیون نفت پس از پایان جلسه امروز تشکیل جلسه داد و ابتدا مستوفیالممالک به ریاست کمیسیون برگزیده شد، اما پس از استعفا، آیت الله سیدحسن مدرس با اکثریت هفت رأی از دوازده رأی به ریاست این کمیسیون انتخاب گردید.(8)

 نگرانی نبیلالدوله

علیقلی نبیلالدوله، کنسول ایران در تفلیس، امروز با ارسال تلگرامی به وزارت امور خارجه، نگرانی خود را از حوادثی که برای ب هاییان ایران رخ میدهد ابراز نمود. وی نوشت: «بر طبق اخبار داخله در مشهد مقدس و سایر بلاد خراسان به اشاره علماء، ب هاییها تعقیب، جمعی کشته و زخمدار و جمعی فرار کرده؛ اثرات وخامتانگیز این اتفاقات لازم به عرض نیست و امید است که اقدامات مؤثره جلوگیری بشود که دنباله پیدا نکند.»(9) نبیلالدوله که خود نیز ب هایی مسلک بود، بر اساس اطلاعات نادرستی که به دستش رسیده بود این تلگرام را به وزارت امور خارجه فرستاد و ابراز نگرانی کرد. شاید منظور او کتک خوردن شاهزاده مصطفیمیرزا باشد که اخیراً به واسطه اهانت به میرزامحمد آیت اللهزاده خراسانی توسط طلاب مشهد مورد ضرب و شتم قرار گرفت. (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت).

 تحصن در مجلس شورای ملی

گروهی از اهالی نطنز و کاشان در اعتراض به انتخابات این دو شهر، در محل مجلس شورای ملی متحصن شدند.(10)

 سئوال از جواهرات سلطنتی

ضیاءالواعظین، نماینده قشقایی، در پایان جلسه مجلس شورای ملی با طرح سئوالی خواستار حضور مقام وزارت مالیه برای پاسخگویی در مجلس شد. وی گفت: «بنده راجع به جواهرات و ذخایر ملی سئوالی از وزارت مالیه داشتم. استدعا میکنم مقرر فرمایند در جلسه آتیه برای جواب حاضر شوند.»(11)

 بازگشت امرای لشکر به حوزه های کاری خود

امرای لشکر شمال غرب، غرب، شرق و جنوب و رؤسای تیپ

ص: 76

شمال و فارس که به دستور رضا خان به تهران آمده بودند، امروز راهی حوزه های کاری خود شدند.(1)

 تغییر حاکم قم و بروجرد - لرستان

شاهزاده رکنالدوله، حاکم قم، از کار برکنار و به جای او اعتمادالدوله به این سمت برگزیده شد. امروز ابلاغ رسمی حاکم جدید صادر شد. همچنین مظفرالملک که به حکمرانی بروجرد - لرستان منصوب شده به سمت محل حکومت خود حرکت کرد.(2)

 نشستی درباره راهآهن تبریز

امروز کمیسیونی با شرکت وزیر مالیه، کفیل وزارت فواید عامه، میلسپو رئیس کل مالیه، مستر میچل مستشار وزارت فواید عامه در امور راهسازی تشکیل و راجع به اوضاع راهآهن تبریز و مطالبات اهالی از اداره راهآهن گفتوگو شد.(3)

 اعزام افراد بیطرف برای انتخابات ارامنه

سرهنگ سالارنظام (محمدصادق کوپال) در نام های به رئیس انجمن نظارت مرکزی ارامنه تهران، درخواست کرد نمایندگانی که برای انتخاب نماینده ارامنه به شهر های آذربایجان اعزام میکنند، از افراد بیطرف باشند.(4)سرهنگ سالارنظام که پیش از این رئیس ارکان حرب لشکر شمال غرب بود، به عنوان کفیل ایالت آذربایجان این نامه را امضا کرده بود. وی فعلاً جانشین امیرلشکر اسماعیل خان حاکم پیشین آذربایجان است. اسماعیل خان چندی پیش از مقام خود استعفا داده بود.

 محاصره خرمآباد

رئیس تیپ پیاده لشکر غرب امشب اطلاع داد که خرمآباد به محاصره طوایف لُر درآمده و تعدادی از برجها به دست الوار افتاده است. هر لحظه بر قوای طوایف افزوده میشود و شهر در آستانه سقوط است.(5)

 تشکیل کمیته امتیازات

کمیته امتیازات در وزارت فواید عامه تشکیل شد. در این جلسه به درخواست حاجامینالضرب که خواهان امتیاز راهآهن تهران - مازندران است و نیز تقاضای معتضدالسلطنه که خواستار گرفتن امتیاز «راهآهن اسبی» در شهر مشهد است، رسیدگی شد.(6)

 حرکت کشتی لنین به سمت حسن کیاده

کشتی جنگی لنین که دیروز وارد بندرانزلی شده بود، امروز ساعت ١٢ ظهر این بندر را به مقصد حسن کیاده ترک کرد.(7)

 پیشنهاد کمپانی سینکلر به شرکت نفت جنوب

وزیرمختار ایران در لندن به اطلاع وزارت امور خارجه رساند که طبق اطلاعات محرمانه رسیده به این نمایندگی «کمپانی سینکلر به کمپانی نفط جنوب اظهار کرده اگر دو میلیون لیره به او قرض بدهند که به دولت ایران بدهد، آنها را در امتیاز [نفت شمال] خود شریک خواهند کرد. گویا هنوز قبول نشده است.»(8)

(تصویر) خرمآباد

ص: 77

 دوشنبه

٢٣ اردیبهشت ١٣٠٣

١٢ مه ١٩٢٤

٧ شوال ١٣٤٢

 نخستین گزارش امیرلشکر غرب پس از بازگشت به همدان

امروز ساعت ٣ بعد از ظهر احمد خان امیراحمدی به همدان رسید و در نخستین تلگرام خود به وزارت جنگ خبر داد که امکان مخابره با خرمآباد نیست. وی که پس از پایان نشست سران قشون در تهران راهی همدان شده بود، نوشت: «راپرت هایی که رئیس تیپ پیاده به ارکان حرب داده حاکی است که ایلات لرستان به طور کلی با موافقت و مساعدت والی [پشتکوه] و خزعل و بختیاریها مسلح و متحد شده وشروع به تعرضات شدید جسورانه نمودهاند.» آنها موفق شدهاند ارتباط بروجرد با الشتر را قطع کنند. «اگر وضعیت تا ٢٤ [ساعت] دوام داشته باشد ناچار به عقبنشینی خواهد بود.» امیرلشکر غرب فوراً درخواست نیرو کرد تا محاصره خرمآباد شکسته شود. «ضمناً بروجرد هم در تهدید است.» وی در انتها نوشت با رسیدن نیرو به طرف بروجرد حرکت میکنم و عملیات نظامی را علیه لُرها آغاز خواهم کرد.(1)منابع انگلیسی تعداد تلفات نیرو های قشون را در محاصره خرمآباد ٣٠٠ تن یاد کردند.(2)

 وضعیت تسلیحاتی قوای محاصره شده خرمآباد

احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب در تلگرام دیگری به رضا خان به وی اطلاع داد که نیرو های محاصره شده در خرمآباد یک عراده توپ روسی معیوب و از کار افتاده دارند. توپ های فرانسوی گلوله ندارند و قابل استفاده نیست. در خرمآباد فقط یک عراده توپ کوهستانی روسی کار میکند. وی افزود هیچ نیرویی در مرکز لشکر وجود ندارد. ضروری است قوای کمکی هر چه زودتر برسند. امیرلشکر غرب با این توضیح که دو عراده توپ صحرایی موجود در همدان به کار درگیری های نظامی در کوهستان نمیخورد درخواست دو عراده توپ کوهستانی کرد.(3)

 دستور سانسور مراسلات نواحی غرب

رضا خان امروز محرمانه به وزارت پست و تلگراف دستور داد «نظر به وضعیت کنونی صفحات غرب مقتضی است قدغن فرمایید پست و تلگراف عراق (اراک)، همدان، بروجرد، کرمانشاه و کردستان را سانسور نمایند.»(4)امیرلشکر غرب بلافاصله پس از باخبر شدن از این موضوع از رضا خان پرسید: «چه قسم مطالبی را امر و مقرر میفرمایید سانسور شود؟»(5)

 ضرورت تجدید فعالیت های سامیبیک در ارومیه

کارگزاری آذربایجان به وزارت امور خارجه خبر داد که سامیبیک، باششهبندر جدید دولت ترکیه در ارومیه، اقداماتی میکند که موافق اصول و مصلحت دولت ایران نیست. «اشخاصی که او را میشناسند تصدیق اعمال او را نمیکنند.» در این مراسله خواسته شده از آن جا که حضور سامیبیک در ارومیه بدون معرفی وزارت امور خارجه بوده، در باب شناسایی و رسمیت یافتن او اقدام شود.(6) سامیبیک پیش از این سرکنسول ترکیه در مشهد بود. فعالیت های غیرمعمول سامیبیک به نحوی بود که نگرانی سلیمان شوکتبیک، باششهبندر ترکیه در تبریز، را نیز برانگیخته بود.(7)

 عزیمت کوکلانها به خراسان

فرمانده تیپ شمال امشب به وزارت جنگ خبر داد که بر اساس گزارش های رسیده از استرآباد، ٥٠٠ نفر از ترکمن های کوکلان برای سرقت به خاک خراسان عزیمت کردهاند.(8)

 هدایای پادشاه افغانستان به نظامیان ایران

نظامیان ایران به سرپرستی سالارجنگ که مأمور حمل پنج رأس اسب، هدیه رضا خان به امان الله خان پادشاه افغانستان بودند، از طرف پادشاه تشویق شدند. سالارجنگ سرپرست نظامیان ٥ هزار روپیه (هزار تومان)، نشان عزت، ١٤٠ زرع پارچه، دو جفت چکمه، چهار دست پیراهن و زیرشلواری هدیه گرفت. به شش نظامی دیگر و دو مهتر نیز پول نقد، لباس و کفش هدیه داده شد. این هیأت فردا از کابل به طرف مشهد حرکت خواهد کرد.(9)

 تظلم گروهی از اهالی انزلی

گروهی از اهالی انزلی که با عملیات «کشتی فرش کن» روسها خانه هایشان در معرض تخریب و آسیب قرار گرفته امروز با عریض های به حاکم این بندر خواستار توقف عملیات این کشتی شدند. این کار برای سهولت ورود کشتیها به مرداب انزلی صورت میگرفت و خانه های واقع در ساحل مرداب را خراب میکرد. محمدحسین خان آیرم رئیس تیپ شمال معتقد بود ممکن است یک قسمت از انزلی با این روش خراب شود.(10)

 تقاضای استرداد یک قاتل

ارکان حرب لشکر غرب از وزارت جنگ درخواست کرد اسد الله خان که قاتل یک روستایی است به تهران فرار کرده و در خانه ضیاءالملک نماینده همدان مخفی شده است، «متمنی است اوامر لازم در دستگیری و اعزام او تحتالحفظ به همدان صادر فرمایید.»(11)

 کاهش نرخ غلات

به گزارش روزنامه ایران، اخبار رسیده از ولایات مختلف حاکی است که بارندگی های قابل توجه اخیر موجب شده که نرخ غلات کاهش یابد.(12)

 فرود نخستین هواپیما های نظامی ایران در قلعهمرغی

دو فروند هواپیما که در روسیه شوروی ساخته و چندی پیش وارد بندرانزلی شده بود (از مجموع شش هواپیمای وارداتی از روسیه) در قلعهمرغی(13) تهران فرود آمدند. رضا خان و عد های از صاحب منصبان قشون پیش از نشستن هواپیماها در محل حاضر شده بودند. این هواپیماها دارای یک شصت تیر و یک بمبافکن است و چهار نفر را میتواند به عنوان «آویاتور و دیدهبان و نقشهبردار و بمبانداز» با خود حمل کند.»(14)

نشان شیروخورشید ایران در بدنه هواپیماها دیده میشد. منابع انگلیسی با ارسال این خبر به وزارت امور خارجه کشور متبوع خود افزودند که روسها از ورود سلامت این هواپیماها خوشحال هستند و در اخبار بیسیم خود بر عدم موفقیت هواپیما های

ص: 78

فرانسوی متمرکز شدهاند.(1)

 توافق قوامالملک با مککرماک

قوامالملک امروز در تلگرامی به رضا خان از توافق خود برای تسویه مالیات های خود خبر داد. مککرماک مستشار وزارت مالیه در نیریز با قوامالملک ملاقات و درباره بدهی های مالیاتی او مذاکره میکند. قوامالملک مینویسد ٨ هزار تومان بابت مالیات سال گذشته پرداخت خواهد کرد و درباره مالیات سال جاری هم با مککرماک به توافق رسیده است.(2) منابع انگلیسی نوشتند که مک کرماک از سفر خود به فارس ابراز رضایت میکند. اول این که او توانسته است اختلافاتی که میان اداره مالیه فارس و ملاکین درباره کشت و بهرهبرداری تریاک به وجود آمده بود برطرف نماید و دوم این که موفق شد، عایدات سالانه دولت را از ٦٠ هزار به ٧٠ هزار تومان ارتقاء دهد.(3)

 کشته شدن چهار نظامی روس

به گزارش فوج آذر از منطقه مرزی بیلهسوار امروز در اثر انفجار بمب، چهار نظامی روس در خاک خود کشته شدند.(4)

 کمپانی نفت جنوب و خرید تلگراف خانه عراق

مقامات محلی تلگراف خانه خوزستان به وزارت پست و تلگراف خبر دادند که تلگراف خانه عراق که تا امروز در محمره (خرمشهر) باقی بود، منحل شده و شرکت نفت جنوب سیمی را که از این تلگراف خانه به بصره میرود، خریداری و استفاده خصوصی میکند. این گزارش میافزاید که کمپانی، دیگر به مراجعات مردم برای ارسال تلگرام پاسخ نمیدهد. در پایان این گزارش پرسیده شده که آیا کمپانی نفت اجازه خرید این سیم و استفاده خصوصی از آن را دارد یا نه؟(5)

(تصویر) شیراز - ارگ کریم خانی

ص: 79

 سه شنبه

٢٤ اردیبهشت ١٣٠٣

١٣ مه ١٩٢٤

٨ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. پرسش ضیاءالواعظین از وزیر مالیه درباره فروش جواهرات سلطنتی توسط احمدشاه در اروپا بار دیگر مطرح شد (ر.ک: ٢٢ اردیبهشت). ضیاءالواعظین با طرح دوباره سئوالی که ارباب کیخسرو در مجلس چهارم کرده بود و اقداماتی که دولت وقت انجام داده بود، به اخباری که در جراید خارجی درباره فروش جواهرات سلطنتی درج شده اشاره کرد. این روزنامه ها احمدشاه را متهم به فروش این جواهرات کرده بودند. وزیر مالیه در پاسخ به پرسش مطول ضیاءالواعظین گفت که این که لفظ «غارت» را برای جواهرات سلطنتی به کار بردند، چنین چیزی در بین نیست. از زمان خلع محمدعلیشاه تاکنون بیش از ده بار از جواهرات سلطنتی صورتبرداری شده است. بخشی از این جواهرات دست احمدشاه بود که ١٥ مرداد سال گذشته تحویل خزانه گردید. «فقط یک فقره که ده حلقه انگشتر، ساعت قلمتراش و غیره بوده است، اعلیحضرت هدیه دادهاند.» وزیر مالیه در ادامه پاسخ خود بقیه مدعیات ضیاءالواعظین را تکذیب کرد. ضیاءالواعظین بار دیگر پرسید جراید اروپا نوشتهاند احمدشاه ٢٠ میلیون جواهر در اروپا فروخته است. وزیر مالیه گفت ما سراغ نداریم که جواهری از ذخایر کم شده باشد، «اگر از مال خودشان یا ملکه بوده» به ما مربوط نیست.(1)

 نقش سیاسی هیأت تبشیری آمریکا در ارومیه

مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، امروز بار دیگر بر نقش سیاسی میسیون مذهبی آمریکا در ارومیه تأکید کرد و نوشت با بازگشت مسیحیان مهاجر به آذربایجان این نقش پررنگتر شده است. هیأت تبشیری آمریکا سعی میکند میان مسیحیان اتحاد ایجاد کرده، آنها را پیرو نظریات خود کند. اینک که ترکها حضور دوباره مسیحیان در ارومیه و سلماس را برنمیتابند، آمریکاییها بیش از پیش این سیاست را پیگیری میکنند. مبینالسلطنه میافزاید مستر میلر، رئیس میسیون روحانی آمریکاییها، و مستر راست، رئیس جمعیت خیریه شرق نزدیک، سیاست انگلیس را در آذربایجان دنبال میکنند. «غیرمستقیم دستورالعمل هایی هم از قونسولگری انگلیس [در] تبریز به آنها داده شده و حتی گویا یک قسمت از وجوهات از منابع رسمی انگلیسها تأدیه میشود. در هر ماه هم دو مرتبه از آمریکایی های مقیمین تبریز به عنوان گردش و یا تفتیش در مدارس به این جا آمده شفاهاً حامل دستوری هستند که ابلاغ نموده، مراجعت مینمایند.» کارگزار ارومیه در ادامه نوشت آمریکاییها میکوشند با جلبنظر کردها نگذارند آنها به طرف ترکیه تمایل یابند. برای نمونه «در ساوجبلاغ ابداً مسیحی وجود ندارد [اما] تحت عنوان تشکیل میسیون روحانی مجدداً در آنجا هم تشکیلات مزبور را داده و مریض خانه هم تأسیس کردهاند.» و این همان سیاست انگلیسها است. مبینالسلطنه در پایان افزود همه تحرکات آمریکاییها در ارومیه و اطراف محرمانه تحت نظر است.(2)

 تقاضای هواپیما برای بمباران طوایف لُر

امیرلشکر غرب امروز از رضا خان خواست «دو فروند هواپیما برای تقویت عملیات نظامی و اقدامات سریع در رفع محاصره قوای خرمآباد به بروجرد پرواز» کنند. وی افزود دستور دادهام محلی برای فرود آنها آماده کنند.(3) وزارت جنگ نیز در تلگرامی فوری به همدان از امیرلشکر غرب خواست محل فرود طیاره ها باید «هزار زرع در هزار زرع» وسعت داشته باشد.(4)

احمد خان امیراحمدی در تلگرام دیگری که امشب به رضا خان فرستاد درخواست کرد «٣٠٠ تیر ژاپنی و ٢٠٠ تیر گرناد برای توپ های صحرایی روس فوراً به بروجرد» ارسال شود.(5) با این درخواست موافقت شد.

 تحصن نیرو های اعزامی به لرستان در شاه عبدالعظیم(ع)

یک گروه ٢٠ نفری از نظامیان اعزامی از تهران به خرمآباد، امروز از رسته های خود جدا شده و در حرم شاهعبدالعظیم(ع) تحصن کردند. هر چند این گروه به زور قشون از آنجا خارج شدند، اما گروه بزرگتری از نظامیان خود را به حرم رسانده، تحصن نمودند. از قم نیز خبر میرسد که حدد یکصد نظامی مسلح در حرم حضرت معصومه(س) تحصن کردهاند.(6)

 بازگشت سرداررفعت به همراه تمثال حضرت علی(ع)

سرداررفعت، رئیس اداره امنیه، که از طرف رضا خان مأمور بود مراجع تقلید و روحانیان مهاجر را تا بینالنهرین مشایعت کند، امروز خبر داد که وارد قصرشیرین شده و فردا راهی تهران خواهد شد. وی در تلگرام خود پیشنهاد کرد استقبال از «تمثال مبارک حضرت امیر(ع)... در باغ شاه» باشد.(7) این تمثال از طرف علما به رضا خان هدیه شده بود.

 تحریکات سردار معزز

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، که دیروز در برگشت از تهران به مشهد بعد از ظهر وارد شاهرود شده بود از قول یاور محتشمالدوله، رئیس نظامیان این شهر، خبر داد که سردارمعزز که اینک در تهران است از طریق برادرانش در منطقه، ترکمنها را تحریک میکند.(8)

 اراضی مورد اختلاف ایران و ترکیه

رضا خان امروز نام های به وزارت امور خارجه فرستاد و به عنوان وزیر جنگ با اشاره به شرحی که امیرلشکر شمال غرب دربارة وجود اختلاف میان مرزنشینان ایران و ترکیه بر سر اراضی آن نواحی نوشته خواستار تعیین تکلیف اراضی متنازع فیه شد. با این که تعلق این اراضی به ایران طبق توافقات گذشته میان ایران و عثمانی قطعی بود، رضا خان، نه از موضع ریاستالوزرایی، بلکه به عنوان وزیر جنگ خواست «تکلیف قطعی اراضی متنازع فیه را معلوم دارند که از طرف ترکها تجاوزاتی به اراضی ایران نشود.»(9) رضا خان سال گذشته به پیشنهاد امیرلشکر شمال غرب برای بازپسگیری این اراضی پاسخ مثبت نداده بود.

 هشدار نسبت به تحرکات ترکیه در ارومیه

مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، در گزارش مفصل و محرمان های که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از تحرک دولت ترکیه در

ص: 80

ارومیه، به ویژه مناطق مرزی خبر داد. او نوشت که اسماعیلآقا سیمیتقو اکنون آلت دست ترکیه است؛ با اسکان او در نزدیکی مرز به تحریک اقوام کرد و گاه مهاجرت آنها به خاک ترکیه اقدام میکنند. عمر خان که به لقب سالارجنگ هم رسیده اکنون ریاست ایل شکاک را به عهده دارد و در اطاعت از دولت فروگذاری نمیکند، اما سیمیتقو چنین تلقین میکند که کردها نباید فریب توجه دولت به عمر خان را بخورند. مبینالسلطنه در ادامه مینویسد که ترکیه سیاست اتحاد ترک و اتحاد کرد را در این منطقه دنبال میکند و اقوال و افعال آنها مغایر یکدیگر است.(1)

 ارسال اشعار ضدجمهوری به همدان

حاجمیرزاعبدالوهاب رضوی، نماینده همدان در مجلس شورای ملی، امروز نام های خطاب به قاضی در همدان نوشت و خبر داد که رضا خان، رئیسالوزراء، به وزارت معارف و اوقاف دستور داده اداره «مدرسه بزرگ» بار دیگر تحت نظر آقایان علماء درآید. میرزاعبدالوهاب در این نامه از رئیس اوقاف همدان به بدی یاد کرد و ابراز امیدواری کرد هر چه زودتر از شرّ او خلاص شوند. وی به همراه این نامه قطعاتی از اشعار ضدجمهوری که در تهران سروده شده و در جراید چاپ میشود برای قاضی فرستاد و نوشت: «در مرکز مردم عقاید خود را میگویند و مینویسند و در ولایات مردم بیجهت میترسند.»(2)

 دیدگاه وزارت امور خارجه درباره هیأت روسی مبارزه با ملخ

وزارت امور خارجه امروز در مراسل های به وزارت جنگ نوشت که سال گذشته دولت ایران از نظر کمک به اولیای دولت شوروی پذیرفت که هیأت دفع ملخ روسی به خاک ایران بیاید. آنها سال گذشته موفقیتی در مبارزه با ملخ به دست نیاوردند. امسال نیز بدون انعقاد قراردادی به درخواست نمایندگی سیاسی شوروی پاسخ مثبت داده شد و اجازه ورود به مأموران روسی ابلاغ گردید. وزارت امور خارجه افزود عملیات روسها برای دفع ملخ مستلزم هزین های برای دولت ایران نیست. به همراه این نامه سابقه مکاتبات مربوط با این موضوع از سال ١٣٠١ش تاکنون نیز پیوست شده است.(3)

 اقدامات سیاسی سامیبیک در ارومیه

سامیبیک، نماینده سیاسی دولت ترکیه در ارومیه، که پیش از این در مشهد مصدر همین کار بود، برای پیشرفت مقاصد سیاسی دولت ترکیه اتحاد اسلام را تبلیغ میکند و به مخاطبان خود میگوید: «علل ضعف ملل اسلام به واسطه عدم اتحاد آنها است که باید در این زمینه کوشش نموده و در مقابل دشمنان اسلام اقداماتی بشود تا موصل نصیب ملت ترک و عتبات هم به تصرف ایران درآید.» سامیبیک در مشهد نیز همین موضوع را طرح کرده بود و از طرف روحانیان آن شهر تمثال حضرت رضاعلیهالسلام را هدیه گرفته بود. [تبلیغات اتحاد اسلام نماینده ترکیه در حالی صورت میگیرد که برنامه ها و قوانین زیادی برای محدودیت دین و شریعت اسلام در ترکیه به اجرا گذاشته شده است.] مسئولان دولتی که در جریان اقدامات سامیبیک قرار داشتند، با او ملاقات کرده و او را از ادامه فعالیت های سیاسی منع کردند.(4) خبر های رسیده به ارومیه حکایت دارد که دولت ترکیه ٦ هزار نیروی نظامی وارد وان کرده و انگلیسها هم قوای محلی خود را در موصل متمرکز نمودهاند.(5)

کارگزار ارومیه امروز با اشاره به تشدید حضور قوای نظامی ترکیه در وان و نیرو های نظامی انگلیس در رواندوز بر سر ایالت موصل، هشدار داد به دلیل نزدیکی موصل به ایران، در صورت وقوع جنگ، سرحدات ایران تحتتأثیر قرار خواهد گرفت و مناطق کردنشین ایران مصون از این درگیری نخواهد بود. وی خواست نظر وزارت جنگ برای مراقبت از روسها بیش از پیش جلب شود.(6)

 مخالفت ارامنه بندرجز با سیاست های شوروی در ایران

بنابه گزارش فرمانده نظامیان استرآباد در اجتماعی که در محل مدرسه ارامنه بندرجز با حضور ارمنیان، اتباع روس و کنسول شوروی تشکیل شده بود، «قونسول در آن مجمع پیشنهادی میکند که باید هیأتی تشکیل که آنها جلب تمایلات ساویتی [روسیه] را در آتیه نموده و تأسیسات خیریه از قبیل مدرسه و کتاب خانه و غیره نمایند.

در این زمینه از طرف ارامنه ایرانی مخالفت و گفتوگو های با حرارتی مبادله و بالاخره ارامنه ایران از آن مجمع خارج و فقط اتباع روسها در صددند که هیأتی تعیین نمایند.»(7)

 دیدار گروهی از نمایندگان مجلس از مدرسه نظام

امروز بعد از ظهر تعدادی از نمایندگان مجلس که مؤتمنالملک ریاست مجلس نیز در بین آنها بود، از مدرسه نظام دیدن کردند. در پایان این بازدید رئیس مجلس از پیشرفت این مدرسه تمجید کرد.(8)

ص: 81

 چهارشنبه

٢٥ اردیبهشت ١٣٠٣

١٤ مه ١٩٢٤

٩ شوال ١٣٤٢

 کشتی جنگی لنین در حسن کیاده

کشتی جنگی لنین که چند روز پیش در انزلی پهلو گرفته بود (ر.ک: ٢١ اردیبهشت)، وارد حسن کیاده شد. پیش از ورود این کشتی، احمداُف رئیس اداره شیلات به حسن کیاده آمده و مأمورین نظامی را تهدید کرده بود اگر از صید ماهی حرام جلوگیری کنند، کشتی جنگی روس به این جا خواهد آمد. محمدحسین آیرم با ارسال این خبر به تهران از وزارت جنگ خواست وزارت امور خارجه در این مورد وارد عمل شود و با نمایندگی مختار دولت شوروی مذاکره کند.(1)

 تأکید امیرلشکر غرب به رسیدن نیرو های کمکی

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز صبح از رضا خان خواست در عزیمت نیرو های کمکی برای شکستن محاصره خرمآباد تعجیل شود. وی وضعیت منطقه را «فوقالعاده وخیم» خواند و افزود هر چه نیرو و امکانات بود حرکت داده «خود فدوی فردا صبح عزیمت مینماید.» به محض رسیدن نیرو های کمکی، حمله قشون شروع خواهد شد.(2) وی در تلگرام دیگری به استناد اظهارات رئیس امنیه خوزستان گفت که حقوق فروردین و اردیبهشت اعضاء امنیه نرسیده و این امر انتظامات را به هم میزند. وی با اشاره به این که امنیه ها همه لُر هستند، افزود که عدم تأدیه به موقع حقوق، بینظمی را بر اداره امنیه خوزستان حاکم میکند.(3)

 انتصاب سالارنظام به سمت اتاشه نظامی در آنکارا

سالارنظام که چند روزی به جای امیرلشکر اسماعیل خان حاکم آذربایجان، کفالت این ایالت را به عهده داشت، به سمت وابسته نظامی ایران در آنکارا منصوب شد.(4)قرار است وی عازم تهران شده، پس از رسیدگی به امور خانوادگی راهی ترکیه شود. همچنین مقرر شد نایب سرهنگ حسن خان بقایی کفالت ایالت آذربایجان را عهدهدار شود. امیرلشکر عبد الله خان طهماسبی امروز از وزارت جنگ خواست، ضمن معرفی بقایی به وزارت داخله، حکم او صادر شود.(5)

 یکهتازی روپیه در آبادان

گزارش رسیده از آبادان حاکی است که همه معاملات در این شهر با روپیه صورت میگیرد و علت آن پرداخت حقوق کارگران صنعت نفت به روپیه هندی است. «اگر کسی بخواهد پول قران بدهد باید میزان آن را از روی روپیه مقیاس نماید.» کارگزاری خوزستان امروز با ارسال این گزارش به وزارت امور خارجه یادآور شد این مسئله برخلاف اعتبار و شئونات دولت است. وی از وزارت امور خارجه اجازه خواست در این مورد با کمپانی نفت جنوب وارد مذاکره شود.(6)

 تلاش شوروی برای اعمال نفوذ در انتخابات ارامنه

دایره تأمینات نظمیه تبریز امروز خبر داد که کنسولگری شوروی تلاش چشمگیری برای انتخاب الکساندر وارطانیانس به عنوان نماینده ارامنه آذربایجان انجام میدهد. رشته کار دست میخائیل پسر نیکلای است. تأمینات تبریز میافزاید که میخائیل تا مدتی قبل از طرف نظمیه تبریز به جرم تشکیل فرقه جوانان بلشویکی بازداشت بود. جوانان ارمنی که از اقدامات میخائیل خرسند نیستند، او را در محله لیلآباد به دام انداخته، کتک زدهاند.(7) گزارش های دیگر میگویند تجارت خانه های روسی ضمن تماس با تجار ارمنی مقیم تبریز و مراغه آنها را تهدید کردهاند اگر در انتخاب وارطانیانس مساعدت نکنند، نخواهند توانست کالای خود را به شوروی بفرستند.(8)

 تعطیلی دوباره ندای گیلان

وزارت جنگ در تلگرامی که امروز به رئیس تیپ مستقل شمال ارسال کرد، با یادآوری اعتراضات اخیر دولت شوروی نسبت به جریده ندای گیلان از محمدحسین آیرم خواست از حملات این روزنامه نسبت به روسها جلوگیری شود. «و همانطور که حضوراً مذاکره شده نسبت به آنها [= روسها] با ملایمت و مساعدت رفتار فرمایند.»(9)

 منقل حشرهکش آلمانی

رئیس صحیه لشکر مرکز، سرهنگ هادی خان، امروز از مقامات وزارت جنگ درخواست کرد با خرید منقل حشرهکش آلمانی که میتواند حشرات موذی را فوری نابود کند موافقت شود. با این دستگاه ها میتوان از سرایت بیماری های مسری در میان افراد نظامی جلوگیری کرد. در این درخواست آمده است سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ در آلمان میتواند یکصد دستگاه را خریداری کرده به ایران بفرستد.(10)

 مذاکره کمپانی نفت جنوب با شیخ خزعل برای شهرسازی

کارگزار خوزستان به وزارت امور خارجه اطلاع داد که کمپانی نفت جنوب «درصدد افتاده وضعیت خانه ها و دکاکین را در عبادان تغییری داده و به صورتی که از نقطهنظر حفظالصحه و قشنگی شهر مناسب باشد ساختمان نماید.» این کمپانی با شیخ خزعل وارد مذاکره شده تا این تصمیم را در «اراضی معروف به شیخ » اجرا نماید. در این نقشه خانه های تازه با خیابانبندی جدید برای کارکنان شرکت نفت ساخته میشود. کارگزار خوزستان مینویسد مشکل، خانه ها و دکان هایی است که پیش از این افراد متقاضی کار پس از ورود به آبادان در زمین های شیخ خزعل یا کمپانی نفت ساختهاند. آنها به سادگی حاضر به تخریب اماکن خود نخواهند شد. هم شیخ خزعل و هم کمپانی مایل هستند دیگری اولین گام را بردارد که اگر شکایتی شد، متوجه طرف مقابل باشد.(11)

 درگیری خونین در کرکوک

بر اساس گزارش امروز کنسولگری ایران در بصره به وزارت امور خارجه میان اهالی کرکوک و نظامیان تحت امر انگلیس درگیری شده، عد های از طرفین کشته و مجروح شدهاند. نظامیان تحت امر انگلیس ترکیبی از آشوریها، ارامنه، ایرانیها و کردها هستند؛ میشود آن را شبیه پلیس جنوب ایران دانست که پیش از این توسط انگلیس تأسیس شده بود. شمار این قشون شش هفت هزار نفر تخمین زده میشود. اینان در جبهه موصل و کردستان مستقر هستند و برخی از صاحب منصبان سابق پلیس جنوب در میان آنان دیده شدهاند.(12) (ر.ک: ١٧ اردیبهشت)

ص: 82

 موضوع ایران در مجلس لردها

در جلسه امروز مجلس لرد های انگلیس، وضعیت ایران مطرح شد و گزارشی در این باره قرائت گردید. لُرد لامینگتون گفت وجود رضا خان و اقدامات وی که او را میتوان «دیکتاتور ایران» نامید، در جنوب [محل استقرار منافع انگلیس] امنیت حکمفرما کرده، تجارت جریان دارد و مالیات جمعآوری میشود. وی همراهی دکتر میلسپو را در موفقیت های رضا خان مؤثر دانست به طوری که اقدامات میلسپو موجب بسط قشون شده است. لامینگتون روابط ایران و انگلیس را «مسرتآمیز» ندانست و علت آن را قرارداد ١٩٠٧ انگلیس و روس، افزایش نیرو های نظامی انگلیس در ایران، قرارداد ١٩١٩، و تبعید آیت الله خالصی از بینالنهرین دانست. لُرد، نتایج این روابط نامناسب را در ندادن امتیاز نفت شمال به کمپانی استاندارداُیل و کمپانی نفت جنوب و اعطای آن به کمپانی سینکلر، مذاکره با آمریکا به جای انگلیس برای اعطای امتیاز راهآهن و نظر منفی ایران نسبت به کمپانی نفت جنوب دانست. در ادامه جلسه لُرد پارمور رئیس مجلس گفت که ایران باید از انگلیس بابت محافظت از خلیجفارس ممنون باشد و افزود: منافع انگلیس چنین اقتضا میکند که یک حکومت ثابت که حافظ نظم و آسایش باشد در ایران پدید آید. دیگر آن که اوضاع مالیه ایران باید خوب باشد؛ و در ظرف دو سال اخیر در این دو مسئله پیشرفت چشمگیری به وجود آمده است. لُرد پارمور بدهی ایران به انگلیس را چهار میلیون لیره خواند. در بخشی از این نشست لُرد کرزن صحبت کرد و اظهارات دو سخنران قبلی را در مورد رضا خان تأیید نمود.(1)

 تأسیس مدرسه هواپیمایی

روزنامه کوشش در شماره امروز خود نوشت برای آموزش و تربیت خلبان و نیرو های فنی جهت هواپیما های خریداری شده، رضا خان تصمیم گرفته مدرس های برای این کار تأسیس نماید.(2)

 شکایت اتحادیه اصناف قزوین از اداره ارزاق قزوین

اتحادیه اصناف قزوین با ارسال نام های به مجلس شورای ملی از این که وزارت مالیه، عملکرد اجحافآمیز اداره ارزاق قزوین را تأیید میکند، شکایت کرد و نوشت که «چرا باید به اسم ارزاق که در همه دنیا عهدهدار آسایش و رفاهیت فقرا است در قزوین وسیله فنا و اعدام مردم بیدست و پا شود. دولت از این یغما و غارت آشکار ملت چه در نظر دارد که گندم یازده تومان را اولاً خودش چهارده تومان بخرد و آنگاه هفده تومان و هفت قران و ده شاهی به خبّاز بدهد... اگر دولت در خیال گرفتن مالیات... است آیا ممکن نیست به اسم و عنوان دیگر غیر از ارزاق عمومی بگیرد که این اندازه خسارت به فقرا نرسد؟»(3)

 ورود خوشتاریا به تهران

به گزارش منابع انگلیسی خوشتاریا امروز وارد تهران شد.(4)

(تصویر) کرکوک

ص: 83

 پنجشنبه

٢٦ اردیبهشت ١٣٠٣

١٥ مه ١٩٢٤

١٠ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. در بررسی اعتبارنامه ها، آیت الله سیدحسن مدرس با اعتبار بنانالسلطان که از قمشه راهی مجلس شده بود مخالفت کرد و گفت که انتخابات آن محل اجباری بوده و خود بنانالسلطان هم میداند. اما اعتبارنامه بنانالسلطان در ن هایت با اکثریت آراء تصویب شد.(1)

 هشدار رضا خان به رئیس قوای خوزستان و سردارعشایر

در پی محاصره خرمآباد توسط طوایف لُر و ابراز عقیده امیرلشکر غرب که این اقدام در پس اتحاد شیخ خزعل ، بختیاریها و لُرها انجام شده، رضا خان امروز در دو تلگرام جداگانه به رئیس قوای خوزستان و سردارعشایر صولتالدوله توجه آنها را به این موضوع جلب کرد. وی خطاب به سرهنگ باقر خان رئیس قوای خوزستان گفت که «بایستی کاملاً مراقب و بیدار باشید که غفلتاً دچار حملاتی نشده و قوای آن جا طوری آماده باشند که بتوانند خود را حفظ نمایند.»(2) رضا خان در تلگرام خود به سردارعشایر نیز اظهار داشت «با اطمینان کاملی که به جنابعالی دارم مخصوصاً تذکر میدهم که کلیه قوای قشقایی را برای معیت قشون حاضر و آماده نمایید که در موقع، به طرف بختیاری و لرستان از آن طرف حملات لازم بشود. خوانین چهارلنگ را هم که به کلی از بختیاری مجزا شدهاند با همین دستور روانه داشتم.»(3)

 اعمال تبعیض در تقسیم وام

امیرلشکر شمال غرب از قول حاکم ارومیه خبر داد که مستر دانوی به زودی به تهران بازخواهد گشت. کار او در تقسیم قرضه دولتی پایان یافته. دانوی «بدواً پنج هزار تومان به مسیحیان ارومیه داده بود. در این دو سه روزه نیز سه هزار تومان علاوه داده و اخیراً با بعضی اهالی واشخاص محترم بنای بدرفتاری گذاشته و اسباب انزجار خاطر اهالی را فراهم آورده است. و چون در تقسیم اعانه بیشتر به مسیحیان داده شده و مابین مسلمانها و ارامنه تبعیض گشته و بالنتیجه جماعت مسلمانها را فوقالعاده منزجر نموده است.»(4) (ر.ک: ١٢ اردیبهشت)

 درخواست انگلیس برای مقابله ایران با اقدامات شیخ محمود

هاوارد، مقام بلندپایه سفارت انگلیس در تهران، امروز یادداشتی به رضا خان فرستاد و با اشاره به مذاکرات دیروز خود، ترجمه یادداشتی را که [گویا از عراق رسیده است] پیوست نمود.

در یادداشت [رسیده از عراق] آمده است که عبدالرزاق از فرماندهان قوای شیخ محمود با پنجاه نفر از سلیمانیه به طرف بانه حرکت کرده و قرار است به هر قیمتی شده رؤسای ایل پشتدر را که در دست ایران اسیر هستند آزاد کنند. «چنانچه در این نقشه موفقیت حاصل نمایند اثرات وخیم خواهد داشت و به علاوه مضر به مصالح ایران و انگلیس خواهد بود زیرا نفوذ شیخ محمود زیاد خواهد شد.» انگلیس خواستار همیاری ایران در این موضوع شد.(5) (ر.ک: ٣١ اردیبهشت)

 گزارش کار مبارزه با ملخ

عبد الله خان طهماسبی با ارسال گزارشی به وزارت جنگ کارکرد مأموران روسی دفع ملخ را در مناطق انگوت، مغان و اجارود، به اطلاع رساند. در این گزارش آمده است که چه وسعت زمین در مناطق یادشده، با چه میزان مرگ موش و «زهر سبز» سمپاشی شدهاند و چه مقدار کارگر ایرانی و امکانات موردنیاز در اختیار مأموران دفع ملخ بوده است.(6)

 جابهجایی کشتی های جنگی روس در حسن کیاده

امروز کشتی جنگی ترود، جایگزین کشتی جنگی لنین در حسن کیاده شد.(7)

 تجاوز انگلیس به بلوچستان ایران

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت داخله خبر داد که نظامیان انگلیس با تجاوز به خاک بلوچستان ایران یک دختر را اسیر و یک گله گوسفند را غارت و یک تن از بلوچها را هنگام درگیری مجروح کردهاند. در این نامه با اشاره به این که این اخبار را دیوان بیگی، نماینده بلوچستان در اختیار گذاشته، خواسته شده نظر مأمورین نظامی مقیم بلوچستان هم در این مورد استعلام شود و در صورت صحت حادثه اقدامات لازم از طرف این وزارت خانه انجام شود.(8)

 نظر کفیل کل تلگراف راجع به اقدام انگلیس در خرید تلگراف خانه عراق

آرسن، کفیل کل تلگراف، با ارسال نام های به وزیر پست و

ص: 84

تلگراف اطلاع داد که خرید تلگراف خانه عراق توسط کمپانی نفت جنوب (ر.ک: ٢٣ اردیبهشت) غیرقانونی است. «سیمی را که از خاک ایران بدون اجازه دولت کشیده شده» نمیتوان خرید.

آرسن افزود که «اداره نفط حق مخابره خصوصی را به خارجه ندارد... متمنی است اقدام فوری فرمایند چهار فرسخ و نیم سیم که از خاک ایران عبور مینماید به دولت ایران واگذار و اداره نفط مطالب خود را که به خارجه باید مخابره شود به تلگراف خانه ایران تسلیم» کند.(1)

 دستگیری سردارمعزز

سردارمعزز بجنوردی که سال گذشته به درخواست رضا خان راهی تهران شد، به واسطه گزارش های امیرلشکر شرق بازداشت شد. حسین خزاعی امروز هم در تلگرامی به وزیر جنگ تأکید کرد که «شرارت تراکمه» به واسطه تحریکات پنهان سردار معزز بوده است. «کلیه شرارتها را طایفه دوجی که رئیس آنها شیخ ی خان که نورچشمی سردار [معزز] است مرتکب میشوند.»(2)

 سرقت محموله پستی شیراز به بوشهر

محموله پستی که از شیراز عازم بوشهر بود، امروز توسط دزدانی که گفته شد وابسته به ایل قشقایی بودند به سرقت رفت. این حادثه در چناره، جنوب شیراز، رخ داد.(3)

(تصویر) شیخ محمود

 جمعه

٢٧ اردیبهشت ١٣٠٣

١٦ مه ١٩٢٤

١١ شوال ١٣٤٢

 نیرو های نظامی روسیه در حسن کیاده

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، امروز به وزارت جنگ خبر داد که کشتی جنگی پهلو گرفته در حسن کیاده، نیروی نظامی در این محل پیاده کرده «و به مأمورین پروتست نمودهاند که چنانچه اجازه صید [ماهی حرام] ندهند به قوه جبریه صید خواهیم نمود.» آیرم اجازه خواست نیرو های روسی دستگیر شوند.(4) (ر.ک: ١٢ و ٢٥ اردیبهشت) وزارت جنگ امشب به رئیس تیپ شمال دستور داد «به فوریت نظامیانی که در آن حدود هستند به عنوانی از آنجا احضار نمایند.»(5) پس از این دستور نظامیان ایرانی در امور شیلات دخالت نکرده و روسها نیز نیرو های نظامی و تجهیزاتی که در حسن کیاده پیاده کرده بودند به کشتی جنگی بازگرداندند.(6) تعداد نیرو های نظامی پیاده شده از کشتی جنگی [ترود]، یکصد نفر، با یک صاحب منصب و یک مسلسل بود.(7)

 رقابت ارامنه آذربایجان برای انتخابات مجلس

بنابر خبری که امیرلشکر شمال غرب امروز به مرکز فرستاد دو فرقه "داشناک" و «هنیچاک" (هنچاک)(8)برای انتخاب نماینده مجلس شورای ملی با یکدیگر رقابت و بلکه مخالفت میکنند. فرقه هنچاک به سیاست های روسیه و بلشویکها نزدیک و نمایندهاش الکساندر وارطانیانس است. فرقه داشناک که در مقابل آن قرار دارد، برای انتخاب ظهراب خان ساگینیان تلاش میکند. کنسول شوروی هم برای انتخاب وارطانیانس میکوشد.(9) پس از رسیدن این خبر به وزارت جنگ رضا خان دستور داد قشون باید بیطرف بماند.(10)

 ادامه تحصن مدیران جراید مشهد

مدیران روزنامه های مشهد که در حمایت از شاهزاده میرزامصطفی و بیقانونی در مشهد در تلگراف خانه شهر تحصن کرده بودند (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت)، همچنان به اعتراض خود ادامه میدهند. حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، امروز به رضا خان اطلاع داد که آقاشیخ مرتضی و آیت الله خالصی حامیان اصلی مدیران جراید هستند و با خواست آنها این تحصن شکل گرفته است. آنها خواستار تبعید میرزامحمد آیت اللهزاده هستند و تلگرام هایی نیز در این موضوع برای ریاستالوزراء فرستادهاند. امیرلشکر شرق بنا بر آن چه که مسموعات خواند، افزود: این اقدامات با تحریک مأموران روسیه انجام میشود.(11) رضا خان دستور داد قشون از آیت اللهزاده حمایت کند و از اقدامات کسانی که علیه او کار میکنند جلوگیری نماید.(12)

 نخستین اقدام نظامی هواپیما های ایرانی

امروز یکی از هواپیما های نظامی ایران برای سرکوب طوایف لُر به سوی غرب پرواز کرد. مقصد این هواپیما بروجرد بود، اما به دلیل

ص: 85

تمام شدن بنزین در دو فرسخی ملایر اجباراً فرود آمد. گزارش های ارسالی از همدان میگوید هواپیما و خلبانها سالم هستند. این هواپیما از هواپیما های خریداری شد های بود که از طریق بوشهر وارد ایران شدند و متخصصان و خلبان های فرانسوی آنها را اداره میکردند. احتمالاً هواپیمای یادشده از شیراز یا اصفهان به طرف بروجرد پرواز کرد. سرتیپ امان اللهمیرزا رئیس ارکان حرب در این باره نوشت چون وزیر جنگ مایل بود در آن نواحی پروازی صورت گیرد «در صورت اجازه ممکن است دستور داده شود که طیاره پیش از پرواز به طرف طهران از قشون محاصره شده [در خرمآباد]، اطلاعاتی تحصیل و به واسطه پرواز خود روحیه قشون را تزیید نماید.»(1)

منابع انگلیسی نوشتند که این هواپیما از اصفهان به طرف تهران پرواز میکرد که راهش را گم کرد و در ملایر به زمین نشست.(2)

 اقدامات سامیبیک در گزارش امیرلشکر شمال غرب

عبد الله خان طهماسبی امروز با ارسال گزارشی از فعالیت های سامیبیک نماینده سیاسی ترکیه در ارومیه، تمام جزئیات گزارش کارگزاری ارومیه را درباره این فرد که پیش از این به وزارت امور خارجه ارسال شده بود، تأیید کرد (ر.ک: ٢٤ اردیبهشت) و افزود این فعالیتها در حالی صورت میگیرد که نماینده سیاسی ایران که برای وان تعیین شده بود از طرف ترکیه پذیرفته نشد و اینک در خوی متوقف است اما نماینده غیررسمی ترکها، در ارومیه با دست باز فعالیت میکند. امیرلشکر شمال غرب در انت های این تلگرام نوشت: «امر و مقرر فرمایید که سامیبیک چون شخص سالمی به نظر نمیآید به رسمیت شناخته نشود.»(3)

 فرار سرداررشید از تهران و اقدامات جدید او

به گزارش شماره امروز روزنامه کوشش، سرداررشید کردستانی که سال گذشته خود را تسلیم اردوی غرب کرد و به تهران منتقل شد، در فرصتی که به دست آورد از تهران گریخت و به منطقه کردستان فرار کرد. وی تقابلات خود را با قشون دولتی آغاز نمود و اینک در حال جنگ و گریز است.(4)

 رئیس جدید نظمیه همدان

ماژور ابراهیم خان، رئیس سابق تأمینات، به عنوان رئیس نظمیه همدان انتخاب شده است. روزنامه کوشش با چاپ این خبر افزود که حکم ماژور ابراهیم خان صادر شده است.(5)اما وی چند روز بعد وی به عنوان رئیس نظمیه فارس منصوب شد.(6)

 نارضایتی ایران از هواپیما های فرانسوی

بیسیم مسکو امروز خبر داد که دو دستگاه از هواپیما های وارداتی ایران از فرانسه در شیراز و بوشهر خراب شدهاند. دو دستگاه دیگر را نیز [به واسطه ترس از پرواز] به تهران حمل میکنند. یک هواپیما هم که از اصفهان به طرف تهران پرواز میکرد، به طرف کرمانشاه منحرف شد [و در اطراف ملایر پایین آمد.] «از قراری که نقل میکنند محافل نظامی ایران از آیروپلان های فرانسوی بسیار مأیوس شدهاند.»(7)

 تقاضای ملاقات برای کاپیتان رنکینگ

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس، در تهران امروز در نام های به رضا خان نوشت که طبق قرار، کاپیتان رنکینگ معاون اتاشه سفارت باید با نمایندگان ارکان حرب ملاقات کرده، راجع به اسلحه و مهماتی که از طرف دولت انگلیس به ایران داده شده، مذاکره و به موضوع فیصله میدادند. وی افزود رنکینگ شرحی به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشته، اما پاسخ دادهاند که وزیر جنگ باید دستور شروع مذاکرات را بدهد. آوی خواستار شروع هر چه زودتر ملاقاتها برای تصفیه مسائل مالی اسلحه ها و مهمات تحویل شده به ایران گردید.(8)

 اعلامیه های «پنجه سیاه» در بغداد

روزنامه تایمز بصره در شماره امروز خود مقاله کوتاهی با عنوان «پنجه سیاه - یا معاهده را رد کن یا بمیر» چاپ کرد و در آن خبر از وجود گروه های مخالف معاهده عراق و انگلیس داد که با توزیع شبنامه، نمایندگان مجلس مؤسسان را در صورت تصویب معاهده قیمومیت تهدید به مرگ میکنند. این مقاله یکی از این گروه ها را «پنجه سیاه» معرفی میکند که اعضای آن هواخواه ترکیه هستند.(9)

 هیجان و تمرد در نظامیان خوزستان

به گزارش امروز سرهنگ باقر خان، رئیس نظامیان خوزستان، با رسیدن خبر های «موحش اردوی خرمآباد» و همزمان شدن این مسئله با حرکت اردوی خوزستان به ییلاق، نظامیان چنین تصور کردند که قشون در حال عقبنشینی است؛ یکی از نظامیان اهل بروجرد که شش ماه پیش به استخدام درآمده بود، با دستآویز دیدن همسر خود، فرار میکند. هنگام ممانعت توسط نظامی دیگر، نظامی فراری با کمک چند سوار غیرنظامی با اسب و اسلحه میگریزد. سرهنگ باقر خان میافزاید که چند روز بعد عد های از اهالی دزفول نیز با قشون به مخالفت پرداخته، درگیری میشود که در اثر آن یک نظامی و یک شخصی مجروح میشوند. قضیه خاتمه پیدا کرده، در صدد کشف عوامل تشنج هستم تا محاکمه و حکم اعدامشان صادر شود.(10)

 علت حوادث خرمآباد از زبان سرتیپ محمد خان

سرتیپ محمد خان، صاحب منصب عالی رتب های که به جبهه خرمآباد اعزام شده، امروز علت اصلی حوادث لرستان و اقدام طوایف لُر را در محاصره خرمآباد، به اطلاع وزارت جنگ رساند. او نوشت: «دلیل قیام حاضر در لرستان این است که دو ماه پیش امیرلشکر احمدآقا[ خان امیراحمدی]... یک قرآن لاک و مهر شده به سران ایلات لر میفرستد و به آنها اطمینان میدهد که اگر

ص: 86

تسلیم شوند، مشمول عفو واقع میشوند. دو تن از سران ایلات، نظرعلی خان و شیخ علی خان خود را تسلیم میکنند. در ابتدا هر آنچه همراهشان بوده از آنها ستانده، بعد اعدامشان میکند. وقتی خبر به لرها میرسد، موجب اتحاد همة آنها میشود؛ چه پیشکوه و چه پشتکوه. شمار آنها اکنون به ٣٥.٠٠٠ مرد مسلح و ٢.٠٠٠ زن مسلح رسیده است. صاحب منصبان ایرانی از عمل امیرلشکر خشمگین هستند.»(1)

(تصویر) سردارمعزز

(تصویر) بغداد

 شنبه

٢٨ اردیبهشت ١٣٠٣

١٧ مه ١٩٢٤

١٢ شوال ١٣٤٢

 پیشنهاد های امیرلشکر غرب برای هواپیمای ملایر

پس از نشستن اجباری یک فروند هواپیما در ملایر به سبب نداشتن بنزین، امیرلشکر غرب امروز به وزارت جنگ پیشنهاد داد این هواپیما اعلامیه های این لشکر را در آسمان خرمآباد پخش کند. احمد خان امیراحمدی میگوید پس از این اقدام «موقعی که خود فدوی با اردو به طرف خرمآباد حرکت مینماید طیاره بمباندازی خواهد نمود» و از این طریق وحشتی در دل طوایف لُر ایجاد خواهد کرد که برای عملیات زمینی مؤثر است.(2) وزارت جنگ نیز به خلبان هواپیما دستور داد نمایش لازم را در آسمان منطقه بدهد.(3) قرار بود پرواز و فرود هواپیما در بروجرد باشد. از این رو زمینی هم برای این کار در نظر گرفته شد. اما امیرلشکر غرب امشب متوجه شد که این هواپیما با خود بمبی حمل نمیکند که آن را بر سر لُر های محاصره کننده خرمآباد بریزد. از این رو به وزارت جنگ نوشت: «چنانچه طیاره بدون عملیات جنگی به مرکز مراجعت نماید به کلی وضعیات این جانب را به هم خواهد زد.»(4) وزارت جنگ به احمد خان امیراحمدی خبر داد که بمب در تهران هم نیست. «به بوشهر تلگراف شد که زودتر بمب طیاره به مرکز بفرستند.» همچنین توصیه شد: «چون [خلبانان] فرانسوی نازپرورده شدهاند متمنی است قدغن فرمایید وسایل آسایش طیارهچیها را از هر حیث فراهم و در صورتی که وجوهاتی هم به طور مساعده تقاضا نمایند به آنها بپردازند.»(5)

امیرلشکر غرب در تلگرام دیگری درخواست کرد دو هواپیمایی که در تهران است با تجهیزات کامل برای بمباران منطقه به بروجرد پرواز کنند.(6) امروز یک گردان از فوج بهادر که برای کمک به لشکر غرب حرکت کرده بود به منطقه رسید و به طرف رازان عزیمت نمود.(7)

 بیپولی لشکر غرب

امیرلشکر غرب امروز به وزارت جنگ خبر داد که فوج آهن و دفاع، و قشون اعزامی از تهران بیپول هستند. «با وضعیات فعلی و حمل آذوقه از راه های بعید و نگاهداری افراد در خط آتش با نداشتن وجه خالی از اشکال نیست.»(8)

 نامه رضا خان به شیخ خزعل

در پی درخواست سرهنگ باقر خان، رئیس نظامیان خوزستان، رضا خان امروز تلگرامی برای شیخ خزعل فرستاد و گفت اگر «دولت خدماتی به جنابعالی رجوع نکرده و دلتنگ بوده و تصور کرد هاید که صمیمیت شما در مدنظر نیست... اطمینان داشته باشید که اینجانب همیشه کمال محبت را به جنابعالی داشته و از صمیمیت شما نسبت به دولت مسرور و خوشوقتم.»(9)(ر.ک: ٢٠ اردیبهشت) ارسال تلگرام امروز رضا خان به شیخ خزعل ، بیارتباط با تحرک لرها در اطراف خرمآباد نیست.

ص: 87

وی بدین وسیله میخواست شیخ خزعل را از طوایف لر دور نگاه دارد.

 هشدارباش به امیرلشکر جنوب

رضا خان، وزیر جنگ، در تلگرامی به محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، تأکید کرد از آنجا که «[شیخ ] خزعل و بختیاریها با الوار مشغول عقد اتحاد شده و عملیاتی را بر ضد قشون شروع کردهاند» باید همه قسمت های قشون جنوب آماده جنگ باشند. «ساخلوی اصفهان را نیز حاضر حرکت جنگی نموده منتظر دستور باشید.» رضا خان افزود به سرتیپ فضل الله خان، رئیس قشون فارس، هم دستور دهید با سردارعشایر صولتالدوله وارد مذاکره شود و نیرو های قشقایی را برای کمک قشون حاضر کند. رضا خان در پایان یادآور شد همین دستور به خوانین چهارلنگ هم داده شده است.(1)

 شوراندن طوایف علیه والی پشتکوه

رضا خان به امیرلشکر غرب دستور داد از آنجا که غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، مشغول رساندن اسلحه و لوازم دیگر به طوایف لُر است، ضروری است «طوایف دیگر را بر علیه او متوجه و حملهور نمایید که دست از تشبثات خود بردارد.»(2)

 رسیدگی به شکایت اتحادیه کارگران تهران

اتحادیه کارگران تهران در شکایتنام های به رضا خان، رئیسالوزراء، یادآور شدند که مأموران نظامی در رشت و انزلی، اتحادیه های کارگری آن دو شهر را تهدید کرده «به حیثیت آنها تعرضاتی داشته و اقدام به توقیف منشی جمعیت و ضبط مهر اتحادیه آنها نمودهاند.»(3)

 تأکید بر سانسور مراسلات داخلی ناحیه غرب

در پی دستور دولت به سانسور مراسلات پستی ناحیه غرب، رئیس ارکان حرب لشکر غرب امروز به وزارت جنگ خبر داد که مشکلاتی ظهور نموده، و آن، سانسور نامه های رؤسای بانکها و تجار معتبر خارجه است که به زبان های خارجی نوشته شدهاند. وی پرسید آیا این قسم نامه ها باید سانسور و بازبینی شوند یا خیر؟ وزارت جنگ پس از دریافت این تلگرام پاسخ داد مراسلات مربوط به اتباع خارجه به هیچوجه سانسور نشود.(4)

 تهدید به استعفای حاکم مازندران

امیراکرم، حاکم مازندران، امروز تهدید به استعفا کرد. وی از این که حکام محلی این ایالت بدون اطلاع او منصوب میشوند ناراضی بود.

او گفت من شناختی از این افراد ندارم، در حالی که اشخاص با سابقه خدمت و طرف اعتماد در این جا بیکار هستند. وی نامه خود را خطاب به وزارت جنگ نوشت و در پایان افزود: «مستدعی است امر فرمایید حکومت دیگری برای مازندران معین و چاکر را از این خدمت معاف فرمایند.»(5)

 ممانعت روسها از تردد تجار ایرانی در عمق خاک شوروی

بنابر گزارش سرهنگ محمدعلی، فرمانده فوج آذر، مستقر در مرز های شمال غربی، روسها اعتنایی به تذکره تجار ایرانی برای ورود آنان به خاک شوروی نمیکنند. طبق این تذکره ها تجار میتوانند هفت فرسخ و نیم در خاک شوروی تردد کنند؛ اما پست های مرزی شوروی جلوگیری میکنند و تجار ایرانی شکایت کردهاند تا به این موضوع رسیدگی شود.(6)

 ناکارآمدی مجلس مؤسسان در عراق

محمدحسن بدیع، کنسول ایران در بصره، امروز گزارشی از وضعیت سیاسی بینالنهرین به وزارت امور خارجه فرستاد که خبر از ناکارآمدی «مجلس تأسیسی» بود. وی معتقد بود این مجلس در شرف انحلال است، چرا که بسیاری از نمایندگان در آن شرکت نمیکنند؛ برخی هم به واسطه «تهدیدات ملیون» استعفا دادهاند. شبنامه ها با امضای «جمعیت سری اسلامی، جمعیت پنجه سرخ (کف احمر) و جمعیت پنجهسیاه (کف اسود)» منتشر میشود. هفته قبل زمزمه سقوط کابینه هم به گوش میرسید که تکذیب شد. مجلس تأسیسی در چنین موقعیتی نمیتواند معاهده [قیمومیت] را تصویب کند. «انگلیسها اصرار دارند که یا معاهده تمام قبول، یا رد، و مایل نیستند در موارد آن ترمیمی بشود.»(7)

 تشویق ترکیه به مهاجرت اکراد ایرانی

بر اساس گزارش کارگزار ماکو ترکها برای جلب اکراد ماکو به خاک ترکیه در خفا تلاش میکنند. البته کُردها هم از آنجا که تحرکات سابق را ندارند و با توسعه قشون نمیتوانند اعمال سابق را انجام دهند به تصور این که در خاک ترکیه آزادتر خواهند بود تمایل به مهاجرت دارند. «از قرار... در نظر دارند و منتظرند که قدری برّه و بزغاله آنها بزرگ شده، همین قدر که بتوانند با گوسفند حرکت کنند، مهاجرت نمایند.»(8) همین موضوع باعث درگیری و کشته شدن چند تن از مهاجران شد. امشب دو خانوار کرد قصد مهاجرت به خاک ترکیه میکنند. گویا به تحریک خالدآقا رئیس ایل جلالی حرکت میکنند. خالدآقا پیش از این به خاک ترکیه مهاجرت کرده بود. در تعقیب کُردها، میان نیرو های خالدآقا و مأموران ایرانی درگیری شده، چند تن کُرد کشته و دو نظامی ایران مجروح میشوند.(9)

 سفر قوامالدوله به عتبات

رضا خان در تلگرامی به امیرلشکر غرب اطلاع داد که «مذاکرات راجع به قوامالدوله را البته در نظر دارید. اکنون مشارالیه عازم عتبات است.» در این تلگرام کوتاه اشار های به جزئیات دیگر نشده است.(10)

 گرانی نفت در شمال

بدیعالممالک، کارگزار مازندران، امروز اطلاع داد که گرانی

ص: 88

فوقالعاده نفت در منطقه شمال که به دلیل انحصار فروش آن توسط تجارت خانه «نفت کم» دولت شوروی پدید آمده، موجب شد که تجار و اهالی در خانه امیراکرم، حاکم مازندران، اجتماع و درخواست رسیدگی نمایند. بدیعالممالک میافزاید که در این مورد نام های به نمایندگی دولت شوروی در بارفروش نوشتم که عملکرد اداره نفت کم با اصول آزادی تجارت مغایر است و «این نکته خاطرنشان آنها شد تا بدانند همان طوری که برنج در روسیه مورد احتیاج است، نفط هم در این جا جزو مایحتاج عموم ناس میباشد» و درخواست شد به فوریت در تعدیل قیمت نفت اقدام نمایند.(1)

 غیردولتی بودن ادارات کشتیرانی روس

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت مالیه یادآور شد که ادارات کشتیرانی روس خود را جزو مؤسسات دولتی شوروی معرفی میکنند، در حالی که این ادارات رسمیتی ندارند و مانند مؤسسات داخلی تابع قوانین و مقررات مملکتی هستند.(2)

ن(تصویر) قشه بینالنهرین

 یکشنبه

٢٩ اردیبهشت ١٣٠٣

١٨ مه ١٩٢٤

١٣ شوال ١٣٤٢

 پیاده شدن دوباره نیرو های نظامی روسیه در حسن کیاده

محمدحسین خان آیرم، فرمانده تیپ شمال، خبر داد که امروز ساعت چهار بعد از ظهر روسها ٣٠ سرباز و چهار قبضه مسلسل در حسن کیاده پیاده کرده، «صیادان ایرانی را که در شیلات بودهاند خارج نمودهاند و با اسلحه[ای که] در انبار حسن کیاده داشتند روس های مستخدم را تقریباً صدنفر، مسلح کردهاند.» این قضیه پس از خارج شدن قوای روسها بار دیگر رخ داده است.(3) دیروز کشتی «ترود» ده مسلح روسی را سوار کرد و امروز کشتی جنگی دیگری برای پیاده کردن نیرو در حسن کیاده پهلو گرفت.(4)

 تأکید وزارت جنگ به ساخت درست فرودگاه بروجرد

وزارت جنگ امروز به امیرلشکر غرب تأکید کرد محل فرود هواپیما در بروجرد به نحوی باید باشد که طیاره سالم بنشیند «و در موقع فرود آمدن خراب و شکسته نشود، زیرا در صورت خرابی لطمه کلی به ... قشون وارد خواهد آورد. ضمناً در صورتی که بنزین هواپیمایی خوب در آنجا موجود نیست اطلاع فرمایید که از مرکز فرستاده شود.»(5) همچنین وزارت جنگ امروز پیگیر بمب های هواپیما از نایب ارفعالملک نماینده خود در بوشهر بود. وزارت جنگ میپرسید: «بمب های طیاره کجاست؟ ... فوراً مقداری از آنها را توسط اتومبیل ارسال دارید.»(6)

 دیدار کنسول روس با فرمانده قشون آذربایجان

کنسول شوروی در تبریز به دیدار عبد الله خان طهماسبی رفت و از همکاری لشکر شمال غرب با مأموران روسی برای دفع ملخ تشکر نمود. کنسول در این دیدار از تحرکات داشناکها در تبریز شکایت کرد که علیه دولت شوروی مشغول فعالیت هستند. «جواب دادم چنانچه برخلاف نزاکت از ایشان ناشی شود قطعاً جلوگیری خواهد شد ولی فدوی ملتفت شدم شکایت مشارالیه از نقطهنظر تعیین و انتخاب وکیل ارامنه است.»(7)داشناکها با انتخاب نماینده ارامنه موردنظر روسها مخالف بودند.

 ورود شریعتزاده رشتی به مشهد

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، امروز خبر داد که شریعتزاده رشتی وارد مشهد شده و در کنسولگری روسیه ساکن است. وی «در صدد است که در شهر منزل گرفته و به تعلیمات قونسول روس مشغول عملیات شود.»(8)

همچنین امروز رضا خان به عنوان رئیسالوزراء به امیرلشکر شرق دستور داد از «طهرانیزاده» که عازم «ارض اقدس» است استقبال کرده، وسایل آسایش او را فراهم نماید.(9)

 تقاضای آزادی خانواده فرج خان بان های

گروهی از خانواده فرج خان بان های در ساوجبلاغ تحت نظر

ص: 89

بوده، اجازه رفت و آمد و خروج از شهر را نداشتند. این دستور زمانی صادر شد که فرج خان بان های بنای تمرد گذاشت. اینک فرج خان مورد عفو قرار گرفته، از این رو امروز امیرلشکر شمال غرب از وزارت جنگ خواست خانواده وی از حصر رها شوند.(1) با این درخواست موافقت شد.

 دستور مراقبت از رکنالملک

وزارت جنگ به امیرلشکر جنوب دستور داد از رکنالملک مراقبت نماید. به گزارش امیرلشکر امیراقتدار، وی که برادرزاده قوامالملک و رئیس عدلیه فارس است همراه شیخ خزعل و قشقاییها مشغول تحریکات و اغتشاشات است.(2)

 آرامش در محله کلیمیها

در پی ورود فردی به خانه یک کلیمی، که منجر به منازعه و سپس فوت آن شخص در مریض خانه نظمیه گردید، محله کلیمیان دستخوش تشنج شد. امروز مسلمانان ساکن محله کلیمیان تهران با حضور در وزارت عدلیه خواستار رسیدگی به موضوع شدند. در این چند روز نیز تعدادی از مسلمانان با تحصن در خانه آیت الله شیخ عبدالنبی نوری به این مسئله اعتراض کردند، اما با نصایح مسئولان متفرق شدند. روزنامه ایران با چاپ این خبر افزود: با وجود انتظار مسلمانان به اقدام عدلیه، «یکی دو نفر از معروفین کلیمیان در این موقع دامنزن آتش شده»اند و کلیمیان را تحریک میکنند.(3)

 ادامه ساخت میدان توپ خانه

به نوشته روزنامه ایران ساخت میدان توپ خانه از امروز شروع خواهد شد. ساخت این میدان به علت نبود اعتبار به تعویق افتاده بود. گفته میشود ١٧ هزار تومان برای شروع ساخت میدان در نظر گرفته شده است.(4)

 ادامه تحصن خدام و کسبه شاهعبدالعظیم(ع)

خدام و کسبه شاهعبدالعظیم(ع) از چند روز پیش در تحصن هستند و از دولت برآورده شدن خواست هایشان را تقاضا میکنند. روزنامه ایران با چاپ این خبر به جزئیات موضوع اشاره نکرد،(5) اما منابع خارجی نوشتند که تحصن هنگامی شروع شد که تعدادی از نظامیان اعزامی به لرستان به وقت عبور از شاهعبدالعظیم، از فرصت استفاده کرده، بست نشستند. موریس دایه کاردار سفارت فرانسه نوشت این تمرد نظامیان بخشی از اعتراضات عمومی به دولت است. «ناچار افسران فرمانده توانستند عد های از آنها را از بست خارج کنند ولی مردم به علامت اعتراض مغازه هایشان را بستند.»(6)

 نشستی برای سجل احوال

امروز در محل وزارت داخله با حضور پنج تن از نمایندگان مجلس درباره قانون سجل احوال گفتوگو شد. وزارت داخله برای تهیه لایحه سجل احوال مشغول رایزنی است.(7)

 تجاوز کرد های ترکیه به ایران و حکایت حاکم بایزید

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از قول نایبسرهنگ معینالسلطنه گزارش داد که امروز کرد های ترکیه با تجاوز به حدود ایران ٦٠ رأس «مال و اغنام قریه جبارلو را با چهار نفر چوپان دستگیر» کرده، با خود میبرند. وی افزود که این اقدامات با حمایت حاکم بایزید ترکیه انجام میشود. «کار از مذاکره با والی [بایزید] و شهبندری [= کنسول] گذشته است. باید از طهران با آنقره [= آنکارا] مذاکرات نموده و به والی بایزید سخت بگیرند.»(8)

 ابراز اطاعت دوباره سران شاهسون

در تلگرامی که عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز به رضا خان فرستاد، متن انقیاد و اطاعت سران طوایف شاهسون را به پیوست ابلاغ کرد. در این تلگرام نوروز خان،

ص: 90

رئیس طایفه قوجه بیگلو، حاجفرج، رئیس طایفه گیکلو، و جواد خان، رئیس طایفه حاجیخاجهلو، مراتب ارادت خود را نسبت به رضا خان ابراز کردهاند.(1)

 تقاضای بلدیه برای مساعدت صاحب امتیاز نفت شمال به بیمارستان دولتی

مسئولان بلدیه تهران از کفیل این اداره خواستند همچنان که عموم صاحب ان امتیازات کمپانیها و شرکتها، مساعدت هایی به مؤسسات عامالمنفعه میکنند، از صاحب امتیاز نفت شمال هم خواسته شود مبلغی را به مریض خانه دولتی اختصاص دهد. هماینک کمپانی نفت جنوب سالانه دو هزار لیره به این مریض خانه کمک میکند.(2)

(تصویر) میدان توپ خانه

 دوشنبه

٣٠ اردیبهشت ١٣٠٣

١٩ مه ١٩٢٤

١٤ شوال ١٣٤٢

 آماده شدن فرودگاه بروجرد

امیرلشکر غرب امروز به اطلاع وزارت جنگ رساند که محل فرود هواپیما در بروجرد تسطیح شده، آماده است. وی افزود بنزین هواپیما در این جا یافت نمیشود. با این حال «شش پوط بنزین معمولی و پنج من روغن کرچک» تحویل خلبان شد. قرار بود امروز ساعت ٥ هواپیما پرواز کند، اما «طیارهچی» هوا را مناسب پرواز ندانست. احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب ضمن درخواست بنزین از مرکز خبر داد که هواپیما فردا به سوی آسمان خرمآباد پرواز خواهد کرد [تا وحشت را بر محاصرهکنندگان این شهر مستولی کند.](3) وی امروز بار دیگر از نبود گلوله توپ های شنیدر فرانسوی گفت و درخواست کرد هر اندازه گلوله که میشود ارسال کرد، به این لشکر بفرستند.(4)

 دیدگاه رئیس طایفه پاپی به رضا خان و امیرلشکر غرب

امیرلشکر غرب از قول یکی از صاحب منصبان خود که در دست طایفه پاپی اسیر بوده و اینک آزاد شده میگوید حسینقلی خان، رئیس طایفه پاپی، پس از مطمئن شدن از مسلمان بودن این صاحب منصب اسیر به او میگوید رضا خان و امیرلشکر کافر و ب هایی هستند؛ بیجهت به آنها خدمت میکنید. «چرا میخواهید مملکت را جمهوری و به دست کفار بدهید؟» رئیس طایفه پاپی میگوید: «ما از طرف شاه حکم داریم که تمام شما را خلعسلاح نماییم.» وی خبر از ورود قریبالوقوع احمدشاه به ایران میدهد. «در عوض خدمت به کفار به اسلام خدمت نمایید.» حسینقلی خان معتقد بود احمدشاه پس از ورود به ایران همراه والی پشتکوه و شیخ خزعل راهی تهران میشود تا پایتخت را از کفار بستاند.(5)

 ویلسن در لرستان

وزارت جنگ امروز به اطلاع امیرلشکر غرب رساند که آرنولد ویلسن [رئیس کمپانی نفت جنوب] به بهانه معاینه معادن نفت از شوشتر به حدود لرستان آمده است. در این مورد رئیسالوزراء نام های به سفارت انگلیس داده و نوشته است اگر حادثه غیرمنتظر های برای ویلسن رخ دهد مسئولیت آن به عهده دولت ایران نیست. وزارت جنگ به امیرلشکر غرب توصیه کرد «حسبالامر [رضا خان] حضرتعالی هم میتوانید در صورتی که لازم و ممکن باشد اقداماتی بفرمایید.»(6) امیرلشکر غرب معتقد بود ویلسون با تفنگ و فشنگ کافی به میان طوایف بهاروند و قلاوند رفته و آنها را علیه قشون تحریک میکند. «مخصوصاً اظهار نموده چون قشون متلاشی شده چنانچه شما داخل عملیات بشوید قطعاً فاتح خواهید بود.»(7)استناد این گفته های امیرلشکر غرب روشن و موثق نیست. برخی از مطبوعات تهران نیز حوادث لرستان را منتسب به تحریکات دولت انگلیس کردند و نوشتند که افسران انگلیسی با لباس مبدل میان طوایف لر حضور پیدا نموده و اسلحه

ص: 91

در اختیار آنها گذاشتهاند. سفارت انگلیس این گزارشها را سخیف و دور از واقعیت ارزیابی کرد.(1)

 پیگیری سفارت انگلیس از رضا خان

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس و جانشین لورن، امروز در نام های خصوصی و با خطاب «رئیسالوزرای عزیزم» از رضا خان جویای واکنش او نسسبت به عاملان دستگیری دو زمینشناس انگلیسی شد. آوی با اشاره به دو نامه قبلی خود و پاسخ های رضا خان پرسید آیا وعده هایی که داده بودید، عملی شده یا خیر؟ «نظر به این که آنها را پنج روز تحت توقیف نگاه داشتهاند آیا حضرت اشرف خیال دارند نسبت به اشخاص مسئوله چه نحو معامله فرمایند؟»(2)

 هشدار نسبت به خروج مسکوکات ایرانی

کنسولگری ایران در عشقآباد بار دیگر نسبت به خروج بیرویه مسکوکات ایرانی هشدار داد و نوشت این رویه «کمک عمد های به پیشرفت سیاست اقتصادی روسها میکند و بالعکس صدمات شدیده آن نسبت به مملکت ما محتاج اقامه برهان و دلیل نیست.» کنسولگری نوشت مسکوکات ایران، آن طور که شهرت دارد، در قوچان تمرکز داده میشود و از آنجا از طریق لطفآباد و باجگیران وارد شوروی میشود. «منشأ اصلی این بدبختی کثرت واردات مملکت است. چنانکه غالب، بلکه تمام مسکوکات وارده به عشقآباد به چرونتس تبدیل شده و به مصرف خرید منسوجات، قند و شکر، نفت و شیشهآلات میرسد. جلوگیری از آن هم فقط منوط به تأسیس مؤسسات صنعتی میباشد.» کنسولگری یادآوری کرد ورود فراوان قران (مسکوک ایرانی) به عشقآباد باعث ترقی واحد پول روسیه (چرونتس) شده است.(3)

 تقاضای آزادی محمدتقی رزاقاف

علیعباس رزاقاُف امروز نام های به رضا خان نوشت و خواستار آزادی عمویش حاجمحمدتقی رزاقاُف شد. وی یادآور شد که حاجمحمدتقی از بازرگانان درجه اول ایران است و با سرمایه یک میلیون تومان مشغول امور تجاری میان شهر های انزلی، رشت، خراسان و بادکوبه بود. پس از انقلاب بلشویکی بخشی از اموال او از جمله کشتی بخاری «ثریا» مصادره شد و یک کرور تومان ضرر کرد. حاجمحمدتقی رزاقاُف رمضان سال گذشته همراه پسرش در اردبیل دستگیر و به تبریز منتقل شد. علیعباس رزاقاُف در این نامه نوشت، عموی من سرپرست بیش از یکصد نفر زن و بچه است و این خانواده در آستانه ورشکستگی است.(4)

 پیشنهاد امیرلشکر غرب برای حکومت نهاوند

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، از رضا خان خواست شاهزاده امیرمؤید به حکومت نهاوند منصوب شود، چرا که وی نسبت به قشون صمیمیت دارد. این پیشنهاد در حالی صورت میگرفت که نهاوند جزو ولایات ثلاث (تویسرکان، نهاوند، ملایر) بود و حاکم آن تعیین شده بود. از این رو وزارت جنگ از امیرلشکر غرب پرسید: «محال ثلاثه یک نفر حاکم دارد. با این حال چه قسم میتوان برای هر شهری یک نفر حاکم تعیین نمود؟»(5)

 منشی حکومت خوزستان و جاسوسی برای ویلسن

به گزارش امنیه خوزستان، میرزاعبدالمحمد منشی، حاکم خوزستان، جاسوس ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب است. این خبر امروز به وزارت جنگ منعکس شد و از آن جا به وزارت داخله اطلاع داده شد تا وی را برکنار کنند.(6)

 اطلاعی های علیه فیوضات

«جمهوریطلبان حقیقی» امضایی بود که با مخاطب قرار دادن عبد الله خان طهماسبی امیرلشکر شمال غرب اطلاعیه هایی را نوشته، برای او ارسال میکردند. امروز دهمین اطلاعیه این جمعیت که ماهیت نامعلومی دارد، علیه یکی از مسئولان معارف آذربایجان به نام فیوضات برای طهماسبی فرستاده شد. در این اطلاعیه فیوضات، آژان [= عامل] قاجاریه یاد شده بود که به آرمان های سردارسپه خیانت میکند. اطلاعیه های جمهوریطلبان حقیقی با سیاست های روسیه همخوانی داشت.(7)

 مصوبه دومین جلسه شورای معارف

دومین جلسه شورای معارف تشکیل شد و مقرر گردید از این تاریخ به بعد در همه پیشنهاد هایی که راجع به کسب مجوز جراید میشود «باید مسلک روزنامه یا مجله و این که یومیه یا هفتگی است قید فرمایند.»(8)

 قطع آب های مرزی

امروز خبر داده شد که آب مرزی ناحیه قوزقان از طرف روسها به روی ایرانیان مرزنشین بسته شده است. حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، این خبر را به اطلاع رساند و گفت همچنان که در تابستان گذشته بیش از دو ماه آب لطفآباد و نواحی اطراف آن از طرف روسها به روی ایرانیان بسته شد و خسارات فراوانی وارد گردید، اینک قطع آب ناحیه یادشده اسباب پریشانی اهالی را فراهم کرده است.(9)

 اعتراض سرکنسولگری شوروی به فعالیت داشناکها

سرکنسولگری شوروی در تبریز با ارسال نام های بلند خطاب به مأموران دولتی آذربایجان نسبت به فعالیت های داشناکها در تبریز علیه دولت شوروی اعتراض کرد. وی نوشت که مقصود اصلی داشناکها مبارزه مسلحانه علیه جمهوری شوروی ارمنستان است و اینک پناهگاهی در تبریز برای عملیات خصمانه خود یافتهاند. سرکنسول شوروی با ذکر رخداد های اخیر میان ارامنه آذربایجان خواست هر چه زودتر به عملیات این فرقه در آذربایجان خاتمه داده شود.(10)

 مشکلات فکری مدرسه مظفری عشقآباد

انجمن خیریه عشقآباد، متشکل از ایرانیان مقیم آن ناحیه، امروز با ارسال نام های به رضا خان از مشکلات مدرسه مظفری عشقآباد نوشت و با اشاره به قدمت ١٨ ساله این مدرسه و تحصیل حدود ٢٠٠ دانشآموز افزود که حدود ٦ سال است آقای منافزاده با اطرافیان خود، امور مدرسه را به عهده گرفته و با مشی ضدشریعت خود، مدرسه را به مقصد دیگری میبرند؛ دیگر «به این مدرسه، مدرسه اسلام نمیتوان گفت و جماعت ایرانیان... به کلی متنفر شدهاند. الآن مدت دو سال است که آقای اقتدارالملک [به عنوان کنسول] تشریف آوردهاند و به این بیقانونی جلوگیری نکرده... مسلم است که این هم از بیکفایتی معزیالیه است.» انجمن خیریه عشقآباد از رئیسالوزرا خواست

ص: 92

یک مدیر اسلامپرست و دو نفر معلم با علم و تمدن به این مدرسه اعزام نمایند تا اطفال ایرانیان ضمن تحصیل قدر اسلامیت را بدانند.(1)

 درخواست ارسال جراید ایران به عشقآباد

کفیل کنسولگری ایران در عشقآباد از وزارت امور خارجه خواست از وزارت معارف بخواهد یک نسخه از مجلات و جراید را رایگان، از طریق باجگیران به کنسولگری عشقآباد بفرستند. وی گفت که ایرانیان این ناحیه از وضعیت مملکت ایران بیخبر هستند. این جراید میتواند در مدرسه مظفری نیز مورد استفاده شاگردان قرار گیرد.(2)

 سه شنبه

٣١ اردیبهشت ١٣٠٣

٢٠ مه ١٩٢٤

١٥ شوال ١٣٤٢

 پرسش مجلس از سانسور مطبوعات

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. در این جلسه حائریزاده از کفیل وزارت داخله پرسید: علت ممنوع شدن برخی چاپ خانه ها از طبع جراید مخالف دولت چیست؟ «کدام قانون بعضی جراید را که به همه چیز حمله میکنند آزاد و پار های را مقید کرده است؟ و به چه حقی نظمیه از مطابع التزام میگیرد که حتی به امضای فلان شخص چیزی را طبع ننمایید؟» قاسم صوراسرافیل، کفیل وزارت داخله، موضوع را تکذیب کرد و گفت که افکار و عقاید آزاد است، اما حائریزاده از تبعید فرخی یزدی مدیر جریده طوفان به کرمان گفت و افزود «مطبعه بوسفور» نام های دریافت کرده که نظمیه او را از چاپ جریده طوفان منع کرده است. قاسم صوراسرافیل سندیت گفته خود را بیشتر از نامه یاد شده دانست. در ادامه حائریزاده از علت توقیف سردارمقتدر و سالارظفر سئوال کرد و گفت این دو که بیش از یک سال است توقیف هستند، در راه آزادی زحمت کشیدهاند. کفیل وزارت داخله هم پاسخ داد انسان هر قدر دارای محسن ات باشد باز جایزالخطا است. در ادامه جلسه کازرونی نماینده بوشهر از علت توقیف روزنامه ناهید پرسید که تعطیلی آن به استناد چه قانونی بوده و اجازه انتشارش در روز های اخیر چه علتی داشته است؟ قاسم صوراسرافیل پاسخ داد توقیف ناهید موجبات قانونی نداشت، اما آزادی آن به واسطه طرح همین سئوال هایی است که میکنید.(3)

 گزارشی از حضور ریچارد آمریکایی در آذربایجان

مبینالسلطنه، کارگزار ارومیه، در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که «مستر ریچارد آمریکایی عضو خیریه شرق نزدیک در قفقاز» اخیراً از تبریز عازم ساوجبلاغ شده است. او میگوید ایرانگردی میکند اما غیر از بررسی میسیون و مریض خانه آمریکاییها در ساوجبلاغ به تحقیق از معادن منطقه پرداخته است. وی افزود ریچارد، با دختر دکتر آمریکایی که کنسول افتخاری آمریکا در ارومیه بود و با تحریکات و تبلیغات او میان مسیحیان «قضایای انقلاب سابقه آشوریها» پیش آمد، ازدواج کرده است. مبینالسلطنه میافزاید تصور میکنم مستر ریچارد از طرف کمپانی سینکلر معادن منطقه را بررسی میکند.(4)

 پرواز هواپیما بر فراز خرمآباد

هواپیمایی که از اصفهان راهی تهران بود و در اطراف ملایر فرود آمد، پس از هماهنگی های زیاد مقرر شد برای ایجاد وحشت در دل طوایف لُر که خرمآباد را محاصره کردهاند بر فراز این شهر پرواز کند. این هواپیما با خلبان فرانسوی (برهو) و یک صاحب منصب از قشون غرب ساعت شش صبح امروز در آسمان خرمآباد ظاهر شد و اعلامیه هایی که برای هشدار و تهدید طوایف لُر تهیه شده بود، پخش کرد و یک ساعت بعد در بروجرد بر

ص: 93

زمین نشست. صاحب منصب مزبور میگوید: «وضعیات خرمآباد خوب و الوار در اطراف شهر نبوده، فقط در تنگ زاهد شیر عده زیادی متوقف میباشند.» احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، با مخابره این خبر افزود اگر دو طیاره روسی که در تهران هستند برای بمباران خود را به منطقه برسانند، بازپسگیری مناطق اشغال شده آسان و تلفات قشون بسیار کم خواهد بود. امیرلشکر غرب معتقد بود با خلبان های روس بهتر میتوان ارتباط برقرار نمود.(1)

در اطلاعی های که از آسمان خطاب به طوایف لر پخش شد، آمده بود که دولت آماده مذاکره است و مقصودی جز ایجاد امنیت و آرامش ندارد.(2)

 مصادره املاک امیرمجاهد

بنا به دستور رضا خان امیرلشکر جنوب موظف شد تعلقات ملکی امیرمجاهد را در منطقه ضبط کند. محمود آیرم امیرلشکر جنوب امروز خبر داد که باغ زرشک در اصفهان توقیف «و همین دو روزه هم سایر علاقهجات و املاک لنجانات مشارالیه تصرف و توقیف خواهد گردید.»(3)

 کشف حجاب در نخجوان

امیرلشکر شمال غرب اطلاع داد در روز عید ملی روسها در نخجوان، زن های شهر در میدان بزرگ اجتماع و پس از سخنرانی هایی که مبنی بر کشف حجاب بود، «قریب سیصد نفر زن روی خود را باز و داخل اجتماع ذکور شدهاند.»(4)

 شروع جابهجایی نیرو های لشکر جنوب

امیرلشکر جنوب خبر داد که جابهجایی نیرو های این لشکر [برای مقابله با اتحادیه بختیاریها و شیخ خزعل و الوار] شروع شده است. بخشی از نظامیان کرمان به شیراز عزیمت کردهاند. ساخلو اصفهان در آستانه حرکت است و نظامیان فارس برای اردوکشی به بهبهان آماده شدهاند. این تحرکات مخارج فوقالعاد های دارد و تاکنون فقط نیمی از بودجه برج حمل (فروردین) رسیده است. وی خواستار توجه مالی وزارت جنگ به لشکر جنوب شد.(5)

 موقعیت مغشوش بینالنهرین در گزارش لشکر غرب

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، خبر داد که پس از درگیری های شهر کرکوک [که عید فطر به وقوع پیوست] ناامنی های حدود خانقین افزایش یافته «چند شب است اشرار متوالیاً به خانقین حمله و سرقت های عمده نموده و چند نفر را تاکنون به قتل رساندهاند.»(6)

 پرواز هواپیماها بر فراز تهران

دو فروند هواپیمای مستقر در قلعهمرغی در آسمان تهران پرواز کردند. این دو هواپیمای روسی چند روز پیش وارد تهران شده بودند.(7)

روزنامه کوشش نوشت یک فروند از این هواپیماها به سوی بروجرد پرواز کرد تا وارد جنگ با الوار شود.(8)

 عزیمت آیت الله شهرستانی به مشهد

آیت الله شهرستانی که پس از تبعید علماء و مراجع تقلید و بازگشت ایشان در کرمانشاه توقف کرده بود، امروز به قصد زیارت امام رضا(ع) راهی مشهد شد.(9)

 پاسخ امیرلشکر غرب به استعلام وزارت جنگ

در پی درخواست سفارت انگلیس از رضا خان برای آزاد نکردن رؤسای ایل پشتدر که در توقیف لشکر غرب هستند (ر.ک: ٢٦ اردیبهشت) و انعکاس آن به امیرلشکر غرب برای پاسخگویی، احمد خان امیراحمدی امروز تلگرامی به رضا خان فرستاد و نوشت بخشی از رؤسای ایل پشتدر پارسال در سردشت دستگیر شدند. شیخ محمود برای آزادی آنها وارد مذاکره شد اما هر بار عذری آورده، نمیپذیرفتم. به دنبال این موضوع شیخ محمود عشایر منطقه را علیه ایران برانگیخت و فرج خان و قادر خان به بانه حمله کردند. امیرلشکر غرب ادامه میدهد با این حال با مجوز وزارت جنگ، حسن رابطه لشکر با شیخ محمود در دستور کار قرار گرفت که منجر به استرداد سردار رشید و جلب فرج خان و قادر خان با مساعدت شیخ محمود شد، اما شیخ همچنان تقاضای آزادی رؤسای پشتدر را مطرح میکند. اینک نتیجه مذاکرات با نماینده شیخ محمود به اطلاع خواهد رسید «و هر قسم رأی مبارک بندگان حضرت اشرف در استخلاص یا عدم استخلاص آنها قرار گیرد، عمل خواهد آمد.»(10)

 افزایش نیرو و تجهیزات نظامی روسها در ارتق

کارگزاری درگز خبر میدهد که دولت شوروی به تازگی دو

ص: 94

عراده توپ کوهستانی وارد ارتق کرده و لوله های آنها را به طرف خاک ایران قرار داده است. «گویا در صدد هستند پست های نظامی خودشان را در سرحدات خراسان و افغانستان زیاد کرده و عده کثیری قشون وارد نمایند.»(1)

 ضرورت ارجاع دعاوی اتباع ترکیه به محاکم داخلی

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت عدلیه با اشاره به استنکاف باششهبندری ترکیه در تبریز در عدم ارجاع امور اتباع ترکیه به محاکم داخلی، نوشت که دولت ایران کاپیتولاسیون را نسبت به اتباع ترکیه باطل کرده و امور آنها باید مثل اتباع داخله در محاکم صلاحیتدار داخلی حل و فصل گردد.(2)

 نام های از آبادان درباره اجحافات شرکت نفت جنوب

مجلس شورای ملی امروز نام های از یک ایرانی دریافت کرد که نوشته بود عبادان (آبادان) قصبه کوچکی است که جمعیت آن مردمانی فلکزده هستند که برای یافتن کار، ترک دیار کرده به اینجا آمدهاند. اینان با هوای گرم نه ماهه سال، ماهی ٣٠ روپیه حقوق میگیرند، اما شرکت نفت جنوب هر ماه مقداری از حقوق آنها را کسر میکند، چون مسئولان کمپانی میگویند اگر حقوق کامل داده شود، کارگران تابستان نمیمانند و به شهرها و روستا های خود بازمیگردند. طلبکار ماندن کارگران باعث میشود تابستانها در آبادان بمانند. در این نامه آمده است که کمپانی نفت جنوب زندگی مناسبی برای انگلیسها با حقوق پانصد تا ٣ هزار روپیه فراهم کرده است. حتی هندیها هم از مسکن و حقوق خوبی برخوردارند. آنها بیمارستان بسیار خوبی دارند، اما مریض خانه ایرانیان محل تعفن و خراب های است که اگر آدم سالم چند روزی آنجا بماند، تلف خواهد شد. با چنین موقعیتی شیخ خزعل نیز مالیاتی به کارگران تحمیل کرده که میگوید مربوط به دولت است. در این نامه از نمایندگان مجلس شورای ملی پرسیده شده که چرا سکوت کرد هاید و به این مظالم رسیدگی نمیکنید؟(3)

(تصویر) امیرلشکر احمد خان امیراحمدی

(تصویر) گاری حمل لوله نفت برای احداث خط لوله نفت مسجد سلیمان به پالایشگاه نفت آبادان

ص: 95

 چهارشنبه

١ خرداد ١٣٠٣

٢١ مه ١٩٢٤

١٦ شوال ١٣٤٢

 سانسور تلگرام روحانیون عتبات

حاکم قصرشیرین گزارش میدهد روحانیون عتبات در پی دریافت تلگرامی از ولیعهد، محمدحسن میرزا، تلگرامی «مبنی بر اظهار تشکر و ارادت و استدعای مساعدت در مراجعت [احمد] شاه به ایران توسط ژنرال قونسولگری به تلگراف خانه قصر فرستادهاند.» این تلگرام توقیف شد و امروز از رضا خان استعلام گردید اگر اجازه دهد به مقصد ارسال شود.(1)

 تأثیر پرواز هواپیما در میان لُرها

امیرلشکر غرب امروز به وزارت جنگ اطلاع داد که پرواز هواپیما در آسمان خرمآباد به خلبانی مسیو برولت فرانسوی انعکاس بسیار خوبی داشته است «به طوری که الوار از وحشت این پرنده عظیم متوحش و هر یک به طرفی فرار نموده و تا انداز های رفع نگرانی» کرده است. احمد خان امیراحمدی افزود که با پرواز طیاره های روسی در موقع عملیات، نتایج عمده گرفته خواهد شد.(2) امیراحمدی اصرار داشت هواپیما امروز هم بر فراز خرمآباد چرخی بزند، اما ابری بودن هوا مانع از آن شد. ممکن است این پرواز فردا ساعت ٥ صبح انجام شود و مسیو برولت از همانجا به تهران برود.(3) فرماندهان لشکر غرب نیز خبر میدهند که غیر از مانور هواپیما، خبر اعزام اردوی نظامی نیز باعث وحشت طوایف لُر شده است، با این حال رسیدن این اردو هر اندازه به تأخیر افتد اثرات بدی خواهد داشت.(4)

 درخواست اطلاعرسانی و هماهنگی میان لشکر غرب و جنوب

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز در نام های محرمانه از وزارت جنگ خواست با توجه به تأثیر عملیات جنگی لشکر غرب در مواضع و موقعیت لشکر جنوب، اطلاع یافتن از حوادث درگیریها میان لشکر غرب و الوار با اهمیت است. او تأکید کرد اینک که لشکر جنوب برای [مقابله با بختیاریها و شیخ خزعل ] در حال جابهجایی است، آگاهی از این اطلاعات برای اقدامات این لشکر مفید است.(5)

 احتمال پیشنهاد حکومت کردستان به سردار انتصار

وزارت جنگ به اطلاع امیرلشکر غرب رساند که وزارت داخله میخواهد حکومت کردستان را به سردار انتصار بدهد و اگر از تصویب رضا خان گذشت تأیید شود. «در صورتی که آن امیر محترم از شاهزاده شهابالدوله [حاکم فعلی کردستان]... رضایت داشته... متمنی است تلگرافاتی در این زمینه به بندگان حضرت اشرف مخابره فرمایید.»(6)البته جراید نوشتند که حکم سردار انتصار برای حکومت کردستان صادر شده است.(7)

 تحرکات میرآخور سردار معزز در گنبدکاووس

رئیس تیپ مستقل شمال، امروز گزارش داد که میرآخور سردارمعزز بجنوردی با سه تن دیگر به حدود «گنبد قابوس» آمده، مشغول تبلیغات هستند و از ترکمن های آن حدود یاری میخواهند. وی افزود به فرمانده نظامیان استرآباد دستور داده شد از اقدامات آنها جلوگیری کند.(8)

 توضیح طهماسبی درباره عطاء الله خان

پس از درخواست ملکالمحققین از رضا خان برای عفو عطاء الله خان پسر صدرالعلمای اردبیلی (ر.ک: ٦ اردیبهشت) موضوع از امیرلشکر شمال غرب استعلام شد. عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، امروز پاسخ داد عطاء الله خان سابقه خوبی ندارد. او که در اداره قزاق اردبیل خدمت میکرد، یک قزاق را به قتل رسانده و سپس به روسیه فرار کرد و جزو بلشویکها در جنگ رشت هم شرکت داشته است.(9) عطاء الله خان اینک در مشهد به آیت الله محمدمهدی خالصی پناهنده شده است.

 دستور توقف اقدامات رئیس تیپ شمال برای خلع قاجاریه

محمدحسین خان آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، از وزارت جنگ پرسید آیا اقدامات گذشته برای خلع سلطنت قاجاریه ادامه یابد یا خیر؟ (ر.ک: ٢٤ فروردین) موضوع به اطلاع رضا خان رسید و

ص: 96

او دستور داد لازم نیست در این زمینه اقدامات ادامه یابد.(1)

 اعتراض سهراب خان به دخالت کنسول روسیه در انتخابات ارامنه

سهراب خان ساگینیان(2) یکی از نامزد های ارامنه در آذربایجان برای راهیابی به مجلس پنجم، امروز در نام های به وزارت داخله به اعمال نفوذ کنسول شوروی در تبریز برای انتخاب نماینده موردنظر روسها اعتراض کرد. وی یادآور شد ارامنه آذربایجان در این دوره فرصت یافتهاند نماینده خود را برای مجلس انتخاب کنند، پس «نباید اجازه داده شود که بازیچه دست خارجی بشوند.»(3)

 تمثال حضرت امیر در راه تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که تمثال حضرت امیر، علی(ع) که از طرف «حجج اسلام» بینالنهرین به رضا خان هدیه شده، دوشنبه آینده توسط مأمور مخصوصی وارد تهران خواهد شد و مراسمی به همین مناسبت در باغ شاه برپا میشود.(4)

 قطع مساعده کمپانی نفت به بیمارستان دولتی

کمپانی نفت جنوب سالیانه ٢٥٠٠ لیره انگلیسی به بیمارستان دولتی تهران کمک میکرد. این مساعده یک سال است که قطع شده و علت آن حاضر نشدن دو پزشک انگلیسی این بیمارستان به قبول کنترات است. طبق مصوبه مجلس شورای ملی اتباع خارجی تا زمانی که به کنترات درنیایند و در مجلس به تصویب نرسد نمیتوانند شغل رسمی داشته باشند. مسیو اسکات و دکتر نیلیکان، دو پزشک انگلیسی، امروز دست از کار کشیدند و کمپانی نفت هم کمک خود را قطع کرد.(5)

 هواپیمای سوم روسی در قلعهمرغی تهران

عصر امروز سومین هواپیمای روس که دولت ایران خریداری کرده در قلعهمرغی تهران به زمین نشست.(6)این منبع میافزاید فردا یکی دیگر از این هواپیماها وارد تهران خواهد شد. هواپیمایی که امروز در تهران نشست مستقیماً از بادکوبه با شش ساعت پرواز به تهران آمد.(7) سه فروند دیگر از هواپیما های روسی از انزلی به سوی تهران پرواز خواهند کرد.

 نگرانی شهابالدوله از حضور سرداررشید در کردستان

شهابالدوله، حاکم کردستان، امروز به وزارت داخله اطلاع داد که سردار رشید کردستانی که از غفلت دولت سود جسته و پس از فرار به این منطقه آمده، مدتی است در اطراف روانسر مشغول تاختوتاز است و روستا هایی که سابق بر این «عدواناً و طغیاناً» در اشغال داشت، مجدداً تصرف نموده است. وی افزود: «با وضعیت متزلزل فعلی و عدم توجه آن وزارت جلیله به امور مهم سرحدی متحیرم چگونه اقدامات خود را تعقیب و تکمیل نمایم.» شهابالدوله میدانست که دولت قصد تعویض او را دارد و «تزلزل» اشاره شده در این نامه متوجه این موضوع است.(8)

 نظر وزارت امور خارجه راجع به تبلیغات مسیحیان در مراغه

در پی مسائل پیش آمده در مراغه در اثر تبلیغات پروتستانها و اعتراضات ارامنه (ر.ک: ١٤ اردیبهشت)، وزارت امور خارجه امروز در یادداشتی به وزارت داخله یادآور شد که «هرگاه عملیات مبلغین مزبوره چیزی برخلاف دیانت اسلام یا مُخلّ امنیت محلی نباشد، هیچ تکلیفی برای جلوگیری آن وارد نیست و اگر برخلاف انتظار قضایایی باشد که تولید زحمت نماید، البته باید اقدامات مقتضیه را در جلوگیری آن معمول داشت.»(9)

 عضویت امیرلشکر اسماعیل خان در شورای عالی قشون

بنابر حکم عمومی قشون ٢١٢ امیرلشکر اسماعیل خان امیرافضلی والی سابق آذربایجان از امروز به عضویت شورای عالی قشونی منصوب گردید.(10)

ص: 97

 پنجشنبه

٢ خرداد ١٣٠٣

٢٢ مه ١٩٢٤

١٧ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس به درخواست آیت الله سیدحسن مدرس، نایب رئیس و رئیس کمیسیون نفت، مشیرالدوله و عمادالسلطنه از کمیسیون های عدلیه و مالیه منفک شدند تا در کمیسیون نفت ایفای نقش کنند. در جلسه امروز، رضا خان، ادیبالسلطنه را به عنوان معاون ریاستالوزراء به مجلس معرفی کرد. در ادامه جلسه از وزیر مالیه درباره باج راه ها (عوارض جاده ها) سئوال شد و وی درباره باج هایی که در راه های مختلف گرفته میشود پاسخ داد. (1)

 هیأت اتحاد لرستان

به گزارش امیرلشکر غرب اعلامی های در شهر خرمآباد توزیع شده که امضای آن «هیأت اتحاد لرستان» است؛ و در آن «از طرف غلامعلی خان بیرانوند(2) خطاب به اهالی شهر ... اشاره نموده است که لرستان دولت مستقل و والی [پشتکوه] از طرف [احمد]شاه حاکم بالاستقلال لرستان میباشد.» در این گزارش بار دیگر قید شده است که پرواز هواپیما بر فراز خرمآباد از یک طرف و رسیدن ستون اولیه فوج بهادر از طرف دیگر موقعیت لشکر را بهبود بخشیده است. احمد خان امیراحمدی افزود منتظر ورود ستون های نظامی بعدی است تا پس از خارج کردن خرمآباد از محاصره وضعیت پیشین اعاده گردد.(3)

 کنسول انگلیس در استرآباد

به گزارش رسیده از تیپ شمال، کنسول انگلیس در رشت به استرآباد آمده و مایل است با سران ترکمن دیدار کند. محمدحسین آیرم با ارسال این خبر گفت که این مسافرت بیموقع است و «روسها به همین اسم [= بهانه] میتوانند استفاده هایی کرده و تقصیر را متوجه انگلیسها نمایند.» آیرم افزود در صدد هستم با کنسول صحبت کرده و مضرات ملاقات با سران ترکمن را به او گوشزد کنم. وی در پایان نوشت که «در شمال شروع به زمزمه هایی شده است که انگلیسها صحرا[ی ترکمن] را مغشوش خواهند کرد و اثرات مزبور هم دیده میشود.»(4)

 دستور وزارت جنگ برای کمک مالی به آیت الله خالصی

وزارت جنگ بنابر دستور رضا خان از امیرلشکر شرق خواست به آیت الله «خالصی از آستانه یا محل دیگری کمک مادی فرمایید.»(5) در میان اسناد، پیوستی مرتبط با این سند وجود ندارد که آیت الله محمدمهدی خالصی تقاضای پول کرده باشد و یا پس از این دستور کمک مالی موردنظر رضا خان را پذیرفته است یا خیر.

 انعکاس پیشنهاد سرهنگ مهدی خان به وزیر جنگ

حسین خزاعی، امیرلشکر شرق، امروز پیشنهاد سرهنگ مهدی خان را که از ترکمنصحرا ارائه کرده بود به رضا خان فرستاد. سرهنگ مهدی خان میگوید کسانی که تسلیم شدهاند سرمنشأ شرارت هستند. اگر به آنها سختگیری کنیم بقیه متواری میشوند و استرداد اموال مشکل میشود. «اینجانب صلاح میداند [با] طوایف قرهبل خان و ایگدر... به طور مدارا رفتار شود، بعد در روز معین همه را توقیف و خلعسلاح، غرامت و مخارج اردوکشی را وصول و اجازه فرمایند بعضی را اعدام کنم.» حسین خزاعی با این پیشنهاد موافق بود.(6)

 پاسخ وزارت امور خارجه در مورد اراضی اشغال شده ایران

در پی دستور رضا خان به وزارت امور خارجه برای فعالیت دیپلماتیک برای روشن شدن تکلیف اراضی اشغال شده ایران از طرف ترکیه (ر.ک: ٢٤ اردیبهشت) وزارت امور خارجه امروز پاسخ داد نام های به سفارت ترکیه نوشته و خواستار تخلیه بولاغباشی، جوزر و گوریگل شده است. در ضمن «به آقای سفیرکبیر جدید [سیدمحمدصادق طباطبایی] نیز در همین زمینه دستور مقتضی داده خواهد شد.»(7)

 تاریخ قاجاریه

روزنامه شفق سرخ از شماره امروز خود پاورقی تاز های را با عنوان «تاریخ قاجاریه» آغاز کرد. نویسنده این سلسله از پاورقیها، سعید نفیسی است.(8)

ص: 98

 ارسال شکایتنامه تجار نفت رشت به وزارت امور خارجه

وزارت فواید عامه امروز شکایتنامه تجار نفت رشت را به وزارت امور خارجه فرستاد و نوشت: «کراراً از طرف این وزارت خانه خاطرنشان شده است، انحصار تجارت مؤسسات روسی در ایران موجبات خسارت تجارت و خرابی وضعیت اقتصادی مملکت میباشد. امید است در این موقع که دولت مشغول انعقاد عهدنامه تجارتی است» و تجارت خانه روسی «رپتو» هم منحل شده، موجبات رفع شکایت بازرگانان نفت رشت هم فراهم شود.(1)

 اخطار مشاورالممالک

علیقلی خان مشاورالممالک، نماینده سیاسی ایران در مسکو، امروز به وزارت امور خارجه نوشت که خبر های رسیده حاکی است که در مجلس شورای ملی و در محافل خارج از آن با اعطای امتیاز نفت شمال به کمپانی سینکلر مخالفت میشود. «سابقاً عرض کردم، حالا هم عرض میکنم، دادن امتیاز به [کمپانی] استاندارد [اویل] تولید مشکلات برای دولت [ایران از طرف روسها] خواهد کرد.»(2)

(تصویر) خرمآباد - قلعه فلکالافلاک

 جمعه

٣ خرداد ١٣٠٣

٢٣ مه ١٩٢٤

١٨ شوال ١٣٤٢

 اطلاعیه وزارت جنگ

وزارت جنگ با صدور اطلاعی های از عموم طبقات مردم تهران خواست با حضور در قلعهمرغی، روز یکشنبه پنجم برج جوزا (خرداد)، شاهد پرواز هواپیما های تازه خریداری شده باشند. روزنامه ایران سرمقاله امروز خود را به «تشکیلات جنگی هوایی» اختصاص داد و وجود نیروی هوایی را یک مزیت برای کشور دانست.(3)

 چپاول در مرز خراسان و استرآباد

بنا بر گزارش های رسیده، ترکمن های گوکلان «خط خراسان را اشغال کرده، چند قریه را چاپیده، رعیت متواری و ضمناً صد نفر شتر مالالتجاره حمل به خراسان میشد، تماماً چپاول شده، بردند.»(4)

 معارف روسیه در گزارش نماینده سیاسی ایران

در گزارشی که امروز برای وزارت امور خارجه ایران نوشته شد، نماینده سیاسی ایران در شوروی در سه بخش مسائل مالی، نظام و معارف شوروی را تشریح کرد. در بخش معارف آمده است که دولت شوروی چهار پنجم معلمان و مستخدمان مدارس را از کار برکنار کرده و در مدارس جز فرزندان دهقانان و کارگران کسی پذیرفته نمیشود. «حتی اطفالی که غیر از طبقه دهقان و کارگر هستند و چند سال تحصیل کردهاند از مدارس خارج میکنند. این مسئله به طلاب دارالفنونها نیز سرایت کرده، هیجان غریبی در طبقه غیرکارگر و دهقان» پدید آمده است. در این گزارش آمده است که اخیراً هفت نفر از دانشجویان مسکو خود را کشتهاند.(5)

 حاکم جدید خراسان، خوزستان و بنادر

روزنامه کوشش در شماره امروز خود نوشت حشمتالدوله(6) به حکمرانی خراسان انتخاب شده است. همچنین ثقةالملک به عنوان حاکم خوزستان و وقارالملک نیز برای حکومت بنادر تعیین شدهاند و احکامشان صادر شده است.(7)٥

 افزایش دیوانگان در تهران

با افزایش بیماران روانی در تهران، دارالمجانین جای کافی برای پذیرش آنان ندارد. اینک «ادارة صحیة بلدی» پیشنهاد میکند محل تاز های برای این بیماران در نظر گرفته شود.(8)

 درگذشت سیدعبدالحسین فیروزآبادی

طبق اخبار رسیده از بندرعباس، در پی وفات سیدعبدالحسین فیروزآبادی مغازه ها سه روز تعطیل کردهاند.(9)

 جشن فارغالتحصیلی در مدرسه آمریکاییها

پانزدهمین دوره فارغالتحصیلی مدرسه دخترانه آمریکاییها در تهران جشن گرفته شد. فارغالتحصیلان ١١ نفر بودند: ٤ مسلمان، ٣

ص: 99

مسیحی و ٤ کلیمی. برخی دختران فارغالتحصیل، از جمله پروین اعتصامی، در این مراسم سخنرانی کردند. خطابه او به زبان فارسی و درباره زن و تاریخ بود. هنگام اعطای دیپلم به فارغالتحصیلان سرود ملی آمریکا پخش شد.(1)

 تشنج در گلپایگان

بنابر گزارش رئیس نظامیان جاپلق و بربرود یک گدا که امروز در محله کلیمیان گلپایگان تکدی میکرد با یک کلیمی درگیر شده، موضوع به گوش چند تن از طلاب شهر میرسد؛ در اعتراض مغازه ها را تشویق به تعطیلی و در مسجد شهر اجتماع میکنند. آنها خواستار مجازات فرد کلیمی بودند. «با اعزام صاحب منصب و چند نفر نظامی، اجتماعات متفرق» شد.(2)

 شنبه

٤ خرداد ١٣٠٣

٢٤ مه ١٩٢٤

١٩ شوال ١٣٤٢

 استیلای ناامیدی بر نیرو های لشکر غرب

برخلاف آنچه که امیرلشکر غرب در تلگرام های خود به رضا خان عنوان میکرد، وضعیت نیرو های لشکر غرب در برابر طوایف لُر ناامیدکننده است. رئیس تیپ پیاده این لشکر امروز به امیرلشکر غرب خبر داد که گلوله توپ و فشنگ تفنگ رو به پایان است؛ در طول ٢٠ روز محاصره، امید رسیدن قوای کمکی میرفت. اما اینک نظامیان مأیوس از رسیدن نیرو، از آمدن امیرلشکر هم ناامید شدهاند و طوایف لُر در تسخیر خرمآباد جدیت دارند. «چند روز دیگر اگر بدین منوال بگذرد تصور میرود جز یک تأسف فوقالعاده... ملاحظه نخواهید فرمود.»(3)

امیرلشکر غرب امروز در تلگرامی به وزارت جنگ از پایان یافتن فشنگ لشکر خبر داد و پرسید فشنگ های ارسالی کِی و به چه صورتی فرستاده شده است؟(4)

 دیدگاه امیرلشکر غرب به روحانیان بروجرد

احمد خان امیراحمدی که چند روزی است برای رسیدگی به محاصره خرمآباد از همدان به بروجرد آمده، در تلگرامی به رضا خان وضعیت شهر بروجرد را به علت وجود تعداد زیادی روحانی رضایتبخش ندانست. او نوشت که مردم مطیع روحانیت هستند و بالعکس طرفداران قشون از روحانیان وحشت دارند. وی نوشت در این چند روزه حضور در بروجرد، اقداماتی کرده که یکی از آنها تبعید شاهزاده اعظمالدوله است. از نظر امیرلشکر غرب، اعظمالدوله معاون سابق حاکم بروجرد، «آتش فتنه را دامن زده و با ملاقات هر روزه خود با علماء، آنها را تشویق به حرکاتی مینمود.» وی با تنبیه افرادی دیگر و توزیع اعلامیه، مشی قشون را در بروجرد آشکار کرده «وضعیات تا حدی بهبودی حاصل نموده» است. وی در پایان از رضا خان خواست «هر موقع رأی مبارک قرار گرفت که گریبان جامعه را از وجود بعضی از مفسدین که مانع ترقی و تعالی مملکت میباشند رها فرمایند مستدعی است امر و مقرر فرمایند... تا چند نفر جاهلان عالمنما [را] ... نابود» کنم.(5)

 رئیس تیپ فارس در راه بوشهر

سرتیپ فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، به وزارت جنگ خبر داد که راهی بوشهر است. وی درباره چگونگی انتقال اسلحه های وارد شده به بوشهر از وزارت جنگ توضیح خواست.(6) البته امروز ٨٠ نفر شتر و ١٠ رأس قاطر حامل ٣٢٠ صندوق از تجهیزات ارسالی از بوشهر، وارد اصفهان شد که مقرر گردید به همان نحو راهی تهران شوند، فقط لشکر جنوب موظف گردید بمب هواپیماها را با خودرو راهی تهران کند.(7)

 ورود مستخدمین خارجی دولت به انزلی

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، خبر داد که مستخدمین

ص: 100

آلمانی وزارت جنگ، با وسایل همراه و مترجم با خودرو عازم تهران شدند.

«از قرار اظهارات واردین، قریب یکصد نفر دیگر متناوباً وارد و باید فوراً به حساب دولت به طهران بروند.» آیرم تقاضای خودرو دولتی کرد تا مخارج آنها به قشون تحمیل نشود.(1) وی در تلگرام دیگری از ورود مستخدمین وزارت پست و تلگراف نیز اطلاع داد که با وضعیتی اسفناک خود را به انزلی رساندهاند. «بیچاره ها لباس های خود را حتی فروختهاند که به معاششان کمک شود. حالت روحیه و هیکل آنها فوقالعاده رقتآور است.»(2)

 اتخاذ تصمیم برای ورود هزاران حاجی طر خانی به ایران

به گزارش سفارت کبرای ایران در مسکو سال گذشته دو هزار کارگر روس بدون اجازه از حاجیطر خان به انزلی آمدند. امسال بین دو تا پنج هزار کارگر دیگر بدون اجازه راهی ایران خواهند شد. سفیر ایران در این نامه خواستار سختگیری مسئولان محلی شد. موضوع امروز به وزارت جنگ اطلاع داده شد.(3)

 شکایت از کمپانی نفت جنوب

رضا خان، رئیسالوزراء، امروز در نام های به وزارت امور خارجه نوشت بنابر عرضحالی که میرزامحمد نقشینه به مجلس شورای ملی نوشته، کمپانی نفت جنوب در مسجدسلیمان بیاعتدالی و تجاوزاتی [علیه مردم] انجام میدهد که «لازم است کمپانی مزبور را به رعایت مدلول امتیازنامه و عدم تجاوز از آن آگاه ساخته و در رفع شکایت اقدام نمایید.»(4)

(تصویر) مدرسه آمریکاییها

 یکشنبه

٥ خرداد ١٣٠٣

٢٥ مه ١٩٢٤

٢٠ شوال ١٣٤٢

 پیام آیت الله نایینی به رضا خان

روزنامه ایران در شماره امروز خود پیام آیت الله نایینی را به رضا خان چاپ کرد. این پیام که پس از بازگشت مراجع تقلید و روحانیان مهاجر به عتبات همراه با تمثالی از حضرت امیر(ع) برای رضا خان فرستاده شد، در واقع تشکری بود که برای همراهی سردار رفعت نماینده ویژه رضا خان از قم تا عتبات و احترامات انجام شده داده میشد. متن کامل این پیام در پاورقی آمده است.(5)

 درخواست تعویض مستشارالسلطنه از بلدیه تبریز

وزارت جنگ امروز از قول رضا خان به امیرلشکر شمال غرب نوشت، توصیه میشود محمدعلی خان سرتیپ جایگزین مستشارالسلطنه در بلدیه تبریز شود. علت این توصیه ارتباط مستشارالسلطنه با قوامالدوله بود. قوامالدوله در جناح مقابل رضا خان قرار داشت.(6)

 موقعیت خرمآباد در گزارش امیرلشکر غرب

احمد خان امیراحمدی در تلگرامی که امروز به رضا خان

ص: 101

فرستاد وضعیت خرمآباد را آرام توصیف کرد و افزود بازجویی از صاحب منصبانی که تسلیم الوار و خلعسلاح شده بودند آغاز گشته، نتیجه آن به اطلاع خواهد رسید.(1) این گزارش در حالی به تهران ارسال شد که رئیس تیپ پیاده لشکر غرب امروز به اطلاع امیراحمدی رساند ششصد نفر از الوار برای گرفتن سفیدکوه به مواضع نظامیان حملهور شدند و پس از دو ساعت و نیم جنگ عقب نشستند. وی افزود: «مونسیون به کلی تمام و اغلب تفنگ های بیفشنگ، حکم چوبدستی را پیدا کرده است.»(2)

در پی اعزام نیرو های کمکی به خرمآباد، امروز گردان اول از فوج بهادر وارد منطقه شد.(3)

 شورش در زندان شیراز

گروهی از زندانیان غیرنظامی که در سرباز خانه شیراز زندانی بودند، پس از حمله به قراولان و مجروح نمودن تنی چند از آنها موفق به فرار میشوند. از ١٥ فراری، ١٢ تن دستگیر شدهاند. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز با ارسال این خبر به وزارت جنگ نوشت که درخواست شده چند تن از فراریان اعدام شوند تا درس عبرتی برای دیگران گردد.(4)

 قاچاق مسکوکات ایران به شوروی

کارگزار سرخس به وزارت امور خارجه گزارش داد که قران ایران برای خرید کالا های شوروی به آن کشور قاچاق میشود. حجم قاچاق به حدی است که در این منطقه قران یافت نمیشود. وی رواج اسکناس را یکی از راه های جلوگیری از خروج مسکوکات نقره دانست و نظر مسئولان مرکزی را به این نکته جلب کرد.(5)پیش از این، نماینده سیاسی ایران در عشقآباد گزارش مشابهی به وزارت امور خارجه فرستاده بود.

 عدم موفقیت روسها در مهار ملخ

امیرلشکر شمال غرب امروز اطلاع داد به واسطه نرسیدن به موقع سَمّ، مأموران روسی دفع ملخ موفق نشدند با این آفت مبارزه کنند و خسارات قابل توجهی به روستا های حسن بیگلو و هادی بیگلو خورده است.

اکنون «عده معتنابهی عمله و وسایل نقلیه معطل،به علاوه خسارت عمده نیز متوجه ایران شده» است.(6)

 اجرا نشدن حکم محکمه مشهد در حق رئیسالتجار

وزارت عدلیه به وزارت جنگ اطلاع داد که حکم صادره از «محکمه ابتدایی مشهد در موضوع اراضی جهانآباد» این شهر که به نفع رئیسالتجار نماینده مشهد در مجلس شورای ملی صادر شده، اجرا نشده است. وزارت عدلیه از وزارت جنگ خواست، لشکر شرق در این جهت مساعدت نمایند.(7)

 دیدگاه روزنامه کمونیست ترکی راجع به انتخابات مجلس شورای ملی

به گزارش سرکنسول ایران در بادکوبه روزنامه کمونیست ترکی در شماره امروز خود به نقل از جریده زاریاوستوکا چاپ تفلیس مینویسد انتخابات مجلس پنجم در تبریز «مطابق اصول جدید دمکراسی [است] که ایرانیها از سرمایهداران اروپایی سرمشق گرفتند؛ یعنی در تحت فشار و به زور چماق پلیس و سایر مأمورین دولت به عمل آمده» است.(8)

 نیاز آذربایجان به مهندسان راه

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، به اطلاع وزارت جنگ رساند که شمار مهندسان شاغل در این منطقه برای تسطیح راه ها کفایت نمیکند. از آنجا که تسطیح راه تبریز به تهران نیز به زودی شروع میشود، لازم است مهندسان بیشتری به این ناحیه اعزام شوند.(9)

 پاسخ سرهنگ باقر خان به ورود مسلح و غیرمجازش به عراق

پس از شکایت سفارت انگلیس از ورود غیرمجاز سرهنگ باقر خان، رئیس نظامیان خوزستان، به بصره، لشکر جنوب امروز پاسخ سرهنگ باقر خان را به وزارت جنگ فرستاد. در این جوابیه آمده است که برای خرید زین و برخی لوازمات به بصره رفته، دو نفر نظامی اسکورت که یک روز بعد وارد بصره شدند به اشتباه مسلح بودند. «قبلاً به آنها گفته بودم که اسلحه خود را در محمره (خرمشهر) بگذارند ولی به محض ورود، آنها را عودت داده و بعد نیز تنبیه نمودم و تذکره نیز داشتهام ولی کسی از چاکر مطالبه ننمود.»(10)

 ضرورت حضور خوانین چهارلنگ در اصفهان

امیرلشکر جنوب، در تلگرامی خطاب به امیراقتدار، وزیر پست و تلگراف، با اشاره به مجوز رضا خان، خواستار بازگشت خوانین چهارلنگ به اصفهان شد. «چون در این موقع امیرمجاهد و بختیاریها شروع به اقدامات و تحریکاتی کرده، وجود آنان در محل برای کسب اطلاعات کافیه... محلی لازم میباشد. متمنی است اجازه صادر و امر [کنید] هر چه زودتر آنها را با خوانین کیانارثی معاودت دهند.»(11)

 رئیس کابینه ریاستالوزراء

مدبرالدوله(12) از امروز کار خود را به عنوان رئیس کابینه [= رئیس دفتر] ریاستالوزراء آغاز کرد. وی پیش از این در وزارت خانه های خارجه، داخله و معارف مصدر امور اجرایی بود.(13)

 طاعون در نزدیکی کرمان

به گزارش رسیده از کرمان بیماری طاعون در کبوتر خان نزدیکی رفسنجان یازده نفر تلفات داشته است. روزنامه کوشش با چاپ این خبر افزود: «اداره صحیه به عذر ... نداشتن اعتبار... فقط به یک توصیه و دستور های ظاهری قناعت ورزیدهاند.»(14)

 تحصن اهالی تاجخاتون در حرم حضرت معصومه(س)

گروهی از اهالی تاجخاتون خلجستان قم که از اجحافات مسئولان محلی شکایت داشتند، در حرم حضرت معصومه(س) قم تحصن کردند. اینان که حدود ٦٠ نفر بودند امروز با وعده های مسئولان به احقاق حق خود از تحصن خارج شدند.(15)

 نمایش پرواز هواپیماها در تهران

بنابر دعوت قبلی امروز بعد از ظهر با حضور رضا خان، هیأت وزراء، نمایندگان مجلس و گروهی از معاریف تهران و تعدادی از طبقات مختلف مردم هواپیما های خریداری شده از فرانسه و روسیه در آسمان تهران پرواز کردند. هواپیمای «تقدیر» با همراهی سرتیپ امان اللهمیرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، هواپیمای «عقاب» با همراهی سرتیپ عبدالرضا خان، رئیس دایره عملیات، «شاهین» با

ص: 102

سرهنگ علی خان ریاضی، رئیس تنظیمات کل، «هما» با برخی از وزراء، رهنما، علی دشتی و مشاراعظم، و «سیمرغ» با همراهی تدین، ضیاءالواعظین، اعتبارالدوله، عطاءالملک و سلیمانمیرزا پرواز کردند.(1)زینالعابدین رهنما که یکی از سواران هواپیما های امروز بود مقال های در صفحه اول روزنامه ایران درج کرد و ضمن تمجید از رضا خان و شرح جزئیات مراسم نوشت: «منظره شهر طهران و سبزیکاری اطراف آن خیلی قشنگ و زیبا است.»(2)

 حرکت قریبالوقوع طباطبایی به ترکیه

محمدصادق طباطبایی، وزیرمختار تازه منصوب دولت ایران در «دربار دولت ترکیه»، به زودی عازم محل مأموریت خود خواهد شد. اعتبارنامه او به امضای احمدشاه هم رسیده است.(3)

 پرداخت نشدن حقوق فروردین کارمندان

تاکنون حقوق برج حمل (فروردین) کارکنان دولت پرداخت نشده است. مجلس شورای ملی یک دوازدهم حقوق وزارت خانه ها را تصویب کرده، اما گفته میشود علت تعویق، اختلافنظر کمیسیون بودجه مجلس با میلسپو است. «رئیس کل مالیه [= میلسپو] به عذر این که شاید مبلغ [یک میلیون تومان کسر درآمد سال جاری باشد]... بایستی به همان میزان [از] اعتبار وزارت خانه ها» کاسته شود.(4)

عامل اصلی کسر بودجه امسال، مخارج و هزینه هایی بود که رضا خان صرف جمهوریخواهی و خلع سلطنت قاجاریه کرد.

 نتایج دیدار رئیس تیپ فارس با صولتالدوله

در پی دستور رضا خان برای آماده بودن صولتالدوله علیه بختیاریها (ر.ک: ٢٨ اردیبهشت) امیرلشکر جنوب امروز نتیجه مذاکرات رئیس تیپ فارس را با صولتالدوله به رضا خان اطلاع داد. صولتالدوله آمادگی خود را برای هر نوع همکاری ابراز داشت؛ این که حاضر است در سمیرم با حملات پیاپی توجه بختیاریها را به خود جلب کرده تا قشون عملیات خود را انجام دهد. وی بار دیگر برای سفر به تهران از رئیس تیپ فارس تقاضا کرد از رضا خان مجوز بگیرد. رضا خان با این سفر موافق بود.(5)

 تقابل انجمن نظار انتخابات ارامنه اصفهان با دکتر آقایان

دفتر وزیر جنگ در نام های محرمانه به ارکان حرب کل قشون نوشت طبق گزارش های رسیده، انجمن نظار انتخابات ارامنه اصفهان با دکتر آقایان نامزد ارامنه مخالف است. «در این خصوص مراقبت کامل به عمل آورند که اعضای انجمن مزبور نیز از اشخاص بیطرف تعیین شوند.» دستور داده شد این موضوع که نظر رضا خان بود به والی اصفهان منتقل شود.(6)

از آنجا که آقایان نماینده موردنظر رضا خان برای ورود به مجلس بود، انتخاب اعضای انجمن از افراد بیطرف، مفهومی جز برگزیده شدن افرادی که در ن هایت منجر به انتخاب آقایان شود، ندارد.

(تصویر) آیت الله محمدحسین نایینی

ص: 103

 دوشنبه

٦ خرداد ١٣٠٣

٢٦ مه ١٩٢٤

٢١ شوال ١٣٤٢

 تعویق جشن باغشاه

طبق اعلان قبلی قرار بود مراسم اهداء تمثال حضرت امیر(ع)، هدیه آیت الله نایینی به رضا خان، امروز در باغشاه انجام شود. این مراسم به تعویق افتاد و قرار است روز جمعه آینده برگزار شود. امیرلشکر غرب در تلگرامی به رضا خان یادآور شد، روز جمعه ٢٥ شوال، روز «قتل» [شهادت امام جعفر صادق(ع)] است؛ آیا «مراسم جشن در روز جمعه تهیه شود یا روز دیگر؟»(1) امیرلشکر شمال غرب نیز امروز اطلاع داد ساعت پنج بعد از ظهر جمعه «در تمام نقاط آذربایجان و خمسه جشن باشکوهی دایر خواهد شد. دستورات لازمه داده شده است و از طرف عموم علماء و اعیان و تجار» تلگرام تبریک عرضه خواهد شد.(2)

 تکذیب تبعیض در اعطای قرضه به مسلمانان و مسیحیان ارومیه

وزارت مالیه امروز در پاسخ به گزارش های لشکر شمال غرب مبنی بر اعمال تبعیض توسط دانوی، مستشار مالی آمریکایی، آن را تکذیب کرد و با ارائه جوابیه دانوی، منکر موضوع شد. (ر.ک: ٢٦ اردیبهشت) دانوی در توضیحات خود مینویسد که این وامها به تعداد محدودی از افراد پرداخت شده و «برای قرض ندادن به کسانی که تقاضای قرض نکردند بنده را نمیتوان مورد ملامت قرار داد. در حقیقت مبلغ ٨٨٩٦ تومان مابین ٣٨٠ نفر مسلمان طالب قرض و ٢٥٤٠ تومان بین ١٣٥ نفر مسیحی طالب قرض توزیع گردید.» دانوی مینویسد رئیس نظامیان منطقه و حاکم اصرار داشتند که این وامها بیشتر میان اکراد توزیع شود؛ آنها دلایل سیاسی برای پیشنهاد خود میآوردند، اما بیشتر آنها مستحق دریافت قرضه نبودند.(3)

 پیشنهاد جدید امیرلشکر جنوب برای مصادره املاک امیرمجاهد

در پی دستور رضا خان به امیرلشکر جنوب درباره تصرف املاک امیرمجاهد و سپس نقض این دستور (ر.ک: ٣١ اردیبهشت) محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز به وزارت جنگ پیشنهاد کرد اگر توقیف املاک امیرمجاهد متوقف شود، موجب انتشار حرف و حدیث هایی خواهد شد که اثر سوء دارد. آیرم افزود باغ زرشک و املاک موسوم به دستجرد که پیش از این توقیف شده در دست قشون بماند، اما راجع به سایر املاک وی متعرض نشویم و «به خودش اخطار شود که چنانچه به طهران حرکت نماید این املاک نیز از توقیف خارج واِلّا کلیه علاقهجاتش در هر نقطه که باشد ضبط خواهد شد.»(4) با این پیشنهاد موافقت شد.

 سانسور مکاتبات و نشریات در شیراز

مسعودی کفیل پست فارس در نام های به وزیر پست و تلگراف اطلاع داد که طبق دستور رئیس تیپ فارس (فضل الله زاهدی) «مراسلات محمره (خرمشهر) در حضور یک نفر صاحب منصب محرمانه باز و ملاحظه میشود؛ و همچنین شفاهاً امر فرمودهاند جرایدی که مردم را تحریک به شورش و انقلاب مینمایند و مخالف مصالح مملکتی چیز هایی مینویسند و به شیراز وارد میشود توقیف [کرده] توزیع نکنم.» مسعودی از وزیر پست و تلگراف پرسید آیا این دستورات نظامی را اجرا کند یا نه؟(5)

 ناامیدی انگلیس از تصویب معاهده قیمومیت

به گزارش محمدحسن بدیع، کنسول ایران در بصره، انگلیس از تصویب معاهده قیمومیت ناامید شده است. وی با اشاره به مطالب هفته جاری دو روزنامه تایمز و العراق که هر دو زبان حال انگلیس است، میگوید، این جراید، هماهنگ، آزادیخواهان و مخالفان معاهده را تهدید به خروج انگلیس از بینالنهرین میکنند. «انگلیسها میگویند بقای ما در بینالنهرین دو ضرر دارد؛ یکی ضرر مادی است که سالی باید شش میلیون لیره صرف قشون ساخلوی این جا کنیم و ضرر دیگر معنوی است که ایران و ترک و مسلمانان هند از توقف ما در این مملکت سوءظن حاصل و تصور میکنند ما به قصد بسط نفوذ و استیلای خود در آسیای وسطی، بغداد را مرکز عملیات نظامی اتخاذ کرد هایم.» بدیع میافزاید این حرفها شبیه همان حرف هایی است که انگلیس هنگام رد قرارداد [١٩١٩] در ایران میزد. «انگلیسها به آسانی بینالنهرین را ترک نخواهند گفت و در ن هایت با زور، قیمومیت را به عراق تحمیل خواهند کرد. وی در انتها نوشت که اگر انگلیس به هر دلیلی بینالنهرین را ترک کند، از آنجا که قوای محلی برای تأمین امنیت وجود ندارد، خوب است «نظر به علاقهمندی که دولت ایران به عتبات دارد، برای صیانت اشیاء مقدسه و حفظ جان و مال اتباع خود، از علماء و مجاورین آنجا، لازم است به فوریت یک عده نظامی به عتبات اعزام فرماید.»(6)

 ضرورت استقرار مأموران گمرک و تذکره در لاهیجان آذربایجان

بنابر گزارش رسیده از ساوجبلاغ مکری، منطقه مرزی لاهیجان در این منطقه فاقد مأموران گمرک و تذکره است. از این جهت عواید دولتی تلف میشود و مسافران نیز دچار زحمت هستند.(7)

در این گزارش به ضرورت برپایی اداره گمرک و تذکره در لاهیجان تأکید شده است.

 قوای خوزستان، سرگردان میان لشکر جنوب و لشکر غرب

رئیس قوای خوزستان از لشکر جنوب دستور گرفت که راهی خاک چهارلنگ شود. سرهنگ باقر خان، رئیس نظامیان خوزستان، موضوع را به اطلاع امیرلشکر غرب رساند. احمد خان امیراحمدی نیز [پریشان از این دستور] امروز تلگرامی به وزارت جنگ فرستاد که قوای خوزستان تحت امر لشکر غرب است و صلاح نیست در این موقعیت که خرمآباد تحت محاصره است، شوشتر از نظامیان خوزستان خالی شود.(8)شوشتر محل تمرکز قوای خوزستان بود.

 مساعدت با خانواده امیرلشکر اسماعیل خان

وزارت جنگ امروز به امیرلشکر شمال غرب دستور داد با خانواده امیرلشکر اسماعیل خان حاکم برکنار شده آذربایجان کمال مساعدت به عمل آید و «مصادر [= خدمتگزاران] او را کمافیالسابق نزد خانواده ایشان باقی گذارند.»(9)

ص: 104

 اعزام نیرو های انگلیسی به سوی موصل

نماینده سیاسی ایران در بغداد به وزارت امور خارجه خبر داد که عده زیادی از قشون انگلیس با توپ های بزرگ روانه موصل شدهاند. وی افزود درگیری هایی هم اخیراً در بغداد رخ داده و چند تن مسلمان و مسیحی کشته شدهاند. انگلیس موضوع را کتمان میکند.(1)

 توضیح وزیرمختار ایران در لندن

مفتاحالسلطنه، وزیرمختار ایران در لندن، امروز با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نسبت به خبری که در روزنامه تایمز درباره تعداد نظامیان انگلیس در ایران چاپ شده بود توضیح داد. وی نوشت منبع خبر تایمز، کلنل کری، سرکنسول سابق انگلیس در خراسان، بود. وی اظهار کرده بود مناسبات ایران و انگلیس بهبود یافته، کلیه نظامیان انگلیس از ایران خارج شده و فقط ٧٩ نفر برای محافظت از سرکنسولگری بوشهر و اداره تلگراف خانه، آن هم با تأیید دولت ایران باقی ماندهاند. مفتاحالسلطنه افزود کلنل کری که فعلاً در انگلستان است این مقاله را به روزنامه تایمز داده و با مراجعه به سفارت از نوشتن جمله «با تصدیق و اطلاع دولت ایران [نظامیان انگلیس] باقی مانده»اند اظهار پشیمانی و تأسف کرده است.(2)

 انتشار کارنامه اقتصادی ایران در آمریکا

مستر بکارت، رئیس سابق بانک ایران، پس از بازگشت به آمریکا بنابر تقاضای سفارت ایران در واشنگتن اقدام به انتشار مجل های درباره اوضاع سیاسی، اقتصادی، تجاری و قروض ایران نمود. وزارت امور خارجه امروز با ارسال نام های به وزارت مالیه، ضمن اطلاع این خبر نسخ های از مجله یادشده را نیز ضمیمه کرد.(3)

 سه شنبه

٧ خرداد ١٣٠٣

٢٧ مه ١٩٢٤

٢٢ شوال ١٣٤٢

 انتخاب محققالعلماء از ترکمن صحرا

وزارت جنگ امروز از رئیس تیپ شمال خواست «وسایل انتخاب محققالعلماء را از طرف تراکمه» فراهم کند. محققالعلماء با ارسال نام های خصوصی [احتمالاً به وزیر جنگ] نوشته بود وَعده [انتخاب من برای مجلس شورای ملی] داده شده بود؛ حال مرا از نگرانی خارج کنید. «اقدامی فرمود هاید یا خیر؟ بنده منتظر باشم یا نه؟»(4)

 درخواست سفارت انگلیس برای حضور دسته موزیک در سفارت

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس، از رضا خان خواست «یک دسته موزیکانچی نظامی در روز سوم ژوئن در موقع جشن تولد اعلیحضرت پادشاه انگلستان به این سفارت فرستاده شود.» وی در این تقاضانامه نوشت که تعداد این دسته باید بین ١٢ تا ١٥ نفر باشد و از ساعت سه تا شش بعد از ظهر بنوازند.(5) سفارت انگلیس در این مورد اعلانی هم در مطبوعات به چاپ رساند و از علاقهمندان برای حضور در محل سفارت دعوت کرد.(6)

 نظر رئیس تیپ فارس درباره برکناری نصرالدوله

فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، که اینک در بوشهر بسر میبرد خبر داد که نمایندگان بوشهر (اخگر و کازرونی) در مجلس، به واسطه مخالفتی که نصرالدوله حاکم بنادر با انتخاب اینان نشان داده بود، از مرکز زمینهسازی کرده، برکناری او را باعث شدهاند. «جمع کثیری از محترمین نزد بنده آمده و از نصرالدوله اظهار قدردانی و رضایت نمودهاند.»(7)

 گلوله های غیرقابل اطمینان شنیدر

در پی درخواست مکرر امیرلشکر غرب برای ارسال گلوله توپ و نبود آن در مرکز، وزارت جنگ امروز به امیرلشکر غرب خبر داد ٢٨ تیر توپ شنیدر فرستاده شد «ولی اطمینانی به استفاده از آنها نیست، زیرا در طهران پر کردهاند.» در این تلگرام آمده است که فقط در موقع «تنگدستی» با آنها تیراندازی کنید.(8)امروز گردان سوم از فوج بهادر برای کمک به لشکر غرب وارد منطقه شد.(9)

 تقاضای امیرلشکر جنوب برای فشنگ دهتیر

فشنگ های خریداری شده از خارج، که در راه تهران هستند، اینک به اصفهان رسیده است. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز از وزارت جنگ خواست به واسطه احتیاج لشکر جنوب به فشنگ ده تیر انگلیسی اجازه داده شود تعدادی از جعبه های آن در اصفهان پیاده شده، در اختیار لشکر قرار گیرد.(10)

 پاسخ سیمیتقو به نامه سرتیپ ظفرالدوله

سرتیپ ظفرالدوله فرمانده جدید نظامیان ارومیه [جانشین

ص: 105

سرهنگ علیاکبر درخشانی] نام های برای بازگشت اسماعیلآقا سیمیتقو به او میفرستد. به گزارش مبینالسلطنه کارگزار ارومیه، سیمیتقو در پاسخ این نامه مینویسد تا دولت ایران حفظ جان و مال او را تضمین نکند، تمام املاک تصرف شده را بازنگرداند، و اقامت او را در چهریق نپذیرد خود را تسلیم نخواهد کرد. مبینالسلطنه در گزارش امروز خود به وزارت امور خارجه افزود: «با تحریکاتی که دائماً از طرف ترکها برای نگاهداری او [= سیمیتقو] به عمل میآید ممکن نیست بگذارند که با سهولت تسلیم شود؛ و در صورت رضایت هم شرط خواهند نمود به چهریق (تا حدود فاصله ندارد)مراجعت کند که در داخله خاک ایران همان نظریات آنها [= ترکها] را به موقع اجرا گذارد.»(1)

 دیدار شهبندر ترکیه با امیرلشکر شمال غرب

امروز شهبندر ترکیه در تبریز با عبد الله طهماسبی دیدار کرد. شهبندر خبر داد که ترکیه حدود یک لشکر نیرو در حدود رواندوز تمرکز خواهد داد تا مجلسی که برای حل موضوع موصل در اسلامبول تشکیل شده، تمام شود. وی گفت که از نظر آذوقه در مضیقه هستیم و ایران میتواند کمک کند. طهماسبی پاسخ داد که آذر سال گذشته فروش غلات مازاد به ترکیه آزاد شده و امروز هم موضوع را به مرکز اطلاع میدهم. در ادامه، طهماسبی از تجاوزات کرد های ترکیه به خاک ایران گله کرد و شهبندر قول داد پیگیر این مسئله باشد. امیرلشکر شمال غرب در انت های این خبر مینویسد: «به اظهارات مشارالیه اهمیتی نمیدهم، چه... هر چه نوشته است ترتیب اثری نبخشیده است.»(2)

 دیدار شهبندر ترکیه در ارومیه با عمر خان

مبینالسلطنه کارگزار ارومیه اطلاع داد که سامیبیک نماینده سیاسی ترکیه در ارومیه، با زمینهچینی توانست با عمر خان سالارجنگ، رئیس ایل کاردار، که اکنون «از طوایف خدمتگزار [و] صدیق [نسبت به دولت] است» دیدار کند. سامیبیک برای جلبنظر سران اکراد ایران به ترکیه هر کاری میکند. وی برای دیدن عمر خان سالارجنگ، یکی از طرفداران ارومی های ترکیه را واسطه قرار داد. مبینالسلطنه میگوید این خبر را به اطلاع سرتیپ ظفرالدوله فرمانده قوای ثلاثه رساندم و او با هماهنگی حاکم ارومیه حاج امیرمنظم را که ترتیب این دیدار را داده بود، روانه روستای خود کرد.(3)

 پرواز هواپیما بر فراز کوه های کلهر

امیرلشکر غرب اطلاع داد که امروز صبح یک هواپیما در حدود کوه های کلهر دیده شد. این هواپیما پس از یک ربع پرواز به طرف شاه گدار رفت.(4) (ر.ک: ٥ خرداد)

 مذاکره با کنسول شوروی برای ارسال سمّ دفع ملخ

امیرلشکر شمال غرب امروز گزارش داد به دیدن کنسول شوروی در تبریز رفته و با او درباره ارسال هر چه زودتر سم برای دفع ملخ صحبت کرده است. عبد الله طهماسبی در گزارش پیشین خود در این مورد نوشته بود که به واسطه تمام شدن سم، ملخها بخشی از روستا های منطقه را درنوردیدهاند.(5) (ر.ک: ٥ خرداد)

 مهروموم کتاب خانه اداره راه قزوین توسط کنسول شوروی

کنسول شوروی در قزوین امروز خودسرانه به اداره راه قزوین که تعطیل بوده رفته و کتاب خانه این اداره را که برای استفاده عموم تأسیس شده بود، لاک و مهر کرد. مقامات محلی پس از اطلاع از این اقدام، در کتاب خانه را باز میکنند و مراتب به تهران گزارش میشود. روزنامه ایران با چاپ این خبر میافزاید که اطلاعات خصوصی میگوید وزیرمختار شوروی کنسول را مؤاخذه کرده است.(6)

ص: 106

 چهارشنبه

٨ خرداد ١٣٠٣

٢٨ مه ١٩٢٤

٢٣ شوال ١٣٤٢

 بلاتکلیف بودن کشتی پهلوی

نایب سرهنگ اسماعیل خان، نماینده وزارت جنگ برای خرید تجهیزات نظامی، امروز در نام های محرمانه از آلمان به رضا خان نوشت که نُه ماه است از خرید کشتی پهلوی میگذرد و برای عبور آن از سرزمین روسیه شوروی اقدام مؤثری نشده است. وی افزود در تمام زمستان این کشتی با مخارجی معادل ٢٥٠ تا ٣٠٠ دلار در هر ماه نگهداری شده است. «مذاکراتی که چاکر با مقامات روس مقیم برلن نموده است نتیجه مثبتی تا حال نداده است و نمایندگان روسها اظهار میدارند که مسئله را میبایستی سفیر ایران شخصاً در مسکو حل نماید.» [مقامات شوروی پیش از این به درخواست دولت ایران برای عبور کشتی پهلوی از رود ولگا پاسخ منفی داده بودند.](1)

 درخواست فرمانده لشکر غرب برای حضور بهنگام هواپیماها

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز به وزارت جنگ اطلاع داد که یکشنبه آینده به طرف خرمآباد عزیمت میکند [تا محاصره این شهر را بشکند.] وی درخواست کرد «طیارات برای روز شنبه به بروجرد پرواز نمایند» تا نتیجه مثبت از اقدامات نظامی گرفته شود.(2) وی امروز در نام های به صاحب منصبان لشکر غرب با لحنی حماسی، آنان را برای اقدامات نزدیک نظامی علیه طوایف لر ترغیب و تشویق کرد. در این نامه مسئولیت های جدید صاحب منصبان نیز مشخص شده است.(3)

 توقیف باروت های پنهان شده

در ادامه سانسور نامه هایی که به منطقه غرب میرود، نام های باز شد که در آن حاجمحمدابراهیم از رشت به آقاشیخ محمود، تاجر همدانی، نوشته بود، پس از آتش گرفتن یک مغازه باروتکوبی در رشت، نظمیه خرید و فروش باروت را ممنوع کرده و مغازه های باروتکوبی هم تعطیل شده است. حاجمحمدابراهیم مینویسد هر چه باروت داشتم در خانه پنهان کردهام. امروز محتوای نامه به وزارت جنگ فرستاده شد و متعاقباً به رئیس تیپ شمال دستور داده شد، باروت های خانه حاجمحمدابراهیم را توقیف کنند.(4)

 درخواست خسارت وارده به آسایشگاه کمارج

در پی دستگیری موقت دو زمینشناس انگلیسی وابسته به کمپانی نفت جنوب در ماه گذشته (ر.ک: ٦ اردیبهشت) توسط یگانی از لشکر جنوب، و ضرب و شتم و ایراد خسارت به محل اقامت آنان در آسایشگاه تلگراف خانه کمارج، اداره تلگراف هند و اروپ امروز با ارسال نام های به وزارت پست و تلگراف تقاضای خسارت کرد. مبلغ این خسارت ١٩ تومان و ٢٥٠ دینار بود.(5)

 اعتراض به وجود پلیس نفت در آبادان

امروز نام های با امضاء «محمدهادی طهرانی، نماینده اهالی آبادان» [نه در مجلس شورای ملی]به وزیر امور خارجه رسید که در آن نسبت به تشکیل پلیس نفت توسط کمپانی نفت جنوب اعتراض شده بود. در این نامه نوشته شده «اداره کمپانی نفط جنوب مطابق کدام یک از مواد امتیاز در آبادان نظمیه تشکیل داده و در امور کشوری مداخله مینماید.» در این نامه کمپانی نفت جنوب متهم شده همانطور که بازار شهر بصره را آتش زد «دکاکین ما را آتش زده و اضافه از پنجاه هزار روپیه در هشت درب دکان خسارت وارد آورده» است. نویسنده با ارائه مستنداتی، ادامه میدهد که کمپانی «از تعمیر [دکانها] مانع شده و ... پس از حریق... در همان بازار که پلیس کمپانی پست دارد دو درب دکان چوبی شکسته و هفت صد روپیه وجه نقد... سرقت میکنند.» در انت های نامه از مسئولان امر استدعای رسیدگی شده است.(6)

 بازگشت پنج سرباز فراری

پنج سرباز فراری که نزد شیخ محمود رفته بودند با اقدامات فرمانده اردوی بانه وارد ساوجبلاغ شدند. امیرلشکر شمال غرب با ارسال این خبر به مرکز افزود بنا بر گفته های این سربازان، انگلیس با پخش اعلان از طریق هواپیما روی شهر سلیمانیه، شیخ محمود را تهدید کرده، در صورت خارج نشدن سربازان ترکیه از سلیمانیه، این شهر را بمباران میکنند. شیخ محمود نیز سربازان ترک را از سلیمانیه رانده است.(7)

 تظلم پسر معینالرعایا

غلامرضا پسر معینالرعایای مازندرانی در نام های که به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت از پریشانی حال بازماندگان این خانواده گفت و تقاضا کرد افراد این خاندان که اینک در چنگال فقر و فاقه گرفتارند، با توجه آن مقام ر هایی یابند. این نامه امروز از طریق رئیس تیپ شمال به مرکز فرستاده شد. غلامرضا میگوید، پدرش سال گذشته پس از سه ماه حبس، مسموم شد و جنازهاش هم مفقود گردید.(8)

 موافقت اولیه ایران و شوروی با تبادل فراریان نظامی

وزارت امور خارجه به وزارت جنگ خبر داد که رایزنی های اخیر نمایندگان این وزارت خانه در مشهد و تاشکند با مسئولان روسی باعث توافقات اولیه برای تبادل نظامیان فراری دو کشور شده است. ایران خواستار استرداد کریم خان و زبردست خان است. از این رو «قدغن فرمایید هر چه زودتر صورت اسامی فراریان نظامی و غیرنظامی اتباع دولت علّیه را که به روسیه پناهنده شدهاند، تهیه و به وزارت امور خارجه ارسال دارند تا راجع به مبادله آنها با فراریان روس مذاکره» شود.(9)

 ضرورت پرداخت حقوق ماهیانه به حاج شعبانعلی

حاج شعبانعلی که مدتها است از قشون آذربایجان حقوق دریافت میدارد، این بار نیز با تأکید وزارت جنگ به اداره مالیه کل قشون مقرر شد طبق دستور وزیر جنگ ماهیانه یکصد تومان به وی پرداخت شود.(10)

 اختلافنظر میان میلسپو و مجلس

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که امکان دارد در آینده اختلافاتی میان رئیس کل مالیه ایران، میلسپو، و نمایندگان مجلس شورای ملی پدید آید. این اختلافات مربوط به تفسیر قانون

ص: 107

است. هیأت دولت در صدد پیدا کردن راه هایی است که از این اختلافنظر جلوگیری کند.(1)

 ورود کارشناس چاپ آلمانی به ایران

امروز یکی از دو کارشناس آلمانی در امور چاپ که به استخدام مجلس شورای ملی درآمدهاند، وارد تهران شد. این دو برای راهاندازی چاپ خانه مجلس و نصب لوازم جانبی آن که اخیراً از آلمان خریداری شده، شروع به کار خواهند کرد.(2)

 حرکت دکتر منار به کرمان

دکتر منار، رئیس انستیتو پاستور، عازم کرمان شد. پس از رسیدن خبر اشاعه طاعون در منطقه کبوتر خان و جلوگیری از عدم سرایت آن به دیگر نواحی، دکتر منار «با وسایل لازمه طبی از سِرُم و ادویه و لوازم تزریق ... با اتومبیل به طرف کرمان اعزام» گردید.(3)

 گزارش رئیس گمرک بوشهر از فعالیت های کمپانی نفت جنوب در دشت قیر

رئیس گمرک بوشهر، استاس، با ارسال گزارشی به رئیس کل گمرکات ایران، نوشت که فعالیت کمپانی نفت جنوب در دشتقیر منتج به نتیجه نشده است. آنها اخیراً ده مَن خاک معدنی، بدون تعیین نوع آن از محل منتقل کردهاند. «میتوان حدس زد که چنانچه انگلیسها یک چنین کشفی [= معدن نفت] نموده بودند در عدم افشای آن سعی میکردند.» وی افزود شاید لازم باشد یک مأمور کارشناس از طرف اداره مالیه به آن منطقه برود، اطلاعات دقیقتری به دست خواهد آورد. «از قرار مسموع مهندسین [انگلیسی] ... به واسطه شدت گرما فعلاً دست از کار کشیده و مجدداً در پاییز آتیه شروع به کار خواهند نمود.»(4)

 پنجشنبه

٩ خرداد ١٣٠٣

٢٩ مه ١٩٢٤

٢٤ شوال ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه گزارش انتخابات ساوه که علی دشتی از آنجا به مجلس راه یافته بود خوانده شد. بر اساس این گزارش مردم ساوه نسبت به این انتخاب اعتراض دارند. بررسی اعتبارنامه دشتی به جلسه بعد موکول شد. در این جلسه بودجه وزارت جنگ به مجلس داده شد. همچنین کفیل وزارت داخله به پرسش سیدیعقوب درباره علت تعطیلی جریده بیدار و سئوال کازرونی در مورد علت زندانی شدن معتمددیوان پاسخ داد. در این جلسه لایحه سجل احوال نیز برای بررسی به مجلس داده شد.(5)

 تذکرات رضا خان به امیرلشکر غرب

رضا خان وزیر جنگ امشب در تلگرامی به احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب که در آستانه درگیری با طوایف لُر است یادآور شد: «باید بدواً اطراف کار به دقت ملاحظه شود که لطمه و شکستی به قشون وارد نیاید... در صورت اشکال و سختی وضعیت، تخلیه خرمآباد اجازه داده میشود.» وی افزود که در روز عملیات همه توان قشون به کار گرفته شود. رضا خان از اعزام هواپیما نیز در شروع درگیری خبر داد و یادآور شد: «تیراندازی بیهوده باعث تجری دشمن و اسراف مونیسیون خواهد بود.»(6)

امیرلشکر غرب نیز امروز در اعلانی به صاحب منصبان خود، تسلیم دشمن را یکی از اهداف عملیات آینده یاد کرد و به آنها دستور داد تلفات نظامیان باید در حداقل ممکن باشد. وی نوشت که کشتار عمومی الوار هم هدف نیست؛ در صورت اسارت میتوان آنان را به دهات دوردست فرستاد و متفرق کرد. وی نظامیان را به حفظ اطفال صغیر و پیران و نوامیس طوایف توصیه کرد و از سوءرفتار با زارعین و دهقانان برحذر داشت.(7)

 نامه شیخ خزعل به رضا خان

شیخ خزعل در تلگرامی به رضا خان یادآور شد که گویا رئیس نظامیان خوزستان به همراه نیروها میخواهند به ییلاق بروند. شیخ خزعل خروج نظامیان را از شوشتر به صلاح ندانست و افزود: «فدوی خود را یکی از برادران آنها محسوب داشته و... محض حفظ انتظامات و خدمتگذاری به حضرت اشرف هوای گرم و باد و خاک ناصری را متحمل هستم؛ آنها هم ممکن است گرمای شوشتر را تحمل نمایند.» خزعل در پایان این تلگرام افزود گزارش هایی که از من به وزارت جنگ داده میشود [= گزارش های سوء] بهتر است در کابینه وزارت جنگ نگهداری شود تا صدق و کذب آنها روشن شود.(8)

 تعیین تکلیف وکالت شیخ اسد الله محلاتی

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از وزارت جنگ

ص: 108

پرسید، حال که با انتخاب سهرابزاده به وکالت مجلس [همه ظرفیت آذربایجان برای مجلس پنجم پر شده]، تکلیف شیخ اسد الله محلاتی که دستور داده شده انتخاب شود، چه خواهد شد؟(1)

 تعیین محل مخارج جمهوریخواهی

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، از وزارت جنگ سئوال کرد مخارجی که این تیپ «موقع نهضت [جمهوریخواهی] و کنارهگیری بندگان حضرت اشرف شده جزو وجوه ارسالی به مرکز محسوب شود یا در ستون مخارجات اردوکشی محسوب، یا دستور دیگری مقرر میفرمایند؟»(2)گفته شد این هزینه ها «جزو مخارج سرّی محسوب» خواهد شد.(3)

 گزارش فرمانده نظامیان خمسه از امیرافشار

به گزارش فرمانده نظامیان خمسه کارکنان جهانشاه خان افشار در گروس و کردستان مشغول خرید اسلحه هستند. امیرافشار و کسان او تلاش میکنند اسلحه های مخفی شده خود را محفوظ دارند و از دید قوای خمسه پنهان کنند. فرمانده نظامیان خمسه افزود که با احضار حسن علی خان از کرسف به تهران میتوان اطلاعات دقیقتری از اقدامات امیرافشار به دست آورد.(4)

 بازگشت دو ژاندارم سابق به ایران

دو ژاندارم سابق که از ایران فرار کرده و در بینالنهرین وارد قشون انگلیس شده بودند، اینک با اسب و اسلحه خود را به سردشت رسانده، از آنجا تحتالحفظ به همدان منتقل شدند. امیرلشکر غرب امروز با ارسال این خبر به تهران، از وزارت جنگ درباره آنها کسب تکلیف کرد. دستور داده شد اسلحه آنها توقیف شود.(5)

 فلاکت تجار ایرانی در ترکستان

کنسولگری ایران در عشقآباد امروز گزارشی از شیوه مالیاتگیری دولت روسیه شوروی در ترکستان به وزارت امور خارجه داد که در آن آمده است: «مالیاتی که از تجار گرفته میشود به نسبت خرید و فروش است... برخلاف ممالک دیگر که به نسبت عایدات دریافت میشود؛ در صورتی که ممکن است در معاملات خود ضرر نموده باشند نه نفع.» کنسولگری مینویسد بازرگانان ایرانی راضی هستند، به شرطی که با عدالت با آنها رفتار شود «ولی متأسفانه در مملکت شوروی این شرط هم ملحوظ نمیگردد، چنان که اخیراً مالیات هایی برای تجار ایرانی تعیین نمودهاند که با تأدیة آن برای امرار معاش، وسیله دیگری جز تکدی نخواهند داشت.»(6)

 رضا خان در شاه عبدالعظیم

بعد از ظهر امروز رضا خان به همراه قائممقامالملک، امیرلشکر خدایار خان، امیراقتدار وزیر پست و تلگراف و سرهنگ محمد خان (درگاهی) رئیس نظمیه به «زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم علیهالسلام» رفتند. رضا خان پس از زیارت در محل اجتماع علماء حاضر شد و شرحی از خدمات خود به مملکت «و علاقه مفرط که برای بقای دیانت اسلام دارند اظهار فرموده» و گفت که شمشیری که به کمر بستهام برای محو دشمنان است و اینک در داخل، دشمنی وجود ندارد.(7)

 مجلس ترحیم آقانورالدین مجتهد

امروز مجلس ترحیم آقانورالدین مجتهد از علمای قم در مدرسه مروی تهران برگزار شد. شهر قم به واسطه همین موضوع تعطیل است. اعضاء وزارت عدلیه در این مراسم حاضر بودند.(8)

 درگیری و کشتار در بغداد

با نزدیک شدن موعد تصمیمگیری درباره معاهده قیمومیت میان انگلیس و عراق، هیجانات سیاسی نیز در این منطقه بالا گرفته است. امروز مغازه ها و بازار در اعتراض به این معاهده در بغداد تعطیل بود و مردم در اطراف مجلس مؤسسان اجتماع کردند. «در اواخر مجلس نوری پاشا وزیر دفاع که عبور مینموده، نسبت به او و بعضی وکلای متهم به طرفداری انگلیسها، پار های عبارات خارج از نزاکت از طرف تماشاچیان اظهار میشود. چون وضع مجلس [مؤسسان] فوقالعاده موحش به نظر میآمده و بیم مخاطراتی میرفته، وزیر مشارالیه برای اسکات و تفرقه جمعیت به مستحفظین امر میدهد شلیک» کنند و گویا حداکثر ١٥ نفر کشته و مجروح میشوند. اعتمادهمایون کنسول ایران در کربلا با ارسال این خبر میافزاید که قرار بود عد های از عراقیها به سرکنسولگری ایران یا کنسولگری آمریکا در بغداد پناهنده شوند، ولی کنسول آمریکا به عنوان گردش از بغداد خارج شد.(9)

 مخالفت تجار مشهد با طرح پیشنهادی به مجلس

اتحادیه تجار مشهد با ارسال یادداشتی به مجلس شورای ملی نوشت که پیشنهاد اخیر ارائه شده به مجلس شورای ملی مبنی بر اخذ صدی یک مالیات از همه معاملات قابل پذیرش نیست و با استعداد تجار و تجارت ایران همخوانی ندارد. اتحادیه تجار مشهد با اشاره به تعطیلی امور بازرگانی با شوروی و تنزل تجارت با دیگر همسایگان افزود که از نمایندگان مجلس شورای ملی انتظار میرود این قسم تکالیف شاقه را بر عهده تجار نگذارند.(10)

ص: 109

 جمعه

١٠ خرداد ١٣٠٣

٣٠ مه ١٩٢٤

٢٥ شوال ١٣٤٢

 همکاری شهابالسلطنه و امیرمجاهد با ویلسن

بنابر خبری که لشکر غرب امروز به رضا خان فرستاد، شهابالسلطنه و امیرمجاهد بختیاری با دستیاری ویلسن [رئیس کمپانی نفت جنوب] مشغول تحریک و تجهیز طوایف لُر هستند. «اخیراً طوایف قلاوند و بهاروند را از نزدیک دزفول کوچ دادهاند؛ اسلحه و دستورات کافی از طرف بختیاریها و ویلسن به کلیه الواری که در شرف حرکت به ییلاق هستند داده میشود. والی [پشتکوه] نیز فشنگ جهت آنها ارسال مینماید.»(1)

 اطلاعات لشکر جنوب از اقدامات امیرمجاهد

لشکر جنوب نیز امروز اطلاع داد امیرمجاهد بختیاری با سردار ظفر و سردار فاتح هم قسم شده و خوانین کوچک و بزرگ را متحد کردهاند تا علیه دولت وارد عمل شوند. امیرمجاهد در سه فرسخی دهکرد مشغول سنگربندی است. همه بختیاریها منتظر نتیجه عملیات لرستان هستند؛ اگر طوایف لُر لشکر غرب را شکست دهند، بختیاریها به شهر اصفهان حمله خواهند کرد. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، در پایان تلگرام خود بار دیگر از وزارت جنگ خواست او را در جریان اقدامات لشکر غرب در خرمآباد قرار دهد.(2)

 خبر حرکت هواپیما به بروجرد

سرتیپ امان اللهمیرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، امروز به احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، اطلاع داد فردا و پس فردا هواپیماها به بروجرد میآیند. «قدغن فرمایید در زمین فرودگاه تجدیدنظر شده و نیز محلی برای قرارگاه آنها تهیه نمایید.»(3)

 پخش اعلامیه در مناطق مرزی

به گزارش فرمانده فوج آذر از لشکر شمال غرب، امروز یک هواپیمای روسی در آسمان منطقه اعلامیه هایی به زمین ریخت که به دو زبان ترکی و روسی نوشته شده بود: راهآهن جلفا - باکو از ثمرة زحمات مشترک روستاییان و کارگران است. این اعلانها در روستای حسن خانلوی ایران هم ریخته شد. فرمانده فوج آذر پس از ذکر این حادثه پرسید: آیا به طرف هواپیما های روسی تیراندازی شود؟ «و اگر اتفاقاً فرود آید توقیف شود یا خیر؟»(4)

 دستگیری کاکا

کاکا از اطرافیان معروف سیمیتقو که همراه او از ایران فرار کرده بود، ضمن ارتکاب چندین قتل، اخیراً وارد کهنهشهر شده و یک خانه را سرقت نمود. امیرلشکر شمال غرب با ارسال این خبر افزود که کاکا هنگام بازگشت توسط گشتی های نظامی دستگیر و این خبر موجب خرسندی اهالی سلماس و کهنهشهر شد. وی خواستار محاکمه کاکا شد.(5) اجازه محاکمه وی از طرف وزیر جنگ داده شد.

 قتل در نزدیکی ساوجبلاغ

امشب ملاعلی معتمدالعلماء، به دست پسران سلیمانآقا کشته شد. این حادثه در روستایی واقع در دو فرسخی ساوجبلاغ رخ داده، در گزارش های نخستین، علت قتل، بدهی معتمدالعلماء به سلیمانآقا عنوان شد. اهالی خواستار قصاص متهمان هستند.(6)

 خودرو های زرهی در راه تهران

روزنامه کوشش در شماره امروز خود خبر داد که چهار دستگاه خودرو زرهپوش خریداری شده از خارج در حال رسیدن به تهران است. این روزنامه یادآور شد که دو دستگاه از این زرهپوشها هدیه شیخ خزعل است. غیر از این خودرو های نظامی دیگری نیز ترخیص شدهاند که «اغلب آنها دارای چرخ های زیاد از ١٤ تا ٢٢ میباشد.»(7)

 مراسم فارغالتحصیلی در مدرسه مظفری عشقآباد

به گزارش کنسولگری ایران در عشقآباد، امروز در حضور اولیای محصلین، گواهینامه قبولی دانشآموزان توزیع شد. در این مراسم، نماینده دولت ایران «شرحی راجع به زبان فارسی و اهمیت ادبی و تاریخی آن اظهار داشت.» با این حال مدیر مدرسه که «شخصاً متمایل به توسعه زبان ترکی است، در ردّ اظهارات [نماینده دولت ایران]... جملة منقطعه گفت که چیزی از آن مستفاد نگردید.» این گزارش میافزاید اگر کنسولگری ایران نتواند مخارج مدرسه را به موقع بپردازد، «ممکن است بعضی از معلمین به پار های مقامات متشبث شده و وسایل مداخله معارف محل را فراهم سازند.» حقوق ماه اردیبهشت معلمان مدرسه مظفری از طرف کنسولگری پرداخت شد تا وزارت معارف بودجه مدرسه را ارسال کند.(8)

ص: 110

 شنبه

١١ خرداد ١٣٠٣

٣١ مه ١٩٢٤

٢٦ شوال ١٣٤٢

 توصیه های نظامی رضا خان به امیرلشکر غرب

رضا خان امروز در تلگرامی به فرمانده لشکر غرب در دومین توصیه خود به او یادآور شد که در آستانه عملیات نظامی عیه طوایف لُر، تمرکز قوا در خرمآباد صلاح نیست؛ با تمام قوا به الوار حمله کرده، راه خرمآباد را باز کنید و به نیرو های محاصره شده ملحق شوید. «پس از آن با تمام قوا به طرف الشتر حرکت نموده به قوای آنجا ملحق و پس از جمعآوری تمام عده های متفرق در آن نقطه یا نقطه دیگری توقف کرده، نقشه جدیدی برای عملیات الشتر طرح و پس از راپرت، به موقع اجرا گذارید.»(1) نظر احمد خان امیراحمدی آن بود که وارد خرمآباد شود و اگر وضعیت وخیم بود، اردوی الشتر را به نهاوند عقب بکشد و خط عقبنشینی دیگر اردو های نظامی در خرمآباد را تأمین نماید.(2)

 پرواز دو هواپیما به طرف بروجرد

وزارت جنگ امروز به فرمانده لشکر غرب خبر داد که صبح، دو هواپیما به طرف بروجرد پرواز کردند. «بمب های طیاره نیز پریروز از اصفهان ارسال(3) و دیشب دستور داده شد مستقیماً از قم به بروجرد حمل نمایند.» سرتیپ امان اللهمیرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، با ابلاغ این خبر افزود طبق قرارداد خلبانها نباید در عملیات نظامی شرکت کنند، بنابراین «با آنها به طور خوش رفتار شود که از وجود آنها در شرکت در عملیات استفاده حقیقی برده شود.»(4)

دو هواپیمای یادشده، یکی فرانسوی و دیگری آلمانی بود.(5) «طیاره فرانسوی ساعت ٧ صبح [در] بروجرد فرود آمد»(6) اما از «طیاره آلمانی» خبری نشد.(7) تا این که ساعت هشت شب خبر رسید هواپیمای آلمانی که نیم ساعت پس از هواپیمای اول به طرف بروجرد پرواز کرده بود «به واسطه گم کردن راه و نداشتن بنزین... در پنج فرسخی ملایر پایین آمده» است.(8)

 مقابله به مثل با اقدامات ترکیه

فرمانده قشون آذربایجان امشب اطلاع داد که در برابر اقدام به تشویق اکراد ایرانی برای مهاجرت به خاک ترکیه، طبق دستور ٥٠ خانوار از طوایف ساکن در ترکیه وارد خاک ایران شدند. عبد الله طهماسبی افزود، این عده در «نازلوچای منطقه ارومیه اسکان شدهاند.»(9)

 دکل دیدهبانی انگلیس در بوارده

بر اساس گزارش امروز کارگزاری خوزستان به وزارت امور خارجه اخیراً کمپانی نفت جنوب در «بوارده که وصل به عبادان (آبادان) است چوب بیرقی نصب نموده... [که] ظاهراً شباهت به چوب بیرق دارد ولی چون در وسط چوب محل ایستادن یک نفر ساخته شده معلوم است برای اشاره به کشتیها که برای بردن نفط میآیند میباشد.» کارگزار پس از صحبت با مسئول انگلیسی، از او میشنود که این دکل دیدهبانی برای برقراری ارتباط با کشتی هایی است که برای بارگیری در منطقه میآیند «و به هیچوجه قصد دیگری از ساختن این چوب نبوده است.»(10)

کارگزار خوزستان در خبر دیگری ضمن اشاره به گزارش قبلی خود (ر.ک: ٢٥ اردیبهشت) یادآور شد کمپانی نفت همچنان مُصر است دکانها و خانه هایی که در زمین شرکت ساخته شده، خراب کرده، برای کارکنان خود خانهسازی کند. «به این واسطه اجازه تعمیر به صاحب خانه ها نمیدهد که مجبور به فروش شده، اراضی کمپانی را ترک نمایند.»(11)

 تلاش های مکتوب سلیمان نظیف علیه ایران

وزیرمختار ایران در اسلامبول امروز در نام های به وزارت امور

ص: 111

خارجه از فعالیت های سلیمان نظیف علیه ایران یاد کرد. اسحاق مفخمالدوله نوشت که فرد یاد شده اخیراً با درج مقال های در روزنامه «رسملی غزته» [روزنامه رسمی] چاپ اسلامبول، نیات خود را برای توسعه ناسیونالیسم ترک برملا کرده است. پیش از این، این مسائل توسط رسولزاده، سخنرانی روشنیبیک در «ترک اجاقی» اسلامبول و مقالات مرتبط در روزنامه ها انجام میشد. «حالیه هم مقاله سلیماننظیف همین است و بس. سلیمان نظیف یکی از شعرا و ادبای ترکیه است که از چند سال قبل قلم خود را متوجه حمله به ایران نموده، چه در بیانات و چه در نوشتجات خود، فارسی زبانان ایران را طرف حمله قرار داده و ترکیزبانان، مخصوصاً اهالی آذربایجان را تشویق به الحاق ترکیه یا اعلان استقلال میکند.» مفخمالدوله بهترین راه مبارزه را «توسعه مدارس و اعزام معلمین فارسیزبان به تمام نقاط آذربایجان و ممانعت از ورود مبلغین یا اوراق غیرفارسی» دانست.(1)

 رفع توقیف از انجمن اصناف همدان

وزارت جنگ امروز به امیرلشکر غرب دستور داد، طبق دستور رضا خان «از دفاتر و نوشتجات انجمن اصناف همدان رفع توقیف نمایند.»(2)

 درگیری در ناحیه خوست افغانستان

در پی گزارشی که اعتلاءالملک، وزیرمختار ایران در افغانستان، از رویارویی روحانیان مرزنشین افغانستان با دولت مرکزی داد (ر.ک: ٣ اردیبهشت) امروز در تکمیل اخبار قبلی نوشت که «قضیه خوست... در شرف اتمام است.» وزیر جنگ افغانستان، محمدولی خان برای حل این مسئله عازم منطقه شد و پس از درگیری هایی که پیش آمد، مخالفان شکست خوردند. هر چند مذاکرات برای صلح شروع شده، اما دولت تصمیم گرفته با قوه قهریه کار را تمام کند.(3) همراه با این گزارش، امیرلشکر شرق هم در تلگرامی به رضا خان اطلاع داد که ١٧٠ نفر از محترمین و علماء و مشایخ هرات از طرف دولت افغانستان به کابل احضار شدند و تغییرات وسیعی در مناصب لشکری و کشوری هرات انجام شد.(4)

 دیدار شومیاتسکی با کفیل وزارت فواید عامه

پیش از ظهر امروز شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی، به وزارت فواید عامه رفت و با مشارالدوله کفیل این وزارت خانه دیدار و گفتوگو کرد.(5)

 سازماندهی جدید برای هواپیما های خریداری شده

رضا خان امروز به عنوان «وزیر جنگ و فرمانده کل قوا» طی حکم عمومی قشونی ٢١٢ سازماندهی جدیدی برای هواپیما های خریداری شده ایران تعیین کرد که تحت ریاست سرهنگ احمد خان نخجوان باید تشکیل شود. در این سازمان سه گروه به ریاست نایب اول سعیدمیرزا، نایب اول امیراعتضاد و میرزامحمد خان حکیمی، که فعلاً در آلمان است، در نظر گرفته شد. ریاست قرارگاه هواپیماها به عهده سلطان نصرت الله خان گذاشته شد. سرهنگ سیف الله خان نیز به ریاست مدرسه هواپیمایی انتخاب گردید.(6)

 گزارش کارگزار محمره از عملیات اکتشافی کمپانی نفت جنوب

کارگزار محمره (خرمشهر) در گزارش مشروحی که امروز به وزارت خارجه فرستاد، نوشت که کمپانی نفت جنوب عملیات اکتشاف نفت را در گناوه، دشت قیر، شاردین، مامستون و دهلران علیرغم هزینه های فراوان، متوقف کرده است. چاه های حفر شده در این مناطق به نتیجه نرسیده است. وی میافزاید که کارگران مناطق یادشده به زودی جذب آبادان و مسجد سلیمان خواهند شد و کمپانی موقعیتی به دست خواهد آورد تا اجرت کارگران ایرانی شاغل در آبادان را کم کند. وی نوشت که در دیدار اخیرش با مستر جکس جانشین سر آرنولد ویلسون از او شنید که کارگران آبادانی دستمزد بیشتری نسبت به کارگران مسجد سلیمانی میگیرند و باید میان آنها تساوی برقرار باشد. جکس افزود که هر اندازه ما دستمزد کارگران را بالا بردیم، مأموران شیخ خزعل هم قیمت ارزاق را گرانتر کردند و در واقع ما غیرمستقیم به شیخ خزعل کمک میکنیم. کارگزار محمره (خرمشهر) مینویسد که حیات رقتآور کارگران ایرانی در آبادان بستگی به اصلاحات مالی خوزستان دارد، اما در کوتاهمدت باید کاری کرد دستمزد کارگران آبادان کم نشود.(7)

 ورود هشت دستگاه خودرو جنگی به تهران

منابع انگلیسی نوشتند که امروز هشت دستگاه تراکتور سیتروئن خریداری شده از فرانسه از اصفهان به تهران رسید.(8)

(تصویر) هواپیمای یونکرس

ص: 112

 یکشنبه

١٢ خرداد ١٣٠٣

١ ژوئن ١٩٢٤

٢٧ شوال ١٣٤٢

 بمباران هوایی لُرها

امروز صبح زود هواپیمای اعزامی از تهران مواضع برخی از طوایف را بمباران کرد. بنابر گزارش امیرلشکر غرب سه بمب پرتاب شد.(1) یکی از صاحب منصبان لشکر غرب میگوید از طرف چادر های «کدخدا صید محمد دیرکوند» به طرف هواپیما تیراندازی شد و هواپیما یک بمب جلو چادرها انداخت که یک قطعه زمین آتش گرفت. لُرها «به طوری وحشت کردهاند که مصمم کوچ هستند.»(2)

امروز احمد خان امیراحمدی برای هواپیما تقاضای بنزین و روغن و بمب کرد که قرار شد ٢٠ بمب و دیگر اقلام درخواستی فرستاده شود.(3)

 نخستین حمله لشکر غرب به مواضع طوایف لُر

در پی بمباران هوایی مواضع لُرها، قشون پیاده هم ساعت پنج صبح به طرف محل استقرار طوایف محاصرهکننده خرمآباد حرکت کرد. در نخستین یورش موفقیت از آن نیرو های نظامی بود. امیرلشکر غرب در پی این پیروزی تعدادی از افراد قشون را ارتقاء درجه داد.(4) همچنین وی از رضا خان خواست «برای تسکین قلوب متزلزل نظامیان خطه غرب و سایر نواحی، نتیجه عملیات جنگی و موفقیت های متواتره لرستان را به طور کشف به عرض مبارک رسانیده و به نواحی غرب هم اعلام شود.»(5) امروز ٥٧ صاحب منصب مجروح از لرستان به تهران منتقل شدند.(6)

 تعهدات مالی دولت به خلبانان

فرمانده لشکر غرب امروز از وزارت جنگ پرسید «میزان مخارج یومیه» خلبان و کمک های او چه اندازه است؟ وزارت جنگ پاسخ داد طبق قرارداد باید [هنگام عملیات] روزی شش تومان فوقالعاده و ساعتی پنج تومان برای پرواز به خلبان و مکانیک او پرداخت شود. وزارت جنگ تأکید کرد: «نظر به ضدیت و مخالفتی که طبعاً بین طیارهچیها [= روسیه شوروی و فرانسه] موجود است مقرر فرمایید مواظب آنها بوده و برای حفظ طیارات نیز قراول بگذارند.»(7)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. در ابتدای جلسه، وزیر مالیه به سئوالات برخی از نمایندگان پاسخ داد. در ادامه اعتبارنامه شاهزاده شیخ الرئیس مطرح شد که ملکالتجار «شرحی بر فاسد بودن انتخابات [سبزوار] ... بیان» کرد، اما پس از توضیحات شیخ الرئیس، اعتبارنامهاش تصویب شد. در جلسه عصر، اعتبارنامه علی دشتی که از ساوه به وکالت مجلس شورای ملی رسیده بود مطرح گردید. ناصرالاسلام خواستار مسکوت ماندن پرونده انتخابات ساوه شد تا موضوع در هیأت رئیسه حل و فصل شود، چرا که «اگر مراسل های که نسبت به آقای دشتی میدهند صحت داشته باشد من یکی از مخالفین جدی خواهم بود.» پس از ناصرالاسلام، شاهزاده غلامحسینمیرزا نیز دلایل مخالفت خود را با اعتبارنامه دشتی مطرح نمود. سپس از سوی تعدادی از نمایندگان درخواست رأی مخفی شد و در ن هایت با ٦٦ رأی مخالف در مقابل ٣٣ رأی موافق، اعتبارنامه علی دشتی رد شد. در این جلسه آیت الله سیدحسن مدرس با اعتبارنامه مقومالملک نماینده غار و فشافویه مخالفت کرد.(8)

امروز مجلس جلسه خصوصی هم تشکیل داد و درباره لباس وطنی نیم ساعتی گفتوگو شد.(9)

 دستور محرمانه و فوری رضا خان در مورد انتخاب آقایان از اصفهان

امروز بنا بر دستور رضا خان، در پیامی فوری و محرمانه به ارکان حرب کل قشون و متعاقباً مقامات اصفهان گفته شد که «در مساعدت راجع به انتخاب دکتر آقایان(10) به اصفهان دستوری که لازم است رمزاً صادر فرمایید.»(11)

 تلگرام والی پشتکوه به رضا خان

غلامرضا خان ابوقداره، والی پشتکوه، امروز در تلگرام بلندی به رضا خان، خود را از نسبت هایی که اخیراً درباره تمرد، ارتباط با بیگانگان و مشارکت در شورش های الوار به او داده میشود، مبرا دانست. والی پشتکوه با یادکرد از اسلاف و نیاکان خود نوشت که از ابتدای مشروطیت تاکنون، پشتکوه در انتظام کامل بسر برده و «چاکر تمایل به هیچیک از اجانب پیدا نکرده و همیشه حفظ حیثیات و مراتب اصالت ایرانیت را نموده و شرافت خود» را محفوظ داشتهام. وی ارتباط با شورش طوایف لُر را تکذیب کرد و افزود: «به هیچوجه منالوجوه به امور لرستان از ابتدا الی حال مداخله نداشته و ندارم.» والی پشتکوه ضمن توضیح اختلافات

ص: 113

خود با عباس خان امیرمخصوص، حاکم کلهر، شایعات یاد شده را نتیجه این موضوع دانست.(1)

 توقف کشتی روسی در خلیج بندرگز

پانزده روز است که کشتی رُزا لوکزامبورگ روسی در خلیج بندرگز لنگر انداخته است. کارگزار بندرگز در گزارش امروز خود به وزارت امور خارجه، ضمن اعلام این خبر، نوشت که این توقف طولانی از نمایندگی کشتیرانی شوروی استعلام شد که پاسخ داد علت آن سرکشی به مایاق [= فانوس دریایی] است. کارگزار بندرگز که با این جواب سوءظنش برطرف نشد، در ن هایت دریافت که تا هنگامی که یک گروه نظامی برای محافظت از مایاق به منطقه نیایند، کشتی در این محل باقی خواهد ماند. وی تعرضات ترکمنها را به روسها عامل اصلی این اقدام دانست؛ چرا که ترکمنها میگویند روسها در حسن قلی به هم طایفه های آنان تعدی و تعرض میکنند. کارگزار میافزاید با توجه به «حرکات خلاف تراکمه که هر روز هم توسعه به آن میدهند و اخیراً رئیس گمرک و رئیس تلگراف خانه گمیشتپه را تهدید به قتل نموده... به عقیده فدوی نمیتوان جداً به این تشبثات روسها اعتراض نمود.» وی در پایان گزارش خود خواستار مطیع نمودن طوایف ترکمن شد؛ چرا که ترکمنها با چهل هزار خانوار و سکونت در حاصلخیزترین منطقه مملکت، میتوانند به منافع و مصالح دولت کمک کنند.(2)

 پیدا شدن جسد کالامیسوف

جسد کالامیسوف، نماینده دولت شوروی که در سال ١٩١٩ در بندرگز به قتل رسیده بود، اخیراً پیدا شد. رئیس نظامیان استرآباد میگوید که کنسول روسیه شوروی در استرآباد میخواهد «نعش مزبور را با تجلیل به باغ قونسولگری استرآباد برای تدفین انتقال» دهد.(3)

 ضرورت ترویج زبان فارسی در قفقاز

وزارت امور خارجه در یادداشتی به وزارت معارف، در تعقیب مکاتبات گذشته «لزوم ترویج زبان فارسی در حدود قفقازیه» را یادآور شد؛ چرا که «ترکها مدتی است با یک جدیت فوقالعاده مشغول ترویج زبان خود بوده و حتی در پار های نقاط از قبیل نخجوان و غیره زبان رسمی را از روسی به ترکی تبدیل نمودهاند.» وزارت امور خارجه در ادامه یادداشت متذکر شد که «از قدیمالایام در آن صفحات زبان ادبی، همان زبان فارسی بوده و در این اواخر به واسطه عدم توجه کافی از بین رفته است.» وزارت امور خارجه افتتاح مدارس جدید و طبع کتب آموزشی را از جمله راه های ترویج زبان فارسی در آن نواحی دانست.(4)

 ورود آیت الله شهرستانی به قم

بنابر خبری که اعتمادالدوله حاکم جدید قم امروز به وزارت داخله داد، آیت الله شهرستانی وارد قم شد و دوایر دولتی برای استقبال از ایشان تعطیل کرده، در مراسم حاضر شدند.(5)

 تلگرام وزارت امور خارجه به اسلامبول

ذکاءالملک وزیر امور خارجه، امروز با ارسال تلگرامی به سفارت ایران در اسلامبول نوشت که ترکیه ضمن اشغال بلاغباشی، جوزر و قوریگل، اخیراً در قوریگل و قازلیگل مشغول زراعت است و ایرانیان آن منطقه را از کاشت و برداشت محروم کرده است. وزیر امور خارجه خواست اعتراض شدید دولت ایران به مقامات ترک اعلام شود و نتیجه به اطلاع برسد.(6) اقدام ایران در حالی صورت میگیرد که سفیرکبیر ترکیه در ایران، محییالدین پاشا، در نام های به ذکاءالملک یادآور شد که نظر ترکیه درباره انضمام بلاغباشی، جوزر و قوریگل به خاک ترکیه لایتغیر است و این موضوع از نظر ترکیه امری حل شده است.(7)

 ورود احمدشاه به سوئیس

احمدشاه امروز وارد سوئیس شد. عضدالسلطان و حشمتالسلطنه او را همراهی میکنند. وی قرار است یک هفته در منترو استراحت کند.(8)

 تأکید سفیرکبیر ترکیه به بقای کاپیتولاسیون

محییالدین پاشا، سفیرکبیر ترکیه در تهران، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه با ردّ نظر دولت ایران مبنی بر الغاء کاپیتولاسیون میان دو دولت ایران و ترکیه، نوشت تا زمانی که برخی از کشورها از این قانون استفاده میکنند، ترکیه نیز حق خود میداند که از امتیازات این قانون بهرهمند شود. وی افزود که هرگاه دولت ایران از پذیرش اجرای این حق ممانعت نماید «حکومت ترکیه مجاز خواهد بود که در حق اتباع ایران ساکنین ترکیه معامله غیرمساوی نسبت به اتباع سایر دول اجنبیه اجرا نماید.»(9)

 اعلام موجودیت حامیان زارع گیلان

«هیأت حامیان زارع گیلان» امروز با صدور اطلاعی های اعلام موجودیت کرد. در این اطلاعیه آمده است که این هیأت از روز ١٤ خرداد آماده است زارعین و فلاحین گیلان را تحت حمایت گرفته و در رسیدگی به تقاضا های آنان بکوشد. محل این هیأت در صیقلان رشت، محکمه دکتر محمود خان بود. این هیأت هدف خود را رفع انواع بدبختی های زارعین و کشاورزان ذکر نموده است.(10)

١-

٢-

ص: 114

(تصویر) علی دشتی

(تصویر) احمدشاه

 دوشنبه

١٣ خرداد ١٣٠٣

٢ ژوئن ١٩٢٤

٢٨ شوال ١٣٤٢

 سخنرانی خالصیزاده علیه رضا خان

آیت الله خالصیزاده در سخنانی در مسجدشاه تهران، علیه رضا خان مطالبی ایراد کرد و مردم را به مخالفت همگانی علیه او دعوت نمود. وی رضا خان را به نامسلمانی متهم کرد و گفت که به نشریات رشوه میدهد و حتی پیشنهاد رشوه را به خود او هم داده است.(1)

 نامه امیرمجاهد به رضا خان

امیرمجاهد در نام های به رضا خان، با اشاره به تهدید اخیر وزیر جنگ مبنی بر این که اگر به تهران نیاید علاقهجات او توقیف خواهد شد، نوشت «معلوم میشود مغرضین به حد کمال حضور مبارک... از بنده سعایت» کردهاند. امیرمجاهد افزود توقیف این املاک او را از دردسر های جاری رها کرده، میتواند به راحتی در تهران اقامت نماید. وی از این که «راپرت مفسدین» در نظر رضا خان مؤثر افتاده، ابراز تأسف کرد. یوسف خان بختیاری (امیرمجاهد) در پایان به رضا خان نوشت، اگر سندی درباره گزارش های ارائه شده وجود دارد «ارائه دهند، به رغبت حاضرم از هستی و علاقهجات خود چشم پوشیده و خود را شایسته انواع سیاست و مجازات بدانم.»(2)

 دستگیری بهاءالسلطنه

فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، به رضا خان اطلاع داد که

ص: 115

بهاءالسلطنه را دستگیر کرده است. علت دستگیری نامبرده، نام های بود که از طرف آیت الله خالصیزاده و اتحاد اسلام برای او نوشته شده بود. (ر.ک: ٦ فروردین) زاهدی در تلگرام خود از وزیر جنگ درباره آورنده نامه (میرزاکاظم) استعلام کرد. به رئیس تیپ فارس دستور داده شد، میرزاکاظم در توقیف بماند و تحقیقات از او ادامه یابد.(1)

 گزارش نظمیه تبریز از انتخابات ارامنه آذربایجان

نایب سرهنگ پاشا خان(2)، رئیس نظمیه آذربایجان، با اشاره به دودستگی موجود میان ارامنه آذربایجان، در انتخاب نماینده خود برای مجلس شورای ملی، نوشت که اخیراً کنسولگری دولت شوروی با ارسال نام های به نظمیه «از حرکات بعضی از ارامنه تبریز نسبت به بعضی از اتباع دولت شوروی روس» شکایت کرده است. در این گزارش آمده است که دو فرقه داشناک و هنجاک با یکدیگر رقابت میکنند. الکساندر وارطانیانس نماینده هنجاکها و طرفدار دولت شوروی؛ و ظهراب خان [= سهراب خان] نماینده داشناکها و مخالف سیاست دولت شوروی است. این شکایت به واسطه کشمکش هایی است که میان این دو فرقه بروز کرده و برخی از اتباع دولت شوروی نیز در این درگیریها شرکت داشتهاند. سرهنگ پاشا خان افزود، از آنجا که طبق قانون نمیتوان با مأمورین دول خارجه مکاتبه کرد، پاسخ این شکایت را شفاهی به کنسول شوروی داده، رضایت او جلب شده است.(3)

 اعتراض کمپانی نفت جنوب به دستگیری کارکنانش

کمپانی نفت جنوب امروز در نام های به میرزاعیسی خان، کمیسر نفت ایران در آن کمپانی، به دستگیری دو زمینشناس خود اعتراض کرد. (ر.ک: ٦ اردیبهشت). این اعتراض در حالی صورت میگیرد که افراد یادشده خیلی زود آزاد شده و دولت ایران نیز از ماجرای پیش آمده ابراز تأسف کرد. در نامه کمپانی نفت جنوب آمده است: «ظهور احساسات ضدانگلیسی چنانکه نسبت به آقایان رُسل و پیت مرعی گردیده به هیچوجه با روح دوستی و غمگساری نسبت به ایرانیان که مابین اعضاء خودمان تولید میکنیم موافقت ندارد. البته استخلاص دو نفر مذکور موجب رضایت خاطر است لکن نظر به اضطرابی که این واقعه اساساً در قلب ما تولید نموده، ما بدون اقدام جدی، در حال حاضر، و اطمینان قطعی راجع به آتیه نمیتوانیم این واقعه را خاتمه یافته بپنداریم.»(4)

 ضرورت تغییر نماینده فواید عامه در گیلان

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، در نام های به وزارت جنگ خواستار تغییر نماینده وزارت فواید عامه در گیلان شد. این درخواست پس از کشمکش هایی که میان حکومت انزلی و کنسولگری شوروی درباره خط آهن سیاهویزان - پونل پیش آمد، ارائه شد. آیرم مینویسد: «در اثر فقدان اطلاع مشارالیه، مأمورین فواید عامه اقداماتی کردند که مآلاً منجر به یک کشمکش های سیاسی با ویس قونسولگری [شوروی در] انزلی گردیده است.»(5)

 سرهنگ سالارنظام در راه ترکیه

سرهنگ سالارنظام که پس از امیرلشکر اسماعیل خان به عنوان کفیل ایالت آذربایجان انتخاب شد، اینک به عنوان آتاشه نظامی ایران در آنکارا منصوب شد. قرار است وی با حقوق ماهیانه ٢٨٠ تومان، و روزانه چهار تومان فوقالعاده، به علاوه پانصد تومان خرج راه عازم ترکیه شود.(6) درجه نظامی سالارنظام از سرهنگی به سرتیپی ارتقاء یافته بود، اما رضا خان معتقد بود این درجه جدید محفوظ میماند و در مأموریت جدید خارج از کشور همان رتبه سرهنگی استعمال شود.(7)

 کنسول عشقآباد در تهران

اقتدارالملک، کنسول ایران در عشقآباد، «بر حسب احضار وزارت امور خارجه... وارد مرکز شده» است. وی پس از مذاکرات با مقامات ذیربط وزارت امور خارجه راهی محل مأموریت خود خواهد شد.(8)

 وحشت مسافران خراسان

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که جمعیت زیادی از مسافران و نواقل در شاهرود توقف کرده، برای حرکت به سوی خراسان دچار وحشت هستند. [با شیوع اخبار غارت های ترکمنها] مسافران در انتظار تأمین امنیت راه یادشده هستند. اداره امنیه وجود این ناامنی را تکذیب میکند؛ فقط «در نردین و حدود بجنورد عد های از تراکمه خیال دستبرد و شرارت داشتند» که قوای امنیه آنها را فراری دادهاند.(9) البته اظهارات اداره امنیه با دستورالعملی که امروز وزارت جنگ به امیرلشکر شرق و رئیس تیپ شمال داد، نمیخواند: «حسبالامر [وزیر جنگ] ابلاغاً زحمت میدهد که راه خراسان بایستی به وسیله مأمورین لشکر شرق و تیپ شمال هر چه زودتر مأمون گردد.»(10)

 دیدار های مدرس با میلسپو

به نوشته روزنامه کوشش آیت الله سیدحسن مدرس اخیراً چندین بار با میلسپو، رئیس کل مالیه ایران، دیدار کرده است. امروز نیز میلسپو برای ادای توضیحات به کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی آمده بود «در اتاق مخصوصی ملاقات و بیش از یک ساعت مذاکره مینمودند.»(11)

 کشتی جنگی لنین در غازیان

به گزارش حاکم گیلان، کشتی جنگی لنین که از بادکوبه حرکت

ص: 116

کرده بود، امروز در غازیان پهلو گرفت. تحقیقات نشان میدهد که این کشتی برای همراهی «کشتی اصفهان» متعلق به شرکت آلمانی آمده، اما کارکنان کشتی لنین میگویند که آمدهاند تا جایگزین «کشتی جنگی طرود» شوند.١٤

(تصویر) آیت الله مهدی خالصیزاده

(تصویر) سالارنظام

 سه شنبه

١٤ خرداد ١٣٠٣

٣ ژوئن ١٩٢٤

٢٩ شوال ١٣٤٢

 موقعیت سیاسی فارس و مواضع صولتالدوله

بر اساس گزارش امروز سرتیپ فضل الله زاهدی، رئیس تیپ فارس، «به واسطه انتشار اتحاد الوار و خزعل با بختیاریها در تمام نقاط فارس هیجانی است که زمینه یک انقلابی را تدارک نموده» است. زاهدی معتقد است سردار عشایر صولتالدوله به این موضوع دامن میزند. وی با استناد به گزارش رئیس نظامیان همایجان به سخنان صولتالدوله میان خوانین و سران عشایر قشقایی اشاره کرد و از قول صولتالدوله چنین آورد: «اینها به ما دروغ میگویند. ابتدا که وزیر [جنگ] به من محتاج بود همه نوع محبت داشت؛ بعد هر چه نوشتم جواب داد مراجعه به امیرلشکر جنوب کنند. من ده هزار فشنگ شکار خواستم به من ندادند؛ حالیه میخواهند مرا با شاه و شیخ خزعل و بختیاریها طرف کنند. اگر پیشرفت کردم، بعد از آنها نوبه خود من است... اینها، حالا که تمام کردستان و خوزستان و بختیاری یاغی شده دو مرتبه سراغ من آمدهاند. من هم تکلیفم این است که اول به بهانه جمعآوری ایل، دوم فشنگ، سوم میروم طرف بختیاری، هر گاه قشونی به خزعل فائق شد من هم میزنم به بختیاری؛ اگر نشد من هم مثل همه پنجاه نفر با دو توپ... از آنها میخواهم.»(1)

 وضعیت لرستان

وزارت جنگ امروز در گزارش کوتاهی، و بنا به درخواست لشکر جنوب (ر.ک: ١٠ خرداد)، وضعیت لرستان را برای امیرلشکر جنوب تشریح کرد. «اردوی خرمآباد مشغول زدوخورد؛ قوای اعزامی از مرکز وارد بروجرد، و از آنجا طرف خرمآباد حرکت [کردهاند.] یک قسمت عمده از مواضعی که در دست الوار بوده با وارد ساختن تلفات سنگین به الوار در دست قوای اعزامی افتاده است. سه طیاره هم برای شرکت در عملیات روانه شده است که زودتر اشرار را قلعو قمع و انتظامات آن حدود را مستقر دارند.»(2)

 پاسخ منفی علمای بارفروش به کنسول انگلیس

کنسول انگلیس در رشت، چند روزی است که در بارفروش اقامت دارد. امیراکرم، حاکم مازندران، امروز گزارش داد که او از روحانیان و تجار وقت ملاقات خواست، اما «آقایان علما جواب [دادند]... که چون با مأمورین سیاسی کاری نداریم لهذا از قبول ملاقات معذوریم.» با این حال کنسول انگلیس با برخی تجار محلی دیدار کرد. وی فردا به طرف ساری حرکت خواهد کرد. «به حکام جزء و مأمورین دستورالعمل داده شده، پذیرایی و احترامات لازمه را منظور دارند. یک نفر نظامی هم معین نموده به اتفاق مشارالیه تا طهران باشد.»(3) بنا به اظهار رئیس تیپ مستقل شمال، کنسول انگلیس در بین راه به واسطه گرما، آفتابزده شد و بالاجبار چند روز در بارفروش توقف کرد.(4)

ص: 117

 بی پولی مشاورالممالک

رضا خان، وزیر جنگ و ریاست وزراء، امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که «مشاورالممالک سفیرکبیر ایران، مقیم مسکو از حیث فقدان وجه در مضیقه و فشار طلبکار» است.(1)

 کمک شیخ خزعل به تعمیر مسجدالاقصی

روزنامه الاوقات العراقیه چاپ بصره با چاپ خبری از کمک نُه هزار روپی های شیخ خزعل برای تعمیرات مسجدالاقصی نوشت. کارگزار خوزستان امروز خبر داد که جریده یادشده «شرحی از طرف هیأت اعزامی [شیخ خزعل ]... نوشته... فقط چیزی که قابل ملاحظه میباشد... عنوان سلطان عربستان به سردار اقدس داده است.»(2)

 فعالیت نمایندگان ترکیه در ارومیه

مهدی الهامی، نماینده وزارت امور خارجه در تبریز، اطلاع داد که فریدون بیک که پیش از این در خراسان معاون باششهبندری آن جا بود، با ١٢٠ جلد کلام الله خوشخط جلد ممتاز از راه روسیه وارد ارومیه شد. قرار است فریدون بیک در فعالیت هایی که سامیبیک نماینده سیاسی ترکیه در ارومیه انجام میدهد، یار و مددکار او باشد.(3)فرمانده قوای آذربایجان نیز در همین باره به رضا خان نوشت که سامیبیک به کارگزار ارومیه گفته است که میخواهد قرآنها را میان عشایر حدود رواندوز تقسیم کند؛ «چون انگلیسها بعد از خلع خلیفه شهرت دادهاند که دولت ترک به عشایر مذهبی علاقهمند نیست، میخواهیم بفهمانیم که قضیه بر عکس است.» عبد الله طهماسبی مینویسد این کار در واقع ایجاد اتحاد بین اکراد [و جلب آنها به طرف ترکیه است.] «دستور دادم در صورتی که [قرآنها را] در منطقه ایران تقسیم نمایند باید توسط فرمانده قوای ثلاثه تقسیم شود.»(4)

 ارسال نامه های تهدیدآمیز به طرفداران انگلیس در بصره

کنسولگری ایران در بصره امروز خبر داد که توزیع شبنامه ها علیه تصویب معاهده قیمومیت عراق توسط انگلیس به بصره هم سرایت کرده، به در و دیوار شهر میچسبانند. «همچنین به پار های از مأمورین و اهالی شهر که به طرفداری انگلیسها مظنون هستند مراسلات تهدیدآمیزی نوشته شده و از جمله به نویسنده عربی جریده تیمس [= تایمز] عراقی مراسله نوشتهاند.»(5)

 ضرورت توجه به معیشت وخیم خانواده معینالرعایا

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز در نام های به وزارت جنگ، با اشاره به موقعیت وخیم خانواده معینالرعایا (ر.ک: ٨ خرداد) یادآور شد، اگر توجهی به این خانواده نشود «از کثرت پریشانی و گرسنگی بدرود زندگانی... خواهند گفت.»(6)

 بررسی بودجه وزارت جنگ

بودجه وزارت جنگ از طرف کمیسیون بودجه مجلس شورای ملی مورد بررسی قرار گرفت. جمع کل بودجه وزارت جنگ ٩ میلیون و ٤٠٠ هزار تومان است.(7)

 اعتراض خالصیزاده به اهداء تمثال

در پی تدارک دولت برای برپایی جشن استقبال از تمثال حضرت علی(ع)، اهدایی آیت الله محمدحسین نایینی به رضا خان، جریده جارچی ملت در سرمقاله خود خبر داد که خالصیزاده، این اقدام آیت الله نایینی را تحت فشار و اجباری خوانده است. (ر.ک: ٥ خرداد) نویسنده مقاله به آقای خالصیزاده حمله کرده، او را تحریک شدة اجنبی معرفی کرد.(8)

 عزیمت سرتیپ ظفرالدوله به سلماس

در پی حساس شدن مسائل سیاسی سلماس، سرتیپ ظفرالدوله فرمانده قوای نظامی ولایات ثلاثه (ارومیه و شهر های اطراف) به سلماس رفت. مبینالسلطنه ،کارگزار ارومیه و ساوجبلاغ مکری،

ص: 118

امروز ضمن ارسال این خبر در تشریح آن گفت که گزارش های متعدد خبر از آمدن مصطفی کمالپاشا رئیسجمهور ترکیه به وان و برپایی نمایش های نظامی در آن منطقه دارد. همچنین بر تعداد قشون ترکیه در منطقه افزوده شده و اسماعیلآقا سیمیتقو هم [به نزدیکی مرز های ایران] آمده است. از این رو منطقه سلماس اهمیت یافته، ظفرالدوله راهی آنجا شده است.(1)

 نامه وزارت امور خارجه درباره کشتی های جنگی شوروی

وزارت امور خارجه امروز با ارسال نام های به سفارت کبرای ایران در مسکو یادآور شد که مکاتبات دولت ایران با دولت شوروی راجع به غیرقانونی بودن توقف کشتی های جنگی آن کشور در سواحل شمالی ایران، به نتیج های نرسیده است و اقدامی در عودت این کشتیها نکردهاند. اطلاعات اخیر نشان میدهد که روسها به طور قاچاق کیسه هایی هم از این کشتیها خارج و به نمایندگی سیاسی خود در انزلی میبرند. آنها اعتنایی به درخواست مأموران گمرکی ایران برای تفتیش کیسه ها نمیکنند. در این نامه آمده است که سواد یادداشت اخیر وزارت امور خارجه به سفارت شوروی به ضمیمه است. وزارت امور خارجه از سفیرکبیر ایران خواست هر اقدامی که برای بازگرداندن کشتی های جنگی شوروی از سواحل ایران میتواند، انجام دهد.(2)

 اعطای منصب قضا به شیخ محمدرئوف سقزی

وزارت داخله امروز در نام های خطاب به شیخ محمدرئوف سقزی نوشت که بنا به پیشنهاد صدرالعلماء نماینده سقز در مجلس شورای ملی، «قضاوت سقز و مضافات» به شما واگذار میشود. «از این تاریخ به بعد در جریان امور قضاوت و تسویه مطالب فقهیه و حل و عقد مسائل شرعیه سقز و مضافات مشغول» خواهید بود.(3)

 پیشتازی ساگینیان در انتخابات ارامنه آذربایجان

به گزارش عدلالملک، نماینده ایالتی آذربایجان برای نظارت بر انتخابات ارامنه، تاکنون سهراب خان ساگینیان ٨٠٨ رأی و الکساندر وارطانیانس ٣٠٢ رأی از صندوق های مراغه، میاندوآب، ساوجبلاغ و تبریز کسب کردهاند.(4)

(تصویر) مسجدالاقصی، تعمیر در سال های ١٩٢٤ و ١٩٢٥

 چهارشنبه

١٥ خرداد ١٣٠٣

٤ ژوئن ١٩٢٤

٣٠ شوال ١٣٤٢

 آمادگی لشکر شرق برای تهاجم به ترکمنها

سرهنگ مهدی خان، فرمانده نظامیان بجنورد، گزارش میدهد که شنبه آینده حرکت کرده و علیه ترکمنها مشغول عملیات خواهم شد «و چنانچه وعده دادهام از بیستم [برج] شروع به عملیات کرده، اشرار را متوجه خود خواهم نمود و امنیت را کاملاً عهدهدار میشوم.» مهدی خان میافزاید روزی نیست که در مناطق سرحدی زدوخورد نباشد، و این به دلیل ایجاد پست های نظامی در این حدود است. «چون تراکمه از این سرحدات نمیتوانند عبور نمایند از سرحدات استرآباد مابین نردین و دشت و شاهرود، دستهجات متعدد عبور کرده به پل ابریشم و سایر نقاط میروند.» وی درخواست کرد که به تیپ مستقل شمال تذکر داده شود که از تردد ترکمنها در حوزه آن تیپ جلوگیری شود. حسین خزاعی امیرلشکر شرق امروز این گزارش را به رضا خان فرستاد و در انتها افزود که از نظر من تمام حرکات ترکمنها زیر سر سردارمعزز است.(5)

 اعتراض سفارت انگلیس به تعطیلی کاروانسرای قصرشیرین

ازموند آوی، شارژدافر سفارت انگلیس، در نام های به رضا خان نسبت به بسته شدن کاروانسرای قصرشیرین توسط حاکم نظامی قصر اعتراض کرد. آوی میگوید که این کاروانسرا توسط اداره راهآهن عراق و برای سهولت در امر تجارت ساخته شده بود. [حسینقلی خان حاکم نظامی قصرشیرین پس از شکایت تجار ایرانی مبنی بر انحصاری شدن تجارت توسط انگلیس در این ناحیه، اقدام به بستن این کاروانسرا کرد.] آوی در نامه خود افزود که حاکم قصرشیرین به توضیحات کنسول انگلیس در کرمانشاه بیاعتنا است. «تجارت باید همه جا آزاد باشد و تجار حق دارند که از سریعترین و ارزانترین راه، مالالتجاره خود را حمل کنند.» آوی در اعتراضیه خود اشار های به این موضوع که این کاروانسرا با اجازه کدام مقام دولتی ایران ساخته شده، نکرد.(6)

 عدم مالکیت شیخ خزعل بر خرمشهر

وزارت مالیه در نام های به رئیسالوزراء نوشت که «اراضی محمره (خرمشهر) و شط کارون ... مطابق مدارک دولتی و دستخط مرحوم مظفرالدینشاه، مورخه ذیحجه ١٣٢٠... خالصگی املاک و اراضی بنادر، باقی، ... و مدارک انتقال و تیول آن املاک به کلی نسخ شده است؛ و آقای سردار اقدس و دیگران به هیچوجه حق ندارند در املاک بنادر تصرفاتی نموده، به دیگران انتقال دهند.» وزارت مالیه در ادامه از رضا خان خواست به وزارت جنگ دستور دهد، نظامیان با مأموران مالیه در تصرف املاک و اراضی منطقه همکاری کنند.(7)

این موضوع سرآغاز کشمکش های ظاهری میان شیخ خزعل و رضا خان شد.

ص: 119

 پرسش از دوربین هواپیما

وزارت جنگ امروز از نماینده خود در بوشهر، ارفعالملک، پرسید: «دوربین عکاسی طیاره کجا است؟ فوراً طهران بفرستید.»(1)

 نظر میرزاعیسی درباره دستگیری دو انگلیسی

میرزاعیسی، نماینده دولت ایران در کمپانی نفت جنوب، در نام های که امروز به وزارت مالیه فرستاد، دستگیری دو زمینشناس انگلیسی وابسته به کمپانی نفت جنوب را تأسفآور خواند. (ر.ک: ٦ اردیبهشت و ١٣ خرداد) میرزاعیسی هر اقدامی را برای جلوگیری از تکرار حوادث مشابه ضروری خواند و افزود: «کمپانی... تصور میکند احساسات ضدانگلیسی در ایران عوض آن که تخفیف حاصل نماید رو به تزاید نهاده، لهذا وظیفه ما آن است که به نام منافع عمومی چنین عقید های را از دماغ امناء کمپانی خارج کنیم.»(2)

 پیگیری شکایت نامزد ارامنه آذربایجان

در پی شکایت ظهراب خان [= سهراب خان]، نامزد ارامنه آذربایجان برای ورود به مجلس پنجم، از دخالت کنسولگری روسیه شوروی در ارومیه در امر انتخابات، وزارت داخله امروز در تلگرامی به کفیل ایالت آذربایجان، سرهنگ حسن بقایی، نوشت که موضوع با وزارت امور خارجه طرح شد؛ وزارت خانه مزبور با مقامات سفارت شوروی مذاکره نموده، اما مقامات روس به کلی تکذیب میکنند. وزارت داخله از کفیل ایالت آذربایجان خواست از هرگونه دخالت و اعمال نفوذ در انتخابات ارامنه جلوگیری شود.(3)

 ورود وزیرمختار فرانسه به ایران

بونزوم وزیرمختار جدید فرانسه در تهران، امروز وارد پایتخت شد.(4)

 تجاوز کرد های ترکیه به خاک ایران

بنابر گزارش رسیده از قراعین، امشب ٣٠ دزد از کرد های ترکیه با پست نظامی منطقه چالدران درگیر شدند و پس از دو ساعت تیراندازی یکی از سارقان زخمی شده، «چیزی نتوانستهاند سرقت کنند.»(5) همچنین امروز کرد های ترکیه با تهاجم به روستای حراملی، ٩ گاو و یک اسب را میدزدند. مالک روستا و اهالی در تعقیب سارقان در نزدیکی مرز یک کرد را کشته و یکی را هم مجروح میکنند. عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال این اخبار به مرکز نوشت: «اکراد ترک روز به روز بر شرارت خود افزوده، سلب آسایش از اکراد ایران را فراهم آوردهاند. تاکنون از معاوضه به مثل اکراد ایرانی جلوگیری شده، ولی مداومت عملیات اتباع ترک بالاخره رشته نظم را گسیخته، اکراد ایران نیز مجبور به معاوضه به مثل خواهند شد.»(6)

 تسخیر تنگ زاهدشیر

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، امروز خبر داد که تنگ زاهدشیر آزاد شده و به اتفاق نیروها عازم خرمآباد است.(7)

(تصویر) مظفرالدینشاه

ص: 120

 پنجشنبه

١٦ خرداد ١٣٠٣

٥ ژوئن ١٩٢٤

١ ذیقعده ١٣٤٢

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در این جلسه پیش از اجرای مراسم تحلیف تعدادی از نمایندگان، شریعتزاده شایعه عدم سوگند برخی از نمایندگان را تکذیب کرد و گفت فقط برخی نمایندگان درباره «این موضوع که اعلیحضرت شاه حائز صفات قانونیه مندرجه در اصل قسمنامه هست یا نیست» تردید دارند؛ و این مسئله حل شده، زیرا «در صورتی که اعلیحضرت شاه متصف به صفات مقیده در قانون نباشند، قسم مزبور شامل ایشان» نخواهد بود. [نمایندگان طرفدار رضا خان مایل نبودند هنگام قرائت متن قسمنامه، نام احمدشاه را به زبان آورند.] در ادامه جلسه اعتبارنامه مقومالملک منتخب غار و فشافویه مطرح شد. آیت الله سیدحسن مدرس با این اعتبارنامه مخالفت کرده بود.(1) ایشان درباره علت مخالفت گفت: «البته آقایان مستحضرند که با انتخاباتی که من مخالفت کردم از اول تا به حال، متعلق به کیفیت انتخابات بوده است. از این حدود هیچوقت خارج نشدهام. در موضوع انتخابات غار و فشافویه هم به همین نظر مخالفت کردم. البته غار و فشافویه جای دوری نیست، کرمان و خراسان و امثال اینها نیست که حقایقش مخفی بماند بر ماها. گرچه راپرت شعبه را چاپ نکردند و منتشر نکردند؛ در صورتی که معمول بود؛ ولیکن تفصیل این مسئله این است.»(2)

مدرس در ادامه، دلایل ناقص بودن انتخابات غار و فشافویه را ذکر کرد، اما در ن هایت اعتبارنامه مقومالملک با ٦٠ رأی مثبت از ١٠٩ نفر نماینده حاضر، تصویب شد.(3)

 دعوت برای شرکت در جشن تمثال

روزنامه ایران، امروز اطلاعیه «رئیس کابینه ریاست وزراء» را برای مراسمی که فردا در باغ شاه تهران برگزار میشود چاپ کرد. در این اطلاعیه آمده است: «به مناسبت تشریفات ورود تمثال مقدس حضرت شاه ولایت صلوات الله و سلامه علیه، روز جمعه ١٧ جوزا سه ساعت به غروب مانده مجلس جشنی در باغ شاه منعقد است. محترماً عموم آقایان اهالی دارالخلافه را به حضور و شرکت در اجرای مراسم جشن مزبور دعوت مینماید.»(4)

 عقبنشینی طوایف لُر از مقابل لشکر غرب

احمد خان امیراحمدی، امیرلشکر غرب، در اطلاعی های که برای صاحب منصبان لشکر خود صادر کرد، ضمن تجلیل از پیروزی های به دست آمده، به آگاهی آنها رساند که پس از ورود نظامیان به منطقه، لُرها مرعوب گشته و چهار فرسخ عقب نشستهاند.(5)

 انعکاس فعالیت های سوء دوبسون به مسکو

وزارت امور خارجه در یادداشتی برای سفارت کبرای ایران در مسکو، ضمن تشریح فعالیت های سوء دوبسون، کنسول شوروی در ارومیه، از مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، خواست مراتب اعتراض ایران را به اطلاع دولت شوروی برساند. در این یادداشت آمده است: «تقاضا نمایید که یا مشارالیه را احضار و یا لااقل دستور دهند که منبعد این رویه را ترک نماید... [وی] سابقاً در ماکو سمت قونسولی داشته و در آنجا هم ن هایت بدسلوکی را» انجام داده است.(6)

 دستگیری دو نظامی توسط ترکمنها

بنابر تلگرامی که محمدحسین آیرم، رئیس تیپ مستقل شمال، امروز به وزارت جنگ فرستاد، ترکمنها دو تن از نظامیان این تیپ را دستگیر کردهاند. آیرم پرسید: «در صورتی که سیاست با دولت روسیه [شوروی] اجازه میدهد، از رشت و مازندران عده اعزام استرآباد گردد که شروع به عملیات شود.»(7)

 موافقت وزارت جنگ با قرارداد ١٩٠٦ ژنو

وزارت جنگ امروز به اطلاع وزارت امور خارجه رساند که موافقت خود را با قرارداد ١٩٠٦ ژنو در خصوص مجروحین جنگ

ص: 121

اعلام میدارد؛ «مقتضی میداند برای تصویب به مجلس مقدس شورای ملی پیشنهاد گردد.»(1)

 پایان عملیات دفع ملخ در انگوت و مغان

عبد الله طهماسبی، فرمانده لشکر شمال غرب، اطلاع داد که دفع ملخ مأموران روسی در منطقه انگوت و مغان پایان گرفت، اما در بیلهسوار و اجارود ادامه دارد.(2)

 حمله به کفیل وزارت داخله

قاسم صوراسرافیل، کفیل وزارت داخله، هنگام خروج از مجلس با تهاجم و هتاکی چند فرد ناشناس مواجه شد. یکی از مهاجمان، کفیل وزارت داخله را کتک زده، به زمین انداخت. «مستحفظین مجلس ضارب را دستگیر» کردند. به دستور مؤتمنالملک ضارب به نظمیه فرستاده شد تا مورد استنطاق قرار گیرد.(3)

 تغییر حاکم ساوه

در پی شکایات از علیقلی خان سرهنگ، حاکم ساوه، به دستور ریاست وزراء، وی از منصب خود خلع و عباسقلی خان سالارافخم، حاکم سابق، به جای او مشغول کار شد.(4)

 آمار درماندگان

شمار افرادی که در «دارالمساکین، دارالایتام و دارالعجزه بلدیه» تهران نگهداری میشوند به حدود ٢٣٠٠ نفر رسیده است. بودجه بلدیه، برای نگهداری این تعداد از درماندگان کفایت نمیکند؛ از این رو تعدادی از فقیران را به اوطان خود بازگردانده، شماری را نیز از دارالمساکین بیرون کردهاند.(5)

 اعتراض به انحصار تجارت نفت در شمال کشور

وزارت امور خارجه امروز در یادداشتی خطاب به نمایندگی مختار دولت شوروی در ایران، با اشاره به گزارش های رسیده از گیلان و مازندران مبنی بر شکایت اهالی نسبت به افزایش قیمت نفت، نوشت که تجارت خانه های وابسته به شوروی در این نواحی فروش نفت را به خود منحصر کرده و افرادی که سالیان دراز از این طریق امرار معاش میکردند، در وضعیت رقتآوری به سر میبرند. وزارت امور خارجه یادآور شد که این قبیل عملیات تجاری برخلاف اصول آزادی تجارت و مخل روابط اقتصادی طرفین است. در این یادداشت از دولت شوروی خواسته شده برای جلوگیری از ایجاد خلل به روابط مودتآمیز دولتین، تجارت خانه های شوروی دست از انحصار خرید و فروش نفت درشمال کشور بردارند.(6) موضوع به سفارت ایران در مسکو نیز منتقل شد تا از آن ناحیه نیز پیگیری شود.(7)