تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله

مکه

ص: 2

حیوة القلوب3

تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله

مکه

علامه مجلسی ره

تحقیق علی امامیان.

انتشارات سرور

ص: 3

سرشناسه:مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق.

عنوان و نام پديدآور:حیوه القلوب / مجلسی؛ تحقیق علی امامیان.

مشخصات نشر:قم: سرور، 1382.

مشخصات ظاهری:5 ج.

شابک:95000 ریال (دوره) ؛ 115000 ریال : دوره 964-91467-5-X : ؛ 95000 ریال (ج. 1، چاپ هفتم) ؛ 150000 ریال (ج. 1، چاپ دهم) ؛ ج. 2 964-6314-01-5 : ؛ 1000000 ریال( چاپ دوازدهم ،دوره پنج جلدی) ؛ ج.1، چاپ دوازدهم 978-964-6314-01-6 : ؛ 350000 ریال(چاپ سیزدهم، دوره دو جلدی) ؛ 105000 ریال (دوره دو جلدی) ؛ ج. 2، چاپ هشتم 978-964-6314-01-5 : ؛ 150000 ریال (ج. 2، چاپ دهم) ؛ ج. 3 964-91467-5-X : ؛ 125000 ریال: ج. 3، چاپ هفتم 978-964-91467-5-X : ؛ ج. 4 964-91467-6-8 : ؛ 125000 ریال : ج.4، چاپ هفتم 978-964-91467-6-8 : ؛ ج. 5 964-6314-03-1 : ؛ 40000 ریال (ج. 5، چاپ ششم) ؛ ج3، چاپ دوازدهم 978-964-91467-5-1 : ؛ ج.5، چاپ دوازدهم 978-964-6314-56-6 :

يادداشت:ج. 1 - 2 (چاپ ششم: 1383).

يادداشت:ج. 1 و 2 (چاپ هشتم: 1386).

يادداشت:ج. 1 و 2 (چاپ هفتم: 1385).

يادداشت:ج. 1 و 2 (چاپ دهم: 1388).

يادداشت:ج. 3و 4 (چاپ هفتم: 1386).

يادداشت:ج. 3 - 5 ( چاپ پنجم: 1383) .

يادداشت:ج. 3 و 4 (چاپ ششم: 1385).

يادداشت:ج. 5 (چاپ ششم: 1385).

يادداشت:ج. 1 - 5(چاپ دوازدهم: 1392).

يادداشت:ج.1 (چاپ سیزدهم: 1392).

يادداشت:ج.1و2 ( چاپ هجدهم: 1401).

يادداشت:ج.3و4 ( چاپ پانزدهم: 1401).

یادداشت:کتابنامه.

مندرجات:ج. 1. تاریخ پیامبران علیهم السلام و بعضی از قصه های قرآن (آدم - موسی).- ج. 2. تاریخ پیامبران علیهم السلام و بعضی از قصه های قرآن (حزقیل - عیسی).- ج. 3. تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه (مکه).- ج. 4. تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله (مدینه).- ج. 5. امام شناسی.

موضوع:قرآن -- قصه ها

موضوع:پیامبران

امامت

ولایت

شناسه افزوده:امامیان، سیدعلی، 1342 -

رده بندی کنگره:BP88/م3ح9 1382

رده بندی دیویی:297/156

شماره کتابشناسی ملی:م 76-9064

اطلاعات رکورد کتابشناسی:ركورد كامل

ص: 4

بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِيمِ

ص: 5

ص: 6

* فهرست مطالب *

مقدمه ..... 11

باب اول

در بیان نسب شریف و خلقت با کرامت آن جناب و احوال والدین و اجداد عالی شان آن حضرت است...... 13

فصل اول

در بیان نسب آن حضرت است .... 15

فصل دوم

در بیان ابتداء حدوث نور شریف آن حضرت است ..... 17

فصل سوم

در بیان احوال آباء عظام و اجداد کرام حضرت رسول ..... 51

فصل چهارم

در بیان قصه اصحاب فیل است....... 56

فصل پنجم

در بیان حفر زمزم و قربانی کردن عبدالله و سایر احوال عبد المطلب و اولاد آن حضرت است ..... 67

فصل ششم

در بیان بعضی از احوال اهل مکه و سایر عرب است پیش از بعثت آن حضرت ..... 98

باب دوم

در بیان بشاراتی است که از انبیاء و اوصیاء و غیر ،ایشان برای بعثت و ولادت آن

ص: 7

حضرت داده اند و احوال بعضى از مؤمنان كه در زمان فترت بودند ..... 101

باب سوم در بيان تاريخ ولادت شريف حضرت سيد البشر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و بيان غرائب و معجزاتى است كه در آن وقت به ظهور آمده 125

باب چهارم در بيان احوال شريف آن حضرت است در ايام رضاع و نشو و نمو تا زمان بعثت، و معجزاتى كه از آن حضرت در اين احوال به ظهور آمده است 167

باب پنجم در بيان فضايل حضرت خديجه، و كيفيت مزاوجت قرين السعادت حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با اوست 215

باب ششم در بيان اسامى ساميه و نقش خواتيم كريمه و دواب و اسلحه و غير آنهاست از آنچه به آن حضرت منسوب بوده است 257

فصل اول در ذكر نامهاى نامى آن حضرت است 259

فصل دوم در بيان معنى امّى است و بيان آنكه آن حضرت به همۀ خط و زبان و لغت عارف بودند 267

فصل سوم در بيان خواتيم و اسلحه و اثواب و دواب و ساير اسباب آن حضرت است 270

فصل چهارم در بيان معنى يتيم و ضال و عايل است 274

باب هفتم در بيان خلقت با بركت و شمايل كثيرة الفضائل آن حضرت است و بيان بعضى از اوصاف و معجزات بدن شريف آن جناب 277

ص: 8

باب هشتم در بيان اخلاق حميده و اطوار پسنديده و سير و سنن آن حضرت است 291

باب نهم در بيان قليلى از مناقب و فضايل و خصايص آن حضرت است 333

باب دهم در بيان وجوب اطاعت و محبت و ولايت و نهى از مخالفت آن حضرت است 367

باب يازدهم در بيان وجوب تعظيم و توقير و آداب معاشرت آن جناب است 373

باب دوازدهم در بيان عصمت آن حضرت است از گناه و سهو و نسيان 387

باب سيزدهم در بيان وفور علم آن حضرت و رسيدن آثار و كتب و علوم انبياء به آن جناب است 391

باب چهاردهم در بيان اعجاز قرآن مجيد است 407

باب پانزدهم در بيان آنكه نظير معجزات جميع پيغمبران از آن حضرت به ظهور آمده است 429

باب شانزدهم در بيان معجزاتى است كه متعلق است به اجرام سماويه و آثار علويه 505

باب هفدهم در بيان معجزه اى چند است كه از آن حضرت در جمادات و نباتات ظاهر شد 517

باب هيجدهم در بيان معجزاتى است كه در حيوانات ظاهر شد 547

باب نوزدهم در بيان استجابت دعاى آن حضرت است در زنده كردن مردگان و سخن گفتن با ايشان و شفاى بيماران و غير اينها، و آنچه از بركات و كرامات اعضاى شريفۀ رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم

ص: 9

به ظهور آمده 575

باب بيستم در بيان معجزاتى است كه از آن حضرت ظاهر شد در كفايت شرّ دشمنان 609

باب بيست و يكم در بيان معجزات آن حضرت است در مستولى شدن بر شياطين و جنّيان، و ايمان آوردن بعضى از ايشان و خبر دادن ايشان به نبوّت آن حضرت 629

باب بيست و دوم در معجزات و خبر دادن از مغيّبات است، و اين نوع معجزه آن حضرت از حدّ و احصاء بيرون است و بسيارى از آن در باب اعجاز قرآن گذشت و قليلى نيز در اينجا مذكور مى شود 647

باب بيست و سوم در بيان مبعوث گرديدن آن حضرت است به رسالت و مشقّتها كه آن جناب كشيد از جفاكاران امّت و كيفيت نزول وحى بر آن حضرت 669

باب بيست و چهارم در بيان كيفيت معراج پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم 697

باب بيست و پنجم در بيان هجرت حبشه است 779

باب بيست و ششم در بيان دخول شعب ابى طالب است و بيرون آمدن از شعب و بيعت كردن انصار، و موت ابو طالب و خديجه عليهما السّلام و ساير احوال آن حضرت تا ارادۀ هجرت كردن بسوى مدينه 793

ص: 10

بسم اللّه الرحمن الرحيم الحمد للّه و الصلاة على عباده الذين اصطفى محمد و آله خير الورى.

امّا بعد، اين كتاب دوم است از كتابهاى «حيوة القلوب» از مؤلفات احقر عباد اللّه محمد باقر بن محمد تقى مجلسى (عفى اللّه عن جرائمهما) در بيان تاريخ ولادت و وفات و معجزات و غزوات و ساير احوال شريفۀ حضرت خاتم النبيين و شرف المرسلين و سيد المخبتين محمد بن عبد اللّه حبيب اله العالمين، و بيان احوال آباء طاهرين و اصحاب متديّنين آن حضرت و آن مشتمل است بر چند باب:

ص: 11

ص: 12

ص: 14

و اشهر آن است كه: اسم عبد المطّلب «شيبة الحمد» بود، و اسم هاشم «عمرو» ، و اسم عبد مناف «مغيرة» ، و اسم قصى «زيد» و او را «مجمع» نيز مى گفتند، و اسم قريش «نضر» بود، و هر يك به سببى از اسباب به آن اسامى مسمّى گرديدند.

و گويند كه: «ارغو» اسم هود عليه السّلام بود، و بعضى گويند كه «غابر» اسم آن حضرت بود و «اخنوخ» اسم ادريس عليه السّلام است.

و مادر آن حضرت آمنه دختر وهب پسر عبد مناف پسر زهره پسر كلاب بود (1).

ص: 16

«سبحان العليم الكريم» (1)، و در حجاب هدايت پنج هزار سال و مى گفت: «سبحان ذي العرش العظيم» ، و در حجاب نبوت چهار هزار سال و مى گفت: «سبحان ربّ العزّة عمّا يصفون» ، و در حجاب رفعت سه هزار سال و مى گفت: «سبحان ذي الملك و الملكوت» ، و در حجاب هيبت دو هزار سال و مى گفت: «سبحان اللّه و بحمده» ، و در حجاب شفاعت هزار سال و مى گفت: «سبحان ربّي العظيم و بحمده» .

پس نام مقدس آن حضرت را بر لوح ظاهر گردانيد، پس چهار هزار سال بر لوح مى درخشيد، پس اسم اطهر آن جناب را بر عرش ظاهر گردانيد و بر ساق عرش ثبت نمود، پس هفت هزار سال در آنجا بود و نور مى بخشيد، و همچنين در احوال رفعت و جلال مى گرديد تا آنكه حق تعالى آن نور را در پشت حضرت آدم عليه السّلام جاى داد، پس از صلب آدم گردانيد تا صلب نوح، و همچنين در اصلاب طاهره از صلبى به صلبى منتقل مى گردانيد تا آنكه حق تعالى او را از صلب عبد اللّه بن عبد المطّلب بيرون آورد و او را به شش كرامت گرامى داشت: پيراهن خشنودى بر او پوشانيد، به رداء هيبت او را مزيّن گردانيد، به تاج هدايت سرش را به اوج رفعت رسانيد، بدن او را جامۀ معرفت پوشانيد، و كمربند محبت بر ميان او بست، نعلين خوف و بيم در پاى او كرد و عصاى منزلت به دست او داد.

پس وحى نمود كه: اى محمد! برو بسوى مردم و امر كن ايشان را كه بگويند «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» . و اصل آن پيراهن از شش جوهر بود: قامتش از ياقوت، آستينهايش از مرواريد، دور دامنش از بلور زرد، زير بغلهايش از زبرجد، گريبانش از مرجان سرخ و چاك گريبانش از نور پروردگار عالميان. و حق تعالى توبۀ آدم را به آن پيراهن قبول كرد، [و انگشتر سليمان را به او بازگردانيد] (2)و يوسف را به بركت آن پيراهن بسوى يعقوب برگردانيد، و يونس را به كرامت آن از شكم ماهى نجات داد، و به

ص: 18

بركت آن هر پيغمبر از محنت خود نجات يافت، و نبود آن پيراهن مگر پيراهن محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم (1).

و به سند معتبر منقول است كه از حضرت صادق عليه السّلام پرسيدند: در كجا بوديد شما پيش از آنكه خدا آسمان و زمين و روشنى و تاريكى را بيافريند؟

فرمود: ما شبحى چند بوديم از نور در دور عرش الهى، و تنزيه حق تعالى مى نموديم پيش از آنكه خدا آسمان و زمين و روشنى و آدم را خلق نمايد به بيست و پنج هزار سال، پس چون حق تعالى آدم را خلق كرد ما را در صلب او قرار داد و پيوسته ما را از پشت طاهرى به رحم پاكيزه اى نقل مى نمود تا حق تعالى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را مبعوث گردانيد (2).

و به طرق متعدده از عبد اللّه بن عباس منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

حق تعالى خلق كرد مرا و على را نورى در زير عرش پيش از آنكه خلق نمايد آدم را به دوازده هزار سال، پس چون آدم را خلق كرد آن نور را در صلب آدم انداخت، پس آن نور از صلبى به صلب ديگر منتقل مى شد تا آنكه جدا شديم ما در صلب عبد اللّه و ابو طالب، پس خدا مرا از آن نور خلق نمود (3).

و به سندهاى معتبر از معاذ بن جبل منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

بدرستى كه حق تعالى خلق كرد من و على و فاطمه و حسن و حسين را پيش از آنكه دنيا را خلق نمايد به هفت هزار سال.

معاذ عرض كرد: پس در كجا بوديد اى رسول خدا؟

فرمود: در پيش عرش بوديم تسبيح و تحميد و تقديس و تمجيد خدا مى كرديم.

گفت: به چه مثال و مانند بوديد؟

فرمود: شبحى چند بوديم از نور، پس چون حق تعالى خواست صورت ما را خلق نمايد ما را عمودى از نور گردانيد و در صلب آدم عليه السّلام جا داد، پس بيرون آورد ما را بسوى

ص: 19

صلبهاى پدران و رحمهاى مادران، و به ما نرسيد نجاست شرك و نه زناها كه در زمان كفر بود، پس گروهى چند در هر زمانى به سبب ايمان آوردن به ما سعادتمند مى شدند و گروهى چند به ايمان نياوردن به ما شقى مى شدند؛ پس چون ما را به صلب عبد المطّلب در آورد آن نور را به دو نصف كرد، پس نصف را در صلب عبد اللّه جا داد و نصف ديگر را در صلب ابو طالب، پس آن نصف كه از من بود بسوى رحم آمنه منتقل شد و نصف ديگر به رحم فاطمه بنت اسد منتقل شد، پس من از آمنه بهم رسيدم و على از فاطمه بهم رسيد، پس تمام عمود نور به من برگشت و فاطمه از من بهم رسيد، پس باز تمام عمود نور به على برگشت و حسن و حسين از هر دو نصف نور بهم رسيدند، پس نور من در امامان از فرزندان حسين مى گردد تا روز قيامت (1).

و به چندين سند از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منقول است كه فرمود: حق تعالى خلق كرد مرا و على و فاطمه و حسن و حسين را پيش از آنكه خلق كند آدم را در هنگامى كه نه آسمان بود و نه زمين و نه نور و نه ظلمت و نه آفتاب و نه ماه و نه بهشت و نه دوزخ.

پس عباس گفت كه: چگونه بود ابتداء آفرينش شما يا رسول اللّه؟

فرمود: اى عم! چون حق تعالى خواست ما را خلق كند كلامى ايجاد نمود و از آن كلام نورى آفريد، پس سخن ديگر ايجاد نمود پس از آن سخن روحى آفريد، پس نور را با روح ممزوج كرد پس مرا و على و فاطمه و حسن و حسين را آفريد، پس خدا را تسبيح مى گفتيم در هنگامى كه تسبيح گوينده اى ديگر نبود و به تقديس و پاكى ياد مى كرديم او را در هنگامى كه تقديس كننده اى نبود به غير از ما.

پس چون خدا خواست كه ساير خلق را بيافريند نور مرا شكافت پس عرش را از آن آفريد، پس عرش از نور من است و نور من از نور خداست و نور من افضل است از عرش؛ پس نور برادرم على را شكافت و ملائكه را از آن خلق كرد، پس ملائكه از نور على بهم رسيدند و نور على از نور خداست و على از ملائكه افضل است؛ پس بشكافت نور دخترم

ص: 20

فاطمه را پس بيافريد از آن آسمانها و زمين را پس آسمانها و زمين از نور دخترم فاطمه آفريده شدند و نور فاطمه از نور خداست و فاطمه از آسمانها و زمين افضل است؛ پس بشكافت نور حسن فرزندم را و بيافريد از آن آفتاب و ماه را پس آفتاب و ماه از نور فرزندم حسن بهم رسيده اند و نور حسن از نور خداست و حسن از آفتاب و ماه افضل است؛ پس نور فرزندم حسين را شكافت و از آن نور بهشت و حور العين را آفريد پس بهشت و حور العين از نور فرزندم حسين آفريده شده اند و نور فرزندم حسين از نور خداست و فرزندم حسين بهتر است از بهشت و حور العين (1).

و به سند معتبر از ابو ذر منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: من و على بن ابى طالب از يك نور آفريده شديم و تسبيح خدا مى گفتيم در جانب راست عرش پيش از آنكه خدا آدم عليه السّلام را بيافريند به دو هزار سال، پس چون خدا آدم را آفريد آن نور را در پشت او جا داد و چون در بهشت ساكن شد ما در پشت او بوديم؛ و چون نوح در كشتى سوار شد ما در پشت او بوديم؛ چون ابراهيم را به آتش انداختند ما در پشت او بوديم؛ و پيوسته حق تعالى ما را از اصلاب پاكيزه منتقل مى گردانيد به رحمهاى پاك و مطهر تا رسيديم بسوى عبد المطّلب پس آن نور را به دونيم كرد، مرا در صلب عبد اللّه گذاشت و على را در صلب ابو طالب گذاشت و به من پيغمبرى و بركت داد و به على فصاحت و شجاعت داد، و از براى ما دو نام از نامهاى مقدس خود اشتقاق نمود، پس خداوند صاحب عرش محمود است و من محمدم، و خداوند بزرگوار اعلى است و برادرم على است (2)؛ پس مرا براى رسالت و پيغمبرى مقرر نمود و على را براى وصايت و امامت و حكم به حق در ميان مردم (3).

و به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: محمد و على دو نور بودند نزد خداوند عالميان دو هزار سال پيش از آنكه حق تعالى خلايق را ايجاد فرمايد،

ص: 21

پس چون ملائكه آن دو نور را ديدند يكى را اصل يافتند و از آن شعاعى لامع شده بود كه فرع آن بود، پس گفتند: خداوندا! اين چه نور است؟

حق تعالى وحى فرمود بسوى ايشان كه: اين نورى است از نورهاى من كه اصلش پيغمبرى است و فرعش امامت است، امّا پيغمبرى پس از محمد است بنده و رسول من، و امّا امامت پس از على است حجت و خليفۀ من، و اگر ايشان نمى بودند هيچ يك از خلق را نمى آفريدم (1).

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه حق تعالى خطاب كرد به حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: اى محمد! بدرستى كه خلق كردم تو و على را نورى يعنى روحى بى بدن پيش از آنكه خلق كنم آسمانها و زمين و عرش و دريا را، پس پيوسته تهليل و تمجيد مى گفتيد و مرا به يگانگى و عظمت ياد مى كرديد، پس هر دو روح شما را جمع كردم و يكى نمودم و آن روح مرا به پاكى و بزرگوارى و يگانگى ياد مى كرد، پس آن روح را به دو قسمت كردم و هر قسمت را به دو قسمت كردم تا محمد و على و حسن و حسين بهم رسيدند. پس خلق كرد حق تعالى فاطمه را از نورى تنها، روحى بى بدن پس آن نور در ما اهل بيت سارى و جارى شد (2).

و در حديث معتبر از حضرت امام محمد تقى عليه السّلام منقول است كه: پيوسته حق تعالى متفرّد بود در يگانگى خود و جز او احدى نبود، بعد خلق كرد محمد و على و فاطمه را، و بعد از هزار دهر و روزگار جميع چيزها را آفريد پس ايشان را گواه گرفت بر آفريدن آنها و اطاعت ايشان را بر ساير مخلوقات واجب كرد و امور خلق را به ايشان گذاشت و ايشان هيچ كار نمى خواهند و اراده نمى نمايند مگر به مشيّت الهى (3).

و به سند معتبر از حضرت امام حسن عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

در بهشت فردوس چشمه اى هست از شهد شيرين تر و از مسكه نرمتر و از برف خنكتر و از

ص: 22

مشك خوشبوتر، و در آن چشمه طينتى هست كه خدا ما و شيعيان ما را از آن طينت آفريده است، و هركه از آن طينت نيست از ما و شيعۀ ما نيست (1).

و در حديث ديگر فرمود: شنيدم از جدّم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود: من آفريده شدم از نور خدا، و اهل بيت من آفريده شدند از نور من، و محبّان اهل بيت من آفريده شدند از نور ايشان، و ساير مردم در آتش جهنم اند (2).

و به سند معتبر از ابو سعيد خدرى منقول است كه: شخصى از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤال كرد از تفسير قول حق تعالى كه به شيطان لعين خطاب نمود در هنگامى كه ابا نمود از سجدۀ حضرت آدم عليه السّلام: أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ اَلْعالِينَ (3)كه ترجمه اش اين است كه «آيا تكبر نمودى يا بودى از بلندمرتبه گان؟» ، پرسيد كه: كيستند آن بلند مرتبه ها كه مرتبۀ ايشان از ملائكه بلندتر است؟

حضرت فرمود: من و على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام در سراپردۀ عرش بوديم و تسبيح الهى مى كرديم و ملائكه به تسبيح ما تسبيح مى كردند قبل از آنكه حق تعالى آدم را خلق فرمايد به دو هزار سال، پس چون خدا آدم را خلق كرد امر كرد ملائكه را كه سجده كنند براى آدم و امر نكرد ما را به سجود، پس همۀ ملائكه سجده كردند مگر ابليس كه او ابا نمود از سجده، پس خدا به او خطاب نمود كه: آيا تكبر نمودى از سجود يا آنكه بودى از آنها كه بلندترند از آنكه سجود كنند آدم را؟ -يعنى اين پنج بزرگوار كه نام شريف ايشان در سراپردۀ عرش نوشته شده است (4).

و در حديث معتبر ديگر از امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام منقول است كه:

حق تعالى خلق كرد محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را از طينتى كه آن گوهرى بود در زير عرش، و از زيادتى آن طينت على عليه السّلام را خلق كرد، و از زيادتى طينت على عليه السّلام ما اهل بيت را خلق كرد، و از

ص: 23

زيادتى طينت ما دلهاى شيعيان ما را خلق كرد، پس دلهاى ايشان به اين سبب مايل و مشتاق است بسوى ما و دلهاى ما مهربان است به ايشان مانند مهربانى پدر نسبت به فرزند، و ما بهتريم براى ايشان و ايشان بهترند از براى ما، و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بهتر است براى ما از همه كس و ما بهتريم براى او از همه كس (1).

و به سند معتبر از امام زين العابدين عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى محمد و على و يازده امام از ذرّيّۀ ايشان را از نور عظمت خود آفريد، پس ايشان در پرتو نور خدا او را تسبيح و تقديس مى گفتند و عبادت مى كردند قبل از آنكه احدى از خلق را بيافريند (2).

و در حديث معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى چهارده نور آفريد قبل از آنكه ساير خلق را بيافريند به چهارده هزار سال، پس آنها ارواح ما بودند.

گفتند: يا بن رسول اللّه! كيستند آن چهارده نفر؟

فرمود: محمد و على و فاطمه و حسن و حسين و نه امام از فرزندان حسين عليه السّلام كه آخر ايشان قائم است كه غائب خواهد شد و بعد از غيبت ظاهر خواهد شد و دجّال را خواهد كشت و زمين را از هر جور و ستم پاك خواهد كرد (3).

مؤلف گويد كه: احاديث در ابتداى خلق انوار ايشان بسيار است و اين كتاب گنجايش ذكر همه را ندارد و بعضى در كتاب امامت مذكور خواهد شد ان شاء اللّه تعالى، و امّا اختلافى كه در مدت سبق خلق انوار ايشان بر ساير مخلوقات هست چون معانى خلق متعدد و مراتب هر يك مختلف است ممكن است هر يك بر يكى از آنها محمول باشد چنانكه در كتاب بحار بيان شده است.

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى مبعوث گردانيد روح مقدس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را بر ارواح ساير پيغمبران قبل از آنكه خلق را بيافريند به دو هزار سال و ايشان را دعوت كرد بسوى توحيد و يكتاپرستى خدا و اطاعت و

ص: 24

فرمانبردارى و متابعت امر او، و وعدۀ بهشت نمود هركه را متابعت پيغمبران نمايد در آنچه ايشان قبول كردند و وعيد جهنم فرمود هركه را مخالفت آن كند (1).

و در حديث معتبر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه فرمود: منم بندۀ خدا و برادر رسول خدا و بسيار تصديق كننده در روز اول، بتحقيق كه به او ايمان آوردم و تصديق او نمودم در هنگامى كه هنوز روح آدم به بدن او تعلق نگرفته بود و در امّت شما نيز اول كسى كه تصديق او كرد من بودم، پس مائيم پيشى گيرندگان در اول و آخر (2).

و به سندهاى معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤال كردند كه: به چه سبب سبقت گرفتى بر ساير انبياء و از همه افضل شدى و حال آنكه بعد از همه مبعوث گرديدى؟

فرمود: زيرا كه من اول كسى بودم كه اقرار كردم به پروردگار و اول كسى كه جواب گفت در وقتى كه حق تعالى ميثاق پيغمبران را گرفت و گواه گرفت ايشان را بر خود كه گفت أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ (3)و همه گفتند: بلى، پس من اول پيغمبرى بودم كه «بلى» گفتم پس سبقت گرفتم بر ايشان در اقرار كردن به خدا (4).

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه: چون حق تعالى ارواح را آفريد پهن كرد ايشان را نزد خود، پس به ايشان خطاب نمود كه: كيست پروردگار شما؟ پس اول كسى كه سخن گفت رسول خدا و امير المؤمنين و امامان از فرزندان ايشان عليهم السّلام بودند، گفتند: توئى پروردگار ما، پس علم و دين خود را بر ايشان بار كرد، پس به ملائكه گفت كه: ايشان حاملان دين من و علم منند و امينان منند در خلق من و علوم مرا از ايشان بايد پرسيد، پس به فرزندان آدم خطاب نمود كه: اقرار نمائيد از براى خدا به پروردگارى و از براى اين گروه به فرمانبردارى و ولايت و محبت، پس گفتند: بلى اى پروردگار ما اقرار

ص: 25

كرديم، پس حق تعالى به ملائكه فرمود كه: گواه باشيد، پس ملائكه گفتند: گواه شديم كه نگويند فردا ما از اين غافل بوديم.

پس حضرت صادق عليه السّلام فرمود: و اللّه كه ولايت ما را بر پيغمبران تأكيد كردند در ميثاق روز الست (1).

و شيخ ابو الحسن بكرى در كتاب انوار كه در تاريخ ولادت سيد ابرار تأليف كرده است روايت كرده است به سند خود از عبد اللّه بن عباس و جمعى از صحابه كه: چون حق تعالى خواست محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را خلق كند به ملائكه گفت: مى خواهم خلقى بيافرينم و او را شرافت و فضيلت دهم بر جميع خلايق و او را بهترين پيشينيان و پسينيان و شفيع روز جزا گردانم، اگر او نبود بهشت و جهنم را نمى آفريدم، پس بشناسيد منزلت او را و گرامى داريد او را براى كرامت من و عظيم شماريد او را براى عظمت من.

پس ملائكه گفتند: اى اله ما و سيد ما! بندگان را بر آقاى خود اعتراض نمى شايد، شنيديم و اطاعت كرديم.

پس امر كرد حق تعالى جبرئيل و حاملان عرش را كه تربت نورانى آن حضرت را از موضع ضريح مقدس او برداشتند و جبرئيل آن تربت را به آسمان برد و در سلسبيل غوطه داد تا آنكه پاكيزه شد مانند درّ سفيد، پس هر روز آن را در نهرى از نهرهاى بهشت فرو مى برد و عرض مى كرد بر ملائكه، و چون ملائكه نور و ضياء آن را مى ديدند استقبال مى كردند آن را به تحيت و سلام و تعظيم و اكرام و به هر صفى از صفوف ملائكه كه آن را مى گردانيد ملائكه اعتراف به فضل آن مى كردند و مى گفتند: اگر ما را امر نمائى كه آن را سجده كنيم هرآينه سجده خواهيم كرد.

و از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده است كه: حق تعالى بود و هيچ خلقى با او نبود، پس اول چيزى كه خلق كرد نور حبيب خود محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بود، او را آفريد قبل از آنكه آب و عرش و كرسى و آسمانها و زمين و لوح و قلم و بهشت و جهنم و ملائكه و آدم

ص: 26

و حوّا را بيافريند به چهارصد و بيست و چهار هزار سال، پس چون نور پيغمبر ما محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را خلق كرد هزار سال نزد پروردگار خود ايستاد و او را به پاكى ياد مى كرد و حمد و ثنا مى گفت و حق تعالى نظر رحمت بسوى او داشت و مى فرمود: توئى مراد و مقصود من از خلق عالم و توئى اراده كنندۀ خير و سعادت و توئى برگزيدۀ من از خلق من، بعزّت و جلال خود سوگند مى خورم كه اگر تو نبودى افلاك را نمى آفريدم، هركه تو را دوست مى دارد من او را دوست مى دارم و هركه تو را دشمن مى دارد من او را دشمن مى دارم؛ پس نور آن حضرت درخشان شد و شعاع آن بلند شد، پس حق تعالى از آن نور دوازده حجاب آفريد: حجاب القدرة، حجاب العظمة، حجاب العزة، حجاب الهيبة، حجاب الجبروت، حجاب الرحمة، حجاب النبوة، حجاب الكبرياء، حجاب المنزلة، حجاب الرفعة، حجاب السعادة، حجاب الشفاعة.

پس حق تعالى امر نمود نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را كه: داخل شو در حجابها، و در حجاب القدرة دوازده هزار سال مى گفت: «سبحان العليّ الاعلى» ، و در حجاب العظمة يازده هزار سال مى گفت: «سبحان عالم السّرّ و اخفى» ، و در حجاب العزة ده هزار سال مى گفت:

«سبحان الملك المنّان» ، و در حجاب الهيبة نه هزار سال مى گفت: «سبحان من هو غنيّ لا يفتقر» ، و در حجاب الجبروت هشت هزار سال مى گفت: «سبحان الكريم الاكرم» ، و در حجاب الرحمة هفت هزار سال مى گفت: «سبحان ربّ العرش العظيم» ، و در حجاب النبوة شش هزار سال مى گفت: «سبحان ربّك ربّ العزّة عمّا يصفون» ، و در حجاب الكبرياء پنج هزار سال مى گفت: «سبحان العظيم الاعظم» ، و در حجاب المنزلة چهار هزار سال مى گفت: «سبحان العليم الكريم» ، و در حجاب الرفعة سه هزار سال مى گفت: «سبحان ذي الملك و الملكوت» ، و در حجاب السعادة دو هزار سال مى گفت: «سبحان من يزيل الاشياء و لا يزول» ، و در حجاب الشفاعة هزار سال مى گفت: «سبحان اللّه و بحمده سبحان اللّه العظيم» .

پس حضرت امير عليه السّلام فرمود: پس حق تعالى از نور پاك محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بيست دريا از نور آفريد و در هر دريا علمى چند بود كه به غير از خدا كسى نمى دانست، پس امر فرمود

ص: 27

نور آن حضرت را كه فرو رود در درياى عزت، درياى صبر، درياى خشوع، درياى تواضع، درياى رضا، درياى وفا، درياى حلم، درياى پرهيزكارى، درياى خشيت، درياى انابت، درياى عمل، درياى مزيد، درياى هدايت، درياى صيانت و درياى حيا، تا آنكه در جميع آن بيست دريا غوطه خورد پس چون از آخر درياها بيرون آمد حق تعالى وحى نمود بسوى او كه: اى حبيب من و اى بهترين رسولان من و اى اول آفريده هاى من و اى آخر رسولان من! توئى شفيع روز جزا؛ پس آن نور ازهر به سجده افتاد و چون سر برداشت صد و بيست و چهار هزار قطره از او ريخت و خدا از هر قطره اى از نور آن حضرت پيغمبرى از پيغمبران را آفريد، پس آن نورها بر دور نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم طواف مى كردند و مى گفتند: «سبحان من هو عالم لا يجهل، سبحان من هو حليم لا يعجل، سبحان من هو غنيّ لا يفتقر» .

پس حق تعالى همه را ندا كرد كه: آيا مى شناسيد مرا؟

پس نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قبل از ساير انوار ندا كرد: «أنت اللّه الّذي لا اله الاّ انت وحدك لا شريك لك ربّ الارباب و ملك الملوك» .

پس خدا او را ندا كرد كه: توئى برگزيدۀ من و دوست من و بهترين خلق من، امّت تو بهترين امّتهاست؛ پس از نور آن حضرت جوهرى آفريد و آن را به دونيم كرد و در يك نيم آن به نظر هيبت نگريست پس آن آب شيرين شد، و در نيم ديگر به نظر شفقت نظر كرد و عرش را از آن آفريد و عرش را بر روى آب گذاشت پس كرسى را از نور عرش آفريد و از نور كرسى لوح را آفريد و از نور لوح قلم را آفريد و بسوى قلم وحى نمود كه: بنويس توحيد مرا، پس قلم هزار سال مدهوش گرديد از شنيدن كلام الهى، و چون به هوش بازآمد گفت: پروردگارا چه چيز بنويسم؟

فرمود بنويس: «لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه» پس چون قلم نام محمد را شنيد به سجده افتاد و گفت: «سبحان الواحد القهّار سبحان العظيم الاعظم» ، پس سر برداشت و شهادتين را نوشت و گفت: پروردگارا! كيست محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه نام او را به نام خود و ياد او را به ياد خود مقرون گردانيدى؟

ص: 28

حق تعالى وحى نمود كه: اى قلم! اگر او نمى بود تو را خلق نمى كردم و نيافريدم خلق را مگر براى او، پس اوست بشارت دهنده و ترساننده و چراغ نور بخشنده و شفاعت كننده و دوست من.

پس قلم از حلاوت نام آن حضرت گفت: السلام عليك يا رسول اللّه.

آن حضرت در جواب فرمود: و عليكم السلام منّي و رحمة اللّه و بركاته.

پس از آن روز سلام كردن سنّت و جواب دادن واجب شد.

پس حق تعالى قلم را فرمود: بنويس قضا و قدر مرا و آنچه خواهم آفريد تا روز قيامت؛ پس خدا ملكى چند آفريد كه صلوات فرستند بر محمد و آل محمد و استغفار كنند براى شيعيان ايشان تا روز قيامت، پس خدا از نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بهشت را آفريد و به چهار صفت آن را زينت بخشيد: تعظيم، جلالت، سخاوت، امانت؛ و بهشت را براى دوستان و اهل طاعت خود مقرر فرمود، بعد آسمانها را از دودى كه از آب برخاست خلق كرد و از كف آن زمينها را خلق كرد؛ و چون زمين را خلق كرد مانند كشتى در حركت بود پس كوهها را خلق كرد تا زمين قرار گرفت، و ملكى خلق كرد كه زمين را برداشت و سنگى عظيم آفريد كه پاى ملك بر روى او قرار گرفت و گاوى عظيم آفريد كه سنگ بر پشت او مستقر گرديد و ماهى عظيم آفريد كه گاو بر پشت او ايستاد و ماهى بر روى آب است و آب بر روى هواست و هوا بر روى ظلمت است و آنچه در زير ظلمت است كسى به غير از خدا نمى داند. پس عرش را به دو نور منوّر گردانيد: نور فضل و نور عدل؛ و از فضل، عقل و حلم و علم و سخاوت را آفريد؛ و از عقل، خوف و بيم؛ و از علم، رضا و خشنودى؛ و از حلم، مودّت؛ و از سخاوت، محبت آفريد.

پس جميع اين صفات را در طينت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و اهل بيت آن حضرت تخمير كرد، پس بعد از آن ارواح مؤمنان از امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را آفريد و بعد آفتاب و ماه و ستاره ها و شب و روز و روشنائى و ظلمت و ساير ملائكه را از نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آفريد، پس نور مقدس آن حضرت را در زير عرش هفتاد و سه هزار سال ساكن گردانيد، پس نور آن حضرت را هفتاد هزار سال در بهشت ساكن گردانيد، پس هفتاد هزار سال ديگر او را در

ص: 29

سدرة المنتهى ساكن گردانيد، پس نور آن حضرت را از آسمان به آسمان منتقل نمود تا به آسمان اول رسانيد، پس در آسمان اول ماند تا حق تعالى اراده نمود كه حضرت آدم را خلق كند، پس امر فرمود جبرئيل را تا نازل شود بسوى زمين و قبضه اى از خاك براى بدن آدم فراگيرد، شيطان لعين سبقت گرفت بسوى زمين و به زمين گفت: خدا مى خواهد از تو خلقى بيافريند و او را به آتش عذاب كند، و چون ملائكه بيايند بگو پناه مى برم به خدا از آنكه از من چيزى بگيريد كه آتش را در آن بهره اى باشد.

چون جبرئيل بيامد و زمين استعاذه كرد، جبرئيل برگشت و گفت: پروردگارا! زمين پناه گرفت به تو از من، پس آن را رحم كردم؛ و همچنين ميكائيل و اسرافيل هر يك آمدند و برگشتند، حق تعالى عزرائيل را فرستاد، چون زمين به خدا پناه برد عزرائيل گفت: من نيز پناه مى برم به خدا از آنكه فرمان او نبرم؛ پس قبضه اى از بالا و پائين و تمام روى زمين از سفيد و سياه و سرخ و نرم و درشت زمين گرفت، و به اين سبب اخلاق و رنگهاى فرزندان آدم مختلف شد.

پس حق تعالى وحى نمود كه: چرا تو آن را رحم نكردى چنانكه آنها رحم كردند؟

گفت: فرمانبردارى تو بهتر بود از رحم كردن بر آن.

پس حق تعالى وحى نمود كه: مى خواهم از اين خاك خلقى بيافرينم كه پيغمبران و شايستگان و اشقيا و بدكاران در ميانشان باشند و تو را قبض كنندۀ ارواح همه گردانيدم؛ و امر كرد جبرئيل را كه بياورد آن قبضۀ سفيد نورانى را كه طينت مقدس پيغمبر آخر الزمان و اصل همۀ مخلوقات بود، پس جبرئيل با ملائكۀ كرّوبيان و ملائكۀ صافان و مسبّحان بيامدند به نزد موضع ضريح مقدس آن حضرت و آن قبضه را گرفتند و به آب تسنيم و آب تعظيم و آب تكريم و آب تكوين و آب رحمت و آب خوشنودى و آب عفو خمير كردند، پس سر آن حضرت را از هدايت و سينه اش را از شفقت و دستهايش را از سخاوت و دلش را از صبر و يقين و فرجش را از عفت و پاهايش را از شرف و نفسهايش را از بوى خوش آفريد، پس مخلوط نمود آن طينت را با طينت آدم، چون جسد آدم تمام شد به ملائكه وحى فرمود: من بشرى مى آفرينم از گل و چون او را درست كنم و روح در او بدمم همه به

ص: 30

سجده در آئيد نزد او؛ پس ملائكه جسد آدم را برگرفتند و بر در بهشت گذاشتند و منتظر فرمان حق تعالى بودند كه هرگاه مأمور گردند به سجود، سجده كنند، پس حق تعالى امر نمود روح آدم را كه داخل بدن او شود؛ روح مكان تنگى ديد و از داخل شدن امتناع نمود، حق تعالى امر كرد: به كراهت داخل شو و به كراهت بيرون بيا. چون روح به چشمها رسيد آدم جسد خود را مى ديد و صداى تسبيح ملائكه را مى شنيد؛ چون به دماغش رسيد عطسه اى كرد و خدا او را به سخن آورد و گفت «الحمد للّه» و آن اول كلمه اى بود كه آدم به آن تكلم نمود، حق تعالى به او وحى فرمود كه: رحمك اللّه اى آدم! براى رحمت تو را خلق كرده ام و رحمت خود را براى تو و فرزندان تو مقرر كرده ام هرگاه بگويند مثل آنچه تو گفتى؛ پس به اين سبب دعا كردن براى عطسه كننده سنّت شد، و هيچ چيز بر شيطان گرانتر نيست از دعا كردن براى عطسه كننده.

چون آدم نظر كرد بسوى بالا ديد بر عرش نوشته است «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» و اسماء اهل بيت آن حضرت را ديد كه بر عرش نوشته است، چون روح به ساقش رسيد قبل از آنكه به قدمهايش برسد خواست برخيزد، نتوانست، و به اين سبب خدا فرموده است خُلِقَ اَلْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ (1)يعنى: «آفريده شده است انسان از تعجيل كردن در امور» .

و از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: روح صد سال در سر آدم بود، و صد سال در سينه، صد سال در پشت، صد سال در رانها، صد سال در ساقها و صد سال در قدمهاى او بود؛ چون آدم درست ايستاد خدا امر كرد ملائكه را به سجود و اين بعد از ظهر روز جمعه بود، پس در سجده بودند تا وقت عصر، پس آدم از پشت خود صدائى شنيد كه تسبيح و تقديس الهى مانند صداى مرغان مى كرد، گفت: پروردگارا! اين چه صدا است؟

فرمود: اى آدم! اين تسبيح محمد عربى است كه بهترين اولين و آخرين است، پس سعادت براى كسى است كه او را متابعت و اطاعت كند و شقاوت براى كسى است كه

ص: 31

مخالفت او كند، پس بگير اى آدم عهد مرا و او را مسپار مگر به رحمهاى پاكيزه از زنان عفيفه و طيّبه و صلبهاى پاكيزه از مردان پاك.

آدم گفت: الها! به سبب اين مولود شرف و بها و حسن و وقار مرا زياد گردانيدى.

پس حق تعالى از طينت يك دندۀ آدم حوّا را آفريد و خواب را بر آدم مستولى گردانيد و چون بيدار شد حوّا را نزد بالين خود ديد، گفت: تو كيستى؟

گفت: منم حوّا، خدا مرا براى تو آفريده است.

آدم گفت: چه نيكو است خلقت تو.

حق تعالى وحى فرمود بسوى آدم كه: اين كنيز من است و تو بندۀ منى و شما را خلق كرده ام براى خانه اى كه نام آن بهشت است، پس مرا به پاكى ياد كنيد و حمد و سپاس من بگوئيد، اى آدم! خواستگارى كن حوّا را از من و مهرش را بده.

آدم گفت: مهر او چيست؟

فرمود: مهرش آن است كه ده مرتبه صلوات فرستى بر محمد و آل محمد.

پس آدم گفت: پروردگارا! پاداش تو بر اين نعمت آن است كه تو را سپاس و شكر كنم تا زنده ام. پس حوّا را تزويج نمود و قاضى خداوند عالميان بود و عقدكننده جبرئيل بود و گواهان ملائكۀ مقرّبين بودند، پس ملائكه در عقب آدم مى ايستادند، آدم عرض كرد: به چه سبب ملائكه در عقب من مى ايستند؟

حق تعالى فرمود: براى آنكه نظر كنند به نور محمد كه در صلب توست.

عرض كرد: پروردگارا! آن نور را از صلب در پيش روى من قرار ده تا ملائكه در مقابل روى من بايستند؛ پس ملائكه در مقابل او صف كشيده ايستادند، آدم از حق تعالى سؤال نمود آن نور در جائى ظاهر شود كه آدم نيز تواند ديد.

پس حق تعالى نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در انگشت شهادت او ظاهر گردانيد و نور على عليه السّلام را در انگشت ميانين و نور فاطمه عليها السّلام را در انگشت بعد از آن و نور حسن عليه السّلام را در انگشت كوچك و نور حسين عليه السّلام را در انگشت مهين، و پيوسته اين انوار از حضرت آدم ساطع بود مانند آفتاب، و آسمانها و زمين و عرش و كرسى و سراپرده هاى عظمت و جلال

ص: 32

همگى به آن انوار منوّر گرديده بودند و هرگاه آدم مى خواست با حوّا نزديكى كند او را امر مى فرمود وضو بسازد و خود را معطر و خوشبو گرداند و مى گفت: خدا اين نور را روزى تو خواهد كرد و آن امانت و ميثاق خداست؛ پس پيوسته آن نور با آدم بود تا آنكه حوّا به شيث عليه السّلام حامله شد، پس آن نور منتقل شد به جبين حوّا و ملائكه نزد حوّا مى آمدند و او را تهنيت مى گفتند، پس چون شيث متولد شد نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در جبين او مشتعل شد، پس جبرئيل پرده اى در ميان حوّا و او آويخت و از چشمها پنهان شد، چون به حدّ بلوغ رسيد آدم عليه السّلام او را طلبيد و گفت: اى فرزند! نزديك شد كه من از تو مفارقت نمايم، نزديك من بيا كه من عهد و پيمان از تو بگيرم چنانكه حق تعالى از من گرفت، پس آدم سر خود را بسوى آسمان بلند كرد و چون خدا مراد او را مى دانست امر كرد ملائكه را بازايستادند از تسبيح و تقديس و بالهاى خود را در هم پيچيدند و مشرف شدند ساكنان بهشت از غرفه هاى خود و ساكن شد صداى درهاى بهشت و جارى شدن نهرها و صداى برگهاى درختان و همگى گردن كشيدند براى شنيدن نداى آدم، و حق تعالى وحى كرد به او كه: اى آدم! بگو آنچه مى خواهى.

عرض كرد: اى خداوند هر نفس و روشنى بخش قمر و شمس! مرا آفريدى به هر نحو كه خواستى و به من سپردى آن نور مقدس را كه از آن تشريفها و كرامتها ديدم و آن نور منتقل شد به فرزندم شيث و مى خواهم عهد و پيمان بگيرم چنانكه بر من گرفتى و تو را گواه مى گيرم بر او.

پس ندا از جانب حق تعالى رسيد: اى آدم! بگير بر فرزند خود شيث عهد را و گواه بگير بر او جبرئيل و ميكائيل و جميع ملائكه را؛ پس حق تعالى امر كرد جبرئيل را كه به زمين فرود آمد با هفتاد هزار ملك و هر يك علم تسبيح در دست گرفته و جبرئيل حرير و قلمى در دست داشت كه به قدرت الهى آفريده شده بودند، پس رو كرد جبرئيل به آدم و گفت: اى آدم! حق تعالى تو را سلام مى رساند و مى فرمايد: بنويس براى فرزندت نامۀ عهد و پيمان خلافت و نبوّت را و گواه بگير بر او جبرئيل و ميكائيل و جميع ملائكه را.

آدم نامه را نوشت و جبرئيل بر او مهر زد و به شيث تسليم نمود و دو جامۀ سرخ بر او

ص: 33

پوشانيد از نور آفتاب روشنتر و از رنگ آسمان خوش آيندتر كه بريده و دوخته نشده بودند بلكه خداوند جليل فرمود: باشيد پس بهم رسيدند.

و پيوسته نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در جبين شيث لامع بود تا آنكه محاولۀ بيضا را تزويج نمود و جبرئيل آن حوريّه را به عقد شيث در آورد، و چون با وى نزديكى نمود حامله شد به «انوش» ، پس منادى ندا كرد او را كه: گوارا و مبارك باد تو را اى بيضا كه حق تعالى نور سيد پيغمبران و بهترين اولين و آخرين را به تو سپرد.

چون انوش متولد شد و به حدّ كمال رسيد شيث عهد و پيمان از او گرفت و نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از او منتقل شد به فرزندش قينان، و از او به مهلائيل، و از او به ادد، و از او به اخنوخ كه ادريس عليه السّلام است، و از ادريس منتقل شد به متوشلخ و عهد از او گرفت، پس منتقل شد بسوى لمك، پس بسوى حضرت نوح عليه السّلام، و از نوح به سام، و از او به ارفخشد، و از او به غابر، و از او به قالع، و از او به ارغو، و از او به شارغ، و از او به تاخور، و از او به تارخ، و از او به ابراهيم عليه السّلام، و از او به اسماعيل، و از او به قيدار، و از او به هميسع، و از او بسوى نبت، و از او به يشحب، و از او به ادد، و از او به عدنان، و از او به معد، و از او به نزار، و از او به مضر، و از او به الياس، و از او به مدركه، و از او به خزيمه، و از او به كنانه، و از او به قصى، و از او بسوى لوى، و از او بسوى غالب، و از او بسوى فهر، و از او بسوى عبد مناف، و از او به هاشم كه او را «عمرو العلا» مى گفتند، و نور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در روى او ساطع بود به حدّى كه چون داخل مسجد الحرام مى شد كعبه از نور او روشن مى شد، و پيوسته از روى انورش روشنائى بسوى آسمان بلند مى شد.

و چون از مادرش «عاتكه» متولد شد دو گيسو داشت مانند گيسوهاى اسماعيل كه نور آنها بسوى آسمان ساطع بود، پس اهل مكه از مشاهدۀ اين حال تعجب كردند و قبايل عرب از هر جانب بسوى مكه آمدند و كاهنان به حركت در آمدند و بتها به فضيلت پيغمبر مختار گويا شدند؛ و هاشم به هر سنگ و كلوخى كه مى گذشت به قدرت الهى به سخن مى آمدند و او را ندا مى كردند: بشارت باد تو را اى هاشم كه به اين زودى از ذرّيّۀ تو فرزندى ظاهر خواهد شد كه گرامى ترين خلق باشد نزد خدا و شريفترين عالميان باشد

ص: 34

-يعنى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه خاتم پيغمبران است-؛ و چون هاشم در تاريكى مى گذشت، روشنى او هر طرف را روشن مى كرد.

پس چون هنگام وفات عبد مناف شد عهد و پيمان از هاشم گرفت كه نور آن حضرت را نسپارد مگر به رحمهاى پاكيزه از زنان مسلمۀ صالحۀ نجيبه، هاشم قبول عهد نمود.

و پادشاهان همه آرزو مى كردند كه دختر خود را به او دهند و مالهاى بسيار براى او مى فرستادند تا شايد به مواصلت ايشان راضى شود؛ و هر روز بسوى كعبه مى آمد و هفت شوط طواف مى كرد و به پرده هاى كعبه مى چسبيد و هركه به نزد او مى آمد او را گرامى مى داشت؛ عريان را كسوت مى بخشيد، گرسنه را طعام مى خورانيد، حاجتمند را به حاجت مى رسانيد، قرض صاحبان قرض را ادا مى نمود، هركه مبتلا به ديه مى شد به نيابت او ادا مى كرد، هرگز در خانه اش به روى صادر و وارد بسته نمى شد، هرگاه وليمه يا اطعامى مى كرد آن قدر نعمت مى كشيد كه زيادتى آن را براى مرغان و وحشيان مى بردند، وصيت كرم او به آفاق جهان رسيد و پادشاهى اهل مكه بر او مسلّم گرديد و كليدهاى كعبه و آب دادن حاجيان از چاه زمزم و حجابت كعبه و مهماندارى حاجيان و ساير امور مكه به او رسيد؛ علم نزار، كمان اسماعيل، پيراهن ابراهيم، نعلين شيث و انگشترى نوح را به ميراث گرفت، حاجيان را گرامى مى داشت و رفع حوائج ايشان مى نمود.

و چون هلال ذيحجه طالع مى شد امر مى كرد مردم را جمع شوند نزد كعبه پس خطبه مى خواند و مى گفت: اى گروه مردم! بدرستى كه شما امان يافتگان خدا و همسايگان خانۀ اوئيد، و در اين موسم زيارت كنندگان خانۀ خدا مى آيند و ايشان ميهمانان خدايند و ميهمان سزاوارتر است به گرامى داشتن از ديگران، و حق تعالى شما را مخصوص گردانيده است به اين كرامت و بزودى حاجيان مى آيند بسوى شما ژوليده مو و گردآلوده از هر درۀ عميقى و قصد شما مى نمايند از هر مكان دورى، پس ايشان را ميهمانى و حمايت كنيد و گرامى داريد تا خدا شما را گرامى دارد.

و به نصيحت او اكابر قريش مالهاى عظيم براى اين امر جسيم بيرون مى آوردند؛ و هاشم حوضهاى پوست نصب مى كرد و از آب زمزم پر مى كرد براى آشاميدن حاجيان،

ص: 35

و از روز هفتم شروع مى كرد به ضيافت ايشان و طعام به جهت ايشان نقل مى نمود بسوى منى و عرفات، و سالى در مكه قحطى بهم رسيد و نداشتند چيزى كه ضيافت حاجيان بكنند، هاشم شترى چند داشت به شام فرستاد و فروخت و قيمت آنها را همگى صرف حاجيان كرد و قوت يك شب براى خود نگاه نداشت، و به اين سبب صيت كرمش به اطراف جهان دويد و آوازۀ همّتش به تمام عالم رسيد، و چون خبر او به نجاشى پادشاه حبشه و قيصر پادشاه روم رسيد نامه ها نوشتند و هديه ها براى او فرستادند و استدعا نمودند كه دختر از ايشان بگيرد شايد نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به ايشان منتقل گردد، زيرا كه كاهنان و رهبانان و علماى ايشان خبر داده بودند كه اين نور كه در جبين هاشم است نور آن حضرت است.

هاشم قبول نكرد و دخترى از نجباى قوم خود خواست و از او فرزندان ذكور و اناث بهم رسانيد؛ فرزندان ذكور: اسد، مضر، عمرو، صيفى؛ و اما اناث: صعصعه، رقيه، خلاده و شعثا بودند؛ و باز نور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در جبين او بود و از اين بسيار متألم بود، پس شبى از شبها دور خانۀ كعبه طواف مى كرد و به تضرع و ابتهال از ايزد متعال سؤال نمود كه او را بزودى فرزندى كرامت كند كه نور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در او بوده باشد، در اين حال او را خواب ربود و در خواب صداى هاتفى را شنيد كه او را ندا كرد كه: بر تو باد به سلمى دختر عمرو كه او طاهره و مطهّره و پاكدامان است از گناهان پس مهر گران بده و او را خواستگارى نما كه مانند او را از زنان نخواهى يافت و از او فرزندى تو را روزى خواهد شد كه سيد پيغمبران از او بهم خواهد رسيد.

پس هاشم ترسان بيدار شد و فرزندان عم و برادر خود مطّلب را جمع كرد و خواب خود را به ايشان نقل كرد.

برادرش مطّلب گفت: اى برادر! اين زن كه نام بردى از قبيلۀ بنى نجّار است و در ميان قوم خود مشهور و معروف است به نجابت و عفّت و كمال و حسن و طراوت و جمال، و قبيلۀ او اهل كرم و ضيافت و عفتند و ليكن تو از ايشان در شرافت و نسب افضلى و جميع پادشاهان آرزوى مواصلت تو دارند، اگر البته به اين امر عازمى رخصت فرما تا ما برويم

ص: 36

و براى تو خطبه كنيم.

هاشم گفت: حاجت برآورده نمى شود مگر به سعى صاحبش، من خود مى خواهم به تجارت شام بروم و آن كريمه را در عرض راه خواستگارى نمايم.

پس تهيۀ سفر خود ساز كرد با برادر خود مطّلب و پسران عمّ خود متوجه مدينۀ طيبه شدند كه قبيلۀ بنى نجّار در آنجا مى بودند، چون داخل مدينه شدند نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه از جبين هاشم ساطع بود تمام مدينه را روشن كرد و در جميع خانه هاى ايشان پرتو افكند، اهل مدينه جمله بسوى ايشان آمدند و پرسيدند: شما كيستيد كه هرگز از شما نيكوتر نديده بوديم در حسن و جمال خصوصا صاحب اين نور لامع كه خورشيد جمال او جهان را روشن كرده است؟

مطّلب گفت: مائيم اهل خانۀ خدا و ساكنان حرم حق تعالى، مائيم فرزندان لوى بن غالب و اين برادر من است هاشم بن عبد مناف، و از براى خواستگارى بسوى شما آمده ايم و مى دانيد كه اين برادر مرا تمام پادشاهان اطراف استدعاى مواصلت نمودند و ابا كرد و خود رغبت نمود كه سلمى را از شما طلب نمايد.

پدر سلمى در ميان آن گروه بود پس مبادرت نمود به جواب او و گفت: شمائيد ارباب عزت و فخر و شرف و سخاوت و فتوّت و جود و كرم، آن كريمه كه شما خطبۀ او مى نمائيد دختر من است و او مالكۀ اختيار خود است و ديروز با زنان اكابر قبيله به سوق بنى قينقاع رفته است اگر در اينجا توقف مى نمائيد مشمول عنايت و كرامت ما خواهيد بود و اگر به آن سوق تشريف مى بريد مختاريد، اكنون بگوئيد كدام يك از شما خواستگارى او مى نمائيد؟

گفتند: صاحب اين نور ساطع و شعاع لامع، چراغ بيت اللّه الحرام و مصباح ظلام، صاحب جود و اكرام هاشم بن عبد مناف.

پدر سلمى گفت: به به، به اين نسبت بلند پايه شديم و سر بر اوج رفعت كشيديم و رغبت ما به او زياده است از رغبت او به ما، ليكن چون او مالكۀ اختيار خود است با شما مى رويم بسوى او، اكنون فرود آئيد اى بهترين زوّار و فخر قبيلۀ نزار.

پس ايشان را با نهايت عزّت و مكرمت فرود آورد و به انواع ضيافتها و كرامتها ممتاز

ص: 37

گردانيد، شتران نحر كرد و خوانهاى بسيار كشيد؛ جميع اهل مدينه و قبيلۀ اوس و خزرج براى مشاهدۀ نور جمال هاشم بيرون آمدند، و علماى يهود را چون نظر بر آن نور افتاد جهان در ديدۀ ايشان تيره شد چون در تورات خوانده بودند كه اين نور از علامات پيغمبر آخر الزمان است، از مشاهدۀ اين حال ملول و گريان شدند، و عوام ايشان سبب گريان شدن آنها را جويا شدند، گفتند: اين علامت كسى است كه بزودى ظاهر شود و خونها بريزد و ملائكه در جنگ او را مدد كنند، در كتابهاى شما نام او «ماحى» است و اين نور اوست كه ظاهر شده است، پس ساير يهود از استماع اين خبر گريان شدند و جمله كينۀ هاشم را به دل گرفتند و آن روز عزم بر اطفاء نور آن حضرت نمودند.

چون روز ديگر صبح طالع شد هاشم اصحاب خود را امر نمود كه جامه هاى فاخر پوشيدند و خودها بر سر گذاشتند و زره ها در بر كردند و علم نزار را بلند كردند و هاشم را در ميان گرفتند مانند ماه در ميان ستارگان، غلامان در پيش و اتباع و حشم در عقب روان گرديدند و با اين تهيه متوجه بازار بنى قينقاع شدند.

پدر سلمى و اكابر قوم او با جمعى از يهودان در خدمت ايشان روان شدند، چون نزديك آن بازار رسيدند مردم اهل شهرها و واديهاى نزديك و دور در آنجا حاضر بودند، همگى دست از كارهاى خود برداشته حيران نور جمال هاشم شده بودند و از هر طرف بسوى ايشان دويدند، سلمى نيز در ميان آن گروه ايستاده محو جمال هاشم گرديده بود ناگاه پدرش به نزد او آمد و گفت: بشارت مى دهم تو را به امرى كه مورث سرور و شادى و فخر و عزّت ابدى است براى تو.

سلمى گفت: آن بشارت چيست؟

گفت: اى سلمى! اين آفتاب اوج عزّت و ماه برج كرامت و رفعت كه مى بينى به خواستگارى تو آمده است و در اطراف جهان به كرم و سخاوت و عفّت و كفاف معروف است.

سلمى از غايت حيا رو از پدر گردانيد، پدرش از فحاوى كلام او رضا و خشنودى فهميد، پس هاشم در كنارى خيمۀ حرير سرخ برپا كرد و سراپرده ها بر دور آن زدند

ص: 38

و چون در خيمۀ خود قرار گرفت اهل سوق از هر سو به نزد ايشان جمع شدند و تفحّص احوال ايشان مى كردند، بعد از اطلاع از حقيقت حال نائرۀ حسد در كانون سينۀ ايشان مشتعل شد، زيرا سلمى در حسن و جمال و عفّت و ادب و حسن خلق و كمال نادرۀ زمان و يگانۀ دوران بود.

پس شيطان به صورت پير مردى متمثل شد و نزد سلمى آمد و گفت: من از اصحاب هاشمم و براى نصيحت و خيرخواهى تو آمده ام، اين مرد اگر چه در حسن و جمال آن مرتبه دارد كه ديدى و ليكن بسيار كم رغبت است به زنان و زنى را كه بسيار دوست دارد بيشتر از دو ماه نگاه نمى دارد، زنان بسيار خواسته و طلاق گفته است و او را در جنگها شجاعتى نيست و بسيار ترسان و جبان است.

سلمى گفت: اگر آنچه مى گوئى در حقّ او راست باشد اگر قلعه هاى خيبر را براى من پر از طلا و نقره كند در او رغبت ننمايم.

پس شيطان لعين اميدوار شد و به صورت شخصى ديگر از اصحاب هاشم متمثل شد و به نزد سلمى آمد و مانند آن افسانه ها بار ديگر بر او خواند.

باز به صورت ثالثى مصوّر شد و آن اكاذيب را اعاده نمود، پس چون پدر سلمى به نزد او آمد او را ملول و غمگين يافت، گفت: اى سلمى! چرا محزونى؟ امروز هنگام شادى و سرور توست كه عزّت و كرامت ابدى تو را ميسّر گرديده است.

سلمى گفت: اى پدر! مى خواهى مرا به شخصى تزويج كنى كه رغبت به زنان ندارد و طلاق بسيار مى گويد و ترسان است در جنگها؟

پدر سلمى چون اين سخن شنيد خنديد و گفت: و اللّه كه اين مرد به هيچ يك از اين صفات كه ذكر كردى متّصف نيست، به جود و كرم او مثل مى زنند، از بسيارى طعام كه به مهمانان خورانيده و وفور گوشت و استخوان كه براى ايشان شكسته او را هاشم ناميده اند و هرگز زنى را طلاق نگفته است و در شجاعت و بسالت مشهور آفاق است و در خوش خوئى و خوش زبانى نظير خود ندارد و البته آن كه اين سخن را به تو گفته است شيطان خواهد بود.

ص: 39

چون روز ديگر شد سلمى هاشم را ديد و از محبت آن نور كه در جبين مبين او بود بى تاب گرديد و رسولى نزد او فرستاد كه: فردا مرا خواستگارى كن و مهر هرچه از تو بطلبند مضايقه مكن كه من تو را مساعدت مى نمايم از مال خود، پس روز ديگر هاشم با اصحاب كبار خود به خيمۀ پدر سلمى آمدند و هاشم و مطّلب و پسران عمّ ايشان در صدر خيمه نشستند و جميع اهل مجلس از حيرت جمال هاشم نظر از وى برنمى داشتند، پس مطّلب به سخن درآمده گفت: اى اهل شرف و كرامت و فضل و نعمت! مائيم اهل بيت اللّه الحرام و صاحبان مشاعر عظام و بسوى ما مى شتابند طوايف انام و خود مى دانيد شرف و بزرگوارى ما را و بر شما ظاهر است نور باهر محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه حق تعالى او را مخصوص ما گردانيده است و مائيم فرزندان لوى بن غالب و آن نور از آدم فرود آمده است تا آنكه به پدر ما عبد مناف رسيده است و از او به برادرم هاشم منتقل گرديده و حق تعالى آن نعمت را بسوى شما فرستاد و آمده ايم براى او فرزند گرامى شما را خواستگارى كنيم.

عمرو (پدر سلمى) گفت: براى شما است تحيت و اكرام و اجابت و اعظام، ما قبول كرديم خطبۀ شما را و اجابت نموديم دعوت شما را و ليكن ناچار است عمل كردن به عادت قديم ما كه مهرى گران براى اين امر ذى شأن مقدّم داريد و اگر نه اين عادت قديم پيوسته در ميان ما بوده من اظهار اين نمى كردم.

مطّلب گفت: ما صد ناقۀ سياه چشم سرخ مو براى شما مى فرستيم.

پس شيطان كه از جملۀ حضّار مجلس بود گريست و نزد پدر سلمى آمد و گفت: مهر را زياد كن.

عمرو گفت: اى بزرگواران! قدر دختر ما نزد شما همين بود؟

مطّلب گفت: هزار مثقال طلا نيز مى دهم.

باز شيطان اشاره كرد بسوى عمرو كه: طلب كن زيادتى مهر را.

عمرو گفت: اى جوان! تقصير كردى در حق ما.

مطّلب گفت: يك خروار عنبر و ده جامۀ سفيد مصرى و ده جامۀ عراقى نيز اضافه كردم.

ص: 40

باز شيطان امر به زيادتى كرد، عمرو گفت: نزديك آمدى و احسان كردى باز كرامت فرما.

مطّلب گفت: پنج كنيز هم براى خدمت ايشان مى دهم.

باز شيطان اشاره كرد: بيشتر بطلب، عمرو گفت: اى جوان! آنچه مى دهى باز به شما برمى گردد.

مطّلب گفت: ده اوقيه مشك و پنج قدح كافور نيز اضافه كردم، آيا راضى شديد؟

باز شيطان خواست وسوسه كند، عمرو بانگ بر او زد و گفت: اى پير بد ضمير! دور شو كه مرا در اين مجلس خجلت دادى.

پس مطّلب او را زجر كرد و از خيمه بيرونش كردند و يهودان نيز با اندوه و مذلّت بيرون رفتند! سر كردۀ يهودان به پدر سلمى گفت: اين مرد پير حكيم ترين دانايان شام و عراق است چرا از تدبير او بيرون مى روى؟ و ما راضى نمى شويم كه دختر خود را به غريبى كه از بلاد ما نيست بدهى.

پس چهارصد نفر يهود كه حاضر بودند شمشيرها كشيدند و در برابر ايستادند و سادات حرم چهل نفر بودند، ايشان نيز شمشيرها كشيدند و مطّلب بر سر كردۀ يهود حمله آورد و هاشم بر شيطان ملعون حمله كرد، شيطان گريخت و هاشم بر او رسيد و او را گرفته بلند كرد و به زمين زد، چون نور رسالت بر او تابيد نعره اى زد و مانند باد تندى از زير دست او بيرون رفت و هاشم چون به جانب مطّلب نظر كرد ديد سركردۀ يهود را به دونيم كرده است و هاشم و اصحاب او بسيارى از يهود را كشتند، و چون خبر به مدينه رسيد مردان و زنان به آن طرف دويدند و چون هفتاد نفر از يهود كشته شدند رو به هزيمت نهادند و عداوت يهود نسبت به حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم محكمتر شد، پس هاشم گفت: ظاهر شد تأويل خواب من.

عمرو از آنها التماس نمود كه: دست از ايشان برداريد و شادى را به اندوه مبدّل مسازيد، پس هاشم به خيمۀ خود مراجعت و اسباب وليمه مهيّا نمود و جميع حاضران را اطعام كرد.

ص: 41

عمرو به نزد دختر آمد و گفت: شجاعت هاشم را مشاهده نمودى؟ اگر من از او التماس نمى كردم يكى از يهود را زنده نمى گذاشت.

سلمى گفت: اى پدر! آنچه خير مرا در آن مى دانى بكن و از ملامت لئيمان پروا مكن.

عمرو به نزد اهل حرم آمده گفت: اى بزرگواران! غم و كينه را از دلها بيرون كنيد، دختر من هديۀ شماست و از شما هيچ چيز توقع ندارم.

مطّلب گفت: آنچه گفته ايم با زيادتى مى دهيم؛ و رو كرد بسوى هاشم و گفت: اى برادر! به آنچه گفتم راضى شدى؟ گفت: بلى.

پس با يكديگر مصافحه كردند، عمرو زر بسيار و مشك و عنبر و كافور فراوان بر هاشم و مطّلب و ساير اصحاب ايشان نثار كرد و همگى بار كرده به مدينه مراجعت نمودند و در مدينه زفاف آن غرۀ عبد مناف با آن درۀ صدف كرامت و عفاف متحقق شد، و بعد از تحقق التيام و مشاهدۀ اخلاق پسنديدۀ آن بدر تمام سلمى آنچه از هاشم به علت مهر گرفته بود با اضعاف آن رد كرد، و در همان شب درّ شاهوار نطفۀ طيّبۀ عبد المطّلب در صدف رحم طاهرۀ سلمى منعقد شد و نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از جبين مكين سلمى ساطع گرديد و اهل يثرب همگى سلمى را براى آن كرامت عظمى تهنيت گفتند و از آن نور حسن و طراوت آن گوهر يگانه مضاعف گرديد و زنان مدينه به مشاهدۀ جمال او آمده از نور و ضياى او حيران مى شدند؛ به هر درخت و سنگ و كلوخى كه مى گذشت او را تحيت و سلام و تهنيت و اكرام مى گفتند، پيوسته از جانب راست خود ندائى مى شنيد كه «السّلام عليك يا خير البشر» .

و اين غرائب را به هاشم نقل مى كرد و از قوم اخفا مى نمود، تا آنكه شبى شنيد منادى او را ندا كرد كه: بشارت باد تو را كه خدا به تو ارزانى داشت فرزندى را كه بهترين اهل شهرها و صحراها است.

چون سلمى اين ندا را شنيد ديگر نگذاشت هاشم به او نزديكى كند، هاشم چند روزى بعد از آن در مدينه ماند و وداع كرد سلمى را و گفت: اى سلمى! به تو سپردم امانتى را كه حق تعالى به آدم سپرد و آدم به شيث سپرد و پيوسته اكابر دين اين نور مبين را به يكديگر سپرده اند تا آنكه به ما رسيد و كرامت ما به سبب آن مضاعف گرديد و اكنون آن نور را به امر

ص: 42

الهى به تو سپردم و از تو عهد و پيمان مى گيرم كه آن را حراست و محافظت نمائى، و اگر در غيبت من آن فرزند به ظهور آيد بايد كه نزد تو از ديده گرامى تر و از جان و زندگانى عزيزتر باشد، و اگر توانى چنان كن كه ديده اى بر او نيفتد كه حاسدان و دشمنان او بسيارند خصوصا يهودان كه عداوت ايشان در اول امر بر تو ظاهر شد و اگر از اين سفر برنگردم و خبر وفات من به تو رسد بايد در محافظت و كرامت او تقصير ننمائى، چون به سنّ شباب رسد او را به حرم خدا برگردانى و او را از عموهايش دور نگردانى كه حرم خدا خانۀ عزّت و نصرت ماست.

سلمى گفت: سخنان تو را شنيدم و به جان قبول كردم و دلم را از ذكر مفارقت خود به درد آوردى و از حق تعالى سؤال مى نمايم كه تو را بزودى به من برگرداند.

پس هاشم با برادر خود و ساير اقارب بيرون آمد، هاشم رو بسوى ايشان كرد و گفت:

اى برادران و خويشان! مرگ راهى است كه هيچ كسى را از آن چاره نيست و من از شما غايب مى شوم و نمى دانم كه بسوى شما برمى گردم يا نه و شما را وصيت مى كنم كه با يكديگر متفق باشيد و از هم جدا مشويد كه مورث مذلت و خوارى شما مى گردد نزد پادشاهان و غير ايشان و دشمنان در عزّت و دولت شما طمع مى كنند؛ برادرم مطّلب را خليفۀ خود مى كنم بر شما زيرا كه او عزيزترين خلق است نزد من، اگر وصيت مرا بشنويد و او را پيشواى خود دانيد و كليدهاى كعبه و سقايت زمزم و علم جدّ ما نزار و آنچه از كرامتهاى پيغمبران به ما رسيده است به او تسليم نمائيد فيروز و سعادتمند مى گرديد؛ و ديگر وصيت مى كنم شما را در حقّ فرزندى كه در رحم سلمى است كه او را شأنى عظيم و رتبه اى بزرگ خواهد بود، پس در هيچ باب مخالف قول من مكنيد.

گفتند: شنيديم گفتار تو را و اطاعت كرديم فرمودۀ تو را و ليكن دلهاى ما را به وصيت خود شكستى.

پس هاشم به جانب شام متوجه شد، چون به مقصد رسيد و متاع خود را فروخت و امتعۀ مناسب خريد و تحفه ها و هديه ها براى سلمى تحصيل كرد و خواست كه متوجه جانب مدينه سفر كند او را عارضه اى روى داد و از رفيقان بازماند و روز ديگر مرضش

ص: 43

سنگين شد پس به رفقا و غلامان و خدمتكاران خود گفت: علامت مرگ در خود مشاهده مى نمايم و گويا مرا از اين درد رهائى نيست، برگرديد بسوى مكه و چون به مدينه برسيد سلام مرا به سلمى برسانيد و او را تعزيه بگوئيد و در باب فرزندم به او وصيت نمائيد كه من غمى به غير از آن فرزند ارجمند ندارم؛ پس بعد از دو روز كه آثار موت بر او ظاهر گرديد و عساكر ارتحال نزد او متواتر رسيد فرمود: مرا بنشانيد، و دوات و كاغذى طلبيد، بعد از ذكر نام مقدس جناب ايزدى نوشت كه:

اين نامه اى است كه بندۀ ذليلى نوشته است در وقتى كه فرمان مولاى او به او رسيده بود كه بار بندد از نشئۀ فانى دنيا به سوى نشئۀ باقى عقبى. امّا بعد، اين نامه را در هنگامى نوشتم كه جان در كشاكش مرگ بود و هيچ كس را از مرگ گريزى نيست، اموال خود را بسوى شما فرستادم كه در ميان خود بالسويّه قسمت كنيد، و آن كريمه را كه از شما دور است و نور شما با اوست و عزّت شما نزد اوست يعنى سلمى فراموش مكنيد، وصيت مى كنم شما را به احترام فرزند او و رعايت حقّ او، فرزندان مرا سلام برسانيد، پيام و سلام مرا به سلمى برسانيد و بگوئيد: آه آه كه من از قرب و وصال او سير نشدم و به ديدار فرزند دلبند خود بهره مند نشدم، و سلام و رحمت خدا بر شما باد تا روز قيامت.

پس نامه را پيچيد و به مهر خود مزيّن كرد و به ايشان سپرد و گفت: مرا بخوابانيد، چون خوابيد نظر به سوى آسمان افكند و گفت: مدارا كن اى رسول خداوند من به حقّ نور مصطفى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه من حامل آن بودم؛ چون اين را گفت به آسانى به عالم بقا رحلت نمود گويا چراغى بود خاموش شد.

پس آن جناب را تجهيز و تغسيل و تكفين نمودند و در غرۀ شام آن معدن كرم و انعام را دفن كردند و بسوى مكه روان شدند، چون به مدينه رسيدند صدا به نالۀ وا هاشما! بلند كردند، از استماع اين صداى وحشت افزا زنان و مردان مدينه از خانه ها بيرون دويدند.

سلمى و پدر او و خويشان او جامه چاك كردند، سلمى فرياد برآورد: وا هاشما! كرم و عزّت از موت تو مردند، كه خواهد بود بعد از تو براى فرزندى كه او را نديده اى و ميوۀ او را نچيده اى؟

ص: 44

پس سلمى شمشير هاشم را كشيده شتران و اسبان او را پى كرد و قيمت همه را از مال خود تسليم كرد و به وصىّ هاشم گفت: مطّلب را از من دعا برسان و بگو كه من بر عهد برادر تو هستم و مردان بعد از او بر من حرامند.

چون غلامان و اموال هاشم به مكه رسيدند زنان مكه موها پريشان كرده گريبانها دريدند، آسمان و زمين بر ايشان گريستند؛ چون وصيتنامۀ آن جناب را گشودند مصيبت ايشان تازه شد و به وصيت او مطّلب را رئيس و پيشواى خود گردانيدند، و علم اكرم نزار و كليدهاى كعبه و سقايت زمزم و رفادۀ حاجيان حرم و كمان اسماعيل و نعلين شيث و پيراهن ابراهيم و انگشتر نوح و ساير مكارم انبياء كه در دست ايشان بود همه را به مطّلب تسليم نمودند.

چون هنگام وضع حمل سلمى شد المى كه زنان را مى باشد به او نرسيد، ناگاه صداى هاتفى را شنيد كه گفت: اى زينت زنان بنى نجّار! پرده ها بر فرزندت بياويز و از ديدۀ نظارگيان مستور دار كه اهل جميع اقطار از او سعادتمند گردند.

چون سلمى صداى منادى را شنيد درها را بست و پرده ها را آويخت و كسى را از حال خود مطّلع ننمود، پس ناگاه ديد كه حجابى از نور بر او زده شد از زمين تا آسمان تا شياطين نزديك او نيايند، پس شيبة الحمد متولد شد و نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از او ساطع گرديد، در ساعت خنديد و تبسّم نمود، چون او را در بر گرفت موى سفيدى در سر او ديد و به اين سبب او را شيبة الحمد نام كردند.

سلمى ولادت خود را پنهان كرد تا يك ماه كسى بر ولادت او مطّلع نشد، بعد از يك ماه كه قوابل و زنان اقارب او مطّلع شدند و به تهنيت او آمدند، از غرائب احوال آن مولود متعجب شدند؛ چون دوماهه شد به راه افتاد! و يهودان كه او را مى ديدند از اندوه و كينۀ او بى تاب مى شدند چون مى دانستند كه آن نورى كه از او ساطع است نور پيغمبرى است كه ايشان را خواهد كشت و دين ايشان را بر طرف خواهد كرد؛ چون هفت سال از عمر شريفش گذشت جوانى شد در نهايت قوت و شدت و صولت، بارهاى گران را برمى داشت و اطفال را به دست بلند كرده به زمين مى زد.

ص: 45

پس مردى از قبيلۀ بنى الحارث براى حاجتى داخل مدينه شد ناگاه نظرش بر طفلى افتاد كه مانند ماه پاره اى نور از او ساطع است و با جمعى از كودكان بازى مى كند، نزد ايشان ايستاد و محو حسن و جمال او گرديده گفت: زهى سعادتمند كسى كه تو در ديار او باشى.

او بازى مى كرد و گفت: منم فرزند زمزم و صفا و پسر هاشم و همين بس است براى شرف من.

آن مرد نزديك آمده گفت: اى جوان چه نام دارى؟

گفت: منم شيبه پسر هاشم بن عبد مناف، پدرم مرد و عموهاى من جفا كردند با من، با مادر و خالوهاى خود در اين غربت مانده ام، تو از كجا آمده اى اى عم؟

گفت: از مكه آمده ام.

شيبه گفت: چون به سلامت به مكه برگردى و فرزندان عبد مناف را ببينى سلام من به ايشان برسان و بگو: رسالتى دارم بسوى شما از طفل يتيمى كه پدرش مرده و عموهايش به او جفا كردند، اى فرزندان عبد مناف! زود فراموش كرديد وصيتهاى هاشم را و ضايع كرديد نسل او را، هر نسيم كه از سوى مكه مى وزد شميم شما را از او مى شنوم و در آرزوى مواصلت شما شبها به روز مى آورم.

آن مرد از استماع اين رسالت گريان شده به سرعت تمام به جانب مكه روان شد، چون به مجلس اولاد عبد مناف درآمد بعد از تحيت و سلام گفت: اى اكابر و اشراف و اى فرزندان عبد مناف! از عزّت خود غافل شده ايد و چراغ هدايت خود را در خانۀ ديگران افروخته ايد، پس پيام عبد المطّلب (شيبه) را به ايشان رسانيده ايشان گفتند: ما ندانستيم كه او به اين مرتبه رسيده است.

آن رسول گفت: بخدا سوگند مى خورم كه فصحاء در جنب فصاحت او لالند و عقلاء در مكالمۀ او عاجز، خورشيد اوج حسن و جمال است و نور ديدۀ اهل فضل و كمال.

پس مطّلب در همان مجلس مركب طلبيده سوار شد و تنها عنان عزيمت به صوب مدينه معطوف گردانيد و به سرعت تمام خود را به مدينه رسانيد.

ص: 46

چون داخل مدينه شد شيبة الحمد را ديد كه با كودكان بازى مى كند او را به نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شناخت و ديد سنگى عظيم برداشته است و مى گويد: منم پسر هاشم كه مشهور است به عظايم.

چون مطّلب اين سخن را شنيد ناقه را خوابانيد و گفت: نزديك من بيا اى يادگار برادر من.

پس شيبه بسوى او دويد و گفت: كيستى تو كه دلم بسوى تو مايل گرديد؟ گمان مى برم از اعمام من باشى.

گفت: منم مطّلب عموى تو؛ و او را در بر گرفته مى بوسيد و مى گريست پس گفت: اى پسر برادر من! مى خواهى تو را ببرم به شهر پدر و عموهايت كه خانۀ عزّت توست؟

گفت: بلى مى خواهم.

پس مطّلب سوار شد و شيبه را با خود سوار كرد و بسوى مكه روان شد.

شيبه گفت: اى عمّ من! به سرعت برو كه مى ترسم خويشان مادرم مطّلع شوند و شجاعان قبيلۀ اوس و خزرج با ايشان موافقت كنند و نگذارند مرا بيرون برى.

مطّلب گفت: اى فرزند برادر! غم مخور حق تعالى كفايت شرّ ايشان مى نمايد.

چون يهودان مطّلع شدند كه شيبه با عمّ خود مطّلب تنها روانۀ مكه شده اند طمع كردند در قتل ايشان، يكى از رؤساى يهود كه او را «دحيه» مى گفتند پسرى داشت «لاطيه» نام، روزى بيرون آمد با اطفال بازى كند شيبه با استخوان شترى بر سر او زد و سرش را شكست و گفت: اى پسر يهوديه! اجلت نزديك شده است و بزودى خانه هاى شما خراب خواهند شد. چون اين خبر به پدر او رسيد به غايت خشمناك شد و اين كينه علاوۀ كينۀ قديم ايشان شد.

پس چون اين خبر را شنيد ندا كرد در ميان قوم خود كه: اى گروه يهودان! آن پسر كه از او مى ترسيديد با عمّ خود تنها رفته است پس او را دريابيد و هلاك كنيد و از شرّ او ايمن گرديد! پس هفتاد نفر از يهود اسلحه بر خود راست كرده از عقب ايشان روان شدند، پس در شب چون صداى سم ستوران ايشان به گوش مطّلب رسيد گفت: اى پسر برادر! به ما

ص: 47

رسيدند آنها كه از ايشان حذر مى كرديم.

شيبه گفت: اى عم! راه را بگردان.

مطّلب گفت: نور جبين تو راهنماى آن گمراهان خواهد بود و به هر سو رويم به ما خواهند رسيد.

شيبه گفت: روى مرا بپوشان شايد كه آن نور مخفى گردد.

پس مطّلب جامه را سه تا كرده بر روى شيبه افكند، آن نور باز ساطع بود و تفاوتى نكرد، گفت: اى فرزند! اين نور جمال تو خدائى است به گل نمى توان اندود كرد و كسى آن را خاموش نمى تواند نمود، تو را شأنى بزرگ و منزلتى و قدرى عظيم نزد حق تعالى هست و آن خداوندى كه آن را به تو عطا كرده هر محذور را از تو دفع خواهد كرد.

چون يهودان به ايشان رسيدند شيبه گفت: اى عم! مرا فرود آور تا قدرت الهى را به تو بنمايم؛ چون به زمين رسيد بر روى خاك به سجده افتاد و رو بر خاك ماليد و عرض كرد:

اى پروردگار نور و ظلمت و گردانندۀ هفت فلك با رفعت و قسمت كنندۀ روزيهاى هر امّت! سؤال مى كنم از تو بحقّ شفيع روز جزا و نور بزرگوارى كه سپرده اى به ما كه رد نمائى از ما مكر دشمنان ما را.

هنوز دعاى او تمام نشده بود كه خيل يهود رسيده در برابر ايشان صف كشيدند و به قدرت الهى مهابتى عظيم از شيبه و عمّ او بر آنها مستولى شد و از روى تملّق و مدارا گفتند:

اى بزرگواران نيكو كردار! ما به قصد ضرر شما نيامده ايم و ليكن مى خواهيم شيبه را بسوى مادرش برگردانيم كه چراغ شهر ما و مايۀ بركت و نعمت ماست!

شيبه گفت: از شما به غير كينه و مكر نمى بينم و چون قدرت الهى بر شما ظاهر شده است اين سخن مى گوئيد.

پس يهودان خائف و مخذول برگشتند، چون قدرى راه رفتند «لاطيه» پسر دحيه به آنها گفت: مگر نمى دانيد كه اين گروه معدن سحرند و ما را جادو كردند، بيائيد تا پياده برگرديم و ايشان را دفع كنيم؛ پس شمشيرها كشيده به جانب آن دو بزرگوار برگرديدند و چون به نزديك ايشان رسيدند مطّلب گفت: اكنون مطلب شما ظاهر شد و جهاد با شما

ص: 48

واجب گرديد، پس كمان خود را گرفت و به چند تير چند جوان آنها را به جهنم فرستاد كه همگى به يك دفعه حمله كردند؛ مطّلب نام خدا را برده با ايشان جنگ مى كرد و شيبه مى گريست و تضرع به درگاه قادر ذو الجلال مى كرد، ناگاه از دور غبارى پيدا شد و صيحۀ اسبان و قعقعۀ سلاح شجاعان به گوش ايشان رسيد، چون نزديك شدند مطّلب ديد سلمى با پدر خود و چهار صد نفر از شجاعان اوس و خزرج به طلب شيبه آمده اند، چون سلمى يهودان را با مطّلب در جنگ ديد بانگ زد بر آنها كه: واى بر شما اين چه كردار است؟

لاطيه رو به هزيمت نهاد، مطّلب گفت: به كجا مى روى اى دشمن خدا؟ و با شمشير او را به دونيم كرد، شجاعان اوس و خزرج در ميان يهودان افتاده تمام را كشتند پس به مطّلب رو آوردند و مطّلب شمشير برهنه در دست داشت، سلمى بر فرزند خود ترسيد و قبيلۀ خود را از قتال منع كرد و خطاب نمود به مطّلب كه: تو كيستى كه مى خواهى فرزند شير را از مادر خود جدا كنى؟

مطّلب گفت: من آنم كه مى خواهم شرف او را بر شرف و عزّت او را بر عزّت بيفزايم و بر او مهربانترم از شما و اميدوارم كه حق تعالى او را صاحب حرم و پيشواى امم گرداند و منم عموى او مطّلب.

سلمى گفت: مرحبا خوش آمدى، چرا از من رخصت نطلبيدى در بردن فرزند من؟ من شرط كرده ام با پدر او كه چون فرزندى بهم رسد از خود جدا نكنم؛ پس رو به شيبه كرد و گفت: اى فرزند گرامى! اختيار با توست، اگر مى خواهى با عمّ خود برو و اگر مى خواهى با من برگرد.

شيبه چون سخن مادر خود را شنيد سر به زير افكند و قطرات اشك فرو ريخت و گفت: اى مادر مهربان! از مخالفت تو ترسانم و مجاورت خانۀ خدا را خواهانم، اگر رخصت مى فرمائى مى روم وگرنه برمى گردم.

پس سلمى گريست و گفت: خواهش تو را بر خواهش خود اختيار كردم و به ضرورت درد مفارقت تو را بر خود گذاشتم پس مرا فراموش مكن و خبرهاى خود را از من بازمگير ؛ او را در بر گرفته وداع نمود، به مطّلب گفت: اى پسر عبد مناف! امانتى كه برادرت به

ص: 49

من سپرده بود بسوى تو تسليم كردم پس او را محافظت نما، چون هنگام تزويج او شود زنى كه مناسب او باشد در عزّت و نجابت و شرف تحصيل كن.

مطّلب گفت: اى كريمۀ بزرگوار! كرم كردى و احسان نمودى، تا زنده ايم حقّ تو را فراموش نخواهيم كرد.

پس مطّلب شيبه را رديف خود سوار نموده بسوى مكه متوجه شدند؛ چون آفتاب جمال شيبه از درهاى مكه طالع شد پرتو نورش بر كوههاى مكه و كعبه تابيد و آن روشنى موجب حيرت اهل مكه گرديد و از خانه ها بيرون شتافتند، چون مطّلب را ديدند پرسيدند: اين كيست كه با خود آورده اى؟

براى مصلحت گفت: بندۀ من است، پس به اين سبب شيبه را «عبد المطّلب» ناميدند، او را به خانه آورد و مدتى امر او را مخفى داشت و مردم از نور او تعجب مى نمودند و نمى دانستند كه جدّ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خواهد بود، پس امر او در ميان قريش عظيم شد و در هر امر از او بركت مى يافتند و در هر مصيبت و بليّه به او پناه مى بردند و در هر قحط و شدت متوسل به نور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى شدند و حق تعالى دفع آن شدائد از آنها مى نمود و معجزات باهرات از آن نور ظاهر مى گرديد (1).

ص: 50

در فضيلت عبد المطّلب عليه السّلام احاديث بسيار وارد شده است، چنانكه در حديث صحيح از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: عبد المطّلب محشور خواهد شد در روز قيامت امّت تنها چون در ايمان در ميان قوم خود تنها بود و بر او خواهد بود سيماى پيغمبران و مهابت پادشاهان (1).

و در حديث صحيح و معتبر ديگر فرمود: عبد المطّلب اول كسى بود كه قائل شد به بدا و مبعوث خواهد شد در قيامت با حسن پادشاهان و سيماى پيغمبران. پس فرمود: روزى عبد المطّلب حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را پى شتران خود فرستاد و دير برگشت پس مضطرب شد و به هر درّه اى از پى او فرستاد و چنگ در حلقۀ كعبه زد و تضرع نمود به درگاه خدا و فرياد كرد: اى پروردگار من! آيا آل خود را كه وعده داده اى او را بر دين ها غالب گردانى هلاك خواهى كرد؟ اگر چنين كنى پس امر ديگر تو را در باب او سانح گرديده است.

و چون آن حضرت را ديد او را در بر گرفته بوسيد و گفت: اى فرزند! ديگر تو را دنبال كارى نمى فرستم مى ترسم كه دشمنان تو را هلاك كنند (2).

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: يا على! عبد المطّلب در جاهليت پنج سنّت مقرر نمود و حق تعالى آنها را در اسلام جارى گردانيد:

اول-زنان پدران را بر فرزندان حرام كرد پس حق تعالى در قرآن فرستاد وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ اَلنِّساءِ (3).

دوم-گنجى يافت خمس آن را در راه خدا داد، و حق تعالى فرستاد كه وَ اِعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ (4).

سوم-چون چاه زمزم را حفر نمود آن را سقايت حاج نمود، و خدا فرستاد أَ جَعَلْتُمْ

ص: 52

سِقايَةَ اَلْحاجِّ (1) .

چهارم-در ديۀ كشتن آدمى صد شتر مقرر كرد، و خدا اين حكم را فرستاد.

پنجم-طواف نزد قريش عددى نداشت، پس عبد المطّلب هفت شوط مقرر كرد، و حق تعالى چنين مقرر فرمود.

يا على! عبد المطّلب به ازلام (2)قمار نمى كرد، و بت را عبادت نمى كرد، و حيوانى كه به نام بت براى او مى كشتند نمى خورد و مى گفت: بر دين پدرم ابراهيم باقيم (3).

و در حديث معتبر ديگر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: جبرئيل بر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل شده عرض كرد: خدا تو را سلام مى رساند و مى فرمايد: حرام كردم آتش را بر پشتى كه از او فرود آمده اى يعنى عبد اللّه و شكمى كه تو را برداشته است يعنى آمنه و كنارى كه تو را كفالت و محافظت كرده است يعنى ابو طالب (4).

و به سند معتبر از امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه فرمود: و اللّه عبادت نكرد پدرم و نه جدّم عبد المطّلب و نه جدّم هاشم و نه عبد مناف [بتى را هرگز] (5)بلكه همه نماز مى كردند رو به كعبه بر دين ابراهيم و متمسك به دين آن حضرت بودند (6).

و در روايت ديگر از ابن عباس منقول است كه: براى هيچ كس در پيش كعبه مسند نمى انداختند مگر براى عبد المطّلب، و هيچ يك از فرزندانش بر مسند او نمى نشستند براى اجلال و اكرام او، و هرگاه كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تشريف مى آورد و مى خواست بر آن مسند بنشيند و عموهاى او اراده مى كردند او را منع كنند عبد المطّلب مى گفت: بگذاريد فرزند مرا كه او را شأنى بزرگ است و عن قريب سيد و بزرگ شما خواهد گرديد و من نور

ص: 53

سيادت و بزرگى در جبين او مشاهده مى نمايم و بزودى پيشواى جميع خلق خواهد گرديد.

پس آن حضرت را گرفته در كنار خود مى نشانيد و دست بر پشتش مى كشيد و او را مكرر مى بوسيد و مى گفت: هرگز بوسه از اين پاكتر و نيكوتر نديده ام و بدنى از اين نرمتر و پاكيزه تر نيافته ام؛ و چون عبد اللّه و ابو طالب از يك مادر بودند رو بسوى ابو طالب مى كرد و مى گفت: اى ابو طالب! اين پسر را شأنى بزرگ هست پس چنگ زن در دامان او و او را محافظت كن كه او تنها و يگانه است و از پدر و مادر جدا مانده است، براى او مانند مادر مهربان باش كه بدى به او نرسد؛ پس او را به گردن خود سوار مى كرد و هفت شوط بر دور كعبه طواف مى نمود.

چون شش سال از عمر شريف آن حضرت گذشت مادر آن حضرت در «ابوا» كه منزلى است در ميان مكه و مدينه به رحمت ايزدى واصل شد در وقتى كه آن حضرت را به مدينه برده بود نزد خالوهايش از بنى عدى؛ پس چون آن حضرت يتيم ماند از پدر و مادر، رقّت و شفقت عبد المطّلب نسبت به او زياده شد، چون هنگام وفات جناب عبد المطّلب شد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را بر سينۀ خود نشانيده او را مى بوسيد و مى گريست و رو بسوى ابو طالب گردانيده گفت: اى ابو طالب! محافظت كن اين يگانه را كه بوى پدر نشنيده و مزۀ شفقت مادر نچشيده، بايد جگرگوشۀ خود دانى او را و من از ميان همۀ فرزندان خود تو را اختيار كردم براى خدمت او زيرا كه پدر او با تو از يك مادر است، اى ابو طالب! اگر ايام ظهور و جلالت و رفعت او را دريابى خواهى دانست كه او را نيك شناخته بودم، تا توانى او را پيروى كن و يارى نما او را به دست و زبان و مال خود، و اللّه كه او بزودى سر كردۀ شما گردد و پادشاهى و رفعتى او را نصيب شود كه هيچ يك از پدران مرا ميسّر نشده بود، اى فرزند! قبول كن وصيت مرا.

ابو طالب عرض كرد: قبول كردم و خدا را بر خود گواه مى گيرم.

پس عبد المطّلب دست ابو طالب را گرفته پيمان را بر او محكم كرد و گفت: الحال مرگ بر من آسان شد؛ و پيوسته آن حضرت را مى بوسيد و مى بوئيد و مى فرمود: گواهى مى دهم

ص: 54

كه نبوسيده ام احدى از فرزندان خود را كه از تو خوشبوتر و خوش روتر باشد؛ كاش زمان عالى شأن تو را در مى يافتم؛ پس مرغ روح مقدسش بسوى گلشن قدس پرواز نمود، و در آن وقت هشت سال از عمر شريف حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گذشته بود، پس ابو طالب آن حضرت را به جان خود چسبانيده يك ساعت در شب و روز از او مفارقت نمى كرد، و او را در پهلوى خود مى خوابانيد، و هيچ كس را بر او امين نمى گردانيد (1).

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: براى عبد المطّلب مسندى نزد كعبه مى انداختند و براى احدى غير او در آنجا مسند نمى انداختند و فرزندانش نزد سر او مى ايستادند و نمى گذاشتند كسى را نزد آن مسند بيايد، و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چون تازه به رفتار آمد روزى آمد و در دامن عبد المطّلب نشست، بعضى از فرزندان او خواستند آن حضرت را دور كنند عبد المطّلب گفت: بگذاريد فرزند مرا كه عن قريب پادشاهى به او مى رسد يا ملك به او نازل مى شود (2).

و در حديث معتبر منقول است كه داود رقّى به خدمت حضرت صادق عليه السّلام آمد عرض كرد: به مردى مال دادم و مى ترسم به دست من نيايد.

فرمود: چون به مكه روى يك طواف با دو ركعت نماز به نيابت عبد المطّلب بكن و يك طواف ديگر با دو ركعت نماز به نيابت ابو طالب بكن [و يك طواف ديگر با دو ركعت نماز به نيابت عبد اللّه بكن] (3)، و همچنين براى آمنه مادر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و فاطمه مادر امير المؤمنين عليه السّلام بجا آور، چون چنين كردم در همان روز مال به دستم آمد (4).

ص: 55

سجده كرد و هرگز پادشاه خود را سجده نكرده بود و به قدرت الهى و اعجاز نور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به زبان عربى فصيح بر عبد المطّلب سلام كرد و گفت: سلام بر تو باد اى نور بهترين خلايق و اى صاحب خانۀ كعبه و زمزم و اى جدّ بهترين پيغمبران و سلام باد بر نورى كه در پشت تو است، اى عبد المطّلب! با توست عزّت و شرف، هرگز ذليل و مغلوب نمى گردى.

چون ابرهه اين عجائب احوال را مشاهده نمود بترسيد و گمان كرد جادو است، امر كرد فيل را برگردانيدند و با عبد المطّلب گفت: به چه كار آمده اى؟ بدرستى كه من شنيده ام آوازۀ سخاوت و شرف و فضل تو را و ديدم از مهابت و جمال و عظمت تو آنچه بر من لازم گردانيده كه هر حاجت از من طلب نمائى روا كنم، آنچه خواهى بطلب؛ و او را گمان آن بود كه سؤال خواهد كرد كه از قصد خراب كردن كعبه برگردد.

پس عبد المطّلب فرمود: اصحاب تو بر شتران من غارت آوردند، امر كن كه آنها را به من پس دهند.

ابرهه به خشم آمده گفت: از چشم من افتادى، من آمده ام خراب كنم خانۀ شرف و مكرمت تو و قوم تو را كه به آن خانه بر عالم فخر مى كنيد و از همه برتر گرديده ايد و آن خانه اى است كه مردم از اطراف عالم به حجّ او مى آيند، در آن باب سخن نمى گوئى و شتران خود را از من طلب مى كنى؟ !

عبد المطّلب فرمود: من نيستم صاحب آن خانه كه تو قصد خراب كردن آن را دارى، من صاحب شترانم كه اصحاب تو گرفته اند، من در مال خود با تو سخن گفتم و آن خانه صاحبى دارد از همه كس قادرتر و منيعتر است و او اولى است به حمايت و حراست خانۀ خود از ديگران.

ابرهه حكم كرد شتران آن حضرت را رد كردند و به مكه مراجعت كرد.

ابرهه با فيل بزرگ و لشكر بسيار متوجه حرم شد، چون به نزد حرم رسيد فيل داخل نشد و خوابيد، چون او را مى گذاشتند برمى گشت و چون او را جبر مى كردند به دخول حرم مى خوابيد.

ص: 57

عبد المطّلب امر كرد غلامان خود را كه: پسر مرا بطلبيد، چون عباس را آوردند فرمود:

اين را نمى خواهم پسر مرا بطلبيد، هر يك را مى آوردند مى گفت: اين را نمى خواهم پسر مرا بطلبيد، تا آنكه عبد اللّه والد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم حاضر شد، فرمود: اى فرزند! برو بر بالاى ابو قبيس (1)و نظر كن به ناحيۀ دريا و هرچه بينى كه از آن جانب مى آيد مرا خبر ده؛ چون عبد اللّه بر كوه ابو قبيس بالا رفت ديد كه مرغان از ابابيل مانند سيل و شب تار رو به آن طرف آورده بر ابو قبيس نشستند، از آنجا بلند شده هفت شوط برگرد كعبه طواف كرده و هفت مرتبه ميان صفا و مروه سعى كردند، پس عبد اللّه بسوى عبد المطّلب شتافت و آنچه ديده بود معروض داشت، عبد المطّلب فرمود: اى فرزند! ببين كه بعد از اين چه مى كنند مرا خبر ده.

پس عبد اللّه خبر داد كه آن مرغان به جانب لشكر حبشه روان شدند، عبد المطّلب اهل مكه را فرمود: برويد بسوى لشكرگاه ايشان و غنيمتهاى خود را برداريد؛ چون اهل مكه به لشكرگاه ايشان رسيدند ديدند كه مانند چوبهاى پوسيده افتاده اند، و هر يك از آن مرغان سه سنگ در منقار و چنگالهاى خود دارند و به هر سنگى يكى از آن گروه را مى كشند، و چون همه را هلاك كردند برگشتند و پيش از آن كسى مانند آن مرغان نديده بود و بعد از آن نيز نديدند، و چون همه هلاك شدند عبد المطّلب به نزد خانۀ كعبه آمد و چنگ زد در پرده هاى كعبه و شعرى چند خواند كه مضمون آنها حمد خدا بود بر آن نعمت عظمى، و برگشت و شعرى چند خواند مشتمل بر ملامت قريش بر ترك خانۀ كعبه و اظهار تنهائى خود در برابر آن داهيه و نگريختن از آن و توكّل نمودن بر جناب اقدس الهى (2).

و به سند صحيح از آن حضرت منقول است كه: چون لشكر پادشاه حبشه كه براى خرابى كعبه آمده بودند شتران عبد المطّلب را به غارت برده بودند عبد المطّلب به نزد او آمد و رخصت طلبيد، ابرهه پرسيد: براى چه كار آمده است؟

ص: 58

گفتند: براى شتران او كه برده اند آمده است كه رد نمايند به او.

پادشاه گفت: اين مرد بزرگ جماعتى است، من آمده ام كه محلّ عبادت آنها را خراب كنم، او در آن باب شفاعت نمى كند و در باب شتران خود شفاعت مى كند، اگر سؤال مى كرد كه دست از خراب كردن خانه بردارم، برمى داشتم، پس امر كرد شتران را رد كردند.

عبد المطّلب همان جواب گفت كه گذشت؛ پس عبد المطّلب هنگام مراجعت به فيل بزرگ آنها رسيد كه او را «محمود» مى گفتند فرمود: اى محمود!

فيل سر خود را به جواب حركت داد.

فرمود: مى دانى كه چرا تو را آورده اند؟

فيل سر را به جانب بالا حركت داد كه: نه.

فرمود: تو را آورده اند كه خانۀ پروردگار خود را خراب كنى، آيا خواهى كرد؟

فيل با سر اشاره كرد: نه.

پس عبد المطّلب به خانه آمد؛ چون صبح روز ديگر شد عزم دخول حرم كردند، فيل امتناع نمود از دخول حرم، عبد المطّلب بعضى از موالى خود را گفت: بر كوه بالا رو و نظر كن و آنچه ببينى مرا خبر ده؛ چون بالا رفت گفت: سياهى از طرف دريا مى بينم و نزديك است كه برسند؛ چون نزديك شدند گفت: مرغان بسيارند و هر يك در منقار خود سنگريزه دارند به قدر سنگريزه ها كه به انگشتان به يكديگر مى اندازند يا كوچكتر.

عبد المطّلب گفت: بحقّ خداى عبد المطّلب كه قصد اين جماعت دارند، چون بالاى سر آنها رسيدند سنگها را انداختند و هر سنگى بر سر يكى از آن گروه آمد و از دبر او خارج شد و او را كشت و هيچ يك از آنها بيرون نرفت مگر يك نفر كه براى قوم خود خبر برد، و چون ايشان را خبر مى داد ديد يكى از آن مرغان بالاى سر اوست گفت: چنين مرغان بودند، پس سنگى بر سر او انداخته او را نيز هلاك كرد (1).

ص: 59

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه: چون حضرت عبد المطّلب به مجلس ابرهه داخل شد تخت ابرهه براى تعظيم او منحنى شد و ميل كرد (1).

در حديث صحيح ديگر فرمود: آن مرغان مانند پرستك بودند؛ و به روايت ديگر:

سرشان مثل سرهاى درندگان بود و منقارشان مانند منقار مرغان (2).

و در عدد فيلها خلاف است: بعضى گفته اند يك فيل بزرگ بود كه آن را محمود مى گفتند؛ بعضى گفته اند هشت فيل بودند؛ بعضى گفته اند دوازده فيل بودند.

و در سبب اين اراده خلاف است: بعضى گفته اند كه در برابر كعبۀ معظمه در يمن معبدى ساخته بود و مردم را تكليف مى كرد كه بسوى آن خانه حج كنند و بر دور آن طواف نمايند، پس شخصى از قريش شب در آن خانه مانده در و ديوار آن را به فضلۀ خود ملوّث نموده گريخت، و به اين سبب آن ملعون در خشم شد و سوگند ياد كرد كعبه را خراب كند (3).

صاحب كتاب انوار روايت كرده است كه: جمعى از اهل مكه براى تجارت به حبشه رفتند و داخل كنيسه اى از كنائس نصارى شدند و آتشى افروختند براى طعام خود و خاموش نكرده بار كردند، بادى وزيد و آنچه در معبد ايشان بود سوخت، چون داخل كنيسۀ خود شدند پرسيدند: كى اين كار را كرده است؟ گفتند: جمعى از تجّار مكه در اينجا آتش افروخته اند، به آن سبب كنيسه سوخته است؛ چون خبر به پادشاه رسيد در غضب شد و وزير خود ابرهة بن الصباح را فرستاد با چهارصد فيل و صد هزار مرد جنگى و گفت:

كعبۀ ايشان را خراب كن و سنگهاى او را در درياى جدّه بينداز و مردان آنها را بكش و اموال آنها را غارت كن و احدى از ايشان را مگذار، پس ابرهه با تهيۀ تمام به جانب مكه روان شد و اسود بن مقصود را چرخچى (4)لشكر خود كرده با بيست هزار كس پيش

ص: 60

فرستاد و گفت: برو و مردان و زنان ايشان را بگير و احدى از آنها را مكش تا من بيايم كه مى خواهم آنها را به عذابى بكنم كه احدى از عالميان را چنان عذابى نكرده باشند.

چون اين خبر به مكه رسيد اهل مكه اولاد و اموال خود را جمع كرده عزم گريختن نمودند، عبد المطّلب ايشان را نصيحت كرد كه: اين ننگ است بر شما كه از كعبه دور شويد.

گفتند: ما را تاب مقاومت ايشان نيست اگر بر ما دست يابند همه را مى كشند.

عبد المطّلب فرمود: خداى خانه نمى گذارد ايشان بر خانه ظفر يابند و اگر شما نيز پناه به خانه بريد به شما نيز دست نخواهند يافت.

ايشان نصيحت آن حضرت را قبول نكرده متفرق شدند، بعضى به كوهها و درّه ها گريختند و بعضى به دريا نشستند، عبد المطّلب فرمود: من از خدا شرم مى كنم كه از خانه و حرم او بگريزم و من از جاى خود حركت نمى كنم تا حق تعالى ميان ما و ايشان حكم كند.

پس اسود ماند تا ابرهه با آن فيلهاى عظيم و لشكر گران به او ملحق شدند و رو به مكه آوردند و جميع چهار پايان اهل مكه را به غارت بردند و از عبد المطّلب هشتاد ناقۀ سرخ مو بردند، چون خبر به عبد المطّلب رسيد فرمود: الحمد للّه مال خدا بود و براى ضيافت اهل خانۀ او و حاجيان خانۀ او نگاهداشته بودم، اگر به من برگرداند او را شكر خواهم كرد و اگر برنگرداند باز شكر خواهم كرد.

پس عبد المطّلب جامه هاى خود را پوشيد و رداى لوى بن غالب را بر دوش افكند و كمربند ابراهيم خليل عليه السّلام را بر كمر بست و كمان اسماعيل ذبيح عليه السّلام را بر دوش افكند و بر اسب خود سوار شده بسوى لشكر ابرهه روان شد، خويشان او سر راه بر او گرفتند و گفتند: نمى گذاريم تو را بروى به نزد ظالمى كه حرمت خانۀ خدا و حرم او را نمى داند.

فرمود: اى قوم! من از قدرت و لطف خدا مى دانم آنچه شما نمى دانيد، دست از من برداريد ان شاء اللّه بزودى بسوى شما برمى گردم.

پس روانه شد، چون نظر آن قوم بر او افتاد از حسن و ضياء او متعجب و از مهابت او بر

ص: 61

خود بلرزيدند و به نزد او آمده التماس كردند كه: برگرد و نزد اين جبار مرو كه سوگند خورده است احدى از شما را زنده نگذارد و ما را رحم مى آيد بر تو با اين حسن و جمال و كمال به تيغ او كشته شوى.

عبد المطّلب گفت: شما مرا به مجلس او بريد و نصيحت را ترك كنيد.

چون خبر عبد المطّلب را به ابرهه رسانيدند و شجاعت و جرأت او را ذكر كردند امر كرد كه ملازمانش شمشيرها كشيدند و فيل بزرگ را به مجلس طلبيد و تاج خود را بر سر نهاد و امر به احضار عبد المطّلب نمود، و آن فيل را «مذموم» مى گفتند و بر سرش دو شاخ از آهن تعبيه كرده بودند كه اگر بر كوهى مى زد خراب مى كرد، و بر خرطومش دو شمشير بسته بودند و جنگ تعليمش داده بودند؛ و امر كرد چون عبد المطّلب به مجلس در آيد آن فيل را بر او حمله دهند.

چون عبد المطّلب به مجلس داخل شد جميع حضّار را از او دهشتى عظيم بهم رسيد، چون فيل را به او حمله دادند به نزد آن حضرت آمد و سر بر زمين نهاده ذليل و منقاد شد؛ ابرهه از مشاهدۀ اين احوال متحير ماند و از دهشت بر خود لرزيد و به غايت تعظيم و تكريم آن حضرت را در كنار خود نشانيد و عرض كرد: چه نام دارى كه از تو خوش روتر و نيكوتر نديده ام و هر حاجت بطلبى روا كنم و اگر گوئى برگردم برمى گردم؟

عبد المطّلب فرمود: مرا با اينها كارى نيست، اصحاب تو شترى چند از من برده اند و آنها را براى حاجيان بيت اللّه مهيّا كرده بودم، بگو به من بازدهند.

ابرهه حكم كرد آنها را به او پس دادند و گفت: ديگر حاجتى دارى؟

گفت: نه.

ابرهه گفت: چرا در باب بلد خود سؤال نمى كنى كه من سوگند ياد كرده ام كه كعبۀ شما را خراب كنم و مردان شما را بكشم؟ و ليكن قدر تو را بزرگ يافتم و اگر در اين باب شفاعت نمائى شفاعت تو را قبول مى كنم.

عبد المطّلب فرمود: مرا با آن كارى نيست، چون آن خانه صاحبى دارد كه محتاج به شفاعت من نيست، اگر خواهد دفع ضرر از خانۀ خود مى تواند كرد.

ص: 62

ابرهه گفت: اينك از عقب تو مى آيم با فيل و لشكر، كعبه و نواحى آن را خراب مى كنم و ساكنان آن را به قتل مى رسانم.

عبد المطّلب فرمود: اگر توانى بكن؛ و بسوى مكه برگشت، و چون بر فيل بزرگ گذشت، فيل او را سجده كرد پس وزراء و مصاحبان ابرهه او را ملامت كردند كه: چرا او را گذاشتى برود؟

گفت: مرا ملامت مكنيد كه چون او را ديدم هيبتى عظيم از او در دل من پيدا شد، مگر نديديد فيل او را سجده كرد؟ اكنون بگوئيد در اين امر كه اراده كرده ايم چه مصلحت مى دانيد؟

گفتند: آنچه پادشاه فرموده البته بايد بعمل آوريم، پس با لشكر روى بسوى مكه آوردند.

و چون عبد المطّلب به مكه برگشت قوم خود را گفت: بر ابو قبيس بالا رويد، و خود به كعبه درآويخت و به نور محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم توسل جسته به درگاه حق تعالى تضرع و زارى نمود كه: الها! خانه خانۀ توست و ما همه عيال و ساكنان حرم توئيم و هر كس حمايت خانه و اهل خانۀ خود مى نمايد، و مانند اين سخنان مى گفت و تضرع مى نمود، ناگاه صداى هاتفى را شنيد كه گفت: دعاى تو مستجاب شد و به مطلب خود رسيدى به بركت نورى كه در جبين توست، پس رو به قوم خود آورد و گفت: بشارت باد كه نور جبين خود را ديدم كه بلند شد و از بركت آن شما نجات خواهيد يافت.

در اين سخن بودند كه ديدند غبار لشكر مخالف بلند شد، و چون غبار فرونشست فيلها ديدند كه سرا پاى آنها را آهن پوشانيده بودند و مانند كوه در جلو لشكر خود بازداشته بودند، چون به حدّ حرم رسيدند فيلها ايستادند و هرچند فيلبانان آنها را زجر كردند قدم در حرم ننهادند، و چون روى آنها را از حرم برمى گردانيدند مى دويدند.

اسود گفت: جادو كرده اند فيلهاى شما را؛ و خبر به سوى ابرهه فرستاد كه چنين واقعه اى رو داده.

ابرهه چون اين خبر بشنيد ترس او زياده شد و به نزد اسود فرستاد كه: مكرر كار خود

ص: 63

را تجربه كرديم و از تجربۀ خود گذشتن طريق عقل نيست، رسولى بسوى اين قوم بفرست و از ايشان طلب طلح بكن و خبر فيل را مخفى دار كه باعث جرأت ايشان نشود و بگو به عدد آنچه از مردان ما تلف شده است از قوم خود به ما بدهند و آنچه از كنيسۀ ما فاسد كرده اند تاوان بدهند تا ما برگرديم.

چون رسول ابرهه به نزد اسود آمد و رسالت او را گفت، و آن رسول مردى بود به شجاعت معروف و «حناطه» نام داشت و بسيار به شجاعت خود مغرور بود و با لشكرها به تنهائى مقاومت مى كرد و خلقتى مهيب داشت، اسود به او گفت: تو رسول من باش بسوى اين گروه شايد به سبب تو ميان ما و ايشان صلح شود.

حناطه گفت: مى روم و اگر قبول صلح نكنند سرهاى ايشان را به نزد تو مى آورم.

چون حناطه به مكه آمد و نظرش به عبد المطّلب افتاد دهشتى عظيم بر او غالب شد و بر خود بلرزيد و ساكت ماند؛ عبد المطّلب فرمود: به چه كار آمده اى؟

عرض كرد: اى مولاى من! بر ابرهه فضل شما ظاهر گرديد و حرم را به شما بخشيد و از شما طلب مى نمايد كه ديۀ آنها كه كشته شده اند بدهيد يا مردانى چند به عدد آنها از قوم خود بدهيد و قيمت آنچه در كنيسه تلف شده است تسليم نمائيد تا لشكر را برگرداند.

عبد المطّلب فرمود: ما هرگز بى گناه را به عوض مجرم مؤاخذه نمى كنيم؛ عادت ما امانت و عدالت است و دست خود را پيوسته از ستم بازداشته ايم و خلاف فرمودۀ خدا نمى كنيم، و امّا آنچه در باب كعبه گفتى، من گفتم كه آن صاحبى دارد كه قادر است دفع ضرر از آن بكند، و اللّه كه هيچ پروا نمى كنم از او و از خيل و حشم او.

حناطه چون اين سخنان بشنيد در خشم شد و قصد هلاك آن حضرت نمود، عبد المطّلب گريبان او را گرفته بلند كرد و بر زمين زد و فرمود: اگر نه تو ايلچى (1)بودى الحال تو را هلاك مى كردم.

پس حناطه بسوى اسود برگشت و گفت: به اين گروه سخن گفتن فايده ندارد و مكه

ص: 64

خالى است مى بايد بر ايشان تاخت.

چون به نزديك حرم رسيدند گروهى چند از مرغان ديدند كه چون ابر بر بالاى سر آنها صف كشيدند و شبيه پرستك بودند و هر يك سه سنگ يكى در منقار و دو تا در چنگال برداشته بودند و سنگها از عدس كوچكتر و از نخود بزرگتر نبود.

چون لشكر را نظر بر آن مرغان افتاد بترسيدند و گفتند: چيست اين مرغان كه هرگز مثل آنها نديده ايم؟

اسود گفت: بر شما باكى نيست، مرغى چندند كه روزى براى جوجه هاى خود مى برند.

پس كمان خود را طلبيد و تيرى به جانب آنها افكند پس آن مرغان به فرياد آمدند، منادى ندا كرد از آسمان: اى مرغان اطاعت كننده! اطاعت پروردگار خود كنيد به آنچه مأمور شده ايد بدرستى كه غضب خداوند جبار بر اين كفّار شديد شده است.

پس مرغان سنگها را انداختند، سنگ اول بر سر حناطه آمد و خود او را شكافت و در مغز سرش پنهان شد و از دبرش بيرون رفت و به زمين فرو شد و او بر خاك افتاد، پس آن لشكر از جانب چپ و راست متفرق شدند و مرغان از پس آنها مى رفتند و سنگ بر سرشان مى ريختند تا همه هلاك شدند و اسود نيز هلاك شد و ابرهه گريخت ناگاه در اثناى راه دست راستش افتاد پس دست چپش افتاد پس پاهايش افتاد و چون به منزل خود رسيد و قصه را نقل كرد سرش افتاد.

شخصى از حضرت موت برادر خود را تكليف حضور در آن عسكر نمود و آن برادر ابا نمود و گفت: من هرگز به جنگ خانۀ خدا نيايم، و آن برادر كه رفت چون اين واقعه را ديد گريخت و به برادر خود ملحق شد و قصه را به او نقل كرد، چون سر به جانب بالا كرد يكى از آن مرغان را بر بالاى سر خود ديد پس آن مرغ سنگى انداخته و او را هلاك كرد.

عبد المطّلب در عرض اين احوال مشغول تضرع و ابتهال بود و به نور مقدس محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم توسل مى جست و عرض مى كرد: پروردگارا! به بركت نورى كه به ما بخشيده اى ما را از اين اندوه و شدت فرجى كرامت فرما و بر دشمنان خود نصرت ده.

ص: 65

چون فيلها را گريخته و دشمنان را مرده ديدند به شكر الهى قيام و غنائم دشمن را متصرف شدند (1).

ص: 66

دانست، پس به نزد قريش آمد و فرمود: من چهار شب خواب ديدم در باب كندن زمزم و آن مايۀ فخر و عزّت ماست، بيائيد تا آن را حفر نمائيم، ايشان قبول نكردند، پس خود متوجه كندن آن شد و يك پسر داشت در آن وقت كه او را حارث مى گفتند و او را يارى مى كرد بر كندن زمزم، چون كار بر او دشوار شد به نزد كعبه آمد و دستها بسوى آسمان بلند كرد و به درگاه حق تعالى تضرع نمود و نذر كرد كه اگر خدا ده پسر او را روزى كند يكى از آنها را كه دوست تر دارد قربانى كند.

پس چون بسيار كند و رسيد به جايى كه عمارت حضرت اسماعيل در چاه نمايان شد و دانست كه به آب رسيده است «اللّه اكبر» گفت، پس قريش گفتند: «اللّه اكبر» ، و گفتند:

اى پدر حارث! اين فخر و كرامت ماست و ما را در آن بهره اى هست و بر تو آن را مسلّم نخواهيم گذاشت.

عبد المطّلب فرمود: شما مرا در حفر آن يارى نكرديد، اين مخصوص من و فرزندان من است تا روز قيامت (1).

و به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: چون عبد المطّلب زمزم را حفر نمود و به قعر چاه رسيد از يك جانب چاه بوى بدى وزيد كه او را ترسانيد و فرزندش حارث به آن سبب از چاه بيرون آمد و او تنها ماند، و ثبات قدم نمود و ديگر كند تا آنكه به چشمه اى رسيد كه از آن بوى مشك ساطع بود، چون يك ذراع ديگر كند خواب او را ربود و در خواب ديد مرد بلند دست خوش روى خوش موى نيكو جامۀ خوشبوئى به او گفت: «بكن تا غنيمت يابى و اهتمام نما تا سالم بمانى، و آنچه بيابى ذخيره منما تا وارثان تو قسمت كنند بلكه خود صرف كن، شمشيرها از غير توست و طلا از توست، قدر تو از همۀ عرب بزرگتر است، پيغمبر عرب از تو بيرون خواهد آمد، و ولىّ اين امّت و وصىّ آن پيغمبر از تو بهم خواهد رسيد، و از نسل تو خواهد بود اسباط و نجيبان و حكما و دانايان و بينايان و شمشيرها از ايشان خواهد بود، و پيغمبرى آن پيغمبر در قرن بعد از تو

ص: 68

خواهد بود و خدا به او زمين را به نور هدايت روشن گرداند و شياطين را از اقطار زمين بيرون كند و ذليل گرداند ايشان را بعد از عزّت و هلاك گرداند ايشان را بعد از قوّت، و بتها را ذليل و عابدان آنها را به قتل رساند هر جا كه باشند، و بعد از او باقى ماند ديگرى از نسل تو كه برادر و وزير او باشد و سنّش از او كمتر باشد، او بتها را در هم شكند و در همۀ امور مطيع آن پيغمبر باشد، و آن پيغمبر هيچ امرى را از او مخفى ندارد و هر داهيه اى كه بر او واقع شود با او مشورت نمايد» .

چون عبد المطّلب از خواب بيدار شد و در امر اين خواب متحير ماند، ناگاه در پهلوى خود سيزده شمشير ديد، چون آنها را گرفت و خواست بيرون آيد با خود انديشه كرد كه:

چگونه بيرون روم كه هنوز حفر را تمام نكرده ام؟ چون يك شبر ديگر كند شاخها و سر آهوى طلا پيدا شد وقتى كه بيرون آورد ديد بر آن نقش كرده اند: «لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه، علي وليّ اللّه، فلان خليفة اللّه» ، و معنى فقرۀ آخر اين است كه حضرت صاحب الامر عليه السّلام خليفۀ خداست.

پس چون عبد المطّلب آب را بيرون آورد و آنها را برداشته خواست از چاه بالا رود شيطان را به صورت مار سياهى ديد كه پيش از او از چاه بالا مى رود، پس شمشير زد و اكثر دمش را انداخته و ناپيدا شد، حضرت قائم عليه السّلام او را تمام كش خواهد نمود.

پس عبد المطّلب خواست مخالفت از خواب كند و شمشيرها را بر در خانۀ كعبه نصب نمايد، پس چون به خواب رفت همان شخص را مجددا در خواب ديد كه به او خطاب نمود: اى شيبة الحمد! شكر كن پروردگار خود را زيرا كه بزودى تو را زبان زمين خواهد كرد و نام نيك تو را در عالم منتشر خواهد كرد و جميع قريش بعضى به خوف و بعضى به طمع پيروى تو خواهند نمود، شمشيرها را در جاهاى خود قرار ده.

عبد المطّلب چون از خواب بيدار شده با خود گفت: اگر آن كه در خواب مى بينم از جانب پروردگار من است، امر امر اوست، و اگر شيطان است همان خواهد بود كه دم او را قطع كردم.

چون شب شد و باز به خواب رفت گروهى بسيار از مردان و اطفال ديد كه به نزد او

ص: 69

آمدند و گفتند: ما اتباع فرزندان توئيم و ما در آسمان ششم ساكنيم، شمشيرها از تو نيست، دخترى از قبيلۀ بنى مخزوم خواستگارى نما و بعد از او از ساير قبائل عرب دختران بخواه، اگر مال ندارى حسب بزرگ دارى و مردم دختر به تو خواهند داد و اين سيزده شمشير را به فرزندان آن دختر كه از بنى مخزوم است بده و بيش از اين براى تو بيان نمى كنم، يكى از آن شمشيرها از دست تو ناپيدا مى شود و در فلان كوه پنهان خواهد شد و ظاهر شدن آن علامت ظهور قائم آل محمد عليه السّلام خواهد بود.

پس عبد المطّلب بيدار شد و شمشيرها را در گردن خود انداخت و بسوى ناحيه اى از نواحى مكه روان شد، پس يك شمشير كه از همه نازكتر و لطيفتر بود ناپيدا شد و از همان موضع ظاهر خواهد شد براى حضرت قائم عليه السّلام.

پس احرام بست به عمره و داخل مكه شد و به آن شمشيرها و آهوها بيست و يك طواف كرد و در اثناى طواف مى گفت: خداوندا! وعدۀ خود را راست گردان و گفتار مرا ثابت گردان و ياد مرا منتشر گردان و بازوى مرا محكم كن.

پس شمشيرها همه را به فرزندان مخزوميّه داد و آن دوازده شمشير به حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و يازده امام تا امام حسن عسكرى عليهم السّلام رسيد براى هر يك از ايشان يك شمشير بود و شمشير امام دوازدهم در زمين مخفى شد و زمين به آن حضرت تسليم خواهد نمود (1).

و در حديث موثق منقول است كه: ابن فضال از حضرت امام رضا عليه السّلام سؤال نمود از معنى قول حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه: منم فرزند دو ذبيح-يعنى دو كس كه هر يك را براى خدا قربانى مى خواستند بكنند-، فرمود: يعنى اسماعيل پسر ابراهيم عليه السّلام و عبد اللّه پسر عبد المطّلب؛ امّا اسماعيل پس آن فرزند حليم است كه حق تعالى بشارت داد به او ابراهيم عليه السّلام را و چون با او مشغول اعمال حج شد ابراهيم عليه السّلام به او فرمود: در خواب ديدم كه تو را ذبح مى كردم پس نظر و فكر كن چه مى بينى و چه صلاح مى دانى؟ عرض كرد: اى

ص: 70

پدر! بكن به آنچه مأمور خواهى گرديد-و نگفت بكن اى پدر آنچه ديدى-بزودى خواهى يافت مرا اگر خدا خواهد از صبر كنندگان.

پس چون ابراهيم عليه السّلام عازم گرديد بر ذبح او حق تعالى فدا كرد او را به گوسفندى سياه و سفيد كه در سياهى مى خورد و در سياهى مى آشاميد و در سياهى نظر مى كرد و در سياهى راه مى رفت و در سياهى بول و پشكل مى انداخت، و پيش از آن چهل سال در باغهاى بهشت چريده بود و از رحم ماده بيرون نيامده بود بلكه حق تعالى فرموده بود:

باش، پس هست شده بود براى آنكه فداى اسماعيل عليه السّلام باشد؛ پس هر گوسفند كه در منى كشته مى شود فداى آن حضرت است تا روز قيامت.

و ذبيح ديگر قصه اش آن است كه: حضرت عبد المطّلب عليه السّلام به حلقۀ در كعبه چسبيده و دعا كرد كه حق تعالى ده پسر او را كرامت فرمايد و نذر كرد با خدا كه اگر اين نعمت براى او حاصل گردد يكى از ايشان را قربانى كند؛ پس حق تعالى ده پسر او را كرامت كرد، گفت: خدا براى من وفا كرد من نيز بايد به نذر خود وفا كنم؛ پس فرزندان خود را داخل خانۀ كعبه نمود و سه دفعه ميان ايشان قرعه زد و هر مرتبه به نام عبد اللّه (پدر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) -كه گرامى ترين اولاد او نزد او بود-بيرون آمد، پس او را خوابانيد و به ذبح او عازم گرديد، چون اين خبر به اكابر قريش رسيد جمع شدند و او را از آن عمل ممانعت كردند، زنان عبد المطّلب حاضر و صدا به شيون بلند كردند، پس عاتكه دختر عبد المطّلب گفت: اى پدر! عذر ميان خود و خدا تمام كن در كشتن فرزند خود.

عبد المطّلب گفت: اى فرزند! چگونه عذر تمام كنم كه توئى صاحب بركت؟

عاتكه عرض كرد: اى پدر! اين شتران كه دارى در حرم مى چرند ميان آنها و فرزند خود قرعه بينداز و زياده كن آن قدر كه حق تعالى راضى گردد.

پس عبد المطّلب شتران را حاضر گردانيد و ده شتر جدا كرد و ميان آنها و عبد اللّه قرعه زد، به نام عبد اللّه بيرون آمد، پس ده ده زياد مى كرد و به نام عبد اللّه بيرون مى آمد، تا آنكه چون به صد شتر رسيد قرعه به نام شتران بيرون آمد، پس همۀ قريش صدا به تكبير بلند كردند به حدّى كه كوههاى مكه از صداى ايشان بلرزيد.

ص: 71

پس عبد المطّلب فرمود: تا سه نوبت قرعه به نام شتران بيرون نيايد دست از عبد اللّه برنمى دارم؛ پس دو مرتبۀ ديگر ميان عبد اللّه و صد شتر قرعه انداختند، باز قرعه به نام صد شتر بيرون آمد.

پس زبير و ابو طالب و خواهران ايشان عبد اللّه را از زير دست عبد المطّلب كشيدند و پوست روى نازك نورانيش كنده شده بود از سائيدن به زمين؛ پس آن يگانه گوهر را دست به دست مى گردانيدند و مى بوسيدند و سجده هاى شكر الهى بر سلامتى او مى كردند و خاك از روى مباركش پاك مى كردند؛ امر نمود عبد المطّلب كه شتران را در «حزوره» كه در ميان صفا و مروه واقع است نحر كردند و احدى را از گوشت آنها منع نكردند، و اين از جملۀ سنّتهاى عبد المطّلب بود كه خدا در اسلام جارى نمود كه ديۀ هر مرد مسلمان صد شتر باشد (1).

و در حديث موثق ديگر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: فرزندان عبد المطّلب ده نفر بودند به غير از عباس (2).

و ابن بابويه عليه الرحمه گفته است كه: نامهاى ايشان عبد اللّه، ابو طالب، زبير، حمزه، حارث، غيداق، مقوّم، حجل، عبد العزى (ابو لهب) ، و ضرار و عباس بود؛ و حارث از همه بزرگتر بود؛ و بعضى گفته اند: «مقوّم» و «حجل» يكى بودند.

و عبد المطّلب ده نام داشت كه سلاطين او را به آن نامها مى شناختند: عامر، شيبة الحمد، سيد البطحا، ساقى الحجيج، ساقى الغيث، غيث الورى في العام الجدب، ابو السادة العشرة، عبد المطّلب، حافر زمزم (3).

و در حديث ديگر از آن حضرت منقول است كه: اول كسى كه براى او قرعه زدند مريم دختر عمران بود؛ پس قرعه زدند براى حضرت يونس عليه السّلام؛ پس عبد المطّلب نه پسر براى او بهم رسيد نذر كرد كه اگر پسر دهم براى او بهم رسد قربانى كند او را براى خدا و چون

ص: 72

حضرت عبد اللّه متولد شد و نتوانست او را ذبح كند براى آنكه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در پشت او بود، پس ده شتر آورد و قرعه زد، به نام عبد اللّه بيرون آمد، و ده ده زياد كرد تا آنكه به صد شتر رسيد پس به نام شتر درآمد، عبد المطّلب گفت: انصاف نيست كه چندين مرتبه به نام عبد اللّه بيرون آيد و يك مرتبه به نام شتر و من به آخر عمل كنم؛ و چون سه نوبت به اسم شتر بيرون آمد گفت: الحال دانستم كه پروردگار من به فدا راضى شده است؛ پس صد شتر را نحر كرد (1).

مؤلف گويد كه: از كردار حضرت عبد المطّلب معلوم مى شود كه نذر قربانى كردن فرزند در شريعت ابراهيم عليه السّلام سنّت بوده است، و محتمل است كه اين مخصوص عبد المطّلب بوده و به آن ملهم شده باشد.

و ابن ابى الحديد و صاحب كتاب انوار و غير ايشان روايت كرده اند كه: چون حضرت عبد المطّلب آب زمزم را جارى ساخت آتش حسد در سينۀ ساير قريش مشتعل گرديده گفتند: اى عبد المطّلب! اين چاه از جدّ ما اسماعيل است و ما را در آن حقّى هست پس ما را در آن شريك گردان.

عبد المطّلب فرمود: اين كرامتى است كه حق تعالى مرا به آن مخصوص گردانيده است و شما را در آن بهره اى نيست؛ بعد از مخاصمۀ بسيار راضى شدند به محاكمۀ زن كاهنه اى كه در قبيلۀ بنى سعد و در اطراف شام مى بود.

پس عبد المطّلب با گروهى از فرزندان عبد مناف روانه شدند و از هر قبيله اى از قبائل قريش چند نفر با ايشان رفتند به جانب شام؛ در اثناى راه در يكى از بيابانها كه آب در آن بيابان نبود آبهاى فرزندان عبد مناف تمام شد و ساير قريش آبى كه داشتند از ايشان مضايقه كردند؛ چون تشنگى بر ايشان غالب شد عبد المطّلب گفت: بيائيد هر يك براى خود قبرى بكنيم كه هر يك كه هلاك شويم ديگران او را دفن كنند كه اگر يكى از ما دفن نكرده در اين بيابان بماند بهتر است از آنكه همه بمانيم؛ چون قبرها كندند و منتظر مرگ

ص: 73

نشستند عبد المطّلب گفت: چنين نشستن و سعى نكردن تا مردن و نااميد از رحمت الهى گرديدن از عجز يقين است، برخيزيد كه طلب كنيم شايد خدا آبى كرامت فرمايد.

پس ايشان بار كردند و ساير قريش نيز بار كردند، چون عبد المطّلب بر ناقۀ خود سوار گرديد از زير پاى ناقه اش چشمۀ آبى صاف و شيرين جارى شد، پس عبد المطّلب گفت:

«اللّه اكبر» ، و اصحابش همه تكبير گفتند و آب خوردند و مشكهاى خود را پرآب كردند و قبائل قريش را طلبيده كه: بيائيد و ببينيد كه خدا به ما آب داد و آنچه خواهيد بخوريد و برداريد.

چون قريش آن كرامت عظمى را از عبد المطّلب ديدند گفتند: خدا ميان ما و تو حكم كرد و ما را ديگر احتياج به حكم كاهنه نيست و ديگر در باب زمزم با تو معارضه نمى كنيم، آن پروردگارى كه در اين بيابان به تو آب داد او زمزم را به تو بخشيده است؛ پس برگشتند و زمزم را به آن حضرت مسلّم داشتند (1).

صاحب كتاب انوار ذكر كرده است كه: چون عبد المطّلب بسيار به ته برد چاه زمزم را و آهوى طلا و شمشيرهاى بسيار و زرهى چند در آن يافت، پس باز قريش دعوى نصيب خود از آنها كردند و آن حضرت به قرعه قرار داد، پس دو تير زرد به نام كعبه و دو تير سياه به اسم خود و دو تير سفيد به اسم قريش و آن شش تير را به شخصى داد كه داخل كعبه كرد؛ پس دو تير زرد كه به نام كعبه بود براى آهوها بيرون آمد و دو تير سياه براى شمشيرها و زره ها بيرون آمد و تيرهاى قريش براى هيچ يك از آنها بيرون نيامد، پس عبد المطّلب شمشيرها و زره ها را خود متصرف شد و دو آهوى طلا را صرف زينت در كعبه كرد.

و چون رياست مكه و سقايت حاجيان براى آن حضرت مسلّم بود، كسى با او منازعه نمى نمود مگر «عدى بن نوفل» كه او پيش از عبد المطّلب در مكه مشار اليه بود و حسد بر آن حضرت مى برد؛ پس روزى با عبد المطّلب در مقام معارضه گفت: تو طفلى از اطفال قوم خود بودى و تو را فرزندى و ياورى نيست و از مدينه تنها به مكه آمدى، به چه چيز بر

ص: 74

ما تفوّق يافتى؟

عبد المطّلب در غضب شده گفت: واى بر تو! مرا سرزنش مى كنى به كمى فرزند، با خداى خود عهد كردم كه اگر ده پسر يا زياده مرا عطا فرمايد يكى از آنها را نحر نمايم براى اكرام و اجلال حقّ الهى، پس گفت: پروردگارا! پس عيال مرا بسيار كن و دشمنان مرا بر من شاد مگردان بدرستى كه توئى خداى يگانۀ صمد.

و بعد از آن شروع كرد به خواستن زنان و شش زن به حبالۀ خود در آورد و ده پسر از ايشان بوجود آمد و هر يك از آن زنان به حسن و جمال آراسته و در قوم خود عزيز و منيع بودند: يكى از آنها منعه دختر حارث كلابيه بود؛ ديگرى سمرى دختر غيدق (طليقيه) ؛ سوم هاجرۀ خزاعيه؛ چهارم سعدا دختر حبيب كلابيه؛ پنجم هاله دختر وهب؛ ششم فاطمه دختر عمرو مخزوميه بود (1). و از فاطمۀ مخزوميه ابو طالب و عبد اللّه پدر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بهم رسيدند.

بعضى گفته اند: زبير نيز از فاطمه بود و ساير اولاد از زنان ديگر او بودند (2).

عبد المطّلب سعى و اهتمام بسيار در خدمت كعبه مى نمود، پس در بعضى از شبها كه نزديك كعبه خوابيده بود خوابى ديد و هراسان بيدار شد و برخاست و رداى خود را بر زمين مى كشيد و بر خود مى لرزيد تا به جمعى از كاهنان رسيد و از او پرسيدند كه: اى ابو الحارث! چه مى شود تو را؟

گفت كه: در خواب ديدم زنجير سفيد نورانى از پشت من بيرون آمد كه نزديك بود نور آن زنجير ديده ها را بربايد، و آن زنجير چهار طرف داشت يك طرف آن به مشرق و طرف ديگرش به مغرب و يك طرفش به آسمان و يك طرفش به زمين رسيده بود، ناگاه دو شخص عظيم خوش رو ديدم كه در زير آن زنجير ايستاده اند، از يكى از ايشان پرسيدم: تو كيستى؟ گفت: منم نوح پيغمبر پروردگار عالميان؛ از ديگرى پرسيدم: تو كيستى؟ گفت:

ص: 75

منم ابراهيم خليل الرحمن آمده ايم كه در سايۀ اين شجرۀ طيبه باشيم، پس خوشا حال كسى كه در سايۀ آن باشد و واى بر كسى كه از آن دور باشد.

كاهنان گفتند: اى ابو الحارث! اين بشارتى است تو را و خيرى است كه به تو مى رسد و ديگر برادران را نصيبى نيست، و اگر خواب تو راست باشد از پشت تو كسى بيرون آيد كه اهل مشرق و مغرب را به دين خدا دعوت نمايد، براى گروهى رحمت باشد و براى گروهى عذاب.

پس عبد المطّلب شاد شد و گفت: آيا كى اين نور جبين مرا اخذ نمايد؟

پس روزى تنها به شكار رفت و بسيار تشنه شد، در آن حال نظرش بر آب صاف شيرينى افتاد كه در ميان سنگ پاكيزه اى ايستاده بود، و چون از آن آب تناول نمود از برف سردتر و از عسل شيرين تر بود دانست كه آن آب بهشت است كه براى او فرود آمده است، پس برگشت و با فاطمۀ مخزوميه كه نجيب تر و صالحه تر و نيكوتر از همۀ زنان بود مقاربت كرد و نطفۀ عبد اللّه پدر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منعقد شد؛ پس آن نور كه در جبين او بود بسوى زوجۀ او «فاطمه» منتقل شد، و چون عبد اللّه متولد شد آن نور ازهر از جبين اطهر او ساطع گرديد به حدّى كه اطراف آسمان را روشن نمود، پس عبد المطّلب از انتقال آن نور بسوى آن مايۀ شادى و سرور خوش حال شد و كاهنان و علماى اهل كتاب همگى به حركت آمده محزون گرديدند و در ميان علماى يهود جبّۀ سفيدى بود كه مى گفتند جبّۀ حضرت يحيى عليه السّلام است كه در هنگام شهادت پوشيده بوده است و آلوده به خون آن حضرت بود و در كتب خود خوانده بودند كه هرگاه از آن جبّه قطره اى از خون بچكد نزديك خواهد بود بيرون آمدن آن پيغمبر كه شمشير خواهد كشيد و در راه خدا جهاد خواهد كرد؛ چون رفتند و بسوى آن جبّه نظر كردند ديدند كه خون از آن مى ريزد پس دانستند كه ظهور پيغمبر آخر الزمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نزديك شده است و به اين سبب بسيار غمگين گرديدند و گروهى را به مكه فرستادند كه از ولادت آن حضرت خبر بگيرند.

ص: 76

و عبد اللّه در روزى آن قدر نمو مى نمود كه اطفال ديگر در ماهى (1)آن قدر نمو كنند و افواج تماشائيان به ديدن او مى آمدند و از حسن و جمال و نور ساطع و جبين لامع او تعجب مى نمودند؛ و عبد اللّه در زمان خود از يهودان و حاسدان ديد آنچه يوسف از برادران ديد.

و چون يازده پسر براى عبد المطّلب بهم رسيدند نذر خود را به خاطر آورد، پس فرزندان خود را نزد خود جمع كرد و طعامى براى ايشان مهيّا نمود پس از تناول طعام گفت: اى فرزندان من! مى دانيد كه شما همه بر من گرامى و به مثابۀ نور چشم من بوديد و خارى در پاى هيچ يك از شما نمى توانستم ديد و ليكن حقّ خدا بر من واجب تر است از حقّ شما، و با حق تعالى نذر كرده بودم كه هرگاه ده فرزند يا زياده به من عطا كند يكى را قربانى كنم، و اكنون حق تعالى به من عطا كرده است شماها را، چه مى گوئيد شما در باب نذر من؟

پس همه ساكت شدند و به يكديگر نگاه مى كردند تا آنكه عبد اللّه كه كوچكتر بود گفت:

اى پدر! توئى حكم كنندۀ بر ما و ما فرزندان توئيم و هرچه فرمائى اطاعت مى كنيم و حقّ خدا بر تو واجب تر است از حقّ ما و امر او لازمتر است از امر ما و ما مطيع و صابريم بر حكم خدا و حكم تو و راضى شديم به امر خدا و امر تو و پناه مى بريم به خدا از مخالفت تو. و در آن وقت از سنّ شريف عبد اللّه يازده سال گذشته بود.

چون عبد المطّلب سخنان شايستۀ آن فرزند بزرگوار را شنيد بسيار گريست و او را شكر كرد و رو بسوى سايرين نموده گفت: اى فرزندان من! شما چه مى گوئيد؟

گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم و اگر همۀ ما را بكشى راضى هستيم.

پس ايشان را دعا كرد و گفت: برويد به نزد مادران خود و ايشان را خبر دهيد از آنچه به شما گفتم و بگوئيد شما را بشويند و سرمه در چشمهاى شما بكشند و جامه هاى فاخر بر شما بپوشانند و وداع كنيد مادران خود را وداع كسى كه برنگردد، پس چون ايشان اين

ص: 77

خبر وحشت اثر را به مادران خود رسانيدند شيون از خانه هاى ايشان بلند شد و تا طلوع صبح در گريه و اندوه گذرانيدند، و چون صبح طالع گرديد حضرت عبد المطّلب رداى آدم را بر دوش افكند و نعلين شيث را در پا كرد و انگشتر نوح را در انگشت كرد و خنجر برّنده در دست گرفت براى فداى فرزند خود و يك يك فرزندان خود را از نزد مادران ندا كرد و طلبيد و همه خود را به انواع زينتها آراسته بسوى پدر شتافتند بغير از عبد اللّه-كه مادرش را دل گواهى مى داد كه آن گوهر يكتا لايق درگاه حق تعالى است و قرعه به نام نامى او بيرون خواهد آمد و او را مانع مى شد-، پس چون عبد المطّلب به خانۀ فاطمه آمد و دست عبد اللّه را گرفت كه بيرون آورد مادرش فاطمه در او آويخت و عبد اللّه به دامن پدر چسبيده و پدر او را مى كشيد و مادر ممانعت مى نمود و تضرع و استغاثه مى كرد و عبد اللّه مى گفت: اى مادر! دست از من بردار و مرا با پدر خود بگذار كه آنچه خواهد با من بكند، پس فاطمه دست از جان خود برداشت و گريبان خود را شكافت و گفت: اى ابا الحارث! اين كار تو كارى است كه كسى به غير از تو نكرده است، و چگونه راضى مى شوى كه فرزند خود را به دست خود بكشى، و اگر البته اين كار را خواهى كرد دست از عبد اللّه بردار كه او از همه خردسالتر است و بر كودكى او رحمى بدار و حرمت آن نور كه در جبين مكين اوست نگه دار؛ و چون ديد كه عبد المطّلب به اين سخنان دست از او برنمى دارد فرزند دلبند خود را بر سينۀ نالان خود چسبانيد و گفت: خدا نخواهد كرد كه اين شعلۀ نور جبين تو خاموش گردد، چه كنم كه در كار تو چاره اى نمى دانم و در امر تو حيله اى نمى بينم، كاش پيش از آنكه از ديده ام پنهان گردى در خاك پنهان گرديده بودم، بناچار از برم مى روى و اميد برگشتنت ندارم.

و از استماع اين خطاب، عبد المطّلب بى تاب گرديده سيلاب سرشك از ديده ها رها كرد و رنگش متغير گرديد و پايش از رفتار ماند؛ پس آن بندۀ مقرّب اله گفت: اى مادر! بگذار مرا تا با پدر خود بروم، اگر خدا مرا اختيار نمايد براى قربانى خود زهى سعادت و فيروزى و هزار جان فداى اختيار او باد، و اگر ديگرى را اختيار نمايد با هزار حرمان بسوى تو برخواهم گرديد.

ص: 78

پس با پدر روان شد بسوى كعبه و جميع قريش از مردان و زنان در مسجد جمع شدند و صداى ناله و شيون بسوى هفت روزن بلند گرديد و يهودان و كاهنان شاد گرديدند كه شايد آن نور نبوّت خاموش گردد-و ندانستند كه نور خدائى را كسى خاموش نمى تواند كرد-پس عبد المطّلب خنجر برهنه كه مرگ از دمش مى ريخت در كف گرفت و قرعه به نام اولاد امجاد خود افكند و گفت: اى خداوند كعبه و حرم و حطيم و زمزم و پروردگار ملائكۀ كرام و خالق جملۀ انام! دور كن به نام خود از ما هر تيرگى و ظلمت را بحقّ آنچه جارى گرديده است بر آن قلم تقدير تو، آنچه تو خواهى كسى مانع آن نمى تواند گرديد، و ضعيفان را پناهى نيست مگر بسوى تو چون صاحب قوّتى، و رفع احتياج فقيران نمى نمايد مگر چون تو بى نيازى.

پروردگارا! مى دانى كه با تو چه نذر و عهد كرده بودم و اينك فرزندان خود همه را به درگاه تو آورده ام كه هر يك را كه خواهى اختيار نمائى.

پروردگارا! اگر مصلحت مى دانى در بزرگان قرار ده كه ايشان را صبر بر بلا بيشتر است و خردان بيشتر محلّ رحمند.

اى خداوند پروردگار كعبه و پرده ها و ركن و سنگها و زمين پهناور و رود و درياها! و اى فرستندۀ ابرها و بارانها! دور گردان از كودكان بلا را.

پس نام هر يك را بر تيرى نوشته و داد كه داخل كعبه كردند و فرزندان خود را داخل كعبه گردانيد، پس مادران صدا به شيون بلند كردند و از ديده هاى حاضران سيلاب اشك در بطحاى مكه روان گرديد؛ و عبد المطّلب از ضعف بشريّت مى افتاد و به قوّت ايمان و شدت يقين برمى خاست و مى گفت: پروردگارا! حكم خود را بزودى ظاهر گردان؛ و مردم گردنها كشيده بودند و آب از ديده ها روان كرده منتظر بودند كه به نام كداميك بيرون آيد كه ناگاه ديدند صاحب قرعه بيرون آمد و رداى عبد اللّه را در گردن آن رشك خورشيد و ماه افكنده او را مانند خورشيد از افق كعبه بيرون كشيد و رنگ مباركش مانند آفتاب به زردى مايل گرديده و مانند چراغ صبحگاهان قابل قربانى درگاه مى لرزيد، پس گفت: اى عبد المطّلب! قرعه به نام اين فرزند ارجمند بيرون آمد، اگر خواهى بكش و اگر

ص: 79

خواهى ببخش.

پس عبد المطّلب از استماع اين خبر مدهوش افتاد و برادران نوحه كنان بر برادر خود از كعبه بيرون آمدند و ابو طالب از همه بيشتر مى گريست و موضع نور جبين برادر خود را مى بوسيد و مى گفت: كاش نمى مردم و فرزند ارجمند تو را كه وارث اين نور است و حق تعالى او را بر همۀ خلق زيادتى داده است و زمين را از كثافت كفر و بت پرستى پاك خواهد كرد و كهانت كاهنان را زايل خواهد گردانيد، مى ديدم.

و چون عبد المطّلب به هوش آمد صداى گريۀ مردان و زنان از هر ناحيه به سمع او رسيد و نظرش بر فاطمه افتاد كه خاك بر سر خود مى ريخت و سينۀ خود را مى خراشيد، و از مشاهدۀ اين احوال و استماع آن اقوال در عزم كاملش اختلال بهم نمى رسيد، و بازوى عبد اللّه را گرفت كه او را بخواباند.

اكابر قريش و اولاد عبد مناف در او آويختند پس بانگ زد بر ايشان كه: واى بر شما! از من بر فرزند من مهربانتر نيستيد شما و تا حكم پروردگار خود را بر او جارى نكنم دست از او برنمى دارم.

و ابو طالب به دامان عبد اللّه چسبيده بود و مى گفت: اى پدر! برادر مرا بگذار و مرا به جاى او ذبح كن كه من راضيم كه قربانى پروردگار و فداى برادر خود باشم.

و عبد المطّلب مى گفت كه: من مخالفت پروردگار خود نمى كنم و هركه قرعه به نام او بيرون آمده است او را قربانى مى كنم.

پس اكابر قريش از او التماس كردند كه يك بار ديگر قرعه بيندازد شايد نوع ديگر ظاهر شود. و چون بسيار مبالغه كردند راضى شد و بار ديگر قرعه انداخت و باز به اسم عبد اللّه بيرون آمد، پس عبد المطّلب گفت كه: الحال حكم لازم گرديد و راه شفاعت مسدود شد.

پس عبد اللّه را به قربانگاه آورد و اكابر عرب در عقبش صف كشيدند، و دست و پاى عبد اللّه را بسته و خوابانيد، چون مادر ديد كه كار به اينجا كشيد پا برهنه و شيون كنان بسوى خويشان خود دويد و ايشان را به شفاعت طلبيد، و چون ايشان بسوى عبد المطّلب

ص: 80

شتافتند در وقتى رسيدند كه عبد اللّه را خوابانيده بود و خنجر را نزديك گلوى لطيف آن سرور گذاشته بود و در آن وقت ملائكۀ آسمانها خروش برآوردند و بالها گستردند و جبرئيل و اسرافيل تضرع و استغاثه در درگاه ملك جليل نمودند. پس حق تعالى وحى نمود كه: اى ملائكه! من به همه چيز عالم دانايم و بندۀ خود را در معرض امتحان درآورده ام كه صبر او را بر عالميان ظاهر گردانم.

در اين حال ده نفر از خويشان فاطمه، عريان با سر و پاى برهنه و شمشيرهاى كشيده رسيدند و بر دست عبد المطّلب چسبيدند و گفتند: هرگز نگذاريم كه فرزند خواهر ما را ذبح كنى مگر آنكه همۀ ما را به قتل رسانى.

پس عبد المطّلب سر بسوى آسمان بلند كرد و گفت: پروردگارا! تو مى دانى كه ايشان نمى گذارند كه حكم تو را جارى كنم و به عهد تو وفا كنم، پس حكم كن ميان من و ايشان به حق و تو بهترين حكم كنندگانى.

در اين حال شخصى از اكابر قوم او كه او را عكرمة بن عامر مى گفتند حاضر شد و تدبير نمود كه قرعه بيندازد بر شتران و عبد اللّه، پس بر اين امر قرار داده برگشتند. و روز ديگر عبد المطّلب فرمود كه همۀ شتران او را حاضر كردند و عبد اللّه را جامه هاى فاخر پوشانيد و خوشبو گردانيد و به انواع زينتها آراسته او را به نزد كعبه حاضر گردانيد و كارد و ريسمان با خود آورده بود، پس هفت شوط دور كعبه طواف كرد و ده شتر حاضر كرد و چنگ در پرده هاى كعبه زد و گفت: پروردگارا! امر تو نافذ است و حكم تو جارى است؛ و قرعه افكند، و قرعه به اسم عبد اللّه بيرون آمد، پس ده شتر اضافه كرد و قرعه انداخت و گفت:

پروردگارا! اگر به سبب گناهان، دعاى من از درگاه تو محجوب گرديده است پس تويى غفّار الذّنوب و كاشف الكروب؛ كرم نما بر من به فضل و احسان خود، و باز قرعه به نام عبد اللّه بيرون آمد؛ پس ده شتر ديگر اضافه كرد و قرعه افكند و گفت: پروردگارا! تويى كه راز پنهان و مخفى تر از آن را مى دانى و بر احوال همۀ جهان مطّلعى، بگردان از ما بلا را چنانكه از ابراهيم عليه السّلام گردانيدى، و باز به نام عبد اللّه ظاهر شد؛ پس ده شتر ديگر اضافه كرد و گفت: اى پروردگار خانۀ كعبه و جميع عباد! اين فرزند نزد من محبوبتر است از ساير

ص: 81

اولاد و مادرش نوحه مى كند از مفارقت آن سرو آزاد، باز قرعه به نام عبد اللّه بيرون آمد؛ پس بار ديگر قرعه انداخت و گفت: اى خداوندى كه از توست بخشش و منع و حكم تو نافذ است بر همۀ خلق! در درگاه تو به نادانى خطا كرده و اميدوار رحمت توام پس مرا نااميد مگردان، پس باز قرعه به اسم عبد اللّه بيرون آمد.

و چون به نود شتر رسيد و نه مرتبه به اسم عبد اللّه بيرون آمد، عبد المطّلب آن معدن سعادت را براى شهادت بسوى خود كشيد و صداى نوحه و گريۀ مردان و زنان از هر طرف بلند شد، پس عبد اللّه گفت: اى پدر! از خدا شرم كن و امر او را رد مكن و ديگر در كشتن من توقف مكن و بزودى مرا قربانى كن كه من صبركننده ام بر قضاى الهى؛ اى پدر! دستها و پاهاى مرا محكم ببند كه مبادا حركت كنم، و روى مرا بپوشان كه مبادا رحم بر تو غالب آيد و فرمان خدا را بعمل نياورى، و جامه هاى خود را گرد كن كه مبادا به خون من آلوده گردد و هرگاه كه آن را ببينى مصيبت تو تازه شود؛ اى پدر! بعد از من از حال مادر من غافل مشو و در دلدارى او كوتاهى مفرما كه من مى دانم كه او بعد از من چندان زندگانى نخواهد كرد، و در باب خود تو را وصيّت مى كنم كه به قضاى الهى راضى باشى و بسيار اندوه به خود راه ندهى.

پس از اين سخنان آتش از نهاد عبد المطّلب شعله كشيد و عبد اللّه را خوابانيد و روى نورانيش را بر زمين چسبانيد و كارد را به نزديك گلوى مباركش رسانيد.

بار ديگر اكابر قريش پايش را بوسيدند و التماس نمودند كه يك نوبت ديگر قرعه بيندازد، و عهد كردند كه اگر در اين مرتبه قرعه به نام عبد اللّه بيرون آيد ديگر شفاعت نكنند، پس بار ديگر قرعه افكند به نام عبد اللّه با صد شتر، و در اين مرتبه قرعه براى شتر بيرون آمد، پس اكابر عرب از روى شادى و طرب فرياد برآوردند و بسوى عبد المطّلب دويدند و عبد اللّه را از زير دست او كشيدند و عبد المطّلب را تهنيت و مباركباد گفتند، و فاطمه دويد و عبد اللّه را در بر كشيد و مى گريست و شكر حق خداى تعالى مى نمود.

پس عبد المطّلب گفت: انصاف نيست كه نه مرتبه به اسم عبد اللّه بيرون آمده است و به يك مرتبه كه به اسم شتر برآيد دست از او بردارم، پس دو مرتبۀ ديگر قرعه افكند و هر

ص: 82

مرتبه براى شتر بيرون آمد و هاتفى از ميان كعبه صدا زد كه: حق تعالى فداى شما را قبول نمود و بزودى از نسل اين بزرگوار سيّد ابرار و نبىّ مختار بيرون خواهد آمد.

پس قريش گفتند: اى عبد المطّلب! گوارا باد تو را كرامت الهى كه هاتفان غيب براى تو و فرزند تو ندا كردند.

پس فاطمه فرزند خود را به خانه برگردانيد و قبايل عرب از اطراف به تهنيت آن سيّد اوصياى زمان به مكه آمدند و به اين سبب سنّت جارى شد كه ديۀ هر مرد صد شتر باشد.

پس چون يهودان و كاهنان از اين امر نااميد گرديدند و عبد اللّه را سلامت يافتند حيله ها در دفع آن حضرت برانگيختند و از جملۀ آنها آن بود كه شخصى از رؤساى ايشان كه او را «ربيبان» مى گفتند طعامى ساخت و زهر در آن داخل كرد و به جمعى زنان داد و به خانۀ عبد المطّلب فرستاد و به نزد فاطمۀ مخزوميّه به رسم هديه بردند، فاطمه پرسيد: شما كيستيد؟

گفتند: ما خويشان شمائيم از فرزندان عبد مناف و شاد شديم از خلاص شدن فرزند شما، و اين طعام را به جهت آن پخته ايم و براى شما حصّه آورده ايم.

پس چون عبد المطّلب به خانه آمد پرسيد كه: اين طعام از كجا آمده است؟

فاطمه گفت كه: خويشان شما از براى تهنيت سلامتى فرزند ما پخته اند و حصّه براى ما آورده اند.

و چون نزديك آوردند كه تناول نمايند، از اعجاز نور مقدس رسالت پناهى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آن طعام به سخن آمد و به زبان فصيح گفت كه: مخوريد از من كه بر من زهر داخل كرده اند.

پس ايشان دانستند كه اين از مكر دشمنان بوده است و طعام را در زمين دفن كردند.

و چون عبد اللّه به سنّ شباب رسيد نور نبوّت در جبين او ساطع بود، جميع اكابر و اشراف نواحى و اطراف آرزو كردند كه به او دختر بدهند و نور او را بربايند، زيرا كه يگانۀ زمان بود در حسن و جمال، و در روز بر هركه مى گذشت بوى مشك و عنبر از وى استشمام مى كرد، و اگر در شب مى گذشت جهان از نور رويش روشن مى گرديد، و اهل مكه او را مصباح حرم مى گفتند تا آنكه به تقدير الهى عبد اللّه با صدف گوهر رسالت پناهى

ص: 83

يعنى آمنه دختر وهب جفت گرديد، و سبب آن مزاوجت با بركت آن بود كه علماى اهل كتاب چون آثار ظهور مفخر اولى الألباب را مشاهده كردند در شام با يكديگر نشستند و در باب ظهور پيغمبر آخر الزمان سخن گفتند و رفتند نزد عالمى از ايشان كه در اردن مى بود و از همه معمّرتر بود، پس از ايشان پرسيد كه: به چه جهت مجتمع گرديده ايد و چه چيز سبب اضطراب شما شده است؟

گفتند: ما در كتب خود نظر كرديم و خوانديم صفت آن پيغمبر سفّاك را كه ملائكه يارى او خواهند كرد و ما و دين ما در دست او هلاك خواهيم شد، و آمده ايم كه در آن باب با تو مشورت كنيم شايد تو را در دفع او چاره اى به خاطر رسد.

آن عالم گفت: هركه خواهد باطل گرداند امرى را كه حق تعالى اراده كرده است او جاهل و مغرور است و آنچه ديده ايد و خوانده ايد امرى است شدنى و دفع آن ممكن نيست، و او را وزيرى خواهد بود از خويشان او كه در هر امرى معين و ياور او خواهد بود.

چون سخنان او را شنيدند ترسيدند و حيران ماندند، پس يكى از علماى ايشان كه او را «هيوبا» مى گفتند و كافر متمرد شجاعى بود برخاست و گفت: اين مرد پير شده است و به خرافت عقل او سبك گرديده است، از او مشنويد، از من بشنويد، درختى را كه از ريشه كنديد ديگر سبز نمى شود، بايد كه هلاك كنيد اين شخص را كه آن پيغمبر از او بهم خواهد رسيد و از بيم او راحت يابيد، و چاره اش آن است كه متاعى خريدارى نمائيد و بوسيلۀ تجارت برويد به شهر مكه كه مقصود شما در آنجا حاصل خواهد شد و من نيز با شما رفيق مى شوم، بايد كه همه شمشيرهاى خود را به زهر آب دهيد و بزودى تهيۀ سفر خود ساز كنيد.

پس آن كافران سخن آن بدبخت را به جان قبول كردند و امتعۀ مناسب مكۀ معظمه خريدارى نموده به آن صوب متوجه شدند، و چون نزديك مكه رسيدند صداى هاتفى را شنيدند كه: اى بدترين مردمان! ارادۀ بهترين شهرها كرده ايد به قصد ضرر رسانيدن به بهترين خلق، و هركه خواهد كه غالب گردد بر تقدير خداوند جبار بى شك مصير او بسوى نار است و در دنيا و عقبى خائب و زيانكار است.

ص: 84

از استماع اين صداى موحش بترسيدند و خواستند برگردند، باز «هيوبا» با وسوسه هاى شيطانى و تسويل زخارف آمال و امانى ايشان را بر آن سفر عازم گردانيد، و در راه به هركه مى رسيدند احوال عبد اللّه را مى پرسيدند و او وصف حسن و جمال و كمال او مى كرد و سبب زيادتى حسد ايشان مى گرديد.

چون به مكه داخل شدند متاع خود را بر مشتريان عرض مى كردند و قيمتهاى گران مى گفتند كه مردم نخرند و عذرى باشد براى توقف ايشان، و در كمين فرصت بودند تا آنكه شبى از شبها عبد اللّه خوابى مهيب ديد و به پدر خود گفت كه: در خواب ديدم كه ميمونى چند شمشيرهاى برهنه در دست داشتند و شمشيرها را حركت مى دادند و بر من حمله مى كردند پس بلند شدم بسوى هوا و آتشى از آسمان فرود آمد و همه را سوخت.

عبد المطّلب گفت: اى فرزند! خدا تو را از هر بلائى نجات دهد، تو حاسدان بسيار دارى براى اين نورى كه در روى توست، امّا اگر تمام اهل زمين اتفاق كنند بر ضرر تو نتوانند، زيرا كه اين نور وديعۀ خاتم پيغمبران است و حق تعالى آن را حفظ مى نمايد.

و در اكثر ايّام عبد المطّلب و عبد اللّه به شكار مى رفتند و آن كافران از بيم عبد المطّلب متعرض نمى توانستند شد تا آنكه روزى عبد اللّه تنها به شكار رفته بود و هيوبا به نزد ايشان رفت و گفت: چه انتظار مى بريد كه عبد اللّه تنها به شكار رفته است و فرصت غنيمت است.

پس بعضى از ايشان نزد متاعها ماندند و بعضى شمشيرهاى برهنه در زير جامه ها پنهان كردند به قصد عبد اللّه متوجه شدند، پس وقتى رسيدند به عبد اللّه كه در ميان درّه ها داخل شده بود و شكارى را بدست آورده و او را ذبح مى نمود، پس از همه طرف برآمده راههاى آن درّه را بر آن حضرت بستند، و چون عبد اللّه ديد كه ايشان قصد هلاك او را دارند سر بسوى آسمان بلند كرد و بسوى عالم آشكار و پنهان تضرع نمود، پس رو به ايشان كرد و گفت: از من چه مى خواهيد و به چه سبب قصد هلاك من داريد؟ و اللّه كه هرگز ضررى به احدى از شما نرسانيده ام و مالى از شما نبرده ام و كسى از شما را نكشته ام.

پس ايشان متعرض جواب او نشده به يك دفعه بر او حمله كرده و عبد اللّه نام حق تعالى برد و چهار تير بسوى ايشان افكند و به هر تيرى يكى از آن كافران را بسوى بئس المصير

ص: 85

فرستاد، پس آن كافران از راه حيله شروع به عذر خواهى كردند و گفتند: به چه سبب ما را مى كشى و ما را با تو كارى نيست، غلامى از ما گريخته بود و از عقب او آمده ايم، چون تو را از دور ديديم گمان او كرديم.

عبد اللّه بر عذر بى اصل ايشان خنديد و بر اسب خود سوار شد و كمان را در دست گرفت، و چون خواست كه از ميان ايشان بيرون رود بار ديگر بر او حمله آوردند، بعضى به سنگ و بعضى به شمشير متوجه آن بدر منير گرديدند و او مانند شير بر ايشان حمله مى كرد و به هر حمله بعضى را بر خاك هلاك مى افكند، و چون كار بر آن حضرت تنگ شد از اسب فرود آمد و پشت بر كوه داد و آن گروه او را به سنگ خسته مى كردند و از بيم او نزديك نمى رفتند.

در اول حال كه آن كافران عبد اللّه را در ميان گرفتند وهب بن عبد مناف به آن درّه رسيد و آن حال را مشاهده نمود، از كثرت ايشان بترسيد و به جانب حرم برگشت و در ميان بنى هاشم ندا كرد كه: دريابيد عبد اللّه را كه دشمنان او را در فلان درّه در ميان گرفته اند، پس جميع بنى هاشم شمشيرها به كف گرفته بر اسبان برهنه سوار شدند و بسوى آن درّه بسرعت روان شده رسيدند، چون عبد اللّه نظر كرد عبد المطّلب و ابو طالب و حمزه و عباس و ساير بنى هاشم را ديد كه داخل آن درّه گرديدند، پس عبد المطّلب گفت: اى فرزند! اين بود تأويل و تعبير آن خواب كه ديده بودى.

و چون يهودان بنى هاشم را ديدند دست از جان خود برداشتند و بعضى از ايشان پناه به درّۀ تنگى بردند و به قدرت حق تعالى سنگى از كوه برگرديد و ايشان را هلاك كرد و بعضى را گرفتند و خواستند بكشند التماس كردند كه: ما را آن قدر مهلت دهيد كه محاسبات خود را با اهل مكه مفروغ كنيم و بعد از آن آنچه خواهيد بكنيد، پس دستهاى ايشان را بستند و بسوى مكه برگردانيدند و اهل مكه سنگ بر ايشان مى زدند و لعنت مى كردند.

پس عبد المطّلب ايشان را به خانۀ وهب فرستاد، و چون وهب بسوى برّه زوجۀ خود برگشت گفت: اى برّه! امروز امرى چند از عبد اللّه پسر عبد المطّلب مشاهده كردم كه از هيچ كس از شجاعان عرب نديده بودم و خدا او را به حسن و بهاء و نور و ضيائى

ص: 86

مخصوص گردانيده است كه كسى مانند او نديده و نشنيده است، و چون يهودان او را در ميان گرفتند ديدم كه افواج ملائكه از آسمان بسوى او فرود آمدند براى نصرت او؛ برو به نزد عبد المطّلب و استدعا كن شايد آمنه دختر ما را به عقد عبد اللّه درآورد و ما را به اين شرف سرافراز گرداند.

برّه گفت: اى وهب! جميع رؤساى مكه و پادشاهان اطراف رغبت كردند كه به او دختر دهند و او قبول نكرد، كى به دختر ما رغبت خواهد كرد؟

وهب گفت كه: من امروز به ايشان حقّى بزرگ ثابت گردانيدم كه از قضيۀ عبد اللّه ايشان را مطّلع ساختم، و ممكن است كه به اين سبب به دختر ما راضى شوند.

و چون برّه به خانۀ عبد المطّلب آمد عبد المطّلب گفت: خوش آمدى و امروز از شوهر تو حقّى بر ما لازم گرديده است كه هر حاجت از ما طلب نمايد، روا نمائيم.

برّه گفت: اى عبد المطّلب! او مرا براى حاجت بزرگى بسوى شما فرستاده است و مى خواست كه شايد نور عبد اللّه بسوى دختر او آمنه منتقل گردد و ما را از شما هيچ طمع نيست و آمنه هديه اى است بسوى شما.

پس عبد المطّلب بسوى عبد اللّه نظر كرد و گفت: اى فرزند! اگر چه دختر پادشاهان را قبول نكردى، امّا اين دختر از خويشان توست و در مكه مثل او دخترى نيست در عقل و طهارت و عفاف و ديانت و صلاح و كمال و حسن و جمال.

و چون عبد اللّه ساكت شد و اظهار كراهت ننمود، عبد المطّلب گفت: اجابت نموديم و قبول كرديم.

و چون شب در آمد عبد المطّلب عبد اللّه را با خود به خانۀ وهب برد، و چون با يكديگر نشستند و در باب مزاوجت سخن آغاز كردند، يهودان كه در خانۀ وهب محبوس بودند خلوت را غنيمت شمرده بندها را گسيختند و بسوى خانه اى كه ايشان بودند دويدند، و چون حربه با خود نداشتند با سنگ بر ايشان حمله كردند و به اعجاز نور حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سنگ هر يك بر سر و سينه اش برگشت، و آن شيران بيشۀ شجاعت شمشيرها از نيام كشيده و به نور سيّد انام توسل نموده آن كافران را بسوى جحيم روانه

ص: 87

كردند. پس عبد المطّلب به وهب گفت: فردا بامداد ما و شما قوم خود را حاضر مى كنيم و اين نكاح مقرون به فلاح را منعقد مى سازيم.

پس چون صبح روز ديگر طالع شد حضرت عبد المطّلب اولاد اعمام كرام خود را حاضر گردانيد و جامه هاى فاخر پوشانيد؛ و وهب نيز خويشان خود را جمع كرد، و چون مجلس شريف منعقد شد حضرت عبد المطّلب برخاست و خطبه اى در نهايت فصاحت و بلاغت ادا نمود و گفت: حمد مى كنم خدا را حمد شكركنندگان، حمدى كه او مستوجب است بر آنچه انعام كرده است بر ما و بخشيده است به ما و گردانيده است ما را همسايگان خانۀ خود و ساكنان حرم خود و انداخته است محبت ما را در دلهاى بندگان خود و ما را شرافت داده است بر جميع امّتها و حفظ نموده است از جميع آفتها و بلاها، و حمد مى كنم خدا را كه نكاح را بر ما حلال گردانيده و زنا را بر ما حرام گردانيده؛ و بدانيد كه فرزند ما عبد اللّه دختر شما آمنه را خواستگارى مى نمايد به فلان صداق، آيا راضى شديد؟

وهب گفت: راضى شديم و قبول كرديم.

عبد المطّلب گفت: اى قوم! گواه باشيد. پس عبد المطّلب در مكه چهار روز وليمه كرد و جميع اهل مكه و نواحى مكه را دعوت نمود.

و چون مدتى از مزاوجت ايشان گذشت و نزديك شد طلوع خورشيد نبوّت، حق تعالى امر نمود جبرئيل را كه ندا كند در جنّة المأوى كه: تمام شد اسباب تقدير ظهور پيغمبر بشير نذير و سراج منير كه امر خواهد كرد به نيكيها و نهى خواهد كرد از بديها، و مردم را به راه حق خواهد خواند، و اوست صاحب امانت و صيانت و رحمت من است بر عباد، و ظاهر خواهد شد نور او در بلاد عالم، هركه او را دوست دارد بشارت يافته است به شرف و عطا و هركه او را دشمن دارد براى اوست بدترين عذابها، و اوست كه پيش از خلقت آدم طينت پاكيزۀ او را بر شما عرض كردم، و نام او در آسمان احمد است و در زمين محمّد است و در بهشت ابو القاسم.

پس ملائكه صدا به تسبيح و تهليل و تقديس و تكبير بلند كردند و درهاى بهشت را گشودند و درهاى جهنم را بستند، و حوريان از غرفه هاى بهشت مشرف شدند، و مرغان

ص: 88

بر درختان جنان به انواع نغمات صدا به تسبيح خالق زمين و آسمان بلند كردند.

و چون جبرئيل از بشارت اهل سماوات فارغ شد با هزار ملك به زمين فرود آمد و به اطراف جهان نداى بشارت انعقاد نطفۀ آن برگزيدۀ خداوند رحمان درداد، و اهل كوه قاف و خازنان سحاب و جبال و جميع مخلوقات زمين را از اين مژده مسرور گردانيد تا آنكه اين مژده را به اهل زمين هفتم رسانيد، و هركه محبت او اختيار كرد محلّ رحمت خدا گرديد و هركه عداوت او گزيد از الطاف خدا محروم گرديد، و شياطين را در زنجير كشيدند و از استراق سمع در آسمانها منع كردند و به تيرهاى شهاب ايشان را از هر باب راندند.

و چون پسين روز جمعه-كه عرفه بود-شد، عبد اللّه با پدر و برادران در بيابان عرفات مى گرديدند و در آن وقت در آن بيابان آب نبود، ناگاه نهرى از آب زلال صافى به نظر ايشان درآمد و ايشان بسيار تشنه بودند و ايشان بسيار متعجب گرديدند، پس منادى ندا كرد كه: اى عبد اللّه! از آب اين نهر بياشام، چون تناول نمود از برف سردتر و از عسل شيرين تر و از مشك خوشبوتر بود، و چون فارغ شد از آن نهر اثرى نديد، پس عبد اللّه دانست كه آن نهر آسمانى براى انعقاد نطفۀ آن برگزيدۀ جناب يزدانى بر زمين ظاهر گرديده است، پس بزودى به خيمه مراجعت نمود و آمنه را گفت كه: برخيز و غسل كن و جامه هاى پاكيزه بپوش و خود را معطّر كن كه نزديك است كه مخزن آن نور ربّانى شوى.

پس در آن وقت به سيّد رسل صلّى اللّه عليه و آله و سلّم حامله گرديد و نور از صلب عبد اللّه به رحم طاهر او منتقل شد؛ و آمنه گفت كه: چون عبد اللّه در آن هنگام با من مقاربت نمود نورى از او ساطع گرديد كه آسمانها و زمين را روشن گردانيد.

پس آن شعاع از جبين آمنه مانند عكس آفتاب در آينه نمايان و لامع گرديد (1).

و ابن شهر آشوب روايت كرده است كه: زنى بود كه او را فاطمه بنت مرّه مى گفتند و كتب انبياء و علماى گذشته را بسيار خوانده بود، روزى حضرت عبد اللّه بر او گذشت، آن زن پرسيد: توئى كه پدرت صد شتر فداى تو كرد؟

ص: 89

گفت: بلى.

فاطمه گفت: چه شود اگر مرا عقد كنى و يك مرتبه با من نزديكى كنى و من صد شتر به تو بدهم. عبد اللّه ملتفت نشد و رفت.

و بعد از آنكه نطفۀ طيّبۀ حضرت رسالت پناه در رحم آمنه قرار گرفته بود، باز روزى بر آن زن گذشت و از او آن خواهش سابق را نديد، از سبب آن سؤال نمود، گفت: براى امرى تو را مى خواستم كه اكنون به تقديرات ربّانى نصيب ديگرى شده است و آن نور سبحانى را ديگرى متصرّف گرديده است (1).

و روايت كرده است كه: چون تزويج آمنه شد دويست زن از حسرت عبد اللّه مردند.

و چون نزديك شد كه آن نور از عبد اللّه منتقل گردد به رحم آمنه به مرتبه اى ساطع و مشتعل گرديد كه هيچ كس را تاب آن نبود كه درست به روى آن خورشيد انور نظر كند، و به هر سنگ و درخت كه مى گذشت براى او سجده مى كردند و بر او سلام مى كردند (2).

و گفته است كه: چون عبد اللّه بسوى جنان رحلت نمود دو ماه از عمر شريف حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گذشته بود؛ و به روايتى هفت ماه؛ و به روايتى هنوز آن حضرت متولد نشده بود؛ و در مدينه وفات يافت (3).

و حضرت آمنه چون به عالم قدس رحلت نمود از عمر شريف آن حضرت چهار سال گذشته بود؛ و به روايتى شش سال؛ و به روايتى دو سال و چهار ماه؛ و وفات او در «ابواء» واقع شد كه منزلى است ميان مكه و مدينه (4).

و چون حضرت عبد المطّلب وفات يافت عمر شريف آن حضرت به هشت سال و دو ماه و ده روز رسيده بود (5).

ص: 90

و در روايات خاصه و عامه وارد شده است كه: شبى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به نزد قبر عبد اللّه پدر خود آمد و دو ركعت نماز كرد و او را ندا كرد، ناگاه قبر شكافته شد و عبد اللّه در قبر نشسته بود و مى گفت: «اشهد ان لا اله الاّ اللّه و انّك نبىّ اللّه و رسوله» .

آن حضرت پرسيد كه: ولىّ تو كيست اى پدر؟

پرسيد كه: ولىّ تو كيست اى فرزند؟

گفت: اينك على ولىّ توست.

گفت: شهادت مى دهم كه على ولىّ من است.

فرمود كه: برگرد بسوى باغستان خود كه در آن بودى.

پس به نزد قبر مادر خود آمد و باز چنان كرد و قبر شكافته شد و آمنه در قبر نشسته مى گفت: «اشهد ان لا اله الاّ اللّه و انّك نبىّ اللّه و رسوله» .

فرمود كه: ولىّ تو كيست اى مادر؟

پرسيد كه: ولىّ تو كيست اى فرزند؟

فرمود كه: اينك علىّ بن ابى طالب ولىّ توست.

آمنه گفت كه: شهادت مى دهم كه على ولىّ من است.

فرمود كه: برگرد بسوى باغستان خود كه در آن بودى (1).

مؤلف گويد كه: از اين روايت معلوم مى شود كه ايشان ايمان به شهادتين داشتند، و برگردانيدن ايشان براى آن بود كه ايمان ايشان كاملتر گردد به اقرار به امامت علىّ بن ابى طالب عليه السّلام.

و شاذان بن جبرئيل قمى و ابن بابويه و شيخ طبرسى و غير ايشان روايت كرده اند به اندك اختلافى و اكثر موافق روايت شاذان است كه: در زمان عبد المطّلب پادشاهى بود در يمن كه او را سيف بن ذى يزن مى گفتند و بر مكۀ معظمه مستولى گرديد و پسر خود را در آنجا والى گردانيد، پس عبد المطّلب اكابر قريش و رؤساى بنى هاشم را طلب نمود و به

ص: 91

اتفاق ايشان متوجه يمن گرديد كه او را مشاهده نمايد و او را ترغيب كند بر عطف و مهربانى نسبت به اهل مكه. پس چون وارد يمن شدند و رخصت طلبيدند كه به نزد او بروند، امراى او گفتند كه: او به قصر وردى رفته است و عادت او آن است كه چون فصل گل مى شود داخل قصر غمدان مى شود و زياده از چهل روز در آنجا با خواصّ خود مشغول عشرت و شادى مى باشند، و در اين ايّام كسى را رخصت دخول مجلس او نيست، و باغى كه قصر غمدان در آن واقع بود درى بسوى صحرا داشت و بر همۀ درها دربانان موكّل كرده بودند.

عبد المطّلب روزى بسوى درگاهى رفت كه به جانب صحرا مفتوح بود و از دربان آن درگاه رخصت دخول طلبيد، دربان گفت كه: در اين ايّام پادشاه با جوارى و زنان خود خلوت كرده است و كسى را رخصت دخول قصر او ميسّر نيست، و اگر نظرش بر تو افتد مرا با تو به قتل مى رساند.

عبد المطّلب كيسۀ زرى به او داد و گفت: تو مانع من مشو و امر قتل مرا به من بگذار و در باب تو عذرى به او خواهم گفت كه آسيبى به تو نرساند. چون دربان ديده اش به زر سرخ افتاد خون سياه و روز تباه خود را فراموش كرد و مانع آن مقرّب درگاه اله نگرديد.

و چون عبد المطّلب داخل بستان شد ديد كه قصر غمدان در ميان بستان واقع است و انواع گلها و رياحين بر اطراف آن قصر دلنشين احاطه كرده است و نهرهاى صافى بر دور آن قصر مى گردد، و سيف مانند شمشير برّان بر ايوان قصر غمدان رو بسوى خيابان بر قصر خود تكيه داده است.

پس چون نظرش بر عبد المطّلب افتاد در غضب شد و با غلامان خود گفت كه: كيست اين مرد كه بى رخصت داخل اين بستان شده است؟ بزودى او را نزد من آوريد؛ پس غلامان بسرعت شتافتند و آن حضرت را به مجلس او آوردند، و چون عبد المطّلب داخل شد قصرى ديد به طلا و لاجورد و انواع زينتها آراسته و از جانب راست و چپ قصر او كنيزان بى شمار با نهايت حسن و جمال صف كشيده اند، و نزديك او عمودى از عقيق سرخ نصب كرده اند و بر سر آن جامى از ياقوت تعبيه كرده اند كه مملوّ است از مشك ناب، و در

ص: 92

جانب چپ او جامى از طلاى سرخ نهاده اند، و شمشير كين خود را برهنه كرده بر زانو گذاشته است؛ پس از عبد المطّلب سؤال نمود كه: تو كيستى؟

گفت: منم عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف، و نسب شريف خود را تا حضرت آدم ذكر كرد.

پس سيف گفت: اى عبد المطّلب! تو خواهرزادۀ مايى؟

گفت: بلى. (زيرا كه سيف از آل قحطان، و آل قحطان از برادر و آل اسماعيل از خواهر بودند) .

پس سيف عبد المطّلب را تعظيم و تكريم فراوان نمود و گفت: خوش آمدى و مشرّف ساختى؛ و با آن حضرت مصافحه كرد و او را در پهلوى خود جا داد و پرسيد كه: براى چه كار آمده اى؟

عبد المطّلب گفت: مائيم همسايگان خانۀ خدا و خدمۀ آن و آمده ايم كه تو را تهنيت بگوئيم بر ملك و پادشاهى و نصرت يافتن بر دشمنان خود؛ و او را بسيار دعا كرد، و سيف از مكالمۀ آن حضرت مسرّت بر مسرّت افزود و آن حضرت را با ساير رفقا تكليف دار الضّيافة فرمود و ميهماندارى براى ايشان مقرّر نمود و مبالغۀ بسيار در اكرام و اعظام ايشان كرد، و هر روز هزار درم خرج ضيافت ايشان مقرّر كرد.

پس شبى عبد المطّلب را به خلوت طلبيد و خدمۀ خواصّ خود را بيرون كرد، و بغير از جناب ايزدى ديگرى بر سخنان ايشان مطّلع نگرديد و گفت: اى عبد المطّلب! مى خواهم رازى از رازهاى خود را به تو بگويم كه تا حال با ديگرى نگفته ام، و تو را اهل آن مى دانم و مى خواهم آن را پنهان كنى از غير اهل آن تا وقت ظهور آن درآيد.

عبد المطّلب گفت: چنين باشد.

سيف گفت: اى ابا الحارث! در شهر شما طفلى هست خوش رو و خوش بدن و در حسن و قد و قامت يگانۀ اهل زمين است، در ميان دو كتف او علامتى هست و در زمين تهامه مبعوث خواهد شد، و حق تعالى بر سر او درخت پيغمبرى رويانيده و به هر جا كه رود ابر بر او سايه مى افكند، و اوست صاحب شفاعت كبرى در روز قيامت، و در مهر پيغمبرى كه

ص: 93

در ميان دو كتف اوست دو سطر نوشته است: سطر اول «لا اله الاّ اللّه» ، سطر دوم «محمّد رسول اللّه» ، و حق تعالى مادر و پدرش هر دو را به رحمت خود برده است و جدّ و عمّ آن حضرت او را تربيت مى نمايند، و در كتابهاى بنى اسرائيل وصف او از ماه شب چهارده روشنتر است، و حق تعالى گروهى از ما يعنى اهل يمن را ياور او خواهد گردانيد، و دوستانش را به او عزيز و دشمنانش را به او خوار خواهد كرد، و بتها را خواهد شكست و آتشكده ها را خاموش خواهد كرد، گفتار او حكمت است و كردار او عدالت، و امر مى كند به نيكى و بعمل مى آورد آن را، و نهى مى كند از بدى و باطل مى گرداند آن را، و اگر نه آن بود كه مى دانم كه پيش از بعثت او وفات خواهم يافت هرآينه با لشكر خود بسوى مدينه مى رفتم كه پايتخت او خواهد بود تا او را يارى كنم، و اگر نه ترس بر او داشتم كه دشمنان او را ضايع كنند هرآينه امر او را ظاهر مى كردم و در اين وقت طوايف عرب را بسوى او دعوت مى نمودم، و گمان دارم كه تو جدّ او باشى.

عبد المطّلب گفت: بلى اى پادشاه، منم جدّ او.

پادشاه گفت: خوش آمدى و ما را شرفها به قدوم خود بخشيده اى، و تو را گواه مى گيرم بر خود كه من ايمان آورده ام به او و به آنچه او از جانب پروردگار خود خواهد آورد؛ و سه مرتبه با نهايت درد آه كشيده و گفت: چه بودى اگر زمان او را درمى يافتم و جان در يارى او مى باختم؟ پس سعى نما در حراست و حمايت او كه او را دشمنان بسيار است خصوصا يهود كه عداوت ايشان از همه بيشتر است، و از قوم خود در حذر باش كه حسد مى برند بر او و آزارها از ايشان به او خواهد رسيد. و عبد المطّلب در ريش سيف موهاى سفيد بسيار مشاهده نمود. پس آن حضرت را مرخّص نمود و گفت: فردا با ياران خود به مجلس عام حاضر گرديد تا شما را به اكرام خود مخصوص گردانم.

پس روز ديگر خود را مزيّن و خوشبو ساخته به مجلس او داخل شدند و ايشان را گرامى داشت و عبد المطّلب را به مزيد اكرام مخصوص گردانيد و نزديك خود نشانيد، پس عبد المطّلب گفت: اى پادشاه! ديشب در ريش تو موهاى سفيد ديدم كه امروز نمى بينم.

سيف گفت: من خضاب مى كنم. گويند او اول كسى بود كه خضاب كرد.

ص: 94

پس سيف جميع آن گروه را تكليف حمّام كرد و خضاب از براى ايشان فرستاد تا همه ريشهاى خود را به خضاب سياه كردند، و از براى هر يك از ايشان يك بدره زر سفيد و يك اسب و يك استر و يك غلام و يك كنيز و يك دست خلعت فاخر فرستاد، و براى عبد المطّلب مضاعف هرچه به ايشان فرستاده بود، داد؛ و به روايت ديگر: هر يك را ده غلام و ده كنيز و دو برد يمنى و صد شتر [و پنج رطل طلا] (1)و ده رطل نقره و مشكى مملوّ از عنبر داد، و عبد المطّلب را ده برابر ايشان عطا كرد (2).

پس اسب عقاب و استر اشهب و ناقۀ عضباى خود را طلبيده گفت: اى عبد المطّلب! اينها امانت است نزد تو كه چون پسرزادۀ تو بزرگ شود به او تسليم نمايى، و بدان كه بر روى اين است هرگز از پى دشمنى يا شكارى نرفته ام كه بر او ظفر نيابم، و از پيش هر دشمن كه گريخته ام نجات يافته ام، و بر اين استر كوهها و بيابانها طى كرده ام، و از رهوارى آن هرگز نخواسته ام كه از پشت آن فرود آيم، پس اين هديه ها را به آن حضرت تسليم نما و سلام فراوان از من به او برسان.

عبد المطّلب گفت: آنچه گفتى به جان قبول كردم.

پس عبد المطّلب سيف را وداع كرد و متوجه مكه گرديد و مى فرمود كه: من از اين عطاها چندان شاد نشدم زيرا كه اينها فانى است، و لكن از امرى شاد شدم كه شرف آن براى من و فرزندان من باقى است و بزودى بر شما ظاهر خواهد شد خبر آن.

و چون خبر قدوم شريف عبد المطّلب به مكه رسيد، اشراف و اعيان مكه به استقبال شتافتند، و حضرت سيّد ابرار به استقبال جدّ بزرگوار حركت فرموده با سكينه و وقار قدرى راه رفت و در كنار راه بر سنگى قرار گرفت، پس چون اصحاب و اولاد عبد المطّلب او را ملاقات كردند پرسيد كه: سيّد و آقاى من محمّد در كجاست؟

گفتند: بر سر راه نشسته منتظر قدوم شماست.

ص: 95

چون عبد المطّلب به نزديك آن حضرت رسيد، از اسب فرود آمد و آن جناب را در بر گرفت و در ميان ديده هايش را بوسيد و گفت: اى نور ديده! اين اسب و استر و ناقه را سيف بن ذى يزن براى شما به هديه فرستاده است و شما را سلام مى رساند.

پس آن حضرت او را دعا كرد و بر اسب سوار شد، و اسب از شادى و نشاط قرار نمى گرفت.

و گويند كه: نسب آن اسب چنين بود: عقاب بن ينزوب بن قابل بن بطّال بن زاد الرّاكب بن الكفاح بن الجنح بن موج بن ميمون بن ريح، و ريح را خدا به قدرت خود بى پدر و مادر آفريده بود.

و چون از عمر شريف حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هشت سال و هشت ماه و هشت روز گذشت، عبد المطّلب را مرض صعبى عارض شد، پس فرمود كه او را بر روى تختى برداشتند و در پيش پرده هاى كعبۀ معظمه گذاشتند، و نه پسر او بر دور تخت او قرار گرفتند و همه بر او مى گريستند، و حضرت رسول آمد و نزديك جدّ بزرگوار خود نشست، ابو لهب خواست كه آن حضرت را دور كند، عبد المطّلب بانگ زد بر او و گفت: اى عبد العزّى! تو عداوت اين برگزيدۀ خدا را از دل بيرون نخواهى كرد، پس رو بسوى ابو طالب گردانيد و او را بسيار در باب رسول خدا وصيّت نمود، و ساير اولاد خود را در اعزاز و اكرام آن حضرت مبالغۀ بى حد فرمود و گفت: عن قريب جلالت و عظمت شأن او بر شما ظاهر خواهد شد.

پس لحظه اى بيهوش شد، و چون بهوش آمد با اكابر قريش خطاب نمود و گفت: آيا مرا بر شما حقّى هست؟

همه گفتند: بلى، حقّ تو بر صغير و كبير ما بسيار لازم گرديده است، خدا تو را جزاى خير دهد و سكرات مرگ را بر تو آسان گرداند، چه نيكو امير و بزرگى بودى براى ما.

عبد المطّلب گفت: وصيّت مى كنم شما را در حقّ فرزندم محمّد كه او را گرامى داريد و بزرگ شماريد و در رعايت حقّ او و تعظيم شأن او تقصير منمائيد.

همه گفتند: شنيديم و قبول كرديم.

ص: 96

پس آثار احتضار بر آن سيّد عالى مقدار ظاهر شد و حضرت سيّد ابرار را در بر گرفت و گفت: اى فرزند سعادتمند! از پيش من دور مشو كه تا تو نزديك منى من در راحتم.

پس بزودى مرغ روحش بسوى كنگرۀ عرش رحمت پرواز كرد (1).

و به سندهاى معتبر بسيار از حضرت امام جعفر صادق و حضرت امام رضا عليهما السّلام منقول است كه: حق تعالى پيغمبرش را يتيم گردانيد و پدر و مادر آن حضرت را در طفوليّت او به رحمت خود برد تا آنكه اطاعت احدى بغير از خدا بر او لازم نباشد و كسى را بغير او بر آن حضرت حق نباشد (2).

ص: 97

گرديدند و از يكديگر ميراث مى بردند تا آنكه ايشان نيز شروع كردند به ظلم و فساد و حرمت كعبه را ضايع كردند و مالهاى كعبه را متصرف شدند و ظلم مى كردند بر هر كه داخل مكه مى شد و طغيان و فساد بسيار مى كردند، در آن زمان چنان بود كه هركه ستم و فساد در مكه مى كرد و هتك حرمت كعبه مى نمود بزودى هلاك مى شد و به اين سبب آن را «بكه» مى گفتند كه گردنهاى ظالمان را مى شكست، و آن را «بساسه» مى گفتند زيرا كه هركه در آن ستم مى كرد او را هلاك مى گردانيد، و «ام رحم» مى گفتند زيرا كه هركه ملازم آن مى بود محل رحمت الهى بود؛ پس چون جرهم ظلم و فساد كردند حق تعالى مسلط گردانيد بر ايشان رعاف و طاعون را و اكثر ايشان هلاك شدند، پس قبيلۀ خزاعه جمعيت كردند كه باقيماندۀ جرهم را از حرم بيرون كنند، رئيس خزاعه عمرو بن ربيعة بن حارثة بن عمرو بود و رئيس جرهم عمرو بن الحارث بن مصاص جرهمى بود، پس خزاعه بر جرهم غالب شدند و قليلى كه از جرهم مانده بودند به زمين «جهينه» رفتند و چون قرار گرفتند سيلى آمد و همه را هلاك كرد، و بعد از آن خزاعه واليان كعبه بودند؛ تا آنكه قصى بن كلاب جدّ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر خزاعه غالب شد و خزاعه را بيرون كرد و ولايت كعبه را متصرف شد و در ميان اولاد او ماند تا زمان حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم (1).

و به سند صحيح از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: عرب هميشه قدرى از ملت حنيفۀ ابراهيم عليه السّلام در دست داشتند، صلۀ رحم مى كردند، رعايت مهمان مى كردند، حجّ خانۀ كعبه مى كردند و مى گفتند كه: بپرهيزيد از مال يتيم كه او مانند عقال، آدمى را در بند مى افكند و بسيارى از محرّمات را ترك مى كردند از ترس عقوبت زيرا كه هرگاه مرتكب محرّمات مى شدند مهلت نمى يافتند و بزودى به بلائى مبتلا مى شدند، و از پوست درختان حرم مى گرفتند و بر گردن شتران مى آويختند پس به هر جا كه مى رفت هيچ كس جرأت نمى كرد آنها را بگيرد و كسى هم جرأت نمى كرد كه از غير پوست درخت حرم بر گردن شتر بياويزد و اگر مى كرد بزودى عقوبتى به او مى رسيد؛ امّا امروز مهلت يافته اند

ص: 99

و حق تعالى ايشان را بزودى نمى گيرد و عقاب ايشان را به آخرت انداخته است، بدرستى كه اهل شام آمدند و در ابو قبيس منجنيق بر كعبه بستند پس حق تعالى ابرى فرستاد بر ايشان مانند بال مرغ و بر ايشان صاعقه باريد كه هفتاد نفر در دور منجنيق سوختند (1).

و در حديث معتبر ديگر فرمود: مردى خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و گفت: مرا دخترى بهم رسيد و او را تربيت كردم و چون به حدّ بلوغ رسيد جامه هاى نيكو و زيورها بر او پوشانيدم و او را بر سر چاهى آوردم و در چاه افكندم و آخر كلمه اى كه از او شنيدم آن بود كه گفت: «يا أبتاه!» پس بفرما كه كفّارۀ اين عمل چيست؟

حضرت فرمود: آيا مادرى دارى؟ گفت: نه.

فرمود: خاله دارى؟ گفت: بلى.

فرمود: با خالۀ خود نيكى كن كه او به منزلۀ مادر است و نيكى او شايد كفّارۀ گناه تو شود بعد از توبه.

راوى از حضرت صادق عليه السّلام پرسيد: اين عمل شنيع را در چه زمان مى كردند؟

فرمود: در جاهليت پيش از بعثت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چنين مى كردند و دختران خود را مى كشتند از ترس آنكه مبادا دشمنان ايشان را سبى كنند و در ميان قوم ديگر فرزند بهم رسانند و ننگ باشد براى ايشان (2).

ص: 100

ص: 102

احاديث معتبره مطابق آيات كريمه وارد شده است كه: حق تعالى پيمان گرفت از پيغمبران گذشته كه خبر دهند امّتهاى خود را به بعثت پيغمبر آخر الزمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و اوصياى كرام آن حضرت و امر كنند ايشان را كه تصديق به حقّيّت پيغمبرى و امامت ايشان نمايند (1).

و منقول است كه: عبد اللّه بن سلام مى گفت: و اللّه ما مى شناسيم محمد را زياده از آنچه فرزندان خود را مى شناسيم زيرا كه نعت آن حضرت را در كتابهاى خود خوانده ايم و در آن شك نداريم و شايد خيانتى در فرزند ما شده باشد (2).

سيد ابن طاووس روايت كرده است از حسان بن ثابت كه مى گفت: مرا به خاطر مى آيد كه طفل هفت ساله بودم و شنيدم كه يكى از علماى يهود در بالاى تلّى فرياد مى كرد و يهودان را مى طلبيد، چون جمع شدند گفت: امشب طالع شده است آن ستاره اى كه دلالت مى كند بر ظهور احمد پيغمبر آخر الزمان (3).

و در حديث طولانى از حضرت امام حسن عليه السّلام منقول است كه: گروهى از يهود به خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمدند و اعلم ايشان مسئله اى چند سؤال كرد و همه را حضرت جواب فرمود و او بعد از شنيدن جوابها مسلمان شد و نامۀ سفيدى بيرون آورد كه جميع آن جوابها كه حضرت فرموده بود در آن مكتوب بود؛ پس گفت: يا رسول اللّه! بحقّ آن خداوندى كه تو را به حق فرستاده است ننوشته ام اين سؤالها و جوابها را مگر از الواحى

ص: 103

كه حق تعالى براى حضرت موسى عليه السّلام فرستاده بود، و در تورات آن قدر فضل تو را خوانده ام كه در تورات شك كردم، و چهل سال است كه نام تو را از تورات محو مى كنم و هرچند محو كردم باز نوشته ديدم، و در تورات خوانده بودم كه اين مسائل را بغير از تو كسى جواب نخواهد گفت، و در تورات نوشته است كه در ساعتى كه اين مسائل را جواب خواهى گفت جبرئيل در جانب راست و ميكائيل در جانب چپ و وصىّ تو در پيش روى تو خواهد بود.

حضرت فرمود: راست گفتى، اينك جبرئيل و ميكائيل در جانب راست و چپ منند و وصىّ من على بن ابى طالب در پيش روى من است (1).

و سابقا مذكور شد كه: از جماعتى كه پيش از ولادت آن حضرت به او ايمان آوردند «تبّع» بود.

در حديث حسن از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: تبّع به اوس و خزرج كه دو قبيله بودند از يمن با خود آورده بود گفت: شما در مدينه باشيد تا ظاهر شود و بيرون آيد پيغمبرى كه من وصف او را شنيده ام كه از مكه ظاهر خواهد شد و بسوى مدينه هجرت خواهد نمود و اگر من زمان او را دريابم او را خدمت خواهم كرد و با او خروج خواهم كرد (2).

در حديث موثق از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: يهود در كتابهاى خود ديده بودند كه هجرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در ميان «عير» و «احد» خواهد بود، پس به طلب آن موضع بيرون آمدند و به كوهى رسيدند كه آن را «حداد» مى گفتند، گفتند حداد و احد يكى است، پس در حوالى آن كوه متفرق شدند، بعضى در فدك فرود آمدند و بعضى در خيبر و بعضى در تيما، بعد از مدتى مشتاق شدند آنها كه در تيما بودند كه ياران خود را ببينند و كرايه كردند شترى چند از اعرابى از قبيلۀ قيس و اعرابى به ايشان گفت: شما را از ميان عير

ص: 104

و احد مى برم! ايشان به اعرابى گفتند: هرگاه به آن موضع برسى ما را خبر ده، چون به ميان مدينه رسيد گفت: اين كوه عير است و اين كوه احد است، پس از شتران به زير آمده و گفتند: ما به مطلب خود رسيديم و احتياجى به شتر تو نداريم به هر جا كه خواهى برو، و نوشتند به ياران خود كه در خيبر و فدك بودند كه: ما آن موضع را كه طلب مى كرديم يافتيم بيائيد بسوى ما، ايشان در جواب نوشتند كه: ما اكنون در اين موضع قرار گرفته ايم و خانه ها ساخته ايم و اموال تحصيل كرده ايم و حركت ما دشوار است و ما به شما بسيار نزديكيم و چون آن پيغمبر منتظر ظاهر شود بسرعت بسوى او خواهيم شتافت؛ پس ايشان در زمين مدينه قرار گرفتند و خانه ها ساختند و اموال و حيوانات تحصيل نمودند، چون خبر رسيد به تبّع كه ايشان اموال بسيار جمع كرده اند متوجه ايشان شد كه با ايشان جنگ كند و اموالشان را بگيرد، ايشان به قلعه اى متحصّن شدند و تبّع با لشكر گران ايشان را محاصره نمود، يهود رحم مى كردند بر ضعيفان لشكر تبّع و در شب خرما و جو براى ايشان به زير مى انداختند، چون اين خبر به تبّع رسيد بر ايشان رحم كرد و ايشان را امان داد، پس از قلعه فرود آمدند، چون ايشان را ديد گفت: خوش آمده است مرا بلاد شما و مى خواهم در ميان شما بمانم.

گفتند: تو را نيست كه در اين بلد بمانى چون اين بلد محلّ هجرت پيغمبر آخر الزمان است و هيچ پادشاهى تا او ظاهر نشود در اينجا نمى تواند تسلط بهم رساند.

گفت: پس من از خويشان خود جمعى را در ميان شما مى گذارم كه وقتى كه آن حضرت ظاهر شود او را يارى كنند.

پس در ميان ايشان دو قبيله گذاشت: «اوس» و «خزرج» ، و ايشان بسيار شدند و بر يهود غالب شدند و چون اموال آنها را مى گرفتند يهود به ايشان مى گفتند: چون محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مبعوث شود شما را از خانه ها و اموال خود بيرون خواهيم كرد.

پس چون آن حضرت مبعوث گرديد انصار به او ايمان آوردند و يهود به او كافر شدند و به اين معنى حق تعالى در اين آيه اشاره فرموده است وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى

ص: 105

اَلَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اَللّهِ عَلَى اَلْكافِرِينَ (1) . (2)

و در حديث موثق ديگر در تفسير اين آيه از آن حضرت پرسيدند، فرمود: گروهى بودند ميان محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و عيسى عليه السّلام تهديد مى كردند بت پرستان را كه پيغمبرى بيرون خواهد آمد كه بتهاى شما را بشكند و با شما چنان و چنين كند؛ پس چون آن حضرت بيرون آمد كافر شدند به او (3).

قطب راوندى عليه الرحمه روايت كرده است كه: چون تبّع به مدينه آمد سيصد و پنجاه نفر از يهود را گردن زد و خواست كه مدينه را خراب كند، شخصى از يهود كه دويست و پنجاه سال از عمرش گذشته بود برخاست و گفت: اى پادشاه! مثل تو كسى نمى بايد كه سخن باطل را قبول كند و مردم را براى غضب به قتل رساند، تو نمى توانى اين شهر را خراب كنى.

تبّع گفت: چرا؟

گفت: زيرا كه پيغمبرى از فرزندان اسماعيل در مكه ظاهر خواهد شد و بسوى اين بلد هجرت خواهد نمود.

تبّع دست از آنها برداشته متوجه مكۀ معظمه شد و كعبه را جامه پوشانيد و اهل آن را اطعام نمود و شعرى چند گفت كه مضمونش اين است: شهادت مى دهم بر احمد كه او رسول است از جانب خداوندى كه آفرينندۀ خلايق است؛ اگر عمر من متصل شود به عمر او هرآينه وزير و پسر عمّ او خواهم بود؛ بعضى گفته اند: آن تبّع كوچك بود، و بعضى گفته اند: تبّع ميانين بود (4)؛ و ابن شهر آشوب رحمه اللّه روايت كرده است كه: تبّع اول اراده كرد كعبه را خراب كند و به بلائى مبتلا شد كه اطبّا از معالجۀ او عاجز شدند پس يكى از وزراى او او را متنبّه ساخت كه: سبب اين بلا آن ارادۀ بدى است كه كرده اى، چون آن اراده را از

ص: 106

خاطر بيرون كرد از آن بلا نجات يافت، پس كعبه را جامه پوشانيد و تعظيم حرم نمود و بسوى مدينه آمد و ايمان به پيغمبر آخر الزمان آورد و چهارصد نفر از اصحاب خود را براى انتظار قدوم و نصرت آن حضرت در آنجا گذاشت و نامه اى به آن حضرت نوشت و به آن وزير خود سپرد و در آن نامه ذكر ايمان خود كرد و اينكه از امّت آن حضرت است و استدعا نمود كه او را در شفاعت خود داخل نمايد؛ در عنوان نامه نوشت: «نوشته اى است بسوى محمد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خاتم پيغمبران و رسول پروردگار عالميان از تبّع اول» ؛ ميان مرگ او و ولادت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هزار سال بود.

چون آن حضرت مبعوث شد و اكثر اهل مدينه به آن حضرت ايمان آوردند آن نامه را به خدمت آن حضرت فرستادند به دست ابو ليلى، پس ابو ليلى وقتى رسيد كه آن حضرت در قبيلۀ بنى سليم بود، چون حضرت او را ديد گفت: توئى ابو ليلى؟

عرض كرد: بلى.

فرمود: نامۀ تبّع را آورده اى؟

ابو ليلى متحير ماند!

پس فرمود: بده نامه را؛ نامه را گرفت و به حضرت امير المؤمنين عليه السّلام داد كه بخواند؛ چون مضمون نامه را شنيد سه مرتبه فرمود: «مرحبا برادر شايستۀ ما را» ؛ و ابو ليلى را بسوى مدينۀ طيبه برگردانيد (1).

مؤلف گويد: قصۀ تبّع در آخر جلد سابق بيان شد.

و از جملۀ آنها كه ايمان به آن حضرت آورده بودند قس بن ساعده ايادى بود چنانكه به سند صحيح از امام محمد باقر عليه السّلام مروى است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فتح مكه نمود روزى نزديك كعبه نشسته بود ناگاه گروهى به خدمت آن حضرت آمدند، از ايشان پرسيد: از چه قوميد شما؟

گفتند: ما از قبيلۀ بكر بن وائليم.

ص: 107

فرمود: آيا شما را علمى هست از خبر قس بن ساعدۀ ايادى؟

گفتند: بلى يا رسول اللّه.

فرمود: او چه شد؟

گفتند: وفات يافت.

فرمود: سپاس خداوندى را سزاست كه پروردگار مرگ و زندگانى است، هر نفسى چشندۀ مرگ است، گويا مى بينم كه قس بن ساعده در بازار عكاظ بر شتر سرخى سوار بود و براى مردم خطبه مى خواند و مى گفت: جمع شويد اى مردم و چون جمع شديد خاموش گرديد و چون خاموش گرديديد گوش دهيد و چون گوش داديد ضبط كنيد و چون ضبط كرديد عمل نمائيد و چون عمل كرديد به راستى به مردم برسانيد، بدرستى كه هركه زندگانى كرد مى ميرد و هركه مرد ديگر به اين جهان برنمى گردد، بدرستى كه در آسمان خبرها هست و در زمين عبرتها هست، حق تعالى براى شما سقفى بلند از آسمان و فرشى مهيّا از زمين ساخته است، ستارگان را متحرك ساخته و شب و روز را از پى يكديگر جارى گردانيده، درياها در اطراف زمين آفريده است كه عمقشان معلوم نيست، سوگند مى خورم كه اينها را به بازى نيافريده اند و امور عجيبه در آخرت از پى اينها هست، چرا آنها كه از دنيا مى روند برنمى گردند؟ آيا راضى شدند به ماندن آنجا يا به خواب رفتند و ايشان را در خواب گذاشتند؟ سوگند مى خورم به راستى كه خدا را دينى هست بهتر از دينى كه شما داريد.

پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا رحمت كند قس را، در روز قيامت تنها مبعوث خواهد گرديد زيرا كه در قبيلۀ خود به ايمان منفرد بود؛ پس حضرت پرسيد: آيا كسى هست كه از شعر او در خاطر داشته باشد؟

يكى از ايشان بعضى از اشعار حكمت شعار او را خواند كه متضمّن ايمان به حشر و قيامت بود، حكمت او به مرتبه اى رسيده بود كه هركه از قبيلۀ او مى آمد حضرت

ص: 108

رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از اشعار حكمت شعار او مى پرسيد و گوش مى داد (1).

و در روايت ديگر منقول است كه: او ششصد سال زندگانى كرد و اول كسى بود از قوم خود كه ايمان به حشر داشت و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به نام و نسب مى شناخت و بشارت مى داد مردم را به خروج و ظهور آن حضرت و در اثناى خطب و مواعظ خود مردم را به احوال آن حضرت بشارت مى داد (2).

در كتب خاصه و عامه مسطور است كه: زيد بن عمرو بن نفيل از مكه بيرون رفت براى طلب ملت حنيفۀ حضرت ابراهيم عليه السّلام، در ملت يهوديت و نصرانيت تفحّص كرده بود و به آنها راضى نشده بود، پس رفت به جانب موصل و جزيرة العرب تا آنكه به شام منتهى شد؛ هر جا عالمى و راهبى را مى شنيد قصد او مى نمود، تا آنكه شنيد راهبى هست در «بلقا» كه علم نصرانيت به او منتهى شده است و اعلم ايشان است در آن زمان، چون به او رسيد از او سؤال نمود از ملت حنيفه، راهب گفت: امروز به ظاهر كسى نيست كه دوست داشته باشد و مندرس شده است و ليكن در اين زودى پيغمبرى مبعوث خواهد شد در همان شهر كه از آن بيرون آمده اى و بر ملت حنيفه خواهد بود، پس بزودى بسوى بلاد خود مراجعت نما كه هنگام بعثت اوست و مى بايد ظاهر شده باشد. پس بسرعت مراجعت نمود و در اثناى راه كشته شد و ورقة بن نوفل كه صاحب طريقۀ او بود چون خبر كشته شدن او را شنيد گريست و مرثيه براى او انشا كرد (3).

در روايت ديگر منقول است كه از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پرسيدند: آيا استغفار كنيم براى او؟

فرمود: بلى، استغفار كنيد براى او كه او در قيامت امّت تنها مبعوث خواهد شد چون ايمان به من آورد و در طلب دين حق شهيد شد (4).

ص: 109

در روايت ديگر از ابن عباس منقول است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كعب بن اسد رئيس بنى قريظه را طلبيد كه گردن بزند به او فرمود: اى كعب! آيا نفع بخشيد تو را وصيت «ابن حواش» آن عالمى كه از شام آمده بود و مى گفت: ترك كردم شراب و لذت عيش را، آمده ام بسوى فقر و خرما خوردن براى پيغمبرى كه وقت مبعوث گرديدن او شده است و خروجش در مكه خواهد بود و اين مدينه خانۀ هجرت او خواهد بود و اوست بسيار خندان و كشندۀ بسيار كافران كه قناعت خواهد نمود به نان خشك و خرما و بر خر برهنه سوار خواهد شد و در ديده هاى او سرخى خواهد بود و در ميان دو كتف او مهر پيغمبرى خواهد بود و شمشير خود را بر دوش خواهد گذاشت و پروا از هيچ دشمن نخواهد كرد، پادشاهى او خواهد رسيد به هر جا كه سم ستوران رسد؟

كعب گفت: چنين بود اى محمد، اگر نه يهود مى گفتند كه: از كشتن ترسيد، ايمان به تو مى آوردم و ليكن بر دين يهود زندگانى كردم و بر دين ايشان مى ميرم.

پس حضرت فرمود تا گردنش را زدند (1).

در حديث معتبر ديگر از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منقول است كه: حق تعالى وحى نمود به حضرت عيسى عليه السّلام كه: اى عيسى! خبر ده بنى اسرائيل را كه ايمان بياورند به من و به رسول من پيغمبر امّى كه نسل او از زن صاحب بركتى بهم خواهد رسيد كه او با مادر تو خواهد بود در بهشت، و «طوبى» براى كسى است كه سخن او را بشنود و زمان او را دريابد.

عيسى عرض كرد: پروردگارا! طوبى چيست؟

حق تعالى فرمود: طوبى درختى است در بهشت كه در زير آن چشمه اى جارى است كه هركه از آن شربتى بياشامد بعد از آن هرگز تشنه نمى شود.

عيسى عرض كرد: پروردگارا! از آن آب شربتى به من عطا كن.

حق تعالى فرمود: اى عيسى! آن چشمه حرام است بر پيغمبران پيش از آنكه آن پيغمبر

ص: 110

از آن بياشامد، و بر امّتها حرام است پيش از آنكه امّت آن پيغمبر بياشامند (1).

قطب راوندى نقل كرده است: شخصى از اهل مكه قبل از بعثت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به شام رفت با قافلۀ تجّار، گفت: چون داخل بازار «بصرى» شديم راهبى از صومعۀ خود صدا زد: بپرسيد از اهل اين موسم كه كسى از اهل مكه در ميان ايشان هست؟

گفتند: بلى.

گفت: بپرسيد آيا احمد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب ظاهر شده است زيرا كه اين ماهى است كه مى بايد او ظاهر شود و او آخر پيغمبران است و از حرم ظاهر خواهد شد و هجرت خواهد كرد بسوى جائى كه نخل بسيار و سنگستانها و شوره زارها داشته باشد.

راوى گفت: چون به مكه برگشتم پرسيدم آيا امر غريبى سانح گرديده است؟

گفتند: بلى، محمد بن عبد اللّه امين ظاهر شده است و دعوى نبوّت مى كند (2).

ايضا روايت كرده است از ابو سلام كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيش از بعثت در «ابطح» مى گرديد، ناگاه دو شخص آن حضرت را ديدند و جامه هاى سفر پوشيده بودند و گفتند: السلام عليك، آن حضرت جواب سلام ايشان را داد؛ يكى از ايشان گفت: لا اله الا اللّه تا حال كسى را نديده بودم كه درست ردّ سلام بكند جز تو؛ ديگرى گفت: تا حال كسى را نديده بودم كه سلام كند.

پس آن مرد اول گفت: آيا كسى هست در اين شهر كه «احمد» نام داشته باشد؟

فرمود: كسى نيست در مكه به غير از من كه «احمد» يا «محمد» نام داشته باشد.

پرسيد: تو از اهل مكه اى؟

فرمود: بلى اهل مكه ام و در مكه متولد شده ام.

پس شتر خود را خوابانيد و نزديك آن حضرت آمده كتف مباركش را گشود و خاتم پيغمبرى را مشاهده نمود؛ گفت: شهادت مى دهم كه تو رسول خدائى و مبعوث خواهى شد

ص: 111

به گردن زدن قوم خود، آيا تواند بود كه توشه اى به من بدهى؟

پس آن حضرت رفتند و نان خرمائى چند براى او آوردند گرفت و در ميان جامۀ خود بست و به نزد رفيق خود رفت و گفت: الحمد للّه كه نمردم تا پيغمبرى براى من توشه آورد.

پس آن حضرت فرمود: آيا حاجتى جز اين دارى؟

گفت: مى خواهم دعا كنى حق تعالى ميان من و تو [در قيامت] (1)آشنائى بيندازد.

حضرت دعا كرد براى او و او برگشت بسوى ديار خود (2).

و ايضا از عبد اللّه بن مسعود روايت كرده است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم داخل معبدى از معابد يهود شد با گروهى از اصحاب خود، ديد جمعى از يهود تورات مى خوانند و رسيده اند به اوصاف آن حضرت كه در تورات مكتوب است، چون آن حضرت را ديدند ترك كردند خواندن را، و در يك جانب كنيسۀ ايشان مرد بيمارى خوابيده بود، حضرت پرسيد: چرا ترك كردند خواندن را؟

آن مرد بيمار گفت: به وصف تو رسيدند و ترك كردند؛ پس نزديك آمد و تورات از دست ايشان گرفت و تا آخر اوصاف آن حضرت را خواند و گفت: اين وصف توست و وصف امّت تو و من گواهى مى دهم به وحدانيّت خدا و به آنكه تو رسول اوئى؛ و در همان ساعت به رحمت الهى واصل شد.

حضرت فرمود تا او را به روش مسلمانان غسل دادند و بر او نماز كرد و او را دفن كردند (3).

و ايضا روايت كرده است: چون عبد المطّلب به يمن رفت عالمى از اهل زبور او را ملاقات كرد و گفت: رخصت مى دهى بسوى بعضى از بدن تو نظر كنم؟

فرمود: بلى، به غير عورت به هر جا خواهى نظر كن.

پس يك سوراخ بينى او را گشود نظر كرد، پس در سوراخ ديگر بينى نظر كرد و گفت:

ص: 112

شهادت مى دهم كه در يك دست تو پادشاهى است و در دست ديگر تو پيغمبرى است و ما چنين مى دانيم كه مى بايد در ميان بنى زهره بهم رسد، آيا زنى از ايشان خواسته اى؟

فرمود: نه.

گفت: زنى از ايشان نكاح كن.

چون عبد المطّلب برگشت، هاله دختر وهب بن عبد مناف بن زهره را نكاح كرد (1).

و ايضا روايت كرده است كه جبير بن مطعم گفت: من بيش از همه كس آزار رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى كردم، چون گمان كردم كه او را خواهند كشت از مكه بيرون رفتم و به ديرى رسيدم پس سه روز مرا ضيافت كردند و چون ديدند من بيرون نمى روم گفتند: تو را واقعه اى خواهد بود؟

گفتم: بلى، من از شهر حضرت ابراهيمم و پسر عمّ ما دعوى پيغمبرى مى كند و قوم ما بسيار آزار كردند او را و چون ارادۀ كشتن او كردند بيرون آمدم كه حاضر نباشم در وقت كشته شدن او؛ پس صورتى بيرون آوردند و گفتند: آيا صورت او به اين صورت شبيه است؟

گفتم: هيچ صورت به آن حضرت از اين صورت شبيه تر نديده ام.

گفتند: هرگاه چنين است او را نمى توانند كشت و او پيغمبر است و خدا او را بر ايشان غالب خواهد گردانيد. چون به مكه آمدم شنيدم كه آن حضرت به جانب مدينه تشريف برده اند.

پس از ايشان پرسيدم: اين صورت را از كجا آورده ايد؟

گفتند: حضرت آدم از پروردگارش سؤال نمود كه صورت پيغمبران را به او بنمايد، پس حق تعالى صورتهاى ايشان را فرستاد و در خزانۀ آدم عليه السّلام بود در مغرب، پس ذو القرنين آن را بيرون آورد و به دانيال عليه السّلام داد (2).

ص: 113

و ايضا از جرير بن عبد اللّه بجلى منقول است كه گفت: حضرت رسول نامه اى به من داد و بسوى ذو الكلاع حميرى فرستاد، چون نامه را به او دادم تعظيم نامۀ آن حضرت نمود و تهيه كرده با لشكر عظيمى به خدمت آن حضرت روانه شد، و چون برگشتيم در اثناى راه به دير راهبى رسيديم و داخل دير شديم، راهب از ذو الكلاع پرسيد: به كجا مى روى؟

گفت: به نزد آن پيغمبر مى روم كه در ميان قريش مبعوث شده است و اين مرد رسول اوست كه به نزد من فرستاده است.

راهب گفت: مى بايد آن پيغمبر از دنيا رحلت نموده باشد.

من گفتم: تو از كجا دانستى وفات او را؟

گفت: پيش از آنكه داخل دير شويد من كتاب دانيال عليه السّلام را مى خواندم رسيدم به وصف محمد و نعت او و ايّام او و اجل او، در آنجا يافتم كه مى بايد در اين ساعت فوت شود.

پس ذو الكلاع برگشت و من به مدينه آمدم و گفتند: آن حضرت در همان روز به عالم قدس رحلت نموده بود (1).

ابن شهر آشوب و غير او روايت كرده اند: كعب بن لوى بن غالب در هر روز جمعه قوم خود را جمع مى كرد (روز جمعه را قريش «عروبه» مى گفتند و كعب او را «جمعه» ناميد) پس خطبه مى خواند و مى گفت: امّا بعد، بشنويد و ياد گيريد و بفهميد و بدانيد شب تار و روز روشن بر شما مى گذرد، زمين مهد آسايش شماست، آسمان بناى محكمى است بر سر شما، كوهها ميخهايند بر روى زمين، ستارگان نشانه هايند براى شما و آيندگان مانند گذشتگان خواهند گذشت، پس نيكى كنيد با خويشان خود و رعايت كنيد حرمت دامادان خود را و فرزندان خود را تربيت نمائيد، هرگز ديده ايد مرده به دنيا برگردد يا ميتى از قبر بيرون آيد؟ بلكه خانه اى ديگر در پيش داريد، نه چنان است كه شما گمان مى كنيد كه در آخرت زنده نخواهيد شد، بر شما باد به زينت كردن و تعظيم نمودن حرم خود بدرستى كه در اين زودى پيغمبر كريمى از حرم شما مبعوث خواهد شد كه نام او محمد خواهد بود

ص: 114

و خبرهاى راست براى شما ذكر خواهد كرد، و اللّه اگر من بمانم تا آن روز در خدمت او تعبها خواهم كشيد و بسرعت تمام در اوامر او خواهم شتافت (1).

گويند: كعب اوصاف آن حضرت را در صحف ابراهيم عليه السّلام خوانده بود (2).

و سيد ابن طاووس روايت كرده است از كتاب درة الاكليل كه: ابن الناظور كه عالم بزرگ نصاراى شام و در شهر ايليا مى بود گفت: هرقل پادشاه روم علم نجوم را بسيار نيك مى دانست و چون به شهر ايليا رسيد روزى بسيار محزون بود، بعضى از علماى مخصوص او به او گفتند: چرا امروز تو را متغير مى يابيم؟

گفت: امشب در اوضاع نجوم نظر كردم و چنان يافتم كه پادشاهى ظاهر شده است كه ختنه كرده اند او را.

علما گفتند: گروهى كه ختنه مى كنند يهودانند، بنويس به پادشاه مداين كه همه را به قتل رساند، در اين سخن بودند كه ناگاه پيكى رسيد از پادشاه غسّان كه خبر بعثت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به او نوشته بود و رسول نامۀ آن حضرت را براى او فرستاده بود.

هرقل گفت: معلوم كنيد كه آن رسولى كه از جانب حضرت آمده است ختنه كرده شده است يا نه؟

گفتند: بلى، ختنه كرده اند او را.

گفت: قوم آن پيغمبر همه ختنه مى كردند؟

گفت: بلى.

هرقل گفت: آن پادشاه كه من در نجوم ديده ام اوست؛ پس نامه اى نوشت به حاكم روميه-كه نظير او بود در علم نجوم-و خود متوجه شهر حمص شد، چون داخل شهر حمص شد جواب حاكم روميه به او رسيد كه: درست ديده اى و آن كه ظاهر شده است هم پادشاه است و هم پيغمبر است.

ص: 115

پس داخل قلعه اى از قلعه هاى حمص شد و درهاى قلعه را بست و عظماى روم را در بيرون قلعه طلبيد و از بام قلعه مشرف شد و گفت: اى گروه روم! اگر رشد و فلاح و رستگارى مى خواهيد ايمان بياوريد به آن مرد كه در ميان عرب مبعوث شده است.

ايشان چون اين سخن شنيدند مانند وحشيان بسوى قلعه دويدند كه او را هلاك كنند، چون درها را بسته ديدند برگشتند. و چون هرقل از ايمان ايشان نااميد شد بار ديگر آنها را طلبيد و گفت: مى خواستم امتحان كنم شدت شما را در دين خود و اكنون دانستم كه شما راسخيد در دين خود و برنمى گرديد! پس او را سجده كرده و از او راضى شدند (1).

قطب راوندى و غير او ذكر كرده اند كه: در سفر اول تورات هست كه ملك نازل شد بر ابراهيم عليه السّلام و گفت: متولد خواهد شد در اين عالم از براى تو پسرى كه نام او اسحاق است.

ابراهيم گفت: كاش اسماعيل زنده مى ماند و تو را خدمت مى كرد.

پس حق تعالى گفت ابراهيم را: تو را است اين، و مستجاب كردم دعاى تو را در اسماعيل و بركت خواهم داد او را و بزرگ خواهم كرد او را به سبب مستجاب كردن دعاى تو و بهم خواهد رسيد از او دوازده شخص عظيم و خواهم گردانيد ايشان را براى امّت بسيارى.

و در جاى ديگر از تورات مذكور است كه: خدا-يعنى كلام او و حجت او-رو كرد از جانب طور سينا و تجلّى نمود در ساعير و ظاهر شد از كوه فاران (سينا: كوهى است كه حق تعالى با موسى در آنجا سخن گفت؛ ساعير: كوهى است در شام كه عيسى در آن بود؛ كوه فاران در مكه است) .

و در كتاب حيقوق عليه السّلام مذكور است كه: بزرگى از كوه يمن بيايد تقديس كننده در كوه فاران كه آسمان را حسنى ببخشد و زمين را پر كند از نور و مرگ در پيش رويش راه رود.

و در كتاب حزقيل عليه السّلام مسطور است: حق تعالى خطاب نمود با بنى اسرائيل كه من تأييد مى نمايم فرزندان قيدار را به ملائكه و مى گردانم دين را در زير پاهاى ايشان، پس

ص: 116

شما را به دين خود در آورند و جانهاى شما را بشكنند بسبب حميت و غضب شما و آنچه رضاى من در آن است نسبت به شما به عمل آورند و بدرستى كه محمد را بيرون آورم به سوى ايشان به آنها كه اطاعت او كنند از فرزندان قيدار، پس مقاتلان ايشان را بكشد و خدا تأييد نمايد ايشان را به ملائكه در بدر و خندق و حنين.

و در سفر پنجم تورات نوشته است: بدرستى كه من برپا دارم از براى بنى اسرائيل پيغمبرى از برادران ايشان مثل تو و سخن خود را در دهان او قرار دهم و برادران ايشان فرزندان اسماعيلند.

و از كتاب حيقوق و كتاب دانيال عليهما السّلام (1)منقول است كه: بيايد خدا-يعنى دين و كتاب او-از يمن و تقديس او از كوههاى فاران، پس پر شود زمين از ستايش احمد و تقديس او و مالك زمين گردد به مهابت خود و نور او زمين را روشن گرداند و لشكر به دريا و صحرا جارى گرداند.

و در كتاب شعيا عليه السّلام در وصف آن حضرت منقول است كه: بندۀ من و برگزيدۀ من و پسنديدۀ نفس من، بر او فايض گردانم روح خود را پس ظاهر گردد به سبب او در امّتها عدل من، چشمهاى كور را و گوشهاى كر را بينا و شنوا گرداند، بسوى لهو و لعب ميل نكند و آن نور خداست كه خاموش نمى گردد تا آنكه ثابت گرداند در زمين حجت مرا و به او منقطع گردد عذرها.

و در جاى ديگر فرموده است: اثر پادشاهى او در كتف او باشد.

و در جاى ديگر از كتاب شعيا مسطور است: گفتند به من كه برخيز و نظر كن چه مى بينى؟ پس گفتم: دو سواره مى بينم كه مى آيند يكى بر درازگوش و ديگرى بر شتر سوارند و يكى به ديگرى مى گويد كه بابل با بتهاى آن افتاد.

در زبور داود عليه السّلام مسطور است: خداوندا! مبعوث گردان برپا دارندۀ سنّت را تا اعلام نمايد مردم را كه عيسى بشر است و خدا نيست. (در بسيار جائى از آن علامت آن حضرت

ص: 117

مذكور است) .

در انجيل مذكور است: مسيح عليه السّلام با حواريان گفت: من مى روم و بزودى به نزد شما خواهد آمد، فارقليط با روح حق كه از پيش خود سخن نخواهد گفت: و آنچه به او وحى رسد خواهد كرد و شهادت خواهد داد بر من و شما حاضر خواهيد بود نزد او و به هر چيز شما را خبر خواهد داد.

در حكايت يوحنا از مسيح عليه السّلام مذكور است كه: فارقليط نمى آيد بسوى شما تا من نروم، پس چون بيايد او عالم را سرزنش كند بر گناه و از خود سخن نگويد بلكه با شما سخن گويد از آنچه شنود، و بزودى دين حق را براى شما بياورد و خبر دهد شما را به حوادث و غيبها.

در حكايت ديگر گفته است: فارقليط آن روح حق كه خدا او را خواهد فرستاد با نام من، او بياموزاند به شما هر چيز را و من سؤال مى كنم از پروردگار خود كه بفرستد بسوى شما فارقليط ديگر كه با شما باشد تا ابد و هر چيز را تعليم شما نمايد.

در حكايت ديگر گفته است: بشر (1)مى رود از ميان شما و فارقليط بعد از او مى آيد و زنده مى گرداند براى شما رازها را و تفسير مى نمايد براى شما هر چيز را و او شهادت مى دهد براى من چنانكه من شهادت دادم براى او، من مثلها براى شما آوردم و او تأويل آنها را براى شما مى آورد.

و در جاى ديگر مذكور است: چون يحيى عليه السّلام را حبس كردند كه شهيد كنند شاگردان خود را بسوى مسيح عليه السّلام فرستاد و گفت: بگوئيد كه ما انتظار تو بكشيم كه بسوى ما خواهى آمد يا انتظار غير تو بكشيم؟

او در جواب گفت كه: به حق و يقين مى گويم كه زنان بهتر از يحيى نزائيده اند و بدرستى كه در تورات و كتابهاى پيغمبران بعضى از عقب بعضى آمدند تا آنكه يحيى آمد، اكنون مى گويم اگر خواهيد قبول كنيد بدرستى كه اليا بعد از من خواهد آمد پس هركه دو گوش

ص: 118

شنوا دارد بشنود (گفته اند كه احمد به جاى اليا بوده است و تغيير داده اند، و اليا على عليه السّلام است) ؛ بعضى گفته اند: براى آن على را فرمود كه امور دين حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حال حيات و بعد از وفات آن حضرت به او مستقر گرديد (1).

از جملۀ چيزها كه حق تعالى وحى نمود به سوى آدم عليه السّلام اين بود كه: منم خداوند صاحب بكه يعنى مكه، اهل آن همسايگان منند و زائران آن مهمانان منند، آبادان خواهم كرد آن را به اهل آسمان و زمين، فوج فوج بسوى آن خواهند آمد صدا بلند كرده به تكبير و تلبيه، پس هركه به زيارت آن بيايد خالص از براى من پس مرا زيارت كرده است و به خانۀ من فرود آمده است و لازم است بر من كه او را به كرامت خود مخصوص گردانم و خواهم گردانيد اين خانه را سبب ذكر و شرف و بزرگوارى و رفعت. پيغمبرى از فرزندان تو كه نام او ابراهيم است، بنا خواهم كرد براى او پى هاى آن و بر دست او جارى خواهم كرد عمارت آن را و جارى خواهم گردانيد آب آن را و حلّ و حرم آن را و به او خواهم شناساند مشاعر آن را، پس امّتها و قرنها آن را آبادان خواهند كرد تا منتهى گردد به پيغمبرى از فرزندان تو كه نام او محمد است و او آخر پيغمبران است پس او را از ساكنان و واليان اين خانه خواهم گردانيد.

و از معجزات آن حضرت آن است كه: حق تعالى اسم آن حضرت-محمد-را حفظ كرد كه ديگرى به او مسمّى نشد تا آن حضرت مبعوث گرديد با آنكه در اعصار متماديه بشارت شنيده بودند براى صاحب اين اسم.

چنانكه منقول است از سراقة بن جعشم كه گفت: من با سه نفر ديگر به شام رفتيم، در كنار غديرى فرود آمديم كه در دور آن درختى چند بود و نزديك آن دير نصرانى بود پس از دير خود مشرف شد و گفت: كيستيد شما؟

گفتيم: از قبيلۀ مضر.

گفت: كدام مضر؟

ص: 119

گفتيم: از خندف.

گفت: بزودى در ميان شما پيغمبرى مبعوث خواهد شد كه نام او محمد خواهد بود.

پس چون به اهل خود برگشتيم براى هر يك از ما پسرى بهم رسيد و محمد نام كرديم (1).

به روايت ديگر منقول است كه: كفّار قريش نضر بن الحرث و علقمة بن ابى معيط را به مدينه فرستادند كه نبوّت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را از ايشان معلوم كنند، چون به مدينه آمدند و از علماى يهود سؤال كردند ايشان گفتند: اوصاف او را بيان كنيد؛ تا آنكه پرسيدند: كى متابعت او كرده است از قوم شما؟

گفتند: فقيران و ضعفاى ما متابعت او كرده اند.

پس عالمى از ايشان فرياد كرد و گفت: اين پيغمبرى است كه نعت او را در تورات خوانده ايم و عداوت قوم او با او از همه كس بيشتر خواهد بود (2).

ابن شهر آشوب روايت كرده است كه: طلحه در بازار بصرى به راهبى رسيد، راهب از او پرسيد: آيا احمد ظاهر شده است؟ در اين ماه مى بايد ظاهر شود.

غمكلان حميرى به عبد الرحمن بن عوف گفت: مى خواهى تو را بشارتى بدهم كه بهتر است براى تو از تجارت تو؟ بدرستى كه حق تعالى در ماه گذشته پيغمبرى از قوم تو مبعوث گردانيده است و كتابى بر او نازل نموده است، نهى مى كند از پرستيدن بتها و مى خواند بسوى اسلام، زود برگرد بسوى او؛ پس عريضه اى به خدمت آن حضرت نوشت مشتمل بر شعرى چند كه مضمونشان اين است: شهادت مى دهم به خداوندى كه پروردگار موسى است كه تو مرسل شده اى در بطاح مكه، پس شفيع من باش نزد خداوند خود.

چون عبد الرحمن به خدمت آن حضرت رسيد از او پرسيد: آيا امانتى و رسالتى براى

ص: 120

من دارى؟

عبد الرحمن گفت: بلى؛ و نامه را داد و رسالت را رسانيد.

اوس بن حارثة بن ثعلبه سيصد سال پيش از بعثت خبر داد به بعثت آن حضرت و وصيت نمود اهل خود را به متابعت او؛ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حقّ او فرمود: خدا رحمت كند اوس را كه بر دين حنيفه مرد و ترغيب كرد بر نصرت من در جاهليت (1).

سليم بن قيس هلالى در كتاب خود روايت كرده است كه: در وقتى كه در خدمت حضرت امير المؤمنين عليه السّلام از صفين برمى گشتيم نزديك به دير نصرانى نزول اجلال فرمود، ناگاه از آن دير مرد پير خوش روى نيكو شمايلى بيرون آمد و نامه اى در دست داشت تا آنكه به خدمت آن حضرت آمد و سلام كرد و آن حضرت جواب سلام او گفت و فرمود: مرحبا اى برادر من شمعون بن حمون، چه حال دارى خدا رحمت كند تو را؟

گفت: حال من به خير است اى امير مؤمنان و سيد مسلمانان و وصىّ رسول پروردگار عالميان، بدرستى كه من از نسل بهترين حواريان عيسى عليه السّلام شمعون بن يوحنا هستم كه از دوازده نفر حوارى نزد او محبوبتر بود و بسوى او وصيت نمود عيسى عليه السّلام و كتابها و علم و حكمت خود را به او سپرد و پيوسته علم در اهل بيت و اولاد او بود و متمسك به دين آن حضرت بودند و كافر نشدند و تبديل و تغيير نكردند و آن كتابها نزد من است، عيسى عليه السّلام گفته و جدّم نوشته است، و در آن كتابها نوشته است احوال پادشاهان كه بعد از آن حضرت بوده اند تا آنكه مبعوث شود مردى از عرب از فرزندان اسماعيل پسر ابراهيم خليل الرحمن عليه السّلام و از زمينى ظاهر شود كه آن را «تهامه» گويند از شهرى كه آن را مكه نامند و نام او احمد باشد، گشاده چشمان و پيوسته ابروان بوده باشد، صاحب ناقه و حمار و عصا و تاج خواهد بود و او دوازده نام دارد؛ پس ذكر كرد كيفيت ولادت و بعثت و هجرت آن حضرت را و هركه او را يارى كند و هركه با او قتال كند و مدت حيات او و آنچه بر امّت آن حضرت بعد از او واقع خواهد شد تا وقتى كه عيسى عليه السّلام از آسمان فرود آيد، و در آن

ص: 121

كتابها نام سيزده نفر از فرزندان اسماعيل هست كه ايشان بهترين خلقند بسوى خدا و حق تعالى دوست مى دارد دوست ايشان را و دشمن مى دارد دشمن ايشان را، هر كه اطاعت كند ايشان را هدايت يافته است و هركه مخالفت نمايد ايشان را گمراه است، اطاعت ايشان اطاعت خدا و مخالفت ايشان مخالفت خداست، و نوشته شده است نامها و نسبها و صفتهاى ايشان و آنكه هر يك از ايشان چه مقدار زندگانى مى كنند و كداميك ظاهر و كداميك پنهان خواهند بود تا آنكه حضرت عيسى بر ايشان نازل خواهد شد و عيسى در عقب او نماز خواهد كرد و او عيسى را تكليف خواهد كرد كه پيش بايستد و عيسى خواهد گفت كه: شمائيد امامان كه سزاوار نيست احدى بر شما پيشى گيرد، پس پيش خواهد ايستاد و با مردم نماز خواهد كرد و عيسى در عقب او نماز خواهد كرد.

اول ايشان از همه نيكوتر و بهتر خواهد بود و براى او خواهد بود مثل ثواب ايشان و ثواب هركه اطاعت ايشان كند و به سبب ايشان هدايت يابد، و او احمد است رسول خدا و از نامهاى او «محمد» ، «يس» ، «فتّاح» ، «خاتم» ، «حاشر» ، «عاقب» ، «ماحى» ، «قائد» و او پيغمبر خداست، خليل خداست، حبيب خداست، برگزيدۀ خداست، امين خداست، و با او سخن خواهد گفت به رحمت خود، هر جا كه خدا مذكور شود او مذكور مى شود، گراميترين و محبوبترين خلق است نزد خدا، نيافريده است خدا خلقى را نه ملك مقرّبى و نه پيغمبر مرسلى كه بهتر و محبوبتر باشد نزد خدا از او، خواهد نشانيد او را در قيامت بر عرش خود و شفاعت او را قبول خواهد كرد در حقّ هركه شفاعت كند، به نام او قلم جارى شد بر لوح.

و بعد از او در فضيلت وصىّ اوست كه علمدار اوست در قيامت، وصىّ او و وزير او و خليفۀ اوست در امّت او، محبوبترين خلق است نزد خدا بعد از او، نام او على بن ابى طالب است، ولىّ هر مؤمنى؛ بعد از او پس يازده امام خواهد بود از فرزندان محمد و فرزندان او و دوتاى ايشان همنام دو پسر هارون خواهند بود «شبّر» و «شبير» ، نه امام ديگر از فرزند كوچكتر ايشان خواهد بود و آخر ايشان آن است كه عيسى عليه السّلام در عقب او نماز خواهد كرد.

ص: 122

و در آن كتابها هست نام آنها كه از ايشان پادشاه خواهد بود و آنها كه پنهان خواهند بود، پس اول كسى كه از ايشان ظاهر خواهد شد پر خواهد كرد جميع بلاد را از عدالت و مالك خواهد شد ما بين مشرق و مغرب را تا آنكه بر همۀ دنيا غالب شود.

پس چون پيغمبر شما مبعوث شد پدرم زنده بود و تصديق كرد و ايمان آورد به آن حضرت و مرد پيرى بود و قوت حركت در او نبود، چون هنگام وفات او شد مرا وصيت كرد كه وصىّ محمد و خليفۀ او كه نامش و صفتش در اين كتابها هست بعد از آنكه سه خليفه از خلفاى ضلالت بعد از آن پيغمبر پادشاه شوند و بگذرند، او در اين مقام بر تو خواهد گذشت-و نام آن امامهاى ضلالت و غاصبان خلافت با لقبهاى ايشان و صفات ايشان مذكور است-چون آن وصىّ بر حق بر اين موضع بگذرد بيرون رو و ايمان بياور و با او بيعت كن و با دشمنان او جهاد كن كه جهاد با او به منزلۀ جهاد با محمد است، دوست او دوست آن حضرت و دشمن او دشمن آن حضرت است-و در آن كتابها نام دوازده امام ضلالت هست از قريش كه دشمنى با اهل بيت آن حضرت خواهند كرد و دعوى حقّ ايشان نموده ايشان را از حقّ خود محروم خواهند كرد و تبرّى از ايشان كرده ايشان را خواهند ترسانيد، و نام و نعت و مدت پادشاهى هر يك و آنچه خواهند كرد نسبت به فرزندان تو از كشتن و ترسانيدن و ذليل نمودن همه مكتوب است-اى امير المؤمنين! دست خود را بگشا تا با تو بيعت كنم؛ پس گفت: شهادت مى دهم به وحدانيت خدا و رسالت محمد مصطفى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و شهادت مى دهم كه تو خليفۀ اوئى در امّت او و وصىّ اوئى و گواهى بر خلق خدا و حجت اوئى در زمين و گواهى مى دهم كه اسلام دين خداست و بيزارم از هر دين كه غير دين اسلام است زيرا كه آن دينى است كه حق تعالى براى خود پسنديده و براى دوستانش اختيار نموده است و آن دين عيسى بن مريم و ساير رسولان گذشته است و پدران من به اين دين رفته اند، من ولايت تو و محبت دوستان تو را اختيار كردم و بيزارم از دشمنان تو و اقرار كردم به امامت امامان از فرزندان تو و بيزارى مى جويم از دشمنان ايشان و هركه مخالفت ايشان مى نمايد و دعوى حقّ ايشان مى كند و ستم بر ايشان مى كند از پيشينيان و پسينيان؛ پس دست آن حضرت را گرفته بيعت كرد.

ص: 123

حضرت امير عليه السّلام فرمود: بده نامۀ خود را كه در دست دارى؛ پس شخصى از اصحاب خود را فرمود كه: برو با اين راهب و مترجمى به نزد او ببر تا اين نامه را به عربى ترجمه كند و بنويسد؛ چون نامۀ مترجم را به نزد آن حضرت آورد فرمود با حضرت امام حسن كه: اى فرزند! بياور آن كتاب را كه پيشتر به تو داده بودم، چون امام حسن آن نامه را آورد فرمود: بخوان كه اين نامه به خطّ من است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرموده و من نوشته ام و به آن مرد فرمود: در نامۀ ترجمه شده نظر كن، چون مقابله كردند يك حرف اختلاف نداشت، گويا يك شخصى گفته و دو شخص نوشته بودند.

پس حضرت امير المؤمنين عليه السّلام حمد و ثناى الهى نمود و فرمود: شكر مى كنم خداوندى را كه اگر مى خواست و مصلحت مى دانست قادر بود كه چنين كند كه اين امّت مختلف نشوند، و شكر مى كنم خداوندى را كه ذكر مرا در كتابهاى گذشته ترك نكرده است و نام مرا نزد خود و دوستان خود بلند گردانيده است؛ پس شيعيانى كه حاضر بودند شاد شدند و موجب مزيد ايمان و شكرگزارى ايشان گرديد (1).

مؤلف گويد: بشارات ولادت و بعثت با سعادت آن جناب زياده از حدّ احصا است و بسيارى در ابواب آتيۀ اين مجلد و ساير مجلدات مذكور خواهد شد ان شاء اللّه تعالى.

ص: 124

ص: 126

بدان كه اجماع علماى اماميه منعقد است بر آنكه ولادت با سعادت آن حضرت در هفدهم ماه ربيع الاول شد (1)، و اكثر مخالفان در دوازدهم مى دانند، و نادرى از مخالفان در هشتم يا دهم ماه مزبور قائل شده اند، و شاذّى از ايشان گفته اند كه در ماه رمضان واقع شد (2).

محمد بن يعقوب كلينى گفته است كه: ولادت آن حضرت در وقتى شد كه دوازده شب از ماه ربيع الاول گذشته بود در سالى كه فيل آوردند براى خراب كردن كعبه و به حجارۀ سجّيل معذّب شدند در روز جمعه وقت زوال؛ به روايت ديگر: نزد طلوع فجر بود پيش از بعثت به چهل سال و مادرش به آن حضرت حامله شد در ايام تشريق نزد جمرۀ وسطى در منزل عبد اللّه بن عبد المطّلب، و ولادت آن حضرت در مكۀ معظمه شد در شعب ابى طالب در خانۀ محمد بن يوسف در زاويۀ برابر از جانب چپ كسى كه داخل خانه شود و خيزران آن حجره را از آن خانه بيرون انداخت و آن را مسجد كرد كه مردم در آن نماز كنند؛ تمام شد كلام كلينى (3)، و گويا در تعيين روز ولادت تقيه فرموده و موافق مشهور ميان مخالفان بيان كرده است.

صاحب كتاب «عدد قويه» گفته است كه: ولادت آن حضرت نزد طلوع صبح روز جمعه هفدهم ماه ربيع الاول شد بعد از پنجاه و پنج روز از هلاك اصحاب فيل يا چهل و پنج روز بعد از آن يا سى سال بعد از آن و بعضى گفته اند در همان روز بود و اشهر آن است

ص: 127

كه در همان سال بود (1)؛ و عامه گفته اند كه: در روز دوشنبه بود؛ و گويند كه هفت سال از پادشاهى انوشيروان مانده بود؛ و بعضى گفته اند كه در زمان پادشاهى هرمز فرزند انوشيروان بود، طبرى گفته است كه: چهل و دو سال از ابتداى پادشاهى انوشيروان گذشته بود، و مؤيد اين قول است آن روايت مشهور كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: متولد شدم در زمان پادشاه عادل؛ و گويند كه موافق بيستم شباط رومى بود (2)؛ و بعضى گويند كه غره يا بيستم يا بيست و هشتم نيسان رومى بود و هفدهم دى ماه فرس بود و غفر از منازل قمر طالع بود (3).

ابو معشر گفته است كه: طالع ولادت آن حضرت درجۀ بيستم جدى بود، و زحل و مشترى در عقرب بودند، و مريخ در خانۀ خود بود در حمل، و آفتاب در شرف بود در حمل، و زهره در حوت بود در شرف، و عطارد نيز در حوت بود، و قمر در اول ميزان بود، و رأس در جوزا بود، و ذنب در قوس بود؛ و در خانۀ خود متولد شد پس حضرت آن خانه را به عقيل بن ابى طالب بخشيد و عقيل (4)آن را فروخت به محمد بن يوسف برادر حجاج و او را داخل خانه كرد، و چون زمان هارون شد خيزران مادر او آن خانه را بيرون كرد از خانۀ محمد بن يوسف و مسجد كرد و الحال بر همان حالت باقى است و مردم به زيارت آن خانه مى روند (5).

ابن بابويه عليه الرحمه گفته است كه: حامله شدن مادر آن حضرت به او در شب جمعه هيجدهم ماه جمادى الآخر بود (6).

ابن بابويه به سند معتبر روايت كرده است از ابو طالب كه عبد المطلب گفت: شبى در

ص: 128

حجر اسماعيل خوابيده بودم ناگاه خواب غريبى ديدم و برخاستم و در راه يكى از كاهنان مرا ديد كه مى لرزيدم و موهاى سرم بر دوشم متحرك است، چون آثار تغيير در من مشاهده كرد گفت: چه مى شود بزرگ عرب را كه رنگش چنين متغير گرديده است؟ آيا حادثه اى از حوادث دهر او را رو داده است؟

گفتم: بلى، امشب در حجر خوابيده بودم در خواب ديدم درختى از پشت من روييد و چندان بلند گرديد كه سرش به آسمان رسيد و شاخه هايش مشرق و مغرب را گرفت و نورى از آن درخت ساطع گرديد كه هفتاد برابر نور آفتاب بود و عرب و عجم را ديدم كه سجده مى كردند براى آن درخت و پيوسته عظمت و نور آن در تزايد بود و گروهى از قريش مى خواستند آن درخت را بكنند و چون نزديك مى رفتند جوانى از همه كس نيكوتر و پاكيزه جامه تر ايشان را مى گرفت و پشتهاى ايشان را مى شكست و ديده هاى ايشان را مى كند، پس دست بلند كردم كه شاخه اى از شاخه هاى آن را بگيرم آن جوان صدا زد مرا و گفت: تو را از آن بهره اى نيست؛ گفتم: درخت از من است و من از آن بهره ندارم؟ ! گفت: بهره اش از آن گروهى است كه در آن آويخته اند؛ پس هراسان از خواب برآمدم.

چون كاهنه اين خواب را شنيد رنگش متغير گرديد و گفت: اگر راست مى گوئى از صلب تو فرزندى بيرون خواهد آمد كه مالك مشرق و مغرب گردد و پيغمبر شود.

پس عبد المطّلب گفت: اى ابو طالب! سعى كن كه آن جوان كه يارى او نمود تو باشى؛ پس ابو طالب پيوسته بعد از نبوّت آن حضرت اين خواب را ذكر مى كرد و مى گفت: و اللّه آن درخت ابو القاسم محمد امين بود (1).

مؤلف گويد كه: ظاهر آن است كه آن جوان تعبيرش امير مؤمنان باشد.

ابن شهر آشوب روايت كرده است كه: چون بر مأمون وفور علم حكيم ايزد خواه در علم نجوم ظاهر شد روزى به او گفت: تو با اين علم و زيركى چرا ايمان نمى آورى

ص: 129

به پيغمبر ما؟

گفت: چگونه ايمان بياورم به او و حال آنكه دروغ او بر من ظاهر گرديده است؟ زيرا كه او گفته است كه: من خاتم پيغمبرانم و اين را دروغ مى دانم زيرا كه در طالعى متولد شده است كه هركه در آن طالع متولد شود مى بايد پيغمبر باشد.

پس يكى از حكما كه حاضر بود جواب گفت كه: ما از طالع او مى دانيم كه او راستگو است زيرا كه حكما اتفاق كرده اند كه طالع او مشترى و عطارد و زهره و مريخ است و هر فرزندى كه به آن طالع متولد شود مى بايد همان ساعت بميرد و اگر بماند البته پيش از روز هفتم مى ميرد، و آن پيغمبر به آن طالع متولد شد و شصت و سه سال زندگانى كرد و اين علاوۀ ساير معجزات اوست؛ پس او اقرار كرد و مسلمان شد و مأمون او را ايزد خواه و «ما شاء اللّه» نام كرد.

پس نظر مشترى علامت علم و حكمت و بزرگى و فطنت و كياست و رياست آن حضرت بود، و نظر عطارد نشانۀ لطافت و ظرافت و ملاحت و فصاحت و حلاوت اوست، و نظر زهره دليل صباحت و شادى و بشاشت و حسن و طيب و جمال و بها و غنج و دلال اوست، و نظر مريخ دلالت مى كند بر شجاعت و جلادت و قتال و قهر و غلبه و محاربۀ آن حضرت؛ پس حق تعالى جمع كرد در آن حضرت جميع مدايح را.

و بعضى از منجمان گفته اند كه: طالع ولادت پيغمبران سنبله و ميزان است و طالع حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ميزان بود؛ و بعضى گفته اند كه: طالع آن حضرت سماك رامح بود (1).

ابن بابويه رحمه اللّه به سند معتبر از عبد اللّه بن عباس روايت كرده است كه عباس پدر او گفت كه: چون براى پدرم عبد المطلب عبد اللّه متولد شد در روى او نورى ديدم مانند نور آفتاب؛ پس گفت پدرم كه: اين پسر را شأنى بزرگ خواهد بود، پس شبى در خواب ديدم كه از بينى عبد اللّه مرغ سفيدى بيرون آمد و پرواز كرد تا به مشرق و مغرب عالم رسيد پس

ص: 130

برگشت بر بام كعبه نشست پس همۀ قريش او را سجده كردند پس به آن مرغ به حيرت مى نگريستند ناگاه نورى شد ميان آسمان و زمين و مشرق و مغرب را فرو گرفت، چون بيدار شدم از كاهنه اى كه در بنى مخزوم بود پرسيدم، گفت: اى عباس! اگر خواب تو راست باشد مى بايد كه از پشت عبد اللّه پسرى بيرون آيد كه اهل مشرق و مغرب تابع او گردند.

عباس گفت كه: بعد از اين خواب پيوسته در فكر امر عبد اللّه بودم تا وقتى كه آمنه را به عقد خود درآورد و او جميل ترين زنان قريش بود، و چون عبد اللّه به رحمت اللّه واصل شد و حضرت رسول از آمنه متولد شد ديدم نور از ميان دو ديدۀ آن حضرت لامع بود و چون او را در بر گرفتم بوى مشك از او شنيدم و مانند نافۀ مشك خوشبو گرديدم، پس آمنه مرا خبر داد كه: چون مرا درد زائيدن گرفت و شديد شد صداهاى بسيار شنيدم از خانه اى كه در آن بودم كه به سخن آدميان شباهت نداشت، و علمى از سندس بهشت ديدم كه بر قصبى از ياقوت آويخته بودند كه ميان آسمان و زمين را پر كرده بود، و نورى ديدم از سر آن حضرت ساطع شد كه آسمان را روشن كرد، و قصرهاى شام را ديدم كه از بسيارى نور مانند شعلۀ آتشى شده بودند، و در دور خود مرغان بسيار مانند اسفرود مى ديدم كه بالها گشوده بودند بر دور من، و شعيرۀ اسديه را ديدم كه مى گذشت و مى گفت: اى آمنه! چه ها خواهند ديد كاهنان و بتها از فرزند تو؟ ! ، و جوان بلندى را ديدم كه از همه كس بلندتر و سفيدتر و نيكوجامه تر بود گمان كردم كه او عبد المطّلب است پس نزديك من آمد و فرزندم را گرفت و آب دهانش را در دهان او ريخت و طشتى از طلا داشت كه با زمرّد مرصّع كرده بودند و شانه اى از طلا داشت، پس شكم آن حضرت را شكافت و دلش را بيرون آورد و شكافت و نقطۀ سياهى از ميان آن دل منوّر بيرون آورد و انداخت، پس كيسه اى بيرون آورد از حرير سبز آن را گشود و در ميان آن كيسه گياهى بود مانند زيرۀ سفيد پس آن دل مقدس را از آن پر كرد و به جاى خود گذاشت و دست بر شكم مباركش كشيد و با آن حضرت سخن گفت و او جواب گفت و من سخن ايشان را نفهميدم مگر آنكه گفت: در امان و حفظ و حمايت خدا باش بتحقيق كه پر كردم دلت را از ايمان و علم و حلم

ص: 131

و يقين و عقل و شجاعت، توئى بهترين بشر خوشا حال كسى كه تو را متابعت نمايد و واى بر كسى كه تو را مخالفت كند، پس كيسه اى ديگر بيرون آورد از حرير سفيد و سرش را گشود و انگشترى بيرون آورد و بر ميان دو كتف مباركش زد كه نقش گرفت پس گفت: امر كرده است مرا پروردگار من كه بدمم در تو از روح القدس، پس در او دميد و پيراهنى بر او پوشانيد و گفت: اين امان توست از آفتهاى دنيا؛ اى عباس! اينها بود كه به ديده هاى خود ديدم.

عباس گفت كه: كتفهايش را گشودم و نقش مهر را خواندم و پيوسته اين احوال را پنهان مى داشتم تا آنكه از خاطرم محو شد و بعد از آنكه به شرف اسلام مشرّف شدم حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به خاطرم آورد (1).

و ايضا به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: ابليس به هفت آسمان بالا مى رفت و گوش مى داد و اخبار سماويّه را مى شنيد، پس چون حضرت عيسى عليه السّلام متولد شد او را از سه آسمان منع كردند و تا چهار آسمان بالا مى رفت، و چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متولد شد او را از همۀ آسمانها منع كردند و شياطين را به تيرهاى شهاب از ابواب سماوات راندند، پس قريش گفتند: مى بايد وقت گذشتن دنيا و آمدن قيامت باشد كه ما مى شنيديم كه اهل كتاب ذكر مى كردند، پس عمرو بن اميّه كه داناترين اهل جاهليت بود گفت: نظر كنيد اگر ستاره هاى معروف كه مردم به آنها هدايت مى يابند و مى شناسند زمانهاى زمستان و تابستان را اگر يكى از آنها بيفتد بدانيد كه وقت آن است كه جميع خلق هلاك شوند و اگر آنها به حال خودند و ستاره هاى ديگر ظاهر مى شود پس امر غريبى مى بايد حادث شود.

و صبح آن روز كه آن حضرت متولد شد هر بتى كه در هر جاى عالم بود بر رو افتاده بودند، و ايوان كسرى يعنى پادشاه عجم بلرزيد و چهارده كنگرۀ آن افتاد، و درياچۀ ساوه كه آن را مى پرستيدند فرو رفت و خشك شد و همان است كه نمك شده است نزديك

ص: 132

كاشان، و وادى سماوه كه سالها بود كه كسى آب در آن نديده بود آب در آن جارى شد، و آتشكدۀ فارس كه هزار سال خاموش نشده بود در آن شب خاموش شد، و داناترين علماى مجوس در آن شب در خواب ديد كه شتر صعبى چند اسبان عربى را مى كشيدند و از دجله گذشتند و داخل بلاد ايشان شدند، و طاق كسرى از ميانش شكست و دو حصه شد، و آب دجله شكافته شد و در قصر او جارى شد، و نورى در آن شب از طرف حجاز ظاهر شد و در عالم منتشر گرديد و پرواز كرد تا به مشرق رسيد، و تخت هر پادشاه در آن شب سرنگون شده بود، و جميع پادشاهان در آن روز لال بودند و سخن نمى توانستند گفت، و علم كاهنان برطرف شد و سحر ساحران باطل شد، و هر كاهنى كه همزادى داشت كه خبرها به او مى گفت ميانشان جدائى افتاد، و قريش در ميان عرب بزرگ شدند و ايشان را آل اللّه مى گفتند زيرا ايشان در خانۀ خدا بودند.

و آمنه عليها السّلام گفت: و اللّه كه چون پسرم به زمين رسيد دستها را به زمين گذاشت و سر بسوى آسمان بلند كرد و به اطراف نظر كرد پس از او نورى ساطع شد كه همه چيز را روشن كرد و به سبب آن نور قصرهاى شام را ديدم و در ميان آن روشنى صدائى شنيدم كه قائلى مى گفت كه: زائيدى بهترين مردم را پس او را محمد نام كن.

و چون آن حضرت را به نزد عبد المطلب آوردند او را در دامن گذاشت و گفت: حمد مى گويم و شكر مى كنم خداوندى را كه عطا كرد به من اين پسر خوشبو را كه در گهواره بر همۀ اطفال سيادت و بزرگى دارد؛ پس او را تعويذ نمود به نامهاى اركان كعبه و شعرى چند در فضايل آن حضرت فرمود، و در آن وقت شيطان در ميان اولاد خود فرياد كرد تا همه نزد او جمع شدند و گفتند: چه چيز تو را از جا برآورده است اى سيد ما؟

گفت: واى بر شما! از اول شب تا حال آسمان و زمين را متغير مى يابم و مى بايد كه حادثۀ عظيمى در زمين واقع شده باشد كه تا عيسى عليه السّلام به آسمان رفته است مثل آن واقع نشده است، پس برويد و بگرديد و تفحّص كنيد كه چه امر غريب حادث شده است.

پس متفرق شدند و گرديدند و برگشتند و گفتند: چيزى نيافتيم.

آن ملعون گفت كه: استعلام اين امر كار من است؛ پس فرو رفت در دنيا و جولان كرد

ص: 133

در تمام دنيا تا به حرم رسيد و ديد كه ملائكه اطراف حرم را فرو گرفته اند، چون خواست كه داخل شود ملائكه بر او بانك زدند و او برگشت و كوچك شد مانند گنجشكى و از جانب كوه «حرا» داخل شد، جبرئيل عليه السّلام گفت: برگرد اى ملعون.

گفت: اى جبرئيل! يك حرف از تو سؤال مى كنم، بگو امشب چه واقع شده است در زمين؟

جبرئيل عليه السّلام گفت: محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه بهترين پيغمبران است امشب متولد شده است.

پرسيد كه: آيا مرا در او بهره اى هست؟ گفت: نه.

پرسيد: آيا در امّت او بهره اى دارم؟ گفت: بلى.

ابليس گفت: راضى شدم (1).

و در حديث ديگر روايت كرده است كه آمنه گفت: چون حامله شدم به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هيچ اثر حمل در خود نيافتم و آن حالات كه زنان را در حمل عارض مى شود مرا عارض نشد و در خواب ديدم شخصى نزد من آمد و گفت: حامله شدى به بهترين مردمان، چون وقت ولادت شد به آسانى متولد شد كه آزارى به من نرسيد و دستهاى خود را پيشتر بر زمين مى گذاشت و فرود آمد، پس هاتفى مرا ندا كرد كه: گذاشتى بهترين بشر را پس او را پناه ده به خداوند يگانۀ صمد از شرّ هر ظالم و صاحب حسد (2).

به روايت ديگر گفت كه: چون او را بر زمين گذارى بگو: «اعيذه بالواحد من شرّ كلّ حاسد و كلّ خلق مارد يأخذ بالمراصد في طرق الموارد من قائم و قاعد» (3)، پس آن حضرت در روزى آن قدر نمو مى كرد كه ديگران در هفته آن قدر نمو مى كردند، و در هفته اى آن قدر نمو مى كرد كه ديگران در ماهى آن قدر نمو كنند (4).

و ايضا روايت كرده است از ليث بن سعد كه گفت: من نزد معاويه بودم و كعب الاحبار

ص: 134

حاضر بود و من از او پرسيدم كه: شما چگونه يافته ايد صفت ولادت حضرت رسالت پناه را در كتابهاى خود؟ و آيا فضيلتى براى عترت آن حضرت يافته ايد؟ پس كعب ملتفت شد بسوى معاويه كه ببيند كه او راضى است به گفتن يا نه، پس حق تعالى بر زبان معاويه جارى كرد گفت: بگو اى ابو اسحاق آنچه ديده اى و مى دانى.

كعب گفت: من هفتاد و دو كتاب خوانده ام كه همه از آسمان فرود آمده است و صحف دانيال را خوانده ام و در همۀ آنها ذكر كرده بودند ولادت آن حضرت و ولادت عترت او را و بدرستى كه نام او معروف است در همۀ كتابها و در هنگام ولادت هيچ پيغمبرى ملائكه نازل نشدند به غير عيسى و احمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و حجابهاى بهشت را نزدند براى زنى به غير از مريم و آمنه و ملائكه موكّل نشدند بر زنى در وقت حامله بودن به غير از مادر مسيح و مادر احمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و علامت حمل آن حضرت آن بود كه شبى كه آمنه به آن حضرت حامله شد منادى ندا كرد در آسمانهاى هفتگانه: بشارت باد شما را كه درّ شاهوار نطفۀ خاتم انبياء در صدف عصمت و جلالت قرار گرفت؛ و در جميع زمينها و درياها اين مژدۀ مسرت ثمره را ندا كردند و در زمين هيچ رونده و پرنده اى نماند كه بر ولادت شريف آن حضرت مطّلع نگرديد، و در شب ولادت با سعادت آن جناب هفتاد هزار قصر از ياقوت سرخ و هفتاد هزار قصر از مرواريد تر بنا كردند و آنها را «قصور ولادت» ناميدند و جميع بهشتها را زينت كردند و ندا كردند كه: شاد شو و بر خود ببال كه پيغمبر دوستان تو متولد گرديد، پس بهشت خنديد و تا قيامت خندان است، و شنيده ام كه يكى از ماهيان دريا كه او را «طموسا» مى گويند و سيد و بزرگ ماهيان است و هفتصد هزار دم دارد و بر پشت آن هفتصد هزار گاو راه مى روند هر گاوى از دنيا بزرگتر است و هر يك از آنها هفتاد هزار شاخ دارد از زمرّد سبز و آن ماهى از رفتار آنها خبردار نمى شود، آن ماهى براى شادى بر ولادت آن حضرت به حركت آمد و اگر نه حق تعالى او را ساكن مى گردانيد هرآينه زمين را برمى گردانيد، و شنيده ام كه در آن روز هيچ كوه نماند كه كوه ديگر را بشارت نداد و همه صدا به «لا اله الا اللّه» بلند كردند و جميع كوهها خاضع شدند نزد ابو قبيس براى كرامت

ص: 135

محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و جميع درختها [چهل روز] (1)تقديس حق تعالى كردند با شاخه ها و ميوه ها به شادى ولادت آن حضرت، و زدند در آسمان و زمين هفتاد عمود از انواع نورها كه هيچ يك به ديگرى شبيه نبود و روح حضرت آدم را بشارت ولادت آن حضرت دادند پس هفتاد برابر حسن او مضاعف شد و در آن وقت تلخى مرگ از كام او بيرون رفت، و حوض كوثر در بهشت به اضطراب درآمد و هفتاد هزار قصر از درّ و ياقوت بيرون افكند براى نثار ولادت آن حضرت، و شيطان را به زنجيرها بستند و چهل روز او را در قلعه اى محبوس كردند و عرش او را چهل روز در آب غرق كردند، و بتها همه سرنگون شدند و فرياد «وا ويلاه» ايشان بلند شد، و صدائى از كعبه شنيده شد كه: اى آل قريش! آمد بسوى شما بشارت دهنده اى به ثوابها و ترساننده اى از عذابها و با اوست عزّت ابد و سودمندى بزرگ و اوست خاتم پيغمبران؛ و ما در كتابها يافته ايم كه عترت او بهترين مردمند بعد از او و مردم در امانند از عذاب خدا مادام كه در دنيا احدى از ايشان بر زمين راه مى روند.

معاويه گفت: اى ابو اسحاق! عترت او كيستند؟

كعب گفت: فرزندان فاطمه.

پس معاويه رو ترش كرد و لبهاى خود را به دندان گزيد و دست بر ريش خود مى ماليد.

پس كعب گفت: ما يافته ايم صفت آن دو فرزند پيغمبر را كه شهيد خواهند شد و آنها دو فرزند فاطمه اند، خواهد كشت ايشان را بدترين خلق خدا.

معاويه گفت: كى خواهد كشت ايشان را؟

گفت: مردى از قريش.

پس معاويه بى تاب شد و گفت: برخيزيد اگر مى خواهيد؛ پس ما برخاستيم (2).

و ايضا به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: فاطمه مادر

ص: 136

امير المؤمنين عليه السّلام به نزد ابو طالب عليه السّلام آمد و او را بشارت داد به ولادت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و غرائب بسيار نقل كرد؛ ابو طالب گفت: سى سال صبر كن كه فرزندى براى تو بهم خواهد رسيد كه مثل اين فرزند باشد در همۀ كمالات به غير از پيغمبرى (1).

و شيخ كلينى به سند معتبر از آن حضرت روايت كرده است كه: در هنگام ولادت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فاطمه بنت اسد نزد آمنه حاضر بود، پس يكى از ايشان به ديگرى گفت: آيا مى بينى آنچه من مى بينم؟

ديگرى گفت: چه مى بينى؟

گفت: اين نور ساطع كه ما بين مشرق و مغرب را فرو گرفته است.

پس در اين سخن بودند كه ابو طالب عليه السّلام درآمد و به ايشان گفت كه: چه تعجب داريد؟

فاطمه خبر آن نور را ذكر كرد؛ ابو طالب گفت: مى خواهى تو را بشارت دهم؟

گفت: بلى.

ابو طالب گفت: از تو فرزندى بهم خواهد رسيد كه وصىّ اين فرزند خواهد بود (2).

و ايضا روايت كرده است كه: ابو طالب عقيقه كرد در روز هفتم ولادت آن حضرت و آل ابو طالب را طلبيد، از او سؤال نمودند كه: اين چه طعام است؟

گفت: اين عقيقۀ احمد است.

گفتند: چرا او را احمد نام كردى؟

گفت: زيرا كه اهل آسمان و زمين او را ستايش خواهند كرد (3).

و ايضا كلينى و شيخ طوسى به سندهاى معتبر روايت كرده اند از امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام: در شبى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متولد شد يكى از علماى اهل كتاب در روز آن شب آمد بسوى مجلس قريش كه اشراف ايشان حاضر بودند و در ميان ايشان

ص: 137

بودند هشام و وليد پسرهاى مغيره و عاص بن هشام و ابو زجرة (1)بن ابى عمرو بن اميه و عتبة بن ربيعه و گفت: آيا امشب در ميان شما فرزندى متولد شده است؟

گفتند: نه.

گفت: مى بايد فرزندى متولد شده باشد كه نامش احمد باشد و در او علامتى مى بايد باشد به رنگ خزى كه به سياهى مايل باشد، و هلاك اهل كتاب خصوصا يهود بر دست او خواهد بود، و شايد شده باشد و شما مطّلع نشده باشيد.

چون متفرق شدند از آن مجلس و سؤال كردند شنيدند كه پسرى براى عبد اللّه بن عبد المطّلب متولد شده است، پس آن مرد را طلب كردند و گفتند: بلى پسرى در ميان ما متولد شده است.

پرسيد كه: پيش از آنكه من به شما بگويم يا بعد از آن؟

گفتند: پيشتر.

گفت: پس مرا ببريد به نزد او تا در او نظر كنم.

چون به نزد آمنه رفتند گفتند: بيرون آور فرزند خود را تا ما بر او نظر كنيم گفت: و اللّه فرزند من به روش فرزندان ديگر نيامد، دستها را بر زمين انداخت و سر بسوى آسمان بلند كرد و نورى از او ساطع شد كه قصرهاى بصرى را از شام ديدم و هاتفى از ميان هوا صدا زد كه: زائيدى سيد امّت را پس بگو «اعيذه بالواحد من شرّ كلّ حاسد» و او را محمد نام كن.

پس آن مرد گفت كه: او را بيرون آور تا من ببينم.

چون آمنه آن حضرت را بيرون آورد و آن مرد در او نظر كرد و پشت دوشش را گشود و مهر نبوّت را ديد بيهوش افتاد؛ پس آن حضرت را گرفتند و به آمنه دادند و گفتند: خدا مبارك گرداند فرزند تو را.

و چون آن مرد به هوش بازآمد گفتند: چه شد تو را؟

گفت: پيغمبرى از بنى اسرائيل بر طرف شد تا قيامت، اين است و اللّه آنكه ايشان را

ص: 138

هلاك كند؛ چون ديد كه قريش از خبر او شاد شدند گفت: و اللّه سطوتى به شما بنمايد كه اهل مشرق و مغرب ياد كنند (1).

و ابن شهر آشوب و صاحب كتاب انوار و غير ايشان روايت كرده اند كه آمنه گفت: چون نزديك شد ولادت حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دهشتى بر من غالب شد پس ديدم مرغ سفيدى را كه بال خود را بر دل من كشيد تا خوف از من زايل شد پس زنان ديدم مانند نخل در بلندى كه داخل شدند و از ايشان بوى مشك و عنبر مى شنيدم و جامه هاى ملوّن بهشت در بر كرده بودند و با من سخن مى گفتند و سخنان مى شنيدم كه به سخن آدميان شبيه نبود و در دستهاى ايشان كاسه ها بود از بلور سفيد و شربتهاى بهشت در آن كاسه ها بود، پس گفتند: بياشام اى آمنه از اين شربتها و بشارت باد تو را به بهترين گذشتگان و آيندگان محمد مصطفى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم؛ پس چون از آن شربتها بياشاميدم نورى كه در رويم بود مشتعل گرديد و سراپاى مرا فرو گرفت و ديدم چيزى مانند ديباى سفيد كه ميان آسمان و زمين را پر كرده بود و صداى هاتفى را شنيدم كه مى گفت: بگيريد عزيزترين مردم را و مردانى چند ديدم كه در هوا ايستاده بودند و ابريقها در دست داشتند و مشرق و مغرب زمين را ديدم و علمى ديدم از سندس كه بر ياقوت سرخ بسته بودند و بر بام كعبه نصب كرده بودند و ميان آسمان و زمين را پر كرد و چون آن حضرت بيرون آمد رو به كعبه به سجده افتاد و دستها بسوى آسمان بلند كرد و با حق تعالى مناجات مى كرد و ابرى سفيد ديدم كه از آسمان فرود آمد تا آنكه آن حضرت را فرو گرفت، پس هاتفى ندا كرد كه: بگردانيد محمد را به مشرق و مغرب زمين و درياها تا همۀ خلايق او را به نام و صفت و صورت بشناسند، پس ابر بر طرف شد ديدم آن حضرت را در جامه اى پيچيده از شير سفيدتر و در زيرش حرير سبزى گسترده اند و سه كليد از مرواريدتر در دست داشت و گوينده اى مى گفت كه: محمد گرفت كليدهاى نصرت و سودمندى و پيغمبرى را، پس ابر ديگر فرود آمد و آن حضرت را از ديدۀ من پنهان كرد زياده از مرتبۀ اول و نداى ديگر شنيدم كه: بگردانيد محمد را به

ص: 139

مشرق و مغرب و عرض كنيد او را به روحانيان جنّ و انس و مرغان و درندگان و عطا كنيد به او صفاى آدم و رقّت نوح و خلّت ابراهيم و زبان اسماعيل و جمال يوسف و بشارت يعقوب و صداى داود و زهد يحيى و كرم عيسى عليهم السّلام را، چون ابر گشوده شد ديدم حرير سفيدى در دست دارد و بسيار محكم پيچيده اند و شنيدم گوينده اى مى گفت كه: محمد جميع دنيا را در قبضۀ تصرف خود گرفت، پس هيچ چيز نماند مگر آنكه در تصرف او داخل شد پس سه نفر ديدم كه از نور و صفا به مرتبه اى بودند كه گويا خورشيد از روى ايشان طالع بود و در دست يكى ابريقى بود از نقره و نافۀ مشكى، و در دست ديگرى طشتى بود از زمرّد سبز و آن طشت چهار جانب داشت و به هر جانب مرواريدى منصوب بود و قايلى مى گفت: اين دنيا است بگير اى دوست خدا، پس ميانش را گرفت پس گوينده اى گفت كه: كعبه را اختيار كرد و گرفت، و در دست سومى حرير سفيدى بود پيچيده پس آن را گشود و انگشترى از ميان آن بيرون آورد كه شعاع آن ديده ها را خيره مى كرد پس آن حضرت را هفت مرتبه شست به آن آبى كه در ابريق بود پس انگشتر را بر ميان دو كتف او زد كه نقش گرفت و با او سخن گفت و حضرت جواب او گفت، پس آن حضرت را دعا كرد و هر يك او را ساعتى در ميان دل خود گرفتند، و آن كه آنها نسبت به آن حضرت كرد «رضوان» خازن بهشت بود پس روانه شد و به جانب آن حضرت ملتفت شد و گفت:

بشارت باد تو را اى مايۀ عزت دنيا و آخرت (1).

به سند ديگر روايت كرده است كه: عبد المطّلب در شب ولادت آن جناب نزديك كعبه خوابيده بود، ناگاه ديد كه خانۀ كعبه با همۀ اركانش از زمين كنده شد و به جانب مقام ابراهيم به سجده افتاد پس راست شد و گفت: اللّه اكبر پروردگار محمد مصطفى و پروردگار من الحال مرا پاك گردانيد از انجاس مشركان و ارجاس كافران، پس بتها بلرزيدند و بر رو در افتادند و ناگاه ديدم كه مرغان همه بسوى كعبه جمع شدند و كوههاى مكه به جانب كعبه مشرف شدند و ابرى سفيد ديدم كه در برابر حجرۀ آمنه ايستاده است.

ص: 140

پس عبد المطلب گفت: بسوى خانۀ آمنه دويدم و گفتم: من آيا خوابم يا بيدار؟

گفت: بيدارى.

گفتم: نورى كه در پيشانى تو بود چه شد؟

گفت: با آن فرزند است كه از من جدا شد و مرغى چند او را از من گرفته اند و به دست من نمى گذارند، و اين ابر براى ولادت او بر من سايه افكنده است.

گفتم: بياور فرزند مرا تا ببينم.

گفت: تا سه روز تو را نخواهند گذاشت او را ببينى.

من شمشير خود را كشيدم و گفتم: فرزند مرا بيرون آور و اگر نه تو را مى كشم.

گفت: در حجره است، تو دانى و او.

چون رفتم كه داخل حجره شوم مردى بيرون آمد و گفت: برگرد كه احدى از فرزندان آدم او را نمى بيند تا همۀ ملائكه او را زيارت نكنند؛ پس بر خود بلرزيدم و برگشتم (1).

روايت كرده است كه: آن حضرت ختنه كرده و ناف بريده متولد شد و عبد المطّلب مى گفت كه: اين فرزند مرا شأن بزرگى هست (2).

از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده است كه: چون آن حضرت متولد شد بتها كه بر كعبه گذاشته بودند همه به رو افتادند، و چون شام شد اين ندا از آسمان رسيد: جاءَ اَلْحَقُّ وَ زَهَقَ اَلْباطِلُ إِنَّ اَلْباطِلَ كانَ زَهُوقاً (3)و جميع دنيا در آن شب روشن شد و هر سنگ و كلوخى و درختى خنديدند و آنچه در آسمانها و زمينها بود تسبيح خدا گفتند و شيطان گريخت و مى گفت: بهترين امّتها و بهترين خلايق و گراميترين بندگان و بزرگترين عالميان محمد است (4).

و شيخ طبرسى در كتاب احتجاج روايت كرده است از حضرت امام موسى عليه السّلام كه:

ص: 141

چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از شكم مادر به زمين آمد دست چپ را به زمين گذاشت و دست راست را بسوى آسمان بلند كرد و لبهاى خود را به توحيد بحركت آورد و از دهان مباركش نورى ساطع شد كه اهل مكه و قصرهاى بصرى و اطراف آن را از شام ديدند، و قصرهاى سرخ يمن و نواحى آن را و قصرهاى سفيد اصطخر فارس و حوالى آن را ديدند، و در شب ولادت آن حضرت دنيا روشن شد تا آنكه جنّ و انس و شياطين ترسيدند و گفتند: در زمين امر غريبى حادث شده است، و ملائكه را ديدند كه فرود مى آمدند و بالا مى رفتند فوج فوج و تسبيح و تقديس خدا مى كردند و ستاره ها به حركت آمدند و در ميان هوا مى ريختند و اينها همه علامات ولادت آن حضرت بود و ابليس لعين خواست كه به آسمان رود به سبب آن غرائب كه مشاهده كرد زيرا كه او را جائى بود در آسمان سوم كه او و ساير شياطين گوش مى دادند به سخن ملائكه چون رفتند كه حقيقت واقعه را معلوم كنند ايشان را به تيرهاى شهاب راندند براى دلالت پيغمبرى آن حضرت (1).

ابن بابويه و غير او روايت كرده اند كه: در شب ولادت قرين السعادة حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بلرزيد ايوان كسرى و چهارده كنگرۀ آن ريخت و درياچۀ ساوه فرو رفت و آتشكدۀ فارس كه مى پرستيدند خاموش شد و اعلم علماى فارس در خواب ديد كه شتر صعبى چند مى كشيدند اسبان عربى را تا آنكه از دجله گذشتند و در بلاد عجم منتشر شدند؛ چون كسرى اين احوال غريبه را مشاهده نمود تاج بر سر گذاشت و بر تخت خود نشست و امرا و اركان دولت خود را جمع كرد و ايشان را خبر داد به آنچه ديده بود، و در اثناى اين حال نامه اى رسيد مشتمل بر خبر خاموش شدن آتشكدۀ فارس، پس غم و اندوه كسرى مضاعف شد و عالم ايشان گفت: اى پادشاه! من نيز خواب غريبى ديده ام، و خواب خود را نقل كرد.

پادشاه گفت: اين خواب تعبيرش چيست؟

گفت: مى بايد كه حادثه اى در ناحيۀ مغرب واقع شده باشد.

ص: 142

كسرى نامه اى به نعمان بن المنذر پادشاه عرب نوشت كه: عالمى از علماى عرب را بسوى من بفرست كه مى خواهم مسئلۀ غامضى از او سؤال كنم.

چون به نعمان رسيد، عبد المسيح بن عمرو غسّانى را فرستاد، چون حاضر شد و وقايع را به او نقل كرد عبد المسيح گفت: مرا علم اين خواب و اسرار اين واقعه نيست و ليكن خالوى من سطيح كه در شام مى باشد تعبير اين غرائب را مى داند.

كسرى گفت: برو و از او سؤال كن و براى من خبر بياور.

چون عبد المسيح به مجلس سطيح حاضر شد او مشرف بر موت شده بود، سلام كرد و جواب نشنيد، پس شعرى چند خواند مشتمل بر آنكه: از راه دور آمده ام براى سؤالى از نزد بزرگى و تعب بسيار كشيده ام و اكنون از جواب نااميدم.

سطيح چون شعر او را شنيد ديده هاى خود را گشود و گفت: عبد المسيح بر شترى سوار شده و طىّ مراحل نموده و بسوى سطيح آمده در هنگامى كه نزديك است كه منتقل گردد به ضريح، او را فرستاده است پادشاه بنى ساسان براى لرزيدن ايوان و منطفى شدن نيران و خواب ديدن اعلم علماى ايشان و خشك شدن درياچۀ ساوه، اى عبد المسيح! وقتى كه بسيار شود تلاوت قرآن و مبعوث شود پيغمبرى كه عصاى كوچك پيوسته در دست داشته باشد و رودخانۀ سماوه پرآب شود و بحيرۀ ساوه خشك شود، ملك شام و عجم از تصرف ملوك ايشان بدر رود و به عدد كنگره هاى قصر كسرى كه ريخته است پادشاهان ايشان پادشاهى خواهند كرد و بعد از آن پادشاهى ايشان زايل خواهد شد، و هرچه شدنى است البته واقع مى شود، اين را گفت و دار فانى را وداع كرد.

پس عبد المسيح سوار شده بسرعت تمام خود را به پادشاه عجم رسانيد و سخنان سطيح را نقل كرد، كسرى گفت: تا چهارده نفر ما پادشاهى كنند زمان بسيارى خواهد گذشت؛ پس ده كس ايشان در مدت چهار سال منقرض شدند و باقى ايشان تا امارت عثمان پادشاهى كردند و مستأصل شدند. و سطيح در سيل العرم متولد شده بود و تا زمان پادشاهى «ذو نواس» زنده مانده و آن زياده از سى قرن بود كه هر قرن سى سال است يا

ص: 143

زياده (1).

و قطب راوندى قدس سرّه روايت كرده است كه: از ابن عباس پرسيدند از احوال سطيح گفت:

حق تعالى او را خلق كرده بود گوشتى تنها كه او را بر روى جريده هاى درخت خرما مى گذاشتند و هر جا كه مى خواستند نقل مى كردند و هيچ استخوان و عصب در بدن او نبود به غير از سر و گردن و از پاها تا چنبرۀ گردن او را مى پيچيدند چنانكه جامه را مى پيچند، و هيچ عضو از او حركت نمى كرد به غير از زبان او، و چون خواستند او را به مكه آورند چنبرى از جريدۀ نخل بافتند و او را بر روى آن انداختند و به مكه آوردند پس چهار نفر از قريش به نزد او آمدند و گفتند: ما به زيارت تو آمده ايم به سبب آنچه به ما رسيده است از وفور علم تو پس خبر ده ما را به آنچه در زمان ما و بعد از ما خواهد بود.

سطيح گفت: اى گروه عرب! نزد شما علم و فهم نيست و از عقب شما گروهى بهم خواهند رسيد كه انواع علم را طلب خواهند كرد و بتها را خواهند شكست و عجم را خواهند كشت و غنيمتها طلب خواهند كرد.

گفتند: اى سطيح! چه جماعت خواهند بود ايشان؟

گفت: بحقّ خانۀ صاحب اركان از عقب شما فرزندان بهم خواهند رسيد كه خداوند رحمان را به يگانگى خواهند پرستيد و ترك عبادت شيطان و بتان خواهند كرد.

پرسيدند كه: از نسل كى خواهند بود؟

گفت: از نسل شريفترين اشراف عبد مناف.

گفتند: از كدام بلد بيرون خواهند آمد؟

گفت: بحقّ خداوندى كه باقى است تا ابد بيرون نخواهند آمد مگر از اين بلد و هدايت خواهند كرد مردم را به راه رشد و صلاح، و عبادت خواهند كرد خداوند يگانه را به فيروزى و فلاح (2).

ص: 144

و سيد ابن طاووس رضى اللّه عنه روايت كرده است به سند خود از وهب بن منبه كه: كسرى پادشاه عجم سدّى بر دجله بسته بود و مال بسيارى در آن خرج كرده بود و طاقى در آنجا براى خود ساخته بود كه كسى مانند آن بنا نديده بود و آن مجلس ديوان او بود كه تاج بر سر مى نهاد و بر تخت مى نشست و سيصد و شصت نفر از ساحران و كاهنان و منجّمان در مجلس او حاضر مى شدند، و در ميان ايشان مردى بود از منجّمان عرب كه او را «سايب» مى گفتند و «باذان» حاكم يمن براى او فرستاده بود و در احكام خود خطا كم مى كرد؛ و هر امرى كه پادشاه را پيش مى آمد كاهنان و ساحران و منجّمان خود را مى طلبيد و از مفرّ و چارۀ آن امر از او سؤال مى نمود.

و چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متولد شد-و به روايتى مبعوث شد-صبحى برخاست و ديد كه طاق ملكش از ميان شكسته است و در دجله رخنه شده است و بر قصرش آب جارى گرديده است گفت: پادشاهى من درهم شكست، و بسيار محزون شد و منجّمان و كاهنان را طلبيد واقعه را به ايشان نقل كرد و گفت: فكر كنيد و تفحّص نمائيد و سبب اين حادثه را براى من بيان كنيد، و سايب نيز در ميان ايشان بود.

چون بيرون آمدند از هر راه فكر كردند و تأمل نمودند چيزى بر ايشان ظاهر نشد و راههاى دانش خود را از راه كهانت و نجوم و غير آن بر خود مسدود يافتند و ديدند كه سحر ساحران و كهانت كاهنان و احكام منجّمان باطل شده است، و سايب در آن شب بر روى تلّى نشسته بود و در آن حال حيران مانده بود ناگاه برقى ديد كه از جهت حجاز لامع گرديد و پرواز كرد تا به مشرق رسيد، چون صبح شد و نظر كرد به زير پاى خود ناگاه باغ سبزى به نظرش آمد گفت: مقتضاى آنچه مى بينم آن است كه از طرف حجاز پادشاهى ظاهر خواهد شد كه پادشاهى او به مشرق برسد و زمين به سبب او آبادان شود زياده از زمان هر پادشاهى.

چون كاهنان و منجّمان با يكديگر نشستند گفتند: مى دانيم كه باطل شدن سحرها و كهانتهاى ما و مسدود شدن راههاى علم ما نيست مگر براى حدوث امر آسمانى و مى بايد براى پيغمبرى باشد كه مبعوث شده است يا خواهد شد و پادشاهى اين ملوك به

ص: 145

سبب او برطرف خواهد شد، و اگر اين حكم را به كسرى بگوئيم ما را خواهد كشت، بايد اين را از او اخفا نمائيم تا از جهت ديگر شايع شود.

پس آمدند به نزد كسرى و گفتند: نظر كرديم چنان يافتيم ساعتى كه بناى سدّ دجله و قصر تو را در آن گذاشته اند ساعت نحسى بوده است و غلط كرده اند در حساب و به آن سبب چنين خراب شد، بايد ساعت نيكى اختيار كرد و در آن ساعت بنا كرد تا چنين نشود؛ پس ساعتى اختيار كردند و در آن ساعت سدّ دجله را بنا كردند و در مدت هشت ماه تمام كردند و مالى بى حساب در آن خرج كردند و چون فارغ شدند ساعتى اختيار نمود و بر بام قصرش نشست و فرشهاى ملوّن گسترد و انواع رياحين بر دور خود گذاشت، و چون درست نشست اساس قصرش در هم شكست و به آب فرو رفت و وقتى او را از آب بيرون آوردند كه اندك رمقى از او مانده بود؛ منجّمان و كاهنان را جمع كرد و قريب به صد نفر ايشان را گردن زد و گفت: من شما را مقرّب خود گردانيدم و اموال فراوان به شما مى دهم و شما با من بازى مى كنيد و مرا فريب مى دهيد؟ !

ايشان گفتند: اى پادشاه! ما نيز در حساب خطا كرديم چنانكه پيش از ما خطا كرده بودند و اكنون حساب ديگر مى كنيم و بر آن حساب بناى قصر را مى گذاريم، پس هشت ماه ديگر اموال بى حساب خرج كرد و بار ديگر قصر را به اتمام رسانيد و جرأت نكرد كه بر آن قرار گيرد و سواره داخل قصر شد و باز قصر در هم شكست و به آب نشست و كسرى غرق شد و اندك رمقى از او مانده بود كه او را بيرون آوردند، پس ايشان را طلبيد و تهديد بسيار نمود و گفت: همۀ شما را مى كشم و اكتاف شما را بيرون مى آورم و شما را در زير پاى فيلان مى اندازم اگر سرّ اين واقعه را به من راست نگوئيد.

گفتند: ايّها الملك! در اين مرتبه راست مى گوئيم، چون آن وقايع هايله را ذكر كردى و هر يك از ما نظر در كار خود كرديم ابواب علم خود را مسدود يافتيم و دانستيم كه به سبب حادثۀ آسمانى اين امور غريبه رو داده است و مى بايد پيغمبرى مبعوث شده باشد يا بعد از اين مبعوث شود، و از خوف كشته شدن به تو اظهار اين امر نمى توانستيم نمود.

گفت: واى بر شما! بايست اول بگوئيد تا من چارۀ كار خود بكنم؛ پس دست از ايشان

ص: 146

و از بناى قصر برداشت و برگشت (1).

شاذان بن جبرئيل در كتاب فضايل روايت كرده است كه: چون يك ماه از ابتداى حمل حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گذشت، كوهها و درختها و آسمانها و زمينها يكديگر را بشارت دادند براى حمل سيد پيغمبران، پس عبد المطلب با عبد اللّه روانۀ مدينه شدند و پانزده روز گذشت عبد اللّه به رحمت اله واصل شد و سقف خانه شكافته شد و هاتفى آواز داد كه: مرد آنكه در صلب او بود خاتم پيغمبران و كيست كه نخواهد مرد؟ !

چون دو ماه از انعقاد نطفۀ شريف آن حضرت گذشت حق تعالى امر كرد ملكى را كه ندا كرد در آسمانها و زمين كه: صلوات فرستيد بر محمد و آل او و استغفار كنيد براى امّت او.

و چون سه ماه گذشت ابو قحافه از شام برمى گشت، چون نزديك به مكه رسيد ناقۀ او سرش را بر زمين گذاشت و سجده كرد، ابو قحافه چوبى بر سر او زد و چون سر برنداشت گفت: مثل تو ناقه اى نديده بودم، ناگاه هاتفى ندا كرد: اى ابو قحافه! مزن جانورى را كه اطاعت تو نمى كند، مگر نمى بينى كه كوهها و درياها و درختان و هر مخلوقى به غير از آدميان سجده كرده اند براى پروردگار خود به شكر آنكه سه ماه گذشته است بر پيغمبر امّى در شكم مادر و بزودى او را خواهى ديد، واى بر بت پرستان از شمشير او و شمشير اصحاب او.

و چون چهار ماه گذشت زاهدى بود در راه طايف كه او را حبيب مى گفتند از صومعۀ خود روانۀ مكه شد كه يكى از دوستان خود را ببيند، در اثناى راه به طفلى رسيد كه به سجده افتاده بود و هرچند او را برمى داشتند باز به سجده مى رفت، پس حبيب او را برداشت و صداى هاتفى را شنيد كه: دست از او بردار كه سجدۀ شكر پروردگار مى كند كه بر پيغمبر پسنديدۀ برگزيده چهار ماه گذشت.

و چون پنج ماه گذشت و حبيب به صومعۀ خود برگشت صومعۀ خود را ديد كه در حركت است و قرار نمى گيرد و بر محراب او و محاريب جميع ارباب صوامع نوشته بود: اى

ص: 147

اهل بيع و صوامع! ايمان آوريد به خدا و رسول او محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه نزديك شد بيرون آمدن او، پس خوشا حال كسى كه به او ايمان آورد و واى بر كسى كه به او كافر شود، پس حبيب گفت: قبول كردم و ايمان آوردم و انكار او نمى كنم.

و چون شش ماه گذشت اهل مدينه و اهل يمن رفتند بسوى عيدگاه خود و رسم ايشان آن بود كه در هر سال چند مرتبه مى رفتند نزد درخت عظيمى كه آن را «ذات انواط» مى گفتند مى خوردند و مى آشاميدند و شادى مى كردند و آن درخت را مى پرستيدند، پس چون نزد آن درخت جمع شدند صداى عظيمى از آن درخت شنيدند كه: اى اهل يمن و اهل يمامه و بت پرستان جاءَ اَلْحَقُّ وَ زَهَقَ اَلْباطِلُ إِنَّ اَلْباطِلَ كانَ زَهُوقاً (1)اى گروه اهل باطل! رسيد به شما وقت هلاك و تلف شما، پس بترسيدند و بسرعت به خانه هاى خود برگرديدند.

و چون هفت ماه گذشت سواد بن قارب به خدمت عبد المطّلب آمد و گفت: ديشب ميان خواب و بيدارى ديدم كه درهاى آسمان گشوده شد و ملائكه فرود آمدند بسوى زمين و گفتند: زينت كنيد زمين را كه نزديك شد بيرون آمدن محمد پسرزادۀ عبد المطّلب رسول خدا بسوى كافۀ خلق، صاحب شمشير قاطع و تير نافذ، من گفتم: كيست آن؟ گفتند:

محمد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف.

عبد المطّلب گفت: اين خواب را پنهان كن.

پس چون هشت ماه گذشت در درياى اعظم ماهى هست كه او را «طينوسا» مى گويند، راست شد و بر دم خود ايستاد و دريا را به موج آورد، پس ملكى او را صدا زد كه: قرار گير اى ماهى كه درياها را به شور آوردى.

آن ماهى به سخن آمد و گفت: پروردگار من روزى كه مرا خلق كرد گفت: هرگاه محمد بن عبد اللّه را خلق كنم براى او و امّت او دعا كنم و اكنون شنيدم كه ملائكه بعضى بعضى را بشارت مى دادند، پس به اين سبب به حركت آمدم.

ص: 148

پس ملك او را ندا كرد كه: قرار گير و دعا كن.

و چون نه ماه گذشت حق تعالى به ملائكۀ هر آسمان وحى نمود كه: فرو رويد بسوى زمين، ده هزار ملك نازل شدند و به دست هر ملك قنديلى از نور بود روشنى مى داد بى روغن و بر هر قنديلى نوشته بود «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» و بر دور كعبۀ معظمه ايستادند و مى گفتند: اين نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است. و در همۀ اين احوال عبد المطّلب مطّلع مى شد و امر به كتمان مى نمود و در تمام آن ماه كواكب آسمان در اضطراب بودند و شهب از آسمان و هوا مى ريخت.

و چون نه ماه تمام شد آمنه به مادر خود «بره» گفت: اى مادر! مى خواهم داخل حجره شوم و بر مصيبت شوهر خود قدرى بگريم و آبى بر آتش جانسوز خود بريزم، مى خواهم كسى به نزد من نيايد.

بره گفت: اى دختر! بر چنين شوهرى گريستن روا است و منع كردن از نوحه در چنين مصيبتى عين جفا است؛ پس آمنه داخل حجره شد و شمعى افروخت و به شعله هاى آه جانكاه سقف خانه را سوخت، ناگاه او را در اين حال درد زائيدن گرفت و برجست كه در را بگشايد، هرچند جهد كرد در گشوده نشد پس برگشت و نشست و از تنهائى وحشت عظيم بر او مستولى گشت، ناگاه ديد كه سقف خانه شكافته شد و چهار حوريّه فرود آمدند كه حجره از نور روى ايشان روشن شد و به آمنه گفتند: مترس بر تو باكى نيست ما آمده ايم تو را خدمت كنيم و از تنهائى دلگير مباش؛ و آن حوريان يكى در جانب راست او نشست و يكى در جانب چپ و سوم در پيش رو و چهارم در پشت سر، پس آمنه مدهوش شد و چون به هوش آمد ديد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در زير دامانش به سجده درآمده و پيشانى نورانى بر زمين نهاده و انگشتان شهادت را برداشته «لا اله الاّ اللّه» مى گويد، و اين ولادت با سعادت در شب جمعه بود نزديك طلوع صبح در هفدهم ماه ربيع الاول و در آن وقت هفت هزار و نهصد سال و چهار ماه و هفت روز از وفات آدم عليه السّلام گذشته بود، و به روايتى نه هزار و نهصد سال و چهار ماه و هفت روز.

آمنه مشاهده كرد آن حضرت را طاهر و مطهر و سرمه كشيده و نورى از روى مباركش

ص: 149

ساطع گرديد و سقف را بشكافت، و در آن نور آمنه هر منظر رفيع و هر قصر منيع كه در حرم و اطراف جهان بود ديد و برقى ساطع گرديد و به آن برق هر خانه كه خدا مى دانست كه اهل او ايمان خواهند آورد روشن گرديد و هر بت كه در مشرق و مغرب عالم بود بر رو درافتادند.

و چون ابليس اين وقايع غريبه را مشاهده نمود اولاد خود را جمع كرد و خاك بر سر ريخت و گفت: تا مخلوق شده بودم به چنين مصيبتى گرفتار نشده بودم، در اين شب فرزندى متولد شد كه او را محمد بن عبد اللّه مى گويند، باطل خواهد كرد عبادت بتها را و مردم را بسوى يگانه پرستى خدا دعوت خواهد نمود؛ پس اولادش نيز خاك مذلت بر سر ريختند و همه به درياى چهارم گريختند و چهل روز گريستند.

پس آن حوريان، حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در جامه هاى بهشت پيچيدند و بسوى بهشت برگشتند و ملائكه را بشارت ولادت آن حضرت دادند.

پس جبرئيل و ميكائيل عليهما السّلام از آسمان فرود آمدند و به صورت دو جوان داخل حجرۀ آمنه شدند و جبرئيل طشتى از طلا و ميكائيل ابريقى از عقيق در دست داشتند و جبرئيل حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در دست گرفت و ميكائيل آب ريخت تا آن حضرت را غسل دادند، پس جبرئيل گفت: اى آمنه! ما او را براى تطهير از نجاست غسل نمى دهيم او طاهر و مطهر است بلكه براى زيادتى نور و صفا او را غسل داديم، پس آن حضرت را به عطرهاى بهشت معطر گردانيدند، ناگاه صداهاى بسيار و اصوات مختلفه از در حجرۀ مقدسه بلند شد و جبرئيل گفت كه: ملائكۀ هفت آسمان آمده اند كه بر پيغمبر آخر الزمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سلام كنند، پس آن حجره به قدرت حق تعالى وسيع شد و فوج فوج ملائكه داخل مى شدند و مى گفتند: السلام عليك يا محمد، السلام عليك يا محمود، السلام عليك يا احمد، السلام عليك يا حامد.

پس چون ثلث شب گذشت حق تعالى جبرئيل را امر فرمود كه چهار علم از بهشت به زمين آورد، و علم سبز را بر كوه قاف نصب كرد و بر آن علم به سفيدى دو سطر نوشته بود «لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه» ؛ و علم دوم را بر كوه ابو قبيس نصب كرد و آن علم دو شقه

ص: 150

داشت و بر يك شقه نوشته بود «لا اله الاّ اللّه» و بر شق ديگر نقش كرده بودند «لا دين الاّ دين محمّد بن عبد اللّه» ؛ و علم سوم را بر بام كعبه زد و بر آن نوشته بودند «طوبى لمن آمن باللّه و بمحمّد و الويل لمن كفر به و ردّ عليه حرفا ممّا يأتي به من عند ربّه» ؛ و علم چهارم را بر بيت المقدس زد و بر آن نوشته بودند «لا غالب الاّ اللّه و النّصر للّه و لمحمّد» .

و ملكى بر كوه ابو قبيس ندا كرد: اى اهل مكه! ايمان بياوريد به خدا و پيغمبر او و ايمان بياوريد به نورى كه فرستاده ايم؛ و حق تعالى ابرى فرستاد بر بالاى كعبه كه زعفران و مشك و عنبر نثار كرد، و بتها از كعبه بيرون رفتند به جانب حجر و بر رو درافتادند، و جبرئيل قنديل سرخى آورد و در كعبه آويخت كه بى روغن روشنى مى بخشيد، و از جبين انور حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم برقى ساطع گرديد و در هوا بلند شد تا به آسمان رسيد و هيچ منظر و خانه اى از اهل ايمان نماند مگر آنكه آن نور در آن داخل شد، و در آن شب در هر تورات و انجيل و زبور كه در عالم بود در زير نام شريف آن حضرت كه در آن كتابها بود قطرۀ خونى ظاهر شد زيرا آن حضرت پيغمبر شمشير است و در هر دير و صومعه اى كه بود در آن شب بر محرابش نوشته شده بود: بدانيد كه پيغمبر امّى متولد شد.

پس آمنه در را گشود و بيرون آمد و غرايبى كه مشاهده نموده بود براى پدر و مادر خود نقل كرد، و چون عبد المطلب را بشارت دادند و به نزد آن حضرت آمد ديد كه به زبان فصيح تقديس و تسبيح حق تعالى مى نمايد، پس حق تعالى خيمه اى از ديباى سفيد بهشت فرستاد كه بر آن نوشته بود: بسم اللّه الرّحمن الرّحيم يا أَيُّهَا اَلنَّبِيُّ إِنّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِيراً. وَ داعِياً إِلَى اَللّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِيراً (1)و تا چهل روز ماند پس شخصى دست چرب بر آن ماليد و به آن سبب بالا رفت و اگر چنين نمى كردند تا روز قيامت مى ماند.

و چون رؤساى قريش و بنى هاشم آن خيمۀ ديبا و بيرون آمدن بتها و نثار زعفران و مشك و عنبر و برق لامع و نور ساطع و اصوات غريبه و ساير امور عجيبه را مشاهده

ص: 151

و استماع نمودند به نزد حبيب راهب رفتند و شمه اى از آن معجزات را ذكر كردند؛ حبيب گفت: مى دانيد كه دين من دين شما نيست اگر مى خواهيد از من قبول كنيد و اگر نمى خواهيد قبول مكنيد، آنچه حقّ است مى گويم، نيست اين علامتها مگر علامت پيغمبرى كه در اين زودى مبعوث خواهد شد و ما در همۀ كتابهاى خدا وصف او را خوانده ايم و اوست كه باطل خواهد كرد عبادت بتها را و خواهد خواند مردم را بسوى پرستيدن خداوند يكتا و جميع پادشاهان و جباران دنيا براى او خاضع خواهند شد، پس واى بر اهل كفر و طغيان از شمشير و نيزه و تير او، پس هركه به او ايمان آورد نجات يابد و هركه به او كافر شود هلاك گردد.

و در روز دوم حضرت عبد المطّلب حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را برداشت و بسوى كعبه آورد و چون داخل كعبه شد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گفت: «بسم اللّه و باللّه» پس كعبه به قدرت الهى به سخن آمد و گفت: «السلام عليك يا محمد و رحمة اللّه و بركاته» و صداى هاتفى آمد كه جاءَ اَلْحَقُّ وَ زَهَقَ اَلْباطِلُ إِنَّ اَلْباطِلَ كانَ زَهُوقاً .

و در روز سوم عبد المطّلب گهواره اى خريد از خيزران سياه كه مشبّك كرده بودند از عاج و مرصّع ساخته بودند از طلاى سرخ و جواهر گرانبها و پرده اى از ديباى سفيد مطرّز به طلا بر روى آن افكند و عقدى از مرواريد و الوان جواهر بر گهواره آويخت به عادت مقرر كه اطفال بازى مى كنند، و هرگاه آن حضرت از خواب بيدار مى شد به آن دانه ها تسبيح حق تعالى مى گفت.

و در روز چهارم سواد بن قارب به نزد عبد المطّلب آمد در وقتى كه نزديك كعبۀ مشرّفه نشسته بود و اكابر قريش و بنى هاشم بر دور او احاطه كرده بودند و گفت: شنيده ام كه پسرى براى عبد اللّه متولد شده است و عجايب بسيار از او ظاهر گرديده است، مى خواهم بسوى او نظرى بكنم؛ و سواد به وفور علم در ميان عرب مشهور بود و بر سخن او اعتماد عظيم داشتند، پس با عبد المطّلب به خانۀ آمنه آمد و از احوال آن حضرت سؤال كرد گفتند: در مهد استراحت خوابيده است، چون داخل شد و پرده را از روى گهواره گشودند برقى از روى مباركش ساطع شد كه سقف را شكافت پس عبد المطّلب و سواد از وفور نور

ص: 152

آستينها را بر ديده هاى خود گذاشتند، پس سواد بى تابانه بر پاى آن شفيع روز معاد افتاد و با عبد المطّلب گفت كه: تو را بر خود گواه مى گيرم كه ايمان آوردم به اين پسر و به آنچه خواهد آورد از جانب خالق بشر، پس روى مبارك آن حضرت را بوسيد و بيرون آمد.

پس چون يك ماه از ولادت آن حضرت گذشت هركه آن حضرت را مى ديد گمان طفل يك ساله مى كرد و از گهواره اش پيوسته صداى تسبيح و تقديس و تحميد و ستايش حق تعالى مى شنيدند.

و چون دو ماه گذشت پدر آمنه وفات يافت (1).

مؤلف كتاب انوار روايت كرده است كه: پيش از ولادت حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كاهنان و ساحران و شياطين و متمردان طغيان عظيم داشتند و عجايب از ايشان به ظهور مى آمد و اخبار به امور غريبه مى نمودند و شياطين از آسمانها سخنان مى شنيدند و به كاهنان مى رسانيدند، و در زمين يمامه دو كاهن مشهور بودند كه بر همۀ عالم زيادتى داشتند: يكى ربيعة بن مازن بود كه او را سطيح مى گفتند و از همۀ كاهنان اعلم بود، و ديگرى وشق بن واهلۀ يمنى بود؛ و سطيح خلقتى غريب داشت و حق تعالى او را خلق كرده بود گوشتى بى استخوان و در غير سرش استخوان نبود و او را مانند جامه بر هم مى پيچيدند و چون او را پهن مى كردند بر روى حصيرى يا سلّه مى افكندند و در شب خواب نمى كرد مگر اندكى و پيوسته به اطراف آسمان نظر مى كرد و چون پادشاهان او را مى طلبيدند بر روى سلّه او را گذاشته نقل مى كردند و او از بواطن و اسرار ايشان خبر مى داد و امور آينده به ايشان مى گفت و چنان بر پشت افتاده بود و به غير چشم و زبانش چيزى از او حركت نمى كرد؛ پس شبى چنين خوابيده بود و به اطراف آسمان نظر مى كرد ناگاه برقى را ديد كه لامع گرديد و اطراف جهان را احاطه كرد پس كواكب را ديد كه مشتعل گرديده اند و دودى از آنها ساطع شد و فرو ريختند و بر يكديگر مى خوردند و به زمين فرو مى رفتند، پس او را از مشاهدۀ اين احوال غريبه دهشتى عظيم عارض شد و چون شب شد

ص: 153

امر كرد غلامان خود را كه او را برداشتند و بر قلۀ كوه بلندى گذاشتند و به اطراف آسمان مى نگريست ناگاه ديد كه نورى عظيم ساطع گرديد و بر همۀ انوار غالب شد و به اقطار آسمان احاطه كرد و آفاق جهان را پر كرد، پس به غلامان خود گفت كه: مرا به زير بريد كه عقلم حيران شد به سبب مشاهدۀ اين انوار و چنان مى يابم كه رحلت من نزديك شده است و امر عظيمى بزودى واقع خواهد شد و چنين گمان مى برم كه خروج پيغمبر هاشمى نزديك باشد؛ و چون صبح طالع شد خويشان و قوم خود را گرد آورد و گفت: امر عظيمى مى بينم و آثار غريبه مشاهده مى نمايم و مى خواهم استعلام اين اسرار از كاهنان هر ديار بكنم.

پس به هر شهر نامه ها نوشت و از آن جمله نامه اى به وشق نوشت و او در جواب نوشت كه: آنچه تو مشاهده كرده اى من نيز ديدم و عن قريب اثر آن ظاهر خواهد شد؛ و نامه اى نيز به زرقا نوشت كه ملكۀ يمن (1)و اعلم كاهنان آن ديار بود و به كهانت و سحر بر اهل ديار خود غالب شده بود و ديدۀ بسيار تندى داشت كه از سه روز راه مى ديد چنانكه كسى نزديك خود را ببيند و اگر كسى از دشمنانش ارادۀ جدال و قتال با او داشت چند روز پيشتر قوم خود را خبر مى كرد كه فلان دشمن ارادۀ شما دارد و ايشان تدبير دفع او مى كردند، پس سطيح نامه را به صبيح غلام خود داد و بسوى زرقا فرستاد و چون به سه روزۀ يمن رسيد زرقا او را ديد و به قوم خود گفت كه: سواره اى مى آيد كه ميان عمامه اش نامه اى مى نمايد، و بعد از سه روز كه صبيح داخل شد و نامه را به زرقا داد او گفت: خبرى قبيح آورده است صبيح از جانب سطيح و سؤال مى نمايد از نور ساطع و روشنى لامع، بحقّ پروردگار كعبه كه اين علامت نزديك شدن آجال و يتيم شدن اطفال است و از فرزندان عبد مناف محمد پيغمبر بهم خواهد رسيد بى خلاف.

پس در جواب نوشت: آيات و علامات پيغمبر هاشمى است آنچه نوشته اى، چون نامۀ مرا بخوانى از خواب غفلت بيدار شو و از تقصير حذر نما و بزودى سفر كن به جانب مكه

ص: 154

كه من نيز متوجه آن صوب مى شوم شايد يكديگر را آنجا ملاقات كنيم و حقيقت اين امر را معلوم كنيم، اگر بوجود آمده باشد شايد چاره اى در هلاك او بكنيم و پيش از آنكه نور او مشتعل گردد خاموش گردانيم.

چون نامه به سطيح رسيد و بر مضمون آن مطّلع گرديد به آواز بلند گريست و در ساعت متوجه مكۀ معظمه گرديد و با قوم خود گفت كه: من مى روم بسوى آتش افروخته اگر آن را خاموش توانستم كرد بسوى شما برمى گردم و الاّ شما را وداع مى كنم و به شام ملحق مى شوم تا در آنجا بميرم؛ چون به مكه رسيد ابو جهل و شيبه و عتبه و عاص بن وايل با گروهى از قريش به استقبال او آمدند و گفتند: اى سطيح! نيامده اى مگر براى امر عظيمى، اگر حاجتى دارى برآورده خواهد شد.

سطيح گفت: خدا بركت دهد شما را مرا بسوى شما حاجتى نيست، آمده ام خبر دهم شما را به آنچه گذشته است و بعد از اين خواهد شد به الهام حق تعالى، كجايند آنها كه مقدّم بودند در عهد و پيوسته بودند مستحقّ ستايش و حمد يعنى فرزندان عبد مناف؟ آمده ام كه مژده دهم ايشان را به بشير نذير و ماه منير كه نزديك شده است ظهور انوار او، كجاست عبد المطّلب و شيران اولاد او؟

و چون گروه قريش اين سخنان را شنيدند ايشان را خوش نيامد و پراكنده شدند، پس حضرت ابو طالب و ساير اولاد عبد المطّلب به نزد او آمدند در هنگامى كه نزديك كعبه نشسته بود و گفتند: ما اول نسب خود را به او نمى گوئيم تا علم او را بيازمائيم، و ابو طالب شمشير و نيزۀ خود را به غلام سطيح داد به هديه و پيش از آنكه غلام سطيح را اعلام نمايد به نزد او آمد و بر او تحيت فرستاد و سلام كرد پس سطيح گفت: بر شما باد سلام و گوارا باد شما را انعام، شما از كدام گروه عربيد؟

ابو طالب توريه نمود و گفت: مائيم از گروه بنى جمح.

سطيح گفت: اى بزرگ! نزد من بيا و دست خود را بر روى من بگذار؛ چون ابو طالب دست بر رويش گذارد گفت: بحقّ خداوند داناى اسرار و پنهان از ابصار و آمرزندۀ خطاها و كشف كنندۀ بلاها سوگند مى خورم كه توئى صاحب عهود رفيعه و اخلاق منيعه و توئى كه

ص: 155

داده اى به غلام من به رسم هديه نيزۀ خطى و شمشير هندى بدرستى كه شمائيد بهترين برايا و بهم خواهد رسيد از تو و برادرت شريفترين ذرّيّتها بدرستى كه تو و آنها كه با تواند از نسل هاشميد كه بهترين اخيار بود و توئى بى شك عمّ پيغمبر مختار كه وصف كرده اند او را در كتب و اخبار نسب خود را از من مپوشان كه من نيك مى شناسم تو را و نسب تو را.

پس ابو طالب متعجب شد از سخنان او و گفت: اى شيخ! راست گفتى و خصلتها را نيكو بيان كردى، مى خواهم ما را خبر دهى به آنچه در زمان ما خواهد شد و بر ما جارى خواهد گرديد.

سطيح گفت: سوگند ياد مى كنم بخداوند دائم و ابد و بلند كنندۀ آسمان بى عمد و يگانۀ يكتاى صمد كه از عبد اللّه بزودى فرزندى بهم رسد كه مردم را هدايت كند به رشد و صلاح و خير و احسان و باطل كند بتان را و هلاك گرداند بت پرستان را، و يارى نمايد او را بر اين امور ياورى كه پسر عمّ او باشد و صاحب صولتها و حمله ها باشد و به تيغ آبدار دمار از كافران روزگار برآورد و شك نيست كه تو پدر او خواهى بود اى ابو طالب.

پس بنى هاشم گفتند كه: مى خواهيم اين پيغمبر را براى ما وصف كنى و نعتهاى او را بيان نمائى.

سطيح گفت: بشنويد از من سخن صحيح، بزودى ظاهر گردد شخصى نبيل كه رسول باشد از جانب خداوند جليل و زبان سطيح از وصف او كليل است و او مردى است نه بسيار كوتاه نه بسيار بلند با قامتى ارجمند و آن سرور سرش مدوّر باشد و در ميان دو كتفش علامتى باشد و عمامه بر سر گذارد و پيغمبرى او تا قيامت مستمر باشد و سيد و بزرگ اهل تهامه گردد و در تاريكيها نور از روى انورش ساطع باشد و چون تبسّم نمايد از نور دندانهايش جهان روشن گردد و كسى به نيكوئى خلق و خلق او بر زمين راه نرفته است، شيرين زبان و خوش بيان باشد و در زهد و تقوى و خشوع و عبادت نظير خود نداشته باشد و تكبر و تجبر ننمايد، اگر سخن گويد درست گويد و اگر از او سؤال كنند به راستى جواب گويد، ولادتش پاكيزه و از شبهه و فساد نسب منزّه باشد و رحمت عالميان باشد و به نور او جهان روشن گردد و به مؤمنان رءوف و بر اصحاب خود مهربان و عطوف

ص: 156

و نامش در تورات و انجيل معروف باشد و فرياد رس هر مضطرّ ملهوف و به كرامتها موصوف باشد، نامش در آسمان احمد و در زمين محمد است.

ابو طالب گفت: اى سطيح! آن شخص را كه ذكر كردى كى معين و ياور او خواهد بود؟ وصفش را براى ما بيان كن.

گفت: او سيدى است بزرگوار و شيرى است شير شكار و پيشوائى است نيكو كردار و انتقام كشنده اى است از كفّار، مشركان را كاسهاى زهر مرگ چشاند و حمله هاى او زهرۀ شيران را آب گرداند و پيوسته در جنگها به ياد پروردگار خود باشد و براى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم وزير باشد و بعد از او در امّتش امير باشد، نامش در تورات «بريا» و در انجيل «اليا» و نزد قومش «على» باشد؛ پس لحظه اى سر در گريبان خاموشى فرو برد و در بحر تفكر غوطه خورد پس به جانب ابو طالب عليه السّلام ملتفت شد و گفت: اى سيد بزرگوار! دست مباركت را بار ديگر بر روى من گذار، چون ابو طالب دست بر رويش گذاشت آهى دردناك كشيد و ناله كرد و گفت: اى ابو طالب! دست برادر خود عبد اللّه را بگير كه سعادت شما هويدا است و بشارت باد شما را به بلندى مكان و مجد و رفعت شأن كه آن دو شاخۀ كرامت از درخت شما خواهد روئيد، محمد از برادر توست و على از تو.

پس ابو طالب شاد شد، و اين خبرها در ميان اهل مكه شايع گرديد پس ابو جهل گفت كه: اين اول بليّه اى است كه از بنى هاشم به ما نازل شد و شنيديد خبرهاى سطيح را در باب فرزند عبد اللّه و ابو طالب كه دينهاى ما را فاسد خواهند كرد.

پس ابو طالب ايستاد و به آواز بلند گفت: اى گروه قريش! بگردانيد از دلهاى خود طيش را و انكار منمائيد آنچه را شنيديد از سطيح، زيرا مائيم معدن كرامت و شرف و هر كرامت در مكه از ما ظاهر گرديده است و آنچه سطيح گفت علاماتش هويدا شده است، بزودى آنچه گفت به ظهور خواهد رسيد به رغم انف هركه نتواند ديد.

ابو طالب سطيح را به خانه برد و او را اعزاز و اكرام تمام نمود و ابو جهل نايرۀ حسد در كانون سينه اش مشتعل گرديد و شرر شرارت و فتنه برانگيخت و گروهى از اهل فساد در اثارۀ فتنه و اظهار عصبيت و انكار با او يار شدند، و چون خبر به ابو طالب رسيد به جانب

ص: 157

ابطح خراميد و به وعد و وعيد اجتماع اهل فساد را به تفرق مبدل گردانيد و ايشان را به نزد كعبه حاضر نمود، پس منبه (1)بن الحجاج برخاست و گفت: اى ابو طالب! ما را در تقدّم و مزيد رفعت و عزت و شرف شما شكى نيست وصيت جلالت و نجابت و هدايت شما آفاق جهان را پر كرده است و ليكن از كياست تو عجب دارم كه بر گفتۀ كاهنى اعتماد نمائى، مگر نمى دانى كه ايشان مظهر اكاذيب شيطان و مصدر كذب و افترا و بهتانند، بار ديگر او را حاضر گردان كه او را بر محكّ امتحان كشيم شايد كه از شواهد و علامات صدق يا كذب او امرى ظاهر گردد كه موجب ارتفاع اختلاج شكوك از سينه ها گردد، پس ابو طالب فرمان داد كه بار ديگر سطيح را حاضر ساختند و چون او را بر زمين گذاشتند به آواز بلند فرياد كرد: اى گروه قريش! اين چه تشويش و اختلاف و تكذيب و ارتجاف است كه از شما مى بينم و مى شنوم در باب آنچه من اظهار كردم از ظهور پيغمبر صاحب برهان و شكنندۀ اوثان و ذليل كنندۀ كاهنان؟ ! و اللّه كه ما شاد نيستيم به ظهور او زيرا كه نزد ولادت او كهانت باطل خواهد شد و در آن وقت سطيح را در زندگانى خيرى نخواهد بود و آرزوى مردن خواهد كرد، اگر خواهيد كه راستى گفتار من بر شما ظاهر گردد مادران و زنان خود را حاضر گردانيد تا من امور عجيبه را بر شما ظاهر گردانم.

گفتند: مگر تو غيب مى دانى؟

گفت: نه؛ و ليكن مصاحبى از جن دارم كه از ملائكه سخنان مى شنود و مرا خبر مى دهد، پس جميع زنان مكه را در مسجد حاضر كردند به غير از آمنه و فاطمۀ بنت اسد كه عبد اللّه و ابو طالب ايشان را مانع شدند، و چون حاضر شدند سطيح گفت: مردان از زنان جدا شوند و زنان نزديك من آيند، چون زنان نزديك او رفتند نظر كرد بسوى ايشان خاموش شد.

گفتند: چرا سخن نمى گوئى؟

سطيح نظر بسوى آسمان كرد و گفت: سوگند مى خورم به حرمت حرمين كه دو تا از

ص: 158

زنان خود را حاضر نكرده ايد كه يكى حامله است به فرزندى كه هدايت خواهد كرد مردم را به راه رشاد و خير و سداد و نامش محمد است، و ديگرى حامله خواهد شد به پادشاه مؤمنان و سيد اوصياى پيغمبران و وارث علوم انبيا و مرسلان.

چون آمنه و فاطمه حاضر شدند سطيح در ميان زنان اشاره كرد بسوى آمنه و به آواز بلند فرياد كرد و گريست كه: اى صاحبان شرف! و اللّه اين است حامله به پيغمبر برگزيده و رسول پسنديده، پس آمنه را پيش طلبيد و گفت: آيا تو حامله نيستى؟

گفت: بلى.

سطيح گفت: اكنون يقينم به گفتۀ خود زياد شد، اين است بهترين زنان عرب و عجم و حامله است به بهترين امم و هلاك كنندۀ هر صنم، واى بر عرب از او، بتحقيق كه ظهورش نزديك شده است و نورش هويدا گرديده است گويا مى بينم مخالفانش را كشته و در خاك افتاده، خوشا حال كسى كه تصديق نمايد به پيغمبرى او و ايمان آورد به رسالت او كه ملك و سلطنت او طول و عرض زمين را فرو خواهد گرفت.

پس به جانب فاطمه ملتفت شد و نعره اى زد و بيهوش شد، و چون به هوش آمد بسيار گريست و به آواز بلند گفت: اين است و اللّه فاطمه دختر اسد مادر امامى كه بتها را بشكند و اميرى كه شجاعان را بر خاك هلاك افكند و در عقلش هيچ گونه خفّت نباشد، و هيچ دليرى تاب مقاومت او نيارد، اوست فارس يكتا و شير خدا و مسمّى به امير المؤمنين على پسر عمّ خاتم انبياء، آه آه ديده ام چه شجاعان و دليران را بر خاك افتاده مى بيند.

چون قريش اين سخنان از سطيح شنيدند شمشيرها از غلاف كشيدند و رو بر او دويدند، و بنى هاشم به حمايت او تيغها برهنه كردند، و ابو جهل ندا كرد: راه دهيد كه من اين كاهن را به قتل رسانم و آتش سينۀ خود را به خون او فرونشانم.

پس ابو طالب شمشيرى به جانب او انداخت و سرش را مجروح كرد، خون بر روى نحسش جارى شد، و ابو جهل ندا كرد كه: اى سركرده هاى قبايل! اين عار را بر خود مپسنديد و سطيح و آمنه و فاطمه را بكشيد تا از شرّ آنچه اين كاهن مى گويد ايمن گرديد.

پس همۀ قريش بر سطيح حمله آوردند و بنى هاشم تاب مقاومت ايشان نداشتند

ص: 159

و غبار فتنه بلند شد و زنان پناه به كعبه بردند و صداها بلند شد؛ و مروى است از آمنه كه گفت: چون شمشيرها را ديدم بسيار ترسيدم ناگاه فرزندى كه در شكم من بود به حركت آمد و صدائى از او ظاهر گرديد و مقارن اين حال صيحه اى عظيم از هوا ظاهر شد كه عقلها از آشيان بدنها پرواز كرد، مردان و زنان همه بيهوش شدند و بر رو در افتادند، پس نظر كردم به جانب آسمان و ديدم كه درهاى آسمان گشوده شده است و سوارى حربه اى از آتش در دست دارد و به آواز بلند مى گويد كه: شما را راهى نيست به ضرر رسانيدن به رسول خدا و منم برادر او جبرئيل، پس در آن وقت خوف من به ايمنى مبدل گرديد و همه به خانه هاى خود برگشتيم.

و ابو طالب دست عبد اللّه را گرفت و در پناه كعبۀ معظمه نشستند، پس منبه بن الحجاج به نزد ابو طالب آمد و گفت: بحمد اللّه عزت و شرف و غلبۀ شما بر عالميان ظاهر گرديد و ليكن از تو التماس دارم كه سطيح را از قريش دور گردانى و نائرۀ فتنه را فرونشانى.

ابو طالب التماس او را قبول نمود و به نزد سطيح آمد و از او معذرت طلبيد و حقيقت حال را به او گفت، سطيح گفت: اى ابو طالب! من مى روم و التماس دارم كه چون آن پيغمبر بشير نذير ظاهر شود سلام بسيار از من به او برسانى و بگوئى كه او بشارت داد به ظهور تو و قوم تو او را تكذيب كردند و از جوار تو او را دور كردند، و در اين زودى زنى خواهد آمد بسوى شما كه تصديق بشارت مرا نمايد و زياده از آنچه من اظهار كردم اظهار نمايد.

پس سطيح را بر شترى بستند و روانه شد و بنى هاشم به مشايعت او از مكه بيرون رفتند و در اثناى راه راحله اى نمايان شد كه زنى بر آن سوار بود و بسرعت مى آمد، سطيح گفت:

اى سادات مكه! آمد به سوى شما داهيۀ كبرى يعنى زرقاء يمنى.

پس در اين سخن بودند كه زرقا رسيد و به آواز بلند گفت: اى گروه قريش! بر شما باد سلام بسيار و به شما معمور باد هر ديار، بدرستى كه ترك وطن خود كرده ام و بسوى مأمن شما آمده ام براى آنكه خبر دهم شما را از امرى چند كه نزديك شده است ظهور آنها و بزودى ظاهر گردد در بلاد شما امرى چند بسيار عجيب؛ و شعرى چند ادا نمود كه دلالت مى كرد بر حقيقت آنچه سطيح ايشان را خبر داده بود، پس گفت: آمده ام شما را بشارت

ص: 160

دهم و حذر فرمايم و آنچه شما را به آن مژده دهم براى من وبال است.

عتبه گفت: اين چه سخنان وحشت انگيز است كه از تو ظاهر مى شود، ما را و خود را وعيد مى نمائى به هلاك و استيصال؟

زرقا گفت: اى ابو الوليد! بحقّ خداوندى كه بر صراط خلايق را در كمين خواهد بود سوگند مى خورم كه از اين وادى پيغمبرى مبعوث خواهد شد كه مى خواند مردم را بسوى رشاد و سداد و نهى نمايد از فساد، پيوسته نور دور روى او گردد و نام او (محمد) باشد و گويا مى بينم كه بعد از ولادت او فرزندى متولد شود كه مساعد و ياور او باشد و در حسب و نسب به او نزديك باشد و اقران خود را هلاك گرداند و شجاعان جهان را بر زمين افكند، دلير باشد در معركه ها و شيرى باشد در ميدانها، او را ساعدى باشد قوى و دلى باشد جرى و نام اوست امير المؤمنين على، آه آه از روزى كه او را ببينم و زهى مصيبت مرا از وقتى كه با او در يكسو نشينم؛ پس شعرى چند از روى تحسّر ادا نمود و گفت: هيهات، جزع كردن چه سود بخشد در امرى كه البته آمدنى است، سوگند مى خورم به آفرينندۀ شمس و قمر و آنكه بسوى اوست بازگشت جميع بشر كه راست گفته است سطيح در آنچه به شما گفته است از خبر نصيح.

پس نظر تندى بسوى ابو طالب و عبد اللّه افكند (و عبد اللّه را پيشتر ديده بود و مى شناخت زيرا كه عبد اللّه در سالى به يمن رفته بود پيش از آنكه آمنه را به عقد خود درآورد و نور رسالت از جبين او مفارقت نمايد و در قصرى از قصور يمن نزول فرموده بود، چون زرقا را نظر بر آن صدف گوهر نبوّت افتاد از آرزوى لقاى كريم او دل از دست داد و كيسۀ زرى برگرفته از غرفۀ خود فرود آمد و بسوى عبد اللّه شتافت و سلام كرد و پرسيد كه: تو از كدام قبيله از قبايل عربى كه از تو خوش روتر هرگز نديده ام؟ گفت: منم عبد اللّه بن عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف سيد اشراف و اطعام كنندۀ اضياف، زرقا گفت: اى سيد من! آيا تواند بود كه يك جماع با من بكنى و اين كيسۀ زر را بگيرى و صد شتر با بار خرما و روغن به تو دهم؟ عبد اللّه گفت: دور شو از من چه بسيار قبيح است نزد من صورت تو مگر نمى دانى كه ما گروهى هستيم كه مرتكب گناه نمى شويم، و شمشير

ص: 161

خود را از غلاف كشيده بر او حمله كرد، زرقا گريخت و خايب برگشت، در آن حال عبد المطّلب داخل شد و چون شمشير برهنه در دست عبد اللّه ديد و حقيقت واقعه را از او پرسيد و نقل كرد عبد المطلب گفت: اى فرزند! آن زن كه تو وصف او مى نمائى زرقاى يمنى است و چون نور نبوّت را در جبين تو ديده شناخته است و خواست كه آن نور را از تو بگيرد، الحمد للّه كه خدا تو را از شرّ او حفظ نمود) و چون در مكه زرقا عبد اللّه را ديد شناخت و دانست كه زن خواسته است و آن نور از او به ديگرى منتقل شده است گفت كه:

تو آن نيستى كه در يمن ديدم؟

گفت: بلى.

زرقا گفت: چه شد آن نور كه در جبين تو بود؟

گفت: در شكم زوجۀ طاهرۀ من آمنه است.

زرقا گفت: شك نيست كه چنين كسى مى بايد كه محلّ چنان نورى گردد؛ پس صدا بلند كرد كه: اى صاحبان عزت و مراتب! وقت ظهور آنچه مى گويم نزديك است و امر شدنى را چاره نمى توان كرد، امروز به آخر رسيد متفرق شويد و فردا نزد من حاضر شويد تا شما را به حقيقت آثار مطّلع گردانم.

و چون ايشان متفرق شدند و نيمى از شب گذشت زرقا به نزد سطيح رفت و گفت:

علامات و آثار ظهور آن انوار را مشاهده كردم و وقت نزديك شده است در اين باب چه مصلحت مى دانى؟

سطيح گفت: عمر من به آخر رسيده است و من به جانب شام مى روم و در آن ديار مى مانم تا مرگ مرا در رسد، زيرا كه مى دانم كه هركه سعى كند در اطفاى آن نور البته منكوب و مقهور مى شود، و تو را نيز نصيحت مى نمايم كه متعرض دفع آمنه نگردى كه پروردگار آسمانها و زمين نگهدار اوست، و اگر از من قبول نصيحت نمى كنى دست از من بردار كه من در اين امر با تو موافقت نمى كنم.

و چون صبح طالع شد زرقا بسوى بنى هاشم آمد و سلام كرد بر ايشان و گفت: محفلها همه به شما روشن خواهد شد در هنگامى كه ظاهر شود در ميان شما كسى كه تورات

ص: 162

و انجيل و زبور و فرقان از وصف او مشحون است، واى بر كسى كه با او دشمنى كند و خوشا حال كسى كه او را متابعت نمايد.

پس بنى هاشم شاد شدند و ابو طالب به زرقا گفت: اگر حاجتى به ما دارى بگو كه حاجت تو برآورده است.

گفت: مالى از شما نمى خواهم و اعتبارى از شما توقع ندارم و ليكن مى خواهم كه آمنه را به من بنمائيد كه از او تحقيق كنم شواهد اخبارى را كه براى شما ذكر كردم؛ و چون ابو طالب او را به خانۀ آمنه برد و نظر او بر آمنه افتاد پايش از رفتار ماند و زبانش لال شد و به ظاهر اظهار شادى نمود و باز خبرها از آن مولود مبارك داد و بيرون آمد و در انديشه بود كه حيله اى براى هلاك آمنه برانگيزد، پس با زنى از قبيلۀ خزرج كه او را «تكنا» مى گفتند و مشاطۀ آمنه و ساير زنان بنى هاشم بود طرح آشنائى افكند و در شب و روز با او مى بود تا آنكه در شبى از شبها تكنا بيدار شد ديد كه شخصى نزديك سر زرقا نشسته است و با او سخن مى گويد و از جملۀ سخنان او اين بود كه: كاهنۀ يمامه آمده است بسوى تهامه و بزودى پشيمان خواهد شد از ارادۀ خود.

چون زرقا اين سخن را شنيد برجست و گفت: تو يار وفادار من بودى چرا در اين مدت بسوى من نيامدى؟

گفت: واى بر تو اى زرقا! امر عظيم بر ما نازل گرديده است ما به آسمانها مى رفتيم و سخن فرشتگان را مى شنيديم و در اين ايام ما را از آسمانها مى رانند و منادى شنيديم كه در آسمانها ندا مى كرد كه: حق تعالى اراده كرده است كه ظاهر گرداند شكنندۀ بتان و ظاهر كنندۀ عبادت رحمان را، پس افواج ملائكه ما را نشانۀ تيرهاى شهاب گردانيده اند و راههاى ما را از آسمان مسدود ساخته اند و آمده ام كه تو را حذر فرمايم.

پس زرقا گفت: برو از پيش روى من كه هر سعى دارم در كشتن اين فرزند خواهم كرد.

آن شخص شعرى چند خواند كه مضمون آنها آن بود كه: من آنچه شرط خير خواهى بود به تو گفتم و مى دانم كه سعى تو بى فايده است و بجز وبال دنيا و عقبى براى تو ثمره اى نخواهد داشت و البته حق تعالى يارى پيغمبر خود خواهد كرد و از شرّ هر ساحر و كاهن او

ص: 163

را محافظت خواهد نمود؛ و امثال اين سخنان بسيار گفت و پرواز كرد و رفت، و اين سخنان را تكنا مى شنيد.

و چون صبح شد به نزد زرقا آمد و گفت: چرا تو را غمگين مى يابم؟

گفت: اى خواهر من! راز خود را از تو پنهان نمى دارم و غمى كه من در دل دارم مرا آوارۀ ديار خود گردانيده است در باب زنى است كه حامله است به فرزندى كه بتها را خواهد شكست و ساحران و كاهنان را ذليل خواهد گردانيد و خانه ها را خراب خواهد كرد و تو مى دانى كه صبر كردن بر آتش سوزان آسانتر است از صبر كردن بر مذلت و خوارى از دشمنان، اگر كسى مى يافتم كه مرا يارى كند بر كشتن آمنه هرآينه هرچه آرزوى اوست به او مى دادم و او را توانگر مى گردانيدم، و كيسۀ زرى برداشت و در پيش تكنا گذاشت.

چون تكنا ديده اش به زر افتاد دل از دست بداد و گفت: اى زرقا! كار بزرگى نام بردى و امر عظيمى مذكور ساختى، و چون مشاطۀ زنان بنى هاشم شايد چاره اى در اين كار توانم كرد.

زرقا گفت: تدبيرش چنان بايد كرد كه چون به نزد آمنه روى و به مشاطگى او مشغول گردى اين خنجر زهرآلود را بر او زن كه چون زهر در بدن او جارى گردد البته از حليۀ حيات عارى شود و چون ديه بر تو لازم گردد من ده ديه از جانب تو بدهم به غير آنچه الحال به تو مى دهم و هر سعى كه مرا مقدور است در خلاصى تو مى كنم.

تكنا گفت: قبول كردم امّا مى خواهم تدبيرى كنى كه مردان بنى هاشم و ساير اهل مكه را از من مشغول گردانى تا من مشغول مهمّ تو گردم.

زرقا گفت: چنين باشد.

و در روز ديگر وليمه اى برپا كرد و جميع اعيان و اشراف مكه را طلب نمود و شراب بسيار در وليمۀ خود حاضر گردانيد و شتران بسيار كشت، و چون ايشان را مشغول اكل و شرب گردانيد تكنا را طلبيد و گفت: اكنون وقت است فرصت را غنيمت بايد شمرد و در تمشيت مهمّ من سعى خود را مبذول بايد داشت.

تكنا خنجر زهرآلود را گرفته متوجه خانۀ آمنه شد، و چون داخل شد آمنه او را نوازش

ص: 164

نمود و گفت: چرا دير به نزد من آمدى و هرگز عادت تو نبود كه اين قدر از من مفارقت كنى؟

تكنا گفت: اى خاتون! من به غم روزگار خود در مانده بودم و اگر نعمت شما بر ما نبود به بدترين احوال مى بودم، اى دختر گرامى! نزديك من بيا تا تو را مشاطه كنم.

پس چون آمنه در پيش روى تكنا نشست و تكنا گيسوهاى او را شانه كرد و خنجر مسموم را بيرون آورد كه آمنه را هلاك كند، به اعجاز محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چنان يافت كه كسى دلش را گرفت و پرده اى در پيش ديدۀ بى بصيرتش آويخته شد و دستى بر دستش زدند و خنجر از دستش بر زمين افتاد و نالۀ وا حزنا از او بلند شد، پس چون اين صدا به گوش آمنه رسيد و به عقب التفات نمود و خنجر برهنه را مشاهده كرد نعره زد و زنان از هر سو دويدند و تكنا را گرفتند و گفتند: اى ملعونه! مى خواستى آمنه را به چه تقصير و جرم هلاك كنى؟

گفت: مى خواستم او را بكشم و خدا را شكر مى كنم كه بلا را از او دور گردانيد؛ پس آمنه سجدۀ شكر الهى به تقديم رسانيد، و چون زنان از سبب اين ارادۀ شنيع سؤال كردند قضيۀ زرقا را به تمامى ياد كرد و گفت: زرقا را دريابيد پيش از آنكه از دست شما بيرون رود، اين سخن بگفت و جان به حق تسليم كرد.

و چون اين آوازه بلند شد كبير و صغير بنى هاشم حاضر شدند و بعد از اطلاع بر واقعه به تفحّص زرقا بيرون شتافتند، و ابو طالب در مكه ندا كرد كه: زرقاى ميشومه را دريابيد كه بيرون نرود، و آن ملعونه از قضيه مطلع شده فرار نموده بود و اهل مكه به هر جانب از پى او دويدند و به او نرسيدند. و چون سطيح خبر زرقا را شنيد غلامان خود را امر كرد كه او را برداشتند و متوجه بلاد شام گرديدند.

و پيوسته آمنه نداها و بشارتها از ميان ارض و سما مى شنيد و عبد اللّه را بر آنها مطّلع مى گردانيد، عبد اللّه او را وصيت به كتمان مى نمود و آمنه مطلقا ثقل حمل بر خود احساس نمى نمود، و چون ماه هفتم داخل شد عبد المطّلب عبد اللّه را طلب نمود و گفت: اى فرزند! ولادت آمنه نزديك شده است و در دست ما نيست آنچه لايق وليمه و عقيقۀ او باشد بايد كه به جانب مدينه روى و بخرى آنچه براى وليمۀ او مناسب و ضرور است، پس عبد اللّه

ص: 165

متوجه مدينه شد و چون به مدينه رسيد به رحمت ايزدى واصل گرديد، و چون خبر به مكه رسيد جميع اهل مكه در مصيبت او گريستند (1)؛ و بقيۀ معجزات ولادت را مبسوطتر از آنكه سابقا مذكور شد ايراد نموده است، و هرچند اخبار كتاب انوار و كتاب شاذان در درجۀ اعتبار ساير اخبار نيستند و ليكن چون مشتمل بر معجزات و مؤيد به اخبار معتبره بودند ايراد شد و زوايد را از خوف تكرار اسقاط نمود.

ص: 166

ص: 168

در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متولد شد چند روزى گذشت از براى آن حضرت شيرى بهم نرسيد كه تناول نمايد، پس ابو طالب آن حضرت را بر پستان خود مى انداخت و حق تعالى در آن شيرى فرستاد و چند روز از آن شير تناول نمود تا آنكه ابو طالب حليمۀ سعديّه را بهم رسانيد و به او تسليم نمود (1).

و در حديث صحيح ديگر فرمود كه: حضرت امير المؤمنين عليه السّلام دختر حمزه رضى اللّه عنه را عرض كرد بر حضرت رسول كه آن حضرت او را به عقد خود در آورند، حضرت فرمود:

مگر نمى دانى كه او دختر برادر رضاعى من است؟ و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و عمّ او حمزه از يك زن شير خورده بودند (2).

و ابن شهر آشوب روايت كرده است كه: اول مرتبه «ثوبيه» آزاد كردۀ ابو لهب آن حضرت را شير داد و بعد از او حليمۀ سعديه شير داد و پنج سال نزد حليمه ماند و حليمه پيشتر حمزه را شير داده بود، و چون نه سال از عمر آن حضرت گذشت با ابو طالب به جانب شام رفت-و بعضى گفته اند كه: در آن وقت دوازده سال از عمر آن حضرت گذشته بود-و از براى خديجه به تجارت شام رفت در هنگامى كه بيست و پنج سال از عمر شريفش گذشته بود (3).

و در نهج البلاغه از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى مقرون

ص: 169

گردانيد با حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بزرگتر ملكى از ملائكۀ خود را كه در شب و روز آن حضرت را بر مكارم آداب و محاسن اخلاق مى داشت و من پيوسته با آن حضرت بودم مانند طفلى كه از پى مادر خود رود و هر روز براى من علمى بلند مى كرد از اخلاق خود و امر مى كرد مرا كه پيروى او نمايم، و هر سال مدتى در كوه حرا مجاورت مى نمود كه من او را مى ديدم و ديگرى او را نمى ديد، و چون مبعوث شد به غير از من و خديجه در ابتداى حال كسى به او ايمان نياورد و مى ديدم نور وحى و رسالت را و مى بوئيدم شميم نبوّت را (1).

به سند معتبر منقول است كه: شخصى از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام پرسيد از تفسير آيۀ إِلاّ مَنِ اِرْتَضى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً (2)فرمود كه:

حق تعالى موكّل مى گرداند به پيغمبران خود ملكى چند را كه احصا مى كنند اعمال ايشان را و ادا مى كنند بسوى ايشان تبليغ رسالت ايشان را، و موكّل گردانيد به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ملكى عظيم را از روزى كه از شير گرفتند آن حضرت را كه ارشاد مى نمود آن حضرت را بسوى خيرات و مكارم اخلاق و بازمى داشت آن حضرت را از شرور و مساوى اخلاق و ندا مى كرد آن حضرت را «السلام عليك يا محمد يا رسول اللّه» در هنگامى كه در سنّ شباب بود و هنوز به درجۀ رسالت نرسيده بود، پس گمان مى كرد كه صدا از سنگ و زمين صادر مى شود و كسى را نمى ديد.

و در روايت ديگر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هرگز موافقت نكردم پيش از بعثت با اهل جاهليت در كارهائى كه ايشان مى كردند مگر دو مرتبه كه در شب آمدم كه گوش دهم بازى ايشان را و نظر كنم بسوى لعب ايشان پس حق تعالى خواب را بر من مستولى گردانيد كه نديدم و نشنيدم هيچ از لهو و لعب ايشان را پس دانستم كه خدا را خوش نمى آمد، ديگر هرگز نظر به اعمال ايشان نكردم.

ص: 170

و در روايت ديگر فرمود كه: چون در سنّ هفت سالگى بودم خانه اى براى شخصى بنا مى كردند و من اعانت ايشان مى كردم، چون خاك در دامن خود پر كردم و خواستم بردارم و مظنۀ آن بود كه عورت من مكشوف شود ناگاه صدائى از بالاى سر خود شنيدم كه: بياويز ازار خود را، چون نظر كردم كسى را نديدم، پس دامان خود را رها كردم و برگشتم (1).

ابن شهر آشوب و قطب راوندى رحمهما اللّه روايت كرده اند از حليمه بنت ابى ذويب كه نام او عبد اللّه بن الحارث بود از قبيلۀ مضر، و حليمه زوجۀ حارث بن عبد العزى بود، حليمه گفت كه: در سال ولادت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خشكسالى و قحطى در بلاد بهم رسيد و با جمعى از زنان بنى سعد بن بكر بسوى مكه آمديم كه اطفال از اهل مكه بگيريم و شير بدهيم و من بر ماده الاغى سوار بودم كم راه و شتر ماده اى همراه داشتيم كه يك قطره شير از پستان آن جارى نمى شد و فرزندى همراه داشتم كه در پستان من آن قدر شير نمى يافت كه قناعت به آن توان كرد و شبها از گرسنگى ديده اش آشناى خواب نمى شد؛ و چون به مكه رسيديم هيچ يك از زنان، محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را نگرفتند براى آنكه آن حضرت يتيم بود و اميد احسان از پدران مى باشد، و چون من فرزند ديگر نيافتم رفتم آن درّ يتيم را از عبد المطّلب گرفتم و چون در دامن گذاشتم و نظر بسوى من افكند نورى از ديده هاى او ساطع شد و آن قرة العين اصحاب يمين به پستان راست من رغبت نمود و ساعتى تناول كرد و پستان چپ را قبول نكرد و براى فرزند من گذاشت، و از بركت آن حضرت هر دو پستان من پر از شير شد كه هر دو را كافى بود، و چون به نزد شوهر خود بردم آن حضرت را شير از پستان شتر ما جارى شد آن قدر كه ما را و اطفال ما را كافى بود، پس شوهرم گفت: ما فرزند مباركى گرفتيم كه از بركت او نعمت به ما رو آورد.

و چون صبح شد آن حضرت را بر درازگوش خود سوار كرده رو به كعبه آوردم و به اعجاز آن حضرت سه مرتبه سجده كرده و به سخن آمده گفت: از بيمارى خود شفا يافتم و از ماندگى بيرون آمدم از بركت آنكه سيد مرسلان و خاتم پيغمبران و بهترين گذشتگان

ص: 171

و آيندگان بر من سوار شد، و با آن ضعف كه داشت چنان راهوار شد كه هيچ يك از چهارپايان رفيقان ما به آن نمى توانستند رسيد و جميع رفقا از تغيير اين احوال ما و چهارپايان ما تعجب مى كردند، و هر روز فراوانى و بركت در ميان ما زياد مى شد، گوسفندان و شتران قبيله از چراگاهها گرسنه برمى گشتند و حيوانات ما سير و پرشير مى آمدند، و در اثناء راه به غارى رسيديم و از آن غار مردى بيرون آمد كه نور جبينش بسوى آسمان ساطع بود و سلام كرد بر آن حضرت و گفت: حق تعالى مرا موكّل گردانيده است به رعايت او، و گلۀ آهوئى از برابر ما پيدا شدند و به زبان فصيح گفتند كه: اى حليمه! نمى دانى كه را تربيت مى نمائى! او پاكترين پاكان و پاكيزه ترين پاكيزگان است، و به هر كوه و دشت كه گذشتيم بر آن حضرت سلام كردند پس بركت و زيادتى در معيشت و اموال خود يافتيم و توانگر شديم و حيوانات ما بسيار شدند از بركت آن حضرت؛ و هرگز در جامه هاى خود حدث نكرده و نگذاشت هرگز عورتش گشوده شود و پيوسته جوانى را با او مى ديدم كه جامه هاى او را بر عورتش مى افكند و محافظت او مى نمود، پس پنج سال و دو روز آن حضرت را تربيت كردم پس روزى با من گفت كه: هر روز برادران من به كجا مى روند؟

گفتم: به چرانيدن گوسفندان مى روند.

گفت: امروز من نيز با ايشان موافقت مى كنم.

چون با ايشان رفت گروهى از ملائكه او را گرفتند و بر قلۀ كوهى بردند و او را شستند و پاكيزه كردند پس فرزند من بسوى ما دويد و گفت: محمد را دريابيد كه او را بردند، چون به نزد او آمدم ديدم كه نورى از او بسوى آسمان ساطع مى گردد، پس او را در بر گرفتم و بوسيدم و گفتم: چه شد تو را؟

گفت: اى مادر! مترس خدا با من است؛ و بوئى از او ساطع بود از مشك نيكوتر و كاهنى روزى او را ديد نعره اى زد و گفت: اين است كه پادشاهان را مقهور خواهد گردانيد

ص: 172

و عرب را متفرق سازد (1).

و ايضا ابن شهر آشوب از حليمه روايت كرده است كه: چون آن حضرت سه ماهه شد بر زمين نشست، و چون نه ماهه شد با اطفال مى گرديد، چون ده ماهه شد با برادران خود رفت به چرانيدن گوسفندان، و چون پانزده ماهه شد با جوانان قبيله تيراندازى مى كرد، و چون سى ماه از ولادتش گذشت كشتى مى گرفت و جوانان را بر زمين مى افكند، پس او را بسوى جدّش برگردانيدم (2).

از ابن عباس روايت كرده است كه: چون چاشت براى اطفال طعامى مى آوردند آنها از يكديگر مى ربودند و آن حضرت دست دراز نمى كرد، و چون كودكان از خواب بيدار مى شدند ديده هاى ايشان آلوده بود و آن حضرت رو شسته و خوشبو از خواب بيدار مى شد (3).

به سند معتبر ديگر روايت كرده است كه: روزى عبد المطّلب نزديك كعبه نشسته بود ناگاه منادى ندا كرد كه: فرزندى محمد نام از حليمه ناپيدا شده است، پس عبد المطّلب در غضب شد و ندا كرد كه: اى بنى هاشم و اى بنى غالب! سوار شويد كه محمد ناپيدا شده است، و سوگند ياد كرد كه: از اسب به زير نمى آيم تا محمد را بيابم يا هزار اعرابى و صد قريشى را بكشم، و در كعبه مى گرديد و شعرى چند مى خواند به اين مضمون كه: اى پروردگار من! برگردان بسوى من شهسوار من محمد را و نعمت خود را بار ديگر بر من تازه گردان، پروردگارا! اگر محمد پيدا نشود تمام قريش را پراكنده خواهم كرد.

پس ندائى از هوا شنيد كه: حق تعالى محمد را ضايع نخواهد كرد.

پرسيد كه: در كجاست؟

ندا رسيد كه: در فلان وادى است در زير درخت خار مغيلان.

چون به آن وادى رفتند آن حضرت را ديدند كه به اعجاز خود از درخت خار رطب

ص: 173

آبدار مى چيند و تناول مى نمايد و دو جوان نزديك او ايستاده اند، چون نزديك رفتند آن جوانان دور شدند، و آن دو جوان جبرئيل و ميكائيل بودند، پس از آن حضرت پرسيدند كه: تو كيستى؟ گفت: منم فرزند عبد اللّه بن عبد المطلب.

پس عبد المطلب آن حضرت را بر گردن خود سوار كرد و برگردانيد و بر دور كعبه هفت شوط آن حضرت را طواف فرمود و زنان بسيار براى دلدارى آمنه نزد او جمع شده بودند، چون آن حضرت را به خانه آورد به نزد آمنه رفت و بسوى زنان ديگر التفات ننمود.

و يك مرتبۀ ديگر عبد المطلب آن حضرت را براى گردآورى شتران خود فرستاد و چون دير شد مراجعت آن حضرت از هر درّه و راهى گروهى را براى تفحّص آن حضرت فرستاد و به حلقۀ در كعبه چنگ زد و مى گفت: آيا برگزيدۀ خود را هلاك خواهى كرد؟ ! آيا آنچه خبر داده اى از پيغمبرى او تغيير خواهى داد؟ ! و چون آن حضرت مراجعت نمود او را در بر گرفت و بوسيد و گفت: پدرم فداى تو باد بار ديگر تو را پى كارى نخواهم فرستاد مى ترسم كه دشمنان تو را هلاك كنند (1).

از عباس روايت كرده است كه: ابو طالب به او گفت كه: من محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را با خود مى داشتم و يك ساعت از شب و روز از او مفارقت نمى كردم و هيچ كسى را بر او امين نمى كردم حتى او را در رختخواب خود مى خوابانيدم، شبى او را امر كردم كه جامۀ خود را بكند و در فراش با من بخوابد، كراهت از آن حضرت يافتم، و چون مى خواست جامۀ خود را بكند مى گفت: اى پدر! روى خود را از من بگردان كه سزاوار نيست كسى را كه نظر كند بسوى بدن من؛ و چون داخل لحاف من مى شد ميان خود و او جامه اى مى يافتم كه من ميان لحاف نبرده بودم و آن جامه را هرگز نديده بودم و نرمترين جامه ها بود و گويا آن را در ميان مشك غوطه داده بودند، و چون صبح مى شد آن جامه ناپيدا مى شد؛ بسيار بود كه شبها او را در رختخواب نمى يافتم و چون به طلب او برمى خاستم از ميان لحاف مرا صدا مى زد كه: من در اينجايم اى عمّ من، به جاى خود برگرد؛ و در شبها از او دعاها و سخنان غريب

ص: 174

مى شنيدم؛ و روزى گرگى را ديدم كه به نزد آن حضرت آمد و او را بوئيد و بر دور آن حضرت گرديد و تذلّل مى كرد و دم خود را بر زمين مى ماليد؛ و بسيار مى ديدم كه مرد بسيار خوش روئى مى آمد و دست بر سر او مى ماليد و او را دعا مى كرد و ناپيدا مى شد؛ و در خواب ديدم كه همۀ دنيا مسخّر او شد و بلند شد و به آسمان رفت.

روزى از من غايب شد و بسيار از پى او گرديدم ناگاه ديدم كه مى آيد و مردى با او همراه است كه هرگز مانند او نديده بودم پس گفتم: اى فرزند! نگفتم كه از من جدا مشو؟ ! آن مرد گفت: مترس هرگاه كه از تو جدا شود من با اويم و او را محافظت مى نمايم (1)؛ و پيوسته از آب زمزم مى آشاميد. و بسيار بود كه ابو طالب در وقت چاشت طعام بر آن حضرت عرض مى كرد او مى گفت: نمى خواهم من سيرم، و هرگاه ابو طالب مى خواست كه چاشت يا طعام به اولاد خود بخوراند به ايشان مى گفت كه: دست دراز مكنيد تا آن حضرت حاضر شود و تناول نمايد، و چون آن حضرت ابتدا مى نمود از بركت او همه سير مى شدند و طعام به حال خود بود.

و باز از ابو طالب منقول است كه گفت: در شبها از آن حضرت سخنان و دعاها و مناجاتها مى شنيدم كه تعجب مى كردم، و عادت عرب نبود در هنگام خوردن و آشاميدن بسم اللّه بگويند و در طفوليت عادت آن حضرت اين بود كه تا بسم اللّه نمى گفت نمى خورد و نمى آشاميد و چون از طعام فارغ مى شد الحمد للّه مى گفت (2).

و به روايت ديگر: در ابتدا مى گفت: «بسم اللّه الاحد» ، و بعد از فارغ شدن مى گفت:

«الحمد للّه كثيرا» ، و بسيار بود كه به نزد او مى رفتم كه تنها نشسته بود و نورى از سر او تا به آسمان كشيده بود، و هرگز دروغ و سخن بى فايده از او نشنيدم و هرگز صداى خندۀ او را نشنيدم، و با كودكان هرگز در بازى شريك نشد و نگاه بسوى بازى ايشان نكرد و تنهائى را بهتر مى خواست، و در وقتى كه آن حضرت هفت ساله بود گروهى از يهودان آمدند

ص: 175

و گفتند: ما در كتابهاى خود خوانده ايم كه حق تعالى محمد را از حرام و شبهه اجتناب مى فرمايد مى خواهيم او را تجربه كنيم، پس مرغ فربهى را بريان كردند و در مجلسى كه آن حضرت و جمعى از قريش حاضر بودند آوردند و نزد ايشان گذاشتند و همه خوردند و آن حضرت دست دراز نكرد پرسيدند كه: چرا تناول نمى نمائى؟

فرمود كه: اين حرام است و خدا مرا از خوردن حرام نگاه مى دارد.

گفتند: حلال است اگر مى فرمائى ما لقمه اى از آن در دهان شما گذاريم.

فرمود كه: اگر توانيد بكنيد؛ چندان كه خواستند لقمه اى از آن به نزديك دهان آن حضرت ببرند نتوانستند و دست ايشان به جانب راست و چپ مى رفت و به جانب دهان مبارك آن حضرت نمى رفت، پس مرغ ديگر آوردند كه از خانۀ همسايۀ ايشان كه غايب بود گرفته بودند به قصد آنكه چون او بيايد قيمتش را به او بدهند، چون آن حضرت لقمه اى برداشت از دست مباركش افتاد و فرمود كه: اين از مال شبهه است و پروردگار من مرا از آن نگاه مى دارد، و ديگران نيز هرچند خواستند كه لقمه اى از آن نزديك دهان آن حضرت ببرند نتوانستند، پس يهودان اقرار كردند: اين است كه ما وصفش را در كتابهاى خدا خوانده ايم (1).

و از فاطمه بنت اسد روايت كرده است كه گفت: در صحن خانۀ ما درختى بود كه سالها بود خشك شده بود، پس روزى آن حضرت به نزد آن درخت آمد و دست مبارك خود را بر آن ماليد، در ساعت آن درخت سبز شد و رطب از آن بهم رسيد؛ و گفت: من هر روز براى آن حضرت رطب جمع مى كردم و در ظرفى نگاه مى داشتم و چون تشريف مى آورد مى دادم و بيرون مى برد و بر اطفال بنى هاشم قسمت مى نمود، روزى آن حضرت آمد و من عذر خواستم كه امروز درخت رطب نياورده بود كه من براى شما جمع كنم.

فاطمه گفت: بحقّ نور رويش سوگند مى خورم كه چون اين سخن را از من شنيد برگشت بسوى درختان خرما و به سخنى چند تكلّم نمود ناگاه ديدم كه يكى از آن درختان

ص: 176

خم شد آن قدر كه دست مباركش به سر درخت مى رسيد و آنچه مى خواست از رطب مى چيد و باز درخت بلند مى شد، پس من در آن روز به درگاه خدا تضرع كردم كه: اى پروردگار آسمان! مرا فرزندى روزى كن كه برادر و شبيه او باشد، پس در آن شب نطفۀ امير المؤمنين عليه السّلام منعقد شد و به بركت آن حضرت هرگز پيرامون بت نگرديد و غير خدا را نپرستيد (1).

شاذان روايت كرده است كه: چون از عمر شريف حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چهار ماه گذشت آمنه مادر آن حضرت به رحمت الهى واصل شد و آن سرور بى پدر و مادر ماند و از شدت مصيبت مادر سه روز چيزى تناول نفرمود و پيوسته مى گريست، و عبد المطلب بى تابى و اضطراب مى نمود پس دختران خود عاتكه و صفيه را طلبيد و گفت: اين فرزند دلبند مرا ساكن گردانيد و دايه اى براى او تفحّص نمائيد، پس عاتكه عسل به آن حضرت مى خورانيد و جميع زنان شيرده بنى هاشم را طلبيد كه شايد پستان يكى از ايشان را قبول كند پس چهارصد و شصت زن از زنان اكابر قريش در خانۀ عبد المطّلب جمع شدند و آن حضرت پستان هيچ يك را قبول نكرد و نمكيد و پيوسته اضطراب مى فرمود، پس عبد المطّلب غمگين از خانه بيرون آمد و به نزد كعبه رفت و در پناه كعبه نشست ناگاه مرد پيرى از قريش كه او را عقيل بن ابى وقاص مى گفتند حاضر شد و چون آثار حزن در عبد المطّلب مشاهده كرد از سبب آن حال سؤال نمود.

عبد المطّلب گفت: اى بزرگ قريش! سبب اندوه من آن است كه فرزندزادۀ من از روزى كه مادرش به رحمت حق واصل گرديده است تا حال از اضطراب قرار نمى گيرد و شير هيچ زن را قبول نمى كند و به اين سبب خوردن و آشاميدن بر من گوارا نيست و در چارۀ كار او حيران مانده ام.

عقيل گفت: اى ابو الحارث! من در ميان صناديد قريش زنى گمان دارم كه از غايت عقل و فصاحت و صباحت و رفعت حسب و شرافت نسب نظير خود ندارد و او حليمه

ص: 177

دختر عبد اللّه بن الحارث است.

عبد المطّلب چون اوصاف حليمه را شنيد او را پسنديد و غلامى از غلامان خود را طلبيد كه او را «شمردل» مى گفتند و او را بر ناقۀ سريعى سوار كرده به تعجيل بسوى قبيلۀ بنى سعد بن بكر (1)كه در شش فرسخى مكه مى بودند فرستاد و گفت: بزودى عبد اللّه بن الحارث عدوى (2)را نزد من حاضر گردان؛ پس در اندك زمانى او را حاضر گردانيد در هنگامى كه نزد عبد المطّلب اكابر قريش حاضر بودند، و چون نظر عبد المطّلب بر او افتاد به استقبال او برخاست و او را در بر گرفت و در پهلوى خود جا داد و گفت: اى عبد اللّه! تو را براى اين طلبيده ام كه محمد فرزندزادۀ من چهارماهه است و مادرش وفات يافته است و در مفارقت مادر گريه و اضطراب بسيار مى كند و پستان هيچ زن را قبول نمى كند و شنيده ام كه تو را دخترى هست كه شير دارد، اگر مصلحت دانى براى شير دادن محمد او را حاضر ساز كه اگر شير او را قبول كند تو را و عشيرۀ تو را توانگر گردانم.

عبد اللّه از استماع اين مژدۀ همايون بسى شاد شد و بسوى قبيلۀ خود برگشت و حليمه را بشارت داد، پس حليمه غسل كرد و به انواع طيب خود را معطر گردانيد و جامه هاى فاخر پوشيده با پدر خود عبد اللّه و شوهر خود بكر بن سعد به خدمت عبد المطّلب شتافتند، و چون عبد المطّلب حليمه را به خانۀ عاتكه آورد و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در دامن او گذاشتند حليمه پستان چپ خود را براى آن حضرت بيرون آورد و آن حضرت او را قبول ننمود و بسوى پستان راست ميل كرد، و چون پستان راست او خشك شده بود و هرگز طفلى از آن شير نخورده بود مضايقه مى كرد و مى ترسيد كه مبادا آن حضرت چون در پستان راست شير نيابد به پستان چپ ميل ننمايد، و او مبالغه مى نمود در دادن پستان چپ و حضرت اضطراب مى فرمود در گرفتن پستان راست تا آنكه حليمه گفت: اى فرزند! بمك پستان راست را تا بدانى كه خشك است و شير ندارد، و چون پستان ايمن را آن

ص: 178

صاحب ميمنت در دهان گرفت و مكيد از بركت دهان مباركش چندان شير جارى شد كه از كنار دهان آن حضرت مى ريخت، پس حليمه متعجب شد و گفت: بسى عجيب است امر تو اى فرزند، من سوگند مى خورم بحقّ خداوند جهان كه دوازده فرزند را از پستان چپ شير داده و يك قطره شير از پستان راست من نچشيده اند و اكنون از بركت تو شير از آن مى ريزد.

پس عبد المطّلب بسيار شاد شد و فرمود: اى حليمه! اگر نزد ما مى مانى من قصرى در پهلوى قصر خود براى تو خالى مى كنم و تو را در آنجا ساكن مى گردانم و در هر ماه هزار درهم سفيد و يك دست جامۀ رومى و هر روز ده من نان سفيد و گوشت پاكيزه به تو عطا مى كنم.

چون عبد المطلب يافت كه ايشان از ماندن كراهت دارند گفت: اى حليمه! فرزند خود را به تو مى سپارم به دو شرط: اول آنكه در تعظيم و اكرام او تقصير ننمائى و پيوسته او را در پهلوى خود بخوابانى و دست چپ را در زير سر او گذارى و دست راست را در گردن او درآورى و از او غافل نگردى.

حليمه گفت: بحقّ پروردگار جهان سوگند ياد مى كنم كه از وقتى كه نظرم بر او افتاد محبت او چندان در دلم جا كرده است كه در اكرام او محتاج به سفارش نيستم.

عبد المطلب گفت: دوم آنكه در هر جمعه او را به نزد من بياورى كه من تاب مفارقت او ندارم.

حليمه گفت: چنين خواهم كرد ان شاء اللّه تعالى.

پس عبد المطلب امر كرد كه سر مبارك آن حضرت را بشستند و جامه هاى فاخر بر او پوشانيدند و آن حضرت را برداشت و با حليمه گفت كه: بيا با من به نزد كعبه تا او را به تو تسليم كنم، و چون به نزد كعبه آمدند آن حضرت را هفت شوط بر دور كعبه طواف فرمود و خدا را بر حليمه گواه گرفت و آن حضرت را تسليم او نمود و چهار هزار درهم سفيد به او

ص: 179

داد با ده (1)جامۀ فاخر از جامه هاى خود و چهار كنيز رومى به او بخشيد و حلّه هاى يمنى بر او خلعت پوشانيد و تا بيرون كعبه مشايعت ايشان نمود.

و چون حليمه داخل قبيلۀ بنى سعد شد و روى آن حضرت را گشود نورى از روى ازهرش ساطع شد كه زمين و آسمان را روشن كرد، و چون قبيلۀ او آن احوال جليله را مشاهده كردند خرد و بزرگ و پير و جوان ايشان همگى بسوى حليمه شتافته او را به آن كرامت كبرى تهنيت گفتند و محبت آن حضرت چندان در دلهاى ايشان جا كرد كه آن سرور را از دست يكديگر مى ربودند؛ و حليمه گفت: هرگز بول و غايط آن حضرت را نشستم و بوى بد هرگز از او نشنيدم و اگر فضله اى از او جدا مى شد بوى مشك و كافور از آن مى شنيدم و زمين آن را فرو مى برد و كسى نمى ديد.

و چون ده ماه از عمر شريفش گذشت در روز پنجشنبه حليمه بر در خيمۀ مخصوص آن حضرت آمد و منتظر بود كه چون از خواب بيدار شود آن حضرت را بشويد و زينت كند و بسوى عبد المطلب بياورد، پس بسيار دير شد بيرون آمدن آن حضرت و جرأت نكرد كه داخل خيمه شود تا چهار ساعت از روز گذشت، پس آن حضرت از خيمه بيرون خراميد و چون نظر كرد بسوى آن حضرت ديد كه سر مباركش را شسته و موهايش را شانه كرده اند و الوان جامه ها از سندس و استبرق بر او پوشانيده اند، پس از مشاهدۀ اين احوال متعجب شد و گفت: اى فرزند! اين جامه هاى فاخر و زينتهاى متكاثر از كجا براى تو حاصل شد؟

فرمود: اى مادر! اين جامه ها را از بهشت آوردند و ملائكه مرا زينت كردند.

پس چون آن حضرت را به نزد جدّ بزرگوار آورد و آن قصه را به عبد المطّلب نقل كرد، گفت: اى حليمه! اين امور غريبه را كه از او مشاهده مى نمائى به ديگرى نقل مكن؛ و هزار درهم و ده دست رخت و يك كنيز روميه به حليمه بخشيد.

و چون پانزده ماه از عمر شريفش گذشت هركه او را مشاهده مى نمود گمان مى كرد كه پنج ساله است و چون حليمه آن حضرت را به قبيلۀ خود برد بيست و دو گوسفند داشت

ص: 180

و چون آن حضرت از قبيلۀ او بيرون آمد او هزار و سى گوسفند و شتر بهم رسانيده بود از بركت آن حضرت.

و چون نزديك شد كه از عمر شريفش دو سال تمام شود شبى پسرهاى حليمه از چرانيدن گوسفندان محزون برگشتند گفتند: اى مادر! امروز گرگى آمد و دو گوسفند از گلۀ ما برد.

حليمه گفت: خدا عوض بدهد؛ و چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سخنان ايشان را شنيد گفت: آزرده مباشيد كه فردا من گوسفندان شما را از گرگ پس مى گيرم به مشيت الهى، و «ضمره» پسر بزرگ حليمه گفت: عجب است از تو اى برادر كه روز گذشته گرگ گوسفندها را برده است و تو فردا از براى ما پس مى گيرى؟ ! حضرت فرمود كه: اينها در جنب قدرت خدا سهل است.

و چون صبح طالع شد ضمره به آن حضرت گفت كه: وفا به وعدۀ خود مى فرمائى؟

گفت: بلى، مرا ببر به آن موضع كه گرگ در آنجا گوسفندان تو را برده است تا به تو آنها را برگردانم.

پس ضمره آن حضرت را بر دوش خود سوار كرد، چون به آن موضع رسيد گفت: در اين مكان گرگ گوسفندان مرا برده است، پس آن حضرت از دوش او به زير آمد و به سجده افتاد و گفت: اى اله من و سيد و مولاى من! مى دانى حقّ حليمه را بر من و گرگى بر گوسفندان او تعدّى كرده است، پس سؤال مى كنم از تو كه گرگ را امر فرمائى كه گوسفندان او را برگرداند، پس در همان ساعت گرگ هر دو گوسفند را حاضر گردانيد و سببش آن بود كه چون گرگ گوسفندان را برد هاتفى او را ندا كرد كه: اى گرگ! بترس از عقوبت الهى و اين دو گوسفند را حفظ نما تا بسوى بهترين پيغمبران محمد بن عبد اللّه آنها را برگردانى.

پس گرگ در پاى آن حضرت افتاد و به امر خدا به سخن آمد و گفت: اى سرور پيغمبران! مرا معذور دار كه من ندانستم كه اين گوسفندان از توست.

پس ضمره گفت: اى محمد! چه بسيار عجيب است كارهاى تو.

پس چون دو سال از عمر شريف آن حضرت تمام شد روزى با حليمه گفت كه: اى

ص: 181

مادر! مى خواهم امروز با برادران خود به صحرا روم و ايشان را بر گوسفند چرانيدن يارى كنم و در كوه و صحرا نظر كنم و از مصنوعات الهى عبرتها بگيرم و منافع و اضرار اشياء را بدانم.

حليمه گفت: اى فرزند! بسيار مى خواهى رفتن را؟

گفت: بلى.

چون ديد كه آن حضرت بسيار راغب است بسوى رفتن صحرا جامه هاى نيكو بر آن حضرت پوشانيد و نعلين در پاى آن حضرت بست و اطعمۀ نفيس براى آن حضرت همراه كرد و فرزندان خود را در محافظت و رعايت آن جناب وصيت بسيار نمود و آن حضرت را با ايشان فرستاد.

و چون سيد انبيا قدم در صحرا نهاد كوه و دشت از نور جمال آن خورشيد فلك و رسالت روشن شد و به هر سنگ و كلوخ كه مى گذشت به آواز بلند او را ندا مى كردند كه:

«السّلام عليك يا محمّد، السّلام عليك يا احمد، السّلام عليك يا حامد، السّلام عليك يا محمود، السّلام عليك يا صاحب القول العدل، لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه» خوشا حال كسى كه به تو ايمان آورد و عذاب الهى بر كسى است كه به تو كافر گردد يا رد كند بر تو يك حرف از آنچه از نزد پروردگار خود خواهى آورد، و آن حضرت جواب سلام آنها مى گفت و مى گذشت و هر ساعت فرزندان حليمه امرى چند از غرائب مشاهده مى كردند كه حيرت ايشان زياده مى شد تا آنكه آفتاب بلند شد و آن حضرت از حرارت آفتاب متأذّى شد، پس حق تعالى وحى نمود بسوى ملكى كه او را «استحيائيل» مى گويند كه ابر سفيدى را بر سر آن سرور بگسترد كه سايبان آن سيد پيغمبران باشد، پس در همان ساعت ابرى بر بالاى سر آن حضرت پيدا شد و مانند مشك آب مى ريخت و يك قطره بر آن حضرت نمى ريخت و رودخانه ها از سيلاب جارى مى شد و بر سر راه آن حضرت هيچ گل نبود و از آن ابر باران زعفران و مشك مى باريد و كوه و دشت را براى آن سرور معطر مى ساخت، و در آن صحرا درخت خرماى خشكى بود كه سالها بود خشك شده بود و برگهايش ريخته بود و چون حضرت به آن درخت رسيد پشت مبارك را بر آن درخت گذاشت كه استراحتى

ص: 182

بفرمايد ناگاه درخت به اهتزاز آمد و سبز شد و برگ برآورد و خلال سبز و رطب زرد و سرخ براى ضيافت آن حضرت فرو ريخت، پس سيد ابرار ساعتى در زير آن درخت قرار گرفت و با برادران رضاعى خود سخن مى گفت ناگاه نظر مباركش بر چمن سبزى افتاد كه به انواع گلها و رياحين آراسته بود پس گفت: اى برادران! مى خواهم به سير اين چمن بروم و صنايع الهى را مشاهده نمايم.

برادران گفتند: ما در خدمت تو مى آئيم.

حضرت فرمود كه: شما به اعمال خود مشغول باشيد كه من تنها مى روم و اگر خدا خواهد بزودى بسوى شما مراجعت مى نمايم.

گفتند: برو كه دلهاى ما متوجه توست.

پس آن نونهال گلشن انبيا در آن چمن دلگشا سيركنان مى خراميد و در بدايع صنايع ربانى به تأمل و تفكر نظر مى نمود تا آنكه به كوه عظيمى رسيد و راه نداشت كه كسى بر آن تواند برآمد و چون خاطر مباركش متعلق بود كه بالاى كوه را سير نمايد، استحيائيل بر كوه صدائى زد كه بر خود بلرزيد و گفت: اى كوه! بهترين پيغمبران با شكوه نبوّت مى خواهد بر تو برآيد، براى او خاضع شو؛ پس آن كوه چندان فرو رفت و فروتنى نزد آن معدن وقار و شكوه نمود كه آن حضرت پاى مبارك بر آن گذاشت و بالا رفت و چون آن طرف كوه را مشاهده نمود نيكوتر از اين طرف ديد و خواست كه به آن طرف خرامد و در آن طرف كوه مار و عقرب بسيار بودند در غايت عظمت كه كسى از بيم آنها در آن وادى عبور نمى توانست نمود، پس استحيائيل نهيبى داد ايشان را كه: اى گروه حيّات و عقارب! خود را در سوراخها و در زير سنگها پنهان كنيد كه سيد اولين و آخرين شما را نبيند، و چون همه پنهان شدند آن حضرت از كوه به زير آمد پس چشمۀ آبى ديد در غايت سردى از عسل شيرين تر و از مسكه نرم تر پس از آن آب تناول فرمود و لحظه اى در كنار آن چشمه استراحت نمود پس در آن وقت جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و دردائيل فرود آمدند و در خدمت آن حضرت نشستند پس جبرئيل گفت: «السّلام عليك يا محمّد، السّلام عليك يا احمد، السّلام عليك يا حامد، السّلام عليك يا محمود، السّلام عليك يا طه، السّلام عليك

ص: 183

يا ايّها المدّثّر، السّلام عليك يا ايّها المزّمّل، السّلام عليك يا طاب طاب، السّلام عليك يا سيّد، السّلام عليك يا فارقليط، السّلام عليك يا طس، السّلام عليك يا طسم، السّلام عليك يا شمس الدّنيا، السّلام عليك يا قمر الآخرة، السّلام عليك يا نور الدّنيا و الآخرة، السّلام عليك يا شمس القيامة، السّلام عليك يا خاتم النّبيّين، السّلام عليك يا شفيع المذنبين» ، پس سلام بسيار گفت و مناقب آن جناب را بسيار بيان كرد و گفت: خوشا حال كسى كه به تو ايمان آورد و بدا حال كسى كه به تو كافر گردد و يا قبول نكند از تو يك حرف از آنچه از جانب پروردگار خود خواهى آورد.

پس حضرت رسول جواب سلام ايشان گفت و فرمود: كيستيد شما؟

گفتند: مائيم بندگان خدا؛ و بر دور آن حضرت نشستند پس از جبرئيل پرسيد كه: نام تو چيست؟ گفت: عبد اللّه؛ و از ميكائيل پرسيد: چه نام دارى؟ گفت: عبد اللّه؛ و از اسرافيل پرسيد: نامت چيست؟ گفت: عبد الجبار (1)؛ و از دردائيل پرسيد گفت:

عبد الرحمن؛ پس آن حضرت فرمود كه: ما همه بندۀ خدائيم.

و با جبرئيل طشتى بود از ياقوت سرخ و با ميكائيل ابريقى بود از ياقوت سبز و ابريق مملو بود از آب بهشت، پس جبرئيل نزديك آمد و دهان خود را بر دهان آن حضرت گذاشت و تا سه ساعت اسرار خالق انس و جان را بر دهان آن معدن علم و ايمان مى دميد پس گفت: اى محمد! بفهم و بياموز آنچه را بيان كردم.

فرمود: بلى ان شاء اللّه تعالى؛ و مملو گردانيد آن حضرت را از علم و بيان و حكمت و برهان و حق تعالى نور روى آن خورشيد فلك نبوّت را هفتاد و هفت برابر مضاعف گردانيد و به مرتبه اى رسيد كه هيچ كس را تاب آن نبود كه درست بر روى انور آن سرور نظر كند.

پس جبرئيل گفت كه: مترس اى محمد.

فرمود كه: اگر از غير پروردگار خود بترسم عظمت و جلال او را ندانسته خواهم بود.

ص: 184

پس جبرئيل بسوى ميكائيل نظر كرد و گفت: سزاوار است كه خدا چنين بنده اى را حبيب خود خوانده است و او را بهترين فرزندان آدم گردانيده است؛ پس آن حضرت را بر پشت خوابانيد و آن جناب فرمود كه: اى جبرئيل! چه مى كنى؟

گفت: باكى نيست بر تو و نمى كنم مگر آنچه خير است از براى تو، پس به بال خود شكم مبارك آن حضرت را شكافت و از ميان دل حقايق منزلش نقطۀ سياهى بيرون آورد و آن دل را با آب بهشت شست و ميكائيل آب مى ريخت.

از آن حضرت پرسيدند كه: جبرئيل دل تو را از چه چيز شست؟

فرمود كه: از شك و شبهه ها و فتنه ها و هرگز كفر بر دل من نبود و پيغمبر بودم در وقتى كه روح آدم هنوز به بدنش تعلق نگرفته بود.

پس اسرافيل مهرى بيرون آورد كه در آن دو سطر نوشته بود: «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» پس آن مهر را بر ميان دو كتف آن حضرت گذاشت تا نقش گرفت.

و به روايت ديگر: بر دل او گذاشت (1)تا پر از نور گرديد و از نور او جهان روشن شد؛ پس دردائيل سر آن سرور را در دامن خود گرفت و آن حضرت به خواب رفت پس در خواب ديد كه از سرش درختى عظيم روئيد و بسوى آسمان بلند گرديد و شاخهايش تنومند شد و از هر شاخهايش شاخها پديد آمد و در زير درخت گياه بسيار ديد كه وصف نتوان كرد، پس منادى ندا كرد آن حضرت را كه: اى محمد! اين درخت، توئى؛ و شاخهاى آن، اهل بيت تواند؛ و آن گياهها كه در زير درخت روئيده است، محبّان و مواليان تو و اهل بيت تواند، پس بشارت باد تو را اى محمد به پيغمبرى عظيم و رياست بزرگ.

پس دردائيل ترازوئى بيرون آورد كه هر كفۀ آن در گشادگى مانند مابين آسمان و زمين بود، پس آن حضرت را در يك پلۀ ترازو گذاشت و صد نفر از اصحاب آن حضرت را در پلۀ ديگر گذاشت، و آن حضرت زيادتى كرد، پس هزار نفر از خواصّ صحابه را در آن پله گذاشت و باز حضرت زيادتى كرد، پس نصف امّت را در آن پله گذاشت و باز آن حضرت

ص: 185

سنگين تر بود، پس تمام امّت را با جميع پيغمبران و اوصيا و ملائكه و كوهها و درياها و بيابانها و درختان و ساير مخلوقات الهى همگى را در آن پله گذاشت و به آن حضرت برابر نشدند و زياده آمد بر همه، پس دانستند آن حضرت بهترين آفريدگان است؛ و همۀ اين احوال را در ميان خواب و بيدارى مشاهده مى نمود پس دردائيل گفت: خوشا حال تو و طوبى از براى تو و امّت تو است و شما راست بازگشت نيكو و واى بر كسى كه به تو كافر گردد. پس ملائكه به آسمان برگشتند.

و چون مدتى گذشت آن حضرت مراجعت نفرمود و اولاد حليمه بسيار گشتند و آن حضرت را نيافتند برگشتند بسوى حليمه و آن قصۀ هايله را به او گفتند، پس حليمه در ميان قبيلۀ خود صدا به شيون بلند كرد و جامه ها را بر بدن خود دريد و موهاى خود را پريشان نمود و با سر و پاى برهنه در بيابانها مى دويد و خون از قدمهايش مى ريخت و فرياد مى كرد كه: اى فرزند دلبند من! و اى نور ديدۀ من! و اى ميوۀ دل من! كجائى و به مادر رنجور خود چرا رخ نمى نمائى؟ زنان قبيله با او مى دويدند و موهاى خود را مى كندند و روهاى خود را مى خراشيدند و هر بنده و آزاد و پير و جوان كه در قبيلۀ او بودند سراسيمه به طلب آن حضرت به هر سو مى دويدند، و عبد اللّه بن الحارث با اشراف بنى سعد سوار شدند و سوگند ياد كرد كه: اگر محمد را نيابم شمشير بكشم و احدى از قبيلۀ بنى سعد و غطفان را بر روى زمين نگذارم.

و چون حليمه در آن بيابان اثرى از آن حضرت نيافت با آن حال پريشان رو به مكه دويد و وقتى به عبد المطّلب رسيد كه او با رؤساى قريش و بنى هاشم نزديك كعبۀ معظمه نشسته بودند و عبد المطّلب چون حليمه را به آن حال مشاهده نمود بر خود بلرزيد و از حقيقت حال سؤال نمود، چون آن خبر وحشت انگيز را شنيد ساعتى بيهوش گرديد و چون به هوش بازآمد گفت: «لا حول و لا قوة الا باللّه العلي العظيم» و غلام خود را بانگ زد كه:

اسب و شمشير و زره مرا حاضر گردان، و بر كعبه بالا رفت و فرياد كشيد كه: اى آل غالب! و اى آل عدنان! و اى آل فهر! و اى آل نزار! و اى آل كنانه! و اى آل مضر! و اى آل مالك! جمع شويد پس همۀ بطون عرب و جميع بنى هاشم نزد او مجتمع گرديدند و گفتند: چه واقع

ص: 186

شده است اى سيد ما؟

گفت: محمد دو روز است كه پيدا نيست، سوار شويد و اسلحه بپوشيد.

پس ده هزار كس با عبد المطلب سوار شدند و صداى گريه و انين از آن بلد امين به عرش برين بلند شد و سواران به هر سو متوجه شدند و عبد المطّلب با گروهى از اشراف بسوى قبيلۀ بنى سعد روانه شدند و سوگند ياد كرد كه: اگر محمد را نيابم به مكه برنگردم و هر مرد و زن يهودى و هركه را متهم دانم به عداوت آن حضرت به شمشير آبدار روح پليدشان را به ارواح ساير كفّار ملحق گردانم.

و چون ابو مسعود ثقفى و ورقة بن نوفل و عقيل بن ابى وقاص از يمن بسوى مكه مى آمدند گذار ايشان به آن وادى افتاد كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در آنجا قرار گرفته بود و در آن وادى نظر ايشان بر درختى افتاد، ورقه گفت كه: من سه مرتبه از اين وادى عبور كرده ام و در اينجا درختى نديده ام.

عقيل گفت: راست مى گوئى بيا نزديك درخت برويم شايد بر سرّ اين امر غريب مطّلع گرديم.

چون به نزديك درخت رسيدند طفلى در پاى درخت مشاهده كردند كه آفتاب از تاب رشك او سوخته و ماه حلقۀ بندگى او در گوش كشيده است، پس بعضى گفتند: اين از جن خواهد بود، و بعضى گفتند: اين نور و ضيا جن را كى رواست؟ البته ملكى خواهد بود كه به صورت بشر مصوّر گرديده است.

پس ابو مسعود گفت: كيستى اى پسر كه ما را حيران حسن و جمال خود گردانيدى؟

آيا از جنّى يا از انس؟

فرمود كه: از جن نيستم از فرزندان آدمم.

پرسيد كه: چه نام دارى؟

فرمود: محمد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف.

ابو مسعود گفت: تو فرزندزادۀ عبد المطّلبى؟ ! چگونه به اين مكان آمده اى؟ !

فرمود كه: به هدايت الهى به اين صحرا رسيده ام.

ص: 187

پس ابو مسعود فرود آمد و گفت: اى نور ديده! مى خواهى تو را به خدمت عبد المطّلب برسانم؟

فرمود: بلى.

ابو مسعود آن حضرت را در پيش خود گرفت و به جانب مكه روان شد، و چون به نزديك قبيلۀ بنى سعد رسيدند، عبد المطّلب در همان ساعت به آن قبيله رسيده بود، پس حضرت فرمود كه: اين عبد المطّلب است كه به طلب من آمده است.

ايشان گفتند: ما كسى را نمى بينيم.

فرمود: بعد از زمانى خواهيد ديد؛ چون به نزديك رسيدند و عبد المطّلب نظرش بر آن خورشيد اوج نبوت افتاد خود را از اسب انداخت و آن حضرت را در بر گرفت و گفت: كجا بودى اى نور ديدۀ من؟ و اللّه اگر تو را نمى يافتم كافرى را در مكه زنده نمى گذاشتم.

پس آن حضرت آنچه گذشته بود از الطاف يزدانى براى آن محرم اسرار ربّانى نقل فرمود، و عبد المطّلب شاد شد و آن حضرت را به مكه آورد و ابو مسعود را پنجاه ناقه و ورقه و عقيل را شصت ناقه بخشيد، و حليمه را طلبيد و نوازشها نمود و پدر حليمه را هزار مثقال طلا و ده هزار درهم نقره عطا فرمود و به شوهرش زر بى حساب داد و فرزند حليمه را دويست ناقه بخشيد و از ايشان عذر طلبيد و فرمود: بعد از اين نور ديده ام را از نظر خود دور نمى گردانم (1).

مؤلف كتاب انوار روايت كرده است كه: عادت اهل مكه چنان بود كه هر فرزندى از ايشان متولد مى شد بعد از هفت روز به دايه مى دادند، و چون آن حضرت متولد شد زنان بسيار آرزو كردند كه دايۀ آن حضرت شوند، و روزى آمنه در پهلوى آن حضرت خوابيده بود ناگاه نداى هاتفى را شنيد كه: اگر از براى فرزند خود مرضعه مى خواهى اختيار كن از قبيلۀ بنى سعد زنى را كه او را حليمه مى نامند و دختر ابى ذويب است، پس هر زنى را كه مى آوردند آمنه اول نام او را مى پرسيد و چون آن نام را نمى شنيد نمى پسنديد، و چون در

ص: 188

همۀ بلاد قحط عظيم بهم رسيده بود به غير از مكۀ معظمه كه از بركت آن مولود مكرّم آبادان بود لهذا زنان قبيلۀ بنى سعد براى دايگى اطفال اهل مكه متوجه مكه گرديدند.

و حليمه روايت كرده است كه: چندان بر ما عيش تنگ شده بود كه يك روز دو روز مى گذشت كه براى ما قوتى بهم نمى رسيد و در علف صحرا با چهارپايان خود شريك مى شديم، پس شبى در ميان خواب و بيدارى ديدم كه مردى آمد و مرا در نهرى افكند كه آبش از شير سفيدتر و از عسل شيرين تر بود و گفت: از اين تناول نما، و چون سيراب شدم مرا به جاى خود برگردانيد و گفت: برو بسوى مكه كه براى تو در آنجا روزى گشاده اى مهيّا شده است به سبب فرزندى كه در آنجا متولد شده است، پس دست خود را بر سينۀ من زد و گفت: خدا شير تو را فراوان و حسن و جمالت را افزون گرداند.

و چون بيدار شدم و بسوى قبيلۀ خود رفتم گفتند: اى حليمه! ما عجب داريم از حال تو و افزونى حسن و جمال تو از كجا آورده اى؟ و من حال خود را از ايشان مخفى داشتم، پس بعد از دو روز نداى هاتفى به گوش جميع اهل قبيله رسيد كه: اى زنان بنى سعد! نازل شد بر شما بركتها و زايل گرديد از شما زحمتها به بركت شير دادن مولودى كه در مكه متولد شده است، پس خوشا حال كسى كه او را دريابد و به شير دادن او ظفر يابد؛ چون اهل قبيله نداى آن هاتف را شنيدند همگى بسوى مكه روانه گرديدند و ما از همه پريشان تر بوديم و حيوانات ما هلاك شده بودند و باربردارى نداشتيم پس ديگران سبقت كردند و هر يك كه به نزد آمنه مى رفتند مى پرسيد: چه نام دارى؟ و چون آن نام را كه در خواب شنيده بود نمى شنيد ايشان را مجاب مى گردانيد.

و چون حليمه داخل مكه شد حق تعالى او را هدايت كرد كه در اول حال به نزد عبد المطّلب آمد در هنگامى كه نزديك كعبه بر كرسى خود نشسته بود، بعد از تحيت گفت كه: من زنى هستم از قبيلۀ بنى سعد و براى شير دادن فرزندان آمده ام اگر تو را فرزندى هست مرا براى او اختيار كن.

عبد المطّلب گفت: من فرزندزاده اى دارم از پدر يتيم مانده است، اگر خواهى او را به تو مى دهم و كفايت امور تو مى نمايم.

ص: 189

حليمه گفت: مرا شوهرى هست با او مشورت كنم، اگر راضى شود به خدمت شما بيايم.

چون برگشت و با شوهر خود مشورت كرد شوهرش گفت: اگر چه از فرزند يتيم نفعى متصوّر نيست و ليكن او را بگير شايد خدا به سبب او خير بسيار به ما كرامت فرمايد و جدّ او مشهور است به كرم و احسان.

پس حليمه به نزد عبد المطّلب آمد و عبد المطّلب او را به نزد آمنه برد و آمنه پرسيد كه:

چه نام دارى؟

گفت: حليمه بنت ذويب.

آمنه گفت: اين است آن زن كه من مأمور شده ام كه فرزند خود را به او دهم؛ پس آمنه گفت كه: اى حليمه! بشارت باد تو را كه اين فرزندى است كه از بركت او آبادانى و فراوانى در اين بلد بهم رسيده است و همۀ اهل بلاد را به ما احتياج هست.

پس آمنه حليمه را به حجره اى برد كه حضرت رسول در آنجا بود، حليمه گفت: آيا در روز براى فرزند خود چراغ افروخته اى؟

آمنه گفت: نه و اللّه از روزى كه متولد شده است تا حال هرگز نزد او چراغ در شب و روز روشن نكرده ام و نور خورشيد جمال او ما را از چراغ مستغنى گردانيده است.

چون حليمه را نظر بر آن حضرت افتاد آفتابى را ديد كه در جامۀ سفيدى پيچيده اند و از او رائحۀ مشك و عنبر ساطع است، پس محبت آن حضرت در دل او افتاد و از حصول اين نعمت شاد و مسرور شد، و چون آن خورشيد زمن را در دامن گذاشت و نظر مباركش بر حليمه افتاد شادى كرد و بر روى او خنديد و از دهان واضح البرهانش نورى ساطع گرديد كه آن خانه روشن شد و از پستان راست تناول فرمود و بسوى پستان چپ ميل ننمود براى رعايت فرزند حليمه، پس حليمه آن حضرت را برداشته با شادى تمام روانه شد.

عبد المطّلب گفت: اى حليمه! باش تا تو را توشه اى بدهيم و نوازش كنيم.

حليمه گفت: اين فرزند مبارك مرا بس است و بهتر است از خزانه هاى عالم.

ص: 190

پس عبد المطّلب و آمنه آن قدر از مال و پوشش و توشه به او دادند كه محسود اقران خود گرديد، و آمنه آن حضرت را گرفت و بوسيد و از مفارقت او گريست و به حليمه تسليم نمود و گفت: اى حليمه! نيكو محافظت نما نور ديده و سرور سينۀ مرا.

حليمه گفت كه: چون آن حضرت را از خانۀ آمنه بيرون آوردم به هر سنگ و كلوخ و درختى كه گذشتم مرا تهنيت گفتند، و چون به نزد شوهر خود رفتم از نور جبين آن رسول امين متعجب گرديد و گفت: اى حليمه! خدا ما را به سبب اين فرزند بر همۀ اهل قبيله زيادتى داد و شك نيست كه اين از اولاد ملوك است؛ و چون به جانب قبيلۀ خود روانه شديم در اثناى راه گذشتيم بر چهل نفر از رهبانان نصارى كه يكى از ايشان اوصاف پيغمبر آخر الزمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را بيان مى كرد و مى گفت: يا ظاهر شده است يا در اين زودى ظاهر خواهد شد، ناگاه ابليس به صورت انسانى مصوّر شد و گفت: آن كه وصف مى كنيد همين است كه اين زن الحال از پيش شما گذرانيد، پس برخاستند و بسوى من دويدند و آن نور ساطع را از جبين آن حضرت مشاهده نمودند، پس شيطان بانگ زد بر ايشان كه:

بكشيد او را پيش از آنكه بر شما مسلط شود، و ايشان شمشيرها از غلاف كشيدند و رو به من دويدند، پس آن حضرت سر به جانب آسمان بلند كرد ناگاه صداى مهيبى شنيدم مانند رعد و آتشى ديدم از آسمان فرود آمد و حايل گرديد ميان آن حضرت و ايشان، و همۀ ايشان سوختند و صدائى شنيدم كه: خايب و نااميد گرديد سعى كاهنان؛ و چون آن حضرت داخل قبيلۀ بنى سعد شد از بركت قدم آن حضرت صحراهاى ايشان سبز شد و درختان ايشان پرميوه شد و قحط ايشان به فراوانى مبدّل گرديد و بركات آن حضرت در ميان ايشان ظاهر شد و هر بيمارى كه در ميان ايشان بهم مى رسيد تا به نزديك آن حضرت مى آوردند شفا مى يافت و هر روز معجزات بسيار از آن مخزن اسرار بر ايشان ظاهر مى شد و مى گفتند: اى حليمه! خدا ما را سعادتمند گردانيد به سبب فرزند تو.

حليمه گفت كه: در هنگام خوردن شير پيوسته از آن برگزيدۀ عليم و خبير مى شنيدم كه مى گفت: سپاس خداوندى را سزاست كه مرا بيرون آورد از درختى كه پيغمبران خود را از آن بيرون آورده است، و در روزى آن قدر نمو مى كرد كه ديگران در ماهى آن قدر نمو كنند

ص: 191

و در ماهى آن قدر بزرگ مى شد كه ديگران در سالى بزرگ شوند، و چون طعام حاضر مى كرديم كه بخوريم دست مباركش را بر روى آن مى گذاشت چنان بركت در آن طعام بهم مى رسيد كه همه سير مى شديم و طعام به حال خود بود.

و چون هفت سال از عمر شريف آن جناب گذشت روزى به حليمه فرمود كه: اى مادر! انصاف نمى كنى در باب من و برادران من، مرا در سايه مى دارى و برادرانم در آفتاب مى باشند و گوسفند مى چرانند و من شير آن گوسفندان را مى آشامم و در تعب با ايشان موافقت نمى نمايم.

حليمه گفت: اى فرزند من! بر تو مى ترسم از حاسدان تو و مى ترسم كه تو را حادثه اى رو دهد و من جواب عبد المطّلب نتوانم گفت.

حضرت فرمود كه: اى مادر! بر من مترس كه حق تعالى حافظ من است.

و چون صبح شد مبالغۀ بسيار فرمود و با برادران روانۀ صحرا شد، و چون شب درآمد مانند بدر از افق صحرا طالع شد و حليمه به استقبال او دويد و او را در بر كشيد و گفت: اى فرزند! در تمام روز در انديشۀ تو بودم.

حليمه گفت كه: يكى از گوسفندان مرا ضمره فرزند من پايش را شكسته بود، ديدم كه به نزديك آن حضرت آمد و چنان مى نمود كه شكايت از درد خود مى كند پس ديدم كه آن حضرت دست مبارك خود را بر پاى گوسفند ماليد و سخنى چند از زبان معجز بيان خود جارى گردانيد ناگاه پايش درست شد و به گوسفندان ديگر ملحق گرديد و همۀ آن حيوانات مطيع او بودند، چون به ايشان مى گفت: برويد، مى رفتند و هرگاه مى گفت:

بايستيد، مى ايستادند، روزى گوسفندان را به صحرائى بردند كه در آن صحرا شيران و درندگان بسيار بودند ناگاه شيرى قصد يكى از گوسفندان كرد پس آن حضرت پيش رفت و سخنى گفت شير سر به زير افكند و گريخت، پس برادران آن حضرت ترسيدند و به جانب او دويده و گفتند: ما بر تو ترسيديم از شير و تو پروائى نكردى و گويا با او سخن مى فرمودى! فرمود: بلى، گفتم كه: ديگر نزديك اين وادى ميا كه مى خواهم گوسفندان در اينجا بچرند.

ص: 192

پس شبى حليمه خواب هولناكى ديد و با شوهر خود گفت: بيا كه محمد را به نزد جدّ او ببريم كه مى ترسم به او آسيبى برسد و مصيبت ما نزد جدّ او عظيم گردد و من در خواب ديدم كه فرزندم محمد به صحرا رفت ناگاه دو مرد عظيم پيدا شدند كه جامه هاى استبرق پوشيده بودند و هر دو قصد او كردند و يكى از ايشان خنجرى در دست داشت و شكم او را شكافت و من ترسان از خواب بيدار شدم.

شوهر حليمه گفت: آنچه مى گوئى محال است كه واقع شود زيرا كه حق تعالى حافظ اوست و امور عظيمه در باب او خبر دادند و مى بايد همه به ظهور آيد و معجزاتى كه از او مشاهده كرديم همه مصدّق آن اخبار است.

و چون صبح شد هرچند حليمه خواست كه آن حضرت را به حيله نزد خود نگاه دارد كه به صحرا نرود راضى نشد و با برادران به عادت مقرر متوجه صحرا گرديد، چون نيمى از روز گذشت اولاد حليمه فرياد كنان و گريان بسوى قبيله دويدند، و چون حليمه صداى شيون ايشان را شنيد از خيمه بيرون دويد و خاك بر سر مى ريخت و موهاى خود را مى كند و از ايشان پرسيد كه: چه مى شود شما را و محمد را چه كرديد؟

ايشان گفتند: ما امروز چون به صحرا رفتيم در زير درختى قرار گرفتيم ناگاه دو مرد عظيم ديديم كه نزد ما پيدا شدند كه هرگز مانند ايشان نديده بوديم و چون به نزديك ما آمدند محمد را گرفتند و به قلۀ كوه بالا بردند و يكى از ايشان او را خوابانيد و ديگرى كاردى گرفت شكم او را شكافت و دل و امعاى او را بيرون آورد، و ما اين قضيۀ هايله را مشاهده كرده بسوى تو آمديم.

پس حليمه دستها را بر روى خود زد و گفت: اين بود تعبير خواب من، و نالۀ وا ولداه و وا محمداه برآورد بسوى صحرا دويد و شوهرش با اهل قبيله حربه ها برداشته از پى او روان شدند و چون به آن موضع رسيدند ديدند كه آن حضرت نشسته و گوسفندان برگرد او برآمده اند، پس حليمه آن حضرت را در بر گرفته بوسيد و شكمش را گشود و هيچ اثرى مشاهده ننمود و در جامه هايش خونى نديد، پس به فرزندان خود گفت: چرا بر محمد دروغ بستيد؟

ص: 193

حضرت فرمود: اى مادر! ايشان را ملامت مكن، آنچه گفتند راست بود و آن دو مرد مرا خوابانيدند و يكى شكم مرا شكافت بى آنكه المى به من برسد و دل مرا شكافت و از آنجا نقطۀ سياهى بيرون آورد و انداخت و گفت: ديگر شيطان را از دل تو بهره اى نيست پس دل مرا به آب بهشت شستند و در جاى خود گذاشتند، و ديگرى مهرى بيرون آورد كه نور از آن ساطع بود و پشت مرا مهر زد و گفت: اى محمد! اگر بدانى كه تو را نزد حق تعالى چه قدر و منزلت هست هرآينه ديدۀ تو هميشه روشن و دلت شاد خواهد بود، پس مرا با جميع عالم سنجيدند و از همه فزون آمدم و ايشان به آسمان رفتند و من از كوه به زير آمدم (1).

و به روايت ديگر از آن حضرت منقول است كه: چون حليمه فرياد كنان پيدا شد ملائكه نزد من ايستاده بودند، پس حليمه گفت: وا ضعيفاه تو را از ميان رفيقانت ضعيف يافتند و كشتند، پس ملائكه مرا در بر گرفتند و بوسيدند و گفتند: حبّذا چون تو ضعيفى؛ و چون حليمه گفت: يا وحيداه، بار ديگر مرا بوسيدند و گفتند: حبّذا چون تو يگانه و تنهائى، تو تنها نيستى خدا و ملائكه و مؤمنان با تواند؛ و چون حليمه گفت: يا يتيماه، مرا بوسيدند و گفتند: حبّذا چون تو يتيمى كه از تو گراميترى نزد حق تعالى نيست و خدا خير بسيار براى تو مهيّا ساخته است؛ و چون حليمه به من رسيد و مرا در دامن گذاشت دستم در دست ايشان بود و حليمه ايشان را نمى ديد (2).

مؤلف كتاب انوار گويد: چون حليمه اين واقعه را شنيد، از وقوع حوادث ترسيد و آن حضرت را برداشت و متوجه مكه گرديد و در عرض راه به قبيله اى از قبايل عرب رسيد كه در ميان ايشان كاهنى بود كه از بسيارى پيرى موهاى ابرويش بر ديده اش افتاده بود و مردم بر دور او جمع شده بودند، چون حليمه از پيش ايشان گذشت آن كاهن مدهوش گرديد و چون به هوش آمد گفت: واى بر شما! مبادرت نمائيد بسوى آن زنى كه سواره گذشت و بگيريد از او آن طفل را و بكشيد پيش از آنكه بلاد شما را خراب كند.

ص: 194

حليمه گفت: ناگاه ديدم كه مردان شمشيرها كشيده رو به من دويدند و چون نزديك من رسيدند باد تندى وزيد و همه را بر زمين افكند و من از ايشان گذشتم و پروائى نكردم تا داخل مكه شدم و آن حضرت را گذاشتم نزد جماعتى كه نشسته بودند و پى كارى رفتم، و چون برگشتم آن حضرت را نديدم، از آن جماعت پرسيدم، ايشان گفتند: ما نديديم.

گفتم: و اللّه اگر او را نيابم خود را از اين كوه به زير مى اندازم، و گريبان خود را چاك كردم و فرياد كنان به هر سو مى دويدم، ناگاه مرد پيرى ديدم كه عصائى در دست داشت و از اضطراب احوال من سؤال كرد، چون قصۀ خود را به او نقل كردم گفت: گريه مكن كه من تو را دلالت مى كنم بر كسى كه تو را نشان دهد كجا رفته است، پس مرا به نزد بتى برد كه او را «هبل» مى گفتند و گفت: اى هبل! محمد به كجا رفته است؟ چون نام محمد را برد هبل بر رو درافتاد و آن مرد ترسيد و گريخت.

پس به نزد عبد المطّلب رفتم و قصه را نقل كردم، عبد المطّلب اهل مكه را ندا كرده به تفحّص آن حضرت به هر سو روان كرد و خود به پرده هاى كعبه درآويخته گريه و تضرع بسيار به درگاه عالم اسرار كرد، پس ندائى شنيد كه: اى عبد المطّلب! مترس بر فرزند خود و او را طلب كن در فلان وادى نزد درخت موز، پس عبد المطّلب بسوى آن وادى دويد و آن حضرت را ديد كه در زير درخت موز نشسته است، او را در بر گرفته بوسيد و گفت:

اى فرزند! كى تو را به اين مكان آورد؟

فرمود كه: مرغ سفيدى مرا ربود و در ميان بال خود گرفته در اينجا گذاشت و من گرسنه و تشنه شده بودم از ميوۀ اين درخت خوردم و از اين آب آشاميدم و آن مرغ جبرئيل عليه السّلام بود.

پس عبد المطّلب كفالت و خدمت آن حضرت را مى نمود، بعد از چندگاه رمدى در ديدۀ آن حضرت بهم رسيد و آن حضرت را به نزد طبيبى برد كه در جحفه مى بود، چون نزديك صومعۀ آن طبيب رسيد او را صدا زد كه: بيمارى آورده ام و مى خواهم ديدۀ او را علاج كنى.

طبيب سر از صومعه بيرون كرد و گفت: رويش را بگشا. چون روى آن حضرت را

ص: 195

گشود صومعه براى تعظيم آن حضرت بلرزيد و خم شد، راهب چون اين حال را مشاهده كرد شهادت گفته اقرار به پيغمبرى آن حضرت نموده گفت: چشم او احتياج به معالجۀ من ندارد و نابينايان همه از بركت او بينا خواهند شد، اى شيخ! بدان كه اين بزرگ عرب است و سيد پيشينيان و آيندگان است و شفاعت كنندۀ روز جزاست و ملائكۀ مقرّبان او را يارى خواهند كرد و حق تعالى او را امر خواهد كرد به قتال كافران و به نصرت الهى هميشه منصور خواهد بود و دشمن ترين مردم براى او اقوام او خواهند بود و اگر من زمان او را دريابم البته او را يارى نمايم.

چون هنگام وفات عبد المطّلب شد آن حضرت را به ابو طالب وصيت نمود و مبالغۀ بسيار در اكرام و محافظت آن حضرت نمود و به رحمت الهى واصل گرديد، و ابو طالب و فاطمه بنت اسد آن حضرت را بر اولاد خود اختيار مى نمودند و آنچه حقّ خدمت و سعى بود براى او به عمل مى آوردند (1).

مؤلف گويد كه: قصۀ شكافتن شكم آن حضرت را بعضى از علماء انكار كرده اند و اگر چه صريحا در احاديث معتبرۀ شيعه وارد نشده است امّا نفى آن نيز به نظر نرسيده است و بعضى اخبار در جلد اول گذشت كه دلالت بر حقيقت اين قصه مى كرد، پس جزم به وقوع و نفى نمى توان كرد و در مرتبۀ احتمال مى بايد گذشت.

و در بعضى از كتب از حليمه روايت كرده اند كه گفت: چون آن حضرت را من اول مرتبه در دامن گذاشتم كه شير بدهم چشمهاى خود را گشود كه بسوى من نظر كند نورى از ديده هاى انورش ساطع شد كه خانه را روشن كرد؛ و از غرايب احوال آن حضرت آن بود كه طفل من رعايت حرمت او مى كرد و تا آن حضرت شير تناول نمى نمود او پستان قبول نمى كرد، و در شبها كه بيدار مى شدم نورى مى ديدم كه از آن حضرت ساطع بود بسوى آسمان و مردى سبزپوش نزد سر آن حضرت نشسته بود و او را مى بوسيد و نوازش مى نمود، و چون به شوهرم نقل مى كردم مى گفت كه: غرايب احوال او را مخفى دار كه كار

ص: 196

او عجيب است و تا او متولد شده است جميع رهبانان و كاهنان در اضطراب و حيرتند و خواب و عيش بر ايشان حرام است، و چون آن حضرت را از مكه بيرون بردم بر هر چيز كه مى گذشتم مرا بشارت مى دادند و به هر زمين كه آن حضرت را مى گذاشتم آن زمين سبز و خرم مى شد و درختان آن زمين پرميوه مى شدند، و هرگز جامه و بدن او را نجس نديدم گويا ديگرى او را پاكيزه مى كرد، و هر وقت كه مى خواستم بدن مباركش را برهنه كنم فرياد و اضطراب مى كرد و نمى گذاشت كه عورتش گشوده شود، و شبها كه بيدار مى شدم مى شنيدم كه ذكر خدا مى كرد و مى گفت: «لا اله الاّ اللّه قدّوسا قدّوسا و قد نامت العيون و الرّحمن لا تأخذه سنة و لا نوم» و من نزد شوهر خود نمى خوابيدم از مهابت آن حضرت و هرگز چيزى به دست چپ نمى گرفت و هر چيز كه برمى داشت بسم اللّه مى گفت و هر كه آن حضرت را مى ديد از محبت او بى تاب مى شد، و روزى در دامن من نشسته بود و گلۀ گوسفندان ما مى گذشت ناگاه گوسفندى از گله جدا شد و نزديك او آمد و سجده كرد و سر آن حضرت را بوسيد و به گوسفندان ديگر ملحق شد، و هر روزى يك مرتبه نورى از آفتاب روشنتر از آسمان فرود مى آمد و او را فرو مى گرفت و بعد از ساعتى منجلى مى شد، و چون اطفال بازى مى كردند دست فرزندان مرا مى گرفت و از ميان ايشان بيرون مى آورد و مى گفت: بيائيد ما از براى بازى خلق نشديم، و چون ملائكه آن حضرت را گرفتند و سينۀ حقيقت دفينۀ او را براى انوار ربانى مشروح گردانيدند-چنانكه شرحش گذشت- و ما بر آن حال مطّلع گرديديم اهل قبيله گمان كردند كه اين كار از جنّ است گفتند: ببريد او را به نزد كاهنى كه در حوالى ما مى باشد، آن حضرت فرمود كه: آنچه شما مى گوئيد در من نيست و بحمد اللّه نفس من سليم و عقل من صحيح است، و چون مبالغه كردند او را بسوى آن كاهن بردم و قصۀ او را نقل كردم، كاهن گفت: بگذار كه من از طفل احوال او را بشنوم كه او از شما داناتر است، چون حضرت احوال خود را نقل كرد كاهن برجست و او را در بر گرفت و به آواز بلند ندا كرد كه: اى آل عرب! حذر نمائيد از شرّى كه به شما نزديك رسيده است، اين طفل را بكشيد و مرا با او بكشيد كه اگر او را بگذاريد كه به حدّ بلوغ رسد هرآينه عقلهاى شما را به سفاهت نسبت دهد و دينهاى شما را بدل كند و بخواند شما را

ص: 197

بسوى خدائى كه نشناسيد و دينى كه ندانيد.

حليمه گفت: چون اين سخنان سفاهت نشان را از رئيس كاهنان شنيدم آن حضرت را از دست او گرفتم و گفتم كه: معلوم شد كه تو ديوانه بوده اى نه او، و بزودى او را به خيمه برگردانيدم و در آن روز از جميع خيمه هاى قبيله بوى مشك ساطع گرديد و هر روز دو مرغ از آسمان نازل مى گرديدند و در ميان جامه هاى او پنهان مى شدند (1).

و در كتاب عدد روايت كرده است از حليمه كه: در بنى سعد درختى بود كه خشك شده بود و هرگز ميوه اى نياورده بود، روزى در زير آن درخت فرود آمديم و آن حضرت در دامان من بود و در همان ساعت به اعجاز آن حضرت سبز شد و ميوه داد و در هيچ زمينى آن حضرت را ننشانيدم كه از بركت او اثرى از گياه و آبادانى در آن زمين ظاهر نشد؛ و زنى در بنى سعد بود كه او را امّ مسكين مى گفتند و بسيار بد حال و پريشان بود، روزى آن حضرت را برداشت و به خيمۀ خود برد بعد از آن حالش نيكو شد و هر روز مى آمد و سر آن سرور را مى بوسيد و شكرگزارى او مى نمود.

و حليمه گفت كه: هر وقت آن حضرت در خواب بود و من مشاهدۀ جمال آن حضرت مى نمودم ديده هايش باز بود و مى خنديد و هرگز سرما و گرما به او نمى رسيد و تا او با ما بود هيچ آرزو نكردم كه روز ديگر براى من ميسّر نگردد، و روزى گرگى از گلۀ ما بزغاله اى گرفت و من بسيار محزون شدم، پس ديدم كه آن حضرت رو بسوى آسمان بلند كرد، ناگاه ديدم كه گرگ بزغاله را آورد و نزد من گذاشت و رفت، پيوسته ابر او را از آفتاب سايه مى انداخت و در باران تند قطره اى به او نمى رسيد و تا با من بود از سرما و گرما متأثر نشدم، پيوسته از خيمۀ من تا آسمان نورى هويدا بود، و هرگاه كه مى خواستم سرش را بشويم مى ديدم كه ديگرى شسته است و هرگاه كه مى خواستم جامه اش را تغيير دهم مى ديدم كه تغيير يافته و جامۀ نو پوشيده است و هرگاه مى خواستم پستان در دهانش گذارم صداى ذكرى از او مى شنيدم، و بعد از شير گشودن هرگاه شروع به خوردن

ص: 198

و آشاميدن مى كرد مى گفت: بسم اللّه ربّ محمد، و چون فارغ مى شد مى گفت: الحمد للّه ربّ محمد.

و از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام روايت كرده است كه: چون بيست و دو ماه از ولادت آن حضرت گذشت رمدى در ديده هاى انورش بهم رسيد، پس عبد المطّلب به ابو طالب فرمود: ببر پسر برادر خود را بسوى طبيب راهبى كه در جحفه مى باشد، پس ابو طالب آن حضرت را در سبد هندى گذاشت و به پاى صومعۀ آن راهب آورد و او را صدا زد، راهب ديد كه دور صومعه اش را نور گرفت و صداى بال ملائكه به گوشش رسيد، پس سر از صومعه بيرون كرد و گفت: كيستى؟

فرمود: منم ابو طالب پسر عبد المطّلب، پسر برادر خود را آورده ام كه ديدۀ او را دوا كنى.

راهب گفت: در كجاست؟

فرمود: در ميان اين سبد است و او را از آفتاب پوشيده ام.

راهب گفت: بگشا تا من او را ببينم.

چون جامه را از روى سبد برداشت نورى ساطع شد كه راهب بترسيد و گفت: بپوشان او را؛ و سر خود را داخل صومعه كرد و گفت: شهادت مى دهم به وحدانيّت خدا و شهادت مى دهم كه توئى پيغمبر خدا حقا حقا و توئى آنكه خدا بشارت داده در تورات و انجيل بر زبان موسى و عيسى عليهما السّلام، پس بار ديگر شهادت گفت و سر از صومعه بيرون كرد و گفت:

اى فرزند عبد المطّلب! ببر او را كه بر او باكى نيست.

پس ابو طالب فرمود: اى راهب! سخن بزرگى گفتى.

راهب گفت: شأن پسر برادر تو بزرگتر است از آنچه شنيدى و تو يارى او خواهى كرد و دفع ضرر دشمنان از او خواهى نمود.

و چون ابو طالب به نزد عبد المطّلب آمد و سخنان راهب را نقل كرد، عبد المطّلب فرمود: خاموش باش اى فرزند كه كسى اين سخنان را از تو نشنود، و اللّه كه محمد از دنيا

ص: 199

نرود تا پادشاه عرب و عجم گردد (1).

و به سند ديگر روايت كرده است كه: چون ابو طالب امتناع مى نمود از رفتن بسوى بتهاى قريش ايشان با او منازعه مى كردند در اين باب، ابو طالب فرمود: من از پسر برادرم جدا نمى توانم شد و مخالفت او نمى توانم نمود و او رضا نمى شود به ديدن بتها و شنيدن نام آنها.

گفتند: او را تأديب كن و عادت بفرما به تعظيم بتها.

ابو طالب فرمود: هيهات هرگز نخواهد شد اين زيرا كه در شام از جميع رهبانان شنيدم كه مى گفتند: هلاك بتها در دست اين طفل خواهد بود.

قريش گفتند: آيا خود از او چيزى مشاهده نمودى كه مصدّق اين گفتار باشد؟

گفت: بلى، در راه شام در زير درخت خشكى فرود آمديم به اعجاز او در ساعت سبز شد و ميوه داد، و چون روانه شديم همۀ ميوه هاى خود را بر آن حضرت نثار كرده به امر خدا به سخن آمد و گفت: اى شجرۀ طاهرۀ نبوّت و دوحۀ طيّبۀ رسالت! دستهاى مبارك خود را بر من بكش تا آنكه از بركت تو تا قيامت سرسبز و خرم باشم، پس آن حضرت دست مبارك خود را بر آن درخت كشيد سبزى و خرمى آن زياد گرديده، چون در وقت مراجعت به آن درخت رسيديم و فرود آمديم ديديم كه هر نوعى از مرغان كه در عالم مى باشد بر شاخهاى آن درخت آشيان گذاشته اند و به عدد هر مرغى شاخه اى برآورده است و به آن عظمت هرگز درختى نديده بودم، پس همۀ مرغان بر سر مباركش بال گستردند و همه به سخن آمده گفتند: از بركت دست مبارك تو ما به اين درخت مأوى كرده ايم (2).

و در بعضى از كتب معتبره مذكور است كه: در طفوليت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خشكسالى عظيم بهم رسيد و چندين سال بر ايشان باران نباريد، پس رقيقه دختر صيفى

ص: 200

در خواب ديد كه هاتفى صدا زد كه: اى گروه قريش! پيغمبرى در ميان شما بهم رسيده است، مبعوث خواهد شد و به بركت او رحمت و فراوانى و آبادانى براى شما حاصل است، عبد المطّلب را بطلبيد تا فرزندزادۀ خود را شفيع گرداند و دعا كند تا خدا باران دهد شما را، پس عبد المطّلب حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را بر دوش گرفته بر كوه ابو قبيس بالا رفت و اكابر قريش برگرد او جمع شده دعاى باران خواندند و در همان ساعت از بركات آن حضرت بارانى ريخت كه سيلاب از شعاب مكه روان شد (1).

و ابن بابويه رحمه اللّه به سند خود از ابو طالب روايت كرده است كه: در سال هشتم ولادت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ارادۀ تجارت نمودم به جانب شام و در آن وقت هوا در غايت حرارت بود، چون عازم سفر شدم خويشان من گفتند كه: محمد را چه مى كنى و به كه مى سپارى؟ گفتم: او را با خود مى برم و بر هيچ كس اعتماد نمى كنم كه او را بسپارم.

گفتند: در اين گرما به سفر بردن آن پروردۀ حرم و بطحا مناسب نيست.

گفتم: نه و اللّه او را از خود جدا نمى توانم كرد و محملى براى او ترتيب مى دهم و با خود مى برم، پس آن حضرت را بر شترى نشانيدم و شتر او را پيوسته در پيش روى خود داشتم كه از نظر من غايب نشود و چون آفتاب گرم مى شد پاره ابر سفيدى مى آمد مانند برف و بر آن حضرت سلام مى كرد و بر بالاى سر مباركش سايه مى افكند و به هر جا كه مى رفت همراه او بود و بسيار بود كه آن ابر انواع ميوه ها براى آن حضرت فرو مى ريخت، و در اثناء راه روزى آب بسيار تنگ شد در ميان قافلۀ ما و مشكى را به دو اشرفى مى خريدند و ما به بركت آن حضرت آب فراوان داشتيم و آب ما كم نمى شد و به هر منزل كه فرود مى آمديم از بركت او حوضها پرآب مى شد و زمينها پرگياه مى شد و پيوسته در فراخى نعمت و فراوانى بوديم و هر شترى كه در راه مى ماند چون دست مبارك خود را بر آن مى ماليد روان مى شد، و چون نزديك شهر بصرى رسيديم صومعۀ راهبى به نظر آمد ناگاه ديديم كه آن صومعه به استقبال آن حضرت روان شد مانند اسب تندرو و چون نزديك ما رسيد ايستاد، و در آن

ص: 201

صومعه راهبى از نصارى بود كه او را «بحيرا» مى گفتند و هرگز با متردّدين آشنا نمى شد و با كسى سخن نمى گفت و قوافلى كه از آن راه عبور مى كردند هرگز احوال ايشان را نمى پرسيد، چون حركت صومعه را يافت و نظر بسوى قافله افكند آن حضرت را شناخت و گفت: اگر آن كه خوانده ام و شنيده ام هست توئى و غير تو نيست.

پس فرود آمديم و در زير درخت عظيمى كه نزديك صومعۀ راهب بود و شاخهاى آن درخت خشكيده بود و بارى نداشت و پيوسته قافله در زير آن درخت فرود مى آمدند، چون آن حضرت در زير آن درخت قرار گرفت درخت به اهتزاز آمد و شاخهاى بسيار برآورد و شاخهاى خود را بر سر آن حضرت گسترد و سه ميوه در آن درخت بهم رسيد:

دو تا از ميوه هاى تابستان و يكى از ميوه هاى زمستان، و اهل قافله از مشاهدۀ آن احوال متعجب شدند و بحيرا از ملاحظۀ آن غرايب متحير گرديده طعامى برداشت بقدر آنكه آن حضرت را كافى باشد و از صومعه به زير آمد و به خدمت آن حضرت شتافت و پرسيد كه:

متولّى امور اين طفل كيست؟

من گفتم: منم كه به خدمت او قيام مى نمايم.

پرسيد: به او چه نسبت دارى؟

گفتم: عمّ اويم.

گفت: او عمّ بسيار دارد، تو كدام عمّ اوئى؟

گفتم: با پدر او از يك مادرم.

گفت: شهادت مى دهم كه اوست كه من مى دانم و اگر او نباشد من بحيرا نيستم؛ پس گفت: رخصت مى دهى كه اين طعام را نزديك او برم تا تناول نمايد؟

گفتم: ببر، و عرض كردم به آن حضرت كه: شخصى آمده است و براى اكرام شما طعامى آورده است تناول نما.

فرمود كه: از براى من تنها آورده است كه رفيقان نخورند؟

بحيرا گفت: اى سرور من! زياده بر اين نداشتم.

فرمود كه: رخصت مى دهى كه آنها با من بخورند؟

ص: 202

بحيرا گفت: بلى.

پس آن حضرت فرمود: بسم اللّه، و تناول نمود و ما صد و هفتاد نفر بوديم همه خورديم تا سير شديم و طعام به حال خود بود و بحيرا در خدمت ايستاده بود و آن حضرت را باد مى زد و از مشاهدۀ آن حال تعجب مى كرد و هر ساعت خم مى شد و سر مباركش را مى بوسيد و مى گفت: اوست بحقّ پروردگار مسيح، و مردم نمى دانستند كه او چه مى گويد، پس شخصى از مردم قافله گفت: اى راهب! كار تو در اين وقت غريب است، ما پيشتر از صومعۀ تو مى گذشتيم متوجه ما نمى شدى!

بحيرا گفت: بلى، در اين مرتبه مرا حالى غريب است، مى بينم آنچه شما نمى بينيد و من مى دانم امرى چند كه شما نمى دانيد و در زير اين درخت طفلى نشسته است كه اگر بشناسيد او را چنانكه من مى شناسم هرآينه او را به گردنهاى خود سوار كنيد تا به شهرش برگردانيد، و اللّه كه در اين مرتبه شما را گرامى نداشتم مگر از براى او، و چون از برابر صومعۀ من پيدا شد نورى از پيش روى او ديدم كه از زمين تا آسمان ساطع بود و مردانى ديدم كه بادزنها از ياقوت و زبرجد در دست داشتند و آن حضرت را باد مى زدند، و گروه ديگر انواع ميوه ها بر او نثار مى كردند، و اين ابر با او حركت مى كرد و از او جدا نمى شد، و صومعۀ من به استقبال او دويد به سرعت اسب رهوار، و اين درخت پيوسته خشك و كم شاخ بود و به اعجاز او سبز شد و به حركت آمد و شاخهايش فزون شد و سه ميوه در او ظاهر گرديد، و اين حوضها از زمانى كه بعد از حواريان اختلاف و فساد در ميان بنى اسرائيل بهم رسيده بود آبهاى ايشان فرو رفته بود و ما در كتاب حضرت شمعون خوانده ايم كه او نفرين كرد بر بنى اسرائيل و اين آبها فرو رفت و خشك شد، شمعون گفت:

هرگاه ببينيد كه آب در اين حوضها بهم رسيده است پس بدانيد كه از بركت پيغمبرى است كه در زمين تهامه ظاهر خواهد شد و بسوى مدينه هجرت خواهد نمود و نام او در ميان قومش امين خواهد بود و در آسمان احمد خواهد بود و او از نسل اسماعيل پسر ابراهيم خواهد بود، بخدا سوگند ياد مى كنم كه اين همان است.

پس بحيرا متوجه آن حضرت شد و گفت: از تو سؤال مى كنم از سه خصلت و قسم

ص: 203

مى دهم تو را به «لات» و «عزّى» كه مرا جواب بگوئى، پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چون نام لات و عزّى را شنيد در غضب شد و گفت: به ايشان سؤال مكن و اللّه كه هيچ چيز را مانند ايشان دشمن نمى دارم، اينها دو بت اند از سنگ كه قوم من از سفاهت خود آنها را مى پرستند.

پس بحيرا گفت كه: اين يك علامت.

پس گفت: بخدا سوگند مى دهم تو را كه خبر دهى.

فرمود: بپرس از هرچه خواهى زيرا كه مرا قسم دادى به پروردگارى كه خداى من و توست و مانند ندارد.

بحيرا گفت: سؤال مى كنم از خواب و بيدارى تو؛ و سؤال نمود از اكثر احوال آن حضرت و جواب شنيد و همه را موافق يافت با آنچه در كتابها خوانده بود؛ پس بحيرا بر پاهاى آن حضرت افتاد و مى بوسيد و مى گفت: اى فرزند! چه نيكو است بوى تو اى آنكه از همۀ پيغمبران اتباع تو بيشتر است و اى آنكه نورهاى دنيا همه از نور توست و اى آنكه به نام تو همۀ مسجدها آبادان خواهد گرديد، گويا مى بينم كه لشكرها خواهى كشيد و اسبان عربى سوار خواهى شد و عرب و عجم تابع تو خواهند شد خواهى نخواهى و گويا مى بينم كه لات و عزّى را خواهى شكستن و خانۀ كعبه را مالك خواهى شدن و كليدش را به هركه خواهى تسليم خواهى نمود، و چه بسيار شجاعان از قريش و عرب را بر خاك هلاك خواهى افكند، با توست كليدهاى بهشت و دوزخ و با توست سودمندى بزرگ و توئى كه بتها را هلاك خواهى كرد و توئى كه قيامت قائم نخواهد شد تا تمام پادشاهان به مذلت و خوارى در دين تو درآيند.

پس مكرر دستها و پاهاى مبارك آن حضرت را مى بوسيد و مى گفت: اگر زمان تو را دريابم در پيش روى تو شمشير بزنم و با دشمنان تو جهاد بكنم، توئى بهترين فرزندان آدم و پيشواى پرهيزكاران و خاتم پيغمبران، سوگند مى خورم بخدا كه زمين خندان شد در روز ولادت با سعادت تو و خندان خواهد بود تا روز قيامت به شادى وجود تو، و باز سوگند ياد مى كنم بخدا كه كليساها و بتها و شياطين گريان شدند از ظهور تو و گريان خواهند بود تا

ص: 204

روز قيامت، توئى دعا كردۀ حضرت ابراهيم عليه السّلام و بشارت دادۀ حضرت عيسى عليه السّلام، توئى پاكيزه و مطهر از نجاستهاى اهل جاهليت.

پس رو بسوى ابو طالب گردانيده گفت: تو چه نسبت دارى به او؟

ابو طالب گفت: فرزند من است.

بحيرا گفت: نمى بايد او فرزند تو باشد و پدر و مادر او نمى بايد در اين وقت زنده باشند.

ابو طالب گفت: راست گفتى، من عمّ اويم و پدر او در وقتى فوت شد كه او در رحم مادر بود، و مادرش چون فوت شد او شش ساله بود.

بحيرا گفت: اكنون راست گفتى و ليكن صلاح تو را در آن مى دانم كه او را به شهر خود برگردانى زيرا كه در روى زمين هيچ يهودى و نصرانى و صاحب كتابى نيست كه نداند او متولد شده است و هر يك كه او را ببينند به علامتها او را خواهند شناخت چنانكه من شناختم و حيله ها و مكرها در دفع او خواهند كرد و يهودان از همه در اين باب اهتمام بيشتر خواهند نمود.

ابو طالب گفت: سبب عداوت ايشان با او چيست؟

بحيرا گفت: زيرا كه او پيغمبر است و جبرئيل بر او نازل خواهد شد و دينهاى ايشان را منسوخ خواهد كرد.

ابو طالب گفت: نه، ان شاء اللّه خدا نخواهد گذاشت كه آسيبى به او رسد؛ پس ابو طالب گفت كه: چون بحيرا خواست كه آن حضرت را وداع كند بسيار گريست و گفت: اى فرزند آمنه! گويا مى بينم كه تمام عرب با تو دشمنى خواهند كرد و همگى تيرهاى جدال و قتال را براى تو در كمان كينۀ ديرينه خواهند گذاشت و خويشان از تو مواصلت را قطع خواهند كرد و اگر قدر تو را بشناسند بايد تو را از فرزندان خود گرامى تر دارند؛ پس روى بسوى من گردانيد و گفت: اى عم! تو رعايت كن در باب او قرابت موصوله را و رعايت نما در حقّ او وصيت پدر خود را كه بزودى همۀ قريش از تو كناره كنند به سبب رعايت كردن او پس پروا مكن و فرزندى از تو بهم خواهد رسيد كه در همه حال ياور او باشد و او را در آسمانها

ص: 205

به شجاعت و دليرى ستايش كنند و از او بهم خواهند رسيد دو فرزند بزرگوار كه به سعادت شهادت فايز گردند و او سيد و بزرگ عرب و ذو القرنين اين امّت خواهد بود و او در كتابهاى خدا از اصحاب عيسى معروفتر است.

پس ابو طالب گفت كه: چون نزديك به شام شديم و اللّه ديدم كه قصرهاى شام به حركت آمدند و نورى از آنها بلند شد از نور آفتاب بيشتر، و چون داخل شام شديم از بسيارى هجوم نظارگيان در بازارها عبور ميسّر نبود و از هر سو به تماشاى جمال عديم المثال آن يوسف مصر كمال مى شتافتند، و آوازۀ حسن و جمال و فضل و كمال آن حضرت به اطراف بلاد شام رسيد و هر جا راهبى و عالمى كه بود نزد آن حضرت حاضر گرديدند، پس اعلم علماى اهل كتاب كه او را «نسطور» مى گفتند سه روز آمد و در برابر آن حضرت نشست و هيچ سخن نمى گفت، چون روز سوم به آخر رسيد بى تابانه به خدمت آن حضرت شتافت و برگرد او مى گرديد، من گفتم: اى راهب! چه مى خواهى از او؟

گفت: مى خواهم بدانم كه او چه نام دارد؟

گفتم: نام او محمد بن عبد اللّه است.

چون اين نام را شنيد رنگش متغير گرديد و گفت: مى خواهم از او التماس نمائى پشت دوشش را براى من بگشايد؛ چون آن حضرت كتفش را گشود و نظر راهب بر مهر نبوّت افتاد خود را انداخت و آن مهر را مى بوسيد و مى گريست و گفت: اى مرد! زود برگردان اين خورشيد نبوّت را به مطلع ولادتش، كه اگر مى دانستى كه او در زمين ما چه دشمنان دارد هرآينه او را با خود نمى آوردى، پس پيوسته به خدمت آن حضرت مى آمد و مراسم خدمت به تقديم مى رسانيد و طعامهاى لذيذ براى او حاضر مى گردانيد، و چون از شام بيرون آمديم پيراهنى از براى آن يوسف مصر نبوّت آورد و گفت: التماس دارم كه آن حضرت اين پيراهن را بپوشد شايد به اين سبب مرا گاهى به خاطر مبارك بگذراند، و چون آثار كراهت از آن حضرت مشاهده نمودم و ردّ آن عالم نتوانستم كرد پيراهن را گرفتم و گفتم: من بر او خواهم پوشانيد، و بسرعت و اهتمام آن بدر تمام را بسوى بيت اللّه الحرام برگردانيدم و چون خبر قدوم ميمنت لزوم آن حضرت به اهل مكه رسيد صغير

ص: 206

و كبير به استقبال آن حضرت شتافتند به غير ابو جهل كه او مست و بى خبر افتاده بود (1).

و به سند معتبر ديگر روايت كرده است كه: چون ابو طالب ارادۀ سفر شام كرد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به مهار ناقۀ او چسبيد و گفت: اى عم! مرا به كه مى سپارى؟ نه پدرى دارم و نه مادرى.

پس ابو طالب گريست و آن حضرت را با خود برد و هرگاه در راه هوا گرم مى شد ابرى پيدا مى شد و بر بالاى سر آن حضرت سايه مى افكند تا آنكه در اثناى راه به صومعۀ راهبى رسيدند كه او را بحيرا مى گفتند، چون ديد كه ابر با ايشان حركت مى كند از صومعۀ خود به زير آمد و طعامى براى ايشان مهيّا كرده ايشان را بسوى طعام خود دعوت نمود، پس ابو طالب و ساير رفقا رفتند به صومعۀ راهب و حضرت رسول را نزد متاع خود گذاشتند، چون بحيرا ديد كه ابر بر بالاى قافله گاه ايستاده است پرسيد كه: آيا كسى هست از اهل قافله كه به اينجا نيامده است؟

گفتند: نه، مگر يك طفلى كه او را نزد متاع خود گذاشته ايم.

بحيرا گفت: سزاوار نيست كه كسى از طعام من تخلف نمايد، او را نيز بطلبيد.

چون به نزد آن حضرت فرستادند و آن حضرت بسوى صومعه روان شد ابر نيز همراه آن حضرت حركت كرد، پس بحيرا گفت: اين طفل كيست؟

گفتند: پسر ابو طالب است.

بحيرا به ابو طالب گفت: اين پسر توست؟

گفت: اين پسر برادر من است.

پرسيد كه: پدرش چه شد؟

فرمود: او در رحم مادرش بود كه پدرش فوت شد.

بحيرا گفت كه: اين طفل را بسوى بلاد خود برگردان كه اگر يهودان او را بشناسند چنانكه من شناختم هرآينه او را بكشند، و بدان كه شأن او بزرگ است و او پيغمبر اين امّت

ص: 207

است كه به شمشير خروج خواهد كرد (1).

و به سند معتبر ديگر روايت كرده است از يعلى نسّابه كه: در سالى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به عزم تجارت به شام رفت، خالد بن اسيد و طليق بن سفيان با آن حضرت رفتند و چون برگشتند غرايب بسيار از رفتار و سوارى آن حضرت و اطاعت وحشيان صحرا و مرغان هوا آن حضرت را نقل كردند و گفتند: چون به ميان بازار شهر بصرى رسيديم گروهى از رهبانان را ديديم كه آمدند با روهاى متغير كه گويا زعفران بر روى ايشان ماليده اند و بدنهاى ايشان مى لرزيد، پس به ما گفتند كه: التماس داريم بيائيد به نزد بزرگ ما كه در كليساى اعظم مى باشد و نزديك است به اين مكان.

گفتيم: ما را با شما چه كار است؟

گفتند: چه ضرر دارد به شما كه بيائيد بسوى معبد ما و ما شما را گرامى داريم؟ ؛ و گمان مى كردند كه محمد در ميان ما است.

چون با ايشان رفتيم داخل كنيسۀ بسيار بزرگ رفيعى شديم و ديديم كه داناى بزرگ ايشان در ميان نشسته است و شاگردان او بر دور او نشسته اند و كتابى در دست دارد و گاهى در كتاب نظر مى كند و گاهى در روى ما نظر مى كند، پس به اصحاب خود گفت كه:

كارى نساختيد و آنكه من مى خواستم نياورده ايد؛ پس از ما سؤال كرد كه: شما كيستيد؟

گفتيم: ما گروهى از قريشيم.

گفت: از كدام قبيلۀ قريش؟

گفتيم: از فرزندان عبد الشمس.

گفت: ديگرى با شما هست؟

گفتيم: بلى، جوانى از بنى هاشم با ما همراه است كه او را يتيم فرزندان عبد المطّلب مى گوئيم.

چون اين سخن را شنيد نعره اى زد و نزديك بود كه بيهوش شود و از جا برجست

ص: 208

و گفت: آه آه! دين نصرانيت هلاك شد؛ پس تكيه كرد بر يكى از چليپاهاى خود و ساعتى متفكر شد و هشتاد نفر از بطارقه (1)و شاگردان او بر دورش ايستاده بودند پس به ما گفت:

آيا مى توانيد آن جوان را به من بنمائيد؟

گفتيم: بلى.

پس با ما همراه آمد تا به بازار بصرى رسيديم ديديم كه آن حضرت در ميان بازار ايستاده و مانند ماه تابان نور از روى انورش ساطع است و از هر سو نظارگيان به تماشاى جمالش ايستاده اند و مشتريان مانند مشتريان يوسف عليه السّلام زرها حاضر كرده از شوق مشاهدۀ جمال او با او سودا مى كنند و متاعهاى او را به قيمت اعلا مى خرند و متاع خود را به قيمت نازل به او مى فروشند، پس ما خواستيم كه ديگرى را به او نشان دهيم براى امتحان ناگاه او صدا زد كه: شناختم او را بحقّ پروردگار مسيح؛ و بى تابانه پيش دويد و سر مباركش را بوسيد و گفت: توئى مقدس، و از علامات آن حضرت بسيار سؤال نمود و حضرت همه را جواب فرمود پس گفت: اگر زمان تو را دريابم در خدمت تو جهاد كنم چنانكه حقّ جهاد كردن است.

پس به ما گفت كه: با اوست زندگى و مردن، هركه متابعت او نمايد زندۀ جاويد گردد و هركه از طريقۀ او بگردد بميرد به مردنى كه هرگز زندگى نيابد، با اوست سود بزرگ و نفع عظيم؛ اين را گفت و به كنيسۀ خود برگشت (2).

و در حديث ديگر روايت كرده است كه: در سالى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از براى خديجه به جانب شام به تجارت رفت، عبد منات بن كنانه و نوفل بن معاويه همراه آن حضرت بودند، و چون به شام رسيدند ابو المويهب راهب ايشان را ديد و پرسيد كه: شما كيستيد؟

گفتند: ما تاجرى چنديم از اهل حرم از قبيلۀ قريش.

ص: 209

پرسيد كه: آيا از قريش ديگرى همراه شما هست؟

گفتند: بلى، جوانى از فرزندان هاشم هست كه نام او محمد است.

ابو المويهب گفت: من او را مى خواهم.

گفتند: در ميان قريش از او گمنام ترى نيست و او را يتيم قريش مى نامند و اجير شده است نزد زنى از ما كه او را خديجه مى گويند و براى او به تجارت آمده است، تو با او چه كار دارى؟

ابو المويهب سر خود را حركت مى داد و مى گفت: اوست اوست، مرا بسوى او دلالت نمائيد.

گفتند: او را در بازار بصرى گذاشتيم.

در اين سخن بودند ناگاه آن حضرت پيدا شد، چون نظرش بر آن حضرت افتاد پيش از آنكه ايشان نشان دهند گفت: اين است، و با آن حضرت خلوت كرد و ساعت طويلى با آن حضرت راز گفت، پس ميان ديده هاى او را بوسيد و چيزى از آستين خود بيرون آورد و خواست كه به آن حضرت بدهد قبول نفرمود، و چون جدا شد به نزد ايشان آمد و گفت:

از من بشنويد اين وصيت را و چنگ زنيد در دامان او و اطاعت نمائيد سخن او را كه اين جوان و اللّه پيغمبر آخر الزمان است و به اين زودى بيرون خواهد آمد و مردم را بسوى شهادت لا اله الا اللّه خواهد خواند، و چون بيرون آيد البته متابعت او بكنيد.

پس از ايشان پرسيد كه: آيا از عمّ او ابو طالب فرزندى بهم رسيده است كه على نام داشته باشد؟

گفتند: نه.

گفت: يا متولد شده است يا در اين زودى متولد خواهد شد، و اول كسى كه به اين پيغمبر ايمان آورد او خواهد بود، و وصف او را به وصى بودن در كتابها خوانده ايم چنانكه وصف محمد را به پيغمبرى خوانده ايم و او سيد عرب و عالم ربانى اين امّت خواهد بود و ذو القرنين آخر الزمان است و حقّ شمشير را در جهاد خواهد داد و نام او در ملأ اعلا على است و بعد از پيغمبر آخر الزمان در قيامت رتبۀ او از همۀ خلق بلندتر خواهد بود و ملائكه

ص: 210

او را «بطل ازهر مفلح» مى گويند و به هر جانب كه متوجه شود البته ظفر مى يابد و او در ميان اصحاب پيغمبر شما در آسمان مشهورتر است از آفتاب تابان (1).

و كلينى به سند صحيح از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: چون قريش در جاهليت كعبه را خراب كردند و خواستند بسازند، نتوانستند ساخت پس در دل ايشان رعب افتاد كه شخصى از ايشان گفت: هر يك از شما بايد كه پاكيزه ترين مال خود را بياوريد و نياوريد مالى كه از قطع رحم يا حرام ديگر بهم رسانيده باشيد، چون چنين كردند مانع برطرف شد و متمكّن گرديدند از ساختن آن، پس شروع كردند در بنا تا آنكه به موضع حجر الاسود رسيدند پس منازعه كردند كه كدام يك حجر را در جاى خود نصب كنند تا آنكه نزديك شد كه در ميان ايشان حرب قائم شود، پس راضى شدند به حكم هركه اول از در مسجد الحرام درآيد، پس اول كسى كه داخل مسجد شد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بود، چون به نزد ايشان آمد و حقيقت حال خود را به معرض عرض رسانيدند آن حضرت امر كرد كه جامه اى را پهن كردند و حجر را خود برداشت و در ميان جامه گذاشت و فرمود كه رؤساى قبايل طرفهاى جامه را گرفته بلند كردند، پس حضرت حجر را برداشت و در جاى خود گذاشت و حق تعالى او را به اين كرامت مخصوص گردانيد (2).

و به سندهاى معتبر ديگر روايت كرده است كه: قريش كعبه را خراب كردند به سبب آنكه سيل از اعلاى مكه آمد و كعبه را خراب كرد و در آن وقت دزديدند از كعبه آهوى طلائى را كه پاهاى آن از جواهر بود به سبب آنكه ديوار كعبه كوتاه بود و اين قضيه پيش از مبعوث شدن آن حضرت بود به سى سال، پس اراده كردند قريش كه كعبه را خراب كنند و تازه بنا نمايند و عرضش را زياد كنند پس ترسيدند از آنكه مبادا چون كلنگ بر كعبه زنند عقوبتى بر ايشان نازل گردد، پس وليد بن مغيره گفت كه: بگذاريد من ابتدا كنم به

ص: 211

كندن اگر خدا راضى است به كندن بلائى به من نمى رسد و اگر راضى نيست اثر عقوبتى ظاهر مى شود به حال خود مى گذاريم، پس بر كعبه بالا رفت و يك سنگ را حركت داد ناگاه مارى بيرون آمد و حمله آورد بر ايشان و آفتاب منكسف شد، و چون اين حال را مشاهده نمودند گريستند و به درگاه حق تعالى تضرع كردند و گفتند: خداوندا! ما نمى خواهيم مگر اصلاح كعبه را و غرض ما فساد نيست؛ پس مار از ايشان غايب شد و كعبه را خراب كردند تا آنكه پى اصل كعبه كه حضرت ابراهيم عليه السّلام گذاشته بود پيدا شد و چون خواستند پى را بكنند و خانه را بزرگ كنند زلزله اى عظيم و ظلمتى ظاهر شد، و بناى ابراهيم عليه السّلام در طول سى ذراع و در عرض بيست و چهار (1)ذراع و در ارتفاع نه ذراع بود، پس قريش گفتند: طول و عرض را به حال خود مى گذاريم و ارتفاع را زياد مى كنيم، و چون بنا كردند و به موضع حجر الاسود رسيدند نزاع كردند قريش در گذاشتن حجر و هر قبيله مى گفتند كه: ما سزاوارتريم به گذاشتن او.

چون مشاجرۀ ايشان در اين باب به طول انجاميد راضى شدند به حكم هركه اول از باب بنى شيبه داخل شود، پس اول كسى كه از آن داخل شد خورشيد فلك نبوّت بود، گفتند: امين آمد آنچه او حكم كند ما همه راضى شويم به فرمودۀ او.

پس آن حضرت رداى مبارك خود را-و به روايت ديگر عباى خود را-پهن كرد و حجر را در ميان آن گذاشت و فرمود كه: از هر ربع قريش يك مرد بيايد و چهار گوشۀ جامه را گرفته بردارند، پس عتبة بن ربيعه از عبد الشمس و اسود بن المطّلب از بنى اسد بن عبد العزى و ابو حذيفة بن المغيره از بنى مخزوم و قيس بن عدى از بنى سهم اطراف جامه را گرفته بلند كردند، و حضرت رسول حجر را از ميان جامه برداشت و در جاى خود گذاشت.

و پادشاه روم كشتى فرستاده بود كه پر كرده بود از چوبها و آلتها و آنچه از براى سقف خانه ضرور مى باشد براى آنكه معبدى براى او در حبشه بنا كنند، پس باد كشتى را به جانب مكه به ساحل افكند و در گل نشست و حركت نتوانستند داد آن را، و چون اين خبر

ص: 212

به قريش رسيد و به ساحل دريا آمدند ديدند كه آنچه ايشان را براى سقف و زينت كعبه در كار است همه در آن كشتى مهيّا است، پس آنها را خريدند و به مكه نقل كردند؛ و چون ملاحظه كردند، ذرع چوبهاى سقف با عرض كعبۀ معظمه موافق بود، و چون بناى كعبه را تمام كردند از پرده هاى يمنى جامه اى بر كعبه پوشانيدند (1).

و در حديث حسن از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با قريش قرعه زد در بناى كعبه، پس از در كعبه تا نيمۀ ما بين ركن يمانى و حجر به آن حضرت افتاد (2)، و در روايت ديگر وارد شده است كه: از حجر الاسود تا ركن شامى مخصوص بنى هاشم شد (3).

و به سند صحيح از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام مروى است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بيست حج كردند پنهان از قريش و ده حج از آنها پيش از بعثت بود-و به روايتى: هفت حج پيش از بعثت بود-؛ و در سن چهار سالگى نماز كرد در هنگامى كه با ابو طالب به شهر بصرى رفته بود (4).

و در كتاب دلايل النبوة از عباس روايت كرده است كه: روزى به آن حضرت عرض كرد: يا رسول اللّه! باعث داخل شدن من در دين تو آن بود كه تو را مى ديدم در هنگامى كه در گهواره بودى با ماه سخن مى گفتى و به انگشت خود اشاره بسوى آن مى كردى و به هر طرف كه اشاره مى فرمودى ماه به آن طرف ميل مى كرد.

پس آن حضرت فرمود كه: با ماه سخن مى گفتم و او با من سخن مى گفت و مرا از گريه مشغول مى كرد و مى شنيدم صداى آن را در هنگامى كه در زير كرسى سجده مى كرد (5).

و در بعضى از كتب مسطور است كه: در سال سوم ولادت يا در سال چهارم شقّ صدر

ص: 213

انور آن حضرت شد و پنج سال نزد حليمه ماند (1)؛ و در سال ششم آمنه به رحمت ايزدى واصل شد (2)؛ و در سال هفتم كاهنان بسيار خبر نبوّت آن حضرت را به اهل مكه دادند و در همان سال قصۀ راهب جحفه واقع شد؛ و در همان سال باران به بركت آن حضرت و دعاى عبد المطّلب نازل شد و در همان سال عبد المطّلب به تهنيت سيف بن ذى يزن رفت و او بشارت داد عبد المطّلب را به نبوّت آن حضرت؛ و در سال هشتم عبد المطّلب به عالم بقا رحلت نمود و عمر شريفش هشتاد و دو سال بود-و به روايت ديگر: صد و بيست سال-و وصيت نمود ابو طالب را در باب محافظت آن حضرت و ابو طالب متكفل كفالت و حمايت او گرديد؛ و گويند كه: در اين سال حاتم و انوشيروان مردند و هرمز پسر او پادشاه شد؛ و در سال نهم ابو طالب آن حضرت را به سفر شام برد؛ و بعضى گفته اند كه شقّ صدر آن حضرت در سال دهم ولادت بود؛ و بعضى روايت كرده اند كه در سال نهم با ابو طالب به جانب بصرى رفت؛ و در سال دوازدهم به جانب شام رفت و قصۀ بحيرا در سفر دوم بود؛ و در سال هفدهم هرمز را عزل كردند اشراف لشكر و چشمهايش را كور كردند؛ و در سال نوزدهم او را كشتند و پرويز پسر او را پادشاه كردند؛ و در سال بيست و سوم كعبه را خراب كردند و از نو بنا كردند به قول بعضى؛ و در سال بيست و پنجم خديجه را به عقد خود درآورد؛ و در سال سى و پنجم كعبه را خراب كردند و ساختند بر قول اصح؛ و گويند كه در اين سال حضرت فاطمه عليها السّلام متولد شد؛ و گفته اند كه در سال سى و هشتم آثار نبوت از ديدن روشنيها و شنيدن صداها بيشتر بر آن حضرت ظاهر شد؛ و در سال چهلم مبعوث گرديد به رسالت كبرى؛ و گويند كه در اين سال پرويز پادشاه عجم نعمان بن المنذر پادشاه عرب را كشت (3).

و سفر تجارت آن حضرت به جانب شام در باب آينده مذكور خواهد شد ان شاء اللّه تعالى.

ص: 214

ص: 216

در احاديث متواتره از طرق خاصه و عامه منقول است كه: اول كسى كه ايمان آورد به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از مردان، على بن ابى طالب عليه السّلام بود؛ و از زنان، خديجه بنت خويلد بود (1).

و در اخبار متواترۀ ديگر وارد شده است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: بهترين زنان بهشت چهار زنند: خديجه دختر خويلد، و فاطمه دختر محمد، و مريم دختر عمران، و آسيه دختر مزاحم كه زن فرعون بود (2).

و در حديث معتبر از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم داخل شد ديد كه عايشه بر روى حضرت فاطمه عليها السّلام فرياد مى كند و مى گويد:

اى دختر خديجه! تو را گمان اين است كه مادر تو را بر ما فضيلتى بوده است او را چه زيادتى بر ما هست؟ ! نبود مگر مانند يكى از ماها.

پس چون فاطمه آن حضرت را ديد گريست، حضرت فرمود كه: چه چيز تو را به گريه آورده است اى دختر محمد؟

فاطمه عليها السّلام گفت كه: عايشه نام مادر مرا برد و او را به نقص و كمى مرتبه نسبت داد.

پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خشم شد و گفت: بس كن اى حميرا كه خدا بركت مى دهد زنى را كه بسيار شوهر را دوست دارد و بسيار فرزند آورد و خديجه خدا او را رحمت كند، از من طاهر مطهر را بهم رسانيد كه او عبد اللّه بود و قاسم را آورد و فاطمه

ص: 217

و رقيه و زينب و ام كلثوم از او بهم رسيده اند و خدا رحم تو را عقيم كرده است كه هيچ فرزند از تو بهم نمى رسد (1).

و در حديث موثق ديگر از آن حضرت منقول است كه: چون خديجه از دنيا رفت فاطمه عليها السّلام برگرد پدر بزرگوار خود مى گرديد و مى گفت: اى پدر! مادر من كجاست؟ پس جبرئيل نازل شد و گفت: پروردگارت تو را امر مى كند كه فاطمه را سلام برسانى و بگوئى كه مادر تو در خانه اى است از نى كه كعب آنها از طلا است و به جاى پى عمودها از ياقوت سرخ است و خانۀ او در ميان خانۀ آسيه و مريم دختر عمران است؛ چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيغام حق تعالى را به فاطمه عليها السّلام رسانيد فاطمه گفت: خدا است سالم از نقصها و از اوست سلامتيها و بسوى او برمى گردد تحيّتها (2).

و به سند معتبر از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: چون جبرئيل مرا به معراج برد و برگردانيد گفتم: اى جبرئيل! آيا تو را حاجتى هست؟

گفت: حاجت من آن است كه خديجه را از جانب خدا و از جانب من سلام برسانى.

پس چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سلام جبرئيل را رسانيد خديجه گفت: خدا را است سلام و از اوست سلام و بسوى اوست سلام و بر جبرئيل باد سلام (3).

و در روايت ديگر منقول است كه: هرگاه جبرئيل نازل مى شد و خديجه حاضر نبود او را سلام مى رسانيد.

و در حديث ديگر منقول است كه: روزى جبرئيل بر آن حضرت نازل شد و گفت:

اينك خديجه مى آيد و براى تو نان و طعام و آشاميدنى مى آورد، چون بيايد از جانب پروردگار و از جانب من او را سلام برسان و بشارت ده او را كه خدا براى او در بهشت خانه اى از قصبهاى جواهر ساخته است كه در آن خانه تعب و آزارها نمى باشد.

ص: 218

و در حديث ديگر منقول است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نزد زنان خود نشسته بود و حضرت خديجه را مذكور ساخت و گريست، پس عايشه گفت: چه گريه مى كنى بر پيرزالى از زنان بنى اسد؟

حضرت فرمود كه: او تصديق كرد مرا در هنگامى كه شما تكذيب كرديد، و او ايمان آورد به من در وقتى كه شماها كافر بوديد، و او فرزند آورد و شماها عقيم بوديد.

پس عايشه گفت: هرگاه مى خواستم نزد آن حضرت قربى بهم رسانم خديجه را به نيكى ياد مى كردم (1).

و در روايت ديگر وارد شده است كه: خديجه نيكو معين و وزيرى بود براى رسالت آن حضرت، هرگاه كه مردم از او دورى مى كردند او مونس آن حضرت بود، و هرگاه اهل مكه آن حضرت را آزار مى كردند او دلدارى مى نمود و به حسن معاشرت و ملاطفت آن حضرت را از كدورت بيرون مى آورد و به مال خود آن حضرت را معاونت مى نمود (2).

قطب راوندى و ابن شهر آشوب و صاحب عدد روايت كرده اند كه: سبب تزويج خديجه آن بود كه روز عيدى زنان قريش در مسجد الحرام جمع شده بودند ناگاه يهودى از پيش ايشان گذشت و گفت: بزودى در ميان شما پيغمبرى مبعوث خواهد شد هر يك توانيد سعى كنيد كه خود را به حبالۀ او درآوريد، پس زنان سنگريزه بر او افكندند و آن حرف در خاطر خديجه ماند (3)؛ پس روزى ابو طالب به حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گفت كه: اى محمد! مى خواهم تو را زنى بدهم و مال ندارم و خديجه با ما قرابت دارد و مال بسيار دارد و هر سال جماعتى را با غلامان خود به تجارت مى فرستد، آيا مى خواهى كه مايه اى از براى تو بگيرم كه به تجارت بروى و حق تعالى تو را منفعتى كرامت فرمايد؟

حضرت فرمود: بلى.

پس ابو طالب به نزد خديجه رفت و گفت: محمد مى خواهد به مال تو به تجارت رود.

ص: 219

خديجه گفت: بسيار خوب است، و شاد شد و به غلام خود گفت كه: تو با مالى كه در دست توست از محمد است و بايد كه در خدمت او بروى و از فرمان او بيرون نروى؛ پس حضرت با «ميسره» روانۀ سفر شام شدند.

و به روايت ديگر: خزيمة بن حكيم كه با خديجه قرابتى داشت او نيز در خدمت آن حضرت بود و در آن سفر محبت عظيمى از آن جناب در دل او قرار گرفت، و چون به ميان راه رسيدند دو شتر خديجه خوابيدند و ميسره متحير ماند كه بار آنها بر زمين خواهد ماند، پس به خدمت آن حضرت شتافت و حقيقت حال را عرض كرد، پس آن حضرت به نزد شتران آمد و دست مبارك را بر پاهاى آنها ماليد پس برجستند و پيش از شتران ديگر روانه شدند، چون خزيمه اين حال را مشاهده نمود محبت و اعتقادش نسبت به آن حضرت مضاعف گرديد و زياده از سابق در خدمت آن حضرت اهتمام مى نمود، و چون به نزديك شام رسيدند به نزديك دير راهبى فرود آمدند و آن حضرت در زير درختى نزول اجلال فرمود و ساير اهل قافله متفرق شدند و آن درخت سالها بود كه خشك شده و پوسيده بود در همان ساعت سبز شد و شاخ و برگ برآورد و ميوه ها از او ريخته شد و در اطراف درخت همه گياه روئيد، و چون راهب آن حال را مشاهده نمود به سرعت از صومعه به زير آمد و به خدمت آن حضرت شتافت و كتابى در دست داشت و گاهى در كتاب نظر مى كرد و گاهى مشاهدۀ جمال آن حضرت مى نمود و مى گفت: اوست اوست بحقّ آن خداوندى كه انجيل را فرستاده است.

چون خزيمه اين سخن را از راهب شنيد ترسيد كه مبادا ارادۀ ضررى نسبت به آن جناب داشته باشد شمشير خود را از غلاف كشيد و فرياد كرد كه: اى آل غالب! پس اهل قافله از هر جانب دويدند و راهب بسوى صومعۀ خود گريخت و در را بست و از بالاى صومعۀ خود مشرف شد و گفت: اى قوم! به چه سبب همه متفق گرديديد در آزار من؟ ! سوگند ياد مى كنم بخداوندى كه آسمان را بى ستون برپا داشته است كه قافله اى در اين مكان فرود نيامده است بسوى من كه محبوبتر از شما باشد، و در اين كتاب كه در دست دارم نوشته است كه اين جوان كه در زير درخت نشسته است رسول پروردگار عالميان

ص: 220

است و مبعوث خواهد گرديد با شمشير برهنه و بسيارى از كافران را به خاك هلاك خواهد افكند و او خاتم پيغمبران است، هركه او را اطاعت كند نجات يابد و هركه فرمان او نبرد گمراه گردد.

پس به خزيمه گفت كه: تو از قوم اوئى؟

گفت: نه، و ليكن من خدمتكار اويم؛ و آنچه از معجزات آن حضرت در آن راه مشاهده نموده بود به راهب نقل كرد.

راهب گفت: اى مرد! او پيغمبر آخر الزمان است و رازى به تو مى سپارم پنهان دار، من در اين كتاب خوانده ام كه او غالب خواهد گرديد بر بلاد و نصرت خواهد يافت بر عباد و هيچ علم او از جنگ گاه بر نخواهد گشت و او را دشمن بسيار است و بيشتر دشمنان او از يهود خواهند بود، پس حذر كن از ايشان بر او.

پس چون به شام رفتند در آن تجارت ربح بسيار بهم رسيد، و چون برگشتند و نزديك به مكه رسيدند ميسره گفت: اى ستوده خصال! از تو معجزات بسيار در آن سفر مشاهده كرديم به هر سنگ و درختى كه گذشتيم بر تو سلام كردند و گفتند: السلام عليك يا رسول اللّه و عقبات در اين راه بود كه در ساير اوقات به چندين روز طى مى كرديم در اين سفر از بركت تو همه را در يك شب طى كرديم و ربحى كه در اين سفر كرديم در مدت چهل سال براى ما ميسّر نشده بود، پس مصلحت چنان مى دانم كه پيشتر تشريف ببرى و خديجه را به سودمندى اين سفر بشارت دهى كه او شاد گردد.

پس چون حضرت بر اهل قافله سبقت گرفته متوجه منزل خديجه گرديد، در آن وقت خديجه با بعضى از زنان در غرفۀ خانۀ خود نشسته بود كه به راه مشرف بود، ناگاه نظرش بر سواره اى افتاد كه از دور مى آيد و ابرى بر سر او سايه كرده با او بسرعت مى آيد و ملكى از جانب راست او و ملك ديگر از جانب چپ او بر روى هوا مى آيند و هر يك شمشير برهنه در دست دارند و از ابر قنديلى از زبرجد بر بالاى سر او آويخته و بر دور ابر قبه اى از ياقوت بر روى هوا مى آيد؛ خديجه از مشاهدۀ اين احوال متحير شد و گفت: خداوندا! چنين كن كه اين مقرّب درگاه تو به كاشانۀ محقّر من درآيد.

ص: 221

چون آن حضرت نزديك رسيد و دانست كه محمد است و بسوى خانۀ او مى آيد پاى برهنه بر سر راه آن حضرت دويد و پاى مباركش را بوسيد و حضرت او را بشارتها داد.

خديجه گفت: اى بزرگوار! ميسره چرا در ركاب تو نيست؟

فرمود كه: از عقب مى آيد.

خديجه گفت: اى سيد حرم و بطحا! برگرد و با ميسره بيا؛ و مقصود خديجه آن بود كه بار ديگر آنچه ديده بود به عين اليقين مشاهده نمايد.

چون آن جناب برگشت سحاب نيز برگشت و باز در مراجعت با حضرت معاودت نمود و يقين خديجه به جلالت آن حضرت زياده شد، و چون ميسره داخل شد گفت: اى خاتون! در اين سفر چندان غرايب احوال از آن معدن فضل و كمال مشاهده كرده ام كه در چندين سال بيان نمى توانم نمود، هر طعام اندكى كه نزد او حاضر كردم و دست مبارك خود را بر آن گذاشت گروه بسيار از آن سير شدند و طعام كم نشد، و هرگاه هوا گرم شد دو ملك او را سايه كردند، و به هر درخت و سنگى كه گذشت بر او به رسالت سلام كردند؛ و قصۀ رهبانان و غير آنها را بيان كرد، پس خديجه براى مزيد اطمينان طبقى از رطب براى آن كريم النسب طلبيد و جمعى از مردان را طلب نمود و با آن حضرت شريك گردانيد و همه سير شدند و از رطب چيزى كم نشد، پس ميسره و فرزندانش را آزاد گردانيد براى آن بشارت و ده هزار درهم به او عطا فرمود و گفت: يا محمد! برو و عمّت ابو طالب را بگو كه مرا از عمّ من عمرو بن اسد خواستگارى نمايد براى تو؛ و به نزد عمّ خود فرستاد كه: مرا به محمد تزويج نما (1)-و بعضى گفته اند كه از پدرش خويلد بن اسد خواستگارى كردند (2)، و اشهر آن است كه در آن وقت خويلد فوت شده بود و از عمش خواستگارى كردند (3)- و در آن وقت از عمر شريف آن حضرت بيست و پنج سال گذشته و از عمر خديجه چهل سال گذشته بود-و مروى است كه در آن وقت عمر خديجه بيست و هشت سال بود-

ص: 222

و مشهور آن است كه چون خديجه به عالم بقا ارتحال نمود شصت و پنج سال از عمر شريفش گذشته بود و او را در حجون مكه دفن كردند و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به دست مبارك خود او را دفن كرد، و وفات خديجه بعد از بيرون آمدن از شعب ابى طالب بود نزديك به سه سال پيش از هجرت-و گويند كه وفات او سه روز بعد از وفات ابو طالب بود (1)-و فرزندان آن حضرت همه از خديجه بهم رسيدند به غير از ابراهيم كه از ماريه بهم رسيد (2).

و در كشف الغمه روايت كرده است كه: اول مرتبه خديجه را عتيق بن عايذ مخزومى خواست و از او دخترى بهم رسيد، و بعد از عتيق ابو هاله هند بن زرارۀ تيمى او را نكاح كرد و هند بن هند از او متولد شد، و بعد از او رسول خدا او را به حبالۀ خود درآورد و دوازده اوقيۀ طلا مهر او گردانيد (3).

كلينى و غير او به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده اند كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خواست كه خديجه دختر خويلد را به عقد خود درآورد، ابو طالب با اهل بيت خود و جمعى از قريش رفتند به نزد ورقة بن نوفل عمّ خديجه، پس ابتدا كرد ابو طالب به سخن و خطبه اى ادا نمود كه مضمونش اين است: حمد و سپاس خداوندى را سزاست كه پروردگار خانۀ كعبه است و گردانيده است ما را از زرع ابراهيم و از ذرّيّت اسماعيل و جا داده است ما را در حرم امن و امان و گردانيده است ما را بر ساير مردم حكم كنندگان و مخصوص گردانيده است ما را به خانۀ خود كه مردم از اطراف جهان قصد آن مى نمايند و حرمى كه ميوۀ هر جا را بسوى آن مى آورند و بركت داده است بر ما در اين شهرى كه در آن ساكنيم، پس بدانيد كه پسر برادرم محمد بن عبد اللّه را به هيچ يك از قريش نمى سنجند مگر بر او زيادتى مى كند و هيچ مردى را با او قياس نمى توان كرد مگر او عظيم تر است و او را در ميان خلق عديل و نظير نيست، و اگر در مال او كمى هست پس

ص: 223

مال روزى است متغير و مانند سايه اى است كه بزودى بگردد، و او را به خديجه رغبت هست و خديجه را نيز به او رغبت هست، آمده ايم كه او را از تو خواستگارى نمائيم به رضا و خواهش او و هر مهر كه خواهيد از مال خود مى دهم آنچه در حال خواهيد و آنچه مؤجل گردانيد، و بپروردگار خانۀ كعبه سوگند مى خورم كه او را شأنى رفيع و منزلتى منيع و بهره اى شامل و رأيى كامل و دينى شايع و زبانى شافع هست.

پس ابو طالب عليه السّلام ساكت شد و عمّ خديجه كه از جملۀ قسّيسان و علماى عظيم الشأن بود به سخن درآمد، و چون از جواب ابو طالب قاصر بود تواترى در نفس و اضطرابى در سخن او ظاهر شد و نتوانست كه نيك جواب بگويد، چون خديجه آن حال را مشاهده نمود از غايت شوق آن حضرت پردۀ حيا را اندكى گشود و به زبان فصيح فرمود كه: اى عمّ من! هرچند توئى اولى به سخن گفتن در اين مقام از من امّا اختيار من بيش از من ندارى، تزويج كردم به تو اى محمد نفس خود را و مهر من در مال من است، بفرما عمّت را كه ناقه اى براى وليمۀ زفاف بكشد و هر وقت كه خواهى به نزد زن خود درآى.

پس ابو طالب گفت: اى گروه! گواه باشيد كه او خود را به محمد تزويج كرد و مهر را خود ضامن شد.

پس يكى از قريش گفت: چه عجب است كه مهر را زنان براى مردان ضامن شوند؟ !

پس ابو طالب در غضب شد و برخاست (و هرگاه آن حضرت به خشم مى آمد جميع قريش از او مى ترسيدند و از سطوت او حذر مى نمودند) پس گفت: اگر شوهران ديگر مثل پسر برادر من باشند زنان به گرانترين قيمتها و بلندترين مهرها ايشان را طلب خواهند كرد، و اگر مانند شما باشند مهر گران از ايشان خواهند طلبيد.

پس ابو طالب شترى نحر كرد در شب زفاف آن درّ صدف انبياء و صدف گوهر خيرة النساء منعقد گرديد، پس شخصى از قريش كه او را عبد اللّه بن غنم مى گفتند شعرى چند ادا نمود كه حاصل مضمونش اين است: «گوارا باد تو را اى خديجه كه هماى سعادت نشان تو بسوى كنگرۀ عرش عزت و شرف پرواز نمود و جفت بهترين اولين و آخرين گرديدى، و در جهان مثل محمد كجا نشان توان يافت؟ اوست كه بشارت داده اند به پيغمبرى او

ص: 224

موسى و عيسى، بزودى اثر بشارت ايشان ظاهر خواهد گرديد و سالها است كه خوانندگان و نويسندگان كتابهاى آسمانى اقرار كرده اند كه اوست رسول بطحا و هدايت كنندۀ اهل ارض و سما (1).

و در روايت ديگر وارد شده است كه: چون ابو طالب خطبه را تمام كرد پيش از آنكه عمرو بن اسد عمّ او جواب بگويد، ورقة بن نوفل گفت: حمد مى كنم خداوندى را كه ما را چنان گردانيده است كه گفتى و فضيلت داده است بر آنها كه شمردى، پس مائيم بزرگان و پيشوايان عرب و بر شما مسلّم است آنچه ذكر كرديم از كرامتها و شرافتها و ما رغبت داريم كه رشتۀ عزّت خود را به حبل شرف و رفعت شما پيوند كنيم، پس گواه باشيد اى گروه قريش كه من تزويج كردم خديجه دختر خويلد را به محمد بن عبد اللّه بر چهارصد اشرفى مهر.

و چون ورقه ساكت شد ابو طالب گفت: مى خواهم عمّش نيز سخن بگويد، پس عمرو نيز صيغه را اعاده نمود، قريش همه گواه شدند و كنيزان خديجه دف زدند و به شادى به رقص آمدند و در همان روز ابو طالب شترى كشت و وليمه كرد و زفاف نمود (2).

ابن بابويه رحمه اللّه روايت كرده است كه: اول فرزندى كه خديجه از آن حضرت حامله شد عبد اللّه بود (3).

در حديث معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: چون قاسم فرزند حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به عالم قدس رحلت نمود-و به روايت ديگر: چون طاهر رحلت نمود (4)- روزى آن حضرت به نزد خديجه آمد و او را گريان ديد فرمود: اى خديجه! چرا گريه مى كنى؟

گفت: يا رسول اللّه! شيرى از پستانم جارى شد و فرزند خود را به خاطر آوردم و از

ص: 225

مفارقت او گريستم.

حضرت فرمود كه: اى خديجه! گريه مكن، آيا راضى نيستى چون به در بهشت رسى او در آنجا ايستاده باشد و دست تو را بگيرد و در نيكوترين منازل جنان تو را ساكن گرداند؟

خديجه پرسيد كه: آيا اين ثواب براى هر مؤمن كه فرزند او مرده باشد هست؟

حضرت فرمود كه: خدا كريمتر است از آنكه از بنده ميوۀ دل او را بگيرد و او صبر كند از براى خدا و حمد الهى بجا آورد و خدا او را عذاب كند (1).

و صاحب كتاب انوار روايت كرده است كه: روزى خديجه رضى اللّه عنها با بعضى از زنان خدمتكار در غرفۀ خانۀ خود نشسته بودند و عالمى از علماى يهود نزد او بود، ناگاه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از زير غرفۀ او گذشت، آن عالم گفت: الحال جوانى از پيش خانۀ تو گذشت آيا تواند بود كه او را تكليف نمائى كه به اين غرفه درآيد؟

پس خديجه يكى از كنيزان خود را فرستاد و آن حضرت را تكليف نمود، چون تشريف آورد آن عالم گفت: تواند بود كه كتف خود را بگشائى كه من در او نظر كنم؟

حضرت اجابت او نمود، چون نظرش بر مهر نبوّت افتاد گفت: و اللّه كه اين مهر پيغمبرى است.

خديجه گفت: اگر عمّش حاضر بود كى مى گذاشت كه تو بر بدن او نظر كنى و بدرستى كه عموهاى او بسيار حذر مى فرمايند او را از علماى يهودان.

عالم گفت: كى را ياراى آن هست كه آسيبى به او برساند، بحقّ كليم سوگند مى خورم كه اوست پيغمبر آخر الزمان.

و چون آن حضرت از غرفه بيرون آمد محبت آن حضرت در سويداى قلب خديجه قرار گرفت و خديجه ملكۀ مكه بود و اموال و مواشى بى حساب داشت، پس خديجه گفت:

اى عالم! چه دانستى كه محمد پيغمبر است؟

ص: 226

گفت: صفات او را در تورات خوانده ام كه اوست خاتم پيغمبران و خوانده ام كه مادر و پدرش در طفوليت او خواهند مرد و جدّ او و عمّ او او را كفالت و محافظت خواهند نمود و زنى از قريش را خواهد خواست كه بزرگ قومش باشد و در ميان عشيرۀ خود امير و صاحب تدبير باشد-و به دست خود اشاره كرد بسوى خديجه-و گفت: اين سخن را از من نگاه دار اى خديجه؛ و شعرى چند مشتمل بر جلالت آن حضرت و تحقيق اين مواصلت با سعادت ادا نمود، پس محبت خديجه نسبت به آن حضرت مضاعف شد و از ياران خود مخفى داشت، و چون آن عالم از پيش خديجه برخاست گفت: سعى كن كه محمد از دست تو بدر نرود كه مزاوجت او مورث سعادت دنيا و آخرت است (1).

و خديجه را عمّى بود كه او را ورقه مى گفتند و در غايت علم و دانش بود و كتابهاى آسمانى را خوانده بود و صفات پيغمبر آخر الزمان را در كتب ديده بود و خوانده بود كه او زنى از قريش را تزويج نمايد كه بزرگ قوم خود باشد و مال بسيارى براى آن حضرت خرج كند و در جميع امور مساعد و معاون او باشد، و ورقه اميد داشت كه آن زن خديجه باشد به سبب وفور مال و شرف او، و مكرر مى گفت به خديجه كه: با شخصى وصلت خواهى كرد كه از جميع اهل زمين و آسمان اشرف باشد؛ و خديجه در هر ناحيه اى غلامان و حيوانات بى پايان داشت تا آنكه بعضى گفته اند كه زياده از هشتاد هزار شتر داشت كه او متفرق بود در هر مكان، و در هر ناحيه اى ملازمان و وكلاى او به تجارت مشغول بودند مانند مصر و شام و حبشه و غير آنها.

و ابو طالب پير و ضعيف شده بود و از جهت محافظت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ترك سفر كرده بود، روزى حضرت رسول به نزد ابو طالب رفت و او را غمگين يافت فرمود كه: اى عم! سبب اندوه شما چيست؟

ابو طالب گفت: اى فرزند برادر! سببش آن است كه مالى ندارم و زمانه بر ما بسيار تنگ شده است، پير شده ام و تنگدست شده ام و وفاتم نزديك شده است و آرزو دارم كه تو را

ص: 227

زنى بوده باشد كه من به آن شاد گردم و ضروريات آن مرا ميسّر نيست.

حضرت فرمود كه: اى عم! شما را در اين باب چه تدبير به خاطر رسيده است؟

ابو طالب گفت: اى فرزند برادر! خديجه دختر خويلد مال بسيار دارد و اكثر اهل مكه از مال او منتفع شده اند، آيا راضى هستى كه از براى تو مالى بگيرم كه به تجارت بروى شايد خدا نفعى كرامت فرمايد كه مطالب و آرزوهاى من به آن ميسّر گردد؟

حضرت فرمود كه: بسيار خوب است، برخيز و آنچه صلاح مى دانى چنان كن.

پس ابو طالب با برادران خود به خانۀ خديجه رفتند و او خانه اى داشت در نهايت وسعت و بر بامش قبه اى از حرير سبز زده بودند منقّش به انواع صورتها و نقشها و به طنابهاى ابريشم بر ميخهاى فولاد بسته بودند، و پيشتر دو شوهر كرده بود: يكى عمرو كندى و ديگرى عتيق بن عايذ و بعد از فوت ايشان عقبة بن ابى معيط و صلت بن ابى يهاب او را خواستگارى كردند و هر يك چهار صد غلام و كنيز داشتند و ابو جهل و ابو سفيان نيز او را خواستگارى كردند و خديجه همه را مجاب گردانيد و دلش بسوى حضرت رسول مايل بود زيرا كه از رهبانان و دانايان و كاهنان اوصاف آن حضرت را بسيار شنيده بود و معجزات بسيار كه قريش از آن حضرت ديده بودند بر او ظاهر گرديده بود، پس عمّ خود ورقة بن نوفل را طلبيد و گفت: اى عم! مى خواهم شوهر بكنم و مردم بسيار مرا طلب مى كنند و دل من هيچ يك را قبول نمى كند.

ورقه گفت: اى خديجه! مى خواهى حديث غريب و امر عجيبى براى تو روايت كنم؟ ! نزد من كتابى هست كه در آن طلسمها و عزيمتها هست، من عزيمتى مى خوانم بر آبى و غسل مى كنى به آن آب و من دعائى مى نويسم از انجيل و زبور و در زير سر بگذار و تكيه كن، چون به خواب مى روى البته آن كه شوهر تو خواهد بود او را در خواب خواهى ديد.

چون خديجه به فرمودۀ او عمل نمود و به خواب رفت در خواب ديد كه مردى به نزد او آمد نه بلند نه كوتاه و گشاده چشم و نازك ابرو و سياه چشم و لبهاى او سرخ و خدهاى او به رنگ گل و در نهايت ملاحت و نور و صباحت و ابر بر او سايه افكنده و در ميان دو كتفش علامتى بود و بر اسبى از نور سوار بود و لجام آن اسب از طلا بود و زينش مرصّع بود به

ص: 228

الوان جواهر گرانبها، و روى آن اسب به روى آدميان شبيه بود و پاهايش مانند پاهاى گاو بود و گامش به قدر مدّ بصر بود و آن سواره از خانۀ ابو طالب بيرون آمد؛ چون خديجه او را ديد او را در بر گرفت و در دامن خود نشانيد.

چون از خواب بيدار شد در باقى شب او را خواب نبرد و صبح به خانۀ عمّ خود رفت و خواب خود را نقل كرد.

ورقه گفت: اى خديجه! اگر خواب تو راست است سعادتمند و رستگار خواهى بود، آن كه تو در خواب ديده اى بر سر اوست تاج كرامت و شفيع گناهكاران است در روز قيامت و بزرگ عرب و عجم است در دنيا و آخرت، او محمد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب است.

چون خديجه اين سخنان را شنيد آتش محبت آن حضرت در سينه اش مشتعل گرديد و به خانۀ خود مراجعت نمود و در خلوتى نشست و از مفارقت آن حضرت مى گريست و اشعار شورانگيز انشاء مى نمود و راز خود را به كسى اظهار نمى توانست كرد؛ در اين انديشه بود ناگاه صداى در خانه شنيد و از آن صداى آشنا اميدوار گرديد، ناگاه جاريۀ او آمد و گفت: اى سيدۀ من! اينك بزرگواران عرب يعنى فرزندان عبد المطّلب به در خانه آمده اند.

خديجه از استماع اين نامهاى آشنا از صبر و قرار بيگانه شد و گفت: در را بگشا و ميسره را بگو كه فرشهاى زيبا براى ايشان مرتّب گرداند و هر يك را در مرتبۀ خود بنشاند و انواع فواكه و اطعمه براى ايشان حاضر سازد؛ و خود در پس پردۀ حجاب نشست، و چون ايشان طعام تناول نمودند و با او آغاز مكالمه نمودند از پس پرده به كلام لطيف و سخنان ظريف ايشان را جواب گفت كه: اى بزرگواران مكه و حرم! از انوار قدوم خود كلبۀ مرا رشك گلستان ارم كرده ايد، هر حاجت كه داريد برآورده است.

ابو طالب عليه السّلام گفت: براى حاجتى آمده ايم كه نفعش به تو عايد مى گردد و بركتش بر تو مى افزايد، براى پسر برادر خود محمد آمده ايم؛ چون خديجه آن نام دلگشا را شنيد دل از دست داد و بى تابانه گفت: او كجا است كه من حاجت او را از لبهاى غمزداى او بشنوم و هر

ص: 229

حاجت كه داشته باشد به جان قبول نمايم؟

پس عباس گفت كه: من مى روم و آن جناب را بزودى حاضر مى گردانم.

و عباس به ابطح آمد و آن حضرت را نديد و به هر سو به طلب آن حضرت مى دويد تا آنكه به كوه حرّا برآمد ديد كه آن برگزيدۀ خدا در آنجا خوابيده است در خوابگاه ابراهيم عليه السّلام و رداى مبارك بر خود پيچيده است و اژدهاى عظيمى بر بالينش خوابيده و برگ گلى در دهان گرفته است و آن حضرت را باد مى زند.

عباس گفت كه: چون مار را ديدم بر آن حضرت ترسيدم و شمشير كشيدم و بر آن حمله كردم، پس مار متوجه من شد، و من فرياد كردم كه: اى پسر برادر! مرا درياب.

پس آن جناب چشم گشود-و اژدها ناپيدا شد-و فرمود كه: براى چه چيز شمشير كشيده اى؟

گفتم: اژدهائى نزد تو ديدم و بر تو ترسيدم و شمشير كشيده بر او حمله كردم و چون بر من غالب آمد به تو استغاثه كردم و چون ديدۀ مبارك گشودى ناپيدا شد.

پس حضرت تبسّم نمود و فرمود كه: آن اژدها نيست و ليكن ملكى است از ملائكه كه حق تعالى براى حراست من مى فرستد و مكرر او را ديده ام و با او سخن گفته ام و او با من گفته است كه: من ملكى از ملائكۀ پروردگارم مرا موكّل گردانيده است كه تو را حراست نمايم از كيد دشمنان در شب و روز.

عباس گفت: اى پسر برادر! كسى نيست كه انكار فضل تو تواند كرد و اينها از تو غريب نيست، اكنون بيا برويم به منزل خديجه كه مى خواهد تو را بر اموال خود امين گرداند كه به هر ناحيه كه خواهى به تجارت روى.

فرمود: مى خواهم به جانب شام روم.

عباس گفت: اختيار با توست.

و چون متوجه منزل خديجه گرديدند نور ساطع آن حضرت به خانۀ خديجه سبقت گرفت و خيمه را روشن كرد، خديجه به ميسره اعتراض كرد كه: چرا رخنه هاى خيمه را مسدود نكرده اى كه آفتاب داخل قبه شده است؟

ص: 230

ميسره ملاحظه كرد و گفت: اى خاتون! رخنه اى در قبه نيست و نمى دانم سبب اين روشنى چيست.

چون از خيمه بيرون آمد ديد كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با عباس مى آيد و نورى روشنتر از خورشيد از جبين انورش مى تابد، بسوى خديجه شتافت و او را بشارت داد كه: اين نور خورشيد رسالت است كه كلبۀ ما را روشن ساخته است؛ و چون داخل شد اعمام كرامش به استقبال او شتافتند و آن خورشيد انور را مانند ماه در ميان ستارگان در صدر مجلس جا دادند و خديجه طعام فرستاد و تناول نمودند، پس خديجه در پس پرده آمد گفت: اى سيد من! كلبۀ تاريك مرا به نور جمال خود منوّر گردانيدى و وحشتها را به مؤانست خود مبدّل ساختى، آيا مى خواهى كه امين باشى بر اموال من و به هر سو خواهى حركت فرمائى؟

فرمود: بلى، راضى شدم و مى خواهم به جانب شام سفر نمايم.

خديجه گفت: اختيار دارى و آنچه مى كنى در مال من راضيم و از براى تو در اين سفر صد اوقيه طلا و صد اوقيه نقره و دو خروار بار و دو شتر مقرر گردانيدم، آيا راضى هستى؟

ابو طالب عليه السّلام گفت: او راضى شد و ما راضى شديم، و اى خديجه! تو محتاج هستى به چنين امينى كه جميع عرب بر امانت و صيانت و تقوى و ديانت او متّفقند.

خديجه گفت: اى سيد من! آيا مى توانى شتر را بار كنى؟

فرمود: بلى.

خديجه گفت: اى ميسره! شترى حاضر كن كه من مشاهده نمايم كه اين بزرگوار چگونه بار مى بندد.

پس ميسره بيرون رفت و شترى مست بسيار تنومند چموشى جهت امتحان آورد كه هيچ يك از راعيان را تاب مقاومت آن نبود، و چون نزديك آوردند كفى از دهان خود بيرون آورده بود و ديده هايش سرخ شده بود و صداى مهيبى از او ظاهر مى شد.

عباس گفت: اى ميسره! شترى از اين نرمتر نيافتى كه پسر برادرم را به آن امتحان نمائى؟ !

حضرت فرمود: اى عمّ بگذار تا او را نزديك آورد.

ص: 231

چون آن بعير نزديك آن رسول بشير رسيد زانو بر زمين سائيد و روى خود را بر پاهاى آن سرور ماليد، و چون حضرت دست مبارك بر پشت آن گذاشت به زبان فصيح گفت:

كيست مثل من كه سيد پيغمبران دست بر پشت من ماليد؟

پس زنانى كه نزد خديجه حاضر بودند گفتند: نيست اين مگر سحر عظيم كه از اين يتيم صادر شد.

خديجه گفت: اينها جادو نيست بلكه آيات بيّنات و معجزات واضحات است.

پس خديجه چند دست جامه حاضر گردانيد و گفت: اى سيد من! جامه هاى شما براى سفر مناسب نيست و استدعا مى نمايم كه اين جامه ها را بپوشى، و ليكن اين جامه هاى زيبا براى قامت رعناى شما دراز است و من كوتاه مى كنم.

حضرت فرمود كه: هر جامه بر قامت من درست مى آيد (و يكى از معجزات آن حضرت آن بود كه هر جامه اى كه مى پوشيد بر قامت با استقامتش درست مى آمد، اگر كوتاه بود دراز مى شد و اگر دراز بود كوتاه مى شد) و آن دو جامۀ قباطى مصر بود و دو جبۀ عدنى يمن و دو برد يمنى و يك عمامۀ عراقى و دو موزه از پوست و عصائى از خيزران.

پس جامه ها را پوشيد و چون ماه شب چهارده از خانۀ خديجه طالع شد، پس خديجه ناقۀ صهباى خود را طلبيد كه در مكه به حسن سير مشهور بود و براى سوارى آن حضرت فرستاد و ميسره و ناصح دو غلام خود را طلبيد و گفت: بدانيد كه اين مردى را كه من امين اموال خود گردانيده ام پادشاه قريش و سيد اهل حرم است و دست كسى بر بالاى دست او نيست، هرچه در مال من كند مختار است و شما را نيست كه در هيچ باب با او معارضه نمائيد، و بايد كه از روى لطف و ادب با او سخن بگوئيد و آواز شما بر آواز او بلندتر نشود.

پس ميسره گفت: و اللّه سالها است كه محبت محمد در دل من جا كرده است و در اين وقت مضاعف گرديد براى آنكه تو او را دوست داشتى.

پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خديجه را وداع نموده متوجه سفر شام شد و ميسره و ناصح در ركاب همايونش روان شدند و اهل مكه همگى در ابطح جمع شده بودند كه آن حضرت را وداع كنند، چون به ابطح رسيد و نور خورشيد جمالش بر كوه و دشت تابيد جميع

ص: 232

اشراف و نساء و رجال از حسن و جمال او متعجب شدند، دوستان شاد گرديدند و دشمنان در آتش حسد سوختند، و عباس شعرى چند در مدح آن حضرت ادا نمود.

و چون حضرت ديد كه اموال خديجه بر زمين افتاده و هنوز بار نشده است به غلامان خطاب فرمود كه: چرا بارها بر شتران نبسته ايد؟

گفتند: اى سيد عالم! عدد ما كم است و مال بسيار است.

پس آن معدن فتوّت و كرم بر ايشان رحم نموده پا از راحله گردانيده فرود آمد و دامن بر كمر زده شتران را به زير بار مى كشيد و به قوّت يد اللهى به يك طرفة العين بار هر شترى را محكم مى بست و هر اشاره كه شتران را مى كرد به امر الهى قبول مى كردند و رو بر پاى مباركش مى ماليدند.

چون آفتاب گرم شد و عرق مانند شبنم صبحگاه از چهرۀ گلگون آن گلدستۀ بوستان قرب اله فرو مى ريخت دلهاى حاضران همه از مشاهدۀ آن حال در تاب شد و عباس خواست كه سر سايه اى براى آن حضرت تعبيه نمايد، ناگاه ساكنان صوامع ملكوت به خروش آمدند و درياى غيرت سبحانى به جوش آمد و ندا رسيد به حضرت جبرئيل كه:

برو بسوى رضوان خزينه دار بهشت و بگو: بيرون آور آن ابر را كه براى حبيب خود محمد خلق كرده ام پيش از آنكه آدم را خلق نمايم به دو هزار سال و ببر و بر سر آن سرور بگشا كه گرمى آفتاب به او ضرر نرساند.

چون نظر حاضران بر آن ابر رحمت يزدان افتاد ديده هاى ايشان از حيرت بازماند و عباس گفت كه: اين بنده نزد پروردگار خود از آن گراميتر است كه احتياج به چتر من داشته باشد، پس روانه شدند و چون به جحفة الوداع رسيدند مطعم بن عدى گفت: اى گروه! شما به سفرى مى رويد كه بيابانها و درّه هاى مخوف دارد بايد كه يكى از اشراف خود را مقدّم گردانيد كه همگى بر رأى او اعتماد كنيد و نزاعى در ميان شما نباشد، همه تحسين او كردند پس بنى مخزوم گفتند: ما ابو جهل را بر خود مقدّم مى داريم؛ و بنو عدى گفتند: ما مطعم را پيشواى خود مى گردانيم؛ و بنو النضير گفتند: ما نضر بن حارث را سركردۀ خود مى گردانيم؛ و بنو زهره گفتند: ما احيحة بن الجلاح را بر خود امير مى گردانيم؛ و بنو لؤى

ص: 233

گفتند: ما ابو سفيان را پيشرو خود مى گردانيم؛ و ميسره گفت: ما هيچ كس را بغير از محمد بن عبد اللّه بر خود مقدّم نمى داريم؛ و بنو هاشم نيز چنين گفتند.

پس ابو جهل گفت كه: اگر چنين مى كنيد اين شمشير را بر شكم خود مى گذارم كه از پشتم بيرون رود.

پس حمزه شمشير خود را كشيد و گفت: اى خبيث ترين رجال و صاحب بدترين افعال! تو اكنون دعواى رياست مى كنى! و اللّه كه من نمى خواهم مگر آنكه خدا دستها و پاهاى تو را قطع كند و ديده هاى تو را كور كند، ما را از كشتن خود مى ترسانى؟ !

پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: اى عم! شمشير خود را در غلاف كن و منازعه و خلاف را ترك كن و استفتاح سفر را به فتنه و فساد مكن، بگذاريد اول روز آنها بروند و آخر روز ما برويم و به هر حال قريش مقدّمند.

چون چند منزل بر اين نحو رفتند به واديى رسيدند كه آن را «وادى الامواه» مى گفتند زيرا كه آن محلّ اجتماع سيلها بود، ناگاه ابرى در هوا پيدا شد پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: من در اين وادى از سيل مى ترسم و بهتر آن مى دانم كه در دامن كوه قرار گيريم.

عباس گفت: اى پسر برادر! آنچه رأى شريف تو اقتضا مى نمايد ما به آن عمل مى كنيم.

پس حضرت فرمود كه در ميان قافله ندا كردند كه اهل قافله بارهاى خود را به جانب كوه كشند، و همگى اطاعت كردند به غير يك كسى از بنى جمح كه او را مصعب مى گفتند و مال بسيار داشت كه او از جاى خود حركت نكرد و گفت: اى گروه! چه بسيار ضعيف است دلهاى شما! مى گريزيد از چيزى كه اثرى از آن ظاهر نشده است؟ ! و در اين سخن بود كه باران از آسمان ريخت و تا او حركت مى كرد سيلاب او را با اموالش به آتش عذاب الهى برد، و ساير مردم به بركت آن حضرت سالم ماندند و چهار روز در آن مكان توقف نمودند و هر روز سيل زياده مى شد.

پس ميسره گفت: اى سيد من! اين سيلها تا يك ماه قطع نخواهد شد و كسى از اين آب عبور نمى توان كرد و در اين مقام بسيار ماندن مصلحت نيست، اصلح آن است كه بسوى مكه مراجعت كنيم.

ص: 234

حضرت او را جوابى نفرمود و به خواب رفت، پس در خواب ديد كه ملكى به او گفت:

اى محمد! محزون مباش و چون فردا شود امر كن قوم خود را كه بار كنند و در كنار وادى بايست چون بينى كه مرغ سفيدى پيدا شود و به بال خود خطى بر روى آب بكشد به دولت و اقبال به روى آن آب از پى بى آن نشان بال روان شو و بگو: بسم اللّه و باللّه، و اصحاب خود را امر كن كه ايشان نيز اين كلمه را بگويند پس هركه بگويد سالم بگذرد و هركه نگويد غرق شود.

پس آن حضرت از خواب برخاست و شاد و مسرور و امر فرمود ميسره را ندا كند كه مردم بار كنند، و ميسره بارهاى خود را بر شتران بست و مردم به ميسره گفتند كه: ما چگونه از اين آب عبور خواهيم كرد و اين آبى است كه با كشتى عبور از آن مشكل است؟ !

ميسره گفت: من مخالفت محمد نمى كنم، شما خود اختيار داريد.

پس آن حضرت بر كنار وادى ايستاد ناگاه مرغ سفيدى پيدا شد و از قلۀ كوه پرواز كرد و به بال همايون فال خود خط سفيدى بر روى آب كشيد كه نشانش بر روى آب پيدا بود، پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گفت: بسم اللّه و باللّه و روان شد و آب به نصف ساقش نرسيد و ندا فرمود كه: همه بگوئيد بسم اللّه و باللّه و از عقب من بيائيد و هركه اين كلمه را بگويد نجات يابد و هركه نگويد هلاك شود، پس همه اين كلمه را گفتند و روان شدند و سالم بيرون آمدند به غير دو كس يكى از بنى جمح و ديگرى از بنى عدى پس آن دو تا نيز روان شدند، يكى بسم اللّه گفت و نجات يافت و ديگرى بسم اللات و العزّى گفت و غرق شد.

پس ابو جهل گفت كه: اين سحرى بود عظيم؛ و ديگران گفتند كه: اين سحر نيست و ليكن محمد گراميترين خلق است نزد پروردگار خود؛ پس حسد ابو جهل زياد شد و در اثناى راه ابو جهل به چاهى رسيد و به اصحاب خود گفت كه: مشكهاى خود را پرآب كنيد و پنهان كنيد تا آنكه چاه را انباشته كنيم و چون قافلۀ بنى هاشم به اينجا برسند و آب نباشد از تشنگى هلاك شوند و سينۀ من از غم محمد آسايش يابد زيرا كه مى دانم اگر او از اين سفر سالم به مكه برگردد بر ما تفوّق بسيار خواهد خواست و مرا تاب آن نيست.

پس چون مشكها را پر كردند و چاه را انباشته كردند خود با اصحاب خود روانه شد و

ص: 235

به يكى از غلامان خود مشك آبى داد و گفت: در پشت اين كوه پنهان شو و چون محمد و اصحابش به اينجا برسند و از تشنگى هلاك شوند براى من بشارت بياور تا تو را آزاد نمايم و آنچه خواهى به تو عطا نمايم.

پس چون اصحاب آن حضرت بر سر چاه رسيدند و چاه را انباشته يافتند از حيات خود نااميد شدند و به خدمت آن حضرت شتافتند و واقعه را عرض كردند، حضرت دست بسوى آسمان به دعا برداشت ناگاه از زير قدمهاى مباركش چشمۀ آب شيرين صافى جارى شد كه همه آشاميدند و چهارپايان را سيراب كردند و مشكها را پر نمودند و روانه شدند؛ و غلام مبادرت نمود بسوى ابو جهل و آن ملعون چون غلام را ديد پرسيد: اى فلاح چه خبر دارى؟

غلام گفت: و اللّه رستگارى نمى يابد هركه با محمد دشمنى مى كند؛ و حقيقت واقعه را نقل كرد.

ابو جهل خشمناك شده آن غلام را دشنام داد، و رفتند تا به واديى از واديهاى شام رسيدند كه آن را «ذبيان» مى گفتند و درخت بسيارى در آن وادى بود ناگاه اژدهاى عظيمى از آن جنگل بيرون آمد به بزرگى درخت خرما و دهان را گشود و صداى موحشى از او ظاهر شد و از چشمهايش آتش مى باريد، پس شتر ابو جهل رم كرد و آن ملعون را انداخت و استخوانهاى پهلويش شكست و مدهوش شد، چون به هوش بازآمد به غلامان خود گفت: به كنارى فرود آئيد شايد كه چون قافلۀ محمد به اينجا برسد شتر آن حضرت رم كند و او را هلاك كند.

چون در آنجا فرود آمدند و قافلۀ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به ايشان رسيد حضرت فرمود كه: اى پسر هشام! چرا فرود آمده ايد؟ اين جاى فرود آمدن نيست!

ابو جهل گفت: اى محمد! من شرم كردم از مقدّم شدن بر تو و تو سيد عربى، پس خواستم كه تو مقدّم باشى بفرما تا ما از عقب تو بيائيم، لعنت خدا بر كسى كه بر تو تقدّم جويد.

پس عباس شاد شد و خواست كه پيش رود، حضرت فرمود كه: اى عم! باش كه مقدّم

ص: 236

داشتن ايشان نيست ما را مگر براى مكرى كه تدبير كرده اند.

پس حضرت در پيش قافله روان شد و چون داخل درّه شدند اژدها پيدا شد و ناقۀ حضرت خواست كه رم كند حضرت بر او صدا زد كه: از چه چيز مى ترسى؟ خاتم پيغمبران بر تو سوار است، پس به اژدها خطاب فرمود كه: برگرد از راهى كه آمده اى و متعرض احدى از قافلۀ ما مشو؛ ناگاه اژدها به قدرت الهى به سخن آمده گفت: السلام عليك يا محمد السلام عليك يا احمد؛ حضرت فرمود: السلام على من اتّبع الهدى.

پس اژدها گفت: يا محمد! من از جانوران زمين نيستم بلكه پادشاهى از پادشاهان جنّم و نام من «هام بن الهيم» است و ايمان آورده ام بر دست پدرت ابراهيم خليل عليه السّلام و از او سؤال كردم كه مرا شفاعت كند گفت: شفاعت مخصوص يكى از فرزندان من است كه او را محمد مى گويند، و مرا خبر داد كه در اين مكان به خدمت تو خواهم رسيد و بسى انتظار تو در اين مكان كشيده ام، و به خدمت عيسى عليه السّلام رسيدم در شبى كه او را به آسمان بردند و او وصيت مى كرد حواريان را كه تو را متابعت نمايند و در ملت تو داخل شوند، و اكنون به خدمت تو رسيدم مى خواهم مرا فراموش نكنى از شفاعت خود اى سيد پيغمبران.

حضرت فرمود كه: چنين باشد، اكنون غايب شو و متعرض احدى از اهل قافله مشو.

پس اژدها غايب شد و دوستان آن حضرت شاد و حاسدان او در تاب شدند و اعمام كرام آن حضرت هر يك اشعار در مدح آن حضرت خواندند و روانه شدند تا به واديى رسيدند كه گمان آب در آنجا داشتند، و چون آب نيافتند مضطرب شدند پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دستهاى خود را تا مرفق برهنه كرده در ميان ريگ فرو برد و رو به جانب آسمان گردانيد و دعا كرد ناگاه از ميان انگشتان بركت نشانش آب جوشيد و نهرها روان شد به حدّى كه عباس گفت: اى پسر برادر! بس است مى ترسم كه مالهاى ما غرق شود؛ پس از آن آب تناول نمودند و حيوانات را آب دادند و مشكها را پر كردند، پس حضرت به ميسره گفت كه: اگر اندكى خرما دارى بياور.

چون طبق خرما را به نزديك آن حضرت گذاشت آن حضرت خرما را تناول مى فرمود و هستۀ آنها را در زمين پنهان مى كرد.

ص: 237

عباس گفت: چرا چنين مى كنى اى فرزند برادر؟

گفت: اى عم! مى خواهم در اينجا نخلستانى به بار آورم.

عباس گفت كه: كى ميوه خواهند آورد؟

فرمود كه: در همين ساعت خواهى ديد آيات بزرگ پروردگار مرا.

پس چون اندك راهى از آن وادى دور شدند حضرت فرمود: اى عم! برگرد و نخلها را ببين و از براى ما خرما بچين.

چون برگشت ديد كه نخلها سر بسوى آسمان كشيده و خوشه هاى رطب و خرما آويخته است، پس يك شتر از آن خرما بار كرد و به خدمت آن حضرت آورد تا همۀ اهل قافله خوردند و شكر الهى و ثناى حضرت رسالت پناهى گفتند و ابو جهل مى گفت: اى قوم! مخوريد از آنچه اين جادوگر به عمل مى آورد.

پس رفتند تا به گردنگاه ايله رسيدند و در آنجا ديرى بود كه راهب بسيار در آن دير بودند و در ميان ايشان راهبى بود كه از همه داناتر بود كه او را فيلق بن يونان بن عبد الصليب مى گفتند و كنيت او ابى خبير بود و او صفات آن حضرت را از جميع كتب خوانده بود و هرگاه كه تلاوت انجيل مى نمود و به صفات پيغمبر آخر الزمان مى رسيد مى گريست و مى گفت: اى فرزندان من! كى باشد كه مرا خبر دهيد به آمدن بشير و نذير كه مبعوث گردد از تهامه و متوجّ به تاج الكرامه و سايه افكند بر او غمامه و شفاعت كند عاصيان را يوم القيامه، پس رهبانان به او مى گفتند كه: خود را از گريه هلاك كردى مگر نزديك است زمان او؟ او مى گفت: بلى و اللّه مى بايد كه ظاهر شده باشد در بيت اللّه الحرام و دين او نزد خدا اسلام است كه مرا بشارت خواهند داد كه او از زمين حجاز به اين سرزمين رسيده و ابر بر او سايه افكنده است؛ و مكرر ياد آن حضرت مى كرد و مى گريست تا آنكه ديده اش ضعيف شد.

روزى رهبانان از آن دير بسوى راه نظر مى كردند ناگاه ديدند كه قافله اى از دامان صحرا طالع گرديد و در پيش قافله خورشيدى ديدند كه در زير ابر مى خرامد و نور نبوّت از جبين او به مرتبه اى ساطع است كه ديده را مى ربايد پس فرياد برآوردند كه: اى پدر

ص: 238

عقلانى! اينك قافله اى از جانب حجاز پيدا شد.

راهب گفت: اى فرزندان روحانى! بسى قافله از آن سو آمد و من يوسف خود را در آن نيافته ديدۀ خود را در مفارقت او باختم.

گفتند: اى پدر! نورى از اين قافله بسوى آسمان ساطع است.

گفت: گويا وقت آن شده است كه شب تيرۀ مفارقت به صبح صادق مواصلت مبدّل گردد، پس رو بسوى آسمان گردانيد و گفت: اى خداوند و سيد و مولاى من! بجاه و منزلت آن محبوبى كه فكرم در باب او پيوسته در تزايد است ديدۀ مرا به من باز ده كه خورشيد جمال او را ببينم؛ هنوز دعايش به اتمام نرسيده بود كه ديده اش روشن شد پس به رهبانان ديگر خطاب كرد كه: دانستيد جاه و منزلت محبوب مرا نزد علاّم الغيوب؟

پس گفت: اى فرزندان گرامى! اگر آن پيغمبر مبعوث در ميان اين گروه است در زير اين درخت فرود خواهد آمد و درخت خشك از بركت او سبز خواهد شد و ميوه خواهد آورد بدرستى كه بسيارى از پيغمبران در زير اين درخت نشسته اند و از زمان حضرت عيسى عليه السّلام تا حال خشك شده است و اين چاه مدتها است كه آب در آن نديده ايم و او از اين چاه آب خواهد آشاميد.

چون اندك زمانى گذشت قافله رسيدند و در دور چاه فرود آمدند و بارها از شتران فرود آوردند، و چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيوسته از اهل قافله خلوت اختيار مى كرد و مشغول ذكر خدا مى گرديد به جانب آن درخت ميل فرمود، و چون در زير درخت قرار گرفت در ساعت درخت سبز شد و ميوه آورد، پس برخاسته بر سر چاه آمد و چون چاه را خشك ديد آب دهان مبارك خود را در آن چاه افكنده در همان ساعت از اطراف چاه چشمه ها جوشيد و چاه پر شد از آب شيرين زلال.

چون راهب آن احوال را مشاهده نمود گفت: اى فرزندان! مطلوب من همين است، بشتابيد و نيكوترين طعامها مهيّا كنيد تا مشرّف شويم به خدمت سيد بنى هاشم كه اوست سيد انام و از او امان بگيريم از براى جميع رهبانان.

پس ايشان متوجه شدند و طعام نيكوئى مهيّا كردند پس گفت: برويد و سركردۀ اين

ص: 239

گروه را ببينيد و بگوئيد: پدر ما سلام مى رساند شما را و وليمه اى از براى شما مهيّا ساخته و التماس مى نمايد كه به طعام او حاضر شويد.

چون آن مرد به زير آمد نظرش بر ابو جهل لعين افتاد و رسالت راهب را به او رساند، ابو جهل ندا كرد در ميان قافله كه: اين راهب براى من طعامى مهيّا كرده است همه حاضر شويد در دير او.

گفتند: ما كى را نزد مالهاى خود بگذاريم؟

ابو جهل گفت: محمد را بگذاريد كه او راستگو و امين است.

پس اهل قافله به خدمت آن حضرت رفتند و التماس كردند كه نزد متاع ايشان بنشيند، و ابو جهل پيش افتاد و ايشان از عقب او به جانب صومعۀ راهب روان شدند، چون داخل صومعه شدند ايشان را اكرام نمود و طعام حاضر كردند و چون ايشان مشغول طعام خوردن شدند راهب كلاه را از سر برداشت و در روهاى ايشان يك يك نظر كرد در هيچ يك صفت پيغمبر آخر الزمان را نديد، پس كلاه خود را انداخت و فرياد برآورد: وا خيبتاه نااميد شدم و به مطلوب خود نرسيدم، پس گفت: اى بزرگان قريش! آيا كسى از شما مانده است كه حاضر نشده باشد؟

ابو جهل گفت: جوان خردسالى هست كه اجير زنى شده است و براى او به تجارت آمده است.

هنوز سخن را تمام نكرده بود كه حمزه برجست و چنان بر دهانش زد كه بر پشت افتاد و گفت: چرا نگفتى كه در ميان قافله مانده است بشير و نذير و سراج منير؟ و او را نگذاشته ايم نزد متاع خود مگر براى راستى و امانت و جلالت و ديانت او و در ميان ما از او بهترى نيست.

پس حمزه متوجه راهب شد و گفت: بنما آن كتاب را كه در دست دارى و خبر ده كه چه چيز در آن كتاب هست تا من عقدۀ تو را بگشايم و او را كه مى طلبى به تو بنمايم.

راهب گفت: اى سيد من! اين سفرى است كه اوصاف پيغمبر آخر الزمان در آن نوشته است و صفت او چنان است كه بسيار بلند نيست و بسيار كوتاه نيست و معتدل القامه است

ص: 240

و در ميان دو كتفش علامتى هست و ابر بر او سايه مى افكند و از زمين تهامه مبعوث خواهد گرديد و شفيع عاصيان خواهد بود در روز قيامت.

عباس گفت: اى راهب! اگر او را ببينى مى شناسى؟

گفت: بلى.

عباس گفت: با من بيا تا در زير درخت صاحب اين صفات را به تو بنمايم.

پس راهب بسرعت تمام روانه شد و به خدمت آن حضرت شتافت، چون نزديك رسيد حضرت او را تعظيم نمود و راهب بر آن حضرت سلام كرد، حضرت فرمود كه:

عليك السلام اى عالم رهبانان و اى فيلق بن يونان بن عبد الصليب.

راهب گفت: نام مرا چه دانستى و كى تو را خبر داد به اسم پدر و جدّ من؟ !

فرمود: آن كه تو را خبر داده است كه من در آخر الزمان مبعوث خواهم شد.

پس راهب بر قدم آن حضرت افتاد و بوسيد و روى خود را مى ماليد و مى گفت: اى سيد بشر! اميدوارم كه به وليمه حاضر گردى و كرامت مرا زياد گردانى.

حضرت فرمود كه: اين گروه مال خود را به من سپرده اند.

راهب گفت: ضامنم من مال ايشان را كه اگر عقالى از ايشان كم شود شترى به عوض بدهم.

پس آن جناب با او روانۀ دير شدند و آن دير دو درگاه داشت يكى بزرگ و ديگرى كوچك، و در پيش درگاه كوچك كليسائى ساخته بودند و در آنجا صورتها نصب كرده بودند، و درگاه را براى آن كوچك كرده بودند كه هركه از آن درگاه داخل شود منحنى شود و به ضرورت تعظيم آن صورتها بكند؛ راهب آن حضرت را دانسته از آن راه برد كه معجزات او را مشاهده نمايد و يقين او زياده گردد، و چون راهب منحنى شد و از درگاه داخل شد به قدرت الهى آن درگاه بلند شد و حضرت درست داخل شد، و چون حضرت داخل مجلس شد همه برخاستند و او را در صدر مجلس جا دادند و راهب در خدمت او ايستاد و رهبانان ديگر همه برپا ايستادند و ميوه هاى لطيف شام را نزد آن حضرت آوردند.

پس راهب رو به آسمان بلند كرد كه: پروردگارا! خاتم نبوّت را مى خواهم ببينم.

ص: 241

پس جبرئيل آمد و جامۀ آن حضرت را دور كرد كه مهر نبوّت ظاهر شد از ميان دو كتف آن حضرت و نورى از آن ساطع گرديد كه خانه روشن شد، پس راهب از دهشت آن نور به سجده افتاد و چون سر برداشت گفت: تو آنى كه من مى طلبيدم.

پس قوم متفرق شدند و آن حضرت با ميسره نزد راهب ماندند، و ابو جهل خايب و ذليل برگشت، و چون خلوت شد راهب گفت: اى سيد من! بشارت باد تو را كه حق تعالى گردنهاى سركشان عرب را براى تو ذليل خواهد گردانيد و مالك ساير بلاد خواهى گرديد و بر تو قرآن نازل خواهد شد و توئى سيد انام و دين توست اسلام و بتان را خواهى شكست و دينهاى باطل را بر طرف خواهى كرد و آتشخانه ها را خاموش خواهى كرد و چليپاها را خواهى شكست و نام تو باقى خواهد ماند تا آخر الزمان، اى سيد من! از تو سؤال مى كنم كه تصديق كنى بر ما به امان جميع رهبانان كه جزيه بگيرى از ايشان در زمان خود.

پس راهب به ميسره گفت: خاتون خود را از من سلام برسان و بشارت ده او را كه ظفر يافته به سيد انام و خدا نسل اين پيغمبر را از فرزندان او خواهد گردانيد و نام خير او تا آخر الزمان باقى خواهد ماند و همه كس بر او حسد خواهند برد و بگو به او كه داخل بهشت نمى شود مگر كسى كه به او ايمان آورد و تصديق رسالت او نمايد و بدرستى كه او اشرف پيغمبران و افضل ايشان است، و حذر نما در شام بر او از يهود كه اعداى اويند تا برگردد بسوى بيت اللّه الحرام.

پس حضرت راهب را وداع كرد و بسوى قافله مراجعت نموده روانه شدند به جانب شام، و چون وارد شام گرديدند اهل شام هجوم آورده متاع اهل قافله را به قيمت اعلا خريدند و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از متاع خود چيزى نفروخت، پس ابو جهل گفت كه:

خديجه هرگز از اين شومتر تاجرى به سفر نفرستاده بود، متاعهاى ديگران همه فروخته شد و متاع او زمين ماند.

چون روز ديگر شد عربان نواحى شام از آمدن قافله خبر شدند و هجوم آوردند و چون متاعى به غير از متاع خديجه نمانده بود حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آن را به اضعاف آنچه ديگران فروخته بودند فروخت، و ابو جهل بسيار محزون شد، و از متاع خديجه نماند مگر

ص: 242

يك خروار پوست، پس مردى از احبار يهود كه او را سعيد بن قطمور مى گفتند به نزد آن حضرت آمد و او را شناخت زيرا كه اوصاف او را در كتب خوانده بود و گفت: اين است كه دينهاى ما را باطل خواهد كرد و زنان ما را بى شوهر خواهد گردانيد، پس به نزديك آن حضرت آمد و گفت: اين وقر پوست را به چند مى فروشى اى سيد من؟

فرمود كه: به پانصد درهم.

گفت: مى خرم بشرط آنكه با من به خانه بيائى و از طعام من بخورى تا بركت در خانۀ من بهم رسد.

فرمود: چنين باشد.

پس يهودى متاع را برداشت و حضرت همراه او روانه شد، و چون به نزديك خانه رسيدند يهودى پيش رفت و به زوجۀ خود گفت: مردى را به خانه مى آورم كه دينهاى ما را باطل خواهد كرد مى خواهم كه مرا مساعدت كنى در كشتن او.

زن گفت: چگونه تو را يارى كنم؟

گفت: سنگ آسيا را بردار و بر بام بالا رو و بر بالاى در خانه بنشين و چون او زر متاع خود را از من بگيرد و خواهد بيرون رود سنگ را بگردان و بر سر او بينداز.

آن زن سنگ را برداشته بر بام بالا رفت، و چون حضرت خواست كه از خانه بيرون رود نظر آن زن بر جمال آن حضرت افتاد رعشه بر او مستولى شده سنگ را نتوانست انداخت تا حضرت بيرون رفت پس سنگ گرديد و بر سر دو پسر يهودى افتاد و هر دو در ساعت مردند، چون يهودى آن حال را مشاهده كرد از خانه بيرون دويده در ميان قوم خود فرياد كرد كه: اى قوم من! اين مردى است كه دينهاى شما را باطل خواهد كرد و الحال به خانۀ من آمد و طعام مرا خورد و فرزندان مرا كشت و بيرون رفت.

چون يهودان آن صدا شنيدند همه شمشيرها برداشته بر اسبان سوار شدند و از پى بى آن حضرت روان شدند، چون عموهاى آن حضرت را نظر بر آن يهودان افتاد مانند شيران بر اسبان عربى سوار شده متوجه ايشان شدند و حمزه شير خدا شمشير كشيده بر ايشان حمله كرد و بسيارى از ايشان را بسوى جهنم فرستاد، پس جمعى از ايشان حربه ها از دست

ص: 243

انداختند و نزديك آمده گفتند: اى گروه عرب! اين مردى كه شما براى حمايت او ما را مى كشيد چون ظاهر گردد اول ديار شما را خراب خواهد كرد و مردان شما را خواهد كشت و بتهاى شما را خواهد شكست، شما ما را به او بگذاريد كه دفع شرّ او از شما و خود بكنيم.

چون حمزه اين سخن را شنيد بار ديگر بر ايشان حمله آورد و گفت: اى كافران! محمد نور ما است و چراغ ماست در تاريكيهاى جهالت و ضلالت، اگر جانهاى ما برود دست از حمايت او برنداريم.

و چون آن كافران نااميد گرديدند و برگشتند قريش غنيمت بسيار از ايشان گرفته فرصت را غنيمت شمرده بار كردند و بسوى مكه برگشتند، پس در اثناى راه ميسره قريش را جمع كرد گفت: اى گروه قريش! هر يك از شما چند مرتبه در اين سفر آمده ايد آيا در هيچ سفرى اين قدر منفعت و غنيمت براى شما حاصل شده بود؟

گفتند: نه.

ميسره گفت: مى دانيد كه اينها همه از بركات محمد است؟ بايد كه هر يك هديه اى براى آن حضرت بياوريد زيرا كه او تصدّق نمى گيرد اما هديه قبول مى فرمايد.

پس هر يك متاعى چند به هديه براى آن حضرت آوردند تا آنكه متاع بسيارى جمع شد، و چون حضرت رد ننمودند و جوابى هم نفرموده ميسره آنها را براى آن حضرت ضبط كرد، و چون به نزديك مكه آمدند و هر يك از قافله مبشّرى بسوى اهل خود فرستادند ميسره به خدمت آن حضرت آمد و گفت: اى سيد من! اگر شما خود پيشتر به نزد خديجه تشريف ببريد و او را بشارت دهيد باعث مزيد سرور او مى گردد.

و چون حضرت به جانب مكه روان شد زمين در زير پاى ناقۀ آن حضرت پيچيده مى شد تا آنكه بزودى به كوههاى مكه رسيد و در آن وقت خواب بر آن جناب مستولى گرديد، پس حق تعالى وحى نمود بسوى جبرئيل كه: برو به سوى جنات عدن و بيرون آور قبه اى را كه از براى برگزيدۀ خود محمد خلق كرده ام پيش از آنكه آدم را بيافرينم به دو هزار سال و آن قبه را بر زمين و بر سر مبارك او بگشا، و آن قبه از ياقوت سرخ بود و آويخته به علاقها از مرواريد سفيد و از بيرون آن اندرونش مى نمود و از اندرونش بيرون

ص: 244

پيدا بود و چهار ركن و چهار در داشت و اركان آن از طلا و مرواريد و ياقوت و زبرجد بهشت بود.

و چون جبرئيل آن قبه را بيرون آورد حوريان بهشت شادى كردند و از قصرهاى خود مشرف شدند و گفتند: تو را است حمد اى خداوند بخشنده و گويا نزديك شده است مبعوث گرديدن صاحب اين قبه؛ و نسيم رحمت از جانب عرش وزيد و درهاى بهشت به صدا آمد، پس جبرئيل قبه را به زمين آورد و بر سر آن حضرت برپا كرد و ملائكه اركان آن را گرفتند و صدا به تسبيح و تقديس بلند كردند و جبرئيل سه علم در پيش آن حضرت گشود و كوههاى مكه شادى كردند و بلند شدند و درختان و مرغان و ملائكه همه آواز بلند كردند و گفتند: «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» گوارا باد تو را اى بنده چه بسيار گرامى هستى نزد پروردگار خود.

و در آن وقت خديجه در غرفۀ بلندى از خانۀ خود نشسته بود و جمعى از زنان نزد او نشسته بودند، ناگاه نظرش بر شعاب مكه افتاد و حق تعالى پرده از ديده اش گشود نورى لامع و شعاعى ساطع ديد از طرف معلّى، و چون نيك نگريست قبه اى ديد كه مى آيد و گروهى ديد كه در هوا مى آيند و دور آن قبه را فرو گرفته اند و اعلام ساطعه اى ديد كه در پيش آن قبه مى آيد و شخصى را ديد كه در ميان آن قبه در خواب است و نور از او به آسمان ساطع است، از مشاهدۀ اين غرايب حيرت عظيم او را عارض شد و زنان گفتند: اى سيدۀ عرب! اين چه حال است كه در تو مشاهده مى نمائيم؟

گفت: اى خواتين مكرّمه! بگوئيد من در خوابم يا بيدارم؟ !

گفتند: بيدارى، و خدا نخواهد كه تو را چنين حالى باشد.

گفت: نظر كنيد بسوى معلّى و بگوئيد كه چه مى بينيد.

چون نظر كردند گفتند: نورى مى بينيم كه ساطع است بسوى آسمان.

پرسيد كه: آن قبۀ نورانى و آن كه در ميان آن قبه است و آنها كه بر دور قبه اند به نظر شما نمى آيند؟

گفتند: نه.

ص: 245

گفت: من سوارى مى بينم از آفتاب نورانى تر در ميان قبۀ سبزى كه هرگز چنان قبه اى نديده بودم، و آن قبه بر روى ناقۀ رهوارى است چنان گمان مى كنم كه ناقۀ صهباى من است و سوارۀ آن محمد است.

گفتند: آنها كه تو وصف مى كنى محمد از كجا آورده است؟ ! پادشاه عجم و روم را اين ميسّر نيست.

خديجه گفت: شأن محمد از اينها عظيم تر است.

و پيوسته خديجه نظر مى كرد بر آن طرف تا آنكه آن حضرت از درگاه معلّى داخل شد و ملائكه با قبه به آسمان رفتند و آن حضرت به جانب خانۀ خديجه روان شد، و چون حضرت به در خانه رسيد خديجه را كنيزان به قدوم آن حضرت بشارت دادند و خديجه با پاى برهنه از غرفه به صحن خانه دويد، و چون در را گشودند حضرت فرمود: السلام عليكم يا اهل البيت.

خديجه گفت: گوارا باد تو را سلامتى اى نور ديدۀ من.

حضرت فرمود كه: بشارت باد تو را كه مالهاى تو به سلامت رسيد.

خديجه گفت: سلامتى تو براى بشارت من كافى است اى قرّة العين، و اللّه كه تو نزد من گراميترى از دنيا و آنچه در دنيا است؛ و شعرى چند در بشارت قدوم بهجت لزوم آن حضرت ادا نمود و گفت: اى حبيب من! قافله را در كجا گذاشتى؟

فرمود كه: در جحفه گذاشتم.

پرسيد كه: تو كى از ايشان جدا شدى؟

فرمود كه: يك ساعت بيش نيست.

خديجه گفت به او كه: ايشان را در جحفه گذاشته و بزودى آمده اى؟ !

فرمود كه: بلى، حق تعالى زمين را از براى من پيچيده و راه را براى من نزديك گردانيد.

باز تعجب خديجه زياد شد و شادى او افزون گرديد و گفت: اى نور ديده! التماس دارم كه برگردى و با قافله داخل شوى كه موجب مزيد رفعت تو و شادى من گردد؛

ص: 246

و مى خواست كه بار ديگر ملاحظه كند كه آن قبه عود خواهد كرد يا نه.

پس توشه اى در غايت عطر و لطافت براى آن جناب مهيّا كرده مشكى هم از آب زمزم همراه كرد، و چون حضرت روانه شد از عقب آن حضرت نظر مى كرد ديد كه باز قبه فرود آمد و ملائكه برگشتند و به همان طريق سابق بر دور راحلۀ آن حضرت مى رفتند.

و چون آن حضرت به قافله رسيد ميسره گفت: اى سيد! مگر از رفتن مكه فسخ عزيمت نموده اى؟

فرمود كه: نه، رفتم و برگشتم.

ميسره خنديد و گفت: مزاح مى فرمائى، به پاى كوه رفته و برگشته اى.

فرمود كه: نه، بلكه رفتم به نزد خانۀ كعبه و طواف كردم و خديجه را ملاقات نمودم و برگشتم.

ميسره گفت: اى سيد! هرگز از تو دروغ نشنيده ام و متحيرم كه چگونه در دو ساعت به مكه رفتى و برگشتى و اين مسافت چند روز است!

حضرت فرمود كه: اگر شك دارى اينك نان خديجه و طعام اوست كه آورده ام و اينك آب زمزم است كه او همراه من كرده است.

ميسره فرياد زد در ميان قافله كه: اى گروه قريش! آيا محمد زياده از دو ساعت از ما غايب شد؟ !

گفتند: نه.

گفت: اينك به مكه رفته و برگشته است و توشۀ خديجه همراه اوست.

پس ايشان تعجب كردند و ابو جهل گفت كه: از ساحر اينها عجب نيست.

پس روز ديگر كه قافله بار كردند كه متوجه مكه شوند اهل مكه به استقبال قافله بيرون آمدند و خديجه خويشان و غلامان خود را به استقبال آن حضرت فرستاد و فرمود كه: در عرض راه مجلسها بيارائيد و قربانيها بكشيد براى شادى قدوم شريف آن حضرت؛ و خديجه چشم به راه آن حضرت داشت و اهل مكه از بسيارى اموال خديجه و وفور منافعى كه آن حضرت براى او آورده بود در تعجب و حيرت بودند تا آنكه خورشيد فلك

ص: 247

نبوّت از در خانۀ خديجه طالع گرديد و اموال خديجه را به عرض او رسانيد و خديجه در پشت پرده نشسته بود و از وفور حسن و جمال آن حضرت و كثرت غنايم و اموال كه براى او آورده بود تعجب مى نمود، پس فرستاد و پدر خود خويلد را طلبيد و به عرض او رسانيد كه: اين مبارك رو در اين سفر براى من آن قدر منافع و غنايم آورده است كه در جميع تجارت خود چنين منفعتى نيافته بودم.

پس متوجه ميسره شد و گفت: بگو احوال سفر خود را كه چگونه بود و چه ها مشاهده كردى در اين سفر از اوصاف و كرامات محمد؟

ميسره گفت: مگر مرا طاقت آن هست كه شمّه اى از صفات حميده و اخلاق پسنديدۀ او را بيان كنم يا قليلى از معجزات و كرامات آن معدن سعادت را احصا نمايم؛ پس قصۀ سيل و چاه و اژدها و درخت را ذكر كرد و آنچه راهب در حقّ آن حضرت گفته بود و پيغامى كه براى او فرستاده بود نقل كرد.

خديجه گفت: اى ميسره! بس است، زياد كردى شوق مرا بسوى محمد، برو كه از براى خداوند تو را و زوجۀ تو و فرزندان تو را آزاد كردم؛ و دويست درهم با دو شتر به او بخشيد و خلعت فاخر بر او پوشانيد. پس حضرت را نوازش بسيار نمود و وعدۀ كرامت بسيار كرد و آن حضرت از او مرخّص گرديده به خانۀ ابو طالب آمد و ارباح و فوايد آن سفر را به ابو طالب گذاشت و فرمود: اى عم! آنچه در اين سفر بهم رسيده است همه به تو تعلق دارد.

ابو طالب او را در بر گرفت و روى مباركش را بوسيد و گفت: اى نور ديدۀ من! آرزوئى كه دارم آن است كه براى تو زنى بخواهم كه موافق و مناسب شرف و جلال تو باشد.

و چون روز ديگر شد آن حضرت به حمام رفت و جامه هاى فاخر پوشيد و خود را خوشبو گردانيد و به منزل خديجه تشريف برد، و چون خديجه آن حضرت را ديد شاد گرديد و گفت: اى سيد من! هر حاجت كه از من دارى بخواه كه حاجت تو همه نزد من روا است و بگو كه اموال خود را كه از من مى گيرى چه اراده دارى و در چه مصرف صرف خواهى كرد؟

فرمود كه: عمّ من مى خواهد كه صرف تزويج و براى من زوجه اى خواستگارى نمايد.

ص: 248

پس خديجه تبسّم نمود و گفت: اى سيد من! آيا مى خواهى كه من از براى تو زنى پيدا كنم كه دلخواه من باشد؟

فرمود كه: بلى.

خديجه گفت: زنى براى تو بهم رسانيده ام از قوم تو كه در مال و حسن و جمال و عفّت و كمال و سخاوت و طهارت و حسن خصال از جميع زنان اهل مكه بهتر است و ياور تو خواهد بود در جميع امور و از تو به قليلى راضى است و در نسب به تو نزديك است، و اگر او را بخواهى جميع عرب بلكه پادشاهان زمين رشك تو را خواهند برد، امّا دو عيب دارد:

اول آنكه دو شوهر پيش از تو ديده است، دوم آنكه در سال از تو بزرگتر است.

حضرت فرمود: نام نمى برى او را كه كيست؟

خديجه گفت: كنيزك تو خديجه است.

چون حضرت اين سخن را شنيد از نهايت حيا جبين انورش غرق در عرق شد و ساكت گرديد.

پس بار ديگر خديجه اعادۀ اين نوع كلمات نمود و گفت: اى سيد من! چرا جواب نمى فرمائى؟

حضرت فرمود كه: اى دختر عم! تو مال بسيار دارى و من پريشانم، من زنى مى خواهم كه در مال و حال به من شبيه باشد.

خديجه گفت: و اللّه اى محمد من خود را كنيز تو مى دانم و اموال و غلامان و كنيزان من همه از تواند و كسى كه جان خود را از تو دريغ ندارد چگونه در مال با تو مضايقه نمايد؟ ! تو را سوگند مى دهم بحقّ خداوندى كه محتجب گرديده از ابصار، و عالم است به خفاياى اسرار و بحقّ كعبه و استار كه دست رد بر جبين من نگذارى و در همين ساعت برخيزى و عموهاى خود را به نزد پدر من بفرستى كه مرا براى تو از او خواستگارى نمايند، و از بسيارى مهر پروا مكن كه من از مال خود مى دهم و گمان نيك بدار به من چنانكه من گمان نيك به تو دارم.

پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از خانۀ خديجه بيرون آمد به نزد ابو طالب رفت و در آن

ص: 249

وقت ساير اعمام او نزد ابو طالب بودند و فرمود كه: اى اعمام كرام! مى خواهم برويد بسوى خويلد و خديجه را از او براى من خطبه نمائيد.

ايشان چون از حقيقت حال مطّلع نبودند متأمّل گرديدند و صفيه دختر عبد المطّلب را براى استعلام احوال به منزل خديجه فرستادند، چون صفيه داخل خانۀ خديجه شد او را استقبال نمود و اكرام لا كلام فرمود، و چون صفيه در پرده سخنى شروع كرد خديجه پرده را برداشت و گفت: من دانسته ام كه محمد مؤيد است از جانب پروردگار آسمان و من مزاوجت او را مورث عزت دنيا و شرف عقبى مى دانم و از او هيچ توقع ندارم؛ و خلعت فاخرى براى صفيه حاضر كرد، و صفيه با غايت سرور و شادى به نزد برادران آمد و گفت:

برخيزيد و متوجه شويد كه خديجه منزلت محمد را نزد حق تعالى دانسته است و در محبت او بى تاب است.

پس عموها همه شاد شدند مگر ابو لهب كه او از حسد غمگين شد، پس عباس برجست و گفت: چه نشسته ايد؟ ! برخيزيد كه در امور خير تعجيل ضرور است.

و ابو طالب حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را جامه هاى فاخر پوشانيد و شمشير هندى بر كمرش بست و بر اسب نجيب عربى سوار كرد و عموها مانند ستارگان بر دور ماه تابان آن حضرت را در ميان گرفتند، و چون داخل خانۀ خويلد گرديدند او بنى هاشم را تكريم نمود، و چون خطبه كردند گفت: خديجه مالك امر خود است و عقل او از عقل من بيشتر است و بسى ملوك اطراف و صناديد عرب او را طلب كردند راضى نشد اختيار با اوست.

ايشان را جواب او خوش نيامد و بيرون آمدند؛ چون اين خبر به خديجه رسيد بسيار مضطرب شد و عموى خود ورقه را طلبيد و او از رهبانان و علما بود و كتب انبيا بسيار خوانده بود، چون ورقه به نزد خديجه آمد او را محزون يافت گفت: سبب حزن تو چيست اى خديجه؟ هرگز غمگين نباشى.

گفت: اى عم! چه حال باشد كسى را كه ياورى و مونسى نداشته باشد؟

ورقه گفت: مگر ارادۀ شوهر دارى؟ ! جميع پادشاهان و اكابر عرب تو را خواستند و قبول نكردى!

ص: 250

گفت: اى عم! نمى خواهم از مكه بيرون روم.

ورقه گفت: اهل مكه نيز تو را بسيار طلب كردند و جواب گفتى مثل شيبه و عقبه و ابو جهل.

خديجه گفت: اينها از اهل جهالت و ضلالتند، ديگرى گمان دارى كه در اوصاف مباين اينها باشد؟

ورقه گفت: شنيده ام كه محمد بن عبد اللّه تو را خواسته است.

خديجه گفت: اى عم! چه عيب در او مى بينى؟

ورقه ساعتى سر به زير افكند و گفت: عيب او اين است كه اصل نجابت و كرامت است، و شاخ عزت و مكرمت است، و در حسن خلقت و خلق نظير خود ندارد، و در فضل و كرم و علم و جود مشهور آفاق است.

گفت: اى عم! چنانكه كمالش را گفتى عيبش را هم بگو.

ورقه گفت: عيبش آن است كه بدر جهان است و آفتاب زمين و آسمان است، و گفتار او شيرين تر از عسل است، و در حسن اطوار در جهان مثل است.

گفت: اى عم! اگر از او عيبى دانى بگو.

گفت: عيب او آن است كه در حسن شامخ و در نسب باذخ است، و در حسن سيرت و صفاى سريرت بر همه فضيلت دارد، و در خوش روئى و خوش خوئى و خوشبوئى و خوش گوئى مانند ندارد.

خديجه گفت: هرچند عيب او را مى پرسم تو فضيلتش را بيان مى كنى!

ورقه گفت: من كيستم كه احصاى مدايح او توانم نمود يا صد هزار يك فضايل او را توانم شمرد؟

خديجه گفت: من او را خواسته ام و جلالت او را دانسته ام و اطوار او را پسنديده ام و به غير او به ديگرى رغبت نخواهم كرد.

ورقه گفت: هرگاه چنين است بشارت باد تو را كه بزودى او به درجۀ رسالت حق تعالى خواهد رسيد و پادشاه مشرق و مغرب عالم خواهد گرديد، اى خديجه! چه مى دهى به من

ص: 251

كه امشب تو را به وصال او فايز گردانم.

خديجه گفت: اموال من همه نزد تو حاضر است، آنچه خواهى بردار.

ورقه گفت كه: من مال دنيا نمى خواهم، مى خواهم كه در قيامت نزد محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مرا شفاعت كنى، و بدان اى خديجه كه ما را حساب و كتابى عظيم در پيش است و نجات نمى يابد در آن روز مگر كسى كه متابعت محمد كرده باشد و تصديق رسالت او نموده باشد، پس واى بر كسى كه در آن روز از بهشت دور شود و داخل جهنم شود.

خديجه گفت: من ضامن شفاعت تو شدم.

پس ورقه بيرون آمد و به خانۀ خويلد رفت و گفت: چه مى خواهى با خود بكنى؟

گفت: چه كرده ام؟

ورقه گفت: دلهاى فرزندان عبد المطّلب را از خود رنجانيده اى و بر تو مى جوشند و نمى ترسى از شمشير حمزه كه ناگاه بر سر تو بيايد و تو را به شمشير خونخوار خود هلاك كند؟

گفت: چه كرده ام به ايشان؟

ورقه گفت: ردّ خطبۀ ايشان كرده اى و پسر برادر ايشان را حقير شمرده اى.

خويلد گفت: من چه مى توانم گفت نسبت به محمد كه همۀ عالم به نيكى او شهادت مى دهند؟ و ليكن دو چيز مرا مانع است، يكى آنكه اكابر عرب را جواب گفته ام، اگر به او بدهم همه از من مى رنجند؛ و دوم آنكه خديجه راضى نمى شود.

ورقه گفت: هيچ كسى نيست كه فضيلت محمد را نداند و آرزو نداشته باشد كه به او دختر بدهد، و امّا خديجه چون كرامات بسيار از او مشاهده نموده به او راضى است.

پس وعد و وعيد بسيار نموده خويلد را راضى كرده برداشت و به خانۀ ابو طالب آورد و ساير اولاد عبد المطّلب در آنجا حاضر بودند، ورقه معذرت بسيار از جانب برادر خود طلبيد و وعده كردند كه در صباح روز ديگر در مجمع اكابر قريش آن مناكحۀ ميمونه را منعقد سازند.

ورقه برادر خود را با اولاد كرام عبد المطّلب برداشت و به نزد كعبه آورد و در مجمع

ص: 252

قريش از جانب خويلد وكيل شد در تزويج خديجه و همه را دعوت نمود كه: فردا صبح در منزل خديجه حاضر شويد كه من به وكالت برادر خود خديجه را به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عقد خواهم بست؛ و همۀ قريش را به وكالت خود گواه گرفت و خوش حال به خانۀ خديجه برگشت و او را بشارت داد، و خديجه خلعت فاخرى به او عطا كرد كه به پانصد اشرفى خريده بود.

ورقه گفت: مرا به اين امتعۀ دنيا رغبتى نيست و مرا در اين امر كه سعى در آن مى نمايم غرضى به غير از شفاعت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيست، و گفت: خانۀ خود را مزيّن گردان و اسباب وليمۀ فردا را مهيّا كن كه اكابر قريش حاضر خواهند شد.

پس خديجه حكم فرمود غلامان و كنيزان خود را كه فروش و وسايد و آنچه از اسباب زينت داشت بيرون آوردند و خانه را به هر زينتى آراستند و حيوانات بسيار كشتند و انواع حلواها و ميوه ها و ساير اطعمۀ لذيذه ترتيب دادند، و ورقه بيرون آمد و به منزل ابو طالب رفت و مساعى خود را به خدمت سيد البشر عرض كرد و حضرت او را نويد شفاعتها و كرامتها داد و ابو طالب مشغول تهيۀ زفاف شد.

و روايت كرده اند كه: در آن وقت عرش و كرسى به اهتزاز آمدند، و ملائكه به سجدۀ شكر الهى قيام نمودند، و حق تعالى جبرئيل را امر كرد كه علم حمد را بر بام كعبه نصب كند، و كوههاى مكه از مفاخرت سر بر فلك رفعت كشيدند و زبان به تسبيح حق تعالى گشودند، و زمين از فرح بر خود باليد، و مكه از شرف از عرش اعظم برتر گرديد.

چون صبح شد اكابر عرب و صناديد قريش مانند ستارگان در بيت الشرف خديجه مجتمع گرديدند و خديجه كرسيهاى بسيار براى ايشان مرتّب كرده بود و كرسى بزرگى در صدر مجلس گذاشته بود كه از همۀ كرسيها ممتاز بود، چون ابو جهل لعين داخل شد از غايت جهل و تكبر متوجه آن كرسى شد كه بر آن قرار گيرد، پس ميسره بانگ زد بر او كه:

جاى خود را بشناس و پا از اندازۀ خود بيرون منه و در كرسيهاى ديگر قرار گير كه آن مكان تو نيست؛ و در اين اثنا صداها بلند شد و اهل مجلس همه برجستند و به استقبال شتافتند ديدند كه عباس و حمزه و ابو طالب مى خرامند و حمزه شمشير خود را برهنه كرده

ص: 253

است و مى گويد: اى اهل مكه! دست از شيمۀ ادب برمداريد و به استقبال سيد عجم و عرب بشتابيد كه آمد بسوى شما محمد مختار حبيب خداوند جبار و متوجّ به تاج انوار و صاحب مهابت و وقار، ناگاه ديدند كه سيد بشر مانند خورشيد انور نمودار شد و عمامۀ سياهى بر سر بسته و نور جبين ازهرش ساطع گرديده و پيراهن عبد المطّلب را در بر كرده و برد الياس نبى را بر دوش افكنده و نعلين عبد المطّلب را بر پا بسته و عصاى ابراهيم خليل را در دست گرفته و انگشترى از عقيق سرخ در انگشت مبارك كرده و از دور و كنارش افواج تماشاچيان حيران حسن و جمال او گرديده بودند، و اعمام كرام و ساير عشاير ذوى الاحترام آن فخر كعبه و مقام را در ميان گرفته مى آيند.

پس همۀ اكابر و اشراف به استقبال آن غرۀ ناصيۀ عبد مناف دويدند، و چون داخل مجلس شدند آن زينت بخش عرش را بر كرسى اعظم نشانيدند و ساير بنى هاشم در اطراف او قرار گرفتند، و چون حمزه رضى اللّه عنه ديد كه ابو جهل لعين از جاى خود حركت نكرد، آن شير بيشۀ شجاعت بسوى آن معدن حسد و عداوت دويد و كمر او را به قدرت گرفت و گفت:

برخيز كه هرگز سالم نباشى از نوائب و نجات نيابى از مصايب، پس آن لعين دست به قبضۀ شمشير كين زد و حمزه مبادرت نمود و دست پليدش را گرفته چنان فشرد كه خون از بن ناخنهايش روان شد، اكابر قريش از حمزه التماس كردند كه دست از او برداشت و به جاى خود برگشت.

پس ابو طالب خطبه اى در نهايت بلاغت انشا فرمود و با ورقه خديجه را به آن حضرت عقد نمود، و بعد از شش ماه زفاف آن شريفۀ اشراف و آن درّ صدف عبد مناف منعقد گرديد، و خديجه جميع اموال و غلامان و كنيزان خود را به آن حضرت بخشيد. و چون به رسالت مبعوث گرديد اول كسى كه از زنان به آن حضرت ايمان آورد خديجه بود، و تا خديجه در حيات بود آن حضرت به هيچ زن ديگر رغبت نفرمود. و در حسن صورت و جمال و طراوت و حسن خصال خديجه در مكه نظير خود نداشت (1). و به اينجا منتهى

ص: 254

شد آنچه از كتاب انوار اختصار نموديم.

و صاحب كتاب عدد روايت كرده است كه: پنج سال بعد از بعثت حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم حضرت فاطمه از خديجه متولد شد، و كيفيت ولادت آن حضرت چنان است كه:

روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در ابطح نشسته بود با امير المؤمنين عليه السّلام و عمار بن ياسر و منذر بن ضحضاح و حمزه و عباس و ابو بكر و عمر ناگاه جبرئيل عليه السّلام نازل شد به صورت اصلى خود و بالهاى خود را گشود تا مشرق و مغرب را پر كرد، و ندا كرد آن حضرت را كه:

يا محمد! خداوند علىّ اعلا تو را سلام مى رساند و امر مى نمايد كه چهل شبانه روز از خديجه دورى اختيار كنى. پس آن حضرت چهل روز به خانۀ خديجه نرفت و روزها روزه مى داشت و شبها تا صبح عبادت مى كرد و عمار را بسوى خديجه فرستاد و گفت او را بگو كه: اى خديجه! نيامدن من بسوى تو از كراهت و عداوت نيست و ليكن پروردگار من چنين امر كرده است كه تقديرات خود را جارى سازد و گمان مبر در حقّ خود مگر نيكى، و بدرستى كه حق تعالى به تو مباهات مى كند هر روز چند مرتبه با ملائكۀ خود، بايد كه هر شب در خانۀ خود را ببندى و در رختخواب خود بخوابى و من در خانۀ فاطمه بنت اسد مى باشم تا مدت وعدۀ الهى منقضى گردد.

و خديجه هر روز چند نوبت از مفارقت آن حضرت مى گريست، و چون چهل روز تمام شد جبرئيل بر آن حضرت نازل شد و گفت: يا محمد! خداوند علىّ اعلا تو را سلام مى رساند و مى فرمايد كه: مهيّا شو براى تحفه و كرامت من، پس ناگاه ميكائيل نازل شد و طبقى آورد كه دستمالى از سندس بهشت بر روى آن پوشيده بودند و در پيش آن حضرت گذاشت و گفت: پروردگار تو مى فرمايد كه امشب با اين طعام افطار كن (1).

و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام گفت كه: هر شب چون هنگام افطار آن حضرت مى شد مرا امر مى كرد كه در را مى گشودم كه هركه خواهد بيايد و با آن حضرت افطار نمايد، در آن شب مرا امر فرمود كه: بر در خانه بنشين و مگذار كسى داخل شود كه اين طعام بر غير من

ص: 255

حرام است؛ پس چون ارادۀ افطار نمود طبق را گشود و در ميان آن طبق از ميوه هاى بهشت يك خوشۀ انگور و يك خوشۀ خرما بود و جامى از آب بهشت، پس از آن ميوه ها آن قدر تناول فرمود كه سير شد و از آن آب آشاميد تا سيراب شد، و جبرئيل از ابريق بهشت آب بر دست مباركش ريخت و ميكائيل دستش را شست و اسرافيل دستش را از دستمال بهشت پاك كرد، و طعام باقيمانده با ظرفها به آسمان بالا رفت.

و چون حضرت برخاست كه مشغول نماز شود جبرئيل گفت كه: در اين وقت تو را نماز جايز نيست، بايد كه الحال به منزل خديجه روى و با او مقاربت نمائى كه حق تعالى مى خواهد كه در اين شب از نسل تو ذريّۀ طيّبه خلق نمايد، پس آن حضرت متوجه خانۀ خديجه شد.

و خديجه گفت كه: من با تنهايى الفت گرفته بودم و چون شب مى شد درها را مى بستم و پرده ها را مى آويختم و نماز خود را مى كردم و چراغ را خاموش مى كردم و در جامۀ خواب خود مى خوابيدم، در آن شب در ميان خواب و بيدارى بودم كه صداى در خانه را شنيدم، پرسيدم: كيست كه مى كوبد درى را كه به غير از محمد ديگرى را روا نيست كوبيدن؟

آن حضرت فرمود كه: منم محمد.

چون صداى فرح افزاى آن حضرت را شنيدم از جا جستم و در را گشودم و پيوسته عادت آن حضرت آن بود كه چون ارادۀ خوابيدن مى نمود آب مى طلبيد و وضو را تجديد مى كرد و دو ركعت نماز بجا مى آورد و داخل رختخواب مى شد، و در آن شب مبارك سحر هيچ از اينها نكرد، و تا داخل شد دست مرا گرفته به رختخواب برد، و چون از مواقعه فارغ شد من نور فاطمۀ زهرا عليها السلام را در شكم خود يافتم (1).

و امّا كيفيت ولادت آن حضرت و معجزاتى كه در آن وقت ظاهر شد در ابواب احوال و معجزات آن حضرت بيان خواهد شد، و احوال ساير اولاد خديجه در باب احوال اولاد امجاد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ذكر خواهد شد ان شاء اللّه تعالى.

ص: 256

ص: 258

و منّت گذاشت بر من پروردگار من و گفت: اى محمد! من هر پيغمبرى را به زبان امّت او فرستادم و بر اهل يك زبان فرستادم و تو را بر هر سرخ و سياهى مبعوث گردانيدم و تو را يارى دادم به ترسى كه از تو در دل دشمنان تو افكندم و هيچ پيغمبر ديگر را چنين نكردم، و غنيمت كافران را بر تو حلال گردانيدم و براى احدى پيش از تو حلال نكرده بودم بلكه مى بايست غنيمتها كه از كافران بگيرند بسوزانند، و عطا كردم به تو و امّت تو گنجى از گنجهاى عرش خود را كه آن سورۀ فاتحة الكتاب و آيات آخر سورۀ بقره است، و براى تو و امّت تو جميع زمين را محلّ سجده و نماز گردانيدم بر خلاف امّتهاى گذشته كه مى بايست نماز را در معبدهاى خود بكنند، و خاك زمين را براى تو پاك كننده گردانيدم، و اللّه اكبر را به تو و امّت تو دادم، و ياد تو را به ياد خود مقرون كردم كه هرگاه امّت تو مرا به وحدانيّت ياد كنند تو را به پيغمبرى ياد كنند، پس طوبى براى تو باد اى محمد و براى امّت تو (1).

و در حديث معتبر ديگر روايت كرده است كه: گروهى از يهود به خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمدند و سؤال كردند كه: به چه سبب تو را محمد و احمد و ابو القاسم و بشير و نذير و داعى ناميده اند؟

فرمود كه: مرا «محمد» ناميدند زيرا كه ستايش كرده شدم در زمين؛ و «احمد» ناميدند براى آنكه مرا ستايش مى كنند در آسمان؛ و «ابو القاسم» ناميدند براى آنكه حق تعالى در قيامت بهشت و جهنم را به سبب من قسمت مى نمايد، پس هركه كافر شده است و ايمان به من نياورده است از گذشتگان و آيندگان به جهنم مى فرستد و هركه ايمان آورد به من و اقرار نمايد به پيغمبرى من او را داخل بهشت مى گرداند؛ و مرا «داعى» خوانده است براى آنكه مردم را دعوت مى كنم به دين پروردگار خود؛ و مرا «نذير» خوانده است براى آنكه مى ترسانم به آتش هركه را نافرمانى من كند؛ و «بشير» ناميد است براى آنكه بشارت مى دهم مطيعان خود را به بهشت (2).

ص: 260

و در حديث موثق روايت كرده است كه حسن بن فضال از حضرت امام رضا عليه السّلام پرسيد كه: به چه سبب حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را ابو القاسم كنيت كرده اند؟

فرمود كه: زيرا فرزند او قاسم نام داشت.

حسن گفت: عرض كردم كه: آيا مرا قابل زياده از اين مى دانى؟

فرمود كه: بلى، مگر نمى دانى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: من و على پدر اين امّتيم؟

گفتم: بلى.

فرمود: مگر نمى دانى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پدر جميع امّت است؟

گفتم: بلى.

فرمود كه: مگر نمى دانى كه على قسمت كنندۀ بهشت و دوزخ است؟

گفتم: بلى.

فرمود: پس پيغمبر پدر قسمت كنندۀ بهشت و دوزخ است، و به اين سبب حق تعالى او را به ابو القاسم كنيت داده است.

گفتم: پدر بودن ايشان چه معنى دارد؟

فرمود كه: يعنى شفقت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نسبت به جميع امّت خود مانند شفقت پدران است بر فرزندان، و على بهترين امّت آن حضرت است، و همچنين شفقت على بعد از آن حضرت براى امّت مانند شفقت آن حضرت بود زيرا كه او وصى و جانشين و امام و پيشواى امّت بعد از آن حضرت بود، پس به اين سبب فرمود كه: من و على هر دو پدر اين امّتيم و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روزى بر منبر بر آمده فرمود كه: هركه قرضى و عيالى بگذارد بر من است و هركه مالى بگذارد و وارثى داشته باشد مال او از وارث اوست، پس به اين سبب آن حضرت اولى بود نسبت به امت خود از جانهاى ايشان و همچنين امير المؤمنين بعد از آن حضرت اولى بود به امت از جانهاى ايشان (1).

ص: 261

و در حديث موثق ديگر روايت كرده است از امام محمد باقر عليه السّلام كه: حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را ده نام بود، پنج نام در قرآن هست و پنج نام در قرآن نيست، امّا آنها كه در قرآن است محمد و احمد و عبد اللّه و يس و نون؛ و امّا آنها كه در قرآن نيست فاتح و خاتم و كافى و مقفّى و حاشر (1).

و على بن ابراهيم روايت كرده است كه: حق تعالى آن حضرت را «مزّمّل» ناميده است زيرا كه وقتى وحى بر آن جناب نازل شد خود را به جامه اى پيچيده بود (2)؛ و خطاب «مدّثّر» به اعتبار رجعت آن حضرت است پيش از قيامت، يعنى: اى كسى كه خود را به كفن پيچيده اى زنده شو و برخيز و بار ديگر مردم را از عذاب پروردگار خود بترسان (3).

و در روايات معتبرۀ بسيار وارد شده است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه:

حق تعالى من و امير المؤمنين را از يك نور خلق كرد و از براى ما دو نام از نامهاى خود اشتقاق كرد، پس خداوند صاحب عرش محمود است و من محمد، و حق تعالى علىّ اعلا است و امير المؤمنين على است (4).

و ابن بابويه به سند صحيح از امام محمد باقر عليه السّلام روايت كرده است كه: نام حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در صحف ابراهيم «ماحى» است، و در تورات «حاد» ، و در انجيل «احمد» ، و در قرآن «محمد» .

پس پرسيدند كه: تأويل ماحى چيست؟

فرمود: يعنى محو كنندۀ بتها و قمارها و صورتها و هر معبود باطلى؛ و امّا «حاد» يعنى دشمنى كننده با هركه دشمن خدا و دين خدا باشد، خواه خويش باشد و خواه بيگانه؛ و امّا «احمد» براى آن گفتند كه حق تعالى ثناى نيكو گفته است براى او به سبب آنچه پسنديده است از افعال شايستۀ او؛ و تأويل «محمد» آن است كه خدا و فرشتگان و جميع پيغمبران

ص: 262

و رسولان و همۀ امّتهاى ايشان ستايش مى كنند او را و درود مى فرستند بر او و نامش بر عرش نوشته است: محمد رسول اللّه (1).

و صفّار روايت كرده است به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را ده نام است در قرآن: محمد و احمد و عبد اللّه و طه و يس و نون و مزمل و مدثر و رسول و ذكر چنانكه فرموده است كه وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ (2)، وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اِسْمُهُ أَحْمَدُ (3)، لَمّا قامَ عَبْدُ اَللّهِ يَدْعُوهُ كادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَداً (4)، و طه. ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقى (5)، و يس. وَ اَلْقُرْآنِ اَلْحَكِيمِ (6)، و ن وَ اَلْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُونَ (7)، و يا أَيُّهَا اَلْمُزَّمِّلُ (8)، و يا أَيُّهَا اَلْمُدَّثِّرُ (9)، و «قَدْ أَنْزَلَ اَللّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً رَسُولاً» .

پس حضرت صادق عليه السّلام فرمود كه: «ذكر» از نامهاى آن حضرت است و مائيم اهل ذكر كه حق تعالى در قرآن امر كرده است كه: «هرچه ندانيد از اهل ذكر سؤال كنيد» (10).

و بعضى از علما از قرآن مجيد چهارصد نام براى آن حضرت بيرون آورده اند، و مشهور آن است كه نام آن حضرت در تورات « مودمود» است و در انجيل «طاب طاب» و در زبور «فارقليط» ، و بعضى گفته اند در انجيل «فارقليط» ؛ و امّا اسما و القاب كه اكثر علما از قرآن استخراج كرده اند بغير از آنچه سابق مذكور شد اينهاست: «شاهد»

ص: 263

و «شهيد» و «مبشّر» و «بشير» و «نذير» و «داعى» و «سراج منير» و «رحمة للعالمين» و «رسول اللّه» و «خاتم النبيّين» و «نبى» و «امّى» و «نور» و «نعمت» و «رءوف» و «رحيم» و «منذر» و «مذكّر» و «شمس» و «نجم» و «حم» و «سما» و «تين» (1).

و در كتاب سليم بن قيس مسطور است كه: چون حضرت امير المؤمنين عليه السّلام از جنگ صفّين برمى گشت به دير راهبى رسيد كه از نسل حواريان عيسى عليه السّلام و از علماى نصارى بود، پس از دير فرود آمد و كتابى چند در دست داشت و گفت: جدّ من بهترين حواريان عيسى بوده است و اين كتابها به خطّ اوست كه عيسى گفته و او نوشته است، و در اين كتابها مذكور است كه پيغمبرى از عرب مبعوث خواهد شد از فرزندان ابراهيم خليل عليه السّلام از شهر مكه و او را چند نام خواهد بود: محمد و عبد اللّه و يس و فتاح و خاتم و حاشر و عاقب و ماحى و قائد و نبى اللّه و صفى اللّه و حبيب اللّه، و هرگاه نام خدا مذكور شود بايد كه نام او مذكور شود، و او محبوبترين خلق است نزد خدا و حق تعالى خلق نكرده است احدى را نه ملك مقرّب و نه پيغمبر مرسل از آدم تا آخر پيغمبران كه بهتر و محبوبتر باشد نزد خدا از او، و حق تعالى در قيامت او را بر عرش خود خواهد نشانيد و او را شفيع خواهد گردانيد، و براى هركه شفاعت نمايد قبول خواهد كرد، و به نام او جارى شده است قلم بر لوح كه:

محمد رسول اللّه (2).

و در احاديث معتبرۀ بسيار از امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام منقول است كه:

حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چون نماز مى كرد بر انگشتان پاهاى خود مى ايستاد تا آنكه پاهاى مباركش ورم مى كرد، پس حق تعالى فرستاد كه طه. ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقى (3)يعنى: «اى محمد! ما قرآن را بر تو نفرستاديم كه خود را به تعب افكنى» ، و «طه» به لغت طى به معنى محمد است (4).

ص: 264

و در حديث ديگر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: «طه» يعنى اى طلب كنندۀ حق و هدايت كننده بسوى حق، و «يس» يعنى اى سامع و شنوندۀ وحى من (1). و در حديث ديگر: يعنى اى سيّد (2).

و اخبار بسيار از طريق خاصه و عامه منقول است كه: «يس» نام محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است و آل يس اهل بيت آن حضرتند كه حق تعالى در قرآن بر ايشان سلام فرستاده است و فرموده كه: «سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ» (3)و بر غير پيغمبران در قرآن سلام نفرستاده است مگر بر ايشان (4)، و در قرائت اهل بيت عليهم السّلام چنين است.

و در روايت ديگر وارد شده است كه: يس را نام مكنيد كه نام آن حضرت است و رخصت نداده اند كه ديگرى را نام كنند (5).

و در حديث معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است در تفسير حم.

وَ اَلْكِتابِ اَلْمُبِينِ (6) فرمود كه: «حم» نام محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است در كتابى كه خدا بر هود عليه السّلام فرستاده بود، و «كتاب مبين» امير المؤمنين عليه السّلام است (7).

و در روايات معتبره وارد شده است در تفسير قول حق تعالى وَ اَلنَّجْمِ إِذا هَوى كه حق تعالى قسم ياد فرمود به پيغمبر در هنگامى كه به معراج رفت يا از دنيا رفت و مراد از «نجم» آن حضرت است كه نجم فلك هدايت است (8).

و همچنين احاديث وارد شده است در تفسير قول حق تعالى وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ

ص: 265

يَهْتَدُونَ (1) كه «علامات» ، ائمه عليهم السّلام اند كه نشانه هاى راه هدايتند؛ و «نجم» ، حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است كه ايشان به او هدايت يافته اند (2).

و اخبار بسيار وارد است در تفسير وَ اَلشَّمْسِ وَ ضُحاها (3)كه مراد از «شمس» ، خورشيد فلك رسالت است؛ و مراد به «قمر» ، ماه اوج امامت است يعنى امير المؤمنين عليه السّلام كه تالى آن حضرت است؛ و مراد به «نهار» ، ائمۀ اطهارند كه جهان به نور هدايت ايشان روشن است (4).

و در تفسير وَ اَلتِّينِ وارد شده است كه مراد از «تين» ، سيد المرسلين صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است كه بهترين ميوه هاى شجرۀ نبوت است؛ و «زيتون» ، امير المؤمنين عليه السّلام است كه علم او روشنى بخش هر ظلمت است؛ و «طور سينين» ، حسن و حسين عليهما السّلام اند كه كوه وقار و تمكين اند؛ و «بلد امين» ، ائمۀ مؤمنانند كه شهرستان علم يزدانند (5).

و از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه به رأس الجالوت گفت: در انجيل نوشته است كه فارقليط بعد از عيسى خواهد آمد و تكليفهاى گران را بر شما آسان خواهد كرد و شهادت به حقيّت من خواهد داد چنانكه من شهادت بر حقيّت او دادم و او تأويل هر علم را براى شما خواهد آورد. رأس الجالوت گفت: بلى چنين است (6).

و از طريق عامه از انس بن مالك روايت كرده اند كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: اى گروه مردم! هركه آفتاب را نيابد دست از ماه برندارد، و هركه ماه را نيابد زهره را غنيمت شمارد، و هركه زهره را نيابد در فرقدان چنگ زند. پس فرمود كه: منم شمس، و على است قمر، و فاطمه زهره است، و حسن و حسين فرقدانند (7).

ص: 266

نمى نوشت و غالب اوقات ديگران را امر به خواندن نامه ها مى فرمود و خواندن و نوشتن را از بشرى نياموخته بود، چنانكه در حديث صحيح از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه:

حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نامه را مى خواند و نمى نوشت (1).

و در حديث معتبر ديگر فرمود: از چيزهائى كه حق تعالى منّت گذاشته بود بر پيغمبر خود آن بود كه امّى بود و نمى نوشت و نامه را مى خواند (2).

و در حديث حسن ديگر فرمود در تفسير آيۀ هُوَ اَلَّذِي بَعَثَ فِي اَلْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ (3)كه ترجمه اش آن است كه: «اوست كه فرستاد در ميان امّيان رسولى از ايشان» ، حضرت فرمود كه: ايشان خط داشتند و ليكن چون كتابى از خدا در ميان ايشان نبود و پيغمبرى هنوز در ميان ايشان مبعوث نشده بود، به اين سبب ايشان را امّى ناميد (4).

و به سند معتبر منقول است كه شخصى از امام محمد تقى عليه السّلام پرسيد كه: چرا حضرت رسول را امّى ناميدند؟ حضرت فرمود كه: سنّيان چه مى گويند؟ گفت: مى گويند كه زيرا نمى توانست چيزى نوشت.

فرمود: دروغ مى گويند لعنت خدا بر ايشان باد چگونه چنين باشد و حال آنكه حق تعالى مى فرمايد: «اوست كه فرستاد در ميان امّيان رسولى از ايشان كه تلاوت نمايد بر ايشان آيات او را و تعليم نمايد به ايشان كتاب و حكمت را» ، چگونه تعليم مى نمود چيزى را كه خود نمى دانست، و اللّه كه آن حضرت مى خواند و مى نوشت به هفتاد و سه زبان بلكه خدا او را امّى ناميد براى آنكه از اهل مكه است و يك نام مكه امّ القرى است، چنانكه فرموده است كه وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها (5). (6)

ص: 268

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون ابو سفيان متوجه احد شد، عباس نامه اى به خدمت آن حضرت نوشت و حقيقت را عرض كرد، چون نامه را آوردند حضرت در يكى از باغهاى مدينه بود پس نامه را خواند و اصحاب خود را اعلام نكرد و فرمود كه: داخل مدينه شويد، و چون داخل مدينه شدند مضمون نامه را به ايشان نقل كرد (1).

و در حديث ديگر فرمود كه: آن حضرت مى خواند و مى نوشت و آنچه خود هم ننوشته بود مى خواند (2)با آنكه نوشته را مى خواند و مى دانست، پس چون نوشته را نداند؟

و در حديث صحيح از آن حضرت منقول است كه: در تأويل قول حق تعالى كه وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هذَا اَلْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ (3)فرمود كه: يعنى خدا وحى كرده است بسوى من قرآن را براى آنكه بترسانم شما را و هر كسى را كه دعوت من به او برسد به هر زبانى و هر لغتى (4).

و به سند معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى هيچ كتاب و وحيى نفرستاد مگر به عربى و ليكن به گوش انبيا به زبان و لغت قوم ايشان مى رسيد و به گوش پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به عربى، و با هركس سخن مى گفت به عربى سخن مى گفت، و اگر مخاطب عرب نبود به گوش او به لغت او مى رسيد، و هر كس با حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به هر لغت كه سخن مى گفت به لغت عربى به گوش آن حضرت مى رسيد، اينها همه را جبرئيل براى آن حضرت از جانب او ترجمه مى نمود براى تشريف و تكريم آن حضرت (5).

ص: 269

در حديث معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: انگشتر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از نقره بود، و نقش نگين آن «محمد رسول اللّه» بود (1).

و به سند معتبر ديگر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: آن حضرت دو انگشتر داشت: بر يكى نوشته بود «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه» و بر ديگرى نوشته بود «صدق اللّه» (2).

و در حديث معتبر از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم انگشتر را در دست راست مى كردند (3).

و در حديث صحيح فرمود كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سه كلاه داشتند: يكى يمنيّه، و يكى بيضا كه سفيد بود، و ديگرى مضريّه كه دو گوش داشت كه در جنگها بر سر مى گذاشتند؛ و عصاى كوچكى داشتند كه بر آن تكيه مى كردند و در عيدها با خود به صحرا مى بردند و در وقت خطبه بر آن تكيه مى فرمودند؛ و چوب دستى داشتند كه آن را «ممشوق» مى گفتند؛ و خيمه اى داشتند كه او را «الكن» مى گفتند؛ و كاسه اى داشتند كه آن را «منبعه» مى گفتند، و كاسه اى داشتند كه آن را «رى» مى گفتند؛ و دو اسب داشتند:

يكى «مرتجز» و ديگرى «سكب» ؛ و دو استر داشتند: يكى «دلدل» و ديگرى «شهباء» ؛ و دو ناقه داشتند: يكى «عضباء» و ديگرى «جذعاء» ؛ و چهار شمشير داشتند: «ذو الفقار» و «عون» و «مخذم» و «رسوم» ؛ و درازگوشى داشتند كه آن را «يعفور» مى گفتند؛ و عمامه اى داشتند كه آن را «سحاب» مى گفتند؛ و زرهى داشتند كه آن را «ذات الفضول» مى گفتند، و آن سه حلقه از نقره داشت يكى در پيش و دو تا در عقب؛ و علمى داشتند كه آن را «عقاب» مى گفتند؛ و شتر باردارى داشتند كه آن را «ديباج» مى گفتند؛ و لوائى داشتند كه آن را «معلوم» مى گفتند؛ و خودى داشتند كه آن را «اسعد» مى گفتند.

پس همۀ اينها را در هنگام وفات به حضرت امير المؤمنين عليه السّلام عطا فرمودند، و انگشتر

ص: 271

خود را بيرون آورد و در انگشت آن حضرت كرد، پس حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: در قائمۀ يكى از شمشيرهاى آن حضرت صحيفه اى يافتم كه در آن علوم بسيار بود از جملۀ آنها اين سه كلمه بود: پيوند كن با هركه از تو قطع كند، و حق را بگو اگر چه براى تو ضرر كند، و احسان كن با هركه با تو بدى كند (1).

و در حديث ديگر منقول است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فتح خيبر نمود درازگوش سياهى را به غنيمت گرفت و درازگوش با آن حضرت به سخن آمد و گفت: از نسل جدّ من شصت درازگوش گوش بهم رسيده كه هيچ يك را بغير پيغمبران سوار نشده اند، و از نسل جدّ من بغير از من نمانده است و از پيغمبران بغير از تو نمانده اند، و من پيوسته انتظار تو مى بردم، و پيشتر از يهودى بودم و دانسته به سر مى آمدم و او را مى افكندم و او بر پشت و شكم من مى زد.

پس حضرت فرمود كه: تو را يعفور نام كردم؛ پس فرمود كه: آيا زنى مى خواهى؟ گفت: نه. و هرگاه مى گفتند: رسول خدا تو را مى طلبد، مى شتافت به خدمت آن حضرت؛ و چون آن حضرت از دنيا رفت اضطراب بسيار كرد و از شدت جزع خود را در چاهى افكند و مرد و آن چاه، قبر او شد (2).

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: آن حضرت را ناقه اى بود كه آن را «قصوى» مى گفتند و هرگاه حضرت از آن به زير مى آمد مهار آن را بر گردنش مى انداخت و او مى گرديد، و مسلمانان به او چيزى مى دادند و گرامى مى داشتند تا سير مى شد، روزى سر خود را داخل خيمۀ سمرة بن جندب كرد، او عصا بر سرش زد و سرش شكست، ناقه برگشت به خدمت حضرت و شكايت سمره را به آن حضرت كرد (3).

و در حديث ديگر فرمود كه: حلقۀ بينى ناقۀ آن حضرت از نقره بود (4).

ص: 272

و در روايت ديگر فرمود كه: در خانۀ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يك جفت كبوتر سرخ بود (1).

و در چند حديث ديگر فرمود كه: انگشتر آن حضرت از نقره بود (2)، و نگين آن مدوّر بود (3).

و به سند معتبر از علىّ بن مهزيار منقول است كه گفت: رفتم به خدمت حضرت امام موسى عليه السّلام و در دست آن حضرت انگشتر فيروزه اى ديدم كه نقش آن «اللّه الملك» بود، پس فرمود كه: اين سنگى است كه جبرئيل از براى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از بهشت به هديه آورد و آن حضرت آن را به امير المؤمنين عليه السّلام بخشيد (4).

و به سند معتبر از عبد اللّه بن سنان منقول است كه گفت: حضرت صادق عليه السّلام انگشتر حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به من نمود، حلقۀ آن از نقره بود و نگينش سياه و در آن نگين در دو سطر نوشته بود «محمد رسول اللّه» (5).

و در حديث معتبر منقول است از آن حضرت كه فرمود: حليۀ سيف حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از نقره بود (6).

و به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: ذو الفقار شمشير حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را جبرئيل از آسمان آورده بود، و حليۀ آن از نقره بود (7).

و ساير اسباب و اسلحه و اثواب آن حضرت را در كتاب «حلية المتقين» و كتاب «بحار الانوار» ايراد كرده ايم و در اينجا به همين اكتفا نموديم.

ص: 273

ابدى آخرت؛ پس حق تعالى اين دو آيه را بر آن حضرت فرستاد (1).

و در حديث ديگر وارد شده است كه: حق تعالى عرض كرد بر پيغمبر خود آنچه امّت او فتح خواهند كرد از شهرها و حضرت به آن شاد شد، پس حق تعالى فرستاد كه: آخرت براى تو بهتر است از دنيا و حق تعالى در قيامت به تو خواهد داد آن قدر كه راضى شوى، پس حق تعالى هزار قصر در بهشت به آن حضرت داد كه خاك آنها از مشك است و در هر قصرى از زنان و خدمتكاران آن قدر هست كه سزاوار آن قصر است (2).

أَ لَمْ يَجِدْكَ يَتِيماً فَآوى. وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدى. وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى (3) بدان كه در تأويل اين آيۀ كريمه ميان مفسران خلاف است:

وجه اول-آن است كه: آيا تو را خدا يتيم و بى پدر و مادر نيافت پس پناه و مأوايى داد تو را و عبد المطّلب و ابو طالب را براى تربيت و حراست تو موكّل گردانيد، و تو را گمشده يافت كه از جدّ خود گم شده بودى در درّه هاى مكه يا از حليمه دايۀ خود گم شده بودى پس هدايت كرد عبد المطّلب را بسوى تو چنانكه قصه اش گذشت (4).

و بعضى گفته اند كه: آن حضرت در سفرى با ابو طالب همراه بود، در شبى شيطان آمد و مهار ناقۀ آن حضرت را گرفت و از راه گردانيد، پس جبرئيل آمد و شيطان را دور كرد و ناقه را به قافله ملحق گردانيد (5).

و تو را عايل يافت يعنى فقير و بى مال پس غنى گردانيد تو را به مال خديجه و بعد از آن به غنيمتها (6).

و در حديث معتبر منقول است كه از امام زين العابدين عليه السّلام پرسيدند كه: به چه سبب

ص: 275

حق تعالى پيغمبر خود را يتيم گردانيد و پدر و مادر او را در طفوليّت برد؟

فرمود: براى آنكه مخلوقى را بر آن حضرت حقّى نبوده باشد (1).

و در حديث معتبر ديگر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: براى آنكه طاعت احدى بغير از خدا بر او لازم نباشد (2).

وجه دوم-از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق و امام رضا عليهم السّلام منقول است كه فرمودند كه: تو يتيم بودى يعنى يگانۀ دهر خود در كمالات مانند درّ يتيم، پس مردم را بسوى تو راه نمود و تو را ملجأ و مأواى خود گردانيد؛ و گم بودى در ميان گروهى كه تو را نمى شناختند و بزرگى تو را نمى دانستند، پس هدايت كرد ايشان را تا تو را شناختند؛ و تو را عيالمند يافت از بسيارى مردمى كه به تو محتاج بودند، پس غنى و بى نياز گردانيد ايشان را به علم تو (3).

وجه سوم-از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: يعنى تو را تنها يافت پس مردم را بسوى تو پناه داد؛ و قوم تو، تو را گمراه مى دانستند پس ايشان را به شناختن تو هدايت نمود؛ و تو را پريشان و بى مال يافت، يا آنكه قوم تو، تو را فقير و بى مال مى دانستند پس تو را بى نياز گردانيد به آنكه دعاى تو را قرين استجابت گردانيد كه اگر دعا كنى كه خدا سنگ را براى تو طلا كند دعاى تو را رد نمى كند، و در جائى كه طعام نبود به اعجاز تو طعام براى تو حاضر گردانيد، و جائى كه آب نبود براى تو آب آفريد، و ملائكه را در هر حال معين و ياور تو گردانيد (4).

ص: 276

ص: 278

در حديث معتبر از حضرت امام حسن و امام حسين عليهما السّلام منقول است كه: حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در ديده ها با عظمت مى نمود و در سينه ها مهابت او بود، رويش از نور مى درخشيد مانند ماه شب چهارده، از ميانۀ بالا اندكى بلندتر بود و بسيار بلند نبود، و سر مباركش بزرگ بود و مويش نه بسيار پيچيده و نه بسيار افتاده بود، و موى سرش اكثر اوقات از نرمۀ گوش نمى گذشت و اگر بلندتر مى شد ميانش را مى شكافت و بر دو طرف سر مى افكند، رويش سفيد نورانى بود و گشاده پيشانى بود، و ابرويش باريك و مقوّس و كشيده بود و پيوسته نبود-و بعضى روايت كرده اند كه: پيوسته بود (1)-، و رگى در ميان پيشانيش بود كه در هنگام غضب پر مى شد و بر مى آمد، و بينى آن حضرت كشيده و باريك بود و ميانش اندكى برآمدگى داشت و نورى از آن مى تافت، ريش مباركش انبوه بود و لپهايش هموار بود و برآمده نبود، دهان حلوا بيانش بسيار كوچك نبود و دندانهايش سفيد و برّاق و نازك و گشاده بود و موى نازكى از ميان سينه تا ناف آن حضرت روئيده بود و گردنش در صفا و نور و استقامت مانند صورتها بود كه از نقره مى سازند و صيقل مى زنند، اعضاى بدنش همه معتدل و قوى اندام و خوش نما بود، و سينه و شكمش برابر يكديگر بود، ميان دو كتفش پهن بود، و سر استخوانهاى بندهاى بدنش قوى بود و اينها از علامات شجاعت و قوّت است و در ميان عرب ممدوح است، بدنش سفيد و نورانى بود و از ميان سينه تا نافش خط سياه باريكى از مو بود مانند نقره اى كه صيقل زده باشند و در ميانش از زيادتى صفا خط سياهى نمايد، و پستانها و اطراف سينه و شكم آن حضرت از مو عارى

ص: 279

بود و ذراع و دوشهايش مو داشت، بندهاى دستهايش دراز بود، كف مباركش گشاده بود، دستها و پاهايش قوى بود و اين صفت در مردان پسنديده است و علامات قوّت و شجاعت است، انگشتانش كشيده و بلند بود، ساعدها و ساقش صاف و كشيده بود، كف پاهايش هموار نبود بلكه ميانهايش از زمين دور بود، و پشت پاهايش بسيار صاف و نرم بود به حدّى كه اگر قطرۀ آبى بر آنها ريخته مى شد بند نمى شد، و چون راه مى رفت قدمها را به روش متكبران بر زمين نمى كشيد بلكه از زمين مى كند و مى گذاشت، و سر را به زير مى افكند به روش كسى كه از بلندى به نشيب آيد، و گردن را به روش متجبران نمى كشيد، و گامها را دور مى گذاشت امّا به تأنّى و وقار مى رفت.

و چون به جانب خود ملتفت مى شد كه با كسى سخن گويد، به روش ارباب دولت به گوشۀ چشم نظر نمى كرد بلكه با تمام بدن مى گشت و سخن مى گفت، و در اكثر احوال ديده اش به زير بود، و نظرش بسوى زمين زياده بود از نظر بسوى آسمان، و در نظر كردن چشم نمى گشود و به گوشۀ چشم نظر نمى نمود.

و هركه را مى ديد مبادرت به سلام مى نمود، و اندوهش پيوسته بود و فكرتش دائم بود، و هرگز از فكرى و شغلى خالى نبود، بدون احتياج سخن نمى فرمود و دهان را به سخن نمى گشود، و جلى و واضح مى فرمود و كلمات جامعه اى مى گفت كه لفظش اندك و معنيش بسيار بود.

و ظاهر كنندۀ حق بود، و زيادتى در كلامش نبود، و از افادۀ مقصود قاصر نبود، و خويش نرم بود و درشتى و غلظت در خلق كريمش نبود، و كسى را حقير نمى شمرد و اندك نعمتى را عظيم مى دانست، و هيچ نعمتى را مذمّت نمى فرمود امّا خوردنى و آشاميدنى را مدح هم نمى نمود، و از براى فوت امور دنيا به غضب نمى آمد، و چون حقّى به او مى رسيد كه ضايع مى شد چنان در خشم مى آمد از براى خدا كه كسى او را نمى شناخت، و هيچ كسى در برابر غضب او نمى ايستاد تا آنكه انتقام از براى حق مى كشيد و حق را جارى مى گردانيد.

و چون اشاره مى نمود، به دست اشاره مى فرمود نه به چشم و ابرو، و در مقام تعجب

ص: 280

دستهاى مبارك را مى گردانيد و حركت مى داد و گاه دست راست را به دست چپ مى زد، و چون به خشم مى آمد از براى خدا بسيار مبالغه و اهتمام مى نمود، و چون شاد مى شد ديده بر هم مى گذاشت و بسيار اظهار فرح نمى كرد، و اكثر خنديدن آن حضرت تبسّم بود و كم بود كه صداى خندۀ آن حضرت ظاهر شود، و گاه دندانهاى نورانيش مانند دانه هاى تگرگ ظاهر مى شد در خنديدن.

و چون به خانه مى رفت اوقات شريف خود را سه قسمت مى كرد: جزئى براى عبادت حق تعالى؛ و جزئى براى زنان و اهل خود؛ و جزئى براى خود. و جزئى كه براى خود گذاشته بود بر مردم قسمت مى نمود و هيچ از ايشان ذخيره نمى فرمود و اول صرف خواص مى كرد و بعد از آن مشغول عوام مى گرديد، و هر كس را به قدر علم و فضيلت در دين زيادتى مى داد و درخور احتياج متوجه ايشان مى شد، و آنچه به كار ايشان مى آمد و موجب صلاح امّت بود براى ايشان بيان مى فرمود، و مكرر مى فرمود كه: حاضران آنچه از من مى شنوند به غايبان برسانند، و مى فرمود كه: برسانيد به من حاجت كسى را كه حاجت خود را به من نتواند رسانيد بدرستى كه هركه برساند به سلطانى حاجت كسى را كه قادر بر رسانيدن حاجت خود نباشد حق تعالى قدمهاى او را در قيامت ثابت گرداند.

و بغير از اين نوع سخنان فايده مند نزد آن حضرت سخنى مذكور نمى شد، و كسى را بر لغزش و خطاى سخن مؤاخذه نمى فرمود، و صحابه داخل مى شدند به مجلس آن حضرت طلب كنندگان علم و متفرق نمى شدند مگر آنكه از حلاوت علم و حكمت چشيده بودند، و چون بيرون مى آمد سخن بى فايده نمى فرمود، و دلدارى مردم مى نمود و از ايشان نفرت نمى فرمود، و كريم هر قومى را گرامى مى داشت و او را بر آن قوم والى مى گردانيد، و از شرّ مردم در حذر بود امّا از ايشان كناره نمى كرد و خوش روئى و خوش خوئى را از ايشان دريغ نمى داشت، و جستجوى اصحاب خود مى نمود و احوال ايشان مى گرفت، و از مردم مى پرسيد آنچه شايع است در ميان ايشان و نيك را تحسين مى نمود و تقويت مى فرمود و بد را قبيح مى نمود و سعى در قلع آن مى فرمود.

امورش همه معتدل بود و افراط و تفريط و اختلاف در كارهايش نبود، و هرگز از

ص: 281

احوال مردم غافل نمى شد مبادا كه غافل شوند و بسوى باطل ميل كنند، و در حق كوتاهى نمى كرد و از آن نمى گذشت، و نيكان خلق را نزديك خود جا مى داد، و افضل خلق نزد او كسى بود كه خير خواهى او براى مسلمانان بيشتر باشد، و بزرگترين مردم نزد او كسى بود كه مواسات و معاونت و احسان و يارى به مردم بيشتر كند.

و آداب مجلس آن حضرت چنين بود كه در مجلسى نمى نشست و برنمى خاست مگر با ياد خدا، و در مجلس جاى مخصوص براى خود قرار نمى داد و نهى مى فرمود از اين، و چون داخل مجلس مى شد در آخر مجلس كه خالى بود مى نشست و مردم را به اين امر مى فرمود، و به هر يك از اهل مجلس خود بهره اى از اكرام و نظر و التفات مى رسانيد، و چنان معاشرت مى فرمود كه هر كس را گمان آن بود كه گرامى ترين خلق است نزد او، و با هركه مى نشست تا او ارادۀ برخاستن نمى كرد برنمى خاست، و هركه از او حاجتى مى طلبيد اگر مقدور بود روا مى كرد و الاّ به سخن نيكى و وعدۀ جميلى او را راضى مى كرد.

و خلق عميمش همۀ خلق را فرا گرفته بود و همه كس نزد او در حق مساوى بودند، مجلس شريفش مجلس بردبارى و حيا و راستى و امانت بود، صداها در آن بلند نمى شد و بدى كسى در آن گفته نمى شد و بدى از آن مجلس مذكور نمى شد، و اگر از كسى خطائى صادر مى شد نقل نمى كردند و همه با يكديگر در مقام عدالت و انصاف و احسان بودند و يكديگر را به تقوى و پرهيزكارى وصيّت مى كردند و با يكديگر در مقام تواضع و شكستگى بودند، پيران را توقير مى كردند و بر خردسالان رحم مى كردند و صاحب حاجت را بر خود اختيار مى كردند و غريبان را رعايت مى كردند.

و سيرت آن حضرت با اهل مجلس چنان بود كه پيوسته گشاده رو و نرم خو بود و كسى از همنشينى او متضرّر نمى شد، و درشت خو و درشت گو نبود و صدا بلند نمى كرد و فحش نمى گفت و عيب مردم نمى گفت و بسيار مدح مردم نمى كرد، اگر چيزى واقع مى شد كه مرضىّ طبع مستقيمش نبود تغافل مى فرمود، و كسى از او نااميد نبود و اميد كسى از او قطع نمى شد، و با كسى مجادله نمى كرد، و بسيار سخن نمى گفت، و چيزى كه فايده نداشت متعرض آن نمى شد، و كسى را مذمّت نمى كرد، و احدى را سرزنش نمى كرد، و عيبها

ص: 282

و لغزشهاى مردم را تفحّص نمى فرمود، و سخن نمى گفت مگر در امرى كه اميد ثواب در آن داشت، و چون سخن مى فرمود اهل مجلس او سرها به زير مى افكندند و ساكت و ساكن بودند كه گويا مرغ بر سر ايشان نشسته است، و در خدمت آن حضرت منازعه در سخن نمى كردند و چون يكى از ايشان سخن مى گفت ديگران خاموش مى شدند و سخن او را گوش مى دادند تا از سخن خود فارغ مى شد و بر خلاف سخن او سخن نمى گفتند.

و آن حضرت با اهل مجلس در خنده و تعجب موافقت مى نمود و بر خلاف آداب غريبان و اعرابيان صبر مى فرمود حتى آنكه صحابۀ ايشان را با خود به مجلس مى آوردند كه ايشان سؤال كنند و خود مستفيد شوند، و آن حضرت خود مى فرمود كه: چون صاحب حاجتى را ببينيد بياوريد نزد من، و ثنا آن حضرت را خوش نمى آمد مگر از كسى كه احسانى به او رسيده باشد، و قطع نمى فرمود سخن احدى را مگر آنكه سخن باطلى باشد پس نهى مى كرد او را و يا برمى خاست.

و سكوت آن حضرت بر چهار وجه بود: يا بر وجه حلم بود كه در برابر جاهلى كه ناملايم گويد از روى بردبارى ساكت شود؛ يا براى حذر از ضرر بود؛ يا براى اندازۀ قدر هر كس بود؛ يا براى تفكر؛ امّا اندازه، پس در اين بود كه با همۀ اهل مجلس مساوى نظر كند و مثل يكديگر گوش دهد سخنان ايشان را، و امّا تفكر آن حضرت در امور دنياى فانى و آخرت باقى بود.

و از براى آن حضرت جمع شده بود حلم و صبر، پس هيچ امرى او را به غضب نمى آورد و از هيچ چيز بجا در نمى آمد، و در حذر چهار خصلت براى او جمع شده بود:

كردن نيكى ها تا مردم پيروى او نمايند، و ترك بديها تا مردم ترك نمايند، و مبالغه نمودن در رأيى كه موجب صلاح امّت باشد، و قيام نمودن به امرى كه جمع كند براى امّت خير دنيا و آخرت را (1).

ص: 283

و در حديث معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم رنگ چهره اش سفيد مخلوط به سرخى بود، و چشمانش سياه و گشاده بود، و ابروهايش پيوسته، و انگشتانش ريخته و محكم بود و به سرخى مايل بود و نور از آنها ساطع بود، و استخوانهاى دوش آن حضرت قوى بود، و بينى او كشيده بود به مرتبه اى كه چون آب تناول مى فرمود نزديك بود كه به آب برسد؛ و كسى در نيكوئى خلقت و خلق مثل آن حضرت نبوده و نخواهد بود (1).

و در حديث ديگر فرمود كه: در لب پائين رسول خدا خالى بود (2).

و از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: چون رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خشم مى شد عرق از پيشانى مباركش مانند مرواريد مى ريخت (3).

و از عبد اللّه بن سليمان روايت كرده اند كه گفت: در انجيل عيسى عليه السّلام خواندم كه حق تعالى به او وحى نمود كه: اى عيسى! اى فرزند طاهرۀ بتول! برسان به اهل سوريا كه منم خداوند دائمى كه زوال ندارم، تصديق كنيد پيغمبر امّى را كه صاحب شتر و مدرعه و عمامه و عصا است، و گشاده چشم و پهن پيشانى و واضح خدّين و كشيده بينى و گشاده دندان خواهد بود، و گردنش مانند ابريق نقره باشد و از پائين گردنش نور ساطع باشد گويا كه طلا بر آن جارى است، و موى باريكى از سينه تا نافش رسته باشد و بر ساير شكم و سينه اش مو نباشد، و گندم گون باشد، و چون با جماعتى آيد بر همه زيادتى داشته باشد و در ميان ايشان نمايان باشد، و عرق رويش مانند مرواريد جارى باشد و بوى مشك پيوسته از او ساطع باشد، و مانند او پيش از او نديده باشند و بعد از او نبينند، بسيار خوشبو باشد، و زنان بسيار نكاح كند و نسلش كم باشد و نسل او از دختر با بركتى بهم رسد كه او را در بهشت خانه اى باشد كه در آن خانه آزارها و محنتها نباشد و آن دختر را در آخر الزمان كفالت نمايد چنانكه زكريا مادرت را كفالت نمود، و از آن زن دو فرزند بهم

ص: 284

رسد كه شهيد شوند؛ سخن آن پيغمبر، قرآن باشد، و دين او، اسلام، پس طوبى براى كسى است كه زمان او را دريابد و به ايّام او برسد و كلام او را بشنود.

عيسى گفت: پروردگارا! طوبى چيست؟

خدا وحى نمود كه: درختى است در بهشت كه من بدست قدرت خود كشته ام و بر همۀ بهشتيها سايه افكنده است، اصلش از رضوان است و آبش از چشمۀ تسنيم است، و آب آن چشمه به سردى كافور و به طعم زنجبيل است، هركه از آن چشمه يك شربت بخورد هرگز تشنه نشود.

عيسى گفت: خداوندا! مرا از آن چشمه آب ده.

خدا فرمود كه: اى عيسى! آب آن چشمه بر همۀ خلايق حرام است تا آن پيغمبر و امّت او از آن بياشامند؛ اى عيسى! تو را به آسمان خواهم برد، پس در آخر الزمان تو را به زمين خواهم فرستاد تا از امّت آن پيغمبر عجايب مشاهده نمائى و يارى كنى ايشان را بر كشتن دجّال لعين، و تو را در وقت نماز ايشان خواهم فرستاد كه با ايشان نماز كنى، بدرستى كه ايشان امّت مرحومه اند (1).

و در حديث معتبر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه فرمود: نديدم كسى را كه ميان دوشهايش گشاده تر از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بوده باشد (2).

و به سند موثق از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: ما گروه پيغمبران ديده هاى ما به خواب مى رود و دلهاى ما به خواب نمى رود، و از پشت سر مى بينيم چنانكه از پيش رو مى بينيم (3).

و در حديث ديگر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: روزى ابو ذر طلب كرد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را، گفتند كه: در فلان باغ است، چون داخل باغ شد آن حضرت خوابيده بود پس چوب خشكى را گرفت و شكست كه امتحان كند كه حضرت در خواب

ص: 285

است يا بيدار، حضرت چشم گشود و فرمود: اى ابو ذر! مرا امتحان مى كنى؟ ! مگر نمى دانى كه من در خواب مى بينم شما را چنانكه در بيدارى مى بينم و چشمم به خواب مى رود و دلم به خواب نمى رود (1).

و به سندهاى صحيح بسيار از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: مى بينم شما را از پشت سر چنانكه از پيش رو مى بينم، پس صفهاى خود را درست كنيد و اگر نه حق تعالى مخالفت مى اندازد ميان دلهاى شما (2).

و در حديث معتبر از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام منقول است كه:

حق تعالى براى پيغمبرش هريسه اى از بهشت فرستاد، و چون تناول فرمود در مجامعت قوّت چهل مرد بهم رسانيد (3).

و در روايت ديگر وارد شده است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به حق تعالى شكايت نمود وجع پشت را، پس حق تعالى امر فرمود او را كه هريسه تناول نمايد (4).

و در حديث معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را هركه در شب تاريك مى ديد نورى از روى انورش مشاهده مى نمود مانند ماه تابان (5).

و علماى خاصه و عامه از معجزات بدن شريف آن حضرت بسيار نقل كرده اند و قليلى از آن را ايراد مى نمائيم:

اول آنكه: پيوسته نور از جبين نورانيش ساطع بود و در شبها چون ماهتاب بر در و ديوار مى تابيد، و نقل كرده اند كه: در شبى عايشه سوزنى گم كرده بود، چون آن حضرت داخل حجره شد به نور روى آن حضرت سوزن را يافت.

و روايت كرده اند كه: در شب تاريكى به راهى مى رفتند دست مبارك را بلند كرد و از

ص: 286

انگشتان منوّرش نور مى تابيد، و به نور آن به راه مى رفتند.

دوم: بوى خوش آن حضرت كه از هر راه مى گذشت بعد از دو روز هركه مى گذشت از عطر آن حضرت مى دانست كه از آن راه عبور فرموده، و از عرق آن حضرت جمع مى كردند و هيچ عطرى به آن نمى رسيد و داخل عطرها مى كردند؛ و دلو آبى نزد آن حضرت آوردند و كف آبى گرفت و مضمضه كرد و در دلو ريخت، آن آب از مشك خوشبوتر گرديد.

سوم آنكه: چون در آفتاب مى ايستاد آن حضرت را سايه نبود.

چهارم آنكه: با هركه آن حضرت راه مى رفت هرچه او بلند بود آن حضرت به قدر يك شبر از او بلندتر مى نمود.

پنجم آنكه: پيوسته در آفتاب ابر بر سرش سايه مى افكند و با او حركت مى كرد و هرگز مرغى از بالاى سرش پرواز نمى كرد.

ششم آنكه: از عقب مى ديد چنانكه از پيش رو مى ديد.

هفتم: هرگز بوى بد به مشام مباركش نمى رسيد.

هشتم آنكه: آب دهان به هر چيز مى افكند در آن بركت بهم مى رسيد، و به هر صاحب دردى كه مى ماليد شفا مى يافت.

نهم آنكه: به هر لغت سخن مى فرمود.

دهم آنكه: در محاسن شريفش هفده موى سفيد بهم رسيده بود كه مانند آفتاب مى درخشيد.

يازدهم آنكه: در خواب مى شنيد چنانكه در بيدارى مى شنيد، و سخن ملائكه را مى شنيد و ديگران نمى شنيدند، و هرچه در خاطرها مى گذشت مى دانست.

دوازدهم: مهر نبوت در پشت مباركش نقش گرفته بود و نور آن بر نور آفتاب زيادتى مى كرد.

سيزدهم: آب از ميان انگشتانش جارى مى شد و سنگريزه در دستش تسبيح مى گفت.

ص: 287

چهاردهم آنكه: ختنه كرده و ناف بريده متولد شد و هرگز محتلم نشد.

پانزدهم آنكه: آنچه از آن حضرت جدا مى شد بوى مشك از آن ساطع بود و كسى آن را نمى ديد، و زمين از جانب خدا مأمور بود كه فرو برد آن را.

شانزدهم آنكه: بر هر دابّه اى كه آن حضرت سوار مى شد آن دابّه پير نمى شد.

هفدهم آنكه: در قوّت، كسى با آن حضرت مقاومت نمى توانست كرد.

هجدهم آنكه: همۀ مخلوقات رعايت حرمت آن حضرت مى كردند و بر هر سنگ و درخت كه مى گذشت كج مى شدند و بر آن حضرت سلام مى كردند، و در طفوليت ماه گهوارۀ آن حضرت را مى جنبانيد، و مگس و جانوران ديگر بر آن حضرت نمى نشستند.

نوزدهم آنكه: اگر بر زمين نرم راه مى رفت جاى پايش بر زمين نمى ماند و گاه بر سنگ سخت راه مى رفت و اثر پايش مى ماند.

بيستم آنكه: حق تعالى مهابتى از آن حضرت در دلها افكنده بود كه با آن تواضع و شكستگى و شفقت و مرحمت، كسى درست بر روى مباركش نظر نمى توانست كرد، و هر كافر و منافقى كه آن حضرت را مى ديد از بيم بر خود مى لرزيد، و در دو ماه رعب او در دلهاى كافران اثر مى كرد (1).

مؤلف گويد كه: هر يك از اينها مفصلا در ابواب آتيه بيان خواهد شد.

و در حديث معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: حضرت امام زين العابدين عليه السّلام چون قرائت قرآن مى نمود بسيار بود كه جمعى كه از آن راه مى گذشتند از خوشى آواز آن حضرت مدهوش مى شدند، و اگر امام خوشى آواز خود را براى مردم ظاهر گرداند هيچ كس تاب شنيدن آن نياورد.

راوى عرض كرد: پس چگونه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با مردم نماز مى كرد و صدا به تلاوت قرآن بلند مى كرد و مردم تاب مى آوردند؟

فرمود كه: آن حضرت آن قدر از حسن صوت خود ظاهر مى كرد كه مردم تاب

ص: 288

بياورند (1).

و به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: چون حضرت يوسف پادشاه شد، زليخا به در خانۀ آن حضرت آمد و رخصت طلبيد، چون داخل شد يوسف از او پرسيد كه: چرا آنها كردى كه گذشت؟

گفت: حسن تو مرا بى تاب كرده بود.

گفت كه: اگر پيغمبر آخر الزمان صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را مى ديدى كه از من خوش روتر و خوش خلق تر و بخشنده تر خواهد بود چه مى كردى؟

زليخا گفت: راست گفتى.

يوسف گفت: چه دانستى كه راست گفتم؟

گفت: زيرا كه چون نام او را بردى محبت او در دل من افتاد.

پس حق تعالى وحى فرستاد بسوى يوسف كه: راست مى گويد و من به سبب آنكه آن حضرت را دوست داشت او را دوست داشتم، پس او را به عقد خود درآورد (2).

و در روايات معتبره منقول است كه از آن حضرت پرسيدند كه: چرا موى محاسن شما زود سفيد شد؟

فرمود كه: مرا پير كرد سورۀ «هود» و «واقعه» و «مرسلات» و «عمّ يتساءلون» (3)كه در آنها احوال قيامت و عذاب امّتهاى گذشته مذكور است.

در احاديث معتبره از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم موى سر را آن قدر نمى گذاشتند كه احتياج به شكافتن بشود، و بسيار كه بلند مى شد به نرمۀ گوش آن حضرت مى رسيد، و نمى تراشيد مگر در حج و عمره، و چون در عمرۀ حديبيه آن حضرت ممنوع شد از عمره، موى سر را تا سال آينده گذاشت (4).

ص: 289

و سبب سر نتراشيدن آن حضرت آن بود كه سر تراشيدن در آن زمان بسيار بدنما بود و نبى و امام كارى نمى كنند كه در نظرها قبيح نمايند، و چون اسلام شايع شد و قبحش برطرف شد ائمۀ ما عليهم السّلام مى تراشيدند.

ص: 290

ص: 292

در حديث حسن از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: جامۀ حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كهنه شده بود، شخصى به خدمت آن حضرت آمد و دوازده درهم به هديه از براى آن حضرت آورد-كه تقريبا پانزده شاهى اين زمان باشد-پس آن جناب فرمود كه:

يا على! اين دراهم را بگير و براى من جامه اى بخر كه بپوشم.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: به بازار رفتم و دوازده درهم دادم و پيراهنى براى آن جناب گرفتم، چون به نزد آن جناب آوردم و در آن نظر كرد فرمود كه: از اين پست تر مرا خوشتر مى آيد، يا على! آيا گمان دارى كه صاحبش قبول كند كه اين را پس گيرد؟

گفتم: نمى دانم.

فرمود كه: ببين بلكه راضى شود.

پس به نزد صاحبش آمدم و گفتم: رسول خدا اين جامه را نخواست و جامه اى از اين پست تر مى خواهد، پس او به اقالۀ بيع راضى شد و زر را پس داد.

چون زر را به خدمت آن جناب آوردم با من همراه آمد به بازار كه پيراهن بگيرد، ناگاه كنيزكى را ديد كه در ميان راه نشسته است و مى گريد، حضرت فرمود كه: چرا گريه مى كنى؟

گفت: يا رسول اللّه! اهل خانۀ من چهار درهم به من داده بودند كه براى ايشان چيزى بخرم و آن را گم كرده ام و جرأت نمى كنم كه به خانه برگردم.

پس چهار درهم را به آن كنيز داد و گفت: برگرد به خانۀ خود؛ و به بازار آمد و پيراهنى به چهار درهم خريد و پوشيد و حمد الهى را ادا فرمود، و چون از بازار بيرون آمد مرد عريانى را ديد كه مى گفت: هركه مرا بپوشاند خدا او را از جامه هاى بهشت بپوشاند، پس

ص: 293

آن حضرت پيراهنى كه خريده بود كند و بر او پوشانيد و به بازار برگشت و به چهار درهم كه مانده بود پيراهن ديگر خريد و پوشيد و خدا را حمد كرد و برگشت و همان كنيز را ديد كه در ميان راه نشسته است به او فرمود كه: چرا به خانه نرفتى؟

گفت: يا رسول اللّه! دير شده است و مى ترسم مرا بزنند.

حضرت فرمود كه: پيش برو و ما را راهنمائى كن به خانه؛ پس با آن كنيز رفت تا به در خانۀ ايشان ايستاد و فرمود: السلام عليكم اى اهل خانه، كسى جواب نگفت، پس بار ديگر سلام كرد، كسى جواب نگفت، چون بار سوم سلام كرد گفتند: عليك السلام يا رسول اللّه و رحمة اللّه و بركاته.

پس فرمود كه: چرا در اول و دوم جواب سلام من نگفتيد؟

گفتند: يا رسول اللّه! خواستيم سلام شما بر ما بسيار شود كه موجب زيادتى بركت ما گردد.

پس فرمود كه: اين كنيز دير برگشته است، او را مؤاخذه منمائيد.

گفتند: يا رسول اللّه! براى تشريف آوردن تو او را آزاد كرديم.

حضرت فرمود كه: الحمد للّه، هرگز دوازده درهم نديده بودم كه بركتش زياده از اين باشد، دو عريان با آن پوشيده شد و بنده اى با آن آزاد شد (1).

و در احاديث بسيار از طرق خاصه و عامه منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: پنج خصلت است كه تا مردن ترك نخواهم كرد: بر روى زمين طعام خوردن با غلامان؛ و سوار شدن درازگوش با جل؛ و دوشيدن بز به دست خود؛ و پوشيدن پشم؛ و سلام كردن بر اطفال تا آنكه اينها سنّت شود بعد از من و مردم به اينها عمل كنند (2).

و در حديث ديگر به جاى دوشيدن بز، پينه كردن كفش و نعل به دست خود وارد شده است (3).

ص: 294

و در حديث صحيح منقول است كه از حضرت صادق عليه السّلام پرسيدند كه: روايت مى كنند از پدر شما كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هرگز از نان گندم سير نشد.

فرمود كه: نه چنين است، بلكه نان گندم هرگز نخورد و از نان جو هرگز سير نخورد (1).

و به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: يهودى از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چند دينار مى طلبيد، روزى آمد و مطالبۀ آن كرد، حضرت فرمود: اى يهودى! ندارم كه بدهم.

يهودى گفت: از تو جدا نمى شوم تا بدهى.

فرمود كه: پس مى نشينم در اينجا با تو؛ و حضرت با آن يهودى در آن موضع نشست تا نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا و بامداد را در همان موضع كرد، اصحاب آن حضرت يهودى را تهديد و وعيد مى نمودند، پس آن حضرت متوجه ايشان شد و فرمود كه: چه كار داريد به او؟

گفتند: يا رسول اللّه! يهودى تو را حبس كرده است و نمى گذارد كه به جائى روى.

حضرت فرمود كه: حق تعالى مرا مبعوث نگردانيده است كه ستم كنم بر كسى كه در امان است يا غير او، چون روز بلند شد يهودى گفت: «اشهد ان لا اله الا اللّه و اشهد انّ محمدا عبده و رسوله» و نصف مال خود را در راه خدا داد و گفت: و اللّه نكردم اين را مگر براى آنكه ببينم آن وصفى كه در تورات براى پيغمبر آخر الزمان خوانده ام در تو هست يا نه؟ زيرا كه در تورات خوانده ام كه محمد بن عبد اللّه مولد او مكه است و محل هجرت او مدينه است و درشت خو و غليظ نيست و صدا بلند نمى كند و فحش و سخن ركيك نمى گويد، و شهادت مى دهم به وحدانيّت حق تعالى و به آنكه تو پيغمبر فرستادۀ اوئى، و اين مال من است هر حكم كه موافق فرمودۀ خداست در آن بكن. و آن يهودى مال بسيار داشت.

پس حضرت امام موسى عليه السّلام فرمود كه: فراش آن حضرت عبائى بود، و بالش او

ص: 295

پوستى بود كه از ليف خرما پر كرده بودند، شبى فراش آن حضرت را دوته كردند كه استراحت او بيشتر باشد، چون صبح شد فرمود كه: به سبب استراحت فراش دير به نماز برخاستم ديگر فراش مرا دوته نكنيد (1).

و به سند حسن از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: شبى حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در خانۀ امّ سلمه بود، پس در ميان شب امّ سلمه آن حضرت را در رختخواب نيافت، برخاست و آن حضرت را در اطراف خانه طلب مى كرد تا آنكه ديد كه آن حضرت در كنار خانه ايستاده و دست به دعا برداشته است و مى گريد و مى گويد كه: خداوندا! از من سلب مكن چيزهاى شايسته اى كه به من داده اى، و دشمن و حسودى را بر من شاد مگردان، خداوندا! مرا بر مگردان هرگز بسوى بدى چند كه مرا از آن نجات داده اى و مرا به خود مگذار يك چشم زدن هرگز.

پس امّ سلمه گريان شد و برگشت، چون حضرت صداى گريۀ او را شنيد فرمود كه: اى امّ سلمه! سبب گريۀ تو چيست؟

گفت: يا رسول اللّه! چون گريه نكنم-پدر و مادرم فداى تو باد-و حال آنكه تو با آن درجه و منزلتى كه نزد خدا دارى و گناه گذشته و آيندۀ تو را آمرزيده است چنين مى گوئى و مى گريى؟

فرمود: اى امّ سلمه! چون ايمن شوم كه حق تعالى حضرت يونس را به قدر يك چشم زدن به خود گذاشت و از او صادر شد آنچه صادر شد (2)؟ !

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: سائلى به نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و چيزى طلب كرد، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: آيا كسى هست كه به ما قرضى بدهد؟

پس شخصى از انصار برخاست و گفت: نزد من هست.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: چهار وسق خرما به اين سائل بده.

ص: 296

چون خرما را به سائل داد و مدتى گذشت، به خدمت آن حضرت آمد و طلب قرض خود نمود، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: ان شاء اللّه بهم رسد بدهيم.

پس بار ديگر آمد و چنين جواب شنيد.

در مرتبۀ سوم گفت كه: بسيار گفتى يا رسول اللّه «ان شاء اللّه بهم رسد بدهيم» .

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در برابر سخن ناملايم او تبسّم فرمود و گفت: آيا كسى قرض دارد به ما بدهد؟

پس شخصى برخاست و گفت: من دارم.

فرمود: چه مقدار دارى؟

گفت: هرچه خواهى.

فرمود كه: هشت وسق خرما به اين مرد بده.

آن انصارى گفت: يا رسول اللّه! من چهار وسق داده بودم.

فرمود كه: چهار ديگر را ما به تو بخشيديم (1).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: چون رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از دنيا رفت نگذاشت درهم و دينارى و نه غلامى و كنيزى و نه گوسفندى و نه شترى بغير از شتر سوارى خود، و چون به رحمت الهى واصل شد زرهش در گرو بود نزد يهودى از يهودان مدينه براى بيست صاع جو كه براى نفقۀ عيال خود از او به قرض گرفته بود (2).

و فرمود كه: در زمان رسول خدا فقرا در مسجد مى خوابيدند، شبى با ايشان افطار كرد نزد منبر خود در ديگ سنگى و سى نفر از آن خوردند و سير شدند و بقيۀ آن را براى زنان خود بردند كه همه سير شدند (3).

و در حديث موثق از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: در هنگامى كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پير و گران شده بود، ايستاده نماز نافله مى كرد و يك پاى خود را براى زيادتى

ص: 297

مشقّت برمى داشت و بر يك پا مى ايستاد تا آنكه حق تعالى فرستاد كه طه. ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقى (1)«اى طاهر طيب هدايت كنندۀ خلق! ما نفرستاديم بر تو قرآن را كه خود را به تعب بدارى» پس بعد از آن هر دو پا را بر زمين مى گذاشت (2).

و به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: ملكى به نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و گفت: پروردگارت سلام مى رساند و مى گويد كه: اگر مى خواهى همۀ صحراى مكه را از براى تو طلا مى كنم؛ پس حضرت سر بسوى آسمان بلند كرد و گفت: پروردگارا! مى خواهم يك روز سير باشم و تو را حمد كنم و يك روز گرسنه باشم و از تو سؤال كنم (3).

و فرمود كه: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سه روز از نان گندم سير نشد تا به رحمت الهى واصل شد (4)؛ و انگشتر را در دست راست مى كرد و دو گوسفند سياه سفيد شاخ دار قربانى مى كرد (5).

و در حديث ديگر منقول است كه از آن حضرت پرسيدند كه: آيا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تقيه از مردم مى كرد؟

فرمود كه: بعد از آنكه آيۀ وَ اَللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ اَلنّاسِ (6)نازل شد و حق تعالى ضامن شد كه آن حضرت را از شرّ مردم حفظ نمايد، ديگر تقيه نكرد، و پيش از آن گاهى تقيه مى كرد (7).

و از ابن عباس منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر روى خاك مى نشست و بر روى خاك طعام تناول مى نمود، و گوسفند را به دست خود مى بست، و اگر غلامى آن

ص: 298

حضرت را براى نان جوى مى طلبيد به خانۀ خود اجابت او مى نمود (1).

و در حديث معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: حضرت امير المؤمنين عليه السّلام مى فرمود كه: كسى شكر نعمت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نكرد با آنكه حقّ نعمت بر قرشى و غير قرشى و بر عرب و عجم داشت، و كى حقّ نعمتش بر خلق زياده از آن حضرت بود و ما اهل بيت رسول خدا نيز چنانيم كه كسى شكر نعمت ما نمى كند و نيكان مؤمنان نيز هرچند احسان كنند كسى شكر نعمت ايشان نمى كند (2).

و در حديث معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: جبرئيل بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل گرديد و گفت: يا محمد! پروردگارت سلام مى رساند و مى گويد كه:

دختران باكره به منزلۀ ميوه اند بر درخت، چون ميوه پخته شد آن را به غير چيدن چاره اى نيست و اگر نه آفتاب آن را فاسد مى كند و باد آن را متغير مى گرداند، و دختران باكره چون بالغ شدند دواى ايشان شوهر دادن است و اگر نه ايمن نمى توان بود از فتنۀ ايشان.

پس رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر منبر رفت و مردم را جمع كرد و وحى خدا را به ايشان رسانيد.

پس مردم گفتند كه: به كى تزويج كنيم ايشان را؟

فرمود كه: به كفو ايشان؛ پس فرمود كه: مؤمنان همه كفو يكديگرند.

پس از منبر فرود نيامد تا ضباعه دختر زبير عموى خود را به مقداد بن اسود نكاح كرد و فرمود كه: اى گروه مردم! من دختر عم خود را به مقداد دادم تا نكاح پست شود (3)، بدانيد كه در دختر دادن رعايت حسب و نسب نمى بايد كرد.

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حضور مردم به قضاى حاجت نمى نشست، روزى در مكانى بود كه عمارتى و گودالى نبود و ارادۀ قضاى حاجت نمود و شخصى از صحابه همراه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بود و در آن مكان

ص: 299

دو درخت خرما بود، پس اشاره فرمود به آن دو درخت خرما كه به نزديك يكديگر آمدند و به يكديگر چسبيدند و در عقب آن دو درخت پنهان شد و قضاى حاجت نمود، و چون حضرت برخاست و بيرون آمد آن مرد به عقب درخت رفت و چيزى نديد (1).

و از جابر بن عبد اللّه انصارى منقول است كه: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيش از بعثت در «مرّ الظهران» (2)گوسفند مى چرانيد و مى فرمود: گوسفند سياه بهم رسانيد كه نيكوتر است (3).

و از آن حضرت پرسيدند كه: خوب است گوسفند چرانيدن؟

فرمود كه: مگر پيغمبرى مبعوث شده است كه گوسفند نچرانيده باشد (4).

و از عمار بن ياسر منقول است كه گفت: من گوسفند مى چرانيدم پيش از بعثت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و آن حضرت نيز مى چرانيد، پس به آن حضرت عرض كردم كه: در «فخ» چراگاه نيكوئى هست خوب است در آنجا بچرانيم.

فرمود كه: خوب است.

چون روز ديگر به آن موضع رفتم ديدم كه آن جناب پيش از من رفته است و منع مى كند گوسفندان خود را از داخل شدن آن صحرا.

چون رفتم فرمود كه: با تو وعده كرده بودم نخواستم كه گوسفندان من پيش از گوسفندان تو بچرند (5).

مؤلف گويد كه: چون پيغمبران براى هدايت عوام كالأنعام مبعوث مى گردند، حق تعالى اول ايشان را به چرانيدن حيوانات امر مى فرمايد كه معاشرت عوام و سوء ادب ايشان بر آن ذوات مقدسه بسيار گران نيايد و صبر كردن بر مشقّتهاى ايشان دشوار ننمايد.

ص: 300

و در حديث معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى چون عقل را آفريد گفت: بيا، پس آمد؛ گفت: برو، پس رفت؛ پس گفت: خلقى نيافريدم كه از تو محبوبتر باشد بسوى من. پس نود و نه جزو عقل را به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عطا كرد و يك جزو را در ميان ساير خلق قسمت كرد (1).

و به سند معتبر از حضرت على بن موسى الرضا عليه السّلام منقول است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: مرا ضعفى از نماز و جماع بهم رسيده بود، پس طعامى از آسمان براى من نازل شد و چون از آن تناول كردم در شجاعت و حركت و جماع قوّت چهل مرد بهم رسانيدم (2).

و از مولى امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه گفت: با حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بودم در كندن خندق، ناگاه حضرت فاطمه آمد و پارۀ نانى براى آن جناب آورد، حضرت فرمود كه: اين چيست؟

فاطمه گفت: قرص نانى براى حسن و حسين پخته بودم و اين پاره را براى شما آوردم.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: سه روز است پدر تو طعامى نخورده است و اين اول طعامى است كه مى خورم (3).

و در احاديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به روش بندگان طعام مى خورد بى خوان، و به روش بندگان مى نشست يعنى دو زانو، و بر زمين مى خوابيد بى فراش، و مى دانست كه او بنده است (4).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: زن بدويّه اى بر آن حضرت گذشت، ديد كه بر روى زمين طعام تناول مى فرمايد، گفت: اى محمد! تو به روش بندگان طعام مى خورى و به

ص: 301

روش بندگان مى نشينى؟ !

حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: كدام بنده از من بنده تر است نزد حق تعالى؟

پس آن زن گفت كه: لقمه اى از طعام خود به من بده.

چون داد؛ گفت: نه، همان لقمه را مى خواهم كه در دهان گذاشته اى.

حضرت، لقمه را از دهان مبارك بيرون آورد و به او داد، و او خورد.

پس حضرت صادق عليه السّلام فرمود كه: به بركت آن لقمه آن زن را دردى و بيمارى نرسيد تا از دنيا مفارقت كرد (1).

و به روايت ديگر: آن زن بد زبان و بى شرم بود، به بركت آن لقمه صاحب حيا و آزرم شد (2).

و به سند معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: و اللّه ديده اى نديده حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را كه تكيه كرده چيزى تناول كرده باشد، از روزى كه مبعوث شد به رسالت تا روزى كه از دنيا مفارقت كرد، و از نان گندم سه روز متوالى سير نخورد تا از دنيا مفارقت نمود؛ من نمى گويم كه نمى يافت، گاه مى شد كه يك كس را شتر مى بخشيد، اگر مى خواست، مى توانست خورد؛ و جبرئيل سه مرتبه كليدهاى خزينه هاى زمين را براى آن حضرت آورد گفت: اگر خواهى اختيار پادشاهى روى زمين بكن كه هرچه بر روى زمين باشد از تو باشد بى آنكه از ثواب آخرت تو چيزى كم شود، و آن حضرت قبول نكرد و اختيار تواضع و شكستگى كرد و فرمود كه: رفيق اعلى را بهتر مى خواهم از دنيا؛ و هرگز كسى از آن حضرت حاجتى سؤال نكرد كه بگويد: نه، اگر بود مى داد و اگر نبود مى گفت:

بهم رسد بدهيم، و هرچه از جانب خدا ضامن مى شد البته حق تعالى عطا مى كرد حتى آنكه بهشت را به كسى مى داد و حق تعالى براى او تسليم مى كرد (3).

و در حديث ديگر منقول است كه: پيوسته جمعى از اصحاب، حراست آن حضرت

ص: 302

مى نمودند، چون اين آيه نازل شد كه وَ اَللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ اَلنّاسِ (1)يعنى: «خدا نگاه مى دارد تو را از شرّ مردم» فرمود كه: ديگر كسى مرا حراست نكند كه خدا مرا نگاه مى دارد (2).

و در روايت معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هر روز سيصد و شصت مرتبه به عدد رگهاى بدن مى گفت: «الحمد للّه ربّ العالمين كثيرا على كلّ حال» (3)، و از مجلسى برنمى خاست هرچند كه مى نشست تا بيست و پنج مرتبه استغفار نمى كرد (4)، و روزى هفتاد مرتبه «استغفر اللّه» و هفتاد مرتبه «اتوب الى اللّه» مى گفت (5).

و در حديث موثق از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى فرمود: عجب دارم كه هرگاه قرآن مى خوانم چرا پير نمى شوم (6)؟

و در حديث حسن از آن حضرت منقول است كه: روزى عايشه نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نشسته بود، يهودى آمد و گفت: «السام عليكم» يعنى: مرگ بر شما باد.

حضرت فرمود كه: بر تو باد.

پس دو يهودى ديگر آمدند و هر يك چنين گفتند، و حضرت چنين جواب فرمود.

عايشه در غضب شد و گفت: بر شما باد مرگ و غضب و لعنت خدا اى برادران ميمون و خوك.

پس حضرت گفت: اى عايشه! اگر دشنام و فحش متمثّل شود هرآينه بد صورتى خواهد داشت، و رفق و نرمى را بر هرچه بگذارند البته آن را زينت مى دهد و از هر چه

ص: 303

برمى دارند البته آن را قبيح مى گرداند.

عايشه گفت: يا رسول اللّه! مگر نشنيدى كه اينها چه گفتند؟

فرمود: بلى شنيدم، امّا من هم آنچه گفتند بر ايشان برگردانيدم، اگر مسلمانى بر شما سلام كند بگوئيد: السلام عليكم، و اگر كافرى سلام كند بگوئيد: عليك (1).

و در حديث ديگر منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گاهى زانوها را از زمين برمى داشتند و دستها را بر زانوها حلقه مى كردند، و گاه دو زانو مى نشستند، و گاه يك پا را دوته مى كردند و پاى ديگر را بر روى آن مى گذاشتند، و چهار زانو هرگز نمى نشستند (2).

و به سند صحيح از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه: اعرابى اى بود و هديه براى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى آورد و مى گفت: يا رسول اللّه! ثمن هديۀ مرا بده، و حضرت تبسّم مى فرمود؛ و چون آن جناب را غمى عارض مى شد مى فرمود كه: كاش اعرابى مى آمد و ما را مى خندانيد (3).

و در حديث صحيح از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نظر كردن خود را ميان اصحاب خود مساوى قسمت مى كرد كه به يكى زياده از ديگرى نظر نمى كرد، و هرگز پاى خود را در حضور اصحاب خود دراز نمى كرد، و چون كسى با آن حضرت مصافحه مى كرد دست نمى كشيد تا آن شخص دست خود را بكشد، و چون مردم اين را يافتند هركه مصافحه مى كرد زود دست خود را مى كشيد (4).

و به سند صحيح ديگر منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: جبرئيل پيوسته وصيّت مى كرد مرا به مسواك كردن تا آنكه ترسيدم كه دندانهاى من سائيده شود يا بريزد (5).

ص: 304

و به سند حسن از آن حضرت منقول است كه: چون كسى از بنى هاشم فوت مى شد و آب بر قبرش مى ريختند حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كف مبارك خود را بر قبر مى گذاشت تا آنكه اثر انگشتان آن حضرت در قبر مى ماند، و اين را نسبت به غير بنى هاشم نمى كرد (1).

و در احاديث معتبرۀ بسيار وارد شده است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هرگز تكيه بر جانب راست يا جانب چپ كرده چيزى تناول نمى فرمود از براى تواضع و شكستگى و نمى خواست كه شبيه به پادشاهان باشد (2).

و در روايتى منقول است كه: آن حضرت در بعضى از سفرها مشغول نماز بودند و جمعى از سواران آمدند و از صحابه احوال آن حضرت را پرسيدند و ثنا كردند و گفتند:

اگر نه استعجال داشتيم، انتظار آن حضرت مى برديم پس سلام ما را به آن حضرت برسانيد، و رفتند؛ چون آن جناب از نماز فارغ شد غضبناك شده فرمود كه: جماعتى مى آيند به نزد شما و احوال من مى گيرند و سلام مى فرستند و شما تكليف فرود آمدن و چاشت خوردن نمى كنيد ايشان را، بر من دشوار است كه گروهى كه در ميان ايشان جعفر بن ابى طالب باشد و جمعى از او بگذرند و چاشت نخورند نزد او (3).

و در احاديث معتبره از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عصاى كوچكى داشتند كه چون-در صحرائى-نماز مى كردند آن را در پيش روى خود نصب مى كردند (4).

و در حديث ديگر فرمود كه: رحل آن جناب بلنديش به قدر يك ذراع بود، و هرگاه نماز مى كردند او را پيش روى خود مى گذاشتند تا آنكه ستر باشد ميان آن حضرت و هر كه از پيش نماز گذرد (5).

ص: 305

و در حديث موثق از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شبى نزد عايشه بود و عبادت بسيار مى كرد، عايشه گفت: چرا اين قدر خود را تعب مى فرمائى و حال آنكه حق تعالى گناه گذشته و آيندۀ تو را بخشيده است؟

فرمود كه: اى عايشه! آيا بندۀ شكر كنندۀ خدا نباشم.

پس امام محمد باقر عليه السّلام فرمود كه: آن جناب بر سر انگشتان پاها مى ايستاد و نماز مى كرد، پس حق تعالى فرستاد كه طه. ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقى (1). (2)

و در حديث موثق ديگر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در سفرى بر ناقه اى سوار بود، ناگاه به زير آمد و پنج سجده بجا آورد، چون سوار شد صحابه گفتند: يا رسول اللّه! كارى كردى كه پيشتر نمى كردى!

فرمود: بلى، جبرئيل مرا استقبال كرد و پنج بشارت داد، من براى هر بشارتى سجدۀ شكرى ادا كردم (3).

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه فرمود: خلق نيكو خوشايند است، روزى حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مسجد نشسته بود ناگاه كنيز شخصى از انصار آمد و كنار جامۀ آن حضرت را گرفت، حضرت گمان كرد كه با او كارى دارد، برخاست پس او حرفى نگفت و حضرت نشست، پس بار ديگر دست به كنار جامۀ آن حضرت دراز كرد و آن جناب برخاست و باز او ساكت شد و حضرت نشست، چون سه مرتبه چنين كرد و مرتبۀ چهارم كه آن جناب برخاست، تارى از كنار رداى مبارك آن حضرت جدا كرد، صحابه آن كنيز را عتاب كردند كه: چه كار داشتى آن قدر آن جناب را تعب دادى كه چهار مرتبه از براى تو از جا برخاست؟

گفت: ما بيمارى در خانۀ خود داشتيم و اهل خانۀ ما مرا فرستادند كه تارى از جامۀ آن بزرگوار بگيرم براى شفا، و هر مرتبه كه خواستم بگيرم آن بزرگوار برمى خاست من شرم

ص: 306

مى كردم كه از او سؤال كنم، تا آنكه در آخر خود جدا كردم (1).

و در حديث موثق از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: چون زن يهوديه گوسفند را براى آن جناب به زهر آلوده كرده به نزد آن حضرت آورد كه تناول نمايد و گوسفند به سخن آمد و گفت: يا رسول اللّه! مخور كه مرا مسموم كرده اند؛ حضرت آن زن را طلبيد و فرمود كه: چرا چنين كردى؟

گفت: گفتم كه اگر پيغمبر است زهر به او ضرر نمى رساند و اگر پيغمبر نيست مردم را از او به راحت مى افكنم. حضرت او را عفو كرد و آسيبى به او نرسانيد (2).

و در روايت معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روزى به نزد عايشه آمد ديد كه پارۀ نان خشكى بر زمين افتاده است و نزديك بود كه پا بر آن گذارد، پس برداشت و تناول نمود و فرمود كه: اى حميرا! گرامى دار نعمتهاى خدا را بر خود، كه چون نعمت از كسى گريخت ديگر برنمى گردد (3).

و در حديث حسن از آن حضرت منقول است كه: شب جمعه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مسجد قبا ارادۀ افطار نمود و فرمود كه: آيا آشاميدنى هست كه به آن افطار نمايم؟

اوس بن خولى انصارى كاسۀ شيرى آورد كه عسل در آن ريخته بود، چون بر دهان گذاشت و طعم آن را يافت، از دهان برداشت و فرمود كه: اين دو آشاميدنى است كه از يكى به ديگرى اكتفا مى توان نمود، من نمى خورم هر دو را و حرام نمى كنم بر مردم خوردن آن را، و ليكن فروتنى مى كنم براى خدا، و هركه فروتنى كند براى حق تعالى خدا او را بلند مى گرداند، و هركه تكبر كند خدا او را پست مى گرداند، و هركه در معيشت خود ميانه رو باشد خدا او را روزى مى دهد، و هركه اسراف نمايد خدا او را محروم مى گرداند، و هر كه مرگ را بسيار ياد كند خدا او را دوست مى دارد (4).

ص: 307

و در حديث صحيح از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: روزى ملكى به نزد حضرت سيّد المرسلين صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و گفت: خدا تو را مخيّر گردانيده است ميان آنكه بنده و رسول تواضع كننده باشى يا پادشاه و رسول باشى، و از مرتبۀ تو نزد حق تعالى چيزى كم نشود؛ و كليدهاى خزينه هاى زمين را براى آن حضرت آورده بود كه: اينها كليدهاى خزانه هاى دنيا است پروردگار تو مى فرمايد كه: اگر خواهى بگير و هر يك را كه خواهى بگشا.

حضرت فرمود كه: مى خواهم بنده و رسول تواضع كننده و شكسته باشم و پادشاهى نمى خواهم (1).

و در روايت ديگر چنان است كه فرمود كه: دنيا خانۀ كسى است كه خانۀ آخرت نداشته باشد، و از براى دنيا كسى جمع مى كند كه عقل نداشته باشد.

پس آن ملك گفت كه: بحقّ آن خداوندى كه تو را به راستى فرستاده است سوگند مى خورم چون كليدها را به من دادند كه براى تو بياورم همين سخن را كه فرمودى از ملكى شنيدم كه در آسمان چهارم مى گفت (2).

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: هيچ چيز از دنيا آن حضرت را خوش نمى آمد مگر آنكه در دنيا گرسنه و ترسان باشد (3).

و در حديث ديگر فرمود كه: بهترين نان خورشها نزد آن حضرت سركه و زيت بود (4).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به نزد امّ سلمه آمد، امّ سلمه پارۀ نانى به نزد آن حضرت آورد، فرمود كه: مگر نان خورش ندارى؟

گفت: بغير از سركه چيزى ندارم.

فرمود كه: نيكو نان خورشى است سركه، خانه اى كه سركه در آن هست از نان خورش

ص: 308

خالى نيست (1).

و فرمود كه: از براى آن جناب طعام گرمى حاضر كردند، فرمود كه: خدا آتش را طعام ما نگردانيده است، بگذاريد تا سرد شود كه طعام گرم بركت ندارد و شيطان در آن شريك مى شود (2).

و فرمود كه: آن جناب گاهى خربزه را با رطب و گاهى با شكر تناول مى كرد (3)؛ و از سبزيها بادروج را دوست مى داشت (4)؛ و چون آب مى آشاميد مى گفت: «الحمد للّه الّذي سقانا عذبا زلالا و لم يسقنا ملحا اجاجا و لم يؤاخذنا بذنوبنا» ، و در قدح شامى آب مى آشاميد (5).

و فرمود كه: چون آن حضرت از روزه افطار مى نمود، ابتدا به حلوا مى نمود و اگر نبود به شكر افطار مى نمود يا به خرما، و اگر اينها نبود به آب نيم گرم افطار مى نمود (6).

و در حديث ديگر فرمود كه: در زمان رطب به رطب، و در زمان خرما به خرما افطار مى نمود (7).

و در حديث معتبر از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: روزى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اسب به گرو دوانيد، و بر سه درخت خرما گرو بسته بودند (8).

و به سند معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: مالى از براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آوردند و قسمت فرمود و به همۀ اهل صفّه (9)نرسيد، به بعضى از ايشان داد و به بعضى

ص: 309

نداد، پس ترسيد كه مبادا آنها كه نگرفته اند دلهاى ايشان رنجيده باشد، پس بيرون آمد و گفت: اى اهل صفّه! عذر مى خواهم بسوى خدا و بسوى شما، بدرستى كه مالى از براى ما آوردند و خواستيم كه بر شما قسمت كنيم، گنجايش نداشت، پس مخصوص كرديم به آن جمعى را كه از جزع ايشان ترسيديم از بسيارى پريشانى (1).

و در حديث صحيح از آن حضرت منقول است كه: رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در اول بعثت مدتى آن قدر روزۀ پياپى گرفت كه گفتند ديگر ترك نخواهد كرد، پس مدتى ترك روزه كرد كه گفتند نخواهد گرفت، پس مدتى يك روز روزه مى گرفت و يك روز افطار مى نمود به طريق حضرت داود عليه السّلام پس آن را ترك كرد، و در هر ماه سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم را روزه مى داشت پس آن را ترك فرمود، و سنّتش بر آن قرار گرفت كه در هر ماه پنجشنبۀ اول ماه و پنجشنبۀ آخر ماه و چهارشنبۀ اول از دهۀ ميان ماه را روزه مى داشت و بر اين طريقه بود تا به جوار رحمت ايزدى پيوست، و ماه شعبان را تمام روزه مى داشت (2).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: هرچه از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤال مى كردند، عطا مى فرمود تا آنكه زنى پسرش را به خدمت آن جناب فرستاد و گفت: از آن حضرت سؤال كن، اگر گويد نيست بگو پيراهن خود را به من ده.

آن پسر چنان كرد و آن جناب پيراهن خود را كند و به او داد، و چون هنگام نماز شد برهنه بود و به نماز نتوانست بيرون آمد، پس حق تعالى آن جناب را امر به ميانه روى فرمود و اين آيه را فرستاد وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ اَلْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً (3)يعنى: «مگردان دست خود را بسته در گردن خود كه چيزى به كسى نبخشى، و مگشا دست خود را گشودنى تمام كه آنچه دارى بدهى پس بنشينى ملامت كرده شده و ممنوع از نماز يا عريان» (4).

ص: 310

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: چون جناب رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به رختخواب مى رفت سرمۀ سنگ در ديده هاى خود مى كشيد طاق طاق (1).

و در حديث صحيح منقول است كه: چهار ميل در چشم راست و سه ميل در چشم چپ مى كشيد (2).

و به سند حسن منقول است كه: آن جناب در بعضى از راههاى مدينه مى گذشت و كنيز سياهى سرگين برمى چيد، گفتند: دور شو از سر راه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.

آن كنيز گفت كه: راه فراخ است.

صحابه خواستند كه او را آزار كنند فرمود كه: بگذاريدش كه او جبّاره است، يعنى تكبر دارد (3).

و در روايت معتبر ديگر مذكور است كه: آن جناب در تابستان كه براى خوابيدن از خانه بيرون مى آمد در روز پنجشنبه بيرون مى آمد، و در زمستان كه داخل خانه مى شد در روز جمعه داخل مى شد. و در روايت ديگر وارد شده است كه: داخل شدن و بيرون آمدن هر دو در شب جمعه بود (4).

و در حديث معتبر ديگر منقول است كه: آن جناب بدست مبارك خود بزهاى اهل خود را مى دوشيد (5).

و به سند موثق از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون دهۀ آخر ماه رمضان داخل مى شد جناب رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كمر براى عبادت محكم مى بست و از زنان دورى مى كرد، و شبها را به عبادت احيا مى كرد و به كار ديگر بغير عبادت متوجه نمى شد (6).

ص: 311

و در حديث حسن ديگر فرمود كه: چون دهۀ آخر رمضان مى شد خيمه اى از مو براى آن جناب در مسجد مى زدند و مشغول عبادت مى شد، و شبها خواب نمى كرد و نزد زنان نمى خوابيد (1)؛ و چون جنگ بدر در ماه رمضان شد و اعتكاف دهۀ آخر آن جناب را ميسّر نشد، در سال ديگر بيست روز اعتكاف نمود: ده روز براى آن سال و ده روز قضاى سال گذشته (2).

و فرمود كه: آن جناب در شب و روز ده طواف مى كرد (3)؛ و در عيد اضحى دو گوسفند قربانى مى كرد يكى براى خود و يكى براى هركه قربانى نداشته باشد از امّت آن جناب (4)؛ و نهى فرمود از آنكه باغهاى مدينه را ديوار بگذارند براى آنكه راهگذاران ميوه اى توانند خورد، و چون وقت رسيدن ميوه ها مى شد مى فرمود كه ديوارهاى باغها را سوراخ كنند براى غربا و راهگذاران (5)؛ و آن جناب كدو را دوست مى داشتند و از روى صحن برمى چيدند آن را و تناول مى فرمودند (6).

و در حديث ديگر منقول است كه: ابو سعيد خدرى به عيادت آن جناب آمد و دست بر روى لحاف آن جناب گذاشته و از شدت تب احساس حرارت كرد پس گفت: چه بسيار شديد است تب شما؟

فرمود كه: ما اهل بيت چنين مى باشيم، بلاى ما شديد است و ثواب ما مضاعف است (7).

و در حديث ديگر فرمود كه: رسول خدا هديه را مى خورد و تصدّق را نمى خورد،

ص: 312

و مى فرمود كه: اگر پاچۀ گوسفندى براى من به هديه بياورند قبول مى كنم (1).

و در حديث صحيح ديگر فرمود كه: چون آن جناب از دنيا رفت قرض داشت (2)و در حديث صحيح ديگر فرمود كه: آداب نماز آن جناب آن بود كه آب وضو را نزديك سر خود مى گذاشت و سرش را مى پوشانيد و مسواك را زير فراش خود مى گذاشت و قدرى مى خوابيد، و چون بيدار مى شد نظر به اطراف آسمان مى كرد و آيات آخر سورۀ آل عمران را مى خواند، پس مسواك مى كرد و وضو مى ساخت و چهار ركعت نماز مى گزارد و ركوع و سجود را به قدر قرائت طول مى داد، و ركوع را آن قدر طول مى داد كه مى گفتند سر از ركوع بر نخواهد داشت امشب، و همچنين سجود را طول مى داد، پس به رختخواب برمى گشت و قدرى مى خوابيد، پس بيدار مى شد و باز نظر به آسمان مى كرد و آيات را مى خواند و مسواك مى كرد و وضو مى ساخت و به همان طريقه چهار ركعت نماز مى كرد، و باز به رختخواب برمى گشت و قدرى مى خوابيد، و باز برمى خاست و به همان آداب عمل مى كرد و نماز وتر و نافلۀ صبح را مى گذاشت، پس به مسجد مى رفت براى نماز صبح (3).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: اگر ترسى كه شوق دنيا بر تو غالب گردد، به يادآور زندگانى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را كه قوت آن جناب نان جو بود و حلواى او خرما بود و آتش افروزش سعف خرما بود اگر به دستش مى آمد (4).

در حديث ديگر فرمود كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هرگز به كنه عقل خود با مردم سخن نگفت، مى فرمود: ما گروه پيغمبران مأمور شده ايم كه سخن گوئيم با مردم به اندازۀ عقلهاى ايشان (5).

ص: 313

و در حديث ديگر منقول است كه: قوت آن حضرت نان جو بود بى نان خورش (1).

و در حديث معتبر از حضرت امام صادق عليه السّلام منقول است كه: خواهر رضاعى جناب رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به نزد آن جناب آمد، چون نظر بر او افكند شاد شد و رداى خود را براى او افكند و او را بر روى رداى خود نشانيد و با او سخن گفت و بر روى او مى خنديد، پس او برخاست و رفت و برادر او آمد، و نسبت به برادرش نكرد آنچه نسبت به او كرد، صحابه گفتند: يا رسول اللّه! نسبت به خواهر-كه زن بود-اكرام و بشاشت بيشتر به عمل آورديد از برادر.

فرمود: زيرا كه او نسبت به پدرش نيكوكارتر بود (2).

و در حديث معتبر ديگر از آن حضرت منقول است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به مردى رسيد از قبيلۀ بنى فهد و او غلام خود را مى زد و غلام مى گفت كه: پناه مى برم به خدا، و او باز مى زد، چون غلام نظرش بر آن حضرت افتاد گفت: پناه مى برم به محمد، پس دست از او برداشت، حضرت فرمود: او پناه به خدا برد او را پناه ندادى و چون به من پناه آورد دست از او برداشتى! خدا احقّ است به آنكه كسى كه به او پناه برد امان يابد.

آن مرد گفت كه: او را آزاد كردم از براى خدا.

حضرت فرمود كه: بحقّ خدائى كه مرا به پيغمبرى فرستاده است كه اگر او را آزاد نمى كردى هرآينه گرمى آتش بر روى تو مى رسيد (3).

و در حديث ديگر فرمود كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با جمعى از صحابه به راهى مى رفت، ناگاه به بزغاله اى هر دو گوش بريده رسيدند كه در مزبله اى افتاده بود، پس حضرت فرمود كه: كداميك از شما مى خواهيد كه اين را به يك درهم بگيريد؟

گفتند: ما اين را به هيچ نمى گيريم و به مفت هم نمى خواهيم.

ص: 314

پس حضرت فرمود: و اللّه كه دنيا نزد من (1)بى قدرتر است از اين بزغاله نزد شما (2).

و به سند صحيح منقول است كه: شخصى به خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد ديد كه آن حضرت بر حصيرى خوابيده كه نقش حصير در پهلوى آن حضرت جا كرده است و بالشى از ليف خرما در زير سر گذاشته كه نقش آن در خدّ مباركش نشسته، پس گفت كه:

پادشاه عجم و پادشاه روم بر حرير و ديبا مى خوابند و تو بر چنين حصير و بالشى مى خوابى؟

حضرت فرمود كه: و اللّه من از ايشان بهتر و نزد حق تعالى گراميترم، مرا با دنيا چه كار است؟ نيست مثل دنيا مگر مثل سواره اى كه بر درختى بگذرد و در سايۀ آن درخت قرار گيرد و چون سايه بگردد بار كند و درخت را بگذارد (3).

و در حديث معتبر ديگر منقول است كه: اعرابى با حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شتر به گرو دوانيد كه اگر ببرد ناقۀ آن حضرت را بگيرد، و چون دوانيدند شتر اعرابى سبقت كرد، حضرت فرمود به صحابه كه: شما شتر مرا بلند كرديد و گفتيد البته سبقت خواهد گرفت پس خدا آن را پست كرد، چنانكه كوهها براى كشتى نوح گردنكشى كردند و جودى تواضع كرد پس حق تعالى كشتى را بر جودى قرار داد (4).

و به سند صحيح منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روزى هفتاد مرتبه توبه مى كرد بى گناهى و مى گفت: «اتوب الى اللّه» (5).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: شخصى از انصار براى آن حضرت يك صاع رطب به هديه آورد، حضرت به خادم گفت كه: داخل خانه شو و اگر كاسه يا طبقى بيابى بياور.

خادم رفت و برگشت و گفت: نيافتم.

ص: 315

پس آن جناب به جامۀ خود زمين را جاروب كرد و فرمود كه: اينجا بريز؛ و فرمود كه:

بحقّ خداوندى كه جانم بدست قدرت اوست سوگند مى خورم كه اگر دنيا نزد حق تعالى به قدر پر پشه اى اعتبار مى داشت به هيچ كافر و منافق يك شربت آب نمى داد (1).

و در نهج البلاغه از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه فرمود: براى ترك دنيا تو را تأسّى به حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و ملاحظۀ احوال آن جناب كافى است، و از براى مذمّت و عيب دنيا همين بس است كه از براى آن جناب ميسّر نشد و براى ديگران مهيّا گرديد، و لب به شير دنيا آلوده نكرد و پهلو از آن خالى مى كرد، دنيا را درهم شكست شكستنى و نظر خواهش بسوى آن نكرد، هرگز پهلويش از دنيا از همه كس خالى تر بود و شكمش از طعام هرگز سير نبود، حق تعالى دنيا را بر او عرض كرد و او قبول نكرد زيرا كه دانست خدا دنيا را دشمن مى دارد پس آن را دشمن داشت و دانست كه خدا آن را حقير شمرده پس آن را حقير شمرد، و بدرستى كه آن جناب بر روى زمين طعام تناول مى نمود و به روش بندگان دو زانو مى نشست، و نعلين و جامۀ خود را به دست خود پنبه مى زد و بر درازگوش برهنه سوار مى شد و ديگرى را رديف خود مى كرد، و پرده اى در خانۀ خود ديد كه در آن صورتها بود به يكى از زنان خود گفت كه: اين را پنهان كن از من كه هرگاه نظر بسوى اين مى افكنم دنيا و زينتهاى آن به يادم مى آيد، پس آن حضرت روى دل خود را بالكلّيّه از دنيا گردانيده بود و ياد آن را در دل خود ميرانده بود، و مى خواست كه زينت دنيا از نظر او پنهان باشد و جامه هاى زيباى آن را نگيرد و آن را خانۀ قرار نداند و اميد ماندن در آن نداشته باشد، پس دنيا را از دل به در كرده بود و از خاطر محو نموده بود و از ديده پنهان كرده بود، و كسى كه چيزى را دشمن دارد نمى خواهد كه بسوى آن نظر كند و دشمن مى دارد كه نزد او مذكور شود، بدرستى كه در احوال آن حضرت هست آنچه تو را دلالت نمايد بر بديها و عيبهاى دنيا زيرا كه بسيار بود با اهل بيت مخصوص خود گرسنه مى ماند و امتعه و زينتهاى آن را حق تعالى به او نداده بود با آن قرب و منزلت كه او را نزد حق تعالى

ص: 316

بود، بدرستى كه از دنيا گرسنه بيرون رفت و سالم از تصرف در دنيا وارد عقبى شد، و از براى خود سنگى بر روى سنگى نگذاشت تا از دار فنا به دار بقا رحلت نمود (1).

و در احاديث معتبره از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دست و كتف گوسفند را دوست مى داشت زيرا كه به چراگاه نزديكتر و از بول و سرگين دورتر است؛ و از ران كراهت داشت براى آنكه به محلّ بول و سرگين نزديكتر است (2).

و در حديث معتبر ديگر منقول است كه از آن حضرت پرسيدند: به چه سبب رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دست گوسفند را زياده از ساير اعضاى آن دوست مى داشت؟

فرمود: زيرا كه حضرت آدم عليه السّلام گوسفندى از براى پيغمبران از فرزندان خود قربانى كرد و از براى هر پيغمبرى عضوى از آن را نام برد و از براى آن حضرت دست را نام برد، پس به اين سبب آن جناب آن را دوست مى داشت و بر ساير اعضا تفضيل مى داد (3).

و به سند معتبر از حضرت امام حسين عليه السّلام منقول است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم دست به دعا برمى داشت تضرع و ابتهال مى نمود و انگشتان را حركت مى داد مانند سائلى كه طعام از كسى طلبد (4).

و در حديث معتبر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: من مبعوث شدم با اخلاق نيكوى پسنديده (5).

و در حديث معتبر از حضرت امام زين العابدين عليه السّلام منقول است كه فرمود: پدر و مادرم فداى جدّم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم باد كه با آن منزلت كه او را نزد حق تعالى بهم رسيد و آن وعده هاى كرامت كه به او داد، اهتمام و سعى در بندگى خدا را ترك نكرد تا آنكه ساق پاى مباركش باد كرد و قدم محترمش ورم كرد، پس گفتند به آن حضرت كه: چرا اين قدر به

ص: 317

خود تعب مى فرمائى و حال آنكه خدا گناه گذشته و آيندۀ تو را آمرزيده است؟ فرمود كه:

آيا بندۀ شكر كنندۀ خدا نباشم (1)؟

و به سند معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خود را به مشك خوشبو مى كرد كه برق مشك از سر آن حضرت مى نمود (2)و مشك دانى داشت آن حضرت كه هرگاه وضو مى ساخت آن را به دست مى گرفت و بر خود مى ماليد (3)؛ و چون سر آن حضرت درد مى كرد روغن كنجد به دماغ مى ريخت (4)؛ و چون قسم ياد مى كرد مى گفت: «لا» و «استغفر اللّه» ، و سوگند نمى خورد (5).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: روزى آن حضرت را عقرب گزيد پس فرمود كه:

خدا تو را لعنت كند كه پروا نمى كنى از آزار كردن مؤمن و كافر و نيكوكار و بدكردار؛ پس نمك طلبيد و بر آن موضع ماليد تا ساكن شد و فرمود كه: اگر مردم بدانند در نمك چه فايده ها است هرآينه محتاج نشوند به ترياك فاروق (6).

و در روايت معتبر از حضرت امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نشسته بود و جبرئيل نزد آن حضرت بود، ناگاه جبرئيل نظر كرد بسوى آسمان و رنگش متغير شد مانند زعفران و پناه به حضرت رسول آورد، پس نظر كرد بسوى آسمان و ديد كه جسمى عظيم از آسمان به زير مى آيد كه ما بين مشرق و مغرب را پر كرده است تا آنكه نزديك شد به آن حضرت و گفت: مرا حق تعالى بسوى تو فرستاده است كه مخيّر گردانم تو را ميان آنكه پادشاه و پيغمبر باشى يا بنده و پيغمبر باشى؛ پس آن حضرت نظر كرد بسوى جبرئيل و ديد رنگش به حال خود برگشته است، پس جبرئيل

ص: 318

گفت كه: اختيار كن كه بنده و رسول باشى.

حضرت فرمود كه: بلكه مى خواهم بنده و رسول باشم.

پس آن ملك پاى راست خود را برداشت و در ميان آسمان اول گذاشت و پاى ديگر را در آسمان دوم گذاشت، و همچنين هر قدمى را در آسمان مى گذاشت و هرچند بلند مى شد كوچك مى شد تا آنكه به قدر گنجشكى شد، پس حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به جبرئيل گفت كه: من تو را متغير ديدم و بسيار ترسيدم، سبب تغيّر تو چه بود؟

جبرئيل گفت: يا نبيّ اللّه! مرا ملامت مكن به ترسيدن، آيا مى دانى كه اين ملك كيست؟

فرمود: نه.

جبرئيل گفت: اين اسرافيل است كه حاجب پروردگار است و از روزى كه حق تعالى آسمان و زمين را خلق كرده به زمين نيامده است، چون ديدم كه او به زمين مى آيد گمان كردم كه قيامت برپا شده است، و تغيير من به سبب اين بود، و چون ديدم كه براى كرامت و بزرگوارى تو آمده است رنگم به حال خود برگشت، آيا نديدى كه چگونه كوچك مى شد هرچند بلند مى شد؟ هر چيز كه به درگاه جلال حق تعالى و محلّ مناجات و قرب او نزديك مى شود نزد عظمت او حقير مى شود، اين ملك حاجب پروردگار است و نزديكترين خلق است در درگاه او و لوح در ميان دو ديدۀ اوست از ياقوت سرخ، چون حق تعالى وحى مى فرستد لوح بر پيشانى او مى خورد پس نظر مى كند در لوح و آنچه در آنجا مى يابد به ما القا مى كند و ما به آسمان و زمين مى رسانيم و با آنكه او نزديكترين خلق است به محلّ صدور وحى، ميان او و محلّ صدور وحى و ظهور و عظمت و جلال الهى نود حجاب است از نور كه ديده هاى آنها مانده مى شود و به شمار و وصف درنمى آيند، و من نزديكترين خلقم به اسرافيل و ميان من و او هزارساله راه است (1).

و ابن شهر آشوب گفته است: بعضى از آداب شريفه و اخلاق كريمۀ حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه از اخبار متفرقه ظاهر مى شود آن است كه آن حضرت از همۀ مردم حكيم تر

ص: 319

و داناتر و بردبارتر و شجاع تر و عادلتر و مهربانتر بود، و هرگز دستش به دست زنى نرسيد كه بر او حلال نباشد، و سخى ترين مردم بود، هرگز دينار و درهمى نزد او نماند و اگر از عطايش چيزى زياد مى آمد و شب مى رسيد قرار نمى گرفت تا آن را به مصرفش مى رسانيد، و زياده از قوت سال خود هرگز نگاه نمى داشت و باقى را در راه خدا مى داد، و پست ترين طعامها را نگاه مى داشت مانند جو و خرما، و هرچه مى طلبيدند عطا مى فرمود، و از قوت سال خود ايثار مى فرمود، و بر زمين مى نشست و بر زمين طعام مى خورد و بر زمين مى خوابيد، و نعلين و جامۀ خود را پينه مى كرد، و در خانه را خود مى گشود و گوسفند را خود مى دوشيد و پاى شتر را خود مى بست، و چون خادم از گردانيدن آسيا مانده مى شد مدد او مى كرد، و آب وضو را به دست خود حاضر مى كرد در شب، و پيوسته سرش در زير بود، و در حضور مردم تكيه نمى نمود، و خدمتهاى اهل خود را مى كرد، و بعد از طعام انگشتان خود را مى ليسيد، و هرگز آروغ نزد، و آزاد و بنده كه آن حضرت را به ضيافت مى طلبيدند اجابت مى نمود اگر چه از براى پاچۀ گوسفندى بود، و هديه را قبول مى نمود اگر چه يك جرعۀ شير بود، و تصدّق را نمى خورد، و نظر بر روى مردم بسيار نمى كرد، و هرگز از براى دنيا به خشم نمى آمد و از براى خدا غضب مى كرد، و از گرسنگى گاهى سنگ بر شكم مى بست، و هرچه حاضر مى كردند تناول مى نمود و هيچ چيز را رد نمى فرمود، برد يمنى مى پوشيد و جبّۀ پشم مى پوشيد، و جامه هاى آكنده از پنبه و كتان مى پوشيد، و اكثر جامه هاى رسول خدا سفيد بود، و عمامه بر سر مى بست و ابتداى پوشيدن جامه از جانب راست مى نمود، و جامۀ فاخرى داشت كه مخصوص روز جمعه بود، و چون جامۀ نو مى پوشيد كهنه را به مسكينى مى بخشيد، و عبائى داشت كه به هر جا مى رفت دوته مى كرد و به زير خود مى افكند، و انگشتر نقره در انگشت كوچك دست راست مى كرد، و خربزه را دوست مى داشت، و از بوهاى بد كراهت داشت، و وقت هر وضو ساختن مسواك مى كرد، و گاه بندۀ خود را و گاه ديگرى را در عقب خود رديف مى كرد، و بر هرچه ميسّر مى شد سوار مى شد گاه اسب و گاه استر و گاه درازگوش بى پالان و زين سوار مى شد، و پياده و پاى برهنه بى ردا و عمامه گاه گاهى راه مى رفت، و به اقصاى

ص: 320

مدينه مى رفت براى تشييع جنازه و عيادت بيماران، و با فقرا و مساكين مى نشست و با ايشان طعام مى خورد، و صاحبان علم و صلاح و اخلاق حسنه را گرامى مى داشت، و شريف هر قوم را تأليف قلب مى نمود، و خويشان خود را احسان مى كرد بى آنكه ايشان را بر ديگران اختيار كند مگر به چيزى چند كه خدا به آن امر كرده است، و ادب هر كس را رعايت مى كرد، و هركه عذر مى طلبيد قبول عذر او مى نمود، و تبسّم بسيار مى كرد در غير وقت نزول قرآن و موعظه، و هرگز صداى خنده اش بلند نمى شد، و در خورش و پوشش بر بندگان خود زيادتى نمى كرد، و هرگز كسى را دشنام نداد، و هرگز زنان و خدمتكاران خود را نفرين نكرد و دشنام نداد، و هر آزاد و غلام و كنيز كه براى حاجتى مى آمد برمى خاست و با او مى رفت، و درشت خو نبود و در خصومت صدا بلند نمى كرد، و بد را به نيكى جزا مى داد، و به هركه مى رسيد ابتدا به سلام مى كرد و ابتدا به مصافحه مى نمود، و در هر مجلسى كه مى نشست ياد خدا مى كرد، و اكثر نشستن آن حضرت رو به قبله بود، و هركه نزد او مى آمد او را گرامى مى داشت و گاهى رداى مبارك خود را براى او پهن مى كرد و او را ايثار مى نمود به بالش خود، و رضا و غضب او را مانع از گفتن حق نمى شد.

خيار را گاه با رطب و گاه با نمك تناول مى فرمود، و از ميوه هاى تر خربزه و انگور را دوست تر مى داشت، و اكثر خوراك آن حضرت آب و خرما يا شير و خرما بود، و گوشت و تريد كدو را بسيار دوست مى داشت، و شكار نمى كرد امّا گوشت شكار را مى خورد، و نان و روغن مى خورد، و از گوسفند دست و كتف را و از شوربا كدو را و از نان خورش سركه را و از خرما عجوه را و از سبزيها كاسنى و بادروج را دوست مى داشت (1).

و شيخ طبرسى گفته است كه: تواضع و فروتنى آن حضرت به مرتبه اى بود كه در جنگ خيبر و بنى قريظه و بنى النضير بر درازگوشى سوار شده بود كه لجامش و جلش از ليف خرما بود، و بر اطفال و زنان سلام مى كرد، روزى شخصى با آن حضرت سخن مى گفت

ص: 321

و مى لرزيد، فرمود كه: چرا از من مى ترسى؟ من پادشاه نيستم (1).

و از انس منقول است كه گفت: من نه سال خدمت آن حضرت كردم، يك بار به من نگفت كه چرا چنين كردى، و هرگز كارى را بر من عيب نكرد، و هرگز بوى خوشى خوشتر از بوى آن حضرت نشنيدم، و با كسى كه مى نشست زانويش بر زانوى او پيشى نمى گرفت، روزى اعرابى آمد و رداى مباركش را به عنف كشيد به حدّى كه در گردن مباركش جاى كنار ردا ماند پس گفت: از مال خدا به من بده، آن حضرت از روى لطف بسوى او التفات فرمود و خنديد و فرمود كه به او عطائى دادند-پس حق تعالى فرستاد كه إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ (2)«بدرستى كه تو بر خلق عظيمى هستى» -و حياى آن حضرت به مرتبه اى بود كه چيزى كه مكروه آن حضرت بود اظهار نمى فرمود و ما از رنگ مباركش مى يافتيم (3)، وجودش مرتبۀ كمال بود چنانكه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: آن حضرت از همۀ خلق بخشنده تر بود و مصاحبتش از همه كس نيكوتر بود و لهجه اش از همه كس راست تر بود و جرئتش از همه كس بيشتر بود و خويش از همه كس نرمتر بود، و به امان و پيمان از همه كس بيشتر وفا مى كرد، و در اول مرتبه هركه آن حضرت را ملاقات مى كرد مهابتى عظيم از او در دل خود مى يافت و چون با او معاشرت مى كرد او را دوست مى داشت، من پيش از او و بعد از او مانند او نديدم (4).

و از ابن عباس منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: من تأديب كردۀ خدايم، و على تاديب كردۀ من است، حق تعالى مرا امر كرد به سخاوت و نيكى و نهى كرد مرا از بخل و جفا و هيچ صفت نزد حق تعالى بدتر از بخل و بدى خلق نيست (5).

و شجاعت آن حضرت به مرتبه اى بود كه حضرت اسد اللّه الغالب مى گفت كه: هرگاه

ص: 322

جنگ گرم مى شد ما پناه به آن حضرت مى برديم و هيچ كس به دشمن از آن حضرت نزديكتر نبود (1).

و در روايات بسيار نقل كرده اند كه: خشنودى و غضب آن جناب را در چهره اش مى يافتند، چون شاد مى شد رويش درخشان مى شد بسانى كه عكس ديوارها را در روى انورش مى توانست ديد، و چون غضبناك مى شد سرخ و برافروخته مى شد، و شفقت آن حضرت نسبت به امّت چنان بود كه هركه را سه روز نمى ديد البته احوال او را مى پرسيد، اگر مى گفتند به سفر رفته است از براى او دعا مى كرد، و اگر حاضر بود به ديدن او مى رفت، و اگر بيمار بود عيادت مى كرد او را (2).

و از جابر انصارى مروى است كه گفت: جناب رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در بيست و يك جنگ خود همراه بود و در نوزده جنگ از آنها من همراه بودم، در بعضى از جنگها شتر من مانده شد و خوابيد و آن حضرت در عقب مردم بود و ضعيفان را به قافله مى رساند و رديف مى كرد و دعا مى كرد براى ايشان، پس به من رسيد گفت: كيستى؟

گفتم: منم جابر، پدر و مادرم فداى تو باد.

فرمود كه: چه مى شود تو را؟

گفتم: شترم مانده است.

فرمود كه: عصا دارى؟

گفتم: بلى. پس عصاى مرا گرفت و بر شتر زد و آن را برخيزاند، پس خوابانيد و پاى مبارك را بر دستش گذاشت و فرمود كه: سوار شو، چون سوار شدم به اعجاز آن حضرت شتر من بر شتر آن جناب پيشى گرفت، پس در آن شب بيست و پنج نوبت براى من استغفار كرد پس پرسيد كه: عبد اللّه پدر تو چند فرزند گذاشته است؟

گفتم: هفت دختر.

ص: 323

فرمود: قرض گذاشته است؟

گفتم: بلى.

فرمود كه: چون به مدينه رسى با قرض خواهان مقاطعه كن كه هر چندگاه قدرى بگيرند تا تمام شود، و اگر راضى نشوند چون هنگام چيدن خرما شود مرا خبر كن.

پس پرسيد كه: زن خواسته اى؟

گفتم: بلى، زن ثيبه اى (1)را گرفته ام.

فرمود كه: چرا دختر جوانى نگرفته اى كه تو با او بازى كنى و او با تو بازى كند؟

گفتم: يا رسول اللّه! از بيم آنكه مبادا با خواهران من سازگارى نكند.

فرمود: درست كرده اى.

پس فرمود: شتر خود را به چند خريده اى؟

گفتم: به پنج اوقيه طلا.

فرمود كه: ما از تو گرفتيم.

چون به مدينه رسيديم شتر را به خدمت آن حضرت بردم، گفت: اى بلال! پنج اوقيه طلا قيمت شتر را بده كه به قرض پدر خود بدهد و سه اوقيۀ ديگر به او بده و شتر را نيز به او پس ده؛ پرسيد كه: با قرض خواهان عبد اللّه مقاطعه نمودى؟

گفتم: نه يا رسول اللّه.

فرمود: آن قدر مال گذاشته است كه وفا به قرض او بكند؟

گفتم: نه.

فرمود كه: بر تو باكى نيست، چون وقت چيدن خرما شود مرا خبر كن.

پس در آن وقت آن حضرت را خبر كردم آمد و دعا كرد براى ما، و به بركت دعاى آن حضرت خرما چيديم كه قرض قرض خواهان را همه داديم و زياده از آنچه هر سال برمى داشتيم براى ما ماند، پس فرمود كه: برداريد خرماها را وكيل مكنيد، چنان كرديم

ص: 324

و مدتها از آن معاش كرديم (1).

و از ابن عباس منقول است كه: چون سؤالى از آن حضرت مى كردند مكرر مى فرمود تا بر سائل مشتبه نشود (2).

و از ابى الحميسا منقول است كه گفت: پيش از بعثت با آن حضرت سودائى كردم و مرا در مكانى وعده فرموده و من فراموش كردم و به وعده گاه نرفتم آن روز و روز ديگر، و روز سوم كه رفتم حضرت براى وعده در آنجا مانده بود در آن سه روز (3).

و از جرير بن عبد اللّه منقول است كه: روزى به خدمت آن حضرت رفت و خانه پر بود و جاى او نبود، او در بيرون نشست، حضرت جامۀ خود را به نزد او انداخت و فرمود كه: بر روى اين بنشين، او جامه را گرفت و بر روى خود ماليد و بوسيد (4).

و سلمان گفت: روزى در خدمت آن حضرت رفتم بر بالشى تكيه داده بود، آن بالش را براى من انداخت و فرمود: هر مسلمانى كه داخل شود بر برادر مسلمان خود و او بالشى براى او اندازد براى اكرام او، خدا او را بيامرزد (5).

و منقول است كه: چون ابراهيم فرزند آن حضرت محتضر شد، آب از ديدۀ آن حضرت روان شد و فرمود كه: چشمم آب مى ريزد و به دل اندوه مى رسد و نمى گويم مگر چيزى كه خدا بپسندد و ما به سبب مصيبت تو اندوهناكيم اى ابراهيم (6).

و منقول است كه: آن حضرت بر زيد بن حارثه گريست و فرمود كه: اين شوق دوست است بسوى دوست (7).

و از جابر منقول است كه: چون آن حضرت راه مى رفت، صحابه در پيش او راه

ص: 325

مى رفتند و پشت سر را براى ملائكه مى گذاشتند (1).

و در روايت ديگر منقول است كه: چون آن حضرت سواره مى رفت نمى گذاشت كسى با او پياده راه برود تا آنكه او را رديف خود مى كرد، و اگر قبول نمى كرد مى فرمود كه: برو پيش و در فلان مكان مرا درياب (2).

و از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را چون دو عبادت پيش مى آمد هر يك كه دشوارتر بود اختيار مى نمود، و نمازش از همه كس سبكتر و تمامتر بود، و خطبه اش از همه كس كوتاهتر و پرفايده تر بود، و چون به جانبى متوجه مى شد از بوى خوش او مى دانستند كه به آن سو مى آيد، و چون با جماعتى طعام مى خورد پيش از همه دست دراز مى كرد و بعد از همه دست برمى داشت، و از نزديك خود تناول مى كرد و دست بسوى ديگرى دراز نمى كرد، و اگر رطب و خرما بود دست به همه مى گردانيد، و آب را به سه نفس تناول مى نمود و آب را مى مكيد و دهان پر نمى كرد، و همۀ كارها را به دست راست مى كرد مگر آنچه متعلق به اسافل بدن بود، و در همه چيز ابتدا به جانب راست مى كرد در جامه پوشيدن و كفش پوشيدن و كفش كندن، و چون رخصت مى طلبيد كه داخل خانه شود سه مرتبه رخصت مى طلبيد، و سخنش جدا كنندۀ حق و باطل و ظاهر كنندۀ مقصود بود، و چون به سخن مى آمد نور از ميان دندانهاى نورانيش ساطع مى شد كه بيننده گمان مى كرد كه گشاده است ميان دندانها و گشاده نبود، در نظر كردن ديده را تمام نمى گشود، و با كسى سخن نمى گفت كه او را خوش نيايد (3).

و از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شخصى را بر سر سنگى وعده كرد و فرمود كه: من او را اينجا وعده كرده ام، اگر نيايد همينجا مى مانم تا بميرم و از اينجا محشور شوم (4).

ص: 326

و در روايت ديگر منقول است كه: گاهى كودكى را مى آوردند نزد آن حضرت كه دعا كند براى او به بركت يا او را نام بگذارد، حضرت او را مى گرفت و در دامن مى گذاشت براى گرامى داشتن اهل او، پس بسيار مى شد كه آن طفل بول مى كرد در دامن آن حضرت و مردم فرياد مى كردند، پس مى گفت: قطع مكنيد بول طفل را، و مى گذاشت تا بول را تمام مى كرد پس دعا مى كرد يا نام مى گذاشت براى آنكه اهل آن طفل شاد شوند و ندانند كه آن حضرت از بول طفل ايشان متأذى شده است، و چون مى رفتند جامۀ خود را مى شست (1)؛ و مى فرمود كه: مايستيد نزد من چنانكه عجمان نزد بزرگان خود مى ايستند (2).

و از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نزد جماعتى طعام مى خورد مى گفت: «افطر عندكم الصّائمون و اكل طعامكم الابرار» يعنى: «افطار كردند نزد شما روزه داران و خوردند طعام شما را نيكوكاران» (3).

و در روايت ديگر منقول است كه: آن حضرت به سه انگشت و زياده طعام مى خورد و هرگز به دو انگشت نمى خورد (4).

و از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: پيوسته طعام آن حضرت نان جو بود تا از دنيا مفارقت نمود (5).

مؤلف گويد كه: احاديث در باب نان گندم خوردن آن حضرت مختلف وارد شده است، و ممكن است كه احاديث نخوردن را حمل كنيم بر غالب يا بر آنكه از مال خود نخوردند، يا بر پيش از بعثت، يا بر پيش از هجرت، يا بر بعد.

و در روايتى وارد شده است كه: روزى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم رطب مى خورد به دست راست و هستۀ آن را در دست چپ جمع مى كرد و به زمين نمى انداخت، پس گوسفندى

ص: 327

گذشت به آن گوسفند اشاره كرد تا نزديك آمد و دست چپ را پيش او داشت كه دانه ها را مى خورد از دست حضرت، و هرچه تناول مى نمود هسته را پيش آن مى انداخت و چون حضرت فارغ شد گوسفند رفت (1).

و در روايت ديگر وارد شده است كه: آن حضرت سير و پياز و تره و عسل بدبو تناول نمى نمود، و هرگز طعامى را مذمّت نمى فرمود، اگر خوشش مى آمد مى خورد و الاّ ترك مى كرد، و كاسه را مى ليسيد و انگشتان را يك يك مى ليسيد، و بعد از طعام دست مى شست و دست بر رو مى كشيد و تا ممكن بود تنها چيزى نمى خورد، و در آب آشاميدن اول «بسم اللّه» مى گفت و اندكى مى آشاميد و از لب بر مى داشت و «الحمد للّه» مى گفت تا سه مرتبه، گاهى به يك نفس مى آشاميد، و گاهى در ظرف چوب و گاه در ظرف پوست و گاه در خزف تناول مى نمود، و چون اينها نبود دستها را پر از آب مى كرد و مى آشاميد، و گاه از دهان مشك مى آشاميد (2).

و سر و ريش خود را به سدر مى شست و روغن ماليدن را دوست مى داشت و ژوليده مو بودن را كراهت داشت، و انواع روغنها را بر خود مى ماليد و اول روغن بر سر و ريش مى ماليد، و سر را مقدّم مى داشت، و روغن بنفشه مى ماليد و موى سر و ريش خود را شانه مى كرد، و آنچه از مو جدا مى شد مردم (3)براى بركت بر مى داشتند؛ و گويند: اين موها كه در دست مردم هست از اين است، و آنچه در حج و عمره مى تراشيد جبرئيل به آسمان مى برد؛ و روزى دو مرتبه ريش را شانه مى كرد و هر مرتبه چهل نوبت از زير ريش و هفت نوبت از بالا شانه مى كرد، و خود را به مشك و عنبر و غاليه خوشبو مى كرد و به عود بخور مى كرد (4).

و از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: آن حضرت خرج خوشبوئى زياده از طعام

ص: 328

مى كرد (1).

و از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: در حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سه خصلت بود كه در احدى غير او نبود: او را سايه نبود، و به راهى نمى گذشت مگر آنكه بعد از سه روز مى دانستند كه از آن راه گذشته است براى بوى خوش او، و به هيچ سنگ و درختى نمى گذشت مگر آنكه سجده مى كردند براى او.

و مى فرمود كه: لذت من در زنان و بوى خوش است، و روشنى چشم من در نماز است (2).

و در چشم راست سه ميل و در چشم چپ دو ميل سرمه مى كشيد، و نظر در آينه مى كرد و شانه مى كرد و خود را براى اصحاب زينت مى كرد، و در سفرها شيشۀ روغن همراه برمى داشت و سرمه دان و مقراض و آينه و مسواك و شانه و سوزن و ريسمان و درفش و مسواك را به عرض مى كرد، و گاهى كلاه در زير عمامه مى گذاشت و گاه عمامۀ بى كلاه و گاه كلاه بى عمامه بر سر مى گذاشت، و در سفرها عمامۀ خز سياه بر سر مى بست، و گاهى جبّه و عمامۀ پشم مى پوشيد، و چون جامۀ نو مى پوشيد حمد حق تعالى مى كرد، و چون مى خوابيد بر جانب راست مى خوابيد و دست راست را در زير رو مى گذاشت و آية الكرسى مى خواند (3).

و حضرت امام محمد باقر عليه السّلام فرمود كه: آن حضرت هرگاه از خواب بيدار مى شد سجدۀ شكر مى كرد، و پيش از خواب سه مرتبه مسواك مى كرد، و چون از خواب براى نماز برمى خاست يك مرتبه مسواك مى كرد، و چون به نماز صبح بيرون مى آمد يك مرتبه مسواك مى كرد، و مسواك را با چوب اراك مى كرد (4).

و آن حضرت مزاح مى كرد امّا حرف باطل نمى گفت، و نقل كرده اند كه: روزى آن

ص: 329

حضرت دست كسى را گرفت و فرمود كه: كى مى خرد اين بنده را؟ يعنى بندۀ خدا (1)؛ و روزى زنى احوال شوهر خود را نقل مى كرد، حضرت فرمود: آن است كه در چشمش سفيدى هست؟ آن زن گفت: نه، چون به شوهرش نقل كرد گفت: حضرت مزاح كرده و راست فرموده سفيدى چشم همه كس بيش از سياهى است (2)؛ و پيرزالى از انصار به حضرت رسول عرض نمود كه: استدعا بفرما براى من از خدا بهشت را، فرمود كه: زنان پير داخل بهشت نمى شوند، پس آن زن گريست، حضرت خنديد و فرمود كه: جوان و باكره مى شوند و داخل بهشت مى شوند (3).

و در روايات ديگر وارد شده است كه روزى آن حضرت با زن پيرى گفت كه: پير زنان داخل بهشت نمى شوند. آن زن بيرون رفت و مى گريست، بلال او را ديد و سبب گريۀ او را پرسيد، او سخن حضرت را نقل كرد، بلال به خدمت حضرت آمد با آن زن و گفت: اين زن از شما چنين نقل كرد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: سياه هم داخل بهشت نمى شود.

پس بلال هم گريان شد چون سياه بود، پس عباس رسيد و از حقيقت حال پرسيد، رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: پير هم داخل بهشت نمى شود.

پس فرمود كه: حق تعالى ايشان را جوان و با بهترين صورتها خلق مى كند و داخل بهشت مى گرداند (4).

و نقل كرده اند كه: زنى به خدمت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و از مردى شكايت كرد كه: مرا بوسيد.

آن حضرت او را طلبيد و گفت: چرا چنين كرده اى؟

او گفت: اگر بد كرده ام، او هم به تلافى اين بد را نسبت به من بكند.

ص: 330

آن جناب تبسّم نمود و گفت: ديگر چنين كارى مكن.

گفت: نخواهم كرد (1).

و از مزاح صحابه نقل كرده اند كه: سويبط مهاجرى در سفرى به نزد نعيمان بدرى آمد و از او طعام طلبيد، نعيمان گفت: رفقا حاضر نيستند.

سويبط ديد كه جمعى مسافران مى آيند، به نزد ايشان رفت و گفت: غلامى دارم بسيار زبان آور و مى خواهم او را بفروشم، اگر گويد كه آزادم از او قبول مكنيد كه غلام مرا ضايع مى كنيد؛ پس نعيمان را به ده شتر به ايشان فروخت.

مشترى ها آمدند و ريسمان در گردن نعيمان كردند و كشيدند، نعيمان گفت: اين استهزا كرده است كه مرا به شما فروخته است و من آزادم.

مشترى ها گفتند: ما شنيده ايم خبر تو را و از تو قبول نمى كنيم؛ و او را بردند تا آنكه رفقا رفتند و او را پس گرفتند.

چون به حضرت رسول عرض كردند بسيار خنديد.

و نعيمان نيز مزاح بسيار مى كرد، روزى شنيد كه محرمة بن نوفل كه نابينا بود مى گفت:

كيست مرا ببرد كه بول كنم؟

نعيمان دستش را گرفت و آورد او را در كنار مسجد بازداشت و گفت: بول كن؛ و خود گريخت، مردم محرمه را فرياد زدند و دشنام دادند كه: چرا در مسجد بول مى كنى؟

پرسيد: كى بود آن كه مرا به اينجا آورد؟

گفتند: نعيمان بود.

گفت: با خدا عهد كردم كه چون به او برسم اين عصا را بر او بزنم.

چون اين خبر به نعيمان رسيد روزى به نزد محرمه آمد و گفت: مى خواهى نعيمان را به تو بنمايم كه عصا بر او بزنى؟

گفت: بلى.

ص: 331

پس او را آورد به نزديك عثمان در وقتى كه عثمان نماز مى كرد و گفت: اين است نعيمان؛ و گريخت، محرمه عصا را بلند كرد و به قوّت تمام بر عثمان نواخت، مردم بر او شوريدند كه: چرا خليفه را زدى؟

گفت: كى بود مرا به اينجا آورد؟

گفتند: نعيمان بود.

گفت: عهد كردم كه ديگر با نعيمان كارى نداشته باشم (1).

مؤلف گويد كه: آداب حسنه و اخلاق حميدۀ آن حضرت زياده از آن است كه احصا توان نمود، و چون در كتاب حلية المتقين و عين الحياة اكثر آنها را بيان كرده ام، در اين كتاب به همين اكتفا نمودم.

ص: 332

ص: 334

در احاديث صحيحه و غير صحيحه از طرق خاصه و عامه منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: حق تعالى پنج خصلت به من عطا نموده است كه به احدى از پيغمبران پيش از من نداده بود: زمين را براى من محلّ سجود و نماز گردانيده است، و در هر جاى زمين كه خواهم نماز بجا آورم، و زمين را براى من پاك كننده گردانيده است كه تيمّم بدل از وضو و غسل مى شود و ته كفش و عصا را پاك مى كند؛ و غنيمت كافران را از براى من حلال گردانيده است؛ و به ترسى كه از من در دل دشمنان افكنده مرا يارى داده است؛ و كلمات جامعه كه لفظشان اندك و معانى شان بسيار است به من عطا نموده است؛ و شفاعت قيامت را به من داده است (1).

و به سندهاى بسيار از حضرت صادق عليه السّلام و جابر انصارى و غير او منقول است كه: از حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پرسيدند: كجا بودى در هنگامى كه آدم عليه السّلام در بهشت بود؟

فرمود: در پشت او بودم، و سوار كشتى شدم در صلب پدرم نوح عليه السّلام، و مرا به آتش انداختند در پشت پدرم ابراهيم عليه السّلام، و هيچ يك از پدران و مادران من به زنا به يكديگر نرسيده اند، و پيوسته حق تعالى مرا از پشتهاى پاكيزه بسوى رحمهاى پاكيزه منتقل مى ساخت تا آنكه خدا عهد مرا به پيغمبرى از پيغمبران گرفت، و پيمان مرا به اسلام از امّتهاى ايشان گرفت و جميع اوصاف مرا براى ايشان ظاهر گردانيد، و ذكر مرا در تورات و انجيل ثبت كرد، و مرا به آسمان خود بالا برد، و از براى من نامى از نامهاى خود اشتقاق

ص: 335

كرد پس امّت من حمدكنندگانند و خداوند صاحب عرش محمود است و من محمدم (1).

و به سند معتبر از ابن عباس منقول است كه حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه:

حق تعالى جميع خلق را دو قسمت كرد-يعنى اصحاب يمين و اصحاب شمال-و مرا در قسمت نيكوتر كه اصحاب يمينند گذاشت؛ پس ايشان را سه قسمت كرد: اصحاب ميمنه و اصحاب مشئمه و سابقان و مرا در قسمت نيكوتر كه سابقانند قرار داد، پس من از سابقانم و بهترين سابقانم؛ پس اين سه قسمت را قبيله ها گردانيد و مرا در بهترين قبيله ها جا داد چنانكه فرموده است كه: «گردانيديم شما را شعبها و قبيله ها تا يكديگر را بشناسيد بدرستى كه گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست» (2)، و من پرهيزكارترين فرزندان آدم و گراميترين همه ام نزد خدا و فخر نمى كنم بلكه نعمت خدا را ياد مى كنم؛ پس قبيله ها را خانه آباد گردانيد و مرا در بهترين خانه آبادها جا داد چنانكه فرموده: إِنَّما يُرِيدُ اَللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (3)يعنى: «نمى خواهد و اراده نمى نمايد خدا مگر آنكه از شما ببرد و دور گرداند شك و شبهه را اى اهل خانۀ پيغمبرى و پاك گرداند شما را از گناهان و بديها پاك گردانيدنى» (4).

و به سند معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه: روزى ابو ذر و سلمان حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را طلب كردند، گفتند: به جانب مسجد قبا رفته است، چون به آن جانب رفتند ديدند كه آن حضرت در زير درختى به سجده رفته است، پس نشستند و بسيار انتظار كشيدند تا آنكه گمان كردند كه آن حضرت به خواب رفته است، خواستند كه آن حضرت را بيدار كنند ناگاه سر از سجده برداشت و فرمود كه: دانستم آمدن شما را و شنيدم صداى شما را و در خواب نبودم بدرستى كه حق تعالى پيش از من هر پيغمبرى را كه فرستاد به لغت قوم خود فرستاد و مرا بر هر سياه و سرخى به زبان عربى مبعوث گردانيد

ص: 336

و مرا در امّت من پنج چيز عطا كرد كه به پيغمبران پيش از من نداده بود: مرا يارى كرد به رعب و ترس كه آوازۀ مرا مى شنوند و يك ماهه راه ميان من و ايشان هست، و از ترس ايمان به من مى آورند؛ و غنيمت را از براى من حلال گردانيد؛ و زمين را براى من سجده گاه و پاك كننده گردانيد كه هرجا باشم از خاكش تيمم كنم و بر رويش نماز كنم؛ و هر پيغمبرى را يك سؤال ايشان را در باب امّت ايشان مستجاب گردانيد، و چون مرا تكليف سؤال نمود سؤال خود را تأخير كردم براى شفاعت مؤمنان امّت خود در قيامت، پس به من داد؛ و عطا كرد مرا علمهاى جامع و كليدهاى سخن. و آنچه به من داده است به هيچ پيغمبرى از پيغمبران پيش از من نداده بود، پس سؤال من كامل است تا روز قيامت در دعا و شفاعت براى كسى است كه شرك به خدا نياورد و ايمان به پيغمبرى من بياورد و اعتقاد به خلافت وصىّ من على بن ابى طالب داشته باشد و اهل بيت مرا دوست دارد (1).

و در حديث ديگر فرمود: ابتداى ظهور امر من دعاى ابراهيم عليه السّلام بود كه مرا از خدا طلبيد، و عيسى عليه السّلام بشارت داد به من، و در هنگام ولادت من مادرم نورى ديد كه در آن نور قصرهاى شام را ديد (2).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: حق تعالى عرب را از ساير مردم اختيار كرد، و قريش را از عرب اختيار كرد، و بنى هاشم را از قريش اختيار نمود، و فرزندان عبد المطّلب را از بنى هاشم اختيار نمود، و مرا از فرزندان عبد المطّلب اختيار نمود (3).

و به سند معتبر از ابن عباس منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: حق تعالى مرا پنج فضيلت و على را پنج فضيلت كرامت فرمود: مرا جوامع كلم داد يعنى قرآن، و على را جوامع علم داد؛ و مرا پيغمبر گردانيد، و او را وصى گردانيد؛ و به من كوثر داد، و به او سلسبيل داد؛ و به من وحى داد، و به او الهام داد؛ و مرا به آسمان برد، و درهاى آسمان را

ص: 337

براى او گشود كه هرچه من ديدم او ديد و به هرچه من نظر كردم او نظر كرد (1).

و به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى چهار پيغمبر را با شمشير فرستاد كه جهاد كنند: ابراهيم و موسى و داود و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم (2).

و در حديث ديگر از حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منقول است كه: در روز قيامت بيايم به در بهشت و گويم كه: در را بگشا.

خازن بهشت گويد: كيستى؟

گويم: منم محمد.

گويد: مرا چنين امر كرده اند كه براى كسى پيش از تو در را نگشايم (3).

و در احاديث متواتره منقول است كه آن جناب فرمود: من سيد و بهتر فرزندان آدمم و فخر نمى كنم، و اول كسى كه در قيامت محشور شود من خواهم بود، و اول كسى كه شفاعت كند و شفاعتش را قبول نمايند من خواهم بود (4).

و در حديث معتبر ديگر فرمود كه: حق تعالى اسلام را بر دست من ظاهر گردانيد، و قرآن را بر من فرستاد، و كعبه را بر دست من فتح نمود، و مرا بر جميع خلق خود فضيلت داد، و در دنيا مرا سيد فرزندان آدم گردانيد، و در آخرت مرا زينت قيامت گردانيد، و حرام گردانيد بر پيغمبران داخل شدن بهشت را پيش از آنكه من داخل شوم، و بر امّتهاى ايشان پيش از آنكه امّت من داخل شوند، و خلافت زمين را در اهل بيت من قرار داد بعد از من تا دميدن صور، پس هركه كافر شود به آنچه من مى گويم كافر است به خداوند عظيم (5).

و به سند معتبر از ابن عباس منقول است كه: چهل مرد از يهودان مدينه بيرون آمدند و گفتند: مى رويم به نزد اين دروغگو كه مى گويد من بهترين پيغمبرانم، تا دروغ او را ظاهر

ص: 338

گردانيم.

چون به خدمت آن جناب آمدند حضرت فرمود كه: من تورات را ميان خود و شما حكم مى كنم، گفتند: ما راضييم به تورات.

يهودان گفتند: آدم از تو بهتر است براى آنكه حق تعالى او را بدست قدرت خود آفريد و از روح خود در او دميد.

حضرت فرمود: آدم پيغمبر پدر من است و حق تعالى به من داده است بهتر از آنچه به او داده است.

يهودان گفتند: آن چيست؟

فرمود كه: منادى روزى پنج مرتبه ندا مى كند كه: «اشهد ان لا اله الاّ اللّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه» و نمى گويد آدم رسول اللّه، و علم حمد در دست من است در روز قيامت و در دست آدم نيست.

يهودان گفتند: راست گفتى اى محمد، در تورات چنين نوشته است.

فرمود كه: اين يكى.

يهودان گفتند: موسى از تو بهتر است زيرا كه حق تعالى چهار هزار كلمه با او سخن گفت و با تو هيچ سخن نگفت.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: به من بهتر از اين داده است؛ فرمود كه: مرا بر بال جبرئيل نشانيد و به آسمان هفتم رسانيد، پس از سدرة المنتهى كه نزد آن است جنّة المأوى گذشتم تا به ساق عرش در آويختم، پس ندا رسيد به من از ساق عرش كه: منم خداوندى كه بجز من خداوندى نيست و منم سالم از عيب و نقص و امان دهندۀ خلايق از عذاب و شاهد بر ايشان و عزيز جبار متكبر رءوف رحيم؛ و خدا را به دل ديدم نه به ديده، پس اين افضل است از آنچه به موسى داده است.

يهودان گفتند: راست گفتى اى محمد، در تورات چنين نوشته است.

پس حضرت فرمود: اين دو فضيلت.

پس يهودان گفتند كه: نوح عليه السّلام از تو بهتر است زيرا كه حق تعالى او را به كشتى سوار

ص: 339

كرد و كشتى او را بر جودى قرار داد.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: خدا به من از اين بهتر داده است، نهرى در آسمان به من داده است كه از زير عرش جارى مى شود و بر كنار آن هزار هزار قصر هست كه خشتى از آنها از طلا است و خشتى از نقره و گياه آنها زعفران است و سنگريزۀ آنها مرواريد و ياقوت است و زمين آنها از مشك سفيد است، و آن نهر كوثر است كه حق تعالى به من و امّت من عطا كرده است چنانكه گفته است إِنّا أَعْطَيْناكَ اَلْكَوْثَرَ (1).

گفتند: راست گفتى اى محمد، چنين در تورات نوشته است، و اين بهتر است از آن.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: اين سه فضيلت.

پس يهودان گفتند كه: ابراهيم از تو بهتر است زيرا كه حق تعالى او را خليل خود گردانيد.

آن جناب فرمود كه: اگر ابراهيم را خليل خود گردانيد مرا حبيب خود گردانيد و مرا محمد نام كرد.

پرسيدند كه: چرا تو را محمد نام كرد؟

فرمود: از براى من نامى از نامهاى خود اشتقاق كرد، خدا محمود است و من محمدم و امّت من حامدانند.

يهودان گفتند: راست گفتى يا محمد، اين از آن بهتر است.

آن جناب فرمود: اين چهار فضيلت.

پس يهودان گفتند: عيسى بهتر است از تو زيرا عيسى روزى در گردنگاه بيت المقدس بود شياطين رفتند او را ضرر برسانند پس حق تعالى امر كرد جبرئيل را كه بال راست خود را بر روى شياطين زد و ايشان را در آتش انداخت.

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: مرا از اين بهتر داده است، چون از بدر برگشتم از قتال مشركان و بسيار گرسنه بودم و داخل مدينه شدم زن يهوديه اى مرا استقبال نمود و كاسۀ

ص: 340

بزرگى در سرش بود و بزغالۀ بريانى در آن كاسه بود، و در آستين خود شكرى داشت پس گفت: الحمد للّه كه حق تعالى تو را به سلامت برگردانيد و بر دشمنان ظفر بخشيد و من نذر كرده بودم از براى خدا كه اگر به سلامت و غنيمت برگردى از جنگ بدر من اين بزغاله را بكشم و از براى تو بريان نمايم و بسوى تو بياورم كه تناول نمائى.

حضرت فرمود كه: من فرود آمدم از استر شهبا و دست دراز نمودم بسوى بزغاله كه بخورم ناگاه آن بزغالۀ بريان به قدرت خداوند منّان برجست و بر چهار پا ايستاد و به سخن آمد و گفت: اى محمد! مخور از من كه مرا به زهر آلوده اند.

گفتند: راست گفتى اى محمد، اين از آن بهتر است.

حضرت فرمود كه: اين پنج فضيلت.

پس يهودان گفتند: يكى مانده است، اين را مى گوئيم و برمى خيزيم، سليمان عليه السّلام از تو بهتر است زيرا كه حق تعالى انس و جن و شياطين و مرغان و بادها و درندگان را مسخّر او گردانيده بود.

حضرت فرمود كه: خدا براق را از براى من مسخّر گردانيد كه از دنيا و آنچه در دنيا است بهتر است و آن چهارپائى است از چهارپايان بهشت؛ رويش مانند روى انسان است و سمش مانند سمهاى اسبان است و دمش مانند دم گاو است و از درازگوش بزرگتر و از استر كوچكتر است، زينتش از ياقوت و ركابش از مرواريد سفيد است و هفتاد هزار مهار دارد از طلا، و دو بال دارد مكلّل به مرواريد و ياقوت و زبرجد، و در ميان دو ديده اش نوشته است: «لا اله الا اللّه وحده لا شريك له و محمد رسول اللّه» .

يهودان گفتند: راست گفتى، در تورات چنين نوشته است، و اين از ملك سليمان بهتر است، اى محمّد! ما شهادت مى دهيم به وحدانيّت خدا و به اينكه تو پيغمبر اوئى.

پس حضرت فرمود كه: نوح عليه السّلام هزار كم پنجاه سال قوم خود را دعوت كرد و حق تعالى فرموده است كه: «ايمان نياوردند به او مگر اندكى» (1)و در سنّ قليل و عمر

ص: 341

اندك من تابع من شده اند آن قدر كه مثل آن تابع نوح نشده بودند با آن عمر دراز و زندگانى بسيار او، و بدرستى كه در بهشت صد و بيست هزار صف خواهند بود: امّت من هشتاد هزار صف خواهند بود و همۀ امّتهاى ديگر چهل هزار صف (1)، و حق تعالى كتاب مرا گواه بر حقّيت كتابهاى ديگر و نسخ كنندۀ آنها گردانيد، و مبعوث شده ام به حلال گردانيدن چيزها كه پيغمبران ديگر حرام كرده بودند و حرام گردانيدن بعضى از آنها كه ايشان حلال گردانيده بودند، از جملۀ آنهاست كه در شرع موسى عليه السّلام شكار ماهى در روز شنبه حرام بود حتى آنكه حق تعالى به سبب تعدّى از آن جمعى را به صورت ميمون مسخ كرد و در شريعت من حلال شده است چنانكه فرموده است كه أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ اَلْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيّارَةِ (2)، و در امّت من پيه و چربيها حلال است و شما نمى خوريد، پس بدرستى كه خداوند عالم بر من صلوات فرستاد در قرآن و فرمود كه إِنَّ اَللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى اَلنَّبِيِّ يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (3)يعنى: «بدرستى كه خدا و فرشتگان او درود مى فرستند بر پيغمبر، اى گروهى كه ايمان آورده ايد! صلوات فرستيد بر آن حضرت و تسليم كنيد فرموده هاى او را تسليم كردنى-يا سلام كنيد بر او سلام كردنى نيكو-» ، پس مرا وصف نمود خدا به رأفت و رحمت و در قرآن گفت لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ (4)«بتحقيق كه آمده است بسوى شما رسولى از جنس و قبيلۀ شما، دشوار است بر او مشقّت و ضرر شما، بسيار حرص و اهتمام دارد بر ايمان آوردن شما و مهربان و رحيم است بر مؤمنان» .

پس حضرت فرمود: حق تعالى فرستاد كه با من سخن نگويند تا تصدّقى بكنند و اين را براى هيچ پيغمبر مقرر نكرده بود، پس برطرف كرد اين حكم را بعد از واجب گردانيدن به

ص: 342

رحمت خود (1).

و در حديث معتبر از امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى عطا كرد به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شرايع نوح و ابراهيم و موسى و عيسى را كه آن يگانه پرستى خدا و اخلاص در عبادت و ترك شرك است و سنن حنيفۀ ابراهيم، و در ملّت آن حضرت رهبانيّت يعنى ترك زنان و لذتها قرار نداد و سياحت يعنى جهانگردى قرار نداد، و چيزهاى پاكيزه را بر او حلال گردانيد و چيزهاى خبيث و بد را در شرع او حرام گردانيد، و از امّت او برداشت بارهاى گران و تكليفهاى دشوارى را كه بر امّتهاى گذشته لازم كرده بود و به اين سبب فضيلت آن حضرت را ظاهر گردانيد، و در شريعت او واجب گردانيد نماز و زكات و روزه و حج و امر به نيكيها و نهى از بديها، و مقرر كرد حلال و حرام و احكام ميراث وحدها و جهاد در راه خدا را، و زياده كرد در شرع آن حضرت وضو را، و زيادتى داد او را بر پيغمبران ديگر به سورۀ فاتحة الكتاب و آيات آخر سورۀ بقره و سوره هاى مفصل-كه از سورۀ محمد است تا آخر قرآن-و حلال گردانيد از براى او غنيمت و اموال مشركان را، و يارى كرد او را به رعب، و زمين را براى او مسجد و پاك كننده گردانيد، و او را به كافّۀ خلق مبعوث گردانيد از سفيد و سياه و جن و انس، و حكم جزيه گرفتن از اهل كتاب و اسير كردن مشركان و فدا گرفتن از ايشان را براى او مقرر گردانيد، پس تكليفى كرد او را كه احدى از پيغمبران را چنان تكليفى نكرده بود، از براى او شمشير برهنه از آسمان فرستاد و بر او فرستاد كه فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اَللّهِ لا تُكَلَّفُ إِلاّ نَفْسَكَ (2)يعنى: «قتال كن در راه خدا، تكليف كرده نشده اى مگر نفس خود را» پس مى بايست كه آن حضرت جهاد كند هرچند هيچ كس با او موافقت نكند و يارى او ننمايد (3).

و در حديث ديگر فرمود كه: چون اين آيه نازل شد چنان رو به دشمن مى رفت كه

ص: 343

شجاعترين مردم كسى بود كه به آن حضرت در جنگ جنگ گاه ملحق تواند شد (1).

و در حديث معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: حضرت امام حسين عليه السّلام فرمود: بعد از وفات حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روزى اصحاب آن حضرت در مسجد نشسته بودند و فضايل آن حضرت را ذكر مى كردند، ناگاه عالمى از علماى يهود شام آمد كه تورات و انجيل و زبور و صحف ابراهيم و كتابهاى پيغمبران را خوانده بود و دلايل و معجزات ايشان را دانسته بود، پس سلام كرد بر ما و نشست، و بعد از زمانى گفت: اى امّت محمد! از براى هيچ پيغمبرى و رسولى درجه اى و فضيلتى نگذاشته ايد مگر آنكه از براى پيغمبر خود ثابت مى كنيد، اگر سؤالى چند بكنم آيا جواب مى توانيد گفت؟

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام گفت: سؤال كن اى يهودى از آنچه خواهى كه من جواب مى گويم بعون اللّه تعالى، پس بدانيد كه حق تعالى عطا نكرده است هيچ پيغمبرى و رسولى را درجه و فضيلتى مگر آنكه به حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عطا كرده است و اضعاف مضاعفه زياده از آنها به آن حضرت داده است، و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم چون از براى خود فضيلتى ذكر مى كرد مى گفت كه: فخر نمى كنم، و من امروز ذكر مى كنم از فضيلت آن حضرت -بى آنكه تحقير شأن احدى از پيغمبران كنم-آن قدر كه خدا ديده هاى مؤمنان را به آن روشن گرداند براى شكر آنكه حق تعالى به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عطا كرده است، پس بدان اى يهودى كه از جملۀ فضيلتها و شرفهاى او نزد خدا آن بود كه واجب گردانيد آمرزش و عفو را براى كسى كه صدا را نزد آن حضرت پست گرداند پس فرمود كه إِنَّ اَلَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اَللّهِ أُولئِكَ اَلَّذِينَ اِمْتَحَنَ اَللّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ (2)«آنها كه پست مى گردانند صداهاى خود را نزد رسول خدا ايشان گروهى اند كه امتحان كرده است خدا دلهاى ايشان را براى پرهيزكارى، براى ايشان است آمرزشى عظيم و اجرى بزرگ» پس مقرون گردانيد خدا طاعت آن حضرت را به طاعت خود و گفت

ص: 344

مَنْ يُطِعِ اَلرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اَللّهَ (1) «هركه اطاعت كند رسول را پس بتحقيق كه اطاعت كرده است خدا را» پس آن حضرت را نزديك گردانيد به دلهاى مؤمنان و محبوب گردانيد او را بسوى ايشان.

و آن حضرت فرمود كه: دوستى من مخلوط شده است با خونهاى امّت من، پس ايشان اختيار مى كنند مرا بر پدران و مادران و بر خانه هاى خود.

و آن حضرت نيز نزديكترين مردم بود بسوى ايشان و مهربانترين مردم بود نسبت به ايشان چنانكه حق تعالى فرموده است كه لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ (2)تا آخر آيه كه گذشت، و در جاى ديگر فرموده است كه اَلنَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ (3)يعنى: «پيغمبر اولى است به مؤمنان از جانهاى ايشان، و زنهاى او مادران ايشانند» .

و اللّه كه فضيلت آن حضرت در دنيا و آخرت به مرتبه اى رسيده است كه وصفها از آن قاصر است، و ليكن خبر مى دهم تو را به آنچه دل تو تاب تحمل آن داشته باشد و عقل تو انكار آن ننمايد، بتحقيق كه فضيلت او به درجه اى رسيده است كه اهل جهنم فرياد و ناله مى كنند از روى ندامت و پشيمانى آنكه چرا اجابت آن حضرت ننموده اند در دنيا، چنانكه حق تعالى از احوال ايشان خبر داده است يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي اَلنّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اَللّهَ وَ أَطَعْنَا اَلرَّسُولاَ (4)يعنى: «روزى كه گردانند روهاى ايشان را در آتش جهنم در حالتى كه گويند: اى كاش ما اطاعت مى كرديم خدا را و اطاعت مى كرديم رسول را» .

و حق تعالى او را در قرآن مجيد با پيغمبران ديگر ياد كرد و او را مقدّم داشت بر آنها با آنكه بعد از همه مبعوث شده است، چنانكه فرموده است وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ اَلنَّبِيِّينَ مِيثاقَهُمْ

ص: 345

وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ (1) حق تعالى او را تفضيل داد بر پيغمبران و امّت او را بر امّتهاى ايشان چنانكه فرمود كه كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْكَرِ (2)«بوديد شما بهترين امّتها كه بيرون آورده شديد از براى مردم، امر مى كنيد به نيكى و نهى مى كنيد از بدى» .

پس يهودى گفت: خدا ملائكه را امر كرد به سجدۀ آدم، آيا محمد را چنين فضيلتى هست؟

حضرت فرمود كه: خدا ملائكه را امر فرمود كه سجده كنند آدم را براى آنكه نور محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و اوصياى او عليهم السّلام را در پشت او سپرده بود و سجدۀ ايشان مر او را پرستيدن او نبود، بلكه اطاعت امر خدا و اكرام و تهنيتى بود براى او مانند سلامى كه بر كسى كنند، و اعترافى بود براى آدم عليه السّلام به آنكه او افضل است از ايشان؛ و اگر به آدم اين عطا كرد، به محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از اين بهتر عطا كرد كه خود بر او صلوات فرستاد و امر كرد ملائكه را كه بر او صلوات فرستند و بر جميع خلق لازم كرد كه صلوات بر او فرستند تا روز قيامت چنانكه فرموده است كه إِنَّ اَللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى اَلنَّبِيِّ يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (3)پس صلوات نمى فرستد بر آن حضرت احدى در حال حيات و بعد از وفات او مگر آنكه صلوات مى فرستد بر او حق تعالى ده مرتبه و به عدد هر صلواتى ده حسنه به او عطا مى كند، و هركه بر آن حضرت بعد از وفات او صلوات فرستد البته او مى داند و ردّ سلام مى كند بر آن كه صلوات فرستاده است، زيرا كه حق تعالى موقوف گردانيده است اجابت دعاى هر دعاكننده را بر صلوات بر آن حضرت، و اين فضيلت بزرگتر و عظيمتر است از آنچه به آدم عطا كرده بود، بتحقيق كه حق تعالى سنگهاى سخت و درختان را به سخن آورد كه سلام كردند بر او و تحيّت گفتند او را، و ما با او راه مى رفتيم پس به هيچ درّه و درختى نمى رسيد مگر آنكه صدا از آنها برمى خاست كه: «السلام عليك

ص: 346

يا رسول اللّه» از براى تحيّت او و اقرار به پيغمبرى او، و كرامت او را زياده گردانيد به آنكه پيمان او را پيش از پيغمبران ديگر گرفت و پيمان از پيغمبران گرفت كه تسليم و انقياد كنند او را و راضى شوند به فضل او و تصديق پيغمبرى او بكنند چنانكه فرموده است كه وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ اَلنَّبِيِّينَ مِيثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِيمَ و فرموده است وَ إِذْ أَخَذَ اَللّهُ مِيثاقَ اَلنَّبِيِّينَ لَما آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِكُمْ إِصْرِي قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ اَلشّاهِدِينَ (1)«و يادآور وقتى را كه گرفت خدا پيمان پيغمبران را كه هرگاه بدهم به شما از كتاب و حكمت پس بيايد بسوى شما پيغمبرى تصديق نمايندۀ هر آن چيزى را كه با شماست هرآينه البته ايمان بياوريد به او و البته يارى نمائيد او را، گفت: آيا اقرار كرديد و گرفتيد بر اين عهد مرا؟ گفتند: اقرار كرديم، گفت: گواه باشيد و من با شما از گواهانم» ، و خدا فرموده است كه: پيغمبر اولى است به مؤمنان از جانهاى ايشان، و فرموده است كه وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ (2)«و بلند كرديم از براى تو ذكر تو را» پس كسى بلند نمى كند صدا به كلمۀ اخلاص و شهادت لا اله الا اللّه مگر آنكه بلند مى كند به آن صدا به شهادت محمد رسول اللّه در اذان و اقامه و نماز و عيدها و جمعه ها و اوقات حج و در هر خطبه اى حتى در خطبۀ نكاح.

پس يهودى مناقب بسيار از پيغمبران ذكر كرد و آن حضرت براى حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم افضل از آن را اثبات نمود، تا آنكه يهودى گفت كه: حق تعالى مناجات كرد با موسى در كوه طور به سيصد و سيزده كلمه و در همۀ آنها مى گفت يا مُوسى إِنَّهُ أَنَا اَللّهُ (3)آيا نسبت به محمد چنين كرد؟

حضرت فرمود كه: خدا آن حضرت را به هفت آسمان بالا برد و بر بالاى هفت آسمان با او مناجات كرد در دو موطن: يكى نزد سدرة المنتهى و او را در آن مكان مقام محمودى

ص: 347

بود، پس بالا برد او را تا رسانيد به ساق عرش و آويخت براى او رفرف سبزى كه نور عظيم او را فرا گرفته بود، و به آن رفرف چنان نزديك شد يك كمان يا نزديكتر، و با او مناجات كرد به آنچه در قرآن فرمود كه: «مر خدا راست آنچه در آسمانها و در زمين است و اگر ظاهر گردانيد آنچه در نفسهاى شماست يا پنهان كنيد خدا حساب مى كند شما را به آن، پس مى آمرزد براى هركه مى خواهد و عذاب مى كند هركه را مى خواهد» (1)، و اين آيه را بر ساير امتها از زمان آدم تا آن حضرت عرض كرد و از گرانى آن هيچ يك قبول نكردند و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قبول كرد، پس چون حق تعالى ديد كه او و امّت او قبول كردند، تخفيف داد از او گرانى آن را و فرمود كه آمَنَ اَلرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ (2)يعنى: «ايمان آورد رسول به آنچه فرستاده شده است بسوى او از پروردگار او» ، پس خدا تفضّل كرد بر محمد و ترسيد بر امّت آن حضرت از گرانى آيه اى كه قبول كرد، پس جواب گفت از جانب آن حضرت و امّت او كه وَ اَلْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ (3)يعنى: «و مؤمنان هركه از ايشان ايمان آورد به خدا و ملائكۀ او و كتابهاى او و رسولان او مى گويند: ما جدائى نمى اندازيم ميان احدى از رسولان او» .

پس حق تعالى فرمود كه: از براى ايشان است آمرزش و بهشت اگر چنين ايمان بياورند.

پس حضرت فرمود كه سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ اَلْمَصِيرُ (4)يعنى:

«شنيديم و اطاعت كرديم و سؤال مى نمائيم آمرزش تو را، و بسوى توست بازگشت ما در آخرت» ، پس خدا جواب داد كه: عطا كردم اين را به توبه كاران امّت تو و واجب گردانيدم از براى ايشان آمرزيدن گناهان را.

پس حق تعالى فرمود كه: چون تو و امّت تو قبول كرديد چيزى را كه عرض شده بود بر

ص: 348

پيغمبران و امّتهاى ايشان و قبول نكردند، لازم است بر من كه رفع نمايم آن را از امّت تو، پس خدا گفت لا يُكَلِّفُ اَللّهُ نَفْساً إِلاّ وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اِكْتَسَبَتْ (1)يعنى:

«خدا تكليف نمى نمايد نفسى را مگر آنچه طاقت داشته باشد و بر او آسان باشد، از براى اوست هرچه كسب كرده است از نيكى و بر اوست ضرر آنچه اكتساب نموده است از بدى» .

پس حق تعالى الهام نمود پيغمبر خود را كه گفت: رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا «اى پروردگار ما! مؤاخذه مكن ما را اگر فراموش كنيم يا خطا كنيم» .

حق تعالى گفت: عطا كردم اين را به تو براى كرامت تو اى محمد، بدرستى كه امّتهاى گذشته اگر فراموش مى كردند امرى را كه به ياد ايشان آورده بودند بر ايشان مى گشودم درهاى عذاب خود را، و رفع كردم اين را از امّت تو.

پس آن حضرت گفت: رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى اَلَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا (2)«اى پروردگار ما! بار مكن بر ما تكليف گرانى چنانكه بار كردى بر آنها كه پيش از ما بودند» .

پس حق تعالى فرمود: برداشتم از امّت تو تكليفهاى دشوارى را كه بر امّتهاى گذشته لازم گردانيده بودم زيرا كه بر امّتهاى گذشته مقرر كرده بودم كه قبول نكنم از ايشان عبادتى را مگر در بقعه هاى زمين كه براى ايشان اختيار كرده بودم هرچند دور باشند از او، و بتحقيق كه گردانيدم زمين را براى تو و امّت تو پاك كننده و نمازگاه، و اين از آن تكليفهاى دشوار بود كه از امّت تو برداشتم؛ و امّتهاى گذشته قربانيهاى خود را بر گردن مى گرفتند و بسوى بيت المقدّس مى بردند و قربانى هركه را قبول مى كردم آتشى را مى فرستادم كه آن را مى خورد و اگر قبول نمى كردم از او نااميد و محروم برمى گشت، و قربانى امّت تو را در شكم فقرا و مساكين قرار داده ام، پس از هركه قبول مى شود ثوابش

ص: 349

را مضاعف مى گردانم به اضعاف بسيار و اگر قبول نمى كنم برمى دارم از او عقوبتهاى دنيا را، و برداشتم اين را از امّت تو و اين هم از تكليفهاى دشوار است كه از امّت تو برداشتم؛ و نمازهاى امّتهاى گذشته بر ايشان واجب بود در ميان شب و ميان روز و اين بر ايشان دشوار بود، و از امّت تو برداشتم و بر ايشان واجب گردانيدم نمازها را در طرفهاى شب و روز كه وقت فراغ ايشان است از خوابها و شغلها؛ و امّتهاى گذشته بر ايشان پنجاه نماز واجب بود در پنجاه وقت، و از امّت تو برداشتم؛ و امّتهاى پيش ثواب ايشان يكى نوشته مى شد و گناه ايشان يكى، و ثواب امّت تو را ده برابر گردانيده ام و گناه ايشان را يكى؛ و امّتهاى گذشته اگر نيّت عمل نيكى مى كردند براى ايشان نوشته نمى شد و اگر نيت عمل بدى مى كردند براى ايشان نوشته مى شد هرچند نمى كردند، و اين را از امّت تو برداشتم، اگر قصد گناهى كنند تا نكنند بر ايشان نمى نويسم و اگر قصد حسنه بكنند و نكنند يك ثواب براى ايشان مى نويسم؛ و امّتهاى گذشته اگر گناهى مى كردند گناه ايشان بر در خانۀ ايشان نوشته مى شد و توبۀ ايشان به آن مقبول مى شد كه حرام گردانم بعد از آن بر ايشان محبوبترين طعامها را بسوى ايشان، و امّتهاى گذشته صد سال و دويست سال از يك گناه توبه مى كردند و قبول نمى كردم از ايشان بدون آنكه ايشان را در دنيا به عقوبتى مبتلا گردانم، و اينها را از امّت تو برداشتم و اگر يكى از امّت تو صد سال گناه كند و توبه كند و به قدر يك چشم بهم زدن پشيمان شود جميع گناهان او را مى آمرزم و توبۀ او را قبول مى كنم؛ و امم سابقه چون به بدن ايشان بعضى نجاستها مى رسيد مى بايست آن موضع نجس را مقراض كنند، و آب را براى امّت تو پاك كننده گردانيده ام از جميع نجاستها و خاك را در بعضى اوقات پاك كننده كرده ام؛ اينهاست آن بارهاى گران كه از امّت تو برداشته ام.

حضرت گفت: خداوندا! چون اين نعمتها به من و امّت من عطا كردى احسان خود را زياده گردان.

ص: 350

پس خدا او را الهام كرد كه گفت: رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ (1)«اى پروردگار ما! بار مكن ما را آنچه طاقت نداشته باشيم به آن» .

حق تعالى گفت: چنين كردم به امّت تو و اين حكم من است در جميع امّتها.

حضرت گفت: وَ اُعْفُ عَنّا وَ اِغْفِرْ لَنا وَ اِرْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا (2)«و عفو كن از ما و بيامرز ما را و رحم كن ما را، توئى مولاى ما» .

حق تعالى فرمود كه: كردم اين را براى توبه كنندگان امّت تو.

حضرت فرمود: فَانْصُرْنا عَلَى اَلْقَوْمِ اَلْكافِرِينَ (3)«پس يارى ده ما را بر قوم كافران» .

حق تعالى فرمود كه: كردم اين را و گردانيدم امّت تو را در ميان كافران-اى محمد- مانند خال سفيد در گاو سياه و حال آنكه ايشانند قادران بر دشمنان و ايشانند قهر كنندگان ايشان، خدمت مى فرمايند آنها را و آنها ايشان را خدمت نمى فرمايند براى كرامت تو، و لازم است بر من كه غالب گردانم دين تو را بر دينها تا آنكه در مشرق و مغرب زمين نماند دينى مگر دين تو و جزيه دهنده بسوى اهل دين تو به مذلّت و خوارى، و بتحقيق كه چون برگشت بار ديگر جبرئيل را ديد نزد سدرة المنتهى كه نزد آن است بهشتى كه جايگاه نيكان است در هنگامى كه فرا گرفته بود سدره را آنچه را فرا گرفته بود از ملائكه و ارواح مؤمنان و انوار خداوند عالميان ديده اش را ميل نكرد و نگذشت يعنى هر چيز را چنانكه بود ديد، بتحقيق كه ديد از آيات بزرگ پروردگار خود.

پس اينها اعظم است اى يهودى از مناجات موسى عليه السّلام بر طور سينا و از براى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم زياده كرد اين را كه متمثّل گردانيد پيغمبران را كه به او اقتدا كردند به نماز و بهشت و دوزخ را در آن شب به او نمودند و به هر آسمان كه بالا رفت ملائكۀ آسمان بر آن سلام كردند.

ص: 351

يهودى گفت كه: خدا بر موسى انداخت محبّتى از خود.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: چنين بود، و محمد را محبّتى از خود بر او انداخت و او را حبيب خود ناميد زيرا كه حق تعالى نمود به ابراهيم عليه السّلام صورت محمد را و امّت او را.

ابراهيم گفت: پروردگارا! نديدم از امّتهاى پيغمبران نورانى تر و روشن تر از اين امّت، اين كيست؟

پس ندا رسيد به او كه: اين محمد است حبيب من و حبيبى ندارم از خلق خود بغير او، جارى گردانيدم ياد او را پيش از آنكه آسمان و زمين را خلق نمايم و او را پيغمبر ناميدم در وقتى كه پدر تو آدم از گل بود و روح او را در او جارى نكرده بودم، و در هنگامى كه فرزندان آدم را از پشت او در آوردم و پهن كردم تو را با او همراه انداختم.

و حق تعالى در قرآن به حيات آن حضرت سوگند خورده است چنانكه فرموده است لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ (1)يعنى به حيات تو سوگند مى خورم، چنانكه دوستى به دوستى و يارى به يارى گويد: به جان تو قسم، و همين بس است براى شرف و رفعت آن حضرت.

يهودى گفت: پس مرا خبر ده از آنچه حق تعالى تفضيل داده است به آن امّت آن حضرت را بر ساير امّتها.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه: حق تعالى امّت آن حضرت را بر امّتهاى ديگر به چيزهاى بسيار زيادتى داده است، من از آنها ياد مى كنم اندكى از بسيار را:

اول آنكه: حق تعالى فرموده است كه كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ (2)«بوديد شما نيكوتر امّتى كه بيرون آورده شديد براى مردم» .

دوم آنكه: چون روز قيامت شود و خدا همۀ خلق را در يك حال جمع كند، از پيغمبران

ص: 352

سؤال كند كه: آيا رسانيديد رسالتهاى مرا؟ پس بگويند: بلى، پس سؤال نمايد از امّتها، پس بگويند: نيامد بسوى ما بشارت دهنده اى و ترساننده اى، پس خدا گويد به پيغمبران -و حال آنكه خود بهتر داند-كه: كيستند گواهان شما امروز؟ گويند: محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و امّت آن حضرت، پس شهادت دهند براى ايشان امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه تبليغ رسالت كردند و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تصديق شهادت ايشان نمايد، و اين است معنى آنكه حق تعالى فرموده است كه: شما را امّت وسط گردانيده ايم تا بوده باشيد گواهان بر مردم و بوده باشد رسول بر شما گواه.

سوم آنكه: اين امّت را پيش از همۀ امّتها در قيامت حساب كنند و زودتر از همه داخل بهشت شوند.

چهارم آنكه: خدا بر ايشان در شب و روز پنج نماز در پنج وقت واجب كرده است: دو نماز در شب و سه نماز در روز، و اين پنج نماز را در ثواب برابر پنجاه نماز گردانيده است و كفّارۀ گناهان ايشان ساخته است چنانكه فرموده إِنَّ اَلْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ اَلسَّيِّئاتِ (1)يعنى: «نمازهاى پنج گانه كفّارۀ گناهان است» اگر اجتناب كنند از گناهان كبيره.

پنجم آنكه: حسنه اى را كه قصد كنند و نكنند يكى براى ايشان نوشته مى شود، و اگر بكنند ده برابر و زياده نوشته مى شود تا هفتصد برابر و زياده.

ششم آنكه: حق تعالى از اين امّت هفتاد هزار كس را بى حساب داخل بهشت خواهد كرد كه روهاى ايشان مانند ماه شب چهارده باشد، و جمعى ديگر مانند ستاره روشن باشند، و همچنين به حسب اختلاف مرتبه هاى ايشان ميان ايشان اختلاف و دشمنى نخواهد بود.

هفتم آنكه: اگر يكى از ايشان ديگرى را بكشد، اولياى مقتول اگر خواهند عفو مى كنند و اگر خواهند ديه مى گيرند و اگر خواهند مى كشند، و بر اهل دين تو لازم شده است در تورات كه البته او را بكشند و ديه نگيرند و عفو نكنند، چنانكه خدا فرموده است كه: «اين

ص: 353

تخفيفى است از جانب پروردگار شما و رحمتى است از او» (1).

هشتم آنكه: حق تعالى سورۀ فاتحه را نصفى را براى خود قرار داده است و نصفى را براى بندۀ خود، و فرموده است كه: قسمت كردم اين سوره را ميان خود و ميان بندۀ خود، چون مى گويد اَلْحَمْدُ لِلّهِ مرا حمد كرده است، و چون مى گويد رَبِّ اَلْعالَمِينَ مرا شناخته است كه پروردگار عالميانم، و چون مى گويد اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِيمِ مرا مدح كرده است كه صاحب رحمت و مهربانم، و چون مى گويد مالِكِ يَوْمِ اَلدِّينِ پس ثنا كرده است مرا، و چون مى گويد إِيّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيّاكَ نَسْتَعِينُ حق تعالى مى گويد: راست گفت بندۀ من در عبادت من و استعانت از من طلبيد؛ و باقى سوره از بنده است.

نهم آنكه: حق تعالى جبرئيل را بسوى پيغمبر فرستاد كه: بشارت ده امّت خود را به زينت و روشنى و رفعت و كرامت و نصرت.

دهم آنكه: خدا مباح گردانيد از براى ايشان تصدّقهاى ايشان را كه بخورند و بگذارند در شكمهاى فقراى ايشان، و تصدّقهاى پيشينيان چنين بود كه مى بايست بردارند و به مكان دورى ببرند تا به آتش سوخته شود.

يازدهم آنكه: خداوند عالميان شفاعت را براى ايشان قرار داد و بس، و به امّتهاى گذشته نداد، و حق تعالى مى گذرد از گناهان بزرگ ايشان به شفاعت پيغمبر ايشان.

دوازدهم آن است كه: در روز قيامت خواهند گفت كه: پيش آيند حمد كنندگان، پس امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيش از امّتهاى ديگر بيايند، و در كتابهاى گذشته نوشته است كه امّت محمد حامدانند، حمد مى كنند خدا را بر هر منزلتى و تكبير مى گويند براى او در هر بلندى، منادى ايشان به اذان در شب ندا مى كند و صداى ايشان در آسمان پيچيده است مانند صداى مگس عسل.

سيزدهم آن است كه: خدا ايشان را به گرسنگى نمى كشد و ايشان را بر گمراهى جمع نمى كند و مسلط نمى گرداند بر ايشان دشمنى از غير ايشان را و همه را به عذاب معذّب

ص: 354

نمى گرداند و طاعون را شهادت ايشان گردانيده است.

چهاردهم آن است كه: مقرر گردانيده است براى كسى كه صلوات بر محمد و آل او بفرستد كه ده حسنه او را بدهد و ده گناه از او محو كند و بر او برگرداند مانند صلواتى كه بر آن حضرت فرستاده است.

پانزدهم آن است كه: حق تعالى ايشان را سه صنف گردانيده است: ظلم كنندۀ بر خود، و ميانه رو، و سبقت نمايندۀ به خيرات؛ پس آن كه سبقت كنندۀ به خيرات است داخل بهشت مى شود، و ميانه رو را حساب مى كنند حساب آسان، و ظلم كنندۀ بر خود را اگر خدا خواهد مى آمرزد.

شانزدهم آن است كه: حق تعالى توبۀ ايشان را پشيمانى و استغفار و ترك اصرار بر گناه گردانيده است، و بنى اسرائيل يك توبۀ ايشان آن بود كه يكديگر را بكشند.

هفدهم آن است كه: خدا به پيغمبرش وحى نمود كه: امّت تو محلّ رحمتند، عذاب ايشان در دنيا زلزله و پريشانى است.

هجدهم آن است كه: خداوند عالميان براى بيمار و پير از اين امّت مى نويسد از حسنات مثل آنچه در جوانى و صحت مى كرده است از اعمال خير، و خدا وحى مى كند بسوى فرشتگان كه: بنويسيد براى بندۀ من مثل حسنات او كه پيشتر مى كرده است.

نوزدهم آن است كه: خدا كلمۀ تقوى را كه توحيد باشد با ولايت لازم امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گردانيده است در دنيا، و ظهور شفاعت را براى ايشان در آخرت قرار داده است.

بيستم آن است كه: حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در شب معراج ملكى چند ديد كه پيوسته در قيامند يا در ركوعند از روزى كه مخلوق شده اند، پس با جبرئيل گفت: عبادت اين است كه اينها مى كنند، جبرئيل گفت: يا محمد! سؤال كن از پروردگار خود كه عطا كند امّت تو را قنوت و ركوع و سجود در نماز ايشان، و حضرت سؤال كرد و خدا به ايشان عطا كرد، پس امّت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اقتدا مى كنند به ملائكه كه در آسمانند.

ص: 355

و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: يهودان حسد مى برند بر نماز و ركوع و سجود شما (1).

و در حديث معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى صد و چهل هزار پيغمبر فرستاده است و مثل ايشان اوصياء به راستگوئى و امانت را ادا كردن و زهد در دنيا، و هيچ پيغمبر بهتر از محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و هيچ وصى بهتر از وصىّ او على بن ابى طالب عليه السّلام نفرستاده است (2).

و در روايات معتبره از آن حضرت منقول است كه: از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پرسيدند كه: به چه سبب سبقت گرفتى بر پيغمبران و از همه بهتر شدى و حال آنكه بعد از همه مبعوث گرديده اى؟

فرمود: زيرا كه من اول كسى بودم كه ايمان آوردم به پروردگار خود و اول كسى كه جواب گفت در وقتى كه خدا پيمان از پيغمبران گرفت و گواه گرفت ايشان را بر خود و گفت: آيا نيستم پروردگار شما؟ همه گفتند: بلى، من بودم (3).

و در حديث موثق فرمود كه: پيغمبران اولو العزم كه شريعت هر يك نسخ كنندۀ شريعتهاى گذشته بود پنج كس بودند: نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و شريعت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نسخ كنندۀ همۀ شريعتها است و حلال او حلال است تا روز قيامت و حرام او حرام است تا روز قيامت (4).

و به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه:

حضرت موسى عليه السّلام گفت: پروردگارا! مرا بگردان از امّت محمد، پس خدا به او وحى فرستاد كه: تو به اين نخواهى رسيد (5).

و در حديث معتبر مروى است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: يا على! بدرستى كه

ص: 356

حق تعالى مشرف شد بر دنيا پس مرا اختيار كرد بر مردان عالميان، پس تو را اختيار كرد بر مردان عالم بعد از من، پس امامان فرزندان تو را اختيار كرد بر مردان عالميان بعد از تو، پس فاطمه را اختيار كرد بر زنان عالميان (1).

و در احاديث بسيار از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام منقول است كه: جارى شد فضيلت از براى امير المؤمنين و امامان بعد از او عليهم السّلام مثل آنچه جارى شد از براى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را فضيلت هست بر هركه خدا خلق كرده است و اوست درگاه خدا كه به خدا نمى توان رسيد مگر از او، و راه خدا كه هركه سلوك طريق متابعت او نمايد به قرب و رضاى خدا مى رسد (2).

و در احاديث بسيار از ائمه عليهم السّلام منقول است كه: ما در وجوب اطاعت و در علم و فهم و حلال و حرام به يك منزله ايم امّا رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و امير المؤمنين عليه السّلام فضيلت خود را دارند (3).

و در حديث معتبر از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: چون مرا به آسمان بردند خداوند عزيز جبار به من وحى كرد كه:

اى محمد! من مطّلع شدم بسوى زمين مطّلع شدنى پس برگزيدم تو را و اشتقاق كردم براى تو نامى از نامهاى خود را و در هيچ جا مذكور نمى شوم من مگر آنكه تو با من مذكور مى شوى پس منم محمود و توئى محمد، پس ديگر مطّلع شدم بر زمين و اختيار كردم از آن على را و اشتقاق كردم از براى او نامى از نامهاى خود را پس منم اعلا و اوست على؛ يا محمد! خلق كردم تو را و على و فاطمه و حسن و حسين را شبح نورى چند از نور خود و عرض كردم ولايت شما را بر آسمانها و زمين و هركه در آنهاست، پس هركه قبول كرد ولايت شما را، نزد من از ظفريافتگان است، و هركه انكار كرد، نزد من از كافران است؛ اى محمد! اگر بنده مرا عبادت كند تا پاره پاره شود يا بگردد مانند مشك پوسيده پس بيايد به

ص: 357

نزد من انكار كنندۀ ولايت شما، هرآينه نيامرزم او را (1).

و در حديث ديگر فرمود كه: كامل نمى كند بنده ايمان را تا بداند كه جارى است از براى آخر ائمه عليهم السّلام آنچه جارى است از براى اول ايشان در حجت و اطاعت و حلال و حرام، و از براى محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و على عليه السّلام فضيلت ايشان هست (2).

و در حديث معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام منقول است كه: حضرت رسالت پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: منم بهترين مخلوقات خدا، و منم بهتر از جبرئيل و اسرافيل و حاملان عرش و جميع ملائكۀ مقرّبان و انبياء مرسلان، و منم صاحب شفاعت و حوض شريف، و من و على دو پدر اين امّتيم هركه ما را بشناسد خدا را شناخته است و هركه ما را انكار كند خدا را انكار كرده است، و از على بهم خواهند رسيد دو سبط اين امّت و دو سيد جوانان بهشت حسن و حسين، و از فرزندان حسين نه امام بهم مى رسند كه اطاعت ايشان اطاعت من است و معصيت ايشان معصيت من است، نهم ايشان قائم و مهدى ايشان خواهد بود (3).

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: چون حق تعالى عرش را آفريد دو ملك آفريد بر دور عرش و گفت: شهادت بدهيد كه خداوندى بجز من نيست، و شهادت دادند؛ پس فرمود كه: شهادت بدهيد كه محمد رسول خداست، پس شهادت دادند؛ پس فرمود كه: شهادت بدهيد كه على امير المؤمنين است، پس شهادت دادند (4).

و در حديث ديگر از ابو ذر غفارى منقول است كه گفت: شنيدم از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه:

افتخار كرد اسرافيل بر جبرئيل كه من از تو بهترم زيرا كه منم سركردۀ هشت ملك كه

ص: 358

حاملان عرشند و منم كه در صور خواهم دميد و من نزديكترين ملائكه ام به محلّ صدور وحى الهى.

جبرئيل گفت: من بهترم زيرا كه من امين خدايم بر وحى او و رسول اويم بسوى پيغمبران و مرسلان، و منم صاحب خسفها و قذفها (1)و خدا هيچ امّت را عذاب نكرده است مگر بر دست من.

و مخاصمۀ خود را به خدمت جناب مقدس ايزد تعالى جلّ شأنه عرض كردند، پس وحى نمود بسوى ايشان كه: ساكت شويد، بعزت و جلال خود سوگند مى خورم كه خلق كرده ام خلقى را كه بهتر است از شما.

گفتند: آيا از ما خلقى بهتر شده است و حال آنكه ما را از نور خود خلق نموده اى؟

فرمود: بلى؛ پس حكم فرمود حجابهاى قدرت گشوده شدند ناگاه ديدند كه در ساق راست عرش نوشته است: لا اله الا اللّه محمد و على و فاطمه و حسن و حسين بهترين خلق خدايند.

پس جبرئيل گفت: پروردگارا! سؤال مى كنم از تو بحقّ ايشان بر تو كه مرا خدمتكار ايشان گردانى.

حق تعالى فرمود: قبول نمودم.

پس حضرت فرمود: جبرئيل از ما اهل بيت است و خادم ماست (2).

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: يهودى به نزد حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و ايستاد و تند در آن حضرت نظر مى كرد، حضرت فرمود: اى يهودى! چه حاجت دارى؟

گفت: تو بهترى يا موسى بن عمران پيغمبر كه خدا با او سخن فرمود و تورات و عصا براى او فرستاد و دريا را براى او شكافت و ابر بر سر او سايه افكند؟

ص: 359

حضرت فرمود: مكروه است كه بنده مدح خود كند و ليكن مرا لازم است و مى گويم:

چون آدم عليه السّلام خطا نمود توبه اش آن بود كه گفت: خداوندا! سؤال مى كنم از تو بحقّ محمد و آل محمد كه گناه مرا بيامرزى، پس خدا او را آمرزيد؛ و نوح عليه السّلام چون به كشتى سوار شد و از غرق شدن ترسيد گفت: خداوندا! سؤال مى كنم از تو بحقّ محمد و آل محمد كه مرا از غرق نجات دهى، پس خدا او را نجات داد؛ و ابراهيم عليه السّلام را چون به آتش انداختند چنين گفت، و خدا آتش را بر او سرد و سلامت گردانيد؛ و موسى عليه السّلام چون عصا را انداخت و ترسيد گفت: خداوندا! سؤال مى كنم از تو بحقّ محمد و آل محمد كه مرا ايمن گردانى، پس خدا به او وحى نمود كه: مترس كه توئى اعلا؛ اى يهودى! اگر موسى مرا درمى يافت و ايمان به من و پيغمبرى من نمى آورد ايمان و پيغمبرى او نفعى نمى بخشيد او را؛ اى يهودى! از ذرّيّت من است مهدى كه چون بيرون آيد فرود آيد عيسى بن مريم براى يارى كردن او و پيش خواهد داشت او را و پشت سر او نماز خواهد كرد (1).

و در حديث ديگر از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منقول است كه: چون حضرت آدم عليه السّلام از آن درخت خورد سر بسوى آسمان بلند كرد و گفت: سؤال مى كنم از تو بحقّ محمد كه مرا رحم كنى.

پس حق تعالى وحى كرد بسوى او كه: محمد كيست؟

آدم گفت: خداوندا! چون مرا آفريدى نظر نمودم بسوى عرش تو و ديدم كه در آن نوشته بود: لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه، پس دانستم كه احدى قدرش عظيمتر نيست از آن كه نام او را با نام خود قرار داده اى.

پس خدا وحى نمود به او كه: اى آدم! او آخر پيغمبران است از ذرّيّت تو، اگر او نمى بود تو را خلق نمى كردم (2).

و در حديث معتبر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه: كلماتى كه آدم عليه السّلام از

ص: 360

خدا گرفته بود و سبب توبۀ او گرديد اين بود كه گفت: سؤال مى كنم بحقّ محمد كه توبۀ مرا قبول كنى.

حق تعالى فرمود: چه مى دانى محمد كيست؟

عرض نمود: نام او را ديدم در سرا پردۀ اعظم تو نوشته بود وقتى كه من در بهشت بودم (1).

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه فرمود: خدا را تعظيم كنيد و پيغمبر او را تعظيم نمائيد، و بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم احدى را تفضيل مدهيد كه خدا او را بر همه تفضيل داده است (2).

و به سند معتبر ديگر منقول است كه از آن حضرت پرسيدند: آيا محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بهترين فرزندان آدم بود؟

فرمود: و اللّه بهترين مخلوقات الهى بود و هيچ خلقى از او بهتر نيافريده است (3).

و در حديث صحيح از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى هيچ بنده اى بهتر از محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيافريده است (4).

و به سند معتبر از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: ما اول اهل بيتى بوديم كه حق تعالى نامهاى ما را مشهور و بلند گردانيد، زيرا چون آسمانها و زمين را آفريد امر كرد منادى را ندا كرد سه مرتبه: اشهد ان لا اله الا اللّه، و سه مرتبه: اشهد ان محمدا رسول اللّه و سه مرتبه: اشهد ان امير المؤمنين حقا (5).

و در احاديث معتبره از آن حضرت منقول است كه: حق تعالى حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در عالم ارواح مبعوث گردانيد بر پيغمبران كه همۀ ايشان را دعوت نمود

ص: 361

بسوى اقرار به خدا (1).

و به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: ما اهل بيت بر ما حلال نيست تصدّق، و امر كرده شده ايم وضو را كامل بسازيم، و درازگوش را بر اسب عربى نجهانيم، و مسح بر موزه نكشيم (2).

و در احاديث معتبره از حضرت امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السّلام منقول است در تفسير اين آيۀ كريمه كه حق تعالى مى فرمايد وَ تَوَكَّلْ عَلَى اَلْعَزِيزِ اَلرَّحِيمِ. اَلَّذِي يَراكَ حِينَ تَقُومُ. وَ تَقَلُّبَكَ فِي اَلسّاجِدِينَ (3)يعنى: «توكّل كن بر خداوند غالب مهربان كه مى بيند تو را چون برمى خيزى و گرديدن تو را در سجده كنندگان» ، فرمودند: يعنى منتقل شدن از صلبهاى پيغمبران از پشت پيغمبرى به پشت پيغمبر ديگر (4).

مؤلف گويد: علماى خاصه و عامه از خصايص آن حضرت بسيار ايراد كرده اند، بعضى از آنها كه مشهور است بيان مى شود:

اول-واجب بودن مسواك بر آن حضرت، و در اين خلاف است.

دوم-واجب بودن نماز شب و نماز وتر بر آن حضرت، و بر اين معنا احاديث بسيار وارد شده است (5).

سوم-واجب بودن قربانى بر آن حضرت.

چهارم-واجب بودن اداى دين كسى كه بميرد و پريشان باشد.

پنجم-مشورت كردن با صحابه، و در اين خلاف است.

ششم-انكار منكر و اظهار بد بودن هر بدى كه از مردم مشاهده نمايد.

هفتم-مخيّر گردانيدن زنان ميان آنكه اختيار آن حضرت نمايند يا اختيار مفارقت او

ص: 362

و بعضى از احكام آن كه در كتب فقه مذكور است.

هشتم-حرام بودن زكات واجب بر آن حضرت و اهل بيت و ذريت آن حضرت، و در حرمت زكات سنّت و تصدّقات سنّت بر آن حضرت خلاف است.

نهم-آنكه سير و پياز نمى خورد، و بعضى گفته اند كه بر آن حضرت حرام بود، و ثابت نيست.

دهم-آنكه تكيه كرده طعام تناول نمى كرد، و بعضى گفته اند كه بر او حرام بود، و ثابت نيست.

يازدهم-آنكه گفته اند كه خط نوشتن و شعر گفتن بر آن حضرت حرام بود، و در اين نيز سخن هست.

دوازدهم-آنكه چون آن جناب اسلحۀ جنگ مى پوشيد حرام بود بر آن حضرت كندن آن بى آنكه جنگ كند يا به برابر دشمن برود، و بعضى گفته اند مكروه بود.

سيزدهم-آنكه چون ابتدا به فعل سنّتى مى كرد حرام بود بر آن حضرت ترك كردن آن پيش از تمام كردن آن، و اين نيز محلّ خلاف است.

چهاردهم-آنكه بر آن حضرت حرام بود اشاره به چشم و ابرو از براى زدن و كشتن، و در اين نيز خلاف است.

پانزدهم-بعضى گفته اند كه بر آن جناب حرام بود نماز كردن بر كسى كه قرض داشته باشد، و ثابت نيست.

شانزدهم-بعضى گفته اند كه حرام بود بر آن جناب عطا كردن چيزى به كسى به قصد آنكه زياده بگيرد، و در اين نيز سخن هست.

هفدهم-گفته اند كه حرام بود بر آن جناب نگاه داشتن زنى كه آن حضرت را نخواهد، و اين نيز محلّ خلاف است.

هجدهم-اكثر گفته اند نكاح كنيز بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم حرام بود و همچنين نكاح كتابيّه.

نوزدهم-وصال در روزه كه دو روز روزه بدارد كه در ميان افطار نكند، يا افطار را تا سحر تأخير نمايد، يا قصد آن، بر آن حضرت جايز بود و بر ديگران حرام است؛ و از آن

ص: 363

جناب منقول است كه فرمود: من مانند شما نيستم شب نزد پروردگار خود به سر مى آورم و مرا طعام و آب مى دهد (1).

بيستم-اختيار آنچه خواهد از نفايس غنيمت بر آن جناب حلال بود.

بيست و يكم-حلال شدن بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم داخل شدن مكه با سلاح به غير احرام و بر ديگران حرام است.

بيست و دوم-بر آن جناب جايز بود قرق كردن زمين براى چراگاه حيوانات و ديگران را جايز نيست، و بعضى گفته اند كه امام را نيز جايز است.

بيست و سوم-آن جناب را جايز است برداشتن طعامى كه صاحبش به آن محتاج باشد در هنگام ضرورت، و بعضى گفته اند كه حكم امام نيز چنين است.

بيست و چهارم-بر آن جناب زياده از چهار زن به عقد دائم جايز بود و بر غير آن حضرت حرام بود.

بيست و پنجم-عقد به لفظ بخشيدن بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مباح بود كه زنى خود را به آن جناب ببخشد، و بر ديگران مباح نيست.

بيست و ششم-گفته اند هر زنى كه آن جناب رغبت به نكاح او مى نمود، اگر بى شوهر بود اجابت آن حضرت بر او واجب بود، و اگر شوهردار بود بر شوهرش واجب مى شد كه طلاق او بگويد، و در اين سخنى هست.

بيست و هفتم-خلاف است كه آيا قسمت ميان زنان بر آن جناب واجب بود يا نه، و بر تقدير عدم وجوب از خصايص آن جناب است.

بيست و هشتم-آنكه نكاح زنان آن جناب خواه دخول كرده باشد و خواه نكرده باشد در حال حيات و بعد از وفات آن جناب بر ديگران حرام بود.

بيست و نهم-حرام بود مردم را كه صدا را در سخن گفتن بلندتر از صداى آن جناب

ص: 364

كنند.

سى ام-حرام بود كه از پشت حجره ها آن جناب را ندا كنند.

سى و يكم-حرام بود كه آن جناب را به نام ندا كنند: «يا محمد» و «يا احمد» ، و حق تعالى نيز در قرآن در هيچ موضع آن جناب را به نام ندا نكرده است بلكه «يا أيها النبى» و «يا أيها الرسول» و «يا أيها المزمل» و «يا أيها المدثر» فرموده.

سى و دوم-استخفاف به آن جناب كفر بود، و امام نيز چنين است.

سى و سوم-بعضى گفته اند كه: اگر آن جناب كسى را ندا مى كرد و او در نماز بود واجب بود كه جواب بگويد و نمازش باطل نمى شد به جواب گفتن، و در اين باب نصّى به نظر نرسيده است.

سى و چهارم-گفته اند كه فرزندان دختر آن حضرت فرزندان آن حضرت بودند، بر خلاف ديگران.

سى و پنجم-بعضى گفته اند جمع ميان اسم و كنيت آن جناب ديگران را جايز نيست، و بعضى منع كرده اند از كنيت آن جناب مطلقا، و هيچ يك در نصوص معتبره وارد نشده است (1).

مؤلف گويد كه: فضايل آن حضرت از حدّ و احصا افزون است، و در ابواب فضايل اهل بيت عليهم السّلام بسيارى ايراد خواهد شد ان شاء اللّه تعالى، و بسيارى در ابواب احوال انبياء عليهم السّلام گذشت، و چون فضل آن سرور از خورشيد انور روشن تر است به همين قليل اكتفا نموديم. و امّا خصايص آن جناب چون بعضى ثابت نبود ترك كرديم و آنچه مذكور شد نيز بعضى ثابت نيست چنانكه اشاره نموديم، امّا به متابعت مشهور ايراد كرديم و تحقيق اينها چندان ضرور نيست و تفصيلش در كتاب بحار الانوار (2)مذكور است.

ص: 365

ص: 366

ص: 368

بدان كه آيات كريمه در وجوب اطاعت و محبت آن حضرت و تكفير و تهديد مخالفان او بسيار است و تفسير آنها موجب تطويل است، اكتفا به ترجمۀ احاديث مى نمائيم.

در حديث صحيح از حضرت صادق عليه السّلام منقول است كه: حق تعالى تأديب نمود پيغمبرش را به نحوى كه مى خواست، پس فرمود كه وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ (1)، پس امور امّت و ملّت را به او گذاشت و فرمود كه وَ ما آتاكُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا (2)يعنى: «آنچه عطا كند شما را رسول پس بگيريد و عمل نمائيد و آنچه نهى كند شما را از آن پس منتهى شويد و ترك نمائيد» ، و فرمود كه مَنْ يُطِعِ اَلرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اَللّهَ (3)«هركه اطاعت كند رسول را پس بتحقيق كه اطاعت كرده است خدا را» .

پس حضرت فرمود: بدرستى كه پيغمبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تفويض نموده امر امّت و دين را به على و او را امين گردانيد بر همه، پس شما شيعيان تسليم كرديد و ديگران انكار كردند، پس و اللّه كه دوست مى داريم براى شما كه بگوئيد هرچه ما بگوئيم و خاموش باشيد هرگاه ما خاموش باشيم، مائيم واسطۀ ميان شما و خدا، حق تعالى خيرى در مخالفت امر ما قرار نداده است (4).

و احاديث صحيحه و معتبره بر اين مضمون بسيار است و چون مضامين مشترك است ذكر آنها موجب تكرار است.

ص: 369

و در حديث معتبر منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود كه: ايمان نياورده است بنده مگر آنكه بوده باشم من نزد او محبوبتر از جان او، و بوده باشند عترت و ذرّيّت من نزد او محبوبتر از فرزندان و خويشان او، و بوده باشند اهل من نزد او محبوبتر از اهل او، و بوده باشد هر چيز من نزد او محبوبتر از هر چيز او (1).

و به سند معتبر از امام محمد باقر عليه السّلام منقول است كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود در هنگامى كه مردم نزد آن حضرت مجتمع بودند كه: دوست داريد خدا را براى نعمتها كه به شما كرامت مى فرمايد، و دوست داريد مرا از براى خدا، و دوست داريد خويشان مرا از براى من (2).

و در حديث معتبر ديگر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه: شخصى از انصار به نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و گفت: يا رسول اللّه! من تاب مفارقت تو ندارم و چون داخل خانۀ خود مى شوم تو را به ياد مى آورم پس كارهاى خود را ترك مى كنم و مى آيم كه نظر كنم بسوى تو براى محبتى كه دارم به تو، پس به خاطرم آمد كه چون روز قيامت شود و تو داخل بهشت شوى و به اعلا علّيّين بروى ديگر تو را كجا بيابم كه جمال با جلال تو را ببينم؟ پس در آن وقت اين آيه نازل شد وَ مَنْ يُطِعِ اَللّهَ وَ اَلرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ اَلَّذِينَ أَنْعَمَ اَللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ اَلنَّبِيِّينَ وَ اَلصِّدِّيقِينَ وَ اَلشُّهَداءِ وَ اَلصّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً (3)پس حضرت آن شخص را طلبيد و آيه را بر او خواند و او را بشارت داد و ترجمه اش اين است كه: «هركه اطاعت نمايد خدا و رسول را پس ايشان با آن جماعتند كه انعام كرده است خدا بر ايشان از پيغمبران و صدّيقان و شهيدان و صالحان و نيكو رفيقند ايشان» (4).

و در حديث ديگر منقول است كه: مردى از اهل باديه به خدمت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و گفت: قيامت كى قائم مى شود؟

ص: 370

حضرت فرمود كه: چه چيز مهيّا كرده اى از براى قيامت كه خبر آن را مى پرسى؟

گفت: و اللّه كه عمل بسيارى از نماز و روزه براى آن مهيّا نكرده ام مگر آنكه خدا و رسول را دوست مى دارم.

حضرت فرمود كه: آدمى با آن كسى خواهد بود كه او را دوست مى دارد (1).

ص: 371

ص: 372