سرشناسه:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان،1388 عنوان و نام پدیدآور:قرآن مجید به همراه 28 ترجمه و 6 تفسیر/ مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان مشخصات نشر دیجیتالی:اصفهان:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1388. مشخصات ظاهری:نرم افزار تلفن همراه و رایانه
موضوع:معارف قرآنی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (1)
مَلِكِ النَّاسِ (2)
إِلهِ النَّاسِ (3)
مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ (4)
الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ (5)
مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ (6)
114- ناس [مردم]
در اين سوره هم مثل سوره قبلى، خداوند به پيامبر فرمان داده كه به پروردگار مردم، فرمانرواى مردم و معبود مردم، از شر وسوسه گران از جن و انس پناه ببرد. اين سوره و سوره فلق را، «معوذتين هم گفته اند. زيرا كه در آغاز هر دو، مسئله تعويذ و پناه بردن به خدا از شرور حسودان و افسونگران و جادوگران مطرح شده كه دشمنان از طريق جادو و افسون قصد صدمه رساندن به پيامبر را داشتند. بعضى هم اين دو سوره را از سوره هاى مدنى دانسته اند كه با هم نازل گشته اند. سوره «ناس بعد از سوره «فلق و قبل از «قل هو اللّه نازل شده و 6 آيه دارد. با آرزو و اميد اينكه با شناخت بهتر و بيشتر قرآن و عمل كردن به اين كتاب آسمانى سعادت و فلاح را بدست آوريم، با نقل چند بيت از اشعار «اقبال لاهورى اين نوشته را به پايان مى بريم: نقش قرآن چون كه بر عالم نشست نقشهاى پاپ و كاهن را شكست فاش گويم آنچه در دل مضمر است اين كتابى نيست، چيزى ديگر است چون كه در جان رفت جان ديگر شود جان چو ديگر شد، جهان ديگر شود.
{بِسْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف {الرَّحْمنِ} نعت تابع {الرَّحِيمِ} نعت تابع
{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَعُوذُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِرَبِّ}
حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر
{مَلِكِ} بدل تابع {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر
{إِلهِ} بدل تابع {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر
{مِنْ} حرف جر {شَرِّ} اسم مجرور يا در محل جر {الْوَسْواسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْخَنَّاسِ} نعت تابع
{الَّذِي} نعت تابع {يُوَسْوِسُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {صُدُورِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر
{مِنَ} حرف جر {الْجِنَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالنَّاسِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع
Bismi Allahi alrrahmani alrraheemi.
1.Qul aAAoothu birabbi alnnasi
2.Maliki alnnasi
3.Ilahi alnnasi
4.Min sharri alwaswasi alkhannasi
5.Allathee yuwaswisu fee sudoori alnnasi
6.Mina aljinnati waalnnasi
به نام خداوند رحمتگر مهربان
بگو: «پناه مى برم به پروردگار مردم، (1)
پادشاه مردم، (2)
معبود مردم، (3)
از شرّ وسوسه گر نهانى؛ (4)
آن كس كه در سينه هاى مردم وسوسه مى كند، (5)
چه از جنّ و [چه از] انس.» (6)
به نام خداوند بخشنده بخشايشگر.
«1» بگو: پناه مى برم به پروردگار مردم،
«2» به مالك و حاكم مردم،
«3» به [خدا و] معبود مردم،
«4» از شرّ وسوسه گر پنهانكار،
«5» كه در درون سينه انسانها وسوسه مى كند،
«6» خواه از جنّ باشد يا از انسان!
به نام خدا كه رحمتش بى اندازه است و مهربانى اش هميشگى.
بگو: پناه مى برم به پروردگار مردم (1)
[به] پادشاه مردم (2)
[به] معبود مردم (3)
از زيان وسوسه گر كمين گرفته و پنهان، (4)
آنكه همواره در سينه هاى مردم وسوسه مى كند (5)
از جنّيان و آدميان. (6)
بنام خداوند بخشنده مهربان
اى رسول ما بگو من پناه مى جويم به پروردگار آدميان (1)
پادشاه آدميان (2)
اله يكتا معبود آدميان (3)
از شر وسوسه شيطان (4)
آن شيطان كه وسوسه و انديشه بد افكند در دل مردمان (5)
چه آن شيطان از جنس جن باشد و يا از نوع انسان (6)
به نام خداوند بخشنده ى مهربان.
(اى پيامبر!) بگو: پناه مى برم به پروردگار آدميان. (1)
پادشاه آدميان. (2)
معبود آدميان. (3)
از شرّ وسوسه شيطان. (4)
آن كه انديشه بد در دل مردمان افكند. (5)
از جنس جن باشد يا انسان. (6)
به نام خداى بخشاينده مهربان
بگو: پناه مى برم به پروردگار مردمان، (1)
پادشاه مردمان، (2)
خداى مردمان، (3)
از شر وسوسه گر نهانى - شيطان، كه به گناه وسوسه مى كند و پنهان مى گردد -، (4)
آن كه در سينه هاى - دلهاى - مردمان وسوسه مى كند، (5)
از پريان و آدميان - شيطانهاى انس و جن -. (6)
به نام خداي بخشاينده مهربان
بگو: به پروردگار مردم پناه مي برم، (1)
فرمانرواي مردم، (2)
خداي مردم، (3)
از شر وسوسه وسوسه گر نهاني ، (4)
آن كه در دلهاي مردم وسوسه مي كند، (5)
خواه از جنيان باشد يا از آدميان. (6)
به نام خداوند بخشنده مهربان
بگو به پروردگار مردم پناه مى برم (1)
فرمانرواى مردم (2)
خداى مردم (3)
از شر وسوسه گر پنهانكار (4)
كسى كه در دلهاى مردم وسوسه مى كند (5)
اعم از جن و انسان (6)
بنام خداوند بخشاينده مهربان
بگو پناه به پروردگار مردم (1)
پادشاه مردم (2)
خداى مردم (3)
از بدى وسوسه كننده نهان شونده (4)
آنكه وسوسه كند در سينه هاى مردم (5)
از پريان و مردم (6)
In the Name of Allah, the All-beneficent, the All-merciful.
1 Say, ‘I seek the protec-tion of the Lord of humans,
2 Sovereign of humans,
3 God of humans,
4 from the evil of the sneaky tempter
5 who puts temptations into the breasts of humans,
6 from among the jinn and humans.
Say: I seek refuge in the Lord of men, (1)
The King of men, (2)
The god of men, (3)
From the evil of the whisperings of the slinking (Shaitan), (4)
Who whispers into the hearts of men, (5)
From among the jinn and the men. (6)
In the name of God, the Mercy-giving, the Merciful!
(1) SAY: "I take refuge with the Lord of Mankind ,
(2) the King of Mankind ,
(3) the God of Mankind ,
(4) from the evil of the stealthy Whisperer
(5) who whispers in the breasts of Mankind ,
(6) whether among sprites or Mankind.
In the Name of God, the Merciful, the Compassionate
Say: `I take refuge with the Lord of men, (1)
the King of men, (2)
the God of men, (3)
from the evil of the slinking whisperer (4)
who whispers in the breasts of men (5)
of jinn and men. (6)
In the name of Allah, the Beneficent, the Merciful.
Say: I seek refuge in the Lord of mankind, (1)
The King of mankind, (2)
The God of mankind, (3)
From the evil of the sneaking whisperer, (4)
Who whispereth in the hearts of mankind, (5)
Of the jinn and of mankind. (6)
In the name of Allah Most Gracious Most Merciful.
Say: I seek refuge with the Lord and Cherisher of Mankind. (1)
The King (or Ruler) of Mankind (2)
The Allah (or Judge) of Mankind (3)
From the mischief of the Whisperer (of Evil) who withdraws (after his whisper) (4)
(The same) who whispers into the hearts of mankind (5)
Among Jinns and among Men. (6)
Au nom d'Allah, le Tout Miséricordieux, le Très Miséricordieux.
1. Dis: ‹Je cherche protection auprès du Seigneur des hommes.
2. Le Souverain des hommes,
3. Dieu des hommes,
4. contre le mal du mauvais conseiller, furtif,
5. qui souffle le mal dans les poitrines des hommes,
6. qu'il (le conseiller) soit un djinn, ou un être humain›.
1. Di: «Me refugio en el Señor de los hombres,
2. el Rey de los hombres,
3. el Dios de los hombres,
4. del mal de la insinuación, del que se escabulle,
5. que insinúa en el ánimo de los hombres,
6. sea genio, sea hombre».
Im Namen Allahs, des Gnنdigen, des Barmherzigen.
1. Sprich: «Ich nehme meine Zuflucht beim Herrn der Menschen,
2. Dem Kِnig der Menschen,
3. Dem Gott der Menschen,
4. Vor dem _bel des schleichenden Einflüsterers -
5. Der da einflüstert in die Herzen der Menschen -
6. Unter den Dschinn und den Menschen.»
In nome di Allah, il Compassionevole, il Misericordioso
1. Di': " Mi rifugio nel Signore degli uomini,
2. Re degli uomini,
3. Dio degli uomini,
4. contro il male del sussurratore furtivo,
5. che soffia il male nei cuori degli uomini,
6. che [venga] dai dèmoni o dagli uomini".
Bo имя Aллaxa Милocтивoгo, Милocepднoгo!
1. Cкaжи: "Пpибeгaю к Гocпoдy людeй,
2. Цapю людeй,
3. Бoгy людeй,
4. oт злa нayщaтeля cкpывaющeгocя,
5. кoтopый нayщaeт гpyди людeй,
6. oт джиннoв и людeй!"
Rahman ve rahîm Allah adiyle.
1- De ki: Sًnrm insanlarn Rabbine.
2- فnsanlarn sâhibine.
3- فnsanlarn mâbûduna.
4- Gizlice, sinsi-sinsi vesveseler verenin errinden.
5- ضylesine ki insanlarn gِnüllerine vesveseler sokar.
6- Cinden olsun, insandan olsun, bu çe it ki ilerin errinden.
Mərhəmətli, rəhmli Allahın adı ilə!
1. (Ya Peyğəmbər!) De: "Pənah aparıram insanların Rəbbinə;
2. İnsanların ixtiyar sahibinə;
3. İnsanların tanrısına;
4. Vəsvəsə verən, (Allahın adı çəkiləndə isə qorxusundan) qaçıb gizlənən Şeytanın şərindən-
5. O Şeytan ki, insanların ürəklərinə vəsvəsə salır,
6. (O Şeytan ki) cinlərdən də olur, insanlardan da! [Və ya: (o Şeytan) istər cinlərdən olsun, istər insanlardan!]"
شروع خدا كا نام لے كر جو بڑا مہربان نہايت رحم والا ہے
1. كہو كہ ميں لوگوں كے پروردگار كي پناہ مانگتا ہوں
2. (يعني) لوگوں كے حقيقي بادشاہ كي
3. لوگوں كے معبود برحق كي
4. (شيطان) وسوسہ انداز كي برائي سے جو (خدا كا نام سن كر) پيچھے ہٹ جاتا ہے
5. جو لوگوں كے دلوں ميں وسوسے ڈالتا ہے
6. (خواہ) وہ جنات ميں سے ہو يا انسانوں ميں سے
1. شروع كوم د الله په نامه چې ډېر زيات مهربانه او پوره رحم لرونكې دے. ووايه (اے محمده!) پناه وړم د خلكو رب ته
2. د ټولوخلكو څښتن ته
3. د ټولو خلكو معبود ته
4. د وسوسه اچوونكي شيطان له شر څخه
5. هغه (شيطان) چې د خلكو په سينو (زړونو) كښې وسوسې اچوي،
6. كه له پيريانو څخه وي او كه له انسانانو
1. Bi navê Yezdanê Dilovan ê Dilovîn (Muhemmed! Tu aha) bêje, "Ez xwe davêjime berbextê Xuda yê merivan."
2. Ku serokê merivan e.
3. Yezdan ê (babetê perestîya) merivan e.
4. Ji sikatîne sêwrandinê Pelîd.
5. Ew Pelîd e, ku di singê merivan da sewrandinê çê dike.
6. Ku ji meçêtir merivan in. (Ewê sewrandinê sik çê dikin; çi meriv û çi meçêtir; hemî jî fermanê sikatî¬ya dikin: Ewan Pelîd bi xweberin).
lagi Maha Penyayang.
Katakanlah:" Aku berlindung kepada Tuhan (yang memelihara dan menguasai) manusia.(1)
Raja manusia.(2)
Sembahan manusia.(3)
Dari kejahatan (bisikan) setan yang biasa bersembunyi,(4)
Yang membisikkan (kejahatan) ke dalam dada manusia.(5)
Dari (golongan) jin dan manusia.(6)
Dengan nama Allah, Yang Maha Pemurah, lagi Maha Mengasihani
Katakanlah (wahai Muhammad): "Aku berlindung kepada (Allah) Pemulihara sekalian manusia. (1)
"Yang Menguasai sekalian manusia, (2)
"Tuhan yang berhak disembah oleh sekalian manusia, (3)
"Dari kejahatan pembisik penghasut yang timbul tenggelam, - (4)
"Yang melemparkan bisikan dan hasutannya ke dalam hati manusia, - (5)
"(Iaitu pembisik dan penghasut) dari kalangan jin dan manusia". (6)
Kwajina la Mwenyeezi Mungu, Mwingi wa rehema, Mwenye kurehemu
1. Sema: Najikinga kwa Mola wa watu.
2. Mfalme wa watu.
3. Mungu wa watu.
4, Na shari ya mwenye kutia wasi wasi mwenye kurejea nyuma.
5. Ambaye hutia wasi wasi katika nyoyo za watu.
6. Miongozi mwa majinni na watu.
صفحه ى 686
(114) سوره ناس مدنى است و شش آيه دارد (6)
[سوره الناس (114): آيات 1 تا 6] ترجمه آيات به نام اللَّه كه بخشنده به همه و مهربان به خواص است.
بگو پناه مى برم به پروردگار مردم (1).
فرمانرواى مردم (2).
معبود مردم (3).
از شر وسوسه گر نهانى (4).
كه در دل مردم وسوسه مى كند (5).
چه آنها كه از جنس جن هستند و چه آنها كه از جنس انسانند (6).
بيان آيات در اين سوره رسول گرامى خود را دستور مى دهد به اينكه از شر وسواس خناس، به خدا پناه ببرد، و به طورى كه از روايات وارده در شان نزول آن استفاده مى شود اين سوره در مدينه نازل شده، بلكه از آن روايات بر مى آيد كه اين سوره و سوره قبليش هر دو با هم نازل شده اند. ______________________________________________________ صفحه ى 687
[شرحى در مورد اينكه خداى تعالى از سه جهت" رب الناس"،" ملك الناس" و" اله الناس" بودن ملجا و معاذ است
" قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِكِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ" طبع آدمى چنين است كه وقتى شرى به او متوجه مى شود و جان او را تهديد مى كند، و در خود نيروى دفع آن را نمى بيند به كسى پناهنده مى شود كه نيروى دفع آن را دارد، تا او وى را در رفع آن شر كفايت كند، و انسان در اينگونه موارد به
يكى از سه پناه، پناهنده مى شود: يا به ربى پناه مى برد كه مدبر امر او و مربى او است، و در تمامى حوائجش از كوچك و بزرگ به او رجوع مى كند، در اين هنگام هم كه چنين شرى متوجه او شده و بقاى او را تهديد مى كند به وى پناهنده مى شود تا آن شر را دفع كرده بقايش را تضمين كند، و از ميان آن سه پناهگاه، اين يكى سببى است فى نفسه تام در سببيت.
دومين پناه، كسى است كه داراى سلطنت و قوتى كافى باشد، و حكمى نافذ داشته باشد، به طورى كه هر كس از هر شرى بدو پناهنده شود و او بتواند با اعمال قدرت و سلطنتش آن را دفع كند، نظير پادشاهان (و امثال ايشان)، اين سبب هم سببى است مستقل و تام در سببيت.
در اين ميان سبب سومى است و آن عبارت است از الهى كه معبود واقعى باشد، چون لازمه معبوديت اله و مخصوصا اگر الهى واحد و بى شريك باشد، اين است كه بنده خود را براى خود خالص سازد، يعنى جز او كسى را نخواند و در هيچ يك از حوائجش جز به او مراجعه ننمايد، جز آنچه او اراده مى كند اراده نكند، و جز آنچه او مى خواهد عمل نكند.
و خداى سبحان رب مردم، و ملك آنان، و اله ايشان است، هم چنان كه در كلام خويش اين سه صفت خود را جمع كرده فرموده:" ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ" «1» و در آيه زير به علت ربوبيت و الوهيت خود اشاره نموده، مى فرمايد" رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا
هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا" «2»، و در اين آيه اى كه از نظرت مى گذرد به علت مالكيت خود اشاره نموده مى فرمايد:" لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ" «3»، پس اگر قرار است آدمى در هنگام هجوم خطرهايى كه او را تهديد مى كند به ربى پناهنده شود، اللَّه _______________
(1) اين است خداوند، پروردگار شما كه حكومت از آن او است، هيچ معبودى جز او وجود ندارد با اينحال چگونه از راه حق منحرف مى شويد؟! سوره زمر، آيه 6.
(2) به علت اينكه او رب مشرق و مغرب است و معبودى به جز او نيست، پس بايد تنها او را وكيل بگيرى. سوره مزمل، آيه 9.
(3) ملك همه آسمانها و زمين از او است، و بازگشت همه امور به سوى او است. سوره حديد، آيه 5. ______________________________________________________ صفحه ى 688
تعالى تنها رب آدمى است و به جز او ربى نيست، و نيز اگر قرار است آدمى در چنين مواقعى به پادشاهى نيرومند پناه ببرد، اللَّه سبحانه، پادشاه حقيقى عالم است، چون ملك از آن او است و حكم هم حكم او است «1». و اگر قرار است بدين جهت به معبودى پناه ببرد، اللَّه تعالى معبودى واقعى است و به جز او اگر معبودى باشد قلابى و ادعايى است.
و بنا بر اين جمله" قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ"، دستورى است به رسول خدا (ص)، به اينكه به خدا پناه ببرد، از اين جهت كه خداى تعالى رب همه انسانها است و آن جناب هم يكى از ايشان است، و نيز خداى تعالى ملك و اله همه انسانها است و آن جناب هم يكى از ايشان است.
از آنچه گذشت
روشن شد كه:
اولا: چرا در ميان همه صفات خداى تعالى خصوص سه صفت:" ربوبيت" و" مالكيت" و" الوهيت" را نام برد؟ و نيز چرا اين سه صفت را به اين ترتيب ذكر كرد، اول ربوبيت، بعد مالكيت، و در آخر الوهيت؟ و گفتيم ربوبيت نزديك ترين صفات خدا به انسان است و ولايت در آن اخص است، زيرا عنايتى كه خداى تعالى در تربيت او دارد، بيش از ساير مخلوقات است. علاوه بر اين اصولا ولايت، امرى خصوصى است مانند پدر كه فرزند را تحت پر و بال ولايت خود تربيت مى كند. و ملك دورتر از ربوبيت و ولايت آن است، هم چنان كه در مثل فرزندى كه پدر دارد كارى به پادشاه ندارد، بله اگر بى سرپرست شد به اداره آن پادشاه مراجعه مى كند، تازه باز دستش به خود شاه نمى رسد، و ولايت هم در اين مرحله عمومى تر است، هم چنان كه مى بينيم پادشاه تمام ملت را زير پر و بال خود مى گيرد، و اله مرحله اى است كه در آن بنده عابد ديگر در حوائجش به معبود مراجعه نمى كند، و كارى به ولايت خاص و عام او ندارد، چون عبادت ناشى از اخلاص درونى است، نه طبيعت مادى، به همين جهت در سوره مورد بحث نخست از ربوبيت خداى سبحان و سپس از سلطنتش سخن مى گويد، و در آخر عالى ترين رابطه بين انسان و خدا يعنى رابطه بندگى را بياد مى آورد، مى فرمايد:" قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِكِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ".
و ثانيا: روشن گرديد كه چرا جمله هاى" رب الناس"،" ملك الناس"،" اله الناس" را متصل و بدون واو عاطفه آورد، خواست تا بفهماند هر يك از
دو صفت الوهيت و سلطنت سببى مستقل در دفع شر است، پس خداى تعالى سبب مستقل دفع شر است، بدين _______________
(1) سوره تغابن، آيه 1. ______________________________________________________ صفحه ى 689
جهت كه رب است، و نيز سبب مستقل است بدين جهت كه ملك است، و نيز سبب مستقل است بدين جهت كه اله است، پس او از هر جهت كه اراده شود سبب مستقل است، و نظير اين وجه در دو جمله" اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ" گذشت.
و نيز با اين بيان روشن گرديد كه چرا كلمه" ناس" سه بار تكرار شد، با اينكه مى توانست بفرمايد:" قل اعوذ برب الناس و الههم و ملكهم" چون خواست تا به اين وسيله اشاره كند به اينكه اين سه صفت هر يك به تنهايى ممكن است پناه پناهنده قرار گيرد، بدون اينكه پناهنده احتياج داشته باشد به اينكه آن دو جمله ديگر را كه مشتمل بر دو صفت ديگر است به زبان آورد، هم چنان كه در صريح قرآن فرموده: خداى تعالى اسمايى حسنى دارد، به هر يك بخواهيد مى توانيد او را بخوانيد، اين بود توجيهات ما در باره آيات اين سوره، ولى مفسرين در توجيه هر يك از سؤالهاى بالا وجوهى ذكر كرده اند كه دردى را دوا نمى كند.
[مراد از" وسواس خناس" و اينكه فرمود:" مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ"]
" مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ" در مجمع البيان، آمده كه كلمه" وسواس" به معناى حديث نفس است، به نحوى كه گويى صدايى آهسته است كه بگوش مى رسد «1»، و بنا به گفته وى كلمه" وسواس" مانند كلمه" وسوسه" مصدر خواهد بود، و ديگران«2» آن را مصدرى سماعى و بر خلاف قاعده دانسته اند، چون قاعده
اقتضا مى كرد" واو" اول اين كلمه به كسره خوانده شود، هم چنان كه حرف اول مصدر ساير افعال چهار حرفى به كسره خوانده مى شود، مثلا مى گويند:" دحرج، يدحرج، دحراجا و زلزل، يزلزل زلزالا" و به هر حال ظاهر اين آيه- همانطور كه ديگران نيز استظهار كرده اند- اين است كه: مراد از اين مصدر معناى وصفى است، كه مانند جمله" زيد عدل- زيد عدالت است" به منظور مبالغه به صيغه مصدر تعبير شده است.
و از بعضى «3» نقل شده كه اصلا كلمه مورد بحث را صفت دانسته اند، نه مصدر.
و كلمه" خناس" صيغه مبالغه از مصدر" خنوس" است كه به معناى اختفاى بعد از ظهور است.
بعضى گفته اند: شيطان را از اين جهت خناس خوانده كه به طور مداوم آدمى را وسوسه مى كند، و به محضى كه انسان به ياد خدا مى افتد پنهان مى شود و عقب مى رود، باز همين كه انسان از ياد خدا غافل مى شود، جلو مى آيد و به وسوسه مى پردازد.
_______________
(1) مجمع البيان، ج 10، ص 570.
(2) روح المعانى، ج 30، ص 286.
(3) روح المعانى، ج 30، ص 286. ______________________________________________________ صفحه ى 690
" الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ" اين جمله صفت" وسواس خناس" است، و مراد از" صدور ناس" محل وسوسه شيطان است، چون شعور و ادراك آدمى به حسب استعمال شايع، به قلب آدمى نسبت داده مى شود كه در قفسه سينه قرار دارد، و قرآن هم در اين باب فرموده:" وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ" «1».
" مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ" اين جمله بيان" وسواس خناس" است، و در آن به اين معنا اشاره شده كه بعضى از مردم كسانى هستند كه از شدت انحراف، خود
شيطانى شده و در زمره شيطانها قرار گرفته اند، هم چنان كه قرآن در جاى ديگر نيز فرموده:" شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ" «2».
و اما اينكه بعضى گفته اند كه كلمه" ناس" هم بر جماعتى از انسانها اطلاق مى شود و هم بر جماعتى از جن، و جمله" مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ" بيانگر اين معناى اعم است. سخنى است بى دليل كه نبايد بدان اعتناء نمود.
همچنين به اين سخن كه بعضى گفته اند كه: كلمه" و الناس" عطف است بر كلمه" وسواس"، و معناى عبارت اين است كه: پناه مى برم به خدا از شر وسواس خناس كه از طائفه جن هستند، و از شر مردم. چون اين معنايى است كه همه مى دانند از فهم بدور است «3».
بحث روايتى [رواياتى در باره شان نزول سوره ناس، مراد از" وسواس خناس" و وساوس و تسويلات آن)]
در مجمع البيان است كه ابو خديجه از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود: جبرئيل نزد رسول خدا (ص) آمد در حالى كه آن جناب بيمار بود، پس آن جناب را با دو سوره" قُلْ أَعُوذُ" و سوره" قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ" افسون نموده، سپس گفت:" بسم اللَّه ارقيك و اللَّه يشفيك من كل داء يؤذيك خذها فلتهنيك- من تو را به نام خدا افسون مى كنم، و خدا تو را از هر دردى كه آزارت دهد شفا مى دهد، بگير اين را كه گوارايت باد" پس رسول خدا (ص) گفت:" بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ..."
_______________
(1) ولى دلهايى كه در سينه ها است كور مى شوند. سوره حج، آيه 46.
(2) شيطانهاى انس و جن. سوره انعام، آيه 112.
(3) اين دو نقل قول فوق در الميزان عربى موجود
نيست. ______________________________________________________ صفحه ى 691
«1».
مؤلف: بعضى از رواياتى كه در شان نزول اين سوره وارد شده در بحث روايتى گذشته گذشت.
و باز در مجمع البيان است كه از انس بن مالك روايت شده كه گفت: رسول خدا (ص) فرمود: شيطان پوزه خود را بر قلب هر انسانى خواهد گذاشت، اگر انسان به ياد خدا بيفتد، او مى گريزد و دور مى شود، و اما اگر خدا را از ياد ببرد، دلش را مى خورد، اين است معناى وسواس خناس «2».
و در همان كتاب آمده كه عياشى به سند خود از أبان بن تغلب، از جعفر بن محمد (ع) روايت كرده كه فرمود: رسول خدا (ص) فرموده: هيچ مؤمنى نيست مگر آنكه براى قلبش در سينه اش دو گوش هست، از يك گوش فرشته بر او مى خواند و مى دمد، و از گوش ديگرش وسواس خناس بر او مى خواند، خداى تعالى به وسيله فرشته او را تاييد مى كند، و اين همان است كه فرموده:" وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ- ايشان را به روحى از ناحيه خود تاييد مى كند" «3».
و در امالى صدوق به سند خود از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود:
وقتى آيه" وَ الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ"، نازل شد ابليس به بالاى كوهى در مكه رفت كه آن را كوه" ثوير" مى نامند. و به بلندترين آوازش عفريت هاى خود را صدا زد، همه نزدش جمع شدند، پرسيدند اى بزرگ ما مگر چه شده كه ما را نزد خود خواندى؟ گفت: اين آيه نازل شده، كداميك از شما است كه اثر آن را خنثى سازد، عفريتى از شيطانها برخاست و گفت: من از اين راه آن
را خنثى مى كنم. شيطان گفت: نه، اين كار از تو بر نمى آيد. عفريتى ديگر برخاست و مثل همان سخن را گفت، و مثل آن پاسخ را شنيد.
وسواس خناس گفت: اين كار را به من واگذار، پرسيد از چه راهى آن را خنثى خواهى كرد؟ گفت: به آنان وعده مى دهم، آرزومندشان مى كنم تا مرتكب خطا و گناه شوند، وقتى در گناه واقع شدند، استغفار را از يادشان مى برم. شيطان گفت: آرى تو، به درد اين _______________
(1) مجمع البيان، ج 10، ص 569.
(2) مجمع البيان، ج 10، ص 571.
(3) مجمع البيان، ج 10، ص 571. ______________________________________________________ صفحه ى 692
كار مى خورى، و او را موكل بر اين ماموريت كرد، تا روز قيامت «1».
مؤلف: در اوائل جلد هشتم اين كتاب گفتارى در اين باره گذشت.
الحمد للَّه كه اين كتاب به پايان رسيد، و فراغت از تاليف آن در شب مبارك قدر يعنى بيست و سوم ماه مبارك رمضان سال هزار و سيصد و نود و دوى هجرى اتفاق افتاد و الحمد للَّه على الدوام و الصلاة على سيدنا محمد و اله و السلام.
مترجم: سپاس خداى را كه توفيق ترجمه تفسير الميزان را به اين بنده ناچيزش عطا فرمود، و ترجمه آخرين جلدش در روز عيد غدير به پايان رسيد. اميد آن دارم كه اين خدمت ناچيز در درگاه ربوبيتش و در پيشگاه مقدس خاتم الانبيا، و اوصياى گرام آن حضرت مقبول افتد. و خداوند عز و جل در اين ترجمه بركتى قرار دهد تا افراد بيشترى از آن منتفع گردند.
در اينجا به ياد خاطره اى كه با مرحوم استادم علامه طباطبائى داشتم افتادم كه فرمود:
شخصى مرحوم پدرم را در خواب ديد،
حال او را و نظرى كه به فرزندش دارد سؤال كرد، آن مرحوم فرموده بود از محمد حسين راضى نيستم، زيرا او با نوشته هايش سرمايه كلانى براى خود فراهم آورده و چيزى به من نداده، مرحوم استاد وقتى اين ماجرا را نقل كرد اشك از چشمانش جارى شد و به من فرمود: من ثواب تفسير الميزان را به روح والدينم اهدا نمودم. به ايشان عرض كردم من نيز ثواب ترجمه آن را به روح والدينم اهدا نمودم، اميد است خداى عز و جل به لطف و كرم خود اين هديه را با صفات مضاعف در حساب آنان بنويسد. از همه خوانندگان عزيز و محترم التماس دعا دارم.
و الحمد للَّه و الصلاة على رسول اللَّه و على آله خزائن رحمة اللَّه و اللعن على اعدائهم اعداء اللَّه.
سيد محمد باقر شريف موسوى، معروف به سيد محمد باقر موسوى همدانى فرزند حجة الاسلام و المسلمين مرحوم سيد هادى گروسى تغمده اللَّه بغفرانه.
_______________
(1) امالى صدوق، ص 376، ح 5، ط بيروت.
سوره ناس
مقدمه
اين سوره در مكه نازل شده و داراى 6 آيه است.
محتوى و فضيلت سوره ناس انسان هميشه در معرض وسوسه هاى شيطانى است ، و شياطين جن و انس كوشش دارند در قلب و روح او نفوذ كنند، هر قدر مقام انسان در علم بالاتر رود و موقعيت او در اجتماع بيشتر گردد، وسوسه هاى شياطين شديدتر مى شود، تا او را از راه حق منحرف سازد و با فساد عالمى عالمى را بر باد دهد.
اين سوره به پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به عنوان يك سرمشق و پيشوا و رهبر دستور
مى دهد كه از شر همه وسوسه گران به خدا پناه برد.
محتواى اين سوره از جهتى شبيه سوره فلق است ، هر دو ناظر به پناه بردن به خداوند بزرگ از شرور و آفات مى باشد، با اين تفاوت كه در سوره فلق انواع مختلف شرور مطرح شده ، ولى در اين سوره فقط روى شر وسوسه گران ناپيدا (وسواس خناس ) تكيه شده است .
در اينكه اين سوره در مكه نازل شده است يا در مدينه ؟ باز در ميان مفسران گفتگو است ، گروهى آن را مكى ميدانند، و جمعى آن را مدنى مى شمرند، ولى لحن آياتش با سوره هاى مكى موافقتر است .
و با توجه به اينكه اين سوره و سوره فلق طبق روايات با هم نازل شده ، و سوره فلق به عقيده جمع كثيرى مكى است اين سوره نيز مى تواند مكى بوده باشد.
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات متعددى وارد شده از جمله اينكه در حديثى مى خوانيم كه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) شديدا بيمار شد، جبرئيل و مى كائيل (دو فرشته بزرگ خدا) نزد او آمدند، جبرئيل نزد سر پيامبر نشست و مى كائيل نزد
پاى او، جبرئيل سوره ((فلق )) را تلاوت كرد، و پيغمبر را با آن در پناه خدا قرار داد، و ميكائيل سوره ((قل اعوذ برب الناس را)). <1>
در روايتى كه از امام باقر (عليه السلام ) نقل شده و قبلا به آن اشاره كرديم ، مى خوانيم : هر كسى در نماز وتر ((معوذتين )) (سوره فلق و ناس ) و ((قل هو الله احد)) را
بخواند به او گفته مى شود اى بنده خدا! بشارت باد بر تو كه خداوند نماز وتر تو را قبول كرد))! <2>
تفسير :
پناه مى برم به پروردگار مردم ! در اين سوره كه اين آخرين سوره قرآن مجيد است روى سخن را به شخص پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به عنوان سرمشق و مقتدا و پيشواى مردم كرده ، مى فرمايد:
((بگو پناه ميبرم به پروردگار مردم )) (قل اعوذ برب الناس .
((به مالك و حاكم مردم )) (ملك الناس ).
((به خدا و معبود مردم )) (اله الناس ).
قابل توجه اينكه در اينجا روى سه وصف از اوصاف بزرگ خداوند (ربوبيت و مالكيت و الوهيت ) تكيه شده است كه همه آنها ارتباط مستقيمى به تربيت انسان ، و نجات او از چنگال وسوسه گران دارد.
البته منظور از پناه بردن به خدا اين نيست كه انسان تنها با زبان اين جمله را بگويد، بلكه بايد با فكر و عقيده و عمل نيز خود را در پناه خدا قرار دهد، از راه هاى شيطانى ، برنامه هاى شيطانى ، افكار و تبليغات شيطانى ، مجالس و محافل شيطانى ، خود را كنار كشد، و در مسير افكار و تبليغات رحمانى جاى دهد، و گرنه انسانى كه خود را در معرض طوفان آن وسوسه ها عملا قرار داده ، تنها با خواندن اين سوره و گفتن اين الفاظ بجائى نمى رسد.
با گفتن ((رب الناس )) اعتراف به ربوبيت پروردگار مى كند، و خود را تحت تربيت او قرار مى دهد.
با گفتن ((ملك الناس )) خود را ملك او مى داند، و
بنده سر بر فرمانش مى شود.
و با گفتن ((اله الناس )) در طريق عبوديت او گام مى نهد، و از عبادت غير او پرهيز مى كند، بدون شك كسى كه به اين صفات سه گانه مؤ من باشد، و خود را با هر سه هماهنگ سازد از شر وسوسه گران در امان خواهد بود.
در حقيقت اين اوصاف سه گانه سه درس مهم تربيتى ، سه برنامه پيشگيرى ، و سه وسيله نجات از شر وسوسه گران است و انسان را در مقابل آنها بيمه مى كند.
لذا در آيه بعد مى افزايد: از شر وسواس خناس (من شر الوسواس الخناس ).
همان كسى كه در سينه هاى انسانها وسوسه مى كند (الذى يوسوس فى صدور الناس ).
((وسوسه گرانى از جن يا از انسان )) (من الجنة و الناس ).
واژه ((وسواس )) به گفته ((راغب )) در ((مفردات )) در اصل صداى آهسته اى است كه از به هم خوردن زينت آلات برمى خيزد! سپس به هر صداى آهسته گفته شده ، و بعد از آن به خطورات و افكار بد و نامطلوبى كه در دل و جان انسان پيدا مى شود، و شبيه صداى آهستهاى است كه در گوش فرو مى خوانند اطلاق گرديد.
((وسواس )) معنى مصدرى دارد، ولى گاهى به معنى فاعل (وسوسه گر) نيز مى آيد، و در آيه مورد بحث به همين معنى است .
((خناس )) صيغه مبالغه از ماده ((خنوس )) (بر وزن خسوف ) به معنى جمع شدن و عقب رفتن است ، اين به خاطر آن است كه شياطين هنگامى كه نام خدا برده مى شود عقب نشينى مى كنند،
و از آنجا كه اين امر غالبا با پنهان شدن تواءم است اين واژه به معنى ((اختفاء)) نيز آمده است .
بنابر اين مفهوم آيات چنين است : بگو من از شر وسوسه گر شيطان صفتى كه از نام خدا مى گريزد و پنهان مى گردد به خدا پناه مى برم .
اصولا شياطين برنامه هاى خود را با مخفى كارى مى آمى زند، و گاه چنان در گوش جان انسان مى دمند كه انسان باور مى كند فكر، فكر خود او است ، و از درون جانش جوشيده ، و همين باعث اغوا و گمراهى او مى شود! كار شيطان تزيين است و مخفى كردن باطل در لعابى از حق ، و دروغ در پوسته اى از راست ، و گناه در لباس عبادت ، و گمراهى در پوشش هدايت .
خلاصه هم خودشان مخفى هستند، و هم برنامه هايشان پنهان است ، و اين هشدارى است به همه رهروان راه حق كه منتظر نباشند شياطين را در چهره و قيافه اصلى ببينند، يا برنامه هايشان را در شكل انحرافى مشاهده كنند، هرگز چنين نيست ، آنها وسواس خناسند، و كارشان حقه و دروغ و نيرنگ و ريا كارى و ظاهرسازى و مخفى كردن حق .
اگر آنها در ((چهره اصلى )) ظاهر شوند، اگر آنها ((باطل )) را با ((حق )) نياميزند، و اگر آنها ((صريح و صاف )) سخن بگويند به گفته على (عليه السلام ) لم يخف على المرتادين : ((مطلب بر پويندگان راه خدا مخفى نمى شود!
آنها هميشه قسمتى از ((اين )) مى گيرند، و قسمتى از ((آن ))، و به هم آميزند تا
بر مردم مسلط شوند چنانكه امير مؤ منان (عليه السلام ) در ادامه همين سخن مى فرمايد: فهنالك يستولى الشيطان على اوليائه <3>
تعبير ((الذى يوسوس فى صدور الناس )) و انتخاب لفظ وسوسه و لفظ صدور (سينه ها) نيز تاءكيدى بر اين معنى است .
اينها همه از يكسو، از سوى ديگر جمله ((من الجنة و الناس )) هشدار مى دهد كه ((وسواسان خناس )) تنها در ميان يك گروه و يك جماعت ، و در يك قشر و يك لباس نيستند، در ميان جن و انس پراكنده اند و در هر لباس و هر جماعتى يافت مى شوند، بايد مراقب همه آنها بود و بايد از شر همه آنها به خدا پناه برد.
دوستان ناباب ، همنشين هاى منحرف ، پيشوايان گمراه و ظالم ، كارگزاران جباران و طاغوتيان ، نويسندگان و گويندگان فاسد، مكتبهاى الحادى و التقاطى ظاهر فريب ، وسائل ارتباط جمعى وسوسه گر، همه اينها و غير اينها در مفهوم گسترده ((وسواس خناس )) واردند كه انسان بايد از شر آنها به خدا پناه برد.
1 - چرا به خدا پناه مى بريم ؟!
هر لحظه امكان انحراف براى انسان وجود دارد، و اصولا وقتى خداوند به پيامبرش (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) دستور مى دهد كه از شر وسواس خناس به خدا پناه برد دليل بر امكان گرفتار شدن در دام خناسان و وسوسه گران است .
با اينكه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) به لطف الهى و با امدادهاى غيبى ، و سپردن خويشتن به خدا از هر گونه انحراف بيمه شده بود ولى
با اين حال اين آيات را مى خواند، و به او از شر وسواسان خناس پناه مى برد با اين حال تكليف ديگران روشن است .
اما نبايد ماءيوس شد، چرا كه در مقابل اين وسوسه گران مخرب ، فرشتگان آسمان بيارى بندگان مؤ من ، و رهروان راه حق مى آيند، آرى مؤ منان تنها
نيستند، فرشتگان بر آنها نازل مى شود و آنها را كمك مى كنند: ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائكة (فصلت - 30).
ولى به هر حال هرگز نبايد مغرور شد، و خود را بى نياز از موعظه و پند و تذكر و امدادهاى الهى دانست ، بايد هميشه به او پناه برد هميشه بيدار بود و هميشه هشيار.
2 - در اينكه چرا ناس در سه آيه تكرار شده بعضى گفته اند به خاطر اين است كه در هر مورد به يك معنى است .
ولى ظاهر اين است كه براى تاءكيد روى عموميت اين صفات سه گانه خداوند است و در هر سه مورد معنى واحدى دارد.
3 - در روايتى از پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى خوانيم : ما من مؤ من الا و لقلبه فى صدره اذنان : اذن ينفث فيها الملك ، و اذن ينفث فيها الوسواس الخناس فيؤ يد الله المؤ من بالملك ، فهو قوله سبحانه : و ايدهم بروح منه : هر مؤ منى ، قلبش دو گوش دارد، گوشى كه فرشته در آن مى دمد، و گوشى كه وسواس خناس در آن مى دمد، خداوند مؤ من را به وسيله فرشته تاءييد مى كند و اين
است معنى آيه و ايده بروح منه . <4>
در حديث پر معنى و تكان دهنده اى از امام صادق (عليه السلام ) مى خوانيم : هنگامى كه آيه و الذين اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذكروا الله فاستغفروا لذنوبهم : كسانى كه وقتى كار بدى انجام دهند يا به خويشتن ستم كنند خدا را ياد مى آورند و براى گناهانشان استغفار مى كنند نازل شد، ابليس بالاى
كوهى در مكه رفت ، و با صداى بلند فرياد كشيد، و سران لشگرش را جمع كرد.
گفتند: اى آقاى ما! چه شده است كه ما را فرا خواندى ؟ گفت : اين آيه نازل شده (آيه اى كه پشت مرا مى لرزاند و مايه نجات بشر است ) چه كسى مى تواند با آن مقابله كند؟ يكى از شياطين بزرگ گفت : من مى توانم ، نقشه ام چنين است و چنان ! ابليس طرح او را نپسنديد! ديگرى برخاست و طرح خود را ارائه داد باز هم مقبول نيفتاد! در اينجا وسواس خناس برخاست و گفت : من از عهده آن برمى آيم .
ابليس گفت : از چه راه ؟ گفت : آنها را با وعده ها و آرزوها سرگرم مى كنم ، تا آلوده گناه شوند، و هنگامى كه گناه كردند توبه را از يادشان مى برم ! ابليس گفت : تو مى توانى از عهده اين كار برآيى (نقشهات بسيار ماهرانه و عالى است ) و اين ماموريت را تا دامنه قيامت به او سپرد. <5>
خداوندا! ما را از شر همه اين وسوسه گران و از شر تمام وسواسان خناس حفظ فرما.
پروردگارا! دام
سخت است ، و دشمن بيدار است و نقشه هايش مخفى و پنهان ، و جز با لطف تو نجات ممكن نيست .
بارالها! نمى دانيم چگونه شكر اين نعمت بزرگ را به درگاه تو بگزاريم كه بر ما منت نهادى و اين افتخار بزرگ و توفيق را نصيب كردى كه در اين
ساعت و بعد از حدود 15 سال اين تفسير را به پايان برسانيم .
خدايا! تو مى دانى در اين لحظه نشاطى توصيف ناپذير، شادمانى و شعفى آميخته با شكر در سراسر وجود ما موج مى زند، احساسى كه با هيچ بيانى توانائى شرح و شكر آن را نداريم ، دست به درگاهت برمى داريم و عرض مى كنيم : آفريدگارا! ممكن است در تفسير اين آيات گرفتار لغزشهائى شده باشيم ، تو همه آنها را بر ما ببخش ، و اميدواريم بندگان تو نيز بر ما ببخشند.
و در آخرين جمله عرض مى كنيم : اى خداى رحيم و مهربان اين خدمت ناچيز را از همه ما بكرمت قبول فرما، و ذخر معاد و روز جزاى ما قرار ده و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمين پايان سوره ناس و پايان جلد 27
آشنايى با اين سوره در پرتو لطف و مهر او، در آستانه آخرين بوستان قرآن ايستاده ايم، و بر آن هستيم تا به شناسنامه اش بنگريم:
نام اين سوره نام اين سوره را «ناس» خوانده اند.
در اين سوره فروفرستنده قرآن روى سخن را به بنده محبوب بارگاه اش مى كند و به او فرمان مى دهد كه از شرّ وسوسه گر نهانى، به پروردگار مردم پناه برد. نام اين سوره از همان آيه نخست
اقتباس شده است.
2 - فرودگاه آن اين سوره بسان سوره پيش، در مدينه بر جان نازنين پيامبرِ دانش و آزادى فرود آمده ست. اين دو سوره را «معوّذ تين» نيز خوانده اند، چرا كه در آغازِ هر دو، به پيامبر و مردم خداجو فرمان داده مى شود كه از شرور و فتنه هاى حسودان و افسونگران به خدا پناه برند.
اين سوره پس از سوره «فلق» و پيش از «اخلاص» فرود آمده است.
3 - شمار آيه ها و واژه هاى آن اين سوره داراى 6 آيه است؛ و نيز از 20 واژه و 80 حرف شكل گرفته است.
4 - پاداش تلاوت آن از حضرت باقر آورده اند كه در مورد فضيلت و پاداش تلاوت اين سوره فرمود: پيامبر گرامى سخت بيمار شد. دو فرشته گرانقدر، جبرئيل و ميكائيل به عيادت آن حضرت آمدند. يكى از آن دو كنار سر او نشست و ديگرى كنار پاى آن بزرگوار. جبرئيل سوره «فلق» را خواند و به وسيله آن پيامبر را در پناه پديدآورنده هستى قرار داد، و ميكائيل نيز با تلاوت سوره ناس چنين كرد.(371)
در روايت ديگرى آورده اند كه آن بزرگوار از درد بيمارى ناله و دادخواهى مى كرد كه فرشته وحى آمد و به وسيله سه سوره «فلق»، «ناس» و «اخلاص» همه شرور و ناراحتى ها را از آن حضرت دور ساخت و او را در پناه خدا قرار داد و گفت: موجودات پليد و شرور را به نام خدا از وجود گرانمايه ات دور مى سازم و از دردى كه تو را بيازارد از بارگاه او برايت سلامتى و شفا مى خواهم، بگير آن را كه گوارايت
باد. آن گاه به تلاوت اين سوره پرداخت كه: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ،قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ، مَلِكِ النَّاسِ، إِلهِ النَّاسِ...
5 - دورنمايى از اين سوره مفاهيم اين سوره چيزى شبيه به محتواى سوره پيش است، چرا كه در هر دو، پيامبر گرامى به عنوان الگو و سرمشق و نمونه پرجاذبه پروا و ايمان و سمبل اخلاص و راستى و بزرگ پرچمدار آزادى و آزادگى و رعايت حرمت و حقوق انسان و احياگر كرامت او، فرمان مى يابد تا از همه شرور و فتنه هاى زيانبار و آفت ها به خدا پناه برد و به امت خويش با گفتار و عمل بياموزد كه انسان به هر اندازه از نظر موقعيت علمى و اخلاقى پر فراز باشد و در اوجى باشد كه خدا او را نمونه اخلاق و معنويت و مدارا و نرمخويى و بشردوستى و خداپرستى وصف كند، باز هم بايد هماره به او پناه برد، تا انسان هاى آگاه و كمال طلب بياموزند كه در زندگى چقدر آسب پذيرند
دريابند كه هماره در خطر تيرگى ها و تاريكى ها،
در خطر شرارت افسونگران رنگارنگ،
در خطر مشاوران و اطرافيان تاريك انديش و حسود،
در خطر شرارت حسودان و بدانديشان،
در خطر گمراهگرى چاپلوسان و متملقان و بت سازان،
در خطر وسوسه گران آشكار و نهان از هر گروه و قماشى هستند و جز با ايمان و راستى و درستى و رعايت حقوق خدا و بندگانش و جز با محاسبه از نفس و محاسبه پذيرى از ديگران و پناه بردن به ذات بى همتاى او، افق تيره و تار است و راه نجاتى نيست.
1 - بگو: پناه مى برم به پروردگار مردم،
2 - فرمانرواى مردم،
3 - معبود مردم،
4 - از شرّ آن وسوسه گر نهانى،
5 - كه در سينه هاى مردم وسوسه مى كند،
6 - از پريان و آدميان.
نگرشى بر واژه ها
وسواس: اين واژه در اصل به معنى حديث نفس و خطورات و افكار نامطلوب و ناخوشايند آن، و نداى آهسته اى است كه گويى از ژرفاى دل به گوش مى رسد. اين واژه مفهوم مصدرى دارد، امّا گاه به معنى اسم «فاعل» آمده كه منظور «وسوسه گر» است.
خنوس: اين واژه به معنى «نهان شدن پس از ظاهر و آشكار گرديدن» آمده است.
واژه «خنّاس» به مفهوم «وسوسه گر نهانى» از اين ريشه است و مفهوم مبالغه دارد.
ناس: اين واژه به معنى مردم آمده است. در اصل «اناس» بوده است كه همزه حذف گرديده است.
تفسير
به پرودگار مردم پناه مى برم در آغاز اين سوره نيز فروفرستنده قرآن بنده برگزيده اش را مخاطب مى سازد و مى فرمايد:
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ
هان اى پيامبر! بگو پناه مى برم به پرورگار مردم،
به همو كه انسان هارا آفريد، و تدبير امور و شئون آنان را به كف قدرت خويش دارد و فرجام و بازگشت آنان نيز به سوى اوست.
آن گاه مى فرمايد:
مَلِكِ النَّاسِ
به فرمانروايى مردم،
به همو كه سالار و مالك و حاكم مردم است،
در آيه مورد بحث واژه «مَلِك» به مفهوم «فرمانروا» مى باشد و جز به اين معنا راو نيست كه خوانده، يا تفسير گردد، امّا در سوره «فاتحه» «مَلِك» و «يا مالك» هر دو وجه جايز است.
دليل اين نكته آن است كه وصف «مَلِك» به مفهوم «فرمانروا»، نشانگر
تدبيرگرى و گردانندگى آگاهانه و هدف دار و حكيمانه كار كسى است كه تدبير وتربيت را در مى يابد، امّا وصف «مالك» داراى اين بار و مفهوم نيست. به همين دليل مى توان گفت: او، مالك اين پيراهن است، امّا نمى توان گفت فرمانروا و تدبيرگر آن است، چرا كه پيراهن فاقد شعور و دركِ تدبير و تربيت است با اين بيان در آيه مورد بحث منظور اين است كه: بگو: پناه مى برم به پروردگار مردم، فر مانروا و تدبيرگر امور و شئون مردم، همو كه انسان ها در همه نيازها و گرفتارى ها به او پناه مى برند و از او يارى مى جويند.
سپس در بيان وصف ديگر او مى فرمايد:
إِلهِ النَّاسِ
به خداى يكتا و معبود راستين مردم پناه مى برم،
به همو كه بر انسان ها واجب است تنها او را بپرستند، چرا كه تنها او شايسته عبادت است، و هيچ كس ديگرى در خور پرستش نيست.
با اين كه پديد آورنده هستى پروردگار و تدبيرگر همه پديده هاست، بدان جهت فرمود: به خداى مردم، و به فرمانرواى مردم پناه ببريد، تا روشنگرى كند كه با وجود بزرگان و خردمندان و قدرتمندان بسيارى در ميان انسان ها، بايد به او پناه برد، چرا كه او پروردگار همگان است و تدبير امور و تنظيم شئون و حيات و مرگ همه، حتى همان صاحبان قدرت و صولت به دست اوست، نه هيچ كس ديگر.
افزون بر اين بدان دليل كه در ميان انسان ها شاهان و رهبران و زورمداران بسيارى ظهور مى كنند، بدين وسيله روشنگرى مى كند كه نه خود اينان فرمانرواى پاينده و ماندگارى هستند، نه فرمانروايى و سلطنت اينان، پس بايد
به فرمانرواى جاودانه و پاينده و هستى بخش پناه برد.
و نيز بدان جهت كه در ميان مردم كسانى پيدا مى شوند كه به پرستش هاى ذلت بار گرفتار مى شوند، و زورمداران و يا ديگر پديده ها را مى پرستند، بدين وسيله روشنگرى مى كند كه بايد به معبود راستين مردم پناه برد و تنها اورا پرستيد، نه جز او را؛ چرا كه جز او در خور پرستش نيست.
يكى از قرآن پژوهان مى گويد: واژه «ناس» در اين سوره گر چه چندين بار به كار رفته، امّا هرگز تكرار نشده است، چرا كه واژه «ناس» در آيه نخست به جنين ها و كودكانى اشاره دارد كه در عالم رحم نهانند و فرمانرواى مردم آنان را تربيت مى كند و رشد مى بخشد. در آيه دوّم به كودكان اشاره دارد، كه آن تدبيرگر فرزانه آنان را نيرو وتوان ارزانى مى دارد. در آيه سوّم منظور جوانان هستند و ذات بى همتاى او خداى آنان است و اينان بايد تنها او را بپرستند، و در آيه پنجم منظور از «ناس» دانشمندان هستند كه شيطان آنان را وسوسه مى كند، نه مردم نادادن را، چرا كه نادان خود در كام گمراهى و نادانى خويش اسير است.
آرى، شيطان در وسوسه دانشمندان مى كوشد، نه عناصر نادان و بايد به هوش بود كه هر قدر مقام علمى و موقعيت اجتماعى و قدرت و امكانات افزونتر بود، وسوسه شيطان ها نيز بيشتر است، تا با به تباهى كشاندن عالم بزرگ و يا حاكم جامعه اى، همه را تباه سازد.(372)
در چهارمين آيه مورد بحث روشنگرى مى كند كه از شرّ و بيداد چه كسانى بايد به پروردگار مردم، و فرمانرواى مردم، و خداى مردم پناه برد.
در اين مورد مى فرمايد:
مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ
از شرّ آن وسوسه گر نهانى.
در تفسير اين آيه دو نظر است:
1 - به باور پاره اى منظور اين است كه از شرّ وسوسه جنّيان بايد به خداى آدميان پناه برد.
2 - امّا به باور برخى، از شرّ شيطان وسوسه گر بايد به خداى مردم پناه برد. در روايت است كه شيطان انسان را به گناه و زشتى وسوسه مى كند، امّا آن گاه كه انسان خدارا به ياد آورد، او مى گريزد و نهان مى شود.
انّه يوسوس فاذا ذكر العبد ربه خنس.
آيه بعد تفسير آيه پيش و بيان وصف آن وسوسه گر است كه مى فرمايد:
الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ
همان كسى كه در ژرفاى سينه هاى مردم، به گونه اى آهسته و نهان وسوسه مى كند و افكار نامطلوب و انديشه هاى ناروا را مى پراكند و مى نشاند.
و سرانجام مى فرمايد:
مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ
وسوسه گرى از جنّيان و انسان ها.
در آيه روشنگرى مى گردد كه كه اين وسوسه گران از دو گروه اند.
گروهى از آن ها از ميان پريان برخاسته اند كه شيطان ها هستند، كه خدا در اين مورد مى فرمايد: ... فسجدوا الا ابليس كان من الجنّ ففسق عن امر ربه...(373)
و هنگامى را به ياد آور كه به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده كنيد؛ پس همه - جز ابليس - سجده كردند، كه از گروه جنّ بود و از فرمان پرودگارش سرپيچيد...
و گروهى ديگر از وسوسه گران انسان هاى تاريك انديش و گمراهگرند كه شيطان صفتانه خود و ديگران را به ستم و گناه وسوسه مى كنند و مى فريبند، و بايد از هر دو گروه به خدا پناه برد.
نكته ديگر اين است كه:
وسوسه انسان ها بر دو گونه است:
1 - نخست اين كه انسان با وسوسه و توجيه خود را فريب دهد.
2 - فريب ديگران با نيرنگ و نقشه هاى باريك و پيچيده و به صورت خيرخواهى و دلسوزى هاى دروغين. اين ديدگاه از قرآن نيز دريافت مى گردد كه از فريبكاران جنّ و انس به شيطان ها تعبير مى كند.(374)
«مجاهد» مى گويد: «خنّاس»، شيطانى است كه هرگاه نام خدا برده شود و انسان او را ياد كند بساط خود را جمع مى كند و نهان مى گردد و هنگامى كه خدا ياد نگردد، بر گستره دل چيره مى شود.
اين ديدگاه را روايت رسيده از پيامبر تأييد مى كند كه در بيانى تشبيه گونه فرمود:
ان الشيطان واضع خطمه على قلب ابن آدم فاذا ذكراللّه سبحانه خنس و اذا نسى التقم قلبه.
شيطان پوزه اش را بر سراچه قلب فرزندان انسان مى گذارد، هنگامى كه انسان خدا را ياد كند شيطان سرش را مى كشد و نهان مى گردد و آن گاه كه از ياد خدا غفلت ورزد، قلب او را فرو مى برد، و وسوسه آن وسوسه گر نهانى اين است.
از ديدگاه پاره اى واژه «خنّاس» به معنى نهان شدن بسيار پس از آشكار شدن است، و منظور از آن شيطان است كه دور از چشم انسان او را وسوسه مى كند.
«تميمى» در اين مورد مى گويد: نخستين جايى كه اين وسوسه گر نهانى دست به كار وسوسه مى شود، پيش از وضو ساختن براى نماز و عبادت خداست.
پاره اى بر آنند كه «خنّاس» و شيطان هاى همكار و همراه او بذر وسوسه را بر دل هاى مردم مى افكنند، و آن ها به سينه مردم بسيار نزديكند، و اين نشانگر خطر آن ها و توانايى شان بر وسوسه گرى
و فريبكارى و پديد آوردن زشتى هاست؛ و اگر جز اين بود كه پناه بردن به پروردگار سپيده دم از شرارت و وسوسه آن ها سفارش نمى شد.
نكته ديگر آن است كه همه خطر و زيان وسوسه گرى هاى آن ها، آن كسانى را تهديد مى كند، كه از ياد خدا غفلت ورزند وبه او پناه نبرند، امّا آن كسانى كه به آفريدگار هستى پناه برند، او آنان را پناه مى دهد و شرّ وسوسه گران را از پناهجوى به بارگاه خويش دور مى سازد، چرا كه اگر جز اين بود، دعوت به پناهجويى و پناه بردن به پروردگار مردم و خداى توانا و بى نياز چرا؟!
آرى، او ذات بى همتاى خود را پروردگار مردم، و خداى بى نياز از كران تا كران هستى وصف فرمود، چرا كه اگر جز اين باشد خداى مردم نيست؛ و خدايى كه به خاطر توانايى اش از همگان بى نياز است، هرگز زشتى و ناروا را پديد نمى آورد و نمى پسندد؛ بر اين باور پناه بردن به او از شرّ هر موجود وسوسه گر و زيان رسانى، نيكو و تنها راه نجات و رستگارى است.
از امام صادق آورده اند كه فرمود: هنگامى كه سوره «فلق» را خواندى و به پرورگار سپيده دم پناه بردى، در ژرفاى جان بگو: به پرودگار سپيده دم پناه مى برم. و زمانى كه سوره «ناس» را خواندى با همه وجود در اعماق جان بگو: به پروردگار مردم پناه مى برم!
از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:
ما من مؤمن الّا و لقلبه فى صدره اذنان: اذن ينفث فيها الملك، و اذن ينفث فيها الوسواس الخناس فيؤيد اللّه المؤمن بالملك، فهو قوله سبحانه: و ايدهم بروح منه.(375)
قلب هر انسان با ايمانى داراى دو
گوش است؛ گوشى كه در آن فرشته الهام بخش مى دمد، و گوشى كه وسوسه گر خناس. خداى فرزانه انسان با ايمان و كمال جو را به وسيله فرشته وحى يارى مى رساند و اين است مفهوم اين آيه كه مى فرمايد: ... و ايدهم بروح منه.(376)
... خدا ايمان را در دل هاى آنان نوشته و آن ها را با روحى از جانب خود تأييد كرده است.
پرودگارا! در پايان تر جمه و تفسير اين سوره - كه پايان بخش تفسير مجمع البيان است - ما نيز به فرمان قرآن از وسوسه هاى رنگارنگ وسوسه گران و شرارت بدانديشان و بد خواهى حسودان به تو پناه مى بريم، پروردگارا! خودت يار و ياورمان باش!
بارخدايا! ما بى پناهيم، به شكست ناپذيرى ات سوگند ما را در اين سرا در پناه خود، و قرآن شكوهبار و پرمعنويتت، و آن بزرگ اصلاحگر زمين و زمان امام مهدى پناه ده، و لغزش هايمان را بر ما ببخشاى، و بر ما منت گزار و در سراى آخرت با آورنده قرآن، محمد و خاندان گرانقدرش - كه درودت بر همگى آنان باد - محشورمان فرما!
پروردگارا! در اين شب مبارك و اين لحظه هاى شورانگيز و شوق آفرين با همه وجود روى سپاس و نياز به بارگاهت مى آورم، و بر نعمت هايت، مهرت، و بنده نوازيت، بى نهايت سپاس مى گويم؛ بر اينكه نعمت قلم را به ما ارزانى داشتى، و قرآن را بر رويم گشودى، و توفيق نگرش بر آخرين پيام آسمان به زمين، و خدمت به آن را، به اين بنده ناچيزت عنايت كردى.
بار خدايا! با چه زبانى تو را سپاس گويم، خودت توفيق سپاسگزارى واقعى ارزانى دار!
پروردگارا! به فزون بخشى و شكوه وصف ناپذيرت سوگند، اين
نگرش بر آيات نورانى قرآن، و اين تلاش بى امان چندين ساله براى به ثمر رساندن اين گام فرهنگى و قرآنى را، از اين بنده ناچيز بپذير.
در اينجا بر خود لازم مى دانم از همكاران ارجمند دفتر فرهنگ و انديشه اسلامى، ويراستاران، مصححين، به ويژه جناب حجة الاسلام و المسلمين انصارى محلاتى و ديگر سروران، از گروه تايپ و مقابله و تصحيح، به ويژه دوستان عزيز و فاضل، آقايان سيد عبدالله حسينى، على رضايى، و حسن عميد، و از فرزندان ارجمندم محسن و احسان عزيز، دو جوان باذوق و خوشفكر، و بانوى فاضله محترمه خانم فرهادى به خاطر همكارى صميمانه شان و جناب آقاى محمد فضل خانى مدير حروفچينى و تايپ انتشارات فراهانى، خصوصاً فرزند ارزشمند مدير انتشارات فراهانى سركار خانم فاطمه فراهانى كه دقت نظرشان در خور تحسين بسيار است، و از خدمتگزار پرتلاش فرهنگ قرآن و اهل بيت برادر گرامى جناب آقاى شمس فراهانى، مدير انتشارات فراهانى كه با سرمايه عظيم و صرف وقت و كوشش شبانه روزى از هيچ تلاشى دريغ ننمودند، تشكر و قدردانى نمايم.
خداوندا! اين خدمت ناچيز را بپذير، و قرآن و آورنده اش را راهنما و شفاعت گر ما و پدر و مادرمان در سراى آخرت قرار ده. آمين ربّ العالمين.
سوره ناس ، غرض سوره :غرض سوره :امرنمودن پيامبر ص به استعاذه وپناه جستن ازخداي تعالي
(1) (قل اعوذ برب الناس ):(بگو، پناه مي برم به پروردگار مردم )
(2) (ملك الناس ):(فرمانرواي مردم )
(3) (اله الناس ):(معبود مردم )
(4) (من شر الوسواس الخناس ):(از شر وسوسه گر پنهاني )
(5) (الذي يوسوس في صدور الناس ):(كه در دل مردم وسوسه مي كند)
(6) (من
الجنه و الناس ):(چه از جنس جن و چه از جنس بشر)طبيعت انسان چنين است كه هنگام مواجهه با شروري كه در خود قدرت دفع آنها رانمي بيند، به كسي پناهنده مي شود كه قدرت دفع آن شر را دارد و در اين موارد انسان به يكي از اين سه ملجاء پناه مي برد.
1. ربي كه مدبر امر اوست و در تمام حوائجش به او رجوع مي كند،تا آن رب شر راازاو دفع كرده و بقايش راتضمين نمايدواين موردسببي است كه في نفسه درسببيت تام است .
2) سلطاني كه داراي سلطه و قدرت كافي بوده و حكمي نافذ داشته باشد، بطوريكه بتواند شر را از انسان دفع كند، نظير پادشاهان و فرمانروايان كه اين مورد هم سببي تام درسببيت است (اما نه بذاته و في نفسه ، بلكه سلطه او به حول و قوه الهي وابسته است ).
3)الهي كه معبود واقعي باشد، چون لازمه عبوديت اله آنهم اله بي شريك ، اين است كه بنده خود را براي خود خالص سازد، به گونه اي كه جز او، كسي را نخواند و جزآنچه اراده كرده ، اراده ننمايد، و جز مطابق خواست او عمل نكند و چنين معبودي بر هرامري قادر است و اين سبب نيز درسببيت خود تام است .وخداي سبحان جامع اين سه مورد است ، يعني رب مردم ، پادشاه و ملك آنان و اله ايشان است ، پس شايسته است كه انسان در هنگام مواجهه با ناملايمات و شرور متوجه او شود، از او پناه بجويد و اينكه علت ترتيب ذكر اين صفات به اين صورت چيست وچرا ابتدا ربوبيت ، سپس
مالكيت و آنگاه الوهيت ذكر شد؟ بايد گفت : ربوبيت نزديكترين صفات خدا به انسان است و ولايت او در امر ربوبيت اخص است ، چون خداوند از ميان مخلوقات خود عنايت ويژه اي به انسان دارد و اصولا ولايت امري خصوصي است (مانند ولايت پدر نسبت به فرزند)،ولي ملك در نسبت با انسان دورتر ازرب و ولايت اوست و ولايت در مرحله او عمومي تر است .و اله يا معبود مرحله ايست كه انسان ديگر در حوائج خود به معبود مراجعه نمي كندو كاري به ولايت خاص و عام او ندارد، بلكه عبادت او ناشي از اخلاص دروني است ، نه طبيعت مادي .لذا در اين سوره در عاليترين مرحله رابطه بندگي را به انسان تذكر مي دهد و اينكه اين سه صفت بدون (واو) عاطفه ذكر شده براي اشاره به اين معناست كه هر يك از صفات ربوبيت ، مالكيت و الوهيت ، سببي مستقل در دفع شر است و هر يك به تنهايي ممكن است پناه شخص پناهنده واقع شوند.سپس به مورد پناه جستن از خداوند اشاره كرده كه همان وسوسه پنهاني است ،(وسواس )يعني حديث نفس و (خناس )يعني امري كه بعد از ظهور مخفي شده ، بعضي مفسران گفته اند: شيطان خناس ناميده شده ، چون به طور مداوم انسان را وسوسه مي كند وبه محض اينكه انسان ياد خدا كند، پنهان شده و عقب مي رود و همينكه انسان از ياد خداغافل مي شود، جلو مي آيد و به وسوسه مي پردازد، پس او به انسان وعده مي دهد و او رابا آرزوهاي دور و دراز مي فريبد و
وقتي كه مرتكب گناه و خطا شد، استغفار و توبه را ازياد او مي برد.در ادامه مي فرمايد: همان وسواس خناسي كه در سينه مردم وسوسه مي كند، منظور ازسينه مردم ، محل وسوسه شيطان است ، چون شعور و درك انسان معمولا به قلب نسبت داده مي شود و آنگاه در توصيف وسواس خناس مي فرمايد: كه اين جماعت وسوسه گربعضي از جنس جن و بعضي از جنس بشر هستند، پس بعضي از مردم از شدت انحراف خودشان شيطاني شده و در زمره شياطين قرار گرفته اند، همچنانكه درجاي ديگرمي فرمايد: (شياطين الانس و الجن (شياطين انساني وجني ).در تفسير الدر المنثور آمده است كه احمدبن سعيد خدري از پيامبر ص نقل كرده كه فرمود: ابليس گفته است : قسم به عزت و جلالت من تا وقتي كه بني آدم روح در جسددارند به فريفتن و وسوسه آنها ادامه مي دهم و خداوند تعالي فرموده : قسم به عزتم من هم همواره مادامي كه از من طلب آمرزش و غفران نمايند، آنها را مي آمرزم (الله اعلم . (صدق الله العلي العظيم)
در قرآن، بيش از 300 مرتبه كلمه «قل» آمده كه بسيارى از آنها فرمان خداوند به پيامبر است و در پاسخ مخالفان يا موافقان مى باشد.
كلمه «وسواس» هم به معناى موجود وسوسه گر مى آيد و هم به معناى وسوسه و خطورات و افكار ناروا، ولى در اينجا به معناى وسوسه گر است.
گفتنِ كلمه <<اعوذ>> براى نجات از خطرات كافى نيست، بلكه بايد در عمل نيز از عوامل خطرساز دورى كرد. وگرنه خانه را در مسير سيل ساختن و نوشتن «اعوذ باللّه من السّيل» بر سر در
خانه به منزله مسخره است. كسى كه مى گويد: <<اعوذ باللّه>>، بايد در عمل نيز از سرچ
ه هاى فساد دورى كند.
اول چيزى كه محسوس انسان است، رشد و تكامل و تربيت اوست، <<ربّ النّاس >>بعد سياست و تدبير و حكومت. <<ملك النّاس>> و همين كه رشد او بالا رفت عبادت و پرستش است. <<اله النّاس>>
به كسى بايد پناه برد كه اسرار و وسوسه هاى درونى را مى شناسد. <<يعلم خائنة الاعين و ما تخفى الصدور>><1164> او از خيانت چشم ها و آنچه سينه ها پنهان مى كند آگاه است.
پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: شيطان بر دل انسان آرميده است، هرگاه ياد خدا كند پنهان مى شود و هرگاه غافل شود او را وسوسه مى كند. «فاذا ذكر العبد اللّه خنّس... و اذا غفل وسوس»<1165>
كسانى كه ديگران را به ترديد و وسوسه مى اندازند، كار شيطانى مى كنند. مخالفان حضرت صالح به مردم مى گفتند: آيا شما علم داريد كه صالح پيامبر است؟ و با اين كلام در مردم ترديد به وجود مى آوردند. <<أتعلمون انّ صالحاً مرسل>><1166>
در اول قرآن با «بسم اللّه» از خدا استمداد كرديم و در آخر قرآن نيز به خدا پناه مى بريم.
«خنّاس» از «خنوس» به معناى پنهان شدن و عقب نشينى است. شيطان هم خودش مخفى است و هم كارش، اگر وسوسه او علنى باشد بر مردم مسلط نمى شود، ولى با تظاهر و توجيه در لباس زيبا جلوه مى كند و موفق مى شود. حضرت على عليه السلام مى فرمايد: شيطان با ظاهرنمايى حق و
طل را بهم در مى آميزد و بدين شكل بر طرفداران خود غالب مى شود. «فهنا لك يستولى الشيطان على اوليائه»<1167>
حالا كه شيطان، خنّاس است، آنقدر مى رود و مى آيد تا موفق شود، ما هم بايد ياد
خدا را زياد كنيم.
در قرآن بارها از انسان انتقاد شده است كه هرگاه گرفتار مى شود دعا مى كند و پناهندگى مى خواهد و همين كه خطر رفع شد، گويا ما را نمى شناسد.<1168>
در اين سوره چون وسوسه درون روح و قلب انسان جاى مى گيرد و با ايمان و عقل و فكر ما بازى مى كند، سه بار نام خداوند ياد شده است: <<ربّ النّاس، ملك النّاس، اله النّاس >>اما در سوره فلق كه شرور خارج از سينه هاست، يكبار نام خداوند مطرح است. <<ربّ الفلق>> آر
خطر انحراف فكرى و تأثير آن در روح به مراتب بيشتر از خطرات خارجى است و دشمنان فرهنگى و فكرى، از دشمنان نظامى و اقتصادى مرموزتر و خطرناكترند.
در روايات آمده است كه شيطان از قبول توبه انسان از سوى خداوند ناراحت شد. ياران خود را جمع و از آنان استمداد كرد. هر كدام مطلبى گفتند، ولى يكى از آنها گفت: من انسان را وسوسه مى كنم و توبه را از يادش مى برم. ابليس اين طرح فراموشى توبه را پسنديد.<1169>
حالا كه او <<ربّ النّاس>> است، پس شيوه هاى تربيتى ديگران را نپذيريم. حالا كه او <<ملك النّاس>> است، پس خود را برده ديگران قرار ندهيم و حالا كه او <<اله النّاس>> است، پس به غير او دل نبنديم و اين تفكر و اعتقاد بهترين وسيله پناهندگى از وسوسه هاست.
آنكه در سينه و قلب و روح مردم وسوسه مى كند، ممكن است از نژاد جن و شيطان باشد يا از نژاد انسان. آرى تطميع ها و وعده ها، امروز و فردا كردن ها از جمله راههاى وسوسه است.
وسوسه شيطان نسبت به حضرت آدم و ساير اولياى خدا در حدّ القا و پرتاب وسوسه است:
<<فوسوس اليه الشيطان>><1170>، <<القى الشيطان فى امنيّته>><1171> اما نسبت به عموم مردم، ورود و نفوذ وسوسه در دل و جان آنهاست. <<يوسوس فى صدور النّاس >>البته نه به شكل سل
بر دل انسان به گونه اى كه راه گريزى از آن نباشد. زيرا قرآن در آيه اى ديگر مى فرمايد: <<ان الّذين اتقوا اذا مسهّم طائف من الشيطان تذكّروا فاذا هم مبصرون>><1172> هنگامى كه شيطان ها به سراغ افراد باتقوى مى روند تا از طريق تماس، آنان را وسوسه كنند، آنا
توجه شده و اجازه نفوذ نمى دهند.
تكرار كلمه «ناس» در <<ربّ النّاس - ملك النّاس - اله النّاس>> اشاره به آن است كه ربوبيّت، حاكميّت و الوهيّت خداوند عام است و اختصاص به فرد يا گروه يا نژاد خاصى از بشر ندارد.
اول <<ربّ النّاس>> آمد، بعد <<ملك النّاس>> و سپس <<اله النّاس>>، شايد به خاطر آن كه آنچه به فطرت نزديكتر و ملموس تر است، پناهندگى به مربى است: <<ربّ النّاس>>
چنانكه كودكان به هنگام خطر اول صداى مادر مى زنند، سپس كسى كه قدرت دارد، <<ملك النّاس>> و در مرحله بعد سرچشمه رحمت و حيات. <<اله النّاس>>
خداوند به نيازهاى انسان و خطراتى كه او را تهديد مى كند آگاه است، ولى شيوه تربيت الهى آن است كه انسان نياز و استمداد و پناهندگى خود را به زبان آورد و فقر و احتياج را به خود تلقين كند تا روحيه تواضع و تعبّد و تسليم در او شكوفا شود. <<قل اعوذ...>>
به گفته پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله خاطرات و وسوسه هايى كه بى اختيار بر انسان عارض مى شود، مادامى كه از طرف انسان عملى صورت نگيرد، چيزى بر او نيست. «وضع عن امّتى ما حدّثت به نفسها ما
لم يعمل به او يتكلّم»<1173>.
1- پيامبر، امين وحى است و چيزى از خود نمى گويد. <<قل>>
2- خطرات به قدرى شديد است كه خدا به پيامبرش دستور پناه بردن مى دهد. <<قل اعوذ>>
3- بدون استمداد از خدا، امكان مبارزه با شرور نيست. <<اعوذ بربّ النّاس>>
4- گناهكاران نبايد مأيوس شوند، زيرا خداوند، پروردگار همه مردم است نه فقط مؤمنان. <<ربّ النّاس>>
5 - وقتى پيامبر، به خدا پناه مى برد، وظيفه ما روشن است. <<قل اعوذ بربّ النّاس>>
6- انسان بايد خود را تحت تربيت خداوند بداند، <<ربّ النّاس>> سلطنت و حكومت او را بپذيرد، <<ملك النّاس>> و او را معبود خود قرار دهد. <<اله النّاس>>
7- انسان بى ايمان، به قدرت و جمعيّت و قوميّت و ثروت خود پناه مى برد، ولى مردان خدا به پروردگار و پادشاه و معبود هستى پناهنده مى شوند. <<ربّ النّاس - ملك النّاس - اله النّاس>>
8 - بالاترين خطرها پنهان ترين آن هاست كه وسوسه درونى باشد. <<من شرّ الوسواس الخنّاس >>«والحمدللّه ربّ العالمين»
The prayer of al Falaq continues in an Nas. Man is asked to seek refuge with Allah who is his Lord, sovereign and God, from the power of evil of Shaytan and his followers among jinn and men who secretly whisper evil and then leave people to rebel against Allah and go astray.
As has been said in the "general remarks" before the commentary of al Fatihah (see pages 9 to 12) by accepting Allah as the Lord, king and God, common people were liberated from the curse of superstition, ignorance and exploitation with which the false lords and kings of the world had been subjecting them since
the beginning of collective life on the earth.
For their emancipation and liberation Allah sent His messengers and prophets in every age. Therefore material and spiritual purification is not at all possible unless man turns to his supreme Lord, king and God-Allah.
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)
(see commentary for verse 1)