أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ (9)

قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ (10)

قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ (11)

وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ (12)

قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ (13)

قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي (14)

فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ (15)

لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبادَهُ يا عِبادِ فَاتَّقُونِ (16)

وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبادِ (17)

الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ (18)

أَ فَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذابِ أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ مَنْ فِي النَّارِ (19)

لكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَعْدَ اللَّهِ لا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعادَ (20)

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطاماً إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ (21)

أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ (22)

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ

الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللَّهِ ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ (23)

أَ فَمَنْ يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ قِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ (24)

كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ (25)

فَأَذاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ (26)

وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فِي هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ (27)

قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (28)

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلاً فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ وَ رَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ (29)

إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ (30)

ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عِنْدَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ (31)

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرِينَ (32)

وَ الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (33)

لَهُمْ ما يَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِكَ جَزاءُ الْمُحْسِنِينَ (34)

لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَ يَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ (35)

أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ وَ يُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ (36)

وَ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِلٍّ أَ لَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انْتِقامٍ (37)

وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كاشِفاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ (38)

قُلْ يا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلى

مَكانَتِكُمْ إِنِّي عامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (39)

مَنْ يَأْتِيهِ عَذابٌ يُخْزِيهِ وَ يَحِلُّ عَلَيْهِ عَذابٌ مُقِيمٌ (40)

إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ (41)

اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ (42)

أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ شُفَعاءَ قُلْ أَ وَ لَوْ كانُوا لا يَمْلِكُونَ شَيْئاً وَ لا يَعْقِلُونَ (43)

قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (44)

وَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ إِذا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (45)

قُلِ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبادِكَ فِي ما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (46)

وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ بَدا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ما لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ (47)

وَ بَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ (48)

فَإِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَةً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (49)

قَدْ قالَهَا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَما أَغْنى عَنْهُمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ (50)

فَأَصابَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِينَ (51)

أَ وَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (52)

قُلْ

يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (53)

وَ أَنِيبُوا إِلى رَبِّكُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ (54)

وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ (55)

أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ (56)

أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدانِي لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ (57)

أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ (58)

بَلى قَدْ جاءَتْكَ آياتِي فَكَذَّبْتَ بِها وَ اسْتَكْبَرْتَ وَ كُنْتَ مِنَ الْكافِرِينَ (59)

وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْمُتَكَبِّرِينَ (60)

وَ يُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوْا بِمَفازَتِهِمْ لا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (61)

اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ (62)

لَهُ مَقالِيدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (63)

قُلْ أَ فَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجاهِلُونَ (64)

وَ لَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ (65)

بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ (66)

وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَ الْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ (67)

وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ (68)

وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْكِتابُ

وَ جِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (69)

وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِما يَفْعَلُونَ (70)

وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آياتِ رَبِّكُمْ وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا قالُوا بَلى وَ لكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذابِ عَلَى الْكافِرِينَ (71)

قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ (72)

وَ سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِينَ (73)

وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (74)

وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ (75)

سوره مكى است و 75 آيه دارد.

الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و

به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند.

به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد.

پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه

كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند. به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى

دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت

بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى

كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند. به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب

رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها

را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را

به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند. به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم

خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند

و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند. به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده

است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب

اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و

كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

كلمه رستگارى

شأن نزول آيه هاى 1 تا 7 سوره زمر

بايد گفت كارهاى همه جانبه مشركان در جلوگيرى از دعوت پيامبر بى شمارند. ابوجهل و گروهى از قريش، مأموريت يافتند از راه مدارا و گفت وگو، پيامبر را به نرمش وادارند. به اميد اين كه اين شيوه به هدف خود برسد. ابتدا ابوطالب را كه نزديك ترين فرد به پيامبر بود، برگزيدند و به او پناه بردند و از او چاره جويى كردند. به او گفتند: برادرزاده ات محمد اين همه ما را مى آزارد و ما را سبك مغز و ديوانه مى خواند. او به خدايان ما ناسزا مى گويد و مردم را از پرستش آنان باز مى دارد. جوانان ما را گمراه كرده و ميان ماتفرقه افكنده است. اگر او كمبود مالى دارد، او را ثروتمند مى كنيم و حتى او را به رياست خود برمى گزينيم. در اين صورت، او در ميان ما آزاد است و مى تواند مردم را به يكتاپرستى دعوت كند. در عوض او نيز از خدايان ما دست بردارد و سخنى از آنان نگويد. ابوطالب كه برادرزاده اش را خوب مى شناخت و به پيامبرى او يقين داشت، براى حفظ ظاهر و جلوگيرى از دشمنى و خون ريزى هاى بعدى، كسى را به

سراغ پيامبر فرستاد و او را نزد خود فراخواند. پيامبركه از فرصت ها براى بيان باورهايش به خوبى استفاده مى كرد، اين فرصت را نيز غنيمت شمرد و بى درنگ خود را به خانه عمويش ابوطالب رسانيد. هنگامى كه وارد خانه شد و گروه مشركان را ديد، دريافت كه آنان براى چه منظورى نزد ابوطالب آمده اند. پيامبر خويشتن دارى كرد و با اين جمله وارد شد: «السلام على من اتبع الهدى»؛ يعنى «سلام بر كسانى كه پيرو هدايتند». مشركان اين گونه سلام كردن را اهانت به خود تلقى كردند و بر خشمشان افزوده شد و دريافتند كه محمد آنان را گمراه مى داند. بنابراين، نتيجه اين جلسه را از پيش دانستند، ولى خشم خود را فرو خوردند و سكوت اختيار كردند. پيامبر به ابوطالب نزديك شد و در كنار او نشست. لحظه اى بعد، ابوطالب، گفته هاى آنان را براى پيامبر شرح داد. تقاضايشان را نيز بيان كرد. پيامبر در پاسخ فرمود: اگر آنان خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من بگذارند، من به آنان نمى پيوندم، مگر اين كه سخن خود را تحقق بخشم و يا در راه آن كشته شوم.

هنگامى كه ابوطالب اين سخن را شنيد، گفت: از يارى تو دست نخواهم كشيد. پيامبر فرمود: آيا آنان حاضرند در پيروى از من، جمله اى بگويند كه به سبب آن يك جمله از همه اعراب پيشى سبقت بگيرند و بر جهانيان حكم برانند؟ ابوجهل كه جز به قدرت و حكومت و سيطره بر زيردستان نمى انديشيد، از اين پيشنهاد به وجد آمد و براى اين كه كليد حكومت را از محمد بگيرد، با عجله گفت: بله. بيش از يك

جمله نيز حاضريم بگوييم. آن جمله كدام است؟ پيغمبر فرمود: بگوييد موجودى جز اللّه نيست؛ يعنى اين جمله را بگوييد و در عمل به آن پاى بند باشيد. غير از خدا را رها كنيد و اين بت ها را كه مايه بدبختى و ننگ و عقب افتادگى شماست، از مكه بيرون بريزيد. حاضران كه اين جمله را شنيدند، رنگ باختند. پيدا بود كه ترسيده اند. نگاهى به هم انداختند، زمزمه اى كردند و به هم گفتند: تاكنون چنين جمله اى را نشيده ايم؛ يعنى ما خدايانمان را رها كنيم و تنها به سراغ يك خدا برويم؟ اين بسيار شگفت انگيز است.

آنان براى اين كه بيش از اين، سخن حق پيامبر را نشوند، انگشتان شان را در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و حتى پشت سرشان را هم نگاه نكردند. در اين هنگام آيه هاى آغازين سوره ص نازل شد و فرمود:

صاد، سوگند به قرآن پر اندرز «» آرى، آنان كه كفر ورزيدند در سركشى و ستيزنده اند «» چه بسيار نسل ها كه پيش از ايشان هلاك كرديم كه [ما ر] به فرياد خواندند، [ولى] ديگر مجال گريز نبود. «» و از اين كه هشدار دهنده اى از خودشان برايشان آمده در شگفتند و كافران مى گويند: اين ساحرى شيّاد است. «» آيا خدايان [متعدّد] را خداى واحدى قرار داده؟ اين واقعا چيز عجيبى است. «» و بزرگانشان روان شدند [و گفتند:] برويد و به خدايان خود ايستادگى كنيد كه اين امر همانا هدف [ما] است. «» [از طرف] اين [مطلب] را در آيين اخير [عيسوى هم] نشينده ايم، اين [ادعا] جز دروغ بافى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج14، ص441؛ تفسيرنمونه، ج19، ص213؛ نمونه بينات، ص670؛ شأن نزول آيات، ص 465.

حال

رفاه طلبان گريزان از جنگ

شأن نزول آيه 8 سوره زمر

شهر مدينه از شادى موج مى زد. گويى پرنده هاو در و ديوار خانه ها نيز خود را در اين شادى شريك مى دانستند. پيامبر درگوشه اى نشسته بود و مردم گروه گروه، با او بيعت مى كردند و ايمان مى آوردند. كم تر كسى بود كه ترديد كندو ايمان نياورد. در اين ميان، مردى خوش گذران و رفاه طلب به نام «ابوالفصيل» ترديد داشت و تمايلى به پيامبر و مسلمان شدن از خود نشان نمى داد و سبب آن نيز ترس و نگرانى از آينده بود. هنگامى كه دشمنان فراوان پيامبر و كار شكنى هايشان را در نظر مى آورد، ترس و وحشت او را فرا مى گرفت و با خود مى گفت: اگر به محمد ايمان آورم و دشمنان او پيروز شوند، به يقين همه ياران او كشته مى شوند. پس بهتر است صبر پيشه كنم، آن گاه تصميم بگيرم. از سويى با ديدن ياران متحد پيامبر و بستگان خود كه همه به او ايمان مى آوردند، به فكر فرو مى رفت. او تنها مانده بود، گاهى نيز اميد به يارى خدا و پيامبر، سبب قوت قلب او مى شد و تصميم مى گرفت از قافله عقب نماند و به جمع ياران او بپيوندد. از سوى ديگر، اگر ايمان مى آورد پس از پيروزى هاى مسلمانان، غنيمت هاى زيادى به او مى رسيد و او از اين راه مى توانست بر ثروتش بيافزايد. در آن صورت ازتوبيخ و سرزنش بستگان نيز در امان مى ماند. سرانجام، ابوالفصيل راه دوم را برگزيد و ايمان آورد و به جرگه مسلمانان پيوست، ولى ترس و نگرانى هنوز بر وجود او سايه افكنده و او را خانه نشين كرده بود و از

رفتن به ميدان جنگ باز مى داشت. او مى ترسيد كشته شود و زن و فرزندش بى پناه شوند، ولى به اميد بهره بردن از غنيمت ها در جنگ بدر حاضر شد. او به منطقه درگيرى و كارزار نيامد و به امداد رسانى وكارهاى پشتيانى پرداخت. او مى خواست هنگام خطر، از همه زودتر بگريزد. ابوالفصيل، از آن جنگ به سلامت بازگشت. هنگام تقسيم غنيمت ها بسيار چانه زنى مى كرد و سهم بيش ترى مى خواست. او مرد خوش گذرانى بود كه همه نعمت ها و خوشى ها را براى خود مى خواست و از سختى ها و بلاها دورى مى جست. هرگاه به سختى و گرفتارى دچار مى شد، بى تابى مى كرد و از مسلمانان يارى مى خواست و اگر در رفاه قرار مى گرفت، خود را بى نياز مى ديد و همه چيز را فراموش مى كرد. حتى به پيامبر اهانت مى كرد و او را ساحر مى ناميد. آيه 8 سوره زمر، شرح حال اين گونه افراد را بيان مى كند:

و چون به انسان آسيبى رسد، پروردگارش را - در حالى كه به سوى او بازگشت كننده است - مى خواند. سپس چون او را از جانب خود نعمتى عطا كند، آن [مصيبتى] را كه در رفعِ آن پيشتر به درگاه او دعا مى كرد، فراموش مى كند و براى خدا همتايى قرار مى دهد تا [خود و ديگران را] از راه او گمراه گرداند. بگو: به كفرت اندكى برخوردار شو كه تو از اهل آتشى. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير برهان، ج 8، ص 349.

بهترين سخن

شأن نزول آيه 33 سوره زمر

«عبداللّه بن مسعود» از حافظان و حاملان قرآن بود. او قرآنى مى انديشيد، قرآنى سخن مى گفت و قرآنى نيز رفتار مى كرد. او هميشه همراه پيامبر بود تا جديدترين آيه ها را از پيامبر

بشنود و آن را حفظ و نگهدارى كند. عطش يادگيرى او را وا مى داشت كه دانسته هاى ذهنى اش را هر روز مرور كند و از خاطر بگذراند. دلش را با تلاوت هر روزه آيه هاى قرآنى جلا مى داد و به روحِ خسته اش نشاط مى بخشيد. او تاب دورى از پيامبر را نداشت. اگر آيه اى دير نازل مى شد يا دير به او مى رسيد، افسرده مى شد و بر عطش او مى افزود. اين آثار ژرف قرآنى، همه به سبب زيبايى بيان آيه ها هماهنگى و هم بستگى بى نظير مفاهيم و فصاحت و بلاغت بى همتايى بود كه در همه آيه ها به چشم مى خورد و عبداللّه بن مسعود با آن طبع لطيف و شاعرانه اش آن را به خوبى درك كرده بود، ولى عده اى مسلمان از درك اين حقيقت ها ناتوان بودند و از زيبايى هاى قرآن سر در نمى آوردند. روزى جمعى از صحابه كه افسرده و غمگين به نظر مى آمدند، براى رهايى از غم و اندوه، پيشنهاد كردند از رسول خدا بخواهند كمى با آنان سخن بگويد تا اين گونه زنگار ملالت و افسردگى از دل هايشان زدوده شود و راه گشاى زندگى شان نيز باشد، ولى «عبداللّه بن مسعود» كه با آيه هاى قرآن خو گرفته بود، دوست داشت علاوه بر سخنان پيامبر، آيه هاى جديد را نيز بشنود و روح و روان خود را با آن طراوت بخشد. يك نفر به نمايندگى از اين جمع افسرده، به پيامبر گفت: اى رسول خدا، چه مى شد با ما سخن مى گفتى و حديثى براى ما بيان مى كردى. حديثى كه زنگار ملالت را از دل هاى ما بزدايد و غم واندوه را از ما دور كند.

در اين جا آيه 23 سوره زمر نازل شد و قرآن را به

عنوان بهترين سخن ها معرفى كرد. سپس به شرح فايده هاى قرآن پرداخت و با بيان سه توصيف، امتيازهاى بزرگ اين كتاب آسمانى را برمى شمارد. نخست مى گويد: قرآن، كتابى است كه آيه هايش هماهنگ و هم صداست؛ يعنى اختلاف در آن پيدا نمى شود و مفاهيم آن منسجم است و فصاحت و بلاغت بى نظيرى دارد. سپس مى افزايد ويژگى ديگر اين كتاب تكرار در آن است. تكرار داستان ها، پند و اندرزها، ولى تكرارى كه ملال آور نيست، بلكه نشاط آفرين نيز هست و اين از اصول فصاحت است كه براى اثرگذارى بيش تر، تكرار مى شود. به علاوه، مطالب قرآن يكديگر را تفسير مى كنند و آخرين ويژگى كه در آيه 23 سوره زمر به آن اشاره شده، نفوذ بسيار عميق قرآن است:

خدا زيباترين سخن را [به صورت] كتابى متشابه، متضمّن وعده و وعيد، نازل كرده است. آنان كه از پروردگارشان مى هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه مى افتد، سپس پوستشان و دلشان به ياد خدا نرم مى گردد. اين است هدايت خدا، هر كه را بخواهد، به آن راه نمايد وهر كه را خدا گمراه كند، او را راهبرى نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 431.

گَرَم تو دوستى، از دشمنان ندارم باك

شأن نزول آيه هاى 36 و 37 سوره زمر

تبليغات بى وقفه و گسترده رسول خدا، سبب خشم مشركان شده بود. آنان پيامبر را از به خشم آمدن بت ها مى هراساندند و در ميان پيروان رسول خدا، ترس و وحشت ايجاد مى كردند. بايد گفت اين تهديدها در جامعه شرك آلود آن زمان به ويژه در ميان عوام و سطحى نگران مؤثر بود؛ چون تازه مسلمانان، هنوز كاملاً از پرستش بت ها دل نكنده بودند، به همين

سبب درباره بت ها با احتياط سخن مى گفتند و از ناسزاگويى خوددارى مى كردند. با اين حال پيدا بود كه اين تهديدها، بر پيامبر اثرى ندارد؛ چون پيامبر به قدرت خدا و برترى او بر ديگر قدرت ها يقين داشت. چگونه ممكن بود خداوند با آگاهى از نياز بندگانش، آنان را در برابر توفان حوادث و آزار دشمنان تنها بگذارد. بايد ايمان داشت كه او همواره پشتيبان بنده اش خواهد بود.

اگر تيغ عالم بجنبد ز جاى *** نَبُرَد رگى چون نخواهد خدا

و هنگامى كه يارى رسان بنده اش باشد، او خدايى است كه در تمام مشكلات به دوستانش يارى مى رساند:

هزار دشمنم ار مى كنند قصد هلاك گَرَم تو دوستى از دشمنان ندارم باك چه رسد به بت ها كه بى ارزش و بى خاصيتند. در همين دوران بود كه آيه هاى 36 و 37 سوره زمر نازل شد و به آنان دلگرمى داد و روحشان را سرشار از نشاط و گام هايشان را استوار ساخت. نزول اين آيه ها آثار روانى و زيان بار تهديدهاى دشمنان را خنثى كرد.

آرى هنگامى كه خدا با ماست، از غير او وحشتى نداريم و اگر از او جدا شويم، همه چيز براى ما وحشتناك است:

آيا خدا كفايت كننده بنده اش نيست؟ و [كافران] تو را از آنان كه غير اويند مى ترسانند و هر كه را خدا گمراه گرداند، برايش راهبرى نيست. «» و هر كه را خدا هدايت كند. گمراه كننده اى ندارد. مگر خدا نيست كه نيرومند كيفرخواه است؟ «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 457.

گَرَم تو دوستى، از دشمنان ندارم باك

شأن نزول آيه هاى 36 و 37 سوره زمر

تبليغات بى وقفه و گسترده رسول خدا، سبب خشم مشركان شده بود. آنان پيامبر

را از به خشم آمدن بت ها مى هراساندند و در ميان پيروان رسول خدا، ترس و وحشت ايجاد مى كردند. بايد گفت اين تهديدها در جامعه شرك آلود آن زمان به ويژه در ميان عوام و سطحى نگران مؤثر بود؛ چون تازه مسلمانان، هنوز كاملاً از پرستش بت ها دل نكنده بودند، به همين سبب درباره بت ها با احتياط سخن مى گفتند و از ناسزاگويى خوددارى مى كردند. با اين حال پيدا بود كه اين تهديدها، بر پيامبر اثرى ندارد؛ چون پيامبر به قدرت خدا و برترى او بر ديگر قدرت ها يقين داشت. چگونه ممكن بود خداوند با آگاهى از نياز بندگانش، آنان را در برابر توفان حوادث و آزار دشمنان تنها بگذارد. بايد ايمان داشت كه او همواره پشتيبان بنده اش خواهد بود.

اگر تيغ عالم بجنبد ز جاى *** نَبُرَد رگى چون نخواهد خدا

و هنگامى كه يارى رسان بنده اش باشد، او خدايى است كه در تمام مشكلات به دوستانش يارى مى رساند:

هزار دشمنم ار مى كنند قصد هلاك گَرَم تو دوستى از دشمنان ندارم باك چه رسد به بت ها كه بى ارزش و بى خاصيتند. در همين دوران بود كه آيه هاى 36 و 37 سوره زمر نازل شد و به آنان دلگرمى داد و روحشان را سرشار از نشاط و گام هايشان را استوار ساخت. نزول اين آيه ها آثار روانى و زيان بار تهديدهاى دشمنان را خنثى كرد.

آرى هنگامى كه خدا با ماست، از غير او وحشتى نداريم و اگر از او جدا شويم، همه چيز براى ما وحشتناك است:

آيا خدا كفايت كننده بنده اش نيست؟ و [كافران] تو را از آنان كه غير اويند مى ترسانند و هر كه را خدا گمراه گرداند، برايش راهبرى نيست. «»

و هر كه را خدا هدايت كند. گمراه كننده اى ندارد. مگر خدا نيست كه نيرومند كيفرخواه است؟ «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 457.

راه توبه باز است

شأن نزول آيه هاى 53 و 54 سوره زمر

«نباش»، دزدى بود كه قبرها را مى شكافت، و كفن مردگان را مى ربود و به ديگران مى فروخت. روزى گريان نزد پيامبر آمد و از شدت ناراحتى برخود مى لرزيد و مرتب با خود مى گفت: از خشم خدا به تو پناه آورده ام، برايم چاره اى بيانديش. پيامبر فرمود: شرك آورده اى؟ گفت: كاش مشرك شده بودم، آن گاه ايمان مى آوردم و خود را نجات مى دادم. پيامبر فرمود: خونى به ناحق ريخته اى؟ نباش گفت: خير. كاش اگر اين گونه بود، ديه مى دادم يا قصاص مى شدم. رسول خدا ادامه داد: خداوند گناه را مى آمرزد، هر چند زياد باشد و باز نباش جواب داد: چه مى گويى يا رسول اللّه گناه من بس بزرگ است. از آسمان ها و زمين نيز بزرگ تر است. نمى توانم آن را بر زبان آورم پيامبر از او پرسيد: گناهت از خدا هم بزرگ تر است؟ او گريان پاسخ داد: خير، از خدا بزرگ تر چيزى نيست. سخن كه به اين جا رسيد، پيامبر فرمود: بهتر است توبه كنى، خداى بزرگ توبه پذير است و گناهان بزرگ را نيز مى آمرزد. حالا بگو ببينم گناه تو چيست؟ نباش سر به زير افكند و در حالى كه هم چنان مى گريست، گفت: اى رسول خدا! از تو شرم دارم و نمى توانم آن را بيان كنم. خدايا گناه من بزرگ است، بيچاره و روسياهم و مى دانم مرا نخواهى بخشيد. پيامبر از اين رفتار جوان و نوميدى وى شگفت زده شد و پرسيد: مگر

تو چه كرده اى كه اين گونه سخن مى گويى و ناله مى كنى؟! نباش، سرش را پايين انداخت. در حالى كه سعى مى كرد گريه اش را پنهان كند، اشكش را با گوشه آستينش پاك كرد و گفت: با شرمندگى مى گويم. هفت سال تمام نبش قبر مى كردم و كفن هاى مردگان را مى ربودم و آن را مى فروختم و از اين راه روزى مى گذراندم. تا اين كه روزى دختر زيبايى از انصار را دفن كردند. پس از گذشت زمان اندكى از دفن او در تاريكى شب، قبرش را شكافتم. كفنش را برداشتم و او را كاملاً برهنه ديدم. با ديدن زيبايى دختر شيطان نفس بر من مسلط شد. آن گاه ماجراى تجاوز خود را براى پيامبر شرح داد. هنگامى كه سخنش به اين جا رسيد، پيامبر تاب نياورد و آشفته و ناراحت فرمود: اين فاسق را بيرون كنيد. آن گاه رو به سوى او كرده و گفت: تو چقدر به دوزخ نزديكى؟ جوان نوميدانه بيرون آمد و ناله كنان سر به بيابان گذاشت و به كوه هاى اطراف پناه برد و بسيار گريست و با دلى شكسته رو به آسمان كرد و گفت: خدايا! پيامبرت فرموده است كه تو گناه بزرگ را مى بخشى. من نيز گناه بزرگى مرتكب شده ام. به تو پناه مى آورم و از تو كمك مى جويم. اى اميد بى پناهان! مرا نا اميد مكن و توبه ام را بپذير و اگر توبه ام را پذيرفتى، پيامبرت را از آن باخبر ساز؛ چون در غير اين صورت، روى ديدن پيامبر را ندارم و اگر توبه ام را نمى پذيرى، از آسمان آتشى بفرست و مرا بسوزان و پاك گردان و از عذاب آخرت برهان. اين جا بود

كه خداوند آيه هاى 53 و 54 سوره زمر را نازل كرد. اين آيه ها آغوش رحمت الهى را بر بندگان گنه كار باز مى كند و با لحنى آكنده از لطف و محبت، راه بازگشت همراه با اميدوارى را به همه گنه كاران مى نماياند و فرمان بخشش چنين گنه كارانى را صادر مى كند و اين همان هدف اصلى بعثت انبيا؛ يعنى تربيت و هدايت بشر است. آيه هاى 53 و 54 سوره زمر راه نجات بندگان گنه كار را به آنان نشان مى دهد:

بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده روى روا داشته ايد، از رحمت خدا نوميد مشويد. در حقيقت خدا همه گناهان را مى آمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است. «» و پيش از آن كه شما را عذاب در رسد و ديگر يارى نشويد، به سوى پروردگارتان بازگرديد و تسليم او شويد. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 507.

راه توبه باز است

شأن نزول آيه هاى 53 و 54 سوره زمر

«نباش»، دزدى بود كه قبرها را مى شكافت، و كفن مردگان را مى ربود و به ديگران مى فروخت. روزى گريان نزد پيامبر آمد و از شدت ناراحتى برخود مى لرزيد و مرتب با خود مى گفت: از خشم خدا به تو پناه آورده ام، برايم چاره اى بيانديش. پيامبر فرمود: شرك آورده اى؟ گفت: كاش مشرك شده بودم، آن گاه ايمان مى آوردم و خود را نجات مى دادم. پيامبر فرمود: خونى به ناحق ريخته اى؟ نباش گفت: خير. كاش اگر اين گونه بود، ديه مى دادم يا قصاص مى شدم. رسول خدا ادامه داد: خداوند گناه را مى آمرزد، هر چند زياد باشد و باز نباش جواب داد: چه مى گويى يا رسول اللّه گناه من بس بزرگ است. از آسمان ها و زمين

نيز بزرگ تر است. نمى توانم آن را بر زبان آورم پيامبر از او پرسيد: گناهت از خدا هم بزرگ تر است؟ او گريان پاسخ داد: خير، از خدا بزرگ تر چيزى نيست. سخن كه به اين جا رسيد، پيامبر فرمود: بهتر است توبه كنى، خداى بزرگ توبه پذير است و گناهان بزرگ را نيز مى آمرزد. حالا بگو ببينم گناه تو چيست؟ نباش سر به زير افكند و در حالى كه هم چنان مى گريست، گفت: اى رسول خدا! از تو شرم دارم و نمى توانم آن را بيان كنم. خدايا گناه من بزرگ است، بيچاره و روسياهم و مى دانم مرا نخواهى بخشيد. پيامبر از اين رفتار جوان و نوميدى وى شگفت زده شد و پرسيد: مگر تو چه كرده اى كه اين گونه سخن مى گويى و ناله مى كنى؟! نباش، سرش را پايين انداخت. در حالى كه سعى مى كرد گريه اش را پنهان كند، اشكش را با گوشه آستينش پاك كرد و گفت: با شرمندگى مى گويم. هفت سال تمام نبش قبر مى كردم و كفن هاى مردگان را مى ربودم و آن را مى فروختم و از اين راه روزى مى گذراندم. تا اين كه روزى دختر زيبايى از انصار را دفن كردند. پس از گذشت زمان اندكى از دفن او در تاريكى شب، قبرش را شكافتم. كفنش را برداشتم و او را كاملاً برهنه ديدم. با ديدن زيبايى دختر شيطان نفس بر من مسلط شد. آن گاه ماجراى تجاوز خود را براى پيامبر شرح داد. هنگامى كه سخنش به اين جا رسيد، پيامبر تاب نياورد و آشفته و ناراحت فرمود: اين فاسق را بيرون كنيد. آن گاه رو به سوى او كرده و گفت: تو چقدر به دوزخ

نزديكى؟ جوان نوميدانه بيرون آمد و ناله كنان سر به بيابان گذاشت و به كوه هاى اطراف پناه برد و بسيار گريست و با دلى شكسته رو به آسمان كرد و گفت: خدايا! پيامبرت فرموده است كه تو گناه بزرگ را مى بخشى. من نيز گناه بزرگى مرتكب شده ام. به تو پناه مى آورم و از تو كمك مى جويم. اى اميد بى پناهان! مرا نا اميد مكن و توبه ام را بپذير و اگر توبه ام را پذيرفتى، پيامبرت را از آن باخبر ساز؛ چون در غير اين صورت، روى ديدن پيامبر را ندارم و اگر توبه ام را نمى پذيرى، از آسمان آتشى بفرست و مرا بسوزان و پاك گردان و از عذاب آخرت برهان. اين جا بود كه خداوند آيه هاى 53 و 54 سوره زمر را نازل كرد. اين آيه ها آغوش رحمت الهى را بر بندگان گنه كار باز مى كند و با لحنى آكنده از لطف و محبت، راه بازگشت همراه با اميدوارى را به همه گنه كاران مى نماياند و فرمان بخشش چنين گنه كارانى را صادر مى كند و اين همان هدف اصلى بعثت انبيا؛ يعنى تربيت و هدايت بشر است. آيه هاى 53 و 54 سوره زمر راه نجات بندگان گنه كار را به آنان نشان مى دهد:

بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده روى روا داشته ايد، از رحمت خدا نوميد مشويد. در حقيقت خدا همه گناهان را مى آمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است. «» و پيش از آن كه شما را عذاب در رسد و ديگر يارى نشويد، به سوى پروردگارتان بازگرديد و تسليم او شويد. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 507.

خداشناسى و گناه گريزى

شأن نزول آيه 67 سوره زمر

جوان پرسشگر يهودى

از جمع ديگر جوانانى كه دور هم نشسته بودند و از قدرت خدا سخن مى گفتند، پرخاش گرانه برخاست و در حالى كه مى خواست آن جمع را ترك كند، گفت: نه هرگز اين براى من پذيرفتنى نيست. چگونه به خود جرأت مى دهيد كه درباره خدا اين گونه سخن بگوييد و او را با پادشاهان روى زمين مقايسه مى كنيد، او همتايى ندارد تا قياس گردد. عقل مبناى خوبى براى شناخت موجودات است و با آن مى توانيم بدى ها را از خوبى ها تشخيص دهيم؛ آن گاه خوبى ها را براى خود برگزينيم. من نمى پذيرم كه بزرگان ما به نقل از تورات مى گويند: آسمان ها، كوه ها و آب ها، همه روز قيامت بر انگشتان خدا نگه داشته مى شوند و با يك حركت، جهان به لرزه درمى آيد. وقتى كه همگان به وحشت مى افتند، خداوند فرياد مى كشد و مى گويد: من فرمانرواى همگان هستم. كجايند پادشاهان دنيا؟ بيايند و قدرت بى همتاى مرا نظاره كنند و به عجز و ناتوانى خود پى ببرند؟

اين جوان، حرف هايش را زد و بى درنگ آن مكان را ترك كرد و رفت تا اين پرسش و ابهام را نزد رسول گرامى اسلام مطرح كند و پاسخ بگيرد. خود را به مدينه رساند و به ديدار پيامبر شتافت. جوان گفت: اى محمد براى من اين پرسش مطرح است كه اين كوه ها، درياها و كهكشان ها چگونه مى تواند بر انگشتان خدا بچرخد؟ اين انگشتان چه توانى دارند كه بتوانند سنگينى دنيا را تحمل كنند؟! اى رسول خدا! شما چه مى گويى؟ آيا گفته يهود را درست مى دانى و آن را تأييد مى كنى؟ در اين جا رسول خدا منتظر وحى ماند. آيه 67 سوره زمر نازل شد و چنين پرسشى را

ناشى از ناآشنايى با توحيد و معارف الهى دانست و بيان كرد كه منظور از قدرت الهى توانايى خداوند در اداره جهان است و همه كارها به فرمان او صورت مى پذيرد:

و خدا را آن چنان كه بايد به بزرگى نشناخته ايد و حال آن كه روز قيامت زمين يك سره در قبضه [قدرت] اوست و آسمان ها در پيچيده به دست اوست، او منزه و برتر است از آن چه [با وى] شريك مى گردانند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 19، ص 530.

نصب

{أَلا} حرف تنبيه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الدِّينُ} مبتدا مؤخّر {الْخالِصُ} نعت تابع {وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اتَّخَذُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دُونِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} حرف نفى غير عامل {نَعْبُدُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر براى (الذين) {إِلاَّ} حرف استثنا {لِيُقَرِّبُونا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {زُلْفى} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَحْكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَخْتَلِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

/ خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كاذِبٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {كَفَّارٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {يَتَّخِذَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لاَصْطَفى} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَخْلُقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سُبْحانَهُ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْواحِدُ} نعت تابع {الْقَهَّارُ} نعت تابع

{خَلَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {السَّماواتِ} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب {وَالْأَرْضَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِالْحَقِّ} حال، منصوب {يُكَوِّرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّيْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {النَّهارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيُكَوِّرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {النَّهارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {اللَّيْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَسَخَّرَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الشَّمْسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْقَمَرَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كُلٌّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لِأَجَلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُسَمًّى} نعت تابع {أَلا} حرف تنبيه {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْعَزِيزُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْغَفَّارُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{خَلَقَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {نَفْسٍ} اسم مجرور يا در محل جر {واحِدَةٍ} نعت تابع {ثُمَّ} حرف عطف {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْها} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {زَوْجَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْأَنْعامِ} اسم مجرور يا در محل جر {ثَمانِيَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَزْواجٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَخْلُقُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {بُطُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {أُمَّهاتِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {خَلْقاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {خَلْقٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {ظُلُماتٍ} اسم مجرور يا در محل جر {ثَلاثٍ} نعت تابع {ذلِكُمُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَبُّكُمْ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْمُلْكُ} مبتدا مؤخّر {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع {فَأَنَّى} (ف) رابط جواب براى شرط / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تُصْرَفُونَ} فعل مضارع، مرفوع

به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{إِنْ} حرف شرط جازم {تَكْفُرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَنِيٌّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَرْضى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِعِبادِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْكُفْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَشْكُرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَرْضَهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {تَزِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {وازِرَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وِزْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُخْرى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {إِلى} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرْجِعُكُمْ} مبتدا مؤخّر / (ك) ضمير متصل در محل

جر، مضاف اليه {فَيُنَبِّئُكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {بِذاتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الصُّدُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَسَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْإِنْسانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ضُرٌّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {دَعا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَبَّهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مُنِيباً} حال، منصوب {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَوَّلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نِعْمَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُ}

حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَسِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يَدْعُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَجَعَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْداداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِيُضِلَّ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {تَمَتَّعْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِكُفْرِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مِنْ} حرف جر {أَصْحابِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر

إنَّ محذوف

{أَمَّنْ} (أم) حرف اضراب / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُوَ} مبتدا ثان (دوم) {قانِتٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {آناءَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ساجِداً} حال، منصوب {وَقائِماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يَحْذَرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْآخِرَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيَرْجُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَحْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هَلْ} حرف استفهام {يَسْتَوِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَتَذَكَّرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {أُولُوا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {عِبادِ} منادا،

منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {الَّذِينَ} نعت تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَحْسَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {هذِهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} بدل تابع {حَسَنَةٌ} مبتدا مؤخّر {وَأَرْضُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {واسِعَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يُوَفَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الصَّابِرُونَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَجْرَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِسابٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أُمِرْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {أَنْ} حرف نصب {أَعْبُدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {اللَّهَ}

مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُخْلِصاً} حال، منصوب {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الدِّينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَأُمِرْتُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {لِأَنْ} (ل) حرف تعليل / حرف نصب {أَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {أَوَّلَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {الْمُسْلِمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَخافُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {إِنْ} حرف شرط جازم {عَصَيْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {رَبِّي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَذابَ} مفعولٌ به (اخاف)، منصوب يا در محل نصب {يَوْمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَظِيمٍ} نعت تابع

{قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به مقدّم {أَعْبُدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مُخْلِصاً} حال، منصوب {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {دِينِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه

{فَاعْبُدُوا} (ف) رابط جواب براى

شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {شِئْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دُونِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْخاسِرِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {خَسِرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَهْلِيهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَلا} حرف تنبيه {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {الْخُسْرانُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْمُبِينُ} نعت تابع

{لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر {فَوْقِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ظُلَلٌ} مبتدا مؤخّر {مِنَ} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {تَحْتِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه /

خبر مقدّم محذوف {ظُلَلٌ} مبتدا مؤخّر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُخَوِّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عِبادَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يا} (يا) حرف ندا {عِبادِ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاتَّقُونِ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اجْتَنَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الطَّاغُوتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {يَعْبُدُوها} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَنابُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْبُشْرى} مبتدا مؤخّر / خبر براى (الذين) {فَبَشِّرْ} (ف) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عِبادِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف

اليه، مجرور يا در محل جر

{الَّذِينَ} نعت تابع {يَسْتَمِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْقَوْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَيَتَّبِعُونَ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَحْسَنَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {هَداهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمْ} ضمير فصل بدون محل {أُولُوا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{أَفَمَنْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {حَقَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَلِمَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَفَأَنْتَ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تُنْقِذُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در

محل جر

{لكِنِ} حرف استدراك {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {غُرَفٌ} مبتدا مؤخّر {غُرَفٌ} حرف جر {مَبْنِيَّةٌ} نعت تابع {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف {وَعْدَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يُخْلِفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمِيعادَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {ماءً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَسَلَكَهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر

(هو) در تقدير {يَنابِيعَ} حال، منصوب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {يُخْرِجُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {زَرْعاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُخْتَلِفاً} نعت تابع {أَلْوانُهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {يَهِيجُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَتَراهُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مُصْفَرًّا} حال، منصوب {ثُمَّ} حرف عطف {يَجْعَلُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حُطاماً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَذِكْرى} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِأُولِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{أَفَمَنْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {شَرَحَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {صَدْرَهُ} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلْإِسْلامِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَهُوَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {نُورٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَوَيْلٌ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلْقاسِيَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {قُلُوبُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {ذِكْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {ضَلالٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُبِينٍ} نعت تابع

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {نَزَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَحْسَنَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْحَدِيثِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كِتاباً} بدل تابع {مُتَشابِهاً} نعت تابع {مَثانِيَ} نعت تابع {تَقْشَعِرُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جُلُودُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل

جر {يَخْشَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {تَلِينُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {جُلُودُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقُلُوبُهُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلى} حرف جر {ذِكْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُدَى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُضْلِلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {هادٍ} مبتدا مؤخّر / خبر (مَنْ)

{أَفَمَنْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَتَّقِي} فعل مضارع، مرفوع

به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِوَجْهِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {سُوءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقِيلَ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلظَّالِمِينَ} (ل) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر {ذُوقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / نائب فاعل محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَكْسِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{كَذَّبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَتاهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْعَذابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{فَأَذاقَهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر

فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْخِزْيَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْحَياةِ} اسم مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {وَلَعَذابُ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف ابتدا / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْآخِرَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَكْبَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {ضَرَبْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {هذَا} اسم مجرور يا در محل جر {الْقُرْآنِ} بدل تابع {مِنْ} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {مَثَلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {يَتَذَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{قُرْآناً} حال، منصوب {عَرَبِيًّا} نعت تابع {غَيْرَ} نعت تابع {ذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِوَجٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در

محل نصب، اسم لعل {يَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{ضَرَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مَثَلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {رَجُلاً} بدل تابع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {شُرَكاءُ} مبتدا مؤخّر {مُتَشاكِسُونَ} نعت تابع {وَرَجُلاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {سَلَماً} نعت تابع {لِرَجُلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هَلْ} حرف استفهام {يَسْتَوِيانِ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَثَلاً} تمييز، منصوب {الْحَمْدُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَلْ} حرف اضراب {أَكْثَرُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مَيِّتٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَإِنَّهُمْ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مَيِّتُونَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{ثُمَّ} حرف عطف {إِنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم

إنّ {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَخْتَصِمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف

{فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَظْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَذَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَذَّبَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالصِّدْقِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَلَيْسَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِي} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ليس محذوف {مَثْوىً} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَالَّذِي} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالصِّدْقِ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {وَصَدَّقَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُتَّقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر براى (الذي)

{لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {يَشاؤُنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَزاءُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْمُحْسِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{لِيُكَفِّرَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَسْوَأَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَمِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَجْزِيَهُمْ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَجْرَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِأَحْسَنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الَّذِي} مضاف

اليه، مجرور يا در محل جر {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{أَلَيْسَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {بِكافٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {عَبْدَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُخَوِّفُونَكَ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُضْلِلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {هادٍ} مبتدا مؤخّر / خبر (مَنْ)

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَهْدِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {لَهُ} حرف جر و

اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {مُضِلٍّ} مبتدا مؤخّر / خبر (مَنْ) {أَلَيْسَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {بِعَزِيزٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {ذِي} نعت تابع {انْتِقامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَلَئِنْ} (و) حرف استيناف / (ل) موطئه / حرف شرط جازم {سَأَلْتَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَلَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {السَّماواتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْأَرْضَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَيَقُولُنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَفَرَأَيْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَدْعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل

جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {أَرادَنِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِضُرٍّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هَلْ} حرف استفهام {هُنَّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كاشِفاتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {ضُرِّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْ} حرف عطف {أَرادَنِي} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِرَحْمَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هَلْ} حرف استفهام {هُنَّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُمْسِكاتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحْمَتِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {حَسْبِيَ} خبر مقدّم / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللَّهُ} مبتدا مؤخّر {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتَوَكَّلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْمُتَوَكِّلُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {قَوْمِ} منادا، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اعْمَلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {مَكانَتِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عامِلٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {فَسَوْفَ} (ف) حرف تعليل / حرف استقبال {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَأْتِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَذابٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يُخْزِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيَحِلُّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذابٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مُقِيمٌ} نعت تابع

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْزَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْحَقِّ} حال، منصوب {فَمَنِ} (ف) حرف تفريع / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {اهْتَدى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير /

خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلِنَفْسِهِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {ضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَضِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَنْتَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِوَكِيلٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَتَوَفَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْأَنْفُسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حِينَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَوْتِها} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالَّتِي} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَمْ} حرف جزم {تَمُتْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {فِي} حرف جر {مَنامِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر،

مضاف اليه {فَيُمْسِكُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الَّتِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْمَوْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُرْسِلُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْأُخْرى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلى} حرف جر {أَجَلٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسَمًّى} نعت تابع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَآياتٍ} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِقَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتَفَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَمِ} حرف عطف {اتَّخَذُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {شُفَعاءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَوَلَوْ} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {لا} حرف نفى غير عامل {يَمْلِكُونَ} فعل

مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الشَّفاعَةُ} مبتدا مؤخّر {جَمِيعاً} حال، منصوب {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مُلْكُ} مبتدا مؤخّر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ثُمَّ} حرف عطف {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُرْجَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذُكِرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَحْدَهُ} حال، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اشْمَأَزَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْآخِرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در

محل نصب {ذُكِرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {دُونِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذا} حرف مفاجأة {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَسْتَبْشِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهُمَّ} منادا، منصوب يا در محل نصب {فاطِرَ} نعت تابع {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عالِمَ} نعت تابع {الْغَيْبِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالشَّهادَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْتَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَحْكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عِبادِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَخْتَلِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {أَنَّ} حرف مشبه

بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {جَمِيعاً} حال، منصوب {وَمِثْلَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَعَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لاَفْتَدَوْا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {سُوءِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَبَدا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَمْ} حرف جزم {يَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَحْتَسِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَبَدا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {سَيِّئاتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَحاقَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَسْتَهْزِؤُنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَسَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْإِنْسانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ضُرٌّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {دَعانا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ثُمَّ} حرف عطف {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَوَّلْناهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {نِعْمَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {أُوتِيتُهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون

/ (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلى} حرف جر {عِلْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر {بَلْ} حرف اضراب {هِيَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِتْنَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَكْثَرَهُمْ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لكن محذوف

{قَدْ} حرف تحقيق {قالَهَا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَما} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَغْنى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَكْسِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَأَصابَهُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَيِّئاتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَسَبُوا} فعل

ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {هؤُلاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {سَيُصِيبُهُمْ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَيِّئاتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر براى (الذين) {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِمُعْجِزِينَ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب

{أَوَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف عطف / حرف جزم {يَعْلَمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {يَبْسُطُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {الرِّزْقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيَقْدِرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف

مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَآياتٍ} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِقَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {عِبادِيَ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّذِينَ} نعت تابع {أَسْرَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف جزم {تَقْنَطُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {رَحْمَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَغْفِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الذُّنُوبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {جَمِيعاً} حال، منصوب {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {الْغَفُورُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الرَّحِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَأَنِيبُوا} (و) حرف عطف / فعل

امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَسْلِمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِيَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْعَذابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ثُمَّ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {تُنْصَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{وَاتَّبِعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَحْسَنَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِيَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْعَذابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَغْتَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع

يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{أَنْ} حرف نصب {تَقُولَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {نَفْسٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يا} (يا) حرف ندا {حَسْرَتى} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {فَرَّطْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {جَنْبِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَإِنْ} (و) حاليه / حرف توكيد {كُنْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {لَمِنَ} (ل) فارقه / حرف جر {السَّاخِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{أَوْ} حرف عطف {تَقُولَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {هَدانِي} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {لَكُنْتُ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنَ} حرف جر {الْمُتَّقِينَ} اسم مجرور يا در محل

جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{أَوْ} حرف نصب {تَقُولَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {حِينَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَرَى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {كَرَّةً} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {فَأَكُونَ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُحْسِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{بَلى} حرف جواب {قَدْ} حرف تحقيق {جاءَتْكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {آياتِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَكَذَّبْتَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاسْتَكْبَرْتَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَكُنْتَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنَ} حرف جر {الْكافِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا

در تقدير

{وَيَوْمَ} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَرَى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَذَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وُجُوهُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مُسْوَدَّةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَلَيْسَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِي} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ليس محذوف {مَثْوىً} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {لِلْمُتَكَبِّرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَيُنَجِّي} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِمَفازَتِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَمَسُّهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {السُّوءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خالِقُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {كُلِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَهُوَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكِيلٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَقالِيدُ} مبتدا مؤخّر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْخاسِرُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر براى (الذين)

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَفَغَيْرَ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) رابط جواب براى شرط / مفعولٌ به مقدّم {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَأْمُرُونِّي} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَعْبُدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا)

در تقدير {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الْجاهِلُونَ} نعت تابع

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {أُوحِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَئِنْ} (ل) موطئه / حرف شرط جازم {أَشْرَكْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لَيَحْبَطَنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه {عَمَلُكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَتَكُونَنَّ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْخاسِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{بَلِ} حرف اضراب {اللَّهَ} مفعولٌ به مقدّم {فَاعْبُدْ} (ف) حرف تفريع / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَكُنْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الشَّاكِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {قَدَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَقَّ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {قَدْرِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْأَرْضُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَمِيعاً} حال، منصوب {قَبْضَتُهُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالسَّماواتُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَطْوِيَّاتٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِيَمِينِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {سُبْحانَهُ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَعالى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُشْرِكُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَنُفِخَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِي} حرف جر {الصُّورِ} اسم مجرور يا در محل جر / نائب فاعل محذوف {فَصَعِقَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مَنْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر

{إِلاَّ} حرف استثنا {مَنْ} مستثنى، منصوب {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ثُمَّ} حرف عطف {نُفِخَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُخْرى} نائب فاعل محذوف / مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {فَإِذا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مفاجأة {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قِيامٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَأَشْرَقَتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْأَرْضُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِنُورِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبِّها} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَوُضِعَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْكِتابُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَجِيءَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِالنَّبِيِّينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {وَالشُّهَداءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَقُضِيَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل

{يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَوُفِّيَتْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {كُلُّ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {عَمِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَفْعَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَسِيقَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر {زُمَراً} حال، منصوب {حَتَّى} حرف ابتدا {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاؤُها} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فُتِحَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَبْوابُها} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {خَزَنَتُها} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {يَأْتِكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رُسُلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتْلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {رَبِّكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُنْذِرُونَكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِقاءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَوْمِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هذا} نعت تابع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَلى} حرف جواب {وَلكِنْ} (و) حرف استيناف / حرف استدراك {حَقَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {كَلِمَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْكافِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ادْخُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

نائب فاعل محذوف {أَبْوابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {جَهَنَّمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَبِئْسَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {مَثْوَى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُتَكَبِّرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَسِيقَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَى} حرف جر {الْجَنَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {زُمَراً} حال، منصوب {حَتَّى} حرف ابتدا {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاؤُها} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَفُتِحَتْ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَبْوابُها} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَزَنَتُها} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {سَلامٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {طِبْتُمْ}

فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَادْخُلُوها} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خالِدِينَ} حال، منصوب

{وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَمْدُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الَّذِي} نعت تابع {صَدَقَنا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَعْدَهُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَوْرَثَنَا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْأَرْضَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {نَتَبَوَّأُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْجَنَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {نَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فَنِعْمَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء مدح {أَجْرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْعامِلِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در

محل جر

{وَتَرَى} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمَلائِكَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَافِّينَ} حال، منصوب {مِنْ} حرف جر {حَوْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعَرْشِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُسَبِّحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِحَمْدِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقُضِيَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {وَقِيلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْحَمْدُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / نائب فاعل محذوف {رَبِّ} نعت تابع {الْعالَمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

huwa Allahu alwahidu alqahharu

5.Khalaqa alssamawati waal-arda bialhaqqi yukawwiru allayla AAala alnnahari wayukawwiru alnnahara AAala allayli wasakhkhara alshshamsa waalqamara kullun yajree li-ajalin musamman ala huwa alAAazeezu alghaffaru

6.Khalaqakum min nafsin wahidatin thumma jaAAala minha zawjaha waanzala lakum mina al-anAAami thamaniyata azwajin yakhluqukum fee butooni ommahatikum khalqan min baAAdi khalqin fee thulumatin thalathin thalikumu Allahu rabbukum lahu almulku la ilaha illa huwa faanna tusrafoona

7.In takfuroo fa-inna Allaha ghaniyyun AAankum wala yarda liAAibadihi alkufra wa-in tashkuroo yardahu lakum wala taziru waziratun wizra okhra thumma ila rabbikum marjiAAukum fayunabbi-okum bima kuntum taAAmaloona innahu AAaleemun bithati alssudoori

8.Wa-itha massa al-insana durrun daAAa rabbahu muneeban ilayhi thumma itha khawwalahu niAAmatan minhu nasiya ma kana yadAAoo ilayhi min qablu wajaAAala lillahi andadan liyudilla AAan sabeelihi qul tamattaAA bikufrika qaleelan innaka min as-habi alnnari

9.Amman huwa qanitun anaa allayli sajidan waqa-iman yahtharu al-akhirata wayarjoo rahmata rabbihi qul hal yastawee allatheena yaAAlamoona waallatheena la yaAAlamoona innama yatathakkaru oloo al-albabi

10.Qul ya AAibadi allatheena amanoo ittaqoo rabbakum lillatheena ahsanoo fee hathihi alddunya hasanatun waardu Allahi wasiAAatun innama yuwaffa alssabiroona ajrahum bighayri hisabin

11.Qul innee omirtu an aAAbuda Allaha mukhlisan lahu alddeena

12.Waomirtu li-an akoona awwala almuslimeena

13.Qul innee akhafu in AAasaytu rabbee AAathaba yawmin AAatheemin

14.Quli Allaha aAAbudu mukhlisan lahu deenee

15.FaoAAbudoo ma shi/tum min doonihi qul inna alkhasireena allatheena khasiroo anfusahum waahleehim yawma alqiyamati ala thalika huwa alkhusranu almubeenu

16.Lahum min fawqihim thulalun mina alnnari wamin tahtihim thulalun thalika yukhawwifu Allahu bihi AAibadahu ya AAibadi faittaqooni

17.Waallatheena ijtanaboo alttaghoota an yaAAbudooha waanaboo ila Allahi lahumu albushra fabashshir AAibadi

18.Allatheena yastamiAAoona alqawla fayattabiAAoona

ahsanahu ola-ika allatheena hadahumu Allahu waola-ika hum oloo al-albabi

19.Afaman haqqa AAalayhi kalimatu alAAathabi afaanta tunqithu man fee alnnari

20.Lakini allatheena ittaqaw rabbahum lahum ghurafun min fawqiha ghurafun mabniyyatun tajree min tahtiha al-anharu waAAda Allahi la yukhlifu Allahu almeeAAada

21.Alam tara anna Allaha anzala mina alssama-i maan fasalakahu yanabeeAAa fee al-ardi thumma yukhriju bihi zarAAan mukhtalifan alwanuhu thumma yaheeju fatarahu musfarran thumma yajAAaluhu hutaman inna fee thalika lathikra li-olee al-albabi

22.Afaman sharaha Allahu sadrahu lil-islami fahuwa AAala noorin min rabbihi fawaylun lilqasiyati quloobuhum min thikri Allahi ola-ika fee dalalin mubeenin

23.Allahu nazzala ahsana alhadeethi kitaban mutashabihan mathaniya taqshaAAirru minhu juloodu allatheena yakhshawna rabbahum thumma taleenu julooduhum waquloobuhum ila thikri Allahi thalika huda Allahi yahdee bihi man yashao waman yudlili Allahu fama lahu min hadin

24.Afaman yattaqee biwajhihi soo-a alAAathabi yawma alqiyamati waqeela lilththalimeena thooqoo ma kuntum taksiboona

25.Kaththaba allatheena min qablihim faatahumu alAAathabu min haythu la yashAAuroona

26.Faathaqahumu Allahu alkhizya fee alhayati alddunya walaAAathabu al-akhirati akbaru law kanoo yaAAlamoona

27.Walaqad darabna lilnnasi fee hatha alqur-ani min kulli mathalin laAAallahum yatathakkaroona

28.Qur-anan AAarabiyyan ghayra thee AAiwajin laAAallahum yattaqoona

29.Daraba Allahu mathalan rajulan feehi shurakao mutashakisoona warajulan salaman lirajulin hal yastawiyani mathalan alhamdu lillahi bal aktharuhum la yaAAlamoona

30.Innaka mayyitun wa-innahum mayyitoona

31.Thumma innakum yawma alqiyamati AAinda rabbikum takhtasimoona

32.Faman athlamu mimman kathaba AAala Allahi wakaththaba bialssidqi ith jaahu alaysa fee jahannama mathwan lilkafireena

33.Waallathee jaa bialssidqi wasaddaqa bihi ola-ika humu almuttaqoona

34.Lahum ma yashaoona AAinda rabbihim thalika jazao almuhsineena

35.Liyukaffira Allahu AAanhum aswaa allathee AAamiloo wayajziyahum ajrahum bi-ahsani allathee kanoo yaAAmaloona

36.Alaysa Allahu bikafin AAabdahu wayukhawwifoonaka

biallatheena min doonihi waman yudlili Allahu fama lahu min hadin

37.Waman yahdi Allahu fama lahu min mudillin alaysa Allahu biAAazeezin thee intiqamin

38.Wala-in saaltahum man khalaqa alssamawati waal-arda layaqoolunna Allahu qul afaraaytum ma tadAAoona min dooni Allahi in aradaniya Allahu bidurrin hal hunna kashifatu durrihi aw aradanee birahmatin hal hunna mumsikatu rahmatihi qul hasbiya Allahu AAalayhi yatawakkalu almutawakkiloona

39.Qul ya qawmi iAAmaloo AAala makanatikum innee AAamilun fasawfa taAAlamoona

40.Man ya/teehi AAathabun yukhzeehi wayahillu AAalayhi AAathabun muqeemun

41.Inna anzalna AAalayka alkitaba lilnnasi bialhaqqi famani ihtada falinafsihi waman dalla fa-innama yadillu AAalayha wama anta AAalayhim biwakeelin

42.Allahu yatawaffa al-anfusa heena mawtiha waallatee lam tamut fee manamiha fayumsiku allatee qada AAalayha almawta wayursilu al-okhra ila ajalin musamman inna fee thalika laayatin liqawmin yatafakkaroona

43.Ami ittakhathoo min dooni Allahi shufaAAaa qul awa law kanoo la yamlikoona shay-an wala yaAAqiloona

44.Qul lillahi alshshafaAAatu jameeAAan lahu mulku alssamawati waal-ardi thumma ilayhi turjaAAoona

45.Wa-itha thukira Allahu wahdahu ishmaazzat quloobu allatheena la yu/minoona bial-akhirati wa-itha thukira allatheena min doonihi itha hum yastabshiroona

46.Quli allahumma fatira alssamawati waal-ardi AAalima alghaybi waalshshahadati anta tahkumu bayna AAibadika fee ma kanoo feehi yakhtalifoona

47.Walaw anna lillatheena thalamoo ma fee al-ardi jameeAAan wamithlahu maAAahu laiftadaw bihi min soo-i alAAathabi yawma alqiyamati wabada lahum mina Allahi ma lam yakoonoo yahtasiboona

48.Wabada lahum sayyi-atu ma kasaboo wahaqa bihim ma kanoo bihi yastahzi-oona

49.Fa-itha massa al-insana durrun daAAana thumma itha khawwalnahu niAAmatan minna qala innama ooteetuhu AAala AAilmin bal hiya fitnatun walakinna aktharahum la yaAAlamoona

50.Qad qalaha allatheena min qablihim fama aghna AAanhum ma kanoo yaksiboona

51.Faasabahum sayyi-atu ma kasaboo waallatheena

thalamoo min haola-i sayuseebuhum sayyi-atu ma kasaboo wama hum bimuAAjizeena

52.Awa lam yaAAlamoo anna Allaha yabsutu alrrizqa liman yashao wayaqdiru inna fee thalika laayatin liqawmin yu/minoona

53.Qul ya AAibadiya allatheena asrafoo AAala anfusihim la taqnatoo min rahmati Allahi inna Allaha yaghfiru alththunooba jameeAAan innahu huwa alghafooru alrraheemu

54.Waaneeboo ila rabbikum waaslimoo lahu min qabli an ya/tiyakumu alAAathabu thumma la tunsaroona

55.WaittabiAAoo ahsana ma onzila ilaykum min rabbikum min qabli an ya/tiyakumu alAAathabu baghtatan waantum la tashAAuroona

56.An taqoola nafsun ya hasrata AAala ma farrattu fee janbi Allahi wa-in kuntu lamina alssakhireena

57.Aw taqoola law anna Allaha hadanee lakuntu mina almuttaqeena

58.Aw taqoola heena tara alAAathaba law anna lee karratan faakoona mina almuhsineena

59.Bala qad jaatka ayatee fakaththabta biha waistakbarta wakunta mina alkafireena

60.Wayawma alqiyamati tara allatheena kathaboo AAala Allahi wujoohuhum muswaddatun alaysa fee jahannama mathwan lilmutakabbireena

61.Wayunajjee Allahu allatheena ittaqaw bimafazatihim la yamassuhumu alssoo-o wala hum yahzanoona

62.Allahu khaliqu kulli shay-in wahuwa AAala kulli shay-in wakeelun

63.Lahu maqaleedu alssamawati waal-ardi waallatheena kafaroo bi-ayati Allahi ola-ika humu alkhasiroona

64.Qul afaghayra Allahi ta/muroonnee aAAbudu ayyuha aljahiloona

65.Walaqad oohiya ilayka wa-ila allatheena min qablika la-in ashrakta layahbatanna AAamaluka walatakoonanna mina alkhasireena

66.Bali Allaha faoAAbud wakun mina alshshakireena

67.Wama qadaroo Allaha haqqa qadrihi waal-ardu jameeAAan qabdatuhu yawma alqiyamati waalssamawatu matwiyyatun biyameenihi subhanahu wataAAala AAamma yushrikoona

68.Wanufikha fee alssoori fasaAAiqa man fee alssamawati waman fee al-ardi illa man shaa Allahu thumma nufikha feehi okhra fa-itha hum qiyamun yanthuroona

69.Waashraqati al-ardu binoori rabbiha wawudiAAa alkitabu wajee-a bialnnabiyyeena waalshshuhada-i waqudiya baynahum bialhaqqi wahum la yuthlamoona

70.Wawuffiyat kullu nafsin ma AAamilat wahuwa aAAlamu

bima yafAAaloona

71.Waseeqa allatheena kafaroo ila jahannama zumaran hatta itha jaooha futihat abwabuha waqala lahum khazanatuha alam ya/tikum rusulun minkum yatloona AAalaykum ayati rabbikum wayunthiroonakum liqaa yawmikum hatha qaloo bala walakin haqqat kalimatu alAAathabi AAala alkafireena

72.Qeela odkhuloo abwaba jahannama khalideena feeha fabi/sa mathwa almutakabbireena

73.Waseeqa allatheena ittaqaw rabbahum ila aljannati zumaran hatta itha jaooha wafutihat abwabuha waqala lahum khazanatuha salamun AAalaykum tibtum faodkhulooha khalideena

74.Waqaloo alhamdu lillahi allathee sadaqana waAAdahu waawrathana al-arda natabawwao mina aljannati haythu nashao faniAAma ajru alAAamileena

75.Watara almala-ikata haffeena min hawli alAAarshi yusabbihoona bihamdi rabbihim waqudiya baynahum bialhaqqi waqeela alhamdu lillahi rabbi alAAalameena

ماه را تسخير كرد. هر كدام تا مدتى معين روانند. آگاه باش كه او همان شكست ناپذير آمرزنده است. (5)

شما را از نفسى واحد آفريد، سپس جفتش را از آن قرار داد، و براى شما از دامها هشت قسم پديد آورد. شما را در شكمهاى مادرانتان آفرينشى پس از آفرينشى [ديگر] در تاريكيهاى سه گانه: [مَشيمه و رحم و شكم خلق كرد. اين است خدا، پروردگار شما، فرمانروايى [و حكومت مطلق از آنِ اوست. خدايى جز او نيست، پس چگونه [و كجا از حق برگردانيده مى شويد؟ (6)

اگر كفر ورزيد، خدا از شما سخت بى نياز است و براى بندگانش كفران را خوش نمى دارد، و اگر سپاس داريد آن را براى شما مى پسندد، و هيچ بردارنده اى بار [گناه ديگرى را برنمى دارد، آنگاه بازگشت شما به سوى پروردگارتان است، و شما را به آنچه مى كرديد خبر خواهد داد، كه او به راز دلها داناست. (7)

و چون به انسان آسيبى رسد، پروردگارش را -در حالى كه به سوى او بازگشت كننده است- مى خواند؛ سپس چون او را از جانب خود نعمتى عطا كند، آن [مصيبتى را كه در رفع آن پيشتر به درگاه او دعا مى كرد، فراموش مى نمايد و براى خدا همتايانى قرار مى دهد تا [خود و ديگران را] از راه او گمراه گرداند. بگو: «به كفرت اندكى برخوردار شو كه تو از اهل آتشى.» (8)

[آيا چنين كسى بهتر است يا آن كسى كه او در طول شب در سجده و قيام اطاعت [خدا] مى كند [و] از آخرت مى ترسد و رحمت پروردگارش را اميد دارد؟ بگو: «آيا كسانى كه مى دانند و

كسانى كه نمى دانند يكسانند؟» تنها خردمندانند كه پندپذيرند. (9)

بگو: «اى بندگان من كه ايمان آورده ايد، از پروردگارتان پروا بداريد. براى كسانى كه در اين دنيا خوبى كرده اند، نيكى خواهد بود، و زمين خدا فراخ است. بى ترديد، شكيبايان پاداش خود را بى حساب [و] به تمام خواهند يافت.» (10)

بگو: «من مأمورم كه خدا را -در حالى كه آيينم را براى او خالص گردانيده ام- بپرستم، (11)

و مأمورم كه نخستين مسلمانان باشم.» (12)

بگو: «من اگر به پروردگارم عصيان ورزم، از عذاب روزى هولناك مى ترسم.» (13)

بگو: «خدا را مى پرستم در حالى كه دينم را براى او بى آلايش مى گردانم. (14)

پس هر چه را غير از او مى خواهيد، بپرستيد «[ولى به آنان بگو:» زيانكاران در حقيقت كسانى اند كه به خود و كسانشان در روز قيامت زيان رسانده اند؛ آرى، اين همان خسران آشكار است.» (15)

آنها از بالاى سرشان چترهايى از آتش خواهند داشت و از زير پايشان [نيز] طبق هايى [آتشين است ، اين [كيفرى است كه خدا بندگانش را به آن بيم مى دهد. اى بندگان من، از من بترسيد. (16)

و[لى آنان كه خود را از طاغوت به دور مى دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوى خدا بازگشته اند آنان را مژده باد، پس بشارت ده به آن بندگان من كه: (17)

به سخن گوش فرامى دهند و بهترين آن را پيروى مى كنند؛ اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان. (18)

پس آيا كسى كه فرمان عذاب بر او واجب آمده [كجا روى رهايى دارد]؟ آيا تو كسى را كه در آتش است مى رهانى؟ (19)

ليكن كسانى كه از پروردگارشان پروا

داشتند، براى ايشان غرفه هايى است كه بالاى آنها غرفه هايى [ديگر] بنا شده است؛ نهرها از زير آن روان است. وعده خداست؛ خدا خلاف وعده نمى كند. (20)

مگر نديده اى كه خدا از آسمان، آبى فرود آورد پس آن را به چشمه هايى كه در [طبقات زيرين زمين است راه داد، آنگاه به وسيله آن كشتزارى را كه رنگهاى آن گوناگون است بيرون مى آورد، سپس خشك مى گردد، آنگاه آن را زرد مى بينى، سپس خاشاكش مى گرداند. قطعاً در اين [دگرگونيها] براى صاحبان خرد عبرتى است. (21)

پس آيا كسى كه خدا سينه اش را براى [پذيرش اسلام گشاده، و [در نتيجه برخوردار از نورى از جانب پروردگارش مى باشد [همانند فرد تاريكدل است ؟ پس واى بر آنان كه از سخت دلى ياد خدا نمى كنند؛ اينانند كه در گمراهى آشكارند. (22)

خدا زيباترين سخن را [به صورت كتابى متشابه، متضمّن وعد و وعيد، نازل كرده است. آنان كه از پروردگارشان مى هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه مى افتد، سپس پوستشان و دلشان به ياد خدا نرم مى گردد. اين است هدايت خدا، هر كه را بخواهد، به آن راه نمايد، و هر كه را خدا گمراه كند او را راهبرى نيست. (23)

پس آيا آن كس كه [به جاى دستها] با چهره خود، گزند عذاب را روز قيامت دفع مى كند [مانند كسى است كه از عذاب ايمن است ؟ و به ستمگران گفته مى شود: «آنچه را كه دستاوردتان بوده است بچشيد.» (24)

كسانى [هم كه پيش از آنان بودند به تكذيب پرداختند، و از آنجا كه حدس نمى زدند عذاب برايشان آمد. (25)

پس خدا در زندگى دنيا رسوايى

را به آنان چشانيد، و اگر مى دانستند، قطعاً عذاب آخرت بزرگتر است. (26)

و در اين قرآن از هر گونه مثَلى براى مردم آورديم، باشد كه آنان پندگيرند. (27)

قرآنى عربى، بى هيچ كژى؛ باشد كه آنان راه تقوا پويند. (28)

خدا مثَلى زده است: مردى است كه چند خواجه ناسازگار در [مالكيّت او شركت دارند [و هر يك او را به كارى مى گمارند] و مردى است كه تنها فرمانبر يك مرد است. آيا اين دو در مثَل يكسانند؟ سپاس خداى را. [نه،] بلكه بيشترشان نمى دانند. (29)

قطعاً تو خواهى مُرد، و آنان [نيز] خواهند مُرد؛ (30)

سپس شما روز قيامت پيش پروردگارتان مجادله خواهيد كرد. (31)

پس كيست ستمگرتر از آن كس كه بر خدا دروغ بست، و [سخن راست را چون به سوى او آمد، دروغ پنداشت؟ آيا جاى كافران در جهنّم نيست؟ (32)

و آن كس كه راستى آورد و آن را باور نمود؛ آنانند كه خود پرهيزگارانند. (33)

براى آنان، هر چه بخواهند پيش پروردگارشان خواهد بود. اين است پاداش نيكوكاران. (34)

تا خدا، بدترين عملى را كه كرده اند، از ايشان بزدايد، و آنان را به بهترين كارى كه مى كرده اند، پاداش دهد. (35)

آيا خدا كفايت كننده بنده اش نيست؟ و [كافران تو را از آنها كه غير اويند مى ترسانند و هر كه را خدا گمراه گرداند برايش راهبرى نيست. (36)

و هر كه را خدا هدايت كند گمراه كننده اى ندارد. مگر خدا نيست كه نيرومند كيفرخواه است؟ (37)

و اگر از آنها بپرسى: «چه كسى آسمانها و زمين را خلق كرده؟» قطعاً خواهند گفت: «خدا.» بگو: «[هان چه تصور مى كنيد،

اگر خدا بخواهد صدمه اى به من برساند؛ آيا آنچه را به جاى خدا مى خوانيد، مى توانند صدمه او را برطرف كنند؛ يا اگر او رحمتى براى من اراده كند آيا آنها مى توانند رحمتش را بازدارند؟» بگو: «خدا مرا بس است. اهل توكّل تنها بر او توكّل مى كنند.» (38)

بگو: «اى قوم من، شما بر حسب امكانات خود عمل كنيد، من [نيز] عمل مى كنم،پس به زودى خواهيد دانست: (39)

[كه چه كس را عذابى كه رسوايش كند خواهد آمد و عذابى پايدار بر او نازل مى شود.» (40)

ما اين كتاب را براى [رهبرى مردم به حق بر تو فروفرستاديم. پس هر كس هدايت شود، به سود خود اوست، و هر كس بيراهه رود، تنها به زيان خودش گمراه مى شود، و تو بر آنها وكيل نيستى. (41)

خدا روح مردم را هنگام مرگشان به تمامى باز مى ستاند، و [نيز] روحى را كه در [موقع خوابش نمرده است [قبض مى كند]؛ پس آن [نفسى را كه مرگ را بر او واجب كرده نگاه مى دارد، و آن ديگر [نفسها] را تا هنگامى معيّن [به سوى زندگى دنيا] بازپس مى فرستد. قطعاً در اين [امر] براى مردمى كه مى انديشند نشانه هايى [از قدرت خدا]ست. (42)

آيا غير از خدا شفاعتگرانى براى خود گرفته اند؟ بگو: «آيا هر چند اختيار چيزى را نداشته باشند و نينديشند؟» (43)

بگو: «شفاعت، يكسره از آن خداست. فرمانروايى آسمانها و زمين خاص اوست؛ سپس به سوى او باز گردانيده مى شويد.» (44)

و چون خدا به تنهايى ياد شود، دلهاى كسانى كه به آخرت ايمان ندارند، منزجر مى گردد، و چون كسانى غير از او ياد شوند، بناگاه

آنان شادمانى مى كنند. (45)

بگو: «بار الها، اى پديدآورنده آسمانها و زمين، [اى داناى نهان و آشكار، تو خود در ميان بندگانت بر سر آنچه اختلاف مى كردند، داورى مى كنى.» (46)

و اگر آنچه در زمين است، يكسره براى كسانى كه ظلم كرده اند باشد و نظيرش [نيز] با آن باشد، قطعاً [همه آن را براى رهايى خودشان از سختى عذاب روز قيامت خواهند داد، و آنچه تصوّر[ش را ]نمى كردند، از جانب خدا بر ايشان آشكار مى گردد. (47)

و [نتيجه گناهانى كه مرتكب شده اند، برايشان ظاهر مى شود، و آنچه را كه بدان ريشخند مى كردند، آنها را فرا مى گيرد. (48)

و چون انسان را آسيبى رسد، ما را فرا مى خواند؛ سپس چون نعمتى از جانب خود به او عطا كنيم مى گويد: «تنها آن را به دانش خود يافته ام». نه چنان است،بلكه آن آزمايشى است، ولى بيشترشان نمى دانند. (49)

قطعاً كسانى كه پيش از آنان بودند [نيز] اين [سخن را گفتند و آنچه به دست آورده بودند، كارى برايشان نكرد. (50)

تا [آنكه كيفر آنچه مرتكب شده بودند، بديشان رسيد و كسانى از اين [گروه كه ستم كرده اند، به زودى نتايج سوء آنچه مرتكب شده اند، بديشان خواهد رسيد و آنان درمانده كننده [ما] نيستند. (51)

آيا ندانسته اند كه خداست كه روزى را براى هر كس كه بخواهد، گشاده يا تنگ مى گرداند؟ قطعاً در اين [اندازه گيرى براى مردمى كه ايمان دارند نشانه هايى [از حكمت است. (52)

بگو: «اى بندگان من -كه بر خويشتن زياده روى روا داشته ايد- از رحمت خدا نوميد مشويد. در حقيقت، خدا همه گناهان را مى آمرزد، كه او خود آمرزنده مهربان

است. (53)

و پيش از آنكه شما را عذاب در رسد، و ديگر يارى نشويد، به سوى پروردگارتان بازگرديد، و تسليم او شويد. (54)

و پيش از آنكه به طور ناگهانى و در حالى كه حدس نمى زنيد شما را عذاب دررسد، نيكوترين چيزى را كه از جانب پروردگارتان به سوى شما نازل آمده است پيروى كنيد.» (55)

تا آنكه [مبادا] كسى بگويد: «دريغا بر آنچه در حضور خدا كوتاهى ورزيدم؛ بى ترديد من از ريشخندكنندگان بودم.» (56)

يا بگويد: «اگر خدايم هدايت مى كرد، مسلماً از پرهيزگاران بودم.» (57)

يا چون عذاب را ببيند، بگويد: «كاش مرا برگشتى بود تا از نيكوكاران مى شدم.» (58)

[به او گويند:] آرى، نشانه هاى من بر تو آمد و آنها را تكذيب كردى و تكبّر ورزيدى و از [جمله كافران شدى. (59)

و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بسته اند رو سياه مى بينى، آيا جاى سركشان در جهنم نيست؟ (60)

و خدا كسانى را كه تقوا پيشه كرده اند، به [پاس كارهايى كه مايه رستگارى شان بوده، نجات مى دهد. عذاب به آنان نمى رسد و غمگين نخواهند گرديد. (61)

خدا آفريدگار هر چيزى است، و اوست كه بر هر چيز نگهبان است. (62)

كليدهاى آسمان و زمين از آن اوست، و كسانى كه نشانه هاى خدا را انكار كردند، آنانند كه زيانكارانند. (63)

بگو: «اى نادانان، آيا مرا وادار مى كنيد كه جز خدا را بپرستم؟» (64)

و قطعاً به تو و به كسانى كه پيش از تو بودند وحى شده است: «اگر شرك ورزى حتماً كردارت تباه و مسلماً از زيانكاران خواهى شد.» (65)

بلكه خدا را بپرست و از سپاسگزاران باش.

(66)

و خدا را آنچنان كه بايد به بزرگى نشناخته اند، و حال آنكه روز قيامت زمين يكسره در قبضه [قدرت اوست، و آسمانها در پيچيده به دست اوست؛ او منزّه است و برتر است از آنچه [با وى شريك مى گردانند. (67)

و در صور دميده مى شود، پس هر كه در آسمانها و هر كه در زمين است بيهوش درمى افتد، مگر كسى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در آن دميده مى شود و بناگاه آنان بر پاى ايستاده مى نگرند. (68)

و زمين به نور پروردگارش روشن گردد، و كارنامه [اعمال در ميان نهاده شود، و پيامبران و شاهدان را بياورند، و ميانشان به حق داورى گردد، و مورد ستم قرار نگيرند. (69)

و هر كسى [نتيجه آنچه انجام داده است به تمام بيابد و او به آنچه مى كنند داناتر است. (70)

و كسانى كه كافر شده اند، گروه گروه به سوى جهنّم رانده شوند، تا چون بدان رسند، درهاى آن [به رويشان گشوده گردد و نگهبانانش به آنان گويند: «مگر فرستادگانى از خودتان بر شما نيامدند كه آيات پروردگارتان را بر شما بخوانند و به ديدار چنين روزى شما را هشدار دهند؟» گويند: «چرا»، ولى فرمان عذاب بر كافران واجب آمد. (71)

و گفته شود: «از درهاى دوزخ درآييد، جاودانه در آن بمانيد؛ وه چه بد [جايى است جاى سركشان!» (72)

و كسانى كه از پروردگارشان پروا داشته اند، گروه گروه به سوى بهشت سوق داده شوند، تا چون بدان رسند و درهاى آن [به رويشان گشوده گردد و نگهبانان آن به ايشان گويند: «سلام بر شما، خوش آمديد، در آن

درآييد [و] جاودانه [بمانيد].» (73)

و گويند: «سپاس خدايى را كه وعده اش را بر ما راست گردانيد و سرزمين [بهشت را به ما ميراث داد، از هر جاى آن باغ [پهناور] كه بخواهيم جاى مى گزينيم.» چه نيك است پاداش عمل كنندگان. (74)

و فرشتگان را مى بينى كه پيرامون عرش به ستايش پروردگار خود تسبيح مى گويند و ميانشان به حق داورى مى گردد و گفته مى شود: «سپاس، ويژه پروردگار جهانيان است.» (75)

از [باقيمانده گِل] او خلق كرد؛ و براى شما هشت زوج از چهارپايان ايجاد كرد؛ او شما را در شكم مادرانتان آفرينشى بعد از آفرينش ديگر، در ميان تاريكيهاى سه گانه، مى بخشد! اين است خداوند، پروردگار شما كه حكومت [عالم هستى] از آن اوست؛ هيچ معبودى جز او نيست؛ پس چگونه از راه حق منحرف مى شويد؟!

«7» اگر كفران كنيد، خداوند از شما بى نياز است و هرگز كفران را براى بندگانش نمى پسندد؛ و اگر شكر او را بجا آوريد آن را براى شما مى پسندد! و هيچ گنهكارى گناه ديگرى را بر دوش نمى كشد! سپس بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است، و شما را از آنچه انجام مى داديد آگاه مى سازد؛ چرا كه او به آنچه در سينه هاست آگاه است!

«8» هنگامى كه انسان را زيانى رسد، پروردگار خود را مى خواند و بسوى او باز مى گردد؛ امّا هنگامى كه نعمتى از خود به او عطا كند، آنچه را به خاطر آن قبلاً خدا را مى خواند از ياد مى برد و براى خداوند همتايانى قرارمى دهد تا مردم را از راه او منحرف سازد؛ بگو: (چند روزى از كفرت بهره گير كه از دوزخيانى!)

«9» [آيا چنين كسى با ارزش است] يا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت مى ترسد و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟! بگو: (آيا كسانى كه مى دانند با كسانى كه نمى دانند يكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مى شوند!)

«10» بگو: (اى بندگان من كه ايمان آورده ايد! از [مخالفت] پروردگارتان بپرهيزيد! براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كرده اند پاداش نيكى است! و زمين خدا

وسيع است، [اگر تحت فشار سران كفر بوديد مهاجرت كنيد] كه صابران اجر و پاداش خود را بى حساب دريافت مى دارند!

«11» بگو: (من مأمورم كه خدا را پرستش كنم در حالى كه دينم را براى او خالص كرده باشم،

«12» و مأمورم كه نخستين مسلمان باشم!

«13» بگو: (من اگر نافرمانى پروردگارم كنم، از عذاب روز بزرگ [قيامت] مى ترسم!)

«14» بگو: (من تنها خدا را مى پرستم در حالى كه دينم را براى او خالص مى كنم.

«15» شما هر چه را جز او مى خواهيد بپرستيد!) بگو: (زيانكاران واقعى آنانند كه سرمايه وجود خويش و بستگانشان را در روز قيامت از دست داده اند! آگاه باشيد زيان آشكار همين است!)

«16» براى آنان از بالاى سرشان سايبانهايى از آتش، و در زير پايشان نيز سايبانهايى از آتش است؛ اين چيزى است كه خداوند با آن بندگانش را مى ترساند! اى بندگان من! از نافرمانى من بپرهيزيد!

«17» و كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند و به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده!

«18» همان كسانى كه سخنان را مى شنوند و از نيكوترين آنها پيروى مى كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده، و آنها خردمندانند.

«19» آيا تو مى توانى كسى را كه فرمان عذاب درباره او قطعى شده رهايى بخشى؟! آيا تو ميتوانى كسى را كه در درون آتش است برگيرى و نجات دهى؟!

«20» ولى آنها كه تقواى الهى پيشه كردند، غرفه هايى در بهشت دارند كه بر فراز آنها غرفه هاى ديگرى بنا شده و از زير آنها نهرها جارى است اين وعده الهى است، و خداوند در وعده خود تخلّف نمى كند!

«21» آيا نديدى كه خداوند از آسمان آبى فرستاد و آن را بصورت چشمه هايى در زمين وارد نمود، سپس با آن زراعتى را خارج مى سازد كه رنگهاى مختلف دارد؛ بعد آن گياه خشك مى شود، بگونه اى كه آن را زرد و بى روح مى بينى؛ سپس آن را در هم مى شكند و خرد مى كند؛ در اين مثال تذكّرى است براى خردمندان [از ناپايدارى دنيا]!

«22» آيا كسى كه خدا سينه اش را براى اسلام گشاده است و بر فراز مركبى از نور الهى قرار گرفته [همچون كوردلان گمراه است؟!] واى بر آنان كه قلبهايى سخت در برابر ذكر خدا دارند! آنها در گمراهى آشكارى هستند!

«23» خداوند بهترين سخن را نازل كرده، كتابى كه آياتش [در لطف و زيبايى و عمق و محتوا] همانند يكديگر است؛ آياتى مكرّر دارد [با تكرارى شوق انگيز] كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى ترسند مى افتد؛ سپس برون و درونشان نرم و متوجّه ذكر خدا مى شود؛ اين هدايت الهى است كه هر كس را بخواهد با آن راهنمايى مى كند؛ و هر كس را خداوند گمراه سازد، راهنمايى براى او نخواهد بود!

«24» آيا كسى كه با صورت خود عذاب دردناك [الهى] را در روز قيامت دور مى سازد [همانند كسى است كه هرگز آتش دوزخ به او نمى رسد]؟! و به ظالمان گفته مى شود: (بچشيد آنچه را به دست مى آورديد [و انجام مى داديد]!)

«25» كسانى كه قبل از آنها بودند نيز [آيات ما را] تكذيب نمودند، و عذاب [الهى] از جايى كه فكر نمى كردند به سراغشان آمد!

«26» پس خداوند خوارى را در زندگى اين دنيا به آنها چشانيد، و عذاب

آخرت شديدتر است اگر مى دانستند.

«27» ما براى مردم در اين قرآن از هر نوع مثَلى زديم، شايد متذكّر شوند.

«28» قرآنى است فصيح و خالى از هر گونه كجى و نادرستى، شايد آنان پرهيزگارى پيشه كنند!

«29» خداوند مثالى زده است: مردى را كه مملوك شريكانى است كه درباره او پيوسته با هم به مشاجره مشغولند، و مردى كه تنها تسليم يك نفر است؛ آيا اين دو يكسانند؟! حمد، مخصوص خداست، ولى بيشتر آنان نمى دانند.

«30» تو مى ميرى و آنها نيز خواهند مرد!

«31» سپس شما روز قيامت نزد پروردگارتان مخاصمه مى كنيد.

«32» پس چه كسى ستمكارتر است از آن كسى كه بر خدا دروغ ببندد و سخن راست را هنگامى كه به سراغ او آمده تكذيب كند؟! آيا در جهنّم جايگاهى براى كافران نيست؟!

«33» امّا كسى كه سخن راست بياورد و كسى كه آن را تصديق كند، آنان پرهيزگارانند!

«34» آنچه بخواهند نزد پروردگارشان براى آنان موجود است؛ و اين است جزاى نيكوكاران!

«35» تا خداوند بدترين اعمالى را كه انجام داده اند [در سايه ايمان و صداقت آنها] بيامرزد، و آنها را به بهترين اعمالى كه انجام مى دادند پاداش دهد!

«36» آيا خداوند براى [نجات و دفاع از] بنده اش كافى نيست؟! امّا آنها تو را از غير او مى ترسانند. و هر كس را خداوند گمراه كند، هيچ هدايت كننده اى ندارد!

«37» و هر كس را خدا هدايت كند، هيچ گمراه كننده اى نخواهد داشت آيا خداوند توانا و داراى مجازات نيست؟!

«38» و اگر از آنها بپرسى: (چه كسى آسمانها و زمين را آفريده؟) حتماً مى گويند:(خدا!) بگو: (آيا هيچ درباره معبودانى كه غير از خدا

مى خوانيد انديشه مى كنيد كه اگر خدا زيانى براى من بخواهد، آيا آنها مى توانند گزند او را برطرف سازند؟! و يا اگر رحمتى براى من بخواهد، آيا آنها مى توانند جلو رحمت او را بگيرند؟!) بگو: (خدا مرا كافى است؛ و همه متوكّلان تنها بر او توكّل مى كنند!)

«39» بگو: (اى قوم من! شما هر چه در توان داريد انجام دهيد، من نيز به وظيفه خود عمل مى كنم؛ امّا بزودى خواهيد دانست...

«40» چه كسى عذاب خواركننده اى [در دنيا] به سراغش مى آيد، و [سپس] عذابى جاويدان [در آخرت] بر او وارد مى گردد!)

«41» ما اين كتاب [آسمانى] را براى مردم بحق بر تو نازل كرديم؛ هر كس هدايت را پذيرد به نفع خود اوست؛ و هر كس گمراهى را برگزيند، تنها به زيان خود گمراه مى گردد؛ و تو مأمور اجبار آنها به هدايت نيستى.

«42» خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى كند، و ارواحى را كه نمرده اند نيز به هنگام خواب مى گيرد؛ سپس ارواح كسانى كه فرمان مرگشان را صادر كرده نگه مى دارد و ارواح ديگرى را [كه بايد زنده بمانند] بازمى گرداند تا سرآمدى معيّن؛ در اين امر نشانه هاى روشنى است براى كسانى كه انديشه مى كنند!

«43» آيا آنان غير از خدا شفيعانى گرفته اند؟! به آنان بگو: (آيا [از آنها شفاعت مى طلبيد] هر چند مالك چيزى نباشند و درك و شعورى براى آنها نباشد؟!)

«44» بگو: (تمام شفاعت از آن خداست، [زيرا] حاكميّت آسمانها و زمين از آن اوست و سپس همه شما را به سوى او بازمى گردانند!)

«45» هنگامى كه خداوند به يگانگى ياد مى شود، دلهاى كسانى كه به آخرت ايمان ندارند مشمئزّ [و متنفّر]

مى گردد؛ امّا هنگامى كه از معبودهاى ديگر ياد مى شود، آنان خوشحال مى شوند.

«46» بگو: (خداوندا! اى آفريننده آسمانها و زمين، و آگاه از اسرار نهان و آشكار، تو در ميان بندگانت در آنچه اختلاف داشتند داورى خواهى كرد!)

«47» اگر ستمكاران تمام آنچه را روى زمين است مالك باشند و همانند آن بر آن افزوده شود، حاضرند همه را فدا كنند تا از عذاب شديد روز قيامت رهايى يابند؛ و از سوى خدا براى آنها امورى ظاهر مى شود كه هرگز گمان نمى كردند!

«48» در آن روز اعمال بدى را كه انجام داده اند براى آنها آشكار مى شود، و آنچه را استهزا مى كردند بر آنها واقع مى گردد.

«49» هنگامى كه انسان را زيانى رسد، ما را [براى حلّ مشكلش] مى خواند؛ سپس هنگامى كه از جانب خود به او نعمتى دهيم، مى گويد: (اين نعمت را بخاطر كاردانى خودم به من داده اند)؛ ولى اين وسيله آزمايش [آنها] است، امّا بيشترشان نمى دانند.

«50» اين سخن را كسانى كه قبل از آنها بودند نيز گفتند، ولى آنچه را به دست مى آوردند براى آنها سودى نداشت!

«51» سپس بديهاى اعمالشان به آنها رسيد؛ و ظالمان اين گروه [= اهل مكّه] نيز بزودى گرفتار بديهاى اعمالى كه انجام داده اند خواهند شد، و هرگز نمى توانند از چنگال عذاب الهى بگريزند.

«52» آيا آنها ندانستند كه خداوند روزى را براى هر كس بخواهد گسترده يا تنگ مى سازد؟! در اين، آيات و نشانه هايى است براى گروهى كه ايمان مى آورند.

«53» بگو: (اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده

و مهربان است.

«54» و به درگاه پروردگارتان بازگرديد و در برابر او تسليم شويد، پيش از آنكه عذاب به سراغ شما آيد، سپس از سوى هيچ كس يارى نشويد!

«55» و از بهترين دستورهائى كه از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پيروى كنيد پيش از آنكه عذاب [الهى] ناگهان به سراغ شما آيد در حالى كه از آن خبر نداريد!)

«56» [اين دستورها براى آن است كه] مبادا كسى روز قيامت بگويد: (افسوس بر من از كوتاهيهايى كه در اطاعت فرمان خدا كردم و از مسخره كنندگان [آيات او] بودم!)

«57» يا بگويد: (اگر خداوند مرا هدايت مى كرد، از پرهيزگاران بودم!)

«58» يا هنگامى كه عذاب را مى بيند بگويد: (اى كاش بار ديگر [به دنيا] بازمى گشتم و از نيكوكاران بودم!)

«59» آرى، آيات من به سراغ تو آمد، امّا آن را تكذيب كردى و تكبّر نمودى و از كافران بودى!

«60» و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بستند مى بينى كه صورتهايشان سياه است؛ آيا در جهنّم جايگاهى براى متكبّران نيست؟!

«61» و خداوند كسانى را كه تقوا پيشه كردند با رستگارى رهايى مى بخشد؛ هيچ بدى به آنان نمى رسد و هرگز غمگين نخواهند شد.

«62» خداوند آفريدگار همه چيز است و حافظ و ناظر بر همه اشيا است.

«63» كليدهاى آسمانها و زمين از آن اوست؛ و كسانى كه به آيات خداوند كافر شدند زيانكارانند.

«64» بگو: (آيا به من دستور مى دهيد كه غير خدا را بپرستم اى جاهلان؟!)

«65» به تو و همه پيامبران پيشين وحى شده كه اگر مشرك شوى، تمام اعمالت تباه مى شود و از زيانكاران خواهى بود!

«66»

بلكه تنها خداوند را عبادت كن و از شكرگزاران باش!

«67» آنها خدا را آن گونه كه شايسته است نشناختند، در حالى كه تمام زمين در روز قيامت در قبضه اوست و آسمانها پيچيده در دست او؛ خداوند منزّه و بلندمقام است از شريكيهايى كه براى او مى پندارند

«68» و در (صور) دميده مى شود، پس همه كسانى كه در آسمانها و زمينند مى ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در (صور) دميده مى شود، ناگهان همگى به پا مى خيزند و در انتظار [حساب و جزا] هستند.

«69» و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مى شود، و نامه هاى اعمال را پيش مى نهند و پيامبران و گواهان را حاضر مى سازند، و ميان آنها بحق داورى مى شود و به آنان ستم نخواهد شد!

«70» و به هر كس آنچه انجام داده است بى كم و كاست داده مى شود؛ و او نسبت به آنچه انجام مى دادند از همه آگاهتر است.

«71» و كسانى كه كافر شدند گروه گروه به سوى جهنّم رانده مى شوند؛ وقتى به دوزخ مى رسند، درهاى آن گشوده مى شود و نگهبانان دوزخ به آنها مى گويند: (آيا رسولانى از ميان شما به سويتان نيامدند كه آيات پروردگارتان را براى شما بخوانند و از ملاقات اين روز شما را بر حذر دارند؟!) مى گويند: (آرى، [پيامبران آمدند و آيات الهى را بر ما خواندند، و ما مخالفت كرديم!] ولى فرمان عذاب الهى بر كافران مسلّم شده است.

«72» به آنان گفته مى شود: (از درهاى جهنّم وارد شويد، جاودانه در آن بمانيد؛ چه بد جايگاهى است جايگاه متكبّران!)

«73» و كسانى كه تقواى الهى پيشه كردند گروه گروه به

سوى بهشت برده مى شوند؛ هنگامى كه به آن مى رسند درهاى بهشت گشوده مى شود و نگهبانان به آنان مى گويند:(سلام بر شما! گوارايتان باد اين نعمتها! داخل بهشت شويد و جاودانه بمانيد!)

«74» آنها مى گويند: (حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه به وعده خويش درباره ما وفا كرد و زمين [بهشت] را ميراث ما قرار داد كه هر جا را بخواهيم منزلگاه خود قرار دهيم؛ چه نيكوست پاداش عمل كنندگان!)

«75» [در آن روز] فرشتگان را مى بينى كه بر گرد عرش خدا حلقه زده اند و با ستايش پروردگارشان تسبيح مى گويند؛ و در ميان بندگان بحق داورى مى شود؛ و [سرانجام] گفته خواهد شد: (حمد مخصوص خدا پروردگار جهانيان است!)

اينكه شما براى او انتخاب كنيد]؛ منزّه است او [از آنكه براى او فرزندى باشد] اوست خداى يگانه و قهّار. (4)

آسمان ها و زمين را به حق آفريد. شب را به روز درمى پيچيد، و روز را به شب درمى پيچيد، و خورشيد و ماه را [براى بندگانش] مسخّر و رام كرد. هر كدام تا سرآمدى معين روانند. آگاه باشيد! او تواناى شكست ناپذير و بسيار آمرزنده است. (5)

شما را از يك تن آفريد، سپس همسرش را از او پديد آورد، و از چهارپايان [شتر و گاو و گوسفند و بز به اعتبار يك نر و يك ماده] هشت زوج آفريد، شما را در شكم هاى مادرانتان آفرينشى پس از آفرينشى ديگر در ميان تاريكى هاى سه گانه [شكم و رحم و مشيمه] به وجود آورد. اين است خدا پروردگار شما كه فرمانروايى [مطلق بر همه هستى] ويژه اوست، معبودى جز او نيست، پس چگونه شما را از حق بازمى گردانند؟ (6)

اگر كافر شويد [زيانى به خدا نمى رسانيد؛ زيرا] خدا از شما بى نياز است، و كفر را براى بندگانش نمى پسندد؛ و اگر سپاس گزارى كنيد، آن را براى شما مى پسندد. و هيچ سنگين بارى، بار [گناه] ديگرى را برنمى دارد. سپس بازگشت شما به سوى پروردگارتان خواهد بود، و شما را به آنچه انجام مى داديد، آگاه خواهد كرد؛ زيرا او به نيّات و اسرار سينه ها داناست. (7)

و چون به انسان آسيبى رسد، پروردگارش را در حال بازگشت به سوى او [براى برطرف شدن آسيبش] مى خواند، سپس چون او را [براى رهايى از آن آسيب] نعمتى از جانب خود عطا كند، آن آسيب را كه پيش تر براى برطرف شدنش دعا مى كرد،

فراموش مى كند و دوباره براى خدا همتايانى قرار مى دهد تا [مردم را] از راه خدا گمراه كند. بگو: اندك زمانى از كفر خود برخوردار باش، بى ترديد تو از اهل آتشى. (8)

[آيا چنين انسان كفران كننده اى بهتر است] يا كسى كه در ساعات شب به سجده و قيام و عبادتى خالصانه مشغول است، از آخرت مى ترسد و به رحمت پروردگارش اميد دارد؟ بگو: آيا كسانى كه معرفت و دانش دارند و كسانى كه بى بهره از معرفت و دانش اند، يكسانند؟ فقط خردمندان متذكّر مى شوند. (9)

بگو: اى بندگان مؤمنم! از پروردگارتان پروا كنيد. براى كسانى كه در اين دنيا اعمال شايسته انجام داده اند، پاداش نيكى است و زمين خدا گسترده است [بر شماست از سرزمينى كه دچار مضيقه دينى هستيد به سرزمينى ديگر مهاجرت كنيد]. فقط شكيبايان پاداششان را كامل و بدون حساب دريافت خواهند كرد. (10)

بگو: من مأمورم كه خدا را در حالى كه ايمان و عبادت را براى او [از هر گونه شركى] خالص مى كنم، بپرستم. (11)

و مأمورم كه [در اين آيين از] نخستين تسليم شدگان [به فرمان ها و احكام] او باشم. (12)

بگو: اگر پروردگارم را نافرمانى كنم از عذاب روزى بزرگ مى ترسم. (13)

بگو: فقط خدا را در حالى كه ايمان و عبادتم را براى او [از هر گونه شركى] خالص مى كنم، مى پرستم. (14)

پس شما هم آنچه را مى خواهيد، به جاى او بپرستيد. بگو: بى ترديد زيانكاران [واقعى] كسانى هستند كه روز قيامت سرمايه وجودشان و كسانشان را به تباهى داده باشند؛ آگاه باشيد! كه آن همان زيان آشكار است. (15)

براى آنان از بالاى سرشان و از زير پايشان

سايبان هايى از آتش است، اين عذابى است كه خدا بندگانش را به آن بيم مى دهد. اى بندگانم! از من پروا كنيد (16)

و كسانى كه از پرستيدن طاغوت [يعنى بت ها، اربابان كفر و شيطان هاى سركش] دورى كردند و به سوى خدا بازگشتند، بر آنان مژده باد؛ پس به بندگانم مژده ده. (17)

آنان كه سخن را مى شنوند و از بهترينش پيروى مى كنند، اينانند كسانى كه خدا هدايتشان كرده، و اينان همان خردمندانند. (18)

آيا كسى كه فرمان عذاب بر او محقق و ثابت شده [راه گريزى از آن دارد؟] آيا كسى را كه در آتش است، تو نجات مى دهى؟ (19)

ولى كسانى كه از پروردگارشان پروا داشتند، براى آنان غرفه هايى است كه از فراز آنها غرفه هايى ديگر بنا شده و از زير آنها نهرها جارى است. خدا اين وعده را داده است؛ خدا خلف وعده نمى كند. (20)

آيا ندانسته اى كه خدا از آسمان آبى نازل كرد، پس آن را به صورت چشمه هايى در زمين درآورد، آن گاه به وسيله آن زراعتى را كه رنگ هايش گوناگون است، بيرون مى آورد، سپس [آن زراعت] خشك مى شود، در نتيجه آن را به رنگ زرد بينى، پس آن را ريز ريز و در هم شكسته مى كند؛ بى ترديد در اين [دگرگونى ها] براى خردمندانْ هشدار و عبرتى است. (21)

آيا كسى كه خدا سينه اش را براى [پذيرفتن] اسلام گشاده است، و بهره مند از نورى از سوى پروردگار خويش است [مانند كسى است كه سينه اش از پذيرفتن اسلام تنگ است؟] پس واى بر آنان كه دل هايشان از ياد كردن خدا سخت است، اينان در گمراهى آشكار هستند. (22)

خدا نيكوترين سخن را نازل

كرد، كتابى كه [آياتش در نظم، زيبايى، فصاحت، بلاغت و عمق محتوا] شبيه يكديگر است، مشتمل بر داستان هاى پندآموز [و امر، نهى، وعده، وعيد، حلال و حرام] است؛ از شنيدن آياتش پوست كسانى كه از پروردگارشان مى هراسند به هم جمع مى شود، آن گاه پوستشان و دلشان به ياد خدا نرم مى گردد و آرامش مى يابد. اين هدايت خداست كه هر كه را بخواهد به آن راهنمايى مى كند؛ و هر كه را خدا [به كيفر كفر و عنادش] گمراه كند، او را هيچ هدايت كننده اى نخواهد بود. (23)

آيا كسى كه روز قيامت [به خاطر بسته بودن دست هايش مى كوشد كه] با صورت خود گزند عذاب را دفع كند [مانند كسى است كه ايمن از عذاب است؟] به ستمكاران گويند: آنچه را همواره مرتكب مى شديد، بچشيد. (24)

كسانى [هم] كه پيش از آنان بودند [آيات خدا را] تكذيب كردند، پس از آنجا كه گمان نمى كردند، عذاب به سويشان آمد. (25)

پس خدا در زندگى دنيا خوارى و رسوايى را به آنان چشانيد؛ و اگر معرفت و آگاهى داشتند [توجه مى كردند كه] عذاب آخرت بزرگ تر است. (26)

و ما براى مردم در اين قرآن از هر گونه مثل و سرگذشت عبرت آموزى بيان كرده ايم، باشد كه متذكّر شوند. (27)

قرآنى است گويا و روشن بدون هر گونه انحراف و كژى، براى اينكه [در سايه تعاليمش از شرك، عصيان و فساد] بپرهيزند. (28)

خدا [براى فهماندن حقيقت توحيد و شرك] مثلى زده است: مردى را كه اربابانى ناسازگار و بداخلاق در [مالكيّت] او شريك اند، و مردى كه فقط برده يك مالك است، آيا اين دو برده از جهت فرمان گرفتن

و فرمان بردن با هم يكسانند؟ [موحدان كه بنده خداى يكتا هستند، داراى زندگى منظم و پاك و آخرتى آبادند، و مشركان كه فرمان بران اربابان گوناگونند، داراى زندگى پريشان و آخرتى خراب اند.] همه ستايش ها ويژه خداست. بلكه بيشترشان [به آثار و منافع بندگى خدا] معرفت و آگاهى ندارند. (29)

بى ترديد تو مى ميرى و قطعاً آنان هم مى ميرند. (30)

سپس شما روز قيامت نزد پروردگارتان [در امر دين] مجادله خواهيد كرد [كه ما موحدان در دنيا حقّانيّت توحيد را ثابت كرديم و بطلان بت پرستى را روشن نموديم، ولى كبرِ شما مانع از هدايت شما شد.] (31)

پس چه كسى ستمكارتر است از آنكه بر خدا دروغ بندد و سخن راست و درست را چون به سوى او آمد، تكذيب كند؟ آيا دوزخ جايگاهى براى كافران نيست؟ (32)

و آنكه سخن راست و درست آورد و كسانى كه آن را باور كردند، اينانند كه پرهيزكارانند. (33)

براى آنان نزد پروردگارشان آنچه بخواهند فراهم است؛ اين است پاداش نيكوكاران؛ (34)

تا خدا [به رحمتش] زشت ترين اعمالى كه انجام دادند از آنان محو كند، و آنان را بر پايه بهترين عملى كه همواره انجام مى دادند پاداش دهد. (35)

آيا خدا براى بنده اش [در همه امور] كافى نيست؟ و مشركان [به پندار خود] تو را از كسانى كه غير خدا هستند، مى ترسانند و هر كه را خدا به كيفر [كفر و عناد]ش گمراه كند، او را هيچ هدايت كننده اى نخواهد بود؛ (36)

و هر كه را خدا هدايت كند، او را هيچ گمراه كننده اى نخواهد بود. آيا خدا تواناى شكست ناپذير و صاحب انتقام نيست؟ (37)

اگر

از آنان بپرسى: چه كسى آسمان ها و زمين را آفريد؟ بى ترديد مى گويند: خدا. بگو: پس مرا درباره معبودانى كه به جاى خدا مى پرستيد خبر دهيد، كه اگر خدا آسيبى را براى من بخواهد، آيا آنها مى توانند آسيب او را از من برطرف كنند؟ يا اگر رحمتى را براى من بخواهد، آيا مى توانند رحمتش را باز دارند؟ بگو: خدا مرا كافى است. توكل كنندگان فقط بر او توكل مى كنند. (38)

بگو: اى قوم من! شما بر همين حالت كفر و عنادى كه هستيد عمل كنيد، من نيز [بر پايه ايمان و اخلاصم] عمل مى كنم، سپس خواهيد دانست، (39)

كه چه كسى را [در دنيا] عذابى خوار كننده بيايد، و [در آخرت هم] عذابى جاودانه بر او فرود آيد. (40)

ما اين كتاب را براى [هدايت] مردم به حقّ و راستى بر تو نازل كرده ايم؛ پس هر كه هدايت يافت، به سود خود هدايت يافته و هر كه گمراه شد، فقط به زيان خود گمراه مى شود؛ و تو بر آنان نگهبان و كارساز نيستى، (41)

و خداست كه روح [مردم] را هنگام مرگشان به طور كامل مى گيرد، و روحى را كه [صاحبش] نمرده است نيز به هنگام خوابش [مى گيرد]، پس روح كسى كه مرگ را بر او حكم كرده نگه مى دارد، [و به بدن بازنمى گرداند] و ديگر روح را تا سرآمدى معين بازمى فرستد؛ مسلماً در اين [واقعيت] براى مردمى كه مى انديشند، نشانه هايى [بر قدرت خدا]ست. (42)

[نه اينكه بى خبران، درباره قدرت خدا نمى انديشند] بلكه به جاى خدا [از بتان] شفيعانى براى خود گرفته اند. بگو: آيا [از آنها شفاعت مى خواهيد] هر چند مالك چيزى [و اختياردار شفاعتى] نباشند و

علم و عقلى نداشته باشند [و پرستندگان خود را نشناسند؟] (43)

بگو: شفاعت، يكسره ويژه خداست، فرمانروايى آسمان ها و زمين در سيطره اوست، سپس به سوى او بازگردانده مى شويد؛ (44)

و هنگامى كه خدا به يگانگى ياد مى شود [و نامى از معبودانشان به ميان نمى آيد] دل هاى كسانى كه به آخرت ايمان ندارند، نفرت پيدا مى كند و چون يادى از معبودان ديگر به ميان مى آيد، ناگاه مسرور و شاد مى شوند!! (45)

[وقتى از ايمان آوردنشان نااميد شدى] بگو: خدايا! اى آفريننده آسمان ها و زمين! [اى] داناى نهان و آشكار! تو خود در ميان بندگانت بر سر آنچه [از عقايد و عبادات] اختلاف مى كردند، داورى خواهى كرد؛ (46)

و اگر براى كسانى كه [به آيات خدا] ستم ورزيده اند، همه آنچه در زمين است و مانندش با آن باشد، بى ترديد حاضرند آن را براى رهايى خود از عذاب سخت روز قيامت عوض دهند، و از سوى خدا آنچه را كه [از عذاب هاى گوناگون] نمى پنداشتند، آشكار مى شود. (47)

و زشتى هاى آنچه را كه مرتكب شده اند براى آنان پديدار مى گردد، و آنچه [از عذاب هايى] كه مسخره مى كردند، آنان را احاطه خواهد كرد. (48)

پس چون انسان را آسيبى رسد، ما را [براى برطرف كردنش] بخواند، سپس هنگامى كه [براى برطرف شدن آسيب] از سوى خود نعمتى به او مى دهيم، مى گويد: فقط آن را بر پايه دانش و كاردانى خود يافته ام! [چنين نيست كه مى پندارد] بلكه آن نعمت آزمايشى است [كه آيا به خاطر آن سپاس گزارى مى كند يا به طغيان برمى خيزد؟] ولى بيشتر آنان [به اين واقعيت] معرفت و آگاهى ندارند. (49)

همين [سخن بيهوده و باطل] را كسانى كه پيش

از آنان بودند، گفتند، ولى آنچه را [از مقام و ثروت همواره] به دست مى آوردند، عذاب و هلاكت را از آنان برطرف نكرد. (50)

پس عذاب هاى آنچه را مرتكب شدند به آنان رسيد، و كسانى از اين [مردم مكه] كه [به آيات ما] ستم ورزيدند، به زودى عذاب هاى آنچه را كه مرتكب شدند به آنان خواهد رسيد؛ و آنان عاجزكننده ما نيستند [تا بتوانند از دسترس قدرت ما بيرون روند.] (51)

آيا ندانسته اند كه خدا رزق و روزى را براى هر كه بخواهد وسعت مى دهد يا تنگ مى گيرد؟ بى ترديد در اين [اندازه گيرى] براى مردمى كه ايمان دارند، نشانه هايى [از حكمت و مصلحت خدا]ست. (52)

بگو: اى بندگان من كه [با ارتكاب گناه] بر خود زياده روى كرديد! از رحمت خدا نوميد نشويد، يقيناً خدا همه گناهان را مى آمرزد؛ زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است؛ (53)

و به سوى پروردگارتان بازگرديد و تسليم [فرمان ها و احكام] او شويد، پيش از آنكه شما را عذاب آيد آن گاه يارى نشويد. (54)

و از نيكوترين چيزى كه از طرف پروردگارتان به سوى شما نازل شده است پيروى كنيد، پيش از آنكه ناگهان و در حالى كه بى خبريد، عذاب به شما رسد؛ (55)

تا مبادا آنكه كسى بگويد: دريغ و افسوس بر اهمال كارى و تقصيرى كه درباره خدا كردم، و بى ترديد [نسبت به احكام الهى و آيات ربّانى] از مسخره كنندگان بودم. (56)

يا بگويد: اگر خدا هدايتم مى كرد، بى ترديد از پرهيزكاران بودم، (57)

يا چون عذاب را ببيند، بگويد: اى كاش مرا [به دنيا] بازگشتى بود تا از نيكوكاران مى شدم. (58)

[ولى به او گويم:] آرى،

آياتم به سوى تو آمد، پس تو آنها را انكار كردى و [در پذيرفتنش] تكبّر ورزيدى، و [نسبت به آن] از كافران بودى، (59)

و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بستند مى بينى كه صورت هايشان سياه است؛ آيا در دوزخ جايگاهى براى متكبران نيست؟ (60)

و خدا كسانى را كه پرهيزكارى پيشه كردند، به سبب اعمالى كه مايه رستگارى شان بود نجات مى دهد، عذاب به آنان نمى رسد، و اندوهگين هم نمى شوند. (61)

خدا آفريننده هر چيزى است و او بر هر چيزى نگهبان و كارساز است. (62)

كليدهاى آسمان ها و زميندر مالكيّت اوست، و كسانى كه به آيات خدا كفر ورزيدند، هم آنان زيانكارند. (63)

بگو: اى نادانان! آيا به من فرمان مى دهيد كه غير خدا را بپرستم؟! (64)

بى ترديد به تو و به كسانى كه پيش از تو بوده اند، وحى شده است كه اگر مشرك شوى، همه اعمالت تباه و بى اثر مى شود و از زيانكاران خواهى بود. (65)

بلكه فقط خدا را بپرست و از سپاس گزاران باش. (66)

و خدا را آن گونه كه سزاوار اوست نشناختند، در حالى كه زمين در روز قيامت يكسره در قبضه قدرت اوست، و آسمان ها هم درهم پيچيده به دست اوست؛ منزّه و برتر است از آنچه با او شريك مى گيرند. (67)

و در صور دميده مى شود، پس هر كه در آسمان ها و زمين است مى ميرد، مگر كسى را كه خدا بخواهد، آن گاه بار ديگر در صور دميده مى شود، ناگاه همه آنان بر پاى ايستاده [مات و مبهوت به هر سو] مى نگرند [كه سرانجام كارشان چه خواهد شد!] (68)

و زمين به نور پروردگارش روشن

مى شود، و كتاب [اعمال] را مى نهند، و پيامبران و گواهان را بياورند وميانشان به حقّ وراستى داورى شود، وآنان مورد ستم قرار نمى گيرند؛ (69)

و به هر كسى آنچه را انجام داده است، به طور كامل داده شود و او به كارهايى كه انجام مى دهند، داناتر است. (70)

و كافران گروه گروه به دوزخ رانده مى شوند، چون به دوزخ رسند درهايش گشوده شود و نگهبانانش به آنان گويند: آيا پيامبرانى از جنس خودتان به سويتان نيامدند كه آيات پروردگارتان را بر شما بخوانند و شما را به ديدار اين روزتان بيم دهند؟ گويند: آرى، [آمدند] ولى فرمان عذاب بر كافران محقق و ثابت شدهاست. (71)

[به آنان] گويند: از درهاى دوزخ درآييد در حالى كه در آن جاودانه ايد؛ پس جايگاه متكبران چه بد جايگاهى است؛ (72)

و كسانى كه از پروردگارشان پروا كردند گروه گروه به بهشت رانده مى شوند، چون به آن رسند در حالى كه درهايش از پيش گشوده شده است، نگهبانانش به آنان گويند: سلام بر شما، پاكيزه و نيكو شديد، پس وارد آن شويد كه [در آن] جاودانه ايد. (73)

مى گويند: همه ستايش ها ويژه خداست كه درباره ما به وعده اش وفا كرد، و زمين [بهشت] را به ما ميراث داد كه هر جاى از بهشت را بخواهيم، جاى خود قرار مى دهيم. چه نيكوست پاداش عمل كنندگان. (74)

و فرشتگان را مى بينى كه پيرامون عرش حلقه زده اند، پروردگارشان را همراه ستايش تسبيح مى گويند، و در ميان اهل محشر به حق داورى شود، و [پس از پايان كار قيامت] گويند: همه ستايش ها ويژه خداست كه پروردگار جهانيان است. (75)

الشان قرآن از جانب خداى مقتدر حكيم بر محمد (ص) نازل گرديد (1)

ما اين كتاب را بر تو به حق فرستاديم پس به شكرانه اين نعمت بزرگ خداى را پرستشكن و دين را براى او خالص گردان دل از غير حق بگردان (2)

اى بندگان آگاه باشيد كه دين خالص بى هيچ شرك و ريا براى خداست و اما آنان كه غير خدا را چون بتان و فرعونان به دوستى و پرستش برگرفتند و گفتند ما آن بتان را نمى پرستيم مگر براى اينكه ما را به درگاه خدا نيك مقرب گردانند و خدا البته اين عذر نپذيرد و ميان آنها در آنچه با حق خلاف كنند حكم خواهد كرد و به كيفرشان ميرساند كه خدا هرگز آن كس كه بسيار كافر نعمت و دروغگوست هدايت نخواهد كرد (3)

اگر خدا ميخواست فرزندى براى خود اختيار كند همانا هر كه را از مخلوقاتش خواستى برميگزيد و ليكن اين نقص است و آن خداى فرد قهار بى مانند از هرگونه نقص و آلايش پاك و منزهست (4)

آسمانها و زمين را به حق و راستى و براى حكمت و غرض ثابتى ايجاد كرد و شب رابر روز و روز را بر شب بپوشانيد و خورشيد و ماه را مسخر كرده تا هر يك بر مدار خود به وقت معين گردش كنند بارى اى بندگان آگه باشيد كه او خداى مقتدر و مطلق و آمرزنده گناه خلق است (5)

او شما نوع بشر را از يك تن آدم آفريد پس از آن جفت او حوا را قرار داد و براى استفاده شما نوع بشر هشت قسم

از چهارپايان ايجاد كرد و شما را در باطن رحم مادران در سه تاريكى مشيمه و رحم و بطن با تحولات گوناگون بدين خلقت زيبا بيافريد اين خداست پروردگار شما كه سلطان ملك وجود اوست و هيچ خدائى جز او در عالم نيست پس اى مشركان نادان از درگاه او به كجا ميرويد؟ و چرا معبودان باطل را به جاى او مى پرستيد؟ (6)

اگر همه كافر شويد خدا از طاعت همه شما البته بى نياز است و ليكن كفر و شرك را هم از بندگانش نمى پسندد و اگر طاعت و شكرش به جاى آريد از شما آن پسند اوست و بدانيد كه در قيامت هرگز بار گناه كسى را ديگرى بدوش نخواهد گرفت و پس از اين زندگانى دنياى فانى بازگشت همه به سوى خداست و او شما را به هرچه در دنيا از نيك و بد كرده ايد آگاه مى سازد كه او از اسرار دلهاى خلق به خوبى آگاهست (7)

و بيچاره انسان را هرگاه فقر و مصيبت و رنجى پيش آيد در آن حال به دعا و توبه و انابه به درگاه خدا رود و چون نعمت و ثروت به او عطا كند خدائى را كه ازاينيش ميخواند بكلى فراموش سازد و براى خداى يكتا شريك و همتا قرار دهد تا خلق را از راه خدا گمراه سازد اى رسول ما، با چنين كس بگو اى نگون بخت كمتر به كفر و عصيان لذت و آسايش جو كه عاقبت از اهل آتش دوزخى و به عذاب ابد گرفتار خواهى بود (8)

يا آن كس كه شب را به طاعت خدا

به سجود و قيام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهى اميدوار است؟ با آن كس كه شب و روز به كفر و عصيان مشغول است يكسانست؟ هرگز يكسان نيست بگو اى رسول آنان كه مانند على (ع) و شيعيان شاگردان مكتبش اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان دشمنان على (ع) يكسانند؟ هرگز يكسان نيستند و منحصرا خردمندان شيعيان على (ع) متذكر اين مطلبند كه عالم و جاهل مساوى نيست (9)

اى رسول ما، بگو به امت اى بندگانى كه به خدا ايمان آورده ايد خداترس و پرهيزكار باشيد كه هر كس متقى و نيكوكار است علاوه بر آخرت در دنيا هم نصيبش نيكوئى و خوشى است و زمين خدا بسيار پهناور است اگر در مكانى ايمان و حفظ تقوى مشكلشد به شهر و ديارى ديگر رويد و به راه دين صبر پيشه كنيد كه خدا صابران را به حد كامل و بدون حساب پاداش خواهد داد (10)

اى رسول بگو كه من خود مامورم كه تنها خدا را پرستش كنم و دينم را براى اوخالص گردانم و هرگز شرك نياورم (11)

و باز مامورم كه در اسلام و در تسليم امر خدا مقام اوليت را دارا باشم (12)

باز بگو كه من اگر خداى خود را نافرمانى كنم البته از عذاب روز بزرگ قيامت ميترسم (13)

باز بگو من خداى يكتا را ميپرستم و دينم را خاص و خالص براى او ميگردانم و غير او را باطل محض ميدانم (14)

شما هم اى مشركان هر كه را ميخواهيد جز خدا بپرستيد كه از غير خدا جز زياننمى بينيد و

بگو كه زيانكاران آنان هستند كه خود و اهل بيت خود را از كفر و عصيان در قيامت به خسران جاودان درافكنند اين همان زيان است كه در قيامت برهمه آشكار است (15)

و بر آنها از بالا و زير سايبان آتش دوزخ است آن آتشى كه خدا از آن بندگان را ميترساند كه اى بندگان از آتش قهر من بترسيد (16)

و آنان كه از پرستش طاغوت دورى جستند و به درگاه خدا با توبه و انابه بازگشتند آنها را بشارت و مژده رحمت است اى رسول تو هم آن بندگان را به لطف و رحمت من بشارت آر (17)

آن بندگانى كه چون سخن بشنوند نيكوتر عمل كنند آنان هستند كه خدا آنها را به لطف خاص خود هدايت فرموده و هم آنان به حقيقت خردمندان عالمند (18)

آيا كسى كه وعده عذاب خدا بر او محقق و حتمى و به دوزخ قهر و شقاوت معذب است تو به پند و نصيحت ميتوانى از آن آتش قهرش برهانى؟ هرگز نمى توانى يعنى چنين كسى از فرط شقاوت گوش به پند تو نميدهد تا هدايت يابد (19)

ليكن آنان كه متقى و خداترس شدند براى آنها در بهشت رضوان و باغ فردوس جاويدان كاخ و عمارتها بالاى يكديگر بنا شده است كه در جلو آن عمارات نهرهاى آب جاريست اين بهشت ابد وعده خداست و خدا هرگز وعده خود را خلاف نخواهد كرد (20)

نشانه لطفهاى خدا را در دنيا نمى بينى كه خدا از آسمان آب باران نازل گردانيد و در روى زمين نهرها و جويها روان ساخت آنگاه انواع نباتات گوناگون بدان

بروياند باز از سبزى و خرمى رو به خزان آرد و نخست بنگرى كه آرد شود و آنگاه خدا چوب و علف خشك گرداند در آن باران و سير صعودى و نزولى نباتات هم صاحبان عقل متذكر قدرت و رحمت الهى شوند (21)

آيا آن كس را كه خدا براى اسلام شرح صدر و فكر روشن عطا فرمود كه وى به نورالهى روشن است؟ چنين كس با مردم كافر بى نور تاريك دل يكسانست؟ هرگز نيستپس واى بر آنان كه از قساوت و شقاوت دلهاشان از ياد خدا فارغ است اينان هستند كه دانسته به ضلالت و گمراهيند (22)

خدا براى هدايت امت آخر زمان قرآن را فرستاد كه بهترين حديث و نيكوترين سخن آسمانى خدا است كتابيست كه آياتش همه در كمال فصاحت و عجاز با هم مشابه است و در آن ثناى خدا و خاصان خدا مكرر ميشود كه از تلاوت آيات قهر آن خدا ترسان را لرزه بر اندام افتد و با آيات رحمت باز به آنها آرام و سكونت بخشد و دل هايشان را به ذكر خدا مشغول سازد اين كتاب همان رحمت و هدايت خداست كه هر كه را خواهد به آن رهبرى فرمايد و هر كس را خدا گمراه كند يعنى پس از تمام حجت به گمراهيش واگذارد ديگر هيچ هدايت كننده اى نخواهد يافت (23)

آيا آن كس كه روز قيامت براى پرهيز از سختى عذاب دوزخ ناچار است كه رخسارش را مقابل آتش سپر گرداند مانند كسى است كه از آن عذاب ايمن و آسوده است؟ و آن روز به ظالمان خطاب شود كه اينك كيفر ستمهائى

كه در دنيا كرديد بچشيد (24)

آنان كه پيش از اين امت بودند نيز پيغمبران خود را تكذيب كردند و از جائى كه پى نمى بردند عذاب قهر حق بر آنها فرود آمد (25)

و خدا عذاب ذلت و خوارى را در دنيا به آنها چشانيد در صورتى كه عذاب آخرت آنها اگر بدانند بسيار سختتر است (26)

و ما در اين قرآن مجيد براى هدايت مردم هرگونه مثلهاى روشن آورديم باشد كه خلق متذكر حقايق آن شوند (27)

اين كتاب الهى قرآن عربى فصيح است كه در آن هيچ ناراستى و حكم ناصواب نيست و خلق را به راه راست ميخواند باشد كه مردم از آن پند گرفته و پرهيزگار شوند (28)

خدا براى كفر و ايمان مثلى زده بياموزيد آيا شخصى كه اربابانى متعدد دارد همه مخالف يكديگر و هر كدام او را به كارى پررنج و زحمت ميگمارند با آن شخصى كه تسليم امر يك نفر است كه به او مهربانست و هيچ تكليف سختى نمى كند حال اين دو شخص يكسانست؟ خدا را سپاس كه حالشان هرگز يكسان نيست ليكن اكثر مردم درك اين حقيقت نميكنند (29)

اى رسول عزيز ما شخص تو و همه خلق البته به مرگ از دار دنيا خواهيد رفت (30)

آنگاه روز قيامت همه در پيشگاه عدل پروردگار خويش دادخواهى ميكنند و حق متعالداد مظلومان را از ظالمان خواهد گرفت (31)

پس در آن روز از آن كسى كه بر خدا دروغ بسته و وعده صدق رسولان خدا را تكذيب كرده هيچ كس ستمكارتر هست؟ هرگز نيست آيا منزلگاه كافران آتش دوزخ نيست؟ البته هست (32)

و آن كس از بندگان كه در آيات قرآن وعده صدق بر او آمد و آن را تصديق كرد و به خدا و قيامت ايمان آورد هم آنها به حقيقت اهل تقوى هستند (33)

و براى آن بندگان نزد خدا از هر نعمتى كه بخواهند از روحانى و جسمانى همه مهياست كه اين پاداش نيكو كاران عالم است (34)

تا خدا به لطف و كرم زشتترين گناهانشان را مستور و محو ميگرداند و بسى بهتراز اين اعمال نيكشان به آنها پاداش عطا مى كند (35)

آيا خداى مهربان براى بنده اش كافى نيست كه مردم تو را از قدرت غير خدا ميترسانند؟ البته خدا كافى است و از غير او نبايد ترسيد و هر كه را خدا گمراه كند يعنى پس از اتمام حجت به گمراهى خود واگذارد ديگر او را هيچ راهنمائى نخواهد بود (36)

و هر كس را خدا به لطف خود هدايت كند ديگر احدى او را گمراه نتواند كرد. آيا خدا مقتدر و غالب بر تمام قواى عالم و منتقم از همه ستمكاران جهان نيست؟ البته هست (37)

و اى رسول اگر از اين مشركان بپرسى كه زمين و آسمانها را كه آفريده است البته جواب دهند خدا آفريده پس به آنها بگو چه تصور ميكنيد آيا جز خدا همه بتهائى كه ميخوانيد اگر خدا بخواهد مرا رنجى رسد آن بتان مى توانند آن را رفع كنند؟ يا اگر خدا بخواهد مرا به رحمتى رساند بتان ميتوانند آن رحمت را از من باز دارند؟ هرگز نميتوانند بگو خدا مرا كافى است كه متوكلان عالم بر او توكل ميكنند (38)

باز به

امت بگو اى مردم شما را آنچه ميسر است و در خور جهل و گمراهى شماست عمل كنيد من هم آنچه روا دانم عمل ميكنم تا به زودى بطلان شما و حقانيت منمعلوم شما گردد (39)

و تا بدانيد كه عذاب با ذلت و خوارى كه را فرا رسد و آلام هميشگى دوزخ براى كه فرود آيد؟ (40)

اى رسول اين كتاب الهى را ما به حق براى هدايت خلق بر تو فرستاديم اينك هر كه هدايت يافت نفع آن و هر كه به گمراهى شتافت زيان آن بر شخص اوست و تو پساز تبليغ رسالت و اتمام حجت ديگر وكيل خلق و نگهبان امت از قهر حق نخواهى بود (41)

خداست آن كه وقت مرگ ارواح خلق را مى گيرد و آن كس را كه هنوز مرگش فرا نرسيده نيز در حال خواب روحش را قبض ميكند سپس آن را كه حكم به مرگش كرده جانش رانگاه مى دارد و آن را كه نكرده به بدنش مى فرستد تا وقت معين مرگ در اينكار نيز ادله قدرت الهى براى متفكران پديدار است (42)

بلكه اين مردم كافر مشرك خدا را واگذارده و بتهائى بى اثر را شفيعان خود برگرفتند اى رسول به آن مردم نادان بگو، هم اگر چه اين بتان كمتر چيزى در جهان مالك نباشند و عقل و ادراكى هيچ ندارند؟ باز شفيع شما توانند شد؟ (43)

بگو شفاعت همه خلقان با خداست كه سلطان ملك زمين و آسمانهاست و پس از مرگ و فنا بازگشت همه شما به سوى اوست (44)

چون نزد مردم بى ايمان به آخرت اهل ايمان خدا

را به يكتائى ياد كنند از ذكر حق سخت ملول و دلتنگ ميشوند و هرگاه ذكر غير خدا از امور مادى كنند خرم و دلشاد ميگردند (45)

اى رسول ما، دايم بگو پروردگارا اى خالق زمين و آسمانها اى داناى عالم پيدا و پنهان تو خود ميان بندگان در آنچه خلاف و نزاع برانگيزند حكم فرما (46)

و اگر مردم ستمكار و ظالم هر آنچه در زمين است دو برابر دارا باشند البته خواهند كه براى نجات خود از سختى عذاب قيامت همه را فدا كنند مگر نجات يابند و البته آن روز از قهر خدا عذابى كه گمان نمى بردند بر آنان پديد آيد (47)

و آن در نتيجه زشتى و بدكاريهاشان ظاهر شود و عذاب قيامت كه با انكار و استهزاء تلقى ميكردند بر آنان احاطه كند (48)

آرى آدمى ناسپاس چون رنج و دردى به او رسد ما را به دعا ميخواند و باز چون آن رنج و عذاب را برداشتيم و نعمت و دولت به او داديم گويد اين نعمت دانسته و به استحقاق نصيب من گرديد چنين نيست بلكه آن امتحان وى است وليكن اكثر مردم آگه نيستند (49)

پيشينيان هم ميگفتند كه ما مال و دولت را به تدبير و لياقت خود يافتيم اما خطا گفتند كه وقت مرگ و هلاك مال و دولتى كه اندوختند بى نيازشان نكرد و هيچ به فريادشان نرسيد (50)

و ليكن كيفر زشتى و بد كاريها كه براى كسب مال انجام دادند به آنها رسيد. و ستمكاران از اين مردم به زودى كيفر كردارشان را خواهند يافت و هرگز ازقهر و قدرت خدا

رهائى نمى يابند (51)

آيا مردم نمى دانند كه خدا البته هر كه را خواهد روزى وسيع دهد و هر كه را خواهدتنگ روزى سازد در اين اختلاف روزى خلق هم ادله قدرت الهى براى اهل ايمان پديدار است (52)

اى رسول رحمت بدان بندگانم كه به عصيان اسراف بر نفس خود كردند بگو هرگز از رحمت نامنتهاى خدا نااميد مباشيد البته خدا همه گناهان را چون توبه كنيد خواهد بخشيد كه او خدائى بسيار آمرزنده و مهربانست (53)

و به درگاه خداى خود به توبه و انابه بازگرديد و تسليم امر او شويد پيش از آنكه عذاب خدا فرا رسد و هيچ آن زمان نصرت و نجاتى نيابيد (54)

و بهترين دستور كتابى كه بر شما از جانب خدا نازل شده است پيروى كنيد پيش از آنكه عذاب قهر خدا به كيفر گناهان بر شما ناگهان فرودآيد و شما از فرط جهل و غفلت آگاه نباشيد (55)

آنگاه هر نفسى به خود آيد و فرياد وا حسرتا برزرد و گويد اى واى بر من كه جانبامر خدا را فروگذاشتم و در حق خود ظلم و تفريط كردم و از جهل و غفلت وعده هاى خدا را مسخره و استهزاء نمودم (56)

يا آنكه از فرط پشيمانى در پى آرزوى محال آيد و گويد افسوس اگر خدا مرا به لطف خاص هدايت فرمودى من نيز از اهل تقوى بودم و دور از دوزخيان در بهشت جاودان موى داشتم (57)

يا آنكه چون عذاب خدا را به چشم مشاهده كند گويد اى فرياد كاش بار ديگر به دنيا باز ميگشتم تا به طاعت حق پرداخته و

از نيكوكاران ميشدم و اين عذاب را نميديدم (58)

آرى اى بدبخت آيات كتاب من كه محققا براى هدايت تو آمد تو آن را تكذيب كردى و راه تكبر و سركشى پيش گرفتى و از زمره كافران بد كيش گرديدى (59)

و روز قيامت كسانى كه بر خدا دروغ بستند بنگرى كه همه رويشان سياه شده است رسواى خدا و خلق گرديدند آرى متكبران را نه منزل در دوزخ است؟ دوزخيان همه روسياهند (60)

و خدا اهل تقوى را به اعمال صالح از عذاب نجات خواهد داد كه هيچ رنج و المى به آنها نرسد و هرگز غم و اندوهى بر دلشان راه نيابد (61)

خدا آفريننده هر چيز است و بر هر چيز هم او نگهبانست (62)

و كليدهاى خزائن آسمانها و زمين او راست و آنان كه به آيات خدا كافر شدند هم آنان زيانكاران عالمند (63)

اى رسول به مشركان بگو اى مردم نادان مرا امر ميكنيد كه غير خدا را پرستش كنم؟ (64)

هنوز مشركان جاهل از تو موحد كامل طمع شرك دارند؟ و حال آن كه بر تو و بر رسولان پيش از تو چنين وحى شده كه اگر به خدا شرك آورى عملت را محو و نابود مى گرداند و سخت از زيان كاران خواهى گرديد (65)

بلكه هميشه خدا را پرستش كن و از شكرگزاران نعمت الهى باش (66)

و آنان كه غير خدا را طلبيدند خدا را چنان كه شايد به عظمت نشناختند و اوست كه روز قيامت زمين در قبضه قدرت او و آسمانها درپيچيده بدست سلطنت اوست آن ذات پاك يكتا منزه و متعالى از

شرك مشركان بلكه از فكر موحدان است (67)

و صيحه صور اسرافيل بدمند تا جز آنكه خدا بقاى او خواسته ديگر هر كه در آسمانها و زمين است همه يكسر مدهوش مرگ شوند آنگاه صيحه ديگرى در آن دميده شود كه ناگاه خلايق همه از خواب مرگ برخيزند و نپاره واقعه محشر كنند (68)

و زمين محشر به نور پروردگار روشن گردد و نامه اعمال خلق در پيشگاه عدل حقنهاده شود و انبياء و شهداء بر گواهى احضار شوند و ميان خلق به حق حكم كنند و به هيچكس ابدا ظلمى نخواهد شد (69)

و هر كس به پاداش عملا تمام برسد و خدا از هر كس به افعال نيك و بد خلق آگاه تر است (70)

و آن روز آنان كه به خدا كافر شدند فوج فوج به جانب دوزخ رانند و چون آنجا رسند درهاى جهنم به رويشان بگشايند و خازنان دوزخ به آنها گويند مگر پيغمبران خدا براى هدايت شما نيامدند و آيات الهى را برايتان تلاوت نكردند و شما را از ملاقات اين روز سخت نترسانيدند؟ جواب دهند بلى و ليكن افسوس كه ما پند نگرفتيم و به كفر و عصيان خود را مستحق عذاب حرمان كرديم و وعده عذاب براى كافران محقق و حتمى گرديد (71)

آنگاه به آن كافران خطاب شود اينك از هر در به دوزخ داخل شويد و در آن عذاب جاودان بمانيد كه متكبران را دوزخ بسيار بد منزلگاهى است (72)

و متقيان خداترس را فوج فوج به سوى بهشت برند و چون بدانجا رسند همه درهاى بهشت به رويشان به احترام بگشايند و خازنان بهشتى

به تهنيت گويند سلام برشما باد خوشا به حال شما كه چه خوش عيش ابدى نصيب شما گرديد حالى در اين بهشت ابد درآئيد و جاودان متنعم باشيد (73)

مومنان به بهشت درآيند و گويند ستايش خداى را كه وعده لطف و رحمتش را بر مامحقق فرمود و ما را وارث همه سرزمين بهشت گردانيد تا هر جاى آن بخواهيم منزل گزينيم بلى آن روز پاداش نيكوكاران بسيار نيكو خواهد بود (74)

و اى رسول در آن روز فرشتگان رحمت را مشاهده كنى كه گرداگرد عرش با عظمت الهى درآمده و به تسبيح و ستايش خدا مشغولند و ميان اهل بهشت و دوزخ به حق حكمشود و همه زبان به حمد خدا گشايند و گويند سپاس و ستايش خاص خداى جهانيانست (75)

او منزّه است (از اين كه فرزندى داشته باشد) او خداوند يگانه ى پيروز است. (4)

او آسمان ها و زمين را به حق آفريد. شب را بر روز و روز را بر شب درمى پيچد و خورشيد و ماه را رام ساخت. هر يك تا مدّتى معين در حركتند، بدانيد كه او عزيز و بسيار آمرزنده است. (5)

او شما را از يك نفس آفريد، سپس جفتش را از همان نفس قرار داد و براى شما (از خزانه قدرت خود) از چهار پايان هشت زوج (نر و ماده ى گوسفند و بز و گاو و شتر) نازل كرد. او شما را در شكم هاى مادرانتان و در تاريكى هاى سه گانه (گوشت و پوست و خون) آفرينشى پس از آفر ينشى (ديگر در مراحل گوناگون) مى آفريند. اين است خدايى كه پروردگار شماست، حكومت براى اوست، جز او هيچ معبودى نيست، پس چگونه به بيراهه مى رويد؟ (6)

اگر كفران كنيد، پس (بدانيد) خداوند از شما بى نياز است و براى بندگانش كفران را نمى پسندد. و اگر شكرگزار باشيد آن را براى شما مى پسندد و هيچ گناهكارى بار (گناه) ديگرى را برنمى دارد، سپس بازگشت شما به سوى پروردگارتان است، پس شما را به آن چه عمل مى كرديد خبر خواهد داد، همانا او به آن چه در سينه هاست بس آگاه است. (7)

و هرگاه به انسان آسيبى رسد پروردگارش را مى خواند در حالى كه (با توبه) به سوى او بازگشته است. امّا همين كه خداوند از جانب خويش نعمت بزرگى به او دهد آن چه را (به خاطر رفع آن) قبلاً خدا را مى خواند، فراموش مى كند و براى خداوند همتايانى قرار مى دهد تا (خود و

ديگران را) از راه او منحرف سازد. بگو: «مدّت كمى را با كفر خود كامياب باش كه تو بدون شك از دوزخيانى». (8)

آيا (چنين كسى بهتر است يا) آن كس كه در طول شب در حال سجده و قيام به اطاعت مشغول است (و) از آخرت مى ترسد و به رحمت پروردگارش اميد دارد؟ بگو: «آيا كسانى كه مى دانند و كسانى كه نمى دانند يكسانند؟» تنها خردمندان متذكّر مى شوند (و پند مى پذيرند). (9)

بگو: «اى بندگان من كه ايمان آورده ايد! از پروردگارتان پروا كنيد. براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كرده اند نيكى است، و زمين خدا بزرگ است، (پس اگر در منطقه اى براى حفظ ايمان و تقوا و كار نيك در فشاريد، هجرت نماييد). همانا صابران پاداش خود را بى حساب به طور كامل دريافت مى دارند. (10)

بگو: «همانا من مأمورم كه خدا را بپرستم در حالى كه دين را براى او خالص و پيراسته گردانيده ام. (11)

و فرمان يافته ام كه اولين مسلمان باشم». (12)

بگو: «البتّه اگر نسبت به پروردگارم عصيان ورزم، از عذاب روز بزرگ بيم دارم». (13)

بگو: «من تنها خدا را مى پرستم در حالى كه دينم را براى او خالص كرده ام. (14)

پس شما جز او هر چه را مى خواهيد بپرستيد». بگو: «همانا زيانكاران (واقعى) كسانى هستند كه سرمايه ى وجودى خويش و بستگانشان را در قيامت از كف داده باشند، آگاه باش، اين همان زيان آشكار است». (15)

براى زيانكاران از بالاى سرشان لايه هائى از آتش و از زير پايشان نيز لايه هايى (از آتش) است. اين عذابى است كه خداوند بندگانش را به آن مى ترساند. پس اى بندگان من! از من پروا

كنيد. (16)

و كسانى كه از عبادت و بندگى طاغوت ها (و قدرت هاى ضد الهى) دورى نموده و به سوى خدا بازگشتند بر آنان مژده باد، پس بندگان مرا بشارت ده. (17)

آنان كه سخن را با دقّت مى شنوند و بهترين آن را پيروى مى كنند، آنانند كه خداوند هدايتشان نموده و آنانند همان خردمندان. (18)

پس آيا كسى را كه حكم عذاب بر او حتمى شده است (مى توانى هدايت كنى؟) آيا تو مى توانى كسى را كه در آتش است رهايى بخشى؟ (19)

ولى كسانى كه از پروردگارشان پروا دارند، برايشان غرفه هايى (در بهشت) است كه بالاى آن غرفه ها، غرفه هاى ديگرى بنا شده و از زير آنها نهرها جارى است، (اين،) وعده ى الهى است و خداوند در وعده اش خلاف نمى كند. (20)

آيا نديده اى كه خداوند از آسمان آبى فرو فرستاد، پس آن را به صورت چشمه هايى در زمين راه داد، سپس با آن، زراعتى كه رنگ هاى گوناگونى دارد بيرون مى آورد، آن گاه آن كشت (و زراعت) با هيجان رشد مى كند (تا آن كه مى خشكد) پس آن را زرد مى بينى، سپس آن را به صورت كاه و خاشاك درمى آورد، همانا در اين (تغيير و تحوّل) براى خردمندان پند و يادآورى است (كه بدانند دنيا ناپايدار است). (21)

آيا كسى كه خداوند سينه اش را براى (پذيرش) اسلام گشاده است، پس او از طرف خداوند بر (فراز مركبى از) نور است (مثل كسى است كه در تنگناى تعصّب و لجاجت و غرور است؟ نه) پس واى بر آنان كه از سنگدلى ياد خدا نمى كنند. آنان در گمراهى آشكارند. (22)

خداوند بهترين سخن را در قالب كتابى نازل كرد (كه آياتش)

متشابه (و مشابه يكديگر است). از (تلاوت آيات) آن پوست كسانى كه از پروردگارشان مى ترسند به لرزه مى افتد، سپس (با ايمان و اُنس) به ياد خدا پوست ها و دل هاى آنان نرم و آرام مى شود، اين است هدايت خداوند كه هر كه را بخواهد به آن هدايت مى كند و هر كه را خداوند (به خاطر فسق و فسادش) گمراه نمايد، پس هيچ هدايت كننده اى براى او نيست. (23)

پس آيا كسى كه (با ايمان و عمل صالح) روى خود را از عذاب بد روز قيامت دور مى سازد (مثل كسى است كه از قهر الهى در قيامت غافل است)؟ و (در آن روز) به ستمگران گفته مى شود: «بچشيد آن چه را كسب كرده ايد.» (24)

كسانى كه پيش از اين كفّار بودند (نيز پيامبران را) تكذيب كردند پس از طريقى كه توجّه نداشتند عذاب به سراغشان آمد. (25)

پس خداوند خوارى و رسوايى در زندگى دنيا را به آنان چشانيد و قطعاً عذاب آخرت بزرگ تر است اگر معرفت داشتند. (26)

و همانا ما در اين قرآن (براى هدايت مردم) از هر مثالى آورديم، تا شايد متذكّر شوند. (27)

قرآنى عربى (و فصيح)، بى هيچ كجى، شايد مردم پرهيزكار شوند. (28)

خداوند (براى توحيد و شرك) مثلى زده است: بنده اى كه چند مالك ناسازگار در مالكيّت او شريك باشند (و دستورات متضاد به او بدهند) و بنده اى كه تنها مطيع يك نفر است (و فقط از او دستور مى گيرد) آيا اين دو در مَثَل يكسانند؟ حمد و ستايش مخصوص خداوند است، ولى بيشتر مردم نمى دانند. (29)

بدون شك تو خواهى مُرد و آنان (نيز) مردنى هستند. (30)

سپس شما روز قيامت

نزد پروردگارتان به مخاصمه و جدال خواهيد پرداخت. (31)

پس كيست ظالم تر از كسى كه بر خداوند دروغ بست و چون سخن راست برايش آمد تكذيب نمود؟ آيا براى كافران در دوزخ جايگاهى نيست؟ (32)

و كسى كه سخن راست آورد و آن را تصديق كرد، آنانند همان تقواپيشه گان. (33)

هرچه بخواهند براى آنان نزد پروردگارشان فراهم است، اين است پاداش نيكوكاران. (34)

تا خداوند (در سايه ى ايمان و صداقت آنان) بدترين كارى كه مرتكب شده اند از آنها بپوشاند و آنان را به بهترين اعمالى كه انجام مى دادند پاداش دهد. (35)

آيا خداوند براى بنده اش كافى نيست؟ و مردم تو را از غير خدا مى ترسانند و هر كه را خدا گمراه كند پس هيچ راهنمايى براى او نخواهد بود. (36)

و هر كه را خداوند هدايت كند، پس هيچ گمراه كننده اى براى او نيست، آيا خداوند، نفوذناپذير و صاحب انتقام نيست. (37)

و اگر (از مشركان) سؤال كنى: «چه كسى آسمان ها و زمين را آفريد؟» قطعاً خواهند گفت: «خدا» بگو: «پس آيا در آن چه از غير خدا مى خوانيد نظر و انديشه كرده ايد؟! (راستى) اگر خداوند نسبت به من ضررى را اراده كند آيا اين بت ها مى توانند آن ضرر را برطرف كنند، يا (ا گر) خداوند براى من لطف و رحمتى را بخواهد، آيا آنها مى توانند مانع آن رحمت شوند؟» بگو: «خداوند براى من كافى است. اهل توكّل تنها بر او توكّل مى نمايند.» (38)

بگو: «اى قوم من! شما بر اساس موضع (و مقام يا قدرت) خود عمل كنيد، من نيز (به وظيفه ى خود) عمل مى كنم، پس در آينده ى نزديكى خواهيد دانست. (39)

كه عذاب خواركننده

(دنيا) به سراغ چه كسى خواهد آمد و عذاب پايدار (قيامت) بر او نازل خواهد شد». (40)

همانا ما براى (هدايت) مردم كتاب (آسمانى قرآن) را به حق بر تو نازل كرديم، پس هر كه هدايت را پذيرفت به سود خود اوست و هر كه گمراه شد، پس بى شك بر ضرر نفس خويش (قيام كرد و) گمراهى را برگزيد و تو وكيل بر مردم نيستى (تا با اجبار آنان را هدايت كنى). (41)

خداوند است كه جان ها را به هنگام مرگشان به طور كامل مى گيرد، و (جان) آن را كه نمرده است در هنگام خواب (مى گيرد)، پس آن را كه مرگ بر او قطعى شده نگاه مى دارد و جان هاى ديگر را (كه مرگش فرا نرسيده) براى مدّتى معين (به جسم آنان) بازمى گرداند. بى شك در اين (گرفتن و دادن روح هنگام خواب و بيدارى)، براى گروهى كه فكر مى كنند نشانه هايى بزرگ (از قدرت خدا) وجود دارد. (42)

آيا مشركان به جاى خدا (بت ها را) شفيعان گرفته اند؟! بگو: «آيا اگر مالك هيچ چيز نباشند و قدرت تعقّل نداشته باشند (باز هم شفيع شما خواهند بود)؟» (43)

(اى پيامبر! به آنان) بگو: «تمام شفاعت ها (در دنيا و آخرت) براى خداست، براى اوست حكومت و فرمانروائى آسمان ها و زمين، سپس به سوى او برگردانده مى شويد.» (44)

و هرگاه خداوند به تنهايى ياد شود، دل هاى كسانى كه به آخرت ايمان ندارند متنفّر مى شود، ولى هرگاه از غير او ياد شود، بى درنگ شادمان مى شوند. (45)

بگو: «خداوندا! اى آفريدگار آسمان و زمين! و اى داناى غيب و شهود! تويى كه در ميان بندگانت در آن چه همواره اختلاف مى كنند داورى خواهى

كرد.» (46)

و كسانى كه ستم كرده اند اگر تمام آن چه را كه در زمين است و مانند آن را با آن مالك باشند، در روز قيامت براى نجات از عذاب سخت الهى همه ى آن را فديه خواهند داد (ولى چه سود؛ در آن روز) براى آن ستمگران از سوى خداوند چيزهايى روشن و ظاهر مى شود كه هرگز در محاس باتشان پيش بينى نمى كردند. (47)

و (در آن روز) براى آنان بدى آن چه (در دنيا) كسب كرده اند روشن خواهد شد و آن عذابى كه به مسخره مى گرفتند آنان را فرا خواهد گرفت. (48)

پس چون سختى و ضررى به انسان رسد ما را مى خواند، سپس همين كه از جانب خود نعمتى به او عطا كنيم گويد: «بر اساس علم و تدبيرم نعمت ها به من داده شده» (چنين نيست) بلكه آن نعمت وسيله ى آزمايش است، ولى بيشتر مردم نمى دانند. (49)

به راستى كسانى كه قبل از آنان بودند (نيز) اين سخن را گفتند، ولى آن چه را (در دنيا) كسب مى كردند كارى برايشان نكرد. (50)

پس (نتيجه) اعمال بدى كه مرتكب شده بودند به آنان رسيد و كسانى از اينان (كافران مكّه) كه ستم كردند به زودى بدى آن چه را انجام داده اند به ايشان خواهد رسيد و آنان نمى توانند ما را درمانده كنند (و از ما بگريزند). (51)

آيا (هنوز) ندانسته اند كه خداوند روزى را براى هر كه بخواهد گسترده يا تنگ مى سازد؟! البتّه در اين امر براى كسانى كه ايمان مى آورند نشانه هايى (از حكمت و قدرت الهى) است. (52)

بگو: «اى بندگان من كه بر نفس خويش اسراف (و ستم) كرده ايد! از رحمت خداوند

مأيوس نشويد، همانا خداوند همه ى گناهان را مى بخشد، زيرا كه او بسيار آمرزنده و مهربان است. (53)

و پيش از آن كه عذاب به سراغ شما آيد و ديگر يارى نشويد، به سوى پروردگارتان باز گرديد (و توبه كنيد) و تسليم او شويد. (54)

و از بهترينِ آنچه از پروردگارتان به سوى شما نازل شده است پيروى كنيد، پيش از آن كه عذاب، ناگهانى و در حالى كه از آن بى خبريد به سراغ شما آيد. (55)

تا مبادا (در قيامت) كسى بگويد: «دريغا بر من بر آن چه در (كارى كه) جهت الهى (داشته) كوتاهى كرده ام و همانا من از مسخره كنندگان (آيات او) بودم.» (56)

يا آن كه (از شدّت اندوه) بگويد: «اگر خداوند هدايتم كرده بود، از پرهيزكاران بودم». (57)

يا هنگامى كه عذاب را ببيند بگويد: «اى كاش براى من بازگشتى بود تا از نيكوكاران مى شدم». (58)

آرى، آيات من به سراغ تو آمد، امّا آنها را تكذيب كردى و تكبّر ورزيدى و از كافران شدى. (59)

و روز قيامت كسانى را كه بر خدا دروغ بستند رو سياه مى بينى، آيا در دوزخ جايگاهى براى متكبّران نيست؟ (60)

و خداوند كسانى را كه تقوا پيشه كرده اند، همراه با كاميابى شان نجات مى دهد، در حالى كه هيچ بدى به آنان نرسد و ايشان اندوهگين نشوند. (61)

خداوند آفريدگار هر چيزى است و اوست كه بر هر چيز نگهبان (و حافظ و ناظر) است. (62)

كليدهاى آسمان ها و زمين براى اوست و كسانى كه به آيات الهى كفر ورزيدند آنان همان زيان كارانند. (63)

بگو: «اى نادانان! آيا مرا فرمان مى دهيد كه جز خدا بپرستم؟» (64)

و قطعاً به تو و به كسانى كه (از پيامبران) پيش از تو بوده اند وحى شده است كه: «اگر شرك ورزى بدون شك عمل تو تباه مى شود و قطعاً از زيانكاران خواهى شد.» (65)

بلكه تنها خدا را پرستش كن و از سپاس گزاران باش. (66)

و خدا را آن گونه كه حقّ اوست قدردانى نكردند (و او را نشناختند)، در حالى كه روز قيامت زمين يكسره در قبضه ى قدرت اوست و آسمان ها به دست قدرت او در هم پيچيده اند. او منزه است و از آن چه شريك او قرار مى دهند برتر است. (67)

و در صور دميده شود، پس هر كه در آسمان ها و هر كه در زمين است، بى هوش شده (و مى ميرد،) مگر آن كه را خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در آن دميده شود، پس ناگاه آنان (زنده شده،) به پا خيزند و (به اطراف) نظر مى كنند. (68)

و (در آن روز) زمين به نور پروردگارش روشن گردد و نامه ى اعمال را در ميان نهند و پيامبران و شاهدان را حاضر سازند و ميان آنان به حق داورى شود در حالى كه بر آنان ستم نمى رود. (69)

و به هر كس (نتيجه ى) آن چه انجام داده به تمامى داده شود و خداوند به آن چه انجام مى دهند آگاه تر است. (70)

و كسانى كه كافر شدند گروه گروه به سوى جهنّم رانده شوند، تا چون به نزديك آن رسند درهاى دوزخ گشوده شود و نگهبانان آن به ايشان گويند: «آيا از ميان شما پيامبرانى به سراغ شما نيامدند تا آيات پروردگارتان را بر شما تلاوت كنند و شما را از ديدار امروزتان هشدار

دهند؟» گويند: «چرا»، (آنان آمدند ولى ما گوش نداديم) لكن فرمان عذاب بر كافران قطعى است. (71)

به آنان گفته شود: «از درهاى دوزخ وارد شويد كه جاودانه در آن خواهيد بود، پس چه بد است منزلگاه متكبّران». (72)

و كسانى كه از پروردگارشان پروا داشتند گروه گروه به سوى بهشت سوق داده شوند تا چون به نزد آن رسند، در حالى كه درهاى بهشت گشوده شده است و نگهبانان بهشت به آنان گويند: «سلام بر شما پاك و پسنديده بوديد، پس داخل شويد در حالى كه در آن جاودانه خواهيد بود». (73)

و (بهشتيان) گويند: «سپاس خداوندى را كه به وعده اى كه به ما داد وفا كرد و زمين را ميراث ما قرار داد. تا از بهشت هر جاى را كه بخواهيم برمى گزينيم.» پس چه نيكوست پاداش اهل عمل. (74)

و فرشتگان را مى بينى كه گرد عرش حلقه زده اند، در حالى كه همراه با ستايش پروردگارشان تسبيح مى گويند و ميان آنان به حق داورى گردد و گفته مى شود: «سپاس خداوندى را كه پروردگار جهانيان است.» (75)

موحدان - در آنچه درباره آن اختلاف مى كنند حكم خواهد كرد. همانا خدا كسى را كه دروغگو و كافر و ناسپاس است راه ننمايد. (3)

اگر خدا مى خواست كه فرزندى گيرد، از ميان آنچه مى آفريند آنچه مى خواست برمى گزيد. پاك و منزه است او، اوست خداى يگانه بر همه چيره. (4)

آسمانها و زمين را براستى و درستى آفريد. شب را به روز مى پيچد و روز را بر شب - يا شب را در روز و روز را در شب در مى آرد، يعنى يكى را مى برد و ديگرى را مى آورد - و خورشيد و ماه را رام گردانيد، هر يك تا سرآمدى نامبرده روان است، آگاه باشيد كه اوست تواناى بى همتا و آمرزگار. (5)

شما را از يك تن - يعنى آدم (ع) - آفريد آنگاه همسرش را از او - از جنس او - پديد كرد، و براى شما از چهارپايان هشت جفت فرو فرستاد، شما را در شكمهاى مادرانتان مى آفريند آفرينشى پس از آفرينشى در تاريكى هاى سه گانه. اين است خداى، پروردگار شما، او راست پادشاهى و فرمانروايى، خدايى جز او نيست، پس چگونه و به كجا [از پرستش خدا] گردانيده مى شويد (6)

اگر ناسپاسى كنيد، خداى از شما بى نياز است و ناسپاسى را براى بندگان خود نمى پسندد. و اگر سپاس بداريد - بر نعمت توحيد و نعمت نبوت محمد (ص) و ديگر نعمتها - آن را براى شما مى پسندد. و هيچ كس بار گناه ديگرى را برندارد، سپس بازگشت شما به پروردگارتان است پس شما را بدانچه مى كرديد آگاه كند، كه او بدانچه در سينه هاست - اسرار دلها - داناست. (7)

و چون آدمى

را گزندى رسد پروردگار خويش را با روى آوردن و بازگشت به وى بخواند، سپس چون او را نعمتى دهد، آنچه را كه از پيش به [برداشتن] آن [خداى را] مى خواند فراموش كند و براى خدا همتايانى قرار دهد تا [مردم را] از راه او گمراه سازد. بگو: اندكى از كفر خويش بهره مند باش، كه تو از دوزخيانى. (8)

[آيا آن كافر ناسپاس بهتر است] يا كسى كه در ساعات شب در حال سجده و ايستاده با فروتنى به طاعت مشغول است، از [عذاب] آن سراى مى ترسد و به بخشايش پروردگار خويش اميد مى دارد؟ بگو: آيا آنان كه مى دانند - خداشناسان - و آنان كه نمى دانند - كافران - برابرند؟ تنها خردمندان پند مى پذيرند. (9)

بگو: اى بندگان من كه ايمان آورده ايد، از پروردگار خويش پروا كنيد. براى آنان كه در اين جهان نيكى كرده اند پاداش نيكوست. و زمين خدا فراخ است - از سرزمين كفرى كه شما را از خداپرستى باز مى دارند هجرت كنيد -. همانا به شكيبايان مزدشان را تمام و بيشمار - يا بى حسابرسى و بازخواست - بدهند. (10)

بگو: فرمان يافته ام كه خداى را بپرستم در حالى كه دين را ويژه او كنم، (11)

و فرمان يافته ام كه نخستين مسلمان باشم. (12)

بگو: همانا من، اگر پروردگار خويش را نافرمانى كنم، از عذاب روزى بزرگ - روز رستاخيز - مى ترسم. (13)

بگو: تنها خداى را مى پرستم در حالى كه دينم را براى او ويژه كننده ام، (14)

پس شما هم آنچه را خواهيد جز او بپرستيد - كه شما را سودى نخواهد داشت -، بگو: همانا زيان كاران آن كسانند كه خويشتن و

خانواده خود را به روز رستاخيز زيان كنند، آگاه باشيد كه اين است آن زيان كارى آشكار. (15)

آنان را از فرازشان سايبانهايى از آتش است و از زيرشان نيز سايبانهايى، اين است [آن عذاب] كه خدا بندگان خود را بدان مى ترساند، پس اى بندگان من، از من پروا كنيد. (16)

و آنان كه از پرستش طاغوت - بتها و سران گردن كش كفر - پرهيز كردند و به خداى بازگشتند، ايشان راست مژده، پس بندگان مرا مژده ده (17)

آنان كه سخن را مى شنوند و بهترين آن را پيروى مى كنند، اينانند كسانى كه خداوند راهشان نموده، و ايشانند خردمندان. (18)

پس آيا كسى كه سخن - وعده - عذاب بر او سزا گشته [مى تواند از آن رهايى يابد]؟ آيا تو آن را كه در آتش دوزخ است توانى رهانيد؟! (19)

ليكن آنان كه از پروردگار خويش پروا كنند ايشان را غرفه هايى است بر فراز آنها غرفه هايى ساخته شده كه از زير آنها جوى ها روان است، وعده خداست، خدا وعده را خلاف نكند. (20)

آيا نديده اى كه خدا از آسمان آبى فرو آورد پس آن را به چشمه سارهايى در زمين روان ساخت، آنگاه بدان [آب] كشتهايى به رنگهاى گوناگون بيرون مى آورد سپس خشك گردد پس آن را زرد شده بينى، آنگاه آن را شكسته و خرد مى سازد. هرآينه خردمندان را در آن يادكرد و پندى است. (21)

آيا كسى كه خدا دل او را براى اسلام گشاده و او بر روشنائى از پروردگار خويش است [مانند كسى است كه دل او از پذيرش اسلام تنگ است و در تاريكى كفر گرفتار]؟ پس واى بر سخت دلانى

كه خدا را ياد نكنند. آنانند در گمراهى آشكار. (22)

خدا نيكوترين سخن - قرآن - را فرو فرستاد كتابى ماننده به يكديگر و دو دو - دوباره و مكرر -، كه از [خواندن و شنيدن] آن پوست كسانى كه از پروردگار خويش مى ترسند از لرز منقبض - گرفته و فراهم - شود، و سپس پوستها و دلهاشان به ياد خدا آرام و نرم گردد. اين است رهنمونى خدا كه هر كه را خواهد بدان راه مى نمايد، و هر كه را خدا گمراه كند پس او را هيچ راهنمايى نيست. (23)

آيا كسى كه به روى خويش از عذاب بد و سخت روز رستاخيز مى پرهيزد - زيرا دستهايش به گردن بسته است و به دست از روى دفاع نتواند كرد - [همانند كسى است كه از عذاب ايمن باشد]؟ و ستم كاران را گويند: بچشيد آنچه مى كرديد. (24)

كسانى كه پيش از آنان بودند [حق را] تكذيب كردند، پس عذاب از جايى كه نمى دانستند - و انتظار نداشتند - بديشان آمد. (25)

پس خداوند خوارى و رسوايى را در زندگانى اين جهان بدانها چشانيد و بى گمان عذاب آن جهان بزرگتر است، اگر مى دانستند. (26)

و هرآينه براى مردمان در اين قرآن از هر گونه مثلى زديم شايد به ياد آرند و پند گيرند، (27)

قرآنى تازى - به زبان عرب - كه هيچ كژى - انحراف و تناقض - در آن نيست، باشد كه پرهيزگارى كنند. (28)

خداوند مثلى زد: مردى كه چند خواجه بدخو و ناسازگار در او شريك باشند، و مردى كه از آن يك مرد باشد - اين مثل مشرك و موحد است

- آيا اين دو در مثل با هم برابرند؟ سپاس و ستايش خداى راست، بلكه بيشترشان نمى دانند. (29)

همانا تو مى ميرى و آنان نيز خواهند مرد. (30)

سپس شما در روز رستاخيز نزد پروردگارتان با يكديگر ستيزه خواهيد كرد. (31)

پس چه كسى ستم كارتر است از آن كه بر خدا دروغ بست و سخن راست - قرآن - را چون بدو آمد دروغ انگاشت؟ آيا كافران را جاى در دوزخ نيست (32)

و آن كه سخن راست آورد و آن را راست شمرد و باور داشت، ايشانند پرهيزگاران. (33)

ايشان راست نزد پروردگارشان آنچه بخواهند، اين است پاداش نيكوكاران، (34)

تا خداى بدترين آنچه كردند از ايشان بزدايد و مزدشان را بر پايه نيكوترين آنچه مى كردند پاداش دهد. (35)

آيا خداوند بنده خويش را كارگزارى بسنده نيست، و تو را از كسانى كه جز اويند - خدايان دروغين - مى ترسانند، و هر كه را خدا گمراه كند پس او را هيچ راهنمايى نيست. (36)

و هر كه را خدا راه نمايد پس او را هيچ گمراه كننده اى نباشد. آيا خدا تواناى بى همتا و كينستان نيست؟ (37)

و اگر از آنان بپرسى: چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟ هرآينه گويند: خدا. بگو: چه گوييد درباره آنچه جز خدا مى خوانند؟ اگر خداى خواهد كه به من گزندى رسد آيا آنها بازبرنده گزند او هستند؟ يا [اگر] به من نيكويى و بخشايشى خواهد آيا آنها بازدارنده بخشايش او هستند؟ بگو: خدا مرا بس است، توكل كنندگان تنها بر او توكل مى كنند. (38)

بگو: اى قوم من، بر جاى - وضع و موقع - خود عمل كنيد -

آنچه توانيد بكنيد -، من نيز عمل مى كنم - آنچه توانم مى كنم -، پس بزودى خواهيد دانست (39)

كه كيست آن كه عذابى بدو آيد كه رسوا و خوارش كند - عذاب دنيا - و عذابى پايدار كه بر او فرود آيد. (40)

همانا ما اين كتاب را براستى و درستى براى مردمان بر تو فرو فرستاديم، پس هر كه راه يافت به سود خود اوست، و هر كه گمراه شد جز اين نيست كه به زيان خود گمراه مى شود و تو بر آنها گماشته و نگهبان نيستى. (41)

خداست كه جانها را هنگام مرگشان مى گيرد و آن را كه نمرده باشد در خوابش [مى گيرد]. پس آن [جان] را كه حكم مرگ بر آن رفته است نگاه مى دارد و آن ديگر را تا سرآمدى نامبرده باز مى فرستد - كسى را كه هنگام مرگ او نرسيده از خواب بيدار مى كند -. هرآينه در اين براى مردمى كه مى انديشند نشانه هاست. (42)

بلكه جز خدا شفيعانى - كارگزاران و ميانجى ها - گرفته اند. بگو: آيا هر چند آنان به چيزى توانايى نداشته باشند و چيزى درنيابند [باز هم آنها را شفيع مى گيريد]؟! (43)

بگو: خداى راست همه شفاعت - يعنى اذن و فرمان شفاعت -، او راست پادشاهى آسمانها و زمين، سپس به او بازگردانده مى شويد. (44)

و چون خداوند به يگانگى ياد شود دلهاى كسانى كه به آن جهان ايمان ندارند برمد، و چون آنان كه جز او هستند - معبودهاشان - ياد كرده شوند ناگاه شادمان گردند. (45)

بگو: بار خدايا، اى پديد آرنده آسمانها و زمين، داناى نهان و آشكار، تويى كه ميان بندگان خود در

آنچه اختلاف مى كردند حكم مى كنى. (46)

و اگر براى آنان كه ستم كردند - كافر شدند - همه آنچه در زمين است و همانندش با آن باشد، هرآينه آن را براى بازخريد خود از عذاب بد و سخت روز رستاخيز بدهند. و از جانب خدا براى آنان آنچه گمان نمى بردند پديدار شود. (47)

و آنان را بدى هاى - يعنى عقوبتهاى - آنچه به دست آوردند نمودار شود و آنچه مسخره اش مى كردند بديشان در رسد. (48)

و چون آدمى را گزندى فرارسد ما را بخواند سپس چون او را از نزد خويش نعمتى بدهيم، گويد: جز اين نيست كه آن (نعمت) را بر دانشى [كه داشته ام] به من داده اند - يعنى راه به دست آوردن آن را دانستم و به هوش و تدبير من حاصل شده -، بلكه آن آزمونى است - تا سپاس گزارد يا سركشى و ناسپاسى كند -، ولى بيشتر آنها نمى دانند. (49)

همانا اين [سخن] را كسانى نيز كه پيش از آنها بودند گفتند، ولى آنچه به دست مى آوردند - از مال و كالاى دنيا - آنان را سود نكرد و به كارشان نيامد. (50)

پس بدى هاى - عقوبتهاى - آنچه كردند بديشان رسيد، و از اينان نيز كسانى كه ستم كردند بدى هاى - عقوبتهاى - آنچه كرده اند بديشان خواهد رسيد و ناتوان كننده [ما از عذاب كردنشان] نيستند. (51)

آيا ندانسته اند كه خدا روزى را براى هر كه خواهد فراخ كند و تنگ گرداند؟ هرآينه در اين براى مردمى كه ايمان دارند نشانه ها و عبرتهاست. (52)

بگو: اى بندگان من كه بر خويشتن گزافكارى كرده ايد - در گناهان از حد گذاشته ايد و

به خود ستم كرده ايد - از بخشايش خداى نوميد مباشيد، كه همانا خداوند همه گناهان را مى آمرزد، كه اوست آمرزگار و مهربان. (53)

و به پروردگار خويش بازگرديد و او را گردن نهيد پيش از آنكه شما را عذاب آيد آنگاه يارى نشويد. (54)

و از نيكوترين آنچه از پروردگارتان به شما فرو فرستاده شده - يعنى قرآن - پيروى كنيد پيش از آنكه شما را ناگهان عذاب آيد و شما آگاه نباشيد (55)

[پيش از آن] كه كسى گويد: دريغا بر آن كوتاهى كه درباره خدا كردم، و هرآينه من از مسخره كنندگان بودم. (56)

يا بگويد: اگر خداى مرا راه مى نمود هرآينه از پرهيزگاران مى بودم. (57)

يا آنگاه كه عذاب را بيند گويد: كاش مرا بازگشتى [به دنيا] مى بود تا از نيكوكاران مى شدم. (58)

آرى، تو را نشانه هاى من آمد پس آنها را دروغ انگاشتى و گردن كشى و بزرگمنشى كردى و از كافران بودى. (59)

و روز رستاخيز آنان را كه بر خدا دروغ بستند - يعنى خداى را به گرفتن شريك و فرزند وصف كردند - بينى كه روى هاشان سياه است. آيا گردن كشان را جاى در دوزخ نيست (60)

و خداى كسانى را كه پرهيزگارى كردند با رستگارى و كاميابيشان برهاند، كه نه بدى بديشان رسد و نه اندوهگين شوند. (61)

خداست آفريدگار هر چيزى، و او بر همه چيز كارساز و نگاهبان است. (62)

او راست كليدهاى [گنجينه هاى] آسمانها و زمين، و آنان كه به نشانه هاى خدا كافر شدند همانان زيان كارانند. (63)

بگو: آيا مرا مى فرماييد كه جز خداى را بپرستم، اى نادانان؟! (64)

و هرآينه به تو وحى شده است، و

نيز به آنان كه پيش از تو بودند، كه اگر شرك ورزى بى گمان كار تو تباه و نابود گردد و از زيان كاران باشى. (65)

بلكه تنها خداى را بپرست و از سپاسداران باش. (66)

و خداى را چنانكه شايسته اوست نشناختند، و روز رستاخيز زمين يكسره در قبضه [قدرت] اوست و آسمانها به دست راست - يعنى به قدرت - او پيچيده شوند، پاك است او، و برتر است از آنكه با او انباز مى گيرند. (67)

و در صور دميده شود، پس هر كه در آسمانها و هر كه در زمين است بيهوش شود - بميرد - مگر آنان كه خداى خواهد، سپس بار ديگر در آن دميده شود، پس ناگهان ايستادگانى باشند كه مى نگرند. (68)

و [در آن روز] زمين به نور خداوند خود روشن شود و نامه [هاى اعمال] را پيش نهند و پيامبران و گواهان را بياورند و ميان ايشان - آدميان - براستى و درستى داورى شود و بر آنان ستم نرود. (69)

و هر كسى را آنچه كرده باشد تمام بدهند، و او داناتر است بدانچه مى كنند. (70)

و كسانى كه كافر شدند گروه گروه به سوى دوزخ رانده شوند، تا چون بدانجا رسند درهاى آن گشوده شود و نگهبانان آن گويندشان: آيا شما را پيامبرانى از خودتان نيامدند كه آيات - سخنان و پيامهاى - پروردگارتان را بر شما مى خواندند و شما را از ديدار اين روزتان مى ترساندند؟ گويند: چرا - آمدند - وليكن سخن - يعنى حكم - عذاب بر كافران سزا گشته است. (71)

گفته شود: به دروازه هاى دوزخ درآييد، در آنجا جاويدان باشيد، پس بد است

جايگاه گردن كشان. (72)

و آنان كه از پروردگار خويش پروا كرده اند گروه گروه به بهشت برده شوند، تا آنگاه كه بدانجا (بهشت) رسند، و درهايش گشوده باشد، و نگهبانان آن ايشان را گويند: سلام بر شما، خوش باشيد - يا پاك شديد - پس به بهشت درآييد [و در آن] جاودانه باشيد. (73)

و گويند: سپاس و ستايش خداى راست كه وعده خويش را با ما راست داشت، و زمين - يعنى زمين بهشت - را به ما ميراث داد كه از بهشت هر جا كه خواهيم جاى گيريم. پس نيكوست مزد عمل كنندگان. (74)

و فرشتگان را بينى كه گرد عرش را فراگرفته اند، پروردگارشان را همراه با سپاس و ستايش به پاكى ياد مى كنند، و ميانشان براستى و درستى داورى شود، و گفته شود: سپاس و ستايش خداى راست، پروردگار جهانيان. (75)

(4)

آسمانها و زمين را به حق بيافريد. شب را بر روز داخل مي كند و روز را بر شب. و آفتاب و ماه را رام گردانيد و هر يك تا زماني معين در حركتند. آگاه باش كه اوست پيروزمند و آمرزنده . (5)

شما را از يك تن بيافريد. و از آن يك تن زنش را آفريد. و برايتان از چارپايان هشت جفت بيافريد. شما را در شكم مادرتان در چند مرحله در درون تاريكيهاي سه گانه آفرينش بخشيد. اين است خداي يكتا پروردگار شما. فرمانروايي از آن اوست. خدايي جز او نيست. پس چگونه رويگردانتان مي سازند. (6)

اگر ناسپاسي كنيد، خدا از شما بي نياز است. و ناسپاسي را براي بندگانش نمي پسندد. مي پسندد كه سپاسگزار باشيد. و هيچ كس بار گناه ديگري را بر دوش نمي كشد. بازگشت همه شما نزد پروردگارتان است. او شما را از كارهايي كه مي كرده ايد آگاه مي كند. او به آنچه در دلها مي گذرد آگاه است. (7)

چون به آدمي گزندي برسد، به پروردگارش روي مي آورد و او را مي خواند. آنگاه چون به او نعمتي بخشد، همه آن دعاها را كه پيش از اين كرده بود از ياد مي برد و براي خدا همتاياني قرار مي دهد تا مردم را از طريق او گمراه كنند. بگو: اندكي از كفرت بهره مند شو، كه تو از دوزخيان خواهي بود. (8)

آيا آن كس كه در همه ساعات شب به عبادت پرداخته ، يا در سجود است يا در قيام، و از آخرت بيمناك است و به رحمت پروردگارش اميدوار است، با

آن كه چنين نيست يكسان است؟ بگو: آيا آنهايي كه مي دانند با آنهايي كه نمي دانند برابرند؟ تنها خردمندان پند مي پذيرند. (9)

بگو: اي بندگان من كه ايمان آورده ايد، از پروردگارتان بترسيد. براي آنان كه در حيات اين جهاني نيكي كرده اند، پاداش نيك است. و زمين خدا پهناور است. مزد صابران بي حساب و كامل ادا مي شود. (10)

بگو: من مامور شده ام كه خدا را بپرستم و براي او در دين اخلاص ورزم. (11)

و مرا فرموده اند كه نخستين مسلمانان باشم. (12)

بگو: اگر پروردگارم را نافرماني كنم، از عذاب آن روز بزرگ مي ترسم. (13)

بگو: خدا را مي پرستم و براي او در دين خود اخلاص مي ورزم. (14)

بپرستيد هرچيز ديگري را جز او. بگو: زيانكنندگان كساني هستند كه در روز قيامت خود و خاندانشان را از دست بدهند. بهوش باشيد كه اين زياني آشكار است. (15)

بالاي سرشان طبقات آتش است و در زير پايشان طبقات آتش. اين چيزي است كه خدا بندگان خود را بدان مي ترساند. پس اي بندگان من، از من بترسيد. (16)

و كساني را كه از پرستش بتان پرهيز كرده اند و به خدا روي آورده اند بشارت است. پس بندگان مرا بشارت ده : (17)

آن كساني كه به سخن گوش مي دهند و از بهترين آن پيروي مي كنند، ايشانند كساني كه خدا هدايتشان كرده و اينان خردمندانند. (18)

آيا كسي را كه حكم عذاب بر او محقق شده ، تو مي تواني او را كه در آتش است برهاني . (19)

اما براي آنان كه از

خدا مي ترسند غرفه هايي است بر فراز هم ساخته ، كه از زيرشان جويباران روان است. اين وعده خداست و خدا وعده خود خلاف نخواهد كرد. (20)

آيا نديده اي كه خدا از آسمان باران فرستاد و آن را چون چشمه - سارهايي در زمين روان گردانيد، آنگاه به آن كشته هاي رنگارنگ برويانيد، سپس همه خشك مي شوند و مي بيني كه زرد شده اند، آنگاه خردشان مي سازد؟ هر آينه خردمندان را در آن اندرزي است. (21)

آيا كسي كه خدا دلش را بر روي اسلام گشود و او در پرتو نور پروردگارش جاي دارد، همانند كسي است كه ايمان ندارد؟ پس واي بر سختدلاني كه ياد خدا در دلهاشان راه ندارد، كه در گمراهي آشكار هستند. (22)

خدا بهترين سخن را نازل كرده است. كتابي متشابه و دوتا دوتا، كه از تلاوت آن كساني را كه از پروردگارشان مي ترسند از خوف تن بلرزد. سپس تن و جانشان به ياد خدا بيارامد. اين راه خداست كه هر كه را بخواهد بدان راهنمايي مي كند، و هر كه را خدا گمراه كند او را هيچ راهنمايي نخواهد بود. (23)

آيا آن كس كه در روز قيامت با چهره خويش عذاب سخت قيامت را از خود باز مي دارد همانند كسي است كه بهشتي است؟ به ستمكاران گفته مي شود: به كيفر كارهايي كه مي كرده ايد عذاب را بچشيد. (24)

پيشينيانشان تكذيب كردند و عذاب از جايي كه نمي دانستند بر سرشان رسيد. (25)

خدا در اين جهان رسوايشان ساخت، ولي اگر بدانند، عذاب آخرت بزرگتر است. (26)

ما در اين قرآن

براي مردم هر گونه مثلي آورديم، شايد پند گيرند. (27)

قرآني به زبان عربي بي هيچ انحراف و كجي . شايد پروا كنند. (28)

خدا مثلي مي زند: مردي را كه چند تن در او شريكند و بر سر او اختلاف دارند. و مردي كه تنها از آن يكي باشد. آيا اين دو با هم برابرند؟ سپاس خدا را. نه ، بيشترشان نمي دانند. (29)

تو مي ميري و آنها نيز مي ميرند. (30)

سپس همه در روز قيامت نزد پروردگارتان با يكديگر به خصومت خواهيد پرداخت. (31)

پس كيست ستمكارتر از آن كه بر خدا دروغ مي بندد و سخن راستي را كه بر او آمده است تكذيب مي كند. آيا كافران را در جهنم جايگاهي نيست. (32)

و كسي كه سخن راست آورد و تصديقش كرد، آنان پرهيزگارانند. (33)

برايشان هر چه بخواهند در نزد پروردگارشان مهياست. اين است پاداش نيكوكاران. (34)

تا خدا بدترين اعمالي را كه مرتكب شده اند از آنان بزدايد، و به بهتر از آنچه مي كرده اند پاداششان دهد. (35)

تو را به كساني كه سواي خدا هستند، مي ترسانند. آيا خدا براي نگهداري بنده اش كافي نيست؟ و هر كس را كه خدا گمراه سازد هيچ راهنمايي نخواهد بود. (36)

هر كس را كه خدا راهنمايي كند، گمراه كننده اي نيست. آيا خدا پيروزمند و انتقام گيرنده نيست. (37)

اگر از آنها بپرسي : چه كسي آسمانها و زمين را آفريده است. خواهند گفت: خداي يكتا. بگو: پس اينهايي را كه سواي او مي پرستيد چگونه مي بينيد؟ اگر خداي يكتا بخواهد به من رنجي برساند آيا

اينان مي توانند آن رنج را دفع كنند؟ يا اگر بخواهد به من رحمتي ارزاني دارد، مي توانند آن رحمت را از من باز دارند؟ بگو: خدا براي من بس است. توكلكنندگان به او توكل مي كنند. (38)

بگو: اي قوم من، بر وفق امكان خويش عمل كنيد. من نيز عمل مي كنم. و به زودي خواهيد دانست كه (39)

چه كسي به عذابي كه خوارش مي سازد گرفتار مي شود، يا عذاب جاويد بر سر او فرود مي آيد. (40)

ما اين كتاب را به حق براي هدايت مردم بر تو نازل كرديم. پس هر كس كه هدايت يافت به سود خود اوست، و هر كه گمراه شد به زيان خود به گمراهي افتاده و تو وكيل آنها نيستي . (41)

خدا جانها را به هنگام مردنشان مي گيرد، و نيز جان كساني را كه در خواب خود نمرده اند. جانهايي را كه حكم مرگ بر آنها رانده شده نگه مي دارد و ديگران را تا زماني كه معين است باز مي فرستد. در اين عبرتهاست براي آنهايي كه مي انديشند. (42)

آيا سواي خدا شفيعاني اختيار كردند؟ بگو: حتي اگر آن شفيعان قدرت به كاري نداشته باشند و چيزي را در نيابند. (43)

بگو: شفاعت سراسر از آن خداست. متعلق به اوست فرمانروايي آسمانها و زمين. سپس همه به نزد او باز گردانده مي شويد. (44)

چون خدا را به يكتايي ياد كنند دلهاي آن كسان كه به قيامت ايمان نياورده اند نفرت گيرد، و چون نام ديگري جز او برده شود شادمان شوند. (45)

بگو: بار خدايا، تويي آفريننده آسمانها و زمين،

داناي نهان و آشكار، تو ميان بندگانت در هر چه در آن اختلاف مي كرده اند داوري خواهي كرد. (46)

اگر هر چه در روي زمين است و همانند آن، از آن ستمكاران مي بود. در روز قيامت خود را بدان از عذاب دردناك باز مي خريدند. و از خدا برايشان چيزهايي آشكار مي شد كه هرگز حسابش را نمي كردند. (47)

پاداش بد اعمالي كه مي كردند برايشان آشكار شد و آنچه مسخره اش مي كردند گرداگردشان را بگرفت. (48)

چون آدمي را گزندي رسد ما را مي خواند، و چون از جانب خويش نعمتي ارزانيش داريم گويد: به سبب داناييم اين نعمت را به من داده اند. اين آزمايشي باشد ولي بيشترينشان نمي دانند. (49)

اين سخني بود كه پيشينيانشان هم مي گفتند، ولي هر چه گرد آورده بودند به حالشان سود نكرد. (50)

عقوبت اعمالشان دامنگيرشان شد. و از اين ميان به آنهايي كه راه كفر پيش گرفته اند عقوبت اعمالشان خواهد رسيد و نمي توانند از ما بگريزند. (51)

آيا هنوز ندانسته اند كه خداست كه روزي هر كس را كه بخواهد افزون مي سازد يا تنگ روزي اش مي كند؟ و در اين خود عبرتهاست براي مردمي كه ايمان مي آورند. (52)

بگو: اي بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده ايد، از رحمت خدا مايوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مي آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان. (53)

پيش از آنكه عذاب فرا رسد و كسي به ياريتان برنخيزد، به پروردگارتان روي آوريد و به او تسليم شويد. (54)

و پيش از آنكه به ناگاه و بي خبر

عذاب بر شما فرود آيد، از بهترين چيزي كه از جانب پروردگارتان نازل شده است پيروي كنيد. (55)

تا كسي نگويد: اي حسرتا بر من كه در كار خدا كوتاهي كردم، و از مسخره كنندگان بودم. (56)

يا بگويد: اگر خدا مرا هدايت كرده بود، من از پرهيزگاران مي بودم. (57)

يا چون عذاب را ببيند، بگويد: اگر بار ديگر به دنيا باز مي گرديدم. از نيكوكاران مي شدم. (58)

آري ، آيات من براي تو نازل شد و تو گردنكشي كردي و از كافران بودي . (59)

در روز قيامت، كساني را كه به خدا دروغ بسته اند مي بيني كه رويشان سياه شده است. آيا متكبران را در جهنم جايگاهي نيست. (60)

خدا پرهيزگاران را به سبب راه رستگاري كه در پيش گرفته بودند مي رهاند. به آنها هيچ بدي نرسد و از اندوه بدور باشند. (61)

خداست كه آفريدگار هر چيزي است و او نگهبان هر چيزي . (62)

كليدهاي آسمانها و زمين نزد اوست و آنها كه به آيات خدا كافر شده اند زيان ديدگان هستند. (63)

بگو: اي نادانان، آيا مرا فرمان مي دهيد كه غير از خدا را بپرستم. (64)

به تو و پيامبران پيش از تو وحي شده است كه اگر شرك بياوريد اعمالتان ناچيز گردد و خود از زيانكنندگان خواهيد بود. (65)

بلكه خدا را بپرست و سپاسگزار او باش. (66)

خدا را نشناختند آنچنان كه شايان شناخت اوست. و در روز قيامت، زمين يكجا در قبضه اوست و آسمانها در هم پيچيده ، در يد قدرت او. منزه است و برتر از هر چه شريك او

مي پندارند. (67)

و در صور دميده شود. پس هر كه در آسمانها و هر كه در زمين است -جز آنها كه او بخواهد- بيهوش مي شوند. و بار ديگر در آن دميده شود، ناگهان از جاي بر مي خيزند و مي نگرند. (68)

و زمين به نور پروردگارش روشن شود و نامه هاي اعمال را بنهند و پيامبران و گواهان را بياورند و در ميان مردم به حق داوري شود و بر كسي ستمي نرود. (69)

پاداش هر كس برابر كردارش به تمامي ادا شود، در حالي كه خدا به كارهايي كه مي كرده اند آگاه تر است. (70)

و كافران را گروه گروه به جهنم برانند. چون به جهنم رسند درهايش گشوده شود و نگهبانان آتش گويند: آيا پيامبراني از خود شما بر شما مبعوث نشدند تا آيات پروردگارتان را برايتان بخوانند و شما را از ديدار با چنين روزي بترسانند؟ مي گويند: بلي . ولي ، بر كافران عذاب محقق شده بود. (71)

گفته شود: از درهاي جهنم داخل شويد، همواره در آنجا خواهيد بود. جايگاه سركشان چه بد جايگاهي است. (72)

و آنان را كه از پروردگارشان ترسيده اند گروه گروه به بهشت مي برند. چون به بهشت برسند درهايش گشوده شود. و خازنان بهشت گويندشان: سلام بر شما، بهشتتان خوش باد، به درون بياييد، همواره در اينجا خواهيد بود. (73)

مي گويند: سپاس خدايي را كه هر وعده كه به ما داد راست بود. آن زمين را به ميراث به ما داد. و اكنون در هر جاي بهشت كه بخواهيم مكان مي گيريم. عمل كنندگان را چه مزد نيكويي است.

(74)

و فرشتگان را مي بيني كه گرد عرش خدا حلقه زده اند و به ستايش پروردگارشان تسبيح مي گويند. ميان آنها نيز به حق داوري گردد و گفته شود كه ستايش از آن خدايي است كه پروردگار جهانيان است. (75)

است خداوند پروردگارتان، كه فرمانروايى او راست، خدايى جز او نيست، پس چگونه به بيراهه مى رويد (6)

اگر كفران بورزيد، بدانيد كه خداوند از شما بى نياز است، ولى در عين حال كفران را هم بر بندگان خويش نمى پسندد، و اگر سپاس بگزاريد آن را بر شما مى پسندد، و هيچ بردارنده اى بار گناه ديگرى را برندارد، سپس بازگشتتان به سوى پروردگارتان است، آنگاه شما را از [حقيقت و نتيجه] آنچه كرده ايد، آگاه مى سازد، كه او داناى راز دلهاست (7)

و چون به انسان رنجى رسد پروردگارش را - انابت كنان - مى خواند، سپس چون نعمتى از سوى خويش به او ارزانى دارد، فراموش مى كند كه پيشتر چه دعايى به درگاه او داشت، و براى خداوند همتايانى قائل مى شود كه [ديگران را هم] از راه او گمراه سازد، بگو با كفر خويش اندكى [از زندگانى] بهره مند شو كه [سرانجام] تو از دوزخيانى (8)

آيا كسى كه در پاسهايى از شب، گاه به سجده و گاه بر پا، نيايشگر است و از آخرت بيم و به رحمت پروردگارش اميد دارد [بهتر است يا مشرك غافل ناسپاس]، بگو آيا كسانى كه مى دانند، با كسانى كه نمى دانند برابرند؟ [هرگز] فقط خردمندانند كه پند مى گيرند (9)

بگو اى بندگان مومن من از پروردگارتان پروا كنيد، براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كنند، پاداش نيكوست، و زمين خدا گسترده است [از هجرت مهراسيد] همانا پاداش شكيبايان بى حساب و به تمامى داده خواهد شد (10)

بگو فرمان يافته ام كه خداوند را - در حالى كه دينم را براى او پاك و پيراسته مى دارم - بپرستم (11)

و فرمان يافته ام كه نخستين مسلمان

[اين امت] باشم (12)

بگو من اگر از امر پروردگارم سرپيچى كنم، از عذاب روزى سهمگين مى ترسم (13)

بگو خداوند را - در حالى كه دينم را برايش پيراسته مى دارم - مى پرستم (14)

شما هم هر چه مى خواهيد به جاى او بپرستيد، بگو زيانكاران [واقعى] كسانى هستند كه به خويشتن و خانواده شان در روز قيامت زيان رسانده اند، هان اين است زيانمندى آشكار (15)

آنان را از فرازشان سايبانهايى از آتش است، و از فرودشان هم سايبانهايى، اين همان است كه خداوند بدان بندگانش را مى ترساند، اى بندگان من از من پروا كنيد (16)

و كسانى كه از طاغوت پرهيز كرده اند از اينكه بپرستندش، و به سوى خداوند باز گشته اند، بشارت [/ بهشت] ايشان راست، پس بندگانم را بشارت ده (17)

همان كسانى را كه قول [نيك و حق] را مى شنوند و آنگاه از بهترين آن پيروى مى كنند، اينانند كه خداوند هدايتشان كرده است و اينانند كه خردمندانند (18)

آيا كسى كه حكم عذاب بر او تحقق يافته [و دوزخى] است، آيا تو كسى را كه در دوزخ است مى رهانى؟ (19)

ولى كسانى كه از پروردگارشان پروا داشته اند، غرفه هايى دارند كه بر فراز آنها غرفه هايى ساخته شده است، [و] از فرو دست آن جويباران جارى است، اين وعده الهى است [و] خداوند در وعده [اش] خلاف نمى كند (20)

آيا ننگريسته اى كه خداوند از آسمان آبى فرو فرستاد و آن را در [مخزن] چشمه ساران در دل زمين راه داد، سپس بدان كشت گوناگون بر مى آورد، سپس [آن كشت] مى خشكد و آن را زرد مى بينى، سپس آن را خرد و خوار مى كند، در اين امر براى خردمندان

يادآورى است (21)

آيا كسى كه خداوند دلش را به اسلام گشاده داشته است، و از سوى پروردگارش برخوردار از نورى [هدايت] است [همانند سختدلان است؟]، پس واى بر آنان كه از ترك ياد الهى، سخت دل هستند، اينانند كه در گمراهى آشكارند (22)

خداوند بهترين سخن را در هيئت كتابى همگون و مكرر فرو فرستاد، كه پوستهاى كسانى كه از پروردگارشان خشيت دارند از آن به لرزه در آيد، سپس [آرامش يابند و] پوستهايشان و دلهايشان با ياد خدا نرم شود، اين هدايت الهى است كه به آن هر كس را كه بخواهد به راه مى آورد، و هر كس كه خداوند بيراهش گذارده باشد، رهنمايى ندارد (23)

آيا كسى كه روز قيامت از بدترين عذاب جان به در برد [مانند كسى است كه از آن در امان نيست؟]، و به ستمكاران [مشرك] گفته شود [نتيجه] كارى را كه كرده بوديد بچشيد (24)

پيشينيان آنان هم تكذيب [پيامبران و كتب آسمانى] پيشه كردند، آنگاه عذاب به نحوى كه گمانش را نمى بردند بر سرشان آمد (25)

سپس خداوند به آنان در زندگانى دنيا خفت و خوارى چشانيد، و اگر مى دانستند عذاب اخروى سهمگينتر است (26)

و براى مردم در اين قرآن از هر گونه مثل زده ايم، باشد كه پندگيرند (27)

كه قرآنى است عربى [/ شيوا] بدون كژى و كاستى، باشد كه پروا پيشه كنند (28)

خداوند مثلى مى زند از مردى [/ برده اى] كه چند شريك درباره او ستيزجو و ناسازگارند و مردى [/ برده اى] كه [بى مدعى] ويژه يك مرد است، آيا اين دو برابر و همانندند، سپاس خداى راست، ولى بيشترينه آنان نمى دانند

(29)

تو ميرا هستى و آنان هم ميرا هستند (30)

سپس شما در روز قيامت در برابر پروردگارتان مجادله [و محاكمه] مى كنيد (31)

پس كيست ستمكارتر از كسى كه بر خداوند دروغ بندد، و دين راست و درست را چون بر او عرضه شد، تكذيب كند، آيا منزلگاه كافران در جهنم نيست (32)

و آن كس كه دين راست و درست را آورد و آن را باور داشت، اينانند كه پرهيزگارند (33)

براى آنان هر چه بخواهند در نزد پروردگارشان هست، اين پاداش نيكوكاران است (34)

تا خداوند بدترين كارى را كه كرده اند از آنان بزدايد، و پاداششان را بر وفق بهترين كارى كه كرده اند، بپردازد (35)

آيا خداوند بنده اش را بسنده نيست؟ و تو را از كسانى [/ معبودان ناحقى] كه به جاى او مى پرستيدند، مى ترسانند، و كسى كه خداوند بيراهش گذارده باشد، او را رهنمايى نيست (36)

و هر كس كه خداوند هدايتش كرده باشد، گمراه كننده اى ندارد، آيا خداوند پيروزمند دادستان نيست؟ (37)

و اگر از ايشان بپرسى كه چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است، بى شك گويند خداوند، بگو ملاحظه كنيد كه آنچه به جاى خداوند مى پرستيد، اگر خداوند در حق من بلايى خواسته باشد، آيا آنان بلاگردانش هستند؟ يا اگر در حق من خيرى خواسته باشد، آيا آنان بازدارنده رحمت او هستند؟ بگو خداوند مرا كافى است، كه اهل توكل بر او توكل مى كنند (38)

بگو اى قوم من، هر چه توانيد بكنيد، من نيز كننده ام، پس زودا بدانيد (39)

كه بر چه كسى عذابى فرود مى آيد كه خوارش بدارد، و عذاب پاينده اى بر او نازل مى گردد (40)

ما

كتاب [قرآن] را به حق براى مردم بر تو فرستاديم، پس هر كس كه ره ياب شود، همانا به سود خويش ره ياب شده است، و هر كس بيراه مى رود، همانا به زيان خويش بيراه رفته است، و تو نگهبان آنان نيستى (41)

خداوند جانها را به هنگام مرگ آنها، و نيز آن را كه نمرده است در خوابش، مى گيرد، سپس آن را كه مرگش را رقم زده است، نگاه مى دارد، و ديگرى را تا زمانى معين گسيل مى دارد، بى گمان در اين امر براى انديشه وران مايه هاى عبرت است (42)

يا آنكه [كافران] به جاى خداوند شفيعانى برگرفته اند؟ بگو آيا اگر هم بر چيزى دست نداشته باشند و تعقل نكنند [باز هم آنان را شفيع مى گيرند؟] (43)

بگو شفاعت به تمامى خداى راست، فرمانروايى آسمانها و زمين او راست، آنگاه به سوى او باز گردانده مى شويد (44)

و چون خداوند به تنهايى ياد شود، دلهاى نامومنان به آخرت تنگ شود، و چون كسانى كه در برابر او به پرستش گرفته شده اند، ياد شوند، آنگاه است كه شادمانى مى كنند (45)

بگو بار خدايا، اى پديد آورنده آسمانها و زمين، اى داناى پنهان و پيدا، تو در ميان بندگانت، در آنچه اختلاف داشته اند، داورى مى كنى (46)

اگر هر آنچه در زمين است و همانند آن، از آن ستمكاران [مشرك] باشد، آن را در برابر سهمگينى عذاب در روز قيامت، بلا گردان كنند، و از سوى خداوند، چيزى كه حسابش را نمى كردند، بر آنان آشكار شود (47)

و كيفر آنچه كرده بودند، بر آنان آشكار شد و [و كيفر] آنچه به ريشخند گرفته بودند، آنان را فرو گرفت (48)

و چون

به انسان بلايى رسد، ما را به دعا بخواند، سپس چون از جانب خود به او نعمتى ارزانى داريم، گويد همانا به خاطر علم[ى كه داشته ام] آن را به من داده اند، حق اين است كه آن آزمونى است، ولى بيشترينه آنان نمى دانند (49)

به راستى كه پيشينيانشان هم همين سخن را گفتند، و آنچه به دست آورده بودند، به دادشان نرسيد (50)

سپس كيفر آنچه انجام داده بودند، به آنان رسيد، و كسانى از اينان كه ستم كرده [/ شرك ورزيده] بودند زودا كه كيفر آنچه انجام داده بودند، به آنان برسد و آنان گزير و گريزى ندارند (51)

آيا ندانسته اند كه خداوند روزى را براى هر كس كه بخواهد گشاده يا فروبسته مى دارد، بى گمان در اين امر براى اهل ايمان مايه هاى عبرت است (52)

بگو اى بندگانم كه زياده بر خويشتن ستم روا داشته ايد، از رحمت الهى نوميد مباشيد، چرا كه خداوند همه گناهان را مى بخشد، كه او آمرزگار مهربان است (53)

و پيش از آنكه عذاب بر شما نازل گردد و سپس يارى نيابيد، به سوى پروردگارتان بازآييد و در برابر او تسليم پيشه كنيد (54)

همچنين پيش از آنكه عذاب به ناگهان بر سر شما فرود آيد و شما ناآگاه باشيد، از بهترين آنچه از سوى پروردگارتان به سوى شما نازل شده است، پيروى كنيد (55)

تا مبادا كسى بگويد واحسرتا در آنچه در كار خداوند فروگذار كردم، و به راستى كه از ريشخندكنندگان [اسلام و قرآن] بودم (56)

يا بگويد اگر خداوند مرا هدايت كرده بود، بى شك از پرهيزگاران بودم (57)

يا چون عذاب را بنگرد، بگويد كاش مرا بازگشتى [به دنيا]

بود، آنگاه از نيكوكاران مى شدم (58)

حق اين است كه آيات من به سوى تو آمد و تو آنها را دروغ شمردى و سركشى كردى و از كافران بودى (59)

و روز قيامت كسانى را كه بر خداوند دروغ بسته اند، بينى كه چهره هايشان سياه [شده] است. [به آنان گويند] آيا منزلگاه متكبران در جهنم نيست (60)

و خداوند كسانى را كه پرهيزگارى ورزيده اند به رستگارى شان برهاند، چنانكه عذابى به آنان نرسد و اندوهگين هم نشوند (61)

خداوند آفريدگار همه چيز است، و او بر هر چيزى نگهبان است (62)

او راست كليدهاى آسمانها و زمين، كسانى كه آيات ما را انكار كرده اند، آنانند كه زيانكارند (63)

بگو اى نادانان آيا فرمانم مى دهيد كه غير از خدا را بپرستم؟ (64)

و به راستى بر تو و بر كسانى كه پيش از تو بوده اند، وحى شده است كه اگر شرك ورزى، عملت تباه گردد، و بى شك از زيانكاران باشى (65)

بلكه خداوند را بپرست و از سپاسگزاران باش (66)

و خداوند را چنانكه سزاوار قدر اوست ارج ننهادند، حال آنكه سراسر زمين در روز قيامت در قبضه قدرت اوست، و آسمانها به دست او درهم نورديده مى گردد، منزه است او و فراتر است از آنچه براى او شريك مى دانند (67)

و در صور دميده شود، سپس هر كس كه در آسمانها و هر كس كه در زمين است، بيهوش شود، مگر آنكه خدا خواهد، سپس بار ديگر در آن دميده شود، آنگاه ايشان [انسانها] ايستادگانى چشم به راهند (68)

و سراسر عرصه محشر به نور پروردگارش درخشان گردد و نامه اعمال در ميان نهند و پيامبران و

گواهان را به ميان آورند و بين مردم به حق داورى شود و بر آنان ستم نرود (69)

و به هر كس [جزاى] آنچه كرده است به تمامى داده شود، و او [خداوند] به آنچه كرده اند داناتر است (70)

و كافران را گروه گروه به سوى جهنم برانند، چون به نزديك آن رسند، درهايش بازگردد، و نگهبانان آن به ايشان گويند آيا پيامبران پروردگارتان به نزد شما نيامدند كه بر شما آيات پروردگارتان را بخوانند، و شما را از ديدار اين روزتان هشدار دهند، گويند چرا، ولى حكم عذاب بر كافران تحقق يافته است (71)

گفته شود از درهاى جهنم وارد شويد كه جاودانه در آنيد، چه بد است منزلگاه متكبران (72)

و كسانى را كه از پروردگارشان پروا كرده اند، گروه گروه به سوى بهشت برانند، تا به نزديك آن رسند، در حالى كه درهايش گشوده است، و نگهبانان آن به ايشان گويند سلام بر شما خوش آمديد به آن وارد شويد و جاودانه بمانيد (73)

و گويند سپاس خداوندى را كه وعده خود را در حق ما راست گردانيد و به ما سرزمين [بهشت] را به ميراث داد كه از بهشت هر جا كه خواهيم سكنا كنيم، پس چه نيكوست پاداش عملداران (74)

و فرشتگان را بينى كه عرش را در ميان گرفته اند، سپاسگزارانه پروردگارشان را تسبيح مى گويند، و در ميان آنان به حق داورى شود، و گفته شود سپاس خداوند را كه پروردگار جهانيان است است (75)

براى او دين را (2)

همانا براى خدا است دين پاك و آنان كه بگرفتند جز وى دوستانى نمى پرستيمشان مگر تا نزديك گردانند ما را بسوى خدا جايگاهى همانا خدا حكم كند ميان ايشان در آنچه در آن اختلاف كنند همانا خداى رهبرى نكند آن را كه او است دروغگوى ناسپاس (3)

اگر مى خواست خدا كه بگيرد فرزندى هر آينه برمى گزيد از آنچه مى آفريد هر چه را مى خواست منزّه است او است خداوند يكتاى خشم آور (4)

آفريد آسمانها و زمين را به حقّ مى افكند شب را بر روز و مى افكند روز را بر شب و رام كرد مهر و ماه را هر كدام روان است بسوى سرآمدى نامبرده همانا او است عزّتمند آمرزگار (5)

آفريد شما را از يك تن پس قرار داد از آن جُفتش را و فرستاد براى شما از دامها هشت جُفت مى آفريند شما را در شكمهاى مادرانتان آفرينشى پس از آفرينشى در تاريكى هاى سه گانه اين است خدا پروردگار شما وى را است پادشاهى نيست خدائى جز او پس به كجا گردانيده مى شويد (6)

اگر كفر ورزيد همانا خدا بى نياز است از شما و نپسندد براى بندگان خود كفر را و اگر سپاسگزاريد پسنددش براى شما و برندارد هيچ گنهبارى بار گناه دگرى را سپس بسوى پروردگار شما است بازگشت شما تا آگهيتان دهد بدانچه بوديد مى كرديد همانا او دانا است بدانچه در سينه ها است (7)

و گاهى كه رسد انسان را رنجى خواند پروردگار خويش را زارى كنان بسويش سپس هنگامى كه دهدش نعمتى از خويش فراموش كند آنچه را بود مى خواند بسوى آن از پيش و قرار دهد براى خدا همتايانى

تا گمراه سازد از راهش بگو بهره مند باش به كفر خويش اندكى كه توئى از ياران آتش (8)

آيا آنكه او فروتن است گاه هاى شب سجده كنان و ايستاده مى ترسد از آخرت و اميد دارد رحمت پروردگار خويش را بگو آيا يكسانند آنان كه مى دانند و آنان كه نمى دانند جز اين نيست كه يادآور مى شوند خردمندان (9)

بگو اى بندگان من كه ايمان آورديد بترسيد پروردگار خويش را آنان را كه نكوئى كردند در اين دنيا خوبى است و زمين خدا است پهناور جز اين نيست كه پاداش داده شوند شكيبايان مزد خويش را بى شمار (10)

بگو هر آينه مأمور شدم كه پرستش كنم خدا را پاك دارنده برايش دين را (11)

و مأمور شدم كه باشم نخستين اسلام آوران (12)

بگو همانا ترسم اگر نافرمانى كنم پروردگار خويش را از عذاب روزى بزرگ (13)

بگو خدا را مى پرستم پاك دارنده برايش دين خويش را (14)

پس پرستش كنيد هر چه خواهيد جز او بگو همانا زيانكاران آنانند كه زيان كردند خويش و خاندان خويش را روز رستاخيز همانا اين است آن زيان آشكار (15)

آنان را است از فرازشان پوشهائى از آتش و از زيرشان پوشهائى اين است كه مى ترساند خدا بدان بندگان خويش را اى بندگان من پس مرا بترسيد (16)

و آنان كه دورى گزيدند از ستمگر سركش كه بپرستندش و بازگشتند بسوى خدا ايشان را است مژده پس مژده ده بندگان مرا (17)

آنان كه مى شنوند سخن را پس پيروى مى كنند بهترش را آنانند كه رهبريشان كرده است خدا و آنانند دارندگان خردها (18)

آيا آنكه استوار شد بر او سخن عذاب آيا تو

مى رهانى آن را كه در آتش است (19)

ليكن آنان كه ترسيدند پروردگار خويش را براى ايشان است غرفه هائى كه از فراز آنهاست غرفه هائى ساخته روان است از زير آنها جوى ها وعده خدا است نشكند خدا وعده خويش را (20)

آيا نديدى كه خدا فرستاده است از آسمان آبى پس براندش به خزانه هائى در زمين تا برون آرد بدان كشتى را كه گوناگون است رنگهايش پس بخشكد كه بينيش زرد شده سپس بگرداندش كوبيده همانا در اين است يادآوردنى براى خردمندان (21)

آيا آنكه بگشوده است خدا سينه اش را براى اسلام پس او است بر نشانيى از پروردگار خويش پس واى بر سنگين دلان از ياد خدا آنانند در گمراهيى آشكار (22)

خدا فرستاد نكوترين داستان را نامه اى همانند برگردانهائى كه موى راست شود از آن بر پيكر آنان كه مى ترسند پروردگار خويش را سپس نرم شود پوستها و دلهاى ايشان بسوى ياد خدا اين است رهبرى خدا كه هدايت كند بدان هر كه را خواهد و آن را كه گمراه كند خدا پس نيستش راهنمائى (23)

آيا آنكه دور كند بروى خويش بدى عذاب را روز قيامت و گفته شد به ستمگران بچشيد آنچه را بوديد فراهم مى كرديد (24)

تكذيب كردند آنان كه پيش از ايشان بودند پس بيامدشان عذاب از جائى كه نمى دانستند (25)

پس چشانيد خدا بديشان خوارى را در زندگانى دنيا و همانا عذاب آخرت است بزرگتر اگر بودند مى دانستند (26)

و همانا زديم براى مردم در اين قرآن از هر مثَلى شايد يادآور شوند (27)

قرآنى است عربى نادارنده كجى شايد ايشان پرهيز كنند (28)

بزد خدا مثَلى را مردى كه

در او است شريكانى ستيزه جوى و مردى مختص به يك مرد آيا يكسانند در مثَل سپاس خدا را بلكه بيشتر ايشان نمى دانند (29)

همانا تو مُرده اى و ايشانند مُردگان (30)

سپس شمائيد روز رستاخيز نزد پروردگار خويش ستيزه كنان (31)

پس كيست ستمگرتر از آنكه بست بر خدا دروغ را و دروغ پنداشت راست را هنگامى كه بيامدش آيا نيست در دوزخ جايگاهى براى كافران (32)

و آنكه راستى آورد و راست پنداشتش آنانند پرهيزكاران (33)

ايشان را است آنچه خواهند نزد پروردگارشان اين است پاداش نكوكاران (34)

تا بزدايد خدا از ايشان زشت ترين كارى را كه كردند و بپردازد بديشان مزد ايشان را به بهتر آنچه بودند مى كردند (35)

آيا نيست خدا كفايت كننده بنده خويش و مى ترسانندت بدانان كه جز اويند و آن را كه گمراه سازد خدا نيستش راهنمائى (36)

و آنكو هدايت كندش خدا نيستش گمراه كننده اى آيا نيست خدا عزّتمند انتقام جوى (37)

و اگر پرسيشان كه آفريده است آسمانها و زمين را هر آينه گويند خدا بگو آيا ديديد آنچه را مى خوانيد جز خدا اگر خواهدم خدا به رنجى آيا هستند آنان گشاينده رنج او و اگر خواهدم به رحمتى آيا هستند آنان بازدارنده رحمتش بگو بس است مرا خدا بر او توكّل كنند توكّل كنان (38)

بگو اى قوم عمل بكنيد بر توانائى خويش همانا منم عمل كننده پس زود است بدانيد (39)

كه را آيد عذابى كه خوار سازدش و فرود آيد بر او عذابى پايدار (40)

همانا فرستاديم بر تو كتاب را براى مردم به حقّ پس آنكو رهبرى شود براى خويش است و آنكه گمراه شود جز اين نيست كه گمراه

شود بر خويش و نيستى تو بر ايشان وكيل (41)

خدا دريابد جانها را هنگام مرگشان و آنكه نمرده است در خوابگه خويش است پس نگاهدارد آن را كه مرگ را بر او گذرانيده است و رها كند آن دگر را تا سرآمدى نامبرده همانا در اين است آيتهائى براى گروهى كه بينديشند (42)

آيا برگرفتند جز خدا شفيعانى بگو اگر چه باشند مالك نباشند چيزى را و نه بخرد يابند (43)

بگو از آن خدا است شفاعت همگى او را است پادشاهى آسمانها و زمين سپس بسوى او بازگردانيده شويد (44)

و گاهى كه نام خدا برده شود به تنهائى برنجد دلهاى آنان كه ايمان ندارند به آخرت و هر گاه ياد شوند آنان كه جز اويند ناگاه ايشانند شادمانان (45)

بگو بار خدايا پديدآرنده آسمانها و زمين داناى نهان و پديدار تو حكم كنى ميان بندگان خويش در آنچه بودند در آن اختلاف مى كردند (46)

و اگر باشد براى آنان كه ستم كردند آنچه در زمين است همگى و مانند آن با آن هر آينه بجاى خويش دهند از بدى عذاب روز قيامت و پديدار شود براى ايشان از خدا آنچه را نبودند كه به شمار آرند (47)

و نمودار شد براى ايشان بدى هاى آنچه فراهم كردند و بگرفتشان آنچه بودند بدان تمسخر مى كردند (48)

و هر گاه رسد انسان را رنجى بخواند ما را تا گاهى كه دهيمش نعمتى از ما گويد جز اين نيست كه داده شدمش به دانشى بلكه آن است آزمايشى و ليكن بيشترشان نمى دانند (49)

همانا گفتندش آنان كه پيش از ايشان بودند پس بى نياز نكرد از ايشان

آنچه بودند فراهم مى كردند (50)

پس رسيد بديشان زشتى هاى آنچه دست آوردند و آنان كه ستم كردند از ايشان زود است رسدشان زشتى هاى آنچه دست آوردند و نيستند به عجزآرندگان (51)

آيا ندانستند كه خدا فراخ گرداند روزى را براى هر كه خواهد و تنگ كند همانا در اين است آيتهائى براى قومى كه ايمان آرند (52)

بگو اى بندگان من كه اسراف كرديد بر جان خويش نوميد نباشيد از رحمت خدا همانا خدا بيامرزد گناهان را همگى همانا او است آمرزگار مهربان (53)

و بازگرديد بسوى پروردگار خويش و تسليم شويد برايش پيش از آنكه بيايد شما را عذاب سپس يارى نشويد (54)

و پيروى كنيد بهتر آنچه را فرستاده شد بسوى شما از پروردگار شما پيش از آنكه بيايد شما را عذاب ناگهان و شما ندانيد (55)

كه گويد كسى دريغ بر آنچه كوتاه آمدم در باره خدا و هر آينه بودم من از مسخره كنندگان (56)

يا گويد اگر خدا هدايتم مى كرد همانا مى شدم از پرهيزكاران (57)

يا گويد گاهى كه بيند عذاب را كاش مرا بازگشتى مى بود تا بشوم از نكوكاران (58)

بلى آمدت آيتهاى من پس تكذيب كردى بدانها و كبر ورزيدى و شدى از كافران (59)

و روز قيامت بينى آنان را كه دروغ گفتند بر خدا روى هاشان سياه شده آيا نيست در دوزخ جايگاهى براى كبرورزان (60)

و برهاند خدا آنان را كه پرهيز كردند به پناهگاهشان نرسدشان بدى و نه اندوهگين شوند (61)

خدا است آفريدگار هر چيزى و اوست بر همه چيز وكيل (62)

وى را است كليدهاى آسمانها و زمين و آنان كه كفر ورزيدند به

آيتهاى خدا ايشانند زيانكاران (63)

بگو آيا جز خدا را فرمان دهيدم كه پرستم اى نادانان (64)

و هر آينه وحى شد بسوى تو و بسوى آنان كه پيش از تو بودند كه اگر شرك ورزى هر آينه تباه شود كردارت و همانا شوى از زيانكاران (65)

بلكه خدا را پرستش كن و باش از سپاس گزاران (66)

و ارج نگذاشتند خدا را حقّ ارجمنديش و زمين همگى در چنگ او است روز قيامت و آسمانها پيچيده اند به دستش منزّه و برتر است او از آنچه شرك ورزند (67)

و دميده شد در صور پس بيهوش افتاده اند آنان كه در آسمانها و آنان كه در زمين اند مگر آنكه خواست خدا سپس دميده شد در آن بار ديگر ناگاه ايشانند ايستادگانى نگران (68)

و درخشيد زمين به نور پروردگار خويش و گذارده شد كتاب و آورده شدند پيغمبران و گواهان و داورى شد ميان آنان به حقّ و ايشان ستم نشوند (69)

و پرداخت شد به هر كس هر آنچه كرد و او داناتر است بدانچه مى كنند (70)

و رانده شدند آنان كه كفر ورزيدند بسوى دوزخ گروه هايى تا گاهى كه بيامدندش و گشوده شد درهايش و گفتند بديشان نگهبانانش آيا نيامد شما را فرستادگانى از خود شما بسرايند بر شما آيتهاى پروردگار شما را و بترسانندتان از رسيدنتان بدين روز گفتند بلى و ليكن راست آمد سرنوشت عذاب بر كافران (71)

گفته شد درآيند به درهاى دوزخ جاودانان در آن چه زشت است جايگاه گردن فرازان (72)

و رانده شدند آنان كه پرهيزكارى كردند بسوى بهشت گروه هايى تا گاهى كه آمدندش و گشوده شد درهايش و گفتند

بديشان نگهبانانش سلام بر شما خوش آمديد (پاك شديد) پس درآييد در آن جاودانان (73)

و گفتند سپاس خداى را كه راست آورده ما را وعده خويش و ارث داد به ما زمين را جاى گيريم از بهشت هر جا كه خواهيم و چه خوب است پاداش عمل كنندگان (74)

و بينى فرشتگان را فراگيرندگان پيرامون عرش تسبيح كنند به سپاس پروردگار خويش و داورى شد ميان ايشان به حقّ و گفته شد سپاس خداى را پروردگار جهانيان (75)

He created you from a single soul, then made from it its mate, and He has sent down for you eight mates of the cattle. He creates you in the wombs of your mothers, crea-tion after creation, in a threefold darkness. That is Allah, your Lord! To Him belongs all sovereignty. There is no god except Him. Then where are you being led away?

7 If you are ungrateful, indeed Allah has no need of you, though He does not approve ingratitude for His servants; and if you give thanks He approves that for you. No bearer shall bear another’s burden; then to your Lord will be your return, whereat He will inform you concerning what you used to do. Indeed He knows best what is in the breasts.

8 When distress befalls man, he supplicates his Lord, turning to Him penitently. Then, when He grants him a blessing from Himself, he forgets that for which he had suppli-cated Him before, and sets up equals to Allah that he may lead [people] astray from His way. Say, ‘Revel in your ingratitude for a while. Indeed you are among the inmates of the Fire.’

9 Is he who supplicates in the watches of the night, prostrating and standing, appre-hensive of the Hereafter and expecting the mercy of his Lord...? Say, ‘Are those who know equal to those who do not know?’ Only those who possess intellect take admo-nition.

10 Say, ‘[Allah declares:] “O My servants who have faith! Be wary of your Lord. For those who

do good in this world there will be a good [reward], and Allah’s earth is vast. Indeed the patient will be paid in full their reward without any reckoning.” ’

11 Say, ‘Indeed I have been commanded to worship Allah with exclusive faith in Him,

12 and I have been commanded to be the first of those who submit [to Him].’

13 Say, ‘Indeed, should I disobey my Lord, I fear the punishment of a tremendous day.’

14 Say, ‘[Only] Allah do I worship, putting my exclusive faith in Him.

15 You worship whatever you wish besides Him.’ Say, ‘Indeed the losers are those who ruin themselves and their families on the Day of Resurrection.’ Look! That is a manifest loss!

16 There will be canopies of fire above them, and [similar] canopies beneath them. With that Allah deters His servants. So, My servants, be wary of Me!

17 As for those who stay clear of the worship of the Rebel and turn penitently to Allah, there is good news for them. So give good news to My servants

18 who listen to the word [of Allah] and follow the best [sense] of it. They are the ones whom Allah has guided, and it is they who possess intellect.

19 Can he against whom the word of punishment has become due? Can you rescue someone who is in the Fire?

20 But as for those who are wary of their Lord, for them there will be lofty abodes with [other] lofty abodes built above them,

with streams running beneath them —a promise of Allah. Allah does not break His promise.

21 Have you not seen that Allah sends down water from the sky, then He conducts it through the ground as springs. Then with it He brings forth crops of diverse hues. Then they wither and you see them turn yellow. Then He turns them into chaff. There is indeed an admonition in that for those who possess intellect.

22 Is someone whose breast Allah has opened to Islam so that he follows a light from His Lord? So woe to those whose hearts have been hardened to the remembrance of Allah. They are in manifest error.

23 Allah has sent down the best of discourses, a scripture [composed] of similar mo-tifs, whereat quiver the skins of those who fear their Lord, then their skins and hearts soften to Allah’s remembrance. That is Allah’s guidance, by which He guides whom-ever He wishes; and whomever Allah leads astray, has no guide.

24 What! Is someone who fends off with his face the terrible punishment [meted out to him] on the Day of Resurrection? And the wrongdoers will be told, ‘Taste what you used to earn.’

25 Those who were before them impugned [the apostles], whereat the punishment overtook them whence they were not aware.

26 So Allah made them taste disgrace in the life of the world, and the punishment of the Hereafter will surely be greater, had they known.

27 Certainly we have drawn for mankind in this Qur’an every

[kind of] example, so that they may take admonition

28 —an Arabic Qur’an, without any deviousness, so that they may be Godwary.

29 Allah draws an example: a man jointly owned by several contending masters, and a man belonging entirely to one man: are the two equal in comparison? All praise be-longs to Allah! But most of them do not know.

30 You will indeed die, and they [too] will die indeed.

31 Then on the Day of Resurrection you will indeed contend before your Lord.

32 So who is a greater wrongdoer than him who attributes a falsehood to Allah, and denies the truth when it reaches him? Is not the [final] abode of the faithless in hell?

33 He who brings the truth and he who confirms it —it is they who are the Godwary.

34 They will have whatever they wish near their Lord. That is the reward of the virtu-ous,

35 so that Allah may absolve them of the worst of what they did, and pay them their reward by the best of what they used to do.

36 Does not Allah suffice [to defend] His servant? They would frighten you of others than Him. Yet whomever Allah leads astray, has no guide,

37 and whomever Allah guides, there is no one who can lead him astray. Is not Allah an all-mighty avenger?

38 If you ask them, ‘Who created the heavens and the earth?’ they will surely say, ‘Allah.’ Say, ‘Have you considered what you invoke besides Allah? Should Allah

desire some distress for me, can they remove the distress visited by Him? Or should He desire some mercy for me, can they withhold His mercy?’ Say, ‘Allah is sufficient for me. In Him let all the trusting put their trust.’

39 Say, ‘O my people! Act according to your ability. I too am acting. Soon you will know

40 who will be overtaken by a punishment that will disgrace him, and on whom a lasting punishment will descend.’

41 Indeed We have sent down the Book to you for [the deliverance of] mankind with the truth. So whoever is guided is guided for his own sake, and whoever goes astray, goes astray to his own detriment, and it is not your duty to watch over them.

42 Allah takes the souls at the time of their death, and those who have not died in their sleep. Then He retains those for whom He has ordained death and releases the others until a specified time. There are indeed signs in that for a people who reflect.

43 Have they taken intercessors besides Allah? Say, ‘What! Even though they have no control over anything and cannot apply reason?!’

44 Say, ‘All intercession rests with Allah. To Him belongs the kingdom of the heavens and the earth; then you will be brought back to Him.’

45 When Allah is mentioned alone, [thereat] shrink away the hearts of those who do not believe in the Hereafter, but when others are mentioned besides Him, behold, they rejoice!

46 Say,

‘O Allah! Originator of the heavens and the earth, Knower of the sensible and the Unseen, You will judge between Your servants concerning that about which they used to differ.’

47 Even if the wrongdoers possessed all that is on the earth, and as much of it besides, they would surely offer it to redeem themselves with it from a terrible punishment on the Day of Resurrection, and there will appear to them from Allah what they had never reckoned.

48 The evils of what they had earned will appear to them, and they will be besieged by what they used to deride.

49 When distress befalls man, he supplicates Us. Then, when We grant him a blessing from Us, he says, ‘I was given it by virtue of [my] knowledge.’ Rather it is a test, but most of them do not know.

50 Those who were before them [also] said that, but what they used to earn did not avail them.

51 So the evils of what they had earned visited them, and as for the wrongdoers among these, the evils of what they earn shall be visited on them and they will not thwart [Allah’s might].

52 Do they not know that Allah expands the provision for whomever He wishes and tightens it [for whomever He wishes]? There are indeed signs in that for a people who have faith.

53 Say [that Allah declares,] ‘O My servants who have committed excesses against their own souls, do not despair of the mercy of Allah.

Indeed Allah will forgive all sins. Indeed He is the All-forgiving, the All-merciful.

54 Turn penitently to Him and submit to Him before the punishment overtakes you, whereupon you will not be helped.

55 And follow the best of what has been sent down to you from your Lord, before the punishment overtakes you suddenly while you are unaware.’

56 Lest anyone should say, ‘Alas for my negligence in the vicinage of Allah! Indeed I was among those who ridiculed.’

57 Or say, ‘Had Allah guided me I would have surely been among the Godwary!’

58 Or say, when he sights the punishment, ‘If only there had been a second chance for me I would be among the virtuous!’

59 ‘Yes, My signs certainly came to you, but you denied them and acted arrogantly and you were among the faithless.’

60 On the Day of Resurrection you will see those who attributed lies to Allah with their faces blackened. Is not the [final] abode of the arrogant in hell?

61 Allah will deliver those who were Godwary with their salvation. No ill shall touch them, nor will they grieve.

62 Allah is creator of all things, and He watches over all things.

63 To Him belong the keys of the heavens and the earth, and those who disbelieve in the signs of Allah —it is they who are the losers.

64 Say, ‘Will you, then, bid me to worship other than Allah, O you senseless ones?!’

65 Certainly it has been revealed to you and

to those [who have been] before you: ‘If you ascribe a partner to Allah your works shall fail and you shall surely be among the losers.

66 Rather, worship Allah, and be among the grateful!’

67 They do not regard Allah with the regard due to Him, yet the entire earth will be in His fist on the Day of Resurrection, and the heavens, scrolled, in His right hand. Im-maculate is He and exalted above [having] any partners that they ascribe [to Him].

68 And the Trumpet will be blown, and whoever is in the heavens will swoon and whoever is on the earth, except whomever Allah wishes. Then it will be blown a sec-ond time, behold, they will rise up, looking on!

69 And the earth will glow with the light of her Lord, and the Book will be set up, and the prophets and the martyrs will be brought, and judgment will be made between them with justice, and they will not be wronged.

70 Every soul will be recompensed fully for what it has done, and He is best aware of what they do.

71 The faithless will be driven to hell in throngs. When they reach it, and its gates are opened, its keepers will say to them, ‘Did there not come to you [any] apostles from among yourselves, reciting to you the signs of your Lord and warning you of the en-counter of this day of yours?’ They will say, ‘Yes, but the word of punishment became due against the

faithless.’

72 It will be said, ‘Enter the gates of hell to remain in it [forever]. Evil is the [ultimate] abode of the arrogant.’

73 Those who are wary of their Lord will be led to paradise in throngs. When they reach it, and its gates are opened, its keepers will say to them, ‘Peace be to you! You are welcome! Enter it to remain [forever].’

74 They will say, ‘All praise belongs to Allah, who has fulfilled His promise to us and made us heirs to the earth, that we may settle in paradise wherever we may wish!’ How excellent is the reward of the workers [of righteousness]!

75 And you will see the angels surrounding the Throne, celebrating the praise of their Lord, and judgment will be made between them with justice, and it will be said, ‘All praise belongs to Allah, the Lord of all the worlds!’

Him: He is Allah, the One, the Subduer (of all). (4)

He has created the heavens and the earth with the truth; He makes the night cover the day and makes the day overtake the night, and He has made the sun and the moon subservient; each one runs on to an assigned term; now surely He is the Mighty, the great (5)

He has created you from a single being, then made its mate of the same (kind), and He has made for you eight of the cattle in pairs. He creates you in the wombs of your mothers-- a creation after a creation-- in triple darkness; that is Allah your Lord, H (6)

If you are ungrateful, then surely Allah is Self-sufficient above all need of you; and He does not like ungratefulness in His servants; and if you are grateful, He likes it in you; and no bearer of burden shall bear the burden of another; then to your Lor (7)

And when distress afflicts a man he calls upon his Lord turning to Him frequently; then when He makes him possess a favor from Him, he forgets that for which he called upon Him before, and sets up rivals to Allah that he may cause (men) to stray off from (8)

What! he who is obedient during hours of the night, prostrating himself and standing, takes care of the hereafter and hopes for the mercy of his Lord! Say: Are those who know and those who do not know alike? Only

the men of understanding are mindful. (9)

Say: O my servants who believe! be careful of (your duty to) your Lord; for those who do good in this world is good, and Allah's earth is spacious; only the patient will be paid back their reward in full without measure. (10)

Say: I am commanded that I should serve Allah, being sincere to Him in obedience. (11)

And I am commanded that I shall be the first of those who submit. (12)

Say: I fear, if I disobey my Lord, the chastisement of a grievous day. (13)

Say: Allah (it is Whom) I serve, being sincere to Him in my obedience: (14)

Serve then what you like besides Him. Say: The losers surely are those who shall have lost themselves and their families on the day of resurrection; now surely that is the clear loss. (15)

They shall have coverings of fire above them and coverings beneath them; with that Allah makes His servants to fear, so be careful of (your duty to) Me, O My servants! (16)

And (as for) those who keep off from the worship of the idols and turn to Allah, they shall have good news, therefore give good news to My servants, (17)

Those who listen to the word, then follow the best of it; those are they whom Allah has guided, and those it is who are the men of understanding. (18)

What! as for him then against whom the sentence of chastisement is due: What! can you save him

who is in the fire? (19)

But (as for) those who are careful of (their duty to) their Lord, they shall have high places, above them higher places, built (for them), beneath which flow rivers; (this is) the promise of Allah: Allah will not fail in (His) promise. (20)

Do you not see that Allah sends down water from the cloud, then makes it go along in the earth in springs, then brings forth therewith herbage of various colors, then it withers so that you see it becoming yellow, then He makes it a thing crushed and brok (21)

What! is he whose heart Allah has opened for Islam so that he is in a light from his Lord (like the hard-hearted)? Nay, woe to those whose hearts are hard against the remembrance of Allah; those are in clear error. (22)

Allah has revealed the best announcement, a book conformable in its various parts, repeating, whereat do shudder the skins of those who fear their Lord, then their skins and their hearts become pliant to the remembrance of Allah; this is Allah's guidance, (23)

Is he then who has to guard himself with his own person against the evil chastisement on the resurrection day? And it will be said to the unjust: Taste what you earned. (24)

Those before them rejected (prophets), therefore there came to them the chastisement from whence they perceived not. (25)

So Allah made them taste the disgrace in this world's life, and certainly the punishment of the hereafter is greater;

did they but know! (26)

And certainly We have set forth to men in this Quran similitudes of every sort that they may mind. (27)

An Arabic Quran without any crookedness, that they may guard (against evil). (28)

Allah sets forth an example: There is a slave in whom are (several) partners differing with one another, and there is another slave wholly owned by one man. Are the two alike in condition? (All) praise is due to Allah. Nay! most of them do not know. (29)

Surely you shall die and they (too) shall surely die. (30)

Then surely on the day of resurrection you will contend one with another before. your Lord. (31)

Who is then more unjust than he who utters a lie against Allah and (he who) gives the lie to the truth when it comes to him; is there not in hell an abode for the unbelievers? (32)

And he who brings the truth and (he who) accepts it as the truth-- these are they that guard (against evil). (33)

They shall have with their Lord what they please; that is the reward of the doers of good; (34)

So that Allah will do away with the worst of what they did and give them their reward for the best of what they do. (35)

Is not Allah sufficient for His servant? And they seek to frighten you with those besides Him; and whomsoever Allah makes err, there is no guide for him. (36)

And whom Allah guides, there is none

that can lead him astray; is not Allah Mighty, the Lord of retribution? (37)

And should you ask them, Who created the heavens and the earth? They would most certainly say: Allah. Say: Have you then considered that what you call upon besides Allah, would they, if Allah desire to afflict me with harm, be the removers of His harm, or (38)

Say: O my people! work in your place, surely I am a worker, so you will come to know. (39)

Who it is to whom there shall come a punishment which will disgrace him and to whom will be due a lasting punishment. (40)

Surely We have revealed to you the Book with the truth for the sake of men; so whoever follows the right way, it is for his own soul and whoever errs, he errs only to its detriment; and you are not a custodian over them. (41)

Allah takes the souls at the time of their death, and those that die not during their sleep; then He withholds those on whom He has passed the decree of death and sends the others back till an appointed term; most surely there are signs in this for a peop (42)

Or have they taken intercessors besides Allah? Say: what! even though they did not ever have control over anything, nor do they understand. (43)

Say: Allah's is the intercession altogether; His is the kingdom of the heavens and the earth, then to Him you shall be brought back. (44)

And when Allah

alone is mentioned, the hearts of those who do not believe in the hereafter shrink, and when those besides Him are mentioned, lo! they are joyful. (45)

Say: O Allah! Originator of the heavens and the earth, Knower of the unseen and the seen! Thou (only) judgest between Thy servants as to that wherein they differ. (46)

And had those who are unjust all that is in the earth and the like of it with it, they would certainly offer it as ransom (to be saved) from the evil of the punishment on the day of resurrection; and what they never thought of shall become plain to them f (47)

And the evil (consequences) of what they wrought shall become plain to them, and the very thing they mocked at shall beset them. (48)

So when harm afflicts a man he calls upon Us; then, when We give him a favor from Us, he says: I have been given it only by means of knowledge. Nay, it is a trial, but most of them do not know. (49)

Those before them did say it indeed, but what they earned availed them not. (50)

So there befell them the evil (consequences) of what they earned; and (as for) those who are unjust from among these, there shall befall them the evil (consequences) of what they earn, and they shall not escape. (51)

Do they not know that Allah makes ample the means of subsistence to whom He pleases, and He straitens; most surely there are signs

in this for a people who believe. (52)

Say: O my servants! who have acted extravagantly against their own souls, do not despair of the mercy of Allah; surely Allah forgives the faults altogether; surely He is the Forgiving the Merciful. (53)

And return to your Lord time after time and submit to Him before there comes to you the punishment, then you shall not be helped. (54)

And follow the best that has been revealed to you from your Lord before there comes to you the punishment all of a sudden while you do not even perceive; (55)

Lest a soul should say: O woe to me! for what I fell short of my duty to Allah, and most surely I was of those who laughed to scorn; (56)

Or it should say: Had Allah guided me, I would certainly have been of those who guard (against evil); (57)

Or it should say when it sees the punishment: Were there only a returning for me, I should be of the doers of good. (58)

Aye! My communications came to you, but you rejected them, and you were proud and you were one of the unbelievers. (59)

And on the day of resurrection you shall see those who lied against Allah; their faces shall be blackened. Is there not in hell an abode for the proud? (60)

And Allah shall deliver those who guard (against evil) with their achievement; evil shall not touch them, nor shall they grieve. (61)

Allah is the Creator of every

thing and He has charge over every thing. (62)

His are the treasures of the heavens and the earth; and (as for) those who disbelieve in the communications of Allah, these it is that are the losers. (63)

Say: What! Do you then bid me serve others than Allah, O ignorant men? (64)

And certainly, it has been revealed to you and to those before you: Surely if you associate (with Allah), your work would certainly come to naught and you would certainly be of the losers. (65)

Nay! but serve Allah alone and be of the thankful. (66)

And they have not honored Allah with the honor that is due to Him; and the whole earth shall be in His grip on the day of resurrection and the heavens rolled up in His right hand; glory be to Him, and may He be exalted above what they associate (with Him) (67)

And the trumpet shall be blown, so all those that are in the heavens and all those that are in the earth shall swoon, except such as Allah please; then it shall be blown again, then lo! they shall stand up awaiting. (68)

And the earth shall beam with the light of its Lord, and the Book shall be laid down, and the prophets and the witnesses shall be brought up, and judgment shall be given between them with justice, and they shall not be dealt with unjustly. (69)

And every soul shall be paid back fully what it has done, and He

knows best what they do. (70)

And those who disbelieve shall be driven to hell in companies; until, when they come to it, its doors shall be opened, and the keepers of it shall say to them: Did not there come to you messengers from among you reciting to you the communications of your (71)

It shall be said: Enter the gates of hell to abide therein; so evil is the abode of the proud. (72)

And those who are careful of (their duty to) their Lord shall be conveyed to the garden in companies; until when they come to it, and its doors shall be opened, and the keepers of it shall say to them: Peace be on you, you shall be happy; therefore enter (73)

And they shall say: (All) praise is due to Allah, Who has made good to us His promise, and He has made us inherit the land; we may abide in the garden where we please; so goodly is the reward of the workers. (74)

And you shall see the angels going round about the throne glorifying the praise of their Lord; and judgment shall be given between them with justice, and it shall be said: All praise is due to Allah, the Lord of the worlds. (75)

Him.

(3) Pure religion belongs to God [Alone]! The ones who take on [other] patrons instead of Him [claim]: "We do not serve them except to bring us closer to God in homage." God will judge among them about whatever they have been differing over; God does not guide anyone who is a disbelieving liar.

(4) If God had wanted to adopt a son, He would select anyone He wished from what He has created. Glory be to Him! He is God Alone, the Irresistible!

(5) He has created Heaven and Earth for Truth. He wraps night up in daytime, and wraps daytime up in night. He regulates the sun and moon: each runs along on a specific course. Is He not the Powerful, the Forgiving?

(6) He has created you (all) from a single soul; then made its mate from it. He has sent down eight types of livestock for you. He creates you in your mothers' wombs, one creation following upon another creation in three [stages of] darkness. Such is God, your Lord. Control belongs to Him; there is no God except for Him. Yet you disregard [Him]!

(7) Even if you disbelieved, God could still dispense with you. He does not approve of disbelief among His servants; however if you act grateful, He will approve of you. No burdened [soul] may bear another's burden. Soon your return will be unto your Lord; then He will notify you about anything you have been doing. He is Aware of everything that is on your

minds.

(8) Whenever any trouble afflicts a man, he appeals to his Lord, showing his concern for Him; then when He confers some favor on him from Himself, he forgets what he had already been appealing to Him about, and sets up rivals for God so he may mislead [people] from His way. SAY: "Enjoy your disbelief for a little while; you will [soon] be an inmate of the Fire!"

(9) Who is so prayerful during the small hours of the night, bowing down on his knees [in worship], standing on his guard about the Hereafter, and hoping for his Lord's mercy? SAY: "Are those who know, to be considered equal to those who do not know? Only prudent men reflect [on this]."

(10) SAY: "My servants who believe, heed your Lord. Those who act kindly in this world will have kindness [as their reward]. God's earth is vast ! Surely the patient will be paid their wages without any reckoning."

(11) SAY: "I have been ordered to serve God sincerely, [making] religion exclusively His.

(12) I have been ordered to be the first of those who are committed to [live in] peace."

(13) SAY: "I fear the torment of an awful day if I should disobey my Lord."

(14) SAY: "God do I worship sincerely; my religion belongs to Him.

(15) So worship anything you wish to instead of Him!" SAY: "The losers will be those who have lost their own souls as well as their families' on Resurrection Day. That will be an

obvious loss!

(16) They will have sheets of fire above them and sheets beneath them." That is how God frightens His servants: "My servants, heed Me!"

(17) The ones who turn aside from the arrogant ones lest they serve them, and turn toward God, will have good news: proclaim such to My servants

(18) who listen to the Statement and follow the best in it. Those are the ones whom God has guided; those are prudent persons.

(19) Against whom has the sentence of torment been carried out? Will you save someone who is [already] in the Fire?

(20) Still the ones who heed their Lord will have mansions placed above it, with rooms constructed underneath through which rivers flow, as God's promise. God never breaks any appointment.

(21) Have you not seen how God sends down water from the sky and lets it trickle through the earth into springs? Then He produces crops of different colors by means of it; next it withers away so you see it yellowed; then he turns it into stubble. In that is a Reminder for prudent persons.

(22) Anyone whose breast God has opened up to Islam will [receive] light from his Lord. It will be awful for those whose hearts have been hardened against remembering God! Such people are in obvious error.

(23) God has sent down the finest report in a consistently duplicated Book. The skins of those who dread their Lord tingle with it; then their skins and hearts are softened up for remembering God.

Such is God's guidance; He guides anyone He wishes by means of it, while anyone whom God lets go astray will have no one to guide him.

(24) Who is it who wards off the worst torment from his person on Resurrection Day? Wrongdoers will be told: "Taste what you have been earning!"

(25) The ones who preceded them denied it, so torment came at them from somewhere they did not notice.

(26) God lets them taste disgrace during worldly life while torment in the Hereafter will be even greater if they only realized it!

(27) We have made up every sort of comparison for mankind in this Reading so that they may be reminded by

(28) an Arabic Qur'an possessing no ambiguity so that they may do their duty.

(29) God has compared one man who has quarrelsome partners with another man dealing peacefully with [still another] man. Are either of them comparable? Praise be to God! Yet most of them do not realize it.

(30) You are mortal and they are mortal [too] .

(31) Still on Resurrection Day you (all) will argue it out before your Lord.

(32) Who is more in the wrong than someone who lies about God and denies the facts even though they have come to him? Is there not room in Hell for such disbelievers?

(33) Those who bring the facts and confirm them are heedful.

(34) They will have anything they wish from their Lord; that is the reward for those who act kindly.

(35) God

will erase the worst that they have done for them: He will reward them by paying them for the finest part of anything they have been doing.

(36) Is not God Sufficient for His servant? They frighten you with the ones [they worship] instead of Him, while anyone whom God lets go astray will have no guide.

(37) No one can mislead anyone whom God guides. Is God not Powerful, the Wielder of Retribution?

(38) If you should ask them who created Heaven and Earth, they would say: "God." SAY: "Have you (all) ever seen what you appeal to instead of to God [Alone]? If God wanted [to cause] me any trouble, would such females ever remove His trouble? Or if He wants some mercy for me, will such females hold back His mercy?" SAY: "God is [the Means] by Which I reckon; on Him do the reliant rely."

(39) SAY: "My people, act according to your situation. I am so acting, and you shall know

(40) who will be given such torment as will disgrace him, and on whom lasting torment will settle down."

(41) We have sent you down the Book with Truth for mankind. Anyone who is guided, will be so for his own sake, while anyone who goes astray will only stray because of it as well. You are not set up as any guardian over them.

(42) God recalls souls at the time of their death, and those who have not died, during their sleep. He holds on to anyone

whom death has been decided for, and sends the others back for a specific period. In that are signs for folk who meditate.

(43) Or do they adopt intercessors instead of God? SAY: "Even though they do not control a thing and cannot even reason?"

(44) SAY: "Intercession belongs entirely to God. He holds control over Heaven and Earth; soon you will return to Him."

(45) Whenever God Alone is mentioned, the hearts of those who do not believe in the Hereafter shudder, while when others are mentioned instead of Him, why, they are overjoyed!

(46) SAY: "O God, the Originator of Heaven and Earth, Knowing the Unseen and the Visible! You will judge among Your servants concerning whatever they may have been differing about."

(47) Even if those who do wrong had absolutely everything on earth and the like of it besides, with which to redeem themselves from the worst torment on Resurrection Day, something they had not been figuring on will be shown them by God:

(48) the evil deeds they have earned will appear before them, and whatever they were joking about will sweep in around them.

(49) Whenever any trouble afflicts man, he appeals to Us; then when We confer some favor from Ourself on him, he says: "I was given it only because I knew [enough]."

(50) Rather it is a test, even though most of them do not realize it.

(51) Those who preceded them said so, yet whatever they had earned did not help them out. The evil

deeds they will have earned will alight upon them, and the evil deeds they have earned will strike those who have done wrong, so they will not escape it.

(52) Do they not know that God extends sustenance to anyone He wishes, and budgets it out? There are signs in that for folk who believe.

(53) SAY: "My servants who have acted extravagantly against themselves still do not despair of God's mercy. God forgives all offences; He is the Forgiving, the Merciful.

(54) Turn in repentance towards your Lord and commit yourselves peacefully to Him before torment comes to you; then you will not be supported.

(55) Follow the finest part of whatever has been sent down to you from your Lord before torment comes upon you suddenly while you do not notice it,

(56) lest some soul should say: "O pity me, since I have been so lax so far as God is concerned, and because I was a scoffer."

(57) Or he may say: "If God had only guided me, I'd have been more heedful."

(58) Or he may say as he sees the torment: "If I only had another chance, then I'd be someone who acts kindly!"

(59) Of course My signs came to you, yet you rejected them and acted proudly, and were a disbeliever!

(60) On Resurrection Day you will see how the faces of the ones who have lied about God will be blackened. Is there not room in Hell for the overbearing?

(61) God will deliver the ones

who have done their duty, to their place of achievement; evil will not touch them nor will they be saddened.

(62) God is the Creator of everything; He is in Charge of everything.

(63) He holds the controls for Heaven and Earth while those who disbelieve in God's signs will be the losers.

(64) SAY: "Are you ordering me to worship somebody besides God, you know-nothings?

(65) Yet there has been inspired in you as well as in those before you: 'If you associate [anything with God], your action will collapse and you will be a loser.'

(66) Rather you should worship God [Alone] and act grateful."

(67) They have not valued God the way He should be valued. The whole earth will lie within His grasp on Resurrection Day, while Heaven will be folded up in His right hand. Glory be to Him; Exalted is He over anything they may associate [with Him]!

(68) The Trumpet will be sounded and whoever is in Heaven and whoever is on Earth will be stunned, except for someone God may wish. Then another [blast] will be blown and behold, they will stand there watching!

(69) The earth will shine through its Lord's light and the Book will be laid open. Prophets and witnesses will be brought in, and judgment will be pronounced among them formally, and they will not be harmed.

(70) Every soul will be repaid for whatever it has done; He is quite Aware of what they are doing.

(71) The ones who disbelieve will

be driven along to Hell in throngs until, just as they come up to it, its gates will swing open and its keepers will say to them: "Did not messengers come to you from among yourselves reciting your Lord's verses to you and warning you about meeting [Him] on this day of yours?" They will say: "Of course!" But the Sentence about torment has still come due for disbelievers.

(72) Someone else will say: "Enter Hell's gates to remain there. What an awful lodging will it be for the overbearing!"

(73) The ones who have heeded their Lord will be driven along to the Garden in throngs until just as they come up to it, its gates will swing open and its keepers will tell them: "Peace be upon you! You have been good, so enter it to remain there."

(74) They will say: "Praise be to God Who has held True to His promise for us and let us inherit the earth! We shall settle down anywhere we wish to in the Garden. How favored are such workers' wages!"

(75) You will see the angels clustering around the Throne hymning their Lord's praise. Judgment will be pronounced on them formally, and someone will say: "Praise be to God, Lord of the Universe!"

Belongs not sincere religion to God? And those who take protectors, apartfrom Him--`We only serve them that they may bring us nigh in nearness toGod'--surely God shall judge between them touching that whereon they are atvariance. Surely God guides not him who is a liar, unthankful. (3)

Had God desired to take to Him a son, He would have chosen whatever He willedof that He has created. Glory be to Him! He is God, the One, theOmnipotent. (4)

He created the heavens and the earth in truth, wrapping night about the day,and wrapping the day about the night; and He has subjected the sun and themoon, each of them running to a stated term. Is not He the All-mighty,the All-forgiving? (5)

He created you of a single soul, then (created of like nature) its mate; andHe sent down to you of the cattle eight couples. He creates you in yourmothers' wombs creation after creation in threefold shadows. That then isGod, your Lord; to Him belongs the Kingdom; there is no god but He; so howare you turned about? (6)

If you are unthankful, God is independent of you, yet He approves notunthankfulness in His servants; but if you are thankful, He will approve itin you. And no soul laden bears the load of another. Then to your Lordshall you return, and He will tell you what you have been doing. He knowsthe thoughts within the breasts. (7)

When some affliction visits a man, he calls upon his Lord, turning to him;then when He confers on

him a blessing from Him he forgets that he wascalling to before and sets up compeers to God, to lead astray from His way.Say: `Enjoy thy unbelief a little; thou shalt be among the inhabitants of theFire.' (8)

Or is he who is obedient in the watches of the night, bowing himself andstanding, he being afraid of the world to come and hoping for the mercy ofhis Lord...? Say: "Are they equal--those who know and those who know not?'Only men possessed of minds remember. (9)

Say: `My servants who believe, fear your Lord. For those who do good in thisworld good, and God's earth is wide. Surely the patient will be paid theirwages in full without reckoning.' (10)

Say: `I have been commanded to serve God making my religion His sincerely; (11)

and I have been commanded to be the first of those that surrender.' (12)

Say: `Truly I fear, if I should rebel against my Lord, the chastisementof a dreadful day.' (13)

Say: `God I serve, making my religion His sincerely; (14)

so serve what you will apart from Him.' Say: `Surely the losers are they wholose themselves and their families on the Day of Resurrection; is not thatthe manifest loss? (15)

Above them they shall have overshadowings of the Fire, and underneath themovershadowings; that it is wherewith God frightens His servants: "O Myservants, so fear you Me!" ' (16)

Those who eschew the serving of idols and turn penitent to God, for them isgood tidings! So give thou good tidings (17)

to My

servants who give ear to the Word and follow the fairest of it. Thoseare they whom God has guided; those--they are men possessed of minds. (18)

He against whom the word of chastisement is realized--shalt thou deliver himout of the Fire? (19)

But those who fear their Lord--for them await lofty chambers, above which arebuilt lofty chambers, underneath which rivers flow--God's promise; God failsnot the tryst. (20)

Hast thou not seen how that God has sent down out of heaven water andthreaded it as springs in the earth, then He brings forth therewith crops ofdiverse hues, then they wither, and thou seest them turning yellow, then Hemakes them broken orts? Surely in that is a reminder for men possessed ofminds. (21)

Is he whose breast God has expanded unto Islam, so he walks in a lightfrom his Lord...? But woe to those whose hearts are hardened againstthe remembrance of God! Those are in manifest error. (22)

God has sent down the fairest discourse as a Book, consimilar in itsoft-repeated, whereat shiver the skins of those who fear their Lord; thentheir skins and their hearts soften to the remembrance of God. That is God'sguidance, whereby He guides whomsoever He will; and whomsoever God leadsastray, no guide has he. (23)

Is he who guards himself with his face against the evil of the chastisementon the Day of Resurrection...? And it is said to the evildoers, `Taste nowthat you were earning!' (24)

Those that were before them cried lies, thenthe chastisement came upon them from whence they were

not aware; (25)

so God let them taste degradation in this present life; and the chastisementof the world to come is assuredly greater, did they but know. (26)

Indeed We have struck for the people in this Koran every manner of similitude ;haply they will remember; (27)

an Arabic Koran, wherein there is no crookedness; haply they will begodfearing. (28)

God has struck a similitude--a man in whom partners disagreeing share, and aman the property of one man. Are the two equal in likeness? Praise belongsto God! Nay, but most of them do not know. (29)

Thou art mortal, and they are mortal; (30)

then on the Day of Resurrection before your Lord you shall dispute. (31)

But who does greater evil than he who lies against God and cries lies to thevery truth, when it comes to him? Is there not in Gehenna (Hell) a lodgingfor the unbelievers? (32)

And he who has come with the very truth and confirms it, those--they are thegodfearing. (33)

They shall have whatsoever they will with their Lord; that is the recompenseof the good-doers, (34)

that God may acquit them of the worst of what they did, and recompense themwith the wages of the fairest of what they were doing. (35)

Shall not God suffice His servant, though they frighten thee with those apartfrom Him? And whomsoever God leads astray, no guide has he. (36)

But whomso God guides, none shall lead him astray; is not God All-mighty,All-vengeful? (37)

If thou askest them, `Who created the heavens and

the earth?' they will say,`God.' Say: `What think you? That you call upon apart from God--if Goddesires affliction for me, shall they remove His affliction? Or if Hedesires mercy for me, shall they withhold His mercy?' Say: `God is enough forme; in Him all those put their trust who put their trust.' (38)

Say: `My people, act according to your station; I am acting; and soon youwill know (39)

to whom will come a chastisement degrading him, and upon whom lights alasting chastisement.' (40)

Surely We have sent down upon thee the Book for mankind with the truth.Whosoever is guided, is only guided to his own gain, and whosoever goesastray, it is only to his own loss; thou art not a guardian over them. (41)

God takes the souls at the time of their death, and that which has not died,in its sleep; He withholds that against which He has decreed death, butlooses the other till a stated term. Surely in that are signs for a peoplewho reflect. (42)

Or have they taken intercessors apart from God? Say: `What, even though theyhave no power whatever and no understanding?' (43)

Say: `To God belongs intercession altogether. His is the kingdom of theheavens and the earth; then unto Him you will be returned.' (44)

When God is mentioned alone, then shudder the hearts of those who believe notin the Hereafter, but when those apart from Him are mentioned behold,they rejoice. (45)

Say: `O God, Thou originator of the heavens and the earth who knowest theUnseen and the

Visible, Thou shalt judge between Thy servants touching thatwhereon they are at variance.' (46)

If the evildoers possessed all that is in the earth, and the like of it withit, they would offer it to ransom themselves from the evil of thechastisement on the Day of Resurrection; yet there would appear to them fromGod that they never reckoned with, (47)

and there would appear to them the evils of that they have earned, and theywould be encompassed by that they mocked at. (48)

When some affliction visits a man, he calls unto Us; then, when We confer onhim a blessing from Us, he says, `I was given it only because of aknowledge.' Nay, it is a trial, but most of them do not know it. (49)

So said those that were before them; but that they earned did not availthem, (50)

in that the evils of that they earned smote them. The evildoers of thesemen, they too shall be smitten by the evils of that they earned; they willnot be able to frustrate it. (51)

Do they know that God outspreads and straitens His provision to whomsoever Hewill? Surely in that are signs for a people who believe. (52)

Say: `O my people who have been prodigal against yourselves, do not despairof God's mercy; surely God forgives sins altogether; surely He is theAll-forgiving, the All-compassionate. (53)

Turn unto your Lord and surrender to Him, ere the chastisement comes uponyou, then you will not be helped. (54)

And follow the fairest of what has been sent

down to you from your Lord, erethe chastisement comes upon you suddenly while you are unaware.' (55)

Lest any soul should say, `Alas for me, in that I neglected my duty to God,and was a scoffer,' (56)

or lest it should say, `If only God had guided me, I should have beenamong the godfearing,' (57)

or lest it should say, when it sees the chastisement, `O that I mightreturn again, and be among the good-doers.' (58)

`Yes indeed! My signs did come to thee, but thou hast cried them lies, andthou hast waxed proud, and become one of the unbelievers.' (59)

And upon the Day of Resurrection thou shalt see those who lied against God,their faces blackened; is there not in Gehenna (Hell) a lodging for thosethat are proud? (60)

But God shall deliver those that were godfearing in their security; evilshall not visit them, neither shall they sorrow. (61)

God is the Creator of every thing; He is Guardian over every thing; (62)

unto Him belong the keys of the heavens and the earth. And those whodisbelieve in the signs of God, those--they are the losers. (63)

Say: `Is it other than God you bid me serve, you ignorant ones?' (64)

It has been revealed to thee, and to those before thee, `If thou associatestother gods with God, thy work shall surely fail and thou wilt be among thelosers.' (65)

Nay, but God do thou serve; and be thou among the thankful. (66)

They measure not God with His true measure. The earth altogether

shall beHis handful on the Day of Resurrection, and the heavens shall be rolled up inHis right hand. Glory be to Him! High be He exalted above that theyassociate! (67)

For the Trumpet shall be blown, and whosoever is in the heavens and whosoeveris in the earth shall swoon, save whom God wills. Then it shall be blownagain, and lo, they shall stand beholding. (68)

And the earth shall shine with the light of its Lord, and the Book shall beset in place, and the Prophets and witnesses shall be brought, and justly theissue be decided between them, and they not wronged. (69)

Every soul shall be paid in full for what it has wrought; and He knows verywell what they do. (70)

Then the unbelievers shall be driven in companies into Gehenna (Hell) till,when they have come thither, then its gates will be opened and its keeperswill say to them, `Did not Messengers come to you from among yourselves,reciting to you the signs of your Lord and warning you against the encounterof this your day?' They shall say, `Yes indeed; but the word of thechastisement has been realized against the unbelievers.' (71)

It shall be said, `Enter the gates of Gehenna (Hell), to dwell thereinforever.' How evil is the lodging of those that are proud ! (72)

Then those that feared their Lord shall be driven in companies into Paradise,till, when they have come thither, and its gates are opened, and its keeperswill say to them, `Peace be upon you! Well you have fared;

enter in, todwell forever.' (73)

And they shall say, `Praise belongs to God, who has been true in His promiseto us, and has bequeathed upon us the earth, for us to make our dwellingwheresoever we will in Paradise.' How excellent is the wage of those thatlabour! (74)

And thou shalt see the angels encircling about the Throne proclaiming thepraise of their Lord; and justly the issue shall be decided between them; andit shall be said, `Praise belongs to God, the Lord of allBeing.' (75)

Mighty, the Forgiver? (5)

He created you from one being, then from that (being) He made its mate; and He hath provided for you of cattle eight kinds. He created you in the wombs of your mothers, creation after creation, in a threefold gloom. Such is Allah, your Lord. His is the Sovereignty. There is no God save Him. How then are ye turned away?, (6)

If ye are thankless, yet Allah is Independent of you, though He is not pleased with thanklessness for His bondmen; and if ye are thankful He is pleased therewith for you. No laden soul will bear another's load. Then unto your Lord is your return; and He will tell you what ye used to do. Lo! He knoweth what is in the breasts (of men). (7)

And then some hurt toucheth man, he crieth unto his Lord, turning unto Him (repentant). Then, when He granteth him a boon from Him he forgetteth that for which he cried unto Him before, and setteth up rivals to Allah that he may beguile (men) from His way. Say (O Muhammad, unto such an one): Take pleasure in thy disbelief a while. Lo! thou art of the owners of the Fire. (8)

Is he who payeth adoration in the watches of the night, prostrate and standing, bewaring of the Hereafter and hoping for the mercy of his Lord, (to be accounted equal with a disbeliever)? Say (unto them, O Muhammad): Are those who know equal with those who know not? But only men

of understanding will pay heed. (9)

Say: O My bondmen who believe! Observe your duty to your Lord. For those who do good in this world there is good, and Allah's earth is spacious. Verily the steadfast will be paid their wages without stint. (10)

Say (O Muhammad): Lo! I am commanded to worship Allah, making religion pure for Him (only). (11)

And I am commanded to be the first of those who surrender (unto Him). (12)

Say: Lo! if I should disobey my Lord, I fear the doom of a tremendous Day. (13)

Say: Allah I worship, making my religion pure for Him (only). (14)

Then worship what ye will beside Him. Say: The losers will be those who lose themselves and their housefolk on the Day of Resurrection. Ah, that will be the manifest loss! (15)

They have an awning of fire above them and beneath them a dais (of fire). With this doth Allah appall His bondmen. O My bondmen, therefor fear Me! (16)

And those who put away false gods lest they should worship them and turn to Allah in repentance, for them there are glad tidings. Therefor give good tidings (O Muhammad) to my bondmen (17)

Who hear advice and follow the best thereof. Such are those whom Allah guideth, and such are men of understanding. (18)

Is he on whom the word of doom is fulfilled (to be helped), and canst thou (O Muhammad) rescue him who is in the Fire? (19)

But those who keep their duty to

their Lord, for them are lofty halls with lofty hails above them, built (for them), beneath which rivers flow. (It is) a promise of Allah. Allah faileth not His promise. (20)

Hast thou not seen how Allah hath sent down water from the sky and hath caused it to penetrate the earth as water springs, and afterward thereby produceth crops of divers hues; and afterward they wither and thou seest them turn yellow; then He maketh them chaff. Lo! herein verily is a reminder for men of understanding. (21)

Is he whose bosom Allah hath expanded for the Surrender (unto Him), so that he followeth a light from His Lord, (as he who disbelieveth)? Then woe unto those whose hearts are hardened against remembrance of Allah. Such are in plain error. (22)

Allah hath (now) revealed the fairest of statements, a Scripture consistent, (wherein promises of reward are) paired (with threats of punishment), whereat doth creep the flesh of those who fear their Lord, so that their flesh and their hearts soften to Allah's reminder. Such is Allah's guidance, where with He guideth whom He will. And him whom Allah sendeth astray, for him there is no guide. (23)

Is he then, who will strike his face against the awful doom upon the Day of Resurrection (as he who doeth right)? And it will be said unto the wrong doers: Taste what ye used to earn. (24)

Those before them denied, and so the doom came on them whence they knew not. (25)

Thus Allah

made them taste humiliation in the life of the world, and verily the doom of the Hereafter will be greater if they did but know. (26)

And verily We have coined for mankind in this Quran all kinds of similitudes, that haply they may reflect; (27)

A Lecture in Arabic, containing no crookedness, that haply they may ward off (evil). (28)

Allah coineth a similitude: A man in relation to whom are several part owners, quarrelling, and a man belonging wholly to one man. Are the two equal in similitude? Praise be to Allah! But most of them know not. (29)

Lo! thou wilt die, and lo! they will die; (30)

Then lo! on the Day of Resurrection, before your Lord ye will dispute. (31)

And who doth greater wrong than he who telleth a lie against Allah, and denieth the truth when it reacheth him? Will not the home of disbelievers be in hell? (32)

And whoso bringeth the truth and believeth therein Such are the dutiful. (33)

They shall have what they will of their Lord's bounty. That is the reward of the good: (34)

That Allah will remit from them the worst of what they did, and will pay them for reward the best they used to Jo. (35)

Will not Allah defend His slave? Yet they would frighten thee with those beside Him. He whom Allah sendeth astray, for him there is no guide. (36)

And he whom Allah guideth, for him there can be no misleader. Is not Allah Mighty,

Able to Requite (the wrong)? (37)

And verily, if thou shouldst ask them: Who created the heavens and the earth? they will say: Allah. Say: Bethink you then of those ye worship beside Allah, if Allah willed some hurt for me, could they remove from me His hurt; or if He willed some mercy for me, could they restrain His mercy? Say: Allah is my all. In Him do (all) the trusting put their trust. (38)

Say: O my people! Act in your manner. I too am acting. Thus ye will come to know (39)

Who it is unto whom cometh a doom that will abase him, and on whom there falleth everlasting doom. (40)

Lo! We have revealed unto thee (Muhammad) the Scripture for mankind with truth. Then whosoever goeth right it is for his soul, and whosoever strayeth, strayeth only to its hurt. And thou art not a warder over them. (41)

Allah receiveth (men's) souls at the time of their death, and that (soul) which dieth not (yet) in its sleep. He keepeth that (soul) for which He hath ordained death and dismisseth the rest till an appointed term. Lo herein verily are portents for people who take thought. (42)

Or choose they intercessors other than Allah? Say: What! Even though they have power over nothing and have no intelligence? (43)

Say: Unto Allah belongeth all intercession. His is the Sovereignty of the heavens and the earth. And afterward unto Him ye will be brought back. (44)

And when Allah alone is

mentioned, the hearts of those who believe not in the Hereafter are repelled, and when those (whom they worship) beside Him are mentioned, behold! they are glad. (45)

Say: O Allah! Creator of the heavens and the earth! Knower of the invisible and the visible! Thou wilt judge between Thy slaves concerning that wherein they used to differ. (46)

And though those who do wrong possess all that is in the earth, and therewith as much again, the verily will seek to ransom themselves therewith on the Day of Resurrection from the awful doom; and there will appear unto them, from their Lord, that wherewith they never reckoned. (47)

And the evils that they earned will appear unto them, and that whereat they used to scoff will surround them. (48)

Now when hurt toucheth a man he crieth unto Us, and afterward when We have granted him a boon from Us, he saith: Only by force of knowledge I obtained it. Nay, but it is a test. But most of them know not. (49)

Those before them said it, yet (all) that they had earned availed them not; (50)

But the evils that they earned smote them; and such of these as do wrong, the evils that they earn will smite them; they cannot escape. (51)

Know they not that Allah enlargeth providence for whom He will, and straiteneth it (for whom He will). Lo! herein verily are portents for people who believe. (52)

Say: My slaves who have been prodigal to their own hurt!

Despair not of the mercy of Allah, Who forgiveth all sins. Lo! He is the Forgiving, the Merciful. (53)

Turn unto Him repentant, and surrender unto Him, before there come unto you the doom, when ye cannot be helped. (54)

And follow the better (guidance) of that which is revealed unto you from your Lord, before the doom cometh on you suddenly when ye know not, (55)

Lest any soul should say Alas, my grief that I was unmindful of Allah, and I was indeed among the scoffers! (56)

Or should say: if Allah had but guided me I should have been among the dutiful! (57)

Or should say, when it seeth the doom: Oh, that I had but a second chance that I might be among the righteous! (58)

(But now the answer will be): Nay, for My revelations came unto thee, but thou didst deny them and wast scornful and wast among the disbelievers. (59)

And on the Day of Resurrection thou (Muhammad) seest those who lied concerning Allah with their faces blackened. Is not the home of the scorners in hell? (60)

And Allah delivereth those who ward off (evil) because of their deserts. Evil toucheth them not, nor do they grieve. (61)

Allah is Creator of all things, and He is Guardian over all things. (62)

His are the keys of the heavens and the earth, and they who disbelieve the revelations of Allah such are they who are the losers. (63)

Say (O Muhammad, to the disbelievers): Do ye bid

me serve other than Allah? O ye fools! (64)

And verily it hath been revealed unto thee as unto those before thee (saying): If thou ascribe a partner to Allah thy work will fail and thou indeed wilt be among the losers. (65)

Nay, but Allah must thou serve, and be among the thankful! (66)

And they esteem not Allah as He hath the right to be esteemed, when the whole earth is His handful on the Day of Resurrection, and the heavens are rolled in His right hand. Glorified is He and High Exalted from all that they ascribe as partner (unto Him). (67)

And the trumpet is blown, and all who are in the heavens and the earth swoon away, save him whom Allah willeth. Then it is blown a second time, and behold them standing waiting! (68)

And the earth shineth with the light of her Lord, and the Book is set up, and the Prophets and the witnesses are brought, and it is judged between them with truth, and they are not wronged. (69)

And each soul is paid in full for what it did. And He is best aware of what they do. (70)

And those who disbelieve are driven unto hell in troops till, when they reach it and the gates thereof are opened, and the warders thereof say unto them: Came there not unto you messenger's of your own, reciting unto you the revelations of your Lord and warning you of the meeting of this your Day? they

say Yea, verily. But the word of doom for disbelievers is fulfilled. (71)

It is said (unto them): Enter ye the gates of hell to dwell therein. Thus hapless is the journey's end of the scorners. (72)

And those who keep their duty to their Lord are driven unto the Garden in troops till, when they reach it, and the gates thereof are opened, and the warders thereof say unto them: Peace be unto you! Ye are good, so enter ye (the Garden of delight), to dwell therein; (73)

They say: Praise be to Allah, Who hath fulfilled His promise unto us and hath made us inherit the land, sojourning in the Garden where we will! So bounteous is the wage of workers. (74)

And thou (O Muhammad) seest the angels thronging round the Throne, hymning the praises of their Lord. And they are judged aright. And it is said: Praise be to Allah, the Lord of the Worlds! (75)

such as are false and ungrateful. (3)

Had Allah wished to take to Himself a son He could have chosen whom He pleased out of those whom He doth create: but Glory be to Him! (He is above such things.) He is Allah the One the Irresistible. (4)

He created the heavens and the earth in true (proportions): He makes the Night overlap the Day and the Day overlap the Night: He has subjected the sun and the moon (to His law) each one follows a course for a time appointed. Is not He the Exalted in Power He Who forgives again and again? (5)

He created you (all) from a single person: then created of like nature his mate; and He sent down for you eight head of cattle in pairs: He makes you in the wombs of your mothers in stages one after another in three veils of darkness. Such is Allah your Lord and Cherisher: to Him belongs (all) dominion. There is no god but He: then how are ye turned away (from your true Center)? (6)

It ye reject (Allah) truly Allah has no need of you; but He liketh not ingratitude from His servants: if ye are grateful He is pleased with you. No bearer of burdens can bear the burden of another. In the end to your Lord is your return when He will tell you the truth of all that ye did (in this life). For He knoweth well all that is in (mens) hearts. (7)

When some

trouble toucheth man he crieth unto his Lord turning to Him in repentance: but when He bestoweth a favor upon him as from Himself (man) doth forget what he cried and prayed for before and he doth set up rivals unto Allah thus misleading others from Allahs Path. Say "Enjoy thy blasphemy for a little while: verily thou art (one) of the Companions of the Fire!" (8)

Is one who worships devoutly during the hours of the night prostrating himself or standing (in adoration) who takes heed of the Hereafter and who places his hope in the Mercy of his Lord (like one who does not)? Say: "Are those equal those who know and those who do not know? It is those who are endued with understanding that receive admonition." (9)

Say: "O ye my servants who believe! Fear your Lord: good is (the reward) for those who do good in this world. Spacious is Allahs earth! Those who patiently persevere will truly receive a reward without measure!" (10)

Say: "Verily I am commanded to serve Allah with sincere devotion; (11)

"And I am commanded to be the first of those who bow to Allah in Islam." (12)

Say: "I would if I disobeyed my Lord indeed have fear of the Penalty of a Mighty Day." (13)

Say: "It is Allah I serve with my sincere (and exclusive) devotion: (14)

"Serve ye what ye will besides Him." Say: "Truly those in loss are those who lose their own souls and their People on the Day

of Judgement: Ah! that is indeed the (real and) evident Loss!" (15)

They shall have layers of fire above them and layers (of fire) below them: with this doth Allah warn off His servants: "O my servants! Then fear ye Me!" (16)

Those who eschew evil and fall not into its worship and turn to Allah (in repentance) for them is Good News: so announce the Good News to My Servants (17)

Those who listen to the Word and follow the best (meaning) in it: those are the ones whom Allah has guided and those are the ones endued with understanding. (18)

Is then one against whom the decree of Punishment is justly due (equal to one who eschews evil)? Wouldst thou then deliver one (who is) in the fire? (19)

But it is for those who fear their Lord that lofty mansions one above another have been built: beneath them flow rivers (of delight): (such is) the promise of Allah: never doth Allah fail in (His) promise. (20)

Seest thou not that Allah sends down rain from the sky and leads it through springs in the earth? Then He causes to grow therewith produce of various colors: then it withers; thou wilt see it grow yellow; then He makes it dry up and crumble away. Truly in this is a Message of remembrance to men of understanding. (21)

Is one whose heart Allah has opened to Islam so that he has received enlightenment from Allah (no better than one hard-hearted)? Woe to those whose

hearts are hardened against celebrating the praises of Allah! They are manifestly wandering (in error)! (22)

Allah has revealed (from time to time) the most beautiful message in the form of a Book consistent with itself (Yet) repeating (its teaching in various aspects): the skins of those who fear their Lord tremble thereat; then their skins and their hearts do soften to the celebration of Allahs praises. Such is the guidance of Allah: He guides therewith whom He pleases but such as Allah leaves to stray can have none to guide. (23)

Is then one who has to fear the brunt of the Penalty on the Day of Judgement (and receive it) on his face (like one guarded therefrom)? It will be said to the wrongdoers: "Taste ye (the fruits of) what ye earned!" (24)

Those before them (also) rejected (revelation) and so the Punishment came to them from directions they did not perceive. (25)

So Allah gave them a taste of humiliation in the present life but greater is the Punishment of the Hereafter if they only knew! (26)

We have put forth for men in this Quran every kind of Parable in order that they may receive admonition. (27)

(It is) a Quran in Arabic without any crookedness (therein): in order that they may guard against Evil. (28)

Allah puts forth a Parable a man belonging to many partners at variance with each other and a man belonging entirely to one master: are those two equal in comparison? Praise be to Allah! But

most of them have no knowledge. (29)

Truly thou wilt die (one day) and truly they (too) will die (one day). (30)

In the end will ye (all) on the Day of Judgement settle your disputes in the presence of your Lord. (31)

Who then doth more wrong than one who utters a lie concerning Allah and rejects the truth when it comes to him? Is there not in Hell an abode for blasphemers? (32)

And he who brings the Truth and he who confirms (and supports) it such are the men who do right. (33)

They shall have all that they wish for in the presence of their Lord: such is the reward of those who do good: (34)

So that Allah will turn off from them (even) the worst in their deeds and give them their reward according to the best of what they have done. (35)

Is not Allah enough for His servant? But they try to frighten thee with other (gods) besides him! For such as Allah leaves to stray there can be no guide. (36)

And such as Allah doth guide there can be none to lead astray is not Allah Exalted in Power (able to enforce His Will) Lord of Retribution? (37)

If indeed thou ask them who it is that created the heavens and the earth they would be sure to say "Allah." Say: "See ye then? The things that ye invoke besides Allah can they if Allah wills some Penalty for me remove His Penalty? Or if

He wills some Grace for me can they keep back His Grace?" Say: "Sufficient is Allah for me! In Him trust those who put their trust." (38)

Say: "O my people! Do whatever ye can: I will do (my part): but soon will ye know (39)

"Who it is to whom come a Penalty of ignominy and on whom descends a Penalty that abides." (40)

Verily We have revealed the Book to thee in Truth for (instructing) mankind. He then that receives guidance benefits his own soul: but he that strays injures his own soul. Nor art thou set over them to dispose of their affairs. (41)

It is Allah that takes the souls (of men) at death: and those that die not (He takes) during their sleep: those on whom He has passed the decree of death He keeps back (from returning to life) but the rest He sends (to their bodies) for a term appointed. Verily in this are Signs for those who reflect. (42)

What! Do they take for intercessors others besides Allah? Say: "Even if they have no power whatever and no intelligence?" (43)

Say: "To Allah belongs exclusively (the right to grant) Intercession: to Him belongs the dominion of the heavens and the earth: in the End it is to Him that ye shall be brought back." (44)

When Allah the One and Only is mentioned the hearts of those who believe not in the Hereafter are filled with disgust and horror; but when (gods) other than He are mentioned

behold they are filled with joy! (45)

Say: "O Allah! Creator of the heavens and the earth! Knower of all that is hidden and open! It is Thou that wilt judge between Thy Servants in those matters about which they have differed." (46)

Even if the wrongdoers had all that there is on earth and as much more (in vain) would they offer it for ransom from the pain of the Penalty on the Day of Judgement: but something will confront them from Allah which they could never have counted upon! (47)

For the evils of their Deeds will confront them and they will be (completely) encircled by that which they used to mock at! (48)

Now when trouble touches man he cries to Us; but when We bestow a favor upon him as from Ourselves he says "This has been given to me because of a certain knowledge (I have)!" Nay but this is but a trial but most of them understand not! (49)

Thus did the (generations) before them say! But all that they did was of no profit to them. (50)

Nay the evil results of their deeds overtook them. And the wrongdoers of this (generation) the evil results of their deeds will soon overtake them (too) and they will never be able to frustrate (Our Plan)! (51)

Know they not that Allah enlarges the provision or restricts it for any He pleases? Verily in this are signs for those who believe! (52)

Say: "O my Servants who have transgressed against their

souls! Despair not of the Mercy of Allah: for Allah forgives all sins: for He is Oft- Forgiving Most Merciful. (53)

"Turn ye to your Lord (in repentance) and bow to His (Will) before the Penalty comes on you: after that ye shall not be helped. (54)

"And follow the Best of (the courses) revealed to you from your Lord before the Penalty comes on you of a sudden while ye perceive not!- - (55)

"Lest the soul should (then) say: Ah! woe is me! In that I neglected (my duty) towards Allah and was but among those who mocked! (56)

"Or (lest) it should say: `If only Allah had guided me I should certainly have been among the righteous! (57)

"Or (lest) it should say when it (actually) sees the Penalty: `If only I had another chance I should certainly be among those who do good! (58)

"(The reply will be) `Nay but there came to thee My signs and thou didst reject them: thou wast haughty and became one of those who reject Faith! " (59)

On the Day of Judgement wilt thou see those who told lies against Allah; their faces will be turned black; is there not in Hell an abode for the Haughty? (60)

But Allah will deliver the righteous to their place of salvation: no evil shall touch them nor shall they grieve. (61)

Allah is the Creator of all things and He is the Guardian and Disposer of all affairs. (62)

To Him belong the keys of the

heavens and the earth: and those who reject the Signs of Allah it is they who will be in loss. (63)

Say: "Is it someone other than Allah that ye order me to worship O ye ignorant ones?" (64)

But it has already been revealed to thee as it was to those before thee "If thou wert to join (gods with Allah) truly fruitless will be thy work (in life) and thou wilt surely be in the ranks of those who lose (all spiritual good)." (65)

Nay but worship Allah and be of those who give thanks. (66)

No just estimate have they made of Allah such as is due to Him: on the Day of Judgement the whole of the earth will be but His handful and the heavens will be rolled up in His right hand: Glory to Him! High is He above the Partners they attribute to Him! (67)

The Trumpet will (just) be sounded when all that are in the heavens and on earth will swoon except such as it will please Allah (to exempt). Then will a second one be sounded when behold they will be standing and looking on! (68)

And the Earth will shine with the glory of its Lord: the Record (of Deeds) will be placed (open); the prophets and the witnesses will be brought forward: and a just decision pronounced between them; and they will not be wronged (in the least). (69)

And to every soul will be paid in full (the fruit) of its deeds;

and (Allah) knoweth best all that they do. (70)

The Unbelievers will be led to Hell in crowds; until when they arrive there its gates will be opened and its Keepers will say "Did not apostles come to you from among yourselves rehearsing to you the Signs of your Lord and warning you of the meeting of this Day of yours?" The answer will be: "True: but the Decree of Punishment has been proved true against the Unbelievers!" (71)

(To them) will be said: "Enter ye the gates of Hell to dwell therein: and evil is (this) abode of the arrogant!" (72)

And those who feared their Lord will be led to the Garden in crowds: until behold they arrive there; its gates will be opened: and its Keepers will say: "Peace be upon you! Well have ye done! Enter ye here to dwell therein." (73)

They will say: "Praise be to Allah Who has truly fulfilled His promise to us and has given us (this) land in heritage: we can dwell in the Garden as we will: how excellent a reward for those who work (righteousness)!" (74)

And thou wilt see the angels surrounding the Throne (Divine) on all sides singing Glory and Praise to their Lord. The Decision between them (at Judgment) will be in (perfect) justice. And the cry (on all sides) will be "Praise be to Allah the Lord of the Worlds!" (75)

le Sage.

2. Nous t'avons fait descendre le Livre en toute vérité. Adore donc Allah en Lui vouant un culte exclusif.

3. C'est à Allah qu'appartient la religion pure. Tandis que ceux qui prennent des protecteurs en dehors de Lui (disent): ‹Nous ne les adorons que pour qu'ils nous rapprochent davantage d'Allah›. En vérité, Allah jugera parmi eux sur ce en quoi ils divergent. Allah ne guide pas celui qui est menteur et grand ingrat.

4. Si Allah avait voulu S'attribuer un enfant, Il aurait certes choisi ce qu'Il eût voulu parmi ce qu'Il crée. Gloire à Lui! C'est Lui Allah, l'Unique, le Dominateur Suprême.

5. Il a créé les cieux et la terre en toute vérité. Il enroule la nuit sur le jour et enroule le jour sur la nuit, et Il a assujetti le soleil et la lune à poursuivre chacun sa course pour un terme fixé. C'est bien Lui le Puissant, le Grand Pardonneur!

6. Il vous a créés d'une personne unique et a tiré d'elle son épouse. Et Il a fait descendre [créé] pour vous huit couples de bestiaux. Il vous crée dans les ventres de vos mères, création après création, dans trois ténèbres. Tel est Allah, votre Seigneur! A Lui appartient toute la Royauté. Point de divinité à part Lui. Comment pouvez-vous vous détourner [de son culte]?

7. Si vous ne croyez pas, Allah se passe largement de vous. De Ses serviteurs cependant, Il n'agrée pas la mécréance. Et si vous êtes reconnaissants, Il l'agrée pour vous. Nul pécheur ne

portera les péchés d'autrui. Ensuite, vers votre Seigneur sera votre retour: Il vous informera alors de ce que vous faisiez car Il connaît parfaitement le contenu des poitrines.

8. Et quand un malheur touche l'homme, il appelle son Seigneur en se tournant vers Lui. Puis quand Il lui accorde de Sa part un bienfait, il oublie la raison pour laquelle il faisait appel, et il assigne à Allah des égaux, afin d'égarer (les gens) de Son chemin. Dis: ‹Jouis de ta mécréance un court moment. Tu fais partie des gens du Feu›.

9. Est-ce que celui qui, aux heures de la nuit, reste en dévotion, prosterné et debout, prenant garde à l'au-delà et espérant la miséricorde de son Seigneur... Dis: ‹Sont-ils égaux, ceux qui savent et ceux qui ne savent pas?› Seuls les doués d'intelligence se rappellent.

10. Dis: ‹ش Mes serviteurs qui avez cru! Craignez votre Seigneur›. Ceux qui ici-bas font le bien, auront une bonne [récompense]. La terre d'Allah est vaste et les endurants auront leur pleine récompense sans compter.

11. Dis: ‹Il m'a été ordonné d'adorer Allah en Lui vouant exclusivement le culte,

12. et il m'a été ordonné d'être le premier des Musulmans.

13. Dis: ‹Je crains, si je désobéis à mon Seigneur, le châtiment d'un jour terrible›.

14. Dis: ‹C'est Allah que j'adore, et Lui voue exclusivement mon culte.

15. Adorez donc, en dehors de Lui, qui vous voudrez!› - Dis: ‹Les perdants sont ceux qui, au Jour de la Résurrection, auront causé la perte de leurs propres âmes et

celles de leurs familles›. C'est bien cela la perte évidente.

16. Au-dessus d'eux, ils auront des couches de feu, et des couches au-dessous d'eux. Voilà ce dont Allah menace Ses esclaves. ‹ش Mes esclaves, craignez-Moi donc!›

17. Et à ceux qui s'écartent des Tagut pour ne pas les adorer, tandis qu'ils reviennent à Allah, à eux la bonne nouvelle! Annonce la bonne nouvelle à Mes serviteurs

18. qui prêtent l'oreille à la Parole, puis suivent ce qu'elle contient de meilleur. Ce sont ceux-là qu'Allah a guidés et ce sont eux les doués d'intelligence!

19. Et bien quoi! Celui contre qui s'avère le décret du châtiment,... est-ce que tu sauves celui qui est dans le Feu?

20. Mais ceux qui auront craint leur Seigneur auront [pour demeure] des étages [au Paradis] au-dessus desquels d'autres étages sont construits et sous lesquels coulent les rivières. Promesse d'Allah! Allah ne manque pas à Sa promesse.

21. Ne vois-tu pas qu'Allah fait descendre du ciel de l'eau, puis Il l'achemine vers des sources dans la terre; ensuite, avec cela, Il fait sortir une culture aux couleurs diverses, laquelle se fane ensuite, de sorte que tu la vois jaunie; ensuite, Il la réduit en miettes. C'est là certainement un rappel aux [gens] doués d'intelligence.

22. Est-ce que celui dont Allah ouvre la poitrine à l'Islam et qui détient ainsi une lumière venant de Son Seigneur... Malheur donc à ceux dont les coeurs sont endurcis contre le rappel d'Allah. Ceux-là sont dans un égarement évident.

23. Allah a fait descendre le plus

beau des récits, un Livre dont [certains versets] se ressemblent et se répètent. Les peaux de ceux qui redoutent leur Seigneur frissonnent (à l'entendre); puis leurs peaux et leurs coeurs s'apaisent au rappel d'Allah. Voilà le [Livre] guide d'Allah par lequel Il guide qui Il veut. Mais quiconque Allah égare n'a point de guide.

24. Est-ce que celui qui, au Jour de la Résurrection, se sera protégé le visage contre le pire châtiment... Et l'on dira aux injustes: ‹Goûtez à ce que vous avez acquis›.

25. Ceux qui ont vécu avant eux ont démenti (les Messagers), le châtiment leur est venu par où ils ne le pressentaient pas.

26. Allah leur a fait goûter l'ignominie dans la vie présente. Le châtiment de l'au-delà, cependant, est plus grand, si seulement ils savaient!

27. Nous avons, dans ce Coran, cité pour les gens des exemples de toutes sortes afin qu'ils se souviennent.

28. Un Coran [en langue] arabe, dénué de tortuosité, afin qu'ils soient pieux!

29. Allah a cité comme parabole un homme appartenant à des associés se querellant à son sujet et un [autre] homme appartenant à un seul homme: sont-ils égaux en exemple? Louanges à Allah! Mais la plupart d'entre eux ne savent pas.

30. En vérité tu mourras et ils mourront eux aussi;

31. ensuite, au Jour de la Résurrection, vous vous disputerez auprès de votre Seigneur.

32. Quel pire injuste donc, que celui qui ment contre Allah et qui traite de mensonge la vérité quand elle lui vient? N'est-ce pas dans l'Enfer qu'il

y a un refuge pour les mécréants?

33. Tandis que celui qui vient avec la vérité et celui qui la confirme, ceux-là sont les pieux.

34. Ils auront tout ce qu'ils désireront auprès de leur Seigneur; voilà la récompense des bienfaisants,

35. afin qu'Allah leur efface les pires de leurs actions et les récompense selon ce qu'ils auront fait de meilleur.

36. Allah ne suffit-Il pas à Son esclave [comme soutien]? Et ils te font peur avec ce qui est en dehors de Lui. Et quiconque Allah égare n'a point de guide.

37. Quiconque Allah guide, nul ne peut l'égarer. Allah n'est-Il pas Puissant et Détenteur du pouvoir de châtier?

38. Si tu leur demandais: ‹Qui a créé les cieux et la terre? ›, Ils diraient assurément: ‹Allah›. Dis: ‹Voyez-vous ceux que vous invoquez en dehors d'Allah; si Allah me voulait du mal, est-ce que [ces divinités] pourraient dissiper Son mal? Ou s'Il me voulait une miséricorde, pourraient-elles retenir Sa miséricorde?› - Dis: ‹Allah me suffit: c'est en Lui que placent leur confiance ceux qui cherchent un appui›

39. Dis: ‹ش mon peuple, agissez selon votre méthode, moi j'agirai [selon la mienne]. Bientٍt vous saurez

40. sur qui s'abattra un châtiment qui l'avilira; et sur qui se justifiera un châtiment durable›.

41. Nous t'avons fait descendre le Livre, pour les hommes, en toute vérité. Quiconque se guide [le fait] pour son propre bien; et quiconque s'égare, s'égare à son détriment. Tu n'es nullement responsable [de leurs propres affaires].

42. Allah reçoit les âmes au moment

de leur mort ainsi que celles qui ne meurent pas au cours de leur sommeil. Il retient celles à qui Il a décrété la mort, tandis qu'Il renvoie les autres jusqu'à un terme fixé. Il y a certainement là des preuves pour des gens qui réfléchissent.

43. Ont-ils adopté, en dehors d'Allah, des intercesseurs? Dis: ‹Quoi! Même s'ils ne détiennent rien et sont dépourvus de raison?›

44. Dis: ‹L'intercession toute entière appartient à Allah. A Lui la royauté des cieux et de la terre. Puis c'est vers Lui que vous serez ramenés›

45. Et quand Allah est mentionné seul (sans associés), les coeurs de ceux qui ne croient pas en l'au-delà se crispent et quand on mentionne ceux qui sont en dehors de Lui, voilà qu'ils se réjouissent.

46. Dis: ‹ش Allah, Créateur des cieux et de la terre, Connaisseur de tout ce que le monde ignore comme de ce qu'il perçoit, c'est Toi qui jugeras entre Tes serviteurs ce sur quoi ils divergeaient›.

47. Si les injustes possédaient tout ce qui se trouve sur la terre, - et autant encore, - ils l'offriraient comme rançon pour échapper au pire châtiment le Jour de la Résurrection; et leur apparaîtra, de la part d'Allah, ce qu'ils n'avaient jamais imaginé;

48. et leur apparaîtront les méfaits qu'ils ont commis, et ce dont ils se raillaient les enveloppera.

49. Quand un malheur touche l'homme, il Nous invoque. Quand ensuite Nous lui accordons une faveur de Notre part, il dit: ‹Je ne la dois qu'à [ma] science›. C'est une

épreuve, plutٍt; mais la plupart d'entre eux ne savent pas.

50. Ainsi parlaient ceux qui vécurent avant eux. Mais ce qu'ils ont acquis ne leur a servi à rien;

51. Ils furent donc atteints par les mauvaises conséquences de leurs acquis. Ceux des ces gens [les Mecquois] qui auront commis l'injustice seront atteints par les mauvaises conséquences de leurs acquis et ils ne pourront s'opposer à la puissance [d'Allah].

52. Ne savent-ils pas qu'Allah attribue Ses dons avec largesse ou les restreint à qui Il veut? Il y a en cela des preuves pour des gens qui croient.

53. Dis: ‹ش Mes serviteurs qui avez commis des excès à votre propre détriment, ne désespérez pas de la miséricorde d'Allah. Car Allah pardonne tous les péchés. Oui, c'est Lui le Pardonneur, le Très Miséricordieux›.

54. Et revenez repentant à votre Seigneur, et soumettez-vous à Lui, avant que ne vous vienne le châtiment et vous ne recevez alors aucun secours.

55. Et suivez la meilleure révélation qui vous est descendue de la part de votre Seigneur, avant que le châtiment ne vous vienne soudain, sans que vous ne [le] pressentiez;

56. avant qu'une âme ne dise: ‹Malheur à moi pour mes manquements envers Allah. Car j'ai été certes, parmi les railleurs›;

57. ou qu'elle ne dise: ‹Si Allah m'avait guidée, j'aurais été certes, parmi les pieux›;

58. ou bien qu'elle ne dise en voyant le châtiment: ‹Ah! S'il y avait pour moi un retour! Je serais alors parmi les bienfaisants›.

59. ‹Oh que si! Mes versets te

son venus et tu les as traités de mensonge, tu t'es enflé d'orgueil et tu étais parmi les mécréants›.

60. Et au Jour de la Résurrection, tu verras les visages de ceux qui mentaient sur Allah, assombris. N'est-ce pas dans l'Enfer qu'il y aura une demeure pour les orgueilleux?

61. Et Allah sauvera ceux qui ont été pieux en leur faisant gagner [leur place au Paradis]. Nul mal ne les touchera et ils ne seront point affligés.

62. Allah est le Créateur de toute chose, et de toute chose Il est Garant.

63. Il détient les clefs des cieux et de la terre; et ceux qui ne croient pas aux versets d'Allah, ce sont ceux-là les perdants.

64. Dis: ‹Me commanderez-vous d'adorer autre qu'Allah, ش ignorants?›

65. En effet, il t'a été révélé, ainsi qu'à ceux qui t'ont précédé: ‹Si tu donnes des associés à Allah, ton oeuvre sera certes vaine; et tu seras très certainement du nombre des perdants.

66. Tout au contraire, adore Allah seul et sois du nombre des reconnaissants›.

67. Il n'ont pas estimé Allah comme Il devrait l'être alors qu'au Jour de la Résurrection, Il fera de la terre entière une poignée, et les cieux seront pliés dans sa [main] droite. Gloire à Lui! Il est au-dessus de ce qu'ils Lui associent.

68. Et on soufflera dans la Trompe, et voilà que ceux qui seront dans les cieux et ceux qui seront sur la terre seront foudroyés, sauf ceux qu'Allah voudra [épargner]. Puis on y soufflera, et voilà debout à

regarder.

69. Et la terre resplendira de la lumière de son Seigneur; le Livre sera déposé, et on fera venir les prophètes et les témoins; on décidera parmi eux en toute équité et ils ne seront point lésés;

70. et chaque âme sera pleinement rétribuée pour ce qu'elle aura oeuvré. Il [Allah] connaît mieux ce qu'ils font.

71. Et ceux qui avaient mécru seront conduits par groupes à l'Enfer. Puis quand ils y parviendront, ses portes s'ouvriront et ses gardiens leur diront: ‹Des messagers [choisis] parmi vous ne vous sont-ils pas venus. vous récitant les versets de votre Seigneur et vous avertissant de la rencontre de votre jour que voici?› Ils diront: si, mais le décret du châtiment s'est avéré juste contre les mécréants.

72. ‹Entrez, [leur] dira-t-on, par les portes de l'Enfer, pour y demeurer éternellement›. Qu'il est mauvais le lieu de séjour des orgueilleux!

73. Et ceux qui avaient craint leur Seigneur seront conduits par groupes au Paradis. Puis, quand ils y parviendront et que ses portes s'ouvriront, ses gardiens leur diront: ‹Salut à vous! Vous avez été bons: entrez donc, pour y demeurer éternellement›.

74. Et ils diront: ‹Louange à Allah qui nous a tenu Sa promesse et nous a fait hérité la terre ! Nous allons nous installer dans le Paradis là où nous voulons›. Que la récompense de ceux qui font le bien est excellente!

75. Et tu verras les Anges faisant cercle autour du Trٍne, célébrant les louanges de leur Seigneur et Le glorifiant. Et il sera jugé entre

eux en toute équité, et l'on dira: ‹Louange à Allah, Seigneur de l'univers›.

informará Él de lo q

8. Cuando sufre el hombre una desgracia, invoca a su Señor, volviéndose a Él arrepentido. Luego, cuando Él le ha dispensado una gracia Suya, se olvida del objeto de su invocación anterior y atribuye iguales a Alá para extraviar a otros de Su camino. Di: «

9. ¿Es el devoto, que vela por la noche, postrado o de pie, que teme la otra vida y espera en la misericordia de su Señor...? Di: «¿Son iguales los que saben y los que no saben?» Sólo se dejan amonestar los dotados de intelecto.

10. Di: «¡Siervos Míos que creéis! ¡Temed a vuestro Señor! Quienes obren bien tendrán en la vida de acá una bella recompensa. La tierra de Alá es vasta. Los pacientes recibierán una recompensa ilimitada».

11. Di: «He recibido la orden de servir a Alá, rindiéndole culto sincero.

12. He recibido la orden de ser el primero en someterse a Él».

13. Di: «Temo, si desobedezco a mi Señor, el castigo de un día terrible».

14. Di: «A Alá sirvo, rindiéndole culto sincero.

15. ¡Servid, pues, en lugar de servirle a Él, lo que queráis!» Di: «Perderán quienes se pierdan a sí mismos y pierdan a sus familias el día de la Resurrección. ¿No es ésa una pérdida manifiesta?»

16. Por encima y por debajo, tendrán pabellones de fuego. Así atemoriza Alá Sus siervos. «¡Temedme, pues, siervos!»

17. ¡Buena nueva para quienes hayan evitado a los taguts, rehusando sevirles, y se hayan vuelto arrepentidos a Alá! ¡Y anuncia la buena

nueva a Mis siervos,

18. que escuchan la Palabra y siguen lo mejor de ella! ¡ésos son los que Alá ha dirigido! ¡ésos son los dotados de intelecto!

19. Aquél contra quien se cumpla la sentencia del castigo... ¿Podrás salvar tú a quien está en el Fuego?

20. Pero los que temieron a su Señor estarán en cámaras altas sobre las que hay construidas otras cámaras altas, a cuyos pies fluyen arroyos. ¡Promesa de Alá! Alá no falta a Su promesa.

21. ¿No ves cómo hace Alá bajar agua del cielo y Él la conduce a manantiales en la tierra? Mediante ella saca cereales de clases diversas, que, más tarde, se marchitan y ves que amarillean. Luego, hace de ellos paja seca. Hay en ello, sí, una amonestación

22. ¿Es que aquél cuyo pecho Alá ha abierto al islam y camina así a la luz de su Señor...? ¡Ay de los que tienen un corazón insensible a la amonestación de Alá! Están evidentemente extraviados.

23. Alá ha revelado el más bello relato, una Escritura cuyas aleyas armonizan y se reiteran. Al oírla, se estremecen quienes tienen miedo de su Señor; luego, se calman en cuerpo y en espíritu al recuerdo de Alá. Ésa es la dirección de Alá, por la que diri

24. ¿Es que quien trata de protegerse con su propia persona contra el mal castigo del día de la Resurrección...? Se dirá a los impíos: «¡Gustad lo que habéis merecido!»

25. Sus predecesores desmintieron y el castigo les vino de donde no lo

presentían.

26. Alá les hizo gustar la ignominia en la vida de acá, pero, ciertamente, el castigo de la otra vida es mayor. Si supieran...

27. En este Corán hemos dado a los hombres toda clase de ejemplos. Quizás, así, se dejen amonestar.

28. Es un Corán árabe, exento de recovecos. Quizás, así, teman a Alá.

29. Alá propone el símil de un hombre que pertenece a socios que no están de acuerdo y el hombre que pertenece exclusivamente a uno. ¿Son ambos similares? ¡Alabado sea Alá! Pero la mayoría no saben.

30. Tú tienes que morir y ellos tienen que morir.

31. Luego, el día de la Resurrección, disputaréis junto a vuestro Señor.

32. ¿Hay alguien que sea más impío que , quien miente contra Alá y que, cuando viene a él la Verdad, la desmiente? ¿No hay en la gehena una morada para los infieles?

33. Quienes traen la Verdad y la confirman, ésos son los temerosos de Alá.

34. Tendrán junto a su Señor lo que deseen -ésa será la retribución de quienes hacen el bien-:

35. que Alá borre sus peores obras y les retribuya con arreglo a sus mejores obras.

36. ¿No basta Alá a Su siervo? Quieren intimidarte con otros fuera de Él. Pero aquél a quien Alá extravía no podrá encontrar quien le dirija.

37. Y a aquél a quien Alá dirija nadie podrá extraviar. ¿Acaso no es Alá poderoso, vengador?

38. Si les preguntas: «¿Quién ha creado los cielos y la tierra?», seguro que dicen: «¡Alá!» Di:

«Y ¿qué os parece? Si Alá me deseara una desgracia, las que invocáis en lugar de invocarle a Él ¿podrían impedirlo? Y, si Él quisiera hacerme objeto de una mis

39. Di: «¡Pueblo! ¡Obrad según vuestra situación! Yo también obraré... Y pronto veréis

40. quién recibirá un castigo humillante y sobre quién recaerá un castigo permanente».

41. Te hemos revelado la Escritura destinada a los hombres con la Verdad. Quien sigue la vía recta, la sigue en provecho propio y quien se extravía se extravía, en realidad, en detrimento propio. Tú no eres su protector.

42. Alá llama a las almas cuando mueren y cuando, sin haber muerto, duermen. Retiene aquéllas cuya muerte ha decretado y remite las otras a un plazo fijo. Ciertamente, hay en ello signos para gente que reflexiona.

43. ¿Tomarán los infieles a otros intercesores en lugar de tomar a Alá? Di: «¿Y si no pudieran nada ni razonaran?»

44. Di: «Toda intercesión proviene de Alá. Suyo es el dominio de los cielos y de la tierra. Al fin, a Él seréis devueltos».

45. Cuando Alá Solo es mencionado, se oprime el corazón de quienes no creen en la otra vida, pero cuando se mencionan otros fuera de Él, he aquí que se regocijan.

46. Di: «¡Alá, creador de los cielos y de la tierra! ¡El Conocedor de lo oculto y de lo patente! Tú decidirás entre Tus siervos sobre aquello en que discrepaban».

47. Si los impíos poseyeran todo cuanto hay en la tierra y aun otro tanto, lo ofrecerían

como rescate el día de la Resurrección para librarse del mal castigo. Alá les manifestará aquello con que no contaban.

48. Se les mostrará el mal que cometieron y se verán cercados por aquello de que se burlaban.

49. Cuando el hombre sufre una desgracia, Nos invoca. Luego, cuando le dispensamos una gracia Nuestra, dice: «¡Lo que se me ha dado lo debo sólo a ciencia!» ¡No! Es una prueba, pero la mayoría no saben.

50. Lo mismo decían los que fueron antes de ellos y sus posesiones no les sirvieron de nada.

51. Les alcanzó el mal resultante de sus acciones y los que de éstos hayan sido impíos serán alcanzados por el mal resultante de sus acciones y no podrán escapar.

52. ¿No saben que Alá dispensa el sustento a quien Él quiere: a unos con largueza, a otros con mesura? Ciertamente, hay en ello signos para gente que cree.

53. Di: «¡Siervos que habéis prevaricado en detrimento propio! ¡No desesperéis de la misericordia de Alá! Alá perdona todos los pecados. Él es el Indulgente, el Misericordioso».

54. ¡Volveos a vuestro Señor arrepentidos! ¡Someteos a Él antes de que os alcance el castigo, porque luego no seréis auxiliados!

55. ¡Seguid lo mejor que vuestro Señor os ha revelado, antes de que os venga el castigo de repente, sin presentirlo!

56. No sea que alguien diga; «¡Ay de mí que fui tan remiso para con Alá! ¡Yo era de los que se burlaban!»,

57. o diga: «¡Si Alá me hubiera dirigido, habría sido de

los que Le temen!»,

58. o diga, al ver el castigo: «¡Si pudiera regresar, sería de quienes hacen el bien!»

59. «Pero, si ya te vinieron Mis signos y los desmentiste, mostrándote altivo y siendo de los infieles...»

60. El día de la Resurrección verás a quienes mintieron contra Alá, hosco el rostro. ¿No hay en la gehena una morada para los soberbios?

61. Alá salvará a quienes Le hayan temido, librándoles del castigo: no sufrirán mal ni estarán tristes.

62. Alá es creador de todo y vela por todo.

63. Suyas son las llaves de los cielos y de la tierra. Los que no crean en los signos de Alá, ésos serán los que pierdan.

64. Di: «¿Es que me ordenáis que sirva a otro diferente de Alá, ¡ignorantes!?»

65. A ti y a los que te precedieron se os ha revelado: «Si asocias a Alá otros dioses, tus obras serán vanas y serás, sí, de los que pierdan.

66. Antes bien, ¡a Alá sirve y sé de los agradecidos!»

67. No han valorado a Alá debidamente. El día de la Resurrección, contendrá toda la tierra en Su puño, los cielos estarán plegados en Su diestra. ¡Gloria a É1! ¡Está por encima de lo que Le asocian!

68. Se tocará la trompeta y los que estén en los cielos y en la tierra caerán fulminados, excepto los que Alá quiera. Se tocará la trompeta otra vez y he aquí que se pondrán en pie, mirando.

69. La tierra brillará con la luz de su

Señor. Se sacará la Escritura. Se hará venir a los profetas y a los testigos. Se decidirá entre ellos según justicia y no serán tratados injustamente.

70. Cada uno recibirá conforme a sus obras. Él sabe bien lo que hacen.

71. Los infieles serán conducidos en grupos a la gehena. Hasta que, llegados a ella, se abrirán las puertas y sus guardianes les dirán: «¿No vinieron a vosotros enviados, salidos de vosotros, para recitaros las aleyas de vuestro Señor y preveniros contra

72. Se dirá: «¡Entrad por las puertas de la gehena, para estar en ella eternamente!» ¡Qué mala es la morada de los soberbios!

73. Pero los que hayan temido a su Señor, serán conducidos en grupos al Jardín. Hasta que, llegados a él, se abrirán sus puertas y sus guardianes les dirán: «¡Paz sobre vosotros! Fuisteis buenos. ¡Entrad, pues, en él, por toda la eternidad!»

74. Y dirán: «¡Alabado sea Alá, Que nos ha cumplido Su promesa y nos ha dado la tierra en herencia. Podemos establecernos en el Jardín donde queramos». ¡Qué grata es la recompensa de los que obran bien!

75. Verás a los ángeles, yendo alrededor del Trono, celebrando las alabanzas de su Señor. Se decidirá entre ellos según justicia y se dirá: «¡Alabado sea Alá, Señor del universo!»

Allah (allein) gebührt lauterer Gehorsam. Und diejenigen, die sich andere zu Beschützern nehmen statt Ihn (sprechen): «Wir dienen ihnen nur, damit sie uns Allah nahebringen.» Allah wird zwischen ihnen richten über das, worin sie uneins sind. Wahrlich, Allah weist nicht dem den Weg, der ein Lügner, ein Undankbarer ist.

4. Hنtte Allah Sich einen Sohn zugesellen wollen, Er hنtte wنhlen kِnnen, was Ihm beliebte, von dem, was Er erschafft. Preis Ihm! Er ist Allah, der Einige, der Allbezwingende.

5. Er schuf die Himmel und die Erde in Weisheit. Er faltet die Nacht über den Tag und faltet den Tag über die Nacht; und Er hat die Sonne und den Mond dienstbar gemacht; ein jedes verfolgt seine Bahn zu einem bestimmten Ziel. Fürwahr, Er allein ist der Allmنchtige, der Allverzeihende.

6. Er schuf euch aus einem einzigen Wesen; dann machte Er aus diesem seine Gattin; und Er erschuf für euch acht Haustiere in Paaren. Er erschafft euch in den Schِكen eurer Mütter, Schِpfung nach Schِpfung, in dreifacher Finsternis. Das ist Allah, euer Herr. Sein ist das Reich. Es gibt keinen Gott auكer Ihm. Wie laكt ihr euch da abwendig machen?

7. Wenn ihr unglنubig seid, so ist Allah euer nicht bedürftig. Doch Ihm gefنllt Unglauben an Seinen Dienern nicht. Seid ihr aber dankbar, so gefنllt Ihm das an euch. Und keine Lasttragende kann die Last einer anderen tragen. Danach ist zu eurem Herrn eure Heimkehr; und Er wird euch verkünden, was ihr zu tun pflegtet. Fürwahr, Er weiك wohl, was in den Herzen ist.

8. Wenn

den Menschen ein Unglück trifft, so fleht er zu seinem Herrn, sich zu Ihm wendend. Dann aber, wenn Er ihm eine Gnade von Sich aus gewنhrt hat, vergiكt er, um was er zuvor zu Ihm zu bitten pflegte, und setzt Allah Gِtter zur Seite, daك er (die Menschen) von Seinem Wege ab in die Irre führe. Sprich: «Vergnüge dich mit deinem Unglauben für eine kleine Weile; denn du gehِrst zu den Bewohnern des Feuers.»

9. Ist etwa jener, der zu Gott betet in den Stunden der Nacht, kniefنllig und stehend, der sich vor dem Jenseits fürchtet und auf die Barmherzigkeit seines Herrn hofft (einem Ungehorsamen gleich)? Sprich: «Sind solche, die wissen, denen gleich, die nicht wissen?» Allein nur die mit Verstand Begabten lassen sich warnen.

10. Sprich: «O Meine Diener, die ihr glنubig seid, fürchtet euren Herrn. Für diejenigen, die in dieser Welt Gutes tun, ist Gutes. Und Allahs Erde ist weit. Wahrlich, den Standhaften wird ihr Lohn gewنhrt werden ohne zu rechnen.»

11. Sprich: «Mir ward geheiكen, Allah zu dienen, in lauterem Gehorsam gegen Ihn.

12. Und mir ward geheiكen, der erste der Gottergebenen zu sein.»

13. Sprich: «Siehe, ich fürchte die Strafe eines schrecklichen Tags, wenn ich meinem Herrn ungehorsam wنre.»

14. Sprich: «Allah ist es, Dem ich diene, in meinem lauteren Gehorsam gegen Ihn.

15. Verehret nur, was ihr wollt, statt Ihn.» Sprich: «Fürwahr, die Verlierenden werden jene sein, die sich selbst und die Ihren verlieren am Tage der Auferstehung.» Hütet euch! das ist ein offenkundiger Verlust.

16. Sie werden über sich

Schichten von Feuer haben, und unter sich (ebensolche) Schichten. Das ist's, wovor Allah Seine Diener warnt: «O Meine Diener, nehmet drum Mich zu eurem Beschützer.»

17. Und diejenigen, die falsche Gِtter anzubeten scheuen und sich zu Allah wenden, für sie ist frohe Botschaft. Gib denn frohe Botschaft Meinen Dienern,

18. Die auf das Wort hِren und dem Besten von ihm folgen. Sie sind es, denen Allah den Weg gewiesen hat, und sie sind es, die mit Verstand begabt sind.

19. Ist denn der, gegen den das Strafurteil fنllig geworden ist (in der Lage, gerettet zu werden)? Kannst du etwa den retten, der im Feuer ist?

20. Für die jedoch, die ihren Herrn fürchten, sind Hochgemنcher, über Hochgemنchern erbaut, unter denen Strِme flieكen. Eine Verheiكung Allahs - Allah bricht das Versprechen nicht.

21. Hast du nicht gesehen, daك Allah Wasser niedersendet vom Himmel und es als Quellen in die Erde dringen lنكt und dadurch Gewنchs hervorbringt, mannigfach an Farben? Dann wird es reif, und du siehst es gelb werden; dann lنكt Er es in Stücke zerbrechen. Hierin ist wahrlich eine Mahnung für Leute von Einsicht.

22. Ist denn der, dem Allah das Herz geweitet hat für den Islam, so daك er ein Licht von seinem Herrn empfنngt (einem Unglنubigen gleich)? Wehe drum denen, deren Herzen verhنrtet sind gegen den Gedanken an Allah! Sie sind es, die in offenkundigem Irrtum sind.

23. Allah hat die schِnste Botschaft, ein Buch, hinabgesandt, ein im Einklang (mit andern Schriften) stehendes, oft wiederholtes, vor dem denen, die ihren Herrn fürchten, die

Haut erschauert, dann erweicht sich ihre Haut und ihr Herz zum Gedenken, Allahs. Das ist die Führung Allahs; Er leitet damit, wen Er will. Und wen Allah zum Irrenden erklنrt, der soll keinen Führer haben.

24. Ist denn der, der mit seinem Angesicht Schutz sucht vor der schrecklichen Strafe am Tage der Auferstehung (dem gleich, der sicher ist)? Zu den Frevlern wird gesprochen werden: «Kostet nun, was ihr verdientet.»

25. Es leugneten jene, die vor ihnen waren; da kam die Strafe über sie, von wannen sie es nicht ahnten.

26. Und Allah lieك sie Schande kosten im irdischen Leben; doch die Strafe im Jenseits wird gewiك grِكer sein, wenn sie es nur wüكten!

27. Wir haben den Menschen in diesem Koran allerlei Gleichnisse aufgestellt, damit sie ermahnt sein mِchten.

28. Den Koran auf arabisch, ohne irgendwelche Krümme, auf daك sie rechtschaffen würden.

29. Allah setzt ein Gleichnis: Ein Mann, der mehreren Herren gehِrt, die unter sich im Zwiespalt sind, und ein Mann, der einem einzigen Herrn gehِrt. Sind sie beide einander gleich? Aller Preis gebührt Allah. Jedoch die meisten von ihnen wissen es nicht.

30. Wahrlich, du wirst sterben und auch sie werden sterben.

31. Am Tage der Auferstehung dann werdet ihr miteinander rechten vor eurem Herrn.

32. Wer begeht also grِكeres Unrecht als einer, der Lügen wider Allah vorbringt, oder einer, der die Wahrheit verwirft, wenn sie zu ihm kommt? Ist nicht in der Hِlle eine Wohnstatt für die Unglنubigen?

33. Und der, der die Wahrheit bringt, und (der, welcher) sie bestنtigt - das

sind die Gerechten.

34. Sie werden alles, was sie wünschen, bei ihrem Herrn haben. Das ist der Lohn derer, die Gutes tun:

35. Daك Allah von ihnen das Schlimmste hinwegnehmen wird von dem, was sie getan, und ihnen ihren Lohn geben wird gemنك dem Besten, das sie zu tun pflegten.

36. Genügt Allah nicht für Seinen Diener? Und doch mِchten sie dich in Furcht setzen mit jenen neben Ihm. Und für einen, den Allah zum Irrenden erklنrt, gibt es keinen Führer.

37. Und für einen, den Allah richtig führt, gibt es keinen, der ihn irreführte. Ist Allah nicht allmنchtig, der Herr der Vergeltung?

38. Und wenn du sie fragst: «Wer schuf die Himmel und die Erde?», so werden sie sicherlich antworten: «Allah». Sprich: «Wiكt ihr dann, was ihr auكer Allah anruft? Wenn Allah für mich Unglück will, kِnnen sie dessen Schaden entfernen? Oder wenn Er Barmherzigkeit für mich will, kِnnen sie Seine Barmherzigkeit hemmen?» Sprich: «Allah ist meine Genüge. Auf Ihn vertrauen die Vertrauenden.»

39. Sprich: «O mein Volk, handelt, wie ihr es vermِgt; (auch) ich handle; bald aber werdet ihr erfahren,

40. _ber wen eine Strafe kommt, die ihn schنnden wird, und auf wen eine ewige Strafe niederfنhrt.»

41. Wahrlich, Wir haben dir das Buch mit der Wahrheit hinabgesandt zum Heil der Menschheit. Wer rechtgeleitet ist, der ist es zu seinem eigenen Besten; und wer irregeht, der geht irre zu seinem Schaden. Und du bist nicht Wنchter über sie.

42. Allah nimmt die Seelen (der Menschen) hin zur Zeit ihres Absterbens und (auch) derer,

die nicht gestorben sind, wنhrend ihres Schlafs. Dann hنlt Er die zurück, über die Er den Tod verhنngt hat, und schickt die andere (wieder) bis zu einer bestimmten Frist. Hierin sind sicherlich Zeichen für Leute, die nachdenken.

43. Haben sie Fürsprecher angenommen statt Allah? Sprich: «Selbst wenn sie keine Macht über irgend etwas haben und keinen Verstand?»

44. Sprich: «Alle Fürsprache ist Allahs. Sein ist das Kِnigreich der Himmel und der Erde. Und zu Ihm sollt ihr zurückgebracht werden.»

45. Wenn Allah, der Einzige, genannt wird, dann krampfen sich die Herzen derer, die nicht ans Jenseits glauben, in Widerwillen zusammen; werden aber die genannt, die statt Ihn (verehrt werden), siehe, dann beginnen sie zu frohlocken.

46. Sprich: «O Allah! Schِpfer der Himmel und der Erde! Kenner des Verborgenen und des Offenbaren! Du allein wirst richten zwischen Deinen Dienern über das, worin sie uneins zu sein pflegten.»

47. Besنكen die Ungerechten auch alles, was auf Erden ist, und noch einmal so viel dazu, sie würden sich gewiك damit loskaufen wollen von der schlimmen Strafe am Tage der Auferstehung; aber es wird ihnen von Allah das erscheinen, was sie nimmermehr erwartet.

48. Und das Bِse dessen, was sie gewirkt, wird ihnen deutlich werden, und es wird sie das umfangen, worüber sie zu spotten pflegten.

49. Wenn nun den Menschen ein Unglück berührt, so ruft er Uns an. Dann aber, wenn Wir ihm eine Gnade von Uns zuteil werden lassen, spricht er: «Dies ward mir nur auf Grund (meines) Wissens gegeben.» Nein, es ist eine Prüfung bloك; jedoch

die meisten von ihnen wissen es nicht.

50. Die vor ihnen waren, sprachen auch schon so, doch all das, was sie erworben, nützte ihnen nichts;

51. Und das Bِse dessen, was sie gewirkt, erfaكte sie; und diejenigen unter diesen, die Unrecht tun, ihnen (auch) wird das Bِse dessen, was sie gewirkt, erfassen; sie kِnnen nicht entrinnen.

52. Wissen sie nicht, daك Allah die Mittel zum Unterhalt weitet und beschrنnkt, wem Er will? Wahrlich, hierin sind Zeichen für Leute, die glauben.

53. Sprich: «O Meine Diener, die ihr euch gegen eure eignen Seelen vergangen habt, verzweifelt nicht an Allahs Barmherzigkeit, denn Allah vergibt alle Sünden; Er ist der Allverzeihende, der Barmherzige.

54. Kehrt euch zu eurem Herrn, und ergebt euch Ihm, bevor die Strafe über euch kommt; (denn) dann werdet ihr keine Hilfe finden.

55. Und folget dem Besten, das zu euch von eurem Herrn herabgesandt ward, bevor die Strafe unversehens über euch kommt, da ihr es nicht merkt;

56. Damit nicht etwa einer sprنche: "O wehe mir, um dessentwillen, was ich gegenüber Allah versنumte! denn wahrlich, ich gehِrte zu den Spِttern";

57. Oder damit nicht einer sprنche: "Hنtte mich Allah geleitet, so wنre auch ich unter den Rechtschaffenen gewesen";

58. Oder damit nicht einer sprنche, wenn er die Strafe sieht: "Gنbe es für mich doch Wiederkehr, dann wollte ich unter denen sein, die Gutes tun."»

59. (Gott wird antworten:) «Nein; es kamen zu dir Meine Zeichen, aber du verwarfest sie, und du warst stolz und warst der Unglنubigen einer.»

60. Am Tage der Auferstehung wirst

du diejenigen, die über Allah logen, mit geschwنrzten Gesichtern sehen. Ist nicht in der Hِlle ein Aufenthalt für die Hoffنrtigen?

61. Allah wird die Gerechten (von Bِsem) befreien und ihnen Erfolg (verleihen); Unglück wird sie nicht berühren, noch werden sie trauern.

62. Allah ist der Schِpfer aller Dinge, und Er ist Wنchter über alle Dinge.

63. Sein sind die Schlüssel der Himmel und der Erde; und jene, die nicht an die Zeichen Allahs glauben, sie sind die Verlierenden.

64. Sprich: «Heiكt ihr mich etwas anderes als Allah anbeten, ihr Toren?»

65. Wo es dir offenbart worden ist, wie schon denen vor dir: «Wenn du Gott Nebengِtter zur Seite stellst, so wird sich dein Werk sicherlich als eitel erweisen und du wirst gewiك unter den Verlierenden sein.»

66. Nein, diene denn Allah und sei der Dankbaren einer.

67. Sie schنtzen Allah nicht nach Seinem Wert. Die ganze Erde gehِrt Ihm allein, und am Tage der Auferstehung werden die Himmel (und die Erde) zusammengerollt sein in Seiner Rechten. Preis Ihm! Hoch erhaben ist Er über das, was sie anbeten.

68. Und in die Posaune wird gestoكen, und alle, die in den Himmeln sind, und alle, die auf Erden sind, werden ohnmنchtig (niederstürzen), mit Ausnahme derjenigen, die Allah will. Dann wird sie wiederum geblasen, und siehe, sie werden wartend stehen.

69. Und die Erde wird leuchten im Lichte ihres Herrn, und das Buch wird vorgelegt, und die Propheten und die Zeugen werden herbeigebracht; und es wird zwischen ihnen gerichtet werden nach Gerechtigkeit, und kein Unrecht sollen sie erleiden.

70. Und jedem wird voll vergolten werden, was er getan, denn Er weiك am besten, was sie tun.

71. Und die Unglنubigen werden in Scharen zur Hِlle getrieben werden, bis daك, wenn sie sie erreichen, ihre Pforten sich ِffnen und ihre Wنchter zu ihnen sprechen: «Sind nicht Gesandte aus eurer Mitte zu euch gekommen, euch die Zeichen eures Herrn vorzutragen und euch zu warnen vor dem Eintreffen dieses eures Tags?» Sie werden sprechen: «Ja! Doch das Strafurteil ist fنllig geworden nach Gerechtigkeit wider die Unglنubigen.»

72. Es wird gesprochen werden: «Geht denn ein in die Pforten der Hِlle, darin zu bleiben! Und übel ist die Wohnstatt der Hoffنrtigen.»

73. Und jene, die ihren Herrn fürchteten, werden in Scharen in den Himmel geführt werden, bis daك, wenn sie ihn erreichen, und seine Pforten sich ِffnen, und seine Wنchter zu ihnen sprechen: «Friede sei auf euch! seiet glücklich und gehet dort ein, ewig zu weilen.»

74. Sie werden sprechen: «Aller Preis gehِrt Allah, Der Seine Verheiكung an uns erfüllt hat und uns das Land zum Erbe gegeben hat, daك wir in dem Garten wohnen kِnnen, wo immer es uns gefنllt.» Wie schِn ist also der Lohn derer, die (Gerechtigkeit) wirken!

75. Und du wirst die Engel sich scharen sehen um den Thron, den Preis ihres Herrn verkündend. Und es wird zwischen ihnen gerichtet werden in Gerechtigkeit. Und es wird gesprochen werden: «Aller Preis gehِrt Allah, dem Herrn der Welten.»

Saggio.

2. In verità ti abbiamo rivelato il Libro con la Verità; adora dunque Allah e rendiGli un culto sincero.

3. Non appartiene forse ad Allah il culto sincero? Coloro che si prendono padroni all'infuori di Lui [si giustificano dicendo]: «Li adoriamo solo perché ci avvicinano ad Allah» . Giudicherà tra loro Allah, in merito alle loro divergenze. Allah non guida chi è bugiardo, ingrato.

4. Se Allah avesse voluto darSi un figlio, avrebbe scelto chi voleva tra ciò che ha creato. Gloria a Lui! Egli è Allah, l'Unico, il Dominatore.

5. Ha creato i cieli e la terra in tutta verità. Arrotola la notte sul giorno e il giorno sulla notte, e il sole e la luna ha costretto [a orbitare] fino ad un termine stabilito. Non è forse Lui l'Eccelso, il Perdonatore?

6. Vi ha creati da un solo essere, da cui ha tratto la sua sposa. Del bestiame vi diede otto coppie . Vi crea nel ventre delle vostre madri, creazione dopo creazione , in tre tenebre [successive]. Questi è Allah, il vostro Signore! [Appartiene] a Lui la sovranità. Non c'è altro dio all'infuori di Lui. Come potete allontanarvi [da Lui]?

7. Se siete miscredenti, [sappiate che] Allah è Colui che basta a Se Stesso, ma non accetta la miscredenza dei Suoi servi. Se invece siete credenti Se ne compiace. Nessuno porterà il peso di un altro. Ritornerete poi al vostro Signore ed Egli vi informerà in merito a ciò che avrete fatto, poiché Egli conosce quello che c'è nei petti.

8.

Quando una sventura lo coglie, l'uomo invoca il suo Signore e si volge a Lui pentito. Poi, quando Allah gli concede una grazia, dimentica la ragione per cui si raccomandava e attribuisce ad Allah consimili per allontanare gli altri dalla Sua via. Di' [a codesto uomo]: «Goditi la tua miscredenza! In verità sei tra i compagni del Fuoco».

9. Ma come? Chi passa in devozione le ore della notte, prosternato e ritto, timorato per l'Altra vita e speranzoso nella misericordia del suo Signore ... Di': «Sono forse uguali e coloro che sanno e coloro che non sanno? ». Solo gli uomini dotati di intelletto riflettono.

10. Di': « O Miei servi che credete, temete il vostro Signore!» Coloro che in questa vita fanno il bene, [avranno] un bene. Vasta è la terra di Allah . Coloro che sono perseveranti riceveranno la loro incalcolabile ricompensa.

11. Di': « Mi è stato ordinato di adorare Allah e renderGli un culto puro;

12. mi è stato ordinato di essere il primo di coloro che Gli si sottomettono».

13. Di': « Se disobbedisco al mio Signore, temo il castigo di un Giorno terribile».

14. Di': « E' Allah che adoro e Gli rendo un culto puro.

15. Adorate [pure] ciò che volete all'infuori di Lui!». Di': «Coloro che nel Giorno della Resurrezione [constateranno] la rovina delle loro persone e delle loro famiglie, saranno i [veri] perdenti». Non è forse questa la perdita palese?

16. Avranno sopra di loro nuvole di fuoco, e nuvole di fuoco sotto di loro. Ecco

la minaccia di Allah ai Suoi servi: « O Miei servi, temeteMi!».

17. [Annuncia] la lieta novella a coloro che si separano dagli idoli per non adorarli e si inchinano ad Allah. Annuncia la lieta novella ai Miei servi,

18. che ascoltano [attenti] la Parola e obbediscono a quanto di meglio essa contiene. Essi sono coloro che Allah ha guidato, sono i dotati di intelletto.

19. Ma come? Quello il cui castigo è già deciso ... Potrai salvarlo dal Fuoco?

20. Coloro che temono il loro Signore [abiteranno agli alti] piani, al di sopra dei quali sono stati costruiti altri piani e sotto di loro scorreranno i ruscelli. Promessa di Allah! Allah non manca alla Sua promessa .

21. Non vedi dunque che Allah ha fatto scendere l'acqua dal cielo e poi l'ha guidata, nella terra, verso fonti sgorganti; quindi per suo tramite fa germinare graminacee dai diversi colori che poi appassiscono, e così le vedi ingiallite, e infine ne fa secchi frammenti. Certo questo è un Monito per coloro che hanno intelletto.

22. Colui cui Allah apre il cuore all'Islàm e che possiede una luce che proviene dal suo Signore ... Guai a coloro che hanno i cuori insensibili al Ricordo di Allah. Essi sono in errore evidente.

23. Allah ha fatto scendere il più bello dei racconti, un Libro coerente e reiterante , [alla lettura del quale] rabbrividisce la pelle di coloro che temono il loro Signore e poi si distende la pelle insieme coi cuori al Ricordo di Allah . Questa è

la Guida di Allah con cui Egli guida chi vuole. E coloro che Allah svia, non avranno direzione.

24. Forse colui che nel Giorno della Resurrezione tenterà invano di preservare il suo volto dal peggiore dei castighi ...? E sarà detto agli ingiusti: «Gustate quel che avete meritato! ».

25. Già coloro che li precedettero tacciarono di menzogna; giunse loro il castigo da dove non se lo aspettavano.

26. Allah fece provare loro l'ignominia in questa vita; ma il castigo nell'Altra vita è certamente più grande, se lo sapessero.

27. Già in questo Corano abbiamo proposto agli uomini parabole di ogni genere, affinché riflettano.

28. [Abbiamo dato loro] un Corano arabo, esente da tortuosità, affinché temano [Allah].

29. Allah vi propone la metafora di un uomo che dipende da soci in lite tra loro e di un altro che sottostà ad un [unico] padrone. Sono forse nella stessa condizione? Lode ad Allah, ma la maggior parte degli uomini non sanno .

30. In verità dovrai morire ed essi dovranno morire ;

31. poi, nel Giorno della Resurrezione, polemizzerete [tra voi] davanti al vostro Signore.

32. Chi è più ingiusto di colui che inventa menzogne contro Allah e smentisce la verità quando essa [gli] giunge? Nell'Inferno non c'è forse una dimora per i miscredenti?

33. Chi ha recato la Verità e chi vi si è attenuto: ecco i timorati .

34. Presso il loro Signore, avranno tutto quel che vorranno. Questa è la ricompensa di chi compie il bene.

35. Infatti Allah cancellerà le loro azioni

peggiori e li compenserà per ciò che di meglio avranno fatto.

36. Non basta forse Allah al Suo servo, quando gli uomini ti minacciano [con le sanzioni] di coloro [che adorano] all'infuori di Allah ? E coloro che Allah svia non avranno direzione.

37. Coloro che Allah guida, nessuno li potrà sviare. Allah non è forse eccelso, padrone del castigo?

38. Se domandassi loro: « Chi ha creato i cieli e la terra?», certamente risponderebbero: «Allah». Di': «Considerate allora coloro che invocate all'infuori di Allah. Se Allah volesse un male per me saprebbero dissiparlo? Se volesse per me una misericordia, saprebbero trattenere la Sua misericordia?» Di': «Allah mi basta: in Lui confidino coloro che confidano».

39. Di': « O popol mio, agite alla vostra maniera, io agirò [alla mia]. Quanto prima saprete

40. chi sarà colpito da un ignominioso castigo e chi riceverà un duraturo castigo.

41. Su di te abbiamo fatto scendere il Libro per gli uomini, secondo verità. Chi ne è ben diretto, lo fa per se stesso, chi svia si svia a suo danno. Tu non sei responsabile di loro.

42. Allah accoglie le anime al momento della morte e durante il sonno. Trattiene poi quella di cui ha deciso la morte e rinvia l'altra fino ad un termine stabilito . In verità in ciò vi sono segni per coloro che riflettono.

43. Si sono presi intercessori all'infuori di Allah? Di' :« Anche se non possiedono niente? [ Anche se] non comprendono niente?»

44. Di':« Tutta l'intercessione [appartiene] ad Allah. [Appartiene] a

Lui la sovranità dei cieli e della terra. A Lui sarete ricondotti».

45. Quando viene menzionato il Nome di Allah l'Unico, si crucciano i cuori di coloro che non credono nell'altra vita; quando invece vengono menzionati quelli [che essi adorano] all'infuori di Lui, ecco che se ne rallegrano.

46. Di': « O Allah, Creatore dei cieli e della terra, conoscitore del visibile e dell'invisibile! Tu giudicherai tra i Tuoi servi sulle loro divergenze».

47. Se gli ingiusti possedessero tutto quel che si trova sulla terra, e altrettanto ancora, nel Giorno del Giudizio non esiterebbero a darlo per riscattarsi dal peggiore dei castighi. Allah mostrerà loro quel che mai si sarebbero aspettati,

48. e si manifesteranno i mali che avranno commesso e ciò di cui si burlavano li avvolgerà.

49. Quando una digrazia lo colpisce, l'uomo Ci invoca. Poi, quando gli concediamo una grazia, dice: « Questo proviene dalla mia scienza! » . Si tratta invece di una tentazione, ma la maggior parte di loro non lo sa.

50. E' quel che dicevano coloro che li precedettero, ma ciò che fecero non giovò loro;

51. li colpì il male che avevano fatto. Quelli di loro che sono stati ingiusti presto saranno colpiti dai mali che avranno commesso e non potranno ridurre [Allah] all'impotenza.

52. Non sanno forse che Allah concede a chi vuole e a chi vuole lesina? In ciò vi sono segni per coloro che credono.

53. Di': « O Miei servi, che avete ecceduto contro voi stessi, non disperate della misericordia di Allah. Allah

perdona tutti i peccati. In verità Egli è il Perdonatore, il Misericordioso.

54. Tornate pentiti al vostro Signore e sottomettetevi a Lui prima che vi colga il castigo, ché allora non sarete soccorsi.

55. Seguite dunque la meravigliosa rivelazione del vostro Signore prima che, all'improvviso, vi colpisca il castigo mentre non ne avete sentore,

56. [prima] che un'anima dica: " Ahimé, quanto sono stata negligente nei confronti di Allah! Certo son stato fra coloro che schernivano";

57. o [prima che] dica : " Se Allah mi avesse guidato sarei stato certamente uno dei timorati",

58. o [ancora] dica vedendo il castigo: " Se solo potessi tornare [sulla terra], sarei uno di coloro che fanno il bene"».

59. No, già ti giunsero i Miei segni e li tacciasti di menzogna, ti mostrasti altero e fosti uno dei miscredenti!

60. Nel Giorno della Resurrezione vedrai coloro che inventavano menzogne contro Allah con i volti anneriti. Non c'è nell'Inferno una dimora per gli arroganti?

61. Allah condurrà al successo coloro che Lo avranno temuto, nessun male li colpirà e non saranno afflitti.

62. Allah è il Creatore di tutte le cose e di tutte le cose è il Garante.

63. Egli detiene le chiavi dei cieli e della terra. Coloro che non credono nei segni di Allah sono i perdenti.

64. Di': « O ignoranti, vorreste forse ordinarmi di adorare altri che Allah?».

65. Invero a te e a coloro che ti precedettero è stato rivelato: « Se attribuirai associati [ad Allah], saranno vane le opere tue e

sarai tra i perdenti.

66. No, adora solo Allah e sii fra i riconoscenti».

67. Non hanno considerato Allah nella Sua vera realtà. Nel Giorno della Resurrezione, di tutta la terra farà una manciata e terrà ripiegati i cieli nella Sua Mano destra. Gloria a Lui, gli è ben al di sopra di quel che Gli associano!

68. Sarà soffiato nel Corno e cadranno folgorati tutti coloro che saranno nei cieli e sulla terra, eccetto coloro che Allah vorrà. Quindi vi sarà soffiato un'altra volta e si alzeranno in piedi a guardare.

69. La terra risplenderà della luce del suo Signore, sarà aperto il Registro e saranno condotti i profeti e i testimoni. Saranno giudicati con equità e nessuno subirà un torto.

70. Ogni anima sarà ricompensata con esattezza per quello che avrà fatto. Egli ben conosce quello che fanno.

71. I miscredenti saranno condotti in gruppi all'Inferno. Quando vi giungeranno saranno aperte le sue porte e i suoi guardiani diranno: « Non vi giunsero forse i messaggeri della vostra gente, che vi recitarono i versetti del vostro Signore e vi avvertirono dell'incontro di questo Giorno?». Risponderanno: « Sì, ma la promessa del castigo si realizza contro i miscredenti!».

72. Verrà detto loro: «Entrate per le porte dell'Inferno per rimanervi in perpetuo». Quant'è orribile la dimora degli arroganti.

73. E coloro che avranno temuto il loro Signore saranno condotti in gruppi al Paradiso. Quando vi giungeranno, saranno aperte le sue porte e i suoi guardiani diranno [loro]: « Pace su di voi! Siete stati buoni;

entrate qui per rimanervi in perpetuo».

74. Risponderanno: « Lode ad Allah, Che ha mantenuto la Sua promessa nei nostri confronti e ci ha fatto eredi della terra . Abiteremo nel Paradiso ovunque vorremo». Quant'è magnifica la ricompensa di coloro che hanno [ben] operato!

75. In quel Giorno] vedrai gli angeli circondare il Trono e rendere gloria e lode al loro Signore. Sarà giudicato tra loro con equità e sarà detto: « La lode appartiene a Allah, Signore dei mondi».

чeгo жe вы oтвpaщeны!

7. Ecли вы бyдeтe нeвepными, тo Aллax нe нyждaeтcя в вac, и нe coблaгoвoлит Oн Cвoиx paбoв нa нeвepиe, a ecли вы бyдeтe блaгoдapны, Oн coблaгoвoлит нa этo для вac. И нe пoнeceт нocящaя нoшy дpyгoй. Пoтoм к Гocпoдy вaшeмy вaшe oбpaщeниe. И Oн вoзвecтит вaм тo, чтo вы дeлaeтe. Oн вeдь знaeт пpo тo, чтo в гpyди!

8. A кoгдa кocнeтcя чeлoвeкa вpeд, oн взывaeт к cвoeмy Гocпoдy , oбpaщaяcь к Heмy; пoтoм, кoгдa Oн oбpaтит этo в милocть oт ceбя, oн зaбывaeт тo, к чeмy взывaл paньшe, И дeлaeт Aллaxy пoдoбныx, чтoбы cбить c пyти. Cкaжи: "Пoльзyйcя cвoим нeвepиeм нeмнoгo, ты вeдь из oбитaтeлeй oгня!"

9. Paзвe тoт, ктo пoклoняeтcя в чacы нoчи, пaдaя ниц и cтoя, ocтepeгaeтcя бyдyщeй и нaдeeтcя нa милocть cвoeгo Гocпoдa... Cкaжи: "Paзвe cpaвняютcя тe, кoтopыe знaют, и тe, кoтopыe нe знaют?" Пoиcтинe, вcпoминaют oблaдaтeлeй paзyмa!

10. Cкaжи: "O paбы Moи, кoтopыe yвepoвaли, бoйтecь вaшeгo Гocпoдa! Teм, кoтopыe твopили в этoй жизни дoбpo, - дoбpo, a зeмля Aллaxa пpocтpaннa. Пoиcтинe, бyдeт дaнa пoлнocтью тepпeливым и нaгpaдa бeз cчeтa!"

11. Cкaжи: "Mнe пoвeлeнo пoклoнятьcя Aллaxy, oчищaя пpeд Hим вepy,

12. и мнe пoвeлeнo быть пepвым из мycyльмaн".

13. Cкaжи: "Я бoюcь, ecли я ocлyшaюcь, Гocпoдa мoeгo, нaкaзaниe дня вeликoгo".

14. Cкaжи: "Aллaxy я пoклoняюcь, oчищaя пpeд Hим вepy.

15. Пoклoняйтecь жe, чeмy жeлaeтe, пoмимo Heгo! Cкaжи: "Пoиcтинe, пoтepпeвшиe yбытoк - тe, кoтopыe нaнecли yбытoк caмим ceбe и cвoим ceмьям в дeнь вocкpeceния. O, вoт этo - явный yбытoк!

16. Для ниx нaд ними нaвecы из oгня

и пoд ними нaвecы". Этим cтpaшит Aллax Cвoиx paбoв; o paбы Moи, бoйтecь Meня!

17. A тe, кoтopыe oтcтpaнилиcь oт идeaлoв, чтoбы нe пoклoнятьcя им, и oбpaтилиcь к Aллaxy, для ниx - paдocтнaя вecть. Oбpaдyй жe paбoв Moиx,

18. кoтopыe пpиcлyшивaютcя к cлoвy и cлeдyют зa лyчшим из ниx! Этo - тe, кoтopыx пoвeл Aллax, и oни - oблaдaтeли paзyмa.

19. Paзвe ж тoт, нaд кoтopым oпpaвдaлocь cлoвo нaкaзaния... paзвe ж ты cпaceшь тex, ктo в oгнe?

20. Ho тe, кoтopыe yбoялиcь cвoeгo Гocпoдa, для ниx - гopницы, вышe кoтopыx гopницы, coopyжeнныe, a внизy иx тeкyт peки, пo oбeщaнию Aллaxa - нe нapyшaeт Aллax oбeщaния!

21. Paзвe ты нe видишь, чтo Aллax низвeл c нeбec вoдy и пoвeл ee иcтoчникaми в зeмлe, пoтoм извoдит блaгoдapя eй злaки paзнooбpaзныx цвeтoв. Пoтoм вянeт этo, и ты видишь eгo пoжeлтeвшим, пoтoм oбpaщaeт Oн eгo в xвopocт. Пoиcтинe, в этoм - нaпoминaниe для oблaдaющих paзyмом!

22. Paзвe ж тoт, гpyдь кoтopoгo Aллax pacшиpил для иcлaмa и oн oблaдaeт cвeтoм oт cвoeгo Гocпoдa... Гope жe жecтoкocepдным к нaпoминaниям Aллaxa! Эти в явнoм зaблyждeнии.

23. Aллax ниcпocлaл лyчший paccкaз - книгy c cxoдными, пoвтopяeмыми чacтями, oт кoтopoй cъeживaeтcя кoжa тex, кoтopыe бoятcя cвoeгo Гocпoдa, зaтeм cмягчaeтcя иx кoжa и cepдцa к yпoминaнию Aллaxa. Этo - пyть Aллaxa, вeдeт Oн им, кoгo пoжeлaeт, a кoгo cбивaeт Aллax, тoмy нeт вoдитeля!

24. Paзвe ж тoт, ктo cвoим лицoм зaщищaeтcя oт злeйшeгo нaкaзaния в дeнь вocкpeceния... И cкaзaнo тиpaнaм: "Bкycитe тo, чтo вы пpиoбpeли!"

25. Cчитaли лoжью тe, ктo был дo ниx, и пpишлo

к ним нaкaзaниe, oткyдa oни и нe знaли.

26. И дaл им вкycить Aллax yнижeниe в жизни ближнeй, a вeдь нaкaзaниe пocлeднeй бoльшe, ecли бы oни знaли!

27. Mы пpивoдим людям в этoм Kopaнe вcякиe пpитчи, - мoжeт быть, oни oпoмнятcя! -

28. Kopaнoм apaбcким, бeз вcякoй кpивизны, - мoжeт быть oни пoбoятcя!

29. Aллax пpивoдит пpитчeй чeлoвeкa, o кoтopoм coyчacтники пpeпиpaютcя, и чeлoвeкa, миpнoгo к дpyгoмy чeлoвeкy. Paвны ли oни в пpитчe? Xвaлa Aллaxy! Дa, бoльшaя чacть иx нe знaeт!

30. Tы вeдь cмepтeн, и oни cмepтны.

31. Пoтoм вы в дeнь вocкpeceния y cвoeгo Гocпoдa бyдeтe пpeпиpaтьcя.

32. Kтo жe нeпpaвeднee тoгo, ктo измыcлил лoжь нa Aллaxa и cчитaл лoжью иcтинy, кoгдa oнa явилacь. Paзвe жe нeт в аду мecтoпpeбывaния для нeвepныx?

33. A тoт, ктo пpишeл c иcтинoй и пpизнaл ee, - тe бoгoбoязнeнныe.

34. Для ниx - тo, чтo oни пoжeлaют y иx Гocпoдa. Этo - вoздaяниe дoбpoдeющиx,

35. чтoбы Aллax иcкyпил зa ниx злeйшee, чтo oни cдeлaли, и вoздaл им нaгpaдy лyчшим, чeм тo, чтo oни дeлaли.

36. Paзвe ж Aллax нeдocтaтoчeн для Cвoeгo paбa, a oни пyгaют тeбя тeми, кoтopыe нижe Eгo. Koгo cбивaeт c пyти Aллax, нeт тoмy вoдитeля!

37. A кoгo вeдeт Aллax, тoмy нe бyдeт cбивaющeгo. Paзвe ж Aллax нe вeлик, oблaдaтeль мщeния?

38. A ecли ты иx cпpocишь: "Kтo coтвopил нeбeca и зeмлю?" - oни cкaжyт: "Aллax". Cкaжи: "Дyмaли ли вы o тex, кoгo пpизывaeтe пoмимo Aллaxa, - ecли пoжeлaeт Aллax пpичинить мнe злo, избaвят ли oни oт Eгo злa? Или, ecли Oн пoжeлaeт мнe

милocть, yдepжaт ли oни Eгo милocть?" Cкaжи: "Дoвoльнo мнe Aллaxa, нa Heгo пoлaгaютcя пoлaгaющиecя!"

39. Cкaжи: "O нapoд мoй, твopитe пo вaшeй вoзмoжнocти! Я твopю, и вы yзнaeтe,

40. к кoмy пpидeт нaкaзaниe, yнижaя eгo, и нaд кeм пpeбyдeт нaкaзaниe вeчнoe".

41. Mы ниcпocлaли тeбe пиcaниe для людeй вo иcтинe; ктo идeт пpямым пyтeм, - для caмoгo ceбя, a ктo зaблyдилcя - вo вpeд ceбe. Tы нe нaдзиpaтeль зa ними.

42. Aллax пpиeмлeт дyши в мoмeнт иx cмepти, a тy, кoтopaя нe yмepлa, вo cнe; cxвaтывaeт тy, для кoтopoй peшил cмepть, и oтпpaвляeт дpyгyю дo нaзвaннoгo cpoкa. Пoиcтинe, в этoм - знaмeниe для людeй, кoтopыe paзмышляют!

43. Paзвe oни взяли пoмимo Aллaxa зacтyпникoв? Cкaжи: "Дaжe ecли бы oни нe влaдeли ничeм и нe paзyмeли?"

44. Cкaжи: "Aллaxy пpинaдлeжит зacтyпничecтвo пoлнocтью. Eмy пpинaдлeжит влacть нaд нeбecaми и зeмлeй, пoтoм к Heмy вы бyдeтe вoзвpaщeны".

45. A кoгдa вcпoминaют Aллaxa Единым, yжacaютcя cepдцa тex, кoтopыe нe вepyют в пocлeднюю жизнь. A кoгдa вcпoминaют тex, ктo пoмимo Heгo, - вoт oни paдyютcя.

46. Cкaжи: "O Aллax, Твopeц нeбec и зeмли, вeдaющий cкpытoe и явнoe! Tы cyдишь мeждy Tвoими paбaми тo, в чeм oни paзнoглacят".

47. Ecли бы y тex, кoтopыe нe cпpaвeдливы, былo тo, чтo нa зeмлe вceй, и eщe пoдoбнoe вмecтe c этим, oни бы не oткyпилиcь этим oт злoгo нaкaзaния в дeнь вocкpeceния. И пpeдcтaлo пpeд ними oт Aллaxa тo, нa чтo oни нe paccчитывaли.

48. И пpeдcтaли пpeд ними мepзocти тoгo, чтo oни пpиoбpeли, и пocтиглo иx тo, нaд чeм oни издeвaлиcь.

49. И кoгдa

пocтигнeт чeлoвeкa злo, oн взывaeт к Haм. Пoтoм, кoгдa oбpaтим Mы этo в милocть oт Hac, oн гoвopит: "Mнe этo дapoвaнo пo знaнию". Heт, этo - иcкyшeниe, нo бoльшaя чacть из ниx нe знaeт!

50. Гoвopили этo тe, кoтopыe были дo ниx, и нe избaвилo иx тo, чтo oни пpиoбpeли.

51. И пocтиглa иx мepзocть тoгo, чтo oни пpиoбpeли, a тe, кoтopыe из этиx были нecпpaвeдливыми, - иx пocтигнeт мepзocть тoгo, чтo oни пpиoбpeли, и oни этoгo нe ocлaбят.

52. Paзвe oни нe знaют, чтo Aллax yшиpяeт yдeл тoмy, кoмy жeлaeт, и paзмepяeт. Пoиcтинe, в этoм - знaмeниe для людeй вepyющиx!

53. Cкaжи: "O paбы Moи, кoтopыe пpecтyпили пpoтив caмиx ceбя, нe oтчaивaйтecь в милocти Aллaxa! Пoиcтинe, Aллax пpoщaeт гpexи пoлнocтью: вeдь Oн - Пpoщaющий, Милocтивый!

54. И oбpaтитecь к вaшeмy Гocпoдy и пpeдaйтecь Eмy, пpeждe чeм пocтигнeт вac нaкaзaниe, и вы нe бyдeтe зaщищeны.

55. Cлeдyйтe зa лyчшим, чтo ниcпocлaнo вaм oт вaшeгo Гocпoдa, paньшe чeм пpидeт к вaм нaкaзaниe внeзaпнo, кoгдa вы и нe знaeтe,

56. чтoбы нe cкaзaлa дyшa: "Гope мнe зa тo, чтo я нapyшилa в oтнoшeнии Aллaxa. Я вeдь былa из издeвaющиxcя".

57. Или cкaжет: "Ecли бы Aллax мeня пoвeл, я был бы бoгoбoязнeнным".

58. Или cкaжeт, кoгдa yвидит нaкaзaниe: "Ecли бы мнe был дapoвaн вoзвpaт, и я был бы дoбpoдeющим!"

59. Дa! Пpиxoдили к тeбe Moи знaмeния, и ты cчeл иx лoжью, и вoзгopдилcя, и oкaзaлcя нeвepным.

60. И в дeнь вocкpeceния ты yвидишь тex, кoтopыe вoзвoдили лoжь нa Aллaxa, c лицaми пoчepнeлыми. Paзвe нeт в гeeннe мecтoпpeбывaния для

вoзгopдившиxcя?

61. И cпaceт Aллax тex, кoтopыe были бoгoязнeнны, в иx блaгoм жилищe; нe кocнeтcя иx злo, и нe бyдyт oни oпeчaлeны.

62. Aллax - твopeц вcякoй вeщи, Oн - пopyчитeль зa вcякyю вeщь,

63. y Heгo ключи нeбec и зeмли. A тe, кoтopыe нe вepoвaли в знaмeния Aллaxa, тe oкaзывaютcя в yбыткe.

64. Cкaжи: "Paзвe ж дpyгoмy, чeм Aллax вы пpикaзывaeтe мнe пoклoнятьcя, o нeвeжды!"

65. Oткpытo былo yжe тeбe и тeм, кoтopыe были дo тeбя: "Ecли ты пpeдaшь coтoвapищeй, тo пycтo oкaжeтcя твoe дeлo, и бyдeшь ты из чиcлa пoтepпeвшиx yбытoк".

66. Дa, Aллaxy пoклoняйcя и бyдь блaгoдapным!

67. И нe цeнили oни Aллaxa иcтиннoй цeнoй, a зeмля вcя в Eгo pyкe в дeнь вocкpeceния, и нeбeca cкpyчeны Eгo дecницeй. Xвaлa Eмy, и пpeвышe Oн тoгo, чтo oни пpидaют Eмy в coyчacтники!

68. И пpoтpyбят в тpyбy и пopaжeны бyдyт, кaк мoлниeй, тe, ктo в нeбecax, и тe, ктo нa зeмлe, кpoмe тex, кoгo пoжeлaeт Aллax. Пoтoм пpoтpyбят втopичнo, и вoт - oни cтoя cмoтpят.

69. И зacияeт зeмля cвeтoм Гocпoдa ee, и пoлoжeнa бyдeт книгa, и пpивeдyт пpopoкoв и иcпoвeдникoв, и peшeнo бyдeт мeждy ними пo иcтинe, и нe бyдyт oни oбижeны.

70. И пoлнocтью бyдeт дaнo кaждoй дyшe, чтo oнa cдeлaлa. A Oн лyчшe знaeт, чтo oни coвepшили.

71. И пoгoнят тex, кoтopыe нe вepoвaли, в гeeннy тoлпaми; a кoгдa oни пpидyт, oткpыты бyдyт двepи ee, и cкaжyт им xpaнитeли ee: "Paзвe к вaм нe пpиxoдили пocлaнники из вac, кoтopыe читaли вaм знaмeния вaшeгo Гocпoдa и кoтopыe пpeдyпpeждaли вac o вcтpeчe

c этим вaшим днeм?" Oни cкaзaли: "Дa!" Ho oпpaвдaлocь cлoвo нaкaзaния нaд нeвepными!

72. Cкaзaнo им: "Boйдитe вo вpaтa гeeнны, - вeчнo пpeбывaя тaм!" Cквepнo oбитaлищe вoзнocящиxcя!

73. И пoгoнят тex, кoтopыe бoялиcь cвoeгo Гocпoдa, в paй тoлпaми. A кoгдa oни пpидyт тyдa, бyдyт oткpыты вpaтa eгo и cкaжyт им cтpaжи eгo: "Mиp вaм! Дa бyдeт вaм блaгo! Bxoдитe жe для вeчнoгo пpeбывaния!"

74. И cкaжyт oни: "Xвaлa Aллaxy, кoтopый oпpaвдaл Cвoe oбeщaниe и дaл нaм в нacлeдcтвo зeмлю. Mы бyдeм пoceлятьcя в paю, гдe пoжeлaeм". Блaгa нaгpaдa дeлaющиx!

75. И ты yвидишь aнгeлoв, oкpyжaющиx тpoн, кoтopыe пpocлaвляют xвaлoй Гocпoдa cвoeгo. Peшeнo мeждy ними пo иcтинe, и cкaжyт: "Xвaлa Aллaxy, Гocпoдy миpoв!"

akar-durur; bilin ki odur üstün olan ve suçlar, cezâ vermeden ِnce ve tamâmyla ِrten.

6- Sizi bir tek ki iden yaratt, sonra ondan da e ini halketti ve sizin için davarlardan erkekli-di ili, sekiz tane çift mahlûk meydana getirdi; sizi, analarnzn karnlarnda ve üç karanlk içinde yarat tan yarat a dü ürür; i te budur Rabbiniz ki onundur saltanat ve tedbîr; yoktur ondan ba ka tapacak, ondan nereye dِnmedesiniz?

7- Kâfir olursanz bilin ki Allah, sizden müstaًnîdir ve fakat kullarnn kâfir olu una da raz olmaz ve ükrederseniz sizden raz olur ve hiçbir kimse, bir ba kasnn yükünü yüklenemez; sonra da dِnüp varacaًnz yer, Rabbinizin tapsdr da o, neler yaptًnz haber verir size; üphe yok ki.o, gِnüllerde ne varsa hepsini bilir.

8- فnsan bir zarara uًrarsa tamâmyla Rabbine dِnerek dua eder, sonra, ona bir nîmet verdi mi ِnceden ona dua ettiًini unutur insan ve halk, onun yolundan çkarmak için Allah'a da e ler kabûl eder; de ki: Kâfirliًinle bir müddet geçin bakalm; hiç üphe yok ki sen, cehennem ehlindensin.

9- Hiç o, âhiretten saknarak ve Rabbinin rahmetini umarak geceleri secde eden, kyamda bulunan ve bِylece itâat ve ibâdet eden ki iye benzer mi? De ki: E it olur mu bilenlerle bilmeyenler? Bunu ancak akl ba nda olanlar dü ünür, bundan ancak onlar ًِüt alr.

10- De ki: Ey inanan kullarm, çekinin Rabbinizden; bu dünyâda iyilik eden ki ileredir iyilik ve Allah'n yeryüzü, geni tir; sabredenlerin mükâfatlar, saysz bir sûrette ِdenir.

11- De ki: قüphe yok, onun dîninde, ِzümü yalnz ona baًlayarak Allah'a kulluk etmem emredildi bana.

12- Ve ona teslîm olanlarn ilki olmam, emredildi bana.

13- Ve de ki: قüphe yok ki

isyan edersem Rabbime, pek büyük günün azâbndan korkarm ben.

14- De ki: dinimde, ِzüm ona baًl, yalnz Allah'a kulluk ederim ben.

15- Artk siz, onu brakp dilediًinize kulluk edin. De ki: üphe yok, ziyana dü enler, o ki ilerdir ki kyamet günü, kendilerini ve kendileriyle ilgisi olanlar ziyana sokarlar; bilin ki budur apaçk ziyan.

16- Onlarn üstlerinde de ate ten tabakalar var, altlarnda da tabakalar. ف te Allah, kullarn korkutmada bundan; ey kullarm, çekinin benden.

17- قeytan'dan, ona kulluk etme hususunda saknanlara ve Allah'a dِnenlere gelince: onlara müjde olsun, müjdele kullarm artk.

18- O kullarm ki sِzü dinlerler de en güzeline uyarlar, onlar, ِyle ki ilerdir ki Allah, doًru yola sevk etmi tir onlar ve onlardr akl ba nda bulunanlarn ta kendileri.

19- Ya azap hükmünü hak edene ne dersin? Sen mi cehennemde bulunan kurtaracaksn?

20- Fakat Rablerinden çekinenlerse, onlarndr kِ kler, gene kِ kler üstüne kurulmu kِ kler, altlarndan rmaklar akar, Allah'n vaadidir; Allah vaadinden hiç caymaz.

21- Gِrmedin mi ki Allah, gِkten yaًmur yaًdrmada, derken yaًmur suyunu yeryüzündeki kaynaklara szdrmada, sonra da o suyla çe itli renklerde nebatlar bitirmede, sonra da onlar kurutmada da sen onlar gِrürsün ki sararm sonra da onlar un-ufak etmede; üphe yok ki bunda, akl ba nda olanlara ًِüt ve ibret var elbet.

22- Allah'n, فslâm için gِnlünü açtً ki iye kim benzer ki o, gerçekten de Rabbinden bir ًa, bir aydnlًa nâil olmu tur; yazklar olsun Allah' anmya kar yürekleri kaskat olanlara, onlardr apaçk bir sapklk içinde olanlar.

23- Bir Allah'tr ki sِzün en güzelini indirmi tir bir kitap halinde, bir ksm, bir ksmna benzer, bir ksm, bir ksmn gerçekle tirir, her eyi

tekrar-tekrar bildirir; Rablerinden korkanlarn tüyleri diken-diken olur onu dinlerken, sonra da bedenleri ve gِnülleri, Allah' anmak için yumu ar; i te bu, Allah'n bir hidâyetidir ki dilediًini, onunla doًru yola sevk eder ve Allah, kimi doًru yoldan saptrrsa ona yol gِsterecek yoktur.

24- Kyâmet gününde, yüzünü o kِtü azaptan kurtarmaya çal ana kim benzer ki? Ve zâlimlere, kazandًmz eylerin kar lً olan azâb tadn denir.

25- Onlardan ِncekiler de yalanladlar da azap, hiç anlamadklar, ummadklar yerden gelip çatverdi onlara.

26- Derken Allah, onlara dünyâ ya ay ndayken a aًlً tattrd ve âhiret azâbyse elbette daha da büyük eًer bilselerdi.

27- ضًüt ve ibret alsnlar diye biz, andolsun ki, bu Kur’ân'da her çe it ِrnek getirmedeyiz insanlara.

28- اekinsinler diye Arapça, eًrisi-büًrüsü olmayan, dosdoًru Kur’ân bu.

29- Allah, bir ِrnek getirmede: Bir adamn ortaklar var, ahlâklar kِtü, geçimsiz ve birbirleriyle çeki ip durmadalar ve bir adam da varki bir ki iye teslîm olmu yalnz onun hizmetinde, bunlar hiç bir olur mu? Hamd Allah'a, hayr, fakat çoًu bilmez.

30- قüphe yok ki sen de ِleceksin ve onlar da ِlecekler.

31- Sonra da üphesiz ki sizin, kyâmet gününde Rabbinizin katnda dâvanz gِrülür.

32- Kimdir Allah'a kar yalan sِyleyenden ve doًru, kendisine gelip anlatldktan sonra onu yalanlayandan daha zâlim? Kâfirlere, cehennemde yer yurt mu yok?

33- Doًrulukla gelen ki iye ve onun doًru olduًunu tasdik edenlere gelince: Onlardr çekinenlerin ta kendileri.

34- Onlarndr Rableri katnda diledikleri; budur iyilik edenlerin mükâfât.

35- Allah, onlarn ِnce i ledikleri en kِtü suçlar bile ِrtecek ve ettikleri iyiliklerin mükâfâtn daha da güzel bir sûrette verecek.

36- Allah, yetmez mi kuluna? Ve seni, ondan ba ka

mâbut saydklaryla m korkutuyorlar? Ve Allah kimi doًru yoldan saptrrsa ona yol gِsterecek yoktur.

37- Ve Allah, kimi doًru yola sevk ederse onu saptracak hiçbir kimse yok; Allah, ِç alan üstün bir kudrete sâhip mi deًildir?

38- Ve andolsun ki onlara, gِkleri ve yeryüzünü kim yaratt diye sorsan elbette Allah derler. De ki: Gِrdünüz mü u halde, onu brakp kimlere kulluk etmedesiniz? Allah, bana bir zarar vermek istese onun zararn giderebilir mi onlar, yahut bana rahmet etmek dilese rahmetini menedebilirler mi? De ki: Yeter bana Allah, ona dayansn dayananlar.

39- De ki: Ey kavmim, gücünüz neye yetiyorsa yapadurun, üphe yok ki ben de yapmadaym, yaknda bilir, anlarsnz.

40- A aًlatc azap kime gelecek ve dâimî azâb kim hakedecek?

41- قüphe yok ki biz, o kitab, insanlara bildirmen için gerçek olarak indirdik sana, artk doًru yolu bulann faydas kendine ve kim yolunu aztr da azarsa zarar, gene kendine ve sen, onlara bir koruyucu deًilsin.

42- Allah, ِlüm zamânnda, ِlenin rûhunu alr, ِlmeyecek ki inin de uyuduًu zaman; ِlümün mukadder olann rûhunu, gerçekten de geri vermez, ِbürünün rûhunuysa yollar muayyen ve mukadder bir zamanadek; üphe yok ki bunda, dü ünen topluluًa bir delil var.

43- Yoksa, Allah' brakp da efâatçiler mi kabûl ettiler? De ki: Onlarn hiçbir eye güçleri yetmez ve hiçbir ey akl etmezler, deًil mi?

44- De ki: Bütün efâat, Allah'n; onundur gِklerin ve yeryüzünün saltanat ve tedbîri, sonra da dِnüp onun tapsna gideceksiniz.

45- Allah bir olarak ِvülüp anld m âhirete inanmayanlarn yüreklerinden bir nefrettir kopar, fakat ondan ba ka, onlarn mâbut sandklar anlnca ferahlanp sevinirler.

46- De

ki: Gِkleri ve yeryüzünü yaratan, gizliyi de, açkta olan da bilen Allah'm, ihtilâfa dü tükleri eyler hakknda, kullarnn arasnda sen hüküm vereceksin.

47- Yeryüzünde ne varsa hepsi ve onlarla berâber de daha bir misli, zulmedenlerin olsa kyâmet günü, azâbn kِtülüًünü giderip kurtulmak için elbette baً larlard; ve o gün, onlarn hiç hesaplamakdklar eyler, Allah tarafndan kar larna çkarlverecek.

48- Kazandklar kِtülükler, ortaya çkm tr ve alay ettikleri ey, ba larna gelmi tir.

49- فnsana bir zarar geldi mi bizi çaًrr, sonra katmzdan bir nîmet verdik mi ona, der ki: Bana bu nîmet, bilgim yüzünden verilmi tir; hayr, o bir snamadr ve fakat çoًu bilmez.

50- Gerçekten, onlardan ِncekiler de bu sِzü sِylemi lerdi de kazandklar eylerin, onlara hiçbir faydas dokunmam t.

51- Derken kazandklar, elde ettikleri eylerin kِtülüklerine uًram lard. Bunlardan zulmedenler de kazançlarnn kِtülüklerine uًrayacaklar, suçlarnn mücâzâtn gِrecekler ve onlar, bizim vereceًimiz cezâya mâni olamazlar.

52- Bilmezler mi ki Allah, üphe yok ki dilediًinin rzkn bolla trr ve dilediًinin daraltr. قüphe yok ki bunda, inananlara deliller var elbet.

53- De ki: Ey nefislerine uyup hadden a r hareket eden kullarm, Allah rahmetinden ümit kesmeyin; üphe yok ki Allah, bütün suçlar ِrter, üphe yok ki o, suçlar ِrter, rahîmdir.

54- Ve dِnün Rabbinize ve teslîm olun ona, size azap gelip çatmadan, sonra yardm edilmez size.

55- Ve uyun Rabbinizden size indirilen en güzel kitaba, Kur'ân'a, anszn ve siz hiç anlamadan size azap gelip çatmadan ِnce.

56- Herkesin, Allah katndan bir sevap kazanamadm, hey gidi hey ve gerçekten de alay edenlerdendim dediًi.

57- Yahut Allah beni doًru yola sevketseydi elbette çekinenlerden olurdum dediًi.

58- Yahut da azâb gِrünce,

bir kere daha dünyâya dِnmeme imkân olsayd mutlaka iyilik edenlerden olurdum dediًi günden ِnce.

59- Hayr, dِnemezsin; sana bunca delillerim geldiًi halde yalanladn onlar ve ululuk satmaya kalk tn ve kâfirlerden oldun.

60- Ve kyâmet günü gِrürsün ki Allah'a kar yalan sِyleyenlerin yüzleri, kapkara olur; ululananlara cehennemde yer-yurt mu yok?

61- Allah, kendisinden çekinenleri, kurtulu larna sebep olan eyle kurtarr, onlar, bir kِtülüًe uًramazlar ve mahzun da olmazlar.

62- Allah, her eyi yaratandr ve o, her eyi korur.

63- Onundur kilitleri gِklerin ve yeryüzünün ve Allah'n delillerini yalanlayanlara gelince: Onlardr ziyana uًrayanlarn ta kendileri.

64- De ki: Allah'tan ba kasna kulluk etmemi mi emrediyorsunuz bana a bilgisizler.

65- Ve andolsun ki sana ve senden ِncekilere, gerçekten de irk ko arsan yaptklarn bo a çkarrm ve elbette ziyana uًrayanlardan olursun diye vahyedildi.

66- Hayr, artk Allah'a kulluk et ve ükredenlerden ol.

67- Allah', gereًi gibi ululamadlar ve yeryüzü, kyâmet gününde, tamâmyla kudret avucundadr onun ve gِkler de, kudretiyle dürülmü tür; münezzehtir ve yücedir o, irk ko anlarn irk ko tuklar eylerden.

68- Ve Sûr'a üfürülmü tür de gِklerdekilerin ve yeryüzündekilerin hepsi de, o sesin iddetinden ِlüp gitmi tir, sonra bir daha üfürülünce o zaman hepsi dirilmi tir, ne olacak diye baknp durmadalar.

69- Ve klanm tr yeryüzü, Rabbinin nûruyla ve yaptklarnn yazldً kitap, ellerine verilmi tir ve peygamberlerle tanklar, getirilmi tir ve aralarnda, gerçek bir hükümle hükmedilmi tir ve onlara zulmedilmemi tir.

70- Ve herkese, ne yaptysa kar lً, ِdenmi tir ve o, ne yaptklarn daha iyi bilir.

71- Ve kâfir olanlar, bِlük-bِlük cehenneme sürülmü tür, oraya geldikleri zaman kaplar açlm tr da bekçileri, onlara, sizin içinizden, Rabbinizin âyetlerini okuyan ve sizi, bugüne kavu acaًnz sِyleyerek korkutan

peygamberler gelmedi mi size derler. Onlar da evet derler ve fakat azap hükmü, hak olmu tur kâfirlere.

72- Girin denilir cehennem kaplarndan, ebedî kalrsnz orada; ululananlarn ne de kِtüdür yurtlar.

73- Ve Rablerinden çekinenler de bِlük-bِlük cennete sürülmü tür, oraya geldikleri zaman kaplar açlm tr da bekçileri, esenlik size, tertemiz oldunuz, artk girin ebedî olarak derler.

74- Onlar da hamd Allah'a ki derler, bize vaadettiًini gerçekle tirdi ve cennetten, dilediًimiz yerde konaklamamz için bu yeri mîras verdi bize; ne de güzeldir iyi i lerde bulunanlarn mükâfât.

75- Ve gِrürsün ki, melekler, Rablerine hamd ederek onu tenzîh edip ar n çevresinde dِnmedeler ve aralarnda gerçek bir adâletle hükmedilmi tir ve denilmi tir ki: Hamd, âlemlerin Rabbi Allah'a.

olaraq (hikmətlə) yaratdı. O, gecəni gündüzə, gündüzü də gecəyə qatar (gah gündüzü, gah da gecəni uzadar). O günəşi və ayı ram (bəndələrinin mənafeyinə tabe) etdi. Onların hər biri müəyyən bir müddətədək (qiyamət gününə qədər) hərəkət edər. Agah olun ki, O, yenilməz qüvvət sahibidir, (günahları) çox bağışlayandır!

6. Allah sizi tək bir nəfərdən (Adəmdən) xəlq etdi. Sonra onun özündən həmtayını (Həvvanı) yaratdı. O, (dəvə, inək, qoyun və keçi kimi) heyvanlardan (erkək və dişi olmaqla) səkkiz cift (baş) əmələ gətirdi. O sizi analarınızın bətnində üç zülmət (pərdə, uşaqlıq və qarın) içində yaranışdan-yaranışa salaraq yaradır (nütfəni laxtalanmış qana, laxtalanmış qanı bir parça ətə, əti sümüyə çevirir, sonra sümüyü ətlə örtüb insan şəklinə salır). Bu sizin Rəbbiniz olan Allahdır, hökm Onundur, Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. Elə isə (Allaha ibadət etmək əvəzinə bütlərə tapınmaqla haqqdan) necə döndərilirsiniz? (İmandan necə dönürsünüz?)

7. Əgər küfr etsəniz (Allahın ne'mətlərini dansanız, bunun zərəri Allaha yox, ancaq sizin özünüzə olar). Cünki Allah sizə (sizin ibadətinizə) əsla möhtac deyildir. Amma bəndələrinin küfr etməsi Ona xoş getməz. Əgər (Allahın ne'mətlərinə) şükür etsəniz, sizin bu şükrünüz Ona xoş gələr. Heç bir günahlar başqasının günahını daşımaz (hərə öz günahına cavabdehdir). Sonra Rəbbinizin hüzuruna qayıdacaqsınız. O sizə (dünyada) nə etdiklərinizi (bir-bir) xəbər verəcəkdir. Həqiqətən, Allah ürəklərdə olanları biləndir!

8. İnsana bir zərər toxunduqda tövbə edərək Rəbbinə yalvarar. Sonra (Allah ?z) dərgahından ona bir ne'mət əta etsə, əvvəlcə kimə dua etmiş olduğunu unudar və (xalqı) Allah yolundan (islam dinindən) çıxartmaq üçün Ona şəriklər qoşar. (Ey Peyğəmbər! Ona) De: "Hələ küfrünlə bir müddət dövran sür. Şübhəsiz ki, sən cəhənnəm əhlindənsən!"

9. Məgər axirətdən qorxan, Rəbbinə (Allahın mərhəmətinə) ümid bəsləyən, gah səcdəyə qapanıb, gah da ayaq üstə durub gecə saatlarını ibadət içində keçirən (müt'i bəndə kafirlə bildirmi)?! De: "Heç bilənlərlə bilməyənlər (alimlə cahil) eyni ola bilərmi?! (Allahın ayələrindən, dəlillərindən) yalnız ağıl sahibləri ibrət alar!"

10. (Ya Peyğəmbər! Mənim adımdan qullarıma) de: "Ey Mənim iman gətirən bəndələrim! Rəbbinizdən qorxun. Bu dünyada yaxşılıq edənlərə (axirətdə) yaxşılıq (Cənnət) vardır. Allahın yeri genişdir (sizə bir çətinlik üz versə, başqa ölkələrə hicrət edə bilərsiniz). Yalnız (dünyada Allah yolunda çətinliklərə) səbr edənlərə (axirətdə) saysız-hesabsız mükafat veriləcəkdir!"

11. De: "Mənə dini (itaəti) məhz Allaha məxsus edərək yalnız Ona ibadət etmək əmr olunmuşdur!

12. Mənə (bu ümmətdən) ilk müsəlman olmaq buyurulmuşdur!"

13. De: "Əgər Rəbbimə asi olsam. . , doğrusu, böyük günün (müdhiş günün, qiyamətin) əzabından qorxuram!"

14. De: "Mən Allaha dinimi (ibadət və itaətimi) yalnız Ona məxsus edərək (heç bir şərik qoşmadan) tapınıram!

15. Siz də Ondan başqa istədiyinizə ibadət edin!" De: "Əsl ziyan çəkənlər (axirəti əldən verənlər) qiyamət günü özlərini və ailələrini (özlərinə bağlı olanları) ziyana uğradanlardır. Bax, açıq-aşkar ziyan budur!"

16. Onların üstlərində və altlarında oddan sipər (kölgəlik) vardır. Allah ?z bəndələrini bununla (bu əzabla) qorxudur. Ey bəndələrim! Məndən qorxun!

17. Tağuta (Şeytana, bütlərə) ibadət etməkdən çəkinib tövbə edərək Allaha tərəf qayıdanları müjdə gözləyir. (Ya Peyğəmbər!) Bəndələrimə (Cənnətlə) müjdə ver!

18. O kəslər ki, sözü (öyüd-nəsihəti) dinləyib onun ən gözəlinə (düzgününə) uyarlar. Onlar Allahın doğru yola yönəltdiyi kimsələrdir. Ağıl sahibləri də elə onlardır!

19. (Ya Peyğəmbər!) Məgər sən haqqında (lövhi-məhfuzda) əzab sözü (hökmü) vacib olmuş kimsəni (qoruya bilərsənmi)?! Məgər sən Cəhənnəmdə

olanı qurtara bilərsənmi?!

20. Lakin Rəbbindən qorxanları (Cənnətdə) bir-birinin üstündə tikilmiş otaqlar (behiştin yüksək məqamları) gözləyir. Onların altından çaylar axar. Bu, Allahın və'didir. Allah və'də xilaf çıxmaz!

21. (Ya Peyğəmbər!) Məgər Allahın göydən yağış yağdırdığını, onu yer üzündəki bulaqlara axıtdığını, sonra onunla növbənöv əkin yetişdirdiyini görmürsənmi?! Sonra o (əkin) quruyar, sən onu saralmış görərsən. Sonra da (Allah) onu çör-çöpə döndərər. Həqiqətən, bunda ağıl sahibləri üçün ibrətlər vardır!

22. Məgər Allahın köksünü (qəlbini) islam üçün açmaqla Rəbbindən nur üzərində olan kəs (qəlbi möhürlənmiş kimsə kimi ola bilərmi)?! [Və ya: Məgər Allahın köksünü (qəlbini) islam üçün açdığı kəs Rəbbindən bir nur üzərində deyilmi?!] Elə isə vay qəlbləri Allahın zikrinə (Qur'ana) qarşı sərt olanların halına! Onlar (haqq-yoldan) açıq-aydın azmışlar.

23. Allah sözün ən gözəlini (Qur'anı, ayələri) bir-birinə bənzər, (xəbərləri və hekayətləri, əmrləri və qadağanları, və'dləri və təhdidləri) təkrarlanan bir kitab şəklində nazil etdi. Ondan (Qur'anın təhdidlərindən) Rəbbindən qorxanların tükləri biz-biz olar. Allahın zikrindən (öyüd-nəsihətlərindən, və'dlərindən) sonra ürəkləri yerinə gəlib qorxuları gedər. Bu (Qur'an) Allahın hidayətidir. Onunla istədiyini doğru yola yönəldər. Allahın (küfr edəcəyini əzəldən bildiyi üçün) yoldan çıxartdığı kimsəyə isə heç bir yol göstərən olmaz!

24. Məgər qiyamət günü (əli bağlı olduğu üçün) şiddətli əzabdan üzü ilə qorunan (yaxud cəhənnəm oduna üzüstə atılan kəs əzabdan əmin olan və ya Cənnətə daxil olan kimsə kimi ola bilərmi)?! Zalımlara (kafirlərə): "Etdiyiniz əməllərin cəzasını dadın!" - deyilər.

25. Onlardan (Məkkə müşriklərindən) əvvəlkilər də (peyğəmbərləri) təkzib etmişdilər. Buna görə də heç özləri bilmədikləri yerdən onlara əzab gəlmişdi.

26. Allah rüsvayçılığı onlara dünyada daddırdı. Axirət əzabı isə daha şiddətlidir. Kaş biləydilər!

27. Biz

bu Qur'anda insanlar üçün hər çür məsəl çəkdik ki, bəlkə, öyüd-nəsihət qəbul etsinlər!

28. Biz (onlara) nöqsansız-qüsursuz (heç bir əyri-üyrülüyü, dolaşıqlığı olmayan) ərəbcə bir Qur'an nazil etdik ki, Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinsinlər.

29. Allah (müşriklərlə müvəhhid mö'minlər barəsində) bir məsəl çəkir: "Bir adamın (kölənin) bir-biri ilə çəkişən (pis xasiyyətli) bir neçə şərikli ağası var (hərəsi onu haqqı çatan qədər işlədir). Başqa bir adamın da yalnız bir ağası var (təkcə ona xidmət edir). Onların hər ikisi vəziyyətcə eyni ola bilərmi?! Həmd (şükür və tə'rif) ancaq Allaha məxsusdur, lakin onların (müşriklərin) əksəriyyəti (bu həqiqəti) bilməz!

30. (Ya Peyğəmbər!) Şübhəsiz ki, sən də öləcəksən, onlar da öləcəklər!

31. Sonra siz qiyamət günü Rəbbinizin hüzurunda mübahisə edəcəksiniz.

32. Allaha qarşı yalan uydurub söyləyən (Allaha övlad isnad edən, Onun şərikləri olduğunu deyən), özünə gələn həqiqəti (Qur'anı, peyğəmbəri) təkzib edən kimsədən daha zalım kim ola bilər? Məgər Cəhənnəmdə kafirlər üçün yer yoxdur?! (Əlbəttə, vardır!)

33. Haqqı (Qur'anı) gətirən və onu təsdiq edənlər (Peyğəmbər və mö'minlər) isə əsl müttəqilərdir.

34. Onlar üçün Rəbbinin dərgahında dilədikləri hər şey vardır. Yaxşı işlər görənlərin mükafatı budur!

35. Allah (bununla) onların etdikləri ən pis işlərin üstünü örtəcək və gördükləri ən yaxşı işlərə görə onları mükafatlandıracaqdır (yaxud etdikləri əməllərin ən gözəl mükafatını verəcəkdir).

36. (Ya Peyğəmbər!) Məgər Allah ?z bəndəsinə kifayət deyilmi?! Onlar (müşriklər) isə səni Ondan qeyriləri (öz bütləri, tanrıları) ilə qorxudurlar. Allahın yoldan çıxartdığı kimsəyə heç kəs yol göstərə bilməz.

37. Allahın doğru yola saldığı kimsəni də heç kəs yoldan çıxarda bilməz. Məgər Allah (mülkündə hər şeyə qalib olan) yenilməz qüvvət sahibi, intiqam sahibi

deyilmi?!

38. Həqiqətən, əgər onlardan: "Göyləri və yeri kim yaratmışdır?!" - deyə soruşsan, mütləq: "Allah!" - deyə cavab verəcəklər. (Ya Peyğəmbər!) De: "Elə isə bir söyləyin görək, əgər Allah mənə bir zərər toxundurmaq (sıxıntı vermək) istəsə, sizin Allahdan qeyri ibadət etdikləriniz (bütlər, tanrılar) Onun zərərini aradan qaldıra bilərlərmi?! Yaxud: "Əgər Allah mənə bir mərhəmət əta etmək istəsə, onlar Onun mərhəmətinə mane ola bilərlərmi?!" De: "Mənə təkcə Allah kifayət edər. Təvəkkül edənlər yalnız Ona təvəkkül edərlər!"

39. De: "Ey qövmüm! Siz özünüzə uyğun tərzdə işinizi görün, mən də özümə münasib şəkildə işimi görəcəyəm (və ya siz əlinizdən gələni edin, mən də əlimdən gələni edəcəyəm). Siz mütləq biləcəksiniz ki,

40. Rüsvayçı əzab kimə gələcək, kim həmişəlik əzaba düçar olacaqdır!"

41. (Ya Peyğəmbər!) Biz Kitabı (Qur'anı) insanlar üçün sənə haqq olaraq nazil etdik. Kim doğru yolda olsa, özü üçün (öz xeyrinə) olar. Kim (haqq yoldan) çıxsa, zərəri özünə yetişər. Sən onlara vəkil deyirsən!

42. Allah (əcəli çatan kimsələrin) canlarını (ruhlarını) onlar öldüyü zaman, ölməyənlərin (hələ əcəli çatmayanların) canlarını isə yuxuda alar (çünki yuxu da ölüm kimi bir şeydir, yuxu zamanı ruh bədəni tərk edər). ?lümünə hökm olunmuş kimsələrin canlarını (ruhlar aləmində) saxlayar (onların ruhu bir daha bədənlərinə qayıtmaz, beləliklə də bədən ölüb gedər). Digər (ölümünə hökm olunmamış) kimsələrin canlarını isə müəyyən bir müddətədək (əcəlləri gəlib çatıncaya qədər yuxudan oyandıqda bədənlərinə) qaytarar. Həqiqətən, bunda düşünən bir qövm üçün (Allahın hər şeyə qadir olmasına, qiyamət günü ölüləri dirildəcəyinə dəlalət edən) əlamətlər vardır!

43. Yoxsa onlar (müşriklər) Allahdan qeyrilərini (bütləri) şəfaətçi etdilər? (Ya Peyğəmbər!) De: "Onlar heç bir şeyə malik olmadıqları

və heç bir şey qanmadıqları halda (şəfaətmi edəcəklər)?!"

44. De: "Bütün şəfaət yalnız Allaha məxsusdur. Göylərin və yerin hökmü Onun əlindədir. Sonra siz (qiyamət günü) Onun hüzuruna qaytarılacaqsınız!"

45. Allah tək olaraq anıldığı (la ilahə illallah deyildiyi) zaman axirətə inanmayanların qəlbləri nifrətlə dolar. Ondan (Allahdan) başqaları (bütlər, tanrılar) yad edildiyi zaman isə onları dərhal sevinc bürüyər.

46. De: "Ey göyləri və yeri yoxdan yaradan, ey gizlini və aşkarı bilən Allah! Bəndələrin arasında ixtilafda olduqları (məsələlər) barəsində Sən hökm edəcəksən!"

47. Yer üzündə nə (sərvət) varsa, hamısı, üstəlik bir o qədər də kafirlərin olmuş olsaydı, mütləq onun qiyamət gününün pis əzabından qurtarmaq üçün fidyə verərdilər (lakin onlardan fidyə qəbul olunmaz). Və (o zaman) Allahdan onlara güman etmədikləri (gözləmədikləri əzab) görünəcəkdir.

48. Onlara (dünyada) etdikləri pis əməllərin cəzası (pis nəticəsi) görünəcək və istehza etdikləri (əzab) onları saracaqdır!

49. İnsana bir zərər toxunduğu (sıxıntı üz verdiyi) zaman Bizə dua edər. Sonra dərgahımızdan ona bir ne'mət ə'ta etdikdə: "Bu mənə yalnız biliyimə (ticarətdən, qazanc işlərindən başım çıxdığına) görə verilmişdir!" - deyər. Xeyr, bu bir imtahandır, lakin onların (insanların) əksəriyyəti (cahilliyi üzündən bunu) bilməz!

50. Şübhəsiz ki, bu sözü onlardan (Məkkə müşriklərindən) əvvəlkilər (keçmiş ümmətlər) də demişdilər. Lakin qazandıqları (dünya malı) onlara heç bir fayda vermədi (əzabı onlardan dəf edə bilmədi).

51. Onlar etdikləri pis əməllərin cəzasına düçar oldular. Bunların (Məkkə müşriklərinin) zülm edənləri də qazandıqları günahların cəzasına düçar olacaqlar. Onlar (Allahı) aciz buraxan deyillər (qaçıb canlarını əzabımızdan qurtara bilməzlər).

52. Məgər onlar hələ də bilmirlərmi ki, Allah istədiyinin ruzisini artırar, (istədiyininkini də) azaldar. Həqiqətən, bunda iman gətirən bir qövm

üçün ibrətlər vardır!

53. (Ya Peyğəmbər! Mənim adımdan qullarıma) de: "Ey Mənim (günah törətməklə) özlərinə zülm etməkdə həddi aşmış bəndələrim! Allahın rəhmindən ümidsiz olmayın. Allah (tövbə etdikdə) bütün günahları bağışlayar. Həqiqətən, O bağışlayandır, rəhm edəndir!

54. (Tövbə edib) Rəbbinizə dönün. Əzab sizə gəlməmişdən əvvəl Ona təslim olun. Sonra sizə heç bir kömək olunmaz!

55. Qəfil əzab özünüz də bilmədən başınızın üstünü almamışdan əvvəl Rəbbinizdən sizə nazil edilmiş ən gözəl sözə (Qur'ana) tabe olun!

56. (Elə edin ki, sonradan) bir kəs: "Allaha itaət barəsində etdiyim təqsirlərə görə vay halıma! Həqiqətən, mən (Allahın hökmlərinə, Qur'ana, Peyğəmbərə və mö'minlərə) istehza edirdim!" - deməsin.

57. Yaxud: "Əgər Allah məni doğru yola yönəltsəydi, mən mütləq müttəqilərdən olardım!" - söyləməsin.

58. Və ya əzabı gördüyü zaman: "Kaş bir dəfə də (dünyaya) qayıda biləydim; yaxşı işlər görənlərdən olardım!" - deməsin!

59. (Onun bu sözlərinin cavabında Allah belə buyurar: ) "Xeyr, Mənim ayələrim sənə gəlmişdi, amma sən onları yalan saydın, (iman gətirməyə) təkəbbür göstərdin və kafirlərdən olsun!"

60. (Ya Peyğəmbər!) Qiyamət günü Allaha qarşı yalan uydurub söyləyənlərin üzlərini qapqara görərsən. Məgər təkəbbür göstərənlər üçün Cəhənnəmdə yer yoxdur?! (Əlbəttə vardır!)

61. Allah müttəqilərə imanlarına (fəzilətlərinə, dünyada qazandıqları uğurlara) görə nicat verər. Onlara pislik (cəhənnəm əzabı) toxunmaz və onlar qəm-qüssə də görməzlər.

62. Allah hər şeyin xaliqidir. O, hər şeyə vəkildir!

63. Göylərin və yerin açarları (ixtiyarı) Onun əlindədir. Allahın ayələrini inkar edənlər - məhz onlar ziyana uğrayanlardır!

64. De: "Ey cahillər! (Bütün bunlardan sonra) mənə Allahdan başqasınamı ibadət etməyi əmr edirsiniz?"

65. (Ya Rəsulum!) Sənə və səndən əvvəlkilərə (keçmiş peyğəmbərlərə) belə vəhy olunmuşdur: "Əgər

(Allaha) şərik qoşsan, bütün əməlin puça çıxacaq və mütləq ziyan çəkənlərdən olacaqsan!

66. Xeyr, yalnız Allaha ibadət et və (Onun ne'mətlərinə) şükür edənlərdən ol!"

67. (Müşriklər) Allahı lazımınca qiymətləndirmədilər (uca tutmadılar). Halbuki qiyamət günü yer bütünlüklə Onun ovcunun içində olacaq, göylər isə Onun sağ əli ilə büküləcəkdir (yerin də, göyün də hökmü ancaq Allahın əlindədir, bütün kainat Allahın qüdrətinə tabedir). (Allah müşriklərin Ona) aid etdikləri sifətlərdən tamamilə uzaq və ucadır!

68. Sur (birinci dəfə) çalınacaq, Allahın göylərdə və yerdə olan istədiyi kimsələrdən (Cəbrail, Mikail, Əzrail və İsrafildən, yaxud ərşi daşıyan mələklərdən və ya müsəlman şəhidlərindən) başqa, dərhal hamı yıxılıb öləcək. Sonra bir daha çalınan kimi onlar (qəbirlərindən) qalxıb (Allahın əmrinə) müntəzir olacaqlar!

69. Yer öz Rəbbinin nuru ilə işıqlanacaq, kitab (ortaya) qoyulacaq (hərənin əməl dəftəri öz əlinə veriləcəkdir), peyğəmbərlər və şahidlər (əməlisaleh insanlar və ya mələklər araya) gətiriləcək, onlar (bəndələr) arasında ədalətlə hökm olunacaq və onlara haqsızlıq edilməyəcəkdir!

70. Hər kəs öz əməlinin cəzası (əvəzi) veriləcəkdir! Allah onların nə etdiklərini ən yaxşı biləndir!

71. Kafirlər dəstə-dəstə Cəhənnəmə sürüklənəcəklər. Nəhayət, ora çatınca onun qapıları açılacaq və cəhənnəm gözətçiləri onlara deyəcəklər: "Məgər sizə öz içərinizdən Rəbbinizin ayələrini oxuyan, sizi bu gününüzə qovuşacağınızla qorxudan peyğəmbərlər gəlməmişdi?" Onlar isə: "Bəli (gəlmişdi), lakin əzab sözü (əzab hökmü biz) kafirlər barəsində vacib oldu!" - deyə cavab verəcəklər.

72. (Onlara) belə deyiləcək: "Girin Cəhənnəmin qapılarına (təbəqələrinə) orada əbədi qalmaq üçün!" (İman gətirməyə) təkəbbür göstərənlərin məskəni necə də pisdir!

73. Rəbbindən qorxanlar da dəstə-dəstə Cənnətə gətiriləcəklər. Nəhayət, ora çatınca onun qapıları açılacaq və (cənnət) gözətçiləri (onlara): "Salam əleykum! (Sizə salam olsun!) Xoş gəldiniz!

Əbədi qalacağınız Cənnətə daxil olun!" - deyəcəklər.

74. Onlar isə: "Bizə verdiyi və'dini yerinə yetirmiş və bizi bu yerə varis etmiş Allaha həmd olsun! Biz Cənnətin istədiyimiz yerində sakin oluruq. (Dünyada yaxşı) əməllər edənlərin mükafatı necə də gözəldir!" - deyəcəklər.

75. (Ya Peyğəmbər!) Mələkləri də ərşi (hər tərəfdən) əhatə edərək Rəbbini həmd-səna ilə təqdis edən görəcəksən. Onların (bütün məxluqatın) arasında ədalətlə hökm olunacaq (mö'minlər Cənnətə, kafirlər Cəhənnəmə gedəcək) və (mələklərlə mö'minlər tərəfindən bir ağızdan): "Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun!" - deyiləcəkdir!

ہے اور دن كو رات پر لپيٹتا ہے اور اسي نے سورج اور چاند كو بس ميں كر ركھا ہے۔ سب ايك وقت مقرر تك چلتے رہيں گے۔ ديكھو وہي غالب (اور) بخشنے والا ہے

6. اسي نے تم كو ايك شخص سے پيدا كيا پھر اس سے اس كا جوڑا بنايا اور اسي نے تمہارے لئے چار پايوں ميں سے آٹھ جوڑے بنائے۔ وہي تم كو تمہاري ماؤں كے پيٹ ميں (پہلے) ايك طرح پھر دوسري طرح تين اندھيروں ميں بناتا ہے۔ يہي خدا تمہارا پروردگار ہے اسي كي بادشاہي ہے۔ اس كے سوا كوئي معبود نہيں پھر تم كہاں پھرے جاتے ہو؟

7. اگر ناشكري كرو گے تو خدا تم سے بيپروا ہے۔ اور وہ اپنے بندوں كے لئے ناشكري پسند نہيں كرتا اور اگر شكر كرو گے تو وہ اس كو تمہارے لئے پسند كرے گا۔ اور كوئي اٹھانے والا دوسرے كا بوجھ نہيں اٹھائے گا۔ پھر تم اپنے پروردگار كي طرف لوٹنا ہے۔ پھر جو كچھ تم كرتے رہے وہ تم كو بتائے گا۔ وہ تو دلوں كي پوشيدہ باتوں تك سے آگاہ ہے

8. اور جب انسان كو تكليف پہنچتي ہے تو اپنے پروردگار كو پكارتا (اور) اس كي طرف دل سے رجوع كرتا ہے۔ پھر جب وہ اس كو اپني طرف سے كوئي نعمت ديتا ہے تو جس كام كے لئے پہلے اس كو پكارتا ہے اسے بھول جاتا ہے اور خدا كا شريك بنانے لگتا ہے تاكہ (لوگوں كو) اس كے رستے سے گمراہ كرے۔ كہہ دو كہ (اے كافر نعمت) اپني ناشكري سے تھوڑا سا فائدہ اٹھالے۔

پھر تُو تو دوزخيوں ميں ہوگا

9. (بھلا مشرك اچھا ہے) يا وہ جو رات كے وقتوں ميں زمين پر پيشاني ركھ كر اور كھڑے ہو كر عبادت كرتا اور آخرت سے ڈرتا اور اپنے پروردگار كي رحمت كي اميد ركھتا ہے۔ كہو بھلا جو لوگ علم ركھتے ہيں اور جو نہيں ركھتے دونوں برابر ہوسكتے ہيں؟ (اور) نصيحت تو وہي پكڑتے ہيں جو عقلمند ہيں

10. كہہ دو كہ اے ميرے بندو جو ايمان لائے ہو اپنے پروردگار سے ڈرو۔ جنہوں نے اس دنيا ميں نيكي كي ان كے لئے بھلائي ہے۔ اور خدا كي زمين كشادہ ہے۔ جو صبر كرنے والے ہيں ان كو بيشمار ثواب ملے گا

11. كہہ دو كہ مجھ سے ارشاد ہوا ہے كہ خدا كي عبادت كو خالص كركے اس كي بندگي كروں

12. اور يہ بھي ارشاد ہوا ہے كہ ميں سب سے اول مسلمان بنوں

13. كہہ دو كہ اگر ميں اپنے پروردگار كا حكم نہ مانوں تو مجھے بڑے دن كے عذاب سے ڈر لگتا ہے

14. كہہ دو كہ ميں اپنے دين كو (شرك سے) خالص كركے اس كي عبادت كرتا ہوں

15. تو تم اس كے سوا جس كي چاہو پرستش كرو۔ كہہ دو كہ نقصان اٹھانے والے وہي لوگ ہيں جنہوں نے قيامت كے دن اپنے آپ كو اور اپنے گھر والوں كو نقصان ميں ڈالا۔ ديكھو يہي صريح نقصان ہے

16. ان كے اوپر تو آگ كے سائبان ہوں گے اور نيچے (اس كے) فرش ہوں گے۔ يہ وہ (عذاب) ہے جس سے خدا اپنے بندوں كو ڈراتا ہے۔ تو اے

ميرے بندو مجھ سے ڈرتے رہو

17. اور جنہوں نے اس سے اجتناب كيا كہ بتوں كو پوجيں اور خدا كي طرف رجوع كيا ان كے لئے بشارت ہے۔ تو ميرے بندوں كو بشارت سنا دو

18. جو بات كو سنتے اور اچھي باتوں كي پيروي كرتے ہيں۔ يہي وہ لوگ ہيں جن كو خدا نے ہدايت دي اور يہي عقل والے ہيں

19. بھلا جس شخص پر عذاب كا حكم صادر ہوچكا۔ تو كيا تم (ايسے) دوزخي كو مخلصي دے سكو گے؟

20. ليكن جو لوگ اپنے پروردگار سے ڈرتے ہيں ان كے لئے اونچے اونچے محل ہيں جن كے اوپر بالا خانے بنے ہوئے ہيں۔ (اور) ان كے نيچے نہريں بہہ رہي ہيں۔ (يہ) خدا كا وعدہ ہے۔ خدا وعدے كے خلاف نہيں كرتا

21. كيا تم نے نہيں ديكھا كہ خدا آسمان سے پاني نازل كرتا پھر اس كو زمين ميں چشمے بنا كر جاري كرتا پھر اس سے كھيتي اُگاتا ہے جس كے طرح طرح كے رنگ ہوتے ہيں۔ پھر وہ خشك ہوجاتي ہے تو تم اس كو ديكھتے ہو (كہ) زرد (ہوگئي ہے) پھر اسے چورا چورا كر ديتا ہے۔ بيشك اس ميں عقل والوں كے لئے نصيحت ہے

22. بھلا جس شخص كا سينہ خدا نے اسلام كے لئے كھول ديا ہو اور وہ اپنے پروردگار كي طرف سے روشني پر ہو (تو كيا وہ سخت دل كافر كي طرح ہوسكتا ہے) پس ان پر افسوس ہے جن كے دل خدا كي ياد سے سخت ہو رہے ہيں۔ اور يہي لوگ صريح گمراہي ميں ہيں

23. خدا نے نہايت

اچھي باتيں نازل فرمائي ہيں (يعني) كتاب (جس كي آيتيں باہم) ملتي جلتي (ہيں) اور دہرائي جاتي (ہيں) جو لوگ اپنے پروردگار سے ڈرتے ہيں ان كے بدن كے (اس سے) رونگٹے كھڑے ہوجاتے ہيں۔ پھر ان كے بدن اور دل نرم (ہو كر) خدا كي ياد كي طرف (متوجہ) ہوجاتے ہيں۔ يہي خدا كي ہدايت ہے وہ اس سے جس كو چاہتا ہے ہدايت ديتا ہے۔ اور جس كو خدا گمراہ كرے اس كو كوئي ہدايت دينے والا نہيں

24. بھلا جو شخص قيامت كے دن اپنے منہ سے برے عذاب كو روكتا ہو (كيا وہ ويسا ہوسكتا ہے جو چين ميں ہو) اور ظالموں سے كہا جائے گا كہ جو كچھ تم كرتے رہے تھے اس كے مزے چكھو

25. جو لوگ ان سے پہلے تھے انہوں نے بھي تكذيب كي تھي تو ان پر عذاب ايسي جگہ سے آگيا كہ ان كو خبر ہي نہ تھي

26. پھر ان كو خدا نے دنيا كي زندگي ميں رسوائي كا مزہ چكھا ديا۔ اور آخرت كا عذاب تو بہت بڑا ہے۔ كاش يہ سمجھ ركھتے

27. اور ہم نے لوگوں كے (سمجھانے كے) لئے اس قرآن ميں ہر طرح كي مثاليں بيان كي ہيں تاكہ وہ نصيحت پكڑيں

28. يہ) قرآن عربي (ہے) جس ميں كوئي عيب (اور اختلاف) نہيں تاكہ وہ ڈر مانيں

29. خدا ايك مثال بيان كرتا ہے كہ ايك شخص ہے جس ميں كئي (آدمي) شريك ہيں۔ (مختلف المزاج اور) بدخو اور ايك آدمي خاص ايك شخص كا (غلام) ہے۔ بھلا دونوں كي حالت برابر ہے۔ (نہيں) الحمدلله بلكہ يہ

اكثر لوگ نہيں جانتے

30. (اے پيغمبر) تم بھي مر جاؤ گے اور يہ بھي مر جائيں گے

31. پھر تم سب قيامت كے دن اپنے پروردگار كے سامنے جھگڑو گے (اور جھگڑا فيصل كرديا جائے گا)

32. تو اس سے بڑھ كر ظالم كون جو خدا پر جھوٹ بولے اور سچي بات جب اس كے پاس پہنچ جائے تو اسے جھٹلائے۔ كيا جہنم ميں كافروں كا ٹھكانا نہيں ہے؟

33. اور جو شخص سچي بات لے كر آيا اور جس نے اس كي تصديق كي وہي لوگ متقي ہيں

34. وہ جو چاہيں گے ان كے لئے ان كے پروردگار كے پاس (موجود) ہے۔ نيكوكاروں كا يہي بدلہ ہے

35. تاكہ خدا ان سے برائيوں كو جو انہوں نے كيں دور كردے اور نيك كاموں كا جو وہ كرتے رہے ان كو بدلہ دے

36. كيا خدا اپنے بندوں كو كافي نہيں۔ اور يہ تم كو ان لوگوں سے جو اس كے سوا ہيں (يعني غير خدا سے) ڈراتے ہيں۔ اور جس كو خدا گمراہ كرے اسے كوئي ہدايت دينے والا نہيں

37. اور جس كو خدا ہدايت دے اس كو كوئي گمراہ كرنے والا نہيں۔ كيا خدا غالب (اور) بدلہ لينے والا نہيں ہے؟

38. اور اگر تم ان سے پوچھو كہ آسمانوں اور زمين كو كس نے پيدا كيا تو كہہ ديں كہ خدا نے۔ كہو كہ بھلا ديكھو تو جن كو تم خدا كے سوا پكارتے ہو۔ اگر خدا مجھ كو كوئي تكليف پہنچاني چاہے تو كيا وہ اس تكليف كو دور كرسكتے ہيں يا اگر مجھ پر مہرباني كرنا چاہے

تو وہ اس كي مہرباني كو روك سكتے ہيں؟ كہہ دو كہ مجھے خدا ہي كافي ہے۔ بھروسہ ركھنے والے اسي پر بھروسہ ركھتے ہيں

39. كہہ دو كہ اے قوم تم اپني جگہ عمل كئے جاؤ ميں (اپني جگہ) عمل كئے جاتا ہوں۔ عنقريب تم كو معلوم ہوجائے گا

40. كہ كس پر عذاب آتا ہے جو اسے رسوا كرے گا۔ اور كس پر ہميشہ كا عذاب نازل ہوتا ہے

41. ہم نے تم پر كتاب لوگوں (كي ہدايت) كے لئے سچائي كے ساتھ نازل كي ہے۔ تو جو شخص ہدايت پاتا ہے تو اپنے (بھلے كے) لئے اور جو گمراہ ہوتا ہے گمراہي سے تو اپنا ہي نقصان كرتا ہے۔ اور (اے پيغمبر) تم ان كے ذمہ دار نہيں ہو

42. خدا لوگوں كے مرنے كے وقت ان كي روحيں قبض كرليتا ہے اور جو مرے نہيں (ان كي روحيں) سوتے ميں (قبض كرليتا ہے) پھر جن پر موت كا حكم كرچكتا ہے ان كو روك ركھتا ہے اور باقي روحوں كو ايك وقت مقرر تك كے لئے چھوڑ ديتا ہے۔ جو لوگ فكر كرتے ہيں ان كے لئے اس ميں نشانياں ہيں

43. كيا انہوں نے خدا كے سوا اور سفارشي بنالئے ہيں۔ كہو كہ خواہ وہ كسي چيز كا بھي اختيار نہ ركھتے ہوں اور نہ (كچھ) سمجھتے ہي ہوں

44. كہہ دو كہ سفارش تو سب خدا ہي كے اختيار ميں ہے۔ اسي كے لئے آسمانوں اور زمين كي بادشاہت ہے۔ پھر تم اسي كي طرف لوٹ كر جاؤ گے

45. اور جب تنہا خدا كا ذكر كيا جاتا ہے

تو جو لوگ آخرت پر ايمان نہيں ركھتے ان كے دل منقبض ہوجاتے ہيں۔ اور جب اس كے سوا اوروں كا ذكر كيا جاتا ہے تو خوش ہوجاتے ہيں

46. كہو كہ اے خدا (اے) آسمانوں اور زمين كے پيدا كرنے والے (اور) پوشيدہ اور ظاہر كے جاننے والے تو ہي اپنے بندوں ميں ان باتوں كا جن ميں وہ اختلاف كرتے رہے ہيں فيصلہ كرے گا

47. اور اگر ظالموں كے پاس وہ سب (مال ومتاع) ہو جو زمين ميں ہے اور اس كے ساتھ اسي قدر اور ہو تو قيامت كے روز برے عذاب (سے مخلصي پانے) كے بدلے ميں دے ديں۔ اور ان پر خدا كي طرف سے وہ امر ظاہر ہوجائے گا جس كا ان كو خيال بھي نہ تھا

48. اور ان كے اعمال كي برائياں ان پر ظاہر ہوجائيں گي اور جس (عذاب) كي وہ ہنسي اُڑاتے تھے وہ ان كو آگھيرے گا

49. جب انسان كو تكليف پہنچتي ہے تو ہميں پكارنے لگتا ہے۔ پھر جب ہم اس كو اپني طرف سے نعمت بخشتے ہيں تو كہتا ہے كہ يہ تو مجھے (ميرے) علم (ودانش) كے سبب ملي ہے۔ (نہيں) بلكہ وہ آزمائش ہے مگر ان ميں سے اكثر نہيں جانتے

50. جو لوگ ان سے پہلے تھے وہ بھي يہي كہا كرتے تھے تو جو كچھ وہ كيا كرتے تھے ان كے كچھ بھي كام نہ آيا

51. ان پر ان كے اعمال كے وبال پڑ گئے۔ اور جو لوگ ان ميں سے ظلم كرتے رہے ہيں ان پر ان كے عملوں كے وبال عنقريب پڑيں گے۔

اور وہ (خدا كو) عاجز نہيں كرسكتے

52. كيا ان كو معلوم نہيں كہ خدا ہي جس كے لئے چاہتا ہے رزق كو فراخ كرديتا ہے اور (جس كے لئے چاہتا ہے) تنگ كر ديتا ہے۔ جو لوگ ايمان لاتے ہيں ان كے لئے اس ميں (بہت سي) نشانياں ہيں

53. (اے پيغمبر ميري طرف سے لوگوں كو) كہہ دو كہ اے ميرے بندو جنہوں نے اپني جانوں پر زيادتي كي ہے خدا كي رحمت سے نااميد نہ ہونا۔ خدا تو سب گناہوں كو بخش ديتا ہے۔ (اور) وہ تو بخشنے والا مہربان ہے

54. اور اس سے پہلے كہ تم پر عذاب آ واقع ہو، اپنے پروردگار كي طرف رجوع كرو اور اس كے فرمانبردار ہوجاؤ پھر تم كو مدد نہيں ملے گي

55. اور اس سے پہلے كہ تم پر ناگہاں عذاب آجائے اور تم كو خبر بھي نہ ہو اس نہايت اچھي (كتاب) كي جو تمہارے پروردگار كي طرف سے تم پر نازل ہوئي ہے پيروي كرو

56. كہ (مبادا اس وقت) كوئي متنفس كہنے لگے كہ (ہائے ہائے) اس تقصير پر افسوس ہے جو ميں نے خدا كے حق ميں كي اور ميں تو ہنسي ہي كرتا رہا

57. يا يہ كہنے لگے كہ اگر خدا مجھ كو ہدايت ديتا تو ميں بھي پرہيزگاروں ميں ہوتا

58. يا جب عذاب ديكھ لے تو كہنے لگے كہ اگر مجھے پھر ايك دفعہ دنيا ميں جانا ہو تو ميں نيكوكاروں ميں ہو جاؤں

59. (خدا فرمائے گا) كيوں نہيں ميري آيتيں تيرے پاس پہنچ گئي ہيں مگر تو نے ان كو جھٹلايا اور

شيخي ميں آگيا اور تو كافر بن گيا

60. اور جن لوگوں نے خدا پر جھوٹ بولا تم قيامت كے دن ديكھو گے كہ ان كے منہ كالے ہو رہے ہوں گے۔ كيا غرور كرنے والوں كو ٹھكانا دوزخ ميں نہيں ہے

61. اور جو پرہيزگار ہيں ان كي (سعادت اور) كاميابي كے سبب خدا ان كو نجات دے گا نہ تو ان كو كوئي سختي پہنچے گي اور نہ غمناك ہوں گے

62. خدا ہي ہر چيز كا پيدا كرنے والا ہے۔ اور وہي ہر چيز كا نگراں ہے

63. اسي كے پاس آسمانوں اور زمين كي كنجياں ہيں۔ اور جنہوں نے خدا كي آيتوں سے كفر كيا وہي نقصان اُٹھانے والے ہيں

64. كہہ دو كہ اے نادانو! تم مجھ سے يہ كہتے ہو كہ ميں غير خدا كي پرستش كرنے لگوں

65. اور (اے محمد) تمہاري طرف اور ان (پيغمبروں) كي طرف جو تم سے پہلے ہوچكے ہيں يہي وحي بھيجي گئي ہے۔ كہ اگر تم نے شرك كيا تو تمہارے عمل برباد ہوجائيں گے اور تم زياں كاروں ميں ہوجاؤ گے

66. بلكہ خدا ہي كي عبادت كرو اور شكرگزاروں ميں ہو

67. اور انہوں نے خدا كي قدر شناسي جيسي كرني چاہيئے تھي نہيں كي۔ اور قيامت كے دن تمام زمين اس كي مٹھي ميں ہوگي اور آسمان اس كے داہنے ہاتھ ميں لپٹے ہوں گے۔ (اور) وہ ان لوگوں كے شرك سے پاك اور عالي شان ہے

68. اور جب صور پھونكا جائے گا تو جو لوگ آسمان ميں ہيں اور جو زمين ميں ہيں سب بيہوش ہو كر

گر پڑيں گے مگر وہ جس كو خدا چاہے۔ پھر دوسري دفعہ پھونكا جائے گا تو فوراً سب كھڑے ہو كر ديكھنے لگيں گے

69. اور زمين اپنے پروردگار كے نور سے جگمگا اُٹھے گي اور (اعمال كي) كتاب (كھول كر) ركھ دي جائے گي اور پيغمبر اور (اور) گواہ حاضر كئے جائيں گے اور ان ميں انصاف كے ساتھ فيصلہ كيا جائے گا اور بيانصافي نہيں كي جائے گي

70. اور جس شخص نے جو عمل كيا ہوگا اس كو اس كا پورا پورا بدلہ مل جائے گا اور جو كچھ يہ كرتے ہيں اس كو سب كي خبر ہے

71. اور كافروں كو گروہ گروہ بنا كر جہنم كي طرف لے جائيں گے۔ يہاں تك كہ جب وہ اس كے پاس پہنچ جائيں گے تو اس كے دروازے كھول ديئے جائيں گے تو اس كے داروغہ ان سے كہيں گے كہ كيا تمہارے پاس تم ہي ميں سے پيغمبر نہيں آئے تھے جو تم كو تمہارے پروردگار كي آيتيں پڑھ پڑھ كر سناتے اور اس دن كے پيش آنے سے ڈراتے تھے كہيں گے كيوں نہيں ليكن كافروں كے حق ميں عذاب كا حكم متحقق ہوچكا تھا

72. كہا جائے گا كہ دوزخ كے دروازوں ميں داخل ہوجاؤ ہميشہ اس ميں رہو گے۔ تكبر كرنے والوں كا برا ٹھكانا ہے

73. اور جو لوگ اپنے پروردگار سے ڈرتے ہيں ان كو گروہ گروہ بنا كر بہشت كي طرف لے جائيں گے يہاں تك كہ جب اس كے پاس پہنچ جائيں گے اور اس كے دروازے كھول ديئے جائيں گے تو اس كے داروغہ

ان سے كہيں كہ تم پر سلام تم بہت اچھے رہے۔ اب اس ميں ہميشہ كے لئے داخل ہوجاؤ

74. وہ كہيں گے كہ خدا كا شكر ہے جس نے اپنے وعدہ كو ہم سے سچا كرديا اور ہم كو اس زمين كا وارث بنا ديا ہم بہشت ميں جس مكان ميں چاہيں رہيں تو (اچھے) عمل كرنے والوں كا بدلہ بھي كيسا خوب ہے

75. تم فرشتوں كو ديكھو گے كہ عرش كے گرد گھيرا باندھے ہوئے ہيں (اور) اپنے پروردگار كي تعريف كے ساتھ تسبيح كر رہے ہيں۔ اور ان ميں انصاف كے ساتھ فيصلہ كيا جائے گا اور كہا جائے گا كہ ہر طرح كي تعريف خدا ہي كو سزاوار ہے جو سارے جہان كا مالك ہے

(68)

$ (69)

$ (70)

$ (71)

$ (72)

$ (73)

$ (74)

$ (75)

menunjuki orang- orang yang pendusta dan sangat ingkar.(3) (4)

Kalau sekiranya Allah hendak mengambil anak, tentu Dia akan memilih apa yang dikehendaki- Nya di antara ciptaan- ciptaan yang telah diciptakan- Nya. Maha Suci Allah. Dia- lah Allah Yang Maha Esa lagi Maha Mengalahkan.(4) (5)

Dia menciptakan langit dan bumi dengan (tujuan) yang benar; Dia menutupkan malam atas siang dan menutupkan siang atas malam dan menundukkan matahari dan bulan, masing-masing berjalan menurut waktu yang ditentukan. Ingatlah Dialah Yang Maha Perkasa lagi Maha Pengampun.(5) (6)

Dia menciptakan kamu dari seorang diri kemudian Dia jadikan daripadanya istrinya dan Dia menurunkan untuk kamu delapan ekor yang berpasangan dari binatang ternak. Dia menjadikan kamu dalam perut ibumu kejadian demi kejadian dalam tiga kegelapan. Yang (berbuat) demikian itu adalah Allah, Tuhan kamu, Tuhan Yang mempunyai kerajaan. Tidak ada Tuhan (yang berhak disembah) selain Dia; maka bagaimana kamu dapat dipalingkan.(6) (7)

Jika kamu kafir, maka sesungguhnya Allah tidak memerlukan (iman) mu dan Dia tidak meridai kekafiran bagi hamba- Nya; dan jika kamu bersyukur, niscaya Dia meridai bagimu kesyukuranmu itu; dan seorang yang berdosa tidak akan memikul dosa orang lain. Kemudian kepada Tuhanmulah kembalimu lalu Dia memberitakan kepadamu apa yang telah kamu kerjakan. Sesungguhnya Dia Maha Mengetahui apa yang tersimpan dalam (dada) mu.(7) (8)

Dan apabila manusia itu ditimpa kemudaratan, dia memohon (pertolongan) kepada Tuhannya dengan kembali kepada- Nya; kemudian apabila Tuhan memberikan nikmat-Nya kepadanya lupalah dia akan kemudaratan yang pernah dia berdoa (kepada Allah) untuk (menghilangkannya) sebelum itu, dan dia mengada- adakan sekutu- sekutu bagi Allah untuk menyesatkan (manusia) dari jalan- Nya.

Katakanlah:" Bersenang- senanglah dengan kekafiranmu itu sementara waktu; sesungguhnya kamu termasuk penghuni neraka".(8) (9)

(Apakah kamu hai orang musyrik yang lebih beruntung) ataukah orang yang beribadah di waktu- waktu malam dengan sujud dan berdiri, sedang ia takut kepada (azab) akhirat dan mengharapkan rahmat Tuhannya Katakanlah:" Adakah sama orang- orang yang mengetahui dengan orang- orang yang tidak mengetahui" Sesungguhnya orang yang berakallah yang dapat menerima pelajaran.(9) (10)

Katakanlah:" Hai hamba- hamba- Ku yang beriman, bertakwalah kepada Tuhanmu". Orang- orang yang berbuat baik di dunia ini memperoleh kebaikan. Dan bumi Allah itu adalah luas. Sesungguhnya hanya orang- orang yang bersabarlah yang dicukupkan pahala mereka tanpa batas.(10) (11)

Katakanlah:" Sesungguhnya aku diperintahkan supaya menyembah Allah dengan memurnikan ketaatan kepada-Nya dalam (menjalankan) agama.(11) (12)

Dan aku diperintahkan supaya menjadi orang yang pertama-tama berserah diri".(12) (13)

Katakanlah:" Sesungguhnya aku takut akan siksaan hari yang besar jika aku durhaka kepada Tuhanku".(13) (14)

Katakanlah:" Hanya Allah saja Yang aku sembah dengan memurnikan ketaatan kepada-Nya dalam (menjalankan) agamaku".(14) (15)

Maka sembahlah olehmu (hai orang- orang musyrik) apa yang kamu kehendaki selain Dia. Katakanlah:" Sesungguhnya orang- orang yang rugi ialah orang- orang yang merugikan diri mereka sendiri dan keluarganya pada hari kiamat". Ingatlah yang demikian itu adalah kerugian yang nyata.(15) (16)

Bagi mereka lapisan- lapisan dari api di atas mereka dan di bawah mereka pun lapisan- lapisan (dari api). Demikianlah Allah mempertakuti hamba- hamba-Nya dengan azab itu. Maka bertakwalah kepada- Ku hai hamba- hamba- Ku.(16) (17)

Dan orang- orang yang menjauhi thaghut (yaitu) tidak menyembahnya dan kembali kepada Allah, bagi mereka berita gembira; sebab

itu sampaikanlah berita itu kepada hamba- hamba- Ku,(17) (18)

yang mendengarkan perkataan lalu mengikuti apa yang paling baik di antaranya. Mereka itulah orang- orang yang telah diberi Allah petunjuk dan mereka itulah orang- orang yang mempunyai akal.(18) (19)

Apakah (kamu hendak mengubah nasib) orang- orang yang telah pasti ketentuan azab atasnya Apakah kamu akan menyelamatkan orang yang berada dalam api neraka.(19) (20)

Tetapi orang- orang yang bertakwa kepada Tuhannya mereka mendapat tempat- tempat yang tinggi, di atasnya dibangun pula tempat- tempat yang tinggi yang di bawahnya mengalir sungai- sungai. Allah telah berjanji dengan sebenar- benarnya. Allah tidak akan memungkiri janji-Nya.(20) (21)

Apakah kamu tidak memperhatikan, bahwa sesungguhnya Allah menurunkan air dari langit, maka diaturnya menjadi sumber- sumber air di bumi kemudian ditumbuhkan-Nya dengan air itu tanam- tanaman yang bermacam- macam warnanya, lalu ia menjadi kering lalu kamu melihatnya kekuning-kuningan, kemudian dijadikan-Nya hancur berderai- derai. Sesungguhnya pada yang demikian itu benar- benar terdapat pelajaran bagi orang- orang yang mempunyai akal.(21) (22)

Maka apakah orang- orang yang dibukakan Allah hatinya untuk (menerima) agama Islam lalu ia mendapat cahaya dari Tuhannya (sama dengan orang yang membatu hatinya) Maka kecelakaan yang besarlah bagi mereka yang telah membatu hatinya untuk mengingat Allah. Mereka itu dalam kesesatan yang nyata.(22) (23)

Allah telah menurunkan perkataan yang paling baik (yaitu) Al Quran yang serupa (mutu ayat- ayatnya) lagi berulang- ulang, gemetar karenanya kulit orang- orang yang takut kepada Tuhannya, kemudian menjadi tenang kulit dan hati mereka di waktu mengingat Allah. Itulah petunjuk Allah, dengan kitab itu Dia menunjuki siapa yang dikehendaki-Nya. Dan barang

siapa yang disesatkan Allah, maka tidak ada seorang pun pemberi petunjuk baginya.(23) (24)

Maka apakah orang- orang yang menoleh dengan mukanya menghindari azab yang buruk pada hari kiamat (sama dengan orang mukmin yang tidak kena azab) Dan dikatakan kepada orang- orang yang lalim:" Rasakanlah olehmu balasan apa yang telah kamu kerjakan".(24) Orang- orang yang sebelum mereka telah mendustakan (rasul- rasul), maka datanglah kepada mereka azab dari arah yang tidak mereka sangka.(25)

Maka Allah merasakan kepada mereka kehinaan pada kehidupan dunia. Dan sesungguhnya azab pada hari akhirat lebih besar kalau mereka mengetahui.(26)

Sesungguhnya telah Kami buatkan bagi manusia dalam Al Quran ini setiap macam perumpamaan supaya mereka dapat pelajaran.(27)

Ialah) Al Quran dalam bahasa Arab yang tidak ada kebengkokan (di dalamnya) supaya mereka bertakwa.(28)

Allah membuat perumpamaan (yaitu) seorang laki- laki (budak) yang dimiliki oleh beberapa orang yang berserikat yang dalam perselisihan dan seorang budak yang menjadi milik penuh dari seorang laki- laki (saja); Adakah kedua budak itu sama halnya Segala puji bagi Allah, tetapi kebanyakan mereka tidak mengetahui.(29)

Sesungguhnya kamu akan mati dan sesungguhnya mereka akan mati (pula).(30)

Kemudian sesungguhnya kamu pada hari kiamat akan berbantah- bantah di hadapan Tuhanmu.(31)

Maka siapakah yang lebih lalim daripada orang yang membuat- buat dusta terhadap Allah dan mendustakan kebenaran ketika datang kepadanya Bukankah di neraka Jahanam tersedia tempat tinggal bagi orang- orang yang kafir.(32)

Dan orang yang membawa kebenaran) Muhammad (dan membenarkannya, mereka itulah orang- orang yang bertakwa.(33)

Mereka memperoleh apa yang mereka kehendaki pada sisi Tuhan mereka. Demikianlah balasan orang- orang yang berbuat baik,(34)

Agar Allah akan

menutupi (mengampuni) bagi mereka perbuatan yang paling buruk yang mereka kerjakan dan membalas mereka dengan upah yang lebih baik dari apa yang telah mereka kerjakan.(35)

Bukankah Allah cukup untuk melindungi hamba- hamba-Nya. Dan mereka mempertakuti kamu dengan (sembahan- sembahan) yang selain Allah Dan siapa yang disesatkan Allah, maka tidak seorang pun pemberi petunjuk baginya.(36)

Dan barang siapa yang diberi petunjuk oleh Allah, maka tidak seorang pun yang dapat menyesatkannya. Bukankah Allah Maha Perkasa lagi mempunyai (kekuasaan untuk) mengazab. (37)

Dan sungguh jika kamu bertanya kepada mereka:" Siapakah yang menciptakan langit dan bumi", niscaya mereka menjawab:" Allah". Katakanlah:" Maka terangkanlah kepadaku tentang apa yang kamu seru selain Allah, jika Allah hendak mendatangkan kemudaratan kepadaku, apakah berhala- berhalamu itu dapat menghilangkan kemudaratan itu, atau jika Allah hendak memberi rahmat kepadaku, apakah mereka dapat menahan rahmat-Nya. Katakanlah:" Cukuplah Allah bagiku". Kepada-Nya lah bertawakal orang- orang yang berserah diri.(38)

Katakanlah:" Hai kaumku, bekerjalah sesuai dengan keadaanmu, sesungguhnya aku akan bekerja (pula), maka kelak kamu akan mengetahui,(39)

Siapa yang akan mendapat siksa yang menghinakannya dan lagi ditimpa oleh azab yang kekal".(40)

Sesungguhnya kami menurunkan kepadamu Al Kitab (Al Quran) untuk manusia dengan membawa kebenaran; siapa yang mendapat petunjuk, maka (petunjuk itu) untuk dirinya sendiri, dan siapa yang sesat maka sesungguhnya dia semata- mata sesat buat (kerugian) dirinya sendiri dan kamu sekali- kali bukanlah orang yang bertanggung jawab terhadap mereka.(41)

Allah memegang jiwa (orang) ketika matinya dan (memegang) jiwa (orang) yang belum mati di waktu tidurnya; maka Dia tahanlah jiwa (orang) yang telah Dia tetapkan kematiannya dan Dia melepaskan jiwa yang

lain sampai waktu yang ditentukan. Sesungguhnya pada yang demikian itu terdapat tanda- tanda kekuasaan Allah bagi kaum yang berpikir.(42)

Bahkan mereka mengambil pemberi syafaat selain Allah. Katakanlah:" Dan apakah (kamu mengambilnya juga) meskipun mereka tidak memiliki sesuatu pun dan tidak berakal"(43)

Katakanlah:" Hanya kepunyaan Allah syafaat itu semuanya. Kepunyaan-Nya kerajaan langit dan bumi. Kemudian kepada-Nya lah kamu dikembalikan".(44)

Dan apabila hanya nama Allah saja yang disebut, kesallah hati orang- orang yang tidak beriman kepada kehidupan akhirat; dan apabila nama sembahan- sembahan selain Allah yang disebut, tiba- tiba mereka bergirang hati.(45)

Katakanlah:" ya Allah, Pencipta langit dan bumi, Yang mengetahui barang gaib dan yang nyata, Engkaulah Yang memutuskan antara hamba- hamba- Mu tentang apa yang selalu mereka memperselisihkan".(46)

Dan sekiranya orang- orang yang lalim mempunyai apa yang ada di bumi semuanya dan (ada pula) sebanyak itu besertanya, niscaya mereka akan menebus dirinya dengan itu dari siksa yang buruk pada hari kiamat. Dan jelaslah bagi mereka azab dari Allah yang belum pernah mereka perkirakan.(47)

Dan (jelaslah) bagi mereka akibat buruk dari apa yang telah mereka perbuat dan mereka diliputi (48)

oleh pembalasan yang mereka dahulu selalu memperolok-olokkannya.(48) (49)

Maka apabila manusia ditimpa bahaya ia menyeru Kami, kemudian apabila Kami berikan kepadanya nikmat dari Kami ia berkata:" Sesungguhnya aku diberi nikmat itu hanyalah karena kepintaranku". Sebenarnya itu adalah ujian, tetapi kebanyakan mereka itu tidak mengetahui.(49) (50)

Sungguh orang- orang yang sebelum mereka (juga) telah mengatakan itu pula, maka tiadalah berguna bagi mereka apa yang dahulu mereka usahakan.(50) (51)

Maka mereka ditimpa akibat buruk dari apa yang mereka usahakan.

Dan orang- orang yang lalim di antara mereka akan ditimpa akibat buruk dari usahanya dan mereka tidak dapat melepaskan diri.(50) (52)

Dan tidakkah mereka mengetahui bahwa Allah melapangkan rezeki dan menyempitkannya bagi siapa yang dikehendaki-Nya Sesungguhnya pada yang demikian itu terdapat tanda- tanda kekuasaan Allah bagi kaum yang beriman.(52) (53)

Katakanlah:" Hai hamba- hamba- Ku yang melampaui batas terhadap diri mereka sendiri, janganlah kamu berputus asa dari rahmat Allah. Sesungguhnya Allah mengampuni dosa- dosa semuanya. Sesungguhnya Dialah Yang Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.(53) (54)

Dan kembalilah kamu kepada Tuhanmu, dan berserah dirilah kepada-Nya sebelum datang azab kepadamu kemudian kamu tidak dapat ditolong (lagi).(54) (55)

Dan ikutilah sebaik- baik apa yang telah diturunkan kepadamu dari Tuhanmu sebelum datang azab kepadamu dengan tiba- tiba, sedang kamu tidak menyadarinya,(55) (56)

Supaya jangan ada orang yang mengatakan:" Amat besar penyesalanku atas kelalaianku dalam (menunaikan kewajiban) terhadap Allah, sedang aku sesungguhnya termasuk orang- orang yang memperolok- olokkan (agama Allah).(56) (57)

Atau supaya jangan ada yang berkata: Kalau sekiranya Allah memberi petunjuk kepadaku tentulah aku termasuk orang- orang yang bertakwa.(57) (58)

Atau supaya jangan ada yang berkata ketika ia melihat azab: Kalau sekiranya aku dapat kembali (ke dunia), niscaya aku akan termasuk orang- orang berbuat baik.(58) (59)

Bukan demikian) sebenarnya telah datang keterangan- keterangan- Ku kepadamu lalu kamu mendustakannya dan kamu menyombongkan diri dan adalah kamu termasuk orang- orang yang kafir".(59) (60)

Dan pada hari kiamat kamu akan melihat orang- orang yang berbuat dusta terhadap Allah, mukanya menjadi hitam. Bukankah dalam neraka Jahanam itu ada tempat bagi orang- orang yang menyombongkan

diri.(60) (61)

Dan Allah menyelamatkan orang- orang yang bertakwa karena kemenangan mereka, mereka tiada disentuh oleh azab (neraka dan tidak pula) mereka berduka cita.(61) (62)

Allah menciptakan segala sesuatu dan Dia memelihara segala sesuatu.(62) (63)

Kepunyaan-Nya lah kunci- kunci (perbendaharaan) langit dan bumi. Dan orang- orang yang kafir terhadap ayat- ayat Allah, mereka itulah orang- orang yang merugi.(63) (64)

Katakanlah:" Maka apakah kamu menyuruh aku menyembah selain Allah, hai orang- orang yang tidak berpengetahuan"(64) (65)

Dan sesungguhnya telah diwahyukan kepadamu dan kepada (nabi- nabi) yang sebelummu:" Jika kamu mempersekutukan (Tuhan), niscaya akan hapuslah amalmu dan tentulah kamu termasuk orang- orang yang merugi.(65) (66)

Karena itu, maka hendaklah Allah saja kamu sembah dan hendaklah kamu termasuk orang- orang yang bersyukur".(66) (67)

Dan mereka tidak mengagungkan Allah dengan pengagungan yang semestinya padahal bumi seluruhnya dalam genggaman-Nya pada hari kiamat dan langit digulung dengan tangan kanan-Nya. Maha Suci Tuhan dan Maha Tinggi Dia dari apa yang mereka persekutukan.(67) (68)

Dan ditiuplah sangkakala, maka matilah siapa yang di langit dan di bumi kecuali siapa yang dikehendaki Allah. Kemudian ditiup sangkakala itu sekali lagi, maka tiba- tiba mereka berdiri menunggu (putusannya masing-masing).(68) (69)

Dan terang benderanglah bumi (padang mahsyar) dengan cahaya (keadilan) Tuhannya; dan diberikanlah buku (perhitungan perbuatan masing-masing) dan didatangkanlah para nabi dan saksi- saksi dan diberi keputusan di antara mereka dengan adil, sedang mereka tidak dirugikan.(69) (70)

Dan disempurnakan bagi tiap- tiap jiwa (balasan) apa yang telah dikerjakannya dan Dia lebih mengetahui apa yang mereka kerjakan.(70) (71)

Orang- orang kafir dibawa ke neraka Jahanam berombong- rombongan. Sehingga apabila

mereka sampai ke neraka itu dibukakanlah pintu- pintunya dan berkatalah kepada mereka penjaga- penjaganya:" Apakah belum pernah datang kepadamu rasul- rasul di antaramu yang membacakan kepadamu ayat- ayat Tuhanmu dan memperingatkan kepadamu akan pertemuan dengan hari ini" Mereka menjawab:" Benar (telah datang)". Tetapi telah pasti berlaku ketetapan azab terhadap orang- orang yang kafir.(71) (72)

Dikatakan (kepada mereka):" Masukilah pintu- pintu neraka Jahanam itu, sedang kamu kekal di dalamnya". Maka neraka Jahanam itulah seburuk- buruk tempat bagi orang- orang yang menyombongkan diri.(72) (73)

Dan orang- orang yang bertakwa kepada Tuhannya dibawa ke dalam surga berombong- rombongan (pula). Sehingga apabila mereka sampai ke surga itu sedang pintu- pintunya telah terbuka dan berkatalah kepada mereka penjaga- penjaganya:" Kesejahteraan (dilimpahkan) atasmu, berbahagialah kamu! maka masukilah surga ini, sedang kamu kekal di dalamnya".(73) (74)

Dan mereka mengucapkan:" Segala puji bagi Allah yang telah memenuhi janji-Nya kepada kami dan telah (memberi) kepada kami tempat ini sedang kami (diperkenankan) menempati tempat dalam surga di mana saja yang kami kehendaki." Maka surga itulah sebaik- baik balasan bagi orang- orang yang beramal.(74) (75)

"Kami tidak menyembah atau memujanya melainkan supaya mereka mendampingkan kami kepada Allah sehampir-hampirnya", - sesungguhnya Allah akan menghukum di antara mereka (dengan orang-orang yang tidak melakukan syirik) tentang apa yang mereka berselisihan padanya. Sesungguhnya Allah tidak memberi hidayah petunjuk kepada orang-orang yang tetap berdusta (mengatakan yang bukan-bukan), lagi sentiasa kufur (dengan melakukan syirik). (3)

Kalaulah Allah hendak mempunyai anak, tentulah Ia memilih mana-mana yang dikehendakiNya dari makhluk-makhluk yang diciptakanNya; Maha Sucilah Ia (dari menghendaki yang demikian). Dia lah Allah, Yang Maha Esa, lagi Yang Mengatasi kekuasaanNya segala-galanya. (4)

Ia menciptakan langit dan bumi dengan ada faedah dan gunanya yang sebenar; Ia pula menjadikan malam melingkari siang (dengan gelapnya), dan menjadikan siang melingkari malam (dengan cahayanya); dan Ia menjadikan matahari dan bulan beredar menurut perintahnya, - tiap-tiap satu dari keduanya, beredar untuk suatu masa yang telah ditetapkan. Ingatlah! Dia lah Yang Maha Kuasa, lagi Yang sentiasa Mengampuni. (5)

Ia menciptakan kamu dari diri yang satu (Adam), kemudian Ia menjadikan daripadanya - isterinya (Hawa); dan Ia mengadakan untuk kamu binatang-binatang ternak delapan ekor: (empat) pasangan (jantan dan betina). Ia menciptakan kamu dalam kandungan ibu kamu (berperingkat-peringkat) dari satu kejadian ke satu kejadian. Dalam tiga suasana yang gelap-gelita. Yang demikian (kekuasaanNya) ialah Allah Tuhan kamu; bagiNyalah kekuasaan yang mutlak; tiada Tuhan melainkan Dia; oleh itu bagaimana kamu dapat dipesongkan (dari mematuhi perintahNya)? (6)

Kalaulah kamu kufur ingkar (tidak bersyukur) akan nikmat-nikmatNya itu, maka ketahuilah bahawa sesungguhnya Allah tidak berhajatkan (iman dan kesyukuran) kamu (untuk kesempurnaanNya); dan Ia tidak redakan hamba-hambaNya berkeadaan kufur; dan jika kamu bersyukur, Ia meredainya

menjadi sifat dan amalan kamu. Dan (ingatlah) seseorang yang memikul tidak akan memikul dosa perbuatan orang lain (bahkan dosa usahanya sahaja). Kemudian kepada Tuhan kamulah tempat kembalinya kamu, maka Ia akan memberitahu kepada kamu tentang apa yang kamu telah kerjakan. Sesungguhnya Ia Maha Mengetahui akan segala (isi hati) yang terkandung di dalam dada. (7)

Dan apabila manusia disentuh oleh sesuatu bahaya, ia segera berdoa kepada Tuhannya dengan keadaan rujuk kembali bertaubat kepadaNya; kemudian apabila Allah memberikannya sesuatu nikmat (sebagai kurnia) daripadaNya, lupalah ia akan segala bahaya yang menyebabkannya merayu kepada Allah sebelum itu dan ia pula menjadikan sekutu-sekutu bagi Allah, untuk menyesatkan dirinya (dan orang lain) dari jalan Allah. Katakanlah (kepadanya): "Bersenang-senanglah engkau dengan kekufuranmu itu bagi sementara, sesungguhnya engkau dari penduduk neraka. (8)

"(Engkaukah yang lebih baik) atau orang yang taat mengerjakan ibadat pada waktu malam dengan sujud dan berdiri sambil takutkan (azab) hari akhirat serta mengharapkan rahmat Tuhannya? "Katakanlah lagi (kepadanya): "Adakah sama orang-orang yang mengetahui dengan orang-orang yang tidak mengetahui?" Sesungguhnya orang-orang yang dapat mengambil pelajaran dan peringatan hanyalah orang-orang yang berakal sempurna. (9)

Katakanlah (wahai Muhammad, akan firmanKu ini, kepada orang-orang yang berakal sempurna itu): "Wahai hamba-hambaKu yang beriman! Bertaqwalah kepada Tuhan kamu. (Ingatlah) orang-orang yang berbuat baik di dunia ini akan beroleh kebaikan (yang sebenar di akhirat). dan (ingatlah) bumi Allah ini luas (untuk berhijrah sekiranya kamu ditindas). Sesungguhnya orang-orang yang bersabarlah sahaja yang akan disempurnakan pahala mereka dengan tidak terkira". (10)

Katakanlah lagi (wahai Muhammad): "Sesungguhnya aku diperintahkan supaya menyembah Allah dengan mengikhlaskan segala ibadat kepadaNya; (11)

"Dan aku

diperintahkan supaya menjadi orang yang awal pertama berserah diri bulat-bulat (kepada Allah)". (12)

Katakanlah lagi: "Sesungguhnya aku takut - jika aku menderhaka kepada Tuhanku - akan azab hari yang besar (soal jawabnya)". (13)

Katakanlah lagi: "Allah jualah yang aku sembah dengan mengikhlaskan amalan ugamaku kepadaNya. (14)

"(Setelah kamu mengetahui pendirianku ini wahai kaum musyrik, dan kamu masih juga berdegil) maka sembahlah kamu apa yang kamu kehendaki, yang lain dari Allah, (kamu akan mengetahui akibatnya)". Katakanlah lagi: "Sesungguhnya orang-orang yang rugi (dengan sebenar-benarnya) ialah orang-orang yang merugikan dirinya sendiri dan pengikut-pengikutnya pada hari kiamat (dengan sebab perbuatan mereka memilih kekufuran atau kederhakaan). Ingatlah, yang demikian itulah kerugian yang jelas nyata." (15)

Bagi mereka (yang kafir disediakan lapisan-lapisan dari api menyerkup di atas mereka, dan lapisan-lapisan (dari api) di bawah mereka; dengan (azab) yang demikian, Allah menakutkan hamba-hambaNya: "Oleh itu, bertaqwalah kepadaKu wahai hamba-hambaKu!" (16)

Dan orang-orang yang menjauhi dirinya dari menyembah atau memuja Taghut serta mereka rujuk kembali taat bulat-bulat kepada Allah, mereka akan beroleh berita yang mengembirakan (sebaik-baik sahaja mereka mulai meninggal dunia); oleh itu gembirakanlah hamba-hambaKu - (17)

Yang berusaha mendengar perkataan-perkataan yang sampai kepadanya lalu mereka memilih dan menurut akan yang sebaik-baiknya (pada segi hukum ugama); mereka itulah orang-orang yang diberi hidayah petunjuk oleh Allah dan mereka itulah orang-orang yang berakal sempurna. (18)

Maka adakah orang yang telah ditetapkan atasnya hukuman azab (disebabkan kekufurannya, sama seperti orang yang dijanjikan bergembira dengan balasan imannya? Sudah tentu tidak) ! Oleh itu adakah engkau berkuasa menyelamatkan orang yang (ditetapkan kekal) dalam neraka? (19)

Tetapi (sebaliknya) orang-orang

yang bertaqwa kepada Tuhan mereka (dengan mengerjakan suruhanNya dan menjauhi laranganNya), dibina untuk mereka (di dalam Syurga) mahligai-mahligai yang tinggi bertingkat-tingkat, yang mengalir di bawahnya beberapa sungai. Demikianlah janji yang ditetapkan Allah; Allah tidak sekali-kali akan mengubah janji-janjiNya. (20)

Tidakkah engkau memerhatikan, bahawa Allah menurunkan hujan dari langit, lalu dialirkanNya menjadi matair-matair di bumi; kemudian Ia menumbuhkan dengan air itu tanaman-tanaman yang berbagai jenis dan warnanya; kemudian tanaman-tanaman itu bergerak segar (hingga ke suatu masa yang tertentu), selepas itu engkau melihatmu berupa kuning; kemudian Ia menjadikannya hancur bersepai? Sesungguhnya segala yang tersebut itu mengandungi peringatan yang menyedarkan orang-orang yang berakal sempurna. (21)

Jika demikian, adakah orang yang telah dilapangkan Allah dadanya untuk menerima Islam, lalu ia tetap berada dalam cahaya (hidayah petunjuk) dari Tuhannya, (sama seperti orang yang tertutup mata hatinya dengan selaput kederhakaan)? Maka kecelakaan besarlah bagi orang-orang yang keras membatu hatinya daripada menerima peringatan yang diberi oleh Allah. Mereka yang demikian keadaannya, adalah dalam kesesatan yang nyata. (22)

Allah telah menurunkan sebaik-baik perkataan iaitu Kitab Suci Al-Quran yang bersamaan isi kandungannya antara satu dengan yang lain (tentang benarnya dan indahnya), yang berulang-ulang (keterangannya, dengan berbagai cara); yang (oleh kerana mendengarnya atau membacanya) kulit badan orang-orang yang takut kepada Tuhan mereka menjadi seram; kemudian kulit badan mereka menjadi lembut serta tenang tenteram hati mereka menerima ajaran dan rahmat Allah. Kitab Suci itulah hidayah petunjuk Allah; Allah memberi hidayah petunjuk dengan Al-Quran itu kepada sesiapa yang dikehendakiNya (menurut undang-undang peraturanNya); dan (ingatlah) sesiapa yang disesatkan Allah (disebabkan pilihannya yang salah), maka tidak ada sesiapa pun

yang dapat memberi hidayah petunjuk kepadanya. (23)

Maka adakah orang yang menahan dengan mukanya akan (selaran) azab yang buruk pada hari kiamat (sama seperti orang yang terselamat)? Dan (pada saat itu) dikatakan kepada orang-orang yang zalim itu: "Rasalah (balasan) apa yang kamu usahakan dahulu". (24)

(Ingatlah! Bahawa) orang-orang yang terdahulu dari mereka telah mendustakan (Rasul-rasul yang diutuskan kepada mereka), lalu orang-orang itu didatangi azab dari arah yang mereka tidak menyedarinya. (25)

Maka Allah merasakan mereka kehinaan dalam kehidupan dunia (dengan berbagai bala bencana), dan sesungguhnya azab seksa hari akhirat (yang disediakan untuk mereka) lebih besar lagi. Kalaulah mereka mengetahui (hakikat ini, tentulah mereka tidak mendustakan Rasul). (26)

Dan demi sesungguhnya! Kami telah mengemukakan kepada umat manusia berbagai misal perbandingan dalam Al-Quran ini, supaya mereka mengambil peringatan dan pelajaran. (27)

laitu Al-Quran yang berbahasa Arab, yang tidak mengandungi sebarang keterangan yang terpesong; supaya mereka bertaqwa. (28)

Allah memberikan satu misal perbandingan: Seorang hamba lelaki yang dimiliki oleh beberapa orang yang berkongsi yang bertentangan tabiat dan kemahuannya; dan seorang hamba lelaki yang lain hanya dimilik oleh seorang sahaja; adakah kedua-dua hamba itu sama keadaannya (Tentulah tidak sama). Ucaplah: "Alhamdulillah" (sebagai bersyukur terhadap penjelasan soal tauhid itu) bahkan kebanyakan mereka (yang musyrik) tidak mengetahui (hakikat tauhid). (29)

Sesungguhnya engkau (wahai Muhammad) akan mati, dan sesungguhnya mereka juga akan mati. (30)

Kemudian, sesungguhnya kamu semua, pada hari kiamat, akan bertengkar berhujah di hadapan Tuhan kamu. (31)

(Apabila berlaku yang demikian), maka nyatalah bahawa tidak ada yang lebih zalim daripada orang yang mereka-reka perkara-perkara yang dusta terhadap Allah, dan mendustakan

kebenaran sebaik-baik sahaja kebenaran itu disampaikan kepadanya. Bukankah (telah diketahui bahawa) dalam neraka Jahannam disediakan tempat tinggal bagi orang-orang yang kafir? (32)

Dan (nyatalah bahawa) yang membawa kebenaran (tauhid dan hukum ugama) serta ia (dan pengikut-pengikutnya) mengakui kebenarannya (dengan mematuhi hukum itu), mereka itulah orang-orang yang bertaqwa. (33)

Disediakan untuk mereka apa yang mereka kehendaki, di sisi Tuhan mereka; demikianlah balasan orang-orang yang berusaha memperbaiki amal perbuatannya. (34)

(Limpah kurnia yang demikian, diberikan kepada orang-orang yang bertaqwa) kerana Allah hendak menghapuskan dari mereka (kalaulah ada) seburuk-buruk amal perbuatan yang mereka telah lakukan, serta membalas mereka, akan pahala mereka, dengan balasan yang lebih baik dari apa yang mereka telah kerjakan. (35)

Bukankah Allah cukup untuk mengawal dan melindungi hambaNya (yang bertaqwa)? Dan mereka menakutkanmu (wahai Muhammad) dengan yang mereka sembah yang lain dari Allah. Dan (ingatlah) sesiapa yang disesatkan oleh Allah (dengan pilihannya yang salah), maka tidak ada sesiapapun yang dapat memberi hidayah petunjuk kepadanya. (36)

Dan sesiapa yang diberi hidayah petunjuk oleh Allah (dengan sebab pilihannya yang benar), maka tidak ada sesiapapun yang dapat menyesatkannya. Bukankah Allah Maha Kuasa, lagi berhak membalas dengan azab seksa (kepada golongan yang bersalah)? (37)

Dan demi sesungguhnya! Jika engkau (wahai Muhammad) bertanya kepada mereka (yang musyrik) itu: "Siapakah yang mencipta langit dan bumi?" Sudah tentu mereka akan menjawab: "Allah". Katakanlah (kepada mereka): "Kalau demikian, bagaimana fikiran kamu tentang yang kamu sembah yang lain dari Allah itu? Jika Allah hendak menimpakan daku dengan sesuatu bahaya, dapatkah mereka mengelakkan atau menghapuskan bahayaNya itu; atau jika Allah hendak memberi rahmat kepadaku, dapatkah

mereka menahan rahmatNya itu?" Katakanlah lagi: "Cukuplah bagiku: Allah (yang menolong dan memeliharaku); kepadaNyalah hendaknya berserah orang-orang yang mahu berserah diri". (38)

Katakanlah: "Wahai kaumku (yang masih berdegil dalam kekufurannya)! Buatlah sedaya upaya kamu (untuk menentang ugama Islam yang aku sampaikan itu), sesungguhnya aku juga tetap berusaha dengan bersungguh-sungguh (untuk mengembangkannya); kemudian kamu akan mengetahui kelak - (39)

"Siapakah yang akan didatangi azab yang menghinakannya, serta akan ditimpakan kepadanya azab seksa yang berkekalan". (40)

Sesungguhnya Kami telah menurunkan kepadamu (wahai Muhammad) Kitab Suci Al-Quran yang menyatakan segala kebenaran (untuk menjadi panduan hidup) kepada umat manusia seluruhnya. Oleh itu sesiapa yang mendapat hidayah petunjuk (beramal menurutnya), maka faedahnya terpulang kepada dirinya sendiri; dan sesiapa yang sesat (tidak berpandu kepadanya), maka bahaya kesesatannya itu tertimpa ke atas dirinya sendiri; dan engkau (wahai Muhammad - hanyalah penyampai) bukanlah menjadi wakil yang menguasai (keadaan dan bawaan) mereka. (41)

Allah (Yang Menguasai Segala-galanya), Ia mengambil dan memisahkan satu-satu jiwa dari badannya, jiwa orang yang sampai ajalnya semasa matinya, dan jiwa orang yang tidak mati: dalam masa tidurnya; kemudian Ia menahan jiwa orang yang Ia tetapkan matinya dan melepaskan balik jiwa yang lain (ke badannya) sehingga sampai ajalnya yang ditentukan. Sesungguhnya yang demikian itu mengandungi tanda-tanda yang membuktikan kekuasaan Allah bagi kaum yang berfikir (untuk memahaminya). (42)

Patutkah mereka (yang musyrik) mengambil yang lain dari Allah menjadi pemberi syafaat? Bertanyalah (kepada mereka): "Dapatkah yang lain dari Allah memberi syafaat padahal semuanya tidak pula mengerti (sebarang apa pun)?" (43)

Katakanlah (wahai Muhammad): "Syafaat itu semuanya hak kepunyaan Allah; Dia lah Yang Menguasai

segala urusan langit dan bumi; kemudian kamu akan dikembalikan kepadaNya (untuk menerima balasan)." (44)

Dan (di antara keburukan orang-orang yang melakukan syirik): apabila disebut nama Allah semata-mata (di dalam doa dan sebagainya), segan serta liarlah hati mereka yang tidak beriman kepada hari akhirat; dan apabila disebut nama-nama yang mereka sembah dan puja yang lain dari Allah, mereka dengan serta merta riang dan gembira. (45)

Ucapkanlah (wahai Muhammad): "Wahai Tuhan yang menciptakan langit dan bumi, yang mengetahui perkara-perkara yang ghaib dan yang nyata, Engkaulah jua yang mengadili di antara hamba-hambaMu, mengenai apa yang mereka sentiasa berselisihan padanya". (46)

Dan sekiranya orang-orang zalim itu mempunyai segala apa jua yang ada di bumi, disertai sebanyak itu lagi, tentulah mereka rela menebus diri mereka dengannya daripada azab seksa yang buruk pada hari kiamat, setelah jelas nyata kepada mereka dari (hukum) Allah, azab yang mereka tidak pernah fikirkan. (47)

Dan sudah tentu akan nyata kepada mereka keburukan perkara-perkara yang mereka telah usahakan, dan mereka akan diliputi oleh azab yang mereka telah ejek-ejek itu. (48)

Maka apabila manusia disentuh oleh sesuatu bahaya, ia segera berdoa kepada Kami; kemudian apabila Kami memberikannya sesuatu nikmat (sebagai kurnia) dari Kami, berkatalah ia (dengan sombongnya): "Aku diberikan nikmat ini hanyalah disebabkan pengetahuan dan kepandaian yang ada padaku". (Tidaklah benar apa yang dikatakannya itu) bahkan pemberian nikmat yang tersebut adalah ujian (adakah ia bersyukur atau sebaliknya), akan tetapi kebanyakan mereka tidak mengetahui (hakikat itu). (49)

Sebenarnya orang-orang yang terdahulu daripada mereka telah juga mengatakan yang demikian maka segala yang mereka usahakan itu tidak dapat menyelamatkan mereka

(dari azab Allah). (50)

Lalu mereka ditimpa keburukan padah perbuatan-perbuatan jahat yang mereka lakukan; dan orang-orang yang zalim di antara golongan (yang musyrik) ini akan ditimpa juga akibat buruk perbuatan-perbuatan buruk perbuatan jahat yang mereka lakukan, dan mereka tidak akan dapat melepaskan diri. (51)

(Mengapa mereka mendakwa demikian), tidakkah mereka mengetahui bahawa sesungguhnya Allah memewahkan rezeki bagi sesiapa yang dikehendakiNya, dan Ia juga yang menyempitkannya? Sesungguhnya yang demikian mengandungi keterangan-keterangan yang jelas bagi orang-orang yang percayakan (ilmu dan kebijaksanaan Allah). (52)

Katakanlah (wahai Muhammad): "Wahai hamba-hambaKu yang telah melampaui batas terhadap diri mereka sendiri (dengan perbuatan-perbuatan maksiat), janganlah kamu berputus asa dari rahmat Allah, kerana sesungguhnya Allah mengampunkan segala dosa; sesungguhnya Dia lah jua Yang Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (53)

"Dan kembalilah kamu kepada Tuhan kamu dengan bertaubat, serta berserah bulat-bulat kepadaNya, sebelum kamu didatangi azab; kerana sesudah itu kamu tidak akan diberikan pertolongan. (54)

"Dan turutlah - Al-Quran - sebaik-baik. (panduan hidup) yang diturunkan kepada kamu dari Tuhan kamu, sebelum kamu didatangi azab secara mengejut, sedang kamu tidak menyedarinya. (55)

"(Diperintahkan demikian) supaya jangan seseorang (menyesal dengan) berkata: ` sungguh besar sesal dan kecewaku kerana aku telah mencuaikan kewajipan-kewajipanku terhadap Allah serta aku telah menjadi dari orang-orang yang sungguh memperolok-olokkan (ugama Allah dan penganut-penganutnya)! - (56)

"Atau berkata: ` Kalaulah Allah memberi hidayah petunjuk kepadaku, tentulah aku telah menjadi dari orang-orang yang bertaqwa ! - (57)

"Atau berkata semasa ia melihat azab: ` Kalaulah aku dapat kembali ke dunia, nescaya menjadilah aku dari orang-orang yang mengerjakan kebaikan!" (58)

(Kata-kata yang tersebut ditolak oleh

Allah dengan firmanNya): "Bahkan telahpun datang kepadamu ayat-ayat petunjukKu (melalui RasulKu), maka engkau telah mendustakannya serta engkau berlaku sombong angkuh mengenainya, dan engkau telah menjadikan dirimu dari orang-orang yang kufur ingkar!" (59)

Dan pada hari kiamat, engkau akan melihat orang-orang yang berdusta terhadap Allah (dan yang menyatakan kesedihan itu) - muka mereka hitam legam; bukankah (telah diketahui bahawa) dalam neraka Jahannam disediakan tempat tinggal bagi orang-orang yang sombong takbur? (60)

Dan (sebaliknya) Allah akan menyelamatkan orang-orang yang bertaqwa (yang menjauhkan diri dari perbuatan syirik dan maksiat) dengan mereka mendapat kemenangan besar (keredaan Allah) mereka tidak akan disentuh sesuatu yang buruk, dan tidak akan berdukacita. (61)

Allah Yang Menciptakan tiap-tiap sesuatu, dan Dia lah Yang Mentadbirkan serta menguasai segala-galanya. (62)

Dia sahajalah yang menguasai urusan dan perbendaharaan langit dan bumi; (orang-orang yang percayakan yang demikian beruntunglah) dan orang-orang yang kufur ingkar akan ayat-ayat keterangan Allah yang jelas nyata itu, mereka itulah orang-orang yang paling rugi. (63)

Katakanlah (wahai Muhammad, kepada orang-orang musyrik itu: "Sesudah jelas dalil-dalil keesaan Allah yang demikian), patutkah kamu menyuruhku menyembah atau memuja yang lain dari Allah, hai orang-orang yang jahil?" (64)

Dan sesungguhnya telah diwahyukan kepadamu (wahai Muhammad) dan kepada Nabi-nabi yang terdahulu daripadamu: "Demi sesungguhnya! jika engkau (dan pengikut-pengikutmu) mempersekutukan (sesuatu yang lain dengan Allah) tentulah akan gugur amalmu, dan engkau akan tetap menjadi dari orang-orang yang rugi. (65)

"(Janganlah menyembah yang lain dari Allah) bahkan (apabila beribadat) maka hendaklah engkau menyembah Allah semata-mata, dan hendaklah engkau menjadi dari orang-orang yang bersyukur". (66)

Dan mereka (yang musyrik) tidak menghormati Allah dengan

penghormatan yang sewajibnya diberikan kepadaNya, sedang bumi seluruhnya - pada hari kiamat - dalam genggaman kuasaNya, dan langit tergulung dengan kekuasaanNya. Maha Sucilah Ia dan Tertinggi keadaanNya dari apa yang mereka sekutukan. (67)

Dan sudah tentu akan ditiup sangkakala, maka pada waktu itu matilah makhluk-makhluk yang ada di langit dan yang ada di bumi, kecuali sesiapa yang dikehendaki Allah (terkemudian matinya); kemudian ditiup sangkakala sekali lagi, maka dengan serta merta mereka bangun berdiri menunggu (kesudahan masing-masing). (68)

Dan akan bersinar terang-benderanglah bumi (hari akhirat) dengan cahaya Tuhannya; dan akan diberikan Kitab suratan amal (untuk dibicarakan); dan akan dibawa Nabi-nabi serta saksi-saksi; dan akan dihakimi di antara mereka dengan adil, sedang mereka tidak dikurangkan balasannya sedikitpun. (69)

Dan akan disempurnakan bagi tiap-tiap seorang - balasan apa yang telah dikerjakannya, dan Allah lebih mengetahui akan apa yang mereka telah lakukan. (70)

Dan orang-orang kafir akan dihalau ke neraka Jahannam dengan berpasuk-pasukan, sehingga apabila mereka sampai ke neraka itu dibukakan pintu-pintunya dan berkatalah penjaga-penjaganya kepada mereka: Bukankah telah datang kepada kamu Rasul-rasul dari kalangan kamu sendiri, yang membacakan kepada kamu ayat-ayat Tuhan kamu dan memperingatkan kamu akan pertemuan hari kamu ini?" Mereka menjawab: "Ya, telah datang! Tetapi telah ditetapkan hukuman azab atas orang-orang yang kafir. (71)

(Setelah itu) dikatakan kepada mereka: "Masukilah pintu-pintu neraka Jahannam itu dengan keadaan tinggal kekal kamu di dalamnya; maka seburuk-buruk tempat bagi orang-orang yang sombong takbur ialah neraka Jahannam. (72)

Dan orang-orang yang bertaqwa kepada Tuhan mereka akan dibawa ke Syurga dengan berpasuk-pasukan, sehingga apabila mereka sampai ke Syurga yang pintu-pintunya sedia terbuka

dan penjaga-penjaganya mengalu-alukan mereka dengan kata-kata:" Salam sejahtera kepada kamu, berbahagialah kamu, maka silalah masuk ke dalam Syurga ini dengan keadaan tinggal kekal di dalamnya" (mereka pun masuk) - (73)

Serta mereka berkata:" Segala puji tertentu bagi Allah yang telah menepati janjiNya kepada kami, dan yang menjadikan kami mewarisi bumi Syurga ini dengan sebebas-bebasnya, kami boleh mengambil tempat dari Syurga ini di mana sahaja kami sukai; maka pemberian yang demikian ialah sebaik-baik balasan bagi orang-orang yang beramal". (74)

Dan (pada hari itu) engkau akan melihat malaikat beredar di sekeliling Arasy dengan bertasbih memuji Tuhan mereka, serta mereka dihakimi dengan adil; dan (masing-masing bersyukur akan keputusan itu dengan) mengucapkan: "Segala puji tertentu bagi Allah Tuhan yang memelihara dan mentadbirkan seluruh alam!" (75)

vyote huenda kwa muda uliowekwa jueni kuwa yeye ni Mwenye nguvu, Mwenye kusamehe.

6. Amekuumbeni katika nafsi moja, kisha akamfanya mweziwe katika jinsi yake, na akakuumbieni wanyama, wanane madume na majike. Hukuumbeni matumboni mwa mama zenu umbo baada ya umbo katika giza tatu. Huyo ndiye Mwenyeezi Mungu Mola wenu, Ufalme ni wake hakuna aabudiwaye ila Yeye tu, basi nyinyi mnageuzwa wapi?

7. Mkikufuru, basi hakika Mwenyeezi Mungu hana haja nanyi, wala haridhii kufru kwa waja wake, na kama mkishukuru, hayo atawaridhieni, wala mbebaji hatabeba mzigo wa mwingine, kisha marudio yenu ni kwa Mola wenu, basi atakuambieni yale mliyokuwa mkifanya. Bila shaka yeye ni Mjuzi wa yaliyomo vifuani.

8. Na taabu inapomfikia mtu humuomba Mola wake akielekea kwake, kisha akimpa neema kutoka kwake, husahau yale aliyokuwa akimwitia zamani, na kumfanyia Mwenyeezi Mungu washirika ili apoteze (watu) katika njia yake, sema: Starehe kwa kufru yako muda kidogo, hakika wewe ni miongoni mwa watu wa Motoni.

9. Je, afanyaye ibada wakati wa usiku kwa kusujudu na kusimama na kuogopa Akhera na kutarajia rehema za Mola wake (ni sawa na asiyefanya hayo?) sema: Je, wanaweza kuwa sawa wale wanaojua na wale wasiojua? Wanaotanabahi ni wale wenye akili tu.

10. Sema: Enyi waja wangu mlioamini! mcheni Mola wenu, wale wafanyao wema katika dunia hii watapata wema, na ardhi ya Mwenyeezi Mungu ina wasaa, bila shaka wanaofanya subira watapewa malipo yao pasipo hesabu.

11. Sema: Hakika nimeamrishwa nimuabudu Mwenyeezi Mungu kwa kumfuata Yeye tu.

12. Na nimeamrishwa kwamba niwe wa kwanza wa waliojisalimisha.

13. Sema: Mimi naogopa adhabu ya siku kubwa

kama nikimuasi Mola wangu.

14. Sema: Hakika nimeamrishwa nimuabudu Mwenyeezi Mungu kwa kumtakasia utii wangu.

15. Basi nyinyi abuduni mnachopenda kinyume chake, sema: Hakika watakaopata khasara ni wale waliozitia khasarani nafsi zao na watu wao siku ya Kiyama. Angalieni! hiyo ndiyo khasara iliyo wazi.

16. Yatawekwa juu yao matabaka ya Moto na chini yao matabaka, hayo Mweenyeezi Mungu huogopesha nayo waja wake: Enyi waja wangu! Nicheni.

17. Na wale wanaojiepusha na ibada potovu, na wakarejea kwa Mwenyeezi Mungu, watapata biashara njema. basi wabashirie waja wangu.

18. Ambao husikiliza kauli (nyingi zinazo semwa) kisha wakafuata zilizo nzuri zaidi. Hao ndio aliowaongoza Mwenyeezi Mungu, na hao ndio wenye akili.

19. Je, iliyemuwajibikia hukumu ya adhabu Je, unaweza kumuokoa aliyomo katika Moto?

20. Lakini waliomcha Mola wao watapata ghorofa zilizojengwa juu ya ghorofa, chini yake hupita mito, ndiyo ahadi ya Mwenyeezi Mungu, Mwenyeezi Mungu havunji ahadi.

21. Je, huoni kwamba Mwenyeezi Mungu ameteremsha maji kutoka mawinguni, kisha akayapitisha (chini kwa chini) yakawa chemchem katika ardhi, tena akaotesha kwayo mimea ya rangi mbali mbali, kisha hunyauka, ukaiona imekuwa kimanjano, kisha huifanya kusagika sagika. Bila shaka katika hayo mna mazingatio kwa wenye akili.

22. Je, mtu ambaye Mwenyeezi Mungu amemfungulia kifua chake kuukubali Uislaamu, naye yuko katika nuru itokayo kwa Mola wake (ni sawa na mwenye moyo mgumu?) Basi adhabu kali kwa wale wenye nyoyo ngumu, kumkumbuka Mwenyeezi Mungu, hao wamo katika upotovu dhahiri.

23.Mwenyeezi Mungu ameteremsha hadithi nzuri kabisa. Kitabu chenye maneno yanayopatana (na) yanayokaririwa, husisimka kwayo ngozi za wale wanaomuogopa Mola wao, kisha ngozi zao na nyoyo zao

huwa laini kwa kumkumbuka Mola wao. Huo ndio muongozo wa Mwenyeezi Mungu, kwa huo humuongoza amtakaye, na anayepotezwa na Mwenyeezi Mungu, basi hakuna wa kumuongoza.

24. Je, yule ajilindaye uso wake na adhabu mbaya siku ya Kiyama (ni sawa na asiyejilinda?) Na waliodhulumu wataambiwa: Onjeni mliyokuwa mkiyachuma.

25. Waliokuwa kabla yao walikadhibisha, na adhabu ikawafikia kutoka mahala wasipopatambua.

26. Basi Mwenyeezi Mungu akawaonjesha fedheha katika maisha ya dunia, na adhabu ya Akhera ni kubwa zaidi, laiti wangelijua!

27. Na bila shaka tumewapigia watu mifano ya kila namna katika hii Qur'an ili wapate kukumbuka.

28. Qur'an yenye kufafanua, isiyo na upotovu ili wajilinde.

29. Mwenyeezi Mungu amekupigieni mfano wa mtu mwenye washirika wanaogombana, na wa mtu mwingine aliye husika na mtu mmoja, je, wako sawa katika hali? Alhamdu lillahi! lakini wengine wao hawajui.

30. Kwa hakika wewe utakufa, na hakika wao (pia) watakufa.

31. Kisha bila shaka mtagombana siku ya Kiyama mbele ya Mola wenu.

32. Basi ni nani dhalimu mkubwa kuliko yule anayemzulia uongo juu ya Mwenyeezi Mungu na kukadhibisha kweli imfikiapo? Je, siyo katika Jahannam makazi ya makafiri?

33.Na aliyeleta ukweli na aliyeusadikisha, hao ndio wamchao (Mwenyeezi Mungu).

34. Watapata watakachopata kwa Mola wao, hayo ndiyo malipo ya watendao mema.

35. Ili Mwenyeezi Mungu awafutie ubaya walioufanya na kuwalipa malipo yao kwa wema waliokuwa wakifanya.

36. Je Mwenyeezi Mungu hamtoshei mja wake? Na wanaokukhofisha kwa wale walio kinyume chake, na aliyepotezwa na Mwenyeezi Mungu, basi hana kiongozi.

37. Na ambaye Mwenyeezi Mungu anamuongoza hakuna awezaye Kumpoteza. Je, Mwenyeezi Mungu si Mwenye nguvu, Mwenye kisasi?

38. Na ukiwauliza: Ni nani aliyeziumba mbingu na ardhi? Bila shaka watasema: Mwenyeezi Mungu. Sema: Je, mnawaonaje wale mnaowaomba kinyume cha Mwenyeezi Mungu, kama Mwenyeezi Mungu akitaka kunidhuru, wao wanaweza kunirehemu, je, wao wanaweza kuzuia rehema yake? Sema: Mwenyeezi Mungu ananitosha, kwake wategemee wanaotegemea.

39. Sema: Enyi watu wangu! fanyeni mahala penu (mtakavyo) mimi pia nafanya, basi hivi karibuni mtajua.

40. Na nani itakayemfikia adhabu ya kumfedhehesha na itakayemshukia adhabu yenye kuendelea.

41. Kwa hakika tumekuteremshia Kitabu kwa ajili ya watu kwa haki, basi anayeongoka ni kwa nafsi yake, na anayepotea bila shaka anapotea kwa hasara (ya nafsi) yake, na wewe siye mlinzi wao.

42. Mwenyeezi Mungu hupokea roho wakati wa mauti yao, na zile zisizokufa, katika usingizi wao. Basi huzizuia zile alizozihukumia kufa, na huzirudisha nyingine mpaka wakati uliowekwa bila shaka katika hayo mna mazingatio kwa watu wanaotafakari.

43. Au wamejifanyia waombezi kinyume cha Mwenyeezi Mungu? Sema: Ingawa hawana mamlaka juu ya kitu chochote wala hawatambui?

44. Sema: Uombezi wote ni kwa Mwenyeezi Mungu, ufalme wa mbingu na ardhi ni wake, kisha mtarejeshwa kwake.

45. Na anapotajwa Mwenyeezi Mungu peke yake nyoyo za wale wasioamini Akhera huchukia, na wanapotajwa wale walio kinyume naye, mara wanafurahi.

46. Sema: Ewe Mola! Muumba wa mbingu na ardhi, Mjuzi wa yasiyoonekana na yanayoonekana, wewe utahukumu baina ya waja wako katika yale waliyo kuwa wakikhitilafiana.

47. Na kama madhalimu wangelikuwa na vyote vinavyopatikana ardhini, na pamoja navyo vingine kama hivyo, bila shaka wangelivitoa kujikombolea katika adhabu mbaya siku ya Kiyama, na yatawadhihirikia kutoka kwa Mwenyeezi Mungu ambayo hawakuwa wakiyatazamia.

48. Na utawadhihirikia ubaya wa yale waliyoyachuma, na yatawazunguka yale waliyokuwa wakiyafanyia mzaha.

49. Na dhara inapomgusa mwanadamu hutuomba, kisha tunapompa neema zitokazo kwetu husema: Nimepewa kwa sababu ya ujuzi (wangu) Siyo! huo ni mtihani, lakini wengi wao hawajui.

50. Wamekwisha sema haya wale wa kabla yao, lakini hayakuwafaa waliyokuwa wakiyachuma.

51. Basi ukawapata ubaya wa yale waliyochuma, na wale waliodhulumu miongoni mwa hawa utawapata ubaya wa yale waliyoyachuma nao si wenye kumshinda (Mwenyeezi Mungu).

52. Je, wao hawajui kwamba Mwenyeezi Mungu hutoa riziki nyingi kwa yule amtakaye na hudhikisha? kwa hakika katika hayo mna mazingatio kwa watu wanaoamini.

53. Sema: Enyi waja wangu mliojidhulumu wenyewe! msikate tamaa katika rehema za Mwenyeezi Mungu, bila shaka Mwenyeezi Mungu husamehe dhambi zote, hakika yeye ni Mwingi wa kusamehe Mwenye kurehemu.

54. Na rejeeni kwa Mola wenu na mnyenyekee kwake kabla ya kukufikieni adhabu, kisha hamtasaidiwa.

55. Na fuateni yaliyo bora katika yale yaliyoteremshwa kwenu kutoka kwa Mola wenu kabla ya kukufikieni adhabu kwa ghafla, na hali hamtambui.

56. Isije ikasema nafsi yoyote: Ole wangu kwa yale niliyopunguza upande wa Mwenyeezi Mungu, na hakika nilikuwa miongoni mwa wafanyao mzaha.

57. Au ikasema: Kama Mwenyeezi Mungu angeniongoza, bila shaka ningelikuwa miongoni mwa wenye kumcha (Mwenyeezi Mungu).

58. Au ikasema ionapo adhabu: Kama ningepata marejeo ningekuwa miongoni mwa wafanyao mema.

59. Naam! lakini ukazikadhibisha na ukajivuna na ukawa miongoni mwa makafiri.

60. Na siku ya Kiyama utawaona wale waliomsingizia uongo Mwenyeezi Mungu nyuso zao zimekuwa nyeusi. Je, si katika Jahannam makazi ya wale wanaotakabari?

61. Na Mwenyeezi Mungu atawaokoa wale

wamchao kwa ajili ya kufaulu kwao, hautawagusa ubaya wala hawatahuzunika.

62. Mwenyeezi Mungu ndiye Muumba wa kila kitu na yeye ndiye Mlinzi juu ya kila kitu.

63. Funguo za mbingu na ardhi ziko kwake, na wale waliozikataa Aya za Mwenyeezi Mungu hao ndio wenye khasara.

64. Sema: Je, mnaniamuru niabudu kinyume cha Mwenyeezi Mungu, enyi wajinga!

65. Na kwa hakika yamefunuliwa kwako na kwa wale waliokuwa kabla yako: Kama ukishirikisha, bila shaka vitendo vyako vitaharibika na lazima utakuwa miongoni mwa wenye khasara.

66. Bali muabudu Mwenyeezi Mungu na uwe miongoni mwa wenye kushukuru.

67. Na hawakumheshimu Mwenyeezi Mungu heshima impasayo, na siku ya Kiyama ardhi yote itakuwa mkononi mwake na mbingu zitakunjwa katika mkono wake wa kulia, ameepukana na upungufu na yu juu kabisa kuliko yale wanayo mshirikisha.

68. Na litapigwa baragumu ndipo watazimia waliomo mbinguni na waliomo ardhini ila yule amtakaye Mwenyeezi Mungu. Tena litapigwa mara nyingine, ndipo watasimama wakiangalia.

69. Na ardhi itang'aa kwa nuru ya Mola wake, na daftari (ya vitendo) itawekwa na wataletwa Manabii na Mashahidi na itahukumiwa kati yao kwa haki wala hawatadhulumiwa.

70. Na kila nafsi itapewa sawa sawa yale iliyoyafanya naye anajua sana wanayoyatenda.

71. Na waliokufuru watapelekwa kwenye Jahannam makundi kwa makundi, mpaka watakapoifikia itafunguliwa milango yake na walinzi wake watawaambia: Je, hawakukufikieni Mitume kutoka miongoni mwenu wakikusomeeni Aya za Mola wenu na kukuonyeni mkutano wa siku yenu hii? Watasema: Ndiyo, lakini limetimia neno la adhabu juu ya makafiri.

72. Itasemwa: Ingieni milango ya Jahannam mkakae humo milele basi ni ubaya ulioje wa makazi ya wanaotakabari.

73.

Na waliomcha Mola wao watapelekwa Peponi vikundi vikundi mpaka watakapoifikia na milango yake itafunguliwa, na walinzi wake watawaambia: Amani juu yenu, furahini, basi ingieni humo mkakae milele.

74. Nao watasema: Kila sifa njema ni ya Mwenyeezi Mungu, ambaye ametutimizia ahadi yake na ameturithisha ardhi, tunakaa katika Bustani popote tupendapo, basi ni malipo mazuri yaliyoje kwa watendao (mema).

75. Na utawaona Malaika wakizunguka pembeni mwa kiti cha enzi wakimtukuza kwa kumsifu Mola wao. Na itahukumiwa kati yao kwa haki na itasemwa: Alhamdu lillahi rabbil a’lamin" (Yaani) kila sifa njema ni ya Mwenyeezi Mungu, Mola wa walimwengu.

شب را بر روز و داخل مى كند روز را بر شب و آفتاب و ماه را آن چنان مسخر كرده كه هر يك براى مدتى معين در جريانند. آگاه باش كه او عزيز و آمرزنده است (5).

شما را از يك انسان آفريد و آن گاه همسر آن انسان را هم از جنس خود او قرار داد و براى شما از چارپايان هشت جفت نازل كرد شما و چارپايان را در شكم مادران نسلا بعد نسل مى آفريند آن هم در ظلمت هاى سه گانه، اين خداست پروردگار شما كه ملك از آن اوست. جز او هيچ معبودى نيست پس ديگر به كجا منحرف مى شويد (6).

اگر كفر بورزيد خدا بى نياز از شماست و او كفر را براى بندگان خود نمى پسندد. و اگر شكر بگزاريد همان را برايتان مى پسندد و هيچ گناهكارى وزر گناه ديگرى را به دوش نمى كشد و در آخر به سوى پروردگارتان بازگشتتان است و او شما را به آنچه مى كرده ايد خبر مى دهد كه او داناى به اسرار سينه هاست (7).

و چون ناملايمى به انسان برسد پروردگار خود را همى خواند در حالى كه به سوى او برگشته باشد و چون نعمتى از خود به وى دهد باز همان دعا و زارى قبلى خود را فراموش مى كند و براى خدا شركائى ______________________________________________________ صفحه ى 353

مى گيرد تا مردم را از راه خدا گمراه كند. به او بگو سرگرم كفر خود باش و به اين بهره اندك دلخوش باش كه تو از اهل آتشى (8).

آيا كسى كه در اوقات شب در حال سجده و ايستاده به عبادت مشغول است و از آخرت مى ترسد و اميدوار رحمت پروردگار خويش است مانند از

خدا بى خبران است؟ بگو آيا آنها كه مى دانند و آنها كه نمى دانند يكسانند؟ هرگز ولى تنها كسانى متذكر مى شوند كه داراى خرد باشند (9).

بگو اى بندگان من كه ايمان آورده و از پروردگارتان مى ترسيد آنهايى كه در اين دنيا نيكى مى كنند پاداشى نيك دارند و زمين خدا هم گشاده است كسانى كه خويشتن دار باشند اجرشان را بدون حساب و به طور كامل درخواهند يافت (10).

بيان آيات [محتواى كلى سوره مباركه زمر و زمينه نزول آن

از خلال آيات اين سوره برمى آيد كه مشركين معاصر رسول خدا (ص) از آن جناب درخواست كرده اند كه از دعوتش به سوى توحيد و از تعرض به خدايان ايشان صرف نظر كند، و گر نه نفرين خدايان گريبانش را خواهد گرفت. در پاسخ آنان اين سوره كه به وجهى قرين سوره" ص" است، نازل شده و به آن جناب تاكيد كرده كه دين خود را خالص براى خداى سبحان كند، و اعتنايى به خدايان مشركين نكند، و علاوه بر آن به مشركين اعلام نمايد كه مامور به توحيد و اخلاص دين است، توحيد و اخلاصى كه آيات و ادله وحى و عقل همه بر آن تواتر دارند. و لذا مى بينيم خداى سبحان در خلال سوره چند نوبت كلام را متوجه اين مساله مى سازد، مثلا در آغاز سوره مى فرمايد:" فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" و باز در آيه بعدى مى فرمايد:" أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ" سپس در وسط سوره دوباره به اين مساله بر مى گردد و مى فرمايد:" قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" و باز در آيه 14 مى فرمايد:

" قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي" و در آيه 15

مى فرمايد:" فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ".

آن گاه در آيه 30 اعلام مى دارد كه:" إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ ..." و در آيه 36 مى پرسد:" أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ وَ يُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ" و در آيه 39 تهديد مى كند به اينكه:" قُلْ يا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلى مَكانَتِكُمْ إِنِّي عامِلٌ" و در آيه 64 مى فرمايد:" قُلْ أَ فَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجاهِلُونَ" و همچنين اشارات ديگرى كه همه دلالت بر اين دارد كه مشركين از آن جناب خواسته بودند دست از دعوت به توحيد بردارد.

آن گاه به استدلال بر يكتايى خدا در ربوبيت و الوهيت پرداخته، هم از طريق وحى و ______________________________________________________ صفحه ى 354

هم از طريق برهان عقلى، و هم از راه مقايسه بين مؤمنين و مشركين، آن را اثبات مى كند. و مقايسه مزبور مقايسه اى لطيف است. چند نوبت مؤمنين را به بهترين اوصاف ستوده، و به پاداشهايى كه به زودى در آخرت دارند بشارت مى دهد. و هر جا سخن از مشركين به ميان آورده- علاوه بر وبال اعمالشان، كه در دنيا گريبانشان را مى گيرد، وبالى نظير آن وبالها كه به ساير امت هاى گذشته به كيفر تكذيب آيات خدا رسيد، و آن عبارت بود از خوارى در دنيا كه البته عذاب آخرت قابل مقايسه با آن نيست- ايشان را به خسران و عذاب آخرت بشارت مى دهد.

و به همين منظور در اين سوره- و مخصوصا در آخرش- روز قيامت را به روشن ترين اوصافش وصف كرده، و در همين جا سوره را خاتمه داده است.

و اين سوره به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده، و چنين به نظر مى رسد كه يك دفعه نازل شده باشد،

چون آيات آن بسيار به هم مربوط و متصل است.

و اين ده آيه كه ما از اول آن آورديم، هم از طريق وحى دعوت مى كند. و هم از طريق حجت هاى عقلى، و نخست روى سخن را متوجه رسول خدا (ص) مى كند.

" تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ" كلمه" تَنْزِيلُ الْكِتابِ" خبر است براى مبتدايى كه حذف شده. و كلمه" تنزيل" مصدر به معناى مفعول است، در نتيجه اضافه اين مصدر به كلمه" كتاب" اضافه صفت به موصوف خودش است. و كلمه" من اللَّه" متعلق به تنزيل است. در نتيجه معناى آيه چنين مى شود: اين كتابى است نازل شده از طرف خداى عزيز حكيم.

ولى بعضى از مفسرين «1» كلمه" تَنْزِيلُ الْكِتابِ" را مبتدا و كلمه" من اللَّه" را خبر آن گرفته اند. و بعيد نيست وجه اول به ذهن نزديك تر باشد.

" إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" در اين آيه بر خلاف آيه قبلى تعبير به انزال كرده، نه تنزيل، براى اينكه در اين آيه منظور بيان اين نكته است كه بفهماند قرآن كريم به حق نازل شده، و در چنين مقامى مناسب آن است كه تعبير به انزال كند كه به معناى نازل شدن مجموع قرآن است، بخلاف مقام در آيه قبلى كه چون چنين مقامى نبود، تعبير به تنزيل كرد كه به معناى نازل شدن تدريجى است.

_______________

(1) روح المعانى، ج 23، ص 233. ______________________________________________________ صفحه ى 355

و" باء" در كلمه" بالحق" براى ملابست است، كه معنايش چنين مى شود: ما قرآن را به سوى تو نازل كرديم در حالى كه متلبس به جامه حق بود، پس در هر جاى از آن كه امر

به عبادت و پرستش خداى يگانه شده است، حق است. و چون حرف" باء" اين معنا را به آيه مى دهد جمله" فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" را با حرف" فاء" متفرع بر آن كرد. و فهمانيده حالا كه معلوم شد قرآن متلبس به لباس حق نازل شده، پس خداى يگانه را عبادت كن، در حالى كه دين را براى او خالص كرده باشى، براى اينكه در اين قرآن مكرر آمده كه بايد خداى يگانه را بپرستى.

و مراد از كلمه" دين"- به طورى كه از سياق برمى آيد- عبادت است. و ممكن هم هست سنت حيات از آن اراده شود، يعنى طريقه اى كه در زندگى اجتماعى انسانى پيموده مى شود. و مراد از" عبادت" همان اعمالى است كه خضوع قلبى و پرستش درونى را مجسم و ملموس مى كند، و آن عبارت از همان طريقه اى است كه خود خداى سبحان آن را تشريع كرده و معناى آيه اين است كه: حال كه قرآن به حق نازل شده پس عبوديت قلبى خود را براى خدا در تمامى شؤون زندگيت با پيروى كردن از آنچه براى تو تشريع كرده اظهار كن در حالى كه دين خود را براى او خالص سازى، و غير از آنچه خدا براى تو تشريع كرده پيروى مكن".

" أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ" در اين جمله آنچه را در كلمه" بالحق" سر بسته فرموده بود، علنى و روشن بيان مى كند، و آنچه را در جمله" فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" به طور خاص بيان كرده بود تعميم مى دهد، مى فرمايد:" آنچه به تو وحى كرديم كه دين را براى خدا خالص كنى، مخصوص به شخص تو نيست، بلكه اين

وظيفه اى است بر هر كس كه اين ندا را بشنود" و به خاطر اينكه جمله مورد بحث ندايى مستقل بود، لذا اسم جلاله" اللَّه" را به كار برد، و با آوردن ضمير نفرمود:" الا له الدين الخالص" با اينكه مقتضاى ظاهر كلام همين بود كه ضمير بياورد.

و معناى خالص بودن دين براى خدا اين است كه: خدا عبادت آن كسى را كه فقط براى او عبادت نمى كند نمى پذيرد، حال چه اينكه هم خدا را بپرستد و هم غير خدا را و چه اينكه اصلا غير خدا را بپرستد.

[معناى اينكه دين خالص براى خداست و بيان مبناى اعتقادى بت پرستان در باره عبادت ارباب و آلهه و مقصود از اينكه آنان غير خدا را اولياء اتخاذ كرده اند]

" وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى ..."

در سابق گفتيم كه مسلك وثنيت معتقد است كه خداى سبحان بزرگتر از آن است كه ادراك انسان ها محيط بر او شود، نه عقلش مى تواند او را درك كند و نه وهم و حسش.

پس او منزه از آن است كه ما، روى عبادت را متوجه او كنيم. ______________________________________________________ صفحه ى 356

ناگزير واجب مى شود كه از راه تقرب به مقربين او به سوى او تقرب جوييم و مقربين درگاه او همان كسانى اند كه خداى تعالى تدبير شؤون مختلف عالم را به آنان واگذار كرده.

ما بايد آنان را ارباب خود بگيريم، نه خداى تعالى را. سپس همانها را معبود خود بدانيم و به سويشان تقرب بجوييم تا آنها به درگاه خدا ما را شفاعت كنند، و ما را به درگاه او نزديك سازند. و اين آلهه و ارباب عبارتند

از ملائكه و جن و قديسين از بشر، اينها ارباب و آلهه حقيقى ما هستند.

و اما اين بت ها كه در بتكده ها و معابد نصب مى كنند، تمثالهايى از آن ارباب و آلهه هستند، نه اينكه راستى خود اين بت ها خدا باشند. چيزى كه هست عوام آنها بسا مى شود كه بين بت ها و ارباب آنها فرق نگذاشته، خود بت ها را هم مى پرستند همان طور كه ارباب و آلهه را مى پرستند. عرب جاهليت هم اين طور بودند. و همچنين عوامهاى صابئين. بسا مى شود كه فرقى بين بت هاى كواكب و كواكب كه آنها نيز بتهاى ارواح موكل بر آنها هستند، و بين ارواح كه ارباب و آلهه حقيقى نزد خواص صابئين هستند، فرقى نمى گذارند.

به هر حال پس ارباب و آلهه معبود در نزد وثنيت هستند، و اين ارباب موجوداتى ممكن و مخلوقند، چيزى كه هست خداوند اين مخلوقات را از آنجا كه مقرب درگاه خود مى داند موكل بر تدبير عالم كرده و هر يك را بر حسب مقام و منزلتى كه دارد ماموريتى داده.

و اما خود خداى سبحان به غير از خلق كردن و پديد آوردن كار ديگرى ندارد، و او رب ارباب و اله آلهه است.

حال كه اين معانى را متوجه شدى مى توانى بفهمى كه منظور از آيه مورد بحث كه مى فرمايد:" وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ" چيست؟ منظور همين وثنيت است كه قائلند غير از خدا اربابى دگر هستند، كه امور عالم را تدبير مى كنند، و ربوبيت و تدبير منسوب به ايشان است، نه منسوب به خداى تعالى.

پس در نظر وثنيت اين ارباب مدبر امور هستند، نتيجه اش هم اين است كه پس بايد در مقابل همين

ارباب خاضع شد و آنها را عبادت كرد تا ما را از منافعى برخوردار و بلاها و ضررها را دفع كنند. و حتى بايد از اينها تشكر كرد، چون كارها همه به دست آنان است، نه به دست خدا.

پس معلوم شد كه مراد از" اتخاذ اولياء" اين است كه مشركين به غير از خدا اربابى مى گيرند، و خلاصه مى خواهيم بگوييم ولايت و ربوبيت قريب المعنى هستند، چون رب به معناى مالك مدبر است و ولى به معناى مالك تدبير و يا متصدى تدبير است. ______________________________________________________ صفحه ى 357

و به همين جهت دنبال كلمه" اوليا" مساله عبادت را ذكر كرده و فرموده:" ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا". بنا بر اين، كلمه" الذين" در جمله" وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ" مبتدا و خبر آن جمله" إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ ..." مى باشد. و مراد از" الذين" مشركين است كه قائل به ربوبيت شركا و الوهيت آنها هستند، و براى خدا ربوبيت و الوهيتى قائل نيستند، مگر عوام آنها، كه معتقدند خدا هم با ارباب در معبوديت شريك است.

و جمله" ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى تفسيرى است براى معناى اتخاذ اوليا به جاى خدا. و اين جمله حكايت كلام مشركين است و يا به تقدير قول است كه در اين صورت تقدير آن" يقولون ما نعبدهم ..." است، يعنى مى گويند ما شركاء را نمى پرستيم مگر بدين جهت كه آنها ما را قدمى به سوى خدا نزديك كنند.

پس مشركين از خدا به سوى غير خدا عدول كرده اند و اگر مشركشان مى ناميم از اين جهت است كه مشركين براى خدا شريك قائل شده اند، يعنى غير خدا را ارباب و آلهه

عالم خوانده اند، و خدا را رب و اله آن ارباب و آلهه ناميده اند. و اما شركت در خلقت و ايجاد، مطلبى است كه احدى از مشركين و موحدين قائل بدان نيست.

و در جمله" إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ" بعضى «1» گفته اند: ضمير جمع در آن به مشركين و اولياى آنان، يعنى همان خدايان برمى گردد و معنايش اين است كه خدا بين مشركين و بين اولياى ايشان، در آنچه اختلاف دارند حكم مى كند.

و بعضى «2» ديگر گفته اند: ضمير مزبور در هر دو جا به مشركين و دشمنان آنان، يعنى اهل اخلاص در دين كه از سياق فهميده مى شود برمى گردد، و معناى آن اين است كه:

خداى تعالى بين مشركين و متدينين حكم خواهد كرد.

و كلمه" كفار" در جمله" إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ" به معناى كسى كه نعمت هاى خدا را بسيار كفران مى كند و يا به معناى اين است كه بسيار حق را مى پوشاند. و در اين جمله اشعار بلكه دلالتى است بر اينكه آن حكمى كه خدا در روز قيامت بين مشركين و مخلصين مى كند عليه مشركين است، نه به نفع ايشان. و مى رساند كه مشركين به سوى آتش خواهند رفت. و مراد از" هدايت" در اينجا رساندن به حسن عاقبت است، نه راهنمايى (چون خداى تعالى هدايت به معناى راهنمايى را از هيچ كس دريغ نمى فرمايد).

_______________

(1) روح المعانى، ج 23، ص 235.

(2) روح المعانى، ج 23، ص 236. ______________________________________________________ صفحه ى 358

" لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لَاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ" اين آيه شريفه احتجاجى است عليه اين اعتقاد مشركين كه خدا

فرزند براى خود گرفته و نيز عليه اين اعتقاد ديگر بعضى از ايشان است كه ملائكه دختران خدايند.

و اعتقاد به فرزند داشتن خدا در بين عموم وثنى ها شايع است، البته با اختلافى كه در مذاهب خود دارند، مثلا نصارى معتقدند كه مسيح پسر خداست و يهوديان بنا به حكايت قرآن معتقدند به اينكه عزيز پسر خداست، و گويا منظور اين دو مذهب از پسر بودن مسيح و عزيز براى خدا صرف احترام از آن دو باشد.

و مساله فرزند داشتن خداى تعالى به هر معنايى كه باشد اقتضا دارد كه بين پدر و فرزند شركتى باشد. حال اگر فرزند حقيقى باشد، يعنى فرزند از پدر مشتق و متولد شده باشد، لازمه اش اين مى شود كه آن شركت هم شركت حقيقى باشد، يعنى فرزند در ذاتش و خواصش و آثارى كه از ذات او سرچشمه مى گيرد عين پدر باشد، همان طورى كه فرزند بودن يك انسان براى انسانى ديگر اقتضاى همين شركت را دارد، يعنى او هم مانند پدرش انسانيت و لوازم آن را دارد.

و اگر مساله فرزندى آنها براى خدا يك تشريف و احترامى باشد، نظير فرزندى يك فرد براى اجتماع كه آن را" تبنى" مى گويند در اين صورت بايد اين فرزند با پدرش در شؤونات خاصه او شريك باشد، مثلا اگر او در اجتماع سيادت و آقايى دارد و يا ملك و املاك و يا حيثيت و آبرو و يا تقدم و وراثت و پاره اى احكام نسب را دارد، فرزند هم بايد داشته باشد. و حجتى كه در آيه اقامه شده دلالت مى كند بر اينكه فرزند گرفتن بر خداى تعالى به هر دو معنا محال است.

پس

جمله" لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً" جمله اى است شرطيه و به خاطر اين كه كلمه" لو" كه دلالت بر امتناع مدلول خود دارد، بر سر آن آمده مى فهماند كه چنين چيزى ممكن نيست. و معناى جمله" لَاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ" اين است كه: اگر خدا مى خواست فرزندى براى خود بگيرد از هر مخلوقى كه خودش مى خواست مى گرفت. و خلاصه آن كسى را فرزند خود مى گرفت كه متعلق مشيت و اراده اش باشد. اين آن معنايى است كه از سياق استفاده مى شود. و اگر فرمود:" مِمَّا يَخْلُقُ" براى اين است كه ماسواى خدا هر چه فرض شود مخلوق اوست.

و اينكه فرمود:" سبحانه" تنزيهى است از خداى سبحان. و جمله" هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ ______________________________________________________ صفحه ى 359

الْقَهَّارُ" بيان محال بودن جمله شرطيه است يعنى جمله" اگر خدا مى خواست فرزند بگيرد". و وقتى جمله شرطيه محال شد، قهرا جمله جزائيه، يعنى" لَاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ" نيز محال مى شود. به اين بيان كه خداى سبحان در ذاتش واحد و متعالى است و چيزى نه با او مشاركت دارد و نه مشابهت، و اين حكم ادله توحيد است. و همچنين واحد در صفات ذاتى است كه عين ذات اوست، مانند حيات، قدرت و علم. و همچنين واحد در شؤونى است كه از لوازم ذات او است مانند خلق كردن، مالك بودن، عزت، و كبريا كه هيچ موجودى در اين گونه شؤون با او مشاركت ندارد.

و نيز خداى سبحان به حكم آيه مورد بحث، قهار است، يعنى بر هر چيز قاهر به ذات و صفات است، در نتيجه هيچ چيزى در ذاتش و وجودش مستقل از ذات و وجود خدا

نيست، و در صفات و آثار وجودى اش مستغنى از او نمى باشد. پس تمامى عالم نسبت به او ذليل و خوارند و مملوك و محتاج اويند.

پس حاصل برهان آيه يك برهان استثنايى ساده است كه در آن نقيض مقدم استثنا مى شود، تا نقيض تالى را نتيجه دهد و در مثل مانند اين است كه بگوييم:" اگر خدا مى خواست فرزندى بگيرد، بعضى از كسانى از مخلوقات خود را كه مشيتش بدو تعلق مى گرفت انتخاب مى كرد، و ليكن اراده فرزند گرفتن براى او ممتنع و محال است، به خاطر اينكه واحد و قهار است، پس انتخاب آن بعض هم محال خواهد بود".

بعضى از مفسرين «1» در توجيه و بيان برهان آيه سخنى عجيب و غريب گفته اند و آن اين است كه:" حاصل معناى آيه چنين مى شود كه اگر خداى سبحان اراده مى كرد فرزندى بگيرد، اين اراده ممتنع مى شد، چون به امرى ممتنع (فرزنددار شدن) متعلق شده است، و اراده ممتنع از خدا جايز نيست، چون باعث مى شود بعضى از ممكنات بر بعضى رجحان پيدا كنند.

و اصل كلام در آيه اين است كه اگر خدا فرزند بگيرد ممتنع مى شود، چون مستلزم چيزى است كه با الوهيت او نمى سازد، ولى قرآن كريم اين طور نفرموده، و به جاى آن فرموده:

" اگر خدا اراده كند فرزند گرفتن را همين اراده ممتنع مى شود" بدين جهت به اين تعبير عدول كرده تا در رساندن معنا بليغ تر و رساتر باشد. آن گاه جواب" اگر" را يعنى جمله" همين اراده ممتنع مى شود" را حذف كرده و به جايش جمله" لاصطفى" را آورده تا خواننده را متوجه كند اين كه اين يكى (لاصطفى) ممكن است، نه

آن اولى (همين اراده ممتنع مى شود)، و نيز

_______________

(1) روح المعانى، ج 23، ص 236. ______________________________________________________ صفحه ى 360

بفهماند كه اگر (لاصطفى) اتخاذ ولد شمرده شود، چنين اتخاذ ولدى براى خداى سبحان جايز است، پس با اين بيان بدون هيچ صعوبتى هم تلازم بين شرط و جزا درست شد، و هم نفى لازم و اثبات ملزوم".

[تقرير احتجاج بر رد و نفى فرزند گرفتن خدا براى خود (چه فرزندى حقيقى و چه اعتبارى) در آيه:" لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لَاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ ..."]

و گويا اين حرف را از كلام زمخشرى در كشاف گرفته كه در تفسير آيه مى گويد:

" معنايش اين است كه اگر خدا اراده اتخاذ ولد كند ممتنع مى شود، و صحيح نيست، براى اينكه محال است و بيش از اين شدنى نيست كه بعض مخلوقات خود را انتخاب كند، و خصايصى به آنها بدهد، و مقرب درگاه خود كند، همان طور كه يك انسان ما بين فرزند خود و بيگانگان فرق مى گذارد و او را به خود نزديك و مقرب مى سازد و خدا همين كار را با ملائكه كرده، و همين خود باعث شده كه شما مشركين به اشتباه بيفتيد و از روى جهل ملائكه را فرزندان خدا بپنداريد، جهل به خدا و به حقيقت او كه مخالف با حقايق اجسام و اعراض است.

پس گويا فرموده: اگر خدا اراده اتخاذ ولد هم بكند كارى بيش از آنچه كرده نمى كند، باز هم بعضى از مخلوقات خود را كه همان ملائكه باشند، اصطفا مى كند چيزى كه هست اين اشتباه از شماست كه خيال مى كنيد اصطفاى ملائكه به معناى فرزند گرفتن است بعدا هم اين جهل

و اشتباه خود را ادامه داده و ملائكه را دختران خدا قرار داديد. پس شما مشتى مردم كذاب و كفار و دروغ پرداز و جنجالى هستيد، كه بزرگترين افترا را به خدا و ملائكه او بسته و در كفر غلو كرديد" «1».

و خواننده عزيز خود متوجه است كه سياق آيه شريفه هيچ سازگارى با اين بيان ندارد.

علاوه بر اين، همه اين حرفها جواب اشكال تبنى تشريفى را نمى دهد. چون يهود نگفته اند كه خدا عزيز را زاييده، بلكه به عنوان احترام و تشريف او را فرزند خدا مى دانند، چون در او خصايصى سراغ دارند كه در ديگران نيست، و اين همان اصطفا است.

البته در اين آيه شريفه توجيهات و بيانات ديگرى نيز هست كه فايده اى در نقل آنها نيست.

" خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ ..."

بعيد نيست اشاره اين آيه به مساله خلقت و تدبير، بيانى باشد براى قهاريت خداى تعالى، و ليكن اتصال دو آيه و ارتباطشان به يكديگر از نظر مضمون و مخصوصا اينكه آيه دومى _______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 117. ______________________________________________________ صفحه ى 361

با جمله" ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ ..." ختم مى شود، تقريبا صريح در اين است كه آيه مورد بحث مربوط به ما قبل نباشد، و بيانى مستقل و از نو براى احتجاج بر توحيد ربوبيت باشد.

[احتجاج بر وحدت خداوند در الوهيت و ربوبيت، با بيان انحصار خلق و تدبير در او عز و جل

پس اين آيه و آيه بعدش در اين سياق و مقامند كه توحيد در ربوبيت را اثبات كنند. در اين دو آيه بين خلقت و تدبير جمع شده، و اين بدان جهت است كه هم چنان كه- بارها گفته ايم-

اثبات وحدت خالق مستلزم ابطال مرام مشركين نيست، چون مشركين هم خالق را واحد و خلقت و ايجاد را منحصر در خداى تعالى مى دانند، و به همين جهت خداى سبحان در كلام عزيزش هر جا در صدد اثبات توحيد در ربوبيت و الوهيت، و ابطال مسلك مشركين بر مى آيد، بين خلقت و تدبير جمع مى كند و به اين نكته اشاره مى كند كه تدبير خارج از خلقت نيست، بلكه به يك معنا همان خلقت است، هم چنان كه خلقت به يك معنا همان تدبير است. و با اين بيان است كه احتجاج عليه شرك تمام مى شود، و به مشركين كه معتقدند تدبير عالم واگذار به ارباب شده مى فهماند كه تدبير نيز مانند خلقت منحصر در خداى تعالى است.

پس جمله" خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ" اشاره است به مساله خلقت، و جمله" بالحق"- با در نظر گرفتن اينكه" باء" در آن براى ملابست است- اشاره است به مساله بعث و قيامت، چون خلقت وقتى به حق و غير باطل است كه غرض و غايتى در آن باشد، و خلقت به سوى آن غرض سوق داده شود. و اين همان بعث است كه خداى تعالى در باره اش فرموده:

" وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا" «1».

و جمله" يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ" به مساله تدبير اشاره مى كند. در مجمع البيان در باره كلمه" يكور" گفته است: تكوير عبارت است از اين كه بعضى از اجزاى چيزى را روى بعض ديگرش بيندازيم «2» بنا بر اين مراد انداختن شب است روى روز و انداختن روز است بر روى شب. در نتيجه عبارت

مزبور استعاره به كنايه مى شود. و معنايش نزديك به معناى آيه" يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ" «3» مى گردد، و مراد از آن پشت سر هم قرار گرفتن شب و روز به طور استمرار است كه لا ينقطع مى بينيم روز شب را و شب روز را پس مى زند و خود ظهور مى كند، و اين همان مساله تدبير است.

" وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى"- يعنى خداى سبحان خورشيد و

_______________

(1) ما زمين و آسمان و آنچه را ما بين آن دو است به باطل نيافريديم. سوره ص، آيه 27.

(2) مجمع البيان، ج 8، ص 488.

(3) سوره اعراف، آيه 54. ______________________________________________________ صفحه ى 362

ماه را رام و مسخر كرده تا بر طبق نظام جارى در عالم زمينى، جريان يابند و اين جريان تا مدتى معين باشد، و از آن تجاوز نكنند.

" أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ"- ممكن است ذكر اين دو اسم از بين همه اسمهاى خداى تعالى به منظور اشاره به همان برهان باشد كه بر يگانگى خداى تعالى در ربوبيت و الوهيت اقامه فرمود. چون عزيزى كه هرگز دچار ذلت نمى شود اگر باشد تنها خداى تعالى است پس تنها اوست كه بايد عبادت شود، نه غير او كه اگر عزتى دارند مشوب به ذلت است، و خود سراپا فقرند. و همچنين است غفار كه چون با سايرين كه چنين نيستند مقايسه شود، پرستش متعين در او مى گردد.

ممكن هم هست ذكر اين دو اسم تشويق و تحريك بر توحيد و ايمان به خداى واحد بوده باشد و معنايش چنين باشد: من شما را متنبه مى كنم به اينكه خدا عزيز است، پس به او ايمان بياوريد تا به عزتش

اعتزاز يابيد، و او غفار است، پس به او ايمان آوريد تا شما را بيامرزد." خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها ..."

خطاب در اين آيه به عموم بشر است. و مراد از" نفس واحده"، به طورى كه نظاير اين آيه تاييد مى كند، آدم ابو البشر است و مراد از" زوجها" همسر اوست كه از نوع خود او است. و در انسانيت مثل او است، و كلمه" ثم" براى تراخى و تاخر رتبى در كلام است.

و مراد اين است كه: خداى تعالى اين نوع را خلق كرد، و افراد آن را از نفس واحد و همسرش بسيار كرد.

" وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ"- كلمه" انعام" به معناى شتر و گاو و گوسفند و بز است، و اگر آنها را هشت جفت خوانده، به اين اعتبار مجموع نر و ماده آنهاست.

و نيز اگر از خلقت چارپايان در زمين تعبير كرده به اينكه ما آنها را نازل كرديم با اينكه آن حيوانها از آسان نازل نشده اند، به اين اعتبار است كه خداى تعالى ظهور موجودات در زمين را بعد از آنكه نبودند انزال آن خوانده، چون در آيه شريفه" وَ إِنْ مِنْ شَيْ ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ" «1» به طور كلى موجودات را نازل شده، و اندازه گيرى شده از خزينه هايى مى داند كه از هر چيز بى اندازه اش در آنجاست.

_______________

(1) و هيچ چيز در عالم نيست جز آن كه منبع و خزينه آن نزد ما خواهد بود ولى از آن بر عالم خلق جز به قدر معين نمى فرستيم. سوره حجر، آيه 21. ______________________________________________________ صفحه ى 363

" يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ خَلْقاً مِنْ

بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ"- اين جمله بيان كيفيت خلقت نامبردگان قبلى، يعنى انسان و انعام است. و اينكه خطاب را تنها متوجه انسان كرده و مى فرمايد:" شما را خلق مى كند" به اعتبار اين است كه در بين اين پنج نوع جاندار، تنها انسان داراى عقل است، لذا جانب او را بر ديگران غلبه داده و خطاب را متوجه او كرده است و معناى خلق بعد از خلق، پشت سر هم بودن آن است، مانند نطفه را علقه كردن، و علقه را مضغه كردن، و همچنين. و مراد از" ظلمات ثلاث"- به طورى كه گفته اند «1»- ظلمت شكم، رحم، و ظلمت مشيمه (تخمدان) است، و همين معنا را صاحب مجمع البيان از امام باقر (ع) روايت كرده «2».

بعضى «3» هم گفته اند:" مراد از آن، ظلمت صلب پدر، و رحم مادر، و مشيمه اوست" ولى اين اشتباه است، چون آيه شريفه كه مى فرمايد:" فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ" صريح در اين است كه مراد ظلمت هاى سه گانه در شكم مادران است، نه پشت پدران.

" ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ"- يعنى آن حقيقتى كه در اين دو آيه به خلقت و تدبير وصف شده، تنها او پروردگار شماست، نه غير او، چون پروردگار عبارت است از كسى كه مالك و مدبر امر ملك خود باشد. و چون خدا خالق شما و خالق هر موجود ديگرى غير از شما است، و نيز پديد آورنده نظام جارى در شماست، پس او مالك و مدبر امر شماست، در نتيجه او رب شماست، نه ديگرى.

" لَهُ الْمُلْكُ"- يعنى بر هر موجودى از مخلوقات دنيا و آخرت كه بنگرى، مليك على الاطلاق آن، خداست. و اگر ظرف"

له" را جلوتر آورد و نفرموده" الملك له"، براى اين است كه افاده حصر كند، يعنى بفهماند ملك عالم تنها از اوست. و اين جمله خبرى است بعد از خبرى ديگر براى جمله" ذلكم اللَّه"، هم چنان كه جمله" لا إِلهَ إِلَّا هُوَ" خبر سومى است براى" ذلكم".

و انحصار الوهيت در خدا، فرع آن است كه ربوبيت منحصر در او باشد، چون" اله" بدين جهت عبادت مى شود كه" رب" است و مدبر الامور. ناگزير عبادت مى شود تا امور را به نفع عابد به جريان اندازد، (اگر انگيزه در عبادت رجا باشد) و بلايا و امور خطرناك را از عابد دور كند، (اگر انگيزه در عبادت خوف باشد) و يا آنكه عبادت مى شود صرفا براى اينكه شكرش بجا آورده شود.

_______________

(1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 8، ص 491. ______________________________________________________ صفحه ى 364

" فَأَنَّى تُصْرَفُونَ"- يعنى پس باز چگونه از عبادت خدا به سوى عبادت غير خدا بر مى گرديد، با اينكه او رب شماست كه شما را خلق كرده و امرتان را تدبير نموده، و مليك و حكمران بر شماست.

[تفسير آيه:" إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ ..." كه راجع به كفران نعمت و شكر آن است

" إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ ..."

اين آيه در صدد بيان اين معنا است كه دعوت به سوى توحيد و اخلاص دين براى خداى سبحان، از اين جهت نيست كه خداى تعالى محتاج است به اينكه مشركين رو به سوى او آورند و از عبادت غير او منصرف شوند، بلكه بدين جهت است

كه خداى تعالى به سعادتمندى ايشان عنايت و لطف دارد و ايشان را به سوى سعادتشان دعوت مى كند، همانطور كه به رزقشان عنايت دارد و نعمت هاى بى شمار به ايشان افاضه مى كند، و هم چنان كه به حفظشان نيز عنايت دارد، و به همين جهت ايشان را ملهم كرده كه آفات را از خود دفع كنند.

پس در جمله" إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ" خطاب به عموم مكلفين است.

مى فرمايد: اگر به خدا كفر بورزيد و او را يگانه ندانيد، او به ذات خود از شما بى نياز است. از ايمان و طاعت شما بهره مند و از كفر و نافرمانيتان متضرر نمى شود، چون به طور كلى نفع و ضرر و احتياج در عالم امكان پيدا مى شود، و اما واجب، غنى بالذات است، و در حق او نه انتفاع تصور دارد، و نه متضرر شدن.

و جمله" وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ" دفع توهمى است كه ممكن است از جمله" فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ" به ذهن كسى آيد، و آن توهم اين است كه: وقتى خدا از ما بى نياز است، نه از كفر ما متضرر مى شود و نه از ايمان ما بهره مند پس ديگر براى چه از ما مى خواهد كه ايمان آورده و شكرش به جاى آوريم؟ جمله مورد بحث اين توهم را دفع مى كند كه هر چند خدا از شما بى نياز است، ليكن عنايت الهيه اش اقتضا مى كند كه كفر را براى شما نپسندد، چون شما بندگان او هستيد (هم چنان كه اقتضا مى كند كه هر يك از آفريده هايش را به كمالى كه براى آن كمال خلق شده برساند).

و مراد از كفرى كه خدا بر بشر نمى پسندد كفران نعمت است

كه عبارت است از ترك شكر، چون جمله مقابل اين جمله كه مى فرمايد:" وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ- و اگر شكر گزاريد شكر را برايتان مى پسندد" قرينه بر اين معنا است. و از همين جا روشن مى شود كه چرا فرمود:" خدا براى بندگانش كفر را نمى پسندد" و نفرمود" براى شما" براى اين است كه خواست به علت حكم (راضى نبودن) اشاره كرده باشد. ______________________________________________________ صفحه ى 365

و حاصل معناى آيه اين مى شود: شما بنده و مملوك خداى سبحانيد، و غوطه ور در نعمتهاى او، رابطه مملوكيت و مالكيت و عبوديت و مولويت با كفران عبد و ناديده گرفتن نعمتهاى مولايش سازگار نيست. عبد نمى تواند ولايت مولاى خود را فراموش كند و براى خود اوليايى ديگر بگيرد. او نمى تواند به مولاى خود كه غرق در نعمتهاى اوست عصيان ورزد، آن وقت دشمن او را اطاعت كند، با اينكه آن دشمن هم بنده خداست و مهر بندگى او به پيشانى اش خورده و مالك هيچ نفع و ضررى براى خودش نيست، تا چه رسد براى غير.

" وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ"- ضمير در" يرضه" به شكر برمى گردد كه از كلمه" تشكروا" استفاده مى شود، نظير آيه" اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى «1» كه ضمير" هو" در آن به عدالتى برمى گردد كه از كلمه" اعدلوا" استفاده مى شود.

و معنايش اين است كه: اگر به مقتضاى عبوديت و اخلاص دين براى خدا، شكر خدا را بجا آورديد، خداوند همين شكر را براى شما كه بندگان او هستيد مى پسندد. و شكر خدا منطبق با ايمان به خداست، هم چنان كه در مقابلش كفران خدا منطبق با كفر به وى است.

و از آنچه گذشت روشن گرديد

كه كلمه" عباد" در جمله" وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ" عام است و شامل جميع بندگان خدا مى شود، پس اينكه بعضى «2» از مفسرين گفته اند كه: منظور از اين كلمه اشخاص خاصى است كه در آيه" إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ" «3» سخن از آنان رفته و آنان عبارتند از" مخلصين" و يا- بنا بر تفسير زمخشرى «4»-" معصومين"، صحيح نيست.

چون لازمه اين تفسير آن است كه بگوييم: خدا ايمان را براى مؤمنين و كفر را براى كفار پسنديده، مگر معصومين كه از ايشان ايمان خواسته و از كفر حفظشان فرموده. اين تفسيرى است كه بسيار ناپسند و سياق جدا آن را رد مى كند، چون اگر معناى آيه اين باشد آن وقت آيه اشعار دارد به اينكه خدا كفر را براى كفار پسنديده در اين صورت برگشت كلام به مانند اين مى شود كه بگوييم: اگر كافر شويد خدا از شما بى نياز است، و براى انبيايش مثلا كفر را نمى پسندد، چون ايمان را براى آنان پسنديده و اما اگر شما شكر كنيد براى شما هم _______________

(1) عدالت بورزيد كه آن به تقوى نزديك تر است. سوره مائده، آيه 8.

(2) تفسير كشاف، ج 4، ص 115.

(3) تو بر بندگان من سلطنتى ندارى تنها كسانى را مى توانى گمراه كنى كه به اختيار خود پيروى تو مى كنند. سوره حجر، آيه 42.

(4) تفسير كشاف، ج 4، ص 115. ______________________________________________________ صفحه ى 366

همين شكر را مى پسندد، و اگر كفران كنيد همين كفران را برايتان مى پسندد. و اين معنا به طورى كه ملاحظه مى فرماييد بسيار سخيف و بى پايه و ساقط است، و مخصوصا از نظر وقوعش در سياق

آياتى كه بشر را به سوى خدا و شكر او دعوت مى كند.

علاوه بر اين، انبيا- مثلا- داخل در شكرگزارانند، و خدا شكر و ايمان را برايشان پسنديده، و كفر را برايشان نپسنديده، پس ديگر چه معنايى دارد كه دوباره تنها انبيا را نام ببرد و بفرمايد:" وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ" با اينكه قبلا يعنى در جمله" وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ" خشنودى خود را از انبيا در ضمن همه شكرگزاران اعلام كرده بود.

" وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى - يعنى هيچ كس كه خود حامل وزر، و بار گناه خويش است، بار گناه ديگرى را نمى كشد، يعنى به جرم گناهى كه ديگران كرده اند مؤاخذه نمى گردد، يعنى كسى به جرم گناهان مؤاخذه مى شود كه مرتكب آن شده باشد.

" ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ"- يعنى اينهايى كه در باره شكر و كفران ذكر شد، همه راجع به دنياى كسانى بود كه شكر و يا كفر مى ورزيدند، سپس شما را دوباره زنده مى كند و حقيقت اعمالتان را برايتان روشن ساخته و بر طبق آنچه كه در دلهايتان هست شما را محاسبه مى كند. و در معانى اين چند جمله در سابق مكررا بحث و گفتگو كرديم.

گفتارى در معناى خشم و رضاى خدا

" رضا" يكى از معانى است كه صاحبان شعور و اراده با آن توصيف مى شوند، و به عبارتى وصف صاحبان شعور و اراده است، (هيچ وقت نمى گوييم اين سنگ از من راضى است) و در مقابل اين صفت، صفت خشم و سخط قرار دارد. و هر دو وصف وجودى هستند (نه چون علم و جهل كه علم وجودى و

جهل عدمى است، و به معناى عدم علم است).

مطلب ديگر اين كه: رضا و خشنودى همواره به اوصاف و افعال مربوط مى شود، نه به ذوات، (مثلا مى گوييم من از اوصاف و افعال فلانى راضيم، و نمى گوييم من از اين گل راضى هستم). در قرآن كريم مى فرمايد:" وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ما آتاهُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ" «1» و نيز فرموده:

" وَ رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا" «2».

_______________

(1) و اگر ايشان خشنود باشند از آنچه خدا و رسول به ايشان داده. سوره توبه، آيه 59.

(2) به زندگى دنيا راضى شدند. سوره يونس، آيه 7. ______________________________________________________ صفحه ى 367

و اگر گاهى مى بينيم كه به ذوات هم مربوط مى شود، حتما عنايتى در كار هست و بالأخره برگشتش باز به همان معنى مى شود، مانند آيه" وَ لَنْ تَرْضى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لَا النَّصارى «1» (كه هر چند عدم رضايت يهود و نصارى را مربوط به شخص رسول خدا (ص) كرده، ولى مى دانيم كه منظور رفتار رسول خداست، و معنايش اين است كه:

يهود و نصارى هرگز از رفتار تو راضى نمى شوند مگر آن كه چنين و چنان كنى).

و ديگر اينكه: بايد دانست كه رضا عبارت از اراده نيست، هر چند كه هر عملى كه اراده متعلق بدان شود، بعد از وقوعش رضايت هم دنبالش هست، ولى رضايت عين اراده نيست، براى اينكه اراده- به طورى كه ديگران هم گفته اند- همواره به امرى مربوط مى شود كه هنوز واقع نشده، و رضا همواره به چيزى تعلق مى گيرد كه واقع شده و يا وقوعش فرض شده. و راضى بودن انسان از يك عمل، عبارت از اين است كه آن عمل را با طبع خود سازگار ببيند،

و از آن متنفر نباشد، و اين حالت حالتى است قائم به شخص راضى نه به عمل مرضى.

مطلب ديگر اينكه: رضا به خاطر اينكه بعد از وقوع چيزى بدان متعلق مى شود، در نتيجه با وقوع و حادث شدن آن عمل حادث مى گردد، لذا ممكن نيست آن را صفتى از اوصاف قائم به ذات خدا بدانيم، چون خداى تعالى منزه هست از اينكه محل حوادث قرار گيرد. پس هر جا رضايت به خداى سبحان نسبت داده شده، بايد بدانيم كه رضا صفت فعل او و قائم به فعل اوست، و خلاصه صفتى است كه از فعل انتزاع مى شود مانند رحمت، غضب، اراده و كراهت. و ما براى نمونه چند آيه از كلام مجيدش در اين جا ذكر مى كنيم:" رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ" «2» و آيه" وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ" «3» و آيه" وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً" «4».

پس رضايت خدا از امرى از امورى، عبارت از اين است كه فعل خدا با آن امر سازگار باشد، در نتيجه از آنجا كه فعل خدا به طور كلى دو قسم است، يكى تشريعى و يكى تكوينى، قهرا رضاى او هم دو قسم مى شود، رضاى تكوينى و رضاى تشريعى. پس هر امر تكوينى يعنى هر چيزى كه خدا اراده اش كرده و ايجادش نموده، مرضى به رضاى تكوينى خداست، به اين معنا كه فعل او (ايجادش) ناشى از مشيتى سازگار با آن موجود بوده.

_______________

(1) يهود و نصارى از تو هرگز راضى نمى شوند. سوره بقره، آيه 120.

(2) خدا از ايشان راضى و ايشان از خدا راضى شدند. سوره بينه، آيه 8.

(3) خدايا توفيقم ده عمل صالحى كنم كه

مورد رضاى تو باشد. سوره نمل، آيه 19.

(4) و اسلام را به عنوان دينى براى شما پسنديدم. سوره مائده، آيه 3. ______________________________________________________ صفحه ى 368

و هر امر تشريعى يعنى دستورات و تكاليف اعتقادى و عملى، مانند ايمان آوردن و عمل صالح كردن، مرضى خداست، به رضاى تشريعى او. به اين معنا كه آن اعتقاد و آن عمل با تشريع خدا سازگار است.

و اما عقايد و اعمالى كه در مقابل اين عقايد و اعمال قرار دارند، يعنى عقايد و اعمالى كه نه تنها امر بدان نفرموده، بلكه از آن نهى نموده، مورد رضاى او نمى تواند باشد، چون با تشريع او سازگار نيست، مانند كفر و فسوق هم چنان كه خودش فرموده:" إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ" «1» و نيز فرموده:" فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَرْضى عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ" «2».

[انسان بالفطره خدا شناس است و در حال اضطرار به اوست ولى در حال تنعم و خوشى، غافل از او]

" وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ..."

كلمه" انابه" به معناى برگشتن است. و كلمه" خوله" ماضى است از باب تفعيل و از ماده" خول"،" تخويل"- به طورى كه در مجمع البيان «3» گفته- به معناى عطيه اى بزرگ به عنوان بخشش و كرامت است.

بعد از آنكه در آيه قبلى سخن از كفرانگران نعمت بود و در آن فرمود: خداى سبحان با اينكه بى نياز از مردم است، مع ذلك اين عمل را براى آنان نمى پسندد، اينك در اين آيه تنبه مى دهد به اينكه انسان طبعا كفران پيشه است، با اينكه او بالفطره پروردگار خود را مى شناسد و در هنگام بيچارگى

و اضطرار كه دستش از همه جا كوتاه مى شود، بيدرنگ رو به سوى او مى كند و از او نجات مى طلبد هم چنان كه خود او فرموده:" وَ كانَ الْإِنْسانُ كَفُوراً" «4» و نيز فرموده:" إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ" «5».

بنا بر اين، معناى آيه چنين مى شود كه: وقتى شدت و يا مرض يا قحطى و امثال آن به انسان مى رسد، پروردگار خود را در حالى كه اعتراف به ربوبيتش دارد مى خواند، و به سوى او برمى گردد، و از ماسواى او اعراض مى كند، از او مى خواهد كه گرفتارى اش را برطرف سازد.

_______________

(1) سوره زمر، آيه 7.

(2) هر چند شما از ايشان راضى شويد خدا راضى نيست! چون خدا هرگز از مردم فاسق راضى نمى شود. سوره توبه، آيه 96.

(3) مجمع البيان، ج 8، ص 490.

(4) انسان همواره كفران پيشه است. سوره اسرى، آيه 67.

(5) به درستى انسان ستمگر و كفران پيشه است. سوره ابراهيم، آيه 34. ______________________________________________________ صفحه ى 369

و معناى" ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ" اين است كه: چون خداى سبحان گرفتاريش را برطرف كرد و نعمتى از ناحيه خود به او داد، سرگرم و مستغرق در آن نعمت شده، دوباره آن گرفتارى اش را از ياد مى برد، گرفتاريى كه خدا را به سوى آن مى خواند، يعنى مى خواند تا آن را برطرف كند.

و بنا بر اين كلمه" ما" در جمله" ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ" موصوله است، و منظور از آن همان گرفتارى هاى قبل از نجات است. و ضمير در" اليه" به همان" ما" برمى گردد. ولى بعضى «1» گفته اند:" ما" مصدريه است و ضمير در" اليه" به خداى سبحان برمى گردد، و معنايش اين است

كه: دعا كردن به سوى پروردگارش را از ياد مى برد، دعايى كه قبل از رفع گرفتارى مى كرد بعضى «2» ديگر گفته اند: كلمه" ما" موصوله است" و مراد از آن خداى سبحان است.

اين كلام از ساير وجوه بعيدتر است.

" وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ"- كلمه" اندادا" به معناى امثال است، و مراد از آن- به طورى كه گفته شده- «3» بت ها و رب النوع هاى آنهاست. و لام در جمله" لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ" لام عاقبت است، و معنايش اين است كه: براى خدا امثالى گرفته كه آنها را به پندار خود شريك در ربوبيت و الوهيت مى دانند تا آنجا كه همين پندار باعث آن مى شود كه مردم از راه خدا گمراه گردند، چون مردم داراى اين طبيعتند كه به يكديگر نگاه مى كنند، هر چه آن يكى كرد اين هم كوركورانه تقليد مى كند و همان طور كه با زبان دعوت مى شوند با عمل هم دعوت مى شوند.

و بعيد نيست كه مراد از" انداد" مطلق اسبابى باشد كه بشر بر آنها اعتماد نموده، و آرامش درونى پيدا مى كند و در نتيجه از خدا غافل مى ماند. و يكى از آن اسباب، بت هاى بت پرستان است، چون آيه شريفه همه انسانها را به اين وصف معرفى مى كند، و همه انسانها بت پرست نيستند، اگر چه مورد آيه كفارند، اما مورد مخصص نمى شود و باعث نمى گردد كه بگوييم منظور از آيه هم همين مورد خاص است.

" قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ"- يعنى اى انسان غافل از خدا! با همين بى خبريت از خدا، سرگرم باش، سرگرمى اندك و ناپايدارى، چون تو از اهل آتشى، بازگشتت به سوى آتش است. و اين

امر (سرگرم باش) امر و دستورى است تهديدى و در

_______________

(1) روح المعانى، ج 23، ص 245.

(2) تفسير كشاف، ج 4، ص 116.

(3) مجمع البيان، ج 8، ص 491. ______________________________________________________ صفحه ى 370

معناى خبر دادن است. يعنى تو سرانجام به سوى آتش مى روى، و اين سرگرمى در چند روزى اندك، آتش را از تو دفع نمى كند.

[برابر نبودن انسان متنعم غافل از خدا با مؤمن متهجد، و عدم تساوى عالم به خدا با جاهل به او]

" أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ ..."

اين آيه بى مناسبت و بدون اتصال با آيه قبلى نيست كه مى فرمود:" وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ، چون فحواى آيه قبل اين است كه: كافر و شاكر برابر نيستند، و با هم متشبه و مختلط نمى گردند، و در آيه مورد بحث آن را توضيح داده مى فرمايد: قانت و عابدى كه از عذاب خدا مى ترسد، و به رحمت پروردگارش اميدوار است، با كسى كه چنين نيست يكسان نمى باشد.

پس جمله" أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ" يكى از دو طرف ترديد است و طرف ديگرش حذف شده، و تقدير كلام چنين است:" أ هذا الذى ذكرنا خير ام من هو قانت ...".

و كلمه" قنوت"- به طورى كه راغب «1» گفته- به معناى ملازم بودن با عبادت است، البته عبادت با خضوع. و كلمه" آناء" جمع" أنى" است كه به معناى وقت است، و معناى" يَحْذَرُ الْآخِرَةَ"،" يحذر عذاب الآخرة" است، هم چنان كه خداى تعالى فرموده:" إِنَّ عَذابَ رَبِّكَ كانَ مَحْذُوراً" «2» و اين جمله با جمله" يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ"

مجموعا خوف از عذاب و رجاء رحمت را مى رسانند. و اگر عذاب را مقيد به آخرت كرد، ولى رحمت را مقيد به آن نكرد، بدين جهت است كه رحمت آخرت اى بسا دنيا را هم فرا مى گيرد.

و معناى آيه اين است كه: آيا اين كافر كه گفتيم از اصحاب آتش است، بهتر است يا كسى كه همواره ملازم با اطاعت و خضوع براى پروردگارش است و در اوقاتى از شب هنگامى كه فرا مى رسد به نماز مى ايستد و در حالى كه يا در سجده است و يا ايستاده، و از عذاب آخرت مى ترسد و در عين حال اميدوار به رحمت پروردگارش است؟ يعنى اين دو با هم يكسان نيستند.

" قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ"- در اين آيه شريفه علم داشتن و نداشتن هر دو مطلق آمده، و نفرموده، علم به چه چيز، و ليكن مراد از آن بر حسب مورد آيه، علم به خداست، چون علم به خداست كه آدمى را به كمال مى رساند و نافع به حقيقت معناى كلمه است، و نيز نداشتنش ضرر مى رساند، و اما علوم ديگر مانند مال هستند، كه تنها

_______________

(1) مفردات راغب، ماده" قنت".

(2) عذاب آخرت حذر شدنى است. سوره اسرى، آيه 57. ______________________________________________________ صفحه ى 371

در زندگى دنيا بدرد مى خورد و با فناى دنيا فانى مى گردد.

" إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ"- يعنى از اين تذكر تنها كسانى متذكر مى شوند كه صاحبان عقلند، و اين جمله در مقام تعليل مساوى نبودن دو طايفه است، مى فرمايد: اينكه گفتيم مساوى نيستند، علتش آن است كه اولى به حقايق امور متذكر مى شود و دومى نمى شود، پس برابر نيستند، بلكه آنها كه

علم دارند بر ديگران رجحان دارند.

" قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ ..."

جار و مجرور" فِي هذِهِ الدُّنْيا" متعلق است به جمله" احسنوا" در نتيجه مراد از آن وعده اى است به كسانى كه نيكوكارند، يعنى همواره ملازم اعمال نيكند. مى فرمايد: اين گونه اشخاص حسنه و پاداشى دارند كه نمى توان وصف آن را بيان كرد.

و در اين آيه حسنه را مطلق آورده و معين نكرده كه مراد از آن پاداشهاى دنيوى و يا اخروى است، و ظاهر اين اطلاق آن است كه مراد از آن اعم از حسنه آخرت و حسنه دنيا است كه نصيب مؤمنين نيكوكار مى شود، از قبيل طيب نفس، سلامت روح، و محفوظ بودن جانها از آنچه دلهاى كفار بدان مبتلا است، مانند تشويش خاطر، پريشانى قلب، تنگى سينه، خضوع، در برابر اسباب ظاهرى، و نداشتن كسى كه در همه گرفتارى هاى روزگار به او پناهنده شود و از او يارى بگيرد، و در هنگام پيش آمدن حوادث ناگوار به او تكيه داشته باشد.

و همچنين براى مؤمنين نيكوكار در آخرت سعادت جاودان و نعيم مقيم است و بعضى «1» از مفسرين گفته اند:" جمله" فِي هذِهِ الدُّنْيا" متعلق به" حسنه" است". ولى اينطور نيست.

" وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ"- اين جمله تحريك و تشويق ايشان است به مهاجرت كردن از مكه، به خاطر اين كه توقف در مكه براى مؤمنين به رسول خدا (ص) دشوار بود، و مشركين هر روز بيشتر از روز قبل سخت گيرى مى كردند و ايشان را دچار فتنه و گرفتارى مى نمودند البته آيه شريفه از نظر لفظ عام است و اختصاص به مهاجرت از مكه ندارد.

بعضى «2» از مفسرين گفته اند:" مراد از" ارض اللَّه" بهشت است مى فرمايد: بهشت وسيع است، و در آن مزاحمتى نيست، پس در صدد به دست آوردن آن به وسيله اطاعت و عبادت باشد" و ليكن اين معنا از لفظ آيه بعيد است.

" إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ"-" توفيه" اجر به معناى آن است كه آن را به طور تام و كامل بدهند. و از سياق برمى آيد انحصارى كه كلمه" انما" مفيد آن است،

_______________

(1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 492. ______________________________________________________ صفحه ى 372

متوجه جمله" بغير حساب" باشد. بنا بر اين جار و مجرور" بغير حساب" متعلق مى شود به كلمه" يوفى" و صفتى است براى مصدرى كه" يوفى" بر آن دلالت دارد.

و معنايش اين است كه: صابران اجرشان داده نمى شود، مگر اعطايى بى حساب.

پس صابران بر خلاف ساير مردم به حساب اعمالشان رسيدگى نمى شود و اصلا نامه اعمالشان بازنمى گردد، و اجرشان همسنگ اعمالشان نيست. در آيه شريفه" صابران" هم مطلق ذكر شده و مقيد به صبر در اطاعت و يا صبر در ترك معصيت و يا صبر بر مصيبت نشده هر چند كه صبر در برابر مصائب دنيا، بخصوص صبر در مقابل اذيت هاى اهل كفر و فسوق كه به مؤمنين مخلص و با تقوا مى رسد با مورد آيه منطبق است (و ليكن همانطور كه در ساير موارد گفته ايم مورد مخصص نيست).

بعضى «1» از مفسرين گفته اند:" بغير حساب" حال از" اجرهم" است يعنى اجر بى حساب و بسيار ولى وجه سابق قريب تر است به ذهن.

بحث روايتى [(رواياتى در باره اخلاص،" الَّذِينَ يَعْلَمُونَ"، و شان نزول آيه:" أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ ..." و اجر صابران)]

در الدر المنثور است كه:

ابن مردويه از يزيد رقاشى روايت كرده كه گفت: مردى به رسول خدا (ص) عرضه داشت: ما اموال خود را به اين و آن مى دهيم تا در غياب ذكر خير ما گويند، آيا در اين گونه انفاقها اجرى هم داريم يا نه؟ رسول خدا (ص) فرمود: خداى تعالى هيچ عمل نيكى را نمى پذيرد، مگر از كسى كه آن را خالص براى خدا انجام داده باشد، آن گاه اين آيه را تلاوت فرمود:" أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ" «2».

و نيز در همان كتاب آمده كه ابن جرير از طريق جويبر، از ابن عباس روايت كرده كه در تفسير جمله" وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ..." گفته: اين آيه در باره سه قبيله بنى عامر، بنى كنانه، و بنى سلمه، نازل شد كه هر سه بت مى پرستيدند و مى گفتند ملائكه دختران خدايند. و نيز مى گفتند:" ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى «3».

مؤلف: آيه شريفه مطلق است، و شامل عموم وثنى مذهبان مى شود، و جمله" ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى منطق همگى آنان است، و همچنين اعتقاد به فرزند داشتن خدا، و در آيه هم تصريحى نشده به اينكه ملائكه را دختران خدا مى پنداشتند. پس حق مطلب آن است كه اين روايت از باب تطبيق است.

_______________

(1) روح المعانى، ج 23، ص 248.

(2 و 3) الدر المنثور، ج 5، ص 322. ______________________________________________________ صفحه ى 373

و در كافى «1» و علل الشرائع هر يك به سند خود از زراره از امام باقر (ع) روايت آورده اند كه در ذيل جمله" آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً" فرمود: منظور نماز شب است، «2».

و در كافى به سند خود از

امام ابى جعفر (ع) روايت آورده كه در ذيل اين آيه از كلام خداى عز و جل كه مى فرمايد:" هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ" فرموده: ما هستيم كه داراى علميم و دشمنان مايند كه بى علمند و شيعيان ما صاحبان خردند «3».

مؤلف: اين مضمون به طرق بسيارى از امام باقر و صادق (ع) روايت شده، و از باب تطبيق كلى بر مورد است، نه از باب تفسير.

و در الدر المنثور است كه: ابن سعد در طبقات خود و ابن مردويه، از ابن عباس روايت كرده اند كه در ذيل جمله" أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً" گفته است: اين آيه در حق عمار بن ياسر نازل شد «4».

مؤلف: نظير اين مضمون از جويبر از عكرمه نيز نقل شده. و از جويبر از ابن عباس نيز آمده كه گفت: اين آيه در باره ابن مسعود، عمار، و سالم مولاى ابى حذيفه نازل شده، و از ابى نعيم و ابن عساكر از ابن عمر روايت شده كه گفت: عثمان بوده و روايات ديگرى آن را در باره اشخاص ديگرى دانسته اند. و همه اين روايات از باب تطبيق عموم آيه به مورد آن است، نه اينكه آيه در خصوص موردى نازل شده باشد تا شان نزول اصطلاحى باشد، چون اين سوره يك مرتبه و دفعتا نازل شده است، (ديگر معنا ندارد كه در باره همه نامبردگان نازل شده باشد). و در مجمع البيان آمده كه عياشى به سند خود از عبد اللَّه بن سنان از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود رسول خدا (ص) فرمود: روزى كه نامه هاى اعمال باز

مى شود و ميزان اعمال نصب مى گردد، براى اهل بلاء نه ميزانى نصب مى شود، و نه نامه عملى بازمى گردد، آن وقت اين آيه را تلاوت فرمود:" إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ" «5».

مؤلف: در الدر المنثور هم از ابن مردويه، از انس بن مالك، از رسول خدا (ص) روايتى نقل كرده كه در آن اين مضمون آمده «6».

_______________

(1) كافى ج 3، ص 444، ح 11.

(2) علل الشرائع، ص 363، ح 8.

(3) كافى، ج 1، ص 212، ح 1.

(4) الدر المنثور، ج 5، ص 323.

(5) مجمع البيان، ج 8، ص 492.

(6) الدر المنثور، ج 5، ص 323.

ترجمه آيات بگو من مامور شده ام كه خدا را بپرستم و دين را خالص براى او بدانم (11).

و نيز مامورم كه اولين مسلمان باشم (12).

بگو من مى ترسم در صورت نافرمانى ام از امر خدا دچار عذاب روزى عظيم گردم (13).

بگو من تنها خدا را مى پرستم و دين خود را براى او خالص مى سازم (14).

______________________________________________________ صفحه ى 375

شما هر چه مى خواهيد به جاى خدا بپرستيد بگو براستى زيانكاران واقعى آنهايند كه نفس خود و خويشان خود را در روز قيامت باخته باشند، آگاه باشيد كه براستى خسران مبين همين است (15).

كه از بالاى سر طبقاتى از آتش و در زير پا طبقاتى از آتش دارند اين است كه خداوند بندگان خود را با آن مى ترساند كه اى بندگان من از قهر من بپرهيزيد (16).

و كسانى كه اجتناب دارند از طاغوت از اينكه او را بپرستند و به سوى خدا بازمى گردند ايشان (نزد خدا) بشارت دارند. پس بندگان مرا بشارت ده (17).

همانهايى را كه به هر سخنى گوش مى دهند پس بهترين آن را پيروى مى كنند،

آنان هستند كه خدا هدايتشان كرده و آنان هستند صاحبان خرد (18).

آيا كسى كه عذاب برايش حتمى شده آيا تو مى خواهى كسى را كه داخل آتش است نجات دهى؟ (19).

ليكن كسانى كه از پروردگارشان مى ترسند غرفه هايى دارند كه ما فوق آن نيز غرفه هايى است بنا شده كه از دامنه و چشم اندازش نهرها جارى است اين وعده خداست و خدا خلف وعده نمى كند (20).

بيان آيات در اين آيات به نوعى به آغاز كلام برگشت شده، رسول خدا (ص) را دستور مى دهد به مردم ابلاغ كند كه اگر ايشان را به توحيد و اخلاص دين براى خدا مى خواند، بدان جهت است كه او مامور از طرف خداست، و نيز مامور شده است كه خود او هم مانند سايرين به اين دعوت پاسخ مثبت دهد، چيزى كه هست اين فرق را با سايرين دارد كه او بايد اولين كس باشد به اسلام آوردن و تسليم در برابر آنچه به سويش دعوت مى كند، و خلاصه به چيزى دعوت كند كه خودش قبل از دعوت ديگران به آن ايمان داشته باشد حال چه اينكه مردم دعوتش را بپذيرند و يا آن را رد كنند.

پس ديگر مردم چشم اين طمع را نبايد داشته باشند كه آن جناب بر خلاف دعوتش عمل كند و سيره اش مخالف دعوتش باشد، براى اينكه آن جناب دعوت پروردگار خود را قبلا پذيرفته و اجابت كرده، و او در دين خود استوار و ثابت قدم و از عصيان خداى تعالى ترسان است، با چنين حالى مردم را دعوت مى كند، كفار را انذار و مؤمنين را بشارت مى دهد. آنان را به عذابى كه خدا برايشان آماده كرده،

و اينان را به نعيمى كه خدا برايشان تهيه كرده ______________________________________________________ صفحه ى 376

" قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ ... أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ" اين آيه به نحوى به اول سوره برگشت كرده، كه مى فرمود:" إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" و منظور از آن اين است كه كفار را به كلى از اينكه آن جناب انعطافى بخرج دهد مايوس كند تا ديگر طمعى به او نكنند و سخنى از ترك دعوت و سازگارى با شرك ورزيدن او به ميان نياورند، و اين معنا در اول سوره" ص" و نيز در آياتى ديگر خاطرنشان شده است.

پس گويا در آيه مورد بحث مى خواهد بفرمايد: به ايشان بگو آنچه من بر شما تلاوت كردم كه بايد خدا را بپرستم و دين خدا را خالص كنم، هر چند خطاب در آن متوجه من است، و ليكن بايد متوجه باشيد كه اين صرف دعوت نيست كه من فقط شنونده اى باشم و مامور باشم كه خطاب خدا را به شما برسانم، و خودم هيچ وظيفه اى ديگر نداشته باشم، بلكه من نيز مانند يك يك شما مامورم او را عبادت نموده، دين را براى او خالص سازم. باز تكليف من به همين جا خاتمه نمى يابد، بلكه مامورم كه قبل از همه شما در برابر آنچه بر من نازل شده تسليم باشم، و به همين جهت قبل از همه شما من تسليم شده ام، و اينك بعد از تسليم شدن خودم به شما ابلاغ مى كنم. آرى من از پروردگارم مى ترسم و او را به اخلاص مى پرستم، و به او ايمان آورده ام، چه اينكه شما ايمان بياوريد و يا

نياوريد. پس ديگر طمعى به من نداشته باشيد.

پس اينكه فرمود:" قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ" اشاره است به اينكه آن جناب در اطاعت دستور خدا به اخلاص در دين و داشتن دين خالص مانند ساير مردم است.

[بيان جمله" أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ" و اينكه پيامبر (صلّى الله عليه وآله) نيز پيشاپيش ديگران مكلف و مامور به اسلام و عبادت مخلصانه است

و جمله" وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ" اشاره است به اينكه در امرى كه متوجه من شده زيادتى است بر امرى كه متوجه همه شده است، و آن زيادتى عبارت از اين است كه خطاب، قبل از شما متوجه من شده، و غرض از توجه آن به من قبل از شما اين است كه من اولين كسى باشم كه تسليم اين امر شده ام و به آن ايمان آورده ام.

بعضى «1» از مفسرين گفته اند: لام در جمله" لان اكون" لام تعليل است، و چنين معنا مى دهد: من به اين علت مامور شده ام كه اولين مسلم هستم، بعضى «2» ديگر گفته اند:" لام" زايد است، هم چنان كه مى بينيم در آيه" قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ" «3» حرف لام نيامده.

_______________

(1 و 2) تفسير منهج الصادقين، ج 8، ص 82. و روح المعانى، ج 23، ص 250.

(3) من مامور شده ام اولين كسى باشم كه اسلام آورده. سوره انعام، آيه 14. ______________________________________________________ صفحه ى 377

ولى برگشت هر دو وجه به يك معنا است، براى اينكه اولين مسلمان بودن آن جناب، عنوانى به اسلام او مى دهد، و همين عنوان هم مى تواند غايت امر به اسلام آوردن باشد، و هم مى تواند متعلق امر باشد،

و به آن امر بفرمايد، مثل اينكه هم صحيح است بگوييم" او را بزن براى اينكه ادب بشود" و هم صحيح است بگوييم" او را با زدن ادب كن". (كه در اين مثال تاديب كه عنوان فعل است، در اولى غايت و علت واقع شده، و در دومى خود آن متعلق امر واقع شده است).

در كشاف مى گويد در معناى اين آيه شريفه چند وجه است:

يكى اينكه" من اولين كسى باشم كه در عصر خودم و از بين قومم اسلام آورده باشم" چون آن جناب اولين كسى بود كه با دين پدران خود مخالفت كرده، و نيز اولين كسى بوده كه بت ها را رها كرده و نابود نموده است.

دوم اينكه" من اولين كسى از بين دعوت شدگان باشم كه اسلام آورده".

سوم اينكه" من اولين كسى باشم كه خودش را به همان چيزى كه ديگران را دعوت كرده، دعوت كرده باشد، تا هم در قولم و هم در فعلم مقتداى قومم باشم، و چون پادشاهان نباشم كه مردم را به چيزى دعوت مى كنند كه خود عمل نمى كنند. و اين كه رفتارم، به گونه اى باشد كه با اوليت در اسلام سازگار باشد تا مردم را به سبب عمل كه همان اوليت است رهنمون شود" «1».

و ليكن خواننده عزيز متوجه است كه از وجوه مزبور آنكه با سياق آيات سازگارتر است همان وجه سوم است، و آن همان وجهى است كه ما قبلا گفتيم و البته ساير وجوه هم از لوازم آن وجه است.

" قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ" مراد از نافرمانى رسول خدا (ص) نسبت به پروردگارش، به شهادت سياق اين است كه: با

امر او به اين كه دين را براى خداى اخلاص نمايد مخالفت ورزد. و مراد از" يوم عظيم" روز قيامت است. و اين آيه در حقيقت به منزله زمينه چينى براى آيه بعدى است.

" قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ" اين آيه تصريح دارد به اينكه رسول خدا (ص) امر پروردگار خود

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 119. ______________________________________________________ صفحه ى 378

را اطاعت و امتثال كرده، بر خلاف آيه قبلى كه همين معنا را به طور كنايه مى رساند. در اين آيه بكلى كفار را مايوس كرده، و براى هميشه از اينكه آن جناب در برابر خواسته هايشان (كه همان مخالفت با اوامر الهى است) روى خوش نشان دهد، نوميدشان ساخته است.

و اگر كلمه" اللَّه" را كه از نظر تركيب بندى كلام، مفعول كلمه" اعبد" است، و بايد بعد از آن آمده باشد، جلوتر آورده، براى اين است كه انحصار را افاده كند، و بفهماند كه من تنها خدا را مى پرستم. و جمله" مُخْلِصاً لَهُ دِينِي" معناى حصر را تاكيد مى كند. و جمله" فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ" امرى است تهديدى كه مى فهماند به غير خدا هر چه را بپرستيد سودى به حالتان نخواهد داشت و بالأخره عذاب و وبال اعراضتان از پرستش خدا با اخلاص، گريبانتان را خواهد گرفت. و اين معنا كه از مفهوم جمله مزبور استفاده مى شود، صريح در ذيل آيه است كه مى فرمايد:" قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ ...".

[مقصود از خسران نفس و اهل، و اينكه چنين زيانى" خسران مبين" است

" قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ..."

كلمه" خسر" و" خسران" هر دو به معناى از دست دادن

سرمايه است، يا همه اش و يا بعضى از آن. البته كلمه" خسران" رساتر از كلمه" خسر" است، و" خسران نفس" به معناى آن است كه آدمى نفس خود را در معرض هلاكت و بدبختى قرار دهد، به طورى كه استعداد كمالش از بين برود و سعادت به كلى از او فوت شود." خسارت اهل" هم به همين معنا است.

در اين آيه شريفه تعريضى است به مشركين، كه در جمله" فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ" مورد خطاب واقع شده اند، گويا فرموده، شما هر چه را بپرستيد بالأخره سرمايه نفس را از دست داده ايد، به خاطر اينكه آن را با به كفر كشاندن به هلاكت رسانديد، و همچنين اهل و خويشاوندان خود را هلاك كرديد، چون شما آنان را وادار به كفر و شرك كرديد، و اين كفر و شرك همان خسران حقيقى است.

" أَلا ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ"- آگاه باشيد كه خسران حقيقى هم همين است، براى اينكه خسرانهاى مربوط به امور دنيا هر چه باشد چه مال و چه جاه، ناپايدار است، به خلاف خسران روز قيامت كه پايانى ندارد، دائم و جاودان است، چون نه زايل مى شود و نه منقطع.

علاوه بر اين، مال و يا جاه وقتى با خسران از دست رفت، جبرانش ممكن است، چه بسا مى شود كه مثل آن و يا بهتر از آن جايگزين آن گردد، به خلاف خسران نفس، كه ديگر جبران نمى پذيرد.

البته اين در صورتى است كه مراد از" اهل" خويشاوندان و نزديكان دنيايى انسان ______________________________________________________ صفحه ى 379

باشد. چون بعضى گفته اند:" مراد از آن همسران و خدمتكارانى است كه خدا براى انسان مؤمن و متقى در بهشت آماده كرده" و اين

معنا بهتر و با مقام آيه مناسب تر است، چون خويشاوندى و هر رابطه اجتماعى دنيا در روز قيامت از هم گسيخته مى شود، هم چنان كه خداى تعالى خبر داده كه" فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ" «1» و نيز فرموده:" يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً" «2» و آياتى ديگر غير از اينها.

و نيز مؤيد معناى دوم اين آيه است كه مى فرمايد:" فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسِيراً وَ يَنْقَلِبُ إِلى أَهْلِهِ مَسْرُوراً" «3».

" لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ..."

كلمه" ظلل" جمع" ظله" است و- به طورى كه گفته اند- به معناى ساترى است در بالاى سر. و مراد از اينكه ساترى از آتش در بالاى سر و ساترى ديگر در زير پا دارند، اين است كه آتش از همه جهات به ايشان احاطه دارد. و بقيه الفاظ آيه روشن است.

" وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى راغب گفته: كلمه" طاغوت" عبارت است از هر متجاوز و از هر معبودى به غير خداى تعالى. و اين كلمه هم در يك نفر استعمال مى شود، و هم در جمع «4» و ظاهرا مراد از آن در آيه شريفه بت ها و هر معبود طاغى ديگرى است كه به جاى خدا پرستيده شود.

در آيه شريفه به صرف اجتناب از پرستش طاغوت اكتفاء نشده، بلكه بر آن" وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ" اضافه كرده است و اين اشاره بدان است كه صرف نفى خدايان ديگر هيچ فايده اى ندارد، آنچه فايده مى دهد اين است كه انسان بين نفى آن آلهه و اثبات اله واحد، جمع كند.

هم خدا را بپرستد و

هم غير او را نپرستد. اين است عبادت با اخلاص دين.

" لَهُمُ الْبُشْرى - اين جمله، جمله اى است انشايى، كه در عين حال خبر واقع شده براى" الَّذِينَ اجْتَنَبُوا ...".

" فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ..."

مقتضاى ظاهر عبارت اين بود كه بفرمايد:" لهم البشرى فبشرهم" و حاجت نبود كه _______________

(1) امروز ديگر رابطه و نسبتى بينشان نيست. سوره مؤمنون، آيه 101.

(2) روزى كه هيچ كس براى ديگرى مالك چيزى نيست. سوره انفطار، آيه 19.

(3) و اما كسى كه نامه عملش به دست راستش داده شود، به زودى محاسبه مى شود در حالى كه حسابى آسان خواهد داشت. با خرسندى به اهلش ملحق خواهد شد. سوره انشقاق، آيه 7- 9.

(4) مفردات راغب، ماده" طغى". ______________________________________________________ صفحه ى 380

كلمه" عباد" آورده شود، و ليكن به منظور از آوردن آن اين بوده كه با اضافه شدن به ضمير متكلم آورده شود، تا احترامى از آنان به عمل آمده باشد، و هم دنبالش با جمله" الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ ..." توصيف شوند.

و مراد از" قول" به شهادت اينكه دنبالش مساله" اتباع" آمده، آن قولى است كه ارتباط و مساسى با عمل داشته باشد، پس بهترين قول آن قولى است كه آدمى را بهتر به حق برساند، و براى انسان خيرخواهانه تر باشد. و انسان فطرتا اين طور است كه حسن و جمال را دوست مى دارد و به سويش مجذوب مى شود، و معلوم است كه هر چه آن حسن بيشتر باشد اين جذبه شديدتر است. و اگر زشت و زيبا، هر دو را ببيند، به سوى زيبا متمايل مى شود، و اگر زيبا و زيباتر را ببيند به سوى زيباتر مى گرايد. و اما

اگر به سوى زيباتر نرود، و باز به همان زيبا سرگرم شود معلوم مى شود كه سرگرمى اش به زيبا به خاطر زيبايى آن نبوده، چون اگر براى زيبايى آن بود با بيشتر شدن زيبايى، بايد بيشتر مجذوب شود، و زيبا را رها كرده به طرف زيباتر متمايل شود.

پس اينكه آيه شريفه بندگان خدا را توصيف فرموده به اينكه" پيرو بهترين قولند" معنايش اين است كه مطبوع و مفطور بر طلب حقند و به فطرت خود رشد و رسيدن به واقع را طالبند. پس هر جا امرشان دائر شود بين حق و باطل، بين رشد و گمراهى، البته حق و رشد را متابعت مى كنند و باطل و گمراهى را رها مى نمايند. و هر جا امرشان داير شود بين" حق" و" احق"- حق تر- و رشد و رشد بيشتر، البته حق تر و رشد بيشتر را انتخاب مى كنند.

پس حق و رشد، مطلوب بندگان خداست، و به همين جهت هر چه بشنوند به آن گوش مى دهند و اين طور نيست كه متابعت هواى نفس كنند و هر سخنى را به صرف شنيدن بدون تفكر و تدبر رد كنند.

[مفاد جمله" الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ" كه در وصف بندگان خود فرموده است

پس جمله" الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ" مفادش اين است كه: بندگان خدا طالب حق و رشدند، به هر سخنى كه گوش دهند بدين اميد گوش مى دهند كه در آن حقى بيابند و مى ترسند كه در اثر گوش ندادن به آن، حق از ايشان فوت شود.

بعضى از مفسرين «1» گفته اند: مراد از" گوش دادن به حرف و پيروى كردن از بهترين آن" گوش دادن به قرآن و غير قرآن، و

پيروى كردن از قرآن است.

بعضى «2» ديگر گفته اند: مراد استماع اوامر خداى تعالى و پيروى كردن بهترين آنها

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 493.

(2) روح المعانى، ج 23، ص 253. ______________________________________________________ صفحه ى 381

است، مثلا در مساله قصاص، خدا هم اجازه قصاص به ايشان داده، و هم عفو، و ايشان عفو را پيروى مى كنند. و نيز هم اجازه داده صدقه را آشكارا دهند و هم پنهانى، و ايشان پنهانى صدقه مى دهند.

ولى اين دو قولى كه از مفسرين نقل كرديم بدون دليل عموم آيه را تخصيص مى زند.

" أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ"- اين جمله اشاره است به اينكه صفت پيروى از بهترين قول، خود هدايتى است الهى، و اين هدايت- كه گفتيم عبارت است از طلب حق و آمادگى تام براى پيروى از آن هر جا كه يافت شود- هدايتى است اجمالى كه تمامى هدايت هاى تفصيلى و رسيدن به هر يك از معارف الهى بدان منتهى مى شود.

" وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ"- يعنى اينهايند تنها كسانى كه صاحب عقلند. و از اين جمله استفاده مى شود كه عقل عبارت است از نيرويى كه با آن به سوى حق راه يافته مى شود، و نشان داشتن عقل پيروى از حق است. و در تفسير آيه" وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ" «1» كه از آن استفاده مى شود كه سفيه آن كسى است كه دين خدا را پيروى نكند، در نتيجه عاقل آن كسى است كه دين خدا را پيروى كند.

" أَ فَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذابِ أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ مَنْ فِي النَّارِ" كلمه عذاب براى هر كس كه كفر بورزد آن روز ثابت شد كه آدم به

سوى زمين هبوط مى كرد، در آن روز به او گفتند:" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ" «2» و در اين معنا آيات ديگرى نيز هست.

مقتضاى سياق اين است كه در آيه چيزى در تقدير گرفته شده باشد، چيزى كه جمله" أَ فَأَنْتَ تُنْقِذُ مَنْ فِي النَّارِ" بر آن دلالت كند، و تقدير كلام اين است كه:" أ فمن حق عليه كلمة العذاب ينجو منه- آيا كسى كه كلمه عذاب بر او ثابت شده، از عذاب نجات مى يابد؟". و اين تقدير بهتر از آن است كه بگوييم تقديرش" ا فمن حق عليه كلمة العذاب خير أم من وجبت عليه الجنة- آيا كسى كه كلمه عذاب بر او ثابت شده بهتر است، يا كسى كه بهشت بر او واجب گشته" مى باشد.

بعضى «3» از مفسرين گفته اند:" معنى جمله اين است كه آيا كسى كه وعيد خداى _______________

(1) هيچ كس از آيين ابراهيم روى نگرداند بجز مردم بى خرد. سوره بقره، آيه 130.

(2) و كسانى كه كفر بورزند و آيات ما را تكذيب كنند، اهل آتش و در آن جاويد خواهند بود.

سوره بقره، آيه 39.

(3) مجمع البيان، ج 8، ص 494. ______________________________________________________ صفحه ى 382

تعالى به عقاب بر او واجب گشته، آيا تو مى توانى او را از آتش خلاص كنى و با آوردن" مَنْ فِي النَّارِ" اكتفاء كرده، از اينكه ضمير" تنقذه" را بياورد. و براى اينكه بيشتر شنونده را متوجه معنا كند، استفهام را تكرار كرده".

بعضى «1» ديگر گفته اند:" تقدير آيه" أ فانت تنقذ من فى النار منهم" است، يعنى آيا تو مى توانى از ايشان آن كسانى را كه در آتشند نجات دهى؟ چيزى

كه هست ضمير" منهم" از آن حذف شده". و اين وجه از همه وجوه نامربوطتر است.

" لكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ مَبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ" كلمه" غرف" جمع" غرفه" به معناى بالاخانه است. بعضى «2» گفته اند:" اين جمله در مقابل جمله" لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ" كه در باره كفار است قرار دارد.

" وَعْدَ اللَّهِ"- يعنى خداوند به ايشان وعده داده اين وعده را. در نتيجه كلمه مزبور مفعول مطلق است كه به جاى فعل خود نشسته.

" لا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعادَ"- اين جمله از سنت خداى تعالى در وعده هايش خبر مى دهد و در عين حال دلهاى بندگان خود را خرسند مى سازد.

بحث روايتى [(چند روايت در باره خسران نفس و اهل، اطاعت جباران، و ...)]

در تفسير قمى در روايت ابى الجارود، از امام ابى جعفر (ع) آمده كه در ذيل جمله" قُلْ إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ" فرموده: يعنى در نفس خود و اهلشان مغبون شدند «3».

و در مجمع البيان در ذيل آيه" وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى مى گويد: ابو بصير از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود: شما (پيروان مكتب اهل بيت) همانها هستيد. و هر كس جبارى را اطاعت كند گويا او را پرستيده «4».

_______________

(1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 494.

(3) تفسير قمى، ج 2، ص 248.

(4) مجمع البيان، ج 8، ص 493. ______________________________________________________ صفحه ى 383

مؤلف: اين روايت از باب تطبيق مصداق بر مفهوم عام است.

و در كافى است كه بعضى از اصحاب ما بدون ذكر سند از هشام بن حكم

روايت كرده اند كه گفت: امام ابو الحسن موسى بن جعفر (ع) به من فرمود: اى هشام خداى تبارك و تعالى اهل عقل و فهم را در كتاب خود بشارت داده و فرموده:" فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ" «1».

و در الدر المنثور است كه: ابن جرير و ابن ابى حاتم از زيد بن اسلم روايت كرده اند كه در ذيل آيه" وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها" گفته است: اين دو آيه در باره سه نفر كه در جاهليت مى گفته اند" لا اله الا اللَّه" نازل شده، و آن سه نفر عبارت بودند از زيد بن عمرو بن نفيل، و ابو ذر غفارى، و سلمان فارسى «2».

مؤلف: اين روايت را صاحب مجمع البيان از عبد اللَّه بن زيد نقل كرده «3» و در الدر المنثور هم از ابن مردويه از ابن عمر آورده كه گفت: در باره سعيد بن زيد و ابو ذر و سلمان نازل شده. و نيز از جويبر از جابر بن عبد اللَّه روايت كرده كه گفت: در باره مردى از انصار نازل شده كه وقتى آيه" لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ ..." نازل شد هفت غلام خود را آزاد كرد «4». ولى ظاهرا تمامى اين روايات از باب تطبيق داستان بر آيه مى باشد.

_______________

(1) اصول كافى، ج 1، ص 13، ح 12.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 324.

(3) مجمع البيان، ج 8، ص 493 كه بجاى" عبد اللَّه بن زيد"،" عبد الرحمن بن زيد" مى باشد.

(4) الدر المنثور، ج 5، ص 325. صفحه ى 385

ترجمه آيات مگر نديدى كه خدا از آسمان آبى را فرستاد و همان را

در رگ و ريشه ها و منابع زيرزمينى بدوانيد و سپس به وسيله همان آب همواره كشت و زرع بيرون مى آورد، زرعى با رنگهاى گوناگون و سپس آن زرع را مى خشكاند و تو مى بينى كه پس از سبزى و خرمى زرد مى شود آن گاه آن را حطامى مى سازد كه در اين خود تذكرى است براى خردمندان (21).

آيا كسى كه خدا سينه اش را پذيراى اسلام كرد و در نتيجه همواره با نور الهى قدم برمى دارد چون سنگدلان است. پس واى بر سنگدلانى كه ياد خدا دلهايشان را نرم نمى كند آنان در ضلالتى آشكارند (22).

خدا بهترين سخن را نازل كرده كتابى كه ابعاضش بهم مربوط و به يكديگر منعطف است آنهايى كه از پروردگارشان خشيت دارند از شنيدنش پوست بدنشان جمع مى شود و در عين حال پوست و دلشان متمايل به ياد خدا مى گردد اين هدايت خداست كه هر كه را بخواهد با آن هدايت مى كند و كسى كه خدا گمراهش كند ديگر راهنمايى نخواهد داشت (23).

آيا كسى كه روى خود را از عذاب در روز قيامت حفظ مى كند مثل بى پروايان است در آن روز به ستمكاران گفته مى شود بچشيد آنچه را كه خود كسب كرده ايد (24).

كسانى هم كه قبل از ايشان بودند آيات خدا را تكذيب كردند در نتيجه عذاب، آنان را گرفت در حالى كه احتمالش را هم نمى دادند (25).

پس خداى تعالى خوارى در زندگى دنيا را به آنان چشانيد و هر آينه عذاب آخرت بزرگتر است اگر بفهمند (26).

در اين قرآن براى مردم از هر نوع مثلى آورديم شايد متذكر شوند (27).

قرآنى عربى و بدون انحراف شايد كه بپرهيزند (28).

خداى تعالى مردى را مثل زده

كه چند شريك ناسازگار بر سر او نزاع كنند و مردى را كه تنها مملوك يك نفر باشد آيا اين دو در مثل با هم يكسانند؟ حمد همه اش از خدا است و ليكن بيشترشان ______________________________________________________ صفحه ى 386

نمى دانند (29).

تو خواهى مرد و ايشان هم خواهند مرد (30).

و سپس همه شما در روز قيامت نزد پروردگارتان مخاصمه خواهيد كرد (31).

پس كيست ستمكارتر از كسى كه بر خدا دروغ ببندد و سخن راستى را كه آمده تكذيب كند؟ آيا پنداشته كه در دوزخ جايى براى كفار نيست (32).

و كسانى كه سخن راست دارند و سخن راست را تصديق هم مى كنند تنها ايشانند پرهيزكاران (33).

كه نزد پروردگارشان هر چه بخواهند دارند و اين است جزاى نيكوكاران (34).

تا خدا بدترين گناهانشان را بريزد و اجرشان را بر طبق بهترين عملشان بدهد (35).

آيا خدا كافى براى امور بنده خود نيست؟ و شما را از معبودهاى ديگر مى ترساند و كسى كه خدا گمراهش كرده باشد ديگر راهنمايى برايش نخواهد بود (36).

و كسى كه خدا هدايتش كرده باشد او هم ديگر گمراه كننده اى برايش نخواهد بود آيا خدا عزيز و منتقم نيست؟ (37).

بيان آيات در اين آيات به همان احتجاجى كه در آغاز سوره بر ربوبيت خداى تعالى مى شد، برگشت شده، و نيز پيرامون هدايت راه يافتگان، و ضلالت گمراهان و مقايسه بين اين دو گروه و سرانجام كار هر يك از آن دو، سخن مى رود، و نيز بيان مى شود كه هدايت قرآن به چه معنا است.

" أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ ..."

در مجمع البيان مى گويد: كلمه" ينابيع" جمع" ينبوع" است، و آن جايى است

كه آب از آن مى جوشد، مثلا مى گويند:" نبع الماء من موضع كذا- آب از فلان محل مى جوشد و فوران مى كند" و كلمه" زرع" عبارت است از آنچه از زمين مى رويد و مانند درخت ساقه ندارد. و كلمه" شجر" عبارت است از آنچه كه ساقه و شاخه دارد. و كلمه" نبات" هر دو قسم روييدنى را شامل مى شود. و كلمه" بهيج" از مصدر" هيج" است كه به معناى نهايت مرتبه خشك شدن نبات است، و كلمه" حطام" به معناى كاه و خس متفرق است «1».

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 494. ______________________________________________________ صفحه ى 387

و معناى جمله" فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ" اين است كه: خداوند آب را در چشمه ها و رگه هاى زمينى كه چون رگهاى بدن آدمى است داخل كرده، و زمين آن را از جانبى به جانبى ديگر انتقال مى دهد. و بقيه الفاظ آيه روشن است.

آيه شريفه- به طورى كه ملاحظه مى كنيد- بر يگانگى خداى تعالى در ربوبيت احتجاج مى كند.

[لازمه هدايت، شرح صدر براى اسلام، و لازمه ضلالت، قساوت قلب از ياد خداست

" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ ..."

بعد از آنكه در آيه قبلى فرمود كه در مساله انزال آب از آسمان و روياندن روييدنيها تذكرى است براى خردمندان، كه همان بندگان با تقوى خدايند. و نيز قبلا فرموده بود كه اين طايفه همان كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده، اينك در اين آيه مى فرمايد: اين طايفه چون ديگران گمراه نيستند و علت اين معنا را توضيح مى دهد، و آن اين است كه اين طايفه داراى نورى از ناحيه پروردگار خويشند كه با

آن نور، حق را مى بينند. و سبب ديگرش اين است كه اين طايفه دلى نرم دارند كه از پذيرفتن حق، و هر كلام نيكويى كه بشنوند سرپيچى نمى كنند.

پس جمله" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ ..." مبتدايى است كه خبرش حذف شده. و جمله" فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ ..."، مى فهماند كه آن خبر چيست، و تقدير كلام چنين است." أ فمن شرح اللَّه صدره للاسلام كالقاسية قلوبهم- آيا كسى كه خدا دلش را براى پذيرفتن اسلام نرم و پذيرا كرده، چون سنگدلانند؟" و اين استفهام انكارى است و معنايش اين است كه: هرگز برابر نيستند.

و" شرح صدر" به معناى گشادگى سينه است، تا ظرفيت پذيرفتن سخن را داشته باشد و چون شرح صدر به خاطر اسلام است، و اسلام عبارت است از تسليم در برابر خدا و آنچه او اراده كرده و او هم جز حق را اراده نمى كند، در نتيجه شرح صدر براى اسلام، به اين معنا خواهد بود كه انسان وضعى به خود بگيرد كه هر سخن حقى را بپذيرد و آن را رد نكند.

البته معناى اين حرف اين نيست كه هر سخنى را هر چه باشد كوركورانه بپذيرد، بلكه با بصيرت نسبت به حق و شناختن راه رشد، آن را مى پذيرد، و به همين جهت دنبالش اضافه كرده:" فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ" و با آوردن كلمه" على" او را به سواره اى تشبيه كرد كه بر نورى سوار شده، راه مى پيمايد، و از هر چه بگذرد (هر چه كه بر دلش بگذرد)، آن را به خوبى مى بيند و اگر حق باشد آن را از باطل تميز مى دهد، به خلاف گمراهى كه در سينه اش ______________________________________________________

صفحه ى 388

شرحى و ظرفيتى نيست تا گنجايش حق را داشته باشد، و نيز بر مركبى از نور سوار نيست، تا حق را از باطل تميز دهد.

و جمله" فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ" تفريع بر جمله قبلى است، چون دلالت مى كند بر اين كه اشخاص قاسية القلوب- با در نظر داشتن اينكه قساوت قلب و سختى آن لازمه نداشتن شرح صدر و نور قلبى است- با آيات خدا متذكر نمى شوند، و در نتيجه به سوى حقى كه آيات خدا بر آن دلالت مى كند راه نمى يابند، و به همين جهت دنبالش فرموده:

" أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ".

و در اين آيه شريفه هدايت به لازمه اش تعريف شده، كه همان شرح صدر و نورانيت قلب باشد، و ضلالت هم به لازمه اش، يعنى قساوت قلب از ذكر خدا.

در سابق در تفسير آيه" فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ ..." «1» نيز گفتارى در معناى هدايت ايراد كرديم بدانجا مراجعه فرماييد.

[مراد از اينكه قرآن" احسن الحديث"،" كتابا متشابها" و" مثانى" است و ...]

" اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ ..."

اين آيه شريفه نسبت به آيه قبلى نظير اجمال بعد از تفصيل است، چون در آيه قبلى هدايت را بطور مفصل بيان كرده بود، و در اين آيه بطور اجمال بيان مى كند، هر چند كه اين آيه بيان هدايت قرآن و تعريف آن نيز هست.

پس منظور از بهترين حديث در جمله" اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ" قرآن كريم است و كلمه" حديث" به معناى سخن است، هم چنان كه در آيه" فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ" «2» و نيز در آيه" فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ" «3»، نيز به همين معنا است. پس

قرآن بهترين سخن است، به خاطر اينكه مشتمل است بر محض حق، حقى كه باطل بدان رخنه نمى كند، نه در عصر نزولش، نه بعد از آن، و نيز به خاطر اينكه كلام مجيد خداست.

" كِتاباً مُتَشابِهاً"- يعنى كتابى است كه هر قسمتش شبيه ساير قسمت ها است، و اين تشابه غير از تشابهى است كه در مقابل محكم استعمال شده، چون تشابه دومى صفت بعضى از آيات قرآن است و در آيه مورد بحث همه آيات را متشابه خوانده، پس اين تشابه غير آن تشابه است، آن تشابه به معناى واضح نبودن معناى آيه است، و اين تشابه به معناى آن است _______________

(1) پس هر كه را خدا بخواهد هدايت كند قلبش را به نور اسلام روشن گرداند. سوره انعام، آيه 125.

(2) اگر قبول ندارند كه اين قرآن كلام خدا است پس حديثى مانند آن بياورند. سوره طور، آيه 34.

(3) پس بعد از قرآن ديگر به چه حديثى ايمان مى آورند. سوره مرسلات، آيه 50. ______________________________________________________ صفحه ى 389

كه سراسر قرآن آياتش از اين جهت كه اختلافى با هم ندارند، و هيچ آيه اى با آيه ديگر ضديت ندارد مشابه يكديگر هستند.

" مثانى"- اين كلمه جمع" مثنيه" است كه به معناى معطوف است، و قرآن را" مثانى" خوانده، چون بعضى از آياتش انعطاف به بعضى ديگر دارد، و هر يك ديگرى را شرح و بيان مى كند، بدون اينكه اختلافى در آنها يافت شود و يكديگر را نفى و دفع كنند، هم چنان كه فرموده:" أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً" «1».

" تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ"- اين جمله مانند

جملات قبل كتاب را وصف مى كند، نه اينكه جمله اى ابتدايى و نو باشد. و كلمه" تقشعر" از مصدر" اقشعرار" است كه به معناى جمع شدن پوست بدن است به شدت، از ترسى كه در اثر شنيدن خبر دهشت آور و يا ديدن صحنه اى دهشت آور دست مى دهد. و اين جمع شدن پوست بدن اشخاص در اثر شنيدن قرآن، تنها به خاطر اين است كه خود را در برابر عظمت پروردگارشان مشاهده مى كنند، پس در چنين وضعى وقتى كلام خدا را بشنوند، متوجه ساحت عظمت و كبريايى او گشته و خشيت بر دلهايشان احاطه مى يابد و پوست بدنهايشان شروع به جمع شدن مى كند.

" ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللَّهِ"- كلمه" تلين" متضمن معناى سكون و آرامش است، چون اگر چنين نبود احتياج نداشت كه با حرف" الى" متعدى شود، پس معنايش اين است كه: بعد از جمع شدن پوستها از خشيت خدا، بار ديگر پوست بدنشان نرم مى شود. و دلهايشان آرامش مى يابد، چون به ياد خدا مى افتند، و با همان ياد خدا آرامش مى يابند.

در جمله قبلى كه جمع شدن پوستها را بيان مى كرد، سخنى از قلوب به ميان نياورد، براى اينكه مراد از" قلوب" جانها و نفوس است و جان" اقشعرار" يعنى جمع شدن پوست ندارد، عكس العمل جانها در برابر قرآن همانا خشيت و ترس است.

" ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ"- يعنى اين حالت جمع شدن پوست از شنيدن قرآن كه به ايشان دست مى دهد و آن حالت سكونت پوستها و قلبها در مقابل ياد خدا، هدايت خداست، و اين تعريف ديگرى است براى هدايت از طريق لازمه آن.

_______________

(1) چرا در

قرآن تدبر نمى كنند، و نمى انديشند كه اگر اين كتاب از ناحيه غير خدا بود اختلافهاى بسيارى در آن مى يافتند. سوره نساء، آيه 82. ______________________________________________________ صفحه ى 390

[هدايت فقط كار خداست، بدون واسطه يا به واسطه انبياء و اولياء]

" يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ"- يعنى خداوند با هدايت خود هر كه از بندگانش را بخواهد هدايت مى كند، و آنها كسانى هستند كه استعدادشان براى پذيرش هدايت باطل نگشته، و سرگرم كارهايى چون فسق و ظلم كه مانع هدايتند، نيستند و در اين سياق اشعارى هم به اين معنا هست كه هدايت خود از فضل خدا است، نه اينكه چيزى آن را بر خدا واجب كرده باشد و او مجبور بدان شده باشد.

بعضى «1» از مفسرين گفته اند:" مشار اليه به اشاره" ذلك" در جمله" ذلِكَ هُدَى اللَّهِ" قرآن است، يعنى اين قرآن هدايت خداست. و ليكن خواننده خود مى داند كه اين حرف صحيح نيست.

بعضى از مفسرين با اين آيات استدلال كرده اند بر اينكه هدايت صنع خداست و احدى در آن دخالت ندارد. ولى حق مطلب اين است كه: اين آيات هيچ گونه دلالتى بر اين مدعا ندارد، هر چند كه اصل مطلب صحيح و حق است، به اين معنا كه اصل هدايت از خداى سبحان است و تبعا به كسانى نسبت داده مى شود كه خدا اختيارشان كرده است، هم چنان كه از امثال آيه" قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى «2» و آيه" إِنَّ عَلَيْنا لَلْهُدى «3» و آيه" وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا" «4» و آيه" وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ" «5»، استفاده مى شود.

پس هدايت همه اش از خداست، يا بدون واسطه و يا

به واسطه هدايتى كه قبلا به انبيا و اولياى راه يافته خود داده. و بنا بر اين پس اگر از خلقش كسى را گمراه كرده باشد، يعنى نه بدون واسطه و نه با وساطت هاديان راه يافته اش هدايت نكرده باشد، هادى ديگر براى او نخواهد بود. و اين همان حقيقتى است كه جمله" وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ" بيانگر آن است، و به زودى بعد از چند آيه به آن مى رسيم، و اين معنا در كلام خداى تعالى مكرر آمده.

" أَ فَمَنْ يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ قِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ" مقايسه اى است بين اهل عذاب در قيامت و بين ايمنان از آن عذاب، يعنى بين اهل ضلالت و اهل هدايت، و به همين جهت آيه مورد بحث را دنبال آيه قبلى آورده.

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 495.

(2) بگو هدايت واقعى تنها هدايت خداست. سوره بقره، آيه 120.

(3) هدايت تنها بر ما و كار ماست. سوره ليل، آيه 12.

(4) ايشان را پيشوايانى كرديم كه به امر ما هدايت كنند. سوره انبياء، آيه 73.

(5) و به درستى كه تو به سوى صراط مستقيم هدايت مى كنى. سوره شورى، آيه 52. ______________________________________________________ صفحه ى 391

[معنى و مراد از" أَ فَمَنْ يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ"]

و استفهام در اين آيه انكارى و خبر" من" در كلام نيامده و نفرموده:" كسى كه روى خود از عذاب به قيامت نگه مى دارد" چه كرده و يا چه مى كند، و تقدير آن اين است:" آيا كسى كه روى خود از عذاب بد قيامت نگه مى دارد، مثل كسى است كه از آن ايمن است؟".

و كلمه" يوم

القيامة" متعلق است به كلمه" يتقى" و معنايش اين است:" آيا كسى كه تلاش مى كند روى خود از عذاب بد قيامت نگه بدارد، چون با دست نمى تواند، زيرا دستهايش را به گردنش بسته اند، مثل كسى است كه اصلا مكروهى به او نمى رسد؟" اين معنايى است كه ديگران «1» براى آيه كرده اند.

بعضى «2» هم گفته اند:" جمله" يَتَّقِي بِوَجْهِهِ" به آن معنايى كه كرده اند درست نيست، زيرا" وجه" (روى) از چيزهايى نيست كه آدمى با آن مكروهى را از خود دور كند، بلكه مراد آن است كه كليه اعضا و يا فقط صورت خود را در دنيا از عذاب قيامت حفظ كند، و قيد" يوم القيامة" قيد عذاب است، نه قيد حفظ كردن، در نتيجه منظور عكس وجه سابق است براى اينكه در وجه قبلى جمله" أَ فَمَنْ يَتَّقِي" وصف دوزخيان بود و در اين وجه وصف اهل نجات است و معنايش اين است كه: آيا كسى كه در دنيا به وسيله تقوى خود را از عذاب روز قيامت حفظ مى كند، مثل كسى است كه بر كفر خود اصرار مى ورزد؟" ليكن اين تفسير خالى از تكلف نيست.

" وَ قِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ"- اين حرف را ملائكه دوزخ به ظالمين مى گويند، و ظاهر آن اين است كه در اصل- چه كلمه" قد" در تقدير بگيريم و يا نگيريم-" و قيل لهم" بوده. و اگر به جاى ضمير، كلمه" ظالمين" را آورده، براى آن است كه به علت حكم اشاره كرده بفهماند اگر به كفار چنين خطاب و شماتتى مى كنند، به خاطر ظلم ايشان است.

" كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ" يعنى قبل

از اين مردم، اقوامى ديگر آيات خدا را تكذيب كردند. پس عذاب به سويشان از جهتى كه هيچ احتمالش را نمى دادند آمد. در نتيجه عذابشان ناگهانى و غافلگير بود، كه خود بدترين عذاب است و در اين آيه و آيه بعدش بيان عذاب خزى است، كه بعضى از كفار بدان مبتلا مى شوند، تا مايه عبرت ديگران شوند.

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 125.

(2) تفسير فخر رازى، ج 26، ص 275. ______________________________________________________ صفحه ى 392

" فَأَذاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ" كلمه" خزى" به معناى ذلت و خوارى است و خدا به كفار اين قسم عذاب را به صورتهاى مختلف چشانيد: گاهى به وسيله غرق و گاهى به فرو رفتن در زمين، گاهى با صيحه آسمانى، گاهى با زلزله و مسخ شدن، و يا كشتار دسته جمعى.

" وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فِي هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ" يعنى براى مردم در اين قرآن از هر مثلى آورديم، باشد كه متذكر گردند. و منظور از هر مثل اين است كه از هر نوع مثل چيزى آورديم، تا شايد متنبه گشته و عبرت گيرند و با تذكر مضامين آن مثلها پند پذيرند.

" قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ" كلمه" عوج" به معناى انحراف و انعطاف است، و دو كلمه" قرآنا" و" عربيا" منصوب به مدح است، يعنى فعل" امدح- مدح مى كنم" و يا" اخص- اختصاص مى دهم" و امثال آن در تقدير است و يا حالى است متكى بر وصف.

[مثلى براى بيان حال موحد و مشرك (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ ...)]

" ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ

وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ ..."

راغب مى گويد: كلمه" شكس"- به فتح حرف اول و كسر حرف دوم- به معناى شخص بد اخلاق است. و در قرآن جمله" شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ" معنايش شركايى است كه از بد خلقى هميشه با هم مشاجره داشته باشند" «1» و كلمه" سلم" را به چيزى تفسير كرده اند كه از آن يك نفر و ملك خالص او باشد، نه اينكه جمع كثيرى در آن شريك باشند.

اين آيه متضمن مثلى است كه خداى تعالى براى مشرك و موحد زده، مشركى كه ارباب و آلهه متعدد و مختلف مى پرستد كه همه در شخص وى شريكند. و بر سر او با هم مشاجره دارند. اين خدا او را دستور مى دهد كارى را انجام دهد و آن خداى ديگر از آن عملش نهى مى كند، و هر يك از خدايان مى خواهند كه مشرك نامبرده بنده خصوصى او باشد. و تنها او را خدمت كند.

و موحدى كه خالص در اختيار يك مخدوم است و احدى با آن مخدوم در وى شركت ندارد، در نتيجه موحد تنها او را بر طبق اراده اش خدمت مى كند بدون اينكه كسى با خدا بر سر او منازعه داشته باشد و نزاعش منجر به حيرت گردد.

_______________

(1) مفردات راغب، ماده" شكس". ______________________________________________________ صفحه ى 393

پس مشرك مردى است كه" شركايى متشاكس" دارد و موحد مردى است كه" سلم" براى يكى است، و اين دو مرد وضعى يكسان ندارند، بلكه وضع آنكه خالص براى يك نفر است بهتر است از وضع آن بيچاره اى كه در اختيار چند نفر است.

و اين يك مثل ساده و همه كس فهم است، چيزى كه هست با دقت در آن از

يك برهان عقلى سر درمى آورد، برهانى كه آيه" لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتا" «1» بر نفى تعدد ارباب و آلهه اقامه كرده است.

و جمله" الْحَمْدُ لِلَّهِ" ثنايى است براى خدا بدان جهت كه بندگى كردن براى او بهتر است از بندگى براى غير او.

و معناى جمله" بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ" اين است كه بيشتر آنان مزيت و برترى پرستش خدا بر پرستش غير خدا را نمى دانند، با اينكه اين مزيت براى كسى كه كمترين بصيرتى داشته باشد كاملا روشن است.

" إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عِنْدَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ" جمله اولى كه مى فرمايد" تو مى ميرى و ايشان هم مى ميرند" مقدمه است براى جمله دوم كه مى فرمايد:" روز قيامت نزد پروردگارتان مخاصمه خواهيد كرد". و خطاب در" انكم" به رسول خدا (ص) و عموم امت او و يا خصوص مشركين از امت آن جناب است. و كلمه" اختصام" به طورى كه در مجمع البيان «2» آمده، به معناى اين است كه هر يك از دو طرف دعوى، كلام طرف ديگر را كه بر وجه انكار بيان شده رد كند.

و معناى آيه چنين است: عاقبت تو و عاقبت ايشان هر دو مردن است و سپس شما همگى در روز قيامت بعد از آنكه نزد پروردگارتان حاضر شديد، مخاصمه خواهيد كرد. و در سوره فرقان گوشه اى از اين اختصام يعنى كلام رسول خدا (ص) عليه دشمنانش را حكايت كرده مى فرمايد:" وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً" «3».

و اين دو آيه به حسب لفظ عامند، و اختصام همه انبيا با امت آنان را شامل مى شود و ليكن چهار آيه

بعد از آن، اين معنا را تاييد مى كند كه مراد از" اختصام"، مخاصمه است كه _______________

(1) اگر در آسمانها و زمين خدايان ديگرى غير از اللَّه مى بود، فاسد مى شدند. سوره انبياء، آيه 22.

(2) مجمع البيان، ج 8، ص 496.

(3) رسول مى گويد پروردگارا قوم من اين قرآن را متروك گذاشتند. سوره فرقان، آيه 30. ______________________________________________________ صفحه ى 394

در روز قيامت بين رسول اسلام (ص) با كفار از امتش اتفاق مى افتد.

[مراد از كذب بر خدا و اينكه چرا مرتكب آن" اظلم ستمگرترين" است

" فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرِينَ" در اين آيه و آيه بعدش به ذكر سرانجام كار اختصام در قيامت مبادرت شده و نيز اشاره دارد به اينكه نتيجه داورى بين آن جناب و كفار چه خواهد بود.

گويا فرموده: نتيجه حكمى كه بين شما خواهد شد معلوم است و نيز معلوم است كه كدام يك از شما دو گروه نجات مى يابد؟ و كدام يك هلاك مى شود ناجى از شما دو فريق كيست؟، چون داورى در روز قيامت، همه بر محور ظلم و احسان است. و معلوم است كه هيچ ستمكارى ظالم تر از كافر و هيچ نيكوكارى نيكوكارتر از محسن متقى نيست و ظلم راه به سوى آتش و احسان راه به سوى بهشت مى برد. اين معنايى است كه از سياق استفاده مى شود.

پس منظور از دروغ بستن به خدا در جمله" فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ" افترا بستن به خدا است، به اينكه برايش شركايى قائل شوند، و چون بزرگى و كوچكى ظلم با در نظر گرفتن موقعيت متعلق ظلم فرق مى كند، به اين

معنا كه هر قدر متعلق آن بزرگ تر باشد، به همان نسبت ظلم بزرگتر مى شود، و چون در مساله شرك، متعلق ظلم خداى سبحان است كه از هر بزرگى بزرگتر است، ناگزير ظلم به او بزرگترين ظلم و مرتكب آن بزرگترين ظالم است.

و در جمله" وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ" مراد از" صدق" خبرهاى صادق است كه در اينجا به قرينه جمله" اذ جاءه" عبارت است از دين الهى كه رسول آن را آورده.

و در جمله" أَ لَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرِينَ"" مثوى" اسم مكان و به معناى منزل و محل اقامت است، و استفهام در آن تقريرى است، يعنى: در جهنم جا براى اين ستمكاران هست، به خاطر تكبرى كه در برابر حق كردند، و همين تكبر باعث شد بر خدا افتراء ببندند و خبرهاى صادق را كه رسول آورده بود تكذيب كنند.

اين آيه شريفه مخصوص به مشركين عهد رسول خدا (ص)، و يا مشركين از امت اوست، ولى بر حسب سياق عام است و هر كسى را كه بدعتى بگذارد و يا سنتى از سنت هاى دين را ترك كند شامل مى شود.

" وَ الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ" مراد از آوردن صدق آوردن دين حق است. و مراد از تصديق به آن، ايمان آوردن بدان است. و مراد از آن كسى كه آن را آورده، رسول خدا (ص) است.

و اينكه در جمله" أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ" با لفظ جمع" اولئك" به شخص آورنده دين ______________________________________________________ صفحه ى 395

اشاره شده شايد به لحاظ معنى بوده باشد، چون به حسب معنا عبارت مى شود از هر پيغمبرى كه دين حق را آورده و به آن مؤمن

مى باشد و بلكه هر مؤمنى كه به دين حق ايمان آورده و به سوى آن دعوت كرده باشد، چون دعوت به سوى حق چه زبانى و چه عملى از شؤون پيروى انبيا است، هم چنان كه قرآن مى فرمايد:" قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي" «1».

" لَهُمْ ما يَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِكَ جَزاءُ الْمُحْسِنِينَ" اين آيه پاداشى را كه متقين نزد پروردگارشان دارند، بيان مى كند، و آن عبارت است از اينكه ايشان هر چه كه خواستشان بدان تعلق گيرد در اختيار دارند، پس سرمايه در بهشت تنها خواستن است كه سبب تامى است براى به دست آمدن آنچه مورد خواست واقع شود، حال هر چه مى خواهد باشد، به خلاف دنيا كه به دست آوردن چيزى از مقاصد دنيا، علاوه بر خواستن، احتياج به عوامل و اسباب بسيار دارد كه يكى از آنها سعى و عمل با استمداد از تعاون اجتماعى است.

پس آيه شريفه اولا دلالت دارد بر اينكه متقين در دار قرب و جوار رب العالمين هستند، و ثانيا هر چه بخواهند در اختيار دارند، پس اين دو پاداش متقين است كه عبارتند از:

نيكوكاران. پس علت تامه اين اجرشان همان احسانشان است، و همين نكته سبب شد كه به جاى ضمير" ذلك جزاؤهم" اسم ظاهر بياورد و بر خلاف مقتضاى ظاهر بفرمايد" ذلِكَ جَزاءُ الْمُحْسِنِينَ".

و توصيف متقين به احسان و ظهور آن در عمل صالح و اعتقاد حق و يا تنها در عمل صالح همه شاهد بر آن است كه مراد از تصديق مذكور تصديق قولى و فعلى است. علاوه بر اين قرآن كريم كسى را كه پاره اى از احكام

خدا را پشت پا زده، هرگز مصدق قرآن نخوانده پس مصدق آن كسى است كه تمامى احكام آن را تصديق كند، هم زبانى و هم عملى.

[معناى اينكه در باره متقين كه در اعتقاد و در عمل، دين حق را تصديق كردند فرمود خدا از آنان" أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا" را مى پوشاند و" بِأَحْسَنِ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ" پاداش مى دهد]

" لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا ..."

و معلوم است كه وقتى بدترين اعمال آنان تكفير شود، پايين تر از آن نيز تكفير مى شود. و مراد از بدترين اعمال همان شرك و نيز گناهان كبيره اى است كه در حال شرك مرتكب شده اند.

_______________

(1) بگو اين راه من است كه به سوى خدا با بصيرت دعوت مى كنم، هم من و هم هر كس كه مرا پيروى كند. سوره يوسف، آيه 108. ______________________________________________________ صفحه ى 396

در مجمع البيان در ذيل اين آيه گفته است:" يعنى خدا عقاب شرك و گناهانى را كه قبل از ايمان آوردن مرتكب شده اند، از آنان ساقط كرد به خاطر اينكه ايمان آوردند و نيكوكارى نمودند و به سوى خداى تعالى برگشتند" «1» و اين معناى خوبى است براى آيه، از جهت اينكه هم شامل همه اعمال زشت مى شود و هم اينكه ساقط كردن را مقيد كرده به گناهان قبل از ايمان و احسان و توبه، چون آيه شريفه اثر تصديق صدق را بيان مى كند و آن عبارت است از تكفير گناهان به خاطر تصديق و نيز جزاى خير در آخرت.

" وَ يَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ" بعضى «2» از مفسرين گفته اند: مراد اين است كه به اعمال ايشان نظر مى شود، آن وقت به بهترين آن اعمال با بهترين

جزايى كه لايق بدان است پاداش مى دهند، و باقى اعمال نيكشان را بر طبق آن به بهترين جزاء پاداش مى دهند. بنا بر اين حرف" باء" در جمله" باحسن" براى مقابله است مانند بايى كه در جمله" بعت هذا بهذا" به كار مى رود.

و ممكن است گفته شود:" مراد اين است كه در بلندپايه ترين اعمال ايشان نظر مى شود، و درجات ايشان را بر حسب آن عمل بالا مى برند، و در نتيجه هيچ درجه اى از كمال كه عملشان به آن رسيده از ايشان فوت نمى شود". ليكن اين وجه آن طور كه بايد روشن نمى كند كه چطور نظير اين كلام در مساله" أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا" جريان مى يابد؟

بعضى «3» ديگر گفته اند: اصلا كلمه" أسوء" و" احسن" در اين آيه به معناى بدتر و بهتر نيست، بلكه در زيادى مطلق استعمال شده، چون معصيت خدا همه اش بد، و اطاعتش همه اش خوب است.

" أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ وَ يُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ" مراد از" بِالَّذِينَ مِنْ دُونِهِ" به طورى كه از سياق استفاده مى شود آلهه مشركين است و مراد از" عبد" همان بندگانى است كه در آيات سابق مدح آنان را مى كرد كه در درجه اول شامل رسول خدا (ص) مى شد.

و استفهام در آيه تقريرى است و معنايش اين است كه: خدا كافى امور بندگان خود هست. و در اين جمله به رسول خدا (ص) تامين مى دهد، در مقابل تهديدى كه مشركين به خدايان خود نسبت به وى كردند. و نيز كنايه است از وعده به كفايتى _______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 498.

(2 و 3) روح المعانى، ج 24، ص 4. ______________________________________________________ صفحه ى 397

كه جمله" فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِيعُ

الْعَلِيمُ" «1» به آن تصريح دارد.

" وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ وَ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ مُضِلٍّ ..."

اين آيه مشتمل بر دو جمله عكس هم است كه به عنوان دو ضابطه كلى ايراد شده و به همين جهت با اينكه در آيات قبل ضميرى به" اللَّه" برمى گردانيد، در اين جا خود اين نام مقدس را آورده، پس اين آيه از قبيل به كار بردن اسم ظاهر در جاى ضمير است.

و در اينكه دنبال جمله" أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ ..." فرمود:" وَ مَنْ يُضْلِلِ ..." خود اشاره است به اينكه اين تهديد كنندگان كه رسول خدا (ص) را به خدايان خود تهديد مى كردند، تا ابد به سوى ايمان راه نمى يابند، و سعى و تلاششان به نتيجه نمى رسد و هرگز به آرزوى خود در باره رسول خدا (ص) و اميدهاى خامشان نمى رسند، براى اينكه خدا او را كه هدايت كرده هرگز گمراه نمى كند.

و استفهام در جمله" أَ لَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انْتِقامٍ"، استفهامى است تقريرى، يعنى مطلب همين طور است، خدا عزيز و داراى انتقام است، و اين خود تعليلى روشن است براى جمله" وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ ..."، براى اينكه عزت خدا و انتقام داشتن او، اقتضا مى كند از كسى كه حق را انكار و بر كفر خود اصرار ورزيده انتقام بگيرد و انتقامش اين است كه او را گمراه كند و ديگر راهنمايى نباشد كه او را هدايت كند، چون خداى تعالى عزيزى است كه كسى بر اراده او غالب نمى شود، و عكس قضيه نيز چنين است، يعنى اگر او كسى را به پاداش تقوا و احسانش هدايت كند، ديگر

احدى نمى تواند آن هدايت شده را گمراه نمايد.

و در تعليل مزبور اين دلالت هست كه اضلال خدايى به عنوان مجازات است و گر نه خدا ابتداء هيچ كس را گمراه نمى كند. و اين نكته مكرر در اين كتاب خاطرنشان شده است.

بحث روايتى [(رواياتى در ذيل آيه:" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ ..."،" عِنْدَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ" و مراد از" الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ ..." و ...)]

از روضة الواعظين شيخ مفيد (رحمت اللَّه عليه) نقل شده، كه وى از رسول خدا (ص) روايت كرده كه بعد از تلاوت آيه" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى _______________

(1) خداوند شما را از شر و آسيب آنان نگاه مى دارد، چون او دعاى اهل ايمان را مى شنود. سوره بقره، آيه 137. ______________________________________________________ صفحه ى 398

نُورٍ مِنْ رَبِّهِ" فرمود: نور وقتى در قلب قرار گرفت، قلب براى پذيرش آن گشاد و پذيرا مى گردد.

اصحاب عرضه داشتند: يا رسول اللَّه آيا براى آن علامتى هست كه با آن شناخته شود؟ فرمود: علامتش دست برداشتن از ماديات دار غرور و رجوع به سوى دار خلود و مستعد گشتن براى مرگ، قبل از فرا رسيدن آن است «1».

مؤلف: اين روايت را الدر المنثور هم از ابن مردويه، از عبد اللَّه بن مسعود و حكيم ترمذى از ابن عمر و نيز ابن جرير و ديگران از قتاده روايت كرده اند «2».

و در تفسير قمى در ذيل آيه" أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ ..." مى گويد: اين آيه در باره امير المؤمنين (ع) نازل شده است «3».

مؤلف: نازل شدن سوره به يك دفعه با اين روايت سازگار نيست هم چنان كه نظيرش گذشت.

و در الدر المنثور است كه: ابن

جرير، از ابن عباس روايت كرده كه اصحاب عرضه داشتند: يا رسول اللَّه چه مى شد قدرى براى ما سخن مى گفتى؟ پس اين آيه نازل شد:" اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ" «4».

مؤلف: اين روايت از باب تطبيق است، نه اينكه آيه مخصوص اين مورد باشد.

و در مجمع البيان در ذيل جمله" تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ ..." مى گويد از عباس بن عبد المطلب روايت شده كه گفت: رسول خدا (ص) فرمود: هر گاه پوست بدن بنده از ترس خدا جمع شد، گناهانش مى ريزد، همانطور كه برگهاى خشك از درخت مى ريزد «5».

و در الدر المنثور در ذيل جمله" قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ" مى گويد: ديلمى در مسند الفردوس از انس از رسول خدا (ص) روايت كرده كه در معناى جمله" غَيْرَ ذِي عِوَجٍ" فرمود: يعنى غير مخلوق «6».

مؤلف: آيه شريفه نمى تواند منطبق با اين روايت باشد. در سابق هم در تفسير آيه" تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ" «7» در جلد دوم اين كتاب سخنى پيرامون كلام مزبور

_______________

(1) روضة الواعظين، ص 448.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 325.

(3) تفسير قمى، ج 2، ص 248.

(4) الدر المنثور، ج 5، ص 325.

(5) مجمع البيان، ج 8، ص 495.

(6) الدر المنثور، ج 5، ص 326.

(7) سوره بقره، آيه 253. ______________________________________________________ صفحه ى 399

ايراد كرديم.

و در مجمع البيان در ذيل جمله" وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ" مى گويد: حاكم ابو القاسم حسكانى، به سند خود از على (ع) روايت كرده كه فرمود: منم آن مردى كه خالص از آن رسول خدايم «1».

مؤلف: اين حديث را از عياشى هم نقل كرده، كه او به سند خود از ابى خالد، از ابى جعفر (ع) حديث كرده است «2» و

هر دو نقل از باب جرى و تطبيق است، و گر نه مثل عمومى است.

و نيز در همان كتاب در ذيل جمله" ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عِنْدَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ" از ابن عمر روايت آورده كه گفت: ما معتقد بوديم اين آيه در باره ما و يهود و نصارا نازل شده و ما خيال مى كرديم منظور از اختصام در آن، مخاصمه ما با اهل كتاب است، چون باور نمى كرديم كه ما امت اسلام با اينكه پيامبرمان يكى و كتابمان يكى است، رو در روى هم بايستيم و جنگ و مخاصمه كنيم، تا آنكه ديدم رو در روى هم ايستاديم. و شمشير به روى هم كشيديم، فهميدم كه آيه در باره خود ما نازل شده.

و ابو سعيد خدرى هم گفته: همواره مى گفتم پروردگار ما يكى، پيامبرمان يكى و دينمان يكى است، پس منظور از خصومت در اين آيه چيست؟ تا آنكه جنگ صفين پيش آمد، و مسلمانان به شدت به روى هم شمشير كشيدند، آن وقت گفتيم بله، آيه شريفه پيشگويى امروز را مى كرد «3».

مؤلف: در الدر المنثور حديث اولى را به طرقى مختلف از ابن عمر روايت كرده و در الفاظ آنها اختلافى هست، ولى معناى هر دو نقل يكى است، و نيز آن را از عده اى از اصحاب كتب جوامع از ابراهيم نخعى نقل كرده، و قريب به آن مضمون را به دو طريق از زبير بن عوام نقل كرده، و حديث دوم را از سعيد بن منصور، از ابى سعيد خدرى نقل كرده است «4».

ولى اين احاديث معارض است با روايتى كه مى گويد: صحابه رسول خدا (ص) آنها كه مجتهدند نزد خدا ماجورند، چه

اينكه به صواب رأى دهند، و چه به خطا روند «5».

_______________

(1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 8، ص 497.

(4) الدر المنثور، ج 5، ص 327.

(5) منظور مؤلف رد گفتار اهل سنت است كه معتقدند صرف صحابى بودن دليل بر درستى و عدالت است." مترجم". ______________________________________________________ صفحه ى 400

و در مجمع البيان در ذيل جمله" وَ الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ" مى گويد: بعضى گفته اند: منظور از آن كس كه صدق آورده، رسول خدا (ص) است و منظور از آنكه وى را تصديق كرده على بن ابى طالب (ع) است. و اين معنا از ائمه هدى از آل محمد (ع) نيز روايت شده «1».

مؤلف: اين روايت را الدر المنثور «2» هم از ابن مردويه، از ابو هريره روايت كرده و ظاهرا مضمونش از باب تطبيق باشد، چون در ذيل آيه تصديق كنندگان را به متقين تعبير نموده.

و از طرق اهل سنت روايت شده «3» كه آن كس كه رسول خدا (ص) را تصديق كرد، ابو بكر بود. اين روايت هم از باب تطبيق خود راوى است، و روايت «4» شده كه آن كس كه قرآن را آورده جبرئيل است. و آن كس كه قرآن را تصديق كرده رسول خدا (ص) است. اين روايت هم باز از باب تطبيق است، علاوه بر اين سياق آن را تكذيب مى كند، چون آيات مورد بحث در مقام بيان اوصاف رسول خدا (ص) و مؤمنين است و جبرئيل از اين سياق بيگانه است و سخنى در باره او نيست.

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 498.

(2 و 3 و 4) الدر المنثور، ج 5، ص 328. صفحه ى 402

ترجمه آيات و اگر

از ايشان بپرسى چه كسى آسمانها و زمين را خلق كرد حتما مى گويند خدا. بگو پس خبر دهيد مرا از اين خدايان كه مى پرستيد چكاره اند؟ آيا اگر خدا شر مرا بخواهد آنها مى توانند آن را برطرف سازند و يا اگر رحمتى برايم بخواهد آنها مى توانند جلوگيرش شوند؟! بگو خدا مرا بس است، بر او توكل مى كنند متوكلان (38).

بگو اى قوم! به همين كفر خود ادامه دهيد من نيز به كار خود مى پردازم به زودى خواهيد فهميد (39).

كه چه كسى دچار عذاب مى شود، و عذاب او را خوار مى كند و به عذابى دائم دچار مى شود (40).

ما اين كتاب را كه بر تو نازل كرديم براى مردم و به حق نازل كرديم، پس هر كس از هدايت آن بهره مند شود به نفع خود اوست و هر كس گمراه گردد عليه خود اوست و تو وكيل و مسئول آنان نيستى (41).

خداست كه جان ها را در دم مرگ مى گيرد و آنها هم كه نمرده اند در خواب مى گيرد، پس هر يك از جان ها كه مرگش رسيده باشد، نگه مى دارد و آن ديگرى را به بدنش برمى گرداند تا مدتى معين، به درستى كه در اين جريان آيت ها هست براى مردمى كه تفكر كنند (42).

مثل اينكه خدايان دروغين را شفيعانى براى خود گرفته اند از ايشان بپرس حتى اگر مالك هيچ چيز نباشند و عقل نداشته باشند باز هم شفيعند؟ (43).

بگو شفاعت همه اش از آن خداست ملك آسمانها و زمين از اوست و سپس به سوى او باز مى گرديد (44).

و چون سخن از خداى يگانه مى شود دلهاى كسانى كه به آخرت ايمان ندارند متنفر مى شود و چون سخن از خدايان ديگر مى شود خشنود

مى گردند (45). ______________________________________________________ صفحه ى 403

بگو بار الها اى آفريدگار آسمانها و زمين و اى داناى غيب و شهود تويى كه بين بندگانت در آنچه اختلاف مى كنند داورى مى كنى (46).

و اگر ستمگران دو برابر تمامى آنچه در زمين است مالك باشند همه را براى دفع عذاب روز قيامت مى دهند آرى در آن روز چيزهايى برايشان هويدا مى شود كه هرگز احتمالش را نمى دادند (47).

و آثار سوء اعمالى كه كردند برايشان ظهور مى كند و همان عذابها كه مسخره اش مى كردند بر سرشان مى آيد (48).

انسان چنين است كه وقتى گرفتار مى شود ما را مى خواند و همين كه نعمتى به او ارزانى مى داريم مى گويد اين از علم خودم به دست آمده ليكن همين نعمت فتنه و آزمايش اوست اما بيشترشان نمى فهمند (49).

اقوام قبل از ايشان نيز همين سخن را مى گفتند اما آنچه مى كردند به دردشان نخورد (50).

در نتيجه آثار سوء گناهانشان گريبانشان را بگرفت و كسانى كه از اينان ستمكار باشند به زودى آثار سوء اعمالشان را خواهند ديد و نمى توانند خدا را عاجز كنند (51).

آيا ندانستند كه خدا رزق را براى هر كسى بخواهد فراخ نموده و يا تنگ مى گيرد، به راستى در همين جريان آيت هايى است براى مردمى كه ايمان آورند (52).

بيان آيات [احتجاج عليه مشركين بر وحدانيت خداى تعالى در خلقت و ربوبيت

در اين آيات حمله ديگرى به مشركين شده و بر يگانگى خداى تعالى در ربوبيت و عدم صلاحيت شركاء براى ربوبيت احتجاج شده است. و نيز اين معنا خاطرنشان گشته كه شفاعتى كه مشركين براى شركاى خود قائلند، و كسى به جز خدا مالك آن نيست، و امور ديگرى مربوط به دعوت به توحيد از

قبيل موعظه و انذار و تبشير نيز در آن آمده.

" وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ..."

در اين آيه شروع به اقامه حجت شده و قبل از اقامه، مقدمه اى آورده كه حجت مذكور مبتنى بر آن است، مقدمه اى كه خود خصم، آن را قبول دارد، و آن اين است كه خالق عالم خداى سبحان است، چون خصم در اين مساله هيچ نزاعى ندارد، او هم معتقد است كه آفريننده تنها خداست، و خدا در آفرينش شريك ندارد، و شركاى ايشان به زعم ايشان، شريك در تدبير خلقند، نه در آفرينش.

و وقتى خلقت مستند به خدا بود، پس آنچه در آسمانها و زمين هست، چه عين آنها، و ______________________________________________________ صفحه ى 404

چه اثرشان، مستند به خداى تعالى است، پس هر چيزى كه خير برساند و يا شر، هستى اش از خداست. و احدى نمى تواند جلو خيرى كه خدا مى خواهد برساند بگيرد و يا شرى را كه خداى تعالى مى خواهد به كسى برساند او جلوگيرى كند، براى اينكه گفتيم خير و شر هم مخلوقى از خدا هستند، و كسى در خلقت شريك خدا نيست تا در خلقت مزاحم او شود، و يا جلو خلق كردن او را بگيرد و يا در خلقت چيزى از او پيش دستى كند.

و تدبير جز همين نيست كه امور را با نظم و ترتيب بيافرينند، به طورى كه بين آنها ترتيب باشد و يكى مترتب بر ديگرى شود، و اين خود، آفريدن و ايجاد است. پس خداى تعالى كه خالق هر چيزى است كافى در تدبير امر عالم است، براى اينكه گفتيم خالق هر چيز است، و غير از خلقت

چيزى ديگرى سواى آن نيست تا به غير او نسبت دهند، پس او رب هر چيز و اله هر چيز است، و ربى به غير او و معبودى سواى او نيست.

پس اينكه فرموده:" قُلْ أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ" معنايش اين است كه: اى پيامبر من! عليه اين مشركين احتجاج كن و حجت خود را بر اين مقدمه كه مسلم نزد خود ايشان است مبتنى كن كه خدا خالق هر چيز است، وقتى اعتراف كردند، نتيجه بگير و بگو: به من خبر دهيد از اين خدايان كه معتقديد شريك خدا هستند و از آنها به لفظ آلهه تعبير مى كنيد، آيا چيزى خلق كرده اند يا نه؟ خواهند گفت: نه! نتيجه بگير: كه پس آنها مدبر هم نيستند، چون تدبير عبارت است از خلقت چند چيز مترتب.

و اگر در آيه شريفه از خدايان مشركين به كلمه" ما- آنچه" تعبير كرد، نه به كلمه" من- آنان كه" و يا" الذين- كسانى كه" به اين منظور بود كه عموميت بيشترى به بيان دهد، و احتجاج در آيه، هم شامل بت ها شود و هم شامل ارباب آنها، چون خواص از مشركين هر چند عبادت را منحصر بر ارباب كه ملائكه هستند و يا جن و يا كملين از بشر مى كنند و بت ها را قبله آن ارباب و آلهه و وسيله توجه به ارباب مى دانند و ليكن عوام از ايشان بسا مى شود كه خود بت ها را معبود و ارباب و آلهه مى پندارند، و براى خود آنها عبادت مى كنند، در نتيجه احتجاج در آيه متوجه هر دو طايفه مى شود.

" إِنْ أَرادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كاشِفاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرادَنِي بِرَحْمَةٍ

هَلْ هُنَّ مُمْسِكاتُ رَحْمَتِهِ"- كلمه" ضر" به معناى مرض و شدت و امثال آن است، و ظاهر مقابله آن با رحمت مى رساند كه مراد از آن عموم گرفتاريها و مصائب است. و اضافه شدن اين كلمه و كلمه" رحمت" به ضمير خداى تعالى در" ضره" و" رحمته" به منظور حفظ نسبت است و به عبارت ساده اينكه مى فهماند اگر كسى نيست كه گرفتارى كسى را برطرف كند و يا رحمت ______________________________________________________ صفحه ى 405

خدا را از او بگرداند، براى اين است كه گرفتارى و رحمت از خداست.

و اگر گرفتارى و رحمت خصوص رسول خدا (ص) را مورد كلام قرار داده و فرموده:" بگو اگر خدا گرفتارى و يا رحمت مرا بخواهد" با اينكه گرفتارى و رحمت تمامى مردم از خداست، و حجت هم حجتى است براى آن جناب و همه مردم بدين جهت است كه طرف خصومت مشركين، در اصل آن جناب است و مشركين آن جناب را به" نفرين" خدايان خود تهديد مى كردند.

و اگر در جمله" هل هن" ضمير جمع مؤنث را به خدايان مشركين ارجاع داده از باب غلبه دادن جانب خدايان بى شعور يعنى بت ها است، و همين خود مؤيد بيان ما است كه در ذيل جمله" أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ" گفتيم: بدين جهت فرمود:" ما تدعون" و نفرمود" من تدعون" كه حجت را عموميت دهد تا هم شامل ارباب اصنام گردد و هم شامل خود اصنام.

" قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ"- در اين جمله رسول خدا (ص) را امر به توكل بر خداى تعالى مى كند، هم چنان كه جمله بعدش هم كه مى فرمايد" عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ" مؤيد آن است و اين جمله

در جاى نتيجه حجت قرار گرفته، گويا فرموده: به ايشان بگو: من خدا را وكيل خود گرفتم، براى اينكه امر تدبير من به دست اوست، هم چنان كه امر تدبير خلقتم به دست وى است. پس جمله مورد بحث در معناى اين است كه گفته باشيم: پس حجت دلالت كرد بر ربوبيت خدا، و منهم اين معنا را عملا تصديق مى كنم، يعنى تنها او را در امور خود وكيل مى گيرم.

" عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ"- مى توانست بفرمايد:" و المتوكلون يتوكلون عليه" و اگر ظرف (عليه) را بر متعلق آن مقدم داشت، براى اين بود كه دلالت كند بر انحصار و بفهماند متوكلين تنها بر او توكل مى كنند، نه بر غير او، و اگر فعل" توكل" را به وصفى از همان ماده" متوكلين" نسبت داده، براى اين است كه دلالت كند بر اينكه مراد از متوكلين، متوكلين به حقيقت معناى كلمه است، در نتيجه، در جمله، مورد بحث ثنايى هم از خداى تعالى شده به اينكه او اهليت آن را دارد كه بر او توكل كنند و اهل بصيرت هم در توكل تنها بر او توكل مى نمايند. پس من اگر گفتم:" حَسْبِيَ اللَّهُ" نبايد ملامت شوم، چون بر كسى توكل كرده ام كه تنها او اهليت آن را دارد.

" قُلْ يا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلى مَكانَتِكُمْ إِنِّي عامِلٌ ... عَذابٌ مُقِيمٌ" كلمه" مكانت" به معناى مقام و منزلت و قدر است، و اين كلمه در معقولات به كار ______________________________________________________ صفحه ى 406

مى رود، هم چنان كه كلمه" مكان" در محسوسات استعمال مى شود، در اين جمله دستور مى دهد كه بر مكانت خود عمل كنند و معنايش اين است كه مشركين مى توانند به اين

حال و روش خود يعنى كفر و عناد و جلوگيرى از راه خدا ادامه دهند.

" فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَأْتِيهِ عَذابٌ يُخْزِيهِ"- ظاهرا كلمه" من" استفهامى، و به معناى" چه كسى" است، نه موصوله به معناى" كسى كه"، چون مى فرمايد: به زودى مى فهميد. و فهميدن به جمله اطلاق مى شود، نه به مفرد، در نتيجه معنايش اين است كه:" به زودى مى فهميد چه كسى دچار عذاب مى شود، و عذاب او را خوار مى كند"، ولى اگر موصوله باشد معنا چنين مى شود:" به زودى مى فهمى كسى را كه دچار عذاب مى شود، و عذاب او را خوار مى كند".

" وَ يَحِلُّ عَلَيْهِ عَذابٌ مُقِيمٌ"-" عذاب مقيم" به معناى عذاب دايم است، و مناسب با حلول هم همين است، و جدا كردن عذابى كه خواركننده است از عذاب مقيم، شاهد آن است كه مراد از اولى، عذاب دنيا و مراد از دومى عذاب آخرت است. و در اين جمله شديدترين تهديد است.

و معنايش اين است كه به مشركين از قوم خود خطاب كن و بگو: اى مردم هم چنان و مستمر عمل كنيد بر همين حال كفر و عناد كه در آن هستيد، من هم بر طبق آنچه مامور شده ام به استمرار عمل مى كنم و به هيچ وجه از آن منصرف نمى شوم. پس به زودى مى فهميد چه كسى در دنيا به عذابى دچار مى شود كه خوارش كند،- هم چنان كه در جنگ بدر دچار شدند- و در آخرت به عذابى كه هرگز از او جدا شدنى نيست.

" إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ ..."

اين آيه در مقام تعليل دستورى است كه در آيه قبلى داده بود. و لام در كلمه" للناس" لام

تعليل است، يعنى ما اين كتاب را براى مردم بر تو نازل كرديم، تا تو بر آنان تلاوت كنى و مطالبش را به آنان برسانى، و حرف" باء" در كلمه" بالحق" براى ملابست است، يعنى كتاب را در حالى كه حق بوده و با هيچ باطلى آميخته نبود بر تو نازل كرديم.

" فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها" اين جمله فرع و نتيجه انزال كتاب است به حق، براى اينكه هر كس به وسيله آن راه يابد، نفع اين هدايت كه سعادت زندگى دنيا و ثواب دار آخرت است به خودش عايد مى شود و هر كس به گمراهى خود باقى بماند و با اين كتاب راه را نيابد، شقاوت و وبال گمراهى اش كه (بدبختى در دنيا و) عذاب آخرت است به خودش عايد مى شود، پس خداى سبحان بزرگتر ______________________________________________________ صفحه ى 407

از آن است كه از هدايت آنان سود و از گمراهى شان ضرر ببيند.

" وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ"- يعنى امر آنان به تو واگذار نشده تا در تدبير شؤون آنان مسئول باشى و در نتيجه تلاش كنى تا هدايت را به هر نحوى شده در دل آنان وارد سازى.

و معناى آن اين است كه ما به تو دستور داده ايم ايشان را به آنچه گفته ايم تهديد كنى، چون ما قرآن را به حق و براى اين نازل كرده ايم كه آن را بر مردم بخوانى و بس، حال هر كس با آن هدايت يافت، نفع هدايتش عايد خودش مى شود و هر كس گمراه شد و هدايت نيافت، ضرر گمراهى نيز عايد خودش مى شود، و تو از طرف من وكيل و مدبر شؤون آنان نيستى،

تا هدايت را در دل آنان جاى دهى، تو از اين بابت هيچ اختيارى و مسئوليتى ندارى.

[معناى توفى انفس و وجه اسناد آن به خداوند در جايى، و به" ملك الموت" و" رسل" در جاهاى ديگر]

" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها ..."

در مجمع البيان گفته: كلمه" توفى" به معناى گرفتن چيزى است به طور تمام، مثلا وقتى مى گويند:" توفيت حقى من فلان" و نيز" استوفيت حقى من فلان" معنايش اين است كه من تمامى حقم را از فلانى گرفتم «1».

و اگر در آيه شريفه مسند اليه" اللَّه" را مقدم بر مسند" يتوفى" آورد، براى اين است كه حصر را برساند و بفهماند قبض روح تنها كار خدا است، نه غير. و اگر اين آيه با آيه" قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ" «2» و آيه" حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا" «3».

ضميمه شود، اين معنا را مى دهد كه: اصالت در گرفتن جانها كار خداست نه غير، ولى به تبعيت و به اجازه خدا كار ملك الموت و فرستادگان خدا كه ياران ملك الموتند نيز هست، همانطور كه اين ياران هم به اجازه ملك الموت كار مى كنند.

" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها"- مراد از" انفس"، ارواح است، ارواحى كه متعلق به بدنها است، نه مجموع روح و بدن، چون مجموع روح و بدن كسى در هنگام مرگ گرفته نمى شود، تنها جان ها گرفته مى شود، يعنى علاقه روح از بدن قطع مى گردد، و ديگر روح به كار تدبير بدن و دخل و تصرف در آن نمى پردازد. و مراد از كلمه" موتها" مرگ بدنها است، حال يا اينكه مضافى در عبارت تقدير بگيريم و بگوييم تقدير آيه"

اللَّه يتوفى الانفس حين موت ابدانها- خدا جان ها را در هنگام مرگ بدن ها مى گيرد" بوده، و يا اينكه نسبت دادن مرگ به _______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 500.

(2) بگو جان شما را ملك الموتى كه موكل بر شما است مى گيرد. سوره سجده، آيه 11.

(3) تا آنكه مرگ يكى از شما برسد، آن وقت فرستادگان ما او را مى گيرند. سوره انعام، آيه 61. ______________________________________________________ صفحه ى 408

روح را مجاز عقلى بگيريم، و عين همين حرف در كلمه" منامها" مى آيد، چون روح نمى خوابد، بلكه اين بدن است كه به خواب مى رود. پس در اينجا نيز يا بايد بگوييم: تقدير" فى منام ابدانها" است و يا مجاز عقلى قائل شويم.

[اشاره به تغاير نفس و بدن و اينكه مردن و خواب هر دو توفى و قبض روح است

" وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها"- اين جمله عطف است بر كلمه" أنفس" در جمله قبلى و ظاهرا كلمه" منام" اسم زمان و متعلق به كلمه" يتوفى" باشد. و تقدير آيه" يتوفى الانفس التي لم تمت فى وقت نومها" باشد، يعنى و آن أنفسى كه در هنگام خواب نمرده اند.

خداى تعالى ما بين همين ارواح و انفسى كه در هنگام خواب قبض مى شوند، تفصيل مى دهد، و آن را دو قسم مى كند و مى فرمايد:" فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى" يعنى آن ارواحى كه قضاى خدا بر مرگشان رانده شده، نگه مى دارد و ديگر به بدنها برنمى گرداند، و آن ارواحى كه چنين قضايى بر آنها رانده نشده، آنها را روانه به سوى بدن ها مى كند، تا آنكه براى مدتى معين كه منتهى اليه زندگى آنهاست زنده بمانند.

و اينكه

مدت معين را غايت روانه كردن ارواح قرار داده، خود دليل بر آن است كه مراد از روانه كردن ارواح، جنس آن است، به اين معنا كه بعضى از أنفس را يك بار ارسال مى كند، و بعضى را دو بار و بعضى را بيشتر و بيشتر تا برسد به آن مدت مقرر.

از اين جمله دو نكته استفاده مى شود:

اول اينكه: نفس آدمى غير از بدن اوست، براى اينكه در هنگام خواب از بدن جدا مى شود و مستقل از بدن و جداى از آن زندگى مى كند.

دوم اينكه: مردن و خوابيدن، هر دو توفى و قبض روح است، بله اين فرق بين آن دو هست كه مرگ قبض روحى است كه ديگر برگشتى برايش نيست، و خواب قبض روحى است كه ممكن است روح دوباره برگردد.

خداى سبحان سپس آيه را با جمله" إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" تمام مى كند و مى فهماند كه: مردم متفكر از همين خوابيدن و مردن متوجه مى شوند كه مدبر أمر آنان خداست، و روزى همه آنان به سوى خدا برمى گردند و خداوند سبحان به حساب اعمالشان مى رسد.

" أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ شُفَعاءَ ..."

كلمه" أم" منقطعه و به معناى" بلكه" است. و معناى آيه چنين است:" بلكه مشركين به جاى خدا شفيعانى كه همان خدايانشان باشد گرفته، و آنها را پرستيدند، تا نزد خدا شفاعتشان كنند". و اين همان مضمونى است كه آيه اول سوره يعنى" ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى ______________________________________________________ صفحه ى 409

اللَّهِ زُلْفى و آيه" وَ يَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ" «1» آن را افاده مى كنند.

" قُلْ أَ وَ لَوْ كانُوا لا يَمْلِكُونَ شَيْئاً وَ لا يَعْقِلُونَ"- در اين جمله

رسول خدا (ص) را دستور مى دهد سخن مشركين را از اين طريق كه اطلاق كلامشان درست نيست رد كند، چون اين معنا بديهى است كه شفاعت وقتى تصور دارد كه شفيع علمى به حال ما داشته باشد و بفهمد كه از مقام بالاتر خود براى ما چه بخواهد و نيز بداند كه از چه كسى مى خواهد و براى چه كسى مى خواهد؟ بنا بر اين، معنا ندارد كه مشتى سنگ بى شعور كه نامش را شفيع نهاده اند شفيع بوده باشند.

علاوه بر اين شفيع بايد مالك شفاعت و داراى چنين اختيارى باشد، و مقام بالاتر به او چنين حقى داده باشد، و ما مى دانيم كه غير از خدا كسى مالك چيزى نيست، مگر آنچه را كه باز خدا به كسى تمليك كرده باشد، و اجازه تصرف در آن چيز را به او داده باشد، پس اينكه به طور مطلق مى گويند: اين بت ها و اولياى ما شفيع ما هستند، درست نيست، چون اطلاق كلامشان شامل مى شود آنچه را حتى مالك نيستند، و آنچه را كه اصلا علمى بدان ندارند، با اينكه هيچ دليل و اطلاعى ندارند كه خدا چنين حقى به بت ها داده، پس اين سخن مشركين گزافى بيش نيست و گزاف، نمى شود پايه عقايد آدمى باشد.

پس استفهام در جمله" أَ وَ لَوْ كانُوا ..." استفهام انكارى است، و معنايش اين است كه به ايشان بگو: آيا آلهه را شفيعان خود مى گيريد، هر چند كه مانند ملائكه از پيش خود مالك هيچ چيز نباشند؟ و يا مانند بت ها علم و عقلى نداشته باشند؟ اين عقيده، بسيار سفيهانه است.

[توضيح اينكه شفاعت كننده بايد، مالك باشد، پس همه شفاعت ها از آن

خدا و منتهى به اوست كه مالك همه چيز است

" قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..."

اين جمله توضيح و تاكيد مطلب سابق است كه مى فرمود:" هر چند اگر مالك چيزى نباشند؟". و لام در كلمه" للَّه- براى خدا" لام ملكيت است. و جمله" لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" در مقام تعليل جمله قبل است و معنايش اين است كه: هر شفاعتى كه فرض شود مملوك خداست، براى اينكه مالك تمامى اشيا اوست، مگر آنكه او به كسى اجازه در چيزى را بدهد، در آن صورت آن كس مالك آن چيز مى شود، (در عين حالى كه باز مالك اصلى و حقيقى همان چيز خداست) و اما اينكه معتقدند كه بعضى از بندگان خدا مانند ملائكه مالك شفاعت هستند، هيچ دليلى بر آن ندارند، بلكه خود خداى تعالى صريحا فرموده:

_______________

(1) و مى گويند اين بت ها شفيع ما نزد خدا هستند. سوره يونس، آيه 18. ______________________________________________________ صفحه ى 410

" ما مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ" «1».

البته براى آيه شريفه مورد بحث معنايى دقيق تر هست، در صورتى كه آن را با امثال آيه" لَيْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِيٌّ وَ لا شَفِيعٌ" «2» ضميمه كنيم، و آن معنا اين است كه شفيع در حقيقت، خود خداى سبحان است. و شفيعان ديگرى كه به راستى مى توانند شفاعت كنند، شفاعت آنان نيز به اذن خدا است. و ما در جلد اول اين كتاب در بحث شفاعت گفتيم كه: برگشت شفاعت بالأخره به اين مى شود كه يكى از صفات خدا بين خدا و شخص شفاعت خواه واسطه گردد تا حال او را اصلاح كند، مانند واسطه شدن رحمت و

مغفرت او، بين او و بين بنده گنهكار، تا او را از وبال گناهش و از عذاب، نجات بخشد.

و فرق بين اين ملك و ملك در وجه قبلى اين است كه در وجه قبلى مالك شفاعت متصف به مملوكش نمى شود، يعنى او را شفيع نمى گويند، و شفاعت داشتن او مثل خانه داشتن زيد و عمرو نيست، بخلاف ملك در اين وجه، كه مالك در آن متصف به مملوكش مى شود، و او را شفيع مى ناميم، همان طور كه زيد شجاع را به خاطر اينكه مالك شجاعت و داراى آن است شجاع مى ناميم.

" ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ"- اين جمله تعليل ديگرى است براى جمله قبلى كه مى فرمود: خدا مالك همه شفاعتها است و شفاعت را در خدا منحصر مى كرد. به اين بيان كه شفاعت را كسى مالك است كه امر مشفوع له و شخص محتاج به شفاعت بالأخره به او منتهى مى شود، اگر خواست شفاعت را قبول نموده و حال او را اصلاح مى كند و گرنه، نه. و اما غير او، وقتى مالك شفاعت مى شود كه باز آن مالك راضى باشد و به وى اجازه شفاعت داده باشد و تنها كسى كه امور بندگان محتاج به شفاعت به او منتهى مى شود خداست نه آلهه اى كه مشركين به جاى خدا مى خوانند، پس مالك تمامى شفاعت ها خداست، پس اينكه مى گويند: اوليايشان به طور مطلق شفيعان ايشان هستند و به همين جهت به طور مطلق آنها را عبادت مى كنند، عقايدى است كه هيچ مبناى قابل اعتمادى ندارد.

بعضى «3» از مفسرين گفته اند: جمله" ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ" تهديدى است براى كفار، گويا فرموده: سپس به سوى او برمى گرديد و مى فهميد كه آلهه شما.

شما را شفاعت نمى كنند، آن وقت عبادت يك عمرتان هدر رفته است.

_______________

(1) هيچ كس مالك شفاعت نيست، مگر به اذن او. سوره يونس، آيه 3.

(2) ايشان به غير از خدا سرپرست و شفيعى ندارند. سوره انعام، آيه 51.

(3) روح المعانى، ج 24، ص 10. ______________________________________________________ صفحه ى 411

بعضى «1» ديگر گفته اند: احتمال دارد كه اين جمله تصريح باشد بر اينكه خدا مالك آخرت است كه شفاعت بيشتر در آنجا سود مى دهد، و نيز اشاره باشد به اينكه ملك هاى صورى كه غير خدا خود را مالك آن مى پندارند روزى خواهد رسيد كه از غير خدا منقطع گردد. ولى وجه صحيح همان است كه ما گفتيم.

" وَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ ..."

مراد از اينكه فرمود:" وقتى خدا به تنهايى ذكر مى شود" اين است كه وقتى خدا را ياد مى كنند و نامى از خدايان ايشان نمى برند، كه مصداق روشن آن كلمه" لا اله الا اللَّه" است. و كلمه" اشمازت" از مصدر" اشمئزاز" است كه به معناى انقباض و نفرت از چيزى است.

و اگر از اوصاف مشركين تنها مساله بى ايمانى به آخرت را نام برد، بدين جهت است كه ريشه و اساس نفرت آنان از شنيدن نام خدا همين بى ايمانى به آخرت بوده است، چون اگر به آخرت ايمان مى داشتند و باور داشتند كه روزى به سوى خدا برمى گردند و جزاى كرده هاى خود را مى بينند، قطعا خدا را پرستش مى كردند، نه اولياى خود را و هرگز از شنيدن نام خدا به تنهايى نفرت نمى كردند.

" وَ إِذا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ"- منظور از" الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ" همان آلهه ايشان است. و كلمه"

استبشار" به معناى مسرت درونى است، مسرتى كه اثرش در چهره انسان ظاهر شود.

" قُلِ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ ..."

وقتى رشته كلام به جايى رسيد كه ديگر براى كسى اميد خيرى در مشركين نماند، چون امر آخرت را فراموش و بازگشت به سوى خدا را انكار كردند، به حدى كه از شنيدن نام خدا متنفر مى شدند، لذا پيامبر خود را دستور مى دهد نام خداى تعالى را به تنهايى ببرد و حكم او در بندگان را در آنچه اختلاف دارند به صورت التجا به خداى تعالى به ايشان تذكر دهد، التجايى كه در آن اقرار به معاد هست، در اين التجا خداى تعالى را به وصف" فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" ستوده، يعنى خدايى كه آسمانها و زمين را از كتم عدم به ساحت وجود درآورده، و نيز به وصف" عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ" ستوده، يعنى خدايى كه هيچ چيزى بر او پوشيده نيست، (نه از عالم ما وراى محسوسات و نه از محسوسات)، و لازمه چنين علمى اين است كه به حق _______________

(1) روح المعانى، ج 24، ص 10. ______________________________________________________ صفحه ى 412

حكم كند و حكمش هم نافذ است.

" وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ ..."

مراد از" لِلَّذِينَ ظَلَمُوا" كسانى است كه در دنيا ظلم كردند، بنا بر اين فعل" ظلموا" در اينجا مفاد وصف را افاده مى كند و مراد منكرين معادند، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:

" أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ كافِرُونَ" «1».

و

معناى آيه اين است كه: اگر ظالمين كه منكر معادند دو برابر آنچه در زمين از اموال و ذخائر و گنجينه ها است، مى داشتند، همانا همه آن را مى دهند تا از سوء عذاب برهند.

[وصف عذابى كه ظالمان (منكران معاد) در قيامت مى بينند]

" وَ بَدا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ما لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ"- كلمه" بدا" فعل ماضى از مصدر" بداء" و" بدو" است كه به معناى ظهور است. و كلمه" يحتسبون" از مصدر" حساب" و" حسبان" است كه به معناى شمردن است. و" احتساب" به اين معنا است كه انسان بنا بگذارد چيزى را مورد اعتنا قرار داده، آن را چيزى بشمارد و بپندارد، و بسيار مى شود كه" حسبان" و" احتساب" به معناى ظن و پندار استعمال مى شود، هم چنان كه بعضى «2» گفته اند در جمله" ما لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ" به همين معنا استعمال شده است، يعنى در قيامت چيزهايى برايشان هويدا مى شود كه خيالش را هم نمى كردند.

ليكن راغب ميان" حسبان" و" ظن" فرق گذاشته، چون مى گويد:" حسبان" اين است كه به يكى از دو نقيض مثلا آمدن و نيامدن مسافر حكم كند و در ذهن ترجيح دهد كه او مى آيد بدون اينكه اصلا به احتمال نيامدن توجهى داشته باشد، ولى نسبت به آمدن او در معرض آن باشد كه دچار شك شود،" ظن" هم قريب به همين معنا است. و ليكن با اين تفاوت كه صاحب" ظن"، هم احتمال آمدن وى را مى دهد و هم احتمال نيامدن، ولى احتمال آمدن در نظرش قوى تر است «3».

و مقتضاى سياق آيه اين است كه: مراد اين باشد كه اعلام بدارد: مشركين به زودى در روز قيامت به امورى برخواهند خورد

كه وضع آن امور ما فوق تصورشان و بزرگتر و

_______________

(1) به درستى كه لعنت خدا شامل ستمگران است، همانهايى كه از راه خدا جلوگيرى مى كنند و آن را كج و معوج مى خواهند و به آخرت كفر مى ورزند. سوره اعراف، آيه 44- 45.

(2) مجمع البيان، ج 8، ص 502.

(3) مفردات راغب، ماده" حسب". ______________________________________________________ صفحه ى 413

هول انگيزتر از آن بوده كه به ذهن آنان خطور كرده، نه اينكه مراد اين باشد كه ايشان چيزهايى خواهند ديد كه اعتقاد به آن نداشتند.

و كوتاه سخن آنكه مشركين از انبيا و مؤمنين مى شنيدند كه خدا حساب و ميزانى براى اعمال دارد و قضا و آتش و الوانى از عذاب دارد، آن گاه شنيده هاى خود را- با انكارى كه نسبت به آن داشتند- بر آنچه در ذهنشان بود يعنى آتش دنيا و عذاب دنيا و حساب و ميزان دنيا مقايسه مى كردند و چون در قيامت به آنها برخورند، خواهند ديد كه بزرگتر از آن است كه در دنيا به خاطر كسى خطور كند. پس اين آيه در توصيف عذاب خدا، نظير آيه" فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ" «1» است در توصيف نعيم اهل بهشت.

و نيز مقتضاى سياق آن است كه ظهور مزبور از قبيل ظهور بعد از خفا، و انكشاف بعد از استتار باشد، هم چنان كه آيه" لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ" «2» نيز همين معنا را مى رساند و مى فهماند كه عالم آخرت در همين عالم نيز بوده، و ليكن پنهان و در پرده، و در قيامت اين پرده ها كنار مى رود.

" وَ بَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا ..."

يعنى در

آن روز كارهاى زشتشان بعد از آنكه در دنيا از نظرشان پنهان بود، برايشان آشكار مى شود. بنا بر اين، اين جمله همان را مى گويد كه آيه" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ" «3»، آن را افاده مى كند.

" وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ"- يعنى همان عذابهاى گوناگون و هولها و شدايدى كه از اولياى دين در باره قيامت مى شنيدند، و آن را استهزا مى كردند، بر آنان نازل شد و به ايشان رسيد.

" فَإِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَةً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ ..."

اين آيه شريفه در مقام تعليل آن بيانى است كه در سابق در وصف ظالمان داشت و به همين جهت بر سر آن" فا" تفريع آورد تا سخن را نتيجه و متفرع بر مطالب قبل كند، تفرعى _______________

(1) هيچ كس نمى داند كه چه خيرات مسرت آور و مايه روشنى چشم برايشان پنهان كرده اند.

سوره سجده، آيه 17.

(2) تو در دنيا از اين عالم در غفلت بودى، ما پرده غفلتت را كنار زديم، در نتيجه ديدگانت امروز تيزبين شده است. سوره ق، آيه 22.

(3) روزى كه هر كس آنچه از خير و شر عمل كرده حاضر مى بيند. سوره آل عمران، آيه 30. ______________________________________________________ صفحه ى 414

كه بيان بر مبين دارد. پس خداى تعالى بعد از آنكه حال ستمگران را بيان كرد كه از هر آيتى كه بر حق دلالت مى كرد روى گردان بودند و به حجت هايى بر عليه شان اقامه مى شد گوش فرا نمى دادند و موعظه را نمى شنيدند و به عبرت، اعتنايى نداشتند، و در نتيجه همين سرسختى ها ربوبيت خداى تعالى و مساله بعث و

حساب را منكر شدند و كارشان به جايى رسيد كه حتى دلهايشان از شنيدن نام خداى يگانه متنفر مى شد.

اينك در اين آيه مى فرمايد كه: اين اعراض، مخصوص كفار معاصر آن جناب نيست، بلكه اين مقتضاى طبع هر انسانى است كه به پيروى هواى نفس گرايش دارد و به نعمت هاى مادى و اسباب ظاهرى پيرامونش مغرور است، پس انسان طبعا هم فراموشكار است، هر وقت دچار گرفتارى شود، متوجه پروردگارش گشته و او را به خلوص مى خواند و چون پروردگارش نعمتى به او ارزانى بدارد، آن نعمت را به خودش نسبت مى دهد، و مى گويد هنر خودم بود و پروردگارش را فراموش مى كند، و نمى داند كه همين خود فتنه اى است كه با آن امتحانش مى كنند.

پس جمله" فَإِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ" يعنى و چون مرض يا شدتى به انسان برسد،" دعانا" ما را مى خواند، و تنها به سوى ما متوجه مى شود، و از غير ما قطع اميد مى كند.

[ناسپاس بودن آدمى، كه چون خدا نعمتى به او داد مى گويد:" أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ"]

و در جمله" ثُمَّ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَةً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ" كلمه" خولناه" ماضى از مصدر" تخويل" است و تخويل به معناى عطا كردن به طور بخشش است. و اگر نعمت را مقيد به قيد" منا" كرد، براى اين است كه بفهماند وصف نعمت براى آن محفوظ است، و معنايش اين است كه: چون نعمتى از ناحيه خود به او بدهيم كه نعمت بودنش كاملا روشن است، و همه مى دانند كه از ناحيه ماست، مع ذلك مى گويد: اين نعمت ها از هنرمندى خودم است.

و ضمير در" اوتيته" به نعمت برمى گردد، البته نه به اعتبار لفظش" چون اگر

به اين اعتبار بود بايد مى فرمود" اوتيتها" چون لفظ نعمت مؤنث است و بايد ضمير مؤنث بدان برگردد"، بلكه به اعتبار معناى نعمت كه يا مال است و يا مطلق شى ء و چون كلمه" مال" و كلمه" شى ء" مذكر است مى توان ضمير مذكر به آن برگردانيد. و عنايت در جمله مورد بحث اين است كه اشاره كند كه چنين انسان ناسپاسى، اعتراف نمى كند كه نعمتش از ماست، بلكه رابطه اش را از ما قطع مى كند، و به همين منظور نمى گويد:" اوتيتها" (چون كلمه نعمت دلالت دارد بر اينكه منعمى آن را داده) بلكه مى گويد:" اوتيته"، تا اعتراف نكرده باشد به اينكه خدا آن نعمت را به او داده. ______________________________________________________ صفحه ى 415

و نيز نمى گويد:" آتانى اللَّه"، خدا آن را به من داده، بلكه با صيغه مجهول تعبير مى كند و مى گويد" اوتيته" تا به كلى دهنده را مسكوت بگذارد. و اين دو تعبير، يعنى تعبير" نعمة منا" و تعبير" اوتيته" از تعبيرهاى لطيف قرآنى است. البته مفسرين ديگر براى مذكر آمدن ضمير در" اوتيته" وجوه ديگرى ذكر كرده اند كه هيچ يك موجه نيست و اگر خواننده بخواهد به آنها اطلاع يابد، بايد به تفاسير مفصل مراجعه كند.

و سازگار با سياق آيه آن است كه معناى" على علم"،" على علم منى" باشد، يعنى من اين مال را با علم و هنر و خبرگى خودم به دست آورده ام و راه جمع كردن ثروت را مى دانستم.

ولى بعضى «1» از مفسرين گفته اند: مراد اين است كه من اين مال را با علمى از خدا به دست آوردم، چون خدا در من خيرى سراغ داشت. و خلاصه چون مى دانست من آدم خوبى هستم،

و مستحق آنم كه نعمتم بدهد، لذا آن را به من ارزانى داشت.

بعضى «2» ديگر گفته اند:" مراد اين است كه من اين مال را كه به دست آوردم، مى دانستم كه خدا از من راضى است". ولى خواننده عزيز خود متوجه است به اينكه بيانى كه ما در معناى جمله" ثُمَّ إِذا خَوَّلْناهُ نِعْمَةً مِنَّا قالَ إِنَّما أُوتِيتُهُ" آورديم با هيچ يك از اين اقوال نمى سازد.

" بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ"- يعنى بلكه آن نعمتى كه ما به وى داديم فتنه و آزمايشى بود كه خواستيم او را به وسيله آن نعمت بيازماييم، اما بيشترشان متوجه اين معنا نيستند.

بعضى «3» از مفسرين گفته اند:" معناى آن اين است كه بلكه نعمت مزبور عذابى است براى آنان".

و بعضى «4» ديگر گفته اند:" بلكه اين سخنى كه مى گويند، فتنه اى است براى آنان كه به خاطر همان عقاب خواهند شد". ولى اين دو وجه و مخصوصا وجه دومى بعيد است.

" قَدْ قالَهَا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَما أَغْنى عَنْهُمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ فَأَصابَهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا".

ضمير در" قَدْ قالَهَا" به سخن قبلى ناسپاسان برمى گردد و به اين اعتبار آن را مؤنث آورده كه مقاله و يا كلمه اى به شمار مى رود.

_______________

(1 و 2 و 3 و 4) مجمع البيان، ج 8، ص 502. ______________________________________________________ صفحه ى 416

[دو جواب به انسان ناسپاس متنعمى كه برخوردارى مستند به خود مى داند]

اين آيه رد سخن ايشان و اثبات اين معنا است كه نعمت مزبور فتنه اى است كه با آن امتحان مى شوند، مى فرمايد: اگر اين نعمت ها كه در دست دارند، با هنر خود كسب كرده باشند و اين نيرو و توانايى خودشان است كه مايه چنين

نعمت ها شده، بايد همين نيرو نگذارد عذاب گناهان، آنها را از دستشان ببرد، بلكه بايد آن نعمت ها را براى خود حفظ كنند و هميشه از آن متنعم باشند نه اينكه آن نعمت ها را بگذارند و خود هلاك گردند. با اينكه چنين نيست نه مى توانند نعمت ها را براى خود حفظ كنند و نه با خود ببرند، اينك اقوام قبل از آنان شاهد صدق اين حقيقتند، چون آنها هم همين سخنان را از در غرور گفتند، ولى كسب و تجارت و حول و قوه شان جلو هلاكتشان را نگرفت و همه به كيفر كرده هاى زشت خود رسيدند.

و ظاهرا جمله" قَدْ قالَهَا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ" اشاره به قارون و امثال وى مى كند، چون قارون هم نظير همين حرف را زد و به حكايت قرآن گفت:" إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ عِنْدِي" «1» كه داستانش در سوره قصص گذشت.

" وَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هؤُلاءِ سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئاتُ ما كَسَبُوا وَ ما هُمْ بِمُعْجِزِينَ" كلمه" هؤلاء- اينان" به قوم رسول خدا (ص) اشاره دارد و معنايش اين است كه: اين ستمگران از قوم تو، راهشان راه اقوام گذشته است، به زودى عذاب آنچه كرده اند به ايشان خواهد رسيد. و نمى توانند با جلوگيرى از آمدن و بال اعمالشان، خدا را عاجز كنند.

" أَ وَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ ..."

اين جمله پاسخ ديگرى از گفتار آن كسى است كه از بين آن مردم ناسپاس گفته:

" إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى عِلْمٍ" چيزى كه هست جواب اول يعنى جمله" قَدْ قالَهَا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ..." جواب نقضى بود، ولى اين جواب از طريق معارضه است، به ادله اى اشاره مى كند كه همه دلالت

دارند بر اينكه رزق را خداى سبحان براى بعضى فراخ و براى بعضى تنگ مى گيرد.

توضيح اينكه: سعى و كوشش آدمى و علم و اراده او براى تحصيل رزق سبب تام به دست آمدن آن نيست، و گر نه مى بايستى همواره و در همه اشخاص اين سعى و اين كاردانى _______________

(1) قارون گفت: من اين مال و ثروت فراوان را به علم و تدبير خود به دست آوردم. سوره قصص، آيه 78. ______________________________________________________ صفحه ى 417

مؤثر واقع شود، و صاحبش را به رزق فراوان برساند، با اينكه به چشم خود مى بينيم كه اين طور نيست، بسيار جويندگان هستند كه مايوس برمى گردند و بسيار كوشندگان هستند كه نتيجه اى عايدشان نمى شود.

پس معلوم مى شود غير از كوشش و كاردانى خود انسان شرايط و علل زمانى و مكانى ديگرى هم مؤثر است و موانع مختلفى هم هست، كه به اختلاف ظروف، مانع از به نتيجه رسيدن كوششها مى شوند. و اين شرايط از حد شمار بيرونند در صورتى كه همه عوامل و شرايط دست به دست هم دهند و هيچ يك از موانع هم پيش نيايد، آن وقت سعى و كوششها و كاردانى ها هم مؤثر مى شوند و اجتماع همه علل و شرايط با آن همه اختلاف و تفرقه و تشتت كه از نظر ماده و زمان و مكان و مقتضيات ديگر در آنها هست كه مرتبط به آن عواملند، بعضى مقارن آنها و بعضى ديگر جلوتر از آن عواملند، و اين دسته اخير هم خود علل بى شمار ديگرى دارند، يك اجتماع و اتفاق تصادفى نيست، براى اينكه تصادف هيچ وقت دايمى و حتى اكثرى نيست، يعنى اين طور نيست كه در

تمامى آثار و يا بيشتر آنها علل و شرايطش تصادفا دست به دست هم داده باشند، و قانون ارتزاق ما انسانها و يا ما و ساير موجودات زنده و روزى خوار، يك نظام جداگانه اى از نظام جارى در اقطار عالم ماده و مشهود ندارد، بلكه داخل در آن نظام است، و اين نظام عمومى عالم با همه وسعتش امرى است ثابت و محفوظ كه اگر از هم گسيخته شود، در همان لحظه اول فورا تمامى اشياء نابود مى شوند.

و اين نظام جارى با اينكه يك نظام است و اجزايش با هم تناسب و سازگارى دارند، خود دلالت بر وحدانيت ناظم و مدبر و مديرش دارد، مدبر و مديرى كه خودش جزو اجزاى اين عالم نيست، چون گفتيم اجزاى عالم به وسيله اين نظام محفوظ مانده اند پس نمى شود ناظم، خودش يكى از اجزاى عالم باشد، و آن مدبر واحد خداى عز و جل است.

علاوه بر اين، نظام، خود از تدبير است، و مكرر در باره تدبير هم گفتيم كه از خلقت است، (و عبارت است از خلق كردن موجودى بعد از موجود ديگر)، پس بنا بر اين خالق عالم مدبر آن است و مدبر آن رازق آن است، و آن همان خداى تعالى شانه است.

و اين برهان كه شنيدى از جمله" لِمَنْ يَشاءُ" در آيه استفاده مى شود، چون وقتى فراخى رزق و كمى آن به مشيت خداى تعالى باشد، قهرا مشيت خود انسان كه بدان مى بالد، و دم از كاردانى و كوشش خود مى زند، هيچ دخالتى در آن ندارد، هم چنان كه مشيت و ايجاب هيچ يك از علل و اسبابى كه علت و سبب پيدايش آنند،

در پيدايش آن دخالت ندارد، و اين خيلى روشن است، از سوى ديگر اين را هم نمى توانيم بگوييم كه اين فراخى و ______________________________________________________ صفحه ى 418

تنگى رزق تصادفى است، چون مى بينيم كه بر طبق نظام جريان دارد، نتيجه مى گيريم كه پس به مشيت مجرى اين نظام، يعنى خداى سبحان جريان مى يابد.

در سابق هم در ذيل آيه" وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ" «1» گفتارى در معناى رزق گذشت و به زودى در تفسير آيه" فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِثْلَ ما أَنَّكُمْ تَنْطِقُونَ" «2» نيز خواهد آمد- ان شاء اللَّه.

بحث روايتى [(رواياتى در باره توفى انفس، خواب و رؤيا)]

در كتاب توحيد، از على (ع) روايت شده كه در ضمن حديثى كه پاسخ به سؤالات مردى است كه آياتى از قرآن برايش مشتبه شده فرمود: اما آيه" يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ" با آيه" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها". و آيه" تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا يُفَرِّطُونَ" و آيه" الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ" و آيه" الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمْ"، (كه چطور در اولى قبض روح انسانها را به ملك الموت، و در دومى به خود خدا، و در سومى به رسولان و در چهارمى و پنجمى به ملائكه نسبت مى دهد، جوابش اين است كه:) همانا خداى تبارك و تعالى يگانه مدبر امور است، به هر طور كه خودش بخواهد و كسانى از مخلوقات خود را كه مى خواهد موكل بر امورى مى كند كه خودش بخواهد، و اما ملك الموت، خدا او را به خصوص، موكل براى قبض روح اشخاص معينى از خلق كه خود بخواهد مى كند و رسولان را از ملائكه

انتخاب نموده، و براى قبض روح بعضى ديگر از خلقش، كه باز خودش بخواهد موكل مى كند.

و چنان نيست كه هر علمى را كه صاحب علم داراى آن است، ممكن باشد براى همه مردم شرح دهد، زيرا مردم همگى در درك علوم يكسان نيستند، بعضى قويند و بعضى ضعيف.

ديگر اينكه اصلا بعضى از علوم هست كه مانند بعض ديگر قابل فرا گرفتن نيست، چون ما فوق طاقت است، مگر كسى از اولياى خدا كه خدا آن را برايش آسان كرده و در حمل آن ياريش كرده باشد.

و اين مقدار تو را بس است كه بدانى كه خدا محيى (زنده كننده) و مميت (ميراننده)

_______________

(1) و روزى مى دهى هر كه را بخواهى بدون حساب. سوره آل عمران، آيه 27.

(2) پس به پروردگار آسمان و زمين سوگند كه آن وعده حق است همان طور كه سخن گفتن شما را نمى توان حاشا كرد. سوره ذاريات، آيه 23. ______________________________________________________ صفحه ى 419

است. و اوست كه جانها را بدست هر كس از خلقش كه بخواهد مى گيرد چه ملائكه، و چه غير ايشان «1».

و در خصال از على (ع) روايت اربعماة (400 بندى) را آورده كه در آن فرمود: مسلمان جنب نمى خوابد، و جز با طهارت به بستر نمى رود، حتى اگر آب نيافت با خاك تيمم مى كند، چون روح مؤمن در خواب به سوى خداى تعالى بالا مى رود و اگر با طهارت باشد، خدا او را مى پذيرد، و مباركش مى كند، حال اگر اجلش رسيده باشد، او را در گنجينه هاى رحمت خود جاى مى دهد و اگر نرسيده باشد، او را با امينان از ملائكه اش روانه مى كند تا او را به جسدش باز گردانند «2».

و در

مجمع البيان است كه عياشى به سند خود از حسن بن محبوب، از عمرو بن ثابت، از ابى المقدام، از پدرش، از امام ابى جعفر (ع) روايت آورده كه فرمود: هيچ كس به خواب نمى رود مگر آنكه نفسش به آسمان عروج مى كند و جانش در بدنش باقى مى ماند و بين نفس و جان او رابطه اى چون شعاع خورشيد برقرار است، حال اگر خدا اجازه قبض ارواح را داده باشد، جان هم به سوى نفس مى رود، و اگر اجازه برگشتن روح را داده باشد، نفس به سوى روح مى رود، و اين است معناى آيه" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها ...".

پس نفس هر آنچه را كه در ملكوت آسمانها مشاهده كرده باشد، رؤياى صادقه اى است كه تاويل دارد، و هر آنچه را كه در ما بين آسمان و زمين ديده، از موهوماتى است كه شيطان در خيال او انداخته، و تاويلى ندارد «3».

و در الدر المنثور است كه ابن ابى حاتم و ابن مردويه، از سليم بن عامر، روايت كرده كه گفت: عمر بن خطاب گفت، عجب است اين رؤياها كه آدمى مى بيند، انسان به خواب مى رود و چيزهايى مى بيند كه تا آن ساعت اصلا به ذهنش خطور نكرده و چون بيدار مى شود عين آن را مى بيند. و شخص ديگر رؤيايى مى بيند كه در بيدارى هيچ اثرى از آن پيدا نمى شود.

پس على بن ابى طالب فرمود: اى امير مؤمنان آيا مى خواهى بگويم علتش چيست؟

خداى تعالى مى فرمايد:" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى" پس به حكم اين آيه همه نفس ها را

_______________

(1) توحيد،

ص 268 و 269.

(2) خصال صدوق، ص 613.