مهمّي ساخته نيست .

اميدواريم ايران سربلند و بالنده باشد و اين نعضت مقدس تا انقلاب مهدي 7پايدار بماند.

مقادير زيادي شناسنامه جعلي واسناد ومدارك جعلي كشف شده وضبط گرديد. فرد دستگير شده در پاسخ اين سوال كه آدرس خانه اي را در خيابان يوسف آباد ارائه داد كه پس از تحقيقات مشخص شد كه اين خانه مربوطبه نهضت هاي آزادي بخش است كه زير نظر سيد مهدي هاشمي فعاليت مي كند. در آن خانه 49قلم اجناس غير قانوني ازقبيل اسلحه , مواد منفجره , پودر سرطان زا, اسناد جعلي و... وجود داشته است كه بعد از كشف ,سيد مهدي دستگير و به اعدام محكوم شد.(2)

(پ_اورقي 1- برداشت از متن مصاحبه سيدمهدي هاشمي دركتاب خاطرات سياسي , تأليف محمد مهدي ري شهري , ص 200- 189

(پ_اورقي 2- همان , ص 140- 138

مانند معنويت، پايگاه مردمي، ايثار و... برخوردار است كه اين شاخصه ها در انقلاب هاي ديگر نيستند و يا كم رنگ هستند از اين رو از اتصال آن به حكومت جهاني امام زمان"عج" سخن رفته است كه حكايت از دوام آن دارد. به هر حال حفظ يك نظام بستگي به رعايت شرايط و ايجاد برخي از عوامل و آسيب زدايي دارد كه اين شرايط و عوامل را مردم به وجود آورده و زمينه عنايت الهي را فراهم مي كند. "إنّ الله يا لا يغيّر ما بقوم حتي يغيّروا ما بأنفسهم"

{P . رعد ( )، آيه 11.

لازم مي دانيم از احساس مسئوليت شما نسبت به آينده نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران و روحيه دين داري و ارزش مداري قدرداني نماييم، اميد است كه شجره طيبه باورهاي دين و ولايت مداري در نهاد شما هميشه بارور باشد. مطمئن باشيد كه نظام مقدس جمهوري اسلامي، خون بهاي شهيدان و ثمره ايثار گري همه مردم بوده و خون شهيدان و عنايت خداوند، انقلاب را در برابر حوادث حفظ خواهد نمود، در هر حال نتيجه و سرانجام اين انقلاب هر چه باشد، مهم آن است كه ما وظيفه خود در اين نظام را انجام دهيم. اين كه چه اتفاق خواهد افتاد و نتيجه چه خواهد شد، اگر چه از لحاظ تحليلي مي توان به بعضي از آنها به صورت گمان و احتمال دست يافت، مربوط به آينده مي باشد و از دسترس ما خارج است. آنچه مهم است، وظيفه ما در زمان حاضر نسبت به انقلاب و خون شهيدان و مجاهدت امام راحل"قدس سره" است كه البته عمل ما در زمان كنوني، در آينده نقش

دارد.

ك_ش_وردان_س_ت_ه اي_د ؟پ_اس_خ اي_ن س_ئوال روشن است ; زيرا اكثريت قريب به اتفاق مردم ايران , مسلمانانى هستند كه مذهب فقهى جعفرى را , آيين خويش و بيانگر وظايف فردى و اجتماعى خود ,ق_ل_م_داد ن_م_وده ان_د و ب_دي_ن س_ان , روش_ن م_ى گ_ردد كه تعيين مذهب جعفرى , به عنوان م_ذه_ب رس_م_ى ك_ش_ور , در ق_ان_ون اس_اسى جمهورى اسلامى ايران , امرى طبيعى است كه با همه موازين منطقى و حقوقى , سازگار است . احترام و موقعيت ديگر مذاهب اسلامى در قانون اساسى جمهورى اسلامى , در عين حال كه مذهب ج_ع_ف_رى ب_ه عنوان مذهب رسمى قلمداد گرديده است , ديگر مذاهب اسلامى , اعم از شافعى , ح_نبلى , حنفى , مالكى وزيدى نيز محترم شمرده شده اند , بلكه پيروان اين مذاهب در زمينه هاى ذيل ,مى توانند بر مبناى فقه خود رفتار نمايند :1 - انجام مراسم مذهبى . 2 - تعليم و تربيت دينى . 3 - انجام كارهاى شخصى . 4 - مقررات ويژه مذهبى ; مانند ازدواج , طلاق , ارث , وصيت و 000علاوه بر اين , در منطقه اى كه ه_ر ي_ك از م_ذاه_ب ياد شده , داراى اكثريت باشند ,مقررات محلى در حدود اختيارات شوراها بر طبق آن مذهب مى باشد , در عين حال كه حقوق پيروان مذاهب ديگر نيز محفوظ است . ه_م اك_ن_ون ب_ه م_ن_ظ_ور روش_ن ت_ر ش_دن م_س_اله , دوازدهمين اصل از نخستين فصل قانون اس_اس_ى ج_مهورى اسلامى را كه در اين زمينه سخن مى گويد , از نظر شما مى گذرانيم : دين رسمى ايران , اسلام و مذهب جعفرى

اثنى عشرى است و اين اصل , الى الابد ,غير قابل تغيير است و م_ذاه_ب دي_گ_ر اس_لام_ى ; اع_م از حنفى , شافعى , مالكى , حنبلى و زيدى داراى احترام كامل م_ى ب_اش_ند و پيروان اين مذاهب در انجام مراسم مذهبى ,طبق فقه خودشان آزادند و در تعليم و ت_رب_ي_ت دي_ن_ى و اح_وال ش_خ_ص_يه ( ازدواج , طلاق ,ارث و وصيت ) و دعاوى مربوط به آن در دادگاه ها رسميت دارند و در هر منطقه اى كه پيروان هر يك از اين مذاهب , اكثريت داشته باشند , مقررات محلى در حدوداختيارات شوراها , بر طبق آن مذهب خواهد بود , با حفظ حقوق پيروان سايرمذاهب . در پ_رت_و اي_ن اص_ل , اح_ترام و موقعيت همه مذاهب اسلامى از چشم انداز قانون اساسى جمهورى اسلامى , روشن مى گردد .

ك_ش_وردان_س_ت_ه اي_د ؟پ_اس_خ اي_ن س_ئوال روشن است ; زيرا اكثريت قريب به اتفاق مردم ايران , مسلمانانى هستند كه مذهب فقهى جعفرى را , آيين خويش و بيانگر وظايف فردى و اجتماعى خود ,ق_ل_م_داد ن_م_وده ان_د و ب_دي_ن س_ان , روش_ن م_ى گ_ردد كه تعيين مذهب جعفرى , به عنوان م_ذه_ب رس_م_ى ك_ش_ور , در ق_ان_ون اس_اسى جمهورى اسلامى ايران , امرى طبيعى است كه با همه موازين منطقى و حقوقى , سازگار است . احترام و موقعيت ديگر مذاهب اسلامى در قانون اساسى جمهورى اسلامى , در عين حال كه مذهب ج_ع_ف_رى ب_ه عنوان مذهب رسمى قلمداد گرديده است , ديگر مذاهب اسلامى , اعم از شافعى , ح_نبلى , حنفى , مالكى وزيدى نيز محترم شمرده شده اند , بلكه پيروان اين مذاهب در زمينه هاى ذيل ,مى توانند بر مبناى فقه خود رفتار نمايند :1 - انجام مراسم مذهبى . 2 - تعليم و تربيت دينى . 3 - انجام كارهاى شخصى . 4 - مقررات ويژه مذهبى ; مانند ازدواج , طلاق , ارث , وصيت و 000علاوه بر اين , در منطقه اى كه ه_ر ي_ك از م_ذاه_ب ياد شده , داراى اكثريت باشند ,مقررات محلى در حدود اختيارات شوراها بر طبق آن مذهب مى باشد , در عين حال كه حقوق پيروان مذاهب ديگر نيز محفوظ است . ه_م اك_ن_ون ب_ه م_ن_ظ_ور روش_ن ت_ر ش_دن م_س_اله , دوازدهمين اصل از نخستين فصل قانون اس_اس_ى ج_مهورى اسلامى را كه در اين زمينه سخن مى گويد , از نظر شما مى گذرانيم : دين رسمى ايران , اسلام و مذهب جعفرى

اثنى عشرى است و اين اصل , الى الابد ,غير قابل تغيير است و م_ذاه_ب دي_گ_ر اس_لام_ى ; اع_م از حنفى , شافعى , مالكى , حنبلى و زيدى داراى احترام كامل م_ى ب_اش_ند و پيروان اين مذاهب در انجام مراسم مذهبى ,طبق فقه خودشان آزادند و در تعليم و ت_رب_ي_ت دي_ن_ى و اح_وال ش_خ_ص_يه ( ازدواج , طلاق ,ارث و وصيت ) و دعاوى مربوط به آن در دادگاه ها رسميت دارند و در هر منطقه اى كه پيروان هر يك از اين مذاهب , اكثريت داشته باشند , مقررات محلى در حدوداختيارات شوراها , بر طبق آن مذهب خواهد بود , با حفظ حقوق پيروان سايرمذاهب . در پ_رت_و اي_ن اص_ل , اح_ترام و موقعيت همه مذاهب اسلامى از چشم انداز قانون اساسى جمهورى اسلامى , روشن مى گردد .

رهبري مانند حضرت امام ( ره ) ، در انجام دادن وظايف رهبري و اجراي احكام و ارزش هاي اسلامي ، كاملا" قاطع و در مقابل توطيه هاي دشمنان داخلي و استكبار جهاني ، مقاوم و پا بر جا بوده است و باحمايت مدبرانه خود از دولت ، مانع از اين مي شود كه دشمن بين مردم ،دولت و مسوولان شكاف ايجاد كند .ايشان بدون هيچ عوام فريبي ، همگان رابه راه خدا، ياد خدا، تقواي الهي ، هوشياري انقلابي ، رعايت احكام اسلامي و مصلحت نظام ولايي فرا مي خوانند .رهبر معظم انقلاب در عين داشتن اقتدار اسلامي و سختگيري نسبت به دشمنان انقلاب اسلامي ، با دوستان ودلسوزان نظام ، مهربان و رحيم است و تلاش مي كند تا انقلاب اسلامي را برمحور و مداري كه امام خميني بنيان نهاده ، پيش برده و از انحراف از اصول وارزش هاي الهي آن جلوگيري كند .بنابراين رهبري ايشان ، تداوم همان خطامام و پاسداري از اصول آن است . گفتني است كه اين مطالب ، هرگز به معناي بيان مراتب و مقامات معنوي ، عرفاني و كمالات اين بزرگواران نيست ؛ زيرا مرتبه كمال دانشمندان و عالمان الهي - جز بر خدا ومعصومين ( ع ) - بر همگان پوشيده است و هيچ كس نمي تواند در اين عرصه اظهار نظر كند .ولي آنچه مسلم است ، امام راحل ( ره ) ، از حيث مقام داراي درجاتي است كه كمتر كسي از فقهاي گذشته مي توانسته به آن حد برسد.مقام معظم رهبري نيز همچون استاد بزرگوارش امام خميني ( ره ) ، بر

بسياري از فقهاي گذشته برتري دارد و امروز نيز خورشيد فروزاني است كه جهان ازنورش منور است . امروزه هيچ كشوري را سراغ نداريم كه حكومت آن ، به دست شخصي دانشمند، عادل ، خدا ترس ، پارسا و مردم دوست باشد .نكته دوم : مقام معظم رهبري نيز مانند حضرت امام ، داراي همان ولايت واختيارات حكومتي گسترده اي است كه پيامبر اكرم ( ص ) ، حضرت علي ( ع ) وديگر امامان معصوم ( ع ) داشته اند .اين مطلب از مباني عقلي و نقلي مستحكمي برخوردار است ، كه به اختصار توضيح داده مي شود : بر اساس نظريه ( ( ولايت فقيه ) ) ، فقيه همه اختيارات حكومتي امام معصوم ( ع ) را دارد؛جز آنچه كه به دليل خاص از مختصات امام معصوم ( ع ) شمرده شده است ؛زيرا چنين مواردي در حقيقت مربوط به جنبه ولايت و حاكميت نيست ؛بلكه به دليل جهات شخصيتي و شرافت مقام امامت و عصمت پيشوايان معصوم ( ع ) است . بنابراين ديدگاه ، هرگاه فقيه واجد شرايط به تشكيل حكومت اسلامي توفيق يابد، همان ولايتي را كه پيامبر و امام معصوم ( ع ) دراداره امور جامعه داشتند، او نيز خواهد داشت و بر همه مردم لازم است كه از او اطاعت كنند .خود امام خميني ( ره ) ، در اين باره مي فرمايد : ( ( اين توهم كه اختيارات حكومتي رسول اكرم ( ص ) ، بيشتر از امام علي ( ع ) بوده و يااختيارات حكومتي اميرمومنان علي ( ع ) ، بيش از فقيه

است و يا يك فقيه دراداره حكومت ، از اختيارات حكومتي بيشتري نسبت به ولي فقيه قبل يا بعداز خودش برخوردار است ، باطل و مردود است . البته فضايل پيامبر ( ص ) ،بيش از همه انسان ها است و پس از ايشان فضايل امير مومنان از همه بيشتراست ، ليكن فضايل معنوي بيشتر، اختيارات حكومتي را افزايش نمي دهد.خداوند همان اختيارات و ولايتي كه به پيامبر اكرم ( ص ) و امامان معصوم ( ع ) - در تدارك و بسيج سپاه ، تعيين واليان و استانداران ، گرفتن ماليات ، و صرف آن در مصالح مسلمانان - داده است ، براي حكومت فقيه نيز قرار داده است. نهايت تفاوت اين كه ولايت فقيه در رابطه با شخصي معين نبوده و روي عنوان عالم عادل ثابت است ) ) ، ( امام خميني ولايت فقيه ، ص 55 ) . حضرت امام ( ره ) در توضيح اين نظريه مي افزايد : ( ( وقتي مي گوييم ولايتي را كه رسول اكرم ( ص ) و ايمه ( ع ) داشتند، بعد از غيبت فقيه عادل دارد، براي هيچ كس اين توهم نبايد پيدا شود كه مقام فقها، همان مقام ايمه و پيامبر اكرم ( ص ) است ؛ زيرا اينجا صحبت از مقام نيست ، بلكه صحبت از ولايت ؛ يعني ،حكومت و اداره كشور و اجراي قوانين شرع مقدس - كه يك وظيفه سنگين ومهم است - مي باشد، نه شان و مقام برتر و غيرعادي . ... ولايت فقيه از امورقراردادي و اعتبار عقلايي است و واقعيتي جز جعل قانوني

ندارد .وقتي كسي به عنوان ولي در موردي نصب مي شود؛ مثلا" براي حضانت وسرپرستي كسي يا حكومت ، ديگر معقول نيست در اعمال اين ولايت ، فرقي بين رسول اكرم ( ص ) و امام ( ع ) يا فقيه وجود داشته باشد .به عنوان مثال ،ولايتي كه فقيه در اجراي حدود و قوانين كيفري اسلام دارد؛ در اجراي اين حدود بين رسول اكرم ( ص ) و امام و فقيه امتيازي نيست . حاكم ، متصدي اجراي قوانين الهي است و بايد حكم خدا را اجرا كند، چه رسول الله ( ص ) باشد و چه امام معصوم ( ع ) يا نماينده او يا فقيه عصر ) ) ، ( همان ، ص 56 ) . اين نظريه با فقهاي بزرگي مانند شيخ مفيد، شيخ طوسي ، ديلمي ، فاضل وشهيدين نسبت داده شده است و در ميان فقهاي متاخر، شخصيت هاي برجسته اي چون صاحب جواهر، علامه كاشف الغطا، علامه نراقي ، ميرزاي بزرگ شيرازي ، حضرت امام خميني و ...آن را مورد تاييد قرار داده اند، ( فقه سياسي ، عميد زنجاني ، ج 2، ص 353 ) . مهمترين دلايلي كه براي اثبات گستره ولايت و اختيارات حكومتي ولي فقيه در حد ولايت معصومين ( ع ) وجود دارد، عبارت است از : 1 .همه دلايل عقلي و نقلي كه ضرورت حكومت و ولايت فقيه را با عنوان فقاهت و عدالت در عصر غيبت اثبات مي كند، دامنه و گستره اين حكومت و ولايت را نيز اثبات مي كند .2.رسالت ها و مسئوليت هايي كه از جانب خدا و

دين ، بر عهده ولي فقيه واجدشرايط حكومت و رهبري نهاده شده است ؛ درست همان رسالت ها ومسووليت هايي است كه پيامبر و امامان معصوم ( ع ) بر عهده داشتند و آن عبارت است از : حفظ احكام اسلام از انحرافات ، تبليغ و اجراي اسلام ،اصلاح امور مسلمانان ، هدايت و ارشاد آنان ، دفاع از مظلومان ، مقابله بازورگويان و ستمگران و برقراري عدالت اجتماعي ، انجام دادن اين مسئوليت ها و رسالت ها، همان گونه كه براي معصومين ( ع ) قدرت ولايت وحكومت مطلقه اي را ايجاب مي كند، ولايت و اختيارات گسترده اي را براي فقيه متصدي حكومت و دولت اسلامي نيز ايجاب مي كند .در غير اين صورت بسياري از احكام به اجرا در نخواهد آمد و معطل خواهد ماند، ( امام خميني ، ولايت فقيه ، ص 54 ) . 3 .ولايت فقيه به عنوان نهاد حكومتي كه درشخصيت حقوقي حاكم تبلور مي يابد، مانند همه نهادهاي حكومتي ديگر -اعم از حكومت هاي لاييك ، دمكراتيك ، و ساير انواع آن كه داراي قدرت مطلقه هستند - او نيز بايد داراي قدرت و اختيارات مطلقه باشد تا بتواند همه امور فردي و اجتماعي شهروندان مسلمان را سامان بخشد و معضلات جامعه اسلامي را حل و فصل كند .بنابراين قوانين جامع و كامل اسلام ،جهت اجرا شدن و تامين سعادت همه جانبه دنيوي و اخروي انسان ها،تشكيل حكومت اسلامي را با اختيارات كامل و مطلق ايجاب مي كند وولايت فقيه به عنوان نهاد حكومتي و شخصيت حقوقي فقيه ، تبلور اين قدرت و ولايت مطلقه است كه

امام علي ( ع ) و ساير امامان معصوم ( ع ) داراي آن بوده اند .براي مطالعه بيشتر رجوع كنيد به : 1 .آيت الله جوادي آملي ، ولايت فقيه ، ص 463، مركز نشر اسرا .2 .كاظم قاضي زاده ، انديشه هاي فقهي -سياسي امام خميني ، ص 153، مركز تحقيقات استراتژيك رياست جمهوري . 3 .آيت الله مصباح يزدي ، ولايت فقيه ، ص 105، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ( ره ) . 4 .نبي الله ابراهيم زاده آملي ، حاكميت ديني ، ص 153، پژوهشكده تحقيقات اسلامي سپاه . ;

و ساختار نظام جمهوري اسلامي ايران استفاده شده است. در اين راستا مي توان به گنجاندن اصل مهم ولايت فقيه در قانون اساسي، با حمايت قاطع حضرت امام و چهره هايي مانند آيت الله منتظري، شهيد بهشتي و... نام برد. مورد مهم ديگر نحوه گزينش ولي فقيه و راه كارهاي آن در قانون اساسي (انتخاب دو مرحله اي فقيه از سوي خبرگان)، دقيقاً همان ديدگاهي است كه در كتاب فقهي آيت الله منتظري درباره ولايت فقيه آمده است.

حضرت امام(ره) در نامه 8/1/68 چنين مي فرمايند كه: «... من صلاح شما و انقلاب را در اين مي بينم كه شما فقيهي باشيد كه نظام و مردم از نظارت شما استفاده كنند. از پخش دروغ هاي راديو بيگانه متأثر نباشيد، مردم ما شما را خوب مي شناسند و حيله هاي دشمن را هم خوب درك كرده اند كه با نسبت هر چيزي به مقامات ايران كينه خود را به اسلام نشان مي دهند... در اسلام مصلحت نظام از مسائلي است كه مقدم بر هر چيز است و همه بايد تابع آن باشيم...».

دوم: براساس تعاليم و آموزه هاي دين مبين اسلام، حفظ حكومت و نظام اسلامي، رعايت مصالح جامعه اسلامي، از اصول بسيار مهمي بوده كه حتي بر بسياري از واجبات مقدم و لازم الرعاية مي باشد كه اعتبار و ارزش افراد، خصوصاً مسؤولين و كارگزاران، حمايت و مخالفت جامعه نسبت به آنان، نيز در چارچوب رعايت يا عدم رعايت اين اصول قابل بررسي و تحليل است.

مسلماً آيت الله منتظري يكي از چهره هاي مطرح سياسي كشور بودند كه به عنوان يك فقيه انقلابي، ياور و همراه حضرت امام تا حد قائم مقام رهبري نيز پيش رفتند و به واسطه خدماتي كه به نظام اسلامي انجام

دادند مورد حمايت امام و مردم و روحانيون نيز بودند اما به واسطه اقداماتي كه توسط ايشان و يا افراد منتسب به ايشان انجام شد كه مصالح نظام اسلامي را به شدت با خطر مواجه نمود، از قائم مقامي عزل و مورد بي مهري و مخالفت حضرت امام، حوزه هاي علميه و مردم انقلابي قرار گرفت. و در سالهاي اخير نيز به علت تضعيف نمودن نظام اسلامي محدوديتهايي بر عليه او اعمال شد. سوم: در هر صورت شناخت دلايل مخالفت هاي گسترده از طرف اقشار گوناگون جامعه با ايشان نيازمند مروري كوتاه بر مواضع و عملكردهاي ايشان در دو مقطع قبل و بعد از عزل ايشان مي باشد: الف. عملكردها و اقدامات غير صحيح ايشان قبل از عزل از قائم مقامي: بعد از انتخاب ايشان به عنوان قائم مقام رهبري و بر عهده گرفتن مسئوليتهاي مهم با كمال تأسف به دليل قرار داشتن افراد ناصالح و قدرت طلب، برخي از عناصر نهضت آزادي، جاما و منافقين و به ويژه باند تروريست مهدي هاشمي در اطراف ايشان و رساندن اطلاعات ناصحيح و تحريك ايشان به موضع گيري هاي نابجا موجب بدبيني ايشان به خدمتگزاران دلسوز نظام، زير سؤال بردن دستاوردهاي انقلاب و در نتيجه جدا نمودن نامبرده از امام و نظام مي شوند. از ديگر سو به تدريج دفتر ايشان به كانوني در جهت فعاليت هاي تخريبي درآمد و ايشان نيز تحت تأثير اينگونه عوامل گرفته كه هنوز هم آثار آن آشكار و هويدا است. اين مسأله بر حضرت امام ثابت كرد كه ايشان صلاحيت رهبري نظام را ندارد.

آقاي منتظري به دليل مواضع غير اصولي در موقع جنگ تحميلي، و نيز به علت تخلّفات مهمي كه برخي

از اطرافيان ايشان با سوء استفاده از ايشان انجام مي دادند و در واقع دفتر ايشان را به يك كانون توطئه تبديل كرده بودند، حضرت امام را ناچار به موضع گيري و تذكر كردند. تذكرات و هشدارهاي حضرت امام(ره) چند سال به طول انجاميد و حضرت امام(ره) با واسطه كردن افراد زيادي كوشيدند آقاي منتظري را از گرداب بزرگي كه توسط نزديكانشان پديد آمده بود نجات دهند؛ ولي متأسفانه آن همه تلاش ها هيچ ثمري نبخشيد و حضرت امام(ره) به خاطر وظيفه سنگيني كه نسبت به صيانت انقلاب داشتند، ناچار به اقدامات جدي تري شدند. كه در نتيجه آن آقاي منتظري با صوابديد حضرت امام و مجلس خبرگان استعفا دادند.

پرداختن به افكار و موضع گيري هاي غير واقع بينانه ايشان در اين دوران، خارج از گنجايش اين نامه است، لذا در اين زمينه شما را به مطالعه دو كتاب ذيل ارجاع مي دهيم:

1. رنجنامه، سيد احمد خميني

2. خاطرات سياسي، محمدي ري شهري

ب) عملكردها و مواضع غير اصولي ايشان بعد از عزل: ايشان بعد از عزل طبق سفارش امام در كمال آسايش و آزادي سال هاي متمادي به تدريس و برنامه هاي حوزوي خود اشتغال داشت اما متأسفانه به رغم توصيه هاي مؤكّد امام(ره) (در نامه هاي 6 و 8 فروردين ماه 1368) مبني بر عدم دخالت ايشان در سياست، پاكسازي بيت خود از افراد ناصالح، متأثر نشدن از منافقان و راديوهاي بيگانه و...؛ ايشان تحت تأثير منافقان، راديوهاي بيگانه و گزارش هاي جهت دار و غير صحيح اطرافيان خود، در موارد متعددي به ارائه نظرات غير واقع بينانه - كه منجر به تضعيف نظام اسلامي و سوء استفاده دشمنان شد - پرداخته، امنيت و منافع

كشورمان را به مخاطره افكندند به نحوي كه مجلس درس و دفتر ايشان به كانون اغتشاش و توطئه عليه نظام اسلامي تبديل شده بود. از اين رو با نظر شوراي عالي امنيت ملي تصميم به تعطيلي درس ايشان گرفته شد و بحمدالله با هوشياري مردم و حضور مؤثر آنان در صحنه، توطئه هاي دشمنان با شكست مواجه شد. مهم ترين نظرات آيت الله منتظري در محورهاي زير قابل پژوهش و طرح است:

1. نقش ولي فقيه در جامعه اسلامي: در موارد مختلفي ايشان درباره مسؤوليت و وظيفه ولي فقيه در جامعه اسلامي سخن گفته و مدعي شده است كه: «معناي رهبري اين است كه نظارت كند كه در كشور كارهاي خلاف شرع انجام نشود و...». متأسفانه اين اظهارات هم ناظر به جنبه نظري و فكري است و هم متوجه به ابعاد عيني و اجرايي آن، به خصوص عملكرد مقام معظم رهبري در شرايط كنوني. در پاسخ ابتدا بايد معناي «نظارت ولي فقيه» روشن شود.

آيا ولي فقيه تنها ناظر بر عملكرد دولت، احزاب و نهادها است و هيچ دخالتي - حتي در چارچوب قانون - در اداره امور نمي كند؟ چنين به نظر مي رسد كه هيچ كدام از مدافعان «اصل ولايت فقيه» در اين مورد ترديدي ندارند كه ولي فقيه به اعتبار اقتدار شرعي و صلاحيت ها و مسؤوليت هايي كه دارد، هم تعيين كننده روند كلي حركت اجتماع و هم مجري مستقيم بسياري از تصميمات و سياست ها است و علاوه بر گماردن بسياري از افراد در پست ها و منصب هايي خاص، بر كليت امور و كاركرد مسؤولان و مديران نيز نظارت دارد اين سخن بدان معنا نيست كه ولي فقيه در همه مسائل،

به صورت فردي عمل مي كند و از تشكيل نهادهاي اجتماعي، سياسي، اداري و حكومتي و سپردن كارها به آنها و جريان دادن امور در مجاري منطقي خود سرباز مي زند. بلكه بر عكس، عمده مسائل جامعه به وسيله ارگان ها و نهادهايي سامان مي يابد كه مطابق قانون در ساختار نظام پيش بيني شده اند. حتي ايشان پيش از اين در كتاب «ولايت فقيه خود»، (مباني فقهي حكومت اسلامي، ج 1، صص 14 و 93)، ولي فقيه را مسؤول واقعي حكومت اسلامي قلمداد كرده، و شأن آن را بسيار فراتر از يك ناظر صرف مي داند. اما معلوم نيست كه چرا اكنون (و در حالي كه از منصب رهبري عزل شده) مسؤوليت ولي فقيه را در حد نظارت بر سياست ها مي داند و مي خواهد كه رهبري در مسائل جامعه دخالت نكند و براي اثبات ادعاي خود به حكومت امام علي(ع) اشاره مي كند: «ولي فقيه يعني چه؟ يعني مجتهد عادل اعلم... اين شخص بيايد سركار. سركار به اين معنا كه نظارت داشته باشد بر كار دولت نه اين كه يك تشكيلات جدايي است. [حضرت ]علي(ع) با اين كه منطقه حكومتش ده برابر ايران من و شما بوده... توي آن [خانه صد متر و 150 متر با دو سه تا اتاق، كشوري را كه ده برابر ايران شما بوده، اداره مي كرد». واقعاً اگر انسان بخواهد مخالفت بكند به چه دلايل و مثال هاي بي ربطي متوسل مي شود؟ آيا امام علي(ع) فقط نظارت بر كار دولت داشت يا اين كه خود در بسياري از امور جامعه مستقيماً دخالت مي كرد؟ در آن زمان به دليل پيچيده نبودن مسائل حكومتي، نظام هاي تصميم گيري، اجرا و قضاوت مستقلي وجود

نداشت و حاكمان و واليان، خود متكفل همه اين امور بودند بنابراين بر خلاف ادعاي ايشان، امام علي(ع) نه تنها ناظر صرف نبود؛ بلكه عمده كارها را خود رأساً انجام مي داد. در شرايط كنوني و با پيچيده شدن اجتماعات بشري و با تخصصي شدن امور، آن شيوه حكومت، ناممكن است و به همين دليل، دستگاه تصميم گيري و مجلسي، مستقل از دولت و دستگاه اجرايي است و اين دو نيز از نيروهاي نظامي جدا هستند. بدين ترتيب، بسياري از امور - كه در گذشته در اختيار امام عادل قرار داشت - اينك در قالب قواي گوناگون، تحت مسؤوليت رهبري و ولي فقيه انجام مي شود.

نكته ديگر آن كه ولي فقيه، در چهارچوب قانون اساسي، مسؤوليت هاي متعددي بر دوش دارد كه جنبه اجرايي داشته و دخالت مستقيم در اداره امور جامعه به حساب مي آيد. رهبري مسؤوليت تعيين سياست هاي كلي نظام و نظارت بر اجراي آن را بر عهده دارد. هم چنين تعيين فرماندهان نظامي و انتظامي با رهبري است. با نگاهي به قانون اساسي، روشن مي شود كه رهبري در جامعه اسلامي «مسؤول واقعي حكومت اسلامي» است و اين مسؤوليت هم شامل موارد تصميم گيري و اجرايي مي شود و هم امر مهم نظارت را در بر دارد. پس، اين سخن گزافي است كه رهبري تنها بايد نظارت كند. علاوه بر اين كه نظارت بدون برخورداري از قدرت براي اصلاح روند امور، امري بي محتواست و در واقع نظارت نيست.

2. عملكرد رهبري و آقاي خاتمي: بخش زيادي از سخنان آقاي منتظري، درباره مخالفت با دخالت ولي فقيه در امور كشور، متوجّه وضعيت كنوني است. بدين معنا كه وي مدعي است كه

دولت آقاي خاتمي، به دليل دخالت رهبري، قادر به تحقق شعارها و وعده هاي انتخاباتي خود نيست. طرح اين گونه تبليغات از سوي رسانه هاي خارجي و صهيونيستي، به دور از انتظار نيست؛ چرا كه آنها ركن اصلي انقلاب؛ يعني، ولايت فقيه را نشان رفته اند و در صدداند آراي بيست ميليوني مردم مؤمن به آقاي خاتمي را، مخالفت با ولايت فقيه معرفي كنند. آنچه جاي تأسف است، شنيدن همين گونه اظهارات از زبان كسي است كه در داخل كشور، مدعي فهم مسائل حكومتي و سياسي است و خود را در موضوع مرجعيت مردم تصور مي كند. شگفت آور اين كه وي به آقاي خاتمي سفارش مي كند كه از مقام خود استعفا كند.

آيا اين تحليل و راه حل، دليلي بر ساده لوحي و عدم توان درك سياسي ايشان نيست و اگر هيچ دليلي جز همين اظهارات در اختيار نبود، عدم صلاحيت وي براي دخالت در امور سياسي ثابت مي شد.

3. ولايت فقيه و شرط اعلميت: از جمله مسائل نادرستي كه آقاي منتظري، در نامه ها و سخنان خود مطرح كرده است، ضرورت اعلم بودن (اعلم فقهي) ولي فقيه است. اما اشكال مهم و اساسي كه بر اين نظريه وارد مي شود اين است كه آنچه در اسلام در مورد حاكم اسلامي به عنوان يك شرط علمي مطرح شده است، فقاهت و علم به احكام به اسلام است. بنابراين حاكم اسلامي بايد از ميان فقيهان و اسلام شناسان برگزيده شود، هم چنين فقيه حاكم، بايد عادل باشد و اين دو ويژگي، حداقل شرايطي است كه حاكم اسلامي بايد دارا باشد. در عين حال هرگز نمي توان اداره جامعه اسلامي را به كسي سپرد كه فقط از اين

حداقل شرايط برخوردار باشد. امام خميني(ره) در اين باره مي فرمايد: «اگر كسي اعلم در علوم معهود حوزه ما باشد؛ ولي مسائل سياسي و اجتماعي جامعه و جهان را نداند و جامعه اسلامي را در شرايط پيچيده جهاني نتواند اداره كند، اساساً در مسائل اجتماعي مجتهد نيست و نمي توان سرپرستي و زعامت جامعه را به وي سپرد». بنابراين از نظر امام خميني(ره) اعلميت فقهي به تنهايي، ولايت نمي آورد؛ بلكه شرط ضروري رهبري اسلامي، توان مديريتي و تدبير مملكت داري است كه لزوماً با اعلميت فقهي حاصل نمي شود. خود آقاي منتظري نيز پيش از اين نوشته است: «از مهم ترين موارد تزاحم بين شرايط ولي امر و از مواردي كه زياد اتفاق مي افتد، تضاد بين شرط فقاهت است و بين شرط تدبير و درك سياسي. در اين جا شرط دوم يعني تدبير و سياست مهم تر است؛ زيرا نظام و تأمين مصالح و دفع دشمنان و بيگانگان فقط باتوان و تدبير سياست حاصل مي شود». وي در ادامه همين بحث مي افزايد: «اگر همه شرايط در يك فرد به عنوان رهبر جمع نبود، حكومت تعطيل بردار نيست و بايد رعايت الاهم فالاهم را نمود و عقل و اسلام و قوه تدبير؛ بلكه عدالت از اهم شرايط است.» ظاهراً ايشان به دلايل كه بيشتر سياسي به نظر مي رسد، از حرف ها و مواضع فقهي خود عدول نموده و اعلميت به معناي افقه بودن را به عنوان شرط ضروري ولي فقيه ذكر كرده است؛ در حالي كه خود نيز مي داند چه بسيار فقهايي كه اعلم فقهي به حساب مي آيند؛ ولي از اداره يك جمع كوچك اطرافيان خويش عاجزاند. قطعاً رجوع به اعلم فاقد توان مديريتي -

آن هم وقتي مجتهدان مدير و مدبر وصالح براي رهبري موجود است - منجر به سقوط مردم و جامعه خواهد شد.

4. مرجعيت مقام معظم رهبري: از موضوعاتي كه در صحبت هاي آقاي منتظري مطرح شده، مسأله مرجعيت مقام معظم رهبري است. وي در قسمتي از صحبت هاي خود، ضمن تأكيد بر اين كه ايشان در حد مرجعيت نيست و نبايد فتوا بدهد، مي گويد: «من قبل از فوت آقاي اراكي... به وسيله آيت الله مؤمن به ايشان پيام دادم... به مصلحت اسلام و حوزه ها و جناب عالي است كه دفتر شما رسماً اعلام كند... (ايشان) از جواب دادن مسائل شرعي معذور است...». در اين جا قصد اثبات مرجعيت آيت الله خامنه اي را نداريم، چرا كه اين امر از راه هاي مختلف ثابت شده است و گواهي فقيهان و مجتهدان بيشماري در ايران و ديگر كشورها و نظر جامعه مدرسين قم براي اين امر كفايت مي كند. مقام معظم رهبري، مجتهد مطلق و فقيهي است كه با نظر خبرگان امّت، متصدّي ولايت و زعامت جامعه شده است؛ يعني، علاوه بر داشتن وجه اشتراك با فقهاي ديگر، در اصل فقاهت و عدالت، داراي ويژگي هايي چون مديريت، تدبير، درك سياسي، توان مصلحت شناسي و شجاعت تصميم گيري است. دامنه اقتدار ايشان نيز با توجه ديدگاه نظريه پردازان «ولايت مطلقه فقيه»، بسيار گسترده تر و حتي بسيار فراتر از حوره عمل مراجع تقليد است كه تنها به حوزه فتوا براي مقلدان خاص محدود مي شود. با اين حساب آيا عاقلانه است كه ايشان براي كسب عنوان مرجعيت تلاش كنند؟ در حالي كه ايشان حتي پس از تأييد جامعه مدرسين، اطلاعيه داده و مردم را به مراجعه بزرگوار قم ارجاع دادندو مرجعيت

داخل كشور را نپذيرفتند؟ البته ايشان به جهت اين كه فقيه و صاحب فتوا هستند، مجازاند كه مرجعيت را به عنوان يك شأن اجتماعي بپذيرند يا نه. البته با مراجعه فراوان مردم به ايشان و طلب فتوا، خود به خود ايشان مرجع تقليد مردم شده اند.

در هر صورت آيت اله منتظري در بستر فعاليت هايي افتاده است كه طرّاحان اصلي آن، دشمنان اسلام و انقلاب اند و در اين اقدامات هدف اصلي «ولايت فقيه» است و اگر دشمن در شكستن اين محور اصلي نظام، توفيق يابد، از بين بردن دستاوردهاي انقلاب و مبارزات ملت، آسان خواهد شد. متأسفانه آقاي منتظري به جهت ساده لوحي سياسي، قرار گرفتن تحت تأثير اطرافيان، تعجيل در تصميم گيري و عدم تمكين به خيرخواهي امام راحل(ره)، عملاً آتش بيار معركه اي شدند كه دشمن ساخته بود، (ر.ك: منتظري از اوج تا فرود، ويژه آقاي منتظري، نشريه جمعيت دفاع از ارزشها).

نكته آخر اين كه نامه مورخ 6/1/68 حضرت امام به آقاي منتظري كه شما تصوير آن را ارسال نموديد، كاملا معتبر و غير قابل خدشه است و دلايل متعددي براي اثبات آن وجود دارد از جمله شهادت افراد متعدد، پاسخ آن نامه كه توسط آقاي منتظري به امام نوشته شده و تأييد مؤسسه نشر اثار امام خميني.

اسلامي به دليل تعصبات ديني و مذهبي است كه برادري اسلامي را مبدل به عداوت و نابرادري در دوره هاي زيادي نمود. از اين رو قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، با عبرت از سوابق تلخ گذشته و براي ايجاد روابط مسالمت آميز و اخوت و برادري بين همه مسلمانان و پرهيز از هرگونه تفرقه اي بر رعايت احترام كامل تأكيد مي نمايد بنابراين هرگونه سب و لعن و يا بي احترامي نسبت به پيروان مذاهب اسلامي قانونا ممنوع مي باشد.

2. آزادي انجام مراسم مذهبي: انجام مراسم مذهبي، علاوه بر جنبه عبادي، حالت سياسي به خود مي گيرد و همواره دو اثر دروني و بيروني به بار مي آورد اثر دروني عبارت از تقويت حس تعاون و برادري بين پيروان يك آيين است و اثر بيروني آن تبليغ يا اعلام موجوديت و نمايش قدرتي است كه يك جماعت مذهبي در مقابل گروه ها و جماعات ديگر، از خود نشان مي دهد. در جوامعي كه اختلافات فرقه اي و مذهبي وجود دارد، انجام اين گونه مراسم طبعا بين گروه هاي متخالف ايجاد رقابت و حتي كينه و دشمني مي كند. از اين رو بسياري از حكومت ها در مقابل اين قبيل مراسم محدوديت هايي به وجود آورده و با آن اقليت ها به شدت برخورد مي كنند اما با اين همه در جمهوري اسلامي ايران مسلمانان ساير مذاهب اسلامي و حتي اقليت هاي غير مسلمان در انجام مراسم مذهبي خود كاملا آزاد و مورد احترام مي باشند.

3. رسميت تعليم و تربيت ديني و احوال شخصي: هر چند همه فرق اسلامي تابع تعاليم و احكام قرآن و سنت

نبي اكرم(ص) مي باشند، اما اختلافاتي در اصول اعتقادات و اعمال عبادي و مسائل فقهي آنان وجود دارد كه اين اختلافات به طور قطع و يقين در تعليم و تربيت ديني و احوال شخصيه آنان مؤثر است. آزادي مذهب، اقتضا مي كند كه پيروان ديگر مذاهب اسلامي از امكانات خاص خود در اين زمينه ها برخوردار باشند از اين رو اصل دوازدهم قانون اساسي فقه اين مذاهب و حق تعليم و تربيت ديني آنان را به رسميت شناخته و براي دولت تكليف مي نمايد كه امكانات لازم را در اين خصوص فراهم نمايد.

4. رسميت منطقه اي: با فرض اين كه در برخي از مناطق كشور پيروان يكي از مذاهب اسلامي، اكثريت ساكنان را تشكيل مي دهند، قانون اساسي مقررات محلي را در حدود اختيارات شوراها در چارچوب موازين اسلامي و قوانين كشور به آنان واگذار نموده است.

5. حقوق سياسي و اداري: علاوه بر حقوق مذكور بررسي ساير اصول قانون اساسي نشان دهنده امتيازات برجسته اي براي پيروان ساير مذاهب اسلامي مي باشد:

الف) آزادي تشكيل احزاب، جمعيت ها، انجمن هاي سياسي و صنفي و انجمن هاي اسلامي، براساس اصل 26 قانون اساسي.

ب) نمايندگي مجلس شوراي اسلامي براساس اصل 64 قانون اساسي.

ج) تساوي با همه ملت ايران، در همه حقوق انساني، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي با رعايت موازين اسلامي، براساس اصل نوزدهم و بيستم قانون اساسي (ر.ك: حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، سيد محمد هاشمي، نشر دادگستر، 1378، ج 1، صص 173 - 169).

ب - محدوديت ها:

جمهوري اسلامي ايران نظامي است كه براساس اعتقاد به اصول دين اسلام و مذهب شيعه بنيانگذاري شده است و

طبيعي است كه حفظ و تداوم اين نظام يكسري شرايط و لوازم خاص خويش را اقتضا مي كند كه يكي از آنان اعتقاد كارگزاران اصلي و مديران سياسي نظام به مباني نظام اسلامي است تا بر اين اساس بتوان به تداوم و بقاي نظام اميدوار بود و وجود چنين شرطي نه تنها محدوديتي براي ديگر مذاهب اسلامي تلقي نمي شود، بلكه راهكاري عقلاني و منطقي است كه در ساير كشورهاي جهان وجود دارد و آنان براي حفظ نظام و ايدئولوژي حاكم بر آن كشور كه با خواست اكثريت مردم آن تحقق يافته است، شرايطي مطابق با مباني نظام و ايدئولوژي آن براي مسؤولين اصلي نظام و مديران سياسي در نظر مي گيرند و اگر در اين زمينه بخواهيم حالتي مقايسه اي با ساير كشورهاي اسلامي داشته باشيم بايد گفت كه ايران تنها كشوري است كه با سعه صدر و نهايت كرامت و بزرگواري با ساير مذاهب اسلامي و خصوصا برادران اهل سنت برخورد مي نمايد.

اما در كشورهاي اسلامي مجاور، مانند عربستان سعودي وضعيت كاملا برعكس است: با اين كه حدود 20 درصد ساكنين عربستان شيعه هستند افراد شيعه در كشور عربستان سخت در حالت اختناق و تنگناهاي سياسي به سر مي برند (شناخت كشورهاي اسلامي، غلامرضا گلي زواره، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1380 ، ص 108). و حتي از بسياري از حقوق اجتماعي عادي نيز محرومند و بسياري به خاطر فشار شديد دولت عربستان غالبا در حالت تقيه به سر مي برند.

از سوي ديگر متأسفانه در برخي مناطق سني نشين كشورمان شاهد برخي حركات و برنامه هاي حساب شده مي باشيم كه

در صددند روابط مسالمت آميز بين برادران اهل سنت با شيعيان را بر هم زده و وضعيت جمعيتي، اقتصادي، فرهنگي و... را به نفع اهل سنت تغيير دهند. هر چند به احتمال زياد چنين توطئه هايي داراي منشأ خارجي بوده، و نظام اسلامي هم با كمال بردباري و مدارا با اين قضايا برخورد مي كند ولي حداقل واكنش منطقي اين است كه در مورد سپردن مسؤوليت هاي دولتي و سياسي به برادران اهل سنت دقت كافي مبذول داشته و كمال احتياط را به جاي آورد.

نتيجه آن كه نظام اسلامي بيشترين امتيازات را براي ساير مذاهب اسلامي در قانون و عمل قائل است و وجود تفاوت در گزينش مسؤولين دولتي ميان تشيع و اهل سنت به مسائل مهم و اساسي نظير شيعه بودن مذهب رسمي كشور كه براساس خواست اكثريت مردم ايران شكل گرفته است و حفظ و تداوم آن از يك سو و وجود توطئه هايي است كه نظام اسلامي متأسفانه در مناطق سني نشين مشاهده شده و احتياط بيشتري را از سوي مسؤولين نظام اسلامي طلب مي كند.

شد چه چيزي داشت و چرا بعد از سه روز هيچ كس از مقامات دولتي براي كمك به آنجا نرفت چرا با آنكه حادثه بزرگي بود و ما حتي در مشهد لرزش آن را حس كرديم در اخبار خيلي كوتاه و مختصر بيان شد و حتي درباره كمك به مردم روستاهاي نيشابور كاري صورت نگرفت. من هنوز به جمهوري اسلامي وفادارم و آرزو مي كنم ان شاءالله امام زمان هر چه زودتر ظهور كند از شما هم خواهش مي كنم مرا راهنمايي كنيد و قانع كنيد تا بتوانم در جامعه از اسلام و اعتقاداتم دفاع كنم.

جهت گيري برنامه هاي دولت و عملكردهاي آن، همه مبين اهتمام شديد نظام اسلامي به امور اساسي جامعه و جوانان مي باشد. اما بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه چند مسأله مديريت قوي و كارآمد همراه با برنامه هاي صحيح و منطبق با نيازها و شرايط عيني جامعه، مي تواند در كاهش مشكلات و تأمين نيازهاي اساسي جامعه نقش مؤثري داشته باشد، اما در اين فرايند متغيرهاي اساسي ديگري نيز وجود دارد كه به هيچ وجه نمي توان از آنان غفلت نموده، به عبارت ديگر نظام اسلامي در صورتي مي تواند در اجراي كامل تعاليم و ارزشهاي اسلامي در سطوح مختلف جامعه و حل نيازهاي اساسي آن و زدودن معضلات، موفق باشد كه ساير شرايط و زمينه هاي لازم از قبيل منابع انساني مورد نياز، كارگزاران و مديران صالح، مردم وفادار و هميشه در صحنه، كفايت منابع مادي و اقتصادي و... مهياد بوده وبه علاوه موانع و مشكلات ناشي از تعهدات خارجي و تهاجمات نظامي و فرهنگي، محاصره هاي اقتصادي و سياسي و نظامي، بدعت ها و سنت هاي غلط، دنياگرايي و.. وجود نداشته باشد. و حال آن كه انقلاب اسلامي علي رغم بسياري امتيازات و توانايي ها با مشكلات و مانعي روبرو بوده كه كاركردهاي نظام را در زمينه تأمين نيازهاي اساسي جامع و حل معضلات آن با كندي مواجه كرده است؛ مسلماً طبيعي است كه جامعه اي مانند جامعه ما كه از نظر سوابق تاريخي و مشكلات عظمي كه از نظر ساختار اقتصادي (تك محصول بودن آن، وضعيت وخيم صنعت و كشاورزي...) و ساختار سياسي، فرهنگي و اداري از قبل از انقلاب، به ما منتقل شده و چه از نظر مشكلات طبيعي مربوط به

انقلاب و ناشي از جنگ تحميلي و خسارت عظيم آن (بالغ بر 1000 ميليارد دلار معادل هزينه 70 سال كشور) و محاصره هاي بين المللي (كه تاوان اسلام گرايي و استقلال خواهي ملت ما مي باشد) تورم بين المللي و پايين بودن درآمدهاي نفتي و كاهش قدرت خريد دلار و مشكلات ناشي از دوران سازندگي و رشد سريع جمعيت و مشكلات ناشي از آن و معضلات ناشي از ساختار ناسالم اداري و رقابت هاي غير قانونمند جناحها (كه هزينه هاي زيادي بر منافع، امنيت و كارآيي نظام برجاي مي گذارد)، تهاجم فرهنگي و تغيير ارزشها و مشكلات ناشي از آن و... داراي مشكل باشد.

در هر صورت ضمن در نظر گرفتن متغيرهاي فوق بايد جايگاه و نقش هر مسئول را بر اساس ميزان كارآمدي آن در حل مشكلات مردم، تعهد و تخصص، مبارزه با تبعيض و بي عدالتي، دغدغه خدمت به مردم و داشتن كارنامه درخشان در اين زمينه، دوري از سياست زدگي و تعصب حزبي و جناح زدگي سنجيد.

نكته آخر اين كه موضوعاتي كه نام برديد هر چند مدعي نيستيم كه هيچگونه قصور يا كوتاهي از سوي بخش هاي اجرايي يا نظارتي سر نزده است، اما با اين همه نمي توان تلاش هاي مخلصانه مسؤولين دلسوز و متعهد را نيز ناديده گرفت. به عنوان نمونه در حادثه سهمگين و دلخراش بم، پيگيري هاي شخصي مقام معظم رهبري يا تأكيدات و توصيه هاي زياد ايشان به مسؤولين مربوطه، بر كسي پوشيده و مخفي نمي باشد. يا تلاش هاي ساير مسؤولين عالي رتبه كشور و سران سه قوه در اين رابطه و اقدامات مثبت بسيار زيادي كه انجام شد و... اما در كنار

اين مسائل بايد به واقعياتي نظير حادثه خيز بودن كشور ما، سيل، زلزله و... و حجم عظيم خسارات ناشي از آنها ميزان امكانات و توانايي هاي كشور و زمان بر بودن بسياري از مسائل نظير بازسازي شهر عظيمي مانند بم و... توجه داشت، با اين همه ما هم معترفيم كه برخي نقاط ضعف در بدنه مديريتي، اجرايي و نظارتي كشور وجود دارد كه خوشبختانه نظام اسلامي به شدت در جهت رفع اين نواقص تلاش مي نمايد.

دادگستر، 1380، ج 2، ص 112).

چنين مسأله اي در ساير كشورها نيز وجود دارد و اقليتهاي پارلماني - بيشتر در اروپاي غربي - تا قبل از تدوين نظام نامه هاي آنتي آبستروكسيون (ضدآبستروكسيون) براي ممانعت از رأيگيريهاي نهايي پارلمانهايشان، يا از اعتبار و قوت انداختن دستور جلساتشان به طرح سؤالات گوناگون و سخنرانيهاي طولاني ميپرداختند كه در واقع مانع تصويب لوايح مورد توجه اكثريتيها ميشد. از 1952 به اين طرف با ايجاد مقررات جديد نظام نامه اي، به خصوص پارلمان انگلستان به اين مشكل فائق آمد. ديگر كشورها نيز اين روش را از مجلس انگلستان تقليد كرده به تنظيم نظام نامه هاي ضد آبستروكسيون پرداختند بدين ترتيب كه به رؤساي مجالس حق داده شد بنا به تشخيص خودشان سؤالات خارج از دستور جلسات را حذف و يا از سخنرانيهاي طولاني نمايندگان جلوگير ي كنند.

ب - شانتاژ سياسي Political Extortion

واژه شانتاژ به طور كلي به معناي با تهديد و ارعاب از كسي چيزي گرفتن، يا او را برخلاف ميل و ارادهاش به كاري واداشتن، يا از كاري بازداشتن، آمده است. و اما در جهان سياست شانتاژ به 3 شكل شناخته ميشود كه گاهي يك يا دو و يا زماني هر سه شكل آن در آن واحد روي مسألهاي يا موضوعي كه معمولاً انسان ميباشد پياده ميشود. اين سه شكل عبارتند از اوّل شكنجة روحي يعني كسي را از لحاظ رواني و روحي تحت فشار قرار دادن و او را بر خلاف رضايتش به كاري واداشتن و يا از كاري بازداشتن. دوّم شكنجة فيزيكي يعني موضوع يا سوژه را (انسان را) از نظر جسمي مورد شكنجه

قرار دادن. سوّم حالت بخصوصي است كه بدان شانتاژ از راه گروگانگيري گفته ميشود؛ كه گروگان ميتواند هم كودك آدمي باشد و هم مسافر هواپيما و يا امثالهم. در چنين حالتي علاوه بر اينكه گروگانها مستقيماً، چه ازلحاظ روحي و چه از لحاظ جسمي تحت شكنجه قرار ميگيرند، ملتها يا ناسيونهاي وابسته به آنها نيز خود را سخت اهانت شده مييابند. چون اوّلاً قادر به دفاع از آزادي اتباع خود نيستند، ثانياً كم و بيش بايد به خواستههاي گروگانگيرها تسليم شوند. تاريخ روابط سياسي جهان ]مكتوب يا غير مكتوب[ پر از انواع شانتاژهاي سياسي است كه تاكنون از راههاي مختلف در جوامع گوناگون اِعمال شده است و معمولترينشان توقيف و حبس فرستادگان يا مقيمان اتباع كشوري، در كشور رقيب بوده است كه سرانجام سياستمداران راه حلي به صورت صدور اماننامه براي اين مشكل پيدا كردهاند. ولي براي جلوگيري از گروگانگيري به شكل موجود در قرن حاضر، بخصوص پس از جنگ جهاني دوّم كه سخت باب شده است، هنوز راهحلي پيدا نكردهاند.

(به نقل از شبكه خبر دانشجو _SNN)

سرعت پاسخ دهي از انتظارات پرسشگران است. خواهشمند است با اولويت بندي و پيرايش سؤالات، ما را ياري كنيد (در هر نامه بيش از 5 سؤال مطرح نفرماييد) بديهي است با ارتباط مكرر، پاسخ گوي ديگر پرسش هاي شما خواهيم بود

در جهت معضلات و كاستي هاي جامعه در كنار دولت و بعنوان مكمل طرحهاي توسعه آنان فعاليت مي نمايند.اين سازمانها بر اساس مليت ،فرهنگ ،باورها و شرايط اقليمي و جغرافيايي و تاريخ جوامع شكل گرفته و در هر جامعه اي شكل خاص خود را دارد.

هر شخصي به دور از تعصبات نژادي، فرهنگي ، جنسي و يا اعتقادات مذهبي فقط با پذيرفتن آرمانهاي خاص تشكل مي تواند عضو سازمانهاي غير دولتي گردد.

ب _ويژگي سازمانهاي غير دولتي:

1 - خود جوش هستند .

2 - داراي اساسنامه ، اهداف ، تشكيلات و ساختاري مشخص مي باشند .

3 - غيرانتفاعي بوده و به داوطلبين و اعضاي آن سود يا درآمدي تعلق نمي گيرد .

4 - حزب يا تشكل سياسي نبوده و به هيچ يك از احزاب و يا تشكل هاي سياسي وابستگي ندارند .

5 - اعضاي آن افراد داوطلب مي باشند .

6 - عضوپذيرند و براي عضويت شرايط خاصي جز پذيرش مفاد اساسنامه و علاقه مندي به كار داوطلبانه در آن سازمان وجود ندارد .

7 - كليه اقدامات و فعاليت هاي آنها بصورت علني و آشكار مي باشد و عملكرد شفافي دارند .

8 - وضعيت مالي اين سازمانها كه شامل درآمدها و هزينه ها است ، روشن ، مشخص و قابل دسترس براي اعضا و سايرين مي باشد .

9 - هدف اين سازمانها كمك به بهبود وضع جامعه ، حفظ منافع ملي و مصالح عمومي كشور مي باشد .

10 - به هيچ سازمان و يا نهاد دولتي وابسته نمي باشند .

ج _تاريخچه سازمان هاي غير دولتي:

دهة گذشته تنزل چشمگيري را در نقش مستقيم دولت در اجراي روند توسعه

شاهد بوده است.

جهان، باور نويني را نسبت به نيروهاي بازار و بخشهاي خصوصي تجربه مي كند. اين انتقال، همراه با روند جهاني شدن، فرصتهاي مطلوبتري را براي شركتهاي چند مليتي ايجاد كرده تا بازار جهاني را تكان داده و تجارت آزاد را ارتقا بخشد.

اين انتقال از طريق برنامه هايي براي تنظيم و اصلاح اقتصادي كه توسط مؤسسه مالي بين المللي ( IMF ) و بانك جهاني حمايت مي شوند، در تمام زمينه ها در كشورهاي در حال توسعه تقويت مي گردد.

از اين اصلاحات انتظار مي رود كه اجراي طرحهاي اقتصادي را بهبود بخشد و در نهايت استانداردهاي زندگي را ارتقا دهد. با وجود اين، اين برنامه هاي تنظيم اقتصادي، بار سنگيني را بر گروههاي فقير و بدون امتياز جامعه تحميل نموده و آسيب پذيري، حاشيه نشيني و محروميت را در بسياري ازكشورها تشديد كرده است.

خوشبختانه، در طي همان دوره نيز دنيا شاهد رويكردي به سوي افزايش دموكراسي در جهان سوم بوده است. اين دموكراسي هاي بي تجربه زمينة مساعدي را براي بحث و گفتگو فراهم كرده و با انديشة سنتي مبتني بر اعتماد بيش از حد به مكانيسم هاي قيمت گذاري و نيروهاي بازار به مقابله برخاسته اند.

با ظهور حركتهاي جامعة مدني هم در جنوب و هم در شمال، بر نظر خواهي از مردم از جمله فقرا كه تحت تأثير اين تحولات قرار مي گيرند، تأكيد مي شود. پيام جدي نويني كه آنها با خود به ارمغان مي آورند بازگرداندن مردم به جايگاههاي به حقشان به عنوان حافظان اصلي سرمايه در روند توسعه مي باشد.

همگرايي اين رويكردهاي گوناگون، به ايجاد يك خط مشي « توسعه جهاني جديد» كمك نموده كه اهميت شيوة متعادل تري را باز مي شناسد كه دولت، بازارهاي آزاد و

جامعة مدني را در برمي گيرد.

در بسياري از كشورهاي جنوب، دولت عقب نشيني مي كند، بخش خصوصي به حد كافي گسترش نيافته و بنياد نهادنِ يك جامعة مدنيِ مسؤول ، دموكراتيك و پاسخگو تازه شروع شده است.

در بافت جديد توسعه جامعة مدني در كنترل افراط كاريهاي دولت و بخش خصوصي و در ارتقاء مشاركت شهروندان نقش اصلي را ايفا مي كند. بُعد انساني الگوي جديد توسعه در بيانيه سران اجتماعي جهاني كه در 1995 در كپنهاگ برگزار شد، به خوبي درج شده است. اين بيانيه چنين مي گويد:

بهبود و ارتقاي كيفيت زندگي همة مردم هدف نهايي توسعة اجتماعي است. اين هدف به نهادهاي دموكراتيك، احترام به تمامي حقوق بشر و آزاديهاي اساسي، فرصتهاي اقتصادي فراوان و برابر، حاكميتِ قانون، افزايش توجه به تنوع فرهنگي و احترام به حقوق افرادي كه به اقليتها تعلق دارند و به مشاركت فعال جامعة مدني، نياز دارد.

جامعه مدني مؤسسه هاي داوطلبانه _ كه شهرونداني را در امور مدني خارج از نگاه مستقيم دولت به كار مي گمارد _ به طور بالقوه، نيروي خلاقي است كه مسؤوليت دولت را افزايش مي دهد، بي عدالتي هاي اجتماعي و اقتصادي فاحش را زير نظر مي گيرد، حقوق بشر از جمله مسائل مربوط به جنس و امور فرهنگي را مورد حمايت قرار مي دهد و شهروندي را كه مستلزم حمايت دموكراتيك مي باشد، پرورش مي دهد. جامعه مدني، بخش داوطلبانه و بخش سوم _ عباراتي كه مي توانند به جاي هم مورد استفاده قرار گيرند به تنوع و تعدد مؤسسه هاي شهروندان اشاره دارد كه از دولت مستقل بوده و با مقاصد اجتماعي، اقتصادي يا فرهنگي با نوعي زندگي دروني مسؤولانه و دموكراتيك اداره مي شوند.

سازمانهاي اجتماعي مدني، مؤسسه هاي حرفه اي، اتحاديه هاي تجاري، گروههاي اجتماعي و رشتة وسيعي از فعالان غيردولتي را شامل مي شوند كه ممكن است در فعاليتهاي خدمات رساني، پشتيباني و كارهايي با منافع خاص اشتغال داشته باشند.

همچنين سازمانهاي جامعة مدني، سازمانهاي غيردولتي را در برمي گيرند كه در حيطه بسيار متننوعي از فعاليتهاي بشردوستانه و توسعه گرا مشابه نمايندگيهاي مساعدت در امور توسعه مشغول مي باشند.

سازمان ملل و مؤسسه هاي بين المللي از عبارت سازمان غيردولتي استفاده مي كنند تا نهادهايي را معرفي نمايند كه به فعاليتهاي حمايتي غيرانتفاعي، توسعه گرا و رفاهي اشتغال دارند.به طور عمده مستقل از دولتها عمل مي كنند، گروههاي فقير و آسيب پذير اجتماعي را مورد توجه قرار مي دهند و منابع داوطلبانه را براي پشتيباني از كارشان جلب مي كنند.سال 1980 ميلادي را بايد آغاز پيدايش سازمانهاي غيردولتي دانست؛ هنگامي كه دو مسأله فعاليتها و حركتهاي اجتماعي و سياسي در جوامع داخلي سراسر جهان و تدارك و پشتيباني نيروها توسط سازمان ملل متحد از طريق حمايت مالي و فني، زمينه اي مساعد براي طرح اين گونه مسائل به وجود آورد.

اما تاريخ شروع فعاليتهاي تشكلهاي غيردولتي در كشورهاي مختلف عملاً به سال 1990 باز مي گردد كه سازمان ملل متحد و ادارات وابسته به آن، علاوه بر ارائه حمايتهاي همه جانبه از فعاليتها، طرحها و برنامه هاي اين تشكلها، آنها را در راستاي وصول به اهداف خود به كار گرفتند.

مطابق تحقيق بانك جهاني (مشاركت بانك جهاني با سازمانهاي غيردولتي، مه 1996) تا 1993، پشتيباني از برنامه هاي سازمان غيردولتي تا 14 درصد تمامي كمك توسعه يا سالانه 5/8 ميليارد دلار افزايش يافت. اين امر افزايش خدمات مساعدت خارجي توسعه ( ODA ) به سازمانهاي غيردولتي را

طي دو دهة گذشته نشان مي دهد.در سال 1945، 51 حكومت مستقل وجود داشتند كه منشور سازمان ملل متحد را امضاء كردند.نيم قرن بعد، تعداد آنها به 180 رسيد كه يك رشد محسوس 350 درصدي را نشان مي دهد. اما شگفت انگيزترين رشد سازمان هاي غيردولتي بين المللي و محلي در طول همان دوره است ( 1500 درصد).

از آغاز قرن بيستم تعداد سازمانهاي غيردولتي ملي و بين المللي به ميزان بسيار قابل توجهي رشد كرده است. طبق گزارش كميسيون حكومت جهاني(1)، تعداد سازمانهاي غيردولتي بين المللي در سال 1900 كمتر از 100 سازمان بود. تعداد آنها در 1910 به 176 و تا سال 2000 به 1950 سازمان به طور پيوسته رشد كرد. از آن هنگام، هر دهه سازمان هاي غيردولتي بين المللي دو برابر شده اند، به صورتي كه در 1960 تعداد آنها به 4000، در 1970 به 8000 و در 1980 به 15000 رسيده است.

در نيمه دهه 1990 تخمين زده مي شود تعداد آنها به 30000 سازمان برسد. در مورد سازمانهاي غيردولتي كه فقط در سطوح محلي و ملي فعاليت مي كنند، برآوردها حدود 000/000/3 سازمان را نشان مي دهد.واقعيت آن است كه تشكلهاي غيردولتي به عنوان راهكاري نو براي مشاركت بخشي مردم در تعيين سرنوشت خود از آن جهت در دنياي امروز اهميت يافته اند كه مي توانند به عنوان حلقه واسط بين حكومتها و مردم، عهده دار انتقال خواسته هاي ملت به نظام حكومتي گردند.

سازمانهاي غير دولتي ساليان دراز در امور بين المللي فعّال بوده اند و سابقه فعاليت بعضي از آنها بالغ بر يك قرن مي باشد، هزاران سازمان غير دولتي در جهان تشكيل شده است و صدها سازمان غير دولتي با كسب مقام مشاور

در سازمان ملل متحد پذيرفته شده و با شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل قراردادهايي نيز بسته اند.نگاهي گذرا به مقطع زماني دهه هاي اخير نشان مي دهد كه نقش سازمان هاي غير دولتي در روند تصميم گيري ها و تعاملات بين المللي رشد فزاينده اي داشته است. اين روند در طي دهة نود و همزمان با آغاز كنفرانس هاي بين المللي از شتاب بيشتري بر خوردار شده است. در اين ارتباط شايد بتوان كنفرانس محيط زيست سال 1993 در ريو را نقطه عطفي در ميزان مشاركت كمي وكيفي سازمان هاي غير دولتي ناميد.در اين اجلاس براي نخستين بار، جامعه بين المللي شاهد حضور بيش از 1400 سازمان غير دولتي بود كه به موازات اجلاس سران و در چهار چوب قانوني خود مي توانستند عرض اندام كرده و به مشورت دهي، تدوين توصيه و تأثير گذاري در مذاكرات رسمي دولتي در حيطه هاي مختلف بپردازند.

جهان بويژه سازمانهاي غير دولتي زنان كشورمان بود كه البته در اجلاس اخير در نيويورك محدوديتهايي از سوي دولت آمريكا هنگام ورودآنها به آمريكا اعمال شد كه موجب انصراف برخي از زنان ايراني شر كت كننده در اجلاس مذكور و بازگشت به كشور گرديد.

دو لت جمهوري اسلامي ايران از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي مشوق تشكيل سازمانهاي غير دولتي در راستاي سياستهاي جمهوري اسلامي ايران بوده است، حال آنكه قبل از انقلاب، سازمانهاي غير دولتي نوعا، ظا هري خيريه داشتند و معمولا افراد خاندان پهلوي در رأس اين سازمانها قرار گرفته و اهداف رژيم شاهنشاهي را در سطح مجامع بين المللي دنبال مي كردند.

د_آينده سازمانهاي غير دولتي و نقش فزاينده آنها :

به نظر مي رسد روند تاريخي رشد، نقش و نفوذ سازمانهاي غير دولتي در آينده نيزادامه داشته باشد، بويژه آنكه اولويتهاي سازمان ملل براي قرن آتي شامل : حفظ صلح، امنيت بين المللي، محيط زيست، كمكهاي انساندوستانه، توسعه و حقوق بشر ونقش سازمانهاي غير دولتي در آنها مي باشد.

طبق ادبيات جديد سازمان ملل متحد هر كشور بايد سه ركن داشته باشد : دولت، بخش خصوصي و جامعه مدني. در حقيقت نظر بر آن است كه نقش دولت در كشورها كاهش يابد و به ساير بازيگران بين المللي نقش بيشتري داده شود، كه مشاركت مردمي از طريق تشكلها و سازمانها ي غير دولتي بهترين تجلي جامعه مدني ارزيابي شده است.مبحث گفتگوي تمدن ها نيز كه با پيشنهاد جمهوري اسلامي ايران به تصويب سازمان ملل متحد رسيده است بيشتر مي تواند توسط سازمانهاي غير دولتي سازماندهي شده و به پيش برود.

ه_سازمان هاي غير دولتي مرتبط

با سازمان ملل متحد :

حضور و مشاركت سازمانهاي غير دولتي در اجلاسهاي كميسيونهاي تابعه شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد ( اكوسوك) ، مستلزم دارا بودن مقام مشورتي و يا احراز ثبت نام در« ليست ويژه » مي باشد.سازمانهاي غير دولتي كه با شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد ارتباط دارند به دو گروه اصلي و يك گروه فرعي تقسيم مي شوند. تفاوت عمده دو گروه اصلي يا گروه فرعي در برخورداري از « مقام مشورتي » آنها است، در حالي كه تفاوت دو گروه اصلي با يكديگر در دامنه فعاليتشان مي باشد.

« گروه اول » در بر گيرندة سازمانهايي است كه با احراز مقام مشورتي نزد شوراي اقتصادي و اجتماعي ، در زمينه هاي متعدد و مختلفي فعاليت دارند و دامنة اهداف و فعاليتهاي آنان با اكثر زمينه هاي فعاليت شوراي مزبور تلاقي دارد.

« گروه دوم » سازمانهايي هستند كه واجد «مقام مشورتي » هستند لاكن صرفاً در چند زمينة معدود از زمينه هاي فعاليت شورا توان فعاليت دارند. دسته سوم سازمانهايي هستند كه فاقد مقام مشورتي مي باشند، اما اسامي آنها در« ليست ويژه» شوراي اجتماعي و اقتصادي ثبت شده است. اين سازمانها مجاز هستند كه بطور مقطعي و موقت و تنها در زمينه خاص فعاليت خود، درسازمان ملل متحد حضور يابند.

و_چگونگي ارتباط سازمانهاي بين المللي غير دولتي با سازمان ملل :

مباني چگونگي ارتباط سازمانهاي بين المللي غير دولتي با سازمان ملل و ترتيبات ناظر بر احراز مقام مشورتي آنها نزد اكوسوك در قطعنامة شماره 1296 شوراي اقتصادي و اجتماعي سازمان ملل متحد مصوب 23 فوريه 1968 تبيين گرديده است.اين

قطعنامه در سال 1993 بنا به تصميم شوراي مزبور توسط يك گروه كاري ويژه مورد بازبيني كلي قرار گرفت وپس از سه سال تلاش مستمر در تاريخ 25 ژوئيه 1996 با اجماع به تصويب رسيد .قطعنامه شماره 314 مورخ 26 ژوئيه 1995 بر در نظر گرفتن تنوع كامل سازمانهاي غير دولتي در سطوح بين المللي، منظقه اي و ملي تأكيد دارد. قطعنامه شماره 31/1996 موضوع روابط مشاوره اي ميان سازمان ملل وسازمانهاي غير دولتي را تصويب نموده است.

دراين قطعنامه موارد زير به تصويب رسيده است :

- اصول كاربردي در برقراري روابط مشاوره اي در 17 بند.

- اصول حاكم بر اساس توافقات مشاوره اي در 3 بند.

- چگونگي بر قراري روابط مشاوره اي در 6 بند.

اصول كاربردي در برقراري روابط مشاوره اي قطعنامه 31/1996 روابط ميان سازمان ملل و سازمانهاي غير دولتي، اصولي را كه بايد جهت برقراري روابط مشاوره اي با سازمانهاي غير دولتي بكار رود در 17 بند مشخص كرده است. برخي از اين اصول به شرح ذيل مي باشند.

- سازمان بايد با موضوعاتي كه در حدود صلاحيت شوراي اجتماعي و اقتصادي و سازمانهاي فرعي است مرتبط باشد.

- اهداف و مقاصد سازمان بايد تابع روح، مقاصد و اصول منشور سازمان ملل باشد .

- سازمان بايد تعهد نمايد كه از فعاليت سازمان ملل پشتيباني كند و بنا به اهداف و مقاصد خود و طبيعت و حيطه صلاحيت و فعاليتهاي آن، و دانش اصول و فعاليت خود را افزايش دهد.

- سازمان بايد در زمينه صلاحيت خود از جايگاه شناخته شده يا ويژگي نمايندگي برخوردار باشد. جائيكه سازمانهاي زيادي با اهداف منافع و ديدگاههاي اساسي در

زمينه مورد نظر وجود دارد، اين سازمانها به منظور مشورت با شوراي اجتماعي و اقتصادي كلاً جهت ادامه مشورت در مورد گروه، يك كميته مشترك يا سازمان مجاز ديگر را تشكيل مي دهند.

- سازمان بايد يك دفتر مركزي تأسيس شده با مسئول اجرائي داشته باشد. سازمان بايد داراي يك قانون اساسي كاملاً پذيرفته شده باشد كه نسخه اي از آن به دبيركل سازمان ملل واگذار گردد و اينكه بايد با برگزاري كنفرانس، كنگره يا سازمان نماينده ديگر تعيين سياست را بعهده گيرد و اداره ارگان اجرائي مسئول سازمان سياست گذار را بعهده دارد.

- سازمان بايد قادر باشد كه بواسطه نمايندگان مجاز خود براي اعضاء سخنراني كند. در صورت نياز، شواهد ناشي از اين توانائي و اقتدار بايد مطرح گردد. - سازمان بايد نمايندگي داشته باشد و داراي راهكارهاي مناسب جهت جوابگويي به اعضائي باشد كه بواسطه اعمال حق رأي و ساير روندهاي تصميم گيري صريح و دموكراتيك، كنترل مؤثري بر سياست ها و عملكردهاي آن داشته باشد …

- منابع اساسي سازمان در بخش اصلي بايد از كمك هاي وابسته هاي ملي يا ساير اجزاء با تك تك اعضاء تأ مين شود. هر گاه كمك هاي داوطلبانه دريافت شود،مقدار كمك و تعداد اهداء كنندگان بايد صادقانه درخصوص سازمان هاي غير دولتي براي كميته شوراي اجتماعي و اقتصادي مشخص شود.

بهر حال، هرگاه معيار بالا رعايت نگردد و بودجه يك سازمان از ساير منابع تأمين گردد، اين سازمان دلايل خود را جهت برآورده نكردن نيازهاي مطرح شده در اين پاراگراف براي رضايت كميته توضيح دهد.

هر گونه كمك مالي يا كمك ديگر، مستقيم يا غير مستقيم،

از يك دولت تا سازمان بايد از طريق دبيركل آشكارا به كميته اعلام گردد و كاملاً در سوابق مالي و ساير سوابق سازمان ثبت گردد و بايد بنا به اهداف سازمان ملل به مقاصد مورد نظر اختصاص داده شود.

ز_امكانات سازمان ملل متحد براي سازمانهاي غير دولتي :

در قعطنامه 31/1996 چگونگي دسترسي سازمانهاي غير دولتي به امكانات سازمان ملل متحد در موارد ذيل به تصويب رسيده است:

- چگونگي استفاده از مكانهاي سازمان ملل متحد.

- چگونگي استفاده ار كتابخانه هاي سازمان ملل متحد.

- چگونگي دسترسي به خدمات مستند مطبوعاتي.

- چگونگي استفاده ار امكانات سازمان ملل براي ترتيب دهي مباحثات غير رسمي.

- چگونگي ارتباط با ادارات و مقامات دبيرخانه سازمان ملل متحد.

- در اين قطنامه امكاناتي كه سازمانهاي غير دولتي در ارتباط با چگونگي حضور در جلسات مختلف سازمان ملل متحد، صدور بيانيه هاي كتبي، بيانات شفاهي در جلسات بر خوردارند ذكر شده است كه نشاندهنده امكانات گسترده اي است كه سازمانهاي غير دولتي تحت شرايط خاص از آن بر خوردار مي باشند.

بر خورداري از مقام مشورتي نزد سازمانهاي بين المللي مزاياي زيادي دارد. از جمله اين مزايا داشتن مجوز جهت حضور و مشاركت در كليه نشست ها و اجلاس هاي سالانه و كنفرانس هاي بين المللي از سوي سازمان ملل در زمينه هاي مربوط مي باشد و همزمان بر خورداري از اين مقام، فرصتهاي ارزشمند ديگري از جمله احتمال عقد قراردادهاي تحقيقاتي بين نهادهاي تخصصي زير مجموعه اكوسوك با سازمانهاي غير دولتي را فراهم مي آورد.

همچنين بسياري از كمكهاي بين المللي از طريق سازمانهاي غير دولتي هزينه مي شود. نقش فزاينده سازمانهاي غير دولتي در سازمانهاي بين

المللي با توجه به فضاهايي كه در سازمانهاي بين المللي بويژه سازمان ملل متحد ايجاد شده است، سازمانهاي غير دولتي امكان يافته اند تا دوشادوش نمايندگان دولتهاي خويش، بصورت يك شريك عملي، در روند مباحثات، تصميم گيري ها و نتايج نهايي كنفرانسهاي مذكور مشاركت و تاّثير گذاري داشته باشند.

شايان ذكر است كه به موازات اين تحولات در عرصه بين المللي، همزمان، سازمانهاي غير دولتي با بهره گيري از اهرم هايي كه در اختيار داشتند، موفق به فتح خاكريزهاي جديدي در عرصه قوانين ناظر بر فعاليت آنان در سازمان ملل نيز شدند كه از جمله مي توان به ترغيب كشورها به تجديد نظر و روز آمد نمودن قطعنامه مربوط به قوانين ناظر بر ترتيبات مشورتي سازمانهاي غير دولتي با سازمان ملل نام برد.

اقدامي كه در سال 1993 آغاز ودر سال 1996 با دستيابي به يك نسخه جديد از مقررات مذكور، ضمن بر طرف نمودن موانع محدود كننده، ظرفيتها، امكانات و حيطه هاي گسترده تري را فرا روي سازمانهاي غير دولتي قرار داده و سبب گشت تا جو مثبت پديد آمده، بر مجموعه دستگاه هاي سازمان ملل و نحوه رفتار ارگان هاي آن با سازمانهاي غير دولتي تأثير تعيين كننده اي داشته باشد.

به موازات اين تحولات و به رغم برخي ملاحظات و تحفظات اصولي كشورهاي غير متعهد ( در حال توسعه ) كمتر قطعنامه و سندي بود كه بر ضرورت تسهيل بيش از پيش نقش، حضور و مشاركت سازمان هاي غير دولتي در گرد هم آيي هاي بين المللي تأ كيد نشده باشد.

فضاي رسانه هاي گروهي را اعلام مواضع سازمانهاي غير دولتي در امور مختلف تشكيل مي دهد.

چون اين سازمانها غير دولتي بوده و يا ظاهري غير دولتي دارند و با توجه به اينكه اهداف خود را اهداف انسان دوستانه اعلام مي دارند و از نام هاي زيبا و مردم پسندي استفاده مي كنند، مواضع اين سازمانها مورد توجه افكار عمومي قرار مي گيرد. اين موقعيّت، امكان تأثير در افكار عمومي له يا عليه كشورها و سازمان ها را به سازمان هاي غير دولتي مي دهد.

حتي المقدور مطابق با شرايط مورد قبول سازمان ملل متحد باشد تا راه براي حضور فعالتر در سازمان ملل متحد و ديگر سازمانهاي بين المللي هموار باشد

ح _آيين نامه اجرايي تاسيس و فعاليت هاي سازمان هاي غيردولتي در ايران:

هيات وزيران در جلسه مورخ......... بنا به پيشنهاد شماره 96160/8 مورخ 3/10/1380 وزارت كشور و به استناد اصل يكصد وسي و هشتم قانون اساسي و ماده (182)قانون برنامه سوم توسعه اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران - مصوب 1379- آئين نامه اجرائي ماده ياد شده را به شرح زير تصويب نمود:

فصل اول- كليات

ماده 1- در اين آئين نامه واژه ها و عبارات زير به جاي مفاهيم مشروح مربوط به كار مي رود:

الف-سازمان غيردولتي كه در اين آئين نامه «سازمان» ناميده مي شود، به تشكلهايي اطلاق مي شود كه توسط گروهي از اشخاص حقيقي يا حقوقي غيرحكومتي به صورت داوطلبانه با رعايت مقررات مربوط تاسيس شده و داراي اهداف غيرانتفاعي و غيرسياسي مي باشند.

تبصره1-عناوين «جمعيت»، «انجمن»، «كانون»، «مركز»، «گروه»، «مجمع»، «شبكه»، «خانه»، «موسسه» و نظائر آن مي تواند به جاي واژه «سازمان» در نامگذاري به كار گرفته

شود.

تبصره2- غيردولتي: به اين معناست كه اجزاي حكومتي در تاسيس و اداره «سازمان» دخالت نداشته باشند.

تبصره3- اهداف غيرسياسي: منظور از آن، عدم فعاليت سياسي تحت عنوان شخصيت حقوقي «سازمان» است.

تبصره4- اهداف غيرانتفاعي:عبارتست از عدم فعاليتهاي تجاري و صنفي انتفاعي به منظور تقسيم منافع آن بين اعضا، موسسان، مديران و كاركنان سازمان.

ب- هيئت موسس: به مجموعه اشخاص گفته مي شود كه «سازمان» را تاسيس مي نمايند.

پ-پروانه فعاليت:سندي است كه توسط مراجع مقرر در اين آئين نامه با رعايت ضوابط مربوط در جهت تشكيل «سازمان» صادر مي شود.

ت-مراجع نظارتي: مشتمل برفرمانداري(مرجع نظارتي شهرستان)، استانداري(مرجع نظارتي استان) و معاونت ذي ربط وزارت كشور (مرجع نظارتي فرااستاني و ملي) مي باشند كه در حيطه اين آئين نامه نسبت به نظارت بر سازمانهاي غيردولتي در سطح شهرستان، استان و كشور مبادرت مي ورزند.

ماده 2- «سازمان» پس از اخذ پروانه فعاليت و ثبت برابر ضوابط اين آئين نامه و ساير مقررات جاري داراي شخصيت حقوقي مي گردد.

ماده3-موضوع فعاليت «سازمان مشتمل بر يك يا چند از موارد زير مي باشد:

علمي، فرهنگي، اجتماعي ورزشي، هنري، نيكوكاري و امور خيريه، بشردوستانه، امور زنان، آسيب ديدگان اجتماعي حمايتي بهداشت و درمان توانبخشي، محيط زيست عمران و آباداني و نظائر آن.

فصل دوم- حقوق و تكاليف

ماده4-«سازمان» مجاز است در محدوده ذيل متناسب با موضوع فعاليت خود، در چارچوب اين آئين نامه و ساير قوانين و مقررات مربوط اقدام نمايد:

الف- ارائه خدمات امدادي مورد نياز دستگاههاي دولتي و عمومي غيردولتي.

ب- اظهار نظر مشورتي و پيشنهاد راهكارهاي مناسب:

1 - در فرايند برنامه ريزي مراجع دولتي و عمومي غيردولتي در سطوح شهرستان، استان يا ملي برحسب مورد.

2- در مورد آثار

و نتايج فعاليتهاي دستگاههاي دولتي و عمومي غيردولتي، نقائص و مشكلات موجود از جمله به مراجع و دستگاههاي قانوني ذي ربط.

پ- كمك به اجراي برنامه ها و پروژه هاي دستگاههاي دولتي و عمومي غيردولتي از طريق توافق و تفاهم با آنها.

ت- برگزاري اجتماعات و راهپيمائي ها در جهت تحقق اهداف سازمان.

ث- انتشار نشريه.

ج- انجام هر گونه عمليات ديگر براي تامين اهداف مقرر در اساسنامه «سازمان».

ماده 5- «سازمان» مكلف است گزارش عملكرد اجرايي ومالي سالانه خود را حداكثر تا دو ماه پس از پاپان هر سال مالي به مرجع نظارتي مربوط و نيز در طي سال، ساير گزارشهاي عملكرد اجرايي و مالي را بنا به درخواست مرجع يادشده، حسب مورد، ارائه نمايد.

همچنين نسبت به انتشار خلاصه اي از گزارش سالانه مذكور براي اطلاع عموم، درمحدوده جغرافيايي فعاليت خود اقدام كند. ماده 6-نحوه تامين منابع مالي«سازمان» در چارچوب قوانين و مقررات به شرح زير مي باشد:

الف- هدايا اعانه و هبه اشخاص حقيقي و حقوقي اعم از داخلي و خارجي و دولتي و غيردولتي.

ب- موارد وقفي اشخاص حقيقي و حقوقي.

پ- وجوه حاصل از فعاليتهاي انجام شده در چارچوب موضوع فعاليت، اهداف و اساسنامه «سازمان» و اين آئين نامه.

تبصره-«سازمان» موظف است پيش از دريافت كمك از منابع خارجي، ميزان و چگونگي آن را به صورت مشروح بر حسب مورد به مراجع نظارتي مربوط اعلام نمايد. مراجع مذكور در اين گونه موارد موظفند ظرف حداكثر پانزده روز از تاريخ وصول اعلام يادشده، نسبت به نظرخواهي از وزارتخانه هاي اطلاعات و امور خارجه و بانك مركزي اقدام نمايند.

موافقت دستگاههاي اخيرالذكر ضروري است و اين دستگاهها موظف به اظهار نظر در ظرف حداكثر مدت سه ماه از

تاريخ وصول استعلام مي باشند. عدم ارائه پاسخ ظرف مدت يادشده به عنوان نظر موافق تلقي مي گردد.

تبصره2- هزينه و درآمد هر «سازمان» بايد در دفاتر قانوني ثبت گردد.

ماده 7- تقسيم دارايي، سود و يا درآمد«سازمان» در ميان موسسان، اعضا و مديران و كاركنان آن قبل و پس از انحلال، ممنوع است.

ماده8- اساسنامه و فعاليتهاي «سازمان» نبايد مغاير با اصول قانون اساسي باشد.

ماده9- «سازمان» موظف است امكان دسترسي بازرسان مراجع نظارتي مربوط را به اطلاعات و اسناد خود فراهم كند.

ماده10- فعاليت «سازمان» در هر يك از كشورهاي ديگر بايد با كسب مجوز كلي از مرجع نظارتي فرااستاني و ملي باشد.

تبصره1- مرجع ياد شده، قبل از اعلام نتيجه به «سازمان» متقاضي، مي بايد از دستگاههاي دولتي ذيربط از جمله وزارت امور خارجه نظرخواهي نمايد.

دستگاههاي مذكور ظرف حداكثر يك ماه بايد پاسخ لازم را ارائه دهند، در غير اينصورت، نظر آنها موافق تلقي مي شود.

تبصره2- مرجع مذكور بايد حداكثر ظرف 45 روز از تاريخ تقاضا، پاسخ لازم را به متقاضي ارائه دهد.

تبصره 3- ارائه تقاضاي «سازمان» با محدوده فعاليت شهرستان ويا استان، حسب مورد در ابتدا از طريق مرجع نظارتي شهرستان يا استان صورت مي گيرد.

ماده11- «سازمان» مي بايد در فعاليتهاي خود، قوانين و مقررات و الگوهاي رفتاري نهادهاي مدني را رعايت نموده و از ارتكاب اعمال مجرمانه خودداري نمايد.

فصل سوم-صدور پروانه فعاليت

ماده 12- متقاضيان تاسيس «سازمان» مكلفند درخواست تاسيس «سازمان» و اخذ پروانه فعاليت را به مراجع صدور پروانه به شرح ذيل ارائه نمايند.

الف- چنانچه محدوده جغرافياي فعاليت «سازمان» مورد نظر آنان شهرستان باشد، به فرمانداري محل؛

ب- در صورتي كه سطح محدوده جغرافيايي يادشده استان باشد به استانداري مربوط؛

پ-

اگر محدوده جغرافيايي مورد نظر فرااستاني و كشوري است، به معاونت ذي ربط در وزارت كشور.

ماده 13- هيئت موسسه بايد داراي شرائط زير باشند:

الف- داشتن حداقل هيجده سال تمام؛

ب- تابعيت ايراني؛

پ- ابراز التزام به قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران؛

ت- نداشتن محكوميت موثر كيفري به نحوي كه موجب محروميت از حقوق اجتماعي بشود؛

ث- عدم عضويت در گروههاي محارب و معاند؛

تبصره- هيئت موسس بايد داراي حداقل پنج عضو باشد.

ماده14- هيئت موسس، براي دريافت پروانه فعاليت، مي بايد مدارك زير را حسب مورد به مراجع مذكور در ماده(12) اين آئين نامه ارائه نمايد:

الف- فرم تقاضا نامه تكميل شده؛

ب- تصوير مدارك هويتي هيئت موسس؛

پ- گواهي عدم سوء پيشينه كيفري هيئت موسس؛

ت- اساسنامه «سازمان»؛

ث- اولين صورتجلسه هيئت موسس.

ماده 15-اساسنامه «سازمان» بايد حاوي موارد زير باشد:

الف- اهداف «سازمان»

ب- خط مشي و سياستهاي كلي؛

پ- موضوع فعاليت؛

ت- مدت فعاليت؛

ث- مركز اصلي فعاليت؛

ج- نحوه ايجاد شعب؛

چ- اركان و تشكيلات «سازمان»، نحوه انتخاب، شرح وظائف و اختيارات و مسئوليتهاي آنها؛

ح- صاحبان امضاهاي مجاز؛

خ- شرائط پذيرش عضو؛

د- سرمايه و دارايي اوليه؛

ذ- منابع تامين درآمد و دارايي؛

ر- نحوه تغيير و تجديد نظر در اساسنامه؛

ز- نحوه انحلال؛

ژ- مشخص ساختن وضعيت دارائيها پس از انحلال؛

س- محدوده جغرافيايي فعاليت سازمان؛

موسس و تاييد مرجع صدور پروانه بر اساس شاخصهاي تقسيمات كشوري تعيين مي شود.

ماده16- مراجع صدور پروانه فعاليت - موضوع ماده (12) اين آئين نامه - پس از دريافت تقاضانامه «سازمان» ، بايد ظرف حداكثر يك ماه نظريه خود را نسبت به تاييد يا رد تقاضا اعلام نمايند.

تبصره 1- مراجع مذكور موظفند جهت احراز شرائط مندرج در ماده (13) ، از دستگاههاي دولتي ذيربط استعلام كنند.

تبصره2- چنانچه موضوع فعاليت «سازمان» امور تخصصي باشد، وجود نظر موافق دستگاههاي دولتي ذيربط حسب مورد، براي صدور پروانه ضروري است و اگر موضوع فعاليت «سازمان» در چند زمينه تخصصي باشد، اخذ نظر موافق كليه دستگاههاي دولتي مربوط لازم مي باشد.

تبصره3- دستگاههاي دولتي ذيربط تخصصي- بجز مورد مذكور در تبصره (4) اين ماده - توسط سازمان مديريت و برنامه ريزي در كشور مشخص و به وزارت كشور اعلام مي گردد.

تبصره 4- چنانچه موضوع فعاليت «سازمان»، امور پولي مالي، اعتباري و يا قرض الحسنه باشد، دستگاه دولتي ذيربط تخصصي، بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران مي باشد. نظر موافق بانك مذكور از جمله در خصوص صلاحيت تخصصي هيئت موسس ضروري است.

تبصره 5- در صورت تاييد درخواست و صدور پروانه، متقاضي (هيئت موسس) براي ثبت بر طبق مقررات جاري كشور اقدام مي نمايد. چنانچه مدارك لازم مقرر در آئين نامه ثبت تشكيلات و موسسات غيرتجاري- مصوب 1337 با اصلاحات بعدي- به همراه پروانه فعاليت، توسط متقاضي يادشده به مرجع صلاحيتدار ثبتي ارائه گرديد. مرجع مذكور موظف به ثبت «سازمان» مي باشد. انتشار در روزنامه رسمي برابر مقررات مربوط صورت خواهد گرفت.

تبصره 6- هيئت موسس مي تواند:

الف- در صورت رد تقاضا در فرمانداري، درخواست تجديد

نظر را به استانداري مربوط تقديم و چنانچه تقاضا مجددا" در استانداري رد شود، به معاونت ذيربط وزارت كشور طرح شكايت كند.

ب - چنانچه تقاضا ابتدائا" در استانداري رد گردد درخواست تجديد نظر را به معاون ذيربط وزارت كشور ارائه نمايد.

تبصره 7- هيئت موسس چهار ماه پس از صدور پروانه فعاليت ، اسامي اعضا (حداقل 30 نفر) و هيئت رئيسه را به اطلاع مرجع صدور پروانه مربوط مي رساند.

در صورتي كه «سازمان» داراي هيئت امناء باشد، هيئت موسس موظف است قبل از صدور پروانه، اعضاء هيئت امناء (حداقل 9 نفر) را معرفي وهيئت رئيسه را انتخاب و صورتجلسه انتخابات انجام شده را به پيوست اسناد ارائه نمايد.

ماده 17- هيئت رئيسه و هيئت امناء (حسب مورد) بالاترين ركن سازمان است و مي بايد داراي شرائط مقرر در ماده (13) اين آئين نامه باشد.

ماده 18- اعضاي اصلي «سازمان» مكلف است هر گونه تغييرات در مفاد اساسنامه، هيئت رئيسه، هيئت امناء، و نشاني را به مرجع صدور پروانه مربوط اطلاع دهد. در صورت اعلام عدم مغايرت تغييرات با مقررات اين آئين نامه از سوي مراجع يادشده، «سازمان» مكلف است وفق آئين نامه ثبت تشكيلات و موسسات غيرتجارتي - مصوب 1337 با اصلاحات بعدي- اقدام لازم را به عمل آورد.

فصل چهارم - نظارت

ماده 20- وظائف مراجع نظارتي استان و شهرستان، بترتيب در رابطه با سازمانهاي غيردولتي با محدوده فعاليت در سطح استان و شهرستان به شرح زير مي باشد:

الف- دريافت و بررسي اساسنامه متقاضيان تاسيس «سازمان» و اقدام به صدور پروانه فعاليت آنها پس از احراز شرائط و ضوابط مقرر در اين آئين نامه؛

ب-دريافت گزارشهاي عملكرد اجرايي و مالي سالانه و در

صورت لزوم موارد مقطعي؛

پ- رسيدگي موردي به عملكرد اجرايي و مالي «سازمان» در صورت ضرورت؛

ت- نظارت بر اجراي مقررات اين آئين نامه؛

ث- رسيدگي به عملكرد «سازمان» در مورد عدم رعايت مقررات اين آئين نامه.

ماده 21- وظائف مرجع نظارتي فرااستاني و ملي در مورد سازمانهاي غيردولتي عبارت است از:

الف- نظارت و بررسي مشكلات سازمانهاي مذكور و راههاي توانمندسازي آنان و نيز چگونگي بهره مندي اين سازمانهاي از اعتبارات بين المللي در چارچوب قوانين و مقررات؛

ب- بررسي و اعلام نظر در خصوص درخواست «سازمان» براي كسب مقام مشورتي از شوراي اقتصادي اجتماعي سازمان ملل متحد (اكوسك) و نيز پاسخگويي به استعلامات سازمانهاي بين المللي در همين زمينه، جهت انعكاس آن به مراجع ذيربط خارجي از طريق وزارت امور خارجه؛

پ- رسيدگي و اعلام نظر و اخذ تصميم نسبت به شكايات واصله از متقاضيان درخصوص تاخير يا رد صدور پروانه فعاليت و ساير شكايات و اختلافات ميان سازمانهاي غيردولتي با استانداريها و فرمانداريها؛

ت- بررسي تقاضا و صدور مجوز براي سازمانهاي غيردولتي با محدوده جغرافيايي فعاليت فرااستاني و ملي و دريافت گزارشهاي عملكرد اجرايي و مالي سالانه و در صورت لزوم موارد مقطعي آنها؛

ث- نظارت بر حسن اجراي مقررات اين آئين نامه؛

ج - رسيدگي به عملكرد «سازمان» در خصوص عدم رعايت مقررات اين آئين نامه.

ماده 22- مراجع نظارتي موظفند در حدود فعاليت خود در صورت وصول گزارش و يا اطلاع از نقض آزاديهاي قانوني ديگران و يا ايراد تهمت، افتراء و شايعه پراكني و يا عدم رعايت مقررات اين آئين نامه از سوي «سازمان» از جمله دريافت غيرمجاز هر گونه كمك مالي و تداركاتي ازمنابع خارجي، نسبت به بررسي آن

با حضور مشورتي نماينده سازمان غيردولتي مربوط و نماينده دستگاه دولتي تخصصي ذي ربط اقدام نمايند و در صورت احراز، حسب مورد، مراحل زير را به اجرا گذارند:

الف- تذكر شفاهي با مهلت يك ماهه براي اصلاح وضعيت؛

ب- تذكر كتبي با درج در پرونده با مهلت يك ماهه براي اصلاح وضعيت؛

پ- اخطار كتبي با مهلت دو هفته اي براي اصلاح وضعيت؛

ت- تقاضاي تعليق و يا لغو پروانه فعاليت از دادگاه در صورت عدم اصلاح وضعيت.

تبصره- مرجع نظارتي، تنها براي يك مرتبه جهت ارائه تقاضاي تعليق مجاز مي باشد.

ماده 23- چنانچه موضوع فعاليت «سازمان» ، امور پولي، مالي، اعتباري و يا قرض الحسنه باشد، مرجع نظارتي در مورد آنها بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران خواهد بود.

فصل پنجم- ساير مقررات

ماده 24- سازمانهاي غيردولتي كه از مصاديق اين آئين نامه قرار مي گيرند و در اجراي مقررات جاري تاكنون ايجاد شده اند موظفند ظرف مدت يك سال از تاريخ لازم الاجرا شدن اين آئين نامه، وضعيت خود را با مقررات اين آئين نامه تطبيق دهند.

در غير اين صورت مراجع نظارتي برابر مقررات اين آئين نامه با آنها برخورد خواهند كرد. دستورالعمل مربوط در چارچوب اين آئين نامه توسط وزير كشور ابلاغ خواهد شد.

ماده 25- انحلال «سازمان» اعم از اختياري و قهري، بر اساس مفاد ذيربط آئين نامه ثبت تشكيلات و موسسات غيرتجارتي- مصوب 1337 با اصلاحات بعدي- صورت مي گيرد.

تبصره- چنانچه مدت فعاليت«سازمان» در اساسنامه به صورت محدود قيد شده باشد، پس از انقضاي آن و عدم تمديد بر اساس مقررات اين آئين نامه «سازمان» خودبخود منحل مي گردد.

ماده 26- انجمنهاي صنفي مشمول ماده (131) قانون كار اعم از كارگري و كارفرمايي، واحدهاي آموزش

عالي و يا موسسات پژوهشي موضوع بند (ل) ماده (1) قانون اصلاح قانون تاسيس وزارت علوم و آموزش عالي- مصوب 1353- آموزشگاههاي علمي آزاد و نيز مدارس غيرانتفاعي موضوع قانون تاسيس مدارس غيرانتفاعي و نيز ساير تشكلهاي غيردولتي كه در نص قوانين جاري صراحتا" اجازه تاسيس و انحلال آنها به عهده دستگاههاي دولتي گذارده شده است، از شمول سازمانهاي غيردولتي موضوع اين آئين نامه خارج مي باشند.

ماده 27- كليه مقررات مغاير با اين آئين نامه، از تاريخ تصويب ملغي الاثر مي باشد.

(به نقل از سايت هموطن سلام)

سرعت پاسخ دهي از انتظارات پرسشگران است. خواهشمند است با اولويت بندي و پيرايش سؤالات، ما را ياري كنيد (در هر نامه بيش از 5 سؤال مطرح نفرماييد) بديهي است با ارتباط مكرر، پاسخ گوي ديگر پرسش هاي شما خواهيم بود

سال هاي اخير و در اثر تلاش عده اي از صاحب نظران بي گرايش به غرب _ دريافت اين مفهوم بادشواري هاي عديده اي مواجه بوده است ضمن آن كه بايد اذعان نمود، اين تعريف نيز مانند همه تعاريف ومطالعات علوم انساني و اجتماعي جداي از دستگاه مفهومي و ديدگاه هاي معرفينش نمي تواند مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. به بيان ديگر هر تعريفي ازمفهوم غرب متضمن نوعي بينش و نگرش نسبت به جامعه غرب و غربيان است و اين بينش و نگرش به جامعه غرب نيز در گرو ميزان شناخت و درك سوابق تاريخي و نمودهاي عيني _ ذهني موجود در زندگي غربي مي باشد. زندگي اجتماعي يا حيات اجتماعي انسان در غرب نه تنها در محدوده ذهني فكري وارزشي اش براي ما ناشناخته باقي مانده و محل اختلاف است بلكه در تمامي نمودهاي عيني و حتي مرزهاي جغرافيايي اش نيز، همچنان در هاله اي از ابهام پيچيده شده است آندره گمبل در اين خصوص چنين مي نويسد؛«حتي آشكارترين مسأله يعني مرزهاي جغرافيايي غرب نامشخص است آيا اين اروپاست كه به اين امر تمايل دارد؟ آيا بايد روسيه و لهستان را نيزجزو اروپا بدانيم يا تنها (غرب شامل اروپاي غربي است آيا اروپاي غربي شامل آلمان اسپانيا و يونان مي شود؟ آيا سرزمين هاي خارج از اروپاكه در آن اروپاييان سكنه غالب اند (خصوصاً اِمريكا) نسبت به اروپا بيگانه محسوب نمي شوند؟ به نظر مي رسد محدود كردن واژه غرب به اروپا، امري سليقه اي است زيرا امروزه شاهديم كه غرب يكسري اتحادهاي نظامي وسياسي را كه از طريق اروپا به اِمريكاي جنوبي و از طريق خاورميانه تا ژاپن و استراليا گسترش مي يابند، ايجاد نموده است .

مع هذا فتوحات جغرافيايي _ يا استعمار كهن _ و بسط شبكه ارتباطات ومديريت خبري در عصر كنوني _ يا استعمار

نوين _ به خصوص در كشورهاي آسيايي و آفريقايي از قرون هفدهم به بعد و همچنين به كارگيري شيوه هاي پيچيده و مختلف در بهره كشي از اين مناطق نه تنها موجب تغيير و دگرگوني زندگي سنّتي و تمدن كهن در شرق شده اند، بلكه در مباني ارزشي وآرمان هاي ديني و فرهنگي اين گونه جوامع نيز، تأثير بسزايي داشته است دامنه تأثيرات غرب بر جوامع شرقي و از جمله كشور ما، تا اندازه اي شناخت غرب را با مشكل مواجه مي كند و بدين لحاظ شناخت شقوق و مواضع اصولي آن _ در برابر غرب _ يكي از اركان اصلي غرب شناسي محسوب مي شود.

علي هذا در اين جا شناخت ِ غرب جز از طريق بررسي تعاريف مختلف ازاين مفهوم و تحصيل مؤلفه هاي آن محقق نمي شود و لذا ضروري است به تعاريف مختلف از زبان نظريه پردازان غربي و شرقي با هر گونه نگرش به مفهوم غرب مراجعه كنيم تا شايد چارچوب اساسي و معرف هاي منطقي شناخت غرب را به دست آوريم

الف -تعريف غرب از منظر تاريخي

از آن جا كه همه پديده هاي اجتماعي زمانمند هستند، بلاشك غرب نيز درظرف زماني خاص مي بايست شكل گرفته و قوام يافته باشد. در همين ابتداي بحث شايد اين انتقاد وارد باشد كه غرب به عنوان يك كل و مجموعه به هم پيوسته با ماهيتي روشن در كُنه معني خود، متناقض است بدون اين كه دراين جا وارد اين مسأله شويم ما مسامحتاً مي پذيريم كه غرب يك مجموعه ازعناصر مادي و غيرمادي است كه داراي شيوه اي از زندگي اجتماعي و تمدني خاص است و عجالتاً از آنچه شرق يا زندگي شرقي مي ناميم سوا است پس ازبُعد تاريخي قابل بررسي و شناخت مي باشد، ضمن آن كه همه اين مقولات قابل تجزيه و تحليل جداگانه و مستقل خواهند بود كه در جاي خود،

از آن هانيز سخن به ميان خواهد آمد.

در اين بخش سؤال اصلي اين است كه غرب از چه زماني غرب شد؟ از اين سؤال چند منظور داريم يكي اين كه غرب متكي به تمدن فرهنگ و شيوه زندگي اجتماعي و منقسم به قوميت هاي مختلف در ظرف تاريخ چگونه جاي گرفته است در واقع سوابق تاريخي آن كدام است ديگر اين كه غرب از چه زماني به عنوان يك تفكر و محصول فرهنگي ويژه قوام يافت منظور ديگري كه از اين سؤال مد نظر مي باشد، اين است كه غرب از چه زماني مسأله يامسأله ساز شد؟ و روياروي ِ ديگر تمدن ها از جمله تمدن شرقي قرار گرفت در واقع چه حوادث و علل تاريخي را مي توان براي شكل گيري غرب برشمرد؟ و كدام ويژگي هاي فرهنگي اجتماعي اقتصادي و ... از چند كشور،پديده غرب را به وجود آورد؟ مباني و بنيانگذار پايه هاي تمدن غربي با كدام نگرش قابل شناخت است و اين مبدأ، يا مبادي اوليه غرب به كدام علل يامجموعه علل و حوادث تاريخي باز مي گردد؟ تمدن غربي داراي چه دوران هاي تاريخي بوده و در هر دوران چه ويژگي هاي فرهنگي بر اين تمدن سيطره داشته است

بالطبع پاسخ دادن به اين سؤالات مستلزم بررسي تاريخي و همه جانبه درزندگي و تمدن غربي است با وجود اين تا آن جا كه به شناخت مفهوم غرب ومؤلفه هاي تاريخي آن در تعاريف مختلف مربوط مي شود، سؤالات راپي جويي مي كنيم و مابقي آن ها را در قسمت هاي بعدي مورد مطالعه قرارمي دهيم

گمبل معتقد است مورخان اروپايي تلاش كرده اند تا تمدن سه هزارساله غربي را با ريشه دوگانه اش در تمدن هاي يونان و روم باستان از يكسو ومذاهب يهوديت و مسيحيت را از سوي ديگر نمايان كرده به گونه اي افراطي نشان دهند كه اين فرايند تاريخ است كه

بخش عظيمي از ميراث سنّت تفكراجتماعي و سياسي غرب را به ديگر نقاط منتقل كرده است به زعم وي «يكي از ويژگي هاي مشترك اين گونه تفاسير، تفسير تاريخي غرب به سه بخش باستان ميانه و جديد است تاريخ باستان مبداء كلاسيك تاريخ اروپا تاسقوط امپراطوري روم غربي در قرن پنجم ميلادي است تاريخ مياني عصري است كه اعصار تاريك پس از سقوط روم زماني كه بربرها هجوم آورده و ساكن مستعمرات پيشين روم شدند را در برمي گيرد، به اين ترتيب تاريخ دوره مياني شامل تاريخ دولت هاي فئودالي اروپا تا پايان قرن 15 و 16ميلادي مي شود. سپس با انقلاب علمي قرن هفدهم و روشنگري قرن هجدهم ادامه مي يابد، تا اين كه بالاخره با انقلاب كبير فرانسه در سال 1789 و انقلاب صنعتي (كه در دهه 1780 شروع شد) به اوج خود مي رسد. اين حوادث زمينه را براي آنچه قرن اروپايي (1914_1815) و قرن آزادي و پيشرفت مي نامند، مهيا كرده كه طي آن تفكرات فنون و حكومت هاي سياسي غربي درسراسر جهان گسترش يافتند».

از ديد گمبل تاريخ نويسان اروپايي كمك زيادي به اين انديشه كرده اند كه راه بي همتاي توسعه تنها در جهان غرب رخ داده و برتري تكنولوژيكي ومادي دولت هاي غربي در عصر حاضر، نشانگر يك نوع «برتري فرهنگي واخلاقي تمدن غربي نسبت به ساير تمدن هاست

اين ويژگي تاريخي كه آشكارا تحريفي غيرمعقول است به شرقيان و همه تمدن هاي غير غربي مي نماياند كه تاريخ تجربه ناپذير است و آنچه در غرب روي داده است امكان تكرارش در ساير كشورها صفر بوده و نتيجه اين حوادث نيز نه تنها برتري در علوم و فنون بلكه در همه زمينه هاي ارزشي واخلاقي است پس غرب آن هويتي است كه مستقل شكل گرفته و قوام يافته وهمه راه هاي مناسب

تجربي را پيشه كرده و سرانجام هويتي برتر از ديگرتمدن ها يافته است

چنين ديدگاهي را كه معمولاً نظريه پردازان غربي به استناد سلسله اي ازوقايع و حوادث منحصر به فرد در سرزمين اروپا مطرح مي كنند، با نگرشي يك بُعدي همه پيشرفت هاي مادي تكنولوژيكي و علمي موجود در غرب رامحصول تمدن هاي باستاني خود، قلمداد كرده همه وقايع تاريخي متأثر ازتمدن ساير ملل و اقوام غير غربي و از جمله شرق را در تكوين تمدن غربي ناديده مي گيرند و بر اين باورند كه تمدن هاي باستاني در آن سرزمين همراه بادين مسيحيت وجود چنين تمدني را ميسر كرده است

عده اي از صاحب نظران غرب را از زماني به عنوان يك تمدن ويژه مي شناسند كه تحولات اساسي در نحوه تفكر و شيوه زندگي اروپاييان رخ داده است و آن نيز مرهون تحولات عصر رنسانس مي باشد. در واقع غرب آن نحوه نگاهي به هستي و عالم و آدم و مناسبات آن ها با هم است كه ازرنسانس به بعد در آن ظرف جغرافيايي تكوين يافته و باليده و نوعي شيوه زندگي را به بار آورده است كه به زور سيطره تكنولوژيكي كه از آن زمان به بعد در غرب جغرافيايي فراهم آمده است در حال جهاني شدن است و همه جهان را يك شكل مي كند». از اين منظر نوعي از تفكر و ديدگاه نسبت به امورفلسفي ديني و اجتماعي از دوره رنسانس به بعد با پيشرفت هاي تكنولوژيكي پايه و اساس مفهوم غرب را تشكيل مي دهد. امّا در اين جا اين سؤال اساسي مطرح مي شود كه منظور از عصر رنسانس چيست و چه علل و عواملي درتغييرات ايدئولوژيكي و فرهنگي غربيان مؤثر بوده اند؟ اگر نام اين حركت راخودباختگي غربي در برابر ديگر فرهنگ ها و از

جمله فرهنگ شرقي نام نهيم ماهيت غرب غير از آن چيزي مي شود كه در حال حاضر و بيش ترِصاحب نظران در دوران هاي اوليه رشد غرب بيان مي كردند. به بيان ديگر، ازبُعد تاريخي تمدن غربي نمي تواند از تمدن شرقي يا هر تمدن غيرغربي ديگرجدا در نظر گرفته شود.

مارتين برنال دراين باره چنين مي نويسد؛«تفاوت شرق و غرب بر بنياد ديدگاهي نئوكلاسيك و نژادپرستانه استواراست كه در قرن هجدهم نضج گرفت زيرا اروپايي هاي قرن هجدهم نمي توانستند اعتراف كنند كه فرهنگ پيشرفته اروپا در اصل ريشه اي آسيايي يا آفريقايي داشته است .

بي علاقگي به اتصال همه جانبه فرهنگي با ملل شرقي و از جمله تمدن اسلامي يا آسيايي حاصل همان خودبزرگ بيني و برتري فرهنگي و اخلاقي است كه فرد غربي در برابر غيرغربيان داشته و عامل اصلي آن را مي بايست درجدايي از تمدن مسيحي و دين باوري آنان دانست نه بر عكس به بيان ديگر،تمدن غربي بر پايه دين مسيحيت قوام نيافته بلكه بر خلاصي و جدايي از اين دين بنيان نهاده شده است دوري از امور معنوي و ورود ارزش هاي مادي درفرهنگ اروپاييان نتيجه اش اغراق در خودباوري و حقير شمردن ديگرتمدن ها بوده است اعتراف به وجود تمدني بزرگ يعني تمدن شرقي در برابرغرب را نظريه پردازان و تاريخ نگاران غربي بيان كرده اند و حتي تكوين تمدن غربي را مرهون تمدن و فرهنگ شرق دانسته اند، اين ديدگاه را به وضوح افرادي نظير يوهان گوتفريد هردر، فردريك نيچه هگل و ديگران مطرح كرده اند. با وجود آن كه اين صاحب نظران حركت تاريخي فرهنگ ها را ازشرق به غرب و مشخصاً از آسيا به اروپا مي دانند، امّا به گونه اي ديگر و به شيوه اي پيچيده تمدن شرقي را تحقير مي كنند و معتقدند كه نقش فرهنگ آسيا و تمدن شرق در تاريخ پايان پذيرفته است

به نظر هردر هر فرهنگي نقشي در تاريخ بازي مي كند و تاريخ در جهت خاصي حركت مي كند، از شرق به غرب زيرا به نظر او معتقدات و فرهنگ ها زمينه اي براي يكديگر مي باشند، به نظرهگل مهد تمدن آسيا بود. هگل در كتاب خود، تحت عنوان سخنراني هايي درمورد فلسفه تاريخ كه در سال 1823 انتشار يافت مي نويسد؛«خط كه يكي از مهم ترين اجزاي يك فرهنگ است ابتدا در آسيا ابداع گرديد».يا اين كه مي نويسد؛«اگر چه زمين حالت كروي دارد،امّا حركت تاريخ دايره وار نيست شرق همان آسياست در شرق آفتاب طلوع مي كند و تاريخ نيز از آنجا آغازمي شود. خورشيد در غرب غروب مي كند و تاريخ نيز در غرب به پايان مي رسد».

اين نوع نگرش به تاريخ تمدن هاي شرق و غرب نوعي ديگر از تحريف تاريخ و پوششي بر همه دغدغه هاي روشنفكرانه و رهايي از بي هويتي غربي است چرا كه حركت بدون سكون و گذار از مقاطع مختلف بي معنا مي باشد ولذا بعيد نيست كه «آسيا را دوران جواني اروپا» مي خوانند، از اين منظر آسيا به مثابه انساني پير و فرتوت است كه هيچ رمقي برايش باقي نمانده هيچ شادابي خاصي ندارد و در عرصه حيات از تكاپو افتاده و آنچه برايش باقي است دوران پرخاطره جواني يا به زعم صاحب نظران اروپايي بهتر اين است كه گفته شود، جواني پر از نشاط و انرژي اروپايي و غربي است چندان كه همه اقوام به زعم هردر روزي در آسيا مي زيستند و مآلاً اقوام اروپايي امروزي نيز درگذشته هاي دور در آسيا بوده اند و هيچ مباهاتي از اين جهت براي هيچ كشوري باقي نمي ماند؛ شايد بتوان گفت هردر نيز مانند هگل امّا به گونه اي ديگر به اين كلام پاي بند است كه انسان در شرق متولد شده امّا در غرب به خودآگاهي رسيده است

از اين جهت انسان غربي انسان ديگري است كه تعالي و فرهنگش بر پايه فرهنگ و تمدن يوناني بنا شده است از ديدگاه اين نظريه پردازان تاريخ نگار غربي در جايي كه تمدن هاي كهنسال شرقي نظير مصر، ايران هند و چين به بن بست مي رسند، تاريخ غرب متولد مي شود و حتي ورود تمدن اسلامي در جرگه تمدن هاي كهنسال فوق الذكر، هيچ تغييري در اين وضعيت به وجود نمي آورَد. در واقع هنگامي كه شرق از حركت مي ايستد، «ازاين جا بود كه صحنه تاريخ به غرب منتقل شد. در اروپا، عقل بشري و آزادي رهبري فرهنگ ها را به دست گرفت و بااصلاحات مذهبي و روي كار آمدن پروتستان ها، پيشرفت هاي علمي و عصرمنورالفكري تاريخ به پايان خود رسيد. با انقلاب فرانسه عقل بشري و آزادي به پيروزي مي رسيدند و از آنجا بود كه بشر سرنوشت خود را به دست گرفت وقوانيني را كه خود مي خواست وضع نمود. از ديدگاه هگل تاريخ داراي يك هدف است و آن اروپاست البته اين اروپا داراي حقوق بشر، عقل گرايي وآزادي هاي ديني و سياسي است .

فرهنگ هاي سنّتي به اضافه مازاد درآمدهاي اقتصادي حاصل از كشف و سلطه بر ديگر كشورها،در درجه نخست پيشرفت هاي تكنولوژيكي را براي اين سرزمين به ارمغان آورده و در مراتب بعدي صدور اين صنايع و تكنولوژي يا اصطلاحاً مدرنيزه كردن ديگر كشورها، گونه اي از مناسبات اقتصادي _ اجتماعي را به وجودآورد كه گاه از آن به عنوان «غربگرايي يا «غربي كردن جامعه ياد مي شود.چنين پديده اي كه ريشه هاي تاريخي آن به وقايع و حوادث قرون هجدهم به بعد مي رسد، هيچ داعيه اي درباره كمال و تعالي انسان و فرهنگ غربي نمي تواند داشته باشد و به هيچ وجه نمايانگر قدرت و پيشرفتگي فرهنگ وتمدن اروپايي و اِمريكايي نسبت به ساير تمدن ها نمي تواند باشد.

از نظر تاريخي پيشرفت هاي صنعتي و تكنولوژيكي در غرب به دست مي آيد. اعتراف شرق به اين واقعيت دو جنبه خاص در نگرش به ماهيت غرب فراهم آورده است اولاً، علم و هنر و حتي عملكردهاي فنّي در شرق ناديده گرفته مي شود و ثانياً، فرايندهاي تاريخ را در جهان صاحب نظران غربي وبه خصوص اسلامي مكتب تكامل در قالب اعصاري نظير دوران هاي مبتني برپيشرفت هاي تكنولوژيكي و صنعتي دوره جمع آوري و شكار حيوانات دوره كشاورزي و دوره صنعتي معرفي مي كنند كه هر دوره از دوره قبلي پيشرفته تر و انساني تر است و مآلاً هر قوم و ملتي كه به عصري جلوتر تعلق دارد، ناخودآگاه پيشرفته تر و برتر خوانده مي شود. نگرش تاريخي به جهان هستي از اين منظر، نتيجه اش بن بست شرق است چرا كه خورشيد از شرق طلوع مي كند و از اين سرزمين عبور كرده به غرب مي رسد تا تمدن غربي شكل گرفته و تمدن در جهان در عالي ترين تعالي اش در غرب به غروب خودبرسد. امّا همچنان كه مارتين برنال معتقد است هويت جامعه غربي حتي درامور مادي و علمي اش

وام دار تمدن شرقي است زيرا شكل گيري تمدن غربي را بايد در برخوردهاي اروپاييان با ديگر سرزمين ها مورد مطالعه ومداقه قرار داد تا دوره هاي مختلف آن بازشناخته شود. به زعم وي در اولين دوره اروپاييان با فرهنگ سرزمين هاي اسلامي و مناطق شرقي آشنا شدند وبرخوردهاي اوليه براي فهم اقتباس و نسخه برداري و اصولاً شناخت اين حوزه تمدني انجام پذيرفت برخوردهاي اوليه كاملاً مثبت بود؛ يعني اروپاييان شروع كردند به ترجمه و يادگيري و بهره گيري از فرهنگ شرق امّااندكي پس از اين دوره با پديده اي روبه رو مي شويم كه يك خط فاصل و مرزدر تاريخ اقتصاد و نيز فرهنگ جهاني ايجاد مي كند و آن را از قرن پانزده به بعد مي توان نشان داد. پيدايش كلنياليسم سپس پيدايش سرمايه داري وامپرياليسم سرمايه داري در واقع از اين دوره به بعد است كه ديگر فرهنگ هااز جمله تمدن و فرهنگ شرق در مقابل فرهنگ غرب مورد اهانت و تحقيرقرار مي گيرد و يك تحريف تاريخي در همه ابعاد زندگي اجتماعي انسان درجهان رخ مي دهد. ريشه اين نوع نگرش را بايد در عصر رنسانس و حاصل سركشي انسان غربي در برابر سنّت ها و اعتقادات ديني ديد. «رنسانس تحوّلي اساسي در زندگي مغرب زمينيان پديد آورد. اين تحولات انكار اصول معنوي و ديني را به همراه داشت در اين مقام بشر خود را يك موجود طغيان كننده در برابر خداوند و عالَم معني تلقي كرد. نهضتي كه در دوره رنسانس نهضت اومانيسم يا انسان مداري تعبير شده همان چيزي بود كه در صورت آداب داني بشريت تجلّي كرده بود. اصل و مبداء جدايي تمدن غرب ازتمدن هاي شرقي و ديني همين نهضت بود. اين تصوّر اخير غربيان از انسان پايه تضاد اساسي و ريشه دار بين تمدن غرب و تمدن هاي ديگر جهان به ويژه تمدن

شرق است .

مع الوصف آنچه به وضوح از مطالعه تاريخ غربي به دست مي آيد، اين است كه بزرگ ترين اسطوره هاي فرهنگي و ديني غرب متعلق به اديان الهي شرقي است حتي مذاهب و دين مسيحيت را نمي توان جداي از معارف ديني در شرق دانست و اتفاقاً اتصال معارف الهي و ديني حتي در دوره سلطه كليسابر جوامع غربي از طريق همين دين بين اديان الهي شرقي و غربي برقراراست هر چند هر دين شرقي در برابر مسيحيت اعلان برتري نمايد يا برعكس مديريت كليسا و ميسيونرهاي مسيحي به دنبال فتح سرزمين هاي شرقي و سلطه كليسا باشند. بنابراين دين ارزش معنوي و پايه روابط اجتماعي در جامعه است هر چند پيروان واقعي اش كم و نوع بينش ديني آن ها ناقص باشد، امّارويگرداني از دين و معارف الهي پايه و اساس اعتقاد ديگري است اعتقادي كه جداً موجبات اختلاف و برخوردهاي ايدئولوژيكي را بين دو سرزمين فراهم مي آورَد. اين همان امري است كه زمينه لازم را براي به وجود آمدن سازمان اجتماعي جديد و كنترل همه ابعاد زندگي اجتماعي مهيا مي كند. پس غرب را در اين جا مي توان تا اندازه اي تافته جدا بافته اي انگاشت كه مجموعه اي از شرايط ذهني و عيني پس از قرن هفدهم آن را پديد آورد. «اين مجموع شرايط هم در برگيرنده به اصطلاح عناصر زيربنايي بود و هم عناصر روبنايي در سطح زيربنا تغييرات زير به وقوع پيوست

أ . مركزيت يافتن شهر يا بازار غير مشخصي همراه با اَشكال ارتباط وهمبستگي ويژه حيات شهري

ب . به وجود آمدن سازمان اجتماعي جديد براي كنترل و بسيج نيروهاي انساني و مادي براي عمل در يك جامعه اي كه بخش ها و نهادها در آن تفكيك شده ولي به هم مرتبط اند.

ج . تقويت و تحكيم سيستم اقتصادي

سياسي و حقوقي جديد مبتني برنظم قانون مدار منطقي (موازي آنچه علم جديد ترسيم كرده با فاصله گرفتن از نظم شخصي و خان خاني فئودالي

در سطح روبناي فكري و فرهنگي الگوهايي نظير عقل گرايي تجربه گرايي عقيده به قانون اصالت عمل كوشش و ديانت ِ اين جهاني شك گرايي و اقتدار و سنّت فردگرايي و عام گرايي (جامعه گرايي مسلط شدند». بنابراين غرب از بُعد تاريخي و از ديدگاه صاحب نظران غربي و شرقي با هر گونه تمايل و نگرش نسبت به جامعه غرب به مجموعه اي از كشورهاي اروپايي _ به خصوص اروپاي غربي _ اطلاق مي شود كه داراي مؤلفه هاي مشخصي مي باشد (بدون تأييد يا تكذيب . اين مؤلفه ها كه ما را در تعريف بهتر مفهوم غرب ياري مي رساند، عبارت اند از:

1 . غرب داراي تمدن سه هزار ساله است

2 . تمدن غرب ريشه در تمدن هاي يونان و روم دارد.

3. تمدن غرب ريشه در مذاهب مسيحيت و يهوديت دارد.

4. غرب داراي دوره مشخص تاريخي باستان ميانه و جديد است

5. غرب داراي تجربيات ناب و مستقل تاريخي است

6. تجربيات و حوادث ناب تاريخي راه بي همتاي توسعه را براي غرب به ارمغان آورده است

7. انقلابات صنعتي و اجتماعي غرب را از نظر مادي و معنوي خودساخته كرده است

8. خودسازندگي و دستاوردهاي تكنولوژيكي ذاتي زندگي غربي است

9. به بركت انقلابات آزادي و پيشرفت براي جامعه غربي فراهم شده است

10. قوام هويت غربي بر پايه آزادي انسان از همه تعلقات مادي وغيرمادي

11. برتري ارزشي و اخلاقي تمدن غربي نسبت به ساير تمدن ها.

12. تمدن غرب ريشه در عصر رنسانس دارد.

13. تمدن غرب تا قبل از رنسانس وام دار تمدن شرق است

14. غرب نه تنها در مذهب بلكه در همه نمودهاي عيني و ذات فرهنگي اش

منبعث از شرق است

15. استيلاي ديدگاه نژادپرستانه بر تفكر اروپاييان از قرن هجدهم به بعدپايه تمدن غربي است

16. خودبزرگ بيني و خودباوري تمدن غرب در برخورد با ملل شرق ازقرن هجدهم به بعد به وجود آمد.

17. جداي از دين نه اتصال مادي گري و دنياپرستي وجه غالب تمدن غربي است

18. آسيا و شرق مهد تمدن غربي است

19. تمدن از شرق طلوع و در غرب غروب مي كند.

20. انسان در شرق متولد و در غرب به خودآگاهي مي رسد.

21. عناصري نظير؛ عقل بشري و آزادي موجبات رهبري فرهنگي غربي را فراهم آورده است

22. عدم انسجام و تعالي فرهنگي در تمدن غربي از اعصار گذشته قابل ملاحظه است

23. غرب به استناد دوره سنّت شكني استعمار ديگر ملل و مازاداقتصادي ماهيتي مستقل دارد.

24. غرب آن هويتي نيست كه به استناد دوره هاي تاريخي ميانه و جديديا پيشرفت هاي تكنولوژيكي معرفي مي شود، بلكه اين تقسيم بندي تحريف تاريخي در تمدن غربي است

25. وجه افتراق دو تمدن غربي و شرقي اومانيسم يا انسان مداري غربي است

26. هويت غربي از نظر جامعه شناختي مبتني بر مركزيت يافتن شهر وارتباطات شهري به وجود آمدن سازمان اجتماعي نوين تقويت وتحكيم نظام اقتصادي سياسي و حقوقي و صورت خاصي ازويژگي هاي فرهنگي و اعتقادات غير ديني است كه از قرن هفدهم به بعد شكل مي گيرد.

ب - تعريف غرب از منظر اسلام

بخش عمده اي از ديدگاه ها مفهوم و ماهيت غرب را تفكري منفك از دين دانسته اند. در اين ديدگاه ها انديشه ديني در غرب گاه بر محور تناقضات دروني مسيحيت از قرن پانزدهم ميلادي به بعد و گاه به عنوان مقابله تفكري دنياگرا و تجربي نگر با انديشه ديني شرق ترسيم مي شود. افكار ديني شرق هريك به سهم خود، نقشي خاص

در مقابله با تفكر ديني غربي داشته اند. به عنوان نمونه به نظر فردريك نيچه ديدگاه هاي بودائيسم بهتر از ديدگاه هاي مسيحيت اروپا بود. نيچه اروپا را سرزمين غروب تمدن توصيف مي نمود و به نظر وي مسيحيت و بودائيسم داراي افكار نهيليستي مي باشند. با اين تفاوت كه نهيليسم بودايي آزادتر و برخوردار از فرهنگي والاتر بود.

دين اسلام از جمله ادياني است كه وضع ويژه اي در تمدن و تفكر غربي داشته است اولاً، به واسطه موقعيت جغرافيايي و نزديكي با غرب _ تا آن جا كه در بخشي از اراضي جهان اسلام نظير حوزه هاي درياي مديترانه و درياي سياه در نواحي لبنان سوريه و قسطنطنيه و به طوركلي نواحي تحت سيطره دولت عثماني _ مرزهاي جغرافيايي هيچ دلالتي بر مرزبندي انديشه هاي غربي و شرقي نداشته و وجود اقليت هاي مسيحي در كنار مسلمانان وضعيتي ويژه در رويارويي غرب و شرق پديد آورده است ثانياً، استحكام مواضع فكري انديشه كشور گشايي و تجهيز به معارف مادي و علوم طبيعي موقعيت ممتازي را براي جهان اسلام از قرن هفتم ميلادي به بعد نسبت به ساير اديان شرقي فراهم آورده بود. در واقع يكي از دشمنان اصلي استعمار و فزون طلبي هاي غرب در عهد باستان و پس از ظهور اسلام مسلمانان بودند.

از منظر اسلام غرب عبارت است از تفكري دنياگرا، تجربي نگر و غيرديني كه همّتش مصروف نفوذ انديشه «اصلاح طلبي در دين مسيحيت در ابتداو ساير اديان در مراحل بعدي مي شود و اهداف اصلاح ديني در شرق نه تنهامحو مبارزه با عقايد و اصول زندگي اسلامي است بلكه سلطه و استثمار مادي است روح نوخواهي و تجديد نظر در سنّت هاي ديني و انديشه هاي كهن ازطريق زور و مبارزه مسلحانه و در گام بعدي از طريق باورهاي روشنفكران مذهبي كليد حل مشكلات جامعه غرب

در برابر تمدن شرق و به خصوص اسلامي است بنابراين از اين زاويه غرب آن تفكري است كه نه از سوي شرق بلكه ازدرون شرق مايه مي گيرد و سرچشمه آن در ظاهر نه به غرب بلكه به همه تمايلات دروني و نفسانيات و خودخواهي هاي انساني ختم مي شود. كلاف سردرگمي است كه از درگيري تضاد و مبارزه با فكر نو شده در دنياي مسيحيت و غرب آغاز مي شود و با غروب تمدن (به زعم آنان در غرب خاتمه مي يابد. اساس پيشروي نه بر كشورگشايي بلكه بر آزادي (همه چيزگشايي و اعتقادگشايي (سنّت شكني ديني قرار مي گيرد. با جرأت مي توان گفت قبل از هر انديشه و تفكر ديني اين اسلام است كه رو در روي ويروس بيماري سرطان غرب واقع مي شود و پس از كشمكشي نه چندان غيرمنتظره ناگهان مبتلا به اين بيماري يعني غرب گرايي به معني دوري از همه انديشه ها، ارزش ها و مقدمات ديني مي شود. در اين معنا غرب آن تفكري ستيزه جوست كه با انديشه هاي اسلامي به مقابله برمي خيزد، امّا مقابله اي دقيق عقلاني و حساب شده كه گاه در موقعيت هاي استراتژيك (ظاهراً همراه وياور دردها، مصائب و مشكلات زندگي اجتماعي مسلمانان مي شود)، كه شايدشناختنش آنچنان دشوار نباشد و گاه بي صورت و بي سيرت _ پنهاني عميق ودرقالب هاي فكري _ با كمك مسلمانان وابسته و غربي شده صورت و سيرت مي آفريند و از زبان روشنفكران روي مي تابد كه شناختش به آساني ميسرنيست

يك تقسيم بندي كلي ازروشنفكران روشنفكران مسيحي و روشنفكران مسلمان كه خود به محافظه كاران ، «اصلاح طلبان و «دنياگرايان در دارالاسلام تقسيم مي شوند،نشان مي دهد كه چگونه روشنفكران مسيحي در جهان اسلام احساس بيگانگي از جامعه اسلامي را با جانبداري شديد از فرهنگ وارزش هاي اروپايي همراه كرده كوشيدند تا خود را بر حسب ارزش ها وآرمان هاي بورژوازي اروپا مطابقت دهند. چرا كه مسيحيان در جامعه اسلامي چه ماروني چه ارتدكس يوناني و چه عرب پروتستان اين افراد را درمقابل محيط اجتماعي كه آن ها را بيگانه مي خوانْد، قرار مي داد و طبيعتاً اين افراد با نوگرايي اصلاحات و بريدن از جامعه اسلامي بيش از هر قشر ديگرموافقت داشتند.وي معتقد است كه روشنفكران مسلمان كه خود، به سه دسته فوق الذكرتقسيم مي شدند، صرف نظر از موافقت يا عدم موافقتشان با نظم موجود درمصر و امپراتوري عثماني با تأسي به عثمانيسم اسلام و ناسيوناليسم خود رادر جبهه مخالف غرب مي ديدند.

به زعم شرابي واكنش روشنفكران اسلامي به غرب در دو دسته كلي نوگرايي و سنّت گرايي و گروهي ميانه كه در اصل سنّت گرا بود و در عمل نوگرا، شكل مي گرفت اين سه گروه به عنوان اصلاح طلباني نام برده شده اند كه هدف اصلي شان در «حفظ اسلام و ساختارهاي نهادي تقويت كننده آن بود.وي در سراسر كتاب تلاش كرده نشان دهد كه چگونه اين نو كنندگان اسلام سنّتي كه معتقد بودند، اسلام بايد بر ضعف خود، غلبه كرده زندگي جديدي را بر پايه اصول اعتقادي اسلام و نه تفكر و تمدن غربي بنيان كند، در عمل شكست خوردند. علّت اين امر به شيوه كار اصلاح طلبان باز مي گردد،«نخستين گام اصلاح طلبي گذر از تبعيت كوركورانه از تفسير سنّتي به رهيافتي نو و آزاد بود. حاصل فرجامين اين گذار برقراري تحليل عقلي (تمحيص به مثابه

شرط اوليه تفسير بود. اين كار نه تنها راه را براي برقراري دوباره اصل داوري مستقل (اجتهاد) باز كرد، بلكه اقتدار سلسله سران سنّتي ريشه دار را نيزمورد ترديد قرار داد. اين گذار از يكسو به جنبش اصلاح طلبي نيروي تحرّك زياد مي بخشيد و از سوي ديگر، يگانگي بينش سنّتي را از درون نابود كرد،جمال الدين افغاني و محمد عبده پرنفوذترين چهره هاي جنبش اصلاح طلبي اسلامي بودند. محمد رشيدرضا، از راه مجله ماهانه خود، به نام المنار كه احتمالاً طي بيش از سي وپنج سال مهم ترين نشريه اصلاح طلبانه جهان اسلام بود، در پخش انديشه هاي آنان نقش قاطعي ايفا كرد». وي همچنين به چهره هاي ديگري در گروه اصلاح طلبان اسلامي نظير؛عبداللّه النديم مصري عبدالقادر المغربي لبناني شيخ طاهر الجزايري سوري و رفيع الطهطاوي مصري نيز اشاره مي كند و به استناد گفته هاي آنان نشان مي دهد كه مبارزه در برابر غرب و با اتكاي به اسلام چگونه در عمل محاصره شده و با تشتت فكري و اختلاف نظرهاي كوچك و بزرگ در بين مسلمانان سيطره غرب بر جهان اسلام حتمي و مسلم شد. از نظر طهطاوي اسلام آن قدرغني بود كه با گرفتن چند عنصر پيشرفت علمي و صنعتي متزلزل نشده و از اين لحاظ نيز به تمدن اروپايي برسد، در واقع «فكر فساد دروني كه قلب ساختاراجتماعي را فرسايش مي دهد به نظر طهطاوي غريب مي آمد، زيرا او بر اين اعتقاد بود كه بǠاخذ عناصر درست از اروپا معضلات اسلام حل خواهندشد». برخلاف نظر طهطاوي افغاني و عبده جهان اسلام را درگير مبارزه اي جدّي با غرب مي ديدند و خودشان را «عامل پايان فقدان وحدت سياسي ازراه بازسازي ديني كه منبعث از «قانونگذار اوّل حضرت پيامبر9 بود،مي پنداشتند. «با اين حال تفكر اصلاح طلبي به رغم گرايش به عمل درسمت گيري اجتماعي و

سياسي اساساً ضدانقلابي بود. تئوري اصلاح طلبي جداً معتقد بود كه با رضايت و پشتيباني نظم موجود، انجام اصلاحات به طورمؤثر امكان پذير است .به زعم شرابي آنچه در كيفيت ارتباط با غرب از نظر افغاني و عبده براي جهان اسلام قابل طرح بود، دوري از مقابله و درگيري جدّي با اروپا بود و درعوض بايستي براي نجات اسلام و مسلمين در برابر غرب به سنّت هاي اسلامي به جاي مانده از صدر اسلام (يا همان عصر طلايي تكيه كرد. از نظرعبده اصل اخذ تمدن از غرب مورد تأييد بود و محمد رشيد رضا،اصلاحات واقعي را در گرو اصلاحات ديني و اجتماعي مي دانست كه سرانجام اصلاح طلبي اسلامي دو مفهوم «نوگرايي ديني و «نوسازي دنيايي را كاملاً مجزا از يكديگر در نظر گرفتند، هر چند پس از مدتي تغييرِ جهتي درتفكرشان مشاهده شد، چرا كه «عقل به معني «عقل علمي و مترادف با علم شمرده شد. علم نيز اساسي به طور كلي مادّي داشت و ارتباط كم با «حقيقت ؛لذا «عقل از «حقيقت دور شد، حقيقتي كه از «وحي سرچشمه مي گرفت ونشان دهنده صواب از خطا بود.

از اين جا تضادها و ترديدهاي پي درپي كه در ذات علم وجود داشت وارد تفكر اسلامي گشت و با وجود همه ابتكارات عبده نظير «فهم صحيح ازدين عقيده ديني بر پايه «قرآن و سنّت ، «عقلانيت ديني و ... سرانجام اصلاح طلبان ديني به دامن «ايدئولوژي افتادند و از اين جهت موضع ضعيف آنان در برابر غرب كاملاً نمايان شد. از نظر شرابي آنان به عنوان «شورشگر»مبارزه با غرب را آغاز كردند و در كشاكش اصلاحات به صورت محافظه كار» تن به سازش دادند. از سوي ديگر درباره دنياگرايي اسلامي مي نويسد؛

«شوق بزرگ دنياگرايان مسلمان در رابطه شان با اروپا، نه فكر،

بلكه عمل بود؛ آنان پيش از هر چيز به ايجاد دگرگوني در شرايط موجود ضعف وعقب ماندگي توجه داشتند. از نظر آن ها، دگرگوني امري مبرم بود... از غرب چه مي توان گرفت پاسخي كه دنياگرايان دادند، پاسخي تحليلي نبود، بلكه يك شعار بود: بگيريد آنچه را كه مفيد است چشم بپوشيد از آنچه مفيدنيست غرب به صورت انبارهاي چيزهاي خوب و بد ديده مي شد، بايد دست دراز كرد و با احتياط همه آن چيزهايي را كه لازم هستند، برچيد...ملاحظات ديني بسيار شگفت آور و به نظر نوعي آمدند و ميان عرصه هاي دنيايي و ديني نه بر حسب احكام بلكه بر حسب منافع عملي فرق گذاشته شد. قاعده اخذ چيزهاي مفيد و ردّ چيزهاي زيانبخش تدبيري عملي بود كه هدف آن بيش تر سازش با نوآوري بود تا حفظ سنّت .

از اين ديدگاه غرب هويتي مرموز و پيچيده دارد كه از طريق هدايت فكري روشنفكران موفق به نفوذ در انديشه و آداب و مناسك اسلامي شده وبا سست شدن پايه هاي اعتقادي مسلمانان راه سلطه غرب باز مي شود. هر چندتجزيه و تحليل شرابي آشكارا انتقاداتي را در برابر «اجتهاد» و احكام ديني وبه طور كلي شيوه زندگي اسلامي _ شيعي قرار مي دهد، با وجود اين حيله هاي استعمار غرب و اشاعه افكار غير ديني در جامعه اسلامي از طريق مباحث وي شناخته مي شود و با بررسي ابعاد مختلف غرب با جهان اسلام تا اندازه زيادي تعريف ماهيت غرب به دست مي آيد. تعيين مؤلفه هاي غرب با تمسك به مفاهيمي نظير استعمار غرب و ضديت غرب در برابر اسلام امروز به تنهايي پاسخگوي غرب شناسي و تعيين تعريف مشخصي از غرب نيست به بيان ديگر، جبهه گيري جهان اسلام و غرب دربرابر يكديگر كه تا اندازه اي از افكار شرابي به دست مي آمد، در

اين مرحله راهگشا نمي باشد و شناخت تفاوت هاي غرب و شرق يا اسلام با غرب قدري پيچيده تر از دوران اوّل يعني هجوم غرب به جهان اسلام شده است پويايي تمدن ها، تجديد حيات چند باره تمدن اسلامي و حتي دگرگوني اوضاع اقتصادي و سياسي در جهان غرب ما را به تفاسيري دو سويه در عصر حاضررهنمون مي سازد، اينك براي شروع شناخت غرب يكبار ديگر بايد سازمان اجتماعي جامعه و همه نمودهاي عيني و ذهني تمدن اسلامي را مورد مداقه قرار داد تا بتوان غرب را توصيف و تعريف نمود.

به جرأت مي توان گفت دوره جديدي در ارتباط دو تمدن اسلام و غرب آغاز شده كه رويكردي دوجانبه را قوت مي بخشد. رابين رايت شروع دوره جديد را از پيروزي اسلام در سرزمين ايران ذكر مي كند و مي نويسد؛ "سيزده سال پس از آن كه اولين حكومت مذهبي مدرن جهان با انقلاب ايران پايه گذاري شد، اسلام بار ديگر به عنوان يك اسلوب سياسي قدرتمند مطرح شده است اكنون نه تنها در خاورميانه بلكه از شمال و غرب آفريقا گرفته تاجمهوري هاي آسياي مركزي و از هند تا غرب چين اسلام به نحو فزاينده در برنامه هاي سياسي نقشي تعيين كننده يافته است اين موج جديد، تجديدحيات اسلام چنان فراگير است كه با مرگ كمونيسم اسلام به غلط يكي ازرقيبان ايدئولوژيك آينده غرب تلقي مي شود. مرحله جديد تجديد حيات اسلام در اواخر دهه 1980 شروع شد. اين مرحله به شكل بارزي از تجربه مرحله اوّل آن در سال 1979 در ايران پس از آن 1982 در لبنان و ازاواخر دهه 70 تا اوايل دهه 80 در بين برخي گروه هاي كوچك در مصر،عربستان سعودي كويت سوريه و... ممتاز بود. دو اختلاف برجسته اين مرحله عبارت است از قانونگرايي و تاكتيك هاي اسلام گرايان

جديد».

اين نويسنده سپس اشاره مي كند كه تصور غربيان از نهضت هاي اسلامي صحيح نيست و مفهوم بنيادگرايي اسلامي بازگشت به اسلام و مباني سنّتي اسلام است و اسلام خواهي فعلي را يك تلاش فراگير و مجموعه اي ازبدعت هاي اسلامي براي بازسازي نظم اجتماعي موجود در كشورهاي اسلامي مي داند و معتقد است از اين جهت هيچ تهديد جدّي غرب را خطاب قرارنمي دهد.

وي مرحله اوّل تجديد حيات اسلام را مرهون مذهب شيعه دانسته و مرحله دوم آن را حاصل تجربيات كل جهان اسلام در مورد غرب ذكر مي كند. وي معتقد است امروزه دوره «افراط گرايي كه مشخصه مرحله اوّل تجديد حيات اسلام بود، تمام شده است و مسلمانان در كوره حوادث برخورد و مقابله باتفكر غربي دريافته اند كه اقداماتي نظير بمب گذاري گروگانگيري هواپيماربايي و اعمالي از اين گونه راهگشا نيست و لذا تنها علاج كار، به رسميت شناختن نظم موجود و عمل كردن در محدوده مرزهاي جغرافيايي خودي است زيرا مسلمانان پرشور دهه 1980 بهاي گزافي را براي اين تجربه پرداخت كرده اند.

البته غرب با همه اختلاف نظر دروني اش در رويارويي و مقابله با جهان اسلام به صورتي يكپارچه و متفق القول عمل كرده است از اين جهت همواره نشان داده است در برابر قدرت طلبي هاي مسلمانان ايستادگي كرده بالقوه و بالفعل قادر به حفظ جايگاه و موقعيت برترش مي باشد. از ديدگاه غربيان مسلمانان و اسلام گرايان بايد جهان وطناني منضبط و فهميده باشند، درغير اين صورت با برخورد قهرآميز ناظمان جهاني (خود غريبان مواجه شده و مسلماً به سود آنان نخواهد بود.

به زعم رايت امروزه اسلام گرايان به خوبي دو شعار دهه 1990 يعني كثرت گرايي سياسي و «وابستگي متقابل را خوب درك كرده اند و رأي رابر گلوله ترجيح مي دهند؛ يعني اين كه از طريق شركت در انتخابات و روكردن به حقوق دموكراسي و

ساير ارزش هاي جامعه غربي راحت تر مي توانندزندگي كنند. آن ها از «تجربه هاي ناموفق رويارويي با ايدئولوژي غربي به طوركلي درس عبرت گرفته اند. اسلام گرايان در اين دوره سعي به تلفيق اصول اخلاقي و مذهبي با زندگي مدرن رقابت هاي انتخاباتي و سياسي بازارهاي اقتصادي آزاد و ... دارند و از آنجا كه پس از برچيده شدن كمونيسم در جهان فرصتي مناسب براي اسلام گرايان فراهم شده است آنان تلاش مي كنند تا درنظم نوين جهاني جايگاهي براي اسلام بيابند.لذا اسلام خواهان به تعاريف جديدي از رابطه انسان با خدا و ساير انسان هامي پردازند، امّا بدون حق تجربه و اصلاحات جديد، چرا كه جهان امروز كه زير سلطه ارزش هاي غربي و دموكراسي است اجازه آزمايش كردن برخي ازراه ها را به جهان اسلام نمي دهد. در قرن حاضر وظيفه غرب آسان تر و سازمان يافته تر نسبت به گذشته است گويي زباني مشترك غرب و جهان اسلام را به هم پيوند مي دهد. رايت در اين مورد معتقد است در دنياي امروز «اسلام و غرب در روابط خود، به يك نقطه عطف رسيده اند» و بهترين شرايط براي همكاري نزديك بين اين دو تمدن فراهم شده لذا آشكارا مي توان دريافت كه اِعمال فشارهاي نظامي براي غلبه بر اسلام موردنياز نمي باشد، چرا كه همان كثرت گرايي سياسي وپذيرش نتايج انتخابات آزاد توسط مسلمانان غرب را در موضع پرقدرتي قرارمي دهد. به اين معني كه غرب با بازخواست دول و حكومت هاي اسلامي از طريق حقوق بشر و حقوق دموكراسي ملّت ها، بدون آن كه به دشمني بااسلام متهم شود، مي تواند به رفع تنش هاي بين شرق اسلامي و غرب بپردازد.

تا اين قسمت از بحث آنچه درباره ارتباط اسلام و غرب مطرح شد، درپي اين انگيزه بود كه مؤلفه هاي هويت غربي و اسلامي به خصوص در عصر كنوني روشن

و مشخص گردند. بسياري از مفاهيم غربي در زندگي اجتماعي اقتصادي و سياسي جهان اسلام به واسطه عدم ضديّت با اصول اعتقادي وسنّت هاي ديني پذيرفته شده و عدم وجود تفسير تمدن غرب به صورت ناب تعيين معرف ها شكل ديگري يافته است به بيان صريح تر از تضادهاي تاريخي و اصيل بين دو نگرش نسبت به جهان كم تر نام و نشاني باقي مانده است يكي از انديشمندان مسلمان معتقد است «پس از يورش استعمار و اروپا به سرزمين هاي اسلامي مسلمانان براي آزادي از سلطه غرب و نوسازي ابعاد زندگي خويش تلاش هاي زيادي رابه كار بستند، اين تلاش ها هنگامي شكل گرفت كه مسلمانان احساس كردندخطر جديدي تمدن آن ها را تهديد مي كند».

در واقع مي توان چنين برداشت كرد كه در دوران اوليه هجوم استعمارغرب به تمدن اسلامي آنقدر اين دو تمدن از يكديگر متمايز بودند كه تهديدعليه يكديگر را به خوبي درك نمايند. حاكمان جوامع اسلامي و تشكيلات حكومتي در جهان اسلام نه به شيوه غربي (انتخابات بلكه به صورت خليفه اي ولايي و ملهم از وحي بر اريكه قدرت تكيه زده بودند و اين حكومت ها كاملاً متفاوت از يكديگر شمرده مي شد، هر چند انتساب به وحي طبعاً غير از واقعيت حكومت ها بود و فرمانروايي در بين مسلمانان به استثناي چند دوره كوتاه به صورت استبدادي بود، با اين همه شكل و شيوه حكومت هاي اسلامي هيچگونه سنخيتي با حكومت هاي غربي نداشت فرانسيس رابينسون دراين باره مي نويسد؛بارزترين شكل تضاد بين اسلام و غربي ها در ميان حكومت ها جلوه مي نمود. از آغاز قرن نوزدهم مشكل اساسي مسلمانان دست يافتن به قدرتي جهت تعيين سرنوشت خود بود. ابزار نخستين قدرت جديد اروپايي ها،تشكيلات نوين حكومتي بود... رشد قدرت حكومتي به مفهوم توسعه صنايع و اقتصاد جهت نظارت بر انديشه ها و انگاره هاي مسلمانان و جهت دادن توانايي هاي مردم

در خدمت به حكومت بود. اين چنين تشكيلات نوين حكومتي در شكل يافتن سيستم جديد آموزشي جهت دگرگوني در علوم اصيل مسلمانان و تبديل آن به علوم جديد، به گونه اي كه حكومت نيازداشت تا اندازه زيادي مي توانست مؤثر باشد».

و چارچوب معنايي مفهوم غرب مي رساند، عبارت اند از:

1. غرب در اساس خود متكي به تناقضات ديني مسيحيت بوده است

2. نسبت به ساير اديان شرقي و غير غربي اسلام شرايط ويژه اي در رابطه باغرب داشته است

3. مرزهاي جغرافيايي مشترك و عوامل دروني اسلام از جمله اين ويژگي هامي باشند.

4. غرب داراي هويتي استعمارگر و ستيزه جو در برابر اسلام بوده است

5. سكولاريسم و دنياگرايي از جمله افكار غالب در جامعه غربي بوده است

6. تجديد نظر و سنّت شكني ديني از ويژگي هاي غرب است

7. غرب در وهله اوّل براي تحريف و تسلط بر اسلام از قواي نظامي خود،بهره جسته است

8. غرب در وهله دوم از طريق روشنفكران مسلمان و مسيحي در سرزمين هاي تحت تسلط اسلام وارد شده است

9. روشنفكران در جامعه اسلامي به دو دسته سنّت گرا و نوگرا تقسيم مي شوندكه هر يك به نوعي در مقابله با غرب شكست خورده اند.

10. ماهيت و هويت غربي در نزد سنّت گرايان و نوگرايان مسلمان يكسان نبوده است

11. سنّت گرايان اساساً هويت غربي و شيوه هاي استعمار را به عنوان مسأله نمي ديده اند و اسلام را در برابر غرب بسيار قوي مي پنداشته اند.

12. نوگرايان و اصلاح طلبان يا موافق كامل مظاهر تمدن غربي بوده اند ياگرفتن برخي از عناصر تجدد و تمدن غربي را بي ضرر مي پنداشته اند.

13. اصلاح طلبان با تأسي به تجديد نظر در سنّت هاي ديني همان راهي كه مورد تأييد غرب بود يا يكي از ويژگي هاي تمدن غربي بود، اقدام به مدرنيته كردن اسلام نمودند.

14. صنعت و تكنولوژي غرب از سوي مسلمانان بي ضرر تشخيص داده مي شد.

15. نوسازي اجتماعي و اقتصادي و اصول حقوق سياسي غرب مورد توجه حكومت و روشنفكران قرار گرفت

16. علم اسلامي به علم غربي تغيير ماهيت داد،

عقل بر پايه علم ارزيابي مي شد و مبناي علم غربي نيز تجربي بود بدين سان رابطه علوم تعقلي اسلامي با وحي بريده شد و يكي از مهم ترين اركان و ويژگي هاي تمدن غربي در اسلام نفوذ يافت

17. تشكيك و ترديد كه حاصل پذيرفتن علم غربي بود در تفاسير و اصول اعتقاد اسلامي نيز راه يافت و «اجتهاد» بيش از پيش جايگاه و رونق گرفت

18. ارتباط غرب با اسلام داراي دو دوره اوليه و ثانويه است كه در دوره اوليه هيچ يك از مؤلفه هاي تمدن غربي در بين مسلمانان پذيرفته نشده است ودر دوره ثانويه بر عكس همه اصول تمدن غربي در تمدن اسلامي جاي گرفته و پذيرفته شده است

19. در حال حاضر غرب با استفاده از سازمان هاي بين المللي بدون اتهام به اسلام زدايي با اسلام مبارزه مي كند.

20. در دوره ثانويه هويت غربي به دنبال نفوذ، اعمال قدرت و غلبه برهمه شؤون مسلمانان است

21. غرب از حكومت ها به عنوان ابزار اصلي به كارگيري نفوذ، قدرت واستعمار خود، استفاده مي كند.

22. در عصر حاضر شناخت غرب در بين تمدن اسلامي كاري پيچيده و مبهم است

ج -تعريف غرب از منظر فرهنگ

در تعريف غرب از منظر تمدن اشاره شد كه گاه تمدن را مترادف بافرهنگ و گاهي نيز آن را جداي از مفهوم تمدن در نظر مي گيرند. سپس چنين مطرح شد كه در عصر حاضر تمدن را وسيع تر و پيچيده تر از فرهنگ در نظرگرفته آن را دربرگيرنده چندين فرهنگ نزديك به يكديگر مي دانند، ضمن آن كه از قرن هجدهم به بعد، غرب متمايل به استفاده از مفهوم تمدن در موردساير ملل غير غربي بود و هم اكنون با وجود بدبيني هاي مختلف به مفهوم تمدن از واژه فرهنگ بيش تر گرايش دارد و از

آن بهره برداري مي كنند، امّابه كارگيري واژه تمدن براي غرب به مراتب سهل تر از فرهنگ است چرا كه اين مفهوم سرپوشي بر همه بي هويتي هاي غرب به خصوص در شاخه فرعي تمدن اِمريكايي مي باشد.

پس سؤال اصلي اين است كه آيا در جهان ِ غرب يك فرهنگ واحدبه عنوان فرهنگ غربي مي توان يافت

اگر غرب داراي يك فرهنگ واحد است اين فرهنگ داراي چه ويژگي هايي است و مهم ترين مؤلفه هايي كه ما را به ماهيت فرهنگي غرب مي رساند، كدام اند؟ پاسخ به اين سؤالات بعداً مي تواند ما را در مباحث مربوط به مفهوم تهاجم فرهنگي ياري رساند، چرا كه عده اي از صاحب نظران هر چند با اصل تهاجم فرهنگي موافقت دارند، امّا تهاجم فرهنگي غرب را به معني تهاجم _ به فرهنگ _ از سوي غرب معني مي كنند كه از نظر تفسير موقعيت غرب بسيارحائز اهميت است به بيان ساده تر در مفهوم اوّل فرض بر آن است كه غرب داراي ماهيتي فرهنگي يا فرهنگ به صورت منسجم و كلي مي باشد، درحالي كه در مفهوم دوم اين فرض بر موقعيت فرهنگي غرب رد مي شود، امّاماهيت تهاجمي غرب به فرهنگ خودي را پذيرا مي باشند، در معني اوّل تعريف از فرهنگ مي تواند به استناد تعاريف نظريه پردازان غرب از فرهنگ باشد: مثلاً تايلور فرهنگ را چنين تعريف مي كند؛ «كليت پيچيده اي كه دانش هنر، امور اخلاقي قوانين آداب و رسوم و هرقابليت و عادت ديگري را كه انسان به عنوان عضو جامعه كسب مي كند، شامل مي شود».

و در معني دوم فرهنگ با نوعي از فرهيختگي و فرزانگي و رشد اخلاقي انسان ارتباط پيدا مي كند، لذا مي توان آن را چنين تعريف كرد، «فرهنگ به معناي اعم بينش و منش هويت دهنده انسان در حوزه زندگي اجتماعي است .. كليت هم تافته و به هم پيوسته اي از باورها، فضائل وارزش ها،

آرمان ها، دانش ها، هنرها، فنون آداب و رسوم و عادات جامعه راشامل شده مشخص كننده ساخت و تحوّل كيفي زندگي هر ملّت است . به نظر مي رسد، در حال حاضر، بيش تر غربي ها و به تبع آن هانظريه پردازان غير غربي مايل اند اين چارچوب كه «هر انساني داراي فرهنگ است يا وجه مميزه انسان و حيوان را كه فرهنگ مي باشد، بپذيرند و سخني ازفرهيختگي و فرزانگي انسان در ميان نيست از اين منظر لازم است در درجه نخست غرب را فرهنگي بدانيم چون عوامل اقتصادي سياسي و حتي جغرافيايي متأثر از واقعيت تحوّل در اروپا و فرهنگ آن است هم در دوره قديم و هم جديد؛ يعني آن عقلانيت خاص غربي است كه اجازه دارد، ازدرون آن وضعيت اقتصادي سياسي و حتي جغرافيايي به اين صورت شكل گيرد و بسط پيدا كند؛ يعني آنچه كه شرق جغرافيايي را از غرب متمايزمي كند، در واقع بسط آن عنصر فرهنگي و تعقل خاص فرهنگي است اين نوع تعريف از غرب يك محور اصلي و كلي را مبناي وحدت معنايي غرب قرار مي دهد و سپس همه خرده فرهنگ هاي زير مجموعه اين نوع تفكر رابه عنوان يك فرهنگ كلي در نظر مي گيرد. محور اصلي در تعريف فوق ازغرب عقلانيت به معني غربي آن و وجه مميزه انساني بودن و رفاه انساني واصالت دنيوي آن فرهنگ از ساير فرهنگ ها مي باشد.گاهي در نزد صاحب نظران دو فرهنگ بزرگ يا مجموعه فرهنگي درجهان از يكديگر تمييز داده مي شود، اين دو مجموعه فرهنگي دربرگيرنده فرهنگ هاي غربي در مقابل فرهنگ هاي شرقي است «نهايتاً، از به هم پيوستن اشتراكات انواع فرهنگ ها دو نوع بسيار كلي ازفرهنگ را در تاريخ بشر استنباط نموده اند كه تحت عنوان عمومي فرهنگ هاي شرقي و غربي مرسوم شده است فرهنگ

شرقي فراگيرنده فرهنگ هاي آسيايي آفريقايي اروپايي قرون وسطي و سرخپوستي است وفرهنگ غربي شامل يونان و روم باستان و فرهنگ رنسانس و دوران جديدغرب است .

سپس ويژگي ها و وجوه غالب فرهنگي براي هر دو مجموعه فرهنگي به شرح ذيل در نظر گرفته شده است

أ . وجوه غالب در فرهنگ شرقي

_ اعتقاد به غيب (Invisibility)

_ اصالت دادن به شهود قلبي Intuition)

اصالت دادن به آخرت Suturity)

_ التزام عملي به دين

ب . وجوه غالب در فرهنگ غربي

- اصالت دادن به دنيا (Mammon) و دنياگرايي (Secularity)

_ استدلال عقلي (Rationality)

_ ثروت اندوزي قدرت طلبي

- بشرمداري (Humanism)

_ خودمحوري (Egocenterism)

_ لذت جويي و حس گرايي (Sensuality)

_ عدم التزام عملي به دين

بنابر آنچه بيان شد، فرهنگ غرب محصولي از روم باستان و عهد رنسانس است كه انسان تفسير تازه اي از روابط انسان با طبيعت و خداوند ارائه مي كند وهمه امور زندگي اجتماعي بر پايه روش هاي تجربي و آنچه در علوم طبيعي به كار گرفته مي شود، قرار مي گيرد و بقاي انسان و دستيابي به كامروايي دنيايي هدف عاليه جامعه مي شود و بيش از پيش به التذاذ دنيوي و رفاه مادي انسان توجه مي شود. سنّت گرايي و آداب ديني مذمت مي شود و در عرصه سياسي مفاهيمي چون حقوق بشر، آزادي و حقوق شهروندي در برابري و تساوي ديده مي شود و رشد اقتصادي جامعه (در گرو رقابت و بازار آزاد) مهم ترين هدف در برنامه ريزي اجتماعي مي گردد و در اين شرايط رهايي از قيودات ديني نه تنها امري ناپسند نيست بلكه لازمه پيشرفت و تكامل جامعه محسوب مي شود و در طي چند دوره همه اين ويژگي ها در فرهنگ اروپايي و غربي حفظ مي شود، تا آن جا كه در اين زمينه از هيچ ظلم و ستمي به

جامعه خود وساير جوامع در قالب استعمار و استثمار چشم پوشي نمي شود.

با وجود آن كه غرب با اين وجوه غالب فرهنگي قابل بررسي و شناخت مي باشد، عده اي از صاحب نظران از اين كه غرب را يك فرهنگ بزرگ يامجموعه فرهنگي تلقي كنند، مخالفت مي نمايند و معتقدند، غرب داراي يكپارچگي و انسجام كافي در بُعد فرهنگي نمي باشد، بلكه در اين فرهنگ ما باانواع تفاوت ها و تضادها روبه رو هستيم «وقتي شما از غرب به مثابه مجموعه اي فرهنگي سخن مي گوييد، اين مجموعه فرهنگي از نظر اجتماعي وسياسي چنان تضادهايي را در درون خود دارد كه به هيچ وجه نمي توان آن تضادها را با يك عنوان تبيين كرد، در غرب جنبش ماركسيستي داريم جنبش هاي مذهبي و حتي ضد مذهبي داريم و به طور عمده فرهنگ سرمايه داري البته به زعم اين ديدگاه در شرق نيز نمي توان فرهنگ يكپارچه اي را تشخيص داد. چرا كه تضادهاي طبقاتي انواع تفكرات اجتماعي و فرهنگي قابل مشاهده مي باشد.

امّا برخلاف نظريه فوق داوري معتقد است كه انكار ماهيت غرب موجب مي شود كه بنياد باطن چيزها را نبينيم و نزاع هاي عارضي درون غرب مثل نزاع ماركسيسم و ليبراليسم را جدّي بگيريم و دركنار يكي از آن دو بايستيم و ندانيم كه مبدأ و مآل اين هر دو يكي است .مع هذا فرهنگ غربي خواه ناخواه به عنوان يك واقعيت تاريخي واجتماعي قابل ملاحظه در عصر كنوني مي باشد. فرهنگي كه نه براي آزادي انسان و آنچه به صورت شعاري در بطن اين فرهنگ گنجانيده شده بلكه انسان را سحر و جادو كرده و از ارزش هاي آن بُتي ساخته كه نتيجه اش جز خدمت انسان براي فرهنگ و بردگي انسان ها در درون اين فرهنگ نمي باشد، چرا كه فرهنگ در تمدن غربي به موضوعاتي عيني اختصاص يافته واز حقايق الهي و آفرينندگي حقيقي

خود جدا گشته است

مانند ركن اول به دو بخش، نظامنامة داخلي يا درون گروهي و نظامنامة خارجي يا برون گروهي تقسيم ميشود. قسمت اول ناظر بر اجراي مقررات و قواعد و اصولي است كه بايد از طرف اعضاء رعايت گردد. بخش دوم مربوط به قواعد و مقررات در چهارچوب ارتباطات حزب با جامعه اي است كه در آن به وجود آمده مانند ارتباط با دولت و ساير احزاب و احتمالاً ايجاد رابطه با احزاب بيگانه در راستاي نظرات سياسي و ايدئولوژيكي جمعيتي كه شكل گرفته است. مانند احزاب كمونيست اروپا، و يا همچنين ارتباط جمعيت آنارشيستهاي قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم كه از كشورهاي مختلف بدليل ارتباط تنگاتنگي كه به لحاظ ارتباطات اجتماعي با يكديگر داشتند در سطح اروپا و آمريكا اعمال نظرهاي اجتماعي - سياسي مي كردند.

2. نهاد، بنياد (Institution ): در اصطلاح سياسي به معاني متعددي به كار رفته است نظير:

الف - قانون، رسم، عرف، رويه، سازمان يا هر عنصر ديگر در زندگي سياسي يا اجتماعي مردم؛ يك اصل نظام بخش يا پيمان در خدمت نيازهاي يك اجتماع سازمان يافته يا هدف هاي كل تمدن.

ب - نهادهاي سياسي كه رقابت بر سر قدرت را نظم مي دهند و... (فرهنگ علوم سياسي، مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، 1374، ص 158).

3. كانون (association): گروهي كه آگاهانه و براي مقصودي مشخص و تخصصي تشكيل شده باشد و همچنين به معناي (club) نيز مي باشد كه مجمعي است كه در آن پيروان اوضاع عمومي يا موارد و مسائل خاصي مذاكره و فعاليت مي شود و داراي انواع گوناگون (مثل آموزشي، اقتصادي، ورزشي، اجتماعي، سياسي و ديني) است و

اعضاي آن معمولا به محيط اجتماعي يكساني تعلق دارند (همان، ص 53 و 22).

4. انجمن نيز در اصطلاح سياسي همان معناي (association) را دارد (همان، ص 22).

5. جبهه (Front) سازماني است كه نمايندگان سياسي طبقات و اقشار مردمي براي نيل به يك هدف مشترك در آن متحد مي شوند و به خاطر منافع مشتركي كه در برنامه جبهه منعكس مي شود، مبارزه مي كنند. جبهه با حزب فرق دارد زيرا حزب از سازمان يك طبقه يا يك گروه اجتماعي تشكيل مي شود و هدف آن مبارزه در راه تحقق آن اهداف و نيل به آن منافع است و جبهه از حزب عام تر است و دايره شمول آن فراگيرتر است.

6. شورا ( [soviet [council) از ريشه «شور» به معناي استخراج، اعانه و كمك گرفته شده و شورا و مشورت و تشاور به معناي استخراج نظريه به واسطه رجوع بعضي به بعضي ديگر تعريف شده است (اصطلاحات سياسي، عبدالرحمن مياح، انتشارات پارسايان، ص 58).

رهبر با ديگر مومنان مشترك است . شرايط انتقاد شامل موارد ذيل است :

الف ) پيش از انتقاد بايد اصل موضوع محرز و عيب و اشكال , قطعي باشد, نه آن كه مبتني بر شايعات و اخبار غيرقابل اعتماد و يا براساس حدس و گمان و بدون تحقيق , مطلب ناحق به كسي نسبت داده شود و موجب اعتراض و انتقاد قرار گيرد.

ب ) به منظور اصلاح و سازندگي انتقاد شود, نه براي عيب جويي و رسوايي اشخاص .

ج ) انتقاد بر اثر دلسوزي , خيرخواهي و صميميت باشد نه به سبب برتري طلبي .

د ) بدون هيچ توهين و جسارت , مودبانه و با رعايت شوئون وي بيان شود و در حقيقت انتقاد بايد بسان هديه اي تقديم شود. امام صادق (ع ) فرمود: ((احب اخواني الي من اهدي الي عيوبي )).

2- افزون بر موارد فوق براي شخصيت محترم و قداست خاص رهبري در نظام اسلامي مسائل ديگري نيز بايد در نظر گرفته شود, به يقين ميان انتقاد كردن فرد از دوست خود يا زن از شوهر و يا فرزند از پدر يا شاگرد از استاد, تفاوتي روشن وجود دارد. فرزند و شاگرد براي پدر و استاد خود احترام خاصي قائلند. اما فوق آنها قداستي است كه براي امام و جانشين او وجود دارد. قداست , محبتي همراه با احترام و تواضع است و چون ولي فقيه در مقام نيابت معصوم قرار دارد از اين رو از قداست والايي برخوردار است و رعايت كمال احترام و ادب براي او ضروري است و حفظ حرمت و شان او بر همه لازم است ,

لذا انتقاد بايد به گونه اي بيان شود كه هيچ گونه تاثير سويي بر قداست و جلالت جايگاه ولي فقيه نداشته باشد.

3- انتقاد از رهبر بايد هوشمندانه طراحي شود تا موجب سوء استفاده دشمنان نشود, از آن رو كه رعايت اين موارد در انتقاد از ولي فقيه لازم است مجلس خبرگان كميسيوني براي نظارت بر فعاليت هاي رهبري دارد كه عملكرد ايشان را مورد بررسي قرار مي دهد ودر موارد لازم نتيجه آن را به اطلاع ايشان مي رساند. ثالثا", به نظر مي رسد براي رعايت همه اصول مزبور بهترين شيوه انتقاد, نوشتن نامه به دبيرخانه مجلس خبرگان و بيان موارد لازم باشد. انتقاد از ديگر مسوئولان نظام (مجلس , قوه مجريه و قويه قضائيه ) در اصل 90 قانون اساسي مطرح شده است ((يعني هر كسي شكايتي از طرز كار مجلس يا قوه مجريه و يا قوه قضاييه داشته باشد مي تواند شكايت خود را كتبا" به مجلس شوراي اسلامي عرضه كند. مجلس موظف است به اين شكايات رسيدگي كند و پاسخ دهد...)) عمل به اين قانون موجب حفظ حرمت نهادهاي مذكور خواهد بود. طبق اصل يكصد و سيزدهم قانون اساسي , رهبر, عالي ترين مقام رسمي كشور محسوب مي شود, از اين رو رعايت اين نكات درباره او اولويت دارد. شايان ذكر است كه نبايد انتظار داشته باشيد به همه مباحث و انتقاداتي كه مطرح مي كنيد پاسخ مختصر يا تفصيلي داده شود زيرا به دليل پيچيدگي مسائل سياسي و تصميم گيري هاي كلان اجتماعي و نيز امكان سوء استفاده دشمن از آنچه افشا خواهد شد, هميشه بيان انگيزه هاي مختلف عملكردها و

تدابير سياسي براي عوم ميسر نيست ولي قطعا" به نظرات , انتقادات و پيشنهادهاي مفيد توجه خواهد شد و موارد لازم به اطلاع ولي فقيه خواهد رسيد. رابعا", هم چنان كه از مطالب فوق مشخص گرديد تنها ميزان براي انتقاد از ولي فقيه , رعايت مصلحت جامعه اسلامي و جلوگيري از تضعيف جايگاه ولي فقيه مي باشد كه براي حفظ آن , رعايت شيوه ها و نحوه انتقاد از ولي فقيه الزامي مي باشد كه در مباحث فوق بيان گرديد.

در پايان ذكر اين نكته لازم مي باشد كه انتقاد كننده نبايد انتظار داشته باشد كه مسئولين به هر انتقادي جامع عمل بپوشند. چه بسا مسئولين دلايل محكمي براي افعال خود يا درباره موضوعي دارند كه انتقاد كننده از آنها بي خبر باشد و حتي گاهي ممكن است نظرات و انتقادات گوناگون و متناقضي ارائه شود كه امكان عمل به همه آنها براي مسئولين ممكن نمي باشد. بله چيزي كه وظيفه حكومت اسلامي است و از مسئولين انتظار مي رود گوش دادن به انتقادات و فراهم آوردن جوي كه مردم بتوانند انتقادات و نظرات خود را از عملكرد مسئولين و... از طريق مجاري و مكانيزم هاي مخصوص بدون هيچ نگراني و ترس به سمع و نظر مسئولين برسانند. نه اين كه به محض انتقاد فكر كنيم بلافاصله بايد پذيرفته شود و تغيير و تحولي در كاركرد نظام پديد آيد و اگر چنين نشد بگوييم پس گوش شنوايي وجود ندارد.

براي آگاهي بيشتر ر.ك : محمد تقي مصباح يزدي , پرسش ها و پاسخ ها (ولايت فقيه , خبرگان ), ج 1, ص 69

احمد واعظي

, جامعه ديني , جامعه مدني , ص 126

در هر صورت دفتر آيت الله خامنه اي در تهران - خيابان پاستور - دفتر مقام معظم رهبري (ص.پ 161/13165) پذيراي نظرات، انتقادات و نصايح افراد و آحاد مختلف جامعه مي باشد و حتما به آنها رسيدگي و از نظرات و ديدگاه هاي مفيد استفاده مي نمايد.

(شريعت مداري).

3_ داراي نظام ديني است و جز حكومت ديني را برنمي تابد(نظام ديني).

4_ در جامعه ي ديني، مردم سلوك و رفتار فردي و اجتماعي خود را با دين موزون مي كنند و داوري دين را در اين باره پذيرايند(دين داوري).

5_ چنين جامعه اي قطعاً مطلوب و مورد رضايت دين نيز هست (مطلوب دين).

جامعه اي كه بر اساس مؤلفه ها و ويژگي هاي فوق شكل گرفته باشد، جامعه اي ديني است.

بر اين اساس مي توان دو معيار اصلي براي جامعه ي اسلامي نام برد:

1_ افراد جامعه به دين مبين اسلام باور داشته و آن را در رفتار فردي و اجتماعي خود متجلي سازند.

2_ كليه نظام هاي حقوقي و ساختارهاي سياسي بر اساس دين مبين اسلام تنظيم شده باشد.

نكته ي مهمي كه در اين جا قابل ذكر است، توجه به مراتب متعدد جامعه ي اسلامي است. يعني اين كه به هر مقدار اين دو معيار فوق در جامعه اي رعايت شود، درصد و ميزان اسلاميّت آن جامعه بالاتر مي رود.

ب) بررسي اسلامي بودن جامعه ي كنوني ايران:

با نگاهي به واقعيات جامعه ي كنوني ايران مشخص مي شود كه بحمدالله جامعه ما از دو معيار اصلي جامعه ي اسلامي برخوردار است. زيرا اولاً اكثر افراد جامعه به دين مبين اسلام عقيده و باور دارند. و ثانياً نظام حقوقي و ساختار سياسي جامعه نيز بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام شكل گرفته است. بنابر اين در اصل اسلامي بودن جامعه ي ما هيچگونه ترديدي نيست. اما اين كه به چه ميزان از اسلاميّت برخوردار هستيم نيازمند بررسي عملكرد اركان و عناصر تشكيل دهنده ي جامعه ي اسلامي اعم از افراد جامعه، مسؤولين، نهادها و دستگاه هاي دولتي و... و ميزان انطباق آن با آموزه هاي دين مبين اسلام است. در اين زمينه به صورت

مختصر بايد گفت: نظام جمهوري اسلامي كه بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام تشكيل شد، از ابتدا تاكنون تمامي سعي و تلاش خود را در جهت تحقق و اجراي كامل تعاليم و ارزش هاي اسلامي در سطح جامعه به كار بسته است. و در اين راه تا آن جا كه امكانات مادي و معنوي اجازه داده از هيچ تلاشي دريغ نكرده است. اما بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه وجود نظام سياسي و حقوقي منطبق با دين در صورتي در اجراي كامل تعاليم و ارزش هاي اسلامي در سطح جامعه موفق خواهد بود كه ساير شرايط و زمينه هاي لازم (از قبيل وجود منابع انساني مورد نياز، كارگزاران و مديراني صالح، مردم وفادار و هميشه در صحنه، كفايت منابع مادي و اقتصادي و..). مهيا بوده و به علاوه موانع و مشكلات (از قبيل تهديدات خارجي و تهاجمات نظامي و فرهنگي، محاصره هاي اقتصادي و سياسي و نظامي، بدعت ها و سنت هاي غلط، دنياگرايي تجمل پرستي و..). وجود نداشته باشد؛ وگرنه هرگز آن حكومت ديني در اصلاح كامل جامعه موفق نخواهد بود. اين موضوع درباره حكومت اميرالمؤمنين(ع) نيز مطرح است.

حضرت علي(ع) از سوي خداوند متعال به عنوان ولي جامعه اسلامي و هم تراز پيامبر اكرم(ص) معرفي شده و هيچ ترديدي در حقانيت و مشروعيت حكومت ايشان وجود ندارد. در قرآن كريم ابلاغ ولايت ايشان به وسيله پيامبر اكرم(ص)، موجب اكمال دين و اتمام نعمت و راضي بودن به دين اسلام دانسته شده است. (مائده، آيه 3) اما با نگاهي به تاريخ پنج ساله حكومت مولاي متقيان و اوضاع اجتماعي حاكم بر آن دوران، روشن مي شود كه موانع زياد فراروي آن حضرت

بوده است.

جنگ هاي داخلي صفين، جمل و نهروان، تهديدات دشمنان خارجي، كمبود نيروي انساني توانمند و تربيت يافته، كثرت مشكلات، گستردگي بدعت ها و سنت هاي فاسد و آلودگي هاي مزمن اجتماعي، تغيير چارچوب نظام ارزشي و... تنها گوشه اي از مشكلات موجود در برابر حكومت عدل امام علي(ع) است. دنياگرايي مردم، خيانت و يا نافرماني برخي كارگزاران و فرماندهان آن حضرت و... از مسائلي بودند كه آن حضرت در تمام دوران حكومت خود با آن روبه رو بودند؛ ولي در همان حال آن حضرت شايسته ترين فرد براي حكومت و زمامداري جامعه اسلامي در اوضاع آن روز بود و اين نابساماني ها هيچ گاه ترديدي در اصل مشروعيت ولايت آن حضرت ايجاد نمي كند.

حال آيا مي توان بدليل وجود آن مشكلات، حكومت امام علي(ع) را نالايق و ناكارآمد معرفي كرد و يا اين كه آن جامعه را غيراسلامي دانست در هر صورت براي حل اساسي اين شبهه لازم است، فلسفه اصلي و اهداف تشكيل حكومت اسلامي و نهايت چيزي كه مي توان از حكومت اسلامي انتظار داشت، مشخص نمود. بر اين اساس مهم ترين فلسفه و اهداف تشكيل حكومت اسلامي عبارت است از:

1. استقرار توحيد و خداپرستي در زمين و رهانيدن مردم از بندگي و فرمانبرداري غير خدا: «و لقد بعثنا في كل امةٍ رسولاً ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت...»نحل، آيه 36).

روشن است تحقق اين هدف بسيار خطير و بزرگ، نيازمند سازمان و قدرت سياسي _ اجتماعي است.

2. رشد و تعالي علمي، فرهنگي و تربيتي انسان ها و رهايي و.... آنان از ناداني و جهل. «هو الذي بعث في الاميين رسولاً منهم يتلوا عليهم آياته و يزكّيهم و يُعلّمهم الكتاب و الحكمة و ان كانوا من قبل

لفي ضلالٍ مبين»، (جمعه، آيه 2).

3. آزادسازي و رهايي توده هاي مردم و انسان هاي مستضعف از چنگال ظالمان و ستمگران و از زنجيرهاي اسارت و بردگي: «... و يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم...»، (اعراف، آيه 157).

4. برپايي جامعه نمونه و مدينه فاضله آرماني از راه اقامه قسط و عدل اسلامي: «لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط...»، (حديد، آيه 25).

5. اجراي كامل قوانين آسماني اسلام با تمام ابعاد آن (اعم از قوانين اقتصادي، حقوقي، اجتماعي، سياسي، نظامي و..).

پس فلسفه تشكيل حكومت، تأمين نيازهاي مادي و معنوي و فراهم نمودن زمينه و بستر رشد و تكامل انسان و در نتيجه سعادت و خوشبختي او در دنيا و آخرت است. حكومت اسلامي موظف است، با تمامي امكانات و در حد توان خود، زمينه هاي كمال انسان ها را فراهم نموده، زمينه هاي فساد را از ميان بردارد. اما آيا اينكه با فراهم بودن تمامي اين زمينه ها و بسترسازي ها، همه افراد جامعه اصلاح و جامع كاملاً اسلامي خواهد شد، در جواب مي توان به اين آيه اشاره كرد كه: «انّ الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بانفسهم...؛ خداوند هيچ قومي را تغيير نمي دهد؛ مگر آنان حال خود را تغيير دهند»، (رعد، آيه 11).

بر مبناي اين اصل مهم هرگونه تغييري در سرنوشت انسان ها و اصلاح يا انحطاط اجتماعي و فردي يك جامعه، منوط به خواست و اراده انسان است. افراد يك جامعه، زماني به طور كامل اصلاح مي شوند كه بر اساس اراده، گزينش و كنش اختياري خود بتوانند از شرايط محيطي _ كه به بركت حاكماني عادل و الهي، قوانين به احكام و

ارزش ها و معارف اسلامي به وجود آمده _ استفاده كنند و راه تعالي و تكامل خود را در پيش گيرند. بنابراين وجود حاكماني الهي و ساير شرايط محيطي (قوانين اسلامي، تأمين نيازهاي مادي و رفاه، امنيت و..). هر چند در روند تكاملي و اصلاح جامعه امري كاملاً ضروري و لازم است؛ اما به هيچ وجه كافي نيست؛ بلكه اراده و گزينش و كنش اختياري خود افراد يك جامعه نيز، شرط ديگر اين مجموعه است. از اين رو شاهديم كه در طول تاريخ، با اين كه پيشوايان الهي (مانند پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) در جامعه بوده اند و تمام شرايط و زمينه هاي رشد و تعالي براي مردم فراهم بوده است؛ اما چون همه افراد آن جامعه، به چنان درك و شناختِ عميق _ نرسيده بودند، كه اصلاح كامل و فراگير در جامعه محقق نشد.

به علاوه، همان طور كه پيشوايان معصوم ما، هرگز مدعي اصلاح كامل جامعه نبودند؛ هيچ يك از مسؤولان جامعه اسلامي ما نيز هرگز چنين ادعايي را ندارند و نخواهند داشت. البته آنان موظف اند زمينه هاي اصلاح جامعه را فراهم آورند؛ اما تا زماني كه خودِ افراد جامعه اراده نكنند، اين برنامه عملي نخواهد شد. و جامعه اسلامي تمام عيار نيز محقق نخواهد شد.

نتيجه آنكه بر اساس تعريف و ويژگي هايي كه از جامعه اسلامي ارائه شده، جامعه ما معيارهاي اساسي جامعه اسلامي را دارد و بر اين اساس نمونه هاي اسلام عملي هم از حيث اجتماعي و ساختارهاي خرد و كلان سياسي (مانند حكومت اسلامي و نظام ولايت فقيه)، روابط اجتماعي، اقتصادي (مانند زكات, خمس، انفاق و ...)، فرهنگي (مانند حجاب، حج و ...)

و ... وجود دارد. و هم از حيث فردي اكثريت افراد جامعه ما به اسلام معتقد و به آموزه ها و تعاليم آن عمل مي نمايند.

البته همچنان كه گذشت جامعه اسلامي و نمونه هاي اسلام عملي داراي مراتب و درجاتي است و نمونه كامل آن از همه جهت، فقط در زمان امام زمان(عج) كه تمامي شرايط و زمينه ها مهيا مي باشد، تحقق خواهد يافت.

و در اين نامه تصريح كردند كه ديگر قائم مقامي آقاي منتظري را قبول ندارد و وي را ساده لوح مي داند و اگر انقلاب به دست وي سپرده شود، از دامن ليبرالها و منافقين سر در مي آورد. در اين نامه بسيار تند، امام تأكيد كرده بودند كه اقدامات آقاي منتظري، خيانت به اسلام تلقي مي شود و نظام اسلامي را تضعيف مي كند و با توجه به اطرافيان و كساني كه به آقاي منتظري منسوبند، هيچ اميدي به اصلاح رفتار وي وجود ندارد و بنابراين بهتر است در گام اول به اصلاح دفتر و بيت خود دست بزند و در امور حوزه ها و نيز مسائل سياسي، دخالت نكند. حضرت امام(ره) بعد از اتخاذ اين تصميم، در نظر داشتند كه اين نامه تند و شديد اللحن از رسانه ها، پخش شود، اما چند عامل باعث شد كه از يك سو اين نامه مسكوت گذاشته شده و از رسانه ها پخش نشود و از سوي ديگر موضعگيري حضرت امام(ره نسبت به آقاي منتظري لحن و نگرشي ملايم تر اتخاذ شود:

عامل اول اينكه: تصميم امام(ره) آنچنان دور از تصور بود كه يكباره، همه را غافلگير كرد، زيرا مردم از ميزان عشق و علاقه امام(ره) به آقاي منتظري مطلع بودند و مي دانستند كه ايشان تنها درباره شهيد مطهري و آقاي منتظري تعبير «حاصل عمر من» را به كار برده بودند و اينك شاهد بودند كه امام(ره) حاصل عمر خويش و «اميد امت امام» را با دستخود از منصب قائم مقامي رهبري عزل كرده اند. از سوي ديگر مشخص بود كه حضرت امام(ره) در اين گونه تصميمات با سنجيدگي كامل عمل مي كنند و بر خلاف آقاي

منتظري، تعجيل در تصميم گيري را آفت رهبري مي داند و اين، واقعيتي بود كه در چندين حادثه مهم انقلاب، ظهور و بروز كرده بود.

مسئولان درجه اول كشور نيز موافق با شدت عمل و برخورد تند امام(ره) به ايشان نبودند از اينرو مسئولان درجه اول كشور و از جمله رئيس جمهوري، رياست مجلس، هيئت رئيسه مجلس خبرگان و بسياري از افراد بيت و دختر امام(ره) با پخش اين نامه مخالفت مي كردند.

از سوي ديگر آقاي منتظري پس از دريافت نامه 6/1/68 حضرت امام(ره) توسط «حجت الاسلام عبدالله نوري» و اطلاع از تصميم حضرت امام(ره) نامه اي خطاب به حضرت امام(ره) نوشتند كه در آن چنين آمده است: «مطمئن باشيد همان طور كه از آغاز مبارزه تاكنون در همه مراحل همچون سربازي فداكار و از خودگذشته و مطيع در كنار حضرتعالي در مسير اسلام و انقلاب بوده ام اينك نيز خود را ملزم به اطاعت و اجراي دستورات حضرتعالي مي دانم... به من اجازه فرماييد همچون گذشته يك طلبه كوچك و حقير در حوزه علميه به تدريس و فعاليتهاي علمي و خدمت به اسلام و انقلاب زير سايه رهبري حكيمانه حضرتعالي اشتغال داشته باشم...» (محمدي ري شهري خاطرات سياست مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياست، ص 267-266).

با ارسال اين نامه از سوي آقاي منتظري و وساطت جمعي از مسئولان و شخصيتهاي موجه نظام، نزد حضرت امام(ره) نامه 6/1/68 مسكوت گذاشته شد و قرار شد كه از انتشار اين نامه جلوگيري شود و از اين رو كمتر كسي از اين نامه مطلع و حتي در صحيفه نور هم آورده نشد.

متعاقب جريانات فوق در مورخ 8/1/68 حضرت امام(ره) نامه ديگري به آقاي منتظري مي نويسند كه لحن

و نگرشي متفاوت با نامه 6/1/68 دارد و علت اين تفاوت از نظر سخن و محتوا با توجه به فاصله كم زماني، حكايت از آن دارد كه نظرات امام(ره) در شرايط نگارشي نامه دوم، عمدتاً تأمين شده بود و برخورد تند امام(ره) در نامه اول، عمدتاً به اين دليل بود كه ايشان مي خواستند تأمين مصلحت نظام اسلامي و انقلاب را با چنان شكلي عملي كنند كه در آينده هم نه آقاي منتظري و نه ديگر نيروهاي درون نظام هرگز جرئت نكنند كه بازگشت وي به جايگاه رهبري را مطرح سازند. در واقع، قصد امام(ره) اين بود كه به عنوان باني نظام و رهبر انقلاب و با شناختي كه از ميزان توان مديريتي و شخصيت آقاي منتظري داشتند، بازگشت وي به جايگاه رهبري را محال و ناممكن سازند و مانع از حضور او در مسائل سياسي شوند و با توجه به سوابق و جايگاه فقهي، درس و بحث حوزوي و فقهي را اصلي ترين وظيفه ايشان قرار دهند، در عمل چون آقاي منتظري با توجه به نامه اول امام(ره) راضي به تصميم رهبر انقلاب شده بود، امام(ره) نيز لحن نامه دوم را نرمتر و صميمانه تر كرد و بدين شكل، عزل آقاي منتظري از قائم مقامي رهبري عملي شد.

بعد از رحلت حضرت امام(ره) آقاي منتظري طبق سفارش امام در حوزه به بحث و تدريس و.. اشتغال داشتند، تا اينكه متأسفانه اطرافيان ايشان دست به شيطنت زده و با استفاده از ساده لوحي نامبرده، ايشان را به دخالت در مسائل سياسي و تضعيف نظام اسلامي واداشتند.

متعاقب اين موضوع با توجه به عدم پاي بندي آقاي منتظري به شرايط و سفارشي

حضرت امام(ره)، دلسوزان انقلاب و برخي از افرادي كه در نامه 6/1/68 بودند ديگر جايي براي سكوت نديده و جهت تنوير افكار جامعه، نامه مذكور را منتشر نمودند كه مورد تأييد مؤسسه نشر آثار حضرت امام(ره) نيز قرار گرفت. (جهت آشنايي ر. ك: ويژه نامه منتظري از اوج تا فرود، ويژه نامه جهت دفاع از ارزشها،بهمن 76).

قضايي به صورت كامل پخش شود زيرا معمولا اطلاعات طبقه بندي شده وجود دارد كه از نظر قانوني بايد مراعات شود.

از سوي ديگر بايد به اين واقعيت نيز توجه داشت كه پرونده نوارسازان، توطئه اي دقيق و حساب شده براي لكه دار نمودن وجهه مسؤولين نظام و ايراد ساير اتهامات و ايجاد بدبيني و بي اعتمادي بين مردم و مسؤولين بود كه بحمدالله كشف و خنثي گرديد و همچنين پرونده جزايري كه احتمالا به دنبال چنين موضوعي بود. از اين رو طبيعي است توطئه گران همچنان در صدد مبهم نگه داشتن اين موضوعات [كه در واقع ساخته و پرداخته خودشان است] بوده و با كمال پررويي به دنبال بهره برداري از آن باشند.

در پايان جهت اطلاع بيشتر در مورد پرونده نوارسازان و ساير موضوعات مرتبط مي توانيد به منابع ذيل مراجعه نماييد:

- براندازي در سكوت، مرتضي قمري وفا، انتشارات كيهان، 1381

- بازي ترور، سيد عبدالمجيد اشكوري، حميد رسايي، انتشارات كيهان، 1381

از آنها بهره برداري نموده و چه بسا اين موقعيت ها براي ساير افراد جامعه فراهم نباشد و حتي در بسياري موارد تخلف قانوني هم روي نمي دهد و فقط استفاده از موقعيت هاي قانوني است. در هر صورت اول كه از يك طرف به دليل اصالت و نظارت خانوادگي احتمال تخلف كاهش مي يابد و از طرف ديگر ارتكاب جرمي توسط اين دو نفر توسط محاكم قضايي ثابت نشده است.

و بالاخره اين كه قوه قضائيه در تمامي مواردي كه اتهامي بر عليه مسؤولين و يا فرزندان آنان وجود دارد رسيدگي كرده و مي كند و البته نبايد انتظار داشت به مجرد هر اتهامي با فرد متهم برخورد شود زيرا همانگونه كه در قضيه رسيدگي قوه قضائيه به پرونده فرزند آقاي طبسي مشخص شد، هيچگونه تخلفي از سوي نامبرده انجام نشده بود تا مستحق مجازات باشد و پسر آقاي محسن رضايي نيز تا زماني كه در ايران بود تخلف اقتصادي يا امنيتي از او سر نزده بود تا نياز به رسيدگي باشد.

سازي امكانات موجود آمالي انساني - اسلامي است كه مورد توجه شارع مقدس است.

نقش مطبوعات در اصلاح طلبي

مطبوعات در مقام رسانه هاي نوشتاري، ارزان ترين و فراگيرترين وسايل نقل و انتقال اطلاعات مي باشند و با توجه به توانايي گسترده در ايجاد پوشش فراگير جزو تأثير گذارترين ابزار جوامع پيشرفته به شمار مي آيند و به عبارتي مطبوعات را ركن چهارم توسعه مي دانند و توانايي آنها در ايجاد تغييرات در جامعه - چه تغييرات مثبت و چه تغييرات منفي - تا به آن حد است كه مي توان گفت سلامت هر جامعه بستگي به سلامت مطبوعات آن جامعه دارد.

بنابراين توانايي مطبوعات براي تأثير گذاري در جامعه از ديده هيچ صاحب نظري پوشيده نيست و به همان اندازه كه مي توان گفت مطبوعات مي توانند در اصلاح جامعه بكوشند مي توانند در افساد آن نيز كوشا باشند. با اين وصف بايد به تعريف درست و منطقي اصلاحات و دامنه آن پرداخت و رسالت مطبوعات را در اين راستا بيان كرد.

كاركردهاي مثبت مطبوعاتي در راستاي اصلاح طلبي،

1 - ايجاد روحيه پرهيز از نفع پرستي و نفع شخصي؛

مطبوعات با ارايه الگوهاي درست و صحيح و نقد عملكرد ناصواب نفع پرستان مي توانند نقش بسزايي در ايجاد روحيه پرهيز از نفع پرستي ايفا كنند.

2 - حفظ آزادي واستقلال كشور؛

3 - ايجاد فضاي انتقاد سالم در جامعه ونقد عملكرد همه مسؤولان، نهادها و سازمانها و قرار دادن اين عملكردها در معرض ديد و قضاوت مردم تا جايي كه مسؤولان خود را با مردم مواجه ببينند و خود را ملزم به پاسخگويي و توضيح عملكردهاي نادرست خود بدانند{4}.

4 - تربيت انساني؛ امام

خميني(ره) در اين زمينه مي فرمايد: «در هر صورت تمام رسانه ها مربي يك كشور هستند. بايد تربيت كنند كشورها را، افراد يك كشور بايد خدمت كنند به ملت. روزنامه از ملت است و براي ملت است»{5}.

5 - ترويج حقايق اسلام؛

6 - ايجاد زمينه رشد فكري و سياسي جوانان؛ حضرت امام خميني(ره) مي فرمايد: «مجله - مطبوعات - بايد در خدمت كشور باشد... جوان تربيت كند، انسان تربيت كند. انسان تفكر درست كند تا براي مملكت مفيد باشد»{6}.

7 - ايجاد اميد و روحيه در مردم؛

8 - تقويت نيروهاي مسلح؛

و بسياري ديگر از زمنيه هاي ايجاد سازندگي و يا ساماندهي.

از آنچه گفته شد مي توان نتيجه گرفت، مطبوعات به عنوان رسانه هاي نوشتاري فراگيرترين وسايل انتقال اطلاعات بوده و ركن چهارم توسعه را تشكيل مي دهند و با توجه به توانايي ايجاد پرسشهاي گسترده براي مخاطبان و تأثير گذاري مي تواند نقش بسزاي در اصلاح و يا افساد جامعه ايفا كند بنابراين بايد كوشش شود تا مطبوعات در اختيار صالحان و ناصحان جامعه قرار گيرد و از انتشار مطبوعات توسط افراد فاسد و داراي افكار انحرافي كه زمينه افساد را در جامعه ايجاد مي كنند پرهيز شود و در نهايت با تعريف درست زمينه هاي اصلاح محدوده عملكرد مطبوعات را در مسوله اصلاح طلبي مشخص نمود كه به برخي از اين زمينه ها اشاره شد.

[1]. فرهنگ معين، دكتر معين، جص.

[2]. نظارت بر مطبوعات د حقوق ايران، محمد ابراهيم انصاري دوري، ص 37، انتشارات سروش، چاپ نخست، تهران 1357.

[3]. بررسي اجمالي نهضتهاي اسلامي در حد مساله اخير، مرتضي مطهري، ص 6، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، تهران 1370.

[4]. كتاب ششمين جشنواره مطبوعات، اداره

كل تبليغات وازت فرهنگ وارشاد اسلامي، ص 53.

[5]. صحيفه نور، ج 6، ص 193.

[6]. همان، ج 8، ص 24.

سمت ها و ايراد سخنراني و نوشتن كتاب هاي متعدد وموضع گيري هاي خود و... در ميان مردم محبوبيت نسبي پيدا كرد تا جايي كه ازميان نامزدهاي رياست جمهوري , آقايان : دكتر حسن آيت , دكتر ابوالحسن بني صدر, دكتر حسن حبيبي , صادق قطب زاده , صادق طباطبايي , داريوش فروهردكتر كاظم سامي و دكتر احمد مدني , با بيش از يازده ميليون رأي به رياست جمهوري ايران انتخاب شد. اولين چراغ سبزي كه به طور علني آقاي بني صدربه منافقين داد, وقتي بود كه آقاي مسعود رجوي , سركردهء منافقين را به دليل رأي ندادن به قانون اساسي از نامزدي رياست جمهوري حذف كرده بودند. دراين موقع آقاي بني صدر در يكي از سخنراني هاي انتخاباتي خود گفت : به استثناي آقاي رجوي كانديداهاي ديگر كوچك ترين پايگاهي در بين ملّت ندارد.جاي خوشوقتي است كه طرفداران رجوي ايجاد تشنج نكردند و عاقلانه رفتاركردند و من از طرفداران ايشان تشكر مي كنم .

بني صدر بعد از پيروزي در انتخابات , دفتري به نام تشكيل داد. در اين دفتر ضد انقلابها و مخالفان جمهوري اسلامي , از جمله گروه هايي مانند پيكار و فدايي و رنجبران و منافقان رخنه كرده بودند و با حمايت هاي خود رئيس جمهوري را كمك مي كردند.

اوج رابطهء بني صدر با منافقان , بعد از غائلهء چهارده اسفند 1359دردانشگاه تهران بود. در اين روز به دستور وي , عناصر شد انقلاب و ضدروحانيت و مخالفان نظام , حزب اللّه را آماج حملات شديد خود قرار داد وضرب و شتم زيادي وارد آوردند. بعد از اين غائله , امام ايشان

را از فرماندهي كل قوا عزل كرد و مردم در تظاهرات خود خواستار بركناري بني صدر شدند.

چند روز قبل از عزل , ايشان با حفاظت شديد منافقان در مخفيگاه به سرمي برد و اكثر كارهايش توسط اين گروهك انجام مي گرفت , تا بالاءخره بعد ازانفجار دفتر حزب جمهوري اسلامي و شهادت سيدالشهداي انقلاب اسلامي آيت اللّه بهشتي و هفتاد و دو تن از يارانش , در تاريخ ششم مرداد سال 1360 به اتفاق مسعود رجوي و با همكاري عده اي از منافقان , در لباس پاسداران و يابنابر قولي , در لباس زنانه , با هواپيماي بوئينگ 707با هدايت سرهنگ خلبان معزّي به فرانسه فرار كرد.(1)

(پ_اورقي 1.غائله چهاردهم اسفند 1359 ناشر دادگستري جمهوري اسلامي ايران .

مي شمارند. البته برخي از اشخاص يا گروه هاي منسوب بهاين جريان شعارهايشان چنين نيست. بلكه بعضا شعار تقارن و پيوستگي توسعه و عدالت اجتماعي از آنان شنيدهمي شود.

(3) جريان چپ جديد سازماندار به مجاهدين انقلاب اسلامي و برخي از ديگر گروه هاي نسبتا هم فكر با آن سازماناطلاق مي شود. اين گروه ها ضمن اعتقاد به اسلام بعضا در مسائل اقتصادي گرايش به شيوه هاي سوسياليستي (اقتصاددولتي) دارند. در برابر جناح راست كه گرايش به اقتصاد بازار دارد و از نظر سياسي نيز معتقد به جامعه باز و آزادياحزاب و ... مي باشند تقريبا مانند جامعه سوئيس.

(4) جريان چپ ناسازماندار به جناح هاي معترض به سياست هاي دولت اطلاق مي شود كه هنوز سازمان و خطمشي و مواضع روشن و تثبيت شده اي ندارند مانند دارندگان برخي از جرايد.

(5) جريان تكنوكراسي (صنعت سالاري) روند جديدي است كه اصالت را به تكنيك صنعت رشد و توسعهاقتصادي مي دهد و معتقد است فرهنگ و ارزش هاي ديني اخلاقي همه و همه بايد تحت تأثير تحولات اقتصاديشكل گيرند. اين ديدگاه غربي ترين شيوه تفكر مطرح شده در كشور ماست و از ديدگاه هاي امثال استوارت ميل اسپنسرو ... متاثر مي باشد.{J

كه آن هم برخلاف ضروري اسلاماست. نتيجه آن كه نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي بسياري از كساني كه بي اطلاع از مقاصدشوم آنها هستند مي گردند بايد با آنها برخورد قاطعانه شود و نبايد رسميت داشته باشند.» بهمن ماه 1366 روح اللّه الموسوي الخميني از سران اين حزب در حال حاضر مي توان از عبدالعلي بازرگان ابراهيم يزدي نام برد{J

پيوستگي توسعه و عدالت اجتماعي از آنان شنيدهمي شود.

3_ جريان چپ جديد سازماندار به مجاهدين انقلاب اسلامي و برخي از ديگر گروه هاي نسبتا هم فكر با آن سازماناطلاق مي شود. اين گروه ها ضمن اعتقاد به اسلام، بعضا در مسائل اقتصادي گرايش به شيوه هاي سوسياليستي(اقتصاد دولتي) دارند. در برابر جناح راست كه گرايش به اقتصاد بازار دارد و از نظر سياسي نيز معتقد به جامعه باز وآزادي احزاب و ... مي باشند تقريبا مانند جامعه سوئيس.

4_ جريان چپ ناسازماندار به جناح هاي معترض به سياست هاي دولت اطلاق مي شود كه هنوز سازمان و خطمشي و مواضع روشن و تثبيت شده اي ندارند، مانند دارندگان برخي از جرايد.

5_ جريان تكنوكراسي (صنعت سالاري) روند جديدي است كه اصالت را به تكنيك، صنعت، رشد و توسعهاقتصادي ميϘϙǘϠو معتقد است فرهنگ و ارزش هاي ديني، اخلاقي همه و همه بايد تحت تأثير تحولات اقتصاديشكل گيرند. اين ديدگاه غربي ترين شيوه تفكر مطرح شده در كشور ماست و از ديدگاه هاي امثال استوارت ميل،اسپنسر و ... متاثر مي باشد.

تعاريف فوق مربوط به سنوات گذشته است و مواضع اخير جريان هاي فوق، با آنچه در تعريف آن ها آمده،تفاوت هايي پيدا كرده است.

اساسا در دين شناسي و تفسير قرآن و فهم دين روي كردي گسسته از عالمان و دين شناسان برگزيده و به جايمطالعه در دين از طريق متدلوژي خاص خود به تأويل و تفسير قرآن از طريق تأويل و متدلوژي علوم تجربي و تفسير بهرأي پرداخت و بدينوسيله نوعي انديشه التقاطي در دين را رواج داد كه اولين ثمره آن پيدايش سازمان مجاهدين خلقو گرايش آنان به سوي انديشه هاي ماركسيستي است. البته در عين حال اين نهضت با روحانيوني مانند مرحومشريعتمداري رابطه خود را مستحكم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفي مي كردند، ولي هرگز حضرت امام را بهعنوان مرجع ديني معرفي نكردند.

5- در جريان اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در واكنش به توطئه هاي آمريكا در براندازي نظام صورت گرفت وپس از افشاي اسناد ارتباط برخي از رهبران نهضت آزادي با آمريكا، مانند بازرگان، يزدي، ميناچي، امير انتظام،سنجابي، نزيه، مقدم مراغه اي و قطب زاده، نهضت آزادي دانشجويان پيرو خط امام را پيرو خط شيطان خواند، (اسنادنهضت آزادي، ج 11، ص 207).

6- در جريان جنگ تحميلي بر عليه انقلاب، نهضت آزادي به جاي پيوستن به صفوف جنگ و مبارزه و يا تشويقمجاهدان جان بر كف، برعكس با دشمنان همسويي نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفي مي كردند.

گذشته از اختلاف هاي فكري، عقيدتي و نحوه برداشت از اسلام بين رهبران نهضت آزادي با امام (ره) و نيروهايانقلاب؛ اختلاف هاي سياسي در نحوه اداره حكومت، قضاياي انقلاب و حوادث سياسي پس از انقلاب سبب گرديدكه هر روز جدايي و اختلاف بين امام(ره) و نيروهاي انقلاب با نهضت آزادي و رهبران آن در قالب دولت موقت بيشترشود.

در اين جا به برخي از اين اختلاف ها

اشاره مي نماييم:

1_ عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزيري حضرت امام(ره) مبني بر استفاده از تمام نيروها و پرهيز از انتخاب اعضاي كابينه از يك گرايشسياسي و گروهي خاص؛ اين اقدام سبب گرديد كه نيروهاي حزب الله، به مخالفت با بازرگان برخاسته و عمل او را غير قابل تحمل قلمدادنمايند.

2_ امام (ره) نوع حكومت را جمهوري اسلامي مطرح نمودند؛ اما بازرگان و نهضتي ها بر حكومت جمهوري دموكراتيك تاكيد داشتند. پس ازتصويب جمهوري اسلامي،در 12 فروردين 1358 توسط مردم و بعدها تصريح قانون اساسي، بر كلمه جمهوري اسلامي و تاييد مردم؛نهضتي ها حتي تا زمان حال نيز، در فراق حكومت دموكراتيك (جمهوري دموكراتيك) سوگوار هستند و اين اختلافِ برداشت بازرگان ونهضتي ها در مقابل امام (ره) و انقلابيون درباره جمهوري اسلامي، شكافي عميق براي آغاز اختلاف ها محسوب مي شد.

3_ مخالفت بازرگان و نهضتي ها با مجلس خبرگان و تأكيد و ارائه طرح تشكيل مجلس مؤسسان به جاي آن؛ اين طرح با مخالفت صريح امام، بهشكست انجاميد.

4_ مخالفت با اصل ولايت و حاكميت فقيه و فقه در جمهوري اسلامي ايران.

5 _ مخالفت با برخي از اصول حقوقي و جزايي اسلام، مانند اصل قصاص و يا حدود و... به دليل مغايرت با حقوق بشر و سازمان هاي جزاييبين المللي!

6_ مخالفت با شعار صدور انقلاب.

7_ مخالفت با حمايت از نهضت هاي آزادي بخش.

8 _ مخالفت با چگونگي برخورد با ضد انقلاب و نيز مخالفت با اعدام سران رژيم گذشته.

9_ مخالفت بر سر چگونگي ارتباط و برخورد با آمريكا و نيز مخالفت با اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در نهايت، سبب استعفاي بازرگان وانحلال دولت موقت گرديد.

10_ اختلاف بر

سر تفسير سياست نه شرقي و نه غربي امام(ره)؛ ( بازرگان از اين سياست امام، برداشت موازنه منفي دكتر مصدق را داشت).

11_ مخالفت رهبران نهضت آزادي و دولت موقت با سپاه پاسداران، كميته ها و نهادهاي انقلابي.

12_ ملاقات وزير امور خارجه دولت موقت _ دكتر ابراهيم يزدي _ با برژيسنكي، مشاور امنيت ملي كارتر، رئيس جمهور وقت آمريكا، سبب گرديدكه نيروهاي انقلابي به مخالفت صريح با اين جريان برخيزند؛ چرا كه اين ملاقات ها سبب خرد شدن چهره ضد استكباري جمهوري اسلاميمي گرديد.

13_ شركت برخي از نهضتي ها، مانند قطب زاده، امير انتظام و ديگران در كودتاي طبس و نوژه.

با توجه به وجود چنين اختلاف هايي بين امام، نيروهاي انقلابي و حزب الله با رهبران نهضت آزادي، دولت موقت، ملي گرايان و ليبرال ها؛موفقيت و پيروزي با امام(ره) و نيروهاي انقلابي بود، و پس از طي يك بحران، نهضت آزادي، بازرگان و ياران و هواداران او به صورترسمي از صحنه حكومت ،قدرت و سياست بركنار شدند.

اما اين پايان كار نهضت آزادي نبود؛ زيرا پس از قضاياي دولت موقت و بركناري جناح ميانه روي ليبرال از صحنهسياسي كشور و حاكميت رسمي حزب الله بر كشور از سال 1360، نهضت آزادي رفته رفته از انقلاب، امام و نيروهايانقلاب دور گشته و تبديل به يك نيروي اپوزيسيون شد و به نوعي در وحدت تاكتيكي و عملي به نيروهاي ضد انقلابو منافقين نزديك شد و اين نزديكي تا آن جا ادامه يافت كه اعلاميه ها و سخنراني هاي رهبران نهضت در روزنامه ها،مجلات و راديو و تلويزيونِ ضد انقلاب عراق و آمريكا پخش مي گرديد. گرچه نهضت آزادي با ديگر نيروهاي ضدانقلاب، اعم از چپ و راست،

داراي اختلاف فكري و بينشي بود، اما داشتن هدف مشترك، يعني مقابله و مخالفت باانقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانيت، همه نيروهاي اپوزيسيون را در عمل، به مواضع واحد و مشترك رسانيد.بنابر اين، در اين مواضع مشترك، نهضت آزادي، در كنار منافقين، ملي گرايان، سلطنت طلب ها، توده اي ها و ديگرچپي ها قرار گرفت. البته بايد انصاف داد كه اگر نهضت آزادي در مقابله با رژيم گذشته به مبارزه مسلحانه اعتقادينداشت، در مقابله با جمهوري اسلامي نيز بر عقيده خود ثابت قدم مانده و به روش مبارزه مسلحانه مجهز نشد و تنهابه مبارزه سياسي بر ضد جمهوري اسلامي پرداخت.

برخي از ويژگي هاي فكري نهضت آزادي عبارت است از:

1_ شيفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمين.

2_ گرايش و تمايل به ارتباط با آمريكا و غرب.

3_ اعتقاد به اصالت فرد و آزادي هاي فردي.

4_ علم گرايي و تأكيد بر علوم تجربي و حسي و بي اعتنايي به علوم عقلي و فلسفي.

5 _ تفسير علمي، تجربي و حسي از قرآن، روايات و متون ديني و تأكيد بر روش تجربي در فهم متون ديني.

6_ اعتقاد به دين و مذهب، به عنوان امري فردي، جزيي و تجربي.

7_ اعتقاد به جدايي دين از سياست ( به خصوص پس از حوادث سال هاي بعد از انقلاب)

8 _ نفي حكومت ديني و نظام ولايت فقيه.

9_ پيروي از انديشه هاي دكتر مصدق در عرصه سياست و حكومت.

10_ پيروي از انديشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد و اعتقاد به مدارا و مديريت علمي در مقابل مديريت فقهي.

11_ ملي گرايي و ناسيوناليسم افراطي و اعتقاد به مليت و ايران، در مقابل اسلام

و به عبارت ديگر تقدم ايران بر اسلام.

12_ اعتقاد به دموكراسي و آزادي به شيوه غربي.

در پايان لازم به ذكر است كه حضرت امام(ره) طي نامه اي به وزير كشور وقت (آقاي محتشمي) نوشتند:

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجت الاسلام آقاي محتشمي، وزير محترم كشور، ايده الله تعالي

در موضوع نهضت به اصطلاح آزادي، مسايل فراواني است كه بررسي آن محتاج به وقت زياد است. آن چه بايد اجمالاًگفت، آن است كه پرونده اين نهضت و همين طور عملكرد آن در دولت موقت اول انقلاب، شهادت مي دهد كه نهضت بهاصطلاح آزادي، طرفدار جدي وابستگي كشور ايران به آمريكا است و در اين باره از هيچ كوششي فروگذار نكرده است وحمل به صحت اگر داشته باشد آن است كه شايد آمريكاي جهان خوار

از آنانشنيده مي شود.

3_ جريان چپ جديد سازماندار به مجاهدين انقلاب اسلامي و برخي از ديگر گروه هاي نسبتا هم فكر با آن سازماناطلاق مي شود. اين گروه ها ضمن اعتقاد به اسلام، بعضا در مسائل اقتصادي گرايش به شيوه هاي سوسياليستي(اقتصاد دولتي) دارند. در برابر جناح راست كه گرايش به اقتصاد بازار دارد و از نظر سياسي نيز معتقد به جامعه باز وآزادي احزاب و ... مي باشند تقريبا مانند جامعه سوئيس.

4_ جريان چپ ناسازماندار به جناح هاي معترض به سياست هاي دولت اطلاق مي شود كه هنوز سازمان و خطمشي و مواضع روشن و تثبيت شده اي ندارند، مانند دارندگان برخي از جرايد.

5_ جريان تكنوكراسي (صنعت سالاري) روند جديدي است كه اصالت را به تكنيك، صنعت، رشد و توسعهاقتصادي مي دهد و معتقد است فرهنگ و ارزش هاي ديني، اخلاقي همه و همه بايد تحت تأثير تحولات اقتصاديشكل گيرند. اين ديدگاه غربي ترين شيوه تفكر مطرح شده در كشور ماست و از ديدگاه هاي امثال استوارت ميل،اسپنسر و ... متاثر مي باشد.

تعاريف فوق مربوط به سنوات گذشته است و مواضع اخير جريان هاي فوق، با آنچه در تعريف آن ها آمده،تفاوت هايي پيدا كرده است، كه بايد به آن توجه داشت.{

ديني اين بود كه جوانان با بحث آزاد، اصول دين را دريابند. زيرا از نظر علماي اسلام اصول دين را بايد با تحقيق و برهان و بحث آزاد دريافت.

2- وظيفه خاص ديگري كه پيش آمده بود، مبارزه منطقي با اصول ماترياليسم بود كه اذهان جوانان و تحصيلكرده هاي ما را مي رفت فرا گيرد.

آيت الله طالقاني در مسأله نهضت ملي نفت به شكل مؤثري در كنار رهبران نهضت قرار داشتند. در اين جريان دو گروه ملّيون و مذهبيون فعاليت داشتند كه در نهايت اين دو گروه به وادي اختلاف كشانده شدند، لذا آن مرحوم سعي در متحد كردن آنها داشت و همواره در تلاشبود كه جو تفرقه نيروهاي مبارز عليه رژيم را بگيرد. بنابراين بعداز كودتاي 28 مرداد 1332 روش جديد در مبارزه بر ضد رژيم در پيش گرفت و به كار جمع آوري نيروهاي قديمي اعم از ملي و اسلامي و تشكيل هسته هاي جديد مبارزات اسلامي پرداخت و موفق به تشكيل نهضتمقاومت ملي گرديد كه تا سال 1339 فعال بود كه منجر به زنداني شدن ايشان به مدت يك سال شد.

آيت الله طالقاني در اين دوره علاوه بر فعاليت هاي سياسي و مذهبي در مسير پژوهش هاي سياسي اش كتاب «تنبيه الامه و تنزيه الملّه» آيت الله ناييني را با مقدمه و پاورقي و توضيحات خود به چاپ مي رساند و سپس دست به تأليف كتاب «اسلام وحاكميت» مي زند و همچنيندر جهت بيداري و وحدت جهان اسلامي در سال 1388 قمري به نمايندگي از آيت الله بروجردي در كنگره اسلامي دارالتقريب مصر، شركت مي نمايد و فعاليت هاي بسيار متعدد ديگر از قبيل سخنراني و ارشاد جوانان در مسجد هدايت و...

ب ) چگونگي شكل گيري نهضت آزادي و

نحوه ارتباط مرحوم طالقاني با آن:

همچنان كه گفته شد مرحوم طالقاني با جبهه ملي همكاري داشت ولي از آنجا كه آن مرحوم و عده اي ديگر از اعضاي آن جبهه بيشتر به نيروهاي مذهبي تكيه مي كردند و اعتقادشان اين بودكه جبهه ملي بايد گرايش بيشتري به مذهب نشان بدهد. ولي به علت خودداري جبههملي، تصميم گرفتند نهضت آزادي با همكاري آقايان بازرگان و سحابي در سال 1340ه.ش تأسيس نمايند.

مرحوم طالقاني درباره انگيزه ها و اهداف پيوستن خود به اين نهضت چنين مي گويد: «ايمان و خلوص نيت و استقلال فكري و اصالت خانوادگي كه مؤسسين آن داشتند، اخصّي از علما و روحانيون كه در اين مورد صاحب نظرند و تشخيص تكليف ديني واستعانت و استخاره ازقرآن كريم عضويت آن را در هيأت مؤسس اوليه پذيرفتم، با توجه به گرفتاري هاي ديگر و انجام وظايف روحانيت قبول اين مسؤوليت برايم دشوار بود... تنها مسؤوليتي كه در اين جمعيت به عهده گرفتم، همان راهنمايي به اصول و احكام عاليه اسلام است كه جزء مرام نامه باشد و پاسخبه پرسش ها و روشن كردن افراد و جوانان و جوابگويي مسائل مطروحه در اين حدود»، (پدر طالقاني در زندان، ص 18 و يادنامه ابوذر زمان، شركت سهامي انتشار، تهران 1360، ص 14). بنابراينمهمترين علل همكاري آن مرحوم با نيروهاي ملي مذهبي عبارت بودند از :

1- به پيش بردن اهداف اجتماعي، سياسي و فرهنگي آن مرحوم در جهت گسترش ارزش ها و تعاليم اسلامي براي اصلاح جامعه و مبارزه با نظام فاسد و استبداد حاكم با استفاده از سازماني تشكل يافته از عناصر معتقد به اصول و تعاليم عاليه اسلام (همچنان كه مهندس بازرگاندر سخنراني افتتاحيه اشاره مي كند

كه اصل مسلمان بودن در نهضت آزادي به معناي عدم جدايي دين از سياست است) براي حضور فعال و مؤثر در صحنه هاي سياسي، اجتماعي آن روز جامعه.

2- راهنمايي ترويج و تبليغ احكام و اصول اسلامي. خصوصا براي اعضا و جوانان مرتبط.

3- وجود ايشان در ميان سران نهضت آزادي نقش بازدارنده اي در پيشبرد هوس ها و خواسته هاي سياسي آنان داشت.

ج ) انحراف نيروهاي ملي و مذهبي:

متأسفانه عليرغم حضور تعدادي از روحانيون برجسته در ميان آن تشكل و تأكيد آنان بر عدم جدايي دين از سياست، در عمل نهضت ازادي تا به امروز مانند ساير ملي گراها از تز جدايي دين از سياست طرفداري كرده كه اين نشان دهنده استفاده ابزاري اين نيروها از دين وعلماء براي فريب توده ها و پيشبرد نقشه ها واهداف سياسي خود، مي باشد. انحراف نهضت آزادي از اسلام ناب محمدي(ص) و برداشت هاي التقاطي آنان از منابع مكتبي، علاوه بر آن كه همواره موجب ناسازگاري آنان با روحانيت متعهد، قبل و پس از پيروزي انقلاب اسلامي بود، مايهانحراف و كژروي هاي هواداران جوان آنها تا مرز رسيدن به ماركسيسم و ضديت با اسلام نيز به شمار مي رفت.

با توجه به مطالب فوق مشخص مي شود كه رابطه مرحوم طالقاني با نيروهاي ملي مذهبي با توجه به در نظر گرفتن مؤلفه هايي از قبيل شرايط خاص سياسي آن روز، انگيزه ها و چارچوب هاي خاص آن مرحوم براي همكاري با اين تشكل، ايفاي نقش هدايت و جلوگيري ازانحراف و... قابل بررسي و تبيين مي باشد و هيچ گونه ارتباطي با انحرافات اين نيروها و عملكردهاي ننگين و خائنانه اين نيروها كه بعدا و خصوصا بعد از پيروزي انقلاب آشكار شد ندارد.

اما در مورد اين مطلب كه مرحوم

طالقاني ترور شدند، بايد گفت كه چنين قضيه اي اصلاً صحت ندارد و بررسي هاي تاريخي نيز هيچ گونه تروري حتي ترور نافرجام ايشان را تأييد نمي نمايد. مرحوم طالقاني سرانجام بعد از پنجاه سال تلاش مداوم براي احياي اسلام و به صحنهآوردن قرآن و عمل به سنت رسول الله و پس از عمري مبارزه با استعمار، استبداد و به جان خريدن انواع شكنجه ها، تلخي ها و محروميت ها با ايمان راسخ به خدا و هدف هاي اسلامي در ساعت 45/1 دقيقه بامداد روز 19 شهريور 1359 دار فاني را بدرود گفت و به سوي معبود خويششتافت.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

1- جواد منصوري، تاريخ قيام 15 خرداد به روايت اسناد، ج 1، صص 108 - 272

2- سيد حميد روحاني (زيارتي)، بررسي و تحليل نهضت امام خميني، ج 3

3- جان فوران، مقاومت شكننده، ترجمه احمد تدين

4- حميد پارسانيا، حديث پيمانه

5- فصلنامه علوم سياسي، ش 2، زندگي و انديشه سياسي آيت الله طالقاني، ص 208).{J

350.

).

حزب با تبليغات، برنامه ها و فشارهاي آشكار، پنهان و گوناگون و نيز آموزش مرام و مسلك و جهان نگري ويژه ي خود، پهنه ي ديدگاه فرد را تنگ مي كند و وي را نسبت به واقعيت هاي زندگي بيرون از حزب بيگانه مي سازد.

برخي نقادان مي گويند به رغم ادعاي نظام هاي دموكراتيك، ما در تصميم هاي سياسي همواره با اراده ي اصيل عمومي روبرو نيستيم، بلكه چه بسا با «اراده ي مصنوعي» مردم مواجهيم. به نظر هربرت ماركوزه رسانه ها و تبليغات، نوعي شعور كاذب را در مردم پديد مي آورند(فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات و جمعي از نويسندگان، نشر مؤسسه انديشه و فرهنگ ديني، چاپ اول، 1371، ص 282.

).

هدايت نامرئي و سازمان دهي شده بنگاه هاي مهيب اقتصادي، آزادي هاي مدني و خواست اكثريت را به چيزي صوري و بي بنياد تبديل مي كند واساساً كساني به رأس هرم قدرت نزديك مي شوند كه از جانب قدرت هاي اقتصادي حمايت شوند. برخي اين ساختار را «دموكراسي صوري» و «دموكراسي هدايت شده» و فريبي مي دانند كه سلطه و حكومت طبقاتي را مي پوشاند. ماركس دموكراسي ليبرال را «ديكتاتوري بورژوايي» مي خواند(همان، ص 281.

).

اشپلنگر بر اين باور است كه «در كشورهاي غربي هم، اصل اساسي دموكراسي؛ يعني آزادي افراد در انتخابات نماينده خود، فقط جنبه تصوري و نظري به خود گرفته، زيرا در عمل هر يك از احزاب با تشكيلات جامعي كه دارد براي خود طرفداراني استخدام مي كند و به جاي اين كه مردم نمايندگاني انتخاب كنند، تشكيلات حزبي، انتخاب كنندگاني شكار مي كنند.... در ظاهر اختلاف بسياري بين دموكراسي هاي قديمي مصر و چين و اعراب - كه فكر تعميم حق رأي اصلاً در خاطرشان خطور نمي كرد - مشاهده مي شود، ولي در حقيقت در عصر كنوني هم ملّت

در دست نفوس مقتدر، آلتي بيش نيست»فلسفه سياست، ترجمه هدايت الله فروهر، چاپ اول، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، نشر نظر، تهران، 1369، ص 81 - 82. به عقيده ي رابرت ميشلز عمل و سازمان احزاب از «قانون آهنين اوليگارش» پيروي مي كند و همه ي گردهمايي سازمان يافته، خواه دولت، احزاب سياسي و... به طور ذاتي غيردموكراتيك هستند. زيرا سازمان مستلزم بوروكراسي است و بوروكراسي هم قدرت را در دست چند نفر در رأس سلسله مراتب متمركز مي كند. به عقيده او «دموكراسي بدون سازمان قابل تصور نيست» و بنابر اين، گرايش هاي خواهان اوليگارش در دموكراسي وجود دارد. ر.ك: روبرت ميخلز، جامعه شناسي احزاب، ترجمه احمد نقيب زاده، تهران، نشر قومي، 1369، ص 23.

(.

وي با اشاره به نقش مخرب مطبوعات مي افزايد: «ما امروز در زير شليك اين توپخانه عقلاني [مطبوعات] با چنان هول و هراس زندگاني مي كنيم كه هيچ كس نمي تواند آن را فراغت باطني لازم را به دست آورد، كه بتواند غرض اصلي اين درام (داستان) پرهياهو را درك كند. حس قدرت طلبي كه در زير لفافه ي دموكراسي به فعاليت مشغول است، شاهكار خود را به چنان خوبي انجام داده كه حتي وقتي مردم را به شديدترين وضعي به قيد رقيت و بردگي مي كشد، اينان به قدري اغفال شده اند كه تصور مي كنند، معناي آزادي همين است و هر چه طوق اسارت تنگ تر مي شود به نظر مردم چنين جلوه مي كند كه دايره ي آزادي وسيع تر شده است. همه با رضا و رغبت، بلكه با ذوق و شوق و جوش و خروش به ساز و عدّه ي معدودي قدرت طلب بي باك مي رقصند.

آزادي خواهان طبقه متوسط، از اين مغرور و خشنودند كه مطبوعات

آزاد شده و سانسور از ميان رفته است، غافل از اين كه ديكتاتور مطبوعات يا آن چند نفري كه تمام روزنامه ها و مجلاّت را به ضرب پول در اختيار خود درآورده اند، اسيران خود؛ يعني خوانندگان را در زير تازيانه هاي سرمقاله ها و تلگراف ها و عكس ها و تصويرها به هر طرف كه بخواهند سوق مي دهند»فلسفه سياست، همان، ص 88 - 89.

(.

هر اندازه سازمان و تشكيلات حزب مجهّز و مرام و مسلكش سازمان يافته تر باشد، به همان نسبت [با تلقين اصول و معيارهاي مورد نظر خود به مردم] شخصيت و آزادي فردي از ميان مي رود و به جاي آن شور و هيجان هاي گروهي جايگزين مي شود(جامعه مدني و حاكميت ديني، عبدالحسين خسروپناه، نشر وثوق، چاپ اول، 1371، ص 192.

). در چنين فضايي هر چند افراد تصوّر مي كنند كه آزادانه و بر اساس معيارهاي مورد نظر خود دست به انتخاب مي زنند، ولي بديهي است كه اين معيارها و ملاك ها هرگز از آنِ مردم نيست، بلكه برعكس مطابق و خواست عده ي انگشت شماري از صاحبان قدرت و ثروت است. بنابر اين بايد به آزادي انتخاب در نظام هاي حزبي و دموكراتيك با الگوهاي غربي، كاملاً با ديده ي ترديد و تأميل نگريست.

جهت آشنايي بيشتر با معايب و آفت هاي احزاب ر.ك: مباني سياست، عبدالحميد ابوالمحمد، انتشارات توس، 1376، ص 440 - 437.

آزادي به تدريج در طول حيات خود از روحانيت فاصله گرفت و نه تنها در مسائل سياسي و اجتماعي؛ بلكه اساسا در دين شناسي و تفسير قرآن و فهم دين، رويكردي گسسته از عالمان و دين شناسان برگزيده و به جاي مطالعه در دين از طريق متدلوژي خاص خود به تأويل و تفسير قرآن از طريق تأويل و متدلوژي علوم تجربي و تفسير به رأي پرداخت و بدين وسيله نوعي انديشه التقاطي در دين را رواج داد كه اولين ثمره آن پيدايش سازمان مجاهدين خلق و گرايش آنان به سوي انديشه هاي ماركسيستي بود. البته در عين حال اين نهضت با روحانيوني مانند مرحوم شريعتمداري رابطه خود را مستحكم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفي مي كردند؛ ولي هرگز حضرت امام را به عنوان مرجع ديني معرفي نكردند.

5- در جريان اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در واكنش به توطئه هاي آمريكا در براندازي نظام صورت گرفت و پس از افشاي اسناد ارتباط برخي از رهبران نهضت آزادي با آمريكا (مانند بازرگان، يزدي، ميناچي، امير انتظام، سنجابي، نزيه، مقدم مراغه اي و قطب زاده) نهضت آزادي دانشجويان پيرو خط امام را پيرو خط شيطان خواند، (اسناد نهضت آزادي، ج 11، ص 207).

6- در جريان جنگ تحميلي عليه انقلاب، نهضت آزادي به جاي پيوستن به صفوف جنگ و مبارزه و يا تشويق مجاهدان جان بر كف، برعكس با دشمنان همسويي نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفي مي كردند.

گذشته از اختلاف هاي فكري، عقيدتي و نحوه برداشت از اسلام، بين رهبران نهضت آزادي با امام (ره) و نيروهاي انقلاب، اختلاف هاي سياسي در نحوه اداره حكومت، قضاياي انقلاب و حوادث سياسي پس از انقلاب سبب

گرديد كه هر روز جدايي و اختلاف بين امام(ره) و نيروهاي انقلاب با نهضت آزادي و رهبران آن در قالب دولت موقت بيشتر شود.

در اين جا به برخي از اين اختلاف ها اشاره مي نماييم:

1_ عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزيري حضرت امام(ره) مبني بر استفاده از تمام نيروها و پرهيز از انتخاب اعضاي كابينه از يك گرايش سياسي و گروهي خاص؛ اين اقدام سبب گرديد كه نيروهاي حزب الله، به مخالفت با بازرگان برخاسته و عمل او را غير قابل تحمل قلمداد نمايند.

2_ امام (ره) نوع حكومت را جمهوري اسلامي مطرح نمودند؛ اما بازرگان و نهضتي ها بر حكومت جمهوري دموكراتيك تاكيد داشتند. پس از تصويب جمهوري اسلامي،در 12 فروردين 1358 به وسيله مردم و بعدها تصريح قانون اساسي، بر كلمه جمهوري اسلامي و تأييد مردم؛ نهضتي ها حتي تا زمان حال نيز، در فراق حكومت دموكراتيك (جمهوري دموكراتيك) سوگوار هستند و اين اختلافِ برداشت بازرگان و نهضتي ها در مقابل امام (ره) و انقلابيون درباره جمهوري اسلامي، شكافي عميق براي آغاز اختلاف ها محسوب مي شد.

3_ مخالفت بازرگان و نهضتي ها با مجلس خبرگان و تأكيد و ارائه طرح تشكيل مجلس مؤسسان به جاي آن؛ اين طرح با مخالفت صريح امام، به شكست انجاميد.

4_ مخالفت با اصل ولايت و حاكميت فقيه و فقه در جمهوري اسلامي ايران.

5 _ مخالفت با برخي از اصول حقوقي و جزايي اسلام، مانند اصل قصاص و يا حدود و... به دليل مغايرت با حقوق بشر و سازمان هاي جزايي بين المللي!

6_ مخالفت با شعار صدور انقلاب.

7_ مخالفت با حمايت از نهضت هاي آزادي بخش.

8 _ مخالفت با چگونگي برخورد با ضد انقلاب

و نيز مخالفت با اعدام ژنرال هاي خونريز و سران فاسد رژيم گذشته.

9_ مخالفت بر سر چگونگي ارتباط و برخورد با آمريكا و نيز مخالفت با اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در نهايت، سبب استعفاي بازرگان و انحلال دولت موقت گرديد.

10_ اختلاف بر سر تفسير سياست نه شرقي و نه غربي امام(ره)؛ ( بازرگان از اين سياست امام، برداشت موازنه منفي دكتر مصدق را داشت).

11_ مخالفت رهبران نهضت آزادي و دولت موقت با سپاه پاسداران، كميته ها و نهادهاي انقلابي.

12_ ملاقات وزير امور خارجه دولت موقت (ابراهيم يزدي) با برژيسنكي، مشاور امنيت ملي كارتر، رئيس جمهور وقت آمريكا، سبب گرديد كه نيروهاي انقلابي به مخالفت صريح با اين جريان برخيزند؛ چرا كه اين ملاقات ها سبب خرد شدن چهره ضد استكباري جمهوري اسلامي مي گرديد.

13_ شركت برخي از نهضتي ها (مانند قطب زاده، امير انتظام و ديگران) در كودتاي طبس و نوژه.

با توجه به وجود چنين اختلاف هايي بين امام، نيروهاي انقلابي و حزب الله با رهبران نهضت آزادي، دولت موقت، ملي گرايان و ليبرال ها؛ موفقيت و پيروزي با امام(ره) و نيروهاي انقلابي بود، و پس از طي يك بحران، نهضت آزادي، بازرگان و ياران و هواداران او به صورت رسمي از صحنه حكومت ،قدرت و سياست بركنار شدند.

اما اين پايان كار نهضت آزادي نبود؛ زيرا پس از قضاياي دولت موقت و بركناري جناح ميانه روي ليبرال از صحنه سياسي كشور و حاكميت رسمي حزب الله بر كشور از سال 1360، نهضت آزادي رفته رفته از انقلاب، امام و نيروهاي انقلاب دور گشته و تبديل به يك نيروي اپوزيسيون شد و به نوعي در وحدت تاكتيكي و

عملي به نيروهاي ضد انقلاب و منافقين نزديك شد و اين نزديكي تا آن جا ادامه يافت كه اعلاميه ها و سخنراني هاي رهبران نهضت در روزنامه ها، مجلات و راديو و تلويزيونِ ضد انقلاب عراق و آمريكا پخش مي گرديد. گرچه نهضت آزادي با ديگر نيروهاي ضد انقلاب، اعم از چپ و راست، داراي اختلاف فكري و بينشي بود، اما داشتن هدف مشترك؛، يعني، مقابله و مخالفت با انقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانيت، همه نيروهاي اپوزيسيون را در عمل، به مواضع واحد و مشترك رسانيد. بنابر اين، در اين مواضع مشترك، نهضت آزادي، در كنار منافقين، ملي گرايان، سلطنت طلب ها، توده اي ها و ديگر چپي ها قرار گرفت. البته بايد انصاف داد كه اگر نهضت آزادي در مقابله با رژيم گذشته به مبارزه مسلحانه اعتقادي نداشت، در مقابله با جمهوري اسلامي نيز بر عقيده خود ثابت قدم مانده و به روش مبارزه مسلحانه مجهز نشد و تنها به مبارزه سياسي بر ضد جمهوري اسلامي پرداخت.

برخي از ويژگي هاي فكري نهضت آزادي عبارت است از:

1_ شيفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمين.

2_ گرايش و تمايل به ارتباط با آمريكا و غرب.

3_ اعتقاد به اصالت فرد و آزادي هاي فردي.

4_ علم گرايي و تأكيد بر علوم تجربي و حسي و بي اعتنايي به علوم عقلي و فلسفي.

5 _ تفسير علمي، تجربي و حسي از قرآن، روايات و متون ديني و تأكيد بر روش تجربي در فهم متون ديني.

6_ اعتقاد به دين و مذهب، به عنوان امري فردي، جزيي و تجربي.

7_ اعتقاد به جدايي دين از سياست ( به خصوص پس از حوادث سال هاي بعد از انقلاب)

8 _ نفي حكومت ديني و نظام ولايت فقيه.

9_ پيروي از انديشه هاي دكتر مصدق در عرصه سياست و حكومت.

10_ پيروي از انديشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد.

11_ ملي گرايي و ناسيوناليسم افراطي و اعتقاد به مليت و ايران، در مقابل اسلام و به عبارت ديگر تقدم ايران بر اسلام.

12_ اعتقاد به دموكراسي و آزادي به شيوه غربي.

در پايان لازم به ذكر است كه حضرت امام(ره) طي نامه اي به وزير كشور وقت (آقاي محتشمي) نوشتند:

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجت الاسلام آقاي محتشمي، وزير محترم كشور، ايده الله تعالي

در موضوع نهضت به اصطلاح آزادي، مسائل فراواني است كه بررسي آن محتاج به وقت زياد است. آن چه بايد اجمالاً گفت، آن است كه پرونده اين نهضت و همين طور عملكرد آن در دولت موقت اول انقلاب، شهادت مي دهد كه نهضت به اصطلاح آزادي، طرفدار جدي وابستگي كشور ايران به آمريكا است و در اين باره از هيچ كوششي فروگذار نكرده است و حمل به صحت اگر داشته باشد آن است كه شايد آمريكاي جهان خوار را _ كه هر چه بدبختي ملت مظلوم ايران و ساير ملت هاي تحت سلطه او دارند از ستم كاري او است _ بهتر از شوروي ملحد مي دانند و اين از اشتباهات آنها است. در هر صورت به حسب اين پرونده هاي قطور و نيز ملاقات هاي مكرر اعضاي نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمريكا و به حسب آن چه من مشاهده كردم از انحرافات آنها كه اگر خداي متعالي عنايت نفرموده بود و مدتي در حكومت موقت باقي مانده بودند، ملت هاي مظلوم،

به ويژه ملت عزيز ما، اكنون در زير چنگال آمريكا و مستشاران او دست و پا مي زدند و اسلام عزيز چنان سيلي از اين ستمكاران مي خورد كه قرن ها سر بلند نمي كرد و به حسب امور بسيار ديگر، نهضت به اصطلاح آزادي، صلاحيت براي هيچ امري از امور دولتي يا قانون گذاري يا قضايي را ندارند و ضرر آنها به اعتبار آن كه متظاهر به اسلام هستند و با اين حربه جوانان عزيز ما را منحرف خواهند كرد و نيز با دخالت بي مورد در تفسير قرآن كريم و احاديث شريفه و تأويل هاي جاهلانه، موجب فساد عظيم ممكن است شوند، از ضرر گروهك هاي ديگر حتي منافقين _ اين فرزندان عزيز مهندس بازرگان _ بيشتر و بالاتر است.

نهضت آزادي و افراد آن، از اسلام اطلاعي ندارند و با فقه اسلامي آشنا نيستند، از اين جهت، گفتارها و نوشتارهاي آنها كه منتشر كرده اند، مستلزم آن است كه دستورات حضرت مولي الموالي، اميرالمؤمنين، را در نصب ولات و اجراي تعزيرات حكومتي كه گاهي بر خلاف احكام اوليه و ثانويه اسلام است، برخلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را _ نعوذ بالله _ تخطئه، بلكه مرتد بدانند و يا آن كه همه اين امور را از وحي الهي بدانند كه آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است. نتيجه آن كه نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي بسياري از كساني كه بي اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مي گردند، بايد با آن ها برخورد قاطعانه شود و نبايد رسميت داشته باشند.

والسلام علي من اتبع الهدي

توفيق جناب عالي را از خداوند تعالي خواستارم

روح الله الموسوي الخميني

آقاي ابراهيم يزدي دبير كل گروهك غيرقانوني نهضت آزادي مي باشند و در دوران دولت موقت نيز وزير امور خارجه بودند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

1- لطف الله ميثمي، از نهضت آزادي تا مجاهدين

2- مجتبي سلطاني، خط سازش، نشر سازمان تبليغات اسلامي

3- شهيد سيد عبدالحسين دستغيب، گروهك ها، نشر كانون تربيت شيراز

4- دفتر تبليغات اسلامي، نهضت آزادي در انديشه و عمل

«افكار و انديشه ها را متوجه اسلام راستين سازد و بدعتها و خرافه ها را از مغزها بيرون براند، به زندگي عمومي از نظر تغذيه و مسكن و بهداشت و آموزش و پرورش سامان بخشد، روابط انساني انسانها را براساس برابري و برادري و احساس اخوت و همساني برقرار سازد، و ساخت جامعه را از نظر نظامات و مقررات حاكم طبق الگوي خدائي اسلامي قرار دهد.» نهضت هاي اسلامي، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، چاپ 19 ، ص 70.

نهضتهايي كه داراي اين خصوصيات باشند مورد قبول اسلام مي باشد اما ساير نهضتهايي كه فاقد برخي يا تمامي اين خصوصيات باشند (مانند: نهضتهاي ملي گرا يا التقاطي يا وابسته به مكاتب الحادي غربي و شرقي ، و ... ) غير اسلامي شمرده مي شوند.

در طول تاريخ اسلام و اين سرزمين دردآور بوده ،عدم توانايي درك و تحليل درست از حوادث است اگر امامان(ع) ما مظلومانه در ميان مردم خويش تنها مي ماندند و اگر وقايع سرنوشت سازي نظير انقلاب مشروطه منحرف مي شود همه ناشي از همين عامل يعني فقدان بينش سياسي صحيح است. آنجا كه با خوش باوري دشمن را دوست مي گيرند.

در هر صورت در قضيه نهضت آزادي نيز متاسفانه براي برخي چنين شده است بررسي عملكرد اين گروه به خوبي حكايت از اين دارد كه آنان نه تنها با انقلاب اسلامي، اصول و ارزشهاي آن و منافع ملي كشورمان دشمني دارند . بلكه حتي اصول و احكام اسلامي را نيز بر نمي تابند. به عنوان نمونه موضع گيري هتاكانه آنان در مورد احكام قصاص، حدود و... تنها نمونه كوچكي از اين موارد است. و حتما خود مي دانيد در احكام اسلامي انكار احكام ضروري اسلام چه حكمي دارد. چنانچه حضرت امام در اين زمينه مي فرمايد: قضيه قصاص در جاهايي از قرآن تصريح شده است و لايحه قصاص همان مسائل قرآن است در اين راهپيمايي كه مسلمانان را به اصطلاح خودشان دعوت كرده اند كه مردم قيام كنند در مقابل قرآن مردم قيام كنند. در مقابل احكام ضروريه اسلام، آنهايي كه از بعضي جبهه ها هستند، تكليفشان معلوم است آنها از همان اول هم از آن وقتي كه تأسيس شد مسئله اسلام نزدشان مطرح نبوده است آنچه مطرح بوده اگر راست بگويند همان ملي گرايي بوده است و من در اين هم شك دارم . براي اينكه افرادي كه سر دسته اينها بودند و

به ملي گرايي معروف بودند ما ديديم كه بر ضد ملت قيام كردند. اين حكم، حكم قصاص كه در قرآن كريم و ضروريه همه مسلمين است. جبهه ملي از امروز محكوم به ارتداد است. (25/3/1360)

عملكرد دولت موقت به خوبي نمايانگر اين بود كه انگار آنها بيشتر نماينده آمريكا و حافظ منافع اويند تا منافع مردم ايران. اسناد به دست آمده از لانه جاسوسي آمريكا در ايران ،به خوبي نمايانگر ماهيت اصلي اين گروه و تعداد زيادي از كارگزاران دولت موقت بود. (ر ك اسناد لانه جاسوسي ،دانشجويان مسلمان پيرو خط امام)

در هر صورت آنچه كه در مورد نهضت آزادي اتفاق افتاد ديدگاه شخصي يك نفر مانند امام (ره) نبود بلكه آنان با توهين به احكام اسلامي مخالفت اسلام و تمامي مسلمانان را بر عليه خود همراه نمود و نظر حضرت امام و ساير فقها و مراجع عظام به عنوان متخصص در احكام اسلامي ،تنها اعلام نظر اسلام در اين زمينه بود نه نظر شخصي و از سوي ديگر با خيانت به ميهن اسلامي و مردم غيورمان از چشم مردم افتادند و ديگر هيچ جايگاهي در ميان مردم فهيم و انقلابي كشورمان نداشته و نخواهند داشت .

2. در قضيه صدور انقلاب ،اگر نگاهي به ديدگاه حضرت امام در اوائل انقلاب بياندازيم مشخص مي شود كه به هيچ وجه حضرت امام با كسي كه صدور انقلاب را به معناي مداخله در امور داخلي ساير كشورها و يا مسائل نظامي ... مي دانستند به شدت مخالف بودند همچنانكه با ديدگاه افراد انقلابي نما كه توصيه مي كردند ايران اسلامي نسبت به سرنوشت ساير مسلمانان و مستضعفان بي تفاوت

باشد و در مقابل جنايات استكبار جهاني سكوت اختيار كند باز هم مخالفت مي كردند. حضرت امام در صدور انقلاب به نفي جنگ و نفي كشور گشايي و توسعه طلبي و لشكر كشي تاكيد داشته و صدور با سرنيزه و زور را صدور نمي دانستند.

حضرت امام در سخنان خويش ،مراد از صدور انقلاب را توجه دادن مردم به معنويات ،معرفي چهره اسلام اصيل به مردم دنيا ،بيداري ملتها و تلاش آنان در جهت كسب استقلال و رهايي از سلطه مستكبران، ترويج آداب اخلاق و رفتار اسلامي و بالاخره آشنا كردن مردم با اسلام عزيز و حكومت عدل اسلامي مي دانستند. (ر ك :انديشه هاي فقهي -سياسي امام خميني (ره) كاظم قاضي زاده ،مركز تحقيقات استراتژيك رياست جمهوري 1377 ،ص 581)

و در تبيين آن مي فرمودند: «ما كه مي گوييم مي خواهيم انقلابمان را صادر كنيم مي خواهيم همين معنويتي كه در ايران پيدا شده را صادر كنيم اين انقلاب فرهنگي مان را انقلاب اسلامي مان را به همه ممالك اسلامي صادر كنيم» (صحيفه نور ،ج 20، ص 236)

بنابراين حضرت امام ضمن تاكيد بر توسعه داخلي و توجه به منافع مادي بر انجام وظايف و رسالتهاي انقلاب اسلامي آن هم در چارچوب موازين و مقررات بين المللي تأكيد داشتند و تاكنون نيز نظام اسلامي از اين خط مشي به هيچ وجه عدول نكرده است و اگر آن زمان برخي به اصطلاح افراد ملي مسلك دم از مسالمت و دست برداشتن از صدور انقلاب مي زدند نه به خاطر دفاع از ميهن و كشور - زيرا امتحانشان را به كرات پس داده اند و و

خيانتشان به اثبات رسيده بود. بلكه در راستاي منافع استكبار جهاني در جلوگيري از امواج بيداري بخش انقلاب اسلامي به خارج بود.

3. در مورد آيت الله شاهرودي و مساله تابعيت ايشان بايد گفت به دليل اهميت و جايگاه مهم و حساس قوه قضاييه رئيس اين قوه بايد علاوه بر شرايط مذكور در قانون ،تابعيت اصلي ايران را داشته باشد و داشتن تابعيت غير ايراني و يا تابعيت اكتسابي ،علاوه بر مخالفت با قانون ،مخالف مصالح ملي نيز به نظر مي رسد. (حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، سيد محمد هاشمي، نشر دادگستر ،1380 ج 2 ص 380 )

از سوي ديگر تابعيت اصلي وقتي است كه تابعيت ايراني فرد ناشي از تابعيت ايراني پدر و يا ناشي از تولد وي در كشور ايران باشد (همان ،ص 269)

آيت الله شاهرودي هر چند در نجف اشرف متولد شده اند ولي پدر و خانواده ايشان تابعيت ايران داشته و آيت الله شاهرودي از سفارت ايران در عراق شناسنامه ايراني گرفته اند. و نظير اين مسئله براي بسياري از ايرانيان مقيم خارج كه براي تحصيل و يا ... رفته و فرزندانشان در آنجا متولد مي شوند و وجود دارد و به علاوه اين مسئله در مجلس مطرح و به آن پاسخ داده شده و هيچ گونه شك و ابهامي در اين زمينه وجود ندارد در هر صورت توصيه ما به شما دانشجوي گرامي اين است كه در ارزيابي و تحليل مسائل به مواردي كه در ابتداي نامه بيان شد التفات و توجه ويژه داشته باشيد.

ضمنا شما مي توانيد سؤالات خود را در صورت جا نشدن، در برگه معمولي بنويسيد و در

داخل يكي از سؤال برگ ها قرار دهيد و ارسال نماييد.

رفتارهاي افراطي از سوي بعضي افراد جامعه كه نام مقدس انصار حزب الله را برخود گذاشته اند، سر مي زند شكي نيست. اما هرگز نبايد پنداشت كه اين افراد از منتسبين به نظام مي باشند زيرا چنين افرادي يا افراد خودسر بوده و يا با تحريك و توطئه نيروهاي معاند نظام تحريك شده اند.(ر. ك: اطلاعيه دادگاه انقلاب اسلامي ، روزنامه رسالت، 80.2.1 ، ص 13)

از سوي ديگر اگر افراط و ناديده گرفتن قانون و ضوابط خوب نيست، كه قطعا اين چنين است ، پس همه جناحهاي سياسي بايد از چنين پديده زشتي دوري نمايند، ولي متأسفانه مشاهده مي شود افرادي كه خود را قانون مدار دانسته و دم از اصلاحات مي زنند، افراط گرايي را به جايي رسانيده اند كه حتي اصول و چارچوب هاي قانون اساسي و مواضع رياست جمهوري را ناديده گرفته و به راحتي، امنيت ، استقلال و منافع ملي را دو دستي تقديم بيگانگان و دشمنان اين مرز و بوم مي نمايند. بنابراين خطر اين گروه را كه حداقل كمتر از گروه اول نيست. هرگز نبايد كوچك شمرد و از آن غافل بود.

به اميد آن روزكه كليه فعاليتهاي سياسي افراد ، جناحها و احزاب سياسي ، همه در چارچوب قانون ، ارزشهاي اسلامي و در راستاي رعايت امنيت، استقلال ، منافع و مصالح كشور و احترام به حقوق ديگران ، نهادينه شود و جامعه اسلامي ما ديگر به هيچ وجه شاهد اين قبيل افراط و تفريط ها نباشد.

بوده و در موارد زيادي هزينه هاي زيادي را به نظام، منافع و مصالح و امنيت كشورمان تحميل نموده است.

تاريخچه و فعاليت هاي انجمن حجتيه در قبل و بعد از انقلاب را توضيح دهيد.

پرسش

تاريخچه و فعاليت هاي انجمن حجتيه در قبل و بعد از انقلاب را توضيح دهيد.

پاسخ

و آقاي هاشمي دام توفيقهما موافقت مي شود. لازم است تذكر دهم كه حضرات آقايان موسسين محترم حزب ، مورد علاقه اين جانب مي باشند. اميدوارم همگي در اين موقع حساس با اتفاق و اتحاد در پيشبرد مقاصد عاليه اسلام و جمهوري اسلامي كوشا باشيد.

ضمنا تذكر مي دهم كه اهانت به هر مسلماني چه عضو حزب باشد يا نه ، بر خلاف اسلام و تفرقه اندازي در اين موقع از بزرگترين گناهان است .

والسلام عليكم و رحمة الله - روح الله الموسوي الخميني

(به نقل از سايت قادر: www.ghadeer.org )

جهت مطالعه بيشتر ر.ك:

- تشكل فراگير، مروري بر يك دهه فعاليت حزب جمهوري اسلامي، عبدالله جاسبي، تهران، دانشگاه آزاد اسلامي، مركز انتشارات علمي، 1379

- جريانات سياسي و مواضع ما، داريوش جهان بين، نشر سياست، 1380

- تاريخ انقلاب به روايت هاشمي، گفت و گوي روزنامه كيهان با هاشمي رفسنجاني، بهمن و اسفند 1382

موجب گرديد كه حزب كومله در انزوا و اضمحلال كامل قرار گيرد. مردم ايران اين حزب را در كنار منافقين به عنوان يكي از منفورترين احزاب خائن به ملت و انقلاب اسلامي قرار دهد (ر.ك: نگرش موضوعي بر وصيت نامه سياسي الهي امام خميني، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام، 1378، پاورقي، ص 74).

و قواعد و اصولي است كه بايد از طرف اعضاء رعايت گردد. بخش دوم مربوط به قواعد و مقررات در چهارچوب ارتباطات حزب با جامعهاي است كه در آن به وجود آمده مانند ارتباط با دولت و ساير احزاب و احتمالاً ايجاد رابطه با احزاب بيگانه در راستاي نظرات سياسي و ايدئولوژيكي جمعيتي كه شكل گرفته است. مانند احزاب كمونيست اروپا، و يا همچنين ارتباط جمعيت آنارشيستهاي قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم كه از كشورهاي مختلف بدليل ارتباط تنگاتنگي كه به لحاظ ارتباطات اجتماعي با يكديگر داشتند در سطح اروپا و آمريكا اعمال نظرهاي اجتماعي - سياسي مي كردند. (به نقل از سايت شبكه خبر دانشجوُSNN)

ب - تفاوت حزب با جناح جمعيت، تشكل:

جناح Faction مجموع گروه يا گروه هايي كه با اهداف و ديدگاه هاي مشترك در كوتاه مدت و يا بلند مدت به منظور رقابت و كسب قدرت سياسي، در داخل يك حكومت يا حزب گرد هم مي آيند، بدون اين كه داراي ماهيت رسمي و شخصيت حقوقي باشند. جناح را بخشي از يك واحد يا جريان سياسي دانسته اند، لذا براي نمونه به جناح حكومت، جناح حزب، جناح راست و چپ تعبير مي شود.

جناح تشكلي است كه لزوما مداومت ندارد و بنا بر ضرورت و به مناسبت هايي (انتخابات مجلس يا رياست جمهوري و....) تشكيل مي شود. بر اين اساس جناح برخلاف حزب:

1. داراي شعب مختلف در سراسر كشور نيست.

2. داراي شخصيت حقوقي نيستند.

3. از نظر قانوني در جايي ثبت نشده اند و عموما نمي خواهند رسميت حقوقي و قانوني پيدا كنند.

4. به سرعت يا به تدريج مي توانند به مرور

زمان، مواضع خود را تغيير دهند و شناسايي خود را دچار مشكل كنند (اصطلاحات سياسي، ناصر جمال زاده، انتشارات پارسايان، 1382، ص 38).

5. عدم نهادينگي.

اما واژه هايي مانند جمعيت و تشكل و... نيز داراي ويژگي هايي نظير جناح بوده و بر اين اساس با حزب متفاوت مي باشند.

افراد، جناح هاي سياسي و رژيم ها به شمار رفته است. در رهگذر بيش از دو قرن كاربرد، هر يك از اين دو اصطلاح معاني متفاوتي به خود گرفتند و چنان فراز و نشيبي از نظر معنايي، پا به پاي پيدايش گرايش هاي تازه و گوناگون سياسي و درهم آميختگي گرايش ها از دو سو يافته است كه تعيين مرز روشن ميان آن دو ناممكن است زيرا هر يك از اين دو اصطلاح، در معناي وسيع خود چنان گرايش ها و گروه هاي مختلف و ناهمسازي را در برمي گيرند كه جز معنايي بسيار كلي و مبهم از آنها برنمي آيد و در مواردي به سختيمي توان از تمايز دقيق چپ و راست سخن گفت.

نمود كامل راست گرايي را در محافظه گرايي و ليبراليسم مي توان ديد. همچنين فاشيست ها نيز با وجود تفاوت در اصول، از جهت وعديده اي جزء راستي هاي افراطي محسوب مي شوند.

نمونه گروه هاي چپ نيز سوسياليست ها و راديكاليست ها هستند. كمونيست ها و آنارشيست ها نيز كه بر برابري مطلق تأكيد مي كنند جزو چپي هاي تندرو به حساب مي آيند.

T{اصول كلي چپ و راست:}T علي رغم اختلافها و دگرگوني هاي معنايي در اين دو واژه، به طور كلي عقايد اكثر گروه هاي چپ را ظاهرا مي توان اين گونه برشمرد:

1- ميل به تغيير شتابان در وضع وجود از لحاظ سياسي، اقتصادي و اجتماعي در جهت ايجاد برابري و از ميان برداشتن فاصله هاي طبقاتي با دخالت هر چه بيشتر دولت در امور اقتصادي و اجتماعي.

2- گرايش به ايمان گيتيانه (دنيوي) - ايمان به پيشرفت كمابيش بيكران تاريخ و علم و بشريت - در برابر ايمان ديني و آن جهاني به روي آوردن به عقل و استدلال و داشتن باورهاي فلسفي غيرديني يا ضد ديني.

3- گرايش به انترناسيوناليسم

در برابر ميهن پرستي و ناسيوناليسم.

4- تساوي حقوق زن و مرد، اعتقاد به حقوق اقليت هاي نژادي و زباني، طرفداري از توده هاي محروم و كارگران.

5- ردّ احترام به سنت (Tradition) و نفي حجيت سنت و دين در برابر عقل و اعتقاد به عقل و عقل گرايي (راسيوناليسم).

در مقابل «اكثر تفكرات موسوم به راست؛

1- مخالف تغييرند و معتقدند كه وضع موجود را تا حد ممكن بايد حفظ كرد و تغييرات انقلابي را بر هم زننده بنياد جامعه مي دانند.

به نظر آنها تغييرات ضروري و اجتناب ناپذير بايد در حداقل ممكن و به نحوي بسيار آرام و تدريجي انجام شود.

2- اين مشرب بر خلاف چپ ها، اغلب نه هوادار دينند و نه لوزما دشمني خاص با آن دارند و سنت ها را به عنوان ميراث عقل جمعي جامعه محترم مي شمارند؛ و با حفظ نهادهاي سنتي چون خانواده و كليسا مخالفتي ندارند.

3- نابرابري اجتماعي را امري طبيعي و لازمه رشد اجتماعي و حذف آن را ناممكن مي دانند.

4- عقايد ملي گرايانه و ميهن پرستي در ميان گرايش هاي راست شيوع بيشتري دارد. البته نكته قابل توجه اين كه بنا به زمان ها و مكان هاي مختلف ميزان انتساب هر يك از اصول و انديشه هاي ياد شده به چپ و راست تفاوت مي كند. براي مثال در بلوك شرق، چپ به كسي اطلاق مي شود كه وفادار به انديشه هاي ماركسي باشد و يا طبقه سرمايه داري مخالفت كنند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: جامعه شناسي سياسي، حسين بشيريه، نشر ني.

اما در ايران: مضافا بر لغزندگي مفهومي اين دو اصطلاح، كاربرد آن براي بيان مرزبنديهاي سياسي ايران نيز ناروشن و نارسا به نظر مي رسد. اما با اين وجود و با مسامحه در كاربرد آن، از زمان مشروطه

مي توان رد پاي ايدئولوژيها و جناح هاي چپ و راست را جستجو كرد.

پس از انقلاب اين اصطلاح به تدريج در ادبيّات سياسي ايران رايج شد.

بعد از عزل بني صدر نيروهاي انقلاب دچار اختلافات داخلي شدند. اين اختلاف به طور مشخص در سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي و حزب جمهوري اسلامي تجلّي كرد و نهايتا به انحلال هر دو تشكّل انجاميد. از آن زمان گرايش ها و جناحهاي مخالف با يكديگر، به چپ و راست تقسيم شدند، و اين اصطلاح به تدريج محور تقسيم بندي هاي سياسي قرار گرفت.

در دوره نخست وزيري مهندس موسوي نيروهاي موسوم به چپ اكثريّت يافتند. اين گروه كه بعدا به چپ سنّتي موسوم شدند، انقلابي، تندرو و راديكال، ضدّ آمريكا و اسرائيل، اصول گرا، طرفدار ولايت مطلقه ي فقيه، و خواهان اقتصاد بسته و دولتي بودند. در مجلس سوم اكثريّت با اين جناح بود. عمده ترين گروههاي طرفدار اين جناح را مجمع روحانيون مبارز، اعضاي سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي، و دفتر تحيكم وحدت تشكيل مي دادند.

در مقابل اين جناح، طيفي از نيروهاي سياسي، به راست موسوم شدند. اين گروه ابتدا در حوزه ي اقتصاد و سپس در ساير حوزه ها با جناح چپ اختلاف پيدا كردند. طيف راست مخالف دخالت گسترده ي دولت در اقتصاد بود؛ و در همين زمينه ها با دولت مهندس موسوي اختلاف داشت. اين گروه در مجلس چهارم و پنجم اكثريّت را به دست گرفتند. عمده ترين گروههايي كه آنها را به نحوي جزو يا جانبدار راست به حساب مي آورند عبارتند از: جامعه روحانيّت مبارز، جامعه ي مدرّسين حوزه ي علميه ي قم، تشكّلهاي اسلامي همسو (يعني مجموعه اي از گروههاي راست، كه مهمترين آنها را جمعيت مؤتلفه و جامعه ي اسلامي مهندسان تشكيل مي دهد).

به طور كلّي اين گروه بر ولايت مطلقه ي فقيه، حفظ فرهنگ سنّتي، مديريّت ديني، اقتصاد آزاد و بازار تأكيد دارند.

در دوره ي رياست جمهوري آقاي هاشمي رفسنجاني دو اصطلاح «چپ مدرن» و «راست مدرن» مطرح شد. چپ مدرن جرياني است كه به هر دليل، به بازنگري در انديشه ها و نظرات خود پرداختند. محصول اين تأمّل، چرخش در بعضي از مواضع راديكال، و اصلاح و تعديل بخشي از شعارها و آرمانهاي اين جناح بود. فضاي باز سياسي و فرهنگي، توسعه ي اقتصادي، تنش زدايي در سياست خارجي، تسامح و تساهل در عرصه ي فرهنگ و سياست جزو شعارهاي چپ مدرن است. اين گروه طرفدار آزادي بيان و گسترش

آزادي هاي سياسي محسوب مي شوند.

در مقابل، در جناح راست نيز تغييراتي پديد آمد؛ و يكي از نتايج آن منشعب شدن جرياني بود كه گاه با عنوان راست مدرن و گاه با نام تكنوكرات ها (فن سالاران) و يا مصلحت گرايان مطرح مي شوند. اين جريان متشكّل از افراد ميانه رو جناحهاي چپ و راست بود؛ كه ديدگاه هاي مشتركي با چپ مدرن داشتند؛ و در مجموع معتقد به اصلاحات سياسي، و بخصوص اصلاحات اقتصادي، توسعه ي فرهنگي، خصوصي سازي، و مديريّت علمي و كارشناس سالاري اند. تعبير تكنوكرات نيز به همين مناسبت است كه اين گروه، مانند تكنوكرات ها در كشورهاي غربي بر افتادن امور به دست فن شناسان و گسترش علم و پژوهش تأكيد دارند. عمده ترين تشكّل اين گروه، كارگزاران سازندگي است كه در مجلس پنجم نقش عمده اي ايفا كرد. اين گروه يا گروههاي چپ مدرن در انتخابات رياست جمهوري سال 76 همگرا شدند. اين ائتلاف كه از عمده ترين شعارهاي آنها اصلاحات سياسي بود، موقعيت چشمگيري نيز در انتخابات به دست

آورد. امروزه در چپ مدرن نيز بروز و تمايز گرايشهاي تندرو و ميانه رو كاملاً مشهود است.

به طور كلي جناح بنديهاي سياسي در ايران مرزهاي مشخصي ندارد. گروههاي موسوم به چپ و راست هيچ كدام راهبردها و ديدگاه هاي خود را از پيش و به طور شفّاف و تفصيلي در حوزه هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي ارائه نكرده اند. همچنين ضعف نهادهاي مدني و احزاب سياسي در هر دو جناح به دليل فقدان سابقه ي تشكّلهاي سياسي رسمي و سازمان يافته در ايران مشهود است. تشكّل ها غالبا با توجه به زمان خاص ايجاد مي گردند؛ و مواضع نيز بر حسب موقعيّت و بسته به فضا و شرايط مستحدث تغيير

مي كند. لذا اغلب مي توان ترديد و تردّد و نوسان گروهها و افراد سياسي را بين چپ و راست كاملاً مشاهده كرد. از آن جا كه بسياري از انديشه ها و مواضعِ گروهها به طور موقّت و انفعالي طرح ريزي مي شوند نمي توان به تداوم مواضع سياسي اطمينان داشت. به طور كلّي گذشته از آن چه گفته شد به نظر مي رسد اصطلاح چپ و راست همان گونه كه اشاره كرديم براي بيان تفاوتها و سلايق سياسي در ايران مبهم و نارساست، و در صورت كاربرد بايد به تفاوت عميق انديشه ها و جناح بنديهاي سياسي ميان ايران و غرب توجّه داشت. ابهام و نارسايي اين دو اصطلاح تا حدّي است كه افراطي ترين گروه چپ رو در ايران را به لحاظ بعضي از اصول فكري مي توان حتّي مشابه با محاظفه كاران و راست گراهاي غربي دانست. همچنين است در مورد راست گرايان. لذا در كاربرد اين اصطلاحات بايد به شرايط سياسي و اجتماعي ايران توجه داشت (ر.ك: فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات).

اما برخي

جناح ها وجود دارند كه جناح ميانه معروفند؛ عليرغم ابهامي كه در اين قسمت وجود دارد به صورت مختصر مي توان گفت كه در حدود سال 1363 به علت اختلاف نظرهايي كه بين نيروهاي انقلابي در قبال مسائل اقتصادي و بين المللي به وجود آمد، جناحي به نام جناح مصلحت انديش، يا ملي گرا «پراگماتيست» يا ميانه معروف شد. اين جناح در آن دوره با برخي سياست هاي راديكال در سطح بين الملل مخالفت مي كرد و آن را مغاير مصلحت استراتژي جنگ عليه عراق مي دانست در اواسط دهه هفتاد جمعيت «كارگزاران سازندگي» مشخص ترين گروه انجام يافته جناح ميانه شناخته مي شوند. نشريات همشهري و ايران ارگان هايغيررسمي اين جناح بودند.

نكته ديگر اين كه هر چند به برخي از عملكردهاي ليبرالها در مسائل گوناگون اطلاق ميانه روي مي شود ولي از نظر لغوي چنين معنايي را براي ليبراليسم نيافتيم و اگر منظور شما از اين سؤال بررسي نسبت ميان جناح ليبرال و جناح ميانه در ايران است، با توضيحي كه در مورد جناح ميانه داديم و توضيحاتي كه درباره جناح ليبرال در ايران در پي مي آيد به انفكاك و جدايي اين دو پي مي بريم.

توضيح آن كه؛ سرآمد جناح ليبرال در ايران، نهضت آزادي مي باشد كه براي آشنايي با وضعيت آن، مروري بر چگونگي پيدايش، اهداف، عملكرد و مواضع آن در برابر انقلاب و اصول و آرمان هاي اسلامي و انقلابي لازم است. چنين تحقيقي طبيعتا در اين مختصر نمي گنجد، ليكن به اختصار و فشرده، نكاتي را به آگاهي مي رساند.

را با كسب نظر از آقاي دكتر مصدق ريخته اند...»، (مجله روشنفكر، 25 خرداد سال 40).

در مرامنامه نهضت آمده است: «ما مسلمان، ايراني، تابع قانون اساسي [زمان شاه] و مصدقي هستيم»، (خط سازش 1/252) بازرگان.

2- گرايش ديني و اسلامي در نهضت نقش درجه دوم و ابزاري دارند و مليت گرايي بر آن تقدم و پيشي دارد. بازرگان يكي از تفاوت هاي حساس و ظريف بين نهضت آزادي و نيروهاي انقلابي را اين مي دانست كه امام و انقلابيون خواستار اسلام و خدمت به دين بودند ولي نهضت آزادي ايران گرا بود. گروه اول از امكانات و ابزارهاي موجود در ايران جهت اعتلاي دين استفاده مي كردند و گروه دوم دين را وسيله خدمت به ايران و اهداف اساسي خود قرار مي دادند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: اطلاعيه نهضت آزادي 27 خرداد 1360 و نيز: خط سازش، ج 1، ص 288.

3- نهضت آزادي داراي شيوه اي سازشكارانه بوده و هرگز موافق با مبارزه انقلابي و سرنگوني رژيم طاغوت نبوده، بلكه معتقد بود شاه بايد سلطنت كند نه حكومت و هم اكنون هم بزرگترين منادي سازش با آمريكا مي باشد.

4- نهضت آزادي به تدريج در طول حيات خود از روحانيت فاصله گرفت و نه تنها در مسايل سياسي و اجتماعي، بلكه اساسا در دين شناسي و تفسير قرآن و فهم دين روي كردي گسسته از عالمان و دين شناسان برگزيده و به جاي مطالعه در دين از طريق متدلوژي خاص خود به تأويل و تفسير قرآن از طريق تأويل و متدلوژي علوم تجربي و تفسير به رأي پرداخت و بدينوسيله نوعي انديشه التقاطي در دين را رواج داد كه اولين ثمره آن پيدايش سازمان مجاهدين خلق و گرايش

آنان به سوي نديشه هاي ماركسيستي است. البته در عين حال اين نهضت با روحانيوني مانند مرحوم شريعتمداري رابطه خود را مستحكم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفي مي كردند، ولي هرگز حضرت امام را به عنوان مرجع ديني معرفي نكردند.

5- در جريان اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در واكنش به توطئه هاي آمريكا در براندازي نظام صورت گرفت و پس از افشاي اسناد ارتباط برخي از رهبران نهضت آزادي با آمريكا، مانند بازرگان، يزدي، ميناچي، امير انتظام، سنجابي، نزيه، مقدم مراغه اي و قطب زاده، نهضت آزادي دانشجويان پيرو خط امام را پيرو خط شيطان خواند، (اسناد نهضت آزادي، ج 11، ص 207).

6- در جريان جنگ تحميلي بر عليه انقلاب، نهضت آزادي به جاي پيوستن به صفوف جنگ و مبارزه و يا تشويق مجاهدان جان بر كف، برعكس با دشمنان همسويي نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفي مي كردند.

گذشته از اختلافهاي فكري، عقيدتي و نحوه برداشت از اسلام بين رهبران نهضت آزادي با امام (ره) و نيروهاي انقلاب؛ اختلافهاي سياسي در نحوه اداره حكومت، قضاياي انقلاب و حوادث سياسي پس از انقلاب سبب گرديد كه هر روز جدايي و اختلاف بين امام(ره) و نيروهاي انقلاب با نهضت آزادي و رهبران آن در قالب دولت موقت بيشتر شود.

در اين جا به برخي از اين اختلافها اشاره مي نماييم:

1_ عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزيري حضرت امام(ره) مبني بر استفاده از تمام نيروها و پرهيز از انتخاب اعضاي كابينه از يك گرايش سياسي و گروهي خاص؛ اين اقدام سبب گرديد كه نيروهاي حزب الله، به مخالفت با بازرگان برخاسته و عمل او را غير قابل تحمل قلمداد

نمايند.

2_ امام (ره) نوع حكومت را جمهوري اسلامي مطرح نمودند؛ اما بازرگان و نهضتي ها بر حكومت جمهوري دموكراتيك تاكيد داشتند. پس از تصويب جمهوري اسلامي،در 12 فروردين 1358 توسط مردم و بعدها تصريح قانون اساسي، بر كلمه جمهوري اسلامي و تاييد مردم؛ نهضتي ها حتي تا زمان حال نيز، در فراق حكومت دموكراتيك (جمهوري دموكراتيك) سوگوار هستند و اين اختلافِ برداشت بازرگان و نهضتي ها در مقابل امام (ره) و انقلابيون درباره جمهوري اسلامي، شكافي عميق براي آغاز اختلافها محسوب مي شد.

3_ مخالفت بازرگان و نهضتي ها با مجلس خبرگان و تأكيد و ارائه طرح تشكيل مجلس مؤسسان به جاي آن؛ اين طرح با مخالفت صريح امام، به شكست انجاميد.

4_ مخالفت با اصل ولايت و حاكميت فقيه و فقه در جمهوري اسلامي ايران.

5 _ مخالفت با برخي از اصول حقوقي و جزايي اسلام، مانند اصل قصاص و يا حدود و... به دليل مغايرت با حقوق بشر و سازمان هاي جزايي بين المللي!

6_ مخالفت با شعار صدور انقلاب.

7_ مخالفت با حمايت اҠنهضت هاي آزادي بخش.

8 _ مخالفت با چگونگي برخورد با ضد انقلاب و نيز مخالفت با اعدام سران رژيم گذشته.

9_ مخالفت بر سر چگونگي ارتباط و برخورد با آمريكا و نيز مخالفت با اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در نهايت، سبب استعفاي بازرگان و انحلال دولت موقت گرديد.

10_ اختلاف بر سر تفسير سياست نه شرقي و نه غربي امام(ره)؛ ( بازرگان از اين سياست امام، برداشت موازنه منفي دكتر مصدق را داشت).

11_ مخالفت رهبران نهضت آزادي و دولت موقت با سپاه پاسداران، كميته ها و نهادهاي انقلابي.

12_ ملاقات وزير امور خارجه دولت موقت

_ دكتر ابراهيم يزدي _ با برژيسنكي، مشاور امنيت ملي كارتر، رئيس جمهور وقت آمريكا، سبب گرديد كه نيروهاي انقلابي به مخالفت صريح با اين جريان برخيزند؛ چرا كه اين ملاقات ها سبب خرد شدن چهره ضد استكباري جمهوري اسلامي مي گرديد.

13_ شركت برخي از نهضتي ها، مانند قطب زاده، امير انتظام و ديگران در كودتاي طبس و نوژه.

با توجه به وجود چنين اختلافهايي بين امام، نيروهاي انقلابي و حزب الله با رهبران نهضت آزادي، دولت موقت، ملي گرايان و ليبرال ها؛ موفقيت و پيروزي با امام(ره) و نيروهاي انقلابي بود، و پس از طي يك بحران، نهضت آزادي، بازرگان و ياران و هواداران او به صورت رسمي از صحنه حكومت ،قدرت و سياست بركنار شدند.

اما اين پايان كار نهضت آزادي نبود؛ زيرا پس از قضاياي دولت موقت و بركناري جناح ميانه روي ليبرال از صحنه سياسي كشور و حاكميت رسمي حزب الله بر كشور از سال 1360، نهضت آزادي رفته رفته از انقلاب، امام و نيروهاي انقلاب دور گشته و تبديل به يك نيروي اپوزيسيون شد و به نوعي در وحدت تاكتيكي و عملي به نيروهاي ضد انقلاب و منافقين نزديك شد و اين نزديكي تا آن جا ادامه يافت كه اعلاميه ها و سخنراني هاي رهبران نهضت در روزنامه ها، مجلات و راديو و تلويزيونِ ضد انقلاب عراق و آمريكا پخش مي گرديد. گرچه نهضت آزادي با ديگر نيروهاي ضد انقلاب، اعم از چپ و راست، داراي اختلاف فكري و بينشي بود، اما داشتن هدف مشترك، يعني مقابله و مخالفت با انقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانيت، همه نيروهاي اپوزيسيون را در عمل، به مواضع واحد و مشترك

رسانيد. بنابر اين، در اين مواضع مشترك، نهضت آزادي، در كنار منافقين، ملي گرايان، سلطنت طلب ها، توده اي ها و ديگر

چپي ها قرار گرفت. البته بايد انصاف داد كه اگر نهضت آزادي در مقابله با رژيم گذشته به مبارزه مسلحانه اعتقادي نداشت، در مقابله باجمهوري اسلامي نيز بر عقيده خود ثابت قدم مانده و به روش مبارزه مسلحانه مجهز نشد و تنها به مبارزه سياسي بر ضد جمهوري اسلامي پرداخت.

برخي از ويژگي هاي فكري نهضت آزادي عبارت است از:

1_ شيفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمين.

2_ گرايش و تمايل به ارتباط با آمريكا و غرب.

3_ اعتقاد به اصالت فرد و آزادي هاي فردي.

4_ علم گرايي و تأكيد بر علوم تجربي و حسي و بي اعتنايي به علوم عقلي و فلسفي.

5 _ تفسير علمي، تجربي و حسي از قرآن، روايات و متون ديني و تأكيد بر روش تجربي در فهم متون ديني.

6_ اعتقاد به دين و مذهب، به عنوان امري فردي، جزيي و تجربي.

7_ اعتقاد به جدايي دين از سياست (به خصوص پس از حوادث سال هاي بعد از انقلاب)

8 _ نفي حكومت ديني و نظام ولايت فقيه.

9_ پيروي از انديشه هاي دكتر مصدق در عرصه سياست و حكومت.

10_ پيروي از انديشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد و اعتقاد به مدارا و مديريت علمي در مقابل مديريت فقهي.

11_ ملي گرايي و ناسيوناليسم افراطي و اعتقاد به مليت و ايران، در مقابل اسلام و به عبارت ديگر تقدم ايران بر اسلام.

12_ اعتقاد به دموكراسي و آزادي به شيوه غربي.

در پايان لازم به ذكر است كه حضرت امام(ره) طي نامه اي به وزير كشور وقت (آقاي

محتشمي) نوشتند:

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجت الاسلام آقاي محتشمي، وزير محترم كشور، ايده الله تعالي

در موضوع نهضت به اصطلاح آزادي، مسايل فراواني است كه بررسي آن محتاج به وقت زياد است. آن چه بايد اجمالاً گفت، آن است كه پرونده اين نهضت و همين طور عملكرد آن در دولت موقت اول انقلاب، شهادت مي دهد كه نهضت به اصطلاح آزادي، طرفدار جدي وابستگي كشور ايران به آمريكا است و در اين باره از هيچ كوششي فروگذار نكرده است و حمل به صحت اگر داشته باشد آن است كه شايد آمريكاي جهان خوار را _ كه هر چه بدبختي ملت مظلوم ايران و ساير ملت هاي تحت سلطه او دارند از ستم كاري اوست _ بهتر از شوروي ملحد مي دانند و اين از اشتباهات آن ها است.

در هر صورت به حسب اين پرونده هاي قطور و نيز ملاقات هاي مكرر اعضاي نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمريكا و به حسب آن چه من مشاهده كردم از انحرافات آن ها كه اگر خداي متعالي عنايت نفرموده بود و مدتي در حكومت موقت باقي مانده بودند، ملت هاي مظلوم، به ويژه ملت عزيز ما، اكنون در زير چنگال امريكا و مستشاران او دست و پا مي زدند و اسلام عزيز چنان سيلي از اين ستمكاران مي خورد كه قرن ها سر بلند نمي كرد و به حسب امور بسيار ديگر، نهضت به اصطلاح آزادي، صلاحيت براي هيچ امري از امور دولتي يا قانون گذاري يا قضايي را ندارند و ضرر آن ها به اعتبار آن كه متظاهر به اسلام هستند و با اين حربه جوانان عزيز ما را منحرف خواهند كرد و

نيز با دخالت بي مورد در تفسير قرآن كريم و احاديث شريفه و تأويل هاي جاهلانه، موجب فساد عظيم ممكن است شوند، از ضرر گروهك هاي ديگر حتي منافقين _ اين فرزندان عزيز مهندس بازرگان _ بيشتر و بالاتر است.

نهضت آزادي و افراد آن، از اسلام اطلاعي ندارند و با فقه اسلامي آشنا نيستند، از اين جهت، گفتارها و نوشتارهاي آن ها كه منتشر كرده اند مستلزم آن است كه دستورات حضرت مولي الموالي، اميرالمؤمنين، را در نصب ولات و اجراي تعزيرات حكومتي كه گاهي بر خلاف احكام اوليه و ثانويه اسلام است، برخلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را _ نعوذ بالله _ تخطئه، بلكه مرتد بدانند و يا آن كه همه اين امور را از وحي الهي بدانند كه آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است. نتيجه آن كه نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي بسياري از كساني كه بي اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مي گردند، بايد با آن ها برخورد قاطعانه شود و نبايد رسميت داشته باشند.

والسلام علي من اتبع الهدي.

توفيق جناب عالي را از خداوند تعالي خواستارم

روح الله الموسوي الخميني

جهت آگاهي بيشتر ر.ك:

1- اشاراتي درباره ليبراليسم در ايران، شهريار زرشناس، انتشارات كيهان، چاپ اول 1378

2- جريان ها و جنبش هاي مذهبي سياسي ايران، سال هاي 1320 - 1357، رسول جعفريان، نشر پژوهشگاه فرهنگي و انديشه اسلامي، چاپ دوم، 1381

قوانين علمي وجود ندارد.

نگرش جديدي كه در انديشه مجاهدين پديد آمده بود، به تدريج از افكار و جهان بيني معلمان اوليه آنان فراتر رفت. مجاهدين با الهام و تأثير پذيرفتن از انديشه هاي ماركسيستي، به تدريج در جهت تلفيق برخي از آراي ماركسيسم با باورهاي اسلامي گام برداشتند. براي مثال نظريه «ارزش اضافي» ماركس را مبناي «اقتصاد اسلامي» خود قرار دادند و با تفسير خود از قرآن و روايات اسلامي همراه ساختند.

با گسترش روزافزون فرهنگ ماركسيستي در ميان مخالفان شاه، آن بخش از تعاليم و باورهاي اسلامي كه با انديشه هاي ماركسيسم هم جهت به نظر مي رسيد، از سوي مجاهدين بيشتر مورد تأكيد و آموزش قرار گرفت و بخش ديگر - كه از چنين همخواني برخوردار نبود - به حال خود رها شد و در ايدئولوژي آنان نگنجيد. در واقع اصول ماركسيسم به عنوان علم مبارزه يا «علم تكامل اجتماع» به رسميت شناخته شد و مرز ميان اين جهان بيني ماركسيستي و اسلام محو گرديد.

جهت آگاهي بيشتر در مورد منابع مطالعاتي سازمان، آثار و آراء آن، ر.ك: جريان ها و جنبش هاي مذهبي - سياسي ايران، پيشين، صص 225 - 236.

با از ميان رفتن رهبران و كادر اوليه سازمان در سال 1350، گرايش به ماركسيسم گسترده تر شد و دوگانگي فكري سابق بين اسلام و ماركسيسم سرانجام، با رانده شدن اسلام از سازمان، به نقطه پاياني خود رسيد، در تيرماه سال 1354، سران دستگير شده سازمان در مصاحبه ي تلويزيوني به طور رسمي و صريح اعلام كردن هم خود ماركسيست بوده اند و هم سازمان را عملاً به ايدئولوژي و عقايد ماركسيستي مسلح كرده اند( تاريخ ايران، ابراهيم افراسيابي، تهران، انتشارات علم، 1367، ص 177).

اعتراف

به ماركسيست شدن سازمان، علاوه بر اين كه تقدس مجاهدين را شكست، اسباب جدايي عناصر مذهبي تر سازمان را فراهم ساخت. برخي از افراد مستقل مجاهدين از آن جدا شدند و گروهي ديگر انشعاب كرده، پيرامون لطف الله ميثمي و يا تحت عناويني چون صلواتيون و اعتراضيون گرد آمدند( ر.ك: درآمدي بر مباني فكري انقلاب اسلامي، صص 222 - 206 ؛ صادق زيباكلام، مقدمه اي بر انقلاب اسلامي، صص 253 - 240).

با پيروزي انقلاب اسلامي، سازمان مجاهدين هم كه با ايدئولوژي التقاطي و با تاكتيك و روحيه اي منافقانه از مدت ها قبل از انقلاب براي در دست گرفتن قدرت، برنامه ريزي كرده بود با استفاده از موقعيتي كه بعد از انقلاب در اثر گرفتاري و مشغله ي نيروهاي انقلابي به امور روزمره كشور به دست آمده بود به كار عضوگيري، سازماندهي و جمع آوري اسلحه پرداخت و با تكيه بر عوامل احساسي، روي نسل جوان در مدارسي فعاليت و عده نسبتا قابل توجهي را در سازمان مخفي سياسي - نظامي خود جمع و سازماندهي كرده بود. از طرفي اين سازمان با استفاده از موقعيت متشتت بعد از انقلاب توانست عوامل خود را در حساس ترين ارگان هاي كشور نفوذ دهد.

زماني كه سازمان با عزل بني صدر احساس كرد كه ديگر امكان پيشروي و كسب قدرت از طرق سياسي مقدور نيست، به بهانه اي واهي اعلان جنگ مسلحانه داده، فعاليت هاي تروريستي خود را آغاز كرد و اولين ضربه هولناك را با انفجار دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي و به شهادت رساندن 72 تن از مسؤولان طراز اول مملكت، از جمله دكتر بهشتي رئيس ديوانعالي كشور، وارد آورد.

دو ماه بعد نيز با انفجار ساختمان نخست وزيري موجبات شهادت رجايي

رئيس جمهور و باهنر نخست وزير را فراهم كرد و بسياري ديگر از مسؤولين و نيروهاي انقلاب آماج اهداف تروريستي آنان واقع شدند.

بعد از فرار بني صدر و مسعود رجوي (سركرده منافقين) به فرانسه، عناصر منافقين به دليل عدم موفقيت در اهداف شوم خود مبني بر ساقط نمودن نظام اسلامي و به دليل نداشتن جايگاه مردمي، به كمك عراق در جنگ تحميلي آن كشور عليه ايران شتافتند و خيانت خود را به مردم ايران به اثبات رساندند.

بعد از پذيرش قطعنامه 598 از سوي ايران، نيروهاي منافقين كه دچار اين توهم شده بودند كه جمهوري اسلامي ايران از لحاظ سياسي، نظامي و اقتصادي به بن بست كامل رسيده است و زمينه هاي سقوط آن حتمي و قدرت به سازمان منتقل خواهد شد، با حمايت و پشتيباني تسليحاتي عراق، نيروهاي خود را از طريق سرپل ذهاب به قصد تسخير چند شهر و رسيدن به تهران و به دست گرفتن قدرت شروع كردند و موفق به تصرف چند شهر مرزي شدند اما در ادامه پيشروي خود در دام نيروهاي اسلام گرفتار آمده و تشكيلات و بنيه نظامي آنان با شكست فاحشي مواجه شد. از آن به بعد منافقين به دليل عدم جايگاه داخلي در بين مردم ايران و استحكام نظام اسلامي و تمام شدن جنگ كه حيثيت و هستي منافقين در عراق به آن بستگي داشت، دچار نوعي بي هويتي، سرخوردگي و وازدگي شدند و هر از گاهي به اميدهاي واهي اقداماتي را جهت ابراز وجود خود و برهم زدن نظم و امنيت جامعه اسلامي به نمايش گذاشتند كه يكي از فجيع ترين آنها انفجار بمب در حرم امام رضا(ع) بود كه لكه ي ننگي بر

پرونده سياه آنان افزود.

سازمان چريك هاي فدايي خلق:

مبارزات مسلحانه از اواسط دهه 1340 آغاز شد.از آن جا كه شكست مبارزات سياسي سالهاي 1325، 1332 و 1342 به شيوه هاي مسالمت آميز مبارزه نسبت داده شد، ادامه مبارزه در قالب روش هاي ديگر به ويژه نظريه هاي «جنگ هاي پارتيزاني مطرح شد.اين شيوه مبارزه از اواخر اين دهه در ويتنام، چين، كوبا و فلسطين رواج يافته و با موفقيت هايي نيز همراه بود.از اين رو آثار مائوتسه تنگ، هوشي مينه، رژي دبره و چه گوارا مورد استفاده ايدئولوژيك پيدا كرد.از اواخر دهه 1340 تعداد اين گروه ها به ده گروه مي رسيد كه از ميان آنها دو گروه توان مبارزه مسلحانه عليه رژيم را داشتند:

سازمان چريكهاي فدائي خلق، اين سازمان به دنبال انشعاب برخي از هواداران و اعضاي حزب توده در سال 1342 و با ايدئولوژي ماركسيستي به وجود آمد.حمله به پاسگاه سياهكل مهم ترين عمليات آن بود.اين گروه بعد از عمليات، شناسايي و اعضايش به وسيله مردم و ژاندارمري دستگير شدند.

و قانون اساسي جمهوري اسلامي «وسيله» و «روش» و نوع عملكردها هم بايد كاملا قانوني و مشروع باشد؛ در غير اين صورت علاوه بر اينكه مشروعيت نظام اسلامي زير سؤال مي رود، در طولاني مدت هم نتايج و آثار بسيار منفي و مخربي را براي نظام و جامعه اسلامي به دنبال خواهد داشت.

و از سوي ديگر، اصطلاح گروه فشار و ذي نفوذ در ادبيات سياسي _ كه به عنوان تشكيلاتي سازمان يافته و تعريف شده اي، كار ويژه هايي خاص را انجام مي دهند، (ر.ك: بنيادهاي علم سياست، عبدالرحمن عالم، نشر ني، 1379، 1357) _ نمي تواند با افراد يا گروههاي خودسري كه در برخي مواقع دست به اعمال خشونت آميز مي زنند، و در جامعه مطبوعاتي ما به گروه فشار معروف شده اند، انطباق داشته باشد، از اينرو است كه برخي، از چنين جرياناتي به «لمپنيسم» ياد مي كنند. كه آنهم جاي بحث و تأمل دارد. بلكه در كشور ما هم برخي تشكيلات سياسي به نام حزب يا جناح و ... وجود دارندكه عليرغم اينكه كمتر به گروه فشار مشهورند، ولي واقعا كارويژه هاي فشار را داشته و حتي بر خط و مشي هاي دولت و سياست گذاري ها اعمال نفوذ مي كنند و با شعارهايي نظير «خروج از حاكميت» و ... ، مي خواهند اهداف و منافع غيرقانوني خود را بر نظام تحميل نمايند. كه اين پديده متأسفانه علي رغم تأكيد نظام اسلامي بر پاي بندي تمامي جناح ها و احزاب به قانون و راهكارهاي قانوني، مانعي عمده در راه تحقق كامل مردم سالاري ديني و نهادينه شدن رقابت هاي سياسي سالم و

اسلامي بوده و در موارد زيادي هزينه هاي زيادي را به نظام، منافع و مصالح و امنيت كشورمان تحميل نموده است.

فرهنگي دانش و انديشه معاصر.

4. سكولاريسم در مسيحيت و اسلام، محمد حسن قدردان قراملكي، انتشارات دفتر تبليغات.

5. غرب شناسي، سيداحمد رهنمايي انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشي امام خميني(ره).

ب. اصلاح طلبي مذهبي در اسلام

اصلاح طلبي مذهبي در اسلام، جزء لاينفك آموزه هاي ديني و ارزش هاي آن مي باشد، از اين رو از نظر تاريخي قدمتي به درازاي تاريخ اسلام دارد. چنانكه شهيد مطهري مي نويسد:

«اصلاح طلبي يك روحيه اسلامي است. هر مسلماني به حكم اينكه مسلمان است خواه نا خواه اصلاح طلب و لااقل طرفدار اصلاح طلبي است، زيرا اصلاح طلبي، هم به عنوان يك شأن پيامبري در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهي از منكر است كه از اركان تعليمات اجتماعي اسلام است». (ر.ك: نهضت هاي اسلامي، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، ص 7)

از اين رو علاوه بر سيره و روش ائمه معصومين(ع) كه سراسر، تعليم و ارشاد و جنبش هاي اصلاحي است، در تاريخ اسلام حركت هاي جنبش هاي اصلاحي فراوان مي توان يافت كه هر كدام نيازمند بررسي و تحقيق مستقل مي باشند. نظير قيام علويين در دوره اموي و عباسي، سربداران، سيد جمال، اقبال، حضرت امام (ره) و ... .

به طور كلي اصلاح طلبي مذهبي، عبارت است از بازپيرايي و واخواني گزاره ها و آموزه هاي ديني، در جهت مهجوريت زدايي از آن و رفع اجمال و اهمال از آن، و تصحيح سيردين داري و مسير دين داران، بر اساس انگيزه و رهيافت و روشي معين. (دين پژوهي معاصر، علي اكبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1382، ص 120)

رهيافت ها و روش هاي اصلاح طلبان

ديني عبارتند از:

1. فلسفي، عقلاني

2. نقلي، اسنادي

3. اجتماعي، سياسي

4. معنوي، عرفاني

5. پديدار شناختي و كاركردي.

توضيح و بررسي تاريخچه، روش، اهداف و ...، اصلاح طلبان مذهبي مسلمان را مي توانيد در منابع ذيل مطالعه نماييد:

1. بررسي اجمالي نهضت هاي اسلامي، استاد مرتضي مطهري، انتشارات صدرا.

2. دين پژوهي معاصر، علي اكبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه معاصر

3. پيشگامان مسلمان تجددگرا در عصر جديد، احمد امين، ترجمه حسن يوسفي اشكوري، انتشارات علمي و فرهنگي

4. مباني نهضت احياي فكر ديني، محمد جواد صاحبي، بوستان كتاب قم.

5. اصلاحات و فروپاشي، حسن واعظي، انتشارات سروش

6. عصر امام خميني(ره)، ميراحمدرضا حاجتي، بوستان كتاب قم

7. تأملات سياسي در تاريخ تفكر اسلامي، موسي نجفي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي

8. نهضت روحانيون ايران، علي دواني، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي

ج. جريان انحراف از اصلاحات اصيل اسلامي:

اين جريان كه توسط روشنفكران و تحصيل كردگان تحت تأثير فرهنگ غربي تعقيب مي شود، معتقد به ضرورت مدرنيزاسيون در ايران يا ساير كشورهاي اسلامي مي باشد. و از سوي ديگر به تعارض بافت مذهبي _ سنتي جامعه ايران و ديگر جوامع اسلامي با مقتضيات مدرنيته آگاهند. اين گروه به جاي توليد علم بومي با استفاده از تجربه هاي خوب و بد جهان غرب خواستار اصلاح يا رفورميسم مذهبي و به عبارت ديگر ارائه قرائني از دين كه سازگار با مباني مدرنيته باشد به عنوان پيش بنياد تجدد در ايران مي باشند.

نكته مهم قابل توجه اين جاست كه تجدد ديني و رفورميسم مذهبي كه توسط اين طبقه ترويج مي گردد، بر خلاف رفورميسم اروپا، هرگز خواسته بومي يا مطالبه خود جوش مردم نبود. مردم اروپا در نهضت رفورميسم ابتداء

در پي حذف سلطه استبدادي كليسا آمرزش نامه فروشي و عقل ناپذيري برخي آموزه هاي كليسا بودند ليكن اين سير به حذف دين از صحنه اجتماع و سكولاريزاسيون جامعه انجاميد.

ولي مسلمانان ايران، برخلاف مسيحيان اروپايي به متوليان دين خود، خصوصا به خاطر ويژگي هاي علمي و شخصيتي مربوط به دنيا گريزشان و تفاوت هاي اساسي بين نهاد روحانيت و ديگر نهادهاي ديني اسلام با كليسا و همچنين ويژگي هاي آييني مربوط به عقل پذيري آموزه هاي اسلامي، و انعطاف پذيري آنها در پروسه اجتهاد _كه موجب انطباق احكام ديني در برابر مقتضيات زمان و مكان مي شود_ اعتماد كامل دارند. همچنين كتاب آسماني پيراسته از تحريف و شواهد تاريخي اين خوش بيني و اعتماد را تثبيت مي نمايد. از اين رو نهضت هاي تارخي و اصيل مسلمانان ايراني هرگز به عنصري از عناصر و داعيه هاي روشنفكران تجددگرا، آميخته نشده است.

عمده ترين ويژگي هاي رفورميسم غربگرايانه را در امور زير مي توان يافت:

1. شخصي سازي دين

2. گرايش به پلوراليسم ديني و نفي برتري اسلام بر ديگر اديان

3. سكولاريزاسيون و جداسازي دين از جامعه و سياست

4. تثبيت قرائت پذيري دين

5. نفي مرجعيت ديني عالمان و متخصصان دين شناس

6. شناورسازي معارف ديني و نسبي انگاري آن و ... .

روشنفكران تجددگرا بر اصلاح دين به معناي «عصري شدن معرفت ديني» و يا «التقاط تجدد با اسلام» به عنوان ضرورت وارداتي و پيش قراول مدرنيته بر آن پاي مي فشردند. ليكن آنان از يك سو ناگزير از پذيرش جايگاه تعيين كننده و نقش مؤثر دين در جهت يابي سلوك اجتماعي جامعه دين مدار و دين باور ايران هستند و

از سوي ديگر فرايندهاي اصلاحي آنان به دليل تعارض ماهوي مباني ديني با مباني مدرنيته آنان را گرفتار پارادوكسي حل نشدني كرده است.

اين تعارض دو جانبه سبب مي شود كه اين افراد براي نيل به تجدد و به منظور بهره گيري از زبان دين و نقش مؤثر آن در سلوك مردم، خواستار تغيير و رفورم دين در جهت هماهنگي با مقتضيات مدرنيته شوند. جهت آگاهي بيشتر نگا: فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات، قم، نشر مؤسسه انديشه و فرهنگ ديني، 1381.

سرشار از مواهب و نعمتهاي خداوند در تمام شئون زندگي عزتمند « مادي » و « معنوي » دفاع مي كند و براي سعادت و رستگاري آدميان در دنيا و آخرت « راه » مي نمايد و حركت و تلاش و اميد و نشاط و رشد و پويايي به وجود مي آورد.

براي جبهه متحدالحاد و ستم و سلطه جهاني وجود اسلام غيرقابل تحمل است , كه اين دين حياتبخش و جامع , همواره اتحاد و وحدت و اقتدار مي آفريند و در شريان هاي حيات جوامع خون غيرت و شرف و عزت تزريق مي كند و به آزادي و استقلال فرا مي خواند و از اسارت و بردگي در برابر هرگونه ظلم و تعدي از جانب هر كشور و قدرت بيگانه رهايي مي بخشد.

قدرتهاي استعماري جهان كه همواره اسلام را همچون خار در چشم خود , و وحدت و اتحاد مسلمانان را همانند استخوان در گلو تحمل كرده اند و در آزار و رنج بوده اند , براي رهايي از جامعيت و حقيقت تعاليم و قوانين اسلام و آموزه هاي اجتماعي و سياسي آن كه عامل اصلي ايجاد يكپارچگي و اتحاد و همدلي در ميان مسلمانان مي باشد و آنان را در برابر هرگونه تهاجم و تعدي و سيطره جويي در ابعاد فرهنگي و سياسي و اقتصادي و نظامي به « مقاومت » و دفع ظلم و تجاوز فرا مي خواند , به چاره جويي هاي شيطاني و حقيقت ستيز روي آوردند و در اوج خباثت و كفر و شرك و نفاق دروني , مقابله با « وحي الهي » و « رسالت

نبوي » و واژگونه سازي احكام و قوانين و تعاليم آسماني « قرآن » را در دستور كار خود قرار دادند و تمام عوامل و وابستگان خويش را در كشورهاي اسلامي به خدمت گرفتند تا در برابر دين پاك اسلام و اتحاد و وحدت مسلمانان « بيراهه » هاي گمراهي آفرين و هلاكت باري را قرار دهند كه در نهايت از تاثيرگذاري تعاليم و دستورالعمل هاي آسماني قرآن جلوگيري كنند و در صفوف متحد مسلمانان تفرقه و تشتت ايجاد نمايند و آنان را به صورت قطعات پراكنده و لقمه هاي آماده براي بلع , در مسير تهاجم و قتل و غارت و استيلاي همه جانبه خود قرار دهند.

اين حركت شيطاني و بيراهه آفريني هاي حقيقت ستيز , به صورت « مذهب سازي » به ظهور رسيد و اديان و مذاهب ساختگي توسط قطب هاي استعمارگر پاي در عرصه وجود نهادند و به فضاسازي ها و تبليغات گسترده پرداختند و با نفوذ تعاليم ساخته و پرداخته كشورهاي ماجراجو و غارتگر خارجي در ميان لايه هاي مختلف جوامع اسلامي , دروغ و نيرنگ و تحريف و بدعت ها و آموزه هاي تهي از حقيقت و واقعيت را به نام « دين جديد » گسترش دادند!

« بهائيت » يكي از اين مذاهب ساخته و پرداخته دست استعمار مي باشد كه به طور كامل در سيطره قدرتهاي استكباري جهان و به صورت يك ابزار و اهرم نيرومند در برابر اسلام و جوامع اسلامي قرار دارد و در عرصه ها و صحنه هاي فرهنگي و سياسي به سرسپردگي و خدمتگزاري براي كشورهاي بيگانه اهتمام مي ورزد.

بهائيت همچنان

كه در سالهاي دور , و نيز در دوران پيش از انقلاب در معارضه با اسلام و وحدت مسلمانان قرار داشت , پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران نيز تاكنون در تقابل با اسلام قرار دارد و با توجه به تغيير و تحولي كه نهضت اسلامي در ايران و منطقه به وجود آورد و همه معادلات جهاني را به هم ريخت و قدرتهاي استعماري را در موضع ضعف قرار داد و به برچيده شدن پايگاههاي نظامي و جاسوسي و منافع نامشروع اقتصادي آنان در ايران انجاميد , شيوه هاي بهره برداري از اين مذهب استعمار ساخته نير تغيير يافت

بهائيان در تمام تار و پود رژيم پهلوي نفوذ كرده بودند و مناصب حساس و كليدي را تصاحب نموده و با حمايت هاي بي دريغ محمدرضا پهلوي و هويدا_ كه خود بهائي بود و گماشته اربابان اين مذهب ساختگي و حزب سياسي _ بر وزارتخانه ها و سازمان ها و دستگاه قضايي و شريان هاي اقتصادي كشور تسلط يافته و ايران را در مسير تحقق اهداف و منافع قدرتهاي سلطه جوي جهاني به حركت درآورده بودند.

پس از پيروزي انقلاب اسلامي و سقوط رژيم وابسته پهلوي , راههاي سيطره بهائيت بر تشكيلات دولتي مسدود گرديد و از فعاليت اين جريان منحط جلوگيري به عمل آمد.

پس از پيروزي انقلاب بهائيان فعاليت هاي خود را مخفي تر و مرموزانه تر تداوم بخشيدند و با توجه به وابستگي و سرسپردگي آنان به دشمنان خونخوار و كينه توز اسلام همچون آمريكا و انگليس و اسرائيل , مورد حمايت هاي گسترده سياسي و تبليغاتي و اقتصادي قرار گرفتند و

به گمراه سازي و انحطاط آفريني پرداختند و از طرف ديگر نقش ستون پنجم و جاسوسان مبرز و مورد اعتماد را براي كشورهاي استعماري غرب به ويژه آمريكا ايفا نمودند. اين فعاليت ها همچنان استمرار يافته است و هم اينك اين جمعيت بيگانه پرست در عرصه هاي فكري و سياسي _ چه به صورت تلاشهاي تبليغي و فرهنگي و چه به شكل تفرقه افكني و جاسوسي براي دشمنان _ به تلاش هاي مرموز و ويرانگر خود ادامه مي دهد.

تداوم فعاليت هاي كفرآميز پيروان بهائيت در ايران , ريشه يابي و بررسي ماهيت و عملكرد اين جمعيت ملحد را ضروري مي سازد. علاوه بر اين ضرورت اجتناب ناپذير , ضرورتهاي ديگري نيز اين بررسي را حياتي و لازم معرفي مي كند كه در ذيل به آن اشاره مي كنيم :

1 _ يكي از مشكلات امروز جامعه ما مطرح شدن يك تفكر غربي و مخالف با حقيقت اسلام و وحي و قرآن به نام « پلوراليزم ديني » است . پلوراليزم و تكثرگرايي ديني به تعدد اديان و مذاهب و ضرورت تبليغ و ترويج نامحدود و آماده كردن شرايط مساوي براي پيروان و تبليغ گران آنهابراي نشر عقايد و افكار و احكام و قوانين اين مذاهب فرمان مي دهد.

پلوراليزم ديني از مرز و حدود اديان آسماني عبور مي كند و علاوه بر اين كه معتقد است مسيحيت و يهوديت تحريف شده و آميخته به خرافات و آلت دست نظام هاي سياسي و حكومتي غرب بايد در كنار « اسلام » در ايران و ساير جوامع و كشورهاي اسلامي آزادانه تبليغ و ترويج شوند ,

اديان و مذاهب ساخته دست بشر كه آلوده به شرك و خرافه مي باشند _ همچون بودائيسم و هندوئيسم _ و نيز اديان و مذاهب كفرآميز و ساخته دست استعمار مانند « وهابيت » و « بهائيت » , بايد آزادنه ترويج و گسترش يابند و به نشر عقايد ساختگي كه به نفي نبوت و معاد و مهدويت و ادعاي مهدويت و نبوت جديد! مي انجامد و بافته هاي جنون آميز را تحت عنوان كتاب مقدس و نازل شده عرضه مي دارد , اهتمام شود!!

معتقدان به پلوراليزم و تكثرگرايي ديني كه در سطح مطبوعات غرب گرا و متمايل با همزيستي و تعامل با آمريكا به فعاليت مشغول مي باشند و در بازار نشر كتاب نيز آزادانه به ترديدافكني و گمراه سازي اشتغال دارند , با تاثيرپذيري هاي مكرر از آثار فكري و فلسفي مكتب هاي غربي و روشنفكران دنياي غرب كه در خدمت نظام سياسي و حكومتي آمريكا مي باشند و براي بسط قدرت و سيطره نظامي و سياسي و اقتصادي حاكمان كاخ سفيد « تئوري پردازي » و « نظريه سازي » مي كنند , بسترساز اصلي رشد مذاهب ساختگي و پرورده دست استعمار همچون « بهائيت » مي باشند.

در نمونه هاي ذيل كه در مطبوعات مزبور انعكاس يافته تعمق ورزيد و بدين ترتيب از لابلاي عبارات و مفاهيم مطرح شده , بسترسازي هاي متعدد را براي احيا و ترويج اديان آسماني تحريف شده و خرافه گرا و آلت دست سران حكومتها غربي و نيز مهياكردن زمينه هاي تبليغ و رشد مذاهب استعمار ساخته همچون بهائيت را به نظاره بنشينيد :

حقيقت

ثابت نداريم , حتي در دست انبيا و معصومين !(1 )

ارزش مطلق نداريم , زيرا ارزشها زائيده پويايي جوامع بشري بوده اند!(2 )

تمام مذاهب بر حق هستند , و تمام مذاهب هم دچار نقص و كمبود هستند!(3 )

حق , مطلق نيست و متكثر است !(4 )

ارزش هاي ديني دائما در حال تغييرند!(5 )

هر كس بايد به دين خود باشد و حتي كافران و مشركان را نبايد نفي و طرد نمود!(6 )

اين عبارات و تعابير به وضوح « پلوراليزم ديني » را مطرح مي نمايند و همه مذاهب تحريف شده و خرافي , ساخته و پرداخته دست بشر , و نيز مذاهب استعمار ساخته را « حق » مي دانند و خواهان تبليغ و ترويج آنها مي باشند!!

2 _ امروز جوانان ما از دو زاويه در معرض خطر و آسيب قرار دارند و اين خطرات و آسيب ها آنان را از احراز هويت ديني و اسلامي اصيل و كسب بينش و آگاهي هاي سياسي باز مي دارند. زوايه اول تبليغات و فضاسازي هاي مسموم جريان هاي روشنفكري غرب گرا و احزاب و جمعيت هاي سياسي وابسته به قطب هاي استعماري مي باشد كه با شدت و گستردگي تمام به فرهنگ سازي هاي باطل و آماده كردن زمينه هاي مناسب براي پذيرش القائات اعتقادي و فكري مبهم و ساختگي كه با هدف ايجاد بسترهاي مناسب فرهنگي به منظور بسط سلطه سياسي و اقتصادي قدرت هاي سيطره جوي جهاني ترويج مي گردد , مي باشند. اين تحركات گمراهي آفرين به طور مداوم وقفه ناپذير تداوم دارد و همچون حلقه هاي نامرئي

, ذهن و فكر و جان و روح جوانان را به محاصره درآورده است و از آزاد انديشي , تحقيق , بيداري , خودآگاهي و كسب بينش هاي بنيادين اعتقادي و سياسي باز مي دارد و در برزخ ترديد و ابهام رها مي سازد تا در مرحله بعد به آرامي و حتي با اشتياق و شيدايي به « سراب غرب زدگي » رهنمون شود و در دامهاي مهلك مذهب هاي ساختگي و مكتب هاي فكري و نظامهاي حكومتي غرب گرفتار و اسير سازد.

زاويه دوم , گسست و فاصله بين نسل امروز و وقايع و رويدادهاي پيش از انقلاب و مراحل شكل گيري مبارزات مردم مسلمان ايران عليه « استعمار خارجي » و « استبداد داخلي » است . اين گسست و فاصله موجب گرديده است كه آنان از عمق فجايع و جنايات و توطئه هاي شوم قدرتهاي استعماري همچون انگليس و آمريكا عليه اسلام و سرزمين ايران ناآگاه باقي بمانند و از علل و انگيزه هاي اصلي انقلاب و حركت پرشور اسلامي و مراحل سخت و رنجزايي كه پشت سرگذاشت تا سرانجام به پيروزي رسيد , بي اطلاع باشند. اين بي اطلاعي از تاريخ معاصر ايران و چگونگي نفوذ و بسط سيطره قطب هاي استعماري در اين سرزمين و دست هاي پشت پرده اي كه از يك سو براي مقابله با صفوف متحد مسلمانان و ايجاد تفرقه و تشتت در ميان مردم به « مذهب سازي » پرداختند و از سوي ديگر مهره هاي دست آموز و مطيع و سرسپرده اي چون رضاخان و پسرش محمدرضا پهلوي را به حكومت رساندند و از آنها

به صورت ژاندارم منطقه و حافظ منافع انگليس و آمريكا بهره هاي فراوان بردند و هر حركت رهايي بخش اسلامي توسط توده هاي مردم مسلمان را به خاك و خون كشيدند , موجب گرديده است كه نسل جوان امروز از ذخيره هاي لازم سياسي براي جريان شناسي و وقوف و آگاهي نسبت به اهداف و عملكردهاي قدرتهاي سلطه جو و شعارهاي به ظاهر زيبايي همچون دفاع از حقوق بشر واعطاي دموكراسي و مبارزه با تروريسم _ كه به منظور آماده كردن زمينه هاي تهاجم نظامي به سرزمين هاي اسلامي مطرح مي كنند و در واقع ابزار توجيه جنايات و كشتارها و غارتهاي ثروت نفت كشورهاي مسلمان مي باشد_ بي بهره باشند.

دو عامل و ضرورت مزبور , در كنار ضرورت اوليه اي كه در ابتدا مطرح نموديم , به صورت ضرورتهاي حياتي سه گانه , بررسي ماهيت و عملكردهاي فرقه استعمار ساخته « بهائيت » را لازم و حائز اهميت مي سازد و نسل امروز ما را به تدقيق و تفكر وا مي دارد و به كسب بينش و آگاهي هاي لازم اعتقادي و فرهنگي و سياسي ملزم مي نمايد.

پاورقي :

1 _ ماهنامه توانا , شماره 28

2 _ روزنامه خرداد , 78,4,31

3 _ هفته نامه آبان , شماره 115

4 _ روزنامه فتح , 78,10,27

5 _ ماهنامه زنان , شماره 59

6 _ روزنامه خرداد , 78,8,19

پلوراليزم ديني از حدومرز اديان تحريف شده و خرافه گرا همچون يهوديت و مسيحيت عبور مي كند و معتقد است مذاهب شرك آميز ساخته دست بشر همچون « بودائيسم » و « هندوئيسم

» و نيز مذاهب ساخته دست استعمار مانند « وهابيت » و « بهائيت » بايد آزادانه ترويج و گسترش يابند و به نشر عقايد ساختگي كه به نفي نبوت و معاد و مهدويت و ادعاي مهدويت و نبوت جديد! مي انجامد و بافته هاي جنون آميز را تحت عنوان كتاب مقدس و نازل شده عرضه مي دارد , پرداخته شود!

يورش و تاخت و تاز نيروهاي اشغالگر روس و انگليس درآمد و اين دو كشور استعماري به منابع سرشار ثروت ايران چشم دوختند و با انعقاد قراردادهاي مختلف به كسب امتيازهاي موردنظر از شاهان و عناصر مفلوك و متزلزل دربار اهتمام ورزيدند , قدرت اسلام و نفوذ مراجع و علماي دين در توده هاي مسلمان و وحدت و اتحاد ديني بين شيعيان را تنها نيروي بازدارنده در برابر خويش مشاهده نمودند. اين قدرت و نيروي مقاوم و استوار كه مانع بسط سيطره سياسي و نظامي و چپاول ثروت و اخذ امتيازات اقتصادي و حتي ضميمه كردن مناطقي از سرزمين ايران به تصرفات و مستعمرات كشورهاي سيطره جو محسوب مي شد , آنان را در ايجاد رخنه و شكاف در اين صف پولادين و متفرق و پراكنده كردن اين جمعيت همدل و متحد , مصمم ساخت .

از ديدگاه اين دو قدرت , اسلام و عقايد و تعاليم ديني عامل اوليه براي ظهور وحدت و اتحاد مسلمانان در سايه رهبري روحانيت به شمار مي رفت و از همين رو , به وجود آوردن فرقه ها و مذاهب ساختگي در برابر اسلام و زمينه سازي براي رشد و ترويج آنها و جانبداري و حمايت هاي بي دريغ از مباني و اصول و فروع دروغين و ساخته و پرداخته اذهان بيمار و دلهاي خبيث و حقيقت ستيزشان , مستحكم ترين گام براي به آشوب كشيدن ايران و تحقق سياست شيطاني « تفرقه بينداز و حكومت كن » , محسوب مي شد.

اولين حركت شيطاني توسط روسيه بنيان نهاده شد و پس از آن انگليس به ميدان آمد و از

آبهاي گل آلود ماهي هاي مراد را صيد نمود.

بابيگري و بهائي گري _ كه هر دو داراي يك آبشخور و اصول و تفكر مي باشند و اولي به رهبري سيدعلي محمدباب و دومي به جانشيني و رهبري ميرزا حسينعلي نوري يا بهاالله پاي در عرصه وجود نهادند _ از نتايج شوم عملكرد قدرت استعماري روسيه تزاري در ايران محسوب مي شوند.

بهائيت با اصول و عقايد كفرآميز و با منسوخ اعلام كردن اسلام و نبوت پيامبر اكرم (ص ) و امامت پيشوايان معصوم (ع ) , همان حركت مخرب و فتنه بزرگي بود كه آرزوي ديرينه استعمار براي تقابل با تعاليم مقدس قرآن محسوب مي شد.

اسناد موجود تاريخي و عملكردهاي مخرب و روابط و ارتباط هاي آشكار و صريح رهبران و عناصر اصلي بابيت و بهائيت با دشمنان اسلام , بر جاسوس بودن آنان و نقش كشورهاي بيگانه در پيدايش اين مذهب استعماري , مهر تاييد مي زنند.

« كينياز دالگوركي » از مامورهاي اطلاعاتي و يكي از اعضاي مهم و كليدي سفارتخانه روسيه در ايران كه بعدا وزير مختار روسيه در ايران شد , درباره نقش روسيه در بنيان نهادن اين فرقه مذهبي در ايران , يادداشت هايي دارد كه به بخشي از آنها اشاره مي كنيم .

1 _ پس از آن كه « علي محمد باب » با ادعاهاي استعمار ساخته خود عليه اسلام مي شورد و خود را مهدي موعود و سپس پيامبر معرفي مي كند و در نهايت نيز ادعاي الوهيت مي نمايد , دستگير و در شيراز محاكمه و زنداني مي شود. حاكم اصفهان به نام «

منوچهر خان گرجي معتمدالدوله » در اثر گرايشات استعماري , عوامل خود در شيراز را به آزاد كردن باب از زندان و فرستادن او به اصفهان فرمان مي دهد. « دالگوركي » مامور و وزير مختار روسيه در ايران در يادداشت هاي خود درباره حمايت و فضاسازي هاي لازم براي آزاد كردن علي محمدباب كه عامل مستقيم آنها محسوب مي شد , چنين مي نويسد :

« .. همين كه به من اطلاع رسيد , وارد اصفهان شده , يك نامه دوستانه به معتمدالدوله حكمران اصفهان نوشتم و سفارش سيد را نمودم كه از دوستان من و داراي كرامت است , از او نگهداري كنيد! الحق معتمدالدوله چندي از او خوب نگاهداري كرد , ولي از بدبختي سيد , معتمدالدوله (1 ) مرحوم شد. سيد بيچاره را گرفتند و به تهران روانه نمودند. من هم توسط ميرزا حسينعلي و ميرزا يحيي و چند نفر ديگر در تهران هو و جنجال به راه انداختم كه صاحب الامر را گرفته اند و لذا به دستور دولت , او را از « كناره گرد » روانه رباط كريم و از آنجا به طرف قزوين و يكسر به تبريز و از آنجا به « ماكو » بردند , ولي دوستان من تلاش كردند و جنجال به راه انداختند ... » (2 )

براساس سند مزبور , سيدعلي محمدباب تحت حمايت روسيه قرار داشت و « دالگوركي » وزير مختار اين كشور استعماري پس از دستگيري او به جنجال آفريني براي آزاد ساختن عامل و سرسپرده روسيه مي پردازد و به برخي از القائات خودشان به او تحت اين عناوين

كه سيدعلي محمدباب « صاحب الامر » ! مي باشد و داراي « كرامت » ! و لذا بايد او را از زندان رها نمود و زمينه هاي فعاليتهاي تبليغي استعمار ساخته اش را فراهم آورد , اشاره مي نمايد.

2 _ « دالگوركي » در قسمتي ديگر از يادداشت هاي خود به « ميرزا حسينعلي نوري » معروف به « بهاالله » كه بعدا جانشين سيدعلي محمد باب مي شود و رهبري بهائيت را به عهده مي گيرد , مي پردازد و از تلاش خويش در راه آزادسازي او سخن به ميان مي آورد :

« .. ميرزا حسينعلي و بعضي ديگر از محارم مرا هم گرفتند. من از آنها حمايت كردم با هزاران زحمت . همه كاركنان سفارت حتي خود من شهادت داديم كه اينها بابي نيستند , لذا آنها را از مرگ نجات داده به بغداد روانشان كرديم . من به ميرزا حسينعلي گفتم كه تو ميرزا يحيي را در پس پرده بگذار و او را « من يظهره الله » بخوان و نگذار با كسي طرف مكالمه شود , و مبلغ زيادي پول به آنها دادم كه شايد بتوانم كاري صورت بدهم ... چه بايد كرد كاري را كه با آن همه زحمت به جريان انداخته بودم نمي توانستم دست بردارم . وانگهي مبلغ زيادي از براي اين كار خرج كرده بودم ... » (3 )

در اين بخش از يادداشت وزير مختار روسيه , به وضوح به تلاش اين مامور استعمار در آزادسازي بهاالله از مرگ و روانه كردن او و ساير عناصر طرفدار علي محمدباب به بغداد سخن به

ميان آمده است . موضوع ديگر اين است كه « دالگوركي » ميرزا حسينعلي را مامور مي كند كه مقدمات ظهور يك امام زمان استعمار ساخته ديگر را فراهم آورد تا پس از مرگ سيدعلي محمدباب , پاي در ميدان نهد و ماموريت استعماري او را ادامه دهد. عنوان « من يظهره الله » كه وزير مختار روسيه براي ميرزا يحيي انتخاب مي نمايد , همان عنواني است كه قبلا براي سيدعلي محمد باب انتخاب كردند و بالاخره پس از تمهيدات لازم « من يظهره الله » روسي ! يعني كسي كه به ادعاي ساخته و پرداخته آنان خداوند او را ظاهر مي سازد , به موقع ! و براساس دستور استعمار ظهور! نمود و ماموريت خويش را به نحو احسن انجام داد! البته بعدا بين ميرزا حسينعلي و ميرزا يحيي اختلاف و تضاد شديدي به وجود مي آيد و سرانجام ميرزا حسنيعلي « من يظهره الله » مي شود!

3 _ بخش سوم از يادداشت هاي مامور رسمي روسيه در ايران براي مذهب سازي و ايجاد تفرقه و تشتت در صفوف شيعيان , حايز واقعيت هاي تلخ و در عين حال عبرت آموز براي امروز و فرداي ماست . ابتدا اين بخش از يادداشت هاي « دالگوركي » را از نظر مي گذرانيم و سپس در واقعيت هاي آزاردهنده در متن آن تامل مي نمائيم :

« .. يك قسمت كار سفارتخانه , منحصر به تهيه الواح و انتظام كار بابي ها بود. هر كسي را كه متواري بود و روي رفتن به وطن نداشت با مبلغي جزئي به عنوان زيارت كربلا پيش ميرزا

حسينعلي مي فرستاديم تا جمعيت زيادي دور او جمع شد. همه ماهه براي او و مردمش دو سه هزار تومان پول مي فرستادم . در اين بين , دولت عثماني آنها را به استانبول و از آنجا به « ادرنه » فرستاد. دولت روسيه هم به تقويت آنها پرداخت , خانه و مكان براي آنها ساخت . قسمت عمده لوايح آنها به وسيله وزارت خانه ما براي آنها تهيه مي شد...

در اين بين , ميرزا حسينعلي با برادر خود , سر رياست به هم زدند و ميرزا يحيي زير بار برادر خود نرفت , معلوم شد كه تحريك رقيب ما (انگلستان ) سبب اختلاف آنها شده , ميرزا يحيي به طرف جزيره قبرس رفت ... و به محض آنكه بين ميرزا حسينعلي و ميرزا يحيي به هم خورد , ميرزا حسينعلي « من يظهره الله » شد , ولي از بي سوادي « من يظهره الله » چه بگويم ! الواحي كه ما تهيه مي كرديم نمي توانست بخواند...

هر كس در تهران بهائي مي شد , با او همراهي و مساعدت مي كرديم ... تا اينجا كار من به خاتمه رسيد و اختلاف دين جديد را در دين اسلام درست نمودم , تا خود آنها با دين جديد چه كنند » (4 )

در واقعيت هاي تلخ نهفته در اين يادداشت تعمق مي ورزيم :

ميرزا حسينعلي نوري يا « بهاالله » كه جانشين سيدعلي محمد باب مي شود و رهبري بهائيت را به عهده مي گيرد , توسط روسيه و با ماموريت هاي خاص و ويژه « دالگوركي » در كربلا نگهداري

مي شود و با صرف بودجه مالي و جمع آوري نيروي انساني براي او توسط سفارتخانه روسيه در ايران , تقويت مي گردد تا در فرصت مناسب و پس از خاموش شدن آتش فتنه باب , وارد عرصه شود و ماموريت استعماري سيدعلي محمدباب را ادامه دهد.

« دالگوركي » در اين بخش از يادداشت , چند بار به اين واقعيت تلخ اشاره مي كند كه قسمت عمده كار سفارتخانه روسيه , تهيه « الواح » و فرستادن آنها براي رهبران بهائيت بود!

« الواح » كه در نزد بابيان و بهائيان بسيار « مقدس » و حكم وحي » را دارد , همان مجموعه « اصول » و « احكام » جمع آمده در دو كتاب مقدس بهائيان است . كتاب اول « بيان » نام دارد كه توسط سيدعلي محمدباب تنظيم شده است , و كتاب دوم را « كتاب اقدس » مي گويند كه به وسيله ميرزا حسينعلي (بهاالله ) رهبر بهائيت تنظيم و آماده شده است .

مي بينيم كه چسان سهل و آسان توسط استعمارگران « دين سازي » مي شود و طرحها و برنامه هاي شيطاني و اسلام ستيزشان راتحت عنوان « الواح مباركه » جانشين « وحي الهي » مي كنند و دو مامور سرسپرده خود يعني علي محمدباب و بهاالله را در كسوت دو « پيامبر » براي القائات شيطاني در جامعه و ايجاد فتنه و آشوب و تفرقه در ميان مسلمانان مجهز مي سازند!

در فرصت و شرايط مناسب , سفارتخانه روسيه « من يظهره الله » يعني كسي كه خداوند به ظهورش براي دين جديد

اراده نموده است را بر مسند قدرت مي نشاند و ميرزا حسينعلي نوري يا بهاالله رهبر و پيشواي بهائيت مي شود تا نقشه هاي روسيه در ايران را مو به مو به مرحله عمل درآورد و زمينه ساز سلطه جهنمي قدرتهاي اسلام ستيز در اين سرزمين شود.

عبارت « از بي سوادي من يظهره الله » چه بگويم كه ارواح ساخته و ارسال شده ما را نمي توانست بخواند » , نشان دهنده نقطه اوج تسلط و سيطره استعمار روسيه بر پيشوايان بهائيت , و نيز نافهمي و تسليم و سرسپردگي و اطاعت محض اين رهبران مذهبي ساختگي در برابر استعمارگران جنايتكار مي باشد!

« دالگوركي » اين مامور كهنه كار استعمار , در نهايت به نقطه پاياني ماموريت خود اشاره مي كند و بشارت مي دهد كه من « دين جديد » را بر اساس دستورات و نقشه هاي زمامداران روسيه تزاري درست كردم و بذر اختلاف و تفرقه و فتنه را پاشيدم و اسلام را تضعيف و در تشتت افكندم , و از اين پس بايد اين رهبران پرورش يافته ما , دين جديد ساخته شده و اعلام گرديده را به بهره برداري هاي مكرر و هميشگي برسانند.

پس از سقوط و اضمحلال روسيه تزاري و روي كارآمدن رژيم ماركسيستي , بهائيت به انگليس بيشتر متمايل مي شود و اگر چه پيش از اين نيز ماموران استعمارگر پيرانگليس در رشد وتقويت عناصر بابي و بهائي نقش غيرمستقيم داشتند و خود را آماده مي كردند كه در شرايط مناسب گوي سبقت را از روسيه بربايند , لكن با سقوط روسيه تزاري بهائيت به طور

كامل در قبضه قدرت و بهره برداري انگليس درآمد.

انگليس به بهائيت « مركزيت » بخشيد و در شهر « عكا » واقع در فلسطين اشغالي به رشد و گسترش آنها و ايجاد ارتباط بين اين مركز با ساير مناطق اسلامي براي فتنه انگيزي و بسط قدرت و سيطره خود اهتمام ورزيد و از وجود اين عناصر خائن و جاسوس , در كشور عثماني به نفع خود استفاده هاي فراوان برد.

بهائيان در سرسپردگي و تسليم و خدمتگزاري به انگليس از هيچ كوششي فروگذار نكردند و همچنان به ملت و سرزمين ايران خيانت ورزيدند و بر حلقه هاي محاصره و ستم و تعدي و غارت ثروتهاي اين ملت مظلوم توسط قدرتهاي استعمارگر جهان افزودند.

وقتي دولت بزرگ عثماني كه مجموعه سرزمين هاي اسلامي آن روزگار را تشكيل مي داد و به همين دليل مورد طمع استعمار انگليس بود و در معرض فتنه ها و حيله گري ها و توطئه هاي فراوان قرار داشت تا تجزيه شود , در اثر سياست هاي شيطاني روباه پير استعمار فرو پاشيد و قطعه قطعه گرديد و سرزمين اسلامي فلسطين به اشغال انگليس درآمد , عباس افندي يا عبدالبها يكي از رهبران بهائيت كه از شادي در پوست خود نمي گنجيد , در نامه اي خطاب به يكي از بهائيان ايران , در باره اين فتح مسرت بخش ! چنين مي نويسد :

« در اين ايام , الحمدلله , به فضل الهي , ابرهاي تيره متلاشي و نور راحت و آسايش , اين اقليم را روشن نمود وسلطه جابر (دولت عثماني ) زائل و حكومت عادله (انگلستان ) حاصل

, جميع خلق از محنت كبري و مشقت عظمي نجات يافتند . » (5 )

« ادوارد براون » انگليسي از جمله كساني است كه از طرف انگلستان مامور به زمينه سازي براي رشد و گسترش فرقه هاي استعماري بابيگري و بهائي گري در ايران بوده است . او كتابي به نام « يك سال در ميان فارس ها » به رشته تحرير درآورده است كه در بخش هايي از آن شرح مي دهد كه مدت هاي طولاني در شهرهاي ايران با « عبا » ! و « ردا » ! و « سجاده » ! مسافرت مي كرده و بيشتر با مردم « عوام » معاشرت داشته ومحور بحث او « بابيگري » بوده و از اين راه اين « مذهب » ! را ترويج مي كرده است . (6 )

بدين ترتيب ابرهاي تيره و ظلماني در فضاي پاك و روشن سرزمين ايران نمايان و گسترده شدند و به دست استعمارگران روسيه و انگليس نطفه اوليه « بهائيت » با عقايد و احكام و تعاليم كفرآميز و استعمار ساخته و القا شده توسط دشمنان قرآن و اسلام و تشيع به منظور از هم گسيختن زنجيرهاي مستحكم اتحاد و وحدت شيعيان و از بين بردن محوريت مرجعيت شيعه در بسيج نيروهاي مسلمان براي دفع سلطه استعمار خارجي و جلوگيري از تعدي و جنايت و غارتگري , نضج گرفت .

گسترش همه جانبه اين پيوند و ارتباط را پس از شكل گيري نطفه هاي اوليه اين مذهب و حزب استعمار ساخته , به نمايش مي گذارد.

پاورقي :

1 _ حمايت منوچهر خان گرجي معروف به معتمدالدوله از سيدعلي محمد باب تصادفي نبود. منوچهرخان گرجي از اسرايي به شمار مي رفت كه توسط آغامحمدخان قاجار از تفليس به ايران آورده شد. او ابتدا ارمني بود و سپس مسلمان شد , لكن اسلام آوردنش ظاهري بود و در باطن به دين مسيحيت باقي ماند و عليه اسلام به فعاليت پرداخت . اين عنصر پس از حضور در تشكيلات دولت قاجار نقش غلام و پيشخدمت مخصوص را ايفا مي نمود , ولي به مرور و در اثر حمايت ها و دخالت هاي دولت روسيه , از نزديكان و مقربان دولتمردان قاجار محسوب شد و لقب « معتمدالدوله » ! دريافت نمود. اين عنصر خطرناك در اثر جلب نظر قاجار سرانجام به استانداري اصفهان منصوب گرديد و اگرچه علماي اسلام عليه اين انتصاب اعتراض كردند , لكن نتيجه اي بدست نياوردند و ديديم كه ارتباط او با دولت روسيه و خيانتش عليه ايران با آزاد كردن رهبر بابيگري از شيراز و آوردن آن به اصفهان و كمك و مساعدت هاي بي دريغ او در نشر عقايد و افكار كفرآميز اين عامل دست نشانده استعمار , به اثبات رسيد!

2 _ پرنس دالگوركي , ص 114 _ اميركبير , قهرمان مبارزه با استعمار , ص 278

3 _ همان منبع , ص 114

4 _ همان منبع , 119 _ 116

5 _ خاطرات صبحي , ص 78 _

اميركبير , قهرمان مبارزه با استعمار , ص 281

6 _ اميركبير , قهرمان مبارزه با استعمار , ص 282

سفارتخانه روسيه تزاري توسط مامور كهنه كار خود « دالگوركي » طرحها و برنامه هاي اسلام ستيزشان را تحت عنوان « الواح مباركه » جانشين « وحي الهي » مي كردند و دو جاسوس سرسپرده خود يعني « علي محمد باب و بهاالله » را در كسوت دو « پيامبر » براي القائات شيطاني در جامعه و ايجاد فتنه و آشوب و تفرقه در ميان مسلمانان مجهز مي ساختند!

« ادوارد براون » انگليسي در آثار مكتوب خود شرح مي دهد كه مدت هاي طولاني در شهرهاي ايران با « عبا » ! و « ردا » ! و « سجاده » ! مسافرت مي كرده و بيشتر با مردم « عوام » معاشرت داشته و محور بحث او « بابيگري » بوده و از اين راه اين « مذهب » ! را ترويج مي كرده است .

تلاش براي از هم گسيختن زنجيرهاي مستحكم اتحاد و وحدت مسلمانان و از بين بردن محوريت مرجعيت شيعه در بسيج نيروهاي مسلمان براي دفع سلطه استعمار خارجي , مهم ترين انگيزه استعمارگران روسي و انگليسي براي بنيان نهادن بابيت و بهائيت در سرزمين ايران بود.

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله با اسلام (3)

نوشته شده در دوشنبه، 17 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

ارتباط و تعامل متقابل سران بهائيت با كشورهاي سلطه جو و استعمارگر

بهائيت از ابتداي شكل گيري آلت دست قدرتهاي استعماري بوده و به صورت يك اهرم و ابزار مطمئن به بهره

برداري هاي مختلف رسيده است . اين بهره برداري هاي ابزاري از فرقه هاي مختلف و انشعاب ها و تغيير و تحول هاي متناسب با اهداف و برنامه هاي منطبق با شرايط و مقتضياتي كه استعمارگران را بهتر و بيشتر در تقابل با اسلام و ايجاد تفرقه و تشتت در صفوف متحد شيعيان و ارتباط نزديك و مستحكم شيعيان با مراجع بزرگ تقليد و مراكز علم و فقاهت موفق مي سازد , همواره در بستر زمان و در قطعات مختلف تاريخي تداوم داشته است .

به طور طبيعي , مذهب استعمار ساخته اي چون بهائيت , نمي تواند برخلاف اهداف و نقشه ها و برنامه هاي استعمارگران حركت نمايد و كوچك ترين سرپيچي و تخلفي را بر خويش روا دارد.

بهائيت از ابتداي شكل گيري آلت دست قدرتهاي استعماري بوده و به صورت يك اهرم و ابزار مطمئن به بهره برداري هاي مختلف

با تعمق در اوراق تاريخ و رخدادهاي سياسي ديروز و امروز , به خوبي روشن مي شود كه اين مذهب استعمار ساخته در جلوه ها و نمودهاي بابيگري , ازليه و بهائي گري , اولا همواره مطيع محض و تسليم مطلق قدرتهاي خارجي بوده اند. ثانيا اين سرسپردگي و اطاعت و طفيلي گري در شرايط مختلف و بنا به مصالح ايجاد شده سياسي كه رويدادها و آمد و شد و جابجائي قدرتهاي سلطه جوي جهاني موجب پيدايش آن بوده اند , نسبت به هركدام از كشورهاي بيگانه و استعمارگر به ظهور و عينيت رسيده است .

نسل امروز ما به دليل فاصله داشتن از رويدادهاي دوران پيش از انقلاب و ضرورت افزايش

بينش هاي سياسي نسبت به نقش كشورهاي بيگانه در « مذهب سازي » براي مقابله با پايگاه قدرتمند تشيع در ايران و وحدت صلابت خيز روحانيت با مردم , لازم است در آنچه به عنوان سندهاي روشن و انكارناپذير از پيوند و ارتباط بهائيت با كشورهاي خارجي و ماموريت هاي استعماري رهبران و عوامل اين فرقه شوم مطرح مي كنيم دقت و تعمق كافي مبذول دارند.

1 _ پس از مرگ رهبر بهائيت « ميرزا حسينعلي نوري » معروف به « بهاالله » , فرزندش « عباس افندي » معروف به « عبدالبها » به جانشيني و رهبري رسيد و به مرور القابي چون « آقا » , « سركار آقا » , « ابن الله » و « ابن البها » را به خود اختصاص داد.

عباس افندي در امر سياست , نوكري و سرسپردگي را به حد كمال رساند. او در وابستگي و جاسوسي و خدمتگزاري به كشورها و دولت هاي بيگانه براساس تغيير اوضاع و شرايط عمل مي نمود و هرگز خيانتكاري هاي خود را به دولت و كشور خاصي محدود نمي نمود.

عباس افندي ابتدا با توجه به قدرت روسيه تزاري و نقشي كه آن دولت در شكل گيري و رشد و تقويت بهائيت داشت , به ارتباط نزديك و خدمتگزاري خالصانه به اين كشور اهتمام مي ورزيد. مريدان و پيروان بهائيت در عشق آباد روسيه از جايگاه و احترام ويژه اي برخوردار بودند و آزادانه فعاليت مي كردند و اين حمايت و منزلت تا آنجا اوج گرفت كه به تشويق ! و پشتيباني ! و كمك ! دولت روسيه ,

معبدي براي بهائيان در آنجا ساخته شد!

عباس افندي توسط يكي از پيروان و عناصر سطح بالاي بهائيت , اين پيام و فرمان را كه متن آن ضرورت حمايت از دولت روسيه تزاري و دعاگويي به جان امپراطور مي باشد , به بهائيان اعلام و ابلاغ مي نمايد :

« جمع دوستان به دعاي دوام عمر و دولت و ازدياد حشمت و شوكت اعليحضرت امپراطور اعظم الكساندر سوم و اولياي دولت قوي شوكتش اشتغال ورزيد , زيرا كه در الواح منيعه كه در اين اوقات از ارض مقدس عنايت و ارسال يافته مي فرمايند آنچه را كه ترجمه و خلاصه آن اين است : بايد اين طايفه مظلومه ابدا اين حمايت و عدالت دولت بهئيه روسيه را از نظر محو ننمايد و پيوسته تاييد و تسديد حضرت امپراطور اعظم و جنرال اكرم را از خداوند جل جلاله مسئلت نمايند . » (1 )

2 _ با وقوع انقلاب در روسيه , دولت تزاري سقوط نمود و عباس افندي بيشتر به دامان انگليس درغلتيد و به سرسپردگي و جاسوسي اين قدرت استعماري شتاب بخشيد.

عباس افندي و دارودسته اش كه در قلمرو دولت عثماني به سر مي بردند و به جاسوسي براي انگليس اشتغال داشتند , از طرف « جمال پاشا » فرمانده كل قواي عثماني به دليل افشا شدن جاسوسي اش به نفع دولت انگليس به اعدام محكوم مي شود. دولت انگليس با كسب خبر از اين واقعه به جانبداري از عباس افندي برمي خيزد و بنا به نقل خود بهائيان از اجراي اين حكم جلوگيري به عمل مي آورد :

« چون اين گزارش

يعني حكم اعدام سركار آقا (عباس افندي ) به « لرد بالفور » وزير امور خارجه وقت رسيد , در همان يوم وصول , دستور تلگرافي به جنرال النبي سالار سپاه انگليز در فلسطين صادر و تاكيد اكيد نمود كه به جميع قوا در حفظ و صيانت حضرت عبدالبها , و عائله و دوستان آن حضرت بكوشد » (2 )

با ورود قواي انگليس به خاك عثماني , عباس افندي نجات مي يابد و به دليل جاسوسي ها و خدمات بزرگي كه براي دولت استعماري انگليس انجام داده بود نشان عالي « پهلواني » و لقب « سر » دريافت مي دارد!

عباس افندي نيز با دريافت اين نشانه و لقب « لياقت » ! براي « خيانت » ! و « جاسوسي » ! عليه اسلام و امت مسلمان , دست بر دعا برمي دارد و اين گونه براي پادشاه انگليس تقاضاي توفيقات رحمانيه ! مي كند :

« بارالها , سراپرده عدالت در اين سرزمين برپا شده است و من تو را شكر و سپاس مي گويم ... پروردگارا , امپراطور بزرگ ژرژ پنجم پادشاه انگلستان را به توفيقات رحمانيت مويد بدار و سايه بلند پايه او را بر اين اقليم جليل (فلسطين ) پايدار ساز » (3 )

دولتمردان انگليس پس از مرگ عباس افندي نيز نمي توانند احساسات خود را نسبت به خدمات و ماموريت هاي استعماري اين مهره مطيع و خاضع و گوش به فرمان پنهان دارند و به همين دليل براي تسلي خاطر بازماندگان و تشويق و ترغيب آنان به تداوم راه او , نمايندگان اين دولت از جمله

« هربرت ساموئل » حضور يافتند و مرگ او را به اين طريق تسليت گفتند :

« وزير مستعمرات حكومت اعليحضرت پادشاه انگلستان مستر وينستون چرچيل ... تقاضا نمود مراتب همدردي و تسليت حكومت اعليحضرت پادشاه انگلستان را به جامعه بهائي ابلاغ نمايد... و ايكونت النبي نيز... اعلام نمود به بازماندگان فقيد سر عبدالبها عباس افندي و جامعه بهائي تسليت صميمانه مرالله ابلاغ نماييد... فرمانده كل قواي اعزامي مصر جنرال كنگرويو نيز تلگراف ذيل را مخابره نمود : متمني است احساسات عميقه مرا به خاندان فقيد سرعباس بهائي ابلاغ نماييد . » (4 )

3 _ بهائيت علاوه بر روسيه و انگليس , در دامان « اسرائيل » نيز رشد و نمو يافت و بدين ترتيب حلقه هاي اتصال به دولت هاي بيگانه و اسلام ستيز را تكميل نمود. پس از تشكيل دولت غاصب اسرائيل , چهارمين رهبر بهائيت يعني « شوقي افندي » از به وجود آمدن اين دولت غاصب توسط انگليس استقبال نمود و طي تلگرافي در 9 ژانويه 1951 (1330 ه_ ش ) مي نويسد :

« ... تحقيق به سنواتي كه درباره تاسيس حكومت اسرائيل از فم مطهر شارع امرالهي و مركز ميثاق صادر و حاكي از پيدايش ملت مستقلي در ارض اقدس پس از معني دو هزار سال مي باشد ... » (5 )

شوقي افندي پس از استقبال از تاسيس دولت اسرائيل , چند وظيفه مهم براي شوراي بين المللي بهائيان كه خود بنيانگذار آن بود تعيين مي نمايد كه اولين وظيفه , ايجاد رابطه با اسرائيل است :

« ... اول آن كه با اوليا حكومت اسرائيل ,

ايجاد روابط نمايد . » (6 ) او در ابلاغ دومين وظيفه , رابطه و مذاكره با دولت غاصب اسرائيل را از عوامل مهم در ايجاد و گسترش تشكيلات بهائيت معرفي مي كند :

« ثالثا با اولياي كشوري (اسرائيل ) در باب مسائل مربوطه به احوال شخصيه داخل مذاكره شود و چون اين شورا كه نخستين موسسه بين المللي و اكنون در حال جنين است توسعه يابد , عهده دار وظايف ديگري خواهد شد و به مرور ايام به عنوان محكمه رسمي بهائي شناخته شده سپس به هيئتي مبدل مي گردد كه اعضايش از طريق انتخاب معين مي شوند . » (7 )

شوقي افندي به منظور جلب حمايت هاي اسرائيل نسبت به محكمه رسمي بهائيان , شناخت و حقانيت دولت اسرائيل را اعلام مي نمايد و ايجاد رابطه نيكو و قوي با اين دولت را توصيه مي كند! او طي نقش ده ساله اش و به عنوان بيست و چهارمين هدف مهم , حمايت از اسرائيل را بر همه دولت هاي جهان ترجيح مي دهد و به بهائيان فرمان مي دهد كه به تشكيل محافل روحاني و ملي بر مبناي قوانين و مقررات دولت اسرائيل اقدام نمايند :

« در ارض اقدس , بر حسب قوانين و مقررات حكومت جديدالتاسيس ... اين گونه محافل را به وجود آوريد . » (8 ) و حال آن كه در تشكيل همين محافل در كشورهاي ايران , عراق , انگلستان و آلمان , رعايت قوانين و مقررات اين دولت ها را مطرح نمي كند!

اين حمايت هاي آشكار و قوي از دولت اسرائيل , باعث مي

شود كه يكي از عناصر مهم سياسي و حقوقي دولت اسرائيل به نام « نرمان نيويج » بهائيت كه يك مسلك و مذهب ساختگي و فاقد حقيقت وحي و بعثت الهي و ارسال پيامبر و كتاب آسماني است را در رديف اسلام و مسيحيت و يهوديت قرار دهد و آن را يك « دين جهاني و بين المللي » ! بنامد :

« اكنون فلسطين را نبايد في الحقيقه منحصرا سرزمين سه ديانت محسوب داشت , بلكه بايد آن را مركز و مقر چهار ديانت به شمار آورد , زيرا امر بهائي كه مركز آن حيفا و عكاست و اين دو مدينه زيارتگاه پيروان آن است , به درجه اي از پيشرفت و تقدم نائل گشته كه مقام ديانت جهاني و بين المللي را احراز نموده است , و همان طور كه نفوذ اين آئين درسرزمين مذكور روز به روز رو به توسعه و انتشار است , در ايجاد حسن تفاهم و اتحاد بين المللي اديان مختلفه عالم نيز عامل بسيار موثري به شمار مي آيد . » (9 )

اين پيوند و رابطه تنگاتنگ باعث گرديد كه اسرائيل در كشورهاي اسلامي از وجود بهائيان حداكثر بهره برداري را عليه اسلام و وضعيت ممالك و سرزمين هاي اسلامي و مسلمانان به عمل آورد , به گونه اي كه در اين كشورها , بهائيان در تشكيلات « موساد » راه يافتند و به صورت عوامل شيفته حاكميت اسرائيل و مخالف و دشمن اسلام و اتحاد مسلمانان به جاسوسي پرداختند!

تمام اهرمها و عوامل براي مقابله با رشد روزافزون « اسلام گرايي » در جهان و محوريت « انقلاب اسلامي » و « نظام جمهوري اسلامي ايران » در گسترش معنويت زلال اسلام و قوانين و تعاليم و ارزشها و هنجاري هاي اسلامي در چهارگوشه جهان , طبيعي و قابل انتظار بود كه آمريكا از بهائيت به عنوان يك حربه و اهرم براي عناد و دشمني با انقلاب و نظام اسلامي بهره برداري كند و با روشهاي گوناگون پيوند خود با اين مذهب استعمار ساخته را استحكام بخشد و به حمايت همه جانبه از بهائيان اهتمام ورزد.

ارتباط بهائيت با آمريكا به گذشته هاي دور برمي گردد و همين پيشينيه و سابقه , تداوم آن پس از پيروزي انقلاب اسلامي را به همراه داشت .

عباس افندي رهبر بهائيت در سالهاي قبل از 1300 هجري شمسي يعني در اواخر عمر خود سفرهايي به اروپا و آمريكا مي كند و تحت تاثير افكار جديدي كه در اين كشورها عليه دين به وجود آمده بود , عناوين و تعاليم تازه اي به نام تعاليم دوازده گانه بهائيت به وجود مي آورد. او در ديدار با جمعي از سوداگران آمريكايي ابتدا اعلام مي كند كه : « نور انسانيت را در نهايت جلوه و ظهور در چهره آنان مشاهده مي نمايد. » , و سپس خطاب به آنان مي گويد :

« از براي تجارت و منفعت ملت آمريكا , مملكتي بهتر از ايران نه , چه كه مملكت ايران مواد ثروتش همه در زير خاك پنهان است . اميدوارم كه ملت آمريكا سبب شوند كه آن ثروت

ظاهر گردد . » (10 )

اين اشتياق و تمايل و رابطه و پيوند ادامه داشت و سرانجام پس از پيروزي انقلاب اسلامي با حمايت هاي بي دريغ آمريكا از اين فرقه ضاله استمرار يافت .

پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در فاصله سالهاي 1361 تا 1373 يعني در طول دوازده سال , نمايندگان آمريكا شش قطعنامه به تصويب رساندند كه در آنها به جانبداري و حمايت از بهائيت پرداختند.

صدور اين قطعنامه ها عليه جمهوري اسلامي ايران و به حمايت دلسوزانه ! و بشردوستانه ! از فرقه استعماري بهائيت و دين و مذهب ناميدن آن و خواستار آزادي فعاليت هاي گمراه كننده و انحراف آفرين بهائيان ايران شدن , پس از سال 1373 نيز تداوم يافت .

رسانه هاي گروهي آمريكا نيز به حمايت هاي گسترده تبليغي براي بهائيت مي پردازند تا در كنار اقدامات دولت و مجلس نمايندگان آمريكا , زمينه ها و بسترهاي لازم را براي تحقق اهداف سلطه جويانه خود توسط بهائيان فراهم آورند.

آنچه از نظر گذشت به صراحت و روشني پيوند و ارتباط متقابل و تنگاتنگ بهائيت با كشورهاي استعماري روسيه , انگلستان , اسرائيل و آمريكا را به اثبات مي رساند و از عمق فجايعي كه به دست اين قدرتهاي ضد بشر به نام حمايت از حقوق بشر به وجود آمده است خبر مي دهد و خباثت هاي دروني و ماهيت هاي شيطاني اين قدرتهاي ستمگر و فسادگستر را تا آنجا آشكار و عريان مي سازد كه انسان هاي آزادانديش و صاحبان عقل و خردهاي سالم نيز در مي يابند كه « دين سازي » و «

پيامبرآفريني » و جعل آموزه ها و تعاليم و احكام تحت عنوان « وحي » و ارائه آنها به جوامع انساني , يك خيانت و فاجعه دردناك و تلخ و آزاردهنده براي بشريت مي باشد.

پاورقي :

1 _ مصابيح هدايت , عزيزالله سليماني , ج 2 , ص 282 _ بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , مركز اسناد انقلاب اسلامي , ص 222

2 _ شوقي افندي , قرن بديع , ج 3 , ص 297 , نقل از بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , ص 225

3 _ همان منبع , ص 225

4 _ همان منبع , ص 226

5 _ انشعاب در بهائيت , اسماعيل رائين , موسسه تحقيقي رائين , ص 169

6 _ همان منبع , ص 170

7 _ همان منبع , ص 170

8 _ همان منبع , ص 170

9 _ همان منبع , ص 171 _170

10 _ بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , مركز اسناد انقلاب اسلامي , ص 226

عباس افندي يكي از رهبران بهائيت به دليل جاسوسي و خيانت هاي بزرگي كه براي دولت استعماري انگليس انجام داده بود , نشان عالي « پهلواني » و لقب « سير » دريافت نمود و پس از دريافت اين نشان و لقب « لياقت » ! براي « خيانت » ! و « جاسوسي » ! عليه اسلام و امت مسلمان , دست بر دعا برداشت و براي پادشاه انگليس تقاضاي توفيقات رحمانيه ! نمود

پيوند و رابطه تنگاتنگ « اسرائيل » با « بهائيت » باعث شد كه

صهيونيست ها در كشورهاي اسلامي از وجود بهائيان حداكثر بهره برداري را عليه اسلام و مسلمانان به عمل آورند , به گونه اي كه بهائيان با راه يافتن به تشكيلات « موساد » به صورت عوامل شيفته حاكميت اسرائيل و دشمن اسلام و اتحاد مسلمانان , به جساوسي به نفع بيگانگان پرداختند!

بهائيت علاون بر روسيه و انگليس و اسرائيل , تحت حمايت هاي آشكار « آمريكا » نيز قرار گرفت و به صورت يك ابزار و اهرم كارآمد در دست سازمان جاسوسي آمريكا , در خدمت و سرسپردگي به اين كشور استعماري از هيچ خيانت و جنايتي دريغ نورزيد

به نقل از روزنامه جمهوري اسلامي 08/11/1382

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله با اسلام (4)

نوشته شده در دوشنبه، 17 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

بابيگري و بهائي گري , مباني اعتقادي و فروع عملي

« مذهب سازي » كه يكي از حربه هاي بزرگ قدرت هاي استعماري براي مقابله با « اسلام » و ايجاد شكاف و جدايي در صفوف « مسلمانان » و قطع پيوندهاي مستحكم بين توده هاي مردم با مرزبانان توحيد يعني مراجع , فقها , انديشمندان و عالمان اسلامي در اعصار و دوره هاي مختلف تاريخ محسوب مي شود , با اصول و فروع جنون آميز همراه مي باشد! « بابيگري » يكي از مذاهب ساخته و پرداخته دست استعمار است و « بهائي گري » كه در تداوم آن و به منظور ايجاد انتظام در بابيگري به وجود آمد , و نيز ساير فرقه هاي انشعاب يافته از آن , همه از يك آبشخور سيراب مي شوند و از

يك استراتژي واحد و با تاكتيك هاي مختلف و مناسب با نحوه تعامل قدرتهاي استعماري با كشورهاي اسلامي و اهداف و برنامه هاي خاص آن در مهار اسلام و مقابله با خيزش هاي اسلامي , برخوردار مي باشند.

« بهائيت » عنواني است كه دربرگيرنده همه اين فرقه ها و انشعاب ها مي باشد و اصول و مباني و فروع و شيوه هاي گمراه سازي اين مذهب استعماري را دربرمي گيرد.

« بيان » كتاب مورد احترام همه پيروان بابيت و بهائيت است كه در آن الواح و آثار و اصول تعاليم « علي محمد باب » بنيان گذار بابيگري در آن گرد آمده است .

آشنايي اجمالي با اصول و فروع تعاليم علي محمد باب بسيار ضروري و لازم است و از همين جاست كه روشن مي شود هدف اصلي و ريشه اي بنيان گذاري و رشد و گسترش و تقويت همه جانبه بهائيت توسط قدرت هاي استعماري چيست و آنها چگونه با تحريف گري , دروغ بافي , به هم آوردن بافته ها و اوهام و تعاليم ساختگي به نام « مذهب جديد » , به جنگ و مقابله صريح با مباني اوليه دين مبين اسلام مي پردازند و اصل « وحي » و تعاليم و قوانين و ارزشهاي نهفته در قرآن كريم را در معرض تهاجم قرار مي دهند.

علي محمد باب در ابتدا خود را باب و نايب خاص امام زمان (عج ) مي ناميد و واسطه فيض رساني و ارتباط حضرت حجت با مردم مي دانست , به مرور زمان و پس از آن كه گروهي از پيروانش با جسارت

به اسلام , آواي شوم ساقط شدن احكام الهي را از گلو برمي آورند , علي محمد باب پا را فراتر مي نهد و ادعاي مهدويت مي كند , در مرحله بعد و در تكميل حركت شومي كه براي مقابله با اسلام آغاز شده بود , ادعاي مهدويت به ادعاي شارعيت تغيير شكل مي دهد و علي محمد باب به دين سازي جديد مي پردازد كه به طور طبيعي با نفي و انكار اصل اسلام و نبوت حضرت نبي اكرم (ص ) تحقق مي يابد.

در بررسي لوايح و آثار علي محمد باب كه در كتاب « بيان » جمع آمده است به اصول ذيل به عنوان تعاليم او واقف مي شويم :

1 _ علي محمد باب با مطرح كردن تعابير و عناويني چون « خداوند از ادراك بشر بيرون است و هيچكس را به سبحات جلال و سرادق عرفان او راهي نبوده و نيست و مراد از معرفت الله معرفت مظهر اوست . » (1 ) , هر گونه رابطه مستقيم با حضرت پروردگار را كه در فرهنگ و تفكر اسلامي به صورت راز و نياز و پرستش و نيايش و به شكل نماز و اذكار و ادعيه عينيت مي يابد , نفي مي كند. و نيز « لقا الله » را كه حقيقتي مسلم در قرآن كريم و متون روايي و آموزه هاي عرفان اسلامي است منكر مي شود و اعلام مي كند : « آنچه در كتاب آسماني ذكر لقا او شده , ذكر لقا ظاهر به ظهور اوست » (2 ) كه اين تعبير غلط و باطل , شان مظهر

را تا الهيت ارتقا مي دهد كه ديدگاهي منسوخ و برخلاف تعاليم اسلام و سيره و روش و عمل پيامبر اكرم (ص ) و ائمه اطهار(ع ) مي باشد.

2 _ سيد علي محمد باب در كتاب بيان با عبارات چند پهلو و مبهم و به هم بافته تحت اين عناوين كه « قيامت عبارت است از وقت ظهور شجره حقيقت در هر زمان و به هر اسم » (3 ) و « يوم قيامت يومي است مثل كل ايام شمس طالع مي گردد و غارب » (4 ) و « جنت عبارت است از اثبات يعني تصديق و ايمان به نقطه ظهور » (5 ) و « نار عبارت است از نفي يعني عدم ايمان به نقطه ظهور و انكار او » (6 ) , به نفي قيامت و بهشت و جهنم مي پردازد و در ادامه اين عقايد باطل و استعمار ساخته , به گونه اي خاص تعبيرهاي خودبافته درباره مرگ و قبر و سئوال ملائك و ميزان و صراط و حساب و پاداش و جزا ارائه مي دهد و در نهايت به نفي آنها اقدام مي نمايد.

3 _ سيد علي محمد باب به همين روش و با به كارگيري عبارتهاي خود ساخته و نامتكي به اصول و مباني سرچشمه يافته از وحي الهي كه بر پيامبر اكرم (ص ) نازل گرديد و در قرآن كريم براي هدايت بشريت در همه عصرها و نسل ها به وديعه گذاشته شده است , به نفي نبوت پرداخت و خود ادعاي نبوت نمود و از اين نيز پيش تر تاخت و ادعاي ربوبيت و الوهيت

كرد و دين جديدي را تاسيس نمود!

بابيان و بهائيان را اعتقاد بر اين است كه او شش مرتبه ادعاي خويش را تغيير داد. در مرتبه اول به سيد ذكر مشهور مي شود و ادعاي ذكريت مي كند. در مرتبه دوم ادعاي بابيت مي نمايد و خود را باب و نايب خاص امام زمان (ع ) و واسطه خير و فيض بين او و مردم معرفي مي كند . در مرتبه سوم دعوي مهدويت مي نمايد و خود را مهدي موعود مي داند. در مرتبه چهارم ادعاي نبوت مي كند و خويشتن را پيامبر معرفي مي نمايد. در مرتبه پنجم ادعاي ربوبيت ودر مرحله و مرتبه ششم دعوي الوهيت مي كند!

بدين ترتيب او با اين ادعاهاي خويش اوج جهل و حمق و جنون و به تعبيري ديگر شدت دست نشاندگي و سرسپردگي اش را در برابر قدرت هاي استعماري به نمايش مي گذارد و نقشه ها و طرحهاي پشت پرده دشمنان اسلام را براي تقابل با تعاليم و قوانين وحدت بخش و استعمار ستيز قرآن و ايجاد تفرقه و تشتت در صفوف مسلمانان به ويژه شيعيان ظاهر مي سازد و به همين دليل است كه توده هاي مردم مسلمان بر او مي شورند كه در نهايت به دستگيري و اعدام او مي انجامد.

4 _ تعاليم سيد علي محمد باب علاوه بر اصول و مباني كه به اشاره از نظر گذشت , از فروع نيز تشكيل يافته است . بعضي از فروع تعاليم باب را معرفي مي كنيم :

تمام كتب ديني و اخلاقي و ادبي و علمي بايد محو و نابود شوند! تنها

كتاب « بيان » معتبر مي باشد و با وجود آن , نبايد به كتب و آيات و تفاسير و دليل و برهان هاي ديگر رجوع نمود و به آنها ايمان آورد!

واجب است انهدام و نابودي تمام ابنيه و بقاع روي زمين از كعبه و قبور انبيا و ائمه و تمام مساجد و كنيسه ها و كليساها و بتخانه ها و هر بنايي كه به نام ديانت ساخته مي شود.

واجب است بر سلاطيني كه به دين باب روي مي آورند , خانه علي محمد باب در شيراز را كه در آن تولد يافته و زندگي كرده , به گونه اي خاص بنا كنند كه از بيرون نود و پنج درب داشته باشد و از ميان نود درب , و آنقدر وسعت داشته باشد كه تمام شيراز را دربرگيرد و زماني كه اهل دنيا به حج بابيگري مي روند گنجايش آن را داشته باشد. و علاوه بر خانه شيراز كه « كعبه » مي شود , هيجده بقعه رفيع ديگر بر قبر هيجده حروف حي كه مومنين او هستند بنا نمايند.

بايد ذكر بيت الحرام باب و ترتيب حج و زيارت آن براساس آنچه در كتاب بيان آمده انجام گردد.

حج كعبه شيراز بر تمام مردان پيرو باب واجب است , و نيز بر همه مردان و زنان شيراز.

سال 19 ماه , ماه 19 روز , روزه 19 روز , و روز عيد فطر اول نوروز است !(7 )

5 _ اصول تعاليم « ازليه » كه از فرقه هاي ديگر پيرو علي محمد باب مي باشند , همچون اصول تعاليم باب و

بر مبناي كتاب « بيان » تنظيم شده است و ميرزا يحيي نوري كه يكي از جانشينان باب و رهبر فرقه ازليه مي باشد , راه و روش باب و تعاليم « بيان » را تداوم بخشيد.

اصول و ايدئولوژي « بهائيه » كه فرقه ديگر پيرو علي محمد باب مي باشد نيز براساس تفكر و اعتقادات و تعاليم باب تنظيم يافت و رهبر اين فرقه يعني « حسينعلي نوري » معروف به « بها الله » همچون باب دين اسلام را منسوخ اعلام كرد و دين و مذهب جديدي همانند آنچه علي محمد باب ترويج نمود , بنيان نهاد و همچون او ادعاهاي كفرآميز نمود. او زماني اعلام كرد كه « من هيچم و كم ز هيچ هم بسياري » و زماني ديگر خويشتن را بر تخت الوهيت نشاند و خداي خدايان و آفريننده پروردگاران نام نهاد و در لوح عهدي كه به منزله وصيت نامه از خويش باقي گذاشت , از موضع الهيت پيروانش را به اطاعت و تبعيت از جانشينان خود تشويق و ترغيب نمود!(8 )

6 _ در فروع تعاليم بهائيه به احكامي برمي خوريم كه بعضي از آنها عبارت است از :

ازدواج با محارم غير از زن پدر , حلال مي باشد. (يعني با حكم بر حرمت ازدواج با زن پدر , ازدواج با خواهر و دختر و عمه و خاله و ديگران حلال مي گردد!)

معاملات ربوي آزاد و حلال است .

حجاب زنان ملغي مي باشد ( و بي حجابي آزاد و حلال )

دخالت در سياست ممنوع مي باشد . (9 )

براساس يك برنامه و طرح و نقشه از پيش تعيين و تنظيم شده , به مرور و در مراحل مختلف , عوامل استعماربه منسوخ اعلام نمودن دين اسلام و نفي و انكار نبوت , امامت , معاد و تعاليم و قوانين و احكام مقدس و نوراني قرآن مي پردازند و سپس ابتدا ادعاي نيابت خاص حضرت حجت (عج ) و سپس ادعاي مهدويت و پس از آن ادعاي نبوت و مرحله آخر ادعاي الوهيت و خدايي مي نمايند! آنگاه به هدم و نابودي آثار اسلام يعني كعبه و قبور انبيا و امامان و مساجد فرمان مي دهند و سپس به ساختن كعبه جديد! در شيراز اهتمام مي ورزند و با آداب و ادعيه و ذكر و زيارتنامه هاي استعمار ساخته به طواف به گرد آن مي پردازند! و نيز به صدور احكام جديد دين تازه ساخته شده مي پردازند و مطابق با خواست و اهداف استعمار , به رفع حجاب و پوشش زنان فرمان مي دهند و دخالت در سياست را كه آرزوي ديرينه قدرتهاي سلطه جوي جهاني در مناطق اسلامي مي باشد و همواره از تعاليم و آموزه هاي سياسي اسلام و تشيع رنج برده اند و از اصل ورود و دخالت در سياست به عنوان يك تكليف و وظيفه اسلامي ضربه خورده اند , ممنوع اعلام مي نمايند!

بدين ترتيب همه زمينه ها آماده و مهيا مي شود تا مباني و اركان اعتقادي و ارزشهاي اخلاقي و پايبندي هاي معنوي متزلزل شوند و وحدت و يكپارچگي مسلمانان در ايران به تفرقه و تشتت تبديل گردد و از قدرت بي نظير مذهب تشيع و

مراكز علم و فقاهت و مراجع و فقها و علماي بيدار و آگاه كه مدافعان راستين اسلام و سنگرهاي مستحكم دفاع از هويت ديني و استقلال و شرف و اعتلا و اقتدار مسلمانان مي باشند , كاسته شود و راههاي تاخت و تاز و سلطه استعمار خارجي صاف و همواره گردد.

پاورقي :

1 _ بيان , الواح و آثار سيد علي محمد باب , واحد دوم و سوم , باب هفتم

2 _ بيان , واحد دوم و سوم , باب هفتم

3 _ بيان , واحد دوم , باب هفتم .

4 _ بيان , واحد هشتم , باب نهم

5 _ بيان , واحد دوم , باب اول

6 _ بيان , واحد دوم , باب شانزدهم , به نقل از بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , از انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي , ص 103 _100

7 _ همان منبع , 108 _106

8 _ مجموعه الواح , ميرزا حسينعلي نوري (بها الله ) , ص 403 , به نقل از بهائيت در ايران , ص 110

9 _ همان منبع , ص 112 و 113

« علي محمدباب » در اولين مرحله ماموريت استعماري خويش براي « مذهب سازي » ادعاي « بابيت » مي كند و خود را باب و نايب خاص امام زمان و واسطه خير و فيض او و مردم معرفي مي كند. در مرتبه بعد ادعاي « مهدويت » مي نمايد و خود را مهدي موعود مي نامد. در مرحله ديگر ادعاي « نبوت » مي كند و خويشتن را پيامبر معرفي مي نمايد.

و در مرحله آخر و در تكميل عقايد و افكار استعمار ساخته و جنون آميز خود ادعاي « ربوبيت و الوهيت » مي كند!

« علي محمد باب » براساس فروع تعاليم استعمار ساخته « بابيگري » اعلام مي كند كه تمام كتب ديني و اخلاقي و ادبي و علمي بايد محو و نابود شوند و تنها كتاب « بيان » _ كه اصول و مباني مذهب جديد ساخته و پرداخته دست اربابان خارجي اوست _ معتبر مي باشد! همچنين اعلام مي كند كه واجب است كعبه و قبور انبيا و ائمه و تمام مساجد منهدم شوند و خانه او در شيراز به صورت كعبه جديد! وسعت يابد تا حج بابيگري ! در آن برگزار شود.

رهبر بابيگري در كتاب « بيان » كه شامل الواح و اصول و مباني القا شده توسط قدرتهاي استعماري است , ارتباط و پرستش و مناجات و راز و نياز با خداوند متعال را نفي مي كند و به انكار معاد و قيامت و بهشت و دوزخ و حسابرسي اعمال و پاداش و جزا مي پردازد و حقيقت وحي الهي و تعاليم قرآن و نبوت و امامت را انكار مي نمايد!

به نقل از روزنامه جمهوري اسلامي

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله با اسلام (5)

نوشته شده در چهارشنبه، 19 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

خودكامگي و نقصان معرفت ديني , دامهاي استعمار براي مذهب سازي

قدرتهاي استعماري براي تحقق سياست شيطاني « مذهب سازي » به منظور تقابل و تعارض با « اسلام » , به گزينش عناصري مي پرداختند كه در اوج نفسانيت و بيماري هاي اخلاقي و

رواني , آماده پذيرش همه گونه ماموريت براي تامين شهوات و تمايلات خودخواهانه بودند و سوار بر مركب نفس و تاخت و تاز در ميادين غرور و قدرت طلبي و رياست پرستي و علو و برتري جويي را بر هر خواسته و تمايل ديگر ترجيح مي دادند و براي دست يابي به آنها تا نفي نبوت و معاد و ادعاي نبوت جديد! پيش مي تاختند.

قدرتهاي استعماري وقتي عناصر مورد نظر را مي يافتند , توجهي به جهل و كم داني هاي آنان نمي كردند و توانايي علمي و مراتب بالاي مطالعه و بينش و دانش را ملاك و معيار قرار نمي دادند , زيرا اولا رشد علمي و معرفتي و كسب شناخت هاي لازم نسبت به فرهنگ و انديشه اسلامي عامل نيرومندي در نفي القائات استعماري محسوب مي شد و به همين دليل بود كه عالمان انديشمند و ژرف نگر پس از آن كه در معرض پذيرش دعوت هاي سيد علي محمدباب قرار گرفتند , بسيار سريع و صريح به ماهيت استعماري اين تفكرات و عقايد واقف گشتند و به شدت به نفي و طرد دعوت كنندگان كه فرستادگان و تبليغ گران باب بودند , اهتمام ورزيدند و به مقابله با اين مذهب استعمار ساخته پرداختند. ثانيا بينش و معرفت هاي ژرف و عميق علمي كه خود عاملي است براي خشوع در برابر حقيقت اسلام , با تمايلات و خواهشهاي سركش دروني و نفساني كه صاحبان خود را آنچنان كور و نابينا مي ساخت كه تا ادعاي مهدويت و نبوت پيش مي تاختند , در تضاد و تنافي قرار داشت و قدرتهاي سلطه گر

جهاني هرگز با وجود عناصر بصير و فكور به جامه عمل پوشاندن سياست هاي شوم خود توفيق حاصل نمي نمودند.

استعمار انگليس و روسيه , به طور آشكار و مشخص , به دنبال انتخاب عناصري بودند كه ضمن داشتن تمايلات شديد نفساني و خودكامگي و احساس علو و برتري , از دانش و بينش اندكي برخوردار باشند تا سهلتر و سريعتر بتوانند القائات اعتقادي و فكري منحط خود را در وجود بيمار آنان بارور سازند و با تحريف حقايق اسلامي , زمينه ساز تدريجي خروج عليه اسلام و اعلام دين جديد را فراهم بياورند.

استعمار انگليس با تلاش هاي مستمر جاسوس كهنه كار خود در كشورهاي اسلامي , سرانجام فرد مورد نظر را با دو ويژگي « خودكامگي » و « ضعف دانش ديني » شناسايي مي كند تا بدين وسيله مذهب استعماري « وهابيت » را براي معارضه با اسلام اصيل و ناب به وجود آورد.

« همفر » جاسوس انگليس اعلام مي كند : « پس از مدتي آشنايي و مراوده با محمدبن عبدالوهاب , به اين نتيجه رسيدم كه فرد شايسته براي اجراي مقاصد بريتانيا در منطقه , شخص او تواند بود. روح بلند پروازي , غرور , جاه طلبي و دشمني با علما و مراجع اسلام , خودكامگي و.... برداشت او از قرآن و حديث كه تفاوت آشكار با واقعيت داشت , بزرگترين نقطه ضعف او بود كه مي توانست مورد استفاده قرار گيرد! » (1 )

اين خودخواهي ها و جاه طلبي ها در كنار ضعف هاي ايدئولوژيك (2 ) باعث شد كه « همفر » به مرور و در

جلساتي متوالي محمدبن عبدالوهاب را به تحريف آيات قرآن و انكار ضرورت « جهاد » و « امر به معروف و نهي ازمنكر » و نفي « نبوت » و آلودگي به « شراب » و « فساد » وادار سازد و او را به اعلام « دين جديد » ! ترغيب نمايد تا سرانجام با انعقاد قراردادهاي لازم با وزارت مستعمرات انگليس , عليه اسلام و قرآن بپاخيزد!

همين سياست و روش , ابتدا توسط استعمار روسيه و سپس با تداوم آن توسط استعمار انگليس درباره « سيد علي محمدباب » به ظهور و عينيت رسيد.

سيد علي محمدباب , هم از لحاظ غرور و خودكامگي و نفسانيت , و هم از جنبه ضعف هاي اعتقادي و معرفتي و بينش و دانش ناچيز و اندك , عنصر بسيار مناسبي بود تا « بابيت » را بنيان نهد تا اين اساس و بنيان شيطاني و ساخته و پرداخته استعمار , تحت عنوان « بهائيت » و با رهبري ساير عناصر وابسته به انگليس و اسرائيل و آمريكا تا امروز تداوم يابد.

چنان كه بيشتر اشاره كرديم , « دالگورگي » جاسوس و وزير مختار روسيه در ايران ماموريت داشت تا نطفه هاي اوليه بابيگري و بهائي گري را در ايران بارور سازد. او در يادداشت هاي خود از الواحي ياد مي كند كه به زبان عربي براي سران بابيت و بهائيت يعني سيدعلي محمدباب و ميرزا حسينعلي نوري (بهاالله ) تهيه مي نمايد و تحويل آنان مي دهد تا براساس القائات و به هم بافته هاي سفارتخانه روسيه , به تبليغ و ترويج دين جديد!

بپردازند.

دالگوركي به صراحت مي نويسد :

« يك قسمت از كار سفارتخانه , منحصر به تهيه الواح و انتظام كار بابي ها بود.... به محض آن كه بين ميرزا حسينعلي و ميرزا يحيي به هم خورد , ميرزا حسينعلي « من يظهره الله » شد , ولي از بي سوادي « من يظهره الله » چه بگويم ! الواحي كه ما تهيه مي كرديم نمي توانست بخواند! » (3 )

واقعيت هاي انكارناپذير تاريخي , صحت سخنان دالگوركي را به اثبات مي رساند و مشخص مي كند كه « سيد علي محمدباب » و مسلك « بابيگري » همچون « محمدبن عبدالوهاب » و مسلك « وهابيت » , محصول استعمار و از نتايج خودكامگي و ضعف معرفت ديني اين دو عنصر آماده براي پذيرش القائات فكري و سپس ماموريت هاي محوله از جانب قدرتهاي استعماري مي باشند. در اين واقعيت هاي تاريخي تامل مي كنيم

1 _ سيد علي محمدباب گروهي از پيروان خود را در كسوت دعوت كننده و تبليغ گر عقايد و افكار خود به شيراز گسيل داشت . اين افراد بدون تزلزل و در اوج تعصب و جانبداري به تبليغ افكار باب پرداختند و در مجلسي كه از علماي شيراز و حاكم آن شهر به نام « حسين خان نظام الدوله تبريزي » براي بررسي احوال آنان تشكيل شده بود , نوشته ها و كتاب هايي از باب را ارائه دادند و آنها را « وحي آسماني » ناميدند!

حاكم شيراز پس از مجازات آنان , با روش خاصي براي اتمام حجت نسبت به عقايد كفرآميز بابيت , ابتدا دستور

داد علي محمدباب را از بوشهر به شيراز بياورند و سپس شبي محرمانه او را به حضور پذيرفت و به ظاهر خويشتن را از مريدان سرسخت و ترويج كنندگان بابيگري معرفي نمود و اعلام كرد كه حاضر است با اشتياق تمام اموال و امكاناتش را در مسير نشر عقايد و افكار او ايثار كند.

والي شيراز با اين چاره انديشي , غرفه هاي وسيعي را با تمام وسايل و ابزار در دارالعماره اش به باب و پيروانش اختصاص داد و به مرور تا آن جا خود را مريد و عاشق و دلباخته دين جديد او اعلام كرد كه رضايتش را براي حضور در مجمع فقها و علماي اسلام به منظور هدايت آنان با تبليغ اصول و مباني مذهب جديد! جلب نمود.

سيدعلي محمدباب با اين ترفند حاكم , مجذوب و فريفته شد و با غرور و خودكامگي در مجمعي كه به درخواست والي شيراز از فقها و علما و گروهي از افراد سرشناس شيراز تشكيل شده بود , حاضر شد. او به منظور تبليغ دين جديد! اين گونه به هدايت و ارشاد علما و فضلاي حاضر در مجلس پرداخت :

« اي علما , آيا هنگام آن فرا نرسيده است كه هوا و هوس را پشت سر اندازيد و هدايت را پيروي كنيد و ضلالت را ترك نمائيد و سخنان مرا گوش دهيد و اوامر مرا اطاعت كنيد پيغمبر شما بعد از خود جز قرآني به جاي نگذاشته و اين نيز كتاب من « بيان » است . بيائيد آن را تلاوت و قرائت كنيد تا به شما معلوم گردد كه عبارات آن از قرآن

فصيح تر و احكامش ناسخ احكام قرآن است . پس سخنان مرا گوش كنيد و نصيحت مرا بپذيريد و پيش از آن كه شمشير در ميان شما كشيده شود , گردن هايتان زده و خونتان ريخته شود , جان و اطفال و اموالتان را محفوظ بداريد. سخنان مرا گوش و امر مرا اطاعت كنيد. من شما را چنين نصيحت مي كنم » (4 )

علماي حاضر در مجلس بنابه درخواست حاكم و توافق قبلي , سكوت اختيار كردند و در برابر اظهارات كفرآميز سيدعلي محمدباب هيچ واكنشي از خود نشان ندادند.

حاكم شيراز از جاي برخاست و از باب تقاضا نمود كه دعاوي خويش را بر كاغذ بنگارد تا به اين وسيله برهان و حجت مكتوب از خود برجاي نهد. باب بنا به تقاضاي حاكم عباراتي بر كاغذ نگاشت . وقتي علماي مجلس بر دعاوي و نوشته هاي او نظر گستردند هم از لحاظ ساختار كلمات , هم از جنبه جمله بندي و تركيب , هم از جهت مفهوم , نارسايي و اغلاط و مطالب نامربوط در آن مشاهده كردند كه اين ها بر ضعف علم و نقصان معرفت و بينش او دلالت داشت .

علماي اسلام اغلاط نوشته باب را برايش برشمردند و توضيح دادند , لكن باب مي كوشيد كه آنان را قانع نمايد كه « در مدرسه اي تعلم نكرده , و در مكتبي درس نخوانده و آنچه را كه مي نويسد از عالم غيب به او الهام مي شود و يا وحي آسماني مي باشد كه بر او نازل مي گردد و مردم نبايد به الفاظ و عبارات توجه داشته باشند

, بلكه بايد معاني را مورد توجه قرار داده , مغز را بگيرند و پوست را به كنار اندازند . » (5 )

باب با اين سخنان مي خواست خود را از بي سوادي و ضعف دانش و معرفت ديني تبرئه نمايد و آن را به گردن وحي آسماني ! بيندازد! لكن علماي اسلام به صراحت و روشني , او را در كفر انديشي و اعتقادات ضدالهي معترف و مجرم يافتند.

در اين هنگام , حاكم شيراز كه تا اين لحظه خود را مريد سينه چاك بابيگري معرفي مي كرد , زبان گشود و خطاب به سيدعلي محمدباب چنين گفت :

« اي جا هل مغرور , اين چه بدعت شومي است كه در اسلام احداث كرده اي چگونه ادعاي نبوت و رسالت يا مهدويت مي كني و حال آن كه نمي تواني مكنون ضمير خود را به عربي صحيح اظهار كني و با اين حال ادعا داري كه سخنان تو از قرآن محمد(ص ) فصيح و بليغ تر مي باشد و مانند آيات بينات تو در قرآن پيدا نمي شود ... » (6 )

سيدعلي محمدباب بعد از اين اظهارات و اعترافات كفرآميز ناشي از « جهل » و « خودكامگي » تعزير مي شود و سپس در زندان شيراز به اسارت درمي آيد تا از گسترش افكار مسمومش جلوگيري شود.

2 _ پيروان باب در شهرهاي مختلف به ترويج بابيگري اشتغال داشتند و عناصر برجسته كه نقش بازوان باب و سازمان دهي و رهبري گروههاي تبليغي را ايفا مي نمودند در گام نخست سعي مي كردند به نزد علماي اسلام بروند و آنان

را با ارائه آثار باب , به دين جديد! متمايل سازند.

ملاحسين بشرويه اي كه از عناصر فعال و تلاشگر بابيت محسوب مي شد به همراه يكي ديگر از عناصر پركار به نام حاجي ميرزا جاني به منظور جذب « حاج ملامحمد مجتهد » كه فرزند ملااحمدنراقي و از مايه هاي علمي و معرفتي بالايي برخوردار بود , به كاشان شتافتند.

ديد به شفاعت و رحمت , اين بندگان را آزاد كرد و غل و زنجير قواعد و اعراب را از پاي آنان برداشت و اكنون باكي بر كسي نيست كه مرفوع را منصوب , و منصوب را مجرور بخواند . (7 )

ملا محمد مجتهد كه عالم ورزيده و فرزانه اي بود با شنيدن اين ياوه ها و به هم بافته هايي كه براي توجيه جهل و بي سوادي و ضعف دانش سركرده بابيت ارائه مي شد , برآشفت و دستور داد به سرعت اين دو عنصر خائن و تباهكار را از كاشان اخراج كنند.

غرور و خود كامگي و ضعف بينش و معرفت ديني رهبر بابيگري و پيروانش , دامهاي بزرگي بودند كه استعمار خارجي براي « مذهب سازي » از آنها بهره هاي فراوان برد و اصولا استعمارگران از ابتدا براي يافتن عناصري با اين دو خصوصيت به كاوش و جستجو پرداختند و پس از شناسايي هاي لازم , فعاليت هاي مخرب خود را به منظور « مهره سازي » براي « كادر رهبري » دين و مذهب جديد آغاز كردند و اصول و فروع ساخته و پرداخته شده آن را با نوشتن الواح مقدسه ! به سران بابيگري و بهائي گري القا نمودند.

استعمار در كار خويش توفيق حاصل نمود , زيرا جهل و ضعف هاي معرفتي و نقصان دانش و بينش ديني در كنار غرور و خودكامگي و ميدان داري تمايلات نفساني , دامهايي بودند كه امثال سيد علي محمد باب , ميرزا حسينعلي نوري (بها الله ) , ميرزا يحيي نوري (صبح ازل ) و رهبران بعدي بهائيت همچون عباس

افندي (عبدالبها) و شوقي افندي رباني را به راحتي شكار مي كردند و به سرسپردگي و جاسوسي براي قدرتهاي استعماري روسيه , انگليس , اسرائيل و آمريكا مشتاق و راغب مي نمودند. اين دامها , هم اينك و در عصر حاضر , در جلوه و نمودها و قالب ها و روشهاي ديگر بر سر راه كساني است كه اولا از دانش دين و تخصص در شاخه هاي مختلف فرهنگ و معارف و علوم حوزوي همچون كلام , فلسفه , عرفان , تفسير , حديث , اخلاق , تربيت , و ابعاد گوناگون « فقه » در حكومت , سياست , قضا و اقتصاد بي بهره اند و در عين حال ادعاي علم ودانش مي كنند و براساس اصل « قرائت هاي مختلف از دين » به شيوه دين مداري و آموزه هاي مكتب هاي فلسفي و فكري غرب , به « نظريه پردازي » ! درباره اسلام اشتغال دارند! ثانيا بر مركب غرور علمي و خود كامگي و نفسانيت فردي و گروهي و سياسي سوار شده اند و براي تحقق مطامع و اهداف غير الهي خود تعامل و اتحاد با قدرتهاي استعماري غرب همچون آمريكاي جنايتكار را به عنوان يك « تاكتيك » و به صورت وسيله و ابزاري كاملا توجيه شده ! براي رسيدن به « هدف » , لازم و ضروري مي دانند!

پاورقي :

1 _ خاطرات « همفر » جاسوس انگليس در ممالك اسلامي , ترجمه دكتر محسن مويدي , انتشارات اميركبير , ص 40

2 _ جاسوس انگليس در كنار ضعف هاي ايدئولوژيك و نقصان معرفت ديني محمد بن عبدالوهاب

به عنوان يكي از طلاب علوم ديني , به استحكام و قدرت و توانايي علمي يكي از روحانيون به نام « شيخ جواد قمي » اشاره مي كند و از غلبه و سيطره علمي او در مناظره با محمد بن عبدالوهاب سخن به ميان مي آورد و چنين مي نويسد : « ... من از اين گفتگوها بسيار لذت مي بردم , و در شگفت بودم . مي ديدم كه محمد عبدالوهاب در برابر شيخ جواد قمي كه فردي سالخورده بود , مانند گنجشكي در پنجه صياد دست و پا مي زد و ياراي پرواز نداشت . » (خاطرات « همفر » , ص 40 )

« همفر » علاوه بر اشاره به ضعف هاي ايدئولوژيك محمد بن عبدالوهاب به عنوان زمينه مساعد براي گزينش او , دريادداشت هايش به غير از آنچه درباره غرور و خودكامگي اش اشارت رفت , چند نوبت ديگر به اين ضعف نفساني به عنوان زمينه مساعد براي انتخاب او به منظور ماموريت « مذهب سازي » اشاره مي كند. از جمله مي نويسد : « اوجواني جاه طلب , بلند پرواز , و بي نهايت عصبي مزاج بود. » (خاطرات « همفر » , ص 36 ) همچنين در جاي ديگر مي نويسد : « تدريجا توانستم محمد را كه ذاتا بلند پرواز و خودپرست بود , زير تاثير سخنان خود قرار دهم , تا آنجا كه او به پندار خود , براي جلب اعتماد بيشتر من , خود را از آنچه واقعا بود , بي بند و بارتر معرفي مي كرد! » (خاطرات « همفر » , ص

41 )

3 _ پرنس دالگوركي , ص 119

4 _ تاريخ جامع بهائيت , بهرام افراسيابي , انتشارات سخن , ص 134

5 _ همان منبع , ص 135

6 _ همان منبع , ص 135

7 _ همان منبع , ص 181

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله بااسلام (6)

نوشته شده در دوشنبه، 24 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

حجاب زدايي و ترويج آزادي جنسي تفكر القايي استعمار براي گسترش بهائيت در ايران

« حجاب » كه به صورت وجوب و ضرورت « پوشش » براي زنان به منظور صيانت از حريم شخصيت معنوي آنان و جلوگيري از فساد و بي بند و باري و استحكام بخشيدن به اركان خانواده و سالم سازي روابط و فعاليت هاي اجتماعي در تعاليم اسلام مورد توجه خاص واقع شده است , از ديرباز به عنوان يكي از موانع براي تحقق حيله ها و توطئه هاي قدرتهاي استعاري چهره مي نموده و آنان را در تسريع و شتاب بخشي به بسط سيطره فرهنگي و سياسي و اقتصادي بر سرزمين هاي اسلامي با مشكل مواجه مي ساخته است . از همين رو در بستر تاريخ طولاني نقش آفريني هاي شيطاني و مخرب آنان براي مقابله بااسلام و وحدت و اتحاد جوامع و كشورهاي اسلامي , مبارزه با قانون اسلامي حجاب يكي از اهداف و برنامه هاي بنيادين و محوري آنها براي آماده كردن زمينه هاي نفوذ و تعدي و سيطره بر جهان اسلام محسوب شده است .

استعمارگران به وضوح دريافتند كه حجاب و پاكي و عفاف زنان كه يكي از جلوه هاي مهم پايبندي به اسلام

و از آثار سازنده تبعيت از احكام و قوانين اين آئين الهي به شمار مي رود , با سلطه همه جانبه آنان بر جوامع اسلامي سازگاري ندارد و سلامت روابط اجتماعي دختران و پسران و زنان و مردان به طور طبيعي نافي هرگونه فساد و فحشا و آزادي هاي مخرب جنسي مي باشد و به همين دليل تصميم گرفتند با روشهاي گوناگون به مبارزه با حجاب و عفاف زنان بپردازند و از اين طريق جوامع اسلامي را به فساد و انحطاط بيفكنند تا در هنگامه هايي كه دختران و پسران _ كه نيروهاي بالنده و پر انرژي و آماده مقاومت در برابر استعمار خارجي محسوب ميشوند _ به هرزگي و بي بندوباري و بي تفاوتي در برابر دنياي « سياست » و آمد و شد و عملكردهاي سيطره جويانه قدرتهاي استعماري سرگرم و مشغول مي باشند , اهداف فرهنگي و سياسي و اقتصادي خود را يكي پس از ديگري به مرحله عمل در آورند!

استعمار انگليس در استفاده از اين حربه شيطاني براي نفوذ در كشورهاي اسلامي داراي پيشينه اي سياه مي باشد و يكي از برنامه هاي مهم جاسوسان انگليسي در مقاطع مختلف تاريخي , مبارزه پنهان و مرموز با حجاب و پوشش زنان به منظور گستردن دامهاي فساد و فحشا در ميان جوانان مسلمان بوده است .

وزارت مستعمرات انگليس به يكي از جاسوسان متبحر خود , اين سياست شوم را اينگونه ابلاغ مي نمايد :

« در مساله بي حجابي زنان , بايد كوشش فوق العاده به عمل آوريم تا زنان مسلمان به بي حجابي و رها كردن چادر , مشتاق شوند...

پس از آن كه حجاب زن با تبليغات وسيعي از ميان رفت , وظيفه ماموران ماست كه جوانان را به عشق بازي و روابط جنسي نامشروع با زنان تشويق كنند و به اين وسيله فساد را در جوامع اسلامي گسترش دهند . » (1 )

استعمار فرانسه از همين شيوه براي سيطره بر مسلمانان الجزاير استفاده مي كند و با مبارزه با حجاب زنان مسلمان اين كشور , زمينه هاي لازم را براي خارج شدن آنان از پوشش اسلامي و آلودگي به فساد جنسي و در نهايت بالا بردن توان نيروهاي اشغالگر براي پيشروي در تار و پود جامعه الجزاير فراهم مي آورد.

« فرانتس فانون » در شرح وقايع سرزمين الجزاير پس از اشغال فرانسويان , ابتدا به اين ضرب المثل قديمي اشاره مي كند كه « زنها را دردست بگيريم , همه چيز به دنبال آن خواهد آمد. » و سپس به اين واقعيت مي پردازد كه : « كشفيات جديد جامعه شناسان فقط كاري كه كرده اين است كه به اين فرمول قديمي روش خاص علمي بخشيده است » ! , و آن گاه براساس اين مقدمه , نظريه سياسي اشغالگران فرانسوي را اين گونه مطرح مي نمايد : « اگر بخواهيم به تار و پود بافته جامعه الجزايري هجوم بريم و استعداد مقاومت او را مغلوب سازيم , بايد ابتدا زنها را تحت تسلط قرار دهيم . » (2 )

« فرانتس فانون »سپس به نقش نمونه هاي رفع حجاب شده زنان الجزايري اشاره مي نمايد :

« از آن پس اين زنان « نمونه اي و آزمايشي » با چهره

مكشوف و بدن آزاد مانند سكه رايج در محيط اروپايي الجزاير سير مي كنند. در اطراف اين زن حلقه اي از تعليمات نوين به وجود مي آيد و اروپايي ها كه از اين پيروزي به هيجان آمده اند از نگراني اين كه به وضع اوليه برنگردد , اين زن را مانند كسي كه به مذهب جديدي گرويده باشد احاطه مي كنند » (3 ) و در نهايت , نتيجه اين تلاش مخرب اين گونه ظاهر مي شود : « هر بار كه يك زن الجزايري حجاب را رها سازد , با اين عمل خويش در واقع وجود جامعه الجزايري را با سيستم دفاعي سست بنياد و باز و متلاشي , به اشغالگران اعلام مي دارد! . » (4 )

يكي از اقدامات استعارگران پس از بنيان نهادن مذهب « بابيگري » و به قدرت رساندن سيد علي محمد باب به عنوان رهبر و پيشواي اين دين ساختگي , آماده كردن تدريجي يك زن « نمونه اي » رفع حجاب شده و متمايل به فساد و هرزگي بود كه به عنوان يكي از عناصر سطح بالاي بابيگري به منظور ترويج گسترش فرهنگ بي حجابي و آزادي جنسي در ايران , نقش آفريني مي كرد و نه تنها الگوي همه زنان تابع اين مذهب استعماري محسوب ميشد , كه با تبليغات و سخنراني ها و القائات عقايد و افكار استعمار ساخته اش , دختران و زنان مسلمان محجوبه را به رها ساختن پوشش و گرايش به آزادي جنسي به سبك و شيوه دنياي غرب ترغيب مي نمود.

اين زن نمونه اي و الگويي , « قره العين

» نام داشت .

قره العين توسط واسطه هايي كه با علي محمد باب مرتبط بودند , با عقايد و افكار او آشنا گرديد و سخت به بابيگري شيفته و دلبسته شد. او با زمينه و پيش ذهن هاي قبلي و اعتقادات منحرف و آلوده اي كه داشت _ و همين ها باعث شده بود كه شوهر و سه فرزندش را رها كند و با منحرفين فكري و مرتبطين با علي محمد باب رابطه برقرار سازد_ در سفري كه به كربلا داشت به تبليغ بابيگري پرداخت و جسارت به اسلام را به اوج رساند.

براساس خرافه ها و به هم بافته هاي بابيگري , رسم با بيان چنين بود كه كسان خود را « آل الله » ! و از « عترت پيامبر اسلام » ! مي خواندند و به همين دليل قره العين نيز براي خود عنواني جعل و بافته بود و اعلام مي كرد كه من « مظهر حضرت فاطمه » ! هستم .

عقايد كفرآميز و فعاليت هاي مخرب او در تبليغ بابيگري موجب خشم مردم كربلا شد و بر محل سكونتش شوريدند. حاكم عراق با بلوايي كه اين زن به وجود آورد به ناچار به دستگيري و تبعيد او به بغداد اقدام نمود و چون در آنجا نيز به فعاليت هاي تبليغي به نفع علي محمد باب پرداخت , حاكم بغداد او را به اقامت در خانه اي تحت كنترل و محدود , مجبور ساخت .

اولين اقدامات قره العين براي رها ساختن حجاب , از حضور بدون پوشش و آزادانه در جمع مريدان رهبر بابيگري آغاز گرديد. گروهي از پيروان

سيد علي محمدباب به اين وضعيت اعتراض كردند و نامه اي به باب نوشته و درباره عمل قره العين پرسش نمودند. وقتي علي محمد باب در پاسخ به نامه اين افراد , مخالفين قره العين را « متزلزل » نام نهاد و در مكتوب خويش اين زن را « طاهره » لقب داد , عده زيادي از معترضين از عقايد ساختگي و دست هاي پشت پرده اي كه عليه اسلام در حال مذهب سازي و ترويج افكار كفرآميز بود مطلع شدند و خود را از اين دام بزرگ نجات دادند.

بحث و تبليغ قره العين در بغداد ديگر بار آغاز شد و او عقايد و افكار مسموم خود را كه با پشتوانه هاي مطالعاتي اش در متون اسلامي به هم مي آميخت و شبهه و ترديد مي آفريد , در بين مردم ترويج نمود. او از جاذبه هاي لازم در نطق و سخنوري برخوردار بود و از طبع شعر نيز بهره داشت و در شورآفريني و تحريك احساسات توانا بود. از طرفي ديگر , زيبا روي بود و اين عامل نيز او را در برانگيختن « فساد » به عنوان زمينه مساعدي كه اهداف شومش را جامه عمل مي پوشاند , ياري مي نمود و در رشد و گسترش مذهب استعمار ساخته بابيگري بسيار موثر مي افتاد.

به موقع عالمان دين مواجه گرديدند , تا آنجا كه عالم بزرگوار « آقا عبدالله مجتهد » پيكي را مخفيانه به نزد خويشان قره العين فرستاد تا براي فرو خواباندن آشوب و بلوا در كرمانشاه , او را به نزد خويش فرا خواندند. نزديكان قره العين او را شبانه از كرمانشاه بيرون بردند و به همدان انتقال دادند. او در همدان نيز آشوب و بلوا راه انداخت و همين امر موجب شد تا توسط نزديكانش به قزوين انتقال داده شود.

از آنجا كه قره العين آرام و قرار نمي يافت و نشر عقايد سيد علي محمد باب را بر خود لازم و واجب مي دانست , قزوين را نيز به آشوب كشاند.

عالم روشن ضمير « ملامحمد تقي فقيه » براي صيانت و پاسداري از حريم مقدس اسلام و جلوگيري از نشر عقايد بابيگري در قزوين , به مقابله با او پرداخت . اين عالم تقوا پيشه و دلسوخته كه عموي قره العين محسوب مي شد و پسر خويش را به ازدواج او در آورده بود , باقره العين از در محاجه درآمد و سعي كرد او را به وسيله تعاليم اسلام از بيراهه اي كه پاي در آن نهاده بود خارج كند و به راه روشن دين باز گرداند , ولي به اين كار موفق نشد. ملا محمد تقي فقيه روشنگري براي مردم و آشكار ساختن اهداف و برنامه هاي اسلام ستيزانه بابيت را بر سر منابر لازم مي دانست و تلاش مستعمر او در مبارزه با اين فرقه گمراه باعث شد كه قره العين توسط عوامل خود نقشه قتل اين عالم بزرگوار را

به مرحله عمل درآورد.

در سپيده دمي كه ملا محمد تقي در مسجد به عبادت اشتغال داشت , پنج نفر از عوامل قره العين بر او حمله ور شدند و با نيزه و خنجر بر سر و روي و شكم و پهلويش ضربه وارد كردند.

ملا محمد تقي پس از سه روز دار فاني را وداع گفت و در نزد علما و مردم « شهيد ثالث » لقب گرفت . او قبل از شهادت , براي اين كه آشوب و فتنه به پا نشود وصيت كرد كه كسي به قاتلانش تعرض نكند. در عين حال حكومت وقت براي ملاحظه افكار عمومي قاتلين او را دستگير كرد و به تهران گسيل داشت و قره العين را در قزوين تحت نظر قرار داد . (5 )

قره العين مخفيانه نامه اي به تهران براي « ميرزا حسينعلي نوري » و « ميرزا يحيي صبح ازل » كه از اولين گروندگان به « سيد علي محمد باب » و ترويج كنندگان عقايد و افكار او بودند ارسال داشت و از آنها براي رهايي و نجات خويش استمداد نمود.

وجود قره العين براي تشكيل « انجمن بدشت » به منظور اعلام عقايد ضد اسلام بسيار ضروري بود , به ويژه آن كه اين طرح و اساس توسط قره العين پيشنهاد و بنيان گذاشته شده بود. سران بابيت توسط عوامل نفوذي خود توانستند قره العين را از خانه حاكم قزوين بربايند و به تهران بياورند. سپس قره العين همراه با سران بابيه به طرف خراسان روانه مي شوند و در ناحيه « بدشت » (6 ) گردهم مي آيند .

دو اردو در اين ناحيه زده شد. يك اردو تحت رياست ملا محمد علي بارفروش ملقب به « قدوس » , و يك اردو به رياست قره العين و ميرزا حسينعلي نوري .

يكي از اهداف و برنامه هاي انجمن بدشت اين بود كه بعضي از دعاوي بابيه مطرح شود و قره العين با نقشه خاصي كه قبلا آن را طرح و برنامه ريزي كرده بود , در ميان كساني كه در اردوگاه به عنوان پيروان مذهب باب جمع آمده اند « بي حجاب » ظاهر شود و از اين طريق زمينه هاي لازم را براي از بين بردن پاكي وعفاف و پايبندي به حجاب كه حكم قطعي و ضروري قرآن مي باشد مهيا سازد و ابتدا زنان بابيه و سپس به مرور زنان مسلمان شهرهاي ايران را به برداشتن پوشش اسلامي و گرايش به بي حجابي و فساد و فحشا ترغيب نمايد.

قره العين براي اعلام بعضي از عقايد بابيه كه با انكار حكم حجاب اسلامي مرتبط بود در ميان سران اين مذهب استعماري يعني حسينعلي نوري و ملامحمد علي قدوس به اين افكار كفر آميز اصرار ورزيد : « آنچه اسلام آورده در هنگام ظهور باب ملغي و منسوخ است , و چون باب قائم ! است و قائم حق دارد در مذهب تصرف نمايد! , پس شريعت اسلام با ظهور قائم ديگر منسوخ است و چون قائم (يعني علي محمد باب !) هنوز احكام و تكاليف جديد رامدون و تكميل نكرده است , زمان , زمان فترت ميباشد و كليه تكاليف از گردن مردمان ساقط است !! »

افكار قره العين به

تاييد ميرزا حسينعلي نوري و محمد علي قدوس مي رسد و سپس قره العين براي منسوخ اعلام كردن اين تكاليف و از جمله مهمترين آنها يعني « حجاب » كه براي تحقق اهداف و برنامه هاي او از اهميت خاصي برخوردار بود و بايد زودتر منسوخ و باطل اعلام مي شد , طرح و نقشه اش را كه عبارت بود از ظاهر شدن در حالت حجاب از سر برداشته در ميان مريدان و پيروان خود در اردوگاه , آماده اجرا نمود.

روز معين فرا مي رسد. ابتدا قره العين از پشت پرده با نفوذ كلامي كه داشت اين دستورات و فرامين را به عنوان اصول و فروعي از « دين جديد » ! اعلام نمود :

« ... اي اصحاب , اين روزگار از ايام فترت شمرده مي شود. امروز تكاليف شرعيه يكباره ساقط است , و اين صوم (روزه ) و صلوه (نماز) كاري بيهوده است ! آنگاه كه ميرزا علي محمد باب اقاليم سبعه را فرو گيرد و اين اديان مختلف را يكي كند , شريعتي تازه خواهد آورد و قرآن خويش ! را در ميان امت وديعتي خواهد نهاد. هر تكليف كه از نو بياورد بر خلق روي زمين واجب ! خواهد گشت . پس , زحمت بيهوده برخويش روا نداريد و زنان خود را در مضاجعت (هم خوابگي و هم بستري ) , طريق مشاركت ! بسپاريد! » (7 )

مي بينيم كه قره العين اولا تكاليف شرعيه را ساقط اعلام مي نمايد. ثانيا نماز و روزه را كاري بيهوده معرفي مي كند. ثالثا به صدور احكام جديد توسط امام زمان

ساخته و پرداخته استعمار يعني علي محمدباب بشارت مي دهد! رابعا در همخوابگي و مجامعت , فرمان به « اشتراكيت » ! صادر مي نمايد و به آزادي مطلق جنسي در ميان زنان شوهر دار و مردان همسردار تشويق و ترغيب مي كند!

پس از اين سخنان , بنا به نقشه از قبل آماده شده , به اشاره قره العين پرده به كنار مي رود و او بدون حجاب و در حالي كه خود را آرايش كرده است يكباره به ميان مردان حاضر در مجلس ظاهر مي شود!

پيروان بابيه پس از مشاهده اين صحنه , تكان مي خورند.گروهي كه آثاري از ايمان و پاكي در دل داشتند و از بينش و هوشياري بهره مي بردند , به سرعت دريافتند كه آن سخنان و اين هرزگي و لاقيدي براي چيست و چه فتنه هايي عليه اسلام در حال شكل گيري است . به همين دليل از آن مجلس خارج شدند و دين به دنياي سر سپردگان استعمار نفروختند. اما گروهي ديگر كه تمايل و اشتياق به فساد و هرزگي و بي بند و باري جنسي آرام و قرار شان را ربوده بود , در اين دام بزرگ گرفتار آمدند و بر ياوه ها و عقايد و افكار كفرآميز و به هم بافته اين زن هرزه و فاسد تن در دادند , زيرا اين عقايد و باورها , ميدان را براي شهوت گرايي ها و فساد گستري هاي آنان باز و آماده مي كرد!

پس از اين زمينه سازي ها , ارودگاه بدشت به مركز روابط نامشروع و زنا و فحشا و خوشگذراني تبديل مي شود

و بابيان باهم مي آميزند و به حركات زشت و خلاف عقل و شرع مبادرت مي ورزند.

ساكنان « بدشت » پس از اطلاع از فساد كاري پيروان بابيه , بر آنان مي شورند و قره العين و طرفدارانش را پس از 32 روز سكونت در آن منطقه مجبور به خروج مي نمايد.

فساد و بي بند و باري و زير پا گذاشتن احكام اسلام در اردوگاه بدشت آنچنان آشكار و غير قابل انكار است كه حتي در آثار خود بابيان نيز به آن اشاره شده است , همچنين بسياري از پيروان بابيه در شهرهاي ايران از جمله مراغه , پس از اطلاع از اين وقايع , از اين دين ساختگي خارج شدند و به دامان اسلام بازگشت نمودند. ولي « قره العين » براي طرفداران آزادي هاي جنسي لجام گسيخته غربي و هر انسان متمايل به فسق و فجور و معصيت و گناه , يك « الگو » باقي ماند و همچنان كه آغاز كننده فساد و هرزگي بود , تداوم دهنده اين راه با ايجاد روابط نامشروع جنسي با مردان مختلف نيز محسوب ميشود.

در مبحث بعدي تحت عنوان « پرده هايي از يك خيمه شب بازي فرهنگي » درباره يكسان بودن « اسلام شناسي انگليسي » با « اسلام شناسي بابيگري » براي توليد توجيهات مشترك به منظور ايجاد پشتوانه هاي اعتقادي ساختگي و استعماري براي ممنوعيت حجاب و اشاعه ابتذال سخن خواهيم گفت .

برگرفته از روزنامه جمهوري اسلامي

پاورقي :

1 _ خاطرات همفر , جاسوس انگليس در ممالك اسلامي , ترجمه دكتر محسن مويدي , انتشارات امير كبير , ص

84

2 _ بررسي جامعه شناسي يك انقلاب يا سال پنجم انقلاب الجزاير , فرانتس فانون , انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي , ص 36

3 _ همان منبع , ص 43

4 _ همان منبع , ص 44

5 _ بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , مركز اسناد انقلاب اسلامي , ص 183

6 _ « بدشت » در تقسيمات كشوري امروز از دهستان « زيراسناق » كه از توابع « شاهرود » مي باشد , به شمار مي رود.

7 _ تاريخ جامع بهائيت , بهرام افراسيابي , انتشارات سخن , ص 114

قره العين خطاب به پيروان بابيگري چنين مي گويد : اي اصحاب , اين روزگار از ايام فترت شمرده مي شود. امروز تكاليف شرعيه يكباره ساقط است و اين صوم (روزه ) و صلوه (نماز) كاري بيهوده است ... پس , زحمت بيهوده بر خويش روا نداريد و زنان خود را در مضاجعت (همخوابگي و هم بستري ) , طريق مشاركت ! بسپاريد!

وزارت مستعمرات انگليس خطاب به يكي از جاسوسان خود در كشورهاي اسلامي : در مسئله بي حجابي زنان بايد كوشش فوق العاده به عمل آوريم تا زنان مسلمان به بي حجابي و رها كردن چادر , مشتاق شوند... پس از آن كه حجاب زن با تبليغات وسيعي از ميان رفت , وظيفه ماموران ماست كه جوانان را به عشق بازي و روابط جنسي نامشروع با زنان تشويق كنند و به اين وسيله فساد را در جوامع اسلامي گسترش دهند.

قدرتهاي استعماري براي مبارزه با حجاب و ترويج فساد و آزادي جنسي در جوامع اسلامي ,

زنان منع حجاب شده و فاسد « نمونه اي » و « الگويي » به وجود مي آوردند و توسط آنان به فرهنگ سازي هاي باطل براي ترغيب زنان مسلمان به رها كردن پوشش اسلامي و گرايش به فساد مي پرداختند. « قره العين » يكي از مصاديق عيني زنان نمونه اي و الگويي استعمار براي نفي حجاب و ترويج فساد به شمار مي رود.

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله با اسلام(7)

نوشته شده در چهارشنبه، 26 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

پرده هايي از يك « خيمه شب بازي فرهنگي »

يكي از برنامه هاي مهم و بنيادين استعمار خارجي كه توسط جاسوسان و ماموران زبردست خود و با همكاري و تلاش هاي همه جانبه ايادي و عوامل مرموز و دست پرورده و دلباخته شان در سرزمين هاي اسلامي , به مرور زمان و با دقت و هوشياري در مراحل مختلف به نتيجه و ثمر رسانده اند , آماده كردن زمينه ها و شرايط مناسب براي رشد و گسترش ابتذال و بي حجابي و فساد در جوامع اسلامي است .

ترديدي نيست كه اين برنامه محوري و حائز اهميت , در درجه اول و قبل از همه چيز « سياسي » است و سيطره كامل بر ممالك اسلامي به طور « آشكار » يا « پنهان » و به روش « استعمار كهن » يا « استعمار نو » , اصل نخستين و هدف غائي محسوب مي شود. اين هدف با فروپاشي شيرازه وحدت و اتحاد مسلمين و ايجاد شكاف هاي عميق تفرقه و تشتت و كينه و ستيز ميان آنان رخ مي نمود.

براي تحقق اين هدف غائي و نهايي بود كه به « همفر » جاسوس وزارت مستعمرات بريتانيا , اين گونه توصيه مي شود :

« موضوع مهم براي تو در ماموريت آينده , دو نكته است :

1 _ يافتن نقاط ضعف مسلمانان كه ما را براي نفوذ در آنها و ايجاد تفرقه و اختلاف بين گروهها موفق كند , زيرا عامل پيروزي ما بر دشمن , شناخت اين مسائل است .

2 _ پس از شناخت نقاط ضعف , اقدام به ايجاد تفرقه و اختلاف ضروري است . هرگاه در اين كار مهم توانائي لازم از خود نشان دهي , بايد مطمئن باشي كه در شمار بهترين جاسوسان انگليس , و شايسته نشان افتخارخواهي بود . » (1 )

براي تحقق اين هدف « سياسي » به عنوان يك « استراتژي » , تمام « تاكتيك » ها به خدمت گرفته شد كه يكي از مهم ترين آنها در مجموعه برنامه ها و روش هاي « فرهنگي » براي نيل به هدف سياسي , مبارزه با « حجاب اسلامي » و گسترش روزافزون « فساد و بي بندوباري » در ميان توده هاي مردم به ويژه « جوانان » بود.

به « همفر » جاسوس انگليس در ممالك اسلامي مجموعه برنامه هاي فرهنگي تفهيم و القا مي شود و از آن ميان , درباره مهم ترين و محوري ترين آنها يعني حجاب ستيزي براي گستردن دامهاي فساد و تباهي , به او اين گونه دستور مي دهند :

« بايد به استناد شواهد و دلايل تاريخي ! ثابت كنيم كه پوشيدگي زن از دوران

بني عباس متداول شده ! و مطلقا سنت اسلام نيست ! مردم , همسران پيامبر را بدون حجاب ! مي ديده اند , و زنان صدر اسلام در تمام شئون زندگي , دوش به دوش مردان فعاليت داشته اند » . (2 )

يكي از نكات قابل توجه در اين القائات استعماري , توجيه و تفسيرهايي است كه ماموران استعمار در كسوت اسلام شناس ! و مفسر دين ! به جوامع اسلامي و توده هاي مسلمان انتقال مي دهند و از آنجا كه اين توجيهات , موافق طبع و مذاق مسلمانان ضعيف الايمان و افراد متمايل به فساد و بي بندوباري هاي جنسي است , سريع اثر مي بخشد و به مصداق اصل « الانسان حريص علي مامنع » (انسان نسبت به آنچه او را به حق و درست منع مي نمايند حريص مي باشد) , در قلب آدمهاي « دم غنيمتي » و گريزان از « حق » و « تكليف الهي » نفوذ مي نمايد , و به همين دليل است كه رهبران سازمان هاي مخوف « فراماسونري » كه در چنبره استعمارگران انگليسي و آمريكايي و صهيونيسم قرار دارند , اعلام مي نمايند : « طبيعت انسان , ميل زيادي به محرمات و شهوتراني دارد. اين وظيفه ماست كه درجه حرارت شهوت را بالا ببريم تا يك مرتبه آتش گرفته و به تمام مقدسات خود كافر گردد . » (3 )

مقدمه » و « زمينه » براي رفع حجاب از زنان بوده است . ثانيا يك « خيمه شب بازي فرهنگي » و در خدمت « بازي هاي سياسي » عوامل استعمار براي فروپاشي اتحاد و وحدت ممالك اسلامي و ايجاد شكاف بين « روحانيت » و « مردم » _ كه پايگاه مستحكم مقاومت در برابر استعمار خارجي بوده و مي باشند _ محسوب مي شود.

توجيه و تفسيرهاي استعماري وزارت مستعمرات انگليس را با توجيه و تفسيرهاي سران بابيگري انطباق مي دهيم تا مشخص شود عوامل استعمار چگونه از آموزه ها و القائات اربابان خود در خارج از كشور بهره برداري هاي به موقع مي كرده اند و از اين راه آنان را در نيل به « اسلام زدايي » و « حجاب ستيزي » ياري مي رسانده اند و خود به عنوان جاسوسان و مهره هاي دست آموز و رام و مطيع , به تحقق اهداف و خواسته هاي استعمارگران اهتمام مي ورزيده اند.

عناصر اصلي با بيت در اردوگاه « بدشت » به همراه جمعي از پيروان باب گردآمدند تا از آنجا با تشكيل يك « خيمه شب بازي فرهنگي » , همه زمينه ها را براي « كشف حجاب » و گسترش « آزادي جنسي » در ايران به عنوان پيش درآمد تحقق « بازي سياسي » توسط سفارتخانه هاي استعمارگران خارجي براي سيطره بر سرزمين ايران مهيا كنند.

اين خيمه شب بازي داراي چند « پرده » بود.

1 _ پرده اول عبارت بود از تجمع و مشورت سه عنصر اصلي بابيت يعني ميرزا حسينعلي نوري (بهاالله ) ,

ملامحمد علي بارفروش (قدوس ) و « قره العين » .

در اين جلسه , نقش اول به عهده قره العين است . او با اين كه سيدعلي محمد باب بنيان گذار و رهبر بابيگري را هرگز نمي بيند , شيفته عقايد و افكار استعمار ساخته او مي باشد و با مكاتباتي كه با علي محمد باب دارد به طور كامل در استخدام برنامه هاي كفرآميز و اسلام ستيز اوست . در همين مكاتبات است كه رهبر بابيگري خطاب به قره العين مي نويسد :

« اي قره العين , به زنان اجازه داده شد كه مانند حوران بهشتي , لباس هاي حرير بپوشند , و خود را بيارايند , و به صورت حوران بهشت از خانه هايشان بيرون آيند و ميان مردان وارد شوند , و بدون حجاب بر صندلي ها بنشينند . (4 )

قره العين با تمايلات شديد و لجام گسيخته جنسي و اشتياق فراوان به هرزه گردي و هم آغوشي با مردان , عنصر مورد علاقه استعمارگران خارجي كه در سفارتخانه هاي خود در ايران به ارائه خطوط فكري و مباني اعتقادي خودساخته به علي محمدباب اشتغال داشتند , محسوب مي شد.

او مامور به كشف حجاب و گسترش فساد است و در اولين پرده نمايش استعمار , هم اوست كه مقدمات اين كار را فراهم مي آورد و اعلام مي كند كه آنچه اسلام آورده است با ظهور سيدعلي محمدباب لغو گرديده و منسوخ است ! و از آنجا كه باب تكاليف ديني جديد! را اعلام نكرده است هم اينك در زمان فترت و بي تكليفي به سر مي بريم

و در اين شرايط همه تكاليف ديني از همه زنان و مردان ساقط مي باشد!

2 _ پرده دوم , آماده كردن شيوه هاي « عملي » و « اجرايي » براي كشف حجاب در ميان پيروان بابيت در اردوگاه بود.

قره العين , شيوه هاي اجراي اين طرح شيطاني را مي يابد و خطاب به دو عنصر ديگر يعني ميرزاحسينعلي نوري (بهاالله ) و محمدعلي بارفروش (قدوس ) چنين مي گويد :

« من روزي در هنگام موعظه روزانه , بي حجاب خود را به مردم مي نمايانم . امر از دو حال خارج نيست . يا خواهند پذيرفت كه فهوالمطلوب , يا جمعي كه در حال تزلزل مي باشند اعتراض خواهند نمود و براي شكايت نزد قدوس كه در آن روز نبايد در مجلس حاضر باشد خواهند رفت . قدوس آنان را به سخنان گرم و نرم ولي دو پهلو و موجب شك , چند روز نگه خواهد داشت و چون به موجب مذهب اسلام زنان مرتده (برخلاف مردان كه مستحق اعدامند) بايد با نصيحت و دلالت و موعظه به راه راست هدايت شوند , قدوس مرا مرتده اعلام خواهد كرد و روزي با من مباحثه خواهد نمود و من در اين مباحثه وي را مجاب خواهم كرد تا مردم قانع شوند , به خصوص كه تا آن وقت , شور و حرارت اوليه از بين رفته و چشم و گوش آنان پرشده است ! » (5 )

3 _ پرده سوم آماده كردن مجلس مردان به منظور اجراي طرح كشف حجاب توسط قره العين مي باشد.

در اردوگاه بدشت معمول بود كه

هر روز يكي از سران و عناصر اصلي بابيه براي پيروان باب سخنراني مي كرد و زبان به موعظه ! و ارشاد! مي گشود. هر بار كه قره العين بر كرسي خطابه و موعظه قرار مي گرفت , از پشت پرده با حرارت و نشاط خاص و كلمات و تعابير فصيح زبان به سخن بازمي نمود و مردان بابيه سراپا گوش مي شدند.

اين بار , بر شدت حرارت و حالات خاص سخنوري افزود و از پشت پرده اعلام نمود كه با دين جديد علي محمد باب , تكاليف دين اسلام ساقط گرديده و نماز و روزه لغو مي شود وزنان را در همبستري با مردان , محدوديتي نيست !

پس از اين سخنان , يكباره پرده به كنار مي رود و قره العين حجاب از سرافكنده و آرايش كرده در ميان مردان حاضر مي شود.

4 _ پرده چهارم كه از مهمترين پرده هاست به توجيه و تفسيرهاي قدوس درباره حجاب اسلامي و ايجاد شك و شبهه نسبت به آن در دل اعتراض كنندگان اختصاص دارد.

باتوجه به اين كه پيروان باب در مراحل اوليه گرايش به عقايد او به سر مي بردند و سران با بيت نيز تاكنون آشكارا به بيان عقايد كفرآميز خود نپرداخته بودند , اعتقاد به حجاب و پوشش زنان و پايبندي به احكامي چون نماز و روزه در ميان آنان متداول بود و به همين دليل با مشاهده صحنه كشف حجاب توسط قره العين تكان مي خورند و به حالت اعتراض به نزد ملامحمدعلي بارفروش معروف به « قدوس » مي روند.

قدوس در خيمه گاه ديگري خود را

آماده كرده بود كه طبق طرح و نقشه از پيش تعيين شده اولا با توجيه و تفسيرهاي استعمار ساخته منزلت و ضرورت حجاب اسلامي را با زيركي و شيطنت به زيرسئوال ببرد. ثانيا قره العين را مرتده اعلام نمايد. ثالثا در پاسخ به افرادي كه قره العين به نزد او گسيل مي دارد , براي مناظره با اين زن نزد او برود. رابعا در نهايت در برابر استدلال قره العين تسليم شود و نظر و حكم او را صحيح و عين صواب و صلاح اعلام نمايد!

درحالي كه بعضي از طرفداران بابيه با مشاهده صحنه كشف حجاب قره العين , از نقشه هاي خائنانه عليه اسلام اطلاع حاصل نمودند و از آن مذهب استعمار ساخته دست كشيدند و به دامان پاك اسلام پناه آوردند , گروه ديگري از افراد به حالت اعتراض نزد قدوس شتافتند و مشاهدات خود را براي او شرح دادند.

قدوس , مرحله به مرحله , طرح و برنامه از قبل پيش بيني شده را به اجرا درآورد.

او خطاب به معترضين گفت :

« اگر چنين است كه شما مي گوئيد , قره العين مرتد شده است , اما شايد هم مقصد بزرگتري داشته باشد! »

پس از اين عبارات كه هم مطابق خواست اعتراض كنندگان بود , و هم با به ميان آوردن اين جمله كه « شايد مقصد بزرگتري داشته باشد » , آنان را به شك و شبهه در اعتراض خود عليه قره العين ترغيب مي نمود , قسمت مهم سخنان دوپهلوي خود را براي شكستن حرمت حجاب و پوشش زنان , اختصاص داد و خطاب به معترضين

چنين گفت :

« هرچند كه جنبه عرفي حجاب بيشتر از جنبه شرعي آن است , ولي بالاخره لازم مي باشد. اما شما بايد بدانيد كه در صدر اسلام هم زنان , بي حجاب ! بودند , تا وقتي كه يكي از اعراب بي ادب نسبت به عايشه زوجه پيغمبر اسائه ادب كرد , از همان لحظه آيه حجاب نازل شد. با اين همه , به اين كيفيت امروز حجاب معمول نبوده ! و در قرآن هم فقط راجع به زنان پيغمبر است ! با اين همه وجود چادر لازم است . زيرا گذشته از آن كه سنتي شده است , حافظ عفت و ناموس زنان ما مي باشد , گو اين كه محققا اگر رسم بر غير از اين جاري شده بود , مردان با آن خومي گرفتند و چنين سخت گيري نمي كردند! » (6 )

اين سخنان به هم بافته و خلاف واقع و معلول ذهن و فكر بيمار و آلوده قدوس را _ كه براساس نقشه قبلي تنظيم شده بود _ در كنار آنچه وزارت مستعمرات انگليس به جاسوس زبردست خود « همفر » انتقال مي دهد و از او مي خواهد به همين شيوه براي مسلمانان ناآگاه درباره حجاب و پوشش اسلامي استدلال كن تا زنان را بفريبي و به بي حجابي و فساد ترغيب نمايي , قرار دهيد تا مشخص شود كه عبارات و هدفي كه دنبال مي كنند , هر دو واحد و هماهنگ است !

قدوس با اين سخنان , ضمن همراهي با اعتراض كنندگان , به شبهه افكني درباره حجاب زنان مي پردازد و آنان را

آماده براي بهره برداري هاي بعدي يعني تسليم در برابر افكار قره العين مي نمايد.

5 _ پرده پنجم خيمه شب بازي فرهنگي دست نشاندگان استعمار به اجرا درمي آيد.

قدوس درحالي كه در مجلس درس خود نشسته بود , دو نفر جوان از طرفداران قره العين وارد مي شوند و مي گويند :

« قره العين مي گويد : شما بي آن كه جسارت بحث و مكالمه داشته باشيد از ما بدگويي كرده ايد. اين رسم نيست , با ما مباحثه كنيد. در اين صورت هر كه مغلوب شد از غالب اطاعت كرده از گفتار خود باز خواهد گشت » .

قدوس طبق قرارهاي قبلي پاسخ داد :

« اين زن از دين خارج شده و من مايل نيستم او را ملاقات كنم يا با وي مباحثه نمايم . »

آن دو جوان گفتند :

« اين جواب ماموريت ما نيست , ما ماموريم كه شما را به لطف و خوشي نزد ايشان ببريم و اگر نيائيد سر شما را خواهيم برد , يا اين كه شما ما را بكشيد. از اين سه صورت كار بيرون نيست . »

قدوس به اصحاب خود رومي نمايد و چنين مي گويد :

« راي , راي شماست , هرچه بگوئيد مطيعم » . (7 )

اصحاب پس از مشورت , مباحثه قدوس با قره العين را بهتر و اثربخش تر تشخيص مي دهند. قدوس براساس نقشه هاي قبلي به صحنه سازي هاي بعدي وارد مي شود و به نزد قره العين مي رود و به مباحثه با هم مي پردازند.

قدوس در مناظره با قره العين

تسليم افكار و عقايد او مي شود و اعلام مي نمايد كه گفتار او و عملكردش در صحنه كشف حجاب عين صواب بوده است . او از قره العين عذرخواهي مي كند و اصحاب و پيروانش بدون آن كه بدانند اين آمدوشدها و مباحثات همه صحنه سازي بوده است , تسليم نظر جديد قدوس مي شوند و در نهايت دين جديد! يعني ساقط شدن همه تكاليف اسلام و اعلام كفر و بي ديني و لاقيدي و بي حجابي و آزادي جنسي و اختلاط و همبستري در ميان زنان و مردان به طور نامحدود و رها از هر قيد و منع شرعي و عقلي پذيرفته مي شود!

عرصه ها و صحنه هاي اجتماعي در شهرهاي مختلف ايران , به محل حضور و فعاليت هاي تبليغي قره العين و پيروانش براي ترويج مكرر نتايج به دست آمده از اين خيمه شب بازي استعماري تبديل مي شود.

« علي محمد باب » رهبر بابيگري در نامه اي خطاب به « قره العين » چنين حكم مي دهد : اي قره العين , به زنان اجازه داده شد كه مانند حوران بهشتي لباس هاي حرير بپوشند و خود را بيارايند , و به صورت حوران بهشت از خانه هايشان بيرون آيند و ميان مردان وارد شوند و بدون حجاب بر صندلي ها بنشينند!

« قره العين » با تمايلات شديد و لجام گسيخته جنسي و اشتياق فراوان به هرزه گردي و هم آغوشي با مردان , عنصر مورد علاقه استعمارگران خارجي كه در سفارتخانه هاي خود در ايران به ارائه خطوط فكري و مباني اعتقادي خود ساخته به علي

محمد باب اشتغال داشتند , محسوب مي شد.

گروهي از مردان طرفدار بابيگري وقتي اظهارات قره العين را مبني بر اشتراكيت جنسي و همبستري آزاد زنان و مردان با يكديگر استماع نمودند و او را حجاب از سرافكنده و آرايش كرده در جمع مردان مشاهده كردند , از نقشه هاي خائنانه عليه اسلام اطلاع حاصل نمودند و از اين مذهب استعمار ساخته دست كشيدند و به دامان پاك اسلام پناه آوردند.

روزنامه جمهوري اسلامي 29/11/1382 صفحه عقيدتي

پاورقي :

1 _ خاطرات « همفر » جاسوس انگليسي در ممالك اسلامي , ترجمه دكتر محسن مويدي , انتشارات اميركبير , ص 27

2 _ همان منبع , ص 84

3 _ دنيا و يهود , ص 135

4 _ تاريخ جامع بهائيت , بهرام افراسيابي , انتشارات سخن , ص 264

5 _ همان منبع , ص 113

6 _ همان منبع , ص 115

7 _ همان منبع , ص 116

بهائيت , مذهب استعمار ساخته براي مقابله با اسلام (8)

نوشته شده در يكشنبه، 30 فروردين، 1383 توسط مدير سايت

گروههاي انشعابي بهائيت و اصول مشترك براي معارضه با اسلام و خدمت به بيگانگان

پس از مرگ « عباس افندي » (عبدالبها) , « شوقي افندي رباني » راه باطل و گمراهي آفرين او را تداوم بخشيد و در تقويت و گسترش مذهب استعمار ساخته « بهائيت » از هيچ تلاش و فعاليتي دريغ نورزيد.

عبارت بود از بنيان نهادن سلسله « ولايت امرالله » !

بر اساس آنچه عباس افندي تحت عنوان « الواح وصايا » از خود باقي گذاشت , « ولي امر » ها بايد پي در پي و يكي پس از ديگري زمام رهبري و رياست بهائيت را به عهده بگيرند و هر كدام از آنها جانشين پس از خود را تعيين نمايد. اين « ولي امر » ها بايد هر كدام حافظ اصول و مباني و فروع بهائيت باشند و از طرف همه بهائيان جهان به طور كامل تبعيت و اطاعت شوند.

شوقي افندي رباني , نوه دختري عباس افندي , اولين ولي امرالله بود كه بر اساس الواح وصايا , رهبري بهائيت را به عهده گرفت تا پس از او سلسله اوليا امر در نسل و فرزندان او تداوم يابد.

پس از به قدرت رسيدن شوقي افندي عده اي به مخالفت پرداختند و از همين جا اختلافات در بهائيت به وجود آمد.

گروهي از مخالفان , الواح وصايا را معتبر ندانستند و از همين رو به رهبري و اطاعت شوقي افندي در نيامدند و « ميرزا احمد سهراب » را كه از نزديكان و خويشاوندان شوقي افندي بود به رهبري برگزيدند و خود را « سهرابي » ناميدند و با تشكيل « كاروان خاور و باختر » به فعاليت هاي باطل بهائي گري پرداختند.

گروهي ديگر از مخالفان , خود را از مهلكه كفر و الحاد بهائيت نجات دادند و به دامان پر مهر اسلام التجا جستند و از گذشته هاي سياه و عقايد و افكار باطلشان توبه نمودند. در ميان اين افراد ,

عبدالحسين آيتي (آوار) , ميرزاحسين نيكو , و فضل الله صبحي (كاتب وحي بهائيت ) از ديگران سرشناس تر بودند. اينان كه پس از بازگشت به اسلام مورد ناسزاگويي شوقي افندي واقع شدند , با نوشتن كتاب هايي چون كشف الحيل , فلسفه نيكو , و خاطرات صبحي به افشاي سوابق زشت و باطل شوقي افندي اقدام نمودند.

شوقي افندي بهائيت را به صورت يك تشكيلات حزبي , محافل منتخب محلي و ملي , شركتهاي تجارتي قوام بخشيد و در گسترش آن به شدت كوشيد. براساس نظام كنترل اجتماعي تثبيت شده در اين تشكيلات , هر كس كه بر خلاف نظر و تمايل شوقي افندي عمل مي كرد ابتدا از تشكيلات تحت عنوان « طرد اداري » اخراج مي شد و سپس از جامعه تحت عنوان « طرد روحاني » رانده و منفور مي گرديد و بدينوسيله مجازات مي شد.

در دوران حيات شوقي افندي و پس از تشكيل حكومت اسرائيل توسط انگليس , فرقه بهائيت به دليل سرسختي و عداوت عليه اسلام و قرآن مورد توجه و نظر خاص اسرائيل قرار گرفت و اموال آنان تحت حمايت درآمد و از ماليات معاف گرديد. شوقي افندي هم به سرسپردگي و خدمات خالصانه براي اسرائيل همت گماشت و هم او بود كه براي اولين بار نام « ارض اقدس » و « مشرق الاذكار » را براي بزرگداشت اسرائيل استفاده نمود و اين كشور غاصب را مركز اصلي بهائيت قرار داد و با يهوديان و صهيونيست ها در اوج احترام و بزرگداشت مواجهه نمود و اين در حالي بود كه بر اساس تعاليم ساخته دست استعمار

, بهائيان مال و جان و ناموس مسلمانان را مباح اعلام مي نمودند و به شكنجه و سپس شهادت آنان مي پرداختند! (1 )

سرانجام « شوقي افندي « در سال 1336 هجري شمسي در لندن در گذشت و همانجا مدفون گرديد.

بر خلاف پيش بيني و پيشگويي « عباس افندي » كه قرار بود رهبري بهائيت تحت عنوان ولايت امرالله در سلسله نسل شوقي افندي تداوم يابد , او عقيم بود و فرزندي از خود باقي نگذاشت .

شوقي افندي با توجه به وجود اين مشكل , قبل از مرگ خود براي تداوم بهائيت به تشكيل « بيت العدل اعظم الهي » ! فرمان داد. بر اساس الواح وصاياي عباس افندي بايد پس از آن كه شوقي افندي رباني به عنوان اولين « ولي امر الله » , قبل از مرگ خود « ولي امرالله ثاني » را تعيين نمود , از ميان رجال بهائي هشت نفر انتخاب شوند و به رياست ولي امرالله ثاني و با تشكيل بيت العدل اعظم به اداره و رشد و گسترش بهائيت بپردازند.

با وجود اين پيش بيني ها و تعيين وظايف , پس از مرگ شوقي افندي رباني چند دستگي و تشتت و نزاع در ميان عناصر اصلي بهائيت شدت گرفت و بر سر جانشيني و رهبري اين مذهب و حزب استعماري به اختلاف و كشمكش روي آورد كه در اثر آن , سه گروه انشعابي در بهائيت به وجود آمد :

1 _ گروهي از بهائيان , زن آمريكايي شوق افندي رباني را به نام « روحيه ماكسول » به رهبري خود انتخاب كردند.

روحيه ماكسول

با اين كه به خوبي مي دانست همسرش شوقي افندي در سال 1308 هجري شمسي « ايادي امرالله » را تعيين نموده و در سال 1330 هجري شمسي دستور بنيان نهادن « بيت العدل اعظم » را صادر كرده و جانشيني به نام « ميسن ريمي » براي خود انتخاب نموده است , پس از مرگ شوهرش همه انتصابات و انتخابات را ملغي اعلام كرد و خود به تصاحب قدرت پرداخت . (2 )

روحيه ماكسول و طرفدارانش در لندن كنفرانسي از عناصر اصلي بهائي تشكيل دادند و نه نفر از اعضاي مجلس بيت العدل را انتخاب كردند و پس از آن به برپايي اين مجلس در « حيفا » (فلسطين اشغالي ) اقدام كردند. اين بيت العدل هم اينك نيز داير است و هر چند سال يك بار انتخابات مجدد برگزار مي گردد و از اين طريق بر پيروان اين شاخه از بهائيت در جهان رهبري و حكمراني مي نمايد.

پيروان روحيه ماكسول درباره او اين چنين اعلام نظر مي كنند :

« او پنجمين پيشواي بهائيت و اداره كننده فرقه بهائي در جهان است . » (3 )

2 _ گروه ديگري از بهائيان , به مخالفت با رهبري روحيه ماكسول پرداخته و بيت العدل حيفا را ساختگي و فاقد اعتبار اعلام كردند. به اعتقاد آنان جانشين و رهبر اصلي بهائيت « چارلز ميسن ريمي » مي باشد و هم او « ولي امرالله ثاني » است كه توسط شوقي افندي رباني تعيين شده است , چنانكه شوقي افندي پيش از مرگ علاوه بر انتخاب او , ايادي امرالله را نيز تعيين نموده

و دستور تشكيل بيت العدل اعظم را نيز صادر كرده است .

« چارلز ميسن ريمي » فرزند يكي از روحانيون كليساي اسقفي مي باشد كه در سال 1253 ه_ . ش در يكي از شهرهاي كنار رودخانه « مي سي سي پي » پاي به عرصه وجود مي نهد و با تعليمات كليساي اسقفي پرورش مي يابد. او با شوقي افندي رباني سابقه طولاني داشته است و از جانب او به حيفا برده مي شود و به عنوان نماينده وي در جلساتي كه خود حضور نداشته است , شركت مي كند.

پيروان چارلز ميسن ريمي او را جانشين شوقي افندي و پنجمين پيشواي بهائيت مي دانند. و او را « ولي امرالله ثاني » ! و « عزيزالله » ! مي نامند.

مخالفان ميسن ريمي مي گويند او آمريكايي است و فارسي و عربي نمي داند و نمي تواند به تفسير و تبيين الواح عربي و فارسي بپردازد! حملات ميسن ريمي عليه ايادي امرالله كه بر خلاف تصميماتش عمل نموده و به رهبري اش خرده مي گيرند , موجب طرد او از جانب ايادي امرالله شده است . (4 )

3 _ گروه ديگري نيز از بهائيت انشعاب اختيار كردند كه به « سمائي » معروف مي باشند و به همراه گروه دوم معروف به « ريمي » ها _ كه به آن اشارت رفت _ در كشورهاي هند , پاكستان , اندونزي , ايران و آمريكا پيروان و طرفداراني را گرد آورده اند.

شيوه شكل گيري « سمائي ها » به اين صورت بود كه جواني از خراسان در كشور اندونزي بپاخاست و

اعلام نمود كه « موعود كتاب اقدس بهائيت » و صاحب « دين و آيين جديد » مي باشد! نام اين شخص « جمشيد معاني » ملقب به « سماالله » است كه همچون ساير بهائيان كه « كتاب بيان » سيدعلي محمد باب و « كتاب اقدس » ميرزا حسينعلي نوري (بهاالله ) را مستند ادعاهاي خود مي دانند و بر اصول و مباني و فروع و تعاليم استعمار ساخته آن استناد مي جويند , خود را موعود الواح و تعاليم كتاب اقدس بهائيت يعني « من يظهره الله جديد » ! ناميد.

هم اكنون اين سه گروه و شعبه ياد شده از بهائيت , در حال فعاليتهاي مخرب استعماري عليه اسلام مي باشند و با شبكه هاي وسيعي كه زير نظر « ايادي امرالله » قرار دارند , كار تبليغ و ترويج آموزه هاي كفرآميز و استعمار ساخته بهائيت را در سراسر جهان سامان دهي مي كنند.

امروز , « بيت العدل » مركزيت اين فرقه را به عهده دارد , و « ايادي امرالله » نقش حفاظت و تبليغ و ساير وظايف مربوط به رشد و گسترش اين مذهب استعمار ساخته را ايفا مي نمايند.

براي تشكيل « بيت العدل » به عنوان « مركزيت بهائيت » , شوقي افندي هشت سال پيش از مرگش ابتدا به تاسيس يك « هيئت بين المللي بهائي » با اهداف زير اهتمام ورزيد :

الف _ با اولياي حكومت اسرائيل رابطه برقرار نمايد!

ب _ او را در ايفاي وظايف مربوط به ساختمان فوقاني مقام اعلي كمك كند.

ج _ با اولياي كشوري در باب

مسائل مربوط به احوال شخصي وارد مذاكره شود.

اين هيئت پس از تغيير و تحولاتي مي بايد به شكل بيت عدل عمومي در آمده اعضاي آن از طريق انتخابات معين شوند . (5 )

اعضاي انتخاب شده هيئت بين المللي بهائي كه به نام « بيت العدل اعظم الهي » ! و در نقش « مركزيت سياسي بهائيت » فعاليت آغاز كرد , نه نفر بودند.

براي بنيان نهادن « ايادي امرالله » نيز شوقي افندي رباني قبل از مرگش اقدام نمود و با گزينش او , بيست و هفت نفر براي انجام مسئوليت حفاظت و ترويج بهائيت انتخاب شدند. تعداد 9 نفر از اين افراد « ايراني » و بقيه « خارجي » مي باشند!

گروههاي سه گانه ياد شده بهائيت , با وجود اختلافات فرقه اي با يكديگر , در اصول و مباني و تعاليم بهائيت و اهداف و ماموريت هاي سياسي و استعماري و سرسپردگي براي كشورهاي غربي همچون انگليس و آمريكا , « مشترك » و « متحد » عمل مي نمايند! و از همين جا به وضوح مشخص مي شود كه اين انشعاب ها و تعدد فرقه هاي بهائيت , به دست استعمار صورت مي گيرد و به نفع آنان تمام مي شود. اين انشعاب ها به عنوان ضرورتهايي چون ايجاد « تنوع » و « نوگرايي » براي صيانت بهتر از اصول و مباني دين ساخته شده دست قدرتهاي سيطره جو و نيز تداوم حفاظت از منافع غرب و آمريكا و اسرائيل , لازم و حياتي مي گردد!

شوقي افندي قبل از مرگ خويش براي رفع مشكلات بهائيت ,

سلسله « ايادي امرالله » را بنيان نهاد و با گزينش او 27 نفر براي انجام مسئوليت حفاظت و ترويج بهائيت انتخاب شدند كه 9 نفر از اين افراد « ايراني » و بقيه « خارجي » مي باشند. « ايادي امرالله » تحت نظر « بيت العدل » كه مركزيت بهائيت محسوب مي شود و در « اسرائيل » قرار دارد , فعاليت مي نمايد!

گروههاي انشعابي بهائيت با وجود اختلافات فرقه اي با يكديگر , در اصول و مباني و تعاليم بهائيت و اهداف و ماموريت هاي سياسي و استعماري و سرسپردگي براي كشورهاي غربي همچون انگليس و آمريكا , « مشترك » و « متحد » عمل مي نمايند!

جمعي از عناصر اصلي و سرشناس بهائيت همچون عبدالحسين آيتي و ميرزا حسين نيكو و فضل الله صبحي , خود را از مهلكه فرقه ضاله بهائيت نجات دادند و به دامان پرمهر اسلام بازگشتند و با انتشار كتاب هاي ارزشمندي چون « كشف الحيل » و « فلسفه نيكو » و « خاطرات صبحي » به افشاي تعاليم باطل و سوابق زشت رهبران بهائيت اقدام نمودند.

به نقل از جمهوري اسلامي

پاورقي :

1 _ بهائيت در ايران , دكتر زاهد زاهداني , مركز اسناد انقلاب اسلامي , ص 257

2 _ انشعاب در بهائيت , اسماعيل رائين , موسسه تحقيقي رائين , ص 203

3 _ همان منبع , ص 232

4 _ بهائيت در ايران , ص 261 _ 260

5 _ همان منبع , ص 262

موجود مي باشد??? ضمنا اي كاش شما هم كتابخانه الكتروني داشتين!!

فقاهت و احكام اسلامي كه در قانون اساسي آمده است , چه جايگاهي براي يك بهايي يا مسلمان بي قيد و وابسته به قدرت هاي بيگانه مي تواند داشته باشد و چه اندازه پذيرش آن ها مي تواند حقيقت داشته باشد.

مناسبت ترين تعريف اين است كه خودي كسي است كه به اسلام اصيل , ولايت فقيه , انديشه هاي امام خميني(ره ), رهبري نظام و تبري و مبارزه با دشمنان اسلام و انقلاب, التزام قلبي و عملي داشته باشد. بنابراين تعريف, كسي كه هر يك از شرايط ذكر شده را نداشته باشد, غير خودي است.

از اين رو, كسي كه مسلمان نباشد, يا اسلام او اسلام امريكايي باشد, يا به ولايت فقيه اعتقاد نداشته باشد, يا با انديشه هاي امام خميني (ره ) هم سو نباشد, يا از رهبري نظام و ولي فقيه اطاعت نكند و يا سر ستيز و مبارزه با دشمنان اسلام و انقلاب نداشته باشد, غير خودي است . خلاصه نبايد دايره ي خودي را آن قدر فراخ بگيريم كه دشمنان در دايره ي خودي ها قرار گيرند و نبايد دايره ي آن را آن قدر تنگ كنيم كه خودهاي ضعيف را از آن خارج نماييم . بحث خودي و غير خودي , ريشه در عقل و شرع دارد و بر قرآن , روايات , عقل , سيره ي عقلا و فطرت متكي است :

1. در قرآن كريم , آيات فراواني وارد شده كه انبيا و طرفداران آن ها را از مخالفان جدا كرده و مرز مشخص ميان آن ها قرار داده است . قرآن كريم در سوره ي آل عمران ,

آيه ي 118 مي فرمايد: «يا ايها الذين امنوا لا تتخذوا بطانه من دونكم لا يائلونكم خبالا» ; «اي كساني كه ايمان آورده ايد! از غير خود, كسي را به دوستي نگيريد كه آن ها از هر گونه شر و فسادي درباره ي شما كوتاهي نمي كنند.» همچنين در سوره ي فتح , آيه ي 29 مي فرمايد: «محمد رسول الله و الذين معه اشدائ علي الكفار رحمائ بينهم» ; «محمد(ص ) فرستاده ي خداست و كساني كه با او مي باشند, بر كافران سخت دل و با يك ديگر مهربانند.» آن چه از آيات قرآن استفاده مي شود, اين است كه اعتقاد به خودي و غير خودي از ضروريات مسلم همه ي اديان - از جمله اسلام - است.

2. در سنت رسول خدا(ص) و ائمه ي معصومين (ع) نيز اين تقسيم بندي وجود دارد. پيامبر(ص ) و يارانش خودي و سران مشركين و دوستان و پيروان آن ها غير خودي بودند. در دوره ي ائمه ي اطهار(ع ) نيز مرز بين خودي و غير خودي به جدي ترين شكل وجود داشت. زندان ها, تبعيدها, آوارگي ها, اسارت ها و شهادت ها گوياي مرز خودي و غير خودي بود. كربلا مظهر تمام عيار مرز خودي و غير خودي شيعيان با مسلمانان ديگر بود. در زمان ائمه (ع), شيعيان از خودي و غير خودي با كلمه ي «نحن» و «هؤلاء» نام مي بردند. در زيارت جامعه ي كبيره نيز مضامين فراواني از قبيل «فمعكم معكم لا مع غيركم» ; پس با شما, با شما باشم نه با غير شما؟؟ وجود دارد كه تقسيم خودي و غير

خودي از آن ها استفاده مي شود. امام سجاد(ع) فرمود: «من رغب عناليس منا و من لم يكن معنا فليس من الاسلام في شي ئ» ; «كسي كه از ما روي گردان باشد, از ما نيست و كسي كه با ما نباشد, بهره اي از اسلام ندارد.», (بحارالانوار, ج 23, ص 313).

يكي از وظايف الهي براي هر مسلمان , تولي و تبري مي باشد كه از فروع دهگانه ي دين اسلام مي باشد اين اصل خود گوياي اهميت تفكيك و مرزبندي خودي از غير خودي است.

3. عقل : عقل همواره به جدايي سره از ناسره , دوست از دشمن , حق از باطل و صالح از ناصالح , حكم مي كند. از ديدگاه عقل , دفع ضرر محتمل واجب است و مخلوط شدن دوست و دشمن , مي تواند خطرناك باشد و موجوديت دوستان را به شدت تهديد كند; از اين رو, عقل حكم مي كند كه دوستان خود را از دشمنان و وابستگان آن ها جدا كنيم تا بتوانيم منافع و مصالح خود را حفظ كرده , خويشتن را از ضربه هاي دشمن در امان داريم .

4. سيره ي عقلا: از اول عالم تا حال , سيره ي عملي عقلاي عالم , مرزبندي بين خودي و دشمنان و وابستگان آن ها بوده است , به طوري كه بخش عظيمي از تاريخ گذشتگان , انعكاس همين مرزبندي هاست . براي شناخت دقيق خودي از غير خودي لازم است كه مردم را به پنج دسته تقسيم كنيم : 1. خودي , 2. طرفداران خودي , 3. غير خودي هاي فعال , 4. غيرخودي هاي غيرفعال

, 5. افراد بي تفاوت . خودي ها به اسلام , انقلاب و نظام اسلامي , انديشه هاي امام (ره ), ولايت فقيه و ولي امر مسلمين و حب و بغض الهي با دوستان و دشمنان , اعتقاد و التزام عملي دارند. بخش قابل توجهي از كشور ما را اين گروه تشكيل مي دهند كه در صورت لزوم مي توانند اوضاع نامطلوب را عوض كنند. طرفداران خودي ها كساني مي باشند كه به نمودار ياد شده , اعتقاد دارند, اما در صحنه ي عمل وارد نمي شوند. خودي ها را دوست دارند و تائييد مي كنند. غير خودي ها به اصول شش گانه ي خودي معتقد نيستند و اگر فعاليتي بر عليه خودي ها داشته باشند, غير خودي فعالند.

كساني كه مخالف اصول ششگانه ي خودي ها نيستند, اما نسبت به خودي ها و شكست و پيروزي آن ها احساس ندارند, بي تفاوتند; مثل مسلماناني كه عملا" تفاوتي بين حاكميت شاه و دموكراسي غربي با حاكميت ولي فقيه قائل نيستند. عوامل پايداري خودي ها را مي توان در امور ذيل , خلاصه نمود:

1. مهرباني با يك ديگر 2. وحدت 3. شناخت دوست و دشمن 4. ارتباط و مذاكره با يك ديگر 5.ترويج فرهنگ خودي 6. تطهير و اصلاح مجموعه ي خودي از افراد ناسالم 7. حضور در صحنه ها و تصاحب مراكز قدرت در برابر غير خودي ها 8. حذف غير خودي ها از مجموعه ي نظام 9. استقامت براي حفظ اسلام و مصالح مسلمين در برابر سختي ها و مشكلات 10. تعاون و همكاري و همياري سازنده بين نيروهاي خودي «تعاونوا علي البر و

التقوي» 11. مبارزه با دشمنان «جاهد الكفار و المنافقين» امام خميني (ره ) مي فرمايد: «هميشه با بصيرت و با چشماني باز به دشمنان خيره شويد و آنان را آرام نگذاريد كه اگر آرام گذاريد لحظه اي آرامتان نمي گذارند», (صحيفه ي نور, ج 21, ص 109) 12. اطاعت از ولي امر مسلمين بر اساس آيه ي مباركه ي «يا ايها الذين امنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم» (نساء / 59)

اصول و اهداف غير خودي ها را مي توان در موارد ذيل خلاصه نمود:

1. بي اعتنايي به اسلام 2. ضديت با انديشه هاي امام خميني (ره ) 3. ولايت گريزي 4. مخالفت با انقلاب و نظام اصيل اسلامي 5. پيروي از فرهنگ غرب 6. حب و بغض غير الهي .

حضرت آيه الله خامنه اي درباره ي شناخت خودي از غير خودي مي فرمايند: «خودي آن است كه دلش براي اسلام مي تپد. دلش براي انقلاب مي تپد. به امام ارادت دارد. براي مردم به صورت حقيقي - نه ادعايي - احترام قائل است . غير خودي كيست ؟ غير خودي كسي است كه دستورش را از بيگانه مي گيرد. دلش براي بيگانه مي تپد. دلش براي برگشتن آمريكا مي تپد. غير خودي آن كسي است كه از اوايل انقلاب , در فكر ايجاد رابطه ي دوستانه با آمريكا بود. به امام اهانت مي كرد, اما اگر كسي به دشمنان بيرون از مرز يا هم دستان آن ها اهانت مي كرد, ناراحت مي شد...», (سخنان مقام معظم رهبري بعد از حادثه ي كوي دانشگاه)

براي اطلاع بيشتر ر.ك : محمدرضا

اكبري , خودي و غير خودي , انتشارات پيام عزت

اما در مورد منابع اينترنتي نيز مي توانيد به سايت هاي ذيل مراجعه نماييد:

1. سايت كانون انديشه جوان: www.canoon.org

2. سايت باشگاه انديشه: www.bashgah.net

3. سايت بازتاب: www.baztab.com

و علاوه بر مقالات موجود در اين سايت ها به ساير سايت هاي مرتبط راه يابيد.

كاشفي، مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر.

4. سكولاريسم در مسيحيت و اسلام، محمد حسن قدردان قراملكي، انتشارات دفتر تبليغات.

5. غرب شناسي، سيداحمد رهنمايي انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشي امام خميني(ره).

ب. اصلاح طلبي مذهبي در اسلام

اصلاح طلبي مذهبي در اسلام، جزء لاينفك آموزه هاي ديني و ارزش هاي آن مي باشد، از اين رو از نظر تاريخي قدمتي به درازاي تاريخ اسلام دارد. چنانكه شهيد مطهري مي نويسد:

«اصلاح طلبي يك روحيه اسلامي است. هر مسلماني به حكم اينكه مسلمان است خواه نا خواه اصلاح طلب و لااقل طرفدار اصلاح طلبي است، زيرا اصلاح طلبي، هم به عنوان يك شأن پيامبري در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهي از منكر است كه از اركان تعليمات اجتماعي اسلام است». (ر.ك: نهضت هاي اسلامي، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، ص 7)

از اين رو علاوه بر سيره و روش ائمه معصومين(ع) كه سراسر، تعليم و ارشاد و جنبش هاي اصلاحي است، در تاريخ اسلام حركت هاي جنبش هاي اصلاحي فراوان مي توان يافت كه هر كدام نيازمند بررسي و تحقيق مستقل مي باشند. نظير قيام علويين در دوره اموي و عباسي، سربداران، سيد جمال، اقبال، حضرت امام (ره) و ... .

به طور كلي اصلاح طلبي مذهبي، عبارت است از بازپيرايي و واخواني گزاره ها و آموزه هاي ديني، در جهت مهجوريت زدايي از آن و رفع اجمال و اهمال از آن، و تصحيح سيردين داري و مسير دين داران، بر اساس انگيزه و رهيافت و روشي معين. (دين پژوهي معاصر، علي اكبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1382، ص 120)

رهيافت ها و روش هاي

اصلاح طلبان ديني عبارتند از:

1. فلسفي، عقلاني

2. نقلي، اسنادي

3. اجتماعي، سياسي

4. معنوي، عرفاني

5. پديدار شناختي و كاركردي.

توضيح و بررسي تاريخچه، روش، اهداف و ...، اصلاح طلبان مذهبي مسلمان را مي توانيد در منابع ذيل مطالعه نماييد:

1. بررسي اجمالي نهضت هاي اسلامي، استاد مرتضي مطهري، انتشارات صدرا.

2. دين پژوهي معاصر، علي اكبر رشاد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه معاصر

3. پيشگامان مسلمان تجددگرا در عصر جديد، احمد امين، ترجمه حسن يوسفي اشكوري، انتشارات علمي و فرهنگي

4. مباني نهضت احياي فكر ديني، محمد جواد صاحبي، بوستان كتاب قم.

5. اصلاحات و فروپاشي، حسن واعظي، انتشارات سروش

6. عصر امام خميني(ره)، ميراحمدرضا حاجتي، بوستان كتاب قم

7. تأملات سياسي در تاريخ تفكر اسلامي، موسي نجفي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي

8. نهضت روحانيون ايران، علي دواني، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي

ج. جريان انحراف از اصلاحات اصيل اسلامي:

اين جريان كه توسط روشنفكران و تحصيل كردگان تحت تأثير فرهنگ غربي تعقيب مي شود، معتقد به ضرورت مدرنيزاسيون در ايران يا ساير كشورهاي اسلامي مي باشد. و از سوي ديگر به تعارض بافت مذهبي _ سنتي جامعه ايران و ديگر جوامع اسلامي با مقتضيات مدرنيته آگاهند. اين گروه به جاي توليد علم بومي با استفاده از تجربه هاي خوب و بد جهان غرب خواستار اصلاح يا رفورميسم مذهبي و به عبارت ديگر ارائه قرائني از دين كه سازگار با مباني مدرنيته باشد به عنوان پيش بنياد تجدد در ايران مي باشند.

نكته مهم قابل توجه اين جاست كه تجدد ديني و رفورميسم مذهبي كه توسط اين طبقه ترويج مي گردد، بر خلاف رفورميسم اروپا، هرگز خواسته بومي يا مطالبه خود جوش مردم نبود. مردم اروپا در نهضت

رفورميسم ابتداء در پي حذف سلطه استبدادي كليسا آمرزش نامه فروشي و عقل ناپذيري برخي آموزه هاي كليسا بودند ليكن اين سير به حذف دين از صحنه اجتماع و سكولاريزاسيون جامعه انجاميد.

ولي مسلمانان ايران، برخلاف مسيحيان اروپايي به متوليان دين خود، خصوصا به خاطر ويژگي هاي علمي و شخصيتي مربوط به دنيا گريزشان و تفاوت هاي اساسي بين نهاد روحانيت و ديگر نهادهاي ديني اسلام با كليسا و همچنين ويژگي هاي آييني مربوط به عقل پذيري آموزه هاي اسلامي، و انعطاف پذيري آنها در پروسه اجتهاد _كه موجب انطباق احكام ديني در برابر مقتضيات زمان و مكان مي شود_ اعتماد كامل دارند. همچنين كتاب آسماني پيراسته از تحريف و شواهد تاريخي اين خوش بيني و اعتماد را تثبيت مي نمايد. از اين رو نهضت هاي تارخي و اصيل مسلمانان ايراني هرگز به عنصري از عناصر و داعيه هاي روشنفكران تجددگرا، آميخته نشده است.

عمده ترين ويژگي هاي رفورميسم غربگرايانه را در امور زير مي توان يافت:

1. شخصي سازي دين

2. گرايش به پلوراليسم ديني و نفي برتري اسلام بر ديگر اديان

3. سكولاريزاسيون و جداسازي دين از جامعه و سياست

4. تثبيت قرائت پذيري دين

5. نفي مرجعيت ديني عالمان و متخصصان دين شناس

6. شناورسازي معارف ديني و نسبي انگاري آن و ... .

روشنفكران تجددگرا بر اصلاح دين به معناي «عصري شدن معرفت ديني» و يا «التقاط تجدد با اسلام» به عنوان ضرورت وارداتي و پيش قراول مدرنيته بر آن پاي مي فشردند. ليكن آنان از يك سو ناگزير از پذيرش جايگاه تعيين كننده و نقش مؤثر دين در جهت يابي سلوك اجتماعي جامعه دين مدار و دين باور ايران

هستند و از سوي ديگر فرايندهاي اصلاحي آنان به دليل تعارض ماهوي مباني ديني با مباني مدرنيته آنان را گرفتار پارادوكسي حل نشدني كرده است.

اين تعارض دو جانبه سبب مي شود كه اين افراد براي نيل به تجدد و به منظور بهره گيري از زبان دين و نقش مؤثر آن در سلوك مردم، خواستار تغيير و رفورم دين در جهت هماهنگي با مقتضيات مدرنيته شوند. جهت آگاهي بيشتر نگا: فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات، قم، نشر مؤسسه انديشه و فرهنگ ديني، 1381.

محافظه گرايي در ادبيات سياسي، به معاني مختلف و مبهم به كار رفته است، بر اساس يك تعريف مي توان گفت: «محافظه گرايي مجموعه اي از افكار و نگرشهاي سياسي است كه حفظ و نگهداري از نظم و سنت ها و قانونها و نهادهاي ريشه دار و قدمت دار را بر امور نو كه هنوز به محك تجربه نيامده است، ترجيح مي دهد» (فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات)

در اصطلاحات مربوط به جناح هاي سياسي داخل ايران از برخي جناحها به عنوان محافظه كار نام برده مي شود كه به شدت دچار ابهام مفهومي بوده و قابل انطباق با اصول و كاركردهاي جناحهاي مذكر نمي باشد. در حوزه ديني هم شايد بتوان اين چنين گفت؛ محافظه كاري مذهبي را مي توان در مقابل تفكر رايج در حوزه هاي علميه كشور _كه طرفدار اجتهاد و نوانديشي در چارچوب منابع ديني، و بر اساس اصول و موازين خاص و طبق مقتضيات زمان و مكان مي باشد_ قرار داد.

را به سوي دوگانگي سوق مي دهد، يعني قشر ثروتمند، ثروتمندتر وقشر فقير، فقيرتر مي شود؟آيا اهداف حزب كمونيسم رساندن صداي كارگر به جامعه نمي باشد؟ آيا كمونيسم مردم فقير را زيرپوشش خود قرار نمي دهد؟ آيا در كمونيسم تضاد وتبعيض درعموم مردم وجود دارد؟

چنداني ندارد. مخصوصاً كه پايه هاي اعتقادي آن براساس ماترياليسم (اصالت ماده) وانكار خدا وبي ديني استواراست.درصورت تمايل براي اطلاع بيشتر مي توانيد به كتاب "دربارة ماركسيسم" وكتاب علل گرايش به ماديگري ازاستاد شهيد مرتضي مطهري مراجعه فرمائيد.

بجايي نرسيد.

محسن سازگارا : از اعضاء فعال نهضت آزادي بوده در دوره اول انقلاب بعد از بركناري مهندس بازرگان در سمت هاي حكومتي باقي مانده از جمله معاون وزير صنايع وقت (بهزاد نبوي)، در دوره توسعه اقتصادي آقاي هاشمي به فعاليت هاي اقتصادي پرداخته تا در دوره اول آقاي خاتمي در توسعه فرهنگي به فعاليت هاي فرهنگي پرداخته، شركت جامعه متعلق به ايشان است و تمام

روزنامه ها و نشريات تعطيل شده در اين شركت چاپ مي شود.

اخيراً كه قصد خروج از كشور و ايجاد يك شبكه ماهواره اي ضد انقلاب را داشتند همراه با پسرش بازداشت شده و در بازداشت اعلام اعتصاب غذا(روزه سياسي) نمودند. آخرين خبرها حاكي از اين است كه ايشان با قيد وثيقه از بازداشت آزاد شده و در مصاحبه هاي خود اعلام كرده كه در مدت بازداشت هيچ گونه شكنجه اي نشده است.

وراه امام وراه اسلام و حفظ كشور ورعايت مصالح مردم وحفظ آينده ي كشور مطرح است. براي من فرق نمي كند كه فلان كس متعلق به خط الف است، فلان كس متعلق به خط ب است"

همانطور كه از بيانات رهبري استنباط مي شود حزب يا گروه خاصي موردنظر شان نيست. بلكه آنچه مورد نظرشان مي باشد راه امام و انقلاب مي باشد ضمن اينكه بايد به اين نكته اشاره كرد كه حركت در اين راه منوط به اين نيست كه حتماً در يكي ازاحزاب ويا جناحها عضو باشيم بلكه با حركت در اصولي كه امام راحل تبيين كرده اند و روشنگريهايي كه مقام معظم رهبري درمقاطع مختلف دارند مي تواند دراين راه سير نمودو درسالي كه از طرف مقام معظم رهبري بنام سال خدمتگزاري ناميده شده در جهت خدمت به مردم تلاش نمود با توجه به آنچه گذشت پاسخ سؤال سوم شما نيز تا حدودي بيان شد.

پرسش و پاسخ از محضر مقام معظم رهبري ص384،392،393،394

سياسي ودسته جاتي كه در امتحانات متعددي ازآغاز انقلاب مردود ودر نزد مردم سرافكنده وبه وسيله آنان مطرود شده اند نيز هنگامي كه به تحريك اجانب مقالات زهرآگين وكينه توزانه عليه نظام اسلامي و مسؤولان كشور مي نويسند انواع اتهام را به آنان مي زنند اين نوشته را بدون هيچ مانع ورادعي به چاپ رسانده تا هر كجا كه خواننده يي بيابند منتشر مي كنند و علي رغم ميل خود، عملاً وجود آزادي را اثبات مي كنند.""2" البته معيارها در توسعه سياسي اخلاق وتحمل ومدارا و پرهيز از تخريب يكديگر به ويژه رعايت مصالح نظام است وآن به عنوان حد توسعه بايد رعايت شود. مقام معظم رهبري فرموده اند : "تفكرات ومعارف سياسي در جامعه بايد معارف واضح ودور ازنفاق ودو گونه گويي ودوگونه انديشي باشد.""3"

پس از اين مقدمات نتيجه مي گيريم كه وجود گروههاي مختلف درجامعه كه حول محور ارزش هاي اسلامي حركت كنند امري ضروري است كه موجب پيشبرد اهداف نظام مي شود ودر توسعه وشناساندن اسلام نقش بسزايي دارند وعدم وجود آنان در يك جامعه اسلامي كه كامل ترين دين و كامل ترين قوانين را دارد نقيصه اي بزرگ محسوب مي گردد.كه روند پيشرفت نظام وتوسعه دين را باچالشي روبرو مي كند وممكن است باعث بروز مشكلات گردد.

(1) سوره قصص/77 كتاب اسلام وتوسعه 31- 30- 29

(2) حديث ولايت،ج4،ص260 كارآمدي سياست دفاعي ازديدگاه مقام معظم رهبري،ص106 - 105

پرسش وپاسخ از محضر مقام معظم رهبري،ص374

پوشش هايي

احساسات و گرايشات اين انجمن، در گوشه و كنار مراسم جشن نيمةشعبان را برگزار نمايند.

بعد از پيروزي انقلاب، افراد اين انجمن بر سه دسته كلّي تقسيم شدند :

1.افرادي كه به انقلاب و نهضت امام خميني( پيوستند، و با نظام همكاري دارند. مثل آقاي دكتر علي اكبر پرورش، وزير اسبق آموزش و پرورش.

2.افرادي كه نه با انقلاب اسلامي و نظام جمهوري اسلامي ميانه خوبي دارند، و نه با آن دشمني و مخالفت مي نمايند.

3. افرادي كه در مقابل نظام جمهوري اسلامي و انقلاب اسلامي موضعگيري كرده، با آن مخالفت و كارشكني نموده، اين حكومت را نامشروع مي دانند.

بنابراين، عليرغم روش سابق انجمن، مبني بر عدم دخالت در سياست، بعد از پيروزي انقلاب، به شكلهاي مختلف در عرصة سياست وارد شدند. و جلسات ديني و فعاليتهاي ديگر اين انجمن، تا قبل از موضعگيريهاي صريح امام خميني( عليه آنها، بطور آشكار و منسجم ادامه داشت. ولي بعد از آن، با اعلام تعطيلي تمام فعاليتها، به نوعي مخفي كاري و فعاليت بسيار محدود رو آوردند.

در حال حاضر، مكان مشخص و جلسة مذهبي با نام و نشاني از آنها در دست نيست. اگر چه تحت عنوان دعاي ندبه، و بدون نام انجمن، اعضاي آنها كه شناخته شده هستند، هر هفته دور هم جمع شده، ضمن خواندن دعا، به تبادل نظر مي پردازند.

عمده محورهاي تبليغي اين انجمن در حال حاضر، موضوعاتي مانند امام زمان( ، و مسائل اختلافي شيعه و سنّي است.

برخي از محافل مذهبي، "بدون داشتن وابستگي به آنها"، از نظر طرز تفكر و روش فعاليتها، مشابهت زيادي با انجمن حجّتيه دارند. مانند محافل مذهبيي كه تحت عنوان دهة محسنيّه،

در مشهد مقدس راه افتاده است.

بهترين راه براي شناختن خط فكري جلسات مذهبي، كه پيرو و يا تحت تأثير انجمن حجّتيه هستند، توجّه و دقّت در مطالب و خط مشي آن جلسه است. با مشخّصه هاي تبليغ فراوان پيرامون شخصيّت و كرامات امام زمان( ، طرح مسائل شيعه و سنّي، و مانند آن، همراه با بي توجّهي كامل به مسائل سياسي و اجتماعي و انقلاب اسلامي و نظام جمهوري اسلامي.

مي داند و در جايگاه برتري مي نشاند. البته اين نسبتي است كه ديگران به اين جريان مي دهند و گاه گفته مي شود كه رابطه با آمريكا را نيز مجاز مي شمارند. البته برخي از اشخاص يا گروه هاي منسوب به اين جريان شعارهايشان چنين نيست. بلكه بعضا شعار تقارن و پيوستگي توسعه و عدالت اجتماعي از آنانشنيده مي شود.

3_ جريان چپ جديد سازماندار به مجاهدين انقلاب اسلامي و برخي از ديگر گروه هاي نسبتا هم فكر با آن سازمان اطلاق مي شود. اين گروه ها ضمن اعتقاد به اسلام، بعضا در مسائل اقتصادي گرايش به شيوه هاي سوسياليستي (اقتصاد دولتي) دارند. در برابر جناح راست كه گرايش به اقتصاد بازار دارد و از نظر سياسي نيز معتقد به جامعه باز و آزادي احزاب و ... مي باشند تقريبا مانند جامعه سوئيس.

4_ جريان چپ ناسازماندار به جناح هاي معترض به سياست هاي دولت اطلاق مي شود كه هنوز سازمان و خط مشي و مواضع روشن و تثبيت شده اي ندارند، مانند دارندگان برخي از جرايد.

5_ جريان تكنوكراسي (صنعت سالاري) روند جديدي است كه اصالت را به تكنيك، صنعت، رشد و توسعه اقتصادي مي دهد و معتقد است فرهنگ و ارزش هاي ديني، اخلاقي همه و همه بايد تحت تأثير تحولات اقتصادي شكل گيرند. اين ديدگاه غربي ترين شيوه تفكر مطرح شده در كشور ماست و از ديدگاه هاي امثال استوارت ميل، اسپنسر و ... متاثر مي باشد.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: جناح هاي سياسي در ايران امروز، حجت مرتجي.

اسلام و خدمت به مسلمين طرح و نظري دارند كه به عقيده خود موجب رستگاري است، (ر.ك: صحيفه نور، ج 21، ص 46).

بنابراين اختلاف نظر و سليقه در مسائل اجرايي و نحوه رسيدن به اهداف امري طبيعي و مثبت مي باشد مشروط به اين كه دو جناح در صدد حذف يكديگر برنيايند كه در اين صورت موجب ايجاد تفرقه و تضعيف نظام اسلامي مي شود.

ج ) موضع مقام معظم رهبري در مقابل دو جناح: هم چنان كه ذكر شد از آن جا كه نقش رهبر ايجاد وحدت در بينگروه هاي مختلف جامعه اسلامي مي باشد در درجه اول وظيفه دارد كه خودرا فراتر از جناح ها نگه دارد و اصولاً ازهيچ جناحي طرفداري مطلق نكند بلكه مانند پدري مهربان و دلسوز در موقع نياز به هر كدام از دو جناح تذكرات لازمرا داده و از ايجاد تفرقه جلوگيري نمايد. مقام معظم رهبري براي فعاليت هاي جناحي حدودي رامشخص نموده اند:

1- طرفداران هر كدام از جناح ها نبايد سليقه هاي جناحي خود را در عزل و نصب ها در گزينش ها و... دخالت دهند.

2- حفظ وحدت، تماميت ارضي، حفظ امنيت و منافع ملي بايد در فعاليت هاي جناحي در اولويت باشد تا دشمنان نتوانند از طريق تفرقه اندازي مصالح مسلمين را در خطر اندازند.

3- احترام متقابل به يكديگر و دخالت ندادن حبّ نفس و هواهاي نفساني در اتخاذ مواضع و فعاليت ها، V(ر.ك: مجموعه رهنمودهاي مقام معظم رهبري، ج 5، ص 300، 190، 171).

در پايان ذكر اين نكته لازم است كه: در برخي موضع گيري هاي مقام معظم رهبري در مورد مسائل كشور يا... ممكن است ديدگاه ايشان به يكي از دو جناح نزديك باشد ولي اين به هيچ وجه بيان كننده جناحي عمل

كردن ايشان نمي باشد، زيرا علاوه بر مسؤوليت خطير ايشان در حفظ وحدت و... كه گذشت، ايشان در موارد بسياري به هر دوجناح تذكرات لازم را در رعايت حدود و مرزهاي فعاليت جناحي داده اند و در موقعيت هاي متعدد از هر دو جناح حمايت هاي لازم را به عمل آورده اند.

به اسلام وقرآن وفادارند و دلشان براي كشور و مردم مي سوزد و هر كدام براي رشد اسلام و خدمت به مسلمين طرح و نظريدارند كه به عقيده خود موجب رستگاري است...»، (صحيفه نور، ج 21، ص 46).

مقام معظم رهبري در اين زمينه مي فرمايند: «جمعي از برادران از يك جناح و جمعي از جناح ديگر، در مجلس يادر بيرون از مجلس با هم اختلاف نظر واختلاف سليقه و بگو مگو دارند، يك مقدار از اين اختلاف نظرها طبيعي استبه خصوص در يك جامعه اسلامي و آزاد مثل جامعه ما، اجتناب ناپذير بلكه لازم است ولي اگر از حدود خود خارجشود به نفع دشمن است. در اين مخالفت هاي جناحي و گروهي با يكديگر، بايد حدود نگه داريد»، (مجموعه حديثولايت، ج 6، ص 54).

ثالثا: در صورتي كه جناح هاي مختلف در چارچوب ضوابط، قوانين و مقررات و در راستاي حفظ وحدت و امنيتو منافع ملي فعاليت نمايند اثرات بسيار مثبت و سازنده اي به دنبال دارد كه برخي از آنها عبارتند از:

1- سازمان دهي و انسجام نيروهاي پراكنده و شكل دهي به افكار عمومي ناهماهنگ.

2- تربيت و رشد نيروهاي كارآمد براي توسعه نظام سياسي.

3- انعكاس خواسته هاي مردم به دستگاه حاكم و سلب استعداد و فساد سياسي، اقتصادي و اداري از قواي حاكم و كارگزاران نظام.

4- توسعه سياسي و رشد اجتماعي در اثر رقابت در مشاركت سياسي.

5- شفاف شدن ديدگاه ها و مدون شدن برنامه ها در جريان رقابت هاي سياسي.

6- جلوگيري از انحراف ها و گرايش نيروهاي پرجنب و جوش جوان و تك روي هاي آنها.

7- حفظ و ثبات نظام در صورتي كه در اصل نظام، اعتقاد مشترك داشته باشند و تفاوت آنها تنها در سليقه ها و برنامه هاي سياسي

باشد.

8- گزينش و معرفي نامزدهاي انتخاباتي براي كسب قدرت.

9- آگاهي مردم در جريانات سياسي و اجتماعي و مشاركت هر چه بيشتر آنها و...

رابعا: در صورتي وجود جناح ها براي امنيت و وفاق و منافع ملي خطرآفرين و موجب نگراني مي شود كه احزاب به جاي رقابت سالم و سازنده و همكاري براي پيشبرد و توسعه كشور، دست به اقداماتي براي حذف رقيب زده و پا را ازمحدوده قوانين و مقررات فراتر گذاشته و فقط به دنبال منافع جزيي خود باشند و طرفداران حزب نيز شديدا متعصب و ملتزم به منافع جزيي باشند زيرا نه تنها با ارزش هاي اخلاقي و اسلامي تعارض دارند بلكه انسان را از تعقل وآزادانديشي باز مي دارد و در اثر افراط در تعظيم و تقديس حزب، ماهيت انساني خود را از دست مي دهد.

خامسا: اين مطلب صحيح است كه همه مردم و مسؤولين بايد از فرامين مقام معظم رهبري اطاعت نموده ولي اينمسأله باعث ناديده گرفتن و جلوگيري از بروز سلايق و اختلاف ديدگاه ها در حيطه چارچوب هاي كلي و قوانين شرع ونظام نمي شود.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

1- جامعه مدني و حاكميت ديني، ص 183 عبدالحسين خسروپناه

2- جناح هاي سياسي در ايران امروز حجت مرتجي

آري توطئه نه بنابراين هرگز نمي توان پديده تكثرگرايي سياسي را بصورت مطلق پذيرفت يا رد كرد. در اينجا لازم است به اختصار ويژگي ها و قواعد تكثرگرايي سياسي را در اسلام و جوامع دموكراتيك مورد بررسي قرار داده و بين آندو تفكيك قائل بشويم مهمترين عنصر و فلسفه وجودي كه در تك گرايي سياسي در جوامع دموكراتيك وجود دارد فعاليت سياسي براي كسب قدرت مي باشد و احيانا" براي رسيدن به قدرت ارتكاب هر عملي تجويز مي گردد براي تشكل سالم در نظام اسلامي براي رضاي خدا فعاليت مي كند براي اعتلاي كلمه اسلام و عزت مسلمانان تلاش مي كند به ارزش ها و موازين اخلاقي پاي بند است هر چند به ضرر تشكيلات باشد براي تأمين منافع حزبي , اصول ومباني اعتقادي , ارزشي و ملي را زيرپاي نمي نهند, براي جلب آراي عمومي به عوام فريبي متوسل نمي شود, مسؤوليت ها را بر معيار لياقت و شايستگي استوار مي سازد نه عضو حزب بودن و بطور كلي از ديدگاه اسلام براي اين كه تحزب و تك گرايي سياسي بتواند كاركردهاي مثبت داشته باشد يكسري قواعد و شرايط لازم است كه رعايت گردد كه عبارتند از:

1- احزاب سياسي به اصول و عقايد اسلامي و احكام و ارزش هاي شريعت ايمان داشته باشند و بر اساس آيه ((ان الدين عندالله الاسلام )) ((و من يبتغ غيرالاسلام دينا" فلن يقبل منه )) (آل عمران 85) نبايد از آموزه هاي اسلام عدول نمايند.

2- همكاري و مودت احزاب و گروههاي سياسي در جامعه اسلامي بايد بر اساس حب و بغض الهي و ضوابط باشد نه روابط

((يا ايهاالذين آمنوا لاتتخذوا آبائكم و اخوانكم اولياء ان استحبوا الكفر علي الايمان ...)) (توبه 23) .

3- مبارزه با انديشه ها و گروهايي كه در صدد ترويج احكام و قوانين در جامعه ديني هستند.

4- رعايت موازين فقهي , شرعي و اخلاقي در هنگامي كه با احزاب رقيب اختلاف نظر پيدا كنند بدين معنا كه به كارگيري ابزارهاي مشروع در تبليغات حزبي و نيز تحمل و عدم انكار و تكفير احزاب اسلامي ديگر و به كار نگرفتن شيوه هاي غير اخلاقي وظالمانه همچون بهتان به همديگر.

5- اهتمام به وحدت امت اسلامي و وحدت ملي و پرهيز از اختلاف و تفرقه ((واعتصموا بحبل الله جميعا" و لا تفرقوا)) (آل عمران 103).

6- اعتقاد به حاكميت خداوند و اطاعت از حاكم اسلامي و ولايت فقيه ((اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم )), (نساء, آيه 59).

در اصل 26 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران نيز آمده است ((احزاب ,جمعيتها, انجمنهاي سياسي و صنفي و انجمن هاي اسلامي با اقليت هاي شناخته شده آزادند, مشروط به اين كه اصول استقلال و آزادي و وحدت ملي موازين اسلامي و اساسي جمهوري اسلامي را نقض نكنند)). بنابراين اگر احزاب و جناح هاي سياسي بتوانند فعاليت ها و اهداف خود را با قواعد واصول و ارزشهاي اسلامي و قانون اساسي تطبيق داده و از فرهنگ حاكم بر احزاب سياسي غرب كناره گيرند انشاءالله ما شاهد كاركردهاي مثبت احزاب و جناح هاي سياسي در جامعه و تبديل بدبيني ها و دغدغه ها به خوش بيني و اميد درميان مردم نسبت به آنها مي باشيم .

منابع :

1- ر.ك امام خميني و حكومت

اسلامي ((نهادهاي سياسي و اصول مدني )) سيد جواد ورعي , ((تأملي در گسترش احزاب سياسي )) ص 295

2- عبدالحسين خسرو پناه , جامعه مدني و حاكميت ديني ص 201

3- سيد صادق حقيقت در آمدي بر انديشه سياسي اسلام (مجموعه مقالات ), داوود مباني فقهي مشاركت سياسي ص 365

داده مي شود كه در چارچوب قانون اساسي و با اهدافي كه در قالب حفظ حاكميت و استقلال كشور و عمل در چارچوب قانوني اساسي , حفظ منافع ملي و به دور از وابستگي به بيگانگان باشد به فعاليت بپردازند. ولي از آنجا كه اين حزب رسما" پذيرش قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و شرايط فعاليت احزاب را قبول نكرده و مراعات نمي نمايد همچنان به صورت غير قانوني مي باشد. براي آگاهي بيشتر ر.ك : محسن مدير شانه چي , احزاب سياسي ايران , ص 71 محمود تربتي سنجابي , احزاب سياسي ايران , ص 220 پروانه آبراهاميان , ايران بيش دو انقلاب , ص 7 - 63

هم جهت به نظر مي رسيد، از سوي مجاهدين بيشتر مورد تأكيد و آموزش قرار گرفت و بخش ديگر - كه از چنين همخواني برخوردار نبود - به حال خود رها شد و در ايدئولوژي آنان نگنجيد. در واقع اصول ماركسيسم به عنوان علم مبارزه يا «علم تكامل اجتماع» به رسميت شناخته شد و مرز ميان اين جهان بيني ماركسيستي و اسلام محو گرديد.

جهت آگاهي بيشتر در مورد منابع مطالعاتي سازمان، آثار و آراء آن، ر.ك: جريان ها و جنبش هاي مذهبي - سياسي ايران، پيشين، صص 225 - 236.

با از ميان رفتن رهبران و كادر اوليه سازمان در سال 1350، گرايش به ماركسيسم گسترده تر شد و دوگانگي فكري سابق بين اسلام و ماركسيسم سرانجام، با رانده شدن اسلام از سازمان، به نقطه پاياني خود رسيد، در تيرماه سال 1354، سران دستگير شده سازمان در مصاحبه ي تلويزيوني به طور رسمي و صريح اعلام كردن هم خود ماركسيست بوده اند و هم سازمان را عملاً به ايدئولوژي و عقايد ماركسيستي مسلح كرده اند( تاريخ ايران، ابراهيم افراسيابي، تهران، انتشارات علم، 1367، ص 177).

اعتراف به ماركسيست شدن سازمان، علاوه بر اين كه تقدس مجاهدين را شكست، اسباب جدايي عناصر مذهبي تر سازمان را فراهم ساخت. برخي از افراد مستقل مجاهدين از آن جدا شدند و گروهي ديگر انشعاب كرده، پيرامون لطف الله ميثمي و يا تحت عناويني چون صلواتيون و اعتراضيون گرد آمدند( ر.ك: درآمدي بر مباني فكري انقلاب اسلامي، صص 222 - 206 ؛ صادق زيباكلام، مقدمه اي بر انقلاب اسلامي، صص 253 - 240).

با پيروزي انقلاب اسلامي، سازمان مجاهدين هم كه با ايدئولوژي التقاطي و با تاكتيك و روحيه اي منافقانه از مدت ها قبل از

انقلاب براي در دست گرفتن قدرت، برنامه ريزي كرده بود با استفاده از موقعيتي كه بعد از انقلاب در اثر گرفتاري و مشغله ي نيروهاي انقلابي به امور روزمره كشور به دست آمده بود به كار عضوگيري، سازماندهي و جمع آوري اسلحه پرداخت و با تكيه بر عوامل احساسي، روي نسل جوان در مدارسي فعاليت و عده نسبتا قابل توجهي را در سازمان مخفي سياسي - نظامي خود جمع و سازماندهي كرده بود. از طرفي اين سازمان با استفاده از موقعيت متشتت بعد از انقلاب توانست عوامل خود را در حساس ترين ارگان هاي كشور نفوذ دهد.

زماني كه سازمان با عزل بني صدر احساس كرد كه ديگر امكان پيشروي و كسب قدرت از طرق سياسي مقدور نيست، به بهانه اي واهي اعلان جنگ مسلحانه داده، فعاليت هاي تروريستي خود را آغاز كرد و اولين ضربه هولناك را با انفجار دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي و به شهادت رساندن 72 تن از مسؤولان طراز اول مملكت، از جمله دكتر بهشتي رئيس ديوانعالي كشور، وارد آورد.

دو ماه بعد نيز با انفجار ساختمان نخست وزيري موجبات شهادت رجايي رئيس جمهور و باهنر نخست وزير را فراهم كرد و بسياري ديگر از مسؤولين و نيروهاي انقلاب آماج اهداف تروريستي آنان واقع شدند.

بعد از فرار بني صدر و مسعود رجوي (سركرده منافقين) به فرانسه، عناصر منافقين به دليل عدم موفقيت در اهداف شوم خود مبني بر ساقط نمودن نظام اسلامي و به دليل نداشتن جايگاه مردمي، به كمك عراق در جنگ تحميلي آن كشور عليه ايران شتافتند و خيانت خود را به مردم ايران به اثبات رساندند.

بعد از پذيرش قطعنامه 598 از سوي ايران، نيروهاي منافقين كه دچار اين توهم شده بودند

كه جمهوري اسلامي ايران از لحاظ سياسي، نظامي و اقتصادي به بن بست كامل رسيده است و زمينه هاي سقوط آن حتمي و قدرت به سازمان منتقل خواهد شد، با حمايت و پشتيباني تسليحاتي عراق، نيروهاي خود را از طريق سرپل ذهاب به قصد تسخير چند شهر و رسيدن به تهران و به دست گرفتن قدرت شروع كردند و موفق به تصرف چند شهر مرزي شدند اما در ادامه پيشروي خود در دام نيروهاي اسلام گرفتار آمده و تشكيلات و بنيه نظامي آنان با شكست فاحشي مواجه شد. از آن به بعد منافقين به دليل عدم جايگاه داخلي در بين مردم ايران و استحكام نظام اسلامي و تمام شدن جنگ كه حيثيت و هستي منافقين در عراق به آن بستگي داشت، دچار نوعي بي هويتي، سرخوردگي و وازدگي شدند و هر از گاهي به اميدهاي واهي اقداماتي را جهت ابراز وجود خود و برهم زدن نظم و امنيت جامعه اسلامي به نمايش گذاشتند كه يكي از فجيع ترين آنها انفجار بمب در حرم امام رضا(ع) بود كه لكه ي ننگي بر پرونده سياه آنان افزود.

درباره يك ضرورت" ارديبهشت ماه سال 1347

در همان نخستين جلسات كانون در سال 1347، اساسنامه كانون نويسندگان ايران نيز تدوين و منتشر شد و به اجرا درآمد.

و بدين ترتيب كانون نويسندگان ايران به عنوان يك نهاد صنفي _ هنري (فرهنگي)، آزاديخواه و شكل گرفته از بخشي از روشنفكران اهل قلم فعاليت خود را آغاز كرد.

فعاليتهاي بيروني كانون نويسندگان ايران همچون فعاليتهاي هنري (ادبي) و فرهنگي، تلاش براي دستيابي به حقوق صنفي و دمكراتيك اهل قلم، مبارزه با سانسور، كوشش در راه تحقق آزادي انديشه و بيان و . . . ادامه يافت. كانون نويسندگان ايران براي دستيابي به خواست هايش، و نيز كسب اجازه از دولت و رسميت يافتن فعاليت علني اش با مسئولين مملكتي و ادارات دولتي در تماس بود (كاري كه پيش تر، به هنگام روند شكل گيري كانون نيز انجام شده بود، كه براي نمونه ميتوان به تقاضاي ديدار با اميرعباس هويدا و نشست با او در سال 1345 اشاره داشت).

از سوي ديگر كانون براي بقاء گسترش دمكراتيسم سازماني و زندگي دمكراتيك دروني اش نيز فعاليتهاي چشمگيري داشت. برگزاري مجمع عمومي، انتخاب هيات دبيران، برقراري جلسات متعدد بحث و تبادل نظر پيرامون مقوله هاي كليدي برنامه اي و سازماني درباره كانون و . . . نمونه هايي از اين دست فعاليتها بودند. با اين همه اما كانون نويسندگان ايران در سال 1349 به تعطيلي كشانده شد و از فعاليت بازماند.

در اين دوره دولت نه فقط از دادن مجوز به كانون سرباز زد، كه به دستگيري و به زندان انداختن برخي از اعضاء فعال كانون، تهديد و ارعاب

و ممنوع القلم كردن تعدادي ديگر از اعضاي كانون نيز رو آورد. و هر دم امكانات فعاليت كانونيان را محدودتر ميكرد. در واقع چون گذشته ساختار سياسي حاكم و نهاد پادشاهي ضربه اي ديگر بر جنبش روشنفكري ايران وارد كردند. اما اين همه ماجرا نبود. مسايل و مشكلات دروني كانون نيز در بروز واقعه ي تعطيلي كانون نقش داشت. باندبازي و دسته بندي هاي ايدئولوژيك و سياسي در درون كانون و داشتن درك حزبي (و ايدئولوژيك) از فعاليت صنفي، خودمحوري و خودخواهي، كمبود عضو مستقل و مسئوليت پذير، حضور فرصت طلبي و كمبود شجاعت ضرور از ديگر عوامل توقف فعاليت كانون نويسندگان ايران بود.

محمدعلي سپانلو در "خاطراتي از فصل اول كانون نويسندگان ايران 1349 _1346" كه در مجله كلك شماره 4 تيرماه 1369 چاپ شد، مينويسد:

"آخرين جلسه بزرگ كانون، در يك روز جمعه در "مدرسه به آفرين" واقع در تهران پارس تشكيل شد (سال 1349). هيئت دبيران كه ديگر هيچ امكاني جز اعلاميه دادن نداشت، به اعضا پيشنهاد كرد كه يك بار ديگر اعلاميه اي نوشته شود و سانسور غيرقانوني و سياست فرهنگي روز محكوم گردد.

در ميانه بحثها كه با بي ميلي و هراس عده اي از حاضران يخ ميكرد و ناقص ميماند، ناگهان آقاي سايه (هوشنگ ابتهاج) درآمد گفت كه اگر بخواهيد اين حرفها را بزنيد من ديگر در كانون عضو نيستم. و به آذين (در آن دوران كه هنوز ظاهرا رهبري جديد حزب به او دستور نميداد) پاسخ داد "ما براي مبارزه با سانسور كانون تشكيل داده ايم، اگر مخالفيد برويد!"

و سايه در جا استعفاي خود را نوشت و خوش

و خرم محل را ترك كرد. او رو راست جا زد، اما خيلي ها در محل حاضر به همكاري نبودند. همانها كه با رودربايستي امضاء كرده بودند و در مواقع خطير غيب شان ميزد و . . . "

دوره دوم فعاليت كانون نويسندگان ايران از اواخر سال 1355 آغاز شد. كانونيان در فاصله سالهاي 1349 تا اواخر سال 1355 به طور پراكنده به فعاليتهاي فرهنگي و هنري (ادبي) و سياسي خود ادامه داده بودند. وضعيت سياسي جامعه ي ما و جهان، اوضاع اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي همراه با رخدادهايي درون حكومت پادشاهي، شرايطي را براي طرح فعاليت مجدد كانون و اقدام در اين راستا مهيا ساخت.

خواستهاي كانونيان در اين دوره خواستهاي انعكاس يافته در دو سند پيشين بود. (بيانيه درباره كنگره نويسندگان سال 1336 و بيان نامه "درباره يك ضرورت" سال 1347) و اساسنامه دوره اول نيز به مرحله اجرا گذاشته شد. اين خواست در دو نامه نيز بازتاب داشت:

_ نامه سرگشاده به نخست وزير وقت آقاي امير عباس هويدا كه با امضاء 40 تن از اعضا منتشر شد (23 خرداد ماه سال 1356)

_ نامه سرگشاده به نخست وزير وقت آقاي جمشيد آموزگار كه با امضاء 90 تن از اعضاي منتشر شد (تيرماه سال 1356)

كانون نويسندگان بعد از پيروزي انقلاب اسلامي: متأسفانه تفكرات كانونيان به دليل نشأت گرفتن از مباني غير ديني غرب و يا انديشه هاي ايران قبل از اسلام به هيچ وجه حكومت ديني و تفكر ديني را بر نمي تابيد، از اين رو بعد از پيروزي انقلاب همواره در جهت تغيير فضاي مذهبي جامعه حركت مي كردند. برخي

از اين اقدامات عبارتند از:

_ موضع كانون نويسندگان ايران و اساسنامه كانون نويسندگان ايران (مصوب مجمع ملي _ 31 فروردين ماه 1358) بود. اين بيان نامه و اصول مندرج در اساسنامه كانون در واقع بيانگر ماهيت، حركتهاي اجتماعي و دروني، و تبلور خرد جمعي اكثريت اعضاء كانون نويسندگان ايران بود.

فعاليتهاي اين دوره كانون نيز در عرصه هاي مختلف ادامه يافت. فعاليتهاي بيروني (اجتماعي) فرهنگي و هنري نظير برگزاري «ده شب شعر و سخن» در انستيتو گوته تهران (سال 1356) و جلسات مشابه در پيش از انقلاب بهمن و نيز فعاليتهاي مستمر فرهنگي و هنري (ادبي)، انتشار نشريات و كتب و . . . تا هنگامه تعطيلي دوباره اش (تيرماه 1360) ميتوان اشاره كرد. در اين دوره نيز كانون نويسندگان ايران براي تامين خواست هايش، و نيز كسب مجوز از دولت و رسميت يافتن فعاليت علني اش با حكومتگران، مسئولين مملكتي و ادارات دولتي تماس گرفت (علاوه بر انتشارنامه سرگشاده خطاب به آقاي اميرعباس هويدا و آقاي جمشيد آموزگار و تماس با مقامات ديگر، پس از انقلاب به ديدار با آيت الله خميني (سال 1358، تماس و يا ارسال نامه به برخي از وزارء و مقامات مسئول مملكتي ميتوان اشاره كرد.)

كانون نويسندگان ايران براي تامين و گسترش حيات دروني و به ظاهر دمكراتيك اش نيز تلاشهاي زيادي داشت. برگزاري مجامع عمومي، انتخاب هيات دبيران، برقراري جلسه هاي گفت و شنود و تبادل نظر در رابطه با زندگي دروني كانون و مباحث صنفي يا سياسي كانون موردنظر هستند. زندگي كانون در اين دوره نيز پيرايه هاي عدم تحمل، دسته بندي و باندبازيهاي ايدئولوژيك و سياسي

و محفلي، سياست زدگي و داشتن درك حزبي و سازماني (ايدئولوژيك) از فعاليت صنفي، خودمحوري و خودخواهي، كمبود عضو مستقل و مسئوليت پذير، حضور فرصت طلبي و كمبود شجاعت ضرور را همراه داشت.

رخدادهاي قبل از انقلاب در اين كانون (جدايي علي اصغر حاج سيد جوادي، باقر مومني . . .) رويداد سال 1358 (اخراج و جدايي اعضاء و هواداران حزب توده ايران) و . . . بازتاب مسايل طرح شده در زندگي دروني كانون نويسندگان ايران بودند. محمد مختاري كه خود از پيشنهاددهندگان اخراج توده ايها بود، حدود ده سال بعد در "درآمد" كتاب "انسان در شعر معاصر" در رابطه با رويداد ذكر شده مينويسد:

"پيداست كه در آن زمان همه ما زبان به دمكراسي گشوده بوديم، و اين خود يك گام مثبت و شايسته و يك درخواست حق و ارزشمند بود. اما دمكراتيسم يك امر تجربي و يك دستاورد جمعي است، و نه يك مساله صرفا آموزشي يا اخلاقي كه بشود آن را به افراد توصيه كرد اما در موقعيت جمعي آن را از ياد برد. و نميتوان به صرف خواندن اصول و اسلوب آن در كتابها دمكرات شد. پذيرش حضور و حق و راي ديگري بايد از راه تجربه مستمر اجتماعي، مادي و معنوي براي نهادهاي جامعه و مردم به صورت يك امر "دروني" درآيد."

پس از بسته شدن دفتر كانون نويسندگان ايران در تيرماه سال 1360، عده اي از اعضاي فعال كانون راهي خارج شدند، و آنان كه ماندند به طور پراكنده و در گروهها و محافل مختلف به فعاليتهاي ضد فرهنگي و هنري (ادبي) خود ادامه دادند. سال 1367 با

تغيير شرايط سياسي، اجتماعي، فرهنگي و هنري، اين گروه تحركاتي داشتند. طرح مسايل مربوط به "كاغذ"، برگزاري سالگرد نيما و . . . گردهمايي ها، متن نويسي ها، اعتراض به سانسور و سرانجام بحث و فعال كردن كانون نويسندگان را به همراه داشتند0 اعلام همدردي و ياري رساندن جمعي از روشنفكران اهل قلم، زلزله زدگان كشور (سال 1369) بحث فعال كردن كانون نويسندگان ايران را مطرح تر كرد تا آن حد كه اين مسئله به عرصه مطبوعات كشور كشانده شد.

در تداوم همين اقدامات اواخر سال 1369 در گردهمايي غيررسمي تعدادي از نويسندگان، شعرا و مترجمين دگرانديش طرحي با عنوان "پيش نويس منشور كانون نويسندگان ايران" تدوين كردند. در اين پيش نويس به وجود سانسور و هرگونه مميزي اعتراض شده بود، و اهل قلم امضاء كننده اش خود را مكلف به دفاع از آزادي بي حد و حصر انديشه و بيان كرده بودند، و صراحتا نيز تجديد فعاليت كانون نويسندگان ايران در آن طرح شده بود . اين پيش نويس اما به خاطر پاره اي اختلاف نظرها، مسكوت ماند. با اين حال اما بحث پيرامون تجديد فعاليت كانون نويسندگان ايران در مطبوعات ادامه يافت. اعتراض به دستگيري سعيدي سيرجاني (23 اسفند ماه 1372) و سپس انتشار متن "ما نويسنده ايم" كه به امضاء 134 شاعر، نويسنده، و مترجم رسيده بود (23 مهرماه 1373)، از ديگر اقدامات.

_ متن "ما نويسنده ايم" به عنوان پايه فعاليت كانونيان در اين دوره قرار گرفت. روشنفكران اهل قلم همراه با ارائه تعريف دقيق از خود، خواست هايشان را طلب كردند، و اعلام كردند:

". . . هدف اصلي ما از

ميان برداشتن موانع راه آزادي انديشه و بيان و نشر است و هرگونه تعبير ديگري از اين هدف، نادرست است، و مسئول آن صاحب همان تعبير است."

بديهي است منظور اين بيانيه از آزادي بيان و انديشه و... در واقع سوء استفاده از آزادي در راه تضعيف مباني اخلاقي و ديني جامعه و ترويج فرهنگ منحط غرب و ارزش هاي آن در جامعه بود. از اين رو برخي از فعالان كانون نظير عباس معروفي دستگير شدند.

كانونيان همچنان با برگزاري جلسات متعدد و مشورتي سرانجام پيش نويس جديد منشور كانون نويسندگان ايران را "با توجه به روح عمومي بيانيه ي اول كانون (ارديبهشت 1347) و "موضع كانون نويسندگان ايران" (مصوب فروردين 1358) و با استناد به "متن 134 نويسنده" (مهرماه 1373) تصويب و منتشر ساختند" (18 شهريور ماه 1375).

در اصل نخست متن پيش نويس منشور كانون نويسندگان ايران اعلام ميكنند:

"آزادي انديشه و بيان و نشر در همه ي عرصه هاي حيات فردي و اجتماعي بي هيچ حصر و استثناء حق همگان است " و خواستار آن ميشوند.

پس از فراخواندن كميته برگزاري مجمع كانون نويسندگان ايران (20 مرداد 1377) قتل هاي زنجيره اي به دست تعدادي از عناصر خودسر و نفوذي در وزارت اطلاعات به راه افتاد و تلاش شد تا چهره اين نهاد انقلابي تخريب شود.

سيزدهم اسفند ماه سال 1377 نخستين نشست عمومي كانون نويسندگان با حضور 70 تن از اعضاء كانون نويسندگان برگزار شد. هيات دبيران موقت برگزيده اين نشست تلاش كرد تا با اتكا به متن پيش نويس كانون نويسندگان ايران (مصوبه 18 شهريور ماه 1375) برنامه هاي ضد فرهنگي خود را

پيش ببرد.

پنجشنبه 4 آذر ماه سال 1378 كانون نويسندگان ايران نخستين مجمع عمومي اش را، با حضور 120 نويسنده و با پيام احمد شاملو و سيمين دانشور آغاز كرد. پس از انتخاب هيات دبيران منشور و اساسنامه كانون به تصويب مجمع عمومي رسيد، و بدين ترتيب كانون نويسندگان ايران دوره سوم فعاليت علني خود را با استناد به دو متن ادامه داد.

_ متن پيش نويس كانون نويسند گان ايران (مصوبه شهريور ماه 1375 جمع مشورتي)

_ اساسنامه كانون نويسندگان ايران (مصوبه نوزدهم مرداد ماه 1378)

فعاليتهاي مختلف اين دوره كانون نيز چون دو دوره قبل ادامه داشته و دارد. فعاليتهاي بيروني فرهنگي و هنري (ادبي) به دليل بي محتوا بودن و ضعف افكار و عقايد آنان در مقابل فرهنگ غني اسلامي و همچنين كنترل ها و نظارت هاي دستگاه هاي دولتي محدود و با عدم موفقيت انجام شده است. انتشار اطلاعيه ها و بيانيه هاي مختلف، مجالس يادبود، انتشار كتاب (صداي آواز) و ياري رساندن و يا نقش داشتن اساسي در انتشار نشريات فرهنگي و اجتماعي دگر انديش و كوشش در راه دست يافتن به خواسته هاي نامشروع دگرانديشان نمونه هايي از فعاليتهاي بيروني كانون در اين دوره بوده است، فعاليتهايي كه همچنان ادامه دارد.

كانون نويسندگان ايران در اين دوره نيز وقيحانه براي دستيابي به خواستهايش و همچنين دريافت اجازه رسمي از دولت با مسئولين مملكتي و ادارات دولتي در تماس بوده است (ارسال نامه و تماس با مسئولين قوه قضائيه و وزارت كشور، نامه سرگشاده خطاب به مردم و خاتمي رئيس جمهوري، ارسال نامه و تماس با عطاءالله مهاجراني وزير فرهنگ و ارشاد

اسلامي و . . . نمونه هايي از اين دست هستند).

اصولي شد, موجب سستي نظام مي شود و اين مسائله روشن است كه بين افراد و جناح هاي موجود وابسته به انقلاب اگر اختلاف هم باشد صرفا" سياسي است ... آنها نسبت به اسلام و قرآن و انقلاب وفادارند و دلشان براي خود و مردم مي سوزد) (همان , ص 178)

شرط دوم - كه يك شرط شكلي است . تبلور بيروني اختلاف نظرها, فقط بايد به شكل رد انتقادات سازنده باشد و نه تخريبي و حذفي .))

حضرت امام در اين زمينه مي فرمايند ((انتقاد غير از برخورد خطي و جرياني است اگر در اين نظام كسي يا گروهي خداي ناكرده بي جهت در فكر حذف يا تخريب ديگران بر آيد و مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد, حتما" پيش از آنكه به رقيب يا رقباي خود ضرب بزند به اسلام و انقلاب لطمه وارد كرده است )) (روحانيت و حوزه هاي علميه از ديدگاه امام خميني (ره ): ص 44)

و نكته آخر اين كه بايد به اين موضوع هم توجه داشت كه اصولا دو تشكل سياسي فوق حزب نبوده، معيارها و كاركردهاي احزاب را ندارند بلكه در قالب دو جناح سياسي تعريف مي شوند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

1. جناح هاي سياسي در ايران امروز، حجت مرتجي

2. فرهنگ واژه ها، عبدالرسول بيات

3. تشكل ها و احزاب سياسي جمهوري اسلامي ايران، انتشارات كميل

و ده نفر از اعضايِ فعّال ستادهاي انتخاباتي ، براي پشتيباني و پيشبرد شعارها و ايده هاي خاتمي ، جبهه مشاركت را رس_م_ا در آذر 1377 ت_اءس_يس كردند. اعضاي اصلي اين حزب ، اغلب در دستگاه هاي اجرايي مشغول كار بودند. از اين رو، مي توان جبهه را يك حزب دولتي به شمار آورد. البته جبهه يك ح_زب م_ن_س_ج_م ن_ي_س_ت ، زي_را ه_م_ان ط_ور ك_ه از ن_ام ج_ب_ه_ه ب_رم_ي آي_د، ي_ك ت_ش_ك_ل س_ي_اس_ي ب_ا س_لي_ق_ه ه_اي م_ختلف است . بنابراين ، جاي تعجب نيست كه از هجده گروه فعّال دوم خرداد، چهارده گروه در جبهه عضويت دارند در اس_اس_ن_ام_ه حزب جبهه مشاركت ايران اسلامي ، ايجاد زمينه مناسب براي مشاركت ملت ايران در ف_ع_الي_ت ه_اي س_ي_اسي و اجتماعي ، حفظ دستاوردهاي انقلاب عظيم اسلامي و تداوم بخشيدن به آرم_ان هاي حضرت امام خميني (ره ) از هدف هاي جبهه به شمار آمده اند. كنگره ، شوراي مركزي ، دب_ي_ر ك_ل ، هياءت داوري ، دفتر سياسي ... از اركان ، و كنگره و شوراي مركزي ، عالي ترين رك_ن ج_ب_ه_ه اند، ولي تنها، شوراي مركزي مسؤ وليت هدايت و پيشبرد هدف هاي جبهه را بر عهده دارد. دب_ي_ر ك_لّ ب_الات_ري_ن م_ق_ام اج_راي_ي ج_ب_ه_ه رئي_س ش_وراي م_رك_زي اس_ت ك_ه ب_ه مدت دو س_ال ان_ت_خ_اب م_ي ش_ود. الت_زام به قانون اساسي ، تابعيت ايران ، اعتقاد به اسلام و داشتن ح_داق_ل پ_ان_زده س_ال ت_م_ام ، از ش_راي_ط ع_ض_وي_ت در ج_ب_ه_ه اس_ت . ع_ضويت در ساير احزاب و تشكل هاي سياسي ، مانع عضويت در حزب جبهه مشاركت ايران اسلامي نيست م_ه_م ت_ري_ن ش_ع_ار حزب جبهه مشاركت ايران

اسلامي ، توسعه سياسي و نهادينه كردن مشاركت م_ردم در اداره ك_ش_ور اس_ت . الب_ت_ه ب_رخ_ي از اع_ض_اي ح_زب ، ن_ظ_ر م_ع_ت_دل تري در اين باره مطرح مي كنند، به عقيده آن ها، توسعه سياسي و توسعه اقتصادي و ب_ه ب_ي_ان دي_گ_ر، توسعه متوازن ، بايد هم زمان مورد توجه قرار گيرد، ولي در كوتاه مدت پ_رداختن به توسعه سياسي لازم است و اين توسعه ، راه را براي توسعه در ابعاد ديگر مي گ_ش_ايد. اين حزب رئوس برنامه هاي اقتصادي خود را به اين شرح اعلام كرده است : (اقتصاد بيمار ايران نياز به درمان دارد. ريشه هاي بيماري اقتصاد ايران فراوانند: عدم ثبات سياسي ، ف_قدان امنيت اقتصادي و قضايي ، اقتصاد نفتي ، اقتصاد زيرزميني ، فرار سرمايه ها و مغزها، ت_ع_دد م_راك_ز ت_صميم گيري و...) از نمايان ترين آن اند). گام هاي اوليه در درمان بيماري ب_ايد به اصلاح ريشه ها معطوف شود اصلاحات اقتصادي نيازمند اصلاحات حقوقي و سياسي است وگرنه تزريق منابع مالي و انتخاب سياست ها و راهبردهاي مختلف اقتصادي تنها مي تواند ب_ه ت_داوم ب_ي_م_اري اق_ت_ص_ادي ي_اري رساند.) امّا حزب جبهه مشاركت اسلامي و اع_ض_اي آن ك_ه ب_رخ_ي از آن ه_ا پ_س_ت ه_اي مهم كشور را در اختيار دارند، در راستاي سياست هاي اق_ت_صادي پيشنهاد مجمع تشخيص مصلحت نظام كه از سوي مقام معظم رهبري تصويب و به دولت اب_لاغ ش_د، ح_رك_ت ن_ك_رده اس_ت . و در ن_ت_ي_ج_ه ، دولت آق_اي خ_ات_م_ي را ب_ا مشكل ناتواني اقتصادي مواجه نموده است .

دفتر تحكيم وحدت

س_اب_ق_ه ان_ج_م_ن ه_اي اس_لام_ي دان_ش_جويي به دهه بيست مي رسد. در دهه سي اختناق

موجود، از ف_ع_الي_ت س_ي_اس_ي ، م_ذه_ب_ي و ع_لم_ي اي_ن ان_ج_م_ن ه_ا ك_اس_ت . در ده_ه چ_ه_ل ، ش_ك_ل گ_ي_ري ن_ه_ض_ت امام خميني (ره ) بر تشديد و تعميق فعاليت هاي اسلامي دانشگاهي اف_زود، و در اي_ن ده_ه و ده_ه پ_ن_ج_اه دان_ش_جويان مسلمان ، نقش مهم در ايجاد و سرانجام پيروزي ان_ق_لاب اس_لام_ي اي_ف_ا ك_ردن_د، ام_ا ت_اءك_ي_د ام_ام (ره ) ب_ر ض_رورت وح_دت انجمن هاي اسلامي دان_شجويي ، منجر به ايجاد اتحاديه انجمن هاي اسلامي دانشجويان دانشگاه هاي سراسر كشور يا دفتر تحكيم وحدت در 1358 گرديد

اس_اس_ن_ام_ه دف_ت_ر ت_ح_كيم وحدت هشت فصل دارد كه در آن نشست ها، كميسيون ها، واحدها، شوراي م_رك_زي م_ه_م ت_رين ارگان اتحاديه شمرده شده اند. شوراي مركزي داراي هفت عضو است كه از س_وي واح_د ن_ش_س_ت ها به مدت يك سال انتخاب مي شوند. تعهد به ولايت فقيه ، داشتن سابقه سالم ، عدم عضويت در احزاب از شرايط عضويت در شوراي مركزي است . و نيز اعتقاد به اسلام ، اصول دين ، اسلام فقاهتي ، ولايت فقيه ، حقانيت انقلاب ، قانون اساسي و انقلاب فرهنگي از اص_ول و گ_س_ت_رش ان_ق_لاب ، ت_ق_وي_ت ن_ظ_ام ، دان_شگاه اسلامي ، تحقق وحدت حوزه و دانشگاه و برآوردن نيازهاي علمي نظام از اهداف دفتر تحكيم وحدت به شمار مي رود. دف_ت_ر ت_ح_ك_ي_م وح_دت چ_ن_د دوره ف_ع_ّالي_ت را پ_ش_ت س_ر گ_ذاش_ت_ه اس_ت . دوره اوّل 58 ت_ا 68: در اي_ن دوره ب_ي_ش_ترِ اقدامات و مواضع دفتر در جهت راه امام (ره ) بود. و در اين راس_تا، به عنوان تنها تشكّل دانشجويي ، در تسخير لانه جاسوسي آمريكا، انقلاب فرهنگي ، شركت

در فعّاليت هاي انتخاباتي و تقويت نهادهاي انقلابي نقش مهمي داشت .

دوره دوم 68 ت_ا 72: واك_ن_ش نسبت به تشكل هاي موازي ، مخالفت با دولت و دفاع از منتظري از اهم فعاليت هاي دفتر تحكيم بود.

دوره س_وم 72 ت_ا 76: در اين مقطع زماني دفتر در انزواي سياسي قرار گرفت . و نيز تغيير ش_ع_ار ع_دالت ب_ه آزادي از سوي تحكيم وحدت مشاهده شد. همچنين ، كم رنگ شدن حمايت از ولايت فقيه و انتقاد عريان نسبت به هاشمي رفسنجاني .

دوره چهارم (76 تا 80): در دوره جديد، همانند جناح موسوم به چپ ، بر قانون گرايي ، تعميق گفت وگو، نقد منصفانه ، نرمش در برابر آمريكا و... تاءكيد مي ورزد دفتر تحكيم وحدت در منشور انتخابات مجلس ششم ديدگاه هاي خود را مطرح كرده است كه حذف چ_ارچ_وب ه_اي ت_ن_گ نظرانه در روابط اجتماعي جوانان ، اصلاح قوانين محدودكننده فعّاليت هاي اج_ت_م_اع_ي ، س_ي_اس_ي و ف_ره_ن_گي زنان ، تغيير قانون نظارت در عرصه هاي فرهنگي ، لغو گ_زي_ن_ش ه_اي س_ي_اس_ي ، ن_ف_ي اقتصاد رانتي ، بررسي كارشناسانه تنش زدايي با آمريكا، ب_رق_راري ام_ن_ي_ت س_رم_اي_ه گ_ذاري خارجي ، ايجاد پارلمان دانشجويي ، گسترش جريان آزاد اط_لاع_ات ، ح_ذف ان_ح_صار در صدا و سيما، به رسميت شناختن قرائت هاي مختلف از دين ، تعريف جرم سياسي و... از آن جمله اند.

سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي ايران

ب_ر اس_اس م_رام_ن_ام_ه س_ازم_ان ، س_ازم_ان م_ج_اه_دي_ن ان_ق_لاب اس_لام_ي ي_ك ت_ش_ك_ل ع_ق_ي_دت_ي و س_ي_اس_ي اس_ت ، و با اعتقاد به اسلام و ضرورت اجتهاد زنده و زمان شناس ف_ع_الي_ت مي كند. فعاليت سازمان كه به صورت علني صورت مي

گيرد، در چارچوب قانون اس_اس_ي اي_ران و با پذيرش اصل ولايت فقيه انجام مي پذيرد. اين سازمان براي تحقق اهداف زير تلاش مي كند:

1 _ پاسداري از انقلاب اسلامي ، نظام جمهوري اسلامي و قانون اساسي

2 _ تداوم ، گسترش و تعميق انقلاب اسلامي در ايران و جهان

3 _ رشد و ارتقاي سطح آگاهي عقيدتي و سياسي

4 _ ايجاد جامعه اي آباد و آزاد و مستقل

الب_ت_ه اي_ن ش_ع_ارها در عمل به طور كامل تحقق نيافته اند، بلكه گاه عكس آن نيز اتفاق افتاده اس_ت ! ب_ه ع_ن_وان م_ث_ال ، اين سازمان اقدام مؤ ثري براي شفاف سازي پروژه پتروپارس كه ي_ك_ي از اع_ض_اي اص_لي س_ازم_ان در آن دس_ت دارد، ان_ج_ام ن_داده اس_ت ؛ و اي_ن عمل با شعار لزوم ارتقاي سطح آگاهي سياسي مردم مخالفت آشكار دارد ب_ا استناد به اساسنامه ، مهم ترين اركان سازمان عبارتند از: كنگره ، شوراي مركزي و هياءت اجرايي . اساسنامه سازمان مي افزايد، اين ساختار بر مبناي ارزش هاي اسلامي همچون شوري ، امر به معروف ، نهي از منكر، تواصي به حق و صبر، تعاون بر خير و تقوي و ولايت مؤ منانه ن_س_ب_ت ب_ه ي_ك_دي_گ_ر در رواب_ط م_ت_ق_اب_ل اع_ض_ا و ح_اك_م_ي_ت اخ_لاق اس_لام_ي و اح_ك_ام ش_رع_ي شكل گرفته است و در جهت تحقق اين ارزش ها گام برمي دارد س_ازم_ان در ب_ع_د س_ي_اسي مدعي نهادينه شدن رقابت گروه ها، توسعه مشاركت سياسي مردم ، اع_ت_لاي ف_ره_ن_گ س_ي_اس_ي ، ش_فاف سازي مواضع جناح ها، حاكميت قانون و رشد عقلانيت ، تقدم ت_وس_ع_ه س_ي_اس_ي بر توسعه فرهنگي و اقتصادي ، لزوم تحقق اصلاحات و... است . در بعد

اق_ت_ص_ادي ، ب_ه اي_ج_اد و ح_ف_ظ اس_تقلال اقتصادي ، خود اتكايي ، رفاه اجتماعي ، جلوگيري از شكاف طبقاتي ، سمت گيري به سوي عدالت اجتماعي مي انديشد. در عرصه فرهنگ عقيده دارد، با ايجاد فضا براي گفتگوي انتقادي ، آزادي بيان و... بهتر مي توان از ارزش هاي ملي ، ديني و انقلابي پاسداري كرد ولي آيا با تمامي اين ادعاها توانسته است ارزش هاي ملي، ديني و انقلابي را در بعد داخلي وخارجي پاسداري نمايد يا اين كه متأسفانه برخي از افراد آن عملكردهاي متفاوتي داشته اند؟

مجمع نيروهاي خط امام (ره )

س_ي_د ه_ادي خ_ام_ن_ه اي ، رحمت اللّه خسروي و احمد حكيمي پور در آبان 1377 با اخذ پروانه از ك_م_ي_س_ي_ون م_اده 10 وزارت ك_ش_ور م_وج_ودي_ت گروه جديد (مجمع نيروهاي خط امام (ره ) را اعلام ك_ردن_د. اي_ن م_ج_مع به همراه دفتر تحكيم وحدت ، سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي ايران ، حزب اسلامي كار، حزب جبهه مشاركت اسلامي ، خانه كارگر، حزب همبستگي و... ائتلاف بزرگي را ب_ه ن_ام ائت_لاف ج_ب_ه_ه دوم خ_رداد را تشكيل مي دهند. البته اين ائتلاف جنبه رسمي ندارد، يعني حاصل مذاكره و برنامه ريزي رهبران اين گروه ها نيست ، بلكه به طور خودجوش به وجود آمده است ب_ر اس_اس م_رام_ن_ام_ه ، م_ج_مع نيروهاي خط امام (ره )، تشكيلاتي است اسلامي ، سياسي كه بر پايه اعتقادات ، اهداف و خط مشي هاي زير تشكيل شده است :

الف _ م_ب_ان_ي اع_ت_ق_ادي : اع_ت_ق_اد و التزام به اسلام ناب محمدي (ص )، مباني تفكرات امام (ره ) ق_ان_ون اس_اس_ي و ولاي_ت ف_ق_ي_ه ب _ اهداف : تحقق حاكميت اسلام

، پاسداري از ارزش ها، اجراي ع_دالت اج_ت_م_اع_ي ، ح_راس_ت و دف_اع از جمهوريت نظام ج _ خط مشي ها: ريشه كني فقر، افزايش آگ_اه_ي ، گ_س_ت_رش آزادي ، مبارزه با آمريكا، ايجاد فضاي سالم سياسي . مجمع مدعي است كه قصد دارد با هدايت و سازمان دهي به نيروهاي معتقد به اسلام ناب محمدي (ص ) و تفكر حضرت امام (ره ) به تحقق آرمان هاي انقلاب اسلامي كمك نمايد

شرايط عضويت در اين مجمع ، تابعيت جمهوري اسلامي ، اعتقاد و التزام عملي به اسلام و مباني ت_فكرات حضرت امام (ره )، قانون اساسي ، اصل ولايت فقيه و عدم عضويت در ساير گروه هاي س_ي_اس_ي اس_ت . ك_ن_گ_ره ، ع_الي ت_ري_ن م_رج_ع م_ج_م_ع اس_ت ، و ق_رار اس_ت چ_ن_ان چ_ه حداقل هزار نفر به عضويت مجمع درآيند، نخستين كنگره آن برگزار شود. شوراي مركزي ، مسؤ ولي_ت ره_ب_ري و ب_رن_ام_ه ري_زي م_ج_م_ع را ب_ر ع_ه_ده دارد، و دب_ي_ر ك_ل و ه_ياءت اجرايي را انتخاب مي كند و به تصويب خطمشي ها و سياست ها مي پردازد. يكي از وي_ژگ_ي ه_اي م_ج_م_ع ، ت_اءس_ي_س ش_وراي اي_دئولوژي اس_ت ك_ه ح_داق_ل سه تن انديشمندِ صاحب نظر در علوم اسلامي كه از صلاحيت اخلاقي و علمي و ديد وسيع اج_ت_م_اع_ي و س_ي_اس_ي ب_رخ_وردارن_د، ت_ش_ك_ي_ل م_ي ش_ود. ادع_ا م_ي ش_ود م_ج_م_ع ي_ك ت_ش_ك_ل س_ي_اس_ي غ_ي_ر ان_ت_ف_اع_ي اس_ت . از اي_ن رو، ب_ه ه_ي_چ گ_ون_ه عمليات بانكي و تجاري اشتغال ندارد.

(به نقل از جريان شناسي، مركز تحقيقات سپاه ، سايت طوبي)

و مذهبي وجود دارد مباني فكري آنها چيست) افراطيون- طيف مصلحت انديش- انقلابيون- گروههاي اقتدار گرا- محافظه كاران.

ملي و نهضت آزادي آورده مي شود، پيشاپيش از طولاني بودن مطالب يا تكراري بودن برخي موارد عذرخواهي مي نماييم:

الف _جبهه ملي

پس از كودتاي 28 مرداد و بازگشت شاه به سلطنت، گرچه همه مخالفين، قلع و قمع شدند، ولي جامعه به سادگي تسليم پيامدهاي كودتا نشد و تحركات و فعاليتها كم و بيش ادامه يافت. از جمله جريانهاي مخالف رژيم، جبهه ملي بود كه اعضاي آن بعضاً محكوم به اعدام و زندان شدند و جبهه نيز كم كم متلاشي شد. با وجود اين، جبهه ملي همانند حزب توده، قلع و قمع نشد و در سالهاي پس از كودتا، «نهضت مقاومت ملي» در عالم ظاهر، مركز ثقل مقاومت عليه رژيم بود، ولي در عالم واقع، به تعبيري نه نهضتي بود و نه مقاومتي توانست از خود نشان بدهد;(ر.ك به: زيبا كلام، پيشين، صص 223 _ 221. ) به گونه اي كه از نيمه دوم سال 1332 تا آخردهه 1330، اهم فعاليتهاي نهضت مقاومت ملي، محدود به صدور چند اعلاميه و انتشارناموفق روزنامه «راه مصدق» بود و اعضاي فعال و اصلي نهضت مقاومت ملي به 20 نفر هم نمي رسيد.

با تغيير اوضاع سياسي جامعه در سال 1339، بازماندگان جبهه ملي دوره مصدق، جبهه ملي دوم را تشكيل دادند كه مهدي بازرگان، يدالله سحابي و آيت الله طالقاني در شوراي عالي آن حضور داشتند.( تقوي، پيشين، ص 210. ) اما تشكيلات جديد، به دليل فقدان استراتژي منسجم و نيز اختلافهاي داخلي از جمله برخورد ملايم با دولت نتوانست در تجديد حيات سياسي جبهه ملي گام مؤثري بردارد. در نتيجه، مهندس بازرگان با همكاري آيت الله طالقاني، تشكيلات

جديدي را تحت عنوان «نهضت آزادي ايران» تأسيس كرد كه در مورخه 27/2/1340 رسماً افتتاح شد. با اينكه اعضاي نهضت آزادي را جناح مذهبي و راديكال تر جبهه ملي تشكيل مي دادند و رهبرش نيز مذهبي بود، محدود به اقشار تحصيل كرده و دانشگاهي بود و نتوانست در ميان توده هاي مذهبي طرفدار پيدا كند و سرانجام نيز پس از موضع گيري در مقابل رفراندوم بهمن ماه 1341 (انقلاب سفيد) سران آن زنداني شدند، و پرونده نهضت آزادي هم بسته شد.(زيبا كلام، پيشين، ص 223)پس از سركوبي قيام 15 خرداد 42 و احياي مجدد ديكتاتوري با اقتدار و استحكام بيشتر، فشار بر مخالفين بيشتر شد و همه ملّيون، چه مذهبي و چه غير مذهبي به گوشه انزوا پناه برده، مجبور به سكوت شدند. برخي در خارج اقامت گزيدند، برخي به سياست صبر و انتظار متوسل شدند و برخي نيز به تدريس و امور آموزشي پرداختند. بااينكه در سال 1344، جبهه ملي سوم هم تشكيل شد، باز هم به دليل عدم انسجام فكري و بي برنامگي و فقدان رهبري، عملاً راه به جايي نبرد و شاه نيز با پشت سر گذاشتن بحران سالهاي 42 _ 1339 و قلع و قمع مخالفين، قدرتمندتر از گذشته به صحنه بازگشت. بازرگان كه در سال 1344 محكوم به زندان شده بود، در سال 1346 آزاد شد و زندگي بي سر و صدايي را آغاز كرد( تقوي، پيشين، ص 213. ) تا اينكه نهضت آزادي، در آستانه انقلاب اسلامي، فعاليت خود را از سرگرفت.

تا اوايل سال 1357، اثري از فعاليتهاي سياسي نهضت آزادي و بازرگان نبود و از اواخر بهار همان

سال بود كه كم كم صداهاي مخالف از ليبرالها و بقاياي جبهه ملي مصدق به گوش رسيد. آنها كه عمدتاً در سنين بالاي عمر بودند، پس از خروج از انزوا، ابتدا شروع به دادن اعلاميه يا فرستادن نامه هاي بدون امضاء به مقامات داخلي يا سفارتخانه ها و خبرگزاريهاي خارجي كردند و سپس اعلاميه هاي امضا شده به شاه و ساير مقامات ارسال كردند و بعضي از آنها هم با معرفي سفير امريكا در تهران، اظهار تمايل كردند كه با سفارت امريكا در تماس باشند( ويليام سوليوان، مأموريت در ايران، ترجمه محمود مشرقي، صص 101 _ 100 ) و اين رويه را تا 13 آبان 1358 ادامه دادند

الف. اصول تفكر و انديشه ها

دهه 1330، دوره تزلزل و بي ثباتي فكري جريان ملي است و پيدايش جبهه ملي دوم، نهضت آزادي و جبهه ملي سوم در عرض چند سال، مبين ناكامي ملّيون، در ارائه يك خط مشي منسجم و مؤثر در مخالفت با رژيم بود.(زيبا كلام، پيشين، ص 224 ) با اين وجود، نهضت آزادي در ابتداي تأسيس خودش، حدّاقلي از اصول را ارائه داد كه با بسط آنها مي توان به اصول تفكر و انديشه هاي آن پي برد.

در مراسم افتتاحيه نهضت آزادي در سال 1340، رسماً اعلام شد كه: «ما مسلمانيم و ايراني و مصدقي».( نهضت آزادي ايران، صفحاتي از تاريخ معاصر ايران: اسناد نهضت آزادي ايران، ص 31 به نقل از: تقوي، پيشين، ص 211.) بدين ترتيب، سه اصل اسلام، ايران و مصدق، مبين مرام و شيوه نهضت آزادي است و نهضت آزادي، اسلام را به عنوان يك مكتب مبارز و پيشرو و

مترقي كه جوابگوي احتياجات مادي و معنوي است (نظام اجتماعي)، به رسميت شناخت و از تز و راه مصدق دفاع كرد.

الگوي نهضت آزادي در اين زمينه به طور اساسي، تأليفات مؤسسين آن، مانند بازرگان و طالقاني در باب مباحث ديني است; آيت الله طالقاني مبتكر نگرش نو نسبت به اسلام در ايران بود كه با تعمق در بطن قرآن، نگرش خود را بنا مي كرد، ولي مهندس بازرگان با استفاده از علم جديد وارد مي شد و با طالقاني، تفاوت داشت. با وجود اين، نهضت آزادي را بايد با افكار و انديشه هاي بازرگان شناخت; زيرا محصولِ انديشه ها و عملكرد بازرگان است.(ر.ك به: تقوي، پيشين، صص 207 و214)

بازرگان كه از دهه 1320 با همكاري در «كانون اسلام» و انجمنهاي اسلامي دانشگاه وارد فعاليتهاي اجتماعي شده بود، تا قبل از كودتاي 28 مرداد، از ورود به عرصه سياست ابا داشت، اما پس از كودتا وارد صحنه سياست شد و پس از محكوم شدن به زندان در سال 1334، به اين نتيجه رسيد كه بايد به تربيت دمكراسي پرداخت و براي فعاليت اجتماعي آماده شد.( ervand abrahamian, radical islam: the iranian mojahedin, p.164) بازرگان كه از پيروان و طرفداران تز و راه مصدق و جبهه ملي بود و تجربه تلخ شكست نهضت ملي _ مذهبي را داشت، مكتب فكري جديدي را در قالب نهضت آزادي بنيان نهاد كه نمود عيني تلفيق مذهب و ناسيوناليسم بود و اين تلفيق، در مرام نهضت آزادي با عنوان «مسلمان، ايراني و مصدقي» نهفته بود.

1. تلفيق علم و دين;

اسلام براي بازرگان به مفهومي كه خودش از راه علم تجربي استنباط

و استنتاج كرده بود، مطرح بود. وي تحت تأثير ليبراليسم غربي و انديشه هاي مدرنيسم و با توسل به علم تجربي، سعي داشت بين نهادها و مفاهيم جديد غربي، با تشيع سازگاري و تلفيق ايجاد كند. بر همين اساس، وي را مهمترين چهره پارادايم اصلاح گري و احياي فكر ديني در نيم قرن اخير ايران دانسته اند.(رزاقي سياهرودي، پيشين، صص 6 _ 95، براي مطالعه مفصل راجع به نمودهاي اصلاح طلبي در انديشه بازرگان ر.ك به: تقوي، پيشين، صص 280 _216 )عمده تلاش وي صرف اين شد كه بين مذهب و مقتضيات و الزامات زماني، سازگاري ايجاد كند.در اين راستا تلاش وي به طور مشخص، معطوف به آشتي دادن بين دين و علم، و دين وناسيوناليسم بود و اغلب كتابهايش نيز در همين راستا نوشته شده است. علم و ناسيوناليسم دو جلوه از حقيقت عقل در عصر جديد بودند كه بازرگان سعي در آشتي آنها با اسلام داشت. به لحاظ تعداد زياد كتابها و مقاله هاي بازرگان در اين زمينه، برخي وي را پربارترين و مؤثرترين نويسنده ادبيات تجدّدطلبي ديني در ايران ناميده اند.(تقوي، پيشين، ص 215)بر اين اساس، اسلام به عنوان يك مكتب مترقي، مبارز و پيشرو، مدّ نظر بازرگان بود.مهمترين جنبه اصلاح طلبي انديشه هاي بازرگان كه در بحث ما كاربرد دارد، نگرش به دين در پرتو علم تجربي(ر.ك به: همان، صص 244 _ 235) و آشتي بين دين و ناسيوناليسم است. تحليل علمي و عصري دين، بدين منظور انجام مي شود كه ثابت كند علي رغم فهم علماي سنتي، دين اسلام يك دين عصري و منطبق با مقتضيات زمان بوده، مطابق هر

شرايطي، قابل تطبيق و تحليل است. در همين راستا، وي تلاش زياد مي كند كه صحت و درستي احكام اسلامي را بر مبناي علمي نشان بدهد. وي با توجه به تجربه تحصيل در غرب و آشنايي با اسلام، در صدد برمي آيد تا تعارضي را كه ذهن وي را مشغول كرده بود (تعارض علم و دين)، حل كند. با اين هدف و مقصود است كه كتاب راه طي شده را مي نويسد و سعي دارد نشان دهد كه راهي را كه بشر با پاي عقل خود مي رود، همان راهي است كه انبيا نشان داده اند(مهدي بازرگان، راه طي شده، ص124)و در واقع، در تداوم همان راه است و اين هماهنگي و همسويي به نظر وي، ناشي از هدف واحد آن دو; يعني حقيقت جويي است.اين كتاب كه در واقع مهمترين كتاب بازرگان و مبين اصول فكري اوست، حاكي از آن است كه بشر به بسياري از چيزهايي كه انبيا از راه وحي آورده اند، از طريق تجربي و عقلي رسيده است. به عبارت ديگر، با پيشرفت علم و تكامل بشر، انسان كار ويژه انبيا را هم انجام خواهد داد و بي نياز از وحي خواهد شد و در واقع، علم جاي وحي را خواهد گرفت.(تقوي، پيشين، ص 251) در كتاب مطهرات در اسلام(بازرگان، مطهرات در اسلام) نيز مي كوشد از طريق علم بيوشيمي و با كمك قوانين فيزيك و شيمي و فرمولهاي رياضي، احكام طهارت آب كر را ثابت كند.

همين طور در كتاب عشق و پرستش يا ترموديناميك انسان(بازرگان، عشق و پرستش يا ترموديناميك انسان) تلاش مي كند كه عشق و پرستش را

ماشين حرارتي محرك انسان به سوي خدا قلمداد كند. در كتاب دوجلدي سير تحول قرآن(بازرگان، سير تحول قرآن، 2 جلد به اهتمام محمدمهدي جعفري) هم با كمك رياضيات اثبات مي كند كه طول هر آيه قرآن بر حسب موضوع و زمان نزول آن متفاوت است و بدين ترتيب با محاسبات رياضي (نه اخباري) مي توان زمان نزول آيات را فهميد.بدين ترتيب، بازرگان به شدت تحت تأثير علم گرايي است و مي خواهد هر حقيقتي را جامه علمي بپوشاند و با كمك فرمول و ترسيم منحني، مقصود خود را بيان كند.( تقوي، پيشين، ص 297)بهره گيري از علوم تجربي و دقيقه، مهمترين و برجسته ترين ويژگي بازرگان است و او تنها متفكر ايراني است كه به طور وسيع از علوم دقيقه، بخصوص ترموديناميك، براي تفهيم و تفهم دين بهره مي جويد و اين شيوه در آثار اوليه وي به شدت مشاهده مي شود. وي علوم را هم در تأييد دين و هم در فهم و استنباط دين به كار مي گيرد و معتقد است همان گونه كه در زندگي روزمره و عملي از دستاوردهاي علمي استفاده مي كنيم،در قلمرو دين هم بايد آن را مدّ نظر قرار(بازرگان، گمراهان: حديثي مفصل از قرون وسطاي مسيحيّت در ارتباط با سوره حمد، ص 149، به نقل از تقوي، پيشين، ص 269) دهيم. كمترين فايده اين كار، آن است كه علم، اشتباهها و خرافه هاي دين را پاك مي كند(بازرگان، راه طي شده، ص 75) ومسلمانان را از انحطاط و قهقرا رهايي مي بخشد.

جهت احياي انديشه ها و مفاهيم اسلامي است. پيوند دين و دنيا، نقد سنت و روحانيت و بازنگري در مفاهيم ديني در همين راستاست. براي بازرگان، هر مسأله اي كه در ارتباط با مصالح دين و دنياي مردم باشد، مسأله اي شرعي است و اسلام نمي تواند نسبت به آن بي نظر باشد. به نظر وي، تفكيك دين و دنيا و عدم توجه به عمل اجتماعي، موجب زايل شدن دنيا شده و دين را به بيراهه برده است. بر اين اساس، تفكيك مذكور را نمي پذيرد، ولي تداخل دين را در سياست، به طور مطلق نمي داند و آن را فقط در حد نظارت عاليه و مشخص كردن اصول و اهداف كلي مي داند كه جزئيات را دربر نمي گيرد.(بازرگان، مرز بين دين و سياست، ص 47)

2. بازگشت به قرآن;

در كنار استفاده فراوان از علوم تجربي و دقيقه، بازرگان از آيات قرآن نيز بهره جويي بسيار مي كند و در واقع، روش او بازگشت به قرآن است و بعيد نيست كه شيوه تجربي وي نيز ناشي از دعوت مكرر قرآن به سير در آفاق و انفس و طبيعت باشد. وي براي اكثر نكات ذكر شده در آثارش، به قرآن استناد مي جويد و متقابلاً توجه بسيار اندكي به احاديث و روايات دارد. بازرگان معتقد است كه قرآن بدون ابهام و به منظور تفكر و تعقل مردم نازل شده و مردم چون صاحب عقل هستند، قادر به فهم و درك آن هستند و بدين لحاظ پذيرفته نيست كه قرآن را نامفهوم و خارج از دسترس فهم و انديشه مردم بدانيم.(بازرگان، حكومت واحد جهاني، ص 81)بر همين

اساس، وي كتاب بازگشت به قرآن را مي نويسد و مفروض وي در روش بازگشت به قرآن، كامل بودن قرآن و اسلام است و در كتاب باد و باران در قرآن با تطبيق تعبيرهاي قرآن در مورد باد و باران، و اكتشافات هواشناسي و نظريات علمي، حقانيت قرآن را مسلم مي گيرد و نازل كننده قرآن را همان فرستنده باران مي داند.(بازرگان، باد و باران در قرآن، صص 16_15، به نقل از: تقوي، پيشين، صص 250 _ 249) به نظر وي، قرآن مرجع ماست و چون از منشأ ازلي و ابدي نازل شده، احتياج به تكميل و تغيير ندارد و اين ما هستيم كه بايد بر اساس حوادث و مسايل از آن استنباط كنيم.(بازرگان، بازگشت به قرآن، ج 1، مقدمه، صص 15 _ 14) بازگشت به قرآن، هم بدين معني است كه جواب مسايل و ايدئولوژيها و دستورها و رويه ها را سعي كنيم از خود قرآن در بياوريم.(بازرگان، بازيابي ارزشها، ج1، ص55)تلاش بازرگان در علمي نشان دادن احكام اسلامي، براي اثبات حقانيت دين و در واقع، عصياني عليه قالبهاي سنتي فهم دين بود(رزاقي سياهرودي، پيشين، ص 99) و بر همين اساس، افكار وانديشه هايش، علي رغم تازگي براي مسلمانها، مقبوليت توده اي نيافت و فقط در ميان تحصيل كردگان دانشگاهي محصور ماند. وي با اثبات علمي بودن احكام اسلامي مي خواست نشان دهد كه برخلاف فهم علماي سنتي، دين اسلام يك دين عصري و منطبق بر مقتضيات همه زمانهاست. اما نتيجه ديگري كه بر سازگاري دين و علم مترتب مي شود، اثبات دمكراسي اسلامي است كه در چارچوب حل تعارض بين اسلام و ناسيوناليسم

انجام مي گيرد; به گونه اي كه يك مسلمان هم مي تواند با حفظ مسلماني خود، دمكراسي مشروطه و پارلماني را بپذيرد.

3. تلفيق ناسيوناليسم و دين;

اگر سازگاري علم و دين در حوزه انديشه و تفكر ظاهر مي شد، اثبات سازگاري دين و ناسيوناليسم اثر مستقيم سياسي _ اجتماعي دارد و در حوزه عمل ظاهر مي شود. گرچه آشتي ناپذيري بين اسلام و ناسيوناليسم، ناشي از خصيصه ذاتي اسلام بود و نهضت آزادي هم بر آن واقف بود، ولي تجربه عملي ائتلاف ملّيون _ مذهبيون و همكاري عملي علما با نيروهاي ملي، نهضت آزادي و برخي از متفكرين ملي را به اين تلاش واداشته بود كه سعي كنند، براي چنين اتحاد و ائتلافي، مباني نظري و فكري هم درست كنند.البته نهضت آزادي و بخصوص مهندس بازرگان در اين چارچوب، فقط به نهضت ملي مصدق نظر مي كرد و فقط جنبه هاي آزادي طلب و دمكراتيك ناسيوناليسم را مدنظر داشت و جنبه هاي قدرت طلبي و قومي آن، چندان مورد توجه نبود و همين تفاوت باعث مي شد كه علي رغم آشتي ناپذيري اسلام وناسيوناليسم، مهندس بازرگان بخواهد بين اسلام و آموزه هاي دمكراتيك آشتي ايجاد كند; بخصوص كه شباهتهاي نظري ظاهري بين اسلام و دمكراسي وجود داشت و مجوز اين هماهنگي، برخي واژه ها و مفاهيم اسلامي بود كه با مفاهيم دمكراتيك شباهت معنايي داشت.از جمله مفاهيمي كه در اين زمينه قابل اشاره است، مفاهيم برابري، آزادي و دمكراسي در نظام اسلام است كه مورد تأكيد نهضت آزادي و بازرگان قرار مي گيرد. در اين ميان، آزادي مهمترين مقوله اي است كه بازرگان آن را مقتضاي

اطاعت از خدا و عبوديت وي مي داند و معتقد است كه گرچه عين كلمه آزادي و حريت در قرآن و منابع اسلامي نيامده است، ولي در فرمايشات پيامبر(صلي الله عليه وآله) و ائمه(عليهم السلام) و نيز در آيات قرآن، مفاهيم و نتايج آن آمده است.(. بازرگان، بازيابي ارزشها، ج3، ص 364) به نظر

وي، اگر اين آزادي را در روابط بين دولت و مردم در نظر بگيريم، همان دمكراسي و حكومت مردم بر مردم است; زيرا در روابط بين دولت و مردم هم نظارت بر دولت وجود دارد، هم ليبراليسم خدمتگذارانه دولت نسبت به مردم در حقوق و آزاديهاي افراد و هم رعايت صادقانه شرايط متقابل و قراردادهاي اجتماعي، اطاعت از مقررات مصوّب و تمكين به ضوابط و حدود و كيفرهاي دولت.(همان، ص 411) اين در واقع، برداشتي است كه بازرگان از اسلام كرده و آن را واجد دمكراسي دانسته است. با توجه به اين برداشت، وي دوره پيامبر، خلفاي راشدين و علي(عليه السلام) را عالي ترين و كامل ترين، نمونه دمكراسي و آزادي مي داند.(بازرگان، چهار مقاله، ص 128)گرچه اين مطلب در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي نوشته شده، ولي موضع اساسي و ثابت نهضت آزادي، تأكيد بر مفهوم آزادي است و اين امر حتي در عنوان رسمي تشكيلات آن نيز وارد شده است. ظلم و استبداد طولاني مدت پادشاهان در ايران، همواره زمينه ضداستبدادي را در ايران روشن نگه داشته است و نهضت آزادي نيز، همان گونه كه گفتيم، محصول فضاي خفقان آلود و ديكتاتوري مطلقه سالهاي پس از كودتاي 28 مرداد است و ذهنيت رهبران آن نيز در چنين شرايطي

شكل گرفته و پرورش يافته است .مهمترين مسأله تاريخ معاصر ايران از نظر نهضت آزادي، سيطره استبداد بوده كه بيش از هر عامل ديگري بر وضعيت جامعه اثر گذاشته و حتي مهم تر و مقدم تر از استعمار و استيلاي خارجي بوده است!

ب. شيوه سياسي مبارزه

بر همين اساس، نهضت آزادي در مبارزه خود با شاه يك شيوه سياسي و مسالمت آميز در قالب قانون اساسي در پيش مي گيرد و وجهه ضدامپرياليستي و ضداستعماري ندارد. هدف اصلي نهضت آزادي، مبارزه با امريكا نبود و مي خواست در چارچوب حفظ حاكميت و سلطه امريكا در ايران و در چارچوب رژيم سلطنتي شاه از يك سو، و مبارزه به شيوه دمكراسي غربي و به اصطلاح مبارزه پارلماني و اتخاذ شيوه هاي مسالمت آميز از سوي ديگر،

فعاليت كند.به عبارت ديگر، هدف اساسي نهضت آزادي، مبارزه در جهت محو استبداد و اجراي قانون اساسي مشروطه بود. بر همين اساس هيچ گاه نظام سلطنتي موجود را نفي نكرد و حتي در آخرين ماههاي حكومت شاه در حالي كه شعله هاي انقلاب همه جا را فرا گرفته بود، نهضت آزادي بر اين موضع اساسي استوار بود و بازرگان، كميته ايراني «آزادي و حقوق بشر» را تشكيل مي داد.جالب است كه برخي از تحليل گران انقلاب اسلامي كه عمدتاً در خارج از كشور هستند و نيز حاميان غربي رژيم شاه بر اين ديدگاه نهضت آزادي صحّه گذاشته اند و بر اساس آن به تحليل مسايل انقلاب اسلامي پرداخته و به لحاظ همين تحليل غلط به خطا رفته اند. فريده فرهي كه از ايرانيان مقيم امريكاست، به نظر بازرگان اشاره مي كند

كه جنبش اعتراضي مردم ايران عليه ظلم و ستم، استبداد شاه و روابطش با امريكا بود، نه در جهت برقراري نظام جمهوري اسلامي.مضحك تر اينكه، وي براي تأييد ديدگاه بازرگان، به حزب جمهوري اسلامي اشاره مي كند كه قبل از انقلاب حتي وجود نداشت، ولي حالا قدرت را به دست دارد. با اينكه مقاله فرهي در سال 1988 نوشته شده، وي هنوز خبر ندارد كه حزب جمهوري اسلامي وجود ندارد، علاوه بر اين حزب جمهوري اسلامي را با نظام جمهوري اسلامي، يكسان مي گيرد.

1. بحران آزادي و دمكراسي;

امريكا به عنوان حامي اصلي رژيم شاه گول چنين تحليلها و نظرياتي را خورد و تا مدتها پس از پيروزي انقلاب اسلامي، عمق ماجرا را درك نمي كرد. در اواسط آذر ماه 1357 كه شيرازه رژيم از هم مي پاشيد و امريكا در تدارك آلترناتيو بود، جيمز بيل از تحليل گران و محققان سياست خارجي امريكا طي مقاله اي، عنصر اساسي در انقلاب اسلامي را «طبقه متوسط حرفه اي» مي داند كه پاي بند ارزشهاي غربي است و «ستون فقرات» نظام سياسي پس از انقلاب را تشكيل خواهد داد; بر همين اساس معتقد بود كه امريكا نبايد نگران باشد.سفارت امريكا در تهران نيز، به تماسها و روابط فعال با نهضت آزادي و بازرگان دل خوش كرده و بازرگان را ترغيب كرده بود كه با قره باغي رئيس ستاد ارتش وارد مذاكره و به هدف سياسي (فرار شاه) اكتفا كند;زيرا تصور آنها هم اين بود كه مردم براي كسب آزادي سياسي و دمكراسي انقلاب كرده اند و اين برداشت را عمدتاً از تحليلهاي نهضت آزادي داشتند و حتي انتخاب

مهندس بازرگان به نخستوزيري، ابتدا آنها را به درستي تحليل مزبور اميدوار كرد.

پس از سرنگوني رژيم شاه نيز، ناظران غربي اميدوار بودند كه ليبرالهاي متمايل به غرب، نظام جديد را شكل دهند; زيرا تصور مي كردند كه انقلاب اسلامي در اصل مبارزه اي براي دمكراسي ليبرال بوده است.در اين مورد مي توان به مايكل فيشر اشاره كرد كه در مقاله اي نوشت:اميد است كه رهبري آيت الله خميني به ايجاد يك انقلاب بورژوازي كه قبلاً دوبار آغاز شده بود، كمك كند و در بلندمدت، شيوه دمكراتيك و ليبرالي روشنفكران به توفيق دست يابد.

انتصاب مهندس بازرگان به نخستوزيري، ابتدا ناظران غربي را به درستي تحليل مزبور اميدوار ساخت، امّا پس از سقوط دولت بازرگان نيز نااميد نشدند و به روشنفكران موجود در حزب جمهوري اسلامي چشم دوختند و تصور مي كردند كه روحانيون، قرون وسطايي بوده، داراي توان و كارايي لازم براي اداره نظام سياسي مدرن نيستند.و بر همين اساس، به طور طبيعي نوبت به روشنفكران ليبرال مي رسد، همان گونه كه رسيد و بني صدر ظهور كرد.

يكي از دلايل ناكامي امريكا را در مقابل انقلاب اسلامي، مي توان برداشت خطا از مسايل ايران دانست كه تصور مي كردند مردم براي كسب آزادي و دمكراسي قيام كرده اند. بر همين اساس بود كه برخي از جناحهاي تصميم گيري امريكا سعي مي كردند با توسل به ليبرالها و دمكراتهاي ايران و بخصوص نهضت آزادي و نيز فشار به شاه براي امتيازدادن و اعطاي آزاديهاي سياسي، موج انقلاب را خنثي كنند. برژينسكي در خاطرات خود، به برخي از جناحهاي وزارت خارجه و نيز سوليوان، سفير امريكا كه تصور

مي كردند كاهش اقتدار شاه و حركت به سوي يك حكومت متكي بر قانون اساسي و دمكراسي يك راه حل مقابله با انقلاب است، حمله مي كند و با تعجب مي نويسد:من هرگز نفهميدم كه تبديل شاه به يك پادشاه متكي به قانون اساسي از نوع سوئيس و انگلستان چگونه مي تواند توده هاي بپاخاسته را آرامكند».با اينكه برژينسكي اعتراف مي كند كه مردم با امتيازهاي سياسي مانند ايجاد حكومت آشتي ملي، از صحنه خارج نمي شدند و در يك كشمكش اراده وقدرت، مصمّم بودند كه يك انقلاب كامل و تمام عيار را تحقق بخشند، ولي علت انقلاب را عدم وجود مشاركت سياسي و مدرنيزاسيون سريع مي داند و معتقد است شاه قدم در ايجاد جامعه اي گذاشته بود كه نيروهاي اجتماعي جديد مي طلبيد و اين كار، بدون وجود چارچوبهاي دمكراتيك سياسي، ممكن نبود.

با اينكه در طول سلطنت شاه فساد سياسي _ اجتماعي شايع و آزادي مفقود بود، اين عوامل را نمي توان علل واقعي شركت مردم در فرآيند انقلاب دانست. برخي براي اثبات اين نظر، شاهد مي آورند كه در دهه هاي 1340 و 1350، آرمانهاي سياسي از قبيل آزادي، دمكراسي و عدالت مشغوليت ذهني عمده هيچ يك از طبقات اجتماعي ايران نبود; زيرا همه مملكت در اين دو دهه غرق در تحولات اقتصادي و پيشرفت مادي بود و مردم به دليل فساد سياسي، به سياست نزديك نمي شدند و بيشتر متوجه منافع اقتصادي خود بودند.بر اين اساس، نه تنها عدالت و آزادي، مشغوليت ذهني مردم نبود، بلكه حتي طرفداران آزادي و عدالت، همانند نهضت آزادي و بازرگان نيز، سازمان سياسي نيرومندي نداشتند

و از مردم جدا بودند.

2. تطبيق دمكراسي بر اسلام;

مفهوم ديگري كه مورد نظر بازرگان است، برابري و عدالت است; وي معتقد بود كه تمامي تلاشهاي سياسي _ اجتماعي بشر در طول تاريخ، به منظور دستيابي به جامعه اي عادلانه بوده و تجربه انواع و اشكال حكومتهاي فئودالي، سلطنتي، ناسيوناليسي، دمكراتيك و سوسياليستي و حتي برپايي نظامهاي پارلمانتاريستي در همين راستا بوده است، امّا هيچ يك از اينها نتوانسته اند، قسط و عدل را براي بشر به ارمغان آورندو بشر هنوز در تلاش مستمر است تا اينكه در حكومت حضرت مهدي (عج) به چنين آرماني برسد. بر اين اساس، نبايد تعجب كرد كه بازرگان از حريت، شورا، بيعت و عدالت، آزادي و برابري را برداشت مي كند و سعي دارد كه از درون اسلام، دمكراسي استنتاج كند.وي تحت تأثير افكار ليبراليستي اروپا، اصول سه گانه آزادي، برابري و دمكراسي را ارج مي نهد و آنها را جزو وجوه مشترك اسلام و ليبراليسم مي داند و سعي دارد با جمع بين اسلام و دمكراسي، اثبات كند كه حكومت اسلامي تفاوتي با دمكراسي ندارد.با اينكه در اسلام، حاكميت، الهي است و حاكم طبق اصول مذهبي بايد عمل كند و حق وضع قانون را ندارد، نهضت آزادي و بازرگان با پذيرش مباني غرب، حاكميت الهي را به طور نظري نفي كردند و به يك نوع دمكراسي غربي كه حاكميت غربي كه حاكميت مردم بر مردم بود، متوسل شدند.

قايل است. بازرگان با تأويل و تفسير كلام قرآن در تأكيد بر كرامت و شرافت انساني، اسلام را هم مكتب اومانيستي مي داند.كه به اصالت بشر نظر دارد. بر همين اساس، برخي معتقدند جستجوي لفظ دمكراسيدر اسلام، يا ناشي از التقاط است و يا بانيان آن،دمكراسي را به معناي آزادي استعمال كرده اند.

كار بازرگان در اين زمينه اساساً معادل سازي واژه هاي دمكراتيك غربي با مفاهيم اسلام است و يافتن اصول و معادلهاي دمكراسي در متون اسلامي مانند قرآن و احاديث در همين راستا بايد توجيه شود. حميد عنايت اين سطحي نگري و اخذ و اقتباس بي پايه را مورد توجه قرار داده و اشاره كرده كه به دليل شباهتهاي ظاهري بين اسلام و دمكراسي، برخي از محققان كوشيده اند كه طرحي از نظريه دمكراسي اسلامي به دست دهند و سرشت دمكراتيك اسلام را ثابت كنند. به نظر وي، برخي با اتخاذ موضع فلسفي، به مسايلي مانند جهانواحد و وحداني، كليت قوانين و حرمت فرد مي پردازند و خود را درگير مسايل سياسي _ اجتماعي نمي كنند، ولي برخي ديگر به مسايل ملموس تر مانند عوامل بازدارنده استبداد توجه كرده، به كندوكاو در متون و منابع ديني مي پرداختند تا مجوزهاي حقوقي نظارت فرد را بر قدرت دولت پيدا كنند.بازرگان و نهضت آزادي در چارچوب اين دسته اخير مي گنجند كه به استخراج اصول و معادلهاي دمكراسي در متون اسلامي مي پرداختند.

مرحوم عنايت در همين رابطه، به يك خلأ اساسي در آثار مسلمانان معاصر راجع به دمكراسي اشǘљǠمي كند و آن اخذ Ƞانطباق موازين اخلاقي و حقوقي _ قانوني اسلام و يا مواضع و مؤسسات

جامعه سنتي با دمكراسي است.به نظر وي، چنين كاري بسيار مهم تر و دشوارتر از بازگوئي صرف اصول دمكراسي با اصلاحات اسلامي بود و متفكران مسلمان به جاي اينكه اسلام را اصل قرار دهند و موازين اخلاقي _ حقوقي و قانوني را از آن استخراج كنند و بر مبناي آن حكومتي ارائه دهند، دمكراسي را مبنا قرار دادند و آن را بر اسلام تطبيق كردند و بدين لحاظ، اميد به ارائه نظريه اي منسجم از دمكراسي كه با متن و مقتضاي اسلامي مناسب باشد، برآورده نشد. توجيه مرحوم عنايت آن است كه اين غفلت، احتمالاً عمدي يا اجتناب ناپذير بوده است; زيرا تلاش براي جمع بين اسلام و دمكراسي بايد بر شالوده مجموعه هايي از عقايد ابدي و لايتغير نهاده شود و بر اين اساس، متفكراني كه بدون مجامله با مسأله برخورد مي كردند، به اين نتيجه مي رسيدند كه اسلام و دمكراسي به طور صريح ناسازگارند.به عبارت ديگر، تعارض اسلام با اصول موضوعه دمكراسي، به لحاظ خصلت دين است و هر ديني هم به علت آنكه مبتني بر حداقلي از اصول لايتغير و بي چون و چرا است، ناگزير با دمكراسي برخورد خواهد كرد;زيرا يكي از لوازم ذاتي دمكراسي، چون و چراي مداوم در اصول است. بر همين اساس، دمكراسي بر اصولي مبتني است كه در تمام زواياي زندگي جامعه دمكراتيك، نمود مي يابد. مهمترين اين اصول عبارتند از: به رسميت شناختن ارزش هر موجود انساني قطع نظر از صفاتش، پذيرفتن ضرورت قانون، برابري شهروندان در مقابل قانون، توجيه پذيري تصميمات دولت بر مبناي رضايت عموم و نيز تساهل در افكار و عقايد نامعهود

و مخالف.قبل از انقلاب اسلامي، بازرگان صرفاً به بازگويي و معادل يابي برخي اصول دمكراسي با مفاهيم اسلامي پرداخته و نهضت آزادي او هيچ طرحي از حكومت براي جامعه بعد از انقلاب ارائه نداد;چون در مبارزه سياسي خود، قصد تغيير سلطنت و جايگزيني آن با نظام ديگر را نداشت. امّا پس از پيروزي انقلاب اسلامي، بازرگان نظر خود را راجع به حكومت از ديدگاه اسلام بيان كرده است; به اعتقاد وي، در هيچ جاي قرآن و سنت، نوع و خصوصيات حكومت اسلام مشخص نشده و دستوري در اين مورد نيامده است كه البته اين به معناي عدم توجه نيست، بلكه ناشي از حكمت است و مي خواهد بگويد مسلمانان در هر دوره بر حسب شرايط و زمان و مكان، خود عهده دار حكومت شوند.

بر همين اساس به نوعي حكومت شورايي ملي معتقد است كه در واقع حاصل سازش بين دين و ناسيوناليسم است. منظور از حكومت شورايي ملي، نظامي است كه قوانين اساسي، اهداف و اصول آن مأخوذ از مشيت و احكام الهي است، ولي مقررات

اجرايي و مباشرت و مديريت امور مردم با مشورت مردم و حاكميت ملي انجام مي شود.(1)در جاي ديگر به طور صريح اظهار عقيده مي كند كه قرآن، حكومت و خلافت را از آن مردم مي داند و مردم بايد عامل و انتخاب كننده و اداره كننده آن باشند. حكومت موردنظر بازرگان، همان است كه در اوان پيروزي انقلاب اسلامي، تحت عنوان «جمهوري دمكراتيك اسلامي» مطرح شد و مقبوليت نيافت.

3. تحليل مشكل جامعه;

مسلماً حكومتي كه بازرگان پيشنهاد مي كند، مرتبط با درك و دريافت وي از مسايل و مشكلات جامعه

است; زيرا آن را به عنوان راه حلي براي دردهاي جامعه ارائه مي دهد و هر كس متناسب با تشخيص مشكل به دنبال علاج آن مي رود. روشنفكران ملي گراي دهه 1320، مشكل ايران را عقب ماندگي و دورماندن از قافله پيشرفتهاي اقتصادي دنيا مي ديدند، امّا بازرگان ريشه مشكل جامعه را به فساد اقتصادي و اجتماعي ارجاع مي دهد و معتقد است كه وجود تبعيضها، پارتي بازيها، دلاليها و فساد اجتماعي، شرايط نابهنجار اجتماعي را بهوجود آورده و موجب سياسي شدن جوانها شده است. وي درد و مشكل ايران را نه اقتصادي، بلكه اجتماعي و ناشي از عدم وجود عدالت، آزادي و فقدان حكومت ملي و قانوني مي داند و بر همين اساس است كه حكومت مورد نظر خود را (شوراي ملي) پيشنهاد مي كند. اين موضوع كه مشكل جامعه، اقتصادي تلقي نمي شود، در اين دوره عموميت دارد و همه جريانهاي فكري ايران چنين برداشتي دارند و اين امر يكي از وجوه امتيار دوره57 _ 1332 از دوره ماقبل آن است. در اين دوره مشكل جامعه در

جارچوب مقولات فرهنگي و اجتماعي طرح مي شود و علت آن نيز، نافرماني از اصول و احكام اسلامي و عدم پيروي از ارزشهاي فرهنگي اسلام است و بر همين اساس است كه بازگشت به اسلام و قرآن مطرح مي شود.به لحاظ همين برداشت نظري از مشكل جامعه در اين دوره، تقليد و اقتباس از غرب نيز كمتر از دوره قبل است و برخلاف روشنفكران تحصيل كرده قبل از 1332 كه به نفي فرهنگ خودي و تقليد از غرب مي انديشيدند، بازرگان با اينكه غرب را به

طور مطلق نفي نمي كند، تقليد صرف و سطحي از اروپا را بي ثمر مي داند و معتقد است كه هر جامعه اي براي اداره خود بايد بر اساس مقتضيات و احتياجات خاص خود، راه كارهايي مناسب پيدا كند. البته همان گونه كه گفتيم، اين به منزله نفي كامل غرب نيست، بلكه وي صرفاً اقتباس و تقليد از ظواهر غرب را رد مي كند و در اخذ مباني و ريشه ها، اشكال نمي بيند. بر همين اساس است كه به طور افراط آميزي از علوم و فنون جديد و نگرشها و مكتبهاي غربي در فهم دين استفاده مي كند و تقليد را در اصول و علوم مجاز مي داند،ولي در امور مربوط به انسان و اجتماع نفي مي كند و در زمينه هاي اجتماعي و اقتصادي معتقد به ابتكار است.

ج. تطبيق و ارزيابي;

در يك جمع بندي و ارزيابي مختصر از اين جريان فكري مي توان نقاط ضعف و قوت آن را دريافت و مشخص كرد كه افكار و انديشه هاي آن تا چه حد بر مدل انديشه انقلاب اسلامي تطبيق مي كند. بدين منظور شاخصهاي هشتگانه مذكور را در نهضت آزادي مي سنجيم تا ميزان تطابق آن معلوم شود:

1. در نحوه ورود به مسأله كه در اينجا مشكل جامعه و انقلاب اسلامي است، نهضت آزادي هيچ گاه يك ديدگاه فلسفي و ياكلامي ارائه نداد و ورودي كاملاً جامعه شناختي به مشكل داشت و مشكل جامعه را در استبداد و فقدان آزادي مي ديد; يعني در ديدگاه بازرگان و نهضت آزادي، ساختار سياسي _ اجتماعي ايران نقطه عزيمت تحليل بود و آنها تصور مي كردند

كه با اصلاح ساختار، مشكل حل مي شود. بنابراين، امتياز اين شاخص، براي جريان فكري مذكور، منفي خواهد بود.

2. ايدئولوژي جريان فكري التقاطي اصلاح طلب، همان گونه كه گفتيم، التقاطي بود و آنها براي توانمند كردن اسلام در مقابله با مسايل مستحدثه و جديد، قايل به تلفيق و تركيب اسلام با آموزه ها و ايدئولوژيهاي جديد بودند كه به طور عمده مي توان از تلفيق دين و علم و دين و ناسيوناليسم نام برد. اين امر حاكي از آن است كه نهضت آزادي و بازرگان، اسلام را به تنهايي قادر به پاسخگويي به مسايل جديد نمي ديدند و نمي توانستند از دستاوردهاي عصر جديد چشم پوشي كنند. بدين لحاظ امتياز اين شاخص نيز بينابين است.

3.در مورد شاخص نفي وضع موجود كه يكي از اركان اساسي همه انديشه هاي انقلاب است، جريان التقاطي اصلاح طلب، به شدت محافظه كار و اصلاح طلب بود و هيچ گاه نظام سلطنتي را نفي نكرد و همچنان بر آن پاي بند ماند و معتقد بود كه مي توان يك نظام مشروطه سلطنتي و در عين حال اسلامي داشت كه شاه در آن سلطنت (نه حكومت) كند و حدود آزاديها نيز محفوظ باشد. بنابراين، امتياز اين شاخص منفي است و جريان مذكور، يكي از اركان انديشه انقلاب اسلامي را فاقد است و افكار آن نمي تواند مبناي فكري انقلاب اسلامي باشد.

4. در مقابل نفي نظام موجود، ارائهنظام جايگزين هم، ركن ديگر انديشه انقلاب است و هر انقلابي بايد نظام جايگزين آينده را ترسيم و اجرا كند، اما جريان فكري مذكور چون نظام موجود را نفي نكرده بود، پيشنهاد و ارائه نظام

جايگزين نيز خود به خود منتفي بود; منتهي آنها براي اصلاح وضع موجود، پيشنهاداتي در اجراي قانون اساسي مشروطه داشتند كه اين حاكي از پاي بندي آنها به سلطنت مشروطه بود و مخالفت آنها حاكي از انحراف نظام از مسير اصلي بود.

آنها خواستار بازگشت به اصل بودند، نهضت آزادي و بازرگان به طور مشخص در سالهاي قبل از انقلاب هيچ طرحي براي نظام بعد از انقلاب ترسيم نكرده بودندو تنها در نوشته هاي بعد از انقلاب اسلامي بازرگان، اشاراتي به حكومت از ديدگاه اسلام و نيز حكومت شوراي ملي وجود دارد. بدين لحاظ، امتياز اين شاخص هم منفي است و نهضت آزادي را سازنده انديشه انقلاب اسلامي نمي نماياند.

5 . بيشتر خاستگاه انديشه جريان التقاطي اصلاح طلب، داخلي بود و با اينكه بازرگان تحت تأثير غرب و افكار غربي بود، يك جريان تقريباً مستقل داخلي را ايجاد كرد كه به مراتب موفق تر از ملي گرايان قبل از كودتا بود و به لحاظ نظري گام بسيار بزرگي به جلو بود، گرچه تجلّي عمل سياسي _ اجتماعي آن بسيار كم بود. با كمي اغماض و تسامح، امتياز اين شاخص را مي توان مثبت ارزيابي كرد.

6 . در مورد ارتباط انديشه ها و افكار جريان مذكور با عصر جديد، بايد گفت مهمترين و قوي ترين شاخصِ اين جريان است و آنها به قدري نو و جديد فكر مي كردند كه در صدد تحول دين به يك دين عصري و علمي بودند و اساس كارشان مدرنيسم بود; از اين نظر، امتياز اين شاخص هم مثبت است.

7. پايگاه اجتماعي و مقبوليت مردمي اين جريان، بسيار ضعيف بود و هيچ

گاه در دل توده مردم راه نيافت و ايده آلها و آرمانهاي آن، بسي با اصول و معيارهاي مورد نظر مردم فاصله داشت. بر همين اساس، اين جريان هيچ گاه قادر نبود و قادر نشد كه يك حركت مردمي را در مخالفت با شاه سازماندهي كند. جامعه ايران، به طور سنتي و طبيعي، فقط با انگيزشها و معيارهاي مذهبي تحريك مي شوند و در همه جريانهاي اجتماعي دوره معاصر ايران، مردم به تبعيت از علما (نه روشنفكران) به صحنه آمده اند. بنابراين، امتياز شاخص مذكور نيز منفي است.

8 . در مورد رهبري و شبكه ارتباطي نيز بايد گفت، جريان مذكور از اين نظر بسيار ضعيف بود و فردي مثل مهندس بازرگان، عمدتاً به لحاظ كتابها و نظراتش، شاخص شده بود، وگرنه در حد يك رهبر به مفهومي كه بتواند فرمانده يك عمليات انقلابي باشد، نبود و اصلاً به تيپ و طرز فكر وي نمي خورد كه رهبري انقلاب را بتواند به دست گيرد. نهضت آزادي هم، علاوه بر اينكه خودش تشكيلات چندان منسجمي نداشت، هيچ شبكه و شعبه اي نيز در شهرهاي ديگر ايران نداشت كه در موقع لزوم بتواند مردم را براي انقلاب، بسيج و سازماندهي كند، بدين لحاظ، امتياز اين شاخص نيز منفي است.

در مجموع، جريان فكري التقاطي اصلاح طلب، نه مبادي فكري و نظري لازم براي انديشه انقلاب اسلامي را داشت و نه پايگاه توده اي و نه حتي يك رهبري مقبول. گرچه برخي معتقدند اصلاح طلبي ديني اين جريان نقش مهمّي در ايجاد انقلاب اسلامي داشته است،(1) امّا همان گونه كه ملاحظه شد، اصول تفكرات اين جريان فكري با طرح نظري

ما از انديشه انقلاب اسلامي، تناسبي ندارد و از مجموع شاخصها، پنج نقطه ضعف و امتياز منفي و دو نقطه قوت و امتياز مثبت و يك امتياز خنثي را به خود اختصاص مي دهد و نمي تواند در بناي بنيادهاي فكري انقلاب اسلامي سهم موثري كسب كند. به عبارت ديگر، سهم اين جريان فكري در تدوين مباني فكري انقلاب اسلامي، بسيار اندك بوده است.

(برگرفته از:درآمدي بر مباني فكري انقلاب اسلامي' محمد شفيعي فر'ناشر: نهاد نمايندگي مقام معظّم رهبري در دانشگاهها

معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي'چاپ اول، زمستان 1378)

ب _نهضت آزادي

براي آشنايي با وضعيت نهضت آزادي مروري بر چگونگي پيدايش، اهداف، عملكرد و مواضع آن در برابر انقلاب و اصول و آرمان هاي اسلامي و انقلابي لازم است. چنين تحقيقي طبيعتا در اين مختصر نمي گنجد؛ ليكن به اختصار و فشرده، نكاتي را به آگاهي مي رساند:

و ابزارهاي موجود در ايران جهت اعتلاي دين استفاده مي كردند و گروه دوم دين را وسيله خدمت به ايران و اهداف اساسي خود قرار مي دادند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: اطلاعيه نهضت آزادي 27 خرداد 1360 و نيز: خط سازش، ج 1، ص 288.

3- نهضت آزادي داراي شيوه اي سازشكارانه بوده و هرگز موافق با مبارزه انقلابي و سرنگوني رژيم طاغوت نبوده است؛ بلكه معتقد بود شاه بايد سلطنت كند نه حكومت و هم اكنون هم بزرگ ترين منادي سازش با آمريكا مي باشد.

4- نهضت آزادي به تدريج در طول حيات خود از روحانيت فاصله گرفت و نه تنها در مسائل سياسي و اجتماعي؛ بلكه اساسا در دين شناسي و تفسير قرآن و فهم دين، رويكردي گسسته از عالمان و دين شناسان برگزيده و به جاي مطالعه در دين از طريق متدلوژي خاص خود به تأويل و تفسير قرآن از طريق تأويل و متدلوژي علوم تجربي و تفسير به رأي پرداخت و بدين وسيله نوعي انديشه التقاطي در دين را رواج داد كه اولين ثمره آن پيدايش سازمان مجاهدين خلق و گرايش آنان به سوي انديشه هاي ماركسيستي بود. البته در عين حال اين نهضت با روحانيوني مانند مرحوم شريعتمداري رابطه خود را مستحكم ساخته و او را به عنوان مرجع معرفي مي كردند؛ ولي هرگز حضرت امام را به عنوان مرجع ديني معرفي نكردند.

5- در جريان اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در واكنش به توطئه هاي آمريكا در براندازي نظام صورت گرفت و پس از افشاي اسناد ارتباط برخي از رهبران نهضت آزادي با آمريكا (مانند بازرگان، يزدي، ميناچي، امير انتظام، سنجابي، نزيه، مقدم مراغه اي و قطب زاده) نهضت آزادي دانشجويان پيرو خط امام را پيرو خط

شيطان خواند، (اسناد نهضت آزادي، ج 11، ص 207).

6- در جريان جنگ تحميلي عليه انقلاب، نهضت آزادي به جاي پيوستن به صفوف جنگ و مبارزه و يا تشويق مجاهدان جان بر كف، برعكس با دشمنان همسويي نموده و حضرت امام را جنگ طلب معرفي مي كردند.

گذشته از اختلاف هاي فكري، عقيدتي و نحوه برداشت از اسلام، بين رهبران نهضت آزادي با امام (ره) و نيروهاي انقلاب، اختلاف هاي سياسي در نحوه اداره حكومت، قضاياي انقلاب و حوادث سياسي پس از انقلاب سبب گرديد كه هر روز جدايي و اختلاف بين امام(ره) و نيروهاي انقلاب با نهضت آزادي و رهبران آن در قالب دولت موقت بيشتر شود.

در اين جا به برخي از اين اختلاف ها اشاره مي نماييم:

1_ عدم توجه بازرگان به فرمان نخست وزيري حضرت امام(ره) مبني بر استفاده از تمام نيروها و پرهيز از انتخاب اعضاي كابينه از يك گرايش سياسي و گروهي خاص؛ اين اقدام سبب گرديد كه نيروهاي حزب الله، به مخالفت با بازرگان برخاسته و عمل او را غير قابل تحمل قلمداد نمايند.

2_ امام (ره) نوع حكومت را جمهوري اسلامي مطرح نمودند؛ اما بازرگان و نهضتي ها بر حكومت جمهوري دموكراتيك تاكيد داشتند. پس از تصويب جمهوري اسلامي،در 12 فروردين 1358 به وسيله مردم و بعدها تصريح قانون اساسي، بر كلمه جمهوري اسلامي و تأييد مردم؛ نهضتي ها حتي تا زمان حال نيز، در فراق حكومت دموكراتيك (جمهوري دموكراتيك) سوگوار هستند و اين اختلافِ برداشت بازرگان و نهضتي ها در مقابل امام (ره) و انقلابيون درباره جمهوري اسلامي، شكافي عميق براي آغاز اختلاف ها محسوب مي شد.

3_ مخالفت بازرگان و نهضتي ها با مجلس خبرگان و تأكيد و ارائه طرح

تشكيل مجلس مؤسسان به جاي آن؛ اين طرح با مخالفت صريح امام، به شكست انجاميد.

4_ مخالفت با اصل ولايت و حاكميت فقيه و فقه در جمهوري اسلامي ايران.

5 _ مخالفت با برخي از اصول حقوقي و جزايي اسلام، مانند اصل قصاص و يا حدود و... به دليل مغايرت با حقوق بشر و سازمان هاي جزايي بين المللي!

6_ مخالفت با شعار صدور انقلاب.

7_ مخالفت با حمايت از نهضت هاي آزادي بخش.

8 _ مخالفت با چگونگي برخورد با ضد انقلاب و نيز مخالفت با اعدام ژنرال هاي خونريز و سران فاسد رژيم گذشته.

9_ مخالفت بر سر چگونگي ارتباط و برخورد با آمريكا و نيز مخالفت با اشغال لانه جاسوسي آمريكا كه در نهايت، سبب استعفاي بازرگان و انحلال دولت موقت گرديد.

10_ اختلاف بر سر تفسير سياست نه شرقي و نه غربي امام(ره)؛ ( بازرگان از اين سياست امام، برداشت موازنه منفي دكتر مصدق را داشت).

11_ مخالفت رهبران نهضت آزادي و دولت موقت با سپاه پاسداران، كميته ها و نهادهاي انقلابي.

12_ ملاقات وزير امور خارجه دولت موقت (ابراهيم يزدي) با برژيسنكي، مشاور امنيت ملي كارتر، رئيس جمهور وقت آمريكا، سبب گرديد كه نيروهاي انقلابي به مخالفت صريح با اين جريان برخيزند؛ چرا كه اين ملاقات ها سبب خرد شدن چهره ضد استكباري جمهوري اسلامي مي گرديد.

13_ شركت برخي از نهضتي ها (مانند قطب زاده، امير انتظام و ديگران) در كودتاي طبس و نوژه.

با توجه به وجود چنين اختلاف هايي بين امام، نيروهاي انقلابي و حزب الله با رهبران نهضت آزادي، دولت موقت، ملي گرايان و ليبرال ها؛ موفقيت و پيروزي با امام(ره) و نيروهاي انقلابي بود، و پس از

طي يك بحران، نهضت آزادي، بازرگان و ياران و هواداران او به صورت رسمي از صحنه حكومت ،قدرت و سياست بركنار شدند.

اما اين پايان كار نهضت آزادي نبود؛ زيرا پس از قضاياي دولت موقت و بركناري جناح ميانه روي ليبرال از صحنه سياسي كشور و حاكميت رسمي حزب الله بر كشور از سال 1360، نهضت آزادي رفته رفته از انقلاب، امام و نيروهاي انقلاب دور گشته و تبديل به يك نيروي اپوزيسيون شد و به نوعي در وحدت تاكتيكي و عملي به نيروهاي ضد انقلاب و منافقين نزديك شد و اين نزديكي تا آن جا ادامه يافت كه اعلاميه ها و سخنراني هاي رهبران نهضت در روزنامه ها، مجلات و راديو و تلويزيونِ ضد انقلاب عراق و آمريكا پخش مي گرديد. گرچه نهضت آزادي با ديگر نيروهاي ضد انقلاب، اعم از چپ و راست، داراي اختلاف فكري و بينشي بود، اما داشتن هدف مشترك؛، يعني، مقابله و مخالفت با انقلاب و رهبران آن و به خصوص روحانيت، همه نيروهاي اپوزيسيون را در عمل، به مواضع واحد و مشترك رسانيد. بنابر اين، در اين مواضع مشترك، نهضت آزادي، در كنار منافقين، ملي گرايان، سلطنت طلب ها، توده اي ها و ديگر چپي ها قرار گرفت. البته بايد انصاف داد كه اگر نهضت آزادي در مقابله با رژيم گذشته به مبارزه مسلحانه اعتقادي نداشت، در مقابله با جمهوري اسلامي نيز بر عقيده خود ثابت قدم مانده و به روش مبارزه مسلحانه مجهز نشد و تنها به مبارزه سياسي بر ضد جمهوري اسلامي پرداخت.

برخي از ويژگي هاي فكري نهضت آزادي عبارت است از:

1_ شيفته و مجذوب فرهنگ و تمدن مغرب زمين.

2_ گرايش و تمايل به ارتباط با آمريكا

و غرب.

3_ اعتقاد به اصالت فرد و آزادي هاي فردي.

4_ علم گرايي و تأكيد بر علوم تجربي و حسي و بي اعتنايي به علوم عقلي و فلسفي.

5 _ تفسير علمي، تجربي و حسي از قرآن، روايات و متون ديني و تأكيد بر روش تجربي در فهم متون ديني.

6_ اعتقاد به دين و مذهب، به عنوان امري فردي، جزيي و تجربي.

7_ اعتقاد به جدايي دين از سياست ( به خصوص پس از حوادث سال هاي بعد از انقلاب)

8 _ نفي حكومت ديني و نظام ولايت فقيه.

9_ پيروي از انديشه هاي دكتر مصدق در عرصه سياست و حكومت.

10_ پيروي از انديشه تسامح و تساهل در تمام ابعاد.

11_ ملي گرايي و ناسيوناليسم افراطي و اعتقاد به مليت و ايران، در مقابل اسلام و به عبارت ديگر تقدم ايران بر اسلام.

12_ اعتقاد به دموكراسي و آزادي به شيوه غربي.

در پايان لازم به ذكر است كه حضرت امام(ره) طي نامه اي به وزير كشور وقت (آقاي محتشمي) نوشتند:

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجت الاسلام آقاي محتشمي، وزير محترم كشور، ايده الله تعالي

در موضوع نهضت به اصطلاح آزادي، مسائل فراواني است كه بررسي آن محتاج به وقت زياد است. آن چه بايد اجمالاً گفت، آن است كه پرونده اين نهضت و همين طور عملكرد آن در دولت موقت اول انقلاب، شهادت مي دهد كه نهضت به اصطلاح آزادي، طرفدار جدي وابستگي كشور ايران به آمريكا است و در اين باره از هيچ كوششي فروگذار نكرده است و حمل به صحت اگر داشته باشد آن است كه شايد آمريكاي جهان خوار را _ كه هر چه

بدبختي ملت مظلوم ايران و ساير ملت هاي تحت سلطه او دارند از ستم كاري او است _ بهتر از شوروي ملحد مي دانند و اين از اشتباهات آنها است. در هر صورت به حسب اين پرونده هاي قطور و نيز ملاقات هاي مكرر اعضاي نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمريكا و به حسب آن چه من مشاهده كردم از انحرافات آنها كه اگر خداي متعالي عنايت نفرموده بود و مدتي در حكومت موقت باقي مانده بودند، ملت هاي مظلوم، به ويژه ملت عزيز ما، اكنون در زير چنگال آمريكا و مستشاران او دست و پا مي زدند و اسلام عزيز چنان سيلي از اين ستمكاران مي خورد كه قرن ها سر بلند نمي كرد و به حسب امور بسيار ديگر، نهضت به اصطلاح آزادي، صلاحيت براي هيچ امري از امور دولتي يا قانون گذاري يا قضايي را ندارند و ضرر آنها به اعتبار آن كه متظاهر به اسلام هستند و با اين حربه جوانان عزيز ما را منحرف خواهند كرد و نيز با دخالت بي مورد در تفسير قرآن كريم و احاديث شريفه و تأويل هاي جاهلانه، موجب فساد عظيم ممكن است شوند، از ضرر گروهك هاي ديگر حتي منافقين _ اين فرزندان عزيز مهندس بازرگان _ بيشتر و بالاتر است.

نهضت آزادي و افراد آن، از اسلام اطلاعي ندارند و با فقه اسلامي آشنا نيستند، از اين جهت، گفتارها و نوشتارهاي آنها كه منتشر كرده اند، مستلزم آن است كه دستورات حضرت مولي الموالي، اميرالمؤمنين، را در نصب ولات و اجراي تعزيرات حكومتي كه گاهي بر خلاف احكام اوليه و ثانويه اسلام است، برخلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را _ نعوذ

بالله _ تخطئه، بلكه مرتد بدانند و يا آن كه همه اين امور را از وحي الهي بدانند كه آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است. نتيجه آن كه نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي بسياري از كساني كه بي اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مي گردند، بايد با آن ها برخورد قاطعانه شود و نبايد رسميت داشته باشند.

والسلام علي من اتبع الهدي

توفيق جناب عالي را از خداوند تعالي خواستارم

روح الله الموسوي الخميني

آقاي ابراهيم يزدي دبير كل گروهك غيرقانوني نهضت آزادي مي باشند و در دوران دولت موقت نيز وزير امور خارجه بودند.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

- مجتبي سلطاني، خط سازش، نشر سازمان تبليغات اسلامي

- شهيد سيد عبدالحسين دستغيب، گروهك ها، نشر كانون تربيت شيراز

- دفتر تبليغات اسلامي، نهضت آزادي در انديشه و عمل

پاسخ

به نظر ما منحصر كردن روزنامه هاي داخلي به روزنامه هاي وابسته به جناح چپ و راست صحيح نيست . علاوه بر روزنامه هاي جناحي , چند دستهء ديگر از نشريات وجود دارد:

1 بي دردها و بي اعتناها: روزنامه هايي كه كاري به سمائل سياسي و حكومتي ندارند و تنها هدفشان جمع مال و آسايش زندگي است ;

2 پايگاه هاي دشمن و استعمار: روزنامه هايي كه ميل ندارند ملت ايران بالندگي داشته باشد و در مجامع علمي و صنعتي و سياسي چهرهء درخشاني از نشان بدهد. اين نشريات كارشان ايجاد اختلاف و تشت و ناامني و در نتيجه ايجاد اضطراب و دلهره براي مردم است ;

3 فرا جناح ها: روزنامه هايي كه تقريباً طرفدار واقعيات و حقايق هستند و كار و فّعاليت و گفته ها ونوشته

هاي آن ها بر اساس اين ديدگاه است و از اعمال و رفتار و گفتار و نوشته هاي ناروا از هر كسي انجام بگيرد,نكوهش مي كنند. براي چاره انديشي و اصلاح روزنامه هاي وابسته و جناحي , بهترين , بلكه تنها راه همان است كه مقام معظم رهبري در ابتداي سال 1379و رياست محترم جمهوري در سخنراني هاي خود پيشنهاد دادند وآن عبارت بود از .

اگر همهء جناح ها ضمن حفظ سلايق شخصي و خط و مشي هاي گروهي , در اصول مشترك وحدت نظرداشته و به جاي مچ گيري هاي بي جا و خسته كننده , به فكر مردم باشند و راه حل هايي براي درمان درد مردم وحل مشكلات و ايجاد اشتغال براي جوانان و ديگر ناهنجاري ها پيشنهاد بدهند, بسياري از اختلاف نظرها ازبين خواهد رفت و اضطراب و نگراني مردم برطرف خواهد شد.

برداشتن فاصله هاي طبقاتي , گرايش به عقل واستدلال و داشتن باورهاي فلسفيِ غير ديني يا ضد ديني , گرايش به سنّت شكني و داشتن روحيه يا روش انقلابي , از خصوصيات آنان است و اما جريان راست به گروهي گفته مي شود كه در برابر چپ باشد وخصوصيات آن ها دفاع و پشتيباني از نهادهاي سنّتي , دفاع از آزادي هاي سياسي و اقتصادي فردي , دفاع از نظام پارلماني مي باشد. در سال هاي اخير اصطلاح راست و چپ براي دسته بندي هاي داخلي حزب ها نيز به كارمي رود, چنان كه در حزب محافظه كار انگلستان مراد از جناح چپ , محافظه كاراني هستند كه برخي از مفاهيم چپ , مانند برنامه ريزي اقتصادي , گسترش خدمات اجتماعي و آزادي مستعمره ها را مي پذيرند. در حزب كارگر آن كشور, مراد از جناح چپ گروهي است كه هوادار سوسياليسم يا هر چه زودتر رسيدن به سوسياليسم است و جناح راست عنوان غير سوسياليسم يا ليبرال ها در آن حزب است . در حزب كمونيست چين جناح هوادار مائو و انقلاب فرهنگي , جناح چپ و جناح هوادار ليوشائوچي جناح راست به شمار مي رفت .(1)

(پ_اورقي 1.داريوس آشوري , دانشنامهء سياسي , ص 122

خواهند كشيد.

, سال دوم , مراكز تربيت معلّم , شماره كد2014 ص 116_ 117

.

خاصي دارند كه در سياست خارجي يا اقتصادي و ياسياست داخلي , آن را مي گويند.

است , اما به اين معنا نيست كه شخص در درون خداپرست نباشد.(2)

هم اكنون شمار مسلمان ها در تركيه بسيار است , ولي متأسفانه لاييك ها حكومت را در دست دارند و ارتش راناظر بر حسن اجراي قانون اساسي مي دانند.

(پ_اورقي 1.عباس آريانپور كاشاني , فرهنگ فشردهء انگليسي به فارسي , ص 601

(پ_اورقي 2.غلامحسين مصاحب , دائرة المعارف فارسي , ج 1 ص 42 با تلخيص .

خاصي دارند كه در سياست خارجي يا اقتصادي و ياسياست داخلي , آن را مي گويند.

چون هر چه بازار آشفته تر باشد,تجار و سرمايه دارها سود بيشتري به جيب مي زنند. از خداوند متعال خواهانيم به مسئولان توفيق دلسوزي به حال مردم را عنايت فرمايد تا خود را وقف خدمت به مردم بنمايند و مشكلات آنان را حلّ كنند, نه اين كه مردم را وقف خود بكنند!

ترتيب , از آن روب به عد در تاريخ اصطلاحات سياسي به هر حزب محافظه كاري يا و به هر گروه اصلاح طلبي , يا اطلاق گرديد. نوعاً احزاب چپ و راست در سه مسئلهء عمده با هم در اختلاف هستند:

الف ) سياست

ب ) اقتصاد

ج ) فرهنگ

در ايران هم اين دو حزب با اختلافات كوچك و بزرگ فعاليت مي كنند. با اين حال , همگي در چارچوب قانون اساسي و سياست كلي نظام كه از سوي رهبري اتخاذ مي گردد, تلاش مي كنند.

و فحشا؛

4- گسترش اعتياد بين جوانان؛

5- تبليغات عليه رهبري (كه محور وحدت ملگ و يگانگي نظام جمهوري اسلامي است)؛

6- نفوذ در دستگاه هاي دولتي و حكومتي و ايجاد اخلال در امور كشور؛

7- جاسوسي و دادن اطلاعات به دشمنان؛

8- ايجاد نا اميدي در مردم نسبت به آيندة كشور؛

9- بزرگ جلوه دادن دشمنان و مرعوب كردن مسئولات و مردم؛

10- تبليغات عليه شهادت طلبي و جهاد و مبارزه و خشونت گرا جلوه دادن اين امور؛

11- تبليغات و تخريب روحانيت.

و در آخر گرفتن دين و ايمان و ارادة مردم، و تضعيف نظام جمهوري اسلامي ايران و عمدة گروهك ها را مي توان به سه دسته تقسيم نمود:

1- گروهك هاي سلطنت طلب و ملي گرا؛

2- گروهك هاي چپ گرا و ماركسيست شامل گروه هايي مثل حزب توده و فدائيان خلق؛

3- گروهك منافقين (سازمان مجاهدين خلق).

اين گروهك ها را ملّت شريف ايران شناخته است و آن ها را از صحنة اجتماع و حيات سياسي كشور طرد نموده و اين افراد به كشورهاي خارجي گريخته اند.

گروهك منافقين كه از سي ام خرداد 1360 تا كنون اعمال تروريستي زيادي را مرتكب شده اند. بعد از آغاز جنگ تحميلي به دامان رژيم جنايتكار صدام پناه برد.

برخي از نيروهاي اين گروهك در كشورهاي اروپايي به فعاليت ضد انقلابي مشغول شدند. اين گروهك با توجه به جنايات فجيعي كه عليه ملّت شريف ايران و مسئولان نظام مرتكب شده بعد از جنگ ايران و عراق، آلت دست صدام شدند و عليه شيعيان عراق دست به جنايت و كشتار زدند، يكي از منفورترين گروه ها نزد ملّت ايران محسوب مي شود. اين گروهك در حال حاضر نوكر

نيروهاي غربي (آمريكا و انگليس) در عراق مي باشند كه با آن ها همكاري مي كنند. مهم ترين دليل انحراف اين گروه برداشت ناصحيح از اسلام و تفسير نادرست از آيات و روايات است. اميد است ملّت مسلمان و شجاع ايران با تكيه بر ايمان و اراده و با توجه به منويات مقام معظم رهبري هميشه هشيار و بيدار بوده و با مدد الهي راه خود را ادامه بدهد تا پرچم اين نهضت الهي را در دست صاحب اصلي آن امام زمان(عج) قرار بدهد.

به وجود آورد، همان گونه كه در اوّل انقلاب همگرايي و ائتلاف همه جانبه شكل گرفت.(1)

افرادي كه اين نگرش را مطرح كرده اند، باور دارند كه دولت موقت در عملكرد خود موفق بوده وبايد در كابينه هاي بعدي از آن ها استفاده مي شد.

ب) ديدگاه مخالف:

طرفداران اين نگرش باور دارند كه دولت موقت هم در گزينش اعضاي خود موفق نبود و هم در عملكرد و انجام مأموريت و وظايف، زيرا به عقيده آنان تمام اعضاي كابينه دولت موقت را افرادي از نهضت آزادي و جبهه ملي تشكيل داده و افراد انقلابي و ديگر گروه ها و احزاب در آن حضور نداشتند، مضافاً بر اين كه در كابينه دولت موقت جوانان نيز نبودند امام طي حكمي به مهندس بازرگان(2) وي را مأموريت داد در انتصاب مسئولان دولتي روابط حزبي و بستگي به گروه خاص در نظر گرفته نشود و زمينه رفراندوم و تشكيل مجلس را فراهم كند،(3) حال آن كه همه اعضاي كابينه از ميان ليبرال ها و ملّي گرايان طرفداران مصدق بودند و حتي يك نفر از غير جبهه ملي و نهضت ملي گزينش نشده بود.(4)

در مورد انجام رفراندوم جمهوري اسلامي هم بر خلاف نظر رهبر انقلاب و مردم مي خواستند عمل كنند. رهبر و مردم جمهوري اسلامي را مي خواستند، ولي دولت موقت جمهوري دموكراتيك اسلامي را مطرح نمود؛ از اين رو امام با قاطعيت اعلام كرد: "من به جمهوري اسلامي رأي مي دهم. نه يك كلمه زياد و نه يك كلمه كم".(5)

عملكرد دولت موقت در قبال غائله كردستان، برخورد با افراد ساواكي و دست نشاندگان رژيم سابق بسيار ضعيف بود؛ زيرا مردم انتظار داشتند در برابر جنايتكارانِ رژيم سابق قاطعانه برخورد شود

و غائله كردستان حل گردد. ضعف دولت موقّت در برابر جريان كردستان به گونه اي بود كه امام را وادار به دخالت نمود و به ارتش دستور داد كه غائله كردستان را بخواباند.

از سوي ديگر دولت موقت با هر گونه قطع رابطه با امريكا مخالف بود و باور داشت كه نبايد با امپرياليسم امريكا مخالفت كنيم. اين در حالي بود كه امام، مردم و چهره هاي انقلابي، امريكا را شريك جرم شاه ايران دانسته و خواستار قطع روابط با آن بوده و باور داشتند كه بايد مستشاران امريكايي از ايران خارج شوند.

مضافاً بر اين كه دولت موقت با صدور انقلاب مخالف بود، چنان كه ابراهيم يزدي گفت: ما قصد صادر كردن انقلاب را نداريم".(6) حال آن كه امام فرمود: "انقلابمان را به تمام دنيا صادر مي كنيم".(7)

اختلاف و تضاد ميان دولت موقت از يك طرف و رهبر انقلاب و مردم انقلابي از طرف ديگر موجب شد كه دولت موقت استعفا دهد.

ج) ديدگاه معتدل

طرفداران اين نگرش باور دارند كه دولت موقت در برخي از سياست ها و عملكرد خويش موفق و در برخي از آن ها ضعيف بوده است. گزينش افراد با تجربه و ميانه رو در مقطع حساس بعد از انقلاب يك ضرورت بود، زيرا بعد از انقلاب جامعه نياز به تثبيت حكومت و سياست تنش زدايي داشت كه اين دو شاخصه با بهره گيري از همان نيروهايي امكان پذير بود كه در دولت موقت وجود داشتند. شايد بر همين اساس بود كه امام مهندس بازرگان را به عنوان نخست وزير موقت تعيين كرد و وي را مأمور تشكيل دولت موقت نمود. از سوي ديگر دولت موقت با فرصت محدودي كه

داشت نمي توانست همه مشكلات را حل كند و سياست هايي را اتخاذ كند كه همه اهداف انقلاب تحقق پيدا كند؛ ولي در عين حال دولت موقت هم در تشكيل دولت موقت ضعف داشت و هم در عملكرد؛ زيرا همان گونه كه در يك كابينه به افراد ميانه رو و با تجربه نياز هست، به افراد انقلابي و جهادگر و جوان نيز نياز هست. دولت موقت مي توانست در كنار نيروهاي باتجربه و ميانه رو از نيروهاي انقلابي و مذهبي نيز بهره گرفته و در كابينه تعادل ايجاد كند.

عدم حضور نيروهاي انقلابي در كابينه موجب شد كه دولت موقت در برابر ضد انقلاب، امريكا، ساواك و سران رژيم سابق، سياست هاي مورد قبول امام و مردم اتخاذ نكند، مضافاً بر اين كه دولت موقت بر خلاف دستور امام تمام اعضاي كابينه را از نهضت آزادي و جبهه ملي انتخاب كرده بود. از سوي ديگر دولت موقت با فرصت نه ماه خود مي توانست بهتر عمل كند و رضايت مردم و امام را جلب كند كه متأسفانه اين گونه عمل نكرد.

به نظر مي رسد رويكرد سوم واقع بينانه تر باشد و بر اساس همين رويكرد است كه در برخي از كابينه ها و مسئوليّت ها از بعضي اعضاي كابينه دولت موقت استفاده شد. برخي از آن ها در كابينه شهيد رجايي نيز حضور داشتند، ولي عملكرد ضعيف و سياست آنان نسبت به انقلاب و نظام اسلامي موجب شد كه در مراحل بعد از آن ها بهره گيري نشود.

در خصوص اين كه چه تعداد از اعضاي دولت موقت زنده هستند و يا از دنيا رفته اند بايد گفت: برخي از آن ها مانند مهندس بازرگان، دكتر سحابي و داريوش

فروهر، از دنيا رفته اند و برخي از آن ها مانند ابراهيم يزدي، صباغيان و امير انتظام زنده هستند.

پي نوشت ها:

1. دكتر غلام علي صفاريان و ديگران، سقوط دولت بازرگان، از ص 21 به بعد.

2. صحيفه نور، ج 5، ص 27.

3. منوچهر محمّدي، تحليلي پيرامون انقلاب اسلامي، ص 162.

4. شوراي انقلاب و دولت موقّت، ص 35.

5. صحيفه نور، ج 5، ص 181.

6. مواضع نهضت آزادي در برابر انقلاب اسلامي، ص 27.

7. صحيفه نور، ج 12، ص 285 - 284.

نمادى از مشاركت مردمى و آزادى سياسى محسوب مى شود.

بر اين اساس، بايد به اين مفهوم در ساختار حكومت اسلامى به عنوان يك عنصر متغيّر كه به شرايط اجتماعى، سياسى و فرهنگى ارتباط دارد، نگريست. اگر وجود چنين پديده اى در گسترش حضور مردم در صحنه ى سياسى و تحكيم نظام اسلامى مؤثر باشد، اين امر، ضرورت وجود آن را اقتضا مى كند. در همين راستا، اگر قانون، وجود احزاب را بپذيرد احزاب، مانند هر امر قانونى ديگرى، مادامى كه مصالح اقتضا كننده ى آنها به قوّت خود باقى است و تغييرى در قانون بر اساس مصالح جديد رخ نداده است، به حيات خود ادامه مى دهند. ضوابط شكل گيرى و محدوده ى عمل آنها بر اساس قانون تعيين مى شود و در همان چارچوب معنا پيدا مى كند.

آنچه بايد مورد مداقّه قرار گيرد نسبت بين احزاب با ولايت فقيه است. در واقع احزاب نمونه اى از تجلّى اراده مردم هستند، كه اين اراده ضامن شكل گيرى و تداوم حكومت اسلامى است. بنابراين، نسبت احزاب با ولايت همان نسبت مردم با رهبرى است.

البته شواهد تاريخى در كشورهاى مختلف اسلامى، از جمله ايران، همواره نشان داده است كه اراده ى ملّى، در بسيارى از موارد، با بروز از سوى ديگر، آنچه تا حال در داخل كشور شكل گرفته، كمتر مصداق حزب، به معناى واقعى كلمه بوده است. تشكّل هاى داخلى تنها بيان گر نوعى سليقه، بدون وجود تعريف و مبنايى روشن در مورد محورهاى اصلى مسايل سياسى، است. از اين رو، نه تحزّب مورد استقبال مردم ما قرار گرفته و نه آنچه ظهور كرده، حزب بوده

است.

يكى از مهم ترين آفات تحزّب اين است كه مصالح كلى نظام يا منافع ملّى فداى منافع و مصالح حزبى گردد، چنين امرى بدون شك در نظام اسلامى و هيچ نظام معقول سياسى ديگرى پذيرفته نمى شود.

سياسي و صنفي و انجمنهاي اسلامي با اقليتهاي ديني شناخته شده آزادند، مشروط به اينكه اصول استقلال ، آزادي، وحدت ملي، موازين و اساس جمهوري اسلامي را نقض نكنند. هيچكس را نمي توان از شركت در آنها منع كرد يا به شركت در يكي از آنها مجبور ساخت." برگرفته از : 1_ معاد، استاد مطهري (ره)

با اين همه خوبست بجاي توجيه در تشكيل حزب و گروه و روند روز افزون آن به كشف راههاي جديد مشاركت مردمي اقدام شود بنابراين در جمهوري اسلامي ايران همچنانكه اديان مختلف و فرقه هاي مختلف مسلمانان در كنار يكديگر زندگي مي كنند و از حقوق قانوني برخوردارند اگر كساني بخواهند با حفظ اصول ارزشي انقلاب به تشكيل حزب و گروه اقدام نمايند و از آزادي هاي سياسي نيز برخوردار باشند ممنوعيتي برايشان وجود ندارد و ليكن اين به معناي توصيه و تشويق در ايجاد حزب و گروه نيست و البته اين مقدار هم منشأ اختلافات و تخريب و شكستن اقتدار و بروز مفاسد نخواهد شد و مناسب است نظارت قانوني و دقيق بر كاركرد احزاب وجود داشته باشد تا همانگونه كه اظهار نگراني فرموديد احزاب به پايگاه ايجاد اختلاف و دشمني ميان مردم منجر نشود.

اندركار توطئه در ايران و جهان ندانسته است و بر همين اساس بازرگان در ملاقات با برژينسگي اظهار داشت :

‹‹ طرز كار ما ، درس خواندن ، مبارزه ما ،انقلاب ما ، ضديت با استكبار و استثمار ، تمام ارمغان غرب است ›› غرب باوري و مرغوبيت در برابر غرب در افكار اين گروه موج مي زند ، و در رابطه با ولي فقيه ابراهيم يزدي در جلسه اي مي گويد ‹ در اين رابطه به كتاب تاريخ احزاب سياسي در ايران و نفوذ و استحاله از معاونت سياسي نمايندگي ولي فقيه در قرارگاه ثارا... مراجعه نماييد .

از اعضاي شوراي انقلاب به تخت وزيري رسيد ، نهضت آزادي ظاهرا هيچگاه آمريكارا يك جنايتكار بين المللي و دست اندركار توطئه در ايران و جهان ندانسته است و بر همين اساس بازرگان در ملاقات با برژينسگي اظهار داشت :

‹‹ طرز كار ما ، درس خواندن ، مبارزه ما ،انقلاب ما ، ضديت با استكبار و استثمار ، تمام ارمغان غرب است ›› غرب باوري و مرغوبيت در برابر غرب در افكار اين گروه موج مي زند ، و در رابطه با ولي فقيه ابراهيم يزدي در جلسه اي مي گويد ‹ در اين رابطه به كتاب تاريخ احزاب سياسي در ايران و نفوذ و استحاله از معاونت سياسي نمايندگي ولي فقيه در قرارگاه ثارا... مراجعه نماييد .

حضرت امام خميني (ره در رابطه با گروه نهضت آزادي - با توجه به ديدگاههاي آن نهضت كه مبتني بر التقاط اسلام با ليبراليسم مي باشد و بر همين اساس معتقد به تجددگرايي ديني يا رمز ميم مذهبي ، اثبات دين از راه علوم تجربي - تسامح و تساهل و مداراي ليبراليستي - جدايي دين از سياست و - مي باشند - مي فرمايند : ‹‹ نهضت به اصطلاح آزادي و افراد آن چون موجب گمراهي كساني كه بي اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند مي گردند ، با آنها برخورد قاطعانه بشود و نبايد رسميت داشته باشند ›› ( صحيفه نور ج 22 ص 384 ) و در همين جمله اشاره به اين شده است كه متاسفانه بسياري از مردم اهداف اين نهضت و اشكالات فكري و عملي آنها را نمي شناسند ، لذا با آگاهي دادن مردم

در اين جهت مي توان با آنها مقابله نمود .

دو جناح، جناح چپ و راست است كه در عرف مردم و محافل سياسي به اين نام متداول شده. مهمترين عامل در ايجاد چنين فضاي التقاط و به وجود آمدن درگيريهاي سياسي و جناحي بين احزاب(2)ناشي از انديشه هاي ناپخته سياسي است كه نهايتاً منجر به تحزب گرايي، و تشتت وتفرقه و تضارب آراء گشته و در صفوف مسلمين، رخنه و شكاف ايجاد مي كند و حال آن كه اسلام، سعي بر آن دارد كه رشد سياسي، در آحاد مردم ريشه دار و بنيادين گردد و ملت مسلمان همواره به مسائل سياسي علاقه نشان داده، در تمامي صحنه هاي سياسي حضور فعال داشته باشند. بر اين اساس هيچ كس و هيچ برنامه اي نمي تواند اين علاقه و رشد سياسي را از ملت مسلمان بستاند، زيرا اين علاقه ريشه دار است و از احساس ديني و مذهبي آنان برخواسته است.

تحقق اين معنا در صورتي است كه گروهها و انديشمندان، خالصانه بكوشند و همگي در پي مصالح امت باشند و نه به دنبال به دست آوردن پست و مقام يا شهرت و نام. اگر رهنمود است صميمانه باشد، و اگر انتقاد است، مخلصانه باشد و همواره رضاي خدا و مصالح مردم مدّ نظر باشد. متأسفانه اين بينش و گرايش در جامعه هاي عقب افتاده يا در حال رشد، كمتر حاكم است، و هر گونه تشكلات حزبي، در نهايت به گروه گرايي و ستيز مي انجامد. از اين رو مرحوم سيد جمال الدين اسدآبادي در گفته مشهور خود يادآور شده است : "الحزبية في الغرب دواء وفي الشرق داء" (تشكلات حزبي در جامعه هاي غربي، راه درمان

دردهاست و در جامعه هاي شرقي، منشأ دردها."(3)

- سؤال نموده ايد كداميك از اين دو جناح بهتر است؟

رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايند : "تقسيم بندي جناحها به چپ و راست و مدرن و سنتي و غيره، حرف است؛ اينها حقايق نيست. حقيقت عبارت است از آن تكليف و مسؤوليتي كه شما داريد، آن مهم است. من خطوط سياسي را از يك منظر نگاه مي كنم، براي من اسمها اهميت ندارد، براي من مغزها و دلها و عملها اهميت دارند. هر كس به اسلام و ارزشها، به امام، به مصالح ملي و به سرنوشت اين كشور علاقه نشان بدهد او براي من عزيزتر است؛ متعلق به هر خطي باشد؛ متعلق به هر جماعتي باشد؛ متعلق به هر جريان سياسي باشد؛ سعي كنيد خود را با اين معيارها تطبيق بدهيد. من به شما عرض مي كنم عزيزان من اين اختلافات سياسي و جناحي كه گاهي خيلي بزرگ نشان داده مي شود، به اين بزرگي نيست؛ به اين اهميت نيست.مردم راه خودشان را مي روند. راه مردم، راه اسلام، راه انقلاب و ... راه خدا و راه امام بزرگوار است. مردم با اين خط كشي ها تصنعي و مصنوعي كاري ندارند، دشمن دوست مي دارد جناحها را بيشتر به جان خود بيندازد..."(4)

همان طور كه از بيانات مقام معظم رهبري استنباط مي شود حزب يا گروه خاصي مورد نظرشان نيست. بلكه آنچه مورد نظرشان مي باشد راه امام و انقلاب مي باشد، ضمن اينكه بايد به اين نكته اشاره كرد كه پيمودن اين راه منوط به اين نيست كه حتماً در يكي از احزاب و يا جناحها

عضو باشيم بلكه با حركت اصولي كه امام راحل تبيين كرده اند و روشنگريهايي كه مقام معظم رهبري در مقاطع مختلف دارند مي توان در اين راه سير نمود.

در پايان اين نكته را نيز يادآور مي شويم كه تك حزبي به استبداد و تحميل منتهي مي شود و تعدد احزاب براي پيشبرد رشد سياسي ضروري است، همانگونه كه براي پيشرفت و رشد علمي، تعدد مراكز تحقيق ضروري است.

_______________________________________

منابع و مآخذ :

1. شناسنامة احزاب سياسي ايران، محمد رضا ناظري، ص7و8

2. نفوذ و استحاله، معاونت سياسي نمايندگي ولي فقيه در قرارگاه ثارا... تهران، ص115

3. كتاب نقد، فصلنامه انتقادي، فلسفي، فرهنگي، شماره 7، فقه دولت، مقاله ولايت فقيه از آيت ا...محمد هادي معرفت، ص214 الي 217

پرسش و پاسخ از محضر مقام معظم رهبري، ص384

جامعه باز و آزادي احزاب و ... مي باشند

4) جريان چپ ناسازماندار به جناح هاي معترض به سياست هاي دولت اطلاق مي شود كه هنوز سازمان و خط مشي و مواضع روشن و تثبيت شده اي ندارند مانند دارندگان برخي از جرايد.

5) جريان تكنوكراسي (صنعت سالاري روند جديدي است كه اصالت را به تكنيك صنعت رشد و توسعه اقتصادي مي دهد و معتقد است فرهنگ وارزش هاي ديني اخلاقي همه و همه بايد تحت تأثير تحولات اقتصادي شكل گيرند. اين ديدگاه غربي ترين شيوه تفكر مطرح شده در كشور ماست و ازديدگاه هاي امثال استوارت ميل اسپنسر و ... متاثر مي باشد.

در حال حاضر جريان چپ خود را بيشتر طرفدار دولت نشان مي دهد و ضمن انتقاد از برخي عملكردهاي گذشته با شعار توسعه سياسي فعاليت خود راادامه مي دهد؛ ولي جريان راست توسعه سياسي را به شكل فوق نمي پذيرد وطرفدار وضعيت متعادل تري در اين زمينه است و بر حفظ ارزش هاي ديني وسنتي نيز بسيار تكيه دارد.

ولايت اولياي حق تكيه كرده است. قرآن كريم در آيه 56 سورة مائده، بعد از بيان مسئلة "ولايت"، و حكم به وجوب اطاعت خدا و اطاعت رسول و آن كس كه در حال نماز زكات پرداخته مولا اميرالمؤمنين عليميفرمايند: "و من يتول اللّه و رسوله و الذين امنوا فان حزب اللّه هم الغالبون; و كساني كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد...". در معناي "حزب"، يك نوع تشكل، هم بستگي و اجتماع، براي تأمين اهداف مشترك، نهفته است. در آية دوم نيز، بر روي مسئلة قطع رابطة دوستي از دشمنان خدا، تكيه ميكند; بنابراين خط "حزب اللّه" همان خط ولايت، و بريدن از غير خدا، و پيامبر و اوصياي او است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي، ج 4، ص 433; همان، ج 23، ص 472، نشر دارالكتب الاسلامية.)

مسئلة ولايت به معناي خاص، و حبّ في اللّه و بغض في اللّه به معناي عام، از مسائلي است كه در روايات اسلامي، روي آن تأكيد فراوان شده است، تا آن جا كه سلمان فارسي، به اميرمؤمنان عليعرض ميكند: "هر زمان خدمت پيامبر6 رسيدم، دست بر شانة من زد، و اشاره به تو كرده فرمود: "اي سلمان! اين مرد و حزبش پيروزند."(ر.ك: تفسير برهان، ج 4، ص 312.)

از امام صادقنيز روايت شده كه فرمود: "نحن شيعتنا حزب اللّه و حزب اللّه هم الغالبون; حزب اللّه، ما و شيعيانمان هستيم و حزب اللّه پيروز است."(ميزان الحكمه، محمدي ري شهري، ج 3، ص 379، نشر مكتب اعلام اسلامي.) مولي عليدر نامة 46، نهج البلاغه، ويژگيها و خصوصيات "حزب اللّه" را چنين بيان ميدارد: "خوشا به حال

آن كس، كه مسئوليتهاي واجب، را در پيشگاه خدا به انجام رسانده، و در راه خدا، هرگونه سختي و تلخي را به جان خريده، و به شب زندهداري پرداخته است. و اگر خواب بر او چيره شده، بر روي زمين خوابيده و كف دست را بالين خود قرار داده، و در گروهي است كه ترس از معاد، خواب را از چشمانشان ربوده، و پهلو از بسترها گرفته و لبهايشان به ياد پروردگار در حركت و با استغفار طولاني، گناهان را زدودهاند "آنان حزب خداوندند و همانا حزب خدا رستگار است."

از جمله ويژگيهاي بارز "حزب اللّه"، كه در آيات و روايات، به آن تصريح شده، يكي مسئلة غلبة حزب اللّه، و ديگري مسئلة فلاح و رستگاري است، كه در حزب خدا مطرح ميباشد.

خصوصيت ديگري كه از آية 22 سورة مجادله، به دست ميآيد، اين است كه: حزب اللهيها كساني هستند كه به خداوند و روز قيامت ايمان دارند، يعني ايمان از ويژگيهاي حزب اللّه محسوب ميشود، و لذا نميشود كسي مؤمن به خدا باشد، اما حزب اللّهي نباشد، يا حزب اللهي باشد، اما به خداوند و روز قيامت، ايمان نداشته باشد; پس هر مؤمني حزب اللهي است، و هر حزب اللهي نيز مؤمن است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ذيل آيات مورد بحث.)

انتخاب مي كنند. پس مصوبات مجلس خبرگان ربطي به شوراي نگهبان ندارد و فقط وقت انتخابات خبرگان , شوراي نگهبان نظارت بر انتخابات خبرگان دارد.

طبق دستور شرع عمل نمايد. از طرفي در اسلام همه در برابر قانونمساوي اند. از همين رو حتي شريح كه از طرف اميرالمومنين(ع) منصوب بود در اختلاف آن حضرت با فرد يهودي برسر زره عليه آن حضرت حكم راند و آن حضرت پيروي فرمودند. اين يك اصل كلي در نظام اسلامي است و يكي ازافتخارات جمهوري اسلامي نيز آن است كه بر اساس قانون اساسي قوه قضائيه استقلال دارد. اين شيوه يكي از بهترينعوامل بازداري سران نظام از ديكتاتوري و خودكامگي است.

- اعضاي مجلس خبرگان كه مجتهدين عادل و برگزيده ملتند برعملكرد رهبري نظارت دارند و درصورتي كه مشاهدهكنند او بر اساس هواي نفس برخلاف تعهد رسالتي كه دارد عمل مي كند او را عزل مي نمايند. توضيحا يادآور مي شودكه نقش مجلس خبرگان در جهت اثباتي است ولي از جهت ثبوتي در ديدگاه اسلام همين كه ولي فقيه بر خلاف عدالتو شرايط تقوا رفتار نمايد خود به خود از ولايت معزول است.

2- روشي كه حضرت عالي ارائه فرموده ايد در صورت فقدان مكانيسم هاي فوق تا حدودي كارگشاست ولي بازمسائل ديگري در بر دارد ازجمله:

الف) فرض تعدد رهبر در تعداد معدود نمي تواند مانع جدي در برابر تخلفات باشد. زيرا چه بسا با يكديگر وفاقكنند يا يكي از آنها به نحوي سر بقيه كلاه بگذارد و حقايق را وارونه جلوه دهد و باز بالاخره به كنترل بيروني نياز است وبازگشت به مكانيسم فوق مي كند. بلي شورايي بودن زماني مانع جدي در برابر تخلفات خواهد بود كه تعداد اعضايآن آن قدر زياد باشد كه منطقا احتمال وفاق بر تخلف يا تحريف حقايق از ديگران برود و با چنين طرحي اصلا رهبرينمي توان كرد. زيرا در

اين صورت رهبري به يك مجلس بسيار بزرگ تر از مجالس قانون گذاري تبديل خواهد شد وگرفتار تشتت شديد آرا و انظار و فاقد كارآيي جدي و تصميمات قاطع بويژه در شرايط حساس و اضطراري مي شود. ازاين رو در هيچ جاي جهان چنين روشي را پياده نمي كنند.

ب) «احتمال اشتباه عقل جمعي كمتر از عقل فردي است». مسأله فوق سخن درستي است. ليكن در اين جا چندنكته حائز اهميت است:

- هم چنان كه خود تفطن نموده ايد اين صرفا يك احتمال است نه امري قطعي آنسان كه برخي پنداشته اند. زيرا همچنان كه امثال راسل ديويد هلد شومپيتر و.ت.استيس و ديگر فيلسوفان سياست نيز تذكر داده اند چنان نيست كه منطقاافزوني كمي آرا مستلزم صحت و برتري كيفي باشد. از همين رو كاربرد آن در حد موجبه جزئيه است نه كلي و دايمي.بنابراين خلاف آن نيز محتمل است. از اين رو در مواردي عقل جمعي به صواب نزديك تر است و مواردي نيز وجوددارد كه ديدگاه يك نفر در برابر مخالفان بسيار اقرب به حقيقت است.

- درصد احتمال فوق و ميزان برتري آن دقيقا چقدر است؟ اين مسأله اي است كه هم چنان از نظر منطقي بدون جوابمانده است و دقيقا نمي توان حدود آن را معين كرد. البته در مواردي كه جمع تركيبات مختلف است آثار مثبت آن زياداست. ولي تركيب هر چه مشابه تر شود اين شيوه چندان كارآيي ندارد. از همين رو قانون اساسي در مواردي كه فرديواجد تمام شرايط لازم رهبري نباشد شيوه شورايي را برگزيده ولي در صورت وجود فرد جامع الشرايط وجود فردواحد را كافي دانسته است.

- آيا براي برقراري مشورت و كاستن اشتباهات احتمالي تنها راه شورايي بودن رهبري

است يا شيوه هاي ديگري نيزوجود دارد؟ به نظر مي رسد براي اين كار راه هاي متعددي وجود دارد. بررسي همه راه هاي ممكن و ارزيابي هر يكبحث كارشناختي مفصلي مي طلبد كه از حوصله اين مختصر خارج است.

براي آگاهي بيشتر ر . ك : كتاب هاي مربوط به حقوق اساسي.

ليكن در اين جا تذكر چند نكته ضروري است:

1- مسأله فقدان قاطعيت در پيشوايي شورايي واقعي تر از حدي است كه تصور جناب عالي نشان مي دهد. اينكهمي فرماييد: كار رهبري جنبه اجرايي ندارد و تعيين سياست ها يا عزل و نصب ها است بحث بر سر اين است كه بالاخرهدر همين ها نيز ممكن است اختلاف شود و كار به جايي نرسد در نتيجه يا بايد يك نفر رئيس شورا باشد. پس باز بههمان عمل فردي مي رسيم يا رأي اكثريت حاكم شود و هيچ دليل منطقي بر مزيت رأي نصف بعلاوه يكنيست.

2- اين كه در شورا سليقه نقش ندارد و هر چه هست دليل و برهان است نيز مشكلي را حل نمي كند. زيرا معمولا درموارد اختلاف ممكن است هر يك مباني و دلايلي را قبول داشته باشند كه از نظر ديگري فاقد اعتبار است.{J

هاشمي رفسنجاني نيز با قبل از انقلاب، تفاوتي نكرده و ايشان همان مقداري كه قبلاً در اطرافرفسنجان ملك موروثي داشته اند الان نيز دارند.

وضعيت پسته نيز ربطي به آقاي هاشمي ندارد و موضوع پسته نيز از نظر صادرات با فرش به طور كلي متفاوتاست. در اين زمينه اگر با اهل فن مشورت كنيد، تفاوت اين دو موضوع را براي شما بازگو خواهند نمود.

در مورد اجراي حدود: اولاً، اجراي حد سرقت، شرايطي دارد كه در بسياري از سرقت ها تحقق نمي يابد. ثانيا،همان گونه كه خود نوشته ايد اجراي حدود بايد در زمينه مناسبي صورت بگيرد. در وضعيت فعلي و با توجه به عدمآمادگي اذهان براي پذيرش حكم الهي، اجراي برخي از حدود نه تنها فايده اي در بر ندارد؛ بلكه از نظر تبليغاتيمشكلات عديده اي را براي كشور ايجاد خواهد كرد.{J

كه در آستانه برگزاري كنفرانس سران اسلامي در تهران،ايشان طي نطقي، مسائلي را در آن شرايط حساس مطرح نمودند كه به هيچ وجه به صلاح مملكت و امنيت كشور نبود؛از جمله درباره رهبري و برخي از موضوعات ديگر سخناني واهي و بي اساس گفتند كه حتي توسط بسياري ازدوستانشان مورد اعتراض واقع شدند. از همين رو اين سخنراني با عكس العمل شديد مردم رو به رو شد و طيتظاهراتي مردم هوشمند و انقلابي، نقطه نظرهاي خويش را نسبت به اين سخنان ابراز داشتند.

جهت اطلاع بيشتر به كتاب خاطرات سياسي، (محمدي ري شهري) و رنجنامه، (سيد احمد خميني) مراجعه نماييد.

و ماده 198 آين نامه داخلي مجلس شوراي اسلامي وجود داشت كه با تدبير مقام معظم رهبري و ارجاع آن به مجمع تشخيص مصلحت نظام، برطرف شد.

سوم: تجديد نظر در مصوبه ياقانون، به اين معنا نيست كه قبلاً اين قانون به نفع گروهي بوده و يا از آن سوء استفاده مي شده است. چه بسا مصوبه اي يا قانوني - چه در مجلس شوراي اسلامي و چه مجمع تشخيص مصحلت نظام - در يك زمان چنين تشخيص داده شده بود كهبه مصلحت مردم و نظام است، لذا آن را وضع كرده اند؛ اما با گذشت زمان ديگر آن مصلحت مشاهده نمي شود، لذا در آن قانون يا مصوبه تجديدنظر نموده اند.{J

شادي و شعف، جريان اصلي هواداران امام را در برگرفت و با گذشت زمان و ايجاد يك جريان گسترده اجتماعي و مطبوعاتي از سوي علاقه مندان ايشان، به تدريج زمينه پذيرش قائم مقامي وي فراهم شد و از آن پس در جمهوري اسلامي ايران، نهادي تحتعنوان قائم مقام رهبري تأسيس شد كه بسياري از آن تصميمات از آن طريق اخذ مي شدند. مسؤولان، علاوه بر نظرات حضرت امام(ره)، خود را موظّف به رعايت آرا و ديدگاه هاي قائم مقام رهبري نيز مي دانستند و گزارش فعاليت هاي خود را براي آقاي منتظري هم مي فرستادند. البتهوي نيز از آن پس به صورت فعّالانه در بسياري از مسائل دخالت مي نمود و به صورت علني يا خصوصي، خواسته هاي خود را به مسؤولان و مديران ابلاغ مي كرد.

با اين كه معرفي قائم مقام رهبري در قانون اساسي مشخص نشده بود، خبرگان تحت تأثير شرايط موجود، با خيرخواهي و دلسوزي بزرگان، كاري فراتر از قانون اساسي و حوزه وظايف خود انجام دادند و آيت الله منتظري را به عنوان قائم مقام رهبري تعيين كردند. گذشت زمانو مشكلات متعددي كه از اين اقدام ناشي شد، همگان را به اين نتيجه رساند كه در اركان حكومتي نظام جمهوري اسلامي، نيازي به اين جايگاه نمي باشد.

درباره قسمت دوم سؤال، مي توان گفت كه بر اساس ادله ولايت فقيه، وليّ فقيه موظف به رعايت احكام اسلام و مصالح جامعه اسلامي مي باشد. مواردي كه در قانون اساسي به عنوان وظايف و اختيارات ولي فقيه نام برده شده، در شرايط معمولي و عادي است؛ اما اگر شرايطبحراني و اضطراري در جامعه پيش بيايد، وليّ فقيه با استفاده از ولايت خود بر اساس مصالح نظام

اسلامي، مي تواند تصميم هايي بگيرد كه در قانون اساسي صراحتا به آن اشاره نشده باشد. البته در قانون اساسي به اين اصل كلي، به اقتضاي قيد مطلقه بودن ولايت فقيه، تصريح شده است.در عملكرد حضرت امام(ره) نيز شواهدي بر اين مطلب وجود دارد؛ از قبيل، تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام، تشكل شوراي عالي انقلاب فرهنگي، تشكيل دادگاه ويژه روحانيت و... حضرت امام(ره) بنابر مصالح جامعه اسلامي دستور تشكيل آن ها را صادركردند.

از آن جا كه منافقين و دشمنان نظام از ساده لوحي آيت الله منتظري سوء استفاده هاي زيادي مي كردند و با استفاده از بيت ايشان و مسؤوليت هاي متعددي كه بر عهده ايشان بود، موجوديّت نظام اسلامي را تهديد مي كردند، حضرت امام(ره) براي حفظ مصالح نظام اسلامي، بااستفاده از اختيارات خود _ كه در بازنگري قانون اساسي به «مطلقه» تعبير شده است _ ايشان را براي قائم مقامي خود مناسب تشخيص ندادند و حتي براي رعايت قانون، تشكيل فوري جلسه خبرگان رهبري و رسميّت بخشيدن به عزل آقاي منتظري را درخواست نمودند كه اين امر بنابه دلايلي صورت نپذيرفت و آقاي منتظري در تاريخ 7/1/68 با نگارش نامه اي خطاب به امام راحل(ره) رسما استعفاي خود را اعلام كرد.

براي آگاهي بيشتر ر.ك:

سيد احمد خميني، رنجنامه.

محمدي ري شهري، خاطرات سياسي.

نشريه ارزشها ويژه آقاي منتظري، منتظري از اوج تا فرود.{J

عادل به اجتهاد كسي شهادت دهند، اجتهاد او قابل قبول است. مجلس خبرگان، كه مركب از ده ها مجتهد مسلّم و چندين مرجع تقليد مي باشد، ايشان را به عنوان مجتهد و رهبر انتخاب كردند.

2. ايشان پيش از انقلاب به درجه ي اجتهاد رسيده و اجتهاد ايشان توسط بسياري از مراجع و بزرگان، از جمله حضرت امام، از قبل تصديق شده بود. حضرت آيت الله فاضل لنكراني در جلسه ي جامعه ي مدرسين اعلام كردند كه من از بيست سال پيش، ايشان را مجتهدي تمام عيار يافته ام.

3. درس خارج مقام معظم رهبري كه در آن بسياري از فضلا شركت مي كردند و همگي به وزانت علمي آن شهادت مي دهند، دليلي بر بنيه ي علمي نيرومند و ملكه ي اجتهاد ايشان است و اين توان علمي، مسلما زمينه اي پيش از رهبري ايشان دارد.

بنابر مطالب فوق، روشن مي شود كه ايشان در زمان رهبري، صد در صد داراي اجتهاد مسلّم _ كه شرط لازم براي اطلاق لفظ آيت الله است _ بوده اند و همان طور كه در عرف بر كسي كه سال ها داراي اجتهاد باشد، كم كم بر او آيت الله اطلاق مي شود، بر معظم له نيز بعد از اينحادثه آيت الله اطلاق شده است.

اما در مورد آقاي هاشمي رفسنجاني بايد گفت كه ايشان قطعا داراي اجتهاد مي باشند و اطلاق لفظ آيت الله به ايشان ربطي به رياست جمهوري ندارد. چه در زمان رياست جمهوري و چه بعد از آن هر دو تعبير (آيت الله و حجت الاسلام) در مورد ايشان استفاده شده و مي شود.

و اساسي اين است كه به هيچ وجه توانايي هاي علمي و تئوريكي در مسأله ولايت فقيه، شرط كافي برايتصدي عملي مسؤوليت مهم و خطير رهبري نظام اسلامي نمي باشد، زيرا همان گونه كه در متون اسلامي و اصل 109 قانون اساسي، تصريح شده است، صلاحيت علمي يكي از شرايط لازم بوده و شرايط مهم ديگري از جمله بينش صحيح سياسي، تدبير، شجاعت، مديريت و قدرت كافيبراي رهبري نيز براي رهبر جامعه اسلامي وجود دارد كه آيت الله منتظري طي سال هاي طولاني بعد از انقلاب نشان دادند كه حايز اين شرايط نبوده. در متن استعفانامه خود خطاب به حضرت امام در مورخه 7/1/68 اذعان مي نمايد كه انتخاب اينجانب به مصلحت نبوده است.{J

مورد زندگي مرحوم طالقاني و همكاري ايشان با نيروهاي ملي - مذهبي نيز وضع چنين بود؛ زيرا همكاري آيت الله طالقاني با اين گروه ها، به عنوان يك تاكتيك در راستاي اصول مبارزاتي ايشان با رژيم حاكم بود. مهم ترين اهداف ايشان از اتخاذ چنين اقدامي عبارت بوداز:

1- به پيش بردن اهداف اجتماعي، سياسي و فرهنگي آن مرحوم در جهت گسترش ارزش ها و تعاليم اسلامي براي اصلاح جامعه و مبارزه با نظام فاسد و استبداد حاكم با استفاده از سازماني تشكل يافته از عناصر معتقد به اصول و تعاليم عاليه اسلام (همچنان كه مهندس بازرگاندر سخنراني افتتاحيه اشاره مي كند كه اصل مسلمان بودن در نهضت آزادي به معناي عدم جدايي دين از سياست است) براي حضور فعال و مؤثر در صحنه هاي سياسي، اجتماعي آن روز جامعه.

2- راهنمايي ترويج و تبليغ احكام و اصول اسلامي. خصوصا براي اعضا و جوانان مرتبط.

3- وجود ايشان در ميان سران نهضت آزادي نقش بازدارنده اي در پيشبرد هوس ها و خواسته هاي سياسي آنان داشت.

چنان كه آن مرحوم درباره انگيزه ها و اهداف پيوستن خود به اين نهضت چنين مي گويد: «ايمان و خلوص نيت و استقلال فكري و اصالت خانوادگي كه مؤسسين آن داشتند، اخصّي از علما و روحانيون كه در اين مورد صاحب نظرند و تشخيص تكليف ديني واستعانت و استخارهاز قرآن كريم عضويت آن را در هيأت مؤسس اوليه پذيرفتم، با توجه به گرفتاري هاي ديگر و انجام وظايف روحانيت قبول اين مسؤوليت برايم دشوار بود... تنها مسؤوليتي كه در اين جمعيت به عهده گرفتم، همان راهنمايي به اصول و احكام عاليه اسلام است كه جزء مرام نامه باشد وپاسخ به پرسش ها و روشن كردن افراد و جوانان

و جوابگويي مسائل مطروحه در اين حدود»، (پدر طالقاني در زندان، ص 18 و يادنامه ابوذر زمان، شركت سهامي انتشار، تهران 1360، ص14).

آقاي محمد جواد حجتي مي گويد: شب عيد فطر كه با آقاي طالقاني درباره اين گروه ها صحبت مي كردم، به من گفت: «شما خيال مي كنيد كه من طرفدار اين گروه ها هستم! من مطمئنم اگر اين گروه ها بفهمند، من حرفي برخلافشان زده ام يا بزنم، از من مي برند. من غرضم از مدارابا اينها، اين است كه آنان به اسلام جلب شوند»، (يادنامه ابوذر زمان، ص 265).

بي ترديد حضور مرحوم طالقاني در جمع نهضت آزادي، باعث مذهبي ماندن بيشتر اين مجموعه و پيوند آنان با روحانيت بود؛ همچنان كه حضور و يا همكاري شخصيت هاي روحاني ديگر و رفاقت آيت الله مطهري، با سران نهضت نيز در اين امر كاملاً دخيل بوده است. به هميندليل بود كه روحانيت، توانست در ميان بخشي از ملي - مذهبي ها نفوذ كند.

متأسفانه عليرغم حضور تعدادي از روحانيون برجسته در ميان آن تشكل و تأكيد آنان بر عدم جدايي دين از سياست و كوشش هاي آيت الله طالقاني در جلوگيري از انحراف اين گروه در عمل نهضت آزادي تا به امروز مانند ساير ملي گراها از تز جدايي دين از سياست طرفداريكرده كه اين نشان دهنده استفاده ابزاري اين نيروها از دين و علماء براي فريب توده ها و پيشبرد نقشه ها واهداف سياسي خود، مي باشد. انحراف نهضت آزادي از اسلام ناب محمدي(ص) و برداشت هاي التقاطي آنان از منابع مكتبي، علاوه بر آن كه همواره موجب ناسازگاري آنان باروحانيت متعهد، قبل و پس از پيروزي انقلاب اسلامي بود، مايه انحراف و كژروي هاي هواداران جوان آنها تا مرز رسيدن به ماركسيسم و

ضديت با اسلام نيز به شمار مي رفت.

با توجه به مطالب فوق مشخص مي شود كه رابطه مرحوم طالقاني با نيروهاي ملي مذهبي با توجه به در نظر گرفتن مؤلفه هايي از قبيل شرايط خاص سياسي آن روز، انگيزه ها و چارچوب هاي خاص آن مرحوم براي همكاري با اين تشكل، ايفاي نقش هدايت و جلوگيري ازانحراف و... قابل بررسي و تبيين مي باشد و هيچ گونه ارتباطي با انحرافات اين نيروها و عملكردهاي ننگين و خائنانه اين نيروها كه بعدا و خصوصا بعد از پيروزي انقلاب آشكار شد ندارد.

همچنين خللي در وجهه و سابقه مبارزاتي مرحوم طالقاني و نيز انتخاب لقب «ابوذر» براي ايشان از سوي حضرت امام خميني وجود ندارد.{J

كه بين حادثه ي B و حادثه ي C از همه نظر شباهت و همانندي كامل باشد، و الاّ صرف برخي شباهت ها بين حادثه ي Bو حادثه ي C، به هيچ وجه دلالت بر وجود متغير A در زمان حادثه C، نخواهد داشت.

بر اين اساس، احتمالي منطقي و قابل توجه است كه در آن به اين مسأله كاملاً توجه شده باشد. با توضيحاتي كه در دو مطلب قبل گذشت، كاملاً مشخص مي شود كه بين دو حادثه ي جانشيني پيامبر(ص) و حضرت امام(ره) (به عنوان حادثه B و C) و شرايط وقوعي هر كدام، شباهت و همانندي نيست، تا لزوماً مسأله ي غصب خلافت (به عنوان متغير A) در حادثه ي جانشيني حضرت امام(ره) (به عنوان حادثه C) تكرار شود.

در ادامه به صورت مختصر مستنداتي را جهت اثبات شرعي و قانوني بودن انتخاب آية الله خامنه اي براي رهبري نظام اسلامي، بيان مي داريم: براي اين منظور لازم است تا ابتدا شرايط و ويژگي هاي لازم براي رهبري در نظام اسلامي به طور دقيق مورد شناسايي قرار گيرد. بر اين اساس شرايطي كه در متون و منابع اسلامي و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران اصل 109 مورد تأكيد قرار گرفته اند عبارتند از:

1- صلاحيت علمي لازم براي افتاء در ابواب مختلف فقه (اجتهاد مطلق).

2- عدالت و تقواي لازم براي رهبري امت اسلامي.

3- بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، شجاعت و مديريت و قدرت كافي براي رهبري.

مرحله بعد شما بايد بررسي نماييد كه نسبت به تطبيق كدام يك از اين شرايط بر رهبر معظم انقلاب، اطلاعات كافي نداريد يا دچار شبهه و ترديد مي باشيد كه مانع از حصول يقين در اين موضوع مي شود.

در مرحله بعد نوبت به اقدام

عملي و تحقيق و مطالعه براي زدودن ابهامات و دستاوري اطلاعات كافي از منابع معتبر فرا مي رسد. در اينجا ما به صورت خلاصه به پاره اي از ويژگي ها و صلاحيت هاي مقام معظم رهبري براي احراز منصب رهبري نظام، اشاره مي نماييم.

الف) صلاحيت علمي: اجتهاد در ابواب مختلف فقه كه اين ويژگي براساس دلايل ذيل براي مقام معظم رهبري ثابت مي باشد:

اولاً، اجتهاد آيت اللّه خامنه اي توسط بسياري از مراجع و بزرگان از جمله حضرت امام از قبل تصديق شده بوده است.

ثانيا، همه رساله هاي عمليه نوشته اند كه اگر دو نفر عادل خبره به اجتهاد كسي شهادت دهند، اجتهاد او قابل قبول است و اين در حالي است كه جامعه مدرسين حوزه علميه قم كه مركب از ده ها مجتهد مطلق و چندين مرجع تقليد مي باشد ايشان را به مرجعيت پذيرفتند. هم چنين در اساسنامه جامعه مدرسين آمده است كه چيزي به عنوان نظر آن جامعه معتبر است كه حداقل شانزده نفر از اعضا آن را امضا كرده باشند. بنابراين اعلاميه جامعه مدرسين به اين معناست كه حداقل شانزده نفر از مجتهدان و خبرگان ايشان را مرجع مي دانند.

ثالثا، درس خارج مقام معظم رهبري كه در آن بسياري از فضلا شركت مي كردند و همگي به وزانت علمي آن شهادت مي دهند دليل بر بنيه علمي نيرومند و ملكه اجتهاد ايشان است و اين توان علمي مسلما زمينه سابق بر رهبري و حتي سابق بر رياست جمهوري ايشان دارد، نه اين كه ايشان پس از رهبري درس خوانده و به اين رتبه از دانش رسيده باشند.

ب ) صلاحيت اخلاقي (عدالت و تقواي لازم): صلاحيت اخلاقي مقام معظم رهبري نيز از اموري است كه در رفتار و عملكردهاي فردي

و اجتماعي ايشان از زمان كودكي، جواني و مبارزات سياسي و همچنين مسؤوليت هاي متعددي كه در بعد از انقلاب در شرايط حساس داشته اند به روشني قابل اثبات بوده و تمام اشخاصي كه از نزديك با معظم له در ارتباط مي باشند. گواه بر اين مدعا هستند.

ج ) توانايي هاي شخصي: بند سوم اصل يكصد و نهم «بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، شجاعت، مديريت و قدرت كافي براي رهبري» را از جمله شرايط و صفات رهبر مقرر داشته است:

1- مقصود از «بينش صحيح سياسي و اجتماعي» آن است كه رهبر آن چنان به مسايل و موضوعات و قضاياي سياسي عالم و واقف باشد كه بر آن اساس، هم قادر به اداره امور جامعه باشد و هم اين كه در جهت گيري هاي ظريف بين المللي تصميمات به جا، شايسته و مفيد به حال جامع اتخاذ نمايد.

2- «مديريت و تدبير» عبارت از مجموعه استعدادهايي است كه عند الامتحان، در رهبري بارز و ظاهر مي شود و او را در اجراي وظايف سنگين خود ياري مي نمايد. كشف اين استعدادها از جمله مواردي است كه در تعيين رهبر، يقينا بايد مورد توجه خاص قرار گيرد.

3- «قدرت و شجاعت» نيز از جمله شرايطي است كه يا از برجستگي هاي علمي و اخلاقي ناشي مي شود و يا آن كه در زمره استعدادهاي دروني رهبر به شمار مي رود كه به هر حال مقام شامخ رهبري اين چنين مراتبي را مي طلبد، به هنگام تعيين و انتخاب رهبري بايد به اين موضوع توجه جدي مبذول داشت.

مقام معظم رهبري علاوه بر واجديت صلاحيت هاي علمي و صلاحيت اخلاقي داراي توانايي هاي شخصي بسيار فوق العاده اي در راستاي رهبري و مديريت جامعه خصوصا در مواقع بحراني

و سرنوشت ساز بوده و از بينش صحيح سياسي و اجتماعي و قدرت و شجاعت بسيار بالايي برخوردار مي باشند، كه اين مهم با مروري بر گذشته مديريتي ايشان، چه در شوراي انقلاب و چه در دوران رياست جمهوري در سخت ترين شرايط ناشي از جنگ و محاصره هاي بين المللي، بيش از يك دهه رهبري نظام و با موفقيت بيرون آمدن از فراز و نشيب ها و مشكلات متعدد داخلي و بين المللي به خوبي قابل اثبات مي باشد كه يكي از بهترين نمونه هاي آن به رهبري مدبرانه نظام در جريان جنگ خليج فارس مي باشد.

آخرين مرحله اي كه شايسته است مورد توجه قرار گيرد، انتخاب قانوني ايشان از سوي خبرگان رهبري مي باشد كه خود متأثر از دو عامل است كه اين عامل هر كدام به تنهايي مهمترين دليل بر شايستگي معظم له براي رهبري نظام اسلامي مي باشند:

1- واجديت شرايط لازم براي رهبري در معظم له و احراز اين شرايط از سوي خبرگان به عنوان بهترين و شايسته ترين فردي كه قدرت و توانايي رهبري نظام را دارد كه اين مهم از سوي اكثريت قاطع اعضاء مجلس خبرگان تأييد شد.

2- تأكيد حضرت امام بر شايستگي آيت الله خامنه اي براي رهبري نظام.

حضرت امام در موارد متعددي به شايستگي معظم له تصريح كرده اند از جمله اين كه حجت الاسلام هاشمي رفسنجاني نقل مي كند كه در مورد قضاياي مهدي هاشمي همراه با آقايان: خامنه اي، موسوي اردبيلي، ميرحسين موسوي خدمت امام راحل رسيديم و سيداحمد خميني نيز حضور داشت و در آنجا به امام گفتيم كه شما با احترامات خود ما را درباره رهبري آينده در بن بست قرار مي دهيد. امام با اشاره به آقاي خامنه اي فرمودند كه در ميان شما كسي است كه شايسته

رهبري است و شما در بن بست قرار نخواهيد گرفت. و هيچگاه از طرف هيچ يك از مخالفان شخص آقاي خامنه اي و يا غير آنان اين ادعا و بيان آقاي هاشمي رفسنجاني انكار نشده است. بلكه در مجلس خبرگان كه در سال 68 براي انتخاب رهبر جمهوري اسلامي پس از امام راحل تشكيل شد علاوه بر اين اظهارات (كه در حضور شاهدان قضيه انجام گرفت) از آقاي سيداحمد خميني نيز نقل شد كه ايشان از امام راحل نقل نمودند كه امام فرمودند آقاي خامنه اي شايسته رهبري است.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: زندگي نامه مقام معظم رهبري، مؤسسه فرهنگي قدر ولايت.

و تصميم گيري مي باشد. اين گونه نظارت را نظارت فعال يا «Active» نيز مي گويند.

نظارت استصوابي به چند صورت تصور مي شود:

1. نظارت استصوابي تطبيقي: در اين فرض ناظر موظف است اقدامات و اعمال عامل را با ضوابط و مقررات تعيين شده تطبيق داده و در صورت عدم انطباق، عمل عامل اعتبار نخواهد داشت و عمل او منوط به تأييد ناظر مي باشد.

2. نظارت عدم مغاير و تعارض است كه در اين گونه نظارت، ناظر موظف است از خروج و انحراف عامل از محدوده مقرر شده جلوگيري و منع كند. اين گونه نظارت نسبت به مورد بالا دايره محدودتري دارد و از آن به نظارت استصوابي حداقلي ياد مي شود.

3. نظارت مطلق ناميده مي شود كه در اين شيوه از نظارت هر عملي كه عامل انجام دهد، منوط به تأييد ناظر است و در صورت سكوت يا عدم اظهار نظر و يا عدم حضور ناظر، كليه اقدامات عامل غير قانوني و بي اعتبار مي باشد.

حال اين سؤال مطرح مي شود كه: آيا شوراي نگهبان حق نظارت استصوابي دارد يا نه؟ در صورت مثبت بودن چه نوع نظارت استصوابي و با چه مكانيسمي از سوي شوراي نگهبان اعمال مي شود؟ در پاسخ اين سؤال بايد گفت: نظارت استصوابي به وسيله شوراي نگهبان، داراي پشتوانه هاي عقلايي و قانوني بسيار محكمي است. در تمام كشورهاي جهان و نزد تمامي عقلاي عالم براي تصدي مسؤوليت هاي مهم، يك سري شرايط ويژه در نظر گرفته مي شود تا هم وظايف محوله به فرد مورد نظر، به درستي انجام پذيرد و هم حقوق و مصالح شهروندان در اثر بي كفايتي و نالايق بودن مسؤول برگزيده شده، پايمال نگردد.

ازاين رو امروزه در دموكراتيك ترين نظام هاي دنيا نيز شرايط ويژه اي براي انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان (در فرايندهاي انتخاباتي) در نظر گرفته مي شود و قانون مرجعي رسمي را براي اعمال نظارت و احراز شرايط داوطلبان انتخابات تعيين مي كند. اين مرجع رسمي به بررسي وضعيت و روند انجام انتخابات و وجود يا عدم وجود شرايط لازم در داوطلبان مي پردازد كه در نتيجه به تأييد يا رد صلاحيت داوطلبان مي انجامد.

بنابراين نظارت استصوابي امري شايع، عقلايي و قانوني در تمامي كشورها و نظام هاي موجود دنيا است؛ مثلاً يكي از شرايط معتبر در كليه نظام هاي حقوقي جهان، اين است كه نامزد مورد نظر، سابقه كيفري نداشته باشد و افراد داراي سوء سابقه كيفري، از پاره اي از حقوق اجتماعي _از جمله انتخاب شدن براي مجالس تصميم گيري، هيأت هاي منصفه، شوراها و ..._ محروم اند.

در كشور مانيز همانند ساير كشورهاي جهان، قانون مرجعي را معرفي كرده است كه براي انتخابات و صلاحيت نامزدهاي انتخاباتي نظارت كند كه مطابق اصل نوزدهم قانون اساسي، اين وظيفه بر عهده شوراي نگهبان قرار داده شده است: «شوراي نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبري، رياست جمهوري، مجلس شوراي اسلامي و مراجعه به آراي عمومي و همه پرسي را بر عهده دارد».

نكته قابل توجه اين كه در قانون اساسي، به نوع نظارت تصريح نشده است؛ ولي قانون اساسي در اصل نود و هشتم خود، تفسير آن را به عهده شوراي نگهبان نهاده است. بنابراين از نظر حقوق و اعتبار قانوني، تفسير شوراي نگهبان مبني بر حق نظارت استصوابي بلا اشكال بوده و عدم تصريح به آن در قانون اساسي، اشكالي ايجاد نمي كند.

به علاوه مطابق همان اصل عقلايي كه

احراز صحت انتخابات و تأييد و يا رد صلاحيت نامزدهاي انتخاباتي را بر عهده مرجعي رسمي و قانوني مي داند و نيز ضرورت وجود مرجع قانوني كنترل اعمال مجريان (وزارت كشور) براي برطرف كردن اشتباهات يا سوء استفاده هاي احتمالي نهاد اجرايي و همچنين پاسخ گويي به شكايات و اعتراضات داوطلبان از مجريان انتخاباتي، قانون اساسي نهاد ناظري _به عنوان مرجع رسمي ناظر بر انتخابات و تشخيص صلاحيت نامزدها و عملكرد مجريان انتخاباتي_ تعيين كرده است. اين نهادِ ناظر «شوراي نگهبان» است و در قانون نهاد يا شخص ديگري به عنوان ناظر يا نهادي كه شوراي نگهبان به آن گزارش دهد، معرفي نشده است. پس تنها ناظر رسمي و قانوني همين شوراي نگهبان است و چون نظارت عقلايي بر رأي گيري و تشخيص صلاحيت داوطلبان اقتضاي تأييد يا رد و ابطلال عمل و مؤثر را دارد و اين ويژگي تنها در قالب نظارت استصوابي قابل تحقق است.

بنابراين نظارت شوراي نگهبان نيز نظارت استصوابي است و نوع اين نظارت استصوابي صورت دوم (نظارت عدم مغايرت و تعارض) مي باشد كه محدودترين صورت از شكل نظارت استصوابي بوده و شوراي نگهبان در رابطه با انتخابات طبق آن عمل مي كند، يعني، اگر در موردي از نظر صوري يا محتوايي بر خلاف قانون عمل شود، جلوي آن را مي گيرد و ابطال مي نمايد.

نكته ديگري كه بايد افزود اين است كه اساسا فلسفه نظارت، اصلاح امور و جلوگيري از مفاسد و انحرافات است و اين تنها با نظارت فعال و استصوابي امكان پذير است و صرفا استطلاع كافي نيست. بنابراين به اصطلاح فقهي تناسب حكم و موضوع نشان مي دهد كه نظارت مصوب همان نظارت استصوابي

است(ر.ك قاسم شعباني، حقوق اساسي و ساختار حكومت جمهوري اسلامي ايران، ص 177) (استاد محمدتقي مصباح يزدي، پرسشهاو پاسخها، ج 3، ص 75)

اما در مورد انگيزه مخالفان نظارت استصوابي شوراي نگهبان، مي توان به دو طيف از مخالفان اشاره نمود:

يك. مخالفت هاي جناحي: واقعيت آن است كه هيچ جناح و گروه سياسي دركشور نيست كه قائل به نظارت نباشد. سابقه عملكرد برخي مخالفان امروزين نظارت استصوابي، نشان مي دهد كه خود به هنگام تصدي امور، چنين نظارتي را اعمال و شديدا از آن دفاع مي كردند. اما هم اكنون به انگيزه سياسي _و نه به جهت انگيزه ديني و ملي_ از در مخالفت بانظارت استصوابي در مي آيند تا بتوانند افرادي را كه واجد صلاحيت نيستند، وارد مراكز تصميم گيري و حساس نظام كرده و از اين طريق اهداف حزبي و اغراض سياسي خود را برآورده سازند.

دو. مخالفت هايي كه از سوي دشمنان نظام اسلامي ابراز مي شود؛ كساني با حاكميت اسلام و احكام حيات بخش آن بر اين كشور سر ستيز دارند و در پي آنند كه تحت لواي حمايت از جمهوريت نظام به سست كردن و منزوي ساختن رد صلاحيت آن بپردازند و باحذف شرايطيكه در اثر داشتن ويژگي اسلامي نظام براي داوطلبان انتخاباتي در نظر گرفته شده است، انگيزه هاي ضد ديني و ضد مردمي خود را عملي گردانند.

بينيد كه در اصل كار هم مانع تراشي مي شود و انجام نمي گيرد! من يك عقيده ي جدي دارم كه بحث «عدالت اجتماعي» بايد تعقيب شود - شكي در اين نيست و بارها هم اين را گفته ام - منتها آن كسي كه بايد تعقيب بكند، بنده نيستم؛ دستگاه هاي قضايي و دستگاه هاي دولتي هستند كه بايستي دنبال بكنند. يك مقدار از اين قضيه بايد به بركت قوانين خوب حل بشود؛ يك مقدار بايد به بركت اجرا حل بشود يك مقدار هم بايد به بركت بازرسي دستگاه هاي برتر و بالاتر حل بشود يعني دستگاه هاي دولتي نسبت به بخش هاي زير مجموعه خودشان. (ديدار از دانشگاه صنعتي شريف، 1، آذر 1378)

بر اين اساس برخورد مستقيم با مسائل جزئي نظير آنچه كه بيان نموديد، از حيطه وظايف قانوني مقام رهبري خارج است و بايد از طريق مراجع ذي صلاح نظير ديوان عدالت اداري، دستگاه هاي قضايي و دولتي و... موارد بررسي و پيگيري شود. البته مقام معظم رهبري در مواردي كه نياز باشد تذكرات و هشدارهاي لازم را به دستگاه هاي مربوطه مي دهند و آنان رسيدگي و پيگيري مي كنند.

نكته مهمي كه در سؤال مجهول مانده و مي توانست در ارائه پاسخي دقيق به ما كمك كند، بيان «بعضي حركت هاي خودسرانه در بعضي از ادارات دولتي» است. چه خوب بود منظور خود را به صورت كامل بيان مي نموديد تا ما نيز به بررسي دقيق تر آن مي پرداختيم.

موضوع مهمي كه در پايان مناسب است بدان اشاره شود، توجه به اين مطلب است كه مشكلات و نابساماني هاي موجود در كشور علل,

خواستگاهها و ريشه هاي مختلف و متفاوتي دارد و حل كردن و رويارويي با اين مشكلات نيز به عوامل متنوعي بستگي دارد و علت و معلول را بايد در تناسب با هم در مقياس يكديگر به صورت موردي سنجيد و حكم داد, انتظار حل تمامي معضلات جامعه از سوي يك فرد با هر جامعيت و مسؤوليتي نه امري ممكن و نه عقلايي است حتي از امام معصوم نيز نمي توان چنين انتظاري داشت چنان كه سيره اهل بيت(ع) نيز مؤيد به همين مطلب است. اساساً حل مشكلات موجود جامعه در هر حوزه اي اعم از فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، اداري و حتي سياسي نياز به درك مشترك مردم و مسؤولين ذيربط از نابساماني هاي جامعه از يك سو و وفاق و اراده جمعي براي حل آنها از سوي ديگر است. اگر مصداقي بيان كنيم, انذار و تذكر به مسؤولين و ارشاد آنها از سوي مردم و پاسخگويي مسؤولين در برابر ايشان و پيگيري مطالبات مردم شايد بهترين راهكار براي عينيت بخشيدن به اراده جمعي براي حل مشكلات جامعه باشد. تذكر اين نكته ضروري است كه حل پاره اي از نابساماني هاي موجود در جوامع مختلف كه ريشه فرهنگي و تاريخي دارد در دراز مدت و با عزم و همّت بلند قابل حل شدن است و با برخورد حذفي نمي توان آنها را حل كرد. رهبري نظام نيز به عنوان نماد و سمبل اتصال عقايد و عواطف مردم با حاكميت وظايف سنگين و خطيري را در اين راستا عهده دار بوده و نقش اساسي خود را همواره ايفا نموده است. حفظ موجوديت نظام در برابر انواع تهديدهاي داخلي و خارجي, حفظ وحدت بين قواي مختلف

كشوري و لشكري و هدايت و ارشاد ايشان در خدمت رساني و حل مشكلات مردم, جلو گيري از انحراف انقلاب از آرمان ها و اهداف اصلي خود جزء مهم ترين وظايف رهبري است كه رهبري نظام همواره در مقاطع مختلف نقش اساسي خود را به اقرار همگان ايفا نموده است و آخر سخن اينكه بايد با درك درست واقعيت ها و امكانات موجود كشور در كنار فهم واقع بينانه از مشكلات موجود در جامعه و نيز سنجش همه جانبه عملكرد مسؤولين مختلف نظام متناسب با ميزان مسؤوليت هاي قانوني ايشان نسبت به عملكرد آنها قضاوت نمود. مطمئناَ در اين صورت ارزيابي بهتري نسبت به مشكلات جامعه و عملكرد مسؤولين خواهيم داشت.

و سوم انقلاب در حال شكل گيري است به نحوي كه جوانان عزيز ما عليرغم مكاتب و نظام هاي سياسي فريبنده غرب و شرق، فقط منش و سيره ائمه اطهار(ع) را الگويي اصيل و حقيقي در جهت اصلاح جامعه و تكامل واقعي در جنبه هاي مختلف مادي و معنوي خويش پنداشته و آن را بهترين ملاك براي بررسي ميزان صحت و سلامت عملكرد و كاركردهاي نظام مي دانند و هرگونه انحرافي را از آن معيارهاي اصيل به هيچ وجه تحمل نمي كنند.

ثانيا، اين كه دورنماي خوبي از جامعه را ترسيم مي كند. مسلما ريشه بسياري از مشكلات و معضلات كنوني جامعه ما خصوصا در بدنه مديريتي نظام، عدم پاي بندي كامل به ارزش ها و آموزه هاي الهي است و اين موضوع وقتي تشديد مي شود كه متأسفانه عليرغم وقوع انقلاب اسلامي و حاكم بودن نظام اسلامي هنوز جامعه ما - به دلايل متعددي كه فعلا خارج از بحث است - آنگونه كه زيبنده جامعه اسلامي پيرو مكتب اهل بيت(ع) است در مقابل انحرافات و تخلفات حساسيت و قاطعيت لازم را ندارد، از اين رو برخي افراد بي تفاوت از كنار تخلفاتي كه به وسيله برخي مديران وكارگزاران نظام اسلامي در بدنه نظام انجام مي شود، بدون هيچ گونه واكنشي و يا تذكري مي گذرند و بديهي است در آموزه هاي اسلامي چنين موضوعي به هيچ وجه پسنديده نبوده و بي تفاوتي مردم به سرنوشت خويش را در صورتي كه گسترش يابد، موجب انحطاط آن جامعه مي داند.

مسلما در چنين فضايي اين كه دانشجويان گرامي به عنوان نسل جوان كنوني و مسؤولين و مديران آينده

نظام اسلامي، تمام سعي و توان خويش را بر انجام دقيق آموزه هاي اسلامي گذاشته و آن را معيار و الگو قرار دهند، بسيار مايه خشنودي و اميد به آينده درخشان جامعه و نظام اسلامي است.

ب) سخني را كه از امام علي(ع) در مورد اصلاح مردم و حاكمان برشمرديد كاملا سخن صحيحي است و ما نيز بدان معتقديم اما بايد توجه داشت كه هر چند در اصلاح جامعه، اصلاح حاكمان امري بسيار لازم و حتمي است اما به هيچ وجه كافي نمي باشد و علاوه بر حاكم، امام و پيشوايي صالح، عوامل ديگري نيز لازم است و الا به تنهايي پيشوا و رهبر صالح نمي تواند جامعه مطلوب را به وجود بياورد. به عنوان نمونه در ساختن يك باغ پر از گل عوامل متعددي نياز است از قبيل، زمين مرغوب و مناسب، آب، هوا و نور كافي، باغباني كار آزموده و با تجربه و... حال آيا با صرف وجود باغباني هر چند با تجربه مي توان توقع باغي زيبا و پر از گل در شوره زاري داشت؟ و يا...

آيا مي توان در مصلح بودن يكصد و بيست و چهار هزار پيغمبر صلوات الله عليهم و چهارده امام معصوم(ع) شك كرد؟ مسلما پاسخ منفي است اما چرا با اين همه هيچ كدام از اين مصلحان واقعي نتوانستند آنچنان كه مي خواستند جامعه اي صالح به وجود آورند؟ مگر نه اين است كه يكي از فلسفه هاي اصلي غيبت امام زمان(عج) فقدان شرايط و زمينه هاي لازم براي ظهور آن حضرت و اصلاح جامعه است....

بر اين اساس است كه مشاهده مي نماييم امام علي(ع) در ذيل

و ادامه همان سخن مي فرمايند «فليست تصلح الرعيه الا بصلاح الولاه ولا تصلح الولاه الا باستقامه الرعيه؛ مردمان اصلاح نشوند مگر زمامداران اصلاح گردند واينان صلاح نيابند مگر به درستي مردم» (نهج البلاغه، 683).

و يا اين كه امام علي(ع) علاوه بر تأكيد بر اصلاحات سياسي به اصلاحات اقتصادي فرهنگي و... نيز اهتمام زيادي دارند (ر.ك: فصلنامه كتاب نقد، پاييز 79، شمراه 16، ويژه اصلاحات).

خلاصه آن كه در اصلاح جامعه علاوه بر اصلاح حاكمان، عوامل، زمينه ها و شرايط ديگري نيز لازم است و فقط نمي توان به دليل وجود برخي مشكلات و مفاسد در بخش هايي از نظام و يا جامعه، امام و پيشواي آن جامعه را متهم به ناصالح بودن نمود.

ج) اما در مورد فرايند تصميم گيري نظرات و ديدگاه هاي مقام معظم رهبري بايد گفت:

اولا، اگر منظور شما از اين جمله كه «آيا نظرات و مواضع رهبري از سوي گروهي از حاكمان به اثبات مشخص مي گردد و توسط ايشان بيان مي گردد؟» اين است كه ايشان در بيان نظرات و ديدگاه هاي خويش تابع افراد يا گروهي ذي نفوذ است كه بر ايشان اعمال نفوذ مي نمايند، در پاسخ بايد گفت كه هم به دليل شرايط و صلاحيت هايي كه در آموزه هاي اسلامي و اصول قانون اساسي براي ولي فقيه در نظر گرفته شده است و هم به دليل عملكرد ايشان، چنين موضوعي به هيچ وجه نمي تواند صحت داشته باشد.

توضيح آن كه: وجود شرايط و صلاحيت هاي علمي نظير اجتهاد در ابواب مختلف فقهي و توان استنباط و تشخيص حكم هر مسأله و موضوعي در شرايط خاص و

همچنين صلاحيت هاي اخلاقي نظير «تقوا و عدالت» و صلاحيت ها و توانايي هاي شخصي نظير «بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، شجاعت، مديريت و قدرت كافي براي رهبري كه هم در آيات و روايات متعدد و هم در اصل يكصد و نهم قانون اساسي بر آنها تأكيد شده است، همه ولي فقيه جامع الشرايط و رهبر جامعه اسلامي را - كه براساس اين صلاحيت ها مشروعيت يافته است - قادر مي سازد كه بتواند خود شخصا توانايي تصميم گيري و اداره صحيح و مدبرانه جامعه اسلامي را براساس موازين و احكام اسلامي و تأمين مصالح و منافع جامعه اسلامي را داشته باشد و البته به توصيه آموزه هاي اسلامي و اصول قانون اساسي جهت اجراي هر چه بهتر مسؤوليت هاي خويش از نظرات كارشناسان و مشاوران متعهد و متخصص استفاده نمايد و آنجا كه نظري را مطابق مصالح جامعه تشخيص داد بپذيرد و عدالت و تقوا و خصوصياتي نظير قدرت و شجاعت او را از هرگونه كوتاهي و يا پذيرش اعمال فشاري مصون و محفوظ مي دارد و علاوه بر اين مكانيزم هاي دروني، نظارت خبرگان رهبري بر مواضع و عملكردهاي رهبري كه به صورت مستمر و دقيق توسط كميسيوني ويژه اعمال مي شود، تضمين كننده صحت و سلامت چنين مسأله اي است.

اما اگر منظور شما استفاده مقام معظم رهبري در فرايند تصميم گيري از متخصصان، كارشناسان وافراد باتجربه، دلسوز و هماهنگ با اهداف و اصول كلان نظام اسلامي است بايد گفت همچنان كه گذشت نه تنها اين مسأله هيچ منافاتي با آموزه هاي اسلامي، اصول قانون اساسي و مصالح و منافع جامعه نداشته

بلكه در راستاي تأمين آنها مي باشد. البته واضح است كه در فرايند مشورت باز نيز تصميم نهايي بر عهده شخص رهبري است. چنان كه قرآن كريم به پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: «وشاورهم في الامر فاذا عزمت فتوكل علي الله؛ يعني بعد از مشورت تصميم و عزم نهايي با پيامبر اكرم(ص) است و مقام معظم رهبري نيز ضمن مشورت با كارشناسان و مجامع مشورتي، تصميم نهايي را خودشان اتخاذ مي نمايند.

د) در مورد قسمت آخر سؤال بايد گفت كه: مقام معظم رهبري موضعي پدرانه براي تمامي جناح ها دارند و مادامي كه جناح ها مطابق معيارهاي اسلامي و اصول قانون اساسي عمل نمايند بدون هيچ تبعيضي با آنها رفتار مي نمايند و اصولا مواضع رهبري - براساس وظايفي كه دارند - دائرمدار مصالح نظام اسلامي و منافع جامعه است نه گروه ها و جناح ها و اشخاص و اين جناح ها و افراد جامعه هستند كه بايد در راستاي اين مواضع و سياست هاي كلان عمل نمايند و خود را با آنها مطابقت دهند.

در هر صورت جناح هاي منتقد دو حالت دارند يا اين كه اصل نظام و آرمان هاي آن را كاملا پذيرفته اما به برخي عملكردهاي مسؤولين يا تصميمات و غيره اشكالات و انتقاداتي دارند و به صورت منطقي مطرح مي نمايند، بدون شك رهبر معظم انقلاب اتفاقا خيلي از چنين افراد و جناح هايي استقبال و در مواقع نياز از مواضع آنها حمايت مي كند. اما هرگز نبايد توقع داشت تشكل هايي كه به هيچ وجه اصل نظام و اهداف مقدس انقلاب را قبول نداشته و علنا دم از مخالفت و نابودي

آن را مي زنند، چنين افرادي مورد حمايت مقام معظم رهبري كه وظيفه قانوني هدايت و پيش بردن نظام اسلامي را بر عهده دارد، داشته باشند.

اما اين سخن به معناي ناديده گرفتن حقوق و آزادي هاي قانوني مخالف نيست، مخالفان نظام اسلامي تا زماني كه برخلاف قوانين و مقررات و استقلال و امنيت و منافع ملي به اقدامي متوسل نشوند از تمام حقوق شهروندي خويش در نظام اسلامي برخوردارند.

اسلامي، دستورالعمل هايي را به صورت شفاف و كاربردي، در زمينه بررسي صلاحيت ها، به شوراي نگهبان، ارائه نمودند كه شوراي نگهبان هم صرفا براساس آن معيارها عمل مي نمايد.

اما اين كه نظر مقام معظم رهبري مغاير نظر شوراي نگهبان باشد، به هيچ وجه چنين نيست، زيرا نه تنها رهبري، بلكه ساير مسؤولين عالي رتبه نظام و شوراي نگهبان بر اين مسأله اتفاق نظر دارند كه افرادي كه براساس ادله متقن و مستندات قانوني به هيچ وجه صلاحيت نمايندگي مجلس را ندارند، نبايد تأييد صلاحيت شوند.

روزنامه رسالت، 18/5/79، ص 2)

اما با اين همه به نظر مي رسد كه هر چند در برخي تخلفات نمايندگان كه خارج از محدوده وظايف نمايندگي آنان ، صورت مي پذيرد، قانون مكانيزم هايي را براي بررسي توسط دستگاه قضايي در نظر گرفته است و در عمل نيز با برخي متخلفين برخوردهايي شده است. اما با اين همه نقاط مبهمي نيز وجود دارد كه قانون از بيان آنها ساكت است و يا اينكه در فضاي ناسالم سياسي ناشي از برخوردهاي جناحي و سياسي جلوه دادن بسياري از اقدامات قانوني، توان و عزم لازم براي پي گيري اين قبيل مسائل توسط مراجع قانوني تضعيف شدده و يا وجود ندارد.

در پايان نكات زير شايان توجه است:

1. براساس قانون اساسي موجود، چه قبل از بازنگري و چه بعد از آن، اين كه آيا شوراي نگهبان مي تواند در طول دوره نمايندگي نيز اقدام به رد صلاحيت نمايندگان مختلف كند يا نه ساكت است از اين رو به استناد قانون اساسي موجود نمي توان اقدام به اين كار نمود ولي چنانچه با مصوبه مجلس شوراي اسلامي به شكل قانون عادي اين حق به شوراي نگهبان اعطا شود خلاف قانون اساسي نخواهد بود.

2. از جهت شرعي اين حق مسلم و قطعي است چنان كه مقام معظم رهبري در ديدار با استانداران سراسر كشور (حدود دو ماه قبل از انتخابات اول اسفند 82) به اين مسأله تصريح كردند كه تمام مناصب و مقامات در جمهوري اسلامي ايران براساس عدالت استوار است و چنان كه كسي در هر زماني اين شرط را از دست بدهد، ماندن او در آن پست و مقام مشروعيتي

ندارد.

3. چنانچه نماينده اي مرتكب جرايمي شود كه دستگاه قضايي پس از محاكمه رأي صادر كند كه مفاد آن محروميت يا انفصال از خدمات اجتماعي و سياسي باشد، به استناد اين حكم آن نماينده از كار بركنار مي شود و اين مسأله هيچ گونه منافاتي با قانون اساسي يا عادي ندارد.

كل كشور و... صورت پذيرد و در عمل نيز اقداماتي در اين زمينه در حال پيگيري و انجام است و تخلفات برخي نمايندگان بررسي شده و يا در دست بررسي مي باشد اما متأسفانه موانعي در اين زمينه وجود دارد كه باعث ايجاد اخلال و يا ركود در اين مسأله مي شود، نظير:

1. سياسي جلوه دادن تمامي موضوعات حتي برخورد قانوني با متخلفين.

2. سوء استفاده از مصونيت نمايندگي.

3. برخوردهاي جناحي و عدم همكاري تمامي بخش ها با يكديگر در رسيدگي و برخورد قاطع با متخلفين.

و البته بايد به اين نكته هم توجه داشت كه اجراي دقيق عدالت نيازمند بررسي هاي دقيق و اثبات وقوع تخلف و جرم و مجازات متناسب با آن است و چنين řȘ֙Șٙʠوقت طولاني همراه با پيگيري هاي مستمر را مي طلبد و از سوي ديگر در موارد اثبات جرم و تخلف نيز به دليل حفظ حرمت و آبروي خانواده هاي اشخاص در جامعه و آثار سوء اجتماعي كه بر ساير افراد منسوب به فرد متخلف دارد اعلان و اطلاع رساني عمومي را با مشكل مواجه مي سازد.

مجلس شوراي اسلامي با احكام شرع و قانون اساسي تأكيد شده است (اصل چهارم و هفتاد و دوم قانون اساسي).

ب - نظارت مجلس:

مجلس شوراي اسلامي علاوه بر وظيفه قانون گذاري، مسؤوليت هاي نظارتي نيز بر عهده دارد:

1. نظارت (دخالت) مجلس در تشكيل دولت:

وزرا پس از انتخاب توسط رئيس جمهور، براي گرفتن رأي اعتماد به مجلس معرفي مي شوند (اصل 133 قانون اساسي) و مجلس بايد نظر خود را مبني بر اعتماد يا عدم اعتماد به فرد فرد آنها اعلام كند (اصل 87 قانون اساسي).

2. نظارت عام نمايندگان:

يكم - تذكر: تذكر شفاهي: هر يك از نمايندگان مي تواند در نطق بيش از دستور خود هرگونه كوتاهي مجريان در اجراي قوانين را به طور شفاهي تذكر دهد.

تذكر كتبي: در صورت نقض قانون يا سوء جريان امور در دستگاه هاي اجرايي، نمايندگان مجلس مي توانند از طريق رئيس مجلس به وزير مسؤول يا رئيس جمهور به طور كتبي تذكر دهند.

دوم - سؤال: براساس اصل 88 قانون اساسي: «در هر مورد كه حداقل يك چهارم كل نمايندگان مجلس شوراي اسلامي از رئيس جمهور و يا هر يك از نمايندگان از وزير مسؤول درباره يكي از وظايف آنان سؤال كنند، رئيس جمهور يا وزير موظف است در مجلس حاضر شده و به سؤال جواب دهد».

طبق اصول 137 و 122 قانون اساسي وزراء و رئيس جمهور در مقابل مجلس مسؤول هستند از اين رو نمايندگان مجلس مي توانند آنان را مورد سؤال قرار دهند.

سوم - استيضاح رئيس جمهور، وزراء و هيئت وزيران: (براساس اصل 89 قانون اساسي)

3. نظارت بر امور مختلف كشور:

يكم - تحقيق و تفحص: طبق اصل 76 قانون اساسي

«مجلس شوراي اسلامي حق تحقيق و تفحص در تمام امور كشور را دارد».

بر اين اساس موضوع تحقيق و تفحص عام است و شامل كليه بخش هاي كشور علاوه بر وزارتخانه ها و دولت مي گردد.

دوم - اصل نود قانون اساسي: براساس اين اصل «هر كسي شكايتي از طرز كار مجلس يا قوه مجريه يا قوه قضائيه داشته باشد مي تواند شكايت خود را كتبا به مجلس شوراي اسلامي عرضه كند. مجلس موظف است به اين شكايت رسيدگي كند و پاسخ كافي بدهد و در مواردي كه شكايت به قوه مجريه و يا قوه قضائيه مربوط است رسيدگي و پاسخ كافي را از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتيجه را اعلام نمايد و در مواردي كه مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند».

4. نظارت اطلاعي:

يكم - صلح دعاوي: طبق اصل 139 قانون اساسي: «صلح دعاوي راجع به اموال عمومي ودولتي يا ارجاع آن به داوري در هر مورد، موكول به تصويب هيأت وزيران است و بايد به اطلاع مجلس برسد».

دوم - اطلاع از رسيدگي به اتهام برخي از مجريان: براساس اصل 140 قانون اساسي: «رسيدگي به اتهام رئيس جمهور و معاونان او و وزيران در مورد جرايم عادي با اطلاع مجلس شوراي اسلامي و در دادگاه هاي عمومي دادگستري انجام مي شود».

سوم - ارسال تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولت براي رئيس مجلس: به موجب اصل 138 قانون اساسي: «... تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولت و مصوبات كميسيون هاي مذكور در اين اصل، ضمن ابلاغ براي اجراء به اطلاع رئيس مجلس شوراي اسلامي مي رسد تا در صورتي كه

آنها را برخلاف قوانين بايد با ذكر دليل براي تجديد نظر به هيأت وزيران بفرستد.

5. نظارت مالي:

يكم - تصويب بودجه سالانه (اصل 52 قانون اساسي)

دوم - ديوان محاسبات كشور مستقيما زير نظر مجلس شوراي اسلامي مي باشد و.. (اصل 54 و 55 قانون اساسي).

جهت اطلاع بيشتر ر.ك:

1. جايگاه مجلس شوراي اسلامي در ساختار قدرت سياسي جمهوري اسلامي ايران، محمد رضا موثق، بوستان كتاب قم 1382

2. حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، سيد محمد هاشمي، نشر دادگستر 1380، ج 2

57 ، 110 و...) مي تواند اعمال گردد و ولي فقيه چنين مجلسي را منحل و يا فرمان همه پرسي در مورد آن را به اجرا بگذارد (مصطفي ناصحي، ولايت فقيه و تفكيك قوا، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1378، ص 191).

كلان نوعا" به دولت و مجلس احاله مي شود.

اما درباره جايگاه قانوني اين شورا بايد گفت: اصول متعدد قانون اساسي با پيروي از انديشه سياسي اسلام وظايف و اختيارات گسترده اي بر عهده رهبر انقلاب و ولي فقيه گذاشته است كه اين مهم ايجاب نموده كه دستگاه ها، سازمان ها و مراكز متعددي تحت نظر مقام معظم رهبري در زمينه هاي مختلف فرهنگي، آموزشي، تحقيقاتي، تبليغاتي و... ايجاد و به فعاليت بپردازند؛ يكي از اين مراكز شوراي عالي انقلاب فرهنگي است. از اين رو هر چند در قانون اساسي اصلي خاص درباره اين شورا وجود ندارد اما با توجه به وظايف و اختيارات قانوني رهبري شكل گرفته و به انجام وظايف محوله مشغول است.

اما اعضاي فعلي اين شورا عبارتند از: دكتر حسن حبيبي، دكتر احمد احمدي، دكتر علي شريعتمداري، دكتر رضا داوري، دكتر علي اكبر ولايتي، دكتر ايرج فاضل، احمد جنتي، دكتر عارف، مير حسين موسوي، دكتر حداد عادل، دكتر گلشني، صدر حسيني، دكتر كي نژاد، حسن رحيم پور، دكتر مخبر، دكتر صادق واعظ زاده، صادقي رشاد. كه طي حكمي در تاريخ 25/12/81 براي مدت 3 سال از طرف مقام معظم رهبري منصوب گرديده اند.

اساسي ، حقوق ملت و آزادي هاي مربوط و شكل و نحوه حكومت و قواي سه گانه و نحوه اعمال قوا و خلاصه استخوان بندي و سياست كلي نظام هر كشور را مشخص مي كند ، هميشه دستخوش آفات و اختلالات است . نگراني هاي عمده اي كه تدوين كنندگان قانون اساسي را - به خصوص آن دسته از قانون اساسي كه پس از انقلاب هاي عمومي و قيام هاي مردمي و تغيير كلي نظام حكومتي تدوين مي شود - همواره به خود مشغول داشته . وضع قوانين عادي مغاير با اصول قانون اساسي توسط مجالس قانون گذاري و اجراي آنهاست .

همين امر موجب شده كه معمولاً در قوانين اساسي كشورها تمهيداتي براي از وضع قوانين عادي مغاير با قانون اساسي يا ملغي الاثر كر دن قوانين مغاير اتخاذ شود . اهم آن تمهيدات روش هايي است كه ذيلاً اشاره مي شود :

1- تشكيل دادگاه خاصي بدين منظور به نام دادگاه قانون اساسي كه ماهيت قضائي دارد و به صورت دادگاه اختصاصي عمل مي كند مانند آلمان فدرال ؛

2- تأسيس يك هيأت يا نهاد خاص مركب از افراد مقامات مشخص بدين منظور مانند شوراي قانون اساسي فرانسه كه مركب از نه نفر ، سه نفر به انتخاب رئيس جمهور ، سه نفر به انتخاب رئيس مجلس ملي و سه نفر به انتخاب رئيس مجلس سناست ؛

3- واگذاري صلاحيت و اختيار رسيدگي و تشخيص عدم انطباق قانون عادي با قانون اساسي به دادگاه هاي دادگستري مانند ايالات متحده آمريكا.

روش قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران كه شبيه روش دوم است ، نهادي را به

نام شوراي نگهبان مركب از دوازده نفر پيش بيني كرده است

دوم-ضرورت وجود نهاد شواي نگهبان و شيوه هاي متداول در قوانين ساير ملل جهان

از آنجا كه قالب كشور ها در خصوص مسألة تطبيق قوانين عادي با قوانين اساسي خود دچار مشكل بوده اند ، لذا براي كنترل و انطباق قوانين عادي و مصوبات مجالس مقننه با اصول قانون اساسي و معيارهاي ارزشي حاكم بر جوامع خود تعيين مرجع يا مراجعي ذيصلاح را كه ضمناً داراي جايگاه ارزشي مهم تري باشد ضروري دانسته و اغلب وجود چنين نهاد و مراجعي را در قوانين اساسي خود تصريح كرده اند .

به عنوان مثال تشخيص مطابقت و عدم مطابقت مصوبات كنگره آمريكا به موجب قانون اساسي اين كشور به عهدة قوة قضائيه مي باشد .

و يا در قانون اساسي انگليس اين امر ، به عهده ديوان عالي كه شعبه اي از هيأت قانون گذاري است قرار داده شده است .

همچنين به موجب قانون اساسي آلمان فدرال ، در صورت ادعاي مباينت قوانين عادي با قانون اساسي كه از طرف يك سوم اعضاي مجلس فدرال ابراز شده باشد ، اتخاذ تصميم در باره چنين ادعايي و نهايتآ صدور رأي نهايي«با دادگاه قانون اساسي » مي باشد .

ساير كشور ها نيز هر يك به نوبه خود به نحوي مرجع خاصي را براي اين امر پيش بيني نموده اند .

قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران كه نيز ملهم از احكام و دستورات دين مقدس اسلام مي باشد . علي القاعده مي بايست براي دستورات شرع مقدس و اجراي احكام آيين مقدس اسلام مرجعي را پيش بيني

مي كرد كه بتواند در كليه مقاطع و در جميع اموري كه قوه مقننه قانون وضع مي كند باتوجه به مقررات و احكام شرع ، كنترل لازم رانموده و از تصويب و اجراي كليه قوانين مغاير با شرع و شريعت اسلام جلوگيري به عمل آورد .

كما اينكه پس از تصريح به اسلامي بودن حكومت در اصل اول دراصل چهارم نيز مؤكداً آورده است : كليه قوانين و مقررات مدني ، جزائي ، مالي ، اقتصادي ،اداري ، فرهنگي ، نظامي ، سياسي و غير اينها بايد بر اساس موازين اسلامي باشد …. نشخيص اين امر بر عهده فقهاي شوراي نگهبان است .

خصوصاً اينكه در اصل دوازدهم آمده است « دين رسمي ايران ، اسلامي و مذهب جعفري اثني عشري است.و اين اصل الي الابد غير قابل تغيير است و…..»

بنابر اين از اصول فوق الذكر و ساير اصول قانون اساسي چنين بر مي آيد كه حاكميت احكام و فرامين و دستورات شريعت مقدس اسلام بر جميع مقررات و قوانين كشور از مهم ترين و خدشه ناپذير ترين اصول نظام جمهوري اسلامي ايران مي باشد. بعلاوه قانون اساسي كه به عنوان ميثاق جامعه اسلامي ايران و محور اتحاد و يكپارچگي و اساس تشكيلات و حكومت محسوب مي شود و اكثريت قاطع ملت ايران آن را پذيرفته اند نيز بايد به عنوان شاخص اصلي قوانين و ميزان و محك سنجش قوانين و مصوبات مجلس مقننه باشد و هيچكس و هيچ مقامي حق تخطي و انحراف از اصول آن را نداشته باشد .

بر همين اساس براي جلوگيري از هر گونه انحراف و تخلف از احكام

شريعت اسلامي و اصول قانون اساسي وجود مرجعي صلاحيت دار كاملاً منطقي و معقول مي باشد .

براي تأمين اين مهم ، قانون اساسي در اصل 91 مي گويد :« به منظور پاسداري از «احكام اسلامي» و«قانون اساسي » از نظر عدم مغايرت مصوبات مجلس شوراي اسلامي با آنها ، شورايي به نام شوراي نگهبان (با تركيب مندرج در همين اصل )تشكيل مي شود …..»

در اينجا تذكر يك نكته لازم است و آن اينكه در نظام جمهوري اسلامي ايران كه به صورت تك مجلسي پايه گذاري شده است ، تنها مرجع صالح و عام براي وضع قانون ، مجلس شوراي اسلامي مي باشد كه به موجب اصل 71 قانون اساسي مي تواند در عموم مسائل قانون وضع كند ، بنابر اين نه شوراي نگهبان و نه هيچ مرجع ديگري اختيار وضع قانون را نخواهد داشت ، و لذا نبايد اين گونه توهم حاصل شود كه شوراي نگهبان خود مرجع مستقلي براي قانونگذاري در كنار مجلس مطرح است.

در اصل 94 قانون اساسي مي خوانيم كه « كليه مصوبات مجلس شوراي اسلامي بايد به شوراي نگهبان فرستاده شود و شوراي نگهبان موظف است آن را حداكثر ظرف ده روز از تاريخ وصول از نظر انطباق بر موازين اسلامي و قانون اساسي مورد بررسي قرار دهد و چنانچه آن را مغاير ببيند براي تجديد نظر به مجلس باز گرداندو … و در غير اين صورت مصوبه قابل اجراست .»

فلذا همان طوري كه گفته شد شوراي نگهبان نقش حفاظت و پاسداري از احكام اسلامي و قانون اساسي را به عهده داشته و از طرفي هم تنها

مرجع قانونگذاري در ايران يعني مجلس شوراي اسلامي موظف است كليه مصوبات خود را به تأييد شوراي نگهبان برساند و الآ فاقد اعتبار و قابليت اجراء مي باشد .

البته به موجب اصل 93 قانون اساسي عموم كلام فوق در دو مورد تخصيص زده شده كه به نظر مي رسد گريزي هم از آن نبوده است . مورد اول اينكه تصويب اعتبارنامه هاي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در بدو ورود هر دوره نيازمند تأييد شوراي نگهبان نيست .

مورد دوم اينكه انتخاب شش نفر از اعضاي حقوقدان شوراي نگهبان هم نياز به تأييد شوراي نگهبان نبوده و الا غير منطقي و نا معقولي مي بود .

سوم- وظايف و اختيارات شوراي نگهبان

وظيفة اصلي شوراي نگهبان پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي از طريق نظارت بر قوانين و مقرّرات مي باشد. قانون اساسي دامنة ضرورت تطبيق قوانين و مقرّرات كشور با شرع و قانون اساسي را به ترتيب ذيل مشخص نموده است:

1- اصل چهارم قانون اساسي مقرّر مي دارد:«كلّيّة قوانين و مقرّرات مدني، جزائي، مالي، اقتصادي، اداري، فرهنگي، نظامي، سياسي و غير اينها بايد بر اساس موازين اسلامي باشد. اين اصل بر اطلاق يا عموم همة اصول قانون اساسي و قوانين و مقرّرات ديگر حاكم است وتشخيص اين امر بر عهدة فقهاي شوراي نگهبان است».

اصل مذكور قاعدة آمره اي است كه اجراي آن مي تواند گامي اساسي در تحقّق و فعليّت حاكميّت اسلام از طريق حكومت جمهوري اسلامي به شمار آيد. تأكيد قانون اساسي بر اساس قرار دادن موازين اسلامي در مورد، كلّيّة قوانين و مقرّرات … » و حاكم بودن آن«بر اطلاق يا عموم همة

اصول قانون اساسي و قوانين و مقرّرات ديگر خود مؤيّد اين مطلب به نظر ميرسد. در اين خصوص، قانون اساسي فقهاي شوراي نگهبان را مرجع تميز و تشخيص مطابقت قوانين و مقرّرات با موازين اسلامي دانسته است، بدون آنكه تشخيص و نحوة به اجرا درآوردن حكم آن را مشخّص كرده باشد.

2- به موجب اصل هفتاد و يكم:« مجلس شوراي اسلامي در عموم مسائل در حدود مقرّر در قانون اساسي مي تواند قانون وضع كند».

به ترتيبي كه ملاحظه مي شود، بر عكس حاكميّت موازين اسلام بر اطلاق و عموم قوانين، حاكميّت قانون اساسي فقط ناظر بر مصوّبات مجلس شوراي اسلامي است بنابراين، قوانين و مقرّرات گذشته، تا زماني كه مورد اصلاح و تجديد نظر قرار نگرفته باشند(ولو آنكه مخالف قانون اساسي به نظر برسند) معتبر خواهند بود.

با توجّه به ضرورت هاي فوق، موارد و مراتب و چگونگي نظارت شوراي نگهبان بر قوانين و مقرّرات از نظر شرع و قانون اساسي به ترتيب ذيل قابل بررسي است:

اوّل- نظارت شرعي بر اصول قانون اساسي

اصول قانون اساسي توسّط«قوّة مؤسّس قانونگذار» (مجلس بررسي نهايي قانون اساسي و آراء عمومي) به تصويب رسيده است، در اين خصوص، هيچيك از اصول بر ديگري مزيّت و رجحان ندارد، منطق قانونگذاري اقتضا نمي كند كه در يك قانون واحد(با اصول همسطح و همزمان) اصلي را فداي اصلي ديگري بنماييم. با وجود اين، برخي از علماء حقوق، علاوه بر طبقه بندي سنتّي قواعد حقوقي(قانون اساسي، قوانين عادي، مقرّرات دولتي و … ) گاهي اوقات نسبت به قواعد حقوقي واحد قائل به دسته بندي و قبول سلسله مراتب هستند. مثلا در قانون اساسي پاره اي از اصول

فرادستوري[1] را مي پذيرند كه احكام آن بر ساير اصول قانون اساسي برتري دارد. اعلاميّه هاي حقوقي و حقوق فطري از آن جمله اند. [2] قانونگذار اساسي ما نيز، با مبنا قراردادن حاكميّت اسلام، چنين طيقه بندي را در اصل چهارم قانون اساسي تأ سيس نموده و ضمن اعلام ضرورت انطباق كلّية قوانين و مقررّات با موازين اسلام، مقرّرمي دارد:«اين اصل بر اطلاق يا عموم همة اصول قانون اساسي… حاكم است و تشخيص اين امر بر عهدة فقهاي شوراي نگهبان است».

است»(اصل دوم هفتادودوم)

در اجراي اين منظور، اصل نودوچهارم مقرّر مي دارد:

«كلّية مصوّبات شوراي اسلامي بايد به شوراي نگهبان فرستاده شود. شوراي نگهبان موظّف است آن را حدّاكثر ظرف مدّت ده روز از تاريخ وصول از نظر انطباق بر موازين اسلام و قانون اساسي بررسي دهد و چنانچه آن را مغاير ببيند براي تجديد نظر به مجلس بازمي گرداند. در غير اين صورت مصوّبه قابل اجرا است».

علاوه برآن، به موجب اصل هشتاد و پنجم:

«در موارد ضروري(مجلس)مي تواند اختيار تصويب برخي از قوانين را با رعايت اصل هفتادودوم به كميسيون هاي داخلي خود تفويض كند…. همچنين مجلس…. مي تواند تصويب دائمي اساسنامة سازمانها، شركتها، مؤسسات دولتي يا وابسته به دولت را با رعايت اصل هفتادو دوم به كميسيونهاي ذيربط واگذار كند… ».

به بررسي موضوع مي پردازيم:

الف- ضرورت ارسال كلّية مصوّبات به شوراي نگهبان

مجلس شوراي اسلامي در مقام قانونگذاري و نظارت، و در موارد گوناگون، اصا لتاً و يا از طريق كميسيونهاي داخلي خود اقدام به تصويب مي نمايد. اين مصوّبات، پس از طيّ مراحل قانوني، لازم الاجرا مي گرددو در مجموعة قوانين قرار مي گيرد. بدين خاطر، از لحاظ انطباق با شرع و قانون اساسي، ارسال تمامي مصوّبات اعم از قوانين(عام، خاص، تقويضي، تفسيري و بودجه) و يا مصوّبات ناشي از نظارت استصوابي مجلس بر قوّة مجريه(نظير عهدنامه ها و موافقت نامه هاي بين المللي) به شوراي نگهبان الزامي است. البتّه بايد توجّه داشت كه مجلس، در ايفاي همة وظايف خود(قانونگذاري و نظارت) در اتّخاذ تصميم از طريق اكثرّيت اقدام به«تصويب» مي نمايد. اگر آنگونه كه قانون اساسي مقرّر مي دارد:«مجلس شوراي اسلامي بدون وجود شوراي نگهبان اعتبار قانوني ندارد»[4] به قضيّه توجّه كنيم، ظاهراً همة

مصوّبات مجلس بايد براي بررسي به شوراي نگهبان فرستاده شود. در اين مورد دو نظر متفاوت به ذهن خطور مي كند:

1- با توجّ به ظاهر برخي اصول [5] به ويژه اصل چهارم، كه اشاره صريح به اصطلاح «قوانين و مقررّات» و لزوم تطبيق آن با موازين اسلامي دارد. اين ضرورت فقط شامل مصوّبات مربوط به قوانين مي شود و ربطي به ساير موارد ندارد.

2- به تصريح اصل نودو يكم، منظوراصلي قانونگذار اساسي از تشكيل شوراي نگهبان«پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي از نظر عدم مغايرت مصوّبات مجلس شوراي اسلامي با آنها» است. از اين عبارت جز تصريح به مطلق«مصوّبات» قرينة ديگري مشاهده نمي شود. فرض ضرورت تطبيق مصوّباتي كه پس از طيّ مراحل، به صورت قانون در مي آيند، ضرورت تطبيق سايراعمال مجلس را با قانون اساسي و شرع نفي نمي كند. زيرا، اگر بنا بر ملاك قرار دادن قانون اساسي و موازين شرعي در كلّية امور باشد،نمي توان تخلّف از آنها را ناديده گرفت. فلذا، نظارت ضرورت پيدا مي كند.

با ملاحظه مذاكرات خبرگان قانون اساسي كه بارها اصلاح«تقنين» را به كار برده اند [6] و همچنين اصل 143 پيش نويس قانون اساسي، كه تصريحاً اشاره به«قوانين عادي»نموده است [7] نظر دوم(حق نظارت شورا بر عموم مصوّبات) قابل دفاع به نظر نمي رسد.

ب- تكليف شوراي نگهبان

ضرورت تطبيق مصوّبات مجلس با شرع وقانون اساسي، شوراي نگهبان را موظّف به بررسي و اظهار نظر در ظرف ده روز مي نمايد. اين تكليف قانون براي آن است كه شورا، در اجراي وظايف مقرّر، اولاً، كار تطبيق را در كوتاه ترين مدّت انجام دهد و ثانياً، در اداي تكليف خود مسامحه ننمايد؛ زيرا مجلس، به

عنوان كانون مصالح انديشان جامعه و نمايندگان ارادة مردم، اجراي اموري را براي كشور ضروري مي داند و از طريق مصوّبات خود اجراي آن را خواستار مي شود. بنابراين، براي آنكه مسامحه و معطّلي پيش نيايد، شوراي مذكور بايد«الزام و اجبار عملي» [8] براي پاسخ و اظهار نظر ظرف مدّت مهلت مقرّر داشته باشد. ضمانت اجراي اين الزام آن است كه، در صورت عدم اظهار نظرظرف مدّت مقرّر«مصوّبه قابل اجرا است». در اينجا، سكوت و عدم اظهار نظر، تلقي به عدم مغايرت آن مصوّبه با موازين شرع و قانون اساسي خواهد شد. [9] حاصل ضمانت اجراي مذكور، از يك طرف، جلوگيري از تعطيلي امور مردم مي باشد و از طرف ديگر، مسؤوليّت اخلاقي آن متوجّه شوراي نگهبان به عنوان«پاسدار شرع و قانون اساسي» خواهد شد.

ج- مهلت اظهار نظر شورا

در اصل نودو چهارم مقرّر شده است، شوراي نگهبان موظّف است مصوّبات مجلس را حدّاكثر ظرف مدّت ده روز از تاريخ وصول مورد بررسي قرار دهد و در صورت مغايرت، آن را به مجلس باز گرداند. مهلت مقرّر مذكور، از آن جهت كه شوراي نگهبان را مقيد به پاسخ مي نمايد، منطقي به نظر مي رسد. امّا، تراكم كار در ايفاي وظايف محوّله و بررسي مصوّبات« به ويژه مصوّبات مفصّل، ممكن است شورا را به نحوي در مضيقه قرار دهد كه علي رغم تمايل به سرعت در مهلت ياد شده، قادر به ارسال پاسخ نباشد. در اين خصوص، اصل نودو پنجم تمديد مهلتي را بدين ترتيب مقرّر داشته است:

«در مواردي كه شوراي نگهبان مدّت ده روز را براي رسيدگي و اظهار نظر نهايي كافي نداند، مي تواند از مجلس شوراي اسلامي

حدّاكثر براي ده روز ديگر با ذكر دليل خواستار تمديد وقت شود».

در اين اصل تشخيص ضرورت تمديد وقت به عهدة شورا محوّل شده است. در نتيجه، به محض اعلام آن، تمديد مدّت اعلام مي شود و نيازي به موافقت مجلس نمي باشد. البتّه، شوراي نگهبان بايد، قبل از انقضاي مدّت ده روز، به تمديد وقت را عنوان كند. در غير اينصورت، موضوع مشمول اصل نودو چهارم محسوب مي شود و« مصوّبه قابل اجرا است».

د- نظارت بر مصوّبات كميسيون ها ي داخلي مجلس

پيش از اين، موضوع قانونگذاري تفويضي در مورد قوانين آزمايشي و تصويب دائمي اساسنامه ها توسّط كميسيون هاي داخلي مورد بررسي قرار گرفت. اين مصوّبات نيز، نمي تواند با اصول و احكام مذهب رسمي كشور مغايرت داشته باشد و تشخيص آن نيز بر عهدة شورا ي نگهبان است.[10] بنابراين، پس از تفويض اختيار وضع بعضي از قوانين آزمايشي و يا تصويب اساسنامه ها از مجلس به كميسيون هاي داخلي[11]، مصوّبات اين كميسيون ها ، همانند مصوّبات مجلس، بايد به شوراي نگهبان فرستاده شود و اين شورا موظّف است آن را بر اساس ضوابط مقرّر د راصول 94 و 95 قانون اساسي بررسي نمايد.

ذيل قسمت اصل هشتادو پنجم، تصويب نهايي قانون آزمايشي را با مجلس دانسته است. در اين خصوص، چون در تصويب آزمايشي قانون توسط كميسيون نظر شوراي نگهبان تأمين شده است، چنانچه همين قانون پس از انقضاي مدّت عيناً به تصويب نهايي مجلس برسد، آيا ضرورتي بر نظارت مجدد شوراي نگهبان خواهد بود؟ به نظر مي رسد كه چون اعتبار قانون آزمايشي محدود به مدّت مقرّر است، پس از انقضاي مدّت، اعتبار آن تمام شده تلقّي مي شود. براي تصويب نهايي اين

قانون تمام مراحل قانوني خود را طي مي كند وعلي الاصول براي تأييد به شوراي نگهبان فرستاده مي شود. در اين مرحله هرچند كه شوراي نگهبان در تفسير موضوع با توجّه به درك موقعيّت زمان اظهار نظر مي نمايد، ممكن است، در اظهار نظر جديد، از نظر سابق خود عدول نمايد. در اين صورت، مصوّبة اخير بايد با نظر جديد تطبيق داده شود. امّا، به هرحال، براي آنكه اظهار نظرهاي دوگانه پيش نيايد، شوراي نگهبان در بررسي قوانين آزمايشي بايد منتهاي دقّت را در اين خصوص بنمايد.

سوم- نظارت شرعي بر قوانين و مقررّات گذشته

اصل چهارم قانون اساسي صريحاً اعلام مي دارد:«كلّية قوانين و مقررات… بايستي بر اساس موازين اسلامي باشد… و تشخيص اين امر بر عهدة فقهاي شوراي نگهبان است». از اصطلاح«كلّية قوانين و مقرّرات» ظاهراً چنين به نظر مي رسد كه: اولاً، با تصريح به اينكه«اين اصل بر اطلاق يا عموم همة اصول قانون اساسي و قوانين و مقرّرات ديگر حاكم است» هيچ حدّي از نظر سلسله مراتب قوانين(اساسي، عادي و مقرّرات) در ضرورت مطابقت مذكو ر وجود ندارد.

ثانياً، دراين اصل، هيچگونه قلمرو زماني(گذشته، حال و آينده) نيز مشخص نشده است.

امّا، برداشت هاي متفاوتي نسبت به حدود و وسعت اختيارات فقهاي شوراي نگهبان وجود دارد كه به اختصار مورد بررسي قرار مي گيرد:

الف- نظريات حقوقي

1- بنا بر نظر اوّل، اصل چارم از عموميّت لازم برخوردار است و شامل تمام قوانين و مقرّرات كشور در حال و گذشته مي شود. زيرا:

اوّلاً،چون در كشور ايران نظام اسلامي از طريق آراء عمومي مردم پذيرفته شده است،هيچگونه قوانين خلاف شرع نبايد اجرا شود. اين حكم در صدر اصل چهارم به

وضوح مشاهده مي شود و به تبع آن شوراي نگهبان حقّ نظارت دارد.

ثانياً، وقتي اين اصل بر اطلاق و عموم همة قوانين حتّي قانون اساسي حاكم است به طريق اولي بر قوانين گذشته نيز حاكميّت دارد.[12]

2- نظر دوم، مبتني بر عدم شمول اصل چهارم بر قوانين و مقرّرات گذشته است. زيرا:

اوّلاً، اصل چهارم در رديف اصول كلّي قراردارد، همانطور كه براي همة اصول كلّي(نظير اصول پنجم تا هفتم) ذكر جزئيات در اصول و فصول ديگر آمده و دامنة آن مشخص شده است. كيفيّت اجراي اين اصل نيز در فصل قوّة مقنه(اصول 72،91، 94 تا 96)بيان شده است. در اين اصول نظارت بر قوانين گذشته پيش بيني نشده است.

ثانياً، از مذاكرات مجلس خبرگان نيز چنين بر مي آيد كه در زمان تصويب اصل مذكور، هدف بيان طرح و تصويب اصول كلّي بوده و بيان وظايف و اختيارات به وقت ديگري موكول شده است. فلذا، در بيان اصول موضوع محدود به مصوّبات مجلس شده و اصل چهارم نيز از آن حد فراتر نمي رود. [13]

ب- نظر شوراي نگهبان

شوراي نگهبان در اقدامات خود اصل چهارم را مستقل از اصول مربوط به قوّة مقننّه(اصول 91 تا 99) دانسته و در اجراي آن، برخي از قوانين و مقرّرات پيشين را، حسب ارجاع و يا رأساً، خلاف شرع تشخيص داده است. علاوه بر آن، در پاسخ به شوراي عالي قضايي وقت[14] مبني بر تعيين تكليف قوانين و مقرّرات خلاف شرع گذشته، شورا ي مذكورنظر تفسيري خود را بدين شرح اعلام نموده است:

«مستفاد از اصل چهارم قانون اساسي اين است كه به طور اطلاق كلّيّة قوانين و مقرّرات در تمام زمينه ها بايد مطابق

موازين اسلام باشد و تشخيص اين امر به عهدة فقهاي شوراي نگهبان است. بنابر اين، قوانين و مقرّراتي كه در مراجع قضايي اجرا مي گردد و شوراي عالي قضايي آنها را مخالف موازين اسلامي مي داند جهت بررسي و تشخيص مطابقت يا مخالفت با موازين اسلامي براي فقهاي شوراي نگهبان ارسال دارند. [15]

شوراي نگهبان فرستاده مي شود(اصل نود و چهارم).

4- تشخيص عدم مغايرت مصوّبات مجلس شوراي اسلامي با احكام اسلام با اكثريّت فقهاي شوراي نگهبان و تشخيص عدم تعارض آنها با قانون اساسي به عهدة اكثريّت همة اعضاي شوراي نگهبان است(اصل نود و ششم).

با اين ترتيب، نظارت شوراي نگهبان محدود به«مصوّبات مجلس» مي شود.

دو- تحليل اجتماعي و سياسي

تصويب قوانين در هر زمان به عنوان يك ضرورت اجتماعي تلقّي مي شود. نظام قانوني كشور مبتني بر قوانين عديده و پرشماري است كه اكثريّت آنها مصوّب قبل از تأسيس نظام جمهوري اسلامي و مجلس شوراي اسلامي است. اكثر اين قوانين هنوز لازم الاجراء و معتبر است. تعطيل و توقّف اينگونه قوانين نوعاً موجب اختلال و بي نظمي در جامعه خواهد بود. تغيير نظام سياسي كشور، اگر ناشي از انقلاب و همراه با تغيير مفاهيم و ارزشها باشد امري نيست كه بتوان پيام ها و خواسته هاي آن را در كوتاه مدّت و به سرعت به مرحلة اجرا درآورد. در مورد قوانين گذشته نيز بايد دانست كه اين قوانين طيّ تجربة طولاني و تحوّلات جامعه، به تدريج و حسب نياز تدوين و تصويب شده است. وانگهي، بسياري از اين قوانين جنبة سياسي و عقيدتي ندارد و در هر زمان بدون هيچ رادع و مانعي قابليّت اجراء خواهد داشت، امّا، همة آنها ضرورتاً بايستي مورد بررسي و مداقه قرار گيرد تا در اين بين، موارد مخالف شرع حذف و اصلاحيه هاي جديدي بر اساس مذهب رسمي كشور توقعّات نظام جمهوري اسلامي جايگزين آن گردد. اينگونه جايگزيني ها بايد با طمأنينه و همراه با دقّت و تعمّق و به ترتيبي صورت گيرد كه هيچگونه خلأ

و بي نظمي ايجاد نگردد و براي مردم مشقّت و براي زمامداران مرارت به بار نياورد.

براي تغيير قوانين و مقرّرات بايد ابتدا موارد مخالف شرع شناسايي گردد و سپس همة اقدامات لازم، براي تدوين قوانين جديد و جايگزين، صورت گيرد. قانون اساسي در مورد شناسايي موارد مغاير با شرع در ذيل اصل چهارم مقرّر مي دارد كه«تشخيص امر برعهده فقهاي شوراي نگهبان است». حال اگر بر فرض فقهاي مذكور، به عنوان كارشناس موارد خلاف را يافتند كه اين كار، در جاي خود، با توجّه به حجم قوانين، سالها به طول مي انجامد، ادامة كار در ابطال قوانين خلاف، تهيّة طرح ها و لوايح و تصويب و طيّ همة مراحل قانوني، ديگر برعهدة آنها نخواهد بود. بلكه اين امر با تلاش و تكاپو و اشتراك مساعي قواي زمامداري( قواي سه گانه) به ترتيبي كه قانون اساسي مقرّر مي دارد بايد صورت گيرد.

اگر در مراحل ياد شده، ابطال قوانين و مقرّرات مخالف را حقّ فقهاي شوراي نگهبان بدانيم(كه قانون اساسي فقط تشخيص امر را برعهده اين فقها قرار داده است) اين اقدام، جامعه و حكومت را مواجه با خلأ قانوني مي نمايد. در اين صورت، فساد ناشي از خلأ به مراتب بالاتر از حالتي است كه در آن قوانين اسلامي حاكم نباشد. بنابر اين، بهترين راه براي اين تغيير و براي تحقّق آرمانهاي انقلاب و نظام اسلامي، يافتن راه چاره اي است كه بهترين نتيجه و كمترين صدمه را در پي داشته است.

در اين خصوص، مادة 42 آيين نامة داخلي مجلس در بند 24 خود،«كميسيون ويژه براي بررسي قوانين شوراي انقلاب و قبل از انقلاب» را پيش بيني كرده است. علاوه

بر آن، به موجب مادة 61 آيين نامة مذكور:

«از اوّلين دورة مجلس شوراي اسلامي كمسيسون ويژه اي به منظور رسيدگي به قوانين گذشته اعم از قوانين شوراي انقلاب و قوانين قبل از انقلاب تشكيل مي شود. اين كميسيون متناسب با انقلاب اسلامي تغييرات لازم را در قوانين گذشته پيشنهاد مي نمايد كه به صورت طرح يا لايحه مطابق آيين نامه مطرح مي شود.»

راه حلّ قانوني مذكور بجا و منطقي به نظر مي رسد. زيرا، ضمن آنكه مراجع زمامداري به طور عادي نسبت به ايجاد، تدوين و تصويب قوانين مورد نياز اقدام مي نمايد، كميسيون ويژة ياد شده مي تواند زمينة تغييرات مورد نظر را همراه با هماهنگي هاي لازم فراهم نمايند. امّا، ظاهراً از طرف كميسيون مذكور هيج اقدامي صورت نگرفته است. در بين علماي حقوق اساسي، اين نظر رايج است كه اگر حقوق را راهنماي زندگي اشخاص بدانيم [17] در عين حال بين قواعد حقوق و واقعيّتهاي سياسي و اجتماعي بايد تجانس و نزديكي وجود داشته باشد [18]. در غير اينصورت نيل به آرمانها بسيار مشكل و بعضاً ناممكن خواهد بود.

عدم تلاش«كميسيون ويژه براي بررسي قوانين شوراي انقلاب و قبل از انقلاب» در تغيير قوانين متناسب با تحوّلات انقلابي، بي ارتباط با واقعيّتهاي موجود در جامعه نيست. انقلاب اسلامي و تأسيس نظام جمهوري اسلامي تغييرات شگرفي را، از نظر سياسي و اجتماعي، در جامعة ما ايجاد نموده است. اين تغييرات را مي توان البتّه، ناشي از استعداد تغيير در جامعه به حساب آورد. امّا، واقعيّت اين است كه، تا فراهم شدن زمينة تغيير چنين استعدادي در تمام موارد و مراتب به طور كامل نمي تواند وجود داشته باشد، همچنانكه بسياري از توقعّات بر

حقّ و مورد انتظار، به خاطر فراهم نبودن زمينه، تاكنون نتوانسته است به اجرا درآيد و براي نيل به آنها زمان زيادي لازم مي باشد. لهذا، در خصوص قوانين پيشين، به نظر مي رسد كه غير فعّال بودن كميسيون ياد شده را بايد ناشي از فراهم نبودن زمينة تغيير بدانيم.

علاوه بر مراتب مذكور، قوانين گذشته كه همچنان معتبر است، ظاهراً در اجراء، آنچنان اشكالي ببار نمي آورد كه در آن كلّيّت نظام جديد جمهوري اسلامي لطمة فاحشي وارد نمايد. بدون شك، اگر خطري از ناحية قوانين مذكور متوجّه نظام مي شد و مصلحت جامعه تغيير را ايجاب مي نمود، كميسيون مذكور در آيين نامة داخلي، در ايفاي وظايف خاصّ خويش، فعال مي شد.

علي ايّ حال صرفنظر از اينكه، با توجّه به تحليل فوق، صلاحيّت فقهاي شوراي نگهبان در امر بررسي و اعلام ابطال قوانين گذشته مورد ترديد است، مصلحت جامعه اقتضاء مي كند كه، تغيير و اصلاح قوانين بر اساس ضوابط مقرّر در قانون اساسي و طيّ مراحل قانوني صورت گيرد.

چهارم- نظارت شرعي و قانوني بر مقرّرات و مصوّبات قوّة مجريه

هيأت وزيران، رأسا«يا از طريق كميسيون هاي خاصّ خود، و همچنين وزيران در اجراي قوانين و يا مستقلاً» حقّ وضع آيين نامه و يا صدور بخش نامه را دارند. البتّه، مفّاد اين مقرّرات نبايد با متن و روح قوانين مخالف باشد بدين خاطر تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولت و مصوّبات كميسيونها براي نظارت(بررسي و اظهار نظر) به اطّلاع رئيس مجلس شوراي اسلامي مي رسد[19] علاوه بر آن، مجلس مي تواند اجازة تصويب دائمي اساسنامه ها را به دولت بدهد. اين مصوّبات نيز نبايد با قوانين و مقرّرات عمومي كشور و اصول و احكام مذهب رسمي

كشور و يا قانون اساسي مغايرت داشته باشد و براي نظارت در تطبيق با قوانين به رئيس مجلس، و در تطبيق با قانون اساسي و شرع به شوراي نگهبان فرستاده مي شود. [20]

به ترتيبي كه ملاحظه مي شود، نظارت بر مقرّرات مصوّب قوّة مجريه كلّاً بر عهدة رئيس مجلس شوراي اسلامي است و تنها اساسنامه سازمانها كه مصوّب دولت است علاوه بر رئيس مجلس به شوراي نگهبان نيز فرستاده مي شود. بنابر اين، نظارت شورا در مجموع، محدود به نظر مي رسد. امّا، با توجّه به ضرورت مطابقت مقرّرات با موازين اسلامي[21] و تكليف قضات در عدم اجراي تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولتي مخالف قوانين و مقرّرات اسلامي [22] موضوع تشخيص شوراي نگهبان را مطرح مي سازد كه مورد بررسي قرار مي دهيم:

الف- نظارت شرعي و قانوني بر اساسنامة سازمانهاي دولتي

مجلس شوراي اسلامي مي تواند اجازة تصويب دائمي اساسنامه ها، شركتها و مؤسسات دولتي يا وابستة به دولت را به دولت بدهد.«در اين صورت مصوّبات دولت نبايد با اصول و احكام مذهب رسمي كشور و يا قانون اساسي مغايرت داشته باشد. تشخيص اين امر به ترتيب مذكور در اصل نود و هشتم با شوراي نگهبان است» (قسمت دوم اصل هشتاد و پنجم).

اساسنامه هاي مصوّب مذكور، همانند قوانين آزمايشي و مصوّبات مجلس است و طبعاً بايد به شوراي نگهبان فرستاده شود و شورا«موظف است آن را حدّاكثر ظرف ده روز از تاريخ وصول از نظر انطباق بر موازين اسلام و قانون اساسي مورد بررسي قرار دهد». [23] واگذاري تصويب دائمي اساسنامه ها از مجلس به دولت مورد ظاهراً به طور قطعي صورت گرفته است و پس از آن، مجلس نقشي در اين

خصوص ندارد. فلذا، مصوّبة مذكور بايد مستقيماً از طرف دولت به شوراي نگهبان فرستاده شود و شورا آن را ئأييد كند و در صورت مغايرت با شرع و قانون اساسي آن را براي تجديد نظر به دولت بازگرداند.

ب- نظارت شرعي و قانوني بر تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولت

به موجب اصل يكصدو هفتادم قانون اساسي:«قضات دادگاهها مكلّفند از اجراي تصويب نامه ها و آيين نامه هاي دولتي كه مخالف با قوانين و مقرّرات اسلامي يا خارج از حدود اختيارات قوّة مجريه است خودداري كنند و هر كس مي تواند ابطال اين گونه مقرّرات را از ديوان عدالت اداري تقاضاكند».

بر اساس اصل مذكور قضات دادگاهها، به هنگام رسيدگي به پرونده ها و صدور حكم، ابتدا موارد خلاف قانون و شرع را در مقام تميز حقّ، كشف مي نمايند و سپس مكلّف به عدم اجراء(و عدم استناد) به آن در رسيدگي و صدور حكم مورد نظر خواهندبود. اقدام قضات در اين مورد صرفاً محدود به پروندة تحت رسيدگي بوده و بر سرنوشت مقرّرات خلاف تأثيري نخواهد داشت. بلكه، در صورت استنباط خلاف شرع و قانون بودن آن، هركس حقّ تقاضاي ابطال آن را از ديوان عدالت اداري خواهد داشت. اصل يكصد و هفتاد و سوم نيز، ديوان عدالت اداري را مرجع رسيدگي به شكايات و تظلّمات مردم نسبت به آيين نامه هاي دولتي مقرّر داشته است.

با توجّه به مراتب فوق، ملاحظه مي شود كه قانون اساسي، در اصول مذكور، براي شوراي نگهبان حقّ و تكليفي را مقرّر نداشته است. امّا، قسمت او ّل مادة 25 قانون ديوان عدالت اداري مصوّب 4/ 11/ 1360 مقرّر مي دارد:

موظّف است چنانچه شكايتي مبني بر مخالفت بعضي از تصويب نامه ها و يا آيين نامه هاي دولتي با مقرّرات اسلامي مطرح گرديد شكايت را به شوراي نگهبان ارجاع نمايد، چنانچه شوراي نگهبان طبق اصل 4 خلاف شرع بودن را تشخيص داد ديوان حكم ابطال آن را صادر نمايد.»

بدين ترتيب است كه به موجب قانون عادي، شوراي نگهبان به عنوان كارشناس، تشخيص موضوع خلاف شرع بودن مقرّرات را عهده دار مي گردد. با اين تشخيص قطعي و تعيين كننده است كه ديوان عدالت اداري قادر به صدور حكم تأييد يا ابطال مقرّرات خواهد بود.

بند دوم- تفسير قانون اساسي

اوّل- كلّيّات تفسير

الف- مفهوم تفسير

قواعد حقوقي از آن جهت كه حق تكليف را مشخص مي كنند، بايد آنچنان صريح و روشن باشند كه مجريان قادر به اجراي آن قواعد باشند و تابعان آن قواعد در اداي تكاليف و يا برخورداري از حقوق يا سرگرداني و ابهام روبرو نگردند. صراحت و روشني قواعد كمال مطلوب است. امّا، مسائل جامعه آنقدر وسيع و پر زاويه است كه قانونگذار، علي رغم بكارگيري تمام مراتب دقّت و احتياط، قادر نخواهد بود آنچه را كه لازم است پيش بيني نمايد. همچنين، با وجود انتظاري كه از قانونگذار، در بيان قوانين مي رود، گاهي اوقات، زبان قانون اساسي نمي تواند قادر به بيان تمام مطالب باشد. از طرف ديگر، مسائل و مستحدثات و تغيير احوال جامعه به گونه اي است كه نمي توان تمام جزئيّات را پيش بيني نمود. لذا، قانونگذار اكتفاء به ذكر كلّيّات و اصول مطالب مي نمايد و تطبيق جزئيّات امر را به مجريان، و توضيح مبهمات را به آيندگان مي سپارد.

با توجه به اين مراتب است كه

، در علم حقوق باب تفسير هميشه مفتوح مي ماند با به كمك آن بتوان به راحتي به حل و فصل امور پرداخت . تدوين قانون از فكر و انديشه قانونگذار ناشي مي شود و توسط مجريان به مرحله عمل در مي آيد . بنابراين ، مي توان گفت : تفسير ، علمي است كه بين مفهوم ذهني و مفهوم مادي رابطه منطقي برقرار مي نمايد . به عبارت ساده و كوتاه : تفسير عبارت از مطابقت دادن قانون با عمل و اجرا مي باشد . بدين ترتيب است كه مفسر از طرق ادبي ، منطقي ، تاريخي و نظاير آن به هدف و منظور قانونگذار دست مي يابد و با اعلام نظر تفسيري مواد قانون را روشن و براي اعمال و اجرا آماده مي سازد .

ب - انواع تفسير

تفسير به اعتبار مقام و موقعيت مفسر در انواع ذيل مي باشد :

1- تفسير شخصي و يا علمي وقتي است كه علما و نويسندگان حقو ق با بررسي و تجزيه و تحليل قواعد حقوقي نظرات و برداشتهاي خود را مستدلاً نسبت به قواعد حقوقي ابراز مي دارند . اينگونه تفاسير هيچگونه اعتبار قانوني ورسمي ندارد ، اما كاربرد علمي مفسر بر اعمال قضايي و قانونگذاري ، اصولاً تأثيرات فراواني را به جاي مي گذارد .

2- تفسير قضايي وقتي است كه قاضي ،پس از رسيدگي به موضوع و دلايل پرونده بر اي تميز حق وتطبيق موضوع با حكم ، ناگزير از بررسي و تجزيه و تحليل مواد قانون مي باشد و هيچ اثري نسبت به موارد مشابه ندارد . البته ، تفسيرهاي قضايي

مكرر نسبت به موضوعات مشابه توسط دادگاهها ممكن است مراجع عالي قضايي ( نظير ديوان عالي كشور ) را براي جلوگيري از بروز تشتت و اختلاف ، به وحدت رويه قضايي رهنمون سازد .

3- تفسير قانوني توسط قانونگذار نسبت به قوانين مبهم و نارسا صورت مي گيرد . در حين اجراي قانون ، چنانچه پيشنهادي براي رفع ابهام از طرف مراجع رسمي ارسال شود و يا آنكه قانونگذار ، موادي را مبهم ببيند حسب پيشنهاد و يا رأساً ، نسبت به بررسي و اعلام نظر قطعي براي اجراي صحيح قانون اقدام مي نمايد . قانون اساسي ، مجلس شوراي اسلامي را مسؤول « تفسير قوانين عادي» و شوراي نگهبان را مسؤول «تفسير قانون اساسي» مقرر داشته است .

دوم - صلاحيت شوراي نگهبان در تفسير قانون اساسي

الف - طرح مطلب

مناسب ترين مفسر در امر تفسير قانوني ، مجلس قانونگذار مي باشد ، زيرا ، قوانين موضوعه به هر ترتيب متأثر از تراوشات فكري و تصرفات گوناگون نمايندگان از ابتداي طرح تا پايان تصويب مي باشند . بنابراين با آشنايي نسبت به ظاهر و باطن قانون ، صالح به تفسير و اعلام نظر براي تابعان و مجريان خواهد وبرد . در صورت تغيير دوره مجلس و تغيير نمايندگان نيز ، مجلس نسبت به سايرين صالحتر به نظر مي رسد . زيرا ، بر فرض انحراف و تجاوز از حدود قانون ، به هنگام تفسير مي توان به عنوان قانون جديد آن را قبول نمود . اين مراد در مورد قوانين عادي حاصل است و همچنان كه اشاره كرديم :

« شرح و تفسيرقوانين

عادي در صلاحيت مجلس شوراي اسلامي است »

در مورد تفسير قانون اساسي امكان فوق وجود ندارد . زيرا ، مجلس مؤسسان ( بررسي و شوراي بازنگري قانون اساسي ) اصولاً « موقتي و كوتاه مدت است و صرفاً براي تدوين و يا اصلاح و تغيير قانون اساسي تشكيل مي شود» ، و نمي توان چنين مجلسي را به طور دائم پابرجا داشت . فلذا ، امر تفسير توسط مجلس قانونگذار اساسي عملاً غير ممكن خواهد بود . در ا ين صورت ، مسؤوليت تفسير بر عهده مرجع ديگري ، كه بدين منظور تعيين مي شود ، محول مي گردد . اصل نود و هشتم قانون اساسي در اين خصوص مقرر مي دارد :

« تفسير قانون اساسي به عهده شوراي نگهبان است كه با تصويب سه چهارم آنان انجام مي شود » .

بدين ترتيب ، شوراي نگهبان ، به عنوان « قوه مؤسس ناظر » ،« قائم مقام قوه مؤسس قانونگذار » مي باشد . اين شورا در قبال قانون اساسي مسؤوليت مضاعفي را داراست . زيرا ،علاوه بر آن كه در مقام «پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي» از انحراف قانونگذاري بايد جلوگيري نمايد ، خود به هنگام تفسير ، ملتزم به پرهيز از انحراف خواهد بود .

ملاحظه مي كنيم كه ، عالي ترين سند سياسي و حقوقي كشور در اختيار تعداد معدودي از اعضاء مي باشد و شوراي نگهبان را ، خصوصاً از نظر اخلاقي در موقعيت حساس و خطيري قرار مي دهد كه با اقدام خود ، به راحتي قادر به تغيير سرنوشت فردي و اجتماعي مردم مي

باشد . فلذا در تعيين و انتخاب اعضاء ، نه تنها شرايط ظاهري و رسمي مقرر در اصل نود و يكم قانون اساسي بايد رعايت شود ، بلكه مقام رهبري و نمايندگان مجلس شوراي اسلامي بايد منتهاي دقت و مراقبت لازم را به هنگام انتخاب اعضاء شورا به عمل آورند و زمينه حسن ظن و اطمينان خاطر جامعه را نسبت به آنان فراهم نمايند .

ب- آيين تفسير

1- قانون اساسي نصاب لازم براي تفسير سه چهارم اعضاء ، مقرر داشته است . از طرف ديگجر ، به موجب ماده 10 آيين نامه داخلي شوراي نگهبان مصوب 1/5/1362 .

« جلسات شوراي نگهبان با حضور سه چهارم اعضارسميت مي يابد و اخذ رأي نيز با حضور همين تعداد ممكن است .»

بنابراين در صو رت رسميت جلسه با نصاب مذكور ،با اتفاق آراء ، امر تفسير صورت خواهد پذيرفت و با نقصان حتي يك نفر امر تفسير نا ممكن خواهد بود لهذا به نظر مي رسد كه جلسات خاص تفسير نصاب بالاتري را اقتضا كند .

2- شوراي نگهبان مرجع تفسير است و مقامات و سازمانهاي مجري قانون اساسي ، براي تفسير ، ناگزير از مراجعه به اين شورا مي باشند . قانون اساسي شيوه خاصي را براي مراجعه مقرر نداشته است . ماده 13 آيين نامه داخلي شورا براي ايجاد نظم در امر تفسير اعلام مي دارد :

« شورا در برابر سؤالاتي كه در مورد تفسير اصلي از اصول قانون اساسي … مي شود در صورتي ملزم به جواب است كه سؤال كننده هيأت رئيسه مجلس شوراي اسلامي يا شوراي عالي قضايي يا

هيأت دولت و يا رئيس جمهور باشد» .

3 - در مورد موافقت يا مخالفت برخي از قوانين مملكتي با شرع تبصره ماده 13 آيين نامه داخلي شورا با بيان نوعي حق تفسير براي شورا اعلام مي دارد :

« به موجب اصل چهارم قانون اساسي فقهاي شوري مي توانند رأساً نيز اقدام به اعلام نظر درباره مخالفت هر يك از مقررات مملكتي با شرع بنمايند لكن چنانچه احتمال بروز مفاسدي در اظهار نظر باشد بايد تحري[24] كامل صورت گيرد»

4- تفسير قانون اساسي در حكم قانون اساسي است، همانگونه كه تفسير قانون عادي در حكم قانون عادي مي باشد . بنابراين مفاد آن بايد به اطلاع عموم برسد . در اين خصوص ماده 14 آيين نامه داخلي شورا اعلام مي دارد :

در مورد تفسير قانون اساسي و يا اعلام نظر شرعي بايد نسخه اي به اداره روزنامه رسمي جمهوري اسلامي ايران و نسخه اي به رياست جمهوري ارسال شود تا از طريق رسمي و قانوني در مجموعه قوانين طبع و به تمام واحدها ابلاغ گردد »،

بديهي است كه مفاد تفسير پس از انتشار براي همگان لازم الاتباع و عدم اجراي آن موجب مسؤوليت خواهد بود .

5- صرف تقاضاي تفسير از طرف مقامات و يا سازمانها به معناي ابهام يا اجمال قانون اساسي نيست. بنابراين ، شوراي نگهبان ، همانگونه كه حق تفسير دارد ، حق تشخيص ضرورت تفسير را نيز داراست . مقررات آيين نامه داخلي شورا بدين ترتيب بيان شده است

1) در مورد شبهات مصداقيه تفسير تشخيص اينكه مورد سؤال از مصاديق تفسير است با اكثريت اعضا شوري است

و در صورتي كه اكثريت شوري مورد را مبهم و محتاج تفسير نداند اقدام به تفسير نخواهد شد ولي اظهار نظر مشورتي بلامانع است»

2) در مورد التزام به پاسخ سؤالات مشورتي ، چنانچه سؤالات مشورتي به صورت كتبي و از ناحيه هيأت رئيسه مجلس ، رئيس جمهور باشد اقدام به جواب خواهد شد و در ساير موارد اقدام به پاسخ بسته به تصميم شورا خواهد بود .

با توجه به اين مراتب ملاحظه مي شود كه آيين نامه بين «نظر مشورتي» و تفسير قائل به تفكيك شده است . چون قانون اساسي به جز تفسير امر ديگري را بيان ننموده است ، به نظر مي رسد كه « نظر مشورتي صرفاً جنبه ارشادي داشته و اعتبار تفسير» را دارا نيست .

بند سوم - نظارت بر داوطلبي ،انتخابات و همه پرسي

نقش مردم در تعيين سرنوشت خويش از طريق مشاركت همگاني بر امور سياسي اعمال مي شود. در اين امر مهم ، همه افراد مردم به صحنه سياسي دعوت مي شوند و مدعيان زمامداري از بين آنان داوطلب و انتخاب مي گردند ، تا اريكه قدرت را به قصد خدمت به مردم در دست خود گيرند .

برآيند آزادي ، مردم و رقابت هاي سياسي داوطلبان پديده اي ا ست كه آن را اداره كشور به اتكاي آراء عمومي مي شناسند . اين آزادي و رقابت في نفسه سالم و مطلوب است . اما ميل به قدرت عاملي است كه اكثراً رقابت ناسالم و مكارانه را به همراه خود آورده و در آراء مردم اختلال و فساد ايجاد مي نمايد . بدين خاطر است كه براي

احتراز از مفاسد احتمالي ، امر نظارت بر آراء عمومي در تمام كشورهايي كه حكومتهاي مردمسالار دارند مورد قبول قرار گرفته است .. اين نظارت بايد به دست كساني باشد كه علاقه و منفعت خاصي نسبت به نتيجه انتخابات نداشته باشند ، تا بتوانند درستي و امانت لازم را در كار نظارت بي طرفانه بكار گيرند . در ا ين خصوص ، اصل نود و نهم قانون اساسي مقرر مي دارد :

« شوراي نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبري ، رياست جمهوري ، مجلس شوراي اسلامي و مراجعه به آراء عمومي و همه پرسي را بر عهده دارد »

به بررسي موارد نظارت مذكور مي پردازيم :

عضو هيأت مركزي حداقل بايد يك نفر از فقهاي شوراي نگهبان باشند . »

3) « هيأت مركزي نظارت شوراي نگهبان بر انتخابات خبرگان مي تواند بر اي هر استان اعم از مركز استان ، مركز شهرستان و بخشهاي تابعه و شعب ثبت نام و اخذ رأي به هر طريقي كه مصلحت بداند ناظر يا ناظريني را … جهت نظارت بر انتخابات تعيين نمايد» اين هيات در صورت مشاهده تخلف يا قصور هر يك از ناظرين مي تواند آنها را عزل و افراد ديگري را به جاي آنها تعيين كند . به هر حال ، پس از انتخاب ناظرين ، هيأت مذكور يك نسخه از صورت جلسه انتخاب و احكام صادره را به ستااد انتخابات وزارت كشور ارسال دارد .

4) هر چند كه تعيين ناظران بر عهده هيأت مركزي نظارت قرار گرفته ا ست اما «شوراي نگهبان در هر مورد كه صلاح بداند ، مي تواند رأساً تمام يا برخي از ناظرين را انتخاب نمايد علاوه بر آن در صورت تعلل ، مسامحه يا قصور د ر انجام وظيفه از طريق هر يك از اعضاي هيأت مركزي نظارت بر انتخابات ، آنها را بركنار و جانشين آنها را تعيين نمايد .

ب ) نظارت بر صلاحيت داوطلبان و ثبت نام آنها

2 ) ماده 2 قانون انتخابات و آيين نامه داخلي خبرگان شرايط اشتهار به ديانت اجتهاد در بعضي از مسائل فقهي ، بينش سياسي و اجتماعي و آشنايي با مسائل روز ،اعتقاد به نظام جمهوري اسلامي و عدم سوء پيشينه سياسي و اجتماعي را براي خبرگان مقرر داشته است . به موجب تبصره

1 اين ماده :

« مرجع تشخيص دارا بودن شرايط فوق تنها فقهاي شوراي نگهبان قانون اساسي مي باشند »

3- پس از وصول دستور مقام رهبري مبني بر انتخابات خبرگان و ثبت نام داوطلبان فرمانداري مركز استان موظف است بلافاصله بعد از پايان مهلت ثبت نام سوابق و مدارك داوطلبان را دراختيار هيأت اجرايي مركز حوزه انتخابيه قرار دهد . اين هيأت مكلف است با حضور ناظران شوراي نگهبان حداكثر ظرف سه روز با بررسي سوابق و مدارك داوطلبان نظريه صريح و مستدل خود را نسبت به هر يك از داوطلبان اعلام دارد و فرمانداري به محض دريافت نظريه هيأت ، مدارك داوطلبان را به ستاد انتخابات وزارت كشور ارسال دارد . اين ستاد پس از دريافت مدارك ، دو نسخه آن را به هيأت نظارت شوراي نگهبان تسليم مي دارد و هيأت نيز آنها را همراه با اظهار نظر در اختيار شوراي نگهبان قرار مي دهد . شوراي نگهبان ظرف ده روز از تاريخ وصول مدارك داوطلبان هر استان رسيدگي لازم را معمول و نظر خود را به وسيله هيأت نظارت مركزي به وزارت كشور ارسال مي دارد تا ااين داوطلبي از رسانه هاي گرو هي به اطلاع عموم برسد .

ج - نظارت بر جريان انتخاب

جريان انتخابات از ابتداي ثبت نام تا انتهاي اعلام نتيجه را شامل مي شود . در اين مورد :« هيأت نظارت مركزي شوراي نگهبان بر كليه مراحل و جريان هاي انتخاباتي و اقدامات وزارت كشور كه در امر انتخابات مقرر است و هيأتهاي اجرايي و آنچه مربوط به صحت انتخابات مي شود نظارت خواهد كرد .

همچنين « ناظر يا ناظرين شوراي نگهبان در كليه سطوح انتخابات و ( شعبه ثبت نام و اخذ رأي بخش ، شهرستان و استان ) وظيفه مراقبت بر اجراي دقيق موازين قانوني را بر عهده دارند و چنانچه مواردي از تخلف و تعلل را مشاهده نمايند، موظفند نسبت به گزارش آن با رعايت سلصله مراتب اقدام نمايند».1مقررات نظارت بر جريان انتخابات بدين ترتيب مي باشد :

1- در مرحله تبليغات، به منظور تضمين برخورداري نامزدهاي خبرگان از امكانات مساوي انتخابات و كنترل نحوه تبليغات در هر استان كميسيوني به نام كميسيون بازرسي تبليغات انتخابات خبرگان در محل استانداري تشكيل مي شود.

در اين كميسيون استاندار، دادستان ، مدير صدا و سيماي محل و رئيس ناظران شوراي نگهبان در استان يا نماينده منتخب شورا عضويت دارند. 2

2- در مرحله اخذ رأي ، هيأت اجرائي و مسئولين وزارت كشور در حوزه انتخابيه مكلفند مدارك مورد تقاضاي ناظرين منتخب شوراي نگهبان را جهت تنظيم گزارش نظارت دراختيار آنها قرار دهند. آنان درتمام مراحل ثبت نام و اخذ رأي و قرائت آراء [25] ، بر تمام جزئيات امور نظارت مي نمايند. اين ناظران حق مداخله يا اعمال نظر در انتخابات را ندارند و مكلفند به محض مشاهده هر گونه تخلف از مقررات مراتب را به مسئولان اجرايي تذكر دهند و عنداللزوم آن را به اطلاع هيأت نظارت محلي و يا مركزي برسانند. 4 گزارشهاي هيأت ناظران كه به هيأت مركزي نظارت شوراي نگهبان واصل مي شود ، در جلسه آن مورد بررسي قرار مي گيرد. 5

د- شكايات و رسيدگي به آنها

1- شكاياتي كه در جريان برگزاري انتخابات از

هيأت هاي اجرائي و ناظرين شوراي نگهبان و مباشرين وزارت كشور به هيأت مركزي نظارت شورا بر انتخابات خبرگان واصل مي شود، در جلسه هيأت مطرح و سپس از طريق اعزام بازرس به محل و يا ارسال پرونده به ناظرين استان موضوع مورد رسيدگي قرار مي گيرد. 1

3- « كساني كه از نحوه برگزاري انتخابات شكايت داشته باشند، مي توانند ظرف يك هفته از تاريخ اخذ رأي شكايت خود را به دبيرخانه شوراي نگهبان تسليم دارند».2به ترتيبي كه خواهيم ديد نظر قطعي نسبت به نتيجه انتخابات با شوراي نگهبان است. به نظر مي رسد كه شورا در اين هنگام شكايات رسيده را مورد توجه قرار خواهد داد كه در اين صورت، چنانچه شكايت وارد باشد در اعلام نتيجه مؤثر خواهد بود.

ه- ابطال انتخابات

« شوراي نگهبان مي تواند بر حسب نظارت مستقلاً امتخابات را در هر يك از مراحل در كل و يا بعضي مناطق حوزه انتخابيه با ذكر دليل باطل اعلام كند». 3

« ابطال كل انتخابات يك حوزه انتخابيه يا توقف انتخابات و همچنين ابطال انتخابات شعب كه در سرنوشت انتخابات حوزه انتخابيه تأثير تعيين كننده دارند، از اختيارات خاص شوراي نگهبان است».4

و- اعلام نتيجه و صدور اعتبارنامه

1- « ستاد انتخابات كشور بلافاصله پس از دريافت سه نسخه از صورت جلسه نهائي انتخابات هر استان دو نسخه از صورتجلسه مذكور را به هيأت نظارت مركزي شوراي نگهبان تسليم مي كند و هيأت پس از بررسي و اظهارنظر يك نسخه آن را در اختيار شوراي نگهبان قرار مي دهد. » 5

2- « شوراي نگهبان حداكثر ظرف يك هفته پس از

دريافت صورتجلسه نهايي نتيجه انتخابات خبرگان هر استان از هيأت مركزي نظارت بر انتخابات ، نظر قطعي خود را نسبت به انتخابات انجام شده آن استان به وسيله هيأت نظارت مركزي به ستاد انتخابات كشور اعلام خواهد داشت.» 1

3-« ستاد انتخابات كشور پس از دريافت نظريه شوراي نگهبان، مراتب را به فرمانداري مركز حوزه انتخابيه جهت ابلاغ به هيأت اجرايي انتخابات به منظور صدور اعتبارنامه منتخب يا متخبين خبرگان استان اعلام مي دارد. »2

4- « صدور اعتبار نامه منتخبين منوط به اعلام نظر شوراي نگهبان است. » 3

دوم - نظارت بر داوطلبي و انتخابات رياست جمهوري

الف- نظارت بر صلاحيت داوطلبان

« رئيس جمهور بايد از ميان رجال مذهبي و سياسي كه واجد شرايط زير باشند انتخاب گردد:

ايراني الاصل، تابع ايران، مدير و مدبر، داراي حسن سابقه و امانت و تقوي، مؤمن و معتقد به مباني جمهوري اسلامي ايران و مذهب رسمي كشور» ( اصل يكصد و پانزدهم قانون اساسي).

وظيفه خطير رياست جمهوري اقتضا مي كند كه رئيس جمهور از شرايط ويژه و بر جسته اي برخوردار باشد تا بتواند به طور شايسته به ايفاي وظيفه خطير خود بپردازد. هر چند كه رئيس جمهور با رأي مستقيم مردم انتخاب مي شود4 اما، تشخيص شرايط ويژه مورد نظر براي مردم شايد مشكل و در برخي اوقات غير ممكن باشد. بدين خاطر، قبل از انتخابات صلاحيت داوطلبان بايد توسط مرجع صالح بي نظر و متخصص مورد بررسي قرار گيرد و آنگاه آنان كه في الوقع داراي جميع آن شرايط باشند، صلاحيتشان براي انتخابات مورد تأييد قرار گيرد. در اين خصوص ، قسمتي از بند 9

اصل يكصدو دهم مقرر مي دارد:

« صلاحيت داوطلبان رياست جمهوري از جهت دارا بودن شرايطي كه در اين قانون مي آيد، بايد قبل از انتخابات به تأييد شوراي نگهبان ……. برسد. »

آيين داوطلبي و رسيدگي به صلاحيت داوطلبان، در قانون انتخابات رياست جمهوري اسلامي ايران مصوب 5/4/1364 بدين ترتيب پيش بيني شده است:

1-« داوطلبان رياست جمهوري يا نمايندگان تام الاختيار آنها كه رسماً معرفي شده باشند بايد ظرف پنج روز از تاريخ انتشار دستور شروع انتخابات به وزارت كشور مراجعه نموده و پرسشنامه ثبت نام را پس از دريافت و تكميل همراه با (مدارك هويت) به وزارت كشور تسليم ورسيد دريافت دارند. »

2- « وزارت كشور پس از پايان مهلت قبول داوطلبي بلافاصله مدارك دوطلبان را به دبير خانه شوراي نگهبان تسليم مي دارد. » 4- « وزارت كشور مؤظف است پس از وصول نظريه شوراي نگهبان اسامي نامزدهاي رياست جمهوري را با استفاه از وسايل ارتباط جمعي ظرف مدت دو روز به اطلاع مردم سراسر كشور برساند.»

ب- نظارت بر انتخابات رياست جمهوري

« مسئوليت نظارت بر انتخابات رياست جمهوري طبق اصل نود ونهم بر عهده شوراي نگهبان است……»

قانون نظارت شوراي نگهبان بر انتخابات رياست جمهوري اسلامي ايران مصوب 4/4/1364 مقرراتي را در اين خصوص بيان داشته است:

1- « شوراي نگهبان قبل از شروع انتخابات دو نفر از اعضاي خود و پنج نفر از افراد مسلمان و مطلع و مورد اعتماد داراي حسن سابقه را با اكثريت مطلق آراء اعضاي شوراي نگهبان به عنوان هيأت مركزي نظارت بر انتخابات رياست جمهوري و سه نفر به عنوان عضو علي البدل

انتخاب و به وزارت كشور معرفي مي نمايد».

2- « هيأت مركزي نظارت، بر كليه مراحل انتخابات و جريانهاي انتخاباتي و اقدامات وزارت كشور و هيأتهيا اجرايي كه در انتخابات مؤثر است و آنچه مربوط به صحت انتخابات مي شود نظارت خواهد كرد. »

3- هيأت مذكور بايد براي هر شهرستان ناظر يا ناظرين واجد شرايط قانوني را انتخاب كند. در اين خصوص « شوراي نگهبان (نيز) در هر مورد كه لازم بداند مي تواند تمام يا برخي از ناظران را مستقيماً انتخاب نمايد.»

4- هيأت مركزي نظارت يا ناظرين كه در سراسر كشور بر كيفيت انتخابات نظارت كامل دارند، در هر مورد كه سوء جريان يا تخلفي مشاهده كنند كتباً تذكر خواهند داد. فرمانداران و بخشداران موظفند بلافاصله بر اساس قوانين مربوط نسبت به رفع اشكالات مطروحه اقدام نمايند و چنانچه مسئولين وزارت كشور نظرات آنان را ملحوظ ندارند ناظرين مراتب را به هيأت مركزي نظارت شوراي نگهبان گزارش خواهند كرد. »

انتظار است ، شوراي نگهبان در هر مرحله اي كه انجام آن در تكوين نمايندگي و سرنوشت انتخابات مؤثر باشد حق نظارت خواهد داشت. ماده 3 اصلاحي مصوب 6/5/1374 قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي كه مؤيد مفهوم مذكور است، مقرر مي دارد:

« نظارت بر انتخابات مجلس بر عهده شوراي نگهبان مي باشد. اين نظارت استصوابي، عام و درتمام مراحل و در كليه امور مربوط به انتخابات جاري است».

علاوه بر نظارت بالاصاله شوراي نگهبان بر انتخابات مجلس شوراي اسلامي (اصل نود و نهم قانون اساسي) بر اساس قانون نظارت شوراي نگهبان بر انتخابات مجلس شوراي اسلامي، مصوب 13/5/1365 هيأتهاي نظارت مركزي ( درسطح كشور) ، استان ، حوزه هاي انتخابيه و حوزه هاي فرعي در آستانه هر دوره انتخاباتي ، تشكيل مي گردد، تا بر اساس ضوابط تعيين شده شوراي مذكور را ياري نمايند .

الف- كليات نظارت

كيفيت نظارت بر انتخابات بدين شرح انجام مي شود:

1- از طريق گزارش وزارت كشور و بازرسيهاي آن؛

2- از طريق اعزام بازرسان مستقل در صورت لزوم براي رسيدگي به شكايات مربوط به هيأتهاي اجرايي و مباشرين وزارت كشور؛

3- از طريق رسيدگي نهايي به شكايات و پرونده ها و مدارك انتخابات؛

4- از طريق تعيين ناظر در تمام هيأتهاي مربوط به انتخابات .

هيأتهاي مركزي نظارت به عنوان ستاد هماهنگ كننده و مشترك بر كليه مراحل و جريانهاي انتخاباتي و اقدامات وزارت كشور در امر انتخابات و هيأتهاي اجرايي و تشخيص صلاحيت نامزدهاي نمايندگي و حسن جريان انتخابات نظارت مي كند.

در تمام مدتي كه انتخابات برگزار مي شود، هيأت مركزي نظارت در تمام كشور

و هيأتهاي نظارت پنج نفره استانها و هيأتهاي سه نفره حوزه هاي انتخابيه ،بر كيفيت انتخابات نظارت كامل دارند و در هر مورد كه سوء جريان و يا تخلفي را مشاهده كنند به فرمانداران و بخشداران اعلام مي نمايند و آنانن موظفند بنا به نظر هيأتهاي مذكور طبق قانون انتخابات در رفع نواقص اقدام كنند. هيأتهاي نظارت ، در صورتي كه مقامات وزارت كشور نظرات آنان را ملحوظ ندارند، مراتب را به شوراي نگهبان گزارش خواهند كرد.

ب- در هيأت اجرايي

1- هيأت اجرايي در حضور هيأت نظارت تشكيل مي گردد.

2- معتمدين محلي با تأييد هيأت نظارت شوراي نگهبان دعوت مي شوند و افراد مذكور، معتمدين عضو هيأت اجرايي را درحضور آن هيأت انتخاب مي نمايند .

3- در صورت بروز هر نوع اختلاف در هيأت اجرايي كه منجر به توقف انتخابات شود، هيأت نظارت مراتب را فوراً به هيأت نظارت مافوق گزارش مي نمايد.

ج- در داوطلبي و ثبت نام

1- فرمانداران و بخشداران حوزه هاي انتخابيه مكلفند فهرست اسامي نامزهاي تأييد شده راظرف يك روز آگهي نموده و با سريعترين وسيله به اطلاع هيأت هاي نظارت استان برسانند.

2- كساني كه صلاحيت آنان مورد تأييد قرار نگرفته ، حق دارند ظرف چهار روز از تاريخ انتشار آگهي شكايت خود را مستدلاً به هيأت نظارت استان اعلام دارند. گزارشها و شكايات واصله در جلسه هيأت نظارت استان، پس از پايان يافتن مهلت دريافت شكايت ظرف پنج روز رسيدگي و نتيجه ، طي صورت جلسه اي به فرماندار يا بخشدار حوزه انتخابيه جهت آگهي نهايي اعلام مي شود.

3- در صورتي كه هيأت اجرايي

در بررسي صلاحيت داوطلبان مقررات قانوني را رعايت ننمايد، فرماندار يا بخشدار مؤظف است، با اطلاع و تأييد هيأت نظارت شوراي نگهبان و با اطلاع وزارت كشور، نسبته به تعويض هر يك از معتمدين هيأت اجرايي اقدام نمايد.

4- هيأت نظارت شوراي نگهبان حوزه انتخابيه، در جلسه مشترك با هيأت اجرايي ، نسبت به شكايت واصله دراعلام نهايي صلاحيت داوطلبان رسيدگي مي نمايد.

5- رد صلاحيت داوطلبان نمايندگي بايد به تأييد هيأت نظارت مركزي برسد.

د- در جريان انتخابات

1- قبل از شروع رأي گيري، در حضور نمايندگان هيأت نظارت بر حوزه انتخابيه مربوط، صندوقهاي خالي بسته و به مهر آن هيأت و به مهر فرمانداري و بخشداري ممهور مي گردد.

2- هيأتهاي نظارت بر حوزه هاي انتخابيه، در صورت وجود آراء مخدوش و يا غير قانوني، ابطال آنها را مورد تأييد قرار مي دهند.

ه- در اعلام نتيجه و صدور اعتبار نامه

1- پس از پايان انتخابات، صورتجلسه نتيجه انتخابات با امضاي هيأت اجرايي حوزه انتخابيه و هيأت نظارت بر انتخابات آن حوزه در پنج نسخه تهيه و به مراجع ناظر ذي صلاحيت ارسال مي شود.

2- صدور اعتبار نامه منتخبين موكول به تأييد صحت انتخابات از طرف شوراي نگهبان مي باشد. شوراي نگهبان در اسرع وقت نظر خود را درباره انتخابات اعلام مي نمايد. وزارت كشور موظف است، پس از تأييد صحت انتخابات به وسيله شوراي مذكور ، بلافاصله دستور صدور اعتبارنامه را بدهد. اعتبار نامه منتخبين به دستور وزارت كشور و بامهر و امضاي هيأت اجرايي و ناظرين شوراي نگهبان در چهار نسخه تنظيم و صادر مي گردد.

و- در رسيدگي به