مَعْرُوفاً (8)

وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً (9)

إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً (10)

يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَكَ وَ إِنْ كانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَواهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِها أَوْ دَيْنٍ آباؤُكُمْ وَ أَبْناؤُكُمْ لا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً (11)

وَ لَكُمْ نِصْفُ ما تَرَكَ أَزْواجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِها أَوْ دَيْنٍ وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَيْنٍ وَ إِنْ كانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ فَهُمْ شُرَكاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصى بِها أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ (12)

تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (13)

وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ ناراً خالِداً فِيها وَ لَهُ عَذابٌ مُهِينٌ (14)

وَ اللاَّتِي يَأْتِينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ

فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلاً (15)

وَ الَّذانِ يَأْتِيانِها مِنْكُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ تَوَّاباً رَحِيماً (16)

إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (17)

وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً (18)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتِينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً (19)

وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْجٍ مَكانَ زَوْجٍ وَ آتَيْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً (20)

وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضى بَعْضُكُمْ إِلى بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً (21)

وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبِيلاً (22)

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خالاتُكُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِكُمْ وَ رَبائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسائِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً (23)

وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ كِتابَ اللَّهِ

عَلَيْكُمْ وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً (24)

وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (25)

يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (26)

وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ يُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمِيلُوا مَيْلاً عَظِيماً (27)

يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً (28)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِيماً (29)

وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِيهِ ناراً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً (30)

إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً (31)

وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيماً (32)

وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَوالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ الَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيداً

(33)

الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَ اللاَّتِي تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيًّا كَبِيراً (34)

وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَيْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ يُرِيدا إِصْلاحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً خَبِيراً (35)

وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً (36)

الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً (37)

وَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَكُنِ الشَّيْطانُ لَهُ قَرِيناً فَساءَ قَرِيناً (38)

وَ ما ذا عَلَيْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ وَ كانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِيماً (39)

إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ إِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضاعِفْها وَ يُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظِيماً (40)

فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً (41)

يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الْأَرْضُ وَ لا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثاً (42)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلاَّ عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى

سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً (43)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يَشْتَرُونَ الضَّلالَةَ وَ يُرِيدُونَ أَنْ تَضِلُّوا السَّبِيلَ (44)

وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدائِكُمْ وَ كَفى بِاللَّهِ وَلِيًّا وَ كَفى بِاللَّهِ نَصِيراً (45)

مِنَ الَّذِينَ هادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ يَقُولُونَ سَمِعْنا وَ عَصَيْنا وَ اسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَ راعِنا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ طَعْناً فِي الدِّينِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اسْمَعْ وَ انْظُرْنا لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَقْوَمَ وَ لكِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِيلاً (46)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ وَ كانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً (47)

إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى إِثْماً عَظِيماً (48)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلاً (49)

انْظُرْ كَيْفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ كَفى بِهِ إِثْماً مُبِيناً (50)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ يَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلاً (51)

أُولئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ مَنْ يَلْعَنِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصِيراً (52)

أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِنَ الْمُلْكِ فَإِذاً لا يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيراً (53)

أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنا آلَ إِبْراهِيمَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ آتَيْناهُمْ

مُلْكاً عَظِيماً (54)

فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَ كَفى بِجَهَنَّمَ سَعِيراً (55)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذابَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَزِيزاً حَكِيماً (56)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ نُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِيلاً (57)

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ سَمِيعاً بَصِيراً (58)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً (59)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَ يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعِيداً (60)

وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا إِلى ما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِلَى الرَّسُولِ رَأَيْتَ الْمُنافِقِينَ يَصُدُّونَ عَنْكَ صُدُوداً (61)

فَكَيْفَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ثُمَّ جاؤُكَ يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ إِحْساناً وَ تَوْفِيقاً (62)

أُولئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللَّهُ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فِي أَنْفُسِهِمْ قَوْلاً بَلِيغاً (63)

وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً (64)

فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي

أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً (65)

وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِيارِكُمْ ما فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِيلٌ مِنْهُمْ وَ لَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا ما يُوعَظُونَ بِهِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَشَدَّ تَثْبِيتاً (66)

وَ إِذاً لَآتَيْناهُمْ مِنْ لَدُنَّا أَجْراً عَظِيماً (67)

وَ لَهَدَيْناهُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً (68)

وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً (69)

ذلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ عَلِيماً (70)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعاً (71)

وَ إِنَّ مِنْكُمْ لَمَنْ لَيُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قالَ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ إِذْ لَمْ أَكُنْ مَعَهُمْ شَهِيداً (72)

وَ لَئِنْ أَصابَكُمْ فَضْلٌ مِنَ اللَّهِ لَيَقُولَنَّ كَأَنْ لَمْ تَكُنْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُ مَوَدَّةٌ يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً (73)

فَلْيُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ وَ مَنْ يُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً (74)

وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيراً (75)

الَّذِينَ آمَنُوا يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ فَقاتِلُوا أَوْلِياءَ الشَّيْطانِ إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطانِ كانَ ضَعِيفاً (76)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ

كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى وَ لا تُظْلَمُونَ فَتِيلاً (77)

أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِكَ قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَما لِهؤُلاءِ الْقَوْمِ لا يَكادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثاً (78)

ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ وَ أَرْسَلْناكَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً (79)

مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظاً (80)

وَ يَقُولُونَ طاعَةٌ فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَيَّتَ طائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ وَ اللَّهُ يَكْتُبُ ما يُبَيِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ وَكِيلاً (81)

أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً (82)

وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَلِيلاً (83)

فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا تُكَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَكَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكِيلاً (84)

مَنْ يَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً يَكُنْ لَهُ نَصِيبٌ مِنْها وَ مَنْ يَشْفَعْ شَفاعَةً سَيِّئَةً يَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ مُقِيتاً (85)

وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيباً (86)

اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ

إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فِيهِ وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثاً (87)

فَما لَكُمْ فِي الْمُنافِقِينَ فِئَتَيْنِ وَ اللَّهُ أَرْكَسَهُمْ بِما كَسَبُوا أَ تُرِيدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِيلاً (88)

وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَما كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَواءً فَلا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِياءَ حَتَّى يُهاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ لا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (89)

إِلاَّ الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ أَوْ جاؤُكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ يُقاتِلُوكُمْ أَوْ يُقاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقاتِلُوكُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلاً (90)

سَتَجِدُونَ آخَرِينَ يُرِيدُونَ أَنْ يَأْمَنُوكُمْ وَ يَأْمَنُوا قَوْمَهُمْ كُلَّما رُدُّوا إِلَى الْفِتْنَةِ أُرْكِسُوا فِيها فَإِنْ لَمْ يَعْتَزِلُوكُمْ وَ يُلْقُوا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ وَ يَكُفُّوا أَيْدِيَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أُولئِكُمْ جَعَلْنا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطاناً مُبِيناً (91)

وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ إِلاَّ أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (92)

وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِيها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِيماً (93)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى إِلَيْكُمُ السَّلامَ

لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ كَثِيرَةٌ كَذلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً (94)

لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدِينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ عَلَى الْقاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً (95)

دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (96)

إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً (97)

إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً (98)

فَأُولئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً (99)

وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (100)

وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكافِرِينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِيناً (101)

وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كانَ بِكُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضى أَنْ

تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَ خُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً (102)

فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً (103)

وَ لا تَهِنُوا فِي ابْتِغاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَما تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لا يَرْجُونَ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (104)

إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ وَ لا تَكُنْ لِلْخائِنِينَ خَصِيماً (105)

وَ اسْتَغْفِرِ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً (106)

وَ لا تُجادِلْ عَنِ الَّذِينَ يَخْتانُونَ أَنْفُسَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ خَوَّاناً أَثِيماً (107)

يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَ لا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ ما لا يَرْضى مِنَ الْقَوْلِ وَ كانَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطاً (108)

ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ جادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا فَمَنْ يُجادِلُ اللَّهَ عَنْهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَمْ مَنْ يَكُونُ عَلَيْهِمْ وَكِيلاً (109)

وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِيماً (110)

وَ مَنْ يَكْسِبْ إِثْماً فَإِنَّما يَكْسِبُهُ عَلى نَفْسِهِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (111)

وَ مَنْ يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً (112)

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَ ما يُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيماً (113)

لا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَ مَنْ

يَفْعَلْ ذلِكَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً (114)

وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً (115)

إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِيداً (116)

إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاَّ إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطاناً مَرِيداً (117)

لَعَنَهُ اللَّهُ وَ قالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبادِكَ نَصِيباً مَفْرُوضاً (118)

وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً (119)

يَعِدُهُمْ وَ يُمَنِّيهِمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلاَّ غُرُوراً (120)

أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً (121)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِيلاً (122)

لَيْسَ بِأَمانِيِّكُمْ وَ لا أَمانِيِّ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِهِ وَ لا يَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (123)

وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا يُظْلَمُونَ نَقِيراً (124)

وَ مَنْ أَحْسَنُ دِيناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِيمَ خَلِيلاً (125)

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطاً (126)

وَ يَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّساءِ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَ ما يُتْلى عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ فِي يَتامَى النِّساءِ اللاَّتِي لا تُؤْتُونَهُنَّ ما

كُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْيَتامى بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِهِ عَلِيماً (127)

وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً (128)

وَ لَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ وَ إِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً (129)

وَ إِنْ يَتَفَرَّقا يُغْنِ اللَّهُ كُلاًّ مِنْ سَعَتِهِ وَ كانَ اللَّهُ واسِعاً حَكِيماً (130)

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ لَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ إِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ وَ إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ غَنِيًّا حَمِيداً (131)

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كَفى بِاللَّهِ وَكِيلاً (132)

إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ وَ يَأْتِ بِآخَرِينَ وَ كانَ اللَّهُ عَلى ذلِكَ قَدِيراً (133)

مَنْ كانَ يُرِيدُ ثَوابَ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ كانَ اللَّهُ سَمِيعاً بَصِيراً (134)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيراً فَاللَّهُ أَوْلى بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا الْهَوى أَنْ تَعْدِلُوا وَ إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً (135)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلى رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَ

مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِيداً (136)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيلاً (137)

بَشِّرِ الْمُنافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً (138)

الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً (139)

وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقِينَ وَ الْكافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعاً (140)

الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِنْ كانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قالُوا أَ لَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ وَ إِنْ كانَ لِلْكافِرِينَ نَصِيبٌ قالُوا أَ لَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَ نَمْنَعْكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً (141)

إِنَّ الْمُنافِقِينَ يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى يُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَلِيلاً (142)

مُذَبْذَبِينَ بَيْنَ ذلِكَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ لا إِلى هؤُلاءِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِيلاً (143)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْكافِرِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَ تُرِيدُونَ أَنْ تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَيْكُمْ سُلْطاناً مُبِيناً (144)

إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً (145)

إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ اعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَ أَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْراً عَظِيماً (146)

ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ كانَ اللَّهُ شاكِراً عَلِيماً (147)

لا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ

الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ كانَ اللَّهُ سَمِيعاً عَلِيماً (148)

إِنْ تُبْدُوا خَيْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا قَدِيراً (149)

إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ يَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذلِكَ سَبِيلاً (150)

أُولئِكَ هُمُ الْكافِرُونَ حَقًّا وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً (151)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ لَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ أُولئِكَ سَوْفَ يُؤْتِيهِمْ أُجُورَهُمْ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (152)

يَسْئَلُكَ أَهْلُ الْكِتابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتاباً مِنَ السَّماءِ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسى أَكْبَرَ مِنْ ذلِكَ فَقالُوا أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ فَعَفَوْنا عَنْ ذلِكَ وَ آتَيْنا مُوسى سُلْطاناً مُبِيناً (153)

وَ رَفَعْنا فَوْقَهُمُ الطُّورَ بِمِيثاقِهِمْ وَ قُلْنا لَهُمُ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُلْنا لَهُمْ لا تَعْدُوا فِي السَّبْتِ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً (154)

فَبِما نَقْضِهِمْ مِيثاقَهُمْ وَ كُفْرِهِمْ بِآياتِ اللَّهِ وَ قَتْلِهِمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ قَوْلِهِمْ قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْها بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِيلاً (155)

وَ بِكُفْرِهِمْ وَ قَوْلِهِمْ عَلى مَرْيَمَ بُهْتاناً عَظِيماً (156)

وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّباعَ الظَّنِّ وَ ما قَتَلُوهُ يَقِيناً (157)

بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً (158)

وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً (159)

فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ

هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيراً (160)

وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ وَ أَكْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً (161)

لكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ الْمُقِيمِينَ الصَّلاةَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْراً عَظِيماً (162)

إِنَّا أَوْحَيْنا إِلَيْكَ كَما أَوْحَيْنا إِلى نُوحٍ وَ النَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَيْنا إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عِيسى وَ أَيُّوبَ وَ يُونُسَ وَ هارُونَ وَ سُلَيْمانَ وَ آتَيْنا داوُدَ زَبُوراً (163)

وَ رُسُلاً قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلاً لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ وَ كَلَّمَ اللَّهُ مُوسى تَكْلِيماً (164)

رُسُلاً مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً (165)

لكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِما أَنْزَلَ إِلَيْكَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَ الْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً (166)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلالاً بَعِيداً (167)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ظَلَمُوا لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقاً (168)

إِلاَّ طَرِيقَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها أَبَداً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً (169)

يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّكُمْ فَآمِنُوا خَيْراً لَكُمْ وَ إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (170)

يا أَهْلَ الْكِتابِ لا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَ لا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ كَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى مَرْيَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ

وَ رُسُلِهِ وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ انْتَهُوا خَيْراً لَكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلهٌ واحِدٌ سُبْحانَهُ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ كَفى بِاللَّهِ وَكِيلاً (171)

لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْداً لِلَّهِ وَ لاَ الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ مَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعاً (172)

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَ اسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلِيماً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (173)

يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكُمْ نُوراً مُبِيناً (174)

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ يَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِراطاً مُسْتَقِيماً (175)

يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ وَ هُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ فَإِنْ كانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثانِ مِمَّا تَرَكَ وَ إِنْ كانُوا إِخْوَةً رِجالاً وَ نِساءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (176)

سوره ذكر شده است. اين سوره در مدينه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آيه دارد.

اجر و پاداش پايدار است، ولى وزر و وبال باقى مى ماند. با اين سخن، مسلمانان گفتند: يا رسول اللّه! معناى باقى ماندن وزر و وبال در اين قضيه چيست، در حالى كه آن جوان، دارايى اش را در راه خدا، انفاق كرد؟ حضرت فرمود: چون جوان، مال خود را انفاق كرد، پاداش براى او باقى است، اما براى پدرش كه در انفاق بخل مى ورزيد و تنها به ثروت اندوزى مى انديشيد، وزر و وبال باقى مى ماند:

و اموال يتيمان را (هنگامى كه به سن رشد رسيدند) به آنان بدهيد و اموال بد (خود) را با اموال خوب (آنان) عوض نكنيد و اموال آنان را همراه اموال خودتان نخوريد؛ زيرا اين گناه بزرگى است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 2؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 159؛ تفسير كشّاف، ج 1، ص 464؛ نمونه ى بينات، ص 178؛ مجمع البيان، ج 5، ص 11؛ جامع البيان، ج 4، ص 229؛ الميزان، ج 4، ص 278.

چند همسرى به شرط عدالت

شأن نزول آيه ى 3 سوره ى نساء

تعدّد زوجات در پيش از اسلام، امرى عادى بود. حتى عده اى بيش از ده زن داشتند. قوانين اسلام كه بر اساس نيازهاى واقعى بشر وضع شده است، تعدد زوجات را در چهارچوب ضرورت هاى زندگى انسانى محدود ساخته و شرايط سنگينى براى آن در نظر گرفته است. در عصر جاهليت، برخى افراد به عنوان تكفل و سرپرستى، دختران يتيم را به خانه مى بردند. سپس به مال و زيبايى آنان چشم مى دوختند و بدون پرداخت مهريه با آنان ازدواج مى كردند يا مهريه ى آنان را كمتر از حد معمول قرار مى دادند. آنان در اثر اندك ناراحتى، اين دختران را

رها مى كردند و حاضر نبودند حتى مانند يك همسر معمولى با اينان رفتار كنند. در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد و به سرپرستان يتيمان دستور داد كه در صورت رعايت عدالت، با دختران يتيم ازدواج كنند. در غير اين صورت، مى توانند تا چهار همسر از بين زنان ديگر برگزينند. با اين كه آغاز اين آيه درباره ى ازدواج با يتيمان است، اما در پايان، اصل تعدد زوجات، مجاز شمرده مى شود. اين قانون آن گونه كه مخالفان مى انديشند، به معناى اجازه ى تشكيل حرم سرا نيست، بلكه راهى است كه در صورت كامل بودن شرايط مانند اجراى عدالت از سوى مرد، مى تواند به خواسته هاى فطرى و نيازهاى غريزى زنان، پاسخ مثبت دهد و از پى آمدهاى شوم فحشا و نابسامانى در زندگى اين دسته از زنان جلوگيرى كند.

و اگر مى ترسيد كه (هنگام ازدواج با دختران يتيم) عدالت را رعايت نكنيد (از ازدواج با آنان، چشم بپوشيد و) با زنان پاك (ديگر) ازدواج كنيد، دو يا سه يا چهار همسر و اگر مى ترسيد عدالت را (درباره ى همسران متعدد) رعايت نكنيد، تنها يك همسر بگيريد و يا از زنانى كه مالك آن هاييد، بهره گيريد. اين كار از ستم، بهتر پيش گيرى مى كند. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 238؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 467؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 252؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 160؛ مجمع البيان، ج 5، ص 16؛ نمونه ى بينات، ص 179.

مهر يا پشتوانه ى اجتماعى زنان

شأن نزول آيه ى 4 سوره ى نساء

در عصر جاهليت، به دليل بى ارزش بودن وجود زنان، بيشتر اوقات مهر را كه حق مسلم زنان بود، به اولياى آنان مى دادند. اوليا نيز آن را

ملك خود مى دانستند و گاهى به ازدواج درآوردن زن ديگرى را براى خود، مهر او قرار مى دادند. براى مثال، برادرى، خواهر خود را به ازدواج ديگرى در مى آورد تا در مقابل، او نيز خواهر خود را به ازدواج وى در آورد. اين رد و بدل شدن، مهر اين دو زن به شمار مى آمد. اين گونه بود كه آيه ى ذيل نازل شد و بر همه ى رسم هاى ستم گرانه، خط بطلان كشيد. قرآن، مهر را به عنوان حق مسلم، به زن اختصاص داد و مردان را به رعايت كامل آن سفارش كرد. در اين جا اين پرسش پيش مى آيد كه مرد و زن هر دو از ازدواج به طور يكسان بهره مى برند، و پيوند زناشويى بر اساس منافع متقابل است. پس دليل پرداخت مهريه از سوى مرد چيست؟ آيا اين مسأله، به شخصيت زن لطمه نمى زند و ازدواج را به خريد و فروش تبديل نمى كند؟ در پاسخ بايد گفت كه درست است كه زن و مرد هر دو، به طور يكسان از زندگى زناشويى سود مى برند، ولى در صورت جدايى زن و مرد، زن خسارت بيشترى مى بيند. پس مهر، پشتوانه اى اجتماعى براى زنان است. افزون بر آن كه در اسلام، مهر به هيچ وجه جنبه ى بها و قيمت كالا ندارد، تا به شخصيت زن لطمه بزند. به همين دليل، جزو اركان صيغه ى عقد ازدواج به شمار نمى آيد و در حاشيه قرار گرفته است:

و مهر زنان را (به طور كامل) به عنوان يك بدهى (يا عطيه) به آنان بپردازيد؛ (ولى) اگر آنان چيزى از آن را با رضايت خاطر، به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف كنيد. «» (1)

پاورقى:

(1)

جامع البيان، ج 4، ص 243؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 470؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 263؛ نمونه ى بينات، ص 181.

تلاش براى حفظ حقوق زنان و كودكان بى سرپرست

شأن نزول آيه ى 7 سوره ى نساء

در جاهليت، رسم بر اين بود كه تنها مردانى وارث فرد در گذشته شناخته مى شدند كه توانايى جنگ و دفاع از حريم زندگى را داشتند. بنابراين، زنان و كودكانى كه قدرت جنگيدن نداشتند، ارث نمى بردند و ارث به جا مانده از مرد خانواده در صورت نداشتن پسر، تنها ميان خويشاوندان مرد او تقسيم مى شد.

«اوس بن ثابت» كه از انصار مدينه بود، از دنيا رفت و ثروت زيادى از خود به جا گذاشت. با اين كه «ام كحة» و سه دختر از آن مرد انصارى باقى مانده بود، اما بر اساس وصيت اوس، دو پسر عموى او به نام هاى «سويد» و «عرفجه» - كه وصى او بودند - مال متوفى را متصرف شدند. بدين ترتيب، زن و فرزندان اوس، بهره اى از ارث نبردند. همسر اوس كه براى اداره ى زندگى خود و فرزندان يتيم اش، مالى نداشت، از شدت فقر به پيامبر، شكايت كرد و گفت: با اين كه دختران در پناه من هستند، اما عموزاده هاى همسرم، به ما توجهى ندارند. من نيز توانايى تأمين معاش خود و فرزندان را ندارم. پيامبر از آن دو مرد، توضيح خواست. آن دو پاسخ دادند: بر اساس رسوم ما، اين زن و فرزندان او، چون اسب سوارى نمى دانند و براى رويارويى با دشمن نمى توانند اسلحه به دست گيرند، از ارث محروم مى شوند. تا آن زمان، حكمى در اين زمينه، نازل نشده بود. بنابراين پيامبر فرمود: برويد و

منتظر بمانيد تا درباره ى شما حكم الهى نازل شود. آنان رفتند. خداوند نيز آيه ى ذيل را نازل فرمود. پيامبر آن دو را خواست و به آنان دستور داد كه از دخالت در اموال مورد نظر بپرهيزند و آن را براى بازماندگان درجه ى اول يعنى فرزندان و همسر اوس بگذارند:

از آن چه پدر و مادر و خويشاوندان، از خود برجاى مى گذارند، براى مردان سهمى است و براى زنان نيز، از آن چه پدر و مادر و خويشاوندان مى گذارند، سهمى خواه آن مال كم باشد يا زياد. اين سهمى است تعيين شده و پرداختى «». (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 262؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 476؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 274؛ مجمع البيان، ج 5، ص 32؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 161؛ نمونه ى بينات، ص 183.

عدالت در ارث

شأن نزول آيه هاى 11 و 12 سوره ى نساء

زنى ماتم زده و سوگوار از مرگ همسرش، با ديدگان اشك آلود در حالى كه دستان كوچك دو دختر غم ديده ى خود را گرفته بود، نزد پيامبر حاضر شد. همه چيز نشان مى داد كه حقى از او سلب گرديده و او براى شكايت به آن جا آمده است. او خود را همسر ثابت بن قيس (1) معرفى كرد كه در جنگ احد شهيد شده بود. آن دو نيز دختران شهيد بودند. زن به پيامبر عرض كرد: پس از شهادت همسرم، عموى دخترانم، اموال همسرم را تصاحب كرده و براى ما هيچ مالى، باقى نگذاشته است. از آينده ى فرزندانم نگرانم و در حال حاضر نيز وضع معيشتى خوبى ندارم. شما چه دستور مى فرماييد؟ در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد. پيامبر، وارثان را طلبيد و

به عموى دخترانم فرمود: از آن مال، دو سوم را به دختران بده؛ يك هشتم را به مادر تسليم كن و بقيّه را نگاه دار:

خداوند درباره ى فرزندان تان به شما سفارش مى كند كه سهم (ارث) پسر، به اندازه ى سهم دو دختر باشد؛ و اگر فرزندان شما (دو دختر) و بيش از دو دختر باشند، دو سوم ميراث از آن هاست و اگر يكى باشد، نيمى (از ميراث) از آن اوست. و براى هر يك از پدر و مادر او، يك هشتم ميراث است، اگر (ميت) فرزندى داشته باشد، و اگر فرزندى نداشته باشد (تنها) پدر و مادر از او ارث مى برند. براى مادر او، يك سوم است (و بقيه از آن پدر است) و اگر او، برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد (همه ى اين ها) پس از انجام وصيتى است كه او كرده و پس از اداى دين است - شما نمى دانيد پدران و مادران و فرزندان تان، كدام يك براى شما سودمندترند. اين فريضه ى الهى است و خداوند دانا و حكيم است. «» و براى شما نصف ميراث زنان تان است، اگر آنان فرزندى نداشته باشند و اگر فرزندى داشته باشند، يك چهارم از آن شماست، پس از انجام وصيتى كه كرده اند و اداى دين آن ها و براى زنان شما يك چهارم ميراث شماست، اگر فرزندى نداشته باشيد، و اگر براى شما، فرزندى باشد يك هشتم از آن آن هاست پس از انجام وصيتى كه كرده ايد و اداى دين. و اگر مردى بوده باشد كه كلاله [خواهر يا برادر] از او ارث مى برد، يا زنى كه برادر يا خواهرى دارد، سهم هركدام، يك ششم است. و اگر بيش از

يك نفر باشند، آن ها در يك سوم شريكند، پس از انجام وصيتى كه شده و اداى دين به شرط آن كه به آنان ضرر نزند. اين سفارش خداست و خدا دانا و بردبار است. «» (2)

پاورقى:

(1) سعد بن ربيع نيز نقل شده است.

(2) تفسير نمونه، ج 3، ص 284؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 163؛ نمونه ى بينات، ص 185؛ جامع البيان، ج 4، ص 275؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 480.

عدالت در ارث

شأن نزول آيه هاى 11 و 12 سوره ى نساء

زنى ماتم زده و سوگوار از مرگ همسرش، با ديدگان اشك آلود در حالى كه دستان كوچك دو دختر غم ديده ى خود را گرفته بود، نزد پيامبر حاضر شد. همه چيز نشان مى داد كه حقى از او سلب گرديده و او براى شكايت به آن جا آمده است. او خود را همسر ثابت بن قيس (1) معرفى كرد كه در جنگ احد شهيد شده بود. آن دو نيز دختران شهيد بودند. زن به پيامبر عرض كرد: پس از شهادت همسرم، عموى دخترانم، اموال همسرم را تصاحب كرده و براى ما هيچ مالى، باقى نگذاشته است. از آينده ى فرزندانم نگرانم و در حال حاضر نيز وضع معيشتى خوبى ندارم. شما چه دستور مى فرماييد؟ در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد. پيامبر، وارثان را طلبيد و به عموى دخترانم فرمود: از آن مال، دو سوم را به دختران بده؛ يك هشتم را به مادر تسليم كن و بقيّه را نگاه دار:

خداوند درباره ى فرزندان تان به شما سفارش مى كند كه سهم (ارث) پسر، به اندازه ى سهم دو دختر باشد؛ و اگر فرزندان شما (دو دختر) و بيش از دو دختر باشند، دو سوم ميراث

از آن هاست و اگر يكى باشد، نيمى (از ميراث) از آن اوست. و براى هر يك از پدر و مادر او، يك هشتم ميراث است، اگر (ميت) فرزندى داشته باشد، و اگر فرزندى نداشته باشد (تنها) پدر و مادر از او ارث مى برند. براى مادر او، يك سوم است (و بقيه از آن پدر است) و اگر او، برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد (همه ى اين ها) پس از انجام وصيتى است كه او كرده و پس از اداى دين است - شما نمى دانيد پدران و مادران و فرزندان تان، كدام يك براى شما سودمندترند. اين فريضه ى الهى است و خداوند دانا و حكيم است. «» و براى شما نصف ميراث زنان تان است، اگر آنان فرزندى نداشته باشند و اگر فرزندى داشته باشند، يك چهارم از آن شماست، پس از انجام وصيتى كه كرده اند و اداى دين آن ها و براى زنان شما يك چهارم ميراث شماست، اگر فرزندى نداشته باشيد، و اگر براى شما، فرزندى باشد يك هشتم از آن آن هاست پس از انجام وصيتى كه كرده ايد و اداى دين. و اگر مردى بوده باشد كه كلاله [خواهر يا برادر] از او ارث مى برد، يا زنى كه برادر يا خواهرى دارد، سهم هركدام، يك ششم است. و اگر بيش از يك نفر باشند، آن ها در يك سوم شريكند، پس از انجام وصيتى كه شده و اداى دين به شرط آن كه به آنان ضرر نزند. اين سفارش خداست و خدا دانا و بردبار است. «» (2)

پاورقى:

(1) سعد بن ربيع نيز نقل شده است.

(2) تفسير نمونه، ج 3، ص 284؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 163؛ نمونه ى

بينات، ص 185؛ جامع البيان، ج 4، ص 275؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 480.

مَهرم حلال، جانم آزاد!

شأن نزول آيه ى 19 سوره ى نساء

روزى نبود كه دعواهاى زناشويى، آرامش را از خانه اى نگيرد و در ميان نگاه و ناله ى مظلومانه ى كودكان، ضجه ى زنان كتك خورده از شوهر، دل رهگذرى را نيازارد. در همين حال، زنى، دوان دوان، با سر و صورتى برآمده و خون آلود و با چشمانى پر از اشك، خانه ى شوهر را ترك گفته و راهى منزل پدر شده بود. زن، سراسيمه در را گشود و پدر را از حادثه ى پيش آمده، آگاه ساخت. پدر مى دانست كه تنها خواسته ى دخترش، طلاق گرفتن از همسر زورگويش است؛ زيرا طلاق، تنها چاره ى او براى نجات از اين گرفتارى است. با اين حال به خوبى آگاه بود كه دامادش از پرداخت مهريه ى دختر او، ناتوان است و اين همه آزار هم براى بخشودگى مهر است. البته پدر هيچ گاه حاضر نبود به چنين كارى رضايت دهد.

زن بارها به شوهرش گفته بود: مهرم حلال جانم آزاد! از اين رو، سخت گيرى شوهر براى وادار كردن پدر همسر به چشم پوشيدن از مهر، روز به روز افزايش مى يافت. در اين ميانه، پدر به اين حرف ها توجهى نداشت. شوهر نيز براى آزار بيشتر همسرش، از طلاق دادن خوددارى مى كرد و از بدرفتارى خود نمى كاست. اين گونه بود كه آيه ى ذيل نازل شد و شوهران را از چنين رفتارى با همسران بر حذر داشت:

اى اهل ايمان! براى شما حلال نيست كه از زنان به اكراه و اجبار، ارث ببريد و بر زنان سخت گيرى و بهانه جويى مكنيد تا به ستم، قسمتى از مهر آنان

را بگيريد، مگر آن كه كردار زشتى از آنان آشكار شود، و با آنان در زندگى، با انصاف و خوش رفتار باشيد، و چنان چه زن دل پسند شما نباشد (اظهار كراهت نكنيد). چه بسا چيزهايى ناپسند شما باشد و حال آن كه خدا در آن، خير بسيار براى شما مقدر فرمايد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 305؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 490؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 318؛ مجمع البيان، ج 5، ص 77؛ نمونه ى بينات، ص 187.

پرسش و پاسخ درباره ى تفاوت مرد و زن

شأن نزول آيه ى 32 سوره ى نساء

تفاوت سهم ارث مردان و زنان، به صورت پرسشى جدى براى گروهى از مسلمانان درآمده بود. آنان نمى دانستند كه هزينه ى زندگى بر دوش مردان است و زنان مى توانند مالك درآمد خويش نيز باشند. ام سلمه، همسر پيامبر از جمله مسلمانانى بود كه نزد پيامبر آمد و عرض كرد: چرا جهاد تنها بر مردان واجب است و شامل زنان نمى شود؟ چرا سهم ما از ارث، نصف آن هاست؟ و چرا... اى كاش! ما هم مرد بوديم و از اين مزاياى مردان بهره مند مى شديم و به موقعيت اجتماعى آنان دست مى يافتيم.

در اين حال، آيه ى 32 سوره ى نساء نازل شد و به اين پرسش ها، پاسخ گفت:

برترى هايى را كه خداوند، نسبت به بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده است، آرزو نكنيد. مردان نصيبى از آن چه به دست مى آورند، دارند و زنان نصيبى. و از فضل خدا بخواهيد و خداوند به هر چيز داناست. «»

بايد گفت: تفاوت هاى زن و مرد، اعم از تفاوت هاى جنسى، صفات جسمى و روحى و تفاوت هاى حقوقى مانند ارث، اسرارى دارد كه از نظر ما پنهان

است. همه ى اين تفاوت ها بر اساس عدالت و قانون الهى و مصلحت زن و مرد بنا نهاده شده و اسرار آن بر ما پوشيده است. (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 193، تفسير نمونه، ج 3، ص 362؛ مجمع البيان، ج 5، ص 125؛ جامع البيان، ج 4، ص 47؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 504.

چگونگى پاسخ به نافرمانى همسر

شأن نزول آيه ى 37 سوره ى نساء

همه ى قبيله، سعد بن ربيع را به خوبى مى شناختند. او مردى عصبى و تندخو بود كه در برابر نافرمانى همسر و فرزندان، زود پرخاش مى كرد. و در اثر كوچك ترين نافرمانى، همسرش «حبيبه» را به باد كتك مى گرفت و تا توان داشت او را ضرب و جرح و به اصطلاح تنبيه مى كرد. در مقابل، حبيبه رفتار شوهر را تحمل مى كرد و كمتر زبان به اعتراض مى گشود. هنگامى كه شوهر، اين رفتار همسرش را مى ديد، از رفتار تندش پشيمان مى شد و از همسر خويش، پوزش مى خواست. با اين حال، ادامه ى اين رفتار، آن زن را بى تاب ساخت. وى براى يافتن راه حل، به ناچار پدرش «زيد» بن ابى زهير» را از ماجرا آگاه كرد. او اميدوار بود با پا درميانى پدر، از اين وضع ناگوار رهايى يابد، اما ميانجى گرى پدر سودى نبخشيد. از اين رو، روزى پدر به همراه دخترش، نزد پيامبر آمد و همه ى ماجرا را بيان كرد و گفت: من دخترم را شوهر نداده ام تا كتك خوردن او را ببينم. وظيفه ى ما چيست؟ پيامبر لحظه اى درنگ كرد و بر اساس حكم كلى قصاص فرمود: قصاص كنيد. آنان به قصد قصاص و انتقام گرفتن از شوهر آن زن حركت كردند. هنوز چند گامى نرفته بودند

كه پيامبر (ص) فرمود: باز گرديد! اينك جبرييل نازل شد و حكم مسأله را بيان فرمود:

مردان، سرپرست زنان اند و (اين) به دليل برترى هايى است كه (از نظر نظام اجتماع) خداوند براى بعضى، نسبت به بعض ديگر قرار داده است و به دليل انفاق هايى است كه از اموال شان (در حق زنان) مى كنند. و زنان صالح، كسانى هستند كه فرمان بردارند و در غياب (همسر خود) در برابر حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده است، اسرار و حقوق شوهر را حفظ مى كنند و (اما) آن دسته از زنان را كه از طغيان و مخالفت آنان بيم دارند، پند و اندرز دهيد و (اگر كارگر نشد) در بستر از آنان دورى كنيد. (اگر آن هم كارگر نشد و هيچ راهى براى وادار كردن آنان به انجام وظايف شان نبود) آنان را تنبيه كنيد و اگر از شما پيروى كردند، به آنان ستم نكنيد و (بدانيد) خداوند بلندمرتبه و بزرگ است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 370؛ مجمع البيان، ج 5، ص 134؛ نمونه ى بينات، ص 195؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 505؛ جامع البيان، ج 4، ص 58.

مصارف خمس

شأن نزول آيه هاى 41 سوره ى نساء

جنگ بدر با پيروزى مسلمانان به پايان رسيد. در اين جنگ، هفتاد نفر از كفار كشته شدند و هفتاد نفر اسير گشتند. اسيران و غنايم را نزد پيامبر آوردند، تا پيامبر براى هريك از جنگ جويان، سهمى قرار دهد. گروه انصار به اسيران چشم دوختند، تا با تصاحب آنان و در برابر آزادى هر يك از آنان، مبلغى را به نام «فديه» دريافت كنند. بنابراين، اسيران را از پيامبر طلب كردند. به ويژه آنان كه

در خط مقدم جبهه بودند و در كشتن و اسير گرفتن كفار، نقش بيشترى داشتند، به غنايم بيشترى چشم دوخته بودند. در اين ميان، گروهى از نگهبانان پيامبر به سخن آمدند و گفتند: يا رسول اللّه! ما قدرت آن را داشتيم كه در جبهه ى جنگ، در صف مقدم باشيم و دشمن را بكشيم و اسير بگيريم و به غنايم دست يابيم. با اين حال براى پاسدارى از وجود شما در پشت جبهه انجام وظيفه كرديم. پيامبر چون ديد كار به مشاجره انجاميده است و برخى از مسلمانان براى تقسيم غنايم، اين گونه با هم مجادله مى كنند، به فكر فرو رفت. خداوند براى ريشه كن كردن اختلاف ها، غنايم را به عنوان انفال در اختيار پيامبر گذاشت، تا هرگونه صلاح مى داند مصرف كند. پيامبر نيز غنايم را در اين مورد، به طور مساوى ميان جنگ جويان تقسيم كرد. مسلمانان نيز به اين تقسيم رضايت دادند و پراكنده شدند.

بايد دانست قانون اسلام درباره ى غنايم جنگى و اموالى منقولى كه با پيكار به دست سربازان مى افتد، اين است كه چهارپنجم آن به عنوان تشويق و جبران گوشه اى از تلاش جنگ جويان، به آنان داده شود. تنها يك پنجم آن به عنوان خمس در مصارفى كه بيان خواهد شد، مصرف مى گردد. آيه اى كه به خمس و مصارف آن اشاره مى كند، آيه ى 41 سوره انفال است:

و بدانيد هرگونه غنيمتى به شما رسد، خمس آن براى خدا و براى پيامبر و براى ذى القربى و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه است. اگر شما به خدا و آن چه بر بنده ى خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه (يعنى روز بدر) نازل

كرديم، ايمان آورده ايد، و خداوند بر هر چيزى قادر است «» (1)

البته اين آيه، معناى وسيعى دارد و هرگونه درآمد و سود و منفعتى را در بر مى گيرد. هيچ مشكلى نيست كه مفهوم آيه، يك معنى كلى و عمومى بوده، ولى مورد نزول آيه، غنايم جنگى به عنوان يكى از موارد اين حكم كلى باشد. بدين ترتيب، بر همه ى درآمدهاى شخص مسلمان، خمس تعلق مى گيرد و بايد در موارد مورد نظر مصرف گردد.

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 171؛ نمونه ى بينات، ص 386؛ مجمع البيان، ج 10، ص 221.

اميد به رحمت خدا

شأن نزول آيه ى 48 سوره ى نساء

«وحشى بن حرب»، برده اى بود كه به او وعده داده بودند اگر حمزه، عموى پيامبر را بكشد، آزادش خواهند كرد. هنگامى كه وحشى، حمزه را به شهادت رساند. كفار از وفا كردن به وعده خود سرباز زدند و او را آزاد نكردند. پس از مدتى، وحشى با دوستان هم دستش به مكه بازگشت و از كار خود پشيمان شد. آنان، نامه اى به پيامبر فرستادند و از كرده ى خويش، اظهار پشيمانى كردند. آنان با درخواست چاره جويى از پيامبر، نوشتند: ما مشتاقيم مسلمان شويم، ولى آياتى مانند آيه ى (والّذين لايدعون مع الله الها آخر و لايقتلون النّفس التى حرّم الله الاّ بالحق و لا يزنون و من يفعل ذلك يلق اثاما) بر تو نازل گرديده است كه مانع از اسلام آوردن ما مى شود. اين آيه، اسلام مشركان و قاتلان و زناكاران را نمى پذيرد. ما هم به خدا شرك ورزيده ايم، هم قتل نفس انجام داده ايم و زنا كار هم بوده ايم. اگر اين رفتارها از ما سر نمى زد، هرآينه مسلمان مى شديم. پس از مدتى

آيه ى (الا من تاب و آمن و عمل صالحا فاولئك يبدّل اللّه سيئاتهم حسنات و كان الله غفورا رحيما) نازل گرديد. پيامبر براى اميدوارى آنان اين آيه را براى شان فرستاد. چون آيه را خواندند، نوشتند: اين هم شرط سختى است. مى ترسيم نتوانيم عمل صالحى انجام دهيم و صلاحيت پيروى از اين آيه را پيدا نكنيم. از اين رو، آيه ى ذيل نازل شد:

خداوند، گناه شرك را نمى آمرزد و گناهان پايين تر از شرك را نسبت به هركس بخواهد، مى آمرزد و كسى كه براى خدا شريك قرار دهد، به دليل افترايى كه بسته، گناهى بزرگ، مرتكب شده است. «» (1)

پيامبر گرامى، آيه را براى ايشان فرستاد. آنان آيه را خواندند و نوشتند: مى ترسيم از آن كسانى نباشيم كه مشيت الهى بر آمرزش ايشان تعلق گيرد. پس از آن، اين آيه نازل شد:

اى بندگان من! كه بر خويشتن اسراف كرده ايد! از رحمت خدا نااميد مشويد؛ زيرا خداوند، همه ى گناهان را مى آمرزد. (2)

پيامبر صلى الله عليه و آله اين آيه را براى ايشان فرستاد. آنان نيز همگى اسلام آوردند و نزد پيامبر آمدند.

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 203؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 409؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 519؛ جامع البيان، ج 4، ص 126؛ مجمع البيان، ج 5، ص 177.

(2) زمر، 53.

خودستايى ممنوع

شأن نزول آيه هاى 49 و 50 سوره ى نساء

روزى، گروهى از مردان يهود براى پاك نشان دادن خود، با سر و صورت و لباسى آراسته و چهره اى موجه و شبيه مردان خدا، نزد پيامبر آمدند و در ستايش خود سخن ها گفتند. آنان، كودكان خود را نيز همراه آورده بودند. يكى از ياران پيامبر پرسيد: آشكارا سخن بگوييد. هدف تان از آوردن اين كودكان

چيست؟ آنان از پيامبر پرسيدند: آيا اين كودكان گناهى دارند؟ فرمود: نه، گفتند: ما نيز مانند آنان هستيم. گناهى كه در روز مرتكب مى شويم، در شب بخشوده مى شود و گناه شبانه ى ما، در روز آمرزيده مى شود. سپس آنان، امتيازهاى بسيارى براى خود بر شمردند. از جمله اين كه گفتند: «ما فرزندان خداييم» و «بهشت ويژه ى ما است و ديگران را در آن راهى نيست».

آيه هاى 49 و 50 سوره ى نساء به اين پندارهاى باطل، چنين پاسخ گفت؛ خودستايى كه سرچشمه ى تكبر و بسيارى از برترى جويى ها و نابسامانى هاى اجتماعى، جنگ ها و استعمارگرى ها است، همواره در ميان ملت ها وجود داشته است. در صدر اسلام نيز قوم يهود و نصارا گرفتار چنين صفت ناپسندى بودند. بنابراين، به سختى حاضر مى شدند در برابر اسلام، سر تسليم فرود آورند.

آيا نديدى آنانى را كه خود ستايى مى كنند (اين خود ستايى ها بى ارزش است)، ولى خدا، هركس را بخواهد ستايش مى كند و كم ترين ستمى به آنان نخواهد شد «» ببين چگونه به خدا دروغ مى بندند و همين گناه آشكار (براى مجازات آنان) كافى است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 413؛ مجمع البيان، ج 5، ص 183؛ نمونه ى بينات، ص 208؛ جامع البيان، ج 4، ص 128؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 520.

خودستايى ممنوع

شأن نزول آيه هاى 49 و 50 سوره ى نساء

روزى، گروهى از مردان يهود براى پاك نشان دادن خود، با سر و صورت و لباسى آراسته و چهره اى موجه و شبيه مردان خدا، نزد پيامبر آمدند و در ستايش خود سخن ها گفتند. آنان، كودكان خود را نيز همراه آورده بودند. يكى از ياران پيامبر پرسيد: آشكارا سخن بگوييد. هدف تان از آوردن

اين كودكان چيست؟ آنان از پيامبر پرسيدند: آيا اين كودكان گناهى دارند؟ فرمود: نه، گفتند: ما نيز مانند آنان هستيم. گناهى كه در روز مرتكب مى شويم، در شب بخشوده مى شود و گناه شبانه ى ما، در روز آمرزيده مى شود. سپس آنان، امتيازهاى بسيارى براى خود بر شمردند. از جمله اين كه گفتند: «ما فرزندان خداييم» و «بهشت ويژه ى ما است و ديگران را در آن راهى نيست».

آيه هاى 49 و 50 سوره ى نساء به اين پندارهاى باطل، چنين پاسخ گفت؛ خودستايى كه سرچشمه ى تكبر و بسيارى از برترى جويى ها و نابسامانى هاى اجتماعى، جنگ ها و استعمارگرى ها است، همواره در ميان ملت ها وجود داشته است. در صدر اسلام نيز قوم يهود و نصارا گرفتار چنين صفت ناپسندى بودند. بنابراين، به سختى حاضر مى شدند در برابر اسلام، سر تسليم فرود آورند.

آيا نديدى آنانى را كه خود ستايى مى كنند (اين خود ستايى ها بى ارزش است)، ولى خدا، هركس را بخواهد ستايش مى كند و كم ترين ستمى به آنان نخواهد شد «» ببين چگونه به خدا دروغ مى بندند و همين گناه آشكار (براى مجازات آنان) كافى است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 3، ص 413؛ مجمع البيان، ج 5، ص 183؛ نمونه ى بينات، ص 208؛ جامع البيان، ج 4، ص 128؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 520.

اصول سازش كارى

شأن نزول آيه هاى 51 و 52 سوره ى نساء

افراد سازش كار براى رسيدن به هدف خويش، شخصيت، حيثيت و حتى ايمان و اعتقاد خويش را قربانى مى كنند. پس از حادثه ى تلخ «احد»، يكى از بزرگان يهود به نام «كعب بن اشرف» براى هم پيمان شدن با مشركان مكه بر ضد پيامبر، همراه با هفتاد تن از يهوديان، به

مكه آمد. «ابوسفيان» در منزل خود از «كعب» پذيرايى كرد. كعب در حضور جمعى از سران قريش كه آن جا گرد آمده بودند، چنين گفت: ما بايد هم پيمان شويم و لحظه اى درنگ جايز نيست؛ زيرا دين محمد صلى الله عليه و آله همه ى ما را تهديد مى كند. قريش از مخالفت يهود مدينه با پيامبر و ايجاد شكاف در جبهه ى اسلام، شادمان شدند و از اين پيشنهاد استقبال كردند. با اين حال، آنان در سخنان كعب، به ديده ى ترديد مى نگريستند. شخصى از ميان جمع به كعب گفت: شما نيز مانند محمد صلى الله عليه و آله داراى كتاب هستيد و اين وجه اشتراك شماست. ما سخنان شما را چگونه باور كنيم؟ از كجا معلوم است كه اين كار توطئه اى براى از بين بردن ما نباشد؟! نخستين شرط ما براى هم پيمان شدن با شما، اين است كه در برابر بتان ما سجده كنيد و به آن ها ايمان آوريد. يهوديان براى جلب نظر بت پرستان به چنين خفتى تن دادند. آنان حتى براى خوش آيند بت پرستان، آيين خرافى مشركان را بر اسلام ترجيح دادند و سازش كارانه در برابر بت هاى آنان، سجده كردند.

كعب در ادامه پيشنهاد كرد كه: سى نفر از شما و سى نفر از ما، به كنار خانه ى كعبه برويم و براى نبرد با محمد صلى الله عليه و آله با پروردگار كعبه، پيمان ببنديم. اين پيشنهاد پذيرفته و انجام شد. ابوسفيان چون «كعب» را براى هرگونه سازش و ذلتى، آماده ديد، به اين مقدار بسنده نكرد. او، كعب را به عقب نشينى بيشتر از اصول فرا خواند و گفت: تو مردى دانشمند هستى و ما درس نخوانده. به عقيده ى تو، كدام يك از آيين ما و محمد صلى الله عليه و آله

به حق نزديك تر است؟ هرچند كعب از مشتركات دو آيين اسلام و يهود و ترجيح اسلام بر بت پرستى آگاه بود، ولى براى حفظ سياست سازش كارانه اش و منطقى نشان دادن پاسخ خود گفت: من از آيين شما، آگاهى چندانى ندارم. آن را برايم تشريح كن. ابوسفيان گفت: ما به حاجيان آب مى دهيم، شتر قربانى مى كنيم و ميهمان را گرامى مى داريم. اسيران را آزاد مى كنيم و صله ى رحم به جا مى آوريم. خانه ى خدا را آباد نگه مى داريم و بر گرد آن طواف مى كنيم. در حالى كه محمد صلى الله عليه و آله با بى اعتنايى به دين نياكان خود، از حرم خدا بيرون رفته است و از آيين تازه و نوپا سخن مى گويد. او با گسستن پيوند خويشاوندى خود، به مقدسات ما ناسزا مى گويد. كعب كه جز به خشنودى قريش و جلب رضايت آنان نمى انديشيد، گفت: به خدا سوگند! آيين شمااز آيين محمد بهتر است!

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد:

آيا نديدى كسانى را كه بهره اى از كتاب (خدا) دارند، باز چگونه به جبت و طاغوت (بتان) ايمان مى آورند و درباره ى كافران مشرك مى گويند كه راه آنان به صواب و هدايت نزديك تر از طريقه ى اهل ايمان است. «» آنان كسانى هستند كه خداوند، ايشان را از رحمت خود دور ساخته و هركس را كه خدا از رحمتش دور كند، ياورى براى او نخواهى يافت. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 5، ص 185؛ نمونه ى بينات، ص 209؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 416؛ جامع البيان، ج 4، ص 131؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 521.

اصول سازش كارى

شأن نزول آيه هاى 51 و 52 سوره ى نساء

افراد سازش كار براى رسيدن به هدف خويش، شخصيت، حيثيت و

حتى ايمان و اعتقاد خويش را قربانى مى كنند. پس از حادثه ى تلخ «احد»، يكى از بزرگان يهود به نام «كعب بن اشرف» براى هم پيمان شدن با مشركان مكه بر ضد پيامبر، همراه با هفتاد تن از يهوديان، به مكه آمد. «ابوسفيان» در منزل خود از «كعب» پذيرايى كرد. كعب در حضور جمعى از سران قريش كه آن جا گرد آمده بودند، چنين گفت: ما بايد هم پيمان شويم و لحظه اى درنگ جايز نيست؛ زيرا دين محمد صلى الله عليه و آله همه ى ما را تهديد مى كند. قريش از مخالفت يهود مدينه با پيامبر و ايجاد شكاف در جبهه ى اسلام، شادمان شدند و از اين پيشنهاد استقبال كردند. با اين حال، آنان در سخنان كعب، به ديده ى ترديد مى نگريستند. شخصى از ميان جمع به كعب گفت: شما نيز مانند محمد صلى الله عليه و آله داراى كتاب هستيد و اين وجه اشتراك شماست. ما سخنان شما را چگونه باور كنيم؟ از كجا معلوم است كه اين كار توطئه اى براى از بين بردن ما نباشد؟! نخستين شرط ما براى هم پيمان شدن با شما، اين است كه در برابر بتان ما سجده كنيد و به آن ها ايمان آوريد. يهوديان براى جلب نظر بت پرستان به چنين خفتى تن دادند. آنان حتى براى خوش آيند بت پرستان، آيين خرافى مشركان را بر اسلام ترجيح دادند و سازش كارانه در برابر بت هاى آنان، سجده كردند.

كعب در ادامه پيشنهاد كرد كه: سى نفر از شما و سى نفر از ما، به كنار خانه ى كعبه برويم و براى نبرد با محمد صلى الله عليه و آله با پروردگار كعبه، پيمان ببنديم. اين پيشنهاد پذيرفته و انجام شد. ابوسفيان چون «كعب» را براى هرگونه سازش و ذلتى،

آماده ديد، به اين مقدار بسنده نكرد. او، كعب را به عقب نشينى بيشتر از اصول فرا خواند و گفت: تو مردى دانشمند هستى و ما درس نخوانده. به عقيده ى تو، كدام يك از آيين ما و محمد صلى الله عليه و آله به حق نزديك تر است؟ هرچند كعب از مشتركات دو آيين اسلام و يهود و ترجيح اسلام بر بت پرستى آگاه بود، ولى براى حفظ سياست سازش كارانه اش و منطقى نشان دادن پاسخ خود گفت: من از آيين شما، آگاهى چندانى ندارم. آن را برايم تشريح كن. ابوسفيان گفت: ما به حاجيان آب مى دهيم، شتر قربانى مى كنيم و ميهمان را گرامى مى داريم. اسيران را آزاد مى كنيم و صله ى رحم به جا مى آوريم. خانه ى خدا را آباد نگه مى داريم و بر گرد آن طواف مى كنيم. در حالى كه محمد صلى الله عليه و آله با بى اعتنايى به دين نياكان خود، از حرم خدا بيرون رفته است و از آيين تازه و نوپا سخن مى گويد. او با گسستن پيوند خويشاوندى خود، به مقدسات ما ناسزا مى گويد. كعب كه جز به خشنودى قريش و جلب رضايت آنان نمى انديشيد، گفت: به خدا سوگند! آيين شمااز آيين محمد بهتر است!

در اين هنگام، آيات ذيل نازل شد:

آيا نديدى كسانى را كه بهره اى از كتاب (خدا) دارند، باز چگونه به جبت و طاغوت (بتان) ايمان مى آورند و درباره ى كافران مشرك مى گويند كه راه آنان به صواب و هدايت نزديك تر از طريقه ى اهل ايمان است. «» آنان كسانى هستند كه خداوند، ايشان را از رحمت خود دور ساخته و هركس را كه خدا از رحمتش دور كند، ياورى براى او نخواهى يافت. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 5، ص 185؛ نمونه ى

بينات، ص 209؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 416؛ جامع البيان، ج 4، ص 131؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 521.

ردّ امانت حتى به مشرك

شأن نزول آيه ى 58 سوره ى نساء

خبر نزديك شدن سپاه اسلام و حتمى بودن فتح مكه، قريش را به وحشت انداخت. عده اى به خانه هاشان و شمارى نيز به كعبه پناه بردند. تنها زنان، كودكان، پيرمردان و برده ها در كوچه ها ديده مى شدند و رفت و آمد مى كردند؛ زيرا مى دانستند كه از گزند مسلمانان درامانند. پيامبر، شهر مكه را فتح و عفو عمومى اعلام كرد. بنابراين، همگى با احساس امنيت و آرامش خاطر، در پيرامون خانه ى كعبه به استقبال پيامبر شتافتند. پيامبر در نخستين گام براى پاك سازى درون خانه ى كعبه از وجود بت ها «عثمان بن طلحه»، كليددار خانه ى كعبه را كه هنوز مشرك بود، فرا خواند و كليد را از او گرفت. كليددارى خانه ى كعبه در ميان عرب ها، مقامى برجسته و شامخ به شمار مى آمد. بنابراين، عباس عموى پيامبر پس از پاك سازى بت ها از پيامبر خواست كليد خانه ى خدا را به او بسپارد. شايد عباس مى خواست از نفوذ اجتماعى و سياسى برادرزاده ى خود به سود خويش بهره ببرد. در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد:

خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانت ها را به صاحبان آن برسانيد و هنگامى كه ميان مردم داورى مى كنيد از روى عدالت داورى كنيد. خداوند، پند و اندرزهاى خوبى به شما مى دهد. خداوند شنوا و بيناست «» (1)

پيامبر در خانه را بست و در اوج قدرت و بهت حاضران، كليد را به عثمان بن طلحه تحويل داد؛ زيرا از او امانت گرفته بود.

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 5، ص 199؛ جامع

البيان، ج 4، ص 145؛ نمونه ى بينات، ص 212؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 429؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 523.

داورى طاغوت، هرگز

شأن نزول آيه ى 60 سوره ى نساء

بين دو نفر يهودى و منافق به ظاهر مسلمان، نزاعى رخ داد. قرار شد هر دو، فردى امين و عادل را به عنوان داور برگزينند. همه انتظار داشتند فرد مسلمان، داورى پيامبر را بپذيرد و در عوض، فكر مى كردند شخص يهودى به اين داورى رضايت ندهد. با اين حال، شخص يهودى گفت: من داورى محمد صلى الله عليه و آله را مى پذيرم؛ چون به عدالت او يقين دارم و مى دانم رشوه نمى گيرد و در قضاوت، ستم روا نمى دارد. در مقابل، فرد منافق داورى پيامبر اسلام را رد كرد و گفت: من داورى كعب بن اشرف را كه فردى يهودى است، مى پذيرم. او مى دانست كه كعب، اهل رشوه است و حق را به جانب او مى دهد. در اين ميان، آيه ى 60 سوره ى نساء نازل شد. خداوند، با سرزنش كردن چنين افرادى به آنان اخطار كرد كه رجوع به حكام باطل و داورى خواستن از طاغوت، با ايمان به خدا و كتب آسمان سازگار نيست و انسان را از مسير حق به بى راهه مى برد:

آيا نديدى كسانى را كه گمان مى كنند به آن چه (از كتب آسمانى) بر تو و بر پيشينيان نازل شده است، ايمان آورده اند ولى مى خواهند طاغوت و حكام باطل را به داورى بطلبند، با اين كه به آنان دستور داده شده است كه به طاغوت كافر شوند و شيطان مى خواهد به شدت آنان را گمراه كند (و به بى راهه هاى دوردستى بيافكند). «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير كشاف، ج 1، ص 525؛ جامع البيان، ج

4، ص 152؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 445؛ نمونه ى بينات، ص 215؛ مجمع البيان، ج 5، ص 206.

لزوم حق پذيرى

شأن نزول آيه ى 65 سوره ى نساء

«حاطب بن ابى بلتعمه» مردى از انصار بود كه در ميان قبيله اش نيز سوء شهرت داشت. روزى، حاطب، دوان دوان، در حالى كه بيل آبيارى به دست داشت، از نخلستان بيرون آمد. وى با شتاب، خود را به نخلستان «زبير بن عوام» رساند. زبير، مشغول آبيارى بود. حاطب بى مقدمه، او را به اين دليل كه آب را به روى نخلستان وى بسته است، به باد شماتت و ناسزا گرفت. زبير كه از افسران عالى رتبه ى سپاه اسلام به شمار مى آمد، از اين اقدام سبك و بى ادبانه ى مرد انصارى دل گير شد. بنابراين، همراه حاطب براى داورى نزد پيامبر رسيد. آب، ابتدا از باغ نخل زبير مى گذشت. سپس باغ حاطب را آبيارى مى كرد. زبير، ماجرا را با پيامبر در ميان گذاشت. پيامبر پس از چند پرسش از هر دو و كسب آگاهى بيشتر، به زبير فرمود: وقتى باغت را آبيارى كردى، آب را براى همسايه ات بفرست. مرد انصارى از اين قضاوت پيامبر خشمگين شد و در حالى كه مجلس را ترك مى كرد، بى ادبانه گفت: چرا جانب پسرعمه ات را مى گيرى؟ پيامبر از اين سخن بسيار ناراحت شد. به گونه اى كه رنگ رخسار او دگرگون گرديد.

در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد و تسليم شدن در برابر حق را نشانه ى ايمان واقعى معرفى كرد:

به پروردگارت سوگند! آنان، اهل ايمان نيستند. مگر اين كه، تو را در اختلاف هاى خود، حكم قرار دهند و آن گاه از داورى تو در دل، احساس ناراحتى نكنند و كاملاً در

برابر حق، تسليم شوند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير كشاف، ج 1، ص 529؛ جامع البيان، ج 4، ص 159؛ مجمع البيان، ج 5، ص 216؛ نمونه ى بينات، ص 216؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 453.

دوستان بهشتى

شأن نزول آيه هاى 69 و 70 سوره ى نساء

«ثوبان» بنده ى آزاد شده ى پيامبر بود كه از شدت علاقه به آن حضرت، تاب دورى ايشان را نداشت. وى در حالى كه لاغر شده و رنگش پريده بود، نزد پيامبر آمد. چون پيامبر حال پريشان او را ديد، فرمود: اى ثوبان! تو را چه شده كه رنگ پريده و لاغر شده اى؟ عرض كرد: يا رسول الله! مريض نيستم. دردى هم ندارد جز دورى از شما. گاهى كه شما را نمى بينم، بر من سخت مى گذرد و اشتياق پيدا مى كنم كه تو را ببينم. من در اين انديشه ام كه در آخرت چگونه خواهم بود؟ مى ترسم در آنجا تو را نبينم؛ زيرا تو در مقام و جايگاه پيامبرانى و من اگر به بهشت هم وارد شوم، پايين تر از مقام تو خواهم بود. اگر هم در بهشت داخل نشوم، كه هرگز تو را نمى بينم. در آن صورت، بر من چه خواهد گذشت؟ اين افكار سبب پريشانى من شده و مرا به اين حال و روز انداخته است. در اين جا آيه هاى 69 و 70 سوره ى نساء نازل شد و به اين گونه اشخاص بشارت داد كه پيروى كنندگان از پروردگار، در بهشت هم نشين پيامبران و برگزيدگان خدا خواهند بود. آن گاه پيامبر فرمود: به خدا سوگند! بنده اى ايمان نمى آورد جز اين كه مرا از خود، پدر و مادر، اهل و فرزند و همه ى مردم، بيشتر دوست مى دارد:

و كسانى كه

از خدا و رسول پيروى كنند، با پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان كه خدا به آنان نعمت بخشيده است، همراه خواهند بود و اينان رفيقان خوبى هستند «» اين است فضلى از جانب خداوند و علم خداوند (از حال بندگان) كافى است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير كشاف، ج 1، ص 531؛ جامع البيان، ج 4، ص 163؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 459؛ مجمع البيان، ج 5، ص 226؛ نمونه ى بينات، ص 218.

دوستان بهشتى

شأن نزول آيه هاى 69 و 70 سوره ى نساء

«ثوبان» بنده ى آزاد شده ى پيامبر بود كه از شدت علاقه به آن حضرت، تاب دورى ايشان را نداشت. وى در حالى كه لاغر شده و رنگش پريده بود، نزد پيامبر آمد. چون پيامبر حال پريشان او را ديد، فرمود: اى ثوبان! تو را چه شده كه رنگ پريده و لاغر شده اى؟ عرض كرد: يا رسول الله! مريض نيستم. دردى هم ندارد جز دورى از شما. گاهى كه شما را نمى بينم، بر من سخت مى گذرد و اشتياق پيدا مى كنم كه تو را ببينم. من در اين انديشه ام كه در آخرت چگونه خواهم بود؟ مى ترسم در آنجا تو را نبينم؛ زيرا تو در مقام و جايگاه پيامبرانى و من اگر به بهشت هم وارد شوم، پايين تر از مقام تو خواهم بود. اگر هم در بهشت داخل نشوم، كه هرگز تو را نمى بينم. در آن صورت، بر من چه خواهد گذشت؟ اين افكار سبب پريشانى من شده و مرا به اين حال و روز انداخته است. در اين جا آيه هاى 69 و 70 سوره ى نساء نازل شد و به اين گونه اشخاص بشارت داد كه پيروى كنندگان

از پروردگار، در بهشت هم نشين پيامبران و برگزيدگان خدا خواهند بود. آن گاه پيامبر فرمود: به خدا سوگند! بنده اى ايمان نمى آورد جز اين كه مرا از خود، پدر و مادر، اهل و فرزند و همه ى مردم، بيشتر دوست مى دارد:

و كسانى كه از خدا و رسول پيروى كنند، با پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان كه خدا به آنان نعمت بخشيده است، همراه خواهند بود و اينان رفيقان خوبى هستند «» اين است فضلى از جانب خداوند و علم خداوند (از حال بندگان) كافى است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير كشاف، ج 1، ص 531؛ جامع البيان، ج 4، ص 163؛ تفسير نمونه، ج 3، ص 459؛ مجمع البيان، ج 5، ص 226؛ نمونه ى بينات، ص 218.

مردان حرف نه عمل!

شأن نزول آيه ى 77 سوره ى نساء

فشار و آزار شديد مشركان مكه، شور عجيبى براى جهاد در مسلمانان ايجاد كرده بود. عده اى چون «سعد بن ابى وقاص»، «عبدالرحمن بن عوف» و «مقداد بن اسود» خدمت پيامبر رسيدند و گفتند: ما پيش از اسلام، عزيز و محترم بوديم. هم اكنون مورد آزار دشمنان قرار داريم و از آن عزّت و احترام خبرى نيست. براى بازيابى عزت گذشته، به ما اجازه دهيد با دشمن بجنگيم و به جسارت هاى آنان پاسخ دهيم. پيامبر فرمود: اكنون براى مبارزه، مأموريتى ندارم. از شما مى خواهم كه در حال حاضر، به خودسازى، انجام واجبات و تقويت نيرو بپردازيد.

هنگامى كه مسلمانان به مدينه آمدند و زمينه براى مبارزه ى مسلحانه فراهم گشت، دستور جهاد نازل گرديد. در اين هنگام، بعضى از آن افراد داغ و آتشين كه تنها مرد سخن بودند نه عمل، هراسان شدند و در برابر اين

دستور، زبان به اعتراض گشودند. آنان مى خواستند از شركت در ميدان جهاد سرباز زنند.

اين جا بود كه آيه ى ذيل نازل شد و اين گونه افراد را سرزنش كرد:

آيا نديدى كسانى را كه (در مكه) به آنان گفته شد (اكنون) از جهاد دست نگه داريد و نماز را برپا كنيد و زكات بپردازيد (اما آنان از اين دستور ناراحت شدند) ولى هنگامى كه (در مدينه) به آنان، فرمان جهاد داده شد، گروهى از آنان، همان گونه كه از خداوند ترس دارند يا بيشتر، از مردم (دشمن) مى ترسند و مى گويند: پروردگارا! براى چه، جنگ را بر ما واجب كردى؟ چرا اين فرمان را كمى به تأخير نيانداختى؟ بگو: متاع دنيا، اندك و آخرت براى اهل تقوا بهتر است و به شما كوچك ترين ستمى نخواهد شد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 171؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 536؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 14؛ مجمع البيان، ج 5، ص 244، نمونه ى بيّنات، ص 220.

مسؤوليت وظيفه شناسى

شأن نزول آيه ى 84 سوره ى نساء

جنگ «اُحد» براى نخستين بار، طعم تلخ شكست را به مسلمانان چشاند. شعارها و رجزخوانى هاى ابوسفيان كه از غرور پيروزى، سرمست بود، بيش از پيش بر عمق اين فاجعه ى بزرگ مى افزود و وضعيت روانى مسلمانان را نابسامان تر مى ساخت. ابوسفيان بر بلنداى تپه اى، نعره مى كشيد و با صداى بلند، شعار بت پرستى سر مى داد. پيامبر نيز براى مقابله به مثل، به شعارهاى او پاسخ گفت، اما در ميان هلهله ى زنان و فرياد شادى سپاه قريش، سخنى به گوش نمى رسيد. ابوسفيان در حالى كه سرزمين احد را ترك مى كرد، با غرور، مسلمانان را بار ديگر، در مكان و زمانى ديگر

به جنگ طلبيد. رعب و وحشت ناشى از جنگ و آن فراخوانى، تا مدت ها اثرى نامطلوب بر قلب و روح مسلمانان باقى گذاشت، به گونه اى كه هرگاه به صحنه هاى خونين جنگ احد مى انديشيدند، از جنگ بى زار مى شدند. كم كم موعد مقرر كه ماه ذى القعده بود، فرا رسيد. پيامبر در پاسخ به فراخوانى ابوسفيان، جز بسيج مسلمانان، چاره ى ديگرى نداشت. از اين رو، مسلمانان را به جنگ با سپاه قريش در «بدر صغرى» - كه بازارى در سرزمين بدر بود - فرا خواند. در اين ميان، مسلمانان كه خاطره ى شكست احد را هنوز به ياد داشتند، از حركت باز ايستادند و نزد پيامبر حاضر نشدند.

در اين جا آيه ى 84 سوره ى نساء نازل شد.

پس (اى پيغمبر!) تو، خود، تنها در راه خدا به كارزار برخيز؛ كه جز بر خودت، مكلّف نيستى، و مؤمنان را نيز ترغيب كن. باشد كه خدا، آسيب كافران را از شما بازدارد؛ زيرا قدرت خدا (از كمك مردم) بيشتر و عذاب و انتقامش سخت تر است. «» (1)

پيامبر اين آيه را براى مسلمانان خواند و آنان را به جنگ ترغيب كرد؛ اما تنها هفتاد تن با پيامبر همراه شدند. از سوى ديگر، تلاش ابوسفيان در ترغيب سپاه قريش به جنگ با مسلمانان نيز بى نتيجه ماند؛ زيرا قريشيان با يادآورى خاطرات تلخ جنگ بدر، از حضور در ميدان جنگ خوددارى كردند. هنگامى كه پيامبر با يارانش به «بدر صغرى» رسيدند، از قريش خبرى نبود. از اين رو، همگى سالم به مدينه بازگشتند.

پاورقى:

(1) البيان، ج 5، ص 269؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 33؛ نمونه ى بينات، ص 223؛ جامع البيان، ج 4، ص 185؛ تفسير كشاف،

ج 1، ص 541.

منافقان زيرك و مؤمنان نادان

شأن نزول آيه ى 88 سوره ى نساء

هر روز بر شمار مسلمانان افزوده مى شد. در اين ميان، عده اى بودند كه به ظاهر، ايمان مى آوردند، ولى در پنهان، بر كفر خويش باقى مى ماندند. مسلمانان مدينه، بيش از هر زمانى، به كمك هاى مالى و معنوى تازه مسلمانان چشم دوخته بودند. آنان منتظر بودند كه اينان به يارى شان بشتابند، اما اين تازه مسلمانان از هجرت به مدينه و پيوستن به مسلمانان، خوددارى ورزيدند و در مكه، جانب كفار را گرفتند. در واقع، اين عده ى به ظاهر مسلمان، با ترك مهاجرت و همكارى عملى با مشركان و حضور نيافتن در صف مجاهدان اسلام، نفاق خود را نمايان تر ساختند. آنان با اين اميد كه مورد اعتماد مسلمانان هستند و ورودشان به مدينه، دشوار نيست، با هدف جاسوسى براى دشمن، از مكه خارج مى شدند و تا نزديك مدينه مى آمدند. هنگامى كه مسلمانان از اين جريان آگاه شدند، درباره ى چگونگى برخورد با اين جمع، دچار اختلاف شدند. عده اى از مسلمانان زيرك و باهوش معتقد بودند كه براى پيش گيرى از نفوذ اين گروه، بايد آنان را از جامعه راند؛ زيرا ضربه اى كه از اين ناحيه بر پيكر اسلام وارد مى شود، از ضربه ى مشركان سهمگين تر خواهد بود. ظاهربينان ساده لوح در برابر اين طرح، مخالفت كردند و گفتند: با كسانى كه به توحيد و نبوت پيامبر، گواهى داده اند، چگونه بجنگيم؟ ما نمى توانيم به جرم هجرت نكردن به مدينه و يارى نرساندن، خون آنان را حلال بدانيم.

در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد و دسته ى دوم را در برابر اين اشتباه، ملامت و راهنمايى كرد:

چرا شما درباره ى منافقان دو فرقه

شديد (گروهى به اسلام و گروهى به كفرشان قايل گشتيد؟ آنان در باطن كافرند) و خدا، آنان را به كيفر اعمال زشت شان بازگرداند. آيا شما مى خواهيد كسى را كه خدا گمراه كرده است، هدايت كنيد؟ در صورتى كه هركس را خدا گمراه كرد، هرگز تو براى (هدايت) او راهى نخواهى يافت. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير كشاف، ج 1، ص 545؛ جامع البيان، ج 4، ص 192؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 48؛ نمونه ى بينات، ص 224؛ مجمع البيان، ج 5، ص 279.

اسلام، آيين صلح

شأن نزول آيه ى 90 سوره ى نساء

دو قبيله ى «بنى ضمره» و «اشجع» هم پيمان بودند؛ يعنى همديگر را در برابر تهديدهاى خارجى يارى مى كردند. مسلمانان با «بنى ضمره» پيمان ترك مخاصمه بسته بودند، اما بعضى مسلمانان از هم پيمانى اين قبيله با قبيله ى «اشجع» و احتمال پيمان شكنى آنان بيم ناك بودند. آنان براى دفع خطر، به پيامبر پيشنهاد كردند كه پيش از هجوم غافل گيرانه ى اين قبيله، مسلمانان پيش دستى كنند و به آنان حمله ببرند. پيغمبر مخالفت كرد و فرمود: نه، هرگز چنين كارى نكنيد. آنان به عهد و پيمان خود، از همه پاى بندترند. خبر برخورد دوستانه ى پيامبر با قبيله ى «بنى ضمره» در همه جا پيچيد. هنگامى كه طايفه ى «اشجع» از اين مسأله باخبر شد، به چنين پيمانى با پيامبر علاقه مند شدند. به همين دليل، «مسعود بن رجيله»؛ رييس طايفه ى «اشجع» به همراه هفتصد تن از افرادش، به سوى مدينه حركت كردند و نزديك شهر مستقر شدند. پيامبر براى آگاهى از هدف شان، نمايندگانى را نزد آنان فرستاد. رييس قبيله گفت: براى ترك مخاصمه و بستن پيمان صلح با مسلمانان، به اين جا آمده ايم. هنگامى كه پيامبر

از نيّت آنان آگاه شد، به عنوان قدردانى و اظهار حسن نيت، مقدار فراوانى خرما فرستاد. آنان دوباره اظهار داشتند: ما از يك سو، توانايى مبارزه با دشمنان شما را نداريم؛ زيرا تعداد اندك است. قدرت مبارزه با شما را نيز نداريم؛ زيرا محل ما به شما نزديك است. بنابراين، ما براى پيمان ترك مخاصمه آمده ايم و در جنگ هاى شما، اعلان بى طرفى مى كنيم.

آيات پيشين به شدت عمل در برابر منافقانى تأكيد داشت كه با دشمنان اسلام، همكارى مى كردند. آيه ى ذيل به مسلمانان دستور داد كه تقاضاى صلح دو دسته ى ذيل را بپذيرند. نخست آنان كه با يكى از هم پيمانان مسلمانان، پيمان بسته اند. ديگر، آنان كه با مسلمانان همكارى مى كنند، نه مبارزه:

مگر آنان كه با هم پيمانان شما، پيمان بسته اند يا آنان كه به سوى شما مى آيند و از پيكار با شما يا پيكار با قوم خود ناتوان شده اند، و اگر خداوند بخواهد آنان را بر شما مسلط مى كند تا با شما پيكار كنند. بنابراين، اگر از شما كناره گيرى كردند و با شما پيكار نكردند (بلكه) پيشنهاد صلح دادند، خداوند به شما اجازه نمى دهد كه متعرض آنان شويد. «» (1)

پاورقى:

(1) تهديب تفسير كبير، ج 2، ص 521؛ نمونه ى بينات، ص 226؛ جامع البيان، ج 4، ص 199؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 54؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 547؛ مجمع البيان، ج 5، ص 285.

حال بعضى از مؤمنان

شأن نزول آيه 10 سوره عنكبوت و 92 سوره نساء

روزها سپرى مى شد. هر روز كه مى گذشت، در تاريك خانه دل عده اى راه گم كرده و حيران، دريچه هايى از هدايت باز مى شد. آنان ايمان مى آوردند و در دژ محكم و

با صلابت مسلمانى جاى مى گرفتند.

در اين ميان، «عيّاش» نيز از قافله ره پويان نور عقب نماند و در آن شرايط سخت و خفقان آور، به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پيوست و ايمان آورد. تا مدتى، تنها پيامبر از مسلمان شدنش با خبر بود. چون بستگان او به شدت با رسول خدا صلى الله عليه و آله مخالف بودند و در دشمنى با او از هيچ كوششى دريغ نمى كردند، او ايمان خود را آشكار نمى كرد. اطرافيان عياش اگر در ميان يكى از افراد اندك تمايلى به پيامبر مى ديدند، به سختى او را سرزنش مى كردند و اگر از وى نوميد مى شدند، او را از خود مى راندند. عياش براى حفظ ايمان خود و در امان ماندن از آزار و زخم زبان خويشان، راه هجرت را برگزيد و با اجازه پيامبر، راهى مدينه شد و به ديگر مهاجران پيوست. اين خبر بى درنگ در مكه پيچيد و مشركان را نگران ساخت. مادر عياش كه «اسماء بنت مخرومه» نام داشت، بيش از ديگران غمگين شد، به ويژه دو فرزند ديگر اين زن به نام هاى «ابوجهل» و «حرث» كه برادران ناتنى عياش بودند، نزد مادر، عياش را سرزنش مى كردند و از ايمان آوردن او ناخرسند بودند. مادر بسيار بى تابى مى كرد و هجرت فرزند به مدينه و دورى او بر داغ دل مادر مى افزود. او خواب و خوراك نداشت و در بستر بيمارى، روبه مرگ بود. ابوجهل و حرث كه براى بازگرداندن عياش در پى بهانه اى بودند، وقتى شدت بيمارى مادر را ديدند، به سوى مدينه روانه شدند و به سرعت خود را به مدينه رساندند. آنان پس از پرس وجو، برادر را يافتند و بى مقدمه، بيمارى مادر را با او در

ميان گذاشتند و گفتند اگر او به مكه باز نگردد، مادر از غصه دقّ مى كند و مى ميرد. برادران از او خواستند كه براى بازگشت سلامت مادر، مدتى هر چند اندك، به وطن باز گردد. سخنان آن دو بر عياش اثر گذاشت و چون مادرش را دوست مى داشت، بدون كم ترين مقاومتى پذيرفت، ولى چون از كفر و بى دينى برادران باخبر بود، از آنان قول گرفت كه او را در عمل به باورهايش آزاد بگذارند. آن دو نيز به ظاهر موافقت كردند و هر سه نفر به قصد مكه حركت كردند. مدينه را پشت سر گذاشتند و به مكان خلوتى رسيدند. هيچ كس در آن اطراف ديده نمى شد. بنابراين، فرصت را غنيمت شمردند و براى فرو نشاندن كينه و حسادت ديرينه شان، او را محكم با طناب بستند و به او تازيانه زدند تا اين كه خودشان خسته شدند و او را با سر و صورتى خون آلود زير آفتاب رها كردند. هنگام رفتن، به او گفتند تنها در يك صورت به او كمك مى كنند و نجاتش مى دهند و آن اين كه از آيين يكتاپرستى چشم بپوشد و آيين بت پرستى را چون گذشته در پيش گيرد. عياش نيز پذيرفت و ازآيين اسلام برائت جست. با اين كه او مى توانست با به كارگيرى اصل تقيّه و پنهان كارى، به ظاهر به خواسته هاى آنان تن دهد، ولى در قلب هم چنان به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وفادار بماند، ولى او چنين نكرد و به طور كلى، از آيين اسلام دست برداشت. در اين جا آيه 10 سوره عنكبوت نازل شد و چنين افرادى را كه در زير شكنجه، دينشان را رها مى كنند، نكوهش كرد:

از ميان

مردم، كسانى هستند كه مى گويند: به خدا ايمان آورده ايم و چون در [راه] خدا آزار كشند، آزمايش مردم را مانند عذاب خدا قرار مى دهند و اگر از جانب پروردگارت يارى رسد، حتما خواهند گفت: ما با شما بوديم، آيا خدا به آن چه در دل هاى جهانيان است، داناتر نيست؟ «»

پس از اين ماجراى غم انگيز، عياش به همراه دو برادر خود راه مكه را درپيش گرفت. با وجود جدايى از اسلام و هم انديشه شدن با عقايد ابوجهل و حرث، هم چنان آتش كينه و نفرت از آن دو در دلش شعله ور بود و خشونت هاى آنان را از ياد نمى برد. عياش باخود عهد بسته و قسم ياد كرده بود كه در اولين فرصت، از آن دو انتقام بگيرد و در خارج از حرم، آنان را به قتل برساند، ولى سخنى نمى گفت. هنگامى كه مادرش را ديد، او را در آغوش گرفت. مادر از ديدن او خوشحال شد و از روى گردانى فرزندش از اسلام، شادمان بود، ولى عياش روى خوش نشان نداد. ساعتى بعد، آن جا را ترك گفت و به سوى خانه خود رهسپار شد. وقتى از فشار اطرافيان كاسته شد و او احساس آرامش كرد، به فكر فرو رفت و به خود آمد. عشق به پيامبر لحظه اى او را آرام نمى گذاشت. دوست داشت همان لحظه پروازكنان در مدينه فرود آيد و بار ديگر رخسار نورانى پيامبر را از نزديك ببيند. بسيار پشيمان بود. مى خواست كه فرياد توبه برآورد، ولى مى ترسيد. چند روزى گذشت. ديگر كسى مراقب او نبود، تا اين كه غروب يك روز كه سياهى شب رفته رفته همه جا را فرا مى گرفت، عياش در حالى كه

بقچه اى زير بغل داشت، پنهانى از شهر مكه بيرون آمد و از مسيرى ناشناخته، به سوى مدينه حركت كرد. چند روز بعد مسلمانان مدينه، او را در جمع خود ديدند و از او به گرمى استقبال كردند. حالا ديگر ايمانش محكم شده بود و همه جا در ركاب پيامبر حضور داشت. مدت ها گذشت و عياش با زندگى جديد، گذشته ها را از ياد برد و ابوجهل و حرث را نيز فراموش كرد و ديگر به انتقام نمى انديشيد. در اين ميان، برادرش حرث نيز در اثرآموزش هاى رهايى بخش اسلام، مسلمان شد و براى بيعت با پيامبر به مدينه هجرت كرد. روزى به طور اتفاقى، عياش، برادرش، حرث را ديد. حرث جلو رفت تا حال او را جويا شود و خواست عياش را در آغوش بگيرد، ولى عياش كه از مسلمان شدن حرث بى خبر بود، شكنجه هاى برادر را به ياد آورد و آتش انتقام در دلش شعله ور شد. بى آن كه سخنى بگويد و روى خوشى از خود نشان دهد، براى وفاى به سوگندش، شمشير از غلاف بيرون كشيد و سينه برادر را دريد و او را درجا كشت. لحظه اى بعد، مسلمانان در اطرافش گرد آمدند و به سرزنش او پرداختند و عياش را از مسلمان شدن برادر باخبر ساختند.

عياش با شنيدن اين خبر، تاب نياورد و بى حال شد و بر زمين افتاد. هنگامى كه به هوش آمد، اشك ريزان نزد پيامبراكرم صلى الله عليه و آله رفت و جريان را گفت. اين بود كه آيه92 سوره نساء نازل شد: (1)

و هيچ مؤمنى را نسزد كه مؤمنى را جز به اشتباه، بكشد و هر كس مؤمنى را به اشتباه كشت، بايد مؤمنى را آزاد و به

خانواده او خون بها پرداخت كند، مگر اين كه آنان گذشت كنند و اگر [مقتول] از گروهى است كه دشمنان شمايند و [خودِ] وى مؤمن است، [قاتل] بايد بنده مؤمنى را آزاد كند [و پرداخت خون بها لازم نيست.] و اگر [مقتول] از گروهى است كه ميان شما و ميان آنان پيمانى است، بايد به خانواده وى خون بها بپردازد و بنده مؤمنى را آزاد كند و هر كس [بنده] نيافت، بايد دو ماه پياپى، به عنوان توبه از خدا، روزه بدارد و خدا همواره داناى سنجيده كار است. «»

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4، ص 60.

مجازات قتل عمد

شأن نزول آيه ى 93 سوره ى نساء

طايفه ى «بنى نجار»، «هشام بن صبابه كنانى» را به قتل رساندند. هنگامى كه «مقيس» برادر هشام از جريان آگاه شد، ماجرا را به عرض پيامبر رسانيد. پيامبر او را به همراه «قيس بن هلال» نزد بزرگان «بنى نجار» فرستاد و به آن طايفه پيغام داد كه اگر قاتل هشام را مى شناسند، براى قصاص، به «مقيس» تسليم كنند و اگر نمى شناسند، خون بهاى هشام را بپردازند. آنان چون قاتل را نمى شناختند. خون بهاى مقتول را پرداختند. هنگام بازگشت، قيس بن هلال در اقدامى وسوسه انگيز، به مقيس گفت: چرا انتقام برادرت را نگرفتى و به خون بها رضايت دادى؟ اين براى تو مايه ى ننگ است. هم سفر خود را كه از قبيله ى بنى نجار است بكش. در آن صورت، هم انتقام گرفته اى و هم خون بها براى تو باقى مى ماند. مقيس، آن فرد بنى نجارى را كشت. سپس از اسلام كناره گرفت و با حالتى كفرآميز به مكه رفت.

آيه ى 93 سوره ى نساء نازل شد و مجازات قتل عمد را بيان

كرد. پيامبر نيز در برابر اين خيانت، خون «مقيس» را مباح دانست. «مقيس» در روز فتح مكه به قتل رسيد:

و مجازات كسى كه مؤمنى را به عمد بكشد، جهنم است و در آن جا جاودانه خواهد بود و خداوند بر او غضب و لعنت مى كند و برايش عذابى بزرگ، فراهم مى سازد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 4، ص 217؛ مجمع البيان، ج 5، ص 229؛ تهذيب تفسير كبير، ج 2، ص 529؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 66؛ تفسير كشاف، ج 1، ص 549؛ نمونه ى بينات، ص 230.

بس بودن اظهار ايمان

شأن نزول آيه ى 94 سوره ى نساء

جنگ خيبر با پيروزى مسلمانان بر يهوديان به پايان رسيد. بنابراين، زمينه اى فراهم شد تا يهوديان نيز به اسلام روى آورند. در چنين شرايطى و هنگام بازگشت به مدينه، پيامبر اكرم، اسامة بن زيد را كه جوانى بيش نبود با گروهى از مسلمانانِ كاملاً آماده، به سوى يهوديانى فرستاد كه در يكى از روستاهاى «فدك» زندگى مى كردند. هدف از اين كار، فرا خواندن يهوديان به پذيرش اسلام بود.

يهوديان كه به قدرت اسلام پى برده و آوازه ى شكست هم كيشان خود را در نبرد خيبر شنيده بودند، براى پذيرش اسلام اعلام آمادگى كردند. گروهى به استقبال مسلمانان شتافتند تا پيش از خون ريزى، مسلمانى خود را اعلام كنند. مرداس كه اشتياق بيشترى نشان مى داد، اموال، زن و فرزندش را براى در امان ماندن از جنگ احتمالى در پناه كوهى قرار داد. سپس در حالى كه به يگانگى خدا و نبوت پيامبر اكرم گواهى مى داد، خود را به مسلمانان رساند، اسامه ى جوان به دليل بدبينى از پيشينه ى يهوديان و به خيال اين كه، اين مَرد يهودى

از بيم جان و براى حفظِ اموال، به اسلام روى آورده است و در باطن مسلمان نيست، به او حمله كرد. مرداس كشته شد و اسامه، گوسفندان او را به غنيمت گرفت. اسامه به مدينه بازگشت در حالى كه مى پنداشت يهودى به ظاهر مسلمانى را كشته است و براى اين كار، از پيامبر پاداش دريافت مى كند. پيامبر پيش تر اين خبر را دريافت كرده بود. بنابراين، هنگامى كه اسامه را ديد، با ناراحتى به او فرمود: تو، مسلمانى را كشته اى؟! اسامه از ناراحتى پيامبر، غمگين شد و عرض كرد: اين مرد از ترس جان و براى حفظ مال، اظهار اسلام كرده است. پيامبر فرمود: تو از كجا مى دانى؟ از درون او كه آگاه نبودى. شايد به راستى، اسلام آورده بود، در اين هنگام، آيه ى ذيل نازل شد و به مسلمانان هشدار داد هيچ گاه براى دست يابى به غنايم جنگى و مانند آن، كسانى را كه اظهار اسلام مى كنند، تكذيب نكنند بلكه بايد به استناد ظاهر، سخن شان را بپذيرند؛

اسامه از كردار خود پشيمان گشت و سوگند ياد كرد از آن پس با هيچ گوينده ى لااِله الاالله و محمد رسول الله نجنگد. بنابراين، از دستور اميرالمؤمنين على عليه السلام براى قبول فرماندهى لشكرى كه امام به وى سپرده بود، سرپيچى كرد و با عذر و بهانه در مدينه ماند.

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه در راه خدا گام بر مى داريد (و براى جهاد مى رويد) تحقيق كنيد وبه كسى كه اظهار صلح و اسلام مى كند، براى اين كه به سرمايه ى ناپايدار دنيا (و غنايم) برسيد به او نگوييد كه مسلمان نيستى، زيرا غنيمت هاى بزرگى نزد خدا (براى شما) است. شما پيش تر چنين

بوديد و خداوند بر شما منت گذارد (و هدايت كرد). بنابراين (به شكرانه ى اين نعمت بزرگ) تحقيق كنيد. خداوند به آن چه مى كنيد، آگاه است «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 5، ص 306؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 72؛ نمونه ى بينات، ص 232؛ شأن نزول آيات، ص 194.

تفاوت مجاهدان و رفاه زدگان

شأن نزول آيه ى 95 سوره ى نساء

پيامبر گرامى اسلام چون از هجوم سپاه روم نگران بود، مسلمانان را براى جنگى بيرون از مرزهاى اسلام، به حركت به سوى منطقه ى «تبوك» فرا خواند. فراخوان عمومى پيامبر هيچ عذرى براى ماندنِ در مدينه باقى نگذاشت. با اين حال، عده اى رفاه طلب و خانه نشين مانند كعب بن مالك، مراره بن ربيع و هلال بن اميه، كه از سلامتى كامل برخوردار بودند و عبد اللّه بن ام مكتوم كه نابينا بود، پيامبر را همراهى نكردند و در مدينه ماندند. پس از بازگشت سپاه اسلام به مدينه، مسلمانان به عتاب و ملامت اين عده پرداختند. حتى نزديك ترين افراد، آنان را از خود راندند. اين پيش آمد براى ابن مكتوم كه بيمار بود و با تمام وجود، براى حضور در ميدان جهاد عشق مى ورزيد، سنگين مى آمد. از اين رو به پيامبر عرض كرد: چرا با من كه كور هستم و نمى توانم در جهاد حاضر شوم، اين گونه رفتار مى شود؟ زيد بن ثابت مى گويد: بى درنگ در آن مجلس، حالت وحى، پيامبر را فرا گرفت و آن حضرت بر ران من تكيه داد. از سنگينى وحى كه به رسول اللّه فشار مى آورد، ترسيدم كه پايم بشكند. پس از پايان وحى، پيامبر اين آيه را تلاوت فرمود:

مؤمنان تندرستى كه بدون عذر (مانند بيمارى و مرض) از جنگ سر باز

مى زنند، با مؤمنانى كه در راه خدا به مال و جان، جهاد مى كنند، برابر نيستند. خداوند كسانى را كه به مال و جان جهاد مى كنند، از حيث منزلت و مقام بر تخلف كنندگان برترى داده است. او هركدام را وعده ى نيكى داده و جهاد كنندگان را بر تخلف كنندگان، با اجرى عظيم و درجات آخرت و آمرزش و رحمت برترى داده است و خداوند بخشنده و رحيم است «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 5، ص 312؛ شأن نزول آيات، ص 198؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 77؛ نمونه ى بينات، ص 235.

هجرت راهى به سوى تكامل

شأن نزول آيه هاى 97 تا 99 سوره ى نساء

جنگ بدر، نخستين جنگ مسلمانان با سپاه قريش بود. از اين رو، به دليل اهميت جنگ، هر دو طرف با تمام نيرو و تجهيزات خود به ميدان جنگ آمدند. سپاه قريش در صدد بود براى ريشه كنى سپاه محمد صلى الله عليه و آله و خاموش كردن اسلام خواهى آن حضرت، به جز پيران و كودكان و بيماران، همه را با تشويق و تهديد، به ميدان جنگ بكشاند. بنابراين، همه ى ساكنان مكه براى شركت در جنگ و نبرد با مسلمانان، حركت كردند. خانه ى سرپيچى كنندگان از اين فرمان، ويران و اموال شان مصادره مى شد. در اين ميان، افرادى چون قيس بن فاكه بن مغيره، حارث بن زمعه بن اسود، قيس بن وليد بن مغيره، ابوالعاص بن منبه بن حجاج و على بن امية بن خلف به ظاهر اسلام آورده بودند. آنان به دليل علاقه ى شديد به زندگى و زن و فرزند، به مدينه هجرت نكرده و به پيامبر نپيوسته بودند. از اين رو، به ناچار، بت پرستان را براى جنگ با پيامبر همراهى كردند.

هنگامى كه مشركان در ميدان جنگ رو در روى مسلمانان قرار گرفتند، اين عده ى سست ايمان چون كمى جمعيت مسلمانان را ديدند، درباره ى ايمان خود به اسلام به ترديد افتادند. آنان تحت تأثير ابهت و فراوانى مشركان در همان سپاه باقى ماندند. در نتيجه به چنگ شمشير مسلمانان افتادند و كشته شدند. در اين جا آيه ى ذيل نازل شد و فرجام شوم آنان را بيان كرد و از سرگذشت آنان پس از مرگ خبر داد:

آنان كه فرشتگان، روح شان را گرفتند. در حالى كه به خود ستم كرده اند، به آنان مى گويند: در چه حالى بوديد؟ (چرا در صف كفار جاى گرفتيد؟) گويند: ما در روى زمين، ناتوان بوديم. آنان (فرشتگان) پاسخ مى گويند: آيا زمين خدا وسيع نبود كه در آن مهاجرت كنيد؟ جايگاه آنان، جهنم و بد جايگاهى است «» مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى تحت فشار قرار گرفته اند (و براى نجات از آن محيط آلوده) تدبيرى نمى توانند داشته باشند و راهى بلد نيستند «» شايد خداوند آنان را عفو كند و خداوند بخشاينده و آمرزنده است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 235؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 83؛ مجمع البيان، ج 6، ص 5؛ شأن نزول آيات، ص 199.

هجرت راهى به سوى تكامل

شأن نزول آيه هاى 97 تا 99 سوره ى نساء

جنگ بدر، نخستين جنگ مسلمانان با سپاه قريش بود. از اين رو، به دليل اهميت جنگ، هر دو طرف با تمام نيرو و تجهيزات خود به ميدان جنگ آمدند. سپاه قريش در صدد بود براى ريشه كنى سپاه محمد صلى الله عليه و آله و خاموش كردن اسلام خواهى آن حضرت، به جز پيران و كودكان و

بيماران، همه را با تشويق و تهديد، به ميدان جنگ بكشاند. بنابراين، همه ى ساكنان مكه براى شركت در جنگ و نبرد با مسلمانان، حركت كردند. خانه ى سرپيچى كنندگان از اين فرمان، ويران و اموال شان مصادره مى شد. در اين ميان، افرادى چون قيس بن فاكه بن مغيره، حارث بن زمعه بن اسود، قيس بن وليد بن مغيره، ابوالعاص بن منبه بن حجاج و على بن امية بن خلف به ظاهر اسلام آورده بودند. آنان به دليل علاقه ى شديد به زندگى و زن و فرزند، به مدينه هجرت نكرده و به پيامبر نپيوسته بودند. از اين رو، به ناچار، بت پرستان را براى جنگ با پيامبر همراهى كردند. هنگامى كه مشركان در ميدان جنگ رو در روى مسلمانان قرار گرفتند، اين عده ى سست ايمان چون كمى جمعيت مسلمانان را ديدند، درباره ى ايمان خود به اسلام به ترديد افتادند. آنان تحت تأثير ابهت و فراوانى مشركان در همان سپاه باقى ماندند. در نتيجه به چنگ شمشير مسلمانان افتادند و كشته شدند. در اين جا آيه ى ذيل نازل شد و فرجام شوم آنان را بيان كرد و از سرگذشت آنان پس از مرگ خبر داد:

آنان كه فرشتگان، روح شان را گرفتند. در حالى كه به خود ستم كرده اند، به آنان مى گويند: در چه حالى بوديد؟ (چرا در صف كفار جاى گرفتيد؟) گويند: ما در روى زمين، ناتوان بوديم. آنان (فرشتگان) پاسخ مى گويند: آيا زمين خدا وسيع نبود كه در آن مهاجرت كنيد؟ جايگاه آنان، جهنم و بد جايگاهى است «» مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى تحت فشار قرار گرفته اند (و براى نجات از آن محيط آلوده)

تدبيرى نمى توانند داشته باشند و راهى بلد نيستند «» شايد خداوند آنان را عفو كند و خداوند بخشاينده و آمرزنده است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 235؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 83؛ مجمع البيان، ج 6، ص 5؛ شأن نزول آيات، ص 199.

هجرت راهى به سوى تكامل

شأن نزول آيه هاى 97 تا 99 سوره ى نساء

جنگ بدر، نخستين جنگ مسلمانان با سپاه قريش بود. از اين رو، به دليل اهميت جنگ، هر دو طرف با تمام نيرو و تجهيزات خود به ميدان جنگ آمدند. سپاه قريش در صدد بود براى ريشه كنى سپاه محمد صلى الله عليه و آله و خاموش كردن اسلام خواهى آن حضرت، به جز پيران و كودكان و بيماران، همه را با تشويق و تهديد، به ميدان جنگ بكشاند. بنابراين، همه ى ساكنان مكه براى شركت در جنگ و نبرد با مسلمانان، حركت كردند. خانه ى سرپيچى كنندگان از اين فرمان، ويران و اموال شان مصادره مى شد. در اين ميان، افرادى چون قيس بن فاكه بن مغيره، حارث بن زمعه بن اسود، قيس بن وليد بن مغيره، ابوالعاص بن منبه بن حجاج و على بن امية بن خلف به ظاهر اسلام آورده بودند. آنان به دليل علاقه ى شديد به زندگى و زن و فرزند، به مدينه هجرت نكرده و به پيامبر نپيوسته بودند. از اين رو، به ناچار، بت پرستان را براى جنگ با پيامبر همراهى كردند. هنگامى كه مشركان در ميدان جنگ رو در روى مسلمانان قرار گرفتند، اين عده ى سست ايمان چون كمى جمعيت مسلمانان را ديدند، درباره ى ايمان خود به اسلام به ترديد افتادند. آنان تحت تأثير ابهت و فراوانى مشركان در همان سپاه باقى ماندند. در نتيجه به چنگ شمشير

مسلمانان افتادند و كشته شدند. در اين جا آيه ى ذيل نازل شد و فرجام شوم آنان را بيان كرد و از سرگذشت آنان پس از مرگ خبر داد:

آنان كه فرشتگان، روح شان را گرفتند. در حالى كه به خود ستم كرده اند، به آنان مى گويند: در چه حالى بوديد؟ (چرا در صف كفار جاى گرفتيد؟) گويند: ما در روى زمين، ناتوان بوديم. آنان (فرشتگان) پاسخ مى گويند: آيا زمين خدا وسيع نبود كه در آن مهاجرت كنيد؟ جايگاه آنان، جهنم و بد جايگاهى است «» مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه به راستى تحت فشار قرار گرفته اند (و براى نجات از آن محيط آلوده) تدبيرى نمى توانند داشته باشند و راهى بلد نيستند «» شايد خداوند آنان را عفو كند و خداوند بخشاينده و آمرزنده است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 235؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 83؛ مجمع البيان، ج 6، ص 5؛ شأن نزول آيات، ص 199.

پاداش مهاجران به مقصد نرسيده

شأن نزول آيه ى 100 سوره ى نساء

گفتيم كه برخى از تازه مسلمانان مكه به دليل پاى بندى به مال و زندگى خود در آن شهر، از هجرت سر باز زدند. آنان كه در سپاه قريش مانده بودند، در جنگ بدر به دست مسلمانان كشته شدند. در اين هنگام آيات پيشين نازل شد و كار آنان را نكوهش كرد.

عبدالرحمن بن عوف اين آيات را براى مسلمانانى كه هنوز در مكه بودند، نوشت. هنگامى كه مسلمانانِ مكه، آياتِ هجرت را خواندند، تحت تأثير قرار گرفتند. در اين ميان، پيرمردى پاك دل، به نام «حبيب بن ضُمَره ليثى» به فرزندانِ خود گفت: من ضعيف نيستم و توانايى مهاجرت و حركت

به سوى مدينه را دارم. چون راه را بلد نيستم، مرا با خود ببريد. فرزندانِ پيرمرد، با نشاندنِ پدر بر تختى، روانه ى مدينه شدند. هنوز چندان از مكه دور نشده بودند كه در محلى به نام «تنعيم» نشانه هاى اجل او را فرا گرفت. در اين لحظه، دست راست را بر دست چپِ خود نهاد و گفت: بار خدايا! اين دست از آنِ توست و دست دگر از آن رسول الله صلى الله عليه و آله. من، با دستى كه رسول اللّه با تو بيعت كرد، با تو بيعت مى كنم. پس از گفتن اين جمله، به آرامى جان داد. اين خبر در مدينه به گوش مسلمانان رسيد. همه با افسوس گفتند: اگر به مدينه مى رسيد، هجرت او كامل و پاداش او تمام بود. اين جا بود كه خداوند اين آيه را درباره ى او فرو فرستاد و از پاداش او سخن گفت:

و كسى كه در راه خدا مهاجرت كند، نقاط امن فراوان و گسترده اى در زمين مى يابد، و كسى كه از خانه اش به عنوان مهاجرت به سوى خدا و پيامبر او بيرون رود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او برخداست و خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4، ص 88؛ مجمع البيان، ج 6، ص 9؛ نمونه ى بينات، ص 237؛ شأن نزول آيات، ص 200.

مراقبت از دشمن حتى در نماز

شأن نزول آيه ى 102 سوره ى نساء

مسلمانان پس از سال ها دورى از مكه، با شور و اشتياق وصف ناپذيرى، خود را آماده مى كردند تا همراه پيامبر براى حج عمره وارد اين شهر شوند. رسول خدا با يارانِ خود از مدينه خارج شد. جريان به گوش مشركان رسيد. آنان، خالد بن وليد

را با دويست سوار مأمور كردند تا راه را بر رسول خدا ببندد. آنان در سرزمين «حُدَيبيه» و در نقطه اى به نام «عسفان» پيامبر و يارانش را از دور مشاهده كردند و براى انجام مأموريت خود به كمين نشستند. هنگام ظهر، «بلال» اذان گفت و همه براى اقامه ى جماعت به صف ايستادند. مشركان چون مى دانستند مسلمانان در نماز، غرقِ عبادت مى شوند و همه چيز را فراموش مى كنند، تصميم گرفتند به آنان حمله برند و كار را يكسره كنند. يكى از آنان گفت: نماز عصر، فرصت بهترى است، زيرا اين نماز براى مسلمانان بسيار عزيز است و از نور چشم براى مسلمانان گرامى تر است. بايد با استفاده از فرصت با قى مانده، در يك حمله ى برق آسا و غافل گيرانه، كارشان را تمام كنيم.

در اين هنگام آيه ى 102 سوره ى نساء نازل شد و براى پيش گيرى از حمله ى غافل گيرانه ى دشمن، دستور نماز خوف صادر شد و بدين ترتيب نقشه ى دشمن نقش بر آب گرديد:

و هنگامى كه تو در ميان ايشان باشى و براى ايشان نماز به پاى دارى، بايد گروهى از ايشان با تو به نماز برخيزند و سلاح هاى خود را برگيرند و هنگامى كه به سجده رفتند (و نماز را تمام كردند) بايد پشت سر شما (به ميدان نبرد) بروند و گروه ديگر كه نماز نخوانده اند، بيايند و با تو نماز بخوانند و بايد احتياط را از دست ندهند و سلاح ها را برگيرند. مردم كافر دوست دارند كه شما از سلاح ها و متاع هاى خود غافل شويد و يك باره بر شما حمله ور گردند و اگر از باران ناراحت هستيد و يا بيمار باشيد، مانعى ندارد كه سلاح هاى خود را

بر زمين بگذاريد، ولى مواظب خود باشيد. بى گمان خداوند براى كافران عذاب خوار كننده اى فراهم ساخته است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير تبيان، ج 3، ص 311؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 99؛ نمونه ى بينات، ص 239؛ شأن نزول آيات، ص 203؛ مجمع البيان، ج 6، ص 20.

رها كردن خيانت كاران

شأن نزول آيه هاى 105 و 106 سوره ى نساء

سه برادر بودند به نام هاى «بشر»، «بشير» و «مبشر». آنان به خانه ى رفاعه عموى «قتاده بن نعمان» دستبرد زدند و شمشير، زره و مقدارى از مواد غذايى را دزديدند. «رفاعه» براى چاره انديشى نزد برادرزاده ى خود «قتاده» رفت كه از اصحاب بدر و از ياران نزديك پيامبر بود. قتاده نيز نزد پيامبر آمد و قضيه ى دزدى آن سه برادر را براى حضرت بازگو كرد. از سوى ديگر، در خانه ى آن سه برادر، مردى فقير، شجاع و با ايمان به نام «لبيد بن سهل» ساكن بود. آن سه براى رهايى از چنگ عدالت، دزدى را به لبيد نسبت دادند. خبر به «لبيد» رسيد. او شمشير خود را برداشت و به سوى آن ها حمله برد و با عصبانيت گفت: اى نامردها! چگونه مرا به دزدى متهم مى كنيد در حالى كه شما به اين اتهام سزاوارتريد؟ شما همان كسانى هستيد كه رسول خدا را ناسزا مى گوييد. سپس آن را تكذيب مى كنيد. واى بر شما! اين سه برادر سكوت پيشه كردند، امّا هنگامى كه دريافتند «قتاده» نزد رسول خدا، دزدى را به آنان نسبت داده است، براى اثبات بى گناهى خود، جماعتى را نزد رسول خدا فرستادند. آنان گفتند: يا رسول اللّه! چگونه قتاده به خود اجازه داده است كه شمارى از طايفه ى حسب و نسب دار ما

را به دزدى متهم كند، در صورتى كه آنان، مردانى پاك هستند و چنين كارى را مرتكب نشده اند. پيامبر صلى الله عليه و آلهبراى وظيفه ى عمل به ظاهر، شهادت اين گروه را پذيرفت و قتاده را مورد سرزنش قرار داد.

«قتاده» غمگين شد و نزد عموى خود برگشت و گفت: اى كاش! مرده بودم و پيامبر عتاب گونه با من سخن نمى گفت. عمويش او را دلدارى داد و گفت: نگران مباش. خداوند پشتيبان ما است. آيه هاى 105 و 106 سوره ى نساء نازل شد و اين مرد بى گناه را تبرئه كرد و خيانتكاران واقعى را مورد سرزنش شديد قرار داد:

ما اين كتاب را به حق بر تو فرستاديم تا به آن چه خداوند به تو آموخته است، در ميان مردم قضاوت كنى و از كسانى مباش كه از خيانت كاران، پشتيبانى كنى «» و از خداوند آمرزش بجو، كه خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4، ص 110؛ نمونه بينات، ص 242؛ مجمع البيان، ج 6، ص 29؛ شأن نزول قرآن، ص 205.

رها كردن خيانت كاران

شأن نزول آيه هاى 105 و 106 سوره ى نساء

سه برادر بودند به نام هاى «بشر»، «بشير» و «مبشر». آنان به خانه ى رفاعه عموى «قتاده بن نعمان» دستبرد زدند و شمشير، زره و مقدارى از مواد غذايى را دزديدند. «رفاعه» براى چاره انديشى نزد برادرزاده ى خود «قتاده» رفت كه از اصحاب بدر و از ياران نزديك پيامبر بود. قتاده نيز نزد پيامبر آمد و قضيه ى دزدى آن سه برادر را براى حضرت بازگو كرد. از سوى ديگر، در خانه ى آن سه برادر، مردى فقير، شجاع و با ايمان به نام «لبيد بن سهل» ساكن بود. آن سه براى رهايى

از چنگ عدالت، دزدى را به لبيد نسبت دادند. خبر به «لبيد» رسيد. او شمشير خود را برداشت و به سوى آن ها حمله برد و با عصبانيت گفت: اى نامردها! چگونه مرا به دزدى متهم مى كنيد در حالى كه شما به اين اتهام سزاوارتريد؟ شما همان كسانى هستيد كه رسول خدا را ناسزا مى گوييد. سپس آن را تكذيب مى كنيد. واى بر شما! اين سه برادر سكوت پيشه كردند، امّا هنگامى كه دريافتند «قتاده» نزد رسول خدا، دزدى را به آنان نسبت داده است، براى اثبات بى گناهى خود، جماعتى را نزد رسول خدا فرستادند. آنان گفتند: يا رسول اللّه! چگونه قتاده به خود اجازه داده است كه شمارى از طايفه ى حسب و نسب دار ما را به دزدى متهم كند، در صورتى كه آنان، مردانى پاك هستند و چنين كارى را مرتكب نشده اند. پيامبر صلى الله عليه و آلهبراى وظيفه ى عمل به ظاهر، شهادت اين گروه را پذيرفت و قتاده را مورد سرزنش قرار داد.

«قتاده» غمگين شد و نزد عموى خود برگشت و گفت: اى كاش! مرده بودم و پيامبر عتاب گونه با من سخن نمى گفت. عمويش او را دلدارى داد و گفت: نگران مباش. خداوند پشتيبان ما است. آيه هاى 105 و 106 سوره ى نساء نازل شد و اين مرد بى گناه را تبرئه كرد و خيانتكاران واقعى را مورد سرزنش شديد قرار داد:

ما اين كتاب را به حق بر تو فرستاديم تا به آن چه خداوند به تو آموخته است، در ميان مردم قضاوت كنى و از كسانى مباش كه از خيانت كاران، پشتيبانى كنى «» و از خداوند آمرزش بجو، كه خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4،

ص 110؛ نمونه بينات، ص 242؛ مجمع البيان، ج 6، ص 29؛ شأن نزول قرآن، ص 205.

تعدّد زوجات به گونه ى صلح آميز

شأن نزول آيه ى 128 سوره ى نساء

«رافع بن خديج» جوانى بود خوش اخلاق و متين. هنگامى كه به سن ازدواج پا گذاشت، دوست داشت همسرى با اصل و نسب دار، با حيا و پر تلاش براى خود برگزيند. از آن جا كه تفاوت سن، نزد او بى اهميت بود، از دختر «محمد بن مسلحه» كه بزرگ تر از خودش بود، خواستگارى كرد. آن دختر، سردى و گرمى روزگار را چشيده و در اداره ى زندگى، بسيار با تجربه بود. و اين براى «رافع» امتياز كمى نبود، كه به او عشق بورزد و در دل، نسبت به او علاقه ى شديدى احساس كند. پس از خواستگارى، مراسم ازدواج به گونه ى شايسته اى پايان گرفت و آن دو مدت ها، به خوبى و خوشى در كنار هم زندگى مى كردند. پس از چندى كه عشق جوانى فروكش كرد و رافع، به تفاوت سنى خود و همسرش بيشتر انديشيد، زندگى آن دو كم كم به سردى گراييد. رافع تصميم گرفت همسر جوانى هم سن خود برگزيند، امّا انديشيد شايد با مخالفت همسرش روبه رو شود. از اين رو، براى رسيدن به خواسته اش، طلاق را آسان ترين راه پيش رو ديد. بى مقدمه، همسرش را طلاق داد و همسر جوانى را برگزيد و به جاى او به خانه آورد. مدتى نگذشته بود كه خاطرات شيرين گذشته را به ياد آورد، و به گذشته ى خوب خود با همسرش افسوس خورد، با دل تنگى آهى كشيد و آرزو كرد دوباره با او زندگى كند. بى درنگ در پى همسر اول رفت و موضوع را

با او در ميان گذاشت. رافع به او گفت: ميل دارم با تو زندگى كنم. اما تو را آزاد مى گذارم، در انتخاب يكى از دو راه، يا زندگى شيرين گذشته را در كنار همسر جديدم از سر مى گيريم و همسر دوم مرا تحمل مى كنى يا اين كه براى هميشه از هم جدا شويم و تو براى خود همسر ديگر برگزينى. زن نيز كه شوهرش را دوست داشت، از اين پيشنهاد شادمان شد و به زندگى جديد با شوهرش رضايت داد. وى به خانه بازگشت و زندگى را به خوبى ادامه دادند.

در اين جا آيه ى 128 سوره ى نساء نازل شد و براى حفظ حريم زوجيت بر صلح تأكيد كرد:

و اگر زنى از طغيان و سركشى يا خوددارى شوهرش، بيم داشته باشد، مانعى ندارد با هم صلح كنند (زن يا مرد از پاره اى از حقوق چشم بپوشند) و صلح بهتر است. اگر چه مردم، بخل مى ورزند و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه سازيد، خداوند به آن چه انجام مى دهيد، آگاه است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4، ص 149؛ نمونه ى بينات، ص 251؛ شأن نزول آيات، ص 211؛ مجمع البيان، ج 6 ص 78.

پذيرش حقيقت با همه ى ابعاد

شأن نزول آيه ى 136 سوره ى نساء

«عبدالله بن سلام» زودتر از ديگر دانشمندان يهودى به حقانيت اسلام پى بُرد و به آن ايمان آورد. با اين حال، هر از گاهى نشانه هاى تعصب يهودى كه هنوز در نهاد او بود، آشكار شد. براى نمونه، از پيامبران پيشين، تنها آيين موسى و كتاب تورات را قبول داشت و بقيه ى پيامبران را تكذيب مى كرد. او با گروهى از يهوديان تازه مسلمان با اين ديدگاه، نزد

پيامبر آمدند و دوباره اظهار ايمان كردند و گفتند ما تنها به آيين اسلام و قرآن و آيين موسى و كتاب او «تورات» ايمان داريم و ديگر كتب آسمانى و پيامبران را قبول نداريم و همه را تكذيب مى كنيم. آنان مى پنداشتند كه با اين رفتار، جايگاه بهتر و نزديك ترى نزد پيامبر خواهند داشت. امّا قرآن به آنان توصيه كرد كه همه ى پيامبران و كتب آسمانى را به رسميت بشناسند؛ زيرا همه با يك هدف، يك حقيقت را مى جويند. بنابراين، يك حقيقت، تبعيض بردار نيست كه بعضى را بپذيريد و بعضى را نپذيريد:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خدا و پيامبرش و كتابى كه بر او نازل كرده، و كتب (آسمانى) كه پيش تر فرستاده است، ايمان (واقعى) بياوريد. و كسى كه خدا و فرشتگان او و كتاب ها و پيامبرانش و روز واپسين را انكار كند، در گمراهى دور و درازى افتاده است «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 6، ص 94؛ شأن نزول آيات، ص 212؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 165؛ نمونه ى بينات، ص 253.

حساب و كتاب در نشستن ها

شأن نزول آيه ى 140 سوره ى نساء

يهوديان براى تضعيف پيامبر و آيين او از هيچ تلاشى، كوتاهى نكردند. آنان كه از راه دليل و برهان نتوانستند حقانيت دين اسلام را زير سؤال ببرند، هر حيله اى را به كار بردند. با تمسخر و سخنان سبك مى خواستند شأن و منزلت قرآن و پيامبر اسلام را پايين آورند تا مسلمانان از گرد او پراكنده شوند. در هر محفلى كه مى نشستند، از پيامبر سخن مى گفتند و او را به سحر و جادو و ديوانگى متهم مى كردند و اداى او را در مى آوردند. شمارى نيز

با سخنان طنزآميز، بقيه را به خنده مى آوردند و به خيال خام خود، دين محمد صلى الله عليه و آله را به استهزا مى گرفتند. در اين بين، برخى مسلمانان بى تعصب و بى تفاوت بودند كه آگاهانه يا ناآگاهانه در اين جلسه هاى گناه شركت مى كردند و با شنيدن اين سخنان، حساسيتى پوچ نشان مى دادند. اينان، چنين جلسه اى را ترك نمى گفتند و چه بسا با آنان همراهى نيز مى كردند و با خنده ى آنان مى خنديدند و با جلسه، هم رنگ مى شدند. حضور اين مسلمانان در چنين جلسه هايى، مُهر تأييدى بر آن جلسه بود وبه يهوديان قوت قلب مى بخشيد و آنان را در اين جسارت گستاخ تر مى كرد. آيه ى 140 سوره ى نساء نازل شد و مسلمانان را از نشستن در مجلس يهوديان بر حذر داشت:

خداوند در قرآن (اين حكم را) بر شما فرستاده است تا هنگامى كه بشنويد افرادى، آيات خدا را انكار و استهزا مى كنند با آنان ننشينيد تا به سخن ديگرى بپردازند، زيرا در اين صورت، شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند منافقان و كافران را همگى در دوزخ جمع مى كند «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 4، ص 171؛ مجمع البيان، ج 6، ص 101؛ نمونه ى بينات، ص 255.

دو ويژگى فرصت طلبان

شأن نزول آيه ى 141 سوره ى نساء

«عبدالله بن اُبى» كه در مدينه به فرصت طلبى شهرت داشت، از هر فرصتى براى ضربه زدن به مسلمانان بهره مى بُرد. وى هرگاه اوضاع را به زيان مسلمانان مى ديد، خود را به مشركان نزديك مى كرد و از آنان امتياز مى گرفت. او در جنگ احد تا ميانه ى راه، مسلمانان را همراهى كرد، امّا به بهانه اى با شمارى از ياران خود به مدينه بازگشت. اين منافقان كه پيروزى

مسلمانان را در جنگ بدر ديده بودند، در اين جنگ نيز انتظار پيروزى داشتند. به همين دليل آماده بودند به محض ورود سپاه اسلام بگويند: ما در جنگ، پشتيبان و همراه شما بوديم. بنابراين، سهم ما را از غنايم بدهيد. آنان آن روى سكه را نيز انديشيده بودند كه اگر كفار پيروز شوند، به آنان بگويند: ما با شما هستيم و شما را از خودمان دانستيم. ما بوديم كه شما را از اسرار محمد صلى الله عليه و آله آگاه كرديم و اخبار آنان را به شما رسانديم و اسباب فتح و پيروزى شما را فراهم ساختيم. بنابراين، حق ما را فراموش نكنيد. در اين جا آيه ى 141 سوره ى نساء نازل شد و مسلمانان را از اين ويژگى منافقان آگاه كرد:

منافقان، كسانى هستند كه پيوسته انتظار مى كشند و مراقب شما هستند. اگر فتح و پيروزى نصيب شما گردد، مى گويند: آيا ما با شما نبوديم؟ و اگر بهره اى نصيب كافران گردد، مى گويند: آيا ما، شما را به مبارزه و تسليم نشدن در برابر مؤمنان تشويق نمى كرديم؟ خداوند در ميان شما در روز رستاخيز داورى مى كند و هرگز براى كافران نسبت به مؤمنان، راه تسلطى قرار نداده است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 256؛ مجمع البيان، ج 6، ص 104؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 174.

ايمان تبعيض ناپذير

شأن نزول آيه هاى 150 تا 152 سوره ى نساء

هر اندازه پيروان واقعى اديان الهى، به هم نزديك شوند و رفتار مسالمت آميزى داشته باشند و از ناسزاگويى و تكذيب همديگر بپرهيزند، از درجه ى ايمان بالاترى برخوردارند. امّا اگر يكديگر را ناسزا گويند و در صدد حذف يكديگر باشند، به كفر نزديك تر مى شوند. تاريخ گواهى مى دهد كه يهود، هيچ گاه

حضرت مسيح را به رسميت نشناخته است. با اين كه در تورات، از حضرت مسيح سخن به ميان آمده و او را پيامبر پس از موسى عليه السلام معرفى كرده است، امّا يهود پيوسته او را تكذيب و حقانيت او را رد كرده است. مسيحيت نيز نسبت به يهود و آيين موسى عليه السلام اين گونه بود. با اين كه انجيل از موسى و قوم يهود بارها سخن گفته است، امّا مسيحيان نمى خواستند اين واقعيت را بپذيرند، با آمدن اسلام، از شدت اين درگيرى ها كاسته شد و آنان خطر بزرگ ترى به نام اسلام را پيش روى خود ديدند. از آن پس، نسبت به دشمن مشترك خود حساس شدند و بى آن كه دليلى داشته باشند، آن حضرت و آيين او را تكذيب مى كردند. در واقع، آنان با اين كار تبعيض آميز، بعضى پيامبران را پذيرفته بودند و بعضى را رد مى كردند. اين كار، هواپرستى بود نه ايمان، زيرا آنان از روى هوا و هوس و تعصب هاى جاهلانه و حسادت و تنگ نظرى هاى بى دليل، تصميم مى گرفتند. ايمان واقعى آن است كه انسان، حقيقت را گرچه مطابق ميل او نباشد، بپذيرد. از اين رو، آيات ذيل نازل شد و اين گونه افراد را با اين كه از ايمان به خدا و بعضى پيامبران دم مى زدند، به طور كلى كافر دانست. اين آيه مى گويد:

كسانى كه خدا و پيامبران او را انكار مى كنند و مى خواهند در ميان آنان تبعيض قايل شوند و مى گويند به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى كنيم و مى خواهند در ميان اين دو، راهى براى خود برگزينند «» آنان كافران حقيقى اند و براى كافران، مجازات توهين آميزى فراهم ساخته ايم «» (ولى) به كسانى كه به

خدا و رسول او ايمان آورده اند و ميان احدى از آنان فرق نمى گذارند، پاداش خواهيم داد. خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 258؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 188؛ مجمع البيان، ج 6، ص 122.

ايمان تبعيض ناپذير

شأن نزول آيه هاى 150 تا 152 سوره ى نساء

هر اندازه پيروان واقعى اديان الهى، به هم نزديك شوند و رفتار مسالمت آميزى داشته باشند و از ناسزاگويى و تكذيب همديگر بپرهيزند، از درجه ى ايمان بالاترى برخوردارند. امّا اگر يكديگر را ناسزا گويند و در صدد حذف يكديگر باشند، به كفر نزديك تر مى شوند. تاريخ گواهى مى دهد كه يهود، هيچ گاه حضرت مسيح را به رسميت نشناخته است. با اين كه در تورات، از حضرت مسيح سخن به ميان آمده و او را پيامبر پس از موسى عليه السلام معرفى كرده است، امّا يهود پيوسته او را تكذيب و حقانيت او را رد كرده است. مسيحيت نيز نسبت به يهود و آيين موسى عليه السلام اين گونه بود. با اين كه انجيل از موسى و قوم يهود بارها سخن گفته است، امّا مسيحيان نمى خواستند اين واقعيت را بپذيرند، با آمدن اسلام، از شدت اين درگيرى ها كاسته شد و آنان خطر بزرگ ترى به نام اسلام را پيش روى خود ديدند. از آن پس، نسبت به دشمن مشترك خود حساس شدند و بى آن كه دليلى داشته باشند، آن حضرت و آيين او را تكذيب مى كردند. در واقع، آنان با اين كار تبعيض آميز، بعضى پيامبران را پذيرفته بودند و بعضى را رد مى كردند. اين كار، هواپرستى بود نه ايمان، زيرا آنان از روى هوا و هوس و تعصب هاى جاهلانه و حسادت و تنگ نظرى هاى بى دليل، تصميم مى گرفتند. ايمان واقعى

آن است كه انسان، حقيقت را گرچه مطابق ميل او نباشد، بپذيرد. از اين رو، آيات ذيل نازل شد و اين گونه افراد را با اين كه از ايمان به خدا و بعضى پيامبران دم مى زدند، به طور كلى كافر دانست. اين آيه مى گويد:

كسانى كه خدا و پيامبران او را انكار مى كنند و مى خواهند در ميان آنان تبعيض قايل شوند و مى گويند به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى كنيم و مى خواهند در ميان اين دو، راهى براى خود برگزينند «» آنان كافران حقيقى اند و براى كافران، مجازات توهين آميزى فراهم ساخته ايم «» (ولى) به كسانى كه به خدا و رسول او ايمان آورده اند و ميان احدى از آنان فرق نمى گذارند، پاداش خواهيم داد. خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 258؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 188؛ مجمع البيان، ج 6، ص 122.

ايمان تبعيض ناپذير

شأن نزول آيه هاى 150 تا 152 سوره ى نساء

هر اندازه پيروان واقعى اديان الهى، به هم نزديك شوند و رفتار مسالمت آميزى داشته باشند و از ناسزاگويى و تكذيب همديگر بپرهيزند، از درجه ى ايمان بالاترى برخوردارند. امّا اگر يكديگر را ناسزا گويند و در صدد حذف يكديگر باشند، به كفر نزديك تر مى شوند. تاريخ گواهى مى دهد كه يهود، هيچ گاه حضرت مسيح را به رسميت نشناخته است. با اين كه در تورات، از حضرت مسيح سخن به ميان آمده و او را پيامبر پس از موسى عليه السلام معرفى كرده است، امّا يهود پيوسته او را تكذيب و حقانيت او را رد كرده است. مسيحيت نيز نسبت به يهود و آيين موسى عليه السلام اين گونه بود. با اين كه انجيل از موسى و قوم يهود بارها سخن گفته است،

امّا مسيحيان نمى خواستند اين واقعيت را بپذيرند، با آمدن اسلام، از شدت اين درگيرى ها كاسته شد و آنان خطر بزرگ ترى به نام اسلام را پيش روى خود ديدند. از آن پس، نسبت به دشمن مشترك خود حساس شدند و بى آن كه دليلى داشته باشند، آن حضرت و آيين او را تكذيب مى كردند. در واقع، آنان با اين كار تبعيض آميز، بعضى پيامبران را پذيرفته بودند و بعضى را رد مى كردند. اين كار، هواپرستى بود نه ايمان، زيرا آنان از روى هوا و هوس و تعصب هاى جاهلانه و حسادت و تنگ نظرى هاى بى دليل، تصميم مى گرفتند. ايمان واقعى آن است كه انسان، حقيقت را گرچه مطابق ميل او نباشد، بپذيرد. از اين رو، آيات ذيل نازل شد و اين گونه افراد را با اين كه از ايمان به خدا و بعضى پيامبران دم مى زدند، به طور كلى كافر دانست. اين آيه مى گويد:

كسانى كه خدا و پيامبران او را انكار مى كنند و مى خواهند در ميان آنان تبعيض قايل شوند و مى گويند به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى كنيم و مى خواهند در ميان اين دو، راهى براى خود برگزينند «» آنان كافران حقيقى اند و براى كافران، مجازات توهين آميزى فراهم ساخته ايم «» (ولى) به كسانى كه به خدا و رسول او ايمان آورده اند و ميان احدى از آنان فرق نمى گذارند، پاداش خواهيم داد. خداوند آمرزنده و مهربان است «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 258؛ تفسير نمونه، ج 4، ص 188؛ مجمع البيان، ج 6، ص 122.

نعت تابع {الرَّحِيمِ} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّكُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّذِي} نعت تابع {خَلَقَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {نَفْسٍ} اسم مجرور يا در محل جر {واحِدَةٍ} نعت تابع {وَخَلَقَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {زَوْجَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَثَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِجالاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع {وَنِساءً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} نعت تابع {تَسائَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْأَرْحامَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنَّ} حرف مشبه

بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَقِيباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْيَتامى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَتَبَدَّلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْخَبِيثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالطَّيِّبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَأْكُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلى} حرف جر {أَمْوالِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حُوباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {كَبِيراً} نعت تابع

{وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى،

مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {تُقْسِطُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْيَتامى} اسم مجرور يا در محل جر {فَانْكِحُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {طابَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {مَثْنى} حال، منصوب {وَثُلاثَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَرُباعَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {تَعْدِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَواحِدَةً} (ف) رابط جواب براى شرط / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {ما} معطوف تابع {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَدْنى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {تَعُولُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {صَدُقاتِهِنَّ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نِحْلَةً} حال، منصوب {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {طِبْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَنْ} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَفْساً} تمييز، منصوب {فَكُلُوهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {هَنِيئاً} حال، منصوب {مَرِيئاً} حال، منصوب

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُؤْتُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {السُّفَهاءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَمْوالَكُمُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّتِي} نعت تابع {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قِياماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَارْزُقُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

(ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاكْسُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مَعْرُوفاً} نعت تابع

{وَابْتَلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْيَتامى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف ابتدا {إِذا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَلَغُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النِّكاحَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف شرط جازم {آنَسْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رُشْداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَادْفَعُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَأْكُلُوها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِسْرافاً} مفعول لأجله، منصوب {وَبِداراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْ} حرف نصب {يَكْبَرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَنِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلْيَسْتَعْفِفْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَقِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلْيَأْكُلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دَفَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَشْهِدُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف

نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {حَسِيباً} تمييز، منصوب

{لِلرِّجالِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْوالِدانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالْأَقْرَبُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلِلنِّساءِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْوالِدانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالْأَقْرَبُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {كَثُرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَصِيباً} حال، منصوب {مَفْرُوضاً} نعت تابع

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {حَضَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْقِسْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُولُوا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف /

معطوف تابع {وَالْمَساكِينُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَارْزُقُوهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مَعْرُوفاً} نعت تابع

{وَلْيَخْشَ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَوْ} حرف شرط غير جازم {تَرَكُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خَلْفِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذُرِّيَّةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ضِعافاً} نعت تابع {خافُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلْيَتَّقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلْيَقُولُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{سَدِيداً} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَأْكُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْيَتامى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ظُلْماً} مفعول لأجله، منصوب {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَأْكُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {فِي} حرف جر {بُطُونِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ناراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَسَيَصْلَوْنَ} (و) حرف عطف / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَعِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{يُوصِيكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {أَوْلادِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلذَّكَرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم {مِثْلُ} مبتدا مؤخّر {حَظِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْأُنْثَيَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {نِساءً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَوْقَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اثْنَتَيْنِ}

مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلَهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ثُلُثا} مبتدا مؤخّر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {واحِدَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَلَهَا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {النِّصْفُ} مبتدا مؤخّر {وَلِأَبَوَيْهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {لِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {واحِدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُمَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {السُّدُسُ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَوَرِثَهُ} (و)

حرف اعتراض / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَبَواهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلِأُمِّهِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {الثُّلُثُ} مبتدا مؤخّر {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِخْوَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلِأُمِّهِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {السُّدُسُ} مبتدا مؤخّر {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَصِيَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُوصِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {دَيْنٍ} معطوف تابع {آباؤُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَبْناؤُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {تَدْرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَيُّهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در

محل جر، مضاف اليه / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَقْرَبُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَفْعاً} تمييز، منصوب {فَرِيضَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَلَكُمْ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نِصْفُ} مبتدا مؤخّر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَزْواجُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلَكُمُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الرُّبُعُ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون /

(ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَصِيَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُوصِينَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {دَيْنٍ} معطوف تابع {وَلَهُنَّ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الرُّبُعُ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَإِنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلَهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الثُّمُنُ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَصِيَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تُوصُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف

عطف {دَيْنٍ} معطوف تابع {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {رَجُلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يُورَثُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَلالَةً} حال، منصوب {أَوِ} حرف عطف {امْرَأَةٌ} معطوف تابع {وَلَهُ} (و) حاليه / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَخٌ} مبتدا مؤخّر {أَوْ} حرف عطف {أُخْتٌ} معطوف تابع {فَلِكُلِّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {واحِدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مِنْهُمَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {السُّدُسُ} مبتدا مؤخّر {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَكْثَرَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر {فَهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شُرَكاءُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الثُّلُثِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَصِيَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُوصى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {دَيْنٍ} معطوف تابع {غَيْرَ} حال، منصوب {مُضَارٍّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَصِيَّةً} مفعول مطلق يا نائب

مفعول، منصوب {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حُدُودُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُطِعِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُدْخِلْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {جَنَّاتٍ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَذلِكَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْفَوْزُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْعَظِيمُ} نعت تابع

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْصِ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا

محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَتَعَدَّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حُدُودَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُدْخِلْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ناراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {خالِداً} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَهُ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {مُهِينٌ} نعت تابع

{وَاللاَّتِي} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَأْتِينَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْفاحِشَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {نِسائِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاسْتَشْهِدُوا} (ف) حرف زائد / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَرْبَعَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {شَهِدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأَمْسِكُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {الْبُيُوتِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {يَتَوَفَّاهُنَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَوْ} حرف عطف {يَجْعَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَالَّذانِ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَأْتِيانِها} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَآذُوهُما} (ف) حرف زائد / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تابا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَصْلَحا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأَعْرِضُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْهُما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {تَوَّاباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {التَّوْبَةُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {السُّوءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِجَهالَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {يَتُوبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {قَرِيبٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأُولئِكَ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَتُوبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب

يا در محل نصب

{وَلَيْسَتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {التَّوْبَةُ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {السَّيِّئاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف ابتدا {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {حَضَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدَهُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {تُبْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {الْآنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَلاَ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {الَّذِينَ} معطوف تابع {يَمُوتُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كُفَّارٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْتَدْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَلِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف نفى غير عامل {يَحِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {تَرِثُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل محذوف {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَرْهاً} حال، منصوب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَعْضُلُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِتَذْهَبُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِبَعْضِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آتَيْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِينَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِفاحِشَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُبَيِّنَةٍ} نعت تابع {وَعاشِرُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

(ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كَرِهْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَعَسى} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَنْ} حرف نصب {تَكْرَهُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل (عسى) در محل رفع {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيَجْعَلَ} (و) معيّه / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع

{وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {أَرَدْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {اسْتِبْدالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {زَوْجٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَكانَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {زَوْجٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَآتَيْتُمْ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِحْداهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قِنْطاراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَأْخُذُوا} فعل

مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَتَأْخُذُونَهُ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بُهْتاناً} حال، منصوب {وَإِثْماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُبِيناً} نعت تابع

{وَكَيْفَ} (و) حرف استيناف / حال، منصوب {تَأْخُذُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {أَفْضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَعْضُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَخَذْنَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِيثاقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَلِيظاً} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَنْكِحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نَكَحَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {آباؤُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثناء {ما} مستثنى،

منصوب {قَدْ} حرف تحقيق {سَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فاحِشَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {وَمَقْتاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَساءَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَبِيلاً} تمييز، منصوب

{حُرِّمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُمَّهاتُكُمْ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَخَواتُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَمَّاتُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَخالاتُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْأَخِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَبَناتُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْأُخْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأُمَّهاتُكُمُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل

در محل جر، مضاف اليه {اللاَّتِي} نعت تابع {أَرْضَعْنَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَخَواتُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الرَّضاعَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأُمَّهاتُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {نِسائِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَبائِبُكُمُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللاَّتِي} نعت تابع {فِي} حرف جر {حُجُورِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {نِسائِكُمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللاَّتِي} نعت تابع {دَخَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {دَخَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف

{وَحَلائِلُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَبْنائِكُمُ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّذِينَ} نعت تابع {مِنْ} حرف جر {أَصْلابِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَجْمَعُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْأُخْتَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} مستثنى، منصوب {قَدْ} حرف تحقيق {سَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَالْمُحْصَناتُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} مستثنى، منصوب {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كِتابَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأُحِلَّ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ}

حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَراءَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَبْتَغُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَمْوالِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مُحْصِنِينَ} حال، منصوب {غَيْرَ} حال، منصوب {مُسافِحِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَمَا} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اسْتَمْتَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَآتُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أُجُورَهُنَّ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَرِيضَةً} حال، منصوب {وَلا} (و) حرف استيناف / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَراضَيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف

جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْفَرِيضَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {لَمْ} حرف جزم {يَسْتَطِعْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {طَوْلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {يَنْكِحَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمُحْصَناتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْمُؤْمِناتِ} نعت تابع {فَمِنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {فَتَياتِكُمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمُؤْمِناتِ} نعت تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف اعتراض / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِإِيمانِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر،

مضاف اليه {بَعْضُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَانْكِحُوهُنَّ} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَهْلِهِنَّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَآتُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُجُورَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُحْصَناتٍ} حال، منصوب {غَيْرَ} حال، منصوب {مُسافِحاتٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {مُتَّخِذاتِ} معطوف تابع {أَخْدانٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُحْصِنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف شرط جازم {أَتَيْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِفاحِشَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَعَلَيْهِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نِصْفُ} مبتدا مؤخّر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْمُحْصَناتِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْعَذابِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {خَشِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْعَنَتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْ} (و) حرف استيناف / حرف نصب {تَصْبِرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِيُبَيِّنَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَهْدِيَكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سُنَنَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه،

مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَتُوبَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يَتُوبَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُرِيدُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَتَّبِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الشَّهَواتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {تَمِيلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَيْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَظِيماً} نعت تابع

{يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يُخَفِّفَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور {وَخُلِقَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْإِنْسانُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ضَعِيفاً} حال، منصوب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَأْكُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْباطِلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثناء {أَنْ} حرف نصب {تَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {تِجارَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {عَنْ} حرف جر {تَراضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَقْتُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {رَحِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَفْعَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عُدْواناً} مفعول لأجله، منصوب {وَظُلْماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَسَوْفَ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف استقبال {نُصْلِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ناراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذلِكَ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنْ} حرف شرط جازم {تَجْتَنِبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كَبائِرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تُنْهَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نُكَفِّرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَيِّئاتِكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنُدْخِلْكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع،

مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مُدْخَلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {كَرِيماً} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَتَمَنَّوْا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَضَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَعْضَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {لِلرِّجالِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اكْتَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلِلنِّساءِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اكْتَسَبْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَسْئَلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا

در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَلِكُلٍّ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جَعَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَوالِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْوالِدانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالْأَقْرَبُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَقَدَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَآتُوهُمْ} (ف) حرف زائد / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {نَصِيبَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر

{شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {شَهِيداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{الرِّجالُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قَوَّامُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَضَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَعْضَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَبِما} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْفَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {أَمْوالِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَالصَّالِحاتُ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قانِتاتٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حافِظاتٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {لِلْغَيْبِ} (ل) حرف جر زائد / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَفِظَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللاَّتِي} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَخافُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نُشُوزَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَعِظُوهُنَّ} (ف) حرف زائد

/ فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَاهْجُرُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {الْمَضاجِعِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاضْرِبُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {أَطَعْنَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَبْغُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {كَبِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {شِقاقَ} مفعولٌ به،

منصوب يا در محل نصب {بَيْنِهِما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَابْعَثُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَكَماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {أَهْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَحَكَماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {أَهْلِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {يُرِيدا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِصْلاحاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُوَفِّقِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَيْنَهُما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {خَبِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَاعْبُدُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُشْرِكُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَبِالْوالِدَيْنِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِحْساناً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَبِذِي} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمَساكِينِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْجارِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ذِي} نعت تابع {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْجارِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْجُنُبِ} نعت تابع {وَالصَّاحِبِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِالْجَنْبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَابْنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {السَّبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مُخْتالاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَخُوراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در

محل نصب

{الَّذِينَ} بدل تابع {يَبْخَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَأْمُرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْبُخْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَكْتُمُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آتاهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَعْتَدْنا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُهِيناً} نعت تابع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / بدل تابع {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رِئاءَ} مفعول لأجله، منصوب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و)

حرف عطف / حرف نفى غير عامل {بِالْيَوْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآخِرِ} نعت تابع {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكُنِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {الشَّيْطانُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَرِيناً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَساءَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قَرِيناً} تمييز، منصوب

{وَماذا} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَوْ} حرف شرط غير جازم {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {وَأَنْفَقُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَزَقَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه

بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَظْلِمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {مِثْقالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ذَرَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَكُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون بر نون محذوف / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {حَسَنَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {يُضاعِفْها} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُؤْتِ} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {لَدُنْهُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَجْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{فَكَيْفَ} (ف) حرف استيناف / خبر، مرفوع يا در محل رفع / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جِئْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {أُمَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِشَهِيدٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَجِئْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِكَ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور {عَلى} حرف جر {هؤُلاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {شَهِيداً} حال، منصوب

{يَوْمَئِذٍ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (اذ) مضاف إليه {يَوَدُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَصَوُا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَوْ} حرف مصدرى {تُسَوَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَرْضُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَدِيثاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَقْرَبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سُكارى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَتَّى} حرف نصب {تَعْلَمُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب {تَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {جُنُباً} حال، منصوب {إِلاَّ} حرف استثنا {عابِرِي} مستثنى، منصوب {سَبِيلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {تَغْتَسِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مَرْضى} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {عَلى} حرف جر {سَفَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {جاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْغائِطِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {لامَسْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلَمْ} (ف) حرف عطف / حرف جزم {تَجِدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ماءً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَتَيَمَّمُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {صَعِيداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {طَيِّباً} نعت تابع {فَامْسَحُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {بِوُجُوهِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَيْدِيكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَفُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {غَفُوراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {نَصِيباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَشْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الضَّلالَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُرِيدُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَضِلُّوا} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {السَّبِيلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِأَعْدائِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكَفى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلِيًّا} تمييز، منصوب {وَكَفى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَصِيراً} تمييز، منصوب

{مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُحَرِّفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكَلِمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَنْ} حرف جر {مَواضِعِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَقُولُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَصَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاسْمَعْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {غَيْرَ} حال، منصوب {مُسْمَعٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَراعِنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به /

فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَيًّا} حال، منصوب {بِأَلْسِنَتِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَطَعْناً} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {فِي} حرف جر {الدِّينِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} حرف عطف / حرف شرط {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَطَعْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاسْمَعْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَانْظُرْنا} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَكانَ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَقْوَمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لَعَنَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِكُفْرِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل

در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) حرف تعليل / حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَزَّلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {نَطْمِسَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {وُجُوهاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَنَرُدَّها} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَلى} حرف جر {أَدْبارِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْ} حرف عطف {نَلْعَنَهُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب،

مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {كَما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَصْحابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {السَّبْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَمْرُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَفْعُولاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَغْفِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {أَنْ} حرف نصب {يُشْرَكَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَغْفِرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {دُونَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُشْرِكْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در

تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {افْتَرى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِثْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {يُزَكُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَلِ} حرف اضراب {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُزَكِّي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فَتِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{انْظُرْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {كَيْفَ} حال، منصوب {يَفْتَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكَذِبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در

محل نصب {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِثْماً} تمييز، منصوب {مُبِيناً} نعت تابع

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {نَصِيباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْجِبْتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالطَّاغُوتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَقُولُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هؤُلاءِ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَهْدى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَبِيلاً} تمييز، منصوب

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَعَنَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا

در محل رفع {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به مقدّم {يَلْعَنِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {تَجِدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَصِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{أَمْ} حرف عطف {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْمُلْكِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِذاً} (ف) حرف عطف / حرف جواب {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْتُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نَقِيراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{أَمْ} حرف عطف {يَحْسُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {آتاهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقَدْ} (ف) حرف تعليل / حرف تحقيق {آتَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل

نصب {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَآتَيْناهُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُلْكاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{فَمِنْهُمْ} (ف) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمِنْهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {صَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِجَهَنَّمَ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سَعِيراً} تمييز، منصوب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {سَوْفَ} حرف استقبال {نُصْلِيهِمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل،

ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {ناراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {كُلَّما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {نَضِجَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {جُلُودُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَدَّلْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جُلُوداً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {غَيْرَها} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِيَذُوقُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَزِيزاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سَنُدْخِلُهُمْ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل

در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {جَنَّاتٍ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَبَداً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَزْواجٌ} مبتدا مؤخّر {مُطَهَّرَةٌ} نعت تابع {وَنُدْخِلُهُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ظِلاًّ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {ظَلِيلاً} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَأْمُرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {أَنْ} حرف نصب {تُؤَدُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْأَماناتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلى} حرف جر {أَهْلِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب

يا در محل نصب {حَكَمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَحْكُمُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْعَدْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {نِعِمَّا} فعل ماضى جامد براى انشاء مدح / (ما) تمييز، منصوب / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يَعِظُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَمِيعاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {بَصِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَطِيعُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَطِيعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر،

مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأُولِي} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْأَمْرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَنازَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَرُدُّوهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالرَّسُولِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَأَحْسَنُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَأْوِيلاً} تمييز، منصوب

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {يَزْعُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُرِيدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَتَحاكَمُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَى} حرف جر {الطَّاغُوتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {أُمِرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَكْفُرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُرِيدُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يُضِلَّهُمْ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به /

فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ضَلالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بَعِيداً} نعت تابع

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعالَوْا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / نائب فاعل محذوف {إِلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَإِلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الرَّسُولِ} اسم مجرور يا در محل جر {رَأَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الْمُنافِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَصُدُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {صُدُوداً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{فَكَيْفَ} (ف) حرف استيناف / خبر، مرفوع يا در محل رفع / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَصابَتْهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُصِيبَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَدَّمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْدِيهِمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه

{ثُمَّ} حرف عطف {جاؤُكَ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يَحْلِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف نفى غير عامل {أَرَدْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {إِحْساناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَتَوْفِيقاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَعْرِضْ} (ف) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَعِظْهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَقُلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بَلِيغاً} نعت تابع

{وَما} (و) حرف

استيناف / حرف نفى غير عامل {أَرْسَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {رَسُولٍ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {لِيُطاعَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جاؤُكَ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر أنَّ محذوف {فَاسْتَغْفَرُوا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاسْتَغْفَرَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الرَّسُولُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَوَجَدُوا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَوَّاباً} مفعولٌ به ثان

(دوم)، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} حال، منصوب

{فَلا} (ف) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {وَرَبِّكَ} (و) حرف قسم / اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَتَّى} حرف نصب {يُحَكِّمُوكَ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَجَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {يَجِدُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَرَجاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَضَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَيُسَلِّمُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {تَسْلِيماً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {أَنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب،

اسم أنّ {كَتَبْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنِ} حرف تفسير {اقْتُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوِ} حرف عطف {اخْرُجُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دِيارِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} حرف نفى غير عامل {فَعَلُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلٌ} بدل تابع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {فَعَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُوعَظُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَكانَ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَشَدَّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَثْبِيتاً} تمييز، منصوب

{وَإِذاً} (و) حرف عطف / حرف جواب {لَآتَيْناهُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {لَدُنَّا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَجْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{وَلَهَدَيْناهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {صِراطاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مُسْتَقِيماً} نعت تابع

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُطِعِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالرَّسُولَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنْعَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {النَّبِيِّينَ} اسم مجرور يا در محل

جر {وَالصِّدِّيقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالشُّهَداءِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَالصَّالِحِينَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَحَسُنَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أُولئِكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَفِيقاً} تمييز، منصوب

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْفَضْلُ} بدل تابع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} تمييز، منصوب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خُذُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حِذْرَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَانْفِرُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُباتٍ} حال، منصوب {أَوِ} حرف عطف {انْفِرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {جَمِيعاً} حال، منصوب

{وَإِنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {لَمَنْ} (ل) حرف ابتدا / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَيُبَطِّئَنَّ} (ل) حرف قسم

/ فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {أَصابَتْكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُصِيبَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قَدْ} حرف تحقيق {أَنْعَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {أَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَهِيداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَلَئِنْ} (و) حرف عطف / (ل) موطئه / حرف شرط جازم {أَصابَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَضْلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَيَقُولَنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَأَنْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / اسم كأن (هو) {لَمْ} حرف جزم {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر،

مضاف اليه / خبر كأن محذوف {وَبَيْنَهُ} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَوَدَّةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / خبر كان، محذوف يا در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {لَيْتَنِي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم ليت {كُنْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر ليت محذوف {فَأَفُوزَ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {فَوْزاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَظِيماً} نعت تابع

{فَلْيُقاتِلْ} (ف) حرف استيناف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَشْرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَياةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} نعت تابع {بِالْآخِرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُقاتِلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف

جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَيُقْتَلْ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَوْ} حرف عطف {يَغْلِبْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَسَوْفَ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف استقبال {نُؤْتِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {أَجْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{وَما} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لا} حرف نفى غير عامل {تُقاتِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْمُسْتَضْعَفِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الرِّجالِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالنِّساءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْوِلْدانِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الَّذِينَ} نعت تابع {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَخْرِجْنا} فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنْ} حرف جر

{هذِهِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْقَرْيَةِ} بدل تابع {الظَّالِمِ} نعت تابع {أَهْلُها} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاجْعَلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {لَدُنْكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاجْعَلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {لَدُنْكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نَصِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُقاتِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُقاتِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم

مجرور يا در محل جر {الطَّاغُوتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَقاتِلُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الشَّيْطانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {كَيْدَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {الشَّيْطانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ضَعِيفاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُفُّوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَيْدِيَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَأَقِيمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلَمَّا} (ف) حرف

استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِتالُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِذا} حرف مفاجأة {فَرِيقٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَخْشَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَخَشْيَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {أَشَدَّ} معطوف تابع {خَشْيَةً} تمييز، منصوب {وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَتَبْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلَيْنَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِتالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَوْلا} حرف تحضيض {أَخَّرْتَنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلى} حرف جر {أَجَلٍ} اسم مجرور يا در محل جر {قَرِيبٍ} نعت تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَتاعُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور

يا در محل جر {قَلِيلٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَالْآخِرَةُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِمَنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اتَّقى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فَتِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{أَيْنَما} مفعولٌ فيه جازم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُدْرِكْكُمُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {بُرُوجٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُشَيَّدَةٍ} نعت تابع {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تُصِبْهُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَسَنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذِهِ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُصِبْهُمْ} فعل مضارع،

مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَيِّئَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذِهِ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {كُلٌّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَما} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِهؤُلاءِ} (ل) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْقَوْمِ} بدل تابع {لا} حرف نفى غير عامل {يَكادُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كاد {يَفْقَهُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كاد محذوف {حَدِيثاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{ما} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {أَصابَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {حَسَنَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمِنَ} (ف) رابط

جواب براى شرط / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {أَصابَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {سَيِّئَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمِنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر {نَفْسِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَرْسَلْناكَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَسُولاً} حال، منصوب {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {شَهِيداً} تمييز، منصوب

{مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُطِعِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {أَطاعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَوَلَّى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا

تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {أَرْسَلْناكَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَفِيظاً} حال، منصوب

{وَيَقُولُونَ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {طاعَةٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَرَزُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {عِنْدِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَيَّتَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {غَيْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف اعتراض / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَكْتُبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُبَيِّتُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأَعْرِضْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَوَكَّلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَفى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكِيلاً} تمييز، منصوب

{أَفَلا} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَتَدَبَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْقُرْآنَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {غَيْرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {لَوَجَدُوا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اخْتِلافاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل

نصب، مفعولٌ به {أَمْرٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْأَمْنِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوِ} حرف عطف {الْخَوْفِ} معطوف تابع {أَذاعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {رَدُّوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِلَى} حرف جر {الرَّسُولِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِلى} (و) حرف عطف / حرف جر {أُولِي} اسم مجرور يا در محل جر {الْأَمْرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَلِمَهُ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَسْتَنْبِطُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْلا} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {فَضْلُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرَحْمَتُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لاَتَّبَعْتُمُ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير

متصل، در محل رفع و فاعل {الشَّيْطانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مستثنى، منصوب

{فَقاتِلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {تُكَلَّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلاَّ} حرف استثنا {نَفْسَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَحَرِّضِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَسَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم عسى، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يَكُفَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر عسى محذوف {بَأْسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَشَدُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بَأْساً} تمييز، منصوب {وَأَشَدُّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَنْكِيلاً} تمييز، منصوب

{مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَشْفَعْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{شَفاعَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {حَسَنَةً} نعت تابع {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {نَصِيبٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَشْفَعْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {شَفاعَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {سَيِّئَةً} نعت تابع {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {كِفْلٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُقِيتاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {حُيِّيتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِتَحِيَّةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَحَيُّوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَحْسَنَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{أَوْ} حرف عطف {رُدُّوها} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَسِيباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَيَجْمَعَنَّكُمْ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {يَوْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} (لا)ى نفى جنس {رَيْبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْدَقُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَدِيثاً} تمييز، منصوب

{فَما} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير

يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {الْمُنافِقِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {فِئَتَيْنِ} حال، منصوب {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَرْكَسَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَتُرِيدُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَهْدُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به جازم {يُضْلِلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {تَجِدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَدُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف مصدرى {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {كَفَرُوا} فعل

ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَتَكُونُونَ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {سَواءً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف نصب {يُهاجِرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَخُذُوهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاقْتُلُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَجَدْتُمُوهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع مجزوم

به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيراً} معطوف تابع

{إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} مستثنى، منصوب {يَصِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {قَوْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {وَبَيْنَهُمْ} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِيثاقٌ} مبتدا مؤخّر {أَوْ} حرف عطف {جاؤُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَصِرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {صُدُورُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {يُقاتِلُوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَوْ} حرف عطف {يُقاتِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْمَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه

ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَسَلَّطَهُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلَقاتَلُوكُمْ} (ف) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَإِنِ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {اعْتَزَلُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَلَمْ} (ف) حرف عطف / حرف جزم {يُقاتِلُوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَلْقَوْا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {السَّلَمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{سَتَجِدُونَ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آخَرِينَ} مفعولٌ به،

منصوب يا در محل نصب {يُرِيدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَأْمَنُوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَيَأْمَنُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْمَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كُلَّما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رُدُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلَى} حرف جر {الْفِتْنَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {أُرْكِسُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَعْتَزِلُوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَيُلْقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {السَّلَمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيَكُفُّوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَيْدِيَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه

{فَخُذُوهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاقْتُلُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ثَقِفْتُمُوهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأُولئِكُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {جَعَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سُلْطاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُبِيناً} نعت تابع

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِمُؤْمِنٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يَقْتُلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / اسم كان محذوف {مُؤْمِناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {خَطَأً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {قَتَلَ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُؤْمِناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خَطَأً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {فَتَحْرِيرُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {رَقَبَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُؤْمِنَةٍ} نعت تابع {وَدِيَةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُسَلَّمَةٌ} نعت تابع {إِلى} حرف جر {أَهْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَصَّدَّقُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَوْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَدُوٍّ} نعت تابع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُؤْمِنٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَتَحْرِيرُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {رَقَبَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُؤْمِنَةٍ} نعت تابع {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَوْمٍ} اسم

مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {وَبَيْنَهُمْ} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِيثاقٌ} مبتدا مؤخّر {فَدِيَةٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُسَلَّمَةٌ} نعت تابع {إِلى} حرف جر {أَهْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَحْرِيرُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {رَقَبَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُؤْمِنَةٍ} نعت تابع {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَمْ} حرف جزم {يَجِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَصِيامُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شَهْرَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُتَتابِعَيْنِ} نعت تابع {تَوْبَةً} مفعول لأجله، منصوب {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع

و مبتدا {يَقْتُلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُؤْمِناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُتَعَمِّداً} حال، منصوب {فَجَزاؤُهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {خالِداً} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَغَضِبَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَعَنَهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَأَعَدَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ضَرَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَتَبَيَّنُوا} (ف) رابط جواب براى شرط

/ فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَلْقى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {السَّلامَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَسْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم ليس {مُؤْمِناً} خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {تَبْتَغُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَرَضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْحَياةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {فَعِنْدَ} (ف) حرف تعليل / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَغانِمُ} مبتدا مؤخّر {كَثِيرَةٌ} نعت تابع {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمَنَّ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَتَبَيَّنُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَوِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْقاعِدُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {غَيْرُ} بدل تابع {أُولِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الضَّرَرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْمُجاهِدُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِأَمْوالِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَضَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُجاهِدِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِأَمْوالِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلَى} حرف جر {الْقاعِدِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {دَرَجَةً}

مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَكُلاًّ} (و) حرف اعتراض / مفعولٌ به مقدّم {وَعَدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْحُسْنى} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَفَضَّلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُجاهِدِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {الْقاعِدِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أَجْراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَظِيماً} نعت تابع

{دَرَجاتٍ} بدل تابع {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَغْفِرَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَرَحْمَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَكانَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {تَوَفَّاهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ظالِمِي} حال، منصوب {أَنْفُسِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل

رفع، اسم كان {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُنَّا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُسْتَضْعَفِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {أَرْضُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {واسِعَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَتُهاجِرُوا} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأُولئِكَ} (ف) حرف زائد / مبتدا (اول)، مرفوع يا در محل رفع {مَأْواهُمْ} مبتدا ثان (دوم) / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر اول محذوف / خبر إنَّ محذوف {وَساءَتْ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَصِيراً} تمييز، منصوب

{إِلاَّ} حرف استثنا {الْمُسْتَضْعَفِينَ} مستثنى، منصوب {مِنَ} حرف جر {الرِّجالِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالنِّساءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْوِلْدانِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَطِيعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حِيلَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در

محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَهْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{فَأُولئِكَ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَسَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم عسى، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنْ} حرف نصب {يَعْفُوَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر عسى محذوف {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَفُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {غَفُوراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُهاجِرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَجِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُراغَماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع {وَسَعَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَخْرُجْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون /

فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {بَيْتِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مُهاجِراً} حال، منصوب {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَرَسُولِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {يُدْرِكْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {وَقَعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَجْرُهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ضَرَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلَيْسَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {جُناحٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {تَقْصُرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الصَّلاةِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَفْتِنَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْكافِرِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {مُبِيناً} نعت تابع

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كُنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {فَأَقَمْتَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلْتَقُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَكَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا

در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلْيَأْخُذُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَسْلِحَتَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَجَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلْيَكُونُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنْ} حرف جر {وَرائِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَلْتَأْتِ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أُخْرى} نعت تابع {لَمْ} حرف جزم {يُصَلُّوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلْيُصَلُّوا} (ف) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَكَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلْيَأْخُذُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حِذْرَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

/ (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَسْلِحَتَهُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف مصدرى {تَغْفُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {أَسْلِحَتِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَمْتِعَتِكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَيَمِيلُونَ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَيْلَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {واحِدَةً} نعت تابع {وَلا} (و) حرف استيناف / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَذىً} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {مَطَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مَرْضى} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {تَضَعُوا}

فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَسْلِحَتَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَخُذُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حِذْرَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {أَعَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُهِيناً} نعت تابع

{فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضَيْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاذْكُرُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قِياماً} حال، منصوب {وَقُعُوداً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَعَلى} (و) حرف عطف / حرف جر {جُنُوبِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِذَا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اطْمَأْنَنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَأَقِيمُوا} (ف)

رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الصَّلاةَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {كِتاباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {مَوْقُوتاً} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَهِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {ابْتِغاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْقَوْمِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {تَأْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {يَأْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {تَأْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَرْجُونَ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ}

اسم مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَرْجُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْزَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِتَحْكُمَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَراكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلْخائِنِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَصِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَاسْتَغْفِرِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون /

فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُجادِلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنِ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {يَخْتانُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَوَّاناً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَثِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يَسْتَخْفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَسْتَخْفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت

نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يُبَيِّتُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَرْضى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْقَوْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُحِيطاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{ها} (ها) حرف تنبيه {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هؤُلاءِ} بدل تابع {جادَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {الْحَياةِ} اسم مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {فَمَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُجادِلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه

ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَمْ} حرف عطف {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكِيلاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْمَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {سُوءاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {يَظْلِمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَفْسَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {يَسْتَغْفِرِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَجِدِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَفُوراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} بدل تابع

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْسِبْ} فعل مضارع،

مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِثْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَكْسِبُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {نَفْسِهِ} حال، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْسِبْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {خَطِيئَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {إِثْماً} معطوف تابع {ثُمَّ} حرف عطف {يَرْمِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَرِيئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَقَدِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {احْتَمَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بُهْتاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِثْماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُبِيناً} نعت تابع

{وَلَوْلا} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {فَضْلُ} مبتدا،

مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَرَحْمَتُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَهَمَّتْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {يُضِلُّوكَ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يُضِلُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يَضُرُّونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَنْزَلَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} حرف عطف / معطوف تابع {وَعَلَّمَكَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در

محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {تَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَكانَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فَضْلُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَظِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{لا} (لا)ى نفى جنس {خَيْرَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِي} حرف جر {كَثِيرٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر لاى نفى جنس، محذوف {مِنْ} حرف جر {نَجْواهُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {مَنْ} مستثنى، منصوب {أَمَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِصَدَقَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {مَعْرُوفٍ} معطوف تابع {أَوْ} حرف عطف {إِصْلاحٍ} معطوف تابع {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَفْعَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{ابْتِغاءَ} مفعول لأجله، منصوب {مَرْضاتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَسَوْفَ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف استقبال {نُؤْتِيهِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {أَجْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُشاقِقِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {تَبَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْهُدى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَيَتَّبِعْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَيْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سَبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {نُوَلِّهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَوَلَّى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَنُصْلِهِ} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير

متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {جَهَنَّمَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَساءَتْ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {مَصِيراً} تمييز، منصوب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَغْفِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {أَنْ} حرف نصب {يُشْرَكَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَغْفِرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {دُونَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُشْرِكْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {ضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در

تقدير {ضَلالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بَعِيداً} نعت تابع

{إِنْ} حرف نفى غير عامل {يَدْعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دُونِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {إِناثاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَدْعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {شَيْطاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَرِيداً} نعت تابع

{لَعَنَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَقالَ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَأَتَّخِذَنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {مِنْ} حرف جر {عِبادِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نَصِيباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَفْرُوضاً} نعت تابع

{وَلَأُضِلَّنَّهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {وَلَأُمَنِّيَنَّهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به /

فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {وَلَآمُرَنَّهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {فَلَيُبَتِّكُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {آذانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْأَنْعامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَآمُرَنَّهُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {فَلَيُغَيِّرُنَّ} (ف) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {خَلْقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَتَّخِذِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الشَّيْطانَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلِيًّا} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {خَسِرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر

(هو) در تقدير {خُسْراناً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مُبِيناً} نعت تابع

{يَعِدُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُمَنِّيهِمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَعِدُهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {غُرُوراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَأْواهُمْ} مبتدا ثان (دوم) / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {جَهَنَّمُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَجِدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَحِيصاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سَنُدْخِلُهُمْ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا

تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {جَنَّاتٍ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَبَداً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَعْدَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْدَقُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {قِيلاً} تمييز، منصوب

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِأَمانِيِّكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر ليس محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَمانِيِّ} معطوف تابع {أَهْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْمَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {سُوءاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُجْزَ} فعل مضارع مجزوم

به حذف حرف عله (ى) / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَجِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيراً} معطوف تابع

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْمَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {الصَّالِحاتِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {ذَكَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {أُنْثى} معطوف تابع {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُؤْمِنٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَدْخُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْجَنَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {نَقِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل

رفع {أَحْسَنُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {دِيناً} تمييز، منصوب {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَسْلَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَجْهَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُحْسِنٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَاتَّبَعَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِلَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَنِيفاً} حال، منصوب {وَاتَّخَذَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِبْراهِيمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خَلِيلاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَلِلَّهِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُحِيطاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَيَسْتَفْتُونَكَ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع

به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُفْتِيكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِيهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يُتْلى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {يَتامَى} اسم مجرور يا در محل جر {النِّساءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللاَّتِي} نعت تابع {لا} حرف نفى غير عامل {تُؤْتُونَهُنَّ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَرْغَبُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَنْكِحُوهُنَّ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَالْمُسْتَضْعَفِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الْوِلْدانِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَقُومُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلْيَتامى} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْقِسْطِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به جازم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَإِنِ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم / فعل مقدّر يا محذوف {امْرَأَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {خافَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {مِنْ} حرف جر {بَعْلِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نُشُوزاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {إِعْراضاً} معطوف تابع {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس،

منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {عَلَيْهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {يُصْلِحا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَهُما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {صُلْحاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَالصُّلْحُ} (و) حرف اعتراض / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَأُحْضِرَتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْأَنْفُسُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الشُّحَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُحْسِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَلَنْ} (و) حرف استيناف / حرف نصب {تَسْتَطِيعُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف

نصب {تَعْدِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النِّساءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {حَرَصْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَمِيلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُلَّ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْمَيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَتَذَرُوها} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَالْمُعَلَّقَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُصْلِحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَتَفَرَّقا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون

/ (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُغْنِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُلاًّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {سَعَتِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {واسِعاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَلِلَّهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {وَصَّيْنَا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِيَّاكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنِ} حرف نصب {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم

{تَكْفُرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {ما} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَنِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَمِيداً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَلِلَّهِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكِيلاً} تمييز، منصوب

{إِنْ} حرف شرط جازم {يَشَأْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يُذْهِبْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {وَيَأْتِ} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله

(ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِآخَرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر {قَدِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ثَوابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَعِنْدَ} (ف) رابط جواب براى شرط / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {ثَوابُ} مبتدا مؤخّر {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {بَصِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُونُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {قَوَّامِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {بِالْقِسْطِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شُهَداءَ} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {عَلى} حرف جر {أَنْفُسِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوِ} حرف عطف {الْوالِدَيْنِ} معطوف تابع {وَالْأَقْرَبِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنْ} حرف شرط جازم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَنِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {فَقِيراً} معطوف تابع {فَاللَّهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَوْلى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلا} (ف) حرف استيناف / حرف جزم {تَتَّبِعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْهَوى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {تَعْدِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تَلْوُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْ} حرف عطف {تُعْرِضُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ،

منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرَسُولِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْكِتابِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الَّذِي} نعت تابع {نَزَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى رَسُولِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْكِتابِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {الَّذِي} نعت تابع {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْفُرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور {وَمَلائِكَتِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكُتُبِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرُسُلِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْيَوْمِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {الْآخِرِ} نعت تابع {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {ضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ضَلالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بَعِيداً} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُمَّ} حرف عطف {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُمَّ} حرف عطف {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُمَّ} حرف عطف {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُمَّ} حرف عطف {ازْدادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُفْراً} تمييز، منصوب {لَمْ} حرف جزم {يَكُنِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِيَغْفِرَ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا

در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {لِيَهْدِيَهُمْ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَبِيلاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{بَشِّرِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُنافِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِأَنَّ} حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {عَذاباً} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {أَلِيماً} نعت تابع

{الَّذِينَ} بدل تابع {يَتَّخِذُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَيَبْتَغُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عِنْدَهُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْعِزَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّ} (ف) حرف تعليل / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْعِزَّةَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ

محذوف {جَمِيعاً} حال، منصوب

{وَقَدْ} (و) حرف استيناف / حرف تحقيق {نَزَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / اسم أنْ (هو) {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَمِعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر أنْ محذوف {آياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُكْفَرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {وَيُسْتَهْزَأُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَقْعُدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَتَّى} (ف) حرف نصب {يَخُوضُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {حَدِيثٍ} اسم مجرور يا در محل جر {غَيْرِهِ} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {إِذاً} حرف

جواب {مِثْلُهُمْ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {جامِعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْمُنافِقِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْكافِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر {جَمِيعاً} حال، منصوب

{الَّذِينَ} بدل تابع {يَتَرَبَّصُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {فَتْحٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {نَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / اسم كان، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {نَصِيبٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {قالُوا} فعل ماضى،

مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {نَسْتَحْوِذْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَنَمْنَعْكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {فَاللَّهُ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {يَجْعَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْمُنافِقِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُخادِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خادِعُهُمْ}

خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قامُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَى} حرف جر {الصَّلاةِ} اسم مجرور يا در محل جر {قامُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُسالى} حال، منصوب {يُراؤُنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَذْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{مُذَبْذَبِينَ} حال، منصوب {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {إِلى} حرف جر {هؤُلاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {إِلى} حرف جر {هؤُلاءِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به جازم {يُضْلِلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نصب {تَجِدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل

نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْلِياءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَتُرِيدُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَجْعَلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سُلْطاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُبِيناً} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْمُنافِقِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الدَّرْكِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {الْأَسْفَلِ} نعت تابع {مِنَ} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَجِدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَصِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} مستثنى، منصوب {تابُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {وَأَصْلَحُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاعْتَصَمُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَخْلَصُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {دِينَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأُولئِكَ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَسَوْفَ} (و) حرف عطف / حرف استقبال {يُؤْتِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَجْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{ما} مفعولٌ به مقدّم {يَفْعَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِعَذابِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {شَكَرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَآمَنْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَكانَ} (و)

حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {شاكِراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {عَلِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْجَهْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالسُّوءِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْقَوْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {مَنْ} مستثنى، منصوب {ظُلِمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {عَلِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنْ} حرف شرط جازم {تُبْدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {تُخْفُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَوْ} حرف عطف {تَعْفُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {سُوءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَفُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {قَدِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُرِيدُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يُفَرِّقُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَقُولُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نُؤْمِنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَنَكْفُرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُرِيدُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَتَّخِذُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {سَبِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْكافِرُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَأَعْتَدْنا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُهِيناً} نعت تابع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَمْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {يُفَرِّقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَحَدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَوْفَ} حرف استقبال {يُؤْتِيهِمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در

تقدير يا محذوف يا در محل / خبر براى (الذين) {أُجُورَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يَسْئَلُكَ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَهْلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تُنَزِّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كِتاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {سَأَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَكْبَرَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقالُوا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَرِنَا} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {جَهْرَةً} مفعول مطلق

يا نائب مفعول، منصوب {فَأَخَذَتْهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الصَّاعِقَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِظُلْمِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {اتَّخَذُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعِجْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَتْهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَعَفَوْنا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَآتَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سُلْطاناً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مُبِيناً} نعت تابع

{وَرَفَعْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَوْقَهُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الطُّورَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِمِيثاقِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقُلْنا} (و)

حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ادْخُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سُجَّداً} حال، منصوب {وَقُلْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف جزم {تَعْدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {السَّبْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَخَذْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِيثاقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَلِيظاً} نعت تابع

{فَبِما} (ف) حرف استيناف / (ب) حرف جر / حرف زائد / فعل و فاعل محذوف {نَقْضِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِيثاقَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / فعل و فاعل محذوف {وَكُفْرِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقَتْلِهِمُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْبِياءَ} مفعولٌ به، منصوب

يا در محل نصب {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقٍّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقَوْلِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلُوبُنا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {غُلْفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بَلْ} حرف اضراب {طَبَعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِكُفْرِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَبِكُفْرِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقَوْلِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {مَرْيَمَ} اسم مجرور يا در محل جر {بُهْتاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{وَقَوْلِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {قَتَلْنَا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {الْمَسِيحَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{عِيسَى} بدل تابع {ابْنَ} نعت تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَسُولَ} نعت تابع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {قَتَلُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {صَلَبُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {شُبِّهَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اخْتَلَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَفِي} (ل) حرف مزحلقه / حرف جر {شَكٍّ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} حرف نفى غير عامل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر زائد {عِلْمٍ} مبتدا مؤخّر {إِلاَّ} حرف استثنا {اتِّباعَ} مستثنى، منصوب {الظَّنِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {قَتَلُوهُ} فعل ماضى،

مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يَقِيناً} حال، منصوب

{بَلْ} حرف اضراب {رَفَعَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكانَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {لَيُؤْمِنَنَّ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَبْلَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَوْتِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَوْمَ} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَهِيداً} خبر كان، منصوب يا

در محل نصب

{فَبِظُلْمٍ} (ف) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {هادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَرَّمْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {طَيِّباتٍ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُحِلَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَبِصَدِّهِمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَثِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَأَخْذِهِمُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الرِّبَوا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {نُهُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {عَنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَكْلِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَمْوالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِالْباطِلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَعْتَدْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَلِيماً} نعت تابع

{لكِنِ} حرف استدراك {الرَّاسِخُونَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْمُؤْمِنُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْمُقِيمِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُؤْتُونَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر، مرفوع يا در محل رفع {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُؤْمِنُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَنُؤْتِيهِمْ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع

به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَجْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَوْحَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {أَوْحَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {نُوحٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالنَّبِيِّينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَوْحَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {إِبْراهِيمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِسْحاقَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَعْقُوبَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْأَسْباطِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَعِيسى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَيُّوبَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيُونُسَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَهارُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَسُلَيْمانَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَآتَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {داوُدَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {زَبُوراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَرُسُلاً} (و) حرف عطف / فعل و فاعل محذوف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَدْ} حرف تحقيق {قَصَصْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَرُسُلاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَمْ} حرف جزم {نَقْصُصْهُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكَلَّمَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مُوسى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَكْلِيماً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{رُسُلاً} بدل تابع {مُبَشِّرِينَ} نعت تابع {وَمُنْذِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِئَلاَّ} (ل) حرف تعليل / حرف نصب / حرف تحقيق {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {حُجَّةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الرُّسُلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم

كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{لكِنِ} حرف استدراك {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَشْهَدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِعِلْمِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْمَلائِكَةُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَشْهَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {شَهِيداً} تمييز، منصوب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَصَدُّوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا

در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدْ} حرف تحقيق {ضَلُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {ضَلالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بَعِيداً} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَظَلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَمْ} حرف جزم {يَكُنِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِيَغْفِرَ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {لِيَهْدِيَهُمْ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {طَرِيقاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِلاَّ} حرف استثنا {طَرِيقَ} مستثنى، منصوب {جَهَنَّمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَبَداً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذلِكَ} اسم كانَ، مرفوع

يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {قَدْ} حرف تحقيق {جاءَكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الرَّسُولُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَآمِنُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَيْراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَكْفُرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {ما} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا

در محل نصب {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف جزم {تَغْلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {دِينِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {الْمَسِيحُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عِيسَى} بدل تابع {ابْنُ} نعت تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَسُولُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكَلِمَتُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلْقاها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {مَرْيَمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَرُوحٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَآمِنُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف

جزم {تَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {ثَلاثَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {انْتَهُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَيْراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلهٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {واحِدٌ} نعت تابع {سُبْحانَهُ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَفى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكِيلاً} تمييز، منصوب

{لَنْ} حرف نصب {يَسْتَنْكِفَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْمَسِيحُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَبْداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور {وَلاَ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {الْمَلائِكَةُ} معطوف تابع {الْمُقَرَّبُونَ} نعت تابع {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَسْتَنْكِفْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْ} حرف جر {عِبادَتِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَسْتَكْبِرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَسَيَحْشُرُهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جَمِيعاً} حال، منصوب

{فَأَمَّا} (ف) حرف عطف / حرف شرط و تفصيل {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَيُوَفِّيهِمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أُجُورَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَزِيدُهُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى

/ (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَمَّا} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اسْتَنْكَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاسْتَكْبَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَيُعَذِّبُهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَذاباً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {أَلِيماً} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَجِدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيراً} معطوف تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {قَدْ} حرف تحقيق {جاءَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بُرْهانٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر

{رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْزَلْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نُوراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُبِيناً} نعت تابع

{فَأَمَّا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاعْتَصَمُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَسَيُدْخِلُهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر براى (الذين) {فِي} حرف جر {رَحْمَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَفَضْلٍ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَيَهْدِيهِمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {صِراطاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مُسْتَقِيماً} نعت تابع

{يَسْتَفْتُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

/ (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُفْتِيكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {الْكَلالَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنِ} حرف شرط جازم / فعل مقدّر يا محذوف {امْرُؤٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {هَلَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {وَلَدٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {وَلَهُ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أُخْتٌ} مبتدا مؤخّر {فَلَها} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نِصْفُ} مبتدا مؤخّر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَهُوَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَرِثُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِنْ} حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَكُنْ} فعل

مضارع، مجزوم به سكون {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَلَدٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَتَا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {اثْنَتَيْنِ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَلَهُمَا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الثُّلُثانِ} مبتدا مؤخّر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {إِخْوَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رِجالاً} بدل تابع {وَنِساءً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَلِلذَّكَرِ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مِثْلُ} مبتدا مؤخّر {حَظِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْأُنْثَيَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {تَضِلُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ}

مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

waladun wawarithahu abawahu fali-ommihi alththuluthu fa-in kana lahu ikhwatun fali-ommihi alssudusu min baAAdi wasiyyatin yoosee biha aw daynin abaokum waabnaokum la tadroona ayyuhum aqrabu lakum nafAAan fareedatan mina Allahi inna Allaha kana AAaleeman hakeeman

12.Walakum nisfu ma taraka azwajukum in lam yakun lahunna waladun fa-in kana lahunna waladun falakumu alrrubuAAu mimma tarakna min baAAdi wasiyyatin yooseena biha aw daynin walahunna alrrubuAAu mimma taraktum in lam yakun lakum waladun fa-in kana lakum waladun falahunna alththumunu mimma taraktum min baAAdi wasiyyatin toosoona biha aw daynin wa-in kana rajulun yoorathu kalalatan awi imraatun walahu akhun aw okhtun falikulli wahidin minhuma alssudusu fa-in kanoo akthara min thalika fahum shurakao fee alththuluthi min baAAdi wasiyyatin yoosa biha aw daynin ghayra mudarrin wasiyyatan mina Allahi waAllahu AAaleemun haleemun

13.Tilka hudoodu Allahi waman yutiAAi Allaha warasoolahu yudkhilhu jannatin tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha wathalika alfawzu alAAatheemu

14.Waman yaAAsi Allaha warasoolahu wayataAAadda hudoodahu yudkhilhu naran khalidan feeha walahu AAathabun muheenun

15.Waallatee ya/teena alfahishata min nisa-ikum faistashhidoo AAalayhinna arbaAAatan minkum fa-in shahidoo faamsikoohunna fee albuyooti hatta yatawaffahunna almawtu aw yajAAala Allahu lahunna sabeelan

16.Waallathani ya/tiyaniha minkum faathoohuma fa-in taba waaslaha faaAAridoo AAanhuma inna Allaha kana tawwaban raheeman

17.Innama alttawbatu AAala Allahi lillatheena yaAAmaloona alssoo-a bijahalatin thumma yatooboona min qareebin faola-ika yatoobu Allahu AAalayhim wakana Allahu AAaleeman hakeeman

18.Walaysati alttawbatu lillatheena yaAAmaloona alssayyi-ati hatta itha hadara ahadahumu almawtu qala innee tubtu al-ana wala allatheena yamootoona wahum kuffarun ola-ika aAAtadna lahum AAathaban aleeman

19.Ya ayyuha allatheena amanoo la yahillu lakum an tarithoo alnnisaa karhan wala taAAduloohunna litathhaboo bibaAAdi ma ataytumoohunna illa an ya/teena bifahishatin mubayyinatin

waAAashiroohunna bialmaAAroofi fa-in karihtumoohunna faAAasa an takrahoo shay-an wayajAAala Allahu feehi khayran katheeran

20.Wa-in aradtumu istibdala zawjin makana zawjin waataytum ihdahunna qintaran fala ta/khuthoo minhu shay-an ata/khuthoonahu buhtanan wa-ithman mubeenan

21.Wakayfa ta/khuthoonahu waqad afda baAAdukum ila baAAdin waakhathna minkum meethaqan ghaleethan

22.Wala tankihoo ma nakaha abaokum mina alnnisa-i illa ma qad salafa innahu kana fahishatan wamaqtan wasaa sabeelan

23.Hurrimat AAalaykum ommahatukum wabanatukum waakhawatukum waAAammatukum wakhalatukum wabanatu al-akhi wabanatu al-okhti waommahatukumu allatee ardaAAnakum waakhawatukum mina alrradaAAati waommahatu nisa-ikum waraba-ibukumu allatee fee hujoorikum min nisa-ikumu allatee dakhaltum bihinna fa-in lam takoonoo dakhaltum bihinna fala junaha AAalaykum wahala-ilu abna-ikumu allatheena min aslabikum waan tajmaAAoo bayna al-okhtayni illa ma qad salafa inna Allaha kana ghafooran raheeman

24.Waalmuhsanatu mina alnnisa-i illa ma malakat aymanukum kitaba Allahi AAalaykum waohilla lakum ma waraa thalikum an tabtaghoo bi-amwalikum muhsineena ghayra musafiheena fama istamtaAAtum bihi minhunna faatoohunna ojoorahunna fareedatan wala junaha AAalaykum feema taradaytum bihi min baAAdi alfareedati inna Allaha kana AAaleeman hakeeman

25.Waman lam yastatiAA minkum tawlan an yankiha almuhsanati almu/minati famin ma malakat aymanukum min fatayatikumu almu/minati waAllahu aAAlamu bi-eemanikum baAAdukum min baAAdin fainkihoohunna bi-ithni ahlihinna waatoohunna ojoorahunna bialmaAAroofi muhsanatin ghayra masafihatin wala muttakhithati akhdanin fa-itha ohsinna fa-in atayna bifahishatin faAAalayhinna nisfu ma AAala almuhsanati mina alAAathabi thalika liman khashiya alAAanata minkum waan tasbiroo khayrun lakum waAllahu ghafoorun raheemun

26.Yureedu Allahu liyubayyina lakum wayahdiyakum sunana allatheena min qablikum wayatooba AAalaykum waAllahu AAaleemun hakeemun

27.WaAllahu yureedu an yatooba AAalaykum wayureedu allatheena yattabiAAoona alshshahawati an tameeloo maylan AAatheeman

28.Yureedu Allahu an yukhaffifa AAankum wakhuliqa al-insanu daAAeefan

29.Ya ayyuha allatheena amanoo la ta/kuloo amwalakum baynakum

bialbatili illa an takoona tijaratan AAan taradin minkum wala taqtuloo anfusakum inna Allaha kana bikum raheeman

30.Waman yafAAal thalika AAudwanan wathulman fasawfa nusleehi naran wakana thalika AAala Allahi yaseeran

31.In tajtaniboo kaba-ira ma tunhawna AAanhu nukaffir AAankum sayyi-atikum wanudkhilkum mudkhalan kareeman

32.Wala tatamannaw ma faddala Allahu bihi baAAdakum AAala baAAdin lilrrijali naseebun mimma iktasaboo walilnnisa-i naseebun mimma iktasabna wais-aloo Allaha min fadlihi inna Allaha kana bikulli shay-in AAaleeman

33.Walikullin jaAAalna mawaliya mimma taraka alwalidani waal-aqraboona waallatheena AAaqadat aymanukum faatoohum naseebahum inna Allaha kana AAala kulli shay-in shaheedan

34.Alrrijalu qawwamoona AAala alnnisa-i bima faddala Allahu baAAdahum AAala baAAdin wabima anfaqoo min amwalihim faalssalihatu qanitatun hafithatun lilghaybi bima hafitha Allahu waallatee takhafoona nushoozahunna faAAithoohunna waohjuroohunna fee almadajiAAi waidriboohunna fa-in ataAAnakum fala tabghoo AAalayhinna sabeelan inna Allaha kana AAaliyyan kabeeran

35.Wa-in khiftum shiqaqa baynihima faibAAathoo hakaman min ahlihi wahakaman min ahliha in yureeda islahan yuwaffiqi Allahu baynahuma inna Allaha kana AAaleeman khabeeran

36.WaoAAbudoo Allaha wala tushrikoo bihi shay-an wabialwalidayni ihsanan wabithee alqurba waalyatama waalmasakeeni waaljari thee alqurba waaljari aljunubi waalssahibi bialjanbi waibni alssabeeli wama malakat aymanukum inna Allaha la yuhibbu man kana mukhtalan fakhooran

37.Allatheena yabkhaloona waya/muroona alnnasa bialbukhli wayaktumoona ma atahumu Allahu min fadlihi waaAAtadna lilkafireena AAathaban muheenan

38.Waallatheena yunfiqoona amwalahum ri-aa alnnasi wala yu/minoona biAllahi wala bialyawmi al-akhiri waman yakuni alshshaytanu lahu qareenan fasaa qareenan

39.Wamatha AAalayhim law amanoo biAllahi waalyawmi al-akhiri waanfaqoo mimma razaqahumu Allahu wakana Allahu bihim AAaleeman

40.Inna Allaha la yathlimu mithqala tharratin wa-in taku hasanatan yudaAAifha wayu/ti min ladunhu ajran AAatheeman

41.Fakayfa itha ji/na min kulli ommatin bishaheedin waji/na bika AAala haola-i

shaheedan

42.Yawma-ithin yawaddu allatheena kafaroo waAAasawoo alrrasoola law tusawwa bihimu al-ardu wala yaktumoona Allaha hadeethan

43.Ya ayyuha allatheena amanoo la taqraboo alssalata waantum sukara hatta taAAlamoo ma taqooloona wala junuban illa AAabiree sabeelin hatta taghtasiloo wa-in kuntum marda aw AAala safarin aw jaa ahadun minkum mina algha-iti aw lamastumu alnnisaa falam tajidoo maan fatayammamoo saAAeedan tayyiban faimsahoo biwujoohikum waaydeekum inna Allaha kana AAafuwwan ghafooran

44.Alam tara ila allatheena ootoo naseeban mina alkitabi yashtaroona alddalalata wayureedoona an tadilloo alssabeela

45.WaAllahu aAAlamu bi-aAAda-ikum wakafa biAllahi waliyyan wakafa biAllahi naseeran

46.Mina allatheena hadoo yuharrifoona alkalima AAan mawadiAAihi wayaqooloona samiAAna waAAasayna waismaAA ghayra musmaAAin waraAAina layyan bi-alsinatihim wataAAnan fee alddeeni walaw annahum qaloo samiAAna waataAAna waismaAA waonthurna lakana khayran lahum waaqwama walakin laAAanahumu Allahu bikufrihim fala yu/minoona illa qaleelan

47.Ya ayyuha allatheena ootoo alkitaba aminoo bima nazzalna musaddiqan lima maAAakum min qabli an natmisa wujoohan fanaruddaha AAala adbariha aw nalAAanahum kama laAAanna as-haba alssabti wakana amru Allahi mafAAoolan

48.Inna Allaha la yaghfiru an yushraka bihi wayaghfiru ma doona thalika liman yashao waman yushrik biAllahi faqadi iftara ithman AAatheeman

49.Alam tara ila allatheena yuzakkoona anfusahum bali Allahu yuzakkee man yashao wala yuthlamoona fateelan

50.Onthur kayfa yaftaroona AAala Allahi alkathiba wakafa bihi ithman mubeenan

51.Alam tara ila allatheena ootoo naseeban mina alkitabi yu/minoona bialjibti waalttaghooti wayaqooloona lillatheena kafaroo haola-i ahda mina allatheena amanoo sabeelan

52.Ola-ika allatheena laAAanahumu Allahu waman yalAAani Allahu falan tajida lahu naseeran

53.Am lahum naseebun mina almulki fa-ithan la yu/toona alnnasa naqeeran

54.Am yahsudoona alnnasa AAala ma atahumu Allahu min fadlihi faqad atayna ala ibraheema alkitaba waalhikmata waataynahum

mulkan AAatheeman

55.Faminhum man amana bihi waminhum man sadda AAanhu wakafa bijahannama saAAeeran

56.Inna allatheena kafaroo bi-ayatina sawfa nusleehim naran kullama nadijat julooduhum baddalnahum juloodan ghayraha liyathooqoo alAAathaba inna Allaha kana AAazeezan hakeeman

57.Waallatheena amanoo waAAamiloo alssalihati sanudkhiluhum jannatin tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha abadan lahum feeha azwajun mutahharatun wanudkhiluhum thillan thaleelan

58.Inna Allaha ya/murukum an tu-addoo al-amanati ila ahliha wa-itha hakamtum bayna alnnasi an tahkumoo bialAAadli inna Allaha niAAimma yaAAithukum bihi inna Allaha kana sameeAAan baseeran

59.Ya ayyuha allatheena amanoo ateeAAoo Allaha waateeAAoo alrrasoola waolee al-amri minkum fa-in tanazaAAtum fee shay-in faruddoohu ila Allahi waalrrasooli in kuntum tu/minoona biAllahi waalyawmi al-akhiri thalika khayrun waahsanu ta/weelan

60.Alam tara ila allatheena yazAAumoona annahum amanoo bima onzila ilayka wama onzila min qablika yureedoona an yatahakamoo ila alttaghooti waqad omiroo an yakfuroo bihi wayureedu alshshaytanu an yudillahum dalalan baAAeedan

61.Wa-itha qeela lahum taAAalaw ila ma anzala Allahu wa-ila alrrasooli raayta almunafiqeena yasuddoona AAanka sudoodan

62.Fakayfa itha asabat-hum museebatun bima qaddamat aydeehim thumma jaooka yahlifoona biAllahi in aradna illa ihsanan watawfeeqan

63.Ola-ika allatheena yaAAlamu Allahu ma fee quloobihim faaAArid AAanhum waAAithhum waqul lahum fee anfusihim qawlan baleeghan

64.Wama arsalna min rasoolin illa liyutaAAa bi-ithni Allahi walaw annahum ith thalamoo anfusahum jaooka faistaghfaroo Allaha waistaghfara lahumu alrrasoolu lawajadoo Allaha tawwaban raheeman

65.Fala warabbika la yu/minoona hatta yuhakkimooka feema shajara baynahum thumma la yajidoo fee anfusihim harajan mimma qadayta wayusallimoo tasleeman

66.Walaw anna katabna AAalayhim ani oqtuloo anfusakum awi okhrujoo min diyarikum ma faAAaloohu illa qaleelun minhum walaw annahum faAAaloo ma yooAAathoona bihi lakana khayran lahum waashadda tathbeetan

67.Wa-ithan laataynahum

min ladunna ajran AAatheeman

68.Walahadaynahum siratan mustaqeeman

69.Waman yutiAAi Allaha waalrrasoola faola-ika maAAa allatheena anAAama Allahu AAalayhim mina alnnabiyyeena waalssiddeeqeena waalshshuhada-i waalssaliheena wahasuna ola-ika rafeeqan

70.Thalika alfadlu mina Allahi wakafa biAllahi AAaleeman

71.Ya ayyuha allatheena amanoo khuthoo hithrakum fainfiroo thubatin awi infiroo jameeAAan

72.Wa-inna minkum laman layubatti-anna fa-in asabatkum museebatun qala qad anAAama Allahu AAalayya ith lam akun maAAahum shaheedan

73.Wala-in asabakum fadlun mina Allahi layaqoolanna kaan lam takun baynakum wabaynahu mawaddatun ya laytanee kuntu maAAahum faafooza fawzan AAatheeman

74.Falyuqatil fee sabeeli Allahi allatheena yashroona alhayata alddunya bial-akhirati waman yuqatil fee sabeeli Allahi fayuqtal aw yaghlib fasawfa nu/teehi ajran AAatheeman

75.Wama lakum la tuqatiloona fee sabeeli Allahi waalmustadAAafeena mina alrrijali waalnnisa-i waalwildani allatheena yaqooloona rabbana akhrijna min hathihi alqaryati alththalimi ahluha waijAAal lana min ladunka waliyyan waijAAal lana min ladunka naseeran

76.Allatheena amanoo yuqatiloona fee sabeeli Allahi waallatheena kafaroo yuqatiloona fee sabeeli alttaghooti faqatiloo awliyaa alshshaytani inna kayda alshshaytani kana daAAeefan

77.Alam tara ila allatheena qeela lahum kuffoo aydiyakum waaqeemoo alssalata waatoo alzzakata falamma kutiba AAalayhimu alqitalu itha fareequn minhum yakhshawna alnnasa kakhashyati Allahi aw ashadda khashyatan waqaloo rabbana lima katabta AAalayna alqitala lawla akhkhartana ila ajalin qareebin qul mataAAu alddunya qaleelun waal-akhiratu khayrun limani ittaqa wala tuthlamoona fateelan

78.Aynama takoonoo yudrikkumu almawtu walaw kuntum fee buroojin mushayyadatin wa-in tusibhum hasanatun yaqooloo hathihi min AAindi Allahi wa-in tusibhum sayyi-atun yaqooloo hathihi min AAindika qul kullun min AAindi Allahi famali haola-i alqawmi la yakadoona yafqahoona hadeethan

79.Ma asabaka min hasanatin famina Allahi wama asabaka min sayyi-atin famin nafsika waarsalnaka lilnnasi rasoolan wakafa biAllahi shaheedan

80.Man yutiAAi

alrrasoola faqad ataAAa Allaha waman tawalla fama arsalnaka AAalayhim hafeethan

81.Wayaqooloona taAAatun fa-itha barazoo min AAindika bayyata ta-ifatun minhum ghayra allathee taqoolu waAllahu yaktubu ma yubayyitoona faaAArid AAanhum watawakkal AAala Allahi wakafa biAllahi wakeelan

82.Afala yatadabbaroona alqur-ana walaw kana min AAindi ghayri Allahi lawajadoo feehi ikhtilafan katheeran

83.Wa-itha jaahum amrun mina al-amni awi alkhawfi athaAAoo bihi walaw raddoohu ila alrrasooli wa-ila olee al-amri minhum laAAalimahu allatheena yastanbitoonahu minhum walawla fadlu Allahi AAalaykum warahmatuhu laittabaAAtumu alshshaytana illa qaleelan

84.Faqatil fee sabeeli Allahi la tukallafu illa nafsaka waharridi almu/mineena AAasa Allahu an yakuffa ba/sa allatheena kafaroo waAllahu ashaddu ba/san waashaddu tankeelan

85.Man yashfaAA shafaAAatan hasanatan yakun lahu naseebun minha waman yashfaAA shafaAAatan sayyi-atan yakun lahu kiflun minha wakana Allahu AAala kulli shay-in muqeetan

86.Wa-itha huyyeetum bitahiyyatin fahayyoo bi-ahsana minha aw ruddooha inna Allaha kana AAala kulli shay-in haseeban

87.Allahu la ilaha illa huwa layajmaAAannakum ila yawmi alqiyamati la rayba feehi waman asdaqu mina Allahi hadeethan

88.Fama lakum fee almunafiqeena fi-atayni waAllahu arkasahum bima kasaboo atureedoona an tahdoo man adalla Allahu waman yudlili Allahu falan tajida lahu sabeelan

89.Waddoo law takfuroona kama kafaroo fatakoonoona sawaan fala tattakhithoo minhum awliyaa hatta yuhajiroo fee sabeeli Allahi fa-in tawallaw fakhuthoohum waoqtuloohum haythu wajadtumoohum wala tattakhithoo minhum waliyyan wala naseeran

90.Illa allatheena yasiloona ila qawmin baynakum wabaynahum meethaqun aw jaookum hasirat sudooruhum an yuqatilookum aw yuqatiloo qawmahum walaw shaa Allahu lasallatahum AAalaykum falaqatalookum fa-ini iAAtazalookum falam yuqatilookum waalqaw ilaykumu alssalama fama jaAAala Allahu lakum AAalayhim sabeelan

91.Satajidoona akhareena yureedoona an ya/manookum waya/manoo qawmahum kulla ma ruddoo ila alfitnati orkisoo feeha fa-in lam

yaAAtazilookum wayulqoo ilaykumu alssalama wayakuffoo aydiyahum fakhuthoohum waoqtuloohum haythu thaqiftumoohum waola-ikum jaAAalna lakum AAalayhim sultanan mubeenan

92.Wama kana limu/minin an yaqtula mu/minan illa khataan waman qatala mu/minan khataan fatahreeru raqabatin mu/minatin wadiyatun musallamatun ila ahlihi illa an yassaddaqoo fa-in kana min qawmin AAaduwwin lakum wahuwa mu/minun fatahreeru raqabatin mu/minatin wa-in kana min qawmin baynakum wabaynahum meethaqun fadiyatun musallamatun ila ahlihi watahreeru raqabatin mu/minatin faman lam yajid fasiyamu shahrayni mutatabiAAayni tawbatan mina Allahi wakana Allahu AAaleeman hakeeman

93.Waman yaqtul mu/minan mutaAAammidan fajazaohu jahannamu khalidan feeha waghadiba Allahu AAalayhi walaAAanahu waaAAadda lahu AAathaban AAatheeman

94.Ya ayyuha allatheena amanoo itha darabtum fee sabeeli Allahi fatabayyanoo wala taqooloo liman alqa ilaykumu alssalama lasta mu/minan tabtaghoona AAarada alhayati alddunya faAAinda Allahi maghanimu katheeratun kathalika kuntum min qablu famanna Allahu AAalaykum fatabayyanoo inna Allaha kana bima taAAmaloona khabeeran

95.La yastawee alqaAAidoona mina almu/mineena ghayru olee alddarari waalmujahidoona fee sabeeli Allahi bi-amwalihim waanfusihim faddala Allahu almujahideena bi-amwalihim waanfusihim AAala alqaAAideena darajatan wakullan waAAada Allahu alhusna wafaddala Allahu almujahideena AAala alqaAAideena ajran AAatheeman

96.Darajatin minhu wamaghfiratan warahmatan wakana Allahu ghafooran raheeman

97.Inna allatheena tawaffahumu almala-ikatu thalimee anfusihim qaloo feema kuntum qaloo kunna mustadAAafeena fee al-ardi qaloo alam takun ardu Allahi wasiAAatan fatuhajiroo feeha faola-ika ma/wahum jahannamu wasaat maseeran

98.Illa almustadAAafeena mina alrrijali waalnnisa-i waalwildani la yastateeAAoona heelatan wala yahtadoona sabeelan

99.Faola-ika AAasa Allahu an yaAAfuwa AAanhum wakana Allahu AAafuwwan ghafooran

100.Waman yuhajir fee sabeeli Allahi yajid fee al-ardi muraghaman katheeran wasaAAatan waman yakhruj min baytihi muhajiran ila Allahi warasoolihi thumma yudrik-hu almawtu faqad waqaAAa ajruhu AAala Allahi wakana Allahu ghafooran raheeman

101.Wa-itha darabtum

fee al-ardi falaysa AAalaykum junahun an taqsuroo mina alssalati in khiftum an yaftinakumu allatheena kafaroo inna alkafireena kanoo lakum AAaduwwan mubeenan

102.Wa-itha kunta feehim faaqamta lahumu alssalata faltaqum ta-ifatun minhum maAAaka walya/khuthoo aslihatahum fa-itha sajadoo falyakoonoo min wara-ikum walta/ti ta-ifatun okhra lam yusalloo falyusalloo maAAaka walya/khuthoo hithrahum waaslihatahum wadda allatheena kafaroo law taghfuloona AAan aslihatikum waamtiAAatikum fayameeloona AAalaykum maylatan wahidatan wala junaha AAalaykum in kana bikum athan min matarin aw kuntum marda an tadaAAoo aslihatakum wakhuthoo hithrakum inna Allaha aAAadda lilkafireena AAathaban muheenan

103.Fa-itha qadaytumu alssalata faothkuroo Allaha qiyaman waquAAoodan waAAala junoobikum fa-itha itma/nantum faaqeemoo alssalata inna alssalata kanat AAala almu/mineena kitaban mawqootan

104.Wala tahinoo fee ibtigha-i alqawmi in takoonoo ta/lamoona fa-innahum ya/lamoona kama ta/lamoona watarjoona mina Allahi ma la yarjoona wakana Allahu AAaleeman hakeeman

105.Inna anzalna ilayka alkitaba bialhaqqi litahkuma bayna alnnasi bima araka Allahu wala takun lilkha-ineena khaseeman

106.Waistaghfiri Allaha inna Allaha kana ghafooran raheeman

107.Wala tujadil AAani allatheena yakhtanoona anfusahum inna Allaha la yuhibbu man kana khawwanan atheeman

108.Yastakhfoona mina alnnasi wala yastakhfoona mina Allahi wahuwa maAAahum ith yubayyitoona ma la yarda mina alqawli wakana Allahu bima yaAAmaloona muheetan

109.Haantum haola-i jadaltum AAanhum fee alhayati alddunya faman yujadilu Allaha AAanhum yawma alqiyamati am man yakoonu AAalayhim wakeelan

110.Waman yaAAmal soo-an aw yathlim nafsahu thumma yastaghfiri Allaha yajidi Allaha ghafooran raheeman

111.Waman yaksib ithman fa-innama yaksibuhu AAala nafsihi wakana Allahu AAaleeman hakeeman

112.Waman yaksib khatee-atan aw ithman thumma yarmi bihi baree-an faqadi ihtamala buhtanan wa-ithman mubeenan

113.Walawla fadlu Allahi AAalayka warahmatuhu lahammat ta-ifatun minhum an yudillooka wama yudilloona illa anfusahum wama yadurroonaka min

shay-in waanzala Allahu AAalayka alkitaba waalhikmata waAAallamaka ma lam takun taAAlamu wakana fadlu Allahi AAalayka AAatheeman

114.La khayra fee katheerin min najwahum illa man amara bisadaqatin aw maAAroofin aw islahin bayna alnnasi waman yafAAal thalika ibtighaa mardati Allahi fasawfa nu/teehi ajran AAatheeman

115.Waman yushaqiqi alrrasoola min baAAdi ma tabayyana lahu alhuda wayattabiAA ghayra sabeeli almu/mineena nuwallihi ma tawalla wanuslihi jahannama wasaat maseeran

116.Inna Allaha la yaghfiru an yushraka bihi wayaghfiru ma doona thalika liman yashao waman yushrik biAllahi faqad dalla dalalan baAAeedan

117.In yadAAoona min doonihi illa inathan wa-in yadAAoona illa shaytanan mareedan

118.LaAAanahu Allahu waqala laattakhithanna min AAibadika naseeban mafroodan

119.Walaodillannahum walaomanniyannahum walaamurannahum falayubattikunna athana al-anAAami walaamurannahum falayughayyirunna khalqa Allahi waman yattakhithi alshshaytana waliyyan min dooni Allahi faqad khasira khusranan mubeenan

120.YaAAiduhum wayumanneehim wama yaAAiduhumu alshshaytanu illa ghurooran

121.Ola-ika ma/wahum jahannamu wala yajidoona AAanha maheesan

122.Waallatheena amanoo waAAamiloo alssalihati sanudkhiluhum jannatin tajree min tahtiha al-anharu khalideena feeha abadan waAAda Allahi haqqan waman asdaqu mina Allahi qeelan

123.Laysa bi-amaniyyikum wala amaniyyi ahli alkitabi man yaAAmal soo-an yujza bihi wala yajid lahu min dooni Allahi waliyyan wala naseeran

124.Waman yaAAmal mina alssalihati min thakarin aw ontha wahuwa mu/minun faola-ika yadkhuloona aljannata wala yuthlamoona naqeeran

125.Waman ahsanu deenan mimman aslama wajhahu lillahi wahuwa muhsinun waittabaAAa millata ibraheema haneefan waittakhatha Allahu ibraheema khaleelan

126.Walillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi wakana Allahu bikulli shay-in muheetan

127.Wayastaftoonaka fee alnnisa-i quli Allahu yufteekum feehinna wama yutla AAalaykum fee alkitabi fee yatama alnnisa-i allatee la tu/toonahunna ma kutiba lahunna watarghaboona an tankihoohunna waalmustadAAafeena mina alwildani waan taqoomoo lilyatama bialqisti wama tafAAaloo

min khayrin fa-inna Allaha kana bihi AAaleeman

128.Wa-ini imraatun khafat min baAAliha nushoozan aw iAAradan fala junaha AAalayhima an yusliha baynahuma sulhan waalssulhu khayrun waohdirati al-anfusu alshshuhha wa-in tuhsinoo watattaqoo fa-inna Allaha kana bima taAAmaloona khabeeran

129.Walan tastateeAAoo an taAAdiloo bayna alnnisa-i walaw harastum fala tameeloo kulla almayli fatatharooha kaalmuAAallaqati wa-in tuslihoo watattaqoo fa-inna Allaha kana ghafooran raheeman

130.Wa-in yatafarraqa yughni Allahu kullan min saAAatihi wakana Allahu wasiAAan hakeeman

131.Walillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi walaqad wassayna allatheena ootoo alkitaba min qablikum wa-iyyakum ani ittaqoo Allaha wa-in takfuroo fa-inna lillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi wakana Allahu ghaniyyan hameedan

132.Walillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi wakafa biAllahi wakeelan

133.In yasha/ yuthhibkum ayyuha alnnasu waya/ti bi-akhareena wakana Allahu AAala thalika qadeeran

134.Man kana yureedu thawaba alddunya faAAinda Allahi thawabu alddunya waal-akhirati wakana Allahu sameeAAan baseeran

135.Ya ayyuha allatheena amanoo koonoo qawwameena bialqisti shuhadaa lillahi walaw AAala anfusikum awi alwalidayni waal-aqrabeena in yakun ghaniyyan aw faqeeran faAllahu awla bihima fala tattabiAAoo alhawa an taAAdiloo wa-in talwoo aw tuAAridoo fa-inna Allaha kana bima taAAmaloona khabeeran

136.Ya ayyuha allatheena amanoo aminoo biAllahi warasoolihi waalkitabi allathee nazzala AAala rasoolihi waalkitabi allathee anzala min qablu waman yakfur biAllahi wamala-ikatihi wakutubihi warusulihi waalyawmi al-akhiri faqad dalla dalalan baAAeedan

137.Inna allatheena amanoo thumma kafaroo thumma amanoo thumma kafaroo thumma izdadoo kufran lam yakuni Allahu liyaghfira lahum wala liyahdiyahum sabeelan

138.Bashshiri almunafiqeena bi-anna lahum AAathaban aleeman

139.Allatheena yattakhithoona alkafireena awliyaa min dooni almu/mineena ayabtaghoona AAindahumu alAAizzata fa-inna alAAizzata lillahi jameeAAan

140.Waqad nazzala AAalaykum fee alkitabi an itha samiAAtum ayati Allahi yukfaru

biha wayustahzao biha fala taqAAudoo maAAahum hatta yakhoodoo fee hadeethin ghayrihi innakum ithan mithluhum inna Allaha jamiAAu almunafiqeena waalkafireena fee jahannama jameeAAan

141.Allatheena yatarabbasoona bikum fa-in kana lakum fathun mina Allahi qaloo alam nakun maAAakum wa-in kana lilkafireena naseebun qaloo alam nastahwith AAalaykum wanamnaAAkum mina almu/mineena faAllahu yahkumu baynakum yawma alqiyamati walan yajAAala Allahu lilkafireena AAala almu/mineena sabeelan

142.Inna almunafiqeena yukhadiAAoona Allaha wahuwa khadiAAuhum wa-itha qamoo ila alssalati qamoo kusala yuraoona alnnasa wala yathkuroona Allaha illa qaleelan

143.Muthabthabeena bayna thalika la ila haola-i wala ila haola-i waman yudlili Allahu falan tajida lahu sabeelan

144.Ya ayyuha allatheena amanoo la tattakhithoo alkafireena awliyaa min dooni almu/mineena atureedoona an tajAAaloo lillahi AAalaykum sultanan mubeenan

145.Inna almunafiqeena fee alddarki al-asfali mina alnnari walan tajida lahum naseeran

146.Illa allatheena taboo waaslahoo waiAAtasamoo biAllahi waakhlasoo deenahum lillahi faola-ika maAAa almu/mineena wasawfa yu/ti Allahu almu/mineena ajran AAatheeman

147.Ma yafAAalu Allahu biAAathabikum in shakartum waamantum wakana Allahu shakiran AAaleeman

148.La yuhibbu Allahu aljahra bialssoo-i mina alqawli illa man thulima wakana Allahu sameeAAan AAaleeman

149.In tubdoo khayran aw tukhfoohu aw taAAfoo AAan soo-in fa-inna Allaha kana AAafuwwan qadeeran

150.Inna allatheena yakfuroona biAllahi warusulihi wayureedoona an yufarriqoo bayna Allahi warusulihi wayaqooloona nu/minu bibaAAdin wanakfuru bibaAAdin wayureedoona an yattakhithoo bayna thalika sabeelan

151.Ola-ika humu alkafiroona haqqan waaAAtadna lilkafireena AAathaban muheenan

152.Waallatheena amanoo biAllahi warusulihi walam yufarriqoo bayna ahadin minhum ola-ika sawfa yu/teehim ojoorahum wakana Allahu ghafooran raheeman

153.Yas-aluka ahlu alkitabi an tunazzila AAalayhim kitaban mina alssama-i faqad saaloo moosa akbara min thalika faqaloo arina Allaha jahratan faakhathat-humu alssaAAiqatu bithulmihim thumma ittakhathoo alAAijla min baAAdi ma jaat-humu

albayyinatu faAAafawna AAan thalika waatayna moosa sultanan mubeenan

154.WarafaAAna fawqahumu alttoora bimeethaqihim waqulna lahumu odkhuloo albaba sujjadan waqulna lahum la taAAdoo fee alssabti waakhathna minhum meethaqan ghaleethan

155.Fabima naqdihim meethaqahum wakufrihim bi-ayati Allahi waqatlihimu al-anbiyaa bighayri haqqin waqawlihim quloobuna ghulfun bal tabaAAa Allahu AAalayha bikufrihim fala yu/minoona illa qaleelan

156.Wabikufrihim waqawlihim AAala maryama buhtanan AAatheeman

157.Waqawlihim inna qatalna almaseeha AAeesa ibna maryama rasoola Allahi wama qataloohu wama salaboohu walakin shubbiha lahum wa-inna allatheena ikhtalafoo feehi lafee shakkin minhu ma lahum bihi min AAilmin illa ittibaAAa alththanni wama qataloohu yaqeenan

158.Bal rafaAAahu Allahu ilayhi wakana Allahu AAazeezan hakeeman

159.Wa-in min ahli alkitabi illa layu/minanna bihi qabla mawtihi wayawma alqiyamati yakoonu AAalayhim shaheedan

160.Fabithulmin mina allatheena hadoo harramna AAalayhim tayyibatin ohillat lahum wabisaddihim AAan sabeeli Allahi katheeran

161.Waakhthihimu alrriba waqad nuhoo AAanhu waaklihim amwala alnnasi bialbatili waaAAtadna lilkafireena minhum AAathaban aleeman

162.Lakini alrrasikhoona fee alAAilmi minhum waalmu/minoona yu/minoona bima onzila ilayka wama onzila min qablika waalmuqeemeena alssalata waalmu/toona alzzakata waalmu/minoona biAllahi waalyawmi al-akhiri ola-ika sanu/teehim ajran AAatheeman

163.Inna awhayna ilayka kama awhayna ila noohin waalnnabiyyeena min baAAdihi waawhayna ila ibraheema wa-ismaAAeela wa-ishaqa wayaAAqooba waal-asbati waAAeesa waayyooba wayoonusa waharoona wasulaymana waatayna dawooda zabooran

164.Warusulan qad qasasnahum AAalayka min qablu warusulan lam naqsushum AAalayka wakallama Allahu moosa takleeman

165.Rusulan mubashshireena wamunthireena li-alla yakoona lilnnasi AAala Allahi hujjatun baAAda alrrusuli wakana Allahu AAazeezan hakeeman

166.Lakini Allahu yashhadu bima anzala ilayka anzalahu biAAilmihi waalmala-ikatu yashhadoona wakafa biAllahi shaheedan

167.Inna allatheena kafaroo wasaddoo AAan sabeeli Allahi qad dalloo dalalan baAAeedan

168.Inna allatheena kafaroo wathalamoo lam yakuni Allahu liyaghfira lahum wala liyahdiyahum tareeqan

169.Illa tareeqa jahannama khalideena feeha abadan wakana thalika AAala Allahi yaseeran

170.Ya ayyuha alnnasu qad jaakumu alrrasoolu bialhaqqi min rabbikum faaminoo khayran lakum wa-in takfuroo fa-inna lillahi ma fee alssamawati waal-ardi wakana Allahu AAaleeman hakeeman

171.Ya ahla alkitabi la taghloo fee deenikum wala taqooloo AAala Allahi illa alhaqqa innama almaseehu AAeesa ibnu maryama rasoolu Allahi wakalimatuhu alqaha ila maryama waroohun minhu faaminoo biAllahi warusulihi wala taqooloo thalathatun intahoo khayran lakum innama Allahu ilahun wahidun subhanahu an yakoona lahu waladun lahu ma fee alssamawati wama fee al-ardi wakafa biAllahi wakeelan

172.Lan yastankifa almaseehu an yakoona AAabdan lillahi wala almala-ikatu almuqarraboona waman yastankif AAan AAibadatihi wayastakbir fasayahshuruhum ilayhi jameeAAan

173.Faamma allatheena amanoo waAAamiloo alssalihati fayuwaffeehim ojoorahum wayazeeduhum min fadlihi waamma allatheena istankafoo waistakbaroo fayuAAaththibuhum AAathaban aleeman wala yajidoona lahum min dooni Allahi waliyyan wala naseeran

174.Ya ayyuha alnnasu qad jaakum burhanun min rabbikum waanzalna ilaykum nooran mubeenan

175.Faamma allatheena amanoo biAllahi waiAAtasamoo bihi fasayudkhiluhum fee rahmatin minhu wafadlin wayahdeehim ilayhi siratan mustaqeeman

176.Yastaftoonaka quli Allahu yufteekum fee alkalalati ini imruon halaka laysa lahu waladun walahu okhtun falaha nisfu ma taraka wahuwa yarithuha in lam yakun laha waladun fa-in kanata ithnatayni falahuma alththuluthani mimma taraka wa-in kanoo ikhwatan rijalan wanisaan falilththakari mithlu haththi alonthayayni yubayyinu Allahu lakum an tadilloo waAllahu bikulli shay-in AAaleemun

همديگر درخواست مى كنيد پروا نماييد؛ و زنهار از خويشاوندان مَبُريد، كه خدا همواره بر شما نگهبان است. (1)

و اموال يتيمان را به آنان [باز]دهيد، و [مال پاك و [مرغوب آنان ] را با [مال ناپاك [خود] عوض نكنيد؛ و اموال آنان را همراه با اموال خود مخوريد كه اين گناهى بزرگ است. (2)

و اگر در اجراى عدالت ميان دختران يتيم بيمناكيد، هر چه از زنان [ديگر] كه شما را پسند افتاد، دو دو، سه سه، چهار چهار، به زنى گيريد. پس اگر بيم داريد كه به عدالت رفتار نكنيد، به يك [زن آزاد] يا به آنچه [از كنيزان مالك شده ايد [اكتفا كنيد]. اين [خوددارى نزديكتر است تا به ستم گراييد [و بيهوده عيال وار گرديد]. (3)

و مَهر زنان را به عنوان هديه اى از روى طيب خاطر به ايشان بدهيد؛ و اگر به ميل خودشان چيزى از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخوريد. (4)

و اموال خود را -كه خداوند آن را وسيله قوام [زندگى شما قرار داده- به سفيهان مدهيد، و[لى از [عوايد] آن به ايشان بخورانيد و آنان را پوشاك دهيد؛ و با آنان سخنى پسنديده بگوييد. (5)

و يتيمان را بيازماييد تا وقتى به [سن زناشويى برسند؛ پس اگر در ايشان رشد [فكرى يافتيد، اموالشان را به آنان رد كنيد، و آن را [از بيم آنكه مبادا] بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخوريد. و آن كس كه توانگر است بايد [از گرفتن اجرت سرپرستى خوددارى ورزد؛ و هر كس تهيدست است بايد مطابق عرف [از آن

بخورد؛ پس هر گاه اموالشان را به آنان رد كرديد بر ايشان گواه بگيريد، خداوند حسابرسى را كافى است. (6)

براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان [آنان بر جاى گذاشته اند سهمى است؛ و براى زنان [نيز] از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان [آنان بر جاى گذاشته اند سهمى [خواهد بود] -خواه آن [مال كم باشد يا زياد- نصيب هر كس مفروض شده است. (7)

و هر گاه، خويشاوندان يتيمان و مستمندان در تقسيم [ارث حاضر شدند، [چيزى از آن را به ايشان ارزانى داريد و با آنان سخنى پسنديده گوييد. (8)

و آنان كه اگر فرزندان ناتوانى از خود بر جاى بگذارند بر [آينده آنان بيم دارند، بايد [از ستم بر يتيمان مردم نيز] بترسند. پس بايد از خدا پروا دارند و سخنى [بجا و] درست گويند. (9)

در حقيقت، كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى خورند، جز اين نيست كه آتشى در شكم خود فرو مى برند، و به زودى در آتشى فروزان درآيند. (10)

خداوند به شما در باره فرزندانتان سفارش مى كند: سهم پسر، چون سهم دو دختر است. و اگر [همه ورثه،] دختر [و] از دو تن بيشتر باشند، سهم آنان دو سوم ماترك است؛ و اگر [دخترى كه ارث مى برد ]يكى باشد، نيمى از ميراث از آنِ اوست، و براى هر يك از پدر و مادر وى [=متوفى يك ششم از ماترك [مقرر شده است، اين در صورتى است كه [متوفى فرزندى داشته باشد. ولى اگر فرزندى نداشته باشد و [تنها] پدر و مادرش از او ارث برند،

براى مادرش يك سوم است [و بقيه را پدر مى برد]؛ و اگر او برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد، [البته همه اينها] پس از انجام وصيتى است كه او بدان سفارش كرده يا دَينى [كه بايد استثنا شود]. شما نمى دانيد پدران و فرزندانتان كدام يك براى شما سودمندترند. [اين ]فرضى است از جانب خدا، زيرا خداوند داناى حكيم است. (11)

و نيمى از ميراث همسرانتان از آنِ شما [شوهران است اگر آنان فرزندى نداشته باشند؛ و اگر فرزندى داشته باشند يك چهارم ماترك آنان از آنِ شماست، [البته پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش كرده اند يا دَينى [كه بايد استثنا شود]، و يك چهارم از ميراث شما براى آنان است اگر شما فرزندى نداشته باشيد؛ و اگر فرزندى داشته باشيد، يك هشتم براى ميراث شما از ايشان خواهد بود، [البته پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش كرده ايد يا دَينى [كه بايد استثنا شود]، و اگر مرد يا زنى كه از او ارث مى برند كلاله [=بى فرزند و بى پدر و مادر] باشد و براى او برادر يا خواهرى باشد، پس براى هر يك از آن دو، يك ششم [ماترك است؛ و اگر آنان بيش از اين باشند در يك سوم [ماترك مشاركت دارند، [البته پس از انجام وصيتى كه بدان سفارش شده يا دَينى كه [بايد استثنا شود، به شرط آنكه از اين طريق زيانى [به ورثه نرساند. اين است سفارش خدا و خداست كه داناى بردبار است. (12)

اينها احكام الهى است، و هر كس از خدا و پيامبر او اطاعت كند، وى را

به باغهايى درآورد كه از زير [درختان آن نهرها روان است. در آن جاودانه اند، و اين همان كاميابى بزرگ است. (13)

و هر كس از خدا و پيامبر او نافرمانى كند و از حدود مقرر او تجاوز نمايد، وى را در آتشى درآورد كه همواره در آن خواهد بود و براى او عذابى خفت آور است. (14)

و از زنان شما، كسانى كه مرتكب زنا مى شوند، چهار تن از ميان خود [مسلمانان بر آنان گواه گيريد؛ پس اگر شهادت دادند، آنان [=زنان را در خانه ها نگاه داريد تا مرگشان فرا رسد يا خدا راهى براى آنان قرار دهد. (15)

و از ميان شما، آن دو تن را كه مرتكب زشتكارى مى شوند، آزارشان دهيد؛ پس اگر توبه كردند و درستكار شدند از آنان صرفنظر كنيد، زيرا خداوند توبه پذير مهربان است. (16)

توبه، نزد خداوند، تنها براى كسانى است كه از روى نادانى مرتكب گناه مى شوند، سپس به زودى توبه مى كنند؛ اينانند كه خدا توبه شان را مى پذيرد، و خداوند داناى حكيم است. (17)

و توبه كسانى كه گناه مى كنند، تا وقتى كه مرگ يكى از ايشان دررسد، مى گويد: «اكنون توبه كردم»، پذيرفته نيست؛ و [نيز توبه كسانى كه در حال كفر مى ميرند، پذيرفته نخواهد بود، آنانند كه برايشان عذابى دردناك آماده كرده ايم. (18)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، براى شما حلال نيست كه زنان را به اكراه ارث بريد؛ و آنان را زير فشار مگذاريد تا بخشى از آنچه را به آنان داده ايد [از چنگشان به در] بريد، مگر آنكه مرتكب زشتكارى آشكارى شوند، و با آنها بشايستگى رفتار كنيد؛ و اگر از آنان

خوشتان نيامد، پس چه بسا چيزى را خوش نمى داريد و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مى دهد. (19)

و اگر خواستيد همسرى [ديگر] به جاى همسر [پيشين خود] ستانيد، و به يكى از آنان مال فراوانى داده باشيد، چيزى از او پس مگيريد. آيا مى خواهيد آن [مال را به بهتان و گناه آشكار بگيريد؟ (20)

و چگونه آن [مَهر] را مى ستانيد با آنكه از يكديگر كام گرفته ايد، و آنان از شما پيمانى استوار گرفته اند؟ (21)

و با زنانى كه پدرانتان به ازدواج خود درآورده اند، نكاح مكنيد؛ مگر آنچه كه پيشتر رخ داده است، چرا كه آن، زشتكارى و [مايه دشمنى، و بد راهى بوده است. (22)

[نكاح اينان بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه هايتان، و خاله هايتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرهايتان كه به شما شير داده اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران زنانتان، و دختران همسرانتان كه [آنها دختران در دامان شما پرورش يافته اند و با آن همسران همبستر شده ايد -پس اگر با آنها همبستر نشده ايد بر شما گناهى نيست [كه با دخترانشان ازدواج كنيد]- و زنان پسرانتان كه از پشت خودتان هستند، و جمع دو خواهر با همديگر -مگر آنچه كه در گذشته رخ داده باشد- كه خداوند آمرزنده مهربان است. (23)

و زنان شوهردار [نيز بر شما حرام شده است به استثناى زنانى كه مالك آنان شده ايد؛ [اين فريضه الهى است كه بر شما مقرر گرديده است. و غير از اين [زنان نامبرده ، براى شما حلال است كه [زنان ديگر را] به وسيله اموال خود طلب

كنيد -در صورتى كه پاكدامن باشيد و زناكار نباشيد- و زنانى را كه متعه كرده ايد، مَهرشان را به عنوان فريضه اى به آنان بدهيد، و بر شما گناهى نيست كه پس از [تعيين مبلغ مقرر، با يكديگر توافق كنيد [كه مدت عقد يا مَهر را كم يا زياد كنيد]؛ مسلماً خداوند داناى حكيم است. (24)

و هر كس از شما، از نظر مالى نمى تواند زنان [آزاد] پاكدامن با ايمان را به همسرى [خود] درآورد، پس با دختران جوانسال با ايمان شما كه مالك آنان هستيد [ازدواج كند]؛ و خدا به ايمان شما داناتر است. [همه از يكديگريد. پس آنان را با اجازه خانواده شان به همسرى [خود] درآوريد و مَهرشان را به طور پسنديده به آنان بدهيد [به شرط آنكه پاكدامن باشند نه زناكار، و دوست گيران پنهانى نباشند. پس چون به ازدواج [شما] درآمدند، اگر مرتكب فحشا شدند، پس بر آنان نيمى از عذاب [=مجازات زنان آزاد است. اين [پيشنهاد زناشويى با كنيزان براى كسى از شماست كه از آلايش گناه بيم دارد؛ و صبر كردن، براى شما بهتر است، و خداوند آمرزنده مهربان است. (25)

خدا مى خواهد براى شما توضيح دهد، و راه [و رسم كسانى را كه پيش از شما بوده اند به شما بنماياند، و بر شما ببخشايد، و خدا داناى حكيم است. (26)

خدا مى خواهد تا بر شما ببخشايد؛ و كسانى كه از خواسته ها[ى نفسانى پيروى مى كنند مى خواهند شما دستخوش انحرافى بزرگ شويد. (27)

خدا مى خواهد تا بارتان را سبك گرداند؛ و [مى داند كه انسان، ناتوان آفريده شده است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اموال

همديگر را به ناروا مخوريد -مگر آنكه داد و ستدى با تراضى يكديگر، از شما [انجام گرفته باشد- و خودتان را مكشيد، زيرا خدا همواره با شما مهربان است. (29)

و هر كس از روى تجاوز و ستم چنين كند، به زودى وى را در آتشى درآوريم، و اين كار بر خدا آسان است. (30)

اگر از گناهان بزرگى كه از آن ها] نهى شده ايد دورى گزينيد، بديهاى شما را از شما مى زداييم، و شما را در جايگاهى ارجمند درمى آوريم. (31)

و زنهار، آنچه را خداوند به [سبب آن، بعضى از شما را بر بعضى [ديگر] برترى داده آرزو مكنيد. براى مردان از آنچه [به اختيار] كسب كرده اند بهره اى است، و براى زنان [نيز] از آنچه [به اختيار] كسب كرده اند بهره اى است. و از فضل خدا درخواست كنيد، كه خدا به هر چيزى داناست. (32)

و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان، و كسانى كه شما [با آنان پيمان بسته ايد، بر جاى گذاشته اند، براى هر يك [از مردان و زنان ، وارثانى قرار داده ايم. پس نصيبشان را به ايشان بدهيد، زيرا خدا همواره بر هر چيزى گواه است. (33)

مردان، سرپرست زنانند، به دليل آنكه خدا برخى از ايشان را بر برخى برترى داده و [نيز] به دليل آنكه از اموالشان خرج مى كنند. پس، زنان درستكار ، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [براى آنان حفظ كرده، اسرار [شوهران خود] را حفظ مى كنند. و زنانى را كه از نافرمانى آنان بيم داريد [نخست پندشان دهيد و [بعد] در خوابگاه ها از ايشان دورى كنيد و [اگر تاثير نكرد] آنان

را بزنيد؛ پس اگر شما را اطاعت كردند [ديگر] بر آنها هيچ راهى [براى سرزنش مجوييد، كه خدا والاى بزرگ است. (34)

و اگر از جدايى ميان آن دو [: زن و شوهر] بيم داريد پس داورى از خانواده آن [شوهر] و داورى از خانواده آن [زن تعيين كنيد. اگر سرِ سازگارى دارند، خدا ميان آن دو سازگارى خواهد داد. آرى! خدا داناى آگاه است. (35)

و خدا را بپرستيد، و چيزى را با او شريك مگردانيد؛ و به پدر و مادر احسان كنيد؛ و در باره خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و همسايه خويش و همسايه بيگانه و همنشين و در راه مانده و بردگان خود [نيكى كنيد]، كه خدا كسى را كه متكبر و فخرفروش است دوست نمى دارد: (36)

همان كسانى كه بخل مى ورزند، و مردم را به بخل وامى دارند، و آنچه را خداوند از فضل خويش بدانها ارزانى داشته پوشيده مى دارند. و براى كافران عذابى خواركننده آماده كرده ايم. (37)

و كسانى كه اموالشان را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كنند، و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارند. و هر كس شيطان يار او باشد، چه بد همدمى است. (38)

و اگر به خدا و روز بازپسين ايمان مى آوردند، و از آنچه خدا به آنان روزى داده، انفاق مى كردند، چه زيانى برايشان داشت؟ و خدا به [كار] آنان داناست. (39)

در حقيقت، خدا هم وزن ذره اى ستم نمى كند و اگر [آن ذره، كار] نيكى باشد دو چندانش مى كند، و از نزد خويش پاداشى بزرگ مى بخشد. (40)

پس چگونه است [حالشان آنگاه كه از هر امتى گواهى آوريم، و تو را بر

آنان گواه آوريم؟ (41)

آن روز، كسانى كه كفر ورزيده اند، و از پيامبر [خدا] نافرمانى كرده اند، آرزو مى كنند كه اى كاش با خاك يكسان مى شدند. و از خدا هيچ سخنى را پوشيده نمى توانند داشت. (42)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، در حال مستى به نماز نزديك نشويد تا زمانى كه بدانيد چه مى گوييد؛ و [نيز] در حال جنابت [وارد نماز نشويد] -مگر اينكه راهگذر باشيد- تا غسل كنيد؛ و اگر بيماريد يا در سفريد يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد يا با زنان آميزش كرده ايد و آب نيافته ايد، پس بر خاكى پاك تيمم كنيد، و صورت و دستهايتان را مسح نماييد، كه خدا بخشنده و آمرزنده است. (43)

آيا به كسانى كه بهره اى از كتاب يافته اند ننگريستى؟ گمراهى را مى خرند و مى خواهند شما [نيز] گمراه شويد. (44)

و خدا به [حال دشمنان شما داناتر است؛ كافى است كه خدا سرپرست [شما] باشد، و كافى است كه خدا ياور [شما] باشد. (45)

برخى از آنان كه يهودى اند، كلمات را از جاهاى خود برمى گردانند، و با پيچانيدن زبان خود و به قصد طعنه زدن در دين [اسلام، با درآميختن عبرى به عربى مى گويند: «شنيديم و نافرمانى كرديم؛ و بشنو [كه كاش ناشنوا گردى.» و [نيز از روى استهزا مى گويند:] «راعنا» [كه در عربى يعنى: به ما التفات كن، ولى در عبرى يعنى: خبيث ما،] و اگر آنان مى گفتند: «شنيديم و فرمان برديم، و بشنو و به ما بنگر»، قطعاً براى آنان بهتر و درست تر بود، ولى خدا آنان را به علّت كفرشان لعنت كرد، در نتيجه جز [گروهى اندك ايمان نمى آورند.

(46)

اى كسانى كه به شما كتاب داده شده است، به آنچه فرو فرستاديم و تصديق كننده همان چيزى است كه با شماست ايمان بياوريد، پيش از آنكه چهره هايى را محو كنيم و در نتيجه آنها را به قهقرا بازگردانيم؛ يا همچنانكه «اصحاب سبت» را لعنت كرديم؛ آنان را [نيز] لعنت كنيم، و فرمان خدا همواره تحقق يافته است. (47)

مسلماً خدا، اين را كه به او شرك ورزيده شود نمى بخشايد و غير از آن را براى هر كه بخواهد مى بخشايد، و هر كس به خدا شرك ورزد، به يقين گناهى بزرگ بربافته است. (48)

آيا به كسانى كه خويشتن را پاك مى شمارند ننگريسته اى؟ [چنين نيست،] بلكه خداست كه هر كه را بخواهد پاك مى گرداند، و به قدر نخ روى هسته خرمايى ستم نمى بينند. (49)

ببين چگونه بر خدا دروغ مى بندند. و بس است كه اين، يك گناه آشكار باشد. (50)

آيا كسانى را كه از كتاب [آسمانى نصيبى يافته اند نديده اى؟ كه به «جبت» و «طاغوت» ايمان دارند، و در باره كسانى كه كفر ورزيده اند مى گويند: «اينان از كسانى كه ايمان آورده اند راه يافته ترند.» (51)

اينانند كه خدا لعنتشان كرده، و هر كه را خدا لعنت كند هرگز براى او ياورى نخواهى يافت. (52)

آيا آنان نصيبى از حكومت دارند؟ [اگر هم داشتند،] به قدر نقطه پشت هسته خرمايى [چيزى به مردم نمى دادند. (53)

بلكه به مردم، براى آنچه خدا از فضل خويش به آنان عطا كرده رشك مى ورزند ؛ در حقيقت، ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم، و به آنان ملكى بزرگ بخشيديم. (54)

پس برخى از آنان به وى ايمان آوردند،

و برخى از ايشان از او روى برتافتند، و [براى آنان دوزخ پرشراره بس است. (55)

به زودى كسانى را كه به آيات ما كفر ورزيده اند، در آتشى [سوزان درآوريم؛ كه هر چه پوستشان بريان گردد، پوستهاى ديگرى بر جايش نهيم تا عذاب را بچشند. آرى، خداوند تواناى حكيم است. (56)

و به زودى كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، در باغهايى كه از زيرِ [درختان آن نهرها روان است درآوريم. براى هميشه در آن جاودانند، و در آنجا همسرانى پاكيزه دارند، و آنان را در سايه اى پايدار درآوريم. (57)

خدا به شما فرمان مى دهد كه سپرده ها را به صاحبان آنها رد كنيد؛ و چون ميان مردم داورى مى كنيد، به عدالت داورى كنيد. در حقيقت، نيكو چيزى است كه خدا شما را به آن پند مى دهد. خدا شنواى بيناست. (58)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد؛ پس هر گاه در امرى [دينى اختلاف نظر يافتيد، اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد، آن را به [كتاب خدا و [سنت پيامبر [او] عرضه بداريد، اين بهتر و نيك فرجام تر است. (59)

آيا نديده اى كسانى را كه مى پندارند به آنچه به سوى تو نازل شده و [به آنچه پيش از تو نازل گرديده، ايمان آورده اند [با اين همه مى خواهند داورى ميان خود را به سوى طاغوت ببرند، با آنكه قطعاً فرمان يافته اند كه بدان كفر ورزند، و[لى شيطان مى خواهد آنان را به گمراهى دورى دراندازد. (60)

و چون به ايشان گفته شود:

«به سوى آنچه خدا نازل كرده و به سوى پيامبر [او] بياييد»، منافقان را مى بينى كه از تو سخت، روى برمى تابند. (61)

پس چگونه، هنگامى كه به [سزاى كار و كردار پيشينشان مصيبتى به آنان مى رسد، نزد تو مى آيند و به خدا سوگند مى خورند كه ما جز نيكويى و موافقت قصدى نداشتيم؟ (62)

اينان همان كسانند كه خدا مى داند چه در دل دارند. پس، از آنان روى برتاب، و[لى پندشان ده، و با آنها سخنى رسا كه در دلشان [مؤثّر] افتد، بگوى. (63)

و ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه به توفيق الهى از او اطاعت كنند. و اگر آنان وقتى به خود ستم كرده بودند، پيش تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پيامبر [نيز] براى آنان طلب آمرزش مى كرد، قطعاً خدا را توبه پذيرِ مهربان مى يافتند. (64)

ولى چنين نيست، به پروردگارت قسم كه ايمان نمى آورند، مگر آنكه تو را در مورد آنچه ميان آنان مايه اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حكمى كه كرده اى در دلهايشان احساس ناراحتى [و ترديد] نكنند، و كاملاً سرِ تسليم فرود آورند. (65)

و اگر بر آنان مقرر مى كرديم كه تن به كشتن دهيد، يا از خانه هاى خود به در آييد، جز اندكى از ايشان آن را به كار نمى بستند؛ و اگر آنان آنچه را بدان پند داده مى شوند به كار مى بستند، قطعاً برايشان بهتر و در ثبات قدم ايشان مؤثرتر بود؛ (66)

و در آن صورت، [ما هم از نزد خويش، يقيناً پاداشى بزرگ به آنان مى داديم؛ (67)

و قطعاً آنان را به راهى راست هدايت مى كرديم. (68)

و كسانى كه از

خدا و پيامبر اطاعت كنند، در زمره كسانى خواهند بود كه خدا ايشان را گرامى داشته [يعنى با پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگانند و آنان چه نيكو همدمانند. (69)

اين تفضّل از جانب خداست، و خدا بس داناست. (70)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، [در برابر دشمن آماده باشيد [=اسلحه خود را برگيريد] و گروه گروه [به جهاد] بيرون رويد يا به طور جمعى روانه شويد. (71)

و قطعاً از ميان شما كسى است كه كندى به خرج دهد؛ پس اگر آسيبى به شما رسد گويد: «راستى خدا بر من نعمت بخشيد كه با آنان حاضر نبودم.» (72)

و اگر غنيمتى از خدا به شما برسد -چنانكه گويى ميان شما و ميان او [رابطه دوستى نبوده- خواهد گفت: «كاش من با آنان بودم و به نواى بزرگى مى رسيدم.» (73)

پس، بايد كسانى كه زندگى دنيا را به آخرت سودا مى كنند در راه خدا بجنگند؛ و هر كس در راه خدا بجنگد و كشته يا پيروز شود، به زودى پاداشى بزرگ به او خواهيم داد. (74)

و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات مردان و زنان و كودكان مستضعف نمى جنگيد؟ همانان كه مى گويند: «پروردگارا، ما را از اين شهرى كه مردمش ستم پيشه اند بيرون ببر، و از جانب خود براى ما سرپرستى قرار ده، و از نزد خويش ياورى براى ما تعيين فرما.» (75)

كسانى كه ايمان آورده اند، در راه خدا كارزار مى كنند. و كسانى كه كافر شده اند، در راه طاغوت مى جنگند. پس با ياران شيطان بجنگيد كه نيرنگ شيطان [در نهايت ضعيف است. (76)

آيا نديدى

كسانى را كه به آنان گفته شد: «[فعلاً] دست [از جنگ بداريد، و نماز را برپا كنيد و زكات بدهيد»، و[لى همين كه كارزار بر آنان مقرر شد، بناگاه گروهى از آنان از مردم [=مشركان مكّه ترسيدند مانند ترس از خدا يا ترسى سخت تر. و گفتند: «پروردگارا، چرا بر ما كارزار مقرّر داشتى؟ چرا ما را تا مدتى كوتاه مهلت ندادى؟» بگو: «برخوردارى [از اين دنيا اندك، و براى كسى كه تقوا پيشه كرده، آخرت بهتر است، و [در آنجا] به قدر نخ هسته خرمايى بر شما ستم نخواهد رفت.» (77)

هر كجا باشيد، شما را مرگ درمى يابد؛ هر چند در بُرجهاى استوار باشيد. و اگر [پيشامد] خوبى به آنان برسد، مى گويند: «اين از جانب خداست»؛ و چون صدمه اى به ايشان برسد، مى گويند: «اين از طرف توست.» بگو: «همه از جانب خداست.» [آخر ]اين قوم را چه شده است كه نمى خواهند سخنى را [درست دريابند؟ (78)

هر چه از خوبيها به تو مى رسد از جانب خداست؛ و آنچه از بدى به تو مى رسد از خود توست؛ و تو را به پيامبرى، براى مردم فرستاديم، و گواه بودن خدا بس است. (79)

هر كس از پيامبر فرمان بَرد، در حقيقت، خدا را فرمان برده؛ و هر كس رويگردان شود، ما تو را بر ايشان نگهبان نفرستاده ايم. (80)

و مى گويند: فرمانبرداريم، ولى چون از نزد تو بيرون مى روند، جمعى از آنان شبانه، جز آنچه تو مى گويى تدبير مى كنند. و خدا آنچه را كه شبانه در سر مى پرورند، مى نگارد. پس، از ايشان روى برتاب و بر خدا توكل كن، و خدا بس كارساز

است. (81)

آيا در [معانىِ قرآن نمى انديشند؟ اگر از جانب غير خدا بود قطعاً در آن اختلاف بسيارى مى يافتند. (82)

و چون خبرى [حاكى از ايمنى يا وحشت به آنان برسد، انتشارش دهند؛ و اگر آن را به پيامبر و اولياى امر خود ارجاع كنند، قطعاً از ميان آنان كسانى اند كه [مى توانند درست و نادرست آن را دريابند، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلماً جز [شمار] اندكى، از شيطان پيروى مى كرديد. (83)

پس در راه خدا پيكار كن؛ جز عهده دار شخص خود نيستى. و[لى مؤمنان را [به مبارزه برانگيز. باشد كه خداوند آسيب كسانى را كه كفر ورزيده اند [از آنان باز دارد، و خداست كه قدرتش بيشتر و كيفرش سخت تر است. (84)

هر كس شفاعت پسنديده كند، براى وى از آن نصيبى خواهد بود و هر كس شفاعت ناپسنديده اى كند، براى او از آن [نيز] سهمى خواهد بود. و خدا همواره به هر چيزى تواناست. (85)

و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتى بهتر از آن درود گوييد، يا همان را [در پاسخ برگردانيد، كه خدا همواره به هر چيزى حسابرس است. (86)

خداوند كسى است كه هيچ معبودى جز او نيست. به يقين، در روز رستاخيز -كه هيچ شكى در آن نيست- شما را گرد خواهد آورد، و راستگوتر از خدا در سخن كيست؟ (87)

شما را چه شده است كه در باره منافقان، دو دسته شده ايد؟ با اينكه خدا آنان را به [سزاى آنچه انجام داده اند سرنگون كرده است. آيا مى خواهيد كسى را كه خدا در

گمراهى اش وانهاده است به راه آوريد؟ و حال آنكه هر كه را خدا در گمراهى اش وانهد هرگز راهى براى [هدايت او نخواهى يافت. (88)

همان گونه كه خودشان كافر شده اند، آرزو دارند [كه شما نيز] كافر شويد، تا با هم برابر باشيد. پس زنهار، از ميان ايشان براى خود، دوستانى اختيار مكنيد تا آنكه در راه خدا هجرت كنند. پس اگر روى برتافتند، هر كجا آنان را يافتيد به اسارت بگيريد و بكشيدشان؛ و از ايشان يار و ياورى براى خود مگيريد. (89)

مگر كسانى كه با گروهى كه ميان شما و ميان آنان پيمانى است، پيوند داشته باشند، يا نزد شما بيايند در حالى كه سينه آنان از جنگيدن با شما يا جنگيدن با قوم خود، به تنگ آمده باشد. و اگر خدا مى خواست، قطعاً آنان را بر شما چيره مى كرد و حتماً با شما مى جنگيدند. پس اگر از شما كناره گيرى كردند و با شما نجنگيدند و با شما طرح صلح افكندند، [ديگر] خدا براى شما راهى [براى تجاوز] بر آنان قرار نداده است. (90)

به زودى، گروهى ديگر را خواهيد يافت كه مى خواهند از شما آسوده خاطر و از قوم خود [نيز] ايمن باشند. هر بار كه به فتنه بازگردانده شوند، سر در آن فرو مى برند. پس اگر از شما كناره گيرى نكردند و به شما پيشنهاد صلح نكردند و از شما دست برنداشتند، هر كجا آنان را يافتيد به اسارت بگيريد و بكشيدشان. آنانند كه ما براى شما عليه ايشان تسلطى آشكار قرار داده ايم. (91)

و هيچ مؤمنى را نسزد كه مؤمنى را -جز به اشتباه- بكشد. و هر كس مؤمنى را

به اشتباه كشت، بايد بنده مؤمنى را آزاد و به خانواده او خونبها پرداخت كند؛ مگر اينكه آنان گذشت كنند. و اگر [مقتول از گروهى است كه دشمنان شمايند و [خود] وى مؤمن است، [قاتل بايد بنده مؤمنى را آزاد كند [و پرداخت خونبها لازم نيست . و اگر [مقتول از گروهى است كه ميان شما و ميان آنان پيمانى است، بايد به خانواده وى خونبها پرداخت نمايد و بنده مؤمنى را آزاد كند. و هر كس [بنده نيافت، بايد دو ماه پياپى -به عنوان توبه اى از جانب خدا- روزه بدارد، و خدا همواره داناى سنجيده كار است. (92)

و هر كس عمداً مؤمنى را بكشد، كيفرش دوزخ است كه در آن ماندگار خواهد بود؛ و خدا بر او خشم مى گيرد و لعنتش مى كند و عذابى بزرگ برايش آماده ساخته است. (93)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون در راه خدا سفر مى كنيد [خوب رسيدگى كنيد و به كسى كه نزد شما [اظهار] اسلام مى كند؛ مگوييد: «تو مؤمن نيستى» [تا بدين بهانه متاع زندگى دنيا را بجوييد، چرا كه غنيمتهاى فراوان نزد خداست. قبلا خودتان [نيز] همين گونه بوديد، و خدا بر شما منت نهاد. پس خوب رسيدگى كنيد، كه خدا همواره به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (94)

مؤمنان خانه نشين كه زيان ديده نيستند با آن مجاهدانى كه با مال و جان خود در راه خدا جهاد مى كنند يكسان نمى باشند. خداوند، كسانى را كه با مال و جان خود جهاد مى كنند به درجه اى بر خانه نشينان مزيت بخشيده، و همه را خدا وعده [پاداش نيكو داده، و[لى مجاهدان را

بر خانه نشينان به پاداشى بزرگ، برترى بخشيده است؛ (95)

[پاداش بزرگى كه به عنوان درجات و آمرزش و رحمتى از جانب او [نصيب آنان مى شود]، و خدا آمرزنده مهربان است. (96)

كسانى كه بر خويشتن ستمكار بوده اند، [وقتى فرشتگان جانشان را مى گيرند، مى گويند: «در چه [حال بوديد؟» پاسخ مى دهند: «ما در زمين از مستضعفان بوديم.» مى گويند: «مگر زمين خدا وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟» پس آنان جايگاهشان دوزخ است، و [دوزخ بد سرانجامى است. (97)

مگر آن مردان و زنان و كودكان فرودستى كه چاره جويى نتوانند و راهى نيابند. (98)

پس آنان [كه فى الجمله عذرى دارند] باشد كه خدا از ايشان درگذرد، كه خدا همواره خطابخش و آمرزنده است. (99)

و هر كه در راه خدا هجرت كند، در زمين اقامتگاه هاى فراوان و گشايشها خواهد يافت؛ و هر كس [به قصد] مهاجرت در راه خدا و پيامبر او، از خانه اش به درآيد، سپس مرگش دررسد، پاداش او قطعاً بر خداست، و خدا آمرزنده مهربان است. (100)

و چون در زمين سفر كرديد، اگر بيم داشتيد كه آنان كه كفر ورزيده اند به شما آزار برسانند، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد، چرا كه كافران پيوسته براى شما دشمنى آشكارند. (101)

و هر گاه در ميان ايشان بودى و برايشان نماز برپا داشتى، پس بايد گروهى از آنان با تو [به نماز] ايستند؛ و بايد جنگ افزارهاى خود را برگيرند؛ و چون به سجده رفتند [و نماز را تمام كردند]، بايد پشت سر شما قرار گيرند، و گروه ديگرى كه نماز نكرده اند بايد بيايند و با تو نماز

گزارند و البته جانب احتياط را فرو نگذارند و جنگ افزارهاى خود را برگيرند. [زيرا] كافران آرزو مى كنند كه شما از جنگ افزارها و ساز و برگ خود غافل شويد تا ناگهان بر شما يورش برند. و اگر از باران در زحمتيد، يا بيماريد، گناهى بر شما نيست كه جنگ افزارهاى خود را بر زمين نهيد، ولى مواظب خود باشيد. بى گمان، خدا براى كافران عذاب خفت آورى آماده كرده است. (102)

و چون نماز را به جاى آورديد، خدا را [در همه حال ايستاده و نشسته و بر پهلوآرميده، ياد كنيد. پس چون آسوده خاطر شديد، نماز را [به طور كامل به پا داريد، زيرا نماز بر مؤمنان، در اوقات معين مقرر شده است. (103)

و در تعقيب گروه [دشمنان سستى نورزيد. اگر شما درد مى كشيد، آنان [نيز] همان گونه كه شما درد مى كشيد، درد مى كشند، و حال آنكه شما چيزهايى از خدا اميد داريد كه آنها اميد ندارند، و خدا همواره داناى سنجيده كار است. (104)

ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم، تا ميان مردم به [موجب آنچه خدا به تو آموخته داورى كنى، و زنهار جانبدار خيانتكاران مباش. (105)

و از خدا آمرزش بخواه، كه خدا آمرزنده مهربان است. (106)

و از كسانى كه به خويشتن خيانت مى كنند دفاع مكن، كه خداوند هر كس را كه خيانتگر و گناه پيشه باشد دوست ندارد. (107)

[كارهاى نارواى خود را] از مردم پنهان مى دارند، و[لى نمى توانند] از خدا پنهان دارند، و چون شبانگاه به چاره انديشى مى پردازند و سخنانى مى گويند كه وى [بدان خشنود نيست، او با آنان است. و خدا به

آنچه انجام مى دهند همواره احاطه دارد. (108)

هان، شما همانان هستيد كه در زندگى دنيا از ايشان جانبدارى كرديد، پس چه كسى روز رستاخيز از آنان در برابر خدا جانبدارى خواهد كرد؟ يا چه كسى حمايتگر [و مدافع آنان تواند بود؟ (109)

و هر كس كار بدى كند، يا بر خويشتن ستم ورزد؛ سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده مهربان خواهد يافت. (110)

و هر كس گناهى مرتكب شود، فقط آن را به زيان خود مرتكب شده، و خدا همواره داناى سنجيده كار است. (111)

و هر كس خطا يا گناهى مرتكب شود؛ سپس آن را به بى گناهى نسبت دهد، قطعاً بهتان و گناه آشكارى بر دوش كشيده است. (112)

و اگر فضل خدا و رحمت او بر تو نبود، طايفه اى از ايشان آهنگ آن داشتند كه تو را از راه به در كنند، و[لى جز خودشان [كسى را گمراه نمى سازند، و هيچ گونه زيانى به تو نمى رسانند. و خدا كتاب و حكمت بر تو نازل كرد و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت، و تفضل خدا بر تو همواره بزرگ بود. (113)

در بسيارى از رازگوييهاى ايشان خيرى نيست، مگر كسى كه [بدين وسيله به صدقه يا كار پسنديده يا سازشى ميان مردم، فرمان دهد. و هر كس براى طلب خشنودى خدا چنين كند، به زودى او را پاداش بزرگى خواهيم داد. (114)

و هر كس، پس از آنكه راه هدايت براى او آشكار شد با پيامبر به مخالفت برخيزد، و [راهى غير راه مؤمنان در پيش گيرد، وى را بدانچه روى خود را بدان سو كرده واگذاريم

و به دوزخش كشانيم، و چه بازگشتگاه بدى است. (115)

خداوند، اين را كه به او شرك آورده شود، نمى آمرزد؛ و فروتر از آن را بر هر كه بخواهد مى بخشايد. و هر كس به خدا شرك ورزد، قطعاً دچار گمراهى دور و درازى شده است. (116)

[مشركان ، به جاى او، جز بتهاى مادينه را [به دعا] نمى خوانند، و جز شيطان سركش را نمى خوانند. (117)

خدا لعنتش كند، [وقتى كه گفت: «بى گمان، از ميان بندگانت نصيبى معين [براى خود] برخواهم گرفت. (118)

و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهاى دور و دراز خواهم كرد، و وادارشان مى كنم تا گوشهاى دامها را شكاف دهند، و وادارشان مى كنم تا آفريده خدا را دگرگون سازند.» و[لى هر كس به جاى خدا، شيطان را دوست [خدا] گيرد، قطعاً دستخوش زيان آشكارى شده است. (119)

[آرى،] شيطان به آنان وعده مى دهد، و ايشان را در آرزوها مى افكند، و جز فريب به آنان وعده نمى دهد. (120)

آنان جايگاهشان جهنم است، و از آن راه گريزى ندارند. (121)

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، به زودى آنان را در بوستانهايى كه از زير [درختان آن، نهرها روان است درآوريم. هميشه در آن جاودانند. وعده خدا راست است و چه كسى در سخن، از خدا راستگوتر است؟ (122)

[پاداش و كيفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل كتاب نيست؛ هر كس بدى كند، در برابر آن كيفر مى بيند، و جز خدا براى خود يار و مددكارى نمى يابد. (123)

و كسانى كه كارهاى شايسته كنند -چه مرد باشند يا آن- در حالى كه مؤمن باشند، آنان

داخل بهشت مى شوند، و به قدر گودى پشت هسته خرمايى مورد ستم قرار نمى گيرند. (124)

و دين چه كسى بهتر است از آن كس كه خود را تسليم خدا كرده و نيكوكار است و از آيين ابراهيم حق گرا پيروى نموده است؟ و خدا ابراهيم را دوست گرفت. (125)

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آن خداست، و خدا همواره بر هر چيزى احاطه دارد. (126)

و در باره آنان، رأى تو را مى پرسند. بگو: «خدا در باره آنان به شما فتوا مى دهد، و [نيز] در باره آنچه در قرآن بر شما تلاوت مى شود: در مورد زنان يتيمى كه حق مقرر آنان را به ايشان نمى دهيد و تمايل به ازدواج با آنان داريد، و [در باره كودكان ناتوان و اينكه با يتيمان [چگونه به داد رفتار كنيد [پاسخگر شماست .» و هر كار نيكى انجام دهيد، قطعاً خدا به آن داناست. (127)

و اگر زنى از شوهر خويش بيم ناسازگارى يا رويگردانى داشته باشد، بر آن دو گناهى نيست كه از راه صلح با يكديگر، به آشتى گرايند؛ كه سازش بهتر است. و[لى بخل [و بى گذشت بودن ، در نفوس، حضور [و غلبه دارد؛ و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه نماييد، قطعاً خدا به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (128)

و شما هرگز نمى توانيد ميان زنان عدالت كنيد هر چند [بر عدالت حريص باشيد! پس به يك طرف يكسره تمايل نورزيد تا آن [زن ديگر] را سرگشته [=بلا تكليف رها كنيد. و اگر سازش نماييد و پرهيزگارى كنيد، يقيناً خدا آمرزنده مهربان است. (129)

و

اگر آن دو، از يكديگر جدا شوند، خداوند هر يك را از گشايش خود بى نياز گرداند، و خدا همواره گشايشگر حكيم است. (130)

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آنِ خداست. و ما به كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب داده شده، و [نيز] به شما سفارش كرديم كه از خدا پروا كنيد. و اگر كفر ورزيد [چه باك؟ كه آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ خداست، و خدا بى نياز ستوده صفات است. (131)

و آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ خداست، و خدا بس كارساز است. (132)

اى مردم، اگر [خدا] بخواهد، شما را [از ميان مى برد و ديگران را [پديد ] مى آورد، و خدا بر اين [كار] تواناست. (133)

هر كس پاداش دنيا بخواهد، پاداش دنيا و آخرت نزد خداست، و خدا شنواى بيناست. (134)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، پيوسته به عدالت قيام كنيد و براى خدا گواهى دهيد، هر چند به زيان خودتان يا [به زيان پدر و مادر و خويشاوندان [شما] باشد. اگر [يكى از دو طرف دعوا] توانگر يا نيازمند باشد، باز خدا به آن دو [از شما ]سزاوارتر است؛ پس، از پى هوس نرويد كه [درنتيجه از حق عدول كنيد. و اگر به انحراف گراييد يا اعراض نماييد، قطعاً خدا به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (135)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خدا و پيامبر او و كتابى كه بر پيامبرش فرو فرستاد، و كتابهايى كه قبلا نازل كرده بگرويد؛ و هر كس به خدا و فرشتگان

او و كتابها و پيامبرانش و روز بازپسين كفر ورزد، در حقيقت دچار گمراهى دور و درازى شده است. (136)

كسانى كه ايمان آوردند، سپس كافر شدند؛ و باز ايمان آوردند، سپس كافر شدند؛ آنگاه به كفر خود افزودند، قطعاً خدا آنان را نخواهد بخشيد و راهى به ايشان نخواهد نمود. (137)

به منافقان خبر ده كه عذابى دردناك [در پيش خواهند داشت. (138)

همانان كه غير از مؤمنان، كافران را دوستان [خود] مى گيرند. آيا سربلندى را نزد آنان مى جويند؟ [اين خيالى خام است،] چرا كه عزت، همه از آنِ خداست. (139)

و البتّه [خدا] در كتاب [قرآن بر شما نازل كرده كه: هر گاه شنيديد آيات خدا مورد انكار و ريشخند قرار مى گيرد، با آنان منشينيد تا به سخنى غير از آن درآيند، چرا كه در اين صورت شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند، منافقان و كافران را همگى در دوزخ گرد خواهد آورد. (140)

همانان كه مترصّد شمايند؛ پس اگر از جانب خدا به شما فتحى برسد، مى گويند: «مگر ما با شما نبوديم؟» و اگر براى كافران نصيبى باشد، مى گويند: «مگر ما بر شما تسلّط نداشتيم و شما را از [ورود در جمع ]مؤمنان باز نمى داشتيم؟» پس خداوند، روز قيامت ميان شما داورى مى كند؛ و خداوند هرگز بر [زيان مؤمنان، براى كافران راه [تسلّطى قرار نداده است. (141)

منافقان، با خدا نيرنگ مى كنند، و حال آنكه او با آنان نيرنگ خواهد كرد ؛ و چون به نماز ايستند با كسالت برخيزند. با مردم ريا مى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند. (142)

ميان آن [دو گروه

دو دلند؛ نه با اينانند و نه با آنان. و هر كه را خدا گمراه كند، هرگز راهى براى [نجات او نخواهى يافت. (143)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به جاى مؤمنان، كافران را به دوستى خود مگيريد. آيا مى خواهيد عليه خود حجّتى روشن براى خدا قرار دهيد؟ (144)

آرى، منافقان در فروترين درجات دوزخند، و هرگز براى آنان ياورى نخواهى يافت. (145)

مگر كسانى كه توبه كردند و [عمل خود را] اصلاح نمودند و به خدا تمسّك جُستند و دين خود را براى خدا خالص گردانيدند كه [در نتيجه آنان با مؤمنان خواهند بود، و به زودى خدا مؤمنان را پاداشى بزرگ خواهد بخشيد. (146)

اگر سپاس بداريد و ايمان آوريد، خدا مى خواهد با عذاب شما چه كند؟ و خدا همواره سپاس پذير [=حق شناس داناست. (147)

خداوند، بانگ برداشتن به بدزبانى را دوست ندارد، مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد، و خدا شنواى داناست. (148)

اگر خيرى را آشكار كنيد يا پنهانش داريد، يا از بديى درگذريد، پس خدا درگذرنده تواناست. (149)

كسانى كه به خدا و پيامبرانش كفر مى ورزند، و مى خواهند ميان خدا و پيامبران او جدايى اندازند، و مى گويند: «ما به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى كنيم» و مى خواهند ميان اين [دو]، راهى براى خود اختيار كنند، (150)

آنان در حقيقت كافرند؛ و ما براى كافران عذابى خفّت آور آماده كرده ايم. (151)

و كسانى كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده و ميان هيچ كدام از آنان فرق نمى گذارند، به زودى [خدا] پاداش آنان را عطا مى كند، و خدا آمرزنده مهربان است. (152)

اهل كتاب از

تو مى خواهند كه كتابى از آسمان [يكباره بر آنان فرود آورى. البتّه از موسى بزرگتر از اين را خواستند و گفتند: «خدا را آشكارا به ما بنماى.» پس به سزاى ظلمشان صاعقه آنان را فرو گرفت. سپس، بعد از آنكه دلايل آشكار برايشان آمد، گوساله را [به پرستش گرفتند، و ما از آن هم درگذشتيم و به موسى برهانى روشن عطا كرديم. (153)

و كوه طور را به يادبود پيمان [با] آنان، بالاى سرشان افراشته داشتيم؛ و به آنان گفتيم: «سجده كنان از در درآييد» و [نيز] به آنان گفتيم: «در روز شنبه تجاوز مكنيد.» و از ايشان پيمانى استوار گرفتيم. (154)

پس به [سزاى پيمان شكنى شان، و انكارشان نسبت به آيات خدا، و كشتار ناحق آنان [از] انبيا، و گفتارشان كه: «دلهاى ما در غلاف است» [لعنتشان كرديم بلكه خدا به خاطر كفرشان بر دلهايشان مُهر زده و در نتيجه جز شمارى اندك [از ايشان ايمان نمى آورند. (155)

و [نيز] به سزاى كفرشان و آن تهمت بزرگى كه به مريم زدند، (156)

و گفته ايشان كه: «ما مسيح، عيسى بن مريم، پيامبر خدا را كشتيم»، و حال آنكه آنان او را نكشتند و مصلوبش نكردند، ليكن امر بر آنان مشتبه شد؛ و كسانى كه در باره او اختلاف كردند، قطعاً در مورد آن دچار شكّ شده اند و هيچ علمى بدان ندارند، جز آنكه از گمان پيروى مى كنند، و يقيناً او را نكشتند. (157)

بلكه خدا او را به سوى خود بالا برد، و خدا توانا و حكيم است. (158)

و از اهل كتاب، كسى نيست مگر آنكه پيش از مرگ خود

حتماً به او ايمان مى آورد، و روز قيامت [عيسى نيز] بر آنان شاهد خواهد بود. (159)

پس به سزاى ستمى كه از يهوديان سر زد و به سبب آنكه [مردم را] بسيار از راه خدا باز داشتند، چيزهاى پاكيزه اى را كه بر آنان حلال شده بود حرام گردانيديم؛ (160)

و [به سبب رباگرفتنشان -با آنكه از آن نهى شده بودند- و به ناروا مال مردم خوردنشان، و ما براى كافرانِ آنان عذابى دردناك آماده كرده ايم. (161)

ليكن راسخانِ آنان در دانش، و مؤمنان، به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان دارند و خوشا بر نمازگزاران، و زكات دهندگان و ايمان آورندگان به خدا و روز بازپسين كه به زودى به آنان پاداشى بزرگ خواهيم داد. (162)

ما همچنانكه به نوح و پيامبران بعد از او، وحى كرديم، به تو [نيز] وحى كرديم؛ و به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط و عيسى و ايوب و يونس و هارون و سليمان [نيز] وحى نموديم، و به داوود زبور بخشيديم. (163)

و پيامبرانى [را فرستاديم كه در حقيقت [ماجراى آنان را قبلاً بر تو حكايت نموديم؛ و پيامبرانى [را نيز برانگيخته ايم كه [سرگذشت ايشان را بر تو بازگو نكرده ايم. و خدا با موسى آشكارا سخن گفت. (164)

پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن پيامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد، و خدا توانا و حكيم است. (165)

ليكن خدا به [حقانيّت آنچه بر تو نازل كرده است گواهى مى دهد. [او] آن را به علم

خويش نازل كرده است؛ و فرشتگان [نيز] گواهى مى دهند. و كافى است خدا گواه باشد. (166)

بى ترديد، كسانى كه كفر ورزيدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، به گمراهىِ دور و درازى افتاده اند. (167)

كسانى كه كفر ورزيدند و ستم كردند، خدا بر آن نيست كه آنان را بيامرزد و به راهى هدايت كند، (168)

مگر راه جهنّم، كه هميشه در آن جاودانند؛ و اين [كار] براى خدا آسان است. (169)

اى مردم، آن پيامبر [موعود]، حقيقت را از سوى پروردگارتان براى شما آورده است. پس ايمان بياوريد كه براى شما بهتر است. و اگر كافر شويد [بدانيد كه آنچه در آسمانها و زمين است از آنِ خداست، و خدا داناى حكيم است. (170)

اى اهل كتاب، در دين خود غلوّ مكنيد، و در باره خدا جز [سخن درست مگوييد. مسيح، عيسى بن مريم، فقط پيامبر خدا و كلمه اوست كه آن را به سوى مريم افكنده و روحى از جانب اوست. پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد و نگوييد [خدا ]سه گانه است. باز ايستيد كه براى شما بهتر است. خدا فقط معبودى يگانه است. منزّه از آن است كه براى او فرزندى باشد. آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ اوست، و خداوند بس كارساز است. (171)

مسيح از اينكه بنده خدا باشد هرگز ابا نمى ورزد، و فرشتگان مقرّب [نيز ابا ندارند]؛ و هر كس از پرستش او امتناع ورزد و بزرگى فروشد، به زودى همه آنان را به سوى خود گرد مى آورد. (172)

اما كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، پاداششان را به

تمام [و كمال خواهد داد، و از فضل خود به ايشان افزونتر مى بخشد. و اما كسانى كه امتناع ورزيده و بزرگى فروخته اند، آنان را به عذابى دردناك دچار مى سازد و در برابر خدا براى خود يار و ياورى نخواهند يافت. (173)

اى مردم، در حقيقت براى شما از جانب پروردگارتان برهانى آمده است، و ما به سوى شما نورى تابناك فرو فرستاده ايم. (174)

و اما كسانى كه به خدا گرويدند و به او تمسّك جستند، به زودى [خدا] آنان را در جوار رحمت و فضلى از جانب خويش درآورد، و ايشان را به سوى خود، به راهى راست هدايت كند. (175)

از تو [در باره كلاله فتوا مى طلبند؛ بگو: «خدا در باره كلاله فتوا مى دهد: اگر مردى بميرد و فرزندى نداشته باشد، و خواهرى داشته باشد، نصف ميراث از آن اوست. و آن [مرد نيز] از او ارث مى برد، اگر براى او [=خواهر] فرزندى نباشد. پس اگر [ورثه فقط] دو خواهر باشند، دو سوم ميراث براى آن دو است، و اگر [چند] خواهر و برادرند، پس نصيب مرد، مانند نصيب دو زن است. خدا براى شما توضيح مى دهد تا مبادا گمراه شويد، و خداوند به هر چيزى داناست. (176)

را مى بريد! [و نيز] [از قطع رابطه با] خويشاوندان خود، پرهيز كنيد! زيرا خداوند، مراقب شماست.

«2» و اموال يتيمان را [هنگامى كه به حد رشد رسيدند] به آنها بدهيد! و اموال بد [خود] را، با اموال خوب [آنها] عوض نكنيد! و اموال آنان را همراه اموال خودتان [با مخلوط كردن يا تبديل نمودن] نخوريد، زيرا اين گناه بزرگى است!

«3» و اگر مى ترسيد كه [بهنگام ازدواج با دختران يتيم،] عدالت را رعايت نكنيد، [از ازدواج با آنان، چشم پوشى كنيد و] با زنان پاك [ديگر] ازدواج نمائيد، دو يا سه يا چهار همسر و اگر مى ترسيد عدالت را [درباره همسران متعدد] رعايت نكنيد، تنها يك همسر بگيريد، و يا از زنانى كه مالك آنهائيد استفاده كنيد، اين كار، از ظلم و ستم بهتر جلوگيرى مى كند.

«4» و مهر زنان را [بطور كامل] بعنوان يك بدهى [يا عطيه،] به آنان بپردازيد! [ولى] اگر آنها چيزى از آن را با رضايت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف كنيد!

«5» اموال خود را، كه خداوند وسيله قوام زندگى شما قرار داده، به دست سفيهان نسپاريد و از آن، به آنها روزى دهيد! و لباس بر آنان بپوشانيد و با آنها سخن شايسته بگوييد!

«6» و يتيمان را چون به حد بلوغ برسند، بيازماييد! اگر در آنها رشد [كافى] يافتيد، اموالشان را به آنها بدهيد! و پيش از آنكه بزرگ شوند، اموالشان را از روى اسراف نخوريد! هر كس كه بى نياز است، [از برداشت حق الزحمه] خوددارى كند؛ و آن كس كه نيازمند است، به طور شايسته [و مطابق زحمتى كه مى كشد،] از آن بخورد. و هنگامى

كه اموالشان را به آنها بازمى گردانيد، شاهد بگيريد! اگر چه خداوند براى محاسبه كافى است.

«7» براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود بر جاى مى گذارند، سهمى است؛ و براى زنان نيز، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مى گذارند، سهمى؛ خواه آن مال، كم باشد يا زياد؛ اين سهمى است تعيين شده و پرداختنى.

«8» و اگر بهنگام تقسيم [ارث]، خويشاوندان [و طبقه اى كه ارث نمى برند] و يتيمان و مستمندان، حضور داشته باشند، چيزى از آن اموال را به آنها بدهيد! و با آنان به طور شايسته سخن بگوييد!

«9» كسانى كه اگر فرزندان ناتوانى از خود بيادگار بگذارند از آينده آنان مى ترسند، بايد [از ستم درباره يتيمان مردم] بترسند! از [مخالفت] خدا بپرهيزند، و سخنى استوار بگويند.

«10» كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى خورند، [در حقيقت،] تنها آتش مى خورند؛ و بزودى در شعله هاى آتش [دوزخ] مى سوزند.

«11» خداوند در باره فرزندانتان به شما سفارش مى كند كه سهم [ميراث] پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد؛ و اگر فرزندان شما، [دو دختر و] بيش از دو دختر باشند، دو سوم ميراث از آن آنهاست؛ و اگر يكى باشد، نيمى [از ميراث،] از آن اوست. و براى هر يك از پدر و مادر او، يك ششم ميراث است، اگر [ميت] فرزندى داشته باشد؛ و اگر فرزندى نداشته باشد، و [تنها] پدر و مادر از او ارث برند، براى مادر او يك سوم است [و بقيه از آن پدر است]؛ و اگر او برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد [و پنج ششم باقيمانده، براى پدر است]. [همه

اينها،] بعد از انجام وصيتى است كه او كرده، و بعد از اداى دين است - شما نمى دانيد پدران و مادران و فرزندانتان، كداميك براى شما سودمندترند! - اين فريضه الهى است؛ و خداوند، دانا و حكيم است.

«12» و براى شما، نصف ميراث زنانتان است، اگر آنها فرزندى نداشته باشند؛ و اگر فرزندى داشته باشند، يك چهارم از آن شماست؛ پس از انجام وصيتى كه كرده اند، و اداى دين [آنها]. و براى زنان شما، يك چهارم ميراث شماست، اگر فرزندى نداشته باشيد؛ و اگر براى شما فرزندى باشد، يك هشتم از آن آنهاست؛ بعد از انجام وصيتى كه كرده ايد، و اداى دين. و اگر مردى بوده باشد كه كلاله [= خواهر يا برادر] از او ارث مى برد، يا زنى كه برادر يا خواهرى دارد، سهم هر كدام، يك ششم است [اگر برادران و خواهران مادرى باشند]؛ و اگر بيش از يك نفر باشند، آنها در يك سوم شريكند؛ پس از انجام وصيتى كه شده، و اداى دين؛ بشرط آنكه [از طريق وصيت و اقرار به دين،] به آنها ضرر نزند. اين سفارش خداست؛ و خدا دانا و بردبار است.

«13» اينها مرزهاى الهى است؛ و هر كس خدا و پيامبرش را اطاعت كند، [و قوانين او را محترم بشمرد،] خداوند وى را در باغهايى از بهشت وارد مى كند كه همواره، آب از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن مى مانند؛ و اين، پيروزى بزرگى است!

«14» و آن كس كه نافرمانى خدا و پيامبرش را كند و از مرزهاى او تجاوز نمايد، او را در آتشى وارد مى كند كه جاودانه در آن خواهد ماند؛

و براى او مجازات خواركننده اى است.

«15» و كسانى از زنان شما كه مرتكب زنا شوند، چهار نفر از مسلمانان را بعنوان شاهد بر آنها بطلبيد! اگر گواهى دادند، آنان [= زنان] را در خانه ها[ى خود] نگاه داريد تا مرگشان فرارسد؛ يا اينكه خداوند، راهى براى آنها قرار دهد.

«16» و از ميان شما، آن مردان و زنانى كه [همسر ندارند، و] مرتكب آن كار [زشت] مى شوند، آنها را آزار دهيد [و حد بر آنان جارى نماييد]! و اگر توبه كنند، و [خود را] اصلاح نمايند، [و به جبران گذشته بپردازند،] از آنها درگذريد! زيرا خداوند، توبه پذير و مهربان است.

«17» پذيرش توبه از سوى خدا، تنها براى كسانى است كه كار بدى را از روى جهالت انجام مى دهند، سپس زود توبه مى كنند. خداوند، توبه چنين اشخاصى را مى پذيرد؛ و خدا دانا و حكيم است.

«18» براى كسانى كه كارهاى بد را انجام مى دهند، و هنگامى كه مرگ يكى از آنها فرا مى رسد مى گويد: (الان توبه كردم!) توبه نيست؛ و نه براى كسانى كه در حال كفر از دنيا مى روند؛ اينها كسانى هستند كه عذاب دردناكى برايشان فراهم كرده ايم.

«19» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان، از روى اكراه [و ايجاد ناراحتى براى آنها،] ارث ببريد! و آنان را تحت فشار قرار ندهيد كه قسمتى از آنچه را به آنها داده ايد [از مهر]، تملك كنيد! مگر اينكه آنها عمل زشت آشكارى انجام دهند. و با آنان، بطور شايسته رفتار كنيد! و اگر از آنها، [بجهتى] كراهت داشتيد، [فوراً تصميم به جدايى نگيريد!] چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد،

و خداوند خير فراوانى در آن قرار مى دهد!

«20» و اگر تصميم گرفتيد كه همسر ديگرى به جاى همسر خود انتخاب كنيد، و مال فراوانى [بعنوان مهر] به او پرداخته ايد، چيزى از آن را پس نگيريد! آيا براى بازپس گرفتن مهر آنان، به تهمت و گناه آشكار متوسل مى شويد؟!

«21» و چگونه آن را باز پس مى گيريد، در حالى كه شما با يكديگر تماس و آميزش كامل داشته ايد؟ و [از اين گذشته،] آنها [هنگام ازدواج،] از شما پيمان محكمى گرفته اند!

«22» با زنانى كه پدران شما با آنها ازدواج كرده اند، هرگز ازدواج نكنيد! مگر آنچه درگذشته [پيش از نزول اين حكم] انجام شده است؛ زيرا اين كار، عملى زشت و تنفرآور و راه نادرستى است.

«23» حرام شده است بر شما، مادرانتان، و دختران، و خواهران، و عمه ها، و خاله ها، و دختران برادر، و دختران خواهر شما، و مادرانى كه شما را شير داده اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران همسرانتان، و دختران همسرتان كه در دامان شما پرورش يافته اند از همسرانى كه با آنها آميزش جنسى داشته ايد - و چنانچه با آنها آميزش جنسى نداشته ايد، [دختران آنها] براى شما مانعى ندارد - و [همچنين] همسرهاى پسرانتان كه از نسل شما هستند [ - نه پسرخوانده ها - ] و [نيز حرام است بر شما] جمع ميان دو خواهر كنيد؛ مگر آنچه در گذشته واقع شده؛ چرا كه خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«24» و زنان شوهردار [بر شما حرام است؛] مگر آنها را كه [از راه اسارت] مالك شده ايد؛ [زيرا اسارت آنها در حكم طلاق است؛] اينها احكامى است كه خداوند بر شما مقرّر داشته

است. اما زنان ديگر غير از اينها [كه گفته شد]، براى شما حلال است كه با اموال خود، آنان را اختيار كنيد؛ در حالى كه پاكدامن باشيد و از زنا، خوددارى نماييد. و زنانى را كه متعه [= ازدواج موقت] مى كنيد، واجب است مهر آنها را بپردازيد. و گناهى بر شما نيست در آنچه بعد از تعيين مهر، با يكديگر توافق كرده ايد. [بعداً مى توانيد با توافق، آن را كم يا زياد كنيد.] خداوند، دانا و حكيم است.

«25» و آنها كه توانايى ازدواج با زنان [آزاد] پاكدامن باايمان را ندارند، مى توانند با زنان پاكدامن از بردگان باايمانى كه در اختيار داريد ازدواج كنند - خدا به ايمان شما آگاه تر است؛ و همگى اعضاى يك پيكريد - آنها را با اجازه صاحبان آنان تزويج نماييد، و مهرشان را به خودشان بدهيد؛ به شرط آنكه پاكدامن باشند، نه بطور آشكار مرتكب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگيرند. و در صورتى كه (محصنه) باشند و مرتكب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت. اين [اجازه ازدواج با كنيزان] براى كسانى از شماست كه بترسند [از نظر غريزه جنسى] به زحمت بيفتند؛ و [با اين حال نيز] خوددارى [از ازدواج با آنان] براى شما بهتر است. و خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«26» خداوند مى خواهد [با اين دستورها، راه هاى خوشبختى و سعادت را] براى شما آشكار سازد، و به سنتهاى [صحيح] پيشينيان رهبرى كند. و خداوند دانا و حكيم است.

«27» خدا مى خواهد شما را ببخشد [و از آلودگى پاك نمايد]، امّا آنها كه پيرو شهواتند، مى خواهند شما بكلى منحرف شويد.

«28» خدا ميخواهد

[با احكام مربوط به ازدواج با كنيزان و مانند آن،] كار را بر شما سبك كند؛ و انسان، ضعيف آفريده شده؛ [و در برابر طوفان غرايز، مقاومت او كم است]

«29» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اموال يكديگر را به باطل [و از طرق نامشروع] نخوريد مگر اينكه تجارتى با رضايت شما انجام گيرد. و خودكشى نكنيد! خداوند نسبت به شما مهربان است.

«30» و هر كس اين عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، بزودى او را در آتشى وارد خواهيم ساخت؛ و اين كار براى خدا آسان است.

«31» اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى مى شويد پرهيز كنيد، گناهان كوچك شما را مى پوشانيم؛ و شما را در جايگاه خوبى وارد مى سازيم.

«32» برتريهايى را كه خداوند براى بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده آرزو نكنيد! [اين تفاوتهاى طبيعى و حقوقى، براى حفظ نظام زندگى شما، و بر طبق عدالت است. ولى با اين حال،] مردان نصيبى از آنچه به دست مى آورند دارند، و زنان نيز نصيبى؛ [و نبايد حقوق هيچ يك پايمال گردد]. و از فضل [و رحمت و بركت] خدا، براى رفع تنگناها طلب كنيد! و خداوند به هر چيز داناست.

«33» براى هر كسى، وارثانى قرار داديم، كه از ميراث پدر و مادر و نزديكان ارث ببرند؛ و [نيز] كسانى كه با آنها پيمان بسته ايد، نصيبشان را بپردازيد! خداوند بر هر چيز، شاهد و ناظر است.

«34» مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتريهايى كه خداوند [از نظر نظام اجتماع] براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهايى كه از اموالشان [در

مورد زنان] مى كنند. و زنان صالح، زنانى هستند كه متواضعند، و در غياب [همسر خود،] اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى كه خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى كنند. و [امّا] آن دسته از زنان را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد! [و اگر مؤثر واقع نشد،] در بستر از آنها دورى نماييد! و [اگر هيچ راهى جز شدت عمل، براى وادار كردن آنها به انجام وظايفشان نبود،] آنها را تنبيه كنيد! و اگر از شما پيروى كردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجوييد! [بدانيد] خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. [و قدرت او، بالاترين قدرتهاست.]

«35» و اگر از جدايى و شكاف ميان آن دو [همسر] بيم داشته باشيد، يك داور از خانواده شوهر، و يك داور از خانواده زن انتخاب كنيد [تا به كار آنان رسيدگى كنند]. اگر اين دو داور، تصميم به اصلاح داشته باشند، خداوند به توافق آنها كمك مى كند؛ زيرا خداوند، دانا و آگاه است [و از نيات همه، با خبر است].

«36» و خدا را بپرستيد! و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد! و به پدر و مادر، نيكى كنيد؛ همچنين به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان، و همسايه نزديك، و همسايه دور، و دوست و همنشين، و واماندگان در سفر، و بردگانى كه مالك آنها هستيد؛ زيرا خداوند، كسى را كه متكبر و فخر فروش است، [و از اداى حقوق ديگران سرباز مى زند،] دوست نمى دارد.

«37» آنها كسانى هستند كه بخل مى ورزند، و مردم را به بخل دعوت مى كنند، و آنچه را كه خداوند از فضل [و رحمت] خود به آنها داده،

كتمان مى نمايند. [اين عمل، در حقيقت از كفرشان سرچشمه گرفته؛] و ما براى كافران، عذاب خواركننده اى آماده كرده ايم.

«38» و آنها كسانى هستند كه اموال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كنند، و ايمان به خدا و روز بازپسين ندارند؛ [چرا كه شيطان، رفيق و همنشين آنهاست؛] و كسى كه شيطان قرين او باشد، بد همنشين و قرينى است.

«39» چه مى شد اگر آنها به خدا و روز بازپسين ايمان مى آوردند، و از آنچه خدا به آنان روزى داده، [در راه او] انفاق مى كردند؟! و خداوند از [اعمال و نيات] آنها آگاه است.

«40» خداوند [حتّى] به اندازه سنگينى ذره اى ستم نمى كند؛ و اگر كار نيكى باشد، آن را دو چندان مى سازد؛ و از نزد خود، پاداش عظيمى [در برابر آن] مى دهد.

«41» حال آنها چگونه است آن روزى كه از هر امتى، شاهد و گواهى [بر اعمالشان] مى آوريم، و تو را نيز بر آنان گواه خواهيم آورد؟

«42» در آن روز، آنها كه كافر شدند و با پيامبر [ص] بمخالفت برخاستند، آرزو مى كنند كه اى كاش [خاك بودند، و] خاك آنها با زمينهاى اطراف يكسان مى شد [و بكلى محو و فراموش مى شدند]. در آن روز، [با آن همه گواهان،] سخنى را نمى توانند از خدا پنهان كنند.

«43» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا بدانيد چه مى گوييد! و همچنين هنگامى كه جنب هستيد - مگر اينكه مسافر باشيد - تا غسل كنيد. و اگر بيماريد، يا مسافر، و يا (قضاى حاجت) كرده ايد، و يا با زنان آميزش جنسى داشته ايد، و در اين حال، آب [براى وضو يا

غسل] نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! [به اين طريق كه] صورتها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است.

«44» آيا نديدى كسانى را كه بهره اى از كتاب [خدا] به آنها داده شده بود، [به جاى اينكه از آن، براى هدايت خود و ديگران استفاده كنند، براى خويش] گمراهى مى خرند، و مى خواهند شما نيز گمراه شويد؟

«45» خدا به دشمنان شما آگاهتر است؛ [ولى آنها زيانى به شما نمى رسانند.] و كافى است كه خدا ولى شما باشد؛ و كافى است كه خدا ياور شما باشد.

«46» بعضى از يهود، سخنان را از جاى خود، تحريف مى كنند؛ و [به جاى اينكه بگويند: (شنيديم و اطاعت كرديم)]، مى گويند: (شنيديم و مخالفت كرديم! و [نيز مى گويند:] بشنو! كه هرگز نشنوى! و [از روى تمسخر مى گويند:] راعنا [= ما را تحميق كن!]) تا با زبان خود، حقايق را بگردانند و در آيين خدا، طعنه زنند. ولى اگر آنها [به جاى اين همه لجاجت] مى گفتند: (شنيديم و اطاعت كرديم؛ و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده [تا حقايق را درك كنيم])، براى آنان بهتر، و با واقعيت سازگارتر بود. ولى خداوند، آنها را بخاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته است؛ از اين رو جز عدّه كمى ايمان نمى آورند.

«47» اى كسانى كه كتاب [خدا] به شما داده شده! به آنچه [بر پيامبر خود] نازل كرديم - و هماهنگ با نشانه هايى است كه با شماست - ايمان بياوريد، پيش از آنكه صورتهايى را محو كنيم، سپس به پشت سر بازگردانيم، يا آنها را از رحمت خود دور سازيم، همان گونه كه (اصحاب

سبت) [= گروهى از تبهكاران بنى اسرائيل] را دور ساختيم؛ و فرمان خدا، در هر حال انجام شدنى است!

«48» خداوند [هرگز] شرك را نمى بخشد! و پايين تر از آن را براى هر كس [بخواهد و شايسته بداند] مى بخشد. و آن كسى كه براى خدا، شريكى قرار دهد، گناه بزرگى مرتكب شده است.

«49» آيا نديدى كسانى را كه خودستايى مى كنند؟! [اين خود ستاييها، بى ارزش است؛] بلكه خدا هر كس را بخواهد، ستايش مى كند؛ و كمترين ستمى به آنها نخواهد شد.

«50» ببين چگونه بر خدا دروغ مى بندند! و همين گناه آشكار، [براى مجازات آنان] كافى است.

«51» آيا نديدى كسانى را كه بهره اى از كتاب [خدا] به آنان داده شده، [با اين حال]، به (جبت) و (طاغوت) [= بت و بت پرستان] ايمان مى آورند، و درباره كافران مى گويند: (آنها، از كسانى كه ايمان آورده اند، هدايت يافته ترند)؟!

«52» آنها كسانى هستند كه خداوند، ايشان را از رحمت خود، دور ساخته است؛ و هر كس را خدا از رحمتش دور سازد، ياورى براى او نخواهى يافت.

«53» آيا آنها [= يهود] سهمى در حكومت دارند [كه بخواهند چنين داورى كنند]؟ در حالى كه اگر چنين بود، [همه چيز را در انحصار خود مى گرفتند،] و كمترين حق را به مردم نمى دادند.

«54» يا اينكه نسبت به مردم [= پيامبر و خاندانش]، و بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشيده، حسد مى ورزند؟ ما به آل ابراهيم، [كه يهود از خاندان او هستند نيز،] كتاب و حكمت داديم؛ و حكومت عظيمى در اختيار آنها [= پيامبران بنى اسرائيل] قرار داديم.

«55» ولى جمعى از آنها به آن ايمان آوردند؛ و

جمعى راه [مردم را] بر آن بستند. و شعله فروزانِ آتش دوزخ، براى آنها كافى است!

«56» كسانى كه به آيات ما كافر شدند، بزودى آنها را در آتشى وارد مى كنيم كه هرگاه پوستهاى تنشان [در آن] بريان گردد [و بسوزد]، پوستهاى ديگرى به جاى آن قرار مى دهيم، تا كيفر [الهى] را بچشند. خداوند، توانا و حكيم است [و روى حساب، كيفر مى دهد].

«57» و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، بزودى آنها را در باغهايى از بهشت وارد مى كنيم كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ هميشه در آن خواهند ماند؛ و همسرانى پاكيزه براى آنها خواهد بود؛ و آنان را در سايه هاى گسترده [و فرح بخش] جاى ميدهيم.

«58» خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانتها را به صاحبانش بدهيد! و هنگامى كه ميان مردم داورى مى كنيد، به عدالت داورى كنيد! خداوند، اندرزهاى خوبى به شما مى دهد! خداوند، شنوا و بيناست.

«59» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اطاعت كنيد خدا را! و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [= اوصياى پيامبر] را! و هرگاه در چيزى نزاع داشتيد، آن را به خدا و پيامبر بازگردانيد [و از آنها داورى بطلبيد] اگر به خدا و روز رستاخيز ايمان داريد! اين [كار] براى شما بهتر، و عاقبت و پايانش نيكوتر است.

«60» آيا نديدى كسانى را كه گمان مى كنند به آنچه [از كتابهاى آسمانى كه] بر تو و بر پيشينيان نازل شده، ايمان آورده اند، ولى مى خواهند براى داورى نزد طاغوت و حكّام باطل بروند؟! با اينكه به آنها دستور داده شده كه به طاغوت كافر شوند. امّا شيطان مى خواهد آنان را

گمراه كند، و به بيراهه هاى دور دستى بيفكند.

«61» و هنگامى كه به آنها گفته شود: (به سوى آنچه خداوند نازل كرده، و به سوى پيامبر بياييد)، منافقان را مى بينى كه [از قبول دعوت] تو، اعراض مى كنند!

«62» پس چگونه وقتى به خاطر اعمالشان، گرفتار مصيبتى مى شوند، سپس به سراغ تو مى آيند، سوگند ياد مى كنند كه منظورِ [ما از بردنِ داورى نزد ديگران]، جز نيكى كردن و توافق [ميان طرفين نزاع،] نبوده است؟!

«63» آنها كسانى هستند كه خدا، آنچه را در دل دارند، مى داند. از [مجازات] آنان صرف نظر كن! و آنها را اندرز ده! و با بيانى رسا، نتايج اعمالشان را به آنها گوشزد نما!

«64» ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى اين كه به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى كردند [و فرمانهاى خدا را زير پا مى گذاردند]، به نزد تو مى آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش مى كردند؛ و پيامبر هم براى آنها استغفار مى كرد؛ خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند.

«65» به پروردگارت سوگند كه آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اينكه در اختلافات خود، تو را به داورى طلبند؛ و سپس از داورى تو، در دل خود احساس ناراحتى نكنند؛ و كاملا تسليم باشند.

«66» اگر [همانند بعضى از امتهاى پيشين،] به آنان دستور مى داديم: (يكديگر را به قتل برسانيد)، و يا: (از وطن و خانه خود، بيرون رويد)، تنها عده كمى از آنها عمل مى كردند! و اگر اندرزهايى را كه به آنان داده مى شد انجام مى دادند، براى آنها بهتر بود؛ و موجب تقويت ايمان آنها مى شد.

«67» و در

اين صورت، پاداش بزرگى از ناحيه خود به آنها مى داديم.

«68» و آنان را به راه راست، هدايت مى كرديم.

«69» و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، [در روز رستاخيز،] همنشين كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده؛ از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان؛ و آنها رفيقهاى خوبى هستند!

«70» اين موهبتى از ناحيه خداست. و كافى است كه او، [از حالِ بندگان، و نيّات و اعمالشان] آگاه است.

«71» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آمادگى خود را [در برابر دشمن] حفظ كنيد و در دسته هاى متعدّد، يا بصورت دسته واحد، [طبق شرايط هر زمان و هر مكان،] به سوى دشمن حركت نماييد!

«72» در ميان شما، افرادى [منافق] هستند، كه [هم خودشان سست مى باشند، و هم] ديگران را به سستى مى كشانند؛ اگر مصيبتى به شما برسد، مى گويند: (خدا به ما نعمت داد كه با مجاهدان نبوديم، تا شاهد [آن مصيبت] باشيم!)

«73» و اگر غنيمتى از جانب خدا به شما برسد، درست مثل اينكه هرگز ميان شما و آنها دوستى و موّدتى نبوده، مى گويند: (اى كاش ما هم با آنها بوديم، و به رستگارى [و پيروزى] بزرگى مى رسيديم!)

«74» كسانى كه زندگى دنيا را به آخرت فروخته اند، بايد در راه خدا پيكار كنند! و آن كس كه در راه خدا پيكار كند، و كشته شود يا پيروز گردد، پاداش بزرگى به او خواهيم داد.

«75» چرا در راه خدا، و [در راه] مردان و زنان و كودكانى كه [به دست ستمگران] تضعيف شده اند، پيكار نمى كنيد؟! همان افراد [ستمديده اى] كه مى گويند: (پروردگارا! ما را از اين

شهر [مكه]، كه اهلش ستمگرند، بيرون ببر! و از طرف خود، براى ما سرپرستى قرار ده! و از جانب خود، يار و ياورى براى ما تعيين فرما!

«76» كسانى كه ايمان دارند، در راه خدا پيكار مى كنند؛ و آنها كه كافرند، در راه طاغوت [= بت و افراد طغيانگر]. پس شما با ياران شيطان، پيكار كنيد! [و از آنها نهراسيد!] زيرا كه نقشه شيطان، [همانند قدرتش] ضعيف است.

«77» آيا نديدى كسانى را كه [در مكّه] به آنها گفته شد: (فعلا] دست از جهاد بداريد! و نماز را برپا كنيد! و زكات بپردازيد!) [امّا آنها از اين دستور، ناراحت بودند]، ولى هنگامى كه [در مدينه] فرمان جهاد به آنها داده شد، جمعى از آنان، از مردم مى ترسيدند، همان گونه كه از خدا مى ترسند، بلكه بيشتر! و گفتند: (پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتى؟! چرا اين فرمان را تا زمان نزديكى تأخير نينداختى؟!) به آنها بگو: (سرمايه زندگى دنيا، ناچيز است! و سراى آخرت، براى كسى كه پرهيزگار باشد، بهتر است! و به اندازه رشته شكافِ هسته خرمايى، به شما ستم نخواهد شد!

«78» هر جا باشيد، مرگ شما را درمى يابد؛ هر چند در برجهاى محكم باشيد! و اگر به آنها [= منافقان] حسنه [و پيروزى] برسد، مى گويند: (اين، از ناحيه خداست.) و اگر سيّئه [و شكستى] برسد، مى گويند: (اين، از ناحيه توست.) بگو: (همه اينها از ناحيه خداست.) پس چرا اين گروه حاضر نيستند سخنى را درك كنند؟!

«79» [آرى،] آنچه از نيكيها به تو مى رسد، از طرف خداست؛ و آنچه از بدى به تو مى رسد، از سوى خود توست. و ما تو

را رسول براى مردم فرستاديم؛ و گواهى خدا در اين باره، كافى است!

«80» كسى كه از پيامبر اطاعت كند، خدا را اطاعت كرده؛ و كسى كه سرباز زند، تو را نگهبان [و مراقب] او نفرستاديم [و در برابر او، مسؤول نيستى].

«81» آنها در حضور تو مى گويند: (فرمانبرداريم)؛ امّا هنگامى كه از نزد تو بيرون مى روند، جمعى از آنان بر خلاف گفته هاى تو، جلسات سرّى شبانه تشكيل مى دهند؛ آنچه را در اين جلسات مى گويند، خداوند مى نويسد. اعتنايى به آنها نكن! [و از نقشه هاى آنان وحشت نداشته باش!] و بر خدا توكّل كن! كافى است كه او يار و مدافع تو باشد.

«82» آيا درباره قرآن نمى انديشند؟! اگر از سوى غير خدا بود، اختلاف فراوانى در آن مى يافتند.

«83» و هنگامى كه خبرى از پيروزى يا شكست به آنها برسد، [بدون تحقيق،] آن را شايع مى سازند؛ در حالى كه اگر آن را به پيامبر و پيشوايان - كه قدرت تشخيص كافى دارند - بازگردانند، از ريشه هاى مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه كمى، همگى از شيطان پيروى مى كرديد [و گمراه مى شديد].

«84» در راه خدا پيكار كن! تنها مسؤول وظيفه خود هستى! و مؤمنان را [بر اين كار،] تشويق نما! اميد است خداوند از قدرت كافران جلوگيرى كند [حتى اگر تنها خودت به ميدان بروى]! و خداوند قدرتش بيشتر، و مجازاتش دردناكتر است.

«85» كسى كه شفاعت [= تشويق و كمك] به كار نيكى كند، نصيبى از آن براى او خواهد بود؛ و كسى كه شفاعت [= تشويق و كمك] به كار بدى كند، سهمى از

آن خواهد داشت. و خداوند، حسابرس و نگهدار هر چيز است.

«86» هرگاه به شما تحيّت گويند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهيد؛ يا [لااقل] به همان گونه پاسخ گوييد! خداوند حساب همه چيز را دارد.

«87» خداوند، معبودى جز او نيست! و به يقين، همه شما را در روز رستاخيز - كه شكى در آن نيست - جمع مى كند! و كيست كه از خداوند، راستگوتر باشد؟

«88» چرا درباره منافقين دو دسته شده ايد؟! [بعضى جنگ با آنها را ممنوع، و بعضى مجاز مى دانيد.] در حالى كه خداوند بخاطر اعمالشان، [افكار] آنها را كاملاً وارونه كرده است! آيا شما مى خواهيد كسانى را كه خداوند [بر اثر اعمال زشتشان] گمراه كرده، هدايت كنيد؟! در حالى كه هر كس را خداوند گمراه كند، راهى براى او نخواهى يافت.

«89» آنان آرزو مى كنند كه شما هم مانند ايشان كافر شويد، و مساوى يكديگر باشيد. بنابر اين، از آنها دوستانى انتخاب نكنيد، مگر اينكه [توبه كنند، و] در راه خدا هجرت نمايند. هرگاه از اين كار سر باز زنند، [و به اقدام بر ضدّ شما ادامه دهند،] هر جا آنها را يافتيد، اسير كنيد! و [در صورت احساس خطر] به قتل برسانيد! و از ميان آنها، دوست و يار و ياورى اختيار نكنيد!.

«90» مگر آنها كه با همپيمانان شما، پيمان بسته اند؛ يا آنها كه به سوى شما مى آيند، و از پيكار با شما، يا پيكار با قوم خود ناتوان شده اند؛ [نه سر جنگ با شما دارند، و نه توانايى مبارزه با قوم خود.] و اگر خداوند بخواهد، آنان را بر شما مسلطّ مى كند تا با شما پيكار

كنند. پس اگر از شما كناره گيرى كرده و با شما پيكار ننمودند، [بلكه] پيشنهاد صلح كردند، خداوند به شما اجازه نمى دهد كه متعرّض آنان شويد.

«91» بزودى جمعيّت ديگرى را مى يابيد كه مى خواهند هم از ناحيه شما در امان باشند، و هم از ناحيه قوم خودشان [كه مشركند. لذا نزد شما ادّعاى ايمان مى كنند؛ ولى] هر زمان آنان را به سوى فتنه [و بت پرستى] بازگردانند، با سر در آن فرو مى روند! اگر از درگيرى با شما كنار نرفتند و پيشنهاد صلح نكردند و دست از شما نكشيدند، آنها را هر جا يافتيد اسير كنيد و [يا] به قتل برسانيد! آنها كسانى هستند كه ما براى شما، تسلّط آشكارى نسبت به آنان قرار داده ايم.

«92» هيچ فرد باايمانى مجاز نيست كه مؤمنى را به قتل برساند، مگر اينكه اين كار از روى خطا و اشتباه از او سر زند؛ [و در عين حال،] كسى كه مؤمنى را از روى خطا به قتل رساند، بايد يك برده مؤمن را آزاد كند و خونبهايى به كسان او بپردازد؛ مگر اينكه آنها خونبها را ببخشند. و اگر مقتول، از گروهى باشد كه دشمنان شما هستند [و كافرند]، ولى مقتول باايمان بوده، [تنها] بايد يك برده مؤمن را آزاد كند [و پرداختن خونبها لازم نيست]. و اگر از جمعيّتى باشد كه ميان شما و آنها پيمانى برقرار است، بايد خونبهاى او را به كسان او بپردازد، و يك برده مؤمن [نيز] آزاد كند. و آن كس كه دسترسى [به آزاد كردن برده] ندارد، دو ماه پى در پى روزه مى گيرد. اين، [يك نوع تخفيف، و] توبه الهى است. و

خداوند، دانا و حكيم است.

«93» و هر كس، فرد باايمانى را از روى عمد به قتل برساند، مجازاتِ او دوزخ است؛ در حالى كه جاودانه در آن مى ماند؛ و خداوند بر او غضب مى كند؛ و او را از رحمتش دور مى سازد؛ و عذاب عظيمى براى او آماده ساخته است.

«94» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه در راه خدا گام مى زنيد [و به سفرى براى جهاد مى رويد]، تحقيق كنيد! و بخاطر اينكه سرمايه ناپايدار دنيا [و غنايمى] به دست آوريد، به كسى كه اظهار صلح و اسلام مى كند نگوييد: (مسلمان نيستى) زيرا غنيمتهاى فراوانى [براى شما] نزد خداست. شما قبلاً چنين بوديد؛ و خداوند بر شما منّت نهاد [و هدايت شديد]. پس، [بشكرانه اين نعمت بزرگ،] تحقيق كنيد! خداوند به آنچه انجام مى دهيد آگاه است.

«95» [هرگز] افراد باايمانى كه بدون بيمارى و ناراحتى، از جهاد بازنشستند، با مجاهدانى كه در راه خدا با مال و جان خود جهاد كردند، يكسان نيستند! خداوند، مجاهدانى را كه با مال و جان خود جهاد نمودند، بر قاعدان [= ترك كنندگان جهاد] برترى مهمّى بخشيده؛ و به هر يك از اين دو گروه [به نسبت اعمال نيكشان،] خداوند وعده پاداش نيك داده، و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظيمى برترى بخشيده است.

«96» درجات [مهمّى] از ناحيه خداوند، و آمرزش و رحمت [نصيب آنان مى گردد]؛ و [اگر لغزشهايى داشته اند،] خداوند آمرزنده و مهربان است.

«97» كسانى كه فرشتگان [قبض ارواح]، روح آنها را گرفتند در حالى كه به خويشتن ستم كرده بودند، به آنها گفتند: (شما در چه حالى بوديد؟ [و چرا با اينكه مسلمان بوديد،

در صفِ كفّار جاى داشتيد؟!]) گفتند: (ما در سرزمين خود، تحت فشار و مستضعف بوديم.) آنها [= فرشتگان] گفتند: (مگر سرزمين خدا، پهناور نبود كه مهاجرت كنيد؟!) آنها [عذرى نداشتند، و] جايگاهشان دوزخ است، و سرانجام بدى دارند.

«98» مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانى كه براستى تحت فشار قرار گرفته اند [و حقيقتاً مستضعفند]؛ نه چاره اى دارند، و نه راهى [براى نجات از آن محيط آلوده] مى يابند.

«99» ممكن است خداوند، آنها را مورد عفو قرار دهد؛ و خداوند، عفو كننده و آمرزنده است.

«100» كسى كه در راه خدا هجرت كند، جاهاى امنِ فراوان و گسترده اى در زمين مى يابد. و هر كس بعنوان مهاجرت به سوى خدا و پيامبر او، از خانه خود بيرون رود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خداست؛ و خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«101» هنگامى كه سفر مى كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد اگر از فتنه [و خطر] كافران بترسيد؛ زيرا كافران، براى شما دشمن آشكارى هستند.

«102» و هنگامى كه در ميان آنها باشى، و [در ميدان جنگ] براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته اى از آنها با تو [به نماز] برخيزند، و سلاحهايشان را با خود برگيرند؛ و هنگامى كه سجده كردند [و نماز را به پايان رساندند]، بايد به پشتِ سرِ شما [به ميدان نبرد] بروند، و آن دسته ديگر كه نماز نخوانده اند [و مشغول پيكار بوده اند]، بيايند و با تو نماز بخوانند؛ آنها بايد وسايل دفاعى و سلاحهايشان [را در حال نماز] با خود حمل كنند؛ [زيرا] كافران آرزو دارند كه شما از سلاحها و متاعهاى

خود غافل شويد و يكباره به شما هجوم آورند. و اگر از باران ناراحتيد، و يا بيمار [و مجروح] هستيد، مانعى ندارد كه سلاحهاى خود را بر زمين بگذاريد؛ ولى وسايل دفاعى [مانند زره و خود را] با خود برداريد خداوند، عذاب خواركننده اى براى كافران فراهم ساخته است.

«103» و هنگامى كه نماز را به پايان رسانديد، خدا را ياد كنيد؛ ايستاده، و نشسته، و در حالى كه به پهلو خوابيده ايد! و هرگاه آرامش يافتيد [و حالت ترس زايل گشت]، نماز را [به طور معمول] انجام دهيد، زيرا نماز، وظيفه ثابت و معيّنى براى مؤمنان است!

«104» و در راه تعقيب دشمن، [هرگز] سست نشويد! [زيرا] اگر شما درد و رنج مى بينيد، آنها نيز همانند شما درد و رنج مى بينند؛ ولى شما اميدى از خدا داريد كه آنها ندارند؛ و خداوند، دانا و حكيم است.

«105» ما اين كتاب را بحق بر تو نازل كرديم؛ تا به آنچه خداوند به تو آموخته، در ميان مردم قضاوت كنى؛ و از كسانى مباش كه از خائنان حمايت نمايى!

«106» و از خداوند، طلب آمرزش نما! كه خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«107» و از آنها كه به خود خيانت كردند، دفاع مكن! زيرا خداوند، افراد خيانت پيشه گنهكار را دوست ندارد.

«108» آنها زشتكارى خود را از مردم پنهان مى دارند؛ اما از خدا پنهان نمى دارند، و هنگامى كه در مجالس شبانه، سخنانى كه خدا راضى نبود مى گفتند، خدا با آنها بود، خدا به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد.

«109» آرى، شما همانا هستيد كه در زندگى اين جهان، از آنان دفاع كرديد! اما كيست كه در برابر خداوند،

در روز رستاخيز از آنها دفاع كند؟! يا چه كسى است كه وكيل و حامى آنها باشد؟!

«110» كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت.

«111» و كسى كه گناهى مرتكب شود، به زيان خود مرتكب شده؛ خداوند، دانا و حكيم است.

«112» و كسى كه خطا يا گناهى مرتكب شود، سپس بيگناهى را متهم سازد، بار بهتان و گناهِ آشكارى بر دوش گرفته است.

«113» اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود، گروهى از آنان تصميم داشتند تو را گمراه كنند؛ اما جز خودشان را گمراه نمى كنند؛ و هيچ گونه زيانى به تو نمى رسانند. و خداوند، كتاب و حكمت بر تو نازل كرد؛ و آنچه را نمى دانستى، به تو آموخت؛ و فضل خدا بر تو [همواره] بزرگ بوده است.

«114» در بسيارى از سخنانِ درِگوشى [و جلسات محرمانه] آنها، خير و سودى نيست؛ مگر كسى كه [به اين وسيله،] امر به كمك به ديگران، يا كار نيك، يا اصلاح در ميان مردم كند؛ و هر كس براى خشنودى پروردگار چنين كند، پاداش بزرگى به او خواهيم داد.

«115» كسى كه بعد از آشكار شدن حق، با پيامبر مخالفت كند، و از راهى جز راه مؤمنان پيروى نمايد، ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم؛ و به دوزخ داخل مى كنيم؛ و جايگاه بدى دارد.

«116» خداوند، شرك به او را نمى آمرزد؛ [ولى] كمتر از آن را براى هر كس بخواهد [و شايسته بداند] مى آمرزد. و هر كس براى خدا همتايى قرار دهد، در گمراهى دورى

افتاده است.

«117» آنچه غير از خدا مى خوانند، فقط بتهايى است [بى روح]، كه هيچ اثرى ندارد؛ و [يا] شيطان سركش و ويرانگر است.

«118» خدا او را از رحمت خويش دور ساخته؛ و او گفته است: (از بندگان تو، سهم معيّنى خواهم گرفت!

«119» و آنها را گمراه مى كنم! و به آرزوها سرگرم مى سازم! و به آنان دستور مى دهم كه [اعمال خرافى انجام دهند، و] گوش چهارپايان را بشكافند، و آفرينشِ پاك خدايى را تغيير دهند! [و فطرت توحيد را به شرك بيالايند!]) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولّى خود برگزيند، زيانِ آشكارى كرده است.

«120» شيطان به آنها وعده ها[ى دروغين] مى دهد؛ و به آرزوها، سرگرم مى سازد؛ در حالى كه جز فريب و نيرنگ، به آنها وعده نمى دهد.

«121» آنها [= پيروان شيطان] جايگاهشان جهنم است؛ و هيچ راه فرارى ندارند.

«122» و كسانى كه ايمان آورده اند و اعمال صالح انجام داده اند، بزودى آن را در باغهايى از بهشت وارد مى كنيم كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن خواهند ماند. وعده حق خداوند است و كيست كه در گفتار و وعده هايش، از خدا صادقتر باشد؟!

«123» [فضيلت و برترى] به آرزوهاى شما و آرزوهاى اهل كتاب نيست؛ هر كس عمل بدى انجام دهد، كيفر داده مى شود؛ و كسى را جز خدا، ولّى و ياور خود نخواهد يافت.

«124» و كسى كه چيزى از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه ايمان داشته باشد، چنان كسانى داخل بهشت مى شوند؛ و كمترين ستمى به آنها نخواهد شد.

«125» دين و آيين چه كسى بهتر است

از آن كس كه خود را تسليم خدا كند، و نيكوكار باشد، و پيرو آيين خالص و پاكِ ابراهيم گردد؟ و خدا ابراهيم را به دوستى خود، انتخاب كرد.

«126» آنچه در آسمانها و زمين است، از آن خداست؛ و خداوند به هر چيزى احاطه دارد.

«127» از تو درباره حكم زنان سؤال مى كنند؛ بگو: (خداوند درباره آنان به شما پاسخ مى دهد: آنچه در قرآن درباره زنان يتيمى كه حقوقشان را به آنها نمى دهيد، و مى خواهيد با آنها ازدواج كنيد، و نيز آنچه درباره كودكان صغير و ناتوان براى شما بيان شده است، [قسمتى از سفارشهاى خداوند در اين زمينه مى باشد؛ و نيز به شما سفارش مى كند كه] با يتيمان به عدالت رفتار كنيد! و آنچه از نيكيها انجام مى دهيد؛ خداوند از آن آگاه است [و به شما پاداش شايسته مى دهد].

«128» و اگر زنى، از طغيان و سركشى يا اعراضِ شوهرش، بيم داشته باشد، مانعى ندارد با هم صلح كنند [و زن يا مرد، از پاره اى از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف نظر نمايد.] و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم [طبق غريزه حبّ ذات، در اين گونه موارد] بخل مى ورزند. و اگر نيكى كنيد و پرهيزگارى پيشه سازيد [و بخاطر صلح، گذشت نماييد]، خداوند به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است [و پاداش شايسته به شما خواهد داد].

«129» شما هرگز نمى توانيد [از نظر محّبت قلبى] در ميان زنان، عدالت برقرار كنيد، هر چند كوشش نماييد! ولى تمايل خود را بكلّى متوجّه يك طرف نسازيد كه ديگرى را بصورت زنى كه شوهرش را از دست داده درآوريد! و اگر راه صلاح و پرهيزگارى

پيش گيريد، خداوند آمرزنده و مهربان است.

«130» [اما] اگر [راهى براى اصلاح در ميان خود نيابند، و] از هم جدا شوند، خداوند هر كدام از آنها را با فضل و كرم خود، بى نياز مى كند؛ و خداوند، داراى فضل و كرم، و حكيم است.

«131» آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آن خداست. و ما به كسانى كه پيش از شما، كتاب آسمانى به آنها داده شده بود، سفارش كرديم، [همچنين] به شما [نيز] سفارش مى كنيم كه از [نافرمانى] خدا بپرهيزيد! و اگر كافر شويد، [به خدا زيانى نمى رسد؛ زيرا] براى خداست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، و خداوند، بى نياز و ستوده است.

«132» براى خداست آنچه در آسمانها و زمين است؛ و كافى است كه خدا، حافظ و نگاهبان آنها باشد.

«133» اى مردم! اگر او بخواهد، شما را از ميان مى برد و افراد ديگرى را [به جاى شما] مى آورد، و خداوند، بر اين كار تواناست.

«134» كسانى كه پاداش دنيوى بخواهند، [و در قيد نتايج معنوى و اخروى نباشند، در اشتباهند؛ زيرا] پاداش دنيا و آخرت نزد خداست؛ و خداوند، شنوا و بيناست.

«135» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! كاملاً قيام به عدالت كنيد! براى خدا شهادت دهيد، اگر چه [اين گواهى] به زيان خود شما، يا پدر و مادر و نزديكان شما بوده باشد! [چرا كه] اگر آنها غنى يا فقير باشند، خداوند سزاوارتر است كه از آنان حمايت كند. بنابراين، از هوى و هوس پيروى نكنيد؛ كه از حق، منحرف خواهيد شد! و اگر حق را تحريف كنيد، و يا از اظهار آن، اعراض

نماييد، خداوند به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است.

«136» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خدا و پيامبرش، و كتابى كه بر او نازل كرده، و كتب [آسمانى] كه پيش از اين فرستاده است، ايمان [واقعى] بياوريد كسى كه خدا و فرشتگان او و كتابها و پيامبرانش و روز واپسين را انكار كند، در گمراهى دور و درازى افتاده است.

«137» كسانى كه ايمان آوردند، سپس كافر شدند، باز هم ايمان آوردند، و ديگربار كافر شدند، سپس بر كفر خود افزودند، خدا هرگز آنها را نخواهد بخشيد، و آنها را به راه [راست] هدايت نخواهد كرد.

«138» به منافقان بشارت ده كه مجازات دردناكى در انتظار آنهاست!

«139» همانها كه كافران را به جاى مؤمنان، دوست خود انتخاب مى كنند. آيا عزّت و آبرو نزد آنان مى جويند؟ با اينكه همه عزّتها از آن خداست؟!

«140» و خداوند [اين حكم را] در قرآن بر شما نازل كرده كه هرگاه بشنويد افرادى آيات خدا را انكار و استهزا مى كنند، با آنها ننشينيد تا به سخن ديگرى بپردازند! وگرنه، شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند، منافقان و كافران را همگى در دوزخ جمع مى كند.

«141» منافقان همانها هستند كه پيوسته انتظار مى كشند و مراقب شما هستند؛ اگر فتح و پيروزى نصيب شما گردد، مى گويند: مگر ما با شما نبوديم؟ [پس ما نيز در افتخارات و غنايم شريكيم!] (و اگر بهره اى نصيب كافران گردد، به آنان مى گويند: مگر ما شما را به مبارزه و عدم تسليم در برابر مؤمنان، تشويق نمى كرديم؟ [پس با شما شريك خواهيم بود!]) خداوند در روز رستاخيز، ميان شما داورى مى كند؛ و خداوند هرگز كافران

را بر مؤمنان تسلّطى نداده است.

«142» منافقان مى خواهند خدا را فريب دهند؛ در حالى كه او آنها را فريب مى دهد؛ و هنگامى كه به نماز برمى خيزند، با كسالت برمى خيزند؛ و در برابر مردم ريا مى كنند؛ و خدا را جز اندكى ياد نمى نمايند!

«143» آنها افراد بى هدفى هستند كه نه سوى اينها، و نه سوى آنهايند! [نه در صف مؤمنان قرار دارند، و نه در صف كافران!] و هر كس را خداوند گمراه كند، راهى براى او نخواهى يافت.

«144» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! غير از مؤمنان، كافران را ولّى و تكيه گاه خود قرار ندهيد! آيا مى خواهيد [با اين عمل،] دليل آشكارى بر ضدّ خود در پيشگاه خدا قرار دهيد؟!

«145» منافقان در پايين ترين دركات دوزخ قرار دارند؛ و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت! [بنابر اين، از طرح دوستى با دشمنان خدا، كه نشانه نفاق است، بپرهيزيد!]

«146» مگر آنها كه توبه كنند، و جبران و اصلاح نمايند، به [دامن لطف] خدا، چنگ زنند، و دين خود را براى خدا خالص كنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد باايمان، پاداش عظيمى خواهد داد.

«147» خدا چه نيازى به مجازات شما دارد اگر شكرگزارى كنيد و ايمان آوريد؟ خدا شكرگزار و آگاه است. [اعمال و نيّات شما را مى داند، و به اعمال نيك، پاداش نيك مى دهد.]

«148» خداوند دوست ندارد كسى با سخنان خود، بديها[ى ديگران] را اظهار كند؛ مگر آن كس كه مورد ستم واقع شده باشد. خداوند، شنوا و داناست.

«149» اگر نيكيها را آشكار يا مخفى سازيد، و از بديها گذشت نماييد، خداوند بخشنده و تواناست [و

با اينكه قادر بر انتقام است، عفو و گذشت مى كند].

«150» كسانى كه خدا و پيامبرانِ او را انكار مى كنند، و مى خواهند ميان خدا و پيامبرانش تبعيض قائل شوند، و مى گويند: (به بعضى ايمان مى آوريم، و بعضى را انكار مى كنيم) و مى خواهند در ميان اين دو، راهى براى خود انتخاب كنند...

«151» آنها كافران حقيقى اند؛ و براى كافران، مجازات خواركننده اى فراهم ساخته ايم.

«152» [ولى] كسانى كه به خدا و رسولان او ايمان آورده، و ميان احدى از آنها فرق نمى گذارند، پاداششان را خواهد داد؛ خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«153» اهل كتاب از تو مى خواهند كتابى از آسمان [يكجا] بر آنها نازل كنى؛ [در حالى كه اين يك بهانه است؛] آنها از موسى، بزرگتر از اين را خواستند، و گفتند: (خدا را آشكارا به ما نشان ده!) و بخاطر اين ظلم و ستم، صاعقه آنها را فرا گرفت. سپس گوساله [سامرى] را، پس از آن همه دلايل روشن كه براى آنها آمد، [به خدايى] انتخاب كردند، ولى ما از آن درگذشتيم [و عفو كرديم] و به موسى، برهان آشكارى داديم.

«154» و كوه طور را بر فراز آنها برافراشتيم؛ و در همان حال از آنها پيمان گرفتيم، و به آنها گفتيم: ([براى توبه،] از در [بيت المقدس] با خضوع درآييد!) و [نيز] گفتيم: (روز شنبه تعدّى نكنيد [و دست از كار بكشيد!]) و از آنان [در برابر همه اينها،] پيمان محكمى گرفتيم.

«155» [ولى] بخاطر پيمان شكنى آنها، و انكار آيات خدا، و كشتن پيامبران بناحق، و بخاطر اينكه [از روى استهزا] مى گفتند: (بر دلهاى ما، پرده افكنده [شده و سخنان پيامبر را درك نمى كنيم!)

رانده درگاه خدا شدند.] آرى، خداوند بعلّت كفرشان، بر دلهاى آنها مهر زده؛ كه جز عده كمى [كه راه حق مى پويند و لجاج ندارند،] ايمان نمى آورند.

«156» و [نيز] بخاطر كفرشان، و تهمت بزرگى كه بر مريم زدند.

«157» و گفتارشان كه: (ما، مسيح عيسى بن مريم، پيامبر خدا را كشتيم!) در حالى كه نه او را كشتند، و نه بر دار آويختند؛ لكن امر بر آنها مشتبه شد. و كسانى كه در مورد [قتل] او اختلاف كردند، از آن در شك هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پيروى مى كنند؛ و قطعاً او را نكشتند!

«158» بلكه خدا او را به سوى خود، بالا برد. و خداوند، توانا و حكيم است.

«159» و هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر اينكه پيش از مرگش به او [= حضرت مسيح] ايمان مى آورد؛ و روز قيامت، بر آنها گواه خواهد بود.

«160» بخاطر ظلمى كه از يهود صادر شد، و [نيز] بخاطر جلوگيرى بسيار آنها از راه خدا، بخشى از چيزهاى پاكيزه را كه بر آنها حلال بود، حرام كرديم.

«161» و [همچنين] بخاطر ربا گرفتن، در حالى كه از آن نهى شده بودند؛ و خوردن اموال مردم بباطل؛ و براى كافران آنها، عذاب دردناكى آماده كرده ايم.

«162» ولى راسخانِ در علم از آنها، و مؤمنان [از امّت اسلام،] به تمام آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پيش از تو نازل گرديده، ايمان مى آورند. [همچنين] نمازگزاران و زكات دهندگان و ايمان آورندگان به خدا و روز قيامت، بزودى به همه آنان پاداش عظيمى خواهيم داد.

«163» ما به تو وحى فرستاديم؛ همان گونه كه

به نوح و پيامبران بعد از او وحى فرستاديم؛ و [نيز] به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط [= بنى اسرائيل] و عيسى و ايّوب و يونس و هارون و سليمان وحى نموديم؛ و به داوود زبور داديم.

«164» و پيامبرانى كه سرگذشت آنها را پيش از اين، براى تو باز گفته ايم؛ و پيامبرانى كه سرگذشت آنها را بيان نكرده ايم؛ و خداوند با موسى سخن گفت. [و اين امتياز، از آن او بود.]

«165» پيامبرانى كه بشارت دهنده و بيم دهنده بودند، تا بعد از اين پيامبران، حجتى براى مردم بر خدا باقى نماند، [و بر همه اتمام حجت شود؛] و خداوند، توانا و حكيم است.

«166» ولى خداوند گواهى مى دهد به آنچه بر تو نازل كرده؛ كه از روى علمش نازل كرده است، و فرشتگان [نيز] گواهى مى دهند؛ هر چند گواهى خدا كافى است.

«167» كسانى كه كافر شدند، و [مردم را] از راه خدا بازداشتند، در گمراهى دورى گرفتار شده اند.

«168» كسانى كه كافر شدند، و [به خود و ديگران] ستم كردند، هرگز خدا آنها را نخواهد بخشيد، و آنان را به هيچ راهى هدايت نخواهد كرد،

«169» مگر به راه دوزخ! كه جاودانه در آن خواهند ماند؛ و اين كار براى خدا آسان است!

«170» اى مردم! پيامبر[ى كه انتظارش را مى كشيديد،] حق را از جانب پروردگارتان آورد؛ به او ايمان بياوريد كه براى شما بهتر است! و اگر كافر شويد، [به خدا زيانى نمى رسد، زيرا] آنچه در آسمانها و زمين است از آن خداست، و خداوند، دانا و حكيم است.

«171» اى اهل كتاب! در دين خود، غلوّ [و

زياده روى] نكنيد! و در باره خدا، غير از حق نگوييد! مسيح عيسى بن مريم فقط فرستاده خدا، و كلمه [و مخلوق] اوست، كه او را به مريم القا نمود؛ و روحى [شايسته] از طرف او بود. بنابر اين، به خدا و پيامبران او، ايمان بياوريد! و نگوييد: ([خداوند] سه گانه است!) [از اين سخن] خوددارى كنيد كه براى شما بهتر است! خدا، تنها معبود يگانه است؛ او منزه است كه فرزندى داشته باشد؛ [بلكه] از آن اوست آنچه در آسمانها و در زمين است؛ و براى تدبير و سرپرستى آنها، خداوند كافى است.

«172» هرگز مسيح از اين ابا نداشت كه بنده خدا باشد؛ و نه فرشتگان مقرّب او [از اين ابا دارند]. و آنها كه از عبوديّت و بندگى او، روى برتابند و تكبّر كنند، بزودى همه آنها را [در قيامت] نزد خود جمع خواهد كرد.

«173» امّا آنها كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور كامل خواهد داد؛ و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را كه ابا كردند و تكبّر ورزيدند، مجازات دردناكى خواهد كرد؛ و براى خود، غير از خدا، سرپرست و ياورى نخواهند يافت.

«174» اى مردم! دليل روشن از طرف پروردگارتان براى شما آمد؛ و نور آشكارى به سوى شما نازل كرديم.

«175» امّا آنها كه به خدا ايمان آوردند و به [آن كتاب آسمانى] چنگ زدند، بزودى همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستى، به سوى خودش هدايت مى كند.

«176» از تو [در باره ارث خواهران و برادران] سؤال مى كنند، بگو: (خداوند،

حكم كلاله [خواهر و برادر] را براى شما بيان مى كند: اگر مردى از دنيا برود، كه فرزند نداشته باشد، و براى او خواهرى باشد، نصف اموالى را كه به جا گذاشته، از او [ارث] مى برد؛ و [اگر خواهرى از دنيا برود، وارث او يك برادر باشد،] او تمام مال را از آن خواهر به ارث مى برد، در صورتى كه [ميّت] فرزند نداشته باشد؛ و اگر دو خواهر [از او] باقى باشند دو سوم اموال را مى برند؛ و اگر برادران و خواهران با هم باشند، [تمام اموال را ميان خود تقسيم مى كنند؛ و] براى هر مذكّر، دو برابر سهم مؤنّث است. خداوند [احكام خود را] براى شما بيان مى كند تا گمراه نشويد؛ و خداوند به همه چيز داناست.)

كه شما را خوش آيد دو دو و سه سه و چهار چهار به همسرى بگيريد. پس اگر مى ترسيد كه با آنان به عدالت رفتار نكنيد، به يك زن يا به كنيزانى كه مالك شده ايد [اكتفا كنيد]؛ اين [اكتفاى به يك همسر عقدى] به اينكه ستم نورزيد و از راه عدالت منحرف نشويد، نزديك تر است. (3)

ومهريه زنان را به عنوان هديه اى الهى با ميل و رغبت [و بدون چشم داشت و منّت گذارى] به خودشان بدهيد؛ واگر چيزى از آن را با ميل و رضايت خود به شما ببخشند، آن را حلال و گوارا بخوريد. (4)

و اموالتان را كه خدا مايه قوام و برپايى [زندگى] شما گردانيده به سبك مغزان ندهيد، ولى آنان را از درآمد آن بخورانيد و لباس بپوشانيد و با آنان به صورتى شايسته و پسنديده سخن گوييد. (5)

و يتيمان را [نسبت به امور زندگى] بيازماييد تا زمانى كه به حدّ ازدواج برسند، پس اگر در آنان رشد لازم را يافتيد اموالشان را به خودشان بدهيد و آن را از [ترس] آنكه مبادا به سن رشد رسند [و از شما بگيرند] به اسراف وشتاب مخوريد. و [از سرپرستان ايتام] آنكه توانگر است بايد [از تصرّف در مال يتيم به عنوان حق الزحمه] خوددارى كند؛ و هر كه تهيدست است به اندازه متعارف مصرف نمايد؛ وهنگامى كه خواستيد اموالشان را به خودشان بدهيد [براى آنكه در آينده اختلاف و نزاعى پيش نيايد] بر آنان گواه بگيريد؛ و خدا براى محاسبه كافى است. (6)

براى مردان از آنچه پدر و مادر و نزديكان [پس از مرگ خود] به جاى مى گذارند سهمى است؛ و

براى زنان هم آنچه پدر و مادر و نزديكان به جاى مى گذارند سهمى است، اندك باشد يا بسيار، سهمى است لازم وواجب. (7)

چون هنگام تقسيم كردن ارث، خويشاوندان و يتيمان و مستمندان حاضر شدند، چيزى از آن را به ايشان بدهيد، و با آنان سخنى شايسته و پسنديده گوييد. (8)

و كسانى كه اگر فرزندانى ناتوان پس از خود به جاى مى گذارند، بر آنان [از ضايع شدن حقوقشان] بيم دارند، بايد [از اينكه حقوق يتيمان ديگران را ضايع كنند] بترسند. پس لازم است [نسبت به شأن يتيمان] از خدا پروا كنند، و [درباره آنان] سخنى درست و استوار گويند. (9)

بى ترديد كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى خورند، فقط در شكم هاى خود آتش مى خورند، و به زودى در آتش فروزان در آيند. (10)

خدا شما را درباره [ارث] فرزندانتان سفارش مى كند كه سهم پسر مانند سهم دو دختر است. و اگر [ميراث برانِ ميّت] دخترند و بيش از دو دختر باشند، سهم آنان دو سوم ميراث است؛ و اگر يك دختر باشد، نصف ميراث سهم اوست. و براى هر يك از پدر و مادر ميّت چنانچه ميّت فرزندى داشته باشد، يك ششم ميراث است؛ و اگر فرزندى نداشته باشد، و [تنها] پدر و مادرش ارث مى برند، براى مادرش يك سوم است [و باقى مانده ميراثْ سهم پدر اوست] و اگر ميّت برادرانى داشته باشد، سهم مادرش يك ششم است. [همه اين سهام] پس از وصيتى است كه [نسبت به مال خود] مى كند، يا [پس از] دَيْنى است [كه بايد از اصل مال پرداخت شود.] شما نمى دانيد پدران و فرزندانتان كدام يك براى

شما سودمندترند [بنابراين اختلاف سهم ها، شما را نگران نكند و موجب اعتراض نشود]. [اين تقسيم بندى] فريضه اى از سوى خداست؛ زيرا خدا همواره دانا و حكيم است. (11)

نصف ميراثى كه همسرانتان به جاى مى گذارند، اگر فرزندى نداشته باشند براى شماست، و اگر فرزندى داشته باشند يك چهارم ميراث حقّ شماست، پس از وصيتى كه نسبت به مال خود مى كنند يا [پس از] دَيْنى [كه بايد از اصل مال پرداخت شود]. و براى زنانتان چنانچه فرزندى نداشته باشيد يك چهارم ميراثى است كه از شما به جاى مى ماند، و اگر فرزندى داشته باشيد يك هشتم ميراث حقّ آنان است، پس از وصيتى كه كرده ايد يا [پس از] دينى [كه بايد از اصل مال پرداخت شود]. و اگر مرد يا زنى كه از او ارث مى برند، كلاله [يعنى بى اولاد و بدون پدر و مادر] باشد و داراى برادر و خواهرى است، پس براى هر يك از آن دو نفر يك ششم ميراث است؛ و اگر بيش از اين باشند در يك سوم ميراث شريك اند، پس از وصيتى كه [نسبت به مال] شده يا پس از دينى [كه بايد از اصل مال پرداخت شود]. [همه اينها در صورتى است كه با وصيت و اقرار به دين] در وصيتش به وارثان زيان نزند. اين سفارشى است از سوى خدا، و خدا دانا و بردبار است. (12)

اينها حدود خداست، و هر كه از خدا و رسولش اطاعت كند، خدا او را به بهشت هايى كه از زير [درختان] آن نهرها جارى است درآورد؛ در آن جاودانه اند، و آن است كاميابى بزرگ. (13)

و هر كه از خدا و رسولش

نافرمانى كند و از حدود او تجاوز نمايد، خدا او را در آتشى درآورد كه در آن جاودانه است و براى او عذابى خواركننده است. (14)

و از زنان شما [امتِ اسلام] كسانى كه مرتكب زنا مى شوند، چهار نفر مرد از خودتان را بر آنان به گواهى بخواهيد؛ پس اگر [به ارتكاب آن] گواهى دادند، آن زشت كاران را در خانه ها [به عنوان حبس ابد] نگاه داريد تا مرگشان فرا رسد، يا خدا [براى نجات] آنان راهى قرار دهد. (15)

و از شما [مسلمانان] آن مرد و زنى كه مرتكب آن [كار زشت] مى شوند [در صورتى كه بدون همسر باشند] آنان را [با اجراى حدود خدا] بيازاريد؛ و اگر توبه كنند و [مفاسد خود را] اصلاح نمايند از آنان دست برداريد؛ زيرا خدا همواره بسيار توبه پذير و مهربان است. (16)

بى ترديد توبه نزد خدا فقط براى كسانى است كه از روى نادانى مرتكب كار زشت مى شوند، سپس به زودى توبه مى كنند؛ اينانند كه خدا توبه آنان را مى پذيرد، و خدا همواره دانا و حكيم است. (17)

و براى كسانى كه پيوسته كارهاى زشت مرتكب مى شوند، تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرا رسد [و در آن لحظه كه تمام فرصت ها از دست رفته] گويد: اكنون توبه كردم. و نيز براى آنان كه در حال كفر از دنيا مى روند، توبه نيست. اينانند كه عذابى دردناك براى آنان آماده كرده ايم. (18)

اى اهل ايمان! براى شما ارث بردن از زنان در حالى كه خوشايند شما نيستند [و فقط به طمع به دست آوردن اموالشان پس از مرگشان با آنان زندگى مى كنيد] حلال نيست. و

آنان را در تنگنا و فشار مگذاريد تا بخشى از آنچه را [به عنوان مهريه] به آنان داده ايد پس بگيريد، مگر آنكه كار زشت آشكارى مرتكب شوند. و با آنان به صورتى شايسته و پسنديده رفتار كنيد. و اگر [به علتى] از آنان نفرت داشتيد [باز هم با آنان به صورتى شايسته و پسنديده رفتار كنيد] چه بسا چيزى خوشايند شما نيست و خدا در آن خير فراوانى قرار مى دهد. (19)

و اگر خواستيد همسرى ديگر به جاى همسر پيشين جايگزين كنيد و به همسر پيشين مال فراوانى [به عنوان مهريه] پرداخته ايد، چيزى از آن را پس مگيريد. آيا آن را با تكيه به تهمت و گناهى آشكار پس مى گيريد؟! (20)

و چگونه آن را پس مى گيريد در حالى كه [با آميزش جسمى، تماس روحى و معاشرت] به يكديگر رسيده ايد، و آنان از شما [به وسيله قرارداد ازدواج] پيمانى محكم گرفته اند. (21)

و با زنانى كه پدرانتان با آنان ازدواج كرده اند ازدواج نكنيد، مگر آنچه [پيش از اعلام اين حكم] انجام گرفته باشد. يقيناً اين عمل، عملى بسيار زشت و منفور و بد راهى است. (22)

[ازدواج با اين زنان] بر شما حرام شده است: مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه هايتان، و خاله هايتان، و دختران برادر، و دختران خواهر، و مادرانى كه شما را شير داده اند، و خواهران رضاعى شما، و مادران همسرانتان، و دختران همسرانتان كه در دامان شمايند [و تحت سرپرستى شما پرورش يافته اند، البته] از آن همسرانى كه با آنان آميزش داشته ايد، و اگر آميزش نداشته ايد، بر شما گناهى نيست [كه مادرشان را رها كرده با آنان ازدواج كنيد]، و [نيز]

همسران پسرانتان كه از نسل شما هستند [بر شما حرام شده است]. و هم چنين جمع ميان دو خواهر [در يك زمان ممنوع است]، جز آنچه [پيش از اعلام اين حكم] انجام گرفته باشد؛ زيرا خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (23)

و [ازدواج با] زنان شوهردار [بر شما حرام شده است] مگر زنانى كه [به سبب جنگ با شوهران كافرشان از راه اسارت] مالك شده ايد؛ [اين احكام] مقرّر شده خدا بر شماست. و زنان ديگر غير از اين [زنانى كه حرمت ازدواج با آنان بيان شد] براى شما حلال است، كه آنان را با [هزينه كردن] اموالتان [به عنوان ازدواج] بخواهيد در حالى كه [قصد داريد با آن ازدواج] پاكدامن باشيد نه زناكار. و از هر كدام از زنان بهره مند شديد، مهريه او را به عنوان واجب مالى بپردازيد، و در آنچه پس از تعيين مهريه [نسبت به مدت عقد يا كم يا زياد كردن مهريه] با يكديگر توافق كرديد بر شما گناهى نيست؛ يقيناً خدا همواره دانا و حكيم است. (24)

و از شما كسى كه به سبب تنگدستى نتواند با زنان آزاد مؤمن ازدواج كند، با كنيزان جوان با ايمانتان [ازدواج كنيد و اظهار ايمان از سوى كنيزان در جواز ازدواج با آنان كافى است]. و خدا به ايمان شما [كه كدام ظاهرى و كدام حقيقى و واقعى است] داناتر است. [آزاد و كنيز در اصل و نسب و در رابطه ايمانى] از يكديگر، [و اعضاى يك پيكريد]، پس با كنيزان با اجازه صاحبانشان ازدواج كنيد، و مهريه آنان را به طور شايسته و پسنديده به خودشان بپردازيد. [جواز اين ازدواج

مشروط به آن است كه كنيزان] پاكدامن باشند نه زناكار و نه گيرندگان دوست پنهانى. پس هنگامى كه به ازدواج درآمدند، اگر مرتكب كار زشت شوند، بر آنان نصف مجازاتى است كه بر زنان آزاد است. اين [جواز ازدواج با كنيز] براى كسى از شماست كه از مشقت [غريزه جنسى و دچار شدن به زنا] بترسد، و شكيبايى كردن براى شما بهتر است؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (25)

خدا مى خواهد [احكام و مقرّراتش را] براى شما بيان كند و شما را به روش هاى [پاك و صحيح] كسانى كه پيش از شما بودند، راهنمايى نمايد و رحمت و مغفرتش را بر شما فرو ريزد؛ و خدا دانا و حكيم است. (26)

و خدا مى خواهد با رحمت و لطفش به شما توجه كند؛ و آنان كه از شهوات پيروى مى كنند مى خواهند شما [در روابط جنسى از حدود و مقرّرات حق] به انحراف بزرگى دچار شويد. (27)

خدا مى خواهد [با تشريع ازدواج با زنان مؤمن، و ازدواج با كنيزان مؤمن، و ازدواج موقت، بار مشكلات زندگى و مشقت هاى روابط نامشروع جنسى را] بر شما سبك كند؛ و انسان [در برابر مشكلات و شهوات جنسى] ناتوان آفريده شده است. (28)

اى اهل ايمان! اموال يكديگر را در ميان خود به باطل [و از راه حرام و نامشروع] مخوريد، مگر آنكه تجارتى از روى خشنودى و رضايت ميان خودتان انجام گرفته باشد. و خودكشى نكنيد؛ زيرا خدا همواره به شما مهربان است. (29)

و هر كه خوردن مال به باطل و قتل نفس را از روى تجاوز [از حدود خدا] و ستم [بر خود و ديگران] مرتكب

شود، به زودى او را در آتشى [آزار دهنده و سوزان] درآوريم؛ واين كار بر خدا آسان است. (30)

اگر از گناهان بزرگى كه از آنها نهى مى شويد دورى كنيد، گناهان كوچكتان را از شما محو مى كنيم، و شما را به جايگاهى ارزشمند و نيكو وارد مى كنيم. (31)

و نعمت ها و مال و ثروتى كه خدا به سبب آن برخى از شما را بر برخى برترى داده آرزو مكنيد [كه آرزويش مايه حسد و فساد است. اين تفاوت ها و برترى ها لازمه زندگى دنيا و بر اساس محاسبات حكيمانه است، اما در عين حال] براى مردان از آنچه كسب كرده اند بهره اى است، و براى زنان هم از آنچه كسب كرده اند بهره اى است. و [با كمك تقوا و عمل صالح] از بخشش خدا بخواهيد، يقيناً خدا همواره به همه چيز داناست. (32)

و براى هر كسى از آنچه به جاى گذاشته وارثانى قرار داده ايم، كه از ميراث پدر و مادر و خويشاوندان ارث ببرند و كسانى كه با آنان پيمان [ازدواج يا پيمان هاى شرعى و عرفى] بسته ايد؛ پس سهم ارث آنان را بدهيد؛ يقيناً خدا بر همه چيز گواه است. (33)

مردان، كارگزاران و تدبيركنندگانِ [زندگى] زنانند، به خاطر آنكه خدا مردان را [از جهت توان جسمى، تحمل مشكلات و قدرت روحى و فكرى] بر زنان برترى داده، و به خاطر آنكه [مردان] از اموالشان هزينه زندگى زنان را [به عنوان حقّى واجب] مى پردازند؛ پس زنان شايسته و درست كار [با رعايت قوانين حق] فرمانبردار [و مطيع شوهر] ند [و] در برابر حقوقى كه خدا [به نفع آنان برعهده شوهرانشان] نهاده است، در غياب شوهر [حقوق و

اسرار و اموال او را] حفظ مى كنند. و زنانى كه از سركشى و نافرمانى آنان بيم داريد [در مرحله اول] پندشان دهيد، و [در مرحله بعد] در خوابگاه ها از آنان دورى كنيد، و [اگر اثر نبخشيد] آنان را [به گونه اى كه احساس آزار به دنبال نداشته باشد] تنبيه كنيد؛ پس اگر از شما اطاعت كردند براى آزار دادن آنان هيچ راهى مى وييد؛ يقيناً خدا بلند مرتبه و بزرگ است. (34)

و [شما اى حاكمان شرع و عُقلا و بزرگان خانواده!] اگر از جدايى و ناسازگارى ميان زن و شوهر بيم داشتيد، پس داورى از خانواده مرد، و داورى از خانواده زن [براى رفع اختلاف] برانگيزيد كه اگر هر دو داور قصد اصلاح داشته باشند، خدا ميان دو داور توافق و سازگارى ايجاد مى كند [تا به صلاح زن و شوهر حكم كنند]؛ يقيناً خدا [به نيّات و اعمال شما] دانا و آگاه است. (35)

و خدا را بپرستيد، و چيزى را شريك او قرار ندهيد، و به پدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و همسايه نزديك و همسايه دور و همنشينان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نيكى كنيد؛ يقيناً خدا كسى را كه متكبّر و خودستاست، دوست ندارد. (36)

كسانى كه [از انفاق اموالشان در راه خدا] بخل مى ورزند، و مردم را به بخل فرمان مى دهند، و آنچه را خدا از فضل خود به آنان داده پنهان مى كنند، [كافرند] و ما براى كافران عذابى خواركننده آماده كرده ايم. (37)

و آنان كه اموالشان را از روى ريا و خودنمايى به مردم انفاق مى كنند، و به خدا و روز قيامت ايمان ندارند

[شيطان همدم آنان است]. و هر كس شيطانْ همدم او باشد بى ترديد بد همدمى است. (38)

و بر آنان چه زيانى بود اگر به خدا و روز قيامت ايمان مى آوردند، و از آنچه خدا به آنان داده انفاق مى كردند؟ و خدا همواره به آنان داناست. (39)

يقيناً خدا به اندازه وزن ذرّه اى [به اَحدى] ستم نمى كند، و اگر [هم وزن آن ذرّه] كار نيكى باشد، آن را دو چندان مى كند، و از نزد خود پاداشى بزرگ مى دهد. (40)

پس چگونه است [حال مردم] هنگامى كه از هر امتى گواهى [كه پيامبر آنان است بر اعمالشان] بياوريم، و تو را بر آنان گواه آوريم؟! (41)

در آن روز كسانى كه كفر ورزيده اند و از رسول نافرمانى كرده اند، آرزو مى كنند كه اى كاش با زمين يكسان مى شدند. و از خدا هيچ سخنى را [كه در دنيا درباره قرآن و پيامبر به باطل و ناروا مى گفتند] نمى توانند بپوشانند. (42)

اى اهل ايمان! در حالى كه مستيد به نماز نزديك نشويد تا زمانى كه [مستىِ شما برطرف شود و از روى هوشيارى] بدانيد [كه در حال نماز] چه مى گوييد. و در حال جنابت هم به نماز نزديك نشويد تا غسل كنيد مگر در حال سفر [كه آب نيابيد، پس با تيمّم نماز بخوانيد]. و اگر بيماريد، يا در سفريد، يا يكى از شما از قضاى حاجت [دستشويى] آمده، يا با زنان آميزش كرده ايد و آبى [براى وضو يا غسل] نيافتيد، به خاكى پاك، تيمم كنيد و بخشى از صورت و دست هايتان را [با آن] مسح نماييد؛ يقيناً خدا همواره گذشت كننده و بسيار آمرزنده است. (43)

آيا به كسانى

كه بهره اى اندك از علم كتابِ [تورات و انجيل] به آنان داده شده ننگريستى [كه با پنهان داشتن حقايق كتاب و تحريف آياتش] گمراهى را مى خرند، و [از روى حسادت و دشمنى] مى خواهند شما هم از راه مستقيم گمراه شويد؟! (44)

و خدا به دشمنان شما داناتر است. و بس است كه خدا سرپرست شما باشد، و كافى است كه خدا ياور شما باشد. (45)

برخى از كسانى كه يهودى اند، حقايق [كتاب آسمانى] را [با تفسيرهاى نابجا و تحليل هاى غلط و ناصواب] از جايگاه هاى اصلى و معانى حقيقى اش تغيير مى دهند، و [به زبان ظاهر به پيامبر] مى گويند: [دعوتت را] شنيديم و [به باطن مى گويند:] نافرمانى كرديم و [از روى توهين به پيامبر بر ضد او فرياد مى زنند: سخنان ما را] بشنو كه [اى كاش] ناشنوا شوى. و با پيچ و خم دادن زبان و آوازشان و به نيّت عيب جويى از دين [به آهنگى، كلمه] راعنا [را كه در عربى به معناى «ما را رعايت كن» است، تلفظ مى كنند كه براى شنونده، راعنا كه مفهومى خارج از ادب دارد، تداعى مى شود]. و اگر آنان [به جاى اين همه اهانت از روى صدق و حقيقت] مى گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم و [سخنان ما را] بشنو و ما را مهلت ده [تا معارف اسلام را درك كنيم] قطعاً براى آنان بهتر و درست تر بود، ولى خدا آنان را به سبب كفرشان لعنت كرده، پس جز عده اندكى ايمان نمى آورند. (46)

اى كسانى كه به شما كتاب آسمانى داده شده! به آنچه [بر پيامبر اسلام] نازل كرديم كه تصديق كننده تورات و انجيلى است كه با شماست ايمان آوريد،

پيش از آنكه چهره هايى را [از شكل و شخصيت انسانى] محو كنيم، و [به كيفر تكبّر در برابر پيامبر اسلام و قرآن] به كفر و گمراهى بازگردانيم، يا چنان كه اصحاب سبت را لعنت كرديم، لعنت كنيم؛ و فرمان خدا همواره شدنى است. (47)

مسلماً خدا اينكه به او شرك ورزيده شود نمى آمرزد، و غير آن را براى هر كس كه بخواهد مى آمرزد. و هر كه به خدا شرك بياورد، مسلماً گناه بزرگى را مرتكب شده است. (48)

آيا به كسانى كه خود را به پاكى مى ستايند، ننگريستى؟ [اين خودستايى هيچ ارزشى و اعتبارى ندارد] بلكه خداست كه هر كه را بخواهد [بر اساس ملاك هاى تعيين شده از سوى خود] مى ستايد، و [گروهى كه به ناحق، خود را مى ستايند در كيفر و مجازات] به اندازه رشته ميان هسته خرما مورد ستم قرار نمى گيرند. (49)

با تأمل بنگر چگونه [قوم يهود با ادعاى پاكى خويش در پيشگاه حق] بر خدا دروغ مى بندند، و همين گناه آشكار [براى خوارى و عذاب آنان] كافى است. (50)

آيا به كسانى كه بهره اى اندك از [دانش] كتاب [تورات و انجيل] به آنان داده شده ننگريستى كه به هر معبودى غير خدا، و هر طغيان گرى ايمان مى آورند؟! و درباره كسانى كه كافر شده اند، مى گويند: آنان از كسانى كه ايمان [به قرآن و پيامبر] آورده اند، راه يافته ترند. (51)

اينانند كه خدا لعنتشان كرده و هر كه را خدا لعنت كند، هرگز براى او ياورى نخواهى يافت. (52)

آيا آنان را بهره اى از حكومت است [كه بخواهند چيزى به مردم دهند و كارساز دنيا و آخرتشان باشند، اگر هم بهره اى باشد]

در اين صورت به اندازه گودى پشت هسته خرما به مردم نمى پردازند. (53)

بلكه آنان به مردم [كه در حقيقتْ پيامبر و اهل بيت اويند] به خاطر آنچه خدا از فضلش به آنان عطا كرده، حسد مى ورزند. تحقيقاً ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم، و به آنان فرمانروايى بزرگى بخشيديم. (54)

پس برخى از آنان [كه اهل كتاب اند] به او [كه پيامبر اسلام و والاترين فرد از خاندان ابراهيم است] ايمان آوردند، و گروهى از او روى گردانيده اند، و دوزخ كه آتشى سوزان و برافروخته است، براى آنان كافى است. (55)

يقيناً كسانى كه به آيات ما كافر شدند به زودى آنان را به آتشى [شكنجه آور و سوزان] درآوريم، هرگاه پوستشان بريان شود، پوست هاى ديگرى جايگزين آن مى كنيم تا عذاب را بچشند؛ يقيناً خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (56)

و كسانى كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته انجام داده اند، به زودى آنان را در بهشت هايى كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، وارد كنيم، در آنجا جاودانه اند؛ آنان را در آنجا همسرانى پاكيزه است، و آنان را در زير سآيه اى پايدار [و دلپذير، آرام بخش و خنك] درآوريم. (57)

خدا قاطعانه به شما فرمان مى دهد كه امانت ها را به صاحبانش بازگردانيد و هنگامى كه ميان مردم داورى مى كنيد، به عدالت داورى كنيد. يقيناً [فرمان بازگردانيدن امانت و عدالت در داورى] نيكو چيزى است كه خدا شما را به آن موعظه مى كند؛ بى ترديد خدا همواره شنوا و بيناست. (58)

اى اهل ايمان! از خدا اطاعت كنيد و [نيز] از پيامبر و صاحبان امر خودتان [كه امامان از اهل بيت اند و چون پيامبر

داراى مقام عصمت مى باشند] اطاعت كنيد. و اگر درباره چيزى [از احكام و امور مادى و معنوى و حكومت و جانشينى پس از پيامبر] نزاع داشتيد، آن را [براى فيصله يافتنش] اگر به خدا و روز قيامت ايمان داريد، به خدا و پيامبر ارجاع دهيد؛ اين [ارجاع دادن] براى شما بهتر واز نظر عاقبت نيكوتر است. (59)

آيا به كسانى كه گمان مى كنند به آنچه بر تو و پيش از تو نازل شده ايمان آورده اند، ننگريستى، كه مى خواهند [در موارد نزاع و اختلافشان] داورى و محاكمه نزد طاغوت برند؟ [همان حاكمان ستمكار و قاضيان رشوه خوارى كه جز به باطل حكم نمى رانند،] در حالى كه فرمان يافته اند به طاغوت كفر ورزند، و شيطان [با سوق دادنشان به محاكم طاغوت] مى خواهد آنان را به گمراهى دورى [كه هرگز به رحمت خدا دست نيابند] دچار كند. (60)

چون به آنان گويند: [براى داورى و محاكمه] به سوى آنچه خدا نازل كرده، و به سوى پيامبر آييد، منافقان را مى بينى كه از تو به شدت روى مى گردانند! (61)

پس [وضع و حالشان] چگونه خواهد بود هنگامى كه به سبب آنچه مرتكب شده اند، حادثه ناگوارى به آنان برسد، آن گاه در حالى كه به خدا سوگند مى خورند، نزد تو مى آيند كه ما [از داورى بردن نزد طاغوت] نيّتى جز نيكى و برقرارى صلح و سازش [ميان طرفين نزاع] نداشتيم. (62)

اينان كسانى هستند كه خدا آنچه را كه [از نيّات شوم، كينه و نفاق] در دل هاى آنان است مى داند؛ بنابراين از آنان روى برتاب، و پندشان ده، و به آنان سخنى رسا كه در دلشان اثر كند بگوى. (63)

و هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه به توفيق خدا از او اطاعت شود. و اگر آنان هنگامى كه [با ارتكاب گناه] به خود ستم كردند، نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند، و پيامبر هم براى آنان طلب آمرزش مى كرد، يقيناً خدا را بسيار توبه پذير و مهربان مى يافتند. (64)

به پروردگارت سوگند كه آنان مؤمن حقيقى نخواهند بود، مگر آنكه تو را در آنچه ميان خود نزاع واختلاف دارند به داورى بپذيرند؛ سپس از حكمى كه كرده اى دروجودشان هيچ دل تنگى و ناخشنودى احساس نكنند، وبه طور كامل تسليم شوند. (65)

و اگر بر آنان مقرّر مى كرديم كه خودكشى كنيد، يا از ديار و كاشانه خود بيرون رويد، جز اندكى از آنان انجام نمى دادند. و اگر آنچه را كه به آن پند داده مى شوند عمل مى كردند، مسلماً براى آنان بهتر و در [جهت تثبيت ايمان و] استوارى قدم، مؤثرتر و قوى تر بود. (66)

و ما نيز در آن صورت آنان را به طور يقين پاداشى بزرگ مى داديم. (67)

و بى ترديد آنان را به راهى راست راهنمايى مى كرديم. (68)

و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند، در زمره كسانى از پيامبران و صدّيقان و شهيدان و شايستگان خواهند بود كه خدا به آنان نعمت [ايمان، اخلاق و عمل صالح] داده؛ و اينان نيكو رفيقانى هستند. (69)

اين [رفاقت با آنان] بخشش و فضلى از سوى خداست، و [در استحقاق اين كرامت و فضل] كافى است كه خدا [به نيّات و اعمال مطيعان] داناست. (70)

اى اهل ايمان! [در برابر دشمنْ مهيا و آماده باشيد و] سلاح ها و ساز و برگ جنگى

خود را برگيريد، پس گروه گروه يا دسته جمعى [به سوى جنگ با دشمن] كوچ كنيد. (71)

يقيناً از شما كسى است كه [از رفتن به سوى جنگ] درنگ و كُندى مى كند، پس اگر به شما [رزمندگانى كه به جنگ رفته ايد] آسيبى رسد، گويد: خدا بر من محبت و لطف داشت كه با آنان [در ميدان جنگ] حاضر نبودم. (72)

و اگر بخشش و فضلى از سوى خدا به شما رسد چنان كه گويى ميان شما و او هرگز دوستى و مودّتى نبوده، [و از جنگ شما با دشمن آگاهى نداشته، و براى اينكه از پيروزى و غنيمت سهمى نبرده، آه سردى مى كشد و] مى گويد: اى كاش من هم با آنان بودم، پس به كاميابى بزرگى دست مى يافتم. (73)

بايد كسانى كه زندگىِ زودگذرِ دنيا را با سراى جاويدان آخرت مبادله مى كنند، در راه خدا بجنگند. و هر كه در راه خدا بجنگد و كشته شود، يا بر دشمن پيروز گردد، پس پاداش بزرگى به او خواهيم داد. (74)

شما را چه شده كه در راه خدا و [رهايى] مردان و زنان و كودكان مستضعف[ى كه ستمكاران هر گونه راه چاره را بر آنان بسته اند] نمى جنگيد؟ آن مستضعفانى كه همواره مى گويند: پروردگارا! ما را از اين شهرى كه اهلش ستمكارند، بيرون ببر و از سوى خود، سرپرستى براى ما بگمار و از جانب خود براى ما ياورى قرار ده. (75)

آنان كه ايمان آورده اند، در راه خدا مى جنگند؛ و كسانى كه كافر شده اند، در راه طاغوت مى جنگند. پس شما با ياران شيطان بجنگيد، كه يقيناً نيرنگ و توطئه شيطان [در برابر اراده خدا و پايدارى

شما] سست و بى پايه است. (76)

آيا نديدى كسانى را كه [پيش از اعلام حكم جهاد] به آنان گفته شد: [چون زمينه جنگ فراهم نيست] دست از جنگ بازداريد و [در اين شرايط] نماز را بر پا داريد، و زكات بپردازيد. ولى هنگامى كه جنگ بر آنان لازم و مقرّر شد، ناگاه گروهى از آنان مانند ترس از [عقوبت] خدا يا ترسى سخت تر از آن از مردمِ [مُشرك] ترسيدند و گفتند: پروردگارا! چرا جنگ را بر ما لازم و مقرّر كردى؟ و چرا ما را تا زمانى نزديك [كه زمان مرگ طبيعى است] مهلت ندادى؟ بگو: متاع دنيا اندك، و آخرت براى آنان كه تقوا ورزيده اند بهتر است؛ و به اندازه رشته ميان هسته خرما مورد ستم قرار نمى گيرند. (77)

هر كجا باشيد هر چند در قلعه هاى مرتفع و استوار، مرگ شما را درمى يابد. و اگر خيرى [چون پيروزى و غنيمت] به آنان [كه سست ايمان و منافق اند] برسد، مى گويند: اين از سوى خداست. و اگر سختى وحادثه اى [چون بيمارى، تنگدستى، شكست وناكامى] به آنان رسد [به پيامبر اسلام] مى گويند: از ناحيه توست. بگو: همه اينها از سوى خداست. اين گروه را چه شده كه نمى خواهند [معارف الهيّه وحقايق را] بفهمند؟! (78)

[اى انسان!] آنچه از نيكى به تو رسد، از سوى خداست و آنچه از بدى به تو رسد، از سوى خود توست. و [اى پيامبر! از نيكى هايى كه از سوى ماست اينكه] تو را براى مردم به پيامبرى فرستاديم، و گواه بودن خدا [بر پيامبرىِ تو] كافى است. (79)

هر كه از پيامبر اطاعت كند، در حقيقت از خدا اطاعت كرده و هر

كه روى برتابد [حسابش با ماست.] ما تو را بر آنان نگهبان [اعمالشان كه به طور اجبار از فسق و فجور حفظشان كنى] نفرستاديم. (80)

و [آنان در محضر تو] مى گويند: ما مطيع و فرمانبرداريم، ولى هنگامى كه از نزد تو بيرون مى روند، گروهى از آنان در شب نشينى هاى مخفيانه خود بر خلاف آنچه تو مى گويى، [و غير آنچه در حضورت مى گفتند] تدبير مى كنند. خدا آنچه را كه در شب نشينى هاى مخفيانه تدبير مى كنند [در پرونده اعمالشان] مى نويسد. بنابراين از آنان روى برتاب، و بر خدا توكل كن؛ و كارساز بودنِ خدا [نسبت به امور بندگان] كافى است. (81)

آيا به قرآن [عميقاً] نمى انديشند؟ چنانچه از سوى غير خدا بود، همانا در آن اختلاف و ناهمگونى بسيارى مى يافتند. (82)

و هنگامى كه خبرى از ايمنى و ترس [چون پيروزى و شكست] به آنان [كه مردمى سست ايمان اند] رسد، [بدون بررسى در درستى و نادرستى اش] آن را منتشر مى كنند، و [در صورتى كه] اگر آن خبر را به پيامبر و اولياى امورشان [كه به سبب بينش و بصيرتْ داراى قدرت تشخيص و اهل تحقيق اند] ارجاع مى دادند، درستى و نادرستى اش را درمى يافتند؛ [چنانچه به مصلحت جامعه بود، انتشارش را اجازه مى دادند و اگر نبود، از انتشارش منع مى كردند] و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، يقيناً همه شما جز اندكى، از شيطان پيروى مى كرديد. (83)

پس در راه خدا به جنگ برخيز. تو فقط به [وظايف و اعمال] خودت مكلّف مى باشى، و مؤمنان را [هم به جنگ با دشمن برانگيز و] تشويق كن؛ اميد است خدا آسيب و گزند كافران را [از تو و مؤمنان]

بازدارد؛ و خداست كه صولت وقدرتش شديدتر، وعذاب وكيفرش سخت تر است. (84)

هر كس وساطت پسنديده اى كند، [تا كار خيرى چون جهاد، احسان به مردم و حلّ مشكلات جامعه انجام گيرد] بهره اى از آن براى او خواهد بود، و هر كس وساطت ناپسندى كند [تا شرّى و باطلى به وجود آيد و زيانى به مردم رسد] سهمى از [گناه و وبال] آن براى او خواهد بود؛ و خدا همواره نگهبان بر هر چيزى است. (85)

و هنگامى كه به شما درود گويند، شما درودى نيكوتر از آن، يا همانندش را پاسخ دهيد؛ يقيناً خدا همواره بر همه چيز حسابرس است. (86)

خداست كه هيچ معبودى جز او نيست. مسلماً شما را [از گورهايتان] به سوى [دادگاهِ حسابرسى] روز قيامت كه هيچ شكى در آن نيست گرد مى آورد؛ و راستگوتر از خدا در گفتار كيست؟ (87)

شما را چه شده كه درباره منافقين دو گروه شده ايد؟ [گروهى شفيع و طرفدار، و گروهى مخالف و دشمن آنان] در صورتى كه خدا آنان را به كيفر اعمال ناپسندى كه مرتكب شده اند [در چاه كفر و گمراهى] نگونسار كرده است. آيا مى خواهيد كسانى را كه خدا [به خاطر اعمال ناپسندشان] گمراه كرده هدايت كنيد؟ [اى پيامبر!] در حالى كه خدا هر كه را گمراه كند هرگز براى او راهى [به سوى هدايت] نخواهى يافت. (88)

آنان دوست دارند همان گونه كه خود كافر شده اند، شما هم كافر شويد، تا [در كفر و ضلالت] با هم برابر و يكسان باشيد. بنابراين از آنان دوستانى انتخاب نكنيد تا آنكه در راه خدا [براى پذيرش دين] هجرت كنند؛ پس اگر [از هجرت]

روى برتافتند [و به خيانت و جنايتشان بر ضد شما ادامه دادند] آنان را هر كجايافتيد بگيريد و بكشيد، و از آنان يار و ياورى نگيريد. (89)

مگر آنان كه به گروهى كه ميان شما و ايشان پيمانى [چون پيمان متاركه جنگ يا پيمان هاى ديگر] است بپيوندند، يا در حالى كه سينه هايشان از جنگيدن با شما يا قوم خودشان به تنگ آمده باشد به نزد شما آيند. و اگر خدا مى خواست قطعاً آنان را بر شما مسلط مى كرد، در آن صورت به طور يقين با شما مى جنگيدند. پس اگر از شما كناره گرفتند، و با شما به جنگ برنخاستند، و پيشنهاد صلح و آشتى دادند، [به آنان تعدّى نكنيد كه] خدا در اين صورت براى تجاوز به آنان راهى براى شما قرار نداده است. (90)

به زودى گروهى ديگر را مى يابيد كه مى خواهند [با پيمان متاركه جنگ] از ناحيه شما و قوم [مُشركِ] خود ايمن و آسوده باشند، [ولى اينان به خاطر خباثت باطنشان نسبت به پيمان هايشان مورد اطمينان نيستند، به همين سبب] هر بار به فتنه [و جنگ با مسلمانان] دعوت شدند، با سر در آن فرو مى افتند. پس اگر [از جنگ با شما] كناره نگرفتند، و پيشنهاد صلح و آشتى نكردند، و بر ضد شما دست [از فتنه و آشوب] برنداشتند، آنان را هر جا يافتيد بگيريد و بكشيد؛ آنانند كه ما براى شما نسبت به [گرفتن و كشتن] آنان دليلى روشن و آشكار قرار داديم. (91)

هيچ مؤمنى را نسزد كه مؤمنى را بكشد، مگر آنكه اين عمل از روى خطا و اشتباه اتفاق افتد. و كسى كه مؤمنى را از روى

خطا و اشتباه بكشد، بايد يك برده مؤمن آزاد كند، و خون بهايى به وارثان مقتول پرداخت نمايد؛ مگر آنكه آنان خون بها را ببخشند. و اگر مقتول از گروهى باشد كه دشمن شمايند و خود او مؤمن است، فقط آزاد كردن يك برده مؤمن بر عهده قاتل است. و اگر مقتول مؤمن، از گروهى باشد كه ميان شما و آنان پيمانى برقرار است، بايد خون بهايش را به وارثان او پرداخت كند، و نيز يك برده مؤمن آزاد نمايد. و كسى كه برده نيافت، بايد دو ماه پياپى روزه بگيرد. [اين حكم] به سبب [پذيرش] توبه [قاتل] از سوى خداست؛ و خدا همواره دانا و حكيم است. (92)

و هر كس مؤمنى را از روى عمد بكشد، كيفرش دوزخ است كه در آن جاودانه خواهد بود، و خدا بر او خشم گيرد، و وى را لعنت كند و عذابى بزرگ برايش آماده سازد. (93)

اى اهل ايمان! هنگامى كه در راه خدا [براى نبرد با دشمن] سفر مى كنيد [در مسير سفر نسبت به شناخت مؤمن از كافر] تحقيق و تفحّص كامل كنيد. و به كسى كه نزد شما اظهار اسلام مى كند، نگوييد: مؤمن نيستى. [تا] براى به دست آوردن كالاى بى ارزش و ناپايدار زندگى دنيا [او را بكشيد، اگر خواهان غنيمت هستيد] پس [براى شما] نزد خدا غنايم فراوانى است. شما هم پيش از اين ايمانتان ايمانى ظاهرى بود؛ خدا بر شما منّت نهاد [تا به ايمان استوار و محكم رسيديد]. پس بايد تحقيق و تفحّص كامل كنيد [تا به دست شما كارى خلاف اوامر خدا انجام نگيرد] يقيناً خدا همواره به آنچه انجام

مى دهيد، آگاه است. (94)

آن گروه از مؤمنانى كه بدون بيمارى جسمى [و نقص مالى، و عذر ديگر، از رفتن به جهاد خوددارى كردند و] در خانه نشستند، با مجاهدانى كه در راه خدا با اموال و جان هايشان به جهاد برخاستند، يكسان نيستند. خدا كسانى را كه با اموال و جان هايشان جهاد مى كنند به مقام و مرتبه اى بزرگ بر خانه نشينان برترى بخشيده است. و هر يك [از اين دو گروه] را [به خاطر ايمان و عمل صالحشان] وعده پاداش نيك داده، و جهادكنندگان را بر خانه نشينانِ [بى عُذر] به پاداشى بزرگ برترى داده است. (95)

به درجات و رتبه هايى، و آمرزش و رحمتى ويژه از سوى خود؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (96)

قطعاً كسانى كه [با ترك هجرت از ديار كفر، و ماندن زير سلطه كافران و مشركان] بر خويش ستم كردند [هنگامى كه] فرشتگانْ آنان را قبض روح مى كنند، به آنان مى گويند: [از نظر دين دارى و زندگى] در چه حالى بوديد؟ مى گويند: ما در زمين، مستضعف بوديم. فرشتگان مى گويند: آيا زمين خدا وسيع و پهناور نبود تا در آن [از محيط شرك به ديار ايمان] مهاجرت كنيد؟! پس جايگاهشان دوزخ است و آن بد بازگشت گاهى است. (97)

مگر مردان و زنان و كودكان مستضعفى كه [براى نجات خود از محيط كفر و شرك] هيچ چاره اى ندارند، و راهى [براى هجرت] نمى يابند. (98)

پس اينانند كه اميد است خدا از آنان درگذرد؛ و خدا همواره گذشت كننده و بسيار آمرزنده است. (99)

و هر كس در راه خدا هجرت كند، اقامت گاه هاى فراوان و فراخىِ معيشت خواهد يافت. و

كسى كه از خانه خود به قصد مهاجرت به سوى خدا و پيامبرش بيرون رود، سپس مرگ او را دريابد، مسلماً پاداشش بر خداست؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (100)

و هنگامى كه در روى زمين سفر مى كنيد، اگر بترسيد كه كافران به شما آسيب و آزار رسانند، بر شما گناهى نيست كه از نمازها[ىِ چهار ركعتى خود، دو ركعت] بكاهيد؛ زيرا كافران همواره براى شما دشمنى آشكارند. (101)

و هنگامى كه در [عرصه نبرد و خطر] ميان آنان باشى، و براى آنان [به جماعت] اقامه نماز كنى، پس بايد گروهى از رزمندگان در حالى كه لازم است سلاحشان را برگيرند، همراهت به نماز ايستند، و چون سجده كردند [و ركعت دوم را بدون اتصال به جماعت به پايان بردند] بايد [براى حفاظت از شما] پشت سرتان قرار گيرند. و آن گروه ديگر كه [به خاطر مشغول بودن به حفاظت] نماز نخوانده اند بيايند و با تو نماز گزارند. و آنان بايد [در حال نماز] از هوشيارى و احتياط [نسبت به دشمن] غافل نباشند، و سلاحشان را با خود برگيرند؛ چون كافران دوست دارند شما از سلاح ها و ساز و برگ جنگى خود غفلت ورزيد، تا يك باره به شما هجوم كنند. و اگر از باران در زحمت و مشقت هستيد، يا بيماريد، بر شما گناهى نيست كه سلاحتان بر زمين گذاريد، ولى بايد هوشيارى و احتياط خود را حفظ كنيد؛ يقيناً خدا براى كافران عذاب خواركننده اى آماده كرده است. (102)

پس هنگامى كه نماز را [در ميدان جنگ] به پايان برديد، خدا را در حال ايستاده و نشسته و خوابيده ياد كنيد.

و همين كه [از فتنه و آشوب دشمن] مطمئن شديد، نماز را [به صورت معمولش] اقامه كنيد. مسلماً نماز همواره در اوقاتى مشخص و معين وظيفه اى مقرّر و لازم بر مؤمنان است. (103)

و در تعقيب و جستجوى دشمن سستى نكنيد. اگر شما [در رويارويى با دشمن] درد و رنج مى بينيد، آنان نيز چون شما درد و رنج مى بينند، و شما چيزى را [چون پيروزى و پاداش] از خدا اميد داريد كه آنان اميد ندارند؛ و خدا همواره دانا و حكيم است. (104)

يقيناً اين كتاب را به درستى و راستى بر تو نازل كرديم؛ تا ميان مردم به آنچه خدا به تو آموخته داورى كنى، و حمايت گر خائنان مباش. (105)

و از خدا آمرزش بخواه؛ زيرا خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (106)

و از كسانى كه به خود خيانت مى كنند دفاع مكن؛ زيرا خدا هر كس را كه خيانت پيشه و گناه كار است دوست ندارد. (107)

[خيانت پيشگانْ خيانت خود را] از مردم پنهان مى دارند، و [نمى توانند] از خدا پنهان نمايند، و خدا با آنان بود آن گاه كه در جلسه مخفى شبانه، درباره طرح و نقشه و سخنى كه خدا به آن رضايت نداشت، چاره انديشى مى كردند و خدا همواره به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد. (108)

اين شما [قبيله و عشيره خائنين] هستيد كه در زندگى دنيا از آنان دفاع كرديد، ولى چه كسى است كه در روز قيامت در برابر خدا از آنان دفاع كند؟ يا چه كسى است كه [براى رهايى آنان از عذاب] كارسازشان باشد؟ (109)

و هر كس كار زشتى كند يا برخود ستم ورزد، سپس از خدا

آمرزش بخواهد، خدا را بسيار آمرزنده و مهربان خواهد يافت. (110)

و هر كس مرتكب گناهى شود، فقط به زيان خود مرتكب مى شود؛ و خدا همواره دانا و حكيم است. (111)

و هر كس مرتكب خطا يا گناهى شود، سپس آن را به بى گناهى نسبت دهد، بى ترديد بهتان و گناهى آشكار بر دوش گرفته است. (112)

و اگر فضل و رحمت خدا بر تو نبود، گروهى از عشيره و قبيله خائنان تصميم داشتند تو را [از داورى عادلانه] منحرف كنند، [اين سبك مغزانِ خيالباف] جز خودشان را منحرف نمى كنند، و هيچ زيانى به تو نمى رسانند. و خدا كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد، و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت؛ و همواره فضل خدا بر تو بزرگ است. (113)

در بسيارى از رازگويى هاى آنان خيرى نيست، جز كسى كه [از اين طريق] به صدقه، يا كار نيك، يا اصلاح در ميان مردم فرمان دهد؛ و هر كه براى طلب خشنودى خدا چنين كند، پس پاداش بزرگى به او خواهيم داد. (114)

و هر كس بعد از آنكه [راه] هدايت برايش روشن و آشكار شد، با پيامبر مخالفت و دشمنى كند و از راهى جز راه مؤمنان پيروى نمايد، او را به همان سو كه رو كرده واگذاريم، و به دوزخ درآوريم؛ و آن بد بازگشت گاهى است. (115)

مسلماً خدا اين را كه به او شرك آورده شود نمى آمرزد، و فروتر از آن را براى هر كه بخواهد مى آمرزد. و هر كه به خدا شرك ورزد، يقيناً به گمراهى بسيار دورى دچار شده است. (116)

مشركان به جاى خدا جز جماداتى را [كه

هيچ اثرى ندارند، و هميشه محكوم تأثير عوامل ديگرند] نمى پرستند، و در حقيقت جز شيطانِ سركشِ گمراه را اطاعت نمى كنند. (117)

خدا شيطان را از رحمتش دور كرد؛ و [او] گفت: سوگند مى خورم كه از ميان بندگانت سهمى مُعيّن [براى پيروى از فرهنگ ويرانگرم] برخواهم گرفت. (118)

و يقيناً آنان را گمراه مى كنم، و دچار آرزوهاى دور و دراز [و واهى و پوچ] مى سازم، و آنان را وادار مى كنم كه گوش هاى چهارپايان را [به نشانه حرام بودن بهره گيرى از آنان] بشكافند، و فرمانشان مى دهم كه آفرينش خدايى را تغيير دهند [به اين صورت كه جنسيت مرد را به زن و زن را به مرد برگردانند، و فطرت پاكشان را به شرك بيالايند، و زيبايى هاى طبيعى، روحى، جسمى خود را به زشتى ها تبديل كنند]. و هر كس شيطان را به جاى خدا سرپرست ويار خود گيرد، مسلماً به زيان آشكارى دچار شده است. (119)

شيطان به آنان وعده [دروغ] مى دهد، و در آرزوها[ى سرابوار] مى اندازد، و جز وعده فريبنده به آنان نمى دهد. (120)

اينان [كه پيروان شيطان اند] جايگاهشان دوزخ است، و از آن هيچ راه فرارى نيابند. (121)

و كسانى كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته انجام داده اند، به زودى آنان را در بهشت هايى كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است، درآوريم، در آن جاودانه اند. وعده خدا حق است، و راستگوتر از خدا در گفتار كيست؟ (122)

[كيفر و پاداش] نه بر وفق آرزوهاىِ [واهىِ] برخى از شما [مسلمانان] است، و نه بر وفق آرزوهاىِ [پوچِ] اهل كتاب. هر كس مرتكب كار زشتى شود، به آن كيفر داده مى شود؛ و جز خدا سرپرست و

ياورى براى خود نخواهد يافت. (123)

و كسانى از مردان يا زنان كه بخشى از كارهاى شايسته را انجام دهند، در حالى كه مؤمن باشند، پس اينان وارد بهشت مى شوند، و به اندازه گودى پشت هسته خرما مورد ستم قرار نمى گيرند. (124)

و دين چه كسى بهتر است از آنكه همه وجودش را تسليم خدا كرده و نيكوكار است، و از آيين ابراهيم يكتاپرست حق گرا پيروى كرده است؟ وخدا ابراهيم را [براى حق گرايى، خلوص، پاكى اخلاق واعمالش] دوست خود گرفت. (125)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست؛ و خدا همواره بر هر چيزى احاطه دارد. (126)

درباره [حقوق ازدواج و نيز ارث] زنان از تو فتوا مى خواهند. بگو: فقط خدا درباره آنان [مطابق با آياتى كه در اوايل همين سوره گذشت] به شما فتوا مى دهد، و درباره دختران يتيمى كه حقوق لازم و مقرّر آنان را نمى پردازيد، و [به قصد خوردن اموالشان] ميلى به ازدواج با آنان داريد، برابر احكامى كه در اين كتاب بر شما خوانده مى شود به شما فتوا مى دهد. و [نيز درباره] كودكان مستضعف[ى كه حقوق مالى و انسانى آنان را پايمال مى كنيد، مطابق احكامى كه در قرآن بر شما تلاوت مى شود به شما فتوا مى دهد]. و [نيز سفارش مى كند] كه با يتيمان به عدالت رفتار كنيد؛ و آنچه را [درباره زنان، دختران يتيم و كودكان مستضعف] از هر خيرى انجام مى دهيد، يقيناً خدا همواره به آن داناست. (127)

و اگر زنى از ناسازگارى شوهرش، يا روى گردانى اش [از حقوق همسردارى] بترسد، بر آن دو گناهى نيست كه با يكديگر

به طور شايسته و پسنديده آشتى كنند، [گرچه به چشم پوشى بخشى از حقوقشان باشد.] و [در حقيقت] صلح و آشتى بهتر است. و بخل، نزد نفوس [آدميان] حاضر است [به اين خاطر هر يك از دو زوج در عفو و گذشت و سازش و اداى حقوق بخل مى ورزند]. و اگر [شما شوهران] نيكى كنيد و [از سركشى و ناسازگارى نسبت به زنان] بپرهيزيد [از ثواب و پاداش حق بهره مند مى شويد]؛ يقيناً خدا همواره به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (128)

و شما هر چند حريص [بر عدالت] باشيد، هرگز نمى توانيد [از نظر علاقه و ميل قلبى] ميان زن ها[يى كه در عقد خود داريد] عدالت ورزيد، پس تمايل خود را به طور كامل متوجه يك طرف ننماييد تا ديگرى را به صورت زنى سرگردان و بلاتكليف رها كنيد. و اگر توافق و سازش نماييد و تقوا را [در محيط خانواده] رعايت كنيد [مورد آمرزش قرار مى گيريد]؛ زيرا خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (129)

و اگر [زن و شوهر راهى براى صلح و سازش نيافتند و] از يكديگر جدا شوند، خدا هر يك را از توانگرى خود بى نياز مى كند؛ و خدا همواره بسيار عطا كننده و حكيم است. (130)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست. و البته ما كسانى را كه پيش از شما كتاب آسمانى به آنان داده شده است، و نيز شما را سفارش كرديم كه [در همه امورتان] از خدا پروا كنيد. و [هشدار داديم] اگر كفر ورزيد [زيانى به او نمى رسانيد]؛ زيرا آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط

در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست، و خدا همواره بى نياز و ستوده است. (131)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست، و خدا نسبت به كارسازى [همه امور جهان آفرينش] كافى است. (132)

اى مردم! اگر خدا بخواهد همه شما را از ميان برمى دارد، و گروه ديگرى را [به جاى شما] مى آورد؛ و خدا همواره بر اين كار تواناست. (133)

كسى كه فقط پاداش دنيا را بخواهد [دچار اشتباه وكوته بينى شده است؛ زيرا] پاداش دنيا وآخرت كه [محصول ايمان و تقواست] نزد خداست؛ و خدا همواره شنوا و بيناست. (134)

اى اهل ايمان! [همواره در همه امور زندگى] قيام كننده به عدل، و گواهى دهنده براى خدا باشيد، هر چند به زيان خود يا پدر و مادر يا خويشانتان باشد. اگر [يكى از دو طرف نزاع] توانگر يا فقير باشد [با لحاظ كردن وضع آنان، بر خلاف خدا گواهى ندهيد؛ زيرا] خدا به حمايت از آنان و رعايت حالشان سزوارتر است. پس [در هنگام گواهى دادن] از هواى نفس پيروى نكنيد تا از حق منحرف شويد. و اگر زبانتان را [به سوى گواهى ناحق و دروغ] بپيچانيد، يا از گواهى دادن روى برتابيد؛ يقيناً خدا همواره به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (135)

اى اهل ايمان! به خدا و پيامبرش و كتابى كه بر پيامبرش نازل كرده و به كتابى كه پيش از اين فرستاده [از روى صدق و حقيقت] ايمان بياوريد. و هر كه به خدا و فرشتگان و كتاب هاى آسمانى و پيامبران او و روز قيامت كافر شود، يقيناً به گمراهىِ دور و

درازى دچار شده است. (136)

كسانى كه ايمان آوردند، سپس كفر ورزيدند، باز ايمان آوردند، و بار ديگر كافر شدند، آن گاه بر كفر خود افزودند، خدا بر آن نيست كه آنان را بيامرزد، و به راهى هدايت كند. (137)

منافقان را بشارت ده كه عذابى دردناك براى آنان است. (138)

همان كسانى كه كافران را به جاى مؤمنانْ سرپرست و دوست خود مى گيرند؛ آيا عزت و قدرت را نزد آنان مى طلبند؟ يقيناً همه عزت و قدرت فقط براى خداست. (139)

البته خدا [اين فرمان را] در قرآن بر شما نازل كرده است كه چون بشنويد گروهى آيات خدا را مورد انكار و استهزا قرار مى دهند، با آنان ننشينيد تا در سخنى ديگر درآيند، [اگر بنشينيد] شما هم [در به دوش كشيدن بار گناه انكار و استهزا] مانند آنان خواهيد بود؛ يقيناً خدا همه منافقان و كافران را در دوزخ گرد خواهد آورد. (140)

آنان كه همواره حوادثى را براى شما انتظار مى برند، اگر از سوى خدا برايتان فتح و پيروزى رسد، مى گويند: مگر ما با شما [در ميدان جنگ] نبوديم؟ [پس سهم ما را از غنايم جنگى بپردازيد.] و اگر براى كافران بهره اى اندك [از غلبه و پيروزى] باشد، به آنان مى گويند: آيا [ما كه در ميان ارتش اسلام بوديم] بر شما چيره و مسلّط نبوديم؟ [ولى ديديد كه ازضربه زدن به شما خوددارى كرديم] و شما را [ازآسيب و زيان مؤمنان] مانع مى شديم [پس سهم غنيمت ما را بدهيد.] خدا روز قيامت ميان شما داورى مى كند؛ و خدا هرگز هيچ راه سلطه اى به سود كافران بر ضد مؤمنان قرار نداده است. (141)

منافقان

همواره با خدا نيرنگ مى كنند، و حال آنكه خدا كيفر دهنده نيرنگ آنان است. و هنگامى كه به نماز مى ايستند، با كسالت مى ايستند، و همواره در برابر مردم رياكارى مى كنند؛ و خدا را جز اندكى به ياد نمى آورند. (142)

منافقان ميان كفر و ايمان متحيّر و سرگردانند، نه [با تمام وجود] با مؤمنانند و نا با كافران. و هر كه را خدا [به كيفر اعمال زشتش] گمراه كند، هرگز براى او راهى [به سوى هدايت] نخواهى يافت. (143)

اى اهل ايمان! كافران را به جاى مؤمنان، سرپرست و يار خود مگيريد. آيا مى خواهيد براى خدا بر ضد خودتان دليلى آشكار [نسبت به عذابتان در دنيا و آخرت] قرار دهيد؟! (144)

بى ترديد منافقان در پايين ترين طبقه از آتش اند، و هرگز براى آنان ياورى نخواهى يافت. (145)

مگر كسانى كه [از گناه بزرگ نفاق] توبه كردند، و [مفاسد خود را] اصلاح نمودند، و به خدا تمسّك جستند، وعبادتشان را براى خدا خالص ساختند؛ پس آنان در زمره مؤمنان اند، وخدا به مؤمنان پاداشى بزرگ خواهد داد. (146)

اگر شما سپاس گزارِ [نعمت هاى بى شمارِ حق] باشيد و ايمان آوريد، خدا را با عذاب شما چه كار؟ خدا همواره پاداش دهنده و داناست. (147)

خدا افشاى بدى هاى ديگران را دوست ندارد، جز براى كسى كه مورد ستم قرار گرفته است [كه بر ستمديده براى دفع ستم، افشاى بدى هاى ستمكار جايز است]؛ و خدا شنوا و داناست. (148)

اگر كار خيرى را آشكار كنيد، يا آن راپنهان داريد، يا از بدىِ [ديگران] گذشت كنيد، [كارى مورد پسند خدا انجام داده ايد]؛ يقيناً خدا [با قدرت داشتن بر انتقام] همواره گذشت كننده

و تواناست. (149)

بى ترديد كسانى كه به خدا و پيامبرانش كافر مى شوند و مى خواهند ميان خدا و پيامبرانش [با ايمان آوردن به خدا و كفرورزى به پيامبران] جدايى اندازند، و مى گويند: به بعضى ايمان مى آوريم و به برخى كافر مى شويم و مى خواهند ميان كفر و ايمان راهى [خاص] برگزينند، [سبك مغز و بى شعورند.] (150)

اينان در حقيقت كافرند؛ و ما براى كافران عذابى خوار كننده آماده كرده ايم. (151)

وكسانى كه به خدا و پيامبرانش ايمان آوردند و ميان هيچ يك از آنان جدايى نينداختند، خدا پاداششان را مى دهد؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (152)

اهل كتاب [بنا به خواستِ نامعقولشان] از تو مى خواهند كه از آسمان، كتابى براى آنان نازل كنى، البته [اين بازيگران زشت باطن] از موسى بزرگ تر از آن را خواستند، و گفتند: خدا را آشكارا به ما نشان ده. پس آنان را به كيفر ستمشان صاعقه فرو گرفت. باز پس از آنكه [بر وحدانيّت حق و ضرورت خداپرستى] دلايل روشن براى آنان آمد، گوساله را به عنوان معبود گرفتند، و ما از اين [گناه بزرگ و زشت هم] گذشتيم و به موسى برهانى روشن و قدرتى آشكار داديم. (153)

و كوه طور را به سبب پيمانشان [به پذيرفتن تورات، عمل به آن و ايمان به موسى] برفرازشان برافراشتيم، و به آنان گفتيم: با تواضع و فروتنى و سجده كنان، از دروازه [شهر يا درِ معبد] درآييد. و [نيز] به آنان گفتيم: روز شنبه [از حكم حرمت صيد ماهى] تجاوز نكنيد. و از آنان [براى اجراى احكام تورات و فرمان هاى موسى] پيمانى محكم و استوار گرفتيم. (154)

پس به كيفر

پيمان شكنى آنان و كفرشان به آيات خدا، و به ناحق كشتن پيامبران، و گفتار [بى پايه و باطل]شان كه دل هاى ما در پوشش و حجاب است [از اين رو سخن حق را درك نمى كنيم، لعنتشان كرديم؛] بلكه به سبب كفرشان بر دل هايشان مُهرِ [محروميت از فهم معارف] زديم؛ به همين سبب جز اندكى ايمان نمى آورند. (155)

و [نيز] به سبب كفرشان [به نبوّت عيسى] و گفتارشان بر مريمِ [پاكدامن و آراسته به عفت] كه افترا و بهتان بزرگى بود [لعنتشان كرديم.] (156)

و به سبب گفتارِ [سراسر دروغ]شان كه ما عيسى بن مريم فرستاده خدا را كشتيم. در صورتى كه او رانكشتند و به دار نياويختند، بلكه بر آنان مُشتبه شد [به اين خاطر شخصى را به گمان اينكه عيسى است به دار آويختند و كشتند]؛ و كسانى كه درباره او اختلاف كردند، نسبت به وضع وحال او در شك هستند، و جز پيروى از گمان و وهم، هيچ آگاهى و علمى به آن ندارند، و يقيناً او را نكشتند. (157)

بلكه خدا او را به سوى خود بالا برد؛ و خدا همواره تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (158)

و هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر آنكه پيش از مرگش [كه لحظه روشن شدن حقايق است] به مسيح ايمان مى آورد [كه او فرستاده خدا، بنده او و مژده دهنده به ظهور پيامبر اسلام است، ولى ايمان در آن لحظه سودبخش نيست] و مسيح روز قيامت بر [عقايد و اعمال] آنان گواه است. (159)

پس به كيفر ستمى كه يهوديان [به آيات خدا و بر خود و ديگران] روا داشتند، و به سزاى آنكه

بسيارى از مردم را از راه خدا بازداشتند، چيزهاى پاكيزه اى را كه بر آنان حلال شده بود [مانند صيد ماهى و خوردنِ چربى و شير و گوشت حيوانات] حرام كرديم. (160)

و [نيز به سبب] ربا گرفتنشان با آنكه از آن نهى شده بودند، و خوردن اموال مردم به باطل و نامشروع [پاكيزه هاى حلال شده را بر آنان حرام كرديم] و ما براى كافران عذابى دردناك آماده كرده ايم. (161)

ولى از ميان آنان، ثابت قدمان در دانش، مؤمنانِ [به موسى و تورات] برپادارندگان نماز، پرداخت كنندگان زكات، مؤمنان به خدا و روز قيامت، به آنچه بر تو و [بر پيامبران] پيش از تو نازل شده ايمان واقعى مى آورند آنان هستند كه يقيناً پاداش بزرگى به ايشان عطا خواهيم كرد. (162)

ما به تو وحى كرديم، همان گونه كه به نوح و پيامبران پس از او وحى كرديم؛ و به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگان [داراى مقام نبوتشان] و عيسى و ايوب و يونس و هارون و سليمان نيز وحى نموديم؛ و به داود، زبور داديم. (163)

و به پيامبرانى [وحى كرديم] كه سرگذشت آنان را پيش از اين براى توگفتيم، و پيامبرانى [را برانگيخته ايم] كه سرگذشتشان را براى تو حكايت نكرده ايم. و خدا با موسى به صورتى ويژه و بى واسطه سخن گفت. (164)

پيامبرانى كه مژده رسان و بيم دهنده بودند تا مردم را [در دنيا و آخرت در برابر خدا] پس از فرستادن پيامبران، عذر و بهانه و حجتى نباشد؛ و خدا همواره تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (165)

ولى [در برابر كبرورزى و لجاجت اهل كتاب، كه به حقّانيّت

قرآن و رسالت تو گواهى نمى دهند] خدا به وسيله آنچه بر تو نازل كرده گواهى مى دهد كه آن را به علم و دانش خود نازل كرده، و [نيز] فرشتگان هم گواهى مى دهند، گرچه گواهى خدا كافى است. (166)

مسلماً كسانى كه كافر شدند و [مردم را] از راه خدا بازداشتند، يقيناً به گمراهى دور و درازى دچار شده اند. (167)

بى ترديد كسانى كه كافر شدند و [به آيات الهى، به خود و به ديگران] ستم ورزيدند، خدا بر آن نيست كه آنان را بيامرزد و به راهى [مستقيم و استوار] هدايت كند. (168)

مگر به راه دوزخ كه در آن جاودانه اند؛ و اين كار بر خدا آسان است. (169)

اى مردم! البته پيامبرى از سوى پروردگارتان به درستى و راستى به سوى شما آمد؛ پس به او ايمان آوريد كه به خير شماست. و اگر كفر ورزيد [بدانيد كه خدا از شما و ايمانتان بى نياز است] زيرا آنچه در آسمان ها و زمين است، در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست، و خدا همواره دانا و حكيم است. (170)

اى اهل كتاب! در دين خود غلوّ [و افراط] نورزيد، [و از چهارچوب آيات نازل شده از سوى خدا و آنچه پيامبران به شما آموخته اند، خارج نشويد] و نسبت به خدا جز حق مگوييد. جز اين نيست كه مسيح عيسى بن مريم فرستاده خدا و كلمه اوست كه به مريم القا كرد و [اين بنده پاك و خالص] روحى از سوى اوست؛ پس به خدا و فرستادگانش ايمان آوريد، و مگوييد: [خدا] تركيبى از سه حقيقت [اَب، اِبن و روح القدس] است. [از اين عقيده باطل] خوددارى كنيد

كه به خير شماست. جز اين نيست كه خدا معبودى يگانه است. منزّه و پاك است از اينكه فرزندى براى او باشد. آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى اوست، و خدا از نظر كارسازى [همه امور آفرينش] كافى است. (171)

مسيح از اينكه بنده خدا باشد، هرگز امتناع ندارد، و فرشتگان مقرّب هم امتناع ندارند؛ و كسانى كه از بندگى او امتناع كنند و تكبّر ورزند، به زودى همه آنان را [براى حسابرسى] به سوى خود گردآورى خواهد كرد. (172)

اما كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، پاداششان را به طور كامل مى دهد، و از فضل و احسانش بر آنان مى افزايد؛ و اما كسانى كه [از ايمان و عمل شايسته] امتناع كردند و تكبّر ورزيدند، به عذاب دردناكى عذاب مى كند؛ و براى خود جز خدا سرپرست و ياورى نخواهند يافت. (173)

اى مردم! يقيناً از سوى پروردگارتان براى شما برهان [و دليلى چون پيامبر و معجزاتش] آمد؛ و نور روشنگرى [مانند قرآن] به سوى شما نازل كرديم. (174)

اما كسانى كه به خدا ايمان آوردند و به او تمسّك جستند، به زودى آنان را در رحمت و فضلى از سوى خود درآورد، و به راهى راست به سوى خود راهنمايى مى كند. (175)

از تو درباره كلاله [يعنى ميراث برادران و خواهران] فتوا مى خواهند، بگو: خدا درباره كلاله به شما فتوا مى دهد: اگر مردى كه فرزند ندارد، از دنيا برود وبراى او خواهرى باشد، نصف ميراثى را كه از او به جا مانده خواهر به ارث مى برد، و اگر خواهرى از دنيا برود و وارثش

فقط يك برادر باشد، همه ميراث به جا مانده خواهر را برادرش به ارث مى برد، و اگر خواهران ميّت دو نفر باشند، دو سوم ميراث به جا مانده را ارث مى برند، و اگر خواهران و برادران متعدد باشند، سهم ارث براى مرد مانند دو زن است. خدا [احكامش را] براى شما بيان مى كند تا گمراه نشويد؛ و خدا به همه چيز داناست. (176)

كمال رضايت و طيب خاطر بانها بپردازيد پس اگر چيزى از مهرخود را از روى رضا و خشنودى بشما بخشيدند از آن برخوردار شويد كه آن شما راحلال و گوارا خواهد بود (4)

اموالى كه خدا قوام زندگانى شما را بدان مقرر داشته بتصرف سفيهان مدهيد و سفيهان را از مالشان بقدر لزوم نفقه و لباس بانها دهيد و براى آنكه از آنها آزار نبينيد بگفتار خويش آنها را خرسند كنيد (5)

يتيمان را آزمايش كنيد تا هنگامى كه بالغ شده و تمايل بنكاح پيدا كنند آنگاه اگر آنها را دانا بدرك مصالح زندگانى خود يافتيد اموالشان را بانها بازدهيد و باسراف و با عجله مال آنها را حيف و ميل مكنيد بدين انديشه كه مبادا كبير شوند و اموالشان را از شما بگيرند و هر كس از اولياى يتيم دارا است بكلى از هر قسم تصرف در مال يتيم بنفع خويش خوددارى كند و هر كه فقير است در مقابل نگهبانى او از مال يتيم بقدر متعارف ارتزاق كند پس آنگاه كه يتيمان بالغ شدند و مالشان را رد كرديد بر رد مال بانها بايد گواه گيريد براى حكم ظاهر و ليكندر باطن علم حق و گواهى خدا براى محاسبه خلق كافيست (6)

براى فرزندان ذكور سهمى از تركه ابوين و خويشان است و براى فرزندان ناث نيزسهمى از تركه چه مال اندك باشد يا كه بسيار نصيب هر كس از آن در كتاب حق معين گرديده است (7)

و چون در تقسيم تركه ميت از خويشان ميت و يتيمان و فقيران اشخاصى حاضر آيند بچيزى از آن مال آنها را بهره اى روزى

دهيد و با آنان سخن نيكو و دلپسند گوئيد (8)

و بايد بندگان از مكافات عمل خود بترسند و با يتيمان مردم نيك رفتار باشند كسانى كه ميترسند بميرند و كودكان ناتوان از آنها باقى ماند و زير دست مردمشوند پس بايد از خدا بترسند و سخن باصلاح و درستى در حق ايتام مردم گويند و راه عدالت پويند (9)

آنانكه اموال يتيمان را بستمگرى ميخورند در حقيقت آنها در شكم خود آتش جهنم فروميبرند و بزودى بدوزخ در آتش فروزان قهر حق خواهند افتاد (10)

حكم خدا در حق فرزندان شما اينست كه پسران دو برابر دختران ارث برند پس اگر دختران بيش از دو نفر باشند فرض همه دو ثلث تركه است و اگر يكنفر باشد نصف و فرض هر يك از پدر و مادر يك سدس تركه است در صورتى كه ميت را فرزند باشد و اگر فرزند نباشد و وارث منحصر بپدر و مادر باشد در اينصورت مادر يك ثلث ميبرد و باقى بپدر رسد و اگر ميت را برادر باشد در اين فرض مادر سدس خواهد برد پس از آنكه حق وصيت و دين كه بمال ميت تعلق گرفته استثنا شود، شما اين را كه پدران يا فرزندان و خويشان كدام يك بخير و صلاح و بارث بردن بشما نزديكترند نميدانيد تا در حكم مراعات كنيد اين احكام فريضه ايست كه خدا بايد معين فرمايد زيرا خداوند بهر چيز دانا و بهمه مصالح خلق آگاهست (11)

سهم ارث شما مردان از تركه آنان نصف است در صورتى كه آنها را فرزند نباشد و اگر فرزند باشد ربع خواهد بود پس

از خارج كردن حق وصيت و دينى كه بدارائى آنها تعلق گرفته و سهم ارث آنان ربع تركه شما مردان است اگر داراى فرزند نباشيد و چنانچه فرزند داشته باشيد ثمن خواهد بود پس از اداء حق وصيت و دين شما و اگر مردى بميرد كه وارثش كلاله او باشند برادر و خواهر امى يا هر خواهر و برادرى يا زنى بميرد كه وارثش يك برادر و يا خواهر او باشد در اين فرض سهمارث هر يكنفر از آنها سدس خواهد بود و اگر بيش از يكنفر باشند همه آنها ثلث تركه را باشتراك ارث برند بعد از خارج كردن دين و حق وصيت ميت در صورتى كه وصيت بحال ورثه بسيار زيان آور نباشد يعنى زايد بر ثلث نباشد اين حكمى است كه خدا سفارش فرموده و خدا بهمه احوال بندگان دانا و بهر چه ناروا كنند هم بردبار است (12)

آنچه مذكور شد احكام و اوامر خداست و هر كس پيرو امر خدا و رسول اوست او رابه بهشتهائى درآورند كه در زير درختانش نهرها جاريست و آنجا منزل ابدى مطيعان خدا خواهد بود و اينست سعادت و فيروزى عظيم (13)

و هر كه نافرمانى خدا و رسول كند و تجاوز از حدود احكام الهى نمايد او را باتشى درافكند كه هميشه در آن معذب است و همواره در عذاب خوارى و ذلت خواهد بود (14)

آنانى كه عمل ناشايسته كنند چهار شاهد مسلمان بر آنها بخواهيد چنانچه شهادت دادند در اينصورت آنان را در خانه نگه داريد تا زمان عمرشان بپايان رسد ياخدا براى آنها راهى پديدار گرداند يعنى توبه يا حد

مقرر شود (15)

هر كس از مسلمانان عمل ناشايسته مرتكب شوند چه آن و چه مرد آنان را بسرزنش و توبيخ بيازاريد چنانچه توبه كردند ديگر متعرض آنها نشويد كه خدا توبه خلق ميپذيرد و نسبت بانها مهربانست (16)

محققا خدا توبه آنهائى را ميپذيرد كه عمل ناشايسته را از روى جهل و نادانى مرتكب شوند پس از آن كه زشتى آن عمل را دانستند بزودى توبه كنند پس خدا آنها را مى بخشد، و خدا بامور عالم دانا و بمصالح خلق آگاهست (17)

كسى كه باعمال زشت تمام عمرش اشتغال ورزد تا آنگاه كه بيقين مشاهده مرگ كنددر آن ساعت پشيمان شود و گويد اكنون توبه كردم. توبه چنين كس پذيرفته نخواهد شد چنانكه هر كس بحال كفر بميرد نيز توبه اش قبول نشود بر اين گروه عذابى بس دردناك مهيا ساختيم (18)

اى اهل ايمان براى شما حلال نيست كه آنان را باكراه و جبر بميراث گيريد چنانكه در جاهليت هر كس ميمرد وراثش آن او را هم حق ارث خود ميدانستند و بر آنان سختگيرى و بهانه جوئى مكنيد كه قسمتى از آنچه مهر آنها كرده ايد بجور بگيريد مگر آنكه عمل زشتى و مخالفتى از آنها آشكار شود، و بانها در زندگانى با انصاف و خوشرفتار باشيد و چنانكه آن دلپسند شما نباشد اظهار كراهت مكنيد كه بسيار چيزها ناپسند شما است و حال آنكه خدا در آن خير بسيار براى شما مقدر فرموده است (19)

اگر خواستيد زنى را رها كرده و زنى ديگر بجاى او اختيار كنيد و مال بسيارى مهر او كرده ايد البته نبايد بازگيريد، چيزى از

مهر او، آيا بوسيله تهمت زدن بزن مهر او را ميگيريد؟ و اين گناهى فاش و زشتى اينكار آشكار است (20)

و چگونه مهر آنان را خواهيد گرفت در صورتى كه هر كسى بحق خود رسيده مرد به لذت و آسايش و آن به نفقه و مهر خود رسيده و در صورتى كه آن زنان مهر را در مقابل عقد زوجيت و عهد محكم حق از شما گرفته اند (21)

زن پدر را نبايد بنكاح در آوريد بعد از نزول اين حكم الا آنچه از اين پيش درزمان جاهليت كرده ايد كه خدا از آن درگذشت زيرا اين كاريست زشت و مبغوض خدا و عملى بس قبيح است (22)

حرام شد براى شما ازدواج با مادر و دختر و خواهر و عمه و خاله و دختر برادر و دختر خواهر و مادران رضاعى و خواهران رضاعى و مادر آن و دختران آن كه در دامن شما تربيت شده اند اگر با آن مباشرت كرده باشيد و اگر دخول با آن نكرده طلاق دهيد باكى نيست كه با دختر او ازدواج كنيد و نيز حرام شد آن فرزندان صلبى نه آن پسر خوانده شما و نيز حرام شد جمع ميان دو خواهر يعنى كه در يكوقت هر دو را بزنى گيرند مگر آنچه پيش از نزول اين حكم در عصر جاهليت كرده اند كه خدا از آن درگذشت زيرا خداوند در حق بندگان بخشنده و مهربانست (23)

و نكاح آنان محصنه شوهردار نيز براى شما حرام شد مگر آن زنان كه در جنگهاى با كفار بحكم خدا متصرف و مالك شده ايد، بر شماست كه پيرو

كتاب خدا باشيد با آنهائى كه بحرمت ياد شد نكاح مكنيد و هر زنى غير آنكه ذكر شد حلال است كه بمال خود بطريق زناشوئى بگيريد نه آنكه زنا كنيد پس چنانكه شما از آنها بهره مند شويد آن حق معين كه مزد آنهاست بانان بپردازيد و باكى نيست بر شما كه بعد از تعيين مهر هم بچيزى با هم تراضى كنيد و بدانيد كه البته خدا دانا و بحقايق امور عالم آگاهست (24)

و هر كه را وسعت و توانائى آن نباشد كه زنان پارساى با ايمان و آزاد گيرد پسكنيزان مومنه كه مالك آن شديد بزنى اختيار كنيد خدا آگاه تر است بمراتب ايمانشما كه شما اهل ايمان همه از زن و مرد بعضى از جنس بعضى ديگر يعنى همه مومن و در رتبه يكسانيد پس با كنيزكان مومنه با اذن مالكش بى هيچ كبر و نخوت ازدواج كنيد و مهر آنها بدانچه معين شده بدهيد كنيزكانى كه عفيف باشند نه زناكار و نه رفيق و دوستدار پس چون شوهر كردند چنانچه عمل زشتى از آنها سرزند بر آنها نصف عذاب زنان پارساى آزاد است اين حكم كنيز را بزنى گرفتن درباره كسى است كه بترسد مبادا برنج افتد يعنى بزحمت عزوبت يا گناه زناكارى افتد و اگرصبر كنيد تا وسعت يافته و زنى آزاد بگيريد براى نظم خانه و تربيت فرزند شمابهتر است و خدا بخشنده و مهربان است (25)

خدا ميخواهد راه سعادت را براى شما بيان كند و شما را باداب و باخلاق ستوده آنانكه پيش از شما بودند يعنى پيغمبران و نيكان امم سابقه رهبر گردد، و برشما از

لطف و كرم ببخشايد، و خدا باحوال خلق دانا و بحقايق امور آگاهست (26)

و خدا ميخواهد بر شما بازگشت به رحمت و مغفرت فرمايد و مردم هوسناك پيرو شهوات ميخواهند كه شما را از راه حق و از رحمت الهى بسيار دور و منحرف گرديد (27)

خدا ميخواهد كار بر شما آسان كند كه انسان ضعيف خلق شده است (28)

اى اهل ايمان مال يكديگر را بناحق نخوريد مگر آنكه تجارتى از روى رضا و رغبتكرده و سودى بريد و نكشيد يكديگر را كه البته بسيار خدا بشما مهربان است و هرگز بقتل و ظلم شما در حق يكديگر راضى نيست (29)

و هر كس چنين كند يعنى بمال و جان مردم دست ظلم دراز كند از روى دشمنى و ستمگرى پس او را به زودى در آتش دوزخ درآوريم و اين كار يعنى انتقام كشيدن از ظالمان براى خدا آسانست (30)

اى اهل ايمان چنانچه از گناهان بزرگى كه شما را از آن نهى كرده اند دورى گزينيد يعنى گناهان كبيره را مرتكب نشويد ما از گناهان ديگر شما درگذريم و شما رادر دو عالم بمقامى نيكو و رتبه بلند برسانيم (31)

آرزو و توقع بيجا در فضيلت و مزيتى كه خدا بدان بعضى را بر بعضى برترى داده مكنيد يعنى در امورى كه موهبت خداست و اكتسابى نيست مانند نعمت نبوت ولايت هوش حسن جمال و نطق فصيح و غيره طمع نكنيد و بر صاحبانش حسد مورزيد و بكسبعلم و هنر پردازيد كه هر كه از مرد و زن از آنچه اكتساب كنند بهره مند شوند و هر چه خواهيد از فضل

خدا درخواست كنيد نه از خلق تا بشما اعطا كند كه خدافياض و بهمه چيز داناست (32)

ما براى هر كس از ارث برها از قبيل پدر و مادر و خويشان حقى قرار داده ايم و به ترتيب مقدم و موخر ارث و مقدار حق هر وارث را بيان كرديم بدان عمل كنيد و با هر كه عهد و پيمان حقوقى بسته ايد بهره آنان را بدهيد و نقض عهد مكنيد كه خدا بر هر چيز و هر چه كنيد گواه است (33)

مردان را بر آنان تسلط و حق نگهبانى است بواسطه آن برترى نيرو و عقل كه خدابعضى را بر بعضى مقرر داشته و هم بواسطه آنكه مردان از مال خود بايد بزنان نفقه دهند پس آنان شايسته و مطيع آنهايند كه در غيبت مردان حافظ حقوق شوهران باشند و آنچه را كه خدا بحفظ آن امر فرموده نگهدارند و آنانى كه از مخالفت و نافرمانى آنان بيمناكيد بايد نخست آنها را موعظه كنيد اگر مطيع نشدند از خوابگاه آنها دورى گزينيد باز مطيع نشدند آنها را بزدن تنبيه كنيد چنانچه اطاعت كردند ديگر بر آنها حق هيچگونه ستم نداريد كه همانا خدا بزرگوار و عظيم الشأن است و بر ظلم مظلوم از ظالم انتقام خواهد كشيد (34)

چنانچه بيم آن داريد كه نزاع و خلاف سخت بين آنها يعنى ميان زن و شوهر پديد آيد داورى برگزينيد از طرف كسان مرد و كسان آن، كه اگر مقصود اصلاح داشته باشند خدا ايشان را بر آن موفقيت بخشد كه خدا بهمه چيز دانا و از همه سرائرخلق آگاهست (35)

خداى يكتا را پرستيد

و هيچ چيزى را شريك وى نگيريد و نسبت بپدر و مادر و خويشان و يتيمان و فقيران و همسايه بيگانه و دوستان موافق و رهگذران و بندگان و پرستاران كه زير دست شمايند در حق همه نيكى و مهربانى كنيد و متواضع باشيد كه خدا مردم خودپسند متكبر را دوست ندارد (36)

آن گروه از يهود و نصارى كه بخل ميورزند و مردم را ببخل وادار مى كنند و آنچه را خدا از فضل خود بانها بخشيده از آيات و احكام آسمانى كتمان ميكنند البته بكيفر خود خواهند رسيد و خدا بر كافران عذابى خوار كننده مهيا داشته است (37)

آنانكه اموال خود را بقصد ريا و خودنمائى مى بخشند و بخدا و روز قيامت نميگروند ايشان ياران شيطانند و هر كه را شيظان يار اوست بسيار يارى زشت و بد خواهد داشت (38)

و چه زيان بانها ميرسيد اگر بخدا و روز قيامت ايمان آورده و از بهره اى كه خدابانان داده براى خدا چيزى انفاق ميكردند تا نزد خدا ذخيره آنها باشد و خداوند باحوال و نيات آنان داناست (39)

خدا مقدار ذره اى بكسى ستم نكند و هر عمل نيكى را زياد گرداند و به نيكان ازجانب خود مزدى بزرگ عطا كند (40)

چگونه است حال در روز محشر و چه اندازه نيكان سرفراز و بدان شرمنده باشند آنگاه كه از هر طايفه اى گواهى آريم و تو را اى پيغمبر خاتم بر اين امت بگواهى خواهيم (41)

در آن روز آنانكه براه كفر رفته و طغيان و نافرمانى رسول حق كردند از سختى عذاب آرزو كنند كه ايكاش با خاك

زمين يكسان بودند و حشرى بر آنها نبود و از خداچيزى از قبايح اعمالشان را پنهان نتوانند كرد (42)

اى اهل ايمان هرگز در حال مستى بنماز نيائيد تا بدانيد حضور كيستيد چه ميگوئيد و چه ميكنيد و نه در حال جنابت مگر آنكه مسافر باشيد تا وقتى كه غسل كنيد و اگر بيمار بوديد و نتوانستيد غسل كنيد يا آنكه در سفر باشيد يا قضار حاجتى دست داده باشد يا با آنان مباشرت كرده ايد و آب براى تطهير و غسل نيافتيد يااز استعمال آب معذور بوديد در اين صورت بخاك پاك تيمم كنيد كف بر خاك زده آنگاه صورت و دستها را بدان مسح كنيد شرع حق بر خلق آسان ميگيرد كه خدا آمرزنده و بخشنده است (43)

نديدى حال آنانكه اندك بهره اى از علم كتاب يافتند يعنى علماء يهود و نصارى كه خريدار متاع ضلالت و گمراهيند و همى خواهند كه شما اهل ايمان را بگمراهى اندازند (44)

و خدا داناتر است بدشمنان شما و دوستى خدا و يارى او شما را از شر آنها كفايت خواهد كرد (45)

گروهى از يهود كلمات خدا را از جاى خود تغيير داده و گويند فرمان خدا را شنيده و از آن سرپيچيم و بزبان جسارت با تو خطاب كنند گويند بشنو كه كاش ناشنوا باشى و گويند ما را رعايت كن و گفتارشان زبان بازى و طعنه و تمسخر به ديناست و اگر باحترام گفتندى كه ما فرمان حق را شنيده و تو را اطاعت كنيم و توسخن ما بشنو و بحال ما بنگر هر آينه آنان را نيكوتر بود و بصواب نزديكتر

و ليكن خدا آنها را چون كافر شدند لعنت كرد كه بجز اندكى از آنها لايق رحمت خدا نيستند و ايمان نمياورند (46)

اى كسانى كه براى شما كتاب آسمانى فرستاده شد بقرآنى كه فرستاديم براى پيغمبر اسلام ايمان آوريد كه مصدق تورات و نجيل شما است پيش از آنكه مستحق عذاب ما شويد و برويتان از اثر ضلالت خب محو و خذلان كشيم يا گونه هايتان را واژگون كنيم و روح انسانى شما را مسخ گردانيم يا آنكه بر شما بمانند اصحاب سبت يهودانى كه بمخالفت حكم خدا روز شنبه صيد نمودند لعنت و عذاب فرستيم و بترسيد كه فرمان قضاى خدا البته واقع شدنى است (47)

محقق است كه خدا هر كس را كه باو شرك آورد نخواهد بخشيد و سواى شرك هر كه را خواهد ميبخشد و آن كس كه شرك بخدا آرد بدروغى كه بافته است گناهى بزرگ مرتكبشده است (48)

نمى بينى آنان كه دعوى پاكدلى و نيك نفسى كنند در موقع عمل چقدر ناپاكند خداست كه هر كه را بخواهد از رذائل پاك و منزه دارد و بقدر فتيلى يعنى رشته خرمائى در قضاى الهى بكسى ستم نشود (49)

بنگر چگونه بر خدا دروغ ميبافند و همين افترا بخدا گناه آشكار بر پليدى نفس و هلاك آنان بس است (50)

نديدى و عجب نداشتى از حال آنانكه بهره اى از كتاب آسمانى هم داشتند يعنى يهودان باز چگونه ببتان جبت و طاغوت گرويده و با مشركين هم عهد و پيمان و متفق شدند و بكافران مشرك ميگويند كه راه شما بصواب نزديكتر از طريقه اهل ايمان است؟ (51)

اين

گروهند كه خدا آنان را لعنت كرد و هر كه را خدا لعنت كند و از رحمت خود دور سازد ديگر هرگز كسى مدد و يارى او نتواند كرد (52)

آيا آنانكه از احسان بخلق بهسته خرمائى بخل ميورزند بهره اى از ملك و سلطنت خواهند يافت؟ (53)

آيا حسد ميورزند يهود با مردم يعنى با مسلمين چون آنها را خدا بفضل خود برخوردار نمود كه البته ما بر آل ابراهيم حضرت محمد (ص) كتاب و حكمت فرستاديم و بانهاملك و سلطنتى بزرگ عطا كرديم (54)

آنگاه برخى كسان با حقيقت از اهل كتاب و غيره بدو گرويدند و برخى كسان بى حقيقت و پر غرور راهزن دين و مانع ايمان باو شدند و آتش افروخته دوزخ كيفر كفر آنان بس است (55)

آنانكه بايات ما كافر شدند بزودى باتش دوزخشان درافكنيم كه هر چه پوست تن آنها بسوزد بپوست ديگرش مبدل سازيم تا سختى عذاب را بچشند كه همانا خدا مقتدر است و كارش همه عدالت و از روى حكمت است (56)

آنانكه ايمان آوردند و نيكوكار شدند بزودى در بهشتى درآوريم كه نهرها از زير درختانش جاريست و در آن زندگانى جاويد كنند و بر آنها در بهشت جفتهاى پاكيزه است و آنان را بسايه رحمت ابدى خود درآوريم (57)

خدا بشما امر ميكند كه امانت را البته به صاحبانش بازدهيد و چون حاكم بين مردمشويد بعدالت داورى كنيد همانا خدا شما را پند نيكو ميدهد كه خدا بهر چيز آگاه و بصلاح خلقان بصير است (58)

اى اهل ايمان فرمان خدا و رسول و فرمانداران از طرف خدا و رسول را اطاعت

كنيد و چون در چيزى كارتان بگفتگو و نزاع كشد بحكم خدا و رسول بازگرديد اگر بخدا و روز قيامت ايمان داريد اين كار رجوع بحكم خدا و رسول براى شما از هر چه تصور كنيد بهتر و خوش عاقبتتر خواهد بود (59)

آيا ننگرى و عجب ندارى از حال آنانكه بگمان و دعوى خود ايمان بقرآن تو و كتبى كه پيش از تو فرستاده شده آورده اند چگونه باز ميخواهند طاغوت شيطان ديو و مردم ناپاك ديو صفت را حاكم خود گمارند در صورتى كه مامور بودند كه بطاغوت كافر شوند، و شيطان خواهد كه آنان را گمراه كند آنگونه گمراهى كه از هر سعادت و آسايش دور باشند (60)

چون بانها گفته شد كه بحكم خدا و رسول باز آئيد گروه منافق را بينى كه سختمردم را از گرويدن بتو منع ميكنند (61)

پس چگونه خواهد بود حال آنها چون رنج و مصيبتى از كردار زشت خود بانها رسد آنگاه بتملق و چاپلوسى نزد تو آيند و بخدا از دروغ سوگند خورند كه ما در كارخود قصدى جز نيكوئى و موافقت با مسلمين نداشتيم (62)

اينان هستند آن گروه منافق كه خدا از قلب ناپاك آنها آگاهست پس تو اى رسول از آنان روى بگردان ولى بانها نصيحت كن و بگفتار دلنشين و موثر با ايشان سخنگو (63)

ما رسول نفرستاديم مگر بر اين مقصود كه خلق بامر خدا اطاعت او كنند و هدايت شوند و اگر هنگامى كه گروه منافق بر خود بگناه ستم كردند از كردار خود بخدا توبه نموده و بتو رجوع ميكردند كه بر آنها استغفار كنى و از

خدا آمرزش خواهى البته در اينحال خدا را پذيرنده توبه و بتائبان مهربان مييافتند (64)

نه چنين است قسم بخداى تو كه اينان بحقيقت اهل ايمان نيستند مگر آنكه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حاكم كنند و آنگاه بهر حكمى كه بسود و زيان آنها كنى هيچگونه اعتراضى در دل نداشته و كاملا از دل و جان تسليم فرمان تو باشند (65)

و اگر ما بانها حكم ميكرديم كه خود را بكشيد يا از ديار خود براى جهاد بيرون رويد بجز اندكى مومنان كامل اطاعت امر نميكردند و اگر مردم بحكم حق و آنچه ناصحان نصيحت و پندشان ميدهند عمل ميكردند البته نيكوتر و كارى محكم اساس تر در امر دين و دنياى آنها بود (66)

و در آن صورت محققا ما آنها را مزدى بزرگ بپاداش طاعت عطا ميكرديم (67)

و آنان را براه راست سعادت هدايت مينموديم (68)

و آنانكه خدا و رسول را اطاعت كنند البته با كسانى كه خدا بانها لطف و عنايت كامل فرموده يعنى با پيمبران و صديقان و شهيدان و نيكوكاران محشور خواهند شد و اينان در بهشت چقدر نيكو رفيقانى هستند (69)

اينست فضل و بخشش خدا و علم ازلى خدا باحوال و حاجات خلق كفايت كند (70)

اى اهل ايمان سلاح جنگ برگيريد و آنگاه دسته دسته يا همه بيكبار متفق براى جهاد بيرون رويد (71)

و همانا گروهى از شما كه منافقند و بظاهر دوست و در باطن دشمن شما هستند بخبرهاى مجعول هول انگيز شما را ترسان ساخته و از جهاد بازميدارند و اگر بشما حادثه ناگوارى روى آرد آن منافق مردم

بطريق شماتت گويند خدا ما را مورد لطف خودقرار داد و از اين حادثه كه آنها را بكشتن داد محفوظ داشت (72)

و اگر فضل خدا شامل حال شما گردد گوئى ميان شما و آنان ابدا دوستى نيست تانفع شما را نفع خود بدانند و با تاسف گويند ايكاش ما نيز با آنها بجهاد رفته بوديم تا بنعمت فتح و غنيمت بسيارى كه نصيب آنها شده بهره فراوان ميبرديم (73)

مومنان بايد در راه خدا با آنان كه حيات مادى دنيا را بر آخرت برگزيدند جهادكنند و هر كس در جهاد براه خدا كشته شد يا فاتح گرديد زود باشد كه او را دربهشت ابدى اجرى عظيم دهيم (74)

چرا در راه خدا جهاد نمى كنيد در صورتى كه جمعى ناتوان از مرد و زن و كودك شما كه در مكه اسير ظلم كفارند آنها دايم ميگويند بار خدايا ما را از اين شهرى كه مردمش ستمكارند بيرون آور و از جانب خود براى ما بيچارگان نگهدار و ياورى فرست تا از شر ستمكاران آسوده شويم (75)

اهل ايمان در راه خدا و كافران در راه شيطان جهاد ميكنند پس شما مومنان با دوستان شيطان بجنگيد و از آنها هيچ بيم و انديشه مكنيد كه مكر و سياست شيطان بسيارست و ضعيف است (76)

آيا نمينگرى و عجب ندارى از حال آن مردمى كه گفتند بما اجازه جنگ ده و بانها گفته ميشد اكنون از جنگ خوددارى كرده و بوظيفه نماز و زكات قيام كنيد كه هنوز مامور بجنگ نيستيم ديدى آنگاه كه بر آنها در جنگ بدر حكم جهاد آمد در آن هنگامبيش از

آن اندازه كه بايد از خدا ترسند از مردم دشمنان دين ترسيدند و گفتند اى خدا چرا بر ما حكم جنگ را فرض كردى كه عمر ما را تا بهنگام اجل و مرگ طبيعى بتاخير نيفكنى اى رسول ما بانان كه اين اعتراض كنند بگو كه زندگانى دنيا متاعى اندكست و جهان آخرت ابدى براى هر كه خدا ترس مى باشد بسيار بهتر از دنياست و آنجا حكم با خداى عادل است و كمترين ستم درباره كسى نخواهد شد (77)

هر كجا باشيد اگر چه در كاخهاى بسيار محكم مرگ شما را فرا رسد و از چنگ مرگبهيچ چاره اى رهائى نداريد و آنان را يعنى گروه منافقان را اگر خوشى و نعمتى فرا رسد گويند اين از جانب خداست و اگر زحمتى پيش آيد بتو نسبت دهند اى رسولبدان گروه منافق نادان بگو هر چه در جهان پديد آيد و هر چه از نيك و بد بشمارسد همه از جانب خداست چرا اين قوم جاهل از فهم هر سخن دورند (78)

هر چه از انواع نيكوئى بتو رسد از جانب خداست و هر بدى رسد از نفس تست و اى پيغمبر ما تو را برسالت براى راهنمائى مردم فرستاديم و براى رسالت تو تنها گواهى خدا كافى است از انكار امت مينديش كه قضا و قدر الهى بر رفعت مقام تو و علاى دين اسلام گذشته و آن بر اراده خلق حاكم است و ابدا خلق قادر بر تبديل آن نيستند (79)

هر كه رسول را اطاعت كند خدا را اطاعت كرده و هر كه مخالفت كند كيفر مخالفتش با خداست و ما تو

را به نگهبانى آنها نفرستاده ايم (80)

منافقان روز نزد تو بزبان اظهار ايمان كنند و شب چون از حضور تو دور شوند گروهى خلاف گفته تو را در دل گيرند و خدا انديشه شبانه آنها را خواهد نوشت پس تو اى پيغمبر از آنها روى بگردان و بخدا اعتقاد كن كه تنها خدا تو را ياور و نگهبان كافى است (81)

آيا در قرآن از روى فكر و تامل نمينگرند تا بر آنان ثابت شود كه وحى خداست و اگر از جانب غير خدا بود در آن از جه لفظ و معنى بسيار اختلاف مى يافتند (82)

چرا منافقان اگر مسلمانند اسرار جنگى اسلام را فاش ميكنند و چون امرى كه باعث ايمنى يا ترس مسلمين است و بايد پنهان داشت منتشر ميسازند تا دشمنان آگاه شوند در صورتى كه اگر به رسول و به صاحبان حكم پيشوايان اسلام رجوع ميكردند همانا تدبير كار را آنانكه اهل بصيرتند ميدانستند و در آن واقعه صلاح انديشى ميكردند و اگر نه اين بود كه فضل خدا شامل حال شماست همانا بجز اندكى همه شيطان را پيروى ميكرديد (83)

پس اى پيغمبر تو خود تنها در راه خدا به كارزار برخيز كه جز شخص تو بر آن مكلف نيست و مومنان را نيز ترغيب كن باشد كه خدا آسيب كافران را از شما بازدارد كه قدرت خدا از كمك مردم بيشتر و عذاب و انتقامش سختتر خواهد بود (84)

هر كه سبب كار نيكوئى شود هم او نصيبى كامل از آن برد و هر كه وسيله كار قبيحى گردد از آن سهمى بسزا خواهد يافت و خدا

بر همه نيك و بد اعمال خلق مراقب است (85)

هر گاه كسى شما را ستايش كند شما نيز بايد بستايشى مثل آن يا بهتر پاسخ دهيد كه خدا بحساب هر نيك و بد كاملا خواهد رسيد (86)

خداى يگانه كه هيچ خدائى جز او نيست محققا همه را در روز قيامت كه هيچ شك در آن نيست جمع آورد و كيست كه راستتر از خدا سخن گويد (87)

چرا شما درباره منافقان دو فرقه شديد گروهى باسلام و گروهى بكفرشان قائل گشتيد آنها در باطن كافرند و خدا آنها را بكيفر اعمال زشتشان بازگرداند آيا شما ميخواهيد كسى را كه خدا گمراه كرده هدايت كنيد در صورتى كه هر كه را خدا گمراه كرده هرگز تو بر هدايت او راهى نخواهى يافت (88)

منافقان و كافران از رشك و حسد آرزو كنند كه شما مسلمين هم بمانند آنها كافرشويد تا شما را بر آنان امتيازى نباشد و همه برابر و مساوى در كفر باشيد پس آنها را تا در راه خدا هجرت نكنند و ايمان قلبى بى مكر و خدعه نياورند دوست نگيريد و اگر مخالفت كردند آنها را هر كجا يافتيد گرفته و بقتل رسانيد و از آنها ياور و دوستى نبايد اختيار كنيد (89)

مگر آنانكه بقومى كه ميان شما با آنها عهد و پيمانى است در پيوسته باشند يا كه بر اين عهد نزد شما آيند كه از جنگ با شما و با قوم خودشان كه دشمنان شماهستند هر دو خوددارى كنند و از جنگ دلتنگ باشند با اين دو طايفه از كافران كه در حقيقت بشما پناهنده اند نبايد قتال

كنيد و اگر خدا ميخواست آنها را بر شما مسلمين مسلط ميكرد تا با شما قتال ميكردند پس هر گاه از جنگ با شما كناره گرفتند و تسليم شدند در اينصورت خدا براى شما راهى بر عليه آنها نگشوده يعنى مال و جانشان را بر شما مباح نكرده (90)

گروهى ديگر را خواهيد يافت كه ميخواهند باظهار اسلام از شما ايمنى يابند و از قوم خود باظهار كفر و هر گاه كه راه فتنه گرى و شرك بر آنها بازشود بكفرخود بازگردند پس اگر از فتنه انگيزى و نفاق باشما كناره نگرفتند و تسليم شما نشدند و از آزار شما دست نكشيدند در اين صورت آنها را هر جا يافتيد گرفته و بقتل رسانيد ما شما را بر جان و مال اين گروه تسلطى كامل بخشيديم (91)

هيچ مومنى را نرسد كه مومنى را بقتل رساند مگر آنكه باشتباه و خطا مرتكب آن شود و در صورتى كه به خطا هم مومنى را مقتول ساخت بايد بكفاره اين خطا بنده مومنى آزاد كند و خون بهاى آن را بصاحب خون تسليم نمايد مگر آنكه ديه را ورثه بقاتل ببخشند و اگر اين مقتول با آنكه مومن است از قومى است كه با شما دشمن و محاربند در اينصورت قاتل ديه ندهد ليكن بر اوست كه بنده مومنى را آزاد كند، و اگر مقتول از قومى است كه ميان شما و آن قوم عهد و پيمان برقرار بوده پس خونبها را بصاحب خون پرداخته و بنده مومنى بكفاره نيز آزاد كنيد و اگربنده اى نيابيد بايستى دو ماه متوالى روزه داريد اين توبه ايست كه از

طرف خدا پذيرفته است و خدا باعمال خلق و جزاء آن آگاه و بصير و بهمه امور عالم وجود دانا و حكيم است (92)

هر كس مومنى را بعمد بكشد مجازاتش آتش جهنم است كه در آن جاويد معذب خواهدبود خدا بر او خشم و لعن كند و عذابى بسيار شديد مهيا سازد (93)

اى اهل ايمان چون در راه دين خدا بيرون رويد در كار دشمن و دوست تحقيق و جستجو كنيد و بانكس كه اظهار اسلام كند و بشما سر تسليم فرود آورد نسبت كفر مدهيدتا ببهانه اى مال و جانش را بر خود حلال كنيد و از متاع ناچيز دنيا چيزى غنيمت بريد كه نزد خداست غنايم بيشمار از او اطاعت كنيد اسلام شما هم اول امر همچنين اظهار و تسليمى بيش نبود تا وقتى كه خدا بر شما بنور ايمان منت گذاشت تا ازظاهر اسلام بحقيقت ايمان رسيديد پس اكنون بايد تحقيق كنيد و بهوس و طمع درجان و مال مردم كسى را بكفر نسبت مدهيد كه خدا بهر چه كنيد از باطن شما كاملا آگاهست (94)

هرگز مومنانى كه بى هيچ عذرى مانند نابينائى، مرض، فقر و غيره از كار جهاد بازنشينند با آنانكه بمال و جان كوشش كنند در مراتب ايمان يكسان نخواهند بودخدا مجاهدان فداكار بمال و جان را بر بازنشستگان بلندى و برترى بخشيده و همه اهل ايمان را وعده نيكوتر كه دخول بهشت است فرموده و مجاهدان را بر بازنشستگان به اجر و ثوابى بزرگ برترى داده است (95)

اين درجات و برترى رتبه ها از نظر عدل بخشايش و رحمت اوست و خدا درباره خلق

آمرزنده و مهربان است (96)

آنانكه هنگام مرگ و قبض روح ظالم و ستمگر بميرند فرشتگان از آنها بازپرسند كه در چكار بوديد و چرا بايمان و اعمال نيك براى آخرت نپرداختيد پاسخ دهند كه ما در روى زمين مردمى ضعيف و ناتوان و اسير ظلم حكام جاهل و كافر بوديم فرشتگان گويند آيا زمين خدا پهناور نبود كه در آن سفر كنيد و از محيط جهل و كفر بسرزمين علم و ايمان شتابيد از آنها عذر نپذيرند و ماواى ايشان جهنماست و بازگشت آنها بجايگاه بسيار بدى است كه محل قهر و عذاب خداست (97)

مگر آن گروه از مردان و زنان و كودكان كه براستى ناتوان بودند بحقيقت فقير و يا عاجز يا مريض و غيره بودند كه گريز و چاره اى برايشان ميسر نبود و راهى به نجات خود از آن دار كفر نمى يافتند (98)

آنها اميدوار بعفو و بخشش خدا باشند كه خدا گناهشان را مى بخشد كه خدا بخشنده و آمرزنده بندگان است (99)

و هر كس در راه خدا از وطن خويش هجرت كند از آوارگى و غربت نينديشد در زمين پهناور خدا براى آسايش و گشايش امورش جايگاه بسيار خواهد يافت و هر گاه كسى از خانه خويش و شهر خود براى هجرت بسوى خدا و رسول و حفظ مقام ايمان بيرون آيد و در سفر مرگ وى را فرا رسد اجر و ثواب چنين كسى بر خداست يعنى بيقين خدادر دو عالم بر او رحمت و تفضل خواهد فرمود و خدا پيوسته بر خلق آمرزنده و مهربانست (100)

و هنگامى كه در سفر باشيد باكى براى

شما نيست كه نماز را كوتاه بجاى آريد چهارركعت را دو ركعت كنيد هر گاه بيم آن داريد كه كافران شما را برنج و هلاكت اندازند و اى مومنان از كافران هيچگاه غافل ننشينيد كه دشمنى كفار نسبت بشما مسلمين كاملا آشكار است (101)

و هرگاه اى رسول گرامى در سفر هاى جهاد شخص تو يا فرمانداران از طرف تو درميان سپاه اسلام باشى و نماز بر آنان بپاى دارى بايد سپاهى با تو مسلح به نماز ايستند و چون سجده نماز بجاى آورند اين سپاه براى حفاظت رفته و گروهى كه نماز نخوانده اند بنماز آيند و البته با لباس جنگ و با اسلحه زيرا كافران آرزو و انتظار آن دارند كه شما از اسلحه و اسباب خود غفلت كنيد و ناگهان يكباره به شما حمله ور شوند، و چنانكه بارانى يا مرضى شما را از برگرفتن سلاح برنج اندازد باكى نيست اسلحه را فرو گذاريد ولى البته از دشمن در حذر باشيد ليكن بوعده خدا بر فتح خود مطمئن باشيد كه خدا براى كافران عذابى سخت خواركننده مهيا ساخته (102)

پس آنگاه كه از نماز فراغت يافتيد خصوص در حال جنگ كه از نماز كامل باز مانديد باز در همه احوال ايستاده، نشسته و بر پهلو و هر حال كه بتوانيد خدا را ياد كنيد سپس كه از آسيب دشمن ايمن شديد در اينحال نماز كامل بجاى آريد كه نماز براى اهل ايمان حكمى معين و واجب و لازم است (103)

و نبايد از تعقيب كردن در كار دشمنان سستى و كاهلى كنيد كه اگر شما از آنان برنج و زحمت ميافتيد آنها

نيز از دست شما رنج ميكشند با اين فرق كه شما بلطفخدا و بهشت ابد اميدواريد و آنها چون بى ايمانند بخدا و اجر قيامت اميدى ندارند و خدا دانا و حكيم و كريم است و اميدواران را محروم نميسازد (104)

اى پيغمبر ما بسوى تو قرآن را بحق فرستاديم تا بانچه خدا بوحى خود بر تو پديد آرد ميان مردم حكم كنى و نبايد بر نفع خيانتكاران با مومنان و بى تقصيران بخصومت برخيزى. در سبب نزول آيه اقوالى است يكى آنكه طعم ابن ابيرق آرهى از قتاده نعمان دزديد و بمرد يهودى سپرد سرقت او كشف شد طعمه بدان يهودى نسبت داد و با قومش نزد رسول شكايت كرد كه قتاده دزدى يهود را بمن بسته رسول خواست باقتاده و يهودى خصومت كند آيه نازل شد (105)

و از خدا آمرزش طلب كه خداوند البته آمرزنده و مهربانست (106)

و هرگز براى خاطر مردمى كه با نفوس خود خيانت ميكنند با اهل ايمان و مردم بى تقصير جدال مكن كه همانا خدا آن را كه خيانتكار و بد عمل است دوست نميدارد (107)

مردم خيانتكار در كار خيانت از خلق شرم ميكنند و از خدا نميكنند و شبانگاه كه سخنانى نادرست و ناپسند براى اتهام خلق در دل ميانديشند خدا در آن حال هم با آنهاست و خدا بهر چه كنند آگاهست (108)

بفرض كه شما خود از طرف آنها براى زندگانى دنيا دفاع توانيد كرد كدام كس طرفدارى آنها را روز قيامت خواهد نمود؟ و كه آنها را از عقاب خدا نجات تواند داد؟ و يا چه كس بكفالت و وكالت آنها

تواند برخاست؟ (109)

هر كه عمل زشتى از او سرزند يا بخويشتن ظلم كند سپس از خدا طلب آمرزش و عفوكند خدا را بخشنده و مهربان خواهد يافت (110)

هر كه گناهى كند كه بخود زيان رسانيده و خدا دانا باعمال خلق و كارش در جزاى اعمال از روى حكمت است (111)

و هر كس خطا يا گناهى از او سر زند و تهمت بديگرى بندد مرتكب بهتان و گناه بزرگ آشكارى شده است (112)

و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نميبود گروهى از آنان يعنى دشمنان اسلامهمت بر آن گماشته بودند كه تو را از راه صواب دورسازند ولى بلطف خدا آنها خود را از راه حق و صواب دور ساخته و بتو هيچ زيانى نتوانند رسانيد و خدا بتو اين كتاب الهى قرآن مجيد و مقام حكمت و نبوت را عطا كرد و آنچه را كه نميدانستى تو را بياموخت كه خدا را با تو لطف عظيم و عنايت بى اندازه است (113)

هيچ فايده و خيرى در سخنان سرى آنها نيست مگر آنكه كسى طبق مصلحت در صدقه دادن و نيكوئى كردن و اصلاح ميان مردم سخن سرى گويد و هر كه بر اينكار در طلب رضاى خدا چنين كند بزودى خدا باو اجر عظيم كرامت فرمايد (114)

و هر كس پس از روشن بودن راه حق بر او با رسول خدا بمخالفت برخيزد و راهى غير طريق اهل ايمان پيش گيرد وى را بهمان طريق باطل و راه ضلالت كه برگزيده واگذاريم و عاقبت او را بجهنم در افكنيم كه آن مكان بر او بسيار بد منزلگاهى است

(115)

خدا هر كه را باو شرك آرد نخواهد بخشيد و مادون شرك گناهان ديگر را هر كه رامشيتش تعلق گيرد مى بخشد و هر كه بخدا شرك آرد سخت گمراه شده و از راه نجات و سعادت دور افتاده است (116)

مشركان غير خداى عالم هر چه را خدا بخوانند يا جماديست مانند بتهاى لات منات عزى كه بى اثر صرف است يا شيطان سركش و فريبنده است (117)

خدا آن شيطان مردود را از درگاه رحمت خود دور كرده زيرا او بمجادله با خدا برخاست و گفت كه من از بندگان تو قسمتى را زير بار طاعت خود خواهم كشيد (118)

و سخت گمراه كنم و به آرزوهاى باطل دور و دراز درافكنم كه از راه خدا بازمانند و از هر خير و سعادت محروم شوند و بانها دستور دهم تا گوش حيوانات ببرند تاعلامت باشد كه اين حيوان نصيب بتهاست و امر كنم تا خلقت خدا را تغيير دهندكتاب و احكام خدا را بدلخواه خود تاويل و تبديل كنند و اى بندگان بدانيد كه هر كس شيطان دشمن و مردود شرير را دوست دارد نه خداى مهربان آفريننده خود را، سخت زيان كرده زيانى كه بر هر عاقلى كاملا آشكار است (119)

شيطان براى گمراه كردن انسان وعده بسيار دهد و مردم را به اوهام و خيالاتى آرزومند و اميدوار كند ولى وعده و نويد شيطان چيزى بجز غرور و فريب خلق نيست (120)

ايشان را يعنى شيطان و پيروانش را منزلگاه جهنم است و از آن مفر و گريزگاهى نخواهند يافت (121)

آنان را كه بخدا گرويدند و كارها بصلاح خود

و خلق كردند بزودى آنها را به بهشتى درآوريم كه زير درختانش نهرها جاريست تا منزلگاه ابدى آنها باشد وعده خداالبته حق است و كيست كه در گفتار راستگوتر از خداست؟ (122)

كار بامال و آرزوى شما و آرزوى يهود و نصارى درست نشود هر آنكه كار بد كندهر كس باشد كيفر آن را خواهد ديد و بجز خدا احدى را يار و ياور خود نتواند يافت (123)

و هر كه از زن و مرد كارى شايسته كند باايمان بخدا آن كس به بهشت پرنعمت جاويد درآيد و بقدر نقيرى پرده هسته خرمائى به وى ستم نكنند (124)

در عالم كدام دين بهتر از آنست كه مردم خود را تسليم حكم خدا نموده و سر زيربار فرمان حق آورند و هم نيكوكار باشند و پيروى از آئين ابراهيم حنيف كنند آن ابراهيم كه خدا او را بمقام خاص دوستى خود برگزيده (125)

هر چه در آسمان و زمين است ملك خداست و او بهمه چيز و كليه امور عالم بى نهايت احاطه و آگاهى دارد (126)

اى پيغمبر درباره آنان از تو فتوى خواهند بگو خدا و آنچه از آيات كتاب خدا براى شما تلاوت شود هم در حق آنان و دختران يتيمشان كه مهر و حقوق لازمه آنها را ادا نكرده مايل بنكاح آنان هستيد و هم در حق فرزندان ناتوان فتوى خواهد داد و دستور مى دهد كه درباره يتيمان عدالت پيشه گيريد و در نيكى كوشيد كه هر كار نيك بجاى آريد خدا بر آن آگاهست و اجر و پاداش ميدهد (127)

و اگر زنى بيم آن داشت كه شوهرش با وى

مخالفت و بد سلوكى كند يا از او دورى گزيند باكى نيست كه هر دو تن براه صلح و سازش باز آيند كه صلح بهر حال بهتر از نزاع و كشمكش است و نفوس را بخل و حرص فرا گرفته كه بازار هم ميكوشند و اگر درباره يكديگر نيكوئى كرده و پرهيزگار باشند باجر نيكى خود برسند كه خدا بهر چه كنيد آگاهست (128)

شما هرگز نتوانيد ميان آنان بعدالت رفتار كنيد و هر چند راغب و حريص بر عدل و درستى باشيد زيرا حب قلبى بيك آن دون ديگرى در اثر حسن و جوانى و غير آن خارج از اختيار شماست پس بتمام ميل خود يكى را بهره مند و آن ديگر را محروم نكنيد تا او معلق و بلاتكليف ماند و اگر سازش كنيد و پرهيزكار باشيد همانا خدا بخشنده و مهربان است (129)

و اگر از يكديگر بطلاق جدا شويد باز خدا هر يك را از ديگرى برحمت واسع خود بى نياز خواهد كرد كه خدا را بر خلق رحمت بى منتهاست و بحق و حقيقت هر چيز داناست (130)

هر چه در آسمان و زمين است همه ملك خداست و ما هم بانانكه پيش از شما بر آنها كتاب فرستاده شد و هم بشما سفارش اكيد كرديم كه پرهيزكار و خداترس باشيد و اگر همه كافر شويد خدا كه ملك آسمان و زمين او راست بطاعت شما محتاج نيست كه خدا بذات خويش بى نياز و ستوده صفاتست (131)

هر چه در آسمانهاست و آنچه در زمين است همه ملك خداست و تنها خدا به نگهبانى خلق عالم كافيست (132)

اى

مردم خدا اگر بخواهد همه شما را كه ملك دنيا را قدرت خود مى پنداريد بكلى از دنيا ميبرد و قومى ديگر مياورد و البته خدا بر اين كار مقتدر و تواناست (133)

هر كه ثواب و نعمت دنيا را طالب است از خدا بخواهد كه ثواب دنيا و آخرت هر دو نزد خداست و خدا بدعار خلق شنوا و به احوالشان بيناست (134)

اى اهل ايمان نگهدار عدالت باشيد و براى خدا يعنى موافق حكم خدا گواهى دهيد هر چند بر ضرر خود يا پدر و مادر و خويشان شما باشد براى هر كس شهادت ميدهيد چه فقير باشد يا غنى شما نبايد در حكم و شهادت طرفدارى از هيچكدام كرده و از حق عدول نمائيد كه خدا برعايت حقوق آنها اولى است پس شما در حكم و شهادت پيروى هواى نفس مكنيد تا عدالت نگاه داريد و اگر زبان را در شهادت طورى بگردانيد كه سخن بر نفع شما مبهم و مجمل شود و يا از بيان حق خوددارى كنيد خدا بهر چه كنيد آگاه است از كيفر و قهر او بترسيد (135)

اى كسانى كه به زبان ايمان آوريده ايد بحقيقت و از دل هم ايمان آوريد بخدا و رسول او و كتابى كه برسول خود فرستاد يعنى قرآن و كتابى كه پيش از اين فرستاده شده تورات و انجيل و غيره و هر كه بخدا و فرشتگان و كتابهاى آسمانى و رسولان و روز قيامت كافر شود سخت بگمراهى فرومانده و از راه نجات و سعادت دور افتاده است (136)

آنانكه نخست ايمان آوردند سپس كافر شدند باز ايمان آورده دگر

بار كافر شدندپس بر كفر خود فزودند اينان را خدا نخواهد بخشيد و براهى هدايت نخواهد فرمود (137)

منافقان را بشارت ده كه بر آنان سخت عذاب دردناك خواهد بود (138)

آن گروه كه كافران را دوست گرفتند و مومنان را ترك گفتند آيا نزد كافران عزت ميطلبند؟ خطا ميروند كه عزت همه نزد خداست (139)

آيا در كتاب الهى اين حكم بر شما منافقان فرستاده شد كه چون آيات خدا را شنيديد بدان كافر شويد و استهزاء كنيد؟ پس شما مومنان با اين گروه منافق مجالست مكنيد تا از سخن استهزاء قرآن در حديثى ديگر داخل شوند كه اگر هنگامى كه قرآن و مسلمانى را استهزاء كنند با آنها همنشين شويد آنگاه شما هم بحقيقت مانند آن منافقان هستيد و خدا منافقان را با كافران در جهنم جمع خواهد كرد (140)

منافقان آن كسانند كه نگران و مراقب حال شما هستند كه اگر براى شما فتح و ظفرى پيش آيد براى اخذ غنيمت گويند نه آخر ما با شما مسلمانان بوديم؟ و اگر كافران را فاتح و بهره مند بينند به آنها گويند نه اين بود كه ما شما را باسرار و احوال مسلمانان آگاه كرديم؟ و شما را از آسيب مومنان نگهدارى نموديم تا فاتحشويد؟ پس خدا فرداى قيامت ميان شما مومنان و آن گروه كافر منافق حكم كند او شما را بهشتى گرداند و آنان را بدوزخ محكوم كند و خدا هيچگاه براى كافران نسبت باهل ايمان راه تسلط باز نخواهد نمود (141)

همانا منافقان با خدا مكر و حيله ميكنند و خدا نيز با آنها مكر ميكند يعنى مكرشان را باطل

ميسازد و بر آن مكر و نفاق مجازاتشان هم خواهد كرد و چون بنماز آيند با حال بى ميلى و كسالت و براى رياكارى آيند و ذكر خدا را جز اندك آنهم بقصد ريا نكنند (142)

دو دل و مردد باشند نه بسوى مومنان يكدل ميروند و نه بجانب كافران و هر كه را خدا گمراه كند يعنى با نمودن راه هدايت باز باختيار راه ضلالت پويد و خدا او را بخود واگذارد تا گمراه شود پس هرگز او را براه هدايت نخواهى يافت (143)

اى اهل ايمان مبادا كافران را بدوستى گرفته و مومنان را رها كنيد آيا مى خواهيد خدا را بر عقاب كفر و عصيان خود حجتى آشكار گردانيد (144)

البته منافقان را در جهنم پستترين جايگاه است و براى آنان هرگز در دو عالم ياورى نخواهى يافت (145)

مگر آنها كه توبه نموده و تباه كارى خود را اصلاح كردند و بخدا و بدين خدا درآويختند و بكتاب حق متوسل شدند و دين خود را براى خدا خالص گردانيدند پساين گروه در صف مومنان باشند و بزودى خدا بمومنان اجر و ثواب بزرگ عطا خواهد فرمود (146)

اگر شما از لطف خدا شكرگزار باشيد و باو ايمان آريد خدا چه غرضى دارد كه شما را عذاب كند كه خدا در مقابل نعمت شكر شما را مى پذيرد و علمش بصلاح خلق محيطاست و هر چه مصلحت خلق باشد عطا مى كند (147)

خدا دوست نميدارد كه كسى بگفتار زشت بعيب خلق صدا بلند كند مگر آنكه ظلمى بدورسيده باشد كه هر گاه از دست ظالم فرياد و دادخواهى كند و زشتى

عمل او رافاش گويد در اينصورت روا است كه خدا شنوا باقوال و دانا باحوال بندگانست (148)

اگر درباره خلق به آشكار يا پنهان نيكى كنيد يا از بدى ديگران درگذريد بسيار محبوب خداست كه خدا هميشه از بديها درميگذرد با آنكه بر انتقام بدان تواناست (149)

آنانكه بخدا و رسولان او كافر شوند و خواهند كه ميان خدا و پيغمبرانش جدائى اندازند يعنى گويند كه اينان فرستاده خدا نيستند و گويند كه ما به برخى از گفتار انبياء ايمان نياوريم و خواهند كه ميان كفر و ايمان راهى از روى هوا و هوس اختيار كنند (150)

بحقيقت اينها هم كافرند و ما براى كافران عذابى خواركننده مهيا ساخته ايم (151)

و آنانكه ايمان بخدا و رسولانش آوردند و تفرقه ميان خدا و هيچيك از پيمبران نيفكندند اينها را خدا بزودى اجر كامل عطا كند و خدا پيوسته در حق بندگان بخشنده و مهربان است (152)

اى پيغمبر اهل كتاب يهودان از تو درخواست كنند كه يكدفعه بر آنان كتابى از آسمان فرود آرى از تقاضاى بيجا و عادت جاهلانه آنها دلتنگ مباش از موسى نيز درخواستى بالاتر از اين كردند كه گفتند خدا را بچشم ما آشكار بنما پس آنها را بسبب اين تقاضا كه از روى جهل و سركشى كردند صاعقه سوزان درگرفت و پس از آن همه آيات خدا و معجزات موسى باز گوساله پرستى اختيار كردند باز ما بلطف ذاتى خود از اينكار زشت آنان نيز چون توبه كردند درگذشتيم و به موسى حجت و برهانى آشكار بخشيديم (153)

و كوه طور را براى اتمام حجت و اخذ پيمان بر فراز

سر آنها بلند گردانيديم و آنها را گفتيم بحال سجده بدين درگاه درآئيد و نيز گفتيم از حكم روز شنبه تعدى مكنيد و از آنها پيمانى سخت گرفتيم (154)

پس چون پيمان شكستند و با اوامر حق مخالفت كردند و به آيات خدا كافر شدند و پيمبران حق را بناحق كشتند خدا آنان را بكيفر رسانيد و همه اين قبائح را بجاى آوردند بدين عذر كه گفتند دلهاى ما در پرده است و دروغ گفتند بلكه خدا بسبب كفر آنها را مهر بر دل نهاد كه بجز اندكى ايمان نياورند (155)

و هم بواسطه كفرشان و هم بهتان بزرگشان بر مريم پاك و منزه (156)

و هم از اين رو كه بدروغ گفتند ما مسيح عيسى ابن مريم رسول خدا را كشتيم در صورتى كه او را نه كشتند و نه بدار كشيدند بلكه بر آنها امر مشتبه شد و همانا آنانكه درباره او عقايد مختلف اظهار داشتند از روى شك و ترديد سخنى گفتند و عالم باو نبودند جز آنكه از پى گمان خود ميرفتند و بطور يقين شما مومنين بدانيد كه مسيح را نكشتند (157)

بلكه خدا او را بسوى خود بالا برد و پيوسته خدا بر هر كار و بر همه ملك بينهايت وجود مقتدر و كارش همه از روى حكمت است (158)

و هيچكس از اهل كتاب نيست جز آنكه پيش از مرگ به وى يعنى به عيساى روح الله ايمان خواهد آورد و روز قيامت او بر نيك و بد آنان گواه خواهد بود (159)

پس بجهت ظلمى كه يهود درباره پيغمبران و عيسى و در حق نفس خود كردند

و هم بدينجهت كه بسيارى مردم را از راه خدا منع نمودند ما نعمتهاى پاكيزه خود را كه بر آنان حلال بود حرام كرديم (160)

و هم بدين جهت كه ربا ميگرفتند در صورتى كه از ربا خوردن نهى شده بودند و هماز آن رو كه اموال مردم را بباطل مانند رشوه و خيانت و سرقت ميخورند بكيفر رسند و ما براى كافران آنها عذابى دردناك مهيا ساخته ايم (161)

ليكن كسانى از آنها كه مانند عبد الله سلام و بحيرار راهب در علم قدمى ثابت و نظرى عميق دارند و با ايمان هستند و بانچه بتو و بر پيغمبران پيش از تونازل شده ميگروند و آنانكه نماز بپا مى دارند و زكات ميدهند و بخدا و روز قيامت ايمان ميارند بزودى خدا آنان را اجر و ثواب عظيم عطا خواهد كرد (162)

چنانكه ما به نوح و پيمبران بعد از او و همچنين بابراهيم و اسمعيل و اسحق و يعقوب و اسباب فرزندان يعقوب كه دوازده سبب بودند و عيسى و ايوب و يونس و هارون و سليمان وحى نموديم بر تو نيز وحى فرستاديم و به داود هم زبور را اعطا كرديم (163)

و رسولانى هم كه شرح حال آنان را از پيش بر شما حكايت كرديم و آنها كه حكايت ننموديم بهمه خدا وحى فرستاد و خدا با موسى بطور آشكار و روشن سخن گفت پس وحى تو امر بى سابقه اى نيست كه قريش يا اهل كتاب يا هيچ امتى انكار تواند كرد (164)

و رسولان را فرستاد كه نيكان را برحمت ابدى خدا بشارت دهند و بدان را از قهر

و عذاب حق بترسانند تا آنكه پس از فرستادن اين همه رسولان مردم را بر خدا حجتى نباشد و خدا هميشه مقتدر و كارش هميشه بر وفق حكمت است (165)

ليكن خدا بانچه براى تو فرستاد گواهى دهد كه بعلم ازلى خود فرستاده و فرشتگان نيز گواهى دهند و گواهى خدا تو را كفايت است (166)

آنانكه كافر شده و مردم را هم از راه خدا بازداشتند همانا سخت بگمراهى فرورفته و از راه سعادت و نجات دور افتادند (167)

آنان را كه كافر و ستمگر شدند هيچگاه خدا نخواهد آمرزيد و راهى از راه هاى خير و سعادت هدايت ننمايد (168)

مگر براه دوزخ كه در آن جاويد معذب خواهند بود و خدا را اين كار يعنى انتقام كشيدن از ستمكاران عالم آسان است (169)

اى مردم همانا آن پيغمبر حق محمد مصطفى (ص) براى هدايت شما از جانب خدا آمد چنانچه ايمان آريد در دنيا و عقبى براى شما بهتر است و اگر كافر شويد پس بدانيد كه از اين كفر بخود زيان رسانيده ايد و خدا از كفرتان بى زيان و از طاعت شمابى نياز است زيرا هر چه در آسمان و زمين است همه ملك خداست و خدا به احوالهر مومن و كافر دانا و در ثواب و عقاب آنان درستكار است (170)

اى اهل كتاب اى علماء نصارى در دين خود اندازه نگهداريد و در باره خدا جز براستى سخن مگوئيد در حق مسيح عيسى ابن مريم جز اين نشايد گفت كه او رسول خداست و كلمه الهى و روحى از عالم الوهيت است كه بمريم فرستاده پس بخدا و

همه فرستادگانش ايمان آريد و بتثليث قائل نشويد آب و ابن و روح القدس را خدا نخوانيد از اين گفتار شرك باز ايستيد بهتر است كه جز خداى يكتا عالم را خدائى نيست خدا منزه و برتر از آن است كه او را فرزندى باشد هر چه در آسمان و زمين است همه ملكاوست و خدا تنها به نگهبانى همه موجودات بى نهايت عالم كافى است (171)

هرگز مسيح با و استنكاف ندارد از بنده خدا بودن و فرشتگان مقرب نيز به بندگى او معترفند و هر كس از بندگى خدا سرپيچد و دعوى برترى كند زود باشد كه خداهمه را بسوى خود محشور سازد (172)

پس هر كه ايمان آورده و نيكوكار شده اجر و ثواب او را تام و كامل ميدهد و بفضل خود بر آن مى افزايد و هر كس از بندگى خدا سرپيچى و سركشى كرده او را بعذابى دردناك معذب خواهد فرمود و خلق بر نجاح خود جز خدا هيچكس را يار و ياور نخواهند يافت (173)

اى مردم براى هدايت شما از جانب خدا برهانى محكم آمد رسولى با آيات و معجزات فرستاده شد و نورى تابان بشما فرستاديم (174)

پس آنانكه بخدا گرويدند و باو متوسل شدند بزودى بجايگاه رحمت و فضل خود يعنى ببهشت ابدى آنها را درآورد و براه راست راه سعادت و كمال رهبرى نمايد (175)

اى پيغمبر از تو در باره كلاله يعنى برادر و خواهر پدرى يا پدرى و مادرى فتوى خواهند بگو خدا چنين فتوى ميدهد كه هرگاه كسى بميرد فرزند نداشته و او را خواهرى باشد وى را نصف تركه است

و او نيز از خواهر ارث برد اگر خواهر را فرزند نباشد و اگر ميت را دو خواهر باشد آنها را دو ثلث تركه است و اگر ميت را چندين برادر و خواهر است در اينصورت ذكور دو برابر ناث ارث برند خدا احكام خود را براى هدايت شما بيان كند كه مبادا گمراه شويد و خدا بهمه مصالح خلق داناست (176)

با رغبت بدهيد و اگر با ميل و رغبت خويش چيزى از آن را به شما بخشيدند، آن را حلال و گوارا مصرف كنيد. (4)

و اموال خود را كه خداوند وسيله ى برپائى زندگى شما قرار داده، به دست سفيهان ندهيد (ولى) رزق و مخارج آنان را از درآمد آن بدهيد و آنان را بپوشانيد و با آنان سخن شايسته و نيكو بگوييد. (5)

و يتيمان را بيازماييد، تا هنگامى كه به (سنّ بلوغ و ازدواج) برسند، پس اگر در آنان رشدى (فكرى) يافتيد، اموالشان را به ايشان برگردانيد و آن را به اسراف و شتاب، از (بيم) اينكه بزرگ شوند (و اموالشان را از شما بگيرند) مصرف نكنيد. و هر (قيّم و سرپرستى) كه بى نياز است، عفّت به خرج دهد (و از گرفتن حق الزّحمه ى امور يتيمان چشم بپوشد) و آن كه نيازمند است، به مقدار متعارف (در برابر نگهدارى از مال يتيم) مى تواند ارتزاق كند. پس هرگاه اموالشان را به آنان رد كرديد، (افرادى را) بر آنان گواه و شاهد بگيريد. (اين گواهى براى حفظ حقوق يتيمان است، و گرنه) خدا براى محاسبه كافى است. (6)

براى مردان، از آنچه پدر و مادر و نزديكان، (پس از مرگ) بر جاى گذاشته اند سهمى است، و براى زنان (نيز) از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان بر جاى گذاشته اند، سهمى است، خواه (مقدار مال) كم باشد يا زياد، سهمى معيّن و مقرّر است. (7)

و اگر هنگام تقسيم (ارث) خويشاوندانى (كه ارث نمى برند) و يتيمان و مستمندان حاضر شدند، پس چيزى از آن مال به آنان روزى دهيد و با آنان پسنديده سخن بگوئيد. (8)

و كسانى

كه اگر پس از خود فرزندان ناتوانى به يادگار بگذارند، بر (فقر آينده) آنان مى ترسند، بايد (از ستم درباره يتيمان مردم نيز) بترسند. از خداوند پروا كنند و سخنى استوار گويند. (9)

همانا، آنان كه اموال يتيمان را به ستم مى خورند، در حقيقت، آتشى را در شكم خود فرو مى برند و بزودى در آتشى افروخته وارد خواهند شد. (10)

خداوند درباره (ارث) فرزندانتان به شما سفارش مى كند، براى پسر مانند سهم دو دختر است، پس اگر وارثان از جنس زن و بيش از دو نفر باشند، دوسوّم ميراث، سهم آنان است و اگر يكى باشد، نصف ميراث از آنِ اوست. و براى هر يك از پدر و مادرِ (ميّت)، يك ششم ميراث است، اگر ميّت، فرزندى داشته باشد. امّا اگر فرزندى نداشته و پدر و مادر، تنها وارث او باشند، مادر يك سوّم مى برد (و باقى براى پدر است) و اگر متوفّى برادرانى داشته باشد، مادرش يك ششم مى برد. (البتّه تقسيم ارث) پس از عمل به وصيّتى است كه او (متوفّى) سفارش كرده يا پر داخت بدهى اوست. شما نمى دانيد پدران و پسرانتان، كداميك برايتان سودمندترند. اين احكام، از سوى خدا واجب شده است، همانا خداوند دانا و حكيم است. (11)

و براى شما (مردان) نصف ارثى است كه همسرانتان به جا گذاشته اند، اگر آنان فرزندى نداشته باشند، (هر چند از شوهر ديگر)، ولى اگر براى آنان فرزندى باشد، سهم شما يك چهارم از ميراث است، البتّه پس از عمل به وصيّتى كه كرده اند يا اداى دَينى كه دارند و (امّا اگر شوهر از دنيا رفت) سهم زنان يك چهارم از چيزى است كه به جا

گذاشته ايد، البتّه اگر فرزندى نداشته باشيد، ولى اگر فرزندى داشته باشيد (اگر چه از همسر ديگر) سهم همسران يك هشتم از چيزى است كه بر جاى نهاده ايد. (اين تقسيم) پس از عمل به وصيّت يا پرداخت دينى است كه داريد و اگر مرد يا زنى كه از او ارث مى برند كلاله باشد (يعنى والدين و فرزندى نداشته باشد) و براى او برادر و خواهر باشد، براى هر يك از آنان يك ششم است و اگر آنان (خواهر و برادر) بيش از يكى باشند، همه آنان در يك سوّم، به تساوى شريكند، (البتّه) پس از انجام وصيّتِ ميّت يا اداى دينِ او، بى آنكه وصيّت، ضرر به وارث داشته باشد. اين، سفارشى از سوى خداست و خداوند، دانا و بردبار است. (12)

آن (چه گفته شد،) حدود و مقررّات الهى است و هر كس از خدا و رسولش پيروى كند خداوند او را به باغهايى وارد مى كند كه از زير درختانش نهرها جارى است، آنان هميشه در آن مى مانند، و اين است كاميابى و رستگارى بزرگ. (13)

و هر كس خدا و رسولش را نافرمانى كند و از حدود الهى تجاوز نمايد، خدا او را وارد آتشى مى كند كه هميشه در آن مى ماند و براى او عذابى خواركننده است. (14)

و از زنان شما كسانى كه مرتكب زنا شوند، پس چهار نفر از ميان شما (مردان مسلمان) را بر آنان شاهد بگيريد، پس اگر شهادت دادند، آن زنان را در خانه ها (ى خودشان) نگاه داريد، تا مرگشان فرا رسد، يا آنكه خداوند، راهى براى آنان قرار دهد (و قانون جديدى بياورد). (15)

و آن دو نفرى از

شما كه سراغ فحشا و زنا روند (زن يا مرد زناكار و بدون همسر) هر دو را آزار دهيد (و بر آنان حد جارى كنيد). پس اگر توبه كرده و خود را اصلاح كردند، از آنان درگذريد (زيرا) خداوند توبه پذيرِ مهربان است. (16)

بى گمان (پذيرش) توبه بر خدا، براى كسانى است كه از روى جهالت كار بد مى كنند، سپس زود توبه مى كنند. پس خداوند توبه ى آنان را مى پذيرد و خداوند، دانا و حكيم است. (17)

و پذيرش توبه، براى كسانى كه كارهاى زشت مى كنند تا وقتى كه مرگ يكى از آنان فرا رسد، آنگاه مى گويد: همانا الآن توبه كردم، نيست. و نيز براى آنان كه كافر بميرند، بلكه براى آنان عذاب دردناك مهيّا كرده ايم. (18)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! براى شما حلال نيست كه زنان را به اكراه به ارث بريد و بر آنان سخت نگيريد تا بعضى از آنچه را به آنان بخشيده ايد، خود ببريد، مگر آنكه مرتكب فحشاء آشكار شوند و با آنان به نيكويى رفتار كنيد و اگر از همسرانتان خوشتان نيامد چه بسا شما چيزى را خوش نداشته باشيد، ولى خداوند، خير فراوان در آن قرار داده باشد. (19)

و اگر خواستيد همسرى بجاى همسرى انتخاب كنيد و مال فراوانى به آنان داده باشيد، از او چيزى مگيريد. آيا مى خواهيد با بهتان و گناه آشكار، آن را بازپس گيريد؟! (20)

و چگونه آن مال را پس مى گيريد، در حالى كه هر يك از شما از ديگرى كام گرفته ايد و همسرانتان از شما (هنگام ازدواج، براى پرداخت مهريه) پيمان محكم گرفته اند! (21)

و با زنانى كه پدرانتان به ازدواج خود در

آورده اند، ازدواج نكنيد، مگر آنچه درگذشته (پيش از نزول اين حكم) انجام شده است. همانا اين گونه ازدواج، بسيار زشت و مايه ى دشمنى و راه بدى است. (22)

بر شما حرام شده است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان، و خواهرانتان و عمّه هايتان و خاله هايتان و دختران برادر و دختران خواهر و آن مادرانتان كه به شما شير داده اند و خواهران رضاعى (شيرى) شما و مادران همسرانتان و دختران همسرانتان (از شوهر قبلى) كه در دامن شما تربيت يافته اند، به شرط آنكه با مادرانشان، همبستر شده باشيد، پس اگر آميزش نكرده ايد مانعى ندارد (كه با آن دختران ازدواج كنيد) و (همچنين حرام است ازدواج با) همسران پسرانتان كه از نسل شمايند (نه پسر خوانده ها) و (حرام است در ازدواج) جمع بين دو خواهر، مگر آنچه پيشتر انجام گرفته است. همانا خداوند بخشنده و مهربان است. (23)

و (ازدواج با) زنان شوهردار (نيز بر شما حرام شده است،) مگر آنان كه (به حكم خداوند، در جنگ با كفّار) مالك شده ايد. (اين احكام،) نوشته و قانون خدا بر شماست. و جز اينها (كه گفته شد،) براى شما حلال است كه (زنان ديگر را) به وسيله ى اموال خود، به قصد پاكدامنى و نكاح، نه به قصد زنا، طلب كنيد. پس هرگاه از آن زنان، (به نكاح موقّت) كام گرفتيد، مهرشان را به عنوان يك واجب بپردازيد و پس از تعيين مهر، در (تغيير مدّت عقد يا مقدار مهر) آنچه با يكديگر توافق كنيد، بر شما گناهى نيست. همانا خداوند دانا و حكيم است. (24)

و هر كس از شما، كه توانايى مالى ندارد تا با زنان آزادِ با ايمان

ازدواج كند، پس از كنيزانِ با ايمانى كه شما مالك آنيد، (به زنى بگيرد) و خداوند به ايمان شما داناتر است. همه از يكديگريد، پس (نگوييد: كه من آزادم و تو كنيز. و) با اذن صاحبانشان آن كنيزان را به همسرى درآوريد و مهريه نيكو و به طور شايسته به آنان بدهيد، به شرط آنكه پاكدامن باشند، نه اهل فحشا و نه اهل دوست گرفتن هاى پنهانى. پس آنگاه كه كنيزان، صاحب همسر شدند، اگر مرتكب زنا شوند، كيفرشان نصف كيفر زنانِ آزاد است. اين (نوع از ازدواج،) براى كسانى از شما رواست كه از (رنج و فشار بى همسرى و) افتادن به گناه و زنا بر خود بترسد، با اين همه، صبر كردن (و ازدواج نكردن با كنيزان) برايتان بهتر است و خداوند بخشنده و مهربان است. (25)

خداوند مى خواهد (با اين قوانين، راه سعادت را) براى شما آشكار سازد و شما را به سنّت هاى (خوب) پيشينيانتان راهنمايى كند و شما را (با بيان احكام) از گناه پاك سازد و خداوند، دانا و حكيم است. (26)

و خداوند مى خواهد شما را ببخشد (و از آلودگى پاك سازد،) ولى كسانى كه از هوسها پيروى مى كنند، مى خواهند كه شما به انحرافى بزرگ تمايل پيدا كنيد. (27)

خداوند مى خواهد (با آسان كردن قوانين ازدواج، بار تكليف) شما را سبك كند. و انسان، ضعيف آفريده شده است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اموال يكديگر را در ميان خود به باطل نخوريد، مگر اينكه تجارتى با رضايت يكديگر باشد. و خود (و يكديگر) را نكشيد، همانا خداوند نسبت به شما همواره مهربان بوده است. (29)

و هر كس از روى

تجاوز و ستم چنان كند (و دست به مال و جان مردم دراز كرده، يا خودكشى و خونريزى كند) به زودى او را در آتشى (عظيم) وارد سازيم و اين كار، بر خداوند آسان است. (30)

اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى مى شويد پرهيز كنيد، گناهان كوچكتان را بر شما مى پوشانيم و شما را در جايگاهى ارجمند وارد مى كنيم. (31)

و آنچه را كه خداوند سبب برترى بعضى از شما بر بعضى ديگر قرار داده آرزو نكنيد. براى مردان از آنچه بدست آورده اند بهره اى است و براى زنان نيز از آنچه كسب كرده اند بهره اى مى باشد و (به جاى آرزو و حسادت) از فضل خداوند بخواهيد، كه خداوند به هر چيزى داناست. (32)

و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان و كسانى كه با آنان پيمان بسته ايد، برجا گذاشته اند، براى هر يك وارثانى قرار داده ايم، پس سهم آنان را (از ارث) بپردازيد، زيرا كه خداوند بر هر چيز، شاهد و ناظر است. (33)

مردان داراى ولايت بر زنانند از آن جهت كه خدا بعضى از ايشان (مردان) را بر بعضى (زنان) برترى داده (قدرت بدنى، توليدى و اراده بيشترى دارند) و از آن جهت كه از اموال خود نفقه مى دهند، پس زنانِ شايسته، فرمان بردارند و نگهدار آنچه خدا (براى آنان) حفظ كرده، (حقوق و اسرار شوهر،) در غياب اويند. و (امّا) زنانى كه از سرپيچى آنان بيم داريد، پس (نخست) آنان را موعظه كنيد و (اگر مؤثّر نشد) در خوابگاه از آنان دورى كنيد و (اگر پند و قهر اثر نكرد،) آنان را بزنيد (و تنبيه بدنى كنيد)، پس اگر اطاعت شما

را كردند، بهانه اى بر آنان (براى ستم و آزار) مجوييد. همانا خداوند بزرگوار و بزرگ مرتبه است. (34)

و اگر از (ناسازگارى و) جدايى ميان آن دو (زن و شوهر) بيم داشتيد، پس داورى از خانواده ى شوهر، و داورى از خانواده ى زن برگزينيد (تا به اختلاف آن دو رسيدگى كنند) اگر اين دو بناى اصلاح داشته باشند خداوند ميان آن دو را به توافق مى رساند، زيرا خداوند، (از نيّات همه) با خبر و آگاه است. (35)

و خدا را بپرستيد و هيچ چيز را شريك او قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد و به بستگان و يتيمان و بينوايان و همسايه ى نزديك و همسايه ى دور و يار هم نشين و در راه مانده و زيردستان و بردگانتان (نيز نيكى كنيد.) همانا خداوند، هر كه را متكبّر و فخرفروش باشد، دوست نمى دارد. (36)

(متكبّران خود برتربين) كسانى هستند كه (هم خود) بخل مى ورزند و (هم) مردم را به بخل فرمان مى دهند و آنچه را كه خداوند از فضل خود به آنان بخشيده پنهان مى دارند. و ما براى كفران كنندگان نعمت ها عذابى خواركننده آماده كرده ايم. (37)

و (متكبّران خود برتربين) كسانى هستند كه اموال خود را از روى ريا و براى نشان دادن به مردم انفاق مى كنند و به خدا و روز قيامت ايمان ندارند و هر كس كه شيطان همدم او باشد، پس چه بد همدمى است. (38)

و بر ايشان چه مى شد، اگر به خداوند و روز قيامت ايمان مى آوردند و از آنچه خداوند، روزى آنان كرده (از روى اخلاص، نه ريا) انفاق مى كردند؟ و خداوند به نيّت آنان داناست. (39)

همانا خداوند، به مقدار

ذرّه اى هم ستم نمى كند و اگر كار نيكى باشد آن را دوچندان مى كند و از جانب خويش نيز پاداش بزرگى عطا مى كند. (40)

پس چگونه خواهد بود آنگاه كه از هر امّتى گواهى (از خودشان) بيآوريم و تو را نيز بر آنان گواه آوريم؟! (41)

در چنين روز، كسانى كه كفر ورزيدند و پيامبر را نافرمانى كردند، آرزو مى كنند كه اى كاش با زمين يكسان مى شدند و هيچ سخنى را نمى توانند از خدا كتمان كنند. (42)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا آنكه بدانيد چه مى گوييد. و نيز در حال جنابت نزديك (مكان) نماز، (مسجد) نشويد، مگر به طور عبورى (و بى توقّف) تا اينكه غسل كنيد. و اگر بيمار يا در سفر بوديد، يا يكى از شما از جاى گودى (كنايه از قضاى حاجت) آمد، يا تماسى (و آميزش جنسى) با زنان داشتيد و (در اين موارد) آب نيافتيد، پس بر زمين (و خاك) پاك و دلپسندى تيمّم كنيد، (دو كف دست بر خاك زنيد) آنگاه صورت و دست هايتان را مسح كنيد، همانا خداوند، بخشنده و آمرزنده است. (43)

آيا نديدى آنان را كه بهره اى از كتاب خدا به آنان داده شده بود (به جاى آنكه هدايت كسب كنند) گمراهى مى خرند و مى خواهند شما (نيز) راه را گم كنيد. (44)

و خداوند به دشمنان شما داناتر است و كافى است كه خدا سرپرست شما باشد و كافى است كه خدا ياور شما باشد. (45)

بعضى از يهوديان، سخنان را از جايگاهش تحريف مى كنند (و بجاى آنكه بگويند: شنيديم و اطاعت كرديم) مى گويند: شنيديم و نافرمانى كرديم (و بى ادبانه به

پيامبر اسلام مى گويند:) بشنو كه هرگز نشنوى و ما را تحميق كن، (اين گونه مى گويند) تا با زبان خود حقايق را بگرد انند و در دين شما طعنه زنند و اگر مى گفتند: (كلام خدا) را شنيديم و اطاعت كرديم و (كلام ما را) بشنو و به حال ما بنگر (تا حقايق را بهتر درك كنيم) برايشان بهتر بود و با منطق سازگارتر، ولى خداوند آنان را به خاطر كفر و سرسختى شان لعن كرد، پس جز اندكى توفيق ايمان نيافتند. (46)

اى كسانى كه به شما كتاب (آسمانى) داده شده! به آنچه نازل كرديم كه تصديق كننده ى چيزى است كه با شماست، (تورات و انجيل) ايمان آوريد، پيش از آنكه چهره هايى را محو و نابينا كنيم، پس به پشت برگردانيم، يا مورد لعن خويش سازيم، آنگونه كه اصحابِ روزِ شنبه (يهوديان متخلّف) را لعنت كرديم. و فرمان خداوند، شدنى است. (47)

همانا خداوند، اين كه به او شرك ورزيده شود نمى بخشد، ولى هر چه پايين تر باشد، براى هر كه بخواهد مى بخشد. و هر كس به خداوند شرك ورزد به تحقيق گناهى بزرگ بر ساخته است. (48)

آيا نديدى كسانى كه خود را پاك و بى عيب مى شمردند؟ (چنين نيست) بلكه خداوند، هر كس را بخواهد پاك مى گرداند و آنان به اندازه نخ هسته خرما ظلم نمى شوند. (49)

بنگر چگونه بر خدا دروغ مى بندند! و همين گناه آشكار براى (مجازات) آنان بس است. (50)

آيا كسانى را كه بهره اى از كتاب (خدا) به آنها داده شده، نديده اى كه به بت و طاغوت ايمان مى آورند و درباره كفّار مى گويند: اينان از كسانى كه (به اسلام و محمّد صلى الله عليه و

آله ايمان آورده اند، راه يافته ترند. (51)

آنانند كسانى كه خداوند، لعنتشان كرده است و هر كس را خدا لعن كند، هرگز براى او ياورى نخواهى يافت. (52)

آيا براى آنان (يهوديان) بهره اى از حكومت است؟ كه در آن هنگام ذرّه اى به مردم نمى دادند. (53)

يا اينكه (يهوديان) نسبت به مردم (مسلمان) به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خويش به آنان داده است، حسد مى ورزند. همانا ما قبلاً به آل ابراهيم (كه شما از نسل او هستيد نيز) كتاب آسمانى و حكمت و سلطنت بزرگى داديم. (چرا اكنون به آل محمّد عليهم السلام ندهيم؟) (54)

پس بعضى از يهوديان به او (پيامبر اسلام) ايمان آوردند و بعضى (نه تنها ايمان نياوردند، بلكه) از ايمان آوردن مردم جلوگيرى كردند، و شعله ى سوزان دوزخ، براى كيفر آنان بس است. (55)

همانا به زودى كسانى را كه به آيات ما كافر شدند در آتشى خواهيم افكند. هر چه پوست بدنشان بسوزد، پوست ديگرى بجاى آن قرار مى دهيم تا كيفر را بچشند. همانا خداوند توانا و حكيم است. (56)

و كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيك انجام داده اند، به زودى در باغ هايى كه از زير (درختان) آن نهرها جارى است وارد مى كنيم. آنان هميشه در آن جاودانند، برايشان در آن جا همسرانى پاكيزه است و آنان را در سايه هايى پايدار (بدون سردى و گرمى و طوفان) درآوريم. (57)

همانا خداوند فرمانتان مى دهد كه امانتها را به صاحبانش بدهيد و هرگاه ميان مردم داورى كرديد، به عدل حكم كنيد. چه نيك است آنچه كه خداوند شما را بدان پند مى دهد. بى گمان خداوند شنواى بيناست. (58)

اى كسانى كه

ايمان آورده ايد! خدا را اطاعت كنيد و از رسول و اولى الامر خود (جانشينان پيامبر) اطاعت كنيد. پس اگر درباره چيزى نزاع كرديد آن را به حكم خدا و پيامبر ارجاع دهيد، اگر به خدا و قيامت ايمان داريد. اين (رجوع به قرآن و سنّت براى حلّ اختلاف) بهتر و پايانش نيكوتراست. (59)

آيا كسانى را كه مى پندارند به آنچه بر تو و آنچه (بر پيامبران) پيش از تو نازل شده است، ايمان آورده اند نمى بينى كه مى خواهند داورى را نزد طاغوت (و حكّام باطل) ببرند، در حالى كه مأمورند به طاغوت، كفر ورزند. و شيطان مى خواهد آنان را گمراه كند، گمراهى دور و درازى! (60)

و چون به آنان گفته شود (كه براى داورى) به سوى آنچه خداوند نازل كرده و به سوى پيامبر بياييد، منافقان را مى بينى كه به شدّت از پذيرش دعوت تو روى مى گردانند. (61)

پس چگونه وقتى به خاطر كارهايى كه از قبل انجام دادند، مصيبتى و مشكلى به آنان مى رسد و (از براى رهايى از آن) سراغ تو مى آيند، به خدا سوگند ياد مى كنند كه هدف ما (از مراجعه به طاغوت) جز نيكى و توافق (ميان دو طرف نزاع) نبوده است. (62)

آنان كسانى اند كه خداوند، آنچه را در دل دارند مى داند. پس از آنان درگذر و پندشان ده و با آنان سخنى رسا كه در جانشان بنشيند بگوى. (63)

و ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى آنكه با اذن خداوند فرمان برده شود و اگر آنان هنگامى كه به خود ستم كردند (از راه خود برگشته و) نزد تو مى آمدند و از خداوند مغفرت مى خواستند و پيامبر هم براى

آنان استغفار مى كرد قطعاً خداوند را توبه پذير و مهربان مى يافتند. (64)

نه چنين است؛ به پرودگارت سوگند، كه ايمان (واقعى) نمى آورند مگر زمانى كه در مشاجرات و نزاع هاى خود، تو را داور قرار دهند، و در دل خود هيچگونه احساس ناراحتى از قضاوت تو نداشته باشند (و در برابر داورى تو) كاملاً تسليم باشند. (65)

و اگر به آنان حكم مى كرديم كه تن به كشتن دهيد (و يكديگر را به فرمان ما بكشيد) يا از خانه و سرزمين خود بيرون رويد، جز افرادى اندك، اين دستور را انجام نمى دادند و اگر آنان به آنچه پند داده مى شوند عمل مى كردند، برايشان بهتر و در پايدارى مؤثرتر بود. (66)

و در اين صورت يقيناً ما از جانب خود پاداشى بزرگ به آنان مى داديم. (67)

و قطعاً آنان را به راهى راست هدايت مى كرديم. (68)

و هر كس كه از خدا و پيامبر اطاعت كند، پس آنان (در قيامت) با كسانى همدم خواهند بود كه خداوند بر آنان نعمت داده است، مانند پيامبران، صدّيقان، شهيدان و صالحان و اينان چه همدم هاى خوبى هستند. (69)

اين همه تفضّل از سوى خداست و خداوند براى آگاه بودن بس است. (70)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! (در برابر دشمن هوشيار باشيد و به علامت آمادگى) سلاح خود را برداريد، پس به صورت دسته هاى پراكنده و نامنظّم يا همه با هم بسوى دشمن حركت كنيد. (71)

و همانا از شما كسانى اند كه (هم خودشان سست مى باشند و هم) عامل كُندى و دلسردى رزمندگان مى شوند، چون به شما مشكلى برسد، مى گويد: خدا بر من منّت نهاده كه همراه آنان (در جبهه) حضور نيافتم

(يا همراه آنان شهيد نشدم) (72)

و اگر فضل و غنيمتى از سوى خداوند به شما برسد، آن چنان كه گويا ميان شما و او هرگز دوستى نبوده (تا نفع شما را نفع خود داند) خواهد گفت: اى كاش (در جهاد) با آنان بودم تا به رستگارى بزرگ (پيروزى و غنائم) مى رسيدم. (73)

پس بايد در راه خدا كسانى بجنگند كه زندگى دنيا را به آخرت مى فروشند و كسى كه در راه خدا مى جنگد، كشته شود يا پيروز گردد، بزودى پاداشى بزرگ به او خواهيم داد. (74)

شما را چه شده كه در راه خدا و (در راه نجات) مردان و زنان و كودكان مستضعف نمى جنگيد، آنان كه مى گويند: پروردگارا! ما را از اين شهرى كه مردمش ستمگرند بيرون بر و از جانب خود رهبر و سرپرستى براى ما قرار ده و از سوى خودت، ياورى براى ما تعيين فرما. (75)

كسانى كه ايمان آورده اند، در راه خدا جهاد مى كنند و كسانى كه كافر شده اند در راه طاغوت مى جنگند. پس با دوستان و ياران شيطان بجنگيد (و بيم نداشته باشيد) زيرا حيله ى شيطان ضعيف است. (76)

آيا نمى نگرى كسانى را كه (پيش از هجرت) به آنان گفته شد (اكنون) دست نگهداريد و نماز به پا داريد و زكات بپردازيد. ليكن چون جهاد (در مدينه) بر آنان مقرّر شد، گروهى از آنان از مردم (مشرك مكّه) چنان مى ترسيدند كه گويا از خدا مى ترسند، بلكه بيش از خدا (از كفّار مى ترسيدند) و (از روى اعتراض) گفتند: پروردگارا! چرا جنگ را بر ما واجب كردى؟ چرا ما را تا سرآمدى نزديك (مرگ طبيعى) مهلت ندادى؟ بگو: برخوردارى دنيا اندك

و ناچيز است و براى كسى كه تقوا پيشه كند آخرت بهتر است، و به اندازه ى رشته ى ميان هسته خرما، به شما ستم نخواهد شد. (77)

هر كجا باشيد، مرگ شما را درمى يابد هر چند در دژهاى مستحكم (يا ستارگان) باشيد. اگر به آنان (منافقان) نيكى و پيروزى برسد، مى گويند: اين از سوى خداست، و اگر بدى به ايشان رسد، مى گويند: اين از جانب تو است. بگو: همه چيز از سوى خداست. اين قوم را چه شده كه در معرض فهم هيچ سخنى نيستند؟ (78)

(اى انسان!) آنچه از نيكى به تو رسد از خداست و آنچه از بدى به تو برسد از نفس توست. و (اى پيامبر) ما تو را به رسالت براى مردم فرستاديم و گواهى خدا در اين باره كافى است. (79)

هر كس پيامبر را پيروى كند، بى شك خداوند را اطاعت كرده است و هر كه اعراض كند و سرباز زند، ما تو را بر آنان نگهبان نفرستاده ايم. (80)

(منافقان، به هنگام روز و در حضور تو) مى گويند: اطاعت! پس چون از نزد تو بيرون مى روند، گروهى از آنان در جلسات شبانه و بيتوته ها برخلاف گفته ى تو كار مى كنند، ولى خداوند، آنچه را در اين جلسات مى گذرد، مى نويسد. پس از آنان اعراض و بر خداوند توكّل كن، و كافى است كه خداوند، پشتيبان باشد. (81)

چرا در معانى قرآن تدّبر نمى كنند؟ در حالى كه اگر اين قرآن، از طرف غير خدا بود قطعاً اختلاف هاى بسيارى در آن مى يافتند. (82)

هنگامى كه خبرى (و شايعه اى) از ايمنى يا ترس (پيروزى يا شكست) به آنان (منافقان) برسد، آن را فاش ساخته و پخش مى كنند،

در حالى كه اگر آن را (پيش از نشر) به پيامبر و اولياى امور خود ارجاع دهند، قطعاً آنان كه اهل درك و فهم و استنباطند، حقيقت آن را درمى يابند. و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، به جز اندكى، پيروى از شيطان مى كرديد. (83)

پس در راه خدا پيكار كن، كه جز شخص تو (كسى بر آن) مكلّف نيست و مؤمنان را (به جهاد) ترغيب كن، باشد كه خداوند از گزند كافران جلوگيرى كند و خداوند قدرتمندتر و مجازاتش دردناكتر است. (84)

هر كس وساطت نيكو كند، او هم سهمى از پاداش خواهد داشت و هر كس به كار بد وساطت كند، بهره اى از كيفر خواهد داشت و خداوند بر هر چيزى نگهبان است. (85)

و هرگاه شما را به درودى ستايش گفتند، پس شما به بهتر از آن تحيّت گوييد يا (لااقل) همانند آن را (در پاسخ) باز گوييد كه خداوند همواره بر هر چيزى حسابرس است. (86)

خداوند كه معبودى جز او نيست، همه شما را در روز قيامت كه هيچ شكّى در آن نيست جمع مى كند، و راستگوتر از خدا در سخن كيست؟ (87)

چرا درباره ى منافقانى كه خداوند به خاطر اعمالشان، آنان را سرنگون كرده دو دسته شده ايد؟! آيا مى خواهيد كسانى را كه خداوند گمراه كرده، به راه آوريد؟ (مگر نمى دانيد) هر كه را خداوند گمراه كند، هرگز راهى براى نجاتش نخواهى يافت؟ (88)

آنان (منافقان) دوست دارند كه شما همچون خودشان كافر شويد، تا با آنان برابر گرديد. پس از آنان دوستانى نگيريد تا آنكه (توبه كرده و) در راه خدا هجرت كنند. پس اگر سرباز زدند

(و به همكارى با كفّار ادامه دادند) پس آنان را هر جا يافتيد بگيريد و بكشيد و از آنان هيچ دوست و ياورى نگيريد. (89)

مگر كسانى (از منافقان) كه به قومى پيوسته اند كه ميان شما و آن قوم پيمانى است، يا (كسانى كه) نزد شما مى آيند در حالى كه سينه هاشان از جنگ با شما يا قوم خودشان به تنگ آمده است (و اصلاً حال جنگ با هيچ طرفى را ندارند و اين بى حوصلگى آنها لطف خداست) زيرا اگر خداوند مى خواست آنان را بر شما مسلّط مى كرد و آنان با شما مقاتله مى كردند. پس اگر آنان از شما كناره گرفته و با شما نجنگيدند و پيشنهاد صلح و سازش دادند، خداوند براى شما راهى براى تعرّض و جنگ با آنان قرار نداده است. (90)

بزودى گروهى ديگر را خواهيد يافت كه مى خواهند از شما (با اظهار اسلام) در امان باشند و از قوم خود نيز (با اظهار كفر) ايمن باشند. آنان هر بار به سوى فتنه (و بت پرستى) برگردند، در آن فرو مى افتند. پس اگر از درگيرى با شما كناره نگرفتند و به شما پيشنهاد صلح ندادند و دست از شما برنداشتند، آنان را هر جا يافتيد، بگيريد و بكشيد كه آنانند كسانى كه ما براى شما بر ايشان قدرت و تسلّطى آشكار قرار داده ايم. (91)

و هيچ مؤمنى را نسزد كه مؤمن ديگر را بكُشد، مگر از روى اشتباه، و هر كس مؤمنى را به خطا كشت، پس بايد برده ى مؤمنى را آزاد كند و خونبهاى كشته را به خانواده اش تسليم كند، مگر آنكه (خانواده ى مقتول، از ديه ى قاتل) بگذرد و اگر (مقتول) با

آنكه مؤمن است، از قومى است كه با شما دشمن است (جريمه اش فقط) آزاد كردن يك برده ى مؤمن است و اگر (مقتول) از قومى باشد كه ميان شما و آنان پيمان است، ديه ى او را به خانواده اش تسليم كند و برده ى مؤمنى را آزاد سازد. و اگر (برده اى براى آزاد كردن، يا پولى براى خريد برده) نيافت، پس دو ماه پياپى روزه بگيرد. اين، (تخفيف و) بازگشتى از سوى خدا (به مردم) است، و خداوند دانا و حكيم است. (92)

و هر كس به عمد مؤمنى را بكشد پس كيفرش دوزخ است كه هميشه در آن خواهد بود، و خداوند بر او غضب و لعنت كرده و براى او عذابى بزرگ آماده ساخته است. (93)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هرگاه در راه خدا (براى جهاد) گام برداشتيد پس (در كار دشمن) تحقيق كنيد و به كسى كه نزد شما (با كلامى يا عملى يا سلامى يا پيشنهادى) اظهار اسلام و صلح مى كند، نگوييد: تو مؤمن نيستى، تا بدين بهانه كالاى زندگى دنيا و غنائم بدست آوريد. زيرا كه غنائم بسيار، نزد خداوند است. شما نيز خودتان قبلاً اين گونه بوديد، پس خداوند بر شما منّت نهاد (تا ايمان در جانتان نفوذ كرد) پس تحقيق كنيد (و زود دست به اسلحه نبريد) كه خداوند همواره به آنچه انجام مى دهيد، به خوبى آگاه است. (94)

مؤمنانى كه بدون عذر و ضرر (مثل بيمارى و معلوليّت) از جهاد بازنشسته اند، با مجاهدانى كه با اموال و جانهاى خويش در راه خدا جهاد مى كنند، يكسان نيستند. خداوند، جهادگران با اموال و جانشان را بر وانشستگان (از جنگ) به درجه اى

برترى داده است. خداوند همه مؤمنان را وعده ى (پاداش) نيك تر داده است، ولى خداوند مجاهدان را بر وانشستگان، با پاداش بزرگى برترى داده است. (95)

(آن پاداش بزرگ) درجاتِ (مهم و متعدّد) همراه با آمرزش و رحمتى از جانب اوست و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است. (96)

همانا كسانى كه فرشتگان، جانشان را مى گيرند، در حالى كه بر خويشتن ستم كرده اند، از آنان مى پرسند: شما در چه وضعى بوديد؟ گويند: ما در زمين مستضعف بوديم (و به ناچار در جبهه ى كافران قرار داشتيم) فرشتگان (در پاسخ) گويند: مگر زمين خداوند گسترده نبود تا در آن هجرت كنيد؟ آنان، جايگاهشان دوزخ است و بد سرانجامى است. (97)

مگر مردان و زنان و كودكان مستضعف (و زيردستى) كه قدرت تدبير و چاره جويى ندارند و راهى (براى هجرت) نمى يابند. (98)

پس آنانند كه اميد است خداوند از آنان درگذرد و خداوند همواره آمرزنده و بخشاينده است. (99)

و هر كه در راه خداوند هجرت كند، اقامتگاه هاى بسيار همراه با گشايش خواهد يافت و هر كه از خانه اش هجرت كنان به سوى خدا و پيامبرش خارج شود، سپس مرگ، او را دريابد حتماً پاداش او بر خداوند است و خداوند آمرزنده ى مهربان است. (100)

و هرگاه كه در زمين سفر كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد، اگر بيم داريد كه كافران به شما آزار و ضرر رسانند. همانا كافران همواره دشمن آشكار شمايند. (101)

(اى پيامبر!) هرگاه (در سفرهاى جهادى) در ميان سپاه اسلام بودى و براى آنان نماز برپا داشتى، پس گروهى از آنان با تو (به نماز) بايستند و سلاحهاى خود را همراه

داشته باشند، پس چون سجده كردند (قيام نمايند و ركعت دوّم را فرادى انجام داده پس بروند و) پشت سر شما (نگهبان) باشند، و گروه ديگر كه نماز نخوانده اند (از ركعت دوّم) با تو نماز بخوانند و وسايل دفاع و سلاحهاى خود را با خود داشته باشند، كافران دوست دارند كه شما از سلاح و ساز و برگ خود غافل شويد تا يكباره بر شما حمله آورند، و اگر از باران رنجى به شما رسيد يا بيمار و مجروح بوديد، گناهى بر شما نيست كه سلاحهايتان را بر زمين بگذاريد و (فقط) وسايل دفاع با خود داشته باشيد. همانا خداوند براى كافران عذابى خواركننده فراهم كرده است. (102)

پس چون نماز را به پايان برديد، خداوند را در (همه) حال ايستاده و نشسته و به پهلو خوابيده ياد كنيد، پس هرگاه آرامش يافتيد (و حالت خوف تمام شد) نماز را (بصورت كامل) برپا داريد. همانا، نماز بر مؤمنان در وقتهاى معيّن واجب شده است. (103)

و در تعقيب دشمن سستى نكنيد، اگر شما رنج مى كشيد، همانا آنان نيز همان گونه كه شما رنج مى بريد رنج مى برند، در حالى كه شما چيزى (امدادهاى غيبى و بهشت) از خداوند اميد داريد كه آنان اميد ندارند، و خداوند دانا و حكيم است. (104)

همانا ما اين كتاب را بحق بر تو فرو فرستاديم تا ميان مردم به آنچه خدا (از طريق وحى) تو را آموخته و نشان داده، داورى كنى و به نفع خيانت كاران به مخاصمت برنخيز. (105)

و از خداوند طلب آمرزش كن كه همانا خداوند آمرزنده مهربان است. (106)

و از كسانى كه به خود خيانت مى ورزند،

دفاع مكن كه خداوند خيانت پيشگان گنه كار را دوست ندارد. (107)

(آنان خيانت خود را) از مردم پنهان مى كنند، ولى نمى توانند از خداوند پنهان دارند، در حالى كه او آنگاه كه شبانه، سخنان غير خداپسندانه مى گويند (و توطئه هاى پنهانى مى كنند) با آنان است و خداوند همواره به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد. (108)

هان شما همانها هستيد كه در زندگى دنيا از ايشان (خائنان) جانبدارى كرديد، پس چه كسى در روز قيامت در برابر خداوند از آنان جانبدارى خواهد كرد؟ يا چه كسى (در آن روز،) وكيل و مدافع آنان خواهد شد؟ (109)

و هر كس بدى كند يا بر خويشتن ستم نمايد سپس از خداوند آمرزش طلبد، خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد يافت. (110)

و هر كس گناهى مرتكب شود، پس در حقيقت به زيان خود مرتكب شده و خداوند دانا و حكيم است. (111)

و هر كس كه خطا يا گناهى مرتكب شود، سپس آن را به بى گناهى نسبت دهد، به يقين بار تهمت و گناه آشكارى را بر دوش گرفته است. (112)

و اگر فضل و رحمت خداوند بر تو نبود، گروهى از آنان تصميم داشتند كه تو را از مسير حق گمراه كنند، امّا جز خودشان را گمراه نمى كنند و به تو هيچ زيانى نمى زنند. و خداوند كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد، و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت. و فضل خداوند بر تو، بسى بزرگ بوده است. (113)

در بسيارى از (جلسات و) سخنان درگوشى آنان، خيرى نيست، مگر (سخن) كسى كه به صدقه يا كار نيك يا اصلاح و آشتى ميان مردم فرمان دهد و هر

كس براى كسب رضاى خدا چنين كند پس به زودى او را پاداشى بزرگ خواهيم داد. (114)

و هر كس پس از آنكه هدايت برايش آشكار شد با پيامبر مخالفت كند و راهى جز راه مؤمنان را پيروى كند، او را بدان سوى كه روى كرده بگردانيم و او را به دوزخ افكنيم كه سرانجام بدى است. (115)

همانا خداوند از اينكه به او شرك ورزيده شود (بدون توبه) درنمى گذرد ولى پائين تر و كمتر از آن را براى هر كس كه بخواهد (و شايسته بداند) مى بخشد. و هر كس به خداوند شرك ورزد حتماً گمراه شده است، گمراهى دور و دراز. (116)

(مشركان) به جاى خدا، جز معبودانى مؤنث (كه نام زن بر آنها نهاده اند مانند لات و مناة و عُزّى) نمى خوانند و جز شيطان سركش و طغيانگر را نمى خوانند. (117)

خداوند لعنتش كرده وقتى كه گفت: من حتماً از بندگان تو سهمى معيّن خواهم گرفت. (و گروهى را منحرف خواهم كرد) (118)

و حتماً آنان را گمراه مى كنم و قطعاً به آرزوها سرگرمشان مى سازم و دستورشان مى دهم كه گوش چهارپايان را بشكافند (تا علامت باشد كه اين حيوان سهم بت هاست) و به آنان فرمان مى دهم كه آفرينش خدا را دگرگون سازند. و هر كس به جاى خدا، شيطان را دوست و سرپرست خود بگيرد، بى گمان زيان كرده است، زيانى آشكار. (119)

(شيطان) به آنان وعده مى دهد و ايشان را در آرزو مى افكند و شيطان جز فريب، وعده اى به آنان نمى دهد. (120)

آنانند كه جايگاهشان دوزخ است و از آن راه گريزى نيابند. (121)

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، به زودى

آنان را در باغهايى كه از زير (درختان) آن ها جوى ها روان است وارد مى كنيم. هميشه در آن جاودانند. وعده ى الهى حق است. و چه كسى در سخن از خداوند، راستگوتر است؟ (122)

(پاداش و عقاب و برترى) به آرزوهاى شما و آرزوهاى اهل كتاب نيست! هر كه بدى كند بدان كيفر داده مى شود و جز خداوند، براى خويش سرپرست و ياورى نيابد. (123)

و هر كس كارهاى شايسته انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن، در حالى كه مؤمن باشد پس آنان به بهشت وارد مى شوند و كمترين ستمى به آنان نمى شود. (124)

و دين و آيين چه كسى بهتر از آن كس است كه خود را تسليم خدا كرده، در حالى كه نيكوكار است و از آيين ابراهيمِ حق گرا پيروى كرده است؟ و خداوند، ابراهيم را به دوستى خود برگزيد. (125)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است تنها از آن خداوند است. و خداوند همواره بر هر چيز احاطه دارد. (126)

و درباره ى (ارث) زنان از تو فتوى مى خواهند، بگو: خدا درباره آنها به شما فتوى مى دهد، و آيه هاى قرآن كه بر شما تلاوت مى شود، درباره ى زنان يتيم كه حقّشان را نمى دهيد و مى خواهيد به ازدواجشان درآوريد و كودكانى كه مستضعفند (به شما فتوى مى دهد) كه با يتيمان به انصاف رفتار كنيد و هر كار نيكى انجام دهيد، خدا از آن آگاه است. (127)

و اگر زنى از شوهرش بيم ناسازگارى يا اعراض داشته باشد بر آن دو باكى نيست كه به گونه اى با يكديگر صلح كنند (گرچه با چشم پوشى بعضى از حقوقش باشد) و صلح بهتر است، ولى بخل

و تنگ نظرى، در نفْس ها حاضر شده (و مانع صلح) است، و اگر نيكى كنيد و تقوا ورزيد، پس بدانيد كه همانا خداوند به آنچه مى كنيد آگاه است. (128)

و هرگز نمى توانيد (از نظر علاقه ى قلبى) ميان همسران به عدالت رفتار كنيد، هرچند كوشش فراوان كنيد. پس تمايل خود را يكسره متوجّه يك طرف نسازيد تا ديگرى را بلاتكليف رها كنيد. و اگر راه صلح و آشتى و تقوا پيش گيريد، به يقين خداوند همواره آمرزنده و مهربان است. (129)

و اگر آن دو از يكديگر جدا شدند، خداوند هر يك را از كرم و وسعت خويش بى نياز مى كند. و خداوند همواره گشايش دهنده ى حكيم است. (130)

و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است از آن خداست و همانا كسانى را كه پيش از شما كتاب آسمانى داده شدند و نيز شما را به تقواى الهى سفارش كرديم و اگر كافر شويد، (چه باك كه) آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است از آن خداست و خداوند همواره بى نياز و ستوده (ش ايسته ى ستايش) است. (131)

و براى خداست آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است و خداوند بس كارساز است. (132)

(اى مردم!) اگر خدا بخواهد شما را از ميان مى برد و ديگران را مى آورد و خداوند بر اين كار تواناست. (133)

هر كس پاداش دنيا را بخواهد، پس (بداند كه) پاداش دنيا و آخرت نزد خداست و خداوند همواره شنواى بيناست. (134)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همواره بر پا دارنده ى عدالت باشيد و براى خدا گواهى دهيد، گرچه به ضرر خودتان يا والدين و بستگان باشد. اگر (يكى از طرفين

دعوا) ثروتمند يا فقير باشد، پس خداوند به آنان سزاوارتر است. پس پيرو هواى نفس نباشيد تا بتوانيد به عدالت رفتار كنيد. و اگر زبان بپيچانيد (و به ناحق گواهى دهيد) يا (از گواهى دادن به حق) اعراض كنيد، پس (بدانيد كه) خداوند به آنچه مى كنيد آگاه است. (135)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خداوند و پيامبرش و كتابى كه بر پيامبرش نازل كرده و كتابى كه پيشتر فرستاده است، (به همه ى آنها) ايمان (واقعى) بياوريد. و هر كس به خدا و فرشتگان و كتب آسمانى و پيامبرانش و روز قيامت كفر ورزد پس همانا گمراه شده است، گمراهى دور و درازى. (136)

آنان كه ايمان آوردند، سپس كافر شدند، بار ديگر ايمان آوردند و دوباره كفر ورزيدند، سپس بر كفر خود افزودند، قطعاً اميدى به آن نيست كه خداوند آنان را ببخشد و به راه حق هدايتشان كند. (137)

منافقان را بشارت ده كه برايشان عذابى دردناك است. (138)

آنان كه كافران را بجاى مؤمنان، سرپرست و دوست خود مى گيرند آيا عزّت را نزد آنان مى جويند؟ همانا عزّت به تمامى از آن خداست. (139)

همانا خداوند در قرآن (اين حكم را) بر شما نازل كرده است كه هرگاه شنيديد آيات خدا مورد كفر يا تمسخر قرار مى گيرد با آنان، همنشينى نكنيد تا به سخن ديگرى مشغول شوند، و گرنه شما هم مانند آنان خواهيد بود. همانا خداوند همه ى منافقان و كافران را در دوزخ جمع مى ك ند. (140)

(منافقان) كسانى اند كه پيوسته (از سر بدخواهى) مراقب شما هستند تا اگر از سوى خدا براى شما پيروزى باشد، گويند: آيا ما با شما نبوديم؟

(پس بايد در افتخارات و غنائم شريك شويم) اگر براى كفّار بهره اى (از پيروزى) بود، (به كفّار) گويند: آيا ما مشوّق شما (براى جنگ با مسلمانان) و بازدارنده شما از گزند آنان و عدم تسليم در برابر) مؤمنان نبوديم؟ پس خداوند روز قيامت، ميان شما داورى خواهد كرد. و خداوند هرگز راهى براى سلطه ى كفّار بر مسلمانان قرار نداده است. (141)

همانا منافقان با خدا مكر و حيله مى كنند در حالى كه خداوند (به كيفر عملشان) با آنان مكر مى كند. و هرگاه به نماز برخيزند با كسالت برخيزند، آن هم براى خودنمايى به مردم و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند. (142)

(منافقان) بين كفر و ايمان سرگشته اند، نه با اين گروه اند و نه با آن گروه و خداوند هر كه را گمراه كند، براى او راه نجاتى نخواهى يافت. (143)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! كافران را به جاى مؤمنان دوست و سرپرست خود نگيريد، آيا مى خواهيد براى خداوند دليل و حجّت آشكار عليه خودتان قرار دهيد؟ (144)

قطعاً منافقان، در پست ترين عمق آتشند و هرگز براى آنان هيچ ياورى نمى يابى. (145)

مگر آنان كه توبه كرده و (گذشته ى خود را) اصلاح نموده و به (دامن لطف) خدا پناه برده و براى خدا از روى اخلاص به دين گرويده اند، پس اينان در زمره ى مؤمنان هستند و بزودى خداوند به مؤمنان، پاداشى بزرگ خواهد داد. (146)

اگر شكر گزاريد و ايمان آوريد، خداوند مى خواهد با عذاب شما چه كند؟ در حالى كه خداوند همواره حق شناس داناست. (147)

خداوند، آشكار كردن گفتار بد را دوست نمى دارد، مگر از كسى كه به او ستم شده باشد و

خداوند، شنواى داناست. (148)

اگر كار نيكى را آشكارا يا پنهان انجام دهيد، يا از لغزش و بدى ديگران درگذريد، بدانيد كه قطعاً خداوند بخشاينده تواناست. (149)

قطعاً كسانى كه به خداوند و پيامبرانش كفر مى ورزند و مى خواهند ميان خدا و پيامبرانش جدايى بيفكنند و مى گويند: به بعضى ايمان مى آوريم و به بعضى كافر مى شويم، و مى خواهند در اين ميانه راهى در پيش گيرند، (كه مطابق هوس باشد، نه عقل و استدلال) (150)

به حقيقت كافر همين هايند و ما براى كافران عذاب خواركننده آماده ساخته ايم. (151)

و كسانى كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده و ميان هيچ يك از آنان جدايى نيفكنده اند، اينانند كه بزودى پاداششان را به آنان خواهد داد و خداوند، همواره بخشاينده و مهربان است. (152)

اهل كتاب از تو مى خواهند كه كتاب و نوشته اى از آسمان برايشان فرود آورى، بى گمان از موسى بزرگ تر از آن را خواستند كه گفتند: خدا را آشكارا به ما نشان بده! پس به سزاى ظلمشان صاعقه آنان را فراگرفت، سپس بعد از آنكه معجزه هاى روشن براى آنان آمد، گوساله پرستى را پيش گرفتند، پس (بعد از توبه) ما از آن (گناه) هم درگذشتيم و عفو كرديم و به موسى حجّتى آشكار داديم. (153)

ما كوه طور را به خاطر پيمان گرفتن از آنان (بنى اسرائيل) بالاى سرشان قرار داديم و به ايشان گفتيم: سجده كنان از آن در وارد شويد و به آنان گفتيم: در روز شنبه (به احكام خدا) تعدّى نكنيد و از آنان پيمانى محكم گرفتيم. (154)

و به خاطر پيمان شكنى، و كفر آنان به آيات خدا و كشتن پيامبران به ناحق، و گفتن اين

سخن كه بر دلهاى ما پرده افتاده است (آنان را عقوبت كرديم) بلكه خداوند بر دل هاى آنان به خاطر كفرشان مهر زد و جز اندكى، ايمان نمى آورند. (155)

و به خاطر كفرشان و سخنانشان كه تهمت بزرگى به مريم زدند و گناه عظيمى مرتكب شدند، (قهر ما آنان را فراگرفت.) (156)

و (عذاب و لعنت ما آنان را فرا گرفت، به خاطر) سخنى كه (مغرورانه) مى گفتند: «ما عيسى بن مريم، فرستاده ى خدا را كشتيم» در حالى كه آنان عيسى را نه كشتند و نه به دار آويختند، بلكه كار بر آنان مشتبه شد (و كسى شبيه به او را كشتند) و كسانى كه درباره ى عيسى اختلاف كردند خود در شك بودند و جز پيروى از گمان، هيچ يك به گفته ى خود علم نداشتند و به يقين او را نكشته اند. (157)

بلكه خداوند او را به سوى خود بالا برد و خداوند عزيز و حكيم است. (158)

و هيچ كس از اهل كتاب نيست مگر آنكه پيش از مرگش به او (مسيح) ايمان مى آورد و او روز قيامت، بر آنان گواه خواهد بود. (159)

و به خاطر ستمى كه يهوديان روا داشتند و به خاطر آن كه بسيارى از مردم را از راه خدا بازمى داشتند، ما چيزهاى پاك و دلپسندى را كه قبلاً برايشان حلال بود، بر آنان حرام كرديم. (160)

و به خاطر ربا گرفتن، كه از آن نهى شده بودند و خوردن مال مردم به ناحق (طيّبات را بر آنان حرام كرديم) و براى كافرانِ از ايشان عذاب دردناكى فراهم ساخته ايم. (161)

ولى راسخان در علم از يهود و مؤمنان، به آنچه بر تو

و آنچه پيش از تو نازل شده است ايمان دارند. و به ويژه برپا دارندگان نماز، و اداكنندگان زكات، و ايمان آورندگان به خدا و قيامتند. بزودى آنان را پاداش بزرگى خواهيم داد. (162)

(اى پيامبر!) ما به تو وحى كرديم، آن گونه كه به نوح و پيامبران پس از او وحى كرديم. و (همچنين) به ابراهيم، اسماعيل، اسحاق، يعقوب، اسباط (فرزندان يعقوب)، عيسى، ايوب، يونس، هارون و سليمان وحى كرديم و به داود، «زبور» داديم. (163)

و به پيامبرانى كه پيش از اين داستان آنان را برايت باز گفته ايم و پيامبرانى كه ماجراى آنان را براى تو نگفته ايم نيز وحى كرديم و خداوند با موسى سخن گفت، سخن گفتنى ويژه. (164)

پيامبرانى (را فرستاديم) كه بشارت دهنده و بيم دهنده بودند، تا پس از پيامبران، براى مردم بر خداوند حجّتى نباشد و خداوند همواره شكست ناپذير و حكيم است. (165)

(گرچه كفّار، بهانه مى گيرند) ولى خداوند، به آنچه بر تو نازل كرده گواهى مى دهد، كه به علم خود بر تو نازل كرد و فرشتگان نيز (بر حقّانيت تو) شهادت مى دهند و گواهى خداوند (براى تو) كافى است. (166)

قطعاً كسانى كه كافر شدند و (با القاى شبهه و تهمت و تحقير) مردم را از راه خدا باز داشتند، به تحقيق گمراه شدند، گمراهى دور (از نجات). (167)

همانا كسانى كه كافر شدند و ستم كردند، خداوند بر آن نيست كه آنان را بيامرزد و به راهى هدايتشان كند. (168)

مگر به راه جهنّم، كه براى هميشه در آن ماندگارند و اين (عذاب و كيفر) بر خداوند آسان است. (169)

اى مردم! همانا پيامبر از سوى پروردگارتان

همراه با حق (قرآن) براى شما آمده است. پس ايمان بياوريد كه براى شما بهتر است و اگر (ناسپاسى كرده و) كفر ورزيد پس (بدانيد كه) آنچه در آسمان ها و زمين است از آن خداست و خداوند، دانا و حكيم است. (170)

اى اهل كتاب! در دين خود غلوّ نكنيد و جز حق، به خداوند نسبتى ندهيد. همانا مسيح، عيسى پسر مريم، فرستاده ى خداوند و كلمه ى اوست كه به مريم القا نمود و روحى است از جانب او. پس به خداوند و پيامبرانش ايمان آوريد، و به تثليث قائل نشويد. (از اين حرف) دست بردا ريد كه به نفع شماست. جز اين نيست كه اللّه خدايى است يكتا، و از اينكه فرزندى داشته باشد منزّه است. آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است از آن اوست و خداوند براى تدبير و سرپرستى هستى كافى است. (171)

و هرگز مسيح از اينكه بنده خدا باشد استنكاف ندارد و فرشتگان مقرّب نيز (سرپيچى ندارند) و هر كس از بندگى خداوند سرپيچى كند و تكبّر ورزد، پس (بداند كه) بزودى همه را به نزد خود محشور مى كند. (172)

پس آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، خداوند پاداش آنان را كامل مى دهد و از فضل خويش به ايشان افزون تر مى بخشد و امّا آنان كه سرپيچى كردند و تكبّر ورزيدند، خداوند آنان را به عذابى دردناك كيفرشان مى دهد و در برابر (قهر) خدا براى خود دوست و ياورى نخواهند يافت. (173)

اى مردم! از سوى پروردگارتان براى شما برهان و حجّتى آمده است و نورى روشنگر (همچون قرآن) را به سوى شما فرود آورديم. (174)

پس

كسانى كه به خداوند ايمان آورده و به او توسّل جستند، به زودى آنان را در رحمت و فضل خويش وارد مى كند و آنان را به سوى خود در راه راست هدايت مى كند. (175)

(اى پيامبر!) از تو فتوا مى خواهند، بگو: خداوند درباره ى (ارث) كلاله (برادر و خواهر پدرى يا پدر و مادرى) به شما چنين فتوا مى دهد كه: اگر مردى بميرد و فرزندى (يا پدر و مادرى) نداشته باشد ولى خواهرى داشته باشد، نصف آنچه به جا گذاشته از آنِ خواهر است و او نيز از خواهرش اگر فرزندى نداشته باشد همه اموال را ارث مى برد و اگر دو خواهر باشند، دو سوّم دارايى به جامانده را ارث مى برند (هر كدام يك سوّم) و اگر چند برادر و خواهر باشند مرد برابر سهم دو زن ارث مى برد. خداوند احكام را براى شما بيان مى كند تا گمراه نشويد و خداوند به هر چيز دانا است. (176)

اگر بيم آن داريد كه درباره يتيمان - درباره ازدواج با دختران يتيم - نتوانيد به داد و انصاف رفتار كنيد پس [با آنان نكاح مكنيد و] آنچه شما را از [ديگر] زنان خوش آيد، دوگانه و سه گانه و چهارگانه، بگيريد، و اگر بيم آن داريد كه به دادگرى رفتار نكنيد - در چند همسرى - پس به يك زن بسنده كنيد يا به آنچه مالك آنيد - كنيزى كه از آن شماست -، اين نزديكتر است به آنكه ستم نكنيد. (3)

و كابينهاى زنان را تمام و به خوشمنشى بديشان بدهيد، پس اگر خودشان چيزى از آن به خوشدلى به شما بخشيدند آن را گوارا و نوش بخوريد. (4)

و مالهاى خود را كه خداوند وسيله برپا بودن زندگى شما قرار داده به كم خردان مدهيد - يا: و مالهاى يتيمان را كه در دست شماست به كم خردان آنها مدهيد -، و در آن - يعنى از درآمد آن مالها - بخورانيد و بپوشانيدشان و به آنها سخنى پسنديده گوييد. (5)

و يتيمان را بيازماييد تا آنگاه كه به حد [بلوغ و توان] زناشويى برسند، پس اگر از آنان رشدى - خردمندى و حسن تدبير - بديديد مالهاشان را به خودشان بدهيد، و آنها را به گزاف و شتاب [از ترس آن] كه مبادا بزرگ شوند [و مالها را باز ستانند] مخوريد. و هر كه بى نياز بود [از آن مال] خويشتندارى كند و هر كه نيازمند و تهيدست بود به اندازه اى كه شايسته باشد بخورد. و چون مالشان را بديشان دهيد بر آنان گواه گيريد، و خدا حسابرسى بسنده است. (6)

مردان را از آنچه

پدر و مادر و خويشان باز گذارند بهره اى است و زنان را نيز از آنچه پدر و مادر و خويشان باز گذارند بهره اى است، اندك باشد يا بسيار، بهره اى مقرر شده. (7)

و چون به هنگام بخش كردن [ميراث]، خويشان [فقيرى كه ارث نمى برند] و يتيمان و درماندگان حاضر آيند، از آن [مال] روزيشان دهيد و به آنان سخنى نيكو و پسنديده گوييد. (8)

و كسانى كه اگر پس از خود فرزندانى ناتوان باز گذارند بر [بينوايى و تباه شدن] آنان بيمناكند بايد [درباره يتيمان] بترسند و از خدا پروا كنند و سخنى راست و استوار گويند - و روشى درست پيش گيرند -. (9)

همانا كسانى كه مالهاى يتيمان را به ستم مى خورند جز اين نيست كه در شكمهاشان آتشى فرو مى خورند و زودا كه به آتش افروخته دوزخ در آيند. (10)

خدا شما را درباره فرزندانتان سفارش مى كند: بهره پسر [در ميراث] بهره دو دختر باشد. پس اگر [وارثان] دختر و بيش از دو باشند، دو سوم ميراث از آنهاست، و اگر يك دختر باشد نيمى از ميراث از آن اوست. و براى هر يك از پدر و مادر وى - آن مرده - شش يك ميراث است اگر فرزندى داشته باشد، و اگر فرزندى ندارد و پدر و مادرش وارث اويند براى مادرش سه يك است، و اگر برادرانى دارد مادرش شش يك مى برد. [اين تقسيم ميراث] پس از [گزاردن] وصيتى است كه كرده يا پرداخت بدهى و وامى است كه داشته. شما نمى دانيد كه پدرانتان و فرزندانتان كدامشان براى شما سودمندترند. اين حكمى است مقرر شده از جانب خدا، همانا خدا

دانا و با حكمت است. (11)

و اگر زنانتان فرزندى نداشته باشند نيمى از آنچه به جا گذاشته اند از آن شماست، و اگر فرزندى دارند پس چهار يك از آنچه بر جاى نهاده اند براى شماست، پس از [گزاردن] وصيتى كه كرده اند يا پرداخت وامى كه داشته اند. و اگر شما را فرزندى نباشد آنان را چهار يك ميراث شماست و اگر فرزندى داشته باشيد پس آنان را هشت يك ميراث شماست، پس از [گزاردن] وصيتى كه كرده ايد يا پرداخت وامى كه داشته ايد. و اگر مردى يا زنى بميرد و پدر و مادر و فرزندى نداشته باشد و او را برادر يا خواهرى [مادرى] باشد براى هر يك از آن دو شش يك ميراث باشد، و اگر [برادران و خواهران] بيش از اين بودند در سه يك [به تساوى] شريكند، پس از [گزاردن] وصيتى كه به آن شده يا پرداخت دينى كه داشته است، بى آنكه [اين وصيت و بدهى] زيانآور باشد - يعنى به قصد زيان رساندن به ورثه و بيش از ثلث باشد -، سفارش و دستورى است از خداى، و خدا دانا و بردبار است. (12)

اينها حدود - مرزهاى - خداست، و هر كه خدا و پيامبرش را فرمان برد او را به بهشتهايى در آورد كه از زير [درختان] آنها جوى ها روان است، جاودانه در آن باشند و اين است رستگارى و كاميابى بزرگ. (13)

و هر كه خدا و پيامبرش را نافرمانى كند و از حدود او درگذرد، وى را به آتشى در آورد كه جاودانه در آن باشد و او را عذابى است خواركننده. (14)

و از زنانتان آنان كه

كارى زشت - زنا - كنند چهار تن [مرد] از خودتان بر آنها گواه خواهيد، پس اگر گواهى دادند آنها را در خانه ها باز داريدشان تا مرگشان فرارسد يا خداوند راهى براى آنها پديد آورد. (15)

و آن دو تن - مرد و زن - از شما كه زشتكارى كنند بيازاريدشان، پس اگر توبه كردند و به شايستگى آمدند از آنها دست بداريد و درگذريد كه خدا توبه پذير و مهربان است. (16)

[قبول] توبه بر خدا تنها براى كسانى است كه بدى به نادانى كنند سپس بزودى توبه كنند. آنانند كه خدا [به بخشايش خويش] بر آنان باز گردد و توبه شان را بپذيرد و خداوند دانا و با حكمت است. (17)

و توبه براى كسانى نيست كه كارهاى بد همى كنند تا چون مرگ يكيشان فرارسد گويد اينك توبه كردم، و نه براى كسانى كه با حال كفر بميرند. آنان را عذابى دردناك آماده ساخته ايم. (18)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، شما را حلال نيست كه از زنان به ناخواه ايشان ميراث بريد - به انتظار مرگ زنان ثروتمندتان بنشينيد تا از آنان ارث بريد - و بر آنان سخت و تنگ مگيريد تا برخى از آنچه به آنان داده ايد باز ستانيد مگر آنكه آشكارا زشتكارى كنند. و با ايشان به شيوه اى نيكو و پسنديده زيست كنيد. و اگر آنان را خوش نداريد چه بسا چيزى را خوش نداريد و خداوند در آن نيكى بسيار پديد مى آورد. (19)

و اگر خواستيد به جاى زنى، زنى ديگر گيريد و به يكى از ايشان پوست گاوى پر از زر - يعنى مال بسيار - داده باشيد چيزى

از آن باز نستانيد. آيا آن را با دروغ بستن و گناهى آشكار - يعنى تهمت بى عفتى زدن براى طلاق دادن و بازپس گرفتن مهر - باز مى ستانيد (20)

و چگونه آن را باز مى ستانيد و حال آنكه به يكديگر رسيده ايد و زنان از شما پيمانى استوار گرفته اند؟! (21)

و با زنى كه پدرانتان به زنى گرفته اند زناشويى مكنيد، مگر آنچه پيش از اين گذشت - كه گناهش آمرزيده شده ولى بايد از هم جدا شويد -، كه اين كارى زشت - زنا - و ناپسند و دشمن داشته شده [خدا] و بد راه و رسمى است. (22)

بر شما حرام شده است [ازدواج با] مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه هايتان و خاله هايتان و دختران برادر و دختران خواهر و آن مادرانتان كه شما را شير داده اند - دايه هاتان - و خواهرانتان از راه شيرخوارگى و مادران زنانتان و دختران زنانتان - از شوهر پيش - كه در كنار شما پرورش يافته اند، از آن زنانى كه بديشان در آمده ايد، و اگر به آنان در نيامده ايد باكى و گناهى بر شما نيست - در ازدواج با دختران آنها -، و زنان آن پسرانتان كه از پشت شما باشند، و اينكه دو خواهر را با هم به زنى گيريد، مگر آنچه پيش از اين گذشت - كه گناهش آمرزيده شده ولى بايد از يكى جدا شويد -، كه خداوند آمرزگار و مهربان است (23)

و [همچنين ازدواج با] زنان شوهردار مگر زنى كه مالك آن شده باشيد. نوشته - حكم - خدا بر شماست، و آنچه جز اين باشد براى شما حلال شده است كه به

مالهاى خود بجوييد، در حالى كه پاكدامن باشيد نه زشتكاران - زنا كنندگان - پس هر گاه از زنان به آميزش بهره گرفتيد - به نكاح موقت - كابين مقررشان را بدهيد و در آنچه پس از كابين مقرر بر آن توافق كرديد گناهى بر شما نيست. همانا خدا دانا و با حكمت است. (24)

و هر كس از شما كه توانگرى و فراخدستى ندارد تا با زنان [آزاد] پاكدامن و با ايمان ازدواج كند، از كنيزان با ايمان كه مالك آنيد [به زنى گيرد]، و خدا به ايمان شما داناتر است، برخى تان از برخى ديگريد - همه يكسان و برابريد -. پس آنان را با اجازه كسانشان به زنى گيريد و كابينشان را به شيوه اى نيكو بدهيد، در حالى كه پاكدامنان باشند نه زشتكاران - زناكاران - و نه دوست گيران به پنهانى. و چون شوهر كنند اگر زشتكارى - زنا - كنند بر آنهاست نيمى از شكنجه اى كه بر آزادان است. اين - ازدواج با كنيزان - براى كسى از شماست كه از رنج و فشار [عزوبت و از گناه زنا بر خويشتن] بترسد، و اينكه شكيبايى و خوددارى كنيد براى شما بهتر است، و خدا آمرزگار و مهربان است. (25)

خداوند مى خواهد كه [احكام شرع را] براى شما روشن بيان كند و شما را به نهادهاى - سنتهاى - كسانى كه پيش از شما بودند راه نمايد، و [به مهر و بخشايش خويش] بر شما باز گردد - با وضع و بيان احكام شما را از گناه دور و پاك سازد -، و خدا دانا و با حكمت است. (26)

و خدا

مى خواهد كه [به مهر و بخشايش خويش] بر شما باز گردد - و شما را از كارهاى ناپسند توبه دهد -، و كسانى كه از كامها و خواهشها[ى دل خويش] پيروى مى كنند مى خواهند كه به كج روى و لغزشى بزرگ افتيد. (27)

خدا مى خواهد كه بارتان را سبك كند - تكاليف سخت و دشوار بر شما ننهد -، و آدمى ناتوان آفريده شده است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، مالهاى خود را ميان خودتان به ناروا و ناشايست مخوريد مگر اينكه بازرگانيى با خشنودى همديگر باشد، و خود [و يكديگر] را مكشيد - و دستخوش هلاكت و تباهى مسازيد - كه خدا به شما مهربان است (29)

و هر كه از روى تجاوز و ستم چنين كند زودا كه او را به آتش دوزخ در آوريم، و اين بر خدا آسان است. (30)

اگر از گناهان بزرگى كه از آن بازتان مى دارند دورى كنيد بدى ها و گناهان [كوچك] شما را از شما بزداييم و شما را به جايگاهى گرامى در آوريم. (31)

و آنچه را كه خدا بدان چيز برخى از شما را بر برخى فزونى و برترى داده است آرزو مكنيد. مردان را از آنچه به دست آورده اند بهره اى است و زنان را نيز از آنچه به دست آورده اند بهره اى است، و از خداوند از فزونى و بخشش او بخواهيد، همانا خدا بر هر چيزى داناست. (32)

براى هر كسى از آنچه پدر و مادر و خويشان نزديك به جا گذاشته اند وارثانى قرار داده ايم و كسانى كه با آنان پيمان بسته ايد پس بهره شان را [از ارث] بدهيد. همانا خدا بر هر چيزى گواه است.

(33)

مردان بر زنان كارگزاران و سرپرستانند از آن روى كه خدا برخى از ايشان - مردان - را بر برخى - زنان - فزونى و برترى داده و بدان سبب كه از مالهاى خويش هزينه مى كنند. پس زنان نيك و شايسته [خداى و شوهران خود را] فرمانبردارند و [عفت خويش و حق شوهران را] در حال غيبت [آنان] به نگاه داشت [حقوقى كه] خدا [براى آنان قرار داده است] نگهدارنده اند. و زنانى كه از سركشى و نافرمانيشان بيم داريد، [نخست] پندشان دهيد و [اگر موثر نيفتاد] جامه خواب را از آنها جدا كنيد و [اگر باز سودمند نشد] بزنيدشان. پس اگر از شما فرمان بردند، راهى - بهانه اى - بر آنان - براى ستم و آزار - مجوييد. همانا خداوند والا و بزرگ است. (34)

و اگر از ناسازگارى ميان زن و شوهر بيم داريد، داورى از كسان مرد و داورى از كسان زن برانگيزيد، اگر آن دو - زن و شوهر - سازش و آشتى خواهند خداوند ميانشان سازگارى پديد آرد، همانا خدا دانا و آگاه است. (35)

و خداى را بپرستيد و چيزى را با او انباز مسازيد و به پدر و مادر و به خويشان و يتيمان و درماندگان و همسايه نزديك و همسايه دور و يار همنشين و در راه مانده و آن كه مالكش شده ايد نيكى كنيد. همانا خداوند خودپسند نازنده - متكبر فخر فروش - را دوست ندارد (36)

همان كسان كه بخل مى ورزند و مردم را هم به بخل فرمان مى دهند و آنچه را كه خداوند از فزونى و بخشش خويش به آنان داده است پنهان مى كنند، و

كافران را عذابى خواركننده آماده كرده ايم. (37)

و همان كسان كه مالهاى خود را به ريا - براى نماياندن به مردم - انفاق مى كنند و به خدا و روز واپسين ايمان ندارند، و كسى كه شيطان يار و همدم وى باشد پس بد يار و همدمى است. (38)

آنان را چه زيان داشت اگر به خدا و روز واپسين ايمان مى آوردند و از آنچه خدا روزيشان داده انفاق مى كردند، و خداوند بديشان داناست. (39)

خدا همسنگ ذره اى ستم نكند. و اگر آن، كار نيكى باشد دو چندانش كند و از نزد خود مزدى بزرگ دهد. (40)

پس چگونه خواهد بود آنگاه كه از هر امتى گواهى بياريم و تو را بر اينان گواه آريم. (41)

آن روز كسانى كه كافر شدند و پيامبر را نافرمانى كردند آرزو كنند كه كاش با خاك زمين يكسان مى شدند، و سخنى را از خدا پنهان نتوانند كرد. (42)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، در حالى كه مستيد به نماز نزديك مگرديد تا بدانيد چه مى گوييد، و نه [به نمازگاه] در حال جنب، - مگر راه گذر باشيد -، تا اينكه شست و شو - غسل - كنيد. و اگر بيمار يا در سفر باشيد يا يكى از شما از حاجتگاه آمده باشد يا زنان را بسوده باشيد - با آنها نزديكى كرده باشيد - و آب نيابيد پس آهنگ خاكى - يا زمينى - پاك كنيد و [آن را] به روى ها و دستهاى خود بماليد - تيمم كنيد - زيرا كه خداوند درگذرنده و آمرزگار است. (43)

آيا كسانى را كه بهره اى از كتاب به آنان داده شده ننگريستى

كه گمراهى را مى خرند و مى خواهند كه شما نيز راه را گم كنيد؟ (44)

و خدا به دشمنان شما داناتر است، و خدا دوست و كارسازى بسنده و ياورى بسنده است. (45)

از جهودان كسانى اند كه سخنان [خداى] را از جاى هايش مى گردانند و گويند: شنيديم و نافرمانى كرديم و بشنو كه نشنوى - ناشنوا شوى، يا شنوده نشوى -، و [گويند:] راعنا - كه به زبان جهودان ناسزاست و به عربى يعنى ما را مراعات كن - تا زبانشان را [از حق] بگردانند و در دين [اسلام] طعنه زنند، و اگر مى گفتند: شنيديم و فرمان برديم و بشنو و به ما بنگر، هرآينه براى آنها بهتر و درستتر بود ولى خدا آنان را به سبب كفرشان لعنت كرده است، پس ايمان نمى آورند مگر اندكى. (46)

اى كسانى كه كتاب به شما داده شده، به آنچه فرو فرستاديم كه باور دارنده آن [كتابى] است كه با شماست، ايمان آوريد پيش از آنكه چهره هايى را محو و ناپديد كنيم آنگونه كه آنها را به پشت سرشان بگردانيم يا لعنتشان كنيم چنانكه اهل شنبه را - كه نافرمانى كردند و در روز شنبه ماهى گرفتند - لعنت كرديم - تا به صورت بوزينگان در آمدند - و فرمان خدا انجام شدنى است. (47)

همانا خدا اين را كه با وى انباز گيرند نمى آمرزد و آنچه را كه فروتر از آن باشد - غير شرك - براى آن كه بخواهد مى آمرزد. و هر كه با خداى انباز گيرد هرآينه با دروغى كه بافته گناهى بزرگ كرده است. (48)

آيا به كسانى ننگريستى كه خويشتن را به پاكى مى ستايند؟ و

حال آنكه خداست كه هر كه را بخواهد پاك مى گرداند - يا به پاكى مى ستايد -، و به اندازه رشته هسته خرمايى - يعنى به اندازه بسيار اندكى - ستم نشوند. (49)

بنگر كه چگونه بر خدا دروغ مى بندند و همين گناهى آشكار را بس است. (50)

آيا به كسانى كه بهره اى از كتاب - تورات - به آنها داده شده ننگريستى كه به بت و طغيانگر مى گروند و درباره كسانى كه كافر شدند - مشركان - گويند كه آنها از كسانى كه ايمان آورده اند ره يافته ترند؟! (51)

آنانند كه خداى لعنتشان كرده است، و هر كه را خدا لعنت كند هرگز براى او ياريگرى نيابى. (52)

مگر آنان را از فرمانروايى بهره اى است كه در اين حال به مردم به اندازه گودى پشت هسته خرما - يعنى اندكى - ندهند؟! (53)

بلكه به مردم - پيامبر (ص) - براى آنچه خدا به آنان از فزونى و دهش خويش ارزانى داشته - يعنى رسالت - رشك مى برند. همانا ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم و ايشان را فرمانروايى بزرگ بخشيديم. (54)

پس، از آنان (جهودان) كسانى به او - محمد (ص) - گرويدند و از آنان كسانى از او روى گرداندند و [اينان را] آتش افروخته دوزخ بس است. (55)

كسانى كه به آيات ما كافر شدند بزودى آنها را به آتشى در آوريم كه هر گاه پوست تنشان پخته شود و بسوزد آنان را پوستهاى ديگرى جايگزين سازيم تا عذاب را بچشند، كه خدا تواناى بى همتا و داناى استوار كار است. (56)

و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند

ايشان را به بهشتهايى در آوريم كه از زير آنها جوى ها روان است، هميشه و جاودانه در آن بمانند، براى آنان در آن بهشتها همسرانى پاكيزه هست و ايشان را به سايه اى پاينده در آوريم. (57)

همانا خداى به شما فرمان مى دهد كه امانتها را به خداوندانش باز دهيد و چون ميان مردم داورى كنيد به داد داورى كنيد. خدا شما را به نيكو چيزى پند مى دهد. همانا خداوند شنوا و بيناست. (58)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خداى را فرمان بريد و پيامبر و صاحبان امر را، كه از شمايند، فرمان بريد، پس اگر درباره چيزى ستيزه و كشمكش كرديد آن را به خدا - كتاب خدا - و پيامبر بازگردانيد اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد، كه اين بهتر است و سرانجام آن نيكوتر. (59)

آيا به كسانى كه گمان مى كنند كه به آنچه به تو فرو فرستاده شده - قرآن - و به آنچه پيش از تو فرستاده شده - تورات - ايمان دارند ننگريستى كه مى خواهند داورى به طاغوت - سركش - برند و حال آنكه فرمان يافته اند كه به آن كافر شوند؟ و شيطان مى خواهد كه گمراهشان كند گمراهى دور [از حق]. (60)

و چون به آنان گفته شود به سوى آنچه خدا فرو فرستاده و به سوى پيامبر - براى داورى خواستن - بياييد منافقان را بينى كه سخت از تو روى گردان مى شوند. (61)

پس چگونه است - چه عذر آرند - كه چون به سبب آنچه دستهايشان پيش فرستاده پيشامد بدى به آنها رسد آنگاه نزد تو آمده به خدا سوگند مى خورند كه ما جز نيكويى

و سازوارى نخواستيم؟! (62)

اينان كسانى اند كه خدا آنچه را در دلهاشان هست مى داند، پس از آنها روى بگردان و پندشان ده و به آنان گفتارى رسا كه در جانشان بنشيند بگو. (63)

و هيچ پيامبرى نفرستاديم مگر براى آنكه به فرمان خدا فرمانش برند. و اگر آنان هنگامى كه بر خود ستم كردند نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند و پيامبر براى آنان آمرزش مى خواست هرآينه خداى را توبه پذير و مهربان مى يافتند. (64)

نه، به پروردگارت سوگند كه ايمان ندارند تا تو را در آنچه ميانشان گفت وگو و اختلاف است داور كنند و آنگاه در جانهاى خويش از آنچه داورى كرده اى هيچ دلتنگى نيابند و براستى بر آن گردن نهند. (65)

و اگر ما بر آنان مقرر مى داشتيم كه خود - يكديگر - را بكشيد يا از خانه هاى خويش بيرون شويد جز اندكيشان چنين نمى كردند، و اگر پندى را كه به آنان داده مى شد كار مى بستند همانا برايشان بهتر و استوارتر بود - يعنى در استوارى ايمانشان موثرتر بود - (66)

و آنگاه از نزد خويش مزدى بزرگ به آنها مى داديم، (67)

و هرآينه ايشان را راه راست مى نموديم. (68)

و هر كه خدا و پيامبر را فرمان برد، پس اينان با كسانى خواهند بود كه خدا نعمتشان داده: از پيامبران و راستى پيشگان و شهيدان - يا گواهان اعمال - و شايسته كرداران، و ايشان نيكو ياران و همنشينانند. (69)

اين فزونى و برترى از جانب خداست و خدا دانايى بسنده است. (70)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد [هنگام كارزار] سلاح و ساز و برگ خويش برگيريد - يعنى آماده

شويد - و گروه گروه - در صورت كمى دشمن - يا همه با هم - در صورت افزونى آنان - بيرون شويد. (71)

و هرآينه از شما كس هست كه [در بيرون شدن] درنگ مى كند، پس اگر به شما گزندى و شكستى رسد گويد: خدا به من نيكويى كرد كه با آنها همراه و حاضر نبودم. (72)

و اگر از خداى به شما فزونى و بخششى - نعمتى - رسد هرآينه گويد: - چنانكه گويى ميان شما و او هيچ دوستى و آشنايى نبوده - اى كاش با آنان مى بودم تا به كاميابى بزرگ دست مى يافتم. (73)

پس كسانى بايد در راه خدا كارزار كنند كه زندگى اين جهان را به آن جهان مى فروشند، و هر كه در راه خدا كارزار كند پس كشته شود يا پيروز گردد به او مزدى بزرگ خواهيم داد. (74)

و شما را چه شده كه كارزار نمى كنيد در راه خدا و آن ناتوان شمرده شدگان از مردان و زنان و كودكانى كه گويند: پروردگارا، ما را از اين شهرى كه مردمش ستم كارند بيرون بر و براى ما از نزد خويش سرپرستى قرار ده و براى ما از نزد خويش ياورى بر گمار. (75)

كسانى كه ايمان آورده اند در راه خدا كارزار مى كنند و كسانى كه كافر شده اند در راه طاغوت - بت يا طغيانگر - پيكار مى كنند، پس با دوستان شيطان بجنگيد، كه نيرنگ شيطان هماره سست است. (76)

آيا به كسانى ننگريستى كه [پيش از فرمان جهاد] به آنان گفته شد دستهاى خويش [از پيكار] باز داريد و نماز برپا داريد و زكات بدهيد [ولى آنها اعتراض

داشتند و خواستار جنگ بودند] پس چون كارزار بر آنان نوشته شد آنگاه گروهى از ايشان از مردم مى ترسيدند مانند ترس از خدا يا ترسى بيشتر، و گفتند: پروردگارا، چرا كارزار بر ما نوشتى؟ چرا ما را تا سر آمدى نزديك - مرگ - مهلت ندادى؟ بگو: كالا و برخوردارى اين جهان اندك است و آن جهان براى كسى كه پرهيزگار باشد بهتر است و بر شما به اندازه رشته هسته خرمايى - اندكى - ستم نرود. (77)

هر كجا باشيد مرگ شما را در خواهد يافت گرچه در كوشكها و دژهاى سخت استوار باشيد. و اگر خوبيى - پيروزى - به آنان رسد گويند: اين از نزد خداست، و اگر بديى - شكست - به آنان رسد گويند: اين از نزد توست، بگو: همه از نزد خداست. پس اين گروه را چيست كه بر آن نيستند - نمى خواهند - كه سخنى را دريابند. (78)

هر نيكيى كه به تو رسد از خداست و هر بديى كه به تو رسد از خود توست. و تو را پيامبرى براى مردم فرستاديم و خدا گواهى بسنده است. (79)

هر كه پيامبر را فرمان برد هرآينه خداى را فرمان برده و هر كه پشت كند - سر باز زند - ما تو را بر آنان نگاهبان نفرستاديم. (80)

و [در حضور تو] مى گويند: فرمانبرداريم، و چون از نزد تو بيرون شوند شبانه گروهى از آنان جز آنچه مى گويند - يا تو مى گويى - در سر مى پرورند و خدا آنچه را به شب در سر مى پرورند مى نويسد. از آنها روى بگردان و بر خدا توكل كن، و خدا كارسازى

بسنده است. (81)

آيا در قرآن نمى انديشند؟ و اگر از نزد غير خدا مى بود در آن ناسازگارى و ناهمگونى بسيار مى يافتند. (82)

و چون به آنان خبرى - و شايعه اى - از ايمنى يا ترس برسد آن را فاش و پخش مى كنند، و حال آنكه اگر آن را به پيامبر و صاحبان امر خويش - كارداران يا فرماندارانشان - باز مى گرداندند هرآينه كسانى از آنان كه [حقيقت] آن (خبر) را بيرون مى كشند آن را مى دانستند - و به آنان مى فهماندند - و اگر فزون بخشى و مهربانى خدا بر شما نبود از شيطان پيروى مى كرديد مگر اندكى. (83)

پس در راه خدا كارزار كن، جز بر خودت مكلف نيستى، و مومنان را [به پيكار] برانگيز، باشد كه خدا زور و گزند آنان را كه كافر شدند باز دارد، و خدا زورآورتر - نيرومندتر - و به كيفر سختتر است. (84)

هر كه شفاعتى نيكو كند او را از [نيكى] آن بهره اى است و هر كه شفاعتى بد و ناپسند كند او را از [سرانجام بد] آن بهره اى است، و خداوند بر هر چيزى نگاهبانى تواناست. (85)

و هنگامى كه شما را به درودى درود گويند، پس به نيكوتر از آن درود گوييد يا همان را بازگوييد. همانا خداوند بر هر چيزى حسابگر است. (86)

خداى يكتا، خدايى جز او نيست، هرآينه شما را در روز رستاخيز كه هيچ شكى در آن نيست فراهم خواهد آورد، و چه كسى راستگوتر از خداست (87)

شما را چه شده است كه درباره منافقان دو گروه شده ايد - بر كفر و نفاق آنان اتفاق نداريد، گروهى آنها را طرد

مى كنيد و گروهى ظاهربين و ساده لوح درباره آنها شفاعت مى كنيد - و حال آنكه خدا آنها را به سبب آنچه كردند نگونسار كرده است - به كفرشان باز گردانده -؟! آيا مى خواهيد آن را كه خدا گمراه كرده است راه نماييد؟! و هر كه را خدا گمراه كند هرگز راهى براى او نيابى. (88)

دوست مى دارند كه كاش شما نيز مانند آنها كافر شويد تا يكسان باشيد. پس، از آنان دوستانى مگيريد تا در راه خدا هجرت كنند. پس اگر [از اسلام و هجرت] روى برتافتند، هر جا آنان را يافتيد دستگيرشان كنيد و بكشيدشان، و از آنان كسى را دوست و ياور مگيريد (89)

مگر آنان كه به گروهى پيوندند كه ميان شما و ايشان پيمانى هست يا در حالى نزد شما آيند كه سينه هاشان از اينكه با شما يا با قوم خود پيكار كنند به تنگ آمده. و اگر خداى خواهد آنان را بر شما برگمارد تا با شما بجنگند، پس اگر از شما كناره گرفتند و با شما نجنگيدند و به شما پيشنهاد صلح و آشتى دادند، ديگر خداوند شما را بر آنان راهى [براى پيكار] قرار نداده است. (90)

گروهى ديگر را خواهيد يافت كه مى خواهند از شما و قوم خود ايمن باشند، [ولى] هر گاه به فتنه - كفر يا آشوب و پيكار - [خوانده و] باز گردانده شوند در آن نگونسار گردند. پس اگر از شما كناره نگرفتند و به شما پيشنهاد صلح ندادند و دست [از پيكار با شما] باز نداشتند هر جا آنان را يافتيد دستگيرشان كنيد و بكشيدشان. اينانند كه شما را بر آنان حجتى

هويدا داديم - تا در چيرگى بر آنها عذرى آشكار داشته باشيد -. (91)

و هيچ مومنى را نسزد كه مومنى را بكشد مگر بخطا، و هر كه مومنى را بخطا بكشد بر اوست آزاد كردن بنده مومنى و پرداخت خونبهايى به كسان او مگر آنكه ببخشند، و اگر [كشته شده] مومنى از گروه دشمن شما بود - كسان و وارثان او كافر حربى بودند - آزاد كردن بنده مومنى [بس] است - زيرا كافر از مومن ارث نمى برد تا خونبهاى مومن به او پرداخت شود -، و اگر از گروهى بود كه ميان شما و آنان پيمانى هست پرداخت خونبهايى به كسان او و آزاد كردن بنده مومنى بايد، پس هر كه نيابد - بنده اى نيابد كه آزاد كند يا توان مالى نداشته باشد - بر اوست كه دو ماه پياپى روزه بدارد، [اين كفاره براى آن قرار داده شده] تا بازگشتى باشد از سوى خدا، و خدا دانا و با حكمت است. (92)

و هر كه مومنى را بعمد بكشد سزاى او دوزخ است كه جاودانه در آن باشد و خدا بر او خشم گرفته و او را لعنت كرده - از رحمت خود دور كرده - و براى او عذابى بزرگ آماده ساخته است. (93)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون در راه خدا [براى كارزار] بيرون رويد نيك بنگريد و وارسى كنيد و به آن كسى كه به شما سلام - يا پيشنهاد صلح - كند، مگوييد تو مومن نيستى، در حالى كه [با اين دستاويز] كالاى زندگى دنيا مى جوييد، [و اگر اين را مى خواهيد] پس نزد خدا غنيمتهاى بسيار است.

شما پيش از اين چنين بوديد و خدا بر شما [به راه نمودن به اسلام] منت نهاد، پس نيك بنگريد و وارسى كنيد، كه خداوند بدانچه مى كنيد آگاه است. (94)

وانشستگان از مومنان، بجز كسانى كه گزندى دارند - بيمار يا معلولند -، با جهاد كنندگان در راه خدا به مالها و جانهاى خويش، برابر نيستند، كه خدا پايه جهادكنندگان به مالها و جانهاى خويش را بر وانشستگان افزونى و برترى داده است، و همه را خداوند وعده [پاداش] نيكو - بهشت - داده است، و خدا جهاد كنندگان را بر وانشستگان به مزدى بزرگ برترى و افزونى نهاده است (95)

پايه هايى از نزد خود و آمرزشى و بخشايشى، و خداوند آمرزگار و مهربان است. (96)

همانا فرشتگان به كسانى كه جانشان را در حالى كه ستم كار بر خويش بوده اند مى ستانند گويند: [در كار دين] در چه [حال] بوديد؟ گويند: ما در زمين ناتوان شمرده شدگان بوديم. گويند: مگر زمين خدا فراخ نبود تا در آن هجرت كنيد؟ جايگاه اينان دوزخ است و بد بازگشت گاهى است (97)

مگر ناتوان شمرده شدگان از مردان و زنان و كودكانى كه چاره اى ندارند و راهى - براى هجرت - نيابند، (98)

اينانند كه اميد است خدا از آنان درگذرد، و خدا در گذرنده و آمرزگار است. (99)

و هر كه در راه خدا هجرت كند، در زمين هجرتگاه بسيار و فراخى و گشايشى يابد، و هر كه از خانه خويش هجرت كنان به سوى خدا و پيامبرش بيرون آيد سپس مرگ او را دريابد، همانا مزدش بر خدا باشد، و خدا آمرزگار و مهربان است. (100)

و چون در

زمين سفر كنيد گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد - از ركعات نماز بكاهيد و آن را شكسته بخوانيد - اگر بترسيد كه كافران به شما گزندى رسانند، كه كافران شما را دشمنى آشكارند. (101)

و چون در ميان ايشان باشى و براى آنان نماز برپا كنى پس گروهى از ايشان بايد با تو برخيزند و سلاح خويش برگيرند، و چون سجود كردند - نماز را فرادى تمام كردند - پس بايد در پشت سر شما باشند و گروهى ديگر كه نماز نگزارده اند بيايند و با تو نماز گزارند و بايد پاس و پرهيز خويش نگاه دارند و سلاح خود برگيرند. كافران دوست دارند كه شما از سلاحها و كالاهاى خويش غافل شويد تا يكباره بر شما بتازند. و گناهى بر شما نيست كه اگر از باران در رنج بوده يا بيمار باشيد سلاحهاى خويش بنهيد ولى حالت پاس و پرهيز نگاه داريد. همانا خدا براى كافران عذابى خواركننده آماده كرده است. (102)

پس چون نماز - نماز خوف - گزارديد خداى را ياد كنيد، ايستاده و نشسته و بر پهلو خفته، و همين كه ايمن و دل آسوده شديد - در اقامتگاه - نماز را [تمام] برپا داريد، كه نماز بر مومنان نوشته اى است مقرر و بهنگام. (103)

و در جستن آن گروه [كافر] سستى مكنيد، اگر شما [از زخم و جراحت] دردمنديد آنها نيز چنانكه شما دردمند مى شويد دردمند مى شوند و شما چيزى - يارى و بهشت - را از خدا اميد داريد كه آنان اميد ندارند. و خدا دانا و با حكمت است. (104)

همانا [اين] كتاب - قرآن

- را براستى و درستى سوى تو فرو فرستاديم تا ميان مردمان بدانچه خدا تو را بنمود حكم كنى، و مدافع - طرفگير - خيانتكاران مباش. (105)

و از خدا آمرزش بخواه كه خدا آمرزگار و مهربان است. (106)

و از جانب كسانى كه به خود خيانت مى كنند [در مقام دفاع از آنها] ستيزه مكن، كه خداوند كسى را كه خيانت گر و گنه پيشه باشد دوست ندارد. (107)

[آنان خيانت خود را] از مردم پنهان مى دارند - شرم مى كنند - و از خدا پنهان نمى دارند - شرم نمى كنند - و حال آنكه او با آنهاست هنگامى كه به شب گفتارى را كه او نمى پسندد در سر مى پرورند، و خدا بدانچه مى كنند [دانايى] فراگير است. (108)

هان! اينك شماييد كه در زندگى دنيا [در دفاع] از آنان ستيزه كرديد پس كيست كه در روز رستاخيز [در دفاع] از آنها با خدا ستيزه كند يا كيست كه كارساز آنان باشد (109)

و هر كه كار بدى كند يا به خود ستم كند آنگاه از خدا آمرزش بخواهد خدا را آمرزگار و مهربان يابد. (110)

و هر كه گناهى كند همانا به زيان خويشتن مى كند، و خدا دانا و با حكمت است. (111)

و هر كه خطا يا گناهى كند سپس آن را به گردن بيگناهى اندازد هرآينه بار دروغ بستنى آشكار و گناهى هويدا را بر دوش گرفته است. (112)

و اگر فضل خداى و مهر و بخشايش او بر تو نبود هرآينه گروهى از آنان انديشه و آهنگ آن كرده بودند كه تو را گمراه كنند - كه از خيانت پيشگان دفاع كنى - و حال آنكه جز

خود را گمراه نكنند و هيچ زيانى به تو نرسانند. و خدا كتاب و حكمت بر تو فرو فرستاد و آنچه را نمى دانستى به تو آموخت و فضل خدا - لطف و نعمت ويژه او - بر تو بزرگ است. (113)

در بسيارى از رازگويى هاى آنان خيرى نيست مگر [در راز گفتن] آن كس كه به [دادن] صدقه اى يا به كارى نيك و پسنديده يا اصلاح ميان مردم فرمان دهد، و هر كه براى جستن خشنودى خدا چنين كند او را مزدى بزرگ خواهيم داد. (114)

و هر كه پس از آنكه راه راست براى او پديدار شد با پيامبر مخالفت كند و راهى جز راه مومنان در پيش گيرد وى را بدان سو كه روى كرده بگردانيم - به همان چيزى كه براى خود برگزيده واگذاريم - و او را به دوزخ در آريم و بد بازگشت گاهى است. (115)

خدا اين [گناه] را كه با او انباز گيرند نمى آمرزد و جز آن را براى هر كه خواهد مى آمرزد و هر كه با خدا انباز گيرد هرآينه گمراه شده است گمراهيى دور. (116)

آنان (مشركان) جز او (خداى) نمى خوانند مگر دختران را - يعنى بتانى كه نام دختران را به آنها داده اند: لات و منات و عزى - و نمى خوانند مگر شيطان سركش را (117)

كه خدا لعنتش كرده، و [شيطان] گفته است: هرآينه از بندگانت بهره اى معين - معلوم و مقرر شده - خواهم گرفت، (118)

و هرآينه آنان را گمراه مى كنم و در دلشان آرزوهاى باطل مى افكنم و آنان را فرمايم تا گوشهاى چارپايانشان را بشكافند - تا آنچه را خدا حلال كرده

حرام كنند - و بفرمايمشان تا آفريده خداوند را دگرگون سازند. و هر كس شيطان را به جاى خدا دوست و كارساز گيرد براستى زيانى آشكار كرده است. (119)

آنان را وعده مى دهد و آرزو در دلشان مى افكند و شيطان به آنان وعده نمى دهد مگر فريبى. (120)

اينانند كه جايشان دوزخ است و از آن هيچ گريزگاهى نيابند. (121)

و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند آنان را به بهشتهايى در آريم كه از زير [درختان] آنها جوى ها روان است، جاودانه و هميشه در آن باشند. وعده راست خداست، و چه كسى از خدا راستگوتر است (122)

نه به آرزوهاى شماست و نه به آرزوهاى اهل كتاب، هر كه كار بدى كند بدان كيفر شود، و جز خدا براى خود دوست و ياورى نيابد. (123)

و هر كس از مرد و زن در حالى كه مومن باشد كارهاى نيك و شايسته كند، ايشان به بهشت در آيند و به اندازه شكاف هسته خرمايى - يعنى به مقدار بسيار اندكى - ستم نبينند. (124)

و كيست از جهت دين نيكوتر از آن كه روى [دل] خود را به خداى سپرده در حالى كه نيكوكار است و از آيين ابراهيم حقگراى پيروى نموده، و خدا ابراهيم را دوست گرفت. (125)

هر چه در آسمانها و در زمين است خداى راست، و خدا به همه چيز [دانايى] فراگير است. (126)

از تو درباره زنان فتوا مى خواهند، بگو: خدا شما را درباره آنان فتوا مى دهد، و [نيز درباره] آنچه در كتاب - قرآن - بر شما خوانده مى شود درباره دختران پدر مرده اى كه آنچه را

برايشان [از ارث يا كابين و حقوقشان] نوشته و مقرر شده نمى دهيد و مى خواهيد آنها را به زنى بگيريد - تا مالهاشان را بخوريد -، و [نيز درباره] كودكان ناتوان شمرده شده، و اينكه درباره يتيمان به داد و انصاف رفتار كنيد، و هر كار نيكى كه كنيد خدا به آن داناست. (127)

و اگر زنى از شوى خويش بيم ناسازگارى يا روى گردانى داشته باشد باكى بر آنها نيست كه ميان خود به گونه اى آشتى و سازش كنند و آشتى و سازش بهتر است. و جانها را بخيلى و آزمندى فرا آمده، و اگر نيكى و پرهيزگارى كنيد خدا به آنچه مى كنيد آگاه است. (128)

و هرگز نتوانيد ميان زنان به عدالت رفتار كنيد هر چند بسيار خواستار آن باشيد، پس يكسر [به يكى روى نياوريد و] از يكى روى مگردانيد كه او را چون آويخته وا گذاريد - يعنى بلاتكليف كه نه بيوه باشد و نه شوهردار - و اگر آشتى و سازش نماييد و پرهيزگارى كنيد همانا خدا آمرزگار و مهربان است. (129)

و اگر آن دو از يكديگر جدا شوند خدا هر دو را از فراخى و گشايش خويش بى نياز كند، و خداوند فراخى بخش و با حكمت است. (130)

و خداى راست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، و هرآينه به كسانى كه پيش از شما كتاب داده شده اند و به شما سفارش كرديم كه از خدا پروا كنيد، و اگر كافر شويد - اين سفارش را كار نبنديد - پس [بدانيد كه] آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آن خداست و خدا بى نياز و ستوده

است. (131)

و خداى راست آنچه در آسمانها و زمين است، و خدا كارسازى بسنده است. (132)

اگر خواهد شما را، اى مردم، ببرد و مردمى ديگر آرد، و خدا بر اين كار تواناست. (133)

هر كه پاداش اين جهان خواهد پس [بداند كه] پاداش اين جهان و آن جهان نزد خداست، و خداوند شنوا و بيناست. (134)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، پيوسته به انصاف و داد برپا بوده، براى خدا گواهان باشيد - براى رضاى حق گواهى دهيد - اگر چه به زيان خودتان يا پدر و مادر و خويشان باشد،[آن كس كه برايش گواهى مى دهيد] اگر توانگر باشد يا درويش، خدا به آنها سزاوارتر است. پس [در گواهى دادن] از خواهش و كام دل پيروى مكنيد كه از حق به در رويد - يا: تا گواهى بحق ندهيد -، و اگر زبان بپيچانيد - يعنى به ناحق گواهى دهيد - يا روى بگردانيد - از گواهى دادن - خدا بدانچه مى كنيد آگاه است. (135)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خدا و پيامبر او و كتابى كه بر فرستاده اش فرو فرستاده و كتابى كه پيش از اين فرو فرستاده بگرويد، و هر كه به خداى و فرشتگان و كتابها و فرستادگان او و به روز بازپسين كافر شود هرآينه گمراه گشته گمراهيى دور. (136)

كسانى كه ايمان آوردند سپس كافر شدند و پس از آن ايمان آوردند و باز كافر شدند و آنگاه بر كفر خويش افزودند خداى بر آن نيست كه آنان را بيامرزد و نه اينكه راهى بديشان بنمايد. (137)

منافقان را مژده ده كه آنان را عذابى است دردناك،

(138)

آنان كه كافران را به جاى مومنان به دوستى مى گيرند، آيا ارجمندى را نزد آنان مى جويند؟ پس [بدانند كه] همه ارجمندى از آن خداست. (139)

و همانا در [اين] كتاب بر شما فرو فرستاد كه چون بشنويد كه به آيات خدا كافر شوند و آنها را مسخره كنند با آنان منشينيد تا به گفتارى ديگر پردازند كه آنگاه - اگر بنشينيد - شما هم مانند آنهاييد. همانا خدا فراهم آرنده همه منافقان و كافران در دوزخ است. (140)

همان كسان كه [از سر بدخواهى] چشم به شما مى دارند، پس اگر شما را پيروزى و گشايشى از جانب خدا باشد گويند: مگر ما با شما نبوديم؟ و اگر كافران را بهره اى باشد [به آنها] گويند: آيا بر شما دست - چيرگى - نداشتيم و شما را از [گزند] مومنان - يا تسليم شدن به آنها - بازنداشتيم؟ پس خداوند در روز رستاخيز ميان شما داورى خواهد كرد، و خدا هرگز براى كافران راهى [براى تسلط] بر مومنان ننهاده است. (141)

منافقان با خدا فريب كارى مى كنند، و حال آنكه او [به سزاى فريب كاريشان] فريبدهنده آنهاست، و چون به نماز برخيزند با گرانى و كاهلى برخيزند، خود را به مردم مى نمايند - ريا مى كنند - و خدا را ياد نمى كنند مگر اندكى. (142)

ميان اين و آن - كفر و ايمان - سرگردانند، نه با اينان - مومنان - اند و نه با آنان - كافران -، و هر كه را خدا گمراه كند راهى براى او نيابى. (143)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، كافران را به جاى مومنان، دوست مگيريد، آيا مى خواهيد براى خدا به زيان

خودتان حجتى آشكار بسازيد (144)

همانا منافقان در فروترين طبقه دوزخند و هرگز براى آنها ياورى نيابى، (145)

مگر كسانى كه توبه كنند و راه اصلاح - نيكوكارى و درستكارى - پيش گيرند و به [كتاب] خدا چنگ زنند و دين - اعتقاد و عبادت - خويش را براى خدا پاك و ويژه گردانند پس اينان با مومنانند و خداوند مومنان را مزدى بزرگ خواهد داد. (146)

خداى را با عذاب شما چه كار، اگر سپاس گزاريد و با ايمان باشيد؟ و خدا سپاسدار و داناست. (147)

خداوند بلند گفتن سخن بد را دوست نمى دارد مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد، و خدا شنوا و داناست. (148)

اگر كار نيك را آشكار كنيد يا آن را پنهان داريد يا از بدى [ديگران] در گذريد پس خدا هم درگذرنده و تواناست. (149)

كسانى كه به خدا و فرستادگان او كافر مى شوند و مى خواهند ميان خدا و پيامبران او جدايى افكنند و مى گويند: به برخى ايمان مى آريم و به برخى كافر مى شويم و مى خواهند در اين ميان راهى فراگيرند (150)

اينانند كه براستى كافرند و ما براى كافران عذابى خواركننده آماده ساخته ايم. (151)

و كسانى كه به خدا و فرستادگان او ايمان آورده اند و ميان هيچ يك از ايشان جدايى نيفكنده اند اينانند كه مزدهاشان را به آنان خواهد داد و خداوند آمرزگار و مهربان است. (152)

اهل كتاب از تو مى خواهند كه كتابى از آسمان بر آنان فرو آرى، همانا از موسى بزرگتر از اين خواستند كه گفتند: خداى را آشكارا به ما بنما، پس صاعقه آنان را به سبب [گستاخى و] ستمشان بگرفت،

سپس گوساله را پس از آنكه نشانه هاى روشن و آشكار - معجزات - برايشان آمده بود [به خدايى] گرفتند و ما از آن [گناه] در گذشتيم - پس از آنكه توبه كردند - و موسى را حجتى هويدا بداديم. (153)

و كوه طور را به سبب پيمانشان بالاى سرشان بداشتيم و به آنان گفتيم: از دروازه [بيت المقدس] سجده كنان - سر فرو دارندگان، به نشانه خضوع - در آييد و به آنها گفتيم: در روز شنبه از اندازه مگذريد - ماهى مگيريد و از حكم تجاوز مكنيد - و از آنان پيمانى سخت و استوار گرفتيم. (154)

پس به سبب پيمان شكنى شان و كفرشان به نشانه هاى خدا و كشتارشان پيامبران را به ناحق و گفتارشان كه دلهاى ما بسته و در پوشش است - سخن پيامبران را نمى فهميم - [و حال آنكه چنين نيست كه مى گويند] بلكه خداوند به سزاى كفرشان بر دلهاشان مهر نهاده و از اين رو جز اندكى ايمان نمى آورند (155)

و به سبب كفرشان و دروغ بستن بزرگشان بر مريم، (156)

و اين سخنشان كه ما مسيح عيسى پسر مريم فرستاده خدا را كشتيم - و حال آنكه نه او را كشتند و نه بر دار كردند - بلكه بر ايشان مشتبه شد - مردى را به صورت عيسى بر دار كردند - و كسانى كه درباره او اختلاف نمودند هرآينه به گمان اندرند، آنان را به حال او هيچ دانشى نيست مگر پيروى از گمان، و به يقين او را نكشته اند (157)

بلكه خداوند او را به سوى خود برداشت، و خدا تواناى بى همتا و داناى با حكمت است، (158)

و

هيچ كس از اهل كتاب نيست مگر آنكه پيش از مرگ خويش - يا مرگ عيسى - به او بگرود، و او در روز رستاخيز بر [ايمان] آنان گواه خواهد بود (159)

پس به سزاى ستمى كه جهودان كردند - آنچه در آيات پيش گذشت - و به سبب باز داشتن بسيارى [از مردم] را از راه خدا چيزهاى پاكيزه اى را كه براى آنان حلال شده بود حرام كرديم (160)

و به سبب ربا گرفتنشان و حال آنكه از آن باز داشته شده بودند، و نيز خوردنشان مالهاى مردم را به ناروا، و براى كافرانشان عذابى دردناك آماده كرده ايم. (161)

ليكن استواران در دانش از آنان و مومنان [آنها] ايمان مى آورند به آنچه به تو فرو آمده و آنچه پيش از تو فرو آمده، و همچنين برپا دارندگان نماز - بخصوص - و دهندگان زكات، و كسانى كه به خدا و روز بازپسين ايمان دارند اينان را پاداشى بزرگ خواهيم داد. (162)

ما به تو وحى فرستاديم، همچنانكه به نوح و پيامبران پس از او وحى كرديم، و به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط - فرزندان و نبيرگان وى - و عيسى و ايوب و يونس و هارون و سليمان نيز وحى كرديم، و به داوود زبور داديم (163)

و پيامبرانى [فرستاديم] كه سرگذشت ايشان را پيش از اين بر تو گفته ايم و پيامبرانى كه داستانشان را بر تو نگفته ايم، و خدا با موسى سخن گفت، به همسخنى (164)

پيامبرانى نويد رسان و بيم كننده تا مردم را پس از [فرستادن] فرستادگان بر خدا بهانه و دستاويزى نباشد، و خدا تواناى بى همتا

و داناى با حكمت است. (165)

ليكن خدا بدانچه سوى تو فرو فرستاد گواهى مى دهد، آن را به دانش خويش فرو فرستاده، و فرشتگان نيز گواهى مى دهند، و خداوند گواهى بسنده است. (166)

كسانى كه كافر شدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند، هرآينه گمراه شدند گمراهيى دور. (167)

كسانى كه كافر شدند و ستم كردند خدا بر آن نيست كه بيامرزدشان و نه آنكه راهى بنمايدشان، (168)

جز راه دوزخ كه هميشه در آن جاويدانند و اين بر خدا آسان است. (169)

اى مردم، اين پيامبر از جانب پروردگارتان براستى و درستى سوى شما آمده، پس ايمان بياوريد كه براى شما بهتر است، و اگر كافر شويد پس [بدانيد كه] آنچه در آسمانها و زمين است خداى راست و خدا دانا و با حكمت است. (170)

اى اهل كتاب، در دين خود از اندازه فراتر مرويد و بر خدا جز راست مگوييد، همانا مسيح عيسى پسر مريم پيامبر خدا و كلمه اوست كه آن را به سوى مريم افكند و روحى است از او، پس به خدا و فرستادگان او ايمان آوريد و مگوييد [خدا] سه است - اب، ابن، روح القدس -، [از اين گفته] باز ايستيد كه براى شما بهتر است. جز اين نيست كه الله خدايى يكتاست، پاك و منزه است از اينكه او را فرزندى باشد، او راست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، و خدا كارسازى بسنده است. (171)

مسيح هرگز ننگ ندارد و سرنپيچد از اينكه بنده خدا باشد و فرشتگان مقرب نيز، و هر كه از پرستش او ننگ دارد و سرپيچد و

گردن كشى و بزرگمنشى نمايد پس همه آنها را به سوى خويش برانگيخته و گرد خواهد آورد. (172)

اما كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيك و شايسته كرده اند مزدشان را به تمامى دهد و از فزونى و بخشش خويش بيفزايدشان، و اما كسانى كه ننگ داشته و سر باز زدند و گردن كشى و بزرگمنشى نمودند آنها را عذابى دردناك كند و براى خويش به جاى خدا دوست و ياورى نخواهند يافت. (173)

اى مردم، شما را دليل و حجتى - دين حق يا پيامبر - از پروردگارتان آمد و نورى آشكار - قرآن - به سوى شما فرو فرستاديم. (174)

و اما كسانى كه به خدا ايمان آورده و دست در [پناه] او زدند - به فرمانها و طاعت او چنگ زدند - بزودى آنان را در مهر و بخشايشى از خويش و برترى و افزونيى در آورد و به راهى راست به سوى خود راهشان نمايد. (175)

از تو فتوا مى خواهند، بگو: خداوند شما را درباره [ميراث] كلاله - برادر و خواهر آن مرده اى كه پدر و مادر و فرزند ندارد - فتوا مى دهد: اگر مردى كه فرزندى [و پدر و مادر] ندارد بميرد و خواهرى دارد، خواهر نيمى از آنچه او به جا گذاشته مى برد، و او - آن برادر - از خواهر خود اگر فرزندى ندارد ارث مى برد. پس اگر دو خواهر باشند دو سوم ميراث از آنچه [برادر] باز گذاشته مى برند. و اگر برادران و خواهران باشند برادر را بهره دو خواهر خواهد بود. خدا براى شما [احكام را] روشن بيان مى كند تا. مبادا گمراه شويد. و خداوند به همه

چيز داناست. (176)

هر كه بينواست به آن اندازه كه عرف تصديق كند بخورد. و چون اموالشان را تسليمشان كرديد كساني را بر آنان به شهادت گيريد و خدا براي حساب كشيدن كافي است. (6)

از هر چه پدر و مادر و خويشاوندان به ارث مي گذارند، مردان را نصيبي است. و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان به ارث مي گذارند چه اندك و چه بسيار زنان را نيز نصيبي است، نصيبي معين. (7)

و چون به هنگام تقسيم، خويشاوندان و يتيمان و مسكينان حاضر آمدند به آنان نيز چيزي ارزاني داريد و با آنان به نيكويي سخن گوييد. (8)

بايد از خداي بترسند كساني كه اگر پس از خويش فرزنداني ناتوان برجاي مي گذارند، از سرنوشت آنان بيمناكند. بايد كه از خداي بترسند و سخن عادلانه و به صواب گويند. (9)

آنان كه اموال يتيمان را به ستم مي خورند شكم خويش پر از آتش مي كنند و به آتشي فروزان خواهند افتاد. (10)

خدا درباره فرزندانتان به شما سفارش مي كند كه سهم پسر برابر سهم دو دختر است. و اگر دختر باشند و بيش از دو تن، دو سوم ميراث از آنهاست. و اگر يك دختر بود نصف برد و اگر مرده را فرزندي باشد هر يك از پدر و مادر يك ششم ميراث را برد. و اگر فرزندي نداشته باشد و ميراثبران تنها پدر و مادر باشند، مادر يك سوم دارايي را برد. اما اگر برادران داشته باشد سهم مادر، پس از انجام وصيتي كه كرده و پرداخت وام او يك ششم باشد. و شما نمي دانيد كه از پدران و پسرانتان

كدام يك شما را سودمندتر است. اينها حكم خداست، كه خدا دانا و حكيم است. (11)

اگر زنانتان فرزندي نداشتند، پس از انجام دادن وصيتي كه كرده اند و پس از پرداخت دين آنها، نصف ميراثشان از آن شماست. و اگر فرزندي داشتند يك چهارم آن. و اگر شما را فرزندي نبود پس از انجام دادن وصيتي كه كرده ايد و پس از پرداخت وامهايتان يك چهارم ميراثتان از آن زنانتان است. و اگر داراي فرزندي بوديد يك هشتم آن. و اگر مردي يا زني بميرد و ميراث بر وي نه پدر باشد و نه فرزند او اگر او را برادر يا خواهري باشد هر يك از آن دو يك ششم برد. و اگر بيش از يكي بودند همه در يك سوم مال -پس از انجام دادن وصيتي كه كرده است بي آنكه براي وارثتان زيانمند باشد و نيز پس از اداي دينش شريك هستند. اين اندرزي است از خدا به شما و خدا دانا و بردبار است. (12)

اينها احكام خداست. هر كس از خدا و پيامبرش فرمان برد، او را به بهشتهايي كه در آن نهرها جاري است درآورد و همواره در آنجا خواهد بود و اين كاميابي بزرگي است. (13)

و هر كه از خدا و رسولش فرمان نبرد و از احكام او تجاوز كند، او را داخل در آتش كند و همواره در آنجا خواهد بود و براي اوست عذابي خواركننده . (14)

و از زنان شما آنان كه مرتكب فحشا مي شوند، از چهار تن از خودتان بر ضد آنها شهادت بخواهيد. اگر شهادت دادند زنان را در خانه محبوس

داريد تا مرگشان فرارسد يا خدا راهي پيش پايشان نهد. (15)

و آن دو تن را كه مرتكب آن عمل شده اند، بيازاريد. و چون توبه كنند و به صلاح آيند از آزارشان دست برداريد زيرا خدا توبه پذير و مهربان است. (16)

جز اين نيست كه توبه از آن كساني است كه به ناداني مرتكب كاري زشت مي شوند و زود توبه مي كنند. خدا توبه اينان را مي پذيرد و خدا دانا و حكيم است. (17)

توبه كساني كه كارهاي زشت مي كنند و چون مرگشان فرا مي رسد مي گويند كه اكنون توبه كرديم، و نيز آنان كه كافر بميرند، پذيرفته نخواهد شد. براي اينان عذابي دردآور مهيا كرده ايم. (18)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، شما را حلال نيست كه زنان را بر خلاف ميلشان به ارث ببريد. و تا قسمتي از آنچه را كه به آنها داده ايد بازپس ستانيد بر آنها سخت مگيريد، مگر آنكه مرتكب فحشايي به - ثبوت رسيده شده باشند. و با آنان به نيكويي رفتار كنيد. و اگر شما را از زنان خوش نيامد، چه بسا چيزها كه شما را از آن خوش نمي آيد در حالي كه خدا خير كثيري در آن نهاده باشد. (19)

اگر خواستيد زني به جاي زني ديگر بگيريد و او را قنطاري مال داده ايد، نبايد چيزي از او بازستانيد. آيا به زنان تهمت مي زنيد تا مهرشان را بازپس گيريد؟ اين گناهي آشكار است. (20)

و چگونه آن مال را بازپس مي گيريد و حال آنكه هر يك از شما از ديگري بهره مند شده است و

زنان از شما پيماني استوار گرفته اند. (21)

با زناني كه پدرانتان به عقد خويش درآورده اند زناشويي مكنيد، مگر آنكه پيش از اين چنان كرده باشيد. زيرا اين كار، زنا و مورد خشم خدا است و شيوه اي است ناپسند. (22)

مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه هايتان و خاله هايتان و دختران برادران و دختران خواهرانتان و زناني كه شما را شير داده اند و خواهران شيريتان و مادران زنانتان بر شما حرام شده اند. و دختران زنانتان كه در كنار شما هستند، هرگاه با آن زنان همبستر شده ايد بر شما حرام شده اند. ولي اگر همبستر نشده ايد، گناهي مرتكب نشده ايد. و نيز زنان پسراني كه از پشت شما هستند بر شما حرام شده اند. و نبايد دو خواهر را در يك زمان به زني گيريد، مگر آنكه پيش از اين چنين كرده باشيد. هر آينه خدا آمرزنده و مهربان است. (23)

و نيز زنان شوهردار بر شما حرام شده اند، مگر آنها كه به تصرف شما درآمده باشند. از كتاب خدا پيروي كنيد. و جز اينها، زنان ديگر هرگاه در طلب آنان از مال خويش مهري بپردازيد و آنها را به نكاح درآوريد نه به زنا، بر شما حلال شده اند. و زناني را كه از آنها تمتع مي گيريد واجب است كه مهرشان را بدهيد. و پس از مهر معين، در قبول هر چه هر دو بدان رضا بدهيد گناهي نيست. هر آينه خدا دانا و حكيم است. (24)

هر كس را كه توانگري نباشد تا آزاد زنان مومنه را به نكاح خود درآورد از كنيزان مومنه

اي كه مالك آنها هستيد به زني گيرد. و خدا به ايمان شما آگاه تر است. همه از جنس يكديگريد. پس بندگان را به اذن صاحبانشان نكاح كنيد و مهرشان را به نحو شايسته اي بدهيد. و بايد كه پاكدامن باشند نه زناكار و نه از آنها كه به پنهان دوست مي گيرند. و چون شوهر كردند، هرگاه مرتكب فحشا شوند شكنجه آنان نصف شكنجه آزاد زنان است. و اين براي كساني است از شما كه بيم دارند كه به رنج افتند. با اين همه ، اگر صبر كنيد برايتان بهتر است و خدا آمرزنده و مهربان است. (25)

خدا مي خواهد براي شما همه چيز را آشكار كند و به سنتهاي پيشينيانتان راه بنمايد و توبه شما را بپذيرد، كه خدا دانا و حكيم است. (26)

خدا مي خواهد توبه شما را بپذيرد. ولي آنان كه از پي شهوات مي روند، مي خواهند كه شما به كجروي عظيمي افتيد. (27)

خدا مي خواهد بار شما را سبك كند، زيرا آدمي ناتوان آفريده شده است. (28)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، اموال يكديگر را به ناحق مخوريد، مگر آنكه تجارتي باشد كه هر دو طرف بدان رضايت داده باشيد. و خودتان را مكشيد. هر آينه خدا با شما مهربان است. (29)

و هر كه اين كارها از روي تجاوز و ستم كند، او را در آتش خواهيم افكند و اين بر خدا آسان است. (30)

اگر از گناهان بزرگي كه شما را از آن نهي كرده اند اجتناب كنيد، از ديگر گناهانتان در مي گذريم و شما را به مكاني نيكو در مي آوريم.

(31)

آرزو مكنيد آن چيزهايي را كه بدانها خدا بعضي از شما را بر بعضي ديگر برتري داده است. مردان را از آنچه كنند نصيبي است و زنان را از آنچه كنند نصيبي . و روزي از خدا خواهيد كه خدا بر هر چيزي آگاه است. (32)

براي همه ، در آنچه پدر و مادر و خويشاوندان نزديك به ميراث مي گذارند، ميراث براني قرار داده ايم. و بهره هر كس را كه با او قراري نهاده ايد بپردازيد كه خدا بر هر چيزي گواه است. (33)

مردان، از آن جهت كه خدا بعضي را بر بعضي برتري داده است، و از آن جهت كه از مال خود نفقه مي دهند، بر زنان تسلط دارند. پس زنان شايسته ، فرمانبر دارند و در غيبت شوي عفيفند و فرمان خداي را نگاه مي دارند. و آن زنان را كه از نافرمانيشان بيم داريد، اندرز دهيد و از خوابگاهشان دوري كنيد و بزنيدشان. اگر فرمانبرداري كردند، از آن پس ديگر راه بيداد پيش مگيريد. و خدا بلند پايه و بزرگ است. (34)

اگر از اختلاف ميان زن و شوي آگاه شديد، داوري از كسان مرد و داوري از كسان زن برگزينيد. اگر آن دو را قصد اصلاح باشد خدا ميانشان موافقت پديد مي آورد، كه خدا دانا و آگاه است. (35)

خداي را بپرستيد و هيچ چيز شريك او مسازيد و با پدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و همسايه خويشاوند و همسايه بيگانه و يار مصاحب و مسافر رهگذر و بندگان خود نيكي كنيد. هر آينه خدا متكبران و فخرفروشان را دوست ندارد.

(36)

آنان كه بخل مي ورزند و مردم را به بخل وا مي دارند و مالي را كه خدا به آنها داده است پنهان مي كنند. و ما براي كافران عذابي خواركننده مهيا ساخته ايم. (37)

و نيز كساني را كه اموال خويش براي خودنمايي انفاق مي كنند و به خدا و روز قيامت ايمان نمي آورند. و هر كه شيطان قرين او باشد، قريني بد دارد. (38)

چه زيان داردشان اگر به خدا و روز قيامت ايمان آورند و از آنچه خدا به آنها روزي داده است انفاق كنند؟ خدا به كارشان داناست. (39)

خدا ذره اي هم ستم نمي كند. اگر نيكيي باشد آن را دو برابر مي كند و از جانب خود مزدي كرامند مي دهد. (40)

چگونه خواهد بود آن روز كه از هر امتي گواهي بياوريم و تو را بر اين امت به گواهي فراخوانيم. (41)

در آن روز كافران و آنان كه بر رسول عصيان ورزيده اند آرزو كنند كه با خاك زمين يكسان مي بودند. و هيچ سخني را از خدا پنهان نتوانند كرد. (42)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، آنگاه كه مست هستيد گرد نماز مگرديد تا بدانيد كه چه مي گوييد. و نيز در حال جنابت، تا غسل كنيد، مگر آنكه راهگذر باشيد. و اگر بيمار يا در سفر بوديد يا از مكان قضاي حاجت بازگشته ايد يا با زنان جماع كرده ايد و آب نيافتيد با خاك پاك تيمم كنيد و روي و دستهايتان را با آن خاك مسح كنيد. هر آينه خدا عفوكننده و آمرزنده است. (43)

آيا آن كساني را كه از

كتاب بهره اي داده شده اند، نديده اي كه گمراهي مي خرند و مي خواهند كه شما نيز گمراه شويد. (44)

خدا دشمنان شما را بهتر مي شناسد و دوستي او شما را كفايت خواهد كرد و ياري او شما را بسنده است. (45)

بعضي از جهودان كلمات خدا را به معني دگرگون مي كنند و مي گويند: شنيديم و عصيان مي ورزيم، و بشنو و كاش ناشنوا گردي و راعنا. به لغت خويش زبان مي گردانند و به دين اسلام طعنه مي زنند. اگر مي گفتند كه شنيديم و اطاعت كرديم و انظرنا، برايشان بهتر و به صوابتر بود. خدا آنان را به سبب كفرشان لعنت كرده و جز اندكي ايمان نياورند. (46)

اي كساني كه شما را كتاب داده شده ، به كتابي كه نازل كرده ايم و كتاب شما را نيز تصديق مي كند ايمان بياوريد، پيش از آنكه نقش چهره هايي را محو كنيم و رويها را به قفا برگردانيم. يا همچنان كه اصحاب سبت را لعنت كرديم شما را هم لعنت كنيم. و فرمان خدا شدني است. (47)

هر آينه خدا گناه كساني را كه به او شرك آورند نمي آمرزد، و گناهان ديگر را براي هر كه بخواهد مي آمرزد. و هر كه به خدا شرك آورد، دروغي ساخته و گناهي بزرگ مرتكب شده است. (48)

آيا آنان را نديده اي كه خويشتن را پاك و بي عيب جلوه مي دهند. آري خداست كه هر كه را كه خواهد از عيب پاك گرداند. و به هيچ كس حتي به قدر رشته اي كه در شكاف هسته خرماست ستم نشود.

(49)

بنگر كه چگونه به خدا دروغ مي بندند و همين دروغ گناهي آشكار را بسنده است. (50)

آيا كساني را كه نصيبي از كتاب داده شده اند نديده اي كه به جبت و طاغوت ايمان مي آورند و درباره كافران مي گويند كه راه اينان از راه مومنان به هدايت نزديكتر است. (51)

اينان آن كسانند كه خدا لعنتشان كرده است، و هر كس را كه خدا لعنت كند براي او هيچ ياوري نيابي . (52)

يا از پادشاهي نصيبي برده اند؟ كه در اين صورت به قدر آن گودي كه بر پشت هسته خرماست به مردم سودي نمي رسانند. (53)

يا بر مردم به خاطر نعمتي كه خدا از فضل خويش به آنان ارزاني داشته حسد مي برند؟ در حالي كه ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم و فرمانروايي بزرگ ارزاني داشتيم. (54)

بعضي بدان ايمان آوردند و بعضي از آن اعراض كردند. دوزخ، آن آتش افروخته ، ايشان را بس. (55)

آنان را كه به آيات ما كافر شدند به آتش خواهيم افكند. هر گاه پوست تنشان بپزد پوستي ديگرشان دهيم، تا عذاب خدا را بچشند. خدا پيروزمند و حكيم است. (56)

و آنان را كه ايمان آورده و كارهاي نيكو كرده اند به بهشتهايي كه در آن نهرها جاري است در آوريم، تا ابد در آنجا خواهند بود. و در آنجا صاحب زنان پاك و بي عيب شوند و در سايه هاي پيوسته و خنك جايشان مي دهيم. (57)

خدا به شما فرمان مي دهد كه امانتها را به صاحبانشان بازگردانيد. و چون در ميان مردم به داوري نشينيد

به عدل داوري كنيد. خدا شما را چه نيكو پند مي دهد. هر آينه او شنوا و بيناست. (58)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا اطاعت كنيد و از رسول و الوالامر خويش فرمان بريد. و چون در امري اختلاف كرديد اگر- به خدا و روز قيامت ايمان داريد- به خدا و پيامبر رجوع كنيد. در اين خير شماست و سرانجامي بهتر دارد. (59)

آيا آنان را نمي بيني كه مي پندارند كه به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو نازل شده است ايمان آورده اند، ولي مي خواهند كه بت را حكم قرار دهند، در حالي كه به آنان گفته اند كه بت را انكار كنند. شيطان مي خواهد گمراهشان سازد و از حق دور گرداند. (60)

و چون ايشان را گويند كه به آنچه خدا نازل كرده و به پيامبرش روي آريد، منافقان را مي بيني كه سخت از تو رويگردان مي شوند. (61)

پس چگونه است كه چون به پاداش كارهايي كه مرتكب شده اند مصيبتي به آنها رسد، نزد تو مي آيند و به خدا سوگند مي خورند كه ما جز احسان و موافقت قصد ديگري نداشته ايم. (62)

خداوند از دلهايشان آگاه است. از آنان اعراض كن و اندرزشان بده به چنان سخني كه در وجودشان كارگر افتد. (63)

هيچ پيامبري را نفرستاديم جز آنكه ديگران به امر خدا بايد مطيع فرمان او شوند. و اگر به هنگامي كه مرتكب گناهي شدند نزد تو آمده بودند و از خدا آمرزش خواسته بودند و پيامبر برايشان آمرزش خواسته بود، خدا را توبه پذير و مهربان

مي يافتند. (64)

نه ، سوگند به پروردگارت كه ايمان نياورند، مگر آنكه در نزاعي كه ميان آنهاست تو را داور قرار دهند و از حكمي كه تو مي دهي هيچ ناخشنود نشوند و سراسر تسليم آن گردند. (65)

و اگر به آنان فرمان داده بوديم كه خود را بكشيد يا از خانه هايتان بيرون رويد، جز اندكي از آنان فرمان نمي بردند. و حال آنكه اگر اندرزي را كه به آنان داده شده است كار مي بستند برايشان بهتر و بر اساسي استوارتر بود. (66)

آنگاه از جانب خود به آنان مزدي بزرگ مي داديم. (67)

و آنان را به راه راست هدايت مي كرديم. (68)

و هر كه از خدا و پيامبرش اطاعت كند، همراه با كساني خواهد بود كه خدا نعمتشان داده است، چون انبيا، و صديقان و شهيدان و صالحان. و اينان چه نيكو رفيقانند. (69)

اين فضيلتي است از جانب خدا و بسنده است خداي دانا. (70)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، سلاح بگيريد و آنگاه هوشيارانه ، فوج فوج يا يكباره ، به جنگ رويد. (71)

و از ميان شما كسي است كه در كارزار درنگ مي كند. و چون به شما بلايي رسد، مي گويد: خدا در حق من چه انعامي كرد كه در آن روز همراهشان نبودم. (72)

و چون مالي از جانب خدا نصيبتان شود -چنان كه گويي ميانتان هيچ گونه مودتي نبوده است- گويد: اي كاش من نيز با آنها مي بودم و به كاميابي بزرگ دست مي يافتم. (73)

پس آنان كه زندگي دنيا را داده اند و آخرت را خريده اند بايد

كه در راه خدا بجنگند. و هر كه در راه خدا بجنگد، چه كشته شود چه پيروز گردد، مزدي بزرگ به او خواهيم داد. (74)

چرا در راه خدا و به خاطر مردان و زنان و كودكان ناتواني كه مي گويند: اي پروردگار ما، ما را از اين قريه ستمكاران بيرون آر و از جانب خود يار و مددكاري قرار ده ، نمي جنگيد؟. (75)

آنان كه ايمان آورده اند، در راه خدا مي جنگند، و آنان كه كافر شده اند در راه شيطان. پس با هواداران شيطان قتال كنيد كه مكر شيطان ناچيز است. (76)

آيا نديدي كساني را كه به آنها گفته شد كه اكنون از جنگ باز ايستيد و نماز بخوانيد و زكات بدهيد، كه چون جنگيدن بر آنان مقرر شد، گروهي چنان از مردم ترسيدند كه بايد از خدا مي ترسيدند؟ حتي ترسي بيشتر از ترس خدا. و گفتند: اي پروردگار ما، چرا جنگ را بر ما واجب كرده اي و ما را مهلت نمي دهي تا به مرگ خود -كه نزديك است - بميريم؟ بگو: متاع اين جهاني اندك است و آخرت از آن پرهيزگاران است و به شما حتي به قدر رشته اي كه در ميان هسته خرماست ستم نمي شود. (77)

هرجا كه باشيد ولو در حصارهاي سخت استوار، مرگ شما را درمي يابد. و اگر خيري به آنها رسد مي گويند كه از جانب خدا بود و اگر شري به آنها رسد مي گويند كه از جانب تو بود. بگو: همه از جانب خداست. چه بر سر اين قوم آمده است كه هيچ سخني را نمي فهمند؟.

(78)

هر خيري كه به تو رسد از جانب خداست و هر شري كه به تو رسد از جانب خود تو است. تو را به رسالت به سوي مردم فرستاديم و خدا به شهادت كافي است. (79)

هر كه از پيامبر اطاعت كند، از خدا اطاعت كرده است. و آنان كه سر باززنند، پس ما تو را به نگهباني آنها نفرستاده ايم. (80)

مي گويند: فرمانبر داريم. و چون از نزد تو بيرون شوند گروهي از ايشان به شب خلاف آنچه تو مي گويي انديشه اي در دل مي پرورند. و خدا آنچه را شب در خاطر گرفته اند مي نويسد. پس، از ايشان اعراض كن و بر خداي توكل كن كه او كارسازي را كافي است. (81)

آيا در قرآن نمي انديشند؟ هرگاه از سوي ديگري جز خدا مي بود در آن اختلافي بسيار مي يافتند. (82)

و چون خبري ، چه ايمني و چه ترس به آنها رسد، آن را در همه جا فاش مي كنند. و حال آنكه اگر در آن به پيامبر و الوالامرشان رجوع مي كردند، حقيقت امر را از آنان درمي يافتند. و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندكي ، همگان از شيطان پيروي مي كرديد. (83)

پس در راه خدا نبرد كن كه جز بر نفس خويش مكلف نيستي ، و مومنان را به جنگ برانگيز. شايد خدا آسيب كافران را از شما باز دارد و خشم و عذاب خدا از هر خشم و عذاب ديگري سختتر است. (84)

هر كس در كار نيكي ميانجي شود او را از آن نصيبي است و هر كس در

كار بدي ميانجي شود او را از آن بهره اي است. و خدا نگهبان بر هر چيزي است. (85)

چون شما را به درودي نواختند به درودي بهتر از آن يا همانند آن پاسخ گوييد. هر آينه خدا حسابگر هر چيزي است. (86)

الله خدايي است كه هيچ خدايي جز او نيست. به تحقيق همه شما را در روز قيامت -كه هيچ شكي در آن نيست- گرد مي آورد و چه كسي از خدا به گفتار راستگوي تر است؟. (87)

چيست شما را كه درباره منافقان دو گروه شده ايد، و حال آنكه خدا آنان را به سبب كردارشان مردود ساخته است؟ آيا مي خواهيد كسي را كه خدا گمراه كرده است هدايت كنيد؟ و تو راهي پيش پاي كسي كه خداوند گمراهش كرده است نتواني نهاد. (88)

دوست دارند همچنان كه خود به راه كفر مي روند شما نيز كافر شويد تا برابر گرديد. پس با هيچ يك از آنان دوستي مكنيد تا آنگاه كه در راه خدا مهاجرت كنند. و اگر سر باززدند در هرجا كه آنها را بيابيد بگيريد و بكشيد و هيچ يك از آنها را به دوستي و ياري برمگزينيد. (89)

مگر كساني كه به قومي كه ميان شما و ايشان پيماني است مي پيوندند، يا خود نزد شما مي آيند در حالي كه از جنگيدن با شما يا جنگيدن با قوم خود ملول شده باشند. و اگر خدا مي خواست بر شما پيروزشان مي ساخت و با شما به جنگ بر مي خواستند. پس هر گاه كناره گرفتند و با شما نجنگيدند و به شما پيشنهاد صلح كردند، خدا

هيچ راهي براي شما بر ضد آنان نگشوده است. (90)

گروه ديگري را خواهيد يافت كه مي خواهند از شما و قوم خود در امان باشند، اينان هرگاه كه به كفر دعوت شوند بدان باز گردند. پس اگر خود را به كناري نكشند و صلح نكنند و از اعمال خويش باز نايستند آنان را هرجا كه يافتيد بگيريد و بكشيد كه شما را بر آنان تسلطي آشكار داده ايم. (91)

هيچ مومني را نرسد كه مومن ديگر را جز به خطا بكشد. و هر كس كه مومني را به خطا بكشد بايد كه بنده اي مومن را آزاد كند و خونبهايش را به خانواده اش تسليم كند، مگر آنكه خونبها را ببخشند. و اگر مقتول، مومن و از قومي است كه دشمن شماست فقط بنده مومني را آزاد كند و اگر از قومي است كه با شما پيمان بسته اند، خونبها به خانواده اش پرداخت شود و بنده مومني را آزاد كند و هر كس كه بنده اي نيابد براي توبه دو ماه پي در پي روزه بگيرد. و خدا دانا و حكيم است. (92)

و هر كس مومني را به عمد بكشد، كيفر او جهنم است كه در آن همواره خواهد بود و خدا بر او خشم گيرد و لعنتش كند و برايش عذابي بزرگ آماده سازد. (93)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون براي جهاد رهسپر شويد نيك تفحص كنيد. و به آن كس كه بر شما سلام گويد، مگوييد كه مومن نيستي . شما برخورداري از زندگي دنيا را مي جوييد و حال آنكه غنيمتهاي بسيار نزد خداست. شما پيش از

اين چنان بوديد ولي خدا بر شما منت نهاد. پس تفحص كنيد كه خدا بر اعمالتان آگاه است. (94)

مومناني كه بي هيچ رنج و آسيبي از جنگ سر مي تابند با كساني كه به مال و جان خويش در راه خدا جهاد مي كنند برابر نيستند. خدا كساني را كه به مال و جان خويش جهاد مي كنند بر آنان كه از جنگ سر مي تابند به درجتي برتري داده است. و خدا همه را وعده هاي نيكو داده است. و جهاد كنندگان را بر آنها كه از جهاد سر مي تابند به مزدي بزرگ برتري نهاده است. (95)

درجاتي از جانب خدا و آمرزش و رحمتي ، كه او آمرزنده و مهربان است. (96)

كساني هستند كه فرشتگان جانشان را مي ستانند در حالي كه بر خويشتن ستم كرده بودند. از آنها مي پرسند: در چه كاري بوديد؟ گويند: ما در روي زمين مردمي بوديم زبون گشته . فرشتگان گويند: آيا زمين خدا پهناور نبود كه در آن مهاجرت كنيد؟ مكان اينان جهنم است و سرانجامشان بد. (97)

مگر مردان و زنان و كودكان ناتواني كه هيچ چاره اي نيابند و به هيچ جا راه نبرند. (98)

باشد كه خداشان عفو كند كه خدا عفوكننده و آمرزنده است. (99)

آن كس كه در راه خدا مهاجرت كند در روي زمين برخورداريهاي بسيار و گشايشها خواهد يافت. و هر كس كه از خانه خويش بيرون آيد تا به سوي خدا و رسولش مهاجرت كند و آنگاه مرگ او را دريابد، مزدش بر عهده خداست، و خدا آمرزنده و مهربان است. (100)

و چون در

زمين سفر كنيد، گناهي نيست كه اگر بيم آن داشتيد كه كافران به شما زيان رسانند، نماز خويش كوتاه كنيد. زيرا كافران دشمن آشكار شما هستند. (101)

و چون تو در ميانشان باشي و برايشان اقامه نماز كني ، بايد كه گروهي از آنها با تو به نماز بايستند و سلاحهاي خويش بردارند. و چون سجده به پايان بردند برابر دشمن شوند تا گروه ديگر كه نماز نخوانده اند بيايند و با تو نماز بخوانند. آنان نيز هوشيار باشند و سلاحهاي خويش بگيرند. زيرا كافران دوست دارند كه شما از سلاحها و متاع خود غافل شويد تا يكباره بر شما بتازند. و گناهي مرتكب نشده ايد هرگاه از باران در رنج بوديد يا بيمار بوديد سلاحهاي خويش بگذاريد، ولي هوشيارانه مواظب دشمن باشيد. هر آينه خدا براي كافران عذابي خواركننده آماده ساخته است. (102)

و چون نماز را به پايان برديد خدا را ايستاده يا نشسته و يا به پهلو - خوابيده ياد كنيد. و چون از دشمن ايمن گشتيد نماز را تمام ادا كنيد كه نماز بر مومنان در وقتهاي معين واجب گشته است. (103)

و در دست يافتن به آن قوم سستي مكنيد. اگر شما آزار مي بينيد، آنان نيز چون شما آزار مي بينند، ولي شما از خدا چيزي را اميد داريد كه آنان اميد ندارند. و خدا دانا و حكيم است. (104)

ما اين كتاب را به راستي بر تو نازل كرديم تا بدانسان كه خدا به تو آموخته است ميان مردم داوري كني و به نفع خائنان به مخاصمت برمخيز. (105)

و از خدا آمرزش بخواه كه او آمرزنده و

مهربان است. (106)

و به خاطر كساني كه به خود خيانت مي ورزند مجادله مكن، كه خدا خائنان گناهكار را دوست ندارد. (107)

از مردم پنهان مي دارند و از خدا پنهان نمي دارند، زيرا آنگاه كه شب هنگام سخناني كه خدا از آن ناخشنود بود مي گفتند، خدا با آنها بود و خدا به هر چه مي كردند احاطه داشت. (108)

هان، اين شماييد كه در اين جهان از آنان سخت جانبداري كرديد، كيست كه در روز قيامت از آنان در برابر خدا جانبداري كند يا چه كسي وكيل آنها خواهد بود (109)

و هر كه كاري ناپسند كند يا به خود ستم روا دارد، آنگاه از خدا آمرزش خواهد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت. (110)

و هر كه گناهي كند، آن گناه به زيان خود كرده است، و خدا دانا و حكيم است. (111)

و هر كه خود خطا يا گناهي كند آنگاه بي گناهي را بدان متهم سازد، هر آينه بار تهمت و گناهي آشكار را بر دوش خود كشيده است. (112)

اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود، گروهي از كافران قصد آن داشتند كه تو را گمراه كنند، ولي آنان جز خود را گمراه نكنند و هيچ زياني به تو نرسانند. و خدا بر تو كتاب و حكمت نازل كرد و چيزهايي به تو آموخت كه از اين پيش نمي دانسته اي و خدا لطف بزرگ خود را بر تو ارزاني داشت. (113)

در بسياري از نجواهايشان فايده اي نيست، مگر در سخن آنان كه به صدقه دادن يا نيكي كردن و يا آشتي جويي فرمان

مي دهند. و آن كس را كه براي خشنودي خداي چنين كند مزد بزرگي خواهيم داد. (114)

هر كه پس از آشكار شدن راه هدايت با پيامبر مخالفت ورزد و از شيوه اي جز شيوه مومنان پيروي كند، بدان سوي كه پسند اوست بگردانيمش و به جهنمش افكنيم، و جهنم سرانجام بدي است. (115)

خدا كسي را كه براي او شريكي قرار دهد نمي آمرزد و جز آن هر گناهي را براي هر كه خواهد، مي آمرزد. و هر كس كه براي خدا شريكي قرار دهد سخت به گمراهي افتاده است. (116)

نمي خوانند سواي الله مگر الاهه هايي را و نمي خوانند سواي الله مگر شيطاني سركش را. (117)

خدايش لعنت كرد. و شيطان گفت: گروهي معين از بندگانت را به فرمان خويش مي گيرم. (118)

و البته گمراهشان مي كنم و آرزوهاي باطل در دلشان مي افكنم و به آنان فرمان مي دهم تا گوشهاي چارپايان را بشكافند. و به آنان فرمان مي دهم تا خلقت خدا را دگرگون سازند. و هر كس كه به جاي خدا شيطان را به دوستي برگزيند زياني آشكار كرده است. (119)

به آنها وعده مي دهد و به آرزوشان مي افكند و شيطان آنان را جز به فريب وعده ندهد. (120)

مكانشان در جهنم است و در آنجا راه گريزي نخواهند يافت. (121)

و كساني را كه ايمان آورده اند و كارهاي نيكو كرده اند به بهشتهايي درمي آوريم كه در آن نهرها روان است و در آنجا جاويدانند. وعده بر حق خداوند است، و چه كسي از او راستگوي تر است (122)

نه بر وفق مراد

شماست و نه بر وفق مراد اهل كتاب، كه هر كس كه مرتكب كار بدي شود جزايش را ببيند، و جز خدا براي خويش دوست و ياوري نيابد. (123)

و هر كس كه كاري شايسته كند چه زن و چه مرد اگر مومن باشد به بهشت مي رود و به قدر آن گودي كه بر پشت هسته خرماست به كس ستم نمي شود. (124)

دين چه كسي بهتر از دين كسي است كه به اخلاص روي به جانب خدا كرد و نيكوكار بود و از دين حنيف ابراهيم پيروي كرد؟ و خدا ابراهيم را به دوستي خود برگزيد. (125)

از آن خداست هر چه در آسمانها و زمين است و خدا بر هر چيزي احاطه دارد. (126)

از تو درباره زنان فتوا مي خواهند، بگو: خدا درباره آنان به آنچه در اين كتاب بر شما خوانده مي شود، فتوا داده است. اين فتوا در باب آنها و زنان پدر مرده اي است كه حق مقررشان را نمي پردازيد و مي خواهيد ايشان را به نكاح خود درآوريد و نيز در باب كودكان ناتوان است. و بايد كه درباره يتيمان به عدالت رفتار كنيد، و هر كار نيكي كه انجام مي دهيد خدا به آن آگاه است. (127)

اگر زني دريافت كه شوهرش با او بي مهر و از او بيزار شده است، باكي نيست كه هر دو در ميان خود طرح آشتي افكنند، كه آشتي بهتر است. و بخل و فرومايگي بر نفوس مردم غلبه دارد. و اگر نيكي و پرهيزگاري كنيد خدا به هر چه مي كنيد آگاه است. (128)

هرچند بكوشيد هرگز نتوانيد

كه در ميان زنان به عدالت رفتار كنيد. لكن يكباره به سوي يكي ميل نكنيد تا ديگري را سرگشته رها كرده باشيد. اگر از در آشتي درآييد و پرهيزگاري كنيد خدا آمرزنده و مهربان است. (129)

و اگر آن دو از يكديگر جدا شوند خدا هر دو را به كمال فضل خويش بي نياز سازد كه خدا گشايشدهنده و حكيم است. (130)

از آن خداست آنچه در آسمانها و زمين است. و هر آينه اهل كتاب را كه پيش از شما بودند و نيز شما را سفارش كرديم كه از خدا بترسيد، اگر هم كفر ورزيد باز هم آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است متعلق به خداست و اوست بي نياز و در خور ستايش. (131)

و از آن خداست آنچه در آسمانها و زمين است، و خدا كارسازي را كافي است (132)

اي مردم، اگر او بخواهد همه شما را از ميان مي برد و مردمي ديگر را مي آورد، كه خدا بر اين كار قادر است. (133)

هر كس كه پاداش اين جهاني را مي طلبد بداند كه پاداش اين جهاني و آن جهاني در نزد خداست. و او شنوا و بيناست. (134)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، به عدالت فرمانروا باشيد و براي خدا شهادت دهيد، هرچند به زيان خود يا پدر و مادر يا خويشاوندان شما -چه توانگر و چه درويش- بوده باشد. زيرا خدا به آن دو سزاوارتر است. پس، از هواي نفس پيروي مكنيد تا از شهادت حق عدول كنيد. چه زبان بازي كنيد يا از آن اعراض كنيد، خدا به هر چه مي كنيد آگاه

است. (135)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، به خدا و پيامبرش و اين كتاب كه بر پيامبرش نازل كرده و آن كتاب كه پيش از آن نازل كرده ، به حقيقت ايمان بياوريد. و هر كه به خدا و فرشتگانش و كتابهايش و پيامبرانش و به روز قيامت كافر شود سخت در گمراهي افتاده است. (136)

هر آينه خداوند آنان را كه ايمان آوردند سپس كافر شدند و باز ايمان آوردند، سپس كافر شدند و به كفر خويش افزودند نخواهد آمرزيد و به راه راست هدايت نخواهد كرد. (137)

منافقان را بشارت ده كه عذابي دردآور برايشان آماده شده است. (138)

كساني كه به جاي مومنان كافران را به دوستي بر مي گزينند، آيا عزت و توانايي را نزد آنان مي جويند، در حالي كه عزت به تمامي از آن خداست (139)

و از اين پيش، در اين كتاب بر شما نازل كرده ايم كه چون شنيديد كساني آيات خدا را انكار مي كنند و آن را به ريشخند مي گيرند با آنان منشينيد تا آنگاه كه به سخني ديگر پردازند. وگرنه شما نيز همانند آنها خواهيد بود. و خدا همه منافقان و كافران را در جهنم گرد مي آورد. (140)

كساني كه همواره مواظب شما هستند. پس اگر از جانب خدا فتحي نصيبتان شود، مي گويند: مگر ما همراه شما نبوديم؟ و اگر پيروزي نصيب كافران شود، مي گويند: آيا نه چنان بود كه بر شما غلبه يافته بوديم و مومنان را از آسيب رساندن به شما بازداشتيم؟ در روز قيامت خدا ميان شما حكم مي كند و او هرگز براي كافران به

زيان مسلمانان راهي نگشوده است. (141)

منافقان خدا را فريب مي دهند، و حال آنكه خدا آنها را فريب مي دهد. و چون به نماز برخيزند با اكراه و كاهلي برخيزند و براي خودنمايي نماز كنند و در نماز -جز اندكي - خداي را ياد نكنند. (142)

سرگشتگان ميان كفر و ايمانند: نه با اينان و نه با آنان. آن كه خدا گمراهش كند هيچ راهي براي او نخواهي يافت. (143)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، به جاي مومنان كافران را به دوستي مگيريد. آيا كاري مي كنيد كه براي خدا به زيان خود حجتي آشكار پديد آريد (144)

هر آينه منافقان در فروترين طبقات آتش هستند و هرگز برايشان ياوري نمي يابي . (145)

مگر آنان كه توبه كرده اند و از تباهي باز آمده اند و به خدا توسل جسته اند و براي خدا از روي اخلاص به دين گرويده اند. اينان در زمره مومنانند و خدا به مومنان اجري عظيم خواهد داد. (146)

چرا خدا شما را عذاب كند اگر سپاسگزار باشيد و ايمان آوريد؟ در حالي كه شكرپذير و داناست. (147)

خدا بلند كردن صدا را به بد گويي دوست ندارد، مگر از آن كس كه به او ستمي شده باشد، و خدا شنوا و داناست. (148)

اگر كار نيكي را به آشكار انجام دهيد يا به پنهان يا كرداري ناپسند را درگذريد، خدا عفوكننده و تواناست. (149)

كساني هستند كه به خدا و پيامبرانش كافر مي شوند و مي خواهند ميان خدا و پيامبرانش جدايي افكنند و مي گويند كه بعضي را مي پذيريم و بعضي را نمي پذيريم

و مي خواهند در اين ميانه راهي برگزينند. (150)

اينان در حقيقت كافرانند و ما براي كافران عذابي خواركننده آماده ساخته ايم. (151)

و كساني كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده اند و ميان پيامبرانش جدايي نيفكنده اند پاداششان را خدا خواهد داد، و خدا آمرزنده و مهربان است. (152)

اهل كتاب از تو مي خواهند كه برايشان كتابي از آسمان نازل كني . اينان بزرگتر از اين را از موسي طلب كردند و گفتند: خدا را به آشكار به ما بنماي . به سبب اين سخن كفرآميزشان صاعقه آنان را فرو گرفت. و پس از آنكه معجزه هايي برايشان آمده بود گوساله اي را به خدايي گرفتند و ما آنان را بخشيديم و موسي را حجتي آشكار ارزاني داشتيم. (153)

و به خاطر پيماني كه با آنها بسته بوديم كوه طور را بر فراز سرشان بداشتيم و گفتيم: سجده كنان از آن در داخل شويد و در روز شنبه تجاوز مكنيد. و از ايشان پيماني سخت گرفتيم. (154)

پس به سبب پيمان شكستنشان و كافر شدنشان به آيات خدا و به ناحق كشتن پيامبران و اينكه گفتند: دلهاي ما فرو بسته است، خدا بر دلهايشان مهر نهاده است و جز اندكي ايمان نمي آورند. (155)

و نيز به سبب كفرشان و آن تهمت بزرگ كه به مريم زدند. (156)

و نيز بدان سبب كه گفتند: ما مسيح پسر مريم پيامبر خدا را كشتيم. و حال آنكه آنان مسيح را نكشتند و بر دار نكردند بلكه امر برايشان مشتبه شد. هر آينه آنان كه درباره او اختلاف مي كردند خود در ترديد بودند و

به آن يقين نداشتند. تنها پيرو گمان خود بودند و عيسي را به يقين نكشته بودند. (157)

بلكه خداوند او را به نزد خود فرا برد، كه خدا پيروزمند و حكيم است. (158)

و هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر آنكه پيش از مرگش به او ايمان آورد و عيسي در روز قيامت به ايمانشان گواهي خواهد داد. (159)

و به كيفر ستمي كه يهودان روا داشتند و منع كردن بسيارشان از راه خدا، آن چيزهاي پاكيزه را كه بر آنان حلال بود، حرام كرديم. (160)

و نيز به سبب رباخواريشان و حال آنكه از آن منع شده بودند، و خوردن اموال مردم را به باطل. و ما براي كافرانشان عذابي دردآور مهيا كرده ايم. (161)

ولي دانشمندانشان و آن مومناني را كه به آنچه بر تو و به آنچه پيش از تو نازل شده ايمان دارند، و نماز گزاران و زكاتدهندگان و مومنان به خدا و روز قيامت را اجر بزرگي خواهيم داد. (162)

ما به تو وحي كرديم همچنان كه به نوح و پيامبران بعد از او وحي كرده ايم و به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و سبطها و عيسي و ايوب و يونس و هارون و سليمان وحي كرده ايم و به داوود زبور را ارزاني داشتيم. (163)

و پيامبراني كه پيش از اين داستانهاشان را براي تو گفته ايم و آنان كه داستانهاشان را براي تو نگفته ايم. و خدا با موسي سخن گفت، چه سخن گفتني بي ميانجي . (164)

پيامبراني مژده دهنده و بيمدهنده تا از آن پس مردم را بر خدا حجتي نباشد، و

خدا پيروزمند و حكيم است. (165)

ولي خدا به آنچه بر تو نازل كرد شهادت مي دهد كه به علم خود نازل كرده است، و فرشتگان نيز شهادت مي دهند، و خدا شهادت را بسنده است. (166)

هر آينه آنان كه كافر شده اند و از راه خدا روي گردانيده اند سخت به گمراهي افتاده اند. (167)

كساني را كه كافر شده اند و ستم كرده اند خداوند نمي آمرزد و به هيچ راهي هدايت نمي كند، (168)

مگر به راه جهنم كه همواره در آن باشند. و اين كار بر خداي آسان است. (169)

اي مردم، پيامبري به حق از جانب خدا بر شما مبعوث شد، پس به او ايمان بياوريد كه خير شما در آن است. و اگر هم كافر شويد، از آن خداست هر چه در آسمانها و زمين است. و او دانا و حكيم است. (170)

اي اهل كتاب، در دين خويش غلو مكنيد و درباره خدا جز سخن حق مگوييد. هر آينه عيسي پسر مريم پيامبر خدا و كلمه او بود كه به مريمش افكند و روحي از او بود. پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد و مگوييد كه سه است. از اين انديشه ها باز ايستيد كه خير شما در آن خواهد بود. جز اين نيست كه الله خدايي است يكتا. منزه است از اينكه صاحب فرزندي باشد. از آن اوست آنچه در آسمانها و زمين است، و خدا كارسازي را كافي است. (171)

مسيح ابايي نداشت كه يكي از بندگان خدا باشد و ملائكه مقرب نيز ابايي ندارند. هر كه از پرستش خداوند سر باززند و سركشي

كند، بداند كه خدا همه را در نزد خود محشور خواهد ساخت. (172)

اما آنان كه ايمان آورده اند و كارهاي نيك كرده اند اجرشان را به تمامي خواهد داد، و از فضل خويش بر آن خواهد افزود. اما كساني را كه ابا و سركشي كرده اند به عذابي دردآور معذب خواهد داشت و براي خود جز خدا هيچ دوست و ياوري نخواهند يافت. (173)

اي مردم، از جانب پروردگارتان بر شما حجتي آمد و براي شما نوري آشكار نازل كرده ايم. (174)

اما آنان را كه به خدا ايمان آورده اند و به او توسل جسته اند به آستان فضل و رحمت خويش درآورد و به راهي راست هدايت كند. (175)

از تو فتوا مي خواهند، بگوي كه خدا درباره كلاله برايتان فتوا مي دهد: هرگاه مردي كه فرزندي نداشته باشد بميرد و او را خواهري باشد، به آن خواهر نصف ميراث او مي رسد. اگر خواهر را نيز فرزندي نباشد، برادر از او ارث مي برد. اگر آن خواهران دوتن بودند، دو ثلث دارايي را به ارث مي برند. و اگر چند برادر و خواهر بودند، هر مرد برابر دو زن مي برد. خدا براي شما بيان مي كند تا گمراه نشويد، و او از هر چيزي آگاه است. (176)

پيوند خويشاوندان پروا كنيد، چرا كه خداوند [ناظر و] نگاهبان شماست (1)

و اموال يتيمان را به ايشان برگردانيد و پليد را جانشين پاك مسازيد و اموال ايشان را با اموال خويش مخوريد كه اين گناه بزرگى است (2)

و اگر بيمناكيد كه در حق دختران يتيم به عدل و انصاف رفتار نكنيد، در اين صورت از زنانى كه مى پسنديد [يك يا] دو و [يا] سه و [يا] چهار تن را به همسرى درآوريد، و اگر مى ترسيد كه مبادا عادلانه رفتار نكنيد، فقط به يك تن، يا ملك يمين [كنيز] اكتفا كنيد، اين نزديكتر است به اينكه ستم نكنيد (3)

و مهر زنان را به ايشان با خوشدلى بدهيد، ولى اگر به طيب خاطر خويش، چيزى از آن را به شما بخشيدند، آن را نوشين و گوارا بخوريد (4)

و به كمخردان اموالشان را كه خداوند شما را به سرپرستى آن گماشته است ندهيد و از [سود و بهره] آن خوراك و پوشاكشان دهيد و با آنان به زبان خوش سخن بگوييد (5)

و يتيمان را بيازماييد تا هنگامى كه قابليت زناشويى پيدا كنند، آنگاه اگر در آنان كاردانى سراغ گرفتيد اموالشان را به آنان برگردانيد و آن را به اسراف و پيشاپيش از بيم آنكه مبادا بالغ و بزرگ شوند نخوريد و هر كس توانگر بود خويشتندارى كند و هر كس تنگدست باشد، در حد عرف از آن بخورد، و هرگاه كه اموالشان را به آنان برگردانديد، بر آنان گواه بگيريد كه خداوند حسابرسى را كافى است (6)

مردان را از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان باقى مى گذارند، بهره اى است، همچنين زنان را

از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان باقى مى گذارند، بهره اى است، چه كم باشد چه بسيار، چنين بهره اى معين [و از جانب خداوند] مقرر است (7)

و چون خويشاوندان [غير از ورثه] و يتيمان و بينوايان بر سر تقسيم [تركه] حضور يابند، از آن به چيزى ايشان را بهره مند سازيد و با ايشان به زبان خوش سخن بگوييد (8)

و كسانى كه اگر [درگذرند] فرزندانى خرد و ناتوان از خود باقى گذارند، براى ايشان نگرانند، بايد كه [در كار ديگران هم] از خداوند پروا كنند و سنجيده سخن بگويند (9)

كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى خورند، جز اين نيست كه شكمشان را از آتش مى انبارند و به آتش سوزان [جهنم] در خواهند آمد (10)

خداوند به شما چنين سفارش مى كند كه در مورد فرزندانتان، پسر را برابر بهره دو دختر باشد، و اگر [وارثان، دو دختر يا] بيشتر از دو دختر باشند، سهم آنان دو سوم تركه است، و اگر فقط يك دختر باشد، سهم او نصف تركه است، و اگر [متوفى] فرزند داشته باشد، براى پدر و مادرش هريك، يك ششم تركه است، و اگر فرزند نداشته باشد، و ميراث بر او فقط پدر و مادرش باشند، در اين صورت براى مادرش يك سوم [و براى پدر دو سوم] است، و اگر برادرانى داشته باشد، سهم مادرش يك ششم است، [اين تقسيم ميراث] پس از عمل به وصيتى كه كرده است يا پرداخت وامى كه دارد [انجام مى گيرد] شما نمى دانيد كه پدرانتان يا پسرانتان كداميك بيشتر به شما سود مى رسانند، [اين احكام] فريضه الهى است، و خداوند داناى فرزانه است (11)

و

اگر زنان شما فرزندى نداشته باشند، نيمى از تركه، و اگر فرزند داشته باشند، يك چهارم تركه، پس از [عمل به] وصيتى كه كرده اند يا [پرداخت] وامى كه دارند، از آن شماست، و اگر فرزندى نداشته باشيد يك چهارم، و اگر فرزندى داشته باشيد يك هشتم از تركه شما، پس از [عمل به] وصيتى كه كرده ايد يا [پرداخت] وامى كه داريد، از آن ايشان [همسران] است، و اگر مردى يا زنى كه از او ارث مى برند كلاله [بى فرزند و بى پدر و مادر] باشد و برادر يا خواهرى داشته باشد، براى هر يك از آنان يك ششم [تركه] است، و اگر [خويشاوندان كلاله] بيش از اين [دو] باشند، در آن صورت همه آنان پس از قبول وصيت و عمل به آن يا پرداخت وام [متوفى] در يك سوم شريكند، و بايد كه وصيت [به حال ورثه] زيان رسان [مازاد بر ثلث] نباشد، اين سفارش الهى است و خداوند داناى بردبار است (12)

اين احكام الهى است و هر كس از خداوند و پيامبر او اطاعت كند، او را به بوستانهايى كه جويباران از فرودست آن جارى است، در مى آورد كه جاودانه در آنند، و آن رستگارى بزرگى است (13)

و هر كس از فرمان خداوند و پيامبر او سرپيچد و از حدود مقرر او تجاوز كند، او را به آتشى درآورد كه جاودانه در آن است و عذابى خفتبار [در پيش] دارد (14)

و از زنان شما كسانى كه مرتكب ناشايستى [زنا] مى شوند، بايد بر آنان چهار شاهد از خود [مردان مسلمان] بگيريد، آنگاه اگر شهادت دادند، آنان را در خانه ها محبوس نگه داريد، تا مرگ

فراگيردشان، يا خداوند راهى برايشان مقرر كند (15)

و كسانى را كه مرتكب آن [ناشايستى، زنا] شوند برنجانيد، آنگاه اگر توبه كردند و به صلاح آمدند، از آنان دست برداريد كه خداوند توبه پذير مهربان است (16)

جز اين نيست كه خداوند توبه كسانى را مى پذيرد كه از روى نادانى كار ناشايستى مى كنند، سپس به زودى توبه مى كنند، خداوند از اينان در مى گذرد و خدا داناى فرزانه است (17)

و توبه كسانى كه مرتكب كارهاى ناشايست مى شوند، و سرانجام چون مرگ هريكشان فرارسد گويند اينك توبه كردم، پذيرفته نيست، و نيز توبه كسانى كه در حال كفر مى ميرند، براى اينان عذابى دردناك آماده ساخته ايم (18)

اى مومنان بر شما روا نيست كه زنان را بر خلاف ميلشان ميراث بريد [و آنان را به اجبار در حباله نكاح خود نگاه داريد] و بر آنان سختگيرى نكنيد تا بخشى از چيزى را كه به آنان بخشيده ايد پس بگيريد، مگر آنكه مرتكب ناشايستى آشكارى شوند، و با آنان خوشرفتارى كنيد و اگر آنان را خوش نداريد [بدانيد كه] چه بسا چيزى را ناخوش بداريد و خداوند در آن خير بسيار نهاده باشد (19)

و اگر مى خواهيد همسرى را جانشين همسرى [زن پيشين خود] كنيد و به يكى از آنها مال هنگفتى [به عنوان مهر] داده بوديد، چيزى از آن را باز پس نگيريد، آيا با بهتان و گناهى آشكار، آن را باز پس مى گيريد (20)

و چگونه آن را باز پس مى گيريد، و حال آنكه با همديگر خلوت [و همخوابگى] كرده ايد و آنان از شما پيمان استوارى گرفته اند (21)

و با زنانى كه پدرانتان ازدواج كرده اند، ازدواج نكنيد،

مگر آنچه در گذشته رخ داده باشد، چرا كه اين كار ناشايست و منفور و بى روشى است (22)

[نكاح] مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه هايتان و خاله هايتان و دختران برادرتان و دختران خواهرتان و مادران [دايگانى] كه شما را شير داده اند و خواهران رضاعى تان و مادران زنانتان و دختران زنانتان [دختر اندرهايى] كه در دامان [تربيت و] نگهدارى شما هستند - در صورتى كه از زنانى باشند كه با آنان آميزش جنسى كرده ايد، و اگر آميزش جنسى نكرده باشيد، گناهى بر شما نيست - و [عروسان يا] همسران پسرانتان - پسرانى كه از صلب خودتان هستند - بر شما حرام گرديده است، و [همچنين] جمع بين دو خواهر [در يك زمان]، مگر آنچه در گذشته رخ داده باشد، كه خداوند آمرزگار مهربان است (23)

و [همچنين] زنان شوهردار، مگر ملك يمين [كنيز]تان، اين فريضه الهى است كه بر شما مقرر گرديده است، و فراتر از اينان بر شما حلال گرديده است كه با صرف اموال خويش، پاكدامنانه و نه پليدكارانه، آن را به دست آوريد، و آنانكه [به صورت متعه] از آنان برخوردار شويد، بايد مهرهايشان را كه بر عهده شما مقرر است، بپردازيد، و در آنچه پس از تعيين [در مدت يا مهر تغيير دهيد يا] به توافق رسيد، گناهى بر شما نيست، كه خداوند داناى فرزانه است (24)

و هر كس از شما كه توانائى مالى نداشته باشد كه با زنان آزاد مومن ازدواج كند [بهتر است] با ملك يمينهايتان، از كنيزان مومن، ازدواج كند، و خداوند به ايمان شما داناتر است، همه از يكديگريد، پس با اجازه سرپرستشان با آنان ازدواج

كنيد و مهرهايشان را به وجه پسنديده به ايشان بدهيد [در حالى كه] پاكدامنان غير پليدكار باشند، و دوستگيران نهانى نباشند، آنگاه چون ازدواج كردند، اگر مرتكب ناشايستى [زنا] شدند، مجازات آنان به اندازه نصف مجازاتى است كه بر زنان آزاد مقرر است، اين حكم [ازدواج با كنيزان] براى كسى از شماست كه از آلايش گناه بترسد، و شكيبائى [و پاكدامنى] پيشه كردن برايتان بهتر است، و خداوند آمرزگار مهربان است (25)

خداوند مى خواهد [احكام خويش را] براى شما روشن سازد و شما را به سيره و سنت [حسنه] پيشينيان راهبر شود و از شما درگذرد و خداوند داناى فرزانه است (26)

و خداوند مى خواهد از شما درگذرد و كسانى كه پيرو شهواتند مى خواهند كه كجروى بزرگى پيشه كنند (27)

خداوند مى خواهد بر شما آسان گيرد و انسان ناتوان آفريده شده است (28)

اى مومنان اموال همديگر را به ناروا مخوريد، مگر آنكه دادوستدى به توافق خودتان باشد، و خودتان را نكشيد چرا كه خداوند با شما مهربان است (29)

و هر كس از روى سركشى و ستم چنين كند، او را به آتشى در خواهيم آورد و اين امر بر خداوند آسان است (30)

اگر از گناهان بزرگى كه از آن نهى شده ايد، پرهيز كنيد، سيئات شما را مى زداييم و شما را به جايگاهى شايسته درمى آوريم (31)

و چيزى را كه خداوند بدان بعضى از شما را بر ديگرى برترى بخشيده است، آرزو مكنيد، مردان را از كار و كردار خويش بهره اى و زنان را [نيز] از كار و كردار خويش بهره اى معين است و [هر چه خواهيد] از فضل الهى بخواهيد، و خداوند

از همه چيز آگاه است (32)

براى همه در آنچه پدر و مادر و خويشاوندان نزديك به جا گذاشته اند، ميراث برانى قرار داده ايم، و نيز كسانى كه با آنان پيمان بسته ايد، بهره شان را [از ارث] بدهيد، كه خداوند بر همه چيزى گواه است (33)

مردان بايد بر زنان مسلط باشند چرا كه خداوند بعضى از انسانها را بر بعضى ديگر برترى بخشيده است، و نيز از آن روى كه مردان از اموال خويش [براى زنان] خرج مى كنند، زنان شايسته آنانند كه مطيع و به حفظ الهى در نهان خويشتندار هستند، و زنانى كه از نافرمانيشان نگرانيد، بايد نصيحتشان كنيد و [سپس] در خوابگاه ها از آنان دورى كنيد [و سپس اگر لازم افتاد] آنان را [به آهستگى و به قصد تاديب] بزنيد، آنگاه اگر از شما اطاعت كردند، ديگر بهانه جويى [و زياده روى] نكنيد، خداوند بلندمرتبه بزرگوار است (34)

و اگر از بالا گرفتن اختلاف بين آنان بيمناك بوديد، داورى از خانواده مرد و داورى از خانواده زن تعيين كنيد، كه چون به اصلاح [ذات البين] كوشند، خداوند بين آنان الفت و آشتى برقرار خواهد ساخت، چرا كه خداوند دانا و آگاه است (35)

و خداوند را بپرستيد و چيزى را براى او شريك نياوريد و به پدر و مادر و به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و همسايه خويش و همسايه بيگانه و همنشين و در راه مانده و ملك يمين خود نيكى كنيد، [و بدانيد] كه خداوند كسى را كه متكبر فخرفروش باشد، دوست ندارد (36)

[همان] كسانى كه بخل مى ورزند و مردمان را به بخل وامى دارند و آنچه خداوند از فضل خويش به

آنان بخشيده پنهان مى دارند، و براى كافران عذابى خفتبار آماده ساخته ايم (37)

و كسانى كه اموالشان را براى نمايش در چشم مردمان، مى بخشند و به خداوند و روز بازپسين ايمان ندارند، و كسى كه شيطان همنشين او باشد، چه بد همنشينى دارد (38)

و آنان را چه زيان داشت اگر به خداوند و روز بازپسين ايمان مى آوردند و از آنچه روزيشان داده بود، مى بخشيدند؟ و خداوند به [احوال] آنان داناست (39)

خداوند به اندازه ذره اى نيز ستم نمى كند، و اگر حسنه اى باشد [و از كسى سر بزند] به آن دو چندان پاداش مى دهد و از پيشگاه خود [به بندگان] پاداش بيكران مى بخشد (40)

و حال [آنان] چگونه باشد آنگاه كه از هر امتى شاهدى به ميان آوريم و تو را گواه بر اينان آوريم (41)

در چنين روز كسانى كه كفرورزيده و از پيامبر سر پيچيده اند آرزو كنند كاش زمين [آنان را فرو برد و] بر آنان هموار گردد و سخنى را از خداوند پنهان نمى توانند داشت (42)

اى مومنان در حال مستى به نماز نزديك نشويد، تا زمانى كه بدانيد كه چه مى گوييد، همچنين هنگامى كه جنب هستيد نيز به نماز [و مسجد] نزديك نشويد، مگر آنكه راهگذر باشيد تا زمانى كه غسل كنيد، و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما از موضع قضاى حاجت بازگشت، يا با زنان تماس [جنسى] گرفتيد، آنگاه آب نيافتيد [بايد] بر خاكى پاك تيمم كنيد و چهره ها و دستهايتان را به آن مسح كنيد، كه خداوند بخشاينده مهربان است (43)

آيا احوال كسانى را كه بهره اى از كتاب آسمانى دارند ندانسته اى كه خريدار گمراهى اند و

مى خواهند كه شما نيز از راه بيراه باشيد (44)

و خداوند به دشمنان شما [از شما] آگاه تر است و خدا يار و ياور شما بس (45)

از يهوديان كسانى هستند كه كلمات را جا به جا مى كنند و از راه زبان بازى و براى طعنه زدن به دين [اسلام] [به زبان] مى گويند شنيديم و [در دل مى گويند] نپذيرفتيم و بشنو سخن ما و نشنيده بگير و راعنا [را به شيوه نادرستى] مى گويند، حال آنكه اگر مى گفتند شنيديم و اطاعت كرديم و سخن ما را بشنو و در كار ما بنگر، براى آنان بهتر و استوارتر بود، ولى خداوند آنان را به سبب كفرشان دچار لعنت خويش ساخته و جز اندكى ايمان نمى آورند (46)

اى اهل كتاب، پيش از آنكه چهره هايى را مسخ و محو كنيم و آنها را واپسگردانيم، يا ايشان را همانند اصحاب سبت [حرمت شكنان شنبه] دچار لعنت كنيم، به آنچه فرو فرستاده ايم و همخوان كتاب شماست، ايمان آوريد [و بدانيد] كه امر الهى انجام پذير است (47)

[بدانيد كه] خداوند اين را كه برايش شريك قائل شوند، نمى بخشد، و هر گناهى را كه فروتر از آن است، براى كسى كه بخواهد مى بخشد، و هر كس كه به خدا شركورزد، در حقيقت گناه عظيمى را به گردن گرفته است (48)

آيا احوال كسانى را كه خود را نيك و پاك مى شمارند ندانسته اى؟ چنين نيست، بلكه خداوند هر كس را كه بخواهد نيك و پاك مى دارد، و به اندازه ذره ناچيزى نيز بر آنان ستم نمى رود (49)

بنگر كه چگونه بر خداوند دروغ مى بندد و همين گناه به اين آشكارى بس (50)

آيا احوال

كسانى را كه بهره اى از كتاب آسمانى دارند، ندانسته اى كه به جبت و طاغوت ايمان مى ورزند و درباره كافران مى گويند كه اينان از مومنان راه يافته ترند (51)

اينان كسانى هستند كه خداوند لعنتشان كرده است و كسى كه خدا لعنتش كرده باشد، ياورى برايش نخواهى يافت (52)

يا مگر آنان را بهره اى از فرمانروايى است كه باز هم به اندازه ذره ناچيزى به مردم نمى بخشند (53)

يا مگر به خاطر آنچه خداوند از لطف خويش [به بعضى از] مردمان بخشيده به آنان رشك مى برند؟ ما به خاندان ابراهيم كتاب آسمانى و نبوت داده ايم و به آنان فرمانروايى بزرگى بخشيده ايم (54)

پس برخى از آنان به آن ايمان آوردند، و دسته اى از ايشان از آن اعراض كردند و [اينان را] آتش افروخته جهنم بس است (55)

كسانى كه آيات ما را انكار كرده اند، به آتشى در خواهيمشان آورد كه هر چه پوستهايشان پخته [و فرسوده] شود به جاى آنها پوستهاى ديگر آوريم، تا عذاب را بچشند، خداوند پيروزمند فرزانه است (56)

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، به بوستانهايى در خواهيمشان آورد كه جويباران از فرودست آن جارى است و جاودانه در آنند، و در آنجا جفتهايى پاكيزه دارند و آنان را به سايه سارى سايه گستر در خواهيم آورد (57)

خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانتها را به صاحبان آنها بازگردانيد، و چون بين مردم داورى مى كنيد دادگرانه داورى كنيد، خداوند به امرى نيك پندتان مى دهد، كه خداوند شنواى بيناست (58)

اى مومنان از خداوند و پيامبر و اولوالامرتان اطاعت كنيد، و اگر به خداوند و روز بازپسين ايمان داريد، هرگاه

در امرى [دينى] اختلافنظر يافتيد، آن را به [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر عرضه بداريد كه اين بهتر و نيك انجامتر است (59)

آيا داستان كسانى را كه گمان مى برند به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پيش از تو نازل شده، ايمان دارند، ندانسته اى كه مى خواهند به طاغوت داورى برند و حال آنكه به آنان دستور داده شده است كه به آن كفر بورزند و شيطان مى خواهد آنان را به گمراهى دور و درازى بكشاند (60)

و چون به آنان گفته شود به سوى [قرآن] فرو فرستاده الهى و پيامبر آييد، منافقان را مى بينى كه به كلى از تو اعراض مى كنند (61)

چگونه باشد آنگاه كه به خاطر كار و كردار پيشينشان مصيبتى به آنان رسد، آنگاه به نزد تو آمده به خدا سوگند مى خورند كه جز نيكى و همراهى قصدى نداشتيم (62)

اينان كسانى هستند كه خداوند ما فى الضميرشان را مى داند، پس از ايشان روى بگردان و پندشان ده و به آنان سخنى رسا كه در دلشان موثر افتد بگو (63)

و هيچ پيامبرى نفرستاديم مگر آنكه به توفيق الهى از او فرمانبردارى شود، و اگر هنگامى كه به خويشتن ستم كردند به نزد تو مى آمدند و از خداوند آمرزش مى خواستند و پيامبر هم برايشان آمرزش مى خواست، خداوند را توبه پذير مهربان مى يافتند (64)

چنين نيست و سوگند به پروردگارت كه ايمان نياورده اند مگر آنكه در اختلافى كه دارند تو را داور كنند، آنگاه در آنچه داورى كردى هيچ دلتنگى در خود نيابند و به خوبى [به حكم تو] گردن بگذارند (65)

و اگر بر آنان مقرر داشته بوديم كه

خودتان را بكشيد يا از خانه و كاشانه تان بيرون رويد، جز اندكى از آنان آن كار را نمى كردند، و اگر آنچه به آنان اندرز داده شد انجام مى دادند بى شك برايشان بهتر و در ثبات قدم ايشان موثرتر بود (66)

و در آن صورت از پيشگاه خود به ايشان پاداش عظيمى مى بخشيديم (67)

و به راهى راست هدايتشان مى كرديم (68)

و كسانى كه از خداوند و پيامبر اطاعت كنند، در زمره كسانى اند كه خداوند بر آنان انعام فرموده است، اعم از پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان، و اينان نيك رفيقانى هستند (69)

اين بخشش الهى است و خدا دانايى بسنده است (70)

اى مومنان سلاح خود را برگيريد و گروه گروه يا دسته جمعى رهسپار شويد (71)

و از شما كسى هست كه پا سست مى كند و چون مصيبتى به شما رسد مى گويد خدا به من رحم كرد كه همراه آنان حاضر نبودم (72)

و چون به شما خير و خوبيى از خداوند برسد، در حالى كه گويى بين شما و او هيچگونه دوستى نيست مى گويد اى كاش من همراه ايشان بودم تا به سعادت بزرگى نايل مى شدم (73)

و كسانى كه زندگانى دنيا را به آخرت فروخته اند، بايد در راه خدا كارزار كنند، و هر كس كه در راه خدا كارزار كند و كشته يا پيروز شود، به زودى به او پاداشى عظيم مى بخشيم (74)

و چرا در راه خدا و در راه [آزادسازى] مردان و زنان و كودكان مستضعف - كه مى گويند پروردگارا ما را از اين شهرى كه اهلش ستمگرند خارج فرما و از سوى خويش براى ما يارى و ياورى

بگمار - كارزار نكنيد (75)

مومنان در راه خدا كارزار مى كنند و كافران در راه طاغوت، آرى با دوستداران شيطان بجنگيد كه نيرنگ شيطان [در نهايت] ضعيف است (76)

آيا داستان كسانى را كه به آنان گفته شد [عجالتا] دست از جهاد نگه داريد و نماز را برپا داريد و زكات بپردازيد ندانسته اى؟ كه چون بر آنان جهاد مقرر گشت، آنگاه گروهى از آنان از مردم [مشركان مكه] چنان مى ترسيدند كه بايد از خداوند ترسيد، يا حتى از آن شديدتر، و [در دل] مى گفتند پروردگارا چرا بر ما جهاد را مقرر داشتى، كاش ما را تا زمانى نزديك واپس مى داشتى، بگو بهره دنيا ناچيز است و براى كسى كه تقوا پيشه كند آخرت بهتر است، و بر شما به اندازه ذره ناچيزى هم ستم نخواهد رفت (77)

هر جا كه باشيد - ولو در دژهاى استوار سر به فلك كشيده - مرگ شما را فراخواهد گرفت، و چون به ايشان خيرى برسد مى گويند اين از سوى خداوند است، و اگر شرى به ايشان برسد مى گويند اين از سوى توست، بگو همه از سوى خداوند است، اين گروه را چه مى شود كه به نظر نمى رسد سخنى دريابند (78)

هر خيرى كه به تو برسد از سوى خداوند است و هر شرى كه به تو برسد از خود توست، و تو را به پيامبرى براى مردمان فرستاده ايم و خداوند گواهى را كافى است (79)

هر كس از پيامبر اطاعت كند در حقيقت از خداوند اطاعت كرده است، و هر كس سر پيچد [بدان] كه تو را نگهبان ايشان نفرستاده ايم (80)

مى گويند سمعا و طاعه، ولى چون از

نزد تو بيرون مى روند، گروهى از آنان شبانه چيزى جز آنچه تو گفته اى مى سگالند و خداوند سگالش شبانه شان را مى نويسد، پس از آنان روى بگردان و بر خداوند توكل كن و خداوند كارسازى را كافى است (81)

آيا در [معانى] قرآن نمى انديشند؟ و اگر از نزد كسى غير از خدا بود، در آن اختلاف بسيار مى يافتند (82)

و چون به ايشان خبرى كه مايه آرامش يا نگرانى است برسد، آن را فاش مى سازند، حال آنكه اگر آن را به پيامبر و اولوالامر عرضه مى داشتند، آنگاه اهل استنباط ايشان، به [مصلحت] آن پى مى بردند، و اگر بخشش و رحمت الهى بر شما نبود، جز عده اى اندك شمار همه از شيطان پيروى مى كرديد (83)

پس در راه خدا كارزار كن، تو عهده دار كسى جز خود نيستى و مومنان را نيز [به كارزار] تشويق كن، چه بسا خداوند بلاى كافران را [از شما] بگرداند و عذاب الهى سختتر و خداوند سختگيرتر است (84)

هر كس كه شفاعت پسنديده اى كند از [خير] آن نصيب برد و هر كس كه شفاعت ناپسنديده اى كند از [شر] آن نصيب برد، و خداوند بر هر چيز مقتدر است (85)

و چون شما را به تحيتى بنوازند، با تحيتى بهتر از آن، يا همانند آن، پاسخ دهيد، كه خداوند حسابگر همه چيز است (86)

خداوند كسى است كه خدايى جز او نيست، همو شما را در روز قيامت كه در [فرارسيدن] آن شكى نيست، گرد مى آورد، و كيست از خدا راستگوتر (87)

از چيست كه شما درباره منافقان دو گروه شده ايد و حال آنكه خداوند آنان را به خاطر كار و كردارشان سرنگون ساخته است،

آيا مى خواهيد كسى را كه خداوند در گمراهى اش وانهاده است، رهنمايى كنيد؟ و حال آنكه هرگز براى كسى كه خداوند در گمراهى اش وانهاده، بيرون شدى نخواهى يافت (88)

[آنان] خوش دارند كه شما نيز مانند ايشان كفر بورزيد و در نتيجه همانند باشيد، پس هيچكس از آنان را دوست نگيريد، مگر آنكه [همانند شما] در راه خدا هجرت كنند، و اگر رويگردان شدند، ايشان را هرجا كه يافتيد به اسارت بگيريد و بكشيد و از آنان [براى خود] يار و ياور نگيريد (89)

مگر كسانى كه با قومى كه بين شما و ايشان پيمانى هست، پيوند دارند، يا به نزد شما مى آيند و دلهايشان تنگ است از اينكه با شما يا با قوم خويش كارزار كنند، و اگر خدا مى خواست آنان را بر شما چيره مى ساخت و با شما به كارزار برمى خاستند، ولى اگر از شما كناره گرفتند و با شما كارزار نكردند و از در تسليم و اسلام وارد شدند، خداوند به شما اجازه مبارزه با آنان نمى دهد (90)

و ديگرانى را خواهيد يافت كه مى خواهند هم از شما در امان باشند، و هم از قوم خودشان، هر بار كه به فتنه شرك بازگردانده شوند، در دام آن گرفتار آيند، ولى اگر از شما كناره نگرفتند و از در تسليم و اسلام وارد نشدند، و دست از شما باز نداشتند، آنگاه هرجا كه يافتيدشان به اسارت بگيريد و بكشيد، اينانند كه دست شما را در مبارزه با آنان باز گذارده ايم (91)

و هيچ مومنى نبايد هيچ مومنى را بكشد، مگر از روى خطا، و هر كس كه مومنى را به خطا بكشد، بر اوست

كه [به كفاره] برده مومنى را آزاد كند و خونبهايى به خانواده او بدهد، مگر آنكه آنان درگذرند و ببخشند، و اگر [مقتول] مومن و از قومى باشد كه دشمن شما هستند، [قاتل] بايد برده مومنى را آزاد كند، و اگر [مقتول] از قومى باشد كه بين شما و ايشان پيمانى هست، آنگاه [قاتل] بايد خونبهايى به خانواده او [مقتول] بپردازد و برده مومنى آزاد كند، و كسى كه [برده] نيابد بر اوست كه دو ماه پياپى روزه بگيرد، اين توبه پذيرى خداوند است و خداوند داناى فرزانه است (92)

و هر كس مومنى را عمدا بكشد، جزاى او جهنم است كه جاودانه در آن بماند و خداوند بر او خشم گيرد و لعنتش كند و براى او عذابى عظيم آماده سازد (93)

اى مومنان چون در راه خدا سفر كنيد، به درستى پرس و جو كنيد، و به كسى كه با شما از در تسليم و اسلام وارد شود، مگوييد كه مومن نيستى تا بدين وسيله بهره دنيوى ببريد، چرا كه غنايم بسيار در نزد خداوند است، در گذشته اين گونه [بى پروا] بوديد، ولى خداوند بر شما منت نهاد، پس به درستى پرس و جو كنيد، كه خداوند به آنچه مى كنيد آگاه است (94)

جهادگريزان مومن، بجز آسيبمندان، با جهادگران به مال و جان در راه خدا برابر نيستند، خداوند جهادگران به مال و جان را بر جهادگريزان به مرتبتى برترى داده است، و همگان را خداوند وعده پاداش نيك [بهشت] داده است، و خداوند جهادگران را بر جهادگريزان به پاداشى عظيم برترى داده است (95)

اين درجات و آمرزش و رحمت از سوى

اوست و خداوند آمرزگار مهربان است (96)

كسانى كه فرشتگان جانشان را مى گيرند و آنان بر خود ستم روا داشته اند، به ايشان گويند در چه حال بوديد؟ گويند ما در سرزمين خود مستضعف بوديم، گويند آيا مگر زمين خداوند وسيع نبود كه بتوانيد در آن [به هر كجا كه خواهيد] هجرت كنيد؟ سرا و سرانجام اينان جهنم است و چه بد سرانجامى است (97)

مگر مردان و زنان و كودكان مستضعف كه نمى توانند چاره اى بينديشند و راه به جايى نمى برند (98)

اينان را باشد كه خداوند ببخشايد و خداوند بخشاينده آمرزگار است (99)

و هر كس كه در راه خدا هجرت كند، در روى زمين سرپناه بسيار و گشايش [در كار] مى يابد و هر كس كه از خانه و كاشانه خويش به عزم هجرت در راه خدا و پيامبرش بيرون رود، سپس مرگش فرارسد، حقا كه پاداش او بر خداوند است و خداوند آمرزگار مهربان است (100)

و چون رهسپار سفر باشيد، بر شما گناهى نيست كه اگر مى ترسيد كه مبادا كافران شما را در بلا افكنند، نماز خود را كوتاه كنيد و به راستى كه كافران آشكارا دشمن شما هستند (101)

و چون در ميان آنان بودى و خواستى براى آنان اقامه نماز كنى، بايد گروهى از آنان با تو [به نماز] برخيزند و سلاحهاى خود را نيز برگيرند، و چون به سجده روند، گروه ديگر در پشت شما [ايستاده] باشند و سپس گروه ديگر كه هنوز نماز نخوانده اند، پيش آيند و همراه تو نماز بگزارند و احتياط خود را حفظ كنند و سلاحهاى خود را همراه داشته باشند، [چرا كه] كافران خوش دارند

كه كاش شما از سلاحها و ساز و برگتان غافل باشيد تا بناگاه به يك حمله بر شما بتازند، و بر شما گناهى نيست كه اگر از ياران [يا موانع ديگر] در رنج يا بيمار بوديد، سلاحهايتان را بر زمين بگذاريد، ولى احتياطتان را داشته باشيد، خداوند براى كافران عذابى خواركننده آماده ساخته است (102)

و چون نمازتان را برگزار كرديد، خداوند را [در همه حال] ايستاده و نشسته و بر پهلو خفته ياد كنيد و چون امن و آسايش يافتيد نماز را [به درستى] بر پا داريد، كه نماز بر مومنان واجب [و عبادتى] زماندار است (103)

در پيگرد قوم مشرك، سستى نورزيد [زيرا] اگر شما درد و رنجى كشيده باشيد، آنان نيز همانند رنجى كه شما مى بريد، رنج برده اند، وانگهى شما اميدى به خداوند داريد كه آنان ندارند، و خداوند داناى فرزانه است (104)

ما كتاب آسمانى را به راستى و درستى بر تو نازل كرديم تا [بر مبناى آن و] به مدد آنچه خداوند به تو باز نموده است، بين مردم داورى كنى، و مدافع خيانتپيشگان مباش (105)

و از خداوند آمرزش بخواه كه خداوند آمرزگار مهربان است (106)

و از كسانى كه بر خود خيانت روا داشته اند، دفاع مكن كه خداوند خيانتگران گنهكار را دوست ندارد (107)

اينان با مردم پنهانكارى مى كنند، ولى نمى توانند چيزى را از خداوند پنهان بدارند، چرا كه او در زمانى كه شبانه سخنان ناپسند مى گويند، همراه آنان است و خداوند به آنچه مى كنند چيره است (108)

بهوش باشيد كه گيريم شما از ايشان در زندگانى دنيا دفاع كرديد، آنگاه در روز قيامت چه كسى از آنان

در برابر خداوند دفاع مى كند يا چه كسى نگهبان ايشان است (109)

و هر كس بدى يا بر خويش ستم كند، سپس از خداوند آمرزش بخواهد، خدا را آمرزگارى مهربان مى يابد (110)

و هر كس مرتكب گناهى شود، به زيان خويش چنين كارى كرده است، و خداوند داناى فرزانه است (111)

و كسى كه مرتكب خطا يا گناهى شود، سپس آن را به گردن بيگناهى بيندازد، زير بار بهتان و گناهى آشكار رفته است (112)

و اگر لطف و رحمت الهى در حق تو نبود، گروهى از ايشان كوشيده بودند كه تو را گمراه كنند و در واقع كسى را جز خود را گمراه نكنند و كوچكترين زيانى به تو نرسانند و خداوند بر تو كتاب و حكمت نازل كرد و [به وحى خويش] به تو چيزى را كه نمى دانستى آموخت و لطف الهى بر تو بسيار است (113)

در اغلب رازگويى هاى ايشان خيرى نيست، مگر آنكه كسى به صدقه يا به نيكوكارى يا اصلاح بين مردم بپردازد و هر كس كه در طلب خشنودى خداوند چنين كارى كند، به زودى به او پاداش بزرگى خواهيم داد (114)

و هر كس پس از آنكه حق و هدايت برايش آشكار شد با پيامبر مخالفت كند و راهى جز راه مسلمانان در پيش گيرد، او را با مراد خويش وامى گذاريم و به دوزخش در مى آوريم و چه بد سرانجامى است (115)

خداوند [اين گناه را] نمى آمرزد كه برايش شريك قائل شوند، و جز اين [هر گناهى] را براى هر كس كه بخواهد مى آمرزد و هر كس به خداوند شركورزد، دچار گمراهى دور و درازى شده است

(116)

اينان به جاى خداوند جز مادگانى را نمى پرستند، و جز شيطان سركش را پرستش نمى كنند (117)

كه خداوند او را گرفتار لعنت كرد و او گفت از بندگان تو سهم معينى برمى گيرم (118)

و آنگاه آنان را به گمراهى مى كشانم و به [دام] آرزوهاى دور و دراز مى اندازم و مى فرمايمشان تا گوشهاى چارپايان را ببرند و مى فرمايمشان تا آفرينش الهى را دگرگون كنند، و هر كس كه شيطان را به جاى خداوند دوست گيرد، آشكارا زيانكار شده است (119)

به آنان وعده مى دهد و ايشان را به [دام] آرزو مى اندازد و شيطان وعده اى جز فريب به آنان نمى دهد (120)

سرا و سرانجام ايشان جهنم است و گريزگاهى از آن ندارند (121)

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، زودا كه به بوستانهايى درآوريمشان كه جويباران از فرودست آن جارى است [و] جاودانه در آنند، وعده الهى حق است و كيست راستگوتر از خدا (122)

[وعده الهى] بر وفق آرزوهاى شما و آرزوهاى اهل كتاب نيست، هر كس مرتكب ناشايستى شود، جزاى آن را مى يابد و براى خود در برابر خداوند يار و ياورى نمى يابد (123)

و هر كس از زن و مرد كه كارهاى شايسته كند و مومن باشد، وارد بهشت مى شود و به اندازه ذره ناچيزى نيز به آنان ستم نمى رود (124)

چه كسى بهدينتر از كسى است كه روى دل به درگاه خدا آورد و نيكوكار باشد و از آيين پاك ابراهيم پيروى كند و خداوند ابراهيم را [همچون] دوست خود برگرفته است (125)

آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آن خداوند است و خداوند بر همه

چيز چيره است (126)

و از تو درباره زنان نظرخواهى مى كنند، بگو خداوند درباره آنان فتوا مى دهد - و نيز در آنچه از كتاب بر شما خوانده مى شود، آمده است - كه [حكم او] درباره دختران يتيمى كه حق مقرر آنان را نمى پردازيد، و ميل به ازدواج با آنان نداريد و نيز كودكان مستضعف [يتيم و محروم] اين است كه در حق يتيمان به عدل و انصاف بكوشيد و هر خيرى كه انجام دهيد خداوند از آن آگاه است (127)

و اگر زنى از ناسازگارى يا رويگردانى شوهرش بيمناك باشد، بر آن دو گناهى نيست كه بين خود صلحى كنند، و صلح بهتر است، و آزمندى در دلها خانه دارد، و اگر نيكوكارى و پارسايى كنيد، خداوند به آنچه مى كنيد آگاه است (128)

و هر قدر هم كه بكوشيد و بخواهيد نمى توانيد بين زنان به عدل و انصاف رفتار كنيد، پس [در ميل به ديگرى] پا را از حد فراتر مگذاريد تا همسر [پيشين] خود را بلاتكليف بگذاريد، و اگر به اصلاح بپردازيد و تقوا پيشه كنيد، [بدانيد كه] خداوند آمرزگارى مهربان است (129)

و اگر از هم جدا شوند خداوند هر يك را با توانگرى خويش بى نياز گرداند، و خداوند گشايشگر فرزانه است (130)

و آنچه در آسمانها و در زمين است از آن خداوند است و پيش از شما به اهل كتاب و [سپس] به خود شما سفارش كرديم كه از خداوند پروا كنيد، و اگر كفربورزيد، [بدانيد] آنچه در آسمانها و در زمين است از آن خداوند است و خداوند بى نياز ستوده است (131)

و آنچه در آسمانها و زمين است از

آن خداوند است و خدا كارسازى را كافى است (132)

اى مردم اگر [خدا] بخواهد شما را [از ميان] مى برد و ديگرانى را [پديد] مى آورد و خداوند بر اين كار تواناست (133)

هر كس ثواب دنيوى مى خواهد [بداند كه] ثواب دنيوى و اخروى نزد خداوند است و خدا شنواى داناست (134)

اى مومنان به عدل و داد برخيزيد و در راه رضاى خدا شاهد باشيد [و شهادت دهيد] ولو آنكه به زيان خودتان يا پدر و مادر و خويشاوندانتان باشد، [خواهان گواهى] چه توانگر چه تهيدست باشد، خداوند بر آنان مهربانتر است، پس از هواى نفس پيروى مكنيد كه از حق عدول كنيد، و اگر زبان بازى كنيد يا تن زنيد [بدانيد كه] خداوند به آنچه مى كنيد آگاه است (135)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خداوند و پيامبر او و كتابى كه بر پيامبرش فرو فرستاده است و كتابى كه از پيش منازل كرده است، ايمان بياوريد و هر كس به خداوند و فرشتگانش و كتابهايش و پيامبرانش و روز بازپسين، كفر بورزد، به گمراهى دور و درازى افتاده است (136)

كسانى كه ايمان آوردند، سپس كفر ورزيدند، سپس ايمان آوردند، و دوباره كفر ورزيدند و سپس بر كفر خود افزودند، خداوند در مقام آمرزش آنان نيست و راهى به ايشان نمى نماياند (137)

منافقان را خبر ده كه عذاب دردناكى [در پيش] دارند (138)

كسانى كه كافران را به جاى مومنان دوست خود مى گيرند، آيا در نزد آنان عزت مى جويند، در حالى كه هر چه عزت است، نزد خداوند است (139)

و در كتاب بر شما نازل كرده است كه چون بشنويد كه به

آيات الهى كفر مى ورزند و آنها را به ريشخند مى گيرند، با آنان منشينيد تا به سخن ديگرى جز آن بپردازند، چرا كه در اين صورت شما نيز مانند آنان خواهيد بود، [بدانيد كه] خداوند گردآورنده منافقان و كافران يكجا در جهنم است (140)

[آرى] همانها كه مترصد شما هستند، پس اگر پيروزى اى از جانب خداوند نصيب شما شود مى گويند مگر ما همراه [و پشتيبان] شما نبوديم؟ و اگر كافران نصيبى برند [به آنان] گويند مگر ما بر شما دست نداشتيم و دست مسلمانان را از شما دور نداشتيم؟ و خداوند روز قيامت در ميان شما [و ايشان] داورى خواهد كرد، و خداوند هرگز كافران را به مومنان سلطه نمى دهد (141)

منافقان مى خواهند به خدا نيرنگ بزنند، و حال آنكه خداوند به آنان [به جزاى عملشان] نيرنگ مى زند، و [اينان] چون به نماز برخيزند كسلوار برخيزند، [و] با مردم رياكارى كنند و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند (142)

در اين ميان [بين كفر و ايمان] سرگشته اند، نه جزو آنان [مومنان] و نه جزو اينان [نامومنان]، و هر كس كه خداوند در گمراهى واگذاردش، هرگز براى او بيرون شدى نخواهى يافت (143)

اى مومنان كافران را به جاى مومنان، دوست نگيريد، آيا مى خواهيد در پيشگاه خداوند حجت را بر خود تمام كنيد؟ (144)

منافقان در طبقه زيرين جهنم جاى دارند و هرگز براى آنان ياورى نخواهى يافت (145)

مگر كسانى كه توبه و درستكارى كنند و به خداوند پناه برند و دين خويش را براى خدا خالص سازند، اينان در زمره مومنانند و خداوند به زودى به مومنان پاداش بزرگى مى بخشد (146)

اگر شكر كنيد

و ايمان ورزيد خداوند را با عذاب شما چه كار؟ و خداوند قدردان داناست (147)

خداوند بانگ برداشتن به بد زبانى را دوست ندارد، مگر از [سوى] كسى كه به او ستم شده باشد، و خداوند شنواى داناست (148)

اگر خيرى را آشكار يا پنهان كنيد، يا از عمل ناخوشايندى درگذريد، [بدانيد كه] خداوند بخشاينده تواناست (149)

كسانى كه به خداوند و پيامبرانش كفر مى ورزند و مى خواهند بين خداوند و پيامبرانش جدائى قائل شوند و مى گويند به بعضى ايمان داريم و به بعضى نداريم و مى خواهند راهى بينابين پيش گيرند (150)

اينان به واقع كافرند و ما براى كافران عذابى خفتبار آماده ساخته ايم (151)

و كسانى كه به خداوند و پيامبرانش ايمان دارند و بين هيچيك از آنان فرق نمى گذارند، خداوند به زودى پاداش آنان را خواهد داد، و خدا آمرزگار مهربان است (152)

اهل كتاب از تو مى خواهند كه برايشان [به يكباره] از آسمان كتابى نازل كنى، بدان كه از موسى درخواستى عجيبتر كردند، و گفتند خدا را آشكارا به ما نشان بده، آنگاه به خاطر درخواست ناحقشان صاعقه [ى مرگ] آنان را فروگرفت، آنگاه [چون به درخواست موسى از نو زنده شدند] پس از آن همه معجزات كه برايشان پديد آمده بود، گوساله پرستى كردند، و از اين گناهشان هم درگذشتيم و به موسى حجتى آشكار بخشيديم (153)

و [كوه] طور را بر فرازشان افراشته داشتيم تا از ايشان پيمان گرفتيم، و به ايشان گفتيم فروتنانه از اين دروازه وارد شويد، و به ايشان گفتيم حرمت سبت [شنبه] را نشكنيد، و از ايشان پيمانى استوار گرفتيم (154)

آنگاه به سبب پيمان شكنى شان و

كفرورزيدنشان به آيات الهى و كشتنشان پيامبران را به ناحق و ادعايشان كه دلهاى ما در پوشش است [لعنتشان كرديم]، بلكه خداوند به سبب كفرشان بر دلهايشان مهر نهاد، كه جز اندكى ايمان نمى آورند (155)

و به سبب كفرشان و سخنشان كه به مريم بهتان بزرگى زدند (156)

و ادعايشان كه ما مسيح عيسى بن مريم پيامبر خدا را كشته ايم و حال آنكه نه او را كشتند و نه بر دار كردند، بلكه [حقيقت امر] بر آنان مشتبه شد، و كسانى كه در اين امر اختلاف كردند از آن در شكاند و به آن علم ندارند، فقط پيروى از حدس و گمان مى كنند و او را به يقين نكشته اند (157)

بلكه خداوند او را به سوى خويش بركشيد و خدا پيروزمند فرزانه است (158)

و هيچكس از اهل كتاب نيست مگر آنكه پيش از مرگش به او [عيسى] ايمان آورد، و روز قيامت او [عيسى] برايشان گواه است (159)

آرى به سبب ظلم [بعضى از] يهوديان، و به سبب باز داشتنشان بسيارى [از مردم] را از راه خدا، چيزهاى پاكيزه اى را كه بر آنان حلال بود، بر آنان حرام كرديم (160)

و نيز به سبب ربا گرفتنشان كه از آن نهى شده بودند، و اينكه اموال مردم را به باطل مى خوردند، و ما براى كافرانشان عذابى دردناك آماده ساخته ايم (161)

ولى از ميان آنان راسخان در علم و مومنان به آنچه بر تو و پيش از تو نازل شده است، ايمان دارند، به ويژه نمازگزاران، و زكاتدهندگان و مومنان به خداوند و روز بازپسين، به اينان به زودى پاداش بزرگى خواهيم داد (162)

ما به

تو وحى فرستاديم، همچنانكه به نوح و پيامبران بعد از او، و نيز به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط و عيسى و ايوب و يونس و هارون و سليمان نيز وحى فرستاديم، و به داوود زبور بخشيديم (163)

و پيامبرانى كه پيشتر داستان آنان را بر تو خوانده ايم و پيامبرانى كه داستان آنان را بر تو نخوانده ايم، و خداوند با موسى [بى ميانجى] سخن گفت (164)

[اينان] پيامبرانى مژده آور و هشداردهنده هستند، تا بعد از [فرستادن] پيامبران، مردم را بر خداوند حجتى نباشد، و خداوند پيروزمند فرزانه است (165)

آرى خداوند به [صحت] آنچه بر تو نازل كرده است، شهادت مى دهد، آن را به علم خويش نازل كرده است، و فرشتگان نيز شهادت مى دهند و خداوند گواهى را كافى است (166)

كسانى كه كفرورزيده اند و از راه خدا باز داشته اند، به راستى به گمراهى دور و درازى دچارند (167)

كسانى كه كفر و ظلمورزيده اند، خداوند بر آن نيست كه آنان را بيامرزد و يا راهى بنمايد (168)

مگر راه جهنم، كه جاودانه در آن مى مانند، و اين امر بر خداوند آسان است (169)

اى مردم اين پيامبر حق و حقيقت را از جانب پروردگارتان براى شما آورده است، پس ايمان بياوريد كه به خير [و صلاح] شماست، و اگر [انكار كنيد و] كفرورزيد بدانيد كه آنچه در آسمانها و زمين است از آن خداوند است، و خداوند داناى فرزانه است (170)

اى اهل كتاب در دينتان از حد و حق نگذريد و جز حق بر خداوند نگوييد، جز اين نيست كه مسيح عيسى بن مريم پيامبر خدا و كلمه او و روح

اوست كه آن را به مريم فراداد، پس به خداوند و پيامبرانش ايمان بياوريد، و نگوييد كه [خدا] سه گانه است، از اين بازآييد كه به خير [و صلاح] شماست، همانا خداوند خداى يگانه است، كه منزه و مبرا از داشتن فرزند است، او راست آنچه در آسمانها و در زمين است، و خداوند كارسازى را كافى است (171)

مسيح و فرشتگان مقرب هرگز ابا ندارند از اينكه بنده خدا باشند، و هر كس از پرستش او ابا داشته باشد و كبر بورزد به زودى همگى آنان را [براى حسابرسى] نزد خويش گرد مى آورد (172)

اما كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، پاداشهايشان را به تمامى مى دهد و از فضل خويش نيز به ايشان افزونتر مى بخشد، و اما كسانى كه استنكاف و استكبار ورزيده اند، به عذابى دردناك دچارشان مى سازد و در برابر خداوند براى خود يار و ياورى نمى يابند (173)

اى مردم به راستى برهانى از سوى پروردگارتان براى شما نازل شده است و براى شما نورى آشكار فرو فرستاده ايم (174)

آنگاه كسانى كه به خداوند ايمان آورده اند و به او پناه برده اند، ايشان را به زودى به جوار فضل و رحمت خويش درمى آورد و به راهى راست به سوى خويش رهنمون مى گردد (175)

از تو نظر خواهى مى كنند بگو خداوند درباره كلاله به شما چنين فتوا مى دهد كه اگر مردى درگذرد و فرزندى نداشته باشد و خواهرى داشته باشد، نصف تركه از آن او [خواهر] است، [و اگر زنى درگذرد و برادرى داشته باشد] در صورتى كه فرزند نداشته باشد، آن مرد [همه تركه را] از او ارث مى برد، و اگر خواهران

دو تن [يا بيشتر] باشند، دو سوم تركه از آنان است، و اگر گروهى برادر و خواهر باشند، در اين صورت براى هر مرد بهره اى برابر با بهره دو زن است، خداوند [احكامش را] برايتان روشن مى سازد تا مبادا گمراه شويد، و خدا به هر چيزى داناست (176)

اموال ايشان را و نخوريد آنها را به اسراف (به بيهوده و گزاف در هزينه) و پيشى جستن كه نبادا بزرگ شوند و آن كه بى نياز است خوددارى كند و آن كه نيازمند است بايد بخورد به متعارف و هرگاه داديد بديشان اموالشان را پس گواه گيريد بر ايشان و بس است خدا حسابدارى (6)

مردان را است بهره اى از آنچه بازگذاردند پدر و مادر و نزديكان و زنان را است بهره اى از آنچه بازگذاردند پدر و مادر و نزديكان از كم يا بيش آن بهره اى بايسته و مشخص (7)

و اگر حاضر شدند قسمت را نزديكان و يتيمان و بينوايان پس بخورانيدشان از آن و بگوئيد بديشان گفتارى نكو (8)

و بايد بترسند آنان كه اگر بازگذارند پس از خود فرزندان ناتوانى مى ترسند بر ايشان پس بترسند خدا را و بگويند سخنى استوار (9)

همانا آنان كه مى خورند اموال يتيمان را به ستم جز اين نيست كه مى خورند در شكمهاى خويش آتش را و بزودى درآيند در آتش افروخته (10)

دستور دهد شما را خدا در باره فرزندان شما كه براى نرينه است مانند بهره دو مادينه پس اگر زنانى باشند بيش از دو تن براى ايشان است دو ثُلث آنچه بازگذارده و اگر يك آن باشد پس براى او است نيم و براى پدر و مادرش هر كدام از آنان است شش يك از آنچه بازگذارده اگر وى را فرزندى باشد و اگر وى را فرزندى نباشد و ارث برد از او پدر و مادرش پس براى مادرش سه يك است و اگر وى را برادرانى باشند پس مادرش را شش يك است

پس از وصيّتى كه كرده باشد يا وامى پدران شما و فرزندان شما ندانيد كدامين نزديكترند به شما در سودمندى بايسته است از خدا همانا خداوند است داناى حكيم (11)

و شما را است نيمى از آنچه بازگذاردند همسران شما اگر نباشد ايشان را فرزندى و اگر بود ايشان را فرزندى پس براى شما است چهار يك از آنچه بازگذاردند پس از وصيّتى كه كرده باشند يا وامى و ايشان را است چهار يك از آنچه بازگذارديد اگر نباشد شما را فرزند و اگر شما را فرزند باشد پس ايشان را است هشت يك از آنچه بازگذاريد پس از وصيّتى كه كنيد يا وامى و اگر مردى باشد كه ارث برده شود به كلاله (برادران و خواهران) يا زنى باشد كه وى را برادر يا خواهرى باشد پس براى هر كدام است شش يك و اگر باشند بيشتر از اين پس آنانند شريكانى در ثلث پس از وصيّتى كه كرده شود و يا وامى نازيان آورنده دستورى است از خدا و خدا است داناى بردبار (12)

اين است مرزهاى خدا و آن كس كه اطاعت كند خدا و پيمبرش را درآردش به باغهائى كه جارى است از زير آنها جوى ها جاودانان در آن و اين است كاميابى بزرگ (13)

و آن كس نافرمانى خدا و پيمبرش كند و بگذرد از مرزهاى او فروبردش در آتشى جاودان ماند در آن و براى او است عذابى خواركننده (14)

و آنان كه فحشائى آرند از زنان شما پس گواه گيريد بر آنان چهار تن از خود شما پس اگر گواهى دادند نگهداريد ايشان را (بازداشت كنيدشان) در خانه ها تا

برسدشان مرگ يا بگذارد خدا براى ايشان راهى (15)

و آن دو مرد از شما كه فحشائى آرند آزارشان كنيد پس اگر توبه كردند و به شايستگى آمدند بگذريد از ايشان همانا خدا است بسى توبه پذيرنده مهربان (16)

جز اين نيست كه بر خدا پذيرفتن توبه آنانى است كه به نادانى كردارى زشت كنند و سپس بزودى توبه كنند آنانند كه بپذيرد خدا توبه ايشان را و خدا است داناى حكيم (17)

و نيست توبه براى آنان كه كردار زشت كنند تا گاهى كه يكى از ايشان را مرگ فرارسد گويد توبه كردم اكنون و نه آنان كه مى ميرند و ايشانند كافران آنان را آماده كرديم براى ايشان عذابى دردناك (18)

اى آنان كه ايمان آورديد روا نيست شما را كه ارث بريد زنان را به ناخواه و بازشان نداريد از زناشوئى كه ببريد پاره آنچه را بديشان داديد مگر آنكه بيارند فحشائى آشكار و زندگانى كنيد با ايشان به خوبى و اگر خوش نداشتيد آنان را چو بسا چيزى را ناخوش داريد و قرار دهد خداوند در آن خيرى بسيار (19)

و اگر خواستيد بگزينيد همسرى به جاى همسرى گزينيد و داديد يكى از ايشان را پوست گاوى آكنده از زر يا سيم نگيريد از او چيزى آيا مى گيريدش به دروغ بستن و گناهى آشكار (20)

و چگونه مى گيريدش و حالى كه رسانده اند بعضى از شما به بعضى و گرفته اند از شما پيمانى سخت (21)

و همسر نگيريد آنان را كه پدران شما همسر گرفتند از زنان مگر آنچه گذشته است كه آن است فحشائى و خشمى و چه زشت راهى است (22)

حرام

شده است بر شما مادران شما و دختران شما و خواهران شما و عمّه هاى شما و خاله هاى شما و دختران برادر و دختران خواهر و مادران شما آنان كه شيرتان دادند و خواهران شما در شير و مادران زنان شما و دخترانى كه در دامان شما هستند از زنانى كه همبستر شده ايد با آنان پس اگر همبستر نشده باشيد با آنان نيست باكى بر شما و همسران فرزندان شما آنان كه از صلبهاى (كمرهاى) شما هستند و آنكه جمع كنيد ميان دو خواهر جز آنچه گذشته است همانا خداوند است آمرزنده مهربان (23)

و زنان شوهردار مگر آنچه از آن شما است به ملك يمين كتاب خدا است بر شما و حلال شد براى شما جز اينان كه به مالهاى خويش خواستگارى كنيد حالى كه شوهران باشيد نه زناكاران پس هرچند كامياب شديد از ايشان بدهيد بديشان مزدهاى ايشان را به واجب و نيست باكى بر شما در آنچه تراضى كنيد بدان پس از واجب همانا خدا است داناى حكيم (24)

و آن كس كه توانائى مالى ندارد از شما كه كابين كند زنان آزاد با ايمان را پس از آنچه در ملك يمين شما است از كنيزكان با ايمان و خدا داناتر است به ايمان شما يك به يك (يا بعضى از شما از بعضى است) پس ازدواج كنيد با آنان به اذن خانواده هاى آنان و بديشان دهيد مزدهاى ايشان را به خوبى حالى كه خويشتن نگهدارندگانند نه زناكاران و نه يارگيرندگان پس گاهى كه شوى كردند اگر فحشائى آوردند بر ايشان است نصف آنچه بر زنان آزاد است از شكنجه اين براى كسى

است از شما كه رنج عزوبت را ترسد و صبركردن بهتر است براى شما و خدا است آمرزنده مهربان (25)

خدا خواهد بيان كند براى شما و هدايت كند شما را به راه هاى آنان كه پيش از شما بودند و بگذرد از شما و خدا است داناى حكيم (26)

خدا خواهد كه بپذيرد توبه شما را و خواهند آنان كه پيروى شهوات كنند كه منحرف شويد انحرافى بزرگ (27)

خدا خواهد سبك كند از شما و آفريده شده است انسان ناتوان (28)

اى آنان كه ايمان آورديد نخوريد اموال خويش را ميان خويش به ناحقّ مگر آنكه داد و ستدى باشد بر تراضى شما و نكُشيد همديگر را همانا خداوند است به شما مهربان (29)

و آن كس كه اين كار را كند به بيداد و ستم بزودى چشانيمش آتش را و آن است بر خدا آسان (30)

اگر دورى كنيد از گرانهاى آنچه نهى شويد از آن بستريم از شما گناهان شما را و درآريمتان جايگاهى ارجمند (31)

و آرزو نكنيد آنچه را خداوند فزونى داد (برترى داده است) بدان بعضى از شما را بر بعضى مردان را است بهره اى از آنچه كسب كردند و زنان را است بهره اى از آنچه كسب كردند و بخواهيد خدا را از فضلش همانا خدا است به همه چيز دانا (32)

و براى هر كدام قرار داديم نزديكانى كه ارث برند از آنچه به جاى گذارند پدر مادر و خويشاوندان و آنان را كه پيمان بسته است سوگندهاى شما پس بدهيد ايشان را بهره ايشان همانا خدا است بر همه چيز گواه (33)

مردان ايستادگانند (سرپرستند) بر زنان

بدانچه برترى داد خدا بعضى از ايشان را بر بعضى و بدانچه داده اند از اموال خويش پس زنان شايسته فرمانبردارانند (فروتنانند) خويشتن نگهدارندگانند در نهان بدانچه خدا نگهداشته است و آنان را كه بيم سركشى شان داريد اندرز دهيد و دورى گزينيد از ايشان در بسترها و بزنيدشان پس اگر فرمانبردارى كردند شما را نجوئيد بر ايشان راهى همانا خداوند است برتر بزرگوار (34)

و اگر بيم داشتيد خلافى ميان آنان (زن و شوهر) پس برانگيزيد داورى از خاندان مرد و داورى از خاندان زن تا اگر ساز آوردنى خواهند بساز آورد خدا ميان ايشان همانا خدا است داناى كارآگاه (35)

و پرستش كنيد خدا را و همتا قرار ندهيد براى او چيزى و با پدر و مادر نكوئى كنيد و با نزديكان و يتيمان و بينوايان و همسايه خويشاوند و همسايه بيگانه و يار هم پهلو و راهگذر نيازمند و آنكو شما را است به ملك يمين همانا خدا دوست ندارد آن را كه او است گردنفراز خودخواه (خودستاى) (36)

آنان كه بخل ورزند و مردم را به بخل ورزى فرمان دهند و پنهان كنند آنچه را خدا بديشان داده است از فضل خويش و آماده كرديم براى كافران عذابى خواركننده (37)

و آنان كه دهند اموال خود را براى خودنمائى به مردم و ايمان نيارند به خدا و روز بازپسين و آن كس كه شيطانش همنشين باشد چه زشت است همنشينى (38)

و چه چيز بر ايشان بود اگر ايمان مى آوردند به خدا و روز بازپسين و مى بخشيدند از آنچه روزى داده است ايشان را خدا و خدا بديشان است دانا (39)

همانا خدا ستم

نكند به سنگينى ذرّه اى و اگر كردار خوبى باشد دو برابرش كند و بيارد از نزد خويش پاداشى بزرگ (40)

پس چگونه است هنگامى كه بياريم از هر گروهى گواهى و بياريم تو را بر اينان گواه (41)

در آن روز دوست دارند آنان كه كفر ورزيدند و نافرمانى كردند پيمبر را كاش يكسان مى شدند با زمين و نهان نمى دارند از خدا داستانى را (42)

اى آنان كه ايمان آورديد نزديك نشويد به نماز حالى كه مست هستيد تا آنگاه كه بدانيد چه مى گوئيد و نه جُنب مگر راهگذرى تا آنگاه كه غسل كنيد و اگر بيمار باشيد يا در سفرى يا يكى از شما از آب ريز برون آيد يا با زنان نزديكى كنيد و نيابيد آبى پس آهنگ زمينى پاكيزه كنيد و بماليد روى ها و دستهاى خود را همانا خدا است بخشنده آمرزگار (43)

آيا ننگريستى بدانان كه داده شدند بهره اى از كتاب را مى خرند گمراهى را و خواهند كه گم كنيد راه را (44)

و خدا داناتر است به دشمنان شما و بس است خدا سرپرستى و بس است خدا ياورى (45)

از آنان كه جهودند گروهى برمى گردانند سخنان را از جاى هايش و گويند شنيديم و نافرمانى كرديم و بشنوان ناشنوائى را و رعايت كن ما را به گردانيدن زبانهاى خويش و ستيزگى در دين و اگر آنان مى گفتند شنيديم و فرمان برديم و بشنوان و مهلت ده ما را هرآينه بهتر بود ايشان را و درست تر ليكن دورشان كرد خدا به كفرشان پس ايمان نيارند جز اندكى (46)

اى آنان كه داده شديد كتاب را ايمان آريد بدانچه فرستاديم تصديق كننده آنچه

با شما پيش از آنكه واژگون كنيم روى هائى را پس بازگردانيمشان به سوى پشت يا دور سازيم آنان را چنان كه دور ساختيم ياران شنبه را و بوده است كار خدا شدنى (47)

همانا خدا نمى آمرزد كه شرك بدو ورزيده شود و مى آمرزد هر چه كمتر از آن باشد براى هر كس كه خواهد و هر كه شرك ورزد به خدا همانا دروغ بسته است گناهى بزرگ را (48)

آيا نديدى آنان را كه خويشتن را ستايند (پاك شمرند) بلكه خدا ستوده دارد (پاك كند) هر كه را خواهد و ستم نشوند به اندازه رشته اى كه ميان هسته خرما است (49)

بنگر چگونه بر خدا دروغ مى بندند و بس است آن گناهى آشكار (50)

آيا نبينى آنان را كه داده شدند بهره اى را از كتاب ايمان آرند به جبت و طاغوت و گويند بدانان كه كفر ورزيدند كه اينان رهبرنده ترند از آنان كه ايمان آوردند راه را (51)

آنانند كه دور كردشان خدا و كسى كه دور سازدش خدا نيابى براى او ياورى را (52)

يا ايشان را است بهره اى از فرمانروائى كه در آن هنگام ندهند به مردم پشيزى را (53)

يا رشك برند مردم را بدانچه خدا از فضل خويش بدانان داده است همانا داديم به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت را و داديم بديشان پادشاهى بزرگ را (54)

پس از ايشان است آنكه ايمان بدان آورده است از ايشان است آنكه بازداشته است از آن و بس است دوزخ آتشى سوزان (55)

همانا آنان كه كفر ورزيدند به آيتهاى ما بزودى چشانيمشان آتشى كه هرگاه پخته شود پوستهاى ايشان جايگزين گردانيمشان پوستهاى

ديگرى تا بچشند عذاب را همانا خداوند است عزّتمند حكيم (56)

و آنان كه ايمان آوردند و كردار شايسته كردند بزودى درآريمشان باغهائى كه جارى است از زير آنها جوى ها جاودانان در آنها هميشه براى ايشان است در آنها همسرانى پاكيزه و درآريمشان در سايه اى سايه افكن (57)

همانا خدا فرمانتان دهد كه بازگردانيد سپرده ها را به اهل آنها و اگر داورى كنيد ميان مردم آنكه داورى كنيد به داد چه خوب است آنچه خدا اندرز دهد شما را بدان همانا خداوند است شنونده اى بينا (58)

اى آنان كه ايمان آورديد فرمان بريد خدا و رسول را و اولياء امر (كارداران) را از شما و اگر در چيزى با هم ستيزه كرديد به خدا و رسولش بازگردانيد اگر هستيد ايمان آورنده به خدا و روز آخر اين بهتر است و نكوتر در فرجام (59)

آيا نديدى آنان را كه پندارند آنكه ايشان ايمان آورده اند بدانچه به سوى تو فرستاده شده است و آنچه پيش از تو فرستاده شده است خواهند داورى برند به سوى ستمگر حالى كه امر شدند كه كفر ورزند بدو و خواهد شيطان كه گمراهشان سازد گمراهيى دور (60)

و اگر گفته شود بديشان كه بيائيد به سوى آنچه خدا فرستاده است و به سوى رسول بنگرى منافقان را كه بازمى دارند از تو بازداشتنى (61)

پس چگونه است كه اگر پيش آمدى بديشان رسد بدانچه دستهاشان پيش فرستاده است آيند نزد تو سوگند خورند كه نخواستيم ما جز نكوكارى و كارساز آوردن را (62)

آنانند كه خدا مى داند آنچه در دلهاى ايشان است پس روى گردان از ايشان و اندرز ده ايشان

را و بگو ايشان را به دلهاى ايشان گفتارى رسا (63)

و نفرستاديم پيمبرى را مگر تا اطاعت شود به اذن خدا و اگر اينان گاهى كه به خود ستم روا مى داشتند مى آمدند نزد تو و آمرزش مى خواستند از خدا و آمرزش مى خواست براى ايشان پيمبر همانا مى يافتند خدا را بسى توبه پذيرنده مهربان (64)

نه چنين است به پروردگار تو سوگند ايمان نيارند به تو تا به داورى بگزيندت در آنچه سرزده است بينشان و سپس نيابند در دلهاى خويش چاره اى از آنچه تو قضاوت كرده اى و تسليم شوند تسليم شدنى (65)

و اگر ما مى نوشتيم بر ايشان كه بكشيد همديگر را يا برون رويد از شهرهاى خود نمى كردندش جز كمى از ايشان و اگر مى كردند آنچه را پند داده مى شدند هرآينه براى آنان بهتر بود و سخت استوارتر (66)

و در آن هنگام مى داديمشان از نزد خويش مزدى بزرگ (67)

و رهبريشان مى كرديم به راهى راست (68)

و آن كس كه اطاعت كند خدا و پيمبر را همانا آنان با كسانيند كه خدا نعمت بديشان داده است از پيمبران و راستگويان و كشتگان راه خدا و شايستگان و چه نيكو رفيقانند (69)

اين است فزونى از خدا و بس است خدا دانا (70)

اى آنان كه ايمان آورديد برگيريد اسلحه خويش را پس كوچ كنيد دسته دسته يا كوچ كنيد با هم (71)

و همانا از شما است آنكه به سختى درنگ كارى كند پس اگر پيشامدى به شما رسد گويد خدا به من نعمت داد كه نشدم با ايشان كشته (72)

و اگر فضلى از خدا به شما رسد بگويد چنان كه تو گوئى

هرگز بين تو و او دوستى نبوده كاش با شما بودم تا بهره مند مى شدم به بهره اى بزرگ (73)

پس بايد نبرد كند در راه خدا آنان را كه مى فروشند زندگانى دنيا را به آخرت و كسى كه پيكار كند در راه خدا پس كشته شود يا پيروز گردد بزودى دهيمش پاداشى گران (74)

و چيست شما را كه پيكار نمى كنيد در راه خدا و ناتوانان از مردان و زنان و كودكانى كه گويند پروردگارا برون كن ما را از اين شهرى كه ستمگرند مردمش و قرار ده براى ما از نزد خود سرپرستى و قرار ده براى ما از نزد خود ياورى (75)

آنان كه ايمان آورده پيكار كنند در راه خدا و آنان كه كفر ورزيده اند پيكار كنند در راه ستمگر پس پيكار كنيد با ياران شيطان همانا نيرنگ شيطان است ناتوان (76)

آيا ننگريستى بدانان كه بديشان گفته شد بازداريد دستهاى خود را و بپاى داريد نماز را و بدهيد زكات را تا گاهى كه بر ايشان جنگ نوشته شد ناگهان گروهى از ايشان ترسند مردم را مانند ترسيدن خدا يا سخت تر و گفتند پروردگارا چرا جنگ بر ما نوشتى كاش ما را مهلت مى دادى تا سرآمدى نزديك بگو كاميابى دنيااست اندك و آخرت بهتر است براى آنكه پرهيزكارى كند و ستم بر شما نشود به مقدار تارى كه در هسته خرما است (77)

هرجا باشيد دريابد شما را مرگ و اگرچه در دژهاى استوار باشيد و اگر بديشان رسد خوشى گويند اين از نزد خدا است و اگر بدى بديشان رسد گويند اين از نزد تو است بگو همه از نزد خدا

است پس چه شود اين گروه را نزديك نيستند دريابند سخنى را (78)

آنچه تو را از نكوئى رسد همانا از نزد خدا است و آنچه رسدت از بدى از خويشتن است و فرستاديم تو را براى مردم پيمبرى و بس است خداوند گواه (79)

آن كس كه اطاعت پيمبر كند خدا را اطاعت كرده است و آن كس كه پشت كند همانا نفرستاديمت بر ايشان نگهبان (80)

گويند اطاعت ولى گاهى كه برون روند از نزد تو درون پرورانند گروهى از ايشان غير آنچه را كه گويند و خدا مى نويسد آنچه را نهان مى دارند پس روى گردان از ايشان و توكل كن بر خدا و بس است خداوند وكيل (81)

آيا تدبّر (بررسى) نمى كنند قرآن را و اگر مى بود از نزد غير از خدا همانا مى يافتند در آن اختلافى بسيار (82)

و هرگاه برسدشان امرى درباره امنيّت يا ترس فاش كنندش و اگر بازمى گردانيدند آن را به سوى پيمبر و به سوى اولياء امر (كارداران) خويش همانا مى دانستندش آنان كه استخراجش مى كردند از ايشان و اگر نبود فضل خدا و رحمت او بر شما همانا پيروى مى كرديد شيطان را مگر كمى (83)

پس نبرد كن در راه خدا تكليف نشود جز خودت و برانگيز مؤمنان را اميد است خدا بازدارد نيروى آنان را كه كفر ورزيدند و خدا است سخت نيروتر و سخت تر به شكنجه (84)

كسى كه شفاعت نيكى كند او را است بهره اى از آن و كسى كه شفاعت بدى كند او را است بهره اى از آن و خدا است بر همه چيز نگهبان (85)

و هرگاه به شما درود گفته شود

درود گوئيد به بهتر از آن يا همان را برگردانيد همانا خداوند است بر همه چيز حسابگر (86)

خدا نيست خداوندى جز او گردآورنده شما است به روز قيامت نيست شكّى در آن و كيست راستگوتر از خدا در سخن (87)

چيست شما را كه درباره منافقين بر دو گروهيد حالى كه برگردانيدستشان بدانچه دست آوردند آيا خواهيد هدايت كنيد آن را كه گمراه كرده است خدا و آن كس كه گمراهش كند خدا نيابى براى او راهى (88)

دوست داشتند شما نيز مانند ايشان كافر شويد تا با هم همانند گرديد پس نگيريد از ايشان دوستانى تا هجرت كنند در راه خدا و اگر روى گردانيدند بگيريدشان و بكشيدشان هر كجا بيابيدشان و نگيريد از ايشان دوست و نه ياورى (89)

مگر آنان كه بپيوندند با گروهى كه ميان شما و ايشان است پيمانى يا بيايند شما را حالى كه تنگ آمده باشد سينه هاى ايشان از آنكه نبرد كنند با شما يا نبرد كنند با قوم خود و اگر مى خواست خدا همانا مسلّط مى ساختشان بر شما تا جنگ كنند با شما ولى اگر كناره گيرى كردند از شما و نبرد نكردند با شما و دست صلح بسوى شما دراز كردند همانا قرار نداده است خدا براى شما بر ايشان راهى (90)

بزودى يابيد ديگرانى را كه خواهند ايمن باشند از شما و ايمن باشند از قوم خويش هرگاه خوانده شوند بسوى آشوبى بيفتند در آن پس اگر دور نشدند از شما و آشتى نكردند با شما و بازنداشتند دستهاى خود را پس بگيريد ايشان را و بكشيدشان هر كجا بيابيدشان و آنان را قرار داديم

براى شما بر ايشان فرمانروائى آشكار (91)

و نيست براى مؤمنى كه بكشد مؤمنى را مگر به خطا و كسى كه مؤمنى را به خطا بكشد بر او است آزاد كردن بنده مؤمنى و خونبهائى كه پرداخت شود به خاندانش مگر آنكه تصدق كنند و اگر از گروهى باشند كه دشمن شما هستند و او مؤمن باشد پس آزاد كردن بنده مؤمنى و اگر از گروهى باشد كه ميان شما و ايشان است پيمانى پس ديه اى پرداخت شده به خويشان او و آزاد ساختن بنده مؤمن و آن كس كه ندارد پس روزه دو ماه پى در پى توبه است از نزد خدا و خدا است داناى حكيم (92)

و كسى كه بكشد مؤمنى را دانسته و خواسته پس كيفرش دوزخ است جاودان در آن و خشم آورد خدا بر او و دورش كند و آماده كند براى او عذابى بزرگ (93)

اى آنان كه ايمان آورديد هرگاه در راه خدا سفر كرديد رسيدگى كنيد و نگوئيد بدان كس كه از در زشتى با شما درآمده است نيستى مؤمن خواهيد بهره زندگانى دنيا را و نزد خدا است خواسته هاى فراوان چنين بوديد پيش از اين پس منت نهاد خدا بر شما پس رسيدگى كنيد كه خداوند است بدانچه مى كنيد آگاه (94)

يكسان نيستند بازنشستگان از مؤمنان كه از نه مرد رنج و آسيبند با كوشش گران در راه خدا به مالها و جانهاى خويش برترى داده است خدا كوشش كنندگان را به مالها و جانهاى خود بر بازنشستگان از جنگ در پايه و هر كدام را نويد نكوئى داده است و فزونى داده است خدا رزم

دهندگان را بر خانه نشينان به پاداشى گران (95)

پايه هائى از نزد خود و آمرزش و رحمتى و خداوند است آمرزنده مهربان (96)

همانا آنان كه دريابندشان فرشتگان ستم كنندگان بر خويشتن گويند در چه بوديد گويند بوديم ناتوانانى در زمين گويند آيا نبود زمين خدا پهناور تا هجرت كنيد در آن آنان جايگاهشان دوزخ است و چه بد بازگشتگاهى است (97)

مگر ناتوانان از مردان و زنان و كودكانى كه نه چاره توانند و نه راه به جائى برند (98)

كه اينان را اميد است خدا درگذرد از ايشان و خدا است بخشنده آمرزگار (99)

و كسى كه هجرت كند در راه خدا بيابد در زمين هجرتگاه هائى بسيار و گشايشى و كسى كه برون آيد از خانه خويش حالى كه هجرت كننده است به سوى خدا و پيمبرش پس دريابدش مرگ همانا مزدش بر خدا افتاد و خدا است آمرزنده مهربان (100)

و هرگاه سفر كنيد باكى نيست بر شما كه كوتاه كنيد نماز را اگر بترسيد كه بتازند بر شما آنان كه كفر ورزيدند زيرا كافرانند براى شما دشمنى آشكار (101)

و اگر در ميان ايشان بودى و بپاى داشتى براى ايشان نماز را پس بايستد گروهى از ايشان با تو و برگيرند اسلحه خود را تا هرگاه به سجده روند باشند پشت سر شما و بيايند گروهى ديگر كه نماز نگزارده اند پس نماز بگزارند با تو و بردارند با خود اسلحه و آمادگى خويش را دوست داشتند آنان كه كفر ورزيدند كاش غفلت مى كرديد از خواسته ها و اسلحه خود تا بتازند بر شما به يك تاختن و باكى نيست بر شما اگر شما را آزارى

از باران باشد يا بيمار باشيد كه بگذاريد سلاحهاى خود را و برگيريد بيمناكى و آمادگى خويش را همانا خدا آماده كرده است براى كافران عذابى خواركننده را (102)

پس گاهى كه به جاى آورديد نماز را ياد كنيد خدا را ايستادگان و نشستگان و بر پهلوهاى خويش سپس گاهى كه دل آسوده شديد به پا بداريد نماز را همانا نماز است بر مؤمنان نوشته بايسته (103)

سستى مورزيد در جستجوى دشمن اگر رنج مى كشيد همانا رنج مى برند ايشان چنانكه رنج مى بريد شما و اميد داريد از خدا آنچه را اميد ندارند و خدا است داناى حكيم (104)

همانا فرستاديم كتاب را به سوى تو به حقّ تا حكومت كنى ميان مردم بدانچه نماياند تو را خدا و نباش براى خيانتكاران ستيزه گرى (105)

و آمرزش خواه از خدا كه خدا است آمرزنده مهربان (106)

و ستيزه مكن از آنان كه با خود خيانت مى ورزند زيرا خدا دوست ندارد آن را كه خيانت كننده گنهكار است (107)

نهفتگى جويند از مردم و نهفتگى نمى جويند از خدا حال آنكه او با ايشان است هنگامى كه درون مى پرورانند آنچه را خوش ندارد از گفتار و خدا است بدانچه مى كنند فراگيرنده (108)

اينك شما از ايشان دفاع كرديد در زندگانى دنيا پس كيست تا خدا را دفاع كند از ايشان روز قيامت يا كيست كه باشد بر ايشان وكيل (109)

و كسى كه به كارى زشت بپردازد يا ستم كند بر خويشتن و سپس از خدا آمرزش خواهد بيابد خداوند را آمرزنده مهربان (110)

و كسى كه گنهى فراهم آورد همانا بر خويشتن آورده است و خدا است داناى حكيم

(111)

و كسى كه فراهم كند لغزش يا گنهى را سپس بسوى كسى كه بيزار باشد افكندش همانا بار كرده است بر خود تهمتى و گناهى آشكار را (112)

و اگر نبود فضل خدا و رحمتش بر تو همانا آهنگ كردند گروهى از ايشان كه گمراهت كنند و گمراه نكنند جز خويشتن را و زيانت نرسانند به چيزى و فرستاد خدا بر تو كتاب و حكمت را و بياموخت آنچه را ندانستى و همانا فضل خدا است بر تو بزرگ (113)

نيست نيكيى در بسيارى از رازگوئيشان جز آنكه امر كند به صدقه يا نيكى يا كارسازى ميان مردم و آن كس كه اين كار را كند از پى خوشنودى خدا بزودى دهيمش پاداشى بزرگ (114)

و آن كس كه مخالفت كند با پيمبر پس از آنكه پديدار شد برايش هدايت و پيروى كند غير از راه مؤمنان را رسانيمش بدانچه دوست دارد و افكنيمش در دوزخ و چه بد بازگشتگاهى است (115)

همانا خدا نمى آمرزد آنكه شرك ورزيده شود بدو و مى آمرزد جز آن را براى هر كس خواهد و كسى كه شرك ورزد به خدا همانا گمراه شده است گمراهى دور (116)

نمى خوانند جز او مگر مادگانى را و نمى خوانند جز شيطانى گردنكش را (117)

كه دورش كرده است خدا و گفت هر آينه بگيرم از بندگان تو بهره اى معين را (118)

و همانا گمراهشان كنم و به آرزوشان افكنم و بفرمايمشان كه بشكافند گوشهاى چهارپايان را و بفرمايمشان كه برگردانند آفرينش خدا را و كسى كه شيطان را به دوستى گزيند جز خدا همانا زيان كرده است زيانى آشكار (119)

نويدشان دهد

و به آرزوشان افكند و نويدشان ندهد شيطان مگر فريب (سرگرمى) (120)

آنان جايگاهشان دوزخ است و نيابند از آن چاره اى (121)

و آنان كه ايمان آوردند و كردار شايسته كردند بزودى درآريمشان باغهائى كه جارى است در آنها جوى ها جاودانان در آن هميشه وعده خدا به درست و كيست راستگوتر از خدا در سخن (122)

نيست به دلخواه شما و نه به دلخواه اهل كتاب هر كس كردار زشت كند كيفر شود بدان و نيابد براى خويشتن از خدا يار و نه ياورى (123)

و آن كس كه كردارى هاى شايسته كند مرد يا زن و او مؤمن باشد آنان به بهشت درآيند و ستم بر ايشان نشود به اندازه منقارگاهى (124)

و كيست به دين تر (نكوتر دين) از آن كس كه روى به خدا آورد و او نكوكار باشد و پيروى كند آئين ابراهيم يكتاپرست را و برگرفت خدا ابراهيم را دوستى (125)

و خدا را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و خداوند است به همه چيز فراگيرنده (126)

پرسندت درباره زنان بگو خدا دستور دهد شما را درباره ايشان و آنچه خوانده شود بر شما در كتاب درباره يتيمان زنانى كه نمى دهيدشان آنچه نوشته شده است براى ايشان و خوش نداريد كه زناشوئى كنيد با ايشان و ناتوانان از كودكان و آنكه قيام كنيد درباره يتيمان به داد و هر چه كنيد از نيكى همانا خداوند است بدان دانا (127)

و اگر زنى ترسيد از شوى خويش ناسازگارى يا روى گردانى را پس باكى بر آنان نيست كه آشتى افكند ميان خويش آشتيى و آشتى بهتر است و جانها

را فرآورده شد بخل و اگر نكوكارى و پرهيزكارى كنيد همانا خدا بدانچه كنيد دانا است (128)

و هرگز نتوانيد دادگرى كنيد ميان زنان و اگر چه آرزومند آن باشيد پس كج نشويد با همه خواست خود به يك سوى تا او را بازگذاريد مانند آويخته و اگر اصلاح كنيد و پرهيزكارى كنيد همانا خداوند است آمرزنده مهربان (129)

و اگر جدا شوند (زن و شوهر از همديگر) خدا بى نياز كند هر كدام را از گشايش خويش و خدا است گشايشمند حكيم (130)

و براى خدا است آنچه در آسمانها است و آنچه در زمين و همانا اندرز داديم آنان را كه داده شدند كتاب را پيش از شما و شما كه بترسيد خدا را و اگر كفر ورزيد همانا براى خدا است آنچه در آسمانها است و آنچه در زمين و خدا است بى نياز ستوده (131)

و خدا را است آنچه در آسمانها است و آنچه در زمين و بس است خداوند وكيل (كارگذار) (132)

اگر بخواهد مى برد شما را اى مردم و مى آورد ديگران را و خداوند است بر آن توانا (133)

كسى كه بخواهد پاداش دنيا را همانا نزد خدا است پاداش دنيا و آخرت و خدا است شنونده بينا (134)

اى آنان كه ايمان آورديد باشيد قيام كنندگان به داد (يا نگهبانان بر داد) گواهانى براى خدا هر چند بر خويشتن يا پدر و مادر و نزديكان اگر بى نياز يا نيازمند باشد همانا خدا سزاوارتر است بدانان پس پيروى هوس نكنيد تا كج شويد و اگر سرپيچيد يا روى گردانيد همانا خدا است بدانچه مى كنيد آگاه (135)

اى آنان كه ايمان آورديد

ايمان آريد به خدا و پيمبرش و كتابى كه فرستاد بر پيمبرش و كتابى كه فرستاده است از پيش و كسى كه كفر ورزد به خدا و فرشتگان و كتابهايش و پيمبرانش و به روز بازپسين همانا گمراه شده است گمراهى دور (136)

همانا آنان كه ايمان آوردند پس كافر شدند و سپس ايمان آوردند و پس كافر شدند پس فزونى يافتند در كفر نيست خدا آمرزنده ايشان و نه راهنمائيشان كند به راهى (137)

مژده ده منافقان (مردم دوروى) را كه براى آنان است شكنجه دردناك (138)

آنان كه مى گيرند كافران را دوستانى جز مؤمنان آيا نزد آنان عزت را جويند همانا عزت از آن خدا است همگى (139)

و همانا فرود آورده است بر شما در كتاب كه اگر شنيديد به آيتهاى خدا كفرورزى مى شود يا استهزاء مى شود بدانها نه نشينيد با ايشان تا فروروند در سخنى غير از آن كه شمائيد در آن هنگام مانند ايشان همانا خدا است گردآورنده منافقان و كافران در دوزخ همگى (140)

آنان كه انتظار به شما مى كشند تا اگر شما را پيروزى (گشايشى) از خدا باشد گويند آيا نبوديم با شما و اگر كافران را بهره اى بود گويند آيا چيرگى نورزيديم بر شما و نگاهدارى نكرديم شما را از مؤمنان پس خدا حكم كند بين شما روز رستاخيز و هرگز قرار ندهد خدا براى كافران بر مؤمنان راهى (141)

همانا منافقان نيرنگ ورزند با خدا و او است فريب دهنده ايشان و هرگاه برخيزند به سوى نماز برخيزند سرگران خودنمائى كنند به مردم و ياد نكنند خدا را جز اندكى (142)

سرگردانند ميان اين نه به سوى

آنانند و نه به سوى اينان و كسى را كه خدا گمراه كند نيابى براى او راهى (143)

اى آنان كه ايمان آورديد نگيريد كافران را دوستانى جز مؤمنان آيا خواهيد قرار دهيد براى خدا بر خويشتن دستاويزى آشكار (144)

همانا منافقان در پايه فرودينند از آتش و نيابى براى ايشان ياورى (145)

مگر آنان كه توبه كردند و اصلاح نمودند و به خدا چنگ زدند (نگهدارى از خدا خواستند) و پاك كردند دين خود را براى خدا پس آنانند با مؤمنان و بزودى مى دهد خدا مؤمنان را پاداشى بزرگ (146)

چه مى كند خدا به عذاب شما مگر سپاسگزاريد و ايمان آريد و خدا است شكرپذيرنده دانا (147)

دوست ندارد خدا بلند سخن گفتن را به گفتار زشت جز آن كس كه ستم بر او شده است و خدا است شنونده دانا (148)

اگر آشكار كنيد نيكى را يا نهان داريدش يا گذشت كنيد از زشتى همانا خدا است گذشت كننده توانا (149)

همانا آنان كه كفر ورزيدند به خدا و پيمبرانش و خواهند جدائى افكنند ميان خدا و پيمبرانش و گويند ايمان آريم به بعضى و كفر ورزيم به بعضى و خواهند كه برگيرند ميان اين راهى (150)

آنانند كافران به راستى و آماده كرديم براى كافران عذابى خواركننده را (151)

و آنان كه ايمان آوردند به خدا و پيمبرانش و جدائى نيفكندند ميان هيچيك از ايشان آنان را به زودى دهد بديشان پاداشهاى ايشان را و خدا است آمرزنده مهربان (152)

مى خواهند از تو اهل كتاب كه فرو فرستى بر ايشان نامه اى از آسمان همانا خواستند از موسى بزرگتر از اين را گفتند به

ما بنمايان خدا را آشكار پس فراگرفتشان صاعقه (آتش آسمانى) به ستمكاريشان پس برگرفتند گوساله را پس از آنكه بيامدشان نشانى ها پس درگذشتيم از آن و داديم به موسى فرمانروائيى آشكار (153)

و برافراشتيم بر فراز ايشان طور را به پيمانشان و بديشان گفتيم اندرآييد در را سجده كنان و گفتيم بديشان كه تجاوز نكنيد در شنبه و گرفتيم از ايشان پيمانى سخت (154)

پس بشكستن ايشان پيمان خويش را و كفر ورزيدن ايشان به آيتهاى خدا و كشتنِ ايشان پيمبران را به ناحقّ و گفتنِ ايشان كه دلهاى ما است نهان در پرده بلكه مُهر نهاده است خدا بر آنها به كفرشان پس ايمان نيارند مگر اندكى (155)

و به كفرشان و گفتارشان در باره مريم تهمتى بزرگ (156)

و گفتارشان كه ما كشتيم مسيح عيسى ابن مريم پيمبر خدا را حالى كه نكشتندش و نه به دارش آويختند بلكه مشتبه شد بر ايشان و همانا آنان كه در او اختلاف كردند در شكّى از او هستند نيستشان بدان دانائيى جز پيروى پندار حالى كه نكشتند او را به يقين (157)

بلكه بالا بردش خدا به سوى خويش و خدا است عزّتمند حكيم (158)

و اگر نيست از اهل كتاب جز آنكه ايمان آورد بدو پيش از مرگش و روز رستاخيز مى باشد بر ايشان گواه (159)

پس به ستمى از آنان كه جهود شدند حرام كرديم بر ايشان پاكهائى را كه حلال بود براى ايشان و به بازداشتن ايشان از راه خدا بسيارى را (160)

و گرفتن ايشان ربا را حالى كه نهى شدند از آن و خوردن ايشان اموال مردم را به ناحقّ و

آماده كرديم براى كافران از ايشان عذابى دردناك (161)

ليكن به دانش فرورفتگان از ايشان و مؤمنان ايمان آورند بدانچه فرستاده شد به سوى تو و بدانچه فرستاده شده است پيش از تو و بپاى دارندگان نماز و دهندگان زكوة و ايمان آرندگان به خدا و روز بازپسين آنان را بزودى دهيمشان پاداشى بزرگ (162)

همانا وحى فرستاديم به سوى تو چنانكه وحى فرستاديم بسوى نوح و پيمبران پس از او و وحى فرستاديم بسوى ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و اسباط و عيسى و ايّوب و يونس و هارون و سليمان و داديم به داود زبور را (163)

و پيمبرانى كه خوانديم داستانشان را بر تو پيش از اين و پيمبرانى كه نخوانديم داستانشان را بر تو و سخن گفت خدا با موسى سخن گفتنى (164)

پيمبرانى نويددهندگان و ترسانندگان تا نباشد براى مردم بر خدا بهانه اى پس از پيمبران و خدا است عزّتمند حكيم (165)

ليكن خدا گواهى دهد بدانچه فرستاده است به سوى تو فرستاد آن را به علم خود و فرشتگان گواهى دهند و بس است خداوند گواه (166)

همانا آنان كه كفر ورزيدند و بازداشتند از راه خدا هر آينه گمراه شدند گمراهيى دور (167)

همانا آنان كه كفر ورزيدند و ستم كردند نيست خدا كه بيامرزدشان و نه رهبريشان كند به راهى (168)

مگر به راه دوزخ جاودانند در آن هميشه و همانا آن است بر خدا آسان (169)

اى مردم همانا بيامد شما را فرستاده اى به حقّ از پروردگار شما پس ايمان آريد بهتر است براى شما و اگر كفر ورزيد همانا براى خدا است آنچه در آسمانها است

و زمين و خدا است داناى حكيم (170)

اى اهل كتاب فزون نرويد در كيش خود و نگوئيد بر خدا مگر حقّ جز اين نيست كه مسيح عيسى ابن مريم فرستاده خدا است و سخن او كه افكندش به سوى مريم و روحى است از او پس ايمان آريد به خدا و پيمبرانش و نگوئيد سه تا بس كنيد بهتر است شما را جز اين نيست كه خداوند خداى يكتا است منزّه است او از آنكه وى را فرزندى باشد او را است آنچه در آسمانها است و زمين و بس است خداوند وكيل (171)

هرگز سرنپيچد مسيح از آنكه بنده اى از براى خدا باشد و نه فرشتگان مقرّب و آن كس كه سرپيچد از پرستش او و گردن فرازد بزودى گردآورد آنان را بسوى خود همگى (172)

پس آنان كه ايمان آوردند و كردار شايسته كردند بپردازد بديشان همه مزد ايشان را و بيفزايدشان از فضل خويش و آنان كه استنكاف ورزيدند و سركشى كردند عذاب كند ايشان را عذابى دردناك و نيابند براى خويش جز خدا دوست و نه ياورى (173)

اى مردم همانا بيامد شما را برهانى از پروردگار شما و فرستاديم به سوى شما پرتوى آشكار (174)

پس آنان كه ايمان آوردند به خدا و چنگ زدند بدو بزودى درآوردشان به رحمتى و فضلى از خويش و رهبريشان كند به سوى خود به راهى راست (175)

فتوى از تو خواهند بگو خدا فتوى دهد شما را در كلاله (خواهران و برادران) اگر مردى بميرد و نباشدش فرزندى و او را خواهرى باشد پس براى آن خواهر است نصف آنچه بجاى گذارده

است و او ارث مى برد اگر نباشدش فرزندى و اگر دو خواهر باشند پس ايشان را است دو ثلث آنچه به جاى گذارده است اگر باشند برادرانى مردان و زنان پس براى مرد است مانند بهره دو زن بيان مى كند خدا براى شما نبادا گمراه شويد و خدا است به همه چيز دانا (176)

clothe them, and speak to them honourable words.

6 Test the orphans when they reach the age of marriage. Then if you discern in them maturity, deliver to them their property. And do not consume it lavishly and hastily lest they should grow up. As for him who is well-off, let him be abstemious, and as for him who is poor, let him eat in an honourable manner. And when you deliver to them their property, take witnesses over them, and Allah suffices as reckoner.

7 Men have a share in the heritage left by parents and near relatives, and women have a share in the heritage left by parents and near relatives, whether it be little or much, a share ordained [by Allah].

8 And when the division is attended by relatives, the orphans and the needy, provide for them out of it, and speak to them honourable words.

9 Let those fear [the result of mistreating orphans] who, were they to leave behind weak offspring, would be concerned on their account. So let them be wary of Allah, and let them speak upright words.

10 Indeed those who consume the property of orphans wrongfully, only ingest fire into their bellies, and soon they will enter the Blaze.

11 Allah enjoins you concerning your children: for the male shall be the like of the share of two females, and if there be [two or] more than two females, then for them shall be two-thirds of what he leaves; but if she be alone, then

for her shall be a half; and for each of his parents a sixth of what he leaves, if he has children; but if he has no children, and his parents are his [sole] heirs, then it shall be a third for his mother; but if he has brothers, then a sixth for his mother, after [paying off] any bequest he may have made or any debt [he may have incurred]. Your parents and your children—you do not know which of them is likelier to be beneficial for you. This is an ordi-nance from Allah. Indeed Allah is all-knowing, all-wise.

12 For you shall be a half of what your wives leave, if they have no children; but if they have children, then for you shall be a fourth of what they leave, after [paying off] any bequest they may have made or any debt [they may have incurred]. And for them [it shall be] a fourth of what you leave, if you have no children; but if you have children, then for them shall be an eighth of what you leave, after [paying off] any bequest you may have made or any debt [you may have incurred]. If a man or woman is inherited by siblings and has a brother or a sister, then each of them shall receive a sixth; but if they are more than that, then they shall share in one third, after [paying off] any be-quest he may have made or any debt [he may have incurred] without prejudice. [This

is] an enjoinment from Allah, and Allah is all-knowing, all-forbearing.

13 These are Allah’s bounds, and whoever obeys Allah and His Apostle, He shall admit him to gardens with streams running in them, to remain in them [forever]. That is the great success.

14 But whoever disobeys Allah and His Apostle, and transgresses the bounds set by Allah, He shall make him enter a Fire, to remain in it [forever], and there will be a humiliating punishment for him.

15 Should any of your women commit an indecent act, produce against them four witness from yourselves, and if they testify, detain them in [their] houses until death finishes them, or Allah decrees a course for them.

16 Should two among you commit it, chastise them both; but if they repent and re-form, let them alone. Indeed Allah is all-clement, all-merciful.

17 [Acceptance of] repentance by Allah is only for those who commit evil out of igno-rance, then repent promptly. It is such whose repentance Allah will accept, and Allah is all-knowing, all-wise.

18 But [acceptance of] repentance is not for those who go on committing misdeeds: when death approaches any of them, he says, ‘I repent now.’ Nor is it for those who die while they are faithless. For such We have prepared a painful punishment.

19 O you who have faith! It is not lawful for you to inherit women forcibly, and do not press them to take away part of what you have given them, unless they commit a gross indecency. Consort with

them in an honourable manner; and should you dislike them, maybe you dislike something while Allah invests it with an abundant good.

20 If you desire to take a wife in place of another, and you have given one of them a quintal [of gold], do not take anything away from it. Would you take it by way of cal-umny and flagrant sin?!

21 How could you take it back, when you have known each other, and they have taken from you a solemn covenant?

22 Do not marry any of the women whom your fathers had married, excluding what is already past. That is indeed an indecency, an outrage and an evil course.

23 Forbidden to you are your mothers, your daughters and your sisters, your paternal aunts and your maternal aunts, your brother’s daughters and your sister’s daughters, your [foster-]mothers who have suckled you and your sisters through fosterage, your wives’ mothers, and your stepdaughters who are under your care [born] of the wives whom you have gone into—but if you have not gone into them there is no sin upon you—and the wives of your sons who are from your own loins, and that you should marry two sisters at one time—excluding what is already past; indeed Allah is all-forgiving, all-merciful—

24 and married women excepting your slave-women. This is Allah’s ordinance for you. As to others than these, it is lawful for you to seek [union with them] with your wealth, in wedlock, not in license. For the enjoyment you have

had from them thereby, give them their dowries, by way of settlement, and there is no sin upon you in what you may agree upon after the settlement. Indeed Allah is all-knowing, all-wise.

25 As for those of you who cannot afford to marry faithful free women, then [let them marry] from what you own, from among your faithful slave-women. Your faith is best known [only] to Allah; you are all [on a] similar [footing]. So marry them with their masters’ permission, and give them their dowries in an honourable manner—[such of them] as are chaste women, not licentious ones or those who take paramours. But on marrying, should they commit an indecent act, then there shall be for them [only] half the punishment for free women. This is for those of you who fear falling into fornica-tion; but it is better that you be continent, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

26 Allah desires to explain [the laws] to you, and to guide you to the customs of those who were before you, and to turn toward you clemently, and Allah is all-knowing, all-wise.

27 Allah desires to turn toward you clemently, but those who pursue their [base] appe-tites desire that you fall into gross waywardness.

28 Allah desires to lighten your burden, for man was created weak.

29 O you who have faith! Do not eat up your wealth among yourselves unrightfully, but it should be trade by mutual consent. And do not kill yourselves. Indeed Allah is most merciful to you.

30 And

whoever does that in aggression and injustice, We will soon make him enter the Fire, and that is easy for Allah.

31 If you avoid the major sins that you are forbidden, We will absolve you of your misdeeds, and admit you to a noble abode.

32 Do not covet the advantage which Allah has given some of you over others. To men belongs a share of what they have earned, and to women a share of what they have earned. And ask Allah for His grace. Indeed Allah has knowledge of all things.

33 For everyone We have appointed heirs to what the parents and near relatives leave, as well as those with whom you have made a compact; so give them their share [of the heritage]. Indeed Allah is witness to all things.

34 Men are the managers of women, because of the advantage Allah has granted some of them over others, and by virtue of their spending out of their wealth. So righteous women are obedient, care-taking in the absence [of their husbands] of what Allah has enjoined [them] to guard. As for those [wives] whose misconduct you fear, [first] advise them, and [if ineffective] keep away from them in the bed, and [as the last re-sort] beat them. Then if they obey you, do not seek any course [of action] against them. Indeed Allah is all-exalted, all-great.

35 And if you fear a split between the two of them, then appoint an arbiter from his relatives and an arbiter from her

relatives. If they desire reconcilement, Allah shall reconcile them. Indeed Allah is all-knowing, all-aware.

36 Worship Allah and do not ascribe any partners to Him, and be good to parents, the relatives, the orphans, the needy, the near neighbour and the distant neighbour, the companion at your side, the traveller, and your slaves. Indeed Allah does not like anyone who is a swaggering braggart.

37 Those who are stingy and bid [other] people to be stingy, and conceal whatever Allah has given them out of His grace; and We have prepared for the faithless a hu-miliating punishment.

38 And those who spend their wealth to be seen by people, and believe neither in Allah nor in the Last Day. As for him who has Satan for his companion—an evil companion is he!

39 What harm would it have done them had they believed in Allah and the Last Day, and spent out of what Allah has provided them? Allah knows them well.

40 Indeed Allah does not wrong [anyone] [even to the extent of] an atom’s weight, and if it be a good deed He doubles it[s reward], and gives from Himself a great reward.

41 So how shall it be, when We bring from every nation a witness and We bring you as a witness to them?

42 On that day those who were faithless and [who] disobeyed the Apostle will wish the earth were levelled with them, and they will not conceal any matter from Allah.

43 O you who have faith! Do

not approach prayer when you are intoxicated, [not] until you know what you are saying, nor [enter mosques] in the state of ritual impu-rity—except while passing through—until you have washed yourselves. But if you are sick or on a journey, or any of you has come from the toilet, or you have touched women, and you cannot find water, then make your ablution on clean ground and wipe a part of your faces and your hands. Indeed Allah is all-excusing, all-forgiving.

44 Have you not regarded those who were given a share of the Book, who purchase error and desire that you [too] should lose the way?

45 But Allah knows your enemies better, and Allah suffices as guardian, and Allah suffices as helper.

46 Among the Jews are those who pervert words from their meanings and say, ‘We hear and disobey’ and ‘Hear without listening!’ and ‘Ra‘ina,’ twisting their tongues and reviling the faith. But had they said, ‘We hear and obey’ and ‘Listen’ and ‘Undhurna,’ it would have been better for them, and more upright. But Allah has cursed them for their faithlessness, so they will not believe except a few.

47 O you who were given the Book! Believe in what We have sent down confirming what is with you, before We blot out the faces and turn them backwards, or curse them as We cursed the People of the Sabbath, and Allah’s command is bound to be fulfilled.

48 Indeed Allah does not forgive that any partner should be ascribed to

Him, but He forgives anything besides that to whomever He wishes. And whoever ascribes partners to Allah has indeed fabricated [a lie] in great sinfulness.

49 Have you not regarded those who style themselves as pure? Rather it is Allah who purifies whomever He wishes, and they will not be wronged [so much as] a single date-thread.

50 Look, how they fabricate lies against Allah! That suffices for a flagrant sin.

51 Have you not regarded those who were given a share of the Book believing in idols and the Rebels and saying of the pagans: ‘These are better guided on the way than the faithful’?

52 They are the ones whom Allah has cursed, and whomever Allah curses, you will never find any helper for him.

53 Or do they have a share in sovereignty? If so, they will not give the people [so much as] a speck on a date-stone!

54 Or do they envy the people for what Allah has given them out of His grace? We have certainly given the progeny of Abraham the Book and wisdom, and We have given them a great sovereignty.

55 Of them are some who believe in him, and of them are some who deter [others] from him; and hell suffices for a blaze!

56 Indeed those who defy Our signs, We shall soon make them enter a Fire: as often as their skins become scorched, We shall replace them with other skins, so that they may taste the punishment. Indeed Allah is all-mighty, all-wise.

57 As for those who have faith and do righteous deeds, We shall admit them into gardens with streams running in them, to remain in them forever. In it there will be chaste mates for them, and We shall admit them into a deep shade.

58 Indeed Allah commands you to deliver the trusts to their [rightful] owners, and, when you judge between people, to judge with fairness. Excellent indeed is what Allah advises you. Indeed Allah is all-hearing, all-seeing.

59 O you who have faith! Obey Allah and obey the Apostle and those vested with authority among you. And if you dispute concerning anything, refer it to Allah and the Apostle, if you have faith in Allah and the Last Day. That is better and more favour-able in outcome.

60 Have you not regarded those who claim that they believe in what has been sent down to you, and what was sent down before you? They desire to seek the judgment of the Rebel, though they were commanded to defy it, and Satan desires to lead them astray into far error.

61 And when they are told, ‘Come to what Allah has sent down and [come] to the Apostle,’ you see the hypocrites keep away from you aversely.

62 But how will it be when an affliction visits them because of what their hands have sent ahead? Then they will come to you, swearing by Allah: ‘We desired nothing but benevolence and comity.’

63 They are the ones whom Allah knows as to what

is in their hearts. So let them alone, and advise them, and speak to them concerning themselves far-reaching words.

64 We did not send any apostle but to be obeyed by Allah’s leave. Had they, when they wronged themselves, come to you and pleaded to Allah for forgiveness, and the Apos-tle had pleaded for forgiveness for them, they would have surely found Allah all-clement, all-merciful.

65 But no, by your Lord! They will not believe until they make you a judge in their disputes, then do not find within their hearts any dissent to your verdict and submit in full submission.

66 Had We prescribed for them, [commanding]: ‘Slay [the guilty among] your folks or leave your habitations,’ they would not have done it, except a few of them. And if they had done as they were advised it would have been better for them, and firmer in con-firming [their faith].

67 Then We would surely have given them a great reward from Us,

68 and We would have surely guided them to a straight path.

69 Whoever obeys Allah and the Apostle—they are with those whom Allah has blessed, including the prophets and the truthful, the martyrs and the righteous, and excellent companions are they!

70 That is the grace of Allah, and Allah suffices as knower [of His creatures].

71 O you who have faith! Take your precautions, then go forth in companies, or go forth en masse.

72 Among you is indeed he who drags his feet, and should an affliction visit

you, he says, ‘It was certainly Allah’s blessing that I did not accompany them!’

73 But should a grace from Allah come to you, he will surely say, as if there were no affection between you and him, ‘I wish I were with them so that I had achieved a great success!’

74 Let those fight in the way of Allah who sell the life of this world for the Hereafter; and whoever fights in the way of Allah, and then is slain, or he subdues [the enemy], soon We shall give him a great reward.

75 Why should you not fight in the way of Allah and the abased men, women, and children, who say, ‘Our Lord, bring us out of this town whose people are wrongdoers, and appoint for us a guardian from You, and appoint for us a helper from You’?

76 Those who have faith fight in the way of Allah, and those who are faithless fight in the way of the Rebel. So fight the friends of Satan; indeed the stratagems of Satan are always flimsy.

77 Have you not regarded those who were told, ‘Keep your hands off [from warfare], and maintain the prayer, and give the zakat’? But when fighting was prescribed for them, behold, a part of them were afraid of people as if fearing Allah, or were even more afraid, and they said, ‘Our Lord! Why did You prescribe fighting for us? Why did You not respite us for a short time?!’ Say, ‘The enjoyment of

this world is little and the Hereafter is better for the Godwary, and you will not be wronged so much as a single date-thread.

78 Wherever you may be, death shall overtake you, even if you were in fortified tow-ers.’ And if any good befalls them, they say, ‘This is from Allah;’ and when an ill befalls them, they say, ‘This is from you.’ Say, ‘All is from Allah.’ What is the matter with these people that they would not understand any matter?

79 Whatever good befalls you is from Allah; and whatever ill befalls you is from yourself. We sent you as an apostle to mankind, and Allah suffices as a witness.

80 Whoever obeys the Apostle certainly obeys Allah; and as for those who turn their backs [on you], We have not sent you to keep watch over them.

81 They profess obedience [to you], but when they go out from your presence, a group of them conspire overnight [to do] something other than what you say. But Allah re-cords what they conspire overnight. So disregard them and put your trust in Allah, for Allah suffices as trustee.

82 Do they not contemplate the Qur’an? Had it been from [someone] other than Allah, they would have surely found much discrepancy in it.

83 When a report of safety or alarm comes to them, they immediately broadcast it; but had they referred it to the Apostle or to those vested with authority among them, those of them who investigate would have ascertained it. And

were it not for Allah’s grace upon you and His mercy, you would have surely followed Satan, [all] except a few.

84 So fight in the way of Allah: you are responsible only for yourself, but urge on the faithful [to fight]. Maybe Allah will curb the might of the faithless, for Allah is greatest in might and severest in punishment.

85 Whoever intercedes for a good cause shall receive a share of it, and whoever inter-cedes for an evil cause shall share its burden, and Allah is prepotent over all things.

86 When you are greeted with a salute, greet with a better one than it, or return it; indeed Allah takes account of all things.

87 Allah—there is no god except Him—will surely gather you on the Day of Resurrec-tion, in which there is no doubt; and who is more truthful in speech than Allah?

88 Why should you be two groups concerning the hypocrites, while Allah has made them relapse because of their deeds? Do you desire to guide someone Allah has led astray? Whomever Allah leads astray, you will never find any way for him.

89 They are eager that you should disbelieve like they have disbelieved, so that you all become alike. So do not make friends [with anyone] from among them, until they migrate in the way of Allah. But if they turn their backs, seize them and kill them wherever you find them, and do not take from among them friends or helpers,

90 excepting those who join

a people between whom and you there is a treaty, or such as come to you with hearts reluctant to fight you or to fight their own people. Had Allah wished, He would have imposed them upon you, and then they would have surely fought you. So if they keep out of your way and do not fight you, and offer you peace, then Allah does not allow you any course [of action] against them.

91 You will find others desiring to be secure from you, and secure from their own people; yet whenever they are called back to polytheism, they relapse into it. So if they do not keep out of your way, nor offer you peace, nor keep their hands off [from fighting], then seize them and kill them wherever you confront them, and it is such against whom We have given you a clear sanction.

92 A believer may not kill another believer, unless it is by mistake. Anyone who kills a believer by mistake should set free a believing slave, and pay blood-money to his fam-ily, unless they remit it in charity. If he belongs to a people that are hostile to you but is a believer, then a believing slave is to be set free. And if he belongs to a people with whom you have a treaty, the blood-money is to be paid to his family and a believing slave is to be set free. He who cannot afford [to pay the blood-money], must fast two successive months as

a penance from Allah, and Allah is all-knowing, all-wise.

93 Should anyone kill a believer intentionally, his requital shall be hell, to remain in it [forever]; Allah shall be wrathful at him and curse him and He shall prepare for him a great punishment.

94 O you who have faith! When you issue forth in the way of Allah, try to ascertain: do not say to someone who offers you peace, ‘You are not a believer,’ seeking the transitory wares of the life of this world. Yet with Allah are plenteous gains. You too were such earlier, but Allah did you a favour. Therefore, do ascertain. Allah is indeed well aware of what you do.

95 Not equal are those of the faithful who sit back—excepting those who suffer from some disability—and those who wage jihad in the way of Allah with their possession and their persons. Allah has graced those who wage jihad with their possessions and their persons by a degree over those who sit back; yet to each Allah has promised the best reward, and Allah has graced those who wage jihad over those who sit back with a great reward:

96 ranks from Him, forgiveness, and mercy, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

97 Indeed, those whom the angels take away while they are wronging themselves, they ask, ‘What state were you in?’ They reply, ‘We were abased in the land.’ They say, ‘Was not Allah’s earth vast enough so that you might migrate in it?’ The refuge of such shall be

hell, and it is an evil destination.

98 Except the abased among men, women and children, who have neither access to any means nor are guided to any way.

99 Maybe Allah will excuse them, for Allah is all-excusing, all-forgiving.

100 Whoever migrates in the way of Allah will find many havens and plenitude in the earth. And whoever leaves his home migrating toward Allah and His Apostle, and is then overtaken by death, his reward shall certainly fall on Allah, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

101 When you journey in the land, there is no sin upon you in shortening the prayers, if you fear that the faithless may trouble you; indeed the faithless are your manifest enemies.

102 When you are among them, leading them in prayers, let a group of them stand with you carrying their weapons. And when they have done the prostrations, let them with-draw to the rear, then let the other group which has not prayed come and pray with you, taking their precautions and [bearing] their weapons. The faithless are eager that you should be oblivious of your weapons and your baggage, so that they could assault you all at once. But there is no sin upon you, if you are troubled by rain or are sick, to set aside your weapons; but take your precautions. Indeed Allah has prepared for the faithless a humiliating punishment.

103 When you have finished the prayers, remember Allah, standing, sitting and lying down, and when you feel secure, perform the [complete]

prayers, for the prayer is indeed a timed prescription for the faithful.

104 Do not slacken in the pursuit of these people. If you are suffering, they are also suffering like you, but you expect from Allah what they do not expect, and Allah is all-knowing, all-wise.

105 Indeed We have sent down to you the Book with the truth, so that you may judge between the people by what Allah has shown you; do not be an advocate for the traitors,

106 and plead to Allah for forgiveness; indeed Allah is all-forgiving, all-merciful.

107 And do not plead for those who betray themselves; indeed Allah does not like someone who is treacherous and sinful.

108 They try to hide [their real character] from people, but they do not try to hide from Allah, though He is with them when they conspire overnight with a discourse that He does not approve of. And Allah comprehends whatever they do.

109 Aha! There you are, pleading for them in the life of this world! But who will plead for them with Allah on the Day of Resurrection, or will be their defender?

110 Whoever commits evil or wrongs himself and then pleads to Allah for forgiveness, will find Allah all-forgiving, all-merciful.

111 And whoever commits a sin, commits it only against himself; and Allah is all-knowing, all-wise.

112 But someone who commits an iniquity or sin and then accuses an innocent person of it, is indeed guilty of calumny and a flagrant sin.

113 Were it not

for Allah’s grace and His mercy on you, a group of them were bent on leading you astray; but they do not mislead anyone except themselves, and they cannot do you any harm. Allah has sent down to you the Book and wisdom, and He has taught you what you did not know, and great is Allah’s grace upon you.

114 There is no good in much of their secret talks, excepting him who enjoins charity or what is right or reconciliation between people, and whoever does that, seeking Allah’s pleasure, soon We shall give him a great reward.

115 But whoever defies the Apostle, after the guidance has become manifest to him, and follows a way other than that of the faithful, We shall abandon him to his devices and We shall make him enter hell, and it is an evil destination.

116 Indeed Allah does not forgive that any partner should be ascribed to Him, but He forgives anything besides that to whomever He wishes. And whoever ascribes partners to Allah has certainly strayed into far error.

117 They invoke none but females besides Him, and invoke none but a froward Satan,

118 whom Allah has cursed, and who said, ‘I will surely take of Your servants a settled share,

119 and I will lead them astray and give them [false] hopes, and prompt them to slit the ears of cattle, and I will prompt them to alter Allah’s creation.’ Whoever takes Satan as a guardian instead of Allah has certainly incurred a

manifest loss.

120 He makes them promises and gives them [false] hopes, yet Satan does not promise them anything but delusion.

121 The refuge of such shall be hell, and they will not find any escape from it.

122 But those who have faith and do righteous deeds, We will admit them into gar-dens with streams running in them, to remain in them forever—a true promise of Allah, and who is truer in speech than Allah?

123 It will be neither after your hopes nor the hopes of the People of the Book: who-ever commits evil shall be requited for it, and he will not find for himself any guardian or helper besides Allah.

124 And whoever does righteous deeds, whether male or female, should he be faith-ful—such shall enter paradise and they will not be wronged [so much as] the speck on a date-stone.

125 And who has a better religion than him who submits his will to Allah, being virtu-ous, and follows the creed of Abraham, a Haneef? And Allah took Abraham for a dedicated friend.

126 To Allah belongs whatever is in the heavens and whatever is on the earth, and Allah comprehends all things.

127 They seek your ruling concerning women. Say, ‘Allah gives you a ruling concerning them and what is announced to you in the Book concerning girl orphans—whom you do not give what has been prescribed for them, and yet you desire to marry them—and about the weak among children: that you should maintain the orphans with justice,

and whatever good you do, indeed Allah knows it well.

128 If a woman fears from her husband misconduct or desertion, there is no sin upon the couple if they reach a reconciliation between themselves; and reconcilement is better. The souls are prone to greed; but if you are virtuous and Godwary, Allah is indeed well aware of what you do.

129 You will not be able to be fair between wives, even if you are eager to do so. Yet do not turn away from one altogether, leaving her as if in a suspense. But if you are conciliatory and Godwary, Allah is indeed all-forgiving, all-merciful.

130 But if they separate, Allah will suffice each of them out of His bounty, and Allah is all-bounteous, all-wise.

131 To Allah belongs whatever is in the heavens and whatever is on the earth. We have certainly enjoined those who were given the Book before you, and you, that you should be wary of Allah. But if you are faithless, [you should know that] to Allah in-deed belongs whatever is in the heavens and whatever is on the earth, and Allah is all-sufficient, all-laudable.

132 To Allah belongs whatever is in the heavens and whatever is on the earth, and Allah suffices as trustee.

133 If He wishes, He will take you away, O mankind, and bring others [in your place]; Allah has the power to do that.

134 Whoever desires the reward of this world, [should know that] with Allah is the reward of this world

and the Hereafter, and Allah is all-hearing, all-seeing.

135 O you who have faith! Be maintainers of justice and witnesses for the sake of Allah, even if it should be against yourselves or [your] parents and near relatives, and whether it be [someone] rich or poor, for Allah has a greater right over them. So do not follow [your] desires, lest you should be unfair, and if you distort [the testimony] or disregard [it], Allah is indeed well aware of what you do.

136 O you who have faith! Have faith in Allah and His Apostle and the Book that He has sent down to His Apostle and the Book He had sent down earlier. Whoever disbe-lieves in Allah and His angels, His Books and His apostles and the Last Day, has cer-tainly strayed into far error.

137 As for those who believe and then disbelieve, then believe [again] and then disbe-lieve and then increase in disbelief, Allah shall never forgive them, nor shall He guide them to any way.

138 Inform the hypocrites that there is a painful punishment for them

139 —those who take the faithless for allies instead of the faithful. Do they seek hon-our with them? [If so,] indeed all honour belongs to Allah.

140 Certainly He has sent down to you in the Book that when you hear Allah’s signs being disbelieved and derided, do not sit with them until they engage in some other discourse, or else you [too] will be like them. Indeed Allah will gather the hypocrites

and the faithless in hell all together.

141 —Those who lie in wait for you: if there is a victory for you from Allah, they say, ‘Were we not with you?’ But if the faithless get a share [of victory], they say, ‘Did we not prevail upon you and defend you against the faithful?’ Allah will judge between you on the Day of Resurrection, and Allah will never provide the faithless any way [to prevail] over the faithful.

142 The hypocrites indeed seek to deceive Allah, but it is He who outwits them. When they stand up for prayer, they stand up lazily, showing off to the people and not re-membering Allah except a little,

143 wavering in between: neither with these nor with those. And whomever Allah leads astray, you will never find any way for him.

144 O you who have faith! Do not take the faithless for friends instead of the faithful. Do you wish to give Allah a clear sanction against yourselves?

145 Indeed the hypocrites will be in the lowest reach of the Fire, and you will never find any helper for them,

146 except for those who repent and reform, and hold fast to Allah and dedicate their religion [exclusively] to Allah. Those are with the faithful, and soon Allah will give the faithful a great reward.

147 Why should Allah punish you if you give thanks and be faithful? And Allah is appreciative, all-knowing.

148 Allah does not like the disclosure of [anyone’s] evil [conduct] in speech except

by someone who has been wronged, and Allah is all-hearing, all-knowing.

149 Whether you disclose a good [deed that you do] or hide it, or excuse an evil [deed], Allah is indeed all-excusing, all-powerful.

150 Those who disbelieve in Allah and His apostles and seek to separate Allah from His apostles, and say, ‘We believe in some and disbelieve in some’ and seek to take a way in between

151 —it is they who are truly faithless, and We have prepared for the faithless a hu-miliating punishment.

152 But those who have faith in Allah and His apostles and make no distinction be-tween any of them—them He will soon give their rewards, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

153 The People of the Book ask you to bring down for them a Book from the sky. Certainly they asked Moses for [something] greater than that, for they said, ‘Show us Allah visibly,’ whereat a thunderbolt seized them for their wrongdoing. Then they took up the Calf [for worship], after all the manifest proofs that had come to them. Yet We excused that, and We gave Moses a manifest authority.

154 And We raised the Mount above them for the sake of their covenant, and We said to them, ‘Enter the gate prostrating’ and We said to them, ‘Do not violate the Sab-bath,’ and We took from them a solemn covenant.

155 Then because of their breaking their covenant, their defiance of Allah’s signs, their killing of the prophets unjustly and for their saying, ‘Our hearts are

uncircumcised.’ Rather Allah has set a seal on them for their unfaith, so they do not have faith except a few.

156 And for their faithlessness, and their uttering a monstrous calumny against Mary,

157 and for their saying, ‘We killed the Messiah, Jesus son of Mary, the apostle of Allah’—though they did not kill him nor did they crucify him, but so it was made to appear to them. Indeed those who differ concerning him are surely in doubt about him: they do not have any knowledge of that beyond following conjectures, and cer-tainly they did not kill him.

158 Rather Allah raised him up toward Himself, and Allah is all-mighty, all-wise.

159 There is none among the People of the Book but will surely believe in him before his death; and on the Day of Resurrection he will be a witness against them.

160 Due to the wrongdoing of the Jews, We prohibited them certain good things that were permitted to them [earlier], and for their barring many [people] from the way of Allah,

161 and for their taking usury—though they had been forbidden from it—and for eating up the wealth of the people wrongfully. And We have prepared for the faithless among them a painful punishment.

162 But as for those who are firmly grounded in knowledge from among them, and the faithful, they believe in what has been sent down to you, and what was sent down before you—those who maintain the prayer, give the zakat, and believe in Allah and

the Last Day—them We shall give a great reward.

163 We have indeed revealed to you as We revealed to Noah and the prophets after him, and [as] We revealed to Abraham and Ishmael, Isaac, Jacob, and the Tribes, Jesus and Job, Jonah, Aaron, and Solomon,—and We gave David the Psalms—

164 and apostles We have recounted to you earlier and apostles We have not recounted to you,—and to Moses Allah spoke directly—

165 apostles, as bearers of good news and warners, so that mankind may not have any argument against Allah, after the [sending of the] apostles; and Allah is all-mighty, all-wise.

166 But Allah bears witness to what He has sent down to you—He sent it down with His knowledge—and the angels bear witness [too], and Allah quite suffices as a wit-ness.

167 Indeed those who are faithless and bar [others] from the way of Allah, have cer-tainly strayed into far error.

168 Indeed those who are faithless and do wrong, Allah shall never forgive them, nor shall He guide them to any way,

169 except the way to hell, to remain in it forever, and that is easy for Allah.

170 O mankind! The Apostle has certainly brought you the truth from your Lord. So have faith! That is better for you. And if you are faithless, [you should know that] to Allah indeed belongs whatever is in the heavens and the earth, and Allah is all-knowing, all-wise.

171 O People of the Book! Do not exceed the bounds in your religion,

and do not attribute anything to Allah except the truth. The Messiah, Jesus son of Mary, was only an apostle of Allah, and His Word that He cast toward Mary and a spirit from Him. So have faith in Allah and His apostles, and do not say, ‘[God is] a trinity.’ Relinquish [such a creed]! That is better for you. Allah is but the One God. He is far too immacu-late to have any son. To Him belongs whatever is in the heavens and whatever is on the earth, and Allah suffices as trustee.

172 The Messiah would never disdain being a servant of Allah, nor would the angels brought near [to Him]. And whoever disdains His worship and is arrogant, He will gather them all toward Him.

173 As for those who have faith and do righteous deeds, He will pay them in full their rewards, and He will enhance them out of His grace. But those who are disdainful and arrogant, He will punish them with a painful punishment, and they will not find be-sides Allah any guardian or helper.

174 O mankind! Certainly a proof has come to you from your Lord, and We have sent down to you a manifest light.

175 As for those who have faith in Allah, and hold fast to Him, He will admit them to His mercy and grace, and He will guide them on a straight path to Him.

176 They ask you for a ruling. Say, ‘Allah gives you a ruling concerning the kalalah:

If a man dies and he has no children [or parents], but has a sister, for her shall be a half of what he leaves, and he shall inherit from her if she has no children. If there be two sisters, then they shall receive two-thirds of what he leaves. But if there be [several] brothers and sisters, then for the male shall be the like of the share of two females. Allah explains [the laws] for you lest you should go astray, and Allah has knowledge of all things.’

eat it with enjoyment and with wholesome result. (4)

And do not give away your property which Allah has made for you a (means of) support to the weak of understanding, and maintain them out of (the profits of) it, and clothe them and speak to them words of honest advice. (5)

And test the orphans until they attain puberty; then if you find in them maturity of intellect, make over to them their property, and do not consume it extravagantly and hastily, lest they attain to full age; and whoever is rich, let him abstain altogethe (6)

Men shall have a portion of what the parents and the near relatives leave, and women shall have a portion of what the parents and the near relatives leave, whether there is little or much of it; a stated portion. (7)

And when there are present at the division the relatives and the orphans and the needy, give them (something) out of it and speak to them kind words. (8)

And let those fear who, should they leave behind them weakly offspring, would fear on their account, so let them be careful of (their duty to) Allah, and let them speak right words. (9)

(As for) those who swallow the property of the orphans unjustly, surely they only swallow fire into their bellies and they shall enter burning fire. (10)

Allah enjoins you concerning your children: The male shall have the equal of the portion of two females; then if they are more than two females, they

shall have two-thirds of what the deceased has left, and if there is one, she shall have the half; and as (11)

And you shall have half of what your wives leave if they have no child, but if they have a child, then you shall have a fourth of what they leave after (payment of) any bequest they may have bequeathed or a debt; and they shall have the fourth of what you (12)

These are Allah's limits, and whoever obeys Allah and His Messenger, He will cause him to enter gardens beneath which rivers flow, to abide in them; and this is the great achievement. (13)

And whoever disobeys Allah and His Messenger and goes beyond His limits, He will cause him to enter fire to abide in it, and he shall have an abasing chastisement. (14)

And as for those who are guilty of an indecency from among your women, call to witnesses against them four (witnesses) from among you; then if they bear witness confine them to the houses until death takes them away or Allah opens some way for them. (15)

And as for the two who are guilty of indecency from among you, give them both a punishment; then if they repent and amend, turn aside from them; surely Allah is Oft-returning (to mercy), the Merciful. (16)

Repentance with Allah is only for those who do evil in ignorance, then turn (to Allah) soon, so these it is to whom Allah turns (mercifully), and Allah is ever Knowing, Wise.

(17)

And repentance is not for those who go on doing evil deeds, until when death comes to one of them, he says: Surely now I repent; nor (for) those who die while they are unbelievers. These are they for whom We have prepared a painful chastisement. (18)

O you who believe! it is not lawful for you that you should take women as heritage against (their) will, and do not straiten them m order that you may take part of what you have given them, unless they are guilty of manifest indecency, and treat them kind (19)

And if you wish to have (one) wife in place of another and you have given one of them a heap of gold, then take not from it anything; would you take it by slandering (her) and (doing her) manifest wrong? (20)

And how can you take it when one of you has already gone in to the other and they have made with you a firm covenant? (21)

And marry not woman whom your fathers married, except what has already passed; this surely is indecent and hateful, and it is an evil way. (22)

Forbidden to you are your mothers and your daughters and your sisters and your paternal aunts and your maternal aunts and brothers' daughters and sisters' daughters and your mothers that have suckled you and your foster-sisters and mothers of your wives a (23)

And all married women except those whom your right hands possess (this is) Allah's ordinance to you, and lawful

for you are (all women) besides those, provided that you seek (them) with your property, taking (them) in marriage not committing fornication. (24)

And whoever among you has not within his power ampleness of means to marry free believing women, then (he may marry) of those whom your right hands possess from among your believing maidens; and Allah knows best your faith: you are (sprung) the one from t (25)

Allah desires to explain to you, and to guide you into the ways of those before you, and to turn to you (mercifully), and Allah is Knowing, Wise. (26)

And Allah desires that He should turn to you (mercifully), and those who follow (their) lusts desire that you should deviate (with) a great deviation. (27)

Allah desires that He should make light your burdens, and man is created weak. (28)

O you who believe! do not devour your property among yourselves falsely, except that it be trading by your mutual consent; and do not kill your people; surely Allah is Merciful to you. (29)

And whoever does this aggressively and unjustly, We will soon cast him into fire; and this is easy to Allah. (30)

If you shun the great sins which you are forbidden, We will do away with your small sins and cause you to enter an honorable place of entering. (31)

And do not covet that by which Allah has made some of you excel others; men shall have the benefit of what they earn and women shall have the benefit of

what they earn; and ask Allah of His grace; surely Allah knows all things. (32)

And to every one We have appointed heirs of what parents and near relatives leave; and as to those with whom your rights hands have ratified agreements, give them their portion; surely Allah is a witness over all things. (33)

Men are the maintainers of women because Allah has made some of them to excel others and because they spend out of their property; the good women are therefore obedient, guarding the unseen as Allah has guarded; and (as to) those on whose part you fear de (34)

And if you fear a breach between the two, then appoint judge from his people and a judge from her people; if they both desire agreement, Allah will effect harmony between them, surely Allah is Knowing, Aware. (35)

And serve Allah and do not associate any thing with Him and be good to the parents and to the near of kin and the orphans and the needy and the neighbor of (your) kin and the alien neighbor, and the companion in a journey and the wayfarer and those whom y (36)

Those who are niggardly and bid people to be niggardly and hide what Allah has given them out of His grace; and We have prepared for the unbelievers a disgraceful chastisement. (37)

And those who spend their property (in alms) to be seen of the people and do not believe in Allah nor in the last day; and as for him

whose associate is the Shaitan, an evil associate is he! (38)

And what (harm) would it have done them if they had believed in Allah and the last day and spent (benevolently) of what Allah had given them? And Allah knows them. (39)

Surely Allah does not do injustice to the weight of an atom, and if it is a good deed He multiplies it and gives from Himself a great reward. (40)

How will it be, then, when We bring from every people a witness and bring you as a witness against these? (41)

On that day will those who disbelieve and disobey the Messenger desire that the earth were levelled with them, and they shall not hide any word from Allah. (42)

O you who believe! do not go near prayer when you are Intoxicated until you know (well) what you say, nor when you are under an obligation to perform a bath-- unless (you are) travelling on the road-- until you have washed yourselves; and if you are sick, (43)

Have you not considered those to whom a portion of the Book has been given? They buy error and desire that you should go astray from the way. (44)

And Allah best knows your enemies; and Allah suffices as a Guardian, and Allah suffices as a Helper. (45)

Of those who are Jews (there are those who) alter words from their places and say: We have heard and we disobey and: Hear, may you not be made to hear! and: Raina, distorting

(the word) with their tongues and taunting about religion; and if they had said (46)

O you who have been given the Book! believe that which We have revealed, verifying what you have, before We alter faces then turn them on their backs, or curse them as We cursed the violaters of the Sabbath, and the command of Allah shall be executed. (47)

Surely Allah does not forgive that anything should be associated with Him, and forgives what is besides that to whomsoever He pleases; and whoever associates anything with Allah, he devises indeed a great sin. (48)

Have you not considered those who attribute purity to themselves? Nay, Allah purifies whom He pleases; and they shall not be wronged the husk of a date stone. (49)

See how they forge the lie against Allah, and this is sufficient as a manifest sin. (50)

Have you not seen those to whom a portion of the Book has been given? They believe in idols and false deities and say of those who disbelieve: These are better guided in the path than those who believe. (51)

Those are they whom Allah has cursed, and whomever Allah curses you shall not find any helper for him. (52)

Or have they a share in the kingdom? But then they would not give to people even the speck in the date stone. (53)

Or do they envy the people for what Allah has given them of His grace? But indeed We have given to Ibrahim's children the Book and the

wisdom, and We have given them a grand kingdom. (54)

So of them is he who believes in him, and of them is he who turns away from him, and hell is sufficient to burn. (55)

(As for) those who disbelieve in Our communications, We shall make them enter fire; so oft as their skins are thoroughly burned, We will change them for other skins, that they may taste the chastisement; surely Allah is Mighty, Wise. (56)

And (as for) those who believe and do good deeds, We will make them enter gardens beneath which rivers flow, to abide in them for ever; they shall have therein pure mates, and We shall make them enter a dense shade. (57)

Surely Allah commands you to make over trusts to their owners and that when you judge between people you judge with justice; surely Allah admonishes you with what is excellent; surely Allah is Seeing, Hearing. (58)

O you who believe! obey Allah and obey the Messenger and those in authority from among you; then if you quarrel about anything, refer it to Allah and the Messenger, if you believe in Allah and the last day; this is better and very good in the end. (59)

Have you not seen those who assert that they believe in what has been revealed to you and what was revealed before you? They desire to summon one another to the judgment of the Shaitan, though they were commanded to deny him, and the Shaitan desires to le (60)

And when

it is said to them: Come to what Allah has revealed and to the Messenger, you will see the hypocrites turning away from you with (utter) aversion. (61)

But how will it be when misfortune befalls them on account of what their hands have sent before? Then they will come to you swearing by Allah: We did not desire (anything) but good and concord. (62)

These are they of whom Allah knows what is in their hearts; therefore turn aside from them and admonish them, and speak to them effectual words concerning themselves. (63)

And We did not send any messenger but that he should be obeyed by Allah's permission; and had they, when they were unjust to themselves, come to you and asked forgiveness of Allah and the Messenger had (also) asked forgiveness for them, they would have fo (64)

But no! by your Lord! they do not believe (in reality) until they make you a judge of that which has become a matter of disagreement among them, and then do not find any straitness in their hearts as to what you have decided and submit with entire submiss (65)

And if We had prescribed for them: Lay down your lives or go forth from your homes, they would not have done it except a few of them; and if they had done what they were admonished, it would have certainly been better for them and best in strengthening (t (66)

And then We would certainly have given them from Ourselves a great reward.

(67)

And We would certainly have guided them in the right path. (68)

And whoever obeys Allah and the Messenger, these are with those upon whom Allah has bestowed favors from among the prophets and the truthful and the martyrs and the good, and a goodly company are they! (69)

This is grace from Allah, and sufficient is Allah as the Knower. (70)

O you who believe! take your precaution, then go forth in detachments or go forth in a body. (71)

And surely among you is he who would certainly hang back! If then a misfortune befalls you he says: Surely Allah conferred a benefit on me that I was not present with them. (72)

And if grace from Allah come to you, he would certainly cry out, as if there had not been any friendship between you and him: Would that I had been with them, then I should have attained a mighty good fortune. (73)

Therefore let those fight in the way of Allah, who sell this world's life for the hereafter; and whoever fights in the way of Allah, then be he slain or be he victorious, We shall grant him a mighty reward. (74)

And what reason have you that you should not fight in the way of Allah and of the weak among the men and the women and the children, (of) those who say: Our Lord! cause us to go forth from this town, whose people are oppressors, and give us from Thee a gu (75)

Those who

believe fight in the way of Allah, and those who disbelieve fight in the way of the Shaitan. Fight therefore against the friends of the Shaitan; surely the strategy of the Shaitan is weak. (76)

Have you not seen those to whom it was said: Withhold your hands, and keep up prayer and pay the poor-rate; but when fighting is prescribed for them, lo! a party of them fear men as they ought to have feared Allah, or (even) with a greater fear, and say: (77)

Wherever you are, death will overtake you, though you are in lofty towers, and if a benefit comes to them, they say: This is from Allah; and if a misfortune befalls them, they say: This is from you. Say: All is from Allah, but what is the matter with thes (78)

Whatever benefit comes to you (O man!), it is from Allah, and whatever misfortune befalls you, it is from yourself, and We have sent you (O Prophet!), to mankind as a messenger; and Allah is sufficient as a witness. (79)

Whoever obeys the Messenger, he indeed obeys Allah, and whoever turns back, so We have not sent you as a keeper over them. (80)

And they say: Obedience. But when they go out from your presence, a party of them decide by night upon doing otherwise than what you say; and Allah writes down what they decide by night, therefore turn aside from them and trust in Allah, and Allah is suff (81)

Do they not then meditate

on the Quran? And if it were from any other than Allah, they would have found in it many a discrepancy. (82)

And when there comes to them news of security or fear they spread it abroad; and if they had referred it to the Messenger and to those in authority among them, those among them who can search out the knowledge of it would have known it, and were it not fo (83)

Fight then in Allah's way; this is not imposed on you except In relation to yourself, and rouse the believers to ardor maybe Allah will restrain the fighting of those who disbelieve and Allah is strongest in prowess and strongest to give an exemplary puni (84)

Whoever joins himself (to another) in a good cause shall have a share of it, and whoever joins himself (to another) in an evil cause shall have the responsibility of it, and Allah controls all things. (85)

And when you are greeted with a greeting, greet with a better (greeting) than it or return it; surely Allah takes account of all things. (86)

Allah, there is no god but He-- He will most certainly gather you together on the resurrection day, there is no doubt in it; and who is more true in word than Allah? (87)

What is the matter with you, then, that you have become two parties about the hypocrites, while Allah has made them return (to unbelief) for what they have earned? Do you wish to guide him whom Allah has

caused to err? And whomsoever Allah causes to err, (88)

They desire that you should disbelieve as they have disbelieved, so that you might be (all) alike; therefore take not from among them friends until they fly (their homes) in Allah's way; but if they turn back, then seize them and kill them wherever you fi (89)

Except those who reach a people between whom and you there is an alliance, or who come to you, their hearts shrinking from fighting you or fighting their own people; and if Allah had pleased, He would have given them power over you, so that they should ha (90)

You will find others who desire that they should be safe from you and secure from their own people; as often as they are sent back to the mischief they get thrown into it headlong; therefore if they do not withdraw from you, and (do not) offer you peace a (91)

And it does not behoove a believer to kill a believer except by mistake, and whoever kills a believer by mistake, he should free a believing slave, and blood-money should be paid to his people unless they remit it as alms; but if he be from a tribe hostil (92)

And whoever kills a believer intentionally, his punishment is hell; he shall abide in it, and Allah will send His wrath on him and curse him and prepare for him a painful chastisement. (93)

O you who believe! when you go to war in Allah's way, make investigation,

and do not say to any one who offers you peace: You are not a believer. Do you seek goods of this world's life! But with Allah there are abundant gains; you too were such before, th (94)

The holders back from among the believers, not having any injury, and those who strive hard in Allah's way with their property and their persons are not equal; Allah has made the strivers with their property and their persons to excel the holders back a ( (95)

(High) degrees from Him and protection and mercy, and Allah is Forgiving, Merciful. (96)

Surely (as for) those whom the angels cause to die while they are unjust to their souls, they shall say: In what state were you? They shall say: We were weak in the earth. They shall say: Was not Allah's earth spacious, so that you should have migrated th (97)

Except the weak from among the men and the children who have not in their power the means nor can they find a way (to escape); (98)

So these, it may be, Allah will pardon them, and Allah is Pardoning, Forgiving. (99)

And whoever flies in Allah's way, he will find in the earth many a place of refuge and abundant resources, and whoever goes forth from his house flying to Allah and His Messenger, and then death overtakes him, his reward is indeed with Allah and Allah is (100)

And when you journey in the earth, there is no blame on you if you shorten

the prayer, if you fear that those who disbelieve will cause you distress, surely the unbelievers are your open enemy. (101)

And when you are among them and keep up the prayer for them, let a party of them stand up with you, and let them take their arms; then when they have prostrated themselves let them go to your rear, and let another party who have not prayed come forward an (102)

Then when you have finished the prayer, remember Allah standing and sitting and reclining; but when you are secure (from danger) keep up prayer; surely prayer is a timed ordinance for the believers. (103)

And be not weak hearted in pursuit of the enemy; if you suffer pain, then surely they (too) suffer pain as you suffer pain, and you hope from Allah what they do not hope; and Allah is Knowing, Wise. (104)

Surely We have revealed the Book to you with the truth that you may judge between people by means of that which Allah has taught you; and be not an advocate on behalf of the treacherous. (105)

And ask forgiveness of Allah; surely Allah is Forgiving, Merciful. (106)

And do not plead on behalf of those who act unfaithfully to their souls; surely Allah does not love him who is treacherous, sinful; (107)

They hide themselves from men and do not hide themselves from Allah, and He is with them when they meditate by night words which please Him not, and Allah encompasses what they do. (108)

Behold!

you are they who (may) plead for them in this world's life, but who will plead for them with Allah on the resurrection day, or who shall be their protector? (109)

And whoever does evil or acts unjustly to his soul, then asks forgiveness of Allah, he shall find Allah Forgiving, Merciful. (110)

And whoever commits a sin, he only commits it against his own soul; and Allah is Knowing, Wise. (111)

And whoever commits a fault or a sin, then accuses of it one innocent, he indeed takes upon himself the burden of a calumny and a manifest sin. (112)

And were it not for Allah's grace upon you and His mercy a party of them had certainly designed to bring you to perdition and they do not bring (aught) to perdition but their own souls, and they shall not harm you in any way, and Allah has revealed to you (113)

There is no good in most of their secret counsels except (in his) who enjoins charity or goodness or reconciliation between people; and whoever does this seeking Allah's pleasure, We will give him a mighty reward. (114)

And whoever acts hostilely to the Messenger after that guidance has become manifest to him, and follows other than the way of the believers, We will turn him to that to which he has (himself) turned and make him enter hell; and it is an evil resort. (115)

Surely Allah does not forgive that anything should be associated with Him, and He forgives what is

besides this to whom He pleases; and whoever associates anything with Allah, he indeed strays off into a remote error. (116)

They do not call besides Him on anything but idols, and they do not call on anything but a rebellious Shaitan. (117)

Allah has cursed him; and he said: Most certainly I will take of Thy servants an appointed portion: (118)

And most certainly I will lead them astray and excite in them vain desires, and bid them so that they shall slit the ears of the cattle, and most certainly I will bid them so that they shall alter Allah's creation; and whoever takes the Shaitan for a guar (119)

He gives them promises and excites vain desires in them; and the Shaitan does not promise them but to deceive. (120)

These are they whose abode is hell, and they shall not find any refuge from it. (121)

And (as for) those who believe and do good, We will make them enter into gardens beneath which rivers flow, to abide therein for ever; (it is) a promise of Allah, true (indeed), and who is truer of word than Allah? (122)

(This) shall not be in accordance with your vain desires nor in accordance with the vain desires of the followers of the Book; whoever does evil, he shall be requited with it, and besides Allah he will find for himself neither a guardian nor a helper. (123)

And whoever does good deeds whether male or female and he (or she) is a believer--

these shall enter the garden, and they shall not be dealt with a jot unjustly. (124)

And who has a better religion than he who submits himself entirely to Allah? And he is the doer of good (to others) and follows the faith of Ibrahim, the upright one, and Allah took Ibrahim as a friend. (125)

And whatever is in the heavens and whatever is in the earth is Allah's; and Allah encompasses all things. (126)

And they ask you a decision about women. Say: Allah makes known to you His decision concerning them, and that which is recited to you in the Book concerning female orphans whom you do not give what is appointed for them while you desire to marry them, and (127)

And if a woman fears ill usage or desertion on the part of her husband, there is no blame on them, if they effect a reconciliation between them, and reconciliation is better, and avarice has been made to be present in the (people's) minds; and if you do g (128)

And you have it not in your power to do justice between wives, even though you may wish (it), but be not disinclined (from one) with total disinclination, so that you leave her as it were in suspense; and if you effect a reconciliation and guard (against (129)

And if they separate, Allah will render them both free from want out of His ampleness, and Allah is Ample-giving, Wise. (130)

And whatever is in the heavens and whatever is in

the earth is Allah's and certainly We enjoined those who were given the Book before you and (We enjoin) you too that you should be careful of (your duty to) Allah; and if you disbelieve, then surely whatev (131)

And whatever is in the heavens and whatever is in the earth is Allah's, and Allah is sufficient as a Protector. (132)

If He please, He can make you pass away, O people! and bring others; and Allah has the power to do this. (133)

Whoever desires the reward of this world, then with Allah is the reward of this world and the hereafter; and Allah is Hearing, Seeing. (134)

O you who believe! be maintainers of justice, bearers of witness of Allah's sake, though it may be against your own selves or (your) parents or near relatives; if he be rich or poor, Allah is nearer to them both in compassion; therefore do not follow (you (135)

O you who believe! believe in Allah and His Messenger and the Book which He has revealed to His Messenger and the Book which He revealed before; and whoever disbelieves in Allah and His angels and His messengers and the last day, he indeed strays off into (136)

Surely (as for) those who believe then disbelieve, again believe and again disbelieve, then increase in disbelief, Allah will not forgive them nor guide them in the (right) path. (137)

Announce to the hypocrites that they shall have a painful chastisement: (138)

Those who take the unbelievers for guardians rather

than believers. Do they seek honor from them? Then surely all honor is for Allah. (139)

And indeed He has revealed to you in the Book that when you hear Allah's communications disbelieved in and mocked at do not sit with them until they enter into some other discourse; surely then you would be like them; surely Allah will gather together the (140)

Those who wait for (some misfortune to befall) you then If you have a victory from Allah they say: Were we not with you? And i. there IS a chance for the unbelievers, they say: Did we not acquire the mastery over you and defend you from the believers? So (141)

Surely the hypocrites strive to deceive Allah, and He shall requite their deceit to them, and when they stand up to prayer they stand up sluggishly; they do it only to be seen of men and do not remember Allah save a little. (142)

Wavering between that (and this), (belonging) neither to these nor to those; and whomsoever Allah causes to err, you shall not find a way for him. (143)

O you who believe! do not take the unbelievers for friends rather than the believers; do you desire that you should give to Allah a manifest proof against yourselves? (144)

Surely the hypocrites are in the lowest stage of the fire and you shall not find a helper for them. (145)

Except those who repent and amend and hold fast to Allah and are sincere in their religion to Allah,

these are with the believers, and Allah will grant the believers a mighty reward. (146)

Why should Allah chastise you if you are grateful and believe? And Allah is the Multiplier of rewards, Knowing (147)

Allah does not love the public utterance of hurtful speech unless (it be) by one to whom injustice has been done; and Allah is Hearing, Knowing. (148)

If you do good openly or do it in secret or pardon an evil then surely Allah is Pardoning, Powerful. (149)

Surely those who disbelieve in Allah and His messengers and (those who) desire to make a distinction between Allah and His messengers and say: We believe in some and disbelieve in others, and desire to take a course between (this and) that. (150)

These it is that are truly unbelievers, and We have prepared for the unbelievers a disgraceful chastisement. (151)

And those who believe in Allah and His messengers and do not make a distinction between any of them-- Allah will grant them their rewards; and Allah is Forgiving, Merciful. (152)

The followers of the Book ask you to bring down to them a book from heaven; so indeed they demanded of Musa a greater thing than that, for they said: Show us Allah manifestly; so the lightning overtook them on account of their injustice. Then they took th (153)

And We lifted the mountain (Sainai) over them at (the li taking of the covenant) and We said to them: Enter the door making obeisance; and We said to them: Do

not exceed the limits of the Sabbath, and We made with them a firm covenant. (154)

Therefore, for their breaking their covenant and their disbelief in the communications of Allah and their killing the prophets wrongfully and their saying: Our hearts are covered; nay! Allah set a seal upon them owing to their unbelief, so they shall not (155)

And for their unbelief and for their having uttered against Marium a grievous calumny. (156)

And their saying: Surely we have killed the Messiah, Isa son of Marium, the messenger of Allah; and they did not kill him nor did they crucify him, but it appeared to them so (like Isa) and most surely those who differ therein are only in a doubt about it (157)

Nay! Allah took him up to Himself; and Allah is Mighty, Wise. (158)

And there is not one of the followers of the Book but most certainly believes in this before his death, and on the day of resurrection he (Isa) shall be a witness against them. (159)

Wherefore for the iniquity of those who are Jews did We disallow to them the good things which had been made lawful for them and for their hindering many (people) from Allah's way. (160)

And their taking usury though indeed they were forbidden it and their devouring the property of people falsely, and We have prepared for the unbelievers from among them a painful chastisement. (161)

But the firm in knowledge among them and the believers believe in what has been revealed

to. you and what was revealed before you, and those who keep up prayers and those who give the poor-rate and the believers in Allah and the last day, these it is whom (162)

Surely We have revealed to you as We revealed to Nuh, and the prophets after him, and We revealed to Ibrahim and Ismail and Ishaq and Yaqoub and the tribes, and Isa and Ayub and Yunus and Haroun and Sulaiman and We gave to Dawood (163)

And (We sent) messengers We have mentioned to you before and messengers we have not mentioned to you; and to Musa, Allah addressed His Word, speaking (to him): (164)

(We sent) messengers as the givers of good news and as warners, so that people should not have a plea against Allah after the (coming of) messengers; and Allah is Mighty, Wise. (165)

But Allah bears witness by what He has revealed to you that He has revealed it with His knowledge, and the angels bear witness (also); and Allah is sufficient as a witness. (166)

Surely (as for) those who disbelieve and hinder (men) from Allah's way, they indeed have strayed off into a remote (167)

Surely (as for) those who disbelieve and act unjustly Allah will not forgive them nor guide them to a path (168)

Except the path of hell, to abide in it for ever, and this is easy to Allah. (169)

O people! surely the Messenger has come to you with the truth from your Lord, therefore believe, (it shall be)

good for you and If you disbelieve, then surely whatever is in the heavens and the earth is Allah's; and Allah is Knowing, Wise. (170)

O followers of the Book! do not exceed the limits in your religion, and do not speak (lies) against Allah, but (speak) the truth; the Messiah, Isa son of Marium is only a messenger of Allah and His Word which He communicated to Marium and a spirit from Hi (171)

The Messiah does by no means disdain that he should be a servant of Allah, nor do the angels who are near to Him, and whoever disdains His service and is proud, He will gather them all together to Himself. (172)

Then as for those who believe and do good, He will pay them fully their rewards and give them more out of His grace; and as for those who disdain and are proud, He will chastise them with a painful chastisement. And they shall not find for themselves besi (173)

O people! surely there has come to you manifest proof from your Lord and We have sent to you clear light. (174)

Then as for those who believe in Allah and hold fast by Him, He will cause them to enter into His mercy and grace and guide them to Himself on a right path. (175)

They ask you for a decision of the law. Say: Allah gives you a decision concerning the person who has neither parents nor offspring; if a man dies (and) he has no son

and he has a sister, she shall have half of what he leaves, and he shall be her heir she (176)

do not use it up extravagantly, overanxious lest they should grow up. Anyone who is rich should restrain himself; while anyone who is poor may live off it in decency. Whenever you hand their property over to them, have it witnessed for them. God suffices as a Reckoner!

(7) Men shall have a portion of whatever parents and near relatives leave, while women should have a portion of whatever parents and near relatives leave; no matter how small nor how large it is, a portion is stipulated.

(8) When near relatives, orphans and paupers are present at the probate, provide for them out of it and speak politely to them.

(9) Let anyone act cautiously just as they themselves would fear to leave helpless offspring behind; let them heed God and speak in a proper manner.

(10) Those who live off orphans' property without having any right to do so will only suck up fire into their bellies, and they will (eventually) roast in a blaze!

(11) God instructs you concerning your children: a son should have a share equivalent to that of two daughters. If the women [left behind] are more than two, then two- thirds of whatever he leaves belongs to them; yet if there is only one, then she has half. Both his parents shall each receive a sixth of whatever he may leave, if he had a son. If he had no son, and both his parents inherit from him, then his mother receives a third. If he has siblings, then

his mother will have a sixth, once the will or any [outstanding] debt has been settled. You do not know whether your parents or your children are closer to you in usefulness, as an obligation [laid down] by God, for God is Aware, Wise.

(12) You will have half of anything your wives leave, provided they have no child. If they should leave a child, then you will have a fourth of whatever they may leave, once the will has been settled or any [outstanding] debt; while they [your widows] will have a fourth of anything you leave provided you have left no child. Should you have a child, then they will have an eighth of anything you leave, after settling any legacy or debt. If either a man or a woman bequeaths anything to more distant kin while he still has a brother or sister, then each one of them will have a sixth. If there are more than that , then they should be partners in a third after settling any legacy or debt, yet without causing any hardship. It is an instruction from God; God is Aware, Lenient.

(13) These are God's limits. Anyone who obeys God and His messenger will be admitted to gardens through which rivers flow, to live there for ever. That will be the supreme Achievement!

(14) Anyone who disobeys God and His messenger and oversteps His limits, will be shown into a Fire to live there for ever; he will have humiliating torment.

(15) Should any of

your women commit some sexual offence, collect evidence about them from four [persons] among yourselves. If they so testify, then confine the women to their houses until death claims them or God grants them some other way out.

(16) If two of you should indulge in it, trounce them both. If they repent and reform, then ostracize them both. God is Relenting, Merciful.

(17) Repentance holds with God only for those who do evil out of ignorance, then repent shortly after; those God turns to. God is Aware, Wise.

(18) Repentance is not for those who perform evil deeds until one of them says:"I have just now repented!", just as death faces him. Nor is it for those who die while they are disbelievers; for those We have reserved painful torment.

(19) You who believe, it is not lawful for you to inherit anything from women against their will; do not hinder them from remarrying so that you may make off with part of what you have given them, unless they indulge in flagrant sexual misconduct. Treat them politely; even if you dislike them, perhaps you dislike something in which God has placed much good.

(20) If you want to exchange one wife for another, and have given one of them a large sum of money, do not hold back any of it. Would you withhold it through slander and open sin?

(21) How can you hold it back when you have had intercourse with each other, and they have made a solemn agreement with

you?

(22) Do not marry any women whom your fathers have already married, unless this is a thing of the past; it is a shocking act and disgusting, and the worst possible way.

(23) Forbidden to you [in marriage] are your mothers, your [own] daughters, your sisters, your aunts on your father's side as well as your aunts on your mother's side, and your brother's and your sister's daughters, your foster mothers and your foster sisters, your mothers-in- law and step daughters who are under your guardianship [since their mothers are] wives of yours with whom you have consummated marriage (however if you have not consummated it with them, it will not be held against you), and the wives of your sons who are your own flesh- and-blood; nor may you bring two sisters together [under one roof] unless this is a thing of the past. God is Forgiving, Merciful.

(24) Nor [should you marry] any [already] married women , except the ones under your control. [Such is] God's legislation as it applies to you. Anything beyond that is lawful for you, provided you court them by means of your wealth, marrying them properly, rather than taking them on as mistresses. Since you have thereby sought enjoyment with them, give them their marriage portions as is stipulated. Yet it will not be held against you should you come to other terms about it even after what has been stipulated. God is Aware, Wise.

(25) Any of you who cannot afford to marry respectable believing matrons,

should then [seek] one of your believing maids under your control. God is quite Aware as to what your faith consists of. Each one of you has ties to others, so marry them off with their family's consent and give them their marriage portions decently as matrons rather than taking them on as mistresses, nor having [any secret affairs with] them as girlfriends. Once they are so married off and should they then commit some sexual offence, they should have half the punishment that [ordinary] matrons would receive. That goes for any of you who worries lest he may not control his [sexual] impulses however it is better for you to discipline yourselves. God is Forgiving, Merciful.

(26) God wants to explain things to you (all) and to guide you in the customs of those who have preceded you. He turns to you; God is Aware, Wise.

(27) God wants to turn to you, while those who follow their own passions want you to give in utterly.

(28) God wants to lighten things for you, since man was created weak!

(29) You who believe, do not use up your wealth idly, [squandering it] on one another, unless it is for some business based on mutual consent among you. Do not kill one another; God has been Merciful towards you!

(30) we shall roast anyone in a Fire who does so out of enmity and wrongfully. That will be easy for God [to do]!

(31) If you will avoid the great [sins] you are forbidden [to

commit], We will cancel out your [other] evil deeds for you, and send you into [Paradise] through a noble entrance.

(32) Do not envy the way that God has made some of you excel over others: men should have a portion of whatever they have earned, while women should have a portion of whatever they have earned. Ask God for some of His bounty; God is Aware of everything.

(33) For everyone We have placed executors for whatever either parents and close relatives may leave. Give their share to those whom you have sworn to trust; God is a Witness for everything!

(34) Men are the ones who should support women since God has given some persons advantages over others, and because they should spend their wealth [on them]. Honorable women are steadfast, guarding the Unseen just as God has it guarded. Admonish those women whose surliness you fear, and leave them alone in their beds, and [even] beat them [if necessary]. If they obey you, do not seek any way [to proceed] against them. God is Sublime, Great.

(35) If you fear a split between a man and his wife, send for an arbiter from his family and an arbiter from her family. If both want to be reconciled, God will arrange things between them. God is Aware, Informed.

(36) Worship God [Alone] and do not associate anything with Him. Show kindness to both [your] parents and with near relatives, orphans, the needy, the neighbor who is related [to you] as well as the

neighbor who is a stranger, and your companion by your side and the wayfarer, and anyone else under your control. God does not love someone who is conceited, boastful,

(37) nor those who are tight-fisted and order [other] people to be stingy, and hide anything that God has given them out of His bounty. We have reserved humiliating torment for disbelievers

(38) who spend their wealth to be seen by other people and yet neither believe in God nor the Last Day. Anyone who has Satan for an intimate has such an evil soulmate!

(39) What does it matter for them whether they believe in God and the Last Day and spend something from what God has supplied them with? God is Aware of them!

(40) God does not harm anything so much as an atom's weight: if a fine deed exists, he multiplies it and adds a splendid fee from Himself besides.

(41) How would it be if We were to bring a witness from every nation, and bring you as a witness against such people?

(42) On that day those who have disbelieved and defied the Messenger would like to have the earth levelled off while they are still [standing] on it! They will not hide anything that happens from God!

(43) You who believe, do not attempt to pray while you are drunk , until you know what you are saying ; nor after a seminal emission -except when travelling along some road-until you take a full bath. If you are ill