الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُونَ (17)

صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ (18)

أَوْ كَصَيِّبٍ مِنَ السَّماءِ فِيهِ ظُلُماتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصابِعَهُمْ فِي آذانِهِمْ مِنَ الصَّواعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَ اللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكافِرِينَ (19)

يَكادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصارَهُمْ كُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قامُوا وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (20)

يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (21)

الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (22)

وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (23)

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ (24)

وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِيها خالِدُونَ (25)

إِنَّ اللَّهَ لا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَ يَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقِينَ (26)

الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ

وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (27)

كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (28)

هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (29)

وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِكُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ (30)

وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِكَةِ فَقالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (31)

قالُوا سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلاَّ ما عَلَّمْتَنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ (32)

قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (33)

وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ (34)

وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ (35)

فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا كانا فِيهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ (36)

فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (37)

قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (38)

وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (39)

يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِي

أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ (40)

وَ آمِنُوا بِما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ وَ لا تَكُونُوا أَوَّلَ كافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآياتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَ إِيَّايَ فَاتَّقُونِ (41)

وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (42)

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ (43)

أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (44)

وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعِينَ (45)

الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَيْهِ راجِعُونَ (46)

يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ (47)

وَ اتَّقُوا يَوْماً لا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ وَ لا يُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ (48)

وَ إِذْ نَجَّيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ يُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ (49)

وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (50)

وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ (51)

ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (52)

وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (53)

وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (54)

وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (55)

ثُمَّ بَعَثْناكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (56)

وَ ظَلَّلْنا عَلَيْكُمُ

الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ ما ظَلَمُونا وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (57)

وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْها حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطاياكُمْ وَ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ (58)

فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلاً غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ (59)

وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ (60)

وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نَصْبِرَ عَلى طَعامٍ واحِدٍ فَادْعُ لَنا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ قِثَّائِها وَ فُومِها وَ عَدَسِها وَ بَصَلِها قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَكُمْ ما سَأَلْتُمْ وَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ (61)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ النَّصارى وَ الصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (62)

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (63)

ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِينَ (64)

وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ (65)

فَجَعَلْناها نَكالاً لِما بَيْنَ يَدَيْها

وَ ما خَلْفَها وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ (66)

وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً قالُوا أَ تَتَّخِذُنا هُزُواً قالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ (67)

قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما هِيَ قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا فارِضٌ وَ لا بِكْرٌ عَوانٌ بَيْنَ ذلِكَ فَافْعَلُوا ما تُؤْمَرُونَ (68)

قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما لَوْنُها قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ صَفْراءُ فاقِعٌ لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرِينَ (69)

قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشابَهَ عَلَيْنا وَ إِنَّا إِنْ شاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ (70)

قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلُولٌ تُثِيرُ الْأَرْضَ وَ لا تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لا شِيَةَ فِيها قالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوها وَ ما كادُوا يَفْعَلُونَ (71)

وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فِيها وَ اللَّهُ مُخْرِجٌ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (72)

فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها كَذلِكَ يُحْيِ اللَّهُ الْمَوْتى وَ يُرِيكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (73)

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (74)

أَ فَتَطْمَعُونَ أَنْ يُؤْمِنُوا لَكُمْ وَ قَدْ كانَ فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ ما عَقَلُوهُ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (75)

وَ إِذا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلا بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ قالُوا أَ تُحَدِّثُونَهُمْ بِما فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (76)

أَ وَ لا يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ (77)

وَ مِنْهُمْ أُمِّيُّونَ

لا يَعْلَمُونَ الْكِتابَ إِلاَّ أَمانِيَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ (78)

فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ وَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ (79)

وَ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَيَّاماً مَعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْداً فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ (80)

بَلى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (81)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (82)

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (83)

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ لا تَسْفِكُونَ دِماءَكُمْ وَ لا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ (84)

ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسارى تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (85)

أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ (86)

وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ قَفَّيْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّما جاءَكُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ

(87)

وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلاً ما يُؤْمِنُونَ (88)

وَ لَمَّا جاءَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ (89)

بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِما أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْياً أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَباؤُ بِغَضَبٍ عَلى غَضَبٍ وَ لِلْكافِرِينَ عَذابٌ مُهِينٌ (90)

وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ يَكْفُرُونَ بِما وَراءَهُ وَ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِياءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (91)

وَ لَقَدْ جاءَكُمْ مُوسى بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ (92)

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اسْمَعُوا قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَيْنا وَ أُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَما يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمانُكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (93)

قُلْ إِنْ كانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِنْدَ اللَّهِ خالِصَةً مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (94)

وَ لَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ (95)

وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلى حَياةٍ وَ مِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَ ما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ (96)

قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى لِلْمُؤْمِنِينَ (97)

مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِيلَ وَ مِيكالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرِينَ (98)

وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ آياتٍ

بَيِّناتٍ وَ ما يَكْفُرُ بِها إِلاَّ الْفاسِقُونَ (99)

أَ وَ كُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (100)

وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيقٌ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ كِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ كَأَنَّهُمْ لا يَعْلَمُونَ (101)

وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّياطِينُ عَلى مُلْكِ سُلَيْمانَ وَ ما كَفَرَ سُلَيْمانُ وَ لكِنَّ الشَّياطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ وَ ما يُعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولا إِنَّما نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ وَ ما هُمْ بِضارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ يَتَعَلَّمُونَ ما يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ (102)

وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ (103)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرِينَ عَذابٌ أَلِيمٌ (104)

ما يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ لاَ الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ اللَّهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ (105)

ما نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (106)

أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ (107)

أَمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَكُمْ كَما سُئِلَ مُوسى مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْإِيمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِيلِ

(108)

وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (109)

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (110)

وَ قالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ كانَ هُوداً أَوْ نَصارى تِلْكَ أَمانِيُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (111)

بَلى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (112)

وَ قالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصارى عَلى شَيْءٍ وَ قالَتِ النَّصارى لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلى شَيْءٍ وَ هُمْ يَتْلُونَ الْكِتابَ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (113)

وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَ سَعى فِي خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ (114)

وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِيمٌ (115)

وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ بَلْ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ (116)

بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ (117)

وَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ لَوْ لا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينا آيَةٌ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآياتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ (118)

إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحِيمِ (119)

وَ لَنْ

تَرْضى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصارى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ (120)

الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (121)

يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ (122)

وَ اتَّقُوا يَوْماً لا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئاً وَ لا يُقْبَلُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا تَنْفَعُها شَفاعَةٌ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ (123)

وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ (124)

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْعاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ (125)

وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (126)

وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (127)

رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (128)

رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (129)

وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ

لَمِنَ الصَّالِحِينَ (130)

إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ (131)

وَ وَصَّى بِها إِبْراهِيمُ بَنِيهِ وَ يَعْقُوبُ يا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى لَكُمُ الدِّينَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (132)

أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنِيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (133)

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ وَ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا كانُوا يَعْمَلُونَ (134)

وَ قالُوا كُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى تَهْتَدُوا قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (135)

قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ ما أُوتِيَ مُوسى وَ عِيسى وَ ما أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (136)

فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِي شِقاقٍ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (137)

صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ (138)

قُلْ أَ تُحَاجُّونَنا فِي اللَّهِ وَ هُوَ رَبُّنا وَ رَبُّكُمْ وَ لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ وَ نَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ (139)

أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطَ كانُوا هُوداً أَوْ نَصارى قُلْ أَ أَنْتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (140)

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ وَ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا كانُوا يَعْمَلُونَ

(141)

سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ (142)

وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ (143)

قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ (144)

وَ لَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ بِكُلِّ آيَةٍ ما تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذاً لَمِنَ الظَّالِمِينَ (145)

الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِيقاً مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (146)

الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ (147)

وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (148)

وَ مِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ إِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (149)

وَ مِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلاَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِي وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (150)

كَما

أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ (151)

فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ (152)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (153)

وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ (154)

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ (155)

الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ (156)

أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ (157)

إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَّهَ شاكِرٌ عَلِيمٌ (158)

إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُونَ (159)

إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (160)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ (161)

خالِدِينَ فِيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ (162)

وَ إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ (163)

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ

الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ (164)

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ (165)

إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ (166)

وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّارِ (167)

يا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلالاً طَيِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ (168)

إِنَّما يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ (169)

وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ (170)

وَ مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِما لا يَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ (171)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ (172)

إِنَّما حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَ ما أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (173)

إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتابِ وَ يَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً أُولئِكَ ما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَ لا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (174)

أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى

النَّارِ (175)

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتابِ لَفِي شِقاقٍ بَعِيدٍ (176)

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّائِلِينَ وَ فِي الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (177)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ (178)

وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (179)

كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ لِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ (180)

فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (181)

فَمَنْ خافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (182)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (183)

أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (184)

شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ

الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (185)

وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (186)

أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (187)

وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (188)

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (189)

وَ قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقاتِلُونَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ (190)

وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى يُقاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذلِكَ جَزاءُ الْكافِرِينَ (191)

فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (192)

وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ

إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِينَ (193)

الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (194)

وَ أَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (195)

وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَ لا تَحْلِقُوا رُؤُسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ بِهِ أَذىً مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَةٌ ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ (196)

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ (197)

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْكُرُوهُ كَما هَداكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ (198)

ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (199)

فَإِذا قَضَيْتُمْ مَناسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آباءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْراً فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ (200)

وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ (201)

أُولئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا

كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ (202)

وَ اذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُوداتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ (203)

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يُشْهِدُ اللَّهَ عَلى ما فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ (204)

وَ إِذا تَوَلَّى سَعى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ الْفَسادَ (205)

وَ إِذا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ (206)

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (207)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ (208)

فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (209)

هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِكَةُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ (210)

سَلْ بَنِي إِسْرائِيلَ كَمْ آتَيْناهُمْ مِنْ آيَةٍ بَيِّنَةٍ وَ مَنْ يُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ (211)

زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَياةُ الدُّنْيا وَ يَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ (212)

كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلاَّ الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ بَغْياً بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ

مُسْتَقِيمٍ (213)

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ (214)

يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ (215)

كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (216)

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فِيهِ قُلْ قِتالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ كُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ إِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا يَزالُونَ يُقاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (217)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (218)

يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (219)

فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (220)

وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ

حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ يُبَيِّنُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ (221)

وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحِيضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ (222)

نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ (223)

وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَيْمانِكُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَيْنَ النَّاسِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (224)

لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمانِكُمْ وَ لكِنْ يُؤاخِذُكُمْ بِما كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ (225)

لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (226)

وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (227)

وَ الْمُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ وَ لا يَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ يَكْتُمْنَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي أَرْحامِهِنَّ إِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذلِكَ إِنْ أَرادُوا إِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (228)

الطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسانٍ وَ لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً إِلاَّ أَنْ يَخافا أَلاَّ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (229)

فَإِنْ طَلَّقَها

فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يَتَراجَعا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُها لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ (230)

وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ لا تُمْسِكُوهُنَّ ضِراراً لِتَعْتَدُوا وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (231)

وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكُمْ أَزْكى لَكُمْ وَ أَطْهَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (232)

وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (233)

وَ الَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَ يَذَرُونَ أَزْواجاً يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (234)

وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَ لكِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلاَّ أَنْ تَقُولُوا قَوْلاً

مَعْرُوفاً وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكاحِ حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتابُ أَجَلَهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي أَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ (235)

لا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ (236)

وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ إِلاَّ أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَا الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ وَ أَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (237)

حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ (238)

فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالاً أَوْ رُكْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَما عَلَّمَكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ (239)

وَ الَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَ يَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِيَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْراجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِي ما فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (240)

وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ (241)

كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (242)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (243)

وَ قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (244)

مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثِيرَةً وَ اللَّهُ يَقْبِضُ وَ يَبْصُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (245)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قالَ

هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاَّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاَّ نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ (246)

وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (247)

وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ بَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسى وَ آلُ هارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِكَةُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (248)

فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَ مَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ (249)

وَ لَمَّا بَرَزُوا لِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ (250)

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يَشاءُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِينَ (251)

تِلْكَ آياتُ اللَّهِ نَتْلُوها عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ (252)

تِلْكَ الرُّسُلُ

فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ (253)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فِيهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ وَ الْكافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ (254)

اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا يَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ (255)

لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (256)

اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (257)

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَ يُمِيتُ قالَ أَنَا أُحْيِي وَ أُمِيتُ قالَ إِبْراهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (258)

أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلى قَرْيَةٍ وَ هِيَ خاوِيَةٌ عَلى عُرُوشِها قالَ

أَنَّى يُحْيِي هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِها فَأَماتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قالَ كَمْ لَبِثْتَ قالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ فَانْظُرْ إِلى طَعامِكَ وَ شَرابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَ انْظُرْ إِلى حِمارِكَ وَ لِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ وَ انْظُرْ إِلَى الْعِظامِ كَيْفَ نُنْشِزُها ثُمَّ نَكْسُوها لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (259)

وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (260)

مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (261)

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لا يُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (262)

قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ (263)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذِي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ (264)

وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (265)

أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ

تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (266)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ (267)

الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (268)

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ (269)

وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ (270)

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (271)

لَيْسَ عَلَيْكَ هُداهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ (272)

لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ (273)

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (274)

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا

إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (275)

يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ (276)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (277)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (278)

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ (279)

وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (280)

وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (281)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَ لْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا يَأْبَ كاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَما عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَ لْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئاً فَإِنْ كانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهاً أَوْ ضَعِيفاً أَوْ لا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجالِكُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيراً أَوْ كَبِيراً إِلى أَجَلِهِ ذلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنى أَلاَّ تَرْتابُوا إِلاَّ أَنْ تَكُونَ

تِجارَةً حاضِرَةً تُدِيرُونَها بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبايَعْتُمْ وَ لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (282)

وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ (283)

لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (284)

آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ (285)

لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ (286)

ابراهيم و نعمتهاى خداوند و مسائل قصاص و وصيت و قتال با مشركين و نكاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهيم با مشركين بر سر اعتقاد به توحيد و تغيير قبله و احكامى از حج و ارث و روزه و ... مى باشد. آية الكرسى، آيه 255 اين سوره است. 286 آيه دارد و بيشتر آياتش در مدينه و پس از هجرت نازل شده است.

از ياران او كه براى تهيه ى خبر به شهر رفته بود، دوان دوان خود را به عبدالله رساند. عبدالله كه از پيش منتظرش بود، وقتى او را ديد، از جا برخاست و آخرين خبر را از او جويا شد.

آن مرد كه نگرانى از چهره اش نمايان بود، پاسخ گفت: ما شناسايى شده ايم. بايد چاره اى انديشيد؛ عبداللّه بن ابى با شنيدن اين خبر از جمعيت فاصله گرفت و در فكر فرو رفت. لحظاتى بعد با شادمانى برگشت. به يارانش رو كرد و گفت: «از اكنون، شيوه ى جديدى را آغاز مى كنيم. با اجراى اين شيوه، از خشم و نگاه تند مردم در امان خواهيم ماند». او براى آموزش اين شيوه ى جديد به راه افتاد. از دور، ابوبكر را ديد. به سويش رفت و با چاپلوسى، دست او را گرفت و گفت: آفرين بر تو اى مرد راست گو؛ بزرگ بنى تميم؛ شيخ الاسلام؛ مردى كه در غار، يار پيامبر بود و از بذل جان و مال در راه خدا دريغ نورزيد. سپس، عمر را مشاهده كرد. خود را به او رساند. دست او را گرفت و با فريب كارى گفت: آفرين بر تو اى بزرگ خاندان عدى بن كعب؛ مردى كه حق را از باطل جدا كرد و از بذل جان و مال دريغ نورزيد. سپس، امام على عليه السلام را در حال ذكر ديد. نزد او رفت و گفت: آفرين بر پسر عموى رسول خدا؛ داماد و ياور پيامبر صلى الله عليه و آله.

عبدالله پس از آخرين ديدار، با ياران خود به گوشه اى خزيد. ياران او از اين برخورد دوگانه ى رهبر خود شگفت زده شدند؛ زيرا سوابق او را خوب مى شناختند. بدين ترتيب، آنان به جديدترين

شيوه ى سازمانى پى بردند. عبدالله به ياران خود گفت: ديديد با مسلمانان چگونه رفتار كردم و با اين حيله، خطر را از شما دور ساختم. شما نيز هنگام تنگنا، براى در امان بودن از خشم مسلمانان به اين شيوه، پناه آوريد. اين جا بود كه اين آيه ى شريفه نازل شد (1):

و هنگامى كه مؤمنان را ملاقات كنند، گويند: ايمان آورديم، (ولى) هنگامى كه با شياطين خود خلوت كنند، گويند: با شماييم. ما (آن ها) را مسخره مى كنيم «» خداوند، آنان را مسخره مى كند و در طغيان شان نگه مى دارد تا سرگردان شوند «» آنان كسانى هستند كه هدايت را با گمراهى، معاوضه كرده اند و (اين) تجارت براى آنان سودى ندارد و هدايت نيافته اند. «»

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 5؛ مجمع البيان، ج 1، ص 77؛ تفسير قرطبى، ج 1، ص 205.

شيوه ى جديد جريان نفاق

شأن نزول آيه هاى 14 تا 16 سوره ى بقره

آن گوشه ى شهر، عبدالله در سايه ى نخلى، در نخلستان، زانوى غم، بغل كرده و عده اى نيز بر گرد او حلقه زده اند. عبدالله بن ابى به گذشته و رويدادهاى پيش مى انديشيد، زيرا از هنگام ورود پيامبر به شهر مدينه، بركت الهى زياد شده و كار و كاسبى، رونق گرفته، در پى آن، ميان مردم، هم بستگى پديد آمده و محبوبيت پيامبر دو چندان گشته بود.

عبدالله با حسرت بر دوران گذشته، آهى كشيد و روزهايى را به ياد آورد كه او براى رسيدن به رهبرى قبيله ى خزرج، چه سختى هايى را متحمل شده تا نظر ريش سفيدان قبيله را جلب كند. ولى افسوس كه با آمدن محمد صلى الله عليه و آله، همه ى آن نقشه ها به هم ريخت. او با خود مى انديشيد چه خوب مى شد پيامبر

به اين شهر قدم نمى گذاشت! يا ديرتر آمده بود؛ چون در آن صورت، مردم او را برگزيده بودند و ديگر نيازى به غريبه ها! نبود. اما حالا، نه، نه... هرگز باوركردنى نيست. بيشتر قبيله ى خزرج به پيامبر پيوسته و تنها اين عده ى طمع كار نزد من باقى مانده اند. بايد چاره اى بيانديشيم و از اين وضع، به در آييم.

سرگرم اين انديشه هاى شيطانى بود، كه يكى از ياران او كه براى تهيه ى خبر به شهر رفته بود، دوان دوان خود را به عبدالله رساند. عبدالله كه از پيش منتظرش بود، وقتى او را ديد، از جا برخاست و آخرين خبر را از او جويا شد.

آن مرد كه نگرانى از چهره اش نمايان بود، پاسخ گفت: ما شناسايى شده ايم. بايد چاره اى انديشيد؛ عبداللّه بن ابى با شنيدن اين خبر از جمعيت فاصله گرفت و در فكر فرو رفت. لحظاتى بعد با شادمانى برگشت. به يارانش رو كرد و گفت: «از اكنون، شيوه ى جديدى را آغاز مى كنيم. با اجراى اين شيوه، از خشم و نگاه تند مردم در امان خواهيم ماند». او براى آموزش اين شيوه ى جديد به راه افتاد. از دور، ابوبكر را ديد. به سويش رفت و با چاپلوسى، دست او را گرفت و گفت: آفرين بر تو اى مرد راست گو؛ بزرگ بنى تميم؛ شيخ الاسلام؛ مردى كه در غار، يار پيامبر بود و از بذل جان و مال در راه خدا دريغ نورزيد. سپس، عمر را مشاهده كرد. خود را به او رساند. دست او را گرفت و با فريب كارى گفت: آفرين بر تو اى بزرگ خاندان عدى بن كعب؛ مردى كه حق را از باطل جدا كرد و از

بذل جان و مال دريغ نورزيد. سپس، امام على عليه السلام را در حال ذكر ديد. نزد او رفت و گفت: آفرين بر پسر عموى رسول خدا؛ داماد و ياور پيامبر صلى الله عليه و آله.

عبدالله پس از آخرين ديدار، با ياران خود به گوشه اى خزيد. ياران او از اين برخورد دوگانه ى رهبر خود شگفت زده شدند؛ زيرا سوابق او را خوب مى شناختند. بدين ترتيب، آنان به جديدترين شيوه ى سازمانى پى بردند. عبدالله به ياران خود گفت: ديديد با مسلمانان چگونه رفتار كردم و با اين حيله، خطر را از شما دور ساختم. شما نيز هنگام تنگنا، براى در امان بودن از خشم مسلمانان به اين شيوه، پناه آوريد. اين جا بود كه اين آيه ى شريفه نازل شد (1):

و هنگامى كه مؤمنان را ملاقات كنند، گويند: ايمان آورديم، (ولى) هنگامى كه با شياطين خود خلوت كنند، گويند: با شماييم. ما (آن ها) را مسخره مى كنيم «» خداوند، آنان را مسخره مى كند و در طغيان شان نگه مى دارد تا سرگردان شوند «» آنان كسانى هستند كه هدايت را با گمراهى، معاوضه كرده اند و (اين) تجارت براى آنان سودى ندارد و هدايت نيافته اند. «»

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 5؛ مجمع البيان، ج 1، ص 77؛ تفسير قرطبى، ج 1، ص 205.

شيوه ى جديد جريان نفاق

شأن نزول آيه هاى 14 تا 16 سوره ى بقره

آن گوشه ى شهر، عبدالله در سايه ى نخلى، در نخلستان، زانوى غم، بغل كرده و عده اى نيز بر گرد او حلقه زده اند. عبدالله بن ابى به گذشته و رويدادهاى پيش مى انديشيد، زيرا از هنگام ورود پيامبر به شهر مدينه، بركت الهى زياد شده و كار و كاسبى، رونق گرفته، در پى آن، ميان مردم، هم بستگى پديد آمده

و محبوبيت پيامبر دو چندان گشته بود.

عبدالله با حسرت بر دوران گذشته، آهى كشيد و روزهايى را به ياد آورد كه او براى رسيدن به رهبرى قبيله ى خزرج، چه سختى هايى را متحمل شده تا نظر ريش سفيدان قبيله را جلب كند. ولى افسوس كه با آمدن محمد صلى الله عليه و آله، همه ى آن نقشه ها به هم ريخت. او با خود مى انديشيد چه خوب مى شد پيامبر به اين شهر قدم نمى گذاشت! يا ديرتر آمده بود؛ چون در آن صورت، مردم او را برگزيده بودند و ديگر نيازى به غريبه ها! نبود. اما حالا، نه، نه... هرگز باوركردنى نيست. بيشتر قبيله ى خزرج به پيامبر پيوسته و تنها اين عده ى طمع كار نزد من باقى مانده اند. بايد چاره اى بيانديشيم و از اين وضع، به در آييم.

سرگرم اين انديشه هاى شيطانى بود، كه يكى از ياران او كه براى تهيه ى خبر به شهر رفته بود، دوان دوان خود را به عبدالله رساند. عبدالله كه از پيش منتظرش بود، وقتى او را ديد، از جا برخاست و آخرين خبر را از او جويا شد.

آن مرد كه نگرانى از چهره اش نمايان بود، پاسخ گفت: ما شناسايى شده ايم. بايد چاره اى انديشيد؛ عبداللّه بن ابى با شنيدن اين خبر از جمعيت فاصله گرفت و در فكر فرو رفت. لحظاتى بعد با شادمانى برگشت. به يارانش رو كرد و گفت: «از اكنون، شيوه ى جديدى را آغاز مى كنيم. با اجراى اين شيوه، از خشم و نگاه تند مردم در امان خواهيم ماند». او براى آموزش اين شيوه ى جديد به راه افتاد. از دور، ابوبكر را ديد. به سويش رفت و با چاپلوسى، دست او را گرفت و گفت: آفرين بر تو

اى مرد راست گو؛ بزرگ بنى تميم؛ شيخ الاسلام؛ مردى كه در غار، يار پيامبر بود و از بذل جان و مال در راه خدا دريغ نورزيد. سپس، عمر را مشاهده كرد. خود را به او رساند. دست او را گرفت و با فريب كارى گفت: آفرين بر تو اى بزرگ خاندان عدى بن كعب؛ مردى كه حق را از باطل جدا كرد و از بذل جان و مال دريغ نورزيد. سپس، امام على عليه السلام را در حال ذكر ديد. نزد او رفت و گفت: آفرين بر پسر عموى رسول خدا؛ داماد و ياور پيامبر صلى الله عليه و آله.

عبدالله پس از آخرين ديدار، با ياران خود به گوشه اى خزيد. ياران او از اين برخورد دوگانه ى رهبر خود شگفت زده شدند؛ زيرا سوابق او را خوب مى شناختند. بدين ترتيب، آنان به جديدترين شيوه ى سازمانى پى بردند. عبدالله به ياران خود گفت: ديديد با مسلمانان چگونه رفتار كردم و با اين حيله، خطر را از شما دور ساختم. شما نيز هنگام تنگنا، براى در امان بودن از خشم مسلمانان به اين شيوه، پناه آوريد. اين جا بود كه اين آيه ى شريفه نازل شد (1):

و هنگامى كه مؤمنان را ملاقات كنند، گويند: ايمان آورديم، (ولى) هنگامى كه با شياطين خود خلوت كنند، گويند: با شماييم. ما (آن ها) را مسخره مى كنيم «» خداوند، آنان را مسخره مى كند و در طغيان شان نگه مى دارد تا سرگردان شوند «» آنان كسانى هستند كه هدايت را با گمراهى، معاوضه كرده اند و (اين) تجارت براى آنان سودى ندارد و هدايت نيافته اند. «»

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 5؛ مجمع البيان، ج 1، ص 77؛ تفسير قرطبى، ج 1، ص 205.

علم بى عمل

شأن نزول آيه ى

44 سوره ى بقره

پيرمرد، از مطالعه ى تورات دست برداشت. پس از خميازه اى كوتاه، به محاسن حنايى اش، دستى كشيد. آن گاه رو به آسمان كرد و زير لب گفت: خدايا! چه مى شود مدتى ديگر زنده بمانم و آخرين پيامبرت را كه در تورات، وعده دادى، ببينم؛ به او ايمان آورم و يارى اش دهم. اين همه از پيروان موسى كه از بيت المقدس به حجاز كوچيده اند، جز اين منظورى ندارند.

چند سال بعد، محمد بن عبدالله در مكه به پيامبرى برگزيده شد و پس از مدتى، به مدينه هجرت كرد. پيش از يهوديان، دو قبيله ى اوس و خزرج كه در رقابت و دشمنى با يهود بودند، به پيامبر ايمان آوردند و از ياران آن حضرت شدند.

در اين ميان، داماد و يكى از خويشان آن پيرمرد دانشمند كه وعده ى بعثت را به نقل از تورات، بارها از او شنيده بودند، به گروه مؤمنان و ياران پيامبر اسلام پيوستند. آن دو چنين مى پنداشتند كه پيرمرد يهودى نيز از خبر شادى بخش بعثت و ايمان آوردن آن دو به پيامبر، استقبال خواهد كرد. بنابراين، بى درنگ نزد او شتافتند و از وعده هاى تحقق يافته ى تورات - كه او نقل مى كرد - سخن گفتند. اما آن دانشمند يهودى، سكوت كرد و چيزى نگفت. برخورد سردش، حكايت از آن داشت كه او هنوز به آيين پيشين، پاى بند است. آن پيرمرد نزد آن دو بر حقانيت اسلام تأكيد كرد و گفت: شما بر دينى كه گرويده ايد، بمانيد به دستورهاى آن، پاى بند باشيد. با اين حال، خود، ايمان نياورد. آرى، بعضى دانشمندان يهود، اين چنين مردم را به حق، فرا مى خواندند، اما خود عمل نمى كردند. در اين جا بود

كه اين آيه نازل شد:

آيا مردم را به نيكى فرا مى خوانيد، اما، خودتان را فراموش مى كنيد؟ با اين كه، خود، كتاب آسمانى را مى خوانيد، آيا هيچ نمى انديشيد؟ (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 32؛ نمونه ى بينات، ص 10؛ مجمع البيان، ج 1، ص 155.

حتمى بودن پاداش صالحان

شأن نزول آيه ى 62 سوره ى بقره

سلمان فارسى، اهل جندى شاپور (از شهرهاى قديم خوزستان) بود. او با پسر حاكم آن ديار، پيوندى ناگسستنى داشت. روزى براى صيد با هم به صحرا رفتند. ناگاه چشم آن دو به راهبى افتاد كه به خواندن كتابى مشغول بود. از او درباره ى آن كتاب پرسيدند. راهب در پاسخ گفت: اين، كتاب انجيل است كه بر عيسى مسيح نازل شده است. در آن به طاعت خدا، فرمان داده شده و از معصيت او، نهى گشته است. گفتار راهب در دل آنان اثر گذاشت و پس از تحقيق، به دين او گرويدند. راهب به آنان دستور داد از گوشت گوسفندان كه مردم اين سرزمين، قربانى مى كنند، نخورند؛ چون حرام است. سلمان و فرزند حاكم، روزهاى بعد نيز هم چنان از او آموزه هاى مذهبى مى آموختند.

در يك روز عيد، حاكم، مجلس ميهمانى با شكوهى ترتيب داد و از اشراف و بزرگان شهر دعوت كرد. پسر حاكم به اين ميهمانى نرفت. هنگامى كه علت را از او پرسيدند، گفت كه غذاى آنان بر او حرام است. آن گاه كه حاكم دريافت راهب چنين دستورى به فرزندش داده است، او را از شهر بيرون راند. راهب، دير موصل را براى زندگى و عبادت برگزيد و سلمان نيز چندى بعد به او پيوست و در آن جا به عبادت پرداخت. عالم دير پس

از مدتى به سوى بيت المقدس حركت كرد و سلمان را نيز با خود برد.

سلمان در آن جا، در جلسه ى درس دانشمندان نصارا حضور مى يافت و دانش مى اندوخت. روزى، راهب، سلمان را غمگين ديد. وقتى علت را پرسيد، سلمان در پاسخ گفت: خوشا به حال گذشتگان كه در خدمت پيامبران بوده اند. مرد دانشمند بر او بشارت داد كه به زودى در ميان عرب، پيامبرى برگزيده مى شود كه برترين است. او افزود: من پير شده ام. فكر نمى كنم او را دريابم، ولى تو، جوانى. اميدوارم او را درك كنى. آن پيامبر، صدقه نمى گيرد، بلكه هديه مى پذيرد و بر شانه ى او، نشانه ى ويژه اى است. در بازگشت به موصل، در اثر پيش آمد ناگوارى، سلمان، مراد خويش را در بيابان گم كرد.

دو مرد عرب، سلمان را اسير كردند و در مدينه، او را به زنى فروختند. سلمان، هر روز، گوسفندان آن زن را به چرا مى برد. با اين حال، هميشه بعثت پيامبر را انتظار مى كشيد، تا اين كه با خبر شد شخصى وارد مدينه شده است و ادعاى پيامبرى مى كند. سلمان به شهر آمد و در جلسه ى پيامبر حضور يافت و اطراف پيامبر مى چرخيد. پيامبر به خواسته ى او پى برد. لباسش را كنار زد و سلمان، اولين نشانه ى پيامبرى را بر شانه ى حضرت يافت. سپس به بازار رفت. با خريد مقدارى كالا، آن را به عنوان صدقه به پيامبر داد، ولى پيامبر نپذيرفت. سلمان بار ديگر به بازار رفت و با خريد مقدارى خوردنى نزد پيامبر بازگشت و آن را به عنوان هديه به حضرت تقديم كرد. اين بار، پيامبر پذيرفت. در اين جا بود كه هر سه نشانه ى پيامبرى بر

سلمان آشكار گشت و او، ايمان آورد.

در اين ميان، سلمان از دوستان مسيحى خود و راهب دير موصل سخن به ميان آورد. كسى از ميان حاضران به سلمان گفت: آنان اهل دوزخ اند. اين سخن بر سلمان گران آمد؛ زيرا مى دانست اگر آنان زنده بودند، حتما از پيامبر اسلام، پيروى مى كردند. اين جا بود كه اين آيه نازل شد.

كسانى كه (به پيامبر اسلام) ايمان آورده اند و يهود و نصارا و صائبان (پيروان يحيى يا نوح يا ابراهيم) كه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورده و عمل صالح انجام داده اند، پاداش شان نزد پروردگار حتمى است و هيچ گونه ترس و غمى بر آنان نيست. «»

سلمان مى گويد: پس از نزول اين آيه، كوه غمى از دوش من برداشته شد. (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

نتيجه ى حسدورزى و لج بازى

شأن نزول آيه هاى 89 و 90 سوره ى بقره

روزگارى پيش از اسلام، گروهى از يهوديان بيت المقدس، به انگيزه ى يارى رساندن به پيامبرى كه خبر ظهورش در تورات آمده بود، سرزمين ساحلى، خوش آب و هوا و اجدادى و نيز كار و كسب خويش را به قصد سكونت در سرزمين گرم و ناشناخته حجاز، ترك گفتند. سرزمينى كه در نزديكى كوه «احد» قرار داشت و روزى هجرت گاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله خواهد شد. كاروان در اين جستجو به كوهى به نام «حدّاد» رسيدند و چون پنداشتند «حدّاد» همان «احد» است، در همان نقطه اقامت گزيدند. آنان پس از مدتى به محل كوه «احد» پى بردند و به آن جا مهاجرت كردند. اين يهوديان، به تدريج، قدرتى

فراهم كردند و به ثروت هاى كلانى دست يافتند. آن گاه كه يكى از حاكمان محلى به نام «تُبَع»، از قدرت يهود و پيشرفت اقتصادى آنان باخبر شد، براى سركوب آنان و مصادره ى اموال شان، لشكرى فراهم آورد. يهوديان براى گفت و گو نزد او آمدند و انگيزه ى خود را از هجرت به مدينه بيان كردند. آنان گفتند: اين جا محل مناسبى براى حكومت و رياست او نيست؛ زيرا اين مكان اقامت گاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله است و تنها او مى تواند رياست كند و در اين مكان بماند. «تبع» پس از شنيدن سخن يهوديان، براى پيش گام شدن در يارى رسانى به پيامبر جديد، شمارى از خاندانش را كه دو گروه اوس و خزرج بودند، در آن جا سكونت داد. روز به روز بر جمعيت و قدرت اوس و خزرج، افزوده مى شد. از اين رو، به اموال يهود تجاوز مى كردند. يهوديان نيز با ناتوانى از مقابله مى گفتند: هرگاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله به پيامبرى برگزيده شد، شما را از اين سرزمين بيرون مى كنيم. پيامبر اسلام پس از بعثت، به مدينه هجرت كرد. اوس و خزرج (انصار) به يارى او شتافتند، اما يهوديان از روى حسادت به پيامبر مى گفتند: پيامبر بايد از بنى اسراييل باشد نه از فرزندان اسماعيل. يهوديان به اين دليل و نيز دشمنى و لجاجت با اوس و خزرج از ايمان آوردن به پيامبر جديد روى برتافتند و به صف دشمنان اسلام پيوستند. در اين جا آيه هاى 89 و 90 سوره ى بقره نازل شد:

هنگامى كه از سوى خداوند، كتابى براى آنان آمد كه با نشانه هاى نزد آنان، موافق بود و پيش از اين براى پيروزى بر كافران به خود نويد

مى دادند. با اين همه، هنگامى كه اين (كتاب قرآن) را كه مى شناختند، نزد آنان آمد، به او كافر شدند. لعنت خدا بر كافران باد «» ولى آنان در برابر بهاى بدى، خود را فروختند؛ چون، به ناروا، به آياتى كه خدا فرستاده بود، كافر و معترض شدند كه چرا خداوند به فضل خويش بر هر بنده اى كه خود بخواهد، آيات خود را نازل مى كند؟ از اين رو، به خشمى بعد از خشمى گرفتار شدند و اين براى كافران، مجازاتى خوار كننده است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

نتيجه ى حسدورزى و لج بازى

شأن نزول آيه هاى 89 و 90 سوره ى بقره

روزگارى پيش از اسلام، گروهى از يهوديان بيت المقدس، به انگيزه ى يارى رساندن به پيامبرى كه خبر ظهورش در تورات آمده بود، سرزمين ساحلى، خوش آب و هوا و اجدادى و نيز كار و كسب خويش را به قصد سكونت در سرزمين گرم و ناشناخته حجاز، ترك گفتند. سرزمينى كه در نزديكى كوه «احد» قرار داشت و روزى هجرت گاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله خواهد شد. كاروان در اين جستجو به كوهى به نام «حدّاد» رسيدند و چون پنداشتند «حدّاد» همان «احد» است، در همان نقطه اقامت گزيدند. آنان پس از مدتى به محل كوه «احد» پى بردند و به آن جا مهاجرت كردند. اين يهوديان، به تدريج، قدرتى فراهم كردند و به ثروت هاى كلانى دست يافتند. آن گاه كه يكى از حاكمان محلى به نام «تُبَع»، از قدرت يهود و پيشرفت اقتصادى آنان باخبر شد، براى سركوب آنان و مصادره ى اموال شان، لشكرى

فراهم آورد. يهوديان براى گفت و گو نزد او آمدند و انگيزه ى خود را از هجرت به مدينه بيان كردند. آنان گفتند: اين جا محل مناسبى براى حكومت و رياست او نيست؛ زيرا اين مكان اقامت گاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله است و تنها او مى تواند رياست كند و در اين مكان بماند. «تبع» پس از شنيدن سخن يهوديان، براى پيش گام شدن در يارى رسانى به پيامبر جديد، شمارى از خاندانش را كه دو گروه اوس و خزرج بودند، در آن جا سكونت داد. روز به روز بر جمعيت و قدرت اوس و خزرج، افزوده مى شد. از اين رو، به اموال يهود تجاوز مى كردند. يهوديان نيز با ناتوانى از مقابله مى گفتند: هرگاه حضرت محمد صلى الله عليه و آله به پيامبرى برگزيده شد، شما را از اين سرزمين بيرون مى كنيم. پيامبر اسلام پس از بعثت، به مدينه هجرت كرد. اوس و خزرج (انصار) به يارى او شتافتند، اما يهوديان از روى حسادت به پيامبر مى گفتند: پيامبر بايد از بنى اسراييل باشد نه از فرزندان اسماعيل. يهوديان به اين دليل و نيز دشمنى و لجاجت با اوس و خزرج از ايمان آوردن به پيامبر جديد روى برتافتند و به صف دشمنان اسلام پيوستند. در اين جا آيه هاى 89 و 90 سوره ى بقره نازل شد:

هنگامى كه از سوى خداوند، كتابى براى آنان آمد كه با نشانه هاى نزد آنان، موافق بود و پيش از اين براى پيروزى بر كافران به خود نويد مى دادند. با اين همه، هنگامى كه اين (كتاب قرآن) را كه مى شناختند، نزد آنان آمد، به او كافر شدند. لعنت خدا بر كافران باد «» ولى آنان در برابر بهاى بدى، خود را فروختند؛

چون، به ناروا، به آياتى كه خدا فرستاده بود، كافر و معترض شدند كه چرا خداوند به فضل خويش بر هر بنده اى كه خود بخواهد، آيات خود را نازل مى كند؟ از اين رو، به خشمى بعد از خشمى گرفتار شدند و اين براى كافران، مجازاتى خوار كننده است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

حجاب رياست خواهى

شأن نزول آيه 97 تا 100 سوره ى بقره

«ابن صوريا» با لباس بلندى كه تا زانويش مى رسيد، و در حالى كه كلاه ويژه ى دانشمندان يهود را بر سر داشت، فدك را با گروهى از ياران خويش به سوى مدينه ترك كرد. او بارها نشانه هاى آخرين پيامبر را در تورات خوانده و به يهوديان نيز آن را بشارت داده بود. اينك وى بر خلاف ميل باطنى و تنها براى رهايى از فشار اطرافيانى كه در پى يافتن نشانه هاى پيامبر جديد بودند، به مدينه مى رفت.

آنان در مدينه، نزد رسول خدا رفتند. ابن صوريا، در اقدامى عوام فريبانه، پرسش هايى زنجيره اى و از پيش تعيين شده را به ترتيب مطرح كرد و پاسخ شنيد. ابن صوريا در تورات خوانده بود كه: «چشم پيامبر در خواب نمى بيند، اما قلبش بر همه چيز آگاه است». بنابراين پرسيد: «اى محمد! خواب تو چگونه است؟» پيامبر فرمود: چشمم در خواب است، اما قلبم بيدار است. يهوديان پس از پاسخ هاى درست پيامبر، انتظار داشتند كه ابن صوريا، ايمان آورد و اسلام را بپذيرد. اما او كه در پى بهانه اى براى فرار از حقيقت بود، پس از اندكى تأمل، در حالى كه عرق از

جبينش خشك مى كرد، گفت: «اى محمد صلى الله عليه و آله اگر به آخرين پرسشم پاسخ دهى، به تو ايمان مى آورم. پرسشم اين است نام فرشته اى كه بر تو نازل مى شود چيست؟ پيامبر فرمود: جبرييل. ناگاه دانشمند نادان، گفت: ولى او دشمن ماست؛ چون دستورهايش مشكل است و درباره ى جنگ و جهاد سخت مى گيرد. در حالى كه ميكاييل، فرشته اى است با دستورهاى ساده و او رحمت الهى را نازل مى كند. اى محمد! اگر پاسخ مى دادى ميكاييل، هرآينه، سخنت را مى پذيرفتيم.

اين گونه بود كه آيه هاى 97 تا 100 سوره ى بقره نازل شد:

بگو: كسى كه دشمن جبرييل باشد (دشمن خداست؛ چون) او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. در حالى كه قرآن، كتاب هاى آسمانى پيشين را تصديق مى كند و براى مؤمنان، هدايت و بشارت است «» كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرييل و ميكاييل باشد (كافر است و) خداوند، دشمن كافران است «» ما نشانه هاى روشنى براى تو فرستاديم و جز فاسقان، كسى به آن ها كفر نمى ورزد «» و آيا چنين نيست كه هر بار آنان (يهود) پيمانى بستند، جمعى از ايشان، آن را دور افكندند؟ آرى، بيشتر آنان ايمان نمى آورند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

حجاب رياست خواهى

شأن نزول آيه 97 تا 100 سوره ى بقره

«ابن صوريا» با لباس بلندى كه تا زانويش مى رسيد، و در حالى كه كلاه ويژه ى دانشمندان يهود را بر سر داشت، فدك را با گروهى از ياران خويش به سوى مدينه ترك كرد. او بارها نشانه هاى آخرين پيامبر را

در تورات خوانده و به يهوديان نيز آن را بشارت داده بود. اينك وى بر خلاف ميل باطنى و تنها براى رهايى از فشار اطرافيانى كه در پى يافتن نشانه هاى پيامبر جديد بودند، به مدينه مى رفت.

آنان در مدينه، نزد رسول خدا رفتند. ابن صوريا، در اقدامى عوام فريبانه، پرسش هايى زنجيره اى و از پيش تعيين شده را به ترتيب مطرح كرد و پاسخ شنيد. ابن صوريا در تورات خوانده بود كه: «چشم پيامبر در خواب نمى بيند، اما قلبش بر همه چيز آگاه است». بنابراين پرسيد: «اى محمد! خواب تو چگونه است؟» پيامبر فرمود: چشمم در خواب است، اما قلبم بيدار است. يهوديان پس از پاسخ هاى درست پيامبر، انتظار داشتند كه ابن صوريا، ايمان آورد و اسلام را بپذيرد. اما او كه در پى بهانه اى براى فرار از حقيقت بود، پس از اندكى تأمل، در حالى كه عرق از جبينش خشك مى كرد، گفت: «اى محمد صلى الله عليه و آله اگر به آخرين پرسشم پاسخ دهى، به تو ايمان مى آورم. پرسشم اين است نام فرشته اى كه بر تو نازل مى شود چيست؟ پيامبر فرمود: جبرييل. ناگاه دانشمند نادان، گفت: ولى او دشمن ماست؛ چون دستورهايش مشكل است و درباره ى جنگ و جهاد سخت مى گيرد. در حالى كه ميكاييل، فرشته اى است با دستورهاى ساده و او رحمت الهى را نازل مى كند. اى محمد! اگر پاسخ مى دادى ميكاييل، هرآينه، سخنت را مى پذيرفتيم.

اين گونه بود كه آيه هاى 97 تا 100 سوره ى بقره نازل شد:

بگو: كسى كه دشمن جبرييل باشد (دشمن خداست؛ چون) او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. در حالى كه قرآن، كتاب هاى آسمانى پيشين را تصديق مى كند و

براى مؤمنان، هدايت و بشارت است «» كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرييل و ميكاييل باشد (كافر است و) خداوند، دشمن كافران است «» ما نشانه هاى روشنى براى تو فرستاديم و جز فاسقان، كسى به آن ها كفر نمى ورزد «» و آيا چنين نيست كه هر بار آنان (يهود) پيمانى بستند، جمعى از ايشان، آن را دور افكندند؟ آرى، بيشتر آنان ايمان نمى آورند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

حجاب رياست خواهى

شأن نزول آيه 97 تا 100 سوره ى بقره

«ابن صوريا» با لباس بلندى كه تا زانويش مى رسيد، و در حالى كه كلاه ويژه ى دانشمندان يهود را بر سر داشت، فدك را با گروهى از ياران خويش به سوى مدينه ترك كرد. او بارها نشانه هاى آخرين پيامبر را در تورات خوانده و به يهوديان نيز آن را بشارت داده بود. اينك وى بر خلاف ميل باطنى و تنها براى رهايى از فشار اطرافيانى كه در پى يافتن نشانه هاى پيامبر جديد بودند، به مدينه مى رفت.

آنان در مدينه، نزد رسول خدا رفتند. ابن صوريا، در اقدامى عوام فريبانه، پرسش هايى زنجيره اى و از پيش تعيين شده را به ترتيب مطرح كرد و پاسخ شنيد. ابن صوريا در تورات خوانده بود كه: «چشم پيامبر در خواب نمى بيند، اما قلبش بر همه چيز آگاه است». بنابراين پرسيد: «اى محمد! خواب تو چگونه است؟» پيامبر فرمود: چشمم در خواب است، اما قلبم بيدار است. يهوديان پس از پاسخ هاى درست پيامبر، انتظار داشتند كه ابن صوريا، ايمان آورد و اسلام را بپذيرد. اما

او كه در پى بهانه اى براى فرار از حقيقت بود، پس از اندكى تأمل، در حالى كه عرق از جبينش خشك مى كرد، گفت: «اى محمد صلى الله عليه و آله اگر به آخرين پرسشم پاسخ دهى، به تو ايمان مى آورم. پرسشم اين است نام فرشته اى كه بر تو نازل مى شود چيست؟ پيامبر فرمود: جبرييل. ناگاه دانشمند نادان، گفت: ولى او دشمن ماست؛ چون دستورهايش مشكل است و درباره ى جنگ و جهاد سخت مى گيرد. در حالى كه ميكاييل، فرشته اى است با دستورهاى ساده و او رحمت الهى را نازل مى كند. اى محمد! اگر پاسخ مى دادى ميكاييل، هرآينه، سخنت را مى پذيرفتيم.

اين گونه بود كه آيه هاى 97 تا 100 سوره ى بقره نازل شد:

بگو: كسى كه دشمن جبرييل باشد (دشمن خداست؛ چون) او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. در حالى كه قرآن، كتاب هاى آسمانى پيشين را تصديق مى كند و براى مؤمنان، هدايت و بشارت است «» كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرييل و ميكاييل باشد (كافر است و) خداوند، دشمن كافران است «» ما نشانه هاى روشنى براى تو فرستاديم و جز فاسقان، كسى به آن ها كفر نمى ورزد «» و آيا چنين نيست كه هر بار آنان (يهود) پيمانى بستند، جمعى از ايشان، آن را دور افكندند؟ آرى، بيشتر آنان ايمان نمى آورند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

حجاب رياست خواهى

شأن نزول آيه 97 تا 100 سوره ى بقره

«ابن صوريا» با لباس بلندى كه تا زانويش مى رسيد، و در حالى كه كلاه ويژه ى دانشمندان يهود را بر سر

داشت، فدك را با گروهى از ياران خويش به سوى مدينه ترك كرد. او بارها نشانه هاى آخرين پيامبر را در تورات خوانده و به يهوديان نيز آن را بشارت داده بود. اينك وى بر خلاف ميل باطنى و تنها براى رهايى از فشار اطرافيانى كه در پى يافتن نشانه هاى پيامبر جديد بودند، به مدينه مى رفت.

آنان در مدينه، نزد رسول خدا رفتند. ابن صوريا، در اقدامى عوام فريبانه، پرسش هايى زنجيره اى و از پيش تعيين شده را به ترتيب مطرح كرد و پاسخ شنيد. ابن صوريا در تورات خوانده بود كه: «چشم پيامبر در خواب نمى بيند، اما قلبش بر همه چيز آگاه است». بنابراين پرسيد: «اى محمد! خواب تو چگونه است؟» پيامبر فرمود: چشمم در خواب است، اما قلبم بيدار است. يهوديان پس از پاسخ هاى درست پيامبر، انتظار داشتند كه ابن صوريا، ايمان آورد و اسلام را بپذيرد. اما او كه در پى بهانه اى براى فرار از حقيقت بود، پس از اندكى تأمل، در حالى كه عرق از جبينش خشك مى كرد، گفت: «اى محمد صلى الله عليه و آله اگر به آخرين پرسشم پاسخ دهى، به تو ايمان مى آورم. پرسشم اين است نام فرشته اى كه بر تو نازل مى شود چيست؟ پيامبر فرمود: جبرييل. ناگاه دانشمند نادان، گفت: ولى او دشمن ماست؛ چون دستورهايش مشكل است و درباره ى جنگ و جهاد سخت مى گيرد. در حالى كه ميكاييل، فرشته اى است با دستورهاى ساده و او رحمت الهى را نازل مى كند. اى محمد! اگر پاسخ مى دادى ميكاييل، هرآينه، سخنت را مى پذيرفتيم.

اين گونه بود كه آيه هاى 97 تا 100 سوره ى بقره نازل شد:

بگو: كسى كه دشمن جبرييل باشد (دشمن خداست؛ چون) او به فرمان خدا،

قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. در حالى كه قرآن، كتاب هاى آسمانى پيشين را تصديق مى كند و براى مؤمنان، هدايت و بشارت است «» كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرييل و ميكاييل باشد (كافر است و) خداوند، دشمن كافران است «» ما نشانه هاى روشنى براى تو فرستاديم و جز فاسقان، كسى به آن ها كفر نمى ورزد «» و آيا چنين نيست كه هر بار آنان (يهود) پيمانى بستند، جمعى از ايشان، آن را دور افكندند؟ آرى، بيشتر آنان ايمان نمى آورند. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 1، ص 285؛ شأن نزول آيات، ص 33؛ مجمع البيان، ج 1، ص 199؛ نمونه ى بينات، ص 12.

بكارگيرى صحيح كلمات

شأن نزول آيه ى 104، سوره ى بقره

مدتى بود رفتار و گفتار يهوديان، غيرمنتظره و شك برانگيز شده بود. آنان در جلسه هاى پيامبر مى آمدند. گاهى به هم چيزى مى گفتند و بى ادبانه مى خنديدند.

سعد بن عباده، كه در بيشتر مجالس پيامبر حضور مى يافت، با هوشيارى رفتار يهوديان را مى پاييد و زير نظر داشت. در يكى از همين جلسه ها كه يهوديان نيز حضور داشتند، پيامبر براى بيان آيات و احكام الهى با مسلمانان سخن مى گفت. در اين هنگام، يكى از مسلمانان براى درك بيشتر سخن پيامبر و داشتن فرصت براى طرح پرسش، از پيامبر خواست با تأنى و شمرده سخن بگويد. او براى اداى منظور خود كلمه ى «راعنا» را به كار برد. اين كلمه به معناى «ما را رعايت كن» است، اما نزد يهوديان، فاسد، احمق و نادان، معنا مى دهد. با شنيدن اين واژه، نگاه يهوديان حاضر در جلسه، به هم دوخته شد و به شدت خنديدند.

سعدبن عباده كه زبان

يهود را خوب مى شناخت، چون اين صحنه ى تمسخرآميز را ديد، به شدت بر آشفت و به آنان پرخاش كرد. وى گفت: اى دشمنان خدا! لعنت بر شما. به خدا سوگند! اگر از اين پس اين كلام را از هر يك از شما بشنوم، گردنش را مى زنم. يهوديان براى تبرئه ى خود گفتند: اين لفظ را شما، خود به كار برده ايد. در اين جا خداوند، آيه ى 104 سوره ى بقره را نازل و آنان را به استفاده از واژه ى «انظرنا» به جاى «راعنا» توصيه فرمود:

اى افراد با ايمان! (هنگامى كه از پيامبر، براى درك آيات قرآن درخواست مهلت مى كنيد)

نگوييد: «راعنا»، بلكه بگوييد: «انظرنا» و (آن چه به شما دستور داده مى شود) بشنويد و براى كافران (و استهزا كنندگان) عذاب دردناكى است. «» (1)

پاورقى:

(1) - شأن نزول آيات، ج 1، ص 43؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 142؛ مجمع البيان، ج 1، ص 343؛ البرهان، ج 1، ص 506؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 383؛ الميزان، ج 1، ص 248.

بهانه تراشى براى فرار از تكليف

شأن نزول آيه ى 108 سوره ى بقره

«وهب بن زياد» و «رافع بن حرمله» دو تن از يهوديان بهانه جو آيين اسلام را تنها به دليل احكام و تكليف هاى سنگين آن مانند جهاد و روزه نمى پذيرفتند. آنان هربار به بهانه اى، از پذيرش اسلام سر باز مى زدند. در آخرين بار، نقشه اى كشيدند به اين اميد كه پيامبر از پاسخ به خواسته ى آنان، ناتوان خواهد بود. و به همين بهانه كه نقطه ضعفى تلقى مى شود، آنان از پذيرش آيين جديد، شانه خالى مى كنند و بر همان دين يهود باقى خواهند ماند. با اين پندار، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و به رسول

خدا گفتند: اى محمد! اگر تو راست مى گويى و آيين اسلام، بر حق است و تو فرستاده ى خدا هستى، از خدا به عنوان ما، نامه اى بياور و بر ما بخوان، يا دست كم؛ نهر زلالى از آب، ويژه ى ما دو نفر، جارى فرما.

عبدالله بن ابى اميه نيز درخواست مشابهى از پيامبر كرد و گفت: «اى محمد! كتابى از آسمان براى من بياور كه ابتداى آن چنين نوشته باشد: از پروردگار جهانيان به ابن ابى اميه! اى ابن ابى اميه! بدان و آگاه باش كه من، محمد را براى هدايت شما مردم فرستاده ام. به او ايمان آوريد.

عبدالله بن ابى كعب نيز كه سخت به طلا و جواهرآلات، دل بستگى داشت، نزد پيامبر آمد و گفت: اى محمد! اگر كوه صفا را براى ما به طلا بدل كنى و بر وسعت زمين مكه بيافزايى و در آن، نهرهاى آب جارى سازى، من به تو ايمان مى آورم. در اين هنگام كه بر جمعيت يهوديان پيرامون پيامبر افزوده شده بود، آنان از پيامبر خواستند از درخت مخصوص «ذات انواط»، بتى براى پرستش آنان بسازد. در آن صورت، به او ايمان خواهند آورد.

در اين جا آيه ى 108 سوره بقره بر پيامبر نازل شد و بر گمراهى چنين افرادى صحه گذاشت.

آيا مى خواهيد همان را كه عده اى، پيش از اين، از موسى تقاضا كردند، از پيامبر درخواست كنيد؟ كسى كه كفر را با ايمان مبادله كند، از راه مستقيم گمراه شده است «». (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 1، ص 512؛ الميزان، ج 1، ص 257؛ جامع البيان، ج 1، ص 483.

مناظره ى بى ثمر

شأن نزول آيه ى 113 سوره ى بقره

هيأت اعزامى دانشمندان مسيحى با گذر از سرزمين

نجران، به مدينه نزديك مى شدند. آنان براى مناظره و پيروزى بر يهوديان و مسلمانان، همه چيز را پيش بينى كرده و با هم قرار گذاشتند كه ابتدا يهوديان و سپس مسلمانان را محكوم كنند و با پيروزى و سربلندى به سرزمين نجران باز گردند. آنان پيشاپيش، علامت صليب را در ميدان بزرگ شهر نجران در ميان هياهو و موج جمعيت برافراشته مى ديدند. يهود نيز خود را در مناظره، پيروز مى ديد و با طراحى پرسش هاى پيچيده، به پندار خود، راه هر گونه پاسخ را بر مسيحيان و مسلمانان مى بست. هرچند يهوديان از شهر مدينه بودند، اما پس از مسيحيان به جلسه رسيدند. با حضور مسلمانان، جلسه رسميت گرفت و گفت و گو آغاز شد. هنوز دقايقى از جلسه نگذشته بود كه «رافع بن حرمله»، رييس يهوديان، تاب نياورد و با پرخاش به مسيحيان گفت: شما كافريد و اصل و اساسى نداريد. شما به بهانه ى عيسى، به خدا دروغ بسته ايد. نبوت عيسى نيز دروغ و كتاب او جعلى است و واقعيت ندارد. گروه مسيحى كه اين لحظه را پيش بينى نمى كرد، از جا برخاستند و با ناسزاگويى به سوى او حمله بردند. با هياهوى دو طرف، جلسه به تشنج گراييد. آن گاه آيه ى 113 سوره ى بقره نازل شد و هر دو گروه را سرزنش كرد:

يهوديان گفتند: مسيحيان هيچ موقعيتى ندارند (و كافر هستند) و مسيحيان نيز گفتند: يهوديان هيچ موقعيتى ندارند (و بر باطلند) در حالى كه هر دو دسته، كتاب آسمانى را مى خوانند (و بايد بى تعصب باشند) افراد نادان (هم چون مشركان) نيز سخنى همانند سخن آنان داشتند. خداوند در روز قيامت، درباره ى اختلاف آنان داورى خواهد كرد. «»

(1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 1، ص 495؛ البرهان، ج 1، ص 522؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 46؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 405؛ الميزان، ج 1، ص 258.

حجاب خود برتر بينى

شأن نزول آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره

گسترش چشم گير اسلام در مدت زمانى اندك، يهود و مسيحيت را به تكاپو انداخت. يهوديان براى اثبات برترى آيين خود به اقدامى فراگير دست زدند. آنان، سه تن از دانشمندان ورزيده ى خويش را به نام هاى «كعب بن اشرف»، «مالك بن بن صيف» و «ابى ياسر بن اخطب» براى مناظره و محكوم كردن آيين اسلام، نزد مسلمانان فرستادند. مسيحيت نيز كه از ناحيه ى مسلمانان احساس خطر مى كرد، شيوه ى يهوديان را در پيش گرفت و در اثبات حقانيت خود بسيار كوشيد. هر دو گروه، آيين خود را حق و تنها راه هدايت مى دانستند و به مسلمانان وانمود مى كردند كه اگر در جست و جوى هدايت اند، بايد از اسلام دست بردارند و به يهود و نصارا بپيوندند. گروه يهوديان، نزد مسلمانان آمدند و گفتند: «موسى، پيامبر ما از همه ى پيامبران برتر است و تورات نيز بهترين كتاب هاست». آنان، دلايل خود را برشمردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين يهود درآيند. گروه مسيحى نيز كه در جلسه حضور داشتند، گفتند: «مسيح، بهترين راهنما و انجيل، برترين كتاب است». آنان نيز دليل خود را بيان كردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين مسيح ايمان آورند. در اين جا بود كه آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره بر پيامبر نازل شد:

(اهل كتاب) گفتند: «يهودى يا مسيحى شويد، تا هدايت يابيد». بگو: (اين آيين هاى تحريف شده هرگز نمى تواند مايه ى هدايت گردد) بلكه از

آيين خالص ابراهيم پيروى كنيد و او هرگز از مشركان نبود. «» بگوييد: ما به خدا ايمان آورده ايم و به آن چه بر ما نازل شده است و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديده (و هم چنين) آن چه به موسى و عيسى و پيامبران (ديگر) از سوى پروردگارشان داده شده است؛ و در ميان هيچ يك از آن ها جدايى قايل نمى شويم و در برابر فرمان خدا تسليم هستيم «» اگر آنان نيز به مانند آن چه شما ايمان آورده ايد، ايمان بياورند، هدايت يافته اند و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده اند و خداوند، شرّ آنان را از تو دفع مى كند و او شنونده و داناست. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 310؛ جامع البيان، ج 1، ص 564؛ نمونه بينات، ص 39؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 52.

حجاب خود برتر بينى

شأن نزول آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره

گسترش چشم گير اسلام در مدت زمانى اندك، يهود و مسيحيت را به تكاپو انداخت. يهوديان براى اثبات برترى آيين خود به اقدامى فراگير دست زدند. آنان، سه تن از دانشمندان ورزيده ى خويش را به نام هاى «كعب بن اشرف»، «مالك بن بن صيف» و «ابى ياسر بن اخطب» براى مناظره و محكوم كردن آيين اسلام، نزد مسلمانان فرستادند. مسيحيت نيز كه از ناحيه ى مسلمانان احساس خطر مى كرد، شيوه ى يهوديان را در پيش گرفت و در اثبات حقانيت خود بسيار كوشيد. هر دو گروه، آيين خود را حق و تنها راه هدايت مى دانستند و به مسلمانان وانمود مى كردند كه اگر در جست و جوى هدايت اند، بايد از اسلام دست بردارند و به يهود

و نصارا بپيوندند. گروه يهوديان، نزد مسلمانان آمدند و گفتند: «موسى، پيامبر ما از همه ى پيامبران برتر است و تورات نيز بهترين كتاب هاست». آنان، دلايل خود را برشمردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين يهود درآيند. گروه مسيحى نيز كه در جلسه حضور داشتند، گفتند: «مسيح، بهترين راهنما و انجيل، برترين كتاب است». آنان نيز دليل خود را بيان كردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين مسيح ايمان آورند. در اين جا بود كه آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره بر پيامبر نازل شد:

(اهل كتاب) گفتند: «يهودى يا مسيحى شويد، تا هدايت يابيد». بگو: (اين آيين هاى تحريف شده هرگز نمى تواند مايه ى هدايت گردد) بلكه از آيين خالص ابراهيم پيروى كنيد و او هرگز از مشركان نبود. «» بگوييد: ما به خدا ايمان آورده ايم و به آن چه بر ما نازل شده است و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديده (و هم چنين) آن چه به موسى و عيسى و پيامبران (ديگر) از سوى پروردگارشان داده شده است؛ و در ميان هيچ يك از آن ها جدايى قايل نمى شويم و در برابر فرمان خدا تسليم هستيم «» اگر آنان نيز به مانند آن چه شما ايمان آورده ايد، ايمان بياورند، هدايت يافته اند و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده اند و خداوند، شرّ آنان را از تو دفع مى كند و او شنونده و داناست. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 310؛ جامع البيان، ج 1، ص 564؛ نمونه بينات، ص 39؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 52.

حجاب خود برتر بينى

شأن نزول آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره

گسترش چشم گير اسلام در

مدت زمانى اندك، يهود و مسيحيت را به تكاپو انداخت. يهوديان براى اثبات برترى آيين خود به اقدامى فراگير دست زدند. آنان، سه تن از دانشمندان ورزيده ى خويش را به نام هاى «كعب بن اشرف»، «مالك بن بن صيف» و «ابى ياسر بن اخطب» براى مناظره و محكوم كردن آيين اسلام، نزد مسلمانان فرستادند. مسيحيت نيز كه از ناحيه ى مسلمانان احساس خطر مى كرد، شيوه ى يهوديان را در پيش گرفت و در اثبات حقانيت خود بسيار كوشيد. هر دو گروه، آيين خود را حق و تنها راه هدايت مى دانستند و به مسلمانان وانمود مى كردند كه اگر در جست و جوى هدايت اند، بايد از اسلام دست بردارند و به يهود و نصارا بپيوندند. گروه يهوديان، نزد مسلمانان آمدند و گفتند: «موسى، پيامبر ما از همه ى پيامبران برتر است و تورات نيز بهترين كتاب هاست». آنان، دلايل خود را برشمردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين يهود درآيند. گروه مسيحى نيز كه در جلسه حضور داشتند، گفتند: «مسيح، بهترين راهنما و انجيل، برترين كتاب است». آنان نيز دليل خود را بيان كردند و از مسلمانان خواستند كه به آيين مسيح ايمان آورند. در اين جا بود كه آيه هاى 135 تا 137 سوره ى بقره بر پيامبر نازل شد:

(اهل كتاب) گفتند: «يهودى يا مسيحى شويد، تا هدايت يابيد». بگو: (اين آيين هاى تحريف شده هرگز نمى تواند مايه ى هدايت گردد) بلكه از آيين خالص ابراهيم پيروى كنيد و او هرگز از مشركان نبود. «» بگوييد: ما به خدا ايمان آورده ايم و به آن چه بر ما نازل شده است و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديده

(و هم چنين) آن چه به موسى و عيسى و پيامبران (ديگر) از سوى پروردگارشان داده شده است؛ و در ميان هيچ يك از آن ها جدايى قايل نمى شويم و در برابر فرمان خدا تسليم هستيم «» اگر آنان نيز به مانند آن چه شما ايمان آورده ايد، ايمان بياورند، هدايت يافته اند و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده اند و خداوند، شرّ آنان را از تو دفع مى كند و او شنونده و داناست. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 310؛ جامع البيان، ج 1، ص 564؛ نمونه بينات، ص 39؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 52.

همه به رنگ الهى

شأن نزول آيه ى 138 سوره ى بقره

در ميان مسيحيان رسم بود كه هرگاه نوزادى به دنيا مى آمد، او را هفت روز در آبى به نام «معمورى» شست و شو مى دادند. گاه ادويه ى ويژه و زردرنگى نيز به آن مى افزودند كه آن را غسل «تعميد» مى ناميدند. مسيحيان معتقد بودند كه كودك با اين غسل به ويژه با اين رنگ خاص، از آن گناه ذاتى كه از حضرت آدم در وجود او باقى مانده است، پاك مى شود. قرآن براى اين كه بر اين پندار باطل خط بطلان كشد، همه را به رنگ الهى كه همان وحدت، پاكى و پرهيزكارى است، فرا مى خواند؛ زيرا در سايه ى توحيد و اخلاص است كه شرك، نفاق و تفرقه، ريشه كن و دل ها به هم نزديك مى شود.

در اين جا آيه ى 138 سوره ى بقره نازل شد و فرمود:

رنگ خدايى (بپذيريد؛ رنگ ايمان و توحيد و اسلام) و چه رنگى از رنگ خدايى بهتر است؟ و ما تنها او را مى پرستيم. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 1، ص 570؛ شأن

نزول آيات، ج 1، ص 52؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 473.

فلسفه ى تغيير قبله

شأن نزول آيه هاى 142، 143 و 144 سوره ى بقره

نرمش و انعطاف پذيرى يكى از اصول پذيرفته شده ى دين اسلام است كه براى سياست تنش زدايى به ويژه در برخورد با پيروان اديان الهى بر آن تأكيد شده است. پيامبر اسلام نيز هيچ گاه از اين اصل اساسى غفلت نورزيد و سياست گفت و گو را وجهه ى همت خويش قرار داد. ايشان هميشه بر مشتركات دينى يهود، مسيحيت و اسلام تأكيد مى كرد. براى نمونه، در موضوع قبله، پيامبر اسلام در مدت 13 سال حضور در مكه و نيز دوسال حضور در مدينه، به قبله ى مشترك يهوديان و مسيحيان نماز گزارد. اين سياست در اتحاد و هم دلى سه دين بزرگ آن زمان، بسيار مؤثر بود و گونه اى احترام به يهود و نصارا نيز شمرده مى شد. اين سياست ادامه داشت تا آن كه يهوديان و مسيحيان با سوءاستفاده از اين موضوع، به تحقير و استهزاء مسلمانان پرداختند. آنان اين عمل نيك و وحدت طلبانه ى پيامبر را، وابستگى اسلام به يهود تعبير كردند. بنابراين، خداوند نيز براى پشتيبانى از دين اسلام، قبله ى مسلمانان را از بيت المقدس به سوى كعبه گردانيد. با روى دادن اين تحول، يهود و نصارا كه چنين انتظارى نداشتند، از پيامبر نااميد شدند و آشكارا بر دشمنى خود با پيامبر افزودند. در آن زمان، برخى مسلمانان، اين كار را از نظر سياسى و باصطلاح امروز عرف ديپلماتيك به مصلحت نمى دانستند؛ زيرا رنجش يهود و نصارا را در پى داشت. از اين رو، به پيامبر پيشنهاد كردند از چنين اقدامى دست بردارد. در اين جا بود كه

اين آيه نازل شد:

به زودى مردم نادان خواهند گفت: چه شد كه مسلمانان از قبله اى كه بر آن بودند، روى گرداندند و به سوى كعبه رو آوردند؟ اى پيغمبر بگو! مشرق و مغرب، ملك خداست و هركه را او بخواهد، به راه راست هدايت مى كند. «» (1)

بيش از هفت ماه از حضور پيامبر گرامى اسلام در مدينه مى گذشت و هر روز بر شمار مسلمانان افزوده مى شد. هرچند پيروزى هاى مسلمانان در صحنه هاى سياسى و نظامى با مشكلات فراوان، كارشكنى دشمن و تلفات بسيار همراه بود، اما چون اقتدار و عزت اسلامى را در پى داشت، كسى غم و اندوه به خود راه نمى داد. با اين حال، ديرزمانى بود كه از آن شادابى و نشاط سابق، خبرى نبود؛ زيرا مسلمانان از طعنه و زخم زبان يهوديان، احساس حقارت مى كردند. يهوديان مى گفتند: مسلمانان از خود، استقلال و هويتى ندارند؛ زيرا در نماز سوى بيت المقدس نماز مى خوانند و از يهود پيروى مى كنند. پس يهود، حق و اسلام، باطل است! يهوديان، درباره ى تبليغ اين مطلب، بسيار سرمايه گذارى مى كردند تا خود را سربلند و پيروز ميدان نشان دهند. پيامبر اكرم هرچند از ناراحتى مسلمانان و تأثيرگذارى تبليغات يهوديان، آگاه بود، اما منتظر دستور الهى بود. شب ها به آسمان مى نگريست و ساعت ها به نقطه اى چشم مى دوخت. گويا وحى الهى را انتظار مى كشيد. تا اين كه انتظار به پايان رسيد و فرمان الهى صادر شد و قبله، تغيير يافت. پيامبراكرم در مسجد بنى سالم، دو ركعت نماز را به سوى بيت المقدس خوانده بود. در اين هنگام، جبرييل تغيير قبله را به آگاهى ايشان رساند و پيامبر را در حال نماز به سوى كعبه برگرداند.

يهوديان

كه از اين ماجرا، غافل گير و سخت ناراحت شده بودند، زبان به اعتراض گشودند تا اين تحول را كه مايه ى شادى و سربلندى مسلمانان گشته بود، زير سؤال ببرند. خداوند، پيشاپيش از بهانه جويى جديد يهوديان خبر داد و با فرو فرستادن آيه هاى 143 و 144 سوره ى بقره، فلسفه ى تغيير قبله را آشكار ساخت.

همان گونه (كه قبله ى شما، ميانه است) شما را نيز امت ميانه اى قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه باشد و ما آن قبله اى را كه پيش تر بر آن بودى، تنها براى اين قرار داديم تا افرادى كه از پيامبر پيروى مى كنند از آن ها كه به عقب باز مى گردند مشخص شوند. به يقين، اين حكم، جز بر كسانى كه خداوند، آنان را هدايت كرده، دشوار بود. و خدا هرگز ايمان (نماز) شما را ضايع نمى گرداند؛ زيرا خداوند نسبت به مردم، رحيم و مهربان است «» نگاه هاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان مى بينيم. اكنون تو را به سوى قبله اى كه از آن خشنود باشى، باز مى گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجدالحرام كن و هرجا باشيد روى خود را به سوى آن بگردانيد. و كسانى كه كتاب آسمانى به آنان داده شد، به خوبى مى دانند اين فرمان حقى است كه از ناحيه ى پروردگارشان صادر شده است و خداوند از كردارشان غافل نيست. «» (2)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 90؛ نمونه ى بينات، ص 40؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 142؛ تهذيب تفسير كبير، ج 1، ص 324.

(2) مجمع البيان، ج 1، ص 223؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 53؛ نمونه بينات، ص 40؛ تفسير

نورالثقلين، ج 1، ص 167؛ التهذيب، ج 2، ص 43؛ الكافى، ج 3، ص 300؛ البرهان، ج 2، ص 9.

فلسفه ى تغيير قبله

شأن نزول آيه هاى 142، 143 و 144 سوره ى بقره

نرمش و انعطاف پذيرى يكى از اصول پذيرفته شده ى دين اسلام است كه براى سياست تنش زدايى به ويژه در برخورد با پيروان اديان الهى بر آن تأكيد شده است. پيامبر اسلام نيز هيچ گاه از اين اصل اساسى غفلت نورزيد و سياست گفت و گو را وجهه ى همت خويش قرار داد. ايشان هميشه بر مشتركات دينى يهود، مسيحيت و اسلام تأكيد مى كرد. براى نمونه، در موضوع قبله، پيامبر اسلام در مدت 13 سال حضور در مكه و نيز دوسال حضور در مدينه، به قبله ى مشترك يهوديان و مسيحيان نماز گزارد. اين سياست در اتحاد و هم دلى سه دين بزرگ آن زمان، بسيار مؤثر بود و گونه اى احترام به يهود و نصارا نيز شمرده مى شد. اين سياست ادامه داشت تا آن كه يهوديان و مسيحيان با سوءاستفاده از اين موضوع، به تحقير و استهزاء مسلمانان پرداختند. آنان اين عمل نيك و وحدت طلبانه ى پيامبر را، وابستگى اسلام به يهود تعبير كردند. بنابراين، خداوند نيز براى پشتيبانى از دين اسلام، قبله ى مسلمانان را از بيت المقدس به سوى كعبه گردانيد. با روى دادن اين تحول، يهود و نصارا كه چنين انتظارى نداشتند، از پيامبر نااميد شدند و آشكارا بر دشمنى خود با پيامبر افزودند. در آن زمان، برخى مسلمانان، اين كار را از نظر سياسى و باصطلاح امروز عرف ديپلماتيك به مصلحت نمى دانستند؛ زيرا رنجش يهود و نصارا را در پى داشت. از اين رو، به پيامبر پيشنهاد كردند از

چنين اقدامى دست بردارد. در اين جا بود كه اين آيه نازل شد:

به زودى مردم نادان خواهند گفت: چه شد كه مسلمانان از قبله اى كه بر آن بودند، روى گرداندند و به سوى كعبه رو آوردند؟ اى پيغمبر بگو! مشرق و مغرب، ملك خداست و هركه را او بخواهد، به راه راست هدايت مى كند. «» (1)

بيش از هفت ماه از حضور پيامبر گرامى اسلام در مدينه مى گذشت و هر روز بر شمار مسلمانان افزوده مى شد. هرچند پيروزى هاى مسلمانان در صحنه هاى سياسى و نظامى با مشكلات فراوان، كارشكنى دشمن و تلفات بسيار همراه بود، اما چون اقتدار و عزت اسلامى را در پى داشت، كسى غم و اندوه به خود راه نمى داد. با اين حال، ديرزمانى بود كه از آن شادابى و نشاط سابق، خبرى نبود؛ زيرا مسلمانان از طعنه و زخم زبان يهوديان، احساس حقارت مى كردند. يهوديان مى گفتند: مسلمانان از خود، استقلال و هويتى ندارند؛ زيرا در نماز سوى بيت المقدس نماز مى خوانند و از يهود پيروى مى كنند. پس يهود، حق و اسلام، باطل است! يهوديان، درباره ى تبليغ اين مطلب، بسيار سرمايه گذارى مى كردند تا خود را سربلند و پيروز ميدان نشان دهند. پيامبر اكرم هرچند از ناراحتى مسلمانان و تأثيرگذارى تبليغات يهوديان، آگاه بود، اما منتظر دستور الهى بود. شب ها به آسمان مى نگريست و ساعت ها به نقطه اى چشم مى دوخت. گويا وحى الهى را انتظار مى كشيد. تا اين كه انتظار به پايان رسيد و فرمان الهى صادر شد و قبله، تغيير يافت. پيامبراكرم در مسجد بنى سالم، دو ركعت نماز را به سوى بيت المقدس خوانده بود. در اين هنگام، جبرييل تغيير قبله را به آگاهى ايشان رساند و پيامبر

را در حال نماز به سوى كعبه برگرداند.

يهوديان كه از اين ماجرا، غافل گير و سخت ناراحت شده بودند، زبان به اعتراض گشودند تا اين تحول را كه مايه ى شادى و سربلندى مسلمانان گشته بود، زير سؤال ببرند. خداوند، پيشاپيش از بهانه جويى جديد يهوديان خبر داد و با فرو فرستادن آيه هاى 143 و 144 سوره ى بقره، فلسفه ى تغيير قبله را آشكار ساخت.

همان گونه (كه قبله ى شما، ميانه است) شما را نيز امت ميانه اى قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه باشد و ما آن قبله اى را كه پيش تر بر آن بودى، تنها براى اين قرار داديم تا افرادى كه از پيامبر پيروى مى كنند از آن ها كه به عقب باز مى گردند مشخص شوند. به يقين، اين حكم، جز بر كسانى كه خداوند، آنان را هدايت كرده، دشوار بود. و خدا هرگز ايمان (نماز) شما را ضايع نمى گرداند؛ زيرا خداوند نسبت به مردم، رحيم و مهربان است «» نگاه هاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان مى بينيم. اكنون تو را به سوى قبله اى كه از آن خشنود باشى، باز مى گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجدالحرام كن و هرجا باشيد روى خود را به سوى آن بگردانيد. و كسانى كه كتاب آسمانى به آنان داده شد، به خوبى مى دانند اين فرمان حقى است كه از ناحيه ى پروردگارشان صادر شده است و خداوند از كردارشان غافل نيست. «» (2)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 90؛ نمونه ى بينات، ص 40؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 142؛ تهذيب تفسير كبير، ج 1، ص 324.

(2) مجمع البيان، ج 1، ص 223؛ شأن نزول آيات، ج

1، ص 53؛ نمونه بينات، ص 40؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 167؛ التهذيب، ج 2، ص 43؛ الكافى، ج 3، ص 300؛ البرهان، ج 2، ص 9.

فلسفه ى تغيير قبله

شأن نزول آيه هاى 142، 143 و 144 سوره ى بقره

نرمش و انعطاف پذيرى يكى از اصول پذيرفته شده ى دين اسلام است كه براى سياست تنش زدايى به ويژه در برخورد با پيروان اديان الهى بر آن تأكيد شده است. پيامبر اسلام نيز هيچ گاه از اين اصل اساسى غفلت نورزيد و سياست گفت و گو را وجهه ى همت خويش قرار داد. ايشان هميشه بر مشتركات دينى يهود، مسيحيت و اسلام تأكيد مى كرد. براى نمونه، در موضوع قبله، پيامبر اسلام در مدت 13 سال حضور در مكه و نيز دوسال حضور در مدينه، به قبله ى مشترك يهوديان و مسيحيان نماز گزارد. اين سياست در اتحاد و هم دلى سه دين بزرگ آن زمان، بسيار مؤثر بود و گونه اى احترام به يهود و نصارا نيز شمرده مى شد. اين سياست ادامه داشت تا آن كه يهوديان و مسيحيان با سوءاستفاده از اين موضوع، به تحقير و استهزاء مسلمانان پرداختند. آنان اين عمل نيك و وحدت طلبانه ى پيامبر را، وابستگى اسلام به يهود تعبير كردند. بنابراين، خداوند نيز براى پشتيبانى از دين اسلام، قبله ى مسلمانان را از بيت المقدس به سوى كعبه گردانيد. با روى دادن اين تحول، يهود و نصارا كه چنين انتظارى نداشتند، از پيامبر نااميد شدند و آشكارا بر دشمنى خود با پيامبر افزودند. در آن زمان، برخى مسلمانان، اين كار را از نظر سياسى و باصطلاح امروز عرف ديپلماتيك به مصلحت نمى دانستند؛ زيرا رنجش يهود و نصارا را در پى داشت.

از اين رو، به پيامبر پيشنهاد كردند از چنين اقدامى دست بردارد. در اين جا بود كه اين آيه نازل شد:

به زودى مردم نادان خواهند گفت: چه شد كه مسلمانان از قبله اى كه بر آن بودند، روى گرداندند و به سوى كعبه رو آوردند؟ اى پيغمبر بگو! مشرق و مغرب، ملك خداست و هركه را او بخواهد، به راه راست هدايت مى كند. «» (1)

بيش از هفت ماه از حضور پيامبر گرامى اسلام در مدينه مى گذشت و هر روز بر شمار مسلمانان افزوده مى شد. هرچند پيروزى هاى مسلمانان در صحنه هاى سياسى و نظامى با مشكلات فراوان، كارشكنى دشمن و تلفات بسيار همراه بود، اما چون اقتدار و عزت اسلامى را در پى داشت، كسى غم و اندوه به خود راه نمى داد. با اين حال، ديرزمانى بود كه از آن شادابى و نشاط سابق، خبرى نبود؛ زيرا مسلمانان از طعنه و زخم زبان يهوديان، احساس حقارت مى كردند. يهوديان مى گفتند: مسلمانان از خود، استقلال و هويتى ندارند؛ زيرا در نماز سوى بيت المقدس نماز مى خوانند و از يهود پيروى مى كنند. پس يهود، حق و اسلام، باطل است! يهوديان، درباره ى تبليغ اين مطلب، بسيار سرمايه گذارى مى كردند تا خود را سربلند و پيروز ميدان نشان دهند. پيامبر اكرم هرچند از ناراحتى مسلمانان و تأثيرگذارى تبليغات يهوديان، آگاه بود، اما منتظر دستور الهى بود. شب ها به آسمان مى نگريست و ساعت ها به نقطه اى چشم مى دوخت. گويا وحى الهى را انتظار مى كشيد. تا اين كه انتظار به پايان رسيد و فرمان الهى صادر شد و قبله، تغيير يافت. پيامبراكرم در مسجد بنى سالم، دو ركعت نماز را به سوى بيت المقدس خوانده بود. در اين هنگام، جبرييل تغيير

قبله را به آگاهى ايشان رساند و پيامبر را در حال نماز به سوى كعبه برگرداند.

يهوديان كه از اين ماجرا، غافل گير و سخت ناراحت شده بودند، زبان به اعتراض گشودند تا اين تحول را كه مايه ى شادى و سربلندى مسلمانان گشته بود، زير سؤال ببرند. خداوند، پيشاپيش از بهانه جويى جديد يهوديان خبر داد و با فرو فرستادن آيه هاى 143 و 144 سوره ى بقره، فلسفه ى تغيير قبله را آشكار ساخت.

همان گونه (كه قبله ى شما، ميانه است) شما را نيز امت ميانه اى قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم بر شما گواه باشد و ما آن قبله اى را كه پيش تر بر آن بودى، تنها براى اين قرار داديم تا افرادى كه از پيامبر پيروى مى كنند از آن ها كه به عقب باز مى گردند مشخص شوند. به يقين، اين حكم، جز بر كسانى كه خداوند، آنان را هدايت كرده، دشوار بود. و خدا هرگز ايمان (نماز) شما را ضايع نمى گرداند؛ زيرا خداوند نسبت به مردم، رحيم و مهربان است «» نگاه هاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان مى بينيم. اكنون تو را به سوى قبله اى كه از آن خشنود باشى، باز مى گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجدالحرام كن و هرجا باشيد روى خود را به سوى آن بگردانيد. و كسانى كه كتاب آسمانى به آنان داده شد، به خوبى مى دانند اين فرمان حقى است كه از ناحيه ى پروردگارشان صادر شده است و خداوند از كردارشان غافل نيست. «» (2)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 90؛ نمونه ى بينات، ص 40؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 142؛ تهذيب تفسير كبير، ج 1، ص 324.

(2) مجمع البيان،

ج 1، ص 223؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 53؛ نمونه بينات، ص 40؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 167؛ التهذيب، ج 2، ص 43؛ الكافى، ج 3، ص 300؛ البرهان، ج 2، ص 9.

شهيدان زنده اند

شأن نزول آيه ى 154 سوره ى بقره

پيروزى تحسين برانگيز مسلمانان در جنگ بدر كه با بردبارى مسلمانان حاصل گرديد، با تلفات زياد دشمن همراه بود. رزمندگان اسلام در اوج غرور و شادى مورد استقبال گرم مردم مدينه قرار گرفتند و غم شهادت چهارده تن از سربازان اسلام نيز به فراموشى سپرده شد. گروهى ترسو و راحت طلب در مدينه بودند كه هرگاه حادثه ى ناگوارى رخ مى داد، با اظهار تأسف، ديگران را دل سرد مى كردند. هرگاه، فردى، در ميدان جهاد به فيض شهادت مى رسيد، آنان مى گفتند فلانى مرد. پس از پيروزى بدر نيز اين گروه، گفتار دل سرد كننده ى خود را تكرار كردند و با صراحت، شهيدان را مرده ناميدند. آنان حتى اين كشته ها را با ديگر مرده ها يكسان دانستند. اين افراد، چنين نبردهايى را بى نتيجه و بى هدف مى پنداشتند، غافل از اين كه هيچ هدف مقدس و گران بهايى، بدون قربانى حاصل نگرديده و اين، از سنت هاى الهى است. خداوند در پاسخ به اين گفته هاى مسموم، از يك حقيقت بزرگ، پرده برداشت و با صراحت گفت: شما حق نداريد كسانى را كه در راه خدا جان مى دهند، مرده بخوانيد. آنان زنده اند؛ زنده ى جاويدان و از روزى هاى معنوى نزد خدا بهره مى برند. با يكديگر سخن مى گويند و از سرنوشت خود كاملاً خشنودند. اما شما با زندانى كردن خود در چهار ديوارى محدود جهان ماده، از درك اين حقيقت بزرگ، ناتوان ايد.

به آنان كه در راه خدا كشته

مى شوند، مرده مگوييد، بلكه آنان زنده اند، ولى شما نمى فهميد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 175؛ مجمع البيان، ج 1، ص 433؛ نمونه ى بينات، ص 45؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 55؛ الميزان، ج 1، ص 348؛ جامع البيان، ج 2؛ ص 39.

حفظ شعائر الهى

شأن نزول آيه ى 158 سوره ى بقره

از جمله مناسك حج ابراهيمى، «سعى» يعنى حركت ميان دو كوه «صفا» و «مروه» است. پيشينه ى تاريخى اين سنت از اين قرار است: هرچند ابراهيم عليه السلام به سن پيرى رسيده بود و فرزندى نداشت، اما از خدا درخواست فرزند كرد. خدا نيز در همان سن پيرى، از همسرش، هاجر، به او فرزندى عطا كرد كه او را اسماعيل نام نهادند. همسر اول او «ساره» نتوانست فرزنددار شدن ابراهيم و هاجر را تحمل كند؛ از اين رو، حضرت ابراهيم به دستور خداوند، اين مادر و فرزند را به سرزمين مكه كه در آن زمان، بيابانى بى آب و علف بود، برد و سكنى داد. هنگام وداع، همسرش به دليل تنها گذاشتن او و فرزندش در آن بيابان، مى گريست. ابراهيم نيز دست به دعا برداشت و از خداوند خواست به اين سرزمين، امنيت و شكوفايى اقتصادى عطا كند. سپس با اندوه بسيار و عشقى ژرف، آنان را وداع گفت. طولى نكشيد كه غذا و آب ذخيره ى آنان پايان يافت و شير در سينه ى مادر خشكيد. بى تابى كودك شيرخوار و نگاه هاى تضرّع آميز او، آن چنان مادر را مضطرب ساخت كه تشنگى خود را فراموش كرد و براى به دست آوردن آب به تكاپو برخاست. نخست به جانب كوه صفا دويد، ولى اثرى از آب نديد. سراب، او را به

جانب كوه مروه كشاند. آن جا نيز از آب، خبرى نبود. دوباره به گمان آب، به كوه صفا بازگشت. اين كوشش براى زنده ماندن و مبارزه با مرگ، هفت بار تكرار شد. در آخرين لحظه هاى عمر كودك، چشمه ى زمزم از نزديك پاى او جوشيدن گرفت. مادر و كودك از آن نوشيدند و از مرگ حتمى نجات يافتند. از آن پس، اين سرزمين آباد شد و مردم سوى آن سرازير شدند. به همين دليل، خداوند بر زايران خانه اش واجب كرده است كه با لباس و وضع مخصوص و به دور از هرگونه امتياز، براى زنده كردن آن خاطره ها، هفت مرتبه مسافت بين اين دو كوه را بپيمايند.

با اين حال، پيش از ظهور اسلام و هم زمان با آن، مشركان و بت پرستان براى انجام مناسك حج به مكه مى آمدند. آنان، مراسم حج ابراهيمى را با خرافه و شرك بسيارى درهم آميخته بودند. مشركان در بالاى كوه «صفا»، بتى به نام «اساف» و بر كوه «مروه» بتى به نام «نائله» را نصب كرده بودند. آنان هنگام سعى، از اين دو كوه بالا مى رفتند و آن دو بت را به عنوان تبرك مسح مى كردند. مسلمانان نيز به دليل اين عمل مشركان كه فريضه ى سعى را به خرافه آلوده بودند، به سعى ميان صفا و مروه نمى پرداختند. مسلمانان مى پنداشتند در اين شرايط، سعى صفا و مروه كار درستى نيست. در اين هنگام آيه ى 158 سوره ى بقره نازل شد و به مسلمانان اعلام داشت كه صفا و مروه از شعاير خداوند است. اگر مردم نادان، آن را آلوده كرده اند، نبايد مانع از انجام اين فريضه شود:

«صفا» و «مروه» از شعاير (و

نشانه هاى) خداست. بنابراين، كسانى كه حج خانه ى خدا يا عمره انجام مى دهند مى توانند بر آن دو طواف كنند و كسى كه فرمان خدا را در انجام كارهاى نيك اطاعت كند، خداوند شكرگزار و از (افعال او) آگاه است. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 46؛ الميزان، ج 1، ص 385؛ تفسير القمى، ج 1، ص 64؛ البرهان، ج 2، ص 42؛ الكافى، ج 4، ص 249؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 180.

پنهان كننده ى حقيقت، ملعون است

شأن نزول آيه هاى 159 و 160 سوره ى بقره

هيأت پژوهش گران مسلمان شامل: معاذ بن جبل، سعد بن معاذ و خارجة بن زيد، براى كشف حقيقت گفته هاى تورات درباره ى حضرت محمد صلى الله عليه و آله ره سپار محله هاى يهودى نشين مدينه شدند. فايده ى اين پژوهش آن بود كه:

1 - بيان حقيقت از زبان يهوديان متعصب، مسلمانان را در ادامه ى راه شان استوار مى ساخت. 2 - اتمام حجت بر يهوديان بود و ناگزير اسلام را مى پذيرفتند.

هنگامى كه دانشمندان يهود مانند كعب بن اسيد، ابن صوريا و كعب بن اشرف، از آمدن مسلمانان آگاه شدند، براى پيش گيرى از تناقض گويى هنگام پاسخ دادن به مسلمانان، گرد آمدند. سپس هيأت مسلمانان را به حضور پذيرفتند. گروه مسلمانان، بعضى نشانه هاى نبوت حضرت محمد را كه يهوديان به نقل از تورات، نزد مسلمانان گفته بودند، طرح كردند مانند: بعثت محمد در سرزمين حجاز، اقامت او در مدينه، نمازگزاردن اين پيامبر به دو قبله، آمدن نام او در تورات.

هم چنين، آنان، نشانه هاى ديگرى را پرسيدند. اما يهوديان، به عادت گذشته، سكوت كردند و براى پنهان كردن حقيقت، از توضيح دادن، سرباز زدند.

در اين هنگام، آيه ى 159 سوره ى بقره، آنان را با شديدترين لحن، مورد سرزنش

قرار داد و مسؤوليت كتمان حق را به آنان گوشزد كرد.

كسانى كه دلايل روشن و وسيله ى هدايتى را كه ما نازل كرده ايم، پس از آن كه در كتاب براى مردم بيان ساختيم، كتمان مى كنند، خداوند، آنان را لعنت مى كند و همه ى لعنت كنندگان نيز آنان را لعن مى كنند. مگر آنان كه توبه و بازگشت و اصلاح كردند و آن چه را كتمان كرده بودند، آشكار ساختند كه من توبه ى آنان را مى پذيرم؛ زيرا من توبه پذير بخشاينده ام. «» (1)

پاورقى:

(1) - نمونه ى بينات، ص 47؛ لباب النقول، ص 22؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 57؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 183؛ تفسير القمى، ج 1، ص 73؛ الميزان، ج 1، ص 388؛ جامع البيان، ج 2؛ ص 52.

پنهان كننده ى حقيقت، ملعون است

شأن نزول آيه هاى 159 و 160 سوره ى بقره

هيأت پژوهش گران مسلمان شامل: معاذ بن جبل، سعد بن معاذ و خارجة بن زيد، براى كشف حقيقت گفته هاى تورات درباره ى حضرت محمد صلى الله عليه و آله ره سپار محله هاى يهودى نشين مدينه شدند. فايده ى اين پژوهش آن بود كه:

1 - بيان حقيقت از زبان يهوديان متعصب، مسلمانان را در ادامه ى راه شان استوار مى ساخت. 2 - اتمام حجت بر يهوديان بود و ناگزير اسلام را مى پذيرفتند.

هنگامى كه دانشمندان يهود مانند كعب بن اسيد، ابن صوريا و كعب بن اشرف، از آمدن مسلمانان آگاه شدند، براى پيش گيرى از تناقض گويى هنگام پاسخ دادن به مسلمانان، گرد آمدند. سپس هيأت مسلمانان را به حضور پذيرفتند. گروه مسلمانان، بعضى نشانه هاى نبوت حضرت محمد را كه يهوديان به نقل از تورات، نزد مسلمانان گفته بودند، طرح كردند مانند: بعثت محمد در سرزمين حجاز، اقامت او در مدينه، نمازگزاردن اين پيامبر به

دو قبله، آمدن نام او در تورات.

هم چنين، آنان، نشانه هاى ديگرى را پرسيدند. اما يهوديان، به عادت گذشته، سكوت كردند و براى پنهان كردن حقيقت، از توضيح دادن، سرباز زدند.

در اين هنگام، آيه ى 159 سوره ى بقره، آنان را با شديدترين لحن، مورد سرزنش قرار داد و مسؤوليت كتمان حق را به آنان گوشزد كرد.

كسانى كه دلايل روشن و وسيله ى هدايتى را كه ما نازل كرده ايم، پس از آن كه در كتاب براى مردم بيان ساختيم، كتمان مى كنند، خداوند، آنان را لعنت مى كند و همه ى لعنت كنندگان نيز آنان را لعن مى كنند. مگر آنان كه توبه و بازگشت و اصلاح كردند و آن چه را كتمان كرده بودند، آشكار ساختند كه من توبه ى آنان را مى پذيرم؛ زيرا من توبه پذير بخشاينده ام. «» (1)

پاورقى:

(1) - نمونه ى بينات، ص 47؛ لباب النقول، ص 22؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 57؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 183؛ تفسير القمى، ج 1، ص 73؛ الميزان، ج 1، ص 388؛ جامع البيان، ج 2؛ ص 52.

به قانون الهى، دستبرد نزنيد

شأن نزول آيه هاى 168 و 169 سوره ى بقره

تا هنگامى كه دليلى بر حرمت خوردنى ها و آشاميدنى هاى موجود در دنيا نيامده، حلال و قابل استفاده هستند. برعكس، هر آن چه حرام شمرده شده، هيچ گاه حلال نمى شود. از اين رو، هر رفتارى برخلاف حلال و حرام خدا، گام شيطانى شمرده مى شود. سه قبيله ى «ثقيف»، «خزاعه» و «بنى مدلج»، در يك اقدام افراطى از قانون الهى خارج شدند. آنان حلال خدا را، حرام شمردند و از آن دورى كردند. اين سه قبيله، بعضى محصولات را برخود حرام شمردند و از گوشت بعضى حيوانات مثل شترگوش شكافته (بحيره)،

شتر رها شده (سائبه)، گوسفند دوقلوى نر و ماده (وصيله) و شتر ده بار بچه دار شده (حام) پرهيز كردند. اين قبايل با اين كه بر حرمت موارد ياد شده، دليلى نداشتند، خود را از اين نعمت ها، محروم ساخته بودند.

خداوند، آيه هاى 168 و 169 سوره ى بقره را درباره ى اين موضوع نازل فرمود و مردم را از پيروى شيطان برحذر داشت.

اى مردم! از آن چه در زمين است، حلال و پاكيزه بخوريد و از گام هاى شيطان پيروى نكنيد؛ زيرا او دشمن آشكار شما است «» او شما را فقط به بدى ها و انحراف ها فرمان مى دهد (و نيز دستور مى دهد) آن چه را كه نمى دانيد، به خدا نسبت دهيد «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 417؛ جامع البيان، ج 2، ص 76.

به قانون الهى، دستبرد نزنيد

شأن نزول آيه هاى 168 و 169 سوره ى بقره

تا هنگامى كه دليلى بر حرمت خوردنى ها و آشاميدنى هاى موجود در دنيا نيامده، حلال و قابل استفاده هستند. برعكس، هر آن چه حرام شمرده شده، هيچ گاه حلال نمى شود. از اين رو، هر رفتارى برخلاف حلال و حرام خدا، گام شيطانى شمرده مى شود. سه قبيله ى «ثقيف»، «خزاعه» و «بنى مدلج»، در يك اقدام افراطى از قانون الهى خارج شدند. آنان حلال خدا را، حرام شمردند و از آن دورى كردند. اين سه قبيله، بعضى محصولات را برخود حرام شمردند و از گوشت بعضى حيوانات مثل شترگوش شكافته (بحيره)، شتر رها شده (سائبه)، گوسفند دوقلوى نر و ماده (وصيله) و شتر ده بار بچه دار شده (حام) پرهيز كردند. اين قبايل با اين كه بر حرمت موارد ياد شده، دليلى نداشتند، خود را از اين نعمت ها، محروم ساخته بودند.

خداوند، آيه هاى

168 و 169 سوره ى بقره را درباره ى اين موضوع نازل فرمود و مردم را از پيروى شيطان برحذر داشت.

اى مردم! از آن چه در زمين است، حلال و پاكيزه بخوريد و از گام هاى شيطان پيروى نكنيد؛ زيرا او دشمن آشكار شما است «» او شما را فقط به بدى ها و انحراف ها فرمان مى دهد (و نيز دستور مى دهد) آن چه را كه نمى دانيد، به خدا نسبت دهيد «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 417؛ جامع البيان، ج 2، ص 76.

اى دو صد لعنت بر اين تقليد باد!

شأن نزول آيه ى 170 سوره ى بقره

مسأله ى قوم گرايى و پيروى از تعصب هاى جاهلانه ى نياكان، هميشه در ميان انسان ها به چشم مى خورد. به طور كلى، پيروى كوركورانه و بى خردانه از پيشنيان به واپس گرايى خواهد انجاميد. سوگ مندانه بايد گفت اين انديشه ى جاهلى هنوز در بسيارى از افراد و ملت ها وجود دارد. آنان، آثار پيشينيان را بى چون و چرا مى پذيرند و آن را در لفافه هاى فريبنده اى چون حفظ مليت و اسناد تاريخى و ملى مى پوشانند. اين شيوه ى تفكر، يكى از عوامل بسيار مؤثر در انتقال خرافه از نسلى به نسل ديگر است. شايسته است كه نسل هاى آينده، به بررسى آداب و سنن گذشتگان بپردازند. سپس آن چه را به عقل و منطق سازگار است، نگه دارى كنند و آن چه خرافه و بى اساس است، دور بريزند. تقليدى كه همه ى هستى يك خلق را بر باد مى دهد، تقليد نادان از نادان است، كه اى دو صد لعنت بر اين تقليد باد! تعصب هاى قومى و پيروى كوركورانه از نياكان در ميان مشركان نيز به گونه اى بود كه وقتى رسول خدا، يهوديان را به اسلام دعوت كرد، آنان گفتند: ما از

پدران خود پيروى مى كنيم؛ زيرا آنان از ما، داناتر و بهتر بوده اند. در اين هنگام، آيه اى نازل شد و بار ردّ گفته هاى پيشينيان، پيروى از آنان را باطل اعلام كرد:

و هنگامى كه به آنان گفته شود از آن چه خدا نازل كرده است پيروى كنيد مى گويند: بلكه ما از آن چه پدران خود را بر آن يافتيم، پيروى مى كنيم. آيا نه اين است كه پدران آنان، چيزى نمى فهميدند و هدايت نيافتند؟ «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 78؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 576؛ نمونه ى بينات، ص 50.

ايمان به خدا ريشه ى همه ى نيكى ها

شأن نزول آيه ى 177 سوره ى بقره

به تعبير قرآن، موضوع تغيير قبله از بيت المقدس به سوى خانه ى كعبه، گونه اى آزمايش الهى براى همه بود؛ زيرا چهره ى مؤمنان حقيقى از منافقان بازشناخته مى شد. به همين دليل، برخى افراد سست ايمان، زبان به اعتراض گشودند و گفتند: اگر كعبه، قبله ى ماست، نماز ما به سوى بيت المقدس چه مى شود؟ چرا از روز نخست، به سوى كعبه نماز نخوانديم؟ اگر بيت المقدس، قبله ى همه ى پيامبران پيشين بود، چرا پيامبر از آن رو گرداند؟ ما كدام يك را بپذيريم؟ دشمنان نيز با مشاهده ى آسيب پذيرى مسلمانان، بر تبليغات دروغين خود افزودند و گفتند: محمد صلى الله عليه و آله در آغاز، براى استحكام كارش، به قبله ى پيامبران متوجه گشت و براى جلب يهوديان و مسيحيان، بيت المقدس را پذيرفت. سپس هنگامى كه كارش، رونق يافت به تغيير قبله دست زد و كعبه را برگزيد. اين سخنان وسوسه انگيز در جامعه ى تازه مسلمان آن روز كه هنوز افكار جاهليت و بت پرستى وجود داشت و آگاهى مردم كامل نشده بود، نگرانى و ترديد را در ميان برخى افراد سست عنصر پديد

آورد. تغيير قبله، سخن همه روزه ى مردم شده بود. به ويژه، يهود و نصارا بسيار ناراحت بودند. گويا موضوعى مهم تر از قبله وجود ندارد يا اين كه همه ى نيكى ها در موضوع قبله نهفته است. در اين هنگام، آيه ى 177 سوره ى بقره نازل شد و تأكيد كرد كه مسايل ديگرى مهم تر از قبله وجود دارد كه مى تواند معيار ارزش باشد. پس بايد به آن ها نيز توجه كرد.

نيكى (تنها) اين نيست (كه به هنگام نماز) صورت خود را به سوى مشرق و مغرب كنيد (و همه ى گفت و گوى شما درباره ى مسأله ى قبله و تغيير آن باشد و همه ى وقت خود را در آن مصروف سازيد) بلكه نيكوكار كسانى هستند كه به خدا و روز رستاخيز و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورده اند و مال (خود) را با علاقه اى كه به آن دارند، به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و فقيران و بردگان انفاق مى كنند. نماز را برپا مى دارند و زكات را مى پردازند و به عهد خود - هنگامى كه عهد بستند - وفا مى كنند و در برابر محروميت ها و بيمارى ها و در ميدان جنگ، پايدارند. اينان كسانى هستند كه راست مى گويند و اينان پرهيزگاران اند. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 1، ص 429؛ جامع البيان، ج 2، ص 94.

قصاص مايه ى حيات

شأن نزول آيه ى 178 و 179 سوره ى بقره

تعصب هاى جاهلانه كه هنوز بر قلب و روح بعضى قبايل، حاكم بود، گه گاهى خود را نمايان مى كرد و آتشى به پا مى كرد كه شعله ى آن، همه را در كام خود فرو مى برد.

در آخرين رويداد، زنى به قتل رسيد. قاتل آن زن كه مردى از قبيله اى سرشناس

بود، فرارى شد. طايفه ى زن كه قوى تر بودند، به جست و جوى مرد قاتل پرداختند، اما اثرى از او نيافتند. از اين رو، به قتل شمارى از قبيله ى مرد دست يازيدند. اين امر به جنگ و خون ريزى و كشتار فراوان ميان دو قبيله انجاميد.

اين بود عادت عرب جاهلى كه اگر كسى از قبيله ى آنان كشته مى شد، تا جايى كه مى توانستند از قبيله ى قاتل مى كشتند. بنابراين، آيه ى 178 سوره ى بقره به بيان حكم عادلانه ى قصاص مى پردازد:

اى افرادى كه ايمان آورده ايد! حكم قصاص درباره ى كشتگان بر شما نوشته شده است. آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن. پس اگر كسى از ناحيه ى برادر (دينى) خود، مورد عفو قرار گيرد (و حكم قصاص او به خون بها تبديل گردد) بايد از راه پسنديده پيروى كند و قاتل نيز به نيكى، ديه را به ولىّ مقتول بپردازد. اين تخفيف و رحمتى است از ناحيه ى پروردگار شما و كسى كه پس از آن تجاوز كند، عذاب دردناكى خواهد داشت. «» و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است اى صاحبان خرد! تا شما پرهيزكارى پيشه كنيد «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 193؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 75؛ التهذيب، ج 10، ص 191؛ الميزان، ج 1، ص 434؛ جامع البيان، ج 2، ص 103؛ نمونه ى بينات، ص 54؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 60؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 603.

قصاص مايه ى حيات

شأن نزول آيه ى 178 و 179 سوره ى بقره

تعصب هاى جاهلانه كه هنوز بر قلب و روح بعضى قبايل، حاكم بود، گه گاهى خود را نمايان مى كرد و آتشى به پا مى كرد

كه شعله ى آن، همه را در كام خود فرو مى برد.

در آخرين رويداد، زنى به قتل رسيد. قاتل آن زن كه مردى از قبيله اى سرشناس بود، فرارى شد. طايفه ى زن كه قوى تر بودند، به جست و جوى مرد قاتل پرداختند، اما اثرى از او نيافتند. از اين رو، به قتل شمارى از قبيله ى مرد دست يازيدند. اين امر به جنگ و خون ريزى و كشتار فراوان ميان دو قبيله انجاميد.

اين بود عادت عرب جاهلى كه اگر كسى از قبيله ى آنان كشته مى شد، تا جايى كه مى توانستند از قبيله ى قاتل مى كشتند. بنابراين، آيه ى 178 سوره ى بقره به بيان حكم عادلانه ى قصاص مى پردازد:

اى افرادى كه ايمان آورده ايد! حكم قصاص درباره ى كشتگان بر شما نوشته شده است. آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن. پس اگر كسى از ناحيه ى برادر (دينى) خود، مورد عفو قرار گيرد (و حكم قصاص او به خون بها تبديل گردد) بايد از راه پسنديده پيروى كند و قاتل نيز به نيكى، ديه را به ولىّ مقتول بپردازد. اين تخفيف و رحمتى است از ناحيه ى پروردگار شما و كسى كه پس از آن تجاوز كند، عذاب دردناكى خواهد داشت. «» و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است اى صاحبان خرد! تا شما پرهيزكارى پيشه كنيد «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 193؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 75؛ التهذيب، ج 10، ص 191؛ الميزان، ج 1، ص 434؛ جامع البيان، ج 2، ص 103؛ نمونه ى بينات، ص 54؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 60؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 603.

دعا كن، اجابت مى شوى

شأن نزول آيه ى 186

سوره ى بقره

يكى از راه هاى ارتباط بندگان با خداوند، دعا و نيايش است. هنگامى كه پيامبر، آيه ى «ادعونى استجب لكم» (1) را براى مسلمانان تلاوت كرد، چون مسلمانان، هنوز با فرهنگ دعا و كيفيت آن به طور كامل، آشنا نبودند، براى عده اى از آنان، ابهام هاى جديدى به وجود آمد. براى شخصى اين پرسش پيش آمد كه: خدا دور است يا نزديك؟ آيا اگر دور باشد، دعاى ما را مى شنود و اگر نزديك است، چگونه با او سخن بگوييم و راز و نياز كنيم؟ او به حضور پيامبر رسيد و پرسيد: آيا خدا نزديك است؟ چگونه با او نيايش كنيم؟ اگر دور است، آيا او را با صداى بلند بخوانيم؟

اين جا بود كه آيه ى 186 سوره ى بقره نازل شد و به اين پرسش، پاسخ گفت:

و هنگامى كه بندگانم درباره ى من از تو مى پرسند، (بگو:) من نزديكم. دعاى دعا كننده را هنگامى كه مرا مى خواند، پاسخ مى گويم. پس آنان بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ا يمان آورند، تا راه يابند (و به مقصد برسند) «» (2)

پاورقى:

(1) مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.

(2) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 210؛ مجمع البيان، ج 2، ص 501؛ جامع البيان، ج 2، ص 158؛ تفسير نمونه، ج 1، ص 637، نمونه ى بينات، ص 55.

ضرورت دفاع حتى در ماه حرام

شأن نزول آيه هاى 190 تا 193 سوره ى بقره

رسول خدا پس از هجرت به مدينه، براى نخستين بار، به قصد انجام مناسك عمره با 1400 نفر از ياران خود، ره سپار مكه شد. چون به سرزمين حديبيه (محلى در نزديكى مكه) رسيدند، مشركان از ورودشان به مكه و انجام مناسك عمره، جلوگيرى كردند.

هرچند عده اى از مسلمانان، براى نبرد آماده شده بودند، اما برخورد ملايم پيامبر، دشمن را به عقب نشينى از مواضع قبلى واداشت. حضرت محمد صلى الله عليه و آله به نشانه ى حُسن تفاهم، گوسفندى در آن جا قربانى كرد. همين موضوع سبب شد مشركان جنگ طلب با او قرارداد صلح ببندند. بر اساس اين قرارداد، مسلمانان مى توانستند سال بعد، سه روز در مكه باشند و به عبادت و انجام مناسك عمره بپردازند. قريش نيز شهر مكه را براى حضور مسلمانان از هر جهت آماده خواهند كرد. لحظه ى موعود فرا رسيد و ياران رسول خدا براى سفر به مكه آماده شدند. امّا بيم داشتند كه قريش، با پيمان شكنى از ورود مسلمانان، جلوگيرى كند و در نتيجه، جنگ و خون ريزى برپا شود. اهميت مسأله به اين دليل بود كه اين سفر در ماه حرام، انجام مى شد و ياران پيامبر از جنگ و ستيز در ماه حرام، آن هم در حريم امن الهى، به شدت پرهيز داشتند. اين گونه بود كه آيه ى 190 تا 193 نازل شد و دستور داد كه اگر دشمن، نبرد را آغاز كند، شما نيز در برابر او به مبارزه برخيزيد و او را امان ندهيد.

و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد و از حد، تجاوز نكنيد؛ كه خدا، تعدى كنندگان را دوست نمى دارد. «» و آنان را هركجا يافتيد، به قتل برسانيد و چون شما را بيرون ساختند (از مكه) آنان را بيرون برانيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنان در مسجدالحرام، جنگ نكنيد مگر آن كه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر با شما پيكار كردند،

آنان را به قتل برسانيد. چنين است جزاى كافران. «» و اگر خوددارى كردند، خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» و با آنان پيكار كنيد تا فتنه باقى نماند و دين مخصوص خدا گردد. پس اگر دست برداشتند، تعدّى جز بر ستم كاران روا نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 189؛ تفسير فخر رازى، ج 5، ص 127؛ مجمع البيان، ج 2، ص 510؛ نمونه ى بينات، ص 61؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 17؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 66؛ الميزان، ج 2، ص 60.

ضرورت دفاع حتى در ماه حرام

شأن نزول آيه هاى 190 تا 193 سوره ى بقره

رسول خدا پس از هجرت به مدينه، براى نخستين بار، به قصد انجام مناسك عمره با 1400 نفر از ياران خود، ره سپار مكه شد. چون به سرزمين حديبيه (محلى در نزديكى مكه) رسيدند، مشركان از ورودشان به مكه و انجام مناسك عمره، جلوگيرى كردند. هرچند عده اى از مسلمانان، براى نبرد آماده شده بودند، اما برخورد ملايم پيامبر، دشمن را به عقب نشينى از مواضع قبلى واداشت. حضرت محمد صلى الله عليه و آله به نشانه ى حُسن تفاهم، گوسفندى در آن جا قربانى كرد. همين موضوع سبب شد مشركان جنگ طلب با او قرارداد صلح ببندند. بر اساس اين قرارداد، مسلمانان مى توانستند سال بعد، سه روز در مكه باشند و به عبادت و انجام مناسك عمره بپردازند. قريش نيز شهر مكه را براى حضور مسلمانان از هر جهت آماده خواهند كرد. لحظه ى موعود فرا رسيد و ياران رسول خدا براى سفر به مكه آماده شدند. امّا بيم داشتند كه قريش، با پيمان شكنى از ورود مسلمانان، جلوگيرى

كند و در نتيجه، جنگ و خون ريزى برپا شود. اهميت مسأله به اين دليل بود كه اين سفر در ماه حرام، انجام مى شد و ياران پيامبر از جنگ و ستيز در ماه حرام، آن هم در حريم امن الهى، به شدت پرهيز داشتند. اين گونه بود كه آيه ى 190 تا 193 نازل شد و دستور داد كه اگر دشمن، نبرد را آغاز كند، شما نيز در برابر او به مبارزه برخيزيد و او را امان ندهيد.

و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد و از حد، تجاوز نكنيد؛ كه خدا، تعدى كنندگان را دوست نمى دارد. «» و آنان را هركجا يافتيد، به قتل برسانيد و چون شما را بيرون ساختند (از مكه) آنان را بيرون برانيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنان در مسجدالحرام، جنگ نكنيد مگر آن كه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر با شما پيكار كردند، آنان را به قتل برسانيد. چنين است جزاى كافران. «» و اگر خوددارى كردند، خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» و با آنان پيكار كنيد تا فتنه باقى نماند و دين مخصوص خدا گردد. پس اگر دست برداشتند، تعدّى جز بر ستم كاران روا نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 189؛ تفسير فخر رازى، ج 5، ص 127؛ مجمع البيان، ج 2، ص 510؛ نمونه ى بينات، ص 61؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 17؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 66؛ الميزان، ج 2، ص 60.

ضرورت دفاع حتى در ماه حرام

شأن نزول آيه هاى 190 تا 193 سوره ى بقره

رسول خدا پس

از هجرت به مدينه، براى نخستين بار، به قصد انجام مناسك عمره با 1400 نفر از ياران خود، ره سپار مكه شد. چون به سرزمين حديبيه (محلى در نزديكى مكه) رسيدند، مشركان از ورودشان به مكه و انجام مناسك عمره، جلوگيرى كردند. هرچند عده اى از مسلمانان، براى نبرد آماده شده بودند، اما برخورد ملايم پيامبر، دشمن را به عقب نشينى از مواضع قبلى واداشت. حضرت محمد صلى الله عليه و آله به نشانه ى حُسن تفاهم، گوسفندى در آن جا قربانى كرد. همين موضوع سبب شد مشركان جنگ طلب با او قرارداد صلح ببندند. بر اساس اين قرارداد، مسلمانان مى توانستند سال بعد، سه روز در مكه باشند و به عبادت و انجام مناسك عمره بپردازند. قريش نيز شهر مكه را براى حضور مسلمانان از هر جهت آماده خواهند كرد. لحظه ى موعود فرا رسيد و ياران رسول خدا براى سفر به مكه آماده شدند. امّا بيم داشتند كه قريش، با پيمان شكنى از ورود مسلمانان، جلوگيرى كند و در نتيجه، جنگ و خون ريزى برپا شود. اهميت مسأله به اين دليل بود كه اين سفر در ماه حرام، انجام مى شد و ياران پيامبر از جنگ و ستيز در ماه حرام، آن هم در حريم امن الهى، به شدت پرهيز داشتند. اين گونه بود كه آيه ى 190 تا 193 نازل شد و دستور داد كه اگر دشمن، نبرد را آغاز كند، شما نيز در برابر او به مبارزه برخيزيد و او را امان ندهيد.

و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد و از حد، تجاوز نكنيد؛ كه خدا، تعدى كنندگان را دوست نمى دارد. «» و آنان را هركجا يافتيد، به قتل

برسانيد و چون شما را بيرون ساختند (از مكه) آنان را بيرون برانيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنان در مسجدالحرام، جنگ نكنيد مگر آن كه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر با شما پيكار كردند، آنان را به قتل برسانيد. چنين است جزاى كافران. «» و اگر خوددارى كردند، خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» و با آنان پيكار كنيد تا فتنه باقى نماند و دين مخصوص خدا گردد. پس اگر دست برداشتند، تعدّى جز بر ستم كاران روا نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 189؛ تفسير فخر رازى، ج 5، ص 127؛ مجمع البيان، ج 2، ص 510؛ نمونه ى بينات، ص 61؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 17؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 66؛ الميزان، ج 2، ص 60.

ضرورت دفاع حتى در ماه حرام

شأن نزول آيه هاى 190 تا 193 سوره ى بقره

رسول خدا پس از هجرت به مدينه، براى نخستين بار، به قصد انجام مناسك عمره با 1400 نفر از ياران خود، ره سپار مكه شد. چون به سرزمين حديبيه (محلى در نزديكى مكه) رسيدند، مشركان از ورودشان به مكه و انجام مناسك عمره، جلوگيرى كردند. هرچند عده اى از مسلمانان، براى نبرد آماده شده بودند، اما برخورد ملايم پيامبر، دشمن را به عقب نشينى از مواضع قبلى واداشت. حضرت محمد صلى الله عليه و آله به نشانه ى حُسن تفاهم، گوسفندى در آن جا قربانى كرد. همين موضوع سبب شد مشركان جنگ طلب با او قرارداد صلح ببندند. بر اساس اين قرارداد، مسلمانان مى توانستند سال بعد، سه روز در مكه باشند و به عبادت و انجام مناسك

عمره بپردازند. قريش نيز شهر مكه را براى حضور مسلمانان از هر جهت آماده خواهند كرد. لحظه ى موعود فرا رسيد و ياران رسول خدا براى سفر به مكه آماده شدند. امّا بيم داشتند كه قريش، با پيمان شكنى از ورود مسلمانان، جلوگيرى كند و در نتيجه، جنگ و خون ريزى برپا شود. اهميت مسأله به اين دليل بود كه اين سفر در ماه حرام، انجام مى شد و ياران پيامبر از جنگ و ستيز در ماه حرام، آن هم در حريم امن الهى، به شدت پرهيز داشتند. اين گونه بود كه آيه ى 190 تا 193 نازل شد و دستور داد كه اگر دشمن، نبرد را آغاز كند، شما نيز در برابر او به مبارزه برخيزيد و او را امان ندهيد.

و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد و از حد، تجاوز نكنيد؛ كه خدا، تعدى كنندگان را دوست نمى دارد. «» و آنان را هركجا يافتيد، به قتل برسانيد و چون شما را بيرون ساختند (از مكه) آنان را بيرون برانيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنان در مسجدالحرام، جنگ نكنيد مگر آن كه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر با شما پيكار كردند، آنان را به قتل برسانيد. چنين است جزاى كافران. «» و اگر خوددارى كردند، خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» و با آنان پيكار كنيد تا فتنه باقى نماند و دين مخصوص خدا گردد. پس اگر دست برداشتند، تعدّى جز بر ستم كاران روا نيست. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 189؛ تفسير فخر رازى، ج 5، ص 127؛ مجمع البيان، ج 2، ص 510؛ نمونه ى

بينات، ص 61؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 17؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 66؛ الميزان، ج 2، ص 60.

انفاق براى رهايى از تنگناها

شأن نزول آيه ى 195 سوره ى بقره

همان گونه كه جهاد در راه خدا، به مردان با اخلاص و كارآزموده نيازمند است، به پشتيبانى مالى و انواع سلاح هاى جنگى نيز بستگى دارد. از يك سرباز، بدون وسايل و تجهيزات كافى، كارى ساخته نيست. از اين رو، فراهم آوردن وسايل جهاد، از واجبات شمرده شده است.

برخى افراد سست ايمان كه بيشتر به امور مادى مى انديشيدند، از ادامه ى جنگ مى هراسيدند؛ زيرا در صورت استمرار جنگ، ناگزير مى شدند بخشى از اموال خود را براى تقويت بنيه ى سپاه اسلام، هزينه و انفاق كنند. بعضى از اين ثروت مندان به خود گفتند: اين همه انفاق، بس است. ما به وظيفه ى خود، عمل كرده ايم و بيش از اين، تكليفى نداريم. جنگ كه هيچ گاه پايان ندارد اگر ما بى پول شويم، كسى به سراغ مان نمى آيد. آن گاه بايد دست گدايى به سوى ديگران، دراز كنيم و از ديگران، استمداد بجوييم. پس به همين اندازه از انفاق، بسنده مى كنيم و در حفظ باقى دارايى مان مى كوشيم.

خداوند سبحان در ردّ اين وسوسه هاى شيطانى، آيه ى 195 سوره ى بقره را نازل فرمود و براى نجات از هلاكت، آنان را به انفاق و نيكى در راه خدا توصيه كرد:

و در راه خدا انفاق كنيد و (با ترك انفاق) خود را به دست خود به هلاكت نيفكنيد و نيكى كنيد؛ زيرا خداوند نيكوكاران را دوست دارد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 200؛ البرهان، ج 2، ص 109؛ درالمنثور، ج 1، ص

207؛ تفسير فى ظلال القرآن، ج 1، ص 276؛ نمونه ى بينات، ص 63؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 87؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 68؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 35؛ الميزان، ج 2، ص 64.

اسباب دنيا، مقدمه ى سفر آخرت

شأن نزول بخشى از آيه ى 197 سوره ى بقره

گروهى از مردم يمن هرگاه به زيارت خانه ى خدا، مى رفتند، چون تنها به زاد و توشه ى آخرت و دست آوردهاى معنوى اين سفر مى انديشيدند، هيچ گونه زاد و توشه اى همراه نمى بردند. آنان مى گفتند: قصد ما، زيارت خانه ى خداست. پس خداوند، همه چيز را فراهم مى كند و به ما غذا مى دهد. آنان حتى اگر زاد و توشه اى نيز با خود داشتند، هنگام احرام آن را دور مى ريختند. بنابراين، در سفر، به ديگران، محتاج مى شدند و به رنج و زحمت مى افتادند. آنان نمى دانستند كه زاد و توشه، نياز بدن است و انرژى مورد نياز آدمى را تأمين مى كند. اين توشه ى مادى، مقدمه ى بهره بردارى از معنويت خاص سفر حج است كه به تبع آن، زاد و توشه ى آخرت نيز تأمين مى گردد.

اين بخش از آيه ى 197 سوره ى بقره در همين زمينه نازل شده است:

و زاد و توشه تهيه كنيد؛ زيرا بهترين زاد و توشه، پرهيزكارى است. پس بپرهيزيد اى خردمندان! «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 278؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 55؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 70؛ نمونه ى بينات، ص 66.

فخرفروشى ممنوع

شأن نزول بخشى از آيه ى 200 سوره ى بقره

مراسم حج ابراهيمى در عصر جاهليت بيشتر شكل تشريفات به خود گرفته و از روح معنويت تهى گشته بود. مشركان بت پرست پس از پايان اعمال حج، پيرامون يك بت گرد مى آمدند و

از هر درى سخن مى گفتند. اين مراسم، به محفلى براى مباهات و فخرفروشى بر يكديگر تبديل شده بود. بعضى تازه ترين اشعار خود را مى سرودند و ديگران نيز سرتا پا گوش مى شدند. افسانه سرايان، داستان هاى خيالى را با نثرى زيبا بيان مى كردند و عده اى نيز حوادث آينده را از پيش مى گفتند. شمارى ديگر براى اين كه از قافله عقب نمانند، راست يا دروغ، افتخارات نياكان خود را به رخ مى كشيدند. يكى از بذل و بخشش اجدادش و ديگرى از شهامت و شجاعت، و فرد ديگر از ثروت و مال فراوان يا زيادى جمعيت آنان مى گفت و مباهات مى كرد. خداوند، آيه ى 200 سوره ى بقره را نازل فرمود و به آنان دستور داد كه به جاى اين كار (نادرست)، ذكر خدا گويند و از نعمت هاى بى دريغ خداوند و مواهب او ياد كنند. خداوند مى فرمايد كه شايسته است به جاى افتخار ورزيدن به پدران خود در جاهليت نعمت هاى الهى را با شور و سوز بيشتر ياد كنيد:

و هنگامى كه مناسك (حج) خود را انجام داديد، خدا را ياد كنيد، همانند يادآورى از پدران تان، بلكه از آن هم بيشتر. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 529؛ روح المعانى، ج 2، ص 89؛ تفسير قرطبى، ج 2، ص 803؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 240؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 98؛ الميزان، ج 2، ص 80؛ تفسير كبير، ج 5، ص 183؛ فى ظلال القرآن، ج 1، ص 289؛ برهان، ج 1، ص 203؛ نمونه ى بينات، ص 68؛ البرهان، ج 2، ص 139.

زيبايى صورت و زشتى سيرت

شأن نزول آيه هاى 204 و 205 سوره ى بقره

«اخنس بن شريق»، ظاهرى آراسته و گفتارى

نيك داشت. چهره اش زيبا، جذاب و خندان بود و با چرب زبانى، همه را به سوى خود جذب مى كرد. او شريك غم و شادى مردم بود و در حل مشكلات مردم مى كوشيد. مردم نيز به او علاقه و محبت نشان مى دادند و در كارها با او مشورت مى كردند. هنگامى كه پيامبر به مدينه آمد، اخنس نيز همانند بيشتر مردم، اسلام آورد. با اين حال، در اظهار علاقه به پيامبر مبالغه مى كرد. او حتى براى اثبات سخن خود، سوگند مى خورد و بر مسلمانى اش تأكيد مى كرد. هرچند پيامبر از باطن ناراست اخنس آگاه بود، ولى هم چنان براى حفظ ظاهر، با او مدارا مى كرد. طولى نكشيد كه رفتارهاى عوام فريبانه و زودگذر اخنس خود را نماياند و چهره ى منافقانه اش را بر همه، آشكار ساخت. او كه به فساد و اعمال خلاف آلوده بود، در نهان به مسلمانان آسيب مى رساند. او محصولات كشاورزان را مى سوزاند، چهارپايان را مى كشت و به هر كار زيان بار ديگر دست مى زد. اين گونه بود كه خداوند آيه هاى 204 و 205 سوره ى بقره را نازل فرمود. در اين آيه ها، چهره ى اين خبيث نمايان گشته و برخى ويژگى هاى اين گونه افراد بيان شده است:

و از مردم كسانى هستند كه گفتار آنان، در زندگى دنيا، مايه ى شگفتى تو مى شود (در ظاهر، اظهار محبت شديد مى كنند) و خدا را بر آن چه در دل دارند، گواه مى گيرند (اين در حالى است كه) آنان سرسخت ترين دشمنانند. «» (نشانه ى آن، اين است كه) هنگامى كه روى بر مى گردانند (و از نزد تو مى روند) در راه فساد در زمين مى كوشند و زراعت ها و چهارپايان را نابود مى كنند (با اين كه مى دانند) خدا فساد را

دوست نمى دارد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 312؛ تفسير ابوالفتوح رازى، ج 2، ص 139؛ روح المعانى، ج 2، ص 96؛ نمونه ى بينات، ص 69؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 247؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 73؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 100؛ الكافى، ج 8، ص 289؛ الميزان، ج 2، ص 99.

زيبايى صورت و زشتى سيرت

شأن نزول آيه هاى 204 و 205 سوره ى بقره

«اخنس بن شريق»، ظاهرى آراسته و گفتارى نيك داشت. چهره اش زيبا، جذاب و خندان بود و با چرب زبانى، همه را به سوى خود جذب مى كرد. او شريك غم و شادى مردم بود و در حل مشكلات مردم مى كوشيد. مردم نيز به او علاقه و محبت نشان مى دادند و در كارها با او مشورت مى كردند. هنگامى كه پيامبر به مدينه آمد، اخنس نيز همانند بيشتر مردم، اسلام آورد. با اين حال، در اظهار علاقه به پيامبر مبالغه مى كرد. او حتى براى اثبات سخن خود، سوگند مى خورد و بر مسلمانى اش تأكيد مى كرد. هرچند پيامبر از باطن ناراست اخنس آگاه بود، ولى هم چنان براى حفظ ظاهر، با او مدارا مى كرد. طولى نكشيد كه رفتارهاى عوام فريبانه و زودگذر اخنس خود را نماياند و چهره ى منافقانه اش را بر همه، آشكار ساخت. او كه به فساد و اعمال خلاف آلوده بود، در نهان به مسلمانان آسيب مى رساند. او محصولات كشاورزان را مى سوزاند، چهارپايان را مى كشت و به هر كار زيان بار ديگر دست مى زد. اين گونه بود كه خداوند آيه هاى 204 و 205 سوره ى بقره را نازل فرمود. در اين آيه ها، چهره ى اين خبيث نمايان گشته و برخى ويژگى هاى اين گونه افراد بيان شده است:

و

از مردم كسانى هستند كه گفتار آنان، در زندگى دنيا، مايه ى شگفتى تو مى شود (در ظاهر، اظهار محبت شديد مى كنند) و خدا را بر آن چه در دل دارند، گواه مى گيرند (اين در حالى است كه) آنان سرسخت ترين دشمنانند. «» (نشانه ى آن، اين است كه) هنگامى كه روى بر مى گردانند (و از نزد تو مى روند) در راه فساد در زمين مى كوشند و زراعت ها و چهارپايان را نابود مى كنند (با اين كه مى دانند) خدا فساد را دوست نمى دارد. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 312؛ تفسير ابوالفتوح رازى، ج 2، ص 139؛ روح المعانى، ج 2، ص 96؛ نمونه ى بينات، ص 69؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 247؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 73؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 100؛ الكافى، ج 8، ص 289؛ الميزان، ج 2، ص 99.

شهيدان تبليغ

شأن نزول آيه ى 206، سوره ى بقره

كفار قريش در اقدامى حيله گرانه، شخصى را به مدينه نزد رسول خدا فرستادند. او به پيامبر اعلام داشت كه: ما مسلمان شده ايم. براى آشنايى بيشتر با آيين اسلام، مبلغانى نزد ما بفرست؛ كه سخت منتظريم. پيامبر، شمارى از مبلغان كارآزموده مانند حبيب بن عدى، مرثد بن ابى، عبدالله بن طارق، خالد بن بكير، زيد بن الدثنة را به سرپرستى عاصم بن ثابت به سوى آنان فرستاد. اين گروه شش نفره در ميانه ى راه با هفتاد تن از كفار قريش روبه رو شدند. در اين حال، آشكار شد كه اين درخواست، خدعه اى براى به دام انداختن مسلمانان و كشتن آنان بوده است. در اولين تيراندازى، موثد، خالد و عبدالله به شهادت رسيدند. عاصم كه تير بيشترى با خود داشت، عده اى را كشت و

خود نيز به شهادت رسيد. حبيب بن عدى نيز پس از اسارت به مكه برده شد. حارث - يكى از مشركان - در جنگ احد به دست حبيب كشته شده بود. بنابراين، طايفه ى حارث براى انتقام گرفتن، حبيب را خريدند و به قصد دار زدن، به بيرون از شهر بردند. در اين ميان، يكى از مشركان، نيزه اى بر سينه ى حبيب وارد آورد. حبيب به او گفت: «اتق الله؛ از خدا بترس». فرد مشرك كه به خدا اعتقادى نداشت، از اين سخن به خشم آمد و نيزه اش را در سينه ى او فرو برد. بدين ترتيب حبيب بن عدى به شهادت رسيد. اين آيه در شأن اين شهيد نازل گرديده است:

و هنگامى كه به آنان گفته شود: از خدا بترسيد (لجاجت آنان بيشتر مى شود) و لجاجت و تعصب، آنان را به گناه مى كشاند. آتش دوزخ براى آنان كافى است، و چه بد جايگاهى است! «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 319؛ نمونه ى بينات، ص 70.

تجارت بزرگ

شأن نزول آيه ى 207 سوره ى بقره

مشركان مكه در آخرين اقدام بر ضد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تصميم گرفتند، شب هنگام، پيامبر را به قتل رسانند و به زندگى او پايان دهند. «جبرييل» پيامبر را از اين توطئه آگاه گردانيد. پيامبر، مهاجرت به مدينه را تنها راه چاره ديد. از اين رو، على عليه السلام را فرا خواند و امانت ها و بدهكارى ها را به او سپرد تا به صاحبانش تحويل دهد. اكنون زمان آن رسيده بود كه كسى در بستر پيامبر صلى الله عليه و آله بخوابد تا پيامبر از اين معركه، جان سالم بدر ببرد. على عليه السلام حاضر شد از جانش بگذرد تا برادرش سالم بماند.

خداوند براى

آزمايش دو فرشته ى الهى، به جبرييل و ميكاييل فرمود: شما را دو برادر قرار مى دهم و عمر يكى را طولانى تر از ديگرى، كدام يك از شما حاضر است برادرش را بر خود مقدم بدارد و جانش را فداى او كند؟ هيچ كدام حاضر نشدند. به جبرييل و ميكاييل وحى شد: به زمين فرود آييد و بنگريد على عليه السلام در بستر پيامبر خوابيده و آماده ى جانبازى است. نگهبان او باشيد. على عليه السلام به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله پارچه ى سبزرنگى (بُرد حضرمى) را كه مخصوص پيامبر بود، روى خود كشيد. در اين هنگام جبرييل در بالاى سر و ميكاييل در پايين پاى على عليه السلام حاضر شده بودند. جبرييل به على عليه السلام گفت: آفرين بر تو اى على! خداوند به وجود تو، بر فرشتگان مباهات مى كند. اين جا بود كه آيه ى 207 سوره ى بقره نازل شد و از كسانى كه براى خشنودى خدا، با خدا معامله مى كنند، سخن گفت:

بعضى از مردم، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 2، ص 151؛ شرح ابن ابى الحديد، ج 3، ص 270؛ احياءالعلوم، ج 3، ص 238؛ نزهه المجالس، ج 2، ص 209؛ تذكره المجالس، ج 2، ص 209؛ تذكره الخواص، ص 21؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 29؛ كتاب الخصال، ج 1، ص 118؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 248؛ تفسير القمى، ج 1، ص 79؛ مجمع البيان، ج 2، ص 535.

التقاط ممنوع

شأن نزول آيه هاى 208 و 209 سوره ى بقره

عبدالله بن سلام از دانشمندان سرشناس يهود كه با مطالعه ى تورات از ويژگى هاى پيامبر اسلام آگاه شده بود. برخلاف ديگر يهوديان، بدون لجاجت و تعصب مذهبى، دعوت

پيامبر اسلام را پذيرفت و مسلمان شد. از رهگذر ايمان آوردن او، شمار ديگرى از يهوديان نيز اسلام را پذيرفتند. با اين حال، چون ديرزمانى بود كه آنان به آيين يهود و احكام آن عادت كرده و خو گرفته بودند، روى گردانى كامل از آيين پيشين، براى شان دشوار بود. به همين دليل، دوست داشتند هنوز به پاره اى از دستورهاى آن رفتار كنند. به ديگر سخن، آنان به آميختگى و تركيب دو آيين يعنى التقاط معتقد بودند. براى نمونه، آنان مى خواستند هم چنان شنبه را حرمت بنهند، از صيد ماهيان بپرهيزند، از خوردن گوشت شتر و شير آن كه مكروه مى دانستند، خوددارى كنند و در نماز نيز به جاى آيات قرآنى، متن تورات را بخوانند. طبيعى بود كه اين رفتارهاى دوگانه و التقاطى بر مسلمانان گران مى آمد. بنابراين اعتراض مسلمانان از گوشه و كنار برخاست كه اينان چگونه مسلمانانى هستند كه هنوز به احكام يهود پاى بندند؟ در اثر فشار افكار عمومى عبدالله بن سلام و يارانش به حضور پيامبر آمدند و عرض كردند: تورات نيز مانند قرآن از كتب آسمانى است. به ما اجازه دهيد كه به دستورهاى آن رفتار كنيم. در اين جا، آيه هاى 208 و 209 سوره ى بقره نازل شد و آنان را به پذيرش كامل اسلام فرا خواند.

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همگى در صلح و آشتى درآييد و از گام هاى شيطان، پيروى نكنيد؛ زيرا او دشمن آشكار شماست «» و اگر پس از (اين همه) نشانه هاى روشن، كه براى شما آمده است، لغزش كرديد (و گمراه شديد) بدانيد (از چنگال عدالت خدا، نمى توانيد بگريزيد؛) زيرا خداوند، توانا و حكيم است. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع

البيان، ج 2، ص 324؛ تفسير كبير، ج 5، ص 207؛ تفسير روح المعانى، ج 2، ص 97؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 82؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 75.

التقاط ممنوع

شأن نزول آيه هاى 208 و 209 سوره ى بقره

عبدالله بن سلام از دانشمندان سرشناس يهود كه با مطالعه ى تورات از ويژگى هاى پيامبر اسلام آگاه شده بود. برخلاف ديگر يهوديان، بدون لجاجت و تعصب مذهبى، دعوت پيامبر اسلام را پذيرفت و مسلمان شد. از رهگذر ايمان آوردن او، شمار ديگرى از يهوديان نيز اسلام را پذيرفتند. با اين حال، چون ديرزمانى بود كه آنان به آيين يهود و احكام آن عادت كرده و خو گرفته بودند، روى گردانى كامل از آيين پيشين، براى شان دشوار بود. به همين دليل، دوست داشتند هنوز به پاره اى از دستورهاى آن رفتار كنند. به ديگر سخن، آنان به آميختگى و تركيب دو آيين يعنى التقاط معتقد بودند. براى نمونه، آنان مى خواستند هم چنان شنبه را حرمت بنهند، از صيد ماهيان بپرهيزند، از خوردن گوشت شتر و شير آن كه مكروه مى دانستند، خوددارى كنند و در نماز نيز به جاى آيات قرآنى، متن تورات را بخوانند. طبيعى بود كه اين رفتارهاى دوگانه و التقاطى بر مسلمانان گران مى آمد. بنابراين اعتراض مسلمانان از گوشه و كنار برخاست كه اينان چگونه مسلمانانى هستند كه هنوز به احكام يهود پاى بندند؟ در اثر فشار افكار عمومى عبدالله بن سلام و يارانش به حضور پيامبر آمدند و عرض كردند: تورات نيز مانند قرآن از كتب آسمانى است. به ما اجازه دهيد كه به دستورهاى آن رفتار كنيم. در اين جا، آيه هاى 208 و 209 سوره ى بقره نازل شد

و آنان را به پذيرش كامل اسلام فرا خواند.

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همگى در صلح و آشتى درآييد و از گام هاى شيطان، پيروى نكنيد؛ زيرا او دشمن آشكار شماست «» و اگر پس از (اين همه) نشانه هاى روشن، كه براى شما آمده است، لغزش كرديد (و گمراه شديد) بدانيد (از چنگال عدالت خدا، نمى توانيد بگريزيد؛) زيرا خداوند، توانا و حكيم است. «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 324؛ تفسير كبير، ج 5، ص 207؛ تفسير روح المعانى، ج 2، ص 97؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 82؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 75.

زينت غرور آفرين دنيا

شأن نزول آيه ى 212 سوره ى بقره

ابولهب با قد كوتاه و شكم برآمده اش، سرمست از باده ى غرور، در جمع ديگر سركرده هاى قريش قهقهه اى سر داد و از جا برخاست. وى در حالى كه قدم مى زد، به اطرافيان خود گفت: به اين بت هاى مقدس سوگند! ببينيد چه كسى در برابر ما و اين بت هاى نازنين قد علم كرده است؟ كسى كه خود يتيم است و اطرافيان او نيز عده اى بى كس و كار و رانده شده از دربار ما؟! من برادرزاده ام را خوب مى شناسم؛ او مجنون است! و فقط عده اى بى پناه از شدت فقر و گرسنگى، خود را به او نزديك كرده اند.

ابوسفيان لب به سخن گشود و سخنان ابولهب را تأييد كرد. وى گفت: ما نمى توانيم به حرف يك عده بى سر و پا، از عبادت خدايان دست برداريم و به خداى محمد كه او را نديده ايم، ايمان آوريم؟ او دروغ گويى بيش نيست. اگر راست مى گفت و سخنانش بر حق بود، دست كم بايد شمارى از پول داران و سران قريش، از او

پشتيبانى مى كردند و به او ايمان مى آوردند، نه كسانى چون بلال و عمار كه به نان شب محتاج اند و آهى در بساط ندارند.

در اين ميان، يكى ديگر از سران قريش گفت: شما را به اين بت ها سوگند! آن سياه حبشى را ديده ايد، كه چگونه پيرامون محمد صلى الله عليه و آله پرسه مى زند و از اين سو، به آن سو مى دود. عمار را نيز مى شناسيد؛ پدر و مادرش زير شكنجه هاى ما جان دادند. حال كه از درگاه ما رانده شده و مال و ثروتى ندارد تا خود را سير كند، به محمد صلى الله عليه و آله پناه آورده است. ا گر ثروت خديجه نبود، كار محمد و اطرافيانش، تاكنون پايان گرفته بود.

طعنه هاى سران قريش به ياران محمد صلى الله عليه و آله، روز به روز افزايش مى يافت تا اين كه آيه ى 212 سوره ى بقره نازل شد. اين آيه با اشاره به تمسخر كافران، به برترى مؤمنان در روز قيامت اشاره دارد:

زندگى دنيا براى كافران زينت داده شده است. از اين رو، افراد با ايمان را (كه گاهى دستشان تهى است) مسخره مى كنند، در حالى كه پرهيزكاران در قيامت از آنان، برتر هستند. و خداوند هركس را بخواهد، بدون حساب، روزى مى دهد. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 2، ص 110؛ جامع البيان، ج 2، ص 333.

بهاى بهشت

شأن نزول آيه ى 214 سوره ى بقره

در جنگ خندق (يا احزاب) تمام اسلام در برابر تمام كفر قرار گرفت. كفار قريش، يهوديان و منافقان مدينه، براى پايان دادن كار به پيامبر، همه ى سرمايه هاى مادى و معنوى خود را در توطئه اى مشترك به كار گرفتند و براى اطمينان از پيروزى، قبايل باديه نشين عرب را نيز با خود همراه كردند. پيامبر پس از دريافت اين

گزارش، مسلمانان را فرا خواند و با آنان مشورت كرد. هريك از مسلمانان، طرحى پيشنهاد دادند. در اين ميان، چون اين توطئه بسيار پيچيده و حساب شده بود، پيشنهاد سلمان فارسى كه جامع تر بود، پذيرفته شد. مسلمانان با حفر خندق از نفوذ و حمله ى غافل گيرانه ى قريش، در امان مى ماندند، اما بيشترين نگرانى آنان از خيانت منافقان و يهوديان پيمان شكن مدينه بود. آنان با شايعه پراكنى و ايجاد جنگ روانى، زنان و كودكان را به رعب و وحشت مى انداختند. بر اثر همين شايعه ها، گروهى از مسلمانان براى در امان ماندن از آسيب يهوديان و ترس از كفار قريش، خانه و اموال خود را ترك و شهر را رها كرده بودند. از سوى ديگر، راه هاى ارتباطى مدينه، بسته شده و آذوقه ى لشكر نيز به پايان رسيده بود. همه ى اين عوامل به ويژه شدت گرما، مسلمانان را درمانده ساخته بود. آنان از خود مى پرسيدند: يارى خدا كى خواهد آمد؟

روزها مى گذشت تا اين كه، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، بر اساس نقشه اى ميان كفار و يهوديان اختلاف افكند. از سوى ديگر، نبرد سرنوشت ساز امام على عليه السلام با عمروبن عبدود نيز به مرگ قهرمان عرب انجاميد. اين مسايل، چنان رعب و وحشتى در دل كفار پديد آورد كه اندكى بعد، صحنه ى نبرد را ترك كردند و به سوى مكه گريختند. بدين ترتيب، يارى خدا حاصل شد و مسلمانان پيروز شدند.

اين آيه در اين باره نازل شد:

آيا پنداشتيد داخل بهشت مى شويد، بى آن كه حوادثى هم چون حوادث گذشتگان به شما برسد؟ همان ها (مؤمنان در جنگ خندق) كه به گرفتارى ها دچار شدند و آن چنان غم ناك شدند كه حتى پيامبر و افرادى كه ايمان آورده بودند،

گفتند: پس يارى خدا كى خواهد آمد؟! (در اين هنگام از او درخواست يارى كردند و به آنان گفته شد) آگاه باشيد! يارى خدا نزديك است. «» (1)

پاورقى:

(1) الميزان، ج 2، ص 159؛ جامع البيان، ج 2، ص 341.

اولويت هاى انفاق

شأن نزول آيه ى 215 سوره ى بقره

عمروبن جموح از ثروت مندان قبيله ى انصار در مدينه بود كه هر روز بر شمار شتران و گوسفندان وى افزوده مى شد. كارش چنان بالا گرفت كه گله هاى شتر و گوسفندانش، بيرون از مدينه مى ماندند و چندين نفر، گله دارى او را برعهده داشتند. از نخلستان خود در پيرامون مدينه نيز درآمد هنگفتى به دست مى آورد. افزونى ثروت او چنان بود كه چندين نفر به حساب مالى او رسيدگى مى كردند و فرزندان اش بر همه ى امور، نظارت داشتند. هرچند وى ايمان آورده بود، امّا در ثروت اندوزى غرق گشته و از حال نزديكان، خود بى خبر بود. او با هيچ كس ارتباط نداشت، و در دنياى خودش به سر مى برد. فرزندان او نيز از آمدن تهى دستان نزد پدرشان، جلوگيرى مى كردند. روزى يكى از ياران پيامبر در برخورد با عمروبن جموح، فضيلت ها و پاداش اخروى انفاق را بر شمرد و با او از ضرورت كمك به نيازمندان، بسيار سخن گفت. در پى اين مسأله، عمرو به فكر فرو رفت و تصميم گرفت درباره ى انفاق و جزييات آن از پيامبر بپرسد، تا بداند از چه چيزهايى و درباره ى چه كسانى بايد انفاق كند؟

آيه ى 215 سوره ى بقره در اين باره نازل شد و اولويت هاى انفاق را بر شمرد:

از تو مى پرسند كه چه چيز انفاق كنند؟ بگو: هر خير و نيكى (و سرمايه ى سودمند مادى و معنوى) كه انفاق مى كنيد، بايد براى

پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد و هر كار خيرى كه انجام مى دهيد، خداوند از آن آگاه است. (لازم نيست تظاهر كنيد، او مى داند). «» (1)

پاورقى:

(1) جامع البيان، ج 2، ص 342؛ مجمع البيان، ج 1 و 2، ص 309؛ روح المعانى، ج 2، ص 91؛ تفسير كبير، ج 6، ص 23؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 76؛ نمونه بينات، ص 74؛ الميزان، ج 2، ص 163.

از قتل بدتر

شأن نزول آيه هاى 217 و 218 سوره ى بقره

پيش از جنگ بدر، پيامبر اسلام، پسر عمه ى خود، «عبدالله بن جحش» را طلبيد و هشت نفر از مهاجران را با او همراه كرد. سپس نامه اى به او داد و فرمود: پس از آن كه دو روز راه پيمودى، نامه را بگشا و بر اساس آن، رفتار كن. او پس از دو روز، نامه را گشود. در نامه چنين آمده بود: «تا نخله بين مكه و طايف پيش برو. در آن جا با زير نظر گرفتن قريش، جريان را به ما گزارش بده. عبداللّه، نامه ى پيامبر را براى همراهان خواند و افزود: هركس آماده ى شهادت است، با من بيايد و ديگران باز گردند. همگى حركت كردند. هنگامى كه به «نخله» رسيدند، به قافله اى از قريش به سركردگى «عمروبن حضرمى» برخوردند. چون روز آخر رجب (يكى از ماه هاى حرام) بود درباره ى حمله به آنان با هم به مشورت پرداختند و به اين نتيجه رسيدند كه اگر به قريش حمله نشود، آنان به محيط حرم وارد مى شوند. در آن صورت، ديگر تعرض به آنان ممكن نيست. بنابراين، بر قريشيان حمله كردند، عمروبن حضرمى را كشتند

و قافله را با دو نفر اسير نزد پيامبر آوردند. پيغمبر آنان را توبيخ فرمودند: پس از اين توبيخ، ديگر مسلمانان نيز به سرزنش آنان پرداختند. مشركان هم اين كار را بهانه قرار دادند و با طعنه به مسلمانان مى گفتند: «محمد صلى الله عليه و آله جنگ و خون ريزى و اسارت را در ماه هاى حرام، حلال شمرده است». اين مسأله سبب شد مشركان، آن را به عنوان حربه اى عليه پيامبر و مسلمانان در همه جا تبليغ كنند. در اين حال، آيه ى 217 سوره ى بقره نازل شد و از ضرورت جنگ با فتنه گران سخن گفت:

از تو درباره ى جنگ كردن در ماه حرام، مى پرسند بگو: «جنگ در آن، (گناهى) بزرگ است، ولى جلوگيرى از راه خدا (و گرايش مردم به آيين حق) و كفر ورزيدن نسبت به او و هتك احترام مسجدالحرام و بيرون راندن ساكنان آن نزد خداوند مهم تر از آن است، و ايجاد فتنه (و محيط نامساعد كه مردم را به كفر، تشويق مى كند و از ايمان باز مى دارد) حتى از قتل بالاتر است. و مشركان پيوسته با شما مى جنگند تا اگر بتوانند شما را از آيين تان برگردانند، ولى كسى كه از آيينش برگردد و در حال كفر بميرد، همه ى اعمال نيك (گذشته) او در دنيا و آخرت، بر باد مى رود و آنان اهل دوزخ اند و هميشه در آن خواهند بود. «» كسانى كه ايمان آورده و كسانى كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد كرده اند، به رحمت پروردگار، اميد دارند و خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 2، ص 166؛ تفسيرالقمى، ج 1، ص 71؛ الميزان، ج 2، ص 163؛ جامع البيان، ج 2،

ص 346؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 110؛ بينات، ص 76؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 77.

از قتل بدتر

شأن نزول آيه هاى 217 و 218 سوره ى بقره

پيش از جنگ بدر، پيامبر اسلام، پسر عمه ى خود، «عبدالله بن جحش» را طلبيد و هشت نفر از مهاجران را با او همراه كرد. سپس نامه اى به او داد و فرمود: پس از آن كه دو روز راه پيمودى، نامه را بگشا و بر اساس آن، رفتار كن. او پس از دو روز، نامه را گشود. در نامه چنين آمده بود: «تا نخله بين مكه و طايف پيش برو. در آن جا با زير نظر گرفتن قريش، جريان را به ما گزارش بده. عبداللّه، نامه ى پيامبر را براى همراهان خواند و افزود: هركس آماده ى شهادت است، با من بيايد و ديگران باز گردند. همگى حركت كردند. هنگامى كه به «نخله» رسيدند، به قافله اى از قريش به سركردگى «عمروبن حضرمى» برخوردند. چون روز آخر رجب (يكى از ماه هاى حرام) بود درباره ى حمله به آنان با هم به مشورت پرداختند و به اين نتيجه رسيدند كه اگر به قريش حمله نشود، آنان به محيط حرم وارد مى شوند. در آن صورت، ديگر تعرض به آنان ممكن نيست. بنابراين، بر قريشيان حمله كردند، عمروبن حضرمى را كشتند و قافله را با دو نفر اسير نزد پيامبر آوردند. پيغمبر آنان را توبيخ فرمودند: پس از اين توبيخ، ديگر مسلمانان نيز به سرزنش آنان پرداختند. مشركان هم اين كار را بهانه قرار دادند و با طعنه به مسلمانان مى گفتند: «محمد صلى الله عليه و آله جنگ و خون ريزى و اسارت را در ماه هاى حرام، حلال شمرده است». اين مسأله سبب شد

مشركان، آن را به عنوان حربه اى عليه پيامبر و مسلمانان در همه جا تبليغ كنند. در اين حال، آيه ى 217 سوره ى بقره نازل شد و از ضرورت جنگ با فتنه گران سخن گفت:

از تو درباره ى جنگ كردن در ماه حرام، مى پرسند بگو: «جنگ در آن، (گناهى) بزرگ است، ولى جلوگيرى از راه خدا (و گرايش مردم به آيين حق) و كفر ورزيدن نسبت به او و هتك احترام مسجدالحرام و بيرون راندن ساكنان آن نزد خداوند مهم تر از آن است، و ايجاد فتنه (و محيط نامساعد كه مردم را به كفر، تشويق مى كند و از ايمان باز مى دارد) حتى از قتل بالاتر است. و مشركان پيوسته با شما مى جنگند تا اگر بتوانند شما را از آيين تان برگردانند، ولى كسى كه از آيينش برگردد و در حال كفر بميرد، همه ى اعمال نيك (گذشته) او در دنيا و آخرت، بر باد مى رود و آنان اهل دوزخ اند و هميشه در آن خواهند بود. «» كسانى كه ايمان آورده و كسانى كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد كرده اند، به رحمت پروردگار، اميد دارند و خداوند، آمرزنده و مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 2، ص 166؛ تفسيرالقمى، ج 1، ص 71؛ الميزان، ج 2، ص 163؛ جامع البيان، ج 2، ص 346؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 110؛ بينات، ص 76؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 77.

پرهيز از شراب و قمار و اعتدال در انفاق

شأن نزول آيه ى 219 سوره ى بقره

يكى از سنت هايى كه عبدالمطلب آن را بنا نهاد، حرمت شراب و قمار بود. با اين حال شمار كسانى كه از آن دو پرهيز كنند، اندك بود. پس

از ظهور پيامبر اسلام، چون هنوز آيه اى بر حرمت شراب و قمار نازل نشده بود، عده اى به عادت ديرين يا براى خوش گذرانى، هم چنان به اين دو كار دست مى يازيدند.

عبدالرحمن بن عوف در ادامه ى شب نشينى هاى هميشگى، جمعى از دوستان خود را به ميهمانى شبانه دعوت كرد. پس از غذاى مفصل بساط شراب و قمار را به راه انداخت. آنان آن قدر خوردند و شراب نوشيدند كه از نماز اول وقت غفلت ورزيدند. در حالى كه سرگرم قمار بودند، يكى از حاضران، نماز را به يادشان آورد. همه وضو ساختند و در حال مستى به صف جماعت ايستادند و به عبدالرحمن بن عوف كه در نوشيدن شراب افراط كرده بود، اقتدا كردند. امام جماعت كه هنوز مست بود و تلوتلو مى خورد، پس از حمد به خواندن سوره ى كافرون پرداخت. وى در ميانه ى سوره، بقيه ى سوره را فراموش كرد. يكى از نمازگزاران براى يادآورى امام جماعت با صداى بلند، ادامه ى آيه را خواند و گفت: «لااعبد ما تعبدون». چون حواس امام جماعت دچار اختلال شده بود، با شتاب گفت: «اعبد ما تعبدون؛ آن چه شما بت پرستان مى پرستيد، من هم مى پرستم». او هم چنين به جاى «لكم دينكم ولى دين» گفت: «لكم دينكم الشرك ولى دينى الاسلام». به هر صورت، نماز پايان يافت، ولى آنان از شرم نمى توانستند به هم بنگرند. با اين كه قرار شد اين خبر پنهان بماند، اما روز بعد، اين خبر دهان به دهان گشت و همه جا پخش شد. عبدالرحمن بن عوف و دوستانش چون نتوانستند از زخم زبان و طعنه ى ديگر مسلمانان در امان بمانند، ناگزير به پيامبر پناه آوردند. آنان به عمل

خويش اعتراف كردند و گفتند: لطفا حكم آن را براى ما بيان فرما.

با توجه به اين كه جامعه ى عرب در جاهليت به شراب و قمار بسيار آلوده بود، حكم تحريم آن دو به تدريج و در چند مرحله و در ابتدا با نرمش و مدارا نازل شد. در اين آيه، منافع و زيان هاى اين دو با هم مقايسه شده است. به يقين، منافع مادى حاصل از فروش شراب يا سود احتمالى قمار، در برابر زيان هاى اخلاقى، اجتماعى و بهداشتى آن بسيار ناچيز است.

هم چنين مسلمانان، درباره ى انفاق و فضيلت آن بسيار شنيده بودند اما از چگونگى آن كمتر مى دانستند و به افراط و تفريط دچار مى شدند. براى مثال، مسلمانى همه ى اموال خود را انفاق كرد. هنگامى كه مُرد، براى فرزندان خود، مالى باقى نگذاشت. هنگامى كه پيامبر متوجه شد، فرمود: اگر مى دانستم، از دفن او در قبرستان مسلمانان جلوگيرى مى كردم.

مسلمانان در انفاق با هم رقابت مى كردند؛ به گونه اى كه حتى تهى دستان مانند معاذ بن جبل و ثعلبه نزد رسول خدا آمدند و گفتند: ما تهى دست هستيم، چه انفاق كنيم؟ عده اى نيز كه ثروت مند بودند، از پيامبر پرسيدند: آيا همه ى مال خود را به نيازمندان انفاق كنيم يا مقدارى از آن را؟ بخش دوم آيه در پاسخ به اين پرسش ها نازل شد و فرمود كه اعتدال بورزيد:

درباره ى شراب و قمار از تو مى پرسند. بگو: «در آن ها گناه و زيان بزرگى است و منافعى (از نظر مادى) براى مردم دربردارد (ولى) گناه آن ها از نفع شان بيشتر است. و از تو مى پرسند: چه چيز انفاق كنند؟ بگو: «از مازاد نيازمندى خود». اين چنين، خداوند آيات را براى شما روشن

مى سازد، شايد انديشه كنيد. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 298؛ نمونه ى بينات، ص 78؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 80؛ تهذيب تفسير كبير، ج 1، ص 529.

مسؤوليت سنگين يتيم دارى

شأن نزول آيه ى 220 سوره ى بقره

رسم بود كه زنان شوهر از دست داده به دليل نياز مالى يا به زور، تن به ازدواج مى دادند و كودك باقى مانده از آن زن و شوهر، بى سرپرست مى ماند. بنابراين، چنين كودكانى در پناه بستگان درجه ى اول بزرگ مى شدند و آنان، اموالشان را تا سن بلوغ نزد خود نگه دارى مى كردند. برخى افراد به دليل بى توجهى يا بى مبالاتى، در حفظ مال يتيم دقت كافى نداشتند و چه بسا، آن را در زندگى شخصى يا مواردى كه به مصلحت و منفعت كودك يتيم نبود، مصرف مى كردند. قرآن در آيه ى 34 سوره ى اسرا فرمود: «به مال يتيم جز به بهترين وجه نزديك نشويد». در آيه ى 10 سوره ى نساء نيز فرمود: «كسانى كه اموال يتيم را از روى ستم مى خورند، تنها آتش مى خورند و به زودى در شعله هاى آتش مى سوزند». از اين زمان، مسلمانان با احساس مسؤوليت بيشترى، به منفعت و مصلحت يتيمان مى انديشيدند و در مال يتيم، دخل و تصرفى نمى كردند. در اين ميان، عده اى به دليل هراس از عقوبت دنيايى و آخرتى آن، و زدودن هرگونه اتهام از خود، يتيمان را به حال خودشان رها كردند. حتى عده اى پا را فراتر نهاده و يتيمان را بى رحمانه از خانه بيرون كردند. برخى كه يتيمان را نرانده بودند، براى آنها، جداگانه غذا پخت مى كردند و دست به غذاى شان نمى زدند. در نتيجه، غذا مى ماند و پس از فاسد شدن، آن را دور مى ريختند. اين

وضع تحقيرآميز، بر يتيمان، گران مى آمد و آنان را در انزوا قرار مى داد. اين گونه بود كه اين آيه نازل شد: و از تو درباره ى يتيمان مى پرسند بگو: «اصلاح كار آنان بهتر است و اگر زندگى خود را با زندگى آنان بياميزيد، (مانعى ندارد) آنان برادر (دينى) شما هستند». خداوند، مفسدان را از مصلحان باز مى شناسد. و اگر خدا بخواهد، شما را به زحمت مى اندازد (و دستور مى دهد در عين سرپرستى يتيمان، زندگى و اموال آنان را به كلى از اموال خود، جدا سازيد، ولى خداوند چنين نمى كند)؛ زيرا او توانا و حكيم است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه ى بينات، ص 79؛ مجمع البيان، ج 2، ص 301؛ شأن نزول آيات، ص 81.

زنان پاك براى مردان پاك

شأن نزول آيه ى 221 سوره ى بقره

«مرثد ابن ابى مرثد» با اندام بلند و تنومندش هميشه در نبرد با كفار و دشمنان رسول خدا، پيش تاز بود و نام او، در دل دشمنان رعب و وحشت مى افكند. پس از هجرت پيامبر، او نيز به مدينه رفت و به پيامبر اكرم پيوست. زنى جوان و زيبا به نام عناق از قديم با مرثد، روابط عاشقانه داشت. ولى هنگامى كه خبر مسلمان شدن مرثد و مهاجرت او را به مدينه شنيد، غمگين شد و براى ديدن دوباره ى مرثد، لحظه شمارى مى كرد. عناق همواره از مسافرانى كه از مدينه مى آمدند، خبر او را جويا مى شد. عناق تنها به وصال معشوق مى انديشيد و بس. اما مرثد عوض شده و رنگ خون و شهادت به خود گرفته بود.

در اين حال، شمارى از مسلمانان بى پناه در محاصره ى كفار مكه قرار گرفته بودند و براى فرار از مكه، راه

گريزى نداشتند. رسول خدا، مأموريت نجات اين گروه از مسلمانان را به مرثد محوّل كرد و او در تاريكى شب خود را به مكه رساند. عناق پيش از عمليات از آمدن مرثد آگاه شد. بنابراين، فرصت را غنيمت شمرد. و براى جلب نظر مرثد، خود را آراست و با ناز و كرشمه و چهره اى خندان، به ملاقات او شتافت. و با اظهار علاقه به مرثد، او را به منزلش دعوت كرد. اما تلاش اين زن، بى فايده ماند؛ چون مرثد برخلاف گذشته، به او توجهى نكرد. مرثد در برابر اصرار عناق گفت: اى زن! من مسلمان شده ام. تو گذشته را فراموش كن. من نمى توانم به خطاهاى گذشته برگردم و به گناه دست بزنم. اسلام، مرا از تو دور ساخته است. من در عوض، اسلام و پاك دامنى را به تو پيشنهاد مى كنم و از تو مى خواهم كه دست از گناه بردارى. عناق بى درنگ گفت: پس مرا به همسرى بپذير و به عقد خود درآور. مرثد كه از اين پاسخ غافل گير شده بود، گفت: بايد بيانديشم و از رسول خدا اجازه بگيرم. عناق كه مى انديشيد اين مكر و حيله ى جديد مرثد است، تاب نياورد و از روى خشم، فرياد كشيد. مشركان آگاه شدند و مرثد را ضرب و جرح كردند. مرثد بر اثر ضرب و جرح مشركان، مأموريت اصلى را فراموش كرد. او با شتاب، خود را به مدينه رساند و موضوع را به پيامبر گفت. بخش نخست آيه ى 221 سوره ى بقره در اين باره نازل شد.

از سوى ديگر، عبدالله رواحه، مرد نيك و صاحب نام مدينه، كنيزى داشت كه روزى در اثر نافرمانى، او را مضروب ساخت.

عبدالله پس از مدتى، از كار خويش پشيمان شد. بنابراين، پيامبر را از ماجرا آگاه كرد. رسول خدا پرسيد: او چگونه زنى است؟ عبدالله گفت: او زنى است كه به يكتايى خدا و نبوت رسول خدا شهادت داده است. روزه مى گيرد، نماز مى خواند و در انجام عبادت هايش، كوتاهى نمى كند. پيامبر فرمود: اين زن، با ايمان است. با تصديق ايمان او، عبدالله سوگند ياد كرد كه كنيز را آزاد كند و او را به ازدواج خويش درآورد هنگامى كه عبدالله با نپذيرفتن پيشنهاد ازدواج زنان زيبا رو - كه مشتاق او بودند - به ازدواج با آن كنيز سياه راضى شد، مشركان به او طعنه مى زدند. اين گونه بود كه اين آيه درباره ى اين دو حادثه نازل شد:

با زنان مشرك ازدواج نكنيد، مگر آن كه ايمان آرند. همانا، كنيزى با ايمان از زن مشرك، بهتر است، هرچندن (جمال او) اعجاب شما را برانگيزد «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 303؛ شأن نزول آيات، ص 83؛ نمونه ى بينات، ص 80.

آثار زيان بار آميزش با زن حايض

شأن نزول آيه ى 222 سوره ى بقره

اقوام پيشين درباره ى معاشرت با زنان حايض، عقايد گوناگونى داشتند. يهود، فوق العاده سخت گير بودند و در اين ايام، در خوردن، آشاميدن، مجلس و بستر از زنان جدا مى شدند. در تورات چنين آمده است: اگر زنى به خون حيض دچار شد تا هفت روز، هركس او را مس كند يا در جاى او بنشيند يا در بسترش بخوابد، ناپاك مى شود و بايد خود را شست و شو دهد.

در مقابل، مسيحيان مى گويند: تفاوتى ميان زمان حيض و غيرحيض نيست و مى توان با آنان در هر زمان، ارتباط و

معاشرت حتى آميزش جنسى برقرار كرد.

ساكنان مدينه همانند يهود، درباره ى زنان حائض سخت گيرى مى كردند و در اين ايام، معاشرت با آنان را قطع مى كردند. اما از اعراب باديه نشين عده اى كه به جنگ و خون ريزى معتقد بودند، ارتباط با همسر را در اين زمان، نيكو مى دانستند و فرزندان حاصل از اين دوره ى خونى را بهتر مى پذيرفتند.

مسلمانان پس از روبه رو شدن با اين افراط و تفريط در آيين اديان و اقوام گوناگون، براى روشن شدن مسأله ى عادت ماهانه، نزد پيامبر اكرم آمدند و درباره ى حكم خون حيض پرسيدند. آيه ى 222 سوره ى بقره در اين باره نازل شد. در اين آيه، از آميزش جنسى در حالت قاعدگى نهى شده است. قرآن در اين آيه مى فرمايد:

و از تو، درباره ى خون حيض مى پرسند بگو: چيز زيان بار و آلوده اى است. از اين رو، در حالت قاعدگى از زنان كناره بگيريد و با آنان تا هنگامى كه پاك شوند، آميزش نكنيد. هنگامى كه پاك شدند، به شيوه اى كه خدا به شما فرمان داده است با آنان آميزش كنيد، خداوند توبه كنندگان را دوست دارد و پاكان را (نيز) دوست دارد. «» (1)

پاورقى:

(1) اعجاز قرآن، ص 55؛ البرهان، ج 2، ص 177؛ جامع البيان، ج 2، ص 517؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص84؛ نمونه ى بينات، ص 81؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 136؛ مجمع البيان، ج 2، ص 67.

نهى از سوگند خوردن

شأن نزول آيه هاى 224 و 225 سوره ى بقره

بشر بن نعمان بدون بررسى جنبه هاى امر ازدواج، از «عاتكه» دختر عبدالله بن رواحه خواستگارى كرد و او را به ازدواج خود در آورد. زندگى آنان از ابتدا با ناسازگارى عاتكه آغاز شد. چيزى نگذشت كه

كار به مشاجره كشيد و اختلاف آن دو بالا گرفت. هرگاه «عاتكه» در پى مشاجره با «بشر»، به خانه ى پدرش پناهنده مى شد، پا در ميانى و نصيحت «عبدالله بن رواحه»، آن دو را به هم نزديك مى كرد و زندگى براى مدتى، با تحمل يكديگر ادامه مى يافت. آخرين بار، «عبداللّه» در منزل به كارى مشغول بود كه دخترش با سر و صورتى خون آلود وارد شد. عاتكه چون پدر را ديد، صدا به گريه بلند كرد و در حالى كه اشك از گونه اش سرازير بود، بى صبرانه گفت: پدر! من خسته شده ام. ديگر بس است. من هرگز به خانه ى «بشر» بر نمى گردم. بار ديگر، پدر دخترش را نصيحت كرد و گفت: دخترم! تو بايد كم توقع باشى؛ چون شوهرت نمى تواند همه ى خواسته هاى تو را فراهم كند. در اين هنگام، «بشر» از راه رسيد تا همسرش را به منزل برگرداند. اما تلاش او فايده نبخشيد؛ زيرا نتوانست عاتكه را براى رفتن به خانه متقاعد كند. او براى پا در ميانى، بار ديگر به پدر همسر خود متوسل شد و از او يارى طلبيد. اما عبدالله كه آثار خشم و ناراحتى از چهره اش نمايان بود، فرياد كشيد و گفت: به خدا سوگند! در اين رابطه ديگر قدمى بر نمى دارم و براى اصلاح كارتان، دخالت نمى كنم.

آيه ى 224 و 225 سوره ى بقره در اين باره نازل شد. اين آيه، ابتدا اين گونه سوگندها را در كار خير، ممنوع و بى اساس اعلام كرد. سپس به دو گونه سوگند اشاره كرد: نوع اول، سوگندى است كه تنها تكيه كلام مردم بوده و هيچ گونه اثرى ندارد و نبايد به آن اعتنا كرد. اما گونه ى

دوم، سوگند از روى اراده و تصميم است كه معتبر بوده و بايد به آن پاى بند بود و مخالفت با آن گناه دارد و موجب كفاره مى شود. اين دو آيه چنين است:

خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهيد و براى اين كه نيكى كنيد و تقوا پيشه سازيد و در ميان مردم اصلاح كنيد (سوگند نخوريد) و خداوند شنوا و داناست «» خداوند شما را به دليل سوگندهايى كه بى توجه ياد مى كنيد، بازخواست نخواهد كرد، اما به آن چه دل هاى شما كسب كرده است، (و سوگندهايى كه با اراده و اختيار ياد مى كنيد) بازخواست مى كند و خداوند آمرزنده و بردبار است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ مجمع البيان، ج 2، ص 71؛ البرهان، ج 2، ص 183؛ نمونه ى بينات، ص 84؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 87؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 145.

نهى از سوگند خوردن

شأن نزول آيه هاى 224 و 225 سوره ى بقره

بشر بن نعمان بدون بررسى جنبه هاى امر ازدواج، از «عاتكه» دختر عبدالله بن رواحه خواستگارى كرد و او را به ازدواج خود در آورد. زندگى آنان از ابتدا با ناسازگارى عاتكه آغاز شد. چيزى نگذشت كه كار به مشاجره كشيد و اختلاف آن دو بالا گرفت. هرگاه «عاتكه» در پى مشاجره با «بشر»، به خانه ى پدرش پناهنده مى شد، پا در ميانى و نصيحت «عبدالله بن رواحه»، آن دو را به هم نزديك مى كرد و زندگى براى مدتى، با تحمل يكديگر ادامه مى يافت. آخرين بار، «عبداللّه» در منزل به كارى مشغول بود كه دخترش با سر و صورتى خون آلود وارد شد. عاتكه چون پدر را ديد، صدا به گريه

بلند كرد و در حالى كه اشك از گونه اش سرازير بود، بى صبرانه گفت: پدر! من خسته شده ام. ديگر بس است. من هرگز به خانه ى «بشر» بر نمى گردم. بار ديگر، پدر دخترش را نصيحت كرد و گفت: دخترم! تو بايد كم توقع باشى؛ چون شوهرت نمى تواند همه ى خواسته هاى تو را فراهم كند. در اين هنگام، «بشر» از راه رسيد تا همسرش را به منزل برگرداند. اما تلاش او فايده نبخشيد؛ زيرا نتوانست عاتكه را براى رفتن به خانه متقاعد كند. او براى پا در ميانى، بار ديگر به پدر همسر خود متوسل شد و از او يارى طلبيد. اما عبدالله كه آثار خشم و ناراحتى از چهره اش نمايان بود، فرياد كشيد و گفت: به خدا سوگند! در اين رابطه ديگر قدمى بر نمى دارم و براى اصلاح كارتان، دخالت نمى كنم.

آيه ى 224 و 225 سوره ى بقره در اين باره نازل شد. اين آيه، ابتدا اين گونه سوگندها را در كار خير، ممنوع و بى اساس اعلام كرد. سپس به دو گونه سوگند اشاره كرد: نوع اول، سوگندى است كه تنها تكيه كلام مردم بوده و هيچ گونه اثرى ندارد و نبايد به آن اعتنا كرد. اما گونه ى دوم، سوگند از روى اراده و تصميم است كه معتبر بوده و بايد به آن پاى بند بود و مخالفت با آن گناه دارد و موجب كفاره مى شود. اين دو آيه چنين است:

خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهيد و براى اين كه نيكى كنيد و تقوا پيشه سازيد و در ميان مردم اصلاح كنيد (سوگند نخوريد) و خداوند شنوا و داناست «» خداوند شما را به دليل سوگندهايى كه بى توجه ياد

مى كنيد، بازخواست نخواهد كرد، اما به آن چه دل هاى شما كسب كرده است، (و سوگندهايى كه با اراده و اختيار ياد مى كنيد) بازخواست مى كند و خداوند آمرزنده و بردبار است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 218؛ مجمع البيان، ج 2، ص 71؛ البرهان، ج 2، ص 183؛ نمونه ى بينات، ص 84؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 87؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 145.

زندگى بايسته يا جدايى شايسته

شأن نزول آيه ى 229 سوره ى بقره

براى ايجاد محدوديت در امر طلاق و جلوگيرى از جدايى زن و شوهر، حق رجوع پس از طلاق و بازگشت به زندگى، به مرد داده شده است. برخى تازه مسلمانان كم ايمان همانند دوران جاهليت، براى آزار رساندن همسر از اين حق سوء استفاده مى كردند. آنان همسرشان را پى در پى طلاق مى دادند و پيش از پايان عده به او رجوع مى كردند. گاهى مرد براى آزار بيشتر، به زن مى گفت: نه تو را به ازدواج خود در مى آورم و نه تو را براى ازدواج با ديگرى، حلال مى كنم.

يكى از زنان مسلمان، كه شوهرش با او اين گونه رفتار مى كرد، براى شكايت نزد عايشه همسر رسول خدا آمد و گفت: شوهرم، مرا پياپى طلاق مى دهد و پيش از پايان عدّه رجوع مى كند. بنابراين، من از انتخاب آزادانه ى همسر ديگرى براى خود، بازمانده ام. عايشه شكايت او را نزد پيامبر بازگو كرد. آيه ى 229 سوره ى بقره در اين زمينه نازل شد و مسلمانان را از اين كار زشت نهى كرد:

طلاق (كه شوهر در آن مى تواند رجوع كند) دو مرتبه است (پس چون طلاق داد) يا به خوشى و سازگارى رجوع و نگاه دارى كند يا

به نيكى رها كند و حلال نيست كه چيزى از آن چه به ايشان داده ايد، بگيريد، مگر آن كه بترسيد كه حدود خدا را به پا نكنيد. در اين صورت، زن هرچه از مهر خود به شوهر ببخشد، شايسته باشد. اين حدود و احكام خداست. از آن تجاوز نكنيد و كسانى كه از حدود خدا تجاوز كنند، از ستم كارانند. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 81؛ البرهان، ج 2، ص 196؛ جامع البيان، ج 2، ص 618.

مانع تراشى در طلاق

شأن نزول آيه ى 230 سوره ى بقره

«عايشه» دختر «عبدالرحمن بن عتيك» از همسرش، «رفاعه بن وهب» كه پسر عمويش نيز بود، سه بار طلاق گرفت. «رفاعه»ى هوس ران، براى چهارمين بار تصميم گرفت كه همسرش را برگرداند و با او زندگى كند. اما برخلاف ميل او، براى نيل به اين مقصود، بايد همسرش به ازدواج دايمى شخص ديگرى كه در اصطلاح، او را محلل مى نامند در آيد. سپس محلل بايد او را طلاق مى داد، تا امكان ازدواج دوباره ى او فراهم مى گشت. هم چنين بيم آن مى رفت كه شوهر جديد، همسرش را براى هميشه نگه دارد و او را طلاق ندهد. از اين رو، با عبدالرحمن بن زبير كه يكى از بستگان زن بود، براى ازدواج با عايشه و طلاق پيش از عمل زناشويى قرار گذاشتند. طبق قرار، اين مرد با «عايشه» ازدواج كرد و بى درنگ او را طلاق داد. پس از مدتى براى زن و مرد «مشخص شد كه طلاق باطل بوده است؛ زيرا زن با شوهر جديد هم بستر نشده است. زن براى اين كه راه حلى پيدا كند و با شوهر اول ازدواج كند، نزد رسول

خدا آمد و جريان را گفت. پيامبر فرمود: ازدواج با شوهر اول با اين شرايط ممكن نيست. در اين حال، آيه ى 230 سوره ى بقره نازل شد و بر اين مطلب تأكيد كرد.

اگر (پس از دو طلاق و رجوع، بار ديگر) او را طلاق داد، از آن پس زن بر او حلال نخواهد بود. مگر اين كه همسر ديگرى انتخاب كند (و با او آميزش جنسى كند در اين صورت) اگر (همسر دوم) او را طلاق گفت، منعى در بازگشت نيست. (و با همسر اول مى تواند ازدواج كند) در صورتى كه اميد داشته باشند، حدود الهى را محترم مى شمرند. اين ها حدود الهى است كه (خدا) آن را براى گروهى كه آگاهند، بيان مى كند. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 81؛ تفسير كبير، ج 6، ص 104؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 225؛ نمونه ى بينات، ص 87؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 172؛ جامع البيان، ج 2، ص 643.

نكوهش مداخله در ازدواج زنان

شأن نزول آيه ى 232 سوره ى بقره

«جملا» زنى زيبا بود. روزى كه عاصم پسر عدى به خواستگارى او آمد، «جملا» به ازدواج با او راضى نمى شد. برادرش «معقل» نيز از او پشتيبانى مى كرد، اما پدرش، «يسار» او را به اين ازدواج مجبور ساخت. مدتى بعد، آن دو، صاحب دخترى شدند. عاصم كه دوست داشت، همسرش پسردار شود، بناى ناسازگارى نهاد. سرانجام همسرش را طلاق داد. در اين ميان، جملا كه نمى خواست دختر دوساله شان، بى سرپرست بماند، به ادامه ى زندگى با عاصم تمايل داشت. عاصم نيز كه از كرده ى خود پشيمان شده بود، براى بردن همسرش سراغ او رفت. اما برادر جملا، خواهرش را از رفتن بازداشت. وى حتى به

شوهر خواهر خود، پرخاش كرد. چون مى خواست، خواهرش را به ازدواج با شخصى كه خود مايل بود، وادار سازد. جملا اين دخالت را نپذيرفت و به ازدواج با او راضى نشد. در اين جا آيه ى 232 سوره ى بقره نازل شد. هنگامى كه معقل اين آيه را شنيد، سخنى نگفت و خواهر را به خانه ى شوهر روانه كرد. بايد گفت در آن زمان، به خواسته و ميل زن در انتخاب همسر، هيچ گونه اهميتى داده نمى شد. حتى اگر زن با دخالت ديگران به ازدواجى راضى مى شد و سپس از همسرش جدا مى شد، ازدواج دوباره با همسر اول، به اراده و دخالت خويشاوندان بستگى داشت. بسيار اتفاق مى افتاد كه زن و شوهر پس از جدايى، علاقه داشتند هم چنان با هم زندگى كنند، اما دخالت ديگران، مانع از اين كار مى شد. قرآن با صراحت، اين روش را محكوم دانست و اعلام كرد:

و هنگامى كه زنان را طلاق داديد و آنان، عده ى خود را به پايان رساندند براى ازدواج آنان با همسران (سابق) خويش، مانع نتراشيد، در صورتى كه از يكديگر به خوبى راضى باشند. اين دستورى است كه تنها افرادى از شما كه به خدا و روز قيامت ايمان دارند، از آن پند مى گيرند (و به آن عمل مى كنند) اين (دستور) براى رشد (خانواده هاى) شما مؤثرتر و براى شستن آلودگى ها، مفيدتر است، و خدا مى داند و شما نمى دانيد. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 85؛ جامع البيان، ج 2، ص 656؛ تفسير القمى، ج 1، ص 76؛ البرهان، ج 2، ص 206؛ نمونه ى بينات، ص 90؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 90.

حق ازدواج براى زنان بيوه

شأن

نزول آيه هاى 234 و 235 سوره ى بقره

يكى از مسايل و مشكلات اساسى زنان، ازدواج پس از مرگ شوهر است. رعايت حريم زندگانى زناشويى حتى پس از مرگ همسر، امرى طبيعى است. بنابراين، هميشه در قبايل گوناگون، آداب و رسوم گوناگونى براى اين كار، رايج بوده است. گاهى با رسوم افراطى، جنايت آميزترين كارها را در حق زنان مرتكب مى شدند، براى نمونه، بعضى قبايل، پس از فوت شوهر، زن را آتش مى زدند يا او را با شوهر دفن مى كردند. برخى ديگر نيز زن را براى هميشه از ازدواج دوباره، محروم و گوشه نشين مى كردند. در پاره اى از قبايل، زن مجبور بود مدتى در كنار قبر شوهر زير خيمه ى سياه و چركين با لباس هاى مندرس و كثيف، به دور از هرگونه آرايش و زيور و حتى نظافت، شب و روز خود را سپرى كند. آيه ى 234 و 235 سوره ى بقره بر همه ى اين خرافه ها و جنايت ها، خط بطلان كشيد و به زنان بيوه اجازه داد كه پس از پايان عده و حفظ حريم زوجيت گذشته ازدواج كنند:

و كسانى از شما كه مى ميرند و همسرانى باقى مى گذارند، بايد چهار ماه و ده روز انتظار بكشند و (عده نگه دارند) و هنگامى كه به آخر مدت شان رسيدند، گناهى بر شما نيست. كه هرچه مى خواهند درباره ى خودشان به طور شايسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود ازدواج كنند) و خدا بر آن چه مى كنيد، آگاه است. «» و گناهى بر شما نيست كه به طور كنايه (از زنانى كه همسران شان مرده اند) خواستگارى كنيد يا در دل تصميم بر اين كار بگيريد (بدون اين كه آن را اظهار كنيد) خداوند مى دانست شما به

ياد آنان خواهيد افتاد (و با خواسته ى طبيعى شما به شكل معقول مخالف نيست)، ولى پنهانى با آنان قرار زناشويى نگذاريد، مگر اين كه به طرز پسنديده اى (به طور كنايه) اظهار كنيد، (ولى در هر حال) اقدام به ازدواج نكنيد، تا عده ى آنان سر آيد و بدانيد كه خداوند آن چه را در دل داريد، مى داند. از مخالفت با او بپرهيزيد و آگاه باشيد كه خداوند، آمرزنده و بردبار است (و در مجازات بندگان، شتاب نمى كند). «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 90؛ تفسير المنار، ج 2، ص 422؛ اسلام و عقايد بشرى، ص 617؛ البرهان، ج 2، ص 694؛ تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 211؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 193.

حق ازدواج براى زنان بيوه

شأن نزول آيه هاى 234 و 235 سوره ى بقره

يكى از مسايل و مشكلات اساسى زنان، ازدواج پس از مرگ شوهر است. رعايت حريم زندگانى زناشويى حتى پس از مرگ همسر، امرى طبيعى است. بنابراين، هميشه در قبايل گوناگون، آداب و رسوم گوناگونى براى اين كار، رايج بوده است. گاهى با رسوم افراطى، جنايت آميزترين كارها را در حق زنان مرتكب مى شدند، براى نمونه، بعضى قبايل، پس از فوت شوهر، زن را آتش مى زدند يا او را با شوهر دفن مى كردند. برخى ديگر نيز زن را براى هميشه از ازدواج دوباره، محروم و گوشه نشين مى كردند. در پاره اى از قبايل، زن مجبور بود مدتى در كنار قبر شوهر زير خيمه ى سياه و چركين با لباس هاى مندرس و كثيف، به دور از هرگونه آرايش و زيور و حتى نظافت، شب و روز خود را سپرى كند. آيه ى 234 و 235 سوره ى بقره بر همه ى اين

خرافه ها و جنايت ها، خط بطلان كشيد و به زنان بيوه اجازه داد كه پس از پايان عده و حفظ حريم زوجيت گذشته ازدواج كنند:

و كسانى از شما كه مى ميرند و همسرانى باقى مى گذارند، بايد چهار ماه و ده روز انتظار بكشند و (عده نگه دارند) و هنگامى كه به آخر مدت شان رسيدند، گناهى بر شما نيست. كه هرچه مى خواهند درباره ى خودشان به طور شايسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود ازدواج كنند) و خدا بر آن چه مى كنيد، آگاه است. «» و گناهى بر شما نيست كه به طور كنايه (از زنانى كه همسران شان مرده اند) خواستگارى كنيد يا در دل تصميم بر اين كار بگيريد (بدون اين كه آن را اظهار كنيد) خداوند مى دانست شما به ياد آنان خواهيد افتاد (و با خواسته ى طبيعى شما به شكل معقول مخالف نيست)، ولى پنهانى با آنان قرار زناشويى نگذاريد، مگر اين كه به طرز پسنديده اى (به طور كنايه) اظهار كنيد، (ولى در هر حال) اقدام به ازدواج نكنيد، تا عده ى آنان سر آيد و بدانيد كه خداوند آن چه را در دل داريد، مى داند. از مخالفت با او بپرهيزيد و آگاه باشيد كه خداوند، آمرزنده و بردبار است (و در مجازات بندگان، شتاب نمى كند). «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 90؛ تفسير المنار، ج 2، ص 422؛ اسلام و عقايد بشرى، ص 617؛ البرهان، ج 2، ص 694؛ تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 211؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 193.

پاس داشت نماز با جماعت

شأن نزول آيه هاى 238 و 239 سوره ى بقره

نماز، مؤثرترين رابطه ى انسان با خداست كه در پرتو آن، دل از عشق و محبت به خدا،

لبريز و از آلودگى و گناه، دور مى شود. از اين رو، آيات قرآن، بر نماز به ويژه نماز ظهر تأكيد بسيارى دارند. در آن زمان، مسلمانان به دليل گرمى هواى نيم روز تابستان يا گرفتارى هاى كسب و كار، به نماز ظهر، كمتر اهميت مى دادند. منافقان نيز گرمى هوا را براى ايجاد تفرقه در صف مسلمانان بهانه قرار داده بودند و در نماز جماعت شركت نمى كردند. به همين ترتيب، افراد ديگر نيز در نماز جماعت ظهر حاضر نمى شدند. رفته رفته، جماعت مسلمانان كاهش يافت، به گونه اى كه گاه در پشت سر پيامبراكرم، يك يا دو صف بيشتر تشكيل نمى شد. پيامبر از اين مسأله ناراحت شد و فرمود: من تصميم گرفته ام خانه ى كسانى را كه در نماز جماعت شركت نمى كنند، بسوزانم. در اين جا آيه ى 238 سوره ى بقره نازل شد و بر اهميت نماز جماعت ظهر تأكيد كرد. در آيه ى بعد نيز تأكيد شده است كه نماز در سخت ترين شرايط حتى در صحنه ى جنگ نبايد فراموش شود، گرچه در چنين حالتى، بسيارى از شرايط نماز هم چون رو به قبله بودن و انجام متعارف ركوع و سجود ساقط مى شود.

بايد افزود اگر نماز به ويژه نماز جماعت با آداب مخصوص آن، اقامه شود، در فرد و جامعه تأثير مثبتى خواهد داشت و مى تواند جامعه را از بسيارى از مفاسد برهاند و در حوادث سخت و پيچيده، يار و ياور انسان باشد.

قرآن در اين دو آيه مى فرمايد:

در انجام همه ى نمازها و (به ويژه) نماز وسطى (نماز ظهر) كوشا باشيد و از روى خضوع و اطاعت براى خدا به پا خيزيد. «» و اگر (به دليل جنگ يا خطر ديگرى) بترسيد، (نماز

را) در حال پياده يا سواره انجام دهيد، اما هنگامى كه امنيت خود را بازيافتيد، خدا را ياد كنيد. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 99؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 237؛ البرهان، ج 2، ص 225؛ جامع البيان، ج 2، ص 750؛ نمونه ى بينات، ص 90؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 205.

پاس داشت نماز با جماعت

شأن نزول آيه هاى 238 و 239 سوره ى بقره

نماز، مؤثرترين رابطه ى انسان با خداست كه در پرتو آن، دل از عشق و محبت به خدا، لبريز و از آلودگى و گناه، دور مى شود. از اين رو، آيات قرآن، بر نماز به ويژه نماز ظهر تأكيد بسيارى دارند. در آن زمان، مسلمانان به دليل گرمى هواى نيم روز تابستان يا گرفتارى هاى كسب و كار، به نماز ظهر، كمتر اهميت مى دادند. منافقان نيز گرمى هوا را براى ايجاد تفرقه در صف مسلمانان بهانه قرار داده بودند و در نماز جماعت شركت نمى كردند. به همين ترتيب، افراد ديگر نيز در نماز جماعت ظهر حاضر نمى شدند. رفته رفته، جماعت مسلمانان كاهش يافت، به گونه اى كه گاه در پشت سر پيامبراكرم، يك يا دو صف بيشتر تشكيل نمى شد. پيامبر از اين مسأله ناراحت شد و فرمود: من تصميم گرفته ام خانه ى كسانى را كه در نماز جماعت شركت نمى كنند، بسوزانم. در اين جا آيه ى 238 سوره ى بقره نازل شد و بر اهميت نماز جماعت ظهر تأكيد كرد. در آيه ى بعد نيز تأكيد شده است كه نماز در سخت ترين شرايط حتى در صحنه ى جنگ نبايد فراموش شود، گرچه در چنين حالتى، بسيارى از شرايط نماز هم چون رو به قبله بودن و انجام متعارف ركوع و سجود ساقط مى شود.

بايد

افزود اگر نماز به ويژه نماز جماعت با آداب مخصوص آن، اقامه شود، در فرد و جامعه تأثير مثبتى خواهد داشت و مى تواند جامعه را از بسيارى از مفاسد برهاند و در حوادث سخت و پيچيده، يار و ياور انسان باشد.

قرآن در اين دو آيه مى فرمايد:

در انجام همه ى نمازها و (به ويژه) نماز وسطى (نماز ظهر) كوشا باشيد و از روى خضوع و اطاعت براى خدا به پا خيزيد. «» و اگر (به دليل جنگ يا خطر ديگرى) بترسيد، (نماز را) در حال پياده يا سواره انجام دهيد، اما هنگامى كه امنيت خود را بازيافتيد، خدا را ياد كنيد. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 99؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 237؛ البرهان، ج 2، ص 225؛ جامع البيان، ج 2، ص 750؛ نمونه ى بينات، ص 90؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 205.

قرض نيكو

شأن نزول آيه ى 245 سوره ى بقره

ابو دحداح از ثروتمندانى بود كه هميشه در كارهاى نيك پيشگام مى شد. او روزى در باغ خود، به آبيارى درختان نخل مشغول بود. از دور، فرزندش دحداح را ديد كه به سويش مى آمد. هنگامى كه رسيد، از او پرسيد: از شهر چه خبر دارى؟ فرزندش در پاسخ گفت: از نزد رسول خدا مى آيم. حضرت در مسجد، از انفاق و پاداش صدقه با مسلمانان سخن مى گفت. ابودحداح لحظه اى ايستاد و از فرزندش خواست جمله اى از آن چه پيامبر فرموده است، باز گويد. دحداح گفت: پيامبر فرمود: هركس صدقه اى دهد، در بهشت، دوبرابر به او داده خواهد شد. ابودحداح هنگامى كه اين سخن را شنيد، دست از كار كشيد. به نزد رسول خدا شتافت و عرض كرد: اى پيامبر! من

دو باغ دارم آيا اگر يكى را صدقه دهم، دوبرابر آن را در بهشت خواهم داشت؟ فرمود: آرى. عرض كرد: همسرم چه؟ او نيز با من است؟ فرمود: آرى. پرسيد: فرزندانم چه؟ فرمود: آرى. سپس او باغ بهتر را به عنوان صدقه به پيامبر داد.

ابودحداح به باغ بازگشت و همسرش ام دحداح و فرزندان را در باغى كه صدقه داده بود، ديد. در باغ ايستاد و همسرش را صدا زد و گفت: من اين باغ را صدقه داده ام و دو برابرش را در بهشت خريدارى كرده ام. ما در بهشت همه با هم خواهيم بود. همسرش گفت: اين معامله ى بزرگ بر تو مبارك باشد. سپس همگى از باغ خارج شدند و باغ را به پيامبر تسليم كردند. پيامبر فرمود: چه بسيار نخله هايى در بهشت كه شاخه هايش براى ابودحداح آويزان شده است. در اين هنگام، آيه ى 245 سوره ى بقره نازل شد:

كيست كه به خدا قرض الحسنه اى دهد (و از اموالى كه خدا به او بخشيده است، انفاق كند) تا آن را براى او چندين برابر كند؟ و خداوند است كه (روزى بندگان را) محدود يا گسترده مى سازد (و انفاق هرگز سبب كمبود روزى آنان نمى شود) و به سوى او باز گردانده مى شويد و پاداش خود را خواهيد گرفت) «» (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 2، ص 235؛ جامع البيان، ج 2، ص 803؛ مجمع البيان، ج 2، ص 106؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 131؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 243.

غفلت پدران و گمراهى فرزندان

شأن نزول آيه ى 256 سوره ى بقره

مبلغان مسيحى از مركز روم، ره سپار شهرهاى گوناگون مى شدند و افراد را با انواع شگردها به آيين خود جذب مى كردند. آنان گاهى

از عوامل نفوذى به نفع خود استفاده مى كردند. مدينه نيز از نظر آنان، اهميت بسيارى داشت. بنابراين، افراد ورزيده ترى را روانه ى مدينه مى كردند. از آن جا كه مسلمانان براى گسترش اسلام، سخت در حال مبارزه با كفار بودند، از بعضى توطئه ها كه خانواده و فرزندان آنان را تهديد مى كرد، غفلت داشتند.

براى نمونه، ابو حصين، مردى متعصب و جنگ جو بود كه توانسته بود شمار زيادى را به اسلام جذب كند. پس از مدتى، وى دريافت كه دو پسرش، به نام «حصين» و «عبدالله» براى نماز به مسجد نمى آيند. هنگامى كه دليل نيامدن شان را پرسيد، آنان پاسخى ندادند. مدتى آن دو را زير نظر گرفت و متوجه شد كه با مسيحيان در ارتباط هستند و در مراسم عبادى آنان شركت مى كنند. پدر از اين جريان به شدت اندوه ناك شد و براى بازگشت دو فرزندش به اسلام بسيار كوشيد. او هر راهى را كه مى دانست، پيمود؛ اما همه، بى تأثير بود. با شرمندگى به حضور پيامبر رسيد و پيامبر را از ماجرا آگاه كرد. او گفت: من نمى توانم به آتش رفتن دو فرزندم را نظاره گر باشم. و پرسيد: آيا مى تواند با زور و تهديد، دو فرزندش را به اسلام برگرداند؟

آيه ى 256 سوره ى بقره نازل شد و مسلمانان را از اجبار در دين نهى كرد. دو فرزند او نيز به كاروانى از شام پيوستند و به آن سرزمين گريختند.

آيه ى 256 سوره ى بقره چنين است:

در پذيرش دين اكراهى نيست؛ (زيرا) راه درست از راه انحرافى، روشن شده است. بنابراين، كسى كه به طاغوت (بت و شيطان و هر موجود طغيان گر) كافر شود و به خدا ايمان آورد، به دستگيره ى محكمى چنگ زده

است؛ كه گسستن براى آن نيست. و خداوند، شنوا و داناست. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 126؛ جامع البيان، ج 3، ص 26؛ نمونه ى بينات، ص 96؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 93؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 278.

انفاق شايسته و پسنديده

شأن نزول آيه ى 267 سوره ى بقره

هجرت پيامبر به مدينه، سرآغاز هجرت ديگر مسلمانان گرديد. آنان با رها كردن خانه و زندگى و اموال خويش، در حالى به رسول خدا مى پيوستند كه در مدينه، جايى براى سكونت نداشتند. آنان ابتدا در كوچه ها آواره بودند. سپس پيامبر، آنان را در مسجد اسكان داد. انصار نيز به سفارش پيامبر، به يارى آنان شتافتند و براى مدتى، نيازهاى زندگى آنان را در حد معمول برآورده مى كردند. انصار، سهمى از محصول باغ شان را به مهاجران اختصاص مى دادند و هر سال كه محصول بيشترى به دست مى آوردند، بيشتر انفاق مى كردند. انصار، شاخه هاى پربار درخت خرما را جدا مى كردند و بر ريسمان ميانى دو ستون مسجد مى آويختند و مهاجرين از آن، تغذيه مى كردند. در اين ميان، كسانى بودند كه هنگام انفاق، خرماهاى خشك و نامرغوب با خرماى خوب و تازه، درهم مى آميختند. آنان نمى دانستند كه اين گونه انفاق افزون بر اين كه سود چندانى به حال نيازمندان ندارد، اهانت و تحقير به آنان است و به پرورش روحى انفاق كننده نيز كمك نمى كند.

آيه ى 267 سوره ى بقره به انفاق شايسته، سفارش مى كند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از قسمت هاى پاكيزه ى اموالى كه (با تجارت) به دست آورده ايد و از آن چه از زمين براى شما خارج ساخته ايم (از منابع و معادن و درختان و گياهان) انفاق كنيد و براى انفاق در

پى قسمت هاى ناپاك نرويد، در حالى كه خود شما (به هنگام پذيرش اموال) حاضر نيستيد آن ها را بپذيريد، مگر از اكراه و چشم پوشى و بدانيد كه خداوند، بى نياز و شايسته ى ستايش است. «» (1)

پاورقى:

(1) مجمع البيان، ج 2، ص 267؛ البرهان، ج 2، ص 294؛ جامع البيان، ج 3، ص 114؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 98؛ نمونه ى بينات، ص 99؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 331.

انفاق از حقوق اسلامى و انسانى

شأن نزول آيه ى 272 سوره ى بقره

با نازل شدن آيات انفاق، فرهنگ انفاق در جامعه ى مسلمانان، گسترش يافت. مسلمانان براى رضاى خدا و جلب خشنودى او، به راحتى مال خود را مى بخشيدند، تا جايى كه غيرمسلمانان نيز براى برخوردارى از انفاق، خود را به مسلمانان نزديك كردند و استمداد طلبيدند. با اين حال، مسلمانان در انفاق به ديگران، سخت گير بودند و حاضر نمى شدند آنان را از كمك خود بهره مند سازند؛ زيرا آنان را گمراه مى دانستند و مى خواستند به اين بهانه، آنان را به اجبار، مسلمان كنند.

اسماء يكى از زنان مسلمانى بود كه همراه پيامبر، براى عمره به مكه رفت. در اين زمان، مادر و مادربزرگش كه هنوز مسلمان نشده بودند، نزد او آمدند و كمك خواستند. اسماء به اين دليل كه آنان هنوز مشرك و بت پرست هستند، از كمك به ايشان، خوددارى ورزيد. با اين حال، هنگامى كه آنان را ديد، گفت: چون شما پيرو آيين من نيستيد، براى كمك به شما بايد از پيامبر اجازه بگيرم. او نزد پيامبر آمد و اجازه خواست. آيه ى 272 سوره ى بقره در اين باره نازل شده است.

بايد گفت افراد، جدا از وابستگى هاى قومى و مذهبى، از حقوق

انسانى نيز برخوردارند و نمى توان به دليل اين گونه وابستگى ها، آنان را از حداقل حقوق انسانى محروم ساخت. به همين دليل در اسلام، ترك انفاق به غير مسلمانان، براى اجبار آنان به گرويدن به اسلام درست نيست. آيه چنين است:

هدايت آنان (به طور اجبار) بر تو نيست. (بنابراين، ترك انفاق به غير مسلمانان، براى اجبار به اسلام، صحيح نيست) ولى خداوند، هركه را بخواهد و شايسته بداند، هدايت مى كند و آن چه را از خوبى ها و اموال انفاق مى كنيد، براى خودتان است، (ولى) جز براى رضاى خدا، انفاق نكنيد و آن چه از خوبى ها انفاق مى كنيد (پاداش آن) به طور كامل به شما داده مى شود و به شما ستم نخواهد شد. «» (1)

پاورقى:

(1) البرهان، ج 2، ص 302؛ جامع البيان، ج 3، ص 132؛ مجمع البيان، ج 2، ص 155؛ تفسير العياشى، ج 1، ص 151.

بهترين مورد انفاق

شأن نزول آيه ى 273 سوره ى بقره

اصحاب صفّه، چهارصد تن از مسلمانان مكه و اطراف مدينه بودند. آنان چون در مدينه، منزل و خويشاوند و طايفه اى نداشتند، در مسجد پيامبر سكنا گزيده و براى حضور در ميدان هاى جنگ و جهاد نيز اعلام آمادگى كرده بودند. آنان كسانى بودند كه خانه و كاشانه ى خود را در مكه رها كرده و از اشتغال به تجارت و كسب معاش باز مانده بودند. آنان هم چنين سرمايه و قدرتى نداشتند تا با تكيه بر آن، به فعاليت هاى تجارى بپردازند. با اين حال، از چنان عزت نفس و مناعت طبعى برخوردار بودند كه براى رضاى خدا و خشنودى او، فقر خود را پنهان مى داشتند. حتى برخى افراد ناآگاه مى پنداشتند آنان بى نياز هستند. اين گروه از مسلمانان

مدتى در مسجد بودند، اما چون ادامه ى اقامت آنان در مسجد، با شؤون مسجد سازگار نبود، دستور داده شد به صفّه كه سكوى بزرگ و وسيعى بود و در بيرون مسجد قرار داشت، بروند. آيه ى 273 سوره ى بقره به مردم دستور داد كه به اين مسلمانان، در حد توان، كمك كنند.

بايد افزود يكى از گناهان بزرگ براى بى نيازان، گدايى كردن و تقاضا از مردم است. در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم: صدقه براى افراد بى نياز حرام است. در عوض، صدقه دهندگان وظيفه دارند با شناسايى نيازمندان واقعى، نياز آنان را در حد توان، تأمين كنند تا نيازمندان با شخصيت مجبور به گدايى نشوند. آيه ى 273 سوره ى بقره چنين است:

(انفاق شما، به ويژه بايد) براى نيازمندانى باشد كه در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند، و توجه به آيين خدا، آنان را از وطن هاى خويش آواره ساخته و شركت در ميدان جهاد، به آنان اجازه نمى دهد كه براى تأمين هزينه ى زندگى، به كسب و تجارتى دست بزنند نمى توانند مسافرتى كنند (و سرمايه اى به دست آورند) و از شدت خويشتن دارى، افراد ناآگاه آنان را بى نياز مى پندارند؛ اما آنان را از چهره هاى شان مى شناسى. هرگز با اصرار، چيزى از مردم نمى خواهند (اين است ويژگى هاى آنان!) هرچيز خوبى در راه خدا انفاق كنيد، خداوند از آن آگاه است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 289؛ مجمع البيان، ج 2، ص 157؛ جامع البيان، ج 3، ص 132؛ البرهان، ج 2، ص 302.

پديده ى خانمان سوز ربا

شأن نزول آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره

عباس، عموى پيامبر اسلام و خالد بن وليد در دوران جاهليت، در معامله هاى ربوى شريك بودند و

با معامله ى سلف، محصول را پيش از برداشت، به كمتر از قيمت واقعى از فروشنده مى خريدند. پس هنگام برداشت چون فروشنده از تحويل همه ى محصول به خريداران ناتوان بود، مجبور مى شد بخشى از محصول را براى گذران زندگانى خود ذخيره كند. بنابراين ناگزير به سلف گران رباخوار پيشنهاد مى كرد كه شما، بخشى از سهم خريدارى شده ى خود را تحويل بگيريد و بقيه ى اموال شما به عنوان سرمايه ى جديد نزد من باقى بماند. من نيز در مهلت جديد و مقرر بيش از سرمايه تان به شما تحويل مى دهم. رباخواران نيز اين پيشنهاد سودآور را مى پذيرفتند. بدين ترتيب، همه ى هستى مردم بى چاره، چپاول مى شد. سودجويان با اين گونه معامله، از دو سود بهره مى بردند؛ سود سلف، كه با ارزان خريدن پيش از موعد محصول صورت مى گرفت، و سود ربايى، كه با تأخير در تحويل مال به عنوان سرمايه ى جديد به دست مى آوردند.

عباس و خالد بن وليد، از اين راه، اموال فراوانى به دست آورده بودند. با نزول نخستين آيات ربا، خالد نزد پيامبر آمد و گفت: پدرم با طايفه ى «ثقيف»، معامله ربوى داشته و چون مطالباتش را وصول نكرده بود، به من وصيت كرد سود پرداخت نشده ى اموال او را تحويل بگيرم. آيا اين عمل براى من جايز است؟ در اين هنگام آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره نازل شد و مردم را به شدت از اين كار نهى كرد. پيامبر براى مبارزه با اين پديده ى خانمان سوز، كار را از بستگان خود آغاز كرد و فرمود: آگاه باشيد كه همه ى معامله ها و مطالبه هاى ربوى زمان جاهليت ملغى اعلام مى شود و نخستين آن، مطالبه هاى عباس بن عبدالمطلب است كه

من، آن را به فراموشى مى سپارم.

درباره ى زيان هاى اجتماعى ربا گفته شده است كه تعادل اقتصادى را به هم مى زند، فاصله ى فقير و غنى را افزايش مى دهد، عواطف و پيوندهاى انسانى را سست مى كند، بذر كينه و عداوت را در دل ها مى افشاند، تنبلى و بى كارى را افزايش مى دهد و مانع از رونق اقتصادى مى شود:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (نافرمانى) خدا بپرهيزيد و آن چه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها كنيد، اگر ايمان داريد «» اگر چنين نمى كنيد، بدانيد كه خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما، از آن شماست (اصل سرمايه بدون سود) نه ستم مى كنيد و نه بر شما ستم وارد مى شود «» و اگر (بدهكار) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد و (در صورتى كه به راستى، قدرت پرداخت را ندارد) براى خدا به او ببخشيد، بهتر است، اگر (منافع اين كار) را بدانيد «» و از روزى بپرهيزيد (و بترسيد) كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى گردانند. سپس به هركس، آن چه انجام داده، به طور كامل، باز پس داده مى شود، و به آنان، ستم نخواهد شد (چون هرچه مى بينند پى آمد كردار خودشان است) «» (1)

پاورقى:

(1) الدر المنثور، ج 2، ص 109؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 374؛ مجمع البيان، ج 2 ص 164؛ البرهان، ج 2، ص 310؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 102؛ نمونه ى بينات، ص 102.

پديده ى خانمان سوز ربا

شأن نزول آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره

عباس، عموى پيامبر اسلام و خالد بن وليد در دوران جاهليت، در معامله هاى ربوى شريك بودند و با

معامله ى سلف، محصول را پيش از برداشت، به كمتر از قيمت واقعى از فروشنده مى خريدند. پس هنگام برداشت چون فروشنده از تحويل همه ى محصول به خريداران ناتوان بود، مجبور مى شد بخشى از محصول را براى گذران زندگانى خود ذخيره كند. بنابراين ناگزير به سلف گران رباخوار پيشنهاد مى كرد كه شما، بخشى از سهم خريدارى شده ى خود را تحويل بگيريد و بقيه ى اموال شما به عنوان سرمايه ى جديد نزد من باقى بماند. من نيز در مهلت جديد و مقرر بيش از سرمايه تان به شما تحويل مى دهم. رباخواران نيز اين پيشنهاد سودآور را مى پذيرفتند. بدين ترتيب، همه ى هستى مردم بى چاره، چپاول مى شد. سودجويان با اين گونه معامله، از دو سود بهره مى بردند؛ سود سلف، كه با ارزان خريدن پيش از موعد محصول صورت مى گرفت، و سود ربايى، كه با تأخير در تحويل مال به عنوان سرمايه ى جديد به دست مى آوردند.

عباس و خالد بن وليد، از اين راه، اموال فراوانى به دست آورده بودند. با نزول نخستين آيات ربا، خالد نزد پيامبر آمد و گفت: پدرم با طايفه ى «ثقيف»، معامله ربوى داشته و چون مطالباتش را وصول نكرده بود، به من وصيت كرد سود پرداخت نشده ى اموال او را تحويل بگيرم. آيا اين عمل براى من جايز است؟ در اين هنگام آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره نازل شد و مردم را به شدت از اين كار نهى كرد. پيامبر براى مبارزه با اين پديده ى خانمان سوز، كار را از بستگان خود آغاز كرد و فرمود: آگاه باشيد كه همه ى معامله ها و مطالبه هاى ربوى زمان جاهليت ملغى اعلام مى شود و نخستين آن، مطالبه هاى عباس بن عبدالمطلب است كه من،

آن را به فراموشى مى سپارم.

درباره ى زيان هاى اجتماعى ربا گفته شده است كه تعادل اقتصادى را به هم مى زند، فاصله ى فقير و غنى را افزايش مى دهد، عواطف و پيوندهاى انسانى را سست مى كند، بذر كينه و عداوت را در دل ها مى افشاند، تنبلى و بى كارى را افزايش مى دهد و مانع از رونق اقتصادى مى شود:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (نافرمانى) خدا بپرهيزيد و آن چه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها كنيد، اگر ايمان داريد «» اگر چنين نمى كنيد، بدانيد كه خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما، از آن شماست (اصل سرمايه بدون سود) نه ستم مى كنيد و نه بر شما ستم وارد مى شود «» و اگر (بدهكار) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد و (در صورتى كه به راستى، قدرت پرداخت را ندارد) براى خدا به او ببخشيد، بهتر است، اگر (منافع اين كار) را بدانيد «» و از روزى بپرهيزيد (و بترسيد) كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى گردانند. سپس به هركس، آن چه انجام داده، به طور كامل، باز پس داده مى شود، و به آنان، ستم نخواهد شد (چون هرچه مى بينند پى آمد كردار خودشان است) «» (1)

پاورقى:

(1) الدر المنثور، ج 2، ص 109؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 374؛ مجمع البيان، ج 2 ص 164؛ البرهان، ج 2، ص 310؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 102؛ نمونه ى بينات، ص 102.

پديده ى خانمان سوز ربا

شأن نزول آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره

عباس، عموى پيامبر اسلام و خالد بن وليد در دوران جاهليت، در معامله هاى ربوى شريك بودند و با معامله ى

سلف، محصول را پيش از برداشت، به كمتر از قيمت واقعى از فروشنده مى خريدند. پس هنگام برداشت چون فروشنده از تحويل همه ى محصول به خريداران ناتوان بود، مجبور مى شد بخشى از محصول را براى گذران زندگانى خود ذخيره كند. بنابراين ناگزير به سلف گران رباخوار پيشنهاد مى كرد كه شما، بخشى از سهم خريدارى شده ى خود را تحويل بگيريد و بقيه ى اموال شما به عنوان سرمايه ى جديد نزد من باقى بماند. من نيز در مهلت جديد و مقرر بيش از سرمايه تان به شما تحويل مى دهم. رباخواران نيز اين پيشنهاد سودآور را مى پذيرفتند. بدين ترتيب، همه ى هستى مردم بى چاره، چپاول مى شد. سودجويان با اين گونه معامله، از دو سود بهره مى بردند؛ سود سلف، كه با ارزان خريدن پيش از موعد محصول صورت مى گرفت، و سود ربايى، كه با تأخير در تحويل مال به عنوان سرمايه ى جديد به دست مى آوردند.

عباس و خالد بن وليد، از اين راه، اموال فراوانى به دست آورده بودند. با نزول نخستين آيات ربا، خالد نزد پيامبر آمد و گفت: پدرم با طايفه ى «ثقيف»، معامله ربوى داشته و چون مطالباتش را وصول نكرده بود، به من وصيت كرد سود پرداخت نشده ى اموال او را تحويل بگيرم. آيا اين عمل براى من جايز است؟ در اين هنگام آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره نازل شد و مردم را به شدت از اين كار نهى كرد. پيامبر براى مبارزه با اين پديده ى خانمان سوز، كار را از بستگان خود آغاز كرد و فرمود: آگاه باشيد كه همه ى معامله ها و مطالبه هاى ربوى زمان جاهليت ملغى اعلام مى شود و نخستين آن، مطالبه هاى عباس بن عبدالمطلب است كه من، آن

را به فراموشى مى سپارم.

درباره ى زيان هاى اجتماعى ربا گفته شده است كه تعادل اقتصادى را به هم مى زند، فاصله ى فقير و غنى را افزايش مى دهد، عواطف و پيوندهاى انسانى را سست مى كند، بذر كينه و عداوت را در دل ها مى افشاند، تنبلى و بى كارى را افزايش مى دهد و مانع از رونق اقتصادى مى شود:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (نافرمانى) خدا بپرهيزيد و آن چه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها كنيد، اگر ايمان داريد «» اگر چنين نمى كنيد، بدانيد كه خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما، از آن شماست (اصل سرمايه بدون سود) نه ستم مى كنيد و نه بر شما ستم وارد مى شود «» و اگر (بدهكار) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد و (در صورتى كه به راستى، قدرت پرداخت را ندارد) براى خدا به او ببخشيد، بهتر است، اگر (منافع اين كار) را بدانيد «» و از روزى بپرهيزيد (و بترسيد) كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى گردانند. سپس به هركس، آن چه انجام داده، به طور كامل، باز پس داده مى شود، و به آنان، ستم نخواهد شد (چون هرچه مى بينند پى آمد كردار خودشان است) «» (1)

پاورقى:

(1) الدر المنثور، ج 2، ص 109؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 374؛ مجمع البيان، ج 2 ص 164؛ البرهان، ج 2، ص 310؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 102؛ نمونه ى بينات، ص 102.

پديده ى خانمان سوز ربا

شأن نزول آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره

عباس، عموى پيامبر اسلام و خالد بن وليد در دوران جاهليت، در معامله هاى ربوى شريك بودند و با معامله ى سلف،

محصول را پيش از برداشت، به كمتر از قيمت واقعى از فروشنده مى خريدند. پس هنگام برداشت چون فروشنده از تحويل همه ى محصول به خريداران ناتوان بود، مجبور مى شد بخشى از محصول را براى گذران زندگانى خود ذخيره كند. بنابراين ناگزير به سلف گران رباخوار پيشنهاد مى كرد كه شما، بخشى از سهم خريدارى شده ى خود را تحويل بگيريد و بقيه ى اموال شما به عنوان سرمايه ى جديد نزد من باقى بماند. من نيز در مهلت جديد و مقرر بيش از سرمايه تان به شما تحويل مى دهم. رباخواران نيز اين پيشنهاد سودآور را مى پذيرفتند. بدين ترتيب، همه ى هستى مردم بى چاره، چپاول مى شد. سودجويان با اين گونه معامله، از دو سود بهره مى بردند؛ سود سلف، كه با ارزان خريدن پيش از موعد محصول صورت مى گرفت، و سود ربايى، كه با تأخير در تحويل مال به عنوان سرمايه ى جديد به دست مى آوردند.

عباس و خالد بن وليد، از اين راه، اموال فراوانى به دست آورده بودند. با نزول نخستين آيات ربا، خالد نزد پيامبر آمد و گفت: پدرم با طايفه ى «ثقيف»، معامله ربوى داشته و چون مطالباتش را وصول نكرده بود، به من وصيت كرد سود پرداخت نشده ى اموال او را تحويل بگيرم. آيا اين عمل براى من جايز است؟ در اين هنگام آيه هاى 278 تا 281 سوره ى بقره نازل شد و مردم را به شدت از اين كار نهى كرد. پيامبر براى مبارزه با اين پديده ى خانمان سوز، كار را از بستگان خود آغاز كرد و فرمود: آگاه باشيد كه همه ى معامله ها و مطالبه هاى ربوى زمان جاهليت ملغى اعلام مى شود و نخستين آن، مطالبه هاى عباس بن عبدالمطلب است كه من، آن را

به فراموشى مى سپارم.

درباره ى زيان هاى اجتماعى ربا گفته شده است كه تعادل اقتصادى را به هم مى زند، فاصله ى فقير و غنى را افزايش مى دهد، عواطف و پيوندهاى انسانى را سست مى كند، بذر كينه و عداوت را در دل ها مى افشاند، تنبلى و بى كارى را افزايش مى دهد و مانع از رونق اقتصادى مى شود:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (نافرمانى) خدا بپرهيزيد و آن چه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها كنيد، اگر ايمان داريد «» اگر چنين نمى كنيد، بدانيد كه خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما، از آن شماست (اصل سرمايه بدون سود) نه ستم مى كنيد و نه بر شما ستم وارد مى شود «» و اگر (بدهكار) قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد و (در صورتى كه به راستى، قدرت پرداخت را ندارد) براى خدا به او ببخشيد، بهتر است، اگر (منافع اين كار) را بدانيد «» و از روزى بپرهيزيد (و بترسيد) كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى گردانند. سپس به هركس، آن چه انجام داده، به طور كامل، باز پس داده مى شود، و به آنان، ستم نخواهد شد (چون هرچه مى بينند پى آمد كردار خودشان است) «» (1)

پاورقى:

(1) الدر المنثور، ج 2، ص 109؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 374؛ مجمع البيان، ج 2 ص 164؛ البرهان، ج 2، ص 310؛ شأن نزول آيات، ج 1، ص 102؛ نمونه ى بينات، ص 102.

نعت تابع

{الم}

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْكِتابُ} بدل تابع {لا} (لا)ى نفى جنس {رَيْبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هُدىً} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {لِلْمُتَّقِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{الَّذِينَ} بدل تابع {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْغَيْبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُقِيمُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمِمَّا} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَزَقْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر

{قَبْلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبِالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُوقِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {هُدىً} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُفْلِحُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَواءٌ} خبر مقدّم {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَأَنْذَرْتَهُمْ} (أ) حرف مصدرى / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / مبتدا مؤخّر محذوف {أَمْ} حرف عطف {لَمْ} حرف جزم {تُنْذِرْهُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف

{خَتَمَ}

فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلى} (و) حرف عطف / حرف جر {سَمْعِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلى} (و) حرف عطف / حرف جر {أَبْصارِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {غِشاوَةٌ} مبتدا مؤخّر {وَلَهُمْ} (و) حاليه / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{وَمِنَ} (و) حرف استيناف / حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَبِالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآخِرِ} نعت تابع {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِمُؤْمِنِينَ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب

{يُخادِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر

ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يَخْدَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرَضٌ} مبتدا مؤخّر {فَزادَهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مَرَضاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَكْذِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف جزم

{تُفْسِدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُصْلِحُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَلا} حرف استفتاح {إِنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُفْسِدُونَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لا} حرف نفى غير عامل {يَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {النَّاسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنُؤْمِنُ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {السُّفَهاءُ} فاعل، مرفوع يا

در محل رفع {أَلا} حرف استفتاح {إِنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {السُّفَهاءُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَلَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {شَياطِينِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مَعَكُمْ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع

{مُسْتَهْزِؤُنَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَسْتَهْزِئُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَمُدُّهُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {طُغْيانِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَعْمَهُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اشْتَرَوُا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الضَّلالَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْهُدى} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَما} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {رَبِحَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {تِجارَتُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُهْتَدِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{مَثَلُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در

محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اسْتَوْقَدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ناراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَضاءَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَوْلَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذَهَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِنُورِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَرَكَهُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {ظُلُماتٍ} اسم مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يُبْصِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{صُمٌّ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {بُكْمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {عُمْيٌ} خبر ثالث (سوم)، مرفوع يا در محل رفع {فَهُمْ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَرْجِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر

در تقدير يا محذوف يا در محل

{أَوْ} حرف عطف {كَصَيِّبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ظُلُماتٌ} مبتدا مؤخّر {وَرَعْدٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَبَرْقٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يَجْعَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَصابِعَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {آذانِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الصَّواعِقِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَذَرَ} مفعول لأجله، منصوب {الْمَوْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُحِيطٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْكافِرِينَ} (ب) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر

{يَكادُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْبَرْقُ} اسم كاد، مرفوع يا در محل رفع {يَخْطَفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كاد محذوف {أَبْصارَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كُلَّما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ما) حرف مصدرى {أَضاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَشَوْا} فعل

ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَظْلَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قامُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَذَهَبَ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِسَمْعِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَبْصارِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {اعْبُدُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّكُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّذِي} نعت تابع {خَلَقَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر

فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{الَّذِي} نعت تابع {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَرْضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِراشاً} حال، منصوب {وَالسَّماءَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِناءً} حال، منصوب {وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {ماءً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَأَخْرَجَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الثَّمَراتِ} اسم مجرور يا در محل جر {رِزْقاً} مفعول لأجله، منصوب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلا} (ف) حرف عطف / حرف جزم {تَجْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْداداً} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِي} حرف جر {رَيْبٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَزَّلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {عَبْدِنا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأْتُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِسُورَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {مِثْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَادْعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {شُهَداءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{فَإِنْ}

(ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَنْ} (و) حرف اعتراض / حرف نصب {تَفْعَلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَاتَّقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّتِي} نعت تابع {وَقُودُهَا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {النَّاسُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَالْحِجارَةُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُعِدَّتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَبَشِّرِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {جَنَّاتٍ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر

/ (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُلَّما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ما) حرف مصدرى {رُزِقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {ثَمَرَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {رِزْقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذَا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رُزِقْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأُتُوا} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُتَشابِهاً} حال، منصوب {وَلَهُمْ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَزْواجٌ} مبتدا مؤخّر {مُطَهَّرَةٌ} نعت تابع {وَهُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف

{أَنْ} حرف نصب {يَضْرِبَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَثَلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} نعت تابع {بَعُوضَةً} بدل تابع {فَما} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {فَوْقَها} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَمَّا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط و تفصيل {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَيَعْلَمُونَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {الْحَقُّ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَمَّا} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَيَقُولُونَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در

محل رفع {بِهذا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَثَلاً} تمييز، منصوب {يُضِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَثِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيَهْدِي} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَثِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يُضِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {الْفاسِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{الَّذِينَ} نعت تابع {يَنْقُضُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَهْدَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِيثاقِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَقْطَعُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَمَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {يُوصَلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى /

نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُفْسِدُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْخاسِرُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{كَيْفَ} حال، منصوب {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكُنْتُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَمْواتاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَأَحْياكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ثُمَّ} حرف عطف {يُمِيتُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ثُمَّ} حرف عطف {يُحْيِيكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ثُمَّ} حرف عطف {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُرْجَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {خَلَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر

و اسم بعد از آن مجرور {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {جَمِيعاً} حال، منصوب {ثُمَّ} حرف عطف {اسْتَوى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَى} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَسَوَّاهُنَّ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (ن) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَبْعَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {سَماواتٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَهُوَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {رَبُّكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلْمَلائِكَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {جاعِلٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {خَلِيفَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَتَجْعَلُ} همزه (أ) حرف استفهام /

فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُفْسِدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَسْفِكُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الدِّماءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَنَحْنُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {نُسَبِّحُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِحَمْدِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنُقَدِّسُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَعَلَّمَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {آدَمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْأَسْماءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {كُلَّها} توكيد تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {عَرَضَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْمَلائِكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقالَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْبِئُونِي} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِأَسْماءِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هؤُلاءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سُبْحانَكَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} (لا)ى نفى جنس {عِلْمَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} بدل تابع {عَلَّمْتَنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در

محل نصب، مفعولٌ به {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {الْعَلِيمُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحَكِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يا} (يا) حرف ندا {آدَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {أَنْبِئْهُمْ} فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِأَسْمائِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَنْبَأَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِأَسْمائِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {أَقُلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {غَيْبَ} مفعولٌ به، منصوب يا

در محل نصب {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَعْلَمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تُبْدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلْمَلائِكَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اسْجُدُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِآدَمَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَسَجَدُوا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {إِبْلِيسَ} مستثنى، منصوب {أَبى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاسْتَكْبَرَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْكافِرِينَ}

اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَقُلْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يا} (يا) حرف ندا {آدَمُ} منادا، منصوب يا در محل نصب {اسْكُنْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنْتَ} توكيد تابع {وَزَوْجُكَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْجَنَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَكُلا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَغَداً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {شِئْتُما} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَقْرَبا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الشَّجَرَةَ} بدل تابع {فَتَكُونا} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الظَّالِمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَأَزَلَّهُمَا} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأَخْرَجَهُما} (ف) حرف عطف

/ فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَقُلْنَا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اهْبِطُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَعْضُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدُوٌّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَلَكُمْ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسْتَقَرٌّ} مبتدا مؤخّر {وَمَتاعٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلى} حرف جر {حِينٍ} اسم مجرور يا در محل جر

{فَتَلَقَّى} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {آدَمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَلِماتٍ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَتابَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {التَّوَّابُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الرَّحِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اهْبِطُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جَمِيعاً} حال، منصوب {فَإِمَّا} (ف) حرف استيناف / (إن) حرف شرط جازم / (ما) حرف زائد {يَأْتِيَنَّكُمْ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنِّي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هُدىً} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَمَنْ} (ف) رابط جواب براى شرط / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَبِعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هُدايَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا

در محل

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَكَذَّبُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر براى (الذين) {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {بَنِي} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اذْكُرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِعْمَتِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّتِي} نعت تابع {أَنْعَمْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَوْفُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِعَهْدِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُوفِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِعَهْدِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور /

(ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِيَّايَ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به مقدّم {فَارْهَبُونِ} (ف) حرف زائد / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به

{وَآمِنُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَوَّلَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {كافِرٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَشْتَرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {وَإِيَّايَ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به مقدّم {فَاتَّقُونِ} (ف) حرف زائد / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه /

(ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَلْبِسُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْباطِلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَكْتُمُوا} (و) معيّه / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَأَقِيمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَارْكَعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الرَّاكِعِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{أَتَأْمُرُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْبِرِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَنْسَوْنَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع

به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَتْلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَفَلا} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / (لا) حرف نفى غير عامل {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَاسْتَعِينُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالصَّبْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالصَّلاةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِنَّها} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَكَبِيرَةٌ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {عَلَى} حرف جر {الْخاشِعِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{الَّذِينَ} نعت تابع {يَظُنُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُلاقُوا} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنَّهُمْ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ

/ (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {راجِعُونَ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {بَنِي} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اذْكُرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِعْمَتِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّتِي} نعت تابع {أَنْعَمْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنِّي} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {فَضَّلْتُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر أنَّ محذوف {عَلَى} حرف جر {الْعالَمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَوْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَجْزِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {نَفْسٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْ} حرف جر {نَفْسٍ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُقْبَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {شَفاعَةٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُؤْخَذُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدْلٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْصَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نَجَّيْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {آلِ} اسم مجرور يا در محل جر {فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَسُومُونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سُوءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُذَبِّحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَبْناءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَسْتَحْيُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِساءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَفِي} (و) حرف استيناف

/ حرف جر {ذلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {بَلاءٌ} مبتدا مؤخّر {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَظِيمٌ} نعت تابع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَرَقْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْبَحْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَأَنْجَيْناكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَغْرَقْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {واعَدْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَرْبَعِينَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَيْلَةً} تمييز، منصوب {ثُمَّ} حرف عطف {اتَّخَذْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الْعِجْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف

جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ظالِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{ثُمَّ} حرف عطف {عَفَوْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آتَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسَى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْفُرْقانَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَهْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِقَوْمِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يا} حرف ندا {قَوْمِ} منادا، منصوب يا

در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {إِنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {ظَلَمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِاتِّخاذِكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْعِجْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَتُوبُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {بارِئِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاقْتُلُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بارِئِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَتابَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه)

ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {التَّوَّابُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الرَّحِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {يا} (يا) حرف ندا {مُوسى} منادا، منصوب يا در محل نصب {لَنْ} حرف نصب {نُؤْمِنَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَتَّى} حرف نصب {نَرَى} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {جَهْرَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {فَأَخَذَتْكُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الصَّاعِقَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{ثُمَّ} حرف عطف {بَعَثْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {مَوْتِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف

نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَظَلَّلْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْغَمامَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَنْزَلْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْمَنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالسَّلْوى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {طَيِّباتِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَزَقْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {ظَلَمُونا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَظْلِمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر

كان، محذوف يا در تقدير

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُلْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ادْخُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذِهِ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقَرْيَةَ} بدل تابع {فَكُلُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {شِئْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {رَغَداً} حال، منصوب {وَادْخُلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سُجَّداً} حال، منصوب {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حِطَّةٌ} خبر مقدّم / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {نَغْفِرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَطاياكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَسَنَزِيدُ} (و) حرف اعتراض / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {الْمُحْسِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{فَبَدَّلَ} (ف) حرف استيناف / فعل

ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَيْرَ} نعت تابع {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأَنْزَلْنا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رِجْزاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَفْسُقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَإِذِ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اسْتَسْقى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِقَوْمِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقُلْنَا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اضْرِبْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل،

ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِعَصاكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْحَجَرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَانْفَجَرَتْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اثْنَتا عَشْرَةَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَيْناً} تمييز، منصوب {قَدْ} حرف تحقيق {عَلِمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {كُلُّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أُناسٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَشْرَبَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاشْرَبُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {رِزْقِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَعْثَوْا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُفْسِدِينَ} حال، منصوب

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {يا} حرف ندا {مُوسى} منادا، منصوب يا در محل نصب {لَنْ} حرف نصب {نَصْبِرَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در

تقدير {عَلى} حرف جر {طَعامٍ} اسم مجرور يا در محل جر {واحِدٍ} نعت تابع {فَادْعُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبَّكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُخْرِجْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُنْبِتُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْأَرْضُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {بَقْلِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقِثَّائِها} حرف عطف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَفُومِها} حرف عطف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَدَسِها} حرف عطف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَصَلِها} حرف عطف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَتَسْتَبْدِلُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَدْنى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا

در محل رفع {اهْبِطُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِصْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {ما} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَأَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَضُرِبَتْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الذِّلَّةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالْمَسْكَنَةُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَباؤُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِغَضَبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان / خبر أنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَقْتُلُونَ} (و) حرف عطف

/ فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّبِيِّينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْحَقِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {عَصَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَكانُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {هادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالنَّصارى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّابِئِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {وَعَمِلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير

مستتر (هو) در تقدير {صالِحاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلَهُمْ} (ف) حرف زائد / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} حرف عطف / حرف نفي {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} حرف عطف / حرف نفي {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِيثاقَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَفَعْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَوْقَكُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الطُّورَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خُذُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آتَيْناكُمْ}

فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِقُوَّةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاذْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{ثُمَّ} حرف عطف {تَوَلَّيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلَوْ لا} (ف) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {فَضْلُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَرَحْمَتُهُ} حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَكُنْتُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنَ} حرف جر {الْخاسِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {عَلِمْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل،

در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اعْتَدَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {السَّبْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقُلْنا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُونُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {قِرَدَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {خاسِئِينَ} نعت تابع

{فَجَعَلْناها} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {نَكالاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَدَيْها} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} حرف عطف / معطوف تابع {خَلْفَها} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَوْعِظَةً} حرف عطف / معطوف تابع {لِلْمُتَّقِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِقَوْمِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل

در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَأْمُرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {أَنْ} حرف نصب {تَذْبَحُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَقَرَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَتَتَّخِذُنا} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هُزُواً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَعُوذُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {أَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْجاهِلِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ادْعُ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبَّكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در

محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُبَيِّنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هِيَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {إِنَّها} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {بَقَرَةٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {فارِضٌ} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {بِكْرٌ} معطوف تابع {عَوانٌ} نعت تابع {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَافْعَلُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تُؤْمَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ادْعُ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبَّكَ} مفعولٌ به، منصوب

يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُبَيِّنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَوْنُها} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {إِنَّها} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {بَقَرَةٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {صَفْراءُ} نعت تابع {فاقِعٌ} خبر مقدّم {لَوْنُها} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَسُرُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {النَّاظِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ادْعُ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبَّكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُبَيِّنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هِيَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْبَقَرَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {تَشابَهَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنّ محذوف {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنَّا} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {إِنْ} حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَمُهْتَدُونَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {إِنَّها} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {بَقَرَةٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {ذَلُولٌ} نعت تابع {تُثِيرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {الْأَرْضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} حرف عطف / حرف نفي {تَسْقِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {الْحَرْثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{مُسَلَّمَةٌ} نعت تابع {لا} (لا)ى نفى جنس {شِيَةَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْآنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جِئْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَذَبَحُوها} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {كادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كاد {يَفْعَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كاد محذوف

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَتَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {نَفْساً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَادَّارَأْتُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُخْرِجٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع

به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَقُلْنا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اضْرِبُوهُ} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِبَعْضِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُحْيِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمَوْتى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُرِيكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل محذوف {آياتِهِ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{ثُمَّ} حرف عطف {قَسَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَهِيَ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَالْحِجارَةِ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَوْ أَشَدُّ} حرف عطف / معطوف تابع {قَسْوَةً} تمييز، منصوب {وَإِنَّ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنَ} حرف جر {الْحِجارَةِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَما} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَتَفَجَّرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَإِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {لَما} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَشَّقَّقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَيَخْرُجُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْماءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَإِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {لَما} (ل) حرف مزحلقه / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَهْبِطُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {خَشْيَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَا} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما،

مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَفَتَطْمَعُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يُؤْمِنُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فَرِيقٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَسْمَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {كَلامَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {يُحَرِّفُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَقَلُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَلا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَعْضُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَتُحَدِّثُونَهُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَتَحَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِيُحَاجُّوكُمْ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِهِ}

حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَفَلا} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أَوَلا} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُسِرُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يُعْلِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَمِنْهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أُمِّيُّونَ} مبتدا مؤخّر {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {أَمانِيَّ} مستثنى، منصوب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا

{يَظُنُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فَوَيْلٌ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَكْتُبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِأَيْدِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لِيَشْتَرُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {فَوَيْلٌ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَتَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْدِيهِمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَوَيْلٌ}

(و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَكْسِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَقالُوا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَنْ} حرف نصب {تَمَسَّنَا} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {النَّارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {أَيَّاماً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَعْدُودَةً} نعت تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَتَّخَذْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَهْداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلَنْ} (ف) حرف عطف / حرف نصب {يُخْلِفَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَهْدَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَمْ} حرف عطف {تَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا}

حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{بَلى} حرف جواب {مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كَسَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {سَيِّئَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَحاطَتْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَطِيئَتُهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْجَنَّةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر ثان (دوم)، محذوف

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِيثاقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَنِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْبُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَبِالْوالِدَيْنِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِحْساناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَذِي} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمَساكِينِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حُسْناً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَأَقِيمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {تَوَلَّيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِلاَّ}

حرف استثنا {قَلِيلاً} مستثنى، منصوب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُعْرِضُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِيثاقَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {تَسْفِكُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {دِماءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تُخْرِجُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {دِيارِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {أَقْرَرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَشْهَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{ثُمَّ} حرف عطف {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هؤُلاءِ} بدل تابع {تَقْتُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتُخْرِجُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَرِيقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دِيارِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَظاهَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْإِثْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْعُدْوانِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَأْتُوكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أُسارى} حال، منصوب {تُفادُوهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُحَرَّمٌ} خبر مقدّم {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِخْراجُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَفَتُؤْمِنُونَ} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِبَعْضِ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَتَكْفُرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَما} (ف) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {جَزاءُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَنْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَفْعَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {خِزْيٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْحَياةِ} اسم مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {وَيَوْمَ} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُرَدُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلى} حرف جر {أَشَدِّ} اسم مجرور يا در محل جر {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَا} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ما محذوف {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اشْتَرَوُا} فعل ماضى، مبنى بر

ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَياةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} نعت تابع {بِالْآخِرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلا} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُخَفَّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعَذابُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْصَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {آتَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسَى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَقَفَّيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالرُّسُلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَآتَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عِيسَى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ابْنَ} بدل تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْبَيِّناتِ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَأَيَّدْناهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون /

(نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِرُوحِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقُدُسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَفَكُلَّما} همزه (أ) حرف استفهام / (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَسُولٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {تَهْوى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {أَنْفُسُكُمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اسْتَكْبَرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَفَرِيقاً} (ف) حرف عطف / مفعولٌ به مقدّم {كَذَّبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَفَرِيقاً} (و) حرف عطف / مفعولٌ به مقدّم {تَقْتُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَقالُوا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قُلُوبُنا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {غُلْفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بَلْ} حرف اضراب {لَعَنَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِكُفْرِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقَلِيلاً} (ف) حرف عطف / مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {ما} حرف زائد {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَمَّا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كِتابٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُصَدِّقٌ} نعت تابع {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانُوا} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسْتَفْتِحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلَمَّا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَرَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل

رفع و فاعل {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلَعْنَةُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْكافِرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{بِئْسَمَا} فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / (ما) تمييز، منصوب {اشْتَرَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَنْ} حرف نصب {يَكْفُرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَغْياً} مفعول لأجله، منصوب {أَنْ} حرف نصب {يُنَزِّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فَضْلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {مَنْ} اسم مجرور يا در محل جر {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {عِبادِهِ} اسم مجرور يا در

محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَباؤُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِغَضَبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلى} حرف جر {غَضَبٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلِلْكافِرِينَ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {مُهِينٌ} نعت تابع

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آمِنُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نُؤْمِنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَكْفُرُونَ} (و) حاليه / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَراءَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل

نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْحَقُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَلِمَ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَقْتُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْبِياءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {جاءَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُوسى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِالْبَيِّناتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {اتَّخَذْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الْعِجْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْتُمْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل

رفع {ظالِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِيثاقَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَفَعْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَوْقَكُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الطُّورَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خُذُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آتَيْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِقُوَّةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاسْمَعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَصَيْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأُشْرِبُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير

متصل در محل جر، مضاف اليه {الْعِجْلَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {بِكُفْرِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِئْسَما} فعل ماضى جامد براى انشاء ذم / (ما) تمييز، منصوب {يَأْمُرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِيمانُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنْ} حرف شرط غير جازم {كانَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الدَّارُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {الْآخِرَةُ} نعت تابع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خالِصَةً} حال، منصوب {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَتَمَنَّوُا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْمَوْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنْ}

حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَلَنْ} (و) حرف استيناف / حرف نصب {يَتَمَنَّوْهُ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَبَداً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَدَّمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْدِيهِمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالظَّالِمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَلَتَجِدَنَّهُمْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَحْرَصَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلى} حرف جر {حَياةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أَشْرَكُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَوَدُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَوْ} حرف مصدرى {يُعَمَّرُ} فعل مضارع، مرفوع به

ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَلْفَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَنَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُوَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِمُزَحْزِحِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر ما محذوف {مِنَ} حرف جر {الْعَذابِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يُعَمَّرَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَدُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لِجِبْرِيلَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنَّهُ} (ف) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {نَزَّلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ

محذوف {عَلى} حرف جر {قَلْبِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُصَدِّقاً} حال، منصوب {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَدَيْهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُدىً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَبُشْرى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلْمُؤْمِنِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَدُوًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَمَلائِكَتِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرُسُلِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَجِبْرِيلَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَمِيكالَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَدُوٌّ} خبر إنَّ محذوف {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {أَنْزَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل

رفع و فاعل {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتٍ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَيِّناتٍ} نعت تابع {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يَكْفُرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {الْفاسِقُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{أَوَكُلَّما} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عاهَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَهْداً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {نَبَذَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَرِيقٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَلْ} حرف ابتدا {أَكْثَرُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَلَمَّا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَسُولٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُصَدِّقٌ} نعت تابع {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَعَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه،

منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نَبَذَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فَرِيقٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {كِتابَ} مفعولٌ به (نبذ)، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَراءَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ظُهُورِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَأَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم كأنّ {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كأنّ محذوف

{وَاتَّبَعُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَتْلُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الشَّياطِينُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {مُلْكِ} اسم مجرور يا در محل جر {سُلَيْمانَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف اعتراض / حرف نفى غير عامل {كَفَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {سُلَيْمانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الشَّياطِينَ} اسم لكنّ، منصوب يا در محل

نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لكن محذوف {يُعَلِّمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {السِّحْرَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْمَلَكَيْنِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِبابِلَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {هارُوتَ} عطف بيان تابع {وَمارُوتَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُعَلِّمانِ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {أَحَدٍ} اسم مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {يَقُولا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {نَحْنُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِتْنَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَكْفُرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَيَتَعَلَّمُونَ} (ف) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُفَرِّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَرْءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَزَوْجِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِضارِّينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ما محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {أَحَدٍ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَتَعَلَّمُونَ} حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَضُرُّهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَنْفَعُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {عَلِمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَمَنِ} (ل) حرف ابتدا / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اشْتَراهُ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} حرف نفى غير عامل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {خَلاقٍ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلَبِئْسَ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {ما} تمييز، منصوب / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {شَرَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْفُسَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {وَاتَّقَوْا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَمَثُوبَةٌ} (ل) حرف جواب / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا

در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَوْ} حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {راعِنا} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {انْظُرْنا} فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَاسْمَعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلِلْكافِرِينَ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{ما} حرف نفى غير عامل {يَوَدُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع

و فاعل {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلاَ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {الْمُشْرِكِينَ} معطوف تابع {أَنْ} حرف نصب {يُنَزَّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَخْتَصُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِرَحْمَتِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْفَضْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْعَظِيمِ} نعت تابع

{ما} مفعولٌ به جازم {نَنْسَخْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنْ} حرف جر {آيَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {نُنْسِها} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {نَأْتِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير

مستتر (نحن) در تقدير {بِخَيْرٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {مِثْلِها} معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَعْلَمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَعْلَمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مُلْكُ} مبتدا مؤخّر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / خبر أنَّ محذوف {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر زائد {وَلِيٍّ} مبتدا مؤخّر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيرٍ} معطوف تابع

{أَمْ} حرف ابتدا {تُرِيدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَسْئَلُوا} فعل مضارع، منصوب به

حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَسُولَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَما} (ك) حرف تشبيه / حرف مصدرى {سُئِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَتَبَدَّلِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكُفْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْإِيمانِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {ضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَواءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {السَّبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {كَثِيرٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَوْ} حرف مصدرى {يَرُدُّونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِيمانِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كُفَّاراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {حَسَداً} مفعول لأجله، منصوب {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا

در محل جر {أَنْفُسِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {تَبَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْحَقُّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَاعْفُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاصْفَحُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَتَّى} حرف نصب {يَأْتِيَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِأَمْرِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر إنَّ محذوف

{وَأَقِيمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حاليه / مفعولٌ به جازم {تُقَدِّمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِأَنْفُسِكُمْ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {تَجِدُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر إنَّ محذوف

{وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَنْ} حرف نصب {يَدْخُلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْجَنَّةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {مَنْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {هُوداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {نَصارى} معطوف تابع {تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَمانِيُّهُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هاتُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بُرْهانَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

/ (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط غير جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {صادِقِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{بَلى} حرف جواب {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَسْلَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَجْهَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُحْسِنٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَلَهُ} (ف) حرف جواب / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَقالَتِ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى

يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْيَهُودُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَيْسَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {النَّصارى} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ليس محذوف {وَقالَتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {النَّصارى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَيْسَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْيَهُودُ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر ليس محذوف {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَتْلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِثْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَوْلِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاللَّهُ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَيْنَهُمْ} ظرف

يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَخْتَلِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَمَنْ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَظْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنَعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَساجِدَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يُذْكَرَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِيهَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اسْمُهُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَسَعى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {خَرابِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يَدْخُلُوها} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / اسم كان محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {خائِفِينَ} حال، منصوب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {خِزْيٌ} مبتدا مؤخّر {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{وَلِلَّهِ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْمَشْرِقُ} مبتدا مؤخّر {وَالْمَغْرِبُ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {فَأَيْنَما} (ف) حرف عطف / مفعولٌ فيه جازم {تُوَلُّوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَثَمَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / خبر مقدّم محذوف {وَجْهُ} مبتدا مؤخّر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {واسِعٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَقالُوا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اتَّخَذَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَلَداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سُبْحانَهُ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَلْ} حرف ابتدا {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كُلٌّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قانِتُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{بَدِيعُ} مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَمْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُنْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَيَكُونُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{وَقالَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {لَوْلا} حرف تحضيض {يُكَلِّمُنَا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَوْ} حرف عطف {تَأْتِينا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {آيَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِثْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَوْلِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَشابَهَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قَدْ} حرف تحقيق {بَيَّنَّا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْآياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِقَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُوقِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَرْسَلْناكَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {بَشِيراً} حال، منصوب {وَنَذِيراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تُسْئَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَنْ} حرف جر {أَصْحابِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْجَحِيمِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَلَنْ} (و) حرف استيناف / حرف نصب {تَرْضى} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَنْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْيَهُودُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلاَ} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {النَّصارى} معطوف تابع {حَتَّى} حرف نصب {تَتَّبِعَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِلَّتَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُدَى} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْهُدى} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {وَلَئِنِ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف قسم / حرف جزم {اتَّبَعْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَهْواءَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {جاءَكَ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف نفى غير عامل {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر زائد {وَلِيٍّ} مبتدا مؤخّر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيرٍ} معطوف تابع

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آتَيْناهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَتْلُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَقَّ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {تِلاوَتِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْفُرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِهِ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأُولئِكَ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْخاسِرُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {بَنِي} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اذْكُرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِعْمَتِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّتِي} نعت تابع {أَنْعَمْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنِّي} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {فَضَّلْتُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر أنَّ محذوف {عَلَى} حرف جر {الْعالَمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَوْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَجْزِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {نَفْسٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْ} حرف جر {نَفْسٍ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُقْبَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {مِنْها} حرف جر و

اسم بعد از آن مجرور {عَدْلٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَنْفَعُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {شَفاعَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْصَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذِ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ابْتَلى} {إِبْراهِيمَ} {رَبُّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِكَلِماتٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأَتَمَّهُنَّ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {جاعِلُكَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِماماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {ذُرِّيَّتِي} اسم مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير

متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لا} حرف نفى غير عامل {يَنالُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَهْدِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الظَّالِمِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {جَعَلْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبَيْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَثابَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَمْناً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاتَّخِذُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {مَقامِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مُصَلًّى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَعَهِدْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {إِبْراهِيمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْ} حرف تفسير {طَهِّرا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْتِيَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلطَّائِفِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْعاكِفِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالرُّكَّعِ}

(و) حرف عطف / معطوف تابع {السُّجُودِ} نعت تابع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {اجْعَلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هذا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَلَداً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {آمِناً} نعت تابع {وَارْزُقْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَهْلَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الثَّمَراتِ} اسم مجرور يا در محل جر {مَنْ} بدل تابع {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَأُمَتِّعُهُ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا

در محل {قَلِيلاً} نعت تابع {ثُمَّ} حرف عطف {أَضْطَرُّهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {إِلى} حرف جر {عَذابِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَبِئْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمَصِيرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَرْفَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْقَواعِدَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْبَيْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِسْماعِيلُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَقَبَّلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {السَّمِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعَلِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاجْعَلْنا} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مُسْلِمَيْنِ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَكَ} حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {ذُرِّيَّتِنا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُمَّةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُسْلِمَةً} نعت تابع {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَرِنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَناسِكَنا} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتُبْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {التَّوَّابُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الرَّحِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَابْعَثْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَسُولاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتْلُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير

متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُعَلِّمُهُمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيُزَكِّيهِمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَنْتَ} ضمير فصل بدون محل {الْعَزِيزُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْحَكِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَرْغَبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَنْ} حرف جر {مِلَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {مَنْ} مستثنى، منصوب {سَفِهَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَفْسَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَقَدِ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {اصْطَفَيْناهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا

در محل جر {وَإِنَّهُ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَمِنَ} (ل) حرف مزحلقه / حرف جر {الصَّالِحِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبُّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَسْلِمْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَسْلَمْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لِرَبِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعالَمِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَوَصَّى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَنِيهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَعْقُوبُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يا} (يا) حرف ندا {بَنِيَّ} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اصْطَفى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو)

در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الدِّينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلا} (ف) سببيّه / حرف جزم {تَمُوتُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) محذوف در محل رفع و فاعل / نون تأكيد ثقليه {إِلاَّ} حرف استثنا {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَمْ} حرف عطف {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {شُهَداءَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {حَضَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {يَعْقُوبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِذْ} بدل تابع {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِبَنِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ما} مفعولٌ به مقدّم {تَعْبُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِي} اسم مجرور يا در محل جر / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نَعْبُدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {إِلهَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِلهَ} (و) حرف عطف

/ معطوف تابع {آبائِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِبْراهِيمَ} بدل تابع {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِسْحاقَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلهاً} بدل تابع {واحِداً} نعت تابع {وَنَحْنُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُمَّةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {خَلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَلَكُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {كَسَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {تُسْئَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَقالُوا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {كُونُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {هُوداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {نَصارى} معطوف تابع {تَهْتَدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بَلْ} حرف اضراب {مِلَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِبْراهِيمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَنِيفاً} حال، منصوب {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُشْرِكِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{قُولُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آمَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {إِبْراهِيمَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِسْحاقَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَعْقُوبَ} (و) حرف عطف / معطوف

تابع {وَالْأَسْباطِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُوتِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُوسى} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَعِيسى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُوتِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {النَّبِيُّونَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {نُفَرِّقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَحَدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَنَحْنُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُسْلِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف جزم {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِمِثْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آمَنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {اهْتَدَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه

ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {شِقاقٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَسَيَكْفِيكَهُمُ} (ف) حرف استيناف / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به ثان (دوم) {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَهُوَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {السَّمِيعُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْعَلِيمُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{صِبْغَةَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَمَنْ} (و) حرف اعتراض / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَحْسَنُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {صِبْغَةً} تمييز، منصوب {وَنَحْنُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عابِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَتُحَاجُّونَنا} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع

{رَبُّنا} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَبُّكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَنا} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَعْمالُنا} مبتدا مؤخّر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَكُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَعْمالُكُمْ} مبتدا مؤخّر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنَحْنُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُخْلِصُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَمْ} حرف عطف {تَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {إِبْراهِيمَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {وَإِسْماعِيلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَإِسْحاقَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَيَعْقُوبَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَالْأَسْباطَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {هُوداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {أَوْ} حرف عطف {نَصارى} معطوف تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَأَنْتُمْ} همزه (أ) حرف استفهام / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَعْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَمِ} حرف عطف {اللَّهُ} مبتدا،

مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَظْلَمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَتَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {شَهادَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عِنْدَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَا} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ما محذوف {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُمَّةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {خَلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَلَكُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {كَسَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلا} (و)

حاليه / حرف نفى غير عامل {تُسْئَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{سَيَقُولُ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {السُّفَهاءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {وَلاَّهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَنْ} حرف جر {قِبْلَتِهِمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّتِي} نعت تابع {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْمَشْرِقُ} مبتدا مؤخّر {وَالْمَغْرِبُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع،

مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {صِراطٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسْتَقِيمٍ} نعت تابع

{وَكَذلِكَ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جَعَلْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أُمَّةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَسَطاً} نعت تابع {لِتَكُونُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {شُهَداءَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيَكُونَ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الرَّسُولُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَهِيداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {جَعَلْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْقِبْلَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الَّتِي} نعت تابع {كُنْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عَلَيْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {إِلاَّ} حرف استثنا {لِنَعْلَمَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَتَّبِعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى

يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الرَّسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَنْقَلِبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {عَقِبَيْهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِنْ} (و) حاليه / حرف تأكيد {كانَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَكَبِيرَةً} (ل) فارقه / خبر كان، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {هَدَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِيُضِيعَ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {إِيمانَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِالنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَرَؤُفٌ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{قَدْ} حرف تحقيق {نَرى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه

ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {تَقَلُّبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَجْهِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلَنُوَلِّيَنَّكَ} (ف) حرف عطف / (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {قِبْلَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {تَرْضاها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فَوَلِّ} (ف) سببيّه / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَجْهَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَطْرَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَسْجِدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَحَيْثُ} (و) حرف عطف / مفعولٌ فيه جازم {ما} خبر كان، محذوف يا در تقدير {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فَوَلُّوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وُجُوهَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَطْرَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در

محل جر، مضاف اليه {وَإِنَّ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَيَعْلَمُونَ} (ل) حرف مزحلقه / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنّ محذوف {أَنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {الْحَقُّ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَا} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ما محذوف {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَئِنْ} (و) حرف عطف / (ل) موطئه / حرف جزم {أَتَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أُوتُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آيَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ما} حرف نفى غير عامل {تَبِعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قِبْلَتَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَنْتَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِتابِعٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {قِبْلَتَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {بَعْضُهُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِتابِعٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {قِبْلَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَعْضٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَئِنِ} (و) حرف عطف / (ل) موطئه / حرف جزم {اتَّبَعْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَهْواءَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {جاءَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّكَ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {إِذاً} حرف جواب {لَمِنَ} (ل) حرف مزحلقه / حرف جر

{الظَّالِمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنّ محذوف

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آتَيْناهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَعْرِفُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {كَما} (ك) حرف تشبيه / حرف مصدرى {يَعْرِفُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَبْناءَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِنَّ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فَرِيقاً} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَيَكْتُمُونَ} (ل) حرف مزحلقه / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{الْحَقُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلا}

(ف) سببيّه / حرف جزم {تَكُونَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / اسم كان، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُمْتَرِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَلِكُلٍّ} (و) حرف استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم {وِجْهَةٌ} مبتدا مؤخّر {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُوَلِّيها} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاسْتَبِقُوا} (ف) سببيّه / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْخَيْراتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَيْنَ} مفعولٌ فيه جازم {ما} خبر كان، محذوف يا در تقدير {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يَأْتِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {بِكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {جَمِيعاً} حال، منصوب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَمِنْ} (و) حرف استيناف / حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {خَرَجْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَوَلِّ} (ف) سببيّه / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَجْهَكَ} مفعولٌ به،

منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {شَطْرَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَسْجِدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَإِنَّهُ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَلْحَقُّ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَا} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهُ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِغافِلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ما محذوف {عَمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَمِنْ} (و) حرف استيناف / حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {خَرَجْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فَوَلِّ} (ف) سببيّه / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَجْهَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَطْرَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَسْجِدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَحَيْثُ} (و) حرف عطف / مفعولٌ فيه جازم {ما} خبر كان، محذوف يا در تقدير {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع،

اسم كان {فَوَلُّوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وُجُوهَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَطْرَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِئَلاَّ} (ل) حرف جر / حرف نصب / (لا) حرف نفى غير عامل {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حُجَّةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} مستثنى، منصوب {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلا} (ف) سببيّه / حرف جزم {تَخْشَوْهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاخْشَوْنِي} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلِأُتِمَّ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {نِعْمَتِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {وَلَعَلَّكُمْ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَهْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{كَما} (ك) حرف تشبيه / حرف مصدرى {أَرْسَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَسُولاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَتْلُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُزَكِّيكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُعَلِّمُكُمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْكِتابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيُعَلِّمُكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به

حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{فَاذْكُرُونِي} (ف) سببيّه / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَذْكُرْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {وَاشْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكْفُرُونِ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اسْتَعِينُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالصَّبْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالصَّلاةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الصَّابِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف

{وَلا} (و) حرف

عطف / حرف جزم {تَقُولُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُقْتَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَمْواتٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بَلْ} حرف اضراب / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَحْياءٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لا} حرف نفى غير عامل {تَشْعُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف جواب / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِشَيْءٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْخَوْفِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْجُوعِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَنَقْصٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الْأَمْوالِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْأَنْفُسِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالثَّمَراتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَبَشِّرِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الصَّابِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{الَّذِينَ} نعت تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَصابَتْهُمْ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مُصِيبَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {وَإِنَّا} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {راجِعُونَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {صَلَواتٌ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَحْمَةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُهْتَدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الصَّفا} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {وَالْمَرْوَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {شَعائِرِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {حَجَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى /

فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْبَيْتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوِ} حرف عطف {اعْتَمَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {أَنْ} حرف نصب {يَطَّوَّفَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَطَوَّعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {شاكِرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْزَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الْبَيِّناتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْهُدى} (و) حرف عطف

/ معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {بَيَّنَّاهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَلْعَنُهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف {وَيَلْعَنُهُمُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللاَّعِنُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} مستثنى، منصوب {تابُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَصْلَحُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَبَيَّنُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأُولئِكَ} (ف) حرف زائد / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَتُوبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنَا} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {التَّوَّابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الرَّحِيمُ}

خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَماتُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كُفَّارٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {لَعْنَةُ} مبتدا مؤخّر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف {وَالْمَلائِكَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالنَّاسِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَجْمَعِينَ} توكيد تابع

{خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {يُخَفَّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعَذابُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْظَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِلهُكُمْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلهٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {واحِدٌ} نعت تابع {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى

نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {هُوَ} بدل تابع {الرَّحْمنُ} نعت تابع {الرَّحِيمُ} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {خَلْقِ} اسم مجرور يا در محل جر {السَّماواتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاخْتِلافِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {اللَّيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالنَّهارِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْفُلْكِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الَّتِي} نعت تابع {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {فِي} حرف جر {الْبَحْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَنْفَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {ماءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأَحْيا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَرْضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَوْتِها} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه

{وَبَثَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {دَابَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَتَصْرِيفِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الرِّياحِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالسَّحابِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْمُسَخَّرِ} نعت تابع {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {السَّماءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَآياتٍ} (ل) حرف استيناف / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لِقَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَمِنَ} (و) حرف استيناف / حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَتَّخِذُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنْداداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُحِبُّونَهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَحُبِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَشَدُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حُبًّا} تمييز، منصوب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {يَرَى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَرَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْقُوَّةَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {جَمِيعاً} حال، منصوب {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {شَدِيدُ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعَذابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِذْ} بدل تابع {تَبَرَّأَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اتُّبِعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {اتَّبَعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَرَأَوُا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَتَقَطَّعَتْ}

(و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {بِهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَسْبابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اتَّبَعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف تمنى {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {كَرَّةً} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {فَنَتَبَرَّأَ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَبَرَّؤُا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُرِيهِمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَعْمالَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَسَراتٍ} مفعولٌ به ثالث (سوم)، منصوب يا در محل نصب {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هُمْ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِخارِجِينَ} (ب) حرف جر زائد

/ خبر ما، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّاسُ} بدل تابع {كُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَلالاً} حال، منصوب {طَيِّباً} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَتَّبِعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خُطُواتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الشَّيْطانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدُوٌّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مُبِينٌ} نعت تابع

{إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يَأْمُرُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالسُّوءِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْفَحْشاءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَقُولُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اتَّبِعُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَلْ} حرف عطف {نَتَّبِعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَلْفَيْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آباءَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوَلَوْ} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {آباؤُهُمْ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَهْتَدُونَ} فعل مضارع، مرفوع

به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَمَثَلُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَنْعِقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْمَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلاَّ} حرف استثنا {دُعاءً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَنِداءً} (و) حرف عطف / معطوف تابع / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {صُمٌّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بُكْمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {عُمْيٌ} خبر ثالث (سوم)، مرفوع يا در محل رفع {فَهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {طَيِّباتِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَزَقْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاشْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف جزم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {إِيَّاهُ} مفعولٌ به مقدّم {تَعْبُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {حَرَّمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْمَيْتَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالدَّمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلَحْمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْخِنْزِيرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أُهِلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَمَنِ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {اضْطُرَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل،

ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {غَيْرَ} حال، منصوب {باغٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {عادٍ} معطوف تابع {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {إِثْمَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَكْتُمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيَشْتَرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثَمَناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَلِيلاً} نعت تابع {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ما} حرف نفى غير عامل {يَأْكُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف {فِي} حرف جر {بُطُونِهِمْ} اسم مجرور يا

در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {النَّارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُكَلِّمُهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُزَكِّيهِمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اشْتَرَوُا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الضَّلالَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْهُدى} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْعَذابَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِالْمَغْفِرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَما} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْبَرَهُمْ} فعل ماضى (تعجّب) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَى} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّ} (ب) حرف جر / حرف

مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {نَزَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَإِنَّ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اخْتَلَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَفِي} (ل) حرف مزحلقه / حرف جر {شِقاقٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {بَعِيدٍ} نعت تابع

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْبِرَّ} خبر ليس، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {تُوَلُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / اسم ليس محذوف {وُجُوهَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قِبَلَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَشْرِقِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْمَغْرِبِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْبِرَّ} اسم لكنّ، منصوب يا در محل نصب / خبر لكنّ محذوف {مَنْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِاللَّهِ}

حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {وَالْمَلائِكَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْكِتابِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالنَّبِيِّينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَآتَى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمالَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {حُبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذَوِي} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمَساكِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَابْنَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {السَّبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالسَّائِلِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَفِي} (و) حرف عطف / حرف جر {الرِّقابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَقامَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتَى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُوفُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِعَهْدِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عاهَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {وَالصَّابِرِينَ} (و) حرف عطف / فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْبَأْساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالضَّرَّاءِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَحِينَ} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْبَأْسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {صَدَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُتَّقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِصاصُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْقَتْلى} اسم مجرور يا در محل جر {الْحُرُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِالْحُرِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالْعَبْدُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعَبْدِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالْأُنْثى} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِالْأُنْثى} حرف جر و

اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {عُفِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {أَخِيهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَيْءٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَاتِّباعٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / خبر مقدّم محذوف / مبتدا مؤخّر {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَداءٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِإِحْسانٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَخْفِيفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَحْمَةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَمَنِ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {اعْتَدى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلَهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَذابٌ} مبتدا مؤخّر {أَلِيمٌ} نعت تابع

{وَلَكُمْ} (و) حرف استيناف / حرف جر

و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الْقِصاصِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَياةٌ} مبتدا مؤخّر {يا} (يا) حرف ندا {أُولِي} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / نائب فاعل محذوف {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {حَضَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدَكُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْمَوْتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنْ} حرف جزم {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْوَصِيَّةُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِلْوالِدَيْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالْأَقْرَبِينَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَلَى} حرف جر {الْمُتَّقِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {بَدَّلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل

در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {سَمِعَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَإِنَّما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {إِثْمُهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يُبَدِّلُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَمِيعٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{فَمَنْ} (ف) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خافَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {مُوصٍ} اسم مجرور يا در محل جر {جَنَفاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {إِثْماً} معطوف تابع {فَأَصْلَحَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب

يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {إِثْمَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الصِّيامُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَما} (ك) حرف تشبيه / حرف مصدرى {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{أَيَّاماً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَعْدُوداتٍ} نعت تابع {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كانَ} فعل ماضى، مبنى

بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَرِيضاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَوْ} حرف عطف {عَلى} حرف جر {سَفَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَعِدَّةٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَيَّامٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أُخَرَ} نعت تابع {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {يُطِيقُونَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِدْيَةٌ} مبتدا مؤخّر {طَعامُ} بدل تابع {مِسْكِينٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَطَوَّعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَهُوَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْ} (و) حاليه / حرف نصب {تَصُومُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل

رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف جزم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{شَهْرُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {رَمَضانَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقُرْآنُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {هُدىً} حال، منصوب {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَبَيِّناتٍ} (ف) حرف عطف / معطوف تابع {مِنَ} حرف جر {الْهُدى} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْفُرْقانِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {شَهِدَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الشَّهْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلْيَصُمْهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَرِيضاً} خبر كان، منصوب

يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَوْ} حرف عطف {عَلى} حرف جر {سَفَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَعِدَّةٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {أَيَّامٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أُخَرَ} نعت تابع {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْيُسْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} حرف عطف / حرف نفي {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعُسْرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلِتُكْمِلُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعِدَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلِتُكَبِّرُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {ما} حرف مصدرى {هَداكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَعَلَّكُمْ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت

نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَأَلَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عِبادِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَنِّي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنِّي} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {قَرِيبٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {أُجِيبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {دَعْوَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدَّاعِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دَعانِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَلْيَسْتَجِيبُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلْيُؤْمِنُوا} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم

لعل {يَرْشُدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{أُحِلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَيْلَةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الصِّيامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الرَّفَثُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلى} حرف جر {نِسائِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هُنَّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِباسٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِباسٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَخْتانُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر إنَّ محذوف {أَنْفُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَتابَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَعَفا}

(و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَالْآنَ} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَاشِرُوهُنَّ} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَابْتَغُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَتَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَكُلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاشْرَبُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَتَّى} حرف نصب {يَتَبَيَّنَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْخَيْطُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَبْيَضُ} نعت تابع {مِنَ} حرف جر {الْخَيْطِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْأَسْوَدِ} نعت تابع {مِنَ} حرف جر {الْفَجْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {أَتِمُّوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصِّيامَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلَى} حرف جر {اللَّيْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف

/ حرف جزم {تُبَاشِرُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عاكِفُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْمَساجِدِ} اسم مجرور يا در محل جر {تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حُدُودُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَقْرَبُوها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {آياتِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {يَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَأْكُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر،

مضاف اليه {بِالْباطِلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتُدْلُوا} (و) معيّه / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلَى} حرف جر {الْحُكَّامِ} اسم مجرور يا در محل جر {لِتَأْكُلُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَرِيقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {أَمْوالِ} اسم مجرور يا در محل جر {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بِالْإِثْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يَسْئَلُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنِ} حرف جر {الْأَهِلَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هِيَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَواقِيتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْحَجِّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلَيْسَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْبِرُّ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنْ} (ب) حرف جر / حرف نصب {تَأْتُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل / خبر ليس محذوف {الْبُيُوتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {ظُهُورِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْبِرَّ} اسم لكنّ، منصوب يا در محل نصب / خبر لكن محذوف {مَنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اتَّقى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَأْتُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبُيُوتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {أَبْوابِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تُفْلِحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَقاتِلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُقاتِلُونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع

و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَعْتَدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمُعْتَدِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَاقْتُلُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَيْثُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ثَقِفْتُمُوهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَخْرِجُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {أَخْرَجُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَالْفِتْنَةُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَشَدُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْقَتْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُقاتِلُوهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف

نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَسْجِدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {حَتَّى} حرف نصب {يُقاتِلُوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {قاتَلُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَاقْتُلُوهُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {جَزاءُ} مبتدا مؤخّر {الْكافِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{فَإِنِ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {انْتَهَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَقاتِلُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَتَّى}

حرف نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِتْنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَيَكُونَ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الدِّينُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {فَإِنِ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {انْتَهَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {عُدْوانَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {إِلاَّ} حرف استثنا {عَلَى} حرف جر {الظَّالِمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر لاى نفى جنس، محذوف

{الشَّهْرُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْحَرامُ} نعت تابع {بِالشَّهْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْحَرامِ} نعت تابع {وَالْحُرُماتُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قِصاصٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَمَنِ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {اعْتَدى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَاعْتَدُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِمِثْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَا} مضاف

اليه، مجرور يا در محل جر {اعْتَدى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمُتَّقِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر أنَّ محذوف

{وَأَنْفِقُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُلْقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَيْدِيكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَى} حرف جر {التَّهْلُكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَحْسِنُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو)

در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْمُحْسِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَأَتِمُّوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَجَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْعُمْرَةَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {أُحْصِرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فَمَا} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اسْتَيْسَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {الْهَدْيِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَحْلِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رُؤُسَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَتَّى} حرف نصب {يَبْلُغَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْهَدْيُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مَحِلَّهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَرِيضاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير

يا محذوف يا در محل {أَوْ} حرف عطف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَذىً} مبتدا مؤخّر {مِنْ} حرف جر {رَأْسِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَفِدْيَةٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {صِيامٍ} نعت تابع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَوْ} حرف عطف {صَدَقَةٍ} معطوف تابع {أَوْ} حرف عطف {نُسُكٍ} معطوف تابع {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَمِنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَمَتَّعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِالْعُمْرَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلَى} حرف جر {الْحَجِّ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمَا} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اسْتَيْسَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {الْهَدْيِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {لَمْ} حرف جزم {يَجِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فَصِيامُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ثَلاثَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَيَّامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {الْحَجِّ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَسَبْعَةٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَجَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَشَرَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {كامِلَةٌ} نعت تابع {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَمْ} حرف جزم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {أَهْلُهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حاضِرِي} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {الْمَسْجِدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {شَدِيدُ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{الْحَجُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَشْهُرٌ} خبر،

مرفوع يا در محل رفع {مَعْلُوماتٌ} نعت تابع {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {فَرَضَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِيهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْحَجَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {رَفَثَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / (لا)ى نفى جنس {فُسُوقَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَلا} (و) حرف عطف / (لا)ى نفى جنس {جِدالَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِي} حرف جر {الْحَجِّ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {يَعْلَمْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَتَزَوَّدُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {خَيْرَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {الزَّادِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {التَّقْوى} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَاتَّقُونِ} (و) حرف عطف / فعل

امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ن) حرف وقايه / (ي) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به {يا} حرف ندا {أُولِي} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {جُناحٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {تَبْتَغُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَضْلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَفَضْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {عَرَفاتٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَاذْكُرُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَشْعَرِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَاذْكُرُوهُ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كَما} (ك) حرف جر / (ما) حرف مصدرى {هَداكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى

/ (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَإِنْ} (و) حاليه / حرف تأكيد {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مِنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قَبْلِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَمِنَ} (ل) فارقه / حرف جر {الضَّالِّينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{ثُمَّ} حرف عطف {أَفِيضُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {أَفاضَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {النَّاسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاسْتَغْفِرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضَيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مَناسِكَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاذْكُرُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{كَذِكْرِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {آباءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْ} حرف عطف {أَشَدَّ} معطوف تابع {ذِكْراً} تمييز، منصوب {فَمِنَ} (ف) حرف استيناف / حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {آتِنا} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِي} حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر زائد {خَلاقٍ} مبتدا مؤخّر

{وَمِنْهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {آتِنا} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل

جر {حَسَنَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَفِي} (و) حرف عطف / حرف جر {الْآخِرَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {حَسَنَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَقِنا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَذابَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نَصِيبٌ} مبتدا مؤخّر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَرِيعُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْحِسابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَاذْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {أَيَّامٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مَعْدُوداتٍ} نعت تابع {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَعَجَّلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فِي} حرف جر {يَوْمَيْنِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط

/ (لا)ى نفى جنس {إِثْمَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {تَأَخَّرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {إِثْمَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {لِمَنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {اتَّقى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُحْشَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر أنَّ محذوف

{وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يُعْجِبُكَ} فعل مضارع، مرفوع به

ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {قَوْلُهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {الْحَياةِ} اسم مجرور يا در محل جر {الدُّنْيا} نعت تابع {وَيُشْهِدُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {قَلْبِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَلَدُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْخِصامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَوَلَّى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَعى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {لِيُفْسِدَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُهْلِكَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْحَرْثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالنَّسْلَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا}

حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْفَسادَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قِيلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اتَّقِ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذَتْهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْعِزَّةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِالْإِثْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَحَسْبُهُ} (ف) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَلَبِئْسَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمِهادُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَمِنَ} (و) حرف عطف / حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَشْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَفْسَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ابْتِغاءَ} مفعول لأجله، منصوب {مَرْضاتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور

يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {رَؤُفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعِبادِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ادْخُلُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {السِّلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {كَافَّةً} حال، منصوب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَتَّبِعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خُطُواتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الشَّيْطانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدُوٌّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مُبِينٌ} نعت تابع

{فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {زَلَلْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَتْكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَاعْلَمُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل

يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{هَلْ} حرف استفهام {يَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِيَهُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {ظُلَلٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْغَمامِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْمَلائِكَةُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَقُضِيَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْأَمْرُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَإِلَى} (و) حرف استيناف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {تُرْجَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْأُمُورُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{سَلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بَنِي} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {آتَيْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {آيَةٍ} تمييز، منصوب {بَيِّنَةٍ} نعت تابع {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُبَدِّلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

/ خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {نِعْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَتْهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {شَدِيدُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{زُيِّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْحَياةُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الدُّنْيا} نعت تابع {وَيَسْخَرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اتَّقَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَوْقَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل

نصب {الْقِيامَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَرْزُقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِسابٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {النَّاسُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {أُمَّةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {واحِدَةً} نعت تابع {فَبَعَثَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {النَّبِيِّينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُبَشِّرِينَ} حال، منصوب {وَمُنْذِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَعَهُمُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْكِتابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لِيَحْكُمَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِيمَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اخْتَلَفُوا}

فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَا} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {اخْتَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أُوتُوهُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَتْهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَغْياً} مفعول لأجله، منصوب {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَهَدَى} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِمَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اخْتَلَفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْحَقِّ} اسم مجرور يا در محل جر {بِإِذْنِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حاليه /

مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلى} حرف جر {صِراطٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسْتَقِيمٍ} نعت تابع

{أَمْ} حرف عطف {حَسِبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَدْخُلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْجَنَّةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلَمَّا} (و) حاليه / حرف جزم {يَأْتِكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مَثَلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {خَلَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {قَبْلِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَسَّتْهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَأْساءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالضَّرَّاءُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَزُلْزِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {حَتَّى} حرف نصب {يَقُولَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الرَّسُولُ} فاعل، مرفوع يا

در محل رفع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَتى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / خبر مقدّم محذوف {نَصْرُ} مبتدا مؤخّر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَلا} حرف استفتاح {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {نَصْرَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَرِيبٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يَسْئَلُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْفَقْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلِلْوالِدَيْنِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {وَالْأَقْرَبِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمَساكِينِ} (و) حرف عطف /

معطوف تابع {وَابْنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {السَّبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِتالُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كُرْهٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَعَسى} (و) حرف عطف / فعل ماضى (رجاء) {أَنْ} حرف نصب {تَكْرَهُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل عسى محذوف {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَعَسى} (و) حرف عطف / فعل ماضى (رجاء) {أَنْ} حرف نصب {تُحِبُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل عسى محذوف {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع

{شَرٌّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنْتُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يَسْئَلُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنِ} حرف جر {الشَّهْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {قِتالٍ} بدل اشتمال {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {قِتالٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَبِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَصَدٌّ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكُفْرٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْمَسْجِدِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْحَرامِ} نعت تابع {وَإِخْراجُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَهْلِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر،

مضاف اليه {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَكْبَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْفِتْنَةُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَكْبَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْقَتْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَزالُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم زال {يُقاتِلُونَكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر زال محذوف {حَتَّى} حرف نصب {يَرُدُّوكُمْ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنْ} حرف جر {دِينِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنِ} حرف شرط جازم {اسْتَطاعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَرْتَدِدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَنْ} حرف جر {دِينِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَيَمُتْ} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به

سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كافِرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حَبِطَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَعْمالُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر محذوف {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأُولئِكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {هاجَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجاهَدُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَرْجُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در

محل / خبر إنّ محذوف {رَحْمَتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يَسْئَلُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنِ} حرف جر {الْخَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْمَيْسِرِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِيهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {إِثْمٌ} مبتدا مؤخّر {كَبِيرٌ} نعت تابع {وَمَنافِعُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِثْمُهُما} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَكْبَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {نَفْعِهِما} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَسْئَلُونَكَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ما ذا} مفعولٌ به مقدّم {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قُلِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْعَفْوَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَذلِكَ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَفَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَسْئَلُونَكَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنِ} حرف جر {الْيَتامى} اسم مجرور يا در محل جر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِصْلاحٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُخالِطُوهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَإِخْوانُكُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر

(هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْمُفْسِدَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْمُصْلِحِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَأَعْنَتَكُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَنْكِحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْمُشْرِكاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف نصب {يُؤْمِنَّ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَأَمَةٌ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف ابتدا / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُؤْمِنَةٌ} نعت تابع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {مُشْرِكَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {أَعْجَبَتْكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُنْكِحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {الْمُشْرِكِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {حَتَّى} حرف نصب {يُؤْمِنُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَعَبْدٌ} (و) حرف استيناف / (ل) حرف ابتدا / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُؤْمِنٌ} نعت تابع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {مُشْرِكٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {أَعْجَبَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَدْعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِلَى} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَدْعُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِلَى} حرف جر {الْجَنَّةِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْمَغْفِرَةِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {بِإِذْنِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُبَيِّنُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {آياتِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلنَّاسِ} حرف

جر و اسم بعد از آن مجرور {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {يَتَذَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَيَسْئَلُونَكَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَنِ} حرف جر {الْمَحِيضِ} اسم مجرور يا در محل جر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَذىً} خبر، مرفوع يا در محل رفع {فَاعْتَزِلُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْمَحِيضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَقْرَبُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَتَّى} حرف نصب {يَطْهُرْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَطَهَّرْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأْتُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در

محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {حَيْثُ} اسم مجرور يا در محل جر {أَمَرَكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {التَّوَّابِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُحِبُّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمُتَطَهِّرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{نِساؤُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {حَرْثٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَأْتُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حَرْثَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنَّى} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {شِئْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَقَدِّمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِأَنْفُسِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُلاقُوهُ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَشِّرِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَجْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عُرْضَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِأَيْمانِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {تَبَرُّوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتُصْلِحُوا} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا

در محل رفع

{لا} حرف نفى غير عامل {يُؤاخِذُكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِاللَّغْوِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {أَيْمانِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {يُؤاخِذُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {يُؤْلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {نِسائِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {تَرَبُّصُ} مبتدا مؤخّر {أَرْبَعَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَشْهُرٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {فاؤُ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل

يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {عَزَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الطَّلاقَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَمِيعٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَالْمُطَلَّقاتُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَتَرَبَّصْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِأَنْفُسِهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثَلاثَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قُرُوءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَحِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {يَكْتُمْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خَلَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {أَرْحامِهِنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در

محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {يُؤْمِنَّ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {وَبُعُولَتُهُنَّ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَحَقُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِرَدِّهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {أَرادُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِصْلاحاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلَهُنَّ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِثْلُ} مبتدا مؤخّر {الَّذِي} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْمَعْرُوفِ} حال، منصوب {وَلِلرِّجالِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {دَرَجَةٌ} مبتدا مؤخّر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{الطَّلاقُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَرَّتانِ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{فَإِمْساكٌ} (ف) حرف عطف / خبر مقدّم محذوف / مبتدا مؤخّر {بِمَعْرُوفٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {تَسْرِيحٌ} معطوف تابع {بِإِحْسانٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَحِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْ} حرف نصب {تَأْخُذُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / فاعل (يحلُ) در محل رفع {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آتَيْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَخافا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {يُقِيما} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حُدُودَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {يُقِيما} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حُدُودَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلا}

(ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فِيمَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {افْتَدَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حُدُودُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَعْتَدُوها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَتَعَدَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {حُدُودَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الظَّالِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {طَلَّقَها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {تَحِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {لَهُ} حرف جر

و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {بَعْدُ} اسم مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {تَنْكِحَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {زَوْجاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَيْرَهُ} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {طَلَّقَها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {أَنْ} حرف نصب {يَتَراجَعا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {ظَنَّا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يُقِيما} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {حُدُودَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَتِلْكَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {حُدُودُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُبَيِّنُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِقَوْمٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {طَلَّقْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَبَلَغْنَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَجَلَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَمْسِكُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِمَعْرُوفٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {سَرِّحُوهُنَّ} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِمَعْرُوفٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُمْسِكُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ضِراراً} مفعول لأجله، منصوب {لِتَعْتَدُوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَفْعَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در

محل {ذلِكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {ظَلَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَفْسَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَتَّخِذُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُزُواً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَاذْكُرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نِعْمَتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْزَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْحِكْمَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يَعِظُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل

نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيمٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {طَلَّقْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَبَلَغْنَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَجَلَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَعْضُلُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَنْ} حرف نصب {يَنْكِحْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَزْواجَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَراضَوْا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُوعَظُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنْ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُؤْمِنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَزْكى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَطْهَرُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنْتُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَالْوالِداتُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُرْضِعْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْلادَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل

در محل جر، مضاف اليه {حَوْلَيْنِ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كامِلَيْنِ} نعت تابع {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يُتِمَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الرَّضاعَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الْمَوْلُودِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِزْقُهُنَّ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكِسْوَتُهُنَّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لا} حرف نفى غير عامل {تُكَلَّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {نَفْسٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {وُسْعَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف جزم {تُضَارَّ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {والِدَةٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِوَلَدِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم / فعل مقدّر يا محذوف {مَوْلُودٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {بِوَلَدِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الْوارِثِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مِثْلُ} مبتدا مؤخّر {ذلِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {أَرادا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِصالاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَنْ} حرف جر {تَراضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْهُما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَشاوُرٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {أَرَدْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَسْتَرْضِعُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْلادَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَلَّمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {ما}

مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آتَيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مضاف محذوف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُتَوَفَّوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَذَرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَزْواجاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَتَرَبَّصْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر براى (الذين) {بِأَنْفُسِهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَرْبَعَةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَشْهُرٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَعَشْراً} حرف عطف و اسم بعد

از آن معطوف {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَلَغْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَجَلَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فَعَلْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَنْفُسِهِنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَلا} (و) حرف عطف / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {عَرَّضْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {خِطْبَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {النِّساءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَوْ}

حرف عطف {أَكْنَنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَنْفُسِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلِمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {سَتَذْكُرُونَهُنَّ} (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر إنَّ محذوف {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لا} حرف جزم {تُواعِدُوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سِرًّا} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {تَقُولُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَعْرُوفاً} نعت تابع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَعْزِمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عُقْدَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {النِّكاحِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {يَبْلُغَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْكِتابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَجَلَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاعْلَمُوا}

(و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {أَنْفُسِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاحْذَرُوهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَلِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{لا} (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِنْ} حرف شرط جازم {طَلَّقْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {النِّساءَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ما} حرف مصدرى {لَمْ} حرف جزم {تَمَسُّوهُنَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَوْ} حرف عطف {تَفْرِضُوا} فعل مضارع

مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَرِيضَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَمَتِّعُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلَى} حرف جر {الْمُوسِعِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {قَدَرُهُ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَعَلَى} (و) حرف عطف / حرف جر {الْمُقْتِرِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {قَدَرُهُ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَتاعاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَلَى} حرف جر {الْمُحْسِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {طَلَّقْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَمَسُّوهُنَّ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَقَدْ} (و) حاليه / حرف تحقيق {فَرَضْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لَهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَرِيضَةً} مفعول

مطلق يا نائب مفعول، منصوب {فَنِصْفُ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَرَضْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يَعْفُونَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْ} حرف نصب {يَعْفُوَا} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِيَدِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {عُقْدَةُ} مبتدا مؤخّر {النِّكاحِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَنْ} (و) حرف اعتراض / حرف نصب {تَعْفُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {أَقْرَبُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِلتَّقْوى} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {تَنْسَوُا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْفَضْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{حافِظُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَى} حرف جر {الصَّلَواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالصَّلاةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْوُسْطى} نعت تابع {وَقُومُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قانِتِينَ} حال، منصوب

{فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {خِفْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَرِجالاً} (ف) رابط جواب براى شرط / حال، منصوب {أَوْ} حرف عطف {رُكْباناً} معطوف تابع {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَمِنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَاذْكُرُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَما} حرف جر و مصدرى {عَلَّمَكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} بدل تابع {لَمْ} حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف

/ مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُتَوَفَّوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَذَرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَزْواجاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / فعل و فاعل محذوف {وَصِيَّةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / خبر (الذين) {لِأَزْواجِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَتاعاً} حال، منصوب {إِلَى} حرف جر {الْحَوْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {غَيْرَ} حال، منصوب {إِخْراجٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {خَرَجْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {ما} اسم مجرور يا در محل جر / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فَعَلْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَنْفُسِهِنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {مَعْرُوفٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَلِلْمُطَلَّقاتِ} (و) حرف

استيناف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَتاعٌ} مبتدا مؤخّر {بِالْمَعْرُوفِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / فعل و فاعل محذوف {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَلَى} حرف جر {الْمُتَّقِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {خَرَجُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دِيارِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُلُوفٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَذَرَ} مفعول لأجله، منصوب {الْمَوْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَقالَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهُ} فاعل،

مرفوع يا در محل رفع {مُوتُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ثُمَّ} حرف عطف {أَحْياهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَذُو} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {فَضْلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَكْثَرَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لكن محذوف

{وَقاتِلُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {سَمِيعٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذَا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} نعت تابع

{يُقْرِضُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قَرْضاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {حَسَناً} نعت تابع {فَيُضاعِفَهُ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَضْعافاً} حال، منصوب {كَثِيرَةً} نعت تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَقْبِضُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَيَبْصُطُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَإِلَيْهِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُرْجَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الْمَلَإِ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {بَنِي} اسم مجرور يا در محل جر {إِسْرائِيلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُوسى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع

و فاعل {لِنَبِيٍّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ابْعَثْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَلِكاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نُقاتِلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {هَلْ} حرف استفهام {عَسَيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم عسى {إِنْ} حرف شرط جازم {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِتالُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {تُقاتِلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر عسى محذوف {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَما} (و) حرف زائد / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {نُقاتِلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقَدْ} (و)

حاليه / حرف تحقيق {أُخْرِجْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {مِنْ} حرف جر {دِيارِنا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَبْنائِنا} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كُتِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقِتالُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مستثنى، منصوب {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالظَّالِمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَبِيُّهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {قَدْ} حرف تحقيق {بَعَثَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {طالُوتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَلِكاً} حال، منصوب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّى} حال، منصوب {يَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الْمُلْكُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَنَحْنُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَحَقُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْمُلْكِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَمْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {يُؤْتَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {سَعَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْمالِ} اسم مجرور يا در محل جر {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {اصْطَفاهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَزادَهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَسْطَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْعِلْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْجِسْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُؤْتِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مُلْكَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَنْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {واسِعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {نَبِيُّهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {آيَةَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مُلْكِهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِيَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {التَّابُوتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {سَكِينَةٌ} مبتدا مؤخّر {مِنْ} حرف جر {رَبِّكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَقِيَّةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِمَّا} حرف جر و اسم

بعد از آن مجرور {تَرَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {آلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مُوسى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَآلُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {هارُونَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَحْمِلُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِي} حرف جر {ذلِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف {لَآيَةً} (ل) تأكيد / اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {فَصَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {طالُوتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِالْجُنُودِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مُبْتَلِيكُمْ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِنَهَرٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {شَرِبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى

/ فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلَيْسَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنِّي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {وَمَنْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَمْ} حرف جزم {يَطْعَمْهُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنَّهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {مِنِّي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا {مَنِ} مستثنى، منصوب {اغْتَرَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غُرْفَةً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {بِيَدِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَشَرِبُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مستثنى، منصوب {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاوَزَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى

يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {هُوَ} توكيد تابع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} (لا)ى نفى جنس {طاقَةَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَنَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {الْيَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بِجالُوتَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَجُنُودِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَظُنُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُلاقُوا} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {فِئَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {قَلِيلَةٍ} نعت تابع {غَلَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فِئَةً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {كَثِيرَةً} نعت تابع {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الصَّابِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَلَمَّا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {بَرَزُوا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِجالُوتَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَجُنُودِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَفْرِغْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {صَبْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَثَبِّتْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَقْدامَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَانْصُرْنا} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْقَوْمِ} اسم مجرور يا در محل جر

{الْكافِرِينَ} نعت تابع

{فَهَزَمُوهُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقَتَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {داوُدُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {جالُوتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتاهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُلْكَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَالْحِكْمَةَ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف {وَعَلَّمَهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَوْلا} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {دَفْعُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَعْضَهُمْ} بدل تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {لَفَسَدَتِ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث

{الْأَرْضُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {ذُو} خبر لكن، مرفوع يا در محل رفع {فَضْلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَى} حرف جر {الْعالَمِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آياتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {نَتْلُوها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنَّكَ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لَمِنَ} (ل) حرف مزحلقه / حرف جر {الْمُرْسَلِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف

{تِلْكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الرُّسُلُ} بدل تابع {فَضَّلْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بَعْضَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {كَلَّمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) محذوف در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{وَرَفَعَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَعْضَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {دَرَجاتٍ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَآتَيْنا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عِيسَى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ابْنَ} بدل تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْبَيِّناتِ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَأَيَّدْناهُ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِرُوحِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقُدُسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مَا} حرف نفى غير عامل {اقْتَتَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} حرف مصدرى {جاءَتْهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْبَيِّناتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنِ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {اخْتَلَفُوا} فعل

ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَمِنْهُمْ} (ف) حرف تعليل / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمِنْهُمْ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {كَفَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مَا} حرف نفى غير عامل {اقْتَتَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {يَفْعَلُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفِقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَزَقْناكُمْ} فعل ماضى، مبنى

بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {يَأْتِيَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {يَوْمٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {بَيْعٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {خُلَّةٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {شَفاعَةٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالْكافِرُونَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الظَّالِمُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} (لا)ى نفى جنس {إِلهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب / خبر لاى نفى جنس، محذوف {إِلاَّ} حرف استثنا / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {هُوَ} بدل تابع {الْحَيُّ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الْقَيُّومُ} خبر ثالث (سوم)، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تَأْخُذُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سِنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَوْمٌ} معطوف تابع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذَا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} بدل تابع {يَشْفَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عِنْدَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثناء {بِإِذْنِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَيْدِيهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {خَلْفَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يُحِيطُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِشَيْءٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {عِلْمِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شاءَ} فعل ماضى، مبنى

بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَسِعَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {كُرْسِيُّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {السَّماواتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْأَرْضَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَلا} (و) حاليه / حرف نفى غير عامل {يَؤُدُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حِفْظُهُما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُوَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْعَلِيُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْعَظِيمُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{لا} (لا)ى نفى جنس {إِكْراهَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {فِي} حرف جر {الدِّينِ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر لاى نفى جنس، محذوف {قَدْ} حرف تحقيق {تَبَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الرُّشْدُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْغَيِّ} اسم مجرور يا در محل جر {فَمَنْ} (ف) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْفُرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِالطَّاغُوتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُؤْمِنْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَقَدِ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {اسْتَمْسَكَ}

فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْعُرْوَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْوُثْقى} نعت تابع {لاَ} (لا)ى نفى جنس {انْفِصامَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {سَمِيعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {وَلِيُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُخْرِجُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الظُّلُماتِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلَى} حرف جر {النُّورِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْلِياؤُهُمُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الطَّاغُوتُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر براى (الذين) {يُخْرِجُونَهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنَ} حرف جر {النُّورِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلَى} حرف جر {الظُّلُماتِ} اسم مجرور يا

در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / حرف جزم {تَرَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الَّذِي} اسم مجرور يا در محل جر {حَاجَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِبْراهِيمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {رَبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {آتاهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُلْكَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَبِّيَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يُحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُمِيتُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا

تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنَا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أُحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأُمِيتُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَأْتِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {بِالشَّمْسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْمَشْرِقِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأْتِ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْمَغْرِبِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَبُهِتَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِي} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در

محل {الْقَوْمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الظَّالِمِينَ} نعت تابع

{أَوْ} حرف عطف {كَالَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَرَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {قَرْيَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَهِيَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خاوِيَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {عُرُوشِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنَّى} حال، منصوب {يُحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {هذِهِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مَوْتِها} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَماتَهُ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِائَةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {بَعَثَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل

نصب {لَبِثْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَبِثْتُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {يَوْماً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {بَعْضَ} معطوف تابع {يَوْمٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَلْ} حرف ابتدا {لَبِثْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِائَةَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {عامٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَانْظُرْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلى} حرف جر {طَعامِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَشَرابِكَ} (و) حرف عطف / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَمْ} حرف جزم {يَتَسَنَّهْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَانْظُرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلى} حرف جر {حِمارِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلِنَجْعَلَكَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير

مستتر (نحن) در تقدير {آيَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لِلنَّاسِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَانْظُرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَى} حرف جر {الْعِظامِ} اسم مجرور يا در محل جر {كَيْفَ} حال، منصوب {نُنْشِزُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {ثُمَّ} حرف عطف {نَكْسُوها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَحْماً} تمييز، منصوب {فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَبَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِبْراهِيمُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَبِّ} منادا، منصوب يا در محل

نصب / (ي) محذوفه در محل جر، مضاف اليه {أَرِنِي} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (ن) حرف وقايه / (ي) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {كَيْفَ} حال، منصوب {تُحْيِ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمَوْتى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَوَلَمْ} همزه (أ) حرف استفهام / (و) حرف عطف / حرف جزم {تُؤْمِنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَلى} حرف جواب {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لِيَطْمَئِنَّ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {قَلْبِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ي) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَخُذْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَرْبَعَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الطَّيْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَصُرْهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {اجْعَلْ}

فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {جَبَلٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جُزْءاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {ادْعُهُنَّ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {يَأْتِينَكَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَعْياً} حال، منصوب {وَاعْلَمْ} (و) حرف استيناف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{مَثَلُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَبَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَنْبَتَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت)

تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {سَبْعَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {سَنابِلَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {سُنْبُلَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {مِائَةُ} مبتدا مؤخّر {حَبَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُضاعِفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {واسِعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {يُتْبِعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} حرف مصدرى {أَنْفَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَنًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف

عطف / حرف نفى غير عامل {أَذىً} معطوف تابع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر (الذين) {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{قَوْلٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعْرُوفٌ} نعت تابع {وَمَغْفِرَةٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {صَدَقَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {يَتْبَعُها} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَذىً} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَنِيٌّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {لا} حرف جزم {تُبْطِلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {صَدَقاتِكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْمَنِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْأَذى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كَالَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُنْفِقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مالَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رِئاءَ} مفعول لأجله، منصوب {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْيَوْمِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرِ} نعت تابع {فَمَثَلُهُ} (ف) حرف تعليل / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {صَفْوانٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {تُرابٌ} مبتدا مؤخّر {فَأَصابَهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وابِلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَتَرَكَهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى

/ (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {صَلْداً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَقْدِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْقَوْمَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْكافِرِينَ} نعت تابع

{وَمَثَلُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ابْتِغاءَ} مفعول لأجله، منصوب {مَرْضاتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَتَثْبِيتاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَمَثَلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {جَنَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در

محل {بِرَبْوَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَصابَها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وابِلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَآتَتْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {أُكُلَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ضِعْفَيْنِ} حال، منصوب {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يُصِبْها} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وابِلٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَطَلٌّ} (ف) رابط جواب براى شرط / خبر مقدّم / مبتدا مؤخّر محذوف {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{أَيَوَدُّ} همزه (أ) حرف استفهام / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {أَحَدُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَنْ} حرف نصب {تَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {جَنَّةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {نَخِيلٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَأَعْنابٍ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {تَجْرِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه

ظاهرى يا تقديرى {مِنْ} حرف جر {تَحْتِهَا} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأَنْهارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / مبتدا مؤخّر محذوف {مِنْ} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {الثَّمَراتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَصابَهُ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْكِبَرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلَهُ} (و) حاليه / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ذُرِّيَّةٌ} مبتدا مؤخّر {ضُعَفاءُ} نعت تابع {فَأَصابَها} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {إِعْصارٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {نارٌ} مبتدا مؤخّر {فَاحْتَرَقَتْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {كَذلِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُبَيِّنُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْآياتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَتَفَكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به

ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْفِقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {طَيِّباتِ} اسم مجرور يا در محل جر {ما} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَسَبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَمِمَّا} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَخْرَجْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَيَمَّمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْخَبِيثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَسْتُمْ} (و) حاليه / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم ليس {بِآخِذِيهِ} (ب) حرف جر زائد / خبر ليس، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {تُغْمِضُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاعْلَمُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {غَنِيٌّ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَمِيدٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{الشَّيْطانُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعِدُكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْفَقْرَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَيَأْمُرُكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْفَحْشاءِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعِدُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مَغْفِرَةً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَفَضْلاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {واسِعٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يُؤْتِي}

فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْحِكْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مَنْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُؤْتَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْحِكْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {أُوتِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} نعت تابع {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَذَّكَّرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {إِلاَّ} حرف استثنا {أُولُوا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَلْبابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {أَنْفَقْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {نَفَقَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوْ} حرف عطف {نَذَرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {نَذْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يَعْلَمُهُ} فعل مضارع، مرفوع

به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {لِلظَّالِمِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر زائد {أَنْصارٍ} مبتدا مؤخّر

{إِنْ} حرف شرط جازم {تُبْدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّدَقاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَنِعِمَّا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل ماضى جامد براى انشاء مدح / (ما) فاعل، در محل رفع / خبر مقدّم محذوف {هِيَ} مبتدا مؤخّر {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُخْفُوها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَتُؤْتُوهَا} (و) حرف عطف / فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْفُقَراءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَهُوَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُكَفِّرُ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {سَيِّئاتِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف

اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {هُداهُمْ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَما} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به جازم {تُنْفِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَلِأَنْفُسِكُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جر / اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف اعتراض / حرف نفى غير عامل {تُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {ابْتِغاءَ} مفعول لأجله، منصوب

{وَجْهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {تُنْفِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {يُوَفَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{لِلْفُقَراءِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {الَّذِينَ} نعت تابع {أُحْصِرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَطِيعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ضَرْباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَحْسَبُهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْجاهِلُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَغْنِياءَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {التَّعَفُّفِ}

اسم مجرور يا در محل جر {تَعْرِفُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِسِيماهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْئَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلْحافاً} حال، منصوب {وَما} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به جازم {تُنْفِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {خَيْرٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِاللَّيْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالنَّهارِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {سِرًّا} حال، منصوب {وَعَلانِيَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَلَهُمْ} (ف) حرف زائد / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر (الذين) {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ

فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{الَّذِينَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَأْكُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرِّبا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَقُومُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِلاَّ} حرف استثنا {كَما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَقُومُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَتَخَبَّطُهُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْمَسِّ} اسم مجرور يا در محل جر {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {الْبَيْعُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِثْلُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الرِّبا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَحَلَّ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْبَيْعَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَحَرَّمَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الرِّبا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَمَنْ} (ف) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {جاءَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مَوْعِظَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَانْتَهى} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَلَهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {سَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَأَمْرُهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم

مجرور يا در محل جر / خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {عادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَأُولئِكَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَصْحابُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خالِدُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يَمْحَقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الرِّبا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُرْبِي} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الصَّدَقاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {كُلَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَّارٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَثِيمٍ} نعت تابع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَعَمِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {الصَّالِحاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَقامُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتَوُا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {أَجْرُهُمْ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {خَوْفٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {هُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَحْزَنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَذَرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَقِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الرِّبا} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَأْذَنُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِحَرْبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَرَسُولِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُبْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَلَكُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {رُؤُسُ} مبتدا مؤخّر {أَمْوالِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {تَظْلِمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف

نفى غير عامل {تُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذُو} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عُسْرَةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَنَظِرَةٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلى} حرف جر {مَيْسَرَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَصَدَّقُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{وَاتَّقُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يَوْماً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تُرْجَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فِيهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {ثُمَّ} حرف عطف {تُوَفَّى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {كُلُّ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْسٍ} مضاف

اليه، مجرور يا در محل جر {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَدايَنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِدَيْنٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلى} حرف جر {أَجَلٍ} اسم مجرور يا در محل جر {مُسَمًّى} نعت تابع {فَاكْتُبُوهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلْيَكْتُبْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كاتِبٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعَدْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {يَأْبَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {كاتِبٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{أَنْ} حرف نصب {يَكْتُبَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلَّمَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَلْيَكْتُبْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {وَلْيُمْلِلِ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {الَّذِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْحَقُّ} مبتدا مؤخّر {وَلْيَتَّقِ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {رَبَّهُ} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {يَبْخَسْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِي} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْحَقُّ} مبتدا مؤخّر {سَفِيهاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {ضَعِيفاً} معطوف تابع {أَوْ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَطِيعُ} فعل مضارع، مرفوع به

ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يُمِلَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {هُوَ} توكيد تابع {فَلْيُمْلِلْ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع، مجزوم به سكون {وَلِيُّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْعَدْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاسْتَشْهِدُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {شَهِيدَيْنِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {رِجالِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَكُونا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (ا) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {رَجُلَيْنِ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {فَرَجُلٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَامْرَأَتانِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَرْضَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الشُّهَداءِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَضِلَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِحْداهُما} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَتُذَكِّرَ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب

به فتحه ظاهرى يا تقديرى {إِحْداهُمَا} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الْأُخْرى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {يَأْبَ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {الشُّهَداءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ما} حرف زائد {دُعُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَسْئَمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {تَكْتُبُوهُ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {صَغِيراً} حال، منصوب {أَوْ} حرف عطف {كَبِيراً} معطوف تابع {إِلى} حرف جر {أَجَلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَقْسَطُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَقْوَمُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِلشَّهادَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَدْنى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {تَرْتابُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {تَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر

(هي) در تقدير {تِجارَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حاضِرَةً} نعت تابع {تُدِيرُونَها} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَلَيْسَ} (ف) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {جُناحٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {أَلاَّ} حرف نصب و نفي {تَكْتُبُوها} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَشْهِدُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَبايَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {يُضَارَّ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {كاتِبٌ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {شَهِيدٌ} معطوف تابع {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {تَفْعَلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {فُسُوقٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاتَّقُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُعَلِّمُكُمُ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عَلى} حرف جر {سَفَرٍ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَلَمْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَجِدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {كاتِباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَرِهانٌ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع {مَقْبُوضَةٌ} نعت تابع {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {أَمِنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بَعْضُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَعْضاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَلْيُؤَدِّ} (ف) رابط جواب براى شرط / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى)

{الَّذِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اؤْتُمِنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَمانَتَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلْيَتَّقِ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جزم / فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {رَبَّهُ} نعت تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكْتُمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الشَّهادَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَكْتُمْها} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَإِنَّهُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {آثِمٌ} خبر مقدّم {قَلْبُهُ} مبتدا مؤخّر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر

مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {فِي} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تُبْدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {أَنْفُسِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْ} حرف عطف {تُخْفُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يُحاسِبْكُمْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَيَغْفِرُ} (ف) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَيُعَذِّبُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه،

مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الرَّسُولُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُنْزِلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْمُؤْمِنُونَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كُلٌّ} توكيد تابع {آمَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَلائِكَتِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكُتُبِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرُسُلِهِ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {نُفَرِّقُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَحَدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {رُسُلِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقالُوا} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَأَطَعْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {غُفْرانَكَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِلَيْكَ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {الْمَصِيرُ} مبتدا مؤخّر

{لا} حرف نفى غير عامل {يُكَلِّفُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَفْساً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {وُسْعَها} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {ما} مبتدا مؤخّر {كَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / ت تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَعَلَيْها} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَا} مبتدا مؤخّر {اكْتَسَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف جزم {تُؤاخِذْنا} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنْ} حرف شرط

جازم {نَسِينا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَوْ} حرف عطف {أَخْطَأْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَحْمِلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِصْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَمَلْتَهُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {عَلَى} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {قَبْلِنا} اسم مجرور يا در محل جر / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُحَمِّلْنا} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {ما} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {لا} (لا)ى نفى جنس {طاقَةَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاعْفُ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (و) / فاعل، ضمير مستتر

(أنت) در تقدير {عَنَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَارْحَمْنا} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {أَنْتَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَوْلانا} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَانْصُرْنا} (ف) سببيّه / فعل امر مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {الْقَوْمِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكافِرِينَ} نعت تابع

walakin la yaAAlamoona

14.Wa-itha laqoo allatheena amanoo qaloo amanna wa-itha khalaw ila shayateenihim qaloo inna maAAakum innama nahnu mustahzi-oona

15.Allahu yastahzi-o bihim wayamudduhum fee tughyanihim yaAAmahoona

16.Ola-ika allatheena ishtarawoo alddalalata bialhuda fama rabihat tijaratuhum wama kanoo muhtadeena

17.Mathaluhum kamathali allathee istawqada naran falamma adaat ma hawlahu thahaba Allahu binoorihim watarakahum fee thulumatin la yubsiroona

18.Summun bukmun AAumyun fahum la yarjiAAoona

19.Aw kasayyibin mina alssama-i feehi thulumatun waraAAdun wabarqun yajAAaloona asabiAAahum fee athanihim mina alssawaAAiqi hathara almawti waAllahu muheetun bialkafireena

20.Yakadu albarqu yakhtafu absarahum kullama adaa lahum mashaw feehi wa-itha athlama AAalayhim qamoo walaw shaa Allahu lathahaba bisamAAihim waabsarihim inna Allaha AAala kulli shay-in qadeerun

21.Ya ayyuha alnnasu oAAbudoo rabbakumu allathee khalaqakum waallatheena min qablikum laAAallakum tattaqoona

22.Allathee jaAAala lakumu al-arda firashan waalssamaa binaan waanzala mina alssama-i maan faakhraja bihi mina alththamarati rizqan lakum fala tajAAaloo lillahi andadan waantum taAAlamoona

23.Wa-in kuntum fee raybin mimma nazzalna AAala AAabdina fa/too bisooratin min mithlihi waodAAoo shuhadaakum min dooni Allahi in kuntum sadiqeena

24.Fa-in lam tafAAaloo walan tafAAaloo faittaqoo alnnara allatee waqooduha alnnasu waalhijaratu oAAiddat lilkafireena

25.Wabashshiri allatheena amanoo waAAamiloo alssalihati anna lahum jannatin tajree min tahtiha al-anharu kullama ruziqoo minha min thamaratin rizqan qaloo hatha allathee ruziqna min qablu waotoo bihi mutashabihan walahum feeha azwajun mutahharatun wahum feeha khalidoona

26.Inna Allaha la yastahyee an yadriba mathalan ma baAAoodatan fama fawqaha faamma allatheena amanoo fayaAAlamoona annahu alhaqqu min rabbihim waamma allatheena kafaroo fayaqooloona matha arada Allahu bihatha mathalan yudillu bihi katheeran wayahdee bihi katheeran wama yudillu bihi illa alfasiqeena

27.Allatheena yanqudoona AAahda Allahi min baAAdi meethaqihi wayaqtaAAoona ma amara

Allahu bihi an yoosala wayufsidoona fee al-ardi ola-ika humu alkhasiroona

28.Kayfa takfuroona biAllahi wakuntum amwatan faahyakum thumma yumeetukum thumma yuhyeekum thumma ilayhi turjaAAoona

29.Huwa allathee khalaqa lakum ma fee al-ardi jameeAAan thumma istawa ila alssama-i fasawwahunna sabAAa samawatin wahuwa bikulli shay-in AAaleemun

30.Wa-ith qala rabbuka lilmala-ikati innee jaAAilun fee al-ardi khaleefatan qaloo atajAAalu feeha man yufsidu feeha wayasfiku alddimaa wanahnu nusabbihu bihamdika wanuqaddisu laka qala innee aAAlamu ma la taAAlamoona

31.WaAAallama adama al-asmaa kullaha thumma AAaradahum AAala almala-ikati faqala anbi-oonee bi-asma-i haola-i in kuntum sadiqeena

32.Qaloo subhanaka la AAilma lana illa ma AAallamtana innaka anta alAAaleemu alhakeemu

33.Qala ya adamu anbi/hum bi-asma-ihim falamma anbaahum bi-asma-ihim qala alam aqul lakum innee aAAlamu ghayba alssamawati waal-ardi waaAAlamu ma tubdoona wama kuntum taktumoona

34.Wa-ith qulna lilmala-ikati osjudoo li-adama fasajadoo illa ibleesa aba waistakbara wakana mina alkafireena

35.Waqulna ya adamu oskun anta wazawjuka aljannata wakula minha raghadan haythu shi/tuma wala taqraba hathihi alshshajarata fatakoona mina alththalimeena

36.Faazallahuma alshshaytanu AAanha faakhrajahuma mimma kana feehi waqulna ihbitoo baAAdukum libaAAdin AAaduwwun walakum fee al-ardi mustaqarrun wamataAAun ila heenin

37.Fatalaqqa adamu min rabbihi kalimatin fataba AAalayhi innahu huwa alttawwabu alrraheemu

38.Qulna ihbitoo minha jameeAAan fa-imma ya/tiyannakum minnee hudan faman tabiAAa hudaya fala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

39.Waallatheena kafaroo wakaththaboo bi-ayatina ola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

40.Ya banee isra-eela othkuroo niAAmatiya allatee anAAamtu AAalaykum waawfoo biAAahdee oofi biAAahdikum wa-iyyaya fairhabooni

41.Waaminoo bima anzaltu musaddiqan lima maAAakum wala takoonoo awwala kafirin bihi wala tashtaroo bi-ayatee thamanan qaleelan wa-iyyaya faittaqooni

42.Wala talbisoo alhaqqa bialbatili wataktumoo alhaqqa waantum taAAlamoona

43.Waaqeemoo alssalata waatoo alzzakata wairkaAAoo maAAa

alrrakiAAeena

44.Ata/muroona alnnasa bialbirri watansawna anfusakum waantum tatloona alkitaba afala taAAqiloona

45.WaistaAAeenoo bialssabri waalssalati wa-innaha lakabeeratun illa AAala alkhashiAAeena

46.Allatheena yathunnoona annahum mulaqoo rabbihim waannahum ilayhi rajiAAoona

47.Ya banee isra-eela othkuroo niAAmatiya allatee anAAamtu AAalaykum waannee faddaltukum AAala alAAalameena

48.Waittaqoo yawman la tajzee nafsun AAan nafsin shay-an wala yuqbalu minha shafaAAatun wala yu/khathu minha AAadlun wala hum yunsaroona

49.Wa-ith najjaynakum min ali firAAawna yasoomoonakum soo-a alAAathabi yuthabbihoona abnaakum wayastahyoona nisaakum wafee thalikum balaon min rabbikum AAatheemun

50.Wa-ith faraqna bikumu albahra faanjaynakum waaghraqna ala firAAawna waantum tanthuroona

51.Wa-ith waAAadna moosa arbaAAeena laylatan thumma ittakhathtumu alAAijla min baAAdihi waantum thalimoona

52.Thumma AAafawna AAankum min baAAdi thalika laAAallakum tashkuroona

53.Wa-ith atayna moosa alkitaba waalfurqana laAAallakum tahtadoona

54.Wa-ith qala moosa liqawmihi ya qawmi innakum thalamtum anfusakum biittikhathikumu alAAijla fatooboo ila bari-ikum faoqtuloo anfusakum thalikum khayrun lakum AAinda bari-ikum fataba AAalaykum innahu huwa alttawwabu alrraheemu

55.Wa-ith qultum ya moosa lan nu/mina laka hatta nara Allaha jahratan faakhathatkumu alssaAAiqatu waantum tanthuroona

56.Thumma baAAathnakum min baAAdi mawtikum laAAallakum tashkuroona

57.Wathallalna AAalaykumu alghamama waanzalna AAalaykumu almanna waalssalwa kuloo min tayyibati ma razaqnakum wama thalamoona walakin kanoo anfusahum yathlimoona

58.Wa-ith qulna odkhuloo hathihi alqaryata fakuloo minha haythu shi/tum raghadan waodkhuloo albaba sujjadan waqooloo hittatun naghfir lakum khatayakum wasanazeedu almuhsineena

59.Fabaddala allatheena thalamoo qawlan ghayra allathee qeela lahum faanzalna AAala allatheena thalamoo rijzan mina alssama-i bima kanoo yafsuqoona

60.Wa-ithi istasqa moosa liqawmihi faqulna idrib biAAasaka alhajara fainfajarat minhu ithnata AAashrata AAaynan qad AAalima kullu onasin mashrabahum kuloo waishraboo min rizqi Allahi wala taAAthaw fee al-ardi mufsideena

61.Wa-ith qultum ya moosa lan nasbira AAala taAAamin wahidin

faodAAu lana rabbaka yukhrij lana mimma tunbitu al-ardu min baqliha waqiththa-iha wafoomiha waAAadasiha wabasaliha qala atastabdiloona allathee huwa adna biallathee huwa khayrun ihbitoo misran fa-inna lakum ma saaltum waduribat AAalayhimu alththillatu waalmaskanatu wabaoo bighadabin mina Allahi thalika bi-annahum kanoo yakfuroona bi-ayati Allahi wayaqtuloona alnnabiyyeena bighayri alhaqqi thalika bima AAasaw wakanoo yaAAtadoona

62.Inna allatheena amanoo waallatheena hadoo waalnnasara waalssabi-eena man amana biAllahi waalyawmi al-akhiri waAAamila salihan falahum ajruhum AAinda rabbihim wala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

63.Wa-ith akhathna meethaqakum warafaAAna fawqakumu alttoora khuthoo ma ataynakum biquwwatin waothkuroo ma feehi laAAallakum tattaqoona

64.Thumma tawallaytum min baAAdi thalika falawla fadlu Allahi AAalaykum warahmatuhu lakuntum mina alkhasireena

65.Walaqad AAalimtumu allatheena iAAtadaw minkum fee alssabti faqulna lahum koonoo qiradatan khasi-eena

66.FajaAAalnaha nakalan lima bayna yadayha wama khalfaha wamawAAithatan lilmuttaqeena

67.Wa-ith qala moosa liqawmihi inna Allaha ya/murukum an tathbahoo baqaratan qaloo atattakhithuna huzuwan qala aAAoothu biAllahi an akoona mina aljahileena

68.Qaloo odAAu lana rabbaka yubayyin lana ma hiya qala innahu yaqoolu innaha baqaratun la faridun wala bikrun AAawanun bayna thalika faifAAaloo ma tu/maroona

69.Qaloo odAAu lana rabbaka yubayyin lana ma lawnuha qala innahu yaqoolu innaha baqaratun safrao faqiAAun lawnuha tasurru alnnathireena

70.Qaloo odAAu lana rabbaka yubayyin lana ma hiya inna albaqara tashabaha AAalayna wa-inna in shaa Allahu lamuhtadoona

71.Qala innahu yaqoolu innaha baqaratun la thaloolun tutheeru al-arda wala tasqee alhartha musallamatun la shiyata feeha qaloo al-ana ji/ta bialhaqqi fathabahooha wama kadoo yafAAaloona

72.Wa-ith qataltum nafsan faiddara/tum feeha waAllahu mukhrijun ma kuntum taktumoona

73.Faqulna idriboohu bibaAAdiha kathalika yuhyee Allahu almawta wayureekum ayatihi laAAallakum taAAqiloona

74.Thumma qasat quloobukum min baAAdi thalika fahiya kaalhijarati

aw ashaddu qaswatan wa-inna mina alhijarati lama yatafajjaru minhu al-anharu wa-inna minha lama yashshaqqaqu fayakhruju minhu almao wa-inna minha lama yahbitu min khashyati Allahi wama Allahu bighafilin AAamma taAAmaloona

75.AfatatmaAAoona an yu/minoo lakum waqad kana fareequn minhum yasmaAAoona kalama Allahi thumma yuharrifoonahu min baAAdi ma AAaqaloohu wahum yaAAlamoona

76.Wa-itha laqoo allatheena amanoo qaloo amanna wa-itha khala baAAduhum ila baAAdin qaloo atuhaddithoonahum bima fataha Allahu AAalaykum liyuhajjookum bihi AAinda rabbikum afala taAAqiloona

77.Awa la yaAAlamoona anna Allaha yaAAlamu ma yusirroona wama yuAAlinoona

78.Waminhum ommiyyoona la yaAAlamoona alkitaba illa amaniyya wa-in hum illa yathunnoona

79.Fawaylun lillatheena yaktuboona alkitaba bi-aydeehim thumma yaqooloona hatha min AAindi Allahi liyashtaroo bihi thamanan qaleelan fawaylun lahum mimma katabat aydeehim wawaylun lahum mimma yaksiboona

80.Waqaloo lan tamassana alnnaru illa ayyaman maAAdoodatan qul attakhathtum AAinda Allahi AAahdan falan yukhlifa Allahu AAahdahu am taqooloona AAala Allahi ma la taAAlamoona

81.Bala man kasaba sayyi-atan waahatat bihi khatee-atuhu faola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

82.Waallatheena amanoo waAAamiloo alssalihati ola-ika as-habu aljannati hum feeha khalidoona

83.Wa-ith akhathna meethaqa banee isra-eela la taAAbudoona illa Allaha wabialwalidayni ihsanan wathee alqurba waalyatama waalmasakeeni waqooloo lilnnasi husnan waaqeemoo alssalata waatoo alzzakata thumma tawallaytum illa qaleelan minkum waantum muAAridoona

84.Wa-ith akhathna meethaqakum la tasfikoona dimaakum wala tukhrijoona anfusakum min diyarikum thumma aqrartum waantum tashhadoona

85.Thumma antum haola-i taqtuloona anfusakum watukhrijoona fareeqan minkum min diyarihim tathaharoona AAalayhim bial-ithmi waalAAudwani wa-in ya/tookum osara tufadoohum wahuwa muharramun AAalaykum ikhrajuhum afatu/minoona bibaAAdi alkitabi watakfuroona bibaAAdin fama jazao man yafAAalu thalika minkum illa khizyun fee alhayati alddunya wayawma alqiyamati yuraddoona ila ashaddi alAAathabi wama Allahu bighafilin AAamma taAAmaloona

86.Ola-ika allatheena ishtarawoo alhayata alddunya bial-akhirati fala yukhaffafu AAanhumu alAAathabu wala hum yunsaroona

87.Walaqad atayna moosa alkitaba waqaffayna min baAAdihi bialrrusuli waatayna AAeesa ibna maryama albayyinati waayyadnahu biroohi alqudusi afakullama jaakum rasoolun bima la tahwa anfusukumu istakbartum fafareeqan kaththabtum wafareeqan taqtuloona

88.Waqaloo quloobuna ghulfun bal laAAanahumu Allahu bikufrihim faqaleelan ma yu/minoona

89.Walamma jaahum kitabun min AAindi Allahi musaddiqun lima maAAahum wakanoo min qablu yastaftihoona AAala allatheena kafaroo falamma jaahum ma AAarafoo kafaroo bihi falaAAnatu Allahi AAala alkafireena

90.Bi/sama ishtaraw bihi anfusahum an yakfuroo bima anzala Allahu baghyan an yunazzila Allahu min fadlihi AAala man yashao min AAibadihi fabaoo bighadabin AAala ghadabin walilkafireena AAathabun muheenun

91.Wa-itha qeela lahum aminoo bima anzala Allahu qaloo nu/minu bima onzila AAalayna wayakfuroona bima waraahu wahuwa alhaqqu musaddiqan lima maAAahum qul falima taqtuloona anbiyaa Allahi min qablu in kuntum mu/mineena

92.Walaqad jaakum moosa bialbayyinati thumma ittakhathtumu alAAijla min baAAdihi waantum thalimoona

93.Wa-ith akhathna meethaqakum warafaAAna fawqakumu alttoora khuthoo ma ataynakum biquwwatin waismaAAoo qaloo samiAAna waAAasayna waoshriboo fee quloobihimu alAAijla bikufrihim qul bi/sama ya/murukum bihi eemanukum in kuntum mu/mineena

94.Qul in kanat lakumu alddaru al-akhiratu AAinda Allahi khalisatan min dooni alnnasi fatamannawoo almawta in kuntum sadiqeena

95.Walan yatamannawhu abadan bima qaddamat aydeehim waAllahu AAaleemun bialththalimeena

96.Walatajidannahum ahrasa alnnasi AAala hayatin wamina allatheena ashrakoo yawaddu ahaduhum law yuAAammaru alfa sanatin wama huwa bimuzahzihihi mina alAAathabi an yuAAammara waAllahu baseerun bima yaAAmaloona

97.Qul man kana AAaduwwan lijibreela fa-innahu nazzalahu AAala qalbika bi-ithni Allahi musaddiqan lima bayna yadayhi wahudan wabushra lilmu/mineena

98.Man kana AAaduwwan lillahi wamala-ikatihi warusulihi wajibreela wameekala fa-inna Allaha AAaduwwun lilkafireena

99.Walaqad anzalna

ilayka ayatin bayyinatin wama yakfuru biha illa alfasiqoona

100.Awa kullama AAahadoo AAahdan nabathahu fareequn minhum bal aktharuhum la yu/minoona

101.Walamma jaahum rasoolun min AAindi Allahi musaddiqun lima maAAahum nabatha fareequn mina allatheena ootoo alkitaba kitaba Allahi waraa thuhoorihim kaannahum la yaAAlamoona

102.WaittabaAAoo ma tatloo alshshayateenu AAala mulki sulaymana wama kafara sulaymanu walakinna alshshayateena kafaroo yuAAallimoona alnnasa alssihra wama onzila AAala almalakayni bibabila haroota wamaroota wama yuAAallimani min ahadin hatta yaqoola innama nahnu fitnatun fala takfur fayataAAallamoona minhuma ma yufarriqoona bihi bayna almar-i wazawjihi wama hum bidarreena bihi min ahadin illa bi-ithni Allahi wayataAAallamoona ma yadurruhum wala yanfaAAuhum walaqad AAalimoo lamani ishtarahu ma lahu fee al-akhirati min khalaqin walabi/sa ma sharaw bihi anfusahum law kanoo yaAAlamoona

103.Walaw annahum amanoo waittaqaw lamathoobatun min AAindi Allahi khayrun law kanoo yaAAlamoona

104.Ya ayyuha allatheena amanoo la taqooloo raAAina waqooloo onthurna waismaAAoo walilkafireena AAathabun aleemun

105.Ma yawaddu allatheena kafaroo min ahli alkitabi wala almushrikeena an yunazzala AAalaykum min khayrin min rabbikum waAllahu yakhtassu birahmatihi man yashao waAllahu thoo alfadli alAAatheemi

106.Ma nansakh min ayatin aw nunsiha na/ti bikhayrin minha aw mithliha alam taAAlam anna Allaha AAala kulli shay-in qadeerun

107.Alam taAAlam anna Allaha lahu mulku alssamawati waal-ardi wama lakum min dooni Allahi min waliyyin wala naseerin

108.Am tureedoona an tas-aloo rasoolakum kama su-ila moosa min qablu waman yatabaddali alkufra bial-eemani faqad dalla sawaa alssabeeli

109.Wadda katheerun min ahli alkitabi law yaruddoonakum min baAAdi eemanikum kuffaran hasadan min AAindi anfusihim min baAAdi ma tabayyana lahumu alhaqqu faoAAfoo waisfahoo hatta ya/tiya Allahu bi-amrihi inna Allaha AAala kulli shay-in qadeerun

110.Waaqeemoo alssalata waatoo

alzzakata wama tuqaddimoo li-anfusikum min khayrin tajidoohu AAinda Allahi inna Allaha bima taAAmaloona baseerun

111.Waqaloo lan yadkhula aljannata illa man kana hoodan aw nasara tilka amaniyyuhum qul hatoo burhanakum in kuntum sadiqeena

112.Bala man aslama wajhahu lillahi wahuwa muhsinun falahu ajruhu AAinda rabbihi wala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

113.Waqalati alyahoodu laysati alnnasara AAala shay-in waqalati alnnasara laysati alyahoodu AAala shay-in wahum yatloona alkitaba kathalika qala allatheena la yaAAlamoona mithla qawlihim faAllahu yahkumu baynahum yawma alqiyamati feema kanoo feehi yakhtalifoona

114.Waman athlamu mimman manaAAa masajida Allahi an yuthkara feeha ismuhu wasaAAa fee kharabiha ola-ika ma kana lahum an yadkhulooha illa kha-ifeena lahum fee alddunya khizyun walahum fee al-akhirati AAathabun AAatheemun

115.Walillahi almashriqu waalmaghribu faaynama tuwalloo fathamma wajhu Allahi inna Allaha wasiAAun AAaleemun

116.Waqaloo itakhatha Allahu waladan subhanahu bal lahu ma fee alssamawati waal-ardi kullun lahu qanitoona

117.BadeeAAu alssamawati waal-ardi wa-itha qada amran fa-innama yaqoolu lahu kun fayakoonu

118.Waqala allatheena la yaAAlamoona lawla yukallimuna Allahu aw ta/teena ayatun kathalika qala allatheena min qablihim mithla qawlihim tashabahat quloobuhum qad bayyanna al-ayati liqawmin yooqinoona

119.Inna arsalnaka bialhaqqi basheeran wanatheeran wala tus-alu Aaan as-habi aljaheemi

120.Walan tarda AAanka alyahoodu wala alnnasara hatta tattabiAAa millatahum qul inna huda Allahi huwa alhuda wala-ini ittabaAAta ahwaahum baAAda allathee jaaka mina alAAilmi ma laka mina Allahi min waliyyin wala naseerin

121.Allatheena ataynahumu alkitaba yatloonahu haqqa tilawatihi ola-ika yu/minoona bihi waman yakfur bihi faola-ika humu alkhasiroona

122.Ya banee isra-eela othkuroo niAAmatiya allatee anAAamtu AAalaykum waannee faddaltukum AAala alAAalameena

123.Waittaqoo yawman la tajzee nafsun AAan nafsin shay-an wala yuqbalu minha AAadlun wala tanfaAAuha shafaAAatun wala

hum yunsaroona

124.Wa-ithi ibtala ibraheema rabbuhu bikalimatin faatammahunna qala innee jaAAiluka lilnnasi imaman qala wamin thurriyyatee qala la yanalu AAahdee alththalimeena

125.Wa-ith jaAAalna albayta mathabatan lilnnasi waamnan waittakhithoo min maqami ibraheema musallan waAAahidna ila ibraheema wa-ismaAAeela an tahhira baytiya liltta-ifeena waalAAakifeena waalrrukkaAAi alssujoodi

126.Wa-ith qala ibraheemu rabbi ijAAal hatha baladan aminan waorzuq ahlahu mina alththamarati man amana minhum biAllahi waalyawmi al-akhiri qala waman kafara faomattiAAuhu qaleelan thumma adtarruhu ila AAathabi alnnari wabi/sa almaseeru

127.Wa-ith yarfaAAu ibraheemu alqawaAAida mina albayti wa-ismaAAeelu rabbana taqabbal minna innaka anta alssameeAAu alAAaleemu

128.Rabbana waijAAalna muslimayni laka wamin thurriyyatina ommatan muslimatan laka waarina manasikana watub AAalayna innaka anta alttawwabu alrraheemu

129.Rabbana waibAAath feehim rasoolan minhum yatloo AAalayhim ayatika wayuAAallimuhumu alkitaba waalhikmata wayuzakkeehim innaka anta alAAazeezu alhakeemu

130.Waman yarghabu AAan millati ibraheema illa man safiha nafsahu walaqadi istafaynahu fee alddunya wa-innahu fee al-akhirati lamina alssaliheena

131.Ith qala lahu rabbuhu aslim qala aslamtu lirabbi alAAalameena

132.Wawassa biha ibraheemu baneehi wayaAAqoobu ya baniyya inna Allaha istafa lakumu alddeena fala tamootunna illa waantum muslimoona

133.Am kuntum shuhadaa ith hadara yaAAqooba almawtu ith qala libaneehi ma taAAbudoona min baAAdee qaloo naAAbudu ilahaka wa-ilaha aba-ika ibraheema wa-ismaAAeela wa-ishaqa ilahan wahidan wanahnu lahu muslimoona

134.Tilka ommatun qad khalat laha ma kasabat walakum ma kasabtum wala tus-aloona AAamma kano yaAAmaloona

135.Waqaloo koonoo hoodan aw nasara tahtadoo qul bal millata ibraheema haneefan wama kana mina almushrikeena

136.Qooloo amanna biAllahi wama onzila ilayna wama onzila ila ibraheema wa-ismaAAeela wa-ishaqa wayaAAqooba waal-asbati wama ootiya moosa waAAeesa wama ootiya alnnabiyyoona min rabbihim la nufarriqu bayna ahadin minhum wanahnu lahu muslimoona

137.Fa-in amanoo bimithli

ma amantum bihi faqadi ihtadaw wa-in tawallaw fa-innama hum fee shiqaqin fasayakfeekahumu Allahu wahuwa alssameeAAu alAAaleemu

138.Sibghata Allahi waman ahsanu mina Allahi sibghatan wanahnu lahu AAabidoona

139.Qul atuhajjoonana fee Allahi wahuwa rabbuna warabbukum walana aAAmaluna walakum aAAmalukum wanahnu lahu mukhlisoona

140.Am taqooloona inna ibraheema wa-ismaAAeela wa-ishaqa wayaAAqooba waal-asbata kanoo hoodan aw nasara qul aantum aAAlamu ami Allahu waman athlamu mimman katama shahadatan AAindahu mina Allahi wama Allahu bighafilin AAamma taAAmaloona

141.Tilka ommatun qad khalat laha ma kasabat walakum ma kasabtum wala tus-aloona AAamma kanoo yaAAmaloona

142.Sayaqoolu alssufahao mina alnnasi ma wallahum AAan qiblatihimu allatee kanoo AAalayha qul lillahi almashriqu waalmaghribu yahdee man yashao ila siratin mustaqeemin

143.Wakathalika jaAAalnakum ommatan wasatan litakoonoo shuhadaa AAala alnnasi wayakoona alrrasoolu AAalaykum shaheedan wama jaAAalna alqiblata allatee kunta AAalayha illa linaAAlama man yattabiAAu alrrasoola mimman yanqalibu AAala AAaqibayhi wa-in kanat lakabeeratan illa AAala allatheena hada Allahu wama kana Allahu liyudeeAAa eemanakum inna Allaha bialnnasi laraoofun raheemun

144.Qad nara taqalluba wajhika fee alssama-i falanuwalliyannaka qiblatan tardaha fawalli wajhaka shatra almasjidi alharami wahaythu ma kuntum fawalloo wujoohakum shatrahu wa-inna allatheena ootoo alkitaba layaAAlamoona annahu alhaqqu min rabbihim wama Allahu bighafilin AAamma yaAAmaloona

145.Wala-in atayta allatheena ootoo alkitaba bikulli ayatin ma tabiAAoo qiblataka wama anta bitabiAAin qiblatahum wama baAAduhum bitabiAAin qiblata baAAdin wala-ini ittabaAAta ahwaahum min baAAdi ma jaaka mina alAAilmi innaka ithan lamina alththalimeena

146.Allatheena ataynahumu alkitaba yaAArifoonahu kama yaAArifoona abnaahum wa-inna fareeqan minhum layaktumoona alhaqqa wahum yaAAlamoona

147.Alhaqqu min rabbika fala takoonanna mina almumtareena

148.Walikullin wijhatun huwa muwalleeha faistabiqoo alkhayrati aynama takoonoo ya/ti bikumu Allahu jameeAAan inna Allaha AAala kulli shay-in

qadeerun

149.Wamin haythu kharajta fawalli wajhaka shatra almasjidi alharami wa-innahu lalhaqqu min rabbika wama Allahu bighafilin AAamma taAAmaloona

150.Wamin haythu kharajta fawalli wajhaka shatra almasjidi alharami wahaythu ma kuntum fawalloo wujoohakum shatrahu li-alla yakoona lilnnasi AAalaykum hujjatun illa allatheena thalamoo minhum fala takhshawhum waikhshawnee wali-otimma niAAmatee AAalaykum walaAAallakum tahtadoona

151.Kama arsalna feekum rasoolan minkum yatloo AAalaykum ayatina wayuzakkeekum wayuAAallimukumu alkitaba waalhikmata wayuAAallimukum ma lam takoonoo taAAlamoona

152.Faothkuroonee athkurkum waoshkuroo lee wala takfurooni

153.Ya ayyuha allatheena amanoo istaAAeenoo bialssabri waalssalati inna Allaha maAAa alssabireena

154.Wala taqooloo liman yuqtalu fee sabeeli Allahi amwatun bal ahyaon walakin la tashAAuroona

155.Walanabluwannakum bishay-in mina alkhawfi waaljooAAi wanaqsin mina al-amwali waal-anfusi waalththamarati wabashshiri alssabireena

156.Allatheena itha asabat-hum museebatun qaloo inna lillahi wa-inna ilayhi rajiAAoona

157.Ola-ika AAalayhim salawatun min rabbihim warahmatun waola-ika humu almuhtadoona

158.Inna alssafa waalmarwata min shaAAa-iri Allahi faman hajja albayta awi iAAtamara fala junaha AAalayhi an yattawwafa bihima waman tatawwaAAa khayran fa-inna Allaha shakirun AAaleemun

159.Inna allatheena yaktumoona ma anzalna mina albayyinati waalhuda min baAAdi ma bayyannahu lilnnasi fee alkitabi ola-ika yalAAanuhumu Allahu wayalAAanuhumu allaAAinoona

160.Illa allatheena taboo waaslahoo wabayyanoo faola-ika atoobu AAalayhim waana alttawwabu alrraheemu

161.Inna allatheena kafaroo wamatoo wahum kuffarun ola-ika AAalayhim laAAnatu Allahi waalmala-ikati waalnnasi ajmaAAeena

162.Khalideena feeha la yukhaffafu AAanhumu alAAathabu wala hum yuntharoona

163.Wa-ilahukum ilahun wahidun la ilaha illa huwa alrrahmanu alrraheemu

164.Inna fee khalqi alssamawati waal-ardi waikhtilafi allayli waalnnahari waalfulki allatee tajree fee albahri bima yanfaAAu alnnasa wama anzala Allahu mina alssama-i min ma-in faahya bihi al-arda baAAda mawtiha wabaththa feeha min kulli dabbatin watasreefi alrriyahi waalssahabi almusakhkhari bayna alssama-i waal-ardi laayatin liqawmin

yaAAqiloona

165.Wamina alnnasi man yattakhithu min dooni Allahi andadan yuhibboonahum kahubbi Allahi waallatheena amanoo ashaddu hubban lillahi walaw yara allatheena thalamoo ith yarawna alAAathaba anna alquwwata lillahi jameeAAan waanna Allaha shadeedu alAAathabi

166.Ith tabarraa allatheena ittubiAAoo mina allatheena ittabaAAoo waraawoo alAAathaba wataqattaAAat bihimu al-asbabu

167.Waqala allatheena ittabaAAoo law anna lana karratan fanatabarraa minhum kama tabarraoo minna kathalika yureehimu Allahu aAAmalahum hasaratin AAalayhim wama hum bikharijeena mina alnnari

168.Ya ayyuha alnnasu kuloo mimma fee al-ardi halalan tayyiban wala tattabiAAoo khutuwati alshshaytani innahu lakum AAaduwwun mubeenun

169.Innama ya/murukum bialssoo-i waalfahsha-i waan taqooloo AAala Allahi ma la taAAlamoona

170.Wa-itha qeela lahumu ittabiAAoo ma anzala Allahu qaloo bal nattabiAAu ma alfayna AAalayhi abaana awa law kana abaohum la yaAAqiloona shay-an wala yahtadoona

171.Wamathalu allatheena kafaroo kamathali allathee yanAAiqu bima la yasmaAAu illa duAAaan wanidaan summun bukmun AAumyun fahum la yaAAqiloona

172.Ya ayyuha allatheena amanoo kuloo min tayyibati ma razaqnakum waoshkuroo lillahi in kuntum iyyahu taAAbudoona

173.Innama harrama AAalaykumu almaytata waalddama walahma alkhinzeeri wama ohilla bihi lighayri Allahi famani idturra ghayra baghin wala AAadin fala ithma AAalayhi inna Allaha ghafoorun raheemun

174.Inna allatheena yaktumoona ma anzala Allahu mina alkitabi wayashtaroona bihi thamanan qaleelan ola-ika ma ya/kuloona fee butoonihim illa alnnara wala yukallimuhumu Allahu yawma alqiyamati wala yuzakkeehim walahum AAathabun aleemun

175.Ola-ika allatheena ishtarawoo alddalalata bialhuda waalAAathaba bialmaghfirati fama asbarahum AAala alnnari

176.Thalika bi-anna Allaha nazzala alkitaba bialhaqqi wa-inna allatheena ikhtalafoo fee alkitabi lafee shiqaqin baAAeedin

177.Laysa albirra an tuwalloo wujoohakum qibala almashriqi waalmaghribi walakinna albirra man amana biAllahi waalyawmi al-akhiri waalmala-ikati waalkitabi waalnnabiyyeena waata almala AAala hubbihi thawee alqurba waalyatama

waalmasakeena waibna alssabeeli waalssa-ileena wafee alrriqabi waaqama alssalata waata alzzakata waalmoofoona biAAahdihim itha AAahadoo waalssabireena fee alba/sa-i waalddarra-i waheena alba/si ola-ika allatheena sadaqoo waola-ika humu almuttaqoona

178.Ya ayyuha allatheena amanoo kutiba AAalaykumu alqisasu fee alqatla alhurru bialhurri waalAAabdu bialAAabdi waalontha bialontha faman AAufiya lahu min akheehi shay-on faittibaAAun bialmaAAroofi waadaon ilayhi bi-ihsanin thalika takhfeefun min rabbikum warahmatun famani iAAtada baAAda thalika falahu AAathabun aleemun

179.Walakum fee alqisasi hayatun ya olee al-albabi laAAallakum tattaqoona

180.Kutiba AAalaykum itha hadara ahadakumu almawtu in taraka khayran alwasiyyatu lilwalidayni waal-aqrabeena bialmaAAroofi haqqan AAala almuttaqeena

181.Faman baddalahu baAAda ma samiAAahu fa-innama ithmuhu AAala allatheena yubaddiloonahu inna Allaha sameeAAun AAaleemun

182.Faman khafa min moosin janafan aw ithman faaslaha baynahum fala ithma AAalayhi inna Allaha ghafoorun raheemun

183.Ya ayyuha allatheena amanoo kutiba AAalaykumu alssiyamu kama kutiba AAala allatheena min qablikum laAAallakum tattaqoona

184.Ayyaman maAAdoodatin faman kana minkum mareedan aw AAala safarin faAAiddatun min ayyamin okhara waAAala allatheena yuteeqoonahu fidyatun taAAamu miskeenin faman tatawwaAAa khayran fahuwa khayrun lahu waan tasoomoo khayrun lakum in kuntum taAAlamoona

185.Shahru ramadana allathee onzila feehi alqur-anu hudan lilnnasi wabayyinatin mina alhuda waalfurqani faman shahida minkumu alshshahra falyasumhu waman kana mareedan aw AAala safarin faAAiddatun min ayyamin okhara yureedu Allahu bikumu alyusra wala yureedu bikumu alAAusra walitukmiloo alAAiddata walitukabbiroo Allaha AAala ma hadakum walaAAallakum tashkuroona

186.Wa-itha saalaka AAibadee AAannee fa-innee qareebun ojeebu daAAwata alddaAAi itha daAAani falyastajeeboo lee walyu/minoo bee laAAallahum yarshudoona

187.Ohilla lakum laylata alssiyami alrrafathu ila nisa-ikum hunna libasun lakum waantum libasun lahunna AAalima Allahu annakum kuntum takhtanoona anfusakum fataba AAalaykum waAAafa AAankum faal-ana bashiroohunna waibtaghoo ma kataba

Allahu lakum wakuloo waishraboo hatta yatabayyana lakumu alkhaytu al-abyadu mina alkhayti al-aswadi mina alfajri thumma atimmoo alssiyama ila allayli wala tubashiroohunna waantum AAakifoona fee almasajidi tilka hudoodu Allahi fala taqrabooha kathalika yubayyinu Allahu ayatihi lilnnasi laAAallahum yattaqoona

188.Wala ta/kuloo amwalakum baynakum bialbatili watudloo biha ila alhukkami lita/kuloo fareeqan min amwali alnnasi bial-ithmi waantum taAAlamoona

189.Yas-aloonaka AAani al-ahillati qul hiya mawaqeetu lilnnasi waalhajji walaysa albirru bi-an ta/too albuyoota min thuhooriha walakinna albirra mani ittaqa wa/too albuyoota min abwabiha waittaqoo Allaha laAAallakum tuflihoona

190.Waqatiloo fee sabeeli Allahi allatheena yuqatiloonakum wala taAAtadoo inna Allaha la yuhibbu almuAAtadeena

191.Waoqtuloohum haythu thaqiftumoohum waakhrijoohum min haythu akhrajookum waalfitnatu ashaddu mina alqatli wala tuqatiloohum AAinda almasjidi alharami hatta yuqatilookum feehi fa-in qatalookum faoqtuloohum kathalika jazao alkafireena

192.Fa-ini intahaw fa-inna Allaha ghafoorun raheemun

193.Waqatiloohum hatta la takoona fitnatun wayakoona alddeenu lillahi fa-ini intahaw fala AAudwana illa AAala alththalimeena

194.Alshshahru alharamu bialshshahri alharami waalhurumatu qisasun famani iAAtada AAalaykum faiAAtadoo AAalayhi bimithli ma iAAtada AAalaykum waittaqoo Allaha waiAAlamoo anna Allaha maAAa almuttaqeena

195.Waanfiqoo fee sabeeli Allahi wala tulqoo bi-aydeekum ila alttahlukati waahsinoo inna Allaha yuhibbu almuhsineena

196.Waatimmoo alhajja waalAAumrata lillahi fa-in ohsirtum fama istaysara mina alhadyi wala tahliqoo ruoosakum hatta yablugha alhadyu mahillahu faman kana minkum mareedan aw bihi athan min ra/sihi fafidyatun min siyamin aw sadaqatin aw nusukin fa-itha amintum faman tamattaAAa bialAAumrati ila alhajji fama istaysara mina alhadyi faman lam yajid fasiyamu thalathati ayyamin fee alhajji wasabAAatin itha rajaAAtum tilka AAasharatun kamilatun thalika liman lam yakun ahluhu hadiree almasjidi alharami waittaqoo Allaha waiAAlamoo anna Allaha shadeedu alAAiqabi

197.Alhajju ashhurun maAAloomatun faman farada feehinna

alhajja fala rafatha wala fusooqa wala jidala fee alhajji wama tafAAaloo min khayrin yaAAlamhu Allahu watazawwadoo fa-inna khayra alzzadi alttaqwa waittaqooni ya olee al-albabi

198.Laysa AAalaykum junahun an tabtaghoo fadlan min rabbikum fa-itha afadtum min AAarafatin faothkuroo Allaha AAinda almashAAari alharami waothkuroohu kama hadakum wa-in kuntum min qablihi lamina alddalleena

199.Thumma afeedoo min haythu afada alnnasu waistaghfiroo Allaha inna Allaha ghafoorun raheemun

200.Fa-itha qadaytum manasikakum faothkuroo Allaha kathikrikum abaakum aw ashadda thikran famina alnnasi man yaqoolu rabbana atina fee alddunya wama lahu fee al-akhirati min khalaqin

201.Waminhum man yaqoolu rabbana atina fee alddunya hasanatan wafee al-akhirati hasanatan waqina AAathaba alnnari

202.Ola-ika lahum naseebun mimma kasaboo waAllahu sareeAAu alhisabi

203.Waothkuroo Allaha fee ayyamin maAAdoodatin faman taAAajjala fee yawmayni fala ithma AAalayhi waman taakhkhara fala ithma AAalayhi limani ittaqa waittaqoo Allaha waiAAlamoo annakum ilayhi tuhsharoona

204.Wamina alnnasi man yuAAjibuka qawluhu fee alhayati alddunya wayushhidu Allaha AAala ma fee qalbihi wahuwa aladdu alkhisami

205.Wa-itha tawalla saAAa fee al-ardi liyufsida feeha wayuhlika alhartha waalnnasla waAllahu la yuhibbu alfasada

206.Wa-itha qeela lahu ittaqi Allaha akhathat-hu alAAizzatu bial-ithmi fahasbuhu jahannamu walabi/sa almihadu

207.Wamina alnnasi man yashree nafsahu ibtighaa mardati Allahi waAllahu raoofun bialAAibadi

208.Ya ayyuha allatheena amanoo odkhuloo fee alssilmi kaffatan wala tattabiAAoo khutuwati alshshaytani innahu lakum AAaduwwun mubeenun

209.Fa-in zalaltum min baAAdi ma jaatkumu albayyinatu faiAAlamoo anna Allaha AAazeezun hakeemun

210.Hal yanthuroona illa an ya/tiyahumu Allahu fee thulalin mina alghamami waalmala-ikatu waqudiya al-amru wa-ila Allahi turjaAAu al-omooru

211.Sal banee isra-eela kam ataynahum min ayatin bayyinatin waman yubaddil niAAmata Allahi min baAAdi ma jaat-hu fa-inna Allaha shadeedu alAAiqabi

212.Zuyyina lillatheena kafaroo

alhayatu alddunya wayaskharoona mina allatheena amanoo waallatheena ittaqaw fawqahum yawma alqiyamati waAllahu yarzuqu man yashao bighayri hisabin

213.Kana alnnasu ommatan wahidatan fabaAAatha Allahu alnnabiyyeena mubashshireena wamunthireena waanzala maAAahumu alkitaba bialhaqqi liyahkuma bayna alnnasi feema ikhtalafoo feehi wama ikhtalafa feehi illa allatheena ootoohu min baAAdi ma jaat-humu albayyinatu baghyan baynahum fahada Allahu allatheena amanoo lima ikhtalafoo feehi mina alhaqqi bi-ithnihi waAllahu yahdee man yashao ila siratin mustaqeemin

214.Am hasibtum an tadkhuloo aljannata walamma ya/tikum mathalu allatheena khalaw min qablikum massat-humu alba/sao waalddarrao wazulziloo hatta yaqoola alrrasoolu waallatheena amanoo maAAahu mata nasru Allahi ala inna nasra Allahi qareebun

215.Yas-aloonaka matha yunfiqoona qul ma anfaqtum min khayrin falilwalidayni waal-aqrabeena waalyatama waalmasakeeni waibni alssabeeli wama tafAAaloo min khayrin fa-inna Allaha bihi AAaleemun

216.Kutiba AAalaykumu alqitalu wahuwa kurhun lakum waAAasa an takrahoo shay-an wahuwa khayrun lakum waAAasa an tuhibboo shay-an wahuwa sharrun lakum waAllahu yaAAlamu waantum la taAAlamoona

217.Yas-aloonaka AAani alshshahri alharami qitalin feehi qul qitalun feehi kabeerun wasaddun AAan sabeeli Allahi wakufrun bihi waalmasjidi alharami wa-ikhraju ahlihi minhu akbaru AAinda Allahi waalfitnatu akbaru mina alqatli wala yazaloona yuqatiloonakum hatta yaruddookum AAan deenikum ini istataAAoo waman yartadid minkum AAan deenihi fayamut wahuwa kafirun faola-ika habitat aAAmaluhum fee alddunya waal-akhirati waola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

218.Inna allatheena amanoo waallatheena hajaroo wajahadoo fee sabeeli Allahi ola-ika yarjoona rahmata Allahi waAllahu ghafoorun raheemun

219.Yas-aloonaka AAani alkhamri waalmaysiri qul feehima ithmun kabeerun wamanafiAAu lilnnasi wa-ithmuhuma akbaru min nafAAihima wayas-aloonaka matha yunfiqoona quli alAAafwa kathalika yubayyinu Allahu lakumu al-ayati laAAallakum tatafakkaroona

220.Fee alddunya waal-akhirati wayas-aloonaka AAani alyatama qul islahun lahum khayrun wa-in tukhalitoohum fa-ikhwanukum

waAllahu yaAAlamu almufsida mina almuslihi walaw shaa Allahu laaAAnatakum inna Allaha AAazeezun hakeemun

221.Wala tankihoo almushrikati hatta yu/minna walaamatun mu/minatun khayrun min mushrikatin walaw aAAjabatkum wala tunkihoo almushrikeena hatta yu/minoo walaAAabdun mu/minun khayrun min mushrikin walaw aAAjabakum ola-ika yadAAoona ila alnnari waAllahu yadAAoo ila aljannati waalmaghfirati bi-ithnihi wayubayyinu ayatihi lilnnasi laAAallahum yatathakkaroona

222.Wayas-aloonaka AAani almaheedi qul huwa athan faiAAtaziloo alnnisaa fee almaheedi wala taqraboohunna hatta yathurna fa-itha tatahharna fa/toohunna min haythu amarakumu Allahu inna Allaha yuhibbu alttawwabeena wayuhibbu almutatahhireena

223.Nisaokum harthun lakum fa/too harthakum anna shi/tum waqaddimoo li-anfusikum waittaqoo Allaha waiAAlamoo annakum mulaqoohu wabashshiri almu/mineena

224.Wala tajAAaloo Allaha AAurdatan li-aymanikum an tabarroo watattaqoo watuslihoo bayna alnnasi waAllahu sameeAAun AAaleemun

225.La yu-akhithukumu Allahu biallaghwi fee aymanikum walakin yu-akhithukum bima kasabat quloobukum waAllahu ghafoorun haleemun

226.Lillatheena yu/loona min nisa-ihim tarabbusu arbaAAati ashhurin fa-in faoo fa-inna Allaha ghafoorun raheemun

227.Wa-in AAazamoo alttalaqa fa-inna Allaha sameeAAun AAaleemun

228.Waalmutallaqatu yatarabbasna bi-anfusihinna thalathata quroo-in wala yahillu lahunna an yaktumna ma khalaqa Allahu fee arhamihinna in kunna yu/minna biAllahi waalyawmi al-akhiri wabuAAoolatuhunna ahaqqu biraddihinna fee thalika in aradoo islahan walahunna mithlu allathee AAalayhinna bialmaAAroofi walilrrijali AAalayhinna darajatun waAllahu AAazeezun hakeemun

229.Alttalaqu marratani fa-imsakun bimaAAroofin aw tasreehun bi-ihsanin wala yahillu lakum an ta/khuthoo mimma ataytumoohunna shay-an illa an yakhafa alla yuqeema hudooda Allahi fa-in khiftum alla yuqeema hudooda Allahi fala junaha AAalayhima feema iftadat bihi tilka hudoodu Allahi fala taAAtadooha waman yataAAadda hudooda Allahi faola-ika humu alththalimoona

230.Fa-in tallaqaha fala tahillu lahu min baAAdu hatta tankiha zawjan ghayrahu fa-in tallaqaha fala junaha AAalayhima an yatarajaAAa in thanna an yuqeema hudooda Allahi watilka hudoodu

Allahi yubayyinuha liqawmin yaAAlamoona

231.Wa-itha tallaqtumu alnnisaa fabalaghna ajalahunna faamsikoohunna bimaAAroofin aw sarrihoohunna bimaAAroofin wala tumsikoohunna diraran litaAAtadoo waman yafAAal thalika faqad thalama nafsahu wala tattakhithoo ayati Allahi huzuwan waothkuroo niAAmata Allahi AAalaykum wama anzala AAalaykum mina alkitabi waalhikmati yaAAithukum bihi waittaqoo Allaha waiAAlamoo anna Allaha bikulli shay-in AAaleemun

232.Wa-itha tallaqtumu alnnisaa fabalaghna ajalahunna fala taAAduloohunna an yankihna azwajahunna itha taradaw baynahum bialmaAAroofi thalika yooAAathu bihi man kana minkum yu/minu biAllahi waalyawmi al-akhiri thalikum azka lakum waatharu waAllahu yaAAlamu waantum la taAAlamoona

233.Waalwalidatu yurdiAAna awladahunna hawlayni kamilayni liman arada an yutimma alrradaAAata waAAala almawloodi lahu rizquhunna wakiswatuhunna bialmaAAroofi la tukallafu nafsun illa wusAAaha la tudarra walidatun biwaladiha wala mawloodun lahu biwaladihi waAAala alwarithi mithlu thalika fa-in arada fisalan AAan taradin minhuma watashawurin fala junaha AAalayhima wa-in aradtum an tastardiAAoo awladakum fala junaha AAalaykum itha sallamtum ma ataytum bialmaAAroofi waittaqoo Allaha waiAAlamoo anna Allaha bima taAAmaloona baseerun

234.Waallatheena yutawaffawna minkum wayatharoona azwajan yatarabbasna bi-anfusihinna arbaAAata ashhurin waAAashran fa-itha balaghna ajalahunna fala junaha AAalaykum feema faAAalna fee anfusihinna bialmaAAroofi waAllahu bima taAAmaloona khabeerun

235.Wala junaha AAalaykum feema AAarradtum bihi min khitbati alnnisa-i aw aknantum fee anfusikum AAalima Allahu annakum satathkuroonahunna walakin la tuwaAAidoohunna sirran illa an taqooloo qawlan maAAroofan wala taAAzimoo AAuqdata alnnikahi hatta yablugha alkitabu ajalahu waiAAlamoo anna Allaha yaAAlamu ma fee anfusikum faihtharoohu waiAAlamoo anna Allaha ghafoorun haleemun

236.La junaha AAalaykum in tallaqtumu alnnisaa ma lam tamassoohunna aw tafridoo lahunna fareedatan wamattiAAoohunna AAala almoosiAAi qadaruhu waAAala almuqtiri qadaruhu mataAAan bialmaAAroofi haqqan AAala almuhsineena

237.Wa-in tallaqtumoohunna min qabli an tamassoohunna waqad faradtum lahunna fareedatan fanisfu ma

faradtum illa an yaAAfoona aw yaAAfuwa allathee biyadihi AAuqdatu alnnikahi waan taAAfoo aqrabu lilttaqwa wala tansawoo alfadla baynakum inna Allaha bima taAAmaloona baseerun

238.Hafithoo AAala alssalawati waalssalati alwusta waqoomoo lillahi qaniteena

239.Fa-in khiftum farijalan aw rukbanan fa-itha amintum faothkuroo Allaha kama AAallamakum ma lam takoonoo taAAlamoona

240.Waallatheena yutawaffawna minkum wayatharoona azwajan wasiyyatan li-azwajihim mataAAan ila alhawli ghayra ikhrajin fa-in kharajna fala junaha AAalaykum fee ma faAAalna fee anfusihinna min maAAroofin waAllahu AAazeezun hakeemun

241.Walilmutallaqati mataAAun bialmaAAroofi haqqan AAala almuttaqeena

242.Kathalika yubayyinu Allahu lakum ayatihi laAAallakum taAAqiloona

243.Alam tara ila allatheena kharajoo min diyarihim wahum oloofun hathara almawti faqala lahumu Allahu mootoo thumma ahyahum inna Allaha lathoo fadlin AAala alnnasi walakinna akthara alnnasi la yashkuroona

244.Waqatiloo fee sabeeli Allahi waiAAlamoo anna Allaha sameeAAun AAaleemun

245.Man tha allathee yuqridu Allaha qardan hasanan fayudaAAifahu lahu adAAafan katheeratan waAllahu yaqbidu wayabsutu wa-ilayhi turjaAAoona

246.Alam tara ila almala-i min banee isra-eela min baAAdi moosa ith qaloo linabiyyin lahumu ibAAath lana malikan nuqatil fee sabeeli Allahi qala hal AAasaytum in kutiba AAalaykumu alqitalu alla tuqatiloo qaloo wama lana alla nuqatila fee sabeeli Allahi waqad okhrijna min diyarina waabna-ina falamma kutiba AAalayhimu alqitalu tawallaw illa qaleelan minhum waAllahu AAaleemun bialththalimeena

247.Waqala lahum nabiyyuhum inna Allaha qad baAAatha lakum taloota malikan qaloo anna yakoonu lahu almulku AAalayna wanahnu ahaqqu bialmulki minhu walam yu/ta saAAatan mina almali qala inna Allaha istafahu AAalaykum wazadahu bastatan fee alAAilmi waaljismi waAllahu yu/tee mulkahu man yashao waAllahu wasiAAun AAaleemun

248.Waqala lahum nabiyyuhum inna ayata mulkihi an ya/tiyakumu alttabootu feehi sakeenatun min rabbikum wabaqiyyatun mimma taraka alu moosa waalu

haroona tahmiluhu almala-ikatu inna fee thalika laayatan lakum in kuntum mu/mineena

249.Falamma fasala talootu bialjunoodi qala inna Allaha mubtaleekum binaharin faman shariba minhu falaysa minnee waman lam yatAAamhu fa-innahu minnee illa mani ightarafa ghurfatan biyadihi fashariboo minhu illa qaleelan minhum falamma jawazahu huwa waallatheena amanoo maAAahu qaloo la taqata lana alyawma bijaloota wajunoodihi qala allatheena yathunnoona annahum mulaqoo Allahi kam min fi-atin qaleelatin ghalabat fi-atan katheeratan bi-ithni Allahi waAllahu maAAa alssabireena

250.Walamma barazoo lijaloota wajunoodihi qaloo rabbana afrigh AAalayna sabran wathabbit aqdamana waonsurna AAala alqawmi alkafireena

251.Fahazamoohum bi-ithni Allahi waqatala dawoodu jaloota waatahu Allahu almulka waalhikmata waAAallamahu mimma yashao walawla dafAAu Allahi alnnasa baAAdahum bibaAAdin lafasadati al-ardu walakinna Allaha thoo fadlin AAala alAAalameena

252.Tilka ayatu Allahi natlooha AAalayka bialhaqqi wa-innaka lamina almursaleena

253.Tilka alrrusulu faddalna baAAdahum AAala baAAdin minhum man kallama Allahu warafaAAa baAAdahum darajatin waatayna AAeesa ibna maryama albayyinati waayyadnahu biroohi alqudusi walaw shaa Allahu ma iqtatala allatheena min baAAdihim min baAAdi ma jaat-humu albayyinatu walakini ikhtalafoo faminhum man amana waminhum man kafara walaw shaa Allahu ma iqtataloo walakinna Allaha yafAAalu ma yureedu

254.Ya ayyuha allatheena amanoo anfiqoo mimma razaqnakum min qabli an ya/tiya yawmun la bayAAun feehi wala khullatun wala shafaAAatun waalkafiroona humu alththalimoona

255.Allahu la ilaha illa huwa alhayyu alqayyoomu la ta/khuthuhu sinatun wala nawmun lahu ma fee alssamawati wama fee al-ardi man tha allathee yashfaAAu AAindahu illa bi-ithnihi yaAAlamu ma bayna aydeehim wama khalfahum wala yuheetoona bishay-in min AAilmihi illa bima shaa wasiAAa kursiyyuhu alssamawati waal-arda wala yaooduhu hifthuhuma wahuwa alAAaliyyu alAAatheemu

256.La ikraha fee alddeeni qad tabayyana alrrushdu mina alghayyi

faman yakfur bialttaghooti wayu/min biAllahi faqadi istamsaka bialAAurwati alwuthqa la infisama laha waAllahu sameeAAun AAaleemun

257.Allahu waliyyu allatheena amanoo yukhrijuhum mina alththulumati ila alnnoori waallatheena kafaroo awliyaohumu alttaghootu yukhrijoonahum mina alnnoori ila alththulumati ola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

258.Alam tara ila allathee hajja ibraheema fee rabbihi an atahu Allahu almulka ith qala ibraheemu rabbiya allathee yuhyee wayumeetu qala ana ohyee waomeetu qala ibraheemu fa-inna Allaha ya/tee bialshshamsi mina almashriqi fa/ti biha mina almaghribi fabuhita allathee kafara waAllahu la yahdee alqawma alththalimeena

259.Aw kaallathee marra AAala qaryatin wahiya khawiyatun AAala AAurooshiha qala anna yuhyee hathihi Allahu baAAda mawtiha faamatahu Allahu mi-ata AAamin thumma baAAathahu qala kam labithta qala labithtu yawman aw baAAda yawmin qala bal labithta mi-ata AAamin faonthur ila taAAamika washarabika lam yatasannah waonthur ila himarika walinajAAalaka ayatan lilnnasi waonthur ila alAAithami kayfa nunshizuha thumma naksooha lahman falamma tabayyana lahu qala aAAlamu anna Allaha AAala kulli shay-in qadeerun

260.Wa-ith qala ibraheemu rabbi arinee kayfa tuhyee almawta qala awa lam tu/min qala bala walakin liyatma-inna qalbee qala fakhuth arbaAAatan mina alttayri fasurhunna ilayka thumma ijAAal AAala kulli jabalin minhunna juz-an thumma odAAuhunna ya/teenaka saAAyan waiAAlam anna Allaha AAazeezun hakeemun

261.Mathalu allatheena yunfiqoona amwalahum fee sabeeli Allahi kamathali habbatin anbatat sabAAa sanabila fee kulli sunbulatin mi-atu habbatin waAllahu yudaAAifu liman yashao waAllahu wasiAAun AAaleemun

262.Allatheena yunfiqoona amwalahum fee sabeeli Allahi thumma la yutbiAAoona ma anfaqoo mannan wala athan lahum ajruhum AAinda rabbihim wala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

263.Qawlun maAAroofun wamaghfiratun khayrun min sadaqatin yatbaAAuha athan waAllahu ghaniyyun haleemun

264.Ya ayyuha allatheena amanoo la tubtiloo sadaqatikum

bialmanni waal-atha kaallathee yunfiqu malahu ri-aa alnnasi wala yu/minu biAllahi waalyawmi al-akhiri famathaluhu kamathali safwanin AAalayhi turabun faasabahu wabilun fatarakahu saldan la yaqdiroona AAala shay-in mimma kasaboo waAllahu la yahdee alqawma alkafireena

265.Wamathalu allatheena yunfiqoona amwalahumu ibtighaa mardati Allahi watathbeetan min anfusihim kamathali jannatin birabwatin asabaha wabilun faatat okulaha diAAfayni fa-in lam yusibha wabilun fatallun waAllahu bima taAAmaloona baseerun

266.Ayawaddu ahadukum an takoona lahu jannatun min nakheelin waaAAnabin tajree min tahtiha al-anharu lahu feeha min kulli alththamarati waasabahu alkibaru walahu thurriyyatun duAAafao faasabaha iAAsarun feehi narun faihtaraqat kathalika yubayyinu Allahu lakumu al-ayati laAAallakum tatafakkaroona

267.Ya ayyuha allatheena amanoo anfiqoo min tayyibati ma kasabtum wamimma akhrajna lakum mina al-ardi wala tayammamoo alkhabeetha minhu tunfiqoona walastum bi-akhitheehi illa an tughmidoo feehi waiAAlamoo anna Allaha ghaniyyun hameedun

268.Alshshaytanu yaAAidukumu alfaqra waya/murukum bialfahsha-i waAllahu yaAAidukum maghfiratan minhu wafadlan waAllahu wasiAAun AAaleemun

269.Yu/tee alhikmata man yashao waman yu/ta alhikmata faqad ootiya khayran katheeran wama yaththakkaru illa oloo al-albabi

270.Wama anfaqtum min nafaqatin aw nathartum min nathrin fa-inna Allaha yaAAlamuhu wama lilththalimeena min ansarin

271.In tubdoo alssadaqati faniAAimma hiya wa-in tukhfooha watu/tooha alfuqaraa fahuwa khayrun lakum wayukaffiru AAankum min sayyi-atikum waAllahu bima taAAmaloona khabeerun

272.Laysa AAalayka hudahum walakinna Allaha yahdee man yashao wama tunfiqoo min khayrin fali-anfusikum wama tunfiqoona illa ibtighaa wajhi Allahi wama tunfiqoo min khayrin yuwaffa ilaykum waantum la tuthlamoona

273.Lilfuqara-i allatheena ohsiroo fee sabeeli Allahi la yastateeAAoona darban fee al-ardi yahsabuhumu aljahilu aghniyaa mina alttaAAaffufi taAArifuhum biseemahum la yas-aloona alnnasa ilhafan wama tunfiqoo min khayrin fa-inna Allaha bihi AAaleemun

274.Allatheena yunfiqoona amwalahum biallayli waalnnahari sirran waAAalaniyatan falahum ajruhum

AAinda rabbihim wala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

275.Allatheena ya/kuloona alrriba la yaqoomoona illa kama yaqoomu allathee yatakhabbatuhu alshshaytanu mina almassi thalika bi-annahum qaloo innama albayAAu mithlu alrriba waahalla Allahu albayAAa waharrama alrriba faman jaahu mawAAithatun min rabbihi faintaha falahu ma salafa waamruhu ila Allahi waman AAada faola-ika as-habu alnnari hum feeha khalidoona

276.Yamhaqu Allahu alrriba wayurbee alssadaqati waAllahu la yuhibbu kulla kaffarin atheemin

277.Inna allatheena amanoo waAAamiloo alssalihati waaqamoo alssalata waatawoo alzzakata lahum ajruhum AAinda rabbihim wala khawfun AAalayhim wala hum yahzanoona

278.Ya ayyuha allatheena amanoo ittaqoo Allaha watharoo ma baqiya mina alrriba in kuntum mu/mineena

279.Fa-in lam tafAAaloo fa/thanoo biharbin mina Allahi warasoolihi wa-in tubtum falakum ruoosu amwalikum la tathlimoona wala tuthlamoona

280.Wa-in kana thoo AAusratin fanathiratun ila maysaratin waan tasaddaqoo khayrun lakum in kuntum taAAlamoona

281.Waittaqoo yawman turjaAAoona feehi ila Allahi thumma tuwaffa kullu nafsin ma kasabat wahum la yuthlamoona

282.Ya ayyuha allatheena amanoo itha tadayantum bidaynin ila ajalin musamman faoktuboohu walyaktub baynakum katibun bialAAadli wala ya/ba katibun an yaktuba kama AAallamahu Allahu falyaktub walyumlili allathee AAalayhi alhaqqu walyattaqi Allaha rabbahu wala yabkhas minhu shay-an fa-in kana allathee AAalayhi alhaqqu safeehan aw daAAeefan aw la yastateeAAu an yumilla huwa falyumlil waliyyuhu bialAAadli waistashhidoo shaheedayni min rijalikum fa-in lam yakoona rajulayni farajulun waimraatani mimman tardawna mina alshshuhada-i an tadilla ihdahuma fatuthakkira ihdahuma al-okhra wala ya/ba alshshuhadao itha ma duAAoo wala tas-amoo an taktuboohu sagheeran aw kabeeran ila ajalihi thalikum aqsatu AAinda Allahi waaqwamu lilshshahadati waadna alla tartaboo illa an takoona tijaratan hadiratan tudeeroonaha baynakum falaysa AAalaykum junahun alla taktubooha waashhidoo itha tabayaAAtum wala

yudarra katibun wala shaheedun wa-in tafAAaloo fa-innahu fusooqun bikum waittaqoo Allaha wayuAAallimukumu Allahu waAllahu bikulli shay-in AAaleemun

283.Wa-in kuntum AAala safarin walam tajidoo katiban farihanun maqboodatun fa-in amina baAAdukum baAAdan falyu-addi allathee i/tumina amanatahu walyattaqi Allaha rabbahu wala taktumoo alshshahadata waman yaktumha fa-innahu athimun qalbuhu waAllahu bima taAAmaloona AAaleemun

284.Lillahi ma fee alssamawati wama fee al-ardi wa-in tubdoo ma fee anfusikum aw tukhfoohu yuhasibkum bihi Allahu fayaghfiru liman yashao wayuAAaththibu man yashao waAllahu AAala kulli shay-in qadeerun

285.Amana alrrasoolu bima onzila ilayhi min rabbihi waalmu/minoona kullun amana biAllahi wamala-ikatihi wakutubihi warusulihi la nufarriqu bayna ahadin min rusulihi waqaloo samiAAna waataAAna ghufranaka rabbana wa-ilayka almaseeru

286.La yukallifu Allahu nafsan illa wusAAaha laha ma kasabat waAAalayha ma iktasabat rabbana la tu-akhithna in naseena aw akhta/na rabbana wala tahmil AAalayna isran kama hamaltahu AAala allatheena min qablina rabbana wala tuhammilna ma la taqata lana bihi waoAAfu AAanna waighfir lana wairhamna anta mawlana faonsurna AAala alqawmi alkafireena

بر ايشان يكسان است؛ [آنها] نخواهند گرويد. (6)

خداوند بر دلهاى آنان، و بر شنوايى ايشان مُهر نهاده؛ و بر ديدگانشان پرده اى است؛ و آنان را عذابى دردناك است. (7)

و برخى از مردم مى گويند: «ما به خدا و روز بازپسين ايمان آورده ايم»، ولى گروندگان [راستين نيستند. (8)

با خدا و مؤمنان نيرنگ مى بازند؛ ولى جز بر خويشتن نيرنگ نمى زنند، و نمى فهمند. (9)

در دلهايشان مرضى است؛ و خدا بر مرضشان افزود؛ و به [سزاى آنچه به دروغ مى گفتند، عذابى دردناك [در پيش خواهند داشت. (10)

و چون به آنان گفته شود: «در زمين فساد مكنيد»، مى گويند: «ما خود اصلاحگريم.» (11)

بهوش باشيد كه آنان فسادگرانند، ليكن نمى فهمند. (12)

و چون به آنان گفته شود: «همان گونه كه مردم ايمان آوردند، شما هم ايمان بياوريد»، مى گويند: «آيا همان گونه كه كم خردان ايمان آورده اند، ايمان بياوريم؟» هشدار كه آنان همان كم خردانند؛ ولى نمى دانند. (13)

و چون با كسانى كه ايمان آورده اند برخورد كنند، مى گويند: «ايمان آورديم »، و چون با شيطانهاى خود خلوت كنند، مى گويند: «در حقيقت ما با شماييم، ما فقط [آنان را] ريشخند مى كنيم.» (14)

خدا [است كه ريشخندشان مى كند، و آنان را در طغيانشان فرو مى گذارد تا سرگردان شوند. (15)

همين كسانند كه گمراهى را به [بهاى هدايت خريدند، در نتيجه داد و ستدشان سود[ى به بار] نياورد؛ و هدايت يافته نبودند. (16)

مَثَل آنان، همچون مَثَل كسانى است كه آتشى افروختند، و چون پيرامون آنان را روشنايى داد، خدا نورشان را برد؛ و در ميان تاريكيهايى كه نمى بينند رهايشان كرد. (17)

كرند، لالند، كورند؛ بنابراين به

راه نمى آيند. (18)

يا چون [كسانى كه در معرض رگبارى از آسمان -كه در آن تاريكيها و رعد و برقى است- [قرار گرفته اند]؛ از [نهيب آذرخش [و] بيم مرگ، سر انگشتان خود را در گوشهايشان نهند، ولى خدا بر كافران احاطه دارد. (19)

نزديك است كه برق چشمانشان را بربايد؛ هر گاه كه بر آنان روشنى بخشد، در آن گام زنند؛ و چون راهشان را تاريك كند، [بر جاى خود] بايستند؛ و اگر خدا مى خواست شنوايى و بينايى شان را برمى گرفت، كه خدا بر همه چيز تواناست. (20)

اى مردم، پروردگارتان را كه شما، و كسانى را كه پيش از شما بوده اند آفريده است، پرستش كنيد؛ باشد كه به تقوا گراييد. (21)

همان [خدايى كه زمين را براى شما فرشى [گسترده ، و آسمان را بنايى [افراشته قرار داد؛ و از آسمان آبى فرود آورد؛ و بدان از ميوه ها رزقى براى شما بيرون آورد؛ پس براى خدا همتايانى قرار ندهيد، در حالى كه خود مى دانيد. (22)

و اگر در آنچه بر بنده خود نازل كرده ايم شك داريد، پس -اگر راست مى گوييد- سوره اى مانند آن بياوريد؛ و گواهان خود را -غير خدا- فرا خوانيد. (23)

پس اگر نكرديد -و هرگز نمى توانيد كرد- از آن آتشى كه سوختش مردمان و سنگها هستند، و براى كافران آماده شده، بپرهيزيد. (24)

و كسانى را كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته انجام داده اند، مژده ده كه ايشان را باغهايى خواهد بود كه از زير [درختان آنها جويها روان است. هر گاه ميوه اى از آن روزىِ ايشان شود، مى گويند: «اين همان است كه پيش از اين [نيز

]روزىِ ما بوده.» و مانند آن [نعمتها] به ايشان داده شود؛ و در آنجا همسرانى پاكيزه خواهند داشت؛ و در آنجا جاودانه بمانند. (25)

خداى را از اينكه به پشه اى -يا فروتر [يا فراتر] از آن- مَثَل زند، شرم نيايد. پس كسانى كه ايمان آورده اند مى دانند كه آن [مَثَل از جانب پروردگارشان بجاست؛ ولى كسانى كه به كفر گراييده اند مى گويند: «خدا از اين مَثَل چه قصد داشته است؟» [خدا] بسيارى را با آن گمراه، و بسيارى را با آن راهنمايى مى كند؛ و[لى جز نافرمانان را با آن گمراه نمى كند. (26)

همانانى كه پيمان خدا را پس از بستن آن مى شكنند؛ و آنچه را خداوند به پيوستنش امر فرموده مى گسلند؛ و در زمين به فساد مى پردازند؛ آنانند كه زيانكارانند. (27)

چگونه خدا را منكريد؟ با آنكه مردگانى بوديد و شما را زنده كرد؛ باز شما را مى ميراند [و] باز زنده مى كند؛ [و] آنگاه به سوى او بازگردانده مى شويد. (28)

اوست آن كسى كه آنچه در زمين است، همه را براى شما آفريد؛ سپس به [آفرينش آسمان پرداخت، و هفت آسمان را استوار كرد؛ و او به هر چيزى داناست. (29)

و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمين جانشينى خواهم گماشت»، [فرشتگان گفتند: «آيا در آن كسى را مى گمارى كه در آن فساد انگيزد، و خونها بريزد؟ و حال آنكه ما با ستايش تو، [تو را] تنزيه مى كنيم؛ و به تقديست مى پردازيم.» فرمود: «من چيزى مى دانم كه شما نمى دانيد.» (30)

و [خدا] همه [معانى نامها را به آدم آموخت؛ سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود:

«اگر راست مى گوييد، از اسامى اينها به من خبر دهيد.» (31)

گفتند: «منزهى تو! ما را جز آنچه [خود] به ما آموخته اى، هيچ دانشى نيست ؛ تويى داناى حكيم.» (32)

فرمود: «اى آدم، ايشان را از اسامى آنان خبر ده.» و چون [آدم ايشان را از اسماءشان خبر داد، فرمود: «آيا به شما نگفتم كه من نهفته آسمانها و زمين را مى دانم؛ و آنچه را آشكار مى كنيد، و آنچه را پنهان مى داشتيد مى دانم؟» (33)

و چون فرشتگان را فرموديم: «براى آدم سجده كنيد»، پس بجز ابليس -كه سر باز زد و كبر ورزيد و از كافران شد- [همه به سجده درافتادند. (34)

و گفتيم: «اى آدم، خود و همسرت در اين باغ سكونت گير[يد]؛ و از هر كجاى آن خواهيد فراوان بخوريد؛ و[لى به اين درخت نزديك نشويد، كه از ستمكاران خواهيد بود.» (35)

پس شيطان هر دو را از آن بلغزانيد؛ و از آنچه در آن بودند ايشان را به درآورد؛ و فرموديم: «فرود آييد، شما دشمن همديگريد؛ و براى شما در زمين قرارگاه، و تا چندى برخوردارى خواهد بود.» (36)

سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود؛ و [خدا] بر او ببخشود؛ آرى، او[ست كه توبه پذيرِ مهربان است. (37)

فرموديم: «جملگى از آن فرود آييد. پس اگر از جانب من شما را هدايتى رسد ، آنان كه هدايتم را پيروى كنند بر ايشان بيمى نيست و غمگين نخواهند شد. (38)

و[لى كسانى كه كفر ورزيدند و نشانه هاى ما را دروغ انگاشتند، آنانند كه اهل آتشند؛ و در آن ماندگار خواهند بود.» (39)

اى فرزندان اسرائيل، نعمتهايم را

كه بر شما ارزانى داشتم به ياد آريد، و به پيمانم وفا كنيد، تا به پيمانتان وفا كنم، و تنها از من بترسيد. (40)

و بدانچه نازل كرده ام -كه مؤيد همان چيزى است كه با شماست- ايمان آريد؛ و نخستين منكر آن نباشيد، و آيات مرا به بهايى ناچيز نفروشيد، و تنها از من پروا كنيد. (41)

و حق را به باطل درنياميزيد، و حقيقت را -با آنكه خود مى دانيد- كتمان نكنيد. (42)

و نماز را بر پا داريد، و زكات را بدهيد، و با ركوع كنندگان ركوع كنيد. (43)

آيا مردم را به نيكى فرمان مى دهيد و خود را فراموش مى كنيد، با اينكه شما كتاب [خدا] را مى خوانيد؟ آيا [هيچ نمى انديشيد؟ (44)

از شكيبايى و نماز يارى جوييد. و به راستى اين [كار] گران است، مگر بر فروتنان: (45)

همان كسانى كه مى دانند با پروردگار خود ديدار خواهند كرد؛ و به سوى او باز خواهند گشت. (46)

اى فرزندان اسرائيل، از نعمتهايم كه بر شما ارزانى داشتم، و [از] اينكه من شما را بر جهانيان برترى دادم، ياد كنيد. (47)

و بترسيد از روزى كه هيچ كس چيزى [از عذاب خدا] را از كسى دفع نمى كند؛ و نه از او شفاعتى پذيرفته، و نه به جاى وى بدلى گرفته مى شود؛ و نه يارى خواهند شد. (48)

و [به ياد آريد] آنگاه كه شما را از [چنگ فرعونيان رهانيديم؛ [آنان شما را سخت شكنجه مى كردند؛ پسران شما را سر مى بريدند؛ و زنهايتان را زنده مى گذاشتند، و در آن [امر، بلا و] آزمايش بزرگى از جانب پروردگارتان بود. (49)

و هنگامى كه دريا را

براى شما شكافتيم و شما را نجات بخشيديم؛ و فرعونيان را -در حالى كه شما نظاره مى كرديد- غرق كرديم. (50)

و آنگاه كه با موسى چهل شب قرار گذاشتيم؛ آنگاه در غياب وى، شما گوساله را [به پرستش گرفتيد، در حالى كه ستمكار بوديد. (51)

پس از آن بر شما بخشوديم، باشد كه شكرگزارى كنيد. (52)

و آنگاه كه موسى را كتاب و فرقان [=جداكننده حق از باطل داديم، شايد هدايت يابيد. (53)

و چون موسى به قوم خود گفت: «اى قوم من، شما با [به پرستش گرفتن گوساله، برخود ستم كرديد، پس به درگاه آفريننده خود توبه كنيد، و [خطاكاران خودتان را به قتل برسانيد، كه اين [كار] نزد آفريدگارتان براى شما بهتر است.» پس [خدا] توبه شما را پذيرفت، كه او توبه پذير مهربان است. (54)

و چون گفتيد: «اى موسى، تا خدا را آشكارا نبينيم، هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد.» پس -در حالى كه مى نگريستيد- صاعقه شما را فرو گرفت. (55)

سپس شما را پس از مرگتان برانگيختيم؛ باشد كه شكرگزارى كنيد. (56)

و بر شما ابر را سايه گستر كرديم؛ و بر شما «گزانگبين» و «بلدرچين» فرو فرستاديم؛ [و گفتيم:] «از خوراكيهاى پاكيزه اى كه به شما روزى داده ايم، بخوريد.» و[لى آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خويشتن ستم روا مى داشتند. (57)

و [نيز به يادآريد] هنگامى را كه گفتيم: «بدين شهر درآييد، و از [نعمتهاى آن، هر گونه خواستيد، فراوان بخوريد، و سجده كنان از در [بزرگ درآييد؛ و بگوييد: [خداوندا،] گناهان ما را بريز. تا خطاهاى شما را ببخشاييم، و [پاداش نيكوكاران را

خواهيم افزود.» (58)

اما كسانى كه ستم كرده بودند، [آن سخن را] به سخن ديگرى -غير از آنچه به ايشان گفته شده بود- تبديل كردند. و ما [نيز] بر آنان كه ستم كردند، به سزاى اينكه نافرمانى پيشه كرده بودند، عذابى از آسمان فرو فرستاديم. (59)

و هنگامى كه موسى براى قوم خود در پى آب برآمد، گفتيم: «با عصايت بر آن تخته سنگ بزن.» پس دوازده چشمه از آن جوشيدن گرفت، [به گونه اى كه هر قبيله اى آبشخور خود را مى دانست. [و گفتيم:] «از روزى خدا بخوريد و بياشاميد ، و[لى ]در زمين سر به فساد برمداريد.» (60)

و چون گفتيد: «اى موسى! هرگز بر يك [نوع خوراك تاب نياوريم، از خداى خود براى ما بخواه تا از آنچه زمين مى روياند، از [قبيل سبزى و خيار و سير و عدس و پياز، براى ما بروياند» [موسى گفت: «آيا به جاى چيز بهتر، خواهان چيز پست تريد؟ پس به شهر فرود آييد، كه آنچه را خواسته ايد براى شما [در آنجا مهيا]ست.» و [داغ خوارى و نادارى بر [پيشانى آنان زده شد، و به خشم خدا گرفتار آمدند؛ چرا كه آنان به نشانه هاى خدا كفر ورزيده بودند، و پيامبران را بناحق مى كشتند؛ اين، از آن روى بود كه سركشى نموده، و از حد درگذرانيده بودند. (61)

در حقيقت، كسانى كه [به اسلام ايمان آورده، و كسانى كه يهودى شده اند، و ترسايان و صابئان، هر كس به خدا و روز بازپسين ايمان داشت و كار شايسته كرد، پس اجرشان را پيش پروردگارشان خواهند داشت، و نه بيمى بر آنان است، و نه اندوهناك

خواهند شد. (62)

و چون از شما پيمان محكم گرفتيم، و [كوه طور را بر فراز شما افراشتيم، [و فرموديم:] «آنچه را به شما داده ايم به جد و جهد بگيريد، و آنچه را در آن است به خاطر داشته باشيد، باشد كه به تقوا گراييد.» (63)

سپس شما بعد از آن [پيمان رويگردان شديد، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلما از زيانكاران بوديد. (64)

و كسانى از شما را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند نيك شناختيد، پس ايشان را گفتيم: «بوزينگانى طردشده باشيد.» (65)

و ما آن [عقوبت را براى حاضران، و [نسلهاى پس از آن، عبرتى، و براى پرهيزگاران پندى قرار داديم. (66)

و هنگامى كه موسى به قوم خود گفت: «خدا به شما فرمان مى دهد كه: ماده گاوى را سر ببريد»، گفتند: «آيا ما را به ريشخند مى گيرى؟» گفت: «پناه مى برم به خدا كه [مبادا] از جاهلان باشم.» (67)

گفتند: «پروردگارت را براى ما بخوان، تا بر ما روشن سازد كه آن چگونه [گاوى است؟» گفت: «وى مى فرمايد: آن ماده گاوى است نه پير و نه خردسال، [بلكه ميانسالى است بين اين دو. پس آنچه را [بدان ]مأموريد به جاى آريد.» (68)

گفتند: «از پروردگارت بخواه، تا بر ما روشن كند كه رنگش چگونه است؟» گفت: «وى مى فرمايد: آن ماده گاوى است زرد يكدست و خالص، كه رنگش بينندگان را شاد مى كند.» (69)

گفتند: «از پروردگارت بخواه، تا بر ما روشن گرداند كه آن چگونه [گاوى باشد؟ زيرا [چگونگى اين ماده گاو بر ما مشتبه شده،

و[لى با توضيحات بيشتر تو] ما ان شاء الله حتماً هدايت خواهيم شد.» (70)

گفت: «وى مى فرمايد: در حقيقت، آن ماده گاوى است كه نه رام است تا زمين را شخم زند؛ و نه كشتزار را آبيارى كند؛ بى نقص است؛ و هيچ لكه اى در آن نيست.» گفتند: «اينك سخن درست آوردى.» پس آن را سر بريدند، و چيزى نمانده بود كه نكنند. (71)

و چون شخصى را كشتيد، و در باره او با يكديگر به ستيزه برخاستيد، و حال آنكه خدا، آنچه را كتمان مى كرديد، آشكار گردانيد. (72)

پس فرموديم: «پاره اى از آن [گاو سر بريده را] به آن [مقتول بزنيد» [تا زنده شود]. اين گونه خدا مردگان را زنده مى كند، و آيات خود را به شما مى نماياند، باشد كه بينديشيد. (73)

سپس دلهاى شما بعد از اين [واقعه سخت گرديد، همانند سنگ، يا سخت تر از آن، چرا كه از برخى سنگها، جويهايى بيرون مى زند، و پاره اى از آنها مى شكافد و آب از آن خارج مى شود، و برخى از آنها از بيم خدا فرو مى ريزد، و خدا از آنچه مى كنيد غافل نيست. (74)

آيا طمع داريد كه [اينان به شما ايمان بياورند؟ با آنكه گروهى از آنان سخنان خدا را مى شنيدند، سپس آن را بعد از فهميدنش تحريف مى كردند، و خودشان هم مى دانستند. (75)

و [همين يهوديان چون با كسانى كه ايمان آورده اند برخورد كنند، مى گويند: «ما ايمان آورده ايم.» و وقتى با همديگر خلوت مى كنند، مى گويند: «چرا از آنچه خداوند بر شما گشوده است، براى آنان حكايت مى كنيد تا آنان به [استناد] آن، پيش پروردگارتان بر ضد شما استدلال كنند؟ آيا

فكر نمى كنيد؟» (76)

آيا نمى دانند كه خداوند آنچه را پوشيده مى دارند، و آنچه را آشكار مى كنند، مى داند؟ (77)

و [بعضى از آنان بى سوادانى هستند كه كتاب [خدا] را جز خيالات خامى نمى دانند، و فقط گمان مى برند. (78)

پس واى بر كسانى كه كتاب [تحريف شده اى با دستهاى خود مى نويسند، سپس مى گويند: «اين از جانب خداست»، تا بدان بهاى ناچيزى به دست آرند؛ پس واى بر ايشان از آنچه دستهايشان نوشته، و واى بر ايشان از آنچه [از اين راه به دست مى آورند. (79)

و گفتند: «جز روزهايى چند، هرگز آتش به ما نخواهد رسيد.» بگو: «مگر پيمانى از خدا گرفته ايد؟ -كه خدا پيمان خود را هرگز خلاف نخواهد كرد- يا آنچه را نمى دانيد به دروغ به خدا نسبت مى دهيد؟» (80)

آرى، كسى كه بدى به دست آورد، و گناهش او را در ميان گيرد، پس چنين كسانى اهل آتشند، و در آن ماندگار خواهند بود. (81)

و كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته كرده اند، آنان اهل بهشتند، و در آن جاودان خواهند ماند. (82)

و چون از فرزندان اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه: «جز خدا را نپرستيد، و به پدر و مادر، و خويشان و يتيمان و مستمندان احسان كنيد، و با مردم [به زبان خوش سخن بگوييد، و نماز را به پا داريد، و زكات را بدهيد»؛ آنگاه، جز اندكى از شما، [همگى به حالت اعراض روى برتافتيد. (83)

و چون از شما پيمان محكم گرفتيم كه: «خون همديگر را مريزيد، و يكديگر را از سرزمين خود بيرون نكنيد»؛ سپس [به اين پيمان اقرار كرديد، و خود گواهيد.

(84)

[ولى باز همين شما هستيد كه يكديگر را مى كشيد، و گروهى از خودتان را از ديارشان بيرون مى رانيد، و به گناه و تجاوز، بر ضد آنان به يكديگر كمك مى كنيد. و اگر به اسارت پيش شما آيند، به [دادن فديه، آنان را آزاد مى كنيد، با آنكه [نه تنها كشتن، بلكه بيرون كردن آنان بر شما حرام شده است. آيا شما به پاره اى از كتاب [تورات ايمان مى آوريد، و به پاره اى كفر مى ورزيد؟ پس جزاى هر كس از شما كه چنين كند، جز خوارى در زندگى دنيا چيزى نخواهد بود، و روز رستاخيز ايشان را به سخت ترين عذابها باز برند، و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست. (85)

همين كسانند كه زندگى دنيا را به [بهاى جهان ديگر خريدند. پس نه عذاب آنان سبك گردد، و نه ايشان يارى شوند. (86)

و همانا به موسى كتاب [تورات را داديم، و پس از او پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم، و عيسى پسر مريم را معجزه هاى آشكار بخشيديم، و او را با «روح القدس» تأييد كرديم؛ پس چرا هر گاه پيامبرى چيزى را كه خوشايند شما نبود برايتان آورد، كبر ورزيديد؟ گروهى را دروغگو خوانديد و گروهى را كشتيد. (87)

و گفتند: «دلهاى ما در غلاف است.» [نه، چنين نيست بلكه خدا به سزاى كفرشان، لعنتشان كرده است. پس آنان كه ايمان مى آورند چه اندك شماره اند. (88)

و هنگامى كه از جانب خداوند كتابى كه مؤيد آنچه نزد آنان است برايشان آمد، و از ديرباز [در انتظارش بر كسانى كه كافر شده بودند پيروزى مى جستند؛ ولى همين كه آنچه

[كه اوصافش را مى شناختند برايشان آمد، انكارش كردند. پس لعنت خدا بر كافران باد. (89)

وه كه به چه بد بهايى خود را فروختند كه به آنچه خدا نازل كرده بود از سر رشك انكار آوردند، كه چرا خداوند از فضل خويش بر هر كس از بندگانش كه بخواهد [آياتى فرو مى فرستد. پس به خشمى بر خشم ديگر گرفتار آمدند. و براى كافران عذابى خفت آور است. (90)

و چون به آنان گفته شود: «به آنچه خدا نازل كرده ايمان آوريد»، مى گويند: «ما به آنچه بر [پيامبر] خودمان نازل شده ايمان مى آوريم.» و غير آن را -با آنكه [كاملا] حق و مؤيد همان چيزى است كه با آنان است- انكار مى كنند. بگو: «اگر مؤمن بوديد، پس چرا پيش از اين، پيامبران خدا را مى كشتيد؟» (91)

و قطعاً موسى براى شما معجزات آشكارى آورد، سپس آن گوساله را در غياب وى [به خدايى گرفتيد، و ستمكار شديد. (92)

و آنگاه كه از شما پيمان محكم گرفتيم، و [كوه طور را بر فراز شما برافراشتيم، [و گفتيم:] «آنچه را به شما داده ايم به جد و جهد بگيريد، و [به دستورهاى آن گوش فرا دهيد.» گفتند: «شنيديم و نافرمانى كرديم.» و بر اثر كفرشان، [مِهر ]گوساله در دلشان سرشته شد. بگو: «اگر مؤمنيد [بدانيد كه ايمانتان شما را به بد چيزى وامى دارد.» (93)

بگو: «اگر در نزد خدا، سراى بازپسين يكسر به شما اختصاص دارد، نه ديگر مردم، پس اگر راست مى گوييد آرزوى مرگ كنيد.» (94)

ولى به سبب كارهايى كه از پيش كرده اند، هرگز آن را آرزو نخواهند كرد. و خدا به

[حال ستمگران داناست. (95)

و آنان را مسلما آزمندترين مردم به زندگى، و [حتى حريص تر] از كسانى كه شرك مى ورزند خواهى يافت. هر يك از ايشان آرزو دارد كه كاش هزار سال عمر كند با آنكه اگر چنين عمرى هم به او داده شود، وى را از عذاب دور نتواند داشت. و خدا بر آنچه مى كنند بيناست. (96)

بگو: «كسى كه دشمن جبرئيل است [در واقع دشمن خداست چرا كه او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل كرده است، در حالى كه مؤيد [كتابهاى آسمانى پيش از آن، و هدايت و بشارتى براى مؤمنان است.» (97)

هر كه دشمن خدا، و فرشتگان و فرستادگان او، و جبرئيل و ميكائيل است [بداند كه خدا يقينا دشمن كافران است. (98)

و همانا بر تو آياتى روشن فرو فرستاديم، و جز فاسقان [كسى آنها را انكار نمى كند. (99)

و مگر نه اين بود كه [يهود] هر گاه پيمانى بستند، گروهى از ايشان آن را دور افكندند؟ بلكه [حقيقت اين است كه بيشترشان ايمان نمى آورند. (100)

و آنگاه كه فرستاده اى از جانب خداوند برايشان آمد -كه آنچه را با آنان بود تصديق مى داشت- گروهى از اهل كتاب، كتاب خدا را پشت سر افكندند، چنانكه گويى [از آن هيچ نمى دانند. (101)

و آنچه را كه شيطان صفت ها در سلطنت سليمان خوانده [و درس گرفته بودند، پيروى كردند. و سليمان كفر نورزيد، ليكن آن شيطان صفت ها به كفر گراييدند كه به مردم سحر مى آموختند. و [نيز از] آنچه بر آن دو فرشته، هاروت و ماروت، در بابِل فرو فرستاده

شده بود [پيروى كردند]، با اينكه آن دو [فرشته هيچ كس را تعليم [سحر] نمى كردند مگر آنكه [قبلا به او] مى گفتند: «ما [وسيله آزمايشى [براى شما ]هستيم، پس زنهار كافر نشوى.» و[لى آنها از آن دو [فرشته چيزهايى مى آموختند كه به وسيله آن ميان مرد و همسرش جدايى بيفكنند. هر چند بدون فرمان خدا نمى توانستند به وسيله آن به احدى زيان برسانند. و [خلاصه چيزى مى آموختند كه برايشان زيان داشت، و سودى بديشان نمى رسانيد. و قطعاً [يهوديان دريافته بودند كه هر كس خريدار اين [متاع باشد، در آخرت بهره اى ندارد. وه كه چه بد بود آنچه به جان خريدند-اگر مى دانستند. (102)

اگر آنها گرويده و پرهيزگارى كرده بودند قطعاً پاداشى [كه از جانب خدا [مى يافتند] بهتر بود-اگر مى دانستند. (103)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نگوييد: «راعنا»، و بگوييد: «انظرنا»، و [اين توصيه را] بشنويد؛ و [گر نه كافران را عذابى دردناك است. (104)

نه كسانى كه از اهل كتاب كافر شده اند، و نه مشركان [هيچ كدام دوست نمى دارند خيرى از جانب پروردگارتان بر شما فرود آيد، با آنكه خدا هر كه را خواهد به رحمت خود اختصاص دهد، و خدا داراى فزون بخشى عظيم است. (105)

هر حكمى را نسخ كنيم، يا آن را به [دست فراموشى بسپاريم، بهتر از آن، يا مانندش را مى آوريم؛ مگر ندانستى كه خدا بر هر كارى تواناست؟ (106)

مگر ندانستى كه فرمانروايى آسمانها و زمين از آن خداست؛ و شما جز خدا سرور و ياورى نداريد؟ (107)

آيا مى خواهيد از پيامبر خود همان را بخواهيد كه قبلا از موسى

خواسته شد؟ و هر كس كفر را با ايمان عوض كند، مسلما از راه درست گمراه شده است. (108)

بسيارى از اهل كتاب -پس از اينكه حق برايشان آشكار شد- از روى حسدى كه در وجودشان بود، آرزو مى كردند كه شما را، بعد از ايمانتان، كافر گردانند. پس عفو كنيد و درگذريد، تا خدا فرمان خويش را بياورد، كه خدا بر هر كارى تواناست. (109)

و نماز را به پا داريد و زكات را بدهيد؛ و هر گونه نيكى كه براى خويش از پيش فرستيد، آن را نزد خدا باز خواهيد يافت؛ آرى، خدا به آنچه مى كنيد بيناست. (110)

و گفتند: «هرگز كسى به بهشت درنيايد، مگر آنكه يهودى يا ترسا باشد.» اين آرزوهاى [واهىِ ايشان است. بگو: «اگر راست مى گوييد، دليل خود را بياوريد.» (111)

آرى، هر كس كه خود را با تمام وجود، به خدا تسليم كند و نيكوكار باشد، پس مزد وى پيش پروردگار اوست، و بيمى بر آنان نيست، و غمگين نخواهند شد. (112)

و يهوديان گفتند: «ترسايان بر حق نيستند.» و ترسايان گفتند: «يهوديان بر حق نيستند» -با آنكه آنان كتاب [آسمانى را مى خوانند. افراد نادان نيز [سخنى همانند گفته ايشان گفتند. پس خداوند، روز رستاخيز در آنچه با هم اختلاف مى كردند، ميان آنان داورى خواهد كرد. (113)

و كيست بيدادگرتر از آن كس كه نگذارد در مساجد خدا، نام وى برده شود، و در ويرانى آنها بكوشد؟ آنان حق ندارند جز ترسان-لرزان در آن [مسجد]ها درآيند. در اين دنيا ايشان را خوارى، و در آخرت عذابى بزرگ است. (114)

و مشرق و مغرب از آنِ خداست؛

پس به هر سو رو كنيد، آنجا روى [به خداست. آرى، خدا گشايشگر داناست. (115)

و گفتند: «خداوند فرزندى براى خود اختيار كرده است.» او منزه است. بلكه هر چه در آسمانها و زمين است، از آن اوست، [و] همه فرمانپذير اويند. (116)

[او] پديد آورنده آسمانها و زمين [است ، و چون به كارى اراده فرمايد، فقط مى گويد: «[موجود] باش»؛ پس [فوراً موجود] مى شود. (117)

افراد نادان گفتند: «چرا خدا با ما سخن نمى گويد؟ يا براى ما معجزه اى نمى آيد؟» كسانى كه پيش از اينان بودند [نيز] مثل همين گفته ايشان را مى گفتند. دلها [و افكار]شان به هم مى ماند. ما نشانه ها[ى خود] را براى گروهى كه يقين دارند، نيك روشن گردانيده ايم. (118)

ما تو را بحق فرستاديم، تا بشارتگر و بيم دهنده باشى، و [لى درباره دوزخيان، از تو پرسشى نخواهد شد. (119)

و هرگز يهوديان و ترسايان از تو راضى نمى شوند، مگر آنكه از كيش آنان پيروى كنى. بگو: «در حقيقت، تنها هدايت خداست كه هدايت [واقعى است.» و چنانچه پس از آن علمى كه تو را حاصل شد، باز از هوسهاى آنان پيروى كنى، در برابر خدا سرور و ياورى نخواهى داشت. (120)

كسانى كه كتاب [آسمانى به آنان داده ايم، [و] آن را چنانكه بايد مى خوانند، ايشانند كه بدان ايمان دارند. و[لى كسانى كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زيانكارانند. (121)

اى فرزندان اسرائيل، نعمتم را، كه بر شما ارزانى داشتم، و اينكه شما را بر جهانيان برترى دادم، ياد كنيد. (122)

و بترسيد از روزى كه هيچ كس چيزى [از عذاب خدا] را از كسى دفع نمى كند، و

نه بدل و بلاگردانى از وى پذيرفته شود، و نه او را ميانجيگرى سودمند افتد، و نه يارى شوند. (123)

و چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بيازمود، و وى آن همه را به انجام رسانيد، [خدا به او] فرمود: «من تو را پيشواى مردم قرار دادم.» [ابراهيم پرسيد: «از دودمانم [چطور]؟» فرمود: «پيمان من به بيدادگران نمى رسد.» (124)

و چون خانه [كعبه را براى مردم محل اجتماع و [جاى امنى قرار داديم، [و فرموديم:] «در مقام ابراهيم، نمازگاهى براى خود اختيار كنيد»، و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه: «خانه مرا براى طواف كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد.» (125)

و چون ابراهيم گفت: «پروردگارا، اين [سرزمين را شهرى امن گردان، و مردمش را -هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد- از فرآورده ها روزى بخش»، فرمود: «و[لى هر كس كفر بورزد، اندكى برخوردارش مى كنم، سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ مى كشانم، و چه بد سرانجامى است.» (126)

و هنگامى كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاى خانه [كعبه را بالا مى بردند، [مى گفتند:] «اى پروردگار ما، از ما بپذير كه در حقيقت، تو شنواى دانايى. (127)

پروردگارا، ما را تسليم [فرمان خود قرار ده؛ و از نسل ما، امتى فرمانبردار خود [پديد آر]؛ و آداب دينى ما را به ما نشان ده؛ و بر ما ببخشاى، كه تويى توبه پذير مهربان. (128)

پروردگارا، در ميان آنان، فرستاده اى از خودشان برانگيز، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و كتاب و حكمت به آنان بياموزد و پاكيزه شان كند، زيرا

كه تو خود، شكست ناپذير حكيمى.» (129)

و چه كسى -جز آنكه به سبك مغزى گرايد- از آيين ابراهيم روى برمى تابد؟ و ما او را در اين دنيا برگزيديم؛ و البته در آخرت [نيز] از شايستگان خواهد بود. (130)

هنگامى كه پروردگارش به او فرمود: «تسليم شو»، گفت: «به پروردگار جهانيان تسليم شدم.» (131)

و ابراهيم و يعقوب، پسران خود را به همان [آيين سفارش كردند؛ [و هر دو در وصيتشان چنين گفتند:] «اى پسران من، خداوند براى شما اين دين را برگزيد؛ پس، البته نبايد جز مسلمان بميريد.» (132)

آيا وقتى كه يعقوب را مرگ فرا رسيد، حاضر بوديد؟ هنگامى كه به پسران خود گفت: «پس از من، چه را خواهيد پرستيد؟» گفتند: «معبود تو، و معبود پدرانت، ابراهيم و اسماعيل و اسحاق -معبودى يگانه- را مى پرستيم؛ و در برابر او تسليم هستيم.» (133)

آن جماعت را روزگار به سر آمد؛ دستاورد آنان براى آنان و دستاورد شما براى شماست؛ و از آنچه آنان مى كرده اند، شما بازخواست نخواهيد شد. (134)

و [اهل كتاب گفتند: «يهودى يا مسيحى باشيد، تا هدايت يابيد»؛ بگو: «نه، بلكه [بر] آيين ابراهيم حق گرا [هستم ؛ و وى از مشركان نبود.» (135)

بگوييد: «ما به خدا، و به آنچه بر ما نازل شده، و به آنچه بر ابراهيم و اسحاق و يعقوب و اسباط نازل آمده، و به آنچه به موسى و عيسى داده شده، و به آنچه به همه پيامبران از سوى پروردگارشان داده شده، ايمان آورده ايم؛ ميان هيچ يك از ايشان فرق نمى گذاريم؛ و در برابر او تسليم هستيم.» (136)

پس اگر آنان [هم به آنچه شما

بدان ايمان آورده ايد، ايمان آوردند، قطعاً هدايت شده اند، ولى اگر روى برتافتند، جز اين نيست كه سر ستيز [و جدايى ] دارند؛ و به زودى خداوند [شر] آنان را از تو كفايت خواهد كرد، كه او شنواى داناست. (137)

اين است نگارگرى الهى؛ و كيست خوش نگارتر از خدا؟ و ما او را پرستندگانيم. (138)

بگو: آيا درباره خدا با ما بحث و گفتگو مى كنيد؟ با آنكه او پروردگار ما و پروردگار شماست؛ و كردارهاى ما از آن ما، و كردارهاى شما از آن شماست، و ما براى او اخلاص مى ورزيم. (139)

يا مى گوييد: «ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط [دوازده گانه يهودى يا نصرانى بوده اند؟» بگو: «آيا شما بهتر مى دانيد يا خدا؟» و كيست ستمكارتر از آن كس كه شهادتى از خدا را در نزد خويش پوشيده دارد؟ و خدا از آنچه مى كنيد غافل نيست. (140)

آن جماعت را روزگار سپرى شد؛ براى ايشان است آنچه به دست آورده اند؛ و براى شماست آنچه به دست آورده ايد؛ و از آنچه آنان مى كرده اند، شما بازخواست نخواهيد شد. (141)

به زودى مردم كم خرد خواهند گفت: «چه چيز آنان را از قبله اى كه بر آن بودند رويگردان كرد؟» بگو: «مشرق و مغرب از آن خداست؛ هر كه را خواهد به راه راست هدايت مى كند.» (142)

و بدين گونه شما را امتى ميانه قرار داديم، تا بر مردم گواه باشيد؛ و پيامبر بر شما گواه باشد. و قبله اى را كه [چندى بر آن بودى، مقرر نكرديم جز براى آنكه كسى را كه از پيامبر پيروى مى كند، از آن كس كه از عقيده خود برمى گردد بازشناسيم؛

هر چند [اين كار] جز بر كسانى كه خدا هدايت شان كرده، سخت گران بود؛ و خدا بر آن نبود كه ايمان شما را ضايع گرداند، زيرا خدا [نسبت به مردم دلسوز و مهربان است. (143)

ما [به هر سو] گردانيدنِ رويت در آسمان را نيك مى بينيم. پس [باش تا] تو را به قبله اى كه بدان خشنود شوى برگردانيم؛ پس روى خود را به سوى مسجدالحرام كن؛ و هر جا بوديد، روى خود را به سوى آن بگردانيد. در حقيقت، اهل كتاب نيك مى دانند كه اين [تغيير قبله از جانب پروردگارشان [بجا و] درست است؛ و خدا از آنچه مى كنند غافل نيست. (144)

و اگر هر گونه معجزه اى براى اهل كتاب بياورى [باز] قبله تو را پيروى نمى كنند، و تو [نيز] پيرو قبله آنان نيستى، و خود آنان پيرو قبله يكديگر نيستند، و پس از علمى كه تو را [حاصل آمده، اگر از هوسهاى ايشان پيروى كنى، در آن صورت جداً از ستمكاران خواهى بود. (145)

كسانى كه به ايشان كتاب [آسمانى داده ايم، همان گونه كه پسران خود را مى شناسند، او [=محمد] را مى شناسند؛ و مسلماً گروهى از ايشان حقيقت را نهفته مى دارند، و خودشان [هم مى دانند. (146)

حق از جانب پروردگار توست. پس مبادا از ترديدكنندگان باشى. (147)

و براى هر كسى قبله اى است كه وى روى خود را به آن [سوى مى گرداند؛ پس در كارهاى نيك بر يكديگر پيشى گيريد. هر كجا كه باشيد، خداوند همگى شما را [به سوى خود باز] مى آورد؛ در حقيقت، خدا بر همه چيز تواناست. (148)

و از هر كجا بيرون

آمدى، روى خود را به سوى مسجدالحرام بگردان، و البته اين [فرمان حق است و از جانب پروردگار تو است و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست. (149)

و از هر كجا بيرون آمدى، [به هنگام نماز] روى خود را به سمت مسجدالحرام بگردان؛ و هر كجا بوديد رويهاى خود را به سوى آن بگردانيد، تا براى مردم -غير از ستمگرانشان- بر شما حجتى نباشد. پس، از آنان نترسيد، و از من بترسيد، تا نعمت خود را بر شما كامل گردانم، و باشد كه هدايت شويد. (150)

همان طور كه در ميان شما، فرستاده اى از خودتان روانه كرديم، [كه آيات ما را بر شما مى خواند، و شما را پاك مى گرداند، و به شما كتاب و حكمت مى آموزد، و آنچه را نمى دانستيد به شما ياد مى دهد. (151)

پس مرا ياد كنيد، [تا] شما را ياد كنم؛ و شكرانه ام را به جاى آريد؛ و با من ناسپاسى نكنيد. (152)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از شكيبايى و نماز يارى جوييد؛ زيرا خدا با شكيبايان است. (153)

و كسانى را كه در راه خدا كشته مى شوند، مرده نخوانيد، بلكه زنده اند؛ ولى شما نمى دانيد. (154)

و قطعاً شما را به چيزى از [قبيلِ ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مى آزماييم؛ و مژده ده شكيبايان را: (155)

[همان كسانى كه چون مصيبتى به آنان برسد، مى گويند: «ما از آنِ خدا هستيم، و به سوى او باز مى گرديم.» (156)

بر ايشان درودها و رحمتى از پروردگارشان [باد] و راه يافتگان [هم خود ايشانند. (157)

در حقيقت، «صفا» و «مروه» از شعاير خداست

[كه يادآور اوست ؛ پس هر كه خانه [خدا] را حج كند، يا عمره گزارد، بر او گناهى نيست كه ميان آن دو سعى به جاى آورد. و هر كه افزون بر فريضه، كار نيكى كند، خدا حق شناس و داناست. (158)

كسانى كه نشانه هاى روشن، و رهنمودى را كه فرو فرستاده ايم، بعد از آنكه آن را براى مردم در كتاب توضيح داده ايم، نهفته مى دارند، آنان را خدا لعنت مى كند، و لعنت كنندگان لعنتشان مى كنند. (159)

مگر كسانى كه توبه كردند، و [خود را] اصلاح نمودند، و [حقيقت را] آشكار كردند، پس بر آنان خواهم بخشود؛ و من توبه پذير مهربانم. (160)

كسانى كه كافر شدند، و در حال كفر مردند، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر آنان باد. (161)

در آن [لعنت جاودانه بمانند؛ نه عذابشان كاسته گردد، و نه مهلت يابند. (162)

و معبود شما، معبود يگانه اى است كه جز او هيچ معبودى نيست، [و اوست بخشايشگر مهربان. (163)

راستى كه در آفرينش آسمانها و زمين، و در پى يكديگر آمدن شب و روز، و كشتيهايى كه در دريا روانند با آنچه به مردم سود مى رساند، و [همچنين آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده، و با آن، زمين را پس از مردنش زنده گردانيده، و در آن هر گونه جنبنده اى پراكنده كرده، و [نيز در] گردانيدن بادها، و ابرى كه ميان آسمان و زمين آرميده است، براى گروهى كه مى انديشند، واقعاً نشانه هايى [گويا] وجود دارد. (164)

و برخى از مردم، در برابر خدا، همانندهايى [براى او] برمى گزينند، و آنها را چون دوستى خدا، دوست مى دارند؛ ولى كسانى كه ايمان

آورده اند، به خدا محبت بيشترى دارند. كسانى كه [با برگزيدن بتها، به خود] ستم نموده اند اگر مى دانستند هنگامى كه عذاب را مشاهده كنند تمام نيرو[ها] از آنِ خداست، و خدا سخت كيفر است. (165)

آنگاه كه پيشوايان از پيروان بيزارى جويند؛ و عذاب را مشاهده كنند، و ميانشان پيوندها بريده گردد. (166)

و پيروان مى گويند: «كاش براى ما بازگشتى بود تا همان گونه كه [آنان از ما بيزارى جستند [ما نيز] از آنان بيزارى مى جستيم.» اين گونه خداوند، كارهايشان را -كه بر آنان مايه حسرتهاست- به ايشان مى نماياند، و از آتش بيرون آمدنى نيستند. (167)

اى مردم، از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه را بخوريد، و از گامهاى شيطان پيروى مكنيد كه او دشمن آشكار شماست. (168)

[او] شما را فقط به بدى و زشتى فرمان مى دهد، و [وامى دارد] تا بر خدا، چيزى را كه نمى دانيد بربنديد. (169)

و چون به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل كرده است پيروى كنيد»؛ مى گويند: «نه، بلكه از چيزى كه پدران خود را بر آن يافته ايم، پيروى مى كنيم.» آيا هر چند پدرانشان چيزى را درك نمى كرده و به راه صواب نمى رفته اند [باز هم در خور پيروى هستند]؟ (170)

و مَثَل [دعوت كننده كافران چون مَثَل كسى است كه حيوانى را كه جز صدا و ندايى [مبهم، چيزى نمى شنود بانگ مى زند. [آرى،] كرند، لالند، كورند. [و] درنمى يابند. (171)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از نعمتهاى پاكيزه اى كه روزى شما كرده ايم، بخوريد و اگر تنها او را مى پرستيد خدا را شكر كنيد. (172)

[خداوند،] تنها مردار و خون و گوشت خوك و آنچه را كه [هنگام سر

بريدن نام غير خدا بر آن برده شده، بر شما حرام گردانيده است. [ولى كسى كه [براى حفظ جان خود به خوردن آنها] ناچار شود، در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد بر او گناهى نيست، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است. (173)

كسانى كه آنچه را خداوند از كتاب نازل كرده، پنهان مى دارند و بدان بهاى ناچيزى به دست مى آورند، آنان جز آتش در شكمهاى خويش فرو نبرند. و خدا روز قيامت با ايشان سخن نخواهد گفت، و پاكشان نخواهد كرد، و عذابى دردناك خواهند داشت. (174)

آنان همان كسانى هستند كه گمراهى را به [بهاى هدايت، و عذاب را به [ازاى آمرزش خريدند، پس به راستى چه اندازه بايد بر آتش شكيبا باشند! (175)

چرا كه خداوند كتاب [تورات را به حق نازل كرده است، و كسانى كه در باره كتاب [خدا] با يكديگر به اختلاف پرداختند، در ستيزه اى دور و درازند. (176)

نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد، بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى و پيامبران ايمان آورد، و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش، به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن بندگان بدهد، و نماز را برپاى دارد، و زكات را بدهد، و آنان كه چون عهد بندند، به عهد خود وفادارانند؛ و در سختى و زيان، و به هنگام جنگ شكيبايانند؛ آنانند كسانى كه راست گفته اند، و آنان همان پرهيزگارانند. (177)

اى كسانى كه ايمان

آورده ايد، در باره كشتگان، بر شما [حق قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن. و هر كس كه از جانب برادر [دينى اش [يعنى ولىّ مقتول ، چيزى [از حق قصاص به او گذشت شود، [بايد از گذشت ولىّ مقتول به طور پسنديده پيروى كند، و با [رعايت احسان، [خونبها را] به او بپردازد. اين [حكم تخفيف و رحمتى از پروردگار شماست؛ پس هر كس، بعد از آن از اندازه درگذرد، وى را عذابى دردناك است. (178)

و اى خردمندان، شما را در قصاص زندگانى است، باشد كه به تقوا گراييد. (179)

بر شما مقرر شده است كه چون يكى از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالى بر جاى گذارد، براى پدر و مادر و خويشاوندان [خود] به طور پسنديده وصيت كند؛ [اين كار] حقى است بر پرهيزگاران. (180)

پس هر كس آن [وصيت را بعد از شنيدنش تغيير دهد، گناهش تنها بر [گردن كسانى است كه آن را تغيير مى دهند. آرى، خدا شنواى داناست. (181)

ولى كسى كه از انحراف [و تمايل بيجاى وصيت كننده اى [نسبت به ورثه اش يا از گناه او [در وصيت به كار خلاف بيم داشته باشد و ميانشان را سازش دهد، بر او گناهى نيست، كه خدا آمرزنده مهربان است. (182)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد. (183)

[روزه در] روزهاى معدودى [بر شما مقرر شده است . [ولى هر

كس از شما بيمار يا در سفر باشد، [به همان شماره تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]، و بر كسانى كه [روزه طاقت فرساست، كفاره اى است كه خوراك دادن به بينوايى است. و هر كس به ميل خود، بيشتر نيكى كند، پس آن براى او بهتر است، و اگر بدانيد، روزه گرفتن براى شما بهتر است. (184)

ماه رمضان [همان ماه است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى ] كه مردم را راهبر، و [متضمّن دلايل آشكار هدايت، و [ميزان تشخيص حق از باطل است. پس هر كس از شما اين ماه را درك كند بايد آن را روزه بدارد، و كسى كه بيمار يا در سفر است [بايد به شماره آن،] تعدادى از روزهاى ديگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى خواهد و براى شما دشوارى نمى خواهد؛ تا شماره [مقرر ]را تكميل كنيد و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است به بزرگى بستاييد، و باشد كه شكرگزارى كنيد. (185)

و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو] من نزديكم، و دعاى دعاكننده را -به هنگامى كه مرا بخواند- اجابت مى كنم، پس [آنان بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند. (186)

در شبهاى روزه، همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گرديده است. آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستيد. خدا مى دانست كه شما با خودتان ناراستى مى كرديد، پس توبه شما را پذيرفت و از شما درگذشت. پس، اكنون [در شبهاى ماه رمضان مى توانيد] با آنان همخوابگى كنيد، و آنچه

را خدا براى شما مقرر داشته طلب كنيد. و بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد بامداد از رشته سياه [شب بر شما نمودار شود؛ سپس روزه را تا [فرا رسيدن شب به اتمام رسانيد. و در حالى كه در مساجد معتكف هستيد [با زنان درنياميزيد. اين است حدود احكام الهى! پس [زنهار به قصد گناه بدان نزديك نشويد. اين گونه، خداوند آيات خود را براى مردم بيان مى كند، باشد كه پروا پيشه كنند. (187)

و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد، و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات مدهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد، در حالى كه خودتان [هم خوب مى دانيد. (188)

در باره [حكمت هلالها[ى ماه از تو مى پرسند، بگو: «آنها [شاخص گاه شمارى براى مردم و [موسم حجّ اند.» و نيكى آن نيست كه از پشت خانه ها درآييد، بلكه نيكى آن است كه كسى تقوا پيشه كند، و به خانه ها از در [ورودى آنها درآييد، و از خدا بترسيد، باشد كه رستگار گرديد. (189)

و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، بجنگيد، ولى از اندازه درنگذريد، زيرا خداوند تجاوزكاران را دوست نمى دارد؛ (190)

و هر كجا بر ايشان دست يافتيد آنان را بكشيد، و همان گونه كه شما را بيرون راندند، آنان را بيرون برانيد، [چرا كه فتنه [=شرك از قتل بدتر است، [با اين همه در كنار مسجد الحرام با آنان جنگ مكنيد، مگر آنكه با شما در آن جا به جنگ درآيند، پس اگر با شما جنگيدند، آنان را

بكشيد، كه كيفر كافران چنين است. (191)

و اگر بازايستادند، البته خدا آمرزنده مهربان است. (192)

با آنان بجنگيد تا ديگر فتنه اى نباشد، و دين، مخصوص خدا شود. پس اگر دست برداشتند، تجاوز جز بر ستمكاران روا نيست. (193)

اين ماه حرام در برابر آن ماه حرام است، و [هتك حرمتها قصاص دارد. پس هر كس بر شما تعدّى كرد، همان گونه كه بر شما تعدّى كرده، بر او تعدّى كنيد و از خدا پروا بداريد و بدانيد كه خدا با تقواپيشگان است. (194)

و در راه خدا انفاق كنيد، و خود را با دست خود به هلاكت ميفكنيد، و نيكى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست مى دارد. (195)

و براى خدا حجّ و عمره را به پايان رسانيد، و اگر [به علت موانعى بازداشته شديد، آنچه از قربانى ميسر است [قربانى كنيد]؛ و تا قربانى به قربانگاه نرسيده سر خود را متراشيد؛ و هر كس از شما بيمار باشد يا در سر ناراحتيى داشته باشد [و ناچار شود در احرام سر بتراشد] به كفاره [آن، بايد] روزه اى بدارد، يا صدقه اى دهد، يا قربانيى بكند؛ و چون ايمنى يافتيد، پس هر كس از [اعمال عمره به حجّ پرداخت، [بايد ]آنچه از قربانى ميسر است [قربانى كند]، و آن كس كه [قربانى ]نيافت [بايد] در هنگام حجّ، سه روز روزه [بدارد]؛ و چون برگشتيد هفت [روز ديگر روزه بداريد]؛ اين ده [روز] تمام است. اين [حجّ تمتّع ]براى كسى است كه اهل مسجد الحرام [=مكّه نباشد؛ و از خدا بترسيد، و بدانيد كه خدا سخت كيفر است. (196)

حجّ در ماههاى معينى است.

پس هر كس در اين [ماه ها، حجّ را [برخود] واجب گرداند، [بداند كه در اثناى حجّ، همبسترى و گناه و جدال [روا] نيست، و هر كار نيكى انجام مى دهيد، خدا آن را مى داند، و براى خود توشه برگيريد كه در حقيقت، بهترين توشه، پرهيزگارى است، و اى خردمندان! از من پروا كنيد. (197)

بر شما گناهى نيست كه [در سفر حجّ از فضل پروردگارتان [روزىِ خويش بجوييد؛ پس چون از عرفات كوچ نموديد، خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد، و يادش كنيد كه شما را كه پيشتر از بيراهان بوديد، فرا راه آورد. (198)

پس، از همان جا كه [انبوه مردم روانه مى شوند، شما نيز روانه شويد و از خداوند آمرزش خواهيد كه خدا آمرزنده مهربان است. (199)

و چون آداب ويژه حجّ خود را به جاى آورديد، همان گونه كه پدران خود را به ياد مى آوريد، يا با يادكردنى بيشتر، خدا را به ياد آوريد. و از مردم كسى است كه مى گويد: «پروردگارا، به ما، در همين دنيا عطا كن» و حال آنكه براى او در آخرت نصيبى نيست. (200)

و برخى از آنان مى گويند: «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن، و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار.» (201)

آنانند كه از دستاوردشان بهره اى خواهند داشت و خدا زودشمار است. (202)

و خدا را در روزهايى معيّن ياد كنيد، پس هر كس شتاب كند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد]، گناهى بر او نيست، و هر كه تأخير كند [و اعمال را در سه روز انجام

دهد] گناهى بر او نيست. [اين اختيار ]براى كسى است كه [از محرمات پرهيز كرده باشد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه شما را به سوى او گرد خواهد آورد. (203)

و از ميان مردم كسى است كه در زندگى اين دنيا سخنش تو را به تعجّب وامى دارد، و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه مى گيرد، و حال آنكه او سخت ترين دشمنان است. (204)

و چون برگردد [يا رياستى يابد] كوشش مى كند كه در زمين فساد نمايد و كِشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباهكارى را دوست ندارد. (205)

و چون به او گفته شود: «از خدا پروا كن» نخوت، وى را به گناه كشاند. پس جهنم براى او بس است، و چه بد بسترى است. (206)

و از ميان مردم كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى فروشد، و خدا نسبت به [اين بندگان مهربان است. (207)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، همگى به اطاعت [خدا] درآييد، و گامهاى شيطان را دنبال مكنيد كه او براى شما دشمنى آشكار است. (208)

و اگر پس از آنكه براى شما دلايل آشكار آمد، دستخوش لغزش شديد، بدانيد كه خداوند تواناى حكيم است. (209)

مگر انتظار آنان غير از اين است كه خدا و فرشتگان، در [زير] سايبانهايى از ابر سپيد به سوى آنان بيايند و كار [داورى يكسره شود؟ و كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود. (210)

از فرزندان اسرائيل بپرس: چه بسيار نشانه هاى روشنى به آنان داديم و هر كس نعمت خدا را -پس از آنكه براى او آمد- [به كفران بدل

كند، خدا سخت كيفر است. (211)

زندگى دنيا در چشم كافران آراسته شده است، و مؤمنان را ريشخند مى كنند و [حال آنكه كسانى كه تقواپيشه بوده اند، در روز رستاخيز، از آنان برترند و خدا به هر كه بخواهد، بى شمار روزى مى دهد. (212)

مردم، امتى يگانه بودند؛ پس خداوند پيامبران را نويدآور و بيم دهنده برانگيخت ، و با آنان، كتاب [خود] را بحق فرو فرستاد، تا ميان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داورى كند. و جز كسانى كه [كتاب به آنان داده شد -پس از آنكه دلايل روشن براى آنان آمد- به خاطر ستم [و حسدى كه ميانشان بود، [هيچ كس در آن اختلاف نكرد. پس خداوند آنان را كه ايمان آورده بودند، به توفيق خويش، به حقيقت آنچه كه در آن اختلاف داشتند، هدايت كرد. و خدا هر كه را بخواهد به راه راست هدايت مى كند. (213)

آيا پنداشتيد كه داخل بهشت مى شويد و حال آنكه هنوز مانند آنچه بر [سر] پيشينيان شما آمد، بر [سر] شما نيامده است؟ آنان دچار سختى و زيان شدند و به [هول و] تكان درآمدند، تا جايى كه پيامبر [خدا ]و كسانى كه با وى ايمان آورده بودند گفتند: «پيروزى خدا كى خواهد بود؟» هش دار، كه پيروزى خدا نزديك است. (214)

از تو مى پرسند: «چه چيزى انفاق كنند [و به چه كسى بدهند]؟» بگو: «هر مالى انفاق كنيد، به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راه مانده تعلّق دارد، و هر گونه نيكى كنيد البته خدا به آن داناست.» (215)

بر شما كارزار واجب شده است، در حالى

كه براى شما ناگوار است. و بسا چيزى را خوش نمى داريد و آن براى شما خوب است، و بسا چيزى را دوست مى داريد و آن براى شما بد است، و خدا مى داند و شما نمى دانيد. (216)

از تو در باره ماهى كه كارزار در آن حرام است مى پرسند. بگو: «كارزار در آن، گناهى بزرگ و باز داشتن از راه خدا و كفر ورزيدن به او و باز داشتن از مسجدالحرام [=حج ، و بيرون راندن اهل آن از آنجا، نزد خدا [گناهى بزرگتر، و فتنه [=شرك از كشتار بزرگتر است.» و آنان پيوسته با شما مى جنگند تا -اگر بتوانند- شما را از دينتان برگردانند. و كسانى از شما كه از دين خود برگردند و در حال كفر بميرند، آنان كردارهايشان در دنيا و آخرت تباه مى شود، و ايشان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود. (217)

آنان كه ايمان آورده، و كسانى كه هجرت كرده و راه خدا جهاد نموده اند، آنان به رحمت خدا اميدوارند، خداوند آمرزنده مهربان است. (218)

در باره شراب و قمار، از تو مى پرسند، بگو: «در آن دو،گناهى بزرك، و سودهايى براى مردم است، و[لى گناهشان از سودشان بزرگتر است.» و از تو مى پرسند: «چه چيزى انفاق كنند؟» بگو: «مازاد [بر نيازمندى خود] را.» اين گونه، خداوند آيات [خود را] براى شما روشن مى گرداند، باشد كه در [كار] دنيا و آخرت بينديشيد. (219)

و در باره يتيمان از تو مى پرسند، بگو: «به صلاح آنان كار كردن بهتر است ، و اگر با آنان همزيستى كنيد، برادران [دينى شما هستند. و خدا تباهكار را از درستكار بازمى شناسد.»

و اگر خدا مى خواست [در اين باره شما را به دشوارى مى انداخت. آرى، خداوند توانا و حكيم است. (220)

و با زنان مشرك ازدواج مكنيد، تا ايمان بياورند. قطعاً كنيز با ايمان بهتر از زن مشرك است، هر چند [زيبايى او شما را به شگفت آورد. و به مردان مشرك زن مدهيد تا ايمان بياورند. قطعاً برده با ايمان بهتر از مرد آزاد مشرك است، هر چند شما را به شگفت آورد. آنان [شما را] به سوى آتش فرا مى خوانند، و خدا به فرمان خود، [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مى خواند، و آيات خود را براى مردم روشن مى گرداند، باشد كه متذكر شوند. (221)

از تو در باره عادت ماهانه [زنان مى پرسند، بگو: «آن، رنجى است. پس هنگام عادت ماهانه، از [آميزش با] زنان كناره گيرى كنيد، و به آنان نزديك نشويد تا پاك شوند. پس چون پاك شدند، از همان جا كه خدا به شما فرمان داده است، با آنان آميزش كنيد.» خداوند توبه كاران و پاكيزگان را دوست مى دارد. (222)

زنان شما كشتزار شما هستند. پس، از هر جا [و هر گونه كه خواهيد به كشتزار خود [در]آييد، و آنها را براى خودتان مقدم داريد، و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه او را ديدار خواهيد كرد، و مؤمنان را [به اين ديدار] مژده ده. (223)

و خدا را دستاويز سوگندهاى خود قرار مدهيد، تا [بدين بهانه از نيكوكارى و پرهيزگارى و سازش دادن ميان مردم [باز ايستيد]، و خدا شنواى داناست. (224)

خداوند شما را به سوگندهاى لغوتان مؤاخذه نمى كند، ولى شما را بدانچه دلهايتان [از

روى عمد] فراهم آورده است، مؤاخذه مى كند، و خدا آمرزنده بردبار است. (225)

براى كسانى كه به ترك همخوابگى با زنان خود، سوگند مى خورند [=ايلاء]، چهار ماه انتظار [و مهلت است، پس اگر [به آشتى بازآمدند، خداوند آمرزنده مهربان است. (226)

و اگر آهنگ طلاق كردند، در حقيقت خدا شنواى داناست. (227)

و زنان طلاق داده شده، بايد مدت سه پاكى انتظار كشند، و اگر به خدا و روز بازپسين ايمان دارند، براى آنان روا نيست كه آنچه را خداوند در رحم آنان آفريده، پوشيده دارند؛ و شوهرانشان اگر سر آشتى دارند، به بازآوردن آنان در اين [مدّت سزاوارترند. و مانند همان [وظايفى كه بر عهده زنان است ، به طور شايسته، به نفع آنان [بر عهده مردان است، و مردان بر آنان درجه برترى دارند، و خداوند توانا و حكيم است. (228)

طلاق [رجعى دو بار است. پس از آن يا [بايد زن را] بخوبى نگاه داشتن، يا بشايستگى آزاد كردن. و براى شما روا نيست كه از آنچه به آنان داده ايد، چيزى بازستانيد. مگر آنكه [طرفين در به پا داشتن حدود خدا بيمناك باشند. پس اگر بيم داريد كه آن دو، حدود خدا را برپاى نمى دارند، در آنچه كه [زن براى آزاد كردن خود] فديه دهد، گناهى بر ايشان نيست. اين است حدود احكام الهى؛ پس، از آن تجاوز مكنيد. و كسانى كه از حدود احكام الهى تجاوز كنند، آنان همان ستمكارانند. (229)

و اگر [شوهر براى بار سوم او را طلاق گفت، پس از آن، ديگر [آن زن براى او حلال نيست، تا

اينكه با شوهرى غير از او ازدواج كند [و با او همخوابگى نمايد]. پس اگر [شوهر دوم وى را طلاق گفت، اگر آن دو [همسر سابق پندارند كه حدود خدا را برپا مى دارند، گناهى بر آن دو نيست كه به يكديگر بازگردند. و اينها حدود احكام الهى است كه آن را براى قومى كه مى دانند، بيان مى كند. (230)

و چون آنان را طلاق گفتيد، و به پايان عدّه خويش رسيدند، پس بخوبى نگاهشان داريد يا بخوبى آزادشان كنيد. و[لى آنان را براى [آزار و] زيان رساندن [به ايشان نگاه مداريد تا [به حقوقشان تعدّى كنيد. و هر كس چنين كند، قطعاً بر خود ستم نموده است. و آيات خدا را به ريشخند مگيريد، و نعمت خدا را بر خود و آنچه را كه از كتاب و حكمت بر شما نازل كرده و به [وسيله آن به شما اندرز مى دهد، به ياد آوريد؛ و از خدا پروا داشته باشيد، و بدانيد كه خدا به هر چيزى داناست. (231)

و چون زنان را طلاق گفتيد، و عدّه خود را به پايان رساندند، آنان را از ازدواج با همسران [سابق خود، چنانچه بخوبى با يكديگر تراضى نمايند، جلوگيرى مكنيد. هر كس از شما به خدا و روز بازپسين ايمان دارد، به اين [دستورها] پند داده مى شود. [مراعات اين امر براى شما پربركت تر و پاكيزه تر است، و خدا مى داند و شما نمى دانيد. (232)

و مادران [بايد] فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند. [اين حكم براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند. و خوراك و پوشاك

آنان [=مادران ، به طور شايسته، بر عهده پدر است. هيچ كس جز به قدر وسعش مكلف نمى شود. هيچ مادرى نبايد به سبب فرزندش زيان ببيند، و هيچ پدرى [نيز] نبايد به خاطر فرزندش [ضرر ببيند]. و مانند همين [احكام بر عهده وارث [نيز] هست. پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضايت و صوابديد يكديگر، كودك را [زودتر] از شير بازگيرند، گناهى بر آن دو نيست. و اگر خواستيد براى فرزندان خود دايه بگيريد، بر شما گناهى نيست، به شرط آنكه چيزى را كه پرداخت آن را به عهده گرفته ايد، به طور شايسته بپردازيد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (233)

و كسانى از شما كه مى ميرند و همسرانى بر جاى مى گذارند، [همسران چهار ماه و ده روز انتظار مى برند؛ پس هرگاه عدّه خود را به پايان رساندند، در آنچه آنان به نحو پسنديده درباره خود انجام دهند، گناهى بر شما نيست، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (234)

و در باره آنچه شما به طور سربسته، از آنان [در عدّه وفات خواستگارى كرده، يا [آن را] در دل پوشيده داشته ايد، بر شما گناهى نيست. خدا مى دانست كه [شما] به زودى به ياد آنان خواهيد افتاد، ولى با آنان قول و قرار پنهانى مگذاريد، مگر آنكه سخنى پسنديده بگوييد. و به عقد زناشويى تصميم مگيريد، تا زمان مقرر به سرآيد، و بدانيد كه خداوند آنچه را در دل داريد مى داند. پس، از [مخالفت او بترسيد، و بدانيد كه خداوند آمرزنده و بردبار است. (235)

اگر زنان را، مادامى كه با

آنان نزديكى نكرده و بر ايشان مَهرى [نيز] معين نكرده ايد، طلاق گوييد، بر شما گناهى نيست، و آنان را به طور پسنديده، به نوعى بهره مند كنيد -توانگر به اندازه [توان خود، و تنگدست به اندازه [وسع خود. [اين كارى است شايسته نيكوكاران. (236)

و اگر پيش از آنكه با آنان نزديكى كنيد، طلاقشان گفتيد، در حالى كه براى آنان مَهرى معين كرده ايد، پس نصف آنچه را تعيين نموده ايد [به آنان بدهيد]، مگر اينكه آنان خود ببخشند، يا كسى كه پيوند نكاح به دست اوست ببخشد؛ و گذشت كردنِ شما به تقوا نزديكتر است. و در ميان يكديگر بزرگوارى را فراموش مكنيد، زيرا خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (237)

بر نمازها و نماز ميانه مواظبت كنيد، و خاضعانه براى خدا به پا خيزيد. (238)

پس اگر بيم داشتيد، پياده يا سواره [نماز كنيد]؛ و چون ايمن شديد، خدا را ياد كنيد كه آنچه نمى دانستيد به شما آموخت. (239)

و كسانى از شما كه مرگشان فرا مى رسد، و همسرانى بر جاى مى گذارند، [بايد] براى همسران خويش وصيّت كنند كه آنان را تا يك سال بهره مند سازند و [از خانه شوهر] بيرون نكنند. پس اگر بيرون بروند، در آنچه آنان به طور پسنديده در باره خود انجام دهند، گناهى بر شما نيست. و خداوند توانا و حكيم است. (240)

و فرض است بر مردان پرهيزگار كه زنان طلاق داده شده را بشايستگى چيزى دهند. (241)

بدين گونه، خداوند آيات خود را براى شما بيان مى كند، باشد كه بينديشيد. (242)

آيا از [حال كسانى كه از بيم مرگ از خانه هاى خود خارج شدند، و

هزاران تن بودند، خبر نيافتى؟ پس خداوند به آنان گفت: «تن به مرگ بسپاريد» آنگاه آنان را زنده ساخت. آرى، خداوند نسبت به مردم، صاحب بخشش است، ولى بيشتر مردم سپاسگزارى نمى كنند. (243)

و در راه خدا كارزار كنيد، و بدانيد كه خداوند شنواى داناست. (244)

كيست آن كس كه به [بندگان خدا وام نيكويى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بيفزايد؟ و خداست كه [در معيشت بندگان تنگى و گشايش پديد مى آورد ؛ و به سوى او بازگردانده مى شويد. (245)

آيا از [حال سران بنى اسرائيل پس از موسى خبر نيافتى آنگاه كه به پيامبرى از خود گفتند: «پادشاهى براى ما بگمار تا در راه خدا پيكار كنيم»، [آن پيامبر] گفت: «اگر جنگيدن بر شما مقرر گردد، چه بسا پيكار نكنيد.» گفتند: «چرا در راه خدا نجنگيم با آنكه ما از ديارمان و از [نزد] فرزندانمان بيرون رانده شده ايم.» پس هنگامى كه جنگ بر آنان مقرر شد، جز شمارى اندك از آنان، [همگى پشت كردند، و خداوند به [حال ستمكاران داناست. (246)

و پيامبرشان به آنان گفت: «در حقيقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهى گماشته است.» گفتند: «چگونه او را بر ما پادشاهى باشد با آنكه ما به پادشاهى از وى سزاوارتريم و به او از حيث مال، گشايشى داده نشده است؟» پيامبرشان گفت: «در حقيقت، خدا او را بر شما برترى داده، و او را در دانش و [نيروى بدنى بر شما برترى بخشيده است، و خداوند پادشاهى خود را به هر كس كه بخواهد مى دهد، و خدا گشايشگر داناست.» (247)

و

پيامبرشان بديشان گفت: «در حقيقت، نشانه پادشاهى او اين است كه آن صندوق [عهد] كه در آن آرامش خاطرى از جانب پروردگارتان، و بازمانده اى از آنچه خاندان موسى و خاندان هارون [در آن بر جاى نهاده اند -در حالى كه فرشتگان آن را حمل مى كنند- به سوى شما خواهد آمد. مسلما اگر مؤمن باشيد، براى شما در اين [رويداد] نشانه اى است.» (248)

و چون طالوت با لشكريان [خود] بيرون شد، گفت: «خداوند شما را به وسيله رودخانه اى خواهد آزمود. پس هر كس از آن بنوشد از [پيروان من نيست، و هر كس از آن نخورد، قطعاً او از [پيروان من است، مگر كسى كه با دستش كفى برگيرد. پس [همگى جز اندكى از آنها، از آن نوشيدند. و هنگامى كه [طالوت ] با كسانى كه همراه وى ايمان آورده بودند، از آن [نهر] گذشتند، گفتند:» امروز ما را ياراى [مقابله با ]جالوت و سپاهيانش نيست. «كسانى كه به ديدار خداوند يقين داشتند، گفتند:» بسا گروهى اندك كه بر گروهى بسيار، به اذن خدا پيروز شدند، و خداوند با شكيبايان است. (249)

و هنگامى كه با جالوت و سپاهيانش روبرو شدند، گفتند: «پروردگارا، بر [دلهاى ما شكيبايى فرو ريز، و گامهاى ما را استوار دار، و ما را بر گروه كافران پيروز فرماى.» (250)

پس آنان را به اذن خدا شكست دادند، و داوود، جالوت را كشت، و خداوند به او پادشاهى و حكمت ارزانى داشت، و از آنچه مى خواست به او آموخت. و اگر خداوند برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى كرد، قطعاً زمين تباه مى گرديد. ولى خداوند

نسبت به جهانيان تفضّل دارد. (251)

اين ها] آيات خداست كه ما آن را بحق بر تو مى خوانيم، و به راستى تو از جمله پيامبرانى. (252)

برخى از آن پيامبران را بر برخى ديگر برترى بخشيديم. از آنان كسى بود كه خدا با او سخن گفت و درجات بعضى از آنان را بالا برد؛ و به عيسى پسر مريم دلايل آشكار داديم، و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم؛ و اگر خدا مى خواست، كسانى كه پس از آنان بودند، بعد از آن [همه دلايل روشن كه برايشان آمد، به كشتار يكديگر نمى پرداختند، ولى با هم اختلاف كردند؛ پس، بعضى از آنان كسانى بودند كه ايمان آوردند، و بعضى از آنان كسانى بودند كه كفر ورزيدند؛ و اگر خدا مى خواست با يكديگر جنگ نمى كردند، ولى خداوند آنچه را مى خواهد انجام مى دهد. (253)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از آنچه به شما روزى داده ايم انفاق كنيد، پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى. و كافران خود ستمكارانند. (254)

خداست كه معبودى جز او نيست؛ زنده و برپادارنده است؛ نه خوابى سبك او را فرو مى گيرد و نه خوابى گران؛ آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آنِ اوست. كيست آن كس كه جز به اذن او در پيشگاهش شفاعت كند؟ آنچه در پيش روى آنان و آنچه در پشت سرشان است مى داند. و به چيزى از علم او، جز به آنچه بخواهد، احاطه نمى يابند. كرسى او آسمانها و زمين را در بر گرفته، و نگهدارى آنها بر او دشوار

نيست، و اوست والاى بزرگ. (255)

در دين هيچ اجبارى نيست. و راه از بيراهه بخوبى آشكار شده است. پس هر كس به طاغوت كفر ورزد، و به خدا ايمان آورد، به يقين، به دستاويزى استوار، كه آن را گسستن نيست، چنگ زده است. و خداوند شنواى داناست. (256)

خداوند سرور كسانى است كه ايمان آورده اند. آنان را از تاريكيها به سوى روشنايى به در مى برد. و[لى كسانى كه كفر ورزيده اند، سرورانشان [همان عصيانگران=] طاغوتند، كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكيها به در مى برند. آنان اهل آتشند كه خود، در آن جاودانند. (257)

آيا از [حال آن كس كه چون خدا به او پادشاهى داده بود [و بدان مى نازيد، و] در باره پروردگار خود با ابراهيم محاجّه [مى كرد، خبر نيافتى؟ آنكاه كه ابراهيم گفت: «پروردگار من همان كسى است كه زنده مى كند و مى ميراند.» گفت: «من [هم زنده مى كنم و [هم مى ميرانم.» ابراهيم گفت: «خدا[ى من خورشيد را از خاور برمى آورد، تو آن را از باختر برآور.» پس آن كس كه كفر ورزيده بود مبهوت ماند. و خداوند قوم ستمكار را هدايت نمى كند. (258)

يا چون آن كس كه به شهرى كه بامهايش يكسر فرو ريخته بود، عبور كرد؛ [و با خود مى گفت: «چگونه خداوند، [اهل اين [ويرانكده را پس از مرگشان زنده مى كند؟». پس خداوند، او را [به مدت صد سال ميراند. آنگاه او را برانگيخت، [و به او] گفت: «چقدر درنگ كردى؟» گفت: «يك روز يا پاره اى از روز را درنگ كردم.» گفت: «[نه بلكه صد سال درنگ كردى، به

خوراك و نوشيدنى خود بنگر [كه طعم و رنگ آن تغيير نكرده است، و به درازگوش خود نگاه كن [كه چگونه متلاشى شده است. اين ماجرا براى آن است كه هم به تو پاسخ گوييم و هم تو را [در مورد معاد] نشانه اى براى مردم قرار دهيم. و به [اين ]استخوانها بنگر، چگونه آنها را برداشته به هم پيوند مى دهيم؛ سپس گوشت بر آن مى پوشانيم.» پس هنگامى كه [چگونگى زنده ساختن مرده براى او آشكار شد، گفت: «[اكنون مى دانم كه خداوند بر هر چيزى تواناست.» (259)

و [ياد كن آنگاه كه ابراهيم گفت: «پروردگارا، به من نشان ده؛ چگونه مردگان را زنده مى كنى؟» فرمود: «مگر ايمان نياورده اى؟» گفت: «چرا، ولى تا دلم آرامش يابد.» فرمود: «پس، چهار پرنده برگير، و آنها را پيش خود، ريز ريز گردان؛ سپس بر هر كوهى پاره اى از آنها را قرار ده؛ آنگاه آنها را فرا خوان، شتابان به سوى تو مى آيند، و بدان كه خداوند توانا و حكيم است.» (260)

مَثَل [صدقات كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند همانند دانه اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد [آن را] چند برابر مى كند، و خداوند گشايشگر داناست. (261)

كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس در پى آنچه انفاق كرده اند، منّت و آزارى روا نمى دارند، پاداش آنان برايشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است، و بيمى بر آنان نيست و اندوهگين نمى شوند. (262)

گفتارى پسنديده [در برابر نيازمندان و گذشت [از اصرار و تندىِ آنان

بهتر از صدقه اى است كه آزارى به دنبال آن باشد، و خداوند بى نياز بردبار است. (263)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، صدقه هاى خود را با منّت و آزار، باطل مكنيد، مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم، انفاق مى كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن، خاكى [نشسته است، و رگبارى به آن رسيده و آن [سنگ را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان [=رياكاران نيز از آنچه به دست آورده اند، بهره اى نمى برند؛ و خداوند، گروه كافران را هدايت نمى كند. (264)

و مَثَل [صدقات كسانى كه اموال خويش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق مى كنند، همچون مَثَل باغى است كه بر فراز پشته اى قرار دارد [كه اگر] رگبارى بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد، و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، بارانِ ريزى [براى آن بس است ، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (265)

آيا كسى از شما دوست دارد كه باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد كه از زير آنها نهرها روان است، و براى او در آن [باغ از هر گونه ميوه اى [فراهم باشد، و در حالى كه او را پيرى رسيده و فرزندانى خردسال دارد، [ناگهان گردبادى آتشين بر آن [باغ زند و [باغ يكسر] بسوزد؟ اين گونه، خداوند آيات [خود] را براى شما روشن مى گرداند، باشد كه شما بينديشيد. (266)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از چيزهاى پاكيزه اى كه به دست آورده ايد، و از آنچه براى شما

از زمين برآورده ايم، انفاق كنيد، و در پى ناپاك آن نرويد كه [از آن انفاق نماييد، در حالى كه آن را [اگر به خودتان مى دادند] جز با چشم پوشى [و بى ميلى نسبت به آن، نمى گرفتيد، و بدانيد كه خداوند، بى نيازِ ستوده [صفات است. (267)

شيطان شما را از تهيدستى بيم مى دهد و شما را به زشتى وامى دارد؛ و[لى خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش مى دهد، و خداوند گشايشگر داناست. (268)

[خدا] به هر كس كه بخواهد حكمت مى بخشد، و به هر كس حكمت داده شود، به يقين، خيرى فراوان داده شده است؛ و جز خردمندان، كسى پند نمى گيرد. (269)

و هر نفقه اى را كه انفاق، يا هر نذرى را كه عهد كرده ايد، قطعاً خداوند آن را مى داند، و براى ستمكاران هيچ ياورى نيست. (270)

اگر صدقه ها را آشكار كنيد، اين، كار خوبى است، و اگر آن را پنهان داريد و به مستمندان بدهيد، اين براى شما بهتر است؛ و بخشى از گناهانتان را مى زدايد، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد آگاه است. (271)

هدايت آنان بر عهده تو نيست، بلكه خدا هر كه را بخواهد هدايت مى كند، و هر مالى كه انفاق كنيد، به سود خود شماست، و[لى جز براى طلب خشنودى خدا انفاق مكنيد، و هر مالى را كه انفاق كنيد [پاداش آن به طور كامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت. (272)

[اين صدقات براى آن [دسته از] نيازمندانى است كه در راه خدا فرومانده اند، و نمى توانند [براى تأمين هزينه زندگى در زمين سفر كنند. از شدّت

خويشتن دارى، فرد بى اطلاع، آنان را توانگر مى پندارد. آنها را از سيمايشان مى شناسى. با اصرار، [چيزى از مردم نمى خواهند. و هر مالى [به آنان انفاق كنيد، قطعاً خدا از آن آگاه است. (273)

كسانى كه اموال خود را شب و روز، و نهان و آشكارا، انفاق مى كنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (274)

كسانى كه ربا مى خورند، [از گور] برنمى خيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر تماس، آشفته سرش كرده است. اين بدان سبب است كه آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است. پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى باز ايستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و كارش به خدا واگذار مى شود، و كسانى كه [به رباخوارى باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود. (275)

خدا از [بركت ربا مى كاهد، و بر صدقات مى افزايد، و خداوند هيچ ناسپاس گناهكارى را دوست نمى دارد. (276)

كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده و نماز بر پا داشته و زكات داده اند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (277)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد. (278)

و اگر [چنين نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاسته ايد؛ و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما از خودتان است.

نه ستم مى كنيد و نه ستم مى بينيد. (279)

و اگر [بدهكارتان تنگدست باشد، پس تا [هنگام گشايش، مهلتى [به او دهيد]؛ و [اگر به راستى قدرت پرداخت ندارد،] بخشيدن آن براى شما بهتر است-اگر بدانيد. (280)

و بترسيد از روزى كه در آن، به سوى خدا بازگردانده مى شويد، سپس به هر كسى [پاداش آنچه به دست آورده، تمام داده شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمى گيرند. (281)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر گاه به وامى تا سررسيدى معين، با يكديگر معامله كرديد، آن را بنويسيد. و بايد نويسنده اى [صورت معامله را] بر اساس عدالت، ميان شما بنويسد. و هيچ نويسنده اى نبايد از نوشتن خوددارى كند؛ همان گونه [و به شكرانه آن كه خدا او را آموزش داده است. و كسى كه بدهكار است بايد املا كند، و او [=نويسنده بنويسد. و از خدا كه پروردگار اوست پروا نمايد، و از آن، چيزى نكاهد. پس اگر كسى كه حق بر ذمه اوست، سفيه يا ناتوان است، يا خود نمى تواند املا كند، پس ولىّ او بايد با [رعايت عدالت، املا نمايد. و دو شاهد از مردانتان را به شهادت طلبيد، پس اگر دو مرد نبودند، مردى را با دو زن، از ميان گواهانى كه [به عدالت آنان رضايت داريد [گواه بگيريد]، تا [اگر] يكى از آن دو [زن فراموش كرد، [زنِ ديگر، وى را يادآورى كند. و چون گواهان احضار شوند، نبايد خوددارى ورزند. و از نوشتن [بدهى چه خرد باشد يا بزرگ، ملول نشويد، تا سررسيدش [فرا رسد]. اين [نوشتنِ شما، نزد خدا عادلانه تر،

و براى شهادت استوارتر، و براى اينكه دچار شك نشويد [به احتياط ]نزديكتر است، مگر آنكه داد و ستدى نقدى باشد كه آن را ميان خود [دست به دست برگزار مى كنيد؛ در اين صورت، بر شما گناهى نيست كه آن را ننويسيد. و [در هر حال هر گاه داد و ستد كرديد گواه بگيريد. و هيچ نويسنده و گواهى نبايد زيان ببيند، و اگر چنين كنيد، از نافرمانى شما خواهد بود. و از خدا پروا كنيد، و خدا [بدين گونه به شما آموزش مى دهد، و خدا به هر چيزى داناست. (282)

و اگر در سفر بوديد و نويسنده اى نيافتيد وثيقه اى بگيريد؛ و اگر برخى از شما برخى ديگر را امين دانست، پس آن كس كه امين شمرده شده، بايد سپرده وى را بازپس دهد؛ و بايد از خداوند كه پروردگار اوست، پروا كند. و شهادت را كتمان مكنيد، و هر كه آن را كتمان كند قلبش گناهكار است، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد داناست. (283)

آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ خداست. و اگر آنچه در دلهاى خود داريد، آشكار يا پنهان كنيد، خداوند شما را به آن محاسبه مى كند؛ آنگاه هر كه را بخواهد مى بخشد، و هر كه را بخواهد عذاب مى كند، و خداوند بر هر چيزى تواناست. (284)

پيامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ايمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتابها و فرستادگانش ايمان آورده اند [و گفتند:] «ميان هيچ يك از فرستادگانش فرق نمى گذاريم» و گفتند: «شنيديم و گردن نهاديم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاريم

و فرجام به سوى تو است.» (285)

خداوند هيچ كس را جز به قدر توانايى اش تكليف نمى كند. آنچه [از خوبى به دست آورده به سود او، و آنچه [از بدى به دست آورده به زيان اوست. پروردگارا، اگر فراموش كرديم يا به خطا رفتيم بر ما مگير، پروردگارا، هيچ بار گرانى بر [دوش ما مگذار؛ همچنانكه بر [دوش كسانى كه پيش از ما بودند نهادى. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداريم بر ما تحميل مكن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تويى؛ پس ما را بر گروه كافران پيروز كن. (286)

آنهاست.

«8» گروهى از مردم كسانى هستند كه مى گويند: (به خدا و روز رستاخيز ايمان آورده ايم.) در حالى كه ايمان ندارند.

«9» مى خواهند خدا و مؤمنان را فريب دهند؛ در حالى كه جز خودشان را فريب نمى دهند؛ [اما] نمى فهمند.

«10» در دلهاى آنان يك نوع بيمارى است؛ خداوند بر بيمارى آنان افزوده؛ و به خاطر دروغهايى كه ميگفتند، عذاب دردناكى در انتظار آنهاست.

«11» و هنگامى كه به آنان گفته شود: (در زمين فساد نكنيد) مى گويند: (ما فقط اصلاح كننده ايم)!

«12» آگاه باشيد! اينها همان مفسدانند؛ ولى نمى فهمند.

«13» و هنگامى كه به آنان گفته شود: (همانند [ساير] مردم ايمان بياوريد!) مى گويند: (آيا همچون ابلهان ايمان بياوريم؟!) بدانيد اينها همان ابلهانند ولى نمى دانند!

«14» و هنگامى كه افراد باايمان را ملاقات مى كنند، و مى گويند: (ما ايمان آورده ايم!) [ولى] هنگامى كه با شيطانهاى خود خلوت مى كنند، مى گويند: (ما با شمائيم! ما فقط [آنها را] مسخره مى كنيم!)

«15» خداوند آنان را استهزا مى كند؛ و آنها را در طغيانشان نگه مى دارد، تا سرگردان شوند.

«16» آنان كسانى هستند كه (هدايت) را به (گمراهى) فروخته اند؛ و [اين] تجارت آنها سودى نداده؛ و هدايت نيافته اند.

«17» آنان [= منافقان] همانند كسى هستند كه آتشى افروخته [تا در بيابان تاريك، راه خود را پيدا كند]، ولى هنگامى كه آتش اطراف او را روشن ساخت، خداوند [طوفانى مى فرستد و] آن را خاموش مى كند؛ و در تاريكيهاى وحشتناكى كه چشم كار نمى كند، آنها را رها مى سازد.

«18» آنها كران، گنگها و كورانند؛ لذا [از راه خطا] بازنمى گردند!

«19» يا همچون بارانى از آسمان، كه در شب تاريك همراه با رعد و برق و صاعقه

[بر سر رهگذران] ببارد. آنها از ترس مرگ، انگشتانشان را در گوشهاى خود مى گذارند؛ تا صداى صاعقه را نشنوند. و خداوند به كافران احاطه دارد [و در قبضه قدرت او هستند].

«20» [روشنائى خيره كننده] برق، نزديك است چشمانشان را بربايد. هر زمان كه [برق جستن مى كند، و صفحه بيابان را] براى آنها روشن مى سازد، [چند گامى] در پرتو آن راه مى روند؛ و چون خاموش مى شود، توقف مى كنند. و اگر خدا بخواهد، گوش و چشم آنها را از بين مى برد؛ چرا كه خداوند بر هر چيز تواناست.

«21» اى مردم! پروردگار خود را پرستش كنيد؛ آن كس كه شما، و كسانى را كه پيش از شما بودند آفريد، تا پرهيزكار شويد.

«22» آن كس كه زمين را بستر شما، و آسمان [= جو زمين] را همچون سقفى بالاى سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبى فرو فرستاد؛ و به وسيله آن، ميوه ها را پرورش داد؛ تا روزى شما باشد. بنابر اين، براى خدا همتايانى قرار ندهيد، در حالى كه مى دانيد [هيچ يك از آنها، نه شما را آفريده اند، و نه شما را روزى مى دهند].

«23» و اگر در باره آنچه بر بنده خود [= پيامبر] نازل كرده ايم شك و ترديد داريد، [دست كم] يك سوره همانند آن بياوريد؛ و گواهان خود را - غير خدا - براى اين كار، فرا خوانيد اگر راست مى گوييد!

«24» پس اگر چنين نكنيد - كه هرگز نخواهيد كرد - از آتشى بترسيد كه هيزم آن، بدنهاى مردم [گنهكار] و سنگها [= بتها] است، و براى كافران، آماده شده است!

«25» به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته

انجام داده اند، بشارت ده كه باغهايى از بهشت براى آنهاست كه نهرها از زير درختانش جاريست. هر زمان كه ميوه اى از آن، به آنان داده شود، مى گويند: (اين همان است كه قبلا به ما روزى داده شده بود.[ولى اينها چقدر از آنها بهتر و عاليتر است.]) و ميوه هايى كه براى آنها آورده مى شود، همه [از نظر خوبى و زيبايى] يكسانند. و براى آنان همسرانى پاك و پاكيزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

«26» خداوند از اين كه [به موجودات ظاهرا كوچكى مانند] پشه، و حتى كمتر از آن، مثال بزند شرم نمى كند. [در اين ميان] آنان كه ايمان آورده اند، مى دانند كه آن، حقيقتى است از طرف پروردگارشان؛ و اما آنها كه راه كفر را پيموده اند، [اين موضوع را بهانه كرده] مى گويند: (منظور خداوند از اين مثل چه بوده است؟!) [آرى،] خدا جمع زيادى را با آن گمراه، و گروه بسيارى را هدايت مى كند؛ ولى تنها فاسقان را با آن گمراه مى سازد!

«27» فاسقان كسانى هستند كه پيمان خدا را، پس از محكم ساختن آن، ميشكنند؛ و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده، و در روى زمين فساد ميكنند؛ اينها زيانكارانند.

«28» چگونه به خداوند كافر مى شويد؟! در حالى كه شما مردگان [و اجسام بى روحى] بوديد، و او شما را زنده كرد؛ سپس شما را مى ميراند؛ و بار ديگر شما را زنده مى كند؛ سپس به سوى او بازگردانده مى شويد.[بنابر اين، نه حيات و زندگى شما از شماست، و نه مرگتان؛ آنچه داريد از خداست].

«29» او خدايى است كه همه آنچه را [از نعمتها] در زمين وجود دارد، براى شما

آفريد؛ سپس به آسمان پرداخت؛ و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود؛ و او به هر چيز آگاه است.

«30» [به خاطر بياور] هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: (من در روى زمين، جانشينى [= نماينده اى] قرار خواهم داد.) فرشتگان گفتند: (پروردگارا!) آيا كسى را در آن قرار مى دهى كه فساد و خونريزى كند؟! [زيرا موجودات زمينى ديگر، كه قبل از اين آدم وجود داشتند نيز، به فساد و خونريزى آلوده شدند. اگر هدف از آفرينش اين انسان، عبادت است،] ما تسبيح و حمد تو را بجا مى آوريم، و تو را تقديس مى كنيم.) پروردگار فرمود: (من حقايقى را مى دانم كه شما نمى دانيد.)

«31» سپس علم اسماء [= علم اسرار آفرينش و نامگذارى موجودات] را همگى به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: (اگر راست مى گوييد، اسامى اينها را به من خبر دهيد!)

«32» فرشتگان عرض كردند: (منزهى تو! ما چيزى جز آنچه به ما تعليم داده اى، نمى دانيم؛ تو دانا و حكيمى.)

«33» فرمود: (اى آدم! آنان را از اسامى [و اسرار] اين موجودات آگاه كن.) هنگامى كه آنان را آگاه كرد، خداوند فرمود: (آيا به شما نگفتم كه من، غيب آسمانها و زمين را ميدانم؟! و نيز ميدانم آنچه را شما آشكار ميكنيد، و آنچه را پنهان ميداشتيد!)

«34» و [ياد كن] هنگامى را كه به فرشتگان گفتيم: (براى آدم سجده و خضوع كنيد!) همگى سجده كردند؛ جز ابليس كه سر باز زد، و تكبر ورزيد، [و به خاطر نافرمانى و تكبرش] از كافران شد.

«35» و گفتيم: (اى آدم! تو با همسرت در بهشت سكونت كن؛

و از [نعمتهاى] آن، از هر جا مى خواهيد، گوارا بخوريد؛ [اما] نزديك اين درخت نشويد؛ كه از ستمگران خواهيد شد.

«36» پس شيطان موجب لغزش آنها از بهشت شد؛ و آنان را از آنچه در آن بودند، بيرون كرد. و [در اين هنگام] به آنها گفتيم: (همگى [به زمين] فرود آييد! در حالى كه بعضى دشمن ديگرى خواهيد بود. و براى شما در زمين، تا مدت معينى قرارگاه و وسيله بهره بردارى خواهد بود.)

«37» سپس آدم از پروردگارش كلماتى دريافت داشت؛ [و با آنها توبه كرد.] و خداوند توبه او را پذيرفت؛ چرا كه خداوند توبه پذير و مهربان است.

«38» گفتيم: (همگى از آن، فرود آييد! هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد، كسانى كه از آن پيروى كنند، نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگين شوند.)

«39» و كسانى كه كافر شدند، و آيات ما را دروغ پنداشتند اهل دوزخند؛ و هميشه در آن خواهند بود.

«40» اى فرزندان اسرائيل! نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتم به ياد آوريد! و به پيمانى كه با من بسته ايد وفا كنيد، تا من نيز به پيمان شما وفا كنم. [و در راه انجام وظيفه، و عمل به پيمانها] تنها از من بترسيد!

«41» و به آنچه نازل كرده ام [= قرآن] ايمان بياوريد! كه نشانه هاى آن، با آنچه در كتابهاى شماست، مطابقت دارد؛ و نخستين كافر به آن نباشيد! و آيات مرا به بهاى ناچيزى نفروشيد! [و به خاطر درآمد مختصرى، نشانه هاى قرآن و پيامبر اسلام را، كه در كتب شما موجود است، پنهان نكنيد!] و تنها از من [و مخالفت دستورهايم] بترسيد [نه از

مردم]!

«42» و حق را با باطل نياميزيد! و حقيقت را با اينكه مى دانيد كتمان نكنيد!

«43» و نماز را بپا داريد، و زكات را بپردازيد، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد [و نماز را با جماعت بگزاريد]!

«44» آيا مردم را به نيكى [و ايمان به پيامبرى كه صفات او آشكارا در تورات آمده] دعوت مى كنيد، اما خودتان را فراموش مى نماييد؛ با اينكه شما كتاب [آسمانى] را مى خوانيد! آيا نمى انديشيد؟!

«45» از صبر و نماز يارى جوئيد؛ [و با استقامت و مهار هوسهاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛] و اين كار، جز براى خاشعان، گران است.

«46» آنها كسانى هستند كه مى دانند ديداركننده پروردگار خويشند، و به سوى او بازمى گردند.

«47» اى بنى اسرائيل! نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتم به خاطر بياوريد؛ و [نيز به ياد آوريد كه] من، شما را بر جهانيان، برترى بخشيدم.

«48» و از آن روز بترسيد كه كسى مجازات ديگرى را نمى پذيرد و نه از او شفاعت پذيرفته مى شود؛ و نه غرامت از او قبول خواهد شد؛ و نه يارى مى شوند.

«49» و [نيز به ياد آوريد] آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مى دادند: پسران شما را سر مى بريدند؛ و زنان شما را [براى كنيزى] زنده نگه مى داشتند. و در اينها، آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان براى شما بود.

«50» و [به خاطر بياوريد] هنگامى را كه دريا را براى شما شكافتيم؛ و شما را نجات داديم؛ و فرعونيان را غرق ساختيم؛ در حالى كه شما تماشا مى كرديد.

«51» و [به ياد آوريد]

هنگامى را كه با موسى چهل شب وعده گذارديم؛ [و او، براى گرفتن فرمانهاى الهى، به ميعادگاه آمد؛] سپس شما گوساله را بعد از او [معبود خود] انتخاب نموديد؛ در حالى كه ستمكار بوديد.

«52» سپس شما را بعد از آن بخشيديم؛ شايد شكر [اين نعمت را] بجا آوريد.

«53» و [نيز به خاطر آوريد] هنگامى را كه به موسى، كتاب و وسيله تشخيص [حق از باطل] را داديم؛ تا هدايت شويد.

«54» و زمانى را كه موسى به قوم خود گفت: (اى قوم من! شما با انتخاب گوساله [براى پرستش] به خود ستم كرديد! پس توبه كنيد؛ و به سوى خالق خود باز گرديد! و خود را [=يكديگر را] به قتل برسانيد! اين كار، براى شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است.) سپس خداوند توبه شما را پذيرفت؛ زيرا كه او توبه پذير و رحيم است.

«55» و [نيز به ياد آوريد] هنگامى را كه گفتيد: (اى موسى! ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد؛ مگر اينكه خدا را آشكارا [با چشم خود] ببينيم!) پس صاعقه شما را گرفت؛ در حالى كه تماشا مى كرديد.

«56» سپس شما را پس از مرگتان، حيات بخشيديم؛ شايد شكر [نعمت او را] بجا آوريد.

«57» و ابر را بر شما سايبان قرار داديم؛ و (من) [= شيره مخصوص و لذيذ درختان] و (سلوى) [= مرغان مخصوص شبيه كبوتر] را بر شما فرستاديم؛ [و گفتيم:] (از نعمتهاى پاكيزه اى كه به شما روزى داده ايم بخوريد!) [ولى شما كفران كرديد!] آنها به ما ستم نكردند؛ بلكه به خود ستم مى نمودند.

«58» و [به خاطر بياوريد] زمانى را كه گفتيم: (در اين شهر [=

بيت المقدس] وارد شويد! و از نعمتهاى فراوان آن، هر چه مى خواهيد بخوريد! و از در [معبد بيت المقدس] با خضوع و خشوع وارد گرديد! و بگوييد: (خداوندا! گناهان ما را بريز!) تا خطاهاى شما را ببخشيم؛ و به نيكوكاران پاداش بيشترى خواهيم داد.)

«59» اما افراد ستمگر، اين سخن را كه به آنها گفته شده بود، تغيير دادند؛ [و به جاى آن، جمله استهزاآميزى گفتند؛] لذا بر ستمگران، در برابر اين نافرمانى، عذابى از آسمان فرستاديم.

«60» و [به ياد آوريد] زمانى را كه موسى براى قوم خويش، آب طلبيد، به او دستور داديم: (عصاى خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!) ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد؛ آن گونه كه هر يك [از طوايف دوازده گانه بنى اسرائيل]، چشمه مخصوص خود را مى شناختند! [و گفتيم:] (از روزيهاى الهى بخوريد و بياشاميد! و در زمين فساد نكنيد!)

«61» و [نيز به خاطر بياوريد] زمانى را كه گفتيد: (اى موسى! هرگز حاضر نيستيم به يك نوع غذا اكتفا كنيم! از خداى خود بخواه كه از آنچه زمين مى روياند، از سبزيجات و خيار و سير و عدس و پيازش، براى ما فراهم سازد.) موسى گفت: (آيا غذاى پست تر را به جاى غذاى بهتر انتخاب مى كنيد؟! [اكنون كه چنين است، بكوشيد از اين بيابان] در شهرى فرود آئيد؛ زيرا هر چه خواستيد، در آنجا براى شما هست.) و [مهر] ذلت و نياز، بر پيشانى آنها زده شد؛ و باز گرفتار خشم خدائى شدند؛ چرا كه آنان نسبت به آيات الهى، كفر مى ورزيدند؛ و پيامبران را به ناحق مى كشتند. اينها به خاطر آن بود كه گناهكار و متجاوز بودند.

«62» كسانى كه [به پيامبر اسلام] ايمان آورده اند، و كسانى كه به آئين يهود گرويدند و نصارى و صابئان [= پيروان يحيى] هر گاه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورند، و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است؛ و هيچ گونه ترس و اندوهى براى آنها نيست. [هر كدام از پيروان اديان الهى، كه در عصر و زمان خود، بر طبق وظايف و فرمان دين عمل كرده اند، مأجور و رستگارند.]

«63» و [به ياد آوريد] زمانى را كه از شما پيمان گرفتيم؛ و كوه طور را بالاى سر شما قرار داديم؛ [و به شما گفتيم:] (آنچه را [از آيات و دستورهاى خداوند] به شما داده ايم، با قدرت بگيريد؛ و آنچه را در آن است به ياد داشته باشيد [و به آن عمل كنيد]؛ شايد پرهيزكار شويد!)

«64» سپس شما پس از اين، روگردان شديد؛ و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زيانكاران بوديد.

«65» به طور قطع از حال كسانى از شما، كه در روز شنبه نافرمانى و گناه كردند، آگاه شده ايد! ما به آنها گفتيم: (به صورت بوزينه هايى طردشده درآييد!)

«66» ما اين كيفر را درس عبرتى براى مردم آن زمان و نسلهاى بعد از آنان، و پند و اندرزى براى پرهيزكاران قرار داديم.

«67» و [به ياد آوريد] هنگامى را كه موسى به قوم خود گفت: (خداوند به شما دستور مى دهد ماده گاوى را ذبح كنيد [و قطعه اى از بدن آن را به مقتولى كه قاتل او شناخته نشده بزنيد، تا زنده شود و قاتل خويش را معرفى كند؛ و غوغا خاموش گردد.]) گفتند: (آيا ما را مسخره مى كنى؟)

[موسى] گفت: (به خدا پناه مى برم از اينكه از جاهلان باشم!)

«68» گفتند: ([پس] از خداى خود بخواه كه براى ما روشن كند اين ماده گاو چگونه ماده گاوى باشد؟) گفت: خداوند مى فرمايد: (ماده گاوى است كه نه پير و از كار افتاده باشد، و نه بكر و جوان؛ بلكه ميان اين دو باشد. آنچه به شما دستور داده شده، [هر چه زودتر] انجام دهيد.)

«69» گفتند: (از پروردگار خود بخواه كه براى ما روشن سازد رنگ آن چگونه باشد؟ (گفت: خداوند مى گويد: (گاوى باشد زرد يكدست، كه رنگ آن، بينندگان را شاد و مسرور سازد.)

«70» گفتند: (از خدايت بخواه براى ما روشن كند كه چگونه گاوى بايد باشد؟ زيرا اين گاو براى ما مبهم شده! و اگر خدا بخواهد ما هدايت خواهيم شد!)

«71» گفت: خداوند مى فرمايد: (گاوى باشد كه نه براى شخم زدن رام شده؛ و نه براى زراعت آبكشى كند؛ از هر عيبى بركنار باشد، و حتى هيچ گونه رنگ ديگرى در آن نباشد.) گفتند: (الان حق مطلب را آوردى!) سپس [چنان گاوى را پيدا كردند و] آن را سر بريدند؛ ولى مايل نبودند اين كار را انجام دهند.

«72» و [به ياد آوريد] هنگامى را كه فردى را به قتل رسانديد؛ سپس درباره [قاتل] او به نزاع پرداختيد؛ و خداوند آنچه را مخفى مى داشتيد، آشكار مى سازد.

«73» سپس گفتيم: (قسمتى از گاو را به مقتول بزنيد! [تا زنده شود، و قاتل را معرفى كند.] خداوند اين گونه مردگان را زنده مى كند؛ و آيات خود را به شما نشان مى دهد؛ شايد انديشه كنيد!)

«74» سپس دلهاى شما بعد از اين واقعه سخت شد؛ همچون سنگ، يا

سخت تر! چرا كه پاره اى از سنگها مى شكافد، و از آن نهرها جارى مى شود؛ و پاره اى از آنها شكاف برمى دارد، و آب از آن تراوش مى كند؛ و پاره اى از خوف خدا [از فراز كوه] به زير مى افتد؛ [اما دلهاى شما، نه از خوف خدا مى تپد، و نه سرچشمه علم و دانش و عواطف انسانى است!] و خداوند از اعمال شما غافل نيست.

«75» آيا انتظار داريد به [آئين] شما ايمان بياورند، با اينكه عده اى از آنان، سخنان خدا را مى شنيدند و پس از فهميدن، آن را تحريف مى كردند، در حالى كه علم و اطلاع داشتند؟!

«76» و هنگامى كه مؤمنان را ملاقات كنند، مى گويند: (ايمان آورده ايم.) ولى هنگامى كه با يكديگر خلوت مى كنند، [بعضى به بعضى ديگر اعتراض كرده،] مى گويند: (چرا مطالبى را كه خداوند [در باره صفات پيامبر اسلام] براى شما بيان كرد، به مسلمانان بازگو مى كنيد تا [روز رستاخيز] در پيشگاه خدا، بر ضد شما به آن استدلال كنند؟! آيا نمى فهميد؟!)

«77» آيا اينها نمى دانند خداوند آنچه را پنهان مى دارند يا آشكار مى كنند مى داند؟!

«78» و پاره اى از آنان عوامانى هستند كه كتاب خدا را جز يك مشت خيالات و آرزوها نمى دانند؛ و تنها به پندارهايشان دل بسته اند.

«79» پس واى بر آنها كه نوشته اى با دست خود مى نويسند، سپس مى گويند: (اين، از طرف خداست.) تا آن را به بهاى كمى بفروشند. پس واى بر آنها از آنچه با دست خود نوشتند؛ و واى بر آنان از آنچه از اين راه به دست مى آورند!

«80» و گفتند: (هرگز آتش دوزخ، جز چند روزى، به ما نخواهد رسيد.) بگو: (آيا پيمانى از خدا گرفته ايد؟! -

و خداوند هرگز از پيمانش تخلف نمى ورزد - يا چيزى را كه نمى دانيد به خدا نسبت مى دهيد)؟!

«81» آرى، كسانى كه كسب گناه كنند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتشند؛ و جاودانه در آن خواهند بود.

«82» و آنها كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده اند، آنان اهل بهشتند؛ و هميشه در آن خواهند ماند.

«83» و [به ياد آوريد] زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد؛ و به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد؛ و به مردم نيك بگوييد؛ نماز را برپا داريد؛ و زكات بدهيد. سپس [با اينكه پيمان بسته بوديد] همه شما - جز عده كمى - سرپيچى كرديد؛ و [از وفاى به پيمان خود] روى گردان شديد.

«84» و هنگامى را كه از شما پيمان گرفتيم كه خون هم را نريزيد؛ و يكديگر را از سرزمين خود، بيرون نكنيد. سپس شما اقرار كرديد؛ [و بر اين پيمان] گواه بوديد.

«85» اما اين شما هستيد كه يكديگر را مى كشيد و جمعى از خودتان را از سرزمينشان بيرون مى كنيد؛ و در اين گناه و تجاوز، به يكديگر كمك مى نماييد؛ [و اينها همه نقض پيمانى است كه با خدا بسته ايد] در حالى كه اگر بعضى از آنها به صورت اسيران نزد شما آيند، فديه مى دهيد و آنان را آزاد مى سازيد! با اينكه بيرون ساختن آنان بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى آوريد، و به بعضى كافر مى شويد؟! براى كسى از شما كه اين عمل [تبعيض در ميان احكام و قوانين الهى]

را انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود، و روز رستاخيز به شديدترين عذابها گرفتار مى شوند. و خداوند از آنچه انجام مى دهيد غافل نيست.

«86» اينها همان كسانند كه آخرت را به زندگى دنيا فروخته اند؛ از اين رو عذاب آنها تخفيف داده نمى شود؛ و كسى آنها را يارى نخواهد كرد.

«87» ما به موسى كتاب [تورات] داديم؛ و بعد از او، پيامبرانى پشت سر هم فرستاديم؛ و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم؛ و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. آيا چنين نيست كه هر زمان، پيامبرى چيزى بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبر كرديد [و از ايمان آوردن به او خوددارى نموديد]؛ پس عده اى را تكذيب كرده، و جمعى را به قتل رسانديد؟!

«88» و [آنها از روى استهزا] گفتند: دلهاى ما در غلاف است! [و ما از گفته تو چيزى نمى فهميم. آرى، همين طور است!] خداوند آنها را به خاطر كفرشان، از رحمت خود دور ساخته، [به همين دليل، چيزى درك نمى كنند؛] و كمتر ايمان مى آورند.

«89» و هنگامى كه از طرف خداوند، كتابى براى آنها آمد كه موافق نشانه هايى بود كه با خود داشتند، و پيش از اين، به خود نويد پيروزى بر كافران مى دادند [كه با كمك آن، بر دشمنان پيروز گردند.] با اين همه، هنگامى كه اين كتاب، و پيامبرى را كه از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد، به او كافر شدند؛ لعنت خدا بر كافران باد!

«90» ولى آنها در مقابل بهاى بدى، خود را فروختند؛ كه به ناروا، به آياتى كه خدا فرستاده بود، كافر شدند. و

معترض بودند، چرا خداوند به فضل خويش، بر هر كس از بندگانش بخواهد، آيات خود را نازل مى كند؟! از اين رو به خشمى بعد از خشمى [از سوى خدا] گرفتار شدند. و براى كافران مجازاتى خواركننده است.

«91» و هنگامى كه به آنها گفته شود: (به آنچه خداوند نازل فرموده، ايمان بياوريد!) مى گويند: (ما به چيزى ايمان مى آوريم كه بر خود ما نازل شده است.) و به غير آن، كافر مى شوند؛ در حالى كه حق است؛ و آياتى را كه بر آنها نازل شده، تصديق مى كند. بگو: (اگر [راست مى گوييد، و به آياتى كه بر خودتان نازل شده] ايمان داريد، پس چرا پيامبران خدا را پيش از اين، به قتل مى رسانديد؟!)

«92» و [نيز] موسى آن همه معجزات را براى شما آورد، و شما پس از [غيبت] او، گوساله را انتخاب كرديد؛ در حالى كه ستمگر بوديد.

«93» و [به ياد آوريد] زمانى را كه از شما پيمان گرفتيم؛ و كوه طور را بالاى سر شما برافراشتيم؛ [و گفتيم:] (اين دستوراتى را كه به شما داده ايم محكم بگيريد، و درست بشنويد!) آنها گفتند: (شنيديم؛ ولى مخالفت كرديم.) و دلهاى آنها، بر اثر كفرشان، با محبت گوساله آميخته شد. بگو: (ايمان شما، چه فرمان بدى به شما مى دهد، اگر ايمان داريد!)

«94» بگو: (اگر آن [چنان كه مدعى هستيد] سراى ديگر در نزد خدا، مخصوص شماست نه ساير مردم، پس آرزوى مرگ كنيد اگر راست مى گوييد!)

«95» ولى آنها، به خاطر اعمال بدى كه پيش از خود فرستاده اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد؛ و خداوند از ستمگران آگاه است.

«96» و آنها را حريص ترين مردم -

حتى حريصتر از مشركان - بر زندگى [اين دنيا، و اندوختن ثروت] خواهى يافت؛ [تا آنجا] كه هر يك از آنها آرزو دارد هزار سال عمر به او داده شود! در حالى كه اين عمر طولانى، او را از كيفر [الهى] باز نخواهد داشت. و خداوند به اعمال آنها بيناست.

«97» [آنها مى گويند: (چون فرشته اى كه وحى را بر تو نازل مى كند، جبرئيل است، و ما با جبرئيل دشمن هستيم، به تو ايمان نمى آوريم!)] بگو: (كسى كه دشمن جبرئيل باشد [در حقيقت دشمن خداست] چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است؛ در حالى كه كتب آسمانى پيشين را تصديق مى كند؛ و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.)

«98» كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرئيل و ميكائيل باشد [كافر است؛ و] خداوند دشمن كافران است.

«99» ما نشانه هاى روشنى براى تو فرستاديم؛ و جز فاسقان كسى به آنها كفر نمى ورزد.

«100» و آيا چنين نيست كه هر بار آنها [=يهود] پيمانى [با خدا و پيامبر] بستند، جمعى آن را دور افكندند [و مخالفت كردند.] آرى، بيشتر آنان ايمان نمى آورند.

«101» و هنگامى كه فرستاده اى از سوى خدا به سراغشان آمد، و با نشانه هايى كه نزد آنها بود مطابقت داشت، جمعى از آنان كه به آنها كتاب [آسمانى] داده شده بود، كتاب خدا را پشت سر افكندند؛ گويى هيچ از آن خبر ندارند!!

«102» و [يهود] از آنچه شياطين در عصر سليمان بر مردم مى خواندند پيروى كردند. سليمان هرگز [دست به سحر نيالود؛ و] كافر نشد؛ ولى شياطين كفر ورزيدند؛ و به مردم سحر آموختند.

و [نيز يهود] از آنچه بر دو فرشته بابل (هاروت) و (ماروت)، نازل شد پيروى كردند. [آن دو، راه سحر كردن را، براى آشنايى با طرز ابطال آن، به مردم ياد مى دادند. و] به هيچ كس چيزى ياد نمى دادند، مگر اينكه از پيش به او مى گفتند: (ما وسيله آزمايشيم كافر نشو! [و از اين تعليمات، سوء استفاده نكن!]) ولى آنها از آن دو فرشته، مطالبى را مى آموختند كه بتوانند به وسيله آن، ميان مرد و همسرش جدايى بيفكنند؛ ولى هيچ گاه نمى توانند بدون اجازه خداوند، به انسانى زيان برسانند. آنها قسمتهايى را فرامى گرفتند كه به آنان زيان مى رسانيد و نفعى نمى داد. و مسلما مى دانستند هر كسى خريدار اين گونه متاع باشد، در آخرت بهره اى نخواهد داشت. و چه زشت و ناپسند بود آنچه خود را به آن فروختند، اگر مى دانستند!!

«103» و اگر آنها ايمان مى آوردند و پرهيزكارى پيشه مى كردند، پاداشى كه نزد خداست، براى آنان بهتر بود، اگر آگاهى داشتند!!

«104» اى افراد باايمان! [هنگامى كه از پيغمبر تقاضاى مهلت براى درك آيات قرآن مى كنيد] نگوييد: (راعنا)؛ بلكه بگوييد: (انظرنا). [زيرا كلمه اول، هم به معنى (ما را مهلت بده!)، و هم به معنى (ما را تحميق كن!) مى باشد؛ و دستاويزى براى دشمنان است.] و [آنچه به شما دستور داده مى شود] بشنويد! و براى كافران [و استهزاكنندگان] عذاب دردناكى است.

«105» كافران اهل كتاب، و [همچنين] مشركان، دوست ندارند كه از سوى خداوند، خير و بركتى بر شما نازل گردد؛ در حالى كه خداوند، رحمت خود را به هر كس بخواهد، اختصاص مى دهد؛ و خداوند، صاحب فضل بزرگ است.

«106» هر حكمى را نسخ

كنيم، و يا نسخ آن را به تأخير اندازيم، بهتر از آن، يا همانند آن را مى آوريم. آيا نمى دانستى كه خداوند بر هر چيز توانا است؟!

«107» آيا نمى دانستى كه حكومت آسمانها و زمين، از آن خداست؟! [و حق دارد هر گونه تغيير و تبديلى در احكام خود طبق مصالح بدهد؟!] و جز خدا، ولى و ياورى براى شما نيست. [و اوست كه مصلحت شما را مى داند و تعيين مى كند].

«108» آيا مى خواهيد از پيامبر خود، همان تقاضاى [نامعقولى را] بكنيد كه پيش از اين، از موسى كردند؟! [و با اين بهانه جويى ها، از ايمان آوردن سر باز زدند.] كسى كه كفر را به جاى ايمان بپذيرد، از راه مستقيم [عقل و فطرت] گمراه شده است.

«109» بسيارى از اهل كتاب، از روى حسد - كه در وجود آنها ريشه دوانده - آرزو مى كردند شما را بعد از اسلام و ايمان، به حال كفر باز گردانند؛ با اينكه حق براى آنها كاملا روشن شده است. شما آنها را عفو كنيد و گذشت نماييد؛ تا خداوند فرمان خودش [فرمان جهاد] را بفرستد؛ خداوند بر هر چيزى تواناست.

«110» و نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد؛ و هر كار خيرى را براى خود از پيش مى فرستيد، آن را نزد خدا [در سراى ديگر] خواهيد يافت؛ خداوند به اعمال شما بيناست.

«111» آنها گفتند: (هيچ كس، جز يهود يا نصارى، هرگز داخل بهشت نخواهد شد.) اين آرزوى آنهاست! بگو: (اگر راست مى گوييد، دليل خود را [بر اين موضوع] بياوريد!)

«112» آرى، كسى كه روى خود را تسليم خدا كند و نيكوكار باشد، پاداش او نزد پروردگارش

ثابت است؛ نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين مى شوند. [بنابر اين، بهشت خدا در انحصار هيچ گروهى نيست.]

«113» يهوديان گفتند: (مسيحيان هيچ موقعيتى [نزد خدا] ندارند)، و مسيحيان نيز گفتند: (يهوديان هيچ موقعيتى ندارند [و بر باطلند])؛ در حالى كه هر دو دسته، كتاب آسمانى را مى خوانند [و بايد از اين گونه تعصبها بركنار باشند] افراد نادان [ديگر، همچون مشركان] نيز، سخنى همانند سخن آنها داشتند! خداوند، روز قيامت، در باره آنچه در آن اختلاف داشتند، داورى مى كند.

«114» كيست ستمكارتر از آن كس كه از بردن نام خدا در مساجد او جلوگيرى كرد و سعى در ويرانى آنها نمود؟! شايسته نيست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد اين [كانونهاى عبادت] شوند. بهره آنها در دنيا [فقط] رسوايى است و در سراى ديگر، عذاب عظيم [الهى]!!

«115» مشرق و مغرب، از آن خداست! و به هر سو رو كنيد، خدا آنجاست! خداوند بى نياز و داناست!

«116» و [يهود و نصارى و مشركان] گفتند: (خداوند، فرزندى براى خود انتخاب كرده است)! - منزه است او - بلكه آنچه در آسمانها و زمين است، از آن اوست؛ و همه در برابر او خاضعند!

«117» هستى بخش آسمانها و زمين اوست! و هنگامى كه فرمان وجود چيزى را صادر كند، تنها مى گويد: (موجود باش!) و آن، فورى موجود مى شود.

«118» افراد ناآگاه گفتند: (چرا خدا با ما سخن نمى گويد؟! و يا چرا آيه و نشانه اى براى خود ما نمى آيد؟!) پيشينيان آنها نيز، همين گونه سخن مى گفتند؛ دلها و افكارشان مشابه يكديگر است؛ ولى ما [به اندازه كافى] آيات و نشانه ها را براى اهل يقين [و

حقيقت جويان] روشن ساخته ايم.

«119» ما تو را به حق، براى بشارت و بيم دادن [مردم جهان] فرستاديم؛ و تو مسئول [گمراهى] دوزخيان [پس از ابلاغ رسالت] نيستى!

«120» هرگز يهود و نصارى از تو راضى نخواهند شد، [تا به طور كامل، تسليم خواسته هاى آنها شوى، و] از آيين [تحريف يافته] آنان، پيروى كنى. بگو: (هدايت، تنها هدايت الهى است!) و اگر از هوى و هوسهاى آنان پيروى كنى، بعد از آنكه آگاه شده اى، هيچ سرپرست و ياورى از سوى خدا براى تو نخواهد بود.

«121» كسانى كه كتاب آسمانى به آنها داده ايم [= يهود و نصارى] آن را چنان كه شايسته آن است مى خوانند؛ آنها به پيامبر اسلام ايمان مى آورند؛ و كسانى كه به او كافر شوند، زيانكارند.

«122» اى بنى اسرائيل! نعمت مرا، كه به شما ارزانى داشتم، به ياد آوريد! و [نيز به خاطر آوريد] كه من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم!

«123» از روزى بترسيد كه هيچ كس از ديگرى دفاع نمى كند؛ و هيچ گونه عوضى از او قبول نمى شود؛ و شفاعت، او را سود نمى دهد؛ و [از هيچ سوئى] يارى نمى شوند!

«124» [به خاطر آوريد] هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده اين آزمايشها برآمد. خداوند به او فرمود: (من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم!) ابراهيم عرض كرد: (از دودمان من [نيز امامانى قرار بده!]) خداوند فرمود: (پيمان من، به ستمكاران نمى رسد! [و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شايسته اين مقامند]).

«125» و [به خاطر بياوريد] هنگامى كه خانه كعبه را محل بازگشت و

مركز امن و امان براى مردم قرار داديم! و [براى تجديد خاطره،] از مقام ابراهيم، عبادتگاهى براى خود انتخاب كنيد! و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه: (خانه مرا براى طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان، پاك و پاكيزه كنيد!)

«126» و [به ياد آوريد] هنگامى را كه ابراهيم عرض كرد: (پروردگارا! اين سرزمين را شهر امنى قرار ده! و اهل آن را - آنها كه به خدا و روز بازپسين، ايمان آورده اند - از ثمرات [گوناگون]، روزى ده!) [گفت:] (ما دعاى تو را اجابت كرديم؛ و مؤمنان را از انواع بركات، بهره مند ساختيم؛ [اما به آنها كه كافر شدند، بهره كمى خواهيم داد؛ سپس آنها را به عذاب آتش مى كشانيم؛ و چه بد سرانجامى دارند)

«127» و [نيز به ياد آوريد] هنگامى را كه ابراهيم و اسماعيل، پايه هاى خانه [كعبه] را بالا مى بردند، [و مى گفتند:] (پروردگارا! از ما بپذير، كه تو شنوا و دانايى!

«128» پروردگارا! ما را تسليم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتى كه تسليم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذير، كه تو توبه پذير و مهربانى!

«129» پروردگارا! در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيز، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و آنها را كتاب و حكمت بياموزد، و پاكيزه كند؛ زيرا تو توانا و حكيمى [و بر اين كار، قادرى]!)

«130» چز افراد سفيه و نادان، چه كسى از آيين ابراهيم، [با آن پاكى و درخشندگى،] روى گردان خواهد شد؟! ما او را در اين جهان برگزيديم؛ و او در جهان ديگر، از

صالحان است.

«131» در آن هنگام كه پروردگارش به او گفت: اسلام بياور! [و در برابر حق، تسليم باش! او فرمان پروردگار را، از جان و دل پذيرفت؛ و] گفت: (در برابر پروردگار جهانيان، تسليم شدم.)

«132» و ابراهيم و يعقوب [در واپسين لحظات عمر،] فرزندان خود را به اين آيين، وصيت كردند؛ [و هر كدام به فرزندان خويش گفتند:] (فرزندان من! خداوند اين آيين پاك را براى شما برگزيده است؛ و شما، جز به آيين اسلام [= تسليم در برابر فرمان خدا] از دنيا نرويد!)

«133» آيا هنگامى كه مرگ يعقوب فرا رسيد، شما حاضر بوديد؟! در آن هنگام كه به فرزندان خود گفت: (پس از من، چه چيز را مى پرستيد؟) گفتند: (خداى تو، و خداى پدرانت، ابراهيم و اسماعيل و اسحاق، خداوند يكتا را، و ما در برابر او تسليم هستيم.)

«134» آنها امتى بودند كه درگذشتند. اعمال آنان، مربوط به خودشان بود و اعمال شما نيز مربوط به خود شماست؛ و شما هيچ گاه مسئول اعمال آنها نخواهيد بود.

«135» [اهل كتاب] گفتند: (يهودى يا مسيحى شويد، تا هدايت يابيد!) بگو: ([اين آيينهاى تحريف شده، هرگز نمى تواند موجب هدايت گردد،] بلكه از آيين خالص ابراهيم پيروى كنيد! و او هرگز از مشركان نبود!)

«136» بگوييد: (ما به خدا ايمان آورده ايم؛ و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديد، و [همچنين] آنچه به موسى و عيسى و پيامبران [ديگر] از طرف پروردگار داده شده است، و در ميان هيچ يك از آنها جدايى قائل نمى شويم، و در برابر

فرمان خدا تسليم هستيم؛ [و تعصبات نژادى و اغراض شخصى، سبب نمى شود كه بعضى را بپذيريم و بعضى را رها كنيم.])

«137» اگر آنها نيز به مانند آنچه شما ايمان آورده ايد ايمان بياورند، هدايت يافته اند؛ و اگر سرپيچى كنند، از حق جدا شده اند و خداوند، شر آنها را از تو دفع مى كند؛ و او شنونده و داناست.

«138» رنگ خدايى [بپذيريد! رنگ ايمان و توحيد و اسلام؛] و چه رنگى از رنگ خدايى بهتر است؟! و ما تنها او را عبادت مى كنيم.

«139» بگو: (آيا در باره خداوند با ما محاجه مى كنيد؟! در حالى كه او، پروردگار ما و شماست؛ و اعمال ما از آن ما، و اعمال شما از آن شماست؛ و ما او را با اخلاص پرستش مى كنيم، [و موحد خالصيم].)

«140» يا مى گوييد: (ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط، يهودى يا نصرانى بودند)؟! بگو: (شما بهتر مى دانيد يا خدا؟! [و با اينكه مى دانيد آنها يهودى يا نصرانى نبودند، چرا حقيقت را كتمان مى كنيد؟]) و چه كسى ستمكارتر است از آن كس كه گواهى و شهادت الهى را كه نزد اوست، كتمان مى كند؟! و خدا از اعمال شما غافل نيست.

«141» [به هر حال] آنها امتى بودند كه درگذشتند. آنچه كردند، براى خودشان است؛ و آنچه هم شما كرده ايد، براى خودتان است؛ و شما مسئول اعمال آنها نيستيد.

«142» به زودى سبك مغزان از مردم مى گويند: (چه چيز آنها [= مسلمانان] را، از قبله اى كه بر آن بودند، بازگردانيد؟!) بگو: (مشرق و مغرب، از آن خداست؛ خدا هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى كند.)

«143» همان گونه [كه قبله شما،

يك قبله ميانه است] شما را نيز، امت ميانه اى قرار داديم [در حد اعتدال، ميان افراط و تفريط؛] تا بر مردم گواه باشيد؛ و پيامبر هم بر شما گواه است. و ما، آن قبله اى را كه قبلا بر آن بودى، تنها براى اين قرار داديم كه افرادى كه از پيامبر پيروى مى كنند، از آنها كه به جاهليت بازمى گردند، مشخص شوند. و مسلماً اين حكم، جز بر كسانى كه خداوند آنها را هدايت كرده، دشوار بود. [اين را نيز بدانيد كه نمازهاى شما در برابر قبله سابق، صحيح بوده است؛] و خدا هرگز ايمان [= نماز] شما را ضايع نمى گرداند؛ زيرا خداوند، نسبت به مردم، رحيم و مهربان است.

«144» نگاه هاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان [براى تعيين قبله نهايى] مى بينيم! اكنون تو را به سوى قبله اى كه از آن خشنود باشى، باز مى گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجد الحرام كن! و هر جا باشيد، روى خود را به سوى آن بگردانيد! و كسانى كه كتاب آسمانى به آنها داده شده، بخوبى مى دانند اين فرمانِ حقى است كه از ناحيه پروردگارشان صادر شده؛ [و در كتابهاى خود خوانده اند كه پيغمبر اسلام، به سوى دو قبله، نماز مى خواند]. و خداوند از اعمال آنها [در مخفى داشتن اين آيات] غافل نيست!

«145» سوگند كه اگر براى [اين گروه از] اهل كتاب، هرگونه آيه [و نشانه و دليلى] بياورى، از قبله تو پيروى نخواهند كرد؛ و تو نيز، هيچ گاه از قبله آنان، پيروى نخواهى نمود. [آنها نبايد تصور كنند كه بار ديگر، تغيير قبله امكان پذير است!] و حتى هيچ يك از آنها، پيروى از قبله ديگرى نخواهد

كرد! و اگر تو، پس از اين آگاهى، متابعت هوسهاى آنها كنى، مسلماً از ستمگران خواهى بود!

«146» كسانى كه كتاب آسمانى به آنان داده ايم، او [= پيامبر] را همچون فرزندان خود مى شناسند؛ [ولى] جمعى از آنان، حق را آگاهانه كتمان مى كنند!

«147» اين [فرمان تغيير قبله] حكمِ حقى از طرف پروردگار توست، بنابراين، هرگز از ترديدكنندگان در آن مباش!

«148» هر طايفه اى قبله اى دارد كه خداوند آن را تعيين كرده است؛ [بنابراين، زياد در باره قبله گفتگو نكنيد! و به جاى آن،] در نيكى ها و اعمال خير، بر يكديگر سبقت جوييد! هر جا باشيد، خداوند همه شما را [براى پاداش و كيفر در برابر اعمال نيك و بد، در روز رستاخيز،] حاضر مى كند؛ زيرا او، بر هر كارى تواناست.

«149» از هر جا [و از هر شهر و نقطه اى] خارج شدى، [به هنگام نماز،] روى خود را به جانب (مسجد الحرام) كن! اين دستور حقى از طرف پروردگار توست! و خداوند، از آنچه انجام مى دهيد، غافل نيست!

«150» و از هر جا خارج شدى، روى خود را به جانب مسجد الحرام كن! و هر جا بوديد، روى خود را به سوى آن كنيد! تا مردم، جز ظالمان [كه دست از لجاجت برنمى دارند،] دليلى بر ضدّ شما نداشته باشند؛ [زيرا از نشانه هاى پيامبر، كه در كتب آسمانى پيشين آمده، اين است كه او، به سوى دو قبله، نماز مى خواند.] از آنها نترسيد! و [تنها] از من بترسيد! [اين تغيير قبله، به خاطر آن بود كه] نعمت خود را بر شما تمام كنم، شايد هدايت شويد!

«151» همان گونه [كه با تغيير قبله، نعمت خود را بر

شما كامل كرديم،] رسولى از خودتان در ميان شما فرستاديم؛ تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاك كند؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد؛ و آنچه را نمى دانستيد، به شما ياد دهد.

«152» پس به ياد من باشيد، تا به ياد شما باشم! و شكر مرا گوييد و [در برابر نعمتهايم] كفران نكنيد!

«153» اى افرادى كه ايمان آورده ايد! از صبر [و استقامت] و نماز، كمك بگيريد! [زيرا] خداوند با صابران است.

«154» و به آنها كه در راه خدا كشته مى شوند، مرده نگوييد! بلكه آنان زنده اند، ولى شما نمى فهميد!

«155» قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه ها، آزمايش مى كنيم؛ و بشارت ده به استقامت كنندگان!

«156» آنها كه هر گاه مصيبتى به ايشان مى رسد، مى گويند: (ما از آنِ خدائيم؛ و به سوى او بازمى گرديم!)

«157» اينها، همانها هستند كه الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هستند هدايت يافتگان!

«158» (صفا) و (مروه) از شعائر [و نشانه هاى] خداست! بنابراين، كسانى كه حجِ خانه خدا و يا عمره انجام مى دهند، مانعى نيست كه بر آن دو طواف كنند؛ [و سعى صفا و مروه انجام دهند. و هرگز اعمال بى رويّه مشركان، كه بتهايى بر اين دو كوه نصب كرده بودند، از موقعيّت اين دو مكان مقدّس نمى كاهد!] و كسى كه فرمان خدا را در انجام كارهاى نيك اطاعت كند، خداوند [در برابر عمل او] شكرگزار، و [از افعال وى] آگاه است.

«159» كسانى كه دلايل روشن، و وسيله هدايتى را كه نازل كرده ايم، بعد از آنكه در كتاب براى مردم بيان

نموديم، كتمان كنند، خدا آنها را لعنت مى كند؛ و همه لعن كنندگان نيز، آنها را لعن مى كنند؛

«160» مگر آنها كه توبه و بازگشت كردند، و [اعمال بد خود را، با اعمال نيك،] اصلاح نمودند، [و آنچه را كتمان كرده بودند؛ آشكار ساختند؛] من توبه آنها را مى پذيرم؛ كه من توّاب و رحيمم.

«161» كسانى كه كافر شدند، و در حالِ كفر از دنيا رفتند، لعنت خداوند و فرشتگان و همه مردم بر آنها خواهد بود!

«162» هميشه در آن [لعن و دورى از رحمت پروردگار] باقى مى مانند؛ نه در عذاب آنان تخفيف داده مى شود، و نه مهلتى خواهند داشت!

«163» و خداى شما، خداوند يگانه اى است، كه غير از او معبودى نيست! اوست بخشنده و مهربان [و داراى رحمت عام و خاصّ]!

«164» در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و شد شب و روز، و كشتيهايى كه در دريا به سود مردم در حركتند، و آبى كه خداوند از آسمان نازل كرده، و با آن، زمين را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و [همچنين] در تغيير مسير بادها و ابرهايى كه ميان زمين و آسمان مسخرند، نشانه هايى است [از ذات پاك خدا و يگانگى او] براى مردمى كه عقل دارند و مى انديشند!

«165» بعضى از مردم، معبودهايى غير از خداوند براى خود انتخاب مى كنند؛ و آنها را همچون خدا دوست مى دارند. امّا آنها كه ايمان دارند، عشقشان به خدا، [از مشركان نسبت به معبودهاشان،] شديدتر است. و آنها كه ستم كردند، [و معبودى غير خدا برگزيدند،] هنگامى كه عذاب [الهى] را مشاهده كنند، خواهند دانست كه تمامِ

قدرت، از آنِ خداست؛ و خدا داراى مجازات شديد است؛ [نه معبودهاى خيالى كه از آنها مى هراسند.]

«166» در آن هنگام، رهبران [گمراه و گمراه كننده] از پيروانِ خود، بيزارى مى جويند؛ و كيفر خدا را مشاهده مى كنند؛ و دستشان از همه جا كوتاه مى شود.

«167» و [در اين هنگام] پيروان مى گويند: (كاش بار ديگر به دنيا برمى گشتيم، تا از آنها [= پيشوايان گمراه] بيزارى جوييم، آن چنان كه آنان [امروز] از ما بيزارى جستند! [آرى،] خداوند اين چنين اعمال آنها را به صورت حسرت زايى به آنان نشان مى دهد؛ و هرگز از آتش [دوزخ] خارج نخواهند شد!

«168» اى مردم! از آنچه در زمين است، حلال و پاكيزه بخوريد! و از گامهاى شيطان، پيروى نكنيد! چه اينكه او، دشمن آشكار شماست!

«169» او شما را فقط به بديها و كار زشت فرمان مى دهد؛ [و نيز دستور مى دهد] آنچه را كه نمى دانيد، به خدا نسبت دهيد.

«170» و هنگامى كه به آنها گفته شود: (از آنچه خدا نازل كرده است، پيروى كنيد!) مى گويند: (نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن يافتيم، پيروى مى نماييم.) آيا اگر پدران آنها، چيزى نمى فهميدند و هدايت نيافتند [باز از آنها پيروى خواهند كرد]؟!

«171» مَثَل [تو در دعوت] كافران، بسان كسى است كه [گوسفندان و حيوانات را براى نجات از چنگال خطر،] صدا مى زند؛ ولى آنها چيزى جز سر و صدا نمى شنوند؛ [و حقيقت و مفهوم گفتار او را درك نمى كنند. اين كافران، در واقع] كر و لال و نابينا هستند؛ از اين رو چيزى نمى فهمند!

«172» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از نعمتهاى پاكيزه اى كه به شما روزى داده ايم، بخوريد

و شكر خدا را بجا آوريد؛ اگر او را پرستش مى كنيد!

«173» خداوند، تنها [گوشت] مردار، خون، گوشت خوك و آنچه را نام غيرِ خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام كرده است. [ولى] آن كس كه مجبور شود، در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد، گناهى بر او نيست؛ [و مى تواند براى حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد؛] خداوند بخشنده و مهربان است.

«174» كسانى كه كتمان مى كنند آنچه را خدا از كتاب نازل كرده، و آن را به بهاى كمى مى فروشند، آنها جز آتش چيزى نمى خورند؛ [و هدايا و اموالى كه از اين رهگذر به دست مى آورند، در حقيقت آتش سوزانى است.] و خداوند، روز قيامت، با آنها سخن نمى گويد؛ و آنان را پاكيزه نمى كند؛ و براى آنها عذاب دردناكى است.

«175» اينان، همانهايى هستند كه گمراهى را با هدايت، و عذاب را با آمرزش، مبادله كرده اند؛ راستى چقدر در برابر عذاب خداوند، شكيبا هستند!!

«176» اينها، به خاطر آن است كه خداوند، كتاب [آسمانى] را به حق، [و توأم با نشانه ها و دلايل روشن،] نازل كرده؛ و آنها كه در آن اختلاف مى كنند، [و با كتمان و تحريف، اختلاف به وجود مى آورند،] در شكاف و [پراكندگى] عميقى قرار دارند.

«177» نيكى، [تنها] اين نيست كه [به هنگام نماز،] روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب كنيد؛ [و تمام گفتگوى شما، در باره قبله و تغيير آن باشد؛ و همه وقت خود را مصروف آن سازيد؛] بلكه نيكى [و نيكوكار] كسى است كه به خدا، و روز رستاخيز، و فرشتگان، و كتاب [آسمانى]، و پيامبران، ايمان

آورده؛ و مال [خود] را، با همه علاقه اى كه به آن دارد، به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق مى كند؛ نماز را برپا مى دارد و زكات را مى پردازد؛ و [همچنين] كسانى كه به عهد خود - به هنگامى كه عهد بستند - وفا مى كنند؛ و در برابر محروميتها و بيماريها و در ميدان جنگ، استقامت به خرج مى دهند؛ اينها كسانى هستند كه راست مى گويند؛ و [گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛] و اينها هستند پرهيزكاران!

«178» اى افرادى كه ايمان آورده ايد! حكم قصاص در مورد كشتگان، بر شما نوشته شده است: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن، پس اگر كسى از سوى برادر [دينى] خود، چيزى به او بخشيده شود، [و حكم قصاص او، تبديل به خونبها گردد،] بايد از راه پسنديده پيروى كند. [و صاحب خون، حال پرداخت كننده ديه را در نظر بگيرد.] و او [= قاتل] نيز، به نيكى ديه را [به ولى مقتول] بپردازد؛ [و در آن، مسامحه نكند.] اين، تخفيف و رحمتى است از ناحيه پروردگار شما! و كسى كه بعد از آن، تجاوز كند، عذاب دردناكى خواهد داشت.

«179» و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است، اى صاحبان خِرد! شايد شما تقوا پيشه كنيد.

«180» بر شما نوشته شده: (هنگامى كه يكى از شما را مرگ فرا رسد، اگر چيز خوبى [= مالى] از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزديكان، بطور شايسته وصيت كند! اين حقّى است بر پرهيزكاران!)

«181» پس كسانى كه بعد از شنيدنش آن را

تغيير دهند، گناه آن، تنها بر كسانى است كه آن [وصيّت] را تغيير مى دهند؛ خداوند، شنوا و داناست.

«182» و كسى كه از انحرافِ وصيت كننده [و تمايل يك جانبه او به بعض ورثه]، يا از گناه او [كه مبادا وصيّت به كار خلافى كند] بترسد، و ميان آنها را اصلاح دهد، گناهى بر او نيست؛ [و مشمولِ حكم تبديلِ وصيّت نمى باشد.] خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«183» اى افرادى كه ايمان آورده ايد! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهيزكار شويد.

«184» چند روز معدودى را [بايد روزه بداريد!] و هر كس از شما بيمار يا مسافر باشد تعدادى از روزهاى ديگر را [روزه بدارد] و بر كسانى كه روزه براى آنها طاقت فرساست؛ [همچون بيماران مزمن، و پيرمردان و پيرزنان،] لازم است كفّاره بدهند: مسكينى را اطعام كنند؛ و كسى كه كارِ خيرى انجام دهد، براى او بهتر است؛ و روزه داشتن براى شما بهتر است اگر بدانيد!

«185» [روزه، در چند روز معدودِ] ماهِ رمضان است؛ ماهى كه قرآن، براى راهنمايى مردم، و نشانه هاى هدايت، و فرق ميان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن كس از شما كه در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن كس كه بيمار يا در سفر است، روزهاى ديگرى را به جاى آن، روزه بگيرد! خداوند، راحتى شما را مى خواهد، نه زحمت شما را! هدف اين است كه اين روزها را تكميل كنيد؛ و خدا را بر اينكه شما را هدايت كرده، بزرگ بشمريد؛ باشد كه شكرگزارى كنيد!

«186» و هنگامى كه

بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، [بگو:] من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى خواند، پاسخ مى گويم! پس بايد دعوت مرا بپذيرند، و به من ايمان بياورند، تا راه يابند [و به مقصد برسند]!

«187» آميزش جنسى با همسرانتان، در شبِ روزهايى كه روزه مى گيريد، حلال است. آنها لباس شما هستند؛ و شما لباس آنها [هر دو زينت هم و سبب حفظ يكديگريد]. خداوند مى دانست كه شما به خود خيانت مى كرديد؛ [و اين كارِ ممنوع را انجام مى داديد؛] پس توبه شما را پذيرفت و شما را بخشيد. اكنون با آنها آميزش كنيد، و آنچه را خدا براى شما مقرر داشته، طلب نماييد! و بخوريد و بياشاميد، تا رشته سپيد صبح، از رشته سياه [شب] براى شما آشكار گردد! سپس روزه را تا شب، تكميل كنيد! و در حالى كه در مساجد به اعتكاف پرداخته ايد، با زنان آميزش نكنيد! اين، مرزهاى الهى است؛ پس به آن نزديك نشويد! خداوند، اين چنين آيات خود را براى مردم، روشن مى سازد، باشد كه پرهيزكار گردند!

«188» و اموال يكديگر را به باطل [و ناحق] در ميان خود نخوريد! و براى خوردن بخشى از اموال مردم به گناه، [قسمتى از] آن را [به عنوان رشوه] به قضات ندهيد، در حالى كه مى دانيد [اين كار، گناه است]!

«189» در باره (هلالهاى ماه) از تو سؤال مى كنند؛ بگو: (آنها، بيان اوقات [و تقويم طبيعى] براى [نظامِ زندگى مردم و [تعيينِ وقتِ] حج است). و [آن چنان كه در جاهليّت مرسوم بود كه به هنگام حج، كه جامه احرام مى پوشيدند، از درِ خانه وارد نمى شدند، و

از نقبِ پشتِ خانه وارد مى شدند، نكنيد!] كارِ نيك، آن نيست كه از پشتِ خانه ها وارد شويد؛ بلكه نيكى اين است كه پرهيزگار باشيد! و از درِ خانه ها وارد شويد و تقوا پيشه كنيد، تا رستگار گرديد!

«190» و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى جنگند، نبرد كنيد! و از حدّ تجاوز نكنيد، كه خدا تعدّى كنندگان را دوست نمى دارد!

«191» و آنها را [= بت پرستانى كه از هيچ گونه جنايتى ابا ندارند] هر كجا يافتيد، به قتل برسانيد! و از آن جا كه شما را بيرون ساختند [= مكه]، آنها را بيرون كنيد! و فتنه [و بت پرستى] از كشتار هم بدتر است! و با آنها، در نزد مسجد الحرام [در منطقه حرم]، جنگ نكنيد! مگر اينكه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر [در آن جا] با شما پيكار كردند، آنها را به قتل برسانيد! چنين است جزاى كافران!

«192» و اگر خوددارى كردند، خداوند آمرزنده و مهربان است.

«193» و با آنها پيكار كنيد! تا فتنه [و بت پرستى، و سلب آزادى از مردم،] باقى نماند؛ و دين، مخصوص خدا گردد. پس اگر [از روش نادرست خود] دست برداشتند، [مزاحم آنها نشويد! زيرا] تعدّى جز بر ستمكاران روا نيست.

«194» ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! [اگر دشمنان، احترام آن را شكستند، و در آن با شما جنگيدند، شما نيز حق داريد مقابله به مثل كنيد.] و تمام حرامها، [قابلِ] قصاص است. و [به طور كلّى] هر كس به شما تجاوز كرد، همانند آن بر او تعدّى كنيد! و از خدا بپرهيزيد [و زياده روى ننماييد]! و بدانيد خدا

با پرهيزكاران است!

«195» و در راهِ خدا، انفاق كنيد! و [با ترك انفاق،] خود را به دست خود، به هلاكت نيفكنيد! و نيكى كنيد! كه خداوند، نيكوكاران را دوست مى دارد.

«196» و حج و عمره را براى خدا به اتمام برسانيد! و اگر محصور شديد، [و مانعى مانند ترس از دشمن يا بيمارى، اجازه نداد كه پس از احرام بستن، وارد مكه شويد،] آنچه از قربانى فراهم شود [ذبح كنيد، و از احرام خارج شويد]! و سرهاى خود را نتراشيد، تا قربانى به محلش برسد [و در قربانگاه ذبح شود]! و اگر كسى از شما بيمار بود، و يا ناراحتى در سر داشت، [و ناچار بود سر خود را بتراشد،] بايد فديه و كفّاره اى از قبيل روزه يا صدقه يا گوسفندى بدهد! و هنگامى كه [از بيمارى و دشمن] در امان بوديد، هر كس با ختم عمره، حج را آغاز كند، آنچه از قربانى براى او ميسّر است [ذبح كند]! و هر كه نيافت، سه روز در ايام حج، و هفت روز هنگامى كه باز مى گرديد، روزه بدارد! اين، ده روز كامل است. [البته] اين براى كسى است كه خانواده او، نزد مسجد الحرام نباشد [= اهل مكّه و اطرافِ آن نباشد]. و از خدا بپرهيزيد! و بدانيد كه او، سخت كيفر است!

«197» حج، در ماه هاى معينى است! و كسانى كه [با بستن احرام، و شروع به مناسك حج،] حج را بر خود فرض كرده اند، [بايد بدانند كه] در حج، آميزش جنسى با زنان، و گناه و جدال نيست! و آنچه از كارهاى نيك انجام دهيد، خدا آن را مى داند. و زاد و توشه تهيه

كنيد، كه بهترين زاد و توشه، پرهيزكارى است! و از من بپرهيزيد اى خردمندان!

«198» گناهى بر شما نيست كه از فضلِ پروردگارتان [و از منافع اقتصادى در ايّام حج] طلب كنيد [كه يكى از منافع حج، پى ريزى يك اقتصادِ صحيح است]. و هنگامى كه از (عرفات) كوچ كرديد، خدا را نزد (مشعَر الحرام) ياد كنيد! او را ياد كنيد همان طور كه شما را هدايت نمود و قطعاً شما پيش از اين، از گمراهان بوديد.

«199» سپس از همان جا كه مردم كوچ مى كنند، [به سوى سرزمين منى] كوچ كنيد! و از خداوند، آمرزش بطلبيد، كه خدا آمرزنده مهربان است!

«200» و هنگامى كه مناسكِ [حج] خود را انجام داديد، خدا را ياد كنيد، همانند يادآورى از پدرانتان [آن گونه كه رسم آن زمان بود] بلكه از آن هم بيشتر! [در اين مراسم، مردم دو گروهند:] بعضى از مردم مى گويند: (خداوندا! به ما در دنيا، [نيكى] عطا كن!) ولى در آخرت، بهره اى ندارند.

«201» و بعضى مى گويند: (پروردگارا! به ما در دنيا [نيكى] عطا كن! و در آخرت نيز [نيكى] مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!)

«202» آنها از كار [و دعاى] خود، نصيب و بهره اى دارند؛ و خداوند، سريع الحساب است.

«203» و خدا را در روزهاى معيّنى ياد كنيد! [روزهاى 11 و 12 و 13 ماه ذى حجه]. و هر كس شتاب كند، [و ذكر خدا را] در دو روز انجام دهد، گناهى بر او نيست، و هر كه تأخير كند، [و سه روز انجام دهد نيز] گناهى بر او نيست؛ براى كسى كه تقوا پيشه كند. و از خدا

بپرهيزيد! و بدانيد شما به سوى او محشور خواهيد شد!

«204» و از مردم، كسانى هستند كه گفتار آنان، در زندگى دنيا مايه اعجاب تو مى شود؛ [در ظاهر، اظهار محبّت شديد مى كنند] و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى گيرند. [اين در حالى است كه] آنان، سرسخت ترين دشمنانند.

«205» [نشانه آن، اين است كه] هنگامى كه روى برمى گردانند [و از نزد تو خارج مى شوند]، در راه فساد در زمين، كوشش مى كنند، و زراعتها و چهارپايان را نابود مى سازند؛ [با اينكه مى دانند] خدا فساد را دوست نمى دارد.

«206» و هنگامى كه به آنها گفته شود: (از خدا بترسيد!) [لجاجت آنان بيشتر مى شود]، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه مى كشاند. آتش دوزخ براى آنان كافى است؛ و چه بد جايگاهى است!

«207» بعضى از مردم [با ايمان و فداكار، همچون على [ع] در (ليلة المبيت) به هنگام خفتن در جايگاه پيغمبر ص]، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند؛ و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.

«208» اى كسانى كه ايمان آورده ايد همگى در صلح و آشتى درآييد! و از گامهاى شيطان، پيروى نكنيد؛ كه او دشمن آشكار شماست

«209» و اگر بعد از اين همه نشانه هاى روشن، كه براى شما آمده است، لغزش كرديد [و گمراه شديد]، بدانيد [از چنگال عدالت خدا، فرار نتوانيد كرد؛] كه خداوند، توانا و حكيم است.

«210» آيا [پيروان فرمان شيطان، پس از اين همه نشانه ها و برنامه هاى روشن] انتظار دارند كه خداوند و فرشتگان، در سايه هائى از ابرها به سوى آنان بيايند [و دلايل تازه اى در اختيارشان بگذارند؟! با اينكه چنين چيزى محال است!] و

همه چيز انجام شده، و همه كارها به سوى خدا بازمى گردد.

«211» از بنى اسرائيل بپرس: (چه اندازه نشانه هاى روشن به آنها داديم؟) [ولى آنان، نعمتها و امكانات مادى و معنوى را كه خداوند در اختيارشان گذاشته بود، در راه غلط به كار گرفتند.] و كسى كه نعمت خدا را، پس از آن كه به سراغش آمد، تبديل كند [و در مسير خلاف به كار گيرد، گرفتار عذاب شديد الهى خواهد شد] كه خداوند شديد العقاب است.

«212» زندگى دنيا براى كافران زينت داده شده است، از اين رو افراد باايمان را [كه گاهى دستشان تهى است]، مسخره مى كنند؛ در حالى كه پرهيزگاران در قيامت، بالاتر از آنان هستند؛ [چراكه ارزشهاى حقيقى در آنجا آشكار مى گردد، و صورت عينى به خود مى گيرد؛] و خداوند، هر كس را بخواهد بدون حساب روزى مى دهد.

«213» مردم [در آغاز] يك دسته بودند؛ [و تضادى در ميان آنها وجود نداشت. بتدريج جوامع و طبقات پديد آمد و اختلافات و تضادهايى در ميان آنها پيدا شد، در اين حال] خداوند، پيامبران را برانگيخت؛ تا مردم را بشارت و بيم دهند و كتاب آسمانى، كه به سوى حق دعوت مى كرد، با آنها نازل نمود؛ تا در ميان مردم، در آنچه اختلاف داشتند، داورى كند. [افراد باايمان، در آن اختلاف نكردند؛] تنها [گروهى از] كسانى كه كتاب را دريافت داشته بودند، و نشانه هاى روشن به آنها رسيده بود، به خاطر انحراف از حق و ستمگرى، در آن اختلاف كردند. خداوند، آنهايى را كه ايمان آورده بودند، به حقيقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، رهبرى نمود. [امّا افراد بى ايمان، همچنان در گمراهى

و اختلاف، باقى ماندند.] و خدا، هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى كند.

«214» آيا گمان كرديد داخل بهشت مى شويد، بى آنكه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان كه گرفتاريها و ناراحتيها به آنها رسيد، و آن چنان ناراحت شدند كه پيامبر و افرادى كه ايمان آورده بودند گفتند: (پس يارى خدا كى خواهد آمد؟!) [در اين هنگام، تقاضاى يارى از او كردند، و به آنها گفته شد:] آگاه باشيد، يارى خدا نزديك است!

«215» از تو سؤال مى كنند چه چيز انفاق كنند؟ بگو: (هر خير و نيكى [و سرمايه سودمند مادى و معنوى] كه انفاق مى كنيد، بايد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد.) و هر كار خيرى كه انجام دهيد، خداوند از آن آگاه است. [لازم نيست تظاهر كنيد، او مى داند].

«216» جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر شد؛ در حالى كه برايتان ناخوشايند است. چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است. و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است. و خدا مى داند، و شما نمى دانيد.

«217» از تو، در باره جنگ كردن در ماه حرام، سؤال مى كنند؛ بگو: (جنگ در آن، [گناهى] بزرگ است؛ ولى جلوگيرى از راه خدا [و گرايش مردم به آيين حق] و كفر ورزيدن نسبت به او و هتك احترام مسجد الحرام، و اخراج ساكنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ايجاد فتنه، [و محيط نامساعد، كه مردم را به كفر، تشويق و از ايمان بازمى دارد] حتّى از قتل بالاتر

است. و مشركان، پيوسته با شما مى جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آيينتان برگردانند؛ ولى كسى كه از آيينش برگردد، و در حال كفر بميرد، تمام اعمال نيك [گذشته] او، در دنيا و آخرت، برباد مى رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و هميشه در آن خواهند بود.

«218» كسانى كه ايمان آورده و كسانى كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد نموده اند، آنها اميد به رحمت پروردگار دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.

«219» در باره شراب و قمار از تو سؤال مى كنند، بگو: (در آنها گناه و زيان بزرگى است؛ و منافعى [از نظر مادى] براى مردم در بردارد؛ [ولى] گناه آنها از نفعشان بيشتر است. و از تو مى پرسند چه چيز انفاق كنند؟ بگو: از مازاد نيازمندى خود.) اينچنين خداوند آيات را براى شما روشن مى سازد، شايد انديشه كنيد!

«220» [تا انديشه كنيد] درباره دنيا و آخرت! و از تو در باره يتيمان سؤال مى كنند، بگو: (اصلاح كار آنان بهتر است. و اگر زندگى خود را با زندگى آنان بياميزيد، [مانعى ندارد؛] آنها برادر [دينى] شما هستند.) [و همچون يك برادر با آنها رفتار كنيد!] خداوند، مفسدان را از مصلحان، بازمى شناسد. و اگر خدا بخواهد، شما را به زحمت مى اندازد؛ [و دستور مى دهد در عين سرپرستى يتيمان، زندگى و اموال آنها را بكلى از اموال خود، جدا سازيد؛ ولى خداوند چنين نمى كند؛] زيرا او توانا و حكيم است.

«221» و با زنان مشرك و بت پرست، تا ايمان نياورده اند، ازدواج نكنيد! [اگر چه جز به ازدواج با كنيزان، دسترسى نداشته باشيد؛ زيرا] كنيز باايمان، از زن آزاد بت پرست، بهتر است؛ هر چند

[زيبايى، يا ثروت، يا موقعيت او] شما را به شگفتى آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت پرست، تا ايمان نياورده اند، در نياوريد! [اگر چه ناچار شويد آنها را به همسرى غلامان باايمان درآوريد؛ زيرا] يك غلام باايمان، از يك مرد آزاد بت پرست، بهتر است؛ هر چند [مال و موقعيت و زيبايى او،] شما را به شگفتى آورد. آنها دعوت به سوى آتش مى كنند؛ و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود مى نمايد، و آيات خويش را براى مردم روشن مى سازد؛ شايد متذكر شوند!

«222» و از تو، در باره خون حيض سؤال مى كنند، بگو: (چيز زيانبار و آلوده اى است؛ از اين رو در حالت قاعدگى، از آنان كناره گيرى كنيد! و با آنها نزديكى ننمايد، تا پاك شوند! و هنگامى كه پاك شدند، از طريقى كه خدا به شما فرمان داده، با آنها آميزش كنيد! خداوند، توبه كنندگان را دوست دارد، و پاكان را [نيز] دوست دارد.

«223» زنان شما، محل بذرافشانى شما هستند؛ پس هر زمان كه بخواهيد، مى توانيد با آنها آميزش كنيد. و [سعى نمائيد از اين فرصت بهره گرفته، با پرورش فرزندان صالح] اثر نيكى براى خود، از پيش بفرستيد! و از خدا بپرهيزيد و بدانيد او را ملاقات خواهيد كرد و به مؤمنان، بشارت ده!

«224» خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهيد! و براى اينكه نيكى كنيد، و تقوا پيشه سازيد، و در ميان مردم اصلاح كنيد [سوگند ياد ننماييد]! و خداوند شنوا و داناست.

«225» خداوند شما را به خاطر سوگندهايى كه بدون توجه ياد مى كنيد، مؤاخذه نخواهد كرد، اما به آنچه دلهاى شما كسب كرده، [و

سوگندهايى كه از روى اراده و اختيار، ياد مى كنيد،] مؤاخذه مى كند. و خداوند، آمرزنده و بردبار است.

«226» كسانى كه زنان خود را (ايلاء) مى نمايند [= سوگند ياد مى كنند كه با آنها، آميزش جنسى ننمايند،] حق دارند چهار ماه انتظار بكشند. [و در ضمن اين چهار ماه، وضع خود را با همسر خويش، از نظر ادامه زندگى يا طلاق، روشن سازند.] اگر [در اين فرصت،] بازگشت كنند، [چيزى بر آنها نيست؛ زيرا] خداوند، آمرزنده و مهربان است.

«227» و اگر تصميم به جدايى گرفتند، [آن هم با شرايطش مانعى ندارد؛] خداوند شنوا و داناست.

«228» زنان مطلقه، بايد به مدت سه مرتبه عادت ماهانه ديدن [و پاك شدن] انتظار بكشند! [= عده نگه دارند] و اگر به خدا و روز رستاخيز، ايمان دارند، براى آنها حلال نيست كه آنچه را خدا در رحمهايشان آفريده، كتمان كنند. و همسرانشان، براى بازگرداندن آنها [و از سرگرفتن زندگى زناشويى] در اين مدت، [از ديگران] سزاوارترند؛ در صورتى كه [براستى] خواهان اصلاح باشند. و براى آنان، همانند وظايفى كه بر دوش آنهاست، حقوق شايسته اى قرار داده شده؛ و مردان بر آنان برترى دارند؛ و خداوند توانا و حكيم است.

«229» طلاق، [طلاقى كه رجوع و بازگشت دارد،] دو مرتبه است؛ [و در هر مرتبه،] بايد به طور شايسته همسر خود را نگاهدارى كند [و آشتى نمايد]، يا با نيكى او را رها سازد [و از او جدا شود]. و براى شما حلال نيست كه چيزى از آنچه به آنها داده ايد، پس بگيريد؛ مگر اينكه دو همسر، بترسند كه حدود الهى را برپا ندارند. اگر بترسيد كه حدود الهى را رعايت

نكنند، مانعى براى آنها نيست كه زن، فديه و عوضى بپردازد [و طلاق بگيرد]. اينها حدود و مرزهاى الهى است؛ از آن، تجاوز نكنيد! و هر كس از آن تجاوز كند، ستمگر است.

«230» اگر [بعد از دو طلاق و رجوع، بار ديگر] او را طلاق داد، از آن به بعد، زن بر او حلال نخواهد بود؛ مگر اينكه همسر ديگرى انتخاب كند [و با او، آميزش جنسى نمايد. در اين صورت،] اگر [همسر دوم] او را طلاق گفت، گناهى ندارد كه بازگشت كنند؛ [و با همسر اول، دوباره ازدواج نمايد؛] در صورتى كه اميد داشته باشند كه حدود الهى را محترم ميشمرند. اينها حدود الهى است كه [خدا] آن را براى گروهى كه آگاهند، بيان مى نمايد.

«231» و هنگامى كه زنان را طلاق داديد، و به آخرين روزهاى (عدّه) رسيدند، يا به طرز صحيحى آنها را نگاه داريد [و آشتى كنيد]، و يا به طرز پسنديده اى آنها را رها سازيد! و هيچ گاه به خاطر زيان رساندن و تعدّى كردن، آنها را نگاه نداريد! و كسى كه چنين كند، به خويشتن ستم كرده است. [و با اين اعمال، و سوء استفاده از قوانين الهى،] آيات خدا را به استهزا نگيريد! و به ياد بياوريد نعمت خدا را بر خود، و كتاب آسمانى و علم و دانشى كه بر شما نازل كرده، و شما را با آن، پند مى دهد! و از خدا بپرهيزيد! و بدانيد خداوند از هر چيزى آگاه است [و از نيات كسانى كه از قوانين او، سوء استفاده مى كنند، با خبر است]!

«232» و هنگامى كه زنان را طلاق داديد و عدّه خود را

به پايان رساندند، مانع آنها نشويد كه با همسران [سابق] خويش، ازدواج كنند! اگر در ميان آنان، به طرز پسنديده اى تراضى برقرار گردد. اين دستورى است كه تنها افرادى از شما، كه ايمان به خدا و روز قيامت دارند، از آن، پند مى گيرند [و به آن، عمل مى كنند]. اين [دستور]، براى رشد [خانواده هاى] شما مؤثرتر، و براى شستن آلودگيها مفيدتر است؛ و خدا مى داند و شما نمى دانيد.

«233» مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شير مى دهند. [اين] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند. و بر آن كس كه فرزند براى او متولّد شده [= پدر]، لازم است خوراك و پوشاك مادر را به طور شايسته [در مدت شير دادن بپردازد؛ حتى اگر طلاق گرفته باشد.] هيچ كس موظّف به بيش از مقدار توانايى خود نيست! نه مادر [به خاطر اختلاف با پدر] حق ضرر زدن به كودك را دارد، و نه پدر. و بر وارث او نيز لازم است اين كار را انجام دهد [= هزينه مادر را در دوران شيرخوارگى تأمين نمايد]. و اگر آن دو، با رضايت يكديگر و مشورت، بخواهند كودك را [زودتر] از شير بازگيرند، گناهى بر آنها نيست. و اگر [با عدم توانايى، يا عدم موافقت مادر] خواستيد دايه اى براى فرزندان خود بگيريد، گناهى بر شما نيست؛ به شرط اينكه حق گذشته مادر را به طور شايسته بپردازيد. و از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد! و بدانيد خدا، به آنچه انجام مى دهيد، بيناست!

«234» و كسانى كه از شما مى ميرند و همسرانى باقى مى گذارند، بايد چهار ماه و ده روز، انتظار بكشند [و عدّه نگه دارند]!

و هنگامى كه به آخر مدتشان رسيدند، گناهى بر شما نيست كه هر چه مى خواهند، در باره خودشان به طور شايسته انجام دهند [و با مرد دلخواه خود، ازدواج كنند]. و خدا به آنچه عمل مى كنيد، آگاه است.

«235» و گناهى بر شما نيست كه به طور كنايه، [از زنانى كه همسرانشان مرده اند] خواستگارى كنيد، و يا در دل تصميم بر اين كار بگيريد [بدون اينكه آن را اظهار كنيد]. خداوند مى دانست شما به ياد آنها خواهيد افتاد؛ [و با خواسته طبيعى شما به شكل معقول، مخالف نيست؛] ولى پنهانى با آنها قرار زناشويى نگذاريد، مگر اينكه به طرز پسنديده اى [به طور كنايه] اظهار كنيد! [ولى در هر حال،] اقدام به ازدواج ننماييد، تا عدّه آنها سرآيد! و بدانيد خداوند آنچه را در دل داريد، مى داند! از مخالفت او بپرهيزيد! و بدانيد خداوند، آمرزنده و بردبار است [و در مجازات بندگان، عجله نمى كند]!

«236» اگر زنان را قبل از آميزش جنسى يا تعيين مهر، [به عللى] طلاق دهيد، گناهى بر شما نيست. [و در اين موقع،] آنها را [با هديه اى مناسب،] بهره مند سازيد! آن كس كه توانايى دارد، به اندازه تواناييش، و آن كس كه تنگدست است، به اندازه خودش، هديه اى شايسته [كه مناسب حال دهنده و گيرنده باشد] بدهد! و اين بر نيكوكاران، الزامى است.

«237» و اگر آنان را، پيش از آن كه با آنها تماس بگيريد و [آميزش جنسى كنيد] طلاق دهيد، در حالى كه مهرى براى آنها تعيين كرده ايد، [لازم است] نصف آنچه را تعيين كرده ايد [به آنها بدهيد] مگر اينكه آنها [حق خود را] ببخشند؛ يا [در صورتى كه صغير و سفيه

باشند، ولى آنها، يعنى] آن كس كه گره ازدواج به دست اوست، آن را ببخشد. و گذشت كردن شما [و بخشيدن تمام مهر به آنها] به پرهيزكارى نزديكتر است، و گذشت و نيكوكارى را در ميان خود فراموش نكنيد، كه خداوند به آنچه انجام مى دهيد، بيناست!

«238» در انجام همه نمازها، [به خصوص] نماز وسطى [= نماز ظهر] كوشا باشيد! و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا بپاخيزيد!

«239» و اگر [به خاطر جنگ، يا خطر ديگرى] بترسيد، [نماز را] در حال پياده يا سواره انجام دهيد! اما هنگامى كه امنيت خود را بازيافتيد، خدا را ياد كنيد! [= نماز را به صورت معمولى بخوانيد!] همان گونه كه خداوند، چيزهايى را كه نمى دانستيد، به شما تعليم داد.

«240» و كسانى كه از شما در آستانه مرگ قرارمى گيرند و همسرانى از خود به جا مى گذارند، بايد براى همسران خود وصيت كنند كه تا يك سال، آنها را [با پرداختن هزينه زندگى] بهره مند سازند؛ به شرط اينكه آنها [از خانه شوهر] بيرون نروند [و اقدام به ازدواج مجدد نكنند]. و اگر بيرون روند، [حقى در هزينه ندارند؛ ولى] گناهى بر شما نيست نسبت به آنچه در باره خود، به طور شايسته انجام مى دهند. و خداوند، توانا و حكيم است.

«241» و براى زنان مطلقه، هديه مناسبى لازم است [كه از طرف شوهر، پرداخت گردد]. اين، حقى است بر مردان پرهيزكار.

«242» اين چنين، خداوند آيات خود را براى شما شرح مى دهد؛ شايد انديشه كنيد!

«243» آيا نديدى جمعيتى را كه از ترس مرگ، از خانه هاى خود فرار كردند؟ و آنان، هزارها نفر بودند [كه به بهانه بيمارى طاعون،

از شركت در ميدان جهاد خوددارى نمودند]. خداوند به آنها گفت: بميريد! [و به همان بيمارى، كه آن را بهانه قرار داده بودند، مردند.] سپس خدا آنها را زنده كرد؛ [و ماجراى زندگى آنها را درس عبرتى براى آيندگان قرار داد.] خداوند نسبت به بندگان خود احسان مى كند؛ ولى بيشتر مردم، شكر [او را] بجا نمى آورند.

«244» و در راه خدا، پيكار كنيد! و بدانيد خداوند، شنوا و داناست.

«245» كيست كه به خدا (قرض الحسنه اى) دهد، [و از اموالى كه خدا به او بخشيده، انفاق كند،] تا آن را براى او، چندين برابر كند؟ و خداوند است [كه روزى بندگان را] محدود يا گسترده مى سازد؛ [و انفاق، هرگز باعث كمبود روزى آنها نمى شود]. و به سوى او باز مى گرديد [و پاداش خود را خواهيد گرفت].

«246» آيا مشاهده نكردى جمعى از بنى اسرائيل را بعد از موسى، كه به پيامبر خود گفتند: (زمامدار [و فرماندهى] براى ما انتخاب كن! تا [زير فرمان او] در راه خدا پيكار كنيم. پيامبر آنها گفت: (شايد اگر دستور پيكار به شما داده شود، [سرپيچى كنيد، و] در راه خدا، جهاد و پيكار نكنيد!) گفتند: (چگونه ممكن است در راه خدا پيكار نكنيم، در حالى كه از خانه ها و فرزندانمان رانده شده ايم، [و شهرهاى ما به وسيله دشمن اشغال، و فرزندان ما اسير شده اند]؟!) اما هنگامى كه دستور پيكار به آنها داده شد، جز عدّه كمى از آنان، همه سرپيچى كردند. و خداوند از ستمكاران، آگاه است.

«247» و پيامبرشان به آنها گفت: (خداوند [طالوت] را براى زمامدارى شما مبعوث [و انتخاب] كرده است.) گفتند: (چگونه او بر ما

حكومت كند، با اينكه ما از او شايسته تريم، و او ثروت زيادى ندارد؟!) گفت: (خدا او را بر شما برگزيده، و او را در علم و [قدرت] جسم، وسعت بخشيده است. خداوند، ملكش را به هر كس بخواهد، مى بخشد؛ و احسان خداوند، وسيع است؛ و [از لياقت افراد براى منصب ها] آگاه است.)

«248» و پيامبرشان به آنها گفت: (نشانه حكومت او، اين است كه [صندوق عهد] به سوى شما خواهد آمد. [همان صندوقى كه] در آن، آرامشى از پروردگار شما، و يادگارهاى خاندان موسى و هارون قرار دارد؛ در حالى كه فرشتگان، آن را حمل مى كنند. در اين موضوع، نشانه اى [روشن] براى شماست؛ اگر ايمان داشته باشيد.)

«249» و هنگامى كه طالوت [به فرماندهى لشكر بنى اسرائيل منصوب شد، و] سپاهيان را با خود بيرون برد، به آنها گفت: (خداوند، شما را به وسيله يك نهر آب، آزمايش مى كند؛ آنها [كه به هنگام تشنگى،] از آن بنوشند، از من نيستند؛ و آنها كه جز يك پيمانه با دست خود، بيشتر از آن نخورند، از من هستند) جز عده كمى، همگى از آن آب نوشيدند. سپس هنگامى كه او، و افرادى كه با او ايمان آورده بودند، [و از بوته آزمايش، سالم به در آمدند،] از آن نهر گذشتند، [از كمى نفرات خود، ناراحت شدند؛ و عده اى] گفتند: (امروز، ما توانايى مقابله با [جالوت] و سپاهيان او را نداريم.) اما آنها كه مى دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد [و به روز رستاخيز، ايمان داشتند] گفتند: (چه بسيار گروه هاى كوچكى كه به فرمان خدا، بر گروه هاى عظيمى پيروز شدند!) و خداوند، با صابران و استقامت كنندگان] است.

«250» و

هنگامى كه در برابر [جالوت] و سپاهيان او قرارگرفتند گفتند: (پروردگارا! پيمانه شكيبايى و استقامت را بر ما بريز! و قدمهاى ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعيّت كافران، پيروز بگردان!

«251» سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزيمت واداشتند. و (داوود) [نوجوان نيرومند و شجاعى كه در لشكر (طالوت) بود]، (جالوت) را كشت؛ و خداوند، حكومت و دانش را به او بخشيد؛ و از آنچه مى خواست به او تعليم داد. و اگر خداوند، بعضى از مردم را به وسيله بعضى ديگر دفع نمى كرد، زمين را فساد فرامى گرفت، ولى خداوند نسبت به جهانيان، لطف و احسان دارد.

«252» اينها، آيات خداست كه به حق، بر تو مى خوانيم؛ و تو از رسولان [ما] هستى.

«253» بعضى از آن رسولان را بر بعضى ديگر برترى داديم؛ برخى از آنها، خدا با او سخن مى گفت؛ و بعضى را درجاتى برتر داد؛ و به عيسى بن مريم، نشانه هاى روشن داديم؛ و او را با (روح القدس) تأييد نموديم؛ [ولى فضيلت و مقام آن پيامبران، مانع اختلاف امتها نشد.] و اگر خدا مى خواست، كسانى كه بعد از آنها بودند، پس از آن همه نشانه هاى روشن كه براى آنها آمد، جنگ و ستيز نمى كردند؛ [اما خدا مردم را مجبور نساخته؛ و آنها را در پيمودن راه سعادت، آزاد گذارده است؛] ولى اين امتها بودند كه با هم اختلاف كردند؛ بعضى ايمان آوردند و بعضى كافر شدند؛ [و جنگ و خونريزى بروز كرد. و باز] اگر خدا مى خواست، با هم پيكار نمى كردند؛ ولى خداوند، آنچه را مى خواهد، [از روى حكمت] انجام مى دهد [و هيچ كس را به قبول

چيزى مجبور نمى كند].

«254» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از آنچه به شما روزى داده ايم، انفاق كنيد! پيش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن، نه خريد و فروش است [تا بتوانيد سعادت و نجات از كيفر را براى خود خريدارى كنيد]، و نه دوستى [و رفاقتهاى مادى سودى دارد]، و نه شفاعت؛ [زيرا شما شايسته شفاعت نخواهيد بود.] و كافران، خود ستمگرند؛ [هم به خودشان ستم مى كنند، هم به ديگران].

«255» هيچ معبودى نيست جز خداوند يگانه زنده، كه قائم به ذات خويش است، و موجودات ديگر، قائم به او هستند؛ هيچگاه خواب سبك و سنگينى او را فرانمى گيرد؛ [و لحظه اى از تدبير جهان هستى، غافل نمى ماند؛] آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آن اوست؛ كيست كه در نزد او، جز به فرمان او شفاعت كند؟! [بنابراين، شفاعت شفاعت كنندگان، براى آنها كه شايسته شفاعتند، از مالكيت مطلقه او نمى كاهد.] آنچه را در پيش روى آنها [= بندگان] و پشت سرشان است مى داند؛ [و گذشته و آينده، در پيشگاه علم او، يكسان است.] و كسى از علم او آگاه نمى گردد؛ جز به مقدارى كه او بخواهد. [اوست كه به همه چيز آگاه است؛ و علم و دانش محدود ديگران، پرتوى از علم بى پايان و نامحدود اوست.] تخت [حكومت] او، آسمانها و زمين را دربرگرفته؛ و نگاهدارى آن دو [= آسمان و زمين][، او را خسته نميكند. بلندى مقام و عظمت، مخصوص اوست.

«256» در قبول دين، اكراهى نيست. [زيرا] راه درست از راه انحرافى، روشن شده است. بنابر اين، كسى كه به طاغوت [= بت و شيطان، و هر موجود طغيانگر]

كافر شود و به خدا ايمان آورد، به دستگيره محكمى چنگ زده است، كه گسستن براى آن نيست. و خداوند، شنوا و داناست.

«257» خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده اند؛ آنها را از ظلمتها، به سوى نور بيرون مى برد. [اما] كسانى كه كافر شدند، اولياى آنها طاغوتها هستند؛ كه آنها را از نور، به سوى ظلمتها بيرون مى برند؛ آنها اهل آتشند و هميشه در آن خواهند ماند.

«258» آيا نديدى [و آگاهى ندارى از] كسى [= نمرود] كه با ابراهيم در باره پروردگارش محاجه و گفتگو كرد؟ زيرا خداوند به او حكومت داده بود؛ [و بر اثر كمى ظرفيت، از باده غرور سرمست شده بود؛] هنگامى كه ابراهيم گفت: (خداى من آن كسى است كه زنده مى كند و مى ميراند.) او گفت: (من نيز زنده مى كنم و مى ميرانم!) [و براى اثبات اين كار و مشتبه ساختن بر مردم دستور داد دو زندانى را حاضر كردند، فرمان آزادى يكى و قتل ديگرى را داد] ابراهيم گفت: (خداوند، خورشيد را از افق مشرق مى آورد؛ [اگر راست مى گويى كه حاكم بر جهان هستى تويى،] خورشيد را از مغرب بياور!) [در اينجا] آن مرد كافر، مبهوت و وامانده شد. و خداوند، قوم ستمگر را هدايت نمى كند.

«259» يا همانند كسى كه از كنار يك آبادى [ويران شده] عبور كرد، در حالى كه ديوارهاى آن، به روى سقفها فرو ريخته بود، [و اجساد و استخوانهاى اهل آن، در هر سو پراكنده بود؛ او با خود] گفت: (چگونه خدا اينها را پس از مرگ، زنده مى كند؟!) [در اين هنگام،] خدا او را يكصد سال ميراند؛ سپس زنده كرد؛ و به

او گفت: (چه قدر درنگ كردى؟) گفت: (يك روز؛ يا بخشى از يك روز.) فرمود: (نه، بلكه يكصد سال درنگ كردى! نگاه كن به غذا و نوشيدنى خود [كه همراه داشتى، با گذشت سالها] هيچ گونه تغيير نيافته است! [خدايى كه يك چنين مواد فاسدشدنى را در طول اين مدت، حفظ كرده، بر همه چيز قادر است!] ولى به الاغ خود نگاه كن [كه چگونه از هم متلاشى شده! اين زنده شدن تو پس از مرگ، هم براى اطمينان خاطر توست، و هم] براى اينكه تو را نشانه اى براى مردم [در مورد معاد] قرار دهيم. [اكنون] به استخوانها[ى مركب سوارى خود] نگاه كن كه چگونه آنها را برداشته، به هم پيوند مى دهيم، و گوشت بر آن مى پوشانيم!) هنگامى كه [اين حقايق] بر او آشكار شد، گفت: (مى دانم خدا بر هر كارى توانا است).

«260» و [به خاطر بياور] هنگامى را كه ابراهيم گفت: (خدايا! به من نشان بده چگونه مردگان را زنده مى كنى؟) فرمود: (مگر ايمان نياورده اى؟!) عرض كرد: (آرى، ولى مى خواهم قلبم آرامش يابد.) فرمود: (در اين صورت، چهار نوع از مرغان را انتخاب كن! و آنها را [پس از ذبح كردن،] قطعه قطعه كن [و در هم بياميز]! سپس بر هر كوهى، قسمتى از آن را قرار بده، بعد آنها را بخوان، به سرعت به سوى تو مى آيند! و بدان خداوند قادر و حكيم است؛ [هم از ذرات بدن مردگان آگاه است، و هم توانايى بر جمع آنها دارد]).

«261» كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، همانند بذرى هستند كه هفت خوشه بروياند؛ كه در هر خوشه، يكصد دانه باشد؛ و

خداوند آن را براى هر كس بخواهد [و شايستگى داشته باشد]، دو يا چند برابر مى كند؛ و خدا [از نظر قدرت و رحمت،] وسيع، و [به همه چيز] داناست.

«262» كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس به دنبال انفاقى كه كرده اند، منت نمى گذارند و آزارى نمى رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان [محفوظ] است؛ و نه ترسى دارند، و نه غمگين مى شوند.

«263» گفتار پسنديده [در برابر نيازمندان]، و عفو [و گذشت از خشونتهاى آنها]، از بخششى كه آزارى به دنبال آن باشد، بهتر است؛ و خداوند، بى نياز و بردبار است.

«264» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! بخششهاى خود را با منت و آزار، باطل نسازيد! همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم، انفاق مى كند؛ و به خدا و روز رستاخيز، ايمان نمى آورد؛ [كار او] همچون قطعه سنگى است كه بر آن، [قشر نازكى از] خاك باشد؛ [و بذرهايى در آن افشانده شود؛] و رگبار باران به آن برسد، [و همه خاكها و بذرها را بشويد،] و آن را صاف [و خالى از خاك و بذر] رها كند. آنها از كارى كه انجام داده اند، چيزى به دست نمى آورند؛ و خداوند، جمعيت كافران را هدايت نمى كند.

«265» و [كار] كسانى كه اموال خود را براى خشنودى خدا، و تثبيت [ملكات انسانى در] روح خود، انفاق مى كنند، همچون باغى است كه در نقطه بلندى باشد، و بارانهاى درشت به آن برسد، [و از هواى آزاد و نور آفتاب، به حد كافى بهره گيرد،] و ميوه خود را دو چندان دهد [كه هميشه شاداب و با طراوت است.] و خداوند به

آنچه انجام مى دهيد، بيناست.

«266» آيا كسى از شما دوست دارد كه باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد كه از زير درختان آن، نهرها بگذرد، و براى او در آن [باغ]، از هر گونه ميوه اى وجود داشته باشد، در حالى كه به سن پيرى رسيده و فرزندانى [كوچك و] ضعيف دارد؛ [در اين هنگام،] گردبادى [كوبنده]، كه در آن آتش [سوزانى] است، به آن برخورد كند و شعله ور گردد و بسوزد؟! [همين طور است حال كسانى كه انفاقهاى خود را، با ريا و منت و آزار، باطل مى كنند.] اين چنين خداوند آيات خود را براى شما آشكار مى سازد؛ شايد بينديشيد [و با انديشه، راه حق را بيابيد]!

«267» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از قسمتهاى پاكيزه اموالى كه [از طريق تجارت] به دست آورده ايد، و از آنچه از زمين براى شما خارج ساخته ايم [از منابع و معادن و درختان و گياهان]، انفاق كنيد! و براى انفاق، به سراغ قسمتهاى ناپاك نرويد در حالى كه خود شما، [به هنگام پذيرش اموال،] حاضر نيستيد آنها را بپذيريد؛ مگر از روى اغماض و كراهت! و بدانيد خداوند، بى نياز و شايسته ستايش است.

«268» شيطان، شما را [به هنگام انفاق،] وعده فقر و تهيدستى مى دهد؛ و به فحشا [و زشتيها] امر مى كند؛ ولى خداوند وعده (آمرزش) و (فزونى) به شما مى دهد؛ و خداوند، قدرتش وسيع، و [به هر چيز] داناست. [به همين دليل، به وعده هاى خود، وفا مى كند.]

«269» [خدا] دانش و حكمت را به هر كس بخواهد [و شايسته بداند] مى دهد؛ و به هر كس دانش داده شود، خير فراوانى داده شده است. و جز خردمندان، [اين

حقايق را درك نمى كنند، و] متذكر نمى گردند.

«270» و هر چيز را كه انفاق مى كنيد، يا [اموالى را كه] نذر كرده ايد [در راه خدا انفاق كنيد]، خداوند آنها را مى داند. و ستمگران ياورى ندارند.

«271» اگر انفاقها را آشكار كنيد، خوب است! و اگر آنها را مخفى ساخته و به نيازمندان بدهيد، براى شما بهتر است! و قسمتى از گناهان شما را مى پوشاند؛ [و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهيد شد.] و خداوند به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است.

«272» هدايت آنها [به طور اجبار،] بر تو نيست؛ [بنابر اين، ترك انفاق به غير مسلمانان، براى اجبار به اسلام، صحيح نيست؛] ولى خداوند، هر كه را بخواهد [و شايسته بداند]، هدايت مى كند. و آنچه را از خوبيها و اموال انفاق مى كنيد، براى خودتان است؛ [ولى] جز براى رضاى خدا، انفاق نكنيد! و آنچه از خوبيها انفاق مى كنيد، [پاداش آن] به طور كامل به شما داده مى شود؛ و به شما ستم نخواهد شد.

«273» [انفاقِ شما، مخصوصاً بايد] براى نيازمندانى باشد كه در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته اند؛ [و توجّه به آيين خدا، آنها را از وطنهاى خويش آواره ساخته؛ و شركت در ميدانِ جهاد، به آنها اجازه نمى دهد تا براى تأمين هزينه زندگى، دست به كسب و تجارتى بزنند؛] نمى توانند مسافرتى كنند [و سرمايه اى به دست آورند؛] و از شدّت خويشتن دارى، افراد ناآگاه آنها را بى نياز مى پندارند؛ امّا آنها را از چهره هايشان مى شناسى؛ و هرگز با اصرار چيزى از مردم نمى خواهند. [اين است مشخّصات آنها!] و هر چيز خوبى در راه خدا انفاق كنيد، خداوند از آن آگاه است.

«274» آنها كه اموال

خود را، شب و روز، پنهان و آشكار، انفاق مى كنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگين مى شوند.

«275» كسانى كه ربا مى خورند، [در قيامت] برنمى خيزند مگر مانند كسى كه بر اثر تماسّ شيطان، ديوانه شده [و نمى تواند تعادل خود را حفظ كند؛ گاهى زمين مى خورد، گاهى بپا مى خيزد]. اين، به خاطر آن است كه گفتند: (داد و ستد هم مانند ربا است [و تفاوتى ميان آن دو نيست.]) در حالى كه خدا بيع را حلال كرده، و ربا را حرام! [زيرا فرق ميان اين دو، بسيار است.] و اگر كسى اندرز الهى به او رسد، و [از رباخوارى] خوددارى كند، سودهايى كه در سابق [= قبل از نزول حكم تحريم] به دست آورده، مال اوست؛ [و اين حكم، گذشته را شامل نمى گردد؛] و كار او به خدا واگذار مى شود؛ [و گذشته او را خواهد بخشيد.] امّا كسانى كه بازگردند [و بار ديگر مرتكب اين گناه شوند]، اهل آتشند؛ و هميشه در آن مى مانند.

«276» خداوند، ربا را نابود مى كند؛ و صدقات را افزايش مى دهد! و خداوند، هيچ انسانِ ناسپاسِ گنهكارى را دوست نمى دارد.

«277» كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زكات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگين مى شوند.

«278» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد، و آنچه از [مطالبات] ربا باقى مانده، رها كنيد؛ اگر ايمان داريد!

«279» اگر [چنين] نمى كنيد، بدانيد خدا و رسولش، با شما پيكار خواهند كرد! و اگر توبه كنيد، سرمايه هاى شما، از آنِ شماست

[= اصل سرمايه، بدون سود]؛ نه ستم مى كنيد، و نه بر شما ستم وارد مى شود.

«280» و اگر [بدهكار،] قدرت پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى، مهلت دهيد! [و در صورتى كه براستى قدرت پرداخت را ندارد،] براى خدا به او ببخشيد بهتر است؛ اگر [منافع اين كار را] بدانيد!

«281» و از روزى بپرهيزيد [و بترسيد] كه در آن روز، شما را به سوى خدا بازمى گردانند؛ سپس به هر كس، آنچه انجام داده، به طور كامل باز پس داده مى شود، و به آنها ستم نخواهد شد. [چون هر چه مى بينند، نتايج اعمال خودشان است.]

«282» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه بدهى مدّت دارى [به خاطر وام يا داد و ستد] به يكديگر پيدا كنيد، آن را بنويسيد! و بايد نويسنده اى از روى عدالت، [سند را] در ميان شما بنويسد! و كسى كه قدرت بر نويسندگى دارد، نبايد از نوشتن - همان طور كه خدا به او تعليم داده - خوددارى كند! پس بايد بنويسد، و آن كس كه حق بر عهده اوست، بايد املا كند، و از خدا كه پروردگار اوست بپرهيزد، و چيزى را فروگذار ننمايد! و اگر كسى كه حق بر ذمه اوست، سفيه [يا از نظر عقل] ضعيف [و مجنون] است، يا [به خاطر لال بودن،] توانايى بر املاكردن ندارد، بايد ولى او [به جاى او،] با رعايت عدالت، املا كند! و دو نفر از مردان [عادل] خود را [بر اين حقّ] شاهد بگيريد! و اگر دو مرد نبودند، يك مرد و دو زن، از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند، انتخاب كنيد! [و اين دو

زن، بايد با هم شاهد قرار گيرند،] تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند. و شهود نبايد به هنگامى كه آنها را [براى شهادت] دعوت مى كنند، خوددارى نمايند! و از نوشتن [بدهى خود،] چه كوچك باشد يا بزرگ، ملول نشويد [هر چه باشد بنويسيد]! اين، در نزد خدا به عدالت نزديكتر، و براى شهادت مستقيم تر، و براى جلوگيرى از ترديد و شك [و نزاع و گفتگو] بهتر مى باشد؛ مگر اينكه داد و ستد نقدى باشد كه بين خود، دست به دست مى كنيد. در اين صورت، گناهى بر شما نيست كه آن را ننويسيد. ولى هنگامى كه خريد و فروش [نقدى] مى كنيد، شاهد بگيريد! و نبايد به نويسنده و شاهد، [به خاطر حقگويى،] زيانى برسد [و تحت فشار قرار گيرند]! و اگر چنين كنيد، از فرمان پروردگار خارج شده ايد. از خدا بپرهيزيد! و خداوند به شما تعليم مى دهد؛ خداوند به همه چيز داناست.

«283» و اگر در سفر بوديد، و نويسنده اى نيافتيد، گروگان بگيريد! [گروگانى كه در اختيار طلبكار قرار گيرد.] و اگر به يكديگر اطمينان [كامل] داشته باشيد، [گروگان لازم نيست، و] بايد كسى كه امين شمرده شده [و بدون گروگان، چيزى از ديگرى گرفته]، امانت [و بدهى خود را بموقع] بپردازد؛ و از خدايى كه پروردگار اوست. بپرهيزد! و شهادت را كتمان نكنيد! و هر كس آن را كتمان كند، قلبش گناهكار است. و خداوند، به آنچه انجام مى دهيد، داناست.

«284» آنچه در آسمانها و زمين است، از آنِ خداست. و [از اين رو] اگر آنچه را در دل داريد، آشكار سازيد يا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن،

محاسبه مى كند. سپس هر كس را بخواهد [و شايستگى داشته باشد]، مى بخشد؛ و هر كس را بخواهد [و مستحق باشد]، مجازات مى كند. و خداوند به همه چيز قدرت دارد.

«285» پيامبر، به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده، ايمان آورده است. [و او، به تمام سخنان خود، كاملاً مؤمن مى باشد.] و همه مؤمنان [نيز]، به خدا و فرشتگان او و كتابها و فرستادگانش، ايمان آورده اند؛ [و مى گويند:] ما در ميان هيچ يك از پيامبران او، فرق نمى گذاريم [و به همه ايمان داريم]. و [مؤمنان] گفتند: (ما شنيديم و اطاعت كرديم. پروردگارا! [انتظارِ] آمرزش تو را [داريم]؛ و بازگشت [ما] به سوى توست.)

«286» خداوند هيچ كس را، جز به اندازه تواناييش، تكليف نمى كند. [انسان،] هر كار [نيكى] را انجام دهد، براى خود انجام داده؛ و هر كار [بدى] كند، به زيان خود كرده است. [مؤمنان مى گويند:] پروردگارا! اگر ما فراموش يا خطا كرديم، ما را مؤاخذه مكن! پروردگارا! تكليف سنگينى بر ما قرار مده، آن چنان كه [به خاطر گناه و طغيان،] بر كسانى كه پيش از ما بودند، قرار دادى! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداريم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوى! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مايى، پس ما را بر جمعيّت كافران، پيروز گردان!

و از آنچه به آنان روزى داده ايم، انفاق مى كنند. (3)

و آنان كه به آنچه به سوى تو و به آنچه پيش از تو نازل شده، مؤمن هستند و به آخرت يقين دارند. (4)

آنانند كه از سوى پروردگارشان بر [راهِ] هدايت اند و آنانند كه رستگارند. (5)

بى ترديد براى كسانى كه [به خدا و آياتش] كافرند مساوى است چه [از عذاب] بيمشان دهى يا بيمشان ندهى، ايمان نمى آورند. (6)

خدا [به كيفر كفرشان] بر دل ها و گوش هايشان مُهرِ [تيره بختى] نهاده، و بر چشم هايشان پرده اى [از تاريكى است كه فروغ هدايت را نمى بينند]، و براى آنان عذابى بزرگ است. (7)

و گروهى از مردم [كه اهل نفاق اند] مى گويند: ما به خدا و روز قيامت ايمان آورديم، در حالى كه آنان مؤمن نيستند. (8)

[به گمان باطلشان] مى خواهند خدا و اهل ايمان را فريب دهند، در حالى كه جز خودشان را فريب نمى دهند، ولى [اين حقيقت را] درك نمى كنند. (9)

در دلِ آنان بيمارىِ [سختى از نفاق] است، پس خدا به كيفرِ نفاقشان بر بيماريشان افزود، و براى آنان در برابر آنچه همواره دروغ مى گفتند، عذابى دردناك است. (10)

چون به آنان گويند: در زمين فساد نكنيد، مى گويند: فقط ما اصلاح گريم! (11)

آگاه باشيد! يقيناً خود آنان فسادگرند، ولى درك نمى كنند. (12)

چون به آنان گويند: ايمان آوريد چنان كه ديگر مردم ايمان آوردند مى گويند: آيا ما هم مانند سبك مغزان ايمان آوريم؟! آگاه باشيد! قطعاً اينان خود سبك مغزند، ولى [از شدت كوردلى به اين حقيقت] آگاه نيستند. (13)

و هنگامى كه با اهل ايمان ديدار كنند، گويند: ما ايمان آورديم و چون با

شيطان هايشان [كه سرانِ شرك و كفرند] خلوت گزينند، گويند: بدون شك ما با شماييم، جز اين نيست كه ما [با تظاهر به ايمان] آنان را مسخره مى كنيم. (14)

خدا آنان را [به كيفر اين كار منافقانه در دنيا و آخرت] عذاب خواهد كرد، و آنان را در سركشى وتجاوزشان مهلت مى دهد [تا در گمراهى شان] سرگردان وحيران بمانند. (15)

آنان كسانى هستند كه گمراهى را به جاى هدايت خريدند، پس تجارتشان سود نكرد و از راه يافتگان [به سوى حق] نبودند. (16)

سرگذشت آنان مانند كسانى است كه [در شب بسيار تاريك بيابان] آتشى افروختند [تا در پرتو آن خود را از خطر نجات دهند]، چون آتش پيرامونشان را روشن ساخت، خدا [به وسيله توفانى سهمگين] نورشان را خاموش كرد و آنان را در تاريكى هايى كه مطلقاً نمى ديدند واگذاشت. (17)

كر و لال و كورند، به اين سبب آنان [از گمراهى و ضلالت به سوى هدايت و حقيقت] بازنمى گردند. (18)

يا [سرگذشت آنان] سرگذشتِ [دچار شدگان به] رگبارى شديد از آسمان است كه در آن تاريكى ها و رعد و برقى است، [آنان] انگشتانشان را از [صداىِ هولناكِ] صاعقه ها به خاطر بيم مرگ در گوش هايشان مى گذارند [در حالى كه راه گريزى از مرگ براى آنان نيست] و خدا به كافرانْ احاطه [همه جانبه] دارد. (19)

نزديك است كه آن برقِ [بسيار رخشنده، روشنىِ] چشم هاى آنان را بربايد؛ زمانى كه آنان را روشنى دهد، در آن روشنى راه مى روند و چون محيط را بر آنان تاريك كند، مى ايستند و اگر خدا مى خواست [شنوايىِ] گوش و [بينايىِ] چشم آنان را نابود مى كرد؛ زيرا خدا بر هر كارى تواناست. (20)

اى مردم! پروردگارتان را كه شما و پيشينيان شما را آفريده است، بپرستيد تا [با پرستيدن او] پرواپيشه شويد. (21)

آن پروردگارى كه زمين را براى شما بسترى گسترده و آسمان را سقفى برافراشته قرار داد و از آسمان، آبى [مانند برف و باران] نازل كرد و به وسيله آن از ميوه هاى گوناگون، رزق و روزى براى شما بيرون آورد؛ پس براى خدا شريكان و همتايانى قرار ندهيد در حالى كه مى دانيد [براى خدا در آفريدن و روزى دادن، شريك و همتايى وجود ندارد]. (22)

و اگر در آنچه ما بر بنده خود] محمّد (صلى الله عليه وآله)] نازل كرده ايم، شك داريد [كه وحى الهى است يا ساخته بشر] پس سوره اى مانند آن رابياوريد، و [براى اين كار] غير از خدا، شاهدان و گواهان خود را [از فُصحا و بُلغاى بزرگ عرب به يارى] فرا خوانيد، اگر [در گفتار خود كه اين قرآن ساخته بشر است نه وحى الهى [راستگوييد. (23)

و اگر اين كار را انجام نداديد - كه هرگز نمى توانيد انجام دهيد - بنابراين از آتشى كه هيزمش مردم و سنگ هايند، بپرهيزيد؛ آتشى كه براى كافران آماده شده است. (24)

و كسانى را كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته [چون عبادت حق و خدمت به خلق] انجام داده اند، مژده ده كه بهشت هايى ويژه آنان است كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است؛ هرگاه از آن بهشت ها ميوه اى آماده به آنان دهند، گويند: اين همان است كه از پيشْ روزىِ ما نمودند، و از ميوه هاى گوناگون كه [در طعم و گوارايى و زيبايى] شبيهِ هم است، نزد آنان آورند؛ در آنجا براى ايشان

همسرانى پاكيزه [از هر آلودگى] است؛ و در آن بهشت ها جاودانه اند. (25)

بى ترديد خدا [براى فهماندن مطلبى به مردم] از اينكه به پشه و فراتر از آن [در كوچكى] مَثَل بزند، شرم نمى كند؛ اما اهل ايمان آگاهند كه آن مثل از سوى پروردگارشان درست و حق است و اما كافران مى گويند: خدا از اين مثل چه اراده كرده است؟! خدا بسيارى را به آن مثل [به خاطر عدم دقت و مطالعه] گمراه مى كند، و بسيارى را به آن مثل [به سبب درك صحيح] هدايت مى نمايد؛ و جز فاسقان را به آن گمراه نمى كند. (26)

آنان كسانى هستند كه پيمان خدا را [كه توحيد و وحى و نبوت است] پس از استوارى اش [با دلايل عقلى و علمى و براهين منطقى با عدم وفاى به آن] مى شكنند و آنچه را خدا پيوند خوردن به آن را فرمان داده است [مانند پيوند با پيامبران و كتابهاى آسمانى و اهل بيت طاهرين و خويشان] قطع مى نمايند و در زمين تباهى و فساد بر پا مى كنند، آنانند كه زيانكارند. (27)

چگونه به خدا كفر مى ورزيد در حالى كه [پيش از دميده شدن روح به كالبدتان تركيبى از عناصر] مرده بوديد، پس شما را حيات بخشيد، سپس شما را مى ميراند، آن گاه دوباره زنده مى كند، سپس به سوى او بازگردانده مى شويد. (28)

اوست كه همه آنچه را در زمين است براى شما آفريد، سپس آفرينش آسمان را [كه به صورت ماده اى دود مانند بود] اراده كرد و آن را به شكل هفت آسمان [همراه با نظامى استوار] درست و نيكو قرار داد؛ و او [به قوانين و محاسباتِ] همه چيز

داناست. (29)

و آن زمان را ياد آر كه پروردگارت به فرشتگان گفت: به يقين جانشينى در زمين قرار مى دهم. گفتند: آيا موجودى را در زمين قرار مى دهى كه در آن به فساد و تباهى برخيزد و به ناحق خون ريزى كند و حال آن كه ما تو را همواره با ستايشت تسبيح مى گوييم و تقديس مى كنيم. [پروردگار] فرمود: من [از اين جانشين و قرار گرفتنش در زمين اسرارى] مى دانم كه شما نمى دانيد. (30)

و خدا همه نام ها[ىِ موجودات] را به آدم آموخت؛ سپس [هويت و حقايق ذات موجودات را] به فرشتگان ارائه كرد و گفت: مرا از نام هاى ايشان خبر دهيد، اگر [در ادعاى سزاوار بودنتان به جانشينى] راستگوييد. (31)

گفتند: تو از هر عيب و نقصى منزّهى، ما را دانشى جز آنچه خودت به ما آموخته اى نيست، يقيناً تويى كه بسيار دانا و حكيمى. (32)

[خدا] فرمود: اى آدم! فرشتگان را از نام هاى آنان خبر ده. پس هنگامى كه نام هايشان را به فرشتگان خبر داد [خدا] فرمود: آيا به شما نگفتم كه من يقيناً نهانِ آسمان ها و زمين را مى دانم، و به آنچه شما آشكار مى كنيد و به آنچه پنهان مى داريد، دانايم؟ (33)

و [ياد كن] هنگامى كه به فرشتگان گفتيم: به آدم سجده كنيد، [پس] سجده كردند مگر ابليس كه سر پيچيد و تكبّر ورزيد و از كافران شد. (34)

و گفتيم: اى آدم! تو و همسرت در اين بهشت سكونت گيريد و از هر جاى آنكه خواستيد فراوان و گوارا بخوريد، و به اين درخت نزديك نشويد كه [اگر نزديك شويد] از ستمكاران خواهيد شد. (35)

پس شيطان، هر دو را

از [طريق] آن درخت لغزانيد و آنان را از آنچه در آن بودند [چه مقام و مرتبه معنوى، و چه منزلت و جايگاه ظاهرى] بيرون كرد. و ما گفتيم: [اى آدم و حوا و اى ابليس!] در حالى كه دشمن يكديگريد [و تا ابد، بين شما آدميان و ابليسيان صلح و صفايى نخواهد بود، از اين جايگاه] فرود آييد و براى شما در زمين، قرارگاهى [براى زندگى] و تا مدتى معين، وسيله بهره ورى اندكى خواهد بود. (36)

پس آدم كلماتى را] مانند كلمه استغفار و توسّل به اهل بيت (عليهم السلام) كه مايه توبه و بازگشت بود] از سوى پروردگارش دريافت كرد و [پروردگار [توبه اش را پذيرفت؛ زيرا او بسيار توبه پذير و مهربان است. (37)

گفتيم: همگى از آن [مرتبه و مقام] فرود آييد؛ چنانچه از سوى من هدايتى براى شما آمد، پس كسانى كه از هدايتم پيروى كنند نه ترسى بر آنان است و نه اندوهگين شوند. (38)

و كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، اهل آتشند و در آن جاودانه اند. (39)

اى بنى اسرائيل! نعمت هاى مرا كه به شما عطا كردم، ياد كنيد و به پيمانم [كه سفارش به عبادت و ايمان به همه انبيا به ويژه پيامبر اسلام است] وفا كنيد تا من هم به پيمان شما [كه توقع ثواب وپاداش در برابر عبادت وايمان است] وفا كنم، و [نسبت به پيمان شكنى] فقط از من بترسيد. (40)

وبه آنچه [بر پيامبر اسلام] نازل كرده ام كه تصديق كننده [تورات وانجيلى] است كه با شماست، ايمان آوريد و نخستين كافر به آن نباشيد [كه نسل به نسل پس

از شما به پيروى از شما به آن كافر شوند] و آياتم را [در تورات كه اوصاف محمّد و قرآن در آن است، با تغيير دادن و تحريف كردن] به بهايى ناچيز نفروشيد، و فقط از من پروا كنيد. (41)

و حق را با باطل مخلوط نكنيد [تا تشخيص دادنشان بر مردمِ جوياى حق دشوار نشود]، وحق را [كه قرآن وپيامبر است] در حالى كه مى دانيد [و مى شناسيد، از مردم] پنهان نكنيد. (42)

و نماز را بر پا داريد، و زكات بپردازيد، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد [كه نماز خواندن با جماعت محبوب خداست]. (43)

آيا مردم را به نيكى فرمان مى دهيد و خود را [در ارتباط با نيكى] فراموش مى كنيد؟ در حالى كه كتاب [تورات را كه با شدت به نيكى دعوتتان كرده] مى خوانيد. آيا [به وضع زيان بار و خطرناك خود] نمى انديشيد؟ (44)

از صبر و نماز [براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگى ها و رسيدن به رحمت حق] كمك بخواهيد و بى ترديد اين كار جز بر كسانى كه در برابر حق قلبى فروتن دارند دشوار و گران است. (45)

[دارندگان قلب فروتن] كسانى هستند كه يقين دارند ديدار كننده [قيامت و پاداش] پروردگارشان مى باشد و قطعاً به سوى او بازمى گردند. (46)

اى بنى اسرائيل! نعمت هاى مرا كه به شما عطا كردم و اينكه شما را بر جهانيانِ [زمانِ خودتان] برترى دادم، ياد كنيد، (47)

و از روزى پروا كنيد كه نه كسى از كسى عذابى را دفع مى كند، و نه از كسى شفاعتى مى پذيرند، و نه از كسى [در برابر گناهانش] فديه و عوضى مى گيرند، و نه [براى رهايى از

آتش دوزخ] يارى مى شوند. (48)

و [يادكنيد] آن گاه كه شما را از [سيطره حكومت ظالمانه] فرعونيان نجات داديم؛ آنان كه همواره شما را به سخت ترين صورت شكنجه مى كردند، پسران شما را سر مى بريدند و زنان شما را [براى بيگارى و كنيزى] زنده مى گذاشتند. و در اين سختى ها ومشكلاتْ آزمايشى بزرگ از سوى پروردگارتان بود. (49)

و [ياد كنيد] هنگامى كه دريا را براى شما شكافتيم، پس شما را نجات داديم و فرعونيان را در حالى كه مى ديديد، غرق كرديم. (50)

و [ياد كنيد] زمانى كه [براى نازل كردن تورات] چهل شب با موسى وعده گذاشتيم، سپس شما بعد از [غايب شدن] او گوساله را معبود خود گرفتيد، در حالى كه [به سبب اين كار بسيار زشت] ستمكار بوديد. (51)

سپس بعد از آن [كار زشت] از [گناه] شما درگذشتيم، تا سپاس گزارى كنيد. (52)

و [ياد كنيد] هنگامى كه به موسى، كتاب و ميزان جداكننده [حق از باطل] عطا كرديم تا هدايت يابيد. (53)

و [ياد كنيد] زمانى كه موسى به قومش گفت: اى قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزيديد، پس به سوى آفريننده خود بازگرديد، و [افرادى از] خودتان را [كه گوساله را به پرستش گرفتند] بكشيد كه اين [عمل] براى شما در پيشگاه آفريدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا كردن دستورش] توبه شما را پذيرفت؛ زيرا او بسيار توبه پذير و مهربان است. (54)

و [ياد كنيد] آن گاه كه گفتيد: اى موسى! هرگز به تو ايمان نمى آوريم تا خدا را آشكارا [با چشم خود] ببينيم. پس صاعقه مرگبار شما را گرفت، در حالى

كه مى ديديد. (55)

سپس شما را پس از مرگتان برانگيختيم تا سپاس گزارى كنيد. (56)

و [در صحراى سوزان سينا] ابر را بر سر شما سايبان قرار داديم؛ و بر شما گزانگبين و بلدرچين نازل كرديم؛ [و گفتيم:] از خوراكى هاى پاك و پاكيزه اى كه روزىِ شما قرار داده ايم بخوريد. و آنان [در تجاوز و طغيانشان وناسپاسى وكفرانشان] بر ما ستم نكردند، بلكه همواره بر خود ستم مى ورزيدند. (57)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه گفتيم: به اين شهر [بيت المقدس] وارد شويد، و از نعمت هاى آن هر چه خواستيد، فراوان و گوارا بخوريد و از دروازه [شهر يا درِ معبد] فروتنانه و سجده كنان درآييد و بگوييد: [خدايا! خواسته ما] ريزش گناهان ماست، تا گناهانتان را بيامرزيم و به زودى [پاداش] نيكوكاران را بيفزايم. (58)

ولى ستمكاران، سخنى را كه [بيرون دروازه شهر] به آنان گفته شده بود [پس از ورود به شهر] به سخنى ديگر تبديل كردند [به جاى درخواست ريزش گناهان، درخواست امور مادى كردند]. ما هم بر ستمكاران به سبب آنكه همواره نافرمانى مى كردند، عذابى از آسمان فرود آورديم. (59)

و [ياد كنيد] آن گاه كه موسى براى قومش درخواست آب كرد، پس گفتيم: عصايت را به اين سنگ بزن. پس دوازده چشمه از آن جوشيد به طورى كه هر گروهى [از دوازده گروه بنى اسرائيل] چشمه ويژه خود را شناخت. [و گفتيم:] از روزىِ خدا بخوريد و بياشاميد و تبهكارانه در زمين فتنه و آشوب بر پا نكنيد. (60)

و [ياد كنيد] هنگامى كه گفتيد: اى موسى! ما هرگز بر يك نوع غذا صبر نمى كنيم، پس از پروردگارت بخواه تا از آنچه زمين

مى روياند از سبزى و خيار و سير و عدس و پيازش را براى ما آماده كند. [موسى] گفت: آيا شما به جاى غذاى بهتر، غذاى پست تر را مى خواهيد؟! [اكنون كه چنين درخواست ناروايى داريد] به شهرى فرود آييد كه آنچه خواستيد، براى شما آماده است. و [داغِ] خوارى و بيچارگى و نياز بر آنان زده شد و سزاوار خشم خدا شدند؛ اين [خوارى و خشم] به سبب آن بود كه آنان همواره به آيات خدا كفر مى ورزيدند و پيامبران را به ناحق مى كشتند؛ اين [كفرورزى و كشتن پيامبران] به علت آن بود كه [از فرمانِ من] سرپيچى نمودند و پيوسته [از حدود حق] تجاوز مى كردند. (61)

مسلماً كسانى كه [به ظاهر] ايمان آوردند، و يهودى ها و نصرانى ها و صابئى ها هر كدامشان [از روى حقيقت] به خدا و روز قيامت ايمان آورند و كار شايسته انجام دهند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است، و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين شوند. (62)

و [ياد كنيد] هنگامى كه از شما [بر پيروى از حق] پيمان گرفتيم، و كوه طور را بالاى سرتان برافراشتيم، [و گفتيم:] آنچه را [از آيات كتاب آسمانى] به شما داده ايم، با قدرت و قوّت دريافت كنيد، و آنچه را در آن است [براى اجرا كردن] به ياد داشته باشيد تا پرهيزكار شويد. (63)

آن گاه بعد از [پيمان گرفتن، از وفاكردن به آن] سرپيچى كرديد، و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، قطعاً از زيانكاران بوديد. (64)

بى ترديد شما [سرگذشتِ كسانى از هم مسلكان خود را] كه در روز شنبه [از فرمان خدا كه صيد

ماهى را حرام كرده بود] عصيان ورزيدند دانستيد كه [به كيفر عصيانشان] به آنان نهيب زديم كه به صورت بوزينگانى خوار و رانده شده درآييد. (65)

در نتيجه، آن [مجازات] را عبرتى براى كسانى كه شاهدِ حادثه بودند، وكسانى كه بعد از آنان مى آيند، و پندى براى پرواپيشگان قرار داديم. (66)

و [ياد كنيد] زمانى كه موسى به قومش گفت: خدا به شما فرمان مى دهد گاوى را ذبح كنيد، گفتند: آيا ما را مسخره مى كنى؟! گفت: به خدا پناه مى برم از اينكه از نادانان باشم. (67)

گفتند: از پروردگارت بخواه براى ما بيان كند كه آن گاو چگونه گاوى باشد؟ گفت: او مى فرمايد كه آن گاوى است نه پير از كارمانده، نه جوان نارسيده، [بلكه] گاوى ميان اين دو نوع گاو است. پس آنچه را به آن فرمان داده اند، انجام دهيد. (68)

گفتند: از پروردگارت بخواه كه براى ما توضيح دهد رنگش چگونه باشد؟ گفت: خدا مى گويد: گاوى است زرد و رنگش روشن كه بينندگان را شاد و مسرور مى كند. (69)

گفتند: از پروردگارت بخواه براى ما بيان كند كه [نهايتاً آن گاو] چه گاوى است؟ زيرا اين گاو بر ما مُبهم و مُشتبه شده، و اگر خدا بخواهد [به شناخت آن] هدايت خواهيم شد. (70)

گفت: او مى گويد: گاوى است كه نه رام است تا زمين را شخم زند و نه زراعت را آبيارى نمايد، [از هر عيب و نقصى] سالم است، و رنگى مخالف رنگ اصلى در آن نيست، گفتند: اكنون حق را براى ما آوردى. پس آن را ذبح كردند، در حالى كه نزديك بود فرمان خدا را اجرا نكنند!! (71)

و

[ياد كنيد] هنگامى كه كسى را كشتيد و درباره [قاتل] او به نزاع و ستيز برخاستيد؛ و خدا آشكار كننده چيزى است كه پنهان مى داشتيد. (72)

پس گفتيم: پاره اى از آن [گاو ذبح شده] را به مقتول بزنيد [تا زنده شود و قاتل را معرفى كند]. خدا مردگان را اين گونه زنده مى كند و نشانه هاى [قدرت و ربوبيّت] خود را به شما نشان مى دهد، تا بينديشيد. (73)

سپس دل هاى شما بعد از آن [معجزه شگفت انگيز] سخت شد، مانند سنگ يا سخت تر؛ زيرا پاره اى از سنگ هاست كه از آنها نهرها مى جوشد، و پاره اى از آنها مى شكافد و آب از آن بيرون مى آيد، و پاره اى از آنها از ترس خدا [از بلندى] سقوط مى كند؛ و خدا از آنچه انجام مى دهيد بى خبر نيست. (74)

آيا [شما مردم مؤمن] اميد داريد كه [آن سخت دلان] به [دين] شما ايمان بياورند؟! در حالى كه گروهى از آنان كلام خدا را همواره مى شنيدند، سپس بعد از آنكه [معنا و مفهومش را] درك مى كردند، [به سبب دنياطلبى و امور مادى] به دلخواه خود تغييرش مى دادند، در صورتى كه مى دانستند [به كلام خدا و به مردم جوياى حق خيانت مى كنند]. (75)

و هنگامى كه با مؤمنان ديدار كنند، مى گويند: ما ايمان آورديم. و چون با هم خلوت مى كنند [از روى اعتراض و ايراد] به يكديگر مى گويند: چرا حقايقى را كه خدا [در تورات درباره پيامبر اسلام] براى شما بيان كرده به مؤمنان مى گوييد تا [روز قيامت با اين حقايق] در پيشگاه پروردگارتان بر ضد شما استدلال كنند؟ آيا تعقّل نمى كنيد [كه نبايد زمينه استدلال بر ضد خود را در اختيار مؤمنان گذاريد؟!] (76)

آيا [آن سخت دلان] نمى دانند كه خدا آنچه را پنهان مى دارند و آنچه را آشكار مى كنند، مى داند؟! (77)

و گروهى از يهود، كه جاهل و بى سوادند [غير از تورات فعلى] كه جز بافته هاى دروغين [عالمان خائن آنان نيست] نمى دانند، و حال آن كه [در امر دين به سبب عدم تحقيق و دنبال نكردن علم و دانش] فقط در مسير گمان و خيال واهى قدم برمى دارند. (78)

پس واى بر كسانى كه با دست هاشان نوشته اى را مى نويسند، سپس مى گويند: اين [نوشته] از سوى خداست. تا با اين [كار زشت و خائنانه] بهايى ناچيز به دست آورند؛ پس واى بر آنان از آنچه دست هاشان نوشت، و واى بر آنان از آنچه به دست مى آورند. (79)

و گفتند: آتش [دوزخ] جز چند روزى به ما نمى رسد. بگو: آيا [بر اين عقيده خود] از نزد خدا پيمانى گرفته ايد؟ كه هرگز خدا از آن پيمان تخلّف نخواهد كرد، يا جاهلانه چيزى را به خدا نسبت مى دهيد؟ (80)

[نه چنين است كه مى گوييد] بلكه كسانى كه مرتكب گناه شدند وآثار گناه، سراسر وجودشان را فرا گرفت، آنان اهل آتشند و در آن جاودانه اند. (81)

و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، اهل بهشت اند و در آن جاودانه اند. (82)

و [ياد كنيد] زمانى كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خدا را نپرستيد، و به پدر و مادر و خويشان ويتيمان ومستمندان نيكى كنيد، و با مردم با خوش زبانى سخن گوييد، و نماز را بر پا داريد، و زكات بپردازيد، سپس همه شما جز اندكى [از پيمان خدا] روى گردانيديد؛ و شما [به طور عادت] روى گردان

هستيد. (83)

و [ياد كنيد] هنگامى كه از شما پيمان گرفتيم كه خون همديگر را نريزيد، و يكديگر را از خانه هاى خود آواره نكنيد، سپس [به پيمانتان] اقرار كرديد و بر آن هم گواهى مى دهيد. (84)

باز اين شما هستيد كه يكديگر را مى كشيد، و گروهى از خودتان را از خانه هايشان آواره مى كنيد، و از روى گناه و تجاوز يكديگر را بر ضد آنان [كه آواره كرده ايد] يارى و كمك مى دهيد، و اگر آنان در حال اسارت نزد شما آيند، براى آزاد شدنشان فديه مى دهيد، در صورتى كه آواره كردنشان بر شما حرام بود. آيا به بخشى از كتاب [آسمانى] ايمان مى آوريد و به بخشى ديگر كفر مى ورزيد؟ [حرام بودن جنگ و آواره كردن را مردود مى شماريد، و وجوب آزاد كردن هم كيشان را از اسارت قبول مى كنيد!] پس كيفر كسانى از شما كه چنين تبعيضى را [در آيات خدا] روا مى دارند، جز خوارى و رسوايى در زندگى دنيا نيست، و روز قيامت به سوى سخت ترين عذاب بازگردانيده مى شوند، و خدا از آنچه انجام مى دهيد، بى خبر نيست. (85)

اينان كسانى اند كه زندگى [زودگذر] دنيا را به جاى آخرت خريدند؛ پس نه عذاب از آنان سبك شود و نه يارى شوند. (86)

و يقيناً ما به موسى كتاب داديم و پس از او پيامبرانى به دنبال هم فرستاديم، و به عيسى بن مريم دلايل روشن و آشكار عطا نموديم، و او را به وسيله روح القدس توانايى بخشيديم؛ پس چرا هرگاه پيامبرى آيين و احكامى كه مطابق هوا و هوستان نبود براى شما آورد، سركشى كرديد؟ پس [نبوّتِ] گروهى را تكذيب نموديد وگروهى را مى كشتيد. (87)

و گفتند: دل هاى ما در غلاف و پوشش است [به اين علتْ كلام تو را نمى فهميم، ولى چنين نيست كه مى گويند] بلكه خدا به سبب كفرشان آنان را از رحمتش دور كرده [در نتيجه از پذيرفتن اسلام خوددارى مى كنند] پس اندكى ايمان مى آورند. (88)

و هنگامى كه براى آنان از سوى خدا كتابى [چون قرآن] آمد كه تصديق كننده توراتى است كه با آنان است، و همواره پيش از نزولش به خودشان [در سايه ايمان به آن] مژده پيروزى بر كافران مى دادند، پس [با اين وصف] زمانى كه قرآن [كه پيش از نزولش آن را با پيشگويى تورات مى شناختند] نزد آنان آمد، به آن كافر شدند؛ پس لعنت خدا بر كافران باد. (89)

بد چيزى است آنچه خود را به آن فروختند كه كفر ورزيدن از روى حسادت به كتابى است كه خدا نازل كرده [معترضانه مى گويند:] چرا خدا از فضل و احسانش به هر كه از بندگانش بخواهد [كتاب آسمانى] نازل مى كند، پس آنان به خشمى بر روى خشمى سزاوار شدند. و براى كافران عذابى خوار كننده است. (90)

هنگامى كه به آنان گويند: به آنچه كه خدا [بر پيامبر اسلام] نازل كرده ايمان آوريد، گويند: به توراتى كه بر خود ما يهوديان نازل شده ايمان مى آوريم و به غير آن در حالى كه حق است و تصديق كننده توراتى است كه با آنان است، كفر مى ورزند. بگو: اگر شما [از روى درستى و راستى به تورات] مؤمن بوديد، پس چرا پيش از اين پيامبران خدا را مى كشتيد؟ (91)

و قطعاً موسى براى شما معجزات و دلايلى روشن آورد، سپس شما پس از [رفتن]

او [به كوه طور] گوساله را معبود خود گرفتيد، در حالى كه [به خود و دلايل آشكار و روشن حق] ستمكار بوديد. (92)

و [ياد كنيد] زمانى كه از شما [براى پيروى از موسى] پيمان گرفتيم، و كوه طور را بالاى سرتان برافراشتيم [و گفتيم:] آنچه را [چون تورات] به شما داديم با قدرت و قوّت دريافت كنيد [و دستورهاى ما و پيامبرتان را بشنويد، به ظاهر] گفتند: شنيديم و [در باطن گفتند:] نافرمانى كرديم. و به سبب كفرشان دوستى گوساله با دل هايشان در آميخت. بگو: اگر شما مؤمن هستيد [و ايمانتان شما را به اين همه ظلم و جنايت و فساد فرمان مى دهد] پس بد چيزى است آنچه ايمانتان به آن فرمان مى دهد. (93)

بگو: اگر [آن گونه كه مى پنداريد] سراى آخرت [با همه نعمت هايش] نزد خدا ويژه شماست نه مردم ديگر، پس چنانچه راستگوييد مرگ را آرزو كنيد. (94)

و آنان هرگز مرگ را به سبب گناهانى كه مرتكب شده اند، آرزو نمى كنند؛ و خدا به ستمكاران داناست. (95)

و يقيناً آنان را حريص ترين مردم به زندگى [دراز مدت] خواهى يافت و [حتى حريص تر] از مشركان. هر يك از آنان آرزومند است كه اى كاش هزار سال عمرش دهند، ولى آن عمر طولانى دور كننده او از عذاب نيست؛ و خدا به آنچه انجام مى دهند، بيناست. (96)

[آنان مى گويند: چون جبرئيل، وحى را براى تو مى آورد ما با او دشمنيم؛ بنابراين به تو ايمان نمى آوريم] بگو: هر كه دشمن جيرئيل است [دشمن خداست] زيرا او قرآن را به فرمان خدا بر قلب تو نازل كرده است، در حالى كه تصديق كننده كتاب هاى پيش از

خود و هدايت وبشارت براى مؤمنان است. (97)

هر كه با خدا و فرشتگان و رسولانش و جبرئيل و ميكائيل دشمن باشد [كافر است]، و بى ترديد خدا دشمن كافران است. (98)

و يقيناً به سوى تو آياتى روشن نازل كرديم، و به آنها جز فاسقان كافر نمى شوند. (99)

آيا چنين نيست كه هرگاه يهود پيمانى [با خدا و رسولانش] بستند، گروهى از آنان، آن را شكستند؟ [آنان نه فقط عهد شكنند] بلكه بيشترشان ايمان نمى آورند. (100)

و زمانى كه فرستاده اى از سوى خدا به سويشان آمد كه تصديق كننده كتابى است كه با آنان است، گروهى از آنان كه [دانش] كتاب به آنان داده شده بود [با كمال گستاخى] كتاب خدا را پشت سر انداختند [و با آن به مخالفت برخاستند]، گويى نمى دانند [كه كلام خداست]. (101)

و [يهوديان] از آنچه شياطين در زمان پادشاهى سليمان [از علم سحر بر مردم مى خواندند] پيروى كردند. و [سليمان دست به سحر نيالود تا كافر شود، بنابراين] سليمان كافر نشد، ولى شياطين كه به مردم سحر مى آموختند، كافر شدند. و [نيز يهوديان] از آنچه بر دو فرشته هاروت و ماروت در شهر بابل نازل شد [پيروى كردند]، و حال آنكه آن دو فرشته به هيچ كس نمى آموختند مگر آنكه مى گفتند: ما فقط مايه آزمايشيم [و علم سحر را براى مبارزه با ساحران و باطل كردن سحرشان به تو تعليم مى دهيم]، پس [با به كار گرفتن آن در مواردى كه ممنوع و حرام است] كافر مشو. اما آنان از آن دو فرشته مطالبى [از سحر] مى آموختند كه با آن ميان مرد و همسرش جدايى مى انداختند؛ در حالى كه آنان

به وسيله آن سحر جز به اذن خدا قدرت آسيب رساندن به كسى را نداشتند؛ و همواره چيزى را مى آموختند كه به آنان آسيب مى رسانيد و سودى نمى بخشيد؛ و يقيناً [يهود] مى دانستند كه هر كس خريدار سحر باشد، در آخرت هيچ بهره اى ندارد. و همانا بدچيزى است آنچه خود را به آن فروختند اگر معرفت مى داشتند. (102)

و اگر آنان [از روى حقيقت] ايمان مى آوردند و [از سحر و جادو] پرهيز مى كردند، قطعاً پاداشى كه از جانب خداست [براى آنان] بهتر بود، اگر مى دانستند. (103)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! [هنگام سخن گفتن با پيامبر] مگوييد: راعنا [يعنى: در ارائه احكام، اميال و هوس هاى ما را رعايت كن] و بگوييد: انظرنا [يعنى: مصلحت دنيا و آخرت ما را ملاحظه كن] و [فرمان هاى خدا و پيامبرش را] بشنويد. و براى كافران عذابى دردناك است. (104)

نه كافران از اهل كتاب و نه مشركان، دوست ندارند كه هيچ خيرى از سوى پروردگارتان بر شما نازل شود، در حالى كه خدا هركه را بخواهد به رحمت خود اختصاص مى دهد؛ و خدا داراى فضل بزرگى است. (105)

هر آيه اى را كه [محتوى حكم يا احكامى است وقتى بر پايه مصلحت يا اقتضاى زمان] از ميان برداريم يا به تأخير اندازيم، بهتر از آن يا مانندش را مى آوريم. آيا ندانسته اى كه خدا بر هر كارى تواناست؟! (106)

آيا ندانسته اى كه فرمانروايى و حكومت آسمان ها و زمين فقط در سيطره اوست و شما را جز خدا هيچ سرپرست و ياورى نيست؟ (107)

بلكه مى خواهيد از پيامبرتان [كارهاى نامعقول و بيهوده] درخواست كنيد، همان گونه كه پيش از اين از موسى درخواست

شد؟ و كسى كه كفر را به جاى ايمان اختيار كند، تحقيقاً راه راست را گم كرده است. (108)

بسيارى از اهل كتاب پس از آنكه حق براى آنان روشن شد به سبب حسدى كه از وجودشان شعله كشيده، دوست دارند كه شما را پس از ايمانتان به كفر بازگردانند. هم اكنون [از ستيز و جدال با آنان] درگذريد، و [از آنان] روى بگردانيد، تا خدا فرمانش را [به جنگ يا جزيه] اعلام كند؛ يقيناً خدا بر هر كارى تواناست. (109)

و نماز را برپا داريد، و زكات بپردازيد، و آنچه از كار نيك براى خود پيش فرستيد آن را نزد خدا خواهيد يافت. مسلماً خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (110)

و گفتند: هرگز كسى وارد بهشت نمى شود مگر آنكه يهودى يا نصرانى باشد، اين دروغ ها و اباطيل آنان است؛ بگو: اگر راستگوييد دليل و برهان خود را بياوريد. (111)

آرى، كسانى كه همه وجود خود را تسليم خدا كنند در حالى كه نيكوكارند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است، نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (112)

ويهوديان گفتند: نصرانى ها بر آيين و روش درستى نيستند و نصرانى ها گفتند: يهوديان بر آيين و روش درستى نيستند، در حالى كه همه آنان كتاب [آسمانى] را مى خوانند [كه هر دو آيين در زمان مخصوص به خود درست و بر حق بوده] كسانى كه نادانند [هم چون مشركان] سخنى مانند سخن آنان [درباره آيين مسلمانان] گفتند؛ پس خدا روز قيامت در ميان آنان درباره آنچه با هم اختلاف مى كردند، داورى مى كند. (113)

و چه كسانى ستمكارتر از كسانى مى باشند كه از

بردن نام خدا در مساجد خدا جلوگيرى كردند، و در خرابى آنها كوشيدند؟ آنان را شايسته نيست كه در آن [مراكز عبادت] درآيند، جز در حال ترس [از عدالت و انتقام خدا]. براى آنان در دنيا خوارى و زبونى است و در آخرت عذابى بزرگ است. (114)

مالكيّتِ مشرق و مغرب فقط ويژه خداست؛ پس به هر كجا رو كنيد آنجا روى خداست. يقيناً خدا بسيار عطا كننده و داناست. (115)

و [يهود و نصارى] گفتند: خدا [براى خود] فرزندى گرفته، منزّه است او [از اوصاف دروغ و باطلى كه به حضرتش نسبت مى دهند]، بلكه آنچه در آسمان ها و زمين است مخلوق و مملوك اويند [نه فرزند او؛ زيرا فرزند، هم جنس پدر و مادر است و چيزى در جهان هم جنس خدا نيست تا فرزند خدا باشد] و همه در برابر او مطيع و فرمانبردارند. (116)

[بى سابقه ماده، مدت و نقشه] پديدآورنده آسمان ها و زمين است. وهنگامى كه فرمان به وجود آمدن چيزى را صادر كند فقط به آن مى گويد: «باش». پس بى درنگ مى باشد. (117)

و كسانى كه نادان و ناآگاهند، گفتند: چرا خدا با ما سخن نمى گويد يا نشانه و معجزه اى براى ما نمى آيد؟ گذشتگان آنان نيز مانند گفته ايشان را گفتند؛ دل هايشان [در تعصّب، لجاجت، عناد و نادانى] شبيه هم است. تحقيقاً ما [به اندازه لازم] نشانه ها را براى اهل باور بيان كرده ايم. (118)

قطعاً ما تو را به درستى و راستى، بشارت دهنده وبيم رسان فرستاديم، و تو [بعد از ابلاغ پيام حق] مسؤولِ [ايمان نياوردن و وضع و حال] دوزخيان نيستى. (119)

يهود و نصارى هرگز از تو راضى نمى شوند

تا آنكه از آيينشان پيروى كنى. بگو: مسلماً هدايت خدا فقط هدايت [واقعى] است. و اگر پس از دانشى كه [چون قرآن] برايت آمده از هوا و هوس هاى آنان پيروى كنى، از سوى خدا هيچ سرپرست و ياورى براى تو نخواهد بود. (120)

كسانى كه كتاب آسمانى به آنان عطا كرده ايم، آن را به طورى كه شايسته آن است قرائت مى كنند [و آن قرائت نمودن با تدبر و به قصد عمل است] اهل ايمان به آن [كتاب] هستند و كسانى كه به آن كفر مى ورزند فقط آنان زيانكارند. (121)

اى بنى اسرائيل! نعمت هاى مرا كه به شما عطا كردم و اينكه شما را بر جهانيان [زمان خودتان] برترى دادم، ياد كنيد. (122)

و از روزى پروا كنيد كه نه كسى از كسى عذابى را دفع مى كند، و نه از كسى [در برابر گناهانش] فديه و عوضى مى گيرند، و نه كسى را شفاعتى سود دهد، و نه [براى رهايى از آتش دوزخ] يارى مى شوند. (123)

و [ياد كنيد] هنگامى كه ابراهيم را پروردگارش به امورى [دشوار و سخت] آزمايش كرد، پس او همه را به طور كامل به انجام رسانيد، پروردگارش [به خاطر شايستگى ولياقت او] فرمود: من تو را براى همه مردم پيشوا و امام قرار دادم. ابراهيم گفت: و از دودمانم [نيز پيشوايانى برگزين]. [پروردگار] فرمود: پيمان من [كه امامت و پيشوايى است] به ستمكاران نمى رسد. (124)

و [ياد كنيد] هنگامى كه ما اين خانه [كعبه] را براى همه مردم محل گردهمايى و جاى امن وامان قرار داديم، و [فرمان داديم:] از مقام ابراهيم جايگاهى براى نماز انتخاب كنيد. و به ابراهيم و اسماعيل

سفارش كرديم كه خانه ام را براى طواف كنندگان و اعتكاف كنندگان و ركوع كنندگان وسجده گزاران [از هر آلودگى ظاهرى و باطنى] پاكيزه كنيد. (125)

و [ياد كنيد] آن گاه كه ابراهيم گفت: پروردگارا! اين [مكان] را شهرى امن قرار ده و اهلش را آنان كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده اند از هر نوع ميوه و محصول روزى بخش. خدا فرمود: [دعايت را درباره مؤمنان اجابت كردم، ولى] هر كه كفر ورزد بهره اندكى به او خواهم داد، سپس او را به عذاب آتش مى كشانم و آن بد بازگشت گاهى است. (126)

و [ياد كنيد] زمانى كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاى خانه كعبه را بالا مى بردند [و به پيشگاه حق مى گفتند:] پروردگارا! [اين عمل را] از ما بپذير كه تو شنوا و دانايى، (127)

پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسليم خود قرار ده، و نيز از دودمان ما امتى كه تسليم تو باشند پديد آر، و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده، و توبه ما را بپذير، كه تو بسيار توبه پذير و مهربانى، (128)

پروردگارا! در ميان آنان پيامبرى از خودشان برانگيز، كه آيات تو را بر آنان بخواند، و آنان را كتاب و حكمت بياموزد، و [از آلودگى هاى ظاهرى و باطنى] پاكشان كند؛ زيرا تو تواناى شكست ناپذير و حكيمى. (129)

وكيست كه از آيين ابراهيم روى گردان شود، جز كسى كه [خود را خوار و بى ارزش كند و] خويش را به نادانى و سبك مغزى زند؟ يقيناً ما ابراهيم را در دنيا [به امامت و رسالت] برگزيديم، و قطعاً در آخرت از شايستگان است. (130)

[و ياد كنيد] هنگامى كه

پروردگارش به او فرمود: تسليم باش. گفت: به پروردگار جهانيان تسليم شدم. (131)

و ابراهيم و يعقوب پسرانشان را به آيين اسلام سفارش كردند كه اى پسران من! يقيناً خدا اين دين را براى شما برگزيده، پس شما بايد جز در حالى كه مسلمان باشيد، نميريد. (132)

آيا شما [يهوديان كه ادعا مى كنيد يعقوب پسرانش را به آيين شما سفارش كرد] هنگامى كه يعقوب را مرگ در رسيد [كنار بستر او] حاضر بوديد؟ [يقيناً حاضر نبوديد] آن گاه كه به پسران خود گفت: پس از من چه چيزى را مى پرستيد؟ گفتند: خداى تو و خداى پدرانت ابراهيم و اسماعيل و اسحاق را كه خداى يگانه است مى پرستيم، و ما تسليم اوييم. (133)

آنان گروهى بودند كه درگذشتند، آنچه [از طاعت و معصيت] به دست آوردند مربوط به خود آنان است، و آنچه شما به دست آورديد مربوط به خود شماست؛ و شما در برابر آنچه آنان انجام مى دادند، مسؤول نيستيد. (134)

و [اهل كتاب به مردم مؤمن] گفتند: يهودى يا نصرانى باشيد تا هدايت يابيد. بگو: بلكه از آيين ابراهيم يكتاپرست و حق گرا [پيروى مى كنيم نه از آيين تحريف شده شما كه عين گمراهى است] و او هرگز از مشركان نبود. (135)

[شما مردم مؤمن از روى حقيقت اقرار كنيد و] بگوييد: ما به خدا و آنچه به سوى ما نازل شده، و به آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگانِ [داراى مقام نبوّت] آنان فرود آمده، و به آنچه به موسى و عيسى و آنچه به پيامبران از ناحيه پروردگارشان داده شده ايمان آورديم؛ ميان هيچ يك از آنان

[در اينكه از سوى خدا براى هدايت مردم مبعوث شده اند] فرقى نمى گذاريم، و ما در برابر او تسليم هستيم. (136)

پس اگر آنان هم به آنچه شما به آن ايمان آورده ايد، ايمان آورند [كه ايمان به قرآن و به پيامبر است] مسلماً هدايت يافته اند، و اگر روى برتابند جز اين نيست كه در ستيز و دشمنى اند؛ پس به زودى خدا شرّ آنان را [به كشته شدن يا آوارگى از خانه و كاشانه] دفع خواهد كرد؛ و او شنوا و داناست. (137)

[به يهود و نصارى بگوييد:] رنگ خدا را [كه اسلام است، انتخاب كنيد] و چه كسى رنگش نيكوتر از رنگ خداست؟ و ما فقط پرستش كنندگان اوييم. (138)

بگو: آيا با ما در باره خدا گفتگوى بى منطق و احتجاج نادرست مى كنيد؟! در حالى كه او پروردگار ما و شماست [و همه كارهايش بر وفق حكمت و مصلحت است، و جاى گفتگوى بى منطق و احتجاج نادرست نيست]؛ و اعمال ما مربوط به خود ما و اعمال شما مربوط به خود شماست، و ما [در ايمان، اعتقاد، طاعت و عبادت] براى او اخلاص مى ورزيم. (139)

آيا مى گوييد: ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگان [داراى مقام نبوّت] آنان يهودى يا نصرانى بودند؟! بگو: شما داناتريد يا خدا؟ [شما به يقين مى دانيد كه آنان يهودى و نصرانى نبودند، پس چرا واقعيت را پنهان مى داريد؟!] وستمكارتر از كسى كه شهادتى را كه از خدا نزد اوست پنهان كند، كيست؟ وخدا از آنچه انجام مى دهيد، بى خبر نيست. (140)

آنان گروهى بودند كه درگذشتند؛ آنچه [طاعت و معصيت] به دست آوردند مربوط به خود آنان است و آنچه شما

به دست آورديد مربوط به خود شماست؛ و شما در برابر آنچه آنان انجام مى دادند، مسؤول نيستيد. (141)

به زودى مردم سبك مغز مى گويند: چه چيزى مسلمانان را از قبله اى كه بر آن بودند [يعنى بيت المقدس، به سوى كعبه] گردانيد؟ بگو: مالكيّتِ مشرق و مغرب فقط ويژه خداست، هر كه را بخواهد به راه راست هدايت مى كند. (142)

و همان گونه [كه شما را به راه راست هدايت كرديم] شما را امتى ميانه [ومعتدل و پيراسته از افراط و تفريط] قرار داديم تا [در ايمان، عمل، درستى و راستى] بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم گواه بر شما باشد. و ما قبله اى را كه بر آن بودى فقط به خاطر اين قرار داديم تا كسانى كه از پيامبر پيروى مى كنند از كسانى كه از اسلام و اطاعت پيامبر برمى گردند [و متعصبانه به قبله پيش از كعبه مى مانند] معلوم و مشخص كنيم؛ گر چه اين حكم جز بر كسانى كه خدا هدايتشان كرده گران و دشوار بود. و خدا بر آن نيست كه ايمان شما را تباه كند؛ زيرا خدا به همه مردم رؤوف و مهربان است. (143)

ما گردانيدن رويت را در [جهت] آسمان [چون كسى كه به انتظار مطلبى باشد] مى بينيم؛ پس يقيناً تو را به سوى قبله اى كه آن را بپسندى برمى گردانيم؛ پس رويت را به سوى مسجد الحرام گردان؛ و [شما اى مسلمانان!] هر جا كه باشيد، روى خود را به سوى آن برگردانيد. و مسلماً اهل كتاب مى دانند كه اين تغيير قبله [از بيت المقدس به كعبه] از سوى پروردگارشان [كارى] درست و حق است؛ [زيرا در تورات و

انجيلشان خوانده اند كه پيامبر اسلام به دو قبله نماز خواهد خواند] و خدا از آنچه [بر ضد پيامبر و مؤمنان] انجام مى دهند، بى خبر نيست. (144)

به خدا سوگند اگر براى اهل كتاب هر نشانه و دليلى بياورى، از قبله تو پيروى نمى كنند، و تو هم از قبله آنان پيروى نخواهى كرد و [نيز] برخى از آنان [كه يهودى اند] از قبله ديگران [كه نصرانى اند] پيروى نخواهند كرد. اگر پس از دانشى كه [چون قرآن] برايت آمده از هوا و هوس هاى آنان پيروى كنى، مسلماً در آن صورت از ستمكاران خواهى بود. (145)

اهل كتاب، پيامبر اسلام را [بر اساس اوصافش كه در تورات و انجيل خوانده اند] مى شناسند، به گونه اى كه پسران خود را مى شناسند؛ و مسلماً گروهى از آنان حق را در حالى كه مى دانند، پنهان مى دارند. (146)

[اى امت اين] حق [كه تغييرِ قبله است] از سوى پروردگار توست؛ بنابراين از ترديدكنندگان نسبت به حق مباش. (147)

براى هر گروهى قبله اى است كه خدا گرداننده روى آن گروه به آن قبله است؛ پس [درباره قبله، نزاع و كشمكش نكنيد و به جاى بحث و گفتگو] به جانب نيكى ها و كارهاى خير پيشى جوييد. خدا همه شما را هر جا كه باشيد [به صحراى محشر] مى آورد؛ مسلماً خدا بر هر كارى تواناست. (148)

از هر جا [براى سفر يا كار ديگر] بيرون شدى، رويت را [در حال اقامه نماز] به سوى مسجد الحرام بگردان. بدون ترديد اين فرمان از نزد پروردگارت درست وحق است و خدا از آنچه انجام مى دهيد، بى خبر نيست. (149)

[آرى] و از هرجا بيرون شدى، رويت را [در حال اقامه نماز] به

سوى مسجدالحرام بگردان؛ و [شما اى مؤمنان!] هر جا كه باشيد، رويتان را [در حال اقامه نماز] به سوى آن بگردانيد، تا مردم را جز ستمكاران [لجوج، متكبر و ياوه گو] بر ضد شما دليل و برهانى نباشد. [مشركان نگويند: اگر آيين ابراهيم را ادعا دارد چرا به قبله او كه كعبه است رو نمى كند؟ و اهل كتاب نگويند: پيامبرى كه تورات و انجيل وعده داده، قبله اش مسجدالحرام است، پس اين شخص كه به قبله ما نماز مى خواند، پيامبر موعود نيست؛] بنابراين از آنان نترسيد و از من بترسيد، و [تغيير قبله] براى آن است كه نعمتم را بر شما كامل كنم تا [به احكام و سنن الهى] هدايت شويد. (150)

همان گونه كه [تغيير قبله، كامل كردن نعمت است، اين حقيقت هم كامل كردن نعمت است كه] در ميان شما رسولى از خودتان فرستاديم كه همواره آيات ما را بر شما مى خواند، و شما را [از هر نوع آلودگى ظاهرى و باطنى] پاك و پاكيزه مى كند، و كتاب وحكمت به شما مى آموزد، وآنچه را نمى دانستيد به شما تعليم مى دهد. (151)

پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و مرا سپاس گزاريد و كفران نعمت نكنيد. (152)

اى اهل ايمان از صبر و نماز [براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگى ها و رسيدن به رحمت حق] كمك بخواهيد زيرا خدا با صابران است. (153)

و به آنان كه در راه خدا كشته مى شوند مرده نگوييد، بلكه [در عالم برزخ] داراى حيات اند، ولى شما [كيفيت آن حيات را] درك نمى كنيد. (154)

و بى ترديد شما را به چيزى اندك از ترس و گرسنگى

و كاهش بخشى از اموال و كسان و محصولات [نباتى يا ثمرات باغ زندگى از زن و فرزند] آزمايش مى كنيم. و صبركنندگان را بشارت ده. (155)

همان كسانى كه چون بلا و آسيبى به آنان رسد گويند: ما مملوك خداييم و يقيناً به سوى او بازمى گرديم. (156)

آنانند كه درودها و رحمتى از سوى پروردگارشان بر آنان است و آنانند كه هدايت يافته اند. (157)

بى ترديد صفا و مروه از نشانه هاى خداست؛ پس كسى كه حج خانه كعبه كند، يا عمره انجام دهد، بر او گناهى نيست كه بر آن دو طواف كند. و كسى كه [به خواست خودش افزون بر واجبات] كار نيكى [چون طواف و سعى مستحب] انجام دهد، بدون ترديد خدا [در برابر عمل او] پاداش دهنده و [به كار وحال او] داناست. (158)

يقيناً كسانى كه آنچه را ما از دلايل آشكار و [وسيله] هدايت نازل كرديم، پس از آنكه همه آن را در كتاب [تورات و انجيل] براى مردم روشن ساختيم، پنهان مى كنند [تا مردم به قرآن و پيامبر ايمان نياورند] خدا لعنتشان مى كند، و لعنت كنندگان هم لعنتشان مى كنند. (159)

مگر كسانى كه توبه كردند، و [مفاسد خود را] اصلاح نمودند، و [آنچه را پنهان كرده بودند] براى مردم روشن ساختند، پس توبه آنان را مى پذيرم؛ زيرا من بسيار توبه پذير و مهربانم. (160)

قطعاً كسانى كه كافر شدند، و در حال كفر از دنيا رفتند، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنان است. (161)

در آن لعنت جاودانه اند، نه عذاب از آنان سبك شود و نه مهلتشان دهند [تا عذر خواهى كنند]. (162)

و خداى شما خداى

يگانه است، جز او خدايى نيست، رحمتش بى اندازه و مهربانى اش هميشگى است. (163)

بى ترديد در آفرينش آسمان ها و زمين و رفت و آمد شب و روز و كشتى هايى كه در درياها [با جابجا كردن مسافر و كالا] به سود مردم روانند و بارانى كه خدا از آسمان نازل كرده و به وسيله آن زمين را پس از مردگى اش زنده ساخته و در آن از هر نوع جنبنده اى پراكنده كرده و گرداندن بادها و ابرِ مسخّر ميان آسمان و زمين، نشانه هايى است [از توحيد، ربوبيّت و قدرت خدا] براى گروهى كه مى انديشند. (164)

و برخى از مردم به جاى خدا معبودهايى انتخاب مى كنند كه آنها را آن گونه كه سزاوار است خدا را دوست داشته باشند، دوست مى دارند؛ ولى آنان كه ايمان آورده اند، محبت و عشقشان به خدا بيشتر و قوى تر است. و اگر كسانى كه [با انتخاب معبودهاى باطل] ستم روا داشتند، هنگامى كه عذاب را ببينند، بى ترديد بفهمند كه همه قدرت ويژه خداست [و معبودهاى باطل، هيچ و پوچ اند] و خدا سخت كيفر است. (165)

در آن هنگام پيشوايان [شرك و كفر] از پيروانشان بيزارى جويند، و عذاب را مشاهده كنند، و همه دست آويزها و پيوندها از آنان بريده شود. (166)

و آنان كه [به جاى خدا از پيشوايان شرك و كفر] پيروى كردند، گويند: كاش براى ما بازگشتى [به دنيا] بود تا ما هم از آنان بيزارى مى جستيم، همان گونه كه آنان از ما بيزارى جستند. خدا اين گونه اعمالشان را كه براى آنان مايه اندوه و دريغ است، به آنان نشان مى دهد و اينان هرگز از آتش بيرون آمدنى نيستند.

(167)

اى مردم! از آنچه [از انواع ميوه ها و خوردنى ها] در زمين حلال و پاكيزه است، بخوريد و از گام هاى شيطان پيروى نكنيد؛ زيرا او نسبت به شما دشمنى آشكار است. (168)

فقط شما را به بدى و زشتى فرمان مى دهد، و اينكه جاهلانه امورى را [به عنوان حلال و حرام] به خدا نسبت دهيد. (169)

و هنگامى كه به آنان [كه مشرك و كافرند] گويند: از آنچه خدا نازل كرده پيروى كنيد، مى گويند: نه، بلكه از آيينى كه پدرانمان را بر آن يافتيم، پيروى مى كنيم. آيا هر چند پدرانشان چيزى نمى فهميدند و راه [حق را به سبب كوردلى] نمى يافتند [باز هم كوركورانه از آنان پيروى خواهند كرد؟!] (170)

داستان [دعوت كننده] كافران [به ايمان]، مانند كسى است كه به حيوانى [براى رهاندنش از خطر] بانگ مى زند، ولى آن حيوان جز آوا و صدا [آن هم آوا و صدايى كه مفهومش را درك نمى كند] نمى شنود. [كافران، در حقيقت] كر و لال و كورند، به همين سبب [درباره حقايق] انديشه نمى كنند. (171)

اى اهل ايمان! از انواع ميوه ها و خوردنى هاى پاكيزه اى كه روزى شما كرده ايم، بخوريد و خدا را سپاس گزاريد، اگر فقط او را مى پرستيد. (172)

جز اين نيست كه خدا [براى مصون ماندن شما از زيان هاى جسمى و روحى] مردار و خون و گوشت خوك و حيوانى را كه [هنگام ذبح] نام غير خدا بر آن برده شده، بر شما حرام كرده. پس كسى كه [براى نجات جانش از خطر] به خوردن آنها ناچار شود، در حالى كه خواهان لذت نباشد و از حدّ لازم تجاوز نكند، گناهى بر او نيست؛ زيرا خدا بسيار

آمرزنده و مهربان است. (173)

قطعاً كسانى كه آنچه را خدا از كتاب [تورات و انجيل به عنوان حلال و حرام] نازل كرده [به سود خود، از بى سوادان يهود و نصارى] پنهان مى كنند، و در برابر اين پنهان كارى بهاى اندكى به دست مى آورند، جز آتش به شكم هاى خود نمى ريزند. و خدا روز قيامت با آنان سخن نمى گويد، و [از گناهان و زشتى ها] پاكشان نمى كند، و براى آنان عذابى دردناك است. (174)

اينانند كه گمراهى را به جاى هدايت، و عذاب را به عوض آمرزش خريده اند، شگفتا! چه شكيبايند بر آتش. (175)

آن عذاب به خاطر اين است كه خدا كتاب آسمانى را به درستى و راستى نازل كرد [ولى اينان، آن را واگذاشتند و در تكذيبش كوشيدند و آن را مايه اختلاف قرار دادند] و يقيناً آنان كه در [مفهوم و محتواى] كتاب اختلاف كردند [تا حقايق از مردم پنهان بماند] در دشمنى دور و درازى قرار دارند. (176)

نيكى اين نيست كه روى خود را به سوى مشرق و مغرب كنيد، بلكه نيكى [واقعى و كامل، كه شايسته است در همه امور شما ملاك و ميزان قرار گيرد، منش و رفتار و حركات] كسانى است كه به خدا و روز قيامت و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورده اند، و مال و ثروتشان را با آنكه دوست دارند به خويشان و يتيمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى] بردگان مى دهند، و نماز را [با همه شرايطش] برپاى مى دارند، و زكات مى پردازند، و چون پيمان بندند وفاداران به پيمان خويشند، و در تنگدستى و تهيدستى و رنج

و بيمارى و هنگام جنگ شكيبايند؛ اينانند كه [در دين دارى و پيروى از حق] راست گفتند، و اينانند كه پرهيزكارند. (177)

اى اهل ايمان! در مورد كشته شدگان بر شما قصاص مقرّر و لازم شده: آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده، زن در برابر زن. پس كسى كه [مرتكب قتل شده چنانچه] از سوى برادر [دينى]اش [كه ولىِّ مقتول است] مورد چيزى از عفو قرار گرفت [كه به جاى قصاص، ديه و خون بها پرداخت شود] پس پيروى از روش شايسته و پسنديده [نسبت به وضع مادى قاتل بر عهده عفو كننده است]، و پرداخت ديه و خون بها با نيكويى و خوش رويى [بر عهده قاتل است]. اين [حكم] تخفيف و رحمتى است از سوى پروردگارتان؛ پس هر كه بعد از عفو، تجاوز كند [و به قصاص قاتل برخيزد] براى او عذابى دردناك است. (178)

اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص مايه زندگى است، باشد كه [از ريختن خون مردم بدون دليل شرعى] بپرهيزيد. (179)

بر شما مقرّر و لازم شده چون يكى از شما را مرگ در رسد، اگر مالى از خود به جا گذاشته است، براى پدر و مادر و خويشان به طور شايسته و پسنديده وصيت كند. اين حقّى است بر عهده پرهيزكاران. (180)

پس كسانى كه بعد از شنيدن وصيت، آن را تغيير دهند، گناهش فقط بر عهده آنانى است كه تغييرش مى دهند؛ يقيناً خدا شنوا و داناست. (181)

پس كسى كه از انحراف وصيت كننده [در مورد حقوق ورثه] يا از گناه او [كه به كار نامشروع و ناحقّى وصيت كند] بترسد، و ميان ورثه [با

تغيير دادن وصيت بر اساس احكام دين] اصلاح دهد، گناهى بر او نيست؛ يقيناً خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (182)

اى اهل ايمان! روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همان گونه كه بر پيشينيان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهيزكار شويد. (183)

[در] روزهايى چند [روزه بگيريد]؛ پس هر كه از شما بيمار يا در سفر باشد [به تعداد روزه هاى فوت شده] از روزهاى ديگر [را روزه بگيرد]؛ و بر آنان كه روزه گرفتن طاقت فرساست، طعام دادن به يك نيازمند [به جاى هر روز] كفاره آن است. و هر كه به خواست خودش افزون بر كفاره واجب، بر طعام نيازمند بيفزايد، برايش بهتر است و روزه گرفتن [هر چند دشوار و سخت باشد] اگر [فضيلت و ثوابش را] بدانيد براى شما بهتر است. (184)

[اين است] ماه رمضان كه قرآن در آن نازل شده، قرآنى كه سراسرش هدايتگر مردم است و داراى دلايلى روشن و آشكار از هدايت مى باشد، و مايه جدايى [حق از باطل] است. پس كسى كه در اين ماه [در وطنش] حاضر باشد بايد آن را روزه بدارد، و آنكه بيمار يا در سفر است، تعدادى از روزهاى غير ماه رمضان را [به تعداد روزه هاى فوت شده، روزه بدارد]. خدا آسانى و راحت شما را مى خواهد نه دشوارى و مشقت شما را. و [قضاى روزه] براى اين است: شما روزه هايى را [كه به خاطر عذر شرعى افطار كرده ايد] كامل كنيد، و خدا را بر اينكه شما را هدايت فرموده بزرگ شماريد، و نيز براى اين كه سپاس گزارى كنيد. (185)

هنگامى كه بندگانم از تو درباره من بپرسند، [بگو:]

يقيناً من نزديكم، دعاى دعا كننده را زمانى كه مرا بخواند اجابت مى كنم؛ پس بايد دعوتم را بپذيرند و به من ايمان آورند، تا [به حقّ و حقيقت] راه يابند [و به مقصد اعلى برسند]. (186)

در شبِ روزهايى كه روزه دار هستيد، آميزش با زنانتان براى شما حلال شد. آنان براى شما لباسند و شما براى آنان لباسيد. خدا مى دانست كه شما [پيش از حلال شدن اين كار] به خود خيانت مى كرديد، پس توبه شما را پذيرفت و از شما در گذشت. اكنون [آزاد هستيد كه] با آنان آميزش كنيد و آنچه را خدا [در اين كار] براى شما مقرّر داشته [از فضيلت، ثواب، پاكدامنى از حرام و فرزند شايسته] طلب كنيد. و بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد صبح از رشته سياه شب براى شما آشكار شود؛ سپس روزه را تا شب به پايان بريد. و در حالى كه در مساجد معتكف هستيد با زنان آميزش نكنيد. اينها حدود خداست، به آنها نزديك نشويد. خدا اين گونه آياتش را براى مردم بيان مى كند تا [از مخالفت اوامر و نواهى او] بپرهيزند. (187)

و اموالتان را در ميان خود به باطل و ناحق مخوريد. و آن را به عنوان رشوه به سوى حاكمان و قاضيان سرازير نكنيد تا بخشى از اموال مردم را [با تكيه بر حكم ظالمانه آنان] به گناه و معصيت بخوريد، در حالى كه [زشتىِ كارتان را] مى دانيد. (188)

از تو درباره هلال هاى ماه مى پرسند، بگو: آنها وسيله تعيين اوقات [براى امور دنيايى و نظام زندگى] مردم و [تعيين زمان مراسم] حج است. و نيكى آن نيست كه به خانه ها از

پشت آنها وارد شويد، [چنان كه اعراب جاهلى در حال احرام حج از پشت ديوار خانه خود وارد مى شدند نه از در ورودى] بلكه نيكى [روش و منشِ] كسى است كه [از هر گناه و معصيتى] مى پرهيزد. و به خانه ها از درهاى آنها وارد شويد؛ و از خدا پروا كنيد تا رستگار شويد. (189)

و در راه خدا با كسانى كه با شما مى جنگند بجنگيد، و [هنگام جنگ از حدود الهى] تجاوز نكنيد، كه خدا تجاوزكاران را دوست ندارد. (190)

و آنان را [كه از شرك و كفر و هيچ ستمى بازنمى ايستند] هر كجا يافتيد، به قتل برسانيد و از جايى كه شما را بيرون كردند بيرونشان كنيد و فتنه [كه شرك، بت پرستى، بيرون كردن مردم از خانه و كاشانه و وطنشان باشد] از قتل وكشتار بدتر است. و كنار مسجدالحرام با آنان نجنگيد مگر آنكه در آنجا با شما بجنگند؛ پس اگر با شما جنگيدند، آنان را به قتل برسانيد كه پاداش وكيفر كافران همين است. (191)

اگر از فتنه گرى وجنگ بازايستند، يقيناً خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (192)

و با آنان بجنگيد تا فتنه اى [چون شرك، بت پرستى و حاكميّت كفّار] بر جاى نماند و دين فقط ويژه خدا باشد. پس اگر بازايستند [به جنگ با آنان پايان دهيد و از آن پس] تجاوزى جز بر ضد ستمكاران جايز نيست. (193)

ماه حرام در برابر ماه حرام است [اگر دشمن حرمت آن را رعايت نكرد و با شما در آن جنگيد، شما هم براى حفظ كيان خود در همان ماه با او بجنگيد.] و همه حرمت ها داراى قصاص اند. پس هر

كه بر شما تعدّى كرد، شما هم به مثل آن بر او تعدّى كنيد، و از خدا پروا نماييد، و بدانيد كه خدا با پرواپيشگان است. (194)

و در راه خدا انفاق كنيد و [با ترك اين كار پسنديده، يا هزينه كردن مال در راه نامشروع] خود را به هلاكت نيندازيد، ونيكى كنيد كه يقيناً خدا نيكوكاران را دوست دارد. (195)

حج وعمره را براى خدا به پايان بريد، و اگر [به علتى] از انجام آن ممنوع شديد، آنچه را از قربانى براى شما ميسر است [قربانى كنيد و از احرام در آييد]؛ و سر خود را نتراشيد تا قربانى به محلش برسد؛ و از شما اگر كسى بيمار بود يا در سرش ناراحتى و آسيب داشت [و ناچار بود سر بتراشد، جايز است سر بتراشد و] كفّاره اى چون روزه، يا صدقه يا قربانى بر عهده اوست. و هنگامى كه [از علل ممنوعيّت] در امان بوديد، پس هر كه با پايان بردن عمره تمتّع به سوى حج تمتّع رود، آنچه از قربانى ميسر است [قربانى كند]. و كسى كه قربانى نيابد، سه روزْ روزه، در همان سفر حج و هفت روزْ روزه، هنگامى كه بازگشتيد بر عهده اوست؛ اين ده روز كامل است [و قابل كم و زياد شدن نيست]. اين وظيفه كسى است كه [خود و] خانواده اش ساكن و مقيم [منطقه] مسجد الحرام نباشد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه خدا سخت كيفر است. (196)

حج در ماه هاى معين و معلومى است [شوال، ذوالقعده، ذوالحجه] پس كسى كه در اين ماه ها حج را [با احرام بستن و تلبيه] بر خود واجب كرد،

[بداند كه] در حج، آميزش با زنان و گناه و جدال [جايز] نيست. و آنچه از كار خير انجام دهيد خدا مى داند. و به نفع خود توشه برگيريد كه بهترين توشه، پرهيزكارى است و اى صاحبانِ خرد! از من پروا كنيد. (197)

بر شما گناهى نيست كه [در ايام حج] از پروردگارتان [به وسيله تجارت و داد و ستد] فضل و روزى و منافع مادى بطلبيد. و هنگامى كه از عرفات كوچ كرديد، خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد. [آرى] او را ياد كنيد همان گونه كه شما را هدايت كرد. و همانا شما پيش از اين از گمراهان بوديد. (198)

سپس از همان جايى كه مردم روانه مى شوند [به سوى منى،] روانه شويد، و از خدا آمرزش بخواهيد؛ زيرا خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (199)

پس هنگامى كه مناسك [حجّتان] را انجام داديد، پس خدا را آن گونه كه پدرانتان را ياد مى كنيد يا بهتر و بيشتر از آن ياد كنيد. پس گروهى از مردم [كوتاه فكر] مى گويند: پروردگارا! به ما در دنيا [كالاى زندگى] عطا كن. و آنان را در آخرت هيچ بهره اى نيست. (200)

و گروهى از آنان مى گويند: پروردگارا! به ما در دنيا نيكى و در آخرت هم نيكى عطا كن، و ما را از عذاب آتش نگاه دار. (201)

اينانند كه از آنچه به دست آورده اند، نصيب و بهره فراوانى دارند، و خدا حسابرسى سريع است. (202)

و خدا را در روزهاى معلوم و معينى [كه يازدهم، دوازدهم و سيزدهم ماه ذوالحجه ايام وقوف در منى است] ياد كنيد. پس هر كه در دو روز [واجبات منى را

انجام دهد و به كوچ كردن از آن] شتاب ورزد، گناهى بر او نيست، و هر كه [تا روز سوم] تأخير كند، بر او هم گناهى نيست، [اختيار كردن وقوف در منى چه در دو روز، چه در سه روز] براى كسى است كه [از محرمات احرام] پرهيز كرده است. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه يقيناً همه شما به سوى او محشور خواهيد شد. (203)

و از مردم كسى است كه گفتارش در زندگى دنيا تو را خوش آيد، و [براى اينكه چنين وانمود كند كه زبانش با دلش يكى است] خدا را بر آنچه در دل دارد شاهد مى گيرد، در حالى كه سرسخت ترين دشمنان است. (204)

و هنگامى كه [چنين دشمن سرسختى] قدرت و حكومتى يابد، مى كوشد كه در زمين فساد و تباهى به بار آورد، و زراعت و نسل را نابود كند؛ و خدا فساد و تباهى را دوست ندارد. (205)

و چون به او گويند: از خدا پروا كن، غرور و سرسختى و تعصّب و لجاجت، او را به گناه وامى دارد؛ پس دوزخ او را بس است، و يقيناً بد جايگاهى است. (206)

و از مردم كسى است كه جانش را براى خشنودى خدا مى فروشد [مانند اميرالمؤمنين (عليه السلام)] و خدا به بندگان مهربان است. (207)

اى اهل ايمان! همگى در عرصه تسليم و فرمان برى [از خدا] در آييد، و از گام هاى شيطان پيروى نكنيد، كه او نسبت به شما دشمنى آشكار است. (208)

پس اگر بعد از آنكه دلايل و نشانه هاى روشن براى شما آمد، لغزيديد [و به شرك و كفر روى كرديد] نهايتاً بدانيد كه خدا

[در انتقام از شما] تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (209)

آيا [اهل لغزش و پيروان شيطان] جز اين را انتظار دارند كه [عذاب] خدا و فرشتگان [مأمور عذاب] در سايبان هايى از ابر به سوى آنان آيند و كار نابودى آنان تمام شود؟ و همه كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود. (210)

از بنى اسرائيل بپرس: چه بسيار نشانه هاى روشن به آنان عطا كرديم، و هركس نعمتِ [هدايت] خدا را پس از آنكه به او رسيد، تبديل [به كفر] كند، [بداند] كه يقيناً خدا سخت كيفر است. (211)

زندگى [زودگذرِ] دنيا براى كافران آراسته شده، و [به اين سبب] مؤمنان را مسخره مى كنند، در حالى كه پرواپيشگان در روز قيامت [از هر جهت] برتر از آنان هستند، و خدا هر كه را بخواهد، بى حساب روزى مى دهد. (212)

مردم [در ابتداى تشكيل اجتماع] گروهى واحد و يك دست بودند [و اختلاف و تضادى در امور زندگى نداشتند]، پس [از پديد آمدن اختلاف و تضاد] خدا پيامبرانى را مژده دهنده و بيم رسان برانگيخت، و با آنان به درستى و راستى كتاب را نازل كرد، تا ميان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند، داورى كند. [آن گاه در خود كتاب اختلاف پديد شد] و اختلاف را در آن پديد نياوردند مگر كسانى كه به آنان كتاب داده شد، [اين اختلاف] بعد از دلايل و برهان هاى روشن و آشكارى بود كه براى آنان آمد، [و سبب آن] برترى جويى و حسد در ميان خودشان بود. پس خدا اهل ايمان را به توفيق خود، به حقّى كه در آن اختلاف كردند، راهنمايى كرد. و خدا هر كه را بخواهد

به راهى راست هدايت مى كند. (213)

آيا پنداشته ايد در حالى كه هنوز حادثه هايى مانند حوادث گذشتگان شما را نيامده، وارد بهشت مى شويد؟! به آنان سختى ها و آسيب هايى رسيد وچنان متزلزل و مضطرب شدند تا جايى كه پيامبر و كسانى كه با او ايمان آورده بودند [در مقام دعا و درخواست يارى] مى گفتند: يارى خدا چه زمانى است؟ [به آنان گفتيم:] آگاه باشيد! يقيناً يارى خدا نزديك است. (214)

از تو مى پرسند: چه چيز انفاق كنند؟ بگو: هر مال و مايه سودمندى كه انفاق مى كنيد بايد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و نيازمندان و در راه مانده گان باشد، و هر كار نيكى انجام دهيد، خدا به آن داناست. (215)

جنگ [با دشمن] بر شما مقرّر و لازم شده، و حال آنكه برايتان ناخوشايند است. و بسا چيزى را خوش نداريد و آن براى شما خير است، وبسا چيزى را دوست داريد و آن براى شما بد است؛ وخدا [مصلحت شما را در همه امور] مى داند و شما نمى دانيد. (216)

از تو درباره جنگ در ماه حرام مى پرسند. بگو: هر جنگى در آن [گناهى] بزرگ است، ولى هر نوع بازداشتن [مردم] از راه خدا و كفرورزى به او و [بازداشتن مردم از] مسجد الحرام و بيرون راندن اهلش از آن، نزد خدا بزرگ تر [از جنگ در ماه حرام] است؛ و فتنه [شرك و بت پرستى] از كشتار بزرگ تر است. و مشركان همواره با شما مى جنگند تا شما را اگر بتوانند از دينتان برگردانند. و از شما كسانى كه از دينشان برگردند و در حال كفر بميرند، همه اعمال خوبشان در دنيا و آخرت

تباه و بى اثر مى شود، و آنان اهل آتش اند و در آن جاودانه اند. (217)

يقيناً كسانى كه ايمان آورده، و آنان كه هجرت كرده و در راه خدا به جهاد برخاستند، به رحمت خدا اميد دارند؛ و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (218)

درباره شراب و قمار از تو مى پرسند، بگو: در آن دو، گناهى بزرگ و سودهايى براى مردم است، و گناه هر دو از سودشان بيشتر است. و از تو مى پرسند: چه چيز انفاق كنند؟ بگو: از آنچه افزون بر نياز است. خدا اين گونه آياتش را براى شما بيان مى كند تا بينديشيد. (219)

[آرى، تا] درباره [آنچه به صلاح] دنيا و آخرت [است] بينديشيد. و از تو درباره يتيمان مى پرسند، بگو: اصلاح امور آنان بهتر است، و اگر با آنان معاشرت كنيد و امورتان را با امورشان بياميزيد [كارى خداپسندانه است] آنان برادر دينى شما هستند، و خدا افسادگر [در امور يتيم] را از اصلاح گر بازمى شناسد. و اگر خدا مى خواست شما را [در تكليف و مسؤوليت نسبت به مال و جان يتيم] به زحمت مى انداخت؛ مسلماً خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (220)

و با زنان مشرك ازدواج نكنيد تا زمانى كه ايمان بياورند. قطعاً كنيز با ايمان از زن آزاد مشرك بهتر است، هر چند [زيبايى، مال و موقعيت او] شما را خوش آيد. و زنان با ايمان را به ازدواج مردان مشرك در نياوريد تا زمانى كه ايمان بياورند. مسلماً برده با ايمان از مرد آزاد مشرك بهتر است، هر چند [جمال، مال و منال او] شما را خوش آيد. اينان [كه مشركند، نه تنها مردم، بلكه بى رحمانه زن

و فرزند خود را] به سوى آتش مى خوانند، و خدا به توفيق خود به سوى بهشت و آمرزش دعوت مى كند، و آياتش را براى مردم بيان مى فرمايد تا متذكّر شوند. (221)

از تو درباره حيض مى پرسند، بگو: حيض، حالت ناملايم و زيان بارى است؛ پس در زمان حيض از [آميزش با] زنان كناره گيرى كنيد، و با آنان نزديكى ننماييد تا پاك شوند؛ و هنگامى كه پاك شدند از جايى كه خدا به شما فرمان داده با آنان آميزش كنيد. يقيناً خدا كسانى را كه بسيار توبه مى كنند، و كسانى را كه خود را [با پذيرش انواع پاكى ها از همه آلودگى ها] پاكيزه مى كنند. دوست دارد. (222)

زنان شما كشتزار شمايند، هر زمان و هر كجا كه خواستيد به كشتزار خود در آييد. و [با رعايت حقوق يكديگر، و حفظ عفت و پاكى، در سايه زناشويى و توليد نسلى پاك و شايسته و صالح، خير و ثوابى] براى خودتان پيش فرستيد، و از خدا پروا كنيد، و بدانيد كه او را ملاقات خواهيد كرد، و مؤمنان را بشارت ده. (223)

و خدا را در معرض سوگندهايى كه مى خوريد قرار ندهيد، [به اينكه سوگند بخوريد] كه نيكى نكنيد، و تقوا پيشه نسازيد، و ميان مردم آشتى ندهيد [خدا رضايت ندارد كه نامش وسيله خوددارى از كارهايى شود كه خودش به انجام آنها فرمان داده است] و خدا [نسبت به همه گفته هاى شما] شنوا، [و نسبت به تمام كارهاى شما] داناست. (224)

خدا شما را به خاطر سوگندهاى لغوتان [كه جدى و حقيقى نيست و عادتاً بدون قصد قلبى بر زبان جارى مى شود] مؤاخذه نمى كند، ولى شما را

به خاطر آنچه دل هايتان [از سوگند جدى و حقيقى] مرتكب شده مؤاخذه مى كند؛ و خدا بسيار آمرزنده و بردبار است. (225)

براى كسانى كه سوگند ياد مى كنند [كه از آميزش] با زنان خود دورى گزينند، [شرعاً] چهار ماه مهلت است، چنانچه [در اين مدت به آنچه مقتضاى زناشويى است] بازگشتند [گناهى بر آنان نيست]؛ زيرا خدا بسيار آمرزنده ومهربان است. (226)

و اگر [براى پايان يافتن مشكلات] تصميم به طلاق گرفتند، [در صورت رعايت شرايط مانعى ندارد] مسلماً خدا [به گفتار و كردارشان] شنوا و داناست. (227)

زنان طلاق داده شده بايد به سر آمدن سه پاكى [از حيض را] انتظار برند [و پيش از به سر رسيدن آن، از شوهر كردن خوددارى ورزند]. و اگر به خدا و روز قيامت ايمان دارند [به خاطر رعايت شرايط ايام عدّه] نبايد آنچه را خدا در رحم هايشان [از حيض يا جنين] آفريده، پنهان دارند. و شوهرانشان در اين مدت چنانچه خواهان صلح و سازش اند، به بازگرداندن آنان [به زندگى دوباره] سزاوارترند. و براى زنان، حقوق شايسته اى بر عهده مردان است، مانند حقوقى كه براى مردان بر عهده آنان است، و مردان را بر آنان [به خاطر كارگزارى، و تدبير امور زندگى در امر ميراث و ديه، گواهى در دادگاه و غير اين امور حقوقى] افزون تر است؛ و خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (228)

طلاقِ [رجعى كه براى شوهر در آن حقّ رجوع وبازگشت به همسر است] دوبار است. [شوهر در هر مرتبه از رجوع] بايد [همسرش را] به طور شايسته ومتعارف نگه دارد، يا [با ترك رجوع، او را] به نيكى و خوشى رها كند.

و براى شما حلال نيست از آنچه [به عنوان مهريه] به آنان پرداخته ايد چيزى را بازستانيد، مگر آنكه هر دو بترسند كه حدود و مقرّرات خدا را [در روش همسردارى] برپا ندارند. پس شما [حاكمان شرع] اگر بترسيد كه آن دو نفر حدود خدا را برپا ندارند در آنچه زن براى رهايى خود [عوض طلاق] فديه بپردازد، گناهى بر آنان نيست. اينها حدود خداست؛ پس از آنها تجاوز نكنيد و كسانى كه از حدود خدا تجاوز كنند، آنان بى ترديد ستمكارند. (229)

پس اگر [بعد از دو طلاق و رجوع، بار سوم] او را طلاق داد، آن زن بر وى حلال نخواهد بود، مگر آنكه با همسرى غير از او ازدواج كند. و اگر [همسر دوم] او را طلاق داد بر وى و شوهر اول گناهى نيست كه به يكديگرباز گردند، در صورتى كه اميدوار باشند حدود الهى را [در روش همسردارى] رعايت مى كنند. و اينها حدود خداست كه آن را براى گروهى كه دانايند بيان مى كند. (230)

و هنگامى كه زنان را طلاق داديد و به پايان عدّه خود نزديك شدند، آنان را [با رجوع كردن] به طور شايسته و متعارف، نگه داريد يا [با ترك رجوع] به نيكى و خوشى رها كنيد. و آنان را براى آزار رساندن و زيان زدن نگه نداريد تا بر آنان تعدّى و ستم كنيد. و هر كه چنين كند قطعاً به خود ستم كرده است. و آيات خدا را به مسخره نگيريد و نعمت خدا را بر خود و آنچه از كتاب و حكمت بر شما نازل كرده كه شما را به آن پند مى دهد، به ياد آريد.

و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه خدا به همه چيز داناست. (231)

و زمانى كه زنان را طلاق داديد، و به پايان عدّه خود رسيدند، آنان را از ازدواج با شوهران سابق خود در صورتى كه ميان خودشان به روشى شايسته و متعارف توافق كنند باز مداريد. با اين [حكم،] كسانى از شما كه به خدا و روز قيامت ايمان دارند، پند داده مى شوند. اين براى شما سودمندتر وپاكيزه تر است؛ وخدا [مصالح شما را در همه امور] مى داند وشما نمى دانيد. (232)

و مادران بايد فرزندانشان را دو سال كامل شير دهند. [اين حكم] براى كسى است كه مى خواهد دوران شيرخوارگى [كودك] را تكميل كند. تأمين خوراك و پوشاك مادران شيردهنده به طور شايسته و متعارف بر عهده پدر فرزند است. هيچ كس جز به اندازه توانش تكليف نمى شود. نبايد مادرى به خاطر فرزندش زيان بيند، و نه پدرى براى فرزندش دچار ضرر شود [بر پدر است كه مخارج مادر و كودك را در حدّ متعارف بپردازد، و بر مادر است كه بيش از طاقت مالى شوهر از شوهر طلب خوراك و پوشاك نكند]. و [چنانچه پدر كودك از دنيا برود] هزينه مادر و كودك به اندازه متعارف [از ميراث به جا مانده] بر عهده وارث است. و اگر پدر و مادر بر اساس توافق و مشورتشان بخواهند كودك را [قبل از دو سال] از شير بگيرند، گناهى بر آنان نيست. و اگر بخواهيد براى فرزندانتان دايه بگيريد، گناهى بر شما نيست، در صورتى كه مزدى را كه بايد بدهيد، به طور شايسته و متعارف بپردازيد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد يقيناً

خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (233)

و كسانى از شما كه مى ميرند و همسرانى باقى مى گذارند، بايد همسرانْ چهار ماه و ده روز انتظار برند [و از شوهر كردن خوددارى ورزند]؛ پس چون به پايان مدتشان رسيدند، در آنچه درباره خودشان به طور شايسته و متعارف [نسبت به ازدواج يا ترك آن] انجام دهند بر شما [حاكمان، وارثان متوفّى و اقوام زنان] گناهى نيست؛ و خدا از آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (234)

در سخنانى كه هنگام خواستگارى زن ها[يى كه در عدّه وفات اند] بدون صراحت و وضوح گوييد [مانند اينكه من «خوش معاشرتم» و «زن دوستم» و به زنى كه داراى چنين صفاتى باشد علاقه مندم] يا قصد ازدواج با آنان را در دل پنهان داريد، گناهى بر شما نيست. خدا مى داند كه شما به زودى آنان را [بر اساس ميل فطرى و خواسته طبيعى] ياد خواهيد كرد؛ ولى با آنان در پنهانى و خلوت قرار ازدواج نگذاريد، جز آنكه گفتارى پسنديده [و بدون صراحت و وضوح] بگوييد. و هرگز تصميم بستن عقد ازدواج نگيريد تا عدّه وفات به پايان رسد، و بدانيد كه خدا آنچه در دل داريد مى داند؛ بنابراين از [مخالفت با] او بپرهيزيد، و بدانيد كه خدا بسيار آمرزنده و بردبار است. (235)

اگر زنان را پيش از آميزش جنسى يا تعيين مهريه طلاق داديد [در اين طلاق] بر شما گناهى نيست؛ و [در چنين موقعيتى بر شما واجب است] آنان را [از مال خود] بهره اى شايسته و متعارف دهيد؛ توانگر به اندازه خويش، و تنگدست به اندازه خويش كه اين حقّى لازم بر عهده نيكوكاران است. (236)

و اگر آنان را

پيش از آميزش جنسى طلاق دهيد، در حالى كه براى آنان مهرى تعيين كرده ايد، پس [بر شما واجب است] نصف آنچه تعيين كرده ايد [به آنان بپردازيد]، مگر آنكه خود آنان يا كسى كه پيوند ازدواج به دست اوست [مانند ولى يا وكيل] آن را ببخشند. و گذشت و بخشش شما [كه تمام مهريه را به زن بپردازيد،] به پرهيزكارى نزديك تر است. و فزون بخشى و نيكوكارى را در ميان خودتان فراموش نكنيد كه خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (237)

بر همه نمازها و به ويژه نماز ميانه [كه بر اساس پاره اى از روايات، نماز ظهر است] محافظت كنيد، و [هنگام عبادت] فروتنانه براى خدا قيام كنيد. (238)

پس اگر [از دشمن يا حيوانات درنده يا خطر ديگر] ترس داشتيد، [نماز را] پياده يا سواره بخوانيد و هنگامى كه امنيت يافتيد، خدا را [با خواندن نماز] ياد كنيد، نمازى كه آن را در ضمن ساير برنامه هاى دينى كه داناى به آنها نبوديد، به شما آموخت. (239)

و كسانى از شما كه مرگشان نزديك مى شود، و همسرانى به جا مى گذارند، بايد براى همسرانشان وصيت كنند كه آنان را تا يك سال بدون بيرون كردن از خانه از هزينه زندگى بهره مند سازند. پس اگر [به اختيار خود] بيرون رفتند، در آنچه نسبت به خود [از ازدواج يا انتخاب شغل] به طور شايسته و متعارف انجام دهند، بر شما [وارثان ميّت به سبب نپرداختن هزينه زندگى آنان] گناهى نيست؛ و خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (240)

و [سزاوار است از سوى شوهران] به طور شايسته و متعارف، كالا و وسايل زندگى به زنان طلاق داده شده پرداخت

شود كه اين حقّى لازم بر عهده پرهيزكاران است. (241)

اين گونه خدا آياتش را براى شما بيان مى كند، باشد كه بينديشيد. (242)

آيا به كسانى كه از ترس مرگ از خانه هاى خود در حالى كه هزاران نفر بودند، بيرون آمدند [با ديده عبرت] ننگريستى؟ پس خدا به آنان فرمود: بميريد [و آنان بدون فاصله مردند،] سپس آنان را زنده كرد [تا بدانند رهايى از چنگ مرگ ممكن نيست]. خدا نسبت به مردم داراى فضل و احسان است، ولى بيشتر مردم سپاس نمى گزارند. (243)

و در راه خدا پيكار كنيد و بدانيد كه يقيناً خدا شنوا و داناست. (244)

كيست آنكه به خدا وام نيكو دهد، تا آن را برايش چندين برابر بيفزايد؟ و خداست كه [روزى را] تنگ مى گيرد و وسعت مى دهد؛ و [همه شما براى دريافت پاداش] به سوى او بازگردانده مى شويد. (245)

آيا [با ديده عبرت] آن گروه از سران و اشراف بنى اسرائيل را پس از موسى نديدى كه به پيامبرشان گفتند: براى ما زمامدار و فرمانروايى برانگيز تا در راه خدا جنگ كنيم؟ گفت: آيا احتمال نمى دهيد، اگر جنگ بر شما مقرّر و لازم شود، جنگ نكنيد [و سر به نافرمانى بزنيد؟] گفتند: ما را چه هدف و مرادى است كه در راه خدا جنگ نكنيم، در حالى كه از ميان خانه ها و فرزندانمان بيرون رانده شده ايم؟! پس چون جنگ بر آنان مقرّر و لازم شد، همه جز اندكى از آنان روى گرداندند؛ و خدا به ستمكاران داناست. (246)

و پيامبرشان به آنان گفت: بى ترديد خدا طالوت را براى شما به زمامدارى برانگيخت. گفتند: [شگفتا!] چگونه او را بر ما

حكومت باشد و حال آنكه ما به فرمانروايى از او سزاوارتريم، و به او وسعت و فراخى مالى داده نشده [پس ما كجا و زمامدارى انسانى تهيدست كجا!؟] [پيامبرشان] گفت: خدا او را بر شما برگزيده و وى را در دانش و نيروى جسمى فزونى داده؛ و خدا زمامداريش را به هر كس كه بخواهد عطا مى كند؛ و خدا بسيار عطا كننده و داناست. (247)

و پيامبرشان به آنان گفت: يقيناً نشانه فرمانروايى او اين است كه آن صندوق [كه موسى را در آن گذاشتند و به دريا انداختند] نزد شما خواهد آمد، در آن آرامشى از سوى پروردگارتان است، و باقى مانده اى از آنچه خاندان موسى و هارون به جا گذاشته اند [چون الواح تورات، عصاى موسى و عمامه هارون] و فرشتگان آن را حمل مى كنند، البته در آن نشانه اى براى شماست اگر مؤمن باشيد. (248)

پس زمانى كه طالوت با سپاهيان [براى جنگ با دشمن از شهر] بيرون رفت، گفت: بى ترديد خدا شما را به وسيله نهر آبى آزمايش مى كند؛ پس هر كه [به هنگام تشنگى] از آن [سير] بنوشد، از من نيست و هر كه از آن نخورد، از من است، مگر كسى كه با دستش كفى آب برگيرد [كه او نه از من است و نه مردود از سپاه]. پس جز اندكى از آنان همگى از آن نوشيدند. و زمانى كه او و كسانى كه با او ايمان آورده بودند از نهر گذشتند، [گروهى از آنان] گفتند: ما را امروز قدرت مقابله با جالوت و سپاهيانش نيست. ولى كسانى كه يقين داشتند كه ديداركننده خدايند، گفتند: چه بسا گروه اندكى كه به

توفيق خدا بر گروه بسيارى پيروز شدند، و خدا باشكيبايان است. (249)

و چون [طالوت و اهل ايمان] براى جنگ با جالوت و سپاهيانش ظاهر شدند، گفتند: پروردگارا! بر ما صبر و شكيبايى فرو ريز، و گام هايمان را استوار ساز، و ما را بر گروه كافران پيروز گردان. (250)

پس آنان را به توفيق خدا شكست دادند. و داود [جوان مؤمن نيرومندى كه در سپاه طالوت بود] جالوت را كشت، و خدا او را فرمانروايى و حكمت داد، و از آنچه مى خواست به او آموخت. و اگر خدا [تجاوز و ستم] برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى كرد، قطعاً زمين را فساد فرامى گرفت؛ ولى خدا نسبت به جهانيان داراى فضل و احسان است. (251)

اين [داستان ها و حادثه هاى واقعى] نشانه هاى [توحيد، ربوبيّت و قدرت] خداست كه به حقّ و راستى بر تو مى خوانيم و يقيناً تو از فرستادگانى. (252)

از آن فرستادگان برخى را بر برخى برترى بخشيديم. از آنان كسى است كه خدا با او سخن گفت، و برخى از آنان را درجات و مراتبى بالا برد. و عيسى بن مريم را دلايل و نشانه هاى روشن داديم، و او را به وسيله روح القدس توانايى بخشيديم. و اگر خدا مى خواست كسانى كه بعد از آنان [در طول قرون و اعصار] آمدند، پس از آنكه دلايل و براهين روشن به آنان رسيد، با هم نمى جنگيدند، ولى [درباره ايمان و كفر با هم] اختلاف كردند، پس برخى از آنان ايمان آوردند و برخى كفر ورزيدند، قطعاً خدا اگر مى خواست نمى جنگيدند، ولى خدا آنچه را مى خواهد [از روى حكمت و مصلحت] انجام مى دهد. (253)

اى اهل ايمان! از آنچه به شما روزى كرده ايم انفاق كنيد، پيش از آنكه روزى بيايد كه در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى؛ و تنها كافران ستمكارند. (254)

خداى يكتا كه جز او هيچ معبودى نيست، زنده و قائم به ذات [و مدّبر و برپا دارنده و نگه دارنده همه مخلوقات] است، هيچ گاه خواب سبك و سنگين او را فرانمى گيرد، آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است در سيطره مالكيّت و فرمانروايى اوست. كيست آنكه جز به اذن او در پيشگاهش شفاعت كند؟ آنچه را پيش روى مردم است [كه نزد ايشان حاضر و مشهود است] و آنچه را پشت سر آنان است [كه نسبت به آنان دور و پنهان است] مى داند. و آنان به چيزى از دانش او احاطه ندارند مگر به آنچه او بخواهد. تخت [حكومت، قدرت و سلطنت]ش آسمان ها و زمين را فرا گرفته و نگهدارى آنان بر او گران و مشقت آور نيست؛ و او بلند مرتبه و بزرگ است. (255)

در دين، هيچ اكراه و اجبارى نيست [كسى حق ندارد كسى را از روى اجبار وادار به پذيرفتن دين كند، بلكه هر كسى بايد آزادانه با به كارگيرى عقل و با تكيه بر مطالعه و تحقيق، دين را بپذيرد]. مسلماً راه هدايت از گمراهى [به وسيله قرآن، پيامبر و امامان معصوم] روشن و آشكار شده است. پس هر كه به طاغوت [كه شيطان، بت و هر طغيان گرى است] كفر ورزد و به خدا ايمان بياورد، بى ترديد به محكم ترين دستگيره كه آن را گسستن نيست، چنگ زده است؛ و خدا شنوا و

داناست. (256)

خدا سرپرست و يار كسانى است كه ايمان آورده اند؛ آنان را از تاريكى ها[ى جهل، شرك، فسق وفجور] به سوى نورِ [ايمان، اخلاق حسنه و تقوا] بيرون مى برد. و كسانى كه كافر شدند، سرپرستان آنان طغيان گرانند كه آنان را از نور به سوى تاريكى ها بيرون مى برند؛ آنان اهل آتش اند و قطعاً در آنجا جاودانه اند. (257)

آيا [با ديده عبرت] ننگريستى به كسى كه چون خدا او را پادشاهى داده بود [از روى كبر و غرور] با ابراهيم درباره پروردگارش به مجادله و ستيز و گفتگوى بى منطق پرداخت؟! هنگامى كه ابراهيم گفت: پروردگارم كسى است كه زنده مى كند و مى ميراند [او] گفت: من هم زنده مى كنم و مى ميرانم. [و براى مشتبه كردن كار بر مردم، دستور داد دو زندانى محكوم را حاضر كردند، يكى را آزاد و ديگرى را كشت.] ابراهيم [براى بستن راه مغالطه و تزوير به روى دشمن] گفت: مسلماً خدا خورشيد را از مشرق بيرون مى آورد، تو آن را از مغرب برآور! پس آنكه كافر شده بود، متحير و مبهوت شد. و خدا گروه ستم گر را [به خاطر تجاوز، ستم، پافشارى بر عناد و لجاجشان] هدايت نمى كند. (258)

يا چون آن كسى كه به دهكده اى گذر كرد، در حالى كه ديوارهاى آن بر روى سقف هايش فرو ريخته بود [و اجساد ساكنانش پوسيده و متلاشى به نظر مى آمد] گفت: خدا چگونه اينان را پس از مرگشان زنده مى كند؟ پس خدا او را صد سال ميراند، سپس وى را برانگيخت، به او فرمود: چه مقدار [در اين منطقه] درنگ كرده اى؟ گفت: يك روز يا بخشى از يك روز درنگ كرده ام. [خدا] فرمود: بلكه صد

سال درنگ كرده اى! به خوراكى و نوشيدنى خود بنگر كه [پس از گذشت صد سال و رفت و آمد فصول چهارگانه] تغييرى نكرده، و به دراز گوش خود نظر كن [كه جسمش متلاشى شده، ما تو را زنده كرديم تا به پاسخ پرسشت برسى و به واقع شدن اين حقيقت مطمئن شوى]، و تا تو را نشانه اى [از قدرت و ربوبيّت خود] براى مردم [در مورد زنده شدن مردگان] قرار دهيم، اكنون به استخوان ها[ىِ دراز گوشت] بنگر كه چگونه آنها را برمى داريم و به هم پيوند مى دهيم، سپس بر آنها گوشت مى پوشانيم. چون [كيفيتِ زنده شدنِ مردگان] بر او روشن شد، گفت: اكنون مى دانم كه يقيناً خدا بر هر كارى تواناست. (259)

و [ياد كنيد] هنگامى كه ابراهيم گفت: پروردگارا! به من نشان ده كه مردگان را چگونه زنده مى كنى؟ [خدا] فرمود: آيا [به قدرتم نسبت به زنده كردن مردگان] ايمان نياورده اى؟! گفت: چرا، ولى [مشاهده اين حقيقت را خواستم] تا قلبم آرامش يابد. [خدا] فرمود: پس چهار پرنده بگير و آنها را [براى دقت در آفرينش هر يك] به خود نزديك كن، و [بعد از كشتن، ريز ريز كردن و مخلوط كردنشان به هم] بر هر كوهى [در اين منطقه] بخشى از آنها را قرار ده، سپس آنها را بخوان كه شتابان به سويت مى آيند؛ و بدان كه يقيناً خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (260)

مَثَل آنان كه اموالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، مانند دانه اى است كه هفت خوشه بروياند، در هر خوشه صد دانه باشد؛ و خدا براى هر كه بخواهد چند برابر مى كند و خدا بسيار عطا كننده

و داناست. (261)

كسانى كه اموالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس منت و آزارى به دنبال انفاقشان نمى آورند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است، و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (262)

گفتارى پسنديده [در برابر تهيدستان] و عفو[ى كريمانه نسبت به خشم و بد زبانى مستمندان] بهتر از بخششى است كه دنبالش آزارى باشد، و خدا بى نياز و بردبار است. (263)

اى اهل ايمان! صدقه هايتان را با منت و آزار باطل نكنيد، مانند كسى كه مالش را به ريا به مردم انفاق مى كند و به خدا و روز قيامت ايمان ندارد، كه وصفش مانند سنگ سخت و خارايى است كه بر آن [پوششى نازك از] خاك قرار دارد و رگبارى تند و درشت به آن برسد و آن سنگ را صاف [و بدون خاك] واگذارد [صدقه ريايى مانند آن خاك است و اين رياكاران] به چيزى از آنچه كسب كرده اند، دست نمى يابند و خدا مردم كافر را هدايت نمى كند. (264)

ومثل كسانى كه اموالشان را براى طلب خشنودى خدا و استوار كردن نفوسشان [بر حقايق ايمانى و فضايل اخلاقى] انفاق مى كنند، مانند بوستانى است در جايى بلند كه بارانى تند به آن برسد، در نتيجه ميوه اش را دو چندان بدهد، و اگر باران تندى به آن نرسد باران ملايمى مى رسد [و آن براى شادابى و محصول دادنش كافى است] و خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (265)

آيا يكى از شما دوست دارد كه او را بوستانى از درختان خرما و انگور باشد كه از زيرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است و براى وى در آن

بوستان از هر گونه ميوه و محصولى باشد، در حالى كه پيرى به او رسيده و داراى فرزندان ناتوان [و خردسال] است، پس گردبادى كه در آن آتش سوزانى است به آن بوستان برسد و يك پارچه بسوزد؟ [ريا و منت و آزار به همين صورت انفاق را نابود مى كند] اين گونه خدا آياتش را براى شما توضيح مى دهد تا بينديشيد. (266)

اى اهل ايمان! از پاكيزه هاى آنچه [از راه داد و ستد] به دست آورده ايد، و آنچه [از گياهان و معادن] براى شما از زمين بيرون آورده ايم، انفاق كنيد و براى انفاق كردن دنبال مال ناپاك و بى ارزش و معيوب نرويد، در حالى كه اگر آن را به عنوان حقّ شما به خود شما مى دادند، جز [با] چشم پوشى [و دلسردى] نمى گرفتيد و بدانيد كه خدا، بى نياز و ستوده است. (267)

شيطان، شما را [به هنگام انفاق مال با ارزش] از تهيدستى و فقر مى ترساند، و شما را به كار زشت [چون بخل وخوددارى از زكات و صدقات] امر مى كند، و خدا شما را از سوى خود وعده آمرزش و فزونى رزق مى دهد؛ و خدا بسيار عطا كننده و داناست. (268)

حكمت را به هر كس بخواهد مى دهد، و آنكه به او حكمت داده شود، بى ترديد او را خير فراوانى داده اند، و جز صاحبان خرد، كسى متذكّر نمى شود. (269)

و هر نفقه اى كه انفاق كرديد و هر نذرى را كه برعهده گرفتيد، يقيناً خدا آن را مى داند، [در نتيجه فرمانبر را پاداش مى دهد و ستمكار به آيات خدا و حقوق مردم را عذاب مى كند] و براى ستمكاران در قيامت ياورى نيست. (270)

اگر صدقه ها

را آشكار كنيد، كارى نيكوست، و اگر آنها را پنهان داريد و به تهيدستان دهيد براى شما بهتر است؛ و خدا [به اين سبب] بخشى از گناهانتان را محو مى كند؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد، آگاه است. (271)

[اى پيامبر!] هدايت آنان [به سوى اخلاص در انفاق و ترك منّت و آزار] بر عهده تو نيست، [وظيفه تو ابلاغ پيام و اتمام حجّت است] بلكه خداست كه هر كس را بخواهد هدايت مى كند. [اى اهل ايمان!] و هر مالى را كه انفاق كنيد به سود خود شماست، و اين در صورتى است كه انفاق نكنيد جز براى طلب خشنودى خدا. و آنچه از مال [باارزش و بى عيب] انفاق كنيد، پاداشش به طور كامل به شما داده مى شود، و مورد ستم قرار نخواهيد گرفت. (272)

[صدقاتْ] حقِّ نيازمندانى است كه در راه خدا [به سبب جنگ يا طلب دانش يا بيمارى يا عوامل ديگر] در مضيقه و تنگنا افتاده اند [و براى فراهم كردن هزينه زندگى] نمى توانند در زمين سفر كنند؛ فرد ناآگاه آنان را از شدت پارسايى وعفّتى كه دارند توانگر و بى نياز مى پندارد. [تو اى رسول من!] آنان را از سيمايشان مى شناسى. [آنان] از مردم به اصرار چيزى نمى خواهند. و شما اى اهل ايمان! آنچه از مال [با ارزش و بى عيب] انفاق كنيد، يقيناً خدا به آن داناست. (273)

كسانى كه [چون على بن أبى طالب (عليه السلام)] اموالشان را در شب و روز و پنهان و آشكار انفاق مى كنند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است؛ و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (274)

كسانى كه ربا مى خورند

[در ميان مردم و براى امر معيشت و زندگى] به پاى نمى خيزند، مگر مانند به پاى خاستن كسى كه شيطان او را با تماس خود آشفته حال كرده [و تعادل روانى و عقلى اش را مختل ساخته] است، اين بدان سبب است كه آنان گفتند: خريد و فروش هم مانند رباست. در حالى كه خدا خريد و فروش را حلال، و ربا را حرام كرده است. پس هر كه از سوى پروردگارش پندى به او رسد و [از كار زشت خود] بازايستد، سودهايى كه [پيش از تحريم آن] به دست آورده، مال خود اوست، و كارش [از جهت آثار گناه و كيفر آخرتى] با خداست. و كسانى كه [به عمل زشت خود] بازگردند [و نهى خدا را احترام نكنند] پس آنان اهل آتش اند، و در آن جاودانه اند. (275)

خدا ربا را نابود مى كند، و صدقات را فزونى مى دهد؛ و خدا هيچ ناسپاس بزه كارى را دوست ندارد. (276)

مسلماً كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، و نماز را به پا داشتند، و زكات پرداختند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى [شايسته و مناسب] است، و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند. (277)

اى اهل ايمان! از خدا پروا كنيد، و اگر مؤمن [واقعى] هستيد آنچه را از ربا [بر عهده مردم] باقى مانده رها كنيد. (278)

واگر چنين نكرديد [و به رباخوارى اصرار ورزيديد] به جنگى بزرگ از سوى خدا و رسولش [بر ضد خود] يقين كنيد؛ و اگر توبه كرديد، اصل سرمايه هاى شما براى خود شماست [و سودهاى گرفته شده را به مردم بازگردانيد] كه در اين صورت نه ستم

مى كنيد و نه مورد ستم قرار مى گيريد. (279)

و اگر [بدهكار] تنگدست بود [بر شماست كه] او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد؛ و بخشيدن همه وام [و چشم پوشى و گذشت از آن در صورتى كه توانايى پرداختش را ندارد] اگر [فضيلت وثوابش را] بدانيد براى شما بهتر است. (280)

و پروا كنيد از روزى كه در آن به سوى خدا بازگردانده مى شويد، سپس به هر كس آنچه انجام داده، به طور كامل داده مى شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمى گيرند [زيرا هر چه را دريافت مى كنند، تجسّمِ عينى اعمال خودشان است]. (281)

اى اهل ايمان! چنانچه وامى به يكديگر تا سر آمد معينى، داديد، لازم است آن را بنويسيد. و بايد نويسنده اى [سَنَدش را] در ميان خودتان به عدالت بنويسد. و نبايد هيچ نويسنده اى از نوشتن سند همان گونه كه خدا [بر اساس قوانين شرعى] به او آموخته است، دريغ ورزد. او بايد بنويسد، و كسى كه حقْ به عهده اوست بايد [كلامش را جهت تنظيم سند براى نويسنده] املا كند، و از خدا كه پروردگار اوست پروا نمايد و از حق چيزى را نكاهد. و اگر كسى كه حق به عهده اوست، سفيه يا ناتوان باشد، يا [به علتى] نتواند املا كند، ولىّ و سرپرست او به عدالت املا كند. و دو شاهد از مردانتان را [بر اين حق] شاهد بگيريد، و اگر دو مرد نبود، يك مرد و دو زن را از ميان شاهدانى كه مى پسنديد، شاهد بگيريد تا اگر يكى از آن دو زن [واقعيت را] فراموش كرد، آن ديگرى او را يادآورى كند. و شاهدان هنگامى كه [براى اداى

شهادت] دعوت شوند [از پاسخ دعوت] امتناع نورزند، و از نوشتن [سندِ وام] تا سرآمد معيّنش، كوچك باشد يا بزرگ، ملول نشويد، اين [كار] نزد خدا عادلانه تر و براى اقامه شهادت پابرجاتر، و به اينكه [در جنس وام، اندازه آن و زمان پرداختش] شك نكنيد [و ستيز و نزاعى پيش نيايد،] نزديك تر است. مگر آنكه داد و ستدى نقدى باشد كه آن را ميان خود دست به دست مى كنيد، در اين صورت بر شما گناهى نيست كه آن را ننويسيد. و هرگاه داد و ستد كنيد، شاهد بگيريد. و نبايد به نويسنده و شاهد زيان برسد و اگر زيان برسانيد، خروج از اطاعت خداست كه گريبانگير شما شده است و از خدا پروا كنيد و خدا [احكامش را] به شما مى آموزد و خدا به همه چيز داناست. (282)

و اگر در سفر بوديد و نويسنده اى [براى ثبت سند] نيافتيد، وثيقه هاى دريافت شده [جايگزين سند و شاهد] است. و اگر يكديگر را امين دانستيد [وثيقه لازم نيست] پس بايد كسى كه امينش دانسته اند، امانتش را ادا كند. و از خدا پروردگار خود، پروا نمايد و [شما اى شاهدان!] شهادت را پنهان نكنيد و هر كه آن را پنهان كند، يقيناً دلش گناهكار است؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد داناست. (283)

آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست، و اگر آنچه [از نيّت هاى فاسد و افكار باطل] در دل داريد آشكار كنيد يا پنهان سازيد، خدا شما را به آن محاسبه مى كند؛ پس هر كه را بخواهد مى آمرزد، و هر كه را بخواهد عذاب مى كند؛ و خدا بر

هر كارى تواناست. (284)

پيامبر به آنچه از پروردگارش به او نازل شده، ايمان آورده، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتاب ها و پيامبرانش، ايمان آورده اند [و بر اساس ايمان استوارشان گفتند:] ما ميان هيچ يك از پيامبران او فرق نمى گذاريم. و گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم، پروردگارا! آمرزشت را خواهانيم و بازگشت [همه] به سوى توست. (285)

خدا هيچ كس را جز به اندازه توانايى اش تكليف نمى كند. هر كس عمل شايسته اى انجام داده، به سود اوست، و هر كس مرتكب كار زشتى شده، به زيان اوست. [مؤمنان گويند:] پروردگارا! اگر فراموش كرديم يا مرتكب اشتباه شديم، ما را مؤاخذه مكن. پروردگارا! تكاليف سنگينى برعهده ما مگذار، چنان كه بر عهده كسانى كه پيش از ما بودند گذاشتى. پروردگارا! و آنچه را به آن تاب و توان نداريم بر ما تحميل مكن؛ و از ما درگذر؛ و ما را بيامرز؛ و بر ما رحم كن؛ تو سرپرست مايى؛ پس ما را بر گروه كافران پيروز فرما. (286)

بر دلها و پرده بر گوشها و چشمهاى ايشان نهاد كه فهم حقايق و معارف الهى را نميكنند و ايشان را در قيامت عذابى سخت خواهد بود (7)

و گروهى از مردم منافق گويند كه ما ايمان آورده ايم بخدا و روز قيامت و حال آنكه ايمان نياورده اند (8)

خواهند تا خداى و اهل ايمان را فريب دهند و حال آنكه فريب ندهند مگر خود را و اين را از سفاهت نميدانند (9)

دلهاى آنان مريض است پس خدا بر مرض جهل و عناد ايشان بيفزايد و آنها راست عذاب دردناك بدين سبب كه دروغ ميگويند و با اهل ايمان دو رنگى و ريا و نفاق ميكنند (10)

و چون مومنان آنان را گويند كه در زمين فساد مكنيد پاسخ دهند كه تنها ما كاربصلاح كنيم (11)

آگاه باشيد كه ايشان سخت مفسدند و مخرب ولى خود نميدانند (12)

و چون بانها گويند ايمان آوريد چنانكه ديگران ايمان آوردند پاسخ دهند كه چگونه ما ايمان آوريم بمانند بيخردان، آگاه باشيد كه ايشان خود سخت بيعقل و بيخردند ولى نميدانند (13)

چون باهل ايمان برخورند گويند ما ايمان آورده ايم و چون با شيطانهاى خود خلوتكنند گويند ما باطنا با شمائيم جز اينكه مومنان را استهزاء ميكنيم (14)

خدا به آنها استهزاء كند و آنان را در گمراهى رها كند كه در بيابان جهل و گمراهى حيران و سرگردان باشند (15)

ايشانند كه گمراهى را براه راست خريدند پس تجارت آنها سود نكرد و راه هدايت نيافتند (16)

مثل ايشان مثل كسى است كه آتش بيفروزد پس تا روشن كند اطراف خود را خدا آن

روشنى ببرد و ايشان را در تاريكى رها كند كه راه حق و طريق سعادت را هيچ نبينند (17)

آنها كر و گنگ و كورند و از ضلالت خود برنميگردند (18)

يا مثل آنان در گمراهى مثل كسانى است كه در بيابان بارانى تند بر آنها ببارد و در تاريكى و رعد و برق آنان سر انگشت خود را از بيم مرگ در گوش نهند مبادااز شدت صداى صاعقه بميرند ولى عذاب خدا كافران را فرا گيرد و هيچ راه نجاتى نيابند (19)

نزديك باشد كه برق روشنى چشمهايشان ببرد هر گاه روشنى بينند در آن قدم بردارند و چون تاريك شود حيرتزده بايستند و اگر خدا خواستى گوش آنها را به بانگ رعد كر و چشم آنان را بتابش برق كور ميساخت كه خداوند بر همه چيز قادر است (20)

اى مردم خدائى را پرستيد كه آفريننده شما و پيشينيان شما است باشد كه بطاعت و معرفت او پارسا و منزه شويد (21)

آن خدائى كه براى شما زمين را گسترده و آسمان را برافراشت و فروباريد از آسمان آبى كه بسبب آن بيرون آورد ميوه هاى گوناگون براى روزى شما پس كسى را مثل و مانند او قرار ندهيد در صورتى كه ميدانيد خدا ذات بى مثل و بى مانند است (22)

و اگر شما را شكى است در قرآنى كه ما بر محمد (ص) بنده خود فرستاديم پس بياوريد يك سوره مانند آن و گواهان خود را بخوانيد از بزرگان و فصحا هر كه را خواهيد كمك طلبيد بجز خدا اگر راست ميگوئيد كه اين كلام مخلوق است نه وحى خدا (23)

و اگر اينكار را نكرديد و هرگز نتوانيد كرد پس طعن بقرآن مزنيد و بپرهيزيد از آتشى كه هيزمش مردم بدكار است و سنگهاى خارا كه قهر الهى براى كافران مهياكرده است (24)

و مژده ده اى پيغمبر كسانى را كه ايمان آوردند و نيكوكارى پيشه كردند كه جايگاه آنها باغهائى است كه نهرها در آن جارى است و چون از ميوه هاى گوناگون آن بهره مندشوند گويند اين مانند همان ميوه هائيست كه پيش از اين در دنيا ما رانصيب بود و از نعمتهائى مانند يكديگر متلذذ شوند و آنها را در آن جايگاه خوش جفتهاى پاك و پاكيزه است و در آن بهشت جاويد خواهند زيست (25)

و خدا را باك و ملاحظه از آن نيست كه به پشه كوچك و چيزى بزرگتر از آن مثلزند پس هر مثل كه آرد آنهائى كه بخدا ايمان آورده اند ميدانند كه آن مثل ازجانب پروردگار آنهاست اما كسانى كه كافر شدند ميگويند خدا را از اين مثل چه مقصود است؟ گمراه ميكند بدان مثل بسيارى را و هدايت ميكند بسيارى را و گمراه نميكند بدان مگر فاسقان را (26)

كسانى كه عهد خدا را پس از محكم بستن مى شكنند و رشته اى كه آنان را امر به پيوند آن كرده ميگسلند و در زمين و ميان اهل آن فساد ميكنند بحقيقت آنها زيانكاران عالم هستند (27)

مردم چگونه كافر ميشويد بخدا و حال آنكه شما مرده بوديد و خدا شما را زنده كرد و ديگر بار بميراند و باز زنده كند و عاقبت بسوى او باز خواهيد گشت (28)

او خدائيست كه همه موجودات

زمين را براى شما خلق كرد پس از آن بخلقت آسماننظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز يكديگر برافراشت و او بهر چيز و همه نظام آفرينش دانا است (29)

بياد آر آنگاه كه پروردگار فرشتگان را فرمود من در زمين خليفه اى از بشر خواهم گماشت گفتند پروردگارا آيا كسانى خواهى گماشت كه در زمين فساد كنند و خونها ريزند و حال آنكه ما خود تو را تسبيح و تقديس ميكنيم خداوند فرمود من چيزى ازاسرار خلقت بشر ميدانم كه شما نميدانيد (30)

و خداى عالم همه اسماء را بادم تعليم داد آنگاه حقايق آن اسماء را در نظر فرشتگان پديد آورد و فرمود اگر شما در دعوى خود صادقيد اسماء اينان را بيان كنيد (31)

فرشتگان عرضه داشتند اى خداى پاك و منزه ما نميدانيم جز آنچه تو خود بما تعليم فرمودى توئى دانا و حكيم (32)

خداوند فرمود اى آدم ملائكه را بحقايق اين اسماء آگاه ساز چون آنان را آگاه ساخت خدا فرمود اى فرشتگان اكنون دانستيد كه من بر غيب آسمانها و زمين دانا و بر آنچه آشكار و پنهان داريد آگاهم؟ (33)

و چون فرشتگان را فرمان داديم كه بر آدم سجده كنند همه سجده كردند مگر شيطان كه ابا و تكبر ورزيد و از فرقه كافران گرديد (34)

و گفتيم اى آدم تو با جفت خود در بهشت جاى گزين و در آنجا از هر نعمت كه بخواهيد بى هيچ زحمت برخوردار شويد ولى باين درخت گندم يا سيب نزديك نشويد كه از ستمكاران خواهيد بود (35)

پس شيطان آدم و حوا را بلغزش افكند تا از

آن درخت خوردند و بدين عصيان آنان را از آن مقام بيرون آورد پس گفتيم كه از بهشت فرود آئيد كه برخى از شما برخى را دشمنيد و شما را در زمين تا روز مرگ قرار و آرامگاه خواهد بود (36)

قصه آدم و حوا و شيطان و ملائكه را حكماى اسلام و دانشمندان بزرگ علم تفسير با استفاده از مطاوى و اشارات اخبار اهل بيت عصمت و خاندان نبوت عليهم السلام چنين تفسير كنند كه مراد آدم نوعى و مقام شامخ عالم انسانيت است كه خدا روح او را در مقام احسن تقويم مقام برتر از ملك آفريده و فرشتگان و قواى عالم همه پيش آن روح الهى خاضع و مطيع شدند جز شيطان وهم و خيال پرست عالم طبيعت كه سجده نكند و مزاحم سير تكاملى او بجنت شهود شود پس آدم از خداى خود كلماتى آموخت كه موجب پذيرفنن توبه او گرديد زيرا خدا مهربان و توبه پذير است (37)

گفتيم همه از بهشت فرود آئيد تا آنگاه كه از جانب من راهنمائى براى شما آيد پس هر كس پيروى او كند هرگز در دنيا و آخرت بيمناك و اندوهگين نخواهد گشت (38)

و آنان كه كافر شدند و تكذيب آيات ما كردند آنها البته اهل دوزخند و در آتش آن هميشه معذب خواهند بود (39)

اى بنى اسرائيل بياد آريد نعمتهائى كه بشما عطا نمودم و بعهد من وفا كنيد تابعهد شما وفا كنم و از شكستن پيمان من برحذر باشيد (40)

و بقرآنى كه فرستادم ايمان آوريد كه تورات شما را تصديق ميكند و اول كافر بدان نباشيد و آيات

مرا ببهاى اندك مفروشيد و از قهر من بپرهيزيد (41)

حق را بباطل مپوشانيد تا حقيقت را پنهان سازيد و حال آنكه به حقانيت آن واقفيد (42)

و نماز بپا بداريد و زكات بدهيد و با خدا پرستان حق را پرستش كنيد (43)

چگونه شما كه مردم را به نيكوكارى دستور ميدهيد خود را فراموش ميكنيد و حال آنكه كتاب خدا را ميخوانيد چرا در آن انديشه و تعقل نميكنيد تا گفتار نيكخود را بمقام كردار آريد (44)

و از خدا بصبر و تحمل و نماز يارى جوئيد كه نماز با حضور قلب امرى بسيار بزرگ و دشوار است مگر بر خدا پرستان كه مشتاق نمازند خوشا آنان كه دائم در نمازند (45)

آنان كه ميدانند كه در پيشگاه خدا حاضر خواهند شد و بازگشتشان بسوى او خواهدبود (46)

اى بنى اسرائيل ياد كنيد از نعمتهائى كه به شما عطا كردم و شما را بر عالميان به نعمت كتاب و رسول برترى دادم (47)

و حذر كنيد از روزى كه در آن روز كسى بجاى ديگرى مجازات نبيند و هيچ شفاعت از كسى پذيرفته نشود و فدا و عوض قبول نكنند (48)

و بياد آريد هنگامى كه شما را از ستم فرعونيان نجات داديم كه از آنها سخت در شكنجه بوديد تا بحدى كه پسران شما را كشته و زنانتان را براى كنيزى نگاه ميداشتند و اين بلاء و امتحانى بزرگ بود كه خدا شما را بدان ميازمود (49)

و ياد كنيد از وقتى كه براى نجات شما دريا را شكافتيم و فرعونيان را در آن غرق كرديم و غرق و هلاك آنها را بچشم

مشاهده ميكرديد (50)

و ياد آريد موقعى كه براى نزول تورات با موسى چهل شب وعده نهاديم پس شما درغيبت او گوساله پرستى اختيار كرده ستمكار و بيدادگر شديد (51)

آنگاه شما را بخشيديم و پس از چنين كار زشت از گناه شما درگذشتيم شايد متنبه و سپاسگزار شويد (52)

بياد آوريد وقتى كه براى راهنمائى بموسى كتاب و فرقان عطا كرديم باشد كه براه حق هدايت يابيد (53)

و ياد كنيد موقعى را كه موسى بقوم خود گفت اى قوم شما از جهالت گوساله پرستشديد و بنفس خود ستم كرديد اكنون بسوى خدا بازگرديد و بكيفر جهالت خود بكشتن يكديگر تيغ بركشيد اين در پيشگاه خدا بهتر كفاره عمل شما است آنگاه از شما درگذشت و توبه شما را پذيرفت كه خدا بسيار توبه پذير و مهربانست (54)

بياد آريد وقتى كه گفتيد اى موسى ما بتو ايمان نمى آوريم مگر آنكه خدا را آشكاربه بينيم پس صاعقه سوزان بر شما فرود آمد و آن را بچشم خود مشاهده كرديد (55)

سپس شما را بعد از مرگ برانگيختيم باشد كه بعد از نعمت و رحمت خدا را شكر گزاريد (56)

و ابر را سايبان شما ساختيم و من و سلوى - مرغ بريان و ترانگبين - را غذاى شمامقرر داشتيم و گفتيم از اين روزيهاى پاك و پاكيزه تناول كنيد شكر اين نعمت را بجا نياورند نه بما بلكه بنفس خود ستم كردند (57)

و بياد آريد وقتى كه گفتيم وارد اين قريه بيت المقدس شويد و از نعمتهاى آن تناول كنيد و از آن در سجده كنان داخل گرديد و بگوئيد خدايا از

گناه ما درگذر تااز خطاى شما درگذريم و بر ثواب نيكوكاران شما بيفزائيم (58)

پس از آن ستمكاران حكم خدا را تبديل بغير آن نمودند ما نيز بكيفر بد كارى و نافرمانى بر ايشان عذابى سخت از آسمان نازل كرديم (59)

و بياد آر وقتى كه موسى براى قوم خود طلب آب نمود و ما باو دستور داديم كه عصاى خود را بر سنگ آن پس دوازده چشمه آب از آن سنگ بيرون آمد و هر سبطى را آبشخورى معلوم گرديد و گفتيم از آنچه خدا روزى شما ساخته بخوريد و بياشاميد و در زمين بفساد و فتنه انگيزى نپردازيد (60)

و اى بنى اسرائيل بياد آريد وقتى را كه بموسى اعتراض كرديد كه ما بيك نوع طعامصبر نخواهيم كرد از خداى خود بخواه تا براى ما از زمين نباتاتى مانند خيار و سير و عدس و پياز بروياند موسى گفت آيا ميخواهيد غذاى بهترى كه داريد به پستتر از آن تبديل كنيد حال كه تقاضاى شما اينست بشهر مصر در آئيد كه در آنجا آنچه درخواست كرديد مهيا است باز نافرمانى و خودسرى كردند و بر آنها ذلت و خوارى ضرور و مقدر گرديد و چون دست از عصيان و ستمكارى برنداشته باياتخدا كافر گشتند و انبيا را بناحق كشتند ديگر بار بخشم و قهر خدا گرفتار شدند (61)

هر مسلمان و يهود و نصارا و ستاره پرست كه از روى حقيقت بخدا و روز قيامت ايمان آورد و نيكوكارى پيشه كند البته از خدا پاداش نيك يابد و هيچگاه در دنيا و عقبى بيمناك و اندوهگين نخواهد بود يعنى حقيقت دين ايمان بخدا

و قيامت و عمل شايسته است نه اسم مومن و غيره (62)

و اى بنى اسرائيل ياد آريد وقتى كه از شما پيمان گرفتيم و كوه طور را بر بالاى سر شما فرا داشتيم كه سخت هراسان شديد و دستور داديم كه احكام تورات را با عقيده محكم پيروى كنيد و پيوسته آن را در نظر گيريد باشد كه پارسا و پرهيزكار شويد (63)

بعد از آنهمه عهد و پيمان از حق روى گردانيديد و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما نميشد البته در شمار زيانكاران عالم بوديد (64)

محققا دانسته ايد جماعتى از شما كه عصيان ورزيده حرمت شنبه را نگاه نداشتند آنان را مسخ كرديم و گفتيم بوزينه شويد دور از درگاه قرب حق و مقام انسانيت (65)

و اين عقوبت مسخ را كيفر آنها و عبرت اخلاف آنها و پند براى پرهيزكاران گردانيديم (66)

و بياد آريد وقتى را كه موسى بقوم خود فرمود كه بامر خدا گاوى را ذبح كنيدقوم گفتند ما را به تمسخر گرفته اى كشتن گاو با يافتن قاتل چه تناسب دارد موسى گفت پناه ميبرم بخدا از آنكه سخن بفسوس و تمسخر گويم كه اين كار مردم نادانست (67)

قوم موسى گفتند از خداوند بخواه كه خصوصيت و چگونگى گاو را معين فرمايد موسى گفت خدا ميفرمايد گاوى باشد نه پير از كار افتاده و نه جوان كار نكرده بلكه ميانه اين دو حال باشد، حال كه معين شد آنچه ماموريد انجام دهيد (68)

باز قوم بموسى گفتند از خدا بخواه كه رنگ آن گاو را نيز معين فرمايد موسى جواب داد خدا ميفرمايد گاو

زرد زرينى باشد كه رنگ آن بينندگان را فرح بخش است (69)

باز گفتند از خداوند بخواه چگونگى آن گاو را كاملا براى ما روشن گرداند كه هنوز بر ما مشتبه است چون رفع اشتباه ما شود البته اطاعت كرده و بخواست خدا راه هدايت پيش گيريم (70)

موسى گفت خدا ميفرمايد آن گاو هم آنقدر بكار رام نباشد كه زمين شيار كند و آب به كشتزار دهد و هم بى عيب و يكرنگ باشد. قوم گفتند اكنون حقيقت را روشن ساختى و گاوى بدان اوصاف كشتند ليكن نزديك بود در اين امر باز نافرمانى كنند (71)

بياد آريد وقتى كه نفسى را كشتيد و يكديگر را در موضوع آن متهم كرده و نزاع برانگيختيد و خداوند رازى كه پنهان ميداشتيد آشكار فرمود (72)

پس دستور داديم كه پاره اى از اعضاى آن گاو را بر بدن كشته زنيد تا ببينيد كه اينگونه خداوند مردگان را زنده خواهد فرمود و قدرت كامله خويش را بشما آشكار خواهد ساخت كه قدرت خدا به اسباب عادى احتياج ندارد (73)

پس با اين معجز بزرگ باز چنان سخت دل شديد كه دلهايتان چون سنگ يا سختتر از آن شد چه آنكه از پاره اى سنگها نهرها بجوشد و برخى ديگر سنگها بشكافد و باز آبى از آن بيرون آيد و پاره اى از ترس خدا فرود آيند و اى سنگدلان لجوج بترسيد كه خدا از كردار شما غافل نيست (74)

آيا طمع داريد كه يهوديان بدين شما بگروند در صورتى كه گروهى از آنان كلامخدا را شنيده و بدلخواه خود تحريف ميكنند با آنكه در كلام خدا تعقل

كرده و معنى آن را دريافته اند (75)

هرگاه با مومنان روبرو شوند گويند ما نيز مانند شما ايمان آورده ايم و چون با يكديگر خلوت كنند گويند چرا درى كه خدا از علوم براى شما گشوده بروى مسلمانان باز كنيد تا بكمك همان علوم و ادله رسالت پيغمبر خاتم با شما محاكمه و خصومت كنند. چرا راه عقل و انديشه نمى پوئيد؟ (76)

آيا نمى دانند كه خدا بر آنچه پنهان داشته و يا آشكار كنند آگاه است (77)

بعضى عوام يهود كه خواندن و نوشتن هم ندانند تورات را جز آمال و آرزوى باطل خود نپندارند و تنها پابست خيالات خام و پندار بيهوده خويشند (78)

پس واى بر آن كسان كه از پيش خود چيزى نوشته و بخداى متعال نسبت دهند تا ببهاى اندك و متاع ناچيز دنيا بفروشند واى بر آنها از آن نوشته ها و آنچه از آن نوشته هاى موهوم و مجعول بدست آرند (79)

و يهود گفتند كه هيچوقت خدا ما را در آتش عذاب نكند مگر چند روزى معدود بعقيده آنها هفت يا چهل روز بگو بانان آيا بر آنچه دعوى ميكنيد عهد و پيمانى از خداگرفته ايد كه آن عهد مسلم بپايد و هرگز تخلف نكند. يا چيزى بخيال جاهلانه خود بخدا نسبت ميدهيد (80)

آرى هر كس اعمالى زشت اندوخت و كردار بد باو احاطه نمود چنين كس هر كه باشداهل دوزخ است و در آن آتش پيوسته معذب خواهد بود (81)

و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند آنان اهل بهشتند و پيوسته در بهشت جاويد متنعم خواهند بود (82)

و ياد آريد هنگامى را كه از بنى اسرائيل عهد گرفتيم كه جز خداى را نپرستيد و نيكى كنيد درباره پدر و مادر و خويشان و يتيمان و فقيران و بزبان خوش بامردم تكلم كنيد و نماز بپاى داريد و زكات مال خود بدهيد شما طايفه يهود عهدشكسته و روى گردانيديد جز چند نفرى و شمائيد كه از حكم و عهد خدا برگشتيد (83)

و بياد آريد هنگامى كه از شما عهد گرفتيم كه خون يكديگر را نريزيد و يكديگر را از خانه و ديار خود نرانيد پس بر آن عهد اقرار كرده و گردن نهاديد و شماخود بر آن گواه ميباشيد (84)

با اين عهد و اقرار باز شما بهمان خوى زشت اسلاف خوديد كه خون يكديگر ميريزيد و گروه ضعيف را از ديار خود ميرانيد و در بد كردارى و ستم بر ضعيفان همدست و پشتيبان يكديگريد و چون اسيرانى بگيريد براى آزادى آنها فديه ميطلبيد درصورتى كه بحكم تورات اخراج كردن آنان تا چه رسد بقتل آنها محققا بر شما حرامشده است چرا به برخى احكام تورات كه بنفع شما است ايمان آورده و ببعضى ديگر كافر ميشويد پس جزاى چنين مردم بد كردار چيست بجز ذلت و خوارى در زندگى اينجهان و سختترين عذاب در روز قيامت و خدا غافل از كردار شما نيست (85)

اينان همان كسانند كه متاع دو روزه دنيا را خريده و ملك ابدى آخرت را فروختند پس در آخرت عذاب آنها هيچ تخفيف نيابد و هيچكس آنان را يارى نخواهد كرد (86)

و بموسى كتاب تورات را عطا كرديم و از پى او پيغمبران فرستاديم و

عيسى پسر مريم را بمعجزات و ادله روشن حجتها داديم و او را بواسطه روح القدس اقتدار و توانائى بخشيديم. آيا هر پيغمبرى كه از جانب خدا اوامرى بر خلاف هواى نفس شما آرد سرپيچيده و از راه حسد گروهى را تكذيب ميكنيد و جمعى را بقتل ميرسانيد؟ (87)

و آن گروه گمراه بتمسخر با پيغمبران گفتند دلهاى ما در حجاب غفلت است چيزى از سخنان شما در نمى يابد. چنين نيست كه گفتند بلكه چون اتمام حجت شد و فهميده نپذيرفتند خدا بر آنها لعن و غضب فرمود زيرا كافر شدند و در ميان آنان اهلايمان بسيار اندك بود (88)

و چون كتاب آسمانى قرآن از نزد خدا براى هدايت آنها آمد با وجودى كه كتاب تورات ايشان را تصديق ميكرد و با آنكه خود آنها پيش از بعثت انتظار فتح و غلبه بواسطه ظهور پيغمبر خاتم بر كافران داشتند و از خدا بنام آن پيغمبر طلب فتح و نصرتبر كافران مينمودند آنگاه كه آمد و با مشخصات شناختند كه همان پيغمبر موعود است باز كافر شدند و از نعمت وجود او ناسپاسى كردند كه خشم خدا بر گروه كافرباد (89)

بد معامله اى با خود كردند كه بنعمت قرآن كه از لطف خدا بر آنها نازل شد كافرشدند و از روى حسد راه ستمگرى پيش گرفتند كه چرا خدا فضل خود را مخصوص بعضى از بندگان گرداند و بواسطه اين حسد باز خشمى ديگر از خداى براى خود طلبيدند و براى كافران از قهر خدا عذاب خوارى مهيا است (90)

و چون بطايفه يهود گفته شد بقرآن كه خدا براى هدايت بشر فرستاده

ايمان آريد پاسخ دادند كه تنها بتورات چون بما نازل شده ايمان آوريم و بغير تورات كافرشدند در صورتى كه قرآن كتاب حق است و كتاب آنها را تصديق ميكند. بگو اى پيغمبر اگر شما در دعوى ايمان بتورات راستگو بوديد بكدام حكم تورات از اين پيش هر پيغمبر را كشتيد؟ (91)

و با آنهمه آيات و معجزات روشن كه موسى براى شما آشكار نمود باز گوساله پرستى اختيار كرديد كه مردمى سخت جاهل و ظالم و ستمكاريد (92)

و بياد آريد وقتى را كه از شما پيمان گرفتيم و كوه طور را بر فراز شما بداشتيم كه بايد آنچه فرستاديم با ايمان محكم بپذيريد و سخن حق بشنويد شما گفتيد خواهيم شنيد و در نيت گرفتيد كه در عمل عصيان خواهيم كرد و از آن رو دلهاى شما فريفته گوساله شد كه بخدا كافر بوديد. بگو اى پيغمبر ايمان شما سخت شما را بكاربد و كردار زشت ميگمارد اگر ايمان داشته باشيد (93)

بگو اى پيغمبر اگر سراى آخرت را با آنهمه نعمت خدا بشما اختصاص داده دون ساير خلق بايستى هميشه بمرگ آرزومند باشيد اگر راست ميگوئيد (94)

و هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد زيرا عذاب سخت بواسطه كردار بد براى خود در آخرتمهيا كرده اند و خدا بهمه ستمكاران آگاه است (95)

و بر همه پيداست كه يهود بحيات مادى حريصتر از همه خلقند حتى مشركان از اين رو هر يهودى آرزوى هزار سال عمر ميكند و اگر بارزويش برسد عمر هزار سال هم او را از عذاب خدا نرهاند و خدا بكردار ناپسند آنان آگاهست (96)

بگو اى پيغمبر بطايفه يهود

كه بجبرئيل اظهار دشمنى ميكنند هر كس كه با جبرئيل دشمن است با خدا دشمن است زيرا او بفرمان خدا قرآن را بقلب پاك تو رسانيدتا تصديق ساير كتب آسمانى كند و براى اهل ايمان هدايت و بشارت آرد (97)

هر كس با خدا و فرشتگان و رسولان او و جبرئيل و ميكائيل دشمن است چنين كسى محققا كافر است و خدا هم دشمن كافران خواهد بود (98)

و ما براى ثبوت پيغمبرى تو آيات و دلائل روشن فرستاديم و بجز كافران و اهل عناد كسى انكار آن نخواهد كرد (99)

براى چه هر عهد و پيمان كه با خدا و رسول بستند گروهى مى شكنند نه تنها اينان عهد شكنند بلكه اكثر آنها اصلا ايمان نخواهند آورد (100)

و چون پيغمبرى از جانب خدا بر آنان فرستاده شد كه براستى كتب آسمانى آنها گواهى ميداد گروهى از اهل كتاب كتاب خدا را پشت سر انداختند و بحكم آن كتاب كه امر بايمان آوردن بقرآن ميكرد رفتار نكردند گوئى از آن كتاب هيچ نميدانند (101)

و پيروى كردند سخنانى را كه ديو و شياطين در ملك سليمان بافسون و جادوگرى ميخواندند و هرگز سليمان بخدا كافر نگشت ليكن ديوان همه كافر شدند و سحر بمردم مياموختند و آنچه را به دو فرشته هاروت و ماروت در بابل نازل شده ياد ميدادند و آن دوملك بهيچكس چيزى نياموختند مگر آنكه بدو ميگفتند كه كار ما فتنه و امتحاناست مبادا كافر شوى و ديوان به مردم چيزى كه ميان زن و شوهر جدائى افكند مياموختند و زيان نميرسانيدند بكسى مگر آنكه خدا بخواهد و چيزى كه مياموختند

بخلق زيان ميرسانيد و سود نمى بخشيد و محققا ميدانستند كه هر كه چنين كند در عالم آخرتهرگز بهره اى نخواهد يافت و آنان ببهاى نفوس خود زشتترين متاع را خريده انداگر ميدانستند (102)

و محققا اگر آنها ايمان آورند و پرهيزكار شوند بهره اى كه از خداوند نصيب آنها شود بهتر از هر چيز خواهد بود (103)

اى اهل ايمان هنگام تكلم با رسول حق بكلمه راعنا تعبير مكنيد مگوئيد ما را رعايت كن بلكه بگوئيد ناظر احوال ما باش و سخن خدا را بشنويد و بدانيد كه براى كافران عذاب دردناك مهياست (104)

هرگز كافران اهل كتاب و مشركان مايل نيستند كه بر شما مسلمين خيرى از جانب خدا نازل شود ليكن خدا بفضل و رحمت خويش هر كه را بخواهد مخصوص گرداند و خدا صاحب فضل عظيم است (105)

هر چه از آيات قرآن را نسخ كنيم يا حكم آن را متروك سازيم بهتر از آن يا مانند آن بياوريم آيا مردم نميدانند كه خداوند بر هر چيزى قادر است (106)

آيا نميدانند كه پادشاهى آسمانها و زمين مختص خداوند است و شما را بجز خدايار و ياورى نخواهد بود (107)

آيا اراده آن را داريد كه شما نيز از پيغمبر خود درخواست كنيد آن تقاضاهاى بى جائى كه بنى اسرائيل از موسى داشتند در زمان گذشته و هر كه ايمان را مبدل بكفر گرداند بى شك راه راست را گم كرده است (108)

بسيارى از اهل كتاب آرزو و ميل آن دارند كه از ايمان، شما را بكفر برگردانند بسبب رشك و حسدى كه بر ايمان شما برند بعد از آنكه

حق بر آنها آشكار گرديدپس اگر از آنها بشما مسلمين ستمى رسيد درگذريد و مدارا كنيد تا هنگامى كه فرمان خدا بجنگ يا صلح برسد كه البته خدا بر هر چيز قادر و تواناست (109)

و نماز بپاداريد و زكات بدهيد و بدانيد كه آنچه از طاقت حق و كار نيكو براى خود پيش ميفرستيد پاداش نيكو در نزد خدا خواهيد يافت كه محققا خدا بر هر كارشما آگاهست (110)

و يهود گفتند هرگز ببهشت نرود جز طايفه يهود، و نصارى گفتند جز طايفه نصارى بگو اى پيغمبر كه اين شما را بس آرزوئى است بگو بر اين دعوى برهان آوريد اگر راست ميگوئيد (111)

آرى كسى كه از هر جهت تسليم حكم خدا گرديد و نيكوكار گشت مسلم اجرش نزد خدابزرگ خواهد بود و او را هيچ خوف و انديشه و هيچ حزن و اندوهى در دنيا و آخرت نخواهد بود (112)

يهود بر اين دعويند كه نصارى را از حق چيزى در دست نيست و نصارى بر اين دعوى كه يهود را در صورتى كه هر دو گروه در خواندن كتاب آسمانى يكسانند يعنى هر دو طايفه اهل كتاب آسمانى و بخواندن از آن بهره مندند اينگونه دعويها نظير گفتار و مجادلات مردميست كه از كتاب آسمانى بى بهره اند و خداوند در اين اختلافات روز قيامت حكم خواهد فرمود (113)

كيست ستمكارتر از آنكه مردم را از ذكر نام خدا در مساجد منع كند و در خرابى آن اهتمام و كوشش نمايد چنين گروه در مساجد مسلمين در نيايند جز آنكه بر خوداز اعمال زشت خويش ترسان باشند، اين گروه را در

دنيا ذلت و خوارى نصيب است و در آخرت عذابى بزرگ (114)

مشرق و مغرب هر دو ملك خدا است پس بهر طرف روى كنيد بسوى خدا روى آورده ايدخدا بهمه جا محيط و بهر چيز داناست (115)

و گروهى بدروغ گفتند كه خدا داراى فرزند است او پاك و منزه از آن است بلكه هر چه در آسمانها و زمين است ملك اوست و همه فرمانبردار اويند (116)

او آفريننده آسمانها و زمين است و چون اراده آفريدن چيزى كند بمحض آنكه بگويد موجود باش موجود خواهد شد (117)

اين مردم نادان اعتراض كردند كه چرا خداوند با ما سخن نگويد يا معجزه و كتابى بر ما نفرستد پيشينيان هم بمانند اينان از روى نادانى چنين سخنان ميگفتند دلهايشان در بى فهمى بهم شبيه است ما ادله رسالت و علائم رسولان حق را براى اهل يقين بخوبى روشن گردانيديم (118)

اى پيغمبر ما تو را بحق فرستاديم كه مردم را بنعمت بهشت جاويد مژده دهى و ازعذاب جهنم بترسانى و تو پس از انجام رسالت و اتمام حجت ديگر مسئول كافران كه براه جهنم رفتند نيستى (119)

هرگز يهوديان و نصارى از تو راضى و خشنود نخواهند شد مگر آنكه پيروى از آئين آنها كنى چناچه بتو اظهار آن كنند بگو اى پيغمبر راهى كه خدا بنمايد بيقينراه حق تنها همانست و البته اگر از ميل و خواهش آنها پيروى كنى بعد از آنكه طريق حق را بيقين دريافتى ديگر اصلش خدا يار و ياور تو نخواهد بود (120)

كسانى كه كتاب بر آنها فرستاديم آنگاه كتاب را خوانده و حق خواندن را در

مقامعمل نيز بجاى آوردند آنان بحقيقت اهل ايمانند و آنها كه بكتاب خدا كافر شدند و نسبت بدان حق شناسى نكردند آن گروه زيانكاران عالمند (121)

اى بنى اسرائيل بياد آريد نعمتى كه بشما عطا كردم و اينكه من شما را فضيلت و برترى دادم بر همه مردم (122)

و بترسيد از روزى كه هر كس جز جزاى عمل خود در آن روز نبيند و كسى را بجاى ديگرى مجازات نكنند و از هيچكس فدائى پذيرفته نشود و شفاعت كسى سودمند نبود و كسى را ياورى نباشد (123)

بياد آر هنگامى كه خداوند ابراهيم را به امورى چند مانند اعمال حج و كشتن فرزند و افتادن در فتنه آتش نمرود و غيره امتحان فرمود او همه را بجاى آورد خدا بدو گفت من تو را به پيشوائى خلق برگزينم ابراهيم عرض كرد اين پيشوائى را بفرزندان من نيز عطا خواهى كرد فرمود آرى اگر عادل و صالح و شايسته آن باشند كه عهدمن هرگز بمردم ستمكار نخواهد رسيد (124)

بياد آر هنگامى كه ما خانه كعبه را مقام امن و مرجع امر دين خلق مقرر داشتيم و دستور داده شد كه مقام ابراهيم را جايگاه پرستش خدا قرار دهيد و از ابراهيم و فرزندش اسمعيل پيمان گرفتيم كه حرم خدا را از بت بپردازيد و از هر پليدى پاكيزه داريد براى اينكه اهل ايمان بطواف و اعتكاف حرم بيايند و در آن نماز و طاعت خدا بجاى آرند (125)

و چون ابراهيم عرض كرد پروردگارا اين شهر را محل امن و آسايش قرار ده و روزى اهلش را كه بخدا و روز قيامت ايمان آورده

اند فراوان گردان خداوند خواهش ابراهيم را اجابت كرد و فرمود هر كه با وجود اين نعمت سپاس نگزاشت و راه كفر پيمودگر چه او را در دنيا اندكى بهره مند كنم ليكن در آخرت ناچارش معذب به آتشدوزخ گردانم كه بدترين منزلگاهست (126)

و وقتى كه ابراهيم و اسماعيل ديوارهاى خانه مكه را برافراشتند و عرض كردند پروردگارا اين خدمت از ما قبول فرما توئى كه دعاى خلق را اجابت كنى و به اسرار همه دانائى (127)

ابراهيم و اسمعيل عرض كردند پروردگارا دل ما را تسليم فرمان خود گردان و فرزندان ما را هم به تسليم و رضاى خود بدار و راه پرستش و طاعت را بما بنما و بر ما وظيفه بندگى را سهل و آسان گير كه تنها توئى بخشاينده و مهربان (128)

پروردگارا فرزندان ما را شايسته آن گردان كه از ميان آنان رسولى برانگيزى كه بر مردم تلاوت آيات تو كند و آنان را علم كتاب و حكمت بياموزد و روانشان رااز هر نادانى و زشتى پاك و منزه سازد توئى كه در همه عالم هر كار خواهى بر آن قدرت و علم كامل دارى (129)

هيچكس از آئين پاك ابراهيم روى نگرداند بجز ناكس و مردم بيخرد زيرا ما ابراهيم را در دنيا بشرف رسالت برگزيديم و البته در آخرت هم از شايستگانست (130)

آنگاه گرامى گرديد كه خداوند باو فرمود اى ابراهيم سر بفرمان خدا فرود آورعرض كرد مطيع فرمانم (131)

ابراهيم و يعقوب بفرزندان خود راجع بتسليم بودن به فرمان خدا سفارش و توصيه نمودند بدينگونه كه اى فرزندان ما خدا شما را بائين پاك برگزيد

از آن آئين پيروى كنيد و تا گاه جان سپردن الا تسليم رضاى خدا نباشيد (132)

شما كى و كجا حاضر بوديد؟ هنگامى كه يعقوب را مرگ در رسيد و بفرزندان خود گفت كه شما پس از مرگ من كه را ميپرستيد؟ گفتند خداى تو را و خداى پدران تو ابراهيم و اسماعيل و اسحق را كه معبود يگانه است و ما مطيع فرمان اوئيم (133)

آن گروه كه درگذشتند هر كار نيك و بد كردند براى خود و شما هر چه كنيد براى خويش خواهيد كرد و شما مسئول كار آنها نخواهيد بود پس شما در نيك و بد گذشتگان گفتگوى بسيار مكنيد بيشتر به نيكوكارى و نيكى خود پردازيد (134)

يهود و نصارى بمسلمانان گفتند كه بائين ما درآئيد تا راه راست يافته و طريقحق پوئيد اى پيغمبر بگو در جواب آنها كه ما دين اسلام را كه آئين ستوده ابراهيم است پيروى ميكنيم كه پاك و منزه از شرك است (135)

بگوئيد كه ما مسلمين ايمان بخدا آورده ايم و بدان كتابى كه بر پيغمبر ما فرستادند و بانچه بر پيغمبران گذشته چون ابراهيم و اسمعيل و اسحق و يعقوب و فرزندان او موسى و عيسى فرستادند و بهمه آنچه بر پيغمبران از جانب خدا آوردند بهمه عقيده منديم و ميان هيچيك از پيغمبران فرق نگذاريم و بهر چه از جانب خدا است گرويده و تسليم فرمان او هستيم (136)

پس اگر بانچه شما ايمان آورديد يهود و نصارى نيز ايمان آوردند راه حق يافته اند و اگر از حق روى بگردانند و آئين شما نپذيرند شك نيست كه آنها بخلاف حق

يعنى بر باطل خواهند بود شما دل قوى داريد كه خداوند از شر و آسيب آنها شما را نگاه ميدارد چه او دعاى اهل ايمان ميشنود و بحال همه آگاه است (137)

رنگ آميزى خدا است كه بما مسلمانان رنگ فطرت ايمان و سيرت توحيد بخشيده، هيچ رنگى خوشتر از ايمان بخداى يكتا نيست و ما او را بى هيچ شائبه شرك پرستش ميكنيم (138)

اى پيغمبر باهل كتاب بگو كه شما را با ما در موضوع خدا چه جاى بحث و جدال استدر صورتى كه او پروردگار ما و شماست و ما مسئول كار خود و شما مسئول كردار خويش هستيد چيزى كه هست مائيم تنها ملتى كه خدا را بيكتائى شناخته و او را از روى خلوص پرستش ميكنيم (139)

يا اگر شما اهل كتاب در موضوع انبياء با مسلمين بجدل برخاسته و گوئيد كه ابراهيم و اسمعيل و اسحق و يعقوب و فرزندان او بر آئين يهوديت يا نصرانيت بودند خدا مرا فرمايد كه پاسخ ده كه شما بهتر ميدانيد يا خدا؟ و كيست ستمكارتر از آنكه شهادت خدا را در باره اين انبياء كتمان كند يا گواهى خدا را برسالت محمد صدر كتب آسمانى مخفى دارد تا نبوت او را انكار كند و خدا غافل از آنچه مى كنيد نيست (140)

آن گروه پيشين از پيغمبران و امتان همه درگذشتند هر چه كردند براى خود كردند و شما نيز هر چه كنيد بسود خويش كنيد و شما مسئول كار آنان نخواهيد بود (141)

مردم سفيه بيخرد خواهند گفت چه موجب آن شد كه مسلمين از قبله اى كه بر آن بودند

بيت المقدس روى بكعبه آوردند بگو اى پيغمبر مشرق و مغرب خداى راست و هر كه را خواهد او براه راست هدايت كند (142)

و ما همچنان شما مسلمين را بائين اسلام هدايت كرديم و باخلاق معتدل و سيرت نيكو بياراستيم تا گواه مردم باشيد و سرمشق درستى خلق تا نيكى و درستى را ساير ملل عالم از شما بياموزند چنانچه پيغمبر را گواه شما كرديم تا شما از وى بياموزيد و اى پيغمبر ما قبله اى را كه بر آن بودى تغيير نداديم مگر بر اينكه بيازمائيم و جدا سازيم گروهى را كه از پيغمبر خدا پيروى كنند از آنانكه بمخالفت او برخيزند و اين تغيير قبله بسى بزرگ نمود جز در نظر هدايت يافتگان بخدا و خداوند اجر پايدارى شما را در راه ايمان تباه نگرداند كه خدا بخلق مشفق و مهربانست (143)

ما توجه تو را بر آسمان بانتظار وحى و تغيير قبله بنگريم و البته روى تو بقبله اى كه بدان خشنود شوى بگردانيم پس روى كن بطرف مسجد الحرام و شما مسلمين نيزهر كجا باشيد در نماز روى بدان جانب كنيد و گروه اهل كتاب بخوبى ميدانند كه اين تغيير قبله بحق و راستى از جانب خدا است نه بدلخواه كس و خدا از كردار آنها كه مطيع و نيكوكار يا منافق و زشت رفتارند غافل نيست (144)

و تو اى پيغمبر محققا بدان كه اگر هر قسم معجزه اى براى اهل كتاب بياورى پيروقبله تو نشوند و تو نيز تبعيت از قبله آنان نخواهى كرد و بعضى ملل تابع قبله برخى ديگر نشوند. و اگر تو يعنى پيروانت تابع

دلخواه و هوسهاى جاهلانه آنها شوى بعد از آنكه از جانب خدا علم يافتى در اين صورت البته از گروه ستمگران خواهى بود (145)

گروهى كه ما بر آنها كتاب فرستاديم يهود و نصارى محمد (ص) و حقانيت او را بخوبى ميشناسند بدان گونه كه فرزندان خود را وليكن گروهى از آنان از راه عناد حق را كتمان ميكنند در صورتى كه علم بدان دارند (146)

حق همانست كه از طرف خدا بسوى تو آمد و ديگران بر باطلند هيچ شبهه بدل راه مده (147)

هر كسى را راهى است بسوى حق يا قبله ايست در دين خود كه بدان راه يابد و بدانقبله روى آورد پس بشتابيد بخيرات و عبادات كه هر كجا باشيد همه شما را خداوند بعرصه محشر خواهد آورد محققا خدا بر هر چيز تواناست (148)

و از هر كجا و بسوى هر ديار بيرون شدى اى پيغمبر در نماز روى بطرف كعبه آورچون اين دستور قبله بر وجه صواب و بامر خداست و خدا از كار شما غافل نيست (149)

و اى رسول از هر جا و بهر ديار بيرون شدى روى بجانب كعبه كن و شما مسلمين همبهر كجا بوديد روى بدان جانب كنيد تا مردم بحجت و مجادله بر شما زبان نگشايند جز گروه ستمكار و معاند با اسلام كه از جدل و گفتگوى آنان هم نينديشيد و از نافرمانى من بترسيد و بفرمان من باشيد تا نعمت و رحمتم را براى شما بحد كمال رسانم و باشد كه بطريق حق و صواب راه يابيد (150)

چنانكه رسول گرامى خود را بر خلق فرستاديم كه آيات ما را

براى شما تلاوت كند و نفوس شما را از پليدى و آلودگى جهل و شرك پاك و منزه گرداند و بشما تعليم شريعت و حكمت دهد و از او هر چه را نميدانيد بياموزيد (151)

پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و سپس شكر نعمت من بجاى آريد و كفران نعمت مكنيد (152)

اى اهل ايمان در پيشرفت كار خود صبر و مقاومت پيشه كنيد و بذكر خدا و نمازتوسل جوئيد كه خدا ياور صابران است (153)

و آن كسى را كه در راه خدا كشته شد مرده نپنداريد بلكه او زنده ابدى است وليكن همه شما اين حقيقت را در نخواهيد يافت (154)

و البته شما را بسختى ها بيازمائيم چون ترس و گرسنگى و نقصان اموال و نفوس و آفات زراعت بيازمائيم و بشارت و مژده آسايش از آن سختيها صابران راست (155)

آنانكه چون بحادثه سخت و ناگوارى دچار شوند صبورى پيش گرفته و گويند ما بفرمان خدا آمده ايم و باز بسوى او رجوع خواهيم كرد (156)

آن گروهند مخصوص بدرود و الطاف الهى و رحمت خاص خداوند و آنها بحقيقت بسوى خدا هدايت يافتگانند (157)

سعى صفا و مروه از شعائر دين خداست پس هر كس حج خانه كعبه يا اعمال مخصوص عمره بجاى آورد باكى بر او نيست كه سعى صفا و مروه نيز بجاى آرد و هر كس براه خير و نيكى شتابد خدا پاداش وى خواهد داد كه او بهمه امور خلق عالم است (158)

آن گروه اهل كتاب كه آيات واضحه اى را كه براى راهنمائى خلق فرستاديم كتمان نموده و بعد از

آنكه براى هدايت مردم در كتاب بيان كرديم پنهان داشتند آنها را خدا و تمام جن و انس و ملك نيز لعن ميكنند (159)

مگر آنهائى كه توبه كردند و به اصلاح مفاسد اعمال خود پرداختند و براى مردم آنچه را كه كتمان ميكردند بيان كردند پس توبه اين گروه را مى پذيرم كه منم توبه پذير گنهكاران و مهربان بخلق (160)

آن كسانى كه كافر شده و بعقيده كفر مردند البته بر آن گروه خدا و همه فرشتگان و مردمان لعن ميفرستند (161)

هميشه در جهنم بعذاب و شكنجه اند نه بر آنان تخفيف عذاب دهند و نه بنظر رحمت بنگرند (162)

و خداى شما خداى يكتاست نيست خدائى مگر او كه بخشاينده و مهربانست (163)

محققا در خلقت آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز و كشتى ها كه بروى آب براى انتفاع خلق در حركتست و بارانى كه خدا از بالا فروفرستاد تا بدان آب زمين رابعد از مردن و نابود شدن گياه آن زنده كرد و سبز و خرم گردانيد و در برانگيختن انواع حيوانات در زمين و در وزيدن بادها بهر طرف و در خلقت ابر كه ميان زمين و آسمان مسخر است و به اراده خدا در حركت است در همه اين امور عالم چون همه با نظم و حكمت است براى عاقلان ادله اى واضح بر علم و قدرت و حكمت و رحمت آفريننده است (164)

برخى از مردم نادان غير خدا را چون بتان و مدعيان باطل را همانند خدا گيرند و چنان كه خدا را بايست دوست داشت بدان بتان دوستى ورزند ليكن

آنها كه اهل ايمانند كمال محبت و دوستى را فقط بخدا مخصوص دارند و اولياء خدا و اگر فرقه مشركان ستمكار بدانند وقتى كه عذاب خدا را مشاهده كنند كه قدرت و توانائى خاص خداست از شرك خود سخت پشيمان شوند و عذاب خدا مشركان را بسيار سخت است (165)

هنگامى كه بيزارى جويند روسا و پيشوايان باطل از پيروان خود و عذاب خدا را مشاهده كنند و هر گونه وسيله و اسباب از آنها قطع شده و هيچ روابب باطل بجا نماند (166)

آنگاه پبروان آن پيشوايان باطل از روى پيشمانى و حسرت گويند كاش ديگر بار بدنيا بازميگشتيم و از اطاعت اينان بيزارى مى جستيم چنانكه اينها گرهى از كار ما نگشوده و از ما بيزارى جستند، اينگونه خدا كردار زشت جاهلانه آنها را مايه حسرت و پشيمانى آنان كند و آنها را از عذاب آتش جهنم نجات نباشد (167)

اى مردم از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه را تناول كنيد و پيروى نكنيد وساوس شيطان را محققا شيطان از براى شما دشمن آشكاريست (168)

اين دشمن است كه بشما دستور بدكارى و زشتى ميدهد و بر آن ميگمارد كه سخنانى از روى جهل و نادانى مانند شرك و جبر و ظلم بخدا نسبت دهيد (169)

و چون كفار را گويند پيروى از شريعت و كتابى كه خدا فرستاده كنيد پاسخ دهند كه ما پيرو كيش پدران خود خواهيم بود، آيا بايست آنها تابع پدران باشند در صورتى كه آن پدران بى عقل و نادان بوده و هرگز بحق و راستى راه نيافته اند؟ (170)

و مثل كافران در شنيدن سخن

انبياء و درك نكردن معناى آن چون حيوانى است كه آوازش كنند از آن آواز معنائى درك نكرده و جز صدائى نشنود كفار هم از شنيدن و گفتن و ديدن حق كر و گنگ و كورند زيرا عقل خود را كار نمى بندند و فكر و تعمق در آيات حق نميكنند (171)

اى اهل ايمان روزى حلال و پاكيزه كه ما نصيب شما كرده ايم بخوريد و شكر خدا را بجاى آريد و تنها سپاس او گوئيد اگر شما خالص خدا را ميپرستيد (172)

به تحقيق منحصرا خدا حرام گردانيد بر شما مردار و خون و گوشت خوك را و هر ذبيحه را كه باسم غير خدا كشته باشند پس هر كس كه بخوردن آنها محتاج و مضطر شوددر صورتى كه به آن تمايل نداشته و از اندازه سد رمق نيز تجاوز نكند گناهى بر او نخواهد بود كه بقدر احتياج صرف كند كه محققا خدا در حق خلق آمرزنده و مهربان است (173)

آنانكه از يهود و غيره پنهان داشتند آياتى از كتاب آسمانى را كه خدا در بعثتمحمد (ص) فرستاده بود و آن را ببهاى اندك فروختند جز آتش جهنم نصيب آنها نباشد و در قيامت خدا از خشم با آنها سخن نگويد و از پليدى عصيان پاك نگرداند وهم آنان را در قيامت عذاب دردناك خواهد بود (174)

آنها همان گروهند كه اختيار كردند ضلالت و گمراهى را بجاى لطف و هدايت و عذابخدا را بجاى آمرزش و رحمت چقدر بر آتش جهنم سخت جان و پرطاقتند (175)

حق اينست كه خدا كتاب آسمانى را براستى فرستاد و گروهى كه در آن

اختلاف و مكابره كردند در اختلافى دور از حق خواهند بود (176)

نيكوكارى بدان نيست كه روى بجانب مشرق يا مغرب كنيد چه اين چيز بى اثرى است اين آيه رد بر يهود و نصار است ليكن نيكوكار كسيست كه بخداى عالم و روز قيامت و فرشتگان آسمان و كتاب آسمانى و پيغمبران ايمان آرد و دارائى خود را در راه دوستى خدا بخويشان و يتيمان و فقيران و رهگذران و گدايان بدهد و هم در آزادكردن بندگان صرف كند و نماز بپا دارد و زكات مال به مستحق برساند و با هر كه عهد بسته بموقع خود وفا كند و در كارزار و سختيها صبور و شكيبا باشد و بوقت رنج و تعب صبر پيشه كند كسانى كه بدين اوصاف آراسته اند آنها بحقيقت راستگويان عالم و آنها پرهيزكارانند (177)

اى اهل ايمان براى شما حكم قصاص كشتگان چنين معين گشت كه مرد آزاد را در مقابل مرد آزاد و بنده را بجاى بنده و آن را بزن قصاص توانيد كرد و چون صاحب خوناز قاتل كه برادر دينى اوست بخواهد درگذرد بدون ديه يا بگرفتن ديه كاريست نيكو پس ديه را قاتل در كمال رضا و خشنودى ادا كند در اين حكم تخفيف و آسانى امر قصاص و رحمت خداوندى است پس از اين دستور هر كه از آن سركشى كند و بقاتل ظلم و تعدى روا دارد او را عذاب سخت خواهد بود (178)

اى عاقلان حكم قصاص براى حفظ حيات شماست تا مگر از قتل يكديگر بپرهيزيد (179)

دستور داده شد كه چون يكى از شما را مرگ فرا رسد اگر

داراى متاع دنياست وصيت كند براى پدر و مادر و خويشان بچيزى شايسته عدل، اين كار سزاوار مقام پرهيزكاران است (180)

پس هر گاه كسى پس از شنيدن وصيت آن را تغيير دهد و بمنافع اشخاص بر خلاف حقيقت رفتار كند گناه اين كار بر آنهاست كه عمل بخلاف وصيت كنند و خداوند بهر چيز كه خلق گويند و كنند شنوا و داناست (181)

و هر كس چنين پندارد كه از وصيت موصى بوارث او جفا و ستمى رفته و به اصلاح آن پردازد بر او گناهى نيست بلكه ثواب كرده اگر چه به اشتباه و خطا رفته باشد چه آنكه نيك انديشى قصد داشته زيرا خداوند آمرزنده گناه خلق و در حق همه مهربانست (182)

اى اهل ايمان بر شما هم روزه داشتن فرض گرديد چنانكه امم گذشته را فرض شد و اين دستور براى آنست كه پاك از شهوات پست حيوانى شده و پرهيزكار شويد (183)

روزهائى بشماره معين روزه داريد تمام ماه رمضان و هر كس از شما مريض باشد يامسافر بشماره آن از روز هاى غير ماه رمضان چون حاضر و سالم شود روزه دارد و كسانى كه روزه را بزحمت و مشقت توانند داشت چون مردان پير و آنان حامله و شيرده و غيره عوض هر روز فدا دهد يكمد طعام آنقدر كه فقير گرسنه اى سير شود و هر كس بر نيكى بيفزايد و بيش از يك گرسنه سير كند اين رفتار بسيار براى او بهتر است و بى تعلل روزه داشتن شما را از هر كار براى صفاى روح و سلامت بدن بهتر خواهد بود اگر فوائد بى

شمار اين عمل را بدانيد (184)

ماه رمضان ماهى است كه قرآن در آن نازل شده است براى هدايت بشر و براى راهنمائى و امتياز حق از باطل پس هر كه دريابد ماه رمضان را روزه بدارد و هر كس ناخوشيا در سفر باشد بشماره آنچه روزه خورده است از ماه هاى ديگر روزه دارد كه خداوند براى شما حكم را آسان خواسته و تكليف را مشكل نگرفته است تا اينكه عدد روزه را تكميل كرده خدا را بعظمت ياد كنيد كه شما را بدين اسلام هدايت فرمود، باشد كه از اين نعمت بزرگ سپاسگزار گرديد (185)

و چون بندگان من از دورى و نزديكى من از تو پرسند بدانند كه من به آنها نزديك خواهم بود هر كه مرا خواند دعاى او اجابت كنم پس بايست دعوت مرا و پيغمبران مرا بپذيرند و به من بگروند باشد تا بسعادت راه يابند (186)

براى شما حلال شد در شبهاى ماه رمضان مباشرت با زنان خود كه آنها جامه ستر و عفاف شما هستند و شما نيز لباس عفت آنها هستيد و خدا دانست كه شما در كار مباشرت آنان بنافرمانى و اطاعت شهوت نفس خود را در ورطه گناه ميافكنيد لذا از حكم حرمت مواقعه در شبهاى رمضان درگذشت و گناه شما را بخشيد از اكنون در شب رمضان رواست كه با زنهاى خود بحلال مباشرت كنيد و از خداوند آنچه مقدر فرموده بخواهيد و رواست بخوريد و بياشاميد تا آنگاه كه خب سفيدى روز از سياهى شب در سپيده دم پديدار گردد پس از آن روزه را بپايان رسانيد تا اول شب و با

آنان هنگام اعتكاف در مساجد مباشرت مكنيد اين احكام حدود و دين خداست آنها در آن راه مخالفت مپوئيد خدا اينگونه آيات خود را براى مردم بيان فرمايد تا باشد كه پرهيزكار شوند (187)

مال يكديگر را بناحق مخوريد و كار را بمحاكمه قاضيان نيفكنيد كه بوسيله رشوه و زور پاره اى مال مردم را بخوريد با اينكه شما بطلان دعوى خود ميدانيد (188)

اى پيغمبر از تو سوال كنند كه سبب بدر و هلال ماه چيست جواب ده كه در آن تعيين اوقات عبادات حج و معاملات مردم است و نيكوكارى بدان نيست كه از پشت ديوار بخانه درآييد چه اينكار ناشايسته است نيكوئى آنست كه پارسا باشيد و بهر كاراز راه آن داخل شويد و تقوى پيشه كنيد باشد كه رستگار شويد (189)

در راه خدا با آنانكه بجنگ و دشمنى شما برخيزند جهاد كنيد ليكن ستمكار نباشيد كه خدا ستمگر را دوست ندارد (190)

هر جا مشركان را يافتيد بقتل رسانيد و از شهرهاشان برانيد چنانكه آنان شما را از وطن آواره كردند و فتنه گرى كه آنها كنند سختتر و فسادش بيشتر از جنگاست و در مسجد الحرام با آنها قتال مكنيد مگر آنكه آنها پيش دستى كنند در اين صورت رواست كه در حرم آنها را بقتل رسانيد اين است كيفر كافران (191)

اگر دست از شرك و ستم بدارند از آنها درگذريد كه خدا آمرزنده و مهربانست (192)

و با كافران جهاد كنيد تا فتنه و فساد از روى زمين برطرف شود و همه را آئيندين خدا باشد و اگر از فتنه و جنگ دست كشيدند با آنها عدالت

كنيد كه ستم جز بر ستمكاران روا نيست (193)

ماه هاى حرام را در مقابل ماه هاى حرام قرار دهيد كه اگر حرمت آن نگاه نداشته و با شما قتال كنند شما نيز قصاص كنيد پس هر كه بجور و ستمكارى شما دست دراز كند او را بمقاومت از پاى درآوريد بقدر ستمى كه بشما رسيده يعنى بعدل با ظلم كافران مقاومت كنيد و از خدا بترسيد و بدانيد كه يارى خدا با پرهيزكاران است (194)

از مال خود در راه خدا انفاق كنيد ليكن نه بحد اسراف و خود را به مهلكه و خطر در نيفكنيد و نيكوئى كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست ميدارد (195)

همه اعمال حج و عمره را براى خدا بپايان رسانيد و اگر ترس و منعى پيش آيد فرستادن قربانى كه كارى سهل است بجا آريد، و سر متراشيد تا آنگاه كه قربانى شما بمحلذبح برسد و هر كس بيمار باشد يا دردسر شود سر بتراشد و از آن فدا كند بروزه داشتن يا صدقه دادن يا كشتن گوسفند، پس از آن كه ترس و منع برطرف شود هركس از عمره تمتع، بحج باز آيد هر چه ميسر و مقدور اوست از جنس شتر و گاو و گوسفند آنجا قربانى كند و هر كس بقربانى تمكن نيافت سه روز روزه بدارد درايام حج و هفت روز هنگام مراجعت كه ده روز تمام شود اين عمل بر آن كس است كه اهل شهر مكه نباشد اى بندگان باين احكام عمل كنيد و از نافرمانى خدا بترسيد و بدانيد كه عذاب خدا سخت است (196)

حج واجب در ماه هاى معين

است شوال، ذيقعده و ده روز اول ذيحجه پس هر كه راحج واجب شود بايست آنچه ميان زن و شوهر رواست ترك كند و كار ناروا مانند دروغ و مجادله و بدگوئى و گفتن لا و الله و بلى و الله را ترك كند و شما هر كارنيك كنيد خدا بر آن آگاهست و توشه تقوى براى راه آخرت برگيريد كه بهترين توشه اين راه تقوى است و از من بپرهيزيد و خدا ترس شويد اى صاحبان عقل و ادراك (197)

باكى نيست كه شما در هنگام حج كسب معاش كرده و از فضل خدا روزى طلبيد پس آنگاه كه از عرفات باز گشتيد در مشعر ذكر خدا كنيد و بياد خدا باشيد كه شما را پساز آنكه بضلالت كفر بوديد براه هدايت آورد (198)

بعد از آن بطريقى كه همه مسلمين بازگردند رجوع كنيد بعرفات و از خدا طلب آمرزش كنيد كه خداوند آمرزنده و مهربانست (199)

آنگاه كه اعمال حج بجا آورديد شما هم مانند پدران خود بلكه بيش از پدران خدا را ياد كنيد و هر حاجت دنيا و آخرت را از خدا خواهيد بعضى مردم كوتاه نظراز خدا تمناى متاع دنيوى تنها كنند و آنان را از نعمت آخرت نصيبى نيست (200)

و بعضى ديگر گويند بار خدايا ما را از نعمتهاى دنيا و آخرت هر دو بهره مندگردان و از شكنجه آتش دوزخ نگاه دار (201)

هر يك از اين دو فرقه يعنى طالبان دنيا و طالبان عقبى بهره مند خواهند گشتاز نتيجه اعمال خود و خدا بحساب همه زود رسيدگى كند (202)

خدا را ياد كنيد بذكر تكبير بعد

از نماز خصوص در چند روزى معين يعنى ايام تشريقدر منا و عرفات كه آنجا تنها بايد بياد خدا و ذكر حق پرداخت و باكى نيست كه دو روز حركت از صحراى منا را مقدم يا موخر دارد آن كس كه از هر گناه يا درخصوص آنان و صيد حرام پرهيزكار بود كه، و از خدا بترسيد و بدانيد كه بسوى خدا باز خواهيد گشت (203)

بعضى مردم مانند اخنس بن شريق كه يكى از منافقان بود از گفتار دلفريب خود تو را بشگفت آرند كه از چرب زبانى و دروغ بمتاع دنيا رسند و از نادرستى و نفاق خدا را براستى خود گواه گيرند و اين كس بدترين دشمن اسلامست (204)

چون از حضور تو دور شود و قدرت يابد كارش فتنه و فساد است بكوشد تا حاصل خلقبباد فنا دهد و نسل بشر را قطع كند و خداوند مفسدان را دوست ندارد و هرگزدر مشيت ازلى نخواسته كه فساد كنند (205)

و چون او را باندرز و نصيحت گويند از خدا بترس و ترك فساد كن غرور و خودپسندى او را به بدكارى برانگيزد كه نصيحت نشنود جهنم او را كفايت كند كه بسيار آرامگاه بديست (206)

بعضى مردانند مراد على (ع) است كه از جان خود در راه رضاى خدا درگذرند مانندشبى كه على (ع) بجاى پيغمبر (ص) در بستر خوابيد و خدا دوستدار چنين بندگانست (207)

اى اهل ايمان همه متفقا نسبت باوامر خدا در مقام تسليم درآئيد و از وساوس تفرقه آور شيطان پيروى مكنيد كه او همانا شما را دشمنى آشكار است (208)

پس اگر باز براه خطا رفتيد

با وجود آنكه ادله روشن از جانب خدا براى راهنمائى شما آمد در اينصورت بدانيد كه خدا بر انتقام خطاكاران توانا و بهمه امور عالم داناست (209)

آيا كافران كه با اين ادله روشن ايمان نمياورند انتظار آن دارند كه خدا با ملائكه در پرده هاى ابر بر آنها نازل شود و حكم قهر خدا بكيفر كافران روزى فرا رسد و بسوى خدا بازگردد همه كارها (210)

اى پيغمبر از بنى اسرائيل سوال كن كه ما چقدر آيات و ادله روشن بر آنها آورديمهر كس پس از آنكه نعمت هدايتى كه خداوند باو داد آن را بكفر مبدل كند بداند كه عقاب خدا بر كافران بسيار سخت است (211)

حيات عاريت و متاع دنيوى در نظر كافران جلوه نمود كه اهل ايمان را فسوس و مسخره ميكنند ولى مقام تقوى پيشگان روز قيامت بسى برتر از كافران است و خدا بهر كه خواهد روزى بيحساب بخشد (212)

مردم يك گروه بودند خدا رسولان را فرستاد كه نيكان را بشارت دهند و بدان را بترسانند و با آنها كتاب براستى فرستاد تا تنها دين خدا بعدالت در موارد نزاعمردم حكم فرما باشد سپس همان گروه كه بر آنان كتاب آسمانى آمد نه غير آنها براى تعدى بحقوق يكديگر در كتاب حق شبهه و اختلاف افكندند پس خدا بلطف خوداهل ايمان را از آن ظلمت شبهات بنور حق هدايت فرمود، و خداوند هر كه را بخواهد راه راست بنمايد (213)

گمان كرديد كه به بهشت داخل شويد بدون امتحاناتى كه پيش از شما بر گذشتگان آمد كه بر آنان رنج و سختيها رسيد و همواره پريشان خاطر

و هراسان بودند تا آنگاه كه رسول و گروندگان باو از شدت غم و اندوه از خدا مدد خواسته و عرض كردندبار خدايا كى باشد كه ما را يارى كنى و از اين سختيها نجات بخشى در آن حال برسول خطاب شد هان بشارت ده كه همانا يارى خدا نزديك خواهد بود (214)

اى پيغمبر از تو سوال كنند در راه خدا چه انفاق كنيم؟ بگو هر چه از مال خودانفاق كنيد درباره پدر و مادر و خويشان و فقيران و راهگذران رواست و هر نيكوئى كنيد خدا بر آن آگاهست (215)

حكم جهاد براى شما مقرر گرديد و حال آنكه بر شما ناگوار و مكروه است ليكن چه بسيار شود كه چيزى را شما ناگوار شماريد ولى بحقيقت خير و صلاح در آن بوده و چه بسيار شود كه چيزى را دوست داريد و در واقع شر و فساد شما در آن است و خداوند بمصالح امور داناست و شما نادانيد (216)

اى پيغمبر مردم از تو راجع بجنگ در ماه حرام سوال كنند بگو گناهى است بزرگولى بازداشتن خلق از راه خدا و كفر بخدا و پايمال كردن حرمت حرم خدا و بيرون كردن اهل حرم كه مشركان مرتكب شدند بسيار گناه بزرگترى است و فتنه گرى فسادانگيزتر از قتل است و كافران پيوسته با شما مسلمين كارزار كنند تا آنكه اگر بتوانند شما را از دين خود برگردانند و هر كس از شما از دين خود برگردد و بحال كفرباشد تا بميرد چنين اشخاص اعمالشان در دنيا و آخرت ضايع و باطل گرديده و آنان اهل جهنمند و در آن هميشه معذب

خواهند بود (217)

آنانكه بدين اسلام گرويدند و از وطن خود هجرت نموده و در راه خدا جهاد كردند اينان اميدوار و منتظر رحمت خدا باشند كه خدا بر آنها بخشاينده و مهربانست (218)

اى پيغمبر از تو از حكم شراب و قمار ميپرسند بگو در اين دو كار گناه بزرگى است و سودهائى ولى زيان گناه آن دو بيش از منفعت آنست و نيز سوال كنند تو را كه چه در راه خدا انفاق كنند؟ جواب ده آنچه زائد بر ضرورى زندگانى است، خدا بدين روشنى آيات خود را براى شما بيان كند باشد كه تفكر و عقل بكار بنديد (219)

هر چه انفاق ميكنيد خالص براى خدا باشد تا بحقيقت براى آسايش دنيا و آخرت خودانفاق كنيد ولى نه همه مال خود را بخشيد تا در دنيا برنج افتيد و نه بخل ورزيد تا از ثواب آخرت بى بهره بمانيد و نيز سوال كنند تو را كه با يتيمان چگونه رفتار كنند جواب ده كه به اصلاح حال و مصلحت مال آنها كوشيد بهتر است تا آنها را بى سرپرست گذاريد و اگر با آنها آميزش كنيد روا است كه برادران دينى هستيد و خدا آگاهست از آنكه در كار آنان افساد و نادرستى كند و آنكه صلاح و درستى نمايد خدا براى شما در امر يتيمان آسان گرفت و اگر ميخواستى كار را بر شماسخت كردى چه آنكه خدا بهر كار توانا و داناست (220)

با زنان مشرك ازدواج مكنيد مگر كه ايمان آرند و همانا كنيزكى با ايمان بهتراز زن آزاد مشرك است هر چند از حسن و جمال او بشگفت

آئيد و زن بمشركان ندهيدمگر آنكه ايمان آرند و همانا بنده مومن بسى بهتر از آزاد مشرك است هر چنداز مال و جمالش بشگفت آئيد، مشركان شما را از راه جهل و ضلالت باتش دوزخ خوانند و خدا از راه لطف و مرحمت به بهشت و مغفرت دعوت كند و خداوند براى مردم آيات خويش بيان فرمايد باشد كه هشيار و متذكر گردند (221)

و سوال كنند تو را از عادت شدن زنان بگو آن رنجى است براى آنان در آن حال ازمباشرت آنان دورى كنيد تا آنكه پاك شوند چون طهارت يافتند از آنجا كه خدادستور داده بانها نزديك شويد كه همانا خدا آنان را كه پيوسته بدرگاهش توبه و انابه كنند و هم پاكيزگان دور از هر آلايش را دوست ميدارد (222)

زنان شما كشتزار شمايند پس براى كشت فرزند صالح بانها نزديك شويد هر گاه مباشرت آنان خواهيد و براى ثواب ابدى چيزى براى ذخيره آخرت پيش فرستيد و خداترس باشيد و بدانيد كه محققا شما نزد خدا خواهيد رفت و اى رسول تو بنعمتهاى بهشت اهلايمان را بشارت ده (223)

و زنهار نام خدا را هدف سوگندهاى خود مكنيد تا آنكه با قسمهاى راست و دروغاز حقوقى كه مردم را بر شماست برائت جوئيد و خود را پرهيزكار قلم دهيد و مصلحميان مردم شويد و بترسيد كه خدا راست و دروغ مردم را ميشنود و نيك و بد خلق ميداند (224)

خدا از سوگندهاى لغو شما را مواخذه نكند و ليكن بانچه در دل داريد مواخذه خواهدكرد و خدا آمرزنده و بسيار بردبار است (225)

آنانكه با زنان خود ايلاء كنند

يعنى سوگند خورند بر ترك مباشرت با آنها چهارماه انتظار كشند اگر بازگشتند خداوند آمرزنده و مهربانست (226)

و اگر عزم طلاق نمودند خدا بگفتار و كردارشان شنوا و داناست (227)

زنهائى كه طلاق داده شدند از شوهر نمودن خوددارى كنند تا سه پاكى بر آنان بگذرد و حيض يا حملى كه خدا در رحم آنها آفريده كتمان نكنند اگر بخدا و روز قيامت ايمان دارند و شوهران آنها در زمان عده حق دارند كه آنها را بزنى خود بازرجوع دهند اگر كه نيت خير و سازش دارند نه آزار و ناسازگارى و زنان را بر شوهران حقوق مشروعى است چنانچه شوهران را بر زنان ليكن مردان را بر زنان افزونى و برترى خواهد بود و خدا بر هر چيز توانا و بهمه امور عالم داناست (228)

طلاقى كه شوهر رجوع در آن تواند كرد دو مرتبه است پس آن گاه كه طلاق داد يارجوع و نگهدارى آن كند بخوشى و سازگارى يا رها كند به نيكى و خير انديشى و حلال نيست كه چيزى از مهر آنان بجور بگيريد مگر آن كه بترسيد كه حدود دينخدا را راجع باحكام ازدواج نگاه ندارند در چنين صورت زن هر چه از مهر خودبشوهر براى طلاق ببخشد بر آنان روا باشد. اين احكام حدود دين خداست از آن سركشى مكنيد كسانى كه از احكام خدا سرپيچند آنها خود بحقيقت ستمكارانند (229)

پس اگر آن را طلاق سوم داد روا نيست كه آن زن و شوهر ديگر بار رجوع كنند تا اينكه آن بديگرى شوهر كند اگر آن شوهر دوم آن را طلاق داد آن با شوهر اول

كه سه طلاق داده توانند بزوجيت بازگردند اگر گمان برند كه از اين پس احكامخدا را راجع بامر ازدواج نگاه خواهند داشت اين است احكام خدا كه براى مردمدانا بيان ميكند (230)

هر گاه زنان را طلاق داديد بايستى تا نزديك بپايان زمان عده يا آنها را بخوشى و سازگارى در خانه نگاه داريد و يا بنيكى رها كنيد و روا نيست كه آنان رابازار نگهداشته تا بر آنها ستم كنيد يعنى تعدى بحقوق و كابين آنها كنيد هركس چنين كند همانا بر خود ظلم كرده و آيات خدا را افسوس و سخريه نگيريد و بياد آوريد نعمت خدا را كه بشما لطف فرمود و خصوص نعمت بزرگ كتاب آسمانى و حكمت الهى را كه بشما فرستاد تا شما را به پند و اندرز آن بهره مند گرداند و خدا ترس باشيد و بدانيد كه خداوند بهمه چيز آگاهست (231)

و چون آنان را طلاق داديد و زمان عده آنها بپايان رسيد نبايد كه آنها را ازشوهر كردن منع كنيد هر گاه بطريق مشروع بازدواج با مردى تراضى كنند. بدينسخن پند گيرد هر كس بخدا و روز باز پسين ايمان آورده اين دستور براى تزكيه نفوس شما بهتر و نيكوتر است چه آن كه خدا بمصلحت شما داناست و شما خير و صلاحخود نميدانيد (232)

و مادران بايستى دو سال كامل فرزندان خود را شير دهند آن كس كه خواهد فرزند را شير تمام دهد و بعهده صاحب فرزند يعنى پدر است كه خوراك و لباس مادر رابحد متعارف بدهد هيچكس را تكليف جز باندازه طاقت نكنند نه بايد مادر در نگهدارى فرزند بزيان و

زحمت افتد و نه پدر بيش از متعارف براى كودك متضرر شود و اگركودك را پدر نبود وارث بايد در نگهدارى او بمتعارف قيام كند و هر گاه زن و شوهر برضايت خاطر يكديگر و مصلحت ديد هم جدائى طفل را اختيار كنند هر دو رارواست و اگر خواهند كه مادران فرزندان را شير دهند آن هم روا باشد در صورتى كه مادر را حقوقى بمتعارف بدهيد و از خدا بترسيد و بدانيد كه خدا از كردار شماكاملا آگاهست (233)

مردانى كه بميرند و زنانشان زنده مانند آن زنان بايد از شوهر كردن خوددارى كنندتا مدت چهار ماه و ده روز بگذرد پس از انقضاء اين مدت بر شما گناهى نيست كه آنان در حق خويش كارى شايسته كنند يعنى با ديگرى ازدواج كنند و خداوند از كردارشان آگاهست (234)

باكى نيست براى شما كه بخواستگارى آن زنان برآئيد يا نيت ازدواج را در دل داشته بدون هيچ اظهار تنها خدا داند كه از اين پس از دل بزبان خواهيد آورد و ليكندر عده با آنها پنهان قرار و پيمانى نگذاريد مگر آن كه سخنى بميزان شرع گوئيدولى عزم عقد و ازدواج مكنيد تا زمان عده آنها منقضى شود و بدانيد كه خداونداز نيات درونى شما آگاهست از او بترسيد و نيت بد هم مكنيد و بدانيد كه خدا آمرزنده و بردبار است (235)

باكى براى شما نيست اگر طلاق دهيد زنانى را كه با آنان مباشرت نكرده و مهرى مقرر نداشته ايد ولى آنها را به چيزى بهره مند سازيد دارا بقدر خود و نادار بقدر خويش به بهره شايسته او كه سزاوار مقام

نيكوكاران اين است (236)

و اگر زنهائى را طلاق دهيد پيش از آنكه با آنها مباشرت كرده باشيد در صورتى كه بر آنان مهر مقرر داشته ايد بايستى نصف مهرى را كه تعيين كرده ايد بانها بدهيدمگر آنكه آنها خود يا كسى كه امر نكاح بدست اوست پدر و جد از آن حق درگذرند و اگر درگذرند بتقوى و خداپرستى نزديكتر است و فضيلتهائى كه در نيكوئى بيكديگر است فراموش مكنيد و بدانيد كه خداوند بهر كار نيك و بد شما آگاهست (237)

بايد در هر نماز توجه كامل داشته باشيد خصوص نماز وسطى بنظر اكثر مفسرين نمازصبح است و به اطاعت خدا قيام كنيد (238)

اگر شما را بيم خطرى از دشمن باشد بهر حال ميسر است پياده و يا سواره نمازبجاى آريد آنگاه كه ايمنى يافتيد با آداب و شرايط خدا را ياد كنيد كه او شما را بانچه ميدانستيد دانا گردانيد (239)

مردانى كه بميرند و زنانشان زنده مانند بايد وصيت كنند كه آنها را يكسال نفقه دهند و از خانه شوهر بيرون نكنند پس اگر آنها خارج شوند شما را گناهى نيست از آنچه آنها درباره خود در حدود شرع بگزينند يعنى از كسب و كار حلال و يااختيار شوهر منعشان مكنيد و خدا بر هر كار توانا و بمصالح امور خلق داناست (240)

مردان زنانى را كه طلاق دهند بچيزى بهره مند كنند اين كار سزاوار مردم پرهيزكار است (241)

خدا آيات خود را براى شما بدين گونه روشن بيان كند باشد كه خردمند شويد (242)

آيا نديديد آنهائى را كه از ترس مرگ از ديار خود بيرون رفتند كه

هزارها تنبودند خدا فرمود بميريد همه مردند سپس آنها را زنده كرد زيرا خدا را در حقبندگان فضل و كرم است ليكن بيشتر مردم سپاس گزار حق نيستند (243)

جهاد كنيد در راه خدا و بدانيد كه خدا بگفتار و كردار خلق شنوا و داناست (244)

كيست كه خدا را وام يعنى قرض الحسنه دهد تا خدا بر او بچندين برابر بيفزايد؟ و خداست كه ميگيرد و ميدهد و خلق بسوى او همه باز ميگردند (245)

نديدى آن گروه بنى اسرائيل را كه پس از وفات موسى از پيغمبر وقت خود يوشع ياشمعون يا شموئيل تقاضا كردند كه پادشاهى براى ما برانگيز تا بسركردگى او درراه خدا جهاد كنيم پيغمبر آنها گفت اگر جهاد فرض شود مبادا به جنگ قيام نكرده و نافرمانى كنيد. پاسخ دادند كه اين چگونه شود كه ما به جنگ نرويم در صورتى كه دشمنان ما، ما و فرزندان ما را بستم از ديارمان بيرون كردند البته همه جنگ خواهيم كرد. پس چون با درخواستهاى آنها حكم جهاد بر آنان مقرر گرديد بجزاندكى همه روى از جهاد گردانيدند و خدا بكردار ستمكاران آگاهست (246)

پيغمبر آنها گفت همانا خداوند طالوت را بپادشاهى شما برانگيخت گفتند كه ازكجا او را بر ما بزرگى و شاهى رواست در صورتى كه ما به پادشاهى شايسته تر ازاوئيم او را مال فراوان نيست رسول در جواب آنها گفت كه او از اين رو بشاهى شايسته تر خواهد بود كه خداوندش بر شما برگزيده و او را افزونى بخشيده دربسط دانش و توانائى تن و خدا ملك خود را بهر كه خواهد بخشد كه او بحقيقت

توانگر و داناست (247)

پيغمبرشان بدان گروه گفت كه نشانه شاهى او اينست كه تابوتى كه در آن سكينه خدا و الواح بازمانده از خانواده موسى و هارونست و فرشتگانش بدوش برند براى شما خواهد آورد كه در آن براى شما حجتى است روشن اگر اهل ايمان باشيد (248)

پس هنگامى كه طالوت لشكر كشيد سپاه خود را گفت همانا خدا شما را به نهر آبى آزمايش كند هر آنكه از آن بياشامد از من و هم آئين من نيست و هر آنكه هيچ نياشامد يا كفى پيش برنگيرد از من و هم آئين من خواهد بود پس همه سپاه آشاميدند بجز عده قليلى از آنها بدين سبب كه معصيت حق كردند چون طالوت و سپاهش مواجه با دشمن شدند لشكر بيمناك گشته و گفتند ما را تاب مقاومت جالوت و سپاه اونخواهد بود آنان كه بلقاء رحمت خدا و ثواب آخرت معتقد بودند يعنى آن عده قليلپاك عقيده كه اطاعت كرده و از آن نهر نياشاميدند ثابت قدم مانده و گفتند چه بسيار شده كه بيارى خدا گروهى اندك بر سپاهى كه بسيار غالب آمده اند خدا يار و معين صابران است (249)

چون آنها در ميدان مبارزه جالوت و لشكريان او آمدند از خدا خواستند كه بارپروردگارا بما صبر و استوارى بخش و ما را ثابت قدم دار و ما را بر شكست كافران يارى فرما (250)

پس بيارى خدا كافران را شكست دادند و داود (ع) امير آنها جالوت را بكشت خدايش پادشاهى و فرزانگى عطا فرمود و از آنچه ميخواست بدو بياموخت و اگر خدا برخى مردم را در مقابل بعضى

ديگر بر نمى انگيخت فساد روى زمين را فرا ميگرفت و ليكنخداى متعال خداوند فضل و كرم بر همه اهل عالم است يعنى جنگ هم اگر رفع شرظالمان از مظلومان باشد مصلحت نظام عالم و فضل و رحمت خداست (251)

اين آيات خداست كه براستى براى تو ميخوانيم و همانا تو البته از جمله پيغمبران مرسل مى باشى (252)

اين پيغمبران را برخى بر بعضى برترى و فضيلت داديم بعضى با خدا سخن گفته و بعضى رفعت مقام يافته و عيسى پسر مريم را معجزات آشكار داديم و او را بروح القدس نيرو بخشيديم و اگر خدا ميخواست پس از فرستادن پيمبران و معجزات آشكار مردم امم و ملل با يكديگر در مقام خصومت و قتال بر نميامدند ليكن از آن برخلاف و دشمنى با هم برخاستند كه برخى ايمان آورده و بعضى كافر شدند و اگرخدا مى خواست با هم بر سر جنگ و نزاع نبودند و ليكن خدا بمصلحتى كه داندهر چه مشيتش تعلق گيرد خواهد كرد (253)

اى اهل ايمان از آنچه روزى شما كرديم انفاق كنيد پيش از آنكه بيايد روزى كه كسى نه براى آسايش خود چيزى تواند خريد و نه دوستى و شفاعتى بكار آيد و كافران آن روز دريابند كه بروزگار خود ستم بسى كرده اند (254)

خداى يكتاست كه جز او خدائى نيست زنده و پاينده است هرگز او را كسالت خواب فرا نگيرد تا چه رسد كه بخواب رود اوست مالك آنچه در آسمانها و آنچه در زميناست كه را اين جرت است كه در پيشگاه او بشفاعت برخيزد مگر بفرمان و اجازه او علم ازلى

او محيط است بانچه از ازل پيش نظر خلق بوجود آمده است و آنچه سپس تا ابد موجود خواهد شد و خلق بهيچ مرتبه علم او احاطه نتوانند كرد مگربانچه او خواهد، قلمرو علمش از آسمانها و زمين فراتر و نگهبانى زمين و آسمانبر او آسان و بى زحمت است چه او داناى بزرگوار و تواناى با عظمت است (255)

كار دين باجبار نيست راه هدايت و ضلالت بر همه كس روشن گرديد پس هر كه از راه كفر و سركشى برگردد و براه ايمان و پرستش خدا گرايد برشته محكم و استوارى چنگ زده كه هرگز نخواهد گسست و خداوند بهر چه خلق گويند و كنند شنوا و داناست (256)

خدا يار اهل ايمان است آنان را از تاريكيهاى جهان بيرون آرد و بعالم نور برد و آنانكه راه كفر گزيدند يار ايشان شيطان و ديو رهزن است آنها را از عالم نور بتاريكيهاى گمراهى درافكند اين گروهند اهل دوزخ و در آن مخلد خواهند بود (257)

آيا نديدى در تواريخ امم نمينگرى كه پادشاه زمان ابراهيم (ع) درباره يكتائى خدابا ابراهيم بجدل و احتجاج برخاست چون ابراهيم گفت خداى من آنست كه خلق را زنده ميكند و باز ميميراند نمرود گفت من هم زنده ميگردانم و ميميرانم و گفت دو زندانى را آوردند يكى را آزاد كرد و يكى را بكشت و چون مردم نادان پنداشتند كه اين عمل احياء و ماته است ابراهيم از اين دليل عدول كرد و گفت كه خداوند خورشيد را از طرف مشرق برآورد تو اگر توانى از مغرب بيرون آر آن كافر ناداندر جواب عاجز ماند كه

خدا رهنماى ستمكاران نخواهد بود (258)

يا بمانند آن كس كه برخى از مفسرين گفتند مراد عزير است بدهكده اى گذر كرد كه خراب و ويران شده بود گفت بحيرتم كه خدا چگونه باز اين مردگان را زنده خواهدكرد پس خداوند او را صد سال ميراند سپس زنده اش برانگيخت و بدو فرمود كه چندمدت درنگ نمودى جواب داد يك روز يا پاره اى از يكروز خداوند فرمود نه چنيناست بلكه صد سال است كه بخواب مرگ افتادى نظر در طعام و شراب خود بنما مفسرين گفتند طعامش انگور و انجير و شرابش آب انگور يا شير بود كه هنوز تغيير ننموده و الاغ خود را نيز بنگر تا احوال بر تو معلوم شود و ما تو را حجت براى خلققرار دهيم كه امر بعثت را انكار نكنند و بنگر در استخوانهاى آن كه چگونه درهمش پيوسته و گوشت بر آن پوشانيم چون اين كار بر او آشكار و روشن گرديد گفت همانا اكنون بحقيقت و يقين ميدانم كه خداوند بر هر چيز قادر و تواناست (259)

و چون ابراهيم گفت بار پروردگارا بمن بنما كه چگونه مردگان را زنده خواهى كرد خداوند فرمود باور ندارى؟ گفت آرى باور دارم ليكن خواهم تا بمشاهده آن ازعالم علم بمقام شهود دلم آرام گيرد خداوند فرمود چهار مرغ بگير و گوشت آنها بهم درآميز نزد خود آنگاه هر قسمتى بر سر كوهى بگذار سپس آن مرغان را بخوانتا بسوى تو شتابان پرواز كنند و آنگاه بدان كه همانا خداوند بر همه چيز خلقتوانا و بحقايق امور عالم داناست (260)

مثل آنانكه مالشان را در راه خدا انفاق

كنند بمانند دانه ايست كه از يكدانه هفت خوشه برويد و در هر خوشه صد دانه باشد كه يكدانه هفتصد بشود و خدا ازاين مقدار نيز بر هر كه خواهد بيفزايد چه خدا را رحمت بى منتهاست و بهمه چيزخدا احاطه كامل دارد (261)

آنانكه مالشان را در راه خدا انفاق كنند و در پى انفاق بمستحقان منتى نگذارده و آزارى نكنند آنها را پاداش نيكو نزد خدا خواهد بود و از هيچ پيش آمدى بيمناك نباشند و هرگز در دنيا و عقبى اندوهناك نخواهند بود (262)

فقير سائل را بزبان خوش و طلب آمرزش رد كردن بهتر است تا آنكه صدقه دهند و از پى آن آزار كنند خداوند از اطاعت و صدقه خلق بى نياز و بر عصيان و بخل آنان بردبار است (263)

اى اهل ايمان صدقات خود را بسبب منت و آزار تباه نسازيد مانند آنكه مال خود را از روى ريا انفاق كند تا خودنمائى و جلب توجه مردم بخود كند و ايمان بخدا و روز قيامت نياورده مثل چنين مرد رياكار بدان ماند كه بجاى آنكه در زمين قابلى دانه بذر افشاند دانه را بر روى سنگ سخت ريزد و تند بارانى غبار آن نيز بشويد كه نتوانند هيچ از آن حاصلى بدست آرند و خدا گروه كافران را راه سعادت ننمايد (264)

و مثل آنانكه مالشان را در راه خشنودى خدا انفاق كنند و با كمال اطمينان خاطردل بلطف خدا شاد دارند مثل دانه ايست كه در زمين شايسته بريزند بر آن باران زيادى بموقع ببارد و ثمره و حاصلى دو چندان كه منتظرند دهد و اگر باران

بسيار نيايد اندك اندك بارد تا باز بثمر رسد و خداوند بكار با اخلاص بى رياى نيكان بصير و آگاهست (265)

آيا ميخواهيد كه يكى از شما را باغى باشد از درخت خرما و انگور زير آن درختان جويهاى روان و در آن هر گونه ميوه موجود باشد ناگاه ضعف و پيرى بدو فرا رسد كه هيچكار نتواند كرد و او را فرزندان خرد و ناتوان باشد كه بكارى قادر نيستند و در باغ او بادى آتش بار افتد همه را بسوزاند حال كسى كه انفاق بريا و يابمنت و اذيت كند بدين ماند خداوند آيات خود را براى شما روشن بيان مى كند باشد كه در مال كارها و حقيقت احوال فكر كنيد (266)

اى اهل ايمان انفاق كنيد از بهترين آنچه بكسب و تجارت اندوخته ايد و از آنچه براى شما از زمين ميرويانيم و بدها را براى انفاق معين نكنيد در صورتى كه شماخود جنس بد را نستانيد مگر آنكه از بدى آن شما خود چشم پوشى بتوانيد كرد و بدانيد كه خدا از خلق البته بى نياز و بذات خود ستوده صفات است (267)

شيطان بوعده فقر و ترس و بى چيزى شما را بكارهاى زشت و بخيلى وادار كند و خداوند براى رغبت بخير و احسان بشما وعده آمرزش و احسان دهد و خدا را فضل و رحمتبى منتهاست و بهمه امور جهان داناست (268)

خدا عطا كند فيض حكمت و دانش را بهر كه خواهد و هر كه را بحكمت و دانش رساند درباره او مرحمت و عنايت بسيار فرموده و اين حقيقت را كه علم بهترين عطاستجز خردمندان

عالم متذكر نشوند (269)

هر چه انفاق كنيد و يا بنذر و صدقه دهيد همانا خداوند ميداند ولى اگر در حق مسكينان ستم كنيد ستمكاران را در دو جهان يار و معينى نخواهد بود (270)

اگر بمستحقان آشكارا انفاق صدقات كنيد كارى نيكوست ليكن اگر در پنهانى بفقيران آبرومند رسانيد نيكوتر است و خدا بپاداش آن گناهان شما محو و مستور دارد و خدا از آشكار و نهان شما آگاهست (271)

اى رسول ما بر تو دعوت خلق است و هدايت خلق نيست ليكن خدا هر كه را خواهد هدايتكند، و شما هر انفاق و احسان كنيد درباره خويش كرده ايد و نبايست انفاق كنيدجز در راه رضاى خدا و هر نيكى كنيد از خداوند پاداش تمام بشما ميرسد و هرگزبشما ستم نخواهد رسيد (272)

صدقات مخصوص فقيرانى است كه در راه خدا ناتوان و بيچاره اند و توانائى آنكه كارى پيش گيرند ندارند و از فرط عفاف چنان احوالشان بمردم مشتبه شود كه هركس از حال آنها آگاه نباشد پندارد او غنى است و بى نياز شما بايست بفقر آنها از سيمايشان پى بريد كه از عزت نفس هرگز آنها چيزى از كس سوال نكنند، و هرچه انفاق كنند خدا بر آن آگاهست (273)

كسانى كه مال خود را انفاق كنند در شب و روز نهان و آشكار آنان را نزد پروردگارشان پاداش نيكو خواهد بود و هرگز از حادثه آينده بيمناك و از امور گذشته اندوهگين نخواهند گشت اين آيه درباره على (ع) نازل شد كه چهار درهم داشت يكى را در شب يكى را در روز يكى را آشكار يكى را پنهان

بفقيران عطا فرمود (274)

آن كسانى كه ربا خورند از قبرها در قيامت برنخيزند جز بمانند آنكه بوسوسه و فريب شيطان مخبب و ديوانه شده و آنان بدين سبب در اين عمل زشت ربا خوردن افتند كه گويند هيچ فرق ميان معامله تجارت و ربا نيست و حال آنكه خداوند تجارت راحلال كرده و ربا را حرام هر كس پس از آنكه پند و اندرز كتاب خدا بدو رسيداز اين عمل ربا خوردن دست كشد خدا از گذشته او درگذرد و عاقبت كار او با خداى مهربان باشد و كسانى كه از اينكار دست نكشند آنان اهل جهنماند و در آن جاويد معذب خواهند بود (275)

خداوند سود ربا را نابود گرداند كه ربا جز لعنت و شقاوت در دنيا و آخرت سودى ندارد و صدقات را افزونى بخشد و خدا دوست ندارد مردم سخت بى ايمان گنه پيشه را كه رباخوار و حريص و بخيلند (276)

همانا آنان كه اهل ايمان و نيكوكارند و نماز بپا دارند و زكات بدهند آنان رانزد پروردگار پاداش نيكو خواهد بود و هرگز ترس و بيمى از حوادث آينده و اندوه و غمى از گذشته نخواهند داشت (277)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد از خدا بترسيد و زيادى ربا مگيريد اگر براستى اهل ايمانيد (278)

پس اگر ترك ربا نكرديد آگاه باشيد كه بجنگ خدا و رسول او برخاسته ايد و اگراز اين كار پشيمان گشتيد اصل مال شما براى شماست نه زياده پس شما بكسى ستمى نكرده ايد و ستمى از كسى نكشيده ايد (279)

اگر از كسى كه طلبكار هستيد تنگدست شود بدو مهلت دهيد

تا توانگر گردد و اگردر هنگام تنگدستى برسم صدقه ببخشيد كه عوض در آخرت يابيد براى شما بهتر استاگر بمصلحت خود دانا باشيد (280)

بترسيد از آن روزى كه در آن روز بسوى خدا بازگشت ميكنيد پس هر كس كاملا پاداشعمل خويش خواهد يافت و بهيچ كس هيچ ستمى نكنند (281)

اى اهل ايمان چون بقرض و نسيه معامله كنيد تا زمانى معين، سند و نوشته درميان باشد و بايست نويسنده درستكارى معامله ميان شما را بنوسيد و از نوشتنابا نكند كه خدا به وى نوشتن آموخته پس بايد بنويسد و مديون امضاء كند و ازخدا بترسد از آنچه مقرر شده چيزى نكاهد و نيفزايد و اگر مديون سفيه و يا صغيراست و صلاحيت امضاء ندارد ولى او بعدل و درستى امضاء كند، و دو تن از مردان گواه آريد و اگر دو مرد نيابيد يك تن مرد و دو زن هر كه را طرفين راضى شوندگواه گيرند كه اگر يكنفر آنها فراموش كند ديگرى را در خاطر باشد و هرگاه شهود را بمجلس و يا بمحكمه بخوانند امتناع از رفتن نكند و در نوشتن آن با تاريخ معين مسامحه نكنيد چه معامله كوچك و چه بزرگ باشد اين درستتر است نزد خدا و محكمتر براى شهادت و نزديكتر باين كه شك و ريبى در معامله پيش نيايد كه موجب نزاع شود مگر آنكه معامله نقد حاضر باشد كه دست بدست ميان شما برود دراين صورت باكى نيست كه ننويسيد و هر گاه معامله متاع مهمى و مال پربهائى كنيددر آن گواه گيريد و نبايست بنويسنده و گواه در حال و كارشان ضررى رسد و

بى اجرمانند اگر چنين كنيد نافرمانى كرده ايد از خدا بترسيد نافرمانى حكم او نكنيد خداوند بشما تعليم مصالح امور كند و خدا بهمه چيز داناست (282)

و اگر در سفر باشيد و نويسنده براى سند قرض و معامله نسيه نيابيد براى وثيقه دين گروى گرفته شود و اگر امين داند برخى را برخى بانكس كه امين شناخته امانت بسپارد و از خدا بترسيد و بامانت خيانت نكنيد و كتمان شهادت ننمائيد كه هركس كتمان شهادت كند البته بدل گناه كار است و خدا از همه كار پيدا و نهانشما آگاهست (283)

آنچه در آسمانها و زمين است همه ملك خداست و اگر آنچه از اغراض خير و شر دردل داريد آشكارا و يا مخفى كنيد همه را خدا در محاسبه شما خواهد آورد آنگاه هر كه را خواهد ببخشد و هر كه را خواهد عذاب كند و خداوند بر هر چيز تواناست (284)

رسول به آنچه خدا بر او نازل كرد ايمان آورده و مومنان نيز همه بخدا و فرشتگان خدا و كتب و پيغمبران خدا ايمان آوردند و گفتند ما ميان هيچيك از پيغمبران خدا فرق نگذاريم بهمه ايمان داريم و همه يكزبان و يكدل در قول و عمل اظهار كردند كه ما فرمان خدا را شنيده و اطاعت كرديم پروردگارا ما آمرزش تو را ميخواهيم و ميدانيم كه بازگشت همه بسوى تو است (285)

خدا هيچ كس را تكليف نكند مگر بقدر توانائى او و روز جزا نيكى هاى هر شخص بسودخود او و بديهايش نيز بزيان خود اوست بار پروردگارا ما را بر آنچه بفراموشى يا بخطا كرده ايم مواخذه مكن

بار پروردگارا تكليف گران و طاقت فرسا چنانكه بر پيشينيان نهادى بر ما نگذار بارپروردگارا بار تكليفى فوق طاقت ما را بدوشما منه و بيامرز و ببخش گناه ما را و بر ما رحمت فرما تنها سلطان ما و يار و ياور ما توئى ما را بر مغلوب كردن گروه كافران يارى فرما (286)

گفته شود در زمين فساد نكنيد، مى گويند: همانا ما اصلاحگريم. (11)

آگاه باشيد! همانا آنان خود اهل فسادند، ولى نمى فهمند. (12)

و چون به آنان گفته شود، شما نيز همانگونه كه (ساير) مردم ايمان آورده اند ايمان آوريد، (آنها با تكبّر و غرور) گويند: آيا ما نيز همانند ساده انديشان و سبك مغزان، ايمان بياوريم؟! آگاه باشيد! آنان خود بى خردند، ولى نمى دانند. (13)

و چون با اهل ايمان ملاقات كنند گويند: ما (نيز همانند شما) ايمان آورده ايم. ولى هرگاه با (هم فكران) شيطان صفتخود خلوت كنند، مى گويند: ما با شما هستيم، ما فقط (اهل ايمان را) مسخره مى كنيم. (14)

خداوند آنان را به استهزا مى گيرد و آنان را در طغيانشان مهلت مى دهد تا سرگردان شوند. (15)

آنان كسانى هستند كه به بهاى (از دست دادن) هدايت، خريدار ضلالت و گمراهى شدند. امّا اين داد و ستد، سودشان نبخشيد و در شمارِ هدايت يافتگان در نيامدند. (و يا به اهداف خود راهى نيافتند.) (16)

مَثل آنان (منافقان)، مَثل آن كسى است كه آتشى افروخته، پس چون آتش اطراف خود را روشن ساخت، خداوند روشنايى و نورشان را ببرد و آنان را در تاريكى هايى كه (هيچ) نمى بينند، رهايشان كند. (17)

آنان (از شنيدن حق) كر و (از گفتن حق) گنگ و (از ديدن حق) كورند، پس ايشان (بسوى حق) بازنمى گردند. (18)

يا چون (گرفتاران در) بارانى تند از آسمانند كه در آن، تاريكى ها و رعد و برقى است كه از ترس صاعقه ها و بيم مرگ، انگشتان خود را در گوشهايشان قرار مى دهند. و(لى) خداوند بر كافران احاطه دارد. (19)

نزديك است كه برق، نور چشمانشان را بربايد. هرگاه كه (برق آسمان در

آن صحراى تاريك و بارانى) براى آنان بدرخشد، در آن حركت كنند، ولى همين كه تاريكى، ايشان را فرا گرفت بايستند. و اگر خداوند بخواهد، شنوايى و بينايى آنان را (از بين) مى برد، همانا خداوند بر هر چيزى تواناست. (20)

اى مردم! پروردگارتان كه شما و پيشينيان شما را آفريد، پرستش كنيد تا اهل تقوا شويد. (21)

آن (خداوندى) كه زمين را براى شما فرشى (گسترده) و آسمان را بنايى (افراشته) قرار داد و از آسمان، آبى فرو فرستاد و به آن از ميوه ها، روزى براى شما بيرون آورد، پس براى خداوند شريكو همتايى قرار ندهيد با آنكه خودتان مى دانيد (كه هيچ يك از شركا و بت ها، نه شما را آفريده اند و نه روزى مى دهند و اينها فقط كار خداست.) (22)

و اگر در آنچه بر بنده ى خود (از قرآن) نازل كرده ايم، شك داريد، اگر راست مى گوييد (لااقل) يك سوره همانند آن را بياوريد و گواهان خود را غير از خداوند بر اين كار دعوت كنيد. (23)

پس اگر اين كار را نكرديد، كه هرگز نتوانيد كرد، از آتشى كه هيزمش مردم (گناه كار) و سنگ ها هستند و براى كافران مهيّا شده، بپرهيزيد. (24)

و كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، مژده بده كه برايشان باغهايى است كه نهرها از پاى (درختان) آن جارى است، هرگاه ميوه اى از آن (باغها) به آنان روزى شود، گويند: اين همان است كه قبلاً نيز روزى ما بوده، در حالى كه همانند آن نعمت ها به ايشان داده شده است (نهخود آنها) و براى آنان در بهشت همسرانى پاك و پاكيزه است و در آنجا جاودانه اند. (25)

همانا خداوند از اينكه به پشه اى (يا فروتر) يا بالاتر از آن مثال بزند شرم ندارد، پس آنهايى كه ايمان دارند مى دانند كه آن (مثال) از طرف پروردگارشان به حق است، ولى كسانى كه كفر ورزيدند گويند: خداوند از اين مثل چه منظورى داشته است؟ (آرى،) خداوند بسيارى را بدان (مثال) گمراه و بسيارى را بدان هدايت مى فرمايد. (امّا آگاه باشيد كه) خداوند جز افراد فاسق را بدان گمراه نمى كند. (26)

(فاسقان) كسانى هستند كه پيمان خدا را پس از آنكه محكم بستند مى شكنند، و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند قطع مى نمايند، و در زمين فساد مى كنند، قطعاً آنان زيان كارانند. (27)

چگونه به خداوند كافر مى شويد، درحالى كه شما (اجسام بى روح و) مردگانى بوديد كه او شما را زنده كرد، سپس شما را مى ميراند و بار ديگر شما را زنده مى كند، سپس به سوى او باز گردانده مى شويد. (28)

اوست آن كس كه آنچه در زمين است، همه را براى شما آفريده، سپس به آفرينش آسمان پرداخت و آنها را به صورت هفت آسمان، استوار نمود و او بر هر چيزى آگاه است. (29)

و هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان گفت: من بر آنم كه در زمين جانشينى قرار دهم. فرشتگان گفتند: آيا كسى را در زمين قرار مى دهى كه در آن فساد كند و خون ها بريزد؟ در حالى كه ما با حمد و ستايش تو، ترا تنزيه و تقديس مى كنيم. خداوند فرمود: همانا من چيزى مى دانم كه شما نمى دانيد. (30)

و خداوند همه ى اسماء (حقائق و اسرار هستى) را به آدم آموخت، سپس آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود:

اگر راست مى گوييد، از اسامى اينها به من خبر دهيد؟ (31)

فرشتگان گفتند: پروردگارا! تو پاكو منزهى، ما چيزى جز آنچه تو به ما آموخته اى نمى دانيم، همانا تو داناى حكيمى. (32)

(خداوند) فرمود: اى آدم فرشتگان را از نام هاى آنان خبر ده. پس چون آدم آنها را از نام هايشان خبر داد، خداوند فرمود: كه آيا به شما نگفتم كه اسرار آسمان ها و زمينرا مى دانم و آنچه را آشكار مى كنيد و آنچه را پنهان مى داشتيد (نيز) مى دانم. (33)

و هنگامى كه به فرشتگان گفتيم براى آدم سجده كنيد، همگى سجده كردند جز ابليس كه سر باز زد و تكبّر كرد، و از كافران گرديد. (34)

و گفتيم: اى آدم! تو با همسرت در اين باغ سكونت كن و از (هر كجاى) آن هر چه مى خواهيد به فراوانى و گوارايى بخوريد، امّا به اين درخت نزديك نشويد كه از ستمگران خواهيد شد. (35)

پس شيطان آن دو را به لغزش انداخت و آنان را از باغى كه در آن بودند، خارج ساخت و (در اين هنگام به آنها) گفتيم: فرود آييد در حالى كه بعضى شما دشمن برخى ديگر است و براى شما در زمين قرارگاه و تا وقتى معيّن بهره و برخوردارى است. (36)

پس آدم از سوى پروردگارش كلماتى دريافت نمود، (و با آن كلمات توبه كرد،) پس خداوند لطف خود را بر او بازگرداند. همانا او توبه پذير مهربان است. (37)

گفتيم: همگى از آن (باغ به زمين) فرود آييد، و آنگاه كه هدايتى از طرف من براى شما آمد، پس هر كه از هدايت من پيروى كند، نه بر ايشان بيمى است و نه

غمگين خواهند شد. (38)

و(لى) كسانى كهكافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، آنانند اهل دوزخ كه هميشه در آن خواهند بود. (39)

اى فرزندان اسرائيل! نعمت هايم را كه به شما ارزانى داشتم، به خاطر بياوريد و به پيمانم (كه بسته ايد) وفا كنيد، تا من (نيز) به پيمان شما وفا كنم و تنها از من پروا داشته باشيد. (40)

و به آنچه (از قرآن) نازل كردم، ايمان بياوريد كه تصديق مى كند آنچه را (از تورات) با شماست. و نخستين كافر به آن نباشيد و آيات مرا به بهاى ناچيز نفروشيد و تنها از من پروا كنيد. (41)

و حق را با باطل نپوشانيد و حقيقت را با اينكه مى دانيد، كتمان نكنيد. (42)

و نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و همراه با ركوع كنندگان، ركوع نماييد. (43)

آيا مردم را به نيكى دعوت كرده و خودتان را فراموش مى نماييد؟ با اينكه شما كتاب (آسمانى) را مى خوانيد، آيا هيچ فكر نمى كنيد؟ (44)

و از صبر و نماز يارى جوييد و اين كار جز براى خاشعان، گران و سنگين است. (45)

(خاشعان) كسانى هستند كه به (قيامت و) ملاقات (با حساب) پروردگارشان و بازگشت به او ايمان دارند. (46)

اى بنى اسرائيل! نعمتم راكه به شما ارزانى داشتم، به ياد آوريد و اين كه من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم. (47)

و بترسيد از روزى كه هيچ كس چيزى (از عذاب خدا) را از كسى دفع نمى كند و هيچ شفاعتى از كسى پذيرفته نمى شود، و از كسى غرامت و بدلى گرفته نشود و يارى نخواهند شد. (48)

و (نيز به خاطر بياوريد) آن زمان كه

شما را از فرعونيان رهايى بخشيديم، كه همواره شما را به بدترين وجهى آزار مى دادند، پسران شما را سر مى بريدند و زنان شما را زنده نگه مى داشتند و در اين امر، براى شما آزمايش بزرگ و سختى از طرف پروردگارتان بود. (49)

و (به خاطر بياوريد) هنگامى كه دريا را براى شما شكافتيم و شما را نجات داديم و فرعونيان را در حالى كه شما تماشا مى كرديد، غرق كرديم. (50)

و (به خاطر بياوريد) هنگامى كه با موسى چهل شب وعده گذارديم و شما پس از (آمدن) او (به ميقات،) گوساله را (معبود خود) گرفتيد، در حالى كه ستمكار بوديد. (51)

آنگاه پس از آن (انحراف) از شما درگذشتيم تا شايد شكر (اين نعمت را) به جاى آريد. (52)

و (نيز بخاطر آوريد) هنگامى كه به موسى كتاب (تورات) و فرقان داديم، تا شايد شما هدايت شويد. (53)

و (بخاطر بياوريد) زمانى كه موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، شما با (به پرستش) گرفتن گوساله، به خود ستم كرديد. پس به سوى خالق خود توبه كرده و باز گرديد و يكديگر را به قتل برسانيد، اين كار براى شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است، پس خداوند توبه ى شما را پذير فت، زيرا او توبه پذير مهربان است. (54)

و (نيز بخاطر آوريد) هنگامى كه گفتيد: اى موسى! هرگز به تو ايمان نمى آوريم مگر اينكه خدا را آشكارا (به چشم خود) ببينيم، پس صاعقه (جان) شما را گرفت، در حالى كه تماشا مى كرديد. (55)

سپس شما را پس از مرگتان (حيات بخشيديم و) برانگيختيم، شايد شكر او را بجا آوريد. (56)

و ابر را بر

شما سايبان ساختيم و «من» و «سَلوى» بر شما نازل كرديم (و گفتيم:) از نعمت هاى پاكيزه اى كه به شما روزى داديم بخوريد، (ولى شما با بهانه جويى هاى خود، كفران نعمت كرديد. بدانيد كه) آنها به ما ستم نكردند، بلكه به خودشان ستم نمودند. (57)

و (به خاطر بياوريد) زمانى كه گفتيم: وارد اين قريه (بيت المقدّس) شويد و از (نعمت هاى فراوان) آن، هر چه مى خواهيد با گوارايى بخوريد و از درِ (معبد بيت المقدّس) سجده كنان و خاشعانه وارد شويد و بگوييد: «حِطّة» (گناهان ما را بريز)، تا ما خطاهاى شما را ببخشيم و به نيكوكاران، پاداشى افزون خواهيم داد. (58)

امّا ستمگران (آن سخن را) به سخن ديگرى غير از آنچه به ايشان گفته شده بود، تبديل كردند (و به جاى حطّه، به عنوان مسخره گفتند: حنطه، يعنى گندم.) پسما بر آن ستمكاران به سزاى گناهى كه مرتكب مى شدند، عذابى از آسمان فرو فرستاديم. (59)

و (بخاطر بياور) زمانى كه موسى براى قوم خويش طلب آب كرد، به او گفتيم: عصاى خود را به سنگ بزن، ناگاه دوازده چشمه ى آب از آن بشكافت و جوشيد، (بطورى كه) هر يك از افراد (طوائف دوازده گانه بنى اسرائيل) آبشخور خود را شناخت. (گفتيم:) از روزى الهى بخوريد و بياشاميد و در زمين، تبه كارانه فساد نكنيد! (60)

و (نيز بخاطر آوريد) زمانى كه گفتيد: اى موسى، ما هرگز يك نوع غذا را تحمّل نمى كنيم، پس پروردگارت را بخوان تا از آنچه (به طور طبيعى از) زمين مى روياند، از سبزى و خيار و سير و عدسو پيازش، براى ما (نيز) بروياند. موسى گفت: آيا (غذاى) پست تر را بجاى نعمت بهتر مى خواهيد؟ (اكنون كه چنين

است بكوشيد از اين بيابان خارج شده و) وارد شهر شويد، كه هر چه خواستيد براى شما فراهم است. پس (مُهر) ذلّت و درماندگى، بر آنها زده شد و (مجدّداً) گرفتار غضب پروردگار شدند. اين بدان جهت بود كه آنها به آيات الهى كفر مى ورزيدند و پيامب ران رابه ناحق مى كشتند، و اين به سبب آن بود كه آنان گنه كار و سركش و متجاوز بودند. (61)

همانا كسانى كه (به اسلام) ايمان آورده و كسانى كه يهودى شدند و نصارى و صابئان، هر كس كه به خدا و روز قيامت ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد، پس براى آنهادر نزد پروردگارشان، پاداش و اجر است و بر آنها ترسى نيست و آنها محزون نمى شوند. (62)

و (ياد كن) زمانى كه از شما پيمان گرفتيم و كوه طور را بر فراز شما بالا برديم (و گفتيم:) آنچه را (از آيات و دستورات خداوند) به شما داده ايم، با قدرت بگيريد و آنچه را در آن هست، به خاطر داشته باشيد (و به آن عمل كنيد) تا پرهيزگار شويد. (63)

سپس شما بعد از اين جريان (كه كوه طور را بالاى سر خود ديديد، بازهم) روى گردان شديد و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود قطعاً از زيانكاران بوديد. (64)

قطعاً شما از (سرنوشت) كسانى از خودتان كه در روز شنبه، نافرمانى كردند (و به جاى تعطيل كردن كار در اين روز، دنبال كار رفتند) آگاهيد، ما (به خاطر اين نافرمانى) به آنان گفتيم: به شكل بوزينه هاى مطرود در آييد. (65)

ما اين عقوبت را عبرتى براى حاضران معاصر و نسل هاى بعدشان و پندى براى پرهيزكاران

قرار داديم. (66)

و (بخاطر بياوريد) هنگامى كه موسى به قوم خود گفت: خداوند به شما فرمان مى دهد (براى يافتن قاتل) ماده گاوى را ذبح كنيد، گفتند: آيا ما را به تمسخر مى گيرى؟ (موسى) گفت: به خدا پناه مى برم از اينكه از جاهلان باشم. (67)

(بنى اسرائيل به موسى) گفتند: از پروردگارت براى ما بخواه تا بر ما روشن كند كه آن چگونه (گاوى) است؟ (موسى) گفت: همانا خداوند مى فرمايد: ماده گاوى كه نه پير و از كار افتاده باشد و نه بكر و جوان، (بلكه) ميان اين دو (و ميان سال) باشد. پس آنچه به شما دستور داده شده (هر چه زودتر) انجام دهيد. (68)

(آنان به موسى) گفتند: از پروردگارت براى ما بخواه تا بر ما روشن سازد كه رنگش چگونه باشد؟ (موسى) گفت: همانا خداوند مى گويد: آن ماده گاوى باشد زرد يك دست، كه رنگ آن بينندگان را شاد و مسرور سازد! (69)

(بار ديگر به موسى) گفتند: از پروردگارت براى ما بخواه تا بر ما روشن كند چگونه گاوى باشد؟ زيرا اين گاو بر ما مشتبه شده و اگر خداوند بخواهد (با توضيحات تو) حتماً هدايت خواهيم شد. (70)

(موسى) گفت: خداوند مى فرمايد: همانا آن گاوى است كه نه چنان رام باشد كه زمين را شخم زند و نه كشتزار را آبيارى كند. از هر عيبى بركنار است و هيچ لكّه اى در (رنگ) آن نيست. گفتند: الآن حقّ (مطلب) را آوردى! پس (چنان گاوى را پيدا كرده و) آنرا سر بريدند، ولى نزديك بود انجام ندهند. (71)

و (به ياد آوريد) هنگامى كه فردى را به قتل رسانديد و سپس درباره ى (قاتل)

او، به نزاع پرداختيد، ولى خداوند آنچه را شما پنهان مى داشتيد، آشكار مى سازد. (72)

پس گفتيم: قسمتى از گاو ذبح شده را به مقتول بزنيد (تا زنده شود و قاتل را معرّفى كند.) خداوند اينگونه مردگان را زنده مى كند و آيات خود را به شما نشان مى دهد، شايد تعقّل كنيد. (73)

سپس دلهاى شما بعد از اين جريان سخت شد، همچون سنگ يا سخت تر! چرا كه از پاره اى سنگ ها، نهرها شكافته (و جارى) مى شود و پاره اى از آنها، شكاف برمى دارد و آب از آن تراوش مى كند، و بعضى از سنگ ها از خوف خدا (از فراز كوه) به زير مى افتد. (امّا دلهاى شما هيچ متأثّر نمى شود) و خداوند از اعمال شما غافل نيست. (74)

(پس اى مؤمنان!) آيا انتظار داريد (كه يهوديان سرسخت،) به (دين) شما ايمان بياورند؟ در حالى كه عده اى از آنان، سخنان خدا را مى شنيدند و پس از فهميدنش، آنرا تحريف مى كردند با آنكه (حق را) مى دانستند. (75)

و (همين يهوديان) هنگامى كه مؤمنان را ملاقات مى كنند، مى گويند: ايمان آورديم، ولى هنگامى كه بعضى از آنها با بعضى ديگر خلوت مى كنند، مى گويند: چرا آنچه را كه خداوند (درباره ى صفاتِ پيامبر اسلام) براى شما (در تورات) گشوده (و بيان كرده، به مسلمانان) بازگو مى كنيد تا (روز رستاخيز) در پيشگاه پروردگارتان بر ضدّ شما به آن استدلال كنند؟ پس آيا تعقّل نمى كنيد؟ (76)

آيا نمى دانند كه خداوند آنچه را پنهان و آنچه را آشكار مى كنند، مى داند. (77)

و بعضى از آنان (يهوديان)، افراد درس ناخوانده اى هستند كه كتاب خدا را جز خيالات و آرزوهاى خود نمى دانند، آنها تنها پايبند گمان خويشند. (78)

پس واى بر

كسانى كه مطالبى را با دست خود مى نويسند، سپس مى گويند: اين از طرف خداست، تا به آن بهاى اندكى بستانند، پس واى بر آنها از آنچه دست هايشان نوشت و واى بر آنها از آنچه (از اين راه) به دست مى آورند! (79)

و (يهود) گفتند: جز چند روزى محدود، هرگز آتش دوزخ به ما نخواهد رسيد، بگو: آيا پيمانى از نزد خدا گرفته ايد كه البتّه خداوند هرگز خلاف پيمان خود نمى كند، يا اينكه بر خداوند چيزى را نسبت مى دهيد كه به آن علم نداريد؟ (80)

آرى، هر كس بدى كسب كند و گناهش او را فراگيرد (و آثار گناهان سراسر وجودشان را بپوشاند)، آنها اهل آتشند و هميشه در آن خواهند بود. (81)

و كسانى كه ايمان آوردهو كارهاى شايسته انجام داده اند، آنان اهل بهشتند و در آن جاودانه خواهند ماند. (82)

و (به ياد آريد) زمانى كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم، جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر و خويشان و يتيمان و بينوايان، احسان كنيد و با مردم، به زبان خوش سخن بگوييد و نماز را برپاى داريد و زكات بدهيد. امّا شما (با اينكه پيمان بسته بوديد،) جز عدّه ى كمى، سرپيچى كرديد و روى گردان شديد. (83)

و (به ياد آريد) هنگامى كه از شما پيمان گرفتيم، خونهاى يكديگر را نريزيد و همديگر را از سرزمين خود بيرون نكنيد، پس شما (به اين پيمان) اقرار كرديد و خود بر آن گواه هستيد. (84)

امّا اين شما هستيد كه يكديگر را به قتل مى رسانيد و جمعى از خودتان را از سرزمينشان (آواره و) بيرون مى كنيد و بر عليه آنان، به

گناه و تجاوز همديگر را پشتيبانى مى كنيد. ولى اگر همانان به صورت اسيران نزد شما آيند، بازخريدشان مى كنيد (تا آزادشان سازيد) در حالى كه (نه تنها كشتن، بلكه) بيرون راندن آنها (نيز) بر شما حرام بود. آيا به بعضى از دستورات كتاب آسمانى ايمان مى آوريد و به برخى ديگر كافر مى شويد؟ پس جزاى هر كس از شما كه اين عملرا انجام دهد، جز رسوايى در اين جهان، چيزى نخواهد بود و روز قيامت به سخت ترين عذاب باز برده شوند و خداوند از آنچه انجام مى دهيد، غافل نيست. (85)

آنها كسانى هستند كه زندگى دنيا را به بهاى (از دست دادن) آخرت خريده اند، پس در مجازات آنان تخفيفى داده نمى شود و آنها يارى نخواهند شد. (86)

و همانا ما به موسى كتاب (تورات) داديم و از پس او پيامبرانى پشت سر يكديگر فرستاديم و به عيسى بن مريم (معجزات و) دلايل روشن بخشيديم و او را با روح القدس، تأئيد و يارى نموديم. پسچرا هرگاه پيامبرى چيزى (از احكام و دستورات) بر خلاف هواى نفس شما آورد، در برابر او تكبّر ورزيديد. (و به جاى ايمان آوردن به او) جمعى را تكذيب و جمعى را به قتل رسانديد؟! (87)

و آنها (به پيامبران) گفتند: دلهاى ما در غلاف است (و ما از گفته هاى شما چيزى نمى فهميم.) چنين نيست، بلكه خداوند به سبب كفرشان از رحمت خود دور ساخته (و به همين دليل چيزى درك نمى كنند)، پس اندكى ايمان مى آورند. (88)

و چون از طرف خداوند، آنان را كتابى (قرآن) آمد كه مؤيّد آن نشانه هايى است كه نزد آنهاست و پيش از اين به خود نويد مى دادند (كه

با كمك كتاب و پيامبر جديد) بر دشمنان پيروز گردند، اماچون آنچه (از كتاب و پيامبر كه از قبل) شناخته بودند، نزد آنان آمد به او كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافران باد. (89)

چه بد است آنچه كه خويشتن را به آن بفروختند، كه از روى حسد، به آياتى كه خدا فرستاده بود كافر شدند (و گفتند:) كه چرا خداوند از فضل خويش بر هر كس از بندگانش كه بخواهد، (آياتش را) نازل مى كند. پس به قهر پى درپى الهى گرفتار شدند و براى كافران، مجازاتى خواركننده است. (90)

و هنگامى كه به آنها گفته شود به آنچه خداوند نازل كرده ايمان آوريد، گويند: ما تنها به چيزى ايمان مى آوريم كه بر (پيامبر) خودمان نازل شده باشد و به غير آن كافر مى شوند، در حالى كه آن (قرآن) حق است و آنچه را (از تورات) با ايشان است، تصديق مى كند. بگو: اگر (به آياتى كه بر خودتان نازل شده) مؤمن بوديد پس چرا پيامبران خدا را پيش از اين به قتل مى رسانديد؟! (91)

و همانا موسى (آن همه) معجزات براى شما آورد، ولى شما پس از (غياب) او گوساله را (به خدايى) گرفتيد، در حالى كه ستمكار بوديد. (92)

و (ياد كنيد) آنگاه كه از شما پيمان گرفتيم و كوه طور را بر فراز شما بالا برديم (و گفتيم:) دستوراتى كه به شما داده ايم، محكم بگيريد و گوش دهيد (و عمل كنيد. امّا آنان) گفتند: شنيديم و نافرمانى كرديم، و به سبب كفرشان به (پرستش) گوساله دل باختند. بگو اگر ادّعاى ايمان داريد، (بدانيد كه) ايمانتان شما را به بد چيزى فرمان مى دهد.

(93)

بگو: اگر سراى آخرتدر نزد خداوند مخصوص شماست، نه ساير مردم، پس آرزوى مرگ كنيد، اگر راست مى گوييد. (94)

ولى آنها هرگز به سبب آنچه از پيش فرستاده اند، آرزوى مرگ نكنند و خداوند به حال ستمگران، آگاه است. (95)

(اى پيامبر) هر آينه يهود را حريص ترين مردم، حتّى (حريص تر) از مشركان، بر زندگى (اين دنيا و اندوختن ثروت) خواهى يافت، (تا آنجا كه) هر يك از آنها دوست دارد هزار سال عمر كند، درحالى كه (اگر) اين عمر طولانى به آنان داده شود، آنان را از عذاب خداوند باز نخواهد داشت و خداوند به اعمال آنها بيناست. (96)

(يهود مى گويند: چون فرشته اى كه وحى بر تو نازل مى كند جبرئيل است و ما با جبرئيل دشمن هستيم، به تو ايمان نمى آوريم) بگو: هر كه دشمن جبرئيل باشد (در حقيقت دشمن خداست.) چرا كه اوبه فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است، (قرآنى) كه كتب آسمانى پيشين راتصد يق مى كند و مايه ى هدايت و بشارت براى مؤمنان است. (97)

هر كه دشمن خدا و فرشتگان و پيامبران او و جبرئيل و ميكائيل باشد (كافر است و بداند كه) خداوند دشمن كافران است. (98)

همانا آيات (و نشانه هاى) روشنى به سوى تو فرستاديم و جز فاسقان كسى به آنها كفر نمى ورزد. (99)

و آيا چنين نبود كه هربار آنها (يهود) پيمانى (با خدا و پيامبر) بستند، جمعى از آنان آن را دور افكندند، حقيقت اين است كه بيشتر آنها ايمان ندارند. (100)

و هنگامى كه فرستاده اى (چون پيامبر اسلام) از سوى خدا به سراغشان آمد، كه آنچه را با ايشان است (يعنى تورات) تصديق

مى كند، گروهى از اهل كتاب، كتاب خدا را پشت سر افكندند، گويى اصلاً از آن خبر ندارند. (101)

و (يهود) آنچه (از افسون و سحر كه) شياطين (از جن و انس) در عصر سليمان مى خواندند، پيروى مى كردند و سليمان هرگز (دست به سحر نيالود و) كافر نشد ولكن شياطين، كفر ورزيدند كه به مردم سحر و جادو مى آموختند و (نيز) از آنچه بر دو فرشته، هاروت و ماروت، در شهر بابل نازل شده بود (پيروى نمودند. آنها سحر را براى آشنايى به طرز ابطال آن به مردم مى آموختند.) و به هيچ كس چيزى نمى آموختند، مگر اينكه قبلاً به او مى گفتند ما وسيله آزمايش شما هستيم، (بابكار بستن سحر) كافر نشويد (و از اين تعلميات سوء استفاده نكنيد،) ولى آنها از آن دو فرشته مطالبى را مى آموختند كه بتوانند به وسيله آن ميان مرد و همسرش جدايى بيفكنند (نه اينكه از آن براى ابطال سحر استفاده كنند). ولى هيچگاه بدون خواست خدا، نمى توانند به كسى ضرر برسانند. آنها قسمت هايى را فرامى گرفتند كه براى آنان زيان داشت و نفعى نداشت، و مسلّماً مى دانستند هر كس خريدار اينگونه متاع باشد، بهره اى در آخرت نخواهد داشت و به راستى خود را به بد چيزى فروختند، اگر مى فهميدند. (102)

و اگر آنها ايمان آورده و پرهيزكار شده بودند، قطعاً پاداشى كه نزد خداست براى آنان بهتر بود، اگر آگاهى داشتند. (103)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! (به پيامبر) نگوييد: «راعِنا» مراعاتمان كن، بلكه بگوييد: «اُنظرنا» ما را در نظر بگير، و (اين توصيه را) بشنويد و براى كافران عذاب دردناكى است. (104)

كافران از اهل كتاب و مشركان، دوست ندارند كه

هيچ خير و نيكى از طرف پروردگارتان بر شما نازل شود. در حالى كه خداوند، رحمت خود را به هر كه بخواهد اختصاص مى دهد، و خداوند صاحب فضل بزرگ است. (105)

هر (حكم و) آيه اى را نسخ كنيم و يا (نزول) آنرا به تأخير اندازيم، بهتر از آن، يا همانند آنرا مى آوريم، آيا نمى دانى كه خدا بر هر چيزى قادر است؟ (106)

آيا ندانستى كه حكومت آسمان ها و زمين از آن خداست؟ (و او حق دارد هرگونه تغيير و تبديلى را به مقتضاى حكمت و حاكميّت خود، در قوانين و احكام بوجود آورد.) و جز خدا براى شما هيچ ياور و سرپرستى نيست. (107)

آيا بنا داريد از پيامبرتان سؤالات و درخواست هايى (نابجا) بكنيد، آنگونه كه پيش از اين، موسى (از طرف بنى اسرائيل) مورد سؤال قرار گرفت، و هر كس (با اين بهانه جويى ها از ايمان سرباز زند و) كفر را با ايمان مبادله كند، پس قطعاً از راه مستقيم گمراه شده است. (108)

بسيارى از اهل كتاب (نه تنها خودشان ايمان نمى آورند، بلكه) از روى حسدى كه در درونشان هست، دوست دارند شما را بعد از ايمانتان به كفر بازگردانند، با اينكه حق (بودن اسلام و قرآن،) براى آنان روشن شده است، ولى شما (در برابر حسادتى كه مى ورزند، آنها را) عفو كنيد و درگذريد تا خداوند فرمان خويش بفرستد، همانا خداوند بر هر كارى تواناست. (109)

و نماز را برپا داريد و زكات را پرداخت نماييد و هر خيرى كه براى خود از پيش مى فرستيد، آنرا نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت، همانا خداوند به اعمال شما بيناست. (110)

و گفتند: هرگز به

بهشت داخل نشود مگر آنكه يهودى يا نصرانى باشد. اينها آرزوهاى آنهاست، بگو: اگر راستگوييد، دليل خود را (بر اين موضوع) بياوريد. (111)

آرى، كسى كه با اخلاص به خدا روى آورد و نيكوكار باشد، پس پاداش او نزد پروردگار اوست، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين خواهند شد. (112)

و يهوديان گفتند: مسيحيان بر حق نيستند، و مسيحيان گفتند: يهوديان بر حق نيستند، در حالى كه (هر دو گروه) آنان، كتاب آسمانى را مى خوانند! همچنين افراد نادان ديگر (همچون مشركان كهخبر از كتاب ندارند)، همانند سخن آنها را گفتند. پس خداوند در روز قيامت در آنچه اختلاف دارند، در بين آنان داورى خواهد نمود. (113)

كيست ستمكارتر از آنكه نگذاشت نام خدا در مساجد الهى برده شود و سعى در خرابى آنها داشت؟ آنان جز با ترس و خوف، حقّ ورود به مساجد را ندارند. بهره ى آنان در دنيا، رسوايى و خوارى و در آخرت عذاب بزرگ است. (114)

مشرق و مغرب از آن خداست، پس به هرسو روكنيد، آنجا روى خداست، همانا خداوند (به همه جا) محيط و (به هر چيز) داناست. (115)

و (برخى از اهل كتاب و مشركان) گفتند: خداوند فرزندى براى خود اختيار كرده است. منزّه استاو، بلكه آنچه در آسمان ها و زمين است از آن اوست و همه در برابر او فرمان برند. (116)

پديد آورنده آسمان ها و زمين اوست و هنگامى كه فرمان (وجود) چيزى را صادر كند، فقط مى گويد: باش! پس (فوراً) موجود مى شود. (117)

كسانى كه نمى دانند، گفتند: چرا خدا با خود ما سخن نمى گويد؟ يا آيه و نشانه اى بر خود ما نمى آيد؟ همچنين گروهى كه

قبل از آنان بودند مثل گفته آنان را گفتند، دلها (و افكار)شان مشابه است، ولى ما (به اندازه ى كافى) آيات و نشانه ها را براى اهل يقين (و حقيقت جويان) روشن ساخته ايم. (118)