دیوان امام: سروده های حضرت امام خمینی(ره)

انتظار

از غم دوست در این میکده فریاد کشم

داد رس نیست که در هجر رخش داد کشم

***

سالها می گذرد، حادثه ها می آید

انتظار فرج از از نیمه خرداد کشم

ص: 9

فهرست

دیباچه/17

مقدمه/33

غزل

عید نوروز/باد نوروز وزیده است به کوه و صحرا***39

حسن ختام/الا یا ایها الساقی! زمی پرساز جامم را***40

جان جهان/به تو دل بستم و غیر تو کسی نیست مرا***41

شرح جلوه/دیده ای نیست نبیند رخ زیبای تو را***42

دریای جمال/سر زلفت به کناری زن و رخسار گشا***43

مسلک نیستی/جز عشق تو هیچ نیست اندر دل ما***44

لب دوست/گرچه از هر دو جهان هیچ نشد حاصل ما***45

خانقاه دل/الا یا ایها الساقی! برون بر حسرت دلها***46

آفتاب نیمه شب/ای خو برخ که پرده نشینی و بی حجاب***47

دریا و سراب/ما را رها کنید در این رنج بی حساب***48

درگاه جمال/هر کجا پا بنهی، حسن وی آنجا پیداست***49

سخن دل/عاشق دوست، ز رنگش پیداست***50

مکتب عشق/ آن که دامن می زند بر آتش جانم ، حبیب است***51

رخ خورشید/عيب از ماست اگر دوست ز ما مستور است***52

عاشق سوخته/پرده بردار ز رخ، چهره گشا، ناز بس است***53

مذهب رندان/ آن که دل بگسلد از هر دو جهان ، درویش است***54

دیدار یار/عشق نگار، سرّ سویدای جان ماست***55

سبوی عاشقان/بر خیز مطربا که طرب آرزوی ماست***56

قبلۀ محراب/خمِ ابروی کجت، قبلۀ محراب من است***57

دریای عشق/افسانۀ جهان ، دل دیوانۀ من است***58

فتوای من/سر کوی تو، به جان تو قسم ، جای من است***59

خانۀ عشق/خانۀ عشق است و منزلگاه عشاق حزين است***60

هوای وصال/در پیچ و تاب گیسوی دلبر ترانه است***61

پرتو عشق/عشق اگر بال گشاید به جهان حاکم اوست***62

مبتلای دوست/باد صبا! گذر کنی ار در سرای دوست***63

سبوی دوست/عمری گذشت و راه نبردم به کوی دوست***64

سرّ جان/با که گویم راز دل را، کس مرا همراز نیست***65

محفل سوختگان/عاشقم، عاشق و جز وصل تو درمانش نیست***66

مستی عاشق/دلی که آشفتۀ روی تو نباشد، دل نیست***67

حسرت روی/امشب از حسرت رویت دگر آرامم نیست***68

هست ونیست/عالم اندر ذکر تو در شور و غوغا هست و نیست***69

راه و رسم عشق/آن که سر در کوی او نگذاشته ، آزاده نیست***70

قصۀ مستی/آن که دل خواهد، درون کعبه و بتخانه نیست***71

میگساران/عاشقان روی او را خانه و کاشانه نیست***72

طبیب عشق/غم دل با که بگویم که مرا یاری نیست***73

ص: 11

* ديباچه

* سبك و شيوۀ امام و تأثير پيشينيان در آثار ايشان

چنان كه مى دانيم صاحب نظران و محققان از اهل ادب، طبق ضوابط و معيارهايى، شعر پارسى را به ادوار چهارگانه يعنى دوره هاى سبك خراسانى و عراقى و هندى و عصر بازگشت منقسم ساخته اند. هرچند اين مرزبندى به قطعيت اصول رياضى نيست اما داراى مشخصاتى است كه به طور كلى شيوه و سبك آثار را معين مى كند. با همين معيارها مى توان گفت شعر امام از نظر شيوه همان سبك عراقى است و آن بزرگ به همان سياق سخن گفته و به تتبع و پيروى سخنوران سبك عراقى پرداخته است. نكتۀ درخور ذكر اينكه در شعر امام برخى كلمات و واژه ها آمده كه متأثر از زبان امروز و ادبيات معاصر است و از بعضى واژگان مضامينى تازه قصد شده است مانند كلمات وابسته و پناهنده در اين بيت:

وارستگان به دوست پناهنده گشته اند *** وابسته اى چو من به جهان بى پناه شد

و مثل كلمه شكوفا كه در سخن متقدمان نيامده و امروز متداول است:

ص: 26

تأثیر امام بر ادب معاصر

وجود امام، رضوان ا... عليه ، در جهات مختلف منشأ خیرات و برکات بسیار گردیده و در کلیه شئون جامعه تأثیری ژرف برجای گذاشته اند. نهضتی را که معظم له آغاز کرد تا آنجا که به پیروزی انقلابی عظیم انجامید موجب دگرگونی شگرفی در جميع امور گردید، از جمله در عرصۀ ادب و هنر تطور و تحولی ژرف به وجود آورد؛ اهل قلم و شاعران را برانگیخت تا با نگارش مقالات و سرودن اشعار، مفاسد و مطاعن نظام جور و فساد را باز گویند و با این وسیله کارآمد و مؤثر حرکت انقلاب را سرعت بخشند. این تحرك حتى در دوران تبعید آن رهبر آگاه با الهام از سخنان و اعلامیه های آن حضرت ادامه یافت تا در آستانه پیروزی رو به فزونی نهاد و تدریجاً به اوج اعتلا رسید؛ بدانسان که شعارهای پر شور انقلابی از چشمه سار عواطف عامه خلق جوشیدن گرفت و کران تا کران مرزها را درنوردید.

آنان که شاهد آن دوران پر شکوه و آن رستخیز عام بوده اند شور و هیجان و فضای آکنده از عشق و ایمان آن ایام هرگز از خاطرشان محو نخواهد شد. آن روزهای فراموش نشدنی نیز منشأ پدید آمدن آثاری شورانگیز گردید.

پس از پيروزى انقلاب و استقرار حكومت اسلامى، مرزهاى ايران زمين به فرمان استكبار مورد تهاجم و تجاوز دشمن واقع شد و خصم بدنهاد از پى امحاى انقلاب با همه توان بدين خاك مقدس تاختن آورد که با دم گرم و مؤثر آن مقتدای ربانی امت سلحشور و قهرمان ایران با دلاوریها و حماسه آفرینی ها با دشمن مقابله کرد و با خون مقدس خود نقشی از غیرت و شرف بر صحیفه تاريخ رقم زد که تا ابد بر جای خواهد ماند. این حادثه نیز بابی تازه در ادبیات و هنر گشود و سبب به وجود آمدن آثاری جاوید و ماندگار گشت.

عامل مهم دیگر در تحول ادبی ، مکاتیب و آثار منثور امام است که در شیوه نگارش فصلی تازه باز کرد. هرچند که در این مقام سخن گفتن از نثر امام مورد نظر نیست اما دریغ است فرازی چند از آثار منثور آن عارف بالله را زیب و زیور این مقال نسازیم . حضرت امام در دیباچه پیام خود به حوزه و جامعه روحانیت می نویسد:

سلام بر حماسه سازان همیشه جاوید روحانیت که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکّب خون نوشته اند و بر منبر و وعظ و خطابۀ ناس، از شمع حیاتشان گوهر شبچراغ

ص: 29

امام عزيزم، مرشد و مرادم!

مسئولان نشر آثارت از من خواسته اند تا دانسته هاى خود را پيرامون نحوه ى سرودن اشعار عارفانه ات بنگارم تا دريچه اى به يكى از ابعاد وجودت پيش چشم مشتاقانت بازگردد؛ امّا چون قلم به دست مى گيرم، غم فقدانت امانم نمى دهد و اندوه هجرانت رهايم نمى كند، آخر خانه ى ما را بى تو نورى و فروغى نيست، جاى جاى خانه، نشان از تو دارد و شميم وجودت همه جا را آكنده است. على كوچكت پيوسته تو را مى جويد و همواره از تو مى پرسد و، از آنجا كه به او گفته ايم تو در آسمانهايى هميشه به شوق ديدارت به آسمان و ستارگان خيره مى شود.

اكنون بيش از سه ماه از سفر روحانى تو مى گذرد و همه روزه مشتاقان تو در حسينيّه و خانه ات گرد هم مى آيند و عاشقانه مى نالند و عاجزانه مى گريند و رهگذرت را از خانه تا حسينيّه گلريزان مى كنند.

پدرم ! تو که از حال عاشقانت آگاه بودی، تو که از جان شیفته ام خبر داشتی و می دانستی که من شیدا و بیقرار تو هستم، چگونه تنهایم گذاشتی آخر آن عمری را در پرتو وجود تو سپری کرده در ظلمات چگونه تواند زیست؟!

ص: 33

غزل

عيد نوروز

باد نوروز وزي---ده است به كوه و صحرا *** جامه عي---د بپ---وشن---د، چه شاه و چه گدا

بلبل باغ جنان را نب---ود راه به دوست *** نازم آن مط---رب مجل---س ك---ه بود قبله نما

صوفى و عارف ازين باديه دور افت-ادند *** ج--ام مى گير ز مط--رب، كه رَوى سوى صفا

همه در عيد به صحرا و گلستان بروند *** من س--رمست، ز ميخ---انه كن---م رو به خدا

عيد نوروز مبارك به غن----ى و درويش *** ي------ار دل-----دار، ز بتخ---ان----ه درى را ب---گشا

گر مرا ره به در پير خ------رابات دهى *** ب--ه سر و جان به سويش راه نوردم نه به پا

سالها در صف ارب------اب عمائم بودم *** ت---ا ب---ه دل---دار رسيدم ن---كنم ب-----از خ--طا

ص: 39

حُسنِ ختام

اَلا يا ايُّها الساقى ز مى پُر ساز جامم را *** كه از جانم فروريزد هواى ننگ و نامم را

از آن مى ريز دَر جامم كه جانم را فنا سازد *** بُرون سازد ز هستى هسته نيرنگ و دامم را

از آن مى ده كه جانم را ز قيد خود رها سازد *** به خود گيرد زمامم را فروريزد مقامم را

از آن مى ده كه در خلوتگه رندان بى حرمت *** بهم كوبد سجودم را بهم ريزد قيامم را

نبودى در حَريم قدس گل رويان ميخانه *** كه از هَر روزنى آيم گلى گيرد لجامم را

روم دَر جرگه پيران از خود بى خبر شايد *** بُرون سازند از جانم به مى افكار خامم را

تو اى پيك سبك باران درياى عَدم از من *** به دَريادارِ آن وادى رَسان مدح و سَلامم را

بساغر ختم كردم اين عَدم اندر عَدم نامه *** به پير صُومعه برگو ببين حُسن ختامم را

ص: 40

جان جهان

به تو دل بستم و غير تو كسى نيست مرا *** جُز تو اى جان جَهان دادرسى نيست مرا

عاشق روى توام اى گُل بى مثل و مثال *** به خدا غير تو هرگز هوسى نيست مرا

با تو هستم ز تو هرگز نشدم دور، وَلى *** چه توان كرد كه بانگ جرسى نيست مرا

پَرده از روى بينداز بجان تو قسم *** غير ديدار رُخت مُلتمسى نيست مرا

گر نباشى برم اى پردگى هَرجائى *** ارزش قُدس چو بال مگسى نيست مرا

مده از جنّت و از حور و قصورم خبرى *** جز رُخ دوست نظر سوى كسى نيست مرا

ص: 41

شرحِ جلوه

دیده ای نیست نبیند رخ زیبای تو را *** نیست گوشی که همی نشنود آوای تو را

هیچ دستی نشود جز بر خوان تو دراز *** کس نجوید به جهان جز اثر پای تو را

رهرو عشقم و از خرقه و مسند بیزار *** به دو عالم ندهم روی دل آرای تو را

قامت سرو قدان را به پشیزی نخرد *** آنکه در خواب ببیند قد رعنای تو را

به کجا روی نماید که تواش قبله نه ای؟ *** آنکه جوید به حرم، منزل و ماوای تو را

همه جا منزل عشق است؛ که یارم همه جاست *** کور دل آنکه نیابد به جهان، جای تو را

با که گویم که ندیده است و نبیند به جهان *** جز خم ابرو و جز زلف چلیپای تو را

دکه علم و خرد بست، درِ عشق گشود *** آنکه می داشت به سر علّت سودای تو را

بشکنم این قلم و پاره کنم این دفتر *** نتوان شرح کنم جلوه والای تو را

ص: 42

دریای جمال

سر زُلفت به كنارى زن و رُخسار گشا *** تا جَهان محو شود، خرقه كشد سوى فنا

بسر كوى تو اى قبلۀ دل؛ راهى نيست *** ورنه هرگز نشوم راهىِ وادىّ «مِنا»

از صفاى گل روى تو هرآن كس بَر خورد *** بَركَنَد دل ز حريم و نكُنَد رو به «صفا»

طاق ابروى تو محرابِ دل و جان من است *** من كجا و تو كجا؟ زاهد و محراب كجا؟

ملحد و عارف و دَرويش و خراباتى و مست *** همه در اَمرِ تو هستند و تو فرمانفرما

خرقۀ صوفى و جامِ مى و شمشير جهاد *** قبله گاهى تو و اين جُمله همه قبله نما

رسم آيا به وصالِ تو كه دَر جان منى؟ *** هجر روى تو كه دَر جان منى، نيست روا!

ما هَمه موج و تو درياى جمالى، اى دوست! *** موج درياست، عجب آنكه نباشد دريا

ص: 43

مسلكِ نيستى

جُز عشق تو هيچ نيست اندر دل ما *** عشق تو سرشته گشته اندر گِل ما

«اسفار» و «شفاء» ابن سينا نگشود *** با آن همه جرّ و بحثها مُشكِل ما

با شيخ بگو كه راه من باطِل خواند *** بر حقّ تو لبخند زند باطِل ما

گر سالك او منازلى سير كند *** خود مسلك نيستى بود منزل ما

صد قافله دل بار بمقصد بستند *** بر جاى بماند اين دل غافِل ما

گر نوح ز غرق سوى ساحل ره يافت *** اين غرق شدن همى بوَد ساحِل ما

ص: 44

لب دوست

گرچه از هر دو جهان هيچ نشد حاصل ما *** غم نباشد، چو بود مهر تو اندر دل ما

حاصل كوْن و مكان، جمله ز عكس رُخ توست *** پس همين بس كه همه كوْن و مكانْ حاصِل ما

جمله اسرار نهان است درونِ لب دوست *** لب گشا، پرده برانداز از اين مُشكل ما

يا بُكش يا برهان زين قفس تنگ مرا *** يا برون ساز ز دل اين هوس باطل ما

لايق طوْف حريم تو نبوديم اگر *** ازچه رو پس ز محبّت بسرشتى گِل ما؟

ص: 45

خانقاهِ دل

الا ی----ا ایها الس---------اقى! برون بر حسرت دلها *** ك--ه جامت حل نماید یكسره اسرار مش--كلها

ب------ه «م----ى»، ب-------ربند راه عقل را از خانقاه دل *** ك----ه این دارالجنون هرگز نباشد ج--اى عاقلها

اگر دل بسته اى بر عشق جانان، جاى خالى كن *** كه این میخانه ه--رگز نیست جز ماواى بیدلها

ت------و گ--ر از نشئه مى كمتر از آنى به خود آیى *** ب-------رون ش-و بید رنگ از مرز خل-وتگاه غافلها

چ------ه از گلهاى باغ دوست رنگ آن صنم دیدى *** ج---دا گشتى ز ب--اغ دوست دریاها و ساحلها

ت--------و راه جنت و فردوس را در پیش خود دیدى *** ج---دا گشتى ز راه ح-ق و پیوستى به باطلها

اگ-------ر دل داده اى بر ع-------الم هستى و بالاتر *** به خود بستى ز تار عنكبوتى بس سلاسلها

ص: 46

آفتاب نيمه شب

اى خوب رُخ كه پرده نشينى و بى حجاب *** اى صد هزار جلوه گر و باز در نقاب

اى آفتاب نيمه شب اى ماه نيمروز *** اى نجم دوربين كه نه ماهى نه آفتاب

كيهان طلايه دارت و خورشيد سايه ات *** گيسوى حور خيمۀ ناز تو را، طناب

جانهاى قُدسيان همه در حسرتت بسوز *** دلهاى حوريان همه در فُرقتت كباب

انموذَج جمالى و اُسطورۀ جلال *** درياى بى كرانى و عالم همه سراب

آيا شود كه نيم نظر سوى ما كُنى *** تا پر گشوده، كوچ نماييم از اين قباب

اى جلوه ات جمالْ دهِ هرچه خوب برو *** اى غمزه ات هلاكْكُنِ هرچه شيخ و شاب

چشم خراب دوست، خرابم نموده است *** آبادى دو كون به قُربانِ اين خراب

ص: 47

دريا و سراب

ما را رها كُنيد در اين رنج بى حساب *** با قلب پاره پاره و با سينه اى كباب

عُمرى گذشت در غم هجران روى دوست *** مُرغم درون آتش و ماهى بُرونِ آب

حالى نشد نصيبم از اين رنج و زندگى *** پيرى رسيد غرق بطالت پس از شباب

از درس و بحث مدرسه ام حاصِلى نشد *** كى مى توان رسيد بدريا ازين سراب

هرچه فراگرفتم و هرچه ورق زدم *** چيزى نبود غير حجابى پس از حجاب

هان اى عزيز! فصل جوانى بهوش باش! *** در پيرى از تو هيچ نيايد بغير خواب

اين جاهِلان كه دعوى ارشاد مى كنند *** در خرقه شان بغير «منم» تحفه اى مياب

ما عيب و نقص خويش و كمال و جمال غير *** پنهان نموده ايم چو پيرى پسِ خضاب

دَم در نيار و دفتر بيهوده پاره كن *** تا كى كلام بيهُده گُفتار ناصواب

ص: 48

درگاهِ جمال

هر كُجا پا بنهى حُسن وى آنجا پيداست *** هر كُجا سر بنهى سجده گه آن زيبا است

همه سرگشتۀ آن زلف چليپاى ويند *** در غم هجر رُخش اين همه شور و غوغا است

جُمله خوبان بَرِ حُسن تو سجود آوردند *** اين چه رنجى است كه گنجينۀ پير و بُرنا است

عاشقان صدرنشينان جهان قُدسند *** سرفراز آنكه بدرگاه جمال تو گدا است

فارغ از ما و منست آنكه بكوى تو خزيد *** غافل از هر دوجهان كى به هواى من و ما است؟!

بركن اين خِرقۀ آلوده و اين بُت بشكن! *** به در عشق فرود آى كه آن قبله نما است

ص: 49

سخن دل

عاشق دوست ز رنگش پیداست *** بی دلی از دل تنگش پیداست

نتوان نرم نمودش به سخن *** این سخن از دل سنگش پیداست

از در صُلح بُرون ناید دوست *** دیگر امروز ز جنگش پیداست

می زده ست از رُخ سُرخش پُرسید *** مستی از چشم قشنگش پیداست

یار امشب پی عاشق کشی اَست *** من نگویم؛ ز خدنگش پیداست

رازِ عِشق تو نگوید «هندی» *** چه کُنم من، که ز رنگش پیداست

ص: 50

مكتب عشق

آنكه دامن مى زند بر آتش جانم، حبيب است *** آنكه روزافزون نمايد دردِ من، آن خود طبيب است

آنچه روح افزاست جام باده از دست نگار است *** نى مُدرّس، نى مُربّى، نى حكيم و نى خطيب است

سرّ عشقم، رمز دردم در خم گيسوى يار است *** كى به جمعِ حلقۀ صوفىّ و اصحابِ صليب است؟!

از «فتوحاتم» نشد فتحى و از «مصباح»، نورى *** هرچه خواهم در درونِ جامۀ آن دل فريب است

درد مى جويند اين وارستگانِ مكتب عشق *** آنكه درمان خواهد از اصحاب اين مكتب غريب است

جُرعه اى مى خواهم از جام تو تا بى هوش گردم *** هُوشمند از لذّتِ اين جُرعۀ مى بى نصيب است

موج لُطف دوست در درياى عشقِ بى كرانه *** گاه در اوج فراز و گاه در عمق نشيب است

ص: 51

نرخ خورشید

عيب از ما است اگر دوست ز ما مستور است *** ديده بگشاى كه بينى همه عالم طور است

لاف كم زن كه نبيند رُخ خورشيدِ جهان *** چشم خفّاش كه از ديدن نورى كور است

يا رب اين پردۀ پندار كه در ديدۀ ماست *** باز كن تا كه ببينم همه عالم نور است

كاش در حلقۀ رندان خبرى بود ز دوست *** سخن آنجا نه ز ناصر بُود، از «منصور» است

واى اگر پرده ز اسرار بيفتد روزى *** فاش گردد كه چه در خرقۀ اين مهجور است

چه كُنم تا به سر كوى توام راه دهند *** كاين سفر توشه همى خواهد و اين ره دور است

وادى عشق كه بى هوشى و سرگردانى است *** مُدّعى در طلبش بوالهوس و مغرور است

لب فروبست هرآن كس رُخ چون ماهش ديد *** آنكه مدحت كُند از گفتۀ خود مسرور است

وقت آن است كه بنشينم و دم در نزنم *** به همه كون و مكان مدحت او مسطور است

ص: 52

عاشق سوخته

پرده بردار ز رخ ، چهره گشا ناز بس است *** ع-اشق سوخته را دیدن رویت هوس است

دست از دامنت اى دوست ، نخواهم برداشت *** تا م-ن دل ش-ده را یک رمق و یک نفس است

هم--ه خوبان برِ زیبایی ات اى مایه حُسن *** فی المثل ، در برِ دریاى خروشان چو خس است

م-رغ پ-ر سوخته را نیست نصیبى ز بهار *** ع-رصه جولانگه زاغ است و نواى مگس است

داد خواه-م ، غم دل را به کجا عرضه کنم ؟ *** که چو من دادستان است و چو فریاد رس است

این هم-ه غلغل و غوغ-ا که در آفاق بوَد *** س-وى دل-دار، روان و همه بانگ جرس است

ص: 53

مذهب رندان

آنكه دل بگسلد از هر دو جهان درويش است ***آنكه بگذشت ز پيدا و نهان درويش است

خرقه و خانقه از مذهب رندان دور است *** آنكه دورى كُند از اين و از آن درويش است

نيست درويش كه دارد كُله درويشى *** آنكه ناديده كُلاه و سر و جان درويش است

حلقۀ ذكر مياراى كه ذاكر يار است *** آنكه ذاكر بشناسد بعيان، درويش است

هركه در جمع كسان دعوى درويشى كرد *** به حقيقت نه كه با ورد زبان درويش است

صوفى اى كو به هواى دل خود شد درويش *** بندۀ همّت خويش است چسان درويش است

ص: 54

دیدار یار

عشق نگار، سرّ سُويداىِ جان ماست *** ما خاكسار كوى تو تا در توان ماست

با خُلديان بگو كه شما و قصور خويش *** آرامِ ما به سايۀ سرو روان ماست

فردوس و هرچه هست در آن قسمت رقيب *** رنج و غمى كه مى رسد از او از آن ماست

با مُدعى بگو كه تو و جنّت النّعيم *** ديدار يار، حاصل سرّ نهان ماست

ساغر بيار و باده بريز و كرشمه كُن *** كاين غمزهْ روح پرورِ جان و روان ماست

اين باهُشان و علم فروشان و صوفيان *** مى نشنوند آنچه كه وردِ زبان ماست

ص: 55

سَبوی عاشقان

برخيز مُطربا كه طرب آرزوى ماست *** چشم خرابِ يار وفادار سوى ماست

ديوانگى عاشق خوبان ز باده است *** مستى عاشقان خدا از بسوى ماست

ما عاشقان ز قُلّۀ كوه هدايتيم *** روح الامين به «سدره» پى جستجوى ماست

گلشن كنيد ميكده را اى قلندران! *** طير بهشت مى زده در گفتگوى ماست

با مُطربان بگو كه طرب را فزون كنند *** دست گداى صومعه بالا به سوى ماست

ساقى بريز بادۀ گلگون به جام من *** اين خُم پُر ز مى سبب آبروى ماست

باد بهار پردۀ رخسار او گشود *** سُرخى گل ز دلبر آشفته روى ماست

اى پردگى كه جلوه ات از عرش بگذرد *** مهر رُخت عجين به بُن موى موى ماست

ص: 56

قبله ی محراب

خم ابروی کجت قبله ی محراب من است *** تاب گیسوی تو خود راز تب و تاب من است

اهل دل را به نیایش اگر آدابی هست *** یاد دیدار رُخ و موی تو، آداب من است

آنچه دیدم ز حریفان، همه هشیاری بود *** در صف می زده، بیداری من خواب من است

در یَم علم و عمل، مدعیّان غوطه ورند *** مستی و بیهُشی می زده گرداب من است

هر کسی از گُنهش پوزش و بخشش طلبد *** دوست در طاعت من غافر و توّاب من است

حاشَ لِلَّهْ که: جز این ره، ره دیگر پویم *** عشق روی تو سرشته به گل و آب من است

هر کسی از غم و شادی است نصیبی او را *** مایه ی عشرت من جامِ می ِ ناب من است.

ص: 57

درياى عشق

افسانۀ جهان دل ديوانۀ من است *** در شمع عشق سوخته، پروانۀ من است

گيسوى يار دام دل عاشقان اوست *** خال سياه پُشت لبش دانۀ من است

غوغاى عاشقان رُخ غمّاز دلبران *** راز و نيازها همه در خانۀ من است

كوى نكوى ميكده باب صفاى عشق *** طاق و رواق روى تو كاشانۀ من است

فرياد رعد ناله دل سوز جان من *** درياى عشق قطره مستانۀ من است

تا شد به زلف يار، سر شانه آشنا *** مسجود قدسيان همگى شانۀ من است

ص: 58

فتوای من

سر كوى تو، به جان تو قسم جاى من است *** به خم زلف تو، در ميكده مأواى من است

عارفانِ رُخ تو جمله ظَلومند و جَهول *** اين ظلومىّ و جهولى سَرْ و سوداى من است

عاشق روى تو حسرت زده اندر طلب است *** سر نهادن به سر كوى تو فتواى من است

عالم و جاهل و زاهد همه شيداى تواند *** اين نه تنها رقم سرّ سُويداى من است

رُخ گشا، جلوه نما، گوشۀ چشمى انداز *** اين هواى دل غم ديدۀ شيداى من است

مسجد و صومعه و بُتكده و دير و كنيس *** هركجا مى گذرى ياد دل آراى من است

در حجابيم و حجابيم و حجابيم و حجاب *** اين حجاب است كه خود راز مُعمّاى من است

ص: 59

خانۀ عشق

خانۀ عشق است و منزلگاه عشّاق حزين است *** پايۀ آن برتر از دروازۀ عرشِ برين است

اين سرا بارافكن ميخوردگان راه يار است *** با پريشان حالى و مستى و بيهوشى قرين است

از جهان هستى و ملك جهان بينى برون است *** با گروه نيستى جويان عاشق همنشين است

مسكن سوداگرانِ روى يار گُل عذار است *** مركز دلدادگان آن نگار مه جبين است

پرده داران حرم فرمانروايان طريقند *** بانى اين بارگه آواره از روى زمين است

عاكف اين كعبه وارسته ز مدح اين و آنست *** خادم اين ميكده دور از ثناى آن و اين است

ص: 60

هوای وصال

در پیچ و تاب گیسوی دلبر ترانه است *** دل بردۀ فدایی هر شاخ شانه است

جان در هوای دیدن رخسار ماه توست *** در مسجد و کنیسه نشستن بهانه است

در صید عارفان و ز هستی رمیدگان زلفت چو دام و خال لبت همچو دانه است

اندر وصٰال روی تو ای شمس تابناک *** اشکم چو سیل جانب دَریا روانه است

در کوی دوستْ فصل جوانی به سر رسید *** باید چه کرد این هَمه جور زمانه است

امواج حُسن دوست چو دریای بی کران *** این مستِ تشنه کامْ غمش در کرانه است

میخانه دَر هوای وصٰالش طرب کُنان *** مُطرب به رقص و شادی و چنگ و چَغانه است

ص: 61

پرتو عشق

عشق اگر بال گُشايد به جهان حاكم اوست *** گَر كند جلوه در اين كوْن و مكان حاكم اوست

روزى ار رُخ بنمايد ز نهانخانۀ خويش *** فاش گردد كه به پيدا و نهان حاكم اوست

ذرّه اى نيست به عالم كه در آن عشقى نيست *** بارك اَللّه كه كران تا به كران حاكم اوست

گر عيان گردد روزى رُخش از پردۀ غيب *** همه بينند كه در غيب و عيان حاكم اوست

تا كه از جسم و روان بر تو حجاب است حجاب *** خود نبينى به همه جسم و روان حاكم اوست

من چه گويم كه جهان نيست به جُز پرتو عشق *** ذو الجلالى است كه بر دهر و زمان حاكم اوست

ص: 62

مُبتلای دوست

باد صبا! گذر كنى اَرْ در سراى دوست *** برگو كه دوست سر ننهد جُز به پاى دوست

من سر نمى نهم، مگر اندر قدوم يار *** من جان نمى دهم، مگر اندر هواى دوست

كردى دل مرا ز فراق رُخت كباب *** انصافْ خود بده كه بود اين سزاى دوست؟

مجنونْ اسير عشق شد، امّا چو من نشد *** اى كاش كس چو من نشود مُبتلاى دوست

ص: 63

سبوى دوست

عُمرى گذشت و راه نبُردم به كوى دوست *** مجلس تمام گشت و نديديم روى دوست

گلشن مُعطّر است سراپا ز بوىِ يار گشتيم هركُجا نشنيديم بوى دوست

هرجا كه مى روى ز رُخ يار *** روشن است خفّاش وار راه نبُرديم سوى دوست

مى خوارگانِ دل شده ساغر گرفته اند *** ما را نَمى نصيب نشد از سبوى دوست

گوش من و تو وصف رُخ يار نشنود *** ورنه جهان ندارد جُز گفتگوى دوست

با عاقلان بگو كه رُخ يار ظاهر است *** كاوش بس است اين همه در جُستجوى دوست

ساقى ز دست يار به ما باده مى دهد *** برگير مى تو نيز ز دستِ نكوىِ دوست

ص: 64

سرّ جان

با كه گويم راز دل را كس مرا همراز نيست *** از چه جويم سِرّ جان را در به رويم باز نيست

ناز كُن تا مى توانى، غمزه كُن تا مى شود *** دردمندى را نديدم عاشق اين ناز نيست

حلقۀ صوفى و دير راهبم هرگز مجوى *** مرغ بال و بال وپرزده، با زاغ هم پرواز نيست

اهل دل عاجز ز گفتار است با اهل خرد *** بى زبان با بيدلان، هرگز سخن پرداز نيست

سر بده در راه جانان، جان به كف سرباز باش *** آنكه سر در كوى دلبر نفكند، سرباز نيست

عشق جانان، ريشه دارد در دل از روز اَلَست *** عشق را انجام نَبْوَد، چون ورا آغاز نيست

اين پريشان حالى از جام «بلى» نوشيده ام *** اين «بلى» تا وصل دلبر، بى بلا دمساز نيست

ص: 65

محفل دلسوختگان

عاشقم عاشق و جُز وصل تو درمانش نيست *** كيست كاين آتش افروخته در جانش نيست

جُز تو در محفل دلسوختگان ذكرى نيست *** اين حديثى است كه آغازش و پايانش نيست

راز دل را نتوان پيش كسى باز نمود *** جُز بر دوست كه خود حاضر و پنهانش نيست

با كه گويم كه به جُز دوست نبيند هرگز *** آنكه انديشه و ديدار به فرمانش نيست

گوشۀ چشم گُشا بر من مسكين بنگر *** ناز كُن ناز كه اين باديه سامانش نيست

سر خُم باز كُن و ساغر لبريزم ده *** كه بجز تو سر پيمانه و پيمانش نيست

نتوان بست زبانش ز پريشان گوئى *** آنكه در سينه بجز قلب پريشانش نيست

پاره كُن دفتر و بشكن قلم و دم دربند *** كه كسى نيست كه سرگشته و حيرانش نيست

ص: 66

مستى عاشق

دل كه آشفتۀ روى تو نباشد دل نيست *** آنكه ديوانۀ خال تو نشد عاقِل نيست

مستى عاشق دلباخته از بادۀ توست *** بجز اين مستيم از عُمر دگر حاصِل نيست

عشق روى تو در اين باديه افكند مرا *** چه توان كرد كه اين باديه را ساحِل نيست

بگذر از خويش اگر عاشق دلباخته اى *** كه ميان تو و او جُز تو كسى حايل نيست

رهرو عشقى اگر خِرقه و سجّاده فِكن *** كه به جُز عشق تو را رهرو اين منزل نيست

اگر از اهل دلى صوفى و زاهد بگذار *** كه جز اين طايفه را راه در اين محفِل نيست

بر خَمِ طُرّۀ او چنگ زنم چنگ زنان *** كه جُز اين حاصِل ديوانۀ لا يعقل نيست

دست من گير و از اين خرقۀ سالوس رهان *** كه در اين خِرقه بجز جايگه جاهِل نيست

عِلم و عِرفان بخرابات ندارد راهى *** كه به منزلگه عشّاق ره باطِل نيست

ص: 67

حسرت رومی

امشب از حسرت رويت، دگر آرامم نيست *** دلم آرام نگي------رد ك------------ه دلاَّرامم نيست

گ------ردش ب--اغ نخواهم، نروم طَرْف چمن *** روى گل--------زار نجوي-----م كه گلندامم نيست

م---------ن از آغاز ك----ه روى تو بديدم گفتم: *** در پ-----ى طلعت اين حوروش، انجامم نيست

من به يك دان---ه، به دام تو به خود افتادم *** چه گمان بود كه در ملك جهان دامم نيست؟

خ-------اك كويش شوم و كامْ طلبكار شوم *** گ--رچه دانم كه از آن كامْ طلب، كامم نيست

هم-----ه ايّام چو "هندى" سر راهش گيرم *** گ------ر چ----ه توفيقِ نظر در همه ايامم نيست

ص: 68

هست و نيست

عالم اندر ذكر تو در شور و غوغا هست و نيست *** باده از دست تو اندر جام صهبا هست و نيست

نور رُخسار تو در دلها فروزان شد، نشد *** عشق رويت در دل هر پير و بُرنا هست و نيست

بلبل اندر شاخ گل مدح تو را خواند و نخواند *** بوى عطر موى تو در دشت و صحرا هست و نيست

درد دل از روى زردم، پيش او گفت و نگفت *** پاره پاره جامۀ صبر و شكيبا هست و نيست

جان من در راه آن دلبر، فدا گشت و نگشت *** جان خوبانْ برخىِ خاك دلارا هست و نيست

كاروان عشق در رؤياى او رفت و نرفت *** جان صدها كاروان در اين تمنّا هست و نيست

ص: 69

راه و رسم عشق

آنكه سر در كوى او نگذاشته آزاده نيست *** آنكه جان نفكنده در درگاه او دلداده نيست

نيستى را برگزين اى دوست اندر راه عشق *** رنگ هستى هركه بر رُخ دارد آدم زاده نيست

راه و رسم عشق، بيرون از حساب ما و توست *** آنكه هشيار اَست و بيدار اَست مست باده نيست

سر نهادن بر در او، پا بسر بنهادن است *** هركه خود را مست داند پا بسر بنهاده نيست

سالها بايد كه راه عشق را پيدا كُنى *** اين ره رندان ميخانه است راه ساده نيست

خرقۀ درويش همچون تاج شاهنشاهى است *** تاجدار و خرقه دار از رنگ و بو افتاده نيست

تا اسير رنگ و بويى، بوى دلبر نشنوى *** هركه اين اغلال در جانش بود آماده نيست

ص: 70

قصّۀ مستى

آنكه دل خواهد، درون كعبه و بُتخانه نيست *** آنچه جان جويد، بدست صوفىِ بيگانه نيست

گفته هاى فيلسوف و صوفى و درويش و شيخ *** در خور وصف جمال دلبر فرزانه نيست

با كه گويم راز دل را، از كه جويم وصف يار *** هرچه گويند از زبان عاشق و ديوانه نيست

هوشمندان را بگو دفتر ببندند از سُخن *** كآنچه گويند از زبان بيهُش و مستانه نيست

ساغر از دست تو گر نوشم، بَرَم راهى به دوست *** بى نصيب آن كس كه او را، ره بر اين پيمانه نيست

عاشقان دانند درد عاشق و سوز فراق *** آنكه بر شمع جمالت سوخت جُز پروانه نيست

حلقۀ گيسو و ناز و عشوه و خال لبت *** غير مستان كس نداند، غير دام و دانه نيست

قصۀ مستى و رمز بيخودى و بيهُشى *** عاشقان دانند كاين اسطوره و افسانه نيست

ص: 71

ميگُساران

عاشقان روى او را خانه و كاشانه نيست *** مُرغ بال وپر شِكسته فكر باغ و لانه نيست

گر اسير روى اويى نيست شو پروانه شو *** پايبَند ملك هستى در خور پروانه نيست

مى گساران را دل از عالم بُريدن شيوه است *** آنكه رنگ و بوى دارد لايق ميخانه نيست

راه علم و عقل با ديوانگى از هم جُداست *** بستۀ اين دانه ها و اين دامها ديوانه نيست

مست شو ديوانه شو از خويشتن بيگانه شو *** آشنا با دوست راهش غير اين بيگانه نيست

ص: 72

طبيب عشق

غم دل با كه بگويم كه مرا يارى نيست *** جُز تو اى روحِ روان هيچ مددكارى نيست

غم عشق تو به جان است و نگويم به كسى *** كه در اين باديۀ غم زده غمخوارى نيست

راز دل را نتوانم به كسى بگُشايم *** كه در اين دير مُغان راز نگهدارى نيست

ساقى از ساغر لبريز ز مى دم بربند *** كه در اين ميكدۀ مى زده هُشيارى نيست

درد من عشق تو و بستر من، بستر مرگ *** جُز توام هيچ طبيبى و پرستارى نيست

لُطف كُن لُطف و گذر كن بسر بالينم *** كه به بيمارى من، جان تو! بيمارى نيست

قلم سُرخ كشم بر ورقِ دفتر خويش *** هان كه در عشق من و حُسن تو گفتارى نيست

ص: 73

خرقۀ تزوير

مائيم و يكى خرقۀ تزوير و دگر هيچ *** در دام ريا بسته به زنجير و دگر هيچ

خودبينى و خودخواهى و خودكامگى نفس *** جان را چو «روان» كرده زمينگير و دگر هيچ

در بارگه دوست نبُرديم و نديديم *** جز نامۀ سربسته به تقصير و دگر هيچ

بگزيده خرابات و گُسسته ز همه خلق *** دل بسته به پيش آمدِ تقدير و دگر هيچ

درويش كه درويش صفت نيست، گشايد *** بر خلقِ خُدا ديدۀ تحقير و دگر هيچ

صوفى كه صفائيش نباشد، ننهد سر *** جُز بر در مردِ زر و شمشير و دگر هيچ

عالِم كه به اخلاص نياراسته خود را *** عِلمش به حجابى شده تفسير و دگر هيچ

عارف كه ز عرفان كتبى چند فراخواند *** بسته است به الفاظ و تعابير و دگر هيچ

ص: 74

مژدۀ دیدار

بهار مژده ديدار يار داد ***شايد كه جان به مقدم باد بهار داد

بلبل به شاخ س--رو در آوازِ دل فريب *** بر دل نويد سرو قد گلعذار داد

ساقى به جام باده در آن عشوه و دلال *** آرامشى به جان من بيقرار داد

در بوستان عشق نشايد غمين نشست *** بايد كه جان به دست بتى مى گسار داد

شيرين زبان م--------ن گل بى خار بوستان *** جامى ز غم به خسرو، فرهاد وار داد

تا روى دوست دي--------د دل جان گداز من *** يك جان نداد در ره او صد هزار داد

ص: 75

پرواز جان

گر بسوى كوچۀ دلدار راهى بازگردد *** گر كه بخت خفته ام با من دمى همساز گردد

گر نسيم صُبحگاهى ره بكوى دوست يابد *** گر دل افسرده با آن سرو قد همراز گردد

گر نِى از درد دل عُشّاق شرحى بازگويد *** گر دل غم ديده با غم خواه هم آواز گردد

گر سُليمان بر غم مور ضعيفى رحمت آرد *** در بر صاحبدلان والاى و سرافراز گردد

در هوايش سر سپارم در قدومش جان بريزم *** گر برويم در گشايد گر به نازى بازگردد

سايه افكن بر سرم اى سرو بُستان نكوئى *** تا كه جانم از جهان آمادۀ پرواز گردد

ص: 76

غم یار

باده از پيمانۀ دلدار هُشيارى ندارد *** بى خودى از نوش اين پيمانه بيدارى ندارد

چشم بيمار تو هركس را به بيمارى كشاند *** تا ابد اين عاشق بيمار، بيمارى ندارد

عاشق از هر چيز جُز دلدار دل بركنده خامُش *** چونكه با خود جُز حديث عشق گفتارى ندارد

با كه بتوان گفت از شيرينى درد غم يار *** جُز غم دلدار عاشق پيشه غمخوارى ندارد

بر سر بالين بيمار رخت روزى گذر كُن *** بين كه جُز عشق تو بر بالين پرستارى ندارد

لُطف كُن اى دوست از رُخ پرده بگشا ناز كم كُن *** دل تمنّائى ز دلبر غير ديدارى ندارد

ص: 77

اخگر غم

آنكه ما را جفت با غم كرد، بنشانيد فرد *** ديدى آخر پُرسشى از حال زار ما نكرد

بر غَمِ پنهانْ اگر خواهى گواهى آشكار *** اشك سُرخم را روان بنگر تو بر رُخسار زرد

آتش دل را فروبنشانم ار با آب چشم *** بر دو عالمْ اخگر غم مى زنم با آه سرد

گرنه خود رُخسار زيباى تو ديد اندر چمن *** گردباد اندر رُخ گل مى فشاند از چه گرد؟

مى نيارم ز آستانت روى خود برداشتن *** گر دو صد بارم ز كوى خويشتن سازى تو طرد

بشنوم گر با من بيدل تو را باشد ستيز *** جان به كف بگرفته بشتابم به ميدان نبرد

«هندى» اين بسرود، هرچند اوستادى گفته است: *** «مرد اين ميدان نيم من، گر تو خواهى بود مرد»

ص: 78

سفرِ عشق

با دلِ تنگ به سوى تو سفر بايد كرد *** از سر خويش به بُتخانه گذر بايد كرد

پير ما گفت ز ميخانه شفا بايد جُست *** از شفا جُستنِ هر خانه حذر بايد كرد

آنكه از جلوه رُخسار چو ماهت پيش است *** بى گمان مُعجزۀ شَقّ قمر بايد كرد

گر درِ ميكده را پير به عُشاق گشود *** پس از آن آرزوى فتح و ظفر بايد كرد

گر دل از نشئه مى دعوى سردارى داشت *** به خود آييد كه احساس خطر بايد كرد

مُژده اى دوست كه رندى سر خُم را بگشود *** باده نوشان! لب از اين مائده تر بايد كرد

در ره جُستن آتشكده سر بايد باخت *** به جفاكارى او سينه سپر بايد كرد

سر خُم باد سلامت كه به ديدار رخش *** مستِ ساغرزده را نيز خبر بايد كرد

طُرّۀ گيسوى دلدار به هر كوى و درى است *** پس به هر كوى و در از شوق سفر بايد كرد

ص: 79

قبلۀ عشق

بهار شد در ميخانه باز بايد كرد *** بسوى قبله عاشق نماز بايد كرد

نسيم قدس به عُشاق باغ مژده دهد *** كه دل ز هر دوجهان بى نياز بايد كرد

كنون كه دست به دامان سرو مى نرسد *** به بيد عاشق مجنون، نياز بايد كرد

غمى كه در دلم از عشق گُل عذاران است *** دوا به جام مى چاره ساز بايد كرد

كنون كه دست به دامان بوستان نرسد *** نظر به سروقدى سرفراز بايد كرد

ص: 80

صُبح اُميد

عشقت اندر دل ويرانۀ ما منزل كرد *** آشنا آمد و بيگانه مرا زين دل كرد

لبِ چون غنچۀ گل باز كُن و فاش بگو *** سِرّ آن نقطه كه كار من و دل مشكل كرد

ياد روى تو غم هر دوجهان از دل برد *** صُبح اُمّيد همه ظلمت شب باطل كرد

جان من گر تو مرا حاصلى از عُمر عزيز *** ثمر عُمر جز اين نيست كه دل حاصل كرد

آشنا گر تويى از جور رقيبم غم نيست *** روى نيكوى تو هر غم ز دلم زائل كرد

نرود از سر كوى تو چو «هندى» هرگز *** آن مُسافر كه در اين وادى جان منزل كرد

ص: 81

عشق دلدار

چشم بیمار تو ای می زده بیمٰارم کرد *** حلقۀ گیسویت ای یار گرفتارم کرد

سرو بُستان نکویی گُل گُلزار جمال *** غمزه ناکرده ز خوبان همه بیزارم کرد

همۀ می زدگان هوش خود از کف دادند *** ساغر از دَست روان بخش تو هُشیارم کرد

چکنم شیفته ام سوخته ام غمزده ام *** عشوه ات والۀ آن لعل گُهَربارم کرد

عشق دلدار چنان کرد که منصورمنش *** از دیارم به در آورد و سَردارم کرد

عشقت از مَدرسه و حلقۀ صوفی راندم *** بندۀ حلقه بگوش در خمّٰارم کرد

باده از سٰاغر لبریز تو جاویدم ساخت *** بوسه از خاک دَرت مَحرم اسرارم کرد

ص: 82

دلجويى پير

دست آن شيخ ببوسيد كه تكفيرم كرد *** مُحتسب را بنوازيد كه زنجيرم كرد

معتكف گشتم از اين پس بدر پير مُغان *** كه به يك جُرعه مى از هر دوجهان سيرم كرد

آب كوثر نخورم منّت رضوان نبرم *** پرتو روى تو اى دوست جهانگيرم كرد

دل درويش بدست آر كه از سرّ الست *** پرده برداشته آگاه ز تقديرم كرد

پير ميخانه بنازم كه به سرپنجۀ خويش *** فانيم كرده عدم كرده و تسخيرم كرد

خادم درگه پيرم كه ز دلجوئى خود *** غافِل از خويش نمود و زبر و زيرم كرد

ص: 83

عشق چاره ساز

حديث عشق تو باد بهار بازآورد *** صبا ز طرف چمن بوى دلنواز آورد

طرب كنان گل از اسرار بوستان مى گفت *** فسرده جان خبر از عشق چاره ساز آورد

بنفشه از غم دورىّ يار نالان بود *** فرشته آيۀ هجران جان گداز آورد

هلال از خمِ ابروى يار دم مى زد *** نسيم، عطر بهارى چه سرفراز آورد

ص: 84

اسرارِ جان

اى دوست پير ميكده از راه مى رسد *** با يك گل شكفته به همراه، مى رسد

گُل نيست بلكه غنچۀ باغ سعادت است *** كز جان دوست بر دل آگاه مى رسد

آن روى باطراوات و آن موى عطرگين *** از خيمه گه گذشته به خرگاه مى رسد

از خطّۀ حقيقت و از خيمۀ مجاز *** بر خاسته، به خلوت دلخواه مى رسد

آن نغمۀ فرشتۀ فردوس جاودان *** بر گوشِ جان مى زدۀ گهگاه مى رسد

دود درونِ عاشقِ سرمست از شراب *** بر قلب پير ميكده با آه مى رسد

دست از دلم بدار كه فرياد اين گدا *** از چاه دل بُرون شده بر شاه مى رسد

درد دل فقير، ز ماهى به ماه رفت *** درويش ناله اش به دل ماه مى رسد

زير كمان ابروى دلدار جادويى ست *** كاسرار آن به قلب كمينگاه مى رسد

ص: 85

فارغ از عالم

فقر، فخر است اگر فارغ از عالم باشد *** آنكه از خويش گذر كرد، چه اش غم باشد؟

طالع بخت در آن روز برآيد، كه شبش *** يار تا صُبح ورا مونس و همدم باشد

طرب ساغر درويش نفهمد صوفى *** باده از دست بُتى گير كه محرم باشد

طوطى باغ محبّت نرود كُلبۀ جُغد *** بازِ فردوس، كُجا كَلبِ معلّم باشد؟!

اين دل گُم شده را يا به پناهت بپذير *** يا رها ساز كه سرگشته عالم باشد

ص: 86

راز نهان

داستان غم من راز نهانى باشد *** آن شناسد كه ز خود يكسره فانى باشد

به خمِ طرۀ زلفت نتوانم ره يافت *** آن تواند كه دلش آنچه تو دانى باشد

ساغرى از خُم ميخانه مرا باز دهيد *** كه تواند كه در اين ميكده بانى باشد؟

گِردِ دلدار نگردد، غم ساقى نخورد *** غير آن رند كه بى نام و نشانى باشد

گرچه پيرم به سر زلف تو اى دوست قسم *** در سرم عشق چو ايّام جوانى باشد

دورم از كوى تو اى عشوه گر هر جايى *** كه نصيبم ز رُخت نامه پرانى باشد

گر شبانان به سر كوى تو آيند و روند *** خُرّم آن دم كه مرا شغل، شبانى باشد

ص: 87

مژدۀ وصل

گره از زلف خم اندر خم دلبر واشد *** زاهد پير چو عُشاق جوان رُسوا شد

قطرۀ باده ز جام كرمت نوشيدم *** جانم از موج غمت هم قدم دريا شد

قصۀ دوست رها كُن كه در انديشۀ او *** آتشى ريخت به جانم كه روان فرسا شد

مژدۀ وصل به رندان خرابات رسيد *** ناگهان غلغله و رقص و طرب بر پا شد

آتشى را كه ز عشقش به دل و جانم زد *** جانم از خويش گذر كرد و خليل آسا شد

ص: 88

مُعْجزِ عشق

ناله زد دوست که راز دل او پیدا شد *** پیش رندان خرابات چسان رُسوا شد

خواستم راز دلم پیش خودم باشد و بس *** در میخانه گشودند و چنین غوغا شد

سر خُم را بگُشائید که یار آمده است *** مژده ای میکده عیش ازلی بَرپا شد

سر زلف تو بنازم که با فشاندن آن *** ذرۀ خورشید شد و قطره هَمی دریا ش

لب گشودی و ز می گفتی و میخواره شدی *** پیش ساقی هَمه اسرار جهان افشا شد

گوئی از کوچۀ میخانه گذر کرده مسیح *** که بدرگاه خُداوند بلندآوا شد

مُعجز عشق ندانی تو زلیخٰا دانَد *** که بَرش یوسف محبُوب چنان زیبا شد

ص: 89

سُرودِ عشق

بهار آمد و گُلزار نورباران شد *** چمن ز عشق رُخ يار، لاله افشان شد

سُرود عشق ز مُرغان بوستان بشنو! *** جمال يار ز گُلبرگِ سبز تابان شد

ندا به ساقى سرمستِ گُل عذار رسيد *** كه طرف دشت چو رُخسار سُرخِ مستان شد

به غنچه گوى كه از روى خويش پرده فكن *** كه مُرغ دل ز فراق رُخت پريشان شد

ز حال قلب جفا ديده ام مپرس، مپرس *** چو ابر از غم دلدار اشك ريزان شد

ص: 90

بهار

بهار آمد كه غم از جان برد غم در دل افزون شد *** چه گويم كز غم آن سرو خندان جان و دل خون شد

گروه عاشقان بستند محمِلها و وارستند *** تو دانى حال ما واماندگان در اين ميان چون شد

گل از هجران بلبُل، بلبل از دورى گل هردم *** به طَرْفِ گلسِتان هريك بعشق خويش مفتون شد

حجاب از چهرۀ دلدار ما باد صبا بگرفت *** چو من هركس بر او يك دم نظر افكند مجنون شد

بهار آمد ز گُلشن برد زرديها و سرديها *** بيمن خور، گُلستان سبز و بُستان گرم و گلگون شد

بهار آمد بهار آمد بهار گل عذار آمد *** به مى خواران عاشق گو خمار از صحنه بيرون شد

ص: 91

خضر راه

چه شد كه امشب از اينجا گذارگاه تو شد *** مگر كه آهِ من خسته خضر راه تو شد

بساط چون تو سُليمان و كُلبۀ درويش *** نعوذ باللّه گويى ز اشتباه تو شد

كنون كه آمدى و با چو من صفا كردى *** بساط فقر چو كاخ شه از پناه تو شد

شبى كه ظلمتش از دود آه من بُد بيش *** چو روزْ روشن از نور روى ماه تو شد

بگو به شيخ كه امشب بهشت موعود است *** نصيب من به عيان خواه يا نخواه تو شد

تو شاه انجمن حُسن و «هندىِ» بيدل *** هرآنچه هست ز جان خاك بارگاه تو شد

ص: 92

کتاب عمر

پيرى رسيد و عهد جوانى تباه شد *** ايّام زندگى همه صرف گناه شد

بيراهه رفته پشت به مقصد همى روم *** عُمرى دراز صرف در اين كوره راه شد

وارستگان به دوست پناهنده گشته اند *** وابسته اى چو من به جهان بى پناه شد

خودخواهى است و خودسرى و خودپسندى است *** حاصل ز عمر آنكه خودش قبله گاه شد

دلدادگان كه روى سفيدند پيشِ يار *** رنج مرا نديده كه رويم سياه شد

افسوس بر گذشته، بر آينده صد فسوس *** آن را كه بسته در رسن مال و جاه شد

از نور، رو به ظلمتم اى دوست، دست گير *** آن را كه روسيه به سراشيب چاه شد

ص: 93

دعوی اخلاص

گر تو آدم زاده هستى عَلّم اَلاَسما چه شد *** «قابَ قَوْسَينت» كُجا رفته است «أَوْ أَدْنى» چه شد

بر فراز دار فرياد «أَنَا الحَق» مى زنى *** مُدّعى حق طلب! اِنيَّت و اِنّا چه شد

صوفى صافى اگر هستى بكن اين خِرقه را *** دم زدن از خويشتن با بوق و با كرنا چه شد

زُهد مفروش اى قلندر! آبروى خود مريز *** زاهد ار هستى تو پس اقبال بر دنيا چه شد

اين عبادتها كه ما كرديم خوبش كاسبى است *** دعوى اِخلاص با اين خودپرستيها چه شد

مُرشد! از دعوت بسوى خويشتن بردار دست *** «لا الهت» را شنيدستم ولى «الاّ» چه شد

ماعر بى مايه! بشكن خامِۀ آلوده ات *** كم دل آزارى نما، پس از خُدا پروا چه شد

ص: 94

جلوۀ جمال

كوتاه سُخن كه يار آمد *** با گيسوىِ مُشك بار آمد

بگشود در و نقاب برداشت *** بى پرده نگر، نگار آمد

او بُود و كسى نبود با او *** يكتاى و غريب وار آمد

بنشست و ببست در ز اغيار *** گويى پى يار غار آمد

من محو جمال بى مثالش *** او جلوه گر از كنار آمد

برداشت حجاب از ميانه *** تا بر سر ميگُسار آمد

دنباله صُبح ليلة القدر *** خور با رُخ آشكار آمد

بگذار چراغ، صُبح گرديد *** خورشيد جهان مدار آمد

بگذار قلم، بپيچ دفتر *** كوتاه سُخن كه يار آمد

ص: 95

ميلاد گل

میلاد گل و بهٰار جان آمد *** برخیز که عید میْ کشان آمد

خاموش مباش زیر این خرقه *** بَر جان جهٰان دوباره جٰان آمد

برگیر به دست، پَرچم عُشّاق *** فرماندۀ ملکِ لامکان آمد

گُلزارْ ز عیش لاله باران شد *** سُلطٰانِ زمین و آسمٰان آمد

با یار بگو که پَرده بَردارد *** هین! عاشق آخرالزّمان آمد

آمادۀ اَمر و نهی و فرمان باش *** هشدار! که منجی جهٰان آمد

ص: 96

کاروان عمر

عُمر را پايان رسيد و يارم از در درنيامد *** قصّه ام آخر شد و اين غصّه را آخر نيامد

جام مرگ آمد بدستم جام مى هرگز نديدم *** سالها بر من گذشت و لُطفى از دلبر نيامد

مرغ جان در اين قفس بى بال وپر افتاد و هرگز *** آنكه بايد اين قفس را بشكند از در نيامد

عاشقان روى جانان جُمله بى نام و نشانند *** نامداران را هواى او دمى بر سر نيامد

كاروان عشقِ رويش صف بصف در انتِظارند *** با كه گويم آخر آن معشوق جان پرور نيامد

مُردگان را روح بخشد عاشقان را جان ستاند *** جاهلان را اين چنين عاشق كشى باور نيامد

ص: 97

لذّت عشق

لذّت عشق تو را جز عاشق محزون نداند *** رنج لذّت بخش هجران را به جُز مجنون نداند

تا نگشتى كوه كن شيرينى هجران ندانى *** نازپرورده ره آورد دل پُرخون نداند

خسرو از شيرينى شيرين نيابد رنگ و بويى *** تا چو فرهاد از درونش رنگ و بو بيرون نداند

يوسفى بايد كه در دام زليخا دل نبازد *** ورنه خورشيد و كواكب در برش مفتون نداند

غرق دريا جُز خروش موج بى پايان نبيند *** باديه پيماى عشقت ساحِل و هامون نداند

جلوۀ دلدار را آغاز و انجامى نباشد *** عِشق بى پايان ما جز آن چرا و چون نداند

ص: 98

جامِ جَم

با گُل رخان بگوئيد، ما را به خود پذيرند *** از عاشقان بيدل، همواره دست گيرند

دردى است در دلِ ما، درمان نمى پذيرد *** دستى به عاشقان ده كز شوقِ دل بميرند

پا نه به محفلِ ما، تاراج كُن دلِ ما *** بنگر به باطل ما كز آب وگِل خميرند

سوداگرانِ مرگيم، ياران شاخ و برگيم *** رندان پابرهنه، بر حال ما بصيرند

پاكند مى فروشان، مستان دل خروشان *** بربسته چشم و گوشان، پيران سربزيرند

بردار جام مى را، جم را گذار و كى را *** فرزند ماه و دى را، كاينان چو ما اسيرند

ص: 99

جلوۀ جام

اى كاش دوست درد دلم را دوا كند *** گر مهربانيم ننمايد جفا كند

صوفى كه از صفا به دلش جلوه اى نديد *** جامى از او گرفت كه با آن صفا كند

دردى ز بى وفايى دلبر به جان ماست *** ساقى بيار ساغر مى تا وفا كند

بيگانه گشته دوست ز من، جُرعه اى بده *** باشد كه يار غم زده را آشنا كند

پنهان به سوى منزل دلدار برشدم *** ترسم كه مُحتسب غمِ من بر مَلا كند

آن يار گُل عذار قدم زد به محفلم *** تا كشف راز از دل اين پارسا كند

با گيسوى گشاده سرى زن به شيخ شهر *** مگذار شيخ مجلس رندان ريا كُند!

ص: 100

رازِ مستی

بگُشاى در، كه يار ز خُم نوش جان كُند *** راز درون خويش ز مستى، عيان كند

با دوستان بگو كه به ميخانه رو كنند *** تا يار از خمارى خود، داستان كند

بردار پرده از دل غم ديده ات كه دوست *** اشك روانِ خويش ز دامن روان كند

با گل بگو كه چهره گشايد به بوستان *** تا طير قُدس، رازِ نهان را بيان كند

جامى بيار بر در درويش بينوا *** تا رازِ دلْ عيانْ برِ پير و جوان كند

بلبل به باغ ناله كند، همچو عاشقان *** گويى كه ياد از غم فصل خزان كند

بگذار دردمندِ فراقِ رُخ نگار *** از درد خويش ناله و آه و فغان كند

ص: 101

پرده نشین

اين قافله از صُبح ازل سوى تو رانند *** تا شام اَبد نيز بسوى تو روانند

سرگشته و حيران همه در عشق تو غرقند *** دل سوخته هر ناحيه بى تاب و توانند

بگُشاى نقاب از رُخ و بنماى جَمالت *** تا فاش شود آنچه همه در پى آنند

اى پرده نشين در پى ديدار رُخ تو *** جانها همه دل باخته، دلها نگرانند

در ميكده رندان همه در ياد تو مستند *** با ذكر تو در بُتكده ها پرسه زنانند

اى دوست دل سوخته ام را تو هدف گير *** مژگان تو و ابروى تو تير و كمانند

ص: 102

سایۀ لطف

بوی گُل آید از چمن، گویی که یار آنجا بود *** در باغ، چشنی دلپسند از یاد او برپا بود

بر هر دیاری بگذری، بر هر گروهی بنگری *** با صد زبان، با صد بیان در ذکر او غوغا بود

آن سرو دل آرای من، آن روح جان افزای من *** در سایه ی لطفش نشین، کاین سایه دل آرا بود

این قفلها را باز کُن، از این قفس پرواز کُن *** انجام را آغاز کُن، کآنجا ز یار آوا بود

این تارها را پاره کُن، و این دردها را چاره کُن *** آواره شو، آواره کُن، از هر چه هستی زا بود

بردار این ارقام را، بگذار این اوهام را *** بستان ز ساقی جام را، جامی که در آن «لا» بود

ص: 103

دریای فنا

كاش روزى بسر كوى توام منزل بود *** كه در آن شادى و اندوهْ مُراد دل بود

كاش از حلقۀ زُلفت گرهى در كف بود *** كه گره بازكُنِ عُقدۀ هر مُشكِل بود

دوش كز هجر تو دلْ حالت ظلمتكده داشت *** ياد تو شمع فروزندۀ آن محفِل بود

دوستان، مى زده و مست و ز هوش افتاده *** بى نصيب آنكه در اين جَمع چو من عاقِل بود

آنكه بشكست همه قيد، ظلوم است و جهول *** و آنكه از خويش و همه كون و مكان غافِل بود

در بر دل شدگان علم حجاب است حجاب *** از حجاب آنكه برون رفت بحقّ جاهِل بود

عاشق از شوق به درياى فنا غوطه ور است *** بى خبر آنكه به ظلمتكدۀ ساحِل بود

چون بعشق آمدم از حوزه عِرفان، ديدم *** آنچه خوانديم و شنيديم همه باطِل بود

ص: 104

طریق عشق

فراق آمد و از ديدگان فروغ ربود *** اگر جفا نكند يار، دوستيش چه سود؟

طلوع صُبح سعادت فرارسد كه شبش *** يگانه يار به خلوت بداد اذنِ ورود

طبيب درد من آن گل رخ جفاپيشه *** به روى من درى از خانقاه خود نگشود

از آن دمى كه دل از خويشتن فروبستم *** طريق عشق، به بُتخانه ام روانه نمود

به روز حشر كه خوبان روند در جنّت *** ز عاشقان طريقت كسى نخواهد بود

اگر ز عارف سالك سخن بود روزى *** يقين بدان كه نخواهد رسيد بر مقصود

ص: 105

مَستی نیستی

در مَحضر شيخ يادى از يار نبود *** در خانقه از آن صنم آثار نبود

در دير و كليسا و كنيس و مسجد *** از ساقى گل عُذار ديّار نبود

سرّى كه نهفته است در ساغر مى *** با اهل خرد، جُرأت گفتار نبود

دردى كه ز عشق در دل مى زده است *** با هُشياران مجال اظهار نبود

راهى است ره عشق كه با رهرو آن *** رمزى باشد كه پيش هُشيار نبود

زين مستى نيستى كه در جان من است *** در محكمه هيچ جاى انكار نبود

هُشيار مباش و راه مستان را گير *** كاندر صف هُشياران ديدار نبود

ص: 106

سلطان عشق

گر سوز عشق در دل ما رخنه گر نبود *** سُلطان عشق را به سوى ما نظر نبود

جان در هواى ديدن دلدار داده ام *** بايد چه عذر خواست متاع دگر نبود

آن سر كه در وصال رخ او به باد رفت *** گر مانده بود در نظر يار سر نبود

موسى اگر نديد به شاخ شجر رُخش *** بى شك درخت معرفتش را ثمر نبود

گر بار عشق را برضا مى كشى چه باك *** خاور به جا نبود و يا باختر نبود

بلقيس وار گر در عِشقش نمى زديم *** ما را به بارگاه سُليمان گُذر نبود

گر مُرغ باغ قدس به وصلش رسيده بود *** در جمع عاشقان تو بى بال وپر نبود

ص: 107

کعبۀ عشق

از دلبرم به بُتكده نام و نشان نبود *** در كعبه نيز جلوه اى از او عيان نبود

در خانقاه ذكرى از آن گُل عذار نيست *** در دير و در كنيسه كلامى از آن نبود

در مدرسِ فقيه به جُز قيل و قال نيست *** در دادگاه، هيچ از او داستان نبود

در محضر اديب شدم، بلكه يابمش *** ديدم كلام جُز ز معانى بيان نبود

حيرت زده شدم به صفوف قلندران *** آنجا به جُز مديحتى از قُلدران نبود

يك قطره مى، ز جام تو اى يار دل فريب *** آن مى دهد كه در همه ملك جهان نبود

يك غمزه كرد و ريخت به جان يك شرر كز آن *** در بارگاه قُدس برِ قُدسيان نبود

ص: 108

گواه دل

سٰاغر از دست ظریف تو گُناهی نبود *** جُز سر کوی تو ای دوست! پناهی نبود

درِ اُمّید ز هر سوی به رویم بسته است *** جُز در میکده، اُمّید به راهی نبود

آنکه از بادۀ عشق تو لبی تازه نمود *** ملک هستی بر چشمش پرِ کاهی نبود

گر تو در حلقۀ رندان نظری ننمایی *** به نگاهت، که در آن حلقه نگاهی نبود

جان فدای صنم باده فروشی که بَرَش *** هستی و نیستی و بنده و شاهی نبود

نظری کُن که نباشد چو تو صاحبنظری *** به مریضی که دَر او جُز غم و آهی نبود

عاشقم عاشق دلسوخته از دوری یار *** در کفم جُز دل افسرده گواهی نبود

ص: 109

زنجیر دل

جُز گل روى تو اُمّيد به جايى نبود *** درد عشق است به غير تو دوايى نبود

بندۀ موى توام دست فشانى نرسد *** راهى كوى توام راهنمايى نبود

حلقۀ زلف تو زنجير دل غمگين است *** از دلم جُز رُخ تو حلقه گشايى نبود

صوفى صافى از اين ميكده بيرون نرود *** كه به جُز كلبۀ عُشاق، صفايى نبود

عاكف كوى بُتان باش كه در مسلك عشق *** بوسه بر گونۀ دلدار خطايى نبود

خادم پير مُغان باش كه در مذهب عشق *** جُز بُت جام به كف، حُكمروايى نبود

ص: 110

روز وصل

غم مخور ايّام هجران رو به پايان مى رود *** اين خمارى از سر ما ميگُساران مى رود

پرده را از روى ماه خويش بالا مى زند *** غمزه را سر مى دهد غم از دل و جان مى رود

بلبُل اندر شاخسار گُل هُويدا مى شود *** زاغ با صد شرمسارى از گُلِستان مى رود

محفِل از نور رُخ او نورافشان مى شود *** هرچه غير از ذكر يار از ياد رِندان مى رود

ابرها از نور خورشيد رخش پنهان شوند *** پرده از رُخسار آن سرو خرامان مى رود

وعدۀ ديدار نزديك است ياران مُژده باد *** روز وصلش مى رسد ايّام هجران مى رود

انا للّه و انا إليه راجعون اين صفحه فقط ده ساعت مانده به پيوستن روح مقدّس حضرت امام خمينى به ملكوت اعلى، بدست اين حقير «قلم شكسته» تحرير شد.

خردادماه 1368 - جليل رسولى

ص: 111

آتش عشق

كيست كآشفتۀ آن زلف چليپا نشود؟! *** ديده اى نيست كه بيند تو و شيدا نشود

ناز كن ناز، كه دلها همه دربند تواند *** غمزه كُن غمزه كه دلبر چو تو پيدا نشود

رُخ نما تا همه خوبان خجل از خويش شوند *** گر كشى پرده ز رُخ كيست كه رُسوا نشود

آتش عشق بيفزا، غمِ دل افزون كُن *** اين دل غم زده نتوان كه غم افزا نشود

چاره اى نيست به جُز سوختن از آتش عشق *** آتشى ده كه بيفتد به دل و پا نشود

ذرّه اى نيست كه از لُطف تو هامون نبود *** قطره اى نيست كه از مهر تو دريا نشود

سر به خاك سر كوى تو نهد جان، اى دوست *** جان چه باشد كه فداى رُخ زيبا نشود

ص: 112

راز بگشا

مُرغ دل پر مى زند تا زين قفس بيرون شود *** جان بجان آمد توانش تا دمى مجنون شود

كس نداند حال اين پروانۀ دلسوخته *** در بر شمع وجود دوست آخر چون شود

رهروان بستند بار و برشدند از اين ديار *** بازمانده در خم اين كوچه دل پُرخون شود

راز بُگشا پرده بردار از رُخ زيباى خويش *** كز غم ديدار رويت ديده چون جيحون شود

ساقى از لب تشنگان بازمانده ياد كُن *** ساغرت لبريز گردد، مستيت افزون شود

گر ببارد اَبر رحمت باده روزى جاى آب *** دشتها سرمست گردد چهره ها گلگون شود

ص: 113

عشق مسیحادم

بلبُل از جلوه گُل نغمۀ داوُد نمود *** نغمه اش درد دل غم زده بهبود نمود

ساقى از جام جهان، تاب بجان عاشِق *** آنچه با جان خليل آتش نمرود نمود

بندۀ عشقِ مسيحادم آن دلدارم *** كه به يُمن قدمش هستى من دود نمود

در پريشانى ما هرچه شنيدى هيچ است *** هيچ را كس نتوانست كه نابود نمود

نازم آن دلبر پُرشور كه با صهبايش *** پرده بردار رُخ عابد و معبود نمود

قدرت دوست نگر كز نگهى از سر لُطف *** ساجد خاك در ميكده مسجود نمود

ص: 114

پَرتو حُسن

خواست شيطان بد كند با من ولى احسان نمود *** از بهشتم بُرد بيرون بستۀ جانان نمود

خواست از فردوس بيرونم كند خوارم كند *** عشق پيدا گشت و از مُلك و مَلَك پرّان نمود

ساقى آمد تا ز جام باده بى هوشم كند *** بيهُشى از مُلك بيرونم نمود و جان نمود

پَرتُوِ حُسْنَت بجان افتاد و آن را نيست كرد *** عشق آمد دردها را هرچه بُد درمان نمود

غمزه ات در جان عاشق برفروزد آتشى *** آن چنان كز جلوه اى با موسى عمران نمود

«ابن سينا» را بگو در طور سينا ره نيافت *** آنكه را بُرهان حيران ساز تو حيران نمود

ص: 115

عاشق دلباخته

سر خم باد سلامت كه به من راه نمود *** ساقى باده بكف جان من آگاه نمود

خادم درگه ميخانه عشاق شدم *** عاشق مست مرا خادم درگاه نمود

سر و جانم به فداى صنم باده فروش *** كه به يك جُرعه مرا خسرو جم جاه نمود

ماه رُخسار فروزنده ات اى مايۀ عيش *** بى نيازم به خُدا از خور و از ماه نمود

برگ سبزى ز گُلستان رُخت بخشودى *** فارغم از همه فردوسى(1) گمراه نمود

با كه گويم غم آن عاشق دلباخته را *** كه همه راز خود اندر شِكم چاه نمود

ص: 116

خرقۀ فقر

بر در ميكده ام دست فشان خواهى ديد *** پاى كوبان، چو قلندرمنشان خواهى ديد

باز سرمست از آن ساغر مى خواهم شد *** بيهُشم مسخرۀ پير و جوان خواهى ديد

از در مدرسه و دير بُرون خواهم تاخت *** عاكف سايۀ آن سرو روان خواهى ديد

از اقامتگه هستى به سفر خواهم رفت *** به سوى نيستيم رخت كشان خواهى ديد

خرقۀ فقر به يكباره تُهى خواهم كرد *** ننگ اين خرقۀ پوسيده عيان خواهى ديد

باده از ساغر آن دل زده خواهم نوشيد *** فارغم از همه ملك دو جهان خواهى ديد

ص: 117

بهار آرزو

بر در ميكده ام پرسه زنان خواهى ديد *** پير دل باخته، با بخت جوان خواهى ديد

نوبهار آيد و گلزار شكوفا گردد *** بى گمان كوتهى عُمر خزان خواهى ديد

مُرغ افسرده كه در كُنج قفس محبوس است *** بر فراز فلك از شوق پران خواهى ديد

سوزش باد دى از صحنه بُرون خواهد رفت *** بارش ابر بهارى بعيان خواهى ديد

قوس را باد بهارى بعقب خواهد راند *** پس از آن قوس قزح را چو كمان خواهى ديد

دلبر پردِگى از پرده بُرون خواهد شد *** پرتو نور رُخش در دو جهان خواهى ديد

ص: 118

دیار قدس

دست از دلم بدار كه جانم به لب رسيد *** اندر فراقِ روى تو، روزم به شب رسيد

گفتم به جان غم زده ديگر تو غم مخور *** غم رخت بست و موسم عيش و طرب رسيد

دلدار من چُو يوسف گم گشته بازگشت *** كنعان مرا ز روى دل مُلتهب رسيد

راز دلم كه قلب جفا ديده ام دريد *** از سينه ام گذشت و به مغز عصب رسيد

مُرغ ديار قُدس از آن، پرزنان رميد *** بر درگهى كه بود ورا منتخب رسيد

دارالسلام، روى سلامت نشان نداد *** بگذشت جان از آن و به دار العجب رسيد

ص: 119

روى يار

اين رهروان عشق كُجا مى روند زار *** ره را كناره نيست چرا مى نهند بار

هرجا روند جُز سر كوى نگار نيست *** هرجا نهند بار همان جا بود نگار

ساغر نمى ستانند از غير دست دوست *** ساقى نمى شناسند از غير آن ديار

در عشق روى اوست همه شادى و سُرور *** در هجر وصل اوست همه زارى و نزار

از نور روى اوست گُلستان شود چمن *** در ياد سرو قامت او بشكفد بهار

ما را نصيب روى تو با اين حجاب نيست *** بردار اين حجاب از آن روى گُل عذار

ص: 120

با که گویم؟

با كه گويم غم ديوانگى خود جُز يار؟ *** از كه جويم ره ميخانه بغير از دلدار؟

سرّ عشق است كه جز دوست نداند ديگر *** مى نگنجد غم هجرانِ وى اندر گفتار

نوبهار است، درِ ميكده را بگشائيد *** نتوان بست درِ ميكده در فصلِ بهار

باده آريد در اين فصل به ياد ساقى *** نسزد رفت به گلزار بدين حال خمار

خمِ زلفى بگشا، اى صنم باده فروش! *** حاجتِ اين دل غمگين به سرِ زلف برآر

روز ميلادِ مهينْ عاشِق يار است امروز *** مددى كن، سرِ خُم را بگشا بر ابرار

حالتى رفت ز ديدار رُخش بر مستان *** مى نگويم به كسى، جُز صنم باده گُسار

ص: 121

بادۀ هوشیاری

برگير جام و جامۀ زُهد و ريا درآر *** محراب را به شيخ رياكار واگُذار

با پير ميكده خبر حال ما بگو *** با ساغرى بُرون كُند از جان ما خمار

كشكول فقر شد سبب افتخار ما *** اى يار دل فريب! بيفزاى افتخار

ما ريزه خوار صُحبت رند قلندريم *** با غمزه اى نواز دل پير جيره خوار

از زهر جان گُداز رقيبم سُخن مگوى *** دانى چه ها كشيدم ازين مار خال دار

بوس و كنار يار بجانم حيات داد *** در هجر او نه بوس نصيب است و نى كنار

هشدار ده به پير خرابات از غمم *** ساقى ز جام باده مرا كرد هوشيار

ص: 122

خم مى

دكّۀ عطرفروشى است وَ يا معبر يار *** ماه روشنگر بزم است وَ يا روى نگار

اى نسيم سحرى از سر كويش آيى *** كه چنين روح فزايى و چنين غاليه بار

غمزه اى! تا بگشايى به رُخم راه اميد *** لُطفى اى دوست! بر اين دل شُدۀ زار و نزار

در ميخانه به رويم بگشوده است حريف *** ساغرى از كف خود بازده اى لاله عذار

خُم مى زنده اگر ساغرى از دست برفت *** سر خُم باز كن و عُقده ز جانم بردار

بركَنَم خرقۀ سالوس اگر لُطف كُنى *** سر نهم بر قدمت خرقه گذارم به كنار

ص: 123

دیار دلدار

کورکورانه بمیخانه مَرو ای هُشیار *** خانۀ عشق بود جٰامۀ تزویر برآر

عاشقانند در آن خانه هَمه بی سَر و پا *** سَر و پایی اگرت هست در آن پا نگذار

تو که دلبستۀ تسبیحی و وابستۀ دیر *** ساغر باده از آن میکده اُمید مدار

پاره کن سبحه و بشکن درِ این دیر خراب *** گر که خواهی شوی آگاه ز سرّالاسرار

گر نداری سر عشاق و ندانی ره عشق *** سر خود گیر و رَه عشق به رَهوار سپٰار

باز کُن این قفس و پاره کُن این دام از پای *** پَرزنان پَرده دران رو به دیار دلدار

ص: 124

پرتو خورشيد

مژده اى مُرغ چمن فصل بهار آمد باز *** موسم مى زدن و بوس و كنار آمد باز

وقت پژمُردگى و غم زدگى آخر شد *** روز آويختن از دامن يار آمد باز

مُردگى ها و فروريختگى ها بشدَند *** زندگيها بدو صد نقش و نگار آمد باز

زردى از روى چمن بار فرابست و برفت *** گُلبن از پرتو خورشيد ببار آمد باز

ساقى و ميكده و مُطرب و دست افشانى *** به هواى خم گيسوى نگار آمد باز

گر گُذشتى بدر مدرسه با شيخ بگو *** پى تعليمِ تو آن لاله عذار آمد باز

دكّۀ زُهد ببنديد در اين فصل طرب *** كه بگوش دل ما نغمۀ تار آمد باز

ص: 125

مستی عشق

در ميخانه بروى همه باز است هنوز *** سينۀ سوخته در سوز و گُداز است هنوز

بى نيازى است در اين مستى و بيهوشى عشق *** درِ هستى زدن از روى نياز است هنوز

چاره از دورى دلبر نبود لب بربند *** كه غلام دَرِ او بنده نواز است هنوز

راز مگشاى مگر در بَرِ مست رُخ يار *** كه در اين مرحله او محرم راز است هنوز

دست بردار ز سوداگرى و بُوالهوسى *** دست عُشّاق سوى دوست دراز است هنوز

نرسد دست من سوخته بر دامن يار *** چه توان كرد كه در عشوه و ناز است هنوز

اى نسيم سحرى! گر سر كويش گذرى *** عطر برگير كه او غاليه ساز است هنوز

ص: 126

سايۀ سرو

ابرو و مُژّۀ او تير و كمان است هنوز *** طرّۀ گيسوى او عطرفشان است هنوز

ما به سوداگرى خويش روانيم همه *** او به دل بُردگى خويش روان است هنوز

ما پى سايه سرْوَش به تلاشيم همه *** او ز پندار من خسته نهان است هنوز

سر و جانى نبود تا كه به او هديه كُنم *** او سراپاى همه روح و روان است هنوز

من دل سوخته پروانه شمع رُخ او *** رُخ زيباش عيان بود و عيان است هنوز

قدسيان را نرسد تا كه به ما فخر كُنند *** قصّۀ عَلّمَ الأسْما به زبان است هنوز

ص: 127

عروس صبح

امشب كه در كنار منى، خفته چون عروس *** زنهار تا دريغ ندارى كنار و بوس

اى شب بگير تنگ به بر نوعروس صبح *** امشب كه تنگ در بر من خفته اين عروس

لب بر ندارم از لبِ شيرين شكّرش *** گر بانگ صبح بشنوم و گر غريو كوس

يا رب ببند بر رُخ خورشيد راه صُبح *** در خواب كُن مؤذن و در خاك كُن خروس

يك امشبى كه با منى از راه لُطف و مهر *** جُبران شود بقيّۀ عُمر، ار بود فسوس

نارندم ار بخواهم كاين شب سحر شود *** باشد اگر به تخت سُليمانيم جلوس

«هندى» ز هند تا به سر كويت آمده ست *** كى دل دهد به شاهى شيراز و ملك طوس

ص: 128

فنون عشق

جامى بنوش و بر در ميخانه شاد باش *** در ياد آن فرشته كه توفيق داد باش

گر تيشه ات نباشد تا كوه بركنى *** فرهاد باش در غم دلدار و شاد باش

رو حلقۀ غلامى رندان بگوش كُن *** فرمانرواى عالم كون و فساد باش

در پيچ وتاب گيسوى ساقى ترانه ساز *** با جان و دل لوايْكش اين نهاد باش

شاگرد پير ميكده شو در فنون عشق *** گردن فرازْ بر همه خلق، اوستاد باش

مستان مقام را به پشيزى نمى خرند *** گو خسرو زمانه و يا كيقباد باش

فرزند دلپذير خرابات گر شدى *** بگذار ملك قيصر و كسرى بباد باش

ص: 129

آوازِ سروش

بر در میکده پیمانه زدم خرقه به دوش *** تا شود از کفم آرام و، رود از سر هوش

از دَم شیخ، شفای دل من حاصل نیست *** بایدم شکوه برم پیش بت باده فروش

نه مُحقّق خبری داشت، نه عارف اثری *** بعد از این دست من و دامن پیری خاموش

عالِم و حوزه ی خود، صوفی و خلوتگه خویش *** ما و کوی بُت حیرتزده ی خانه بدوش

از در مدرسه و، دیر و، خرابات شدم *** تا شوم بر در میعادگهش حلقه بگوش

گوش از عربده ی صوفی و درویش ببند *** تا به جانت رسد از کوی دل، آوازِ سروش

ص: 130

پیر مُغان

عهدى كه بسته بودم با پير مى فروش *** در سال قبل؛ تازه نمودم دوباره دوش

افسوس آيدم كه در اين فصل نوبهار *** ياران، تمام، طرف گُلستان و من خموش

من نيز با يكى دو گُلندام سيم تن *** بيرون روم به جانب صحرا به عيش و نوش

حيف است اين لطيفۀ عُمر خداى داد *** ضايع كُنم به دلق ريايىّ و ديگ جوش

دستى به دامن بُت مه طلعتى زنم *** اكنون كه حاصلم نشد از شيخ خرقه پوش

از قيل و قال مدرسه ام حاصلى نشد *** جز حرف دلخراش، پس از آن همه خروش

حالى به كُنج ميكده با دلبرى لطيف *** بنشينم و ببندم از اين خلق چشم و گوش

ديگر حديث از لب «هندى» تو نشنوى *** جُز صحبت صفاى مى و حرف مى فروش

ص: 131

آتش فراغ

بيدل كُجا رود به كه گويد نياز خويش؟ *** با ناكسان چگونه كُند فاش، راز خويش؟

با عاقلانِ بى خبر از سوز عاشقى *** نتوان درى گشود ز سوز و گداز خويش

اكنون كه يار، راه ندادم به كوى خود *** ما در نياز خويشتن و او به ناز خويش

با او بگو كه گوشۀ چشمى ز راه مهر *** بگُشا دمى به سوختۀ پاكباز خويش

ما عاشقيم و سوختۀ آتش فراق *** آبى بريز با كفِ عاشق نواز خويش

بيچاره ام ز درد و كسى چاره ساز نيست *** لُطفى نماى با نظر چاره ساز خويش

با موبدان بگو، ره ما و شما جُداست *** ما با اياز خويش و شما با نماز خويش

ص: 132

در هوای دوست

من در هواى دوست گذشتم ز جان خويش *** دل از وطن بُريدم و از خاندان خويش

در شهر خويش بود مرا دوستان - بسى *** كردم جُدا هواى تو از دوستان خويش

من داشتم به گلشن خود آشيانه اى *** آواره كرد عشق توام ز آشيان خويش

مى داشتم گمان كه تو با من وفا كنى *** ورنه بُرون نمى شدم از بوستان خويش

ص: 133

محرم عشق

وه، چه افراشته شد در دو جهان پرچم عشق *** آدم و جنّ و مَلَک، مانده به پیچ و خم عشق

عرشیان، ناله و فریاد کنان در ره یار *** قدسیان بر سر و بر سینه زنان، از غم عشق

عاشقان از در و دیوار هجوم آوردند *** طرفه سرّی است هویدا، ز در محکم عشق

ریزه خوارانِ درِ میکده شاداب شدند *** جلوه گاهی است ز رندان، به درِ خاتم عشق

غم مخور، ای دل دیوانه که راهت ندهند *** پیش سالک نبود فرق، ز بیش و کم عشق

به حریفانِ ستم پیشه، پیامم برسان *** جز من مست، نباشد دگری محرم عشق

ص: 134

جلوۀ ديدار

پرده برگير كه من يار توام *** عاشقم، عاشق رُخسار توام

عشوه كُن، ناز نما، لب بگشا *** جانِ من، عاشق گُفتار توام

بر سر بستر من پا بگذار *** منِ دلْسوخته بيمارِ توام

با وصالت ز دلم عُقده گشا *** جلوه اى كُن كه گرفتار توام

عاشقى سر به گريبانم من *** مستم و مُردۀ ديدار توام

گر كُشى يا بنوازى اى دوست *** عاشقم، يارِ وفادار توام

هركه بينيم خريدار تو است *** من خريدارِ خريدارِ توام

ص: 135

محرم اسرار

هيچ دانى كه من زار گرفتار توام *** با دل وجان سبب گرمى بازار توام

هر جفا از تو بمن رفت به منّت بخرم *** به خُدا يار توام يار وفادار توام

تار گيسوى تو آخر به كمندم افكند *** من اسير خم گيسوى تو و تار توام

بس كن اى جُغد ز ويرانۀ خود دم بربند *** كه در اين دايره من نقطۀ پرگار توام

عارفان پرده بيفكنده به رُخسار حبيب *** من ديوانه گشايندۀ رُخسار توام

عاشقان سرّ سويداى تو را فاش كنند *** پيش من آى كه من محرم اسرار توام

روى بگشاى بر اين پير ز پا اُفتاده *** تا دم مرگ بجان عاشق ديدار توام

ص: 136

فصل طَرب

دست افشان بسر کوی نگار آمده ام *** پای کوبان ز پی نغمه تار آمده ام

حاصل عُمر اگر نیمْ نگاهی باشد *** بهر آن نیمْ نگه با دل زار آمده ام

باده از دست لطیف تو در این فصل بَهار *** جٰان فزاید که در این فصلِ بَهار آمده ام

مُطرب عشق کُجا رفته دَر این فصل طَرب *** که بعشق و طربش باده گُسار آمده ام

در میخانه گشائید که از مسلخ عشق *** بهَوای رُخ آن لاله عذار آمده ام

جامۀ زهد دَریدم رهم از دام بَلا *** باز رستم ز پی دیدن یار آمده ام

بتماشای صفای رُخت ای کعبۀ دل *** بصفا پشت و سوی شهر نگار آمده ام

ص: 137

نهانخانه اسرار

بر در ميكده از روى نياز آمده ام *** پيش اصحاب طريقت به نماز آمده ام

از نهان خانه اسرار ندارم خبرى *** بدر پير مُغان صاحب راز آمده ام

از سر كوى تو راندند مرا با خوارى *** با دلى سوخته از باديه باز آمده ام

صوفى و خرقه خود، زاهد و سجّادۀ خويش *** من سوى دير مُغان نغمه نواز آمده ام

با دلى غم زده از دير به مسجد رفتم *** به اُميدى هِله با سوز و گُداز آمده ام

تا كند پرتو رويت بدو عالم غوغا *** برِ هر ذره بصد راز و نياز آمده ام

ص: 138

آیینه جان

بر در ميكده بگذشته ز جان آمده ام *** پشت پايى زده بر هر دوجهان آمده ام

جان كه آيينۀ هستى است در اقليم وجود *** بر زده سنگ به آيينۀ جان آمده ام

سرّ هستى چو نشد حاصلم از ملك شهود *** در نهان خانه، پى سرّ نهان آمده ام

جلوۀ روى تو بى منّت كس مقصود است *** كاين همه راهْ كران تا به كران آمده ام

دستگيرى كنم اى خضر! كه در اين ظلمات *** پى سرچشمۀ آب حَيوان آمده ام

همّت اى دوست كه من چشم ببستم ز جهان *** به سر كوى تو چشمِ نگران آمده ام

خوش دل از عاقبت كار شو اى «هندى» از آنك *** بر در پير ره از بخت جوان آمده ام

ص: 139

گنج نهان

بر در ميكده با آه و فغان آمده ام *** از دغل بازى صوفى به امان آمده ام

شيخ را گو كه در مدرسه بربند! كه من *** زين همه قال و مقال تو به جان آمده ام

سر خُم باز كُن اى پير كه در درگه تو *** با شعف، رقص كُنان، دست فشان آمده ام

گرهى بازنگردد مگر از غمزۀ يار *** بر درش با تن شوريده روان آمده ام

همه جا خانۀ يار است كه يارم همه جاست *** پس ز بُتخانه سوى كعبه چسان آمده ام

راز بگشا و گره باز و مُعمّا حل كُن! *** كه از اين باديه بى تاب وتوان آمده ام

تا كه از هيچ كنم كوچ بسوى همه چيز *** بوالهوس در طمع گنج نهان آمده ام

ص: 140

نیم غمزه

پروانه وار بَر در میخانه پَر زدم *** در بسته بود با دل دیوانه در زدم

خوابم ربود آن بُتِ دلدار تا به صُبح *** چون مُرغ حق ز عشق ندا تا سَحر زدم

دیدار یار گر چه مُیسّر نمی شود *** من در هوای او به همه بام و بَر زدم

دَر هر چه بنگری رُخ او جلوه گر بود *** لوح رُخش به هر دَر و هر رهگذر زدم

در حٰال مستی از غم آن یار دلفریب *** گاهی به سینه گاه به رُخ گه به سر زدم

جان عزیز من، بُت من چهره باز کرد *** طعنه به روی شمس و به روی قمر زدم

یارم به نیم غمزه چنان جان من بسوخت *** کآتش به ملک خاور و هم باختر زدم

ص: 141

چشم بيمار

من بخال لبت اى دوست گرفتار شدم *** چشم بيمار تو را ديدم و بيمار شُدم

فارغ از خود شدم و كوسِ انا الحق بزدم *** همچو منصور خريدار سر دار شُدم

غم دلدار فكنده است بجانم شررى *** كه بجان آمدم و شُهرۀ بازار شُدم

دَر ميخانه گُشائيد بِرويم شب و روز *** كه من از مسجد و از مدرسه بيزار شُدم

جامۀ زُهد و ريا كندم و بر تن كردم *** خرقۀ پير خراباتى و هُشيار شُدم

واعظ شهر كه از پند خود آزارم داد *** از دم رِند مى آلوده مددكار شُدم

بگذاريد كه از بُتكده يادى بكُنم *** من كه با دست بُت ميكده بيدار شدم

ص: 142

شهرۀ شهر

به کمند سر زلف تو، گرفتار شدم *** شُهره ی شهر، به هر کوچه و بازار شدم

گر برانی ز درم از در در دیگر آیم *** گر بُرون رانْدِیَم از خانه، ز دیوار شدم

مستیِ علم و عمل، رخت ببست از سر من *** تا که از ساغر لبریز تو هُشیار شدم

پیشِ من، هیچ به از لذّت بیماری نیست *** تا ز بیماری چشمان تو بیمار شدم

نشود بر سر کوی تو بیابم راهی *** از دم پیر، در این راه مددکار شدم

دامن از آنچه که انباشته ام برچیدم *** تا که خجلت زده در خدمت خمّار شدم.

ص: 143

ياد دوست

ياد روزى كه به عشق تو گرفتار شُدم *** از سر خويش گُذر كرده، سُوى يار شُدم

آرزوى خم گيسوى تو خم كرد قدم *** باز انگشت نماىِ سر بازار شُدم

طُرفه روزى كه شبش با تو به پايان بُردم *** از پى حسرت آن مونس خمّار شُدم

با كه گويم كه دل از دورى جانان چه كشيد *** طاقت از دست بُرون شد كه چنين زار شدم

يار در ميكده، بايد سُخن دوست شنيد *** طوطى باغ چه داند، برِ دلدار شُدم

آن طرب را كه ز بيمارى چشمت ديدم *** فارغ از كونْ و مكان گشتم و بيمار شُدم

ص: 144

آرزوها

در دلم بود كه آدم شوم امّا نشدم *** بى خبر از همه عالم شوم امّا نشدم

بر در پير خرابات نهم روى نياز *** تا باين طايفه محرم شوم امّا نشدم

هجرت از خويش كنم خانه بمحبوب دهم *** تا باسماء مُعلّم شوم امّا نشدم

از كف دوست بنوشم همه شب بادۀ عشق *** رسته از كوثر و زمزم شوم امّا نشدم

فارغ از خويشتن و والۀ رُخسار حبيب *** همچنان روحِ مُجسّم شوم امّا نشدم

سر و پا گوش شوم پاى بسر هوش شوم *** كز دَمِ گرم تو مُلهَم شوم امّا نشدم

از صفا راه بيابم بسوى دار فنا *** در وفا، يار مُسلّم شوم امّا نشدم

خواستم بركنم از كعبۀ دل، هرچه بُت است *** تا بر دوست مُكرّم شوم امّا نشدم

آرزوها همه در گور شد اى نفس خبيث *** در دلم بود كه آدم شوم امّا نشدم

ص: 145

فراق يار

از تو اى مى زده در ميكده نامى نشنيدم *** نزد عُشّاق شدم قامت سرو تو نديدم

از وطن رخت ببستم كه تو را باز بيابم *** هرچه حيرت زده گشتم به نوايى نرسيدم

گفتم از خود برهم تا رُخِ ماه تو ببينم *** چه كنم من كه از اين قيد منيّت نرهيدم

كوچ كردند حريفان و رسيدند به مقصد *** بى نصيبم من بيچاره كه در خانه خزيدم

لُطفى اى دوست كه پروانه شوم در بر رويت *** رحمى اى يار كه از دور رسانند نويدم

اى كه روح منى از رنج فراقت چه نبردم *** اى كه در جان منى از غم هجرت چه كشيدم

ص: 146

كعبۀ مقصود

هر جا که شدم، از تو ندایی نشنیدم *** جُز از بُت و بتخانه، اثر هیچ ندیدم

آفاق پُر از غلغله است از تو و، هرگز *** با گوش کر خود به صدایی نرسیدم

دنیا همه دریای حیات و، من مسکین *** یک قطره از این موج خروشان نچشیدم

رفتند حریفان به سوی کعبه ی مقصود *** با محملی از نور و، به گردش نرسیدم

این خرقه ی پوسیده، رها کرده و رفتند *** من شاد به این پوسته، در خرقه خزیدم

صاحبدل آشفته گذشت از پل و، من باز *** دنبال خسان، پشت به پل کرده، دویدم

مُرغان همه بشکسته قفس را و پریدند *** من در قفس افتاده به خود تار تنیدم

یا رب! شود آن روز که در جمع حریفان *** بینم که از این لانه ی گندیده پریدم

ص: 147

نسيم عشق

به من نگر كه رُخى همچو كهرُبا دارم *** دلى بسوى رُخ يار دلربا دارم

ز جام عشق چشيدم شراب صدق و صفا *** به خُمّ ميكده، با جان و دل وفادارم

مرا كه مستى عشقت ز عقل و زُهد رهاند *** چه ره به مدرسه يا مسجد ريا دارم

غلام همّت جام شراب ساقى باش *** كه هرچه هست از آن روى باصفا دارم

نسيم عشق! به آن يار دلرُبا برگو *** ز جاى خيز، كه من درد بى دوا دارم

چه رازهاست در اين خمّ و ساقى و دلبر *** به جان دوست ز درگاه كبريا دارم

سخن ز تخت سُليمان و جام جم نزنيد *** كه تاج خسروِ كىْ را من گدا دارم

ص: 148

محراب عشق

جُز خم ابروى دلبر هيچ محرابى ندارم *** جُز غم هجران رويش من تب وتابى ندارم

گفتم اندر خواب بينم چهرۀ چون آفتابش *** حسرت اين خواب در دل ماند، چون خوابى ندارم

سر نهم بر خاك كويش، جان دهم در ياد رويش *** سر چه باشد، جان چه باشد، چيز نايابى ندارم

با كه گويم دردِ دل را از كه جويم راز جان را *** جُز تو اى جان، رازجويى، دردِ دل يابى ندارم

تشنۀ عشق تو هستم، بادۀ جان بخش خواهم *** هرچه بينم، جُز سرابى نيست، من آبى ندارم

من پريشان حالم از عشق تو و حالى ندارم *** من پريشان گويم از دست تو آدابى ندارم

ص: 149

سايۀ عشق

بى هواى دوست، اى جان دلم، جانى ندارم *** دردمندم، عاشقم، بى دوست درمانى ندارم

آتشى از عشق در جانم فكندى، خوش فكندى *** من كه جُز عشق تو آغازى و پايانى ندارم

عشق آوردم در اين ميخانه با مشتى قلندر *** پر گشايم سوى سامانى كه سامانى ندارم

عالم عشق است هرجا بنگرى از پست و بالا *** سايۀ عشقم كه خود پيدا و پنهانى ندارم

هرچه گويد عشق گويد، هرچه سازد عشق سازد *** من چه گويم، من چه سازم، من كه فرمانى ندارم

غمزه كردى، هرچه غير از عشق را بُنيان فكندى *** غمزه كُن بر من كه غير از عشق بُنيانى ندارم

سر نهم در كوى عشقت، جان دهم در راه عشقت *** من چه مى گويم كه جُز عشقت سر و جانى ندارم

عاشقم، جز عشق تو در دست من چيزى نباشد *** عاشقم، جز عشق تو، بر عشق بُرهانى ندارم

ص: 150

جامه داران

من خواستار جام مى از دست دلبرم *** اين راز با كه گويم و اين غم كُجا برم

جان باختم به حسرت ديدار روى دوست *** پروانه، دور شمعم و اِسپند آذرم

پرپر شدم ز دورى او كُنج اين قفس *** اين دام بازگير تا كه معلق زنان پرم

اين خِرقۀ ملوّث و سجّادۀ ريا *** آيا شود كه بر در ميخانه بر درم

گر از سبوى عشق دهد يار جُرعه اى *** مستانه جان ز خرقۀ هستى درآورم

پيرم ولى به گوشۀ چشمى، جوان شوم *** لطفى! كه از سراچۀ آفاق بگذرم

ص: 151

بهار جان

بهار آمد جوانى را پس از پيرى ز سر گيرم *** كنار يار بنشينم ز عمر خود ثمر گيرم

به گُلشن بازگردم با گُل و گلبُن در آميزم *** بطرف بوستان دلدار مهوش را ببر گيرم

خزان و زردى آن را نهم در پُشت سر روزى *** كه در گُلزار جان از گل عذار خود خبر گيرم

پروبالم كه در دِىْ از غم دلدار پرپر شد *** به فروردين به ياد وصل دلبر بال وپر گيرم

بهنگام خزان در اين خراب آباد بنشستم *** بهار آمد كه بهر وصل او بار سفر گيرم

اگر ساقى از آن جامى كه بر عشاق افشاند *** بيفشاند، به مستى از رُخ او پرده برگيرم

ص: 152

محفل رندان

آيد آن روز كه خاك سر كويش باشم *** ترك جان كرده و آشفتۀ رويش باشم

ساغر روح فزا از كفِ لُطفش گيرم *** غافل از هر دوجهان بستۀ مويش باشم

سر نهم بر قدمش بوسه زنان تا دم مرگ *** مست تا صُبح قيامت ز سبويش باشم

همچو پروانه بسوزم برِ شمعش همه عُمر *** محو چون مى زده در روى نكويش باشم

رسد آن روز كه در محفِل رندان سرمست *** رازدار همه اسرار مگويش باشم

يوسفم گر نزند بر سر بالينم سر *** همچو يعقوب دل آشفتۀ بويش باشم

ص: 153

انتظار

از غم دوست در این میکده فریاد کشم *** دادرس نیست که در هجر رُخش داد کشم

داد و بیداد که در محفل ما، رندی نیست *** که بَرش شکوه برم، داد ز بیداد کشم

شادیم داد، غمم داد و جفا داد وَ وفا *** با صفا منّت آنرا که به من داد، کشم

عاشقم، عاشق روی تو، نه چیز دگری *** بار هجران وَ وصالت به دل شاد کشم

در غمت ای گل وحشیِ من ای خسرو من *** جور مجنون ببرم، تیشۀ فرهاد کشم

مُردم از زندگی بی تو – که با من هستی *** طرفه سرّی است که باید بَرِ اُستاد کشم

سالهٰا می گذرد، حٰادثه ها می آید *** انتظار فَرج از نیمۀ خرداد کشم

ص: 154

بوى نگار

آن ناله ها كه از غم دلدار مى كشم *** آهى است كز درون شرربار مى كشم

با يار دل فريب بگو: پرده برگشا *** كز هجر روى ماه تو، آزار مى كشم

منصور را گذار كه فرياد او بدوست *** در جمع گُل رخان به سرِ دار مى كشم

ساقى بريز باده به جامم كه هجر يار *** بارى است بس گران به سر بار مى كشم

گفتى كه دوست باز كند، در به روى دوست *** اين حسرتى است تازه كه بسيار مى كشم

كوچك مگير كُلبۀ پير مغان كه من *** بوى نگار زان دَر و ديوار مى كشم

سالك! در اين سلوك بدنبال كيستى؟ *** من يار را به كوچه و بازار مى كشم

ص: 155

شب وصل

يك امشبى كه در آغوش ماه تابانم *** ز هرچه در دو جهان است روى گردانم

بگير دامن خورشيد را دمى اى صبح *** كه مه نهاده سر خويش را به دامانم

هزار ساغر آب حيات خوردم از آن *** لبان و همچو سكندر هنوز عطشانم

خداى را كه چه سرّى نهفته اندر عشق *** كه يار در بر من خفته، من پريشانم

ندانم از شب وصل است يا ز صُبح فراق *** كه همچو مُرغ سحرگاه، من غزل خوانم

هزار سال اگر بگذرد از اين شب وصل *** ز داستان لطيفش هزاردستانم

مخوان حديث شب وصل خويش را، «هندى» *** كه بيمناك ز چشم بد حسودانم

ص: 156

سراپردۀ عشق

باید از رفتن او جامه به تن پاره کنم *** درد دل را، به چه انگیزه توان چاره کنم؟

در میخانه گشایید به رویم، که دمی *** درد دل را به می و ساقی میخواره کنم

مگذارید که درد دل من فاش شود *** که دل پیر خرابات ز غم پاره کنم

سرِ خُم باد سلامت! که به غمخواری آن *** ذرّه در پرده ی عشق تو، چو خُمپاره کنم

از سراپرده ی عشقِش به در آیم، روزی *** ساکنان سر کویش همه آواره کنم

رُخ نما ای بُت هر جایی بی نام و نشان! *** تا ز سیلی دل خود همسر رُخساره کنم

ص: 157

شمع وجود

آيد آن روز كه من هجرت از اين خانه كُنم! *** از جهان پر زده در شاخ عدم لانه كُنم؟

رسد آن حال كه در شمعِ وجود دلدار *** بال وپر سوخته كارِ شب پروانه كُنم

روى از خانقه و صومعه برگردانم *** سجده بر خاك در ساقى ميخانه كُنم

حال، حاصِل نشد از موعظۀ صوفى و شيخ *** رو بكوى صنمى واله و ديوانه كُنم

گيسو و خال لبت دانه و دامند چسان *** مرغ دل فارغ از اين دام و از اين دانه كُنم؟

شود آيا كه از اين بُتكده بر بندم رخت *** پرزنان پُشت بر اين خانه بيگانه كُنم؟

ص: 158

خلوت عشاق

فرّخ آن روز كه از اين قفس آزاد شوم *** از غم دورى دلدار رهم، شاد شوم

سر نهم بر قدم دوست به خلوتگه عشق *** لب نهم بر لب شيرين تو، فرهاد شوم

طى كنم راه خرابات و به پيرى برسم *** از دم پير خرابات، دل آباد شوم

ياد روزى كه به خلوتگه عُشاق روم *** طرب انگيز و طرب خيز و طرب زاد شوم

نه به ميخانه مرا راه، نه در مسجد جا *** يار را گو! سببى ساز كه ارشاد شوم

ص: 159

شرح پريشانى

درد خواهم دوا نمى خواهم *** غُصّه خواهم نوا نمى خواهم

عاشِقم عاشِقم مريض توام *** زين مرض من شفا نمى خواهم

من جفايت بجان خريدارم *** از تو ترك جفا نمى خواهم

از تو جانا جفا وفا باشد *** پس دگر من وفا نمى خواهم

تو «صفا» ى منى و «مروۀ» من *** «مروه» را با «صفا» نمى خواهم

صوفى از وصل دوست بى خبر است *** صوفىِ بى صفا نمى خواهم

تو دُعاى منى، تو ذكر منى *** ذكر و فِكر و دُعا نمى خواهم

هر طرف رو كُنم تويى قبله *** قبله، قبله نما نمى خواهم

هركه را بنگرى فدايى تو است *** من فدايم فدا نمى خواهم

همه آفاق روشن از رُخ تو است *** ظاهرى جاى پا نمى خواهم

ص: 160

همت پیر

رازی است مرا، رازگشائی خواهم *** دردی است به جانم و دوائی خواهم

گر طور ندیدم و نخواهم دیدن *** در طور دل از تو جٰای پائی خواهم

گر صوفی صٰافی نشدم دَر ره عشق *** از همّت پیر رَه، صفائی خواهم

گر دوست وفایی نکند بَر درویش *** با جٰان و دلم از او جفائی خواهم

بَردار حجاب از رُخ ای دلبر حُسن *** در ظلمت شب راهنمائی خواهم

از خویش بُرون شو ای فرو رفته به خود *** من، عٰاشقِ از خویش رهائی خواهم

دَر جان منیّ و می نیٰابم رُخ تو *** در کنز عیٰان، کنز خفائی خواهم

این دفتر عشق را ببند ای درویش *** من غرقم وَ دستِ ناخدائی خواهم

ص: 161

جام جهان

در دلم بود كه جان در ره جانان بدهم *** جان ز من نيست كه در مقدم او جان بدهم

جام مى ده كه در آغوش بُتى جا دارم *** كه از آن جايزه بر يوسف كنعان بدهم

تا شدم خادم درگاه بُت باده فروش *** به اميران دو عالم همه فرمان بدهم

از پريشانى جانم ز غمش باز مپرس *** سر و جان در ره آن زلف پريشان بدهم

زاهد! از روضۀ رضوان و رُخ حور مگوى *** خَمِ زُلفش نه به صد روضۀ رضوان بدهم

شيخ محراب! تو و وعدۀ گلزار بهشت *** غمزۀ دوست نشايد كه من ارزان بدهم

ص: 162

صاحب درد

ما زادۀ عشقيم و فزايندۀ درديم *** با مُدّعىِ عاكفِ مسجد، به نبرديم

با مُدّعيان در طلبش عهد نبستيم *** با بى خبران سازش بيهوده نكرديم

در آتش عشق تو خليلانه خزيديم *** در مسلخ عُشّاق تو فرزانه و فرديم

در ميكده با مى زدگان بيهُش و مستيم *** در بُتكده با بُت زده هم عهد چو مرديم

در حلقۀ خودباختگان چون گل سُرخيم *** در جرگۀ زالوصفتان با رُخِ زرديم

در زُمرۀ آشفته دلان زار و نزاريم *** در حوزۀ صاحب نظران چون يخ سرديم

با صوفى و درويش و قلندر بستيزيم *** با مى زدگان، گُمشدگان، باديه گرديم

با كس ننمائيم بيان، حال دلِ خويش *** ما خانه به دوشان همگى صاحب درديم

ص: 163

كعبۀ دل

تا از ديار هستى در نيستى خزيديم *** از هرچه غير دلبر، از جان و دل بُريديم

با كاروان بگوييد از راه كعبه برگرد *** ما يار را به مستى بيرونِ خانه ديديم

لَبّيكْ از چه گوييد اى رهروان غافل *** لَبّيكْ او به خلوت، از جامِ مى شنيديم

تا چند در حجابيد، اى صوفيانِ محجوب! *** ما پردۀ خودى را در نيستى دريديم

اى پرده دار كعبه! بردار پرده از پيش *** كز روى كعبۀ دل، ما پرده را كشيديم

ساقى! بريز باده در ساغر حريفان **** ما طعمِ بادۀ عشق از دست او چشيديم

ص: 164

سر عشق

ما ز دلبستگى حيله گران بى خبريم *** از پريشانى صاحب نظران بى خبريم

عاقلان از سر سودايى ما بى خبرند *** ما ز بيهودگى هوشوران بى خبريم

خبرى نيست ز عشاق رُخش در دو جهان *** چه توان كرد كه از بى خبران بى خبريم

سرّ عشق از نظر پرده دران پوشيده است *** ما ز رُسوايى اين پرده دران بى خبريم

راز بيهوشى و مستى و خراباتى عشق *** نتوان گفت كه از راهبران بى خبريم

ساغرى از كف خود بازده اى مايه عيش *** ما كه از شادى و عيش دگران بى خبريم

ص: 165

محرم راز

در غم هجر رُخ ماه تو در سوز و گُدازيم *** تا به كى زين غم جانكاه بسوزيم و بسازيم

شب هجران تو آخر نشود رُخ ننمايى *** در همه دَهر تو در نازى و ما گردِ نيازيم

آيد آن روز كه در باز كُنى پرده گشايى *** تا به خاك قدمت جان و سر خويش ببازيم

به اشارت اگرم وعده ديدار دهد يار *** تا پس از مرگ به وجد آمده در ساز و نوازيم

گر به انديشه بيايد كه پناهى است بكويت *** نه سوى بُتكده رو كرده نه راهىِ حجازيم

ساقى از آن خُمِ پنهان كه ز بيگانه نهان است *** باده در ساغر ما ريز كه ما محرم رازيم

ص: 166

جٰامِ ازل

ما زادۀ عشقیم و پسَرخواندۀ جامیم *** در مستی و جٰان بازی دلدار تمامیم

دلدادۀ میخانه و قربانی شربیم *** دَر بارگه پیر مغان پیر غلامیم

همبستر دلدار و ز هجرش بعذابیم *** در وصل غریقیم و بهجران مُدامیم

بی رنگ و نوائیم وَلی بستۀ رنگیم *** بی نام و نشانیم و همی دَر پی نامیم

با صوفی و با عٰارف و دَرویش به جنگیم *** پرخاش گر فلسفه و علم کلامیم

از مدرسه مَهجور و ز مخلوق کناریم *** مطرود خِردپیشه و منفور عوامیم

با هستی و هستی طلبان پُشت به پُشتیم *** با نیستی اَز روز اَزل گام بگامیم

ص: 167

بار یار

اكنون كه در ميكده بسته است برويم *** بهتر كه غم خويش به خمّار بگويم

من كُشته آن ساقى و پيمانۀ عشقم *** من عاشِق دلداده آن روى نكويم

پروانه صفت در برِ آن شمع بسوزم *** مجنونم و در راه جنون باديه پويم

راز دل غم ديده خود را به كه گويم *** من تشنۀ جام مى از آن كُهنه سبويم

بردار كتاب از برم و جام مى آور *** تا آنچه كه در جمع كُتب نيست بجويم

از پيچ وخم عِلم و خرد رخت ببندم *** تا بار دهد يار به پيچ وخم مويم

ص: 168

وادى ايمن

من در اين باديه صاحب نظرى مى جويم *** راه گُم كرده ام و راهبرى مى جويم

از وَرق پارۀ عرفان خبرى حاصل نيست *** از نهانخانۀ رندان خبرى مى جويم

مسند و خرقه و سجّاده ثمربخش نشد *** از گُلستان رُخ او ثمرى مى جويم

ايمنى نيست در اين وادى ايمن ما را *** من در اين وادى ايمن شجرى مى جويم

ترك ميخانه و بُتخانه و مسجد كردم *** در ره عشق رُخت رهگذرى مى جويم

سفر از هيچ به سوى همه چيزم در پيش *** لنگ لنگان روم و هم سفرى مى جويم

گفته بودى كه ره عشق، رهِ پُرخطرى است *** عاشقم من كه ره پُرخطرى مى جويم

اندر اين دير كُهن ريخته شد بال وپرم *** بهر منزلگه خود بال وپرى مى جويم

ص: 169

بت يك دانه

خُرّم آن روز كه ما عاكف ميخانه شويم *** از كف عقل بُرون جسته و ديوانه شويم

بشكنيم آينه فلسفه و عِرفان را *** از صنمخانه اين قافله بيگانه شويم

فارغ از خانقه و مدرسه و دير شده *** پُشت پايى زده بر هستى و فرزانه شويم

هجرت از خويش نموده سوى دلدار رويم *** والۀ شمع رُخش گشته و پروانه شويم

از همه قيد بُريده ز همه دانه رها *** تا مگر بسته دام بُت يك دانه شويم

مستى عقل ز سر بُرده و آئيم به خويش *** تا بهوش از قدح باده مستانه شويم

ص: 170

مى چاره ساز

ساقى بروى من درِ ميخانه باز كُن *** از درس و بحث و زُهد و ريا بى نياز كُن

تارى ز زلف خم خم خود در رهم بنه *** فارغ ز عِلم و مسجد و درس و نماز كُن

داودوار نغمه زنان ساغرى بيار *** غافل ز درد جاه و نشيب و فراز كُن

برچين حجاب از رُخ زيبا و زلف يار *** بيگانه ام ز كعبه و مُلك حجاز كُن

لبريز كُن از آن مىِ صافى، سبوى من *** دل از صفا بسوى بُت تركتاز كُن

بيچاره گشته ام ز غم هجر روى دوست *** دعوت مرا بجام مى چاره ساز كُن

ص: 171

رازگشايى

بس كُن اين ياوه سرايى بس كُن *** تا به كى خويش ستايى؟ بس كُن

مخلصان لب به سُخن وانكنند *** بركَن اين ثوْبِ ريايى، بس كُن

تو خطاكارى و حق آگاه است *** حيله گر! زُهدنمايى بس كُن

حق غنىّ است، برو پيش غنى *** نزد مخلوق، گدايى بس كُن

هر پرستش كه تو كردى شرك است *** بى خُدا! چند خُدايى بس كُن

شرك در جان تو منزل دارد *** دعوى شِرك زدايى بس كُن

توىِ شيطان زده و عشقِ خُدا؟ *** نبرى راه به جايى، بس كُن

سيّئات تو، به است از حَسَنات *** جان من! شرك فزايى بس كُن

خيل شيطان نبود اهل اللّه *** اى قلم! رازگُشايى بس كُن

بس كن كه در گفتار و نوشتار تو با همۀ ادعاهاى پوچ بويى از حق نيست پس اين قلم را كه در دست ابليس است عفو كن و راه خود پيش گير ولى از رحمت خداوند متعالى مأيوس مباش كه آن سر حلقۀ همه خطاها است.

و السّلام روح اللّه الموسوى الخمينى 25 بهمن 1365

ص: 172

بادۀ حضور

در لقاى رُخش اى پير مرا يارى كُن *** دستگيرى كُن و پيرى كُن و غمخوارى كُن

از سر كوى تو مأيوس نگردم هرگز *** غم زده اى! غم زدگان را تو مددكارى كُن

هله! با جُرعه اى از بادۀ ميخانۀ خويش *** هوشم از سر ببر آمادۀ هُشيارى كُن

گر به لطفم ننوازى و پناهم ندهى *** عشوه كُن، ناز كُن آغاز ستمكارى كُن

عاشقم، عاشقم اُفتاده و بيمار توام *** لطف كُن لطف، ز بيمار پرستارى كُن

تو و سجّادۀ خويش و من و پيمانۀ خويش *** با من باده زده هرچه به دلدارى كُن

گر نخواهى ز سر لُطف نوازى ما را *** از در قهر بُرون آى و دل آزارى كُن

ص: 173

ساحل وجود

عاشق روی توام دست بدار از دل من *** به خدا جُز رُخ تو حل نکند مُشکِل من

مهر کوی تو در آمیخته دَر خلقت ما *** عشق روی تو سرشته است به آب و گل من

نیست جز ذکر گُل روی تو در محفِل ما *** نیست جز وصل تو چیز دگری حٰاصِل من

پاره کن پَرده انوار میٰان من و خود *** تا کند جلوه رخ ماه تو اندر دل من

جلوه کن در جَبَل قلب من ای یار عزیز *** تا چو موسیٰ بشود زنده دل غافل من

در سَراپای دو عالم رُخ او جلوه گر است *** که کند پوچ هَمه زندگی باطل من

موج دَریاست جَهان، سٰاحل و دَریایی نیست *** قطره ای از نم دَریای تو شد ساحل من

زد خلیل عٰالم چون شمس و قمر را به کنار *** جلوۀ دوست نباشد چو من و آفل من

ص: 174

ساغر فنا

تا در جهان بود اثر از جاى پاى تو *** تا نغمه اى بود به فلك از نداى تو

تا ساغر است و مستى و مى خوارگىّ و عشق *** تا مسجد است و بُتكده و دير جاى تو

تا هست رنگى از سخن دلپذير تو *** تا هست بويى از تو و از مُدّعاى تو

تا هست واژه اى ز تو در بين واژه ها *** تا هست رونقى ز تو و گفته هاى تو

هرگز نه آنچه در خور عشق است و عاشقى *** تا يك نشانه اى نبود از فناى تو

ص: 175

کعبه در زنجیر

خار راه منى اى شيخ، ز گُلزار برو *** از سر راه من اى رند تبهكار برو

تو و ارشاد من اى مُرشد بى رُشد و تباه! *** از برِ روى من اى صوفى غدّار برو

اى گرفتار هواهاى خود اى ديرنشين *** از صفِ شيفتگانِ رُخ دلدار برو

اى قلندرمنش اى باد به كف، خرقه به دوش *** خرقۀ شرك تُهى كرده و بگُذار برو

خانۀ كعبه كه اكنون تو شدى خادم آن *** اى دغل! خادمِ شيطانى از اين دار برو

زين كليساى كه در خدمت جبّاران است *** عيسىِ مريم از آن خود شده بيزار برو

اى قلم بر كفِ نقّادِ تبهكارِ پليد *** بنه اين خامه و مخلوق ميازار، برو

ص: 176

بادۀ عشق

من خراباتيم از من سُخن يار مخواه *** گُنگم از گُنگ پريشان شده گُفتار مخواه

من كه با كورى و مهجورى خود سرگرمم *** از چنين كور تو بينائى و ديدار مخواه

چشم بيمار تو بيمار نموده است مرا *** غير هذيان سُخنى از من بيمار مخواه

با قلندر منشين گر كه نشستى هرگز *** حِكمت و فلسفه و آيه و اخبار مخواه

مستم از بادۀ عشق تو و از مستِ چنين *** پندِ مردان جهان ديده و هُشيار مخواه

ص: 177

شمس كامل

صف بيارائيد رندان رهبر دل آمده *** جان براى ديدنش منزل بمنزل آمده

بُلبل از شوق لقايش پرزنان بر شاخ گُل *** گُل ز هجر روى ماهش پاى در گِل آمده

«طورِ سينا» را بگو ايّام «صَعْق» آخر رسيد *** موسِىِ حقْ در پى فرعون باطِل آمده

بانگ زن بر جمع خفّاشان پست كوردل *** از وراى كوهساران شمس كامِل آمده

بازگو اهريمنان را فصل عشرت بار بست *** زندگى بر كامتان زهر هلاهِل آمده

دلبر مُشكل گشا از بام چرخِ چارمين *** با دم عيسى براى حلّ مُشكِل آمده

غم مخور اى غرقِ درياى مُصيبت، غم مخور *** در نجاتت نوحِ كِشتيبانْ به ساحِل آمده

ص: 178

عطر یار

ما ندانيم كه دلبستۀ اوئيم همه *** مست و سرگشتۀ آن روى نكوئيم همه

فارغ از هر دوجهانيم و ندانيم كه ما *** در پى غمزه او باديه پوئيم همه

ساكنان در ميخانۀ عشقيم مُدام *** از ازل مست از آن طرفه سبوئيم همه

هرچه بوئيم ز گلزار گلستان وى است *** عطر يار است كه بوئيده و بوئيم همه

جُز رُخ يار جمالى و جميلى نبود *** در غم اوست كه در گفت و مگوئيم همه

خود ندانيم كه سرگشته و حيران همگى *** پى آنيم كه خود روى به روئيم همه

ص: 179

دَریای هستی

در غم عشقت فتادم کاشکی درمان نبودی *** من سَر و سٰامان نجویم کاشکی سامان نبودی

زاده اَسماء را با جَنَّةُ الْمَأْویٰ چه کاری *** در چَمِ فردوس می ماندم اگر شیطان نبودی

از مَلَک پَرواز کن و ز مُلْک هستی رخت بربند *** نیست آدم زاده آنکس کز مَلَک پرّان نبودی

یوسفا از چاه بیرون آی تا شاهی نمائی *** گرچه از این چاه بیرون آمدن آسان نبودی

ساغری از دست سٰاقی گیر و دل بر کن ز هستی *** برشود از قید هستی آنکه فِکر جان نبودی

عاشقم عٰاشق که دَرد عشق را جُز او نداند *** غرق بحر عشقم و چون نوحْ پشتیبان نبودی

ص: 180

بار امانت

غمى خواهم كه غمخوارم تو باشى *** دلى خواهم دل آزارم تو باشى

جهان را يك جوى ارزش نباشد *** اگر يارم اگر يارم تو باشى

ببوسم چوبۀ دارم به شادى *** اگر در پاى آن دارم تو باشى

به بيمارى دهم جان و سر خود *** اگر يار پرستارم تو باشى

شوم اى دوست پرچمدار هستى *** در آن روزى كه سردارم تو باشى

رسد جانم بفوق قاب قوسين *** كه خورشيد شب تارم تو باشى

كِشم بار امانت با دلى زار *** امانت دار اسرارم تو باشى

ص: 181

کاروان عشق

پريشان حالى و درماندگىّ ما نمى دانى *** خطاكارىّ ما را فاش بى پروا نمى دانى

به مستى كاروان عاشقان رفتند از اين منزل *** بُرون رفتند از «لا» جانب «الاّ» نمى دانى

تُهيدستىّ و ظالم پيشگىّ ما نمى بينى *** سبُك بارىّ عاشق پيشۀ والا نمى دانى

بُرون رفتند از خود تا كه دريابند دلبر را *** تو در كُنج قفس منزلگه عنقا نمى دانى

ز جا برخيز و بشكن اين قفس بگشاى غل ها را *** تو منزلگاه آدم را وراء «لا» نمى دانى

نبُردى حاصلى از عُمر، جز دعواى بى حاصل *** تو گويى آدميّت را جُز اين دعوا نمى دانى

ص: 182

گلزار جان

با كه گويم غم دل جُز تو كه غمخوار منى *** همه عالم اگرم پُشت كند يار منى

دل نبندم به كسى روى نيارم به درى *** تا تو رؤياى منى، تا تو مددكار منى

راهى كوى توام قافله سالارى نيست *** غم نباشد كه تو خود قافله سالار منى

بچمن روى نيارم نروم در گُلزار *** تو چمنزار من استىّ و تو گُلزار منى

دردمندم نه طبيبى نه پرستارى هست *** دلخوشم چون تو طبيب و تو پرستار منى

عاشقم سوخته ام هيچ مددكارى نيست *** تو مددكار منِ عاشق و دلدار منى

ص: 183

محرم دل

محراب اندیشه

بايد از آفاق و انفُس بگذرى تا جان شوى *** و آنگه از جان بگذرى تا در خور جانان شوى

طُرّۀ گيسوى او در كف نيايد رايگان *** بايد اندر اين طريقت پاى و سر چوگان شوى

كى توانى خواند در محراب ابرويش نماز *** قرنها بايد در اين انديشه سرگردان شوى

در ره خال لبش لبريز بايد جام درد *** رنج را افزون كُنى، نى در پى درمان شوى

در هواى چشم مستش در صف مستان شهر *** پاى كوبى، دست افشانىّ و هم پيمان شوى

اين رهِ عشق است و اندر نيستى حاصل شود *** بايدت از شوق، پروانه شوى، بريان شوى

ص: 185

غمزۀ دوست

جز سر كوى تو اى دوست ندارم جائى *** در سرم نيست به جُز خاك درت سودائى

بر در ميكده و بُتكده و مسجد و دير *** سجده آرم كه تو شايد نظرى بنمائى

مشكلى حل نشد از مدرسه و صحبت شيخ *** غمزه اى! تا گره از مشكِل ما بگشائى

اين همه ما و منى صوفى درويش نمود *** جلوه اى! تا من و ما راز دلم بزدائى

نيستم نيست، كه هستى همه در نيستى است *** هيچم و هيچ، كه در هيچ نظر فرمائى

پى هركس شدم از اهل دل و حال و طرب *** نشنيدم طرب از شاهد بزم آرائى

عاكف درگه آن پرده نشينم شب و روز *** تا به يك غمزۀ او قطره شود دريائى

ص: 186

خلوت مستان

در حلقۀ درويش نديديم صفائى *** در صومعه از او نشنيديم ندايى

در مدرسه از دوست نخوانديم كتابى *** در مأذنه از يار نديديم صدائى

در جمع كتب هيچ حجابى ندريديم *** در درس صُحف، راه نبرديم به جائى

در بُتكده عُمرى به بطالت گذرانديم *** در جمع حريفان نه دوائىّ و نه دائى

در جرگۀ عُشّاق روم بلكه بيابم *** از گُلشن دلدار، نسيمى رد پائى

اين ما و منى جُمله ز عقل است و عقال است *** در خلوت مستان نه منى هست و نه مائى

ص: 187

رباعی

دل خواب

چشم تو و خورشید جهان تاب کُجا *** یاد رُخ دلدار و دل خواب کجا

با این تن خاکی ملکوتی نشَوی *** ای دوست، تراب و رَبُّ الْاَرباب کجا؟!

طفل طریق

اى پير طريق دستگيرى فرما! *** طفليم در اين طريق پيرى فرما!

فرسوده شُديم و ره به جائى نرسيد *** يارا! تو در اين راه اميرى فرما!

هيهات!

فاطى تو و ره به كوى دلبر، هيهات! *** نظّاره گرىّ روى دلبر؟ هيهات!

اين راه، رهى نيست كه پيمايى تو *** جبريل در آن فكنده شهپر، هيهات!

فرياد

از درد دلم به جُز تو كى باخبر است *** يا با من ديوانه كه در بام و در است

طغيان درون را به كه بتوانم گفت *** فرياد نهان را به دل كى اثر است

فرياد ز من!

اى پير هواى خانقاهم هوس است *** طاعت نكند سود گناهم هوس است

ياران همه سوى كعبه كردند رحيل *** فرياد ز من، گُناهگاهم هوس است

ما عرفناک

فاطی که ز من نامه عرفانی خواست *** از مورچه ای تخت سلیمانی خواست

گویی نشنیده ما عرفناک از آنک *** جبریل از او نفخۀ رحمانی خواست

پرچم

اين عيد سعيد عيد حِزبُ اللّه است *** دشمن ز شكستِ خويشتن آگاه است

چون پرچم جُمهورى اسلامى ما *** جاويد به اسمِ اعظمِ اللّه است

طوطى وار

فاطى كه به دانشكده ره يافته است *** الفاظى چند را به هم بافته است

گويى كه به يك دو جُملۀ طوطى وار *** سوداگرِ ذاتِ پاكِ نايافته است

ايمان

آن را كه زمين و آسمانش جا نيست *** بر عرش برين و كُرسيش مأوا نيست

اندر دل عاشقش بگنجد اى دوست *** ايمانست اين و غير از اين معنا نيست

شیرین

در محفل دوستان بجز یاد تو نیست *** آزاده نباشد آنکه آزاد تو نیست

شیرین لب و شیرین خط و شیرین گفتار *** آن کیست که با این هَمه فرهاد تو نیست

گمان

افسوس كه ايّام جوانى بگذشت *** حالى نشد و جهان فانى بگذشت

مطلوب همه جهان نهان است هنوز *** ديدى همه عُمر، در گمانى بگذشت

نتوان یافت

با فلسفه ره بسوى او نتوان يافت *** با چشم عليل، كوى او نتوان يافت

اين فلسفه را بِهِلْ كه بى شهپر عشق *** اشراقِ جميلِ روىِ او نتوان يافت

فنا

صوفى! به ره عشق صفا بايد كرد *** عهدى كه نموده اى وفا بايد كرد

تا خويشتنى، به وصل جانان نرسى *** خود را به رهِ دوست فنا بايد كرد

سفر

از هستى خويشتن گُذر بايد كرد *** زين ديو لعين، صرف نظر بايد كرد

گر طالب ديدار رُخ محبوبى *** از منزل بيگانه سفر بايد كرد

راه

فصلى بگشا كه وصف رويت باشد *** آغازگر طُرّۀ مويت باشد

طومار علوم و فلسفه درهم پيچ *** يارا نظرى! كه ره به سويت باشد

عید

این عید سعید، عید اسعد باشد *** ملّت به پناه لُطف احمد باشد

بر پرچم جُمهوری اسلامی ما *** تمثال مُبارک مُحمّد باشد.

قبله

ابروى تو قبلۀ نمازم باشد *** ياد تو گره گُشاى رازم باشد

از هر دو جهان برفِكنم روى نياز *** گر گوشه چشمت به نيازم باشد

رها بايد شد!

از هستى خويشتن رها بايد شُد *** از ديو خودىّ خود جُدا بايد شُد

آن كس كه به شيطان درون سرگرم است *** كى راهىِ راه انبيا خواهد شُد

فلسفه

فاطی که کنون فلسفه را می خواند *** از فلسفه فاء و لام و سین می داند

امید من آن است که با نور خدا *** خود را زحجاب فلسفه برهاند

جفا

تا جلوه او جبال را دَك نكند *** تا صَعْق تو را ز خويش مُنْدَك نكند

پيوسته خطاب لَنْ تَرانى شنوى *** فانى شو تا خود از تو مُنْفكّ نكند

همراز

آن شب كه همه ميكده ها باز شوند *** ياران خرابات هم آواز شوند

فارغ ز رقيب در كنار محبوب *** طومار فراق بسته همراز شوند

سوى او

ذرّات وجود عاشق روى ويند *** با فطرت خويشتن ثناجوى ويند

ناخواسته و خواسته، دلها همگى *** هرجا كه نظر كُنند در سوى ويند

فروغ رخ

آن کس که رخش ندید خفّاش بود *** خورشید، فروغ رخ زیباش بود

سرّ است و هر آنچه هست اندر دو جهان *** از جلوه نور روی او فاش بود

قرار

جُز ياد تو در دلم قرارى نبود *** اى دوست بجز تو غم گسارى نبود

ديوانه شدم ز عقل بيزار شدم *** خواهان تو را بعقل كارى نبود

آن کیست

آن كيست كه روى تو به هر كوى نديد؟ *** آواى تو در هر در و منزل نشنيد؟

كو آنكه سُخن ز هركه گفت از تو نگفت؟ *** آن كيست كه از مى وصالت نچشيد؟

بی قرار

ياران دل دردمند ما را نگريد! *** طوفان كُشندۀ بلا را نگريد!

از ما دل بى قرار و پُرشور و نوا *** فارغْ دل يار بى وفا را نگريد!

فيض وجود

جز فيض وجود او نباشد هرگز *** جز عكس نمود او نباشد هرگز

مرگ است اگر هستى ديگر بينى *** بودى جُز بود او نباشد هرگز

جويندۀ تو

اى ياد تو روح بخش جان درويش *** اى مِهر جمال تو دواى دل ريش

دلها همه صيدهاى دربند تواند *** جوينده تو است هركسى در هر كيش

دام دل

افتاده به دام شمع، پروانۀ دل *** حاشا كه رها كند غمش خانۀ دل

مطرود شود ز جرگۀ درويشان *** ديوانه وشى كه نيست ديوانۀ دل

غرق کمال

آنروز که عاشق جمالت گشتم *** دیوانۀ روی بی مثالت گشتم

دیدم نبود در دو جهٰان جُز تو کسی *** بیخود شدم و غرق کمالت گشتم

چه کُنم؟

فرهادم و سوز عشق شیرین دارم *** اُمّید لقٰاء یار دیرین دارم

طاقت ز کفم رفت و ندانم چکُنم *** یادش همه شب دَر دل غمگین دارم

ياد

از دست فراقت بر كى داد برم *** فريادرس! از تو به كه فرياد برم

طوفان غمت رشتۀ هستى بگسيخت *** ياد تو شود، ياد خود از ياد برم

آن روز

آن روز كه ره بسوى ميخانه برم *** ياران همه را به دلق و مسند سپُرم

طومار حكيم و فيلسوف و عارف *** فريادكِشان و پاى كوبان بِدَرَم

واله

گر بر سر کوی تو نباشم چکنم *** گر والۀ روی تو نباشم چکنم

ای جان جهٰان به تار موی تو اسیر *** گر بستۀ موی تو نباشم چکنم

قطره

من پشّه ام از لُطف تو طاوس شوم *** يك قطره ام از يم تو قاموس شوم

گر لُطف كنى پر بگُشايم چو ملك *** آمادۀ پابوس شه طوس شوم

ص: 225

یاران نظری!

یاران نظری که نیک اندیش شوم *** بیگانه ز قید هستی خویش شوم

تکبیرزنان رو سوی محبوب کُنم *** از خرقه برون آیم و دَرویش شوم

شمع محفل

اى روى تو شمع محفِل بيماران *** وى ياد تو مرهم دل بيماران

بر بستر مرگ ما، طبيبانه بيا *** اى ديد تو حلّ مشكِل بيماران

طور

ای دوست مَرا خدمت پیری برسان *** فریادرَسا! بدستگیری برسٰان

طور است هوس در این ره دور و دراز *** یاری کُن و یار خوش ضمیری برسٰان

راحت دل

اى ياد تو راحت دل درويشان *** فريادرسان مُشكل درويشان

طُور و شجر است و جلوۀ روى نگار *** ياران! اين است حاصِل درويشان

بيدار شو!

غير ره دوست كى توانى رفتن *** جز مدحت او كجا توانى گفتن

هر مدح و ثنا كه مى كنى مدح وى است *** بيدار شو اى رفيق! تا كى خفتن

دور فکن

فرهاد شو و تيشه بر اين كوه بزن *** از عشق، به تيشه ريشۀ كوه بكن

طور است و جمال دوست همچون موسى *** ياد همه چيز را جُز او دور فِكن

جمال مطلق

فاطى ز علائق جهان دل بركن *** از دوست شدن به اين و آن دل بركن

يك دوست كه آن جمال مطلق باشد *** بگزين تو و از كون و مكان دل بركن

شادى

اى پير خرابات دل آبادم كُن *** از بندگى خويشتن آزادم كُن

شادى به جُز از ديدن او رَنج بود *** شادى بزداى از دلم شادم كُن

هما

طاوس هُما! سايه فكن بر سرِ من *** يارى كُن و برگُشاى بال وپر من

فريادرس از قيد خود آزادم كُن! *** از اختر خود نيك نما اختر من!

بِنما نظری

اى شادى من غُصّۀ من اى غم من *** اى زخم درون من و اى مرهم من

بنما نظرى به ذرّه اى بى مقدار *** تا بر سر آفاق رود پرچم من

ياد تو

اى ياد تو مايۀ غم و شادى من *** سرو قد تو نهال آزادى من

بردار حجاب از رُخ و رو بگُشاى! *** اى اصل همه خراب و آبادى من

مجنون شو!

ای مُرغ چمن! از این قفس بیرون شو *** فردوس تو را می طلبد مفتون شو

طٰاووسی و از دیار یار آمده ای *** یادآوَر روی دوست شو، مجنون شو

مراد دل

اى پير! مرا به خانقه منزل ده *** از ياد رُخ دوست مُراد دل ده

حاصل نشد از مدرسه جُز دورى يار *** جانا مددى به عُمر بى حاصل ده

شيفتگان

اين شيفتگان كه در صراطند همه *** جوينده چشمۀ حَياتند همه

حق مى طلبند و خود ندانند آن را *** در آب به دُنبال فُراتند همه

اى مهر!

اى مهر! طلوع كن كه خوابيم همه *** در هجر رُخت در تب وتابيم همه

هر برزن و بام از رُخت روشن و ما *** خُفّاش وشيم و در حجابيم همه

دوست

غير از در دوست در جهان كى يابى *** جز او به زمين و آسمان كى يابى

او نور زمين و آسمانها باشد *** قرآن گويد، چنان نشان كى يابى

عيان

فارغ اگر از هر دو جهٰان گردیدی *** از دیدۀ این و آن نهٰان گردیدی

طومار وجود را به هم پیچیدی *** یار از پس پَرده ها عیان گردیدی

اى عشق

اى ديده نگر رُخش به هر بام و درى *** اى گوش صداش بشنو از هر گذرى

اى عشق بياب يار را در همه جا *** اى عقل ببند ديدۀ بى خبرى

اسیر نفس

فاطى اگر از طارُم اعلى گُذرى *** از خاك گُذشته، از ثُريّا گُذرى

هيهات، كه تا اسير ديو نفسى *** از راه «دَنا» سوى «تَدَلّى» گُذرى

محفل دوست

در محفل دوست نیست جُز دود و دَمی *** در حَلقه صوفیان نه «لا» نه «نعمی»

گر شادی و غم میطلبی بیرون شو *** اینجا نتوان یافت نه شادی نه غمی

خودبین

گر نیست شوی کوس «اَنَاالْحق» نزنی *** با دعوی پوچ خود مُعلّق نزنی

تا خود بینی تو مشرکی بیش نه ای *** بی خود بشوی که لاف مُطلق نزنی

لاف عرفان

طوطی صفتی و لاف عرفان بزنی *** ای مُور دم از تخت «سُلیمان» بزنی

«فرهاد» ندیده ای و «شیرین»، گشتی *** «یاسِر» نشدی و دم ز «سلمٰان» بزنی

فارغ

فرّخ روزى كه فارغ از خويش شوى *** از هر دوجهان گذشته درويش شوى

طُغيان كُنى و خرمن هستى سوزى *** «يا حق» گويان، رسته ز هر كيش شوى

پناه

فريادرس نالۀ درويش تويى *** آرامى بخش اين دل ريش تويى

طوفان فزاينده مرا غرق نمود *** يادآور راه كشتى خويش تويى

ص: 249

قصیده

مديحۀ نورين نيّرين فاطمۀ زهراء و فاطمۀ معصومه سلام اللّه عليهما

ای ازلیّت به تربت تو مُخمّر *** وی اَبدیّت به طَلعت تو مُقرّر

آیت رحمت ز جلوۀ تو هویدا *** رٰایَتِ قدرت در آستینِ تو مُضْمَر

جودت همْ – بسترا به فیض مقدس *** لطفت همْ – بالشا به صَدرِ مُصَدَّر

عِصْمتِ تو تا کشید پَرده به اجسام *** عالَم اجسام گردد عالَم دیگر

جلوۀ تو نور ایزدی را مَجْلیٰ *** عصمتِ تو سرِّ مُختفی را مَظهَر

گویم واجب تو را نه آنَتْ رُتبت *** خوانم ممکن تو را ز مُمکِن بَرتر

ممکن اندر لباسِ واجب پیدا *** واجبی اندر رَدای امکان مَظْهَر

ممکن امّا چه ممکن، علّتِ امکان *** واجب امّا شعٰاعِ خالقِ اکبر

ص: 253

قصيدۀ بهاريۀ انتظار

آمد بهار و بوستان شد رشك فردوس برين *** گُلها شكفته در چمن، چون روى يار نازنين

گسترده باد جانفزا، فرش زمرّد بى شمر *** افشانده ابر پرعطا بيرون ز حد، دُرّ و ثمين

از ارغوان و ياسمن طرف چمن شد پرنيان *** وز اُقحوان و نسترن سطح دَمَن ديباى چين

از لادن و ميمون رسد هر لحظه بوى جانفزا *** وز سورى و نعمان وزد هر دم شميم عنبرين

از سُنبل و نرگس جهان، باشد به مانند جنان *** وز سوسن و نسرين زمين، چون روضۀ خُلد برين

از فرط لاله بوستان گشته به از باغ اِرَم *** وز فيض ژاله گُلستان، رشك نگارستانِ چين

از قُمرى و كبك و هزار آيد نواى ارغنون *** وز سيره و كوكو و سار، آواز چنگ راستين

ص: 258

در مدح ولی عصر «عج»

دوستان آمد بهار عيش و فصل كامرانى *** مژده آورده گل و خواهد ز بلبُل مژدگانى

باد در گلشن فزون از حد نموده مُشك بيزى *** ابر در بُستان بُرون از حد نموده دُرفشانى

برقْ رخشان در فضا چون نيزۀ سالار توران *** رعدْنالان چون شه ايران، ز تير سيستانى

از وصول قطرۀ باران به روى آب صافى *** جلوه گر گشته طَبَق ها پُر ز دُرهاى يمانى

دشت و صحرا گشته يكسر فرش از ديباى اخضر *** مر درختان راست در بر جامه هاى پرنيانى

گوييا گيتى چراغان است از گلهاى الوان *** سوسن و نسرين و ياس و ياسمين و استكانى

هم منزّه طَرْف گلشن از شَميم اُقْحوانى *** هم مُعطّر ساحَت بُستان ز عطر ضيمرانى

ارغوان و رُزّ و گل، صحن چمن را كرده قصرى *** فرش او سبز و فضايش زرد و سقفش ارغوانى

ص: 263

مسمط

در توصيف بهاران و مديح ابا صالح امام زمان، و تخلّص به نام آيت الله حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى قدّس اللّه سرّه

مژده فروردين ز نو بنمود گيتى را مُسخّر *** جيشش از مغرب زمين بگرفت تا مشرق سراسر

رايَتَش افراشت پرچم زين مُقَرْنَسْ چرخِ اَخْضَرْ *** گشت از فرمان وى در خدمتش گردونْ مقرّر

بر جهان و هرچه اندر اوست، يكسر حكمران شد

قدرتش بگرفت از خطّ عرب تا مُلْك ايران *** از فراز تودۀ آنْوِرسْ تا سرحدِ غازان

هند و قفقاز و حبش، بلغار و تُركستان و سودان *** هم طراز دشت و كوهستان و هم پهناى عمّان

دولتش از فرّ و حشمت، تالى ساسانيان شد

كرد، لشكر را ز ابر تيره اُردويى منظّم *** داد هريك را ز صَرصَر باديه پيمايى ادهم

بر سران لشكر از خورشيد نيّر داد پرچم *** رعد را فرمان حاضر باش دادى چون شه جم

برق از بهر سلام عيد نو آتشفشان شد

ص: 271

حدیث دل

بر سر كوى تو اى ميْزده ديوانه شدم *** عقل را راندم و وابستۀ ميخانه شُدم

دور آن شمع دل افروز چو پروانه شدم *** به هواى شكن گيسوى تو شانه شدم

دردِ دل را به كه گويم كه دوائى بدهد

من كه درويشم، ميخانه بود منزلِ من *** دوستىّ رُخَش آميخته اندر گِل من

از همه مُلك جهان، ميكده شد حاصِل من *** حق سرافكنده شود در قِبَل باطلِ من

كاش ميخانه به اين تشنه صفائى بدهد

مژده، اى ساكن بُتخانه كه پيروز توئى *** يارِ آتشكدۀ مستِ جهانسوز توئى

خادم صومعۀ فتنه برافروز توئى *** واقفِ سرّ صنمخانۀ مرموز توئى

شايد آن شاه، نوائى به گدايى بدهد

ص: 280

ترجيع بند

نقطۀ عطف

خم را بگشا به روى مستان *** بيزار شو از هواپرستان

از من بپذير رمزِ مستى *** چون طِفل صبور، در دبستان

آرام ده گُل صفا باش *** چون ابر بهار در گُلستان

تاريخچۀ جمال او شو *** بشنو خبر هزاردستان

بردار پياله و فروخوان *** بر مى زدگان و تنگ دستان

اى نقطۀ عطف راز هستى *** برگير ز دوست، جام مستى

ص: 285

قطعات و اشعار پراکنده

جام چشم

تاراج كرد روى گُلشن هستى مرا *** افزود چشم مى زده اش مستى مرا

افروخت آتشى به روانم ز غمزه اش *** بر باد داد سركشى و پستى مرا

افشاند زلف خم خم و چين چين خويش را *** خم كرد قامت من و تردستى مرا

آن دم كه با صراحى مى سوى من دويد *** بركند هستى من و سرمستى مرا

ص: 295

نوش باد!

فروغ روی تو دَر جام میْ فتاد امشب *** ز آفتاب شنیدیم «نوش باد» امشب

می و چَغانه و روی نگار، طَرْفِ چمن *** خدای، هَرچه از او خواستیم، داد امشب

ص: 297

نازْپرورد

قامتت نازم كه از سَرو سَهى دلكش تر است *** نوك مژگانت همى خونريزتر از خنجر است

از سرشكم گر به پا خيزد ز نو طوفان نوح *** اى خدايا! ناخدا اندر ميانه رهبر است

نازپروردى كه در بازارِ حُسن و دلبرى *** قيمت يك طاقِ ابرويش ز يوسف برتر است

ص: 298

آب زندگانى

قَدِ دلجويت اندر گُلشنِ حُسن *** يكى سروى است كاندر كاشمر نيست

در آئينه ى من آب زندگانى *** از آن شيرين دهن پاكيزه تر نيست

سرى كان گوىِ چوگانت نباشد *** به چوگانش زنم آن را كه سر نيست

اگر تخم مُحبّت جُز تو كارد *** ز بيخش بركَنَم، كان باثمر نيست

نهالِ عشقت اندر قلب «هندى» *** بغير از آه و حسرت، بارور نيست

ص: 299

باده

ماه رمضان شد مى و ميخانه بر اُفتاد *** عشق و طرب و باده بوقت سحر اُفتاد

افطار به مى كرد برم پير خرابات *** گفتم كه تو را روزه به برگ و ثمر اُفتاد

با باده وضو گير كه در مذهب رندان *** در حضرت حق اين عملت بارور اُفتاد

ص: 300

اگر بگذارد

قُم بدکی نیست از برای مُحصِّل *** سنگک نرم و کباب اگر بگذارد

حوزۀ علمیّه دایر است و لیکن *** خانِ فرنگی مآب اگر بگذارد

هیکل بعضی شیوخ قُدس مآب است *** عینک با آب و تاب اگر بگذارد

ساعت ده موقع مطالعه ماست *** پینکی و چُرت و خواب اگر بگذارد

ص: 301

بلای هجران

هيچ دانى كه ز هجران تو حالم چون شد *** جگرم خون و دلم خون و سرشكم خون شد

لب شيرين تو اى مى زده فرهادم كرد *** جانم از هر دو جهان رسته شد و مجنون شد

تار و پودم به هوا رفت و توانم بگُسَست *** تا به تار سر زلف تو دلم مفتون شد

ص: 302

گُلبرگ تر

اى پرى روى كه گُلبرگِ ترت ساخته اند *** زچه رو قلبِ ز خارا بَتَرت ساخته اند؟!

پسر خاك بدين حُسن و لطافت؟ عجب است! *** ز بهشتى، نه ز خاك پدرت ساخته اند

ثمر خوب رخى بوسۀ شيرين باشد *** آخر اى سرو! براى ثمرت ساخته اند

ص: 303

نالۀ «هزار»

ز سبزه زار چمن بوى نوبهار آيد *** ز ابر، چشمه اى از چشم اشكبار آيد

«هزار(1)» از غم دلدار ناله ها سر داد *** ز غنچه آه دل زار، صد هزار آيد

پيام بلبل

بوسه زد باد بهٰاری به لب سبزه به ناز *** گفت در گوش شقایق، گل نسرین صد راز

بُلبل از شاخۀ گل داد به عُشّاق پیام *** که در آیید به میخانۀ عُشّاق نواز

درياى وصال

مست صهباى تو مى باشم و اندر هوسم *** غرق درياى وصال توام و در طلبم

پرتو نور چو خورشيد تو اندر همه جا است *** جُستجو در حرم و بُتكده؟! اندر عجبم

تکرار مکررّات

به آخر كلام رسيديم(1)ت.

ای وازده ترّهات بس کُن *** تکرار مُکرّرات بس کُن

بربند زبان یاوه گوئی *** بشکن قلم و دوات بس کُن

ای عاشق شهرت ای دغل باز *** بس کُن تو خزعبلات بس کُن

گُفتار تو از برای دنیا است *** پیگیری مُهملات بس کُن

بَردار تو دست از سَرِ ما *** تکرار مُکرّرات بس کُن

تکرار مُکرّرات بس کُن *** تکرار مُکرّرات بس کُن

وَ سلام بَر بندگان خُداوند که بی نام و نشانند اولیائی تحت قَبابی لٰایعرفهُم غیری

ص: 308

بشارت باد!

گرفتم ساغرى از دست مستى *** تعالَى اَللّه - چه - مستى و چه دستى

بشارت باد خاصان حرم را *** كه قصد كعبه دارد بُت پرستى(1)

ص: 309

عبادت

عيب خود گويم؛ به عُمرم من نكردم بندگى *** اين عبادتها بود سرمايۀ شرمندگى

دعوى «ايّاك نعبُد» يك دروغى بيش نيست *** من كه در جان و سرم باشد هواى بندگى

آنكه حمد از غير حق مسلوب سازد در نماز

...........................................

ص: 310

على (ع)

فارغ از هر دوجهانم به گل روى على *** از خُم دوست جوانم به خم موى على

طى كُنم عرصۀ ملك و ملكوت از پى دوست *** ياد آرم به خرابات چو ابروى على

ص: 311

دخترم!

فاطی از فاطمه خواهَد سخنی *** بین چه میخواهَد – از مثل منی

آن که جبریل پیٰام آور اوست *** عارف منزلتش داور اوست

کیست در جَمع رُسل جز احمد *** کاتب وحی وی از سوی اَحد

دخترم! دست بدار از دل من *** عشق من جوی در آب و گل من

ص: 312

قتیل دلبر

اَسیر عشقم و این رُتبه پادشاه ندارد *** قتیل دلبرم و همچو جاه شاه ندارد

اگر در آینه بینی جمال خویش بگویی *** اَسیر عشق من آن کس که شد گناه ندارد

اگر به گوشۀ قلبم نظر کنی تو ببینی *** لوای عشق به جایی زدم که راه ندارد

قسم به عشق که هَر عاشقی اسیر تو گردد *** گرش برانی از این دَر دگر پناه ندارد

شرح مختصر اصطلاحات

آب

در اصطلاح عرفا، به معنی «فیض» و «معرفت» است.

آبروی

در متون عارفانه، به معنی «الهامات غیبی» است که بر دل سالک وارد شود.

آدم

آدم ابوالبشر(ع) جامع جمیع اسماء خداوند و صفات الهی است. عرفا گویند که انسان، عالم صغیر است.

آشتی

در اصطلاح اهل معرفت، قبول عبادات سالک را گویند، با وسائط قربت.

آفاق

افق

آفتاب

در اصطلاح، گاه به معنی حیات است و گاه وجود (علی الاطلاق)؛ به معنی دانش و معرفت نیز آمده است. همچنین کنایه از اشراقات ربّانی است.

آینه

مراد، قلب انسان کامل است.

ابر

کنایه از حجابی است که مانع وصول بُوَد.

ابرار

نیکان و خوبان؛ در اصطلاح، بندگان خاص خداوندند که مدارجی از «سیر الی الله» را پیموده اند.

ابرو

از آن جا که صفت الهی، حاجب ذات اوست به «ابرو» تعبیر می گردد.

ابلیس

از ریشه ی اِبلاس به معنی نومید کردن. همان است که آدم را در بهشت فریفت. ابلیس، مظهر تکبّر و خودبینی است.

احوال

 حال

اختیار

در برابر «جبر» است ولی در لسان عرفا آن

ص: 317

فهرست اعلام (اشخاص)

آدم (ع) 277، 182، 180، 94، 70

آيت الله - حائرى يزدى

پنج مصدر (پنج تن، صلوات اللّه عليهم) 275

امام محمّد باقر (ع) 276

امام محمّد تقى (ع) 276

امام موسى كاظم (ع) 276، 255

انگليسى [- رضا خان] 266

اياز 132

بلقيس 107

بو الحسن امام - رضا (ع)

پور آزر (ابراهيم «ع») 290

ابو القاسم محمّد - محمّد (ص)

احمد - محمّد (ص)

احمد (خمينى) 304، 205

ادريس 261

اسكندر 156

امام (خمينى) 309، 308، 172، 111

امام جعفر صادق (ع) 276

امام حسن عسكرى (ع) 276

امام حسن مجتبى (ع) 304، 276

امام حسين (ع) 276

امام رضا (ع) 276، 225

امام زمان (عج) 263، 262، 260، 279، 276، 275، 271، 265، 332

امام سجّاد (ع) 276

امام عصر - امام زمان (ع)

امام علىّ بن ابى طالب (ع) 261، 254، 311، 304، 279، 278، 276

امام على نقى (ع) 276

ائمّۀ هدى (ع) 30

ابليس 172

ابن سينا 331، 115، 44

ابو على سينا - ابن سينا

پيامبر خدا - محمّد (ص)

پيغمبر - محمّد (ص)

پيمبر - محمّد (ص)

تقى - امام محمّد تقى (ع)

توران 263

جعفر - امام جعفر صادق (ع)

حائرى يزدى، آيت الله شيخ عبد الكريم 278، 271، 267، 262

حسن - امام حسن مجتبى (ع)

حسن (خمينى - نوۀ حضرت امام) 304

حسين - امام حسين (ع)

حضرت زهرا - فاطمۀ زهرا (س)

حضرت صاحب زمان - امام زمان (عج)

حيدر - امام على بن ابى طالب (ع)

ختم الاوصيا - امام زمان (ع)

ختم المرسلين - محمّد (ص)

خسرو (پرويز) 129، 116، 98، 75، 154

خضر (ع) 326، 139، 92

خليل (حضرت ابراهيم «ع») 114، 88، 313، 261، 174، 163

خير المرسلين - محمّد (ص)

داود (ع) 261، 171، 114

دخت موسى جعفر - فاطمۀ معصومه (س)

رسول اكرم - محمّد (ص)

رسول خدا - محمّد (ص)

رضيّه - فاطمۀ زهرا (س)

روح الامين 56

روح قدس 281

زليخا 98، 89

زهرا - فاطمۀ زهرا (س)

پيامبر اكرم - محمّد (ص)

ساسانيان 271

سالار توران [- اشكبوس] 263

سبطين (حسن و حسين، عليهما السّلام) 304

سجّاد - امام سجّاد (ع)

سعدى 314

سفينۀ نوح 260

سكندر - اسكندر

سلطانى (طباطبايى)، آيت الله سيّد محمّد باقر 205، 197

ص: 342

فهرست اعلام (مكانها، كتابها و...)

آنورس 271

تخت سليمان يا سليمانى 148، 128، 247، 196

تركستان 271

انجيل 255

ايران 271، 264

باغ ارم - ارم

بلغار 271

تاج خسروكى (كيخسرو) 148

تاج كيانى 265

خرداد - نيمۀ خرداد

ديوان امام 315

تورات 255

جام جم 148، 99

جبال، جبل - طور

جم 116، 99

جمهورى اسلامى 197، 195، 193، 206

جيحون 113

چين 258

حبش 271

حجاز 313، 171، 166

حرم (بيت الحرام) 309، 307، 42

حوزه علميّه قم 301، 278، 267

زمزم 145

نيمۀ خرداد 154

وادى ايمن 169

هند 271، 128

يزد 278

سكۀ صاحبقرانى 266

سودان 271

شفاء 44

شيراز 257، 128

صفا 171، 160، 145، 137، 43

طور (جبال، جبل) 161، 115، 52، 228، 210، 208، 178، 174، 289، 246، 231، 229

طور سينا، طور سينين - طور

طوس 128

عمان 271

غازان 271

فتوحات 51

فرات 239

فلسطين 333

قرآن كريم 260، 241

قفقاز 271

قم 301، 262، 257، 256

كاشمر 299

كعبه 140، 137، 108، 71، 60، 176، 171، 164، 147، 145، 313، 309، 256، 212، 195

كوثر 306، 256، 149، 83

مدينه 256

مروه 160

مشعر 256

مصباح [الانس] 51

منا (منى) 43

نگارستان چين 258

ص: 344

شناسنامۀ سروده ها

● آب زندگانی

قد دلجویت اندر گلشن حُسن

یکی سروی است کاندر «کاشمر» نیست

هَزَجِ مَسَدَّسِ مَقْصور

مَفاعیلُن / مَفاعیلُن / مَفاعیلْ

U--- / U--- /U --.

قطعه / 5 بیت / عراقی

از اشعار دوران شباب حضرت امام(س)

قافیه: کاشمر، تر.... - «ر»، حرف رویّ

ردیف: نیست

هنر شعری و بلاغی: تشبیه، مراعات نظیر

● آتش عشق

کیست کاشفتۀ آن زلف چلیپا نشود

دیده ای نیست که بیند تو و شیدا نشود

رَمَلِ مُثَمَّنِ مخبونِ مَحْذوف

فلاعِلاتُن/ فَعِلاتُن / فَعِلاتُن/ فَعِلُن

-U-- /UU--/UU-- / UU-

غزل / 7 بیت / عراقی

جمادی الاوّل 1407/ دی 1365

قافیه: چلیپا، شیدا... - «الف»، حرف رویّ

ردیف: نشود

هنر شعری و بلاغی: تشبیه، اِغراق، مراعات نظیر

● آتش فراق

بیدل کجا رود، به که گوید نیاز خویش؟

با ناکسان چگونه کند فاش راز خویش؟

مُضارعِ مُثَمَّنِ اَخْرَب مَکْفوفِ مَحذوف

مَفْعولُ/ فاعِلاتُ/ مَفاعیلُ/ فاعِلاتْ

-- U /- U- U/U-- U/- U-.

غزل / 7 بیت / عراقی

جمادی الاوّل 1407/ دی 1365

قافیه: نیاز، راز...

- «الف»، رِدْف اصلی

- «ر»، حرف رویّ

ردیف: خویش

هنر شعری و بلاغی: جِناس، التفات، تضادّ (مطابقه)

● آرزوها

در دلم بود که آدم شوم امّا نشدم

بی خبر از همه عالم شوم امّا نشدم

رَمَلِ مُثَمَّنِ مَخْبونِ مَحْذوف

فاعِلاتُن/ فَعِلاتُن / فَعِلاتُن/ فَعِلُن

ص: 347