براي فرهنگ و تمدن اومانيستي غرب، چندان قابل شناخت و هضم نيست - سرآغاز فرهنگ و تمدني نوين خواهد بود. انديشه ها و ارزشهاي انقلاب اسلامي، با سپري شدن زماني كوتاه - كه

[ صفحه 12]

در مقايسه با گامهاي تاريخي تحولات تمدنها، چون لحظه اي زودگذر مي نمايد - شكلي اجتماعي به خود گرفت و خيزشي همگاني را باعث گرديد، و سرانجام موجبات تحقق نظام سياسي - فرهنگي را فراهم ساخت.

بروز جنگ تحميلي دوم در راستاي تحولات انقلابي ملت ما به شمار مي رود، چرا كه انديشه حاكم در جنگ، حفظ انقلاب و پيشبرد اهداف آن بود. اين جنگ، از زاويه اي ديگر، تأثير و نقش مهم در روند تكوين تمدن اسلامي جديد داشت. در اين دوره ي تاريخي درخشان، ظرفيتهاي جديد و شگفت آور انقلابي معتقدان به انديشه ها و ارزشهاي انقلاب اسلامي، پديدار گرديد. در اين جنگ بينشها و ارزشهاي انقلاب، به رغم گستردگي عرصه ي نبرد و كثرت دشمنان و پيچيدگي روزافزون جنگ و سلاحهاي جنگي، به خوبي توانست از كيان اسلامي و ملي ما دفاع كند. اگر به اين حقيقت، كه دوران ما، دوران ظهور و بروز پيچيده ترين و مرموزترين انديشه ها، در باب جنگ و مخاصمات مسلحانه انسانهاست. توجه كنيم، و دريابيم كه امروزه كليه فنون و دانشهاي بشري به استخدام جنگ و امور دفاعي درآمده اند، عظمت و اقتدار انديشه و تفكري كه دفاع هشت ساله ي ما را، به عنوان بزرگترين نبرد كلاسيك قرن، هدايت كرد، بيشتر هويدا خواهد شد. بدون ترديد بايد اذعان داشت كه انديشه و اقتدار معنوي حضرت امام خميني (ره) به عنوان فرمانده كل قوا، مهمترين عامل هدايت گر اين

دفاع سرنوشت ساز و پيروز بود.

بازشناسي تفسير و تحليل انديشه هاي حضرت امام خميني (ره) بويژه انديشه هاي دفاعي ايشان، ضرورتي انكارناپذير و رسالتي مقدس در شرايط تاريخي معاصر است. انديشه ها افكار و سيره عملي ايشان، به عنوان قرائتي نوين از آموزه هاي ديني، از منظر دين شناسي و دين پژوهي، عرصه اي وسيع، لاجرم و ضروري، براي اين گونه پژوهشهاست. از جانب ديگر بازشناسي و تدقيق در آراء و نظرات امام خميني (ره)، به عنوان رهبير كبير انقلاب اسلامي، و به عنوان فردي كه بزرگترين نقش را در ايجاد، هدايت و بالندگي اين خيزش عظيم فرهنگي و تمدن ساز دارد، علاوه بر قدرداني و قدرشناسي، ضرورتي انكارناپذير در مطالعات تاريخي مربوط فرهنگها و تمدنهاست.

در حال حاضر، فرهنگ و تمدن غربي، با استفاده از مدرن ترين ابراز تبليغي در زمينه هاي سخت افزاري و نرم افزاري و حقوق بين الملل نوين - كه عمدتا ريشه در باورها و نگرشهاي فرهنگ غرب دارد - در تلاش است تا ارزشهاي خود را جهاني ساخته و

[ صفحه 13]

بدين وسيله، تك صدايي در عرصه ي فرهنگ و تمدن را، در گسترده ي گيتي تثبيت نمايد. بعد از جنگ جهاني اول، جامعه ي ملل با تصويب ميثاق آن جامعه، و بعد از جنگ جهاني دوم، سازمان ملل متحد با تصويب منشور ملل متحد، هدف اوليه و عمده خود را، به عنوان سازمانهايي بين الملل، در بسط و گسترش صلح و امنيت جهاني، از طريق مشاركت و همكاري كشورهاي عضو آن سازمانها اعلام كردند. اما خود به خوبي مي دانستند كه پديده ي تنازع، تخاصم و جنگ، همواره در حيات اجتماعي بشر وجود داشته و زدودن آن از زندگي او

امري ناممكن و محال مي باشد؛ اما به همان اندازه كه وجود جنگ و دفاع ثابت بوده، همواره ماهيت آن در حال تغيير و حركت به سوي پيچيدگيهاي روزافزون بوده است. از همين رو با تصويب اساسنامه اين دو سازمان و ديگر سازماني جهاني، و ديگر كنوانسيونهاي مربوط به جنگ، تلاش كرده اند، از عواقب وخامت بار جنگ كاسته و در برخي از موارد، صورت انساني تري به آن بدهند. بدين ترتيب، شاخه ي جديدي از مطالعات حقوقي، در عرصه روابط بين الملل موجوديت يافت كه در مراكز علمي، از آن به عنوان «حقوق مخاصمات مسلحانه»، يا «حقوق جنگ» ياد مي شود. به هر حال هدف از تدوين حقوق جنگ، اعم از حقوق قراردادي يا حقوق عرفي، منطبق ساختن جنگ با معيارهاي مدنيت امروزي است.

متأسفانه در تدوين قواعد بين المللي نوين جنگ، انديشه و فرهنگ اسلامي، نقشي نداشته است، هر چند كه در آموزه هاي صريح و كنايي و استنباطي ديني، پتانسيل بسياري براي جهاني شدن آنها، و ورود در قواعد حقوقي بين المللي به چشم مي خورد، آنچنان كه نخستين آثار علمي در زمينه حقوق بين الملل، نوشته ي مسلمانان بوده است. ما اگر بخواهيم روند آينده تمدن سازي خويش را به پيش ببريم، و در تعيين سرنوشت خود در عرصه روابط بين الملل مشاركت داشته باشيم، و گامي را در راستاي جهاني شدن ارزشها و باورهاي خود برداريم، راهي جز بازشناسي، تحليل و تفسير علمي و محققانه آراء و انديشه هاي عالمان نوانديش ديني نداريم. ما اگر بخواهيم در تعيين نگرش و محتويات حقوق مخاصمات مسلحانه، در سحطي جهاني دخالت و مشاركت داشته باشيم، اولين و گسترده ترين و مهم ترين منبع ما، انديشه ها و آراي دفاعي حضرت امام

خميني (ره) خواهد بود، چرا كه انديشه هاي آن حضرت در اين باب، علاوه بر اتكاء بر منابع وحياني، و متد و شيوه ي دقيق استنباط اجتهادي، از پيشتيباني هشت سال بكارگيري اين آراء موثر و كارساز، در عرصه عمل و اقدام و فرماندهي عالي جنگ نيز برخوردار است؛ و چنين

[ صفحه 14]

منبعي، با اين ويژگيها، تقريبا بي نظير است.

ضرورت ديگر اين امر، يعني؛ بازشناسي و تحليل انديشه هاي دفاعي حضرت امام خميني (ره)، ضرورت تدوين استراتژي دفاع ملي است.

متفكران علوم نظامي، استراتژي را، علم و فن توسعه و كاربرد قدرتهاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و نظامي ملت، به هنگام صلح و جنگ، و به منظور تأمين حداكثر پشتيباني از سياستهاي ملي، و افزايش احتمال پيروزي، و تقليل احتمال شكست دانسته اند. با توجه به هدف بازدارندگي اقدامات و سازمانهاي نظامي، و اهميت فوق العاده استراتژي دفاعي در تضمين پيروزيها و مقابله با بحرانها، ضروري است كه به منظور دستيابي به استقلال و تدوين استراتژي دفاعي، به فرهنگ دفاعي خودي توجه و عنايتي تام به عمل آيد. در اين راستا و در عرصه فرهنگ دفاع خودي، آراء و انديشه هاي حضرت امام خميني (ره)، از اهميت بس والايي برخوردار است، چرا كه تجربه امام راحل (ره) در مديريت عالي يك نبرد بسيار مدرن و عظيم، در طول هشت سال دفاع مقدس، و توجه و اهتمام آن حضرت به ترسيم استراتژي دفاع همه جانبه، دلايل بسيار مستحكمي در اثبات اين امر به شمار مي رود.

اين اثر تلاشي آغازين، در راستاي تحقق اين رسالت عظيم است. اميدواريم كه با انتشار اين اثر و ديگر

آثار مربوط با موضوع آن، توانسته باشيم گامي هر چند كوچك، در راه احياي اين امر مهم، اما متأسفانه مغفول و متروك، برداشته باشيم. ضمن آنكه انتظار داريم كه نويسندگان، متفكران و پژوهشگران عرصه هاي مرتبط با امور دفاعي، و محقققان و كاوشگران انديشه هاي والا و راهگشاي حضرت امام خميني (ره) نيز، ضمن نقد علم و محتوايي اين اثر، خود نيز پاي در قلمرو تحقيق و تتبع، در موضوعات مرتبط با موضوع اين كتاب گذاشته و به بالندگي، پالايش و تعميق و استحكام و گسترش اين مباحث بيفزايند. ان شاء الله.

مديريت ادبيات و انتشارات

[ صفحه 15]

سال دفاع مقدس با آن، از فرازهاي زيبا و ماندگار انديشه ي دفاعي امام راحل (ره) به حساب مي آيد؛ به گونه اي كه تفكيك بين حركت، احساس و هدف رزمنده اي كه امام راحل (ره) او را توصيف

[ صفحه 16]

مي كند، با ويژگيهاي رزمندگان روز عاشورا كار دشواري است؛ تنها زمان وقوع اين دو حادثه است كه بين آنها فاصله ايجاد كرده است.

هنر عظيم امام راحل (ره) حفظ ساختار دفاعي كشور، در اوج بيرحمانه ترين حملات دشمنان، در چارچوب اصول و مباني مكتب اسلام بوده است. تلفيق اين دو ارزش و تطبيق آن با شرايط دفاعي رزمندگان، از جهات اعجاز برانگيز فرماندهي امام راحل (ره) محسوب مي شود. از آنجا كه حفظ و تبيين انديشه ي دفاعي امام خميني (ره) نقش راهبردي مؤثري در تعيين سياست هاي دفاعي كشور داشته و دارد، بر آن شديم تا با سيري مختصر در فضاي انديشه ي آن بزرگوار و به قدر بضاعت خويش، به استخراج ديدگاهها و آراي ايشان بپردازيم.

كار تحقيق در اين زمينه، با جمع آوري بيانات و سخنرانيهاي امام خميني (ره) و با روش كتابخانه اي و تهيه فيش هاي حاوي اطلاعات شروع شد. بيانات امام راحل (ره) در سه مقطع زماني تقسيم گرديد كه عبارتند از:

الف: قبل از پيروزي انقلاب اسلامي

ب: دوران پيروزي انقلاب و پيش از آغاز جنگ تحميلي

ج: سالهاي دفاع مقدس و پس از آن

همچنين سعي شده است تا به قسمتي از بيانات امام (ره) استناد شود كه بيشتر مربوط به دوران جنگ تحميلي باشد. ضمنا جهت رعايت اختصار از ميان فيش هاي جمع آوري شده از بيانات مشابه

در يك موضوع، به ذكر يك يا دو مورد اكتفا شده است.

پس از گردآوري اطلاعات، كار مهم بررسي و تدوين انجام گرفت. در ابتداي كار، تدوين مباحث مربوط به تعاريف، اهميت، اقسام و اهداف جهاد و دفاع به اجمال بررسي و در ادامه، به تبيين راهبردهايي چون دفاع سياسي، دفاع نظامي، دفاع اقتصادي، دفاع فرهنگي و سپس ساختار نظامي نيروهاي مسلح، فرهنگ دفاع و آفات آن پرداخته شد.

و همچنين فصل مستقلي به «امام و عاشورا» اختصاص يافت كه طي آن از تأثير قيام عاشورا بر دفاع هشت ساله و الگوپذيري امام راحل (ره) از سيد الشهداء «عليه السلام» و نيز راهبردها و شيوه هاي مشترك دفاعي آن دو بزرگوار بحث به عمل آمد.

به هر حال نتيجه بهره مندي از انديشه دفاعي امام راحل (ره) كتاب حاضر است كه در پيش رو داريد. در خاتمه لازم است از مساعدت و همكاري آقاي مهراد جان نثار حسيني و خانم ناهيد برنجي تشكر نماييم و از خوانندگان و گرامي نيز تقاضا دارم كمبودها و كاستي ها را با ديده ي لطف و بصيرت به ما تذكر دهند تا ان شاء الله در چاپهاي بعدي مورد توجه قرار گيرد.

والسلام

اسماعيل منصوري لاريجاني

[ صفحه 19]

و دفاع مستمر در زندگي گياهان، حيوانات و انسانها به انحاء و درجات مختلف وجود دارد؛ آن درخت و گياهي كه ريشه هايش را با سرسختي در خاك و صخره فرومي برد تا بتواند مواد غذايي لازم را به دست آورد يا اين كه تلاش مي كند علفهاي هرز و مزاحم را از سر راه بردارد و خود را در نقطه اي قرار دهد كه بهتر بتواند از نور خورشيد استفاده كند و نيز آن حيواني كه براي تهيه خوراك يا حفظ جان خود و فرزندانش در برابر حملات دشمنان، سرسختانه مقابله مي كند، جملگي در حال دفاع دائمند.

بنابراين، امر جهاد و دفاع در زندگي گياهان و حيوانات و حفظ حيات مادي و ادامه ي آن بسيار مهم است؛ ليكن اهميت و ارزش دفاع در زندگي انسان، علاوه بر غريزي بودن آن به ابعاد گوناگون اجتماعي و فرهنگي و سياسي حيات وي برمي گردد كه در اين كتاب به آن خواهيم پرداخت.

[ صفحه 20]

في سبيله فتربصوا حتي يأتي الله بامره و الله لا يهدي القوم الفاسقين.». [2] .

«بگو اگر پدران، فرزندان، برادران، همسران، عشيرة و قبيله تان و اموالي كه گردآورده ايد و تجارتي كه از كسادي آن وحشت داريد و خانه ها و منازل مورد علاقه تان، در پيش شما محبوبتر از خدا و رسولش جهاد و در راهش مي باشد، صبر كنيد تا فرمان خداوند برسد و خداوند فاسقان را هدايت نمي كند.

به طوري كه ملاحظه مي شود. در اين آيه علائق و وابستگيهاي انسان در مقابل علاقه به خدا و پيامبر و جهاد في سبيل الله داده شده است و لذا كسي كه از محبت خدا و رسولش و جهاد در راه او دست بردارد، در گروه فاسقان خواهد بود. بدين ترتيب، همسويي جهاد با علاقه به خدا و رسول، خود اهميت آن را در اسلام مي رساند. بديهي ترين مزد جهاد در اسلام آن است كه رسول اكرم (ص) مجاهدين - يعني عمل كنندگان به جهاد - را بهشتي دانسته و مي فرمايند:

«للجنة باب يقال له باب المجاهدين يمشون اليه و إذا هو مفتوح و هم مقتلدون بسيوفهم و الجمع في الموقف و الملئكة ترحب بهم» [3] .

[ صفحه 21]

«بهشت در مخصوصي دارد كه به «باب المجاهدين» معروف است. مجاهدان به سوي آن در حركت مي كنند؛ در حالي كه شمشيرهاي خود بر دوش دارند. ناگهان اين در به روي آنان گشوده مي شود و فرشتگان به آنان آفرين و خوش آمد مي گويند؛ در حالي كه هنوز ديگر مردم، در صحنه محشر منتظر حساب هستند.»..

همچنين حضرت علي «عليه السلام» فرمودند:

«اما بعد فان

الجهاد باب من ابواب الجنة، فتحه الله لخاصة اوليائه، و هو لباس التقوي و درع الله الحصينة و جنته الوثيقة» [4] .

«اما، جهاد! دري است از درهاي بهشت كه خداوند آن را به روي دوستان مخصوص خود گشوده است. جهاد لباس تقوا، زره محكم و سپر مطمئن خداوند است.»

بيشتر است. براي اينكه اين حفظ اسلام است، نماز فرع اسلام است، اين تكليف براي همه ماست.» [7] .

به طوري كه ملاحظه مي شود، دفاع و جهاد در اسلام، اهميتي چند جانبه دارد كه اهم آن را به شرح زير مي توان خلاصه كرد:

الف: تقويت جوهره ي انسانيت و آبديده كردن روح انسان در حوادث و مشكلات

ب: بروز و ظهور عنصر شجاعت و مقاومت در انسان مؤمن و دفع رخوتها و سستيها.ج: دفع موانع از مسير تكامل و رشد جامعه ي اسلامي و قطع طمع دشمنان در حمله به كشوري مقاوم و آماده دفاع.

د: وجوب شرعي جهاد و دفاع در كنار ديگر واجبات ديني، به عنوان قويترين نمود انگيزه ي دفاعي در اقشار مختلف جامعه انساني

[ صفحه 25]

به حكم اسلام از كشور اسلامي حفاظت كنند و استقلال آن را پا بر جا نمايند.» [11] .

كفار قتال كرد و چون جنگ يكباره با همه ي آنها ممكن نيست، بايد از نزديكترين آنها به لحاظ سرزمين يا خطري كه وقوع آن قويتر است، شروع به قتال نمود. به طوري كه نبي اكرم «صلي الله عليه و آله» با يهود «بني قريظه» و «بني نضير» قبل از فتح مكه پيكار كرد و نيز فتح مكه را قبل از جنگ هوازن انجام داد و با اهل فارس پيكار نكرد؛ بخاطر دوري آنها را از بيضه ي اسلام و چون عبدالله بن عمر از قتال با ديلم سؤال نمود، رسول خدا «صلي الله عليه و آله» فرمودند:

عليكم بالروم [13] .

بدين ترتيب منظور امام (ره) از كشورگيري و فتح ممالك، بلاد كفار است كه بر حكم آيه ي فوق صراحت دارد.

2 - يا ايها الذين آمنوا اذا لقيتم الذين كفروا زحفا فلا تولوهم الأدبار [14] .

«اي اهل ايمان وقتي با كفار مواجه شديد، مبادا از بيم آنها، از جنگ بگريزيد.»

علت اين كه خدواند متعال با صراحت و شدت تمام امر به قتال با كفار مي دهد، آن است كه آنها نه تنها از قبول دعوت وحي رويگردان شدند، بلكه سد سبيل الله هم مي شوند، و آنان كه مانع راه خدا مي شوند، هيچ گونه هويتي نزد خداي متعال ندارند.

به همين دليل در مورد پيروزيهاي پيامبر اسلام «صلي الله عليه و آله» بر كفار مي فرمايد:

فلم تقتلوهم و لكن الله قتلهم [15] .

«اي مؤمنان! نه شما، بلكه خدا كافران را كشت.»

يعني مؤمنان و رسول خدا، تنها آرايش ظاهر آنها را درهم مي كوبند و الا در معنا و

باطن، كفار اصالتي نزد خدا ندارند و به دليل هويت گم شده، تمامي تلاش آنها نيز بي ثمر خواهد بود.

الذين كفروا و صدوا عن سبيل الله اضل اعمالهم [16] .

«آنان كه به خدا كافر شدند و راه دين خدا را بر خلق بستند، اعمال

[ صفحه 29]

آنها باطل و تباه خواهد بود.»

3 - قاتلوا الذين لا يؤمنون بالله و لا باليوم الاخر و لا يحرمون ما حرم الله و رسوله و لا يدينون دين الحق من الذين اوتوا الكتاب حتي يعطوا الجزية عن يد و هم صاغرون. [17] .

«اي اهل ايمان با كساني كه به خدا و روز قيامت ايمان ندارند و آنچه را خدا و رسولش حرام كرده، حرام نمي دانند و به دين حق (اسلام) روي نمي آورند، قتال كنيد؛ تا آنگاه كه با حقارت تمام جزيه ي پرداخت كنند.»

مرحوم مقداد معتقد است كه اين آيه، به قتال با اهل كتاب اشاره دارد و هر يك از اوصاف چهارگانه ي مذكور در آيه، به تنهايي عامل وجوب قتال با آنهاست. اول اين كه آنها در نفس الامر به خدا معتقد نيستند؛ زيرا آنها خداي متعال را به صفتي مي ستايند كه محال است خدا با آن صفت، توصيف شود. مثل يهود كه عزيز پيامبر را پسر خدا يا نصاري كه حضرت مسيح را پسر خدا مي دانند. [18] همچنين به روز قيامت بواقع معتقد نيستند؛ زيرا مي گويند: آتش جهنم براي مدتي معدود فروزان است. [19] سوم اين كه آنها حرام نمي دانند آنچه را خدا حرام كرده است؛ مثل شرب خمر و گوشت خوك، چهارم آن

كه از دين حق، كه اسلام باشد، اطاعت نمي كنند و ادعاي آنها در تحكيم مواضع ديني شان، به دليل تحريف كتاب آسماني شان، مطابق با حق نيست. [20] .

تنها تخفيف براي اهل كتاب، پرداخت جزيه، در صورت قبول شرايط ذمه است.

در اين جا چون در مقام تحليل و تفسير آيات جهاد نيستيم، وارد فلسفه احكام و جزييات آن نمي شويم. اين سه آيه در زمينه ي جهاد ابتدايي، به عنوان نمونه و براي تبيين و تأكيد موضع امام راحل (ره) كافي است.

.

«به آنان كه مورد تهاجم و جنگ تحميلي ظالمانه قرار گرفته اند، اجازه ي دفاع داده شده است؛ چرا كه مورد ستم قرار گرفته اند و خداوند بر نصرت آنها قادر است. همانها كه بنا حق از خانه ي خود (مكه) اخراج شدند و جز اين كه مي گفتند: پروردگار ما الله است، جرمي نداشتند و اگر خداوند

[ صفحه 31]

بعضي از آنها را به وسيله ي بعضي ديگر دفع نكند، صومعه ها و معابد (يهود و نصاري) و مساجدي كه «نام خدا» در آنها بسيار برده مي شود. ويران مي گردد.»

اين دو آيه ي اگر چه در واقعه ي جنگ بدر نازل شدند، اما طلاق دارد و شامل همه ي مواردي مي شود كه مسلمانان مورد تجاوز دشمن قرار مي گيرند.

2 - اميرالمؤمنين علي «عليه السلام» در اهميت جهاد فرمودند:

«و الله الله في الجهاد باموالكم و انفسكم و السنتكم في سبيل الله و عليكم بالتواصل و التباذل. [24] .

خدا را، خدا را درباره ي جهاد با اموال، جانها و زبانهايتان! و بر شما باد كه پيوندها را محكم كنيد و از بذل و بخشش به يكديگر (بويژه در راه جهاد) هيچ فروگذاري نكنيد.»

و همچنين درباره ي ويژگيهايي اصحاب رسول خدا «صلي الله عليه و آله» فرمودند:

«لم يمنوا علي الله و لم يستعظموا بذل انفسهم في الحق حملوا

[ صفحه 32]

بصائرهمم علي اسيافهم» [25] .

به دليل صبر بر سختيها بر خدا منتي نمي نهادند و بذل جان در راه خدا را بزرگ نمي دانستند و بينش و آگاهي خود را بر شمشيرهايشان حمل مي كردند.».

يعني جهاد و دفاع در راه خدا را يك تكليف مي دانستند و تحقق اهداف ديني را بدون توان و قدرت دفاعي ناممكن تلقي مي كردند.

3 - حضرت زهرا «عليهماالسلام» درباره ي جهاد فرمودند:

جعل الله تعالي الجهاد عز للاسلام. [26] .

«خداوند جهاد را مايه ي عزت اسلام قرار داده است.»

4 - شخصي از امام رضا «عليه السلام» مي پرسد: «يكي از ياران شما ندانسته به مزدوري تحت پرچم سلطان جائر رفته است.» امام اين كار را نمي پسندد. سؤال كننده مي پرسد: «اگر دشمن به نقطه مرزي كه او در آن پاسداري مي كند رسيد، چه كند؟»

امام رضا «عليه السلام» مي فرمايد: يقاتل عن بيضه الاسلام [27] .

«براي دفاع از كيان اسلام، با دشمن مي جنگد».

يعني دفاع از كيان

اسلام، اگر در سايه ي حكومت سلطان ستمگر باشد، بر مسلمانان واجب است و اين امر هيچ گاه به منزله ي تأييد دستگاه حاكم نيست؛ بلكه صرفا به منظور دفاع از موجوديت اسلام است كه در خطر واقع شده است.

وجود دارد كه «دفاع» از اقسام جهاد است. اگر چه شرايط جهاد ابتدايي را ندارد.» [29] .

شهيد اول (رحمة الله عليه) نيز در كتاب «الجهاد»، ضمن آن كه دعوت امام عادل يا نائب آن حضرت را شرط وجوب جهاد مي داند، به موضوع دفاع در وضعيت اضطرار و موقع خطر توجه نموده و مي نويسد:

و لا يجوز مع الجائر اختيارا الا ان يخاف علي بيضه الاسلام و هي اصله و مجتمعه، من الاصطلام او يخاف اصطلام قوم من المسلمين فيجب علي من يلبهم الدفاع منهم [30] .

«جهاد به همراه حاكم ستمگر در حالت اختيار جايز نيست، مگر آن كه براي اساس اسلام و جامعه مسلمين احساس خطر شود يا خطر ريشه كن شدن قومي از مسلمانان پيش آيد. در اين صورت، بر مسلماناني كه به آن قوم نزديك هستند و امكان حمايت دارند، واجب است از آنها دفاع كنند.

به طوري كه ملاحظه مي شود، نكته مهم دفاع از اساس اسلام و مسلمانان تحت ستم است كه حتي همراهي با حاكم ستمگر، علي رغم مشروعيت حاكميت او،

[ صفحه 34]

براي رفع ستم نه تنها جايز، بلكه واجب است.

مورد حضور امام و اذن او يا اذن نايب خاصش يا نائب عام آن حضرت شرط نيست، بلكه بر هر مكلفي با هر وسيله اي و بدون قيد و شرط، دفاع واجب است.» [32] .

بر مسلمانان واجب مي داند كه دولتمردان را ملزم به قطع روابط كنند و در صورت عدم تمكين، آنها را از مناصبشان بركنار نمايند. [34] .

اين فرابيني امام راحل (ره)، ناشي از آن است كه معظم له بيش از هر چيز، به عزت و آبروي اسلام و كشورهاي اسلامي بها مي دهند. در سياست دفاعي ايشان اين شاخص مهم، آشكار و روشن به چشم مي خورد كه:

«مسأله، مسأله اي نيست كه ما مي خواهيم جنگ بكنيم يا مي خواهيم دفاع بكنيم. ما دفاع مقدس مي خواهيم بكنيم؛ يعني ما مي خواهيم از آبروي اسلام، از آبروي كشور اسلامي دفاع بكنيم. اين يك دفاعي است كه عقل و اسلام، هر دو با آن موافقند.» [35] .

[ صفحه 39]

مي فرمايد:

«آنچه من به ملت خودمان مي خواهم بگويم، اين است كه ملت ما بايد متوجه باشد كه اسلام است و قضاياي اسلام در كار است و ما تبع اسلام داريم جنگ مي كنيم، دفاع مي كنيم و به واسطه ي اسلام داريم دفاع مي كنيم.» [38] .

از آنجا كه اسلام در نظام جمهوري اسلامي تبلور يافت، امام راحل (ره) حفظ نظام را براي آحاد مسلمانان واجب عيني مي داند:

«آحاد مردم يكي يكي شان تكليف دارند براي حفظ جمهوري اسلامي، يك واجب عيني، اهم مسائل واجبات دنيا، اهم است و از نماز اهميتش بيشتر است.» [39] .

بنابراين حفظ نظام جمهوري اسلامي، فراتر از حوزه ي نظامي است و همه ي مسلمانان به عنوان يك تكليف شرعي، بايد در قلمرو فرهنگي، سياسي و اقتصادي به دفاع از اسلام برخيزند و اين امر از مصاديق دفاع همه جانبه است.

[ صفحه 41]

الآن كه با قدرتهاي بزرگ دنيا مواجه هستيم، حال دفاعي داريم؛ يعني ما مدافع از آن چيزهايي كه نهضت ما و قيام ما براي ما هديه آورده است و از اهداف اسلامي و از كشور اسلامي خودمان و از تمام چيزهايي كه مربوط به اسلام و مربوط به كشور است، در حال دفاع هستيم». [40] .

همچنين ايشان از اشغال فلسطين به عنوان مصداق عيني تجلي وظيفه ي همگاني مسلمين ياد مي كند و دفاع از مردم مظلوم فلسطين را وظيفه ي همه ي مسلمانان مي داند:

هنگامي كه مي بينيد خونهاي برادران و خواهران بي گناه شما در سرزمينهاي مقدس فلسطين جاري است و هنگامي كه مشاهده مي كنيد سرزمينهاي ما به دست صهيونيست هاي تبهكار ويران گشته، در اين شرايط هيچ راهي جز ادامه ي جهاد نمي ماند و بر همه ي مسلمانان واجب است كه كمك هاي مادي و معنوي خود را در اين جهاد مقدس صرف كنند.» [41] .

بدين ترتيب دفاع از اسلام و مسلمين مرز جغرافيايي نمي شناسد و از نظر حضرت امام (ره) وظيفه يك مسلمان در دورترين نقاط جهان، همانند وظيفه اي است كه يك مسلمان فلسطيني در شهر بيت المقدس دارد:

«در حالي كه اسلام و اماكن مقدسه ي آن مورد تهديد و تجاوز قرار

[ صفحه 42]

گرفته، هيچ فرد مسلماني نمي تواند در مقابل آن بي تفاوت باشد.» [42] .

بنابراين از ديدگاه حضرت امام (ره)، مرز جغرافيايي فرع از مرز عقيده است و مسلمانان بايد در همه ي نقاط جهان از موجوديت اسلام و منافع مسلمين دفاع كنند.دفاع در سنگر عقيده، تكليفي دائمي است و به مرز جغرافيايي محدود نمي شود؛ به طوري كه امام

راحل (ره) حكيمانه ترين و زيباترين عبارت را در اين باره بيان فرمودند:

«جنگ ما جنگ عقيده است و جغرافيا و مرز نمي شناسد». [43] .

(ره) بر اساس

[ صفحه 43]

همين آيه ي قرآن در رابطه ي با جنگ تحميلي رژيم عراق عليه ايران اسلامي فرمودند:

«بر كدام مملكت اسلامي پوشيده است كه اين معنا كه صدام به ما بغي كرده است و طغيان كرده است و ظلم كرده است و هجوم كرده است..... در عين حالي كه مي بينند كه او طغيان كرده است و هجوم كرده است بر يك مملكت اسلامي، بدون جهت، بدون يك حجت، با او اعلام موافقت مي كنند يا بعضي پشتيباني مي كنند... بر همه ي دولتهاي اسلامي به نص قرآن واجب است كه مقابله كنند با دولت عراق تا برگردد به ذكر خدا و امر خدا.» [45] .

موضع اميرالمؤمنين علي «عليه السلام» در جنگ صفين، شاهد ديگري بر اين مطلب است.وقتي از امام درباره تأخير حمله در جنگ صفين سئوال مي شود، مي فرمايد:

فو الله ما دفعت الحرب يوما الا و انا اطمع ان تلحق بي طائفة فتهتدي بي و تعشوا الي ضوئي و ذلك احب الي من ان اقتلها علي ضلالها و ان كانت تبوء باثامها. [46] .

«سوگند به خدا! من حمله را هيچ روز به تأخير نيانداختم، مگر اين كه طمع داشتم گروهي به من ملحق گردند و به وسيله ي من هدايت شوند و در پرتور نور من، بينايي يابند و اين وضعيت پيش من، محبوبتر است تا اين كه آنها را بر گمراهيشان بكشم، گرچه كشته شدنشان نتيجه ي گناه خودشان باشد.»

البته اين مهلت در صورتي جايز است كه باغيان براي ضربه زدن به سپاه اسلام تجديد قوا نكنند؛ در اين صورت تأخير جايز نيست. اما مهلت

براي انديشيدن، همانگونه كه مولاي متقيان «عليه السلام» فرمودند، كار پسنديده اي است.

تنها مربوط به خداست، او فرمان داده كه جز وي را نپرستيد. اين است دين استوار ولي اكثر مردم نمي دانند.»

و به هيچ روي، هويت ملي و استقلال سياسي براي آنان قائل نيست.

نگاهي به وضعيت سياسي كشورهاي وابسته، همواره اين واقعيت را آشكار مي سازد. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد:

و لا يزالون يقاتلونكم حتي يردوكم عن دينكم ان استطاعوا [54] .

[ صفحه 46]

«(دشمنان) همواره با شما مقاتله مي كنند تا اگر بتوانند شما را از دينتان بازگردانند».

امام راحل (ره) نيز بر اساس اين آيه ي شريف فرمودند:

«آنان مرزي جز عدول از همه ي هويتها و ارزشهاي معنوي و الهي مان نمي شناسند. به گفته ي قرآن كريم هرگز دست از مقاتله و ستيز با شما برنمي دارند، مگر اين كه شما را از دينتتان برگردانند. ما چه بخواهيم، چه نخواهيم، صهيونيستها و آمريكا و شوروي در تعقيب مان خواهند بود تا هويت ديني و شرافت مكتبي مان را لكه دار نمايند.» [55] .

از اين رو امام راحل(ره) مبارزه ي دائمي و همه جانبه با كفر و استكبار جهاني را از اهداف استراتژيك نظام جمهوري اسلامي در سياست خارجي دانسته، سازش با آنان را از محالات مي داند:

«كسي تصور نكند كه ما راه سازش با جهان خواران را نمي دانيم؛ ولي هيهات كه خادمان اسلام به ملت خود خيانت كنند. آن چيزي كه در سرشت و روحانيت واقعي نيست، سازش و تسليم شدن در برابر كفر و شرك است كه اگر بند بند استخوانهايمان را جدا سازند، اگر سرمان را بالاي دار برند، اگر زنده زنده در شعله هاي آتش مان بسوزانند، اگر زن و فرزندان و هستي مان را در جلوي ديدگانمان به اسارت و غارت برند، هرگز امان نامه ي كفر و شرك را امضا

نمي كنيم». [56] .

فلسطيني را با دل احساسي مي كردند و بدين حد در برابر جنايات اسرائيل بي تفاوت نبودند، تاكنون بارها اسرائيل را از صحنه ي گيتي و محو و نابود كرده بودند.

را به دوش مي كشد، انتظار مي رفت كه در مقابل تجاوز آشكار رژيم عراق بي تفاوت باشد؟ در حالي كه هويت اين نظام، به حق و عدل اسلامي وابسته است و صلح واقعي هم در پرتو اين دو عنصر محقق مي شود. از اين رو امام راحل (ره) درباره ي تجاوز رژيم عراق به جمهوري اسلامي ايران فرمودند:

ملت ما در مقابل حق و عدالت تسليم است؛ چنانچه در مقابل ظلم و جور ايستاده است؛ ما انتظار داريم تا هيأتي به تجاوزات و جنايات رسيدگي كامل نمايد و ظالم و متجاوز را معرفي نموده و با آن طوري عمل كنند تا عبرتي براي متجاوزان به حقوق بشر گردد و با اين شيوه نيز مي توان صلح و آرامش را به جهان برگرداند.» [60] .

راحل (ره) در فرمان برائت فرمودند:

«فرياد برائت ما، فرياد برائت همه ي مردماني است كه ديگر تحمل تفرعن آمريكا و حضور سلطه طلبانه ي آن را از دست داده اند و نمي خواهند صداي خشم و نفرتشان، براي ابد در گلوهايشان خاموش و افسرده بماند و اراده كرده اند كه آزاد زندگي كنند و آزاد بميرند و فريادگر نسلها باشند.» [61] .

همچنين امام راحل (ره) راه حفظ منافع بين المللي جهان اسلام و قطع دستهاي سلطه گر را، عمل به قرآن كريم و احكام نوراني اسلام و الگوگيري از شيوه ي پيشوايان دين مي داند:

«آيا براي علماي كشورهاي اسلامي ننگ آور نيست كه با داشتن قرآن كريم و نوراني اسلام و سنت پيامبر و ائمه معصومين (عليهم السلام)، احكام و مقررات كفر و در ممالك اسلامي تحت نفوذ آنان پياده شود و تصميمات ديكته شده ي صاحبان زر و زور و تزوير و مخالفان واقعي اسلام اجرا گردد و سياست گذران كرملين و يا واشنگتن، دستورالعمل براي ممالك اسلامي صادر كنند؟» [62] .

[ صفحه 53]

شناختند، قهرا به آن روي مي آورند و ما چيزي جز پياده شدن احكام اسلام در جهان نمي خواهيم.» [64] .

همچنين امام (ره) كساني را كه با برداشت غلط از صدور انقلاب، ايران اسلامي را به كشورگشايي متهم مي سازند، خصوصا دشمنان انقلاب را مورد خطاب قرار داده و مي فرمايند:

«مايي كه مي خواهيم اسلام در همه جا باشد و اسلام صادر بشود، ما كه نمي گوييم كه مي خواهيم با سر نيزه صادر بكنيم. ما مي خواهيم يك الگويي از اسلام در عالم، ولو يك الگوي ناقصي باشد، نشان دهيم كه همه ي عقلاي عالم... همه ي ملتهاي مظلوم بفهمند كه اسلام چي آورده و در دنيا چه مي خواهد بكند.» [65] .

بدين ترتيب هدف از صدور انقلاب اسلامي، ارائه الگوي زندگي و كشورداري، بر اساس موازين اسلام است، نه كشورگشايي و لشكركشي كه استكبار جهاني و عوامل او،از روي كينه و دشمني با اسلام، به تبليغ آن مي پردازند.

دشمن را در هر شرايطي به خطر انداخته و آرامش خاطر را از آنان سلب نماييم:

«من باز مي گويم همه مسؤولان نظام و مردم ايران بايد بدانند كه

[ صفحه 56]

غرب و شرق، تا شما را از هويت اسلاميتان، به خيال خام خودشان، بيرون نبرند، آرام نخواهند نشست. نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شويد و نه از قطع ارتباط با آنان رنجور. هميشه با بصيرت و چشماني باز، به دشمنان خيره شويد و آنان را آرام نگذاريد كه اگر آرام گذاريد، لحظه اي آرامتان نمي گذراند.» [66] .

همچنين امام راحل (ره) مبارزه دائمي با قدرتهاي فاسد جهان را از اهداف ثابت و پايدار سياست خارجي ايران اسلامي دانسته، پيروزي انقلاب اسلامي و قطع سلطه ي اجانب را آغاز راه مبارزه قلمداد نموده اند:

«من بار ديگر از مسؤولان نظام جمهوري اسلامي مي خواهم كه از هيچ كس و از هيچ چيز، جز خداي بزرگ، نترسند و كمرها را ببندند و دست از مبارزه و جهاد عليه فساد و فحشا و سرمايه داري غرب و پوچي و تجاوز كمونسيم نكشند. ما هنوز در قدمهاي اول مبارزه جهاني خود عليه غرب و شرقيم.» [67] .

داده است. جهانخوران و سرمايه داران و وابستگان آنان توقع دارند كه ما شكسته شدن نونهالان و به چاه افتادن مظلومان را نظاره كنيم و هشدار ندهيم و حال آنكه اين وظيفه ي اوليه ما و انقلاب اسلامي ماست كه در سراسر جهان صدا زنيم كه اي خواب رفتگان! اي غفلت زدگان! بيدار شويد و به اطراف خود نگاه كنيد كه در كنار

[ صفحه 57]

لانه هاي گرگ منزل گرفته ايد.... آمريكا و شوروي در كمين نشسته اند و تا نابودي كاملتان از شما دست بر نخواهند داشت... و امروز همه ي مصيبت و عزاي امريكا و شوروي و غرب در اين است كه نه تنها ملت ايران از تحت الحمايگي آنان خارج شده است كه ديگران را هم به خروج از سلطه ي جباران دعوت مي كند.» [68] .

و تعالي آن قدر مقدورات به اين كشورهاي اسلامي داده است. چه از جهات معنوي و چه از جهات مادي، كه اگر بفهمند اين حكومتها و توجه به مسائل پيدا بكنند، قدرتي هستند كه در مقابل آنها قدرت ديگري اندك است.» [73] .

عالم است.» [76] .

همچنين امام راحل (ره) مبارزه با ابرقدرتها را در جهت تحقق سياست بين المللي اسلام، امري ضروري دانسته، معتقدند كه شرط اعتلاي كلمة الله، پايه ريزي حكومت بر اساس سياست، «نه شرقي و نه غربي» است:

«بايد تمامي قدرتها و ابرقدرتها بدانند كه ما تا آخرين نفر و تا آخرين منزل و تا آخرين قطره ي خون براي اعلاي كلمة الله ايستاده ايم و بر خلاف ميل تمامي آنان، حكومت نه شرقي و نه غربي را در اكثر كشورهاي جهان پايه ريزي خواهيم نمود.» [77] .

كه در زمان شاه مخلوع هم ايجاد خوف كرده بودند و آن، به واسطه ي همان ايجاد خوف سر جاي خودش نشسته بود و به خيال خودش سلطنت

[ صفحه 62]

مي كرد. وقتي اين خوف شكسته شد، ديديم كه تو خالي بود؛ واقعيت آن طوري كه مي گفتند، نداشت. قدرتهاي ديگر هم همين طور است. خيال نكنيد كه اينها شاخ و دم خيلي بزرگي دارند؛ اينها هم همين طورهاست.» [78] .

قهر آنان گرفتار نشوند. ايشان از ياران حضرت مهدي «عليه السلام» هستند از ائمه معصومين «عليهم السلام» نقل شده است:

ولو مرو بجبال الحديد لقطعوها، لا يكفون سيوفهم حتي يرضي الله عزوجل [89] .

«اگر اين ياران، به كوههايي از آهن و فولاد عبور كنند، آن را خرد مي كنند اسلحه هايشان را بر زمين نمي گذارند تا آن هنگام كه خدا راضي شود.»

بر همين اساس امام راحل (ره) نيز فرمودند:

«ما مأمور به وظيفه هستيم، نه مأمور به نتيجه» [90] .

انتقال تجارب نظامي و دفاعي به كليه ي آحاد ملت و مدافعان انقلاب باشد.» [92] .

همچنين امام راحل (ره)فرمودند:

«مملكت اسلامي بايد همه اش نظامي باشد و... همه جا بايد اين طور بشود كه يك مملكتي كه 20 ميليون جوان دارد، بايد 20 ميليون تفنگدار داشته باشد و 20 ميليون ارتش داشته باشد و يك

[ صفحه 71]

چنين مملكتي، آسيب پذير نيست». [93] .

در نگاه امام راحل (ره)، بعد از خداي متعال اتكاء به نيروي مقاومت مردمي، يكي از منابع مهم دفاع همه جانبه به حساب مي آيد. همجوشي و اتحاد ملت با مسؤولان قواي مسلح، توان دفاعي شكست ناپذيري را در مقابل حملات دشمن ايجاد مي نمايد. امام (ره) اراده ي عمومي ملت را خلل ناپذير دانسته و مي فرمايد: «وقتي ملت يك چيزي را اراده بكند، همه با هم، مصمم، ملت يك كاري را بخواهد،هيچ قوه اي نمي تواند جلويش بايستد. همه ي قوا شكست خوردند و در مقابل ملت.» [94] .

بدون شك يكي از ابعاد انقلاب اسلامي كه در پيروزي آن سهم بسزايي داشته، حضور يكپارچه ي مردم در صحنه بوده است. امام راحل (ره)نيز با اتكاء بر همين مردم توانست نظام ستمشاهي را سرنگون كند و سپس در برابر گروهكهاي تجزيه طلب و شيطنت هاي منافقين و مهمتر از همه، در جنگ تحميلي به پيروزيهاي بزرگ نايل گردد.

رمز فراخواني و بسيج ميليوني توده ها را بايد در دم ملكوتي و روح مسيحيايي امام بزرگوار جستجو كرد و به عنوان نظريه ي نوين در فلسفه سياسي و به بحث و تحليل درباره ي آن پرداخت. مهم آن كه در اين منظر، هويت صنفي نيروها مدنظر

نيست، بلكه؛ اتحاد همه نيروها، اعم از سپاه و ارتش، در بستر اراده ي عمومي ملت مورد نظر و تأكيد امام خميني (ره) بوده است.

امام راحل (ره)با انتخاب استراتژي بسيج همگاني در جنگ تحميلي، توانست معادلات نظامي دشمنان انقلاب اسلامي را بر هم زند و سر فصلي نوين در فرايند مقابله نظامي ايجاد كند و بهره ي مناسب را از هشت سال دفاع مقدس برگيرد. اطمينان معظم له به مردم در حدي است كه اراده ي خدا را در اراده ي مردان مؤمن و خداجو متبلور مي داند و آمادگي همه جانبه ي آنان در سنگرهاي دفاع از اسلام و ارزش هاي انساني را در هر شرايطي ضروري مي داند:

«.....واجب است كه پيشكوستان جهاد و شهادت در همه صحنه ها

[ صفحه 72]

حاضر و آماده باشند.» [95] .

بنابراين، امام (ره) با همه عشق و علاقه اي كه به مردم داشتند، گذشته از فداكاري و ايثار آنان در راه اسلام و نظام جمهوري اسلامي، آمادگي دفاعي و استقامت آنان را مهمترين سد و حصار تسخير ناپذير در برابر تهاجمات بيگانه مي دانستند و معتقد بودند كه اين اولين و مهمترين گام دفاع همه جانبه است:

«ارتش بيست ميليوني و بسيج عمومي كه با سازماندهي خود ملت مجهز مي شود، آماده ي فداكاري در راه اسلام و كشور است.. امروز ملت ما در كمك به اداره ي كشور و سازماندهي آن مهيا و فعالند.» [96] .

بدين ترتيب، بسيج همگاني در سياست دفاعي امام راحل (ره)بسيار مهم است و نياز به بحث و تحليل در نوشتاري جداگانه دارد؛ به طوري كه هويت انديشه ي دفاعي امام راحل (ره)، بدون

توجه به آن روشن نخواهد شد.

بشريت، صلاحيت تسليح شدن را ندارند؛ بلكه اسلحه بايد در دست افراد صالح و شايسته باشد:

«صلحا بايد اسلحه داشته باشند.» [98] .

اعلام نمودند؛ كه دوباره امريكا همان تيغي كه به دست محمدرضا خان سپرده بود، در كف صدام، اين زنگي مست نهاد...» [100] .

به طوري كه ملاحظه مي شود، امام راحل (ره) در اين عبارات موجز و در عين حال كامل، شيوه ي مبارزه ي امريكا با انقلاب اسلامي را از آغاز تا جنگ تحميلي بيان مي نمايند.

[ صفحه 77]

مي باشند كه در دستگاههاي دولتي با حقوق محدود، مشغول خدمت هستند. اين كارمندان زحمتكش، اكثر قريب باتفاقشان، درآمد ديگري ندارند و به حقيقت از قشر محروم هستند» [102] .

[ صفحه 79]

در حد متعارف و معقول آن خوب است. آنچه مذموم

[ صفحه 80]

است، زياده خواهي و تلاش براي كسب درآمده هاي مازاد بر نياز است كه از نظر امام راحل (ره) پسنديده نيست؛ بلكه آن را عاملي مهم در غفلت مردم و مسؤلان از اهداف انقلاب اسلامي مي داند:

«مسائل اقتصادي و مادي، اگر لحظه اي مسؤولين را از وظيفه اي كه بر عهده دارند منصرف كند، خطري بزرگ و خيانتي سهمگين را به دنبال دارد. بايد دولت جمهوري اسلامي، تمامي سعي و توان خود را در اداره ي هر جه بهتر بنمايد؛ ولي اين بدان معنا نيست كه آنها را از اهداف عظيم انقلاب كه ايجاد حكومت جهاني اسلام است، منصرف كند.» [106] .

پيشرفته، دست خود را پيش ديگران دراز كنيد و به دريوزگي عمر بگذارنيد، قدرت ابتكار و پيشرفت در اختراعات، در شما شكوفا نخواهد شد.» [116] .

[ صفحه 84]

«بايد به خود بباورانيم كه اگر يك ملت بخواهند بدون وابستگيها زندگي كنند، مي توانند،» [117] .

با آغوش باز اين انزوا را مي پذيريم، تا انزوا نباشد، افكار شما به راه نمي افتد، مغزهاي شما، از مغز آمريكايي كوچكتر نيست؛ لكن شما را از انزوا بيرون آوردند و مرتبط كردند، تا آخر قيامت شما بايد منزوي آنوقف باشيد، وابسته، افكارتان اصلا به راه نيفتد، مغزهايتان بخشكد آنجا و هيچ راه عمل نكنيد.» [125] .

آدم ساز اسلام است.

مسلمانان چه بخواهند و چه نخواهند، در ميدان مبارزه حضور دارند و اگر به خود نيايند و ضربه به جبهه كفر وارد نكنند، قهرا بايد ضربات پي درپي جبهه ي كفر را دريافت كنند و اين واقعيتي است كه جاي هيچ انكار و حتي ترديد در آن وجود ندارد. به همين دليل، امام راحل (ره) معتقد بودند كه در عرصه فرهنگ، ما بايد به جاي قبول ضربه از دشمن، نخستين ضربه را وارد كنيم و از طرفي اعتقاد داشتند كه اسلام به دليل غناي فرهنگي، سرانجام پيروز ميدان است. به طور كلي امام راحل (ره) در زمينه ي تقابل فرهنگي عميقا به مباني زير پايبند بودند:

ترسيم اهداف عالي اسلام، آنچه را كه وظيفه ي خود مي داند، با صراحت عمل مي كند و در اين رهگذر به واكنشهاي منفي يا تعبيرهاي نادرست دشمنان اعتنايي ندارد؛ به طوري كه فرمودند:

«در سياست خارجي و بين المللي اسلامي مان بارها اعلام كرده ايم كه درصدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و كم كردن سلطه ي جهانخواران بوده و هستيم؛ حال اگر نوكران آمريكا، نام اين سياست را توسعه طلبي و تفكر تشكيل امپراتوري بزرگ مي گذارند، از آن باك نداريم و استقبال مي كنيم.» [137] .

[ صفحه 94]

اعلام مي كنم كه اگر جهانخواران بخواهند در مقابل دين ما بايستند، ما در مقابل همه ي دنياي آنان خواهيم ايستاد و تا نابودي تمام آنان، از پاي نخواهيم نشست؛ يا همه آزاد مي شويم و يا به آزادي بزرگتري (كه شهادت است) مي رسيم. در هر حال پيروزي و موفقيت با ماست.» [139] .

امام راحل (ره)كه همواره عشق به اسلام و شور حماسه و فداكاري در قلب و روح آسماني اش مي جوشيد، درباره ي خود چنين فرمود:

«من خون و جان ناقابل خويش را براي اداي واجب حق و فريضه ي دفاع از مسلمانان آماده نموده ام و در انتظار فوز عظيم شهادتم. قدرتها و ابرقدرتها و نوكران آنان مطمئن باشند كه اگر خميني يكه و تنها هم بماند، به راه خود كه راه مبارزه با كفر و ظلم و شرك و بت پرستي است، ادامه مي دهد و به ياري خدا در كنار

[ صفحه 95]

بسيجيان جهان اسلام، اين پابرهنه هاي مغضوب ديكتاتورها، خواب راحت را از ديدگان جهانخواران و سرسپردگاني كه به ستم و ظلم خويشتن اصرار مي نمايند، سلب خواهد كرد.» [140] .

آنان القا كرده اند كه بدون وابستگي و كمك كشورهاي قدرتمند، قادر به ادامه ي حيات نيستند. در واقع اين كشورها روحيه ي اعتماد به نفس را از كشورهاي عقب نگهداشته شده گرفته، آنها را مرعوب فرهنگ و تمدن خويش ساخته اند. اگر فرهنگ يك جامعه نتواند هويت از دست رفته و حس اعتماد و خودباوري را در دل و جان مردم خود بدمد، هيچ گاه هيبت و نخوت قدرتهاي بزرگ درهم شكسته نخواهد شد و وابستگي و اسارت، همواره ميراث ملي و فرهنگي كشورهاي ضعيف را به يغما خواهد برد. امام راحل (ره) فرمودند:

«فرهنگ اساس ملت است: اساس مليت يك ملت است؛ اساس استقلال يك ملت است و لهذا آنها كوشش كرده اند كه فرهنگ ما را استعماري كنند. با تبلغيات خودشان ماها را ترساندند كه از خودمان مي ترسيديم؛ به خودمان اعتماد نداشتيم. اگر يك كسي مريضي مي شد، مي گفتيم بايد برود خارج؛ در صورتي كه طبيب داشتيم... بايد ارتش ما را خارجيها اداره كنند، بايد نفت مان را خارجيها بيايند اداره كنند.... مغزهاي ما را شستشو كردند. اعتماد به نفس را از بين بردند». [141] .

[ صفحه 96]

افراد يك ملت است. و به همين دليل، در جهان كنوني دشمنان براي تهاجم به كشوري، فرهنگ آن كشور را بهترين بستر براي اجراي اهداف خود مي دانند و پيش از هر اقدام نظامي در مرزهاي جغرافيايي آن كشور، مرزهاي فرهنگي آن را مورد يورش قرار مي دهند.

بدين ترتيب، فرهنگ همانند رودخانه اي است كه آب آن از مجاري مختلف به حوض منازل افراد مي رود. اگر آب اين رودخانه گل آلود شد، تنها با تصفيه و پالايش آب حوضچه هاي منازل، مشكل حل نمي شود. بايد علت آلوده شدن آب روخانه را پيدا كرد و درصدد رفع آن برآمد.

هر انساني دوست دارد كه فرزندان جوان و نوجوانش درست تربيت شوند و از لغزشها و خطاهاي فاحش به دور باشند. تحقق اين امر تنها به اين نيست كه در همه حال مراقب فرزندان باشيم؛ كه اين كار نه ممكن است و نه مفيد. بايد ريشه هاي فساد را قطع كرد و راه نفوذ انديشه هاي ناصواب و ويرانگر را بست و اين مأموريت بزرگ به عهده ي فرهنگ جامعه است كه با تقويت مباني اعتقاد و اخلاقي جوانان سد محكمي در برابر امواج تهاجم دشمن برپا سازد. بنابراين تنها با فراگير كردن مباني اعتقادي و ارزشهاي اخلاقي در فرهنگ جامعه مي توان سلامت افراد آن، بويژه جوانان را تضمين كرده و و از اسارت انواع وابستگيها رهايشان ساخت. درد امروز جوامع، وابستگي روحي و خودباختگي در برابر بيگانگان است، و تنها دين باوري است كه انسان را از وابستگي به غير خدا و خودباختگي نجات مي دهد. امام راحل (ره) در همين باره فرمودند:

«ما يك وابستگي روحي پيدا كرديم، اين وابستگي روحي

از همه ي

[ صفحه 97]

چيزها براي ما بدتر است.» [142] .

همچنين ايشان اولين گام در راه احياي فرهنگ، اصلاح نظام تربيتي جامعه و تضمين تحقق برنامه هاي اسلامي را ريشه كن كردن همه ي عوامل فساد مي داند:

«اولين اقدام اين است كه همه ي عوامل فساد و مهمتر اين كه همه ي انگيزه هاي فساد در زمينه هاي اجتماعي و اقتصادي و ساير زمينه ها با كمال جديث بايد ريشه كن شود.» [143] .

خون خويش با آنان شديدا مي جنگيم؛ چرا كه ما مرد جنگيم. ما انقلابمان را به تمام جهان صادر مي كنيم؛ چرا كه انقلاب ما اسلامي است و تا بانگ لا اله الا الله و محمد رسول الله بر تمام جهان طنين نيفكند، مبارزه هست و تا مبارزه در هر كجاي جهان عليه مستكبرين هست، ما

[ صفحه 98]

هستيم» [144] .

مصلحت گرايي و مماشات، يا نرمش از موضع ضعف، هيچ گاه در تفكر فرهنگي امام راحل (ره) جايي پيدا نكرد و ايشان همواره با لحن عتاب آميز و نهيب ملكوتي خويش، زلزله بر كاخهاي ستمگران و جهانخواران مي افكند:

«قدرتها و ابرقدرتها بدانند كه ما تا آخرين نفر و تا آخرين منزل و تا آخرين قطره ي خون، براي اعلاي كلمة الله ايستاده ايم و بر خلاف ميل تمامي آنان، حكومت نه شرقي و نه غربي را در اكثر كشورهاي جهان پايه ريزي خواهيم نمود.» [145] .

امام راحل (ره) با اعلام روشن اهداف انقلاب اسلامي و هجوم به دنياي كفر و استكبار آنان را در لاك خود فرو برد. عدم درك بيانات پيامبر گونه ي امام راحل (ره) و ندانستن شيوه ي مقابله با آن، ابرقدرتها را در موضع انفعال و سردرگمي قرار داد؛ به طوري كه با همه ي امكانات مادي و تكنولوژي، در برابر حملات فرهنگي امام راحل (ره) ايستادند؛ غافل از اين كه مرز نفوذ پيام الهي امام (ره)، دلهاي تشنه ي حق و عدالت است.

مي تواند بر اهداف فرهنگي جامعه خدشه وارد نمايد. از اين جهت، هدف فرهنگي منهاي راهبرد فرهنگي، قابل تعقيب و دسترسي نخواهد بود. مهمترين راهبردهاي فرهنگي از نظر امام خميني (ره) را مي توان به شرح زير خلاصه كرد:

[ صفحه 101]

دانشجويان عزيز، بايد درك و شناخت آنان را نسبت به شگردهاي دشمنان انقلاب اسلامي ارتقا داد، تا با عناصر فاسد و مروجين فرهنگ بيگانه و در محيط دانشگاه مبارزه كنند.

امام راحل (ره)ريشه ي توطئه ي و نقشه دشمنان را از دبستان تا دانشگاه دانسته و هدف عمده ي آنان را، ايجاد بدبيني نسبت به اسلام و روحانيت ترسيم فرمودند:

در گذشته از يك طرف از دبستانها تا دانشگاهها كوشش شد كه معلمان و دبيران و اساتيد و رؤساي دانشگاهها از بين غربزدگان يا شرق زدگان و منحرفان از اسلام و ساير اديان انتخاب و به كار گماشته شوند و متعهدان مؤمن در اقليت قرار گيرند كه قشر مؤثر را كه در آتيه حكومت را به دست مي گيرند، از كودكي تا نوجواني و جواني طوري تربيت كنند كه از اديان مطلقا و اسلام بخصوص و از وابستگان به اديان، خصوصا روحانيون و مبلغان متنفر باشند.» [151] .

بر اين اساس، تبليغ و تعليم براي جوانان و تلاش براي سلامت محيطهاي آموزشي و فرهنگي، هويتي ملي و شرعي پيدا مي كند، چنانچه امام راحل (ره) فرمودند: «الآن حجت بر ما بيشتر است و اهميت تبليغات هم زيادتر. نتيجه اين كه تبليغ يك حرفه نيست؛ منبع درآمد نيست. مراسمهاي بي روح و بي محتوا نيست؛ يك وظيفه ي الهي است.» [152] .

همچنين امام راحل (ره) براي وسايل ارتباط جمعي، بويژه راديو و تلويزيون نقش تبليغي مؤثري قائل بودند:

«مي تواند اين دستگاه با اندك انحرافي، ميليونها مردم را منحرف كند و با اندك اشتباهي، مردم را به اشتباه بيندازد... دستگاهي است كه با صحت

آن، بسياري از مردم در داخل و خارج صحيح مي شوند و با فساد آن، فاسد مي شوند.» [153] .

جوانان ما را از مضرات و تأثيرات تهاجم فرهنگي حفظ كند و نيروي خلاق و كارآمد آنها را به استخدام جامعه و اهداف ملي و ديني آن درآورد. آنچه به عنوان

[ صفحه 103]

فرهنگ بسيجي امروز در جامعه ي ما موضوعيت پيدا كرده، بهترين راه نجات و هدايت جوانان است كه بايد با همت و پشتكار و مسؤولان و دلتمردان به اجرا درآيد.

فقر و محروميت و استضعاف را چشيده باشند. فقرا و متدينين بي بضاعت، گردانندگان و برپادارندگان واقعي انقلابها هستند» [156] .

تحليل محتواي اين فراز از بيانات گهربار امام راحل (ره) به قدري عميق و پرجاذبه است كه از جهتي مي توان آن را عصاره ي راهبرد و ملخص سياست دفاعي معظم له و منشور حفظ ارزشها و دستاوردهاي هشت سال دفاع مقدس به شمار آورد كه بي شك عدول از اين شيوه پيامدهاي مرگباري را به دنبال خواهد داشت. اگر به

[ صفحه 104]

جاي تقويت انگيزه هاي دفاعي جامعه، به رفاه و دنياخواهي رو آوريم يا به جاي حمايت از محرومين، ناخواسته سرمايه داران را تقويت كنيم،آن روز نه تنها از خط مبارزه عدول كرده ايم، بلكه بايد شاهد مرگ تدريجي ارزشهاي انقلاب اسلامي و دفاع مقدس نيز باشيم؛ چنانچه امام راحل (ره) فرمودند:

«خدا نياورد آن روزي را كه سياست ما و سياست مسؤولين كشور ما، پشت كردن به دفاع از محرومين و رو آوردن به حمايت از سرمايه دارها گردد و اغنيا و ثروتمندان از اعتبار بيشتري برخوردار شوند.» [157] .

مروري كوتاه در تاريخ صدر اسلام و بررسي سير حوادث، پس از عروج ملكوتي رسول اكرم (صلي الله عليه و آله)، گواه اين واقعيت است كه آفت بزرگ اسلام و جامعه ي اسلامي، توسعه ي فرهنگ رفاه طلبي و تكاثر بوده است. بسياري از بزرگان قوم با سوء استفاده از موقعيتها، كاسب منشي و حرامخواري، به زراندوزان و ملاكان بزرگ مبدل گشتند و آن چنان فرهنگ جامعه را تحت تأثير قرار دادند كه ملاك ارزش در همه جا دينار و زر سرخ بوده است؛

به گونه اي كه حتي فرياد مظلومانه ي مولاي متقيان علي «عليه السلام» و دفاع وي از عدالت و زهد اسلامي نيز نتوانست مانع تهاجم فرهنگ تكاثر و ثروت اندوزي شود. امام راحل (ره)با عنايت به اين پيشينه ي تاريخي و با صراحت تمام، رفاه طلبي را به سان عدول از خط حمايت از محرومان و تبديل جامعه به ميدان عيش و نوش ثروت اندوزان و نشانه ي شكاف عميق در خط مبارزه و دفاع از ارزشهاي اسلامي معرفي مي كرد.

[ صفحه 107]

حرب:

«سردارهاي جنگهاي اسلامي، امام جماعت هم بودند. همان سرداري كه مي فرستادند، حاكم كذا بود، يا مي فرستادند، رئيس لشكر كذا بود، امام جماعت هم بود، آنها صالح بودند.» [159] .

بدين ترتيب فرمانده ي نيروهاي مسلح اسلام بايد مؤمن و معتقد به ارزشهاي اسلامي باشد؛ اگر چنين نباشد، نمي تواند ارتشي مكتبي و الهي را سازماندهي كند. مولاي متقيان علي «عليه السلام» وقتي مالك اشتر را به عنوان حاكم و فرمانده سپاه مصر

[ صفحه 109]

گسيل مي داشت: طي نامه اي به مردم آن سامان چنين فرمودند:

اما بعد بعثت اليكم عبدا من عباد الله لا ينام ايام الخوف و لا ينكل عن الاعداء ساعات الروع. [160] .

«اما بعد، من يكي از بندگان خدا را به سوي شما فرستادم كه به هنگام خوف، خواب به چشم راه نمي دهد و در ساعات ترس و وحشت، از دشمن هراسي ندارد.»

معصيت خدا و روز را در جنگ با خدا آغاز مي كنند.» [161] .

مولاي متقيان علي «عليه السلام» نيز هر گاه فرمان نبرد را صادر مي كرد، به نيروهايش مي فرمود:

فسر إلي بركة الله. [162] .

«با لطف و بركت خداوند متعال و براي اجراي فرمان او حركت كن!»

مأموريت اصلي نيروهاي مسلح، حفظ اسلام در هر شرايط است. بطوريكه امام راحل (ره) فرمودند:

«شما (ارتش و سپاه) يك وضعي داريد؛ هر دو يك وضع داريد؛

[ صفحه 110]

هر دو يك تكليف داريد و آن حفظ اسلام است». [163] .

بديهي است قواي مسلح اگر خودش اسلامي نباشد و ساختار وجودي اش با موازين اخلاقي شكل نگيرد، هرگز نمي تواند حافظ اسلام باشد و اگر هم دفاع كند، به ضرر اسلام تمام مي شود.

تخصصهاي لازم و خصوصا حركت به طرف خودكفايي نظامي غفلت نكنند.» [165] .

و گروهي، با هر اسم و عنوان نبايد وارد شوند.» [167] .

كه نيروهاي مسلح را از ورود به دستجات سياسي و حزبي بازمي دارد، گروهها و دستجات سياسي و حتي گروههاي اسلامي را، از دخالت در امور ارتش و سپاه بر حذر داشته است:

«گروههاي مختلفي كه اسلامي هستند، اين گروههاي اسلامي هم نبايد دخالت در امور ارتش كنند و نبايد در آنجا افراد داشته باشند تا بتوانيد يك عضو صالح و يك ارتش و سپاه پاسداران منسجم و صالح و قدرتمند باشيد. [171] .

البته عدم دخالت نيروهاي مسلح در امور سياسي، به معناي نداشتن دانش سياسي نيست؛ يك استراتژيست نظامي بايد از مسائل سياسي كشور و جهان مطلع باشد؛ در غير اين صورت وي نمي تواند يك نيروي كارآمد و مؤثر به شمار آيد. امام راحل (ره)نيز بر ارتقاي دانش عقيدتي و سياسي نيروهاي مسلح تأكيد فراوان داشتند. حمايت از مواضع سياسي نظام و درك رهنمودهاي مقام ولايت، مستلزم دانش و اطلاعات وسيع سياسي است كه هر فرد نظامي بايد از آن بهره مند باشد.

تخلف از قانون است و من اميدوارم با برادري و حفظ نظام و حذف خشونت، قواي مسلح اسلامي آسيب ناپذير شود.» [172] .

بايد صادقانه تلاش كنند و هم اين كه مردم بايد در سپاسگزاري و حمايت اجتماعي و فرهنگي، نيروهاي مسلح را در اولويت قرار دهند تا آنان در هر شرايطي، با طيب خاطر، براي فداكاري و مجاهدت آماده باشند.

[ صفحه 119]

كه در شما هست، كه آن ايمان به خداست، خبر ندارند، لذا دائم مي گويند «ما داراي موشك هستيم.». آنها داراي موشك هستند، و ايمان ندارند؛ شما ايمان داريد. قلبهايتان با مبدأ نور و قدرت پيوند خورده است؛ پيوندي ناگسستي.» [175] .

اين فرمايش امام راحل (ره) در واقع تحقق آيه ي ذيل است كه در نبرد دليرانه ي رزمندگان ما مصداق عيني پيدا كرد:

ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائكة الا تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنة التي كنتم توعدون. [176] .

«محققا آناني كه گفتند پروردگار ما خداي يكتا است و بر اين پيمان استوار ماندند، فرشتگان رحمت الهي بر آنها نازل شوند و گويند دگير هيچ ترس و اندوهي از گذشته ي خود نداشته باشيد و شما را به آن بهشتي كه وعده داده شده ايد، بشارت باد.

يحب الصابرين [177] .

«چه بسيار پيش آمده كه پيامبري جمع كثيري از پيروانش در جنگ كشته شده است و با اين حال، اهل ايمان با سختيهاي كه در راه خدا به آنها رسيد، مقاومت كردند و هرگز بيمناك و زبون نشدند و سر به زير بار دشمن فرود نياوردند و راه صبر و ثبات و پيش گرفتند كه خداوند صابران را دوست مي دارد.»

بنابراين لازمه ي سرافرازي و استقلال و تسليم نشدن در برابر دشمن، مقاومت و پايداري آگاهانه است، از اين رو امت پيامبر «صلي الله عليه و آله» سختيها و فشارهاي دشمن را تحمل كردند؛ لكن تن به سازش ذلت بار ندادند و حفظ استقلال و شرف و آزادي ملت براي آنها از هر چيزي مهمتر بود. از اين جهت امام راحل (ره)فرمودند:

«اگر ما تسليم امريكا و ابرقدرتها مي شديم، ممكن بود امنيت و رفاه ظاهري درست مي شد و قبرستانهاي ما پر از شهداي عزيز ما نمي گرديد؛ ولي مسلما استقلال و آزادي و شرافتمان از بين مي رفت» [178] .

بدين ترتيب بينش و آگاهي لازمه ي مدافعان و جنگجويان در حوزه ي اسلام است. آگاهي و بصيرت نه تنها بازوي ايمان است، بلكه توان دفاعي مدافعان را نيز افزايش مي دهد، به همين دليل مولاي متقيان علي «عليه السلام» در توصيف رزمندگان اسلام مي فرمايد:

حملوا بصائرهم علي اسيافهم. [179] .

«بينش و آگاهي خود را بر شمشيرهايشان حمل مي كردند.»

122]

مصمم تر و قويتر مي سازد. صبر، صرفا تحمل فشارهاي دشمن، بدون توجه به عوامل فشار و تهديد نيست؛ بلكه صبر به معناي تصميم گيري عاقلانه و حساب شده بر اساس شناخت مواضع و توانمنديهاي دشمن و همچنين با ادامه ي نبرد، دشمن را به استيصال و درماندگي كشاندن است.

بنابراين صبر و استقامت بايد با كوشش آگاهانه و تقويت اراده و انگيزه ي همگاني همراه باشد. چنانچه قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد:

ثم ان ربك للذين هاجروا من بعد ما فتنوا ثم جاهدوا و صبروا ان ربك من بعدها لغفور رحيم.» [180] .

«همانا پروردگار تو با مؤمناني است كه وقتي به فتنه كفار مبتلا شدند، ناگزير از شهر و ديار خود هجرت كردند و در راه دين كوشش مستمر و صبر بسيار نمودند. از اين پس نيز پروردگارت بر آنان بسيار غفور و مهربان خواهد بود.»

بدين ترتيب، زماني كه مجاهدان و مدافعان با هجرت و تلاش آگاهانه و صبر و استقامت و عزم ثابت، پا در ميدان مبارزه مي گذارند، خداوند متعال عزت و قدرت دفاعي آنان را تضمين خواهد كرد. اين اوصاف اخلاقي و روحي مدافعان بايد با طهارت نفس و تصفيه ي باطن تحصيل گردد. امام صادق «عليه السلام» درباره ثبات قدم مؤمن چنين فرمودند:

ان المؤمن اشد من زبر الحديده اذا دخل النار لان و ان المؤمن لو قتل و نشر ثم قتل لم يتغير قلبه. [181] .

«شخص مؤمن از آهن آبديده، محكمتر است؛ زيرا هنگامي كه آهن وارد آتش مي شود، نرم مي گردد؛ اما مؤمن اگر كشته شود و زنده گردد و دوباره به قتل برسد،

قلبش هيچ تغييري نمي كند.».

بنابراين استقامت و عزم ثابت در هر شرايطي، مؤمن را مشمول الطاف الهي مي كند و او را در رسيدن به اهدافش ياري مي دهد، از اين رو جهاد بدون استقامت و پايداري، مدافعان را در دستيابي به هدف ناكام مي گذارد. پس استقامت و اراده ي قوي،

[ صفحه 123]

جوهر و جهاد و مبارزه است. امام راحل (ره)در اين باره فرمودند:

«ملتي كه بخواهد شرافت خودش را حفظ كند، اسلام را كه مبدأ همه شرافتهاست، بخواهد حفظ كند، اين ملت بايد علاوه بر جهاد استقامت در جهاد هم داشته باشد» [182] .

همچنين ايشان در وصف ملت سلحشور و شهيدپرور ايران، كه جهاد را با استقامت و پايداري به هم آميختند، فرمودند:

«و ما ايستاده ايم براب دفاع از كشور خودمان و دفاع از اسلام عزيز در مقابل هر مهاجم، مهاجم مي خواهد ابر قدرت باشد، مي خواهد قدرت كم....» [183] .

قرآن كريم نيز درباره ي ثابت قدمي مدافعان اسلام مي فرمايد:

يا ايها الذين آمنوا اذا لقيتم فئة فاثبتوا و اذكروا و الله كثيرا لعلكم تفلحون [184] .

«اي كساني كه ايمان آورده ايد! هر گاه با گروهي از دشمنان رو به رو شديد، محكم و استوار بايستيد و فراوان خداوند را ياد كنيد؛ نشايد رستگار گرديد.»

انسجام نيروها، بدون اطاعت از فرمانده يا مقام مافوق امكان پذير نيست.

ج - فرمانده يا مقام مسؤول از برجسته ترين افراد مجموعه است كه خيرخواهي و امانت داري و ايثار و از خودگذشتگي او بيش از ديگران است.

[ صفحه 124]

د - از جهات شرعي و قانوني، دستورالعملهايي را متعهد شده است كه اطاعت از مافوق را ضروري دانسته است.

ه - شخص مافوق، الگوي تمام عياري است كه از جهت معنوي و اخلاقي، او را تسليم خود كرده است. بر اساس اين موارد، يك مدافع اسلامي خود را ملزم مي بيند كه در تمامي جهات از مافوق خود اطاعت كند؛ مگر آن كه خلاف بين و آشكاري از او سر بزند كه قاعدتا شرايط را براي تعويض فرمانده فراهم مي كند؛ ولي در شرايط عادي بايد در چارچوب وظايف قانوني و شرعي، تسليم دستورات مافوق باشد. همان گونه كه در دوران دفاع مقدس امام خميني (س) كليه ي امور جنگ را به شوراي عالي دفاع واگذار كرده و فرمودند:

«كليه ي امور مربوط به جنگ، در تحت نظر شوراي عالي دفاع، به اضافه ي يك نفر از نمايندگان از قبل مجلس شوراي اسلامي بايد اداره شود و اين شورا موظف است تمام قواي مسلح را هماهنگ نمايد و هيچ گروه يا شخصي، تخلف از اوامر شوراي مذكور نبايد بكند...» [185] .

حتي امام راحل (ره) فرماندهان را به تعبيري «اولي الامر» دانسته، اطاعت از آنان را واجب قلمداد كرده است:

«اطاعت از يك فرماندهي كه فرمانده ي اسلام است، واجب است به حسب حكم اسلام؛ تخلف حرام است....» [186] .

بنابراين، اطاعت از فرماندهان در اسلام كوركوانه يا بر اساس تهديد و زور نيست؛ بلكه بر اساس معيارهاي ياد شده است؛ ضمن اين كه اسلام حد و مرز اطاعت و تبعيت را مشخص كرده است و هيچ فرماندهي حق ندارد خارج از ضوابط شرعي و قانوني، فرماني صادر كند يا بر اساس ميل و هواي خود، زيردستان را به اطاعت مجبور سازد.

مصرف كنم و شما را تعليم دهم تا از جهل و ناداني نجات يابيد و ترتبيتتان كنم تا فراگيريد؛ اما حق من بر شما اين است كه در بيعت خود با من وفادار باشيد در آشكار و نهان خيرخواهي خود را از دست ندهيد. هر زمان شما را خواستم، به خواسته ي من پاسخ مثبت دهيد و هر گاه فرمان دادم، اطاعت كنيد.»

به طوري كه ملاحظه مي شود، در گستره ي حكومت رهبر الهي، همه اقشار ملت بايد حقوق رهبري را رعايت كنند كه بزرگترين حق او، اطاعت آگاهانه و صادقانه است و اين حق، هرگز به حوزه ي سازمان يا نهاد خاصي محدود نمي شود؛ بلكه هر مسلمان متعهدي بايد در هر شرايط و موقعيتي كه هست، از رهبرش صادقانه اطاعت كند؛ مگر اين كه از حوزه ي اسلام و كشور مسلمين خارج شود.

اما كساني كه در كسوت مدافعان اسلام درمي آيند، بايد فدايي رهبر خود باشند؛ زيرا يك مدافع هوشيار مي داند كه اطاعت و حفظ رهبري، حفاظت از اسلام و بقاي توحيد و آيين حق است؛ چنانچه وقتي در جنگ «احد» جان پيامبر گرامي

[ صفحه 126]

اسلام «صلي الله عليه و آله» در معرض خطر قرار مي گيرد، حضرت علي «عليه السلام» و عده اي ديگر از مجاهدان، گرد وجود پيامبر حلقه مي زنند تا مبادا به آن حضرت آسيبي وارد شود. [189] .

همچنين مولاي متقيان علي «عليه السلام» درباره ي اطاعت خود از رسول گرامي اسلام «صلي الله عليه و آله» مي فرمايد:

و لقد كنا مع رسول الله نقتل ابائنا و ابنائنا و إخواننا و اعمامنا ما يزيدنا ذلك الا ايمانا و تسليما.

[190] .

«ما در ركاب پيامبر «صلي الله عليه و آله» آن چنان مخلصانه مي جنگيديم و براي پيشبرد حق از هيچ چيز باك نداشتيم كه حاضر بوديم پدران، فرزندان، برادران و عموهاي خويش را در اين راه بكشيم، اين كار، جز بر تسليم و ايمان ما نمي افزود.»

بدين ترتيب، جبهه گيري در برابر فرمان مقام رهبري حرام است و هر مسلمان بويژه مدافع اسلام كه در لباس نظامي خدمت مي كند، بايد آگاهانه تسليم فرامين رهبري باشد. البته اين اطاعت به منزله ي نفي مشورت يا ارائه ي نظرات به مقام رهبري نيست؛ چنانچه حضرت علي «عليه السلام» به «ابن عباس» مي فرمايد:

لك ان تشير علي و اري فان عصيتك فأطعني [191] .

«تو حق داري نظر مشورتي خود را به من بگويي و من روي آن بينديشم و تصميم گيري كنم؛ اما اگر بر خلاف نظر تو حكم دادم، بايد از من اطاعت كني.»

جهاد منع كردند؛ ولي او همچنان بر جهاد پافشاري مي كرد. تا اين كه ايشان را نزد رسول خدا «صلي الله عليه و آله» بردند تا مگر آن حضرت او را منصرف كند. وقتي رسول خدا صلي الله عليه و آله» شور و اشتياق «عمرو» را ديد، به فرزندانش فرمود: «مانع او نشويد؛ زيرا او اشتياق شديدي به جهاد دارد، شديد خداوند نعمت شهادت را نصيبش كرده باشد.» «عمرو بن جموح» خوشحال و خندان آماده ي جهاد شد و هنگامي كه از شهر بيرون آمد، چنين دعا مي كرد:

اللهم ارزقني الشهادة و لا تردني الي اهلي

«خداوندا! شهادت را روزي من كن و مرا به خانواده ام بازمگردان.» [192] .

يك مدافع مسلمان مي داند كه هدف از جهاد، اعتلاي كلمه ي حق در جهان است و پاداش اين مجاهدت، جلب رضاي خدا و بهشت جاويدان است. فلذا اگر بر دشمن پيروز شوند، به سعادت و پاداش بزرگي دست يافته اند و اگر شهيد شوند، به جوار رحمت حق نايل خواهند آمد؛ يعني، در هر دو صورت پيروزي و سعادت را نصيب خود خواهند كرد. روشن است كه چنين منطقي، شكست ناپذير است و پيروزي مجاهدان و شكست دشمنان را رقم مي زند.

قرآن كريم نيز با تعبيري زيبا از روحيه ي شهادت طلبي، آن را هنر مرداني مي داند كه زندگي آخرت و رضايت و خشنودي حق تعالي را، بر زندگي محدود و ناپايدار دنيا برگزيدند:

فليقاتل في سبيل الله الذين يشرون الحيوة الدنيا بالاخرة و من يقاتل في سبيل الهل فيقتل او يغلب فسوف نوتيه اجرا عظيما [193] كساني كه حيات دنيا را با آخرت معامله مي كنند، بايد

در راه خدا بجنگند و كسي كه در راه خدا بجگند، كشته شود و يا پيروز گردد، بزودي پاداش عظيمي به او عنايت خواهيم كرد.

امام راحل (ره) نيز با بهره گيري از اين منطق مقدس و جاودانه، يك ملت را به

[ صفحه 128]

صحنه ي معامله با خدا آورد؛ بويژه در دوران دفاع مقدس اين منطق را اتكاي انديشه ي جوانان غيور و بااخلاص قرار داد؛ به طوري كه همه ي آحاد ملت با آشنايي به مكتب سرخ شهادت، رمز بقا و حيات ابدي را دريافته، سيل آسا صحنه هاي نبرد را پر كردند و براي جانفشاني در راه اسلام و قرآن، سر از پا نمي شناختند. تا آن جا كه امام راحل (ره) با استناد به همين روحيه، خطاب به دشمنان انقلاب اسلامي فرمودند:

«اين كوردلان نمي بينند كه در هر شهادتي و در هر جنايتي، ملت متعهد به اسلام و كشور، مصمم تر و در صحنه حاضرترند؟ اينان پس از بمباران شهرها در جنوب و غرب و قتل عامهاي فجيع مردم بي پناه، فرياد جنگ جنگ تا پيروزي را نشنيدند كه ملت وفادار، شهادت را در راه خداوند با آغوش باز پذيرا هستند؟» [194] .

امام راحل (ره) با اشاعه ي فرهنگ شهادت طلبي در مقابل زرق و برق سلاحهاي مدرن و تجهيزات موشكي دشمنان اسلام، به خلق استراتژي روشني دست زد و شكست ناپذيري آن را طي هشت سال دفاع مقدس به اثبات رسانيد. بديهي است منطقي كه در آن مرگ و حيات، هر دو به منزله ي پيروزي است، هرگز شكست نمي پذيرد:

«اگر ما نايل بشويم به فوز شهادت، باكي از اين نداريم كه در

اين صورت درياي پرخروش عالم ما شكست بخوريم؛ شكست صوري، يا پيروز بشويم؛ پيروزي صوري. اگر ما در آن مرحله از سيري كه داريم، پيروز از كار درآييم، مرگ ما پيروزي است و حيات ما نيز پيروزي است.» [195] .

خداوند متعال خالص شود، عيار خلوص در نتيجه نيز بالا رفته و آثار و بركات آن نيز فراگير مي شود. امام راحل (ره)نيز درباره خدايي بودن انگيزه ي مدافعان اسلام چنين فرمودند:

«آن انگيزه اي كه در ارتش و در قواي مسحله ما و پاسدارها و همه ي نيروهايي كه هست؛ نيروي دريايي، نيروي زميني، نيروي هوايي و ساير نيروها كه در ايران هستند؛ انگيزه ي آنها يكي است و اين كه ما براي خدا داريم كار مي كنيم». [197] .

همچنين امام راحل (ره)، با نفي انگيزه هاي مادي و منافع شخصي و كشورگيري و توسعه طلبي در هشت سال دفاع مقدس، انگيزه ي رزمندگان و مدافعان اسلام را تنها خدا دانسته مي فرمود:

«انگيزه ي قدرتهايي كه ما داريم، انگيزه ي اين است كه ما براي خدا جنگ مي كنيم. خدا به ما همه چيز داده؛ ما از او هستيم، و به او هم تحويل مي دهيم.» [198] .

[ صفحه 133]

در بخش گذشته، اوصاف انسان مدافع اسلام و ارزشها را بيان كرده ايم. حال اگر انسان بتواند اوصاف مدافعان از قبيل ايمان و آگاهي، صبر و اطاعت پذيري و... را براحتي تحصيل كند و بسهولت آن را به ديگران منتقل كند،

انساني محرك و مولد خواهد بود.

اگر اين تحرك و تولد همگاني شود؛ يعني، افراد يك جامعه در تحصيل اوصاف

[ صفحه 134]

مدافعان و ايثارگران از يكديگر سبقت بگيرند و بار ارزشهاي ديني و اخلاقي را آگاهانه به دوش بكشند و هويت اجتماعي خود را با جهاد و شهادت طلبي معنا كنند، رفتار جمعي آنان، جو غالب جامعه خواهد شد كه آن را حاكميت فرهنگ دفاع مي گويند. فرهنگ، يك موضوع اجتماعي و فراگير است؛ مثلا عوامل دفاع اگر با هم تركيب شوند و فضاي جامعه را تسخير كنند، به طوري كه اغلب افراد، عشق به جهاد و مبارزه در راه خدا را آمال خود بدانند، جلوه ي زيبايي از فرهنگ دفاع را به نمايش خواهند گذاشت و افرادي كه از اين حلقه خارجند، به دليل حاكميت ارزش دفاعي، خود را به صحنه مي رسانند و پوشيدن لباس دفاع و نشستن در سنگرهاي مبارزه عليه دشمنان را براي خود افتخار مي دانند و اين رمز بقاي يك جامعه ي ديني و انقلابي و حفظ حضور مستمر ملت در صحنه است. امام راحل (ره) نيز در اين باره فرمودند:

«ملتي كه عشق شهادت، در دل زن و مرد، كوچك و بزرگش جوش مي زند و براي شهادت، هر يك بر ديگري سبقت مي گيرد و از شهوت حيواني و دنيايي گريزان بوده و عالم غيب و رفيق

اعلي را باور كرده است، با اين خسارات، هر چند بزرگ باشد، از صحنه خارج نمي شود.» [199] .

به طوري كه ملاحظه مي شود، بر اساس همين رهنمود كوتاه امام (ره)، مي توان عناصر اصلي فرهنگ دفاع را استخراج كرد:

الف: عشق به شهادت

ب: سبقت در ميدان مبارزه براي شهادت

ج: ايمان قلبي به خدا و رفيق اعلي

د: رويگرداني از ظواهر دنياي فريبنده

ه: پرهيز از شهوات حيواني و هواهاي نفساني

و: تحمل خسارات بزرگ در راه مبارزه

اين موارد در بحث اوصاف مدافعان، به طور مبسوط توضيح داده شده است. اگر اين ويژگيهاي شاخص، سرمشق ما در زندگي قرار نگيرد، عنصر اصلي فرهنگ را كه انسان محرك و مولد است، نخواهيم داشت و در صورت فقدان انسان محرك و

[ صفحه 135]

مبارز، راهكارها و ابزارهاي فرهنگي سودي نخواهند بخشيد. آناني كه به جاي ترتيب انسانهاي مدافع و مولد، به حجم ابزارهاي فرهنگي فكر مي كنند. با الفباي فرهنگ دفاع بيگانه اند؛ جوهر فرهنگ دفاع، انسان مجاهد و ايثارگر است.

را كه از كسادي آن بيم داريد و منازلي كه به آن دل خوش نموديد، بيش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست مي داريد، پس منتظر باشيد تا قضاي حتمي خدا جاري گردد. خداوند قوم فاسق بدكار را هدايت نخواهد كرد.»

البته مال و زن و فرزند و دارييهاي دنيا، تا آنجا خوب و ارزشمند هستند كه مانع راه خدا و رسول و جهاد در راه او نشوند؛ در غير اين صورت، آفات هدايت و دينداري به حساب مي آيند و كساني كه در بند دنيا و دودمان خود گرفتار شدند، از بزرگترين زيانكاران به شمار مي آيند. يك مجاهد فداكار، همواره اميال و منافع مادي خود را فداي منافع اسلام و خداي تعالي مي كند و نه تنها سرمايه هاي دنيايي، بلكه سرمايه ي معنوي خود؛ يعني، جان را نيز تقديم خدا مي كند. امام راحل (ره) نيز در اين باره چنين فرمودند:

«بايد انسان تمام اميال خودش را فداي ميل اسلام، حكم و احكام اسلام بكند. همان طور كه شما و همه ي رزمندگان ما، واقعا يك چهره هايي هستند كه انسان از خودش خجالت مي كشد كه با آنها مواجه بشود. كساني كه جان خودشان را، كه سرمايه ي همه چيز است براي انسان، اين را فدا دارند مي كنند براي اسلام.» [201] .

بنابراين تا زماني كه انسان از دلبستگي به دنيا اجتناب كند و آنچه را هم كه دارد، فداي منافع اسلام نمايد. انگيزه ي دفاع در او قوت مي گيرد و فرهنگ دفاع نيز در مدار خود استوار مي ماند؛ اما اگر به دنيا و رفاه طلبي رو آورد، نه تنها انگيزه ي دفاع از اسلام و ارزشها در او

كشته مي شود، بلكه دلبستگيها و تعلقات دنيايي، او را در مواضع دشمني با مدافعان اسلام قرار مي دهد. بدين ترتيب، نتيجه مي گيريم كه فرهنگ دفاع با فرهنگ رفاه طلبي قابل جمع نيستند و هر يك ديگري را دفع مي كند، امام راحل (ره)در بياني بسيار زيبا فرمودند: «بحث مبارزه و رفاه، بحث قيام و راحت طلبي، بحث دنياخواهي و آخرت جويي، دو مقوله اي است كه هرگز با هم جمع نمي شوند و

[ صفحه 137]

تنها آنهايي تا آخر خط با ما هستند كه درد فقر و محروميت و استضعاف را چشيده باشند. فقرا و متدينين بي بضاعت، گردانندگان و برپا دارندگان واقعي انقلابها هستند.» [202] .

بدين ترتيب، لازمه ي حفظ روحيه ي دفاع و انگيزه ي مبارزه ي دائمي با دشمنان اسلام، قناعت و بي اعتنايي به دنياست. آنان كه فكر مي كنند با دشمن سرمايه و رفاه مي توانند مبارز صحنه هاي دفاع از اسلام هم به حساب آيند، به فرموده ي امام راحل (ره)سخت در اشتباه هستند. به همين دليل، مولاي متقيان علي «عليه السلام» از «خباب ابن ارت» به عنوان الگوي عيني مدافعان اسلام ياد مي كند كه در طول عمر هفتاد ساله ي خويش، با قناعت و ساده زيستي به سر برد و همواره مرد پيروز ميدان دفاع از اسلام و حريم ارزشهاي الهي به شمار مي آيد.

يرحم الله خباب ابن الأرت فلقد أسلم راغبا و هاجر طائعا و قنع بالكفاف و رضي عن الله و عاش مجاهدا طوبي لمن ذكر المعاد و عمل للحساب و قنع بالكفاف و رضي عن الله. [203] .

«خدا خباب ابن ارت را بيامرزد كه از روي ميل و علاقه اسلام را قبول كرده و از روي فرمانبرداري از

وطن هجرت نمود و از دنيا به اندازه كفاف قانع بود.از خدا راضي و خشنود بود و در زندگي همواره اهل جهاد و مقاومت بود. خوشا به حال كسي كه به ياد معاد باشد و براي روز واپسين كار كند و به اندازه روزي خود قناعت كند و از خدا خوشنود باشد!»

دفاع در رزمندگان را عنايتي الهي دانسته و براي حفظ آن فرمودند:

«اين عنايات الهي را براي خودتان و براي ملت حفظ كنيد و راه آن اين است كه به تعهد خويش عمل كرده و در پيشگاه حق تعالي براي اسلام و جمهوري اسلامي، تا حد توانايي فداكاري نماييد و براي رضاي خداوند تعالي، نه هواهاي نفساني و شيطاني، براي دفاع از اسلام و ميهن خودتان در صحنه حاضر باشيد.» [204] .

بدين ترتيب ملاحظه مي شود كه اگر انگيزه و هدف دفاع، خداي متعال نباشد، در دنيا و آخرت، خير و بركت در پي نخواهد داشت؛ زيرا قرآن كريم مي فرمايد كه عمل هر كسي كه در راه هواي نفس و شيطان باشد، گم خواهد شد:

افرأيت من اتخذ الهه هواه و اضله الله علي علم و ختم علي سمعه و قلبه و جعل علي بصره غشاوة. [205] .

«آيا مي نگري آن را كه هواي نفس را خداي خود قرار داده و خداوند نيز او را دانسته در گمراهيش رها ساخته، مهر برگوش و دل او نهاده و بر چشم وي پرده ي ظلمت كشيده است.»

بنابراين، چه بسا كار نيك و پسنديده به ظاهر از انسان سر مي زند، ولي به دليل آن كه براي ارضاي هواهاي نفساني است، نزد خدا و مردم گم خواهد شد و اثري از خود بر جا نخواهد گذاشت. به همين دليل در مكتب انسان ساز اسلام، تزكيه و تأديب نفس مهمترين برنامه ي رسالت و حكومت اسلامي به شمار مي آيد و حتي پيكار با هواهاي.

[ صفحه 139]

نفساني در لسان نبي اكرم «صلي

الله عليه و آله» «جهاد اكبر» ناميده مي شود؛ هنگامي كه گروهي از ياران خويش را به جنگ گسيل مي دارد، پس از بازگشت پيروزمندانه ي آنان، مي فرمايد: مرحبا بقوم قضوا الجهاد الأصغر و بقي عليهم الجهاد الأكبر. قيل يا رسول الله! ما الجهاد الأكبر؟ قال: جهاد النفس [206] .

«مرحبا به گروهي كه جهاد اصغر را به پايان آوردند اما بر آنان جهاد اكبر باقي مانده است. عرضه داشتند: يا رسول الله! جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفس.»

بر اين اساس مولوي گفته است: [207] .

اي شهان كشتيم ما خصم برون

ماند خصمي زو بتر اندر درون

كشتن اين كار عقل و هوش نيست

شير باطن سخره ي خرگوش نيست

قد رجعنا من جهاد الاصغريم

با بتي اندر جهاد اكبريم

قوتي خواهم ز حق دريا شكاف

تا بناخن بركنم اين كوه قاف

سهل شيري دان كه صفها بشكند

شير آن را دان كه خود را بشكند.

امام راحل (ره) نيز مغرور شدن به پيروزيها در ميادين نبرد را، راه غلبه ي هواي نفس دانسته اند و خطر فريب شيطان را به رزمندگان گوشزد فرموده اند:

«همه بايد بدانيم كه تمام امور و از آن جمله فتح و نصر، به دست خداوند متعال است و ما النصر الا من عند الله العزيز الحكيم بايد توجه داشتيم باشيم كه در اين فتح مبين و ساير فتوحات، غرور به قدرت خويش پيدا نكنيم و شيطان نفس بر ما غلبه نكند كه غرور، موجب سردي و سستي مي شود.» [208] .

از اين

جهت، در تعريف پيروزي بزرگ انسان فرمودند:

«پيروزي بزرگ اين است كه انسان بر نفس خويش پيروز باشد و بر شيطان خودش غلبه كند.» [209] .

[ صفحه 140]

حضرت را پيروي نكرده و پنهاني داخل كوفه شدند و آن بزرگوار را با تعدادي از يارانش در آنجا تنها گذاشته، پايگاه نظامي را خالي كردند. آنان كه به كوفه رفتند، برنگشتند و آنان كه مانده بودند، تابع فرمان حضرت نبوده، براي جنگ آمادگي نداشتند. از اين جهت، علي «عليه السلام» به كوفه مراجعت كرد. براي مردم خطبه خواند و آنها را به جهاد ترغيب نمود؛ اما مردم اطاعت نكردند. چند روي بدين منوال گذشت تا اين كه آن حضرت، مردم را گرد آورد و پس از حمد و ثناي خداي متعال فرمود:

«من از شما دلتنگ و نگران مي باشم و از ملامت كردن شما رنجيده گشته ام. آيا در عوض زندگاني ابدي، به زندگاني موقت دنيا خوشنود هستيد و به جاي عزت و بزرگي، تن به ذلت و خواري داده ايد؟ وقتي شما را به جنگ با دشمن فرامي خوانم، چشمهايتان در

[ صفحه 141]

حدقه دور مي زند؛ گويا به سختي مرگ و رنج مبتلا شده ايد كه راه گفت و شنود شما با من بسته و در پاسخ به سخنانم، حيران و سرگردانيد؛ مانند آن كه عقل از شما زائل گشته و ديوانه شده ايد. هچ وقت شما براي من نه امين و درستكار هستيد و نه سپاهي قابل اعتماد و نه ياران توانايي كه نيازمند شما گردم. مثل شما همانند شترهايي است كه ساربانهايشان ناپيدا هستند. چون از طرفي گرد آيند، از طرف ديگر پراكنده شوند.

به خدا سوگند! شما به هنگام برافروخته شدن آتش جنگ بد مردمي هستيد. با شما مكر و حيله مي كنند؛ اما شما حيله نمي كنيد. شهرهاي شما را

تصرف مي نمايند و شما خشمگين نمي شويد. دشمن به خواب نمي رود و شما را خواب غفلت ربوده و فراموشكار هستيد. سوگند به خدا! مغلوبند كساني كه براي جلوگيري از دشمن، با يكديگر همراهي نمي كنند. سوگند به خدا! گمان مي كنم اگر جنگ شدت يابد و آتش مرگ و قتل افروخته شود، شما مانند جدا شدن سر از بدن، از پسر ابوطالب جدا خواهيد شد. سوگند به خدا! آن كه دشمن را به طوري بر خود مسلط كند كه گوشش را بدون اين كه چيزي بر استخوان باقي بماند، بخورد و استخوان را شكسته و پوست از تنش جدا سازد، مردي است ناتوان و زبون».

تا اين كه در ادامه ي خطبه فرمودند:

فأما أنا فو الله دون أن أعطي ذلك ضرب بالمشرقية تطير منه فراش الهام و تطيح السواعد و الأقدام و يفعل الله بعد ذلك ما يشاء [210] .

«و اما من، به خدا سوگند! پيش از آن كه به دشمن فرصت و توانايي دهم، با شمشير مشرفي [211] چنان به او خوهم زد كه ريزه استخوانهاي سر او بپرد و بازوها و قدمهايش قطع شود و پس از كوشش من، اختيار فتح و پيروزي با خداست.»

[ صفحه 142]

به طوري كه در اين خطبه ملاحظه مي شود، مولاي متقيان علي «عليه السلام» علت روي گرداني مردم از دفاع و جهاد با دشمن را، در چند چيز مي داند كه عبارتند از:

1 - دلبستگي به دنياي ناپايدار و فراموشي زندگاني ابدي و پايدار

2 - ترس از مرگ كه موجب فرار آنان از صحنه هاي خطر مي شود؛ زيرا جوهر جهاد

و مبارزه، در كف اخلاص نهادن مال و جان و تقديم آن به خداي متعال است.

3 - بيزاري از رنج و سختيهاي ناشي از جنگ و علاقمندي به رفاه و آسايش؛ اگر چه با خواري سازش همراه باشد.

4 - عدم تشخيص مصالح فردي و اجتماعي، به ليل تأثير سوء دنياگرايي در عقل و انديشه ي افراد جامعه.

5 - امين و صادق نبودن به فرامين امام و رهبري جامعه و لوث شدن اطلاعات و رابطه ي رهبري و مردم؛ و به دليل تأثير ناصواب اميال دنيايي و نفساني و عدم درك و تحليل درست قضاياي اجتماعي و سياسي.

و اما آثار سوء و آفات فقدان انگيزه ي دفاعي از ديدگاه مولاي متقيان علي «عليه السلام» را مي توان به شرح زير خلاصه كرد:

الف: طمع دشمن در حمله به فرهنگ و موجوديت جامعه را تقويت مي كند.

ب: به صورت فزاينده اي گستاخي و طرح نقشه هاي خائنانه و شيوع شايعات را از سوي دشمنان افزايش مي دهد.

ج: وحدت و استحكام جامعه را متزلزل كرده، مردم را نسبت به پيامد توطئه هاي دشمن بي تفاوت مي سازد.

د: صداقت و امانت و درستكاري از بين مي رود و مردم نسبت به يكديگر بي اعتماد مي شوند؛ بويژه نظرات و قضاوتها در مورد مسؤولان و نيروهاي نظامي متفاوت مي شود.

ه. امنيت و ثبات سياسي و رواني در جامعه ضعيف مي شود و در نهايت، ضربه پذيري آن در برابر حملات دشمنان افزايش مي يابد.

و: توان دفاعي كشور ضعيف گشته، مردم نسبت به سرنوشت جامعه ي خود بي اعتنا مي شوند. هر كسي براي حفظ موقعيت خود ديگري را مورد تهديد قرار مي دهد و

هنگامي كه افراد يك جامعه، تهديد عليه يكديگر به حساب آيند، دشمن خود را براي وارد ساختن ضربه نهايي آماده مي كند.

[ صفحه 143]

خودي، با معاويه صلح مي كند و نيز امام حسين «عليه السلام» به دست مرداني شهيد مي شود كه سابقه ي پيروي از مولاي متقيان علي «عليه السلام» را با خود همراه داشتند.

[ صفحه 144]

مولاي متقيان، علي «عليه السلام» وقتي مردم را در برابر فرامين خود سست و بي انگيزه يافت، فرار از جهاد و مبارزه را خطري بزرگ قلمداد كرده، فرمودند: انفروا رحمكم الله الي قتال عدوكم و لا تثاقلوا إلي الارض فتقروا بالخسف و تبؤوا بالذل و يكون نصيبكم الأخس. [212] .

«خدا شما را بيامرزد! به جنگ با دشمن خود برويد و خود را به زمين گران مسازيد كه به خواري تن دهيد و به پيچارگي و ذلت برگرديد و پست ترين چيز، بهره ي شما شود.»

بدين ترتيب، آنچه يك جامعه ي مسلمان و انقلابي را از ذلت و خواري حفظ مي كند و انسان را در پيروي از رهبر جامعه توانا مي سازد و زمينه ي توطئه و شايعه سازي دشمنان را درهم مي كوبد، روحيه ي دفاع و مجاهدت است. اگر فرهنگ

[ صفحه 145]

دفاع و روحيه ي ايثار و مجاهدت در جامعه فراگير شود، دشمن نه تنها اميد خود را از دست مي دهد؛ بلكه از ترس آن كه در كمند دلاورمردان جبهه ي، حق گرفتار شود، فرار را بر قرار ترجيح مي دهد امام راحل (ره)نيز شكست ناپذيري ملت ما را در برابر توطئه ي دشمنان ناشي از، روحيه ي مجاهدت و رزمندگي مي داند:

«آنهايي كه توطئه گر هستند و با توطئه ي خودشان مي خواهند بين ملت نفاق ايجاد كنند و گمان كردند كه مي توانند بين ملت يكپارچه ي اسلامي ايران نفاق ايجاد كنند و گروهها را در مقابل هم قرار بدهند، آنها در اشتباهند. آنها ملت ايران را نشناختند. آنها نمي دانند كه ملت ايران، يكپارچه مجاهد است و يكپارچه رزمنده است و يكپارچه مؤمن است و دست تبهكاران را به واسطه ي ايمان خودشان

از كشورشان قطع مي كنند» [213] .

[ صفحه 149]

حماسه مي گويند. مظهر اين حماسه، شجاعت و چالاكي و لازمه ي اين شجاعت، نترسيدن از غير خداست.

حق، لازمه ي روحيه ي بلند و خداجوي انسان مجاهد مي شود و فداكاري را همراه با رقص مستانه و قهقهه ي عارفانه، زيبنده ي رجعت به محضر خدا مي داند. امام راحل (ره) نيز درباره ي جوانان عاشق و خداجوي جبهه هاي دفاع مقدس فرمودند:

«جوانهاي ما از خدا هستند و در راه خدا فداكاري كردند و به خدا مراجعت مي كنند.» [215] .

جلال الدين مولوي هم در اين باره چه زيبا گفته است:

رفتن و جولان سر ميدان كنند

رقص اندر خون خود مردان كنند

چون رهند از دست خود دستي زنند

چون جهند از نقص خود رقصي كنند

مطربانشان از درون دف مي زنند

بحرها در شورشان كف مي زنند

هين دهان بربند از هزل اي عمو

جز حديث روي او چيزي مگو

يعني راز اين همه دلدادگي و هنرنمايي و حماسه آفريني ديدن روي دلبر و ورود به محضر و بارگاه ربوبي اوست؛ تا جايي كه خدا بر اراده و بازوان انسان مجاهد مي نشيند و او، مظهر قدرت خدا در خارج مي شود. بنابراين اين جوهر مقاومت و حماسه، قدرت خداست كه در وجود انسان عاشق و فداكار تجلي مي كند و در اولين تجلي خود، ترس و اضطراب از غير خدا را در او از بين مي برد. چنانچه خداي سبحان در قرآن كريم مي فرمايد:

فلا تهنوا و تدعوا إلي السلم و انتم الاعلون و الله معكم و لن يتركم اعمالكم [216] .

«در راه دين، سستي به خود راه ندهيد و داعيان صلح و دشمن جنگ افروزان باشيد. شما مقام والا داريد و خدا با شماست

و از اعمال شما هيچ نمي كاهد.» همه ي اقتدار و توانمندي شما مؤمنان، براي آن است كه خداي متعال با شماست، و چون قدرت خدا در اعمال شما جلوه گر است، شكست و زبوني، در شما كارگر

[ صفحه 152]

نيست. امام راحل (ره)نيز با تأكيد بر اين مطلب فرمودند:

«اين ملت را خداي تبارك و تعالي با دست عنايت خودش و با قدرت كامله ي خودش،قدرتمند كرد و متحول كرد به انسانهاي الهي، انسانهايي كه براي خود قيام كردند و براي خدا ادامه مي دهند. براي خدا در جبهه ها جنگ مي كنند و براي خدا در خارج جبهه ها خدمت مي كنند.» [217] .

بنابراين روح و حقيقت دفاع، تجلي قدرت خداي متعال در انسان مجاهد و مبارز است كه در سايه ي معرفت و عشق خالصانه به خدا، آن را تحصيل مي كند. به عبارت ديگر، عرفان حقيقي موجد انگيزه ي دفاع و روحيه ي سلحشوري است و هر كس كه شناخت و عشق او به خدا بيشتر باشد، روح حماسه و جهاد در او قويتر است؛ چنانچه مولاي موحدان علي «عليه السلام» فرمود:

إني و الله لو لقيتهم واحدا و هم طلاع الارض كلها، ما باليت و لا استوحشت، و إني في ضلالهم الذي هم فيه و الهدي الذي انا عليه لعلي بصيرة من نفسي و يقين من ربي. [218] .

«به خدا سوگند! اگر من تنها با ايشان (دشمنان) روبه رو شوم و آنان همه ي روي زمين را پر كرده باشند. باكي به خود راه نمي دهم و از آنان نمي هراسم. من درباره ي گرفتاري آنان كه گمراهي است و هدايت خودم، نيك آگاهم و از جانب

پروردگارم نيز يقين و باور دارم.»

به طوري كه ملاحظه مي شود، علت خوف نداشتن مولاي متقيان علي «عليه السلام» از دشمنان، يقين و باور قلبي او به خداست و همين امر موجب وحشت دشمنان از انسان موحد و عارف به خدا مي گردد؛ چنانچه امام صادق «عليه السلام» فرمودند:

من خاف الله اخاف الله منه كل شي ء و من لم يخف الله اخافه الله من كل شي ء [219] .

«هر كه از خدا بترسد، خدا همه چيز را از او بترساند و هر كه از خدا نترسد، خدا او را از همه چيز بترساند.»

[ صفحه 153]

بدين ترتيب، موحدان مبارزي كه خوف و تقواي الهي را در دل دارند، همواره دشمنان را در هول و هراس قرار مي دهند؛ اما در هيچ شرايطي تسليم ارعاب دشمن نمي شوند؛ زيرا در سايه ي ايمان و عشق به خدا، ترس در وجود آنان راه پيدا نمي كند. امام راحل (ره)نيز در اين باره فرمودند:

«ملتي كه براي خدا قيام كند، از هيچ چيز نمي ترسد.» [220] .

امام راحل (ره) شخصيت بزرگي است كه قدرت الهي در وجود مباركش تجلي كرده بود؛ به طوري كه به غير از خدا، از هيچ قدرتي خوف و هراس به خود راه نمي داد. امام راحل (ره)با همين روحيه، طلسم شكست ناپذيري ابرقدرتها را درهم كوبيد و بارقه ي اميد وانگيزه ي مبارزه را در قلوب ملل تحت ستم تاباند؛ تا جايي كه بايد آغاز فصل نوين در روابط بين المللي و حضور دين در صحنه زندگي و سياست جهاني را، مرهون انديشه ي تابناك و بلند امام خميني (ره) دانست.

ايمان قوي و

عشق سرشار امام راحل (ره)، به خداي متعال، از او قدرتي ساخت كه همه ي دشمنان اسلام و بشريت از نهيب او دچار ترس و دلهره مي شدند؛ گويا مضمون اين كلام كه: «هر كس از خدا بترسد، همه از او خواهند ترسيد»، در كلام و رفتار او عينيت يافته بود و چون شيري شرزه [221] ، به گرگان مال و جان بشريت حمله ور مي شد. مولوي در مثنوي، تمثيل زيبايي دارد و آن اين كه وقتي يك شير به گله گورخرها حمله مي كند. تماما پراكنده مي شوند. شايد زور و قدرت دو گورخر براي از پاي درآوردن شير كافي باشد؛ اما چون صفت نترسيدن از غير، در وجود شير ملكه شده است، موجب ترس همه ي جانوران با قدرت بدني زياد مي شود:

نيست جمعيت به بسياري جسم

جسم را بر باد قائم دان چون اسم

مالك الملك است جمعيت دهد

شير را تا بر گله ي گوران جهد

صد هزاران گور ده شاخ و دلير

چون عدم باشد به پيش صول شير [222] .

[ صفحه 154]

محضر مي رساند و فداكاري، هنر اتصال و وصل به لقاء الله را به انسان مي آموزد.

ب: جوهر و مقاومت و حماسه، تبلور و قدرت خداي متعال در وجود انسان مجاهد است. در واقع، اين خشم و قدرت خداست كه در صحنه هاي نبرد و دفاع با دشمنان مي جنگد.

ج: منشأ و مبدأ انتقال قدرت خدا در اراده و بازوان انسان جهادگر، عرفان و معرفت حقيقي او نسبت به خداي متعال است؛ به هر ميزان كه معرفت و عشق به خدا، خالص تر باشد، ظهور قدرت خدا نيز بيشتر خواهد بود.

د: آثار معرفت و توكل به خدا، در خارج شجاعت و نترسيدن از دشمنان و از جهتي ترس و وحشت را بر قلب دشمن مستولي كردن است. بطوري كه همواره دشمنان از مردان موحد و خداجو در هراس و اضطرابند.

ه: امام خميني (ره)، در عصر خود مظهر توحيد و حماسه به شمار مي آيد و رمز اصلي رهبري و پيروزي انقلاب اسلامي را بايد در شخصيت ايشان جستجو كرد. روح بلند او، جز به كيمياي عشق تأثير نمي پذيرد.

من فداي آن مس همت پرست

كو به غير كيميا نارد شكست

[ صفحه 157]

مبارك امام راحل (ره) جلوه گر شده است؛ آن گاه كه فرمودند:

«اگر عنايات او نبود، ما هيچ بوديم؛ چنانچه از ازل هم هيچ بوديم و بعدها هم از حيث حيثيت خودمان هيچيم. منتهي ما «هيچ» ها اشتباه داريم؛ خيال مي كنيم ما هم يك چيزي هستيم و اين يك حجابي است بين ما كه اميدورام خداي تبارك و تعالي، اين حجاب را بردارد و ما بفهميم كي هستيم.» [223] .

بنابراين، انسان عارفي چون امام راحل (ره)، در سير باطني خود به بارگاه قرب الهي مي رسد؛ قربي كه كوي يار نازنين است و عاشق دلداده، بي هيچ حجابي به تماشاي

[ صفحه 158]

دلبر مي نشيند. و در اين مرحله است كه خداوند متعال، چشم و گوش و دست او مي شود:

در آنجا هر كه با من مي نشيند

شوم چشمش كه تا با من ببيند

شوم گوشش كه تا آواز غيبي

نمايد استماع بي هيچ عيبي

بر اين اساس، خداوند متعال به رسول گرامي اش «صلي الله عليه و آله»، زماني كه تير انداخت، فرمود:

و ما رميت اذ رميت و لكن الله رمي [224] .

«تو تيراندازي نكردي، آن گاه كه تير انداختي؛ بلكه اين خدا بود كه تير انداخت.»

و همچنين زماني كه مولاي متقيان علي «عليه السلام» در قلعه خيبر را از جا كند، فرمود: «من به نيروي جسماني آن را از جا درنياوردم؛ بلكه به قوت روحاني آن را برافراشتم.»

نبي را گفته بوديم اذ رميت

كه الله رمي و ما رميت

نبي را هر

كجا مرآت ما بين

فناي قرب او در ذات ما بين

بود قرب فرائض شأن احمد

ز بعد او علي آمد سرآمد

اگر خيبر گشا دست علي بود

يد الله هم به پيوست علي بود

به طوري كه از اين مصاديق ملاحظه مي شود، اصالت قدرت از آن خداست و هر كسي از نبي يا ولي الله و ديگر اولياي خدا، به حسب استعدد خود آن را ظاهر مي كند. هر چه اخلاص و بندگي و توجه انسان بيشتر باشد، ظهور قدرت الهي در او قويتر است؛ چنانچه امام راحل (ره) فرمودند:

«مادامي كه اين مطلب در بين شما باقي است - توجه به خدا و ياري خواستن از مبدأ قدرت - شما قدرتمند هستيد.» [225] .

خداي متعال نيز در قرآن كريم مي فرمايد:

كان حقا علينا نصر المؤمنين [226] .

«برنامه ي مشخص ما اين است كه مؤمنين را ياري كنيم.»

بدين ترتيب، يكي از راههاي ظهور قدرت الهي، جلوه در قلب و روح انسان مؤمن است كه به ميزان ظرفيت خود مي تواند از آن بهره ببرد و در سركوبي دشمنان

[ صفحه 159]

اسلام، با قوت و قدرت ظاهر گردد.

جهاد است. در اين جا هم خداوند متعال مي فرمايد پيروزي يا شكست را ما مي دهيم تا انسان در هيچ شرايطي، حتي جنگ، هم خود را فارغ از اراده و قدرت خدا

[ صفحه 160]

نداند. علامت و نشان نصرت خدا، اطمينان و آرامشي است كه به هنگام نبرد، به قلب مجاهد في سبيل الله وارد مي شود:

و ما جعله الله إلا بشري لكم و لتطمن قلوبكم به و ما النصر إلا من عند الله العزيز الحكيم. [228] .

«و خدا آن فرشتگان را نفرستاد، مگر براي اينكه به شما مژده ي فتح دهند و دل شما را به نصرت خدا مطمئن كنند. ياري و پيروزي نصيب شما نگشت، مگر از جانب خداوند و توانا و دانا».

همچنين خدواند متعال، علت شكست سپاه اسلام در بعضي از جنگها را، ناشي از عدم توكل و توجه به نصرت خدا مي داند؛ چنانچه علت پراكندگي و ضعف سپاه اسلام در آغاز جنگ حنين را، غرور و اعتماد به كثرت نفرات و عدم اتكال جدي به خداي متعال دانست:

لقد نصركم في مواطن كثيرة و يوم حنين إذا اعجبتكم كثرتكم

فلم تغن عنكم شيئا و ضاقت عليكم الارض بما رحبت ثم وليتم مدبرين [229] .

«خداوند شما مسلمانان را در مواقع بسياري ياري كرد و نيز در جنگ حنين، كه فريفته و مغرور بسياري لشكر اسلام شديد؛ در حالي كه آن لشكر زياد، اصلا به كار شما نيامد و زمين بدان فراخي، بر شما تنگ شد؛ تا اين كه همه رو به فرار نهاديد.»

بدين ترتيب و با ملاحظه آيات

فوق، اين حقيقت بر ما آشكار مي گردد كه خداي متعال در همه حال فاعل تام الاختيار است؛ اما هر كاري را با فعل بندگانش انجام مي دهد.بندگان هم اگر از روي اخلاص و عرفان صادق، خود به اين حقيقت واقف گردند، همواره خود را مظهر اسماء فعلي خدا دانسته و شعار مرتبه و مقامشان اين است كه: «و ما تشاؤن الا ان يشاء الله»

خدواند متعال به علامت امداد غيبي در جنگ خندق (احزاب)، باد را فرستاد و بساط دشمنان را به واسطه ي آن درهم ريخت:

يا ايها الذين آمنوا اذكروا نعمت الله عليكم اذ جائتكم جنود فارسلنا

[ صفحه 162]

عليهم ريحا و جنودا لم تروها و كان الله بما تعلمون بصيرا [233] .

«اي كساني كه ايمان آورده ايد! نعمتهاي خدا بر خويش را به ياد آوريد، آن زمان كه سپاهي از دشمن بر شما حمله آورده بود و ما باد و سپاهي كه آن را نمي ديديد، به سويشان فرستاديم تا آنها را درهم بشكنند. خداوند به آنچه انجام مي دهيد، بصير و بيناست.»

امام راحل (ره) نيز در رابطه با واقعه ي طبس فرمودند:

«يك دست غيبي در كار است! نبايد بيدار بشوند آنهايي كه توجه به معنويات ندارند و به اين غيب ايمان نياورده اند؟ نبايد بيدار بشوند؟ كي اين هليكوپترهاي آقاي كارتر را كه مي خواستند به ايران بيايند، ساقط كرد؟ ما ساقط كرديم؟ شنها ساقط كردند. شنها مأمور خدا بودند. باد مأمور خداست. قوم عاد را باد از بين برد. اين باد مأمور خداست. اين شنها همه مأمورند.» [234] .

انسان در شرايط عادي گمان مي كند كه عوامل طبيعي در اختيار اويند. غافل از اين كه همه ي موجودات عالم، به امر خداي متعال مسخر او هستند و در روز امتحان، همه ي ذرات لشكر حق تعالي هستند و آنچه خدا امر كند، مأمور اجراي آن مي شوند؛ به طوريكه به واسطه ي باد قوم عاد را عذاب كرد و بواسطه ي آب، قوم نوح را در توفان غرق نمود و به واسطه ي صاعقه ي

آسماني قوم ثمود را نابود كرد. جلال الدين مولوي در اين باره زيبا گفته است:

جمله ذرات زمين و آسمان

لشكر حقند گاه امتحان

باد را ديدي كه با عادان چه كرد

آب را ديدي كه در توفان چه كرد

آنچه بر فرعون زد آن بحر كين

و آنچه با قارون نموده است اين زمين

و آنچه بابيل با آن پيل كرد

و آنچه پشه كله نمرود خورد

و آنگه لنگ انداخت داودي به دست

گشت سيصد پاره و لشكر شكست

سنگ مي باريد بر اعداي لوط

تا كه در آن سيه خوردند غوط

گر بگويم از جمادات جهان

عاقلانه ياري پيغمبران

مثنوي چندان شود كه چل شتر

گر كشد عاجز شود از بار پر

[ صفحه 165]

را فرهنگ آن انگيزه يا هدف گويند. حال ببينيم چه راههايي انگيزه ي دفاعي را عموميت مي بخشد و آن را به فرهنگ مشترك و عمومي مبدل مي سازند؟ مهمترين راههاي تحكيم فرهنگ دفاع عبارتند از:

تهديدي جدي عليه انسان خواهد شد و با دست خود، جامعه بشري را با بمبهاي «ايسم» متلاشي خواهد كرد.

متأسفانه روشنفكران جوامع ديني نيز با طرح مسائلي انحرافي نظير: «دين در تعارض با علم و تمدن است»، دوران حكومت ديني به پايان رسيده است» و مسائلي از اين قبيل، از درون جوامع ديني به تخريب مباني و پايه هاي دين برآمده اند و تئوري شكست خورده ي «سكولاريسم» و «پلوراليسم» را با آب و رنگي تازه به جوامع خود عرضه مي كنند.

خطر ديگري كه از اين نيز مهمتر است، عملكرد دين داران بي عملي است كه عافيت طلبي و دنياخواهي را در پرتو تظاهر ديني جستجو مي كنند؛ نه در دعوي، انسانهايي صادقند و نه در دليل، تحقيق. اسم دين را به صد زبان مي آورند؛ اما رسم دين را نابود مي كنند.

صاحبان دليل هم آن چنان دين و خداشناسي را پيچيده كرده اند كه دست يافتن به معرفت حقيقي، بزودي براي هر كسي ممكن نيست. طرح مسائل غامض فلسفي و براهين عقلي، بسياري از ذهنها را از حوزه معرت ديني دور كرده است. تا به دام تسامح گراياني گرفتار آيند كه دين را در دو كلمه ي «پذيرش» و «تحمل» خلاصه كرده اند.

[ صفحه 167]

اينك وظيفه ي ما در برابر اين جريانات گوناگون كه يك هدف را نشانه ي گرفته اند و تنها به «حذف خدا از زندگي مردم» مي انديشند، آن است كه خداباوري را در جوامع عينيت بخشيم، بويژه ي در نظام جمهوري اسلامي كه اساس و محور آن. خدا و ارزشهاي متعالي اسلام است.

ما بايد خداي «قريب»، «مجيب»، «شهيد» و «شاهد» رابا همان اوصافي بشناسيم كه خود را

معرفي كرده است و باور كنيم كه عالم محضر اوست و ما همه از مظاهر اوييم؛ او همه جا هست و هيچ چيز را نمي يابي كه از دايره ي علم و قدرت خداي متعال خارج باشد. در اين ميان، تكليف ما، كشف خويش در اين محضر است. خداوند متعال در قرآن كريم خود را «گواه و شاهد هستي» ناميده است. و اصالت حضور را به خود اختصاص داده است كه نمونه هايي از آن عبارتند از:

قل كفي بالله شهيدا بيني و بينكم و من عنده علم الكتاب. [235] .

و نيز:

و اتقين الله إن الله كان علي كل شي ء شهيدا [236] .

و همچنين فرمود:

أو لم يكف بربك أنه علي كل شي ء شهيد [237] .

به طوري كه ملاحظه مي شود، خداوند متعال به رسولش مي فرمايد:

«آيا گواهي من شما مردم را كفايت از دليل نمي كند؟»

ما بايد معرفت شناسي را از خدا آغاز كنيم و او را به عنوان واقعيت هستي، مبناي معرفت شناسي قرار دهيم. به عبارت ديگر، بايد از علت به معلول برسيم؛ معلولي كه خود مظهر خدا و عين وابستگي به علت است. مظهر خود جلوه ي ظهور حق است و لذا هيچ گاه از حق دليل حضور مطالبه نمي كند. زيرا جلوه خود دليل بر وجود ذي جلوه است. جلال الدين مولوي، اين واقعيت را در قالب تمثيلي زيبا بيان كرده است: وقتي مادر به طفلش مي گويد بيا تا شيرت دهم، طفل از او دليل نمي خواهد؛ زيرا طفل بودن، خود داشتن مادر و نوشيدن شير را ايجاب مي كند:

يا به طفل شير مادر بانگ زد

كه بيا من مادرم هان اي ولد

[ صفحه 168]

طفل گويد مادرا حجت بيار

تا كه با شيرت بگيرم من قرار

البته ي رابطه ي ما با خدا، فراتر از رابطه ي طفل با مادر است. ما عين وابستگي به خدا و ظهور او هستيم. و خداوند هيچ گاه براي وجود خود، از بشر تقاضاي دليل نكرده است؛ زيرا خود دليل بر وجود خويش است. مولاي موحدان علي «عليه السلام» در دعاي شريف صباح مي فرمايد:

يا من دل علي ذاته بذاته

«اي كسي كه خود گواه بر خويشتن است.»

آفتاب آمد دليل آفتاب

گر دليلت بايد از وي روي متاب

همچنين امام سجاد «عليه السلام» در دعاي شريف ابوحمزه ي ثمالي مي فرمايد:

بك عرفتك و انت دللتني عليك و دعوتني اليك لو لا انت لم ادر ما انت

«ترا با تو شناختم و تو دليل و راهنماي من بر خورد هستي و تو مرا به سوي خود دعوت كردي. اگر تو نبودي. نمي دانستم تو كيستي.»

محقق را كه وحدت در شهود است

نخستين نظره بر نور وجود است

دلي كز معرفت نور صفا ديد

به هر چيزي كه ديد اول خدا ديد

بنابراين، ما بايد خدامدار زندگي كنيم؛ در غير اين صورت، اعتقاد صرف و شعار مسلماني منهاي عمل، مقبول اسلام نيست، به طوري كه خداوند متعال اين شيوه از مسلماني را در قرآن كريم محكوم مي كند و مي فرمايد:

و من الناس من يعبد الله علي حرف، فإن اصابه خير اطمان به

و ان اصابته فتنة انقلب علي وجهه خسر الدنيا و الاخرة ذلك هو الخسران المبين. [238] .

«و كساني از مردم هستند كه تنها با حرف، خدا را بنده اند و اگر خيري از اين بندگي به آنها برسد، خود را دين داري مطمئن مي بينند و اگر فتنه اي به آنها رو كند، منقلب مي شوند و خسران دنيا و آخرت نصيب چنين بندگاني است.» براستي كه قرآن حال و روز ما را چه زيبا ترسيم مي كند. عده اي دين و خداخواهي

[ صفحه 169]

را براي دنيا و تأمين آسايش خود مي خواهند. ديني كه عافيت و رفاه بياورد. به دور آن گردش مي كنند؛ اما وقتي تهاجم انديشه هاي ضد ديني را مي بينند، نه تنها مرد مبارزه و ميدان نيستند؛ بلكه تغيير چهره مي دهند تا شايد قافله جديد براي آنها ارمغان دنيوي بهتري بياورد. آنها دين را براي زندگي مي خواهند؛ نه زندگي را براي دين.

بدين ترتيب، ما بايد براي تحكيم فرهنگ و ارزشهاي ديني، عرفان و معرفت شهودي را به متن زندگي خود وارد كنيم و هويت ملي و ديني خود را در خدامداري و خدايي ساختن جامعه شكل دهيم؛ به گونه اي كه رفتار و كردار و معاشرت و مشورت ما با ديگران، رنگ و بويي خدايي داشته باشد و مردم از ديدن ما و رفتار ما به ياد خدا بيفتند و آثار عبوديت و بندگي را در ما مشاهده كنند. اين اولين و مهمترين ركن فرهنگ سازي در جامعه ي ديني است. به عبارت ديگر، خداسالاري بايد جايگزين خودسالاري و دنياسالاري شود؛ در غير اين صورت، مصداق روشن آيه ي فوق خواهيم بود كه خداپرستي و

دينداري، تنها لقلقه ي زبان است نه حضور خدا در روح و جان.

امام راحل (ره)، به دليل آن كه خداباوري با روح و جانش آميخته شد، آن گونه در عصر مخوف دين زدايي درخشيد و چون خود را در محضر ربوبيت مي ديد، فرمود: «عالم محضر خداست؛ در محضر خدا، معصيت نكنيد.» حدود اين محضر از خدا به سوي خداست و كساني كه در اين محدوده سير مي كنند، منطقي استوار و بنياني مرصوص دارند و هيچ قدرتي، ياراي مقابله با آنان را ندارد؛ چنانچه امام راحل (ره) فرمودند:

«منطق ما، منطق ملت ما، منطق مؤمنين، منطق قرآن است. انا لله و انا اليه راجعون» با اين منطق، هيچ قدرتي نمي تواند مقابله كند.» [239] .

خون شهيدان را درگذر تاريخ جستجو كنيم:

«ما براي درك كامل ارزش و راه شهيدانمان، فاصله اي طولاني را بايد بپيماييم و در گذر زمان و تاريخ انقلاب و آيندگان، آن را جستجو نماييم.» [240] .

شهادت در واقع شهر و محضر خداست؛ به طوري كه اولياي خدا از نور مشهود او ارتزاق مي كنند و از چشمه ي قرب الهي شراب مي نوشند. چنانچه مولاي متقيان علي «عليه السلام» فرمودند:

ان لله شرابا لاوليائه اذا شربوا منه سكروا و إذا سكروا طربوا، و اذا طربوا طلبوا و اذا طلبوا وجدو و اذا وجدو و صلوا و اذا وصلوا اتصلوا، و اذا التصلوا لا فرق بينهم و بين حبيبهم. [241] .

«خداوند متعال شراب مخصوصي براي اولياي خود دارد كه وقتي از او بياشامند، از خود بيخود شوند و چون مست شوند، به طرب درآيند و چون به طرب درآيند، طالب مي شوند و چون طلب كنند، مي يابند و چون بيايند، به وصال او برسند و چون به وصال او رسند، به او متصل گردند و چون متصل شوند، فرقي بين آنان و حبيبشان نخواهد بود.»

البته نوع شرابي كه خداوند به اولياي خويش مي نوشاند، بر حسب مقامات آنان متفاوت است. كساني كه به بارگاه خداي متعال رسيدند، از گروه «ابرار» هستند و مزاج شراب آنان «كافوري» است؛ چنانچه در قرآن كريم آمده است:

ان الابرار يشربون من كأس مزاجها كافورا [242] .

«همانا ابرار از شرابي مي نوشد كه تركيب آن كافوري است.»

[ صفحه 171]

اما آناني كه وارد بارگاه قرب الهي شدند، از گروه «مقربان» هستند و از

شرابي مي نوشند كه مزاج آن «تسنيم» است؛ يعني، از مواد و تركيب آن، كسي جز خداوند متعال با خبر نيست و «ختام مسكي» است كه از طرف خدا مهر و موم شده است:

ختامه مسك و في ذلك فليتنافس المتنافسون و مزاجه من تسنيم عينا يشرب بها المقربون. [243] .

«شراب نابي كه به مشك مهر كرده اند و تشنگانش با شوق و رغبت، براي رسيدن به آن مي كوشند. تركيب آن شراب از عالم اعلا است. سرچشمه اي كه تنها مقربان از آن مي نوشند.»

به طوري كه ملاحظه مي شود، اولياي خدا تشنه شراب الهي هستند و در هر مرحله اي از سلوك عرفاني و معنوي، شراب مخصوص آن مرحله و مقام را مي نوشند؛ لذا تا مقام قرب الهي و فناي في الله «شراب كافوري» مي نوشند؛ اما؛ ختام مسك» شراب كساني است كه به شهود باطني نائل آمده اند.

رزمنده ي مجاهدي كه به ميدان جهاد مي شتابد و شوق لقاي حق، او را به قرباني كردن جان و مال وا مي دارد، در واقع به حسب مراتب باطني خود، از رزق نور و شراب كافور بهره مند شده است. به تعبير ديگر، او وصل به بارگاه است؛ اگر چه به ظاهر در قالب تن خاكي هويداست؛ لذا شكستن قالب جسماني در ميدان نبرد، جز برداشتن مانع و حجاب از ديد ما خاكيان نيست. در معنا آنان به رزق دائمي و شراب دائمي حق، حيات ابدي و زندگي پايدار را تحصيل كرده اند. امام راحل (ره)بسيار زيبا و به طرز هنرمندانه اي، اين لطايف را با لسان قلم به صحيفه ي طبع آراستند:

و لا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتا

بل احياء عند ربهم يرزقون

«اگر نبود در شأن و عظمت شهداي في سبيل الله اين آيه ي كريمه كه با قلم قدرت غيب بر قلب مبارك نوراني سيد رسل «صلي الله عليه و آله» نگاشته و پس از تنزل مراحلي، به ما خاكيان صورت كتبي آن رسيده است، كافي بود كه قلمهاي ملكوتي و ملكي شكسته شود و قلبهاي ماوراء اصفياء الله، از جولان در حول آن فروبسته شود. ما خاكيان

[ صفحه 172]

محجوب يا افلاكيان چه دانيم كه اين ارتزاق عند رب الشهداء چي است؟ چه بسا مقامي باشد كه خاص مقربان درگاه او (جل و علاء) و وارستگان از خود و ملك هستي باشد. پس مثل من وابسته به علايق و وامانده از حقايق، چه گويم و چه نويسم....» [244] .

بنابراين، مقام شهيد و شاهد فراتر از آن است كه با معيارهاي مادي و دنياي سنجيده شود؛ بلكه اين مقام احرازي باطني است كه ساكنان ملك و ملكوت را در آن راهي نيست و تنها مردان الهي و سالكان رياضت ديده اي به اين مقام رسيده اند كه كام جان را از هوسهاي دنيوي و لذايذ مادي بسته اند. امام راحل (ره) نيز در اين باره چنين فرمودند:

«اذناب امريكا بايد بدانند كه شهادت در راه خدا، مسأله اي نيست كه بشود با پيروزي يا شكست در صحنه هاي نبرد مقايسه شود. مقام شهادت خود اوج بندگي و سير و سلوك در عالم معنويت است. نبايد شهادت را تا اين اندازه به سقوط بكشانيم كه بگوييم در عوض شهادت فرزندان اسلام، تنها خرمشهر و يا شهرهاي ديگر آزاد شد.

تمامي اينها خيالات باطل ملي گراهاست و ما هدفمان بالاتر از آن است.» [245] .

بنابراين، آثار شهيد و شهادت تنها در ميدان رزم نمود پيدا نمي كند؛ بلكه مهمتر از آن، روح شهادت طلبي است كه شهيد را به شهادت تشويق مي كند و همه اعجاز معنوي از اين روحيه ي بلند و انديشه ي خداباور مردان فداكار و عاشق مي تراود؛ چه اگر جنگي هم پيش نيايد، اين روحيه آثار و بركات فرهنگ شهادت را در عرصه ي فرهنگ جامعه و باورهاي مردم به نمايس مي گذارد. به عبارت روشنتر، اگر روحيه ي مجاهدات و شهادت طلبي نباشد، به روز حادثه، مردان از خود گذشته و جهادگر اندك خواهند بود.

اما روحيه شهادت طلبي تنها با شهود محضر ربوبي حق تعالي و خدامداري همه جانبه در جامعه گسترش مي يابد. اصلا شهادت با خدا زندگي كردن و از دست او رزق نور و شراب طهور نوشيدن است. شهيد كسي است كه با خدا در آميخته است و به اين اعتبار انبياي الهي و ائمه معصومين «عليهم السلام» جملگي شهيدند. به طوري كه

[ صفحه 173]

پيامبر گرامي اسلام «صلي الله عليه و آله» فرمود من حتي در عالم خواب هم نزد خدا هستم. او به من مي نوشاند و مي خورداند:

ابيت عند ربي يطعمني و يسقيني [246] .

«شبها را نزد خدايم به بيداري سحر مي كنم. او به من مي خوراند و مي نوشاند.»

به قول مولوي:

امت احمد! كه هستيد از كرام

تا قيامت هست باقي آن طعام

چون ابيت عند ربي فاش شد

يطعم و يسقي كفايت زاش شد.

بدين ترتيب، شهدا حتي با حيات جسماني خود هم شهيدند؛ اما نور حضور آنان در حصار جسم خاكي پنهان است و تنها كساني كه در شهادت اتحاد دارند، از نور حضور يكديگر گر باخبرند. وقتي اين حصار خاكي در ميدان نبرد مي شكند، نور وجود شهيدان شعله اي آشكار مي يابد و شمع محفل دوستان مي شود. البته شهيدان در حيات خود هم شمع محفل دوستانند؛ زيرا اگر آنان سوخته دل نبودند؛ نمي توانستند آتش به خرمن جان دشمن بزنند:

سوختم من سوخته خواهد كسي

تا ز من آتش زند اندر خسي

اگر آنان اهل داغ نبودند، امروز به باغ مبدل نمي شدند و اگر تنور سينه ي آنان گدازان نبود. امروز لاله هاي سرخ از خاك پاكشان نمي روييد. غرض اين است كه شهادت خونين، در استمرار حيات عارفانه و معنوي شهيد است. طهارت نفس و تزكيه ي باطن، آنچنان عشقي را در آنان مي آفريند كه درخشندگي و صفاي حضور آنان در زندگي فردي و اجتماعي احساس مي شود و نيز در نزد پروردگار متعال به محبوبيتي مي رسد كه مصداق «ارجعي الي ربك» مي گردد؛ همان طور كه او مشتاق خداي خويش است، خدا نيز مشتاق ديدار اوست. اين گونه نيست كه عشق يكطرفه باشد؛ بلكه عشق طرفيني است. عاشق طالب معشوق و متقابلا معشوق نيز طالب عاشق است به قول مولوي:

دلبران را دل اسير بيدلان

جمله معشوقان شكار عاشقان

هر كه عاشق ديدي اش معشوق دان

كو به نسبت هست هم اين و هم آن

[ صفحه 174]

تشنگان گر آب جويند در جهان

آب

هم جويد به عالم تشنگان

البته سخن از شهيد و شهادت گفتن، احاطه بر فضاي روحاني و عروج عرفاني را مي طلبد كه به فرموده ي امام راحل (ره)، بر ما خاكيان سخن افلاكيان گفتن، لافي بيش نيست:

«از شهدا كه نمي شود چيزي گفت. شهدا شمع محفل دوستانند. شهداء در قهقهه ي مستانه شان و در شادي وصولشان «عند ربهم يرزقون» اند و از نفوس مطمئنه اي هستند كه مورد خطاب «فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي» پروردگارند. اينجا صحبت عشق است و عشق و قلم در ترسيمش بر خود مي شكافد.» [247] .

اينك كشور ما پيام به خون خفته را به عنوان غني ترين ميراث فرهنگي و ذخيره ي معنوي در اختيار دارد و بايد با الهام از خون شهيدان، راهكارهاي روشن و قابل اجرا را شناسايي كند و با انتقال آن به فرهنگ عمومي كشور، فرايند رشد ارزشهاي ديني و اخلاقي را براي نسل حاضر و آيندگان تضمين كند. كشوري كه تاريخ هشت سال مجاهدت و فداكاري را بر مبناي اعتقاد ديني و الهي در اختيار دارد و پيكره ي شهر و روستاي او، با پيام حماسه و مقاومت شهيدان والامقامش در آميخته است، نبايد از تهاجم فرهنگي دشمن نگران باشد؛ به شرط آن كه قدر ارزش هاي به دست آمده را بداند و در انتقال و تحكيم آن، همه ي امكانات و سرمايه هاي مادي و معنوي را به كار گيرد. و يقين بداند كه اصالت و هويت او به حفظ اين ارزشها بستگي دارد و استقلال و عزت هميشگي او را، راه و هدف شهيدان تضمين مي كند؛ چنانچه امام راحل (ره) فرمودند:

«مسلم خون شهيدان، انقلاب و

اسلام را بيمه كرده است؛ خون شهيدان براي ابد درس مقاومت به جهانيان داده است و خدا مي داند كه راه و رسم شهادت كورشدني نيست و اين ملتها و آيندگان هستند كه به راه شهيدان اقتدا خواهند نمود و همين تربت پاك شهيدان است كه تا قيامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفاي آزادگان خواهد بود.» [248] .

[ صفحه 175]

به طوري كه ملاحظه مي شود، بهترين راه تحكيم انگيزه ي دفاعي در كشور، بويژه در روحيه ي جوانان، نشر و توسعه ي فرهنگ شهادت طلبي است كه از نظر امام راحل (ره) همه ي انتظارات فرهنگي و سياسي ما را در پاسداري از ارزشها و استقلال ديني اين كشور مضمانت مي كند كه اهم اين اقدامات عبارتند از:

الف: خون شهيدان، انقلاب و اسلام را بيمه كرده است

ب: ايستادگي شهيدان، براي هميشه درس مقاومت به جهانيان داده است.

ج: راه و رسم شهادت كور شدني نيست؛ همان طوري كه راه شهيدان كربلاي حسيني، با گذر زمان و تاريخ از جذابيت و روشنگري بيشتري برخوردار مي شود.

د: تنها راه نجات بشريت، راه شهيدان است كه ملتها و آيندگان به آن اقتدا خواهند نمود.

ه: تربت پاك شهيدان تا قيامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان خواهد بود و: مزار شهيدان دارالشفاي آزادگان تاريخ خواهد شد.

معمولا عشق و شهادت صفت دل هستند نه عقل؛ زيرا عقل هميشه به حفظ جان و مال دستور مي دهد و مرز فداكاري و ايثار را با حفظ هستي مشروع مي داند؛ در حالي كه شهادت از مقوله قرباني شدن و هستي را در

خون شناور كردن است. بنابراين، كساني كه خردورزي را در عرصه ي ارزشها، بويژه شهادت، وارد مي كنند، يا ماهيت عقل را نمي شناسند يا اين كه حقيقت شهادت را درك نكرده اند. آنچه تاكنون انقلاب ما را به پيش برده و دشمن را در همه ي صحنه ها مستأصل و متحير ساخته است، روح فداكاري و شهادت طلبي بوده است و عقل گرايي و خردورزي در اين عرصه، حربه ي بي رنگي است كه با شهادت در تنازع است و نه تنها مولد ارزشها نيست؛ بلكه ارزشهاي موجود را نيز تخريب مي كند.

1 - «بسيج» شجره ي طيبه و درخت تناور و پرثمري است كه شكوفه هاي آن، بوي بهار وصل و طراوات يقين و حديث عشق مي دهد.

2 - «بسيج» مدرسه ي عشق و مكتب شاهدان و شهيدان گمنامي است كه پيروانش بر گلدسته هاي رفيع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند.

3 -«بسيج» ميقات پابرهنگان و معراج انديشه ي پاك اسلامي است كه تربيت يافتگان آن، نام و نشان در گمنامي و بي نشاني گرفته اند.

4 - من همواره به خلوص و صفاي بسيجيان غبطه مي خورم و از خدا مي خواهم با بسيجيانم محشور گرداند؛ چرا كه در دنيا افتخارم اين است كه خود بسيجي ام.

5 - «بسيج» لشكر مخلص خداست كه دفتر تشكيل آن را، همه مجاهدان اولين تا آخرين امضا نموده اند.

6 - مسؤولين تنها با پشتوانه شما «بسيج» است كه مي توانند به تمامي تشنگان حقيت و صداقت اثبات كنند كه بدون امريكا و شوروي مي شود به زندگي مسالمت آميز توأم با صلح و آزادي رسيد.

7 - من دست يكايك شما پيشگامان رهايي را مي بوسم و مي دانم كه اگر مسؤولين نظام اسلامي از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهي خواهند سوخت.

8 - حقيقتا اگر بخواهيم مصداق كاملي از ايثار و خلوص و فداكاري و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهيم، چه كسي سزاوارتر از «بسيج و بسيجيان» خواهد بود. [249] .

اينها نمونه اي از بيانات عرشي امام راحل (ره)در مورد بسيجيان است. اگر كسي

[ صفحه 177]

بسيجيان را نشناسد، از اين همه سخنان اعجاب انگيز متحير خواهد شد. در حالي كه

امام راحل (ره)، آنچه را ديده، بيان فرموده اند و فراگير نمودن تفكر بسيجي را، به عنوان بهترين و ضروري ترين راه دفاع از اسلام و انقلاب دانسته اند. و اين معناي «حمل بصائر بر شمشيرها» ست كه در لسان مبارك اميرمؤمنان علي «عليه السلام» جاري شده است. اصولا سلاح در دست مردان خداجو و شهادت طلب كه خود نماد پولادين صبر و شجاعت در جامعه اند.، قدرت ملي و ديني كشور را به رخ جهانيان مي كشد. از اين جهت، امام راحل (ره)درباره ي تشكيل هسته هاي مقاومت بسيج فرمودند:

«بايد هسته هاي مقاومت را در تمامي جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ايستاد. شما در جنگ تحميلي نشان داديد كه با مديريت صحيح خوب، مي توان اسلام را فاتح جهان نمود. شما بايد بدانيد كه كارتان به پايان نرسيده است. انقلاب اسلامي در جهان نيازمند فداكاريهاي شماست.» [250] .

همچنين امام راحل (ره)، مردان و جواناني را شايسته ي برگرفتن سلاح و آموزش نظامي مي داند كه در علم و عمل به خدا متكي باشند و با ايمان و عشق سرشارشان به خدا، هيج قدرتي را برتر از قدرت الهي ندانند چنانچه فرمودند:

«اميد آن دارم كه در بسيج همه جانبه ي آموزش نظامي و عقيدتي و اخلاقي و فرهنگي، با تأييد خداوند متعال موفق شويد.... بكوشيد تا هر چه بيشتر نيرومند شويد در علم و عمل و با اتكال به خداي قادر مجهز شويد به سلاح و صلاح كه خداي بزرگ با شماست.» [251] .

به طوري كه كه ملاحظه «سلاح» و «صلاح» دو ويژگي اصلي و مشخص تشكيلات بسيج است كه بايد به عنوان دكترين عملي دفاع

در سطح جامعه عموميت يابد تا ارتش بيست ميليوني كه مدنظر امام راحل (ره)بوده است، محقق گردد؛ زيرا سلاح هر كجا در دست صلاح به چرخش آيد، خير و رحمت الهي و امنيت دروني و بروني را به ارمغان مي آورد؛ همان چيزي كه دنياي امروز بيش از هر چيزي به آن نيازمند است. امروز، مسابقه ي كشورها در توليد و ذخيره ي سلاحهاي گوناگون، نه تنها امنيت و آسايش ملتها را به همراه نياورده است؛ بلكه جدي ترين تهديد عليه بشريت به حساب مي آيد. ننگ آور آن كه سلاحهاي اتمي و ميكروبي، ره آورد قرني است كه ادعاي علم و تمدن و پيشرفت آن، گوش فلك را كر كرده است. با توجه به عمق فاجعه مي توان راز اقدام حكيمانه ي امام را دريافت كه چرا بر تشكيل ارتش بيست ميليوني اصرار داشته اند؟

دليل روشن اين كه، امام راحل (ره) بسيجيان را تنها مرجع صالحي شناخته بودند. كه سلاح را در خدمت صلاح فرد و جامعه به كار مي برند؛ زيرا سلاح در دست مردان صالح نه تنها تهديدي عليه جوامع محسوب نمي شود؛ بلكه متجاوزان به حقوق مردم را در سراسر عالم به ترس و وحشت مي اندازد. از اين رو امام راحل (ره)، دايره ي حضور بسيجيان را فراتر از كشورهاي اسلامي ايران دانسته، معتقد بودند كه سازمان بسيج ايران، بايد به عنوان الگو به سراسر جهان ارائه گردد؛ چنانچه فرمودند:

«من اميدوارم كه اين بسيج عمومي اسلامي،الگو براي تمام مستضعفين جهان و ملتهاي مسلمان عالم باشد.» [252] .

همچنين ايشان غفلت از توسعه و جهانگير كردن بسيج را سقوط در دام قدرتهاي بزرگ مي دانستند:

«بار ديگر تأكيد مي كنم كه

غفلت از ايجاد ارتش بيست ميليوني، سقوط در دام دو ابرقدرت جهاني را به دنبال خواهد داشت.» [253] .

در مجموعه مي توان راههاي ايجاد و حفظ انگيزه ي دفاعي را به شرح ذيل بيان كرد:

1 - انگيزه ي دفاعي را تنها ايمان به خدا و عشق به لقاي او در انسان ايجاد كند:

2 - خدامداري به عنوان برجسته ترين مشخصه ي فرهنگ عمومي، لازمه ي اعتقاد و بندگي و اطاعت ماست. جامعه اي كه صبغة الهي در آن كمرنگ يا بي رنگ است، بايد در اعتقاد و صداقت خود به خدا تجديد نظر كند.

3 - محصول خدامداري و خداباوري، فرهنگ شهادت طلبي است كه چون نسيمي روح بخش، بندگان مشتاق ملاقات خدا را نوازش مي دهد؛ زيرا شهادت چيزي جز حضور و ملاقات خدا را طلب نمودن نيست.

4 - درس عشق و ايثار را بايد در مدرسه ي عشق (بسيج) فراگرفت و از كتاب

[ صفحه 179]

شهيدان، رمز راز دلدادگي را پيدا كرد.

5 - فارغ التحصيلان مدرسه ي عشق، آنچه را كه فراگرفته اند، بايد به عنوان معلم به همه ي آحاد جامعه تعليم دهند و الفباي اين تعليم، مبارزه با دشمنان اسلام و ارزشهاي ديني و عدالت است.

6 - سازمان دادن جوانان پرشور عاشق خدا و ايثار در راه اسلام و احكام متعالي آن و عمومي نمودن اين تفكر، دكترين عملي مبارزه با قدرتهاي باطل است.

اينك ما با داشتن مدرسه ي عشق، كه آزمون علمي و عملي خود را طي هشت سال دفاع مقدس بخوبي پشت سر گذاشته است، بهترين تجربه ي تاريخي و رهيافت عيني در همه ي سازمانها

و نهادهاي اجتماعي و فرهنگي كشور را در اختيار داريم كه بايد عميقا و دور از هر گونه پيرايشي و بر اساس فرامين امام راحل (ره)و مقام معظم ولايت، آن را در همه ي فعاليتهاي فردي و اجتماعي خود تعميم دهيم. بايد تمامي ابزار علمي و هنري را در معرفي تفكر بسيجي به كار اندازيم و اين عقيده را در انديشه ي همگان بارور كنيم كه سلامت نظام و حفظ ارزشهاي انقلاب و دفاع مقدس، تنها با تفكر بسيجي ممكن است؛ تفكري كه اعجاز خود را در همه ي صحنه هاي انقلاب، بويژه در عرصه ي هشت سال دفاع مقدس به نمايش گذاشته و ثابت كرده است كه بدون قدرتهاي بزرگ نيز مي توان زندگي كرد؛ تفكري كه اقتدار و سربلندي ملت ايران رات به جهانيان نشان داده و سركرده ي اسكتبار جهاني را در پهنه ي گيتي تحقير كرده است؛ تفكري كه نور اميد را در دلهاي پابرهنگان و محرومان جهان روشن نموده و پرچم عدالت را بر فرق دنياطلبان و زياده خواهان كوبيده است؛ تفكري كه سنت نبوي و سيره ي علوي را به متن زندگي ما آورده است و تنها ارادت و عشق به ولايت را مزد زحمات خود مي داند؛ و سرانجام تفكري كه مدال عشق را با دست امام عشق و شهادت به گردن آويخته و چشم را از زخارف دنيا و زينتهاي آن فروبسته است.

[ صفحه 184]

به رضا و خشنودي او نينديشيدن، هويت جاودانه ي بسيج است كه آثار خير و بركات آن از زمين تا آسمان و از فرش تا عرش است و بديهي ترين نمود آن، تقويت انگيزه ي دفاعي و روحيه ي شهادت طلبي در مدرسه ي عشق است. براي حفظ و رونق اين تفكر، كه متضمن عزت و استقلال و حيات ديني ماست، رعايت موارد زير ضروري به نظر مي رسد:

را تشكيل بدهند و پايگاه اميد محرومان باشند و نيز راه سير و سلوك الهي را براي همگان هموار سازند. عاقبت اين آروز در ايران اسلامي و به بركت وجود امام راحل (ره)تحقق يافت و تفكر بسيجي و حضور آنان در همه ي صحنه هاي انقلاب، آمال انبيا و اولياي خدا را تبلور بخشيد. امام خميني (ره) ضمن تأكيد بر اين مطلب، ملاك تقدم در تقوي و شهادت طلبي را امتيازي الهي دانسته و فرمودند:

«الحمد لله اين كشور رسول خدا «صلي الله عليه و آله»، امروز ميليونها جوان داوطلب جنگ و شهادت در خود پرورانده است و دل و ديدگان ملت ما را جز رضايت حق چيزي پر نخواهد كرد و به همين جهت، از بذل مال و جان و فرزندان خويش در راه خدا لذت مي برند و ملاك ارزش و برتري در نزد آنان، تقوا و سسبقت در جهاد گرديده است و از تفرعنها و خودنماييهاي جاهليت قديم و جديد متنفرند و من خودم را خادم يك چنين ملتي مي دانم و به اين خدمت افتخار مي كنم و همه ي اين بركات معنوي را از توجه پيامبر رحمة للعالمين و خاتم المرسلين «صلي الله عليه و آله» مي دانم و مردم و جوانان كشورهاي اسلامي را به كشف و شناخت و ايجاد روابط گرم و برادرانه با اين عصاره هاي فضيلت و تقوا دعوت نموده و در اين فرصت به همه ي مسؤولان كشورمان تذكر مي دهم كه در تقدم ملاكها، هيچ ارزشي الهي، بايد معيار انتخاب و امتياز دادن به افراد و استفاده از امكانات و تصدي مسؤوليتها و اداره ي كشور و بالاخره جايگزين همه سنتها و

[ صفحه 185]

امتيازات غلط مادي و نفساني بشود» [254] .

همچنين امام راحل (ره)، امتيازات لفظي و عرفي را كافي ندانسته و موارد و مصاديق امتيازات را نيز مشخص فرموده اند، به طوري كه هيچ گونه راه فرار يا طفره براي كسي باقي نمانده است؛ ايشان حتي اين امتيازات را، عنايت الهي به بسيجيان و مخلصان انقلاب اسلامي مي داند:

«چه در زمان جنگ و چه در حالت صلح، چه امروز و چه فردا، كه خدا اين امتياز را به آنان عنايت فرموده است و صرف امتياز لفظي و عرفي كفايت نمي كند كه بايد هم در متن قوانين و مقررات و هم در متن عمل و عقيده و روش و منش جامعه پياده شود و مصلحت زجركشيده ها و جبهه رفته ها و شهيد و اسير و مفقود و مجروح داده ها و در يك كلام، مصلحت پابرهنه ها و گودنشينها و مستضعفين، بر مصلحت قاعدين در منازل و مناسك و متمكنين و مرفهين گريزان از جبهه و جهاد و تقوا و نظام اسلامي مقدم باشد و نسل به نسل و سينه به سينه، شرافت و اعتبار پيشتازان اين نهضت مقدس و جنگ فقر و غنا محفوظ بماند و بايد سعي شود تا از راه رسيده ها و دين به دنيافروشان، چهره ي كفرزدايي و فقرستيزي روشن انقلاب ما را خدشه دار نكنند و لكه ي ننگ دفاع از مرفهين بي خبر از خدا را بر دامن مسؤولين نچسبانند و آنهايي كه درخانه هاي مجلل راحت و بي درد آرميده اند و فارغ از همه ي رنجها و مصيبتهاي جانفرساي ستون محكم انقلاب و پابرهنه هاي محروم، تنها ناظر حوادث بوده اند و حتي از دور هم دستي

بر آتش نگرفته اند، نبايد به مسؤوليتهاي كليدي تكيه كنند كه اگر به آنجا راه پيدا كنند، چه بسا انقلاب را يك شبه بفروشند و حاصل همه ي زحمات ملت را بر باد دهند؛ چرا كه اينها هرگز عمق راه طي شده را نديده اند و فرق و سينه ي شكافته ي نظام و ملت را به دست از خدا بي خبران مشاهده نكرده اند و از همه زجرها و غربتهاي مبارزان و التهاب و بي قراري مجاهدان، كه براي مرگ و نابودي ظلم

[ صفحه 186]

بيگانگان دل به درياي بلا زده اند، غافل و بي خبرند.» [255] .

از اين بيانات نوراني و جانبخش امام راحل (ره) پيداست كه به آينده انقلاب اسلامي بسيار حساس و در عين حال نگران بوده اند و عمده ترين درد و داغ آن بزرگوار، فراموشي نيروهاي مخلص و جان بر كف انقلاب اسلامي و نفوذ مدعيان عافيت طلب در مصادر كليدي نظام و اداره ي كشور بوده است. اينك وظيفه ي ماست كه با قدرشناسي از زحمات نيروي مخلص «بسيج و بسيجيان» آنان را به حكم شرع و عدل در جايگاه خود قرار دهيم؛ زيرا عدالت، هر چيز را در جايگاه خود قرار دادن است، و حق افراد مخلصي كه هويت ديني و اجتماعي آنان با انقلاب اسلامي پيوند خورده، آن است كه در حفظ دستاوردها و ارزشهايي كه خود در انقلاب و جنگ تحميلي خلق كرده اند، پيشقدم باشند و اين ميراث گرانبها را هيچ گاه و در هيچ زماني، در دست نااهلان و نامحرمان نبينند.

قدر خون و جبهه را داند بسيج

انقلاب بي بسيج هيچ است هيچ

و التزام در حفظ آن، خود انسان است. اگر انسان حقيت ارزشها و فرهنگ ديني را درك كند، هم خود را از بركات آن بهره مند مي كند و هم اين كه عامل انتقال آن به ديگران مي شود؛ اما اگر تمسك به ارزشهاي انقلاب و دفاع مقدس، رنگ ظاهري داشته باشد و در دل و جان آدمي نفوذ نكند، نه تنها انسان خود را نسبت به آن متعهد نمي بيند؛ بلكه براي ترويج و تبليغ آن نيز در خود هيچ احساسي نمي يابد بنابراين، خودسازي به عنوان محور اصلي حفظ ارزشها و ترويج دين و فرهنگ اسلامي در جامعه ضروري است. از اين جهت، امام راحل (ره) فرمودند:

«انسان تا خودش را نسازد، نمي تواند ديگران را بسازد و تا ديگران ساخته نشوند، نمي شود كه كشور ساخته شود.» [256] .

به طوري كه ملاحظه مي شود، خودسازي مبناي دگرسازي است و سلامت جامعه، به سلامت تمام افراد آن بستگي دارد. از اين رو خودسازي تنها بار فردي

[ صفحه 187]

ندارد؛ بلكه رويكردي اجتماعي و سياسي دارد. اگر چه مكتب اسلام با برنامه و آيين كامل و براي تربيت و هدايت بشر نازل شده است؛ اما به كارگيري دستورات مكتب، بويژه براي خودسازي ضرورت تمام دارد؛ در اين ميان، سحرخيزي و شب زنده داري، فضايي است كه سلامت خودسازي و باروري اجتماعي آن را تضمين مي كند.

وقتي حضرت علي «عليه السلام» به تحليل روحيه ي دفاعي جامعه مي پردازد،عمده ترين صفت مدافعان و بسيجيان اسلام را سحرخيزي مي داند و

آن را صفت برجسته ي ياران خود به شمار مي آورد:

أين القوم الذين دعوا إلي الاسلام فقبلوه و قرأوا

القرآن فأحكموه و هيجوا إلي الجهاد فولهوا و له اللقاح إلي اولادها و سلبوا السيوف أغمادها و أخذوا بأطراف الأرض زحفا زحفا، و صفا صفا بعض هلك و بعض نجا لا يبشرون بالأحياء و لا يعزون عن الموتي مره العيون من البكاء خمص البطون من الصيام ذبل الشفاء من الدعاء صفر الألوان من السهر علي وجوههم غبرة الخاشعين اولئك إخواني الذاهبون فحق لنا أن نظمأ إليهم و نعض الأيدي علي فراقهم [257] .

«كجايند گروهي كه به اسلام خوانده شده، آن را پذيرفتند و قرآن را خوانده آن را محكم و استوار ساختند. به جهاد دعوت شدند و سراسيمه به سوي آن شتافتند. شيفتگي آنان به جهاد، مانند شيفتگي شترها به اولادشان بوده است. شمشيرها را از غلاف بيرون كشيده، اطراف زمين را دسته دسته و صف به صف فراگرفتند؛ تا اين كه بعضي شيهد گشتند و بعضي به سلامت ماندند. از بقاي زنده ها شاد نمي شدند و از مرگ شهدا، تسليت نمي خواستند. چشمشان از گريه سفيد شد و شكمشان از روزه لاغر؛ لبشان از دعا خشكيده و رنگشان از بيداري زرد گشت و آثار خشوع در چهره هاشان هويدا بود. آنان برادران من بودند كه رفتند. پس سزاوار است تشنه ي ملاقات آنان بوده، از فراق و دوريشان دستها بگزيم.»

به طوري كه ملاحظه مي شود، مولاي متقيان علي «عليه السلام»، روحيه ي جهاد كردن،

[ صفحه 188]

عشق شهادت را دل داشتن، براي دفاع از اسلام و ارزشهاي آن، همواره شمشير را برهنه نگاه داشتن و لحظه شماري براي ملاقات با خداي تعالي را مولود خودسازي در سحر و مناجات و راز و نيازهاي

شبانه مي داند. البته خداي متعال سحرخيزي را از صفات مؤمن مي داند و مي فرمايد:

كانوا قليلا من الليل ما يهجعون و بالاسحار هم يستغفرون [258] .

«و از شب اندكي را در خوابند و سحرگاهان، از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت مي كنند.

بديهي است آن كس كه به هنگام سحر، خواب بر او غالب مي شود و يا در زندگي خود اعتقادي به شب نمازي و سحرخيزي ندارد، تحقيقا دلي غافل نسبت به حق تعالي دارد. غفلت و سنگيني گناه، دغدغه ي شب خيز را در او كشته است. چنين كسي بيمار واقعي است. بايد به فكر معالجه ي خود باشد و تسبيح و سجاده دراز او را نفريبد:

اي دل آمد سحر و حال دعايي نبود

زنگ دل را به يكي قطره صفايي نبود

دلق و سجاده و تسبيح در آتش بفكن

گر ترا نيمه ي شب سوز و نوايي نبود

نشوي محرم اسرار گر از مأذن دل

سحر از هاتف غيبت ندايي نبود

ما بسيجيان كه وارث خون شهيدان انقلاب اسلامي و هشت سال دفاع مقدس هستيم و مأموريت تداوم خط سرخ آنان را در كوران حوادث عصر جديد بر دوش داريم، بيش از هر كس، به خودسازي و تهجد محتاجيم.تحمل مشكلات عديده، شنيدن ملامتها و مقابله در برابر هجوم فرهنگي بيگانگان و رفاه طلبان و دين به دنيافروشان، روحيه و مقاومت عظيمي را مي طلبد كه تنها در سايه ي بندگي خالصانه و انس صادقانه در سحر با محبوب حقيقي به دست مي آيد. روحيه ي بسيجي پايدار نمي ماند، مگر آن كه رابطه ي دائمي و پايدار با

آموزشهاي سحرگاهي داشته باشيم؛ زيرا كه نسيم باد صبا از كوي صفا و ترنم ارواح شهدا، روح و جان ما را سحرگاهان مي نوازد و تكليف دينداري و قبول مسؤوليتهاي سنگين تر و تعهد در برابر حفظ ارزشهاي ديني را در ما تقويت مي كند.

[ صفحه 189]

«نفس خود را آن گونه تربيت مي كنم كه به قرص ناني شاد گردد و در خورش به نمك قناعت كرده، بسازد.»

حضرت حاصل رياضت نفسي را كه با نان و نمك تربيت شده است.روح شجاعت و مقاومت در برابر توفان حوادث مي داند و به اين سؤال كه «فردي كه خوراك روزنه اش نان و نمك است، چگونه در مقابل دشمنان مقاومت مي كند؟» بدين نحو پاسخ مي دهد:

[ صفحه 190]

الا و إن الشجرة البرية اصلب عودا و الروائع الخضرة ارق جلودا [261] .

«آگاه باش! كه درخت بياباني چوبش از درختهاي سبز و خرم و در باغ پرآب سخت تر كه پوست نازكتر دارند.»

پس نتيجه مي گيريم و كه ساده زيستي و بي اعتنايي به دنيا، لازمه ي انگيزه ي مقاومت و روحيه ي دفاعي است. به طوري كه امام راحل (ره)نيز شرط حفظ ارزشهاي اسلامي را ساده زيستن و اجتناب از رفاه طلبي مي داند:

«اگر بخواهيد بي خوف و هراس در مقابل باطل بايستيد و از حق دفاع كنيد و ابرقدرتان و سلاحهاي پيشرفته ي آنان و شياطين و توطئه هاي آنها در روح شما اثر نگذارد و شما را از ميدان به در نكند، خود را به ساده زيستن عادت دهيد و از تعلق به مال و منال و جاه و مقام بپرهيزيد. مردان بزرگ كه خدمتهاي بزرگ براي ملتهاي خود كردند، اكثر ساده زيست و بي علاقه به زخارف دنيا بوده اند. آنان كه اسير هواهاي پست نفساني و حيواني بوده و هستند، براي حفظ يا رسيدن به آن، تن به هر ذلت و خواري مي دهند و در مقابل زور و قدرتهاي شيطاني خاضع

و نسبت به توده هاي ضعيف ستمكار و زورگو هستند؛ ولي وارستگان برخلاف آنانند؛ چرا كه با زندگاني اشرافي و مصرفي نمي توان ارزشهاي انساني - اسلامي را حفظ كرد.» [262] .

البته اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه ساده زيستي به منزله ي عدم بكارگيري توان و استعداد فرد در كار و توليد نيست؛ بلكه انسانهايي كه ساده زندگي مي كنند، حداكثر توان و استعداد خود را در ابعاد مختلف زندگي به كار مي گيرند و در عين حال حاصل دسترنج و تلاش خود را به نيازمندان و فقيران انفاق مي كنند و براي خود، تنها در حدي كه به شؤون بسيجي و فرهنگ ساده زيستي آنان لطمه نزند، بهره مي گيرند و همواره از افزون خواهي و رفاه طلبي احتزاز دارند. بسيجي در مدرسه اي تربيت شده است كه ساختار روحي و رواني او با مبارزه و دفاع از ارزشهاي اسلامي شكل گرفته است. روح غنا و بي نيازي از غير خدا، در او صلابتي را پديد آورده است كه در زهد و

[ صفحه 191]

قناعت و ساده عبور كردن از كنار مزاياي مادي تبلور مي يابد. او اين اصل مسلم را از امام بسيجان پذيرفته كه مبارزه با رفاه طلبي سازگاري ندارد و اين اعتقادي جاويدان و پايدار در تمام زندگي او به حساب مي آيد. هر گاه دنياي فريبنده به او روي مي آورد، سخنان امام راحل (ره) را در اين زمينه مرور مي كند كه فرمود:

«ملت عزيز ما كه مبارزان حقيقي و راستين ارزشهاي اسلامي هستند، بخوبي دريافته اند كه مبارزه با رفاه طلبي سازگار نيست و آنها كه تصور مي كنند مبارزه در

راه استقلال و آزادي مستضعفين و محرومان جهان، با سرمايه داري و رفاه طلبي منافات ندارد، با الفباي مبارزه بيگانه اند. آنهايي هم كه تصور مي كنند سرمايه داران و مرفهان بي درد با نصيحت و پند و اندرز متنبه مي شوند و به مبارزان راه آزادي پيوسته و يا به آنان كمك مي كنند، آب در هاون مي كوبند. بحث مبارزه و رفاه، بحث قيام و راحت طلبي، بحث دنياخواهي و آخرت جويي، دو مقوله ايست كه هرگز با هم جمع نمي شوند و تنها آنهايي تا آخر خط با ما هستند كه درد فقر و محروميت و استضعاف را چشيده باشند.» [263] .

بدين ترتيب، يكي از نتايج ساده زيستي، آشنايي با فقر و محروميت مردم است. بسيجي كسي است كه درد دين و درد فقر محرومين را با هم احساس مي كند و از بي عدالتي و نابرابري در سطح جامعه رنج مي برد. او مهمترين چالش در تحقق ارزشهاي ديني را، رفاه و پرخوري بي حد و حصر قشر ثروت اندوز و برخوردار از يكسو و فقر و درد جانكاه بينوايان از سوي ديگر مي داند. از نظر او جامعه آماده براي رشد ارزشها، جامعه اي است كه روح عدالت و عدالتخواهي در آن حاكم باشد. بنابراين انگيزه ي دفاعي بسيج، انگيزه اي چند جانبه است. بسيجي در وسط ميدان است. و با همه ناهنجاريهاي فرهنگي و اجتماعي و سياسي مبارزه مي كند تا ديندار بماند، به وظيفه دينداري خود عمل كند و در نزد خداي متعال، انبياء، اولياء و شهيدان، سربلند و آبرومند باشد.

[ صفحه 192]

يكي از دلائل برتري «امت اسلامي» در قرآن كريم، امر به معروف و نهي از منكر است؛ چنانچه مي فرمايد:

كنتم خير امة اخرجت الناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تؤمنون بالله. [264] .

«شما بهترين امتي بوديد كه پديد آمديد؛ زيرا امر به معروف و نهي از منكر مي كنيد و به خدا ايمان داريد.»

امر به معروف و نهي از منكر از آن جهت اهميت دارد كه قوام جامعه ي ديني بر آن استوار است و ارزشها و فضايل اخلاقي در سايه آن بارور مي شوند و از همه مهمتر، بيانگر نظارت و ارشاد عمومي بر اساس تفكر ديني است. لذا مولاي متقيان علي «عليه السلام» فرمودند:

و ما اعمال البر كلها و الجهاد في سبيل الله عند الامر بالمعروف و النهي عن المنكر الا كنفثة في بحر لجي [265] .

تمام كارهاي نيكو، حتي جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهي از منكر، همچون قطره اي (آب دهاني) در برابر دريايي پهناور است.»

بنابراين، اعتقاد كامل انسان به دين و پايبندي به ارزشها در قالب امر به معروف و نهي از منكر جلوه مي كند. منشأ التزام و تعهد انسان، نه قانون است و نه ميثاق ملي؛ بلكه انديشه و اعتقاد ديني است كه انسان را به مبارزه عليه مفاسد اجتماعي و منكرات فرا مي خواند. اساسا مسلمان با صفت امر به معروف و نهي از منكر شناخته مي شود و هر كس آن را ترك كند. در واقع ديندار نيست؛چنانچه امام صادق «عليه السلام» فرمودند:

كل من لم يحب علي الدين و لم يبغض علي الدين فلا دين

له [266] .

«هر كس كه براي دين محبت نورزد و براي دين خشمگين نگردد، در واقع او دين ندارد.»

بنابراين، در امر به معروف و نهي از منكر، مصالح دين مطرح است كه با مصالح

[ صفحه 193]

عموم پيوند خورده است؛ يعني، كساني كه دين را به عنوان برنامه ي زندگي برگزيده اند. و حكومت ديني تشكيل داده اند، بايد با تمام توان خود در نشر و تحكيم ارزشها و احكام ديني تلاش كنند. چنانچه امام باقر «عليه السلام» فرمودند:

ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر سبيل الأنبيا و منهاج الصلحا فريضة عظيمة بها تقام الفرائض و تأمن المذاهب و تحل المكاسب و ترد المظالم و تعمر الأرض و ينتصف من الأعداء و يستقيم الأمر. [267] .

«امر به معروف و نهي از منكر، راه پيامبران و طريقه ي صالحان است. فريضه ي بزرگي است كه به سبب آن دين برپا، راهها امن، كسبها حلال، مظالم بازگردانده، زمين آباد، حق از دشمنان گرفته مي شود. و حكومت ديني تحكيم مي يابد.»

اينك بسيج به عنوان سالمترين نماد حكومت ديني، مسؤوليت اصلاح و هدايت عمومي جامعه را به عهده دارد و بايد با حركت صحيح و رعايت حدود الهي، ريشه هاي فساد در جامعه را قطع و زمينه را براي تحقق آرمانها و ارزشهاي الهي مساعد نمايد. به عبارت ديگر، بسيج بايد داعي خير و دافع شر باشد و اگر اين فرايند و را، عمومي و فراگير نمايد، همه چيز اصلاح خواهد شد؛ چنانچه امام راحل (ره) فرمودند:

«امر به معروف و نهي از منكر، دو اصلي است در اسلام كه همه

چيز را مي خواهد اصلاج كند؛ يعني، با اين دو اصل مي خواهد تمام قشرهاي مسلمين را اصلاح بكند. به همه مأموريت داده؛ به همه؛ به تمام افراد زير پرچم (اسلام) مأموريت داده كه بايد وادار كنيد همه را به كارهاي صحيح و جلوگيري كنيد از كارهاي فاسد.» [268] .

بنابراين، تبلور حيات و حضور فرهنگي بسيج، امر به معروف و نهي از منكر است و هر بسيجي با اين خصيصه شناخته مي شود. او بايد چون رودي مواج و پرخروش حركت كند و موانع را درهم بكوبد تا آب زلال معارف اسلامي را به كام تشنگان برساند. در اين فرايند مهم، او بايد پيامبر گونه عمل كند؛ يعني، انكار و انذارش بايد آميخته به رحمت و مهرباني باشد و در برابر عاملان اصلي فساد و

[ صفحه 194]

خيانت اجتماعي، كمترين نرمشي از خود نشان ندهد؛ ولي فريب خوردگان و اغفال شدگان را با موعظه و برخورد محبت آميز به آغوش پرمهر اسلام بكشاند و به بازپروري آنان بپردازد. امام راحل (ره)، موعظه و رأفت اسلامي را به عنوان مهمترين صفات آمران به معروف و ناهيان از منكر مي دانستند:

«سزاوار است كه آمر به معروف و ناهي از منكر، در امر و نهي و مراتب انكارش، مانند پرشك معالج مهربان و پدر باشفقت كه مراعات مصلحت مرتكب را مي نمايد، باشد و انكارش لطف و رحمت براي او خصوصا و براي امت عموما، باشد و قصدش را فقط براي خداي متعال و رضايت او قرار دهد و اين كارش را از آلودگيهاي هواهاي نفساني و اظهار بزرگي خالص نمايد و نفس خودش را

منزه نداند و براي آن، بزرگي يا برتري بر مرتكب نبيند.» [269] .

بنابراين امر به معروف و نهي از منكر، نشانه ي حيات ديني و قوام جامعه ي اسلامي است. بر همه ي مسلمانان، بويژه بسيجيان عزيز فرض است كه با همه ي توان علمي و فرهنگي خويش، بنياد فرهنگ ديني را حفظ كنند و در پاسداري از ارزشهاي الهي، لحظه اي درنگ را جايز ندانند؛ زيرا سهل انگاري خطر، فراموشي اين فريضه ي عظبم و الهي را در پي خواهد داشت. در صورت ترك و فراموشي اين رسالت مهم، تبهكاران و دشمنان دين و عدالت پا به ميان خواهند گذاشت و نه تنها ارزشها و فضايل ديني را، يك شبه بر باد هوس و خواهش هاي نفساني خود مي سپارند؛ بلكه بر سرنوشت جامعه نيز مسلط مي شوند؛ چنانچه مولاي متقيان فرمود:

لا تتركوا الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر فيولي عليكم أشراركم» [270] .

«امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه تبهكارانتان بر شما چيره مي گردند.»

به هر حال، جامعه اي كه دعوي حكومت ديني دارد و دشمنان مسلح در داخل و

[ صفحه 195]

خارج كمر به نابودي آن بسته اند و همواره فرصتها را براي ضربه زدن به اصول و بنياد اسلام غنيمت مي شمارند، بايد بيش از پيش هشيار و مسؤوليت پذير باشد؛ توقعات و انتظارات دنيوي را كنار بگذارد و فقط براي رضاي خداي متعال دل و جان را به توفان بلا بسپارد و پيوسته از باده ي عشق او سرمست باشد؛ در غير اين صورت و به گفته ي

حافظ:

اگر نه باده غم دل زياد ما

ببرد

نهيب حادثه بنياد ما ز جا ببرد.

[ صفحه 196]

«پس سخنش (مالك اشتر) را بشنويد و امر و فرمانش را در آنچه مطابق حق است، پيرو باشيد؛ زير او شمشيري است از شميشرهاي خدا كه تيزي آن كند نمي شود و ضربه ي آن بي اثر نمي گردد. پس اگر شما را امر كند كه به سوي دشمن برويد، روانه گرديد و اگر فرمان دهد كه نرويد، بمانيد كه او در هر كاري پيش نمي افتد و برنمي گردد و رو برنمي گرداند و جلو نمي رود؛ مگر به دستور من.»

به طوريكه ملاحظه مي شود، همه آوازه و عظمتي كه مالك اشتر دارد، براي اطاعت صادقانه و عشق او به مقام ولايت امير مؤمنان «عليه السلام» است. بنابراين، ولايت سلطه نيست؛ بلكه مربي است. ولايت چيزي از انسان نمي ستاند؛ بلكه همه چيز به انسان مي دهد. ولايت انسان را تعريف مي كند و به او حريت و آزادگي و صلابت مي بخشد. ولايت در واقع حق مداري است و جويندگان حق را هدايت مي كند. ولايت پرتوي از حكومت خدا بر زمين است و در پرتو آن، خدامداري و عدالتخواهي تحقق پيدا مي كند. ولايت روحيه ي ستيز با دشمنان را در انسان مي دمد و عزت اجتماعي و سياسي كشور را تضمين مي كند.

تجديد حيات تفكر بسيجي در انقلاب اسلامي، كه مولود فكر الهي امام راحل (ره) است، تجربه ي درخشان ديگري است كه تأثير خود را در پيشبرد اهداف انقلاب اسلامي و مبارزه با توطئه هاي داخلي و خارجي به منصه ي ظهور رسانده است. بايد بپذيريم كه انقلاب اسلامي منهاي حضور فعال و جاندار بسيج در همه ي صحنه ها، به مقصد نخواهد رسيد و برنامه ي عملي انقلاب، چيزي جز شناخت عميق تر بسيج

و توسعه ي كمي و كيفي آن در همه ي زمينه ها نيست.

بسيجي عزيز هم بايد باور كند كه همه ي اقتدار و عظمت او مولود ولايت فقيه است. اگر ولايت نبود، بسيجي را كسي با اين ابعاد وسيع نمي شناخت و به خلاقيت و فداكاريهاي اعجاز نماي او پي نمي برد. اينك وظيفه ي هر بسيجي است كه منشاء حيات و بالندگي خود را بيش از پيش بشناسد و ديگران را نيز به درك بهتر و بيشتر ولايت فقيه دعوت كند. امروز دشمن با همه ي ترفندها و شيطنتهاي خويش عليه انقلاب اسلامي، در برابر دو پديده «ولايت فقيه» و «تفكر بسجيي» حاكم بر انقلاب و حكومت اسلامي با شكست مواجه شده است. اين دو حقيقت به عنوان جوهر انقلاب اسلامي در همه ي عرصه هاي داخلي و بين المللي حماسه آفريد و همواره بايد به عنوان رازي

[ صفحه 197]

كشف ناشدني بين مقام ولايت و بسيجيان باقي بماند؛ اگر چه افكار مادي و بي خبر از خدا هرگز نخواهند توانست كه به درك اين رمز و راز فايق آيند!

امروزه اگر مي بينم بيشترين حملات متوجه «ولايت فقيه» است، به دليل نقش كليدي آن در هدايت جامعه شناخت به موقع توطئه ها و از همه مهمتر، تسخير دلهاي بيدار و واقع گراست. بسيجي نيز به عنوان مظهر دلدادگي به مقام ولايت، مورد هجوم واقع مي شود و لزوما بايد اين حملات را نشانه ي پاكي و حقانيت راه خود تلقي كند و كمترين ترديدي به خود راه ندهد. مهمترين وظيفه ي بسيجي، شناخت جرياناتي اتس كه به طور پيدا و پنهان عليه ولايت فقيه توطئه مي كنند كه اهم آنها را مي توان به شكل

زير دسته بندي كرد:

الف - تفكر ناسيوناليستي و ملي گرا كه از آغاز انقلاب اسلامي تاكنون لحظه اي از شيطنت دست برنداشته است و در هر فرصتي، تير زهرآلود خود را به سوي ولايت، كه عمود خيمه اسلام است، رها مي كند.

ب - تفكري كه در چارچوب قانون، ولايت فقيه را قبول دارد؛ در اين صورت قانون قراردادي است بين ولي فقيه و مردم و اصالت به قانون داده مي شود نه ولي فقيه.

ج - تفكري كه ولايت فقيه را به عنوان تشريفات مذهبي قبول دارد و آن را اتكاي احساسات مذهبي مردم مي داند؛ اما دخالت در امور اجرايي و حكومت را براي ولي فقيه، به هيچ وجه جايز نمي داند.

د - تنها در اين ميان، انديشه اي كه جوهر نظام اسلامي را ولايت فقيه مي داند و انجام هر كاري را منوط به اذن او دانسته، حوزه ي اختيارات او را فراتر از قانون اساسي و وظايف دولت مي بينند، انديشه ي مقبول در نگاه امام راحل (ره) است:

«آقايان بعضي شان مي گويند: «مسأله ولايت فقيه، يك مسأله تشريفاتي باشد.، مضايقه نداريم؛ اما اگر بخواهد ولي دخالت بكند در امور، نه، ما آن را قبول نداريم؛ حتما بايد يك كسي از غرب بيايد. ما قبول نداريم كه يك كسي اسلام كرده، او دخالت بكند «اگر متوجه به لازم اين معنا باشند، مرتد مي شوند؛ لكن متوجه نيستند» [272] .

بنابراين، بسيجيان عزيز به عنوان پاسداران اصلي حريم ولايت، بايد همان گونه

[ صفحه 198]

كه ابعاد ولايت را با دل شهود كرده اند، با زبان برهان و عقل نيز آن را بيان كنند تا

اذهان مردم نسبت به ولايت مشوه نشود و منبع اصلي تغذيه ي فكري و سياسي خود را مقام ولايت بدانند؛ تنها از او فرمان ببرند و در اطاعت و پيروي خود صادق باشند تا همچون مالك اشتر، اقتداري جاودانه پيدا كنند، و همان گونه كه از تعلقات دنيوي به دورند، بايد از تعلقات حزبي و سياسي به دور باشند؛ زيرا بسيجي ذهن و روحش با صبغه ي ولايت رنگ آميزي شده است و اين رنگ، خلعت توحيد و خداگرايي است كه بالاترين رنگ هاست:

صبغة الله و من احسن من الله صبغة [273] .

«رنگ آميزي خداست كه به مسلمانان، خلعت دين و فطرت توحيد بخشيد. هيچ رنگي بالاتر و خوشتر از رنگ آميزي خدا نيست.»

هر كه را از عشق خلعت داده اند.

باده از جام ولايت داده اند.

[ صفحه 201]

و اعيان خارجي را به قدر استعداد و قابليت آنها بهره مند مي سازد و اقتضاي هيچ يك از آنان را بي پاسخ نمي گذارد. در غير اين صورت، از احاطه ي كامله خارج مي شود و اين مغاير با شؤون كليه ي ولايت در مراتب مختلف عوالم است.

بعضي بر پيروان اين مكتب خرده مي گيردند كه شمول ولايت را هم عرض ذات حق تعالي مي دانند؛ در حالي كه هيچ يك از اوليا الله مدعي آن نيستند؛ بلكه در مقام

[ صفحه 202]

انبساط رحماني و تعين تعلقي، ولايت را منشاء وجود مي دانند و الا ذات احديت غيب الغيوب است و دست همه ي انبياء و كمل اوليا از آن كوتاه است و بعضي نيز از روي عناد يا غفلت، بر مقام انبساطي ولايت خدشه وارد مي كنند؛ در حالي كه قيام عاشورا مصداق بارزي است كه جاي تاريكي، بر روشني ادعاي اولياي خدا باقي نمي گذارد و حقيقت بيان امام راحل (ره) را كه فرمود: «سيدالشهداء همه جا هست»، مصباح منير منازل قلوب مستعد مي سازد.

الله في الخلق يزهر

و فاطم امي من سلالة احمد

و عمي يدعي ذا الجنا حين جعفر

و فينا كتاب الله انزل صادقا

و فينا الهدي و الوحي بالخير يذكر

و نحن امان الله للناس كلهم

نسر بهذا في الانام و نجهر

و نحن ولاة الحوض نسقي ولاتنا

بكاس رسول الله ما ليس ينكر [275] .

باب من باشد علي مرتضي

افتخارم جد پاكم مصطفي

مادر من از سلال احمد است

جلوه ي فيض خداي سرمد است

ما سراج حق شديم اندر نهان

مظهر نور خداييم در جهان

حوض كوثر مادرم زهرا بود

آب او جاري درون ما بود

شد ولايت چشمه ي آب حيات

هر كه نوشيدش بود اهل نجات

در جهان هر ذره را جان مي دهيم

هر چه استدعاي اوست آن مي دهيم.

آري ولايت، حقيقتي ساري و جاري در هياكل همه ي موجودات است و فيض وجود، از مجراي ولايت نصيب همه ي اشياي عالم مي شود. بي دليل نيست وقتي امام حسين عليه السلام اعمال حج را ناتمام مي گذارد و از مكه خارج مي شود، كعبه گريبان چاك مي زند و در برابر امام حسين «عليه السلام» كه روح و حقيقت كعبه است، چنين كرنش مي كند:

كعبه را گر شأن و عزت داده اند

آبش از عشق ولايت داده اند

روح كعبه در ولايت خفته است

اين حقيقت را محمد (ص) گفته است

كعبه در نزدش گريبان چاك كرد

شكوه ها از حاجي

ناپاك كرد

گفت! چرا مردم ز روحم غافلند!

كشتي ام سازند ز نوحم غافلند

سنگر بي جانم حسين! جانم تويي

در دو عالم نور تابانم تويي

[ صفحه 204]

رحماني، از امام حسيني «عليه السلام» به عنوان وراثت انبياي سلف ياد مي كنند.

سينه ي من حامل وحي نبي است.

مطلع انوار بابايم علي است

گر يد بيضا ز موسي (ع) بوده است

يادم اعجاز از عيسي (ع) بوده است

[ صفحه 205]

گر كه ابراهيم (ع) خليلش كرده اند.

سوز آتش را ذليلش كرده اند.

يا همان كاري كه جبراييل كرد

چشمه را در پاي اسماعيل كرد

گر جهانداري سليمان كرده بود.

جن و انس را تحتح فرمان كرده بود

آنچه را بر انبياء داده خدا

وارث آن كرده در دنيا مرا

آن همه يك جلوه ي قرآن بود

در درونم سر آن پنهان بود

معني هفت باطن قرآن منم

گنج حكمت، جوهر عرفان منم

گر دلي در بينتان بيدار بود

واقف اسرار اين گفتار بود

است، معرفت شهودي او تام و تمام است و به اعتبار باطن ولايت، مستغرق حق است و به اعتبار ظاهر ولايت، مستخلف خلق است. از اين رو در مقام استغراق توجه به آثار را، مايه ي دوري از ديدار جمال حق تعالي مي داند:

الهي ترد دي في الآثار يوجب بعد المزار، فاجعمي عليك بخدمة توصلني اليك. [277] .

«الهي! تفكر در آثار تو مايه ي دوري از ديدارت است. مرا به كاري گمار كه به تو پيوندم زند.»

[ صفحه 206]

از اين بيان نوراني روشن مي شود كه شأن ولايت، قرب خداي تعالي است و امام حسين «عليه السلام»، در اين مقام تماشاگر ذي جلوه است؛ چرا كه آثار و جلوه ها در عالم، خود مظاهر ولايت و محتاج به اويند. از اين رو، شأن ائمه ي معصومين «عليه السلام» فراتر از بهشت است. بهشت خود محتاج و آرزومند لقاي ولايت است؛ لذا در پاسخ بهشت كه آرزو مي كند امام حسين «عليه السلام» در او پا نهد، بايد گفت:

چون خدا نورش به هستي مي سرشت

آرزوي روي او كرده بهشت

گفت حسين مشروب شد از شرب من

وسعت هستي او تا قرب من

در تو كي گنجد آن نور بلند

جز خدا نبود حسين را قيد و بند

كه اين خون به خدا نسبت داده شود. به اين ترتيب، مي توان نتيجه گرفت كه ولايت هرگز انقطاع ندارد ولي اعظم الهي هرگز نمي ميرد؛ اگر چه به ظاهر جسم او رادر خاك و خون شناور سازند؛ حتي در چنين شرايطي هم، جوارح جسماني ولي «دست تحرك» مي شود و غلغله در عرش و فرش ايجاد مي كند. جسم مطهر امام حسين «عليه السلام» دست تحرك فرشيان مي شود. امام در ميان قتلگاه، خون را به هوا مي پاشد تا «دست تحرك!» عرشيان شود:

كي شود عاشق خوراك ديو و دد

محو عشق است صاحب عقل و خرد

جمله ي عالم بود معلول عشق

خون عاشق هم بود مأكول عشق

زين سبب خونش بپاشيد در هوا

تا ملائك را دهد حال صفا

زان صفا دست تحرك خورده اند

خاك او را هم تبرك برده اند

[ صفحه 207]

عشق و گرمي صلابت مي بخشد و سرانجام به اين حقيقت رهنمون مي شود كه كمال معرفت، ولايت است. هر كس به فتح قله كمال نايل شود، با چشم دل مي نگرد، كه «همه جا سيد الشهدا هست» و «همه جا محضر سيد الشهداست.» و اين بيان بلاغت اثر و منظر گستر امام راحل (ره) را، همچون سبوي حيات در آغوش مي گيرد. با خون عشق، آن را بر لوح زرين محبت مي نويسد و بر ديوار نهانخانه ي دل مي آويزد و در زمزمه اي عاشقانه، به امام راحل (ره)عرضه مي دارد:

من به قربان لبان رازگو

قطره را دريا كند تفسير او

رمز مي شد در سبوي ميكده

عاشقان آيند ز هر سو سرزده

هر كه مي نوشد حسيني مي شود

عاشق جام خميني مي شود

[ صفحه 211]

فراتر برده و تا «افق اعلي» و اوج «او أدني» سوق مي دهد.

شد از قيد من

[ صفحه 213]

در نوايش بانگ اسرافيل ديد

روز محشر را از آن تحويل ديد

ديد از جنت به نارش مي كشند

كوفيان يكسر درون آتشند

چون نبود آلوده در ذات و سرشت

ديد حسين باشد معناي بهشت

هر كلامش چون نسيمي در بهار

جلوه ي حق را نمايد آشكار

جان او پرواز كرد در كوي او

خويش را شرمنده ديد از روي او

از اين رو، در شب عاشورا به گوشه اي خلوت روي آورد و اشك ندامت و پشيماني، سكوت تنهايي او را شكست:

پيش خود گفت اين جواني را چه سود

اين غرور و پهلواني را چه سود

بنده ي حرص و هوايم كرده زور

دشمن نور خدايم كرده زور

زور تن شهوت پرستي مي كند

در ضلالت شاد و مستي مي كند

مي شود ابزار دست حيله گر

همچو حر ماند ز فردا بي خبر

حر در اوج ندامت، از اعمال گذشته ي خويش استغفار نموده ودر اثر توبه ي صادق، جهان غيب را از باب ولايت بر جان خود گشوده يافت و در آن قوت جان را بي انتها ديد كه دم به دم از نور ولاتي مدد مي گيرد:

نور جان نور جهانتابي شود

بر جهان غيب ابوابي شود

قوت جان، قوني بي انتهاست

قوت جان دست پنهان خداست

ما رميت اذ رميت خوانده ام

راز او را در حسين پي برده ام

دست پنهان خدا

باشد حسين

كي دمي از او جدا باشد حسين

وقتي حر به راز ولايت پي برد، دست پشيماني را مجددا بر سر كوبيد، و گفت: «كاش از كودكي مي مردم و قلب حسين «عليه السلام» را از خود آزرده نمي كردم. كاش اين زبانم گنگ و لال مي شد و هرگز با او جدال نمي كردم.» با وجود اين، از زحمت ولايت نوميد نشد و از بي نوايي، رهسپار بارگاهش مي شود و با خجالت تمام مي گويد:

السلام اي معدن جود و كرم

كعبه ي عشاق عالم را حرم

اي امين مخزن افلاكيان

عرصه ي پرواز روح خاكيان

من به دام تو گرفتار آمدم

عاشقم تعقيب دلدار آمدم

اندر اين عالم تويي اميد من

ذره اي باشم تويي خورشيد من

در ميان جنت و نار آمدم

نزد تو شرمنده و خوار آمدم

آتش نار از تو فرمان مي برد

باغ جنت از تو ريحان مي خرد

[ صفحه 214]

مي نشان با آب نورت نار من

لاله كن در گلشن جان خار من

مي نگر افغان و آه و ندبه ام

درپذير اي مهر تابان توبه ام

وقتي امام حسين «عليه السلام» از انقلاب دروني حر باخبر شد و او را واقف اسرار ولايت يافت، به خواهرش زينب «عليهماالسلام» فرمود: حال حر را بنگر كه چگونه به درد محبت ما گرفتار آمده است؛ توبه ي صادق از رفتارش و آب شرم از شك رخسارش هويداست:

حر بيا اينك تو مهمان مني

چون كه با جان آمدي جان

مني

با خودت جرم عظيم آورده اي

ليك در نزد كريم آورده اي

آب عشقت مي دهم مجنون شوي

بي سر و پا در ميان خون شوي

راه كوتاه است و كوثر عنقريب

لحظه اي مانده است تا كوي حبيب

اهل خيمه! حر دگر خويش من است

در قيامت بي گمان پيش من است

گر به مولايم رساني جان من

تا ابد سيراب گردد كام من

چون تو هم رودي از آن دريا شدي

اين چنين آشفته سوي ما شدي

[ صفحه 215]

مشك را پر كن ز من مست توام

دست تر كن عاشق دست توام

وقتي قمر بني هاشم در حال مكاشفه، رمز فرمان امام حسين «عليه السلام» را دريافت، دوان دوان به سوي برادر آمد و وصف يافته را چنين بيان داشت:

گفت برادر يافتم تعبير چيست

رمز فرمان تو را دستور چيست

جوشد از سرچشمه ات آب حيات

دوري از كويت بود عين ممات

هفت دريا گفته اند دريا تويي

آسمانها گفته اند بالا تويي

آفتاب از نور تو روشنگر است

هفت اقليم را نگاهت لنگر است

خاك مي لرزد به زير پاي تو

كوه دارد خشم هيبت زاي تو

مظهر نور خدايي يا حسين

قدرت بي انتهايي يا حسين

در رخت نور خدا را ديده ام

در لبت آب بقا را ديده ام

آب من عشق لقايت يا حسين

مي شتابم پا به پايت يا حسين

گر بريزي قطره اي در جان من

حوض كوثر مي شود حيران من

در نگاهت محو كن اين خسته را

بوسه زن اين سينه ي بشكسته را

بدين ترتيب، قمر بني هاشم «رمز ولايت» را دريافت و آخرين مراحل و منازل عشق را در مقام مشاهده ي كوي ولايت ديد؛ لذا آرميدن در آغوش برادر و محو شدن در

نگاه ملكوتي، آخرين آرزوي اوست؛ نه تنها قمر بني هاشم، بلكه آرزوي همه ي شهيدان هنگام پرواز از تن خاكي، قلعه ي رفيع ولايت سيد الشهداء بوده است. بنابراين، مي توان نتيجه گرفت كه ولايت مشهد شهيدان است؛ با علم به اين معنا، امام حسين «عليه السلام» به بالين برادر مي آيد و احراز مقام ولايت با شهود و شهادت را به او تبريك مي گويد:

آفرين بر همت والاي تو

آفرين بر عشق حركت زاي تو

رمز پيغام مرا دريافتي

جان به جانانت سلامتي باختي

شد معطر عالمي از بوي تو

اهل جنت جمله احسن گوي تو

چون كه شيرين يافتي آزار عشق

جان تو شد رونق بازار عشق

عشق، جان را جاوداني مي كند

عاشقان را آسماني مي كند

هر شهيدي بوي ريحان مي دهد

تا خدا هر لحظه فرمان مي دهد

اي برادر عشق بي تاب تو است

تشنگي هم تشنه ي آب تو است

اي ادب آموز تاريخ بشر

دامن سرخ گل از خون تو تر

آب اگر خواهد سكينه اين بود

تشنه ي خون شهيدان دين بود

[ صفحه 216]

آري مشك خالي، تن خاكي انسان است كه روح افلاكي را بايد در آن با آب ولايت زنده كند. عشق و دلدادگي هيچ گاه بدون ولايت كامل نمي شود و يكي از نشانه هاي عشق صادق آن است كه به هنگام جانبازي، خون پاكش روشنگر راه حق مي شود و نام و ياد او، جاويدان تاريخ بشريت مي گردد.

پدر گرفت، و با كوفيان مشغول كارزار بود، در اوج نبرد و پيكار حالت مكاشفه به او دست مي دهد و ناگهان حوران بهشتي را كوزه بر دوش در صحراي سوزان كربلا مي بيند. از آنها تقاضاي آب مي كند و وقتي آب را مي نوشد، بوي ولايت را از آن آب استشمام مي كند و بدين ترتيب، رمز بقاي حيات و آب ولايت بر او مكشوف مي شود؛ لذا سراسيمه به سوي پدر مي شتابد و داستان را اين گونه شرح مي دهد:

گفت پدر در گرم جنگ و كار و زار

مي جهيدم از يمين و از يسار

ناگهان ديدم كه حوران آمدند

كوزه ها بر دوش غلمان آمدند

گفتم اين جا سرزمين كربلاست

جنگ خونيني در اين عرصه به پاست

از چه رو اين جا تردد مي كنيد

صد خطر را جانب خود مي كنيد

گفت حوري اين مسيري آشناست

رفت و آمد اندر آن از آن ماست

ما از اين ره مي رسيم تا چشمه سار

كوزه ها پر مي نماييم بي شمار

باز از اين ره مي رويم سوي جنان

مي كنيم سيراب كام عرشيان

گفته ام من تشنه ام بنما صواب

بر دهان من فشان چرند جرعه آب

چون نموده ام زان سبو چند جرعه نوش

از سرم رفت اي پدر يك لحظه هوش

ديدم آبش مي دهد بوي حسين

چشمه سار حوريان كوي حسين

اي پدر من تشنه ام آبم بده

از ختام مشك نايابم بده

آن شرابي را كه ساقي ساخته

رمز عشقت را در آن

انداخته

بنابراين، تقاضاي آب علي اكبر «عليه السلام» از پدر، آب طبيعي نبوده است؛ زيرا علي اكبر از هر كسي بهتر مي داند كه در صحراي سوزان كربلا، آب را به روي آنان بسته اند؛ لذا تقاضاي آب طبيعي از پدر نكرد؛ بلكه علي اكبر «عليه السلام» تشنه ي آب حيات است كه در چشمه سار ولايت آن را دريافته است.

[ صفحه 217]

وقتي امام حسين «عليه السلام» ديد علي اكبر در يافتن «رمز» موفق شده است، خطاب به او فرمود:

گفت حسين اي اكبر رعنا جوان

گشتي آخر واقف راز نهان

اي گذر كرده ز آب جبرييل

آمده تا جويبار سلسبيل

لب گذارم اين زمان روي لبت

پر نمايم ز آب جان جوي لبت

در وجودم چشمه اي باشد روان

تشنه ي جان را دهم هر لحظه جان

گر نسوزم آب كي جوشد ز من

ور نجوشم آب چون نوشند ز من

اكبرم چون كربلايي گشته اي

لايق آب خدايي گشته اي

در اين حال، امام حسين «عليه السلام» لب مباركش را بر لبان تشنه ي علي اكبر نهاد؛ روح بلند او را تا خدا پرواز داد و او را حامل اسرار حقايقي كرد كه عندليبان گلشن لاهوت، هر لحظه انتظار او را مي كشيدند:

چون علي اكبر لب بابا مكيد

چشمه ي حكمت در او آمد پديد

گفت عجب آب حياتم داده اي

باده از جام صفاتم داده اي

مست و شيدا گشتم از شربتت

بوي رضوان مي دهم از تربتت

وارهيدم از جهان عاريه

مست مستم از

شراب جاريه

بوي من را نيزه استنشاق كرد

تيرها را سوي من مشتاق كرد

پس بگيريد نيزه ها هر سو مرا

بو كنيد چون لاله اي خوشبو مرا

به اين ترتيب، علي اكبر چون از آب ولايت سرمست شد، بر سرير عشق خود را عالي همت ديد و ماندن در اين دنيا را براي خود سخت و دشوار يافت؛ لذا بي صبرانه به سوي شهادت شتافت تا راز يافته از حكمت ولايت را به ديار ملكوتيان ببرد. علي اكبر «عليه السلام» تنها شهيدي است كه واپسين لحظات زندگي حتي در جسم برزخي با پدر سخن مي گفت:

زد صدا در لحظه هاي واپسين

گفت بيا بابا به بالينم نشين

پيكر من را در آغوشت بگير

كي شوم از بوي جانبخش تو سير

نيزه را از چشم من بيرون نما

شستشو از ديدگانم خون نما

تا ببينم در وداع آخرين

روي چون ماه ترا اي نازنين

جام كوثر را به ستم داده اند

باده از جام الستم داده اند

وام خواهد كوثر از من آب تو

اهل جنت جلمگي بي تاب تو

[ صفحه 218]

اين حالات برزخي علي اكبر بود كه گفت جام كوثر را به دستم دادند و جدم رسول خدا «صلي الله عليه و آله» و امير مؤمنان علي «عليه السلام» و مادرم زهراي مرضيه «عليهاالسلام» به استقبالم آمدند. وي حتي شوق و بي قراري اهل جنت را، كه منتظر قدوم امام حسين «عليه السلام» بودند، به پدر خبر مي دهد.

مي رود، علي اصغر از فراقش بي تابي مي كند. مادرش رباب او را در آغوش مي گيرد و براي او لالايي مي خواند. وقتي پستان بي شير را در دهانش مي گذارد، مي بيند طفل ميلي به شير ندارد؛ بند قنداقه را از پايش بازمي كند و با صدايي خسته او را ناز مي كند؛ اما علي اصغر آرام نمي گيرد و در اين گير و دار، با زبان حال به مادرش مي گويد:

گفت مادر طفل شيرخوارم مكن

با غم لالايي آزارم مكن

زود بگشا از تنم قنداقه را

دور كن از غيرتم گهواره را

چون پدر تنها بود در كار و زار

خواب شيرين بهر من ننگ است و عار

دامن بابا روم نازم دهد

آب ناب از چشمه ي رازم دهد

غنچه اي باشم من از بستان او

چون نگيرم اوج در دستان او

بي ولايت زندگي بر من خطاست

جسم را بي روح ماندن كي رواست

عالم اسرار باباي من است

اين طلب مادر تمناي من است

شهد عشق از شير تو نوشيده ام

اين چنين در كربلا جوشيده ام

وقتي امام حسين «عليه السلام» احساس كرد عشق ولايت، كودك شش ماهه اش را بيقرار كرده است؛ به سوي خيمه آمد و مشاهده كرد كه عشق مادر مانع مهر دلبر است. افغان مادر، هيچ تناسبي با تعجيل اصغر ندارد؛ لذا راز اين بي تابي را اين چنين براي مادرش بيان مي كند:

گفت از نطق ولايت اي رباب

كي رهانند نور را از آفتاب

عاطفه با عشق همگون كي شود

عقل بي احساس

مجنون كي شود

بيش از اين بي تاب و دلگيرش مكن

فكر آب و خواب هم شيرين مكن

اصغر من تشنه ي تير بلاست

افسر شش ماهه ام در كربلاست

غنچه ي نشكفته حاصل مي دهد

آسمان را جرأتش دل مي دهد

[ صفحه 219]

شرمسار از سرخي او لاله است

آه از بي آهي اش در ناله است

وقتي علي اصغر پدر را مي بيند، آرام مي گيرد. و بدين ترتيب مي فهماند كه علت بيقراي او شير نيست؛ بلكه آب ولايت است كه از چشمه سار پدرش مي جوشد و كام نوشيدن اين آب نيز، شهادت است؛ به همين دليل، امام حسين «عليه السلام» او را به ميدان مي برد تا تير حرمله مهمان گلويش شود و او را به مقصودش برساند.از اين رو علي اصغر با زبان حال به پدر عرض مي دارد:

گفت پدر من را در آغوشت بگير

كي مرا باشد تمنايي به شير

بوسه باران كن لب عطشان من

تا نشاني شور عشق افشان من

تا در آغوش پدر مأموي گرفت

تيري آمد در گلويش جا گرفت

چون حسين بود حلقه ي وصل و لقا

همزمان گشته وصالش با خدا

و درك حظوظ آن را، جز به شهادت ندهند؛ لذا آشفته و شتابان به محضر مبارك امام حسين «عليه السلام» آمد و چنين عرضه داشت:

گفت قاسم با زبان ابتهال

رخصتم ده اي عمو بهر قتال

من كنون آهنگ ميدان كرده ام

قصد رفتن سوي جانان كرده ام

سر كشيدم عشق را از جام دوست

مي روم اكنون پي پيغام دوست

هر دلي پر شد ز عشق روي تو

مي شتابد بي سر و پا سوي تو

بوسه زد بر پا و دستان حسين

منقلب كرد قلب سوزان حسين

چون حسين عشق برادرزاده ديد

دست به گردن برد و آغوشش كشيد

امام حسين «عليه السلام» برادرزاده را آغوش مي كشد و قد و بالاي يادگار برادر را تماشا مي كند و عشق لقاي حق را در او كامل مي بيند، با اين حال از او مي پرسد: «مرگ در كام تو چگونه است؟» حضرت قاسم جواب مي دهد «أحلي من العسل». چگونه مرگ براي او شيرين تر از عسل نباشد، در حالي كه مشهد او ولايت است و زندگي او جوار

[ صفحه 220]

قرب الهي براي ابديت است. حضرت قاسم «عليه السلام» وقتي رخصت ميدان از عمو گرفت، آن چنان به وجد آمد كه قهقه ي مستانه اش را حوريان در جنان مي شنيدند:

تا رضايت از عمو حاصل نمود

بند خنده از لبان دل گشود

قهقه ي مستانه اش را حوريان

مي شنيدند با تعجب از جنان

آمدند آشفته اش تا كربلا

ديدند او را نيست ميلي جز خدا

هر چه كردند تا ببيند يك نظر

گفت من از دنيا گذر كردم گذر

گاهي آتش عشق آن چنان در وجود عاشق شعله مي كشد كه «ما سوي الله» را اصلا احساس نمي كند و جذبه ي لقاي يار، آن گونه او را محو خود مي كند كه گويي از كالبد خود جدا شده است و اين همان سر «موتوا قبل أن تموتوا» است كه در پرتو انوار ولايت براي شهيدان حاصل مي شود.

شهادت بوده است.

2 - امام حسين «عليه السلام» براي تشكيل حكومت قيام كرد؛ اما در رسيدن به آن ناكام ماند.

[ صفحه 224]

3 - به دعوت مردم كوفه از مدينه حركت كرد و زماني از خيانت مردم كوفه باخبر شد كه در محاصره ي سپاه يزيد بن معاويه قرار داشت؛ راه گريز را از هر سو به رويش بستند و در جنگي نابرابر او را به شهادت رساندند.

4 - علت قيام امام حسين «عليه السلام» بيعت خواستن يزيد از ايشان بود. اگر يزيد بر بيعت خود پافشاري نمي كرد، سيد الشهداء هرگز از مدينه خارج نمي شد و به زندگي عادي خود ادامه مي داد.

بديهي است انتخاب هر يك از فلسفه هاي ياد شده به عنوان محور قيام عاشورا اگر چه بعدي از قضيه را روشن مي كند؛ اما دهها سؤال را پيش روي انسان قرار مي دهد كه پاسخ به آنها، جز تطويل توجيهات، حاصل ديگري را در پي نخواهد داشت.

هم اقتضاي جهاد مي كند و هم اقتضاي شهادت.

بنابراين، آنچه كه از ديدگاه، به عنوان هدف خاص قيام عاشورا مطرح مي شود، به نوعي در حوزه ي ولايت محفوظ و منظورند؛ لذا در بعد سياسي و اجتماعي، «عمل به تكليف» بهترين تعريف براي قيام امام حسين «عليه السلام» و زيباترين ظهور براي منطق ولايت است؛ يعني، اگر مردم خواهان حكومت هستند، تكليف امام حسين «عليه السلام» آن است كه حاكم باشد و اگر استدعاي مردم بيعت است، بر امام تكليف مي گردد كه به سوي بيعت كنندگان حركت كند. اگر استعداد مردم اقتضاي جهل و ظلم و فساد است، تكليف امام آن است كه عليه ظلم و فساد به مبارزه برخيزد و بالاخره اگر اقتضاي حال خلق، خونريزي است، تكليف امام آن است كه شهادت را

[ صفحه 225]

انتخاب كند. امام حسين «عليه السلام» در اين باره خطاب به كوفيان مي فرمايد:

كوفيان! بيهوده در جنگ منيد

همچو سنگي لقمه ي چنگ منيد

چاره ي درد شما در جنگ نيست

كشتن و كوبيدن و نيرنگ نيست

چون امامم آگهم بر قلبتان

خون من باشد دواي دردتان

حكم اگر اين است حسين را باك نيست

خون اگر خواهيد از او غمناك نيست

ما كه از بهر هدايت آمديم

از امامت تا شهادت آمديم

گر اطاعت بود امامت ز آن ماست

ور ضلالت بود شهادت جان ماست

بنابراين، جمله ي، سيد الشهدا تنها و تنها در مقام عمل به تكليف بوده است»، بهترين تعبير و تفسير از قيام عاشورا است كه از

لسان امام راحل (ره)صادر شده است و با جامعيت و كليت ولايت هماهنگ است. بر اساس اين جامعيت مي توانيم بگوييم كه امام حسين «عليه السلام» هم براي حكومت و هم به دعوت مردم كوفه و نيز براي امر به معروف و نهي از منكر و ستيز با ظلم و هم براي شهادت قيام كرده است. همه ي دلايل براي شؤون ولايت كليه است كه هر يك را اقتضا مي كند؛ لكن منشاء تعيين اقتضا، استعداد و تقاضاي افراد مقابل است. تمامي جهات ياد شده را مي توان در نظريه ي امام راحل (ره) مشاهده كرد كه در ذيل به زوايايي از آن مي پردازيم:

اراده اي باطني و ارواح غيبي معتقد شوند تا واكنش طبيعي احساس خود را به واسطه ي قدرتي كه موزون جهان هستي است، ارضا كنند، علم جديد نتوانست جاي اين قدرت را اشغال كند و تكيه گاه احساس خودآگاه گردد. بنابراين، نتيجه مي گيريم آن قدرت و نيرويي كه بشر به طور خودآگاه بدان معتقد است و تسكيني براي هيجان دروني خود مي داند، «قدرت ولايت» است كه «معيت بقايي» با همه ي موجودات دارد و علاوه بر آن «معيت همراهي» با نوع انسان

به اين ترتيب، قدرت چون هم قوام موجود و هم هادي اوست، مصداق حماسه است كه مظهر ولايت به اسم شجاعت و صفت هدايت است. درنتيجه، حماسه، جوهر هستي، حركت، حكومت و هدايت محسوب مي شود؛ فلذا بايد به مدعيان قدرت و تعليم سياست گفت: حكومت جلوه اي از ولايت است و شأن ولي در اين جلوه ي، هدايت است. عدول از اين واقعيت، تئوريهاي قدرت و حكومت را به تطويل توجيهات كشانده، نه تنها روح جهان بشري را اقناع نكرده، بلكه چهره ي خسته و عاصي بشر را از اين تأويل و توجيه كاملا ملول ساخته است. اين يك حقيقت انكارناپذير است كه انگيزه ي بازيابي هويت گم شده در بشر امروز، رو به تقويت است.

نكته ي مهم اين كه «حماسه»، مأموريتش تنها حكومت ظاهري و تدبير امور دنيوي مردم نيست؛ بلكه حفظ بقاي انسان در دنيا و آخرت و تضمين حيات ابدي از ويژگيهاي آن است؛ زيرا حماسه، مظهر ولايت به اسم قدرت است و احاطه ي ولايت كليه در همه ي عوالم، شأن حماسه را پايدار مي كند.. به اين ترتيب، چنين قدرتي از نوع بشر، با همه ي تدبيرش، غير

ممكن است. به همين دليل ولايت در فرهنگ اسلام، اصالتي خدايي دارد و تعين او در حقيقت محمديه «صلي الله عليه و آله» و سلسله ي انبيا و اولياي خدا، تجلي در گستره ي عوالم مي كند. پس اصالت حكومت و قدرت در مكتب اسلام از آن خداست. و امامت و نصب امام، امري انتصابي است.

رمي» [282] .

«(اي پيامبر) تو تير نيانداختي آن گاه كه انداختي؛ اين خداست كه تير انداخت.»

اين آيه بيانگر ظهور قدرت خداوند متعال در بازوان رسول گرامي اسلام «صلي الله عليه و آله» است. حضرت علي «عليه السلام» هم با قدرت الهي، در خيبر را از جايش درآورد. امام حسين «عليه السلام» نيز به عنوان ولي اعظم خدا، مظهر حماسه و شجاعت است و هرگز ترس و زبوني در وجود اولياي خدا راه پيدا نمي كند. «الا ان اولياء الله لا خوف عليهم و لا هم يحزنون.» [283] چگونه بترسد امامي كه خود هويت قدرت و شجاعت و معناي صلابت و استقامت است؟ روح حماسي و شجاعت را در حالات امام حسين «عليه السلام» و در ماجراي قيام عاشورا مشاهده مي كنيم كه منبعث از مصدر ولايت است. ذكر نمونه هايي از آن شجاعت و حماسه در ا ين جا مناسب است:

الف: امام حسين «عليه السلام» در منزل «ذي حسم» فرمود:

«فاني لا اري الموت الا سعادة و الحيوة مع الظالمين الا برما» [284] .

[ صفحه 228]

«من مرگ را چيزي جز سعادت نمي بينم و زندگي در كنار ستمگران را، جز ضجه و ناراحتي نمي دانم.»

ب: هنگامي كه امام حسين «عليه السلام» در برابر سپاه كوفه قرار گرفت، چنين فرمود:

«و الله لا اعطيكم بيدي اعطاء الذليل و لا افر فرار العبيد.» [285] .

«سوگند به خدا! همانند خواران و ذليلان دستم را به شما ندهم و همانند بردگان از صحنه ي نبرد و كارزار فرار نكنم».

ج: در ميان راه مكه به كربلا، امام «عليه السلام» به فرزدق مي فرمايد:

فان تكن الابدان للموت انشأت

فقتل امرء بالسيف في الله افضل

و ان تكن الدنيا تعد نفيسة

فدار ثواب الله اعلي و انبل [286] .

«اگر بناست كه بدنها را عاقبت مرگ در آغوش گيرد، مرگ با شمشير در راه خدا، بهتر است، و اگر دنيا را زيبا مي داني، منزل پاداش الهي از آن زيباتر و برتر است.»

د: امام حسين «عليه السلام» در روز عاشورا، در آخرين كلام خويش قبل از شهادت فرمود:

الا ان الدعي و ابن الدعي قد ركزني بين اثنتين بين السلة و الذلة و هيهات منا الذله. [287] .

«حال كه اين نابكار، پسر نابكار، مرا بين جنگ و ذلت بيعت با خويش مخير كرده است، چه دور است از ما ذلت بيعت!»

ه: در شب عاشورا، امام حسين «عليه السلام» يارانش را به دور خود جمع مي كند و پس از ابراز محبت به آنان مي فرمايد:

«فمن كان منكم علي حر السيوف و طعنة الأسنة فليأت معنا و الا فلينصرف عنا. [288] .

«هر يك از شما كه سوزش شمشيرها و طعنه ي نيزه ها را بر بدنش احساس نمي كند، در بين ما بماند. در غير اين صورت، از حضور در جمع ما انصراف دهد و برگردد.»

[ صفحه 229]

سينه خواهم سينه هاي آهنين

نعره خواهم نعره هايي آتشين

هر كه دارد طاقت تير و سنان

او بماند در ميان عاشقان

ورنه بگريزد ز كويم بي ملال

از ته دل كرده ام او را حلال

هر كه دارد آخ و واخ

از سوز و درد

او نماند در ميان اين نبرد

امام حسين «عليه السلام» چون به روز عاشورا و صحنه ي فداكاري و ايثار نزديك مي شود، ياران خود را مورد پالايش قرار مي دهد تا هيچ ناخالصي در آنان باقي نماند؛ زيرا مي خواهد فرهنگ حماسه و شجاعت به عنوان جرياني بالنده و پويا و عليه ظلم و جهالت در تاريخ تشيع باقي بماند.

با دعا دل را دهيد آلايشي

تا نماند هيچ در آن ناخوشي

آبديده عشق را چون در كنيد

ظرف تاريخ از پيامش پر كنيد

البته ياران و فرزندان امام حسين «عليه السلام» در روز عاشورا، عرصه ي عظيم شجاعت و شهامت را، بي هيچ ترس و خوفي از دشمن به نمايش گذاشتند؛ به گونه اي كه در هيچ جاي تاريخ نمي توان سلحشوراني همانند آنان را سراغ گرفت. براي نمونه از قمر بني هاشم «عليه السلام» نقل شده است كه روز عاشورا را مي فرمود: «لقد ضاق صدري و شئمت الحيوة» سينه ام تنگ و از زندگي دنيا خسته شده ام. آن حضرت در رجز خويش مي گفت:

نفسي لنفس المصطفي الطهر وقا

اني انا العباس اغدوا بالسقا

و لا اخاف الشر يوم الملتقي [289] .

«جان من به فداي حسين و نگهدار آن باد. من عباسم كه مرا سقا مي خوانند و هرگز از شر روز ملاقات با دشمن نمي هرسم.»

همچنين حضرت علي اكبر «عليه السلام» وقتي مي ديدم امام حسين «عليه السلام» زير لب، عبارت «انا لله و انا اليه راجعون» را زمزمه مي كند، پرسيد: «اي پدر بزرگوار ما بر حق نيستيم؟»

فرمود: «بلي! ما بر حقيم.» عرض كرد: «پس

ما باك داريم از مردن در حالي كه بر حق باشيم.»

قاسم بن الحسن «عليه السلام» در جواب سؤال امام حسين «عليه السلام» كه فرمود: «يا بني

[ صفحه 230]

كيف الموت عندك» فرزندم! مرگ نزد تو چگونه است؟ گفت: «يا عم احلي من العسل.» [290] .

اي عمو از عسل شيرين تر است. يا وقتي «ابي شبيب شاكري» به ميدان آمد، كسي به مقابله ي او نيامد. به سپاه كوفه دستور دادند كه او را سنگ باران كنند. او چون اوضاع را چنين ديد، زره را از تن به دركرد و كلاه خود از سر برداشت و عريان به دشمن حمله كرد. [291] اينها نمونه هايي از شهامت و دليري ياران و فرزندان امام حسين «عليه السلام» است كه در پرتو ولايت، قلوبشان مالامال از عشق و به لقاي حق گرديد. تأثير روح حماسي امام، مرگ را بازيچه ي آنان و سوزش تيرها و نيزه ها و را در كامشان، شيرين تر از عسل كرد.

نخواهم داد.»

و امام حسين «عليه السلام» هم مي فرمايد:

«الا ترون ان الحق لا يعمل به و ان الباطل لا يتناهي عنه ليرغب المؤمن في لقاء الله محقا و لا أري الموت الا السعادة و لا الحياة مع الظالمين الا برما.» [293] .

«آيا نمي بينيد كه به حق عمل نمي شود و از باطل جلوگيري نمي گردد؟ در چنين شرايطي، شخص مؤمن به حق بايد از جان خود بگذرد و مشتاق

[ صفحه 231]

لقاء الله باشد كه من در چنين شرايطي، مرگ را جز سعادت و زندگي با ستمگران را، جز ننگ و ذلت نمي بينم.»

ممكن است سؤال كنيد كه وقتي امام حسين «عليه السلام»، قدرت بالوارثه ي حق تعالي در عالم هستي است، پس چگونه از لشكر يزيد شكست خورد؟

در پاسخ بايد گفت: شكست در منطق ولايت اصلا راه ندارد.

هل تربصون بنا الا احدي الحسنين. [294] .

«آيا جز يكي از دو نيكويي (پيروزي يا شهادت) را درباره ي ما انتظار داريد؟»

ضمن اين كه پيشتر گفتيم ولي اعظم، مأمور است كه قدرت را در جهت حكومت، هدايت و بقاي موجودات به كار گيرد؛ نه در جهت هدم و ويراني آنها و اين بستگي به استعداد حال موجودات دارد كه بد نيست و به دو نمونه از آن روز عاشورا اشاره كنيم:

وقتي امام حسين «عليه السلام» فرياد «هل من ناصر ينصرني» را تكرار مي كرد، خورشيد، باد، كوه، زمين و ملائكه در عرش، براي ياري اعلام آمادگي كردند؛ اما سر اين ياري خواستن، به معاني غلبه ي ترس و خوف بر امام نبوده است؛ چنانچه زبان

حالش اين چنين است:

سر هل من ناصر ينصرني

لا بمعنا الخوف أن يغلبني

كوه ندانست اين و در فرياد شد

بهر ياري ام مهيا باد شد

ناگهان ديدم زمين از سوز و درد

حفره هايي چند در خود بازكرد

آفتاب با شعله هاي آتشين

گفت مرا رخصت بده اي نازنين

تا فرستم خرمني از شعله را

تل خاكستر نمايم كوفه را

جنيان خود را هويدا كرده اند

بهر ياري ام تقاضا كرده اند

وقتي امام حسين «عليه السلام» ديد كه طلب ياري او، ضعف و ناتواني ولي اعظم تلقي شده است، بناچار اشاره اي به عظمت قدرت ولايت در سراسر هستي نمود و سپس فرمود:

گفتم آنها را چه داريد در گمان

قدرت خود مي دهيد بر من نشان؟

[ صفحه 232]

قصدم از ياري ز روي ضعف نيست

موج دريا مضطرب از كف نيست

نشأت كون و مكان از كان من

هستي عالم همه از جان من

گر ز روي قهر و نيستي دم زنم

لنگر هستي زجايش بركنم

نمونه ي ديگر، فرمان امام حسين «عليه السلام» به شمشيرها است؛ آن جا كه مي فرمايد: «ان كان دين محمد لم يسقتم الا بقتلي فيا سيوف خذيني». چون اين خطاب كلامي بود، يكي از شمشيرها عرضه مي دارد:

ناگهان شمشيري آمد در سخن

گفت چه فرماني است اين، اي روح من

عالمي سرگشته ي روي تو است

هر چمن آكنده از بوي تو است

آب دريا از تو آيد در خروش

دوزخ از تهديد تو گردد خموش

نور خورشيد از ضمير پاك تست

كوه را بينم كه سينه چاك توست

آنچه بينم در زمين و آسمان

تو بر آنها مي دهي هر لحظه جان

گرچه جنس جامدم از آهن است

ليك مهرت يا حسين اندر من است

خوب مي داني كه با تو همدميم

با يزيد و لشكرش نامحرميم

ما ز تو هر لحظه فرمان مي بريم

گر بخواهي قلب دشمن مي دريم

وقتي امام حسين «عليه السلام» شعور و لايي شمشير را ملاحظه كرد، ضمن قدرداني از آن فرمود:

گفت حسين شمشير را اي باادب

قدرشناس من شدي از لطف رب

آنچه مي گويي ترا دستور نيست

چون حسين بر مرگ خلق مأمور نيست

اقتضاي حالشان خون خوردن است

اقتضاي حال من جان دادن است

خواهشي دارم كنون ردم مكن

شرمسار در محضر جدم مكن

چون كه دين جد من اندر جهان

جز به قتل من نماند جاودان

مي دهم رخصت شما را اي سيوف

در ميان گيريد مرا با اين صفوف

بنابراين، امام حسين «عليه السلام» به عنوان ولي اعظم خدا، مأمور تخريب و ويراني بشريت نيست؛ بلكه مأمور است بشريت را، به حكومت يا به شهادت هدايت كند. امام راحل (ره) نيز به هر دو جنبه آن توجه كامل داشته اند:

«كسي كه فرمايشات ايشان را، (امام حسين «عليه السلام») از وقتي كه از مدينه بيرون

آمدند و به مكه آمدند و از مكه آمدند بيرون؛ حرفهاي ايشان را مي شنود، همه را، مي بيند كه ايشان متوجه بوده

[ صفحه 233]

است كه چه دارد مي كند. اين جور نبود كه آمده است بيند كه [چه خواهد شد]؛ بلكه آمده بود، حكومت هم مي خواست بگيرد. اصلا براي اين معنا آمده بود و اين يك فخري است و آنهايي كه خيال مي كنند كه حضرت سيد الشهداء براي حكومت نيامده، خير؛ اينها براي حكومت آمدند.» [295] .

همچنين امام راحل (ره)در جاي ديگر مي فرمايد:

«دربار اموي خيلي خوشحال مي شد كه سيد الشهدا بنشيند و حرف نزند و آنها بر خر سوار باشند؛ اما او، مسلم بن عقيل را فرستاد تا مردم را دعوت كند به بيعت تا حكومت اسلامي تشكيل دهد و اين حكومت فاسد را از بين ببرد.» [296] .

همان طور كه گفتيم، مأموريت ولي اعظم، هدايت، اصلاح جامعه و حفظ آن بر اساس اقامه ي عدل است. بديهي است كه لازمه ي چنين مأموريتي، داشتن حكومت است. آنچه كه امام حسين «عليه السلام» در وصيت نامه خود متذكر شدند، مبين همين معناست:

و اني لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح في امة جدي (ص) اريد أن آمر بالمعروف و انهي عن المنكر و اسير بسيرة جدي و ابي علي بن ابي طالب فمن قبلني بقبول الحق فالله اولي بالحق و من رد علي هذا اصبر حتي يقضي الله بيني و بين القوم و هو خير الحاكمين و هذه وصيتي اليك يا اخي. [297] .

«و من نه

از روي خودخواهي، يا براي خوشگذاراني و فساد و ستمگري، از مدينه خارج مي شوم؛ بلكه هدف من از اين سفر، امر به معروف و نهي از منكر و اصلاح مفاسد امت و احياي سنت و سيره ي جدم، رسول خدا (ص) و پدرم علي (ع) است. پس هر كس اين حقيقت را از من بپذيرد و پيروي ام كند، راه خدا را پذيرفته است و هر كس اين را رد كند، من با صبر و استقامت، راه خود را در پيش خواهم گرفت تا خداوند، ميان

[ صفحه 234]

من و اين افراد حكم كند كه او بهترين حاكم است.»

طبيعي است كه امر به معروف و نهي از منكر و احياي سنت و سيره ي رسول اكرم «صلي الله عليه و آله» و حضرت علي «عليه السلام»، بدون داشتن حكومت امكان پذير نيست؛ اما امام حسين «عليه السلام» مي بيند كه حال و روز مردم، به دليل حاكميت جهل و زور، اقتضاي حكومت ولي خدا را نمي كند. در جهالت اين قوم، همين بس كه فاسق ترين دودمان عصر، به عنوان خليفه ي اسلام بر جامعه ي اسلامي حكومت حكمراني مي كنند. وقتي مروان از امام حسين «عليه السلام» مي خواهد تا با يزيد بن معاويه بيعت كند، امام مي فرمايند:

انا لله و انا اليه راجعون و علي الاسلام و السلام اذا بليت الامة براع مثل يزيد و لقد سمعت جدي رسول الله (ص) يقول الخلافة محرمة علي آل ابي سفيان فاذا رأيتم معاويه علي منبري فابقرا بطنه و قد راه اهل المدينه علي المنبر فلم يبقروا فابتلا هم الله بيزيد الفاسق. [298] .

«ما از خداييم و به سوي او مي رويم.

اينك بايد فاتحه ي اسلام را خواند كه مسلمانان به فرمانروايي مانند يزيد گرفتار شده اند. از جدم رسول خدا (ص) شنيدم كه مي فرمود خلافت بر خاندان ابي سفيان حرام است و اگر معاويه را بر منبر من ديديد، شكم او را پاره كنيد: با اين حال، مردم مدينه او را بر منبر ديدند؛ ولي او را نكشتند تا خداوند نيز آنان را به يزيد فاسق مبتلا كرد.

براستي شاهدي از اين زيباتر نمي توان براي جهل مردم زمانه پيدا كرد؛ جهالتي كه دگرگوني عجيبي را در جامعه ي اسلامي نشان مي دهد و عمق خيانت امويان را برملا مي سازد. در چنين شرايطي بايد امام از حكومت - كه حق بلافصل اوست - دست بردارد؛ زيرا ظلمت، هميشه دشمن نور است و زورمداران همواره با سوء استفاده از جهل مردم، عدالتخواهان و صاحبان اصلي حكومت و هدايت را، از صحنه ي زندگي سياسي و اجتماعي دور مي كنند؛ اما امام حسين «عليه السلام» به عنوان ولي زمان، مأمور به هدايت است؛ حال اگر اين كار در شكل حكومت ممكن نشد، بايد در قالبي ديگر - كه همان شهادت است - هدايت و رستگاري جامعه را تضمين كند. از اين روست كه

[ صفحه 235]

امام راحل (ره) فرمود:

«سيد الشهداء و اصحاب او و اهل بيت او، آموختند تكليف را؛ فداكاري در ميدان و تبليغ در خارج ميدان.» [299] .

بر اين اساس، اگر با تبليغ برقراري حكومت عدل و اقامه ي معروف، از بين بردن منكر ممكن نباشد، تكليف، فداكاري در ميدان است. پس شهادت هم، نوعي بيداري و هدايت است؛ هدايتي كه با رفع موانعي همچون

دنياطلبي و جهالت همراه است. ستمگران همواره با بهره گيري از اين حربه ها، به مبارزه عليه حركتهاي آزاديبخش و عدالتخواهانه برخاسته اند و با تبليغات دروغين خود، كار خيرخواهان جامعه را به جايي رسانده اند كه مردم، آلودن دست خود به خون آنان را، عملي خداپسندانه و موجب نيل به بهشت دانسته اند. اين تثليث زور و پول و فريب، در عصر امام حسين «عليه السلام» به اوج قدرت خود رسيد. مردم آن گونه نسبت به ولي زمان خود جاهل شدند كه قتل تو را ثواب و مايه ي ورود به بهشت مي دانستند. آنان حتي پس از اين اقدام شوم، بيرق «بيت الجنة» را بر سر در منازل خويش آويختند.

اين خطر امروز نيز ما را تهديد مي كند. اگر اتحاد زور و زر و تزوير حفظ شود و در جامعه عموميت يايد. امروز نيز قطعا دير نخواهد بود كه ما را دشمن ولي زمان خويش سازد. تا زماني كه جهل، ابراز فريب دنياطلبان مكارباشد، خون مقدس دهها حسين و حسن و فاطمه (صلوات الله عليهم اجمعين) بر زمين جاري خواهد بود!

تا زماني فكر دينا در سر است

تشنه ي خون حسني ديگر است

شيعه خون از اين مصيبت مي خورد

زخم از تيغ جهالت مي خورد

جهل ما باشد دبستان يزيد

خنجر ستاني دگر آرد پديد

امام حسين «عليه السلام» با پديده ي خطرناك جهل مواجه است؛ جهلي كه به نام دين، كفر و فسق و فجور را، خوراك فكر و روح مردم مي كند و نور ولايت را از ضمير جانشان مي زدايد:

هر دلي را جهل مهجورش كند

جاي رجعت

دشمن نورش كند

مرد حق را مي زند هر لحظه نيش

تا نمايد آرزوي مرگ خويش

كوفيان مصداق اين معنا شدند

تشنه ي خون حسين يكجا شدند

[ صفحه 236]

امام حسين «عليه السلام» مأمور به انهدام و قتل مردم نيست؛ بلكه او تكليف دارد كه مردم را هدايت كند؛ حتي اگر اقتضاي اين هدايت، خونخوراي مردم باشد:

اقتضاي حالشان خون خوردن است

اقتضاي حال ما جان دادن است

همان طور كه گفته شد، ولايت روح جهان هستي است و ولي قطب عالم امكان و اعيان است؛ لذا مرگ و نيستي، در ولي اعظم راه ندارد. پس اگر امام حسين «عليه السلام»، با پيكري پاره پاره در خون خود شنا مي كند، اقتضاي حال مردمي است كه جز با خون ولي اعظم، از هلاكت جهل و شرارت نجات پيدا نمي كردند؛ زيرا امام حسين «عليه السلام» مأمور افاضه حيات و نيز حفظ آن در صراط مستقيم هدايت است:

در جهالت مي كند ظالم شتاب

مي زند بر قلبها قفل حجاب

چون حسين بر جان خلق رزاق شد

بهر بيداري خلق براق شد

گفت بيايد خون دهم بي التهاب

تا شوم مفتاح بر قفل حجاب

پس مرا شمشيرها زخمي كنيد

قتل من را اين زمان حتمي كنيد

بنابراين، وقتي خون ولي مي جوشد، خون بشريت را به جوش مي آورد و از ركود و هلاكت و جهل و نيستي مي رهاند و حيات دوباره اي را در ارواح متروك و منجمد مي دمد. و اين است معناي كلام امام راحل (ره)

كه فرمودند: «اين خون سيد الشهداست كه خونهاي همه ي ملتهاي اسلامي رابه جوش مي آورد.»

هر دلي خونم بنوشد نوش او

چون كه گردم جلمه عقل و هوش او

پس شهادت نوعي بيداري از نوع درون بيني است و شهادت ولي اعظمي چون امام حسين «عليه السلام»، نوعي قرب است و از آن جا كه ولي، واسع رحمت است، مبداء مقام قرب نيز هست.

ما ز رحمت آمديم از سوي دوست

تا شهادت مي رويم تا كوي دوست

هر ولي چون چشمه اي از شراب اوست

خون جوشانش لقاي قرب اوست

لذا مقام قرب شهادت ولي اعظم، سراسرش بيداري و تذكر و پند و عبرت است.

مشهور است كه سالار شهيدان خود فرمود: «انا قتيل العبرة» و در دعاي آن حضرت و از قول معصومين «عليهم السلام» وارده شده است:

[ صفحه 237]

انا قتيل العبرة لا يذكري مؤمن الا استعبر» [300] .

«من كشته ي عبرت هستم؛ مرا مؤمنين ياد نمي كند، مگر آن كه از اين حادثه پند مي گيرد.»

امام صادق «عليه السلام» نيز در زيارتي كه خطاب به آن حضرت است، مي فرمايد: ليستنقذ عبادك من الضلالة و الجهالة و العمي و الشك [301] .

«او كسي است كه با قيام خود، بندگان خدا را از گمراهي و جهل و كوري و شك نجات داد.»

بنابراين، هدف از برگزاري محافل و مجالس عزاداري امام حسين «عليه السلام» بايد احياي انديشه ي اهل بيت «عليه السلام» و فرهنگ عاشورا باشد و تنها حقيقت عزاداري با چنين هدفي تحقق پيدا مي كند.

[ صفحه

241]

راحل (ره)جاري شده است.

از ويژگيهاي انقلاب عاشورا آن است كه هر چه زمان مي گذرد، ابعاد تازه تري از آن جلوه گر مي شود و نهاد ناآرام جهان هستي، با آهنگ عاشورا را همنوايي بيشتري پيدا مي كند و انوار حسيني، در افق نور قلوب عارفان و عاشقان ولايت، تابش گسترده تري مي يايد. هر اندازه انسان به خود و اجزاي عالم هستي مهربانتر مي شود و در خيمه ي رحمت، به كشف اسرار جهان خلقت مي پردازد، سرود «ولايت» را با گوش جان بهتر مي شنود:

هر كه را از عشق خلعت داده اند

باده از عشق ولايت داده اند

بنابراين، حقيقت عالم، جز ولايت كليه ي الهيه نيست كه از مصدر ولايت حقيقت محمديه «صلي الله عليه و آله» صادر شده، در وجود انبيا و اولياي خدا انشعاب پيدا كرده است:

بود نور نبي خورشيد اعظم

كه از موسي پديد و گه زآدم

به اين ترتيب قيام عاشورا تجلي ولايت مطلقه ي امام حسين «صلي الله عليه و آله» است كه به مقتضاي شرايط، حادث. شد انقلاب اسلامي ايران نيز پرتوي از آن انقلاب عظيم الهي است و در واقع، هر دو قيام، پرتويي از جلوه ي ولايت مطلقه هستند كه آثار و بركات ظاهري و باطني و هويت ديني و سياسي خود را از ولايت دارند، كه داير مدار همه ي عوالم، از آدم تا خاتم است.

متأثر از مقتداي خود، سيد الشهداء «عليه السلام» است، تعريف را به اتمام نرسانده ايم.

[ صفحه 243]

رساترين تعريف، كه مناسب شخصيت امام (ره) باشد، اين كه امام خميني پرتويي از نور و حقيقت وجودي امام حسين «عليه السلام» است. درك عميق امام راحل (ره) از قيام عاشورا پيروي بي قيد و شرط وي از راه و رسم سيد الشهداء «عليه السلام»، اجراي دستورالعمل عاشورا در پايه ريزي انقلاب اسلامي و هدايت آن در مراحل مختلف و مواضع عملي او در مبارزه با رژيم ستمشاهي و استكبار جهاني، آن چنان چهره ي تابناكي از امام خميني (ره) ترسيم مي كند كه اگر معتقد نشويم پرتويي از شخصيت نوري امام حسين «عليه السلام» است، حق مطلب را ادا نكرده ايم. البته تبيين شخصيت امام راحل (ره)در توان سرباز كوچك او نيست؛ اما عشق سوزان حقير، سخن به حال مي گويد و آنچه را با بضاعت اندكش يافته در طبق اخلاص نهاده است و چون موضوع بحث، در محدوده ي قيام عاشوراست، به آنچه كه از اين انقلاب عظيم الهي در امام (ره) انعكاس يافته، بسنده مي كنيم و بيان كامل اين حقيقت و كشف اسرار اين طريقت را به اهلش مي سپاريم.

حكومت به شيوه ي انبياء و ائمه هدي «عليهم السلام» شد و بنيان انقلاب اسلامي را نيز، بر مبناي ولايت استوار ساخت. قبلا ثابت كرديم كه جز ولايت، هيچ چيز اقتضاي حكومت نمي كند و سر اصرار امام راحل (ره)بر اصالت ولايت در انقلاب اسلامي نيز، همين بوده است.

امام راحل (ره)با اعتقاد به اين كه عنصر حماسه و شجاعت، جوهر حكومت و اقتدار جامعه است، ضعف و زبوني جهان اسلام و توسعه طلبي ستمگران را، ناشي از فقدان روح صلابت و حماسه در مسلمانان مي دانند:

«علما و دانشمندان سراسر جهان، به ويژ0 علما و متفكران اسلام بزرگ يكدل و يك جهت، در راه نجات بشريت از تحت سلطه ي

[ صفحه 244]

ظالمانه ي اين اقليت حليه باز و توطئه گر، كه با دسيسه ها و جنجالها سلطه ي ظالمانه ي خود را بر جهانيان گسترده اند، بپا خيزند و با بيان و قلم و عمل خود، خوف و هراس كاذبي را كه بر مظلومان سايه افكنده است، بزدايند.» [303] .

امام راحل (ره)، لازمه ي بهره مندي از روح حماسه و شجاعت را، نترسيدن از دشمنان داخلي و خارجي مي داند و اين اقتضاي شأن حماسي ولي خداست كه حتي تصور ترس در ذهن او نقش نمي بندد؛ تا چه رسد به اين كه عنصر ترس و وحشت، در مقام عمل و تصميم گيري بنشيند امام (ره) در اين زمينه مي فرمايد:

«يك وقتي ديدم كه مصلحت اسلام اقتضا مي كند كه يك حرفي بزنم، مي زنم، و دنبالش راه مي افتم و از هيچ نمي ترسم. بحمد الله تعالي؛ و الله تا حالا نترسيده ام و؛ آن روز هم كه مي بردنم «دستگيري امام در قضيه خرداد 1342) آن

روز هم، آنها مي ترسيدند. من آنها را تسليت مي دادم كه نترسيد». [304] .

سخناني چنين حماسي كه جز از ائمه هدي «عليهم السلام»، از كسي ديگر شنيده نشده، بيانگر برخورداري امام راحل (ره) از مقام ولايت است؛ مقامي كه در اثر سير و سلوك و معرفت شهودي آن وجود مبارك، حاصل شده است. ما در بحث مباني ولايت معتقديم كه مقام ولايت اكتسابي نيست تا در اثر شرايط يا رجوع مردم، كسي صاحب آن شود؛ بلكه اين مقام، استحقاقي است كه خداي متعال در اثر تزكيه ي نفس و تقواي تام قلبي به بندگان خاص خود افاضه مي كند. امام خميني (ره)در عصر خويش توانست با رياضت و عبادت خالصانه و عمل به تكاليف شرعيه، لايق اين مقام گردد و از نور ساطع و درخشان ولايت محمدي «صلي الله عليه و آله» علوي «عليه السلام» برخوردار شود تا همانند چشمه اي فياض از كوثر ولايت بجوشد و كام تشنگان «كأس معين» را، از «شراب كافوري» و «طهوري» سيراب سازد.

عاشورا نيز با همه ي ابعادش، بروز ولايت در وجود ولي اعظم، حضرت سيد الشهدا «عليه السلام»، براي عمل به تكليفي بود كه حال و روز مردم عصر او اقتضا مي كرد. گرچه تحليها و ديدگاههاي متعددي نسبت به قيام عاشورا وجود دارد، بايد به صراحت بگوييم كه بدون نگرش عرفاني و بيرون از حوزه ي ولايت و تفكر شهودي اهل بيت «عليهم السلام»، قيام عاشورا تفسيرپذير نيست. هويت نهضت عاشورا، موجب تحليل اعتقادي از زندگي انسان و جهان هستي مي شود. درد بزرگ امروز جوامع بشري، در آن است كه همواره اصرار دارند از زواياي اصول علمي يا شيوه هاي تجربه شده تاريخي و فرمولهاي سياسي، به تجزيه و تحليل قضايا بپردازند كه متأسفانه اين نگرش امروزه به كم ارزش شدن زندگي و مفهوم هستي منجر شده است.

قيام عاشورا از اساس با آهنگ حركت جهان هستي و دغه غه هاي دروني انساني همنوايي دارد. لسان عاشورا ترجمان عشقي است كه همه ي عالم، معلول آن است؛ عشقي كه فوران آن در سبوي ولايت امام حسين «عليه السلام»، به دست عفريت جهل و شرارت زمانه شكسته مي شود تا مجددا ترانه ي عشق را با قهقهه ي شهيدان، در گوش جان عاشقان زمزمه كند؛ كه عشق، مولود خداست. امام حسين «عليه السلام» شهيد عشق است تا همواره عصاره ي خلقت و رحمت حق باشد:

كس نباشد آگه از اسرار من

از درون سينه ي غمبار من

با زبان عشق تفسيرم كنيد

ورنه عقل حيران شود از كار من

امام راحل (ره) نيز كه با همه ي وجود در عشق سالارش فاني است، نه تنها به عنوان يك الگو به امام حسين «عليه السلام» و

ياران فداكارش مي نگرد، بلكه، به افقي فراتر قائل است و آن اين كه، انقلاب اسلامي با همه ابعادش، انعكاس كربلاست.

«با اين حس شهادت دوستي، اين معنا را ملت ما پيش برد و رمز همين معنايي بود كه از كربلا منعكس شد؛ به همه ي جهاتي كه ما

[ صفحه 246]

داشتيم؛ به همه ي ملت ما» [305] .

اصولا هر انقلابي كه پيام و هدفش فراتر از اميال مادي باشد و دفاع از كرامت ذاتي انسان را محور مبارزه قرار دهد، قطعا در تمامي مراحلش، هجوم سيل آسا و عاشقانه ي مردم را با خود همراه خواهد داشت. رمز فراگيري عاشورا، كه همه ملت ما را در انعكاس خود مستغرق نمود و امام راحل (ره)با همه ي وجودش، فرياد زنده نگهداشتن آن را سر داد، احاطه ي معنوي و ارزشي آن، در تمامي زواياي هستي است؛ بشر هويت گمشده ي خود را در آن پيدا مي كند و عزت و كرامت خويش را رهين حماسه اي مي بيند كه براي نجات او از اسارت خودپرستي و جهل و آلودگيهاي زور و فريب، خلعت خونين بر اندام ولي زمان و مكان و قطب الكونين مي پوشاند تا صداقت اسلام را به اصالت انسانيت ثابت كند. امام راحل (ره)چه زيبا فرمود:

«حرف سيد الشهدا حرف روز است. هميشه حرف روز است. / هميشه / حرف روز را سيد الشهدا آورده، دست ماها داده.» [306] .

با استكبار جهاني و سردمداران داخلي او آغاز كرد. در حالي كه مصلحت انديشان، براي سكوت يا گريز از سلك جهادگران، توجيهات رنگارنگ مي بافتند، درخشش حماسه ي علوي در وجود مباركش به حدي بود كه دشمنان را، در اوج قدرت، به ترس و دلهره دچار كرد. او كه همانند جد بزرگوارش، خود را براي تشكيل حكومت اسلامي و نيز براي شهادت آماده كرده بود. عمل به تكليف را، كه دستورالعملي از قيام عاشورا بود، اساس حركت و مبارزه خود قرار داد و با همين نگرش، مردم خداجو را به صحنه هاي مبارزه كشاند و در مقابل چشمان خيره ي ابرقدرتها رژيم تا بن دندان مسلح ستمشاهي را سرنگون ساخت.

ايشان در جنگ تحميلي نيز، كه توطئه ي استكبار جهاني به سركردگي امريكا عليه امت مظلوم ايران بود، قيام عاشورا و اقتدا به امام حسين «عليه السلام» را سرلوحه ي كار

[ صفحه 247]

خويش قرار داد و در اقتداي ملت سلحشور ايران به قيام عاشورا را فرمود:

«ملت ما، از طفل شش ماهه تا پيرمرد هشتاد ساله را در راه خدا فدا كرد، و اين اقتدا به بزرگمرد و تاريخ، حضرت سيد الشهدا «عليه السلام» است.» [307] .

پرچمها و پيشاني بندها و نوحه ها و گريه ها و تمام اقدامات رزمندگان ما در طول هشت سال دفاع مقدس، نماد گويايي از اين حقيقت است كه نيروهاي رزمنده ما در جنگ و شهادت، به امام حسين «عليه السلام» و ياران فداكارش اقتدا نمودند.

امام خميني (ره) همانند سيد الشهدا «عليه السلام»، عمل به تكليف در برابر تجاوزگران و ظالمان را، محور دفاعي تلقي كرده، نتيجه گيري را فرع بر آن دانسته اند.

ولي پس از قبول قطعنامه، وقتي امام راحل (ره) متوجه شدند فرصت طلباني كه حاضر نبودند حتي دستي از دور بر آتش جنگ بگيرند. زمزمه هاي مأيوس كننده اي را از حاصل هشت سال دفاع مقدس سر داده اند، با صراحت تمام فرمودند:

«ما در جنگ، براي يك لحظه هم نادم و پشيمان از عملكرد خود نيستيم. راستي مگر فراموش كرده ايم كه ما براي اداي تكليف جنگيده ايم و نتيجه فرع آن بوده است. ملت ما، تا آن روز كه احساس كرد كه توان و تكليف جنگ دارد، به وظيفه ي خود عمل نمود و خوشا به حال آنان كه تا لحظه ي آخر هم ترديد ننمودند. آن ساعتي هم كه مصلحت بقاي انقلاب را در قبول قطعنامه ديد و گردن نهاد، باز به وظيفه ي خود عمل كرده است. آيا از اين كه به وظيفه ي خود عمل كرده است، نگران باشد.؟» [308] .

آيات 40 - 39.

[23] وسايل الشيعه، ج 11، ص 5.

[24] نهج البلاغه، نامه ي 47.

[25] نهج البلاغه، خطبه ي 150.

[26] خطبه ي حضرت زهرا «عليهماالسلام» در مسجد النبي (ص).

[27] وسايل الشيعه، ج 11، ص 20.

[28] منتهي الامال ج 2، صفحه ي 900.

[29] جواهر الكلام، ج 21، ص 47.

[30] شهيد اول، الدرس الشرعية، كتاب جهاد، ص 231.

[31] تحريرالوسيلة، ج 1، فصل دفاع، ص 485.

[32] همان، همان ص.

[33] همان، همان ص.

[34] تحرير الوسيلة، ج 1، ص 486.

[35] صحيفه ي نور، ج 19، ص 26.

[36] شرح نهج البلاغه ي ابن ابي الحديد، ج 20، ص 308.

[37] صحيفه ي نور، ج 13، ص 143.

[38] همان، ج 13، ص 108.

[39] همان، ج 19، ص 275.

[40] همان، ج 1، ص 137.

[41] همان ج 1، ص 137.

[42] صحيفه نور، ج 16، ص 228.

[43] همان، ج 20، ص 236.

[44] سوره ي حجرات، آيه ي 9.

[45] صحيفه نور، ج 13، ص 124.

[46] نهج البلاغه، خطبه ي 54.

[47] سوره ي نساء، آيه ي 75.

[48] صحيفه ي نور، جلد 19، ص 147.

[49] سوره ي يوسف، آيه ي 40.

[50] سوره ي بقره ي، آيه ي 193.

[51] صحيفه ي نور، ج 19، (ديدار با رئيس جمهور و هيأت دولت، 20 / 9 / 63) ص 82.

[52] سوره انفال، آيه ي 73.

[53] صحيفه ي نور، ج 19، ص 82.

[54] سوره ي بقره ي، آيه 217.

[55] صيحفه نور، ج 20، ص 237.

[56] همان ج 20، ص 243.

[57] صحيفه ي نور، ج 20، ص 243.

[58] نهج البلاغه، خطبه ي 19.

[59] مستدرك نهج البلاغه، ص 132.

[60] صحيفه ي نور، ج 14، ص 156.

[61] صحيفه نور، ج 20، ص 113.

[62] همان، همان ص.

[63] صحيفه نور، ج 20، ص 47.

[64] صحيفه ي نور، ج 15، ص 200.

[65] همان، ج 18، ص 129.

[66] صحيفه ي نور، ج 21، ص 109.

[67] همان، ج 21، ص 108.

[68] صحيفه ي نور، ج 20، ص 238

- 237.

[69] همان، همان، ص.

[70] همان، ص 238.

[71] صحيفه نور، ج 20، ص 232.

[72] صحيفه نور، ج 21 ص 203.

[73] همان، ج 16، ص 233.

[74] صحيفه نور، ج 20، ص 232.

[75] همان، ج 20، ص 232.

[76] صحيفه نور، ج 20، ص 114.

[77] همان، ج 20، ص 61.

[78] صحيفه نور، ج 13، ص 144.

[79] همان، ص 147 - 146.

[80] صحيفه نور، ج 13، ص 116.

[81] همان، ص 109.

[82] همان، ص 98.

[83] همان، ج 231 15.

[84] صحيفه نور، ج 13، ص 60.

[85] همان، ص 98.

[86] همان، ج 16، ص 76.

[87] صحيفه نور، ج 21، ص 52.

[88] سوره ي انفال، آيه ي 60.

[89] بحارالانوار، ج 52، ص 32.

[90] صحيفه نور،، ج 21، ص 95.

[91] همان، ج 21، ص 38.

[92] همان، ج 21، ص 19.

[93] صحيفه نور، ج 10، ص 239.

[94] همان، ج 8، ص 166.

[95] صحيفه نور، ج 21، ص 19.

[96] همان، ج 13، ص 82.

[97] صحيفه نور، ج 21، ص 118.

[98] همان، ج 1، ص 272.

[99] همان، ج 1، ص 111 - 110.

[100] صحيفه نور، ج 1، ص 337.

[101] صحيفه نور، ج 20، ص 117.

[102] همان، ج 19، ص 6.

[103] صحيفه نور، ج 21، ص 184.

[104] همان، ص 71.

[105] همان ج 13، ص 280.

[106] صحيفه نور، ج 21، ص 108.

[107] همان، ج 16، ص 37.

[108] همان، ج 14، ص 285.

[109] صحيفه نور، ج 21، ص 71.

[110] همان، ج 198 13.

[111] صحيفه نور، ج 18، ص 144.

[112] همان، ج 14، ص 77.

[113] صحيفه نور، ج 21، ص 194.

[114] همان، ص 71.

[115] همان، ج 14، ص 233.

[116] همان، ج 21، ص 194.

[117] صحيفه نور، ج 21، ص 198.

[118] همان، ج 21، ص 185.

[119] همان، ج 3، ص 49.

[120] همان، ج

21، ص 38.

[121] صحيفه نور، ج 14 ص 4.

[122] همان، ج 20، ص 241.

[123] همان، ج 21، ص 94.

[124] صحيفه نور، ج 20، ص 194.

[125] همان، ج 13، ص 147.

[126] همان، ج 21، ص 203.

[127] همان، همان، ص.

[128] صحيفه نور، ج 6، ص 237 - 236.

[129] همان، ج 15، ص 267.

[130] ولايت فقيه، ص 118.

[131] ولايت فقيه، ص 118.

[132] صيحفه نور، ج 20، ص 235.

[133] همان، ج 20، ص 118.

[134] همان، ج 20، ص 118.

[135] صحيفه نور، ج 20، ص 238.

[136] همان، ص 118.

[137] همان جلد، 20، ص 232.

[138] صحيفه نور، ج 19، ص 20 - 19.

[139] همان، ج 20، ص 118.

[140] صيحفه نور، ج 20 ص 113.

[141] همان، ج 6، ص 40.

[142] صحيفه نور، ج 7، ص 25.

[143] همان، ج 3، ص 47.

[144] صحيفه نور، ج 11، ص 266.

[145] همان، ج 20، ص 61.

[146] صحيفه نور، ج 15، ص 160.

[147] همان، ج 20، ص 122.

[148] صحيفه نور، ج 6 ص 252.

[149] همان، ج 15، ص 250.

[150] همان، ج 21، ص 185.

[151] صحيفه نور، ج 21، ص 182.

[152] همان، ج 21، ص 175.

[153] همان، ج 18، ص 242.

[154] صحيفه نور، ج 6، ص 194.

[155] همان، ج 1، ص 65.

[156] صحيفه نور، ج 20، ص 235.

[157] صحيفه نور، ج 20، ص 129.

[158] صحيفه ي نور، ج 20، ص 11.

[159] همان، ج 7، ص 131.

[160] نهج البلاغه، نامه ي 12.

[161] صحيفه نور، ج 16، ص 134.

[162] نهج البلاغه، نامه ي 12.

[163] صحيفه نور، ج 19، ص 259.

[164] همان، ج 13، ص 94.

[165] همان، ج 21، ص 119.

[166] صحيفه نور، ج 1، ص 274.

[167] همان، ج 16، ص 135.

[168] صحبفه نور، ج 16، ص

79.

[169] همان، ج 14، ص 61.

[170] صحيفه نور، ج 14، ص 61.

[171] همان، ج 16، ص 79.

[172] صحيفه نور، ج 14، ص 191.

[173] همان، ج 16، ص 135.

[174] صحيفه نور، ج 16، ص 135.

[175] صحيفه نور، ج 19، ص 112.

[176] سوره ي فصلت، آيه 30.

[177] سوره ي آل عمران، آيه ي 146.

[178] صحيفه نور، ج 17، ص 51.

[179] نهج البلاغه، خطبه ي 150.

[180] سوره ي نحل، آيه ي 110.

[181] حسين شفاهي: جنگ و جهاد در نهج البلاغه، دفتر انتشارات اسلامي، 1365، ص 75.

[182] صحيفه نور، ج 13، ص 240.

[183] همان، ج 17، ص 231.

[184] سوره ي انفال، آيه ي 45.

[185] صحيفه نور، ج 13، ص 117.

[186] همان، ج 12، ص 161.

[187] سوره ي نساء، آيه ي 59.

[188] نهج البلاغه، خطبه ي 34.

[189] ابن اثير: الكامل، ج 2، ص 154.

[190] نهج البلاغه، خطبه ي 55.

[191] همان، حكمت 321.

[192] واقدي: مغازي، ص 264.

[193] سوره ي نساء، آيه 74.

[194] صحيفه نور، ج 15، ص 253.

[195] همان، ج 14، ص 226.

[196] صحيفه سجاديه، دعاي 27.

[197] صحيفه نور، ج 13، ص 102.

[198] همان، همان ص.

[199] صحيفه نور، ج 16، ص 48.

[200] سوره ي توبه آيه ي 24.

[201] صحيفه نور، ج 16، ص 174 - 173.

[202] صحيفه نور، ج 20، ص 235.

[203] نهج البلاغه، حكمت 41.

[204] صحيفه نور، ج 16، ص 134.

[205] سوره ي جاثيه، آيه 23.

[206] وسايل الشيعه، ج 6، باب 1، ص 123.

[207] مثنوي دفتر اول.

[208] صحيفه نور، ج 16، ص 101.

[209] همان، ص 58.

[210] نهج البلاغه، خطبه ي 34.

[211] «مشرف» جايي است كه شمشير ساخت آن، معروف بوده است.

[212] نهج البلاغه، نامه ي 62.

[213] صحيفه نور، ج 15، ص 27.

[214] سوره ي توبه، آيه ي 52.

[215] صحيفه نور، ج 13، ص 235.

[216] سوره ي محمد (ص)، آيه ي 35.

[217] صحيفه نور، ج 15، ص 228.

[218] نهج البلاغه، نامه ي 62.

[219]

اصول كافي، ج 3، ص 110.

[220] صحيفه نور، ج 13، ص 29.

[221] مثنوي، دفتر ششم.

[222] مثنوي، دفتر ششم.

[223] صحيفه نور، ج 20، ص 143.

[224] سوره ي انفال، آيه ي 17.

[225] صحيفه ي نور، ج 15، ص 242.

[226] سوره ي روم، آيه ي 47.

[227] سوره ي آل عمران، آيه هاي 124 - 123.

[228] سوره ي آل عمران، آيه ي 126.

[229] سوره ي توبه ي آيه 25.

[230] سوره ي احزاب، آيه ي 26.

[231] صحيفه نور، ج 16، ص 147.

[232] سوره ي انفال، آيه ي 11.

[233] سوره ي احزاب، آيه ي 9.

[234] صحيفه نور، ج 12، ص 139.

[235] سوره ي رعد، آيه ي 43.

[236] سوره ي احزاب، آيه ي 55.

[237] سوره ي فصلت، آيه ي 53.

[238] سوره ي حج آيه ي 11.

[239] صحيفه نور، ج 15، ص 112.

[240] صحيفه نور، ج 20، ص 239.

[241] فيض كاشاني: الحقايق، باب محبت.

[242] سوره ي دهر، آيه ي 5.

[243] سوره ي مطفقين، آيه هاي 27 - 25.

[244] صحيفه نور، ج 20، ص 26.

[245] همان، ج 20، ص 236.

[246] جامع الصغير، ج 1، ص 116.

[247] صحيفه نور، ج 21، ص 32.

[248] صحيفه نور، ج 20، ص 239.

[249] صحيفه نور، ج 21، ص 53 - 52.

[250] همان، ج 11، ص 275.

[251] همان، ج 11، ص 275.

[252] صحيفه نور - ج 11، ص 275.

[253] همان، ج 21، ص 53.

[254] صحيفه نور، ج 20، ص 123.

[255] صحيفه نور، ج 20، ص 123.

[256] همان، ج 11، ص 80.

[257] نهج البلاغه، خطبه ي 120.

[258] سوره ي ذاريات، آيه هاي 18 - 17.

[259] نهج البلاغه، حكمت 99.

[260] همان، نامه ي 45.

[261] نهج البلاغه، نامه ي 45.

[262] صحيفه نور، ج 19، ص 11.

[263] صحيفه نور، ج 20، ص 235.

[264] سوره ي آل عمران، آيه ي 110.

[265] نهج البلاغه، حكمت 374.

[266] وسايل الشيعه، ج 11، ص 44.

[267] وسايل الشيعه، ج 11، ص 395.

[268] صحيفه نور، ج 9، ص 195.

[269] ترجمه ي تحرير الوسيله، ج 2،

چاپ اول، ص 321.

[270] وسايل الشيعه، ج 11، باب امر به معروف.

[271] نهج البلاغه، نامه ي 38.

[272] صحيفه نور، ج 9، ص 254.

[273] سوره ي بقره ي، آيه ي 138.

[274] شيخ مفيد: الارشاد، ص 200.

[275] شيخ عباسي قمي: منتهي الآمال، ص 469.

[276] دعاي عرفه.

[277] همان.

[278] صحيفه نور، ج 10، ص 216.

[279] صحيفه نور، ج 4، ص 15.

[280] صحيفه نور، ج 15، ص 204.

[281] مثنوي، دفتر سوم.

[282] سوره ي انفال، آيه ي 8.

[283] سوره ي يونس، آيه ي 62.

[284] لهوف، ص 230.

[285] الامام حسين، و اصحابه، ص 42.

[286] همان، منبع، ص 177.

[287] ابن اعثم كوفي: الفتوح، ص 295.

[288] بلاغة الحسين، ص 72.

[289] نفس المهموم، ص 230.

[290] نفس المهموم، ص 230.

[291] همان، ص 282.

[292] نهج البلاغه، نامه ي 62.

[293] تاريخ طبري، ج 4، ص 205.

[294] سوره ي توبه، آيه 52.

[295] صحيفه نور، ج 20، ص 190.

[296] همان، ج 1، ص 174.

[297] احمد بن محمد خوارزمي: مقتل الحسين، ص 192.

[298] ابن طاووس: لهوف، ص 53.

[299] صحيفه نور، ج 17، ص 59.

[300] عبدالرزاق، مقتل الحسين، ص 100.

[301] بحارالانوار، ج 98، ص 177.

[302] صحيفه نور، ج 18، ص 12.

[303] صحيفه نور، ج 19، ص 102.

[304] همان، ج 1، ص 72.

[305] صحيفه نور، ج 9، ص 201.

[306] همان، ج 5، چاپ دوم، ص 128.

[307] صحيفه نور، ج 17، ص 58.

[308] همان، ج 21، ص 95.