ص: 5

سال ١٣٠٤ شمسی در تقویم سیاسی رضا خان و اطرافیان برنامهریز و عملگرای او، سال هدف نبود؛ هدفی که پیش از این با جمهوریخواهی و تلاش برای تغییر رژیم سیاسی ایران آشکار شده، اما به شکست انجامیده بود. با وجود این، روند رخدادها، رضا خان و اطرافیان او را به جایی رساند که یقین کردند در اواخر دوره حیات مجلس پنجم میتوانند سلطنت قاجار را به زیر کشیده، پادشاه و سلسل های تازه روی کار آورند.

اوایل همین سال بود که احمدشاه تمایل خود را به بازگشت به ایران اعلام کرد. آیت الله سیدحسن مدرس نیز میکوشید با بازگرداندن این شاه جوان، اما ناپخته، واپسین امیدها را به حفظ قانون اساسی و در پی آن نجات مشروطیت، روشن نگاه دارد، چرا که او با شناخت کامل از منویات رضا خان، میدانست تسلط نخستوزیر و وزیر جنگ بر همه اهرم های قدرت، نتیج های جز سقوط مشروطیت، که کورسوی آن در مجلس شورای ملی دیده میشد، نخواهد داشت. رضا خان در ظاهر، نه تنها با بازگشت احمدشاه مخالفت نکرد بلکه از آن استقبال نمود. حتی زمانی که محمدعلی شاه در «سان رمو»ی ایتالیا درگذشت، سه روز در مسجد سلطانی تهران مجلس ختم برگزار گردید و از طرف رضا خان به شرکتکنندگان افطار هم داده شد؛ اما در همین دوره، ماه رمضان، حکومت نظامی تهران در ابلاغی های از وعاظ و روحانیان خواست که کاری به کار سیاست نداشته باشند. طبعاً آن گروه اندکی که سخنانشان خلاف این دستور بود، دستگیر و تبعید شدند.

مسافرت رضا خان را به آذربایجان، در خردادماه، باید شروع عملیات او برای تغییر سلطنت قاجار دانست. این سفر هر چند در ظاهر به عنوان دعوت اهالی آذربایجان مطرح گردید، اما سفری سیاسی بود. آذربایجان هنوز عیار سیاسی خود را که از نهضت مشروطه کسب کرده بود، همراه داشت. طراحان تغییر سلطنت با استفاده از این مزیت، نقطه آغاز سقوط قاجاریه را در ایالت آذربایجان یافتند. آنان میدانستند که اگر نخستین صدا های ضدقاجار از تبریز ولیعهدنشین و خواستگاه سنتی ایل قاجار به گوش برسد، میتواند با تداعی حرکتی که در حمایت از مشروطه پدید آمد و در ن هایت با جلوداری آذربایجان منجر به برکناری محمدعلی شاه گردید، نظر دیگر ایالات و ولایات را به خود جلب کرده، خلع قاجار را در پی داشته باشد.

ص: 6

البته رضا خان هنگام سفر به آذربایجان چندان آسوده خاطر نبود. هر چند او موفق شد در هماهنگی با سفارت انگلیس شیخ خزعل را در خوزستان دستگیر و به تهران منتقل کند و خاطرش از صفحات جنوب مطمئن باشد، اما تحرکات ترکمنها در گنبد و بجنورد آغاز شده بود؛ و در این سو، نظامیان شوروی مرز های بیلهسوار را پشت سر گذاشته، با تصرف چند پست نظامی و روستا وارد خاک ایران شده بودند. این رخدادها در مرز مشترک ایران و شوروی در زمانی رخ داد که شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی، از تهران به مسکو فراخوانده شده بود و سفارت شوروی در تهران منتظر رسیدن سفیر تازه بود. انگلیسها که همه حوادث شمال ایران را بیربط با کمونیستها ارزیابی نمیکردند، معتقد بودند کشته شدن بیجهت چند تن از سران ترکمن توسط قشون، عامل اصلی شروع تحرکات نظامی ترکمنها بوده است.

رضا خان واکنش مفیدی در قبال تصرف بخشی از خاک ایران توسط شوروی، جز موافقت با تشکیل کمیسیون مرزی، نشان نداد. این کمیسیون در طول سال ١٣٠٤ مذاکرات نتیجهبخشی با طرف شوروی نداشت، اما لشکر شرق و تیپ شمال با نیرو هایی که از مرکز به آنها ملحق گشتند، علیه ترکمنها وارد عملیات نظامی شدند. قشونی که کوچکترین واکنشی در قبال قوای خارجی از خود بروز نداد، موفق شد ترکمنها را در حدود چهار ماه سرکوب کند.

رضا خان در آذربایجان به جلب نظر طبقات گوناگون پرداخت، اما موفق نشد با رهبران روحانی شهر ملاقات کرده، با آنان رایزنی کند. وی پیش از آنکه دوری در آذربایجان بزند، سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال را جایگزین امیرلشکر عبد الله خان امیرطهماسب، فرمانده قوای آذربایجان کرد. برخی این جابهجایی را بیم رضا خان از محبوبیت امیرطهماسب در آذربایجان دانستهاند، اما به نظر میرسد، آیرم، که مهارت بیشتری در بازی با برگ های سیاست داشت، برای آغاز الغاء سلطنت قاجار از آذربایجان کارآمدتر از امیرطهماسب بوده باشد.

موضوع دیگری که پیشبینی نشده وارد امور سیاسی شد، کمبود گندم بود. مشکل ارزاق از اواسط خرداد خودنمایی کرد، و دستآویزی شد برای ایجاد بحرانی که حداقل برای ترساندن احمدشاه مفید واقع شد. بارش در سال ١٣٠٤، به انداز های نبود که میزان غلات را به حد نصاب سال گذشتهاش برساند. بیشتر کشاورزان در کاشت و برداشت گندم و جو ناموفق بودند. اواخر تیر، مستر «گور» مستشار مالی و جانشین مدیرکل امور مالیه، با ارسال تلگرامی به امریکا به میلسپو خبر داد که دخالت های نابجای رضا خان موضوع ارزاق را به بحران خواهد کشید. بروز این پیشبینی چندان به درازا نکشید و نخستین نارضایتیها از خوزستان شروع شد. خشکسالی خوزستان از یک طرف، بدرفتاری مأموران نظامی با مردم منطقه از سوی دیگر، و نیز تصمیمات ناشیانه هیأت اعزامی وزارت مالیه از تهران به خوزستان برای تعیین تکلیف مالیات نخیلات، منجر به اعتراض و ناآرامی هایی در خرمشهر شد.

عشایر ناراضی از این وضعیت شروع به مهاجرت کرده، به بینالنهرین کوچیدند. اما این همه ماجرا نبود. گروهی از آنان در دوم مرداد به خرمشهر یورش آوردند و بازار شهر را غارت کردند. هرچند معترضان یکصد و پنجاه کشته دادند، اما دامنه ناآرامیها تا روز های بعد نیز کشیده شد. حدود همین تعداد نیز چند روز بعد که در فیلیه سنگر گرفته بودند کشته شدند. دولت تمایلی به آشکار شدن همسویی انگلیس با قشون در سرکوب ناراضیان خوزستان نداشت، اما قوای نظامی انگلیس در آن سوی اروندرود و نیز کنسول های آن کشور در خوزستان همکاری صمیمان های در این موضوع از خود نشان دادند.

وقتی احمدشاه در ٢٥ شهریور رسماً اطلاع داد که هجده روز دیگر راهی ایران خواهد شد، رضا خان

ص: 7

و گروه آمادهباش او دست به کار شدند. همچنان که گفته شد کودتای سیاسی پیش رو باید از آذربایجان شروع میشد، اما کمبود گندم موجب شد که نخستین علامتها، از تهران برای احمدشاه، فرستاده شود. اول و دوم مهر حوادثی در پایتخت رخ داد که به شهادت وزرای مختار مقیم تهران، عامل آن نظمیه بود. این سازمان انتظامی با ایجاد تظاهراتی درصدد برآمد مردم را علیه احمدشاه به واکنش وادارد، اما نه تنها این موضوع رخ نداد، بلکه شعارها متوجه رضا خان شد و تیری که از چله کمبود نان شلیک شده بود، به سوی رضا خان روانه گردید. روسها که حساب شده و حساب نشده از هر موقعیتی برای پیشبرد سیاست های خود سود میجستند، بر موجی که رضا خان به راه انداخته بود، سوار شدند و موفق شدند گروهی از تظاهرکنندگان را برای بستنشینی به سفارت شوروی بکشانند. رضا خان هم از فرصت استفاده کرد و سران کمونیست تهران را که بیشترشان ارمنی بودند بازداشت نمود. انگلیس که در ظاهر دورترین فاصله را با این حوادث داشت، در حال کسب بیشترین سود سیاسی بود.

آنچه در ن هایت رخ داد، ترس احمدشاه بود. او بعد از شنیدن اخبار تهران، زمان سفر خود را به تعویق انداخت، اما گفت که خانوادهاش را راهی ایران کرده است. آنچه رضا خان در گام اول پیگیری میکرد، به دست آمده بود.

ده روز پس از غائله نان تهران صدای اعتراض آذربایجان که همانا از حلقوم تشکل های ساخته قشون برمیخاست به گوش رسید. محمدحسین آیرم و افراد کاربلدی چون حسین فشنگچی، با راهاندازی گروهی به نام «کمیسیون مختلط نهضت ملی آذربایجان» کار خود را شروع کردند. آنان با ارسال تلگرام هایی به تهران و دیگر شهرها خواستار ساقط شدن سلسله قاجار شدند. با اوج گرفتن این صدا، تلاش شد با هر حادثه دیگری که عملیات اسقاط سلسله قاجار را تحتالشعاع قرار دهد، مقابله شود. از آن جمله بود بروز حساسیت آحاد مردم نسبت به تهاجم وهابیان به اماکن مقدسه مدینه. خبر های پیشروی وهابیان در سرزمین حجاز از اوایل سال در مطبوعات درج گردیده بود. دولت ایران در برابر دادخواهی اهالی حجاز خود را بیطرف معرفی میکرد، اما مجبور شد تحت فشار روحانیان سه تن از دیپلمات های خود را برای تحقیق وقایع آن سرزمین راهی مکه و مدینه کند؛ آن هم با این تأکید که نباید نقش میانجی بین شریف مکه و ابن سعود ایفا کنند. اقدام بعدی دولت که با پیگیری های آیت الله سیدحسن مدرس انجام شد تعطیلی ١٦ صفر/١٤ شهریور و اعلام عزای عمومی در سراسر ایران بود. رضا خان در ابتدا همگامی نشان داد، اما وقتی متوجه شد که این مسئله ممکن است حواس مردم را از الغای سلطنت قاجار پرت کند، سیاست جدیدی در پیش گرفت؛ دولت اعلام کرد اخبار رسیده از تهاجم وهابیان به اماکن مقدس شهر مدینه دروغ است. عملاً نیز موضوع پیگیری نشد.

هر روز که میگذشت شمار تلگرام های کمیسیون مختلط نهضت ملی آذربایجان فزونی میگرفت و بر غلظت لحن آن افزوده میشد، تا جایی که گفته شد اگر مجلس شورای ملی اقدام عاجلی در برکناری سلطنت قاجار نکند، دست به تجزیه آذربایجان زده، مسلحانه به طرف تهران حرکت خواهند کرد. این تشبثات و اظهارات تو خالی در حالی ابراز میشد که ناظران خارجی مقیم تبریز میگفتند عد های که در حال ایفای این نقش هستند چند ده نفر بیشتر نیستند؛ طرفه اینکه همین ناظران، انگلیس و شوروی، در پنهان و آشکار از این موضوع حمایت میکردند.

آبان ماه بود که وزارت جنگ با ارسال بخشنام های به همه فرماندهان لشکرها به آنان دستور داد همصدا با آذربایجان، در سقوط سلطنت قاجار بکوشند. پیش از این همه چیز حکایت از آن داشت که برکناری قاجارها در مجلس ششم، یعنی در سال ١٣٠٥ تحقق خواهد یافت، اما اینک همه یا بیشتر شاخصها میگفت که در باقیمانده عمر مجلس پنجم نیز امکان تصویب این موضوع هست. جمعه،

ص: 8

هشتم آبان، اکثریت نمایندگان به خانه رضا خان فراخوانده شدند و در زیرزمین آنجا از آنها قول گرفته شد که در جلسه فردا ماده واحد های که علیاکبر داور تهیه کرده بود، به تصویب برسانند. این ماده واحده با تغییر در برخی از مواد قانون اساسی، سلطنت را از خاندان قاجار گرفته و به رضا خان و اخلاف او واگذار میکرد.

وزارت جنگ پس از موفقیت در اجبار مجلس به تصویب ماده واحده، بلافاصله اقدام به تهیه مقدمات برپایی مجلس مؤسسان کرد و با ابلاغ بخشنام های به فرماندهان لشکرها از آنان خواست که در انتخاب نمایندگان طرفدار «رئیس حکومت موقتی و ریاست عالیه کل قوا» بکوشند. در ماده واحده تصویب شده، رضا خان به عنوان رئیس حکومت موقتی مملکت شناخته شده بود و اینک مجلس مؤسسان باید رژیم سیاسی و حاکم بعدی را انتخاب میکرد. اسامی نمایندگان مجلس مؤسسان در ستادی ویژه آماده و به فرماندهان ابلاغ شد.

٢١ آذر بود که مجلس مؤسسان در محل تکیه دولت تشکیل شد و خیلی زود به پادشاهی رضا خان رأی داد.

همه چیز بر مدار رضایت انگلیس چرخید. روسها که در رسیدن رضا خان به پادشاهی مخالفتی از خود نشان نداده بودند، در انتظار رسیدن امتیازی از سوی دولت ایران به سر میبردند؛ این امتیاز چیزی جز واگذاری شیلات سواحل جنوبی دریای خزر به شوروی نبود. تعلل دولت در این امر، و نیز به کارگیری همه وسایل نقلیه برای انتقال گندم از نقاط مختلف به تهران که موجب اختلال در امور بازرگانی بنگاه های اقتصادی روسها در ایران شده بود، دولت شوروی را وادار به تحریم ایران کرد. روسها ورود همه کالا های ایرانی، جز پنبه را به خاک خود ممنوع کردند. آوار این تحریم روی سر بازرگانان شمال ایران خراب شد. اقدام دیگر روسها نخریدن اوراق بهادار «چرونتس» از تجار ایرانی بود. آنان همچنین از فروش بنزین به وسایل نقلیه ایرانی خودداری کردند. مقاومت نسبی رضاشاه در برابر این فشارها را باید آزمون موفق او در پیوند با سیاست های انگلیس ارزیابی کرد.

رضاشاه همزمان با جلوس در کاخ گلستان، اطلاعی های در مبارزه با فساد (بسته شدن قمار خانه ها، تعطیلی مراکز تهیه مشروبات الکلی و ...) منتشر کرد، و بر صیانت خود از آیین اسلام تأکید نمود، اما در خفا از فرماندهان لشکرها، کارگزاران اصلی امور اجرایی، خواست طوری رفتار نکنند که به عواید دولت از نواحی یاد شده لطمه بخورد.

ماه های زمستان ١٣٠٤ بیشتر حواس رضاشاه و دربار تازه تأسیس او به رهبری عبدالحسین تیمورتاش متوجه تاجگذاری در نخستین روز های اردیبهشت ١٣٠٥ بود. شناسنامه شاه جدید باید مشخص میشد. از این رو اقداماتی برای تعیین روز، ماه و سال تولد او درگرفت و در ن هایت با استناد به گفته چراغعلی خان پهلوی (امیراکرم) ٢٤ اسفند به عنوان سالروز تولد او تعیین گردید و آن روز به عنوان عید ملی تعطیل و چراغانی شد.

و اما چند توضیح ضروری:

١. بنیان این مجموعه از کتابها (روزشمار تاریخ معاصر ایران)، بر اسناد «کاخ مرمر» گذاشته شده است. تولد این سندها با آغاز وزارت جنگ رضا خان همزمان است. مکاتبات اداری، بخشنامه ها، مراسلات افراد عادی، و رجال کشوری و لشکری، و هر آن چه که مربوط به وزارت جنگ و شخص رضا خان میشد، با دستهبندی ابتدایی و معمولاً موضوعی، رفته رفته گرد هم آمد. شمار این سندها در سال ١٣٠٠ش بسیار اندک است، اما با شکلگیری ارتش و توسعه آن در سال ١٣٠١ش با رشد چشمگیر روبهرو گردید. در سال ١٣٠٢ش با رسیدن رضا خان به رئیسالوزرایی و تمرکز قدرت در دو نهاد وزارت جنگ و ریاست وزراء به تعداد مکاتبات و مراسلات افزوده شد. از سال ١٣٠٥ش و آغاز سلطنت پهلوی، اسناد رنگ و روی درباری هم گرفت، و از این رهگذر حدود ١٥٠ هزار نسخه سند به جای ماند. از این رو سند های یاد شده که به واسطه نگهداری در کاخ رضاشاه «اسناد کاخ مرمر» نامیده شده است، از دو دوره کوتاه وزارت جنگ و ریاستالوزرایی رضا خان و دوره بلندمدت سلطنت او حکایتها میکند.

سند های سال ١٣٠٤ (استفاده شده در این مجلد) با این که نوعاً مختص به وزارت جنگ است، اما ماهیت صرفاً نظامی ندارد. علت آن، اعمال نفوذ این وزارت خانه به ویژه شخص رضا خان در امور سیاسی و کشوری است. اهمیت اسناد نیز بیش از هر چیز متوجه همین موضوع است. این سندها از ابقای رئیس یک تلگراف خانه گرفته تا برکناری حاکم یک ایالت؛ از دستور اعدام رئیس یک طایفه گرفته تا تعیین نماینده برای مجلس شورای ملی یا مجلس مؤسسان، آن هم به خواست وزیر جنگ و امرای لشکر های او، با ما سخن میگویند.

علاوه بر «اسناد کاخ مرمر»، برای حفظ قالب تقویمنگاری (کرونولوژی) و به دست دادن نمایی منسجم از فضای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دوره، منابع دست اولی چون روزنامه های آن دوره، کتاب هایی که منابع اصلی آن دوره تاریخی به شمار میروند، و نیز اسناد مراکزی چون بایگانی ملی انگلیس، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مجلس شورای اسلامی نیز در تدوین این اثر مورد استفاده قرار گرفته است.

٢. از ابتدای سال ١٣٠٤ تقویم ایران بنا بر مصوبه مجلس شورای ملی تغییر کرد. مبنای شمار روزها در شش ماهه اول سال ٣١ روز، پنج ماهه دوم ٣٠ روز، و در اسفندماه ٢٩ روز (در سال های کبیسه ٣٠ روز) باشد. نام ماه ها از برج های فلکی به اسامی ایرانی تغییر کرد که تا امروز بر همین اساس باقی است.

٣. نظر خوانندگان و پژوهشگران را به این نکته جلب میکند که نتیجه بسیاری از اخبار درج شده در هر روز، در پاورقی آن یاد شده است. از این رو ضروری است هر خبر با مراجعه به پاورقی آن پیجویی شود. همچنین در برخی موارد برای ایجاد پیوند در موضوعات واحد، با ذکر (ر.ک: فلان روز) امکان دریافت سیر حوادث فراهم گردیده است.

٤. در این روزشمار بنا بر آن بوده است که وقوع حوادث، معیار اصلی جای گرفتن آنها در روز موردنظر باشد. تلگرام های وزارت جنگ که حجم قابلتوجهی از اخبار را به خود اختصاص میدهند، دو تاریخ در سرصفحه خود دارند: تاریخ اصل تلگرام و تاریخ کشف. اگر غیر از این دو زمان، تاریخ تحریر نیز در پایان تلگرام نوشته شده باشد همان به عنوان زمان وقوع، لحاظ میشود، در غیر این صورت تاریخ اصل تلگرام معیار درج در روز موردنظر است. نامه ها نیز که معمولاً یک تاریخ دارند، ملاک زمان وقوع خبر هستند. و در این بین چه در تلگرامها و چه در نامه ها اگر از رخدادی با تاریخ مشخص یاد شده باشد، فارغ از زمان تحریر یا تاریخ اصل تلگرام، تاریخ آن حادثه معیار وقوع خبر بوده است.

در مورد اخبار مندرج در جراید نیز همین ملاک موردنظر بوده است. اما اگر در متن خبر روزنامه ها تاریخ وقوع حادثه، ذکر نشده باشد، روز چاپ خبر، معیار شمرده شده است و در چنین حالتی، خبر با این توضیح که «روزنامه فلان در شماره امروز خود نوشت...» تنظیم شده، در روز معین قرار گرفته است.

٥. خبررسانی در این دوره برای روزنامه ها از چند منبع صورت میگرفت. اخبار خارجی با چهار آژانس رویتر، بیسیم مسکو، بیسیم پاریس، و بیسیم برلن به نشریات میرسید. جراید از طریق اشتراک، و پرداخت آبونمان خبر های خارجی را از این بنگاه های خبرپراکنی دریافت میکردند. اخبار داخلی نیز عمدتاً از طریق وزارت خانه ها، هیأت دولت و مجلس شورای ملی به دست روزنامه ها میرسید. خبرها در مبدأ تنظیم میشد؛ به همین دلیل متن آنها در روزنامه های مختلف یکسان است. غیر از این برخی جراید از مخبران محلی نیز سود میجستند که خبرها را از شهر های دیگر به روزنامه متبوعشان میفرستادند. این نوع خبرها معمولاً بلند، مشروح و شامل چندین خبر در ظرف زمانی معین (حوادث یک هفته، یا یک ماه) بود. منابع خصوصی که اخبار اختصاصی را در اختیار مطبوعات قرار میدادند، منبع دیگر اخبار داخلی بود که درصد کمتری از میان خبر های درج شده در مطبوعات را به خود اختصاص میداد.

٦. این کتاب تا رسیدن به دست خوانندگان خود، راهی را طی کرده که در آن محققان، سازمان های اسنادی و کتاب خانه ها نقش داشتهاند. در این بین اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ کتاب خانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری؛ همکاری مؤثری داشتهاند.

به پاس قدردانی، نام دستیاران نزدیک مؤلف یاد میشود:

همکاران بخش گویاسازی به سرپرستی یحیی آریابخشایش:

رقیه کمانی، لیلا مرادی، اعظم حسینی، جواد کاموربخشایش، محمد قبادی، رئوف گوهریان.

همکار بخش اسناد: محمد قبادی.

همکار بخش روزنامه ها: جواد کامور بخشایش.

همکار بخش ترجمه: محمد کریمی.

همکار بخش عکس: سیدمحمدجواد میرداماد.

همکار امور چاپ: کمال شمسآبادی.

ویراستاری این مجلد نیز همچون کتاب گذشته بر عهده دانشمند گرامی علیاکبر رنجبر کرمانی و صفحهآرایی آن توسط سرکار خانم لیلا قدیانی انجام شده است.

هدایت الله بهبودی - بهار ١٣٩٣

ص: 1

ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 2

پیشنهاد کرد: «امر و دستور فرمایند فروشندگان اسکناس های مزبور را در رشت مقدمتاً توقیف و دستگیر نمایند تا این که بتوان به وسیله آنها صاحب ان اصلی اسکناسها را تعیین و به این ترتیب مبدأ قضیه را کشف نمود.»

اسکناس های یادشده در قبال فروش کالا های ایرانی در شوروی، توسط تجار به ایران آورده شده بود.(1)

 جایگزین حاکم نظامی خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، با ارسال تلگرامی به رضا خان، رئیسالوزراء، فرد جایگزین خود را برای اعمال حکومت نظامی بر ایالت خوزستان معرفی کرد. «در صورتی که تصویب میفرمایید میرزااحمد خان [عمارلویی](2)معاون را که شخص صحیحالعمل است به کفالت تعیین» شود. از آنجا که عمارلویی غیرنظامی بود، پیشنهاد شد سرهنگ مجدلشکر و یاور مصطفی خان که از فرماندهان ساخلو خوزستان بودند در این مسئولیت او را یاری دهند.(3)

سرتیپ زاهدی مأموریت داشت اوایل بهار به همراه قوای اعزامی از لشکر مرکز و لشکر غرب، ایلات لرستان را سرکوب کرده و آنها را سر جای خود بنشاند.

 عید نوروز در نمایندگی ایران در بادکوبه

ژنرال کنسولگری ایران در بادکوبه به مناسبت نوروز از ایرانیان مقیم این شهر پذیرایی کرد. در محل پذیرایی عکسی هم از رضا خان نصب بود که حاضران با گرد آمدن در برابر آن شعار دادند: زنده باد رضا خان. بعد از ظهر نیز مأموران محلی و نمایندگان دول خارجه به محل نمایندگی ایران آمده، نوروز را تبریک گفتند.(4)

 سوءقصد به جان یک مهندس انگلیسی

به گزارش امیرلشکر جنوب، شش فرد مسلح دیشب به خانه رابرت، مهندس انگلیسی ساکن در بهمنی بوشهر، رفته او را با گلوله زدهاند. زخم وارده کاری نیست و مهندس یاد شده جان سالم بدر برده است. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، اطلاع داد که افراد مسلح از اجزاء اخراج شده قشون بودند. تعقیب برای دستگیری و مجازات آنان شروع شده است.(5)

 درگیری رئیس نظمیه و رئیس قشون بوشهر

امشب رئیس نظمیه و رئیس قشون بوشهر در محل نظمیه گلاویز شده، بگومگو کردند. پس از آن که برخوردی میان یک خودرو بینمره با رئیس نظمیه و وکیل عمومی در خیابان رخ داد، عبد الله خیاطی، مسافر خودرو، به نظمیه جلب گردید. عبد الله خیاطی به رئیس نظمیه دشنام داد که متعاقباً با تنبیه وی روبرو شد. در این بین رئیس قشون نیز با رئیس نظمیه درگیر شد. رئیس قشون نیز عد های را به تلگراف خانه روانه کرد تا ضمن تحصن علیه رئیس نظمیه تلگرام هایی به مرکز بفرستند.(6)

 تأسیس بانک پهلوی قشون

بنابر ماده یک اساسنامه بانک پهلوی قشون «جهت ترفیه حال و رفع احتیاجات صاحب منصبان و افراد قشون و تسهیل استفاده مشارالیهم از سرمایه خود، بانکی به نام بانک پهلوی قشون از اول فروردین ماه شمسی ١٣٠٤ در طهران تأسیس و تدریجاً شعبات آن به نواحی لشکری توسعه خواهد یافت.» سرمایه اصلی بانک یک میلیون تومان تعیین گردید..١٥(7)

ص: 3

 یکشنبه

٢ فروردین ١٣٠٤

٢٢ مارس ١٩٢٥

٢٦ شعبان ١٣٤٣

 ممانعت از حرکت آیت الله خالصی

گروهی از طلبه های مدارس علمیه مشهد و نیز عد های از کسبه شهر به محل اقامت آیت الله محمدمهدی خالصی رفتند و از وی خواستند که مشهد را ترک نکند. سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، ضمن ارسال این خبر به تهران ادعا کرد که این کار با تحریک روسها انجام گرفته است. وی افزود: «طرفداران خالصیزاده نیز در تهیه هستند که در ماه رمضان خالصیزاده در مسجد گوهرشاد به منبر برود.»(1) خالصیزاده، پسر آیت الله خالصی است.

 پیشنهاد های سرتیپ محمد خان برای لرستان

سرتیپ محمد خان شاهبختی، رئیس تیپ پیاده لشکر غرب و فرمانده قوای لرستان، در تلگرامی به ارکان حرب کل قشون پیشنهاد های خود را برای انقیاد طوایف لر ارائه کرد.(2)

١. به کارگیری سیاست تحبیب به جای تهدید. با این روش، خلعسلاح طوایف لر ممکن است؛ و نیرو های اعزامی لشکر مرکز که برای جمعآوری سلاح به منطقه آمدهاند، با زور نمیتوانند کاری از پیش ببرند.

٢. سرتیپ فضل الله خان زاهدی، که از جنوب برای هدایت عملیات به لرستان میآید، به دلیل نشناختن طوایف و شرایط منطقه نخواهد توانست کار مفیدی از پیش ببرد.

٣. عملیات نظامی در بهار منتج به نتیجه نمیشود، چرا که طوایف میتوانند به مناطق غیرقابل دسترس بروند. من کدخداها را قانع کردهام یکجانشین شوند و دست از چادرنشینی بردارند. تحرک نظامی آنان را از این تصمیم منصرف خواهد کرد.

٤. عملیات آتی به عهده من گذاشته شود و کسی در آن دخالت نکند «و اِلا ماندن بنده در این ناحیه با سیاست و نظریات مختلفه که جدیداً بدون ملاحظه اطراف قضیه به کار برده خواهد شد، نتیجه نخواهد داشت.»(3)

 تذکر رضا خان به مشاورالممالک

رضا خان در تلگرامی به مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، تأکید کرد «مطالب مهم از قبیل تشکیل کمیسیون سرحدی و غیره را با رمز وزارت جنگ فقط به من مخابره و اطلاع دهید.»(4)

 خبری از احمدشاه

ژنرال کنسولگری ایران در شام در نام های به وزارت امور خارجه خبر داد که جلیلالملک در نام های خصوصی از نیس فرانسه نوشته است «که احتمال میرود تا یک ماه دیگر اعلیحضرت اقدس همایونی از راه شام عودت به ایران فرمایند.»(5)

 نامه خوانین پشتکوه به امیرلشکر غرب

گروهی از خوانین پشتکوه با فرستادن نام های ممهور به

ص: 4

مهر های خود، از امیرلشکر غرب خواستند که صارمالسلطنه را به جای غلامرضا خان امیر جنگ، والی پشتکوه، به والیگری منطقه برگزیند. صارمالسلطنه پسر والی بود.(1)

 کسب تکلیف برای ارامنه مهاجر

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، به وزارت جنگ اطلاع داد که بیست نفر از ارامنه ارومیه و سلماس که در زمان تجاوز عثمانی به این دو شهر، به قفقاز مهاجرت کرده بودند، اینک در مرز جلفا منتظر اجازه دولت برای ورود به ایران هستند. وی افزود که غیر از این افراد ٩١ تن دیگر از اهالی قراچهداغ سه سال پیش به خیال استقلال ارمنستان با احشام و اغنام خود به ایروان مهاجرت کردند، اما مسئولان ایروان به دلیل عدم ترک تابعیت اینان، آب و زمین برای زراعت ندادند و اینک مجبور به بازگشت شدهاند.(2)

 نام های از کویت

طباطبایی بهبهانی، یکی از ایرانیان مقیم کویت، با فرستادن نام های به مجلس شورای ملی، از نبود نمایندگی ایران در کویت گلایه کرد و آن را موجب خسارت ایرانیان مقیم این منطقه دانست. وی نوشت که از یکصد سال پیش تاکنون، بیش از ده هزار ایرانی به کویت آمده، ساکن شدهاند. از این میان تجار و اعیان ایرانی تمایلی به حضور نماینده ایران در کویت ندارند، چرا که با تأسیس کنسولگری، امکان تجارت قاچاق به ایران از آنان سلب خواهد شد.

طباطبایی بهبهانی نوشت که غیر از این گروه اندک، بقیه ایرانیان گوشت جلو توپ امیر کویت هستند. هر زمان جنگی در کار باشد ایرانیان را به زور روانه میدان میکنند. وی گشایش نمایندگی ایران را برای حفظ حقوق اتباع ایرانی مقیم کویت ضروری دانست.(3)

 تلگرام تبریک احمدشاه به علمای نجف

احمدشاه به مناسبت حلول سال جدید شمسی تلگرامی از پاریس به نجف، خطاب به آیات ابوالحسن اصفهانی و میرزامحمدحسین نایینی فرستاد و ضمن تبریک سال نو خبر داد که به زودی عازم ایران خواهد شد. «حضرتین مستطابین آیات الله آقای سیدابوالحسن اصفهانی و آقای آقامیرزامحمدحسین نایینی دامت برکاتهما. در موقع تجدید سال تبریکات صمیمی خود را به آن ذوات مقدسه اظهار و بقاء سلامت و مزید موفقیت آن ذوات محترمه را در ترویج و اعلاء شرع مقدس از خداوند متعال مسئلت میکنم. انشاء الله تعالی قریباً به سمت ایران حرکت خواهم کرد. امیدوارم در موقع ملاقات، احساسات صمیمانه و امتنائات قلبیه خود را از نیات حسن ه آن ذوات مقدسه اظهار دارم. شاه.»(4)

 رسیدن راهآهن شوروی به مرز خداآفرین

بنابر گزارش رسیده از قراچهداغ، راهآهن روسیه از بادکوبه به خداآفرین، مرز ایران و شوروی، رسیده است.(5)

(تصویر) اساسنامه بانک پهلوی قشون

فروردین ١٣٠٤

(تصویر) مهر های خوانین لُر

ص: 5

 دوشنبه

٣ فروردین ١٣٠٤

٢٣ مارس ١٩٢٥

٢٧ شعبان ١٣٤٣

 جشن تاجگذاری

امشب به مناسبت سالروز تاجگذاری و تولد احمدشاه، مراسمی در کاخ گلستان برپا شد که میزبان آن رضا خان بود. در مراسم شام، هشتاد نفر از هیأت دولت، وزراء مختار، نمایندگان سیاسی و شاهزادگان، و سیصد نفر میهمان دیگر حاضر بودند. ابتدا سفیرکبیر ترکیه به عنوان مقدمالسفراء سخنرانی کرد و سپس رضا خان گفت: «احساسات مودتآمیزی که به نام خود و از طرف هیأت محبوب نمایندگان سیاسی بیان نمودید کاملاً مورد تقدیر بوده و به پایه سریر اعلای ملوکانه معروض خواهد افتاد و یقین دارم خاطر ملوکانه بین هایت خوشوقت و خرسند خواهد گردید.»(1)

به گزارش منابع انگلیسی این میهمانی همراه آتشبازی بود.(2)

 اعتراض به انفصال جهاد اکبر

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ، نسبت به برکناری سیدعلیآقا جهاداکبر، مدعیالعموم عدلیه اصفهان، اعتراض کرد. به گفته آیرم، جهاد اکبر «از طرفداران قشون و همیشه کمک بزرگی به پیشرفت مقاصد قشونی مینماید... اقدامی مبذول فرمایید که مشارالیه به شغل سابق خود ابقاء گردد.»(3) (ر.ک: ١٤ فروردین)

 تقاضا برای پرواز هواپیما در گنبد

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، از رضا خان خواست برای جلوگیری از تحرک ترکمنها، هواپیمایی به منطقه اعزام شود. وی در تلگرامی که به همین منظور فرستاد، نوشت که دو هزار تن از ترکمنها در گنبد قابوس گرد آمده، خیال آمدن به دشت مجاور نردین و جاجرم را دارند. «امر و مقرر فرمایید دو عدد طیاره برای اکتشافات لازمه به مشهد پرواز دهند» تا از آنجا به مأموریت های محوله بروند. وی افزود اگر راه مشهد طولانی است، هواپیماها میتوانند در میامی، ده فرسخی شاهرود، که زمین نرم و مسطح برای فرود هواپیما دارد، بنشینند.٤

 تشکلی برای مبارزه با چادر زنان

خبر های رسیده به منابع انگلیسی حاکی است که روسها در شهر رشت انجمن زنان تأسیس کردهاند که شعارش «مرگ بر چادر» است. سفارت انگلیس در گزارش هفتگی منتهی به امروز خود نوشت که این انجمن توسط مادام لویتسکی Levitski، همسر کنسول شوروی، در رشت رهبری میشود.(4)

 خوزستان پس از شیخ خزعل

به گزارش کنسول انگلیس در اهواز، در پی اشغال نظامی جنوب خوزستان، نظامیان همچنان حوزه نفوذ خود را گسترش میدهند. یگان های نظامی به مقر همه طوایفی که پیش از این وفاداری خود را به شیخ خزعل اعلام کرده بودند، رهسپار شده، آنجا را به اطاعت دولت مرکزی وامیدارند. قوای نظمیه، بلدیه ها و محاکم دعوا به دست مقامات ایران افتاده است. این تغییرات موجب شده که قدرت شیخ خزعل از میان برود و پسرانش عملاً خانهنشین شوند.(5)

 کشتی پهلوی، بلاتکلیف روی آب

بنا به گزارش کنسول انگلیس در بوشهر کشتی پهلوی همچنان در ساحل بوشهر است. قرارداد خدمه آن در پایان سال ١٩٢٤/ دیماه ١٣٠٣ پایان یافته و چون پول آنان پرداخت نشده، کاری انجام نمیدهند. نماینده محلی، مسرز اوندویچ Messrs Undeutch از طرف خدمه به سفارت آلمان تلگرامی فرستاده است. روشن شده که ناخدا و سرمهندس کشتی به کار خود ادامه خواهند داد.(6)

کشتی پهلوی اول دیماه سال گذشته به بندرعباس رسیده بود.

 پیشنهاد به مدرس برای حضور در مراسم افتتاح بیسیم

رضا خان امشب از طریق سلیمان خان بهبودی به آیت الله سیدحسن مدرس پیام داد که «فردا برای نتیجه گرفتن از مذاکرات به میدان تلگراف بیسیم بیاید. به مدرس که گفتم اظهار داشت: «به حاجیآقااسماعیل عراقی و حاجیمشیرمعظم... تأکید کردهام فردا

ص: 6

حتماً بروند. خودم هم سعی میکنم انشاء الله» بیایم.(1)

 اطلاعیه نظمیه خراسان به مناسبت ماه رمضان

رئیس تشکیلات نظمیه ایالت خراسان و سیستان با انتشار اعلانی در مشهد، مردم را از «منهیات و ارتکاب امور خلاف شرع مطاع»، منع کرده، بر حذر داشت. «چنانچه برخلاف این ترتیب رفتاری بشود، به وسیله مأمورین نظمیه مرتکبین جلب و مجازات قانونی خواهند شد.»(2)

(تصویر) احمدشاه

(تصویر) کشتی پهلوی

 سهشنبه

٤ فروردین ١٣٠٤

٢٤ مارس ١٩٢٥

٢٨ شعبان ١٣٤٣

 افتتاح دکل تأسیسات بیسیم

بعد از ظهر امروز، یکی از دکل های تأسیسات بیسیم اصلی تهران طی مراسمی با شرکت رضا خان، رئیسالوزراء، و شومیاتسکی، وزیرمختار دولت شوروی، در قصر قاجار تهران افتتاح شد. این تأسیسات که توسط کار خانه الکتروترست شوروی ساخته شده، برد مخابراتی ایران را افزایش میدهد. در این مراسم، شماری از نمایندگان مجلس، برخی مدیران جراید و تعدادی از اتباع شوروی شرکت داشتند. رضا خان، شومیاتسکی و سرتیپ عبدالرضا خان سخنانی ایراد کردند و رضا خان با تلفن بیسیم با عمارت سعدآباد تماس گرفت. چند هواپیما نیز با پرواز بر فراز منطقه در این مراسم شرکت داشتند.(3) گفته میشود مدرسه آموزش بیسیم برای چهل شاگرد در قصر قاجار آماده شده است.(4) رضا خان در مراسم امروز زندگینامه خود را و شرح نصب تلگراف را که در میان دو گلوله توپ نهاده شده بود، پای دکل دفن کرد و گفت باشد که در آینده به دست چه کسی و چه وقت بیرون کشیده شود.(5)

 پیام رضا خان به آیت الله مدرس

در پی درخواست رضا خان برای حضور آیت الله مدرس در مراسم امروز افتتاح دکل بیسیم (ر.ک: ٣ فروردین) سلیمان خان بهبودی بار دیگر از طرف رئیسالوزراء نزد مدرس رفت و از قول او گفت: «امروز در میدان تلگراف بیسیم نتیجه نگرفتیم. فردا صبح هم میروم قم. پنجشنبه مراجعت میکنم. ممکن است همان موقع تعیین وقت شود تا با یکدیگر ملاقات کنیم. و مدرس موافقت کرد.»(6) آیت الله مدرس در مراسم امروز حاضر بود. «در گردش با مدرس حرکت میکردم و میدیدم اکثر نظامیها و خارجیها توجهشان به مدرس بود و به یکدیگر معرفی میکردند.»(7)

 توپ های شیخ خزعل

در پی مصادره توپ های شیخ خزعل توسط سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به او دستور داده شده بود آنها را به ساخلو مستقر در منطقه حمل کند و متعاقباً به تهران فرستاده شود. زاهدی در تلگرامی یادآور شد که چهار عراده به لشکر جنوب تحویل گردید، اما توپ های اخاسیوس قابل حمل نیست و باید در ناصری بماند.(8)

 رضایت مقامات نفتی انگلیس از رضا خان

تی. ال. جکز، یکی از مدیران شرکت نفت انگلیس و ایران در نام های به سرپرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، نوشت: «تا آنجا که به شرکت نفت مربوط میشود، ما هیچگونه سوءتفاهم یا مشکلی با رژیم جدید ایران نداریم.»(9) این نظر پس از برکناری شیخ خزعل از خوزستان و جایگزینی قوای نظامی در منطقه ابراز میشود.

ص: 7

 دیدگاه احمدشاه نسبت به انگلیس

رحیمزاده صفوی، نماینده محمدحسن میرزا و شماری از اقلیت مجلس که در فرانسه بسر میبرد، در گزارشی که از نیس به تهران فرستاد گفته های احمدشاه درباره تیرگی مناسبات دولت انگلیس با شاه ایران را نقل کرد. احمدشاه ریشه این روابط سرد را در نرفتن زیر بار قرارداد ١٩١٩ دانست و گفت که نظر انگلیس درباره من مثبت نیست «و آشکارا میگویند که با من نمیشود کار کرد.» متن گفته های احمدشاه در پاورقی آمده است.(1)

 درخواست آزادی حسینعلی اهرمی

شماری از روحانیان و رجال بوشهر با فرستادن تلگرامی به رضا خان، رئیسالوزراء، خواستار آزادی میرزاحسینعلی اهرمی شدند. آنان با یادآوری سوابق و شهرت حسینعلی در وطندوستی و ایرانخواهی در خطه جنوب، اتهام سیاسی منتسب به او را یک دسیسه دانستند.(2)

 آزادی دو انقلابی اهل نجف

به گزارش کنسولگری ایران در نجف اشرف حاجیسعد و حاجیعطیه از شیوخ معروف نجف که در انقلاب عراق علیه حکومت قیام کرده و پس از تسلط انگلیس دستگیر و به عنوان زندانی سیاسی محبوس شده بودند، آزاد شدهاند. کنسول ایران مینویسد که مردم نجف استقبال باشکوهی از اینان به عمل آوردند «و سه روز تمام آقایان و اشراف، عموم، حججالاسلامان و مأمورین حکومت» به دیدنشان رفتند. کنسول ایران هم که به دیدار حاجیعطیه رفته بود، چندی بعد میزبان وی شد و از او شنید که «تمام امیدواری و ملجأ ما مسلمین جعفری مذهب به دولت علیّه است و یکی از خادمان و فداییان دولت ایران من هستم.» حاجیسعد و حاجیعطیه هر دو تحت نظر حکومت محلی هستند.(3)

 دستور اهانت به شیوخ نجف

کنسولگری ایران در نجف اشرف از قول منابع سری به وزارت امور خارجه خبر داد که پلیس بغداد به پلیس نجف دستور داده رجال صاحب نفوذ و شیوخ معتبر منطقه را، حتی اگر اهل علم باشند، با سختگیری و اهانت، تحقیر کرده، اعتبار آنان را بشکنند. قرار است اقتدار این گروه رفته رفته از بین برود. «به این جهت اداره پلیس [نجف] در کمال لاقیدی به اینها نظر کرده و در جزئی کار، آنها را به اداره پلیس جلب و اهانت میکند و هیچگونه وقر به احکام و اوامر آقایان نمیدهد.»(4)

 نامه همسر سردار معزز به رضا خان

س. ت، همسر سردار معزز، در نام های به رضا خان، از این که در سال گذشته دو بار سردار معزز دستگیر و رشته زندگی یکصد زن و بچه از هم گسسته شده، ابراز تعجب کرد. وی با یادآوری خدمت پانصد ساله ایل شادلو به دولت های مرکزی و حفظ وطن، از رئیسالوزراء خواست که شخصاً به این مسئله رسیدگی کرده، حداقل خانواده را از وضعیت فعلی سردار معزز باخبر کند.(5)

 دو مسیحی تبعیدی در بندرعباس

به گزارش سدیدالسلطنه از بندرعباس، ماریس رُس و لیون آقاسان دیان، که توسط دولت انگلیس از آن کشور اخراج و به ایران تبعید شدهاند، اینک در بندرعباس هستند. اولی متولد ارومیه و دومی زاده تبریز است. آنان با کشتی از انگلیس به ایران اعزام شدهاند.(6)

 بسته بودن راه عتبات و سختی معیشت طلاب

از زمانی که مسافرت زائران ایرانی به عتبات، به دلیل رفتار نامناسب مأموران عراقی، لغو شده، وضعیت طلاب حوزه علمیه نجف وخیم گشته است. غیر از اینان، اهالی نجف، به ویژه کسبه در حال ورشکستگی هستند. به گزارش کنسولگری ایران در نجف اشرف «تا چند ماه دیگر اگر راه باز نشود اغلب طلاب خیال مهاجرت به ایران دارند. و حکومت محلی در ن هایت تلاش است، بلکه هم دستور مخصوص دادهاند که هر وقت از آقایان علماء و مسافرین محترم را ملاقات مینمایند التماس وساطت باز شدن راه را مینمایند.»(7)

 تمایل خالصیزاده به تغییر مشی سیاسی

بنابر آنچه که سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، ادعا میکند، خالصیزاده در دیدار اخیرش اظهار کرده که دیدگاهش نسبت به رضا خان تغییر کرده و سوءظن های او نسبت به عملکرد رئیسالوزراء بیمورد بوده است. خالصیزاده ٢٩ تیر سال گذشته پس از قتل ماژور ایمبری، برپایی حکومت نظامی در تهران، و دستگیری مخالفان رضا خان، بازداشت و به خواف تبعید شده بود و چندی بعد نزد پدرش، آیت الله محمدمهدی خالصی، به مشهد رفته بود. فرمانده لشکر شرق از قول خالصیزاده نوشت که حاضر است در مشهد یا طهران به منبر رفته و آنچه را که تاکنون علیه رضا خان ابراز کرده، تصحیح نماید.(8) گزارش سرتیپ جانمحمد خان در حالی از انقیاد خالصیزاده میگوید که این روحانی تبعیدی بیست روز قبل برای مقابله با جشن های سوم اسفند، سالگرد کودتای ١٢٩٩، همچنان فعال بود.(9) (ر.ک: ١ اردیبهشت)

 ورود نظامیان انگلیس به ایران

به گزارش فرمانده گردان بنادر، یکصد نظامی پیاده، و سی نفر سوارهنظام ارتش انگلیس تحت عنوان تعویض نیرو وارد ایران شدند. شانزده تن از سوارهنظام یادشده راهی شیراز شدند.(10)

دولت انگلیس معمولاً خبر ورود و خروج نظامیان خود را به اطلاع دولت ایران نمیرساند.

 نامه بیپاسخ شورای شرعی اسلامی عالی بیتالمقدس

علیاکبر بهمن، نماینده سیاسی ایران در مصر، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه، با اشاره به مکتوب فرستاده شده شورای شرعی اسلامی عالی بیتالمقدس به ایران، نوشت که این شورا منتظر پاسخ دولت ایران است. آنها از ایران میخواهند نقش خود را در جلوگیری از خونریزی «مابین برادران اسلامی» در سرزمین حجاز ایفا کند و زمینه مراسم حج برای همه مسلمانان فراهم شود. بهمن معتقد بود پاسخ به این نامه بیارتباط با بسط نفوذ دولت ایران نیست.(11)

ص: 8

 چهارشنبه

٥ فروردین ١٣٠٤

٢٥ مارس ١٩٢٥

٢٩ شعبان ١٣٤٣

 تحریک دوستمحمد خان توسط انگلیس

بنابر گزارش فرمانده تیپ سیستان، دوستمحمد خان بمپوری با کمک یک صاحب منصب انگلیسی اقدام به جمعآوری نیرو کرده و تحریک شده با قشون بجنگد. از جمله اقدامات وی اعزام سارق به رودبار، نرماشیر و جیرفت است. در رویارویی قشون کرمان با سارقان هشت نظامی کشته شدهاند.(1)

 مراسم سوگ نریمانوف در تبریز

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب در تلگرامی به رضا خان خبر داد که نریمان نریمانوف،(2) رئیس پارلمان آذربایجان قفقاز، مرده است. به همین مناسبت پرچم های سیاه در اداره نفت روسها در آستارای ایران نصب شده است. کنسولگری شوروی در تبریز نیز درصدد است مجلس سوگواری برگزار کند.(3)

 تذکر نماینده سیاسی ایران به وزیر امور خارجه حجاز

ویس کنسولگری ایران در جده امروز با ارسال نام های به وزیر امور خارجه حجاز نوشت که با توجه به حقوق اتباع دولت های

ص: 9

دیگر، لازم است اتباع ایران از اجبار به حضور در جبهه های جنگ معاف باشند.(1) دولت حجاز در این روزها با وهابیون در جنگ بود.(2)

 درخواست مجمع ملل از ایران

مجمع ملل در ژنو با ارسال نام های به ایران درخواست کرد مجلات نظامی ایران برای کتاب خانه آن مجمع فرستاده شود.(3)

 گزارشی از رئیس هیأت تبشیری کاتولیک در ارومیه

بنابر گزارشی که وزارت امور خارجه با استناد به نامه کارگزاری ارومیه به وزارت جنگ فرستاد، مسیو فرانس، رئیس هیأت تبشیری کاتولیک در ارومیه، حدود ده هزار تومان از نماینده پاپ، که در ایران بسر میبرد، گرفته تا در ارومیه صرف خرید خانه کرده، باقیمانده آن را میان مسیحیان کاتولیک تقسیم نماید. ساختمان مسیونری کاتولیکها خراب شده و مسیو فرانس تصمیم دارد حدود سه هزار تومان به خرید خانه جدید اختصاص دهد. در این گزارش آمده است که اوایل بهار، موقع کشت و زرع، مسیحیان پول بیشتری نیاز دارند. «هیأت های روحانی بدین وسایل ... آشوری های این نقطه را که ابداً دارای عقیده مذهبی ثابت نیستند به دور خود جمع مینمایند و در این ضمن هر یک از دستهجات مزبور که بیش از دیگری کمک مالی نسبت به طبقات آشوری مینمایند، پیروان مذهب آنها روز به روز زیاد میشود.»(4)

(تصویر) نریمان نریمانوف

 پنجشنبه

٦ فروردین ١٣٠٤

٢٦ مارس ١٩٢٥

١ رمضان ١٣٤٣

 دیدار حاکم نظامی خوزستان با شیخ خزعل

سرتیپ فضل الله زاهدی خبر داد که با شیخ خزعل دیدار داشته و «امر مبارک» مبنی بر انتقال وی به تهران اطلاع داده شده است، اما شیخ از آمدن به تهران وحشت دارد و چند روزی به اسم مشورت با محارم و رسیدگی به امور شخصی مهلت خواسته است. سرتیپ زاهدی معتقد است که شیخ خزعل میخواهد با کاپیتان پیل، کنسول انگلیس در خوزستان، مشورت کند.(5) (ر.ک: ١٠ فروردین)

 موقعیت نیرو های نظامی انگلیس در جنوب ایران

کارگزاری اول بنادر خلیجفارس در نام های به وزارت امور خارجه اطلاع داد که شمار نظامیان انگلیس در جنوب ایران بدین قرار است: ٣٧ نظامی در چابهار، ٧٤ نظامی در جاسک، ١٨ نظامی در بندرعباس، ٢٠ نظامی در هنگام و ١٢٧ نظامی در بوشهر. وی افزود که نظامیان تازهوارد (ر.ک: ٤ فروردین) به ادعای انگلیس، جایگزین نفرات پیشین خواهند شد، اما تاکنون جابهجایی آنها انجام نشده است. همچنین «به قرار اطلاعات حاصله خیال دارند در جاسک سرباز خانه بسازند و مرکز قشون مستحفظین قونسول خانه ها را در جاسک قرار دهند. سرباز خانه نایبند را که خراب کردهاند، تیر و چوب و درها را به جاسک حمل مینمایند.» وی در پایان اضافه کرد روشن نیست این کارها با اجازه دولت ایران انجام میشود یا نه؟(6)

 مدارا در مؤاخذه مأموران عدلیه

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به رضا خان اطلاع داد که در سختگیری و مؤاخذه مأموران عدلیه ناصری، ملاحظه به خرج داده است؛ چرا که این کار، مأموران نظامی را متهم به سختگیری با دیگر دوایر دولتی میکرد.(7)

ص: 10

سرتیپ زاهدی موافقتی با حضور مأمور عدلیه در ناصری نداشت و او را مزاحم اقتدار خود میدانست.

 آزادی دو یهودی تبعه شوروی

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، به وزارت جنگ اطلاع داد که ویتالی و زیناوی، دو یهودی تبعه شوروی، که پارسال قاچاقی وارد ایران شده بودند و رفتار مشکوکی داشتند، به قید کفیل آزاد شدند، اما تحت نظر هستند.(1) بنا به عقیده رئیس نظامیان آستارا، این دو تن با پرداخت رشوه توانسته بودند تذکره اقامت در ایران را بگیرند.

 حقوق عقبافتاده فوج نادری

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به اطلاع وزارت جنگ رساند که فوج نادری آماده عملیات در منطقه لرستان است، اما حقوق بهمن و اسفند سال گذشته نیرو هایش پرداخت نشده است.(2)

 بیحقوق ماندن قوای اعزامی لشکر شمال غرب

نیرو های اعزامی لشکر شمال غرب برای کمکرسانی به لشکر غرب چهار ماه بدون حقوق ماندهاند. وزارت جنگ به پرسش امیرلشکر غرب در این موضوع چنین پاسخ داد: «بالغ بر یکصدوهشت هزار تومان... برای رفع عسرت اردو تا آخر حوت [اسفندماه گذشته] مخابره و حقوقات آنها ارسال شده است. با این ترتیب مقرر فرمایید موضوع تعویق حقوقات آنها را اطلاع دهند.»(3)

 موافقت رضا خان با پیشنهاد های سرتیپ محمد خان

در پی ارائه پیشنهاد هایی از طرف سرتیپ محمد خان شاهبختی، رئیس تیپ پیاده لشکر غرب و فرمانده قوای لرستان، برای چگونگی غلبه بر طوایف لر (ر.ک: ٢ فروردین)، رضا خان، ریاست عالیه کل قوا، با نظرات او موافقت کرد و گفت: «سرتیپ فضل الله خان [زاهدی] هم با توافق نظر شما عملیات خواهد کرد، ولی این نکته را متذکر میشوم که اردو های لشکر مرکز بایستی تا آخر بهار به مرکز مراجعت نمایند.»(4)

 کسب تکلیف برای چهار زندانی

امیرلشکر شمال غرب با ارسال نام های به وزارت جنگ، با ضمیمه کردن درخواست خانواده چهار زندانی، که از شش ماه پیش تاکنون در آستارا در بازداشت بسر میبرند، نوشت که اینان متهم به قتل یک روس در بالای رود خانه آقکورپی در داخل خاک شوروی هستند. در این نامه آمده است که زندانیان منکر اتهام یاد شده هستند و خود را تبعه ایران میدانند و میگویند پس از ده سال سکونت در خاک شوروی، سه سال پیش به وطن بازگشتهاند. عبد الله خان طهماسبی پیشنهاد کرد این افراد با قید کفیل آزاد شوند.(5)

 ممانعت از صدور برنج

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به رئیس تیپ شمال، با اشاره به شکایت اتحادیه تجار بارفروش مبنی بر ممانعت رئیس قشون مازندران از صدور برنج، نوشت «به اسم این که برنج چمپا و درهم خوراک محل است از حمل آن ممانعت دارد. چون این اقدام موجب خسارت کلی خواهد شد»، از این اقدام جلوگیری گردد.(6)

 تلگرام صارمالسلطنه به رضا خان

صارمالسلطنه، پسر والی پشتکوه (غلامرضا خان امیرجنگ)، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که میگویند سرهنگ باقر خان حامل خلعتی برای والی است تا ضمن دعوت از او برای بازگشت به پشتکوه، حکومت آنجا را بار دیگر به والی بسپارد. «در این صورت تکلیف ما خدمتگزاران» چه خواهد شد؟(7)

(تصویر) بوشهر، برج مقام

ص: 11

 جمعه

٧ فروردین ١٣٠٤

٢٧ مارس ١٩٢٥

٢ رمضان ١٣٤٣

 ادامه راهسازی خرمآباد به دزفول

سرتیپ محمد خان شاهبختی، فرمانده قوای اعزامی لرستان، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ از ادامه راهسازی خرمآباد به دزفول خبر داد و افزود که استمرار این کار نیازمند پول است؛ اگر پول نرسد و کارگران متفرق شوند، جمعآوری آنان مشکل است. وی تقاضا کرد مبلغ هفت هزار تومان بابت اعتبار فروردینماه اختصاص داده شود.(1)

 هزینه تجهیز فوج نادری

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت «تجهیز فوری یک گردان پیاده که در اثر قتل نظامیان فوج نادری لازم شده بود، بالغ بر یک هزار تومان» شده است. وی پرسید این هزینه به حساب اردوکشی گذاشته شود یا به عنوان غرامت از عشایری که قتل نظامیان در منطقه آنان رخ داده گرفته شود؟(2)

 تمایل یک شرکت نفتی آمریکا برای نفت شمال ایران

حسین علاء، سفیر ایران در آمریکا، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نوشت که کمپانی «امریکن ایندی پندنت اُیل اینتر سنتر» پس از باخبر شدن از مصوبه مجلس شورای ملی برای نفت شمال ایران میخواهد بداند آیا دولت ایران فرصت کافی برای اکتشافات و مطالعات زمینشناسی در مناطق مذکور به این شرکت خواهد داد؟ اینان به چهار ماه زمان نیاز دارند تا در صورت اطمینان از وجود نفت، اقدام به گرفتن امتیاز نفت شمال ایران کنند. علاء افزود: اگر «امتحان طبقاتالارضی رضایتبخش باشد... در تهیه قرضه هیچ اشکالی پیشبینی نمیکنند.»(3) یکی از شرایط عمده ایران برای اعطای امتیاز نفت شمال به شرکت های نفتی آمریکا، گرفتن وام از آن کشور بود.

 تلاش برای جلبنظر سران کرد

بنابر اخبار رسیده از کردستان تلاش هایی برای همراه کردن سران کرد ایران، جعفرسلطان لهونی، محمود خان اورامانی و محمود خان مریوانی با کرد های شمال بینالنهرین انجام میشود. «اگر جلوگیری نشود تولید زحمت برای اولیای دولت خواهد شد.»(4)

 پیشنهاد تشکیل کمیسیون کشاورزی در خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، در آستانه حرکت به لرستان به رضا خان پیشنهاد کرد، با توجه به تمایل اهالی به کشاورزی و اختلافاتی که بر سر مالکیت بیشتر زمین های کشاورزی وجود دارد، هیأتی از رؤسای ادارات و معاریف محلی تحتنظر میرزااحمد خان عمارلویی، جانشین او، تشکیل گردد. این هیأت با رسیدگی به اسناد و مدارک مدعیان و سپردن زمینها به صاحب ان اصلیشان به رونق کشاورزی کمک خواهد کرد.(5)

 توقیف کاروان انگلیس در راه شیراز

بنابر گزارش رئیس گردان بنادر، که صبح امروز با نایب کنسولگری انگلیس در بوشهر دیدار کرده بود، قاطر هایی که بار کنسولگری انگلیس را به شیراز حمل میکرد و شانزده نظامی و مستر چیک نیز همراهشان بودند، در برازجان توقیف شده است. مستر چیک، کنسول انگلیس بدین امر اعتراض کرد، و در برازجان متوقف است. در این گزارش آمده است که ١٣٠ شتر بار کمپانی زیگلر نیز بین راه بوشهر به شیراز توقیف شده، در حالی که ٢٠٠ پوند پیشکرایه برای حمل بار یاد شده پرداخت شده است.(6)

 کشته شدن یک خادمه مسیحی در ارومیه

خدمتکار زن خانه بارن مگرویچ، دفتردار شعبه تجارت خانه زاکاستورک، امشب به قتل رسید. به گزارش فرمانده قوای ارومیه، مگرویچ و همسرش که برای شرکت در میهمانی از خانه خارج شده بودند، در بازگشت با جسد خادمه خود مواجه شدند که سر به تن نداشت. خدمتکار توسط دزدی که یک تخته کناره، یک سماور، یک رشته زنجیر گردنبند طلا با مدال و چند دستمال سفره به سرقت برده، کشته شده است.(7)

 ورود کنسول جدید شوروی

حاکم نظامی بندرجز در گزارشی به تیپ شمال خبر داد که زاسلاوسکی، کنسول جدید شوروی در استرآباد، امروز وارد بندرجز شد. اتباع شوروی استقبال شایانی از او کردند. نایب کنسول شوروی در استرآباد نیز خود را برای استقبال به بندرجز رسانده بود.(8)

ص: 12

 شنبه

٨ فروردین ١٣٠٤

٢٨ مارس ١٩٢٥

٣ رمضان ١٣٤٣

 دستور تجدید انتخابات اردبیل

به دستور رضا خان، به امیرلشکر شمال غرب ابلاغ شد که انتخابات اردبیل را برای تعیین نماینده مجلس شورای ملی تجدید کرده، سیدابوالفتوح علوی را نامزد کنند تا انتخاب شود.١

 مراقبت از قائممقامالملک

وزارت جنگ با فرستادن تلگرام محرمان های به رئیس تیپ شمال نوشت که قائممقامالملک ظاهراً برای سرکشی به ملک و املاک خود عازم طوالش است، اما نیت اصلی او آماده کردن مقدمات برای نمایندگی دوره بعدی میباشد. «حسبالامر بایستی از طرف اهالی به مشارالیه فهمانده شود که انتخاب او بنابر امر مقامات دیگری بوده و اقدامات شخصی او بینتیجه است.»(1)

 اجحاف نظامیان طوالش به مردم

پس از شکایت های متعددی که از اجحاف نظامیان مستقر در طوالش نسبت به مردم به پایتخت رسید، وزارت جنگ طی تلگرامی از رئیس تیپ شمال خواست که در این مورد تحقیق کرده، توضیح دهد. نظامیان تحت عنوان جریمه از مردم پول میگرفتند.(2)

 شکایت مردم خوزستان از حاکم نظامی

در تلگرامی که از طریق بصره مخابره شده بود و امروز به کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی رسید، از طرف عموم اهالی خوزستان، از مظالم حاکم نظامی این ایالت، سرتیپ فضل الله زاهدی، شکایت شده بود. در این تلگرام آمده است که شکایت های پیشین راه به جایی نبرده، از تعدیات حاکم به ستوه آمدهاند. «البته قبول نخواهید فرمود که ملت بدبخت خوزستان از لاعلاجی متشبث به اجانب شوند. عاجزانه صدور اوامر فوری برای تشکیل عدلیه در ناصری، آبادان، محمره خواستاریم.»(3)

 تشکیل نظمیه در بجنورد

وزارت جنگ به «اداره کل تشکیلات نظمیه» دستور داد نظمیه بجنورد را تأسیس کند. وزارت جنگ بنای نظمیه در بجنورد را مهم دانسته، بودجه و تشکیلات آن را مطابق نظمیه های درجه ٣ تعیین کرد.(4)

 تغییر نام بندر انزلی به بندر پهلوی

رضا خان، رئیسالوزراء، در نام های به وزارت امور خارجه نوشت که به درخواست اهالی انزلی و پیشنهاد حکومت گیلان و تصویب هیأت دولت اسم بندر انزلی به بندر پهلوی تغییر کرد. «مراتب را به نمایندگان خارجی و مأمورین آن وزارت خانه در داخله و خارجه ابلاغ نمایید.»(5) به همین مناسبت محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، رؤسای ادارات دولتی رشت و انزلی در اداره بلدیه انزلی گرد هم آمدند و جشن گرفتند.(6)

 استعلام امنیه از وزارت جنگ

اداره تشکیلات امنیه دولتی با فرستادن نام های به وزارت جنگ خبر از درخواست چهارصد تومان پول توسط سرتیپ فضل الله زاهدی، جهت پرداخت به چهار تن از خوانین سگوند داد.(7) در پی خلعسلاح طوایف سگوند، با پیشنهاد سرتیپ محمد خان شاهبختی، فرمانده تیپ پیاده لشکر غرب و فرمانده قوای اعزامی به لرستان، مقرر شد ١٢٢ نفر از اعضای این طوایف به عنوان امنیه استخدام شده، تحت نظر چهار تن از خوانین خود، امنیت بخشی از راه دزفول به خرمآباد را به عهده بگیرند.

 توطئه حمله به روستا های مسیحینشین ارومیه

وزارت جنگ با ارسال گزارش کارگزاری ارومیه به امیرلشکر شمال غرب مبنی بر حمله مسلحانه به چند روستای مسیحینشین ارومیه، خواست اقدامات آن یگان در قبال این حوادث منعکس شود.(8) در گزارش کارگزاری ارومیه آمده بود که مقصود از این اقدامات سرقت نیست، بلکه ایجاد اغتشاش، آن هم به تحریک منبعی است. وی پیشنهاد کرده بود مالکین روستا های مسیحینشین که مسلمان هستند، موظف به حفظ امنیت آن مناطق شوند، و اگر روستا فاقد مالک است، نظامیان به حفظ امنیت گمارده شوند.

 فعالیت پرشتاب شرکت های روسی در آذربایجان

لشکر شمال غرب با ارسال نام های به وزارت جنگ خبر داد که هیأت مدیره شرکت کوپراتیو آرور میخواهد چند کارگر خیاط و میهماندار زن متخصص برای پذیرایی از مشتریان خود وارد کند. در این نامه با اشاره به مراسله ٢٩ حوت ١٣٠٣ خواسته شده، به موضوع یادشده توجه شود.(9) با توجه به ذکر جزئیات فعالیت های اقتصادی روسها در آذربایجان، نامه یادشده در پاورقی آورده شده است.

 درخواست پول برای دانشجویان نظامی

سرتیپ حبیب الله شیبانی، سرپرست دانشجویان نظامی اعزام شده به پاریس، از سرتیپ امان اللهمیرزا خواست در فرستادن پول برای دانشجویان تأکید شود. وی در آخرین تلگرام مرتبط با این موضوع صورت هزینه های انجام شده را برای وزارت جنگ فرستاده بود، اما رسیدی دریافت نکرده بود.(10)

 مدال های انگلیسی

حاکم سیستان با فرستادن نام های به وزارت داخله توضیح

ص: 13

داد که این حکومت از سه ماه پیش در جریان اخبار توزیع مدال توسط کنسولگری انگلیس به اهالی قرار گرفت. همان زمان تعدادی مدال بین تعدادی از افغانها، بربریها و سیستانی هایی که در زمان جنگ بینالملل در قشون انگلیس خدمت کرده بودند، تقسیم شد. حاکم سیستان میافزاید که در ملاقات با ماژور فیشر، کنسول انگلیس، وی گفت که برای ١٥٠٨ نفر از اهالی مدال داده خواهد شد و از آنجا که مدالگیرها در نقاط مختلف زندگی میکنند، پنج قران برای ایاب و ذهاب آنها هزینه خواهد شد.(1) (ر.ک: ١٠ فروردین)

 ادعا های مرزی شوروی

در دیداری که نایب سرهنگ حسین خان مزینی، فرمانده نظامیان مرزی مغان، با لین اسکی و کورباتف، دو تن از مأموران سرحدی شوروی داشت، روسها با ارائه پروند های از وضعیت مرزی گفتند که از پست بهرامتپه تا بیله سوار که حدود هفت فرسخ است «به واسطه حملات و شرارت طوایف، مأمورین پست های سابق روسیه عقبنشینی کردهاند. تقریباً از پست حالیه روسیه دو ورست خاک که فعلاً در دست دولت ایران است و مقداری از آن کاشته شده و مقداری مرتع و قشلاقات طوایف است مال روسیه بوده، لازم است اوبه ها فوراً از محل های مزبور کوچیده و زراعت امساله را هم روسیه مال خودش دانسته ... ضبط خواهد نمود.» مسئولان مرزی روسی تهدید کردند که تا دو ماه دیگر این مناطق را تصرف خواهند کرد.(2)

 قاچاق با کمک گمرک

امیرلشکر شمال غرب از قول رئیس نظامیان آستارا خبر داد که قاچاقچیان روس بنزین به ایران وارد میکنند. خروج غیردولتی بنزین از شوروی ممنوع است. این قاچاقچیان محموله های بنزین را با تأدیه حقوق گمرکی به ایران میآورند. وی افزود از ایران نیز تنباکو و توتون و دیگر کالاها به شوروی قاچاق میشود. اینها هم حقوق گمرکی میپردازند، ولی از نظر دولت شوروی ورود این کالاها نیز ممنوع است [مگر از طریق بنگاه های اقتصادی خودشان]. امیرلشکر عبد الله خان طهماسبی در ادامه این گزارش یادآور شد که این بدهبستان در ن هایت به نفع ایران است، اما اشکال کار آنجاست که اگر قاچاقچیها در دام مأموران شوروی بیفتند، هدف گلوله قرار میگیرند. از این طریق عده قابل توجهی کشته شدهاند. رئیس گمرک آستارا در مذاکرات خود با رئیس نظامیان آن شهر تمایلی به جلوگیری از داد و ستد نشان نمیدهد، اما اسباب زحمت قشون است.(3)

ص: 14

(تصویر) بندر انزلی

 یکشنبه

٩ فروردین ١٣٠٤

٢٩ مارس ١٩٢٥

٤ رمضان ١٣٤٣

 تشکیل نخستین جلسه مجلس در سال نو

مجلس شورای ملی، سه ساعت پس از غروب، نخستین جلسه خود را در سال جدید برپا کرد. دستور جلسه، قانون علائم صنعتی بود. ابتدا ماده سوم آن مطرح شد و پس از تصویب، تمامی لایحه که پیش از این مواد آن تصویب شده بود به رأی گذاشته شد و مورد تأیید وکلای حاضر قرار گرفت.(1) برخی منابع نوشتهاند در زمان تنفس، برخی نمایندگان تقاضای جلسه خصوصی کردند که منظور از آن تصمیمگیری برای مخابره تلگرام به احمدشاه برای بازگشت به ایران بود؛ اما مخالفان این اقدام، مجلس را از اکثریت انداختند. رضا خان هم امروز در مجلس حاضر بود و به مخالفان ارسال تلگرام دلگرمی میداد.(2)

 دیدار شیخ خزعل با کنسول انگلیس

به گزارش محرمانه سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، شیخ خزعل امروز در دارخوین با کنسول انگلیس در اهواز دیدار و کنسول، شیخ را در حرکت به تهران تشویق کرده است. (ر.ک: ٦ فروردین) زاهدی اطلاع داد که شیخ مایل است به دیدار او هم برود. «تصور میشود استدعای تأمین از بندگان حضرت اشرف ... بکند.» حاکم نظامی خوزستان پرسید که آیا به شیخ تأمین داده خواهد شد؟ و اگر از آمدن به تهران امتناع کند، دستگیر و اعزام گردد؟(3)

 در های بیدروازه ایران برای انگلیس

در پی ورود بدون تذکره گروهی از نظامیان انگلیس به ایران در ٢٨ اسفند ١٣٠٣ (چهار صاحب منصب، و هشتادوپنج تابین و نه محاسب) کارگزاری بوشهر از مقامات انگلیسی در منطقه خواست به هندوستان و سایر نقاط ذینفوذ اطلاع دهد که مأموران آن کشور «بدون تذکره مرور که به ویزای مأمورین ایران رسیده باشد وارد خاک ایران نشوند.» کارگزاری اول بنادر خلیجفارس امروز این موضوع را به اطلاع وزارت امور خارجه رساند و افزود گمرک بنادر منتظر دستوری است که مطابق آن عمل کند.(4)

 ناامنی بوشهر برای انگلیس

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ، ضمن اشاره به مراسله سفارت انگلیس و گزارش رسیده از بوشهر نوشت که بوشهر نیازمند تکمیل امنیت و انتظامات است. «متمنی است... نتیجه را مرقوم فرمایید که جواب سفارت انگلیس داده شود.»(5) ناامنی یادشده مربوط به دزدی های رخ داده در محل اقامت کنسول انگلیس و اعیان شهر میشد. رئیس شعبه بانک شاهنشاهی بوشهر نیز از شمار اندک نگهبانان بانک شاکی بود. کارگزاری بوشهر معتقد بود تفنگچی های مأمور در این ناحیه، که عهدهدار امنیت

ص: 15

بودند، به دلیل نرسیدن حقوق، ترک خدمت کردهاند، و ناامنی از همان زمان شروع شده است.(1)

 پایان بازپرسی از سردار معزز

رضا خان دستور داد «تحقیقات و استنطاقات» از سردار معزز بجنوردی در مشهد خاتمه یابد.(2) (ر.ک: ١ فروردین) سردار معزز و همراهان بازداشت شدهاش پس از انتقال به مشهد در سرباز خانه شهر زندانی شده بودند.

 برنامه سرتیپمحمد خان برای لرستان

سرتیپ محمد خان شاهبختی، فرمانده قوای لرستان، برنامه خود را برای خلعسلاح طوایف لر به رضا خان اطلاع داد: ١. استقرار اردوی نظامی اعزام شده به پشتکوه در محل اولیه خود، بیآنکه اقدام به جمعآوری اسلحه کند. عملیات خلعسلاح باید توأمان، توسط این اردو و قوای لشکر غرب انجام گیرد. ٢. اعمال همزمان سیاست و سرنیزه. ٣. واگذاری فرماندهی نیروی اعزامی لشکر مرکز به این جانب. ٤. پخش اعلامیه توسط هواپیما بر سر چادر های طوایف لُر، و در موقع ضروری تهدید و به وحشت انداختن آنها با پرواز همین هواپیماها. ٥. تأمین بودجه امنیه خرمآباد. ٦. احتمال پایان نیافتن خلعسلاح در فصل بهار و ادامه آن در پاییز.(3)

 ناتوانی حاکم نظامی خوزستان در به کارگیری نیرو های محلی

سرتیپ فضل الله زاهدی با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ خبر داد که آن عده از اعراب که برای همکاری با نیرو های نظامی جذب شده بودند، به علت نبود علیق در ناصری، موقتاً مرخص شدند.(4) وی پیش از این نظر مساعد رضا خان را برای تشکیل یک بهادران سوار از طوایف عرب جلب کرده بود. او میخواست با مختصر تغییری در لباس این افراد آنان را به امور نظامی بگمارد.(5)

 سیاست و تجارت

بنابر گزارشی که امروز از لشکر شمال غرب به وزارت جنگ رسید، میرعلی، نماینده یک شرکت روسی در خوی، تجارت و سیاست را برای پیشبرد مقاصد خود همراه کرده است. میرعلی کالاها را به ثروتمندان گران میفروشد و به فقرا ارزان. «و بالعکس، موقع خریداری از اغنیا ارزان و از فقرا گرانتر خریداری مینماید.» عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال این خبر افزود که مأموران شوروی و کارگزاران آنها با این شیوه درصدد تبلیغات و نشر افکار خود هستند و اگر جلوگیری نشود، عواقب سوئی خواهد داشت.(6)

 تأثیرات منفی حضور قشون در قصرشیرین

بنابر نام های که وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه، از قول امین مالیه قصرشیرین و ذهاب به وزارت جنگ فرستاد، حضور اردوی اعزامی در قصرشیرین تأثیرات منفی در حال و روز اهالی این قصبه داشته است. اول این که مکاریان از ترس این که وسایل نقلیهشان توسط نظامیان ضبط شود، از این ناحیه عبور نمیکنند. دوم این که موقعیت اقتصادی قصرشیرین به دلیل توقف حمل و نقل مالالتجاره دچار سکته شده است. سوم این که نظامیان با فروش تریاک بیباندرول، فروش تریاک باندرولدار را خراب کردهاند. چهارم این که کرد هایی که برای فروش کالا های خود به این ناحیه میآمدند از ترس نظامیان از این حدود رد نمیشوند. «قصر، قصبه کوچکی است. البته تصدیق میفرمایید که توقف قریب پنج هزار نظامی و متجاوز از یک هزار ... اسب، چه اثراتی در امور معیشتی اهالی حادث میگردد.»(7)

(تصویر) قصرشیرین

ص: 16

 دوشنبه

١٠ فروردین ١٣٠٤

٣٠ مارس ١٩٢٥

٥ رمضان ١٣٤٣

 تلگرام احمدشاه به آیت الله اصفهانی

به گزارش ویس کنسولگری ایران در نجف، احمدشاه در پاسخ به «تلگراف تبریک حججالاسلامان دامت برکاتهم» تلگرامی از پاریس به آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی فرستاد که متن آن چنین است: «حضرت مستطاب آیت الله آقای آقاسیدابوالحسن اصفهانی دامت برکاته. تلگراف محترم مبنی بر خیرخواهی و راجع به تسریع مراجعت موجب کمال امتنان گردید. خودم هم در این خیال جداً بوده، مشغول تهیه هستم که به عون الله تعالی عنقریب به ایران مراجعت نموده و به زیارت ملاقات آن ذات مقدس بهرهمند شوم. از آن ذات محترم همیشه التماس دعا دارم. شاه.»(1)

 پیگیری تغییر کارگزار سیستان

در پی درخواست وزارت جنگ از وزارت امور خارجه برای تغییر کارگزار سیستان و گماردن میرزامحمد خان نبیلالدوله، کارگزار درجز، به این سمت، وزارت امور خارجه با ارسال نام های که امروز به دست وزارت جنگ رسید یادآور شد که انتصاب نبیلالدوله به کارگزاری مهام خارجه سیستان ممکن نیست، چرا که وجود او در درجز ضروری است و نیز رتبه او اجازه انتقال به کارگزاری سیستان را نمیدهد. «ولی حسبالامر در تغییر کارگزار سیستان و تعیین دیگری به جای مشارالیه اقدام لازم خواهد شد.»(2)

 دستور دستگیری خوانین بیرانوند

دستورالعملی که اسفندماه سال گذشته (دستگیری پنج تن از بزرگان طایفه بیرانوند) به امیرلشکر غرب ابلاغ شده بود، مقرر شد به والی پشتکوه، غلامرضا خان امیرجنگ، ابلاغ شود. پیش از این با مشورت شیخ عبدالرحمان، نماینده لرستان در مجلس شورای ملی، بنا بود غلامعلی خان بیرانوند، لطیف بیرانوند، عبدالحسین بیرانوند، محمدعلی خان بیرانوند، و میرزامحمود قوام دفتر «که به جلب و تحبیب آنها امیدواری نیست و فرداً فرد گرفتاری آنها ممکن نخواهد بود به هر وسیله شده دفعتاً دستگیر و برطرف شوند.» اما اینک به والی پشتکوه دستور داده میشود که این افراد (غیر از میرزامحمود قوام دفتر) دستگیر و به رئیس تیپ کرمانشاه تحویل شوند. تأکید شد در این اقدام از والی پشتکوه عذری پذیرفته نشود.(3)والی پشتکوه اخیراً با اعمال سیاست هایی به ایران بازگشته و بار دیگر بر نواحی پشتکوه حکومت میکرد.

 گزارشی از طایفه علیزایی افغانستان

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ، گزارش سفارت ایران در کابل را مبنی بر احتمال نفوذ بقایای طایفه علیزایی به ایران به اطلاع رساند. سفارت نوشته بود که عَلَم مخالفت پانصد تن از طایفه علیزایی، ساکن پشت رود قندهار، توسط حکومت مرکزی افغانستان به زیر کشیده شده، قلعو قمع شدهاند. از آنجا که محل سکونت آنها نزدیکی مرز است، امکان دارد وارد خاک ایران شوند.(4)

 یکهتازی شرکت های تجاری روس در آذربایجان

در پی گزارش های متعدد لشکر شمال غرب توسعه شعبه های شرکت های تجاری روس در شهر های مختلف آذربایجان، وزارت جنگ در تلگرامی به امیرلشکر شمال غرب نوشت که شرح موضوع به وزارت فواید عامه و وزارت امور خارجه داده شد. وزارت فواید عامه معتقد است مشکل میشود به شکل رسمی از فعالیت این شرکتها جلوگیری کرد، مگر آن که مأموران محلی به نحوی از توسعه آنها جلوگیری کنند. وزارت امور خارجه هم میخواهد مسئله را در هیأت وزراء طرح نماید.(5)

 حضور اتباع ترکیه در ایران

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ از قول سفارت کبرای ترکیه در تهران نوشت که عبدالباقی به همراه ده نفر کُرد به خاک ایران فرار کرده و در روستایی، نزد بحریبیک پناهنده شدهاند. وزارت امور خارجه خواستار اطلاعاتی پیرامون موضوع برای تنظیم پاسخ به سفارت ترکیه بود.(6)

 بازگشت رئیس ایل جلالی به ایران

امیرلشکر عبد الله طهماسبی، فرمانده لشکر شمال غرب، در گزارشی اعلام کرد که خالد، رئیس ایل جلالی که پس از دستگیری اقبالالسلطنه، با یکصد خانوار به خاک ترکیه رفته بود، در نتیجه اقداماتی، به ایران بازگشت. طهماسبی نوشت که ترکها با وجود گماردن نظامیانی برای مراقبت از خالد و طایفهاش، نتوانستهاند از عودت او جلوگیری کنند. امیرلشکر شمال غرب یادآور شد «در منطقه ماکو تاکنون آنچه از ایلات به ترکیه مهاجرت نموده بودند، کلیه معاودت و علاوه از اکراد ترک نیز بالغ بر ٢٠٠ خانوار به ایران جلب شدهاند.»(7)

ص: 17

 سهشنبه

١١ فروردین ١٣٠٤

٣١ مارس ١٩٢٥

٦ رمضان ١٣٤٣

آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی

 تصویب تبدیل تاریخ رسمی کشور

مجلس شورای ملی امشب تشکیل جلسه داد. طرحی که در سال گذشته مراحل شور را گذرانده بود و حکایت از تبدیل سالشماری خطا و ایغور و تغییر نام ماه ها و شمار روز های آن میکرد، به تصویب ن هایی رسید. مبدأ تاریخ، سال هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه؛ آغاز سال، روز اول بهار؛ سال، هجری شمسی حقیقی؛ نام ماه ها، فروردین... [تا] اسفند؛ شش ماه اول، هر ماه ٣١ روز؛ پنج ماه دوم، هر ماه ٣٠ روز؛ و اسفند ٢٩ روز، مگر در سال کبیسه که ٣٠ روز محاسبه میشود، مواد و تبصره این مصوبه بودند.(1)

 دیدار حاکم نظامی خوزستان و شیخ خزعل

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، اطلاع داد که با شیخ خزعل ملاقات کرده است. وی نوشت که شیخ از مسافرت به تهران وحشت دارد و میخواهد تأمین کتبی از طرف رئیسالوزراء در دست داشته باشد. «دستخط مزبور را برای خود و طایفهاش یک اطمینان قطعی میداند. بعد از گرفتن تأمیننامه مزبور، مدتی وقت میخواهد که امورات خود را تصفیه کرده، سپس به طهران حرکت کند.»(2)

 شرط تحویل اسلحه به شیخ خزعل

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ نظر خود را در قبال درخواست شیخ خزعل، مبنی بر اجازة داشتن تعدادی سلاح، ارائه کرد: «ممکن است در حدود ١٠٠ الی ٢٠٠ قبضه سیستم مختلف به خود او با جواز داده، بقیه را دریافت نماییم.»(3)

 موافقت وزارت جنگ با اعزام دو هواپیما به لرستان

به دنبال درخواست سرتیپ محمد خان شاهبختی (ر.ک: ٩ فروردین) وزارت جنگ به اطلاع او رساند که دو فروند طیاره مأمور خرمآباد شدهاند. لازم است محل فرود آنها مرمت شده، آماده باشد. «ضمناً تذکر میدهد نظر به این که پرواز طیارات متضمن مخارج سنگین و خرابی لوازم و آلات آن است بایستی فقط مأموریت های مهم ضروری به آنها محول گردد... بنزین کافی برای طیارات ارسال خواهد شد.»(4)

 تقاضای پول برای ساخت برج های مراقبت

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، از وزارت جنگ خواست ١٥ هزار تومان اعتباری که برای ساخت قلعه ها و برج های بین راه خرمآباد تا دزفول تقاضا شده بود، حواله شود.(5)

 دکتر شالک در ساوجبلاغ

امیرلشکر عبد الله طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، پیش از

ص: 18

این از مسافرت دکتر شالک و سه زن آمریکایی به ساوجبلاغ برای تأسیس مریض خانه خبر داده بود. او اطلاع داده بود که این دکتر آلمانی ساختمان مخروب های از وراث شجاعالممالک به قیمت ٢٥٠ تومان خریده و درصدد است آن را به مریض خانه تبدیل نماید. وزارت جنگ امروز طی نام های اطلاعات تکمیلی را بنا به گزارش امیرلشکر شمال غرب به وزارت امور خارجه رساند و نوشت که به دلیل عدم تصدیق قباله ساختمان، دکتر شالک اقدام به انتقال عمارت یادشده به دکتر یوناتان مسیحی که تبعه ایران است، نموده، از این طریق در پی ساخت بیمارستان است. در گزارش عبد الله طهماسبی آمده بود که زنان آمریکایی نیز در عمارت مذکور مدرسه محقری تأسیس کرده، به چند کودک مسیحی و تعدادی بچه کرد آموزش انگلیسی میدهند.(1)

 تلاش انگلیس برای جلب آشوریان ایران به موصل

بنابر گزارش کارگزار ارومیه «عمال انگلیسها در خاک بینالنهرین» میکوشند آشوری های ایران را به موصل بکشانند. وی در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که بنابر اخبار رسیده «قشه پیره مقیم موصل» نامه هایی به مسیحیان ایران نوشته و از آنها برای حرکت به موصل دعوت کرده است. او با این تحلیل که حمله به روستا های مسیحینشین ارومیه، میتواند با این موضوع مربوط باشد، افزود که به آشوریان وعده مساعدت میدهند. با این حال مسیحیان این منطقه، به واسطه علاقه به وطن خود حاضر به پذیرش این درخواست نشدهاند.(2)

 خیابانکشی در تبریز و شکایت میسیونر های آمریکایی

احداث بزرگترین خیابان تبریز، اکنون به مدرسه دختران های برخورده که وابسته به هیأت تبشیری آمریکا در این شهر است. خانه های مسکونی کشیش های آمریکایی نیز در این محل واقع است. پیش از این سفارت آمریکا شکایت هیأت یادشده را به وزارت امور خارجه منعکس کرده و نوشته بود «به خوبی میتوان خط سیر جاده ها را از دور مدرسه گذرانید و از خرابی آن جلوگیری کرد.» به دنبال ارسال نامه سفارت آمریکا به وزارت جنگ و استعلام از امیرلشکر شمال غرب، وی نوشت که در «توسعه و اصلاحات یک ایالت معظم همان طور که عموماً منتفع و مستفید میشوند ممکن است بعضی هم... متضرر گردند.»(3)

 تکذیب کتک خوردن سه روس توسط ایرانیها

در پی شکایت نمایندگی مختار دولت اتحاد جماهیر شوروی به وزارت امور خارجه مبنی بر این که در یازدهم بهمن سال گذشته سه ملوان روس در انزلی توسط پانزده نظامی مورد ضرب و شتم قرار گرفتهاند، موضوع به رئیس تیپ مستقل شمال منعکس شد. وی نیز امروز به وزارت جنگ اطلاع داد که اصل قضیه بیاساس است.(4)

 شکایت سران بنیطرف از شیخ خزعل

سران طایفه بنیطرف با ارسال تلگرامی به مجلس شورای ملی از وجود شیخ خزعل در خوزستان ابراز نگرانی کردند و خواستار تبعید او و پسرش، سردار اجل، از خوزستان شدند.(5)

 تشکر سفیر ترکیه از ایران برای سرکوب کردها

محییالدین پاشا، سفیرکبیر ترکیه در ایران، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نوشت که طبق گزارش رسیده یکصدوپنجاه تن از طرفداران شیخ سعید که از مرز آواجیق گذشته به طرف ایران آمده بودند، توسط نظامیان ایران محاصره و سرکوب شدند؛ بقایای این گروه به خاک ترکیه بازگشتند. وی در پایان نامه از اقدام ایران تشکر کرد و آن را شایان تقدیر دانست.(6)

(تصویر) امیرلشکر عبد الله طهماسبی، ایستاده در وسط

ص: 19

 چهارشنبه

١٢ فروردین ١٣٠٤

١ آوریل ١٩٢٥

٧ رمضان ١٣٤٣

 دیدار رضا خان و وزیرمختار انگلیس

بعد از ظهر امروز سر پرسی لورن با رضا خان دیدار کرد. برخی منابع موضوع ملاقات را مسئلة شیخ خزعل ذکر کردهاند. رضا خان به انتقال شیخ به تهران اصرار میورزید و نماینده سیاسی انگلیس نقش هماهنگکننده را با نظرداشت حفظ منافع محلی شیخ خزعل بازی میکرد. در این دیدار لورن پذیرفت که شیخ خزعل راهی تهران شود، اما موضوع املاکش طبق نظر خود شیخ حل و فصل گردد. لورن در گزارشی به وزارت امور خارجه کشور متبوع خود نوشت که پس از این توافق «دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان بعداً میتواند موضوع لغو تعهدات بریتانیا در قبال شیخ و سپردن وظیفه حراست از او به دولت ایران را بررسی نماید.»(1)

رضا خان صبح هنگام نیز با نماینده کمپانی نفت ایران و انگلیس دیدار کرده بود.(2)

 اطمیناندهی رضا خان به شیخ خزعل

در پی موافقت انگلیس، رضا خان با ارسال تلگرامی به حاکم نظامی خوزستان نوشت که «لازم است خزعل را کاملاً مطمئن نموده و از طرف من به مشارالیه تأمین دهید که به هیچوجه خیال سوئی نسبت به مشارالیه در بین نیست. و اگر به طهران بیاید با کمال محبت او را نگاهداری کرده و مساعدت های مقتضی درباره مشارالیه معمول خواهد شد. در هر صورت بایستی به هر نحو شده او را به حرکت طهران تشویق و مطمئن سازید.»(3)

 دستور دستگیری دو انقلابی اروپایی

وزارت جنگ با ابلاغ بخشنام های به امرای لشکر شمال غرب، غرب، جنوب و رئیس تیپ شمال نوشت که طبق اطلاع رسیده یک فرانسوی و یک ایتالیایی «که از طبقه انقلابیون» هستند خیال ورود به ایران را دارند. «چنانچه اشخاص فوق وارد خاک ایران شدند آنها را دستگیر و فوراً اطلاع دهند.»(4)

 دعوتنامه اتحادیه کارگران خراسان

روزنامه آزاد امروز فوقالعاد های با عنوان «دعوتنامه اتحادیه کارگران خراسان» در مشهد منتشر کرد. خطاب این اطلاعیه به «برادران کارگر» بود که از آنان میخواست با توجه به وضعیت رقتانگیزشان متحد شوند. «... بیایید متحد شویم. بیایید دور هم جمع شده، بدبختی های خود را رفع کنیم. بیایید با یکدیگر متفق شده، اسباب آسایش و رفاه خود را فراهم سازیم. بیایید در تحت لوای کارگری یک فرونت واحدی تشکیل داده و بزرگترین دشمن خود را که فقر و پریشانی است مغلوب کنیم.» در اطلاعیه یادشده، زمان حاضر، که «آقای سردارسپه شخص رئیسالوزراء ایران است و شب و روز برای سعادت این مملکت کوشش میکند»، بسیار مناسب دانسته شده بود.

رضا خان پس از اطلاع از انتشار اطلاعیه دستور داد «به نحو مقتضی از تشکیل اتحادیه مزبور جلوگیری شود.»(5)

 مذاکره با سفارت انگلیس درباره اعطای مدال

در پی اقدام کنسولگری انگلیس در سیستان به اعطای مدال به آن دسته از ایرانیانی که مدتی در قشون انگلیس خدمت کرده بودند (ر.ک: ١٠ فروردین) وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که با سفارت انگلیس مذاکره کرده تا بدون اجازه دولت ایران در آینده چنین اقدامی نکند و از توزیع مدالها نیز جلوگیری نماید. وزارت امور خارجه از وزارت جنگ خواست با صدور دستوری با افرادی که مدال گرفتهاند مذاکره شود تا شخصاً به کنسولگری رفته، مدالها را پس دهند.(6)

 پاسخ به اعتراض سفارت انگلیس

در پی ورود یک مأمور رسمی دولت ایران به همراه بیست نظامی از منطقه دویریج به عراق، سفارت انگلیس با ارسال نام های به رضا خان از قول «مأمور عالی اعلیحضرت پادشاه انگلستان مقیم بغداد» این اقدام را غیرقانونی دانست. رضا خان در پاسخ به این نامه امروز نوشت که توضیح رسیده نشان میدهد که نظامیان دستوری برای ورود به خاک عراق نداشتهاند و نبود نشان های مرزی موجب این مسئله شده است.(7)

 اعتصاب تجار و کسبه در بندرعباس

بنابر گزارش محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، کسبه و بازرگانان بندرعباس مغازه های خود را بسته، دست به اعتصاب زدهاند. وی نوشت که این اقدام در اعتراض به تصمیم بانک شاهنشاهی نسبت به اعتبار نداشتن پول های شکسته و سوراخ انجام شد. این بانک اعلام کرده بود که از ابتدای سال جاری این نوع مسکوکات را نخواهد پذیرفت. «چون غالب اهالی دهات و خارج شهر از انتشار اعلام مزبور بیاطلاع بودهاند، این مطلب باعث هیجان آنها در کرمان و عباسی شده، تجار و کسبه عباسی تعطیل نمودهاند.»(8)

 امریه رضا خان به امیرلشکر غرب

رضا خان به حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، دستور داد هر چه زودتر راهی خرمآباد شود و فرماندهی کل قوای لشکر مرکز به ریاست سرتیپ فضل الله زاهدی(9) و لشکر غرب به ریاست سرتیپ محمد خان شاهبختی را بر عهده بگیرد و عملیات خلعسلاح طوایف لرستان را آغاز کند. رضا خان تأکید کرد این اقدام باید با مشارکت غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، انجام شود. وی در پایان از امیرلشکر غرب خواست موقعیت والی پشتکوه را اطلاع دهد که کجاست؟ و نیز وضعیت قوای اعزامی لشکر شمال غرب چگونه است؟(10)

 دستورات جدید رضا خان به سرتیپ محمد خان

رضا خان با ارسال تلگرامی به سرتیپ محمد خان شاهبختی، فرمانده قوای لرستان، ضمن یادآوری امری های که به امیرلشکر غرب فرستاد (ر.ک: خبر بالا) در توضیح گماردن غلامرضا خان امیرجنگ به حکومت پشتکوه، نوشت که او خلاف امر دولت اقدامی نکرده، از این رو با ارسال نام های ضمن ابراز تعجب از فرار او به عراق، به مراحم دولت مستظهر گردیده، اجازه بازگشت دادم.(11) رضا خان در ادامه تلگرام، وظایف سرتیپ محمد خان را چنین برشمرد: از طایفه بیرانوند، هر کس به پشتکوه رفته، پس از

ص: 20

تحویل سلاح میتواند بازگردد. دوایر دولتی در پشتکوه تشکیل شود. اردوی نظامی مستقر کنار «آب سیمره» به همراه دیگر قوای نظامی ابتدا طایفه دیرکوند و سپس سایر طوایف را خلعسلاح کند. برای محافظت از سرحد فقط چهارصد قبضه سلاح در اختیار نیرو های والی پشتکوه گذاشته شود.(1)

 توصیه وزارت امور خارجه به اقامت بربریها در ایران

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ نوشت که دولت افغانستان اقداماتی برای بازگرداندن بربریها به خاک خود انجام میدهد. اسکان آنها در ایران به مصلحت است. «در صورت امکان اطفال آنها را به مدارس ایرانی داخل کرده و جوان های آنها را که خیلی رشید هستند در نظام منسلک داشته... داخل ساخلو نمایند که به این وسیله از خیال مراجعت به افغانستان در مقابل تشویقاتی که میشوند منصرف شوند.»(2)

 گزارش های کنسولگری ایران در بصره

وزارت امور خارجه سه گزارش کنسولگری ایران در بصره را به وزارت جنگ فرستاد. بر اساس گزارش اول سفاس، پدرزن شیخ خزعل از شیوخ فلاحیه، افکار اعراب منطقه را علیه دولت مسموم میکند. گزارش دوم حاکی از آن است که شیخ عبدالحسن شیخ المشایخ، حاکم فلاحیه، برای حکومت آن ناحیه مناسب است ولی باید دولت مخارج او را بدهد تا دستش در جیب مردم منطقه نباشد. گزارش سوم میگوید سلیمان فیضی، سخنران زبردستی که هنگام خلعید شیخ خزعل از خوزستان اعراب را تحریک میکرد، اینک وکیل املاک شیخ در محمره [خرمشهر] شده است.(3)

 فعالیت های علیبیک در آذربایجان

در پی انعکاس فعالیت های علیبیک، تبعه ترکیه که به تازگی برای فعالیت های تجاری و عامالمنفعه وارد ایران شده، وزارت امور خارجه با فرستادن نام های به وزارت جنگ نوشت که علیبیک را به عنوان اتاشه تجاری به رسمیت نمیشناسد، چرا که کنسولگری های دول خارجه نمیتوانند اتاشه تجاری معرفی کنند و معرفی علیبیک توسط باش شهبندری ارومیه بیاعتبار است. دیگر آن که تأسیس بیمارستان توسط علیبیک نیازمند کسب اجازه از دولت است. در نامه وزارت امور خارجه آمده است اقدام باش شهبندری ترکیه در ارومیه نسبت به خرید غله و حمل آن به ترکیه باید با دستورالعمل های وزارت مالیه تطبیق داده شود تا مبادا اهالی دچار سختی و تنگی ارزاق شوند.(4)

 صولتالدوله در گیلان

صولتالدوله سردارعشایر، که با معینالتجار بوشهری، ارباب محمدرضا و اسلامی به گیلان رفته است، تحتنظر رئیس تیپ شمال است. سرتیپ محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که مراقبتها از صولتالدوله و همراهانش نشان میدهد که عقایدشان موافق «قدرت و تعالی مملکت» [قرائت رسمی حکومت] نیست.(5)

 ضرورت اعزام پزشک به دزداب

حاکم دزداب با ارسال تلگرامی به وزارت داخله با اشاره به گرم شدن هوا نوشت که ضروری است هر چه زودتر پزشکی به این منطقه اعزام شود تا از بروز امراض جلوگیری گردد. «دکتر نظامی [موجود] بدون حقوق، حاضر خدمت شهری نبوده، مواجب میخواهد.»(6)

 عایدات بلدیه بندرعباس در حساب بانکی کنسول انگلیس

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به کارگزاری مهام خارجه کل بنادر جنوب از قول وزارت مالیه نوشت که مبلغ ١٥٠ هزار و ٧٧٨ قران و ٥٠ دینار از عایدات بلدیه بندرعباس به نام کنسول انگلیس در شعبه بانک شاهنشاهی امانت سپرده شده است. در این نامه آمده است که تحقیقات از بانک شاهنشاهی نشان میدهد که این مبلغ که ژنرال کنسول انگلیس آن را از تجار و دیگر اهالی جمعآوری کرده، ١٣٥ هزار و ٧٨٨ قران و پنج دینار است. «اقدامات لازمه در تحویل وجه مزبور به مالیه بندرعباس به عمل آورید» تا صرف امور شهری بندرعباس گردد.(7)

ص: 21

 پنجشنبه

١٣ فروردین ١٣٠٤

٢ آوریل ١٩٢٥

٨ رمضان ١٣٤٣

 تأکید بر جدایی دین از سیاست

سرتیپ مرتضی خان یزدانپناه، فرمانده لشکر مرکز و حاکم نظامی تهران، در اطلاعی های با اشاره به سخنرانی های سیاسی ایراد شده توسط وعاظ در ماه مبارک رمضان نوشت: «در ایام و لیالی ماه مبارک رمضان بعضی از آقایان وعاظ و اهل منبر در ضمن مطالب و اظهارات خودشان داخل مباحث سیاسی شده و در عوض این که مردم را ترغیب به فضائل اخلاقی نموده و مستمعین خود را به جانب تحصیل مسائل مقدسه مذهبی و ملکات فاضله هدایت و دعوت کنند، یک رشته مطالبی که کاملاً مخالف مقررات حکومت نظامی است بیان مینمایند.» حاکم نظامی تهران اضافه کرد: «اگر آقایان وعاظ به جای این که از دولت و مجلس صحبت کنند، مردم را از مضار انواع امراض و آلودگی هایی که دین مقدس اسلام قویاً آنها را ممنوع داشته آگاه نمایند قطعاً برای ذاکرین و مستمعین زیادتر از هر موعظه و نصیحتی منافع خواهد داشت.» وی در پایان اطلاعیه روحانیان منبری را تهدید کرد از بیانات سیاسی جداً پرهیز کنند و مساجد را محلی برای گردهمآیی های سیاسی تلقی نکنند؛ و در غیر این صورت به محکمه نظامی جلب و مجازات خواهند شد.(1)

 تقاضای آزادی آقاسیدمحمد

سلیمان بهبودی در یادداشت های امروز خود از درخواست میرسیدمحمد بهبهانی و امامجمعه خویی مینویسد که خواستار آزادی «آقاسیدمحمد، پسر مرحوم آقاسیدریحان الله» شدند. «به عرض [رضا خان] رساندم، فرمودند: به موقع و بعد از اخذ تعهد دستور میدهم به شما تحویل بدهند.»(2) احتمالاً سیدعبد الله خراسانی نیز در میان دستگیرشدگان ماه رمضان بود.(3)

 پاسخ رضا خان به خالصیزاده

در پی گزارش فرمانده لشکر شرق از تغییر مواضع سیاسی خالصیزاده، که دوران تبعید خود را در مشهد میگذراند، (ر.ک: ٤ فروردین) رضا خان با ارسال تلگرامی به فرمانده لشکر شرق اظهار داشت: «آن طور که اظهار میکنند برای موافقت با نظریات مملکتخواهانه من حاضر باشند، البته کمال مساعدت را به ایشان خواهم داشت.» خالصیزاده گفته بود حاضرم در منبر، چه در مشهد و چه در تهران، بر مواضع جدید خود تأکید کنم. «در این صورت فرق نمیکند خواه در مشهد یا طهران، عمده مطلب ابراز موافقت باطنی و صمیمیت است. ممکن است مدتی در مشهد روی این زمینه اقدام و صحبت نموده، بعد برای ملاقات من به طهران بیایند.»(4)

 خبر بازگشت احمدشاه در جراید بیروت

عینالملک، نماینده سیاسی ایران در شام، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه خبر داد که یک جریده فرانسوی چاپ بیروت از احتمال بازگشت احمدشاه به ایران نوشته است. وی موضوع را از نماینده سیاسی فرانسه در بیروت پیگیر شد که با اظهار بیاطلاعی طرف فرانسوی مواجه گردید. حتی کمیساریای عالی فرانسه هم ابراز بیخبری کرد. عینالملک از وزارت امور خارجه خواست اگر «عودت اعلیحضرت همایونی صحت دارد» دستورالعمل لازم را برای استقبال ارسال دارد.(5)

 دستور رضا خان به انحلال دو انجمن

وزارت جنگ از قول رضا خان با فرستادن تلگرامی به امیرلشکر غرب نوشت که انجمن فلاحین و انجمن زارعین همدان به تدریج از حدود خود تجاوز کرده، «مرام غیرمطلوبی تعقیب مینمایند.» بنابر دستور «با اتخاذ تدابیر عملی و به طور عاقلانه، تدریجاً وسایل انحلال این دو انجمن را فراهم دارند.»(6)

 پیگیری از ضارب مهندس رابرت

به دستور رضا خان، وزارت جنگ از امیرلشکر جنوب پیگیر تعقیب ضارب رابرت، مهندس انگلیسی مقیم بوشهر، شد. (ر.ک: ١ فروردین) «نتیجه اقداماتی را که در کشف مرتکبین ضرب رابرت مهندس به عمل آمده سریعاً اطلاع دهید.»(7)

 ضرورت تغییر رئیس قشون بوشهر

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به امیرلشکر جنوب، دستور رضا خان را مبنی بر تغییر رئیس قشون بوشهر به دلیل بیلیاقتی ابلاغ کرد. «از قرار مذکور، شبی که رابرت مهندس را مضروب نمودهاند، مشارالیه در حالت مستی با رئیس نظمیه گلاویز بوده است.»(8) (ر.ک: ١ فروردین).

 ضرورت پایان یافتن کار نیروی اعزامی لشکر مرکز

رضا خان با ارسال تلگرامی به سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم

ص: 22

نظامی خوزستان، برای چندمین بار تأکید کرد که قوای اعزامی لشکر مرکز باید تا اواخر بهار به تهران بازگردد. در این تلگرام اضافه شده که سرتیپ زاهدی نیز پس از پایان عملیات [در لرستان] همراه آن اردو به پایتخت بیاید.(1)

 خروج صارمالسلطنه از ایران

سرهنگ باقر خان، فرمانده فوج مظفر و نماینده اعزامی رضا خان به بینالنهرین برای ملاقات و گفتوگو با غلامرضا خان امیر جنگ والی پشتکوه، با ارسال تلگرامی به رضا خان اطلاع داد که با وجود اطمینان های داده شده به صارمالسلطنه، پسر والی، و گرفتن قول و اطمینان از والی مبنی بر این که گذشته را فراموش کند، با این حال صارمالسلطنه وحشتزده به خاک بینالنهرین رفته است.(2)

 استقبال والی پشتکوه از خواست رضا خان

در پی دستور رضا خان به خلعسلاح طوایف غرب با مشارکت غلامرضا خان امیر جنگ، والی پشتکوه، سرهنگ باقر خان، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که موضوع را به والی گفته است. «در کمال اطاعت تمام مواد [را] پذیرفته و تعهد نموده از این ساعت مشغول اجرا شود. ولی نظر به این که مبادا در آتیه اسباب ایرادی بشود استدعا مینماید دستخط تلگرافی صادر شود که هرآینه عشایر بیرانوند یا غیره در تسلیم اسلحه اطاعت ننمایند اختیار داشته باشد که با قوه قهریه اینها را قلعو قمع نماید.»(3)

(تصویر) سرتیپ مرتضی خان یزدانپناه

 جمعه

١٤ فروردین ١٣٠٤

٣ آوریل ١٩٢٥

٩ رمضان ١٣٤٣

 خشم رضا خان از آزادی زندانیان سیاسی

در پی بازداشت گروهی از مردم تهران در اوایل ماه مبارک رمضان، به دلیل انتقاد از دولت (ر.ک: ١٣ فروردین) سرتیپ مرتضی خان یزدانپناه، حاکم نظامی تهران، به دلیلی که روشن نیست آنان را آزاد کرد. رضا خان وقتی متوجه این کار شد خشمگین شد و گفت: «برای چه مرخص کردید؟ مگر من سفارش نکردم سختگیری کنید؟»(4)

 نگرانی فزاینده امیرلشکر جنوب از انفصال جهاداکبر

پس از برکناری سیدعلیآقا جهاداکبر، مدعیالعموم عدلیه اصفهان، و جایگزین شدن فردی به جای او (ر.ک: ٣ فروردین) محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، از به خطر افتادن نفوذ قشون در اداره عدلیه اصفهان احساس خطر کرد. وی با ارسال تلگرامی به

ص: 23

وزارت جنگ نوشت که جایگزین جهاداکبر، از افراد مورد اطمینان حاجآقا نور الله است و با نفوذی که این روحانی در منطقه دارد، موقعیت قشون به خطر خواهد افتاد و نفوذ آخوندها افزایش خواهد یافت. آیرم که در حال منتقل شدن به شیراز بود،(1) بیش از پیش از این تغییر متوحش بود. وی افزود: «چنانچه در آتیه، چه در موقع انتخابات و چه در سایر امور سیاسی اقدامات و زمینهسازی لزوم یابد، به کلی اصفهان و حومه آن از حیطه نفوذ و اقتدار باطنی قشون خارج، بلکه رفته رفته کمافیالسابق نفوذ علماء را اعاده خواهد نمود.»(2)

 بازگشت دردسرساز والی پشتکوه

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، از بازگشت غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، به منطقه ناراضی است. وی در تلگرامی به رضا خان نوشت که بازگشت والی و به دستگیری حکومت پشتکوه، معادلات آن منطقه را به هم خواهد زد. خزاعی یادآور شد نایب سرهنگ سردار حشمت، حاکم نظامی پشتکوه، و فرهاد خان، پیشکار والی، که از او جدا شده و به نمایندگی از خوانین منطقه به اطاعت صارمالسلطنه، پسر والی، درآمده، به همدان آمدهاند. آنان میگویند اهالی از بازگشت والی وحشتزدهاند. دیگر آن که صارمالسلطنه، با قول هایی که از امیرلشکر پیشین غرب، احمد خان امیراحمدی، گرفته، کمر همت به مخالفت با پدر بسته [چشم به حکومت پشتکوه دارد.] امیرلشکر غرب پیشنهاد کرد بخشی از پشتکوه به استقرار مخالفان والی اختصاص داده شود و ظاهراً اقدام به برقراری صلح میان آنها شود.(3)

 کوچ ایل دیرکوند و کسب اجازه از مرکز

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که شماری از رؤسای ایل دیرکوند به دلیل گرمی زودرس هوا، برای کوچ و رفتن به ییلاق اصرار میکنند. «تا حال به آنها اجازه نداده و به دفعالوقت گذرانده»ام. چه دستور میدهید؟(4)

 تأکید فرمانده لشکر شرق به بمباران ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق با اشاره به این که در بهار ترکمنها در جلگه های محل ییلاق خود اتراق میکنند، بمباران سیاهچادرها و اُبه های آنها میتواند در سرکوبشان مؤثر افتد و از تهاجم آنان به شاهراه جلوگیری نماید.(5) به دستور جانمحمد خان در حدود میامی زمینی برای فرود هواپیما های درخواستی در حال تسطیح است.

 اقدامات شکبرانگیز مادام کالیسا و هیأت همراه

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ با اشاره به گزارش های پیشین فرمانده تیپ شمال نوشت که ورود مادام کالیسا و همراهان او به عنوان زراعت و تجارت پنبه به حدود مازندران مشکوک است. زراعت و تجارت پوششی است برای دیگر کارها. ضروری است مأموران محلی آنان را تحت نظر داشته و از نقشهشان آگاه شوند.(6)

 نام های از بغداد

نماینده سیاسی ایران در بغداد، امروز نامه انتقادآمیزی خطاب به وزارت امور خارجه فرستاد که در آن با اشاره به هیاهوی درگرفته در ایران برای ساخت راهآهن، آمده بود که خرابی هایی هست که آباد کردن آنها مهمتر از تأسیس راهآهن است. شش ماه است که حقوق ژنرال کنسولگری بینالنهرین نرسیده است. «مدتی است چراغ برق ژنرال قونسولگری را کمپانی الکتریک بریده» است. آشپزی که هنگام ورود سردارسپه به بینالنهرین در سال گذشته شام پخته بود طلبش را میخواهد. قناد همان مراسم پولش را طلب میکند. کنسول ایران در موصل شش ماه بدون حقوق سپری کرده است. «شما را به خدا دولتی که بعد از بیست سال مشروطیت نتوانسته است امور مالیه خود را اصلاح بکند و حقوق نوکر باب را در آخر هر ماه بپردازد، راهآهن لازم دارد که در اطراف آن کشمکشها بکنند؟» وی در ادامه نامه با اشاره به مطالب درج شده در جراید بینالنهرین وضعیت ایرانیان متکدی در شهر های زیارتی را بسیار وخیم توصیف کرد.(7)

(تصویر) رضا خان

(تصویر) بغداد، نمای عمومی

ص: 24

 شنبه

١٥ فروردین ١٣٠٤

٤ آوریل ١٩٢٥

١٠ رمضان ١٣٤٣

 بخشنامه تأسیس جمعیت پهلوی

وزارت جنگ، بنا به دستور رضا خان، تأسیس جمعیت پهلوی را به امرای لشکر های غرب، شمال غرب، جنوب و فرماندهان لشکر های مرکز و شرق ابلاغ کرد. پیشنهاد تأسیس جمعیت پهلوی، اول بار توسط محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، به رضا خان داده شده بود که «از نظر بندگان حضرت اشرف دامت عظمته گذشته و مواد سهگانه که اساس مرام این جمعیت را ترتیب میدهد تصویب و مقرر فرمودند که در کلیه قسمت های آن لشکر نیز همین رویه اتخاذ گردد.» پیشنهاد آیرم در واقع تشکیل یک سازمان اطلاعاتی ضدکمونیستی در دل لشکرها بود. خود او چنین تشکیلاتی را در منطقه گیلان راه انداخته بود.(1)

 دلگرمی رضا خان به صارمالسلطنه

در پی بازگشت غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، و نگرانی های فزاینده پسر مخالفش، صارمالسلطنه، رضا خان با ارسال تلگرامی به سرپل ذهاب، او را به پشتیبانی دولت دلگرم کرد. «مطمئن باشید خدمات و زحمات خدمتگزاران دولت هیچوقت از نظر من دور نخواهد شد. در باب شما نیز دستورات کافی به امیرلشکر غرب داده شده است.»(2) (ر.ک: ١٤ فروردین)

 مطالب دردسرساز حبلالمتین

وثوقالسلطنه، والی فارس، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که حبلالمتین چاپ کلکته مطالبی علیه سیاست های رسمی دولت ایران به چاپ رسانده است. «فعلاً دستورالعمل دادم که این نمره را جمع کنند. به پست خانه هم سپردم در آتیه به ایالت نظامی اطلاع داده، با اجازه فدوی منتشر [توزیع] شود.»(3)

 پیجویی از پرونده های جمهوریخواهی و انتخابات مجلس پنجم

پس از تصمیم رضا خان به جمعآوری پرونده های جمهوریخواهی و انتخابات مجلس پنجم که هر دو با دخالت های آشکار و پنهان امرای لشکر در نقاط مختلف ایران همراه بود، پرونده این دو رخداد در آذربایجان نیز به مرکز فرستاده شد. اما بخشی از آن که در اداره ایالتی بود، مقرر شد توسط امیرلشکر اسماعیل خان، والی سابق آذربایجان به تهران منتقل شود. اسماعیل خان که به عضویت شورای عالی قشون منصوب شده اینک در تهران بسر میبرد. وزارت جنگ امروز با ارسال نام های به وی، خواست دوسیه های مربوطه را تحویل ارکان حرب کل قشون دهد.(4)

 پیشنهاد امیرلشکر جنوب برای حکومت نظامی خوزستان

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به وزارت جنگ پیشنهاد کرد با توجه به مأموریت جدید سرتیپ فضل الله خان زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، در غرب کشور، نایب سرهنگ سیدجواد خان، فرمانده فوج سلحشور، به جای او گمارده شود.(5) محمود آیرم از انتصاب میرزااحمد خان عمارلویی با پیشنهاد حاکم نظامی خوزستان و موافقت رضا خان به عنوان کفیل حاکم نظامی خوزستان بیخبر بود.

 تقاضای بازگشت سالار جنگ به حکومت ترشیز

والی خراسان با فرستادن تلگرامی به رضا خان درخواست کرد سالار جنگ (بدیع الله خان) که پیش از این از حکومت ترشیز منفصل شده بود، بار دیگر حاکم ترشیز گردد. وی افزود که برقراری حکومت نظامی در شهری چون ترشیز که قصب های با یک هزار خانواده است ضرورتی ندارد.(6)

 شکواییه همسر سردار مقتدر طالشی

همسر سردار مقتدر طالشی با ارسال تلگرامی به رضا خان خبر داد که من و فرزندانم در محاصره بسر میبریم. با این که تمام هستی ما توقیف شده، باز سی هزار تومان مطالبه میکنند. وی درخواست کرد مفتشی برای رسیدگی به حال و روز آنها به منطقه اعزام شود.(7)

 بیفایده بودن خط تلگراف بندرعباس به بندرلنگه

اداره کل تلگراف، در گزارشی که امروز به وزیر پست و تلگراف داد یادآور شد که درخواست وزارت داخله برای امتداد خط تلگراف از بندرعباس به بندرلنگه، هر چند فوایدی در پی دارد اما تأسیس تلگراف خانه در بندرلنگه وقتی عایدات دارد «که تلگراف بیسیم انگلیسیها که گویا بدون اجازه دولت علّیه در آنجا نصب شده از مردم مطلب قبول نکند. واِلا در صورتی که دستگاه بیسیم مزبور مخابرات عمومی را قبول نماید، تلگراف خانه آنجا عایداتی نخواهد داشت.»(8) وزارت پست و تلگرام از وزارت امور خارجه هم خواست برای انحلال بیسیم بندرلنگه با دولت انگلیس وارد مذاکره شود.(9)

 ضرورت عکسدار بودن تذکره ها

وزارت جنگ با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نظر امیرلشکر شمال غرب را درباره تذکره های بدون عکس اطلاع داد و نوشت که گذرنامه های فاقد عکس موجب آمد و شد های غیرقانونی از مرزها میشود. وزارت امور خارجه تصمیم گرفته بود برای حل این موضوع از مأمورین مرزی خود بخواهد که از صاحب ان گذرنامه ها، ضمانت نقدی هم گرفته شود. فقدان عکاس در مناطق مرزی موجب میشد که گذرنامه ها بدون عکس صادر گردد. عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از قول رئیس نظامیان آستارا در این باب نوشته بود که صاحب ان تذکره عمدتاً برای معاملات جزئی مثل خرید و فروش قند و چای و توتون به روسیه میروند و وضع مالیشان طوری نیست که کسی حاضر باشد ضمانت مالی آنها را بکند. ملصق شدن تذکره ها به عکس تنها راه جلوگیری از دست به دست شدن آنها و ورود و خروج افراد ناشناس است.(10)

 بلاتکلیفی اکبر نخجوانی در تبریز

اکبر نخجوانی که به جرم فعالیت های سیاسی از تهران به تبریز تبعید شده بود تا مقدمات خروج او را از کشور فراهم کنند، اینک در تبریز بلاتکلیف است. اداره کارگزاری برایش تذکره صادر نکرد، چرا که مدرکی مبنی بر خارجی بودن او در دست نداشت.

ص: 25

نگهداری او در حبس نظمیه هم هزینهبر بود. امروز وزارت جنگ نظریه نظمیه تهران مبنی بر اخراج اکبر نخجوانی از ایران را بار دیگر به امیرلشکر شمال غرب اطلاع داد.(1)

 اثاثیه کنسول سابق شوروی در ماکو

به گزارش کارگزار ماکو، کنسول سابق شوروی در ماکو هنگام عزیمت مقداری از وسایل خود را نزد اقبالالسلطنه گذاشت. دوبسون، کنسول بعدی، اسباب یادشده را مطالبه و اقبالالسلطنه آنها را مسترد کرد. اما دوبسون اقلام بازگردانده شده را کمتر از آنچه که به امانت سپرده شده بود میداند و اینک وراث اقبالالسلطنه نیز منکر وجود اسباب دیگری هستند. کارگزار در گزارش خود نوشت که موضوع بار دیگر مطرح شده است. وی معتقد است این موضوع باید در تبریز حل و فصل شود.(2)

 نامه امیراعظم لرستانی(3) به رضا خان

علیمحمد خان امرایی مشهور به امیراعظم لرستانی با ارسال نام های به رضا خان، ضمن برشماری همراهی های خود با قوای نظامی لشکر غرب، نوشت که خوانین لرستان، به همین جهت با من مخالف هستند. امیراعظم لرستانی در این نامه که توسط حاجشیخ عبدالرحمن مجتهد، نماینده لرستان در مجلس شورای ملی، به دست رضا خان رسید، خواست که با اعطای خلعت و لقب جزو افراد قشون به شمار آید.(4)

ص: 26

(تصویر) اقبالالسلطنه نشسته در وسط

 یکشنبه

١٦ فروردین ١٣٠٤

٥ آوریل ١٩٢٥

١١ رمضان ١٣٤٣

 درگذشت آیت الله خالصی

آیت الله شیخ محمدمهدی خالصی، در مشهد درگذشت. با انتشار خبر، مدارس، مغازه ها و دوایر دولتی مشهد تعطیل شد.(1)

 تلاش آیت الله مدرس برای تماس با احمدشاه

آیت الله سیدحسن مدرس با مراجعه به نصرتالسلطنه، از او خواست «مفتاح»اش را در اختیار او قرار دهد تا تلگرامی به فرانسه برای احمدشاه بفرستد. نصرتالسلطنه نیز پاسخ داد که کیف دستی او که مفتاح نیز در آن بود، سال گذشته به سرقت رفته، هنوز به دستش نرسیده است. نصرتالسلطنه، عموی احمدشاه است.(2)

 انتخاب رئیس مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی سه ساعت پس از غروب تشکیل جلسه داد. دستور امروز انتخاب هیأت رئیسه بود. در رأیگیری که با حضور ١٠٣ نماینده انجام شد، مؤتمنالملک ٦٥ رأی، مستوفیالممالک ١١ رأی، و مصدقالسلطنه ٦ رأی آوردند و ٢١ رأی هم سفید داده شد. بدین ترتیب مؤتمنالملک بار دیگر به ریاست مجلس انتخاب گردید. بعد از تنفس جلسه تشکیل نشد

ص: 27

و انتخاب بقیه اعضاء هیأت رئیسه به فردا موکول شد.(1)

 وقتکشی شیخ خزعل

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به رضا خان خبر داد که شیخ خزعل از آمدن به تهران وحشت دارد و در ملاقاتها و گفتوگوها وقتکشی میکند. «در صورت اصرار و فشار ممکن است مشارالیه به بصره برود. با آن که تمام ثروت او تحت نظر میباشد مسلماً رفتن او به بصره اصلح است.» وی نوشت اگر اجازه میدهید او را به نقط های کشانده، محترماً روانه تهران کنم.(2)

 توضیح امیرلشکر جنوب درباره توقیف کاروان انگلیس

در پی توقیف و مصادره دواب نظامیان انگلیس و کمپانی زیگلر در برازجان (ر.ک: ٧ فروردین) موضوع از امیرلشکر جنوب استعلام شد. محمود آیرم امروز پاسخ داد که «قسمتی برای حمل میسیون دولتی به مرکز و یک قسمت هم برای حمل بنه اردوی دشتی و دشتستان مال گرفتهاند.» وی افزود که به حکومت برازجان دستور داده شده است ستوران توقیفی آزاد شوند.(3)

 سفارش به همراهی به هیأت آمریکایی

محمود جم، از طرف رضا خان، به حاکمان کاشان و اصفهان نوشت که مستر جردن، مستر پاتن و پروفسور پوپ برای دیدن آثار و ابنیه قدیمی به آن حدود مسافرت خواهند کرد. «در حفظ احترامات و تهیه آسایش و راحتی و تسهیل مسافرت آنها» اقدامات لازم به عمل آید.(4)

 تقاضای حکومت حجاز به وساطت ایران

کفیل کنسولگری ایران در جده با ارسال نام های به وزارت امور خارجه از قول حاکم حجاز نوشت که آرزو دارند دولت ایران در جنگ جاری این سرزمین وساطت کرده، پیامآور صلح باشد. در این نامه که امروز به دست وزارت امور خارجه رسید آمده است که حکومت حجاز رسماً نمیتواند از ایران تقاضای وساطت نماید، اما «آیا دولت ایران قبول میدارد که دولت اجنبی از دول اروپایی در مسئله ارض مقدسه اسلام تداخل نماید؟»(5)

 غارت و قتل در منطقه گرمه

بنا به گزارش فرمانده لشکر شرق چهارصد تن از ترکمنها به مراتع گرمه و چشمه خان رفته، شماری گوسفند را سرقت کرده، چهار تن از چوپانها را کشتهاند. همچنین بین گرمه و نردین دو مکاری را کشته، اموال آنها را غارت کردهاند. فرمانده لشکر شرق در پایان گزارش خود نوشت که دستور تعقیب و جلوگیری از حملات مشابه داده شده است.(6)

 تعلل وزارت امور خارجه نسبت به تفسیر یک ماده

وزارت پست و تلگراف در نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به اختلاف نظر وزارت پست و تلگراف با کمپانی نفت انگلیس و ایران پیرامون تأسیسات تلگرافی، نوشت که خسارت هایی که به خزانه دولت از این طریق وارد میشود منوط به حل اختلاف یادشده است. وزارت فواید عامه معتقد است ماد های که در قرارداد نفتی ایران و انگلیس در مورد تأسیسات تلگرافی گنجانده شده نیازمند تفسیر است؛ و با وجود درخواست های مکرر، هنوز وزارت امور خارجه نظر خود را در این باره اعلام نکرده است.(7)

 اعتراض اتباع شوروی مقیم ماکو به شیوه رسیدگی به دعاوی

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ با استناد به نامه نمایندگی مختار دولت شوروی نوشت که دعاوی اتباع شوروی به اهالی ارجاع داده میشود، نه صلحیه ماکو. در نامه نمایندگی آمده بود که به جهت اختلاف میان حکومت نظامی ماکو و صلحیه آن ناحیه دعاوی رسیدگی نمیشود و حکومت نظامی با تشکیل شورایی از اهالی محل به رتق و فتق امور قضایی میپردازد.(8)

 امکان پناهنده شدن اتباع معترض همسایگان به ایران

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از قول فرمانده قوای ساوجبلاغ، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که انگلیسیها میخواهند سیدطه را برای جمعآوری مالیات به منطقه بالک بفرستند. چه بسا بالکها مقاومت کرده، بخواهند به خاک ایران مهاجرت کنند. طایفه بالک نزدیک مرز لاهیجان آذربایجان است. وی افزود: «اکراد ترکیه هم در آتیه ممکن است به واسطه قیامی که نمودهاند... مغلوب و فراراً به خاک ایران پناهنده شوند.» طهماسبی نگران واکنش همسایگان به عملکرد ایران بود.(9)

 پیگیری نمایندگی شوروی از دو تبعه مقتول و مضروب خود

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ، گزارش نمایندگی مختار دولت شوروی مبنی بر کشته شدن و کتک خوردن دو تن از اتباع خود را در منطقه ماکو ضمیمه کرد و خواستار توضیح مسئولان نظامی منطقه شد؛ چرا که فرد مقتول توسط یک نظامی به قتل رسیده بود.(10)

 شرط بازگشت فتحعلی خان تبریزی، فارغالتحصیل رشته کشاورزی

سفارت ایران در فرانسه با ارسال یادداشتی به وزارت امور خارجه نوشت که فتحعلی خان تبریزی رشته کشاورزی را در این کشور به پایان برده و دو سال هم در آزمایشگاه مونت پلیه کار کرده است. اینک که دولت ایران درصدد توسعه فلاحت است حضور تبریزی در ایران میتواند مفید باشد. در نامه سفارت ایران که امروز به دست وزارت خارجه رسید آمده است که این فارغالتحصیل ایرانی وسیله معاش ندارد و حاضر است به شرطی به مملکت بازگردد که بلافاصله کاری به عهدهاش گذاشته شود.(11)

ص: 28

(تصویر) آیت الله مهدی خالصی

 دوشنبه

١٧ فروردین ١٣٠٤

٦ آوریل ١٩٢٥

١٢ رمضان ١٣٤٣

 هیأت ١٢ نفره روسی در تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که یک هیأت ١٢ نفره از شوروی برای مطالعه در امور اقتصادی وارد ایران شده است.(1)منابع انگلیسی نیز ضمن تعقیب موضوع، علت حضور این هیأت را وضعیت بسیار نامناسب مالی سازمان های تجاری شوروی در ایران دانستند.(2)

 درگذشت محمدعلیمیرزا قاجار

محمدعلیمیرزا، شاه مخلوع قاجار، در ٥٤ سالگی، در حالی که دوران تبعید خود را در ترکیه میگذراند و برای معالجه دیابت و بیماری کلیه به ایتالیا رفته بود، در سان رمو درگذشت.(3)

 احضار شومیاتسکی به مسکو

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که شومیاتسکی، نماینده مختار دولت شوروی در ایران، از طرف دولت متبوع خود

ص: 29

فراخوانده شده است.(1) سفارت انگلیس نیز در گزارش های خود به وزارت امور خارجه کشورش این مسئله را مدنظر قرار داد و نوشت که همه بر این باورند که شومیاتسکی از سمتش برکنار شده و پیش از پایان آوریل تهران را به مقصد مسکو ترک خواهد کرد. منابع انگلیسی انتقادات آپرسوف، کنسول شوروی در مشهد، از عملکرد شومیاتسکی، و گزارش هیأت ١٢ نفره روسی در ایران را از عوامل اصلی برکناری شومیاتسکی دانستند.(2)

 شکایت از خیابانکشی رئیس تیپ شمال

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، در حال احداث خیابان سپه در رشت است. با رسیدن شکایاتی از چگونگی خرید ابنیه معارض توسط بلدیه رشت، آیرم با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت قیمت های پرداخت شده به صاحب ان خانه ها عادلانه بوده است و تاکنون خان های بدون پرداخت ب های آن تخریب نشده است. وی گفت این شکایتها منشأ خارجی دارد تا از پیشرفت این شهر جلوگیری کنند!(3)

 جابهجایی دو والی

پیش از این جراید از انتصاب نصیرالسلطنه به جای نظامالدوله، به عنوان والی کرمان خبر داده بودند. (ر.ک: همین کتاب، ج ٤، ص ٥٨٩) اما روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که اعزام نصیرالسلطنه را به کرمان موقوف کرده، قرار است به عنوان والی فارس راهی شیراز شود. وثوقالسلطنه، والی فارس، نیز به عنوان والی کرمان انتخاب شده است.(4)

 پرونده نفت جنوب در تهران

وثوقالسلطنه در آستانه حرکت از شیراز (ر.ک: خبر بالا) در نام های به وزارت امور خارجه نوشت که پرونده نفت جنوب که در زمان والی پیشین، نصرتالدوله، به او تحویل داده شده بود، تحویل آن وزارت خانه میشود. «دیدم محل احتیاج نیست و بودن این دوسیه هم در اینجا مناسب نیست؛ این است که در این موقع که منزل بنده به طهران میآمدند دوسیه را لاک و مهر کرده، فرستادم. رسید آن را مرقوم فرمایید.»(5)

 گزارش تکمیلی از تهاجم ترکمنها

فرمانده لشکر شرق، که دیروز نخستین گزارش خود را از تاختوتاز ترکمنها به وزارت جنگ فرستاده بود، امروز در تکمیل آن گزارش نوشت که یک گروه دو هزار نفری از ترکمنها در صدد تهاجم به حدود شاهرود و میامی هستند. حملات اولیه آنها به بلوک گرمه و جاجرم ادامه دارد. تاکنون دو تن از نظامیان کشته شدهاند، ولی استحکامات جاجرم سقوط نکرده است. گروه دیگری از ترکمنها از دهنه قاسمعلی در حدود جوین وارد شده، چند روستا را غارت کردهاند. گروه سوم متوجه پل ابریشم هستند. هنوز به آن ناحیه نرسیدهاند. سرتیپ جانمحمد خان ضمن برشماری اقدامات خود برای مقابله با اقدامات ترکمنها نوشت که تحریکات کسان سردار معزز بجنوردی در این وقایع بیتأثیر نیست.(6)

 تفتیش مأموران روسی و اعتراض کنسولگری شوروی

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که تفتیش مستخدمین تجارت خانه های شوروی که جزو مأموران رسمی نیستند، قانونی است. «چنانچه همین معامله را مأمورین شوروی در خاک روسیه با کمال سختی نسبت به اتباع و تجار ایرانی نموده و حتی اتفاق افتاده است که مدتها آنها را محبوس ساختهاند.» این ابراز نظر در واقع اشاره به گزارش امیرلشکر شمال غرب دارد؛ گزارشی که میگفت افراد غیرسیاسی در رفت و آمد خود به روسیه و ایران حامل نامه هایی هستند که در شمار پست سیاسی هستند. وقتی مأموران ایرانی میخواهند آنان را بازرسی کنند، امتناع کرده، خبر به کنسولگری شوروی میدهند که شکایت و اعتراض های بعدی را در پی دارد.(7)

 نگرانی امیرلشکر شمال غرب از مرز های حوزه استحفاظی خود

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ، با اشاره به فرارسیدن فصل بهار، آب شدن برفها و باز شدن راه های برفگیر، و نیز با یادآوری تشنجات داخلی در خاک ترکیه و بینالنهرین، خاطرنشان کرد که وجود نیروی کافی برای محافظت از مرزها بسیار ضروری است. وی وجود هیجانات سیاسی و درگیری های نظامی کردها در مناطق یادشده را قابل تسری به خاک ایران دانست. طهماسبی یادآور شد که کردها یا از سیاست ترکیه تبعیت میکنند یا سیاست انگلیس و در موقع شکست یا فرار طبیعی است که به خاک ایران میآیند. «آن هایی که به ایران خواهند آمد یا طرفدار انگلیس خواهند بود و یا از طرفداران ترکیه. در هر صورت مآلاً اسباب زحمت و اشکالات را فراهم خواهند نمود. مگر این که پست های سرحدی را کافی و از این محذورات پیشبینی کرد.»(8)

(تصویر) محمدعلیمیرزا قاجار

ص: 30

 سهشنبه

١٨ فروردین ١٣٠٤

٧ آوریل ١٩٢٥

١٣ رمضان ١٣٤٣

 تدارکات دولت برای مراسم ختم محمدعلیمیرزا، شاه سابق

رضا خان پس از مرگ محمدعلیمیرزا، شاه سابق، که توسط تلگرام ممتازالسلطنه، وزیرمختار ایران در فرانسه، باخبر شد، موضوع را به اطلاع محمدحسن میرزا، ولیعهد، رسانده بود و او بسیار گریسته بود. رضا خان امروز نیز دو بار نزد ولیعهد رفت تا راجع به چگونگی برگزاری مراسم ختم، و احتمالاً انتقال جسد، محل دفن و... گفتوگو کند. این مسئله در جلسه هیأت دولت نیز مطرح شد.(1)

 عدم موفقیت در تعیین هیأت رئیسه مجلس

مجلس شورای ملی ساعت ١٠ شب به ریاست مؤتمنالملک تشکیل جلسه داد. ابتدا چهار تن از جوانترین نمایندگان (غلامحسین میرزا، دیوانبیگی، نظامالتولیه، سیف الله خان اسکندری) به عنوان منشیان هیأت رئیسه برگزیده شدند. سپس رأیگیری برای نایب رئیس اول آغاز شد. آرای به دست آمده عبارت بود از: تدین ٤٦ رأی، مدرس ٤٤ رأی، امیراعلم ٦ رأی، مصدقالسلطنه ٢ رأی، ورقه سفید ٢ برگ. اکثریت به دست نیامد. رأیگیری تجدید شد. آرای به دست آمده دور دوم عبارت بود از: مدرس ٥٠ رأی، تدین ٤٥ رأی، سیدالمحققین یک رأی، امیراعلم یک رأی، مصدقالسلطنه یک رأی، ورقه سفید ٥ برگ. بار دیگر اکثریت حاصل نشد. انعقاد جلسه پس از تنفس در نیمه شب، با افت حضور نمایندگان روبرو شد و تجدید انتخابات به جلسه آتی موکول شد.(2)

 واکنش کنسولگری شوروی در مشهد به درگذشت آیت الله خالصی

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، با ارسال تلگرامی به رضا خان خبر داد که در پی «فوت خالصی» سرکنسولگری شوروی در مشهد اطلاعی های چاپ و منتشر کرده و این ضایعه را به همگان تسلیت گفته است. در این اطلاعیه آمده است که کنسولگری و دوایر تجاری شوروی در خراسان دو روز تعطیل خواهند بود.(3)

 تسلیت ژنرال کنسولگری افغانستان به درگذشت آیت الله خالصی

عبدالعزیز محمدزایی، ژنرال کنسول افغانستان در مشهد، با انتشار اعلامی های ضمن تسلیت ارتحال آیت الله محمدمهدی خالصی خبر داد که پنجشنبه پانزدهم رمضان مجلس بزرگداشتی به همین مناسبت در مسجد جامع کبیر منعقد خواهد بود. «از جمیع حضرات حجج اسلام و علمای اعلام و کلیه اخوان دین اسلامی و دوستان گرامی خواهشمند است که لیله مزبوره را از حضور خود در مجلس ترحیم به این مصیبت عظمی شرکت ورزیده و روح پرفتوح آن فقید سعید را خشنود نمایند.»(4)

 نامه وزارت فواید عامه به گرین هاوس

وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه با ارسال نام های به مستر گرین هاوس، نماینده شرکت نفت ایران و انگلیس، نوشت که تأسیسات تلگرافی آن شرکت در بندر گناوه، علاوه بر خسارات مالیای که به تلگراف خانه دولتی ایران وارد میکند، قانونی نیست، چرا که دایر کردن چنین تأسیساتی نیازمند مجوز دولت ایران است «و این حق کمپانی از طرف دولت ایران تصدیق نشده است. بنابراین متمنی است اقدامات لازمه در موقوف نمودن تلگراف خانه های باسیم و بیسیم کمپانی بفرمایید.»(5)

ص: 31

 درخواست وزارت مالیه از رضا خان

وزارت مالیه با فرستادن نام های به رضا خان، ریاست وزراء، نوشت که مالیات بلوچستان پرداخت نمیشود و دوستمحمد خان برای تأدیه امور مالیاتی حاضر نمیشود. «مستدعی است شرح مؤکدی از طرف آن مقام منیع صادر شود که بیش از این در پرداخت مالیات و طلب دولت مسامحه و سهلانگاری» نکند.(1)

 اعمال قوه قهریه برای وصول مالیات در ارومیه

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی که به وزارت جنگ فرستاد تأکید کرد چنانچه بدهکاران مالیاتی تا دو هفته دیگر بدهی خود را پرداخت نکنند با قوه نظامی دریافت میشود. وی افزود نظامیان مأمور اجرای اداره مالیه هستند و در مواردی که مؤدیان مالیاتی از پرداخت بدهی خود خودداری میکنند، این کار با تهدید نظامیان انجام میشود و غیر از بدهی تعیین شده، فوقالعاد های نیز باید به مأمور نظامی پرداخت نمایند.(2)

 تلفن صحرایی برای لشکر شرق

لشکر شرق برای اجرای عملیات نظامی و محافظت از مبادی نفوذ ترکمنها نیازمند تلفن صحرایی است. فرمانده لشکر شرق پیش از این از وزارت جنگ خواسته بود ٢٤ دستگاه تلفن صحرایی موجود در یگان مهندسی تیپ عراق، که به تازگی خریداری شده، به همراه ١٥ هزار متر سیم در اختیار بگذارد. سرتیپ جانمحمد خان امروز بار دیگر موضوع را به وزارت جنگ یادآوری کرد.(3)

 پاسخ امیرلشکر جنوب به درخواست آزادی حسینعلی اهرمی

پس از دستگیری حسینعلی اهرمی در شیراز به جرم دست داشتن در پخش شبنامه علیه رضا خان و سیاست های او در آن شهر (ر.ک: ٤ فروردین) درخواست هایی برای آزادی او از شیراز و احتمالاً بوشهر به رضا خان فرستاده شد. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، امروز در پاسخ به این درخواستها تلگرامی به وزارت جنگ فرستاد و نوشت که حسینعلی اهرمی که مظنون به پراکندن شبنامه ها بود تبعید شده است و از آن روز تاکنون نیز خبری از پخش شبنامه ها نیست. محمود آیرم، اهرمی را مرتبط با والدین، کنسول شوروی در شیراز، دانست و افزود که آزادی او فعلاً صلاح نیست، چرا که والدین عازم بوشهر است و اهرمی نیز پس از آزادی با او راهی بوشهر خواهد شد و «آنجا طبعاً همان اغتشاشات را تجدید» خواهند کرد.(4)

 ضرورت تکذیب بیانات کرنفلد

وزارت امور خارجه با ارسال تلگرامی به سفارت ایران در واشنگتن نوشت که کرنفلد، وزیرمختار سابق آمریکا در ایران، در نطق پنجم اسفند/ ٢٣ فوریه «در شهر کلمبوس [ا هایو] در معبد اسرائیل نطق کرده است که در طهران سه روز یهودیها را قتلعام کردهاند و اگر مداخله او نبود عده زیادی کشته میشدند.» در این تلگرام به مهذبالدوله، نماینده سیاسی ایران در آمریکا، دستور داده شد با ارسال نام های به وزارت امور خارجه آمریکا ضمن شکایت از این سخنان گفته شود که «مقتضی نیست این طور بر ضد ایران نطق و مطالب غیرواقع بیان کند... در صورتی هم صلاح بدانید تکذیب اظهارات... او را در جراید نمایید.»(5)

 نظر فرمانده لشکر شرق نسبت به بازگشت سالارجنگ به ترشیز

در پی درخواست والی خراسان از رضا خان برای بازگرداندن حکومت ترشیز به بدیع الله خان سالارجنگ و لغو حکومت نظامی در ترشیز (ر.ک: ١٥ فروردین) و انعکاس آن به فرمانده لشکر شرق، سرتیپ جانمحمد خان، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ به ادامه حکومت نظامی در آن منطقه تأکید کرد. وی افزود که درخواست والی خراسان بر مبنای نفع شخصی است و از این طریق میخواهد مرا در انظار خفیف کند «چون سرعت تغییر آن برای اینجانب و اداره لشکری ... قویاً در انظار مردم سوء اثر خواهد داشت.» فرمانده لشکر شرق خواست که این تغییر در آتیه و با تقاضای او جامه عمل بپوشد.(6)

 دیدار رضا خان با مسئولان سفارت انگلیس

بنابر آنچه که در گزارش های اطلاعاتی سفارت انگلیس به وزارت امور خارجه آن کشور آمده، امروز رضا خان با مسئول یا مسئولان سفارت انگلیس ملاقات و درباره اوضاع لرستان و ترکمنها گفتوگو کرد. رضا خان به مأموران سفارت گفت که اوضاع لرستان بهتر از آن چیزی است که او انتظار داشت. بسیاری از سران طوایف تغییر موضع داده و امید است نیازی به درگیری جدی نباشد. وی اطلاع داد که جاده دزفول به خرمآباد مورد استفاده کاروانها است. در این دیدار امان اللهمیرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، نیز حضور داشت. گزارش یادشده میگوید که رضا خان اجرای عملیات نظامی علیه ترکمنها را ضروری دانسته و آن را چندان سخت توصیف نکرده است.(7)

 وزیرمختار جدید ایران در رم

انتظامالملک، مدیرکل وزارت امور خارجه، به سمت وزیرمختار ایران در ایتالیا منصوب شد. بونزوم، وزیرمختار فرانسه در تهران، امروز این خبر را به وزارت امور خارجه دولت متبوع خود فرستاد و نوشت که انتظامالملک ٤٥ ساله تحصیلات خود را در تهران به انجام رسانده، مدت کوتاهی نماینده ایران در کنفرانس بینالمللی لاهه بوده است. بونزوم افزود که مفتاحالسلطنه، وزیرمختار احضار شده ایران در لندن، جای انتظامالملک را در وزارت امور خارجه خواهد گرفت.(8)

ص: 32

(تصویر) اطلاعیه کنسولگری افغانستان در مشهد

(تصویر) اطلاعیه ژنرال کنسولگری شوروی در مشهد

 چهارشنبه

١٩ فروردین ١٣٠٤

٨ آوریل ١٩٢٥

١٤ رمضان ١٣٤٣

 خیرات رضا خان برای محمدعلیمیرزا، شاه سابق

مقامات دربار با نظر مثبت رضا خان، یکصد مجمعه شام به مناسبت درگذشت محمدعلیمیرزا، شاه سابق، و برای آمرزش روح او، به مستمندان اختصاص دادند. وزیر دربار امروز پیشنهاد داد یکصد مجمعه دیگر برای سلامتی رضا خان به خیرات یادشده اضافه شود. «به عرض حضرت اشرف رسید، فرمودند: به مدیرالملک دستور داده شده است.»(1)

 مجلس ختم محمدعلیشاه در مسجد سلطانی

بنابر تصمیم ریاست وزراء، از امروز تا سه روز بعد، مجلس ختم محمدعلیشاه در مسجد سلطانی تهران برقرار است. مراسم از یک ساعت به غروب آغاز و تا چهار ساعت از شب گذشته ادامه خواهد داشت. هنگام اذان روزهداران اطعام خواهند شد. همچنین مقرر شد امروز و فردا وزارت خانه ها، و مدارس نیز یک روز تعطیل باشند.(2)

 عدم تشکیل مجلس شورای ملی

امشب قرار بود مجلس شورای ملی تشکیل جلسه دهد.(3) نمایندگان حاضر شدند. سرداراسعد جعفرقلی خان بختیاری که در مجلس حاضر بود، چنین نوشته است: «در مجلس شورا مذاکره شد که رسماً نطقی بشود. پس از آن برای احترام و تسلیت شاه مجلس تعطیل شود؛ تلگراف سوگواری هم از طرف مجلس به شاه مخابره شود. بعضی از وکلاء از قبیل سلیمانمیرزا و غیره مخالف شدند که به واسطه مخالفت محمدعلیمیرزا با مجلس و توپ بستن به مجلس و کشتن وکلاء و احرار به هیچ قسم صلاح نیست که مجلس عزادار شود یا اینکه تلگراف تسلیت بنویسد. سایرین هم ساکت شدند و نگذاشتند مجلس رسمی شود. در بوتة اجمال ماند و مذاکره دیگر صلاح ندیدند بشود.»(4)

 مشکلات ناشی از اعلام بیاعتباری مسکوکات معیوب

پس از آن که بانک شاهنشاهی سکه های شکسته، معیوب، دستهدار و... را از اعتبار خارج دانست، و ضربالاجل تعویض آنها نیز پایان یافت، به علت بیخبری بسیاری از مردم که در نقاط دورافتاده زندگی میکردند و نیز سر و کار داشتن بازرگانان با این مسکوکات از دور خارج نشده، شکایاتی به مرکز سرازیر شد. امروز نیز امیرلشکر شمال غرب از شکایات تجار و ملاکین به دلیل عدم پذیرش مسکوکات شکسته از طرف بانک شاهنشاهی خبر داد که در جمعآوری مالیات و امور بازرگانی مسئلهساز شده است.(5) در شکایتی مشابه از لنگرود نیز گفته میشود «دو قرانی را که فیالجمله گوشهاش ساییده و یا خراشیده باشد، کسبه به هیچوجه برنمیدارند و برای داد و ستد تجارتی و جزئی مشکلاتی تولید شده و اهالی دچار مضیقه شدهاند.»(6)

ص: 33

 نیاز تبریز به پلیس تأمینات

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که نظمیه تبریز به علت نداشتن بودجه کافی از نظر تأمینات دچار نقص است. وی با برشماری مصادیق نیاز نظمیه تبریز (مبارزه با تبلیغات و گسترش تجارت خانه های روسی، موقعیت حساس ارومیه و آستارا، کسب خبر از جریانات خارجی) خواست تعدادی پلیس تأمینات از تهران به این شهر منتقل شوند.(1)

 درگیری نظامیان و مردم در رشت

منابع انگلیسی نوشتند که در حدود هشتم آوریل (امروز) زد و خوردی میان نیرو های تیپ مستقل شمال و مردم رخ داده است. جزئیات بیشتری دریافت نشده است، اما به نظر میرسد دلیل این حادثه، تلاش ارتش برای بازداشت یک روحانی بوده است که علیه ارتش خطب های بسیار تحریککننده خوانده است. هدف او در این خطبه اساساً سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، بوده که به خاطر تأیید ضمنی «آزادی زنان» و همچنین بیتوجهی به احساسات مذهبی برای کشیدن خیابان سپه از وسط یک گورستان، باعث آزردگی روحانیان شده است. منبع یاد شده طبق تحلیل های مرسوم انگلیسیها احتمال داد که این اعتراضها به تحریک روسها انجام شده باشد. در این گزارش آمده است که ظاهراً برخی همنوایی های مردمی نیز در رشت رخ داده که بازتاب هایی در محافل مذهبی تهران داشته است. و در ن هایت به آیرم دستور داده شده است که قدری از شتاب خود بکاهد، چرا که در حال حاضر بر ضد خود برانگیختن وعاظ مطلوب نیست. فرد متخلف از رشت، تبعید شده است.(2) به احتمال زیاد این حادثه با خبر روز ٢٢ فروردین یکی است. (ر.ک: ٢٢ فروردین).

 اعزام یک گروه برای اخذ مالیات از دوستمحمد خان

امیرلشکر جنوب با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که یک گروه نظامی به همراه مأمور مالیه از کرمان به بلوچستان رفتهاند تا از دوستمحمد خان مالیات بگیرند.(3)با این که بلوچستان در حوزه استحفاظی لشکر شرق بود، لشکر جنوب برای اخذ مالیات از دوستمحمد خان اقدام کرده است. (ر.ک: ١٨ فروردین)

 نامه سفارت ترکیه به رضا خان

محییالدین پاشا، سفیرکبیر ترکیه، با ارسال نام های به رضا خان نوشت که اخیراً نظامی مأمور به اشنویه از بارگیری مکاریان ترک برای حمل اجناس از ایران به ترکیه جلوگیری میکند؛ اتباع ترک دست خالی برمیگردند.(4)

 توضیحات امیرلشکر شمال غرب از رفت و آمد ترکها به ایران

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی که به وزارت جنگ فرستاد با این توضیح که از ورود اتباع ترکیه بدون تذکره هایی که به ویزای کنسولگری های ایران نرسیده باشد ممانعت میشود، اطلاع داد که ورود اتباع یاد شده با توصیه یا ضمانت مسئولان ترک محلی ممنوع است. وی افزود کنسول های ایران در نقاط مختلف ترکیه به رسمیت شناخته نشدهاند و همین امر مستمسکی برای ویزا نشدن تذکره های اتباع ترک شده است.(5)

 دردسر های پست در مرز ایران و ترکیه

وزارت جنگ با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نوشت که پست دولتی ایران در مرز بازرگان دچار مشکل است. مقاطعهچی پست در گرجی بلاغی، اولین روستای مرزی ترکیه، پست دولتی را بازگردانده، از رفتن او به بایزید جلوگیری کرده است. مقاطعهچی میگوید چون بیماری دواب در ایران شایع شده، اسب پست باید برگردد و از گرجی بلاغی اسب تاز های تهیه شود. اکنون «پست در

ص: 34

سرحد بلاتکلیف و معطل مانده است.» مراتب برای اقدامات مقتضی ابلاغ میشود.(1)

 شکایت یک کرکوکی به کنسولگری ایران

ابراهیمآقا جاف از بزرگان طایفه جاف که در صلاحیه و کرکوک مالک زمین هایی است با مراجعه به کنسولگری ایران در خانقین از رفتار انگلیسیها شکایت کرده است. در نام های که سرکنسولگری ایران در خانقین به وزارت امور خارجه نوشت، آمده است که ابراهیم آقا جاف طرفدار ترکیه است و به همین دلیل حاکمان محلی از وصول عایدات ملکی او جلوگیری میکنند. ابراهیمآقا جاف میگوید مایل است به قصرشیرین رفته در حمایت حکومت آنجا بسر برد. در این نامه آمده است که قائممقام صلاحیه اخیراً او را دستگیر کرده، اما «پس از این که از حبس خارج شده، قائممقام را مقتول و فرار کرده است و گویا به طرف ایران رفته باشد.»(2)

 پایان کار شومیاتسکی در ایران

بیسیم مسکو خبر داد که شومیاتسکی، نماینده مختار دولت اتحاد جماهیر شوروی در ایران، به زودی ایران را ترک خواهد کرد. بیسیم مسکو از قول شومیاتسکی نوشت که استعفایش پذیرفته شده و به زودی فرد جایگزین او به ایران میرسد. یورنف، وزیرمختار جدید شوروی در ایران خواهد بود.(3)

 دستگیری قاتل خادمه مسیحی در ارومیه

در پی کشته شدن خدمتکار بارن مگرویج در ارومیه (ر.ک: ٧ فروردین) امیرلشکر شمال غرب، اطلاع داد که علیشاه، قاتل خادمه یادشده، دستگیر و تمام اموال به سرقت رفته خانه مگرویچ پیدا شده است. عبد الله خان طهماسبی با ارسال تلگرامی به رضا خان، ضمن اعلام این خبر درخواست کرد با تشکیل دیوان حرب و محاکمه علیشاه در آن دیوان حکم وی صادر شود.(4)

(تصویر) تبریز، نمای عمومی

 پنجشنبه

٢٠ فروردین ١٣٠٤

٩ آوریل ١٩٢٥

١٥ رمضان ١٣٤٣

 تسلیت نمایندگان دول بیگانه به ولیعهد

وزراء مختار و نمایندگان سیاسی دولت های مقیم ایران با حضور در مقر محمدحسن میرزا، ولیعهد، درگذشت محمدعلیمیرزا قاجار، شاه سابق، را به او تسلیت گفتند.(5)

 خبر کوتاه روزنامه ایران از درگذشت آیت الله خالصی

روزنامه ایران در شماره امروز خود به نقل از تلگرام رسیده به ریاست وزراء نوشت که آیت الله محمدمهدی خالصی در اثر سکته قلبی در مشهد درگذشت. «به احترام فوت معظمله کلیه دوایر دولتی و مؤسسات ملی و دکاکین تعطیل گردید و جمعیت کثیری در موقع تشییع جنازه آن مرحوم حضور داشته و مجالس متعدده ختم در مشهد منعقد شده است.»(6)

 پیام شفاهی ملکفیصل به رضا خان

ملکفیصل، پادشاه عراق، در پیامی شفاهی به رضا خان گفت که دست دوستیام به طرف شما دراز است. مجللالدوله، حاکم کرمانشاه، که اخیراً از سفر به عتبات به کرمانشاه بازگشته، با فرستادن تلگرامی به رضا خان ض_من تشریح دیدارش با ملکفیصل و مذاکرات خصوصی انجام گرفته، نوش_ت که پادشاه عراق علاقهمند به شناسایی دولت ع_راق از ط_رف ای_ران است.(7)

 مقام عالی سفارت شوروی در راه ترکمن صحرا

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، خبر داد که رئیس دفتر سفارت شوروی از راه خشکی وارد بندرجز شده و قصد دارد به ترکمن صحرا برود. «به فرمانده قسمت استرآباد دستور داده شد که عملیات مشارالیه را جزأً به جزء با کمال دقت تحت نظر [قرار داده] راپرت نماید.»(8)

 دستور دستگیری صاحب منصبی از تیپ شمال

محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ اعلام کرد که دستور دستگیری نایب دوم ابوالقاسم خان ابراهیمی، صاحب منصب تیپ شمال که به میامی مأمور شده، صادر گشته، لشکر شرق درصدد بازداشت اوست. وی خواستار حل و فصل موضوع در محکمه نظامی شد.(9)

 توافق ایران و شوروی برای مبارزه با ملخ

دولت ایران، امسال نیز برای ورود مأموران دفع ملخ شوروی به ناحیه مغان موافقت کرد. وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ، ضمن اطلاع، افزود که مأموران شوروی میخواهند از آبراه حسن خانلو برای عملیات یادشده استفاده کنند.(10)

ص: 35

 ادارات نظامی و خدماتی انگلیس در دزداب

حاکم دزداب به وزارت داخله خبر داد که مأموران انگلیسی میگویند که قرارگاه نظامی خود را در دزداب تعطیل کرده، فقط یک دفتر پست در این شهر دارند. البته یک دفتر پست هم در میرجاوه دارند. «در صورتی که محل مذکور خاک ایران، و میباید از طرف وزارت پست دولت علّیه در صورت لزوم پست خانه برقرار شود.»(1)

 کنسول جدید انگلیس در اهواز

هربرت ریجینالد رافین گیبون - مانی پنی به سمت کنسول انگلیس در اهواز منصوب شد.(2)

 گزارش امیرلشکر شمال غرب از کنسرت عارف در تبریز

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر غرب، با ارسال گزارشی به وزارت جنگ از دو کنسرتی که عارف در ٢٧ و ٣٠ اسفند سال گذشته در تبریز اجرا کرد، خبر داد و نوشت با این که شعر های این کنسرت پیش از اجرا خوانده و تأیید شده بود، اما او مضامین دیگری هم به اشعار افزوده بود که مورد مؤاخذه قرار گرفت. عارف «اظهار داشت که ابداً در خیال سرود آن نبوده و بداهتاً به زبانم آمد.» طهماسبی افزود که عارف برای کنسرت ٣٠ اسفند اشعاری راجع به جمهوریت در نظر گرفته بود که به او گفته شد در این باب کلم های بر زبان نراند.(3)

 نیاز لشکر شمال غرب به صاحب منصب های بیشتر

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در تلگرامی که به رضا خان فرستاد، از کمبود صاحب منصب های نظامی در لشکر شمال غرب نوشت و از ضرورت اعزام ٦٠ نظامی تحصیلکرده به لشکر شمال غرب خبر داد و این که تعدادی از آنها باید میان طوایف شاهسون مأمور شوند. وی تأکید کرد که طوایف شاهسون باید از حضور نظامیان باسواد و باهوش در میان خود، پی به قدرت و نظم کشور ببرند. از این رو اعزام نظامیان بیسواد و دونپایه نمیتواند نتیجهبخش باشد.(4)

 ارسال عکس جسد علی خان

لشکر شمال غرب، عکس جنازه علی خان را، کسی که با حمله به روستا های مسیحینشین ارومیه، باعث ناامنی برخی نواحی شده بود، به وزارت جنگ فرستاد.(5)علی خان با تجاوز به یک زن مسیحی و کشتن یک ارمنی مرتکب جنایاتی در روستا های قرهگوز و ایکیآقاج شده بود.

 تقاضای آزادی چهار تبعه روس

لشکر شمال غرب با ارسال گزارشی به وزارت جنگ نوشت که چهار تن از سارقانی که در دیماه سال گذشته مسلحانه به خاک شوروی رفته، ضمن انتقال تعدادی اسب و گاومیش یکی از مأموران شوروی را نیز کشته بودند، و پس از دستگیری زندانی شده بودند، اینک معلوم شده که آنان تابعیت روسی دارند و پس از فرار از حبس بلشویکها به ایران پناه آورده بودند. در این گزارش آمده است که سرقت مذکور در واقع انتقال اموال خودشان بوده که پس از رویارویی با مأموران روس، یکی از آنان را کشتهاند. عبد الله طهماسبی، فرمانده لشکر شمال غرب تقاضا کرد با آزادی چهار روس یاد شده از زندان موافقت شود.(6)

 آمادگی دولت شوروی برای تشکیل کمیسیون سرحدی

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، با ارسال تلگرامی به رضا خان خبر داد که وزیر امور خارجه شوروی در یادداشتی آمادگی دولت متبوع خود را برای تقویت حدود مرزی «مابین ارس و بلغارچای» با تشکیل کمیسیون مختلط اعلام کرده است؛ و منتظر موافقت ایران هستند.(7)

ص: 36

 جمعه

٢١ فروردین ١٣٠٤

١٠ آوریل ١٩٢٥

١٦ رمضان ١٣٤٣

 احمدشاه در ایتالیا

بنابر اخبار رسیده، احمدشاه پس از شنیدن خبر درگذشت پدرش، محمدعلیمیرزا قاجار، از پاریس به سنرمو رفته، چند روزی را برای رتق و فتق امور در آنجا خواهد ماند. روزنامه ایران در شماره امروز خود ضمن درج این خبر افزود که جنازه محمدعلیمیرزا، شاه سابق ایران، از ایتالیا به بینالنهرین منتقل خواهد شد تا در کربلا دفن شود. همچنین شنیده شده که خانواده محمدعلیشاه عازم ایران خواهند شد و شاهزاده موثقالدوله برای فراهم کردن مقدمات این امر راهی ایتالیا میشود.(1)

 آخرین مراسم ختم محمدعلیشاه

امشب، سومین مراسم و آخرین مجلس ختم محمدعلیمیرزا قاجار در مسجد سلطانی (شاه) برپا شد. محمدحسن میرزا، ولیعهد، رضا خان، هیأت وزراء، علما، رجال، شاهزادگان و افرادی دیگر در این مراسم حاضر بودند.(2) «ولیعهد خیلی دلتنگ بود؛ فوق تصور.»(3) رضا خان دستور داده بود، سخنان ایراد شده در مراسم ختم محمدعلیمیرزا، در مطبوعات منعکس نشود؛ «نه نطق آخوندها و نه [نطق] شهابالدوله. به سرتیپ مرتضی خان [حاکم نظامی تهران] امر را ابلاغ کردم و اطاعت شد.»(4)

 دلیل امیرلشکر شمال غرب برای برپا نکردن مجالس ختم محمدعلیمیرزا

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ، با اشاره به بخشنام های که از طرف وزارت داخله به حکام ولایات برای تعطیلی سه روز ١٩ تا ٢١ فروردین و برپایی مجلس ترحیم محمدعلیمیرزا در مساجد شده، نوشت که اغلب حاکمان ولایات آذربایجان نظامی هستند، و تحت حکومت منظور نشده است... [و] از انعقاد مجلس ترحیم معذور میباشند.»(5)

 بنزین نامرغوب و روغن خراب

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که بنزین و روغن هواپیما های اعزامی به خرمآباد، خراب [= غیراستاندارد] است. «بنزین درجه ٢ و روغن هم دارای پیه» است. خلبان میگوید از قبول این بنزین و روغن در تهران سر باز زده، و اینک با این سوخت پرواز نمیکند. حسین خزاعی خواستار بنزین درجه یک و روغن بیعیب شد. «به علاوه بمب به فوریت با اتومبیل به بروجرد ارسال دارند.»(6)

 خیال حمله ترکمنها به مناطق مرزی بجنورد

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، با ارسال تلگرامی به رضا خان، از قول رئیس ساخلوی بجنورد خبر داد که گروهی از ترکمن های یموت در حال تجهیز برای حمله به سملقان و مانه از سرحدات بجنورد هستند. «دستورات لازمه جهت جلوگیری از حملات آنها صادر گردید.»(7)

 پیشنهاد کشتن شیخ خزعل

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، با فرستادن تلگرامی به رضا خان ضمن اشاره به حاکمیت نظامیان در نقاط مهم خوزستان نوشت که جز وجود شیخ خزعل نگرانی دیگری نیست، یا باید او را کشت و یا این که دستگیر کرده به سوی تهران فرستاد. حال که به او تأمین داده شده راه دیگری هم هست و آن دادن استقلال به شیخ طایفه محیسن و استقرار شیخ عبدالحسین، شیخ المشایخ در اطراف بهمنشیر است. در این حالت شیخ خزعل ناچار به فرار است؛ چه به سوی تهران و چه به طرف جای دیگر.(8)

حاکم نظامی خوزستان در تلگرام دیگری که درباره سلیمان فیضی، پیشکار املاک شیخ خزعل، بود (ر.ک: ١٢ فروردین) به وزارت جنگ نوشت که او را به درستی نمیشناسد، اما اگر اجازه داده شود، چه از طریق شیخ خزعل و چه خودمان، او را از محمره تبعید کنیم.(9)

 دریافت خونبها در قبال آزادی

سرتیپ فضل الله زاهدی با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ بار دیگر خبر داد که رؤسای طوایفی که مشکوک به قتل دو تن از نظامیان فوج نادری هستند، در حبس بسر میبردند؛ و خود طایفه ها هم خلعسلاح شدهاند. «چنانچه رأی مبارک... اقتضا فرمایند از هر یک مبلغی به عنوان خونبها دریافت و مرخص شوند... [اگر] قاتل حقیقی را تسلیم نمودند، مبلغ مأخوذی به آنها مسترد گردد.»(10)

 قرار ملاقات در کیالان

در پی ارسال دیدگاه های سرتیپ محمد خان شاهبختی، رئیس تیپ پیاده لشکر غرب و فرمانده قوای لرستان، درباره چگونگی خلعسلاح طوایف منطقه (ر.ک: ٢ فروردین) و ارسال این نظرات به سرتیپ فضل الله زاهدی، وی درخواست کرد با امیرلشکر غرب و سرتیپ محمد خان دیدار کند. زاهدی پیشنهاد کرد این دیدار در کیالان که در دسترس دو طرف، و سه روز راه تا آنجا هست، انجام شود.(11)

 ریاست جدید امنیه

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که امیرلشکر احمدآقا خان امیراحمدی به ریاست امنیه انتخاب شد و جای سردار رفعت را گرفت. سردار رفعت به عضویت شورای نظامی درآمد.(12)

 انحلال بانک ایران

بنابر مصوبه دولت بانک ایران منحل شد. روزنامه ایران در شماره امروز خود با انتشار این خبر افزود که مطالبات و بدهی این بانک به عهده وزارت مالیه گذاشته شد و کارکنان آن نیز در شمار کارمندان آن وزارت خانه درخواهند آمد.(13)

ص: 37

 شنبه

٢٢ فروردین ١٣٠٤

١١ آوریل ١٩٢٥

١٧ رمضان ١٣٤٣

 مجلس ختم آیت الله خالصی در مسجد سلطانی

مراسم ختم آیت الله محمدمهدی خالصی امشب در مسجد سلطانی تهران برگزار شد. این مجلس از طرف دولت برگزار گردید و رضا خان نیز در آن شرکت داشت. روزنامه ایران نوشت که به همین مناسبت فردا و پس فردا، از طرف حاجسیدابوالقاسم کاشانی مجلس بزرگداشتی در مسجد جمعه برقرار خواهد بود.(1)

 دستگیری ٢٢ تن در رشت

در پی درگیری های رخ داده میان تیپ شمال و مردم رشت (ر.ک: ١٩ فروردین) سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، تعداد دستگیرشدگان را تاکنون ٢٢ تن یاد کرد. شروع درگیریها، آن طور که منابع انگلیسی نوشتند، بیتوجهی به حساسیت های مذهبی مردم و اعتراض روحانیان منطقه بوده که با سرکوب مردم همراه شده بود. آیرم نوشت که «آخوندها»ی رشت موجب این حرکت شدند که «منبع تحریک پس از پی بردن به محرکین واقعی کشف خواهد گردید... [این] اقدام ... یک مرتبه [و] بدون همهگونه سابقه [رخ داد.]»(2)

تظاهرات امروز رشت، پس از اقامه نماز جماعت در مسجد جامع صمد خان(3) شروع شد. شیخ باقر، واعظی که علیه حکومت رضا خان سخنرانی کرده بود، مردم را به شدت تهییج کرد. نمازگزاران پس از خروج از مسجد به طرف بازار راهپیمایی کردند و از مغازهداران خواستند در اعتراض به سخنان و اقدامات ضدامنیتی فرمانده تیپ شمال، اماکن کسب خود را ببندند. تعداد تظاهرکنندگان را «چند هزار نفر» نوشتند. هنگام عبور آنها از تلگراف خانه، شیشه های آن با سنگ خرد شد. آژانها که در جلوگیری از این حرکت عاجز بودند، از نیرو های نظامی درخواست کمک میکنند. سرهنگ عزت الله میرزا، صاحب منصب نظامی، وارد صحنه شده و دستور تیراندازی هوایی داد و از این طریق تظاهرکنندگان متفرق شدند. شیخ باقر خیلی زود دستگیر و تبعید شد. او را به فومن فرستادند تا در آنجا محاکمه شود.(4) کارگزاری گیلان نیز گزارش کوتاهی از این واقعه به وزارت امور خارجه فرستاد که جزئیات بیشتری را روشن میکند. (ر.ک: ٢٧ فروردین)

 درخواست خزعل برای تأمین کتبی

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که شیخ خزعل برای آمدن به تهران خواستار تأمین کتبی به امضای «حضرت اشرف» است. همزمان با رسیدن این پیام، رضا خان در پاسخ به تلگرام قبلی حاکم نظامی خوزستان مبنی بر چگونگی انتقال شیخ به تهران گفت که اگر متقاعد میشد که شخصاً به تهران بیاید بسیار خوب بود؛ و حالا میتوانید او را همراه خودتان با اردوی نظامی به تهران بیاورید. «فقط چون به انگلیسیها قول داده شده است که... محفوظ خواهد بود در معاملاتی که با او میشود

ص: 38

مجبوریم تا انداز های نزاکت را مرعی داریم.»(1)

 آغاز ماهیگیری روسها در حسن کیاده

بنابر اطلاع رسیده از حسن کیاده، اداره شیلات که توسط روسها اداره میشود «شروع به صید ماهی حرام نموده» است. گمرک ایران با این اقدام مخالف است و از نظامیان منطقه درخواست کرده به عنوان نیروی اجرایی وارد عمل شود. رئیس تیپ شمال با ارسال این خبر به وزارت جنگ نوشت که اوایل سال گذشته دستور داده شده بود نظامیان در این کار دخالت نکنند.(2)

 تغییر فرمانده ساخلو شوشتر و دزفول

وزارت جنگ با فرستادن تلگرامی به امیرلشکر غرب نوشت که نایب سرهنگ ولیآقا به ریاست ساخلو شوشتر و دزفول منصوب شده، اما وی در شمار صاحب منصبان بازنشسته است و باید فرد دیگری به این مسئولیت گمارده شود.(3)

 تلاش روسها برای توسعه تجارت خانه ها

تلاش روسها، به ویژه پس از بازگشت کنسول شوروی در تبریز از اجلاس تفلیس، برای توسعه تجارت خانه های روسی فزونی گرفته است. عبد الله خان طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال نام های به رضا خان ضمن توضیح این مطلب نوشت که اخیراً «یکی از عمال مهم بالشویکی و مسببین بالشویزمی» وارد تبریز شده و به عنوان نماینده تجارت شوروی مشغول رایزنی با همه طبقات است. وی افزود با این که بازرگانان آذربایجانی نسبت به عدم همکاری با این تجارت خانه ها توجیه شدهاند، اما «با ترتیبی که عمال مزبور در فروش مالالتجاره و رعایت فقرا اتخاذ نمودهاند طبعاً بر نفوذ و توسعه خودشان خواهند اف_زود.»(4)

 تشکر موری برای حمایت از هیأت های تبشیری آمریکا

و. اسمیت موری، شارژدافر سفارت آمریکا در تهران، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه از این که کارگزاری ارومیه با خرید زمینی برای رفع نیاز های هیأت تبشیری آمریکا موافقت کرده، تشکر نمود و خبر داد که به زودی عازم ارومیه خواهد شد تا از نزدیک مسائل ریز و درشت این هیأت را بررسی کرده، به رفع اشکالات اقدام نماید. هیأت تبشیری آمریکا در ارومیه زیر نظر دکتر آلیس فعالیت میکرد.(5)

 درگیری نگهبان ایرانی با چند انگلیسی در آبادان

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس، امروز صبح با رضا خان دیدار کرد و سپس نام های به او نوشت که گفتوگو های شفاهی قابل پیگیری شود. موضوع به تفتیش نگهبان ایرانی از یک هندی مربوط میشد که پس از امتناع، درگیری شروع میشود و تا کتک خوردن یک افسر نیروی هوایی انگلیس ادامه مییابد. لورن با تشریح جزئیات در پایان نوشت که ترجیح میدهد این موضوع غیررسمی و خصوصی حل شود وگرنه چنانچه گزارش آن به فرمانده نیرو های انگلیسی در بغداد برسد، رضایتی در کار نخواهد بود.(6)

 تحرکات کلنل گیز در بلوچستان

فرمانده لشکر شرق با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که کلنل گیز انگلیسی هفته آینده با هواپیما وارد تفتان میشود و از آنجا به میرجاوه و دزداب خواهد رفت.(7)

 لایحه قانون تنظیم پول رایج ایران

وزارت مالیه قانون تنظیم پول رایج ایران را به هیأت دولت داد. در مقدمه این لایحه نوشته شده که قانونی که وزن و عیار مسکوکات رایج را تعیین کرده باشد وجود ندارد. همچنین قانون ضرب سکه تقلبی یا چاپ اسکناس جعلی در بین نیست. سکه ها از یک جنس نیستند؛ بد و خوب دارند. سکه های خوب از کشور خارج میشود و... این قانون در ٢٩ ماده به هیأت دولت داده شد که مقدمات تصویب آن طی شود.(8)

 دستگیری مبلغان کمونیسم

اداره کل تشکیلات نظمیه با ارسال نام های به رضا خان خبر داد که اخیراً در تبریز علیاکبر حسینزاده، شاگرد مطبعه خلیفهگری ارامنه، دستگیر شده است. جرم او «انتشار مسلک اشتراکی» بوده و یکی از همکاران میکائیل، تبعه روس و مدیر شعبه کوپراتیف رنج، است که پیش از این بارها به جرم تبلیغ کمونیسم دستگیر شده بود. تأمینات نظمیه تبریز پیش از این گروهی از مبلغان کمونیسم را که تحت عنوان «جمعیت جناح احمر» و زیر نظر کنسول شوروی فعالیت های تبلیغی میکردند، دستگیر کرده بود.(9)

 ممانعت اداره قشون مازندران از صدور برنج

با وجود تذکر وزارت جنگ به فرمانده تیپ شمال برای جلوگیری نکردن از صدور برنج از مازندران، وزارت مالیه با فرستادن نام های به وزارت جنگ نوشت که اداره قشونی مازندران با ممانعت از صدور برنج باعث افت شدید قیمت برنج و ضربه اقتصادی به کشاورزان شده است. وزارت مالیه توضیح داد که صدور برنج مازندران با رعایت تأمین ارزاق محلی در حدود معینی آزاد است و نباید از آن جلوگیری کرد.(10)

 ارجاع دعاوی بانک عثمانی به محاکمات وزارت امور خارجه

وزارت امور خارجه در نام های به دیوان محاکمات با اشاره به این که هیأت دولت در جلسه ٢٥ اسفند ١٣٠٣ با توضیحات دو سفارت انگلیس و فرانسه پذیرفت که بانک عثمانی (اُتمان) ملیت خارجی دارد، نوشت که مقرر شده از این به بعد دعاوی مربوط به بانک یاد شده به جای وزارت عدلیه در محاکمات وزارت امور خارجه طرح شود.(11)

 پنجاه سرباز روسی در چاتلی

بنابر گزارش حاکم استرآباد ٥٠ سرباز مسلح روس همراه نورمحمد ترکمان با کشتی وارد چاتلی شده، هنگام گذر از پست، توسط ترکمن های اتابای منع شدهاند. وزارت داخله با ارسال این خبر به وزارت جنگ نوشت که به حکومت استرآباد دستور داده شد با اطلاع اداره قشونی و کارگزاری م_راقب اوض_اع باش_ند.(12)

 توقیف ٥٥٠ رأس گوسفند توسط روسها

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که ٥٥٠ رأس گوسفند اهالی خاکستر که برای چرا به خاک شوروی رفته بودند، از طرف مأموران سرحدی آن کشور توقیف شدهاند.

ص: 39

وزارت امور خارجه از وزارت جنگ خواست تفصیل موضوع را از فرماندهی لشکر شرق بپرسد.(1)

 دستگیری سلیمانپاشا در خلخال

سلیمانپاشا که قرار بود برای دیدن رضا خان و «عرض عرایض حضوری» به تهران برود، توسط سلطان اسماعیل خان، حاکم نظامی منطقه دستگیر و زندانی شد، اما توانست با ارسال تلگرامی موضوع را به اطلاع رضا خان برساند.(2)

 ضرورت برخورداری از مبلغان در سطح منطقه

محمدصادق طباطبایی، سفیرکبیر ایران در ترکیه، در نام های به وزارت امور خارجه با تشریح اقدامات دولت ترکیه برای توسعه سیاست های خود از طریق تبلیغ و اعزام مبلغان به کشور هایی چون هند، بینالنهرین، قفقاز و ترکستان نوشت که دولت ترکیه برای این کار بودجه محرمانه دارد. وی یادآور شد که دولت ایران نیز باید از این وسایل سیاسی برای پیشبرد اهداف خود در کشور هایی چون هند و مصر استفاده کند.(3)

 یکشنبه

٢٣ فروردین ١٣٠٤

١٢ آوریل ١٩٢٥

١٨ رمضان ١٣٤٣

امیرلشکر احمدآقا خان امیراحمدی

 انتخاب نایب رئیس اول و دوم مجلس

مجلس شورای ملی امروز برای انتخاب نواب رئیس تشکیل جلسه داد. این سومین باری بود که این رأیگیری انجام میشد. از ١٠٦ نماینده حاضر، آیت الله سیدحسن مدرس ٥١ رأی و امیراعلم ٤٩ رأی، مصدقالسلطنه یک رأی آوردند و پنج رأی سفید هم داده شد. بدین ترتیب آیت الله مدرس نایب رئیس اول گردید. در ادامه رأیگیری تدین با ٥٦ رأی به عنوان نایب رئیس دوم معرفی شد.(4) جو امروز مجلس را متشنج و عصبی نوشتهاند.(5)

 پیشنهاد مذاکره با کنسول انگلیس درباره شیخ خزعل

رضا خان در پی توصیه دیروز خود به سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به چگونگی آوردن شیخ خزعل به تهران، امروز بار دیگر یادآور شد بهتر است شیخ را از طریق خرمآباد به تهران بیاورید. البته «اگر موانع سیاسی هم در کار نیست ممکن است با قونسول انگلیس داخل مذاکره شده، مرتفع فرمایید. از قراری که در اینجا [گفته میشود] خزعل اظهار کرده است که اگر از جان و مال خانواده خود مطمئن باشد برای عزیمت طهران حاضر است.»(6) البته این موضوع با مأمور عالی سیاسی انگلیس در تهران هماهنگ شده بود.

سرپرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در تهران، به مونی پنی، کنسول انگلیس در ناصری و جایگزین پیل، گفت که «لزوم پذیرش دعوت رضا خان را به شیخ یادآور شود و به او بگوید که به عقیده لورن در مورد آمدن به تهران نباید هیچگونه درنگ و تردیدی نماید.»(7)

 اعمال فشار بر صولتالدوله

بنابر دستور رضا خان به محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، مقرر شد با اعمال فشار به سردار عشایر صولتالدوله، وی را از ریاست ایل برکنار کند. «چون از سردارعشایر مخالفت هایی بروز نموده، حسبالامر [ریاست عالیه کل قوا] قدغن فرمایید به وسیله اقدامات مقتضیه و اتخاذ تدابیر عملی، مشارالیه را از طرف ایل خود در فشار انداخته، موجبات خلع او را از ریاست ایل فراهم نمایند.»(8)همزمان با این دستور اقدامات دیگری برای منکوب کردن سردار عشایر صورت گرفت، که از آن جمله بود مقاله روزنامه شفق سرخ علیه صولتالدوله که به احتمال زیاد عوامل رضا خان ترتیب چاپ آن را دادند. «این روزنامه وی را متهم کرد که جرایم بسیاری مرتکب شده و خون های بسیاری را برای آزمندی خود ریخته است.» منابع انگلیسی با درج این مطلب در گزارش های خود نوشتند «به نظر میرسد که پشت این مقاله رئیسالوزراء قرار داشته باشد.» صولتالدوله پس از نشستن بر کرسی نمایندگی مخالفت هایی را با رضا خان آغاز کرده بود.(9)

 تذکر وزارت جنگ به حاکم نظامی خوزستان

وزارت جنگ با فرستادن تلگرامی به سرتیپ فضل الله زاهدی،

ص: 40

حاکم نظامی خوزستان، با اشاره به گزارش های رسیده از ناصری نوشت که نظامیان با مردم بدرفتاری میکنند. این سوءرفتار به اتباع خارجی نیز سرایت کرده است. «از جمله اتومبیل قونسول را سوار شده و چون شوفر نرانده است، خود صاحب منصب نظامی مشغول راندن شده، اتومبیل را شکسته است.»(1)

 اعمال قوه قهریه با هماهنگی امیرلشکر غرب

در پی درخواست غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، برای اعمال قوه قهریه علیه طایفه بیرانوند (ر.ک: ١٣ فروردین) وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به سرهنگ باقر خان، نماینده آن وزارت خانه در پشتکوه، نوشت که بنا به دستور وزیر جنگ «به آقای امیر جنگ ابلاغ نمایید که در اینگونه مسائل به امیرلشکر غرب مراجعه نمایید.»(2)

 درخواست خسارت توسط ماری میشوت

ماری میشوت، آموزگار فرانسوی، که سال گذشته همراه شاهزادگان، نصرتالسلطنه و عضدالسلطان، وارد ایران شد و در گیلان به دام دزدان [سرقت برنامهریزی شده توسط تیپ مستقل شمال] افتاد، با ارسال نام های، فهرست اشیاء دزدیده شده خود را به اطلاع رضا خان رساند و نوشت خسارت وارده معادل ٦٨ هزار و ٩٩٢ فرانک است.(3)

 ارسال پول برای خرید هواپیما

وزارت جنگ در تلگرامی به سرتیپ حبیب الله شیبانی به پاریس نوشت که ١٢ هزار فرانک برای خرید یک هواپیمای «برکه نیم فلزی» و دو هزار دلار بابت هزینه انتقال آن به ایران حواله شده است. در این تلگرام از سرتیپ شیبانی خواسته شد نظر خود را درباره چگونگی انتقال هواپیما به تهران ابراز دارد.(4)

 بازگرداندن چهارپایان کاروان انگلیس

پس از توقیف چهارپایان حمل بار کاروان انگلیس در راه بوشهر به شیراز و پیگیری امیرلشکر جنوب (ر.ک: ٧ و ١٦ فروردین)، محمود آیرم امروز به وزارت جنگ اطلاع داد که ٥٠ رأس باربر کاروان نظامیان انگلیس را برگرداندهاند. بقیه دواب توقیفی مربوط به اردوی نظامی خوزستان است [که از آن طریق باید پیگیری شود.](5)

 نتیجه تحقیقات نماینده وزارت جنگ از فعالیت های هوایی انگلیس

پس از درخواست انگلیس در ٢٦ آبان ١٣٠٣ برای تمدید شش ماه مطالعات جوی در بندر جاسک، سردار همایون، نماینده وزارت جنگ و رئیس کمیسیون هوانوردی، در مناطق جنوبی تحقیقاتی انجام داد که نتایج آن به اطلاع وزارت جنگ رسید: ١. انگلیس در بندر جاسک پایگاه نظامی دارد. ٢. چهار سال پیش فرودگاهی در بندر جاسک ساختهاند. ٣. پنج سال پیش چند قلعهمرغی از طرف نظامیان انگلیس در چاهبهار، بندرعباس، بندرلنگه، بوشهر و... ساخته شده است. ٤. اینک انگلیس متوجه کویت، دوبی و مسقط شده و مشغول ساخت. ٢٠ فرودگاه در آن نقاط است ٥. سال گذشته مرکزی برای مطالعات هواشناسی در بندر جاسک توسط انگلیس ساخته شده است.(6)

 درخواست گزارش از آستان قدس رضوی

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به فرمانده لشکر شرق و تولیت آستان قدس رضوی خواست، بنا به دستور رضا خان موقعیت آستان قدس را پیش از دخالت نظامیان و نیز وضعیت کنونی آن گزارش شود تا تصمیم مقتضی اتخاذ و ابلاغ گردد.(7) این دستور پس از گزارشی بود که وزیر وظایف آستان قدس، شفاهی به رضا خان داده بود.

 تمایل وزارت جنگ به خرید ساختمان های انگلیس در اطراف بندرعباس

وزارت جنگ در نام های به وزارت امور خارجه نوشت که انگلیس مایل به واگذاری ساختمان هایش در نزدیکی بندرعباس است. «در این صورت متمنی است مقرر فرمایید کارگزاری کل بنادر زیر تعلیمات آن وزارت جلیله مذاکرات دوستانه را تعقیب و نتیجه را اعلام دارند.»(8)اگر منظور از ساختمان های اطراف بندرعباس ابنیه منطقه نایبند باشد، سال گذشته انگلیس آنها را تخریب کرد و مصالح آن را به فروش گذاشت. (ر.ک: همین کتاب، ج ٤، ص ٤٧١).

 ایتالیا و راهآهن شمال ایران

وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه با ارسال نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به تمایل سرمایهداران ایتالیایی برای کشیدن راهآهن شمال ایران به ترابوزان نوشت که ایران همواره از این مسئله استقبال میکند، با این حال لازم است وزیرمختار ایران در ایتالیا «سرمایهداران را تشویق به دادن پیشنهاد های خود بنماید تا پیشنهاد های مزبوره مورد مطالعه واقع شود.»(9) این خبر از یک «منبع سری» به سفارت انگلیس رسید و آن سفارت خانه نیز آن را به وزارت امور خارجه کشور متبوعش گزارش داد.(10)

 بخشنام های برای مسکوکات معیوب

در پی پایان یافتن مهلت تحویل مسکوکات معیوب به بانک شاهنشاهی و ناتوانی گروه هایی از مردم، به دلیل عدم اطلاع، وزارت جنگ [با هماهنگی بانک شاهنشاهی] با ابلاغ بخشنام های به لشکر های خود اطلاع داد: «برای جمعآوری مسکوکات شکسته و معیوب سه ماه دیگر مهلت داده شده است. قدغن فرمایید به اهالی گوشزد نمایند در ظرف مدت معینه کلیه مسکوکات شکسته و معیوب خودشان را به شعب بانک رد نمایند که پس از انقضاء این مدت دیگر به هیچوجه عذری مسموع نخواهد شد.»(11)

 استقرار تهدیدآمیز قوای شوروی در مرز مغان و اشغال بهرامتپه

به گزارش کارگزاری اردبیل قوای شوروی با دو هزار نیرو و قور خانه در مرز مغان مستقر شدند. مسئولان نظامی روس نایب سرهنگ حسین خان، مسئول مرز مغان را فراخوانده «با تهدید کاغذی از ایشان میگیرند.»(12)

در این نامه چهار شرط گذاشته شده بود که یکی از آنها تخلیه پست بهرامتپه بود. روسها ضمن اشغال بهرامتپه، از آنجا تا پست سید بگلوی اجارود با تجهیزاتی چون مسلسل مستقر شدند. «عموم رعایای قراء مغان و اجارود، خاصه طبقات تجار ساکنین حسن خانلو و بیلهسوار، ن هایت متوحش میباشند.»(13)

 آمادگی شوروی برای اجرای عملیات دفع ملخ

نمایندگی مختار اتحاد جماهیر شوروی به وزارت امور خارجه خبر داد که مأمورین در آذربایجان شوروی خبر میدهند که عملیات مبارزه با ملخ در مناطق مرزی به زودی شروع خواهد شد. در این نامه

ص: 41

ضمن معرفی مسئولین روسی عملیات از ایران خواسته شده که ١٦٠ کارگر، ١٢ نفر مفتش سوار، ده نظامی، ١٥ گاری، ٤٨ نفر شتر، ١٥ رأس اسب و ٢٤ چادر در اختیار هیأت اعزامی شوروی قرار گیرد.(1)

 ارسال عکس چهار تبعه شوروی

فرمانده تیپ شمال با فرستادن عکس چهار تن از اهالی شوروی به وزارت جنگ نوشت که این دو زن و دو مرد، کارمندان اداری در امور تجاری شوروی در پایتخت هستند. محمدحسین آیرم در صدور مجوز برای حرکت آنها به تهران تعلل میکرد، تا پاسخ قطعی از مرکز برسد.(2)

 دوشنبه

٢٤ فروردین ١٣٠٤

١٣ آوریل ١٩٢٥

١٩ رمضان ١٣٤٣

 شرایط پذیرش ایل بالک

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که طبق هماهنگی های به عمل آمده با مرکز چنانچه ایل بالک بخواهد به ایران پناهنده شود، باید خلعسلاح شده و روشن کنند که در کجا میخواهند مستقر باشند. وی افزود این پناهندگی نباید در اثر تحریکات بیگانه انجام شود. با این شرایط، درخواست پناهندگی آنان پذیرفته خواهد شد.(3)

 دیدگاه امیرلشکر شمال غرب نسبت به گزارش های کارگزاری ارومیه

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، در نام های به وزارت جنگ، با اشاره به گزارش های ارسالی کارگزاری ارومیه به وزارت امور خارجه، نوشت که محتوای این گزارشها بیاهمیت است؛ به علاوه مأموران نظامی منطقه بر همه امور نظارت و اشراف دارند. امیرلشکر شمال غرب گزارش های کارگزاری ارومیه را بر اساس مسموعات کارگزار و بیشتر برای ابراز عقیده و خودنمایی توصیف کرد. از جمله گزارش هایی که کارگزاری ارومیه به وزارت امور خارجه فرستاد و با تکذیب امیرلشکر شمال غرب روبرو شد تجاوز به یک زن مسیحی در یکی از روستا های مسیحینشین ارومیه بود.(4) کارگزار ارومیه در این زمان نصر الله بهنام بود.

 نیاز لشکر شرق به نقشه

پیش از این سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، از دو قطعه نقش های که حسین خزاعی، امیرلشکر پیشین این لشکر، هنگام مراجعت به تهران با خود برده بود، تلگرامی به وزارت جنگ فرستاده، درخواست عودت نقشه ها را کرده بود. به او گفته شده بود که شعبه نقشهبرداری وزارت جنگ مشغول استنساخ آنهاست. با به درازا کشیدن عودت نقشه ها فرمانده لشکر شرق امروز بار دیگر خواستار بازگرداندن نقشه ها به علاوه یک قطعه نقشه ایران شد.(5)

 اتحادیه تجار مراغه

در پی تشکیل اتحادیه تجار مراغه، تجارت خانه زاکاستورک شوروی، دیگر یکهتاز امور تجاری این شهر نیست. فرمانده نظامیان مراغه با ارسال گزارشی به فرمانده نظامیان آذربایجان ضمن بیان این موضوع نوشت که تجارت خانه یادشده بیآنکه پولی در قبال خرید کالا های کشاورزی اهالی بپردازد، «در موقع مطالبه در عوض شکر و یا نفت... و یا برات به مدت چهل یوم به صاحب ان طلب» میداد، اما اینک پس از تشکیل اتحادیه تجار، کالاها فقط در برابر پول تحویل تجارت خانه داده میشود. وی افزود همین موضوع موجب شده است که امروز رئیس محاسبات زاکاستورک وارد مراغه شود.(6)

ص: 42

 تخلیه پست بهرامتپه و عقبنشینی به تازهکند

در پی تهدید دیروز رئیس نظامیان مرزی شوروی در مغان، امروز پست بهرامتپه از نیرو های ایران تخلیه شد. روسها تهدید کرده بودند، چنانچه ایرانیان این پاسگاه را ترک نکنند «با سرنیزه اقدام و تخلیه مینماییم. چون اظهارات او رسمی و تهدیدآمیز و مخصوصاً عده [نظامی] فوقالعاده زیاد قبلاً در سرحد حاضر کردهاند، احتمال حمله میرفت، لذا موقتاً قدغن گردید مأمورین عجالتاً پست مزبور را تخلیه و به تازهکند بروند.»(1)

 نگرانی کدخدایان پشتکوه از بازگشت امیرجنگ

گروهی از اهالی و کدخدایان پشتکوه با ارسال تلگرامی به رضا خان، نگرانی عمیق خود را از حضور دوباره غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، در منطقه، ابراز داشتند. آنها نوشتند که عزرائیل بازگشته و تمام مخارجی را که در مدت دوری از پشتکوه متحمل شده از اهالی طلب میکند.(2) به درستی روشن نیست این نوع تلگرامها با دخالت رجال مخالف امیرجنگ، همچون صارمالسلطنه، تنظیم میشد یا به واقع ریشه مردمی داشت!

 سهشنبه

٢٥ فروردین ١٣٠٤

١٤ آوریل ١٩٢٥

٢٠ رمضان ١٣٤٣

مراغه، برج کبود

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی، سه ساعت پس از غروب به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد و پس از قرائت صورت جلسه قبل و تصویب آن، به مناسبت شب احیاء و با رأی نمایندگان، تعطیل گردید.(3)

 روضهخوانی در تکیه قشون

امشب مراسم عزاداری به مناسبت شب شهادت حضرت علی(ع) در تکیه قشون برگزار شد. میرسیداحمد بهبهانی که مایل بود با رضا خان ملاقات کند، به تکیه قشون(4) دلالت شد. رضا خان که دیشب با همبازی های خود (صارمالدوله، تیمورتاش، امیرمفخم و سردار رفعت) «مشغول بازی تفریحی» بود، امشب با حضور در تکیه قشون در مراسم عزاداری شرکت کرد.(5)

 تأکید امیرلشکر شمال غرب به تشکیل کمیسیون مرزی

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی، ضمن ابراز نگرانی از حرکت نظامی روسها در مناطق مرزی مغان و استقرار قوا در این نواحی (ر.ک: ٢٣ فروردین) نوشت که برای جلوگیری از تثبیت تجاوزات مرزی شوروی، هر چه زودتر دستور تشکیل کمیسیون مرزی داده شود.(6)

 پست آلپااوت

وزارت امور خارجه امروز نامه سفیرکبیر ایران در مسکو را به وزارت جنگ فرستاد. مشاورالممالک در این نامه نوشته است که درباره ساخت پاسگاه در آلپااوت توسط روسها با رتشتین، که در غیاب چچرین به امور شرق رسیدگی میکند، گفتوگو کرده و از او خواسته است از ادامه ساخت این پاسگاه [که در خاک ایران انجام میشود] جلوگیری کنند. «تقاضا نمودم که کمیسیونی مأمور تعیین خط سرحد در این فاصله هفت فرسخ که علامت سرحدی ندارد بشود و فعلاً از ساختمان صرفنظر نمایند. رتشتین اظهار موافقت با این ترتیب نمود.»(7)

 دستور دستگیری راننده مرتضیقلی خان

در پی درز اخباری از دستگاه شیخ خزعل، حاکم نظامی خوزستان باخبر شد که مرتضیقلی خان بختیاری، از همپیمانان شیخ ، درصدد خرید خودرویی است که راننده آن سرکیس نام دارد. سرکیس از «مجاهدین بمبساز» است و سابقه بدی دارد. سرتیپ فضل الله زاهدی این خبر را به وزارت جنگ فرستاد. از فحوای خبر چنین برمیآید که مرتضیقلی خان بختیاری میخواهد با این خودرو از منطقه دور شود.(8) رضا خان پس از دیدن این تلگرام دستور داد راننده یادشده دستگیر شود.

 یک پیشنهاد تازه برای حاکم کردن سالار جنگ

بدیع الله خان سالار جنگ که بنا به نظر سرتیپ جانمحمد خان،

ص: 43

فرمانده لشکر شرق، به دلیل بدرفتاری با مردم، از حکومت ترشیز کنار گذاشته شده بود، اینک از ناحیه همو پیشنهاد میشود که به حکومت تربت حیدریه منصوب شود؛ چرا که «اهالی تربت از سوء سلوک حکومت خود ن هایت ناراضی و اتصالاً شکایت مینمایند... خواهشمندم امر صریح صادر فرمایند که حکومت تربت به سالار جنگ واگذار شود!»(1) (ر.ک: ١٥ و ١٨ فروردین)

 اعزام نیروی کمکی به پشتکوه برای خلعسلاح

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به رضا خان پیشنهاد کرد که فوج ١١ سوار به همراه مسلسل های آن یگان، به فرماندهی سرتیپ ابوالحسن خان از کرمانشاه راهی پشتکوه شود تا به همراه غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، خلعسلاح طوایف منطقه را آغاز کند.(2)

 ادامه ارتباط خطوط تلگرافی قشون در آذربایجان

امیرلشکر شمال غرب اطلاع داد که تلگراف خانه های نظامی شهر های مشکین، اهر و مرند دایر شدند و با تلگراف خانه ارکان حرب این لشکر مشغول مخابره اطلاعات هستند.(3)

 تکذیب افزایش مسیحیان در ارومیه

در پی ابراز نگرانی ترکیه از افزایش شمار ارامنه و آشوریان در مناطق ارومیه، سلماس و ساوجبلاغ، فرمانده قوای آذربایجان با ارسال نام های به وزارت جنگ موضوع را تکذیب کرد. گزارش سفارت ترکیه در تهران به وزارت امور خارجه که نگرانی خود را از این موضوع اعلان کرده، از اسکان حدود ٥٠٠ نفر ارمنی و آشوری مهاجر در نواحی یادشده خبر داده بود، در نامه امروز عبد الله خان طهماسبی به وزارت جنگ تکذیب شد. وی با ذکر دلایلی نوشت که «ممکن نیست چنین عده معتنابهی وارد خاک آذربایجان [شده] و در نواحی ارومی، ساوجبلاغ و سلماس سکونت کرده باشند.»(4)

 تسویه نیروی انسانی در نخجوان

بنابه گزارش کنسول نخجوان، صدر جمهوری نخجوان، حدود ٥٠ تن از رؤسای ادارات و معاونین دوایر دولتی را شبانه دستگیر و به مسکو منتقل کرده است. شنیده ها میگوید که بیشتر دستگیرشدگان اعدام خواهند شد. این گزارش میافزاید که سلطانف مایل است پس از پایان ماه رمضان با خودرو به ایران مسافرت کند و به تبریز بیاید. عبد الله خان طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال این خبر به رضا خان نوشت که «تصور میکنم این مسافرت سلطانف به تبریز خالی از سیاست نباشد؛ قطعاً نظریاتی دارد.»(5)

 سرانجام یک افسر روس پناهنده

یک صاحب منصب روس که ٢٩ آذرماه سال گذشته با تجهیزات و لباس رسمی از رود ارس گذشته و به ایران آمده بود، اینک در حال عودت به کشور متبوع خود است. با این که الیاس، افسر روس، گفته بود در صورت بازگرداندن وی به شوروی خودکشی خواهد کرد، اما تفتیشات صورت گرفته، مقامات مسئول آذربایجان را به صداقت اظهارات او نرساند. امیرلشکر شمال غرب امروز با فرستادن نام های به رضا خان درباره الیاس کسب تکلیف کرد.(6)

 هشدار به کفیل ایالت آذربایجان

وزارت داخله با ارسال تلگرامی به کفیل ایالت آذربایجان، با اشاره به گزارش های رسیده از فعالیت هیأت های تبشیری در ارومیه، یادآور شد اقدامات مبلغان مسیحی «ممکن است رفته رفته به تزلزل وحدت ساکنین آن حدود منتهی شود.» وزارت داخله توضیح داد که هر اقدامی برای جلوگیری از فعالیت های تبشیری نباید رسمی و علنی باشد و لازم است از طریق «القائات معنوی و تولید احساسات» اقدام گردد.(7)

(تصویر) ارومیه، نمای عمومی

ص: 44

 چهارشنبه

٢٦ فروردین ١٣٠٤

١٥ آوریل ١٩٢٥

٢١ رمضان ١٣٤٣

 ایجاد موج مصنوعی شکایات از سربازگیری

به دستور رضا خان امروز به امیرلشکر جنوب تلگرام شد که محرمانه اهالی کرمان را وادار کند «تلگرافاً به مجلس و ریاست وزراء از سربازگیری شکایت کرده و اظهار دارند چه شده که این بار سنگین را بایستی فقط رعایای بدبخت متحمل شوند. اگر فکر اساسی برای این کار نشود ناچار دست از علاقه و وطن خود کشیده مجبور به مهاجرت خواهیم بود.» در این دستورالعمل آمده بود که پس از رسیدن شکایات و درج در روزنامه ها، از سایر نواحی نیز متواتراً باید این کار انجام گیرد.(1) همچنین امروز در بخشنام های به امرای لشکر شمال غرب، غرب و شرق و فرمانده تیپ مستقل شمال ابلاغ شد که پس از انتشار شکایت های کرمان، اهالی حوزه نفوذ آن لشکرها و تیپ نیز باید دست به اقدام مشابهی بزنند.(2)

قصد رضا خان از این کار فشار به مجلس شورای ملی برای تصویب خدمت اجباری سربازی بود.

 محمدرضا پهلوی در قم

محمدرضا، پسر رضا خان، که ٢٤ فروردین همراه خانوادهاش راهی قم شده بود، در سلامتی بسر میبرد. امروز حمد الله، از نوکران اندرونی خبر داد «حال آقای محمدرضا خان [خوب است.] سلیمان بهبودی ضمن درج این خبر در یادداشت های خود، افزود: «واقعاً هیچ خبری برای حضرت اشرف بهتر از این نیست.»(3)

 دستور به تسریع تفتیش سردار معزز

وزارت جنگ بنا به دستور رضا خان از امیرلشکر شرق خواست هر چه زودتر تحقیقات از سردار معزز بجنوردی به پایان برسد و نتیجه آن به وزارت جنگ اعلام شود.(4)

 پذیرش توصیه شیخ اسحاق رشتی

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به فرمانده تیپ مستقل شمال دستور رضا خان را به وی ابلاغ کرد: «چون... شیخ اسحاق رشتی(5) را شخص بیآلایش خوبی میدانیم» ورثه سردار مقتدر طالش او را واسطه کردهاند تا بیش از این تحت فشار قشون نباشند. رضا خان «مقرر فرمودند وراث [سردار مقتدر طالش] تحت فشار نبوده و حکومت اسباب زحمت آنها نشود.»(6)

 خروج شومیاتسکی از تهران

شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی در تهران، امروز تهران را ترک کرد. منابع انگلیسی نوشتند م. لیدین، سرکنسول شوروی در تهران، به عنوان کاردار وظایف شومیاتسکی را انجام خواهد داد. م. یورانیف، جایگزین اصلی شومیاتسکی در راه تهران است. «از منابع مختلف خبر رسیده است پس از ورود وی تغییرات کلانی در سفارت شوروی رخ خواهد داد.» سفارت انگلیس در تهران که از انتقال پنهانی دو تفنگ ماکسیم و پنجاه قطار فشنگ به سفارت شوروی باخبر بود، در ادامه گزارش خود به وزارت امور خارجه کشورش نوشت که روسها تصمیم گرفتهاند تا ٣٠ درصد از کارکنان خود بکاهند و از ١٥ تا ٢٥ درصد دستمزد بقیه کسر کنند.(7)

(تصویر) شومیاتسکی

ص: 45

 پنجشنبه

٢٧ فروردین ١٣٠٤

١٦ آوریل ١٩٢٥

٢٢ رمضان ١٣٤٣

 تلاش برای آگاهی از مراسلات ردوبدل شده با احمدشاه

به دستور رضا خان، وزارت جنگ با ارسال تلگرام خیلی محرمان های به شاهزاده محسن میرزا، از او خواست تمامی تلگرام های رمز ارسال شده از مرکز به احمدشاه و متقابلاً پیام های رسیده از فرانسه به ایران را در اختیار قرار دهد. «چون سوادی از تلگرافات رمز متعاطیه از مرکز به اروپا که بین اعلیحضرت همایونی و بعضی از آقایان و شاهزادگان مخابره شده برای وزارت جنگ ضرورت حاصل کرده، قدغن فرمایید به طور محرمانه» به این وزارت خانه تحویل دهند.(1)

 گزارش کارگزاری گیلان از حادثه رشت

کارگزار گیلان با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه درباره حوادث ١٧ رمضان رشت نوشت، وقتی روشن شد که مسجد آقامحمدهاشم در خیابانکشی باید تخریب شود، مردم محله بازار، امام جماعت مسجد یادشده را به مسجد محله خود دعوت کردند تا در آنجا نماز را اقامه کرده، سخنرانی کند. «و اخیراً نظر به این که برخلاف مقررات نظامی اظهاراتی میکرد، شب شنبه ١٧ صیام از طرف حکومت نظامی به فومن تبعید [شد] و فردای آن روز عد های در مسجد مجتمع و به تلگراف خانه ریخته و به واسطه حرکات خارج از نزاکت مورد حمله نظامیان واقع شده و جزئی مصادمه رخ داد و در نتیجه اجتماع متفرق و چند نفر دستگیر و توقیف شدند.» کارگزار رشت افزود که رایزنی های بعدی با سرتیپ محمدحسین آیرم موجب شد که شیخ باقر، امام جماعت مسجد یادشده، به رشت بازگردد و دستگیرشدگان نیز آزاد شوند. «عمده این اقدامات اهالی به واسطه خیابانی است که جدیداً احداث میشود و بعضی خانه ها جزو آن واقع شده و خراب میشود.»(2) محمدحسین آیرم میگفت که این خیابان که سپه نام داشت با حمایت اهالی رشت احداث میشود.

 تأکید امیرلشکر جنوب به بازگشت جهاداکبر

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، برای چندمین بار از وزارت جنگ خواست در بازگرداندن جهاداکبر، مدعیالعموم عدلیه اصفهان، اقدام کند. (ر.ک: ٣ و ١٤ فروردین) وی تأکید کرد در نبود او، طرفداران قشون منزوی، و نفوذ روحانیان افزایش خواهد یافت.(3)

 دستور دستگیری میرزاحسین خان

در پی درخواست امیرلشکر شرق از وزارت جنگ نسبت به دستگیری میرزاحسین خان، گماشته سردارمعزز بجنوردی، که پنهانی از مشهد عازم تهران شده، اداره کل تشکیلات نظمیه امروز با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که دستور لازم برای بازداشت میرزاحسین خان داده شده، اما نیازمند آگاهی از نشانه های فرد یادشده هستیم.(4)

 وساطت شرافتالدوله برای آزادی سردارمعزز

شرافتالدوله، خواهر شاهزاده مظفرالسلطنه، با ارسال نام های به رضا خان خواست که سردارمعزز بجنوردی را ببخشد و اگر اتهام نابخشودنی دارد، متعرض خانواده او نشوند.(5)

 شیخ خزعل در بصره

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، خبر داد که شیخ خزعل از روزی که انتقال او به تهران جدی شده، در بصره بسر میبرد. شیخ خان های در بصره دارد و مشغول تعمیر و بازسازی آن است.(6)

 انتقال ١٥٠ هزار تومان از اهواز [به تهران]

حاکم نظامی خوزستان با ارسال تلگرامی فوری به رضا خان نوشت که بانک شاهنشاهی درصدد انتقال یکصدوپنجاه هزار تومان پول سفید از طریق خرمآباد به تهران است. بانک میخواهد همراه ستون های نظامی عازم به منطقه این کار انجام شود. «وجه مذکور حمل شود یا خیر؟»(7)

 تعیین تکلیف سرتیپ شیبانی

در گزارش داخلیای که در وزارت جنگ تهیه شد اعلام گردید که بخشی از محصلین نظامی اعزام شده به فرانسه که در شرف پایان تحصیل هستند و نیز سرتیپ حبیب الله شیبانی، رئیس هیأت اعزامی، که او نیز دوره آموزشیاش به پایان میرسد عازم کشور خواهند شد. اگر سرتیپ شیبانی به ایران بازگردد باید صاحب منصب دیگری را به سرپرستی محصلین تعیین کرد.(8)

 تعهد اهالی خیابان گمرک تهران

وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه در نام های به اداره شرکت راهآهن و تراموای تهران نوشت که این وزارت خانه توسط حکومت نظامی تهران از ساکنین خیابان گمرک تعهد گرفته که هنگام ساخت و بهرهبرداری از خط آهن اعتراضی نشود. «و اگر یک وقتی بر فرض محال برچیدن خط مزبور در نتیجه شکایت اهالی لازم آید برچیدن خط مزبور به خرج دولت به عمل خواهد آمد... لازم است که زودتر شروع به ساختن و دایر نمودن خط مزبور بنمایید.»(9)

 لایحه استخدام متخصص جنگلداری

وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه لایحه استخدام یک نفر متخصص را برای حفظ و توسعه جنگلها تدوین کرده، آماده ارائه به مجلس شورای ملی نمود. متخصص مورد نظر فریتس فن دم هاگن، تبعه آلمان، بود.(10)

 موافقت دوستمحمد خان با پرداخت مالیات

بنابر گزارش ارسالی فرمانده نظامی کرمان دوستمحمد خان آمادگی خود را برای پرداخت حقوق حکومتی و مالیات خاش اعلام کرده است. مبلغ توافق شده ١٦٧٤٠ تومان برای دو سال حقوق و مالیات یاد شده است. البته دوستمحمد خان زمان معینی را برای پرداخت معین نکرد. امیرلشکر جنوب با ارسال این گزارش به تهران افزود: «دستور داده شد که هر چه زودتر ممکن است هر چه بیشتر نقد یا جنس به عنوان مالیات [گرفته]، به کم و کاست اهمیت نداده، زودتر خاتمه دهید.»(11)

 گردش سیاسی کنسول انگلیس

امیرلشکر شمال غرب اطلاع داد که کنسول انگلیس در آذربایجان

ص: 46

امروز از طریق جلفا، خوی، سلماس به ارومیه میرود. پیش از حرکت او، منشی کنسولگری، حسینقلی خان، که فردی سیاسی است راهی ارومیه شده دائم در حال دیدار و گفتوگو با مسیحیان و سرکشی به مدرسه آمریکاییها است. «دستور داده شد عملیات مشارالیه و اشخاصی که تردد دارند به طور محرمانه و غیرمحسوس» تحت نظر باشند.(1)

 قتل در ارومیه

بنابر گزارش فرمانده نظامیان ارومیه، میرزاعلی با کشتن مادرزن و زخمی کردن برادرزنش متواری شده است. دستور دستگیری میرزاعلی صادر، ضمناً دو تن از برادران او دستگیر و املاک و اموال هر سه برادر توقیف شده است.(2)

 تلاش یک مهندس روس برای ورود به ایران

آملیون، مهندس روس، این بار برای سومین مرتبه، قاچاقی وارد ایران شد. آملیون در اختیار نظامیان مرزی است و روسها که از این موضوع باخبرند، با گرو گرفتن چند ایرانی، خواستار استرداد او شدهاند. تحقیقات برای روشن شدن هویت آملیون و اصرار او برای ورود به ایران توسط مأموران لشکر شمال غرب ادامه دارد.(3)

 جده در محاصره وهابیون

روزنامه ایران به نقل از خبرگزاری رویتر از قاهره نوشت که ابنسعود با چاپ اطلاعی های در جریدة المقطم خبر محاصره جده را اعلان کرده و گفته که به زودی سقوط خواهد کرد. ابن سعود در اطلاعیه خود تأکید کرده که هیچ اشکالی در مراسم حج امسال رخ نخواهد داد و جان و مال حجاج در امان خواهد بود. آخرین گزارش رسیده از کنسولگری ایران در جده به وزارت امور خارجه نشان میداد که نظامیان ابن سعود با اشغال دو روستای بنیمالک و رویس به شهر جده نزدیک شدهاند. شهر، دائم زیر گلولهباران است. تا زمان نگارش گزارش پنج هزار گلوله توپ به جده اصابت کرده بود. اهالی شهر خارج شده و حدود ٣٠ نفر کشته شدهاند.(4)

 پایان سرکوب قیام خوست

سفارت ایران در کابل با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه خبر از پایان سرکوب وقایع خوست داد و نوشت که محمدولی خان، وزیر جنگ افغانستان، که از ابتدای هیجانات، به آن صفحات رفته بود، ١٥ فروردین با تشریفات وارد کابل شد. در این گزارش آمده است که هزینه سرکوب قیام خوست حدود شش میلیون تومان بوده «ولی میگویند که نصف این مبلغ حیف و میل گردیده... تلفات طرفین را از ابتدای امر تاکنون پنج هزار الی هفت هزار نفر ذکر کردهاند.»(5)

 آخرین خبر های امیرلشکر غرب از خلعسلاح

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با ارسال تلگرامی از اقدامات انجام شده برای خلعسلاح لرستان نوشت. اول این که غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه که مقرر شده بود خود را به سیمره برساند و با کمک قوای نظامی خلعسلاح عشایر آن منطقه را آغاز کند، حرکتی نکرده است. دوم این که دستخط رضا خان خطاب به رؤسای عشایر لرستان به اطلاع آنها رسیده است. سوم این که تاکنون ٢٢٨ قبضه سلاح توسط سرتیپ محمد خان شاهبختی جمعآوری شده است. چهارم این که به سرتیپ فضل الله زاهدی دستور داده شد با نیرو هایش در قلعه رزه(6) حاضر شود.(7)

ص: 47

 جمعه

٢٨ فروردین ١٣٠٤

١٧ آوریل ١٩٢٥

٢٣ رمضان ١٣٤٣

 اعلام خبر دستگیری شیخ سعید

محییالدین، سفیرکبیر ترکیه در تهران، ساعت ٩ بعد از ظهر با دفتر رضا خان تماس گرفت و درخواست مذاکره تلفنی کرد. رضا خان در خانه بود. گفت پیام بدهند. «سفیرکبیر این طور عرض کرد: شیخ سعید که شورش کرده بود خودش و کلیه قوایش دستگیر و اسیر شدند.» سلیمان بهبودی مینویسد، وقتی رضا خان خبر را شنید خوشحال شد.(1)

 تعجب امیرلشکر شمال غرب از تجاوز روسها

در پی اشغال پاسگاه بهرامتپه توسط قوای نظامی شوروی (ر.ک: ٢٣ و ٢٤ فروردین) عبد الله خان طهماسبی با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که روسها با سه هزار نیرو و تجهیزات فراوان به مرز آمدهاند. دستور داده شد از هر اقدامی که بهانه به دست روسها بدهد اجتناب کنند. عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، ضمن غیرمترقبه خواندن اقدام نظامیان شوروی افزود که این حرکت باید علت دیگری داشته باشد. «معلوم است [که] روسها برای مسئله سرحدی این عده را حاضر ننمودهاند. قطعاً نظرات سیاسی دارند.»(2)

 اقدامات عبد الله خان طهماسبی در برابر تجاوز روسها

امیرلشکر شمال غرب در تلگرامی خیلی فوری به وزارت جنگ خبر داد که یک گردان پیاده و یک رسد مسلسل از قوای مشکین به گرمی اعزام میشوند. ١٤٠٠ قبضه تفنگ که قرار بود به تهران فرستاده شود، عجالتاً برای مسلح شدن احتمالی شاهسونها باقی میماند. وی گفت غیر از گردان یاد شده، یک فوج سوار، که در تبریز و شرف خانه پخش هستند، نیروی دیگری در منطقه نیست.(3)

 بازگشت شیخ خزعل به خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، با ارسال تلگرامی فوری به رضا خان اطلاع داد که شیخ خزعل که چند روزی بود به بصره رفته بود، اینک بازگشته است. «او را برای ملاقات به دارالحکومه دعوت کرده، اظهار کسالت کرد و خواهش نمود در فیلیه او را ملاقات کنم.»(4)

 تمایل ترکیه به تعویض باششهبندر ارومیه

بنا به خبری که فرمانده قوای آذربایجان به رضا خان داد، ترکیه میخواهد فخرالدین بیک، مأمور سیاسی خود را در شام، جایگزین سامی بیک، باششهبندر ارومیه، کند. «موافق اطلاعات حاصله مشارالیه به مراتب جنبه انقلابطلبی[اش] بیش از سامیبیک است.»(5)

 تهران زیر باران

بارانی که از دیشب در تهران باریدن گرفت تا پایان امروز ادامه داشت و «فوقالعاده مفید بود.»(6)

 دیدار مقامات عراقی از تأسیسات نفتی ایران

به گزارش محمدحسن بدیع، کنسول ایران در بصره، «یاسین پاشای هاشمی، رئیسالوزراء؛ ساسون افندی کلیمی، وزیر مالیه؛ و مزاحم افندی پاچهچی، وزیر اشتغال عراق» از بغداد وارد بصره شدند و پس از توقف کوتاهی به سوی محمره (خرمشهر) و آبادان رفتند. میزبان آنان در بصره، مستر کوپ، رئیس تجارت خانه کمپانی نفت انگلیس و ایران در بصره بود. «آن چه شایع است اینها برای تماشای مؤسسات نفت خوزستان آمدهاند.»(7)

 لورن در راه شیراز

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس، که با خودرو به سوی صفحات جنوب ایران رفته، پس از رسیدن به اصفهان، امروز راهی شیراز شد.(8)

 خودکشی در شیراز

حاجخلیل توتونچی، مدیر چاپار خان های بین راه اصفهان به شیراز امروز خودکشی کرد.(9)

 مجلس ختم برای آیت الله خالصی

به گزارش سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، دیروز و امروز از طرف کنسول افغانستان مجلس ختمی در بزرگداشت آیت الله محمدمهدی خالصی در مسجد گوهرشاد برپا شد. از اهالی دعوت شده بود در این مراسم شرکت کنند. دو سخنران در تمجید از آیت الله خالصی سخن گفتند. «قونسول افغان یک طاقه شال و یک عبا به وعاظ داده و مجلس به دعاگویی امیرافغان خاتمه یافته است.» سرتیپ جانمحمد خان معتقد بود کنسول افغانستان با روسها نزدیک است و این مراسم با هدایت آپرسف، سرکنسول شوروی در مشهد برگزار گردید.(10)

 نظر دولت شوروی نسبت به مبادله دو مجرم

در پی درخواست ایران از دولت شوروی برای مبادله «بمپور» با «کریم خان بلوچ»، کمیساریای ملی شوروی با فرستادن نام های به سفیرکبیر ایران این مبادله را ممکن ندانست، چرا که بمپور یک متهم جنایتکار است که هم به دولت شوروی زیان زده، هم به تجارت خانه های ایران؛ اما کریم خان بلوچ اینگونه نیست. «دولت اتحاد جماهیر شوروی مدارکی راجع به عملیات جنایتکارانه او در دست ندارد و تقصیر هایی که دولت ایران به او نسبت میدهد پس از تحقیقات، حقیقت آن به ثبوت نرسید.» در این نامه آمده است که دولت شوروی آماده است قاضیاُف، تبعه ایران را بدهد، بمپور را بگیرد.(11)

 نامه معتمد سیاسی عراق به والی پشتکوه

در نام های که امضاء آن «معتمد سیاسی در عراق» است، خطاب به غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، نوشته شده که دو طایفه ساکن پشتکوه، بیرانوند و کیاد، با تهاجم به طایفه بنیلام ٤٥٠٠ رأس گوسفند آنان را به یغما بردهاند. معتمد سیاسی عراق نوشته است که مأموران شما و سرکردگان بیرانوند عاملان اصلی این چپاول بودهاند. از والی پشتکوه خواسته شد که ضمن بازگرداندن اموال منهوبه، مقصران به نحوی گوشمالی شوند که در آینده چنین اقداماتی تکرار نشود.(12)

ص: 48

 شنبه

٢٩ فروردین ١٣٠٤

١٨ آوریل ١٩٢٥

٢٤ رمضان ١٣٤٣

 به دنبال اطلاعات

پیجویی های رضا خان برای آگاهی از متن تلگرام های ردوبدل شده میان احمدشاه با ولیعهد و دیگر رجال داخلی (ر.ک: ٢٧ فروردین) پاسخی هم از طرف شعبه استخبارات وزارت جنگ داشت. شعبه یادشده نوشت که در مذاکره با رئیس اداره خارجه تلگراف خانه روشن شد که چنین تلگرام هایی از آن اداره نگذشته، «فقط گاهی مخابراتی بین شاه و ولیعهد شده که آن هم مستقیماً به اداره کمپانی [نفت جنوب] داده شده و اگر تلگرافات رمزی تعاطی شده باشد در اداره دولتی انگلیس یا اداره تلگرافی هند و اروپ میباشد.» وی افزود که باخبر شدن از آن تلگرامها منوط به تقاضای رسمی وزیر پست و تلگراف از ادارات یاد شده است.(1)

 تأکید دوباره به تشکیل کمیسیون مرزی

امیرلشکر شمال غرب بار دیگر به تشکیل هر چه زودتر کمیسیون سرحدی ایران و شوروی تأکید کرد. وی با اشاره به اشغال نظامی پاسگاه های مرزی ایران توسط شوروی نوشت: «در صورتی که کمیسیون سرحدی زودتر تشکیل نشود، روسها درصدد تصرف قسمت اعظم از اراضی آن حدود [خواهند بود] و به عقیده فدوی مقصودشان از تمرکز این قوا شاید این نقطهنظر باشد که در موقع تشکیل کمیسیون [طبق نقشه، بتوانند] تقریباً سه فرسخ در داخله ایران عرضاً و هفت فرسخ طولاً [را] تصرف نمایند.»(2)

 تعهد کتبی رضا خان به شیخ خزعل

پس از آن که شیخ خزعل، آمدن به تهران را منوط به رسیدن تعهدی از طرف رضا خان در باب امنیت او و اموالش کرده بود، رضا خان امروز تلگرامی در همین مورد به شیخ فرستاد. «جناب مستطاب اجل آقای سردار اقدس. به موجب این تلگراف تذکر میدهم که شما شخصاً با تمام متعلقات و اموال خودتان در تحت تأمین دولت بوده و تا مدتی که زمام مملکت بر عهده شخص من است، ن هایت مساعدت و حمایت را با جنابعالی داشته و خواهم داشت. به طوری که سابقاً گفتهام شما از این حیث باید کاملاً مطمئن و آسودهخاطر باشید. ریاست عالیه کل قوا.»(3)

 تلگرام رضا خان به امیرجنگ

در پی نگرانی هایی که رؤسای طوایف (مخالفان والی پشتکوه و یا به اسم مردم منطقه) از حضور دوباره غلامرضا خان امیرجنگ در پشتکوه ابراز کردند، رضا خان با ارسال تلگرامی به امیرجنگ او را به مهربانی با مردم منطقه دعوت کرد. «در این موقع که به محل خودتان معاودت کرد هاید و مراحم دولت شامل حال شما میباشد لازم دانستم تذکار دهم که رفتار جنابعالی با کلیه اهالی و عشایر پشتکوه باید با کمال مهربانی بوده و به هیچوجه شکایتی از رفتار خود و بستگان شما تولید نشود.»(4)

ص: 49

 ابلاغ خبر دستگیری شیخ سعید به وزارت امور خارجه

سفارت ترکیه با ارسال نام های به وزارت امور خارجه ایران خبر داد که شیخ سعید و یارانش دستگیر شدهاند و شورش کرد های ترکیه خاموش شده است.(1) محییالدین پاشا، سفیرکبیر ترکیه دیروز این خبر را شفاهی به رضا خان رسانده بود.

 انتشار جزوه های تبلیغی در قزوین

سفارت انگلیس در گزارش دور های منتهی به امروز، که به وزارت امور خارجه کشور خود ارسال کرد، خبری هم از اقدام کنسول شوروی در قزوین داشت. این کنسول با توزیع جزواتی که در آنها موقعیت زنان مسلمان قفقاز نشان داده شده، موجب ناخشنودی روحانیان قزوین گشته است. البته متقابلاً طرفدارانی نیز در میان گروه های ضدروحانی پیدا کرده است.(2)

 دستور به ارسال پول برای ظهیرالاسلام

وزارت جنگ از قول رضا خان در تلگرامی به فرمانده لشکر شرق دستور داد «وجهی را که باید برای ظهیرالاسلام بفرستید در موقع ارسال، مستقیماً به ارکان حرب کل قشون برات نمایند؛ از اینجا به ایشان داده شود.»(3) (ر.ک: ٣ اردیبهشت)

 دور جدید اجحافات به ایرانیان

وزارت امور خارجه با ارسال یادداشتی به سفیرکبیر ایران در مسکو به وی خبر داد که به موجب قطعنامه تازه حکومت ترکمنستان هر خان های که از ٢٥ ساژن(4) مربع بیشتر باشد مصادره خواهد شد. قطعنامه به زودی اجرا خواهد شد و ایرانیان عشقآباد در نگرانی بسر میبرند. «فوراً اقدامات جدی به عمل آورده، رفع تضییقات نمایید.»(5)

 رکود تجارت در قرهتکان

وزارت امور خارجه با ارسال گزارشی به وزارت جنگ ضمن اشاره به افت امور بازرگانی در قرهتکان یادآور شد وزارت جنگ میتواند در این باره اقدام مقتضی به عمل آورد. در این گزارش آمده بود که رفتار نظامیان با ترکمان های روس که وارد خاک ایران میشوند خصومتآمیز بوده، گاه آنان را زندانی میکنند. از این رو ترکمنها باب داد و ستد را در این منطقه بستهاند. با تجدیدنظر در رفتار نظامیان، معاملات تجاری بار دیگر رونق خواهد گرفت.(6)

 تکذیب هتک حرمت زن مسیحی در ارومیه

در پی گزارشی که کارگزار ارومیه از تهاجم به برخی از روستا های مسیحینشین ارومیه به وزارت امور خارجه فرستاد، خبری هم از هتک حرمت به یک زن مسیحی وجود داشت که موضوع به وزارت جنگ منعکس شد. سرهنگ محمدعلی، فرمانده نظامیان ارومیه، امروز با ارسال شهادتنامه [= اقرار به تکذیب] نماینده خلیفهگری آذربایجان، تکذیب موضوع از طرف مجتهد منطقه و تعداد دیگری از اهالی، هتک حرمت به یک زن مسیحی ساکن در یکی از روستا های ارومیه تکذیب شد.(7)

 درخواست غرامت توسط سفارت انگلیس

ای. مانسون، جانشین سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به تاخت و تاز ایلات افغانستان در نزدیک مرز بلوچستان انگلیس که منجر به کشته شدن یک مأمور محلی و غارت اموال دیگر مأموران در تلگراف خانه شده، از ایران تقاضای غرامت کرد. وی نوشت که مبلغ این غرامت را دولت هندوستان یک هزاروهشتصد روپیه تعیین کرده است. «دولت هندوستان مستقلاً راجع به این ادعا فشاری بر دولت افغانستان نیاورده ولی حال دولت هندوستان از دوستدار خواستهاند که از آن جناب مستطاب تقاضا نمایم محبت فرموده مبلغ ادعائیه فوق را به مبلغی که ظاهراً دولت علّیه از دولت افغانستان مطالبه خواهند نمود، علاوه فرمایند.»(8)

 شکایت وزارت مالیه از ممانعت صدور برنج

وزارت مالیه با ارسال نام های به وزارت جنگ از ادامه منع صدور برنج مازندران توسط رئیس تیپ شمال خبر داد و نوشت که این اقدام باعث افت شدید ب های برنج شده و در صورت تداوم «یک کرور تومان به مازندران ضرر وارد خواهد کرد.» اداره کل عایدات داخلی وزارت مالیه تأکید کرد تحقیقات نشان میدهد که صدور برنج لطم های به تأمین آذوقه داخلی نخواهد زد. اداره یادشده تقاضا کرد وزارت جنگ، رئیس تیپ شمال، محمدحسین آیرم، را از دخالت در این امور منع کند.(9)

 عدم رضایت امیرلشکر غرب از امیراعظم

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که [علیمحمد خان] امیراعظم، پسر ارشد نظرعلی خان [امیر اشرف]، در میان طوایف لُر چنین وانمود میکند که اموراتش با مرکز رتق و فتق میشود. از این رو توسط شیخ عبدالرحمن [لرستانی، نماینده لرستان در مجلس شورای ملی] با نمایندگان مکاتبه میکند. «چون اظهارات و اقدامات مستقیم او در این موقع عملیات به نظر الوار از حیثیات قشون میکاهد استدعا مینماید به وسیله وکلا احکام مستقیمی صادر نشود.»(10)

ص: 50

 یکشنبه

٣٠ فروردین ١٣٠٤

١٩ آوریل ١٩٢٥

٢٥ رمضان ١٣٤٣

 دستگیری شیخ خزعل

حدود ساعت هشت امشب شیخ خزعل در حالی که در کشتی خود، ایوی Ivy، لنگر انداخته در ساحل خرمشهر، پای «بساط عیش» نشسته بود، دستگیر و با خودرو به دزفول منتقل شد. خبر را سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، که طبق تلگرام ارسالی، خود مجلس عیش و عشرت را فراهم کرده بود، به تهران داد. «مقدماتی به عنوان بساط عیش در جهاز [شیخ ] فراهم و سپس او را با سردار اجل [پسرش] همراه خود به ناصری» آوردم.(1)

خبر دستگیری شیخ آن قدر مهم بود که کارگزار محمره (خرمشهر) و کنسول ایران در بصره آن را همزمان به تهران مخابره کردند.(2)

 مذاکره حاکم نظامی خوزستان با کنسول انگلیس

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، پیش از دستگیری شیخ خزعل با مانی پنی کنسول انگلیس در ناصری دیدار کرد و درباره انتقال شیخ به تهران با او مذاکره نمود. «مشارالیه با عزیمت شیخ به طهران علاوه بر این که موافق بود تا انداز های هم اصرار داشت. امروز [کنسول] هم شیخ را در محمره ملاقات نمود ولی نتوانست او را برای حرکت [به تهران] قانع کند.»(3)

 دستور تشکیل کمیسیون مرزی

پس از تجاوز ارتش شوروی و اشغال پاسگاه بهرامتپه، و نیز در پی درخواست های مکرر امیرلشکر شمال غرب، بنا به دستور رضا خان، وزارت جنگ از فرمانده قوای آذربایجان خواست هر چه زودتر اعضای کمیسیون مرزی را متشکل از نظامیان لشکر شمال غرب و کارگزاری کل آذربایجان تشکیل دهد و به مرز اعزام دارد. «اسامی نمایندگان را هم سریعاً اطلاع دهید که رسمیت آنها به استحضار کارکنان دولت شوروی رسیده و نمایندگان آنها نیز به کمیسیون حاضر شوند.»(4)

 اعتراض وزارت امور خارجه به سفارت شوروی

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به سفارت شوروی در تهران، نسبت به تجاوز نظامیان شوروی به خاک ایران و اشغال پاسگاه مرزی بهرامتپه اعتراض کرد. در این یادداشت، دولت ایران ضمن درخواست عقبنشینی قوای نظامی و تخلیه پاسگاه یادشده، تشکیل کمیسیون مرزی را برای رفع اختلاف موجود ضروری دانست. همچنین وزارت امور خارجه با ارسال تلگرامی به نماینده خود در مسکو از وی خواست تقاضا های ایران را به آگاهی دولت شوروی برساند.(5)

 تظاهر به جلب اعتماد سردارعشایر

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به وزارت جنگ خبر داد که سردارعشایر صولتالدوله با ارسال تلگرامی خواستار مساعدت با گماشتهاش در مورد مراتع خود شده است. امیرلشکر جنوب نوشت برای این که از اقدامات آینده ما درباره خود باخبر نشود و «مشارالیه به کلی بیخیال و غافل ماند این جانب به تلگراف وی جواب مساعد داده و در آتیه هم در اینگونه مواقع ظاهراً برای اغفال او اظهار مساعدت خواهد شد.»(6) رضا خان به امیرلشکر جنوب دستور داده بود سردارعشایر را تحت فشار بگذارد و او را از ریاست ایل برکنار نماید. (ر.ک: ٢٣ فروردین)

 ادامه بازجویی از سردارمعزز

در پی دستور رضا خان در به پایان رساندن تحقیقات از سردارمعزز بجنوردی (ر.ک: ٢٦ فروردین) سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، امروز پاسخ داد که هر روز از صبح تا ظهر از سردارمعزز بازجویی میکند و این تحقیقات به دلیل اهمیت موضوعات فعلاً ادامه دارد. فرمانده لشکر شرق برخی از استنباطات خود را از تفتیش های به عمل آمده برای رضا خان یاد کرد؛ همدست بودن سردارمعزز با برخی از سران طوایف ترکمن؛ دیدار های روزانه با امیراقتدار؛ مکاتبه با صارمالممالک درجزی برای ایجاد اغتشاش. سرتیپ جانمحمد خان از رضا خان خواست یکی از نامه های مکتوب سردارمعزز را برای تطبیق خط او از تهران به مشهد بفرستد.(7)

 تغییر عقیده ناگهانی فرمانده لشکر شرق

سرتیپ جانمحمد خان که پیش از این به بازنگشتن بدیع الله خان سالارجنگ به حکومت ترشیز اصرار میورزید، (ر.ک: ٢٥ فروردین) امروز با فرستادن تلگرامی به وزارت جنگ خواهش کرد حکومت ترشیز را به سالار جنگ بدهند!(8)

 ادامه توزیع مدال توسط انگلیس در دزداب

وزارت امور خارجه به وزارت جنگ اطلاع داد که بنا به گزارش

ص: 51

کارگزاری خراسان، انگلیس همچنان به توزیع مدال در دزداب ادامه میدهد. مأموران انگلیس «جار زده، از اشخاصی که سابقاً در قشون انگلیس بودهاند برای اخذ مدال حاضر شوند.» در این نامه آمده است که وزارت امور خارجه بار دیگر به سفارت انگلیس اعتراض کرد و آنان را از این اقدام منع نمود. «مقتضی است آن وزارت جلیله نیز تلگرافاً به مأمورین نظامی محل اوامر صادر فرمایند که مردم را از قبول این مدالها منع و بلکه مؤاخذه نمایند.»(1)

 نگرانی ایران از تشکیل جمهوری ترکمنستان

زمستان سال گذشته مسئولان شوروی تأسیس دو جمهوری ترکمنستان و ازبکستان را در شمال شرقی ایران اعلام کرده بودند. همان زمان نماینده سیاسی ایران اظهار کرده بود که این اقدام واکنشی به اروپا برای نشان دادن منش ضداستعماری شوروی و نیز نمایشی برای طرفداری از آزادیخواهی برای ملل آسیا است. و نیز از احتمال بروز هیجاناتی در همسایگان دو جمهوری یادشده خبر داده بود. وزارت امور خارجه امروز با ارسال تلگرامی به حکومت استرآباد ضمن اعلام خبر تأسیس دو جمهوری ترکمنستان و ازبکستان، یادآور شد «لازم است به مأمورین سرحدی دستور کامل بدهید که مراقب عملیات بوده و به وسایل مقتضیه از نفوذ مبلغین در تراکمه ایران جلوگیری» نمایند.(2)

 سفر رئیس امور بازرگانی شوروی به ماکو

کافیاف، رئیس صادرات و واردات شوروی، برای تأسیس شعب های برای امور بازرگانی به شهر ماکو رفته است. فرمانده لشکر شمال غرب با ارسال این خبر نوشت که کافیاف به کنسولگری شوروی در ماکو وارد شده است.(3)

 به دام افتادن قاتل چهار زن

در پی کشته شدن خادمة مگرویچ ارمنی و دستگیری قاتلش، علیشاه، (ر.ک: ٧ فروردین)، فرمانده قوای آذربایجان امروز خبر داد که در نتیجه بازجویی های انجام شده، سه تن دیگر به نام های عزت، میرزاآقا و قادر دستگیر شدند. عزت به قتل چهار زن فاحشه در ارومیه اعتراف کرد؛ دو تن دیگر به همدستی او معترف هستند.(4)

 تأکید امیرلشکر شمال غرب به ایرانی بودن اکبر نخجوانی

عبد الله خان طهماسبی با ارسال نام های به وزارت جنگ، در پاسخ به اظهار اداره نظمیه تهران مبنی بر اخراج اکبر نخجوانی از کشور (ر.ک: ١٥ فروردین) یادآور شد که کارگزاری آذربایجان مدرکی دال بر خارجی بودن وی ندارد. اکبر نخجوانی پسر حمزه کرد، ساکن تبریز و تبعه ایران است؛ نمیتوان او را اخراج کرد.(5)

 مخالفت وزارت امور خارجه با اعزام میانجی به حجاز

وزارت امور خارجه با تهیه گزارشی داخلی با اشاره به درگیری های خونین میان دولت حجاز و وهابیها به مسئولان وزارت خانه توصیه کرد موافق انتظار ملل مسلمان برای جلوگیری از خونریزی بیشتر «به وسیله اعزام یکی از مأمورین خود، داخل در وساطت و اصلاح بشود. چنان که موافق راپرت های واصله اکثر ملل مسلمه، حتی خود حکومت حجاز همین انتظار را از دولت ایران دارند.» امروز در حاشیه این گزارش از قول مقام عالی وزارت نوشته شد: «به ملاحظاتی فعلاً مقتضی ندانسته تصمیمی در این موضوع گرفته شود.»(6)

 خلل در ادامه کار یونکرس

شرکت هواپیمایی یونکرس که با ایجاد خطوط هوایی میان برخی از شهر های ایران (تهران - اصفهان؛ تهران - انزلی) به جابهجایی مسافر و مرسولات پستی میپردازد، با بیاعتنایی دولت نسبت به پیشنهاد های خود برای ادامه همکاری روبرو شده است. روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که به همین جهت خط پروازی تهران - اصفهان لغو شده است. اگر اوضاع به همین ترتیب پیش رود خط تهران - انزلی نیز قطع، کارکنان شرکت بساط خود را جمع کرده، راهی آلمان خواهند شد.(7)

 شرکت ایران در کنفرانس پلیس

دولت ایران برای مشارکت در کنفرانس پلیس که در نیویورک برپا میشود موافقت کرد و میرزاعبد الله خان بهرامی، مدیرکل سابق وزارت معارف و رئیس نظمیه قزوین، و نیز غلامحسین خان، رئیس پلیس خفیه تهران، را برای شرکت در کنفرانس یادشده انتخاب کرد.(8)

 پایان خدمت پیشکار مالیه آمریکا

خدمت مستر جونز، پس از سه سال به عنوان پیشکار مالیه آذربایجان، پایان یافت. وی عازم آمریکاست. وزارت مالیه، مستر میچل، مستشار وزارت فواید عامه، را به عنوان جانشین مستر جونز انتخاب کرده است. میچل پیشکار مالیه قزوین بود.(9)

 بیاعتنایی امیرمخصوص به دستور مرکز

امیرلشکر حسین خزاعی با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که دستور به عباس خان امیرمخصوص در مورد تأمین آسایش سردارنصرت کلهر که از بینالنهرین به ایران بازگشته، همچنان بر زمین مانده است. حال که امیرمخصوص راهی تهران شده، امر مبارک اکیداً به امیرمخصوص صادر شود که قرار آسایش مشارالیه [سردارنصرت کلهر] را از هر حیث» فراهم نماید.(10)

ص: 52

(تصویر) سردار معزز بجنوردی

 دوشنبه

٣١ فروردین ١٣٠٤

٢٠ آوریل ١٩٢٥

٢٦ رمضان ١٣٤٣

 گزارشی از صادرات و واردات ایران

روزنامه ایران در شماره امروز خود به نقل از گمرک، آمار واردات و صادرات را در سال های ١٣٠١ و ١٣٠٢ منتشر کرد. با توجه به آمار ١٣٠٣، میتوان ارقام سه سال نخست واردات و صادرات قرن چهاردهم را ارائه نمود.

واردات ١٣٠١: ٠٤٦/٢٠١/٦١٩ قران

صادرات ١٣٠١: ٨٤٣/٩٨٢/٧٣٣ قران

جمع کل تجارت: ٨٨٩/١٨٣/٣٥٣/١ قران

واردات ١٣٠٢: ٨٢٣/٢٥١/٦٩٤ قران

صادرات ١٣٠٢: ١٦٢/٣٩٢/٧٦٨ قران

جمع کل تجارت: ٩٨٥/٦٤٣/٤٦٢/١ قران

(در این دو سال سهم صادرات نفت مشخص نشده است.)

واردات ١٣٠٣: ٤٠٧/٠٢٥/٨٨١ قران

صادرات ١٣٠٣: ٩٢٢/٣٨٩/٠٥٩/١ قران (به انضمام نفت)

[صادرات نفت ١٣٠٣: ٠٠٠/٦٨٨/٥٤٤ قران]

جمع کل تجارت: ٣٢٩/٤١٥/٩٤٠/١ قران

گفتنی است، عمده واردات ایران قند و شکر و چای، و عمده صادرات، پس از نفت، فرش بود. پس از فرش مهمترین اقلام صادراتی را میوه های خشک و تازه، تریاک، پنبه، برنج، پشم، روده، پوست های عمل نیامده، چای، مسکوکات نقره، کتیرا و... تشکیل میداد.(1)

 اعزام شیخ خزعل به دزفول

ص: 53

ساعت پنج صبح شیخ خزعل، همراه سرداراجل، پسرش، به طرف دزفول حرکت داده شدند، تا از آنجا همراه نظامیان به خرمآباد و سپس به تهران منتقل شوند.(1) شیخ و پسرش دیشب دستگیر شده بودند.

 سپردن ریاست خانواده شیخ خزعل به پسرش

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، خبر داد که پس از انتقال شیخ خزعل و سرداراجل، پسرش، به سوی تهران، شیخ عبد الله سردارشرف، دیگر پسر شیخ خزعل، را به سرپرستی خانواده و خاندان شیخ تعیین کرده است. وی افزود که پس از حرکت شیخ خزعل، تحرکاتی از طرف غلامان او برای غارت قصر فیلیه رخ داد که با اعزام شیخ عبد الله به قصر به این وضعیت خاتمه داده شد.(2)

 دیدار وزیر امور خارجه با لیدین

ساعت سه بعد از ظهر مشارالملک، وزیر امور خارجه، با لیدین، شارژدافر سفارت شوروی در تهران، ملاقات کرد. در این دیدار وزیر امور خارجه نسبت به تجاوز نظامی شوروی در مرز مغان و تصرف پاسگاه بهرامتپه اعتراض کرد و گفت که قوای شوروی باید منطقه اشغالی را تخلیه و با تشکیل کمیسیون مرزی اختلافات آن ناحیه حل و فصل شود. مشارالملک با ارسال نام های ضمن اطلاع این موضوع به وزارت جنگ افزود که از نظر این وزارت خانه منشورالملک فرد شایست های برای ریاست کمیسیون مرزی است، اما وزارت خارجه هزین های برای اعزام او ندارد.(3)

 تهدید حاکم نظامی بندرجز به تعطیلی مدرسه روسی

وزارت امور خارجه در نام های به وزارت جنگ، از قول سفارت شوروی در تهران نوشت که حاکم نظامی بندرجز به مدیر مدرسه روسی این شهر اطلاع داده که باید مدرسه را ببندد، وگرنه او را دستگیر خواهد کرد. در این نامه از قول منبع یادشده آمده است که مدرسه در محاصره نظامیان است.(4)

 شناسایی آمر ضاربین مهندس رابرت

امیرلشکر جنوب به وزارت جنگ خبر داد که تحقیقات فرمانده نظامیان دشتی و دشتستان نشان میدهد که محرک حمله مسلحانه به رابرت مهندس (ر.ک: ١٣ فروردین) محمدعلی خان، کلانتر تنگستان، است و مرتکبین، چهار نفر از رعایای او بودهاند. تحقیقات ادامه دارد.(5)

 نگرانی فرمانده تیپ شمال از عزیمت سلیمانپاشا به تهران

محمدحسین آیرم با ارسال تلگرامی به رضا خان، ضمن اعلام به پایان رسیدن دوره «فجایع و خودسری سردارمقتدر» در صفحه طوالش، نوشت که طرفداران او با پیش انداختن سلیمان پاشای ١٢ ساله، پسر سردارمقتدر، درصدد بازگرداندن وضعیت سابق هستند.(6) با وجود مخالفت فرمانده تیپ شمال، سلیمانپاشا برای دیدار رضا خان عازم تهران شده است.

 تردید فرمانده تیپ شمال نسبت به اطرافیان سردارمقتدر

محمدحسین آیرم با ارسال تلگرامی محرمانه به وزارت جنگ از تحرکات مشکوک اطرافیان سردارمقتدر گفت؛ این که مقداری فشنگ پیدا شده و گویا سالارشجاع و همدستانش خیالاتی در سر دارند. و نیز گفته شده سالارشجاع برای ملاقات قائممقامالملک راهی تهران است.(7)

 احضار نماینده سیاسی مصر

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که وزارت امور خارجه، علیاکبر خان بهمن، نماینده سیاسی ایران در مصر را به تهران فراخوانده است. وزارت امور خارجه «به جای ایشان مأمور دیگری انتخاب و عزیمت خواهد نمود.»(8)

 ضرورت حرکت سرتیپ زاهدی به قلعه رزه

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با ارسال تلگرامی به رضا خان یادآور شد که به سرتیپ فضل الله خان زاهدی دستور داده با نیرو هایش به قلعه رزه بیاید، اما گویا از طرف «بندگان حضرت اشرف اعظم دامت عظمته» مأموریتی دارد که حرکت او را به تعویق میاندازد. امیرلشکر غرب از رضا خان خواست دستور حرکت زاهدی از طرف «ریاست عالیه کل قوا» صادر شود.(9) (ر.ک: ٢٧ فروردین)

 تعیین اعضای کمیسیون سرحدی

امیرلشکر شمال غرب در تلگرامی فوری به وزارت جنگ، اعضاء کمیسیون سرحدی را که برای مذاکره درباره حوادث اخیر مرز مغان تعیین شدهاند اعلام کرد: سرهنگ متینالملک؛ نایب سرهنگ ضیاءالدوله که آشنا به زبان روسی است؛ نایب یک حسین خان اسلامبولی که نقشهکش و از اعضاء قبلی کمیسیون سرحدی بوده است. وی افزود نایب سرهنگ محمود خان، فرمانده قوای اردبیل نیز به آنها ملحق شده، عازم مرز خواهند شد. کارگزار آذربایجان میگوید تا دستور و هزینه این مأموریت از طرف وزارت خارجه داده نشود، حرکت نخواهد کرد.(10) کارگزار آذربایجان به عنوان رئیس این کمیسیون برگزیده شده بود.

(تصویر) خطوط مرزی ایران و شوروی مطابق قرارداد ترکمنچای

(تصویر) شیخ خزعل

ص: 54

 سه شنبه

٢١ آوریل ١٩٢٥

٢٧ رمضان ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی، دو ساعت و نیم پس از غروب، به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. دستور امروز مجلس، انتخاب چهار منشی و سه مباشر بود که انجام شد. تعدادی لایحه نیز از طرف وزارت مالیه تقدیم شد که از آن جمله بود انحصار تجارت قند و شکر به دولت و اختصاص منافع آن برای راهسازی.(1)

 ممنوعیت کاربرد القاب در قشون

رضا خان با صدور حکم قشونی ٢٦٧ به کارگیری القاب را در میان شاغلین در قشون و نظامیان ممنوع اعلام کرد. در ماده یک این حکم آمده است: «مقرر میداریم عموم صاحب منصبان و مستخدمین قشونی القاب خود را متروک و استعمال ننمایند.»(2)

 تقاضای شیخ خزعل برای تغییر مسیر

شیخ خزعل تقاضا کرده است مسیر حرکت او را به طرف تهران از شیراز قرار دهند. حاکم نظامی خوزستان با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت: «شیخ آمدن از راه خرمآباد را به واسطه ضعف [و] پیری ناگوار دانسته و مایل است از راه شیراز بیاید.» سرتیپ فضل الله زاهدی افزود: «به هر ترتیبی که امر شود اعزام میشود.»(3)

 صدور مجوز اسلحه برای اطرافیان سردار شرف

پس از آن که مسئولیت اموال و خانواده شیخ خزعل به پسرش، سردار شرف، سپرده شد، حاکم نظامی خوزستان از او خواست آنچه اسلحه از پدرش و اطرافیان در فیلیه است تسلیم نماید. و نیز به او پیشنهاد کرد برای محافظت از کاخ فیلیه اگر نگهبانانی تقاضا کند، تا نیم گروهان در اختیارش قرار خواهد داد. سردار شرف ضمن تعهد به این که سلاح های باقی مانده پدرش را تحویل حاکم نظامی دهد، برای ٣٠ نفر از نوکر هایش درخواست جواز اسلحه کرد تا از خانواده شیخ محافظت کنند. با این تقاضا موافقت شد. همچنین ریاست طایفه محیسن نیز به سردار شرف سپرده شد.(4)

 توقف توزیع مدال در سیستان

مانسُن، جانشین سر پرسی لورن، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه و در پاسخ به نامه این وزارت خانه نوشت که توزیع مدال توسط انگلیس در سیستان متوقف شده است. وی از قول ماژور فیشر، کنسول انگلیس در سیستان، افزود که از زمان ورود کنسول یاد شده به آن منطقه فقط ١٣ مدال به ایرانیان داده شده است. مانسُن افزود این خبر که مأموران انگلیس برای اهدای این نشانها جار زدهاند، نادرست است.(5)

 دستور جلوگیری از صید ماهی توسط روسها

در پی رسیدن خبر صید ماهی توسط روسها در حسن کیاده (ر.ک: ٢٢ فروردین) وزارت جنگ به فرمانده تیپ شمال دستور داد، از این اقدام جلوگیری کند.(6)

 پاسخ فرمانده تیپ شمال به شاکیان خیابانکشی

سرتیپ محمدحسین آیرم در پاسخ به شکایات برخی از اهالی رشت نسبت به خیابانکشی سرتاسری شهر، در تلگرامی به رضا خان (ر.ک: ١٧ فروردین) اطلاع داد که یکی از محرکان، خاندان حاجیملک است. آنان با این گمان که خیابان از املاک آنها عبور خواهد کرد، با نفوذ در کمیسیون بلدی درصدد تغییر نقشه بودند که جلوگیری شد. محرک بعدی سیدزینالعابدین است. وی «از اشخاصی است که عملیات او برخلاف قشون، و در موقع کنارهجویی [= استعفای] بندگان حضرت اشرف، علناً در رشت عقاید [مخالف] خود را اظهار و برای همین مخالفت، از گیلان رانده شد.»(7)

 پیجویی شکایت کمپانی نفت انگلیس و ایران

در پی توقف کار کمپانی نفت انگلیس و ایران در ناحیه دهلران و شکایت گرین هاوس، مدیر آن شرکت، به رضا خان، وزیر جنگ و ریاست وزراء، رضا خان با ارسال تلگرامی به امیرلشکر غرب، خواستار آگاهی از اقدامات آن یگان برای رفع مانع یاد شده گردید.

ص: 55

بنا به شکایت گرینهاوس، نماینده حکومت پشتکوه از کمپانی پانصد تومان طلب کرده، و چون با امتناع مسئول آنجا مواجه شده، ضمن جلوگیری از عملیات کارکنان کمپانی، برخی را دستگیر کرده است. گرینهاوس افزود این تحرکات از ناحیه علیقلی خان صارمالسلطنه انجام میگیرد.(1)

 امیرامجد و دردسر های یافتن شهری برای حکومت

فرمانده لشکر شرق با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که حکومت درجز از مرکز به امیرامجد داده شده است. با توجه به نظامی بودن حکومت درجز، امیرامجد نمیتواند سمتی آنجا داشته باشد. «از طرفی هم مشارالیه از تاریخ ورود، بیکار [است. و نیز] اهالی نیشابور، کلات و تربت از حکام خودشان ناراضی و شکایت آنها دوام دارد... مستدعی است برای این که مشارالیه بیکار نمانده باشد و نیز استرضای اهالی را در مستدعیات فراهم شده باشد،» امیرامجد به حکومت یکی از شهر های یادشده برسد.(2)

 تنبیه مأموران مرزی

وزارت جنگ از قول رضا خان به امیرلشکر شمال غرب یادآور شد که پس از رفع غائله مرزی [= تجاوز شوروی به مرز مغان و اشغال پاسگاه بهرامتپه] آن عده از مأموران مرزی که مقصر باشند مؤاخذه خواهند شد.(3)

 تحقیق درباره نشریه ملانصرالدین

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به ژنرال کنسول ایران در بادکوبه، با اشاره به برخی از مطالب چاپ شده در نشریه ملانصرالدین، از وی خواست درباره ارتباط این جریده با دولت ترکیه تحقیق کند؛ این که کمک مالی از دولت یادشده میگیرد یا نه. در این نامه آمده است که ضمناً مطالبی علیه ویس کنسول ایران در لنکران درج شده که اگر مقرون به صحت نباشد باید تکذیب گردد.(4)

 سه داغستانی در سرخس

وزارت امور خارجه به وزارت جنگ اطلاع داد که سه داغستانی تبعه شوروی که پس از فرار از کشور خود وارد سرخس شدهاند، بازداشت، و در اختیار اداره قشونی هستند. گفته میشود آنان برای کار به ایران آمدهاند. وزارت امور خارجه خواستار آزادی داغستانیها شد.(5)

 گروکشی در مرز ایران و شوروی

مأموران مرزی شوروی در پی فرار آملیون، مهندس روسی، به ایران تعدادی از اتباع ایران را دستگیر کرده، خواستار معاوضه شده بودند. امیرلشکر شمال غرب موضوع را به اطلاع رضا خان رساند. وزیر جنگ امروز در تلگرامی به عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، گفت که «در صورتی که مقتضی میدانند مشارالیه را به سرحدداری شوروی تحویل نمایند.»(6)

 تأسیس باشگاه فوتبال در قزوین

کلوپ فوتبال انجمن پرورش در قزوین تشکیل شد.(7)

 دستگیری پوخیتانف

به گزارش منابع انگلیسی، نظمیه تهران پوخیتانف Pokhitanov را بازداشت کرده است. این منبع میگوید که پوخیتانف از افسران ارتش تزاری بود که هنگام جنگ بینالملل، افسر رابط میان قوای انگلیس و روسیه در شمال غرب ایران بود. غیر از فرد یاد شده، دو تن دیگر که گفته میشود مأموران رژیم کمونیستی شوروی هستند دستگیر شدهاند: رسولزاده و آخوندوف. «دلیل بازداشت آنها سرّی نگه داشته شده، اما روشن است که نظمیه از یک توطئه تروریستی بلشویکی آگاه بوده است.»(8) منابع فرانسوی نوشتند که پوخیتانف رئیس بخش جاسوسی شوروی در ایران بود. غیر از او ده ایرانی که در میان آنها هشت افسر دیده میشوند، زندانی شدهاند.(9)

 سخنرانی خالصیزاده در مسجد گوهرشاد

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، در گزارشی به رضا خان نوشت که خالصیزاده امروز در مسجد گوهرشاد برای مردم سخن راند. البته پیش از این در شب های قدر ماه مبارک رمضان به مناسبت وفات آیت الله محمدمهدی خالصی مراسمی برگزار شده بود که «نظر به مراقبت کامل با کمال نظم و ترتیب خاتمه پذیرفته» بود. در این گزارش آمده است که نطق خالصیزاده به اصرار مردم بوده «نطق مختصری مبنی بر این که مردم تقاضای نطق از من نکنید. [چرا که] اولاً دستهبندی های خارجی در این شهر در کار است و صلاح نمیدانم حرف بزنم و حرف هایی که من میزنم شما نمیفهمید. ثانیاً در نطق کردن آزاد نیستم و نطق خود را به شب بعد موکول نمود که آنچه را که باید بگویم خواهم گفت. مجدداً به مشارالیه اخطار شد که رفتن منبر را موقوف نماید.»(10)

ص: 56

(تصویر) آیت الله محمدمهدی خالصیزاده

 چهارشنبه

٢ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٢ آوریل ١٩٢٥

٢٨ رمضان ١٣٤٣

 ضرورت خودنمایی نظامی در مرز های شمالی

رضا خان در تلگرامی به امیرلشکر شمال غرب گفت که در مقابل تجاوز قوای شوروی به مرز ایران باید از طرف آن لشکر تحرکی نشان داده شود. وی افزود که اردوی اعزامی لشک_ر شمال غرب به [کرمانشاه] به زودی بازگشت داده میشود. عبد الله خان طهماسبی نیز در پاسخ نوشت که یک گردان از تبریز و یک گردان از شرف خانه حرکت کردند. یک هزار قبضه تفنگ نیز برای توزیع میان شاهسونها به منطقه منتقل گردید.(1) رضا خان خیلی زود از این پیشنهاد خود عقب نشست. (ر.ک: ٨ اردیبهشت)

 نمایش قدرت در برابر روسها

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ، ضمن اشاره تلویحی به ضعف قوای ایران در برابر نیرو های متجاوز شوروی به مرز مغان و تصرف پاسگاه بهرامتپه نوشت که «اگر چنانچه روسها برای نمایشات سرحدی یک قوای سه هزار نفری حاضر و تمرکز و اقداماتی نمودهاند، در صورت ضرورت و اوامر سنیه ممکن است اداره لشکری در اندک وقتی پنج هزار نفری از سواران عشایری شاهسون و اکراد ساوجبلاغ و ماکو و غیره تجهیز و معاملات متقابله به عمل آید و اگر اسلحه باشد دو برابر این قوا حاضر خواهد شد.»(2)

 تعجیل امیرلشکر شمال غرب به تشکیل کمیسیون سرحدی

فرمانده قوای آذربایجان به وزارت جنگ خبر داد که از کارگزار آذربایجان خواسته است هر چه زودتر به منطقه مرزی حرکت کند و منتظر دستور وزارت امور خارجه نماند. وی افزود چهل نظامی در اختیار کمیسیون مرزی قرار خواهد داد که امور اجرایی را به عهده داشته باشند.(3)

 درخواست اجازه برای حفر چاه

بنا به گزارش فرمانده قوای مشکین، معاون مرزداری شوروی، کورباتف، برای ساختمان جدید پاسگاه آلپااوت که در خاک ایران میسازد، تقاضای آب کرده است. کورباتف اجازه میخواهد «در مقابل پست مزبور، چهار فرسخی بیلهسوار و دو ورستی سرحد در خاک ایران، چاه آب زده، با عراده برده شود.» فرمانده قوای مشکین این درخواست را رد کرد.(4)

 دیدار رضا خان با مقامات سفارت های انگلیس و شوروی

رضا خان در خلال ملاقات های متعدد خود با مستر هاوارد [واسطه اطلاعاتی سفارت انگلیس و رضا خان و رئیس اداره شرق آن سفارت خانه] دیدار و گفتوگو کرد. بعد از ظهر نیز شارژدافر سفارت شوروی به دیدار رضا خان آمد. از جزئیات این دو دیدار خبری ارائه نشده است.(5)

ص: 57

 انتقال جنازه محمدعلیمیرزا قاجار

جنازه محمدعلیمیرزا، شاه سابق ایران، از بندر ژن (جنوا) در ایتالیا با کشتی برازیل به طرف بیروت حرکت داده شد. قرار است جنازه شاه سابق ایران به کربلا منتقل شده، کنار پدرش، مظفرالدینشاه، دفن شود.(1)

 حرکت حسین خزاعی به طرف دزفول

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، خبر داد که با دو هواپیما از خرمآباد به دزفول میرود تا هماهنگی های لازم برای خلعسلاح عشایر، با سرتیپ فضل الله زاهدی به عمل آید. (ر.ک: ٢١ فروردین) وی افزود بیانیه «بندگان حضرت اشرف اعظم دامت عظمته» در بین طوایف مختلف پخش شده است و این کار همچنان ادامه دارد.(2)

 تقاضای بودجه برای نیرو های امنیه خط خرمآباد - دزفول

سرتیپ فضل الله زاهدی از وزارت جنگ خواست حقوق نیرو های محلی به کار گرفته شده در امنیه را بفرستد. وی نوشت که حقوق فروردین آنها از بودجه قشون پرداخت شد، اما لازم است «١٥٦٠ تومان برات تلگرافی صادر نمایند.»(3)

 کسب تکلیف برای چگونگی سلام عید فطر

متصدی لشکر غرب به وزارت جنگ خبر داد که حاکم کردستان از فرمانده نظامیان کردستان خواسته است برای سلام عید فطر با لباس رسمی در مقر حکومتی حاضر باشند. وی خواستار ابلاغی برای تعیین تکلیف سلام عید فطر شد.(4)

 نگرانی فرمانده تیپ شمال از مدارس روسی

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، در تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که روسها در نواحی مرزی مدرسه میسازند؛ و از آنجا که مدرسه بهترین وسیله تبلیغ است، شاگردان تربیت شده، همگی کمونیست از آب درخواهند آمد. وی افزود ساخت مدرسه توسط روسها باید مطابق برنامه وزارت معارف باشد.(5)

 ورود پوپ به ایران

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که «پروفسور پوپ متخصص در امور عتیقه و اشیاء قدیمی و کتب خطی و ذیقیمت وارد تهران شده است. در این خبر آمده است که وی از طرف دولت آمریکا مأمور است که تحقیقاتی درباره آثار باستانی ایران به عمل آورد. «در این دو سه روزه نیز موزه سلطنتی و موزه معارف و کتاب خانه را بازدید» کرده است.(6)

 تقاضای آزادی ضرغامالسلطنه

عباس خان امیرمخصوص که وارد تهران شده، با نگارش عریض های به رضا خان خواستار آزادی ضرغامالسلطنه کوران شد. او تأکید کرد که ضرغامالسلطنه از همراهان قشون است و به واسطه دشمنی سردار ناصر سنجابی با او فراری و بازداشت شده است. «استرحاماً استدعا مینمایم یک نفر بیتقصیر که طالب ریاست هم نباشد سزاوار نیست در پایان خدمت، پایمال دشمن شود.»(7)

 ناتوانی حاکم استرآباد در برابر امواج تبلیغاتی

موفقالدوله، حاکم استرآباد، در نام های به وزارت داخله، ضمن اشاره به این که ترکمنصحرا نظم و نسقی ندارد، رفت و آمد مأموران دولتی در آن سخت است، و حوزه نفوذ دولت در این ناحیه فقط وجود یک نایبالحکومه در گمیشتپه است، نوشت: «با این احوال به کدام مأمورین سرحدی دستورالعمل کامل بدهم و با چه قوه وسایل جلوگیری از تبلیغات [کمونیستی و استقلالخواهانه] بکنم؟» موفقالدوله تأکید کرد که اوضاع ترکمنصحرا هر چه زودتر باید سروسامان یابد.(8)

 تبریک وزارت امور خارجه ایران به ترکیه

مشارالملک، وزیر امور خارجه در نام های خطاب به «سفارت کبرای ترکیه در تهران» سرکوب شیخ سعید توسط قوای ترکیه را تبریک گفت و آن را خبری مسرتبخش خواند.(9)

 موقعیت سیمیتقو از زبان کارگزار ارومیه

کارگزار ارومیه با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه در توصیف موقعیت اسماعیلآقا نوشت که پس از بازگشت اجباری او به ترکیه اینک در الباق، چهار فرسخی خاک ایران، در یک خانه با دو اتاق، همراه خویشاوندانش زندگی میکند. بنابر این گزارش سیمیتقو اخیراً یکی از بستگان نزدیک خود را که اصرار فراوانی به بازگشت به ایران داشته، کشته است. «وضعیت معیشت او خیلی سخت [است و] از ایلات کرد خاک ترکیه و ایران ... آذوقه مشارالیه را تأمین» میکنند. کارگزار ارومیه میافزاید که مسئولان ترکیه دیگر عنایتی به او ندارند. گویا پس از آب شدن

ص: 58

برفها «خود را از این مذلت و پریشانی نجات داده و به وطن خود، ایران، مراجعت خواهد نمود.»(1)

 پایان مأموریت ازموند آوی

مأموریت ازموند آوی، مستشار سفارت انگلیس در تهران، به پایان رسید.(2)

 قرارداد با والی پشتکوه

در پی مذاکرات نماینده لشکر غرب با غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه قراردادی بین یاور عباس خان فخرایی و والی پشتکوه منعقد شد. در این قرارداد سه ماد های والی پشتکوه متعهد شد امیر حرب و اشرفالملک، پسرانش، را با ٢٠٠ نفر در هفتم اردیبهشت به مقابله طایفه بیرانوند فرستاده، آن را خلعسلاح کند. این قوا هنگام حرکت اردوی لشکر غرب میباید جناح چپ آن را محفوظ میداشت. همچنین والی پشتکوه متعهد گردید دهم اردیبهشت با قوای کافی منطقه پشتکوه را خلعسلاح کرده، از متمردین پاکسازی نماید. امیر جنگ قول داد که در آینده از ورود مخالفان دولت به منطقه پشتکوه جلوگیری نماید.(3)

(تصویر) امیرلشکر حسین خزاعی

 پنجشنبه

٣ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٣ آوریل ١٩٢٥

٢٩ رمضان ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس ساعت ٩:٣٠ بعد از ظهر به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. پس از تذکرات برخی نمایندگان درباره مسائل مبتلابه حوزه انتخابیه خود، درخواست وزارت مالیه برای افزایش حقوق کلنل مککرماک، از مستشاران آمریکایی، مورد بررسی قرار گرفت. از آنجا که مشاغل و مسئولیت های یادشده فراتر از تعهدات اولیه شده بود، پیشنهاد گردید از آذرماه ١٣٠٢ تا زمانی که متصدی مسئولیت های ذیربط است سالیانه ٢٥٠٠ دلار اضافه بر حقوق مصوب قبلی دریافت دارد. اکثریت نمایندگان رأی مثبت دادند.(4) در ادامه، موادی که به کنترات بلژیکیها در اداره گمرک، مثل پرداخت اجارهب های خانه برخی از آنها و اضافه پرداخت به تعدادی از ایشان افزوده شده بود، به تصویب رسید.(5)

 مذاکره درباره بازگشت احمدشاه

بنابر آنچه که محمدولیمیرزا فرمانفرما مینویسد، امروز رضا خان، محمدحسن میرزا ولیعهد، قوامالدوله و نصرتالدوله در سعدآباد با یکدیگر گفتوگو کردند. «موضوع مذاکره در اطراف مراجعت شاه بوده است و گویا به اتفاق این اعضاء تلگرافی به شاه مخابره شده و تأکید در حرکت را استدعا نمودهاند. بانی این فکر، مدرس است که سیاست خود را در مراجعت شاه قرار داده و از چندی این عقیده را با عزم راسخ تعقیب میدارند.»(6)

 تذکر رضا خان به اقدامات ضدمذهبی محمدحسین آیرم

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، از قول رضا خان نوشت که مدتی است درباره اقدامات شما نسبت به روحانیان منطقه و مسئله حجاب زنان مطالبی شنیده میشود. «سیاستی که اتخاذ شده ممکن است تولید مشکلات نماید... راپرت های مفصلی از عملیات خودتان نمیدهید و مواظب سیاست مرکز نیستید که بر وفق انعکاسات سیاست مرکز اقدام و همان رویه را تعقیب فرمایید.»(7)

محمدحسین آیرم در پاسخ، موضوع را نپذیرفت و آن را تبلیغات اقلیت مجلس شورای ملی دانست و مدعی شد رابطه او با روحانیان [موافق] فوقالعاده خوب است، اما «عدم رضایت بنده فقط از آخوند های مذبذب و منفعتجو است» که اجازه ندارند روی منبر هر آنچه میخواهند بگویند!(8)

 دستور اخراج پوخیتانف

وزارت جنگ به فرمانده تیپ شمال خبر داد که پوخیتانف به گیلان تبعید شده تا از آنجا به شوروی فرستاده شود. «در صورتی که مأمورین شوروی از عبور مشارالیه به خاک روس ممانعت نمودند، مراتب را فوراً اطلاع فرمایید.»(9) پوخیتانف دو روز پیش در تهران دستگیر شده بود. (ر.ک: ١ اردیبهشت)

ص: 59

 طلب ظهیرالاسلام از آستان قدس

در پی دستور وزارت جنگ به فرمانده لشکر شرق به ارسال پول از آستان قدس رضوی برای ظهیرالاسلام (ر.ک: ٢٩ فروردین) سرتیپ جانمحمد خان از قول تولیت آستان قدس پاسخ داد که ظهیرالاسلام مطالباتی از این آستان ندارد. «قدغن فرمایید معزیالیه اسناد و مدارک خود را توسط آن ارکان حرب محترم ارسال دارد که به موقع خود در وصول و ایصال آن اشکالی فراهم نشود.»(1)

 فعالیت تشکیلاتی سلیمانمیرزا

امیرلشکر جنوب خبر داد که اخیراً سلیمانمیرزا، نماینده مجلس، تلگرامی به فخرالاشراف در بهبهان فرستاده است. فخرالاشراف نیز متن تلگرام را محرمانه به فرمانده قوای بهبهان نشان داده است. تلگرام فرستاده شده چنین است: «مطابق ماده ٦ و ١٢ نظامنامه، قبل از ١٢ ثور (اردیبهشت)، مبعوث ناحیه ها [را] به مرکز معرفی فرمایند.» وقتی خبر را به رضا خان دادند، گفت: داخل این مسئله نشوند.(2)

 عزیمت فرمانده لشکر شرق به سیستان

سرتیپ جانمحمد خان خبر داد که برای رسیدگی به مدال های توزیع شده توسط انگلیس در سیستان و نیز تحرکات اخیر دوستمحمد خان، راهی آن منطقه است. وی افزود، خبر های رسیده میگوید که چهارصد تن از طایفه گمشادزهی به همراه دویست تن از اطرافیان دوستمحمد خان به پنجگور بلوچستان انگلیس حمله کرده که پنج تن از گمشادزهیها اسیر و پانزده نفر کشته شدهاند. گویا شش تن از نیرو های انگلیس نیز به هلاکت رسیدهاند. گمشادزهیها درصدد تجدید قوا هستند تا حمله خود را از سر گیرند.(3)

 اعزام جاسوسان لشکر شرق به ترکمن صحرا

فرمانده لشکر شرق اطلاع داد که برای آگاهی از شیوه های تبلیغ کمونیستها در ترکمن صحرا چند جاسوس به منطقه فرستاده، مشغول اقدام هستند. وی افزود، تبلیغ متقابل و نشان دادن «مراحم بندگان حضرت اشرف دامت عظمته» نیازمند پول است و «در بودجه برای این قبیل مخارجات محلی منظور نشده» است.(4)

 ضرورت استفاده از نگهبانان ایرانی برای هواپیما های ترانزیت

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به امیرلشکر جنوب با اشاره به هواپیما های عبوری کشور های دیگر از خاک ایران که در بندرعباس و جاسک به زمین مینشینند و بار دیگر به مسیر خود ادامه میدهند، نوشت که کنسولگری انگلیس از سربازان هندی برای محافظت هواپیما های یادشده استفاده میکند. «مقتضی است قدغن نمایید در آتیه چنانچه طیاره خارجی از خاک دولت علّیه ذهاب و ایاب نماید، در بنادر جنوبی مستحفظی که لازم باشد از نظامیان آن لشکر گماشته شود.»(5)محل فرود هواپیماها، شبهفرودگاه هایی بود که انگلیس تأسیس نموده بود.

 انعکاس خبر دستگیری شیخ خزعل در دیلیتلگراف

روزنامه دیلیتلگراف چاپ لندن در شماره امروز خود، با اشاره به دستگیری شیخ خزعل «دوست و متحد وفادار انگلستان» نوشت که این اقدام از جهت وجود لوله های نفت در منطقه حائز اهمیت است. انگلیس «همواره به شیخ نصیحت کرد با حکومت مرکزی تهران روش صلح و مسالمت در پیش گیرد و به صورتی که میدانیم اختلاف و نزاع(!) اخیر میان او و سردارسپه، نخستوزیر ایران، با اعمال نفوذ بریتانیا به بستن قراردادی خاتمه یافت.»(6)

 نامه یک شرکت آمریکایی برای گرفتن امتیاز نفت شمال

ا. ک. استیرنز، رئیس یک شرکت آمریکایی (The Benedum Parriott Allied Interests) با ارسال نام های به سفارت ایران در واشنگتن نوشت که این شرکت در حال تنظیم پیشنهادی برای اخذ امتیاز نفت شمال ایران است. در این نامه آمده است که شرکت یادشده توان گرفتن قرضه درخواستی ایران [را که از عمده شرایط عقد این امتیاز است] دارد. با این حال دولت شما باید با اعزام گروه زمینشناسی این شرکت به شمال ایران موافقت کند. استیرنز تأکید کرد «ما اطمینان میخواهیم که پیشنهاد ما بر علیه خودمان استعمال نگشته و در نتیجه به یک دسته دیگر فرصت داده نشود که به وسیله اشتراک و اجتماع و تزیید، مقداری بر شرایط ما امتیاز را تحصیل کنند.»(7)

 حمله به نماینده گمرک ایران در جزیره هنگام

اوایل صبح گروهی از اعراب جزیره هنگام، با حضور در خانه مدیر گمرک هنگام، او را مورد ضرب و شتم قرار دادند و قایق کوچکی را که به جرم حمل قاچاق توقیف شده بود، با خود بردند. افراد یاد شده تحت امر شیخ احمد، رئیس اعراب جزیره هنگام، هستند، و خود شیخ احمد نیز تحت حمایت انگلیس قرار دارد.

ص: 60

محمدعلی نیکبین، مفتش گمرک بندرعباس، با ارسال این خبر افزود که مدیر گمرک هنگام «فراش را نزد رئیس تلگراف[ خانه انگلیس] که از طرف قونسول [انگلیس] بندرعباس سمت وکالت هم دارد، جهت امداد فرستاده، رئیس تلگراف به فراش اظهار داشته که مدیر بگذارد قایق را ببرند، بعد در ساعت ٩ صبح به قونسول خانه بیاید و شکایت کند تا رسیدگی شود.» تلگراف خانه انگلیس در جزیره هنگام نیز متن تلگرام مدیر گمرک را به بندرعباس مخابره نکرد. نیکبین گفت: «اگر به زودی جلوگیری از این عنصر خائن [= شیخ احمد] نشود، حیات دو نفر اجزاء گمرک هنگام در معرض مخاطره، و علاوه، دست دولت هم از این جزیره، مثل بحرین کوتاه خواهد شد.»(1)

 به عهدهگیری مسئولیت ژنرال کنسولگری نروژ

سفارت انگلیس به وزارت امور خارجه ایران اطلاع داد با توجه به درگذشت مستر ماتیوس، ژنرال کنسول دولت نروژ، امور آن ژنرال کنسولگری موقتاً به عهده سفارت انگلیس خواهد بود.(2)

(تصویر) سلیمانمیرزا اسکندری

 جمعه

٤ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٤ آوریل ١٩٢٥

٣٠ رمضان ١٣٤٣

 اقدامات مخابراتی روسها در مناطق اشغالی

به گزارش فرمانده قوای مشکین، نظامیان شوروی پس از حضور در مناطق مرزی و اشغال پاسگاه بهرامتپه، اینک مشغول کشیدن سیم تلفن زیرزمینی هستند. در این گزارش آمده است یک هزاروسیصد تن از نظامیان روس در مناطق مرزی حاضر و بقیه بازگشتهاند. شمار اولیه نیرو های آنها سه هزار تن تخمین زده شده بود. عبد الله طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال این خبر به رضا خان، افزود که برای کسب اطلاعات دقیقتر جاسوسی به منطقه اعزام شده است.(3)

 تقاضا برای گرفتن همه ارگ کریم خانی

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، از وزارت جنگ خواست به علت کمبود جا، همه عمارت ارگ کریم خانی در اختیار قشون قرار گیرد.(4)

 نگرانی مردم از رئیس تلگراف خانه ولایات ثلاث

حکمران ولایات ثلاث (ملایر، تویسرکان، نهاوند) با ارسال تلگرامی به رضا خان گزارش داد که میرزامحمود خان بهرامی که اخیراً به ریاست تلگراف خانه ولایات ثلاث منصوب شده و موجی از نگرانی را میان مردم، تجار و اصناف منطقه برانگیخته است. آنان با مراجعه به اداره حکومتی میگویند میرزامحمود خان بهرامی در مسئولیت پیشین خود به انداز های بدرفتاری کرد که منجر به تعطیلی مغازه ها و شکایات فراوان شد. اهالی خواستار تغییر او هستند.(5)

 اعتراض به عملکرد فرمانده تیپ شمال نسبت به خانواده سردار مقتدر

رضا خان، پس از دیدن آخرین تلگرامی که همسر و دختران سردار مقتدر خطاب به او فرستادند، گفت که این مسئله [تعرض نظامیان تیپ شمال به خانواده سردار مقتدر] صورت معما پیدا کرده و نمیدانم چرا متعرض آنها میشوند و یا از حرکت سلیمانپاشا خان به تهران مانع میگردند. وی دستور داد تحقیق شود تا دستور بعدی را بدهد. در تلگرام یادشده خانواده سردار مقتدر نوشته بودند که هشت ماه است که از طرف سلطان اسماعیل خان دچار فشار و صدمه هستند.(6)

 گزارشی از دیدار سفیرکبیر با وزیر امور خارجه شوروی

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در شوروی، با ارسال گزارش کوتاهی از ملاقات خود با وزیر امور خارجه شوروی نوشت که وزیر مربوطه میگفت که گویا دولت ایران از شرط گرفتن وام [١٠ میلیون دلاری] در اعطای امتیاز نفت شمال گذشته و به همین دلیل کمپانی سینکلر حاضر به امضاء امتیازنامه نفت شمال شده

ص: 61

است. وزیر امور خارجه شوروی میافزاید که سینکلر و کمپانی استاندارد اویل با کمپانی ایندیانا استاندارد اویل شریک هستند. مشاورالممالک در گزارش خود، اظهارات وزیر امور خارجه شوروی را این طور تحلیل کرد که همسایه شمالی نگران نفوذ انگلیس در شمال ایران است.(1)

 روزنامه ایزوستیا و نفت شمال

روزنامه ایزوستیا در شماره امروز خود مطلب بلندی تحت عنوان «مبارزه در اطراف نفت در مشرق» به چاپ رساند که باید آن را مواضع بیپرده وزیر امور خارجه شوروی در دیدارش با مشاورالممالک (خبر بالا) دانست. در این مقاله با اشاره به تاریخ حضور شرکت نفت ایران و انگلیس در ایران و نیز اقداماتی که برای اعطای امتیاز نفت شمال انجام گرفته، گفته شده که شرکت نفتی سینکلر با شرکت ایندیانا استاندارد اویل متحد شده، با اعزام نماینده خود به ایران خواستار اخذ امتیاز نفت شمال است. ایزوستیا که حضور اتحادیه نفتی یادشده را برابر با حضور سیاسی انگلیس در شمال ایران میدانست، نوشت که «واضح است که هرگونه امتیاز نفتی در شمال ایران که تحت نفوذ فصل ١٣ [معاهده ١٩٢١](2) ... باشد، بدون رضایت دولت شوروی، جسم بیروحی خواهد بود.»(3)

 شنبه

٥ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٥ آوریل ١٩٢٥

١ شوال ١٣٤٣

 مراسم سلام در کاخ گلستان

به مناسبت عید فطر، مراسم سلام در حضور محمدحسن میرزا ولیعهد در کاخ گلستان برپا شد. همچنین پیش از ظهر امروز سفرای دول ترکیه و افغانستان برای تبریک عید فطر به کاخ گلستان آمدند و عید را به ولیعهد تبریک گفتند.(4)

 شیخ خزعل در راه تهران

سرتیپ فضل الله زاهدی با ارسال تلگرامی «خیلی فوری» به رضا خان خبر داد که شیخ خزعل، همراه دو پسرش، سردار اجل و نصرتالملک، از راه خرمآباد راهی تهران هستند. وی افزود سرهنگ مجد لشکر را به مسئولیت نظامیانی که شیخ را همراهی میکنند، گمارده است. سرتیپ زاهدی خواستار حضور هفت خودرو در رنگرزان همدان شد تا پس از رسیدن شیخ و همراهان به آن نقطه، توسط خودروها به تهران بیایند.(5)

 موقعیت مستشاران آمریکایی از زبان بونزوم

بونزوم، وزیرمختار فرانسه در تهران، در گزارشی به پاریس وضعیت مستشاران آمریکایی در ایران را چنین توصیف کرد: «از ده مشاور امور مالی آمریکایی مأمور در ایران شش تن در ماه اکتبر تهران را ترک میگویند؛ سه نفر از آنها به علت تمام شدن دوران مأموریت و سه نفر دیگر به سبب نخواستن اقامت در ایران و تمدید قرارداد. دکتر میلسپو موارد را طی نام های به آگاهی رئیس دولت رساند و ضمناً پیشنهاد کرد نه تنها به جای مستشاران عازم جانشینانی برگزیند بلکه بر تعداد آنها نیز بیفزاید. قرارداد هفت تن مشاور مالی، که به این ترتیب پیشنهاد میکند، برای مدت پنج سال تنظیم خواهد شد که جدا از مقرری به هزینه دولت نیز به آنان مسکن داده میشود. این مقرریها با ارتباط به برابری دلار و قران که اینک زیر فشار است برقرار میگردد.»(6)

 بیماری ناشناخته در اطراف بیرجند

وزارت داخله امروز باخبر شد که در بیستوپنج فرسخی بیرجند بیماری ناشناخت های پدید آمده که در سه روز مبتلایان را میکشد. «طبیب بلدیه و طبیب نظامی برای معاینه اعزام شدهاند.»(7)

 ورود تعدادی تانک به اصفهان

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به وزارت جنگ خبر داد که «تانکها امروز به اصفهان وارد [شدند] برای مرمت های ضروری چند روزی متوقف و بعد به طهران حرکت مینمایند.»(8)

 تکذیبیه سفارت ایران در واشنگتن

در پی سخنرانی کرنفلد، وزیرمختار سابق آمریکا، در معبد یهودیان کلمبوس در ایالت ا هایو (ر.ک: ١٨ فروردین)، مهذبالدوله،

ص: 62

شارژدافر ایران در واشنگتن، با ارسال نام های به روزنامه دِ اُ هایو استیت ژورنال، که اظهارات کرنفلد را چاپ کرده بود، مطالب یاد شده را تکذیب کرد.(1) متن تکذیبیه در پاورقی آمده است.

 توصیه مهذبالدوله راجع به پیشنهاد آمریکا

در پی قتل ایمبری، نایب کنسول آمریکا، در سال گذشته، دولت آمریکا در اقدامی تبلیغاتی گفت که هزینه حمل جنازه ایمبری از ایران به آمریکا، معادل یکصدوده هزار دلار را به تحصیل دانشجویان ایرانی در آمریکا اختصاص خواهد داد. این تصمیم توسط مراجع دولت یادشده تصویب گردید. مهذبالدوله، شارژدافر ایران در واشنگتن، که تشخیص داده بود این تصمیم آمریکا خالی از منویات سیاسی و مذهبی نیست نوشته بود که قراین نشان میدهد که دولت آمریکا تصمیم یادشده را فقط برای محصلین مدارس میسیونر های آمریکایی در تهران در نظر گرفته است. وی به وزارت امور خارجه پیشنهاد کرد زیر بار این موضوع نرود، مگر مدیریت آن در ایران به عهده وزارت معارف باشد و در آمریکا به عهده کمیسیونی پنج نفره مرکب از نماینده سیاسی ایران، دو عضو آمریکایی، دو عضو ایرانی Persia Society (مجمع ایرانی) آن هم تحت ریاست وزیرمختار ایران. در این صورت «بیشتر متناسب با حیثیات و شرافت ملی ایران» است، و گر نه «مضار و معایب این امر برای مملکت و شرافت ملی ایران و اثرات آن در آتیه مسلماً بیش از استفاده خواهد بود که چهار پنج نفر محصل از این راه ممکن است بنمایند.»(2)

 پروفسور پوپ در راه قم

پروفسور پوپ که به تازگی وارد تهران شده، برای دیدن فرشی متعلق به زمان شاهعباس همراه «آقای [علیاصغر] حکمت، رئیس تفتیش وزارت معارف، به قم عزیمت» کرد.(3)

 تکذیب فرمانده تیپ شمال

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال خبر بیسیم مسکو را تکذیب کرد. او در تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که بیسیم مسکو در خبر امروز خود نوشت که هنگام بازگشت شومیاتسکی به شوروی، وقتی وزیرمختار سابق وارد رشت شد «نمایندگان و مأمورین ایران در تحت ریاست سرتیپ محمدحسین خان [بر او] وارد شدند. نظر به این که بیاساس و برای افتخار خود یک چنین انتشارات کذبی داده است، راپرتاً تکذیب مینماید.»(4)

(تصویر) آرتور اپهام پوپ

ص: 63

 یکشنبه

٦ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٦ آوریل ١٩٢٥

٢ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. پس از تذکرات سه تن از نمایندگان، پیشنهاد کمیسیون بودجه راجع به افزایش حقوق مسیو پرنی، کارشناس وزارت عدلیه، و نیز اختصاص مبلغ ١٢ هزار فرانک سالیانه مادامالعمر به عنوان مستمری مطرح گردید؛ سپس انتخاب کمیسیونها برگزار شد.(1)

 دستور رضا خان به خلعسلاح طوایف بختیاری و قشقایی

رضا خان با ارسال تلگرامی به امیرلشکر جنوب، با اشاره به دستگیری شیخ خزعل و موفقیت بزرگی که با این اقدام نصیب قشون شده گفت که تمرکز نیرو های نظامی در آن حدود ضرورت ندارد و برای خاتمه دادن به ملوکالطوایفی و تمرکز قدرت در دست دولت «لازم است آخرین طوایف و ایلات مسلح که در حدود جنوب و غرب سکنی دارند خلعسلاح گردیده و یکباره به این وضعیات ناگوار خاتمه داده شود. برای این مقصود دستور خلعسلاح کامل الوار به لشکر غرب صادر، و مأموریت جمعآوری اسلحه ایلات بختیاری و قشقایی و سایر طوایف نیز به عهده آن لشکر محول میگردد.» رضا خان یادآور شد که به سردارظفر هم راجع به خلعسلاح بختیاری تلگرامی فرستاده شده است.(2)

 نامه وزیر امور خارجه به کارگزاری اصفهان

مشارالملک، وزیر امور خارجه، با تنظیم نام های خطاب به کارگزاری اصفهان با اشاره به اعتراض روحانیان آن شهر نسبت به تبلیغات تبشیری «مدرسه کالج» نوشت که اگر این نوع تبلیغات صحت دارد لازم است مدارک آن را به کنسولگری انگلیس در اصفهان ارائه کنید تا جلوگیری کنند و آن مدارک به وزارت امور خارجه هم ارسال شود تا به سفارت انگلیس تأکید نماید که از این تبلیغات جلوگیری نمایند. «اگر غیر از این است خودتان خدمت آقایان [روحانیان] رسیده و صورت قضیه را به طور پختگی و رعایت اطراف حالی نمایید که مشخص مستحضر باشند. در هر حال با کمک آقایان باید طوری کرد که این انتشارات بالاخره اسباب غائله و زحمت فراهم نکند.»(3)

 تمایل آلمان به گسترش روابط بازرگانی

سفارت ایران در برلن خبر میدهد که بسیاری از کار خانه ها و تجار آلمانی با مراجعه به این سفارت خانه خواستار برقراری روابط تجاری با ایران هستند. آنها میپرسند که چه نوع کالا هایی میتوان به ایران صادر کرد و چه اقلامی از آنجا وارد نمود. حتی «کار خانه هایی هستند که حاضرند ماشین های فلاحتی و صنعتی با شرایط خیلی مساعد به ایران بفرستند، ولی چون به ترتیبات و وسایل تجارت و معاملات در ایران آشنا نیستند ناچار از شروع به اقدام خودداری مینمایند.» وزارت امور خارجه با ارسال یادداشتی به وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه، تقاضا کرد اطلاعات لازم از موارد یاد شده در اختیار قرار گیرد تا به اطلاع سفارت ایران در برلن و یا دیگر سفارت خانه ها برسد.(4)

 احتمال بازگشت قوامالسلطنه به ایران

قوامالسلطنه، رئیسالوزرای اسبق ایران، که با زمینهسازی هایی از ایران تبعید شده بود، درصدد بازگشت است. به گزارش فرمانده لشکر شرق، همسر قوامالسلطنه اخیراً از «سبزواری (تاجر)» دو هزار لیره قرض برای مراقبت شوهرش خواسته که به اروپا حواله کند. و اینک سبزواری «کسب تکلیف نموده که بندگان حضرت اشرف مایل به ارسال این وجه میباشند یا خیر.»(5)

 تغییر رفتار روسها

فرمانده نیرو های مشکین به اطلاع فرمانده قوای آذربایجان رساند که رفتار نیرو های نظامی شوروی در مرز سه روز است که خوب شده است.(6)

 عدم موفقیت شوروی در تأسیس مدرسه

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، خبر داد که روسها مدتها است که درصدد تأسیس مدرس های در بندرجز هستند، اما کارگزار بندرجز از پیشرفت مقصود آنها جلوگیری میکند و در این کار از حاکم نظامی نیز کمک گرفته است. وی افزود به مأموران روسی گفته شده که بدون داشتن حکم رسمی از وزارت معارف امکان تأسیس مدرسه وجود ندارد.(7)

 ماجرای دکتر تراس گرجستانی

دکتر تراس، اهل گرجستان، حدود ده سال است که در آستارا طبابت میکند. خوشرفتاری او با مردم و اعتمادی که اهالی به طبابت او پیدا کرده بودند، موجب کسادی کار دکتر ارسطو خان گردید و همین موضوع موجب شد که نداشتن تصدیق طبابت دکتر تراس دستآویزی برای شکایت دکتر ارسطو خان شود. وزارت جنگ امروز با ارسال نام های به وزارت معارف و اوقاف خواست که تکلیف طبابت دکتر تراس را معلوم و اعلام دارد.(8)

 حاکم نظامی برای دزفول

امیرلشکر حسین خزاعی، فرمانده قوای غرب، اطلاع داد که امروز از دزفول به خرمآباد بازگشته است. قرار بود در منطقه کیالان نشستی میان او و سرتیپ فضل الله زاهدی برای هماهنگی نظامی جهت

خلع سلاح طوایف منطقه انجام شود. خزاعی یادآور شد که با حرکت نایب سرهنگ مجد لشکر به همراه شیخ خزعل، نظامیان منطقه بدون فرمانده مانده و دزفول هم حاکم ندارد. «ناچار بایستی نایب سرهنگ عباسقلی خان را سریعاً اعزام دارد.» وی خواستار صدور حکم سرهنگ یاد شده از طرف وزارت جنگ شد.(9)

 پایگاه نظامی انگلیس در جاسک

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ و از قول کارگزاری بنادر خلیجفارس نوشت که انگلیس پس از تعطیلی سرباز خانه خود در نایبند و تخریب ساختمان آن، مصالح آن را به جاسک منتقل میکند تا ساختمان جدیدی در آنجا بنا کند. بندر جاسک «مرکز نظامیان [و] مستحفظین قونسول خانه ها» خواهد شد. وزارت خارجه پرسید آیا وزارت جنگ از چنین اقدامی اطلاع دارد؟(10)

ص: 64

 دردسر های مسافرت قاچاق

به گزارش کارگزاری اردبیل، برخی از اهالی روستا های اردبیل بدون ویزای کنسولگری دولت شوروی، قاچاق به روسیه میروند و دچار گرفتاری های عدیده میشوند. برخی هنگام عبور از مرز به قتل میرسند، برخی اموالشان به غارت میرود، برخی عائلهشان به دست مأمورن روس میافتد. کارگزار اردبیل پیشنهاد کرد فرمانده نظامیان اردبیل، به مأموران پاسگاه های مرزی دستور دهد از این تردد های غیرقانونی جلوگیری کنند.(1)

 کنسول انگلیس و آبادانی بندرعباس

وزارت مالیه به اطلاع وزارت امور خارجه رسانده بود که کنسول انگلیس در بندرعباس با جمعآوری مبلغی از بازرگانان و دیگران درصدد اصلاح امور بلدی این بندر است. این مبلغ در بانک شاهنشاهی آنجا سپردهگذاری شده بود. کارگزاری بندرعباس که مأمور شد از جزئیات این خبر سر درآورد امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که ژنرال کنسول انگلیس به شارجه و دبی رفته و چند روز دیگر بازمیگردد؛ مالیه بوشهر هم درصدد ارائه پاسخ است. مقرر شده بود وجه مزبور از کنسول اخذ و به حساب مالیه بندرعباس واریز شود.(2)

 دوشنبه

٧ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٧ آوریل ١٩٢٥

٣ شوال ١٣٤٣

 دیدار آیت الله مدرس و رضا خان

پیش از ظهر امروز، سلیمان بهبودی، آیت الله مدرس را به سعدآباد برد.(3) قرار بود وی و رضا خان با یکدیگر دیدار و گفتوگو کنند.

 تذکر وزارت جنگ به فرمانده لشکر شرق

وزارت جنگ با فرستادن تلگرامی به فرمانده لشکر شرق خاطرنشان کرد که اطلاعات رسیده به «بندگان حضرت اشرف دامت عظمته» حاکی است اقداماتی از طرف آن فرماندهی میشود که مردم خراسان ضمن شکایت از والی، خواهان استقرار حکومت نظامی شوند. «در این موقع، بندگان حضرت اشرف مخالف با این نظریه هستند.»(4) (ر.ک: ١٠ اردیبهشت) اختلافات فرمانده لشکر شرق با والی خراسان تا جایگزین شدن یک نظامی به جای والی ادامه یافت.

 لشکر بیتوپ

فرمانده لشکر شرق به اطلاع رضا خان رساند که این لشکر فاقد توپ است. دو عراده توپ شنیدر به دلیل بیمبالاتی معیوب و از رده خارج شده، و دو توپ انگلیسی کوهستانی که مهمات کافی دارد در درگیری های سال گذشته به دست ترکمنها افتاد و برخی قطعات آن نیست شد. سرتیپ جانمحمد خان ضمن اعلام این موضوع، تقاضای هشت هزار تومان پول برای خرید اسب و خامود کرد.(5)

 دیدگاه فرمانده لشکر شمال غرب نسبت به نهر حسن خانلو

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، به وزارت جنگ نوشت که ابراز نیاز هیأت دفع ملخ روسی به نهر حسن خانلو محل تردید است. «به عقیده بنده روسها به این عناوین تقاضایی مینمایند که بعدها از رود خانه مزبور چندین رشته منشعب نموده و بالمآل شاید به این عنوان در آتیه تحت کنترل خودشان... باقی بگذارند.» وزارت امور خارجه منتظر آگاهی از دیدگاه وزارت جنگ درباره درخواست هیأت دفع ملخ شوروی برای استفاده از رود حسن خانلو بود. فرمانده قوای آذربایجان پیشنهاد کرد فعلاً موضوع به وزارت امور خارجه منعکس نشود تا تحقیقات خود را از وضعیت رود خانه حسن خانلو کامل کنم.(6)

 بازاریابی یک آلمانی در تبریز

پاول پاسارکه، تبعه دولت آلمان، با توزیع جزو های در تبریز «اظهار میدارد که از طرف چندین کار خانه آلمان وکالت خرید و فروش مالالتجاره را در ایران» دارد. وی میگوید که بانک شاهنشاهی اعتبارات لازم را در اختیار او قرار میدهد. پاول پاسارکه بیست کار خانه و محصولات آنها را در جزو های کوچک تشریح کرده است.(7)

ص: 65

 منتفی شدن تأسیس جمعیت خیریه نسوان ارامنه

بنابر خبر شعبه اطلاعات دایره تأمینات نظمیه آذربایجان جمعیت خیریه نسوان ارامنه، که درصدد تأسیس کافه و خیاط خانه بود،(1) از اقدام خود منصرف شده، گویا میخواهد به جای آن جمعیت یک بنگاه اقتصادی وابسته به شوروی ایجاد نماید.(2)

 ادامه نگرانی های محمود آیرم از گسترش نفوذ روحانیان

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، بار دیگر نگرانی خود را از گسترش نفوذ روحانیان اصفهان در نبود خود، به اطلاع رضا خان رساند. وی معتقد بود پس از انتقال مرکزیت لشکر جنوب از اصفهان به شیراز، علمای اصفهان برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود موفقیت هایی به دست آوردهاند. محمود آیرم نوشت که با این روند، روحانیان انتخابات آینده را خواهند برد؛ چرا که مهره های قشون از جمله محمدکریم خان سالار اقبال، جلاءالسلطنه، و جهاد اکبر را یا برکنار کرده و یا بدنام نمودهاند! وی پیشنهاد کرد هنگام انتخابات باید یک نظامی صاحب منصب به حکومت اصفهان منصوب شود تا بتواند منویات قشون را پیش ببرد.(3)

 مناسبات جدید شجاعالملک

کنسولگری ایران در هرات مینویسد که ملکمحمدحیات خان، تبعه انگلیس، در تایباد تجارت خانه باز کرده و توسط محمدامین خان افغان که خود را تبعه ایران معرفی میکند با شجاعالملک مربوط شده است. در این گزارش آمده است که محمدامین خان با اشرار منطقه مرتبط است. «شجاعالملک و پسرش، منتصرالملک، به واسطه این که از وجود نظامیان و نفوذ آنها کاسته شده با او مساعدت کامل دارند.»(4)

 سانسور مکاتبات سفارت ترکیه توسط تیپ شمال

وزارت امور خارجه با ارسال نامه سفارت ترکیه در تهران به وزارت جنگ نوشت که این سفارت به توقیف و بازبینی نامه خود توسط تیپ شمال معترض است. این نامه را پسر محییالدین پاشا، پسر سفیرکبیر ترکیه، از رشت به تهران فرستاده بود.(5)

 ورود کاوشگران فرانسوی به تهران

کاوشگران فرانسوی آثار باستانی در شوش، که چندی است مشغول حفاری و کشف اشیاء قدیمی هستند، وارد تهران شدند. روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که اینان با خود تعدادی از آثار مکشوفه شوش را به عنوان تحفه و هدیه آوردهاند که به موزه معارف بدهند.(6)

ص: 66

 سهشنبه

٨ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٨ آوریل ١٩٢٥

٤ شوال ١٣٤٣

 ضیافت سیاسی در سعدآباد

رضا خان به عنوان آنچه که «اصلاح روابط» خوانده شد، میزبان گروهی از رجال در خانه ییلاقیاش در سعدآباد بود. محمدحسن میرزا ولیعهد، آیت الله مدرس، فرمانفرما، نصرتالدوله، نصرتالسلطنه و عضدالسلطان میهمانان او بودند.(1) روزنامه ایران [شاید به اشتباه] روز این میهمانی را دوشنبه هفتم اردیبهشت یاد کرد، اما از جزئیات آن چیزی ننوشت.(2)

 ضرورت شادمانی مردم خوزستان

رضا خان دستور داد با تنظیم متنی خطاب به حاکم نظامی خوزستان پرسیده شود که چرا مردم پس از دستگیری شیخ خزعل از خود احساساتی بروز ندادند و شادمانی نکردند. «مثل آن است که یا مردم موضوع را نفهمیدهاند و یا از شدت بیحسی، رمق آنها به کلی سلب شده» است. وی توصیه کرد خوب است از طرف مردم خوزستان اظهار خوشوقتی شود و شادمانی آنها منتشر گردد. رضا خان تأکید کرد باید طوری نمایانده شود که دستگیری شیخ و آزادی خوزستان[!] حادثه مهمی بوده است و نباید از کنار آن بدین صورت گذشت.(3)

 کسب تکلیف برای روز کارگر

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ مستقل شمال، با فرستادن تلگرامی به وزارت جنگ خبر داد که روز اول ماه می، جمعه پیش رو،٤ روز عید کارگران دنیا است و روسها معمولاً در خارج شهر جشن برپا کرده و از عد های هم دعوت مینمایند و بدیهی است در یک چنین موقعی «همه گونه نطق های پروپاگاند و انقلابی مینمایند.» وی پرسید آیا با وجود حکومت نظامی در گیلان، اجازه برپایی این جشن به روسها داده شود یا خیر؟(4)

 نامه شدیداللحن رضا خان به فرمانده تیپ شمال

رضا خان در پاسخ به نامة فرمانده تیپ شمال که موضوع آن به درستی روشن نیست، جواب شدیداللحنی داد و نسبت به اقدامات خودسرانه سرتیپ محمدحسین آیرم در گیلان اعتراض کرد. احتمال دارد موضوع نامه مربوط به همان خیابانکشی و اعتراضات مردم نسبت به اجحافات فرمانده تیپ شمال، یا رویارویی او با روحانیان منطقه بوده باشد. متن نامه چنین است: «صحیح است که من به شما دستوری داده بودم که عاقلانه به موقع اجرا بگذارید ولی آن دستور به این ترتیب نبود که شما... امر مرا به افتضاح منجر نموده و موجبات زحمت و دردسر کامل برای من فراهم، و اصل موضوع را هم دچار اعتراض شدید [مردم] قرار بدهید به قسمی که بعضی از آنها به اطراف ... فرار و شکایت بعضی دیگر هم از مجلس توسط اشخاص ... به من برسد. برای این که فعلاً زیاده بر این تولید دردسری برای من نشده باشد خوب است از تضییقات وارده فوراً جلوگیری نمایید که به این شکایات عجالتاً خاتمه قطعی داده شود.»(5)

 درخواست از وزارت فواید عامه

وزارت جنگ با ارسال نام های محرمانه و فوری به وزارت فواید عامه و تجارت و فلاحت نوشت که قرار است کمیسیونی در وزارت جنگ با شرکت نماینده آن وزارت خانه و نماینده وزارت امور خارجه برای جلوگیری از توسعه بنگاه های اقتصادی شوروی در آذربایجان تشکیل گردد. وزارت جنگ خواست، اویسی، نماینده وزارت فواید روز پنجشنبه، ساعت سه و نیم بعد از ظهر در ساختمان ارکان حرب کل قشون حاضر باشد.(6)

 تعیین حاکم نظامی برای شوشتر و دزفول

وزارت جنگ با فرستادن تلگرامی به حاکم نظامی خوزستان با اشاره به این که نایب سرهنگ مجد لشکر همراه شیخ خزعل راهی تهران شده است، خواست «برای ترتیب امورات شوشتر، حاکم نظامی آنجا تعیین» شود.(7) نایب سرهنگ مجد لشکر حاکم نظامی شوشتر و دزفول بوده است. (ر.ک: ٦ اردیبهشت)

 سفارش دو مجسمه رضا خان

سرتیپ فضل الله زاهدی به وزارت جنگ خبر داد که دو «مجسمه بندگان حضرت اشرف» که مقدمات ساخت آن در ایتالیا و هندوستان فراهم شده، قرار است پس از آماده شدن، یکی در محمره (خرمشهر) رو به روی جسر تازه تأسیس، و دیگری در ناصری در میدان سپه نصب شوند. هماینک چهارده هزار روپیه و ٦٠٠ لیره عثمانی نیز برای هزینه های این دو مجسمه در بانک ذخیره شده است.(8)

 تجدیدنظر در تحرک نیرو های نظامی

رضا خان که به امیرلشکر شمال غرب دستور داده بود در برابر تهاجم نظامی روسها در مرز بیلهسوار و تصرف پاسگاه بهرامتپه نمایش نظامی از خود نشان دهد (ر.ک: ٢ اردیبهشت) امروز تذکر داد که «این اردوکشیها را به عنوان و طریق مانور مجرا دارید؛ به علاوه خیلی نزدیک سرحد هم تمرکز نیابید.»(9) رضا خان در کنار این تجدیدنظر، دستور دیگری نیز به عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، داد؛ و آن مجازات صاحب منصب مرزی بود؛ کسی که روسها مجبورش کردند دستخط بدهد و شرایط نظامیان شوروی را بپذیرد.(10)صاحب منصب یادشده، نایب سرهنگ حسین خان بود. (ر.ک: ٢٤ فروردین)

 تمایل بازگشت شیبانی به ایران

سرتیپ حبیب الله شیبانی، سرپرست دانشجویان نظامی اعزامی به فرانسه و نیز مأمور خرید تسلیحات نظامی از اروپا، خبر داد که مایل است به ایران بازگردد. پیش از این سرتیپ امان اللهمیرزا، رئیس ارکان حرب کل قشون، از وی پرسیده بود که با پایان یافتن دوره تحصیلی محصلین مایل به بازگشت هست یا نه.(11)(ر.ک: ٢٧ فروردین)

 دزدی از اعتماد دربار در مجلس ختم محمدعلیمیرزا

وزارت داخله به هیأت وزرا اطلاع داد که در مجلس ختم محمدعلیمیرزا که در مسجد سلطانی برگزار شده بود، یکهزاروسیصد تومان از جیب اعتماد دربار دزدیدهاند. تأمینات نظمیه پیگیر ماجرا است که هنوز به نتیج های نرسیده است. وزارت داخله پیشنهاد کرد که این مبلغ به واسطه زحماتی که اعتماد دربار در برپایی مراسم متحمل شده از محل اعتبار ماهیانه دولت به عنوان خسارت به یاد شده پرداخت شود.(12)

ص: 67

 ورود عونالسلطنه به مشهد

عونالسلطنه که هشت ماه پیش به عنوان حاکم قوچان منصوب شده بود، وارد مشهد شد. فرمانده لشکر شرق با ارسال این خبر به رضا خان افزود که موقعیت مهم قوچان ایجاب میکند که آن شهر با حاکم نظامی اداره شود؛ چرا که با بجنورد که در معرض تهاجمات ترکمنهاست، هممرز است؛ روسها در قوچان میان طوایف زعفرانلو و شادلو مشغول تحریک هستند؛ قوچان خوانین متعددی دارد که هر کدام ذینفوذ و صاحب قدرت هستند؛ با این خوانین به طوری رفتار شده که هر یک امیدوارند به حکومت قوچان برسند؛ و اگر اینک حکومت نظامی لغو و عونالسلطنه حاکم شود، خوانین از فرماندهی لشکر شرق مأیوس خواهند شد.(1)

 اطلاعات رسیده درباره ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، به رضا خان خبر داد که اطلاعات موثق رسیده حاکی است که بخشی از ترکمن های یموت با خان خیوه متحد شدهاند و خیال غارتگری دارند. دیگر این که روسها چهارصد قبضه تفنگ و مقداری فشنگ به ترکمن های یموت دادهاند؛ و نیز سران یموت با دو رئیس طایفه ترکمن های روس هم قسم شدهاند که اگر نیرو های دولتی وارد ترکمن صحرا شدند، از ترکمن های روس کمک دریافت کنند.(2) منابع انگلیسی نیز ضمن یادآوری این نکته که شورای عالی نظامی در این روزها مشغول اتخاذ تصمیمی درباره ترکمنهاست افزود که روسها یکصد هزار تومان میان ترکمن های یموت به عنوان پیشخرید پنبه توزیع کردهاند. همین منبع از قول مأمور کنسولی بریتانیا در استرآباد مینویسد که مدتی است روسها در حال تحریک ترکمنها هستند و توانستهاند برخی از آنان را وادارند عریض های ممهور به شمار زیادی مهر جعلی خطاب به روسها بفرستند و بخواهند که ترکمنصحرا را تصرف کنند.(3)

 صدور حکم اعدام شیخ سعید و یارانش

حکم اعدام شیخ سعید و چهل تن از یاران او که به تازگی توسط نیرو های ترکیه دستگیر شده بودند، صادر شد. شیخ سعید و یارانش در منطقه کردستان علیه دولت ترکیه دست به شورش زده بودند. «همچنین دستور تعطیلی تمام تکایای دینی در شرق ترکیه صادر شد.»(4)

 نصب تلگراف بیسیم قشون در کرمانشاه

عملیات نصب تلگراف بیسیم قشون در کرمانشاه آغاز شد.(5)

 تشکیل ناقص مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمنالملک منعقد شد و صورت جلسه نشست پیشین قرائت گردید، اما چون شمار نمایندگان برای رأیگیری کافی نبود، جلسه ختم و به روز پنجشنبه موکول شد.(6)

 بازسازی مدارس تحت نظارت میسیون آمریکایی

هوکوا مولر، رئیس هیأت تبشیری آمریکاییها در ارومیه، به اداره معارف این شهر خبر داد که مأمور است تمام مدارسی را که پیش از جنگ بینالملل توسط میسیون مذهبی آمریکا اداره میشدند و اینک تعطیل شدهاند، بار دیگر راهاندازی نماید.(7)

ص: 68

 چهارشنبه

٩ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٩ آوریل ١٩٢٥

٥ شوال ١٣٤٣

 ابلاغ دستگیری شیخ خزعل به نمایندگی های سیاسی ایران

کابینه ریاست وزراء در ابلاغی های فوری از قول رضا خان، ریاست وزراء، خطاب به وزارت امور خارجه نوشت که «قضیه دستگیری شیخ خزعل و سرداراجل و اعزام آنها را به طهران به مأمورین آن وزارت جلیله ابلاغ فرمایند.»(1)

 گزارشی از سلاح های جمعآوری شده در خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، اطلاع داد که تاکنون ١١ هزار «اسلحه سربی و فلزی» جمعآوری شده، ١٣٠٠ قبضه در فلاحیه و ٣٠٠ قبضه در هندیجان هم موجود است که در حال انتقال میباشد. در این بین نزدیک به دو هزار قبضه را نیز سردارشرف جمعآوری کرده که با شتر قرار است به ناصری منتقل کند. اقدام یاد شده همچنان دارد.(2)

 رسیدن اعضای کمیسیون سرحدی به بیلهسوار

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، خبر داد که سرهنگ متینالملک، نایب سرهنگ ضیاءالدوله، و نایب یک حسین خان اسلامبولی، اعضای کمیسیون سرحدی، وارد بیلهسوار شدهاند، اما کارگزار آذربایجان فعلاً به مشکین رسیده و با این که دستوری از وزارت امور خارجه به او نرسیده، درصدد ملحق شدن به دیگر اعضا است.(3)

 سفرای جدید ایران در ایتالیا و آمریکا

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که انتظامالملک، معاون سابق وزارت امور خارجه، به عنوان وزیرمختار ایران در ایتالیا انتخاب شد. همچنین جلالالسلطنه که پیش از این وزیرمختار ایران در ایتالیا بود، به سمت وزیرمختار ایران در آمریکا منصوب شده است.(4)

 پایان سفر لورن به صفحات جنوب ایران

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در ایران، که برای گردش به نواحی جنوب ایران رفته بود، پس از دیدار از تخت جمشید، راهی تهران شده است.(5)

 بیسر و سامانی اسناد در خزانه سلطنتی

مدی_رکل وزارت ام_ور خ_ارجه مدع_ی است که اسناد مه_م از قبیل عه_دنامه ها و غیره که در خزانه سلطنتی نگهداری میش_ود، به ه_م ریخته و بیترتیب است و امکان استفاده از آنها در م_واقع ض_روری با اشکال روبرو است. این مدی_رکل پیشنهاد ک_رد کمیسیونی برای تنظ_یم و ترتیب این اس_ناد تش_کیل گ_ردد.(6)

 استنساخ کتابی در مورد ساخت هواپیمای جنگی

نایب یک شرفالدین میرزا قهرمانی، صاحب منصب ارشد هیأت اعزامی به مسکو، خبر داد که کتاب ساخت هواپیمای جنگی lld که اخیراً محرمانه در چاپ خانه نظامی مسکو طبع شده به دست او رسیده است. این کتاب در سفارت خانه ایران استنساخ شد؛ اگر وزارت جنگ مایل است آن را با پست دیپلماتیک بفرستد.(7)

 جشن استقلال آذربایجان

امشب مراسم جشن به مناسبت استقلال آذربایجان شوروی در کلوپ اتباع دولت شوروی در تبریز برگزار شد. اطراف کلوپ با پارچه های قرمز و عکس سران دولت شوروی و انقلابیون تزیین شده بود. ژنرال کنسول شوروی در تبریز سخنران اول مراسم بود که از خدمات انقلاب اکتبر در آبادانی و آموزش کشور متبوعش گفت. سخنران بعدی، قلی قفقازی، آذربایجان شوروی را سرآمد و الگوی پیشرفت در شوروی توصیف کرد. پس از پایان هر سخنرانی شعار «زندهباد آذربایجان، تکیهگاه ملل ضعیف» سر داده میشد.(8)

 اکتفا به نام پهلوی

رضا خان با ارسال نام های به وزارت امور خارجه تأکید کرد در مراسلات ارجاعی آن وزارت خانه به وی، چه مکاتبه شخصی و خصوصی باشد، و چه نام های رسمی، «به ذکر اسم خانوادگی من، پهلوی» اکتفا نمایند. به تمام سفارت خانه ها نیز در ضمن متحدالمآل مخصوص موضوع مزبور را ابلاغ و یادآوری نمایید.» رضا خان افزود از آنجا که نشانی تلگرافی بانک شاهنشاهی نیز «پهلوی» است، «فوراً به بانک تذکر بدهید که این آدرس و عنوان را متروک نموده، آدرس دیگری برای خود انتخاب و اعلان نماید.»(9)

ص: 69

 واکنش شیخ جاسب به دستگیری پدرش

شیخ جاسب، پسر شیخ خزعل، که در لندن زندگی میکند، پس از شنیدن خبر دستگیری پدرش راهی سفارت ایران شد. «میگفت مدتی است مقرری سابقش را شیخ نصف کرده و اخیراً هم نفرستاده است. با این وضعیت فعلی هم متحیر است ترتیب آتیه و وضع زندگانی او چه خواهد شد.» نادر آراسته، جانشین وزیرمختار ایران در لندن، با ارسال این خبر به تهران نوشت که شیخ جاسب با کاپیتان استیونس و دیگران در حال رایزنی است، اما همسرش به او توصیه کرده که در چنین موقعیتی باید از سفارت ایران کسب تکلیف کند؛ بماند یا به ایران بازگردد. شیخ جاسب ملقب به سردار ارفع، پسر بزرگ شیخ خزعل، از دو سال و نیم پیش که به اسم درمان به لندن آمد، در آنجا ماندگار شد، با یک زن انگلیسی ازدواج کرد و برای دیدن نقاط مختلف اروپا به کشور های دیگر مسافرت کرد.(1)

 التجاء سالارشجاع به رضا خان

سالارشجاع که در تهران بسر میبرد، با نوشتن نام های به رضا خان از دردسر هایی که نظامیان طالش برای خانواده و اموال او میسازند، شکایت کرد و گفت که داراییاش را به حراج گذاشته، به نصف قیمت میفروشند.(2)سالارشجاع برادر سردارمقتدر طالش بود.

 پرواز ٩ فروند هواپیما در فضای ایران

پیش از ظهر امروز ٩ فروند هواپیما که «از طرف رواندوز به طرف گردنه شیخ واقع در پشت تمر پرواز» میکردند، حدود سه کیلومتر وارد فضای ایران شدند. هواپیماها احتمالاً برای تهدید عشایر بالک به پرواز درآمده بودند. امیرلشکر شمال غرب با فرستادن این خبر به وزارت جنگ پرسید تکلیف رسمی ایران با «طیارات دولتین انگلیس و ترک» که وارد فضای ایران میشوند چیست؟(3)

(تصویر) رضا خان

 پنجشنبه

١٠ اردیبهشت ١٣٠٤

٣٠ آوریل ١٩٢٥

٦ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس شورای ملی که پیش از ظهر به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد، بار دیگر دستمزد میسیو پرنی، مستشار وزارت عدلیه، مورد بررسی قرار گرفت و موافقان و مخالفان ابراز نظر کردند.

آیت الله مدرس نیز با این توضیح که در مورد مسیو پرنی با افراط و تفریط صحبت میشود گفت که ضرری از او به مملکت نرسیده، افزایش حقوق او را به شکلی تازه پیشنهاد کرد که رأی نیاورد و در ن هایت از دستور خارج شد.(4)

 حرکت ترکمنها به طرف بجنورد

نایب سرهنگ احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، به وزارت جنگ خبر داد که بیش از هزار نفر ترکمن سوار «به قصد چپاول به طرف بجنورد و خط خراسان حرکت» کردند.(5) خبر مشابهی را نیز موفقالدوله، حاکم استرآباد، به وزارت داخله فرستاد که نزدیک به دو هزار نفر سوار و پیاده به اطراف بجنورد حرکت کردهاند.(6)

ص: 70

 علت تحرک ترکمنها در منابع انگلیسی

سفارت انگلیس مبنای اقدامات ترکمنها را در تهاجم به بجنورد و دیگر اقدامات آنها در ناامنی منطقه را کشته شدن تعدادی از سران آنان دانست. این سفارت خانه به وزارت امور خارجه کشور متبوعش نوشت: «ماجرایی که در پی میآید، با آنکه جزئیات آن ممکن است موثق نباشد ظاهراً صحت دارد و از استرآباد در ٣٠ام آوریل (امروز) گزارش شده است و ممکن است دلیل مؤثری بوده باشد برای به خشونت کشیده شدن درگیریها با ترکمنها. سه تن از سران ترکمن جعفربای اخیراً برای دریافت کمک های مالی دولت که به آنها وعده داده شده بود به استرآباد آمدند. ایشان ٤٢٠ تومان دریافت داشته و به هنگام خروج از شهر برای رفتن به گمشتپه همراه با شش تن از همراهانش_ان در کمین گروهی از راهبانان گیر افتاده و به قتل میرسند.»(1)

 پاسخ فرمانده لشکر شرق

در پی اعلام عدم رضایت رضا خان از اقداماتی که فرمانده لشکر شرق برای کنار زدن والی خراسان انجام میدهد (ر.ک: ٧ اردیبهشت) سرتیپ جانمحمد خان ضمن برشمردن خدمات خود برای مردم نوشت که از زمان ریاست افتخاریام در بلدیه، قیمت اقلام مصرفی مردم مثل نان و گوشت ارزان شده و ذهن مردم ناخودآگاه از والی اظهار تنفر میکند [چرا که وی چنین اقدامی نکرده بود]. والی اقدامات بلدیه را علیه خود تعبیر میکند. سرتیپ جانمحمد خان افزود وجود والی از هر حیث مضر است و کار هایش فقط برای جلب منافع خود است.(2)

 قدردانی مشروط از امیراعظم

پس از آن که شیخ عبدالرحمان لرستانی، نماینده لرستان در مجلس شورای ملی، به صدور پیام قدرشناسانه از امیراعظم لرستانی از طرف رضا خان اصرار ورزید و با اعتراض امیرلشکر غرب روبرو شد، تلگرامی برای ارسال به امیرلشکر غرب تنظیم گردید که در آن از قول رضا خان آمده بود که امیرلشکر سابق (احمد خان امیراحمدی) از خدمات امیراعظم راضی بود، اگر این رضایت ادامه دارد «قدغن کنید راجع به جمعآوری اسلحه با مشارالیه مساعدت کرده و از خدمات او نیز قدرشناسی نمایید... و شرح رضایت خود را البته به من هم راپرت خواهید نمود که مسبوق باشم.»(3)

بدین ترتیب رضا خان صدور پیام قدرشناسانه به امیراعظم را منوط به مشارکت او در خلعسلاح طوایف لر کرد.

 نامه مؤتمنالملک به وزارت جنگ

مؤتمنالملک، رئیس مجلس شورای ملی، تقاضای کربلایی محمدعلی اهرمی (تاجر)، برادر میرزاحسینعلی اهرمی را، که چندی پیش توسط مأموران لشکر جنوب در شیراز دستگیر و تبعید شده بود، به وزارت جنگ فرستاد و خواستار پاسخ شد. محمدعلی اهرمی نوشته بود که برادرش پس از هجده روز حبس در نظمیه شیراز به جای نامعلومی تبعید شده است.(4)

 نیاز فوری به پوتین و لباس

سرتیپ ابوالحسن خان، فرمانده نیرو های اعزامی لشکر شمال غرب به غرب کشور، با ارسال تلگرامی فوری با اشاره به دستور بازگشت اردو به آذربایجان، تأکید کرد نیروها از نظر پوتین و لباس در مضیقه هستند؛ لازم است فوراً اقلام مورد نیاز تهیه و فرستاده شود.(5)

 دیدگاه وزیرمختار فرانسه به روابط ایران و شوروی

بونزوم، وزیرمختار فرانسه در تهران، با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه فرانسه، با اشاره به بازگشت شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی در ایران، به مسکو، علت آن را جانبداری های بیجهت او از رضا خان دانست. در این گزارش آمده است: «وزیرمختار شوروی درصدد برآمد در سفری که به باکو داشت خود را از اتهامات مبری سازد ولی نتیج های نگرفت. روابط ایران و روسیه حال بسیار سخت و درهم است و حوادث نامطلوب و خطرناک در مرز های آذربایجان رخ داده، از سوی دیگر دولتمردان ایرانی در تهران دست به بازداشت عدة زیادی روسی زدهاند منجمله رئیس سرویس جاسوسی سفارت روس و چندین افسر در زمینه ارتباط با بلشویکها توقیف شدهاند. در حقیقت روز های اخیر تبلیغات کمونیستی در ایران شدت یافته است، به خصوص در میان ارمنیها، و بهتر از همه در چاپ خانه ها و کارگران حروفچینی که اکثراً ارمنی هستند. سفارت روسیه اقدام به ورود و نصب لوازم چاپ خان های کرده که آن را در تهران به کار اندازد.»(6)

 شکایت از دستگیری محمدعلی خان سالارمفخم

محمدحسین برازجانی با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که یاور ناصرقلی خان رئیس نظامیان اعزامی به دشتی، محمدعلی خان کلانتر (سالارمفخم تنگستانی) را دستگیر کرده و دو نفر از بستگان او را زیر شلاق کشته است.(7)محمدحسین برازجانی در تلگرام کوتاهی به علی دشتی، مدیر جریده شفق سرخ، نیز نوشت که «کسان خودم در مخاطره هستند... چنانچه صلاح باشد وکلای [جنوب] را همراه» این موضوع کنید. گروهی از معتمدان منطقه نیز با ارسال تلگرامی به رضا خان دستگیری محمدعلی خان سالارافخم را منافی امنیت اهرم و دشتی و دشتستان دانستند و او را ضابط عادل آن ناحیه دانستند.(8)

 دستگیری عوامل ضرب و شتم رابرت مهندس

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، از قول فرمانده نظامیان دشتی و دشتستان نوشت که همه عوامل ضرب و شتم رابرت مهندس دستگیر شدهاند. (ر.ک: ١٣ و ٣١ فروردین) وی تأکید کرد که اینان عوامل محمدعلی خان کلانتر تنگستان هستند. «محمدعلی خان کلانتر برای اشتباهکاری و القاء شبهه به شیخ محمدحسین، ملای برازجان، متوسل و درصدد شکایات جعلی برآمده است که شاید بدین وسیله جریان امر را خنثی و تحقیقات و اقدامات معموله را عقیم و خود را مستخلص سازد.» محمود آیرم افزود که برای کمک به کشف قضایا صاحب منصب دیگری از شیراز به دشتی فرستاده است.(9)

 نیاز به عهدنامه ترکمنچای و پروتکل ١٨٢٩

کارگزار آذربایجان که برای شرکت در کمیسیون مرزی عازم سرحد است نیازمند نسخ های از عهدنامه ترکمنچای و پروتکل الحاقی ١٨٢٩ میباشد.(10) این نسخه ها در ارکان حرب لشکر شمال غرب موجود نبود. مقرر شد موارد یادشده هر چه زودتر از تهران فرستاده شود.(11)

 کشف کمیته ترور در مشهد

به گزارش سرتیپ جانمحمد خان، روسها در مشهد کمیته

ص: 71

ترور تأسیس کردهاند. رئیس این کمیته اواکیم ارمنی است که سابقه ترور در قوچان دارد. از دیگر اعضاء این کمیته افرادی هستند که از عشقآباد آمدهاند. نایب اسماعیل خان، صاحب منصب پلیس، و یک نفر دیگر از اعضای نظمیه مشهد در کمیته عضو هستند. «به علاوه چند نفر از اهالی بدسابقه شهر هم که همیشه جزو هیأت های کارگران روسها بوده، عضویت دارند.» فرمانده لشکر شرق افزود که کمیته ترور، جلسه های خود را در تجارت خانه شرق روسها برپا میکند. در این گزارش آمده است که اخیراً هفت بمب در درجز کشف شده که قرار بود به مشهد حمل شود.(1)

 ادعای اسرای نظامی آزاد شده

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، به رضا خان خبر داد که اسرای نظامی آزاد شده از دست ترکمنها میگویند که شرارت های اخیر بیشتر توسط کردها انجام میشود تا ترکمنها؛ و اینان از طوایف و همبستگان سردار معزز بجنوردی هستند. اسرا میگویند اینها از تهران و از برادر سردار معزز دستور میگیرند و اقدامات آنان تا آزادی سردار معزز ادامه خواهد داشت.(2)

 درگذشت کنسول انگلیس تبریز

نیوتن ورال، کنسول انگلیس در تبریز، در ارومیه درگذشت.(3)

 درگیری در گمرک بلوچستان انگلیس

حاکم دزداب از قول کنسول انگلیس در این شهر به وزارت داخله نوشت که تعدادی بلوچ مسلح ایرانی به یکی از کارکنان گمرک بلوچستان انگلیس حمله کرده، در اثر درگیری عد های از طرفین کشته و زخمی میشوند. مقداری اموال هم به غارت رفته است. «انگلیسها دوستمحمد خان را مسئول میدانند.»(4)

 نامه چپنویس منتسب به سردارمعزز

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، با ارسال تلگرامی به رضا خان خبر داد که نام های چپنویس در بجنورد به دست آمده بود که طبق تحقیقات به عمل آمده مربوط به سردارمعزز است و زمانی که او در تهران بسر میبرد نوشته بود. در این نامه از خلعسلاح و تلفاتی که به نظامیان وارد شده ابراز تشکر گردیده؛ دستور داده شده از روسیه ٣٠ هزار فشنگ تهیه شود؛ دستور داده هزار تومان به سران طوایف خودش انعام دهند. سردارمعزز نوشتن نامه را تکذیب میکند. فرمانده لشکر شرق درخواست کرد «نوشته معروضه را با دو فقره نوشتجات چپنویس که در مرکز است تطبیق و فدوی را مستحضر فرمایید که خطش با آنها یکی است یا خیر.»(5)

 صلاحدید امیرلشکر شمال غرب در تحویل آملیون

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، از قول سرهنگ متینالملک به وزارت جنگ خبر داد که روسها هر روز برای استرداد آملیون پیام میدهند. وی با اشاره به پیشنهاد قبلی خود مبنی بر نگاه داشتن آملیون تا روشن شدن نتایج کمیسیون مرزی افزود که «توقیف مشارالیه بیش از این به جز تیره کردن روابط و تولید عناد و لجاجت بین مأمورین سرحدی که بالاخره اسباب ایجاد اشکالات برای کمیسیون سرحدی خواهد شد، نتیجه ندارد.»(6)

 بخشنامه وزارت داخله درباره شیخ خزعل

وزارت داخله با ارسال بخشنام های به همه حاکمان و والیان اطلاع داد که چون شیخ خزعل از احضار به تهران امتناع کرده، دستور داده شد با پسرش تحتالحفظ راهی پایتخت گردد.(7)

(تصویر) حسین پیرنیا (مؤتمنالملک)

ص: 72

 جمعه

١١ اردیبهشت ١٣٠٤

١ مه ١٩٢٥

٧ شوال ١٣٤٣

 بازگشت سیمیتقو به ایران

سیمیتقو همراه خانواده و کسان خود وارد ایران شد. به گزارش رسیده از سلماس، سیمیتقو و همراهانش که حدود ٢٠٠ نفر میشوند در کهنه شهر مستقر شده و عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، به دیدنش رفته است. «سالار جنگ و سایر رؤسای عشایری هم تماماً به دیدن مشارالیه رفته»اند.(1)

 استقبال از میرزاهاشم آشتیانی

امروز تعدادی از نمایندگان مجلس، به ویژه آیت الله مدرس و همفکران او برای استقبال از میرزاهاشم آشتیانی که در حال بازگشت از عتبات است، به قلعه سردار ناصر رفتند. عصر امروز میرزاهاشم آشتیانی به محل استقبال رسید.(2)

 موافقت با مراسم رسمی در دفن جنازه

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، که سفارشات لازم را به فرمانده نظامیان ارومیه برای رعایت احترام کنسول درگذشته انگلیس کرده بود (ر.ک: ١٠ اردیبهشت) امروز از وزارت جنگ استعلام کرد «چون ممکن است جنازه را در ارومی یا تبریز دفن نمایند، در موقع دفن جنازه در صورت تقاضای آنها مراسم شلیک تفنگ به عمل آید یا خیر؟» رضا خان موافقت کرد که اگر درخواست کردند، مراسم رسمی انجام گردد.(3)

 استدلال امیرلشکر شمال غرب در اعطای جواز اسلحه

در پی موافقت رضا خان با اعطای جواز اسلحه توسط اداره امنیه آذربایجان، عبد الله خان طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال تلگرامی به رضا خان یادآور شد که اداره امنیه آذربایجان فقط در برخی راه های ایالت مأمور دارد و در مناطقی چون قراچهداغ، مشکین، اجارود، سلماس، ارومیه، ساوجبلاغ، خلخال، ماکو، جلفا، مناطق مرزی، از جلفا تا بیلهسوار و آستارا حضور ندارد و نمیتواند از عهده دادن جواز اسلحه در این نواحی برآید. امیرلشکر شمال غرب درخواست کرد صدور جواز اسلحه در سال جاری نیز با اداره لشکری باشد.(4)

 حرکت سرتیپ زاهدی به سوی لرستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، حاکم نظامی خوزستان، به رضا خان اطلاع داد که با گماردن میرزااحمد خان انبارلویی به عنوان کفیل حکومت خوزستان، راهی منطقه لرستان میشود.(5)همزمان با خروج زاهدی از خوزستان تلگرام هایی خطاب به رضا خان از طرف رؤسای طوایف گوناگون عرب فرستاده شد که حکایت از تأیید عملکرد حاکم نظامی خوزستان در دستگیری شیخ خزعل میکرد!(6)

 گزارشی از بیماری ناشناخته در اطراف بیرجند

از بیرجند خبر رسید که بیماری ناشناخته که شماری از مردم را در اطراف بیرجند تلف کرده، خوشبختانه طاعون نبوده، بلکه سیاهزخم بوده است. شانزده نفر در اثر گرفتاری به این بیماری از بین رفتهاند، اما معالجه کدخدایان و مالدارها مؤثر شده، از شیوع بیماری جلوگیری شده است.(7)(ر.ک: ٥ اردیبهشت)

 نماینده پاپ در ارومیه

نماینده پاپ که برای سرکشی به کاتولیک های مقیم ایران به آذربایجان آمده بود، وارد ارومیه شد. وی در عمارت میسیون کاتولیک ساکن شد. طیق گفته مسیو فرانس، رئیس هیأت کاتولیک ارومیه، نماینده پاپ قرار است پس از ارومیه به دیگر نقاط ایران نیز مسافرت کند.(8)

 درگیری نظامیان و قاچاقچیان در بُلاغباشی

سی تن از کرد های ترک و ایرانی با تهاجم به روستای قوری بُلاغ، ٢٧ رأس از احشام روستا را دزدیده، از بیراهه در حال خارج کردن آنها از مرز بودند که با نظامیان سرحدی و اکراد جیکانلو روبرو شده، درگیر میشوند. این درگیری پنج ساعت طول میکشد. یکی از ایرانیان مقتول و دو تن از اتباع ترک مجروح میگردند. بخشی از احشام دزدیده شده بازپس گرفته، اما بخشی دیگر به آرارات در خاک ترکیه برده شد.(9)

 جشن روز کارگر در ماکو

کنسولگری شوروی در ماکو با دعوت از اهالی و مسئولین شهر، مراسمی را به مناسبت اول ماه مه، روز کارگر، در محل کنسولگری برپا کرد. کنسول با ارائه سخنانی مبنی بر پیروزی قریبالوقوع کارگران بر سرمایهداران در اروپا و مشابه همین رویداد در آسیا و شرق، تلویحاً گفت که کارگران ایران نیز باید دست به اقدامی مشابه بزنند. «خوانین و اهالی که برای تبریک آمده بودند کلیتاً پس از خاتمه نطق منزجر شده، بدون صرف شیرینی از قونسول خانه با حالت رنجش، تعرضانه خارج شدند.» در این گزارش آمده است که صبح امروز نیز کودکان فقیر ماکو را به کنسولگری آورده، به هر یک بسته قرمز کوچکی دادند که حاوی آجیل و شیرینی بود. همراه این بسته، یک پرچم قرمز کوچک نیز اهدا شد که روی آن نوشته شده بود: زحمتکشان شرق بیدار شوید؛ زحمتکشان حقوق خود را از سرمایهداران بگیرند.(10)

ص: 73

 شنبه

١٢ اردیبهشت ١٣٠٤

٢ مه ١٩٢٥

٨ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل شد. وزیر امور خارجه در این جلسه تقاضا کرد حقوق آن دسته از سفرا و مأموران این وزارت خانه که از تیرماه سال گذشته قطع شده بود، پرداخت شود. سیزده تن از سفیران و مأموران وزارت امور خارجه که سال گذشته به کشور فراخوانده شده و پایان مأموریتشان اعلام شده بود، همزمان، پرداخت حقوقشان نیز متوقف شده بود. این پیشنهاد مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت. در ادامه جلسه تعدادی از طرح های کمیسیون مبتکرات مطرح شد که بعضاً رد شدند. از آن جمله بود «طرح قانونی راجع به عوارض حلویات و چای و اختصاص آن به راهآهن مطرح و چون از طرف دولت پیشنهاد شده بود قابل توجه نگردید.»(1)

 بدهی اردوی اعزامی لشکر شمال غرب به کسبه کرمانشاه

مجللالدوله، حاکم کرمانشاه، با ارسال تلگرامی به رضا خان یادآور شد که کاسبان کرمانشاه و کرند از بدهی پرداخت نشده اردوی اعزامی لشکر شمال غرب شاکی هستند. اینک که این اردو در حال خارج شدن از منطقه است، نگران طلب خود هستند. حاکم کرمانشاه افزود که سرتیپ ابوالحسن خان، فرمانده اردو، اخیراً برای خرید آذوقه از مالیه کرمانشاه قرض خواست که پاسخ منفی شنید. بدهی اردو به مردم کرمانشاه و کرند بیست هزار تومان بود.(2)

 اجتماع رؤسای طوایف لر

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به رضا خان خبر داد که خوانین، کدخدایان و رؤسای طوایف لر در محل اردوی نظامی واقع در خرمآباد اجتماع کردهاند. فراخوان این عده به درخواست لشکر و «در اثر صدور احکامات» بوده است. حسین خزاعی نوشت که همه آنان را به مراحم «بندگان حضرت اشرف امیدوار نموده» که ایلات متفرق خود را در یک جا گرد آورده، مشغول زراعت و ساخت خانه شوند؛ از کوچ و ییلاق و قشلاق بپرهیزند. وی افزود که علاوه بر این، خلعسلاح طوایف نیز همچنان ادامه دارد.(3)

 مذاکره امیرلشکر جنوب با قوامالملک

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به رضا خان خبر داد که پس از ورود به شیراز با قوامالملک ملاقات کرده و درباره خلعسلاح ایل قشقایی مذاکره کرده است. وی نوشت که قوامالملک کاملاً موافق این موضوع بود و در این باره تلگرامی نیز «به آستان مقدس» فرستاده است. آیرم افزود هر چند در حال حاضر به واسطه رفتن ایل به ییلاق جمعآوری اسلحه مشکل است ولی چنانچه تلگرامی از طرف «آن مقام منیع» به قوامالملک برسد پس از مراجعت ایل مبادرت به خلعسلاح خواهد کرد.(4)

 برکناری رئیس گردان بنادر

نایب سرهنگ علیاصغر خان از ریاست گردان بنادر برکنار و نایب سرهنگ سردار بهادر به جای او منصوب شد.(5) گزارش های متعدد از رفتار نامناسب نایب سرهنگ علیاصغر خان موجب شد که رضا خان دستور برکناری او را به امیرلشکر جنوب بدهد.

 محاکمه سرهنگ حسین خان

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، که با دستور رضا خان مأموریت داشت نایب سرهنگ حسین خان، فرمانده قوای سرحدی را محاکمه کند، اطلاع داد که محاکمه او در کمیسیونی به ریاست سرهنگ متینالملک، عضو کمیسیون سرحدی، در ارکان حرب فوج اخگر، و در همان محل، انجام خواهد شد.(6)نایب سرهنگ حسین خان از نظر رضا خان متهم بود که هنگام یورش نظامیان شوروی و اشغال پاسگاه بهرامتپه، مماشات کرده است.

 مراسم روز کارگر در تبریز

کنسولگری شوروی در تبریز مراسم روز کارگر را گرامی داشت. در این مراسم که تعدادی از رؤسای ادارات و معروفین تبریز حضور داشتند، ژنرال کنسول شوروی سخنانی به زبان روسی ایراد کرد و سپس جمالبیک چگونگی وقوع انقلاب اکتبر روسیه را بیان کرد و در پایان از اقدامات قشون ایران برای پایان دادن به ملوکالطوایفی تمجید نمود. شعار هایی که در پایان داده شد، زنده باد کارگران روسیه و شرق و دولت ایران بود. در پایان نمایشی که برای حاضران داده شد «عکس لنین که در زیر آن نقشه کره زمین و در میان آن علامت داس و چکش هویدا بود» ظاهر گردید.(7)

 رسیدگی به مدعیات وراث سردارمقتدر

در پی شکایات متواتر وراث سردارمقتدر طالش از تعرضات نظامیان به اموال و املاک آنان، سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، که برای رسیدگی به این شکایات به طوالش رفته بود، خبر داد که این شکواییه ها مربوط به گذشته بوده [و با تذکرات او، تضییقات پیشین رفع شده است.] محمدحسین آیرم با اشاره به این که اینان «مردمانی [هستند] که سالها با دسیسه و خیانت زندگی کردهاند و حالیه اتهامات خالی از اصل میزنند،» نوشت که شرح کامل تحقیقات خود را تقدیم خواهد کرد.(8)

 هشدار نسبت به گردنبند الماس

مهذبالدوله، شارژدافر ایران در واشنگتن، شرحی از اقدامات خود را نسبت به سخنرانی کرنفلد، وزیرمختار سابق آمریکا در ایران، به وزارت امور خارجه فرستاد و ضمناً تأکید کرد که گردنبند الماسی که دولت ایران به همسر کرنفلد وعده داده بود، نفرستید. مهذبالدوله نوشت که با توجه به سخنان کرنفلد در شهر کلمبوس علیه ایران «هیچ مناسبتی ندارد که دولت علّیه در مقابل تا این درجه اظهار رحمت به او فرمایند.» موضوع گردنبند الماس را پسر کرنفلد، در دیداری که با مهذبالدوله در بوستون داشته، یادآوری کرده بود.(9)

 تهاجم به بلوچستان انگلیس

سفارت انگلیس در تهران با ارسال یادداشتی به وزارت امور خارجه از قول حکومت هندوستان نوشت که چندی پیش افرادی از ایل دمانی با تاخت و تاز به بلوچستان انگلیس تجاوز کرده، تلفات و خساراتی را وارد کردهاند. سفارت انگلیس خواست به مقامات مربوطه ایران تذکر داده شود در تنبیه مقصرین اقدام کند.(10)

ص: 74

. پناهنده شدن یکی از بستگان سرداررشید

به گزارش حاکم کردستان، فرج فتاح، یکی از نزدیکان سرداررشید، با اظهار پشیمانی و درخواست تأمین خود را به لشکر غرب معرفی کرده است. اینک پسرش، سلیمان، را نیز به دارالحکومه فرستاده و برای او نیز تقاضای تأمین میکند. حاکم کردستان ضمن اعلام این خبر ابراز امیدواری کرد «کار اورامان و مریوان هم به طور مطلوب سر و سامان گیرد.»(1)

 ادامه فعالیت غیرقانونی مدرسه روسی غازیان

علیاکبر سمیعی، کارگزار گیلان، اطلاع داد که مدرسه روسی غازیان همچنان بدون دریافت امتیاز از اداره معارف و تدریس زبان فارسی به فعالیت خود ادامه میدهد. سمیعی نوشت که «تا این تاریخ زبان و ادبیات فارسی که در هر مدرسه از مدارس این مملکت اجباری است، تدریس نشده و عذرشان این است که معلم خوب نمیتوانیم پیدا کنیم.» وی توضیح داد که شهریور گذشته موضوع به آنان تذکر داده شده بود [و اگر میخواستند میتوانستند آموزگار ادبیات فارسی را بیابند.] سمیعی در پایان نوشت که با ارسال نام های به کنسولگری شوروی تذکر داده شود که اداره مدرسه بدون مجوز اداره معارف غیرقانونی است.(2)

 یکشنبه

١٣ اردیبهشت ١٣٠٤

٣ مه ١٩٢٥

٩ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمنالملک تشکیل شد. ابتدا اعضای کمیسیون های مختلف، که از جلسه های گذشته ناتمام مانده بود، انتخاب شدند و کمیسیون های مالیه، فواید عامه، عدلیه، داخله، خارجه، مبتکرات، معارف و نظام اعضای خود را شناختند. آیت الله سیدحسن مدرس به عضویت کمیسیون عدلیه درآمد. دستور امروز مجلس قانون استخدام مستخدمین مجلس بود که نمایندگان به بحث و بررسی آن پرداختند.(3)

 بازگشت سیمیتقو به ایران

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال دو تلگرام به رضا خان ضمن ابلاغ خبر بازگشت سیمیتقو به ایران از وی خواست اجازه داده شود سیمیتقو ریاست طایفه شکاک را به عهده بگیرد و در چهریق مستقر شود. وی افزود اینک سالار جنگ بر طایفه یادشده و روستا های آنها ریاست دارد اما حاضر است تسلیم سیمیتقو نماید.

ص: 75

فرمانده قوای آذربایجان تأکید کرد که این اقدام از تحریکپذیری سیمیتقو توسط ترکیه خواهد کاست و او را وابسته به دولت مرکزی ایران خواهد کرد. از دو تلگرام یاد شده روشن است که امیرلشکر شمال غرب با دو وعده یاد شده (استقرار در چهریق و ریاست طایفه شکاک) سیمیتقو را به ایران بازگردانده است.(1)

 زندگی فلاکتبار عشایر غرب

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با تلگرامی که به رضا خان فرستاد، زندگی عشایر غرب را بسیار فلاکتبار توصیف کرد و تقاضا کرد مالیات سال جاری از آنان گرفته نشود، چرا که وصول مالیات در چنین موقعیتی با خلعسلاح سازگار نیست و با واکنش ایلات روبرو میشود. «غالب ایلات و عشایر به علت استیصال و پریشانی بدون استثناء، خوانین و رعیت، با علف پخته تغذیه مینمایند... [اینان] که سابقاً هر کدام دارای زندگانی مرتبی بودهاند، فعلاً از هستی ساقط و مجتمعاً در یک سیاهچادر بدون هیچ فرش و بالاپوش زندگانی [میکنند] و عائله خود را به واسطه نداشتن لباس به واسطه آتش از سرما محافظت، و اناثیه آنها به علت عدم ستر عورت در زیر چادرها مخفی و با کمال فلاکت و بدبختی امرار حیات مینمایند.» امیرلشکر غرب تأکید کرد با این وضعیت «وصول مالیات و جمعآوری اسلحه ... خالی از اشکال نبوده و در صورت فشار، مجدداً متفرق و متواری خواهند شد.»(2)

 نگرانی از تهاجم ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ با اشاره به حرکت ترکمنها «به قصد چپاول شاهرود و پشت بسطام و سملقان و جوین» نوشت که به فرمانده قوای اعزامی به بجنورد دستور های لازم داده شده، با این حال با توجه به خطرات زیادی که این تهاجم دارد «خواهشمندم به رئیس تیپ شمال امر اکید صادر گردد که حدود خود را مواظبت» کند.(3)

 حقوق پرداخت نشده سواران قوچان

فرمانده لشکر شرق به وزارت جنگ یادآوری کرد که سال گذشته اجازه استخدام دویست سوار محلی از قوچان صادر شد که پس از اقدام، هنوز حقوق آنان پرداخت نشده است. «خواهشمندم ٢٠٠٠ تومان حقوق سواران مزبور را از ٢٠ حوت [اسفند] سنه ماضیه علاوه بر بودجه لشکری» پرداخت گردد.(4)

 جانشین میلسپو

وزارت مالیه با تهیه بخشنام های به تمام رؤسای ادارات مرکزی، پیشکاران و رؤسای مالیه در ایالات و ولایات، نوشت که در طول مرخصی میلسپو که از اردیبهشت تا چهار ماه بعد طول میکشد، مستر گُر به جای وی وظایف ریاست کل مالیه را انجام خواهد داد.(5)

 نیاز کمیسیون مرزی به نقشه شمال غربی ایران

عبد الله خان طهماسبی از وزارت جنگ خواست نقشه مرز های شمال غربی ایران که گویا در وزارت امور خارجه موجود است، برای کمیسیون سرحدی فرستاده شود. وی نوشت که سال گذشته این نقشه مورد استفاده قرار گرفته بود. همچنین «مواردی از مواد مربوطه به سرحدات شمال غربی که در عهدنامه اخیر ایران و روس درج شده است جهت اطلاع کمیسیون به ارکان حرب لشکری ارسال فرمایند.»(6)

 تفنگی با قنداق مرصع برای رضا خان

فرمانده قوای آذربایجان به رضا خان خبر داد که رؤسای طوایف ماکو در حال آمادهسازی تفنگی با قنداق مرصع هستند «که نقشه محل طوایف و اسامی طوایف مزبور» در آن حک خواهد شد. این تفنگ پس از آماده شدن «به آستان مقدس» رضا خان تقدیم خواهد شد.(7)

 امکان تردد کامیون از تبریز تا مرز بازرگان

کمیسیونی که اخیراً برای بررسی حضور رو به گسترش تعاونی های شوروی در آذربایجان و تبلیغات سیاسی آنان در وزارت جنگ تشکیل شده بود، از امیرلشکر شمال غرب در مورد جاده های آذربایجان که قابلیت حمل کالا در آنها هست پرسید. عبد الله خان طهماسبی نیز پاسخ داد که راه شوسه آذربایجان فقط راه تبریز به خوی است که آن را هم روسها ساختهاند. راه مرند به خوی و از آنجا به ماکو تسطیح شده ولی شوسه نیست. عبور کامیون های چهار تنی که سه تن هم بار داشته باشند از تبریز تا مرز بازرگان ممکن است و در مسیر های دیگر غیرممکن.(8)

 بار دیگر مداخله در تجارت برنج

وزارت مالیه با ارسال نام های به وزارت جنگ با اشاره به جلوگیری حکومت نظامی بندر پهلوی از حمل برنج به ایالات و ولایات ایران نوشت که مداخلات تیپ شمال در تجارت برنج همچنان ادامه دارد و این بار از حمل آن به شهر های آذربایجان جلوگیری میکند. وزارت مالیه افزود که با توجه به فراوانی برنج، دخالت در تجارت آن باعث زیان اقتصادی کشور خواهد شد. «متمنی است دستور... صادر فرمایید که حکومت نظامی رفع قدغن حمل برنج گیلان را به داخله بنماید و در این گونه امور هم مداخله نکند.»(9)

 تقاضای همکاری با کفیل حکومت خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی که در حال ترک خوزستان و رفتن به لرستان برای مشارکت در خلعسلاح طوایف است، از وزارت جنگ خواست به امرای لشکر های غرب و جنوب ابلاغ گردد با کفیل خوزستان، میرزااحمد خان عمارلویی، همکاری کنند «و از هرگونه اختلافاتی احتراز نمایند.»(10)

 بیماری گاومیری در لواسان بزرگ

ابوالفتح خان مؤیدحضور، حاکم لواسانات، خبر داد که بیماری گاومیری بار دیگر در منطقه شایع شده و اخیراً یک رأس گاو در روستای رستان از لواسان بزرگ و دو رأس هم در خود لواسان بزرگ مردهاند. وی نوشت که مردم از ترس، گاو های خود را به لار فرستادهاند. حاکم لواسانات افزود که صاحب دو گاو مرده، یکی از گاوها را کنار رود خانه ذبح میکند. موضوع توسط یک نظامی کشف شده، گاو را دفن میکند و پس از جریمه چهار تومانی صاحب گاو، با مواد ضدعفونی طویله ها و خانه ها را میکروبزدایی میکند.(11)

 دفن کنسول انگلیس در ارومیه

امیرلشکر شمال غرب، از قول رئیس نظامیان ارومیه خبر داد که ساعت یک بعد از ظهر جسد کنسول انگلیس در تبریز با حضور ویس کنسول همان کشور «با احترامات لازمه با مشایعت رؤسای ادارات کشوری و نظامیان در ارومی دفن نمودند. مراسم شلیک تفنگ و ترنم موزیک بنا به تقاضای خانم محترم قونسول به واسطه پریشانی خیال به عمل نیامد.»(12)

 تذکری درباره عواقب استقلال ترکمنستان

رضا خان در تلگرام مشترکی به فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال با اشاره به استقلال ترکمنستان شوروی و همجواری این جمهوری با ایران و روابط مردمان دو طرف نوشت که این مسئله امکان دارد برای دولت زحمت ایجاد کند. بنابراین «امر میدهم که نسبت به تراکمه سیاست صلحآمیز را پیش گرفته و به وسیله اعزام مبلغین مخصوص، تبلیغات جدیتری را بین تراکمه مجرا دارید که کاملاً به مراحم دولت امیدوار شده و به اتکاء تراکمه روس خیالات فاسده خود را تعقیب ننمایند.» وی افزود به ترکمن های ایران حالی کنید که این استقلال یک اسم بیمسما است و یک ظاهرسازی برای پیشبرد مقاصد دولت شوروی است.(13)

 تکذیب شکایات وراث سردارمقتدر

سرتیپ محمدحسین آیرم که برای رسیدگی به شکایات متعدد از اجحافات نظامیان به وراث سردارمقتدر راهی طالش شده بود، امروز با ارسال تلگرامی به رضا خان، با اشاره به تشکیل یک هیأت رسیدگی متشکل از سه نظامی، دو روحانی و یک نفر از معتمدان محلی، نتیجه بررسی هیأت یاد شده درباره شکایات وراث

ص: 76

سردارمقتدر را اعلام کرد و نوشت که تلو خانم، همسر سردارمقتدر، و سلیمان پاشا، پسرش، شکایت را تکذیب میکنند. وی گفت که این شکایتها ساختگی است.(1)

 اعتصاب مغازهداران ایرانی مقیم نجف

مغازهداران ایرانی مقیم نجف مغازه های خود را در اعتراض به حرکت توهینآمیز عد های در پایین کشیدن پرچم های ایران بستند. موضوع به ورود ملکفیصل به شهر نجف بازمیگردد که حکومت محلی برای استقبال از پادشاه، از مغازهداران خواست که بازار را آذینبندی کنند. ایرانیان استقبال چندانی نکردند، اما در ن هایت با نصب پرچم بر سردر مغازه ها در این استقبال مشارکت جستند. اما چند عراقی به سرکردگی سیدابراهیم با توهین به ایرانیها و پرچم کشورشان، خشم مغازهداران را برانگیختند. آنها میگویند تا دستگیری و مجازات این افراد، به ویژه سرکرده آنها اعتصاب خواهند کرد. ویس کنسول ایران در نجف مینویسد: «خودم بازار رفته تمام دکاندارها را مجبور و وادار نمود دکانها را باز نمودند.» ویس کنسول به ایرانیان اعتصابکننده گفت: «همه بروید مشغول کار و دکانها را باز نمایید... از متجاسرین هم چهار نفر را حکومت توقیف کرده» است. وساطت نماینده سیاسی ایران به اعتصاب مغازهدارها پایان داد.(2)

 مدرس های برای تولید اختلاف

کنسولگری ایران در نجف به وزارت امور خارجه خبر داد که چندی است کسانی که خود را وابسته به «حزب وطنی عربی» میخوانند، با تأسیس مدرس های در نجف «میخواهند نقار مابین ایرانیان و اعراب تولید نمایند.» کنسولگری ایران در نجف افزود که حادثه اخیر نجف که عد های عراقی به پرچم ایران توهین کردند، از منتسبان حزب یادشده و مؤسسان این مدرسه هستند.(3)

 شیخ خزعل در خرمآباد

شیخ خزعل بر سر راه انتقال به تهران، امروز وارد خرمآباد شد.(4)

 کارگزار جدید آستارا

وزارت امور خارجه به وزارت جنگ خبر داد که رفیعالسلطنه را به عنوان کارگزار آستارا تعیین کرده است. وی عازم محل مأموریت خود است.(5)

 معرفی حاکم جدید اصفهان

حکومت اصفهان با ارسال نامه هایی به حکام تابعه خبر داد که نصرالملک به عنوان حاکم جدید اصفهان منصوب شده و «شما باید تا وصول دستور ثانوی مشغول انجام وظایف مرجوعه و حفظ انتظامات و آسایش اهالی باشید.»(6)

 دیدار خوانین بیرانوند با امیرلشکر غرب

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به رضا خان اطلاع داد که امروز لطیف خان بیرانوند، پسر شیخ علی خان، به همراه اسفندیار خان، مراد خان و علیمراد خان جودکی به خرمآباد آمدند و با من ملاقات کردند. وی افزود که آنها را به مراحم «حضرت اشرف» امیدوار کردم «و با ن هایت امیدواری به پشتکوه اعزام داشت که غلامعلی خان و سایر خوانین و کدخدایان بیرانوند را نیز اطمینان داده، به معیت خود خرمآباد بیاورند.»(7)

ص: 77

 دوشنبه

١٤ اردیبهشت ١٣٠٤

٤ مه ١٩٢٥

١٠ شوال ١٣٤٣

 دیدار ویس کنسول ایران در نجف با علما

نماینده سیاسی ایران در نجف به خواست آیات الله سیدابوالحسن اصفهانی و محمدحسین نایینی به دیدن ایشان رفت. بنا به گزارش ویس کنسول ایران، آقایان از اقدامات او نسبت به جلوگیری از هیجان پیش آمده در نجف (ر.ک: ١٣ اردیبهشت) تقدیر کردند و گفتند: «اشخاص جهال را خواسته تهدید نمایید ابداً به کسی تعرض ننمایند و حتیالمقدور التیام و دوستی مابین ایرانیان و اعراب [بدهید]... اشخاصی هستند که میخواهند یک منازعه و مناقشه... عرب و ایرانی را فراهم بیاورند و قطعاً گوش به حرف جهال و [افراد] بیبصیرت ندهید.» در ادامه، سیدمهدی، رئیس یکی از طوایف، نیز به خواست آقایان در جلسه حاضر شد و نتیجه گفتوگوها نیز به اطلاع او رسید. سیدمهدی نیز اظهار داشت: «ما به ایرانیان افتخار میکنیم... عزت و شرافت ما به واسطه دولت جعفری ایران است و محققاً در این موارد ید خارجی کار میکند و ماها باید فهمیده، دست مفسدین را کوتاه نماییم.»(1)

 زمینهسازی روسها برای اغتشاش

سرتیپ محمدحسین آیرم به وزارت جنگ خبر داد که اطلاعات رسیده نشان میدهد روسها با احتیاط و ظرافت زمینه را برای اغتشاش های اجتماعی فراهم میکنند. وی افزود که روسها در ظاهر له دولت ایران هستند، اما در پنهان با مخالفان دولت میسازند «و به کلیه مأمورین خفیه سیاسی خود دستور دادهاند که کلیه اطلاعات نظامی را به آنها ... بدهند.»(2)

 مشکلات وصول مالیات در بلوکات اربعه

رئیس دفتر بلوکات اربعه، وابسته به وزارت مالیه، که برای وصول مالیات در حدود نایین بسر میبرد گزارش داد که عملکرد مأموران نظامی برای گرفتن سوار و سرباز به نحوی است که کار وصول مالیات را با مشکل جدی روبرو کرده. «مأموران نظامی در هر محل مشغول گرفتن سوار و سرباز و اخذ نفری ٥٠ تومان رضامندی برای سرباز و ١٣٠ تومان برای سوار هستند. جوان هایی که لایق سربازی هستند فراری، جمعی برای طفره از پرداخت رضامندی که تاکنون معمول نبوده، مخفی و جمعی برای عرض تظلم به شهر آمدهاند. ریشسفیدان در حبس مأمورین نظامی، موضوع خشکسالی هم هست که عموماً به کلی افسرده» هستند. این مأمور مالیه اضافه کرد که پولی که نظامیان میگیرند، گاه تا چند برابر مالیات سالیانه افراد است. با این وضعیت امکان اخذ مالیات منتفی است.(3)

 توضیحات امیرلشکر غرب درباره سردارنصرت

عباس خان امیرمخصوص که اینک در تهران بسر میبرد، گزارشی از اختلافات خود با سردارنصرت را به وزارت جنگ داد. پیش از این سردارنصرت کلهر از تضییع حقوق خود توسط عباس خان امیرمخصوص، حاکم کلهر، به دولت شکایت کرده بود. توضیحات امیرمخصوص به امیرلشکر غرب فرستاده شد و حسین خزاعی امروز در تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که علاقجات «مرحوم امیرمعظم بر طبق قوانین شرعی ارثاً به سردارنصرت منتقل و امیرمخصوص حقی به املاک مذکور نخواهد داشت. فرضاً ریاست ایل به عهده مشارالیه [امیرمخصوص] واگذار شده، ملک موروثی اشخاص را به چه مناسبت تصرف مینماید.» امیرلشکر غرب معتقد بود امیرمخصوص حق شرعی و موروثی سردارنصرت را نداده است.(4)(ر.ک: ٣٠ فروردین)

 تقاضای علی دشتی برای آزادی محمدعلی خان

علی دشتی با ارسال تلگرامی از بوشهر به رضا خان، دستگیری و بازداشت محمدعلی خان کلانتر، ضابط اهرم و تنگستان، را دور از انتظار دانست و خواستار آزادی او شد. وی محمدعلی خان را مطیع منویات دولت دانست و آزادی او را موجب «ترضیه حال رعایا و امنیت مملکت» توصیف کرد.(5)

 توضیحات اداره گمرک درباره املاک قفقاز مرکوری

در پی درخواست وزارت مالیه از اداره گمرک راجع به املاک کمپانی روسی قفقاز مرکوری، اداره یادشده نوشت که مؤسسات قفقاز مرکوری طبق ماده ١٢ معاهده ایران و شوروی متعلق به دولت ایران است ولی تحویل گرفتن آن از عهده این اداره خارج است. اداره گمرک موضوع را حائز اهمیت و املاک کمپانی مزبور را مورد نیاز شدید گمرکات بندر پهلوی دانست.(6)

 پرسش از علت توقیف تجار آستارا و اردبیل

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به لشکر شمال غرب خبر از رسیدن شکایتی به امضاء گروهی از بازرگانان آستارا داد که در آن از بازداشت بیدلیل شماری از تجار اردبیل و آستارا سخن رفته

ص: 78

است. در این تلگرام از فرمانده لشکر شمال غرب خواسته شده بود علت قضیه را توضیح دهد.(1) (ر.ک: ١٧ اردیبهشت)

 تأخیر در حواله بودجه راهسازی

متصدی لشکر غرب به وزارت جنگ اطلاع داد که بودجه مربوط به راهسازی بروجرد به خرمآباد و خرمآباد به دزفول نرسیده است.(2)

 اختصاص بودجه بینالمللی به پیشگیری مالاریا در ایران

ارفعالدوله، سفیر ایران در برن، به وزارت امور خارجه خبر داد که کمیته بینالمللی صلیب سرخ در ژنو از درآمد موقوفه «شوکن» مبلغ سه هزار فرانک سوئیس برای پیشگیری از بیماری مالاریا در ایران به شیر و خورشید سرخ ایران اختصاص داده است. وی مبلغ یادشده را به ضمیمه نامه ارسال کرد و افزود که رسید آن هر چه زودتر رسانده شود.(3)

 دستکاری دوباره روسها در آب های مرزی

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ از قول کارگزاری درجز نوشت که روسها «آب قراء ثلاثه ایران را قطع کرده و به نهر جدیدالاحداث خودشان» وصل کردهاند. در این نامه با توجه به خشکسالی منطقه، عواقب وخیم این اقدام تذکر داده شده بود. وزارت امور خارجه ضمن برشماری اقدامات خود، از وزارت جنگ خواست هر دستوری که لازم میداند به فرماندهی لشکر شرق بدهد.(4)

 نامه تکذیبیه کنسول بصره به روزنامه تایمز بصره

کنسول ایران در بصره با ارسال نام های به روزنامه تایمز چاپ بصره مطالب شماره ١٢٧٣ این جریده را که در اول اردیبهشت درباره رخداد های پس از بازداشت شیخ خزعل درج کرده بود تکذیب کرد. در این نامه آمده است که موارد تکذیب شده از طرف حکومت نظامی خوزستان به این کنسولگری رسیده است. ١. موقعیت محمره (خرمشهر) زیر نظر اداره جدید نظامی به خوبی مدیریت میشود ٢. شورشی از طرف عشایر بختیاری رخ نداده است ٣. عشایر خوزستان از استقرار نظامیان در این منطقه خوشنود هستند ٤. تهاجم عشایر محمره (خرمشهر) [به نظامیان] دروغ است ٥. هنگام انتقال شیخ خزعل به تهران حرکتی از طرف عشایر رخ نداده است ٦. شیخ عبد الله از پسران شیخ خزعل فعلاً به ریاست بخشی از عشایر منصوب شده است.(5)

 تقاضای انضمام کشتی های شیخ خزعل به قشون

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، از رضا خان خواست دو کشتی جنگی شیخ خزعل که فعلاً در محمره (خرمشهر) است، به بوشهر منتقل گردد و جزء مایملک دریایی قشون محسوب شود.(6)

 سختی های برکناری سردارعشایر از ریاست ایل

در پی دستور رضا خان برای تحت فشار قرار دادن سردارعشایر و در ن هایت برکناری او از ریاست ایل قشقایی (ر.ک: ٢٣ فروردین) محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به رضا خان خبر داد که در حال حاضر وادار کردن کلانتران و رؤسای طوایف علیه سردارعشایر صولتالدوله راحت نیست، اما تعدادی از این افراد را تشویق کردهام با فرستادن تلگرام هایی علیه سردارعشایر، اقدامی انجام دهند. «مستدعی است مقرر فرمایند از طرف آن مقام منیع به آنها جواب مساعدی صادر گردد... [تا] نتیجه مطلوبه به طریق اسهل انجام یابد.»(7)

 تمدید زمان جمعآوری مسکوکات معیوب

اداره خزانهداری کل وزارت مالیه به وزارت جنگ اطلاع داد که جمعآوری سکه های معیوب [که پیش از این به جهت عدم اطلاع برخی موجب شکایات فراوانی شده بود] تا ابتدای تیرماه ١٣٠٤ تمدید شده «و به بانک شاهنشاهی نیز اخطار گردیده که به شعبات خود دستور مقتضی در تمدید مدت مذکوره صادر نماید.»(8)

 معاون جدید بلدیه تبریز

بنا به خواست رضا خان، حمیدالممالک به عنوان معاون بلدیه تبریز منصوب شد و به طرف آذربایجان حرکت کرد. در تلگرام رمزی که به ایالت آذربایجان فرستاده شد تأکید گردید «برای معاون حالیه هم شغلی از قبیل ریاست تفتیش بلدیه یا غیر آن، هر طور صلاح میدانید ترتیب بدهید، زیرا حضرت اشرف میل دارند [حمیدالممالک] بیکار نماند.»(9)

 درخواست امیرجنگ برای ترک نظامیان محافظ چاه نفت

غلامرضا خان امیر جنگ، والی پشتکوه، با ارسال نام های به حاکم نظامی خوزستان با اشاره به این که چند سال قبل معدن نفت دهلران و دالپری را به انگلیس اجاره داده و در قرارداد منعقده متعهد حفظ امنیت آن شده نوشت: «چون در نقاط مذکور فوقالعاده آذوقه کمیاب و نظامیان هم که مأمور معدن نفت میباشند از حیث آذوقه فوقالعاده در مضیقه هستند، مستدعی از مقام محترم چنانکه امر و مقرر فرمایید نظامیان فوقالذکر به قسمت مربوطه خود مراجعت نموده و هرگاه سوء اتفاقی رخ داد مسئولیت آن محل به عهده اینجانب است.»(10)

(تصویر) علی دشتی

ص: 79

 سهشنبه

١٥ اردیبهشت ١٣٠٤

٥ مه ١٩٢٥

١١ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی در جلسه امروز خود لایحه لغو القاب نظامی را که از طرف دولت ارائه شده بود، بررسی کرد. بر طبق این لایحه استفاده از لقب های ویژه نظامیان که در مناصب نظامی استفاده میشود، همچون سپهسالاری، سپهداری، سرداری، سالاری و...، برای افراد غیرنظامی ممنوع میشد. گفتوگو های نمایندگان، به ویژه اظهارات محمدولیمیرزا فرمانفرما و علیاکبر داور، تا حدی فضای مجلس را ملتهب کرد، اما در پایان نمایندگان به این لایحه رأی دادند. موضوع بعدی بررسی پیشنهاد رئیس کل مالیه ایران، میلسپو، بود. او از وزارت مالیه خواسته بود که تعدادی کارشناس آمریکایی به عنوان معاونت خود استخدام کند. ادامه موضوع به جلسه آتی سپرده شد.(1)

 بازار گرم نام خانوادگی

اعلان انتخاب نام خانوادگی از طرف برخی مقامات، آن هم از طریق چاپ آگهی در روزنامه ها شروع شد. از آن جمله بود ناصرالاسلام به ناصر ندامانی، سردارمعظم به عبدالحسین تیمورتاش، سرکشیکزاده به سیدکاظم اتحاد، نظمالملک به باقر عظیمی، قائممقامالملک به حاجآقارضا رفیع، مقومالملک به مهدی زاهدی، امیرمجاهد به محمدعلی جاهد، وکیلالملک به وکیلی، سیفالممالک به سیف امیرحسینی، معتمدهمایون به جواد سامانی، مفاخرالملک به نورزاد و ... .(2)

 درگیری در بدرانلو

یک بهادران از نیرو های لشکر شرق در روستای بدرانلو، واقع در چهار فرسنگی بجنورد، با ترکمنها درگیر شدند. این درگیری از ١٣ اردیبهشت آغاز و تا امروز ادامه دارد. ترکمنها با کشتن یک نظامی و مجروح کردن دو تن دیگر به شاهراه رسیده و راه بدرانلو به بجنورد را مسدود کردهاند. فرمانده لشکر شرق با ارسال این خبر فوری به رضا خان افزود که تمهیدات لازم برای دفاع از شهر بجنورد اندیشیده شده، نیرو های کمکی در حال اعزام هستند. «فعلاً در خود شهر کلیتاً بیش از سیصدوپنجاه نفر عده نمیباشد که آن هم برای حفظ انتظامات شهر کاملاً ضرورت دارد.» وی ادامه داد که تهاجم ترکمنها به شاهرود و پشت بسطام حتمی است و موضوع به تیپ شمال هم گفته شده است.(3)

 دستور رضا خان به بررسی امتیازات اعطایی دوره قاجار

رضا خان دستور داد امتیازاتی که در دوره پادشاهان قاجار به کشور های خارجی داده شده، احصاء گردد. وی با این دستور میخواست نشان دهد که درصدد لغو باقی مانده این امتیازات است.(4)

 انتقاد رضا خان از عملکرد تیپ شمال

رضا خان با ارسال تلگرامی به سرتیپ محمدحسین آیرم، رئیس تیپ شمال، گفت که گزارش تحرکات ترکمنها از طرف شما میرسد ولی اقدامی برای مقابله با آنها انجام نمیگیرد. وی افزود هماینک ترکمنها به قصد چپاول شاهرود و اطراف بسطام حرکت کردهاند؛ به نظامیان استرآباد دستور دهید «بدون این که داخل صحرا بشوند عملیاتی در مقابل تهاجم تراکمه بنمایند که از این طرف هم آنها را تحت فشار» قرار دهند.(5)

 تحرک سیاسی ترکمنها

موفقالدوله، حاکم استرآباد، به وزارت داخله خبر داد که شش فروند قایق از خواجه نفس و دو فروند از گمشتپه، حامل سیصد تا چهارصد نفر ترکمن به طرف مازندران، فرحآباد، قرهتپه و شاکیله حرکت کردهاند.(6) اما ترکمن هایی که قصد حمله به فرحآباد را داشتند، امروز پس از رسیدن به ساحل این ناحیه، پاسگاه آن جا را مورد تهاجم قرار دادند. نظامیان که فشنگشان تمام شده بود پا به فرار گذاشتند و ترکمنها «مشغول غارت» اموال مردم شدند. کمک های ارسالی از ساری ترکمنها را عقب راند.(7)

 تهاجم ترکمنها به سلطانآباد

بنابر گزارش رسیده از استرآباد، ترکمنها با حمله به سلطانآباد، واقع در شرق استرآباد یک نفر از اهالی را کشتهاند. یک تن از مهاجمان نیز به قتل رسیده. اهالی سر ترکمن مهاجم را از بدن جدا کرده، به استرآباد میآورند و تحویل رئیس نظامیان میدهند.(8)

 پیشنهاد هایی برای مقابله تبلیغاتی در ترکمن صحرا

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که [برخلاف نگرانی های موجود] ترکمن های ایران با کمونیسم همراهی نمیکنند و احساس کردهاند که استقلال جمهوری ترکمنستان، ظاهرسازی است. وی ضمن ارائه توضیحاتی از باورها و مناسبات درونی ترکمن های ایران پیشنهاد کرد اجازه تأسیس «یک شعبه سیاسی» داده شود که بتواند با پوشش مذهب تسنن وارد مسائل تبلیغاتی شده و از این طریق به جدایی هر چه بیشتر ترکمنها از سیاست های دولت شوروی کمک کند. همچنین این شعبه با پوشش تجارت، داخل ترکمن صحرا شود و بتواند مقاصد خود را پیش ببرد. وی توصیه کرد خوب است «گاهگاهی یک فروند طیاره به عنوان نقشهبرداری یا عناوین دیگر به استرآباد اعزام و در فضای صحرا پرواز نماید که در حقیقت پشتیبان آن تبلیغات و سیاست صلحآمیز گردد.»(9)

 دیدار امیرلشکر جنوب با ایل خان ایل قشقایی

محمود آیرم به رضا خان اطلاع داد که در پی دستور خلعسلاح طوایف (ر.ک: ٦ اردیبهشت) امروز با ایل خان ایل قشقایی، پسر سردار عشایر صولتالدوله، ملاقات کرد. او با خلعسلاح طایفه خود موافقت کرد. پس «دو نفر صاحب منصب با عد های سوار جهت جمعآوری اسلحه طوایف مختلفه ایل مزبور اعزام تا از طایفه گلهزن که هنوز به ییلاق نرفته و در اطراف شیراز میباشند شروع به جمعآوری اسلحه گردد.»(10)

 کمبود و گرانی گندم در گروس

بنانالملک، حاکم گروس، به وزارت داخله اطلاع داد که نبود بارندگی، تولید غلات را کاهش داده، قیمت آن افزایش یافته است. وی افزود در چنین موقعیتی اداره مالیه درصدد انتقال غلات دولتی از منطقه است. این کار به نگرانی اهالی از کمبود گندم دامن میزند. «مستدعی است با مراجعه به وزارت جلیله مالیه تلگرافاً به

ص: 80

پیشکار مالیه دستور دهند قبلاً آذوقه محل را تأمین، چنانچه مازادی بود، حمل نمایند.»(1)

 جمعآوری اسلحه های شیخ خزعل

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به وزارت جنگ خبر داد که تعداد زیادی اسلحه، لوازم توپ خانه و چند صندوق فشنگ از خانه شیخ خزعل و عوامل او در ناصری کشف شده است. همچنین به تازگی مقداری اسلحه از فیلیه و هندیجان به ناصری وارد شده است.(2)

 عدم موافقت رضا خان با دستورالعمل کمیسیون سرحدی

پیش از ظهر نمایندگان وزارت جنگ و وزارت امور خارجه برای تهیه دستورالعملی جهت ابلاغ به کمیسیون سرحدی اعزامی از طرف لشکر شمال غرب به مرز ایران و شوروی، دور هم نشستند. در این نشست تصمیم گرفته شد مذاکره با دولت شوروی آغاز گردد و هیأت دیگری شامل مهندسان و عناصر بصیر به کمیسیون مرزی ملحق شود. همچنین نماینده وزارت جنگ خبر داد که در این نشست مقرر شد کمیسیون سرحدی با هیأت دولت شوروی وارد مذاکره نشود و عجالتاً افراد اعزامی به مرز، به تبریز یا اردبیل بازگردند تا مذاکرات با دولت شوروی به نتیجه برسد. رضا خان با تصمیم اخیر مخالفت کرد و به وزارت امور خارجه گفت هر هیأتی [را که تشخیص میدهد به روند کار کمک میکند] زودتر به مرز بفرستد.(3)

 پیشنهاد برقراری حکومت نظامی در کرمان

وثوقالسلطنه، والی سابق فارس و والی تازه کرمان، که به تازگی وارد کرمان شده، به رضا خان پیشنهاد کرد در کرمان حکومت نظامی برقرار شود. وی با این که اوضاع سیاسی در کرمان را «امیدبخش» توصیف نمود، وجود تحرکاتی که ریشه در اقدامات کنسولگری شوروی در کرمان دارد، و جسارت اهالی به واسطه عدم اقتدار والی قبلی، برپایی حکوت نظامی را مناسب دانست. وثوقالسلطنه علت دیگر این پیشنهاد را در بیحقوق ماندن حکام جزء توضیح داد؛ این که اسباب شکایت اهالی شده [چرا که حکام یاد شده حقوق معوقه خود را به انحاء مختلف از مردم میگیرند]، اما صاحب منصبان قشونی حقوق دارند [و اگر حاکم شوند از مردم درخواست مالی نخواهند داشت.](4)

 موقعیت مسیحیان ارومیه از زبان امیرلشکر شمال غرب

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، که برای ملاقات با سیمیتقو به ارومیه رفته بود، امروز نتیجه بررسی خود را از مسیحیان ایرانی ساکن ارومیه به وزارت جنگ فرستاد. طهماسبی نسبت به درستی گزارش های کارگزار ارومیه که میگفت مسیحیان ممکن است به دلیل چند حمله به روستا هایشان از ایران مهاجرت نمایند، تردید داشت و معتقد بود این طبقه در آسایش بسر میبرند و اگر از امنیت خود اطمینان نداشتند، پس از مهاجرت [، در پی جنگ بینالملل] دیگر بازنمیگشتند. وی با توجه به سرمازدگی محصولات کشاورزی و عدم بارندگی در بهار که دستآویزی برای مهاجرت است نوشت که میلی به مهاجرت وجود ندارد.(5) (ر.ک: ١١ فروردین)

 تشکر سفارت انگلیس

سفارت انگلیس با ارسال نام های به وزارت امور خارجه ایران از این که مأموران محلی ارومیه در تشییعجنازه مستر وارل، کنسول انگلیس در تبریز، اسکورت نظامی تهیه دیدند و در مراسم تدفین همکاری و مساعدت لازم را انجام دادند، تشکر و قدردانی کرد.(6)

 یک ایتالیایی جوان در گیلان

فرمانده تیپ شمال با ارسال تلگرامی فوری به وزارت جنگ خبر داد که یک ایتالیایی جوان که برای چهار ماه در استخدام پسر حاجمعینالتجار خواهد بود، وارد ایران شده است. «متمنی است امر فرمایند هرگاه علائم مخصوصه» از او موجود است اطلاع دهند.(7)

 توضیحات امیرلشکر غرب درباره امیراعظم

پس از آن که حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به درخواست های شیخ عبدالرحمان لرستانی، نماینده لرستان، برای تأیید امیراعظم اعتراض کرد، و وزارت جنگ نیز این تأیید را منوط به مشارکت امیراعظم با قشون در خلعسلاح طوایف نمود، امروز توضیحات تاز های از طرف امیرلشکر غرب به وزارت جنگ ارسال گردید.

«از بدو ورود [به خرمآباد] الی کنون چند مراسله به مشارالیه [= امیراعظم] نوشته، احضارش کردهام. با این که پیر و برادرش سه روز است وارد [شده،] مشارالیه تاکنون حاضر نشده؛ به علاوه دو سال است کلیه مالیات حوزه خود را تماماً وصول و دیناری نپرداخته» است. امیرلشکر غرب نوشت که اگر امیراعظم حاضر شود اسلحه و مالیات خود را بدهد، میتواند مورد توجه و تأیید مرکز هم واقع شود.(8)

 حضور مسئلهساز دکتر شالک در ساوجبلاغ

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که دکتر شالک آمریکایی با ظاهرسازی، در حال ساخت زمین خریداری شده برای تبدیل به بیمارستان است. دکتر شالک به اسم طبابت با کردها مراوده پیدا کرده؛ و اساساً وجود او و میسیون آمریکایی در ساوجبلاغ مضر است. طهماسبی افزود که نظر کارگزاری غیر از این است و گمان میکند دکتر شالک در حال خدمات عامالمنفعه است.(9)

 بازگشت مهاجران و دردسر مالیات

به گزارش امیرلشکر شمال غرب برخی از رعایای ایران که از مناطق شاهسوننشین به روسیه مهاجرت کردهاند، رفته رفته به ایران بازگشته، در اطراف اجارود ساکن شدهاند و به زراعت میپردازند. اما با مراجعه مأموران مالیه برای اخذ مالیات، مهاجران یادشده بار دیگر قصد رفتن به روسیه کردهاند. «روسها نیز محض این که رعایای ایران را به طرف خود جلب نمایند به هر یک از آنها ده خروار زمین تخمافکن میدهند که زراعت نمایند؛ [و در مقابل] فقط سالی مبلغ چهار تومان نقد بدهند.» امیرلشکر شمال غرب عملکرد اداره مالیه اردبیل را در اخذ مالیات از مهاجران نادرست دانست و خواست حداقل به مدت دو سال این افراد از پرداخت مالیات معاف باشند.(10)

 تغییر مسیر شکایتها

در پی اوجگیری شکایات وراث سردارمقتدر طالش از اجحافات نظامیان منطقه، و مسافرت محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، به آنجا، اینک بر تعداد شکایت های محلی از عملکرد گذشته سردار مقتدر و برادرش، سالارشجاع، به مرکز افزوده شده

ص: 81

است. در شکوایی های که امروز از طرف اهالی شفارود به رضا خان فرستاده شد، درخواست گردید با تشکیل کمیسیونی به احقاق حق اهالی رسیدگی شود. وزارت جنگ نیز فرستانندگان تلگرام را به عدلیه محل ارجاع داد، که نشان از اهمیت کم موضوع برای این وزارت خانه داشت.(1)

 پاسخ چمبرلین درباره دستگیری شیخ خزعل

روزنامه تایمز لندن در شماره امروز خود پاسخ نویل چمبرلین، وزیر امور خارجه انگلیس را به سئوال کاپیتان ایدن، درباره دستگیری شیخ خزعل، به عنوان یکی از متحدان محلی دولت بریتانیا درج کرد: «بنده خبر دستگیری شیخ محمره (خرمشهر) را از طرف دولت ایران استماع نموده، ولی به موجب اطلاعی که حاصل کرده، دولت مشارالیها با ملاحظه با وی رفتار میکند و خود را دارای احساسات دوستانه نسبت به او معرفی مینماید. دولت انگلیس راجع به حفظ جانش نه تعهدی نموده و نه چنین کاری را ضروری دانسته، زیرا اختلافات بین شیخ و رئیسالوزراء ایران در دسامبر ١٩٢٤ مرتفع گردید.»(2)

 فیلم سینمایی «گراس» روی پرده سینما های آمریکا

گراس یا علف، فیلمی که توسط سه آمریکایی در سفر سال گذشتهشان به ایران از کوچ یکی از طوایف بختیاری برداشته شده بود، اینک در فیلادلفیا نمایش داده میشود. گراس پیش از این در نیویورک حدود یک ماه و نیم روی پرده نمایش بود. بنابر اهمیت موضوع در تاریخ سینما، گزارش کامل شارژدافر ایران، در پاورقی آمده است.(3)

 نابسامانی در دوایر تلگرافی جنوب

امیرلشکر محمود آیرم، فرمانده لشکر جنوب، با ارسال تلگرامی به وزیر پست و تلگراف نوشت که دوایر تلگرافی خوزستان و جنوب فارس بسیار ناکارآمد است و تلگرامها از شش تا یک ماه بعد از ارسال به مقصد میرسد. «این وضعیت کاملاً منافی حسن و سرعت جریان امور، خاصه امور قشونی، و موجب مسئولیت اداری است.»(4)

ص: 82

(تصویر) نویل چمبرلین

 چهارشنبه

١٦ اردیبهشت ١٣٠٤

٦ مه ١٩٢٥

١٢ شوال ١٣٤٣

 دیدار بزرگان نجف با آقایان اصفهانی و نائینی

به گزارش ویس کنسولگری ایران در نجف، علما، مجتهدین و شیوخ منطقه در دیدار با آیات الله اصفهانی و نایینی با ابراز تأسف از حوادث پیش آمده در نجف (ر.ک: ١٣ اردیبهشت) و خشنودی از پایان آن، گفتند که مدتی است میخواهند دعوای عرب و ایرانی راه بیندازند. منشأ این تفرقه روشن است. «ولی ما میگوییم عزت و شرف و امنیت ما به واسطه دولت ایران است. آقای جزایری میفرمودند: اگر در آفریقا یک نفر مسلمان جعفری بشود، از سایه و حمایت دولت ایران است... ما چه طور میتوانیم نعمت های ایران را انکار نماییم... ایرانیان به منزله چشم های ما هستند. البته بر هر فرد مسلم واجب است در اتحاد مسلمین سعی نمایند و برای ما فریضه شده که در مجالس خودمان حق ایرانیان را که بر ماها دارند بگوییم.»

در پی حوادث یاد شده، حاکم محلی نجف به کنسولگری ایران آمد و ضمن اظهار تأسف گفت که متجاسرین ٢٤ ساعت حبس شدند.(1)

 واداشتن رضا خان به عذرخواهی

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس، با ارسال نام های خصوصی به رضا خان، ضمن اشاره به پاسخ وی درباره چگونگی برخورد مأموران ایرانی با چند نفر از افراد نیروی هوایی انگلیس در آبادان (ر.ک: ٢٢ فروردین) نوشت که هر چند عامل این حادثه تنبیه شده، اما مأموران به داخل کشتی انگلیسی رفته و این یعنی تجاوز به کشتی دولتی انگلیس که «فرمانده قوای هواپیمایی عراق [= انگلیس] با نظر وخیمی [به این موضوع] مینگرد.» لورن افزود که مقامات انگلیسی بر این عقیدهاند باید رضایت خاطر «ویس مارشال هواپیمایی» فراهم شود و از وقوع حوادث مشابه جداً جلوگیری گردد. «مناسب این است تلگرافی به توسط دوستدار بفرمایید و اظهار بفرمایید که این رفتار پلیس های ایرانی را رد نموده، از این که جبراً داخل کشتی دولت انگلیس شدهاند ن هایت افسوس را دارم.»(2)

 عملکرد سست لشکر شرق از دیدگاه فرمانده تیپ شمال

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ ضمن تشریح مبادی تجاوز ترکمنها به شاهراه، نوشت که لشکر شرق نسبت به جلوگیری از نفوذ ترکمنها به منطقه خود سستی میکند و از این رو تیپ مستقل شمال مجبور میشود نیرو های خود را به طرف شاهرود گسیل کند. در چنین وضعیتی، بخش های شرقی مازندران مستعد تهاجم ترکمنها میشود، چرا که از نیروی نظامی کافی برخوردار نیست.(3)

 نماینده ب هاییان کانادا در تبریز

به گزارش امیرلشکر شمال غرب، زنی که نماینده ب هاییان کانادا

ص: 83

و تبعه انگلیس است از طریق جلفا وارد ایران شده و اینک در تبریز است. این زن در خانه احمداف تاجر ساکن شده و میگوید فردا راهی تهران است و از آنجا نیز به اروپا میرود.(1)

 تلگرام بزرگان استرآباد به رضا خان

گروهی از علما و معتمدان استرآباد در نام های به رضا خان خواستار تأمین امنیت منطقه خود شدند. در این تلگرام از ریاست وزراء خواسته شده بود که حاکم با عزم و خیرخواهی برای استرآباد تعیین شود.(2)

 قطع آب لطفآباد توسط روسها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، خبر داد که روسها آب لطفآباد را قطع کرده، اهالی در مضیقه هستند، حتی آب خوردن ندارند. «از شدت استیصال حاضر شدهاند مطابق نقش های که کمیسیون سرحدی طرح کرده، نهر جدیدی احداث و نصف مخارج آن را ... بدهند.» وی افزود که ادارات کارگزاری و مالیه اقدامی در حل آسایش اهالی نکردهاند و تقاضا نمود اجازه ساختن نهر جدید صادر شود.(3)

 تشکر سردارشرف از رضا خان

شیخ عبد الله (سردارشرف)، پسر شیخ خزعل، با ارسال تلگرامی به رضا خان، از این که، با حسن ظن حاکم نظامی خوزستان، به ریاست طایفه محیسن منصوب شده، تشکر کرد.(4)

 اختلاف والی خراسان و فرمانده لشکر شرق

کارگزار خراسان به وزارت امور خارجه اطلاع داد که پس از ریاست افتخاری فرمانده لشکر شرق بر بلدیه مشهد، تحرکاتی میان نانواها و قصابها پیدا شد که ب های گوشت و نان را افزایش داد، اما با اقدامات سرتیپ جانمحمد خان اوضاع به حال اول بازگشت. کارگزار، والی را مقصر دانست و نوشت: «والی حتی به جنرال قونسول روس متوسل شده و از [فرمانده] لشکری شکایت و جماعتی را وادار به مهر کردن تلگرافات» نموده است.(5)

 توضیحات سردارظفر برای خلعسلاح بختیاری

در پی درخواست رضا خان از خسرو خان بختیاری (سردارظفر)، ایل خان طایفه بختیاری، برای خلعسلاح طوایف منطقه، وی با ارسال تلگرامی ضمن اعلام حمایت و ضرورت این اقدام نوشت که ایل به طرف ییلاق حرکت کرده و من هنوز در کار حل مسائل خوانین جانکی معطل هستم. آنان مالیات سال گذشته را هم نپرداختهاند. سردارظفر تقاضا کرد برای طرح مسائل مربوط به خلعسلاح به تهران برود و از نزدیک با رضا خان گفتوگو کند.(6)

 مشکلات جمعآوری سکه های معیوب

در پی تمدید مهلت جمعآوری سکه های معیوب، فرمانده لشکر شرق اطلاع داد که اهالی بیشتر شهرها درصدد تعویض سکه های معیوب خود هستند اما شعبه بانک شاهنشاهی در این شهرها وجود ندارد. وی افزود که برای حل مشکل به شعبه بانک در مشهد مراجعه شده، اما جوابی ندادهاند.(7)

 تقاضای تجار بوشهر برای آزادی محمدعلی خان

تجار بوشهر با فرستادن تلگرامی به رضا خان، ضمن تأکید بر وفاداری محمدعلی خان کلانتر، ضابط تنگستان، و ذکر خدمات پدرش، زایر خضر خان تنگستانی، به مملکت، خواستار آزادی محمدعلی خان شدند. تلگرام مشابهی نیز به مجلس شورای ملی فرستاده شد.(8)

 تهیه مدارک علیه تملک عمیدالتجار

فرمانده لشکر شمال غرب اطلاع داد که طبق گواهی معتمدین اردبیل و شهادت اهالی، زمین های میرزاآقاجان عمیدالتجار اردبیلی متعلق به دولت، و پیش از این محل اردوی دولتی، برپایی نماز عید فطر و شلیک توپ اعیاد بوده است. وی گفت که طبق نظر مالیه اردبیل این زمینها باید از عمیدالتجار بازپس گرفته شود.(9)

 پیشنهاد واسموس به دولت ایران

به نوشته روزنامه ایران، واسموس آلمانی به دولت ایران پیشنهاد کرده در قبال ده هزار تومان، راه بوشهر به شیراز را تسطیح و شوسه میکند.(10)

ص: 84

 پنجشنبه

١٧ اردیبهشت ١٣٠٤

٧ مه ١٩٢٥

١٣ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. دستور اول امروز پس از اخذ رأی کنار گذاشته شد و دستور دوم که به گزارش کمیسیون بودجه راجع به ادامه طرح استخدام مستشاران آمریکایی بود مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ادامه، جلسه غیرعلنی تشکیل شد.(1) در جلسه غیرعلنی، نامه رضا خان درباره دو تلگرام سالارالدوله که ضمن تقاضای عفو، خواستار بازگشت به ایران شده بود، قرائت گردید. محمدولیمیرزا درباره نظرات ارائه شده چنین مینویسد: «سلیمانمیرزا و جمعی با اظهار حرارتها مخالفت نمودند. آقای مدرس قانونیت تصویب قتل اینها را، که در دوره دوم تصویب شده بود، مورد تردید و انکار قرار داد. ایجاد هیجان و حملاتی کرد. سالارلشکر هم اظهاراتی نمود که در دنبالة آن سلیمانمیرزا، با کمال وقاحت، خارج از جلسه، فحاشی نمود. کلیه حضرات عقب یک قضایایی میگردند که رفقای موقتی خودشان را آلوده به کش مکش هایی نموده، ثابتتر بنمایند.»(2)

 گزارشی از چهل ساعت جنگ با ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، از قول نایب سرهنگ ایرج خان نوشت که در نتیجه چهل ساعت جنگ با ترکمنها و کرد های ایل شادلو، چهار کشته و شش اسیر از مهاجمان به جا ماند. این جنگ غروب روز چهاردهم اردیبهشت ظاهراً قطع شد، اما ترکمنها سنگربندی کرده، آماده حمله هستند. در این گزارش آمده است هفت اسب و چندین قبضه تفنگ نیز به دست نظامیان افتاده است. از نظامیان نیز دو نفر کشته و چهار نفر مجروح شدهاند. وی افزود که قتل رئیس مالیه سملقان توسط کرد های شادلو انجام شده است. همچنین نزدیک به شصت نفر از خوانین ایل بیچرانلو در بلندی های منطقه مشغول سنگربندی علیه نظامیان هستند.(3)

 تهاجم ترکمنها به شاکیله

رئیس تیپ شمال خبر داد که دوازده قایق به شاکیله هجوم آوردند، اما با استقامت قوای نظامی مواجه شده، مانع از پیشروی آنان شدند. سرتیپ محمدحسین آیرم در تلگرام دیگری نوشت؛ از آنجا که نمیتوان تشخیص داد چه قایقی متعلق به ترکمنها است «به کلیه بنادر دستور داده شد تراکمه را به بنادر راه نداده و هر چه لتکا هست توقیف نمایند.»(4)

 ناکارآمدی بخشی از سلاح های جمعآوری شده

در پی دستور رضا خان به انتقال سلاح های جمعآوری شده خوزستان به تهران، امیرلشکر جنوب و سرتیپ فضل الله زاهدی اطلاع دادند، بخشی از تفنگ های جمعآوری شده سربی است و ارزش این که کرای های برای حمل آنها به مرکز پرداخت شود، ندارند؛ بهتر است شکسته، و سوزانده شوند.(5)

 علت توقیف بازرگانان اردبیلی و آستارایی

در پی اعتراض گروهی از تجار اردبیلی و آستارایی به بازداشت همصنفان خود (ر.ک: ١٤ اردیبهشت) امیرلشکر شمال غرب در توضیح موضوع نوشت که چند نفر از تجار آستارا و اردبیل، دلار هایی که به بانک شاهنشاهی رشت فروختهاند تقلبی از آب درآمده، و بانک در پی گرفتن خسارت، با هماهنگی تأمینات، تجارت خانه های آنان را در تهران بسته، و خودشان نیز بازداشت شدهاند. امیرلشکر طهماسبی افزود، از آنجا که این تجار بدون محاکمه بازداشت شدهاند «این مسئله سکته به اعتبار تجار وارد میآورد.»(6)

 در پی هویت سیدجلالالدین تهرانی

سرتیپ محمدحسین آیرم به وزارت جنگ اطلاع داد که سیدجلالالدین تهرانی(7) تحت تعقیب است. اول این که با برادر قائممقامالملک که با روسها روابط محرمانه دارد، معاشرت دارد، و دوم این که هنگام درگذشت محمدعلیمیرزا قاجار، به احمدشاه و محمدحسن میرزا ولیعهد تلگرام هایی مخابره کرده است. وی از وزارت جنگ خواست هویت و سابقه او را به تیپ شمال اطلاع دهند.(8) (ر.ک: ٢٦ اردیبهشت)

 تمجید از اقدامات سرهنگ رحیمی

گروهی از تجار دزداب با فرستادن تلگرامی به رضا خان ضمن تمجید از سرهنگ علیشاه رحیمی، فرمانده تیپ مختلط سیستان و قائنات، اقدامات او را در اندک زمان سرکشی به دزداب ستودند. آنها نوشتند که سرهنگ علیشاه با احضار رؤسای دوایر و تجار محل در نطق مهیجی خواستار پیشرفت معارف شهر شد و حاضران پذیرفتند که با تشکیل خیری های به نام سپه وسایل معیشت و آموزش پنجاه طفل یتیم بیبضاعت را تهیه نمایند. در این تلگرام آمده است که سرهنگ علیشاه رحیمی از تأسیس خیابان و قرائت خانه نیز حرف زده است.(9)

 مخالفت با پیشنهاد سرتیپ محمدحسین آیرم

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، پیشنهاد کرد با تشکیل کمیسیون مختلطی به شکایات پیدرپی اهالی و رعایای خمسه طوالش که املاک و اموالشان به دست متنفذین محلی غصب شده، رسیدگی شود. رضا خان با این پیشنهاد مخالفت کرد و گفت که رسیدگی به این دعاوی به عهده عدلیه است.(10)

 دو انگلیسی دیپلمات در راه ایران

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، خبر داد که «شارژدافر انگلیس مقیم مسکو با رئیس اداره روسی در وزارت خارجه انگلیس» راهی تهران شدهاند. «از بنده سفارشنامه به مأمورین لشکری و کشوری انزلی تقاضا کردند و داده شد. گویا بهتر است از طرف دولت هم توصیه بشود.»(11)

 درباره مهاجرت سه هزار آلمانی به ایران

سفارت ایران در برلین به وزارت امور خارجه خبر داد که وزارت امور خارجه آلمان از ادعای دو آلمانی سفر کرده به ایران که مدعی مهاجرت دادن سه هزار کارگر

ص: 85

آلمانی به ایران برای زراعت هستند، بیاطلاع است. در نامه سفارت ایران آمده است که آلمانی های یادشده بیسرمایه هستند و اقدامات آنها در جلب زارعین و صنعتکاران نتیجهبخش نخواهد بود. در نامه یادشده آمده است: «این سفارت با مهاجرت زارعین و صنعتکاران قابل آلمانی به ایران برای ترویج و ترقی صنایع در مملکت موافق بوده و هست و بهتر است در صورت امکان خود دولت علّیه از خالصجات دولتی ... به آنها بدهد... ولی به شرط این که ... خود مهاجرین دارای یک سرمایه کافی برای مسافرت و شروع به عمل باشند.»(1)

 ادامه پیگیری طلب رحیم خان

سفارت انگلیس که سال گذشته پیگیر وصول طلب رحیم خان زندی، ناظر سفارت انگلیس، بود، در سال جاری نیز به واسطه وصول نشدن این طلب از سرداررشید کردستانی، پیجوی مسئله است. مستر هاوارد، رئیس اداره شرق سفارت انگلیس، امروز با ارسال نام های به رضا خان موضوع را مورد تأکید قرار داد.(2)

 پایان کار موفقالدوله در استرآباد

موفقالدوله، حاکم استرآباد، که همواره با انتقاد سران نظامی تیپ شمال مواجه بود، با ارسال تلگرامی به وزارت داخله نوشت که سرهنگ حکیمی، رئیس نظامیان استرآباد، در حال هموار کردن حکومت نظامی خود در استرآباد است. وی با اشاره به شکایت های متعددی که تیپ شمال از او به تهران کرده، آمادگی خود را برای محاکمه اداری اعلام کرد.(3)

این شاید آخرین تلگرام او از استرآباد به تهران بود. در این روز یا فردای آن به دستور وزارت جنگ، توسط وزارت داخله به تهران احضار شد.

 پرواز دو هواپیمای ناشناس در آسمان ساوجبلاغ

ساعت هفت صبح دو هواپیما در فضای مرزی منطقه ساوجبلاغ دیده شدند «که پس از پنج دقیقه طیران عودت نمودهاند.»(4)

 خط آهن جلفا - بادکوبه

به گزارش نماینده وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه در تبریز، پیرو خبر های رسیده از احداث خط آهن توسط شوروی در مرز ایران و آن کشور، خط آهن بادکوبه به جلفا از سال ١٩١٥ آغاز شد و پس از پنجاه کیلومتر ریلگذاری، به دلیل وقوع انقلاب در روسیه متوقف شد. بار دیگر ساخت این راهآهن از ١٩٢٤ شروع شد و قرار است تا پایان ١٩٢٥ این خط تا پل خداآفرین برسد. درازای این خط حدود ٣٠٠ کیلومتر است.(5)

 بازگشت چند خانوار ایرانی به وطن

به گزارش امیرلشکر شمال غرب، امروز چند خانواده مهاجر ایرانی که هنگام جنگ بینالملل از ایران مهاجرت کرده بودند، به مرز های مملکت رسیده، وارد خاک ایران شدهاند. پرشمارترین اینان یک خانوار هشتاد نفره است که میگویند از رعایای سردارافشار بوده، در سنندج ساکن بودهاند. هنگام جنگ به دلیل کمک به قشون عثمانی از طرف روسها اسیر، به خاک روسیه برده شده، هنگام مبادله اسرا به دولت عثمانی تحویل شدهاند، و اینک از راه موصل و رواندوز به ایران بازگشتهاند. در گزارش امیرلشکر شمال غرب پرسیده شده چه معامل های با اینان باید کرد؟(6)

ص: 86

 جمعه

١٨ اردیبهشت ١٣٠٤

٨ مه ١٩٢٥

١٤ شوال ١٣٤٣

 استیصال لشکر شرق

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، به وزارت جنگ خبر داد که «اگر تا آتیه نزدیکی استمداد از مرکز نرسد به واسطه ضعفی که در قوای لشکر، اهالی حس نمودهاند، مترتب خیلی مشکل است و نمیتوانم وضع داخلی لشکر را مجسم نمایم... در چه مضیق های هستم.» وی در پایان این تلگرام یادآور شد که هیچیک از وعده های وزارت جنگ برای تجهیز و رسیدگی لشکر شرق محقق نشده است.(1)

 تهاجم ترکمنها به بجنورد

فرمانده لشکر شرق اطلاع داد که ترکمنها و اکراد طایفه شادلو با دو هزار نیرو و از سه جناح به بجنورد یورش آوردهاند. حمله از دیروز آغاز شده، نظامیان در استحکامات قدیمی شهر مشغول دفاع و فوقالعاده تحت فشار هستند. وی افزود یکصد نفر از قوچان به کمک نظامیان مستقر در بجنورد آمدهاند. دیگر نیرو های کمکی سه روز دیگر به بجنورد میرسند. فرمانده لشکر شرق نوشت که اهالی بجنورد به واس_طه همنوایی با طایفه شادلو به دو پست نظامی شلیک کردهاند. در این گزارش آمده است که ترکمنها شش کشته دادهاند و ام_وال غ_ارت شده بازپس گرفته شده است. سرتیپ جانمحمد خان تقاضا کرد نی_روی نظامی از تهران به بجنورد اعزام شود.(2) وی در تلگرام دیگ_ری خواستار حضور هواپیما در منطقه شد. «خواهشمندم ه_ر ط_وری که ممکن است برای... پرواز آن در حوالی بجنورد و جوین اقدام» شود.(3)

 جولان کشتی های ترکمنها در دریای خزر

فرمانده تیپ شمال از قول رئیس قوای مازندران اطلاع داد که ترکمنها با قایق های خود در دریای خزر جولان میدهند و اهالی مازندران وحشتزده هستند. سرتیپ محمدحسین آیرم اضافه کرد که عملیات ترکمنها در این زمان که فصل برداشت محصول است، با سرانگشتان روسها انجام میشود. وی تأکید کرد که سواحل مازندران در خطر چپاول قرار دارد. وی تعداد ترکمن های حاضر در سواحل را سه تا چهار هزار نفر برآورد کرد.(4)

فرمانده تیپ شمال در تلگرام محرمانه دیگری ادعا کرد که بیشتر ترکمن های مهاجم روسی هستند. وی حضور هواپیما های یونکرس دریانشین را برای برآورد استعداد ترکمنها و تشخیص قایق های ایرانی و روسی لازم دانست. آیرم در پایان تلگرام خبر داد که راهی فومنات است و فردا بازخواهد گشت.(5) وی بار دیگر از موفقالدوله، حاکم استرآباد، انتقاد کرد. حکم انفصالی موفقالدوله دیروز صادر شده بود، اما فرمانده یادشده از آن بیخبر بود.

ص: 87

 ناتوانی اعزام نیرو از استرآباد

فرمانده تیپ شمال به وزارت جنگ خبر داد که امکان اعزام نیروی نظامی از استرآباد برای کمک به لشکر شرق وجود ندارد. نیرو های کمکی یا باید از تهران عازم شوند و «یا اجازه فرمایید با اتومبیل از رشت به شاهرود قوه اعزام شود.»(1)

 دستور رضا خان به تأمین امنیت سواحل

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی فوری به فرمانده تیپ شمال نوشت که گزارش های رسیده حاکی از وحشت اهالی اشرف (بهشهر) از تهاجم ترکمنها است. ترکمنها پیش از این ناحیه قرهتپه بهشهر را غارت کرده بودند. «حسبالامر مبارک قدغن فرمایید دستورات فوری و جدی برای جلوگیری از تجاوزات ترامه صادر نمایند.»(2)

 انتظار مقامات ایرانی در لطفآباد

در پی قطع آب لطفآباد به روی ساکنان و زمین های منطقه، کفیل کنسولگری عشقآباد، کارگزار و حاکم نظامی درجز برای مذاکره با نماینده دولت شوروی در لطفآباد حاضر شده، اما نماینده یادشده از حضور سرباز زده است. «گویا اگنت مذکور بعد هم جهت مذاکره حاضر نشود.» فرمانده لشکر شرق ضمن اعلام این خبر اضافه کرد که بیست تن از ترکمنها با یورش به یکی از روستا های مرزی ایران، محصول آن را درو کردند، اما پس از حضور نظامیان، فرار کرده، موفق نشدند محصول را با خود ببرند.(3)

 سردارنصرت کلهر در خرمآباد

امیرلشکر غرب خبر داد که امیرنصرت کلهر اینک در خرمآباد است. وی از رضا خان خواست عباس خان امیرمخصوص نیز به خرمآباد آمده، تکلیف قطعی سردارنصرت روشن شود. وی نوشت که خبر های رسیده میگوید که اهل و عیال سردارنصرت در ن هایت استیصال در کرمانشاه بسر میبرند.(4)

 پیوستن ایران به کنوانسیون تسهیل عملیات گمرکی

دولت ایران پیوستن خود را به کنوانسیون مربوط به تسهیل عملیات گمرکی و پروتکل آن اعلام کرد. این معاهده پیش از این در ٣ نوامبر ١٩٢٣/ ١٠ آبان ١٣٠٢ در ژنو به تصویب رسیده بود.(5)

 درخواست حمایت از تولید کبریت داخلی

در تلگرامی که وکیل کار خانه کبریتسازی از تبریز به تهران و برای مجلس شورای ملی فرستاد، از نمایندگان درخواست کرد مالیات تاز های بر کبریت تولید شده در آذربایجان وضع نکنند، چرا که سرمایه زیادی برای واردات ماشینآلات کبریتسازی صرف شده و بالا رفتن قیمت آن موجب روی آوردن مردم به «اقسام فندک خارجه» خواهد شد. نتیجه وضع مالیات جدید موجب میشود «پنجاه سال دیگر احدی از آذربایجان اسم فابریک به زبان» نیاورد.(6)

 لوکوموتیو های خریداری شده

دو دستگاه لوکوموتیو و ٣٠ واگن خریداری شده از شوروی برای حرکت در خط آهن جلفا به تبریز پس از رسیدن به جلفا به سمت تبریز حرکت کردند. «هدایت الله خان، رئیس راهآهن» اموال وارد شده را همراهی میکنند.(7)

 دیدار وزیرمختار هلند از مزارع چای لاهیجان

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که وزیرمختار کشور هلند در ایران از مزارع چای لاهیجان دیدن کرده است. در این خبر آمده است که وزارت امور خارجه ایران اقدام به استخدام کارشناسی از کشور هلند در امور چای نموده است.(8)

 افتتاح کشتارگاه تبریز

ساختمان مسلخ تبریز که کار ساخت آن از سال گذشته آغاز شده بود، به پایان رسید و در جشنی که از سوی امیرلشکر شمال غرب برپا شد، گشایش یافت. شهریور سال گذشته مقرر شده بود با تأسیس کشتارگاه و دباغ خانه، پشتوانه مالی شیر و خورشید تبریز تأمین شود. اهالی تبریز ١٧ هزار تومان برای این کار کمک کرده بودند.(9)

ص: 88

 شنبه

١٩ اردیبهشت ١٣٠٤

٩ مه ١٩٢٥

١٥ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. پیشنهاد میلسپو برای استخدام مستشاران آمریکایی در این جلسه نیز پیگیری شد و در ن هایت مجلس به وزارت مالیه اجازه داد کارشناسان جدیدی برای اداره امور مالی کشور از آمریکا به استخدام درآیند. یک نفر به عنوان رئیس اداره کل محاسبات با حقوق سالیانه ده هزار دلار؛ یک نفر معاون ویژه میلسپو با حقوق سالیانه هشت هزار دلار؛ هشت مستشار دیگر با حقوق سالیانه هفت هزار و پانصد دلار؛ و یک نفر تندنویس با حقوق سالیانه سه هزار دلار. در این جلسه سلیمانمیرزا از مجلس خواست که درخواست سالارالدوله برای بازگشت به ایران که در جلسه غیرعلنی خوانده شده بود، در جلسه علنی قرائت گردد. قرار شد پس از پایان تصویب همه مواد لایحه استخدام مستشاران آمریکایی این نامه خوانده شود.(1)

 تلگرام رضا خان به مشاورالممالک

رضا خان، ریاست عالیه کل قوا و ریاست وزراء، با ارسال تلگرامی به مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، ضمن توضیح تحرکات ترکمنها و سیاست حمایتی شوروی از آنان، گفت که مذاکره با مأموران شوروی در تهران نتیجهبخش نیست؛ هر کدام حرف خودشان را میزنند. «اولاً با تحقیقات عمیقه مقصود و منظور اصلی عمال شوروی را در اتخاذ این رویه انقلابآمیز کشف و معلوم دارید با چه نقشه و اساس اقدامات خود را تعقیب میکنند. به علاوه در صورت امکان با وزارت خارجه روس داخل مذاکره شوید، شاید بدین وسیله به تحریکات خود خاتمه داده و بیش از این با سیاست انقلابی خودشان موجبات زحمت فراهم ندارند.»(2)

 آخرین وضعیت تهاجم ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، آخرین خبر های رسیده از درگیری ترکمنها با نظامیان را به تهران فرستاد. وی گفت که خط تلگرافی مشهد با بجنورد از حدود غروب دیروز قطع شده، راه بجنورد به مشهد توسط ترکمنها قطع گردیده، به طرف جوین حملهور شده و چند قلعه را چپاول کردهاند. آخرین خبر میگوید که مهاجمان تا امیرآباد، دو فرسخی پل ابریشم، نفوذ کردهاند. فرمانده تیپ شرق افزود به خوانین قوچان دستور داده نیرو های خود را در شیروان مستقر دارند. نیرو های اعزامی از مشهد نیز به آنان ملحق خواهند شد.(3) وی در تلگرام دیگری هوای مشهد را برای نشستن هواپیما مساعد دانست.(4) در تلگرام بعدی، سرتیپ جانمحمد خان، وجود دو توپ خانه کوهستانی را «بیاندازه مورد لزوم» توصیف نمود.(5)

 اعلام نگرانی اهالی شمال از تهاجم ترکمنها

تلگرام های متعددی از طرف اهالی فریکنار (فریدون کنار) و ساری به رضا خان ارسال شد که در آن نگرانی خود را از حملات ترکمنها به این مناطق ابراز کرده، خواستار مقابله نظامیان شدهاند. تاکنون مناطق قرهتپه، شاکیله و فرحآباد مورد تهاجم ترکمنها واقع شده است. در تلگرام علمای ساری نوشته شده بود: «از قرار مسموع پیشوایان تراکمه حکم به جهاد دادهاند. اهالی سواحل با زن و بچه فراری و متواری و اهالی شهر هم با ن هایت تزلزل و پریشانی» بسر میبرند.(6)

 ترسیم روحیه نظامیان مازندران

وزارت جنگ از قول رضا خان به فرمانده تیپ شمال دستور داد خیلی زود برای تقویت روحیه نظامیان مازندران، که در اثر حملات ترکمنها تضعیف شده، و نیز انتظام پست های ساحلی، به مازندران حرکت کند.(7)

 فراخوان فوج آهن

وزارت جنگ دستور داد فوج آهن که از تهران به لرستان اعزام شده بود، به تهران بازگردد.(8)

 خروج شیخ خزعل از قم

شیخ خزعل بر سر راه رسیدن به تهران که وارد قم شده بود، این شهر را به سمت پایتخت ترک کرد. برای رضا خان اهمیت داشت که شیخ چه زمانی به تهران میرسد. او چندین بار پیگیر موضوع شد و در ن هایت به او گفتند که شب را در علیآباد میماند و صبح فردا وارد تهران میشود.(9)

 تأکید طهماسبی به استقرار سیمیتقو در چهریق

در پی موافقت نکردن رضا خان با استقرار سیمیتقو در چهریق (ر.ک: ١٣ اردیبهشت) عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با ارسال تلگرامی نوشت که اگر جای دیگری غیر از چهریق به سیمیتقو پیشنهاد شود، سوءظن او را برمیانگیزد و ترکها، سیدطه، یا شیخ محمود به بازگرداندن او طمع میکنند؛ دیگر این که یکی از شرایط بازگشت او به ایران، استقرار در چهریق بود. طهماسبی افزود که در شرایط فعلی که قشون مشرف به همه مناطق است، چهریق و ناحیه دیگر فرقی ندارند.(10)

 نرسیدن مدارک مرزی

امیرلشکر شمال غرب به وزارت جنگ خبر داد که هنوز اسناد و مدارکی که برای مذاکره آتی در کمیسیون مشترک مرزی ایران و شوروی درخواست شده، نرسیده است. «اگر کمیسیون روسها وارد سرحد شوند به واسطه نبودن پروتکل و نقشه مصدق و مدارک و اسناد لازمه بلاتکلیف» خواهیم بود. قرار بود وزارت امور خارجه، نقشه و مدارک مرتبط با مرز شمال غربی ایران و شوروی را به منطقه بفرستد.(11)

 شکایت حکمران ولایات ثلاث از معاون حکومت ملایر

حاکم ولایات ثلاث (نهاوند، ملایر، تویسرکان) با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ از حضور میرزاسیدتقی خان همدانی، به عنوان معاون حکومت ملایر ابراز نارضایتی کرد و نوشت که او وابسته به سوسیالیستها است و با فعالیت های حزبی و راهاندازی تشکل های دهقانی و کارگری «بنده را دچار زحمت نموده» است. وی نوشت که اداره قشونی با فعالیت های میرزاسیدتقی خان همدانی مقابله کرده و از من هم خواستهاند کار آنها را ادامه دهم، اما «کار کردن با او بیاندازه مشکل است... مستدعی است به هر وسیله که ممکن است رفع شر این شخص را از بنده بفرمایید.»(12)

ص: 89

 تقدیر از دستگیری محمدعلی خان تنگستانی

برخلاف تلگرامها و نامه های متعددی که از بوشهر در اعتراض به دستگیری محمدعلی خان تنگستانی، ضابط آن منطقه، به جرم مشارکت در ضرب و شتم رابرت، مهندس انگلیسی، به مرکز ارسال میشد، امروز تلگرامی به امضاء تعدادی از اهالی در تأیید اقدام رئیس قشون منطقه به تهران مخابره شد و دستگیری محمدعلی خان تنگستانی را نعمتی برای ناحیه تنگی و تنگستان خواندند.(1)

 تاجر اتریشی در تبریز

ایرمون شپیرا، تبعه اتریش، که از اسلامبول به ایران آمده، اینک در تبریز است و میخواهد شعبه تجارت خانه «اخراجات و ادخالات آلمان، اتریش، ایران» را در تبریز و سپس در دیگر نقاط ایران تأسیس کند. امیرلشکر شمال غرب در نام های ضمن اعلام این خبر نوشت شپیرا میگوید هنگام جنگ بینالملل در قشون اتریش خدمت میکرده، پس از آن مدتی بیکار مانده، شش ماه قبل راهی اسلامبول شده و در تجارت خانه یادشده مشغول کار گشته است. شپیرا میگوید: «حالیه در بین راه طرابوزان و تبریز و در گمرک تبریز بالغ بر هزار و دویست لیره انگلیس مالالتجاره دارد.»(2)

 عریضه اهالی بیلهرود برای بازگشت به ایران

گروهی از اهالی روستای بیلهرود اردبیل که به بادکوبه مهاجرت کرده بودند، با ارسال عریض های خواستار بازگشت به وطن خود شدهاند. امیرلشکر شمال غربی با ضمیمه کردن این عریضه به تلگرام خود نوشت که اینان در شمار دو هزار خانواری هستند که پیش از این از ایران مهاجرت کرده بودند.(3)

 افزایش قیمت گندم در آذربایجان

گزارش های رسیده از شهر های مراغه، سلماس، جلفا و مرند نشان میدهد که بارش بهاری بسیار کم بوده و کشت زارعین دچار لطمه شده و متقابلاً قیمت گندم رو به افزایش گذاشته است. بلدیه مراغه تصمیم گرفت از حمل گندم به خارج از شهر جلوگیری کند. همچنین عد های در اطراف شهر گرد آمده و با توسل به ائمه تقاضای باران میکنند. «شبها هم جمعی در کوچه ها با دسته گردش میکنند. نتیجه، تولید اضطراب عمومی و ترقی [قیمت] ارزاق شده. گویا حکومت امروز این حرکت را قدغن کرده است.» با این حال عصر امروز هوا ابری شد. حاکم مراغه نوشت که هر چند در این جا نبارید، گویا در اطراف باریدن آغاز شده است و قیمت گندم در حال کاهش است.(4)

 حضور نظامیان افغان در مرز های شرقی ایران

مصدق دیوان، کنسول ایران در هرات، خبر داد که پس از پیگیری های فراوان، اخیراً ششصد نظامی سوار و پیاده افغان با توپ خانه و مهمات کافی برای حضور در مرز ایران حرکت کرده، و فعلاً در غوریان هستند. کنسول ایران نوشت که نظامیان افغان برای سرکوب اشرار منطقه منتظر حضور نظامیان ایران هستند. «فدوی مراتب را با تلگراف رمز از طریق روسیه به طهران راپرت داده و تقاضای آنها را در باب اعزام قشون از طرف ایران عرض کرده، لیکن هنوز خبری نرسیده، اشرار و سارقین هم جداً مشغول عملیات هستند.»(5)

 دو نامه بلند از سفارت شوروی

نمایندگی مختار اتحاد جماهیر شوروی در ایران با ارسال دو نامه بلند به وزارت امور خارجه، شرحی از سرقتها و تجاوزات مرزی را، که منتسب به مرزنشینان ایران میدانست، ارائه کرد. در نامه نخست چهارده مورد از تجاوزات مرزی یادشده بود؛ با این توضیح که عاملان تجاوز تنبیه نشده، نظامیان مستقر در مرز هم همکار و همراه متجاوزان بودهاند. در نامه دوم شش مورد از سرقت های رخ داده در مناطق مرزی یادشده بود. در هر دو نامه از مسئولان ایرانی خواسته شده بود خسارت های وارده را جبران کنند.(6)

 گزارشی از اوضاع مکه

کفیل کنسولگری ایران در جده، که اخیراً با دو تن دیگر از دیپلمات های مسلمان مقیم جده، حج عمره گذارده، گزارشی از سفر خود را که حاکی از موقعیت وهابیان و جنگ های داخلی عربستان است، به وزارت امور خارجه فرستاد. نظر به اهمیت موضوع، گزارش یادشده در پاورقی میآید.(7)

 پروفسور پوپ در وزارت معارف

آرتور اپهام پوپ، مورخ و باستانشناس آمریکایی، که در ایران بسر میبرد، امروز در وزارت معارف حاضر شد و با مسئولان آن گفتوگو کرد. وی تاکنون از موزه معارف، کتاب خانه معارف و موزه سلطنتی دیدن کرده، به قم سفر کرده و پس از دیدن فرش های باقیمانده از دوره صفوی فعلاً در تهران بسر میبرد و مشغول تدوین گزارشی برای دولت متبوعه خود است.(8)

 تقاضای رضاقلی خان اعتمادی برای بازگشت به تهران

رضاقلی خان اعتمادی که آذرماه سال گذشته برای دیدن برادر خود از تهران عازم رشت شد، تحت نظر حکومت نظامی تهران بود. همان زمان از فرمانده تیپ شمال خواسته شد در طول اقامت وی در رشت مراقبش باشند. اینک رضاقلی خان اعتمادی درصدد بازگشت به تهران است. فرمانده تیپ شمال امروز به وزارت جنگ نوشت: «چنانچه اجازه میفرمایند حرکت به طهران او اجازه داده شود.»(9)

ص: 90

 یکشنبه

٢٠ اردیبهشت ١٣٠٤

١٠ مه ١٩٢٥

١٦ شوال ١٣٤٣

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس تشکیل جلسه داد. ابتدا برقراری مستمری دیوانی میرزاحسین خان اقبالالملک به مبلغ ماهیانه ٦٠ تومان از محل اعتبار شهریه و مستمریات به تصویب رسید. سپس پرداخت ماهی ٤٢ قران به دو ورثه حاجعلی مصری، فراشباشی سابق گمرک گیلان، تصویب گردید. و در ادامه مواد دیگری از لایحه استخدام مستشاران آمریکایی به بحث و بررسی گذاشته شد.(1)

 فرود دو فروند هواپیما در مشهد

به دنبال تأکید فرمانده لشکر شرق برای پرواز هواپیما بر سر ترکمنها و ایجاد وحشت میان نیرو های آنها، ساعت یک بعد از ظهر دو هواپیما اعزامی از تهران، در مشهد فرود آمدند. آنها در سبزوار بنزینگیری کرده بودند.(2) قوای کمکی و سلاح نیز برای تقویت لشکر شرق به راه افتاده با خودرو راهی منطقه درگیری هستند. وزارت جنگ در تلگرامی فوری از فرمانده لشکر شرق پرسید که این کاروان نظامی پس از رسیدن به شاهرود راه جاجرم - بجنورد را در پیش گیرد، یا به طرف مشهد بیاید. «در صورتی که طرف بجنورد باید بروند، طریق شاهرود- جاجرم - بجنورد قابل عبور اتومبیل میباشد یا خیر؟»(3)

 تلگرام سرزنشآمیز رضا خان به فرمانده تیپ شمال

وزارت جنگ در تلگرامی خصوصی و از زبان رضا خان خطاب به سرتیپ محمدحسین آیرم نوشت که توانایی ترکمنها در تجاوز به سواحل مازندران، نه به دلیل قدرت آنان، بلکه به جهت عدم انتظام پاسگاه های ساحلی است. اگر نظمی در کار بود، جلوگیری از پیاده شدن آنها در سواحل بسیار آسان بود. در این تلگرام تأکید شده، فرمانده تیپ شمال هر چه زودتر برای روحیه دادن به نظامیان به طرف پاسگاه های ساحلی حرکت کند. (ر.ک: ١٨ اردیبهشت) همچنین به محمدحسین آیرم گفته شد که پرسش شما برای اعزام قوا با خودرو به شاهرود از چه روست؟ این عده را برای تقویت و تحکیم پاسگاه های ساحلی اعزام کنید. وزارت جنگ تأکید کرد خبر های رسیده میگوید که تعدادی از ترکمنها

ص: 91

دستگیر شدهاند. «به وسیله استنطاقات و تحقیقات عمیقانه و کامل ممکن است مقاصد اشرار و نقشه عملیات و تحریکاتی را که در آنها شده کشف نمود.»(1)

امروز ترکمنها ١٢ مرد و زن و بچه از اهالی مازندران را به اسارت گرفتند و ١٥٠ کیسه برنج را دزدیدند.(2)

 ورود شیخ خزعل به تهران و دیدار با رضا خان

شیخ خزعل امروز صبح وارد تهران شد و به محل دیدار های عمومی رضا خان راهنمایی شد. سلیمان بهبودی، پیشکار رضا خان، او را به محل خلوتی برد تا رضا خان به دیدنش بیاید. «خودش بود و سرداراجل، پسرش، و حاجمشیر، پیشکارش. حضرت اشرف سایرین را موقتاً ترک فرمودند و به محلی تشریف آوردند که خزعل بود. پس از تعارفات معمولی، مذاکرات مختصر، برای رفع خستگی، خزعل را مرخص فرمودند که برود در منزلی که برای او تهیه شده بود استراحت کند.»(3) خانه خزعل در تهران که برایش اجاره شده بود، خانه سردارمحتشم بود. وی در این خانه تحت نظارت شدید قرار گرفت و تنها کسی که میتوانست به دیدن او برود، سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس بود.

 ماجرای دیدار لورن با شیخ خزعل

منابع انگلیسی مینویسند که از ارائه نام های که گویا متن آن خوشآمد سر پرسی لورن به شیخ خزعل بود و توسط نامهرسانی باید به شیخ رسانده میشد، جلوگیری شد. در پی این موضوع، هاوارد، دبیر شرقی سفارت، خود با نامه به محل اسکان شیخ رفت. به او نیز اجازه ورود ندادند. بعد از این بود که لورن به «هاوارد دستور داد که به دیدار نخستوزیر برود و از این «بینزاکتی تشریفاتی» گلایه کرده و درخواست برقراری تماس آزاد نمایندگی بریتانیا با شیخ را بنماید. رضا خان با خشم هاوارد را از اتاق خود بیرون کرد و فریادزنان گفت که نه هاوارد و نه لورن حق ملاقات با شیخ را بدون اجازه او ندارند. در این موقعیت بود که هاوارد یک یادداشت اعتراضآمیز و شدیداللحن فرستاد.» منابع انگلیسی خبر از عذرخواهی رضا خان میدهند. «مناسبات آتی ما با حکومت ایران به مدت ٢٤ ساعت تعادل خود را از دست داد تا این که پرسی نامه عذرخواهی رضا خان را - که خود پرسی درخواست کرده و متن آن را خود وی نوشته بود - دریافت کرد... چون فرصت آن نبود که موضوع را برای تصمیمگیری به لندن ارجاع نماید، از این رو لورین به صلاحدید خود عمل کرد. نخستوزیر ایران نه تنها عذرخواهی کرد، بلکه درخواست کرد به ضیافت شامی بیاید که قرار بود ما شب بعد برگزار کنیم... از این رو این دعوتنامه با کمال میل برای او فرستاده شد و رضا خان با چهره خندان به میهمانی آمد.»(4)

 تبعید پنج تن از مخالفان به جنگل

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به فرمانده تیپ شمال نوشت: «قدغن فرمایید سیداسد الله خرقانی(5)، حسن علی بدر(6)، میرزامحمد سلطانی و شیخ ابراهیم خراسانی که تبعید شدهاند، در زوایای جنگل در توقیف نگاه دارند.»(7)

 مشت رضا خان بر صورت سیداسد الله خارقانی

رضا خان امروز پس از ناسزاگویی به سیداسد الله خارقانی، مشت محکمی به صورت او زد و سید را نقش بر زمین کرد. این حادثه که به نوشته نماینده سیاسی آمریکا در ایران، نزد شیخ خزعل انجام شد، یک صحنهسازی برای تفهیم مواضع رضا خان به شیخ شمرده میشد. ظاهراً خارقانی و همراهانش، پس از این حادثه به تبعید رفتند. متن حادثه از زبان کپلی آموری، شارژدافر سفارت آمریکا، در پاورقی آمده است.(8)

 تأکید بر همکاری با کفیل حکومت خوزستان

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به امرای لشکر جنوب و غرب، ضمن معرفی میرزااحمد خان عمارلویی به عنوان کفیل حکومت خوزستان، از آنان خواست «به رؤسای ساخلوی آن حدود دستور دهند که در اجرای امور حکومتی کمال موافقت و مساعدت را ابراز داشته و از ظهور هرگونه اختلافاتی خودداری نمایند.»(9)

 تذکر به انتخاب نادرست امیرلشکر جنوب

در پی تلگرام های متعددی که علیه دستگیری محمدعلی خان کلانتر، ضابط تنگستان، و سوءرفتار یاور ناصرقلی خان، عامل دستگیری او، از بوشهر به تهران رسید، وزارت جنگ از قول رضا خان به امیرلشکر جنوب نوشت که به این قبیل افراد نباید چنین مأموریت هایی سپرد؛ بلکه باید صاحب منصبی صالح فرستاده شود که اهالی دچار زحمت نشوند.(10)

 عدم همکاری خلبانها با امیرلشکر غرب

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، اطلاع داد که خلبانها برای ماندن در منطقه بهانهجویی میکنند و میگویند هواپیماها زیر آفتاب و باران خراب میشود. وی با اشاره به این که ایلات و عشایر در شرف آمدن به خرمآباد هستند، نوشت که آنان از هواپیما وحشت فوقالعاد های دارند. نبود طیاره به عملیات لرستان لطمه وارد خواهد کرد. امیرلشکر غرب در پایان خواست یا دو خلبان دیگر به جای اینان فرستاده شود و یا وسیله اسکانشان به نحوی فراهم شود که هنگام عملیات بهانهتراشی نکنند.(11)

 صارمالسلطنه در خرمآباد

امیرلشکر غرب خبر داد که صارمالسلطنه، پسر غلامرضا خان امیر جنگ، والی پشتکوه، به خرمآباد آمده، اما «واقعاً بیچاره شده، در صورتی که میبایستی خدماتش مورد توجه و جبران شود.» وی افزود صارمالسلطنه همراه من به سیمره خواهد آمد تا با والی پشتکوه آشتی کند.(12)

 نگرانی رئیس تیپ شمال از تغییر مبشرحضور

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، به وزارت جنگ خبر داد که گویا مبشر حضور، رئیس تلگراف خانه گیلان، در حال تغییر است. وی مبشر حضور را مورد اطمینان تیپ توصیف کرد که «در محلی مثل گیلان وجود این مأمور که از اجانب دور [است] محل اعتماد کامل است.» وی خواستار بقای او در منصب خود شد.(13)

 تقاضای فراخوان موقت نظامیان آشوراده

فرمانده تیپ شمال نوشت که ساختمان محل اقامت نظامیان در آشوراده ویرانه است و آنها از هر جهت در مضیقه هستند. وی از وزارت جنگ خواست اجازه دهند نظامیان آنجا تا بازسازی

ص: 92

آشوراده به ساحل منتقل شوند.(1)

 یک آمریکایی در مرند

هانری فرس که میگوید اهل آمریکاست ولی در آنجا زندگی نمیکند، فرانسه را به خوبی حرف میزند، و لباس ایرانی هم پوشیده، اینک در مرند است. امیرلشکر شمال غرب دستور داد او را به تبریز منتقل کنند. یک مأمور هم مراقب او گذاشت تا رفتارش را تحت نظر بگیرد.(2)

 نگرانی کارگزار آذربایجان از سوءاستفاده از نهر حسن خانلو

مهدی الهامی، کارگزار آذربایجان، که همراه تنی چند از صاحب منصبان لشکر شمال غرب در بیلهسوار به سر میبرد، با ارسال تلگرامی به وزارت امور خارجه نگرانی خود را از حفر نهر حسن خانلو برای بهرهبرداری مأموران دفع ملخ روس ابراز داشت. وی نوشت که چند سال است از آب حسن خانلو برای آبیاری زمین های مغان مضایفه شده است. حال به روسها اجازه داده شد که برای آب مورد نیاز خود جهت دفع ملخ اقدام به حفر نهر حسن خانلو کنند. این اقدام اگر به انجام برسد، زمان مبارزه با دفع ملخ خواهد گذشت؛ [آن وقت ما خواهیم ماند و ادعای جدید مرزی روسها.](3)

 مشاهده نشانه های گاومیری در اطراف اردبیل

خبر رسیده از آذربایجان حاکی است که علائم بیماری گاومیری در یکی از روستا های اردبیل مشاهده شده است. گاو اسهال شدید میگرفت و در عرض سه چهار روز تلف میشد. گاو هایی که آبریزش از بینی داشتند، بیماریشان شدیدتر بود. در این خبر آمده است که در حال حاضر گاومیری در روستای یادشده متوقف شده است.(4)

 دیدگاه کارگزار درجز به قطع آب لطفآباد

کارگزار درجز با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که این کارگزاری باید هر از گاه به منطقه لطفآباد برود. اگر در شش ماه گذشته امکان این مسافرت فراهم میشد و به نگرانی های نماینده کشور شوروی نسبت به نقصان آب های سرحدی رسیدگی میگردید، آب لطفآباد قطع نمیشد. اگر «یک مرتبه کارگزاری به آنجا مسافرت نموده بود و رعایا را نصیحت در عدم تفریط آب توصیه میکرد قطعاً قضیه قطع آب لطفآباد به میان نمیآمد. ولی موقعی که روسها ملاحظه میکنند که در مقابل شکایت آنها حتی یک مرتبه هم کارگزاری حرکتی نکرد... شروع به اقدامات سخت میکنند.» وی تأکید کرد رفت و آمد به مرز پول میخواهد.(5)

 واسپاری حفریات باستانشناسی به فرانسویان

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزارت خانه های امور خارجه، معارف و مالیه برای سپردن حفریات باستانشناسی ایران به یک هیأت فرانسوی که اخیراً وارد کشور شده، تشکیل شده و توافقات اولیه برای این کار انجام گرفته است.(6) منابع انگلیسی نوشتند که دولت با جدیت در اندیشه ایجاد یک اداره باستانشناسی است.(7)

(تصویر) لشکر شرق

 دوشنبه

٢١ اردیبهشت ١٣٠٤

١١ مه ١٩٢٥

١٧ شوال ١٣٤٣

 آخرین گزارش جنگ با ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان در گزارش بلندی که به رضا خان فرستاد حوادث ٢٤ ساعت گذشته در بجنورد را به اطلاع رساند. نخستین خبر این بود که نایب سرهنگ محمدحسین خان، فرمانده ستونی که از قوچان و شیروان برای ملحق شدن به قوای بجنورد اعزام شده بود، پس از چند ساعت جنگ کشته شد. غیر از او سه تن دیگر از نظامیان کشته، نایب سوم نور الله خان و چند نظامی دیگر مجروح شدند. در این درگیری ٣٥ تن از ترکمنها نیز کشته شدند. خبر دوم این که پادگان محاصره شده بجنورد همچنان مقاومت میکند. حمله ترکمنها به بجنورد از ظهر تا غروب دیروز متوقف شد، اما دیشب با تجدید قوا حدود چهار هزار نفر بجنورد را محاصره کردند. خبر سوم میگوید که ارتباط تلگرافی بجنورد با مشهد در لحظاتی برقرار شد که نظامیان خبر از کمبود فشنگ دادند. جنگ در ناحیه سنخاص ادامه دارد. خبر چهارم این که تنها گروهان پیاده باقی مانده در مشهد با خودرو راهی شیروان شد تا از آنجا به کمک نظامیان محاصره شده برود و فشنگ برساند. سرتیپ جانمحمد خان نوشت هر آنچه داشتم راهی بجنورد کردهام. «با این ناحیه وسیع و مملو از اشرار و تحریکات همسایه شمالی، تا اعزام قوای مکفی از مرکز، برطرف نمودن آنها غیرممکن و حتی مرافعه هم مقدور نیست.» وی در ن هایت از رضا خان خواست بقیه دو گردان فوج پهلوی نیز به خراسان اعزام شود.(8)

فرمانده لشکر شرق در تلگرام دیگری، با این احتمال که ترکمنها شاهراه را مورد تهاجم قرار خواهند داد، از وزارت جنگ خواست دو خودرو زرهپوش را فوری به مزینان بفرستند که هم روحیه نظامیان را تقویت کند و هم در مقابله با ترکمنها به کار گرفته شوند.(9)

 پذیرش ریاست شیخ خیوه

کارگزاری درجز میگوید ترکمن های مهاجم به بجنورد، مرکب از ترکمن های ایران و روس، با ارسال نام های به شیخ خیوه، او را به ریاست خود انتخاب کردهاند. «شیخ خیوه که نفوذ تامی بین تراکمه دارد... هنوز جواب رد یا قبول» نداده است.(10)

 پاسخ رئیس تیپ شمال به شماتت رضا خان

در پی تلگرام شماتتآمیز رضا خان به محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، راجع به بینظمی پاسگاه های نظامی سواحل مازندران و عدم مقاومت در برابر تهاجم ترکمنها (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت) فرمانده تیپ شمال در تلگرامی حضوری گفت که پاسگاه های نظامی در سواحل مازندران برای جلوگیری از دزدی، آن هم دزدی های انفرادی تأسیس شده و پیشبینی چنین روزی که ترکمنها بخواهند به آن حملهور شوند نشده بود. وی افزود یک بهادران نیرو برای کمک به نظامیان مازندران اعزام گردید و نیز دستور داده شد بقیه پست های نظامی مازندران به کمک پست های ساحلی بروند.(11)

ص: 93

ص: 94

 درخواست بیمه توسط خلبانها

سرتیپ جانمحمد خان به وزارت جنگ خبر داد که خلبان های اعزام شده به مشهد برای پرواز در مناطق جنگی، خواستار بسته شدن قراردادی با وزارت جنگ و شرکت هواپیمایی یونکرس جهت تأمین بیمه جانی خود هستند.(1)

 دیدار سفیرکبیر ایران با وزیر امور خارجه شوروی

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در شوروی، در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ رسید، خبر داد که در دیدارش با وزیر امور خارجه گفتوگو هایی راجع به نفت شمال و وضعیت ترکمنها انجام داده است. مقام روسی «اظهار نگرانی میکرد، مبادا در غیاب وزیرمختار جدید، اساس نفت [شمال] به استاندارد [اویل] داده شود.» سفیر ایران ضمن رفع نگرانی از قول وزیر امور خارجه شوروی نوشت که شش تن از خوانین ترکمن کشته شدهاند. و برای این که جلو خونخواهی ترکمن های روس گرفته شود به تعداد نگهبانان مرزی افزوده میشود. مشاورالممالک گفت که استقلال ترکمنستان شوروی از مقامات مسکو رفع مسئولیت نمیکند، چرا که باطن همه امور آنجا دست مسکو است.(2)

 پیشنهاد خرید نقشه

نایب شرفالدین میرزا قهرمانی، سرپرست کارآموزان هواپیمایی در مسکو، خبر داد که نقشه های ایران، افغانستان و ترکستان در مسکو موجود است. «اگر اجازه میفرمایید خریداری» شود.(3)

 درخواست ملاقات رضا خان با آیت الله مدرس

سلیمان بهبودی، پیشکار رضا خان، در یادداشت های مربوط به امروز خود آورده است که «حضرت اشرف فرمودند به مدرس بگویم که وقت نزدیکی را معین کنید تا یکدیگر را ملاقات کنیم. به مدرس گفتم، اظهار داشت پس از یکی دو روز دیگر» خبر میدهم.(4)

 کشف اسلحه و مهمات جدید شیخ خزعل

در ادامه کشف مهمات و اسلحه های شیخ خزعل، امیرلشکر جنوب خبر داد که فرمانده ساخلوی خوزستان یک هزارودویستوچهل صندوق فشنگ و سیصدوپانزده قبضه انواع تفنگ را در فیلیه و دیگر نواحی کشف و ضبط کرده است.(5)

 پیشنهاد امساک در صادرات غله

عبد الله طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، با این توضیح که ذخیره غله آذربایجان به اندازه کافی است که کفاف مصرف سال آینده اهالی منطقه را نیز میدهد، خبر داد صادرات غله به خارج از کشور ادامه دارد، اما کمبود بارندگی سال جاری موجب وحشت بیمورد اهالی شده است. وی افزود با توجه به گرانی غله در شوروی و مناطق شمالی بینالنهرین، موصل و اربیل، صادرات غله به آن مناطق، غیرمحسوس و تدریجی انجام شود تا موجب تشویش خیال اهالی نگردد.(6)

 دعوت صلیبسرخ از ایران

ارفعالدوله، سفیر ایران در برن، خبر داد که کمیته بینالمللی صلیب احمر از ایران دعوت کرده است در دوازدهمین کنفرانس بینالمللی صلیب احمر که در ژنو برگزار میشود شرکت کند.(7)

 لغو القاب در مراسلات دولتی

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که ریاست وزراء با ارسال بخشنام های به ادارات دولتی دستور داده، نام اشخاصی که مخاطب نامه های وزارت خانه ها و ادارات دولتی هستند، باید به نام آنان باشد نه لقبشان. همچنین افراد نیز تا سه ماه فرصت دارند از القاب خود در مکاتباتشان به دوایر دولتی استفاده کنند. پس از این مدت نامه هایی که به نام شخص باشد پذیرفته میشود.(8)

 گشایش شرکت حمل و نقل اتو ایران

«شرکت اتومبیلرانی اتو ایران» با درج آگهی در روزنامه ها خبر از تأسیس حمل و نقل مسافر و بار بین تهران و بندر پهلوی داد. این شرکت با تأسیس شعبی در شهر های قزوین، رشت و بندر پهلوی تعرفه های خود را برای جابهجایی در مسیر اعلام کرد.(9)سفارت انگلیس این خبر را با جزئیات به وزارت امور خارجه کشورش فرستاد.(10) دفتر مرکزی اتو ایران، در خیابان قوامالسلطنه، جنب سفارت شوروی بود.

 تذکر بودج های وزارت مالیه به وزارت معارف

وزارت مالیه با ارسال نام های به وزارت معارف نوشت که بودجه سال جاری وزارت خانه ها در حدود اعتبارات سال گذشته است نه بیشتر. «فقط مخارجی که خیلی لازم و حتمی است در قسمت علیحده باید تعیین و ضمیمه بودجه شود تا در صورت بودن وجوه قطعی برای پرداخت آن تصویب شود.» وزارت معارف بودجه سال ١٣٠٤ خود را ٩٥٠٠٠٠٠ قران اعلام کرده بود که ٢٨٦٣٧٠٠ قران بیشتر از سال ١٣٠٣ بود. وزارت مالیه بودجه پیشنهادی وزارت معارف را بازگرداند تا آن را طبق نظر ارائه شده تنظیم و ارسال دارد.(11)

ص: 95

 سهشنبه

٢٢ اردیبهشت ١٣٠٤

١٢ مه ١٩٢٥

١٨ شوال ١٣٤٣

 تمجید رضا خان از لشکر شرق

در پی گزارش فرمانده لشکر شرق از جنگ های ٢٤ ساعت گذشته با ترکمنها و درخواست های او برای رویارویی با آنان (ر.ک: ٢١ اردیبهشت) رضا خان ضمن تمجید از نظامیان لشکر شرق گفت که دو گردان دیگر از فوج پهلوی راهی منطقه شدهاند؛ گروهان بمبانداز، تفنگ های ارسالی و بمب هواپیماها با خودرو، و بقیه بدون خودرو. دو عراده توپ کوهستانی هم همراه این کاروان است. رضا خان افزود تمرکز قوای اعزامی در شاهرود و سپس بررسی مواضع، روشن خواهد کرد که ادامه راه آنها از سنخاص به بجنورد بهتر خواهد بود یا از طریق مشهد به قوچان و سپس به بجنورد. وی در پایان یادآور شد که اگر ادامه محاصره پادگان بجنورد منجر به نابودی نظامیان میشود، عقبنشینی کنند.(1)

 ادامه تهاجمات ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، در چند تلگرام حضوری و عادی به اطلاع رساند که بجنورد کاملاً در مضیقه است و اسفراین، جوین و جاجرم مورد حمله پیاپی ترکمنها قرار دارد. وی حضور یک رسته مهندسی را به منطقه بسیار ضروری دانست تا با تجهیزات خود امکان ارتباط تلفنی نواحی مختلف درگیر را برقرار کنند. فرمانده لشکر شرق گفت که همچنان منتظر بمب و بنزین است تا هواپیماها را بر فراز مناطق مورد تهاجم به پرواز درآورد.(2)

 پیام رضا خان به خوانین زعفرانلو

رضا خان به سرتیپ جانمحمد خان خبر داد که تلگرام «مفصل و مرحمتآمیزی در ترغیب و تشجیع خوانین زعفرانلو برای اجرای عملیات در مقابل تراکمه و دفع آنها مخابره» کرده است. وی توصیه کرد اگر موقعیت اجازه میدهد به قوچان رفته و خوانین یادشده را به توجهات «شخص من تشویق و ترغیب نمایید.» رضا خان امیدوار بود خوانین زعفرانلو با این تلگرام قوای خود را برای کمک به نظامیان اعزام دارند.(3)

 احضار فرمانده قوای اعزامی لشکر مرکز

به دستور رضا خان، وزارت جنگ از فرمانده قوای اعزامی لشکر مرکز به غرب خواست نیرو های تحت فرمانش را به سرتیپ محمد خان، فرمانده تیپ پیاده بسپارد و «به فوریت طرف طهران حرکت» کند.(4)

 بخشنامه به لشکر شرق و تیپ شمال

وزارت جنگ با ارسال بخشنام های به رؤسای لشکر شرق و تیپ شمال از آنان خواست بنا به تقاضای وزارت امور خارجه، خبر سرقت های مرزی در اسرع وقت به اطلاع اولیاء وزارت امور خارجه رسانده شود. در این بخشنامه آمده است که تعقیب این امور پس از گذشت زمان با مشکلات روبهرو میشود.(5)

 وصول مالیات بلوچستان

امیرلشکر جنوب از قول فرمانده نظامیان کرمان خبر داد که مالیات بلوچستان، معادل هفت هزاروسیصد تومان، شامل پول و جنس وصول شد.(6)این مالیات باید توسط دوستمحمد خان پرداخت میشد.

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

انتخاب اعضای شعب ششگانه، طرح دو پرسش از معاون وزارت داخله، و ادامه بررسی لایحه استخدام مستشاران آمریکایی، فعالیت امروز مجلس شورای ملی بود. معاون وزارت داخله نیز در پاسخ به سئوال رضا تجدد درباره اقدامات دولت نسبت به تهاجم قایق های ترکمنها به سواحل مازندران به ذکر کلیاتی بسنده کرد و گفت که امیدوار است در آینده خبر های امیدبخشی به سمع نمایندگان برساند.(7)

 دعوت از رضا خان برای کاشتن دکل های بیسیم

وابسته نظامی سفارت شوروی در تهران از دفتر ریاست وزراء پرسید که آیا رئیسالوزراء در کاشتن دکل های بیسیم شرکت میکند؟ رضا خان نیز گفت که عصر هنگام به محل مورد نظر خواهد آمد.(8) منابع انگلیسی در این مورد نوشتند که دومین دکل ایستگاه بیسیم در قصر قاجار برپا شد، اما موتور خانه هنوز ساخته نشده است و بنا بر اطلاعی های که رُستا، خبرگزاری وابسته به شوروی، چاپ کرده، بخشی از تجهیزات گیرنده و فرستنده در بندر پهلوی است.(9)

 در تعقیب دو ناراضی فراری

احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که سیدابراهیم صارمالسلطان و نصرت الله خان کلاردشتی «علیه نظامیان پست [تنکابن] قیام» کردهاند و فعلاً فراری هستند. وی افزود ممکن است این دو به طرف تهران آمده باشند که باید دستگیر و به رشت منتقل گردند.(10)

 آزادی غلامحسین کسمایی از زندان باکو

غلامحسین کسمایی با نگارش نام های به وزارت امور خارجه خبر داد که با تلاش یمینالممالک، ژنرال کنسول ایران در باکو، از زندان آزاد شده است. «ولی آقای حاجاحمد کسمایی هنوز به حال سابق خود باقی است و خانواده او در وضعیت تأسفباری امرار حیات میکنند.» وی نوشت که ژنرال کنسول را از علت بازداشت خود باخبر کردهام که به اطلاع خواهد رساند.(11)

 لغو القاب در وزارت امور خارجه

وزارت امور خارجه با توجه به لغو لقب های مخصوص نظامی و القاب کشوری مقرر داشت «صورت اسامی آقایان اعضاء وزارت امور خارجه را که دارای لقب میباشند با ذکر نام خانوادگی آنها و شغل فعلی هر چه زودتر تهیه نموده، به اداره کابینه ارسال ... که در ضمن متحدالمآل به عموم مأمورین وزارت خارجه و سفارت خانه های خارجه اطلاع داده شود.»(12)

 اعتراض به دستگیری ترکمن های شوروی

نماینده کنسولگری شوروی در مازندران با ارسال نام های به کارگزاری مازندران نام سرنشین های دو قایق را که توسط نظامیان ایران در سواحل مازندران دستگیر شدهاند، اعلام کرد و نوشت که اینان اتباع دولت شوروی هستند و بیجهت دستگیر شدهاند.(13)

ص: 96

فرمانده تیپ شمال پیش از این به وزارت جنگ گفته بود که به علت عدم تشخیص ترکمن های ایران و روس که به سواحل مازندران حمله میکنند، هر قایقی از آنان توقیف خواهد شد. ترکمن های یادشده در مشهدسر (بابلسر) دستگیر شده بودند.

 تحقیق از استعداد تیپ شمال

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، با ارسال نام های به وزارت جنگ نوشت که گزارش های رسیده به تیپ میگوید که روسها به جاسوسان خود دستور دادهاند اطلاعات کاملی از استعداد تیپ شمال (نفرات، تجهیزات، پست های نظامی، انواع اسلحه و تعداد آنها، چگونگی سربازگیری و...) جمعآوری کنند. وی این موضوع را بیارتباط با وضعیت ترکمنصحرا ندانست و اظهار داشت بعید نیست روسها با اطلاع از نقاط ضعف این تیپ، اطلاعات لازم را برای تهاجم به ترکمنها میدهند.(1) فرمانده تیپ شمال امروز به دستور قبلی رضا خان برای رسیدگی به اوضاع نظامیان در سواحل مازندران و پاسگاه هایی که مورد تهاجم ترکمنها واقع شده بود، راهی مازندران شد.

 ارسال شکایات ساختگی از سربازگیری

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، به وزارت جنگ خبر داد که طبق دستور (ر.ک: ٢٦ فروردین) از همه مناطق ایالت کرمان، «به طوری که مقرر فرموده بودند تلگرافاً به مجلس و مقام منیع ریاست وزراء دامت عظمته از سربازگیری شکایات عدیده نمودهاند.» وی پرسید اگر این اقدام باید از دیگر نقاط حوزه لشکر جنوب نیز انجام شود، بفرمایید.(2)رضا خان دستور تولید شکایت های ساختگی را داده بود.

 سفارش اکید رضا خان به همکاری با ملکالتجار

رضا خان دستور داد به فرمانده لشکر شرق ابلاغ شود «ملکالتجار از بستگان مخصوص من، علاقه و امورات او علاقه شخص من است. هر کس از او و حاجحسن آقا، برادرش، راپرتی داده باشد دروغ است و نسبت به شما هم هیچوقت سوءنظر نداشتهاند. لازم است در کلیه امورات آنها مساعد باشید.»(3)

 اعتبار شیخ خزعل نزد بانک شاهنشاهی

محمدحسن بدیع، کنسول ایران در بصره، به وزارت امور خارجه اطلاع داد که شنیده شده شعبه بانک شاهنشاهی ناصری به بانک شاهنشاهی تهران اطلاع داده «حوالجات شیخ خزعل را تا یک کرور تومان قبول نماید.»(4)شیخ خزعل اینک در تهران و در بازداشت خانگی بسر میبرد.

 تعیین تکلیف سرباز خانه های انگلیس

وزارت مالیه با ارسال نام های به وزارت امور خارجه با اشاره به وجود سرباز خانه های متعدد انگلیس، باقیمانده از جنگ بینالملل، که بعضاً رو به خرابی رفته و برخی از حیز انتفاع خارج گشته، نوشت «برای تعیین تکلیف قطعی سرباز خانه های فوقالذکر متمنی است قدغن فرمایید وضع سیاسی آنها را به این وزارت خانه اطلاع دهند تا اقداماتی که در این زمینه لازم است به عمل آید.»(5)

 اقامت ده روزه نماینده پاپ در ارومیه

به گزارش کارگزار ارومیه، نماینده پاپ که اصالتاً اهل هلند و به گفته خودش تحت حمایت دولت فرانسه است، ده روز اخیر را در ارومیه گذراند و دیروز برای رسیدگی به امور کاتولیک های سلماس راهی آن منطقه شد. قرار است پس از هشت روز بار دیگر به ارومیه بازگردد و دو ماه در اینجا بماند. مبینالسلطنه افزود که اطلاعات به دست آمده نشان میدهد که کار او ظاهراً رسیدگی به امور معیشتی مسیحیان کاتولیک است،(6) اما دور از انتظار نیست که در آینده به تأسیس مدرسه و کلیسا نیز اقدام کند.(7)

 اقدامات غیرقانونی هیأت تبشیری آمریکا

هیأت تبشیری آمریکا برخلاف قانون وزارت معارف، همچنان به تبلیغات مذهبی خود میان شاگردان مسلمان ادامه میدهد و نیز از تدریس زبان فارسی که اجباری است، خودداری میکند. کارگزار ارومیه با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه، ضمن اشاره به این موضوع نوشت که این هیأت به سرپرستی مستر میلر میخواهد در تمام روستا هایی که پیش از جنگ بینالملل مدرسه داشتند، بار دیگر مدرسه تأسیس کند. وزارت معارف تاکنون مجوز برپایی این مدارس را نداده است.(8)

 تزیینات شهبندری ترکیه در ارومیه

کارگزار ارومیه در دیدار اخیرش از شهبندری ترکیه در این شهر، تزیینات اتاق های این نمایندگی را چنین توصیف کرد: «تماماً دیوار های آن را با پارچه های قرمز زینت داده و در روی آنها عبارات مربوط به اتحاد ملت ترک را نقش، و مخصوصاً در یکی از آنها نوشته شده بود "ای ترک! متحد شوید تا آن چه را که به شما وعده شده بلکه امروز یا فردا یا آتیه نزدیک انجام پذیرد".»(9)

 وضعیت نابسامان سواحل خلیجفارس

در گزارش بلندی که محمدعلی نیکبین تهرانی، مفتش اداره گمرک بندرعباس، به وزارت جنگ فرستاد، نفوذ و حضور ایران را در سواحل خلیجفارس بسیار اندک توصیف کرد، و در برابر، حضور عوامل و تجهیزات انگلیس را کارآمد و آماده دانست. خلاص های از این گزارش در هفت بند در وزارت جنگ تهیه شد که در پاورقی آمده است.(10)

 شیوع بیماری بزمیری در اطراف اردبیل

اخبار رسیده از اردبیل حاکی است که چندی قبل بیماری کشند های به جان بز های اطراف اردبیل افتاد و تقریباً ٥٠٠ رأس بز را تلف کرد.(11)

 خروج پوپ از ایران

پروفسور پوپ امروز راهی بندر پهلوی شد تا از آنجا به کشورش، آمریکا برود. «پروفسور فوقالذکر در مدت اقامت طهران مقداری اشیاء عتیقه و قدیمی از مصنوعات ایران ابتیاع نموده که قدری از آنها جهت موزه آمریکا و بقیه برای خودش بوده که قسمتی از آن را حمل و بقیه هم حمل خواهد شد.»(12)

ص: 97

 چهارشنبه

٢٣ اردیبهشت ١٣٠٤

١٣ مه ١٩٢٥

١٩ شوال ١٣٤٣

 تلگرام خصوصی به امرای لشکر غرب و شمال غرب

به دستور رضا خان، تلگرامی خصوصی به امرای لشکر غرب و شمال غرب فرستاده شد که در آن آمده بود اوضاع شمال و شمال شرق (اشاره به جنگ های لشکر شرق با ترکمنها) بسیار بد است. از طرفی در مرکز هم نیروی کافی برای اعزام به شرق موجود نیست. بنابراین باید در عرض ٢٠ روز خلعسلاح لرستان خاتمه یابد تا هر چه زودتر قوای اعزامی به غرب به مرکز بازگردند.(1)

 تهاجم ترکمنها به دو روستای استرآباد

کفیل حکومت استرآباد در خبری که به وزارت داخله فرستاد، نوشت که صبح هنگام نزدیک یک هزار سوار و پیاده از طوایف جعفربای و آتابای به روستا های سلطانآباد و محمدآباد هجوم آوردند. با کمکی که از روستا های دیگر رسید و نیز نظامیانی که خود را به منطقه مورد تهاجم رساندند، تهاجم ترکمنها پس زده شد.(2) در خبر مشابهی که احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، به وزارت جنگ داد، نوشت که دوازده تن از ترکمن های مهاجم کشته شدند و از نیرو های مدافع فقط یک اسب مجروح شد. وی افزود حملات ترکمنها از صورت سرقت و دزدی خارج است.(3)

 کشته شدن رئیس گمرک قرهتپه

گزارش های رسیده از شمال حاکی است که در تهاجم دویست تن ترکمنها به قرهتپه اشرف (بهشهر) رئیس گمرک، یک مرد و چهار زن به اسارت گرفته شدند، دو چوپان کشته شدند و یک مجروح نیز در حال مرگ است. ترکمنها بعد از غارت قرهتپه با قایق های خود بازگشتند.(4) در گزارش دیگری که ذکاءالملک، وزیر مالیه، به ریاست وزراء فرستاد، آمده است که ترکمنها عنایت الله خان، رئیس گمرک قرهتپه را کشته، سرش را از بدن جدا کرده، آن را گرداندهاند.(5)تهاجم ترکمنها به قرهتپه پانزدهم اردیبهشت بود.

 احتمال کمک گرفتن از نیرو های محلی استرآباد

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی فوری به احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، از قول رضا خان یادآور شد که در چنین موقعیتی ممکن است از اشخاصی چون مهدی شاه فندرسکی و میرزاابراهیم در قلع و قمع ترکمنها یاری گرفت. از احمد آیرم خواسته شد اطلاع دهد که اگر امیدی به کمک چنین افرادی میرود، تلگرام های «مرحمتآمیزی» از طرف رضا خان برای ترغیب آنها ارسال شود.(6) احمد آیرم در پاسخ نوشت که اقداماتی در این جهت شده، اما برای صدور تلگرام منتظر پاسخ هایی هستم که باید از استرآباد بیاید.(7)

 تأکید آیرم به مشارکت روسها در تحرکات ترکمنها

نایب سرهنگ احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ به دخالت روسها در تحرکات

ص: 98

اخیر ترکمنها تأکید کرد. وی اعتقاد داشت همه عملیات ترکمنها با دستور عوامل شوروی رخ میدهد.(1)احمد آیرم اعتقاد فرماندهی تیپ شمال را نسبت به دخالت روسها چنین عنوان کرد: «آن چه را که ما امروز شرارت مینامیم روسها نهضت و انقلاب صحرا نامیده و بیشتر این عملیات در شمال باید روی زمینه نفط شمال و استقلال تراکمه باشد که به اروپا مدلل دارند که ایران قابل جلب سرمایه خارجی نیست.»(2) نکته دیگری که احمد آیرم آن را دلیلی برای دخالت روسها میدانست این بود که کنسول شوروی در رشت میگوید که نمایندگی سیاسی انگلیس در استرآباد منشأ رخداد های ترکمن صحراست!(3)

 نامه اسد الله خارقانی به رضا خان

اسد الله خارقانی که اخیراً پس از ضرب و شتم رضا خان همراه عد های دیگر به جنگل های شمال تبعید شده بود (ر.ک: ٢٠ اردیبهشت) امروز نام های خطاب به رضا خان نوشت و ضمن اشاره به این که اتهامات وارده بر او بهتان و افترا بوده، خواستار آزادی خود شد.(4) متن کامل این نامه در پاورقی آمده است.

 عکس افشاگر

یکی از تأکیدات فرمانده نظامیان استرآباد، نایب سرهنگ حکیمی، در مخالفت با موفقالدوله، حاکم فراخوانده شده استرآباد، موافقت او با مقامات مقیم شوروی در استرآباد بود. حکیمی امروز با ارسال عکسی از موفقالدوله که با مقامات کنسولگری شوروی برداشته شده به مسئولان خود تأکید کرد «وقتی مأمور رسمی دولت تا این اندازه در حفظ شئونات و احترامات خود غفلت ورزد، بدیهی است با همان وضعیات ساده و عدم بصیرت در انجام تقاضای مخالفین قشونی که متکی به مأمورین خارجه میباشند، چندان ملاحظاتی نداشته و پیشرفت سیاست خارجی را هم در مقابل صمیمیت و دوستی خودشان این قدرها قابل ملاحظه نمیداند.»(5)

 نیاز مالی اردوی اعزامی لشکر شمال غرب

امیرلشکر غرب، به وزارت جنگ خبر داد که اردوی اعزامی لشکر شمال غرب به فرماندهی سرتیپ ابوالحسن خان، همچنان مقروض و نیازمند کمک های بیشتری است. حسین خزاعی نوشت که سی هزار تومان ارسالی کفاف مخارج و بدهی این اردو را نمیدهد، «زیرا بایستی آذوقه یک ماهه را همراه خود داشته باشند، به علاوه ٧٠٠ رأس قاطر کرایه دارند که بایستی یومیه کرایه آنها پرداخته شود.»(6)

 کشف جابهجایی اطلاعات توسط منابع شوروی

مسئولان تیپ شمال با ارسال گزارشی که به زبان فارسی نگاشته شده بود، به وزارت جنگ خبر دادند که روسها تحرکات نیرو های نظامی ایران را تحتنظر دارند. منبع شوروی در این نامه حرکت یک گردان سوار را از رشت به استرآباد به رئیس جاسوسان روس در بندر پهلوی خبر داده بود.(7)

 بخشنامه عمومی برای ترک القاب

وزارت جنگ با تهیه بخشنام های، که گویا جنبه عام داشت و به طبقات نظامی و دولتی محدود نمیگردید، نوشت که «القاب ملغی گردیده [و] کلیه طبقات مختلفه اعم از مستخدمین دولت یا غیره منبعد به اسم خوانده شوند و القاب آنها به طور کلی متروک گردد.»(8) از جمله کسانی که این روزها انتخاب نام جدید خود را در روزنامه ها اعلام کردند حسن پیرنیا (مشیرالدوله)، جواد امامی خویی (امام جمعه خویی)، سیداحمد اعتبار (اعتبارالدوله)، لطف الله لیقوانی (صدقالسلطنه)، مهدی زاهدی (مقومالملک)، محمدامین (امینالوزاره)، مصطفی لک (منشورالسلطنه)، ابراهیم منتصری (منتصرالسلطنه)، حسین سمیعی (ادیبالسلطنه)، غلامحسین مشکاتی (مشکوةالملک)، جعفرقلی اسعدبختیاری (سرداراسعد)، داود مفتاح (مفتاحالسلطنه)، علیاکبر دبیرسهرابی (دبیرالسلطان)، حسین پیرنیا (مؤتمنالملک) بودند.

 اقدام به تأسیس دفتر اطلاعاتی تجارتی

وزارت مالیه به ادارات خود ابلاغ کرد که بازرگانان جوان درصدد تشکیل «دفتر اطلاعاتی تجارتی در کلیه نقاط مملکتی هستند.» مأموران مالیه در همه شهرها لازم است در صدور مقررات مساعدت کنند.(9)

 مسیر انتقال اسلحه های جمعآوری شده در خوزستان

سرتیپ فضل الله زاهدی، در تلگرامی به وزارت جنگ اطلاع داد که مسیر انتقال سلاح های کشف شده از طریق خرمآباد به دلیل نبود وسایل نقلیه مشکل است. بنابراین دستور دادم این سلاحها در محمره تمرکز یابد، با کشتی مظفری یا پهلوی به بوشهر حمل شوند و از آنجا از طریق شیراز به تهران منتقل گردند.(10)سرتیپ زاهدی به دستور رضا خان عازم تهران شده بود، اینک در برنجکان از توابع لنجان اصفهان بود. رضا خان تصمیم گرفته بود وی را جایگزین سرتیپ محمدحسین آیرم به فرماندهی تیپ مستقل شمال بگمارد.

 تعیین تکلیف سرکیس ارمنی

سرکیس ارمنی، راننده مرتضیقلی خان بختیاری، که هنگام حکمرانی سرتیپ فضل الله زاهدی در خوزستان به اتهام به اقدامات ضددولتی دستگیر و زندانی شده بود، اینک بلاتکلیف در دزفول بسر میبرد. متصدی ارکان حرب قوای اعزامی مرکز با ارسال نام های به حاکم دزفول خواستار تعیین تکلیف سرکیس ارمنی شد.(11)

ص: 99

 پیشنهاد رئیس کل تلگراف برای تنظیم تلگراف خانه های خوزستان

در پی ابراز نارضایتی امیرلشکر جنوب از وضعیت تلگراف خانه های خوزستان (ر.ک: ١٥ اردیبهشت) موضوع در وزارت پست و تلگراف مورد بررسی قرار گرفت. رئیس کل تلگراف در نام های به وزیر وزارت خانه یادشده، بینظمی تلگراف خانه های خوزستان را مربوط به عدم کفایت مسئولان بومی آن نواحی دانست. وی تأکید کرد که باید مسئولان تلگراف خانه ها از تهران اعزام شوند. وی تعدادی از کارکنان را که میتوانند به اوضاع مخابرات آن منطقه سامان بخشند نام برد. پیشنهاد یادشده از طرف وزیر پذیرفته شد و میرزامهدی خان سلیمانی (خبیر معظم) به عنوان مسئول تلگراف خانه های خوزستان انتخاب و اعزام گردید.(1)

 وقوع سیل در تبریز

پس از مدتها، امروز شهر تبریز شاهد بارندگی شدید بهاری بود. به همین جهت ساعتی پس از شروع بارش، سیلی که از محله مارالان آغازیدن گرفته بود در شهر جاری شد. خاطره سیل ویرانگر سال گذشته مردم را نگران و وحشتزده کرد،(2)اما میزان خرابیها ظاهراً کمتر از خرابی های سیل سال گذشته بود. در گزارش امیرلشکر شمال غرب ذکر شده بود که ٢٥٠ خانه خراب شد یا خسارت دید. «از نظامیه سابق نیز چند دیوار و دو اتاق خراب، ولی نظامیه جدید ابداً صدمه» ندید.(3)

 غفلت مأموران اداره معارف گیلان

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت معارف نوشت که گشایش مدارس شوروی در ایران موکول به پذیرش مواد قانون اساسی وزارت معارف است، اما در اثر غفلت اداره معارف گیلان فعالیت های غیرقانونی مدارس شوروی در آن ایالت ادامه دارد.(4) (ر.ک: ٦ اردیبهشت)

ص: 100

 پنجشنبه

٢٤ اردیبهشت ١٣٠٤

١٤ مه ١٩٢٥

٢٠ شوال ١٣٤٣

١- حکومت جلیله؛ ٢- معاون حکومت؛ ٣- خانم کفیل قونسول؛ ٤- خانم نایب قونسول؛ ٥- کفیل قونسولگری؛ ٦- نایب قونسول؛ ٧- رئیس نظمیه وقت؛ ٨- برادر حکومت؛ ٩ و ١٠- مستخدمین حکومتی

 جنگ در چهار فرسخی شیروان

صبح امروز نظامیان و سواران قوچانی برای حمله به بجنورد از شیروان خارج شدند، اما در چهار فرسخی این شهر با چهارصد تن از ترکمنها برخورد کردند که گویا قصد حمله به شیروان داشتند. درگیری تا چهار بعد از ظهر ادامه یافت و موضع ترکمنها در ارتفاعات روستای سیساب به دست قوای محلی و دولتی افتاد. یاور صفرعلی خان، فرمانده نظامیان، گفت که چهار هزار گوسفند و یکصدوپنجاه رأس گاو که ترکمنها از اهالی شیروان غارت کرده بودند، بازپس گرفته شد. در این درگیری یک سوار ترکمن نیز به اسارت درآمد. اسیر یادشده را به مشهد بردند تا از او بازجویی شود.(1)

 نتایج درگیریها در محور سنخاص و جوین

بنابه گزارش نایب اول حسینآقا در نتیجه هفت روز جنگ با ترکمنها، مهاجمان از محور سنخاص و جوین عقبنشینی کرده، بخشی از غنایم خود را جا گذاشته و بخشی را به ترکمنصحرا فرستادند. در این درگیریها ترکمنها دوازده کشته و نظامیان نیز دو کشته دادند.(2)

 الحاق یک گردان از تیپ سیستان به لشکر شرق

یک گردان یکصدوپنجاه نفره با تجهیزات، از تیپ مختلط سیستان و قائنات امروز به لشکر شرق ملحق شد. سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، ضمن اعلام این خبر افزود: «پس از رفع نواقصات آنها از حیث اسلحه و تجهیزات، به وسیله گاری به شیروان اعزام گردیدند.»(3)

 حمله به روستای میرقلعه

شبهنگام بیست تن از ترکمنها با تهاجم به روستای میرقلعه پست نظامی آن را مورد حمله قرار دادند. به گزارش کارگزاری درجز این درگیری دو ساعت طول کشید. ترکمنها به خاک روسیه عقب نشستند. کارگزار درجز نیز این خبر را به اطلاع وزارت امور خارجه رساند و نوشت که شماری از ترکمنها به همراهی سربازان روسی پاسگاه میرقلعه را مورد تهاجم قرار دادند، اما با نزدیک شدن صبح مهاجمان به خاک روسیه عقب نشستند. در این گزارش تعداد نظامیان پست نظامی میرقلعه هشت نفر نوشته شده که چهل نفر به شمار آنها اضافه شد. در طول دو ساعت درگیری حدود چهارصد گلوله از طرفین خالی شد.(4)

 موقعیت شهر بجنورد

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، خبر داد که توسط هواپیمای اعزامی از تهران بر فراز بجنورد پرواز کرده و نقاط استقرار ترکمنها را در کوه های اطراف شناسایی کرده است. به محض رسیدن بمبها، این مناطق بمباران خواهد شد. وی افزود در پایان پرواز در شیروان فرود آمده، با خوانین قوچان و شیروان مذاکره شد و ضمن دعوت به اتحاد، آنان به مراحم ریاست عالیه کل قوا امیدوار و به حمله علیه ترکمنها تشویق شدند. وی در بخش دیگری از تلگرام حضوری خود گفت که تعداد نیرو های نظامی و محلی مستقر در شیروان ٤٥٠ نفر است که امشب به بجنورد یورش خواهند برد. سرتیپ جانمحمد خان از قول فرماندهان نظامی محاصره شده در بجنورد گفت که از نظر آذوقه در مضیقه هستند.(5)

 دیدگاه مخالفان

فرمانده لشکر شرق در ادامه تلگرام حضوری خود با رضا خان گفت که فرماندهان نظامی بجنورد گروهی از تجار و علماء را نزد سران مخالف بجنورد فرستادند تا از دیدگاه آنها آگاه شده، علت درگیر شدن با نظامیان را جویا شوند. اینان که رؤسای طوایف سرحدی ترکمن و سران ایل شادلو هستند گفتند که برای پایان مصادمه، بجنورد باید از قوای نظامی تخلیه و اقتدار قوای محلی برای حفظ شهر و حدود آن به رسمیت شناخته شود. منظور آنها سپردن امنیت شهر به سردارمعزز، یا یکی از برادران اوست. شرط بعدی این است که دولت با اسلحه ایل شادلو و طوایف ترکمن کاری نداشته باشد. سوم این که دولت اقدام به سربازگیری در این ناحیه نکند. حکومت نظامی نیز برچیده شود. سرتیپ جانمحمد خان افزود برای این که شرایط آنها به من و متقابلاً به پایتخت ارسال شود، سیم تلگراف را موقتاً وصل کردند. وی افزود که وجود اطرافیان سردارمعزز در میان مهاجمان ترکمن قطعی است. «تا سردار معزز و حسینقلی خان [برادرش] و دو نفر از برادرانش حیات دارند و کسان او در تراکمه و شادلو امیدوار به مراجعت او هستند، همین طور دست از شرارت برنخواهند داشت و قبول تقاضای آنها هم در این موقع لطمه بزرگی به حیثیات و ابهت قشون وارد خواهد آورد.»(6)

 دستور رضا خان به اعدام سردارمعزز

رضا خان پس از دریافت تلگرام حضوری سرتیپ جانمحمد خان، ضمن ابراز رضایت از کاردانی او و شجاعت نظامیان تحت امرش، گفت که سردار معزز و برادرانش پس از تثبیت موقعیت قشون در بجنورد اعدام شوند. وی در ادامه افزود اگر به بهبود وضعیت بجنورد امیدوار هستید، قوای نظامی عقبنشینی نکنند.(7)

 تلگرام علما و تجار استرآباد به رضا خان

علما و تجار استرآباد در دو تلگرام جداگانه، اوضاع نابسامان منطقه را که در نتیجه تهاجمات ترکمنها به روستاها و قتل و غارت اهالی پدید آمده یادآور شدند. در این تلگرامها آمده است که تعداد نظامیان مستقر در استرآباد کفاف رویارویی با ترکمنها را نمیدهد. مردم از تأمین مالی صرفنظر کرده، در پی حفظ جان و ناموس خود هستند. علما و تجار ضمن ستایش از اقدامات نظامیان نوشتند که شهر استرآباد در خطر است.(8)

 ناکارآمدی هواپیما های اعزامی به خرمآباد

در پی دستور رضا خان برای ختم بیست روزه خلعسلاح لرستان و بازگشت نیرو های اعزامی به پایتخت (ر.ک: ٢٣ اردیبهشت) حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، در تلگرامی فوری نوشت که برای تحقق این خواست نیازمند هواپیما های سالم

ص: 101

هستیم. خلبانها میگویند «قوه برق طیارات به کلی خراب» است. آنها میخواهند به تهران بازگردند تا هواپیماها تعمیر شود. فرمانده لشکر غرب ضرورت ارسال دو هواپیمای سالم را به خرمآباد یادآور شد و افزود خلبانها میگویند اگر ترتیب اثری به تعمیر هواپیماها داده نشود، در برابر اشکالات بعدی مسئولیتی نخواهند پذیرفت.(1)

 ضرورت حضور صاحب منصبی از امنیه در منطقه غرب

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با اشاره به این که قوای اعزامی لشکر مرکز، که در دزفول مستقر هستند، به خرمآباد احضار میشوند تا کار خلعسلاح را با کمک لشکر غرب آغاز کنند، نوشت که با این کار ارتباط اردوی نظامی با دزفول قطع میشود. وی با ارسال تلگرامی فوری به رضا خان با بیان این موضوع افزود که خستگی قوای لشکر غرب اجازه استقرار آنها را در راه ارتباطی خرمآباد به دزفول نمیدهد؛ چنانچه یک صاحب منصب لایق از اداره امنیه با قوای کافی به این ناحیه مأمور گردد به انضمام برخی طوایف وفادار قشون میتوان امنیت نواحی بین خرمآباد و دزفول را حفظ کرد.(2)

 مراقبت از کارمند سفارت شوروی

وزارت جنگ به فرماندهی لشکر شرق خبر داد که کفمان، یکی از کارمندان سفارت شوروی، از تهران راهی مشهد شده است. «قدغن فرمایید به طور غیرمحسوس عملیات مشارالیه تحت نظر و مراقبت قرار دهند.»(3)

 امتناع اتباع ترکیه از حضور در محاکم ایران

فرمانده قوای ساوجبلاغ خبر میدهد که با وجود لغو کاپیتولاسیون میان دولتین ایران و ترکیه، اتباع ترکیه در ساوجبلاغ به دستور کفیل شهبندری از حضور در محاکم داخلی امتناع میکنند. آنان صلحیه را برای رسیدگی به دعاوی خود به رسمیت نمیشناسند. این رفتار در بین کرد های منطقه تأثیرات نامطلوبی دارد.(4)

 ابراز نیاز به هزار جفت گاو

به گزارش کنسولگری ایران در ایروان، کمیته ایرانیان، با ارسال نام های به این کنسولگری نیاز خود را به هزار جفت گاو برای زراعت و امرار حیات اعلام کرده و میخواهند مجوز ورود آن از آذربایجان ایران داده شود.(5) امیرلشکر شمال غرب معتقد بود چون روسها از حیث آذوقه و خوراک در مضیقه هستند، از این طریق میخواهند به مقصود خود برسند، «وگرنه در امور فلاحتی احتیاجی به گاو نداشته و ممکن است از همان ماشینآلات و لوازمات فلاحتی که به ایران هم وارد مینمایند به اهالی ایروان نیز مساعدت و به فروش برسانند.»(6)

 ورود سه افسر نیروی هوایی انگلیس به خوزستان

به گزارش امیرلشکر جنوب، سه افسر نیروی هوایی انگلیس که در مناطق مرزی مشغول شکار بودند، راه را گم کرده، وارد خاک ایران شده و به هویزه رسیدهاند. نظامیان هویزه سه انگلیسی را خلعسلاح کردهاند. اینک کنسول انگلیس در ناصری با حضور در ساخلو خوزستان، از فرمانده نظامیان میخواهد که اسلحه افسران انگلیسی را پس دهند. محمود آیرم میافزاید، با توجه به این که کنسول به خطای سه انگلیسی یادشده اذعان کرده، اسلحه آنان پس داده شد.(7)

 ضرورت تأمین هزینه حفر شبکه آب در لطفآباد

وزارت امور خارجه با ارسال نام های به وزارت جنگ، با اشاره به دستور ریاست وزراء به وزارت مالیه مبنی بر حفر فوری شبکه آب روستای لطفآباد، نوشت که تاکنون وزارت مالیه اقدامی در این جهت انجام نداده است. «اکنون اهالی تقاضا مینمایند ده هزار تومان از طرف دولت به آنها فوراً پرداخته شود، خودشان مشغول حفر نهر بشوند.» در این نامه از وزارت جنگ خواسته شده، با تعیین محل پرداخت وجه یادشده، در رفع این اشکال بکوشد(8)

 استعفای سرداراجل از نمایندگی مجلس

در جلسه امروز مجلس شورای ملی، حسین پیرنیا، رئیس مجلس، نامه سرداراجل، پسر شیخ خزعل، را که حاکی از استعفای او از سمت نمایندگی مجلس شورای ملی بود قرائت کرد. «چون این بنده به واسطه کسالت مزاج از قبول وکالت دارالشورای ملی معذور است، استعفای خود را تقدیم نموده و تمنا دارد به طایفه مذکور ابلاغ شود دیگری را برای وکالت خود انتخاب نمایند.»(9)

ص: 102

 جمعه

٢٥ اردیبهشت ١٣٠٤

١٥ مه ١٩٢٥

٢١ شوال ١٣٤٣

 دستور تعقیب ترکمنها

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، به نایب یک حسن آقا خان مهاجر، رئیس نظامیان اعزامی تیپ عراق به شاهرود، دستور داد ضمن الحاق به سواران محلی نردین، به همراه یک گردان پیاده و سوار از لشکر شرق، که در نواحی سنخاص ساخلو دارند، به طرف بجنورد حرکت کند. مأموریت این یگان ترکیبی تعقیب ترکمن هایی بود که پس از یک هفته درگیری با نظامیان تحت فرماندهی نایب اول حسین آقا، از سنخاص و جوین عقبنشینی کرده، به طرف بجنورد رفته بودند.(1) (ر.ک: ٢٤ اردیبهشت)

 رخنه به شهر بجنورد

به گزارش یاور صفرعلی خان، قوای نظامی لشکر شرق صبح امروز برای شکستن محاصره بجنورد اقدام به پیشروی کرده، در یک فرسخی شهر با ترکمنها درگیر میشوند. با تصرف این نقطه، سواران نظامی و محلی به پیشروی خود ادامه میدهند و دو ساعت مانده به شب موفق میشوند ناحیه منتهی به ساخلو بجنورد را تصرف کنند.(2)

 تسلیح طوایف و اهالی علیه ترکمنها

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال، از طرف رضا خان نوشت که نظر خود را در مورد مسلح شدن طوایف و اهالی مورد اعتماد آن حوزه های نظامی علیه ترکمنها اعلام دارید «و اطلاع فرمایید که اسلحه برای مسلح کردن آنها در محل موجود [است] یا بایستی از مرکز فرستاده شود.»(3)

 تلگرام خوانین قوچان به رضا خان

در پی تلگرامی که رضا خان برای تشویق خوانین قوچان فرستاد و آنان را به مقابله با ترکمنها و همراهی با قشون دعوت کرد، خوانین یادشده نیز امروز با ارسال تلگرامی ضمن ابراز خدمتگزاری نوشتند که عد های سوار پیش از این اعزام «و اینک هم با سیصد سوار حرکت نمودیم.»(4)

 ابلاغ اطمینان به ارسال بنزین و روغن

وزارت جنگ به فرماندهی لشکر شرق اطمینان داد که بنزین و روغن مورد نیاز هواپیما های اعزامی به خراسان با گاری فرستاده شده و چند روز دیگر میرسد. البته «چون این طیارات با بنزین درجه یک اتومبیل هم میتوانند پرواز نمایند و روغن آن هم روغن کرچک فرنگی است، ممکن است برای پرواز های فوری بنزین و روغن در همان جا تهیه فرمایید.»(5) دو هواپیما برای پرواز و بمبریزی علیه ترکمنها از تهران به مشهد رفته بود.

 پرسش از اعزام مبلغ به ترکمنصحرا

وزارت جنگ از فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال پرسید که چه اقداماتی برای اعزام مبلغ به مناطق ترکمننشین شده؟ مبلغان چه کسانی بودند؟ چه دستوراتی داشتند؟ وزارت جنگ گفت که هزینه های تبلیغی را به حساب هزینه های قشون منظور کنید.(6)

 تحصن هیأت متظلمین قشقایی

گروهی که خود را هیأت متظلمین قشقایی مینامند با تحصن در تلگراف خانه شیراز و ارسال تلگرامی به رضا خان شکایت خود را از صولتالدوله ابراز داشته، تقاضای دادخواهی کردند. به احتمال زیاد این تحصن با هدایت پنهانی امیرلشکر جنوب انجام شده بود.(7)

 رسیدن شکایت ایران به ارفعالدوله

نامه وزارت امور خارجه ایران به نماینده ایران در جامعه ملل امروز وصول شد. ارفعالدوله، نماینده سیاسی ایران در سوئیس و نماینده ایران در جامعه ملل، این نامه را دریافت کرد که در آن دولت شوروی به یک رشته از تجاوزات مرزی متهم شده بود. وزارت امور خارجه از ارفعالدوله خواسته بود اعضای جامعه ملل را از این تجاوز آگاه کند، اما تا اطلاع ثانوی از طرح شکایت در شورا خودداری نماید.(8)

 احتمال تغییر نشانی تلگرافی بانک شاهنشاهی

در پی انتخاب شدن واژه «پهلوی» به عنوان نام خانوادگی رضا خان، از بانک شاهنشاهی خواسته شد که نشان تلگرافی خود را

ص: 103

که «پهلوی» بود تغییر دهد. بانک تمایل چندانی به این کار نداشت، اما روزنامه ایران در شماره امروز خود، بدون اشاره به موضوع یادشده، نوشت که بانک شاهنشاهی درصدد است واژه «زردشت» را به عنوان «آدرس و اسم تلگرافی خود» انتخاب نماید.(1)

 تگرگ هایی به درشتی تخممرغ

گزارش رسیده از سلماس حاکی است که بارندگی نزدیک ظهر در قوشچی تبدیل به تگرگ شد «که وزن هر تگرگ بیست و دو مثقال و به درشتی یک تخممرغ بوده است.» تمام محصولات کشاورزی این ناحیه نابود گردید.(2)

 سفر تقیزاده به مسکو

منابع انگلیسی نوشتند که سیدحسن تقیزاده امروز تهران را به قصد مسکو ترک کرد. در علت این سفر توضیحی داده نشده است.(3)

 دیدار با شیخ العراقین

ژنرال کنسول ایران در بینالنهرین خبر داد که به دیدن علما در کربلا و نجف رفته است. در دیدار با «حضرت حجتالاسلام آقای شیخ العراقین دامت برکاته شرح مبسوطی از قدغن زوار و ضرر هایی که به همه ایرانیان ساکنین کربلا و نجف از نیامدن زوار وارد شده است فرمودند و در ضمن هم اظهار داشتند اگر چه ضرر بد است ولی برای این که حکومت عراق بداند در مقابل سختگیری های سابق که کرده است از طرف دولت علّیه چنین قدغنی میشود که اسباب خسارت کلی برای اتباع بینالنهرین خواهد شد ضرر ندارد.»(4)

 بالا بردن پرچم شوروی در پایگاه بهرام تپه

بنا به گزارش سرهنگ متینالملک، صاحب منصب اعزامی لشکر شمال غرب به مرز، روسها امروز با فرستادن سرباز به پاسگاه بهرامتپه، پرچم شوروی را بر فراز آن افراشتند. همچنین ١٥٠ تن از نظامیان شوروی وارد حسن خانلو، در خاک خودشان شدهاند. امیرلشکر عبد الله طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال این خبر افزود هیأت روسی برای شرکت در کمیسیون مرزی هنوز نیامده است.(5)

(تصویر) رضا ارفع (ارفعالدوله)

 شنبه

٢٦ اردیبهشت ١٣٠٤

١٦ مه ١٩٢٥

٢٢ شوال ١٣٤٣

 طرح حمله به بجنورد

سرتیپ جانمحمد خان، طرح خود را برای تهاجم قوای نظامی به بجنورد برای رضا خان فرستاد. وی گفت که این طرح «از روی تعمق کامل و نقشهجات صحیح و سنجیدن قوای هر ستون با وضعیات پیشروی آنها بوده است.» فرمانده لشکر شرق در این طرح چگونگی الحاق نیرو های اعزامی به نیرو های لشکر شرق و جناح هایی که توسط آنان باید مورد تهاجم قرار گیرد مشخص کرده بود.(6)

 دستور شوسه کردن راه تهران به مشهد

وزارت جنگ با ارسال دو تلگرام به فرمانده لشکر شرق و حاکم نظامی شاهرود، از قول رضا خان، ریاست عالیه کل قوا، دستور داد هر چه زودتر برای شوسه کردن راه تهران به مشهد اقدام کنند. این دستور که ارتباط مستقیمی با حوادث اخیر بجنورد دارد، یادآور میشود که «با تمام وسایل ممکنه، اقدامات جدی به عمل آورند که هر چه زودتر تسطیح راه مزبور خاتمه یابد.»(7)

 خودرو شنی به جای زرهپوش

در پی درخواست فرمانده لشکر شرق برای اعزام چهار دستگاه زرهپوش از تهران به منطقه جنگ با ترکمنها، وزارت جنگ پاسخ داد که به واسطه خرابی راه، اعزام زرهپوشها به تصویب نرسید، و در عوض چهار دستگاه خودرو شنی فرستاده میشود.(8)

 تهاجم ترکمنها به روستای هاشمآباد

اعتصامالممالک، کارگزار استرآباد، در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که چند روزی است دهات استرآباد آماج قتل و غارت ترکمنها شده، روستای هاشمآباد را سوزانده، و هفت نفر کشته شدهاند. کارگزار ضمن تأیید اقدامات نایب سرهنگ احمد خان حکیمی، رئیس نظامیان استرآباد، افزود که تعداد نظامیان کم و شمار سواران ترکمن روز به روز افزوده میشود.(9) خبر تهاجم ترکمنها به روستای محمدآباد نیز توسط احمد آیرم به وزارت جنگ داده شد. محمدآباد در یک فرسخی استرآباد قرار دارد و اقامتگاه پست نظامیان است. ترکمنها با دادن دو کشته عقب نشستند.(10)

 حمله ترکمنها به چیکرود

صبح امروز چهار قایق که نزدیک به چهارصد نفر را با خود حمل میکرد به روستای چیکرود از توابع جویبار حمله کردند. به گزارش فرمانده نظامیان مازندران، ترکمنها به پست نظامی یورش آورده، پس از پنج ساعت درگیری، به علت تمام شدن فشنگ، نظامیان عقبنشینی میکنند. نظامیان پس از تجهیز بار دیگر به محل درگیری بازگشته، ترکمن های پیاده شده در ساحل را عقب

ص: 104

میرانند. فرمانده یادشده افزود که خبر میرسد قایق های دیگری در حال نزدیک شدن به فریدونکنار و مشهدسر هستند. از قصد آنها گزارشی نرسیده است. «فعلاً کلیه بنادر مازندران به واسطه کمی عده در خطر است.»(1)

 حرکت کنسول انگلیس به ترکمنصحرا

کنسول انگلیس در رشت، به سوی استرآباد رفت. با این که نایب سرهنگ احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ مستقل شمال، او را از رفتن برحذر کرد و خطرات ناشی از ناامنی را به او یادآور شد، اما کنسول گفت که این مسافرت لازم و حتمی است. یک نظامی را همراه کنسول کردند تا از او مراقبت نماید.(2)

 تماس رضا خان با خوانین استرآباد

در پی بحرانی شدن اوضاع منطقه استرآباد و مرز هایش با خراسان، رضا خان با ارسال تلگرام هایی به مهدیشاه فندرسکی و امیرامجد، از آنان خواست نظامیان منطقه را در رویارویی با ترکمنها یاری دهند. آنان نیز در پاسخ، خود و نیرو هایشان را در کنار نظامیان دانستند و نیز تقاضا کردند اسلحه مورد نیاز در اختیارشان قرار گیرد. در ضمن جای خالی حاکم استرآباد را یادآور شده، خواستند با «انتخاب حکومت فعالی، تأمین داخلی فدویان را فراهم سازند که با اطمینان کامل به قسمت خارجی اشتغال» ورزند.(3) نایب سرهنگ حکیمی، فرمانده قوای استرآباد، معتقد بود اگر اسلحه کافی و جیره به اندازه در اختیار اینان قرار گیرد میتوانند حدود یک هزار چریک را آماده رویارویی با ترکمنها کنند.(4)

 تحصن ساختگی علیه صولتالدوله

در تلگرامی که امیرلشکر جنوب به رضا خان فرستاد روشن شد که تحصن هیأت متظلمین قشقایی در تلگراف خانه شیراز (ر.ک: ٢٥ اردیبهشت) ساختگی بود. محمود آیرم امروز به رضا خان نوشت که در پی طرح براندازی صولتالدوله از ریاست ایل قشقایی، چند تن از کلانتران و رؤسای طوایف را که نزدیک شیراز بودند، احضار کرده، تلگرام هایی علیه صولتالدوله به «آستان مقدس» مخابره کردند. چون ایل در حال حرکت به طرف ییلاق بود، دستور داده شد فرد یاد شده همراه ایل رفته اما عد های را برای تحصن در تلگراف خانه اعزام دارند و انفصال صولتالدوله را از ایل خانی قشقایی طلب کنند.(5) (ر.ک: ٢٣ فروردین و ١٤ اردیبهشت) رضا خان تصمیم داشت برای ایل خانی طایفه قشقایی یک صاحب منصب نظامی منصوب کند.(6)

 سوابق سیدجلالالدین تهرانی در نظمیه

به دنبال درخواست تیپ شمال از وزارت جنگ درباره مشخصات سیدجلالالدین تهرانی (ر.ک: ١٧ اردیبهشت) اداره کل تشکیلات نظمیه در گزارشی به وزارت جنگ نوشت که سیدجلالالدین تهرانی فرزند شیخ الاسلام مرندی و خواهرزاده حاجمیرزاعلی شیرازی است. پدرش مرحوم شده؛ مکنت بالنسبه خوبی دارد؛ علاقهمند به دانش به ویژه نجوم است؛ چند جلد کتاب تألیف کرده؛ با اعیان، به ویژه درباریها و مستوفیالممالک مربوط است؛ در ونک اقامت میکند؛ در سه راه امینحضور هم خانه دارد؛ نظمیه علت مخالفت سیدجلالالدین تهرانی با دولت را انتخاب نشدنش در انتخابات مجلس از خوی و سلماس دانست.(7)

 مخالفت کنسول شوروی با تغییر نگهبانان کنسولگری

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، اطلاع داد که در تغییر افراد مستقر در پست های شهری، دو نظامی نیز که مأمور کنسولگری شوروی در شیراز بودند، فراخوانده شدند. اما «عباسقلی خان معاون قونسولگری اظهار میدارد چون نفرات سابق طرف اطمینان ما هستند از عوض کردن آنها خودداری شود.» پس از جایگزینی دو نظامی جدید، کنسول شوروی از نگهبانان تازه میخواهد که آن محل را ترک کنند. وقتی نگهبانان از ترک کنسولگری خودداری میکنند «ساعت ١٠ شب قونسول با معاونش به قراول خانه آمده، قراولان را قهراً از قونسول خانه خارج مینمایند.»(8)

 آغاز به کار تلگراف لشکری در بیلهسوار

عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، اطلاع داد که تلگراف خانه لشکری در بیلهسوار دایر گردید «و به وسیله تلگراف خانه های لشکری خیاو [مشکین] با تبریز مشغول مخابرات است.»(9)

 ضرب و شتم یک نظامی توسط مأموران مست شهبندری ترکیه

پس از برگزاری میهمانی در شهبندری ترکیه در ارومیه که با مستی میهمانان، نگهبانان و غلامان شهبندری همراه بود، ساعت ١٢ شب غلام شهبندری به دلیل نداشتن اسم شب توسط یک نظامی به قلعهبیگی جلب و خیلی زود پس از شناسایی تحویل شهبندری میشود، اما نظامی همراه او که غلام مست را تا نمایندگی ترکیه همراهی کرده بود، توسط اجزاء شهبندری کتک خورده، خلعسلاح میشود. به گزارش کفیل قوای ارومیه اسلحه و کلاه نظامی یاد شده پس از چهل ساعت پس فرستاده میشود. فرماندهی قوای آذربایجان با ارسال این خبر به وزارت جنگ نوشت: «متمنی است ... در خصوص مأمورین سیاسی ترکیه امر و مقرر فرمایند تنبیهی از طرف سفارت ترکیه به عمل آید که من بعد حرکات خودسرانه و وحشیانه خود را موقوف دارند.»(10)

 تلاش روسها برای ترویج ب هاییت در کرمان

به گزارش کنسول انگلیس در کرمان، کنسول شوروی در این شهر درصدد اعطای برخی امتیازات به ب هاییان کرمان است. همسر کنسول شوروی و یکی از منشی های کنسولگری اعلام کردهاند که ب هایی شدهاند.(11)

 وضعیت وخیم غلات در خراسان، فارس و خوزستان

سفارت انگلیس در گزارش اطلاعاتی منتهی به امروز خود، از موقعیت بد غلات در ایالات خراسان، فارس و خوزستان نوشت. به طور مشخص کنسول انگلیس در شیراز گفته است که قیمت منابع غذایی در این شهر نسبت به سال گذشته تقریباً سه برابر شده است.(12)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست حسین پیرنیا تشکیل جلسه داد. دستور کار امروز مجلس ادامه بررسی مواد لایحه استخدام مستشاران آمریکایی بود.(13)

 تیراندازی روسها به رود ارس

به گزارش فرمانده قوای مشکین سربازان مرزی شوروی امشب

ص: 105

پانصد تیر به رود ارس شلیک کردند. «گویا مقصود آنها از این اقدام این بوده است که از طرف نظامیان ایران نیز تیر خالی شده یا حرکتی سر بزند که اسباب بهانه آنها باشد.» امیرلشکر شمال غرب به نظامیان مرزی ایران و ایل بیگی قراچهداغ دستور داد که کاری که بهانه به دست روسها بدهد نکنند.(1) گزارش دیگری حاکی است که فردی به نام حسینعلی که پنهانی از رود گذشت و خود را به خاک ایران رساند، در بین این تلاش توسط نظامیان روس مورد اصابت قرار گرفت و ساعتی بعد جان سپرد. شاید این دو حادثه به یکدیگر مرتبط باشند.(2)

 یکشنبه

٢٧ اردیبهشت ١٣٠٤

١٧ مه ١٩٢٥

٢٣ شوال ١٣٤٣

 جشن فارغالتحصیلی در وزارت معارف

بعد از ظهر امروز مراسم فارغالتحصیلی گروه های مختلف آموزشی با حضور رضا خان، هیأت دولت، برخی نمایندگان مجلس، برخی صاحب منصبان لشکری و... در وزارت معارف برگزار شد. ابتدا کفیل وزارت معارف گزارشی از عملکرد وزارت خانه را در یک سال گذشته بازگو کرد و سپس گواهینامه پایان تحصیلات به دانشآموختگان هر دوره اعطا شد. مدرسه طب ٧ نفر، مدرسه حقوق ٢١ نفر، دارالفنون ٢٤ نفر، دارالمعلمین ٨ نفر(3)، دوره اول متوسطه ١٤٨ نفر، شش ساله ابتدایی مدارس دولتی ٤٣٣ نفر، شش ساله ابتدایی مدارس ملی ١١٣ فارغالتحصیل داشت.(4) این آمار از منظر تعداد دانشآموزان فارغالتحصیل پسر و دختر و نیز به تفکیک تهران و دیگر شهرها بدین شرح است: فارغالتحصیلان مدارس ابتدایی مرکز ٥٤٦ نفر پسر، و ٢٤٩ نفر دختر؛ فارغالتحصیلان ابتدایی ولایات ٧٩٥ نفر پسر، و ٦٨٨ نفر دختر؛ فارغالتحصیلان دوره اول متوسطه مرکز ١٤٨ نفر پسر، ٤٥ نفر دختر؛ فارغالتحصیلان دوره اول متوسطه ولایات ١٩٣ نفر پسر و ٧١ نفر دختر. فارغالتحصیلان دوره دوم متوسطه ایالات آذربایجان ١٦ نفر بودند.(5)

 شکست ترکمنها در بجنورد

بنا به گزارش نایب سرهنگ ایرج خان و یاور صفرعلی خان، پس از نُه شبانهروز محاصره و دفع حملات پیدر پی ترکمنها، امروز آخرین تهاجم آنها که با تمام قوا صورت گرفت دفع و ضربه سختی به ایشان وارد آمد. ترکمنها تلفات سنگین و پنج اسیر دادند و به طرف سملقان عقبنشینی کردند. این گزارش میافزاید که نظامیان با کمک سواران محلی نقاط تجمع ترکمنها در ارتفاعات غربی و جنوب غربی شهر را مورد تهاجم قرار دادند. پس از چهار ساعت درگیری ترکمنها عقب نشستند و ساخلو بجنورد از محاصره درآمد.(6)

 دیدار مشاورالممالک با وزیر امور خارجه شوروی

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، با وزیر امور

ص: 106

خارجه شوروی و وزیرمختار جدید آن کشور که در آستانه راهی شدن به ایران است، دیدار و گفتوگو کرد. در تلگرامی که امروز از مشاورالممالک به وزارت جنگ رسید، وی اظهارات وزیر امور خارجه شوروی را نسبت به تحرکات ترکمنها بازگو کرد و نوشت که از نظر مقام شوروی ترکمن های ایران از کشته شدن شش تن از خوانین خود ناراحت هستند و این اقدامات خصمانه نتیجه عملکرد دولت است. وزیر امور خارجه شوروی گفت که موضوع الحاق ترکمن های ایران به شوروی امری غیرممکن است. سفیرکبیر ایران ضمن اشاره به اقدامات دولت در سرکوب تحرکات ترکمنها گفت که گویا ترکمن های روس و ایران در حوادث اخیر بجنورد و استرآباد متحد هستند. «اگر شرارتی از ترکمنستان بروز کند مسئولیت آن به عهده روسیه است.» وزیر امور خارجه شوروی نیز اظهار داشت که به زودی با رؤسای ترکمن های شوروی ملاقات کرده، آنها را [از دخالت در امور ترکمن های ایران منع خواهد نمود.] «ما به عده قراولان سرحدی خواهیم افزود. خوب است دولت علّیه ایران هم به عده مستحفظین سرحدی بیفزاید.» مقام روسی همچنین توصیه کرد رئیسالوزراء به نحوی از ترکمنها که شش تن از رؤسایشان کشته شده، استمالت کند.(1)

 توصیه رضا خان به مشاورالممالک

رضا خان پس از اطلاع از دیدار سفیرکبیر ایران با وزیر امور خارجه شوروی، با ارسال تلگرامی گفت که اخیراً روسها بر خشونت رفتار خود با ایران افزودهاند و در مرز های شمال غربی و شمال شرقی مشکلاتی ایجاد کردهاند. این مذاکرات باید ادامه یابد و شورویها به نحوی از مرز های خود مراقبت کنند که ترکمن های روس به حدود ایران تجاوز نکنند و ترکمن های ایران نیز نتوانند به خاک شوروی بروند. همچنین دولتین متعهد شوند که در صورت عبور هر یک، خلعسلاح شده، تسلیم طرف مقابل شود.(2)

 حکومت نظامی در استرآباد

احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، به وزارت جنگ پیشنهاد کرد با توجه به موقعیت داخلی و خارجی شهر استرآباد، موقتاً حکومت نظامی در استرآباد تشکیل شود.(3)

 موقعیت نظامیان استرآباد

بنا به گزارش نایب سرهنگ حکیمی، نظامیان استرآباد به گروه های کوچکی تقسیم شده در تمام روستا های مرزی، از قلیآباد شرقی تا کُرد محله مستقر شده، و مشغول جنگ با ترکمنها هستند. وی افزود زمانی که یکی از این نقاط متزلزل میشود، شهر را به نظمیه سپرده، نیرو های نظامی به کمک آن ناحیه میروند. «به عقیده فدوی اگر یک عده پانصد نفری با مهمات لازم به وسیله اتومبیل یا از راه رشت به وسیله کشتی فوراً حرکت و یا یک گردش موقتی طیاره، تراکمه مرعوب» شوند، مناسب است.(4)

 تهاجم ترکمنها به نوذرآباد

فرمانده قوای مازندران اطلاع داد که شش قایق ترکمنها با حمله به نوذرآباد با شلیک مأموران نظامی روبرو شدند و با دادن دو زخمی، بیآنکه بتوانند در ساحل پیاده شوند، عقبنشینی کردند.(5)

 عزیمت میلسپو به آمریکا

صبح امروز دکتر میلسپو، مدیرکل امور مالی ایران، برای سفر به موطن خود، آمریکا، تهران را با خودرو، به قصد بغداد ترک کرد.(6)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

دستور امروز مجلس، همچنان ادامه بررسی مواد لایحه استخدام مستشاران آمریکایی بود که تا ماده پانزدهم پیش رفت.(7)

 بازگشت اعتلاءالملک به افغانستان

اعتلاءالملک، وزیرمختار ایران در افغانستان، که به عنوان مرخصی به تهران آمده بود، با همان سمت به افغانستان بازگشت. روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که وی حامل پیشنهاد هایی برای دولت بود که ارائه داد.(8)

 استقرار پست امدادی بهداشتی در کردستان

اداره صحیه کردستان با دایر کردن یک پست امدادی بهداشتی در سنندج به مراجعات درمانی مردم رسیدگی میکند. به نوشته روزنامه ایران، روزانه ٧٠-٦٠ نفر برای مداوا به این پست مراجعه میکنند. این کار موجبات خشنودی فقیران را فراهم کرده است. دارو خانه در کردستان نیست «فقط چند نفر کلیمی در کردستان مشغول دوافروشی هستند که دواجات آنها خیلی کثیف و غالباً به جای دوا های لازمه، خاکه قند و نشاسته به جای آنها میفروشند.»(9)

 افزایش نیرو های شوروی در مرز های شمال شرقی

به گزارش فرمانده لشکر شرق، دولت شوروی قوای پاسگاه های نظامی خود را در مرز تقویت کرده، نفرات و سلاح های جدیدی به آنها افزوده است. وی نوشت که روسها به ترکمن های قهقهه اجازه دادهاند رأساً اختلافات آبی خود را با ایران حل کنند. همچنین چند ایرانی که به عنوان ورود به خاک شوروی دستگیر و زندانی شده بودند، دو تن از آنان به این بهانه که میخواستند فرار کنند، کشته شدهاند.(10)

 تعیین کمیسیون مرزی از طرف دولت شوروی

مشاورالممالک، سفیرکبیر ایران در مسکو، به رضا خان خبر داد که دولت شوروی اعضای کمیسیون مرزی خود را برای اعزام به مرز مغان تعیین کرده است. ریاست این کمیسیون با لازارُف است.(11)

 دفعالوقت والی پشتکوه

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به رضا خان اطلاع داد که چندین بار از غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، برای حضور در سیمره و تبادلنظر جهت خلعسلاح طوایف دعوت کردهام، اما هر بار جواب های خارج از موضوع میدهد. آخرین پاسخ او این بود که پیر و ضعیف شدهام. فرمانده لشکر غرب افزود که والی پشتکوه ابراز کرده که پسرش، امیر حرب، را به سیمره میفرستد، اما هنوز حرکت نکرده است. والی «به واسطه دستگیری [شیخ ] خزعل فوقالعاده مرعوب [شده] از حضور خود استنکاف دارد.» وی در پایان از رضا خان خواست برای آخرین بار به والی امر کند که به سیمره بیاید که در صورت امتناع «به وسایل دیگری ممکن است اجرای امر مبارک را بکنم.»(12)

ص: 107

 تعجیل در خلعسلاح قشقایی

رضا خان به امیرلشکر جنوب دستور داد که در جمعآوری و خلعسلاح ایلات جنوب شتاب کند.(1)

 جاسوسی در کنار سرهنگ نخجوانی

کنسول ایران در نخجوان به وزارت امور خارجه خبر داد که از قرار اخبار رسیده به این کنسولگری، فردی به نام علی که از مستخدمان سرهنگ کلبعلی خان نخجوانی، از صاحب منصبان لشکر شمال غرب است، «مخبر مخصوص بولشویکها است و تمام وضعیات و وقوعات آذربایجان را مرتباً به مأمورین این صفحات خاصه به تفلیس اطلاع میدهد.» کنسول ایران نوشت که سرهنگ کلبعلی خان از موضوع بیاطلاع است.(2)

 تعلل در استفاده از پارچه های وطنی

بنانالسلطان (میرزاابوطالب شیروانی)، مدیر روزنامه میهن و نماینده اصفهان در مجلس شورای ملی، امروز ضمن ارسال عریضه نسّاج های اصفهان به رئیس مجلس شورای ملی، نوشت که لازم است از طرف مجلس نام های به وزارت مالیه نوشته و به ادارات اصفهان دستور داده شود که پارچه وطنی بخرند.(3)

 توقیف یک صندوق کتاب و نشریه روسی

وزارت مالیه با فرستادن نام های به وزارت امور خارجه ضمن دادن این خبر که ادارةگمرک بندر پهلوی طبق دستور هایی که دارد یک صندوق پر از کتاب و نشریه روسی که از شوروی وارد شده توقیف کرده است. گمرک منتظر است اجازه ترخیص آن داده شود. «چون مجلات مزبور به زبان روسی بوده و ممکن است اولیاء محترم آن وزارت جلیله از لحاظ سیاست عمومی مملکت نسبت به انتشار یا عدم نشر آنها نظریاتی داشته باشند،» پس از مطالعه، نظر آن وزارت خانه در خصوص نشر یا جلوگیری آن ارائه گردد.(4)

 ضرورت همکاری مرزداران ایران و افغانستان

در پی به سرقت رفتن یکصد رأس از گوسفندان اهالی سنگان و اعتراض ایران به دولت افغانستان، والی هرات ضمن اظهار نامناسب بودن موقعیت مرز های ایران و افغانستان، گفت که دزدان مرزی هر وقت تحت تعقیب قرار میگیرند به خاک کشور دیگر رفته، امکان تعاقب نیست. لازم است هر دو کشور با تأسیس قراول خانه های مرزی و مراوده اطلاعات در جلوگیری از سرقت های مرزی مشارکت کنند. وزارت جنگ امروز اظهارات والی هرات را به فرماندهی لشکر شرق فرستاد.(5)

 افزایش نفرات و تجهیزات انگلیس در بینالنهرین

به گزارش کارپردازی ایران در بصره، کشتی شش هزار تنی «استریک» وارد شعیبه در سه فرسخی بصره شد. بار این کشتی مهمات جنگی است. کارپرداز میافزاید، بنابر شنیده ها انگلیس برای پنهان کردن اقدام خود نظامیان و تجهیزات خود را در خورموسی، میان بصره و کویت پیاده میکند و از آنجا به شعیبه میفرستد. «هفته گذشته ٢٣ فروند طیاره وارد کردهاند.»(6)

 تحویل قوای اعزامی لشکر مرکز از سرتیپ زاهدی

به دستور رضا خان، سرتیپ محمد خان شاهبختی، فرمانده تیپ گارد و پیاده لشکر مرکز، امروز فرماندهی قوای اعزامی لشکر مرکز به غرب را در نزدیکی دزفول، از سرتیپ فضل الله زاهدی تحویل گرفت. این اردوی نظامی تا امروز توانسته بود ١٢٠ قبضه اسلحه جمعآوری نماید.(7)

ص: 108

 دوشنبه

٢٨ اردیبهشت ١٣٠٤

١٨ مه ١٩٢٥

٢٤ شوال ١٣٤٣

 بمباران مواضع ترکمنها

به گزارش سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، صبح امروز هواپیما های اعزامی از تهران مواضع ترکمنها را در اطراف بجنورد بمباران کردند. «در نتیجه بمباندازی و آتش مسلسل از طیاره، سه ستون دشمن که به واسطه حملات ممتده قوای ساخلو بجنورد و ستون شیروان عقبنشینی اختیار نموده بود، به کوه ها متفرق گردیدند و دو نقطه دوردستی که هنوز دشمن اقامت داشت بمباندازی و به دو قلعه مسکونی آنها صدمات شدیدی از بمب وارد آمد.»(1)

 ورود ستون اعزامی سنخاص به بجنورد

ستون اعزامی سنخاص پس از درگیری با ترکمنها، که از صبح امروز تا ظهر طول کشید، وارد بجنورد گردید. فرماندهی این نیروها به عهده نایب اول حسن آقا خان مهاجر بود. فرمانده لشکر شرق این خبر را از قول پیکی که از بجنورد رسیده بود، به تهران داد و افزود که احتمال دارد سیم تلگراف بجنورد تا فردا ظهر وصل گردد.(2)در پی ورود نیرو های حسن آقا خان مهاجر، ترکمنها و نیرو های ایل شادلو به سمت سملقان عقبنشینی کردند. در این یورش به ستون جمازه نیرو های نظامی تلفاتی وارد شد.(3)

 ورود ستون یاور صفرعلی خان به بجنورد

ساعاتی مانده به غروب، ستون نظامی لشکر شرق به فرماندهی یاور صفرعلی خان، پس از دو شبانهروز جنگ و گرفتن تعدادی از مواضع ترکمنها، وارد بجنورد شدند. ترکمنها سنگر های نزدیک شهر را تخلیه و به نقاط مرتفع عقب نشستند. فرمانده لشکر شرق، ضمن اعلام این خبر افزود که بمب های ارسالی از تهران به هشت فرسخی مشهد رسیده است. اگر امشب به مشهد برسد، فردا صبح بمباران مواضع ترکمنها ادامه خواهد یافت.(4)

 مشکلات مقابله با ترکمنها در استرآباد

نایب سرهنگ حکیمی، فرمانده قوای استرآباد، به مسئول بالادست خود خبر داد که حفظ خطی که بیش از هشت فرسخ درازا دارد، با توجه به کمبود افراد نظامی بسیار مشکل است. ادامه این وضعیت موجب خستگی نظامیان و مدافعان محلی شده، آنان را وادار به ترک خدمت خواهد کرد. وی افزود: «چنانچه حملات تراکمه به یکی از نقاط مؤثر واقع گردد، رشته خطوط از یکدیگر گسیخته، در مقابل حملات تراکمه هیچ قسم استقامت ممکن نیست.» وی درخواست کرد حداقل چهارصد نظامی با چهار قبضه مسلسل و مهمات کافی به قوای استرآباد بپیوندند.(5)

 گمانهزنی امیرلشکر شمال غرب از تعیین خط مرزی

امیرلشکر عبد الله خان طهماسبی، فرمانده قوای آذربایجان، با ارسال تلگرام بلندی به رضا خان به مسائلی که در آینده نزدیک، پس از رسیدن هیأت روسی به مرز ایران، پیش خواهد آمد، پرداخت. وی خاطرنشان کرد که نمیتوان پیشبینی کرد که روسها چه ادعای جدیدی خواهند کرد، اما روشن است که خط مرزی بیلهسوار به بهرامتپه را که جاد های شوسه است و پیش از این مرضیالطرفین بوده، نخواهند پذیرفت. وی افزود که هنوز مدارک درخواستی کمیسیون سرحدی از تهران نرسیده و دست هیأت اعزامی به مرز، از اسناد و مدارک خالی است. امیرلشکر طهماسبی، در ادامه، بهرامتپه را که از قدیم ساختمان گمرک ایران در آن برپا بوده، جزو خاک ایران دانست که حتی در زمان تزارها نیز از طرف روسها جزو خاک ایران شناخته شده بود. وی یادآور شد که تهاجم نظامی شوروی به بهرامتپه و آلپااوت نشان میدهد که آنها خط مرزی جدیدی مطرح خواهند کرد.(6)

 ارسال مستندات مرزی به وزارت جنگ

وزارت امور خارجه ضمن ارسال گزارش جامعی از قضایای مرزی ایران با شوروی، نقشه ها و مذاکرات سرحدی گذشته را به اطلاع وزارت جنگ رساند و درخواست کرد آن را هر چه زودتر به دست امیرلشکر شمال غرب و متعاقباً به کمیسیون مستقر در مرز رسانده شود.(7)

 اطلاعیه لشکر جنوب برای خلعسلاح طوایف

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، با صدور اطلاعی های در شیراز، خطاب به رؤسای ایلات نوشت که خلعسلاح طوایف در همه نقاط ایران آغاز شده و از آنجا که «فعلاً جنگ و جدالی در بین نبوده و سرتاسر مملکت قرین امنیت و مسالمت است، لذا باید پس از چندین سال هرج و مرج از نعمت امنیت فعلی استفاده نموده... اسلحه را زمین گذاشته و همت مردانه خود را برای پیشرفت زراعت و صناعت مملکت مصروف دارند. در عین حال چون اسلحه ایلات هر ناحیه در مرکز قشون آن ناحیه تمرکز داده میشود، در موقع لزوم دولت مجدداً آنها را تحت سلاح آورده و به حفظ حدود و ثغور مملکت مأمور خواهد نمود.»(8)

 ضرورت توجه به تحصن هیأت متظلمین قشقایی

تحصن ساختگی هیأت متظلمین قشقایی در تلگراف خانه شیراز همچنان ادامه دارد، اما متحصنان که با هدایت امیرلشکر جنوب علیه صولتالدوله دست به این اقدام زدهاند، همچنان منتظر رسیدن پاسخی از تهران هستند. محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ نوشت که با توجه به حرکت ایل به ییلاق، نگه داشتن تحصنکنندگان بیش از این موجب دردسر و خسارت است. وی خواست هر چه زودتر از طرف ریاست عالیه کل قوا پاسخی به تحصنکنندگان داده شود. فحوای تلگرام نیز مشخص بود: «به ایل خود مراجعت و یک صاحب منصب برای رسیدگی به تظلمات و عرایض آنها اعزام» گردد.(9)

 درخواست آزادی حسینعلی اهرمی

حسینعلی اهرمی به دلیل اتهام ثابت نشد های درباره تهیه و توزیع شبنامه علیه دولت در شیراز دستگیر شده بود (ر.ک: ١٠ اردیبهشت) اینک امیرلشکر جنوب به این تصمیم رسید که با گرفتن التزامی از برادر وی، آزادش کند. «کربلایی محمدعلی، برادر میرزاحسینعلی اهرمی را که در شیراز ساکن است احضار و از او التزام کتبی در خصوص حسن رفتار برادرش گرفته»ام. محمود آیرم با ارسال این خبر به وزارت جنگ تقاضا کرد دستور آزادی حسینعلی اهرمی صادر شود.(10)

ص: 109

 ورود تعدادی از خوانین به خرمآباد

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، با ارسال تلگرامی به رضا خان نوشت که علیمحمد خان امیراعظم، پسر بزرگ نظرعلی خان امیرمعظم رئیس ایل کاکاوند؛ رستم خان سرداررشید، رئیس ایل مومیوند؛ با سایر خوانین این طایفه و تعدادی دیگر وارد خرمآباد شدند. وی افزود که آنان را «به مراحم بندگان حضرت اشرف اعظم دامت عظمته» امیدوارم [کردم] و برای خدمتگزاری حاضر» هستند.(1)

 یک سیاح آلمانی در راه تبریز

به گزارش ایل خانی طوایف ماکو یک جهانگرد آلمانی که از ترکیه وارد آواجیق شده، هم اینک راهی تبریز است.(2)

 نیاز به استخدام سه گروهان

امیرلشکر غرب با این توضیح که فوج منصور با پنج گروهان به جاده خرمآباد - کیالان مأمور شده نوشت که در حومه شوشتر و دزفول نظامیای حضور ندارد. وی در تلگرامی به رضا خان افزود که با این حال برای حفاظت این خط نیاز به سه گروهان نیروی دیگر هست که اگر مجوز استخدام آن داده شود، از نیرو های محلی تأمین میشود.(3)

 دستور مقدماتی برای حفر شبکه لطفآباد

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، به رضا خان خبر داد که دستور اولیه برای حفر نهر لطفآباد صادر شده است. «مستدعی است امر و مقرر فرمایند ... مبلغ ده هزار تومان به اداره مالیه» اعتبار دهند تا کار حفاری آغاز گردد.(4) مردم منطقه آمادگی خود را برای حفر این شبکه آبرسانی اعلام کرده بودند. با حفر این نهر موضوع قطع آب لطفآباد از طرف روسها منتفی میشد.

 سهشنبه

٢٩ اردیبهشت ١٣٠٤

١٩ مه ١٩٢٥

٢٥ شوال ١٣٤٣

 توضیحات وزارت جنگ به فرماندهان درباره تحرکات ترکمنها

وزارت جنگ با تنظیم سه تلگرام جداگانه به امیرلشکر شمال غرب، امیرلشکر غرب و فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال نوشت که با شروع تحرکات ترکمنها تصور میرفت که دولت شوروی در این کار دخالت گسترد های دارد. البته استقلال ترکمنستان و احتمال همراهی ترکمن های ایران با ترکمن های روس به این موضوع دامن میزد. «ولی مطابق اطلاعاتی که اخیراً رسیده تراکمه ایران به هیچوجه متمایل به روسها و قبول مسلک بالشویکی نبوده و اقدامات شرارتآمیز آنها فقط به عادت دیرینه خودشان، غارت و چپاول بوده و بیشتر اکراد شادلو باعث این تجاوزات میباشند.»(5)

در تلگرام امیرلشکر شمال غرب افزوده شد که سرتیپ ابوالحسن خان، فرمانده اردوی اعزامی لشکر شمال غرب به غرب، با جدیت به مأموریت خود برای همکاری با لشکر غرب برای خلعسلاح طوایف لرستان ادامه دهد. پیش از این مقرر شده بود این اردو عازم مرکز شود و به کمک لشکر شرق برود.(6)

در تلگرام امیرلشکر غرب اضافه شده که با کمک قوای کمکی اعزامی از مرکز و لشکر شمال غرب خلعسلاح طوایف لُر ادامه یابد و اگر بخشی از آنها به مرکز بازگشتند «انتشار دهند که علت رجعت قوا به مرکز فقط به واسطه عدم احتیاج به کثرت نفرات در حدود لرستان است و قسمی آنها را به مرکز سوق دهید که حرکت آنها کاملاً مخفی بوده و به هیچوجه محسوس نشود.»(7) در تلگرام ارسالی به فرمانده لشکر شرق نیز افزوده شد که تبلیغات در میان ترکمنها باید در دستور کار باشد و آنها را علیه کمونیسم تجهیز نمود «و احساسات وطنپرستی و حفظ دین مبین اسلام که نهضت بالشویزم بالاترین خطری است برای او، در آنها تولید و تشویق نمود.»(8)

 نامه علمای استرآباد به رضا خان

پنج تن از علمای استرآباد با ارسال نام های به رضا خان اهالی منطقه را در خطر تهاجمات نابودکننده ترکمنها توصیف کردند. مفاد نامه که دربردارنده اطلاعات نظامی است به نظر میرسد با دلالت فرمانده نظامیان استرآباد تنظیم شده است.(9)

 هشدار وزارت جنگ به فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال

وزارت جنگ مفاد تلگرام رسیده از عشقآباد را که حاکی از حرکت هشت قایق با هزار و پانصد ترکمن، و حرکت سه هزار ترکمن از راه خشکی به طرف بندر جز و استرآباد بود، به فرماندهان لشکر شرق و تیپ شمال اطلاع داد و افزود که عثمان آخوند، که حکم جهاد نیز داده، در حال رسیدن به استرآباد است.(10)

 تمایل شیخ جنید برای ورود به ایران

کارگزاری درجز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که یکی

ص: 110

از محارم شیخ جنید به محمدآباد آمده و از فرمانده ساخلو آن جا خواسته که به شیخ تأمین دهند تا با سوار های خود از ترکمنستان کوچ کرده، به ایران بیاید. خبر های پیشین حاکی از آن بود که ترکمن های ایران شیخ جنید را به رهبری پذیرفته و از او خواستهاند به ایران بیاید. کارگزار نیز خواسته که شیخ جنید درخواست خود را کتباً ارائه دهد تا آن را به مسئولان ذیربط بفرستد. «شیخ جنید یکی از متنفذین تراکمه و مثل سلطان به او احترام میگذارند.»(1)

 عقب راندن ترکمنها

به گزارش چراغعلی خان پهلوی از ساری، چند قایق ترکمنها پس از پیاده کردن نفرات خود در سرخرود و محمودآباد و نقاط دیگر با مقاومت اهالی و نظامیان مواجه شدند. «در همه جا جنگ سختی میشود؛ در نتیجه تراکمه مغلوب، زخمی و کشته میدهند؛ بدون هیچ دستبردی فرار مینمایند. به واسطه تغییرات، روح تاز های به صاحب منصبان و نظامیان و اهالی تولید شده.»(2) چراغعلی خان پهلوی به تازگی بار دیگر به حکومت مازندران منصوب شده بود.

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

در جلسه امروز مجلس شورای ملی، لایحه استخدام یازده مستشار آمریکایی برای ادامه اصلاح امور مالی و یک مستشار دیگر آمریکایی برای سرپرستی امور کشاورزی در ١٦ ماده به تصویب نمایندگان رسید. پیش از شروع این دستور برخی از نمایندگان درباره لایحه انحصار تجارت قند و شکر توسط دولت برای احداث راهآهن گفت و گو کردند.(3)

 برنامه لشکر شرق برای تسطیح جاده تهران به مشهد

سرتیپ جانمحمد خان در پی گرفتن دستور شوسه کردن جاده تهران به مشهد، به رضا خان گفت که به پست های نگهبانی بین راه مشهد تا شاهرود دستور لازم داده شده است. قرار است با یاری گرفتن از روستاییانی که در فاصله پنج فرسخی طرفین جاده زندگی میکنند، شروع به تسطیح و مرمت جاده شود. فرمانده لشکر شرق افزود از مشهد تا شاهرود چند آبراه است که باید روی آنها پل های کوچک بسته شود. و نیز کار های فنی تسطیح، نیازمند وجود یک مهندس است که در مشهد وجود ندارد. وی از رضا خان خواست موقتاً دو مهندس از تهران به مشهد اعزام شوند.(4)

 تخریب مقسم آب ارتق

کارگزار درجز به وزارت امور خارجه خبر داد که در تهاجم اخیر ترکمنها و سربازان روسی به میرقلعه، مقسم آب ارتق کاملاً خراب شده و جریان آب دچار اشکال شده است.(5) خبر دیگری که فرمانده لشکر شرق داد این بود که روسها، رعایای ایرانی ساکن ارتق را به عشقآباد تبعید کردهاند.(6)

 اعمال فشار روسها برای مذاکرات مرزی

امیرلشکر شمال غرب خبر داد که اخیراً دولت شوروی شمار نظامیان خود را در مرز های ایران افزایش داده است. «حالیه که کمیسیون روسها برای حدود حرکت کردند، روسها قوای خود را در حدود تمرکز میدهند که به تهدید نمایش قوا مسئله سرحدی را بر طبق مرام خودشان» حل و فصل کنند.(7)

 دو جهانگرد آلمانی در تبریز

دو جهانگرد آلمانی که از ترکیه وارد آذربایجان شدهاند، اینک در تبریز هستند. آنان نُه ماه پیش به قصد جهانگردی از شهر ترست حرکت کرده و اکنون پس از گردش در ایران، از راه افغانستان، هند، چین، ژاپن، استرالیا، آمریکا، به اروپا بازخواهند گشت. به گزارش فرمانده قوای آذربایجان، این دو جهانگرد با فروش عکس های خود، خرج سفرشان را تهیه میکنند.(8)

 دردسر های دکتر آمریکایی در ساوجبلاغ

دکتر شالک آمریکایی که در ساوجبلاغ مطب باز کرده و ظاهراً به درمان بیماران میپردازد، از نظر فرمانده قوای این شهر شخصی مشکوک و دارای امیال سیاسی است. «ماندن میسیون آمریکایی در ساوجبلاغ و معاشرت او با اکراد به عنوان طبابت و غیره مضر، و اگر برای تبعید [دور کردن] آنها از ساوجبلاغ تدبیری اتخاذ شود، خیلی مفید خواهد بود.» دکتر شالک یک سال پیش به همراه سه زن آمریکایی به ساوجبلاغ وارد شده بود. یکی از زنان آمریکایی زبان های ترکی و کردی را خوب تکلم میکرد. آنان در این مدت به بیشتر شهر های آذربایجان و کردستان مسافرت کرده بودند.(9)

 دستور دستگیری سردار رشید

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به امیرلشکر غرب، از قول وزارت امور خارجه نوشت که سردار رشید در مدخل اورامان و در خط روانسر مشغول شایعهپراکنی است. «چون بنا بود مشارالیه به کرمانشاه آمده و تکلیف آتیه خود را از آن امیر محترم بخواهد و حالیه برخلاف رفتار نموده، لذا حسبالامر قدغن فرمایید فوراً او را دستگیر و توقیف نمایند.»(10)

 انتقال محمدعلی خان کلانتر به شیراز

به گزارش امیرلشکر جنوب، محمدعلی خان کلانتر، ضابط تنگستان، که متهم به مضروب کردن رابرت مهندس است، از برازجان به شیراز منتقل شد. محمدعلی خان متهم بود دستور حمله به این مهندس انگلیسی را صادر کرده است. همچنین یاور ناصرقلی خان، رئیس نظامیان منطقه، و آصفالملک، حاکم برازجان نیز به شیراز دعوت شدند تا به اختلافات آنان پایان داده شود. «عجالتاً نصرت الله میرزا را به فرماندهی اردوی اعزامی دشتی و دشتستان و حکومت نظامی آنجا منصوب» کردهام.(11)

 تلگرام کفیل حکومت خوزستان و ناخشنودی رضا خان

احمد عمارلویی، کفیل حکومت نظامی خوزستان و رئیس افتخاری بلدیه، با ارسال تلگرامی به شیخ خزعل و استفاده از تعابیر مؤدبانه، موجب عصبانیت رضا خان شد. احمد عمارلویی با عنوان «جناب مستطاب آقای شیخ خزعل خان دام اقباله» تلگرامی به شیخ در تهران فرستاد و از او خواست «بذل توجهی نموده، عراده های از کار افتاده آن اداره را به راه بیندازید.» این که شیخ خزعل که تحت حبس خانگی در تهران بسر میبرد، چه اقدامی در این جهت میتوانست انجام دهد روشن نیست، اما رضا خان پس از دیدن متن تلگرام دستور داد با متنی ملامتانگیز به احمد عمارلویی تذکر داده شود که اولاً اجازه داده نشد این تلگرام به شیخ خزعل برسد، ثانیاً عبارات و کنایات به کار گرفته شده، بیمورد است.(12)

ص: 111

 گزارش کنسول ایران در بصره از سلاح های ضبط شده شیخ خزعل

با این که لشکر جنوب و پیش از آن سرتیپ فضل الله زاهدی گزارش سلاح های مکشوفه از شیخ خزعل را به مرکز فرستادند، اما کنسول ایران در بصره، محمدحسن بدیع، با ارسال نام های به وزارت امور خارجه یادآور شد «پس از دستگیری و اعزام شیخ خزعل به طهران از انبار اسلحه او که در فیلیه است تفنگ و فشنگ زیادی بیرون آورده و با کشتی حمل به ناصری شده و چندین فقره کشتی برای بردن اسلحه به فیلیه آمد و شد نموده، آنچه مشهور است میگویند تاکنون قریب بیست هزار قبضه تفنگ مأمورین نظامی از قصر شیخ خزعل بیرون آوردهاند.» محمدحسن بدیع اضافه میکند که شنیده ها خبر از وجود اسلحه شیخ در قصر او در کویت دارد.(1)

 بررسی دیون محمدعلیمیرزا قاجار به روسیه

کابینه ریاست وزراء در نام های به وزارت امور خارجه، خواست رونوشتی از قرارداد منعقده بین دولت وقت ایران و سفارت روسیه، راجع به بدهی محمدعلیمیرزا را به این کابینه بفرستد.(2)

 چهارشنبه

٣٠ اردیبهشت ١٣٠٤

٢٠ مه ١٩٢٥

٢٦ شوال ١٣٤٣

 پرسش از فرمانده لشکر شرق

وزارت جنگ از قول رضا خان، با ارسال تلگرامی به سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، پرسید که با توجه به شکستن محاصره شهر بجنورد و استقرار قوای نظامی در آن، «نقشه عملیات آینده و نظریات خودتان» چیست؟(3)

 پرهیز دادن فرمانده لشکر شرق از صمیمیت با مقامات انگلیس

وزارت جنگ با فرستادن تلگرامی به فرمانده لشکر شرق خاطرنشان کرد که خبر رسیده هنگام عملیات با هواپیما [برای بررسی مواضع ترکمنها و یا بمباران مراکز تجمع ایشان] «در نظر داشت هاید به اتفاق اتاشه نظامی انگلیس پرواز فرمایید. در این موضوع [ریاست عالیه کل قوا] مقرر فرمودند در هر مورد بایستی بیطرفی و موازنه سیاست را حفظ فرموده و به هیچ طرف تمایل اظهار نفرمایید.»(4) (ر.ک: ٣١ اردیبهشت)

 پایان قریبالوقوع مهمات در استرآباد

فرمانده نظامیان استرآباد خبر داد که اگر درگیری با ترکمنها به همین روال ادامه یابد، مهمات نظامیان استرآباد تمام خواهد شد. نایب سرهنگ حکیمی درخواست کرد «٥٠٠ قبضه اسلحه با فشنگ روسی و سه تیر و آریساک به قدر کافی فوراً به وسیله اتومبیل به شاهرود رسانند و هرگاه طیاره هایی که در میامی توقف دارند، مختصر نمایشی در این صفحه بدهند.»(5) نایب سرهنگ احمد آیرم با ارسال این خبر به وزارت جنگ افزود که اگر تا غروب جمعه سلاح های درخواستی به بندر پهلوی برسد با کشتی میتوان آنها را به استرآباد رساند.(6)

با وجود نبود سلاح، وزارت جنگ به مسئولان تیپ شمال دستور داد خوانین محلی را علیه ترکمنها مسلح کنند.(7)

 تعیین تکلیف لورن برای اتهام پنج ایرانی

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در ایران، با ارسال نام های

ص: 112

به رضا خان، نوشت که شرکتکنندگان در حمله به مهندس رابرت، که همگی از اطرافیان شیخ حسین چاکوتاهی هستند، در صورت حتمی شدن اتهام، «ممکن است آنها را تیرباران نمایند. قونسول جنرال بوشهر نیز اظهار میدارند که اگر جریمه نقدی در این مورد گرفته و از آن غرامت نقدی مستر به رابرتس داده شود از تیرباران نمودن مقصرین بهتر است.»(1)

 خطر تهاجم طوایف مرزی به بلوچستان

سر پرسی لورن، وزیرمختار انگلیس در ایران، در نام های به رضا خان با اشاره به تهاجم ایل دمانی به خاک بلوچستان انگلیس و اعتراض وابسته نظامی سفارت انگلیس در این خصوص، نوشت که حکومت هندوستان بار دیگر خطر این حملات را تذکر داده است. گویا نظامیان وابسته به قشون یک زن ایلاتی را بیعصمت کرده؛ طوایف مرزنشین گفتهاند اگر مقصران به سزای عملشان نرسند، تمام مرز را ناامن خواهند کرد. لورن به رضا خان گوشزد کرد که به صلاح دولت ایران است که همه حواس خود را صرف حوادث شمال ایران کند. دیگر آن که نسبت به امنیت مرز های بلوچستان، یعنی امنیت اقتصادی منطقه نباید بیتوجه بود. لورن خواست موقعیت نظامیان ایران در مرز بلوچستان سر و سامان یابد.(2)

 خروج آثار باستانی توسط پوپ

اداره گمرکات وزارت مالیه با دریافت تلگرامی از گمرک بندر پهلوی مطلع شد که مستر پوپ آمریکایی در حال خارج کردن تعدادی آثار باستانی است. وزارت مالیه با ارسال نام های به وزارت معارف پرسید آیا وی اجازه چنین کاری را دارد؟(3)

 پرسش از موقعیت تحصیلی دانشجویان هواپیمایی

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به سفارت ایران در مسکو، از نایب شرفالدینمیرزا قهرمانی پرسید که چگونگی تحصیل محصلین را غیر از خودتان اطلاع دهید. علیاکبر خان و مهدیقلیمیرزا نیز از دانشجویان اعزامی بودند. «مقصود این است معلوم شود تحصیلات آنها تا چه حد مربوط به هواپیمایی است.»(4)

 رؤسای پارسیان هند در ایران

ارباب کیخسرو به رضا خان اطلاع داد که چهار تن از رؤسای پارسیان هند وارد ایران شده و از راه بوشهر عازم شیراز، اصفهان و تهران هستند. «مستدعی است در صورتی که مقتضی باشد به مأمورین این نقاط سفارش شود مراقب باشند آسیبی به آقایان وارد نیاید... رئیس بزرگ این هیأت سر هرمز جی است.»(5)

 بازداشت برادران چایچی در بادکوبه و مسکو

احمد آیرم، رئیس ارکان حرب تیپ شمال، خبر داد که محمدتقی چایچی در مسکو، و حسن و کاظم چایچی در بادکوبه بازداشت هستند. این خبر در رشت انعکاس بدی پیدا کرده «حتی عموم تجار درصدد تعطیل و تحصن در تلگراف خانه هستند. برای حفظ وضعیت فعلی، آنها را ساکت و امیدوار کردهام که با اقدامات مرکز آزاد خواهند شد. وی از وزارت جنگ خواست اقدامی در جهت آزادی ایشان به عمل آید «که منجر به اثرات بدی در امور سرحدی نگردد.»(6)

 دستگیری و اخراج اسد الله حاجیتقیزاده

به گزارش لشکر شمال غرب اسد الله حاجیتقیزاده، از خوانین کرد، که سابقه جاسوسی به نفع دولت ترکیه دارد، درصدد ورود به ایران بود که جلوگیری گردید. وی بار دیگر به طور قاچاق از ناحیه لاهیجان اشنویه وارد شد، اما خبرش توسط کرد های ایرانی به فرمانده نظامیان اشنویه رسید. اسد الله حاجیتقیزاده و پسرش خلعسلاح و دستور داده شد از مرز اخراج شوند.(7)

 انتقال جسد یک انگلیسی از آذربایجان

کاپیتان گرد انگلیسی چند سال پیش در روستای حاجیآقا، نزدیکی بستانآباد آذربایجان، کشته شد و همانجا دفن گردید. اینک کاپیتان مور کرور برای انتقال جسد همردیف خود وارد تبریز شده است. به گزارش کارگزاری تبریز مور کرور امروز راهی روستای حاجیآقا شد.(8)

 ورود غیرقانونی ارامنه و آشوریها به ایران

وزارت امور خارجه به وزارت جنگ اطلاع داد که ویس کنسولگری ایران در خانقین خبر میدهد که مأموران مرزی دولت از ورود ارامنه و آشوریها برخلاف دستورالعمل های داده شده جلوگیری نمیکنند، چرا که ارامنه و آشوریها تحت عنوان اتباع دولت عراق وارد خاک ایران میشوند.(9)

 احتکار غله توسط یک ارمنی در مرکز ماکو

بنا به گزارش رسیده از ماکو یک ارمنی مقدار زیاد غله از خوانین ماکو خریداری کرده و در «عرب» (پلدشت) انبار کرده تا به روسیه ببرد. «به این واسطه گندم در عرب و اطراف ترقی [کرده] ابداً پیدا نمیشود.»(10)

 پایان کار یونکرس در ایران

روزنامه ایران در شماره امروز خود از قول منابع خصوصی نوشت که عدم توافق شرکت هواپیمایی یونکرس با دولت ایران موجب شده که نماینده شرکت بنا به دستور رئیس کل خود در برلن ایران را ترک کند. «چند فروند از طیارات یونکرس با عد های اعضاء آن مؤسسه به طرف انزلی و بادکوبه حرکت نموده و دستور دارند که پس از ورود اعضا به بادکوبه، طیارات را به آنقره (آنکارا) ببرند.» این منبع افزود هواپیما های جنگی یونکرس نیز دیروز صبح ایران را ترک کردند.»(11)

 تغییر نام اداره خیریه بلدیه

بنا به تصویب هیأت وزراء نام اداره خیریه بلدیه به اداره مشاغل و معاونت اجتماعی تغییر کرد.(12)

 بازگشت جهاداکبر به عدلیه اصفهان

روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که جهاداکبر [که به دلیل بیثباتی اخلاقی و عدم کفایت با فشار روحانیان اصفهان از کار برکنار شده بود، با پیگیری امیرلشکر جنوب و درخواست های مکرر او از وزارت جنگ] «مجدداً به سمت ریاست پارکه بدایت اصفهان برقرار گردید.» روزنامه ایران وی را از مأمورین آزادیخواه و جدی وزارت عدلیه معرفی کرد.(13)

 ورود سرتیپ ابوالحسن خان به سیمره

سرتیپ ابوالحسن خان، فرمانده اردوی اعزامی لشکر شمال غرب به لرستان، امروز با قوای خود وارد سیمره شد. وی برای

ص: 113

خلعسلاح طوایف منطقه به این ناحیه آمده است. سرتیپ فضل الله زاهدی که فرماندهی قوای اعزامی از مرکز را به سرتیپ محمد خان شاهبختی واگذار کرده بود (ر.ک: ٢٧ اردیبهشت) امروز خرمآباد را به قصد تهران ترک کرد.(1)

(تصویر) استرآباد

 پنجشنبه

٣١ اردیبهشت ١٣٠٤

٢١ مه ١٩٢٥

٢٧ شوال ١٣٤٣

 تقاضای کمک فوری برای استرآباد

محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، که در مازندران بسر میبرد، در تلگرامی حضوری از مشهدسر (بابلسر) به وزارت جنگ اطلاع داد که استرآباد نیازمند اعزام نیروی فوری برای مقابله با ترکمنها است. وی افزود شاید بشود با دو هواپیما به شرارت ترکمنها خاتمه داد، در غیر این صورت «استرآباد طرف تهدید و تهاجم بزرگ واقع [شده]... به طور قطع کمک فوری لازم است.» فرمانده تیپ شمال در این تلگرام حضوری بار دیگر بر نقش روسها در اقدامات اخیر ترکمنها تأکید کرد و گفت که «روسها به انداز های در اوضاع امروزه علاقهمندند که بنده به هر ده کوچکی میروم یک نفر روسی در آنجا به اسامی مختلفه تجارتی حاضر و ناظر عملیات است.»(2)

 دستور تمرکز قوا در استرآباد

رضا خان به فرمانده تیپ شمال گفت که «چون برای قلع و قمع اشرار ترکمن شروع به اقدامات اساسی شده و استرآباد نقطه اتکاء قوایی خواهد بود که به حدود صحرا [ی ترکمن] سوق داده میشود، لذا لازم است با تحکیم سواحل خزر فوراً آنچه که ممکن باشد قوای بیشتری در استرآباد تمرکز» دهید.(3)

 موقعیت متزلزل استرآباد

نایب سرهنگ حکیمی، فرمانده قوای استرآباد، امروز بار دیگر ضمن اشاره به مقاومت نیرو های نظامی و محلی در قبال ترکمنها، هشدار داد که به علت ورود قوای کمکی از طرف گنبد برای ترکمنها، و نیز خستگی و نرسیدن نیرو برای قوای دولتی، «حفظ ٨ فرسخ خطوط مدافعه مشکل، و چنانچه در اعزام فوری قوا توجهی نشود ممکن است اتفاقات غیرمنتظره پیش آید.»(4)

 دیدگاه فرمانده لشکر شرق درباره تسلیح طوایف

سرتیپ جانمحمد خان در پاسخ به این که با مسلح کردن طوایف منطقه میتواند در برابر ترکمنها ایستادگی کرده، آنان را سرکوب کند، به رضا خان نوشت که تسلیح طوایف در آینده نگرانی هایی پدید خواهد آورد، اما طوایف زعفرانلو، هزاره، تیموری نصرتالملکی، تیموری شوکتالملکی، نردینی، درجزی، و خوافی تا انداز های قابل اطمینان هستند. آنان میتوانند تا دو هزار نفر سوار در اختیار قشون قرار دهند. وی افزود که اکثر این طایفه ها مسلح هستند، اما تمایلی به بیرون آوردن اسلحه خود ندارند. با وجود این میتوان هفتصد سوار از آنان را با اسلحه خودشان آماده خدمت کرد. سرتیپ جانمحمد خان به عنوان نمونه نوشت که ایل زعفرانلو که از حیث داشتن اسلحه با دیگر طوایف قابل مقایسه نیست، ١٨٠ قبضه تفنگ برای چهارصد سوار خود از قشون دریافت داشته است. وی در پایان گفت که اگر بخواهیم این

ص: 114

طایفه ها را مسلح کنیم نیاز به ١٣٠٠ قبضه اسلحه داریم که با فشنگ آن باید از مرکز به مشهد فرستاده شود.(1)

 تکذیب پرواز با وابسته نظامی انگلیس

فرمانده لشکر شرق در پی تذکر رضا خان به رعایت بیطرفی سیاسی نسبت به سیاست شوروی و انگلیس (ر.ک: ٣٠ اردیبهشت) نوشت که به وابسته نظامی انگلیس اجازه نداده با او پرواز کند. پرواز او برای شناسایی مواضع ترکمنها و بمباران آن ساعت چهار صبح، و تنها همراهش غیر از خلبان، یاور صفرعلی خان بوده است. سرتیپ جانمحمد خان افزود که اتاشه نظامی انگلیس بارها اصرار کرد که او را همراه خود ببرم، اما نپذیرفتم. تاکنون به احدی اجازه تماشای هواپیماها را هم ندادهام، تا چه رسد به پرواز.(2)

 تلگرام رضا خان به هیأت متظلمین قشقایی

تحصن از پیش ساخته گروهی از خوانین قشقایی علیه صولتالدوله، که با برنامهریزی امیرلشکر جنوب در تلگراف خانه شیراز صورت گرفته بود، به دلیل نرسیدن پاسخی از طرف رضا خان، در حال شکست بود؛ تا این که امروز به درخواست مؤکد امیرلشکر جنوب تلگرامی از طرف رضا خان به ایشان مخابره شد. (ر.ک: ٢٨ اردیبهشت) رضا خان در این تلگرام گفت که دستور های لازم را برای رسیدگی به شکایات داده است. «به فوریت برای سرپرستی طایفه و ایل خودتان حرکت کنید.»(3) خوانین یادشده برای حرکت به ییلاق شتاب داشتند.

 درخواست درباره رضا خان از والی پشتکوه

در پی عدم مشارکت غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، در خلعسلاح طوایف، رضا خان به درخواست امیرلشکر غرب تلگرامی به والی پشتکوه فرستاد و یادآوری کرد مقرر بود با اردوی خود به سیمره رفته، به قشون لشکر غرب ملحق شوید. «لزوماً متذکر میشوم که با توجهات دولت و اطمینانی که از طرف اینجانب به جنابعالی داده شده، تأخیر در اجرای دستور، مورد ندارد. البته زودتر حرکت نموده، به اتفاق قوای دولتی مسئله خلعسلاح را خاتمه دهید.»(4)

 مُهر آستان قدس رضوی

رضا خان پیجوی مهر آستان قدس رضوی شد. او خواست از امیرلشکر شرق پرسیده شود که «فعلاً مهر در چه حال است و پیش کی است؟ بنا بود در خزانه حضرتی باشد. آیا امری شده است که به کسی بدهند یا در همان خزانه است؟ و فعلاً چه صورت دارد؟»(5) (ر.ک: ٩ خرداد)

 تأسیس قرائت خانه پهلوی

به گزارش امیرلشکر شمال غرب «یک باب قرائت خانه به نام مبارک پهلوی» با مدیریت مدیر کتاب خانه و مطبعه تمدن در ارومیه گشایش یافت.(6)

 بازدید سرهنگ رحیمی از خاش

حاکم دزداب خبر داد که سرهنگ علیشاه رحیمی، فرمانده تیپ مختلط قائنات و سیستان، که برای سرکشی به پاسگاه های نظامی به بلوچستان آمده بود، با موتور راهی خاش شد تا به نظامیان مستقر در آنجا سرکشی کند.(7)

 کاشف چایکار

کاشفالسلطنه با درج آگهی اعلام کرد که نام خانوادگی خود را کاشف چایکار انتخاب کرده است. «این بنده (کاشفالسلطنه) از بیستوپنج سال قبل مؤسس زراعت چای در ایران بوده و این خدمت را به خوبی انجام و متخصص دیپلمه در این صنعت هستم. به مناسبت مذکوره اسم فامیل خود را کاشف چایکار قرار داده است.»(8)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست حسین پیرنیا تشکیل شد. معاون وزارت داخله از اقدامات دولت برای سرکوب تهاجمات ترکمنها در نواحی بجنورد، استرآباد و سواحل مازندران به نمایندگان توضیحاتی داد و نتایج به دست آمده را رضایتبخش توصیف کرد. در ادامه لایحه انحصار تجارت قند و شکر و چای به دولت (انحصار دولتی قند و چای) مطرح شد و موادی از آن توسط نمایندگان بحث و بررسی شد.(9)

 تجاوز دو دزد روس به روستای پرچین

امشب دو تبعه شوروی، که برای دزدی به روستای پرچین از محال اجارود آمده بودند، پس از آن که با تهدید نتوانستند اموال یکی از اهالی را ببرند، او را با تیر زدند. سیف الله «مشرف به موت میباشد.»(10)

 درگیری با دزدان ترک

سرهنگ محسن نظامی، رئیس ارکان حرب لشکر شمال غرب، به وزارت جنگ اطلاع داد که بعد از ظهر امروز عد های از کرد های ترکیه نزدیک به سیصد رأس گوسفند را از اطراف ساریاجاق دزدیده، به طرف خاک ترکیه بردند. نظامیان پست دربند پس از آگاهی به تعقیب دزدان میروند؛ آنان را یافته، پس از دو ساعت درگیری گوسفندها را پس میگیرند. دزدها به داخل خاک ترکیه فرار میکنند.(11)

ص: 115

 جمعه

٢٢ مه ١٩٢٥

٢٨ شوال ١٣٤٣

 اعزام قوای کمکی ترکمن به نزدیک بجنورد

سرتیپ جانمحمد خان به رضا خان اطلاع داد که پس از عقبنشینی قوای ترکمن به سملقان، دو هزار ترکمن از یموت و گوکلان به کمک آنها شتافتهاند. این تعداد به دو گروه تقسیم شده، یک گروه در چهار فرسخی بجنورد مستقر گردیده و گروه دوم به شیلکان، هفت فرسخی شیروان رفته است. فرمانده لشکر شرق گفت که نیروی لازم برای مقابله با نیروها اعزام کرده است.(1)

 نیرو های مستقر در بجنورد و شیروان

فرمانده لشکر شرق گزارش داد که در بجنورد ٦٩٠ نفر پیاده، ٢٧٠ نفر سوار، و ٩٠ نفر جمازه سوار، مستقر هستند. همچنین ٣٨٠ سوار محلی از قوچان در نیمفرسخی بجنورد موضع گرفتهاند. در شیروان ١٢٠ نفر پیاده، ٧٠ نفر سوار، و ٤٠ نفر از نیرو های محلی مستقر هستند. سرتیپ جانمحمد خان افزود که گروهان اعزامی از مرکز فردا وارد مشهد میشود؛ و نیز قسمت بمبانداز امروز وارد مشهد شد. نیرو های یادشده، شنبه به شیروان اعزام میشوند.(2)

 حمله ترکمنها به قلعه حاتم درگز

به گزارش کارگزاری خراسان، صبح امروز ترکمنها از سه طرف قلعه حاتم را در دره شمس محاصره کردند و در پی تیراندازی سه روستایی کشته شدند و یک نظامی مجروح گردید. ترکمنها یکصد رأس گاو اهالی را دزدیده، با خود بردند. معظمالملک، کارگزار خراسان، افزود که خبر های متواتره حاکی است که روسها چند واگن اسلحه بین ترکمنها تقسیم کردهاند و گروهی را نیز برای کمک به ترکمنها اعزام کردهاند.(3)

 وضعیت اسفبار لطفآباد

نبیلالدوله، کارگزار درجز [= درگز]، خبر داد که در بازدید امروزش از لطفآباد، آب این ناحیه کاملاً قطع شده و اهالی پخش و پلا شدهاند. وی افزود که آب طرف روس جاری است.(4)

 ضربالاجل امیرلشکر جنوب برای خلعسلاح

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، با انتشار اطلاعی های خطاب به رؤسای طوایف و ایل های حوزه خود گفت که تا یک ماه دیگر باید به جمعآوری و تحویل سلاح های خود خاتمه دهند. «چنانچه پس از انقضاء مدت مزبوره بنابر مسامحه و تعلل بعضی از رؤسا این عمل خاتمه نیافت، رؤسای مزبوره کاملاً مسئول و در پیشگاه دولت خلافکار محسوب و مورد بازخواست و تنبیه و سیاست واقع خواهند گردید.»(5)

 سفر کنسول شوروی به شاهتختی

فرماندهی قوای آذربایجان خبر داد که کنسول دولت شوروی در ماکو امروز به شاهتختی رفت. گویا چند روزه بازخواهد گشت.(6)

 تهدید مسئولان مرزداری شوروی

بعد از ظهر امروز دو تن از مسئولان مرزداری شوروی در منطقه بیلهسوار به همراه نظامیان، با حضور در پست نظامی حسن خانلو، به رئیس پست اخطار کردند که ظرف دو سه روز آینده دهنه نهر حسن خانلو را باز خواهند کرد. امیرلشکر عبد الله طهماسبی با ارسال این خبر به وزارت جنگ نوشت که این زورگویی روسها، آن هم در آستانه شروع مذاکرات مرزی، چیزی جز آن نیست که پست های بهرامتپه و دیمان و نیز نهر حسن خانلو را تصرف نمایند. نکت های که امیرلشکر شمال غرب به این موضوع افزود این بود که «در سنوات گذشته، دولت قوای نظامی در سرحد نداشت؛ شاهسونها خودشان به طور عشایری جلوگیری کرده بودند، ولی حالیه چون قوای نظامی هست، طوایف اقدامی نمیتوانند بنمایند و آنها [روسها] هم رفته رفته به مقصود دیرینه خود دارند نائل میشوند.»(7)

ص: 116

 شنبه

٢ خرداد ١٣٠٤

٢٣ مه ١٩٢٥

٢٩ شوال ١٣٤٣

 حمله ترکمنها به نوذرآباد

به گزارش سلطان حسین خان آشوبی، رئیس نظامیان ساری و اشرف (بهشهر)، عد های از ترکمنها به نوذرآباد حمله کرده و پس از زدوخورد، فرار کرده، اما یک لتکا (قایق) به دست نظامیان میافتد. همچنین به گزارش سلطانحسین خان مهاجر، رئیس نظامیان آمل و مشهدسر (بابلسر)، هفت لتکا در برابر فریدونکنار قرار داشتند و درصدد حمله بودند. یکی از آنها که برای جاسوسی به ساحل نزدیک شده بود، به دام نظامیان میافتد.(1)

 پرسش های فرمانده لشکر شرق از رضا خان

در پی دستور رضا خان به سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، برای ارائه نقشه سرکوب ترکمنها، وی با طرح سئوالاتی، نقشه ن هایی را منوط به اطلاع از این پاسخها دانست؛ تیپ شمال چه عملیاتی را علیه ترکمنها میتواند انجام دهد؟ آیا قادر به ایجاد پست های مرزی از حسن قلی یا قلعه چاتلی هست تا از عبور ترکمنها به خاک روسیه جلوگیری کند؟ آیا با ٣١٠٠ نیروی موجود، اعم از محلی، اعزامی و لشکر شرق، کار ترکمنها در سال جاری باید یکسره شود؟ آیا باید برای سرکوب آنان وارد ترکمن صحرا شد؟ وی در پایان پیشنهاد کرد فرمانده تیپ شمال و خود او به تهران احضار شوند و نقشه ن هایی در آنجا ریخته شود.(2)

 سوءظن به تلگرافچی بجنورد

سرتیپ جانمحمد خان، از قول نایب سرهنگ ایرج خان به رضا خان نوشت که رئیس تلگراف خانه بجنورد محل سوءظن است. «به رئیس تلگراف ایالتی مشهد امر شد یک نفر تلگرافچی عامل که طرف اعتماد باشد تعیین و به محل مذکور عزیمت نماید.»(3)

 ضرورت ادامه خدمت سواران محلی

فرمانده لشکر شرق ضرورت ادامه خدمت ٤٠٠ سوار محلی قوچان را که برای مقابله با تهاجمات ترکمنها استخدام شدهاند، به اطلاع رضا خان رساند و درخواست کرد با توجه به موقعیت منطقه تا اوایل پاییز از وجود آنها استفاده شود.(4)

 فرماندهی غیرمتمرکز نیرو های اعزامی

وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به فرمانده لشکر شرق گفت که غیر از نیرو های اعزامی از مرکز به مشهد که با خودرو آمدهاند، بقیه قوای اعزامی که در شاهرود مستقر میشوند، از آن لشکر دستور نخواهند گرفت. آنان تحت امر مرکز خواهند بود.(5)

 درگیری با ترکمنها در قصر قجر

به گزارش نایب سرهنگ ایرج خان، نظامیان در دو فرسخ و نیمی بجنورد، در ناحی های به نام «کلاته قصر قاجار» [قصر قجر] با ترکمنها درگیر شدند و «پس از یک ساعت جنگ و وارد کردن چندین تلفات به دشمن و اخذ پنج قبضه تفنگ مقتولین، و یک رأس اسب، جنگ متارکه میگردد.» وی افزود که طرف مقابل در قصر قجر موضع گرفته و طبق اخبار رسیده، به تعدادشان افزوده میشود.(6)

 دستور عزیمت به استرآباد

رضا خان به سرتیپ محمدحسین آیرم که برای سرکشی به پست های نظامی سواحل به مازندران رفته است دستور داد پس از انتظام سواحل به استرآباد رفته، زمینه عملیات را علیه سرکوب ترکمنها فراهم کند. در این تلگرام رضا خان ضرورت تبلیغات در ترکمنصحرا را یادآور شد که «به آنها حالی نمایند که به هیچوجه مجبور به تبعیت اشرار نیستند؛ به علاوه راجع به مرام بلشویزم نیز بایستی مبلغین به فرداً فرد آنها بفهمانند که این مسلک به کلی برخلاف تدین و آزادی بوده و عمال کمونیستی فقط برای اجرای نظریات سوء خود میخواهند با این اظهارات و تبلیغات، آن حدود را در چنگال خود نگاه دارند.»(7)

 گزارشی تفصیلی از موقعیت ترکمنها

گزارش بلندی از تاریخچه تحرکات ترکمنها و موقعیت فعلی آنان در کابینه ریاست وزراء تهیه شد که بنا به اهمیت آن در پاورقی میآید.(8)

 صدور مجوز مورد درخواست انگلیس برای مرتضیقلی خان

رضا خان امروز به خواست سفارت انگلیس مجوزی برای مرتضیقلی خان بختیاری [همپیمان شیخ خزعل] فرستاد و نیز به سفارت یادشده اطلاع داد: «به مستر هاوارد [از مأموران عالیرتبه سفارت] بگویید جواز مرتضیقلی خان را که خواسته بودید فرستادم.»(9)

 مشورت وزارت جنگ با امیرلشکر جنوب

در پی ارسال نام های از سفارت انگلیس به وزارت جنگ درباره پرداخت خسارت توسط ضاربین مهندس رابرت به وی، موضوع به محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، منعکس شد. «سفارت انگلیس اظهار میدارد اگر جریمه نقدی از آنها گرفته و به رابرت داده شود از اعدام اصلح است.» از امیرلشکر جنوب خواسته شد ضمن تحقیق، اظهارنظر نماید.(10) (ر.ک: ١٤ خرداد)

 درباره خانباز عرب

محمود آیرم، امیرلشکر جنوب، با ارسال نام های به رضا خان از موقعیت خانباز عرب، از سران ایل عرب در فارس،(11)نوشت و گفت که چهار سال است در اطراف جهرم و کازرون مشغول «شرارت و دزدی و راهزنی» است. امنیت آن منطقه به هم خورده و از طرف تجار و اهالی شکایت هایی رسیده است. وی افزود بارها میرزاابراهیم خان قوامالملک با او درگیر شده، اما هر بار ضمن شکست دادن قوام، فرار کرده است. دستور دستگیری خانباز عرب و تسلیم او به قشون داده شده است.(12)

 انتظار سرتیپ شیبانی برای رسیدن رسید

سرتیپ حبیب الله شیبانی، سرپرست نظامیان اعزامی به فرانسه، که در حال بازگشت به ایران است، بار دیگر از وزارت جنگ خواست که صورت حساب مخارج او را تسویه کرده، به اطلاع برسانند. به اطلاع شیبانی رسید که حساب های او اشکالی ندارد.

ص: 117

«در این موقع که سرهنگ [علی] ریاضی مأمور [فرانسه] شده، موجودی خودتان را تحویل مشارالیه [دهید] و کلیه محاسبه را همراه خودتان به طهران بیاورید. همینجا تصفیه شود.»(1)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. دستور عمده امروز، ادامه بررسی لایحه انحصار قند و شکر در دولت بود. پنج ماده دیگر از این لایحه، به شور و نظر نمایندگان گذاشته شد.(2)

 آغاز امتحانات دوره متوسطه

از امروز امتحانات کتبی سالیانه کلاس های متوسطه سیکل دوم (چهارم، پنجم و ششم) مدرسه دارالفنون شروع شد.(3)

 تصادف در میدان سپه

امروز یک خودرو در آستانه ورود به میدان سپه با یک زن تصادف کرد. «مجروحه را در اتومبیل گذاشته به کمیساریای ارک جلب و پس از تکمیل راپرت به مریض خانه نظمیه میبرند... جراحت وارده خطرناک نیست.»(4)

ص: 118

 یکشنبه

٣ خرداد ١٣٠٤

٢٤ مه ١٩٢٥

١ ذیقعده ١٣٤٣

 اطلاعات اسرا و گزارش فرمانده لشکر شرق

سرتیپ جانمحمد خان در تلگرامی به رضا خان، نتیجه تحقیقات به دست آمده از اسرای ترکمن و ایل شادلو را اطلاع داد و نوشت که علت اصلی این جنگ کرد های ایل شادلو هستند که با خوانین ترکمن، دردی خان، جانمحمد و سرکردگان ایل گوکلان، هم قسم شده، با قتل رئیس مالیه سملقان جنگ را شروع کردند. وی افزود خوانین هم قسم ترکمن، همان هایی هستند که پنج ماه قبل محرمانه به بجنورد آمده، با سردارمعزز دیدار کرده بودند. برخی از اینان نزدیک مرز شوروی مستقر هستند و از طریق آنان، با شتر، فشنگ به جنگجویان میرسانند. فرمانده لشکر شرق، هدف دیگر از این جنگ را آزادی سردارمعزز دانست. «بر طبق اطلاع، یموتها و خوانین سرحدی هم قسم شدهاند و با شادلو های ایل سردارمعزز متفق گردیدند تا سردار را مستخلص ننمایند از جنگ با قشون دست بردار نباشند.» وی تعداد ترکمن های مهاجم به بجنورد را ٢٢٠٠ تن یاد کرد.(1)

 دیدگاه فرمانده لشکر شرق درباره دخالت شوروی در جنگ های اخیر

فرمانده لشکر شرق به اطلاع رضا خان رساند که تحقیقات اخیر نشان میدهد که روسها در قضیه ترکمنها چندان دخالت نداشتهاند، اما امکان دارد ترکمن های یموت روسیه اسلحه و فشنگ رسانده باشند. وی افزود کنسولگری انگلیس در مشهد، نظری مخالف دارد و چنین شایع میکند «که جنگ تراکمه برای استقلال ترکمانستان و دست قوی روسها دخالت دارد و حتی خیال آنها فقط بجنورد نیست و تا موقعی که استقلال نگیرند به تجاوزات خود ادامه خواهند داد.»(2)

 کشته شدن اراز سردار

اراز سردار، رئیس سواران یموت، در رویارویی با نظامیان کشته شد. به گزارش فرمانده لشکر شرق، ستون اعزامی از شیروان، در حدود گیفان، با ترکمنها روبرو شده، پس از درگیری «ارازسردار، رئیس سواران معروف یموت که از تراکمه روسیه میباشد» کشته شد. وی افزود ترکمنها برای تلافی چند نفر از اهالی گیفان را به اسارت گرفته، کشتند. «قوای ما بالغ بر ٢٨٠ نفر سوار نظامی و محلی میباشند. امر شد به فوریت ١٠٠ نفر پیاده از شیروان به سواران معروضه فوق ملحق گردند.»(3)

 درگیری نظامیان با طایفه داز

سرتیپ محمدحسین آیرم، فرمانده تیپ شمال، خبر داد که امشب بین طایفه داز و قوای نظامی درگیری شد. «در نتیجه از اشرار چند نفر مجروح و یک نفر زن با سه بچه اسیر و به شهر اعزام گردید.»(4)

ص: 119

 دیدار رضا خان با شارژدافر سفارت شوروی

رضا خان با لیدین، شارژدافر سفارت شوروی در تهران، دیدار و گفت و گو کرد. با این که از مطالب رد و بدل شده در این دیدار خبری ارائه نشده(1)، اما احتمالاً موضوع تهاجم ترکمنها به بجنورد، استرآباد و سواحل مازندران از جمله مسائل مطرح شده باشد. منابع انگلیسی نوشتند که هم شارژدافر و هم وابسته نظامی سفارت شوروی برای قانع کردن وزارت جنگ ایران به این که نقشی در تحرکات ترکمنها نداشتهاند، تحت فشار شدید بودهاند. «یکی از استدلال هایی که به کار گرفتهاند آن بوده است که بیقانونی در استرآباد و مازندران، آشکارا باعث خسارت هنگفت به منابع روسها شده است، زیرا در این مناطق آنها پول زیادی برای کشت پنبه سرمایهگذاری کردهاند.»(2)

 سفارش شغلی برای امیرامجد

حکومت میرزایوسف خان امیرامجد بر نیشابور، که از طرف فرمانده لشکر شرق پیشنهاد شده بود، مورد موافقت رضا خان قرار نگرفت، اما قرار شد به تولیت آستان رضوی ابلاغ شود کاری برای او در آن آستان قدس، با حقوقی معادل حقوق حکمرانی، تفویض گردد.(3)

 قور خانه در بوشهر

ماشینآلات قور خان های به همراه تعدادی کامیون و خودروی جنگی به بوشهر رسیده و مسئولان در پی پیدا کردن راهی برای انتقال آن به تهران هستند. وزارت جنگ با ارسال تلگرامی به نایب ارفعالملک پرسید «راجع به اتومبیل کار خانه که حرکت آن به واسطه سنگینی از این راه دشوار بود چه تصمیمی اتخاذ کرد هاید؟» وزارت جنگ در ادامه افزود که اگر حرکت نکرده و امکان انتقال آن از شیراز ممکن نیست، از طریق بینالنهرین فرستاده شود.(4) منابع انگلیسی که علاقهمند به موضوع بودند این خبر را به وزارت امور خارجه کشورشان منعکس کردند. «٢١ کامیون و نُه فرغون از تهران به بوشهر اعزام شدهاند تا ماشینآلات و مهمات قور خانه را به تهران حمل کنند.»(5)

 آمادگی لشکر غرب برای خلعسلاح طوایف

حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، به رضا خان اطلاع داد که نیروها در نقاط تعیین شده متمرکز شده و آماده اجرای خلعسلاح طوایف هستند. وی افزود غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، هنوز حرکتی برای همراهی با قشون انجام نداده، اما پسرش، امیر حرب، را به دهلران فرستاده است. «دستور دادهام فوراً به سیمره رفته، خود را به سرتیپ ابوالحسن خان معرفی نماید.» امیرلشکر غرب افزود که اگر والی حاضر به همکاری نگردد، از طریق صارمالسلطنه، پسرش، «که برای خدمتگزاری و همه قسم فداکاری حاضر و برای اینگونه موارد نگاهداری شده شروع به اقدام خواهم نمود.»(6)

 چاه بینفت دهلران

در پی شکایت کمپانی نفت جنوب به دولت ایران مبنی بر ایجاد مزاحمت از سوی نماینده حکومت پشتکوه (ر.ک: ١ اردیبهشت) و انعکاس موضوع به لشکر غرب برای پیگیری، حسین خزاعی، امیرلشکر غرب، امروز خبر داد که تحقیقات به عمل آمده نشان میدهد که «معدن نفط دهلران به علت نبودن نفط در آن محوطه یک سال است تعطیل و غیر از یک نفر نماینده با اثاثیه و لوازمات اداره نفط، کس دیگری در آنجا نیست... راهآهنی که سابقاً از علی غربی الی دهلران ممتد بود، نزدیک به خراب شدن است.»(7)

 پیشنهادات سرهنگ متینالملک برای مذاکرات مرزی

سرهنگ متینالملک، عضو هیأت اعزامی به مرز بیلهسوار، ضمن دادن این خبر که مأموران مرزی روس نیز در حال استقرار هستند، خواستار اعاده وضعیت سابق از طرف روسها پیش از شروع مذاکرات شد. وی گفت که دولت شوروی باید پاسگاه بهرامتپه را که تصرف کرده، پس دهد، از زراعت کشاورزان ایران در زمین های میرزاحسن قولاقی و سیدبیگلو ممانعت نکند، دستخطی که به زور از نایب سرهنگ حسین خان گرفتهاند پس دهند. همچنین روسها باید تجاوز به نهر حسن خانلو را ترک نمایند.

سرهنگ متینالملک که از قول رئیس کمیسیون مرزی این اظهارات را تلگرام میکرد، افزود که صلاح نیست پیش از اعاده به وضعیت سابق مذاکرات آغاز شود.(8)

 اجلاسی درباره موضوعات مرزی ایران و شوروی

وزیر، معاون و مدیرکل وزارت امور خارجه امروز در نشستی تحرکات و اقدامات دولت شوروی را در مرز های ایران بررسی کردند. این نشست در موضوع ترکمنها به این نتیجه رسید که روسها از انتشار دخالت خود در امور داخلی ایران وحشت دارند، از این رو در صورت موافقت میتوان تحرکات ترکمنها را با دخالت شوروی در جراید منتشر کرد. همچنین لازم است گروه های تبلیغی علیه تبلیغات روسها در مناطق ترکمننشین فعال شوند. این اجلاس مقابله به مثل نظامیان ایران را در برخی موارد، لازم توصیف کرد. همچنین پیشنهاد شد برای مذاکرات مرزی ایران و شوروی، منشورالملک و یک مترجم فوراً به منطقه اعزام شوند. «عقیده کمیسیون بر این است که چون کارگزار کل آذربایجان و نمایندگان لشکری از اوضاع سرحدی بیاطلاع هستند» حضور یک کارشناس خبره در آنجا ضروری است.(9)

 عدم ممانعت ظاهری از صدور کالا های ایران

به گزارش عبد الله خان طهماسبی، امیرلشکر شمال غرب، مأموران ترکیه ظاهراً از عبور کاروان های تجاری ایران به خاکشان جلوگیری نمیکنند، اما زمانی که این کاروانها وارد قزلقیزج در خاک ترکیه میشوند به عنوان قرنطینه ٤١ روز از عبور شتر های مالالتجاره ممانعت مینمایند. خسارتی که با این کار به تجار وارد آمده بسیار زیاد است. وی خواست اقدامی در جهت رفع مشکل صورت گیرد.(10)

 پرسو جو از ورود چهار تبعه ترک به ایران

وزارت جنگ با ارسال دو تلگرام جداگانه به امرای لشکر شمال غرب و غرب خبر داد که چهار تن از اتباع ترک با تذکره یونانی از طریق سوریه به بیروت آمده و از آنجا از طریق بغداد عازم ایران هستند. در این تلگرام آمده است که این افراد احتمالاً از مأموران مخفی کمیته کرد در خارج از ترکیه هستند. وزارت جنگ خواست تحقیقات لازم این مورد انجام گردد؛ آیا وارد ایران شدهاند؛ اگر نه، هر اطلاعی به دست آمد، گزارش دهند.(11)

 اقدام جنجالبرانگیز سرهنگ رحیمی در بلوچستان

سرهنگ علیشاه رحیمی، رئیس تیپ مختلط قائنات و

ص: 120

سیستان، اخیراً دو تن از نیرو های سردار جمعه خان، اسماعیل زهی را زندانی و مو های سر سردارجمعه خان را کوتاه کرد. گویا این اقدام به دنبال تسامحی بود که افراد سردارجمعه انجام داده بودند. سردارجمعه و طایفه او به عنوان امنیه، از طرف قشون در مرز بلوچستان، خدمت میکردند. در پی اقدام سرهنگ رحیمی، سردارجمعه و افرادش، ضمن فرستادن اسلحه و البسه خود از کار کنارهگیری کردند. «در بین طوایف بلوچ رسم نیست که مو های سرشان را کوتاه کنند و خیلی بد میدانند.» حاکم دزداب امروز ضمن ارسال این خبر به وزارت داخله افزود که طایفه اسماعیل زهی که پانصد خانوار هستند و در ٢٠ فرسخی دزداب زندگی میکنند، در پی این حادثه به ١٠ فرسخ عقبتر کوچ کردهاند. وی افزود: «با این که طایفه اسماعیل زهی غالباً دزد و وحشی هستند، در مدتی که سردارجمعه خان رئیس امنیه شده بود، به خوبی از شرارت طایفه خود و سایر بلوچها جلوگیری کرده، حدودی که برای او معین شده بود کاملاً نگاه داشته، در آن سرقتی واقع نشده بود.»(1)

 موقعیت جده

کنسول ایران در جده با ارسال نام های که امروز به دست وزارت امور خارجه رسید، موقعیت شهر جده را در پی تهدیدات وهابیون تشریح کرد و نوشت که اهالی شهر پیاپی در حال کوچ هستند؛ به هندوستان تا جاوه. کسانی که باقی ماندهاند، معمولاً افراد فقیر و ندار هستند. کنسول گفت که بعید است امسال حاجی به حجاز بیاید «زیرا حالت عموم حجاز در اضطراب و جنگ است.»(2)

 پوشاندن قنوات شهر تهران

روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که بلدیه تهران اقدام به پوشاندن قنوات روبازی که از خانه ها عبور میکند کرده است. این اقدام برای قنات هایی چون آب شاه، سنگلج و حاجیعلیرضا شروع شده، و علت آن حفظ بهداشت عمومی است. خانه هایی که بخواهند از این آب استفاده کنند، از طریق تلمبه یا لولهکشی میتوانند بهرهمند شوند.(3)

 تشکیل جلسه مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست حسین پیرنیا تشکیل شد. لوایحی چند برای طرح و بررسی پیشنهاد شد که به دلیل آماده نبودن مقدمات قانونی مطرح نگردید، اما لایحه «محاسبه مستمری و مطالبات در مقابل مالیات» و ماده واحد های راجع به «اوزان و مقادیر» مطرح و پس از بررسی به تصویب رسید.(4)

 نماینده مطبوعات ژاپن در ایران

به نوشته روزنامه ایران، کات سوجی فز به عنوان نماینده جراید ژاپن وارد تهران شد. وی در دوره اقامت خود در ایران «راجع به اوضاع و احوال ایران مطالعات و اطلاعاتی تحصیل کرده» به ژاپن بازمیگردد.(5)

 اقدامات کنسول شوروی برای جلب بازرگانان

کنسول شوروی در مشهد با دعوت از بازرگانان این شهر به خانه خود، نطقی درباره ایجاد رابطه بازرگانی بین تجار ایرانی و بنگاه های اقتصادی شوروی ایراد کرد و در خلال سخنان خود با حمله به نظام سرمایهداری و سرمایهداران به حفظ حقوق «نوعی و شخصی» تأکید نمود. او در این نشست تجار ایرانی را واداشت پنج نماینده از میان خود برگزینند. معظمالملک، کارگزار خراسان، ضمن ارسال این خبر به وزارت امور خارجه افزود که «در همان محل، تلگرافاتی به امضای تجار رسانیده به تاشکند و مسکو مخابره نمودند.» وی مینویسد که منظور از این کار گسترش مرام اشتراکی در مشهد است. کنسول شوروی برای این کار اقدام به تشکیل گروه هایی «به اسم اصلاحخواهان، عدلیه، کارگر، اجتماعیون و غیره در مشهد» کرده است.(6)

ص: 121

 دوشنبه

٤ خرداد ١٣٠٤

٢٥ مه ١٩٢٥

٢ ذیقعده ١٣٤٣

 نگرانی امیرلشکر شرق

سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، با ارسال تلگرامی به وزارت جنگ خبر داد که ترکمنها به جناح راست قوای پیشقراول نظامیان حمله کرده و مواضع آنان را اشغال کردهاند. وی از وزارت جنگ خواست با پاسخ به پرسش های او تکلیف عملیات لشکر شرق علیه ترکمنها روشن شود. (ر.ک: ٢ خرداد)

«هر چند روزی که از طرف قوای ما اقداماتی به عمل نیاید باعث ازدیاد قوای دشمن و تجری آنها است.»(1) وی در تلگرام دیگری به وزارت جنگ اطلاع داد گزارش تأیید نشد های میگوید ششصد سوار ترکمن از حوالی گنبد به مقصد سملقان و بجنورد حرکت کردهاند. «خواهشمندم امر فرمایید از تیپ شمال در این خصوص استفساری به عمل آید که در صورت صحت، قوایی که از شاهرود از راه جاجرم به بجنورد حرکت مینمایند باید تعرض سواران فوق را مابین سنخاص و فیروزه انتظار داشته باشند.»(2)

ترکمنها امروز یک عراده توپ را توسط شش رأس گاو به سملقان آوردند. اینک غیر از مسلسل، صاحب توپ هم شدند.(3)

 اعزام یکصد سوار به منطقه مرزی لطفآباد

در پی تعرضات ترکمن های مرزنشین به اهالی لطفآباد، و نیز قطع آب منطقه توسط روسها، اهالی محل به درجز آمده، درخواست کمک میکنند. فرمانده لشکر شرق ضمن اعلام این خبر گفت که برای جلوگیری از تعرضات بیشتر یکصد سوار محلی از درجز به لطفآباد فرستاده است.(4)

 نارضایتی فرمانده لشکر شرق از عدم تمرکز فرماندهی

در پی تلگرام وزارت جنگ به سرتیپ جانمحمد خان، فرمانده لشکر شرق، مبنی بر تصدی فرماندهی قوای اعزامی به شاهرود توسط مرکز (ر.ک: ٢ خرداد) وی امروز از این موضوع ابراز نگرانی کرد و نتیجه آن را بیتکلیفی خود در برابر قوای مهاجم ترکمن دانست. وی نوشت که ترکمنها بدرانلو و روستا های اطراف آن را تصرف کردهاند و دستور یاد شده «مرا به کلی بیتکلیف گذارده و نمیدانم چه تصمیمی باید اتخاذ کنم که شروع به عملیات و جلوگیری از پیشرفت دشمن بنمایم.»(5) وی در تلگرام دیگری یادآور شد که این بار ترکمنها مسلسل هم دارند. «مستدعی هستم اجازه فرمایند ستون های فوج پهلوی [اعزامی از مرکز] پس از جمع شدن، از شاهرود از راه جاجرم به سمت بجنورد حرکت نمایند. و پس از حرکت فوج پهلوی از شاهرود فدوی هم به بجنورد عزیمت و مشغول عملیات خواهد گردید.»(6)

 عدم پذیرش معاوضه نظامیان ایران با فراریان روس

رضا خان با ارسال تلگرامی به علیقلی انصاری (مشاورالممالک)، سفیرکبیر ایران در مسکو، گفت که نماینده سیاسی شوروی در ایران میگوید که دولتش حاضر است نظامیان پست خوشاب ایران را با فراریان روس معاوضه کند. «جای تعجب است که روسها نظامیان پست ما را از سرحد میبرند و برای استرداد آنها اینگونه اظهارات غیرمنطقی که با هیچیک از قوانین دنیا مطابقه ندارد، متشبث میشوند. مقتضی است اقدامات لازمه در استرداد آنها به عمل آورده و اینگونه اشکالتراشی های بیمورد را مرتفع نمایید.»(7)

 گزارش نماینده قشون از پشتکوه

یاور عباس خان فخرایی که توسط سرتیپ فضل الله خان زاهدی به پشتکوه اعزام شده بود تا گزارشی از وضعیت غلامرضا خان امیرجنگ، والی پشتکوه، ارائه دهد، امروز در گزارشی به امیرلشکر غرب نوشت که والی از دستگیری شیخ خزعل وحشتزده شده، به همین جهت علاقهجات زندگیاش را در بدره گذاشته و سبکبار به ایران آمده است. وی نوشت که اهالی پشتکوه از رفتار او چنان متنفر هستند که غالب اهالی کوتالعماره، بدره، علی غربی و... از ایرانیان فراری از پشتکوه، تشکیل شده که پس از والی همگی به وطن خود بازخواهند گشت. یاور عباس خان فخرایی ضمن اشاره به این نکته که والی با مأموران سیاسی بینالنهرین در ارتباط است افزود که استعداد قشون در برابر پشتکوه هیچ است، اما تنفر مردم از والی به جایی رسیده که با یک فوج پیاده امکان تصرف پشتکوه وجود دارد. وی شهابالدوله، برادر والی؛ صارمالسلطنه، پسر والی؛ و غلامشاه خان، پسر ارشد والی؛ را جایگزینان مناسب برای او خواند.(8)

 سرازیر شدن قند و شکر روسی به ایران

به گزارش رئیس ارکان حرب تیپ شمال، تا پنج روز دیگر، یک میلیون پوط قند و چهارصد هزار پوط شکر که از باکو به طرف ایران ارسال شده، به بندر پهلوی خواهد رسید. «امروز سه کشتی از همان قندها وارد شده که مقداری متعلق به تجار ایرانی و مقداری متعلق به روسها است. و مقصود فقط عقیم گذاشتن اقدامات دولت راجع به مالیات قند و شکر است.»(9) منابع انگلیسی هم از این خبر مطلع شدند. تحلیل آنها نیز این بود که روسها با پیشبینی افزایش حقوق گمرکی بر شکر و قند دست به این اقدام زدهاند.(10)

 سیداکین به جای فیلیپوف

سفارت شوروی با ارسال نام های به وزارت امور خارجه نوشت که واسیلی سیداکین آدرژیوسکی، کنسول دولت جماهیر شوروی در استرآباد، را به سمت کنسول این دولت در درجز و کلات تعیین کرده است. فیلیپوف، نماینده سیاسی شوروی در درجز، در پی رسیدن سیداکین، راهی شوروی خواهد شد. در این نامه آمده است که سیداکین برای گرفتن روادید به کنسولگری ایران در عشقآباد مراجعه خواهد کرد.(11)

 پیگیری مجازات مزاحمان کمپانی نفت جنوب

اف. اس. گرین هاوس، نماینده شرکت نفت ایران و انگلیس، با ارسال نام های به رضا خان، درخواست کرد عاملان مزاحمت کارکنان نفت جنوب در دهلران هر چه زودتر تنبیه شوند. (ر.ک: ١ اردیبهشت) وی افزود اگر چنین اقدامی انجام نشود، کار های آینده این کمپانی در آن ناحیه اطمینانبخش نخواهد بود. گرینهاوس در پایان این نامه جمل های نوشته که به نظر تهدید ضمنی میآید: «چنانچه مرتکبین مزبور به طور وافی مجازات نشوند بیم آن است که عملیات پشتکوه و لرستان با اشکالات زیادی مواجه شود.»(12)

ص: 122

 گزارش لشکر جنوب از انتقال مصالح نایبند به جاسک

در پی خبری که وزارت امور خارجه درباره انتقال مصالح ساختمان های تخریب شده انگلیس در نایبند به جاسک جهت ساخت ابنیه نظامی داد (ر.ک: ٦ اردیبهشت) موضوع به لشکر جنوب اطلاع داده شد تا نظر دهد. محمود آیرم، فرمانده لشکر جنوب، امروز از قول فرمانده قشون کرمان خبر داد که مصالح ساختمان های انگلیس در نایبند به تجار بندرعباس فروخته شده و چیزی از آن به جاسک منتقل نگردیده است. «انگلیسها در جاسک از سابق ابنیه مهمی جهت نظامیان بنا کرده که ابداً محتاج به حمل مصالح از عباسی نیستند. از قرار تحقیقاتی که به عمل آمده فقط مقداری چوب و تخته به [جزیره] هنگام حمل نمودهاند.»(1)

 اقدام ژنرال کنسولگری ایران در بازگشت مهاجران

ژنرال کنسول ایران در بادکوبه، بنا به درخواست وزارت امور خارجه، در باب بازگشت مهاجران ایرانی نوشت که افراد مورد نظر از حدود بیلهسوار تا دریای خزر ساکن هستند. وی افزود که با تشکیل هیأتی برای بررسی این موضوع، دو نفر مأمور به نقاط مورد نظر اعزام شدهاند، تا گزارش کاملی تهیه کنند. پس از رسیدن گزارش با مسئولان محلی وارد مذاکره خواهم شد.(2)

 ادامه تغییر القاب به نام خانوادگی

روزنامه ها هر روز در ستونی، نام خانوادگی افراد را اعلام میکنند. روزنامه ایران نوشت که این ستون بنا به درخواست مشترکانش باز شده تا هر روز لقب و نام جدید افراد در آن ذکر شود. برخی از القاب تغییر یافته در شماره امروز روزنامه ایران عبارتند از: عدلالملک به حسین دادگر؛ سیدالمحققین به طباطبایی دیبا؛ حاجشرفالملک به حسن فلسفی؛ ضیاءالملک به حسن علی فرمند؛ شارقالدوله به محمود شارقی؛ مؤید حضور به اسد الله داودی؛ عمید حضور به محمدمهدی میرزا قهرمانی؛ ضیاءالواعظین به سیدابراهیم ضیاء.(3)

کارگزار مهام خارجه کرمان و بلوچستان نیز به وزارت امور خارجه اعلام کرد نام او منبعد اسماعیل یگانه خواهد بود.(4)

 سوءاستفاده از گواهی قابلگی

خبر های رسیده حاکی از آن است که برخی از زنان قابله که تصدیقنامه قابلگی دارند، خود را متخصص بیماری های زنان معرفی کرده به مداوای امراض میپردازند. این اقدام که گاه مرگ افراد را در پی دارد، موجب شد اداره صحیه به نظمیه اطلاع دهد که از دخالت قابله ها در درمان بیماری های زنانه جلوگیری نماید.(5)

 خودکشی تحصیلدار اداره مالیه گیلان

عنایت الله خان،تحصیلدار اداره مالیه گیلان، خودکشی کرد. اخبار رسیده از رشت حاکی است؛ وی هفت تیری به دهان گذاشته و آن را شلیک کرده است و گلوله از پشت سر بیرون آمده. «از قرار مذکور به واسطه استیصال اقدام به این امر کرده است.»(6)

 اجلاس فراکسیون های مجلس

امشب سه فراکسیون از مجلس شورای ملی در خانه میرزاهاشم آشتیانی تشکیل جلسه داد و راجع به ائتلاف بحث و گفتوگو کرد. آیت الله مدرس که در این جلسه حاضر بود، عقیده داشت با تشکیل اکثریت، برنام های هم برای آینده کاری نوشته شود.(7)

 جشن فارغالتحصیلی در مدرسه موزیک

پیش از ظهر امروز جشن فارغالتحصیلی هفت تن از دانشآموختگان مدرسه موزیک در محل این مدرسه برگزار شد. فارغالتحصیلان که شامل نظامیان و غیرنظامیان میشدند هجده فن مشکل موسیقی را با ادوات خود نواختند. شماری از وزراء و صاحب منصبان نظامی در این مراسم حضور داشتند. سرتیپ غلامرضا خان مینباشیان، ریاست مدرسه موزیک را به عهده دارد و سرهنگ نصر الله خان مینباشیان، پسرش، آموزگار این مدرسه است.(8)

 هشدار اعتلاءالملک

اعتلاءالملک، سفیر ایران در کابل، با ارسال تلگرامی به وزارت امور خارجه نوشت که فردی به نام محمداکرم خان از کابل مأمور شده به مشهد برود و بربریها را با وعده و وعید روانه افغانستان کند. «چون خیلی محرمانه این اطلاع تحصیل شده، نتوانست پروتست نماید. مقرر فرمایند از دخول او به خاک ایران ممانعت نمایند.»(9)

ص: 123

 سهشنبه

٥ خرداد ١٣٠٤

٢٦ مه ١٩٢٥

٣ ذیقعده ١٣٤٣

 دستور رضا خان به آمادگی در مقابل ترکمنها

در پی پرسش هایی که فرمانده لشکر شرق برای ادامه عملیات علیه ترکمنها مطرح کرد، به ویژه، سئوالی که در مورد سرکوب قطعی آنان یا واگذاری این امر به زمانی دیگر پرسید، رضا خان با ارسال تلگرامی یادآور شد که عملیات علیه ترکمنها برای سرکوب قطعی آنان است، «ولی قطعی بودن آن را باید از نظر روسها و دشمن به کلی مخفی و مستور داشت که مبادا تا موقع عملی شدن به نقشه ما پی ببرند.» وی به سرتیپ جانمحمد خان گفت که با نقشه یکسانی برای لشکر شرق و تیپ شمال، عملیات واحدی انجام خواهد شد. این نقشه مشروحاً اطلاع داده میشود. «ریاست عالیه کل قوا» افزود که فرماندهی تیپ شمال به سرتیپ فضل الله خان زاهدی واگذار خواهد شد. در پایان این تلگرام آمده بود که در صورت نیاز به تهران احضار خواهید شد.(1)

 نظر رضا خان راجع به سردارمعزز و سیاست روسها

پس از آن که فرمانده لشکر شرق از توصیه برخی از بزرگان مشهد به آزادی سردارمعزز بجنوردی به عنوان مهمترین عامل برای پایان اقدامات ترکمنها خبری به رضا خان داد، وی در پاسخ به سرتیپ جانمحمد خان [با این نسبت که این توصیه از طرف افرادی که نزدیک به سیاست روسها هستند انجام شده] نوشت که «لازم است در ظاهر با روسها خیلی گرم گرفته و نسبت به انتشاراتی که بر ضد آنها میدهند اظهار تنفر نمایید. راجع به سردار [معزز] بجنوردی، تسلیم او غیرممکن است؛ یا محکوم به اعدامش نمایید و یا اگر صلاح میدانید به طهران بفرستید که کاملاً یأس آنها ... فراهم شود.»(2)

 ضرورت به دست آوردن اسنادی علیه روسها

وزارت جنگ از فرماندهی لشکر شرق و تیپ شمال خواست اسنادی از دخالت روسها در تحرکات اخیر ترکمنها به دست آورند «چون به دست آوردن اسنادی برای پروتست و اقدام شدید در مقابل تحرکات روسها فوقالعاده مفید و ممکن است به وسیله آن جلوگیری کامل از اقدامات آنها بشود.»(3)

 دستور تمرکز قوا در استرآباد

وزارت جنگ از فرمانده تیپ شمال خواست از آنجا که استرآباد مسقطالرأس ترکمنها است، ضرورت دارد برای عملیات آینده و سرکوب ترکمنها «سریعاً قوای کافی در آنجا تمرکز و به طوری که دستور فرمودهاند در تجهیزات محلی نیز زودتر اقدام فرمایید.»(4)