سرشناسه : فراهانی، حسن، 1347 -
عنوان و نام پدیدآور : روزشمار تاریخ معاصر ایران/ حسن فراهانی.
مشخصات نشر : تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1385 -
مشخصات ظاهری : 18ج.؛ 22×29 س م.
شابک : دوره : 964-5645-73-5 ؛ ج.1 : 964-5645-72-7 ؛ 150000 ریال : ج.2 : 978-964-5645-97-5 ؛ ج.3 : 978-600-5786-03-3 ؛ 170000 ریال : ج.4 : 978-600-5786-06-4 ؛ 350000 ریال : ج.5 978-600-5786-29-3 : ؛ 300000 ریال : ج.7 978-600-5786-25-5 :
یادداشت : ج.2 (چاپ اول: بهار 1388).
یادداشت : ج.3 (چاپ اول: 1389) (فیپا).
یادداشت : ج.4 (چاپ اول: 1390) (فیپا).
یادداشت : ج.5 (چاپ اول: 1393) (فیپا).
یادداشت : ج.7 (چاپ اول: 1392) (فیپا).
یادداشت : کتابنامه.
مندرجات : ج. 1. سوم اسفند 1299- 1300.- ج. 2. سی ام اسفند 1300- یکم فروردین 1302/ هدایت الله بهبودی.- ج.3. 1302 شمسی/ هدایت الله بهبودی. ̠ ج. 4. 1303 خورشیدی/ هدایت الله بهبودی.- ج.5. 1304 خورشیدی/ هدایت الله بهبودی.- ج.7. 1306 خورشیدی/ حمیدرضا آریانفر
موضوع : سال شمار
موضوع : ایران -- تاریخ -- سالشمار
شناسه افزوده : بهبودی، هدایت الله، 1339 -
شناسه افزوده : آریان فر، حمیدرضا، 1356 -
شناسه افزوده : موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
رده بندی کنگره : DSR76/ف4ر9 1385
رده بندی دیویی : 955/002
شماره کتابشناسی ملی : م85-29260
ص: 1
ص: 1
ص: 2
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
دومین مجلد از مجموعه کتابهای روزشمار تاریخ معاصر ایران دربرگیرنده تقویم رخدادهای سال 1301 ش است. ایران در سال 1301 سه دولت کوتاه مدت را تجربه کرد. دولت مشیر الدوله که سال گذشته (1300) کابینه خود را تشکیل داده بود، نتوانست در برابر زیاده خواهیهای رضا خان وزیر جنگ دوام بیاورد. پس از استعفای مشیر الدوله، مجلس به قوام السلطنه رأی اعتماد داد. او تمامی توان خود را صرف تصویب لایحه اعطای امتیاز نفت شمال به امریکا کرد. اما مخالفتهای روسیه که با اهرم فشار قطع روابط تجاری همراه بود، این دولت را به سقوط کشاند و مستوفی الممالک که ظاهرا مورد پذیرش همسایه شمالی بود، قدرت اجرایی را در دست گرفت.
نشانه های ناپایداری کابینه او از اواخر سال 1301 رخ نمود، چرا که پشتیبانی مجلس را رفته رفته از دست داد.
مجلس دوره چهارم مشروطه بیشترین عمر خود را با نظم و بدون فترت در 1301 گذراند.
مجلس این دوره را اگر تنها نهاد مدنی، و خیرخواه وطن بدانیم داوری بجایی کرده ایم. اما سازوکار کند تصویب لوایح، شکننده بودن فراکسیون ها و ناپختگی سیاسی تعدادی از نمایندگان، مجلس را از بخشیدن ثبات به کشور ناتوان می ساخت. مجلس چهارم هرچه بود، جنبه فرمایشی نداشت؛ از این توان برخوردار بود که بر کارکرد وزارت خانه ها، حتی وزارت خانه یکه تازی چون وزارت جنگ که رضا خان بر آن حکم می راند، نظارت کند و گاه آنها را به استیضاح کشیده تا مرز استعفا پیش ببرد. طرح هایی که در این دوره از مجلس شورای ملی به تصویب رسید طرح های کم اهمیتی نبود، اما خزانه خالی دولت امکان تحقق آنها را منتفی می کرد. همین موضوع، دولت ها را با اعتصاب های دائمی کارکنان خود روبه رو کرده بود. پرداخت حقوق برخی وزارت خانه ها گاه تا نه ماه به تعویق می افتاد. موج اعتصابها به بدنه نیروهای نظمیه (آژانها) نیز سرایت کرده بود. کمتر روزی است که در روزنامه های وقت شاهد خبری از اعتصابها نباشیم.
روزنامه ها محدودیتی برای موضع گیری نداشتند. به ویژه روزنامه های چپگرا در حمله به شاه،
ص: 7
دولت، وزراء و نمایندگان تا مرز هتاکی پیش می رفتند. جراید راست گرا برخلاف آنها طرفدار آرامش و روند طبیعی اوضاع بودند. اما هرچه بود، فضای ضد انگلیسی بر بیشتر روزنامه ها غلبه داشت. سفارت انگلیس برای مقابله با این فضا تا حد تهدید به بیرون بردن همه مأموران سیاسی خود پیش رفت و در ن هایت قوام السلطنه با تعطیلی حدود نه نشریه به رویارویی مطبوعات رفت.
بی شک قوام السلطنه منفورترین چهره در مطبوعات چپگرای این دوره است. این اقدام قوام السلطنه قبل از این که تمکین در برابر خواست انگلیس باشد، ایجاد موازنه قدرت برای پیشبرد امور دولت در برخورد با فشار روسیه شوروی و انگلیس بود.
مهم ترین موضوع اقتصادی در این سال اعطای امتیاز نفت شمال به امریکا بود. این مسئله به واسطه عوامل گوناگون چنان پیچیده و گره دار شد که امکان اعطای آن منتفی گردید. ایران امیدوار بود با دادن امتیاز و گرفتن وام هم پولی به خزانه خالی خود بریزد و هم با حضور نیروی سوم (امریکا) از فشار انگلیس و روسیه شوروی بکاهد. انگلیس بدون گرفتن سهمی برای خود، تمایلی به موافقت با اعطای این امتیاز نداشت. روسیه شوروی هم که قرار بود لوله های نفت شمال ایران از خاک او بگذرد، برای خود فایده ای پیش رو نمی دید. حتی این امتیاز را حق از دست رفته خود در امتیاز خوشتاریا تلقی می کرد. نمایندگان مجلس متأسفانه در این موضوع منافع ملی را فدای گرایشهای سیاسی خود کردند. رویارویی دو فراکسیون به رهبری مدرس و سلیمان میرزا در برخی مقاطع متوجه این موضوع بود. مدرس تصویب این لایحه را در جهت منافع کشور ارزیابی می کرد و سلیمان میرزا تصویب آن را پیروزی جناح مقابل دانست.
غیر از این رقابت دو کمپانی امریکایی سینکلر و استانداراویل برای گرفتن این امتیاز، مسئله را تا همراه کردن برخی از دولتمردان پیش برد و به پیچیده شدن آن کمک کرد. در روند همین رقابت کمپانی سینکلر پیشنهادهای اغواکننده ای به رضا خان وزیر جنگ داد.
مداخلات روسیه و انگلیس در امور داخلی ایران از وجوه غالب رخدادهای پنهان این سال است. روسیه شوروی با پرداخت پول به روزنامه ها، گسترش کنسولگریها، تأسیس قرائت خانه ها، وارد کردن مسکوکات ایرانی که در خاک روس ضرب شده بود و توزیع آن میان طرفداران خود، تشکیل اتحادیه های کارگری، ایجاد بنگاه های اقتصادی و منحصر کردن تجارت شمال کشور به خود، ایجاد ارتباط با سران طوایف مستقر در نقاط مرزی، عملا در امور ایران دخالت می کرد و از آنها برای مقابله با سیاستهای انگلیس سود می جست. سیاستهای مداخله جویانه انگلیس مانند روسیه آشکار و علنی نبود. شواهد نشان می دهد که خالی نگاه داشتن خزانه دولت یکی از عمده ترین ابزار انگلیس برای تحمیل سیاستهای خود به ایران بود. بانک شاهنشاهی در این مسئله نقش ایفا می کرد و با بهانه افزایش قروض ایران به انگلیس از پرداخت مساعده، حق السهم شرکت نفت انگلیس و ایران و همکاریهای اقتصادی خودداری می نمود. اما هنگامی که قرار شد توسعه ارتش ایران در نیمه شمالی کشور همان نقشی را ایفا کند که انگلیس با نظامیان خود قرار بود انجام دهد، پرداخت مساعده ها و پیش پرداختها به وزارت جنگ آغاز شد. تقریبا نیمی از بودجه کشور صرف قشون تازه تأسیس می شد. سربازهای انگلیسی علنا در جنوب کشور حضور داشتند و با وجود انحلال پلیس جنوب و اعتراضات پی درپی دولت، انگلیس از بردن نظامیان
ص: 8
خود امتناع می کرد. کنسولهای انگلیس که از خلال گزارشهای شان روشن می شود مأموران آگاه و کارآمدی بودند مجموعه تحولات کشور را رصد می کردند و با ارتباطات پنهان و آشکار خود با عوامل داخلی سیاستهای خود را پیش می بردند. انگلیس پولهای طلا و نقره ایران را از مرزهای غربی به سوی بین النهرین و از مرزهای جنوب شرقی به سوی هندوستان خارج می کرد. گزارشها می گویند در مناطق مرکزی که غارتگریهای طوایف شرور به اوج خود رسیده بود، رد مأموران انگلیسی پیداست. مناطق نفت خیز جنوب عملا در سیطره نظامی انگلیس بود. بدون اجازه ایران در جزایر ایرانی خلیج فارس به کشف منابع جدید می پرداخت. روند جداسازی بحرین همچنان ادامه داشت. اما در این میان بیشتر توجه انگلیس به وزارت جنگ و شخص رضا خان بود؛ چرا که به اذعان سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در ایران او در حال اقداماتی بود که خلأ قرارداد 1919 را آن هم از جیب ایران، پر می کرد؛ و آن حرکت به سوی تمرکز قدرت بود که در سایه آن اولا دخالتهای روسیه و توسعه سیاستهای او سد می شد و ثانیا سازوکار اصلاحات داخلی در جهت منافع انگلیس سامان می یافت. حمایت انگلیس از تأسیس و توسعه ارتش ازاین رو بود؛ و بی جهت نبود که نخستین اقدامات این ارتش در مناطق شمالی کشور رخ نمود؛ یعنی جایی که امکان جولان سیاستهای روسیه بیشتر از انگلیس بود. این ارتش زمانی اجازه یافت نگاه خود را به جنوب کشور بیندازد (سال 1302 و 1303) که وزارت امور خارجه انگلیس احساس کرد که برای حفظ منافع انگلستان، به رضا خان بیش از سران طوایف محلی می تواند اطمینان داشته باشد.
این خلاصه و فشرده ای بود از اهم حوادث و وقایع و جریان های تأثیرگذار در روند اداره ایران در سال 1301؛ اگرچه در پانوشت هر خبر، منبع و مأخذ آن آورده شده است و خواننده از این طریق می تواند تا حدودی به شیوه تدوین و نگارش این اثر پی ببرد، با این حال برای آنکه خواننده پیشاپیش از نحوه و شیوه تدوین این اثر و شناخت اسناد و مدارک و نوع برداشت از آنها، آگاهی داشته باشد، ذکر چند نکته زیر ضروری به نظر می رسد:
1. بنیان این مجموعه از کتابها (روزشمار تاریخ معاصر ایران)، بر اسناد «کاخ مرمر» گذاشته شده است. تولد این سندها با آغاز وزارت جنگ رضا خان همزمان است. مکاتبات اداری، بخش نامه ها، مراسلات افراد عادی، و رجال کشوری و لشکری، و هر آن چه که مربوط به وزارت جنگ و شخص رضا خان می شد، با دسته بندی ابتدایی و معمولا موضوعی، رفته رفته گرد هم آمد. شمار این سندها در سال 1300 ش بسیار اندک است، اما با شکل گیری ارتش و توسعه آن در سال 1301 ش با رشد چشمگیر روبه رو گردید. در سال بعد (1302 ش) با رسیدن رضا خان به رئیس الوزرایی و تمرکز قدرت در دو نهاد وزارت جنگ و ریاست وزراء، به تعداد مکاتبات و مراسلات افزوده شد. از سال 1305 ش و آغاز سلطنت پهلوی، اسناد رنگ و روی درباری هم گرفت، و از این رهگذر حدود 150 هزار نسخه سند به جای ماند. ازاین رو سندهای یاد شده که به واسطه نگهداری در کاخ رضا شاه «اسناد کاخ مرمر» نامیده شده است، از دو دوره کوتاه وزارت جنگ و ریاست الوزرایی رضا خان و دوره بلند سلطنت او حکایتها می کند.
سندهای سال 1301 (استفاده شده در این مجلد) با این که نوعا مختص به وزارت جنگ است، اما ماهیت صرفا نظامی ندارد. علت آن، اعمال نفوذ این وزارت خانه به ویژه شخص رضا خان در امور سیاسی و کشوری است. اهمیت اسناد نیز بیش از هر چیز متوجه همین موضوع
ص: 9
است. این سندها از ابقای رئیس یک تلگراف خانه گرفته تا برکناری حاکم یک ایالت؛ از دستور اعدام رئیس یک طایفه گرفته تا تعیین نماینده برای مجلس شورای ملی، آن هم به خواست وزیر جنگ و امرای لشکرهای او، با ما سخن می گویند.
علاوه بر «اسناد کاخ مرمر»، برای حفظ قالب تقویم نگاری (کرونولوژی) و به دست دادن نمایی منسجم از فضای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دوره، منابع مهم دست اولی چون روزنامه های آن دوره، کتاب هایی که منابع اصلی آن دوره تاریخی به شمار می روند و نیز اسناد مراکزی چون بایگانی ملی انگلیس، وزارت امور خارجه ایران، سازمان اسناد ملی ایران و مجلس شورای اسلامی نیز در تدوین این اثر مورد استفاده قرار گرفته است.
2. از نکات گفتنی در این تقویم نگاری، تطبیق تاریخهای شمسی، قمری و میلادی است.
اهمیت این موضوع از آن جاست که منابع متأخر در معادل سازی تاریخها برای پیش از سال 1304 ش معمولا دچار اشتباه می شوند. در آن دوره، هر دو تاریخ شمسی و قمری کاربرد داشت، اما در مکاتبات رسمی تاریخ شمسی از رسمیت بیشتری برخوردار بود. نام ماه ها، نام بروج فلکی بود: حمل (فروردین)، ثور (اردیبهشت)، جوزا (خرداد)، سرطان (تیر)، اسد (مرداد)، سنبله (شهریور)، میزان (مهر)، عقرب (آبان)، قوس (آذر)، جدی (دی)، دلو (بهمن)، حوت (اسفند). در تقویم رایج آن زمان، حمل (فروردین) 30 روز، جدی (دی) 29 روز و حوت (اسفند) 30 روز بود. نکته دیگر آن که هر سال یکی از ماه های خرداد یا تیر 32 روز محاسبه می شد. برای نمونه در دو سال 1300 و 1301 ش تیرماه 32 روز، و در دو سال 1302 و 1303 ش خرداد 32 روز داشت. ازاین رو تطبیق تاریخهای هر روز از این کتاب با استناد به مدارک همان زمان انجام شده است. برای این کار روزنامه های وقت- که معمولا در صفحه اول خود هر سه تاریخ قمری، شمسی و میلادی را درج می کردند- یکی از مآخذ تطبیق تاریخ بوده است. دیگر، مکاتبات اداری است که بعضا هر دو تاریخ قمری و شمسی را در سربرگ های خود می نوشتند. غیر از این، مراسلاتی که میان سفارت خانه های کشورهای خارجی و مراکز داخلی رد و بدل می شد، یا نامه ها و تلگرام هایی که مأموران سیاسی ایران از کشورهای مختلف به وزارت امور خارجه می فرستادند، در کنار تاریخ میلادی، معادل شمسی یا قمری آن را نیز می نگاشتند. بررسی روزانه این مدارک و مقایسه آنها، موجب شده که تطبیق تاریخی این روزشمار بی نقص بوده، و قابل استناد باشد.
3. در این روزشمار بنابر آن بوده است که وقوع حوادث، معیار اصلی جای گرفتن آنها در روز موردنظر باشد. تلگرامهای وزارت جنگ که حجم قابل توجهی از اخبار را به خود اختصاص می دهند، دو تاریخ در سرصفحه خود دارند: تاریخ اصل تلگرام و تاریخ کشف. اگر غیر از این دو زمان، تاریخ تحریر نیز در پایان تلگرام نوشته شده باشد، همان به عنوان زمان وقوع لحاظ می شود، در غیر این صورت تاریخ اصل تلگرام معیار درج در روز موردنظر است. نامه ها نیز که معمولا یک تاریخ دارند، ملاک زمان وقوع خبر هستند. و در این بین چه در تلگرامها و چه نامه ها اگر از رخدادی با تاریخ مشخص یاد شده باشد، فارغ از زمان تحریر یا تاریخ اصل تلگرام، تاریخ آن حادثه معیار وقوع خبر بوده است. برای نمونه یکی از حوادث مهم سال 1301 کشتار نظامیان اعزامی به خوزستان در منطقه شلیل توسط بختیاریها با مجوز انگلیس است. تمامی
ص: 10
منابعی که از این حادثه یاد کرده اند آن را مربوط به 12 مرداد دانسته اند؛ درحالی که اصل حادثه مربوط به 7 مرداد است. از آنجا که نخستین خبر از این رخداد در تلگرامی به تاریخ 12 مرداد از اصفهان به تهران مخابره شد، به اشتباه زمان وقوع آن را دوازدهم مرداد نوشته اند، درحالی که متن سند می گوید: «پنج روز پیش ...».
در مورد اخبار مندرج در جراید نیز همین ملاک موردنظر بوده است. اما اگر در متن خبر روزنامه ها تاریخ وقوع ذکر نشده باشد، روز چاپ خبر، معیار شمرده شده است. و در چنین حالتی، خبر با این توضیح که «روزنامه فلان در شماره امروز خود نوشت ...» تنظیم شده، در روز معین قرار گرفته است.
4. خبررسانی در این دوره برای روزنامه ها از چند منبع صورت می گرفت. اخبار خارجی با دو آژانس رویتر و بی سیم مسکو به نشریات می رسید. جراید از طریق اشتراک، و پرداخت آبونمان خبرهای خارجی را از این دو بنگاه خبرپراکنی دریافت می کردند که البته سهم رویتر بسیار بیشتر بود. اخبار داخلی نیز عمدتا از طریق وزارت خانه ها، هیأت دولت و مجلس شورای ملی به دست روزنامه ها می رسید. خبرها در مبدأ تنظیم می شد؛ به همین دلیل متن آنها در روزنامه های مختلف یکسان است. غیر از این برخی جراید از مخبران محلی نیز سود می جستند که خبرها را از شهرهای دیگر به روزنامه متبوعشان می فرستادند. این نوع خبرها معمولا بلند، مشروح و شامل چندین خبر در ظرف زمانی معین (حوادث یک هفته، یا یک ماه) بود. منابع خصوصی که اخبار اختصاصی را در اختیار مطبوعات قرار می دادند، منبع دیگر اخبار داخلی بود که درصد کمتری از میان خبرهای درج شده در مطبوعات را به خود اختصاص می داد. در میان نامه هایی که افراد برای جراید می فرستادند، گاه از اخبار مهم یاد می شد. برای نمونه شهادت شیخ حسین خان چاه کوتاهی در بوشهر، نخست در نامه ای که یکی از خوانندگان به روزنامه مورد علاقه خود فرستاد، یاد شده بود.
5. این کتاب تا رسیدن به دست خوانندگان خود راهی را طی کرده که در آن محققان، سازمان های اسنادی و کتاب خانه ها نقش داشته اند. در این بین اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه؛ سازمان اسناد و کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ کتاب خانه تخصصی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران وابسته به دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری؛ و بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی همکاری مؤثری داشته اند.
به پاس قدردانی، نام دستیاران نزدیک مؤلف یاد می شود:
همکاران بخش گویاسازی:
یحیی آریابخشایش، رئوف گوهریان، طیبه پازوکی، سید مسعود روشن بخش، لیلا مرادی، مهرنوش کاظمی، فاطمه قلی زاده، افسانه لک، رقیه کمانی.
همکاران بخش اسناد:
محمد قبادی.
همکاران بخش ترجمه:
محمد کریمی، عادله حاجی میرزایی، احمد رضا سامانی، محمد باقر خوشنویسان.
ص: 11
همکاران بخش روزنامه ها:
جواد کامور
این کتاب مدیون نگاه عالمانه جناب آقای علی اکبر رنجبر کرمانی و سخت کوشی سرکار خانم لیلا قدیانی است.
هدایت اللّه بهبودی
زمستان 1387
سه شنبه 30 اسفند 1300/ 21 مارس 1922 1/ 21 رجب 1340
* آتش بازی شب اول سال
امشب که شب اول سال است بساط آتش بازی از طرف دولت در میدان توپ خانه مقابل اداره نظمیه تدارک دیده شده است که برای نمایش عموم به اجرا گذاشته خواهد شد. (1)
* روزهای تعطیل سال جدید
جلسه های مجلس شورای ملی این هفته تعطیل خواهد بود و هفته آینده، سه شنبه هشتم فروردین نخستین جلسه مجلس در سال جدید منعقد می گردد. وزارت خانه ها و ادارات دولتی هم تا روز شنبه آینده تعطیل خواهند بود و از آن به بعد هم تا روز سیزدهم فروردین فقط تا ظهر دایر می شوند و بعد از ظهرها تعطیل خواهند بود. (2)
* انحلال اداره ثبت اسناد
بنابر اطلاع رسیده با تصمیم وزارت عدلیه، اداره ثبت اسناد منحل شد «تا بعد برطبق قانون مصوبه با رعایت بودجه جدید، دستور تشکیل آن اعلام و اجرا شود. اداره ثبت اسناد یکی از دوایر بسیار مهم و لازم وزارت عدلیه است.» (3)
* تشویق به پوشیدن لباس داخلی
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود از قول بیانیه ای که از طرف علمای قزوین صادر شده نقل کرد که در این بیانیه با ذکر دلایل شرعی و عقلی مردم تشویق به استفاده از لباسهای تولید داخل کشور شده اند. این بیانیه گویا با پشتیبانی حاج سید حسین مجتهد تدوین شده است. شفق سرخ نوشت که «البته ما مکلف هستیم که در این زمینه مطالعات مبسوط خود را شرح دهیم؛ ولی قبل از آن که فرصت کنونی را از دست بدهیم از تذکار این نکته خودداری نمی کنیم که برای عملی شدن این فکر مقدس قبل از همه باید عناصر برجسته جامعه به این کار اقدام کنند. یعنی اول وزرا، اشراف، اعیان، وکلا، ارباب جراید، تجار، علمای اعلام به ترک امتعه خارجه مبادرت نمایند.»(4)
* گوارا باد این بهار
«وی چه فرخنده دمی است صبح و نسیم بهار. دل را بگویید هان وقت فروز است. امروز نقاب سیه زمستان از چهره زیبای ربیع برداشته و عروس طبیعت تازه تر از غنچه گل پدیدار شده، هم روح کش و هم روح پرور. گویی عالم سالخورده نشاط خیام را به خود گرفته، سربه سر مست و خراب است ...
اشجار به اهتزاز و طیور به طرب و بشر به فرح آمده، حتی حشرات، مور و زنبور خشنود و مسرور است. ای همه را گوارا باد.» این جملات، طلیعه سرمقاله امروز روزنامه اقدام بود که با عنوان «سال نو و روز مبارک» به چاپ رسیده بود. نویسنده در بخشهای بعدی مقاله می نویسد که «عید است ولی عید ما روزی خواهد بود که اصلاحات مهمه را مشاهده کنیم.» (5)
ص: 2
چهارشنبه 1 فروردین 1301/ 22 مارس 1922/ 22 رجب 1340
* سلام عید نوروز
چهل و هشت دقیقه بعد از ظهر، سال تحویل شد. (1)مراسم رسمی سلام دو ساعت پیش از ظهر در کاخ گلستان و در حضور اعتضاد السلطنه (2)، نایب السلطنه احمد شاه برگزار گردید.
در این مراسم وزرای مختار و نمایندگان سیاسی دولتها در ایران حاضر بودند و وزیر مختار بلژیک به عنوان شیخ السفرا عید را به نایب السلطنه تبریک گفت. اعتضاد السلطنه نیز در سخنانی از حضور و اظهارات آنان تشکر کرد. (3)
* تشکیل امنیه
از امروز اداره امنیه در کشور آغاز به کار کرد. دستور تشکیل امنیه در ماده 7 حکم عمومی قشونی 19 چنین آمده بود: «از تاریخ اول حمل (فروردین) 1301 اداره امنیه در تحت اوامر وزارت جنگ تشکیل و ریاست آن به عهده علی خان سردار رفعت واگذار می گردد.
مشارالیه موظف است فورا وسایل تشکیلات این اداره را فراهم نماید. ارتباط اداره امنیه با ارکان حرب کل قشون به توسط دایره عملیات (4)خواهد بود. علی خان سرهنگ که مأمور اصفهان است از همان تاریخ به معاونت امنیه منصوب می گردد.» (5)
* انتصاب رؤسای نواحی پنج گانه امنیه
رضا خان، وزیر جنگ و فرمانده کل قشون، در حکم عمومی قشونی شماره 30 رؤسای نواحی پنج گانه اداره تازه تشکیل امنیه را منصوب کرد.
به موجب این حکم از اول فروردین نایب سرهنگ سالار منظم (6) به ریاست امنیه جنوب، نایب سرهنگ اقتدار نظام به ریاست امنیه شرق، نایب سرهنگ ابو الفتح خان (7) به ریاست امنیه مرکز، نایب سرهنگ کیوان میرزا (8) به ریاست امنیه غرب و یاور اکبر میرزا به ریاست امنیه شمال غرب منصوب شدند. (9)
* انحلال تشکیلات وزارت معارف و اوقاف
طبق حکمی که نیر الملک وزیر معارف و اوقاف صادر کرد «تشکیلات جاریه وزارت خانه را از اول برج حمل (فروردین) منحل نموده و اعضاء را از خدمت معاف داشته اند و ضمنا تذکر داده شده که بعد از تعطیل حمل هریک از اعضاء را بخواهند، ثانیا ابلاغ می نمایند که به سر کارهای معینه حضور به هم رسانند.» (10)
* کوچک شدن وزارت عدلیه
سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) به دلیل کسر بودجه، بعضی از دوایر وزارت عدلیه را از اول فروردین 1301 منحل کرد. «سه شعبه استنطاق، یک عده از اداره ثبت اسناد، یک عده از اداره امور، ده نفر از مأمورین اجرا، یک عده از پیش خدمتان» از جمله ادارات و افراد کنار گذاشته شده بودند. «از تشکیلات عدلیه ولایات نیز مقداری کسر شده و محاکم صلح بدون بودجه هم در ولایات عجالتا منحل گردیده است تا در آینده اقدام اساسی برای آنها بشود.» (11)
در این تصمیم به خدمت حدود 90 نفر قاضی خاتمه داده شد.(12)
* انحلال گارد شهری
به دنبال کسر بودجه اداره نظمیه مقرر شد گارد شهری «که در کابینه سابقه تشکیل شده و جزء اداره نظمیه بود از اول برج حمل (فروردین) منحل گردد.» بودجه اداره نظمیه 37 هزار تومان تعیین شده، درحالی که در ابتدای سال گذشته رقم این بودجه 60 هزار تومان بود. (13)
* اعمال قانون بازنشستگی برای نظامیان و خانواده هایشان
از اول فروردین امسال مقررات بازنشستگی نظامیان با عنوان «تقاعد صاحب منصبان و افراد و سایر مستخدمین قشونی و ورثه آنها» اعمال شد.
ص: 3
در این قانون مدت خدمت، سن بازنشستگی، مواجب و دیگر موارد، مشخص شده بود.(1)
* دیدار رضا خان با سفیر شوروی
به نوشته برخی منابع امروز رضا خان وزیر جنگ، با رتشتین نماینده سیاسی دولت شوروی در تهران دیدار کرد. موضوع این ملاقات درخواست سفیر شوروی برای لغو حکومت نظامی و رفع محدودیت از مردم بود. (2)
* تکذیب شایعه استعفای مشیر الدوله
روزنامه ایران در شماره امروز خود در خبری کوتاه استعفای مشیر الدوله رئیس الوزراء را شایعه خواند و آن را به کلی بی اصل دانست. (3) با این حال خبر هایی از اختلاف بین مشیر الدوله و رضا خان وزیر جنگ در این زمان ثبت شده است که «کار به مشاجره پنهان و آشکار کشید.» (4) روزنامه اقدام با درج خبر استعفای مشیر الدوله از علت آن اظهار بی اطلاعی کرد. (5)
* مقررات جدید برای نظامیان
برگزیدن نام خانوادگی از جمله مقرراتی بود که نظامیان عالی رتبه از ابتدای فروردین موظف به انتخاب آن شدند. غیر از این به هر فرمانده یک شماره اختصاص یافته بود که در مکاتبات با آن شناخته می شدند: امیر لشکر نمره 5 (سردار رفعت)، امیر لشکر نمره 7 (محمود آیرم)، امیر لشکر نمره 3 (قاسم والی) (6)، امیر لشکر شماره 10 (امیر اقتدار)، سرتیپ شماره 5 (سیف السلطنه) (7)، سرتیپ شماره 22 (فضل اللّه زاهدی). (8) همچنین قانون بازنشستگی برای صاحب منصبان و دیگر مستخدمین قشونی و تعیین وضعیت ورثه آنها از دیگر مقرراتی بود که از ابتدای سال 1301 به اجرا گذارده شد. (9)
* محاصره نظامیان در راه خلخال- اردبیل
یاور احمد خان فرمانده تیپ مستقل شمال در تلگرامی از رشت به وزارت جنگ یادآور شد که «یک صاحب منصب با هشتاد نفر نظامی لشکر شمال غرب که حامل سی و سه بار اسلحه بودند در بین راه خلخال به اردبیل محصور شده اند.» نخستین دستور به رشت، ارسال قوای کمکی از نزدیک ترین راه به محل محاصره بود. (10)
* نصرت الدوله فیروز زیر عمل جراحی
امروز نصرت الدوله فیروز برای دومین بار تحت عمل جراحی قرار گرفت. او که از ناحیه دست مجروح شده بود پیش از ظهر «اطبای معروف از اسکات و امیر اعلم و ویلهلم و غیره آمدند در بازوی راست که به واسطه درد مفصل تولید زخم کرده بود، عمل کردند و شکافتند و قدری استخوان سیاه شده برده تراشیدند و بستند ... تا دست صحیحا معالجه شود دو ماه دیگر طول خواهد داشت. زخمهای ساچمه برده رو به التیام است.» (11) نصرت الدوله در کاربرد تفنگ بی احتیاطی کرده، تیر به سوی خودش شلیک شده بود.
* سید ابو القاسم کاشانی در راه هند
در گزارش مأموران سیاسی انگلیس در ایران آمده است که «حاجی سید ابو القاسم کاشانی» قرار است در حدود 22 مارس (امروز) تهران را از طریق خراسان (مشهد) با هدف تبلیغات به مقصد هند ترک کند. او قرار است با اعلامیه های تبلیغاتی برای توزیع در آن منطقه به هند برود. از نظر این گزارش سید ابو القاسم کاشانی یکی از نمایندگان جامعه کمالیست در تهران است. (12) انگلیس در گزارش تکمیلی، مشخصات آقای کاشانی را چنین نقل کرد: سن 40 تا 45 سال، ریش سیاه با مقداری موی سفید، چشمهای مشکی، لباس وی با دستار سفید عربی، عبای نازک، عینک رودماغی طلایی، لاغر، با قدی متوسط. (13)
* آمار مرگ ومیر تهران در سال 1300
براساس «احصائیه متوفیات شهر تهران» در سال 1300 شمسی 2802 مرد و 1916 زن و در مجموع 4718 نفر از اهالی تهران دار فانی را وداع گفتند. برطبق این آمار «امراض عمومی» بالاترین و «امراض عصبانی و محرکه» پایین ترین عامل مرگ ومیر در تهران بوده است. نکته قابل توجه در این آمار ذکر متوفیات سال 1297 شمسی است. در این سال 20 هزار و 412 نفر در تهران فوت کردند که در مقایسه با سال 1300 بیش از چهار برابر بوده است. (14)
* آمار کشتار دام تهران در سال 1300
طبق گزارش «بلدیه طهران» در سال 1300 شمسی 964/ 145 رأس گوسفند، 586/ 98 رأس بز، 159 رأس بره، 3777 رأس گاو، 544 رأس گوساله، 15 نفر شتر ذبح شده است که در مجموع 055/ 249 رأس و معادل 733/ 955/ 1 من گوشت برای مصرف اهالی تولید شده است. (15)
* نان و نانوایی تهران در سال 1300
در سال 1300 شمسی 249 نانوایی در ده ناحیه تهران (16) کار می کردند که در مجموع 9 میلیون و 815 هزار و 897 من آرد مصرف کرده و 14 میلیون و 291 هزار و 675 من نان تولید کرده اند. بیشترین نان مصرفی تهران (بیش از نود درصد) سنگک و لواش بوده است. (17)
ص: 4
امنیه مملکتی در سال 1301 به شرح زیر بود: رئیس کل اداره امنیه، امیر لشکر؛ معاون کل، سرهنگ؛ آجودان ریاست کل، سا؟؟؟. و ترکیبات آن از دو دایره و پنج ناحیه تشکیل می شد: دایره کابینه، دایره محاسبات، ناحیه امنیه مرکز، امنیه شمال غرب، امنیه جنوب، امنیه شرق، امنیه غرب.
محل امنیه کل مملکتی نخست در عمارت شمس العماره محل سابق ژاندارمری دولتی بود و افراد ناحیه مرکز در سرباز خانه محمدیه مستقر بودند.» (تاریخ ارتش نوین ایران، ج 1، ص 67) لایحه تشکیل امنیه در اسفندماه 1300 توسط مجلس شورای ملی تصویب شد و وظیفه آن حراست از جاده های اصلی بود. (کرونین، ارتش و تشکیل حکومت ...، ص 254) امنیه مرکز از دو بهادران و 350 نفر، امنیه شرق از سه بهادران و 350 نفر، امنیه غرب از سه بهادران و 300 نفر، امنیه جنوب از چهار بهادران و 400 نفر، امنیه شمال غرب از سه بهادران و 300 نفر تشکیل شده بود. (علی بابایی، تاریخ ارتش ایران ...، ص 268).
ص: 5
پنج شنبه 2 فروردین 1301/ 23 مارس 1922/ 23 رجب 1340
* تلگرام امیر لشکر شمال غرب از تحرکات اسماعیل آقا سیمیتقو
عبد اللّه طهماسبی(1)امیر لشکر شمال غرب (2) در تلگرامی از اردبیل به وزیر جنگ نوشت که براساس گزارش رسیده اسماعیل آقا (3) می خواسته با 300 سوار «پشت در» از راه سردشت به ساوجبلاغ بیاید اما با عثمان آقا رئیس ایل پشت در از راه رانیه به «بی طواط» واقع در هشت ساعتی رواندوز رفته است.
این امکان هست که با اطلاع عثمانیها به «زیران» بیاید.
این گزارش اضافه کرده است: «چند روز قبل طیاره انگلیس ها به دهات شیخ محمود (4) و کسان او در اطراف سلیمانیه بمب انداخته اند.» (5)
* مسافرت تبلیغی روزنامه نگاران به شمال کشور
حکومت نظامی قزوین در تلگرامی به اداره ارکان حزب کل قشون اطلاع داد که مدیران روزنامه های اتحاد(6)و ایران (7) به همراه شخص دیگری به نام ربیع زاده وارد قزوین شده و از آنجا به سمت رشت و انزلی حرکت کرده اند. «از قرار اطلاعات واصله مقصودشان ارکان انتخابات [مجلس شورای ملی] و تهیه پروپاگاند است.» (8)
ص: 6
جمعه 3 فروردین 1301/ 24 مارس 1922/ 24 رجب 1340
* دفع تهاجم ترکمانها
هجوم ترکمانهای دویچی در ناحیه فاضل آباد شکست خورد.
علت این شکست آمادگی اهالی بود. در این درگیری «سیزده نفر از تراکمه مقتول و سه نفر زخمی دارند.» (1)
* پاسخ روسیه شوروی درباره روستای فیروزه
به دنبال اعزام مأموری از طرف دولت ایران به روستای فیروزه برای حل موضوع این روستا که در معاهدات بین ایران و شوروی بخشی از خاک ایران به شمار می رفت، امروز سفارت شوروی به وزارت امور خارجه نوشت که «همانطور که در مذاکرات شفاهی تذکر داده خواهد شد خواهشمند است دولت ایران اقدامات لازم در حفظ کشت و زرع اتباع شوروی در خاک فیروزه به عمل بیاورد.» (2)با این که روسیه شوروی در این پاسخ روستای فیروزه را جزئی از خاک ایران شمرد، اما بلافاصله عده ای از نظامیان خود را از پادگان عشق آباد به فیروزه فرستاد. (3)«این قصبه در شمال خراسان تقریبا در سی کیلومتری مغرب محور قوچان، باجگیران، عشق آباد و به فاصله 43 کیلومتر از عشق آباد در یک دره بسیار مصفا، پرآب و حاصلخیز واقع شده است. از قصبه سرانی که در خاک ایران واقع است شانزده کیلومتر فاصله دارد.
کوه های سرحدی بوزین به طرف فیروزه سرازیر می شود. فیروزه کاملا مشرف به شهر مهم عشق آباد است که ایستگاه بزرگ راه آهن سیبری در ترکستان می باشد و به این جهت از لحاظ سوق الجیشی تنها معبری است که در یک جبهه 130 کیلومتری باجگیران، غلامان از ایران به ترکستان می روند. با تصرف فیروزه توسط شوروی و قرار دادن خط مرزی روی ارتفاعات کوه های ریزه، بوزین، شمال خیرآباد قوای مرزی شوروی بر خاک ایران کاملا مسلط و در صورتی که فیروزه متعلق به ایران باشد بر عکس خواهد بود. این قصبه دارای قراء و قصبات متعدد و به واسطه رود خانه فیروز که با چند شعبه از خاک ایران به طرف ترکستان جاری است و از فیروزه می گذرد پرجمعیت و حاصلخیز است که عمده ترین آنها عبارتند از: هند، بلوچ، کرندلق، پست چاه، پست لورند علی، گرم آب، چارترین، گل گلاب، باغچه، عرب کاشی، توچه، که جمعا بیش از بیست هزار نفر جمعیت دارند.» (همان جا).(4)
* نامه فرمانفرما به سالار لشکر
امروز فرمانفرما در نامه ای به پسرش عباس میرزا سالار لشکر (5) که حاکم بروجرد بود، به رفتارهای حکومتی او اعتراض کرد، از خرج هایی که برای او می تراشد نوشت و پس از توبیخ او در بخشی از نامه گفت که گمان نبرد که او تنها کسی است که دولت می تواند برای حکومت بروجرد تعیین کند. اگر حکومت بروجرد را به تو داده اند به دلیل اقدامات فراوان، دیدن این و آن و دوندگی های فراوان من بوده است. «تا حالا برای همین مسائل که شاید به نظر شما اهمیتی ندارد، با هزار دوندگی بالغ بر دو هزار تومان به این و آن داده ام، نازها کشیده ام تا کار بروجرد و نهاوند شما تمام شده.» وی در ادامه این نامه بلند به حفظ الیگارشی موجود در حکومت و توجه عباس میرزا به این موضوع تأکید کرد و نوشت که نباید خاندانهای بزرگ را رنجاند و آنها را از خود دور کرد. (6)
ص: 7
کودتای 1299 به همراه پدر و برادرش نصرت الدوله دستگیر و مدتی زندانی گردید. پس از آزادی، در دوره های پنجم، ششم و هفتم نماینده مردم مراغه در مجلس شورای ملی بود و در دوره هفتم نیز مدتی نایب رئیسی مجلس را بر عهده داشت. او اندکی بعد به علت بیماری درگذشت و هنگام فوت حدود 43 سال سن داشت. (عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ...، ج 2، ص 1100؛ مرسلوند، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج 4، صص 15 و 16.
[تصویر] عباس میرزا سالار لشکر
ص: 8
شنبه 4 فروردین 1301/ 25 مارس 1922/ 25 رجب 1340
* دیدار احمد شاه با رئیس جمهور فرانسه
احمد شاه که در سفر اروپا بسر می برد و در این روزها از فرانسه دیدن می کرد، امروز با رئیس جمهور این کشور دیدار کرد. مطبوعات فرانسه نوشتند که «سلاطین ایران از روی سرمشق ناصر الدین شاه همواره اصرار داشته اند که به فرانسه رفته و در آنجا مدت مدیدی اقامت نمایند.» (1) احمد شاه 5 بهمن 1300 به اروپا رفته بود و حسینعلی میرزا اعتضاد السلطنه برادر بزرگتر و ناتنی خود را به نیابت سلطنت برگزیده بود.
[تصویر] احمد شاه
* یادآوری دولت فرانسه به لندن درباره منافع خود در ایران
دولت فرانسه در یادداشتی که امروز به دولت انگلستان فرستاد با اشاره به مذاکراتی که بین آن کشور (کمپانی نفت انگلیس و ایران) و کمپانی استاندارد اویل امریکا در جریان است، یادآور شد که دولت فرانسه در مسئله واگذاری نفت شمال نمی تواند دور از کوران مبادلات باشد.
دولت فرانسه در این یادداشت به موافقت نامه سان ریمو (2)اشاره کرد که براساس آن این قبیل مسائل قبلا باید بین دو دولت بررسی گردد.(3)
* درخواست دستگیری محمد علی خان فراشباشی
رئیس ارکان حرب لشکر جنوب(4) در تلگرامی که امروز به رئیس ارکان حرب کل قشون فرستاد، نوشت که محمد علی خان فراشباشی «که یکی از اشرار بزرگ» است، با دو پسرش به تهران فرار کرده و در تکیه اسماعیل بزاز، خانه سید محمد علی دلال موغاری یا خانه عزیز دلال موغاری ساکن هستند. وی مشخصات آنان را چنین ذکر کرد: «محمد علی خان هیکل قوی، گردن کوتاه، صورت درشت و حدود سن شصت سال، ریش با ماشین زده می شود و سفید است. پسر بزرگ او محمد خان تریاکی، سن بیست و هفت سال. پسر کوچک عباس خان سن 20 سال.» (5)او خواستار دستگیری فراریان شد.
* اعلام ذخیره اسلحه کرمان
محمود آیرم (6) امیر لشکر جنوب امروز تسلیحات موجود در لشکر جنوب را به اطلاع رئیس ارکان حرب کل قشون رساند:
کارابین 11، ورندل بلند 22، ورندل کوتاه 16، مکنز 13، دکمعلی [؟] 47، طلیعه 1، جکسن 1، توپ 9 سانتی متری 1، توپ هفت سانتی متری 4، فشنگ متفرقه 2951، گلوله توپ 895. (7)
* احتمال حمله اشرار به تویسرکان
امروز رئیس گردان نهاوند در تلگرامی به ریاست قوای نظامی تویسرکان خبر داد که عده ای از اشرار چهارراهی برای غارت تویسرکان حرکت کرده اند. او با این که به نایب محمد باقر خان رئیس قوای نظامی تویسرکان آماده باش داد، اما از آنجا که شمار نیروهای تویسرکان برای رویارویی با اشرار کافی نبود، تقاضای کمک از روستاهای اطراف شد که ظاهرا با موافقت اهالی روبه رو شد. (8)
ص: 9
ص: 10
یکشنبه 5 فروردین 1301/ 26 مارس 1922/ 26 رجب 1340
* پاسخ رضا خان به امیر لشکر جنوب
رضا خان وزیر جنگ در پاسخ به درخواست محمود آیرم امیر لشکر جنوب مبنی بر عدم انحلال سواران ایالتی در کرمان نوشت که سواران را در خدمت نگاه داشته، حقوق آنها از بودجه وزارت جنگ پرداخت شود.
آیرم در پایان اسفندماه سال گذشته، درخواست کرده بود:
«چون تشکیل قشون هنوز در کرمان داده نشده، انحلال سواران ایالتی تولید زحمت خواهد کرد. چنانچه مقرر فرمایید تا یک ماه دیگر که تشکیلات داده می شود، سواران مزبور در خدمت باشند.» (1) جعفر قلی خان سردار اسعد این موضوع را در خاطرات خود نوشته است. وی ضمن بیان این خبر که امروز محمود آیرم با اتومبیل از راه سیرجان و نیریز به طرف شیراز حرکت کرد تا از تشکیلات قشونی دیدار کند، می نویسد که چند روز است در حال جذب نیرو هستند و هزار نفر نیروی پیاده خواهند گرفت.
«سوار کرمان بسیار بد است. لکن پیاده او را می شود تربیت کرد ... چون هنوز ترتیبات قشونی برگزار نشده است یک ماه حقوق به سواران بختیاری وزارت جنگ می دهند که برای نظم بمانند تا این که به یک اندازه سوار و پیاده حاضر کنند.» (2)
* ورود وزیر مختار امریکا
روزنامه اتحاد نوشت که «وزیر مختار امریکا وارد کرمانشاهان شده و شب پنجم برج حمل میهمان حکمران» بوده است. «دو روز است قنسول دولت جمهوری روسیه نیز ورود به کرمانشاهان نموده اند.»(3) وزیرمختار جدید امریکا یک حاخام یهودی به نام «جوزف سائول کرنفلد»)Joseph SauL Kornfeld( بود که جانشین کالدول وزیر مختار پیشین امریکا در ایران شده بود. این جابه جایی در 17 آبان 1300 صورت گرفته بود.(4)
* تهیه مقدمات برای اعزام هیأت تحدید حدود
امروز پیش از ظهر کمیسیونی به ریاست حکیم الملک (5) وزیر امور خارجه تشکیل شد. «اولا علاوه بر عده ای که برای عضویت در کمیسیون تحدید حدود مدنظر گرفته شده لازم دانستند یک نفر تلگرافچی اضافه شود. تلگرافچی مزبور باید یک دستگاه تلگراف [سفری] و در صورت امکان یک دستگاه تلفن صحرایی همراه داشته باشد. ثانیا عده مستخدمین جزء از قرار ذیل معین گردید: فراش پنج نفر، پیش خدمت سه نفر، آشپز و شاگرد آشپز دو نفر، آبدار و قهوه چی دو نفر، [؟] سه نفر، میرآخور یک نفر. ثالثا مصارف خوراک اعضاء و مستخدمین در هر ماه یک هزار تومان و اعتبار برای کرایه مال و علیق در هر ماه پانصد تومان تصویب شد.» (6)
ص: 11
[تصویر] نشسته سمت راست: حکیم الملک
ص: 12
ص: 13
دوشنبه 6 فروردین 1301/ 27 مارس 1922/ 27 رجب 1340
* پاسخ سفارت شوروی به اعتراض وزارت امور خارجه ایران
به دنبال یادداشت اعتراض وزارت امور خارجه ایران به دولت شوروی مبنی بر اجحافات دو بنگاه اقتصادی «سانترسایوز» و «ونشترک» نسبت به تجار ایرانی، نمایندگی مختار دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی روس نوشت که «اولیای امور شوروی بادکوبه مستقیما در تحت اوامر دولت و حکومت جمهوری سوسیالیستی آذربایجان که در سیاست خود کاملا مستقل و آزاد است، می باشند.» مرکزیت این دو بنگاه اقتصادی در باکو مستقر بود، ازاین رو سفارت شوروی یادآور شد: «به توسط نماینده خود در بادکوبه به دولت جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان مراجعه نمایید.» (1) دولت ایران مجبور شد هیأتی را به قفقاز اعزام کند. (2)
* بالا رفتن پرچم کنسولگری افغانستان در مشهد
امروز در مراسمی پرچم کنسولگری افغانستان در مشهد برافراشته شد. عبد الباقی خان کنسول دولت افغانستان برای این مراسم از نظام السلطنه (3) والی خراسان و کنسول دول انگلیس و شوروی و رؤسای ادارات و امیر لشکر شرق و صاحب منصبان نظامی و ... دعوت کرده بود. در این مراسم پرچم افغانستان به آستان قدس رضوی نیز برده، طواف داده شد و بدایع نگار رئیس آستان قدس و احمد راتب خان پسر کنسول افغانستان درباره اتحاد و اتفاق دو کشور ایران و افغانستان سخنرانی کردند. (4) عبد الباقی خان کنسول دولت افغانستان 29 اسفند وارد مشهد شده بود.(5)
* تیراندازی در بروجرد
امشب صدای شلیک گلوله هایی در بروجرد شنیده شد. بنابر آنچه که اهالی می گفتند «الوار خیال حمله و سرقت را داشته ولی گشتی های نظمیه مسبوق شده از آنها جلوگیری نموده اند.» (6)
* تشویق ایرانیان به حمایت از فلسطین
روزنامه اقدام امروز در سرمقاله خود با لحنی عاطفی و گلایه آمیز از این که ایرانیان نسبت به آنچه که در فلسطین می گذرد بی اعتنا هستند، به شدت انتقاد کرد. در این مقاله با عنوان «عالم اسلامی» جنایات انگلستان در آن سرزمین محکوم شده بود. نویسنده خطاب به خوانندگان نوشته بود که جهان اسلام فقط ایران نیست. «امروز اهالی فلسطین که دستخوش ظلم و اراده قاهره شدید اجانب شده به ما ایرانی ها استغاثه می کنند؛ نعره وا اسلاما می زنند. معبد مقدس و مسجد اقصی به تعدی یهود ملوث شده و کلیمیها برخلاف عقل و منطق و انصاف، برخلاف قاعده استقلال اکثریت، وطن مبارک اسلام را تصرف کرده و حکومت مستقله تحت الحمایه انگلیس تشکیل می دهند.» این مقاله در پایان توصیه می کند: «اگر مسلمان هستید به نام هم دینی و عاطفه اسلامی و اگر گبر و مسیحی و یا هرچه باشید به نام انسانیت به حالت شگفت انگیز برادران خود نظر کنید که انسانیت از دست متجاوزین و دشمنان حقیقتا در عذاب است.» (7)
* بسته شدن راه در پی بارش برف
بنا به گزارشهای رسیده از همدان به دلیل سه روز بارش برف راه همدان به قزوین بسته شده و امکان تردد وجود ندارد.(8)
ص: 14
ص: 15
سه شنبه 7 فروردین 1301/ 28 مارس 1922/ 28 رجب 1340
* تشکیل هیأت دولت
صبح امروز رئیس الوزرا در دربار حاضر شد و همراه وزراء جلسه هیأت دولت تشکیل گردید که تا غروب ادامه داشت.(1)
* درخواست معرفی رئیس نظمیه
مسئولان لشکر جنوب، امروز در دو تلگرام جداگانه از نخست وزیر و وزیر جنگ خواستند که فردی «مجرب از نظامیان» معرفی شود تا ریاست نظمیه اصفهان را به عهده بگیرد «و کاملا در تحت امر حکومت [نظامی] باشد.» (2) حیدرقلی(3) رئیس ارکان حرب لشکر جنوب ارسال این دو تلگرام را به اطلاع رئیس ارکان حرب کل قشون رساند که ظاهرا هماهنگی قبلی برای آن صورت گرفته بود. (4) در همین حال روزنامه اتحاد خبر داد که یاور احمد علی خان رئیس نظمیه اصفهان برای آن چه رفع نواقص امورات آن اداره خوانده شد به همراه شاهزاده عبد العلی میرزا یکی از صاحب منصبان ارشد نظمیه همدان راهی تهران شده است. (5)
* ارسال تجهیزات نظامی به اصفهان
امان اللّه جهانبانی رئیس ارکان حرب کل قشون، در تلگرامی به لشکر جنوب خبر داد که اسلحه و فشنگ فرستاده شد.
«حکم دهید نظامیان کاشان آنها را تحویل گرفته به اصفهان حمل نمایند که مأمورین مرکز مراجعت نمایند.»(6)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز دو ساعت به غروب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک (7) تشکیل جلسه داد. در این جلسه گزارش کمیسیون فوائد عامه راجع به الحاق رود کارون به زاینده رود مطرح و درباره آن بحث و گفت وگو شد (8) و به تصویب رسید.
این لایحه در (9)ماده با اکثریت 58 رأی از 70 نفر نماینده حاضر تصویب گردید. 9 موضوع بعدی مطرح شده در مجلس راجع به مالیات طواحین [آسیاها و کارگاه های آرد] بود که شور در کلیات آن شروع شد. (10)
* تقاضای انگلیس برای همکاری با یک ماجراجو
سرپرسی لورن (11) سفیر انگلیس در تهران امروز نامه ای به وزارت امور خارجه ایران نوشت مبنی بر این که سر راس اسمیت، جهانگردی که با هواپیما دور دنیا را خواهد گشت در اواسط ماه آوریل از بندرعباس می گذرد. «قبول زحمت فرموده هر مساعدتی که مشار الیه برای تسهیل فرود آمدن و حرکت خود بخواهند نسبت به ایشان به عمل آورند.» وی یادآور شد که این ماجراجو پیش از این فاصله بین انگلیس تا استرالیا را پرواز کرده و به همین دلیل شهرت یافته است. (12)
* دست اندازیهای تراکمه جعفربایی
امروز درحالی که حاج عسکر کرد محله ای با چهل رأس گاومیش و مقداری وجه نقد از بیم ترکمانان راهزن از کنار دریا به سمت گلوگاه می رفت با هجوم تراکمه جعفربایی مواجه شد. گاومیشها و پول او به یغما رفت و خودش نیز با کارد چند زخم برداشت. (13)
* انتشار مجله سپیده دم
امروز ماهنامه سپیده دم به مدیریت لطفعلی صورتگر(14) منتشر شد. این ماهنامه معمولا 48 صفحه و با چاپ سنگی در قطع کوچک خشتی طبع می گردید. سپیده دم مجله ای علمی، ادبی و اجتماعی بود و بیشتر مقالات آن بر محور همین موضوعات دور می زد.(15)
ص: 16
ص: 17
چهارشنبه 8 فروردین 1301/ 29 مارس 1922/ 29 رجب 1340
* نامه حسین علاء به مشیر الدوله
حسین علاء (1) نماینده سیاسی ایران در امریکا امروز در نامه ای محرمانه به مشیر الدوله (2)، نخست وزیر، ضمن ارسال «صورت اختیارنامه مستر شوستر، سواد امتیازنامه ای که انشاء شده، راپورت مستر شوستر، مکاتبات راجعه به استقراض یک میلیون دلار» نوشت که به شکلی محرمانه توانسته است گزارش «کرنفلد» دیپلمات امریکایی به کشور متبوع خود را درباره دیدارش با مسئولان انگلیسی هنگام عبورش از لندن، به دست آورد. کرنفلد در مذاکرات خود با «سرچالرز گرینوی» رئیس کمپانی نفت انگلیس و ایران می گوید که «سرچارلز می گفت کمپانی استاندارد اویل و کمپانی نفت انگلیس و ایران در صدد موافقت هستند که با اسهام متساوی و به اسم نفت انگلیس و امریکا امتیازات نفت شمال ایران را عمل نمایند و متفقا پنج میلیون به ایران قرض بدهند ... سرچارلز در چند مورد جمله ائتلاف انگلیس و امریکا در ایران را استعمال نموده و به قدری از خیال اقدامات مشترکه در ایران خوشوقت بود که پیشنهاد می کرد ممکن است مصالح امریکایی برای ساختن راه آهن ایران با مصالح انگلیس کاملا متحد شود.» کرنفلد نقشه ای از ایران نیز به ضمیمه گزارش خود داشت که در آن خط راه آهن سراسری ایران از شمال غربی به جنوب شرقی ترسیم شده بود. علاء در پایان گزارش خود با خوشنودی فراوان از اتحاد انگلیس و امریکا برای حضور در ایران از نخست وزیر می خواهد که گزارش کاملی از وضعیت راه آهن ایران، قراردادهای منعقده و فسخ شده و اولویتهای ایران برای خطوطی چون خرم آباد به خورموسی را تهیه و برای او به امریکا بفرستند.(3)
* اعلان برقراری خطوط هوایی پست
امیل پی یر کفیل ریاست کل پست ایران خبر داد که با برقراری حمل و نقل هوایی بغداد به قاهره که هر ماه دو بار صورت می گیرد، نامه ها 15 روز زودتر از راه قبلی یعنی بصره، بمبئی و پرت سعید فرستاده خواهد شد. وی در اعلان خود یادآور شد که با موافقت پست بین النهرین، تعرفه و هزینه های جدید آن متعاقبا اعلام خواهد شد. «اولین پستی که از تهران برای حمل این قسم مراسلات حرکت می نماید ساعت پنج بعد از ظهر 9 حمل (فروردین)، 30 مارس است.» (4)
* دیدار وزیر مختار بلژیک با نخست وزیر
امروز نیم ساعت پیش از ظهر وزیر مختار بلژیک با مشیر الدوله نخست وزیر دیدار کرد. (5) از محتوی این دیدار خبری درج نگردید.
* ورود حاکم جدید اردبیل
امیر السلطنه که از طرف والی آذربایجان به سمت حکومت اردبیل تعیین شده بود امروز وارد این شهر شد و متعاقبا بصیر السلطنه حکمران قبلی یک روز بعد اردبیل را ترک کرد. (6)
* فرمان وزیر جنگ برای حضور روحانیان در قشون
امروز رضا خان وزیر جنگ در فرمانی مقرر داشت که واعظان روحانی در همه بخشهای قشون با وعظ و خطابه در راه تحکیم مبانی دینی و تعالیم اخلاقی به افراد قشون مشارکت کنند. (7)
* مخالفت روحانیان کاشان با قانون جزای عرفی
امروز سیزده تن از روحانیون کاشان در نامه ای که به رئیس مجلس شورای ملی نوشتند مخالفت خود را با لایحه قانون جزای عرفی که شنیده شده برای تصویب نمایندگان تقدیم مجلس خواهد شد ابراز کردند. آنان این اقدام را خلاف قانون اساسی، خط مشی مجلس و حکم عقل و وجدان دانستند.(8)
ص: 18
ص: 19
ص: 20
پنج شنبه 9 فروردین 1301/ 30 مارس 1922/ 1 شعبان 1340
* تفسیر اصل 79 قانون اساسی
امروز مقاله ای با دو امضاء مشیر الدوله رئیس الوزراء و سردار معظم وزیر عدلیه خطاب به مجلس شورای ملی در صفحه اول روزنامه ایران چاپ شد که در مورد تفسیر اصل 79 قانون اساسی و موضوع آن حضور هیأت منصفه در دادگاه برای اتهامات مربوط به مطبوعات بود. نویسندگان، اتهاماتی را که به مطبوعات وارد می شود مورد تفسیر قرار داده و حضور هیأت منصفه را فقط در اتهامات سیاسی مطبوعات که دارای حیثیت عمومی است لازم دانستند. امضاءکنندگان نوشته اند:
«نظر به این که وزارت عدلیه تقدیم لایحه قانونی راجع به محاکم با حضور هیأت منصفین را در نظر دارد، قبلا تفسیر اصل 79 را لازم شمرده و معتقد است که باید اصل مزبور بدین طریق تفسیر شود. در موارد تقصیرات سیاسی که مطابق قانون معین می شود تقصیرات مطبوعات که مخالف نظم و حقوق عمومی و اصول مستقره مطابق قانون اساسی بوده و بدین واسطه دارای حیثیت عمومی است، هیأت منصفه در محاکم حاضر خواهند بود.» (1)
* به نام اسلامیت و ایرانیت
امروز اعلامیه ای با عنوان «به نام اسلامیت و ایرانیت» در روزنامه ایران چاپ شد که حدود 200 امضاء داشت و تأییدیه ای بود از اقدامات رضا خان وزیر جنگ. این اعلامیه عید نوروز را تبریک گفته و از رضا خان به عنوان «قائد جیش اسلام» نام برده بود. (2) برخی منابع تهیه این اعلامیه را سفارشی و آن را به دستور مستقیم عوامل سردار سپه دانسته تا در برابر مخالفتهای آشکاری که علیه رضا خان صورت می گرفت، کاری صورت گرفته باشد. «برای این منظور به چند نفر هوچی و استفاده طلب بازار که محرمانه با سردار سپه و عمال او رفت و آمد داشتند، دستور داده شد که لایحه ای تنظیم و به امضای کسبه و تجار بازار برسانند تا به نام قدردانی نزد سردار سپه فرستاده شود. طولی نکشید که این لایحه از امضاء پر شده و بلافاصله به صورت اعلامیه ای ... در تهران منتشر گردید و برخی از جراید موافق سردار سپه هم عینا در روزنامه های خود نقل نمودند.» (3)
* پرسش مصدق السلطنه از مشیر الدوله درباره نفت
به دنبال انتشار اخباری پیرامون نفت شمال در آذربایجان، مصدق والی آذربایجان در نامه ای به مشیر الدوله رئیس الوزراء نوشت که این موضوع «اذهان را فوق العاده متوجه نموده ...
وقایع را تلگراف نمایید که به اطلاع عموم برسد.» (4)مشیر الدوله در پاسخ مصدق از اقدامات حسین علاء نماینده سیاسی ایران در امریکا گفت و این که اختلاف دو کمپانی نفت استاندارد اویل و انگلیس- ایران (کمپانی نفت جنوب) درباره امتیاز خوشتاریا مرتفع شده و «استاندارد با کمپانی جنوب شرکت کرده است.» اما دولت ایران با این ترتیب موافق نبود «و به وزیر مختار ایران در واشنگتن دستور داد که با استاندارد مذاکره کرده دلایل و محذورات ایران را با این ترتیب بیان و کوشش نماید که مسئله شرکت را مابین دو کمپانی موقوف دارد تا امتیاز موافق قطع نامه مجلس شورای ملی پیشنهاد گردد ... اگر غیر از این مطلب در باب امتیاز انتشاری در آن جا داده باشند برخلاف واقع است.» (5)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد.
یکی از سخنرانان امروز سید حسن مدرس بود که نسبت به اختلافات لفظی و تجزیه نیروی ملت هشدار داد و گفت: «بنده عقیده ام این است از این اختلافات لفظی ما، بعضی ضررها متوجه می شود ... باید بیانات ما قسمی باشد که نسبت به تمام مملکت خوب باشد.» او در ادامه از ستم مأمورین و متفذین محلی نسبت به مردم گلایه کرد و گفت: «بنده تصدیق دارم که امروز مردم
ص: 21
چندان آسودگی ندارند و یک قسمت بزرگش از دست مأمورین جزء دولت است. بلااستثناء چه فقیر و رعیت و کاسب و تاجر همه از دست آنها در صدمه هستند. باید قسمی کنیم که از این صدمات راحت باشند. یک قسمت هم از دست بزرگان محلی است و مردمانی که در حوزه آنها واقعند در زحمت هستند. دولت باید با تمام قوای خودش جلوگیری کند که قوی صدمه اش به ضعیف نرسد و اگر ما بخواهیم به موکلین خود خدمت کنیم بنده عرض می کنم که موکلین من تمام اهالی ایران است، بلااستثناء و باید صلاح بینی برای تمام آنها بکنیم. پس دولت باید قسمی کند که راحتی از برای تمام مردم فراهم کند.»(1)مدرس این بخش از سخنان خود را در پاسخ به دسته بندی سلیمان میرزا ایراد کرد.
سلیمان میرزا در سخنرانی خود مجلس را به دو گروه اکثریت و اقلیت تقسیم بندی کرده بود.
* ورود حاج شیخ عبد الکریم مجتهد یزدی (2)
بنا به اخباری که از شهر قم رسیده، حاج شیخ عبد الکریم مجتهد یزدی که در عراق (اراک) اقامت داشت برای زیارت حضرت معصومه (س) وارد قم شده و از طرف علما و اهالی استقبال شایانی از ایشان شده است. (3)
[تصویر] آیت اللّه حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی
* استقلال مصر به رسمیت شناخته شد
به نوشته روزنامه ایران، دولت ایران استقلال مصر را به رسمیت شناخت. (4) این خبر به نقل از خود روزنامه به چاپ رسید و از قول منبعی رسمی یاد نشد. (5)
* رضایت وزیر مختار انگلیس از وزیر امور خارجه ایران
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در نامه ای به کرزن وزیر امور خارجه انگلستان نوشت با اینکه حکیم الملک از امور سیاست خارجی بی خبر است، ولی چون طرفدار انگلستان است، ترجیح می دهم سروکارم با او باشد تا با ایرانیهای دیگر. (6)
* خبر کارگزاری گیلان از زندانی بودن 20 تبعه خارجی
کارگزاری گیلان امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه خبر داد که بیست نفر زن و مرد قفقازی، روسی و لهستانی در نظمیه رشت زندانی هستند. «علت توقیف آنها معلوم نیست زیرا که سابقه در ادارات دولتی و در نظمیه ندارند. از قرار معلوم در مقطع انقلاب در گیلان بوده اند.» میرزا محمود بهادری مسئول کارگزاری گیلان یادآور شد که کنسول روس در این مورد نامه ای نوشته و خواستار آزادی آنها شده است. وی در این نامه اسامی این 20 زندانی را ذکر کرده بود. (7)
* مخالفت هیأت علمیه اصفهان با قانون جزای عرفی
هیأت علمیه اصفهان، متشکل از روحانیون این شهر، امروز در نامه ای به مجلس شورای ملی مخالفت خود را با تصویب قانون جزای عرفی اعلام کرد. آنان ضمن تبریک عید تقاضا کردند «با کمال جدیت در الغای عملیات اداری به مواد جزای عرفی» اقدام شود. (8)
ص: 22
ص: 23
جمعه 10 فروردین 1301/ 31 مارس 1922/ 2 شعبان 1340
* آتش بازی در میدان توپ خانه
با فرارسیدن سوم شعبان و در آستانه سالروز تولد امام حسین (ع) امشب در میدان توپ خانه تهران آتش بازی بود. (1)
* حرکت قریب الوقوع هیأت ایرانی به مسکو
یک هیأت تجاری به ریاست سید حسن تقی زاده به زودی به سوی مسکو حرکت خواهد کرد. این خبر امروز در روزنامه ایران چاپ شده بود. مأموریت این هیأت، تجاری بوده و برای بستن قراردادهای تازه و نیز گفت وگو درباره روابط بازرگانی دو کشور خواهد بود.(2)تقی زاده در این زمان در آلمان بسر می برد و می بایست از آن کشور اروپایی راهی مسکو می شد.
* تخصیص اعتبار برای ایجاد انضباط پستی بین ایران و شوروی
به علت نبود پست منظم بین ایران و شوروی مقرر شد مبلغ 3 هزار تومان برای مدت 5 ماه از محل اعتبار مصوبه مجلس شورای ملی به وزارت امور خارجه اختصاص داده شود تا برای رساندن مراسلات دولتی به سفارت مسکو و هیأت اعزامی قفقاز، ماهی دو مرتبه پیک مخصوص از تهران به مسکو و تفلیس اعزام شود. (3)
* آتش سوزی در بازار علافهای کرمانشاه
5 ساعت پس از غروب، بازار علافها در کرمانشاه آتش گرفت. با این که مسئولان حکومتی در محل حاضر شده و با کمک مردم از سرایت آتش جلوگیری کردند، اما گفته ها حاکی بود که 46 باب مغازه و به قولی دیگر 15 تا 20 باب مکان سوخته است. (4)
* کشته شدن قازان خان بیک
قازان خان بیک همدست زبردست خان و از مرتکبین قتل رضا خان حاکم دره جز، پس از مدتها فرار و اختفا در اطراف باجگیران کشته شد و سر او را بریده به باجگیران آوردند.
روزنامه ایران ضمن درج این خبر نوشت که قاتل قازان خان معلوم نیست. (5)
* ابهام در پرداخت وام به ایران
روزنامه تایمز امروز خبری تأیید نشده از پرداخت وام از طرف کمپانی استاندارد اویل به ایران چاپ کرد. خبرنگار اقتصادی این روزنامه به نقل از خبری که در روزنامه فیلادلفیا به چاپ رسیده و مبدأ آن از پاریس بوده، نوشت که استاندارد اویل پرداخت وام به مبلغ یک میلیون دلار معادل 000/ 270 پوند به ایران را تأیید نمی کند. روزنامه تایمز نوشت که این توافق بخشی از قرارداد شرکت یاد شده با ایران است اما خبر هنوز تأیید نشده است. (6)
ص: 24
شنبه 11 فروردین 1301/ 1 آوریل 1922/ 3 شعبان 1340
* تعطیلی وزارت خانه ها و دوایر دولتی
به مناسبت سوم شعبان، تولد امام حسین (ع) امروز مراکز دولتی تعطیل بود.(1)
* حاکم نظامی جدید قزوین
غلامرضا خان امیرپنجه، از صاحب منصبان قدیمی و ارشد اداره قشونی، از طرف مسئولان وزارت جنگ به سمت حاکم نظامی قزوین منصوب و به طرف آن شهر حرکت کرد. (2)
* اعتصاب در شرکت نفت انگلیس و ایران
روزنامه تایمز در شماره امروز خبر از اعتصاب کارکنان هندی شرکت نفت انگلیس و ایران داد. این منبع اعتراف کرد که ماهیت این اعتصاب سیاسی و بازتابی از حوادث رخ داده در هند بوده است. اعتصاب کنندگان به کشورشان بازگردانده شدند و احتمال تکرار چنین حادثه ای بعید خواهد بود. تایمز نوشت که جریان استخراج نفت در طول مدت اعتصاب روال عادی خود را داشت.(3)
* یادآوریهای لازم به سالار لشکر
امروز در نامه ای خانوادگی که به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و پسر فرمانفرما فرستاده شد از او خواسته شد تا درک درستی از مسائل روز داشته باشد و به او یادآوری گردید که حقایق را بشنود. در این تذکرات گوشزد شده بود که «تصور نفرمایید کار بروجرد و لرستان را رئیس الوزراء [مشیر الدوله] به طیب خاطر به حضرت اشرف والا واگذار فرموده اند. یک ماه تمام حضرت اقدس [فرمانفرما] این در و آن در زده، پدر من دو آتشه شده از بس که دویده ام تا حضرت اشرف والا حاکم بروجرد و لرستان شده اید. در مقابل ده نفر کاندید مسلم آنجا، که هرکدام با پنجاه نفر هوچی و آتش افروز این شهر همدست بودند، اگر خودتان بودید و سه چهار هزار تومان خرج می کردید موفق به این کار نمی شدید.
زحماتی که در این یک ماه کشیده شده، اگر بخواهم جزئیات را عرض کنم کتابی علیحده باید تألیف کرد. همین قدر بدانید که مفت به چنگ نیامده است و در نتیجه یک زحمت فوق العاده و دوندگی های طولانی انجام پذیر شده است. این نکته را هم در خاتمه متذکر می شود که همیشه وضعیت را در نظر بگیرید. اگر نصرت الدوله وکیل مقتدر مجلس نبود، حضرت اقدس [فرمانفرما] تهران نبودند و دنبال نمی کردند، و من مادر مرده خورد و خواب را به خودم حرام نمی کردم، حضرت اشرف والا نمی توانستید مقاصد خودتان را پیش ببرید.» (4)
ص: 25
یکشنبه 12 فروردین 1301/ 2 آوریل 1922/ 4 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. گفت وگوهای امروز پیرامون ممنوعیت صدور پوست بره، یکی از اقلام صادراتی ایران، بود که موافقان و مخالفان درباره این لایحه که دولت به مجلس داده بود صحبت کردند. (1)
* توضیحات حسین علاء به مشیر الدوله درباره اختیارات مورگان شوستر
حسین علاء نماینده سیاسی ایران در امریکا در نامه ای که امروز به مشیر الدوله، نخست وزیر نوشت (ظاهرا) به پرسشهای او پاسخ داد. علاء گفت که طبق مجوزی که از قوام السلطنه (نخست وزیر پیشین) دارد از اختیار مذاکره با طرف امریکایی درباره هرگونه درخواست وام یا اعطای امتیاز برخوردار است.
و با این که مورگان شوستر را به عنوان وکیل مالیه تعیین کرده، اما او نمی تواند از طرف ایران امتیازی بدهد، چون نیازمند تصویب مجلس شورای ملی است. علاء در بخش دیگری از نامه خود از پیشنهاد شوستر مبنی بر امکان جلب رضایت کمپانی نفت جنوب (انگلیس و ایران) از طرف امریکا برای تشکیل کمپانی نفت ایران و امریکا خبر داد که ترفندی است برای نادیده گرفتن امتیاز نفت خوشتاریا. علاء یادآور شد که موافقت امریکا با اعطای وام و نیز پذیرش امتیاز نفت در ایران منوط به استخدام فوری مستشاران امریکا است. (2) علاء به نخست وزیر پیشنهاد می دهد که خوب است دولت ایران فعلا از دادن امتیاز نفت خودداری کند و تلاش نماید اصلاحات داخلی و استقراض خارجی را هم زمان پیش ببرد. «این تأخیر [در دادن امتیاز نفت] دو فایده حیاتی دارد. یکی بی نیازی از قرض پنج میلیون و اعطاء امتیاز از روی احتیاج و شتاب. چه، به توسط مستشاران تشکیلات و ممر عایدات منظم، دولت قادر خواهد بود بدون التماس قبول وثیقه نفت، عایدات را مستقیما به واسطه مستشار امریکایی برای قرض بپردازد. دیگر این که بعد از بازدید مهندسین تکلیف دولت در باب معادن نفت و غیره بهتر روشن می شود.» علاء در پایان دیدگاه شوستر را درباره دولت و مردم ایران چنین بیان می کند:
«وظیفه رجال دولت هدایت افکار عمومی است به طریق صحیح نه تسلیم [شدن] به آن. رنجانیدن انگلیس را مضر و مانع انواع مساعدتهای امریکا، و احیاء ایران را بسته به معامله [کمپانی] استاندارد [اویل] می داند.» (3)
[تصویر] مورگان شوستر
ص: 26
* نامه وزارت امور خارجه ایران به رئیس هیأت اعزامی به قفقازیه
اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه ایران در نامه ای به هیأتی ایرانی که برای مذاکره با مسئولان حکومتی آذربایجان شوروی به قفقاز رفته بود، با ضمیمه کردن نامه سفارت شوروی به یادداشت خود یادآور شد، دولت شوروی در موضوع اجحافاتی که بنگاه های سانترسایوز و ونشترک نسبت به بازرگانان ایرانی روا می دارند، خود را پاسخگو ندانسته، دولت جمهوری آذربایجان را به دلیل استقلال سیاسی [!] مسئول می داند. (ر. ک: 6 فروردین) «اینک ... با مقامات مربوطه [جمهوری آذربایجان] در تغییر رفتار ادارات فوق الذکر و رفع توقیف مال التجاره های اتباع دولت علّیه و صدور اجازه حمل آنها اقدام و نتیجه را اشعار فرمایید.» (1)
* درخواست توضیح برای شایعات
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز در تلگرامی به وزارت جنگ خبر داد که «شایعاتی از قبیل بستن مجلس [شورای ملی]، گرفتاری شیخ الاسلام و بعضی از وکلا و عدلیه در شهر [اصفهان] منتشر شده است.» از آنجا که مدرکی دال بر درستی یا نادرستی آنها در دست نیست، درخواست کرد اطلاعات ضروری را برایش بفرستند. از مرکز نیز پاسخ دادند که وظایف نظامی به موقع ابلاغ خواهد شد، اما «راجع به شایعاتی که در تلگرام خود می گویید به هیچ وجه اساس ندارد.» (2) حیدر قلی در تلگرام دیگری به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت که یحیی خان [؟] برای تحدید [تریاک] اصفهان تعیین شده است. از آنجا که او بدسابقه است و با قاچاق فروشان متنفذ مرتبط است از حرکت او به طرف اصفهان خودداری شود. (3)
* تولد پسر دوم رضا خان
امروز علی رضا، دومین پسر رضا خان از تاج الملوک آیرملو و تنها برادر تنی محمد رضا، متولد شد.(4)
[تصویر] علی رضا پهلوی
ص: 27
دوشنبه 13 فروردین 1301/ 3 آوریل 1922/ 5 شعبان 1340
* تعطیل عمومی
امروز به مناسبت سیزدهم فروردین همه وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل بود. (1)
* ملاقات چند نفر از خوانین کشکولی با کنسول انگلستان در بوشهر
کارگزاری وزارت امور خارجه ایران از بوشهر در تلگرامی به اداره اول سیاسی گزارش داد که چند تن از خوانین کشکولی که به همراه مستر کلک از کارکنان کمپانی نفت جنوب دو روزی است وارد بوشهر شده اند؛ و امروز با ژنرال کنسول ملاقات و مذاکره کرده اند؛ اما از موضوع گفت وگوهای آنان اطلاعاتی به دست نیامده است. (2)
* تحویل اسلحه ژاندارمهای فراری به ایران
روزنامه ایران در شماره امروز خود بنابر اخبار رسیده از باجگیران نوشت که اسلحه ژاندارمهای فراری ایران به عشق آباد، توسط مأمورین روسیه و در حضور آقا سید مهدی نماینده کنسول ایران در ترکستان تحویل طرف ایرانی شده است: 26 قبضه تفنگ، 1798 فشنگ، دو قبضه ماوزر و برونیک، 2قبضه 6 لول، یک دستگاه دوربین، 48 عدد مهر اسم. (3)
* ورود وزیرمختار امریکا به تهران
امروز وزیرمختار امریکا که پنجم فروردین وارد کرمانشاه شده، پس از چند روز توقف به سوی همدان حرکت کرده بود، وارد تهران شد و در سفارت خانه کشور متبوع خود مستقر گردید. او قرار است به زودی خود را به نایب السلطنه معرفی کند. (4)
* فراهم شدن مقدمات تشکیل امنیه
«از طرف اولیای دولت برای تشکیلات امنیه در ولایات اقداماتی شده و عده ای از صاحب منصبان قشون برای بازدید ولایات تعیین و عزیمت نموده اند که هریک در محل های معینه تحقیقات نموده، راپرت دهند که در حدود موقعیت نقاط مزبور شروع به تشکیلات امنیه شود.» (5) از جمله استقرار تشکیلات امنیه در خراسان آغاز شد و کلنل اقتدار نظام رئیس امنیه خراسان با عده ای صاحب منصب در شاهرود مشغول این امر است. (6)
* توزیع تعرفه انتخابات در خراسان
به دستور وزارت داخله، والی خراسان ضمن تشکیل انجمن نظار محلی از معتمدین، شروع به دادن تعرفه بر انتخابات مجلس شورای ملی کرده است. (7) ظرف چهار روز 1031 ورقه تعرفه توزیع شد. (8)
* فعالیت انجمن نظار انتخابات ارامنه
«انجمن نظار انتخابات ارامنه همه روزه تشکیل و با حضور نماینده حکومت تهران مشغول می باشند و بعد از سیزده عید شروع به استخراج آراء می شود.» (9)
* تغییر در تشکیلات وزارت معارف و اوقاف
با تغییراتی که در سازمان وزارت معارف و اوقاف پدید آمد، اداره معارف و تعلیمات عمومی یکی شده، ریاست آن به علی اکبر داور (10) سپرده شد. محمد علی بامداد (11) نیز به ریاست کل اوقاف مرکزی منصوب گردید. تصدی اداره کابینه و دایره پرسنل و ملزومات به میرزا عبد الوهاب خان واگذار شد و اداره محاسبات به معیر الممالک. ریاست تفتیش به علی اصغر حکمت و تفتیش کل اوقاف به هادی حائری سپرده شد. (12)
* بسته شدن کلیسا در محل سابق سفارت شوروی
دولت شوروی به دلیل آنچه که جدایی تشکیلات سیاسی از تشکیلات مذهبی خواند، از سفارت خود در تهران خواست که
ص: 28
در عرض دو هفته کلیسای مستقر در سفارت سابق خود را در پامنار تخلیه کند. «این مسئله اسباب نگرانی عده ای از روسهای مقیم تهران را فراهم کرده است.» (1)
* اعتراض روزنامه اقدام به سیاست تعدیل در وزارت عدلیه
روزنامه اقدام در شماره امروز خود در مطلب کوتاهی با عنوان «اصلاح معکوس در عدلیه» به اقدامات سردار معظم وزیر عدلیه که موجب حذف نیروهای کارآمد و دلسوز این وزارت خانه شده اعتراض کرد. (2) این روزنامه همچنین در مقاله ای بلند و داستان وار با عنوان «مجمع یهود» به استهزاء یهودیان سیاسی مسلک پرداخت، که گویا همین مقاله باعث تعطیلی یک شماره ای آن شد.(3)روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 28 * اعتراض روزنامه اقدام به سیاست تعدیل در وزارت عدلیه ..... ص : 28
ص: 29
سه شنبه 14 فروردین 1301/ 4 آوریل 1922/ 6 شعبان 1340
* انتخاب هیأت رئیسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس، نایب رئیس، تشکیل جلسه داد. از موارد مهم جلسه امروز انتخاب هیأت رئیسه بود. در این رأی گیری مؤتمن الملک بار دیگر به ریاست مجلس انتخاب گردید. 64 نفر از 74 نماینده حاضر به او رأی دادند. نایب رئیسان نیز سید حسن مدرس، نایب رئیس اول، و شاهزاده نصرت الدوله، نایب رئیس دوم انتخاب شدند. همچنین در انتخاب چهار نفر منشی، منتصر الملک، حاج میرزا اسد اللّه خان کردستانی، و امیر ناصر با اکثریت آراء و در دور دیگر نظام الدوله انتخاب شدند. برای اداره مباشرت نیز ارباب کیخسرو، عدل السلطنه کرمانی و نصیر دیوان برگزیده شدند. (1)
* مخالفت رضا خان با درخواست امیر لشکر غرب
رضا خان، وزیر جنگ، در یادداشتی که به امیر لشکر غرب (2) فرستاد، با درخواست او «راجع به تبدیل رئیس ارکان حرب لشکر غرب به رئیس ارکان حرب جنوب» مخالفت کرد و یادآور شد که حیدر قلی خان طرف اعتماد و اطمینان من است «و وجودش در کار لشکر جنوب به مناسباتی فوق العاده لازم و مهم است.» رضا خان درباره دیگر درخواست امیر لشکر غرب مبنی بر حفظ افراد و فرماندهان آن لشکر که بیشتر از ژاندارمهای سابق بودند نوشت که یکباره نمی توان به این امر اقدام کرد. «قدری تأمل لازم است تا ترتیبی در اجرای این امر اتخاذ شود که به سهولت، بدون ایجاد مشکلاتی، صورت انجام بگیرد.» (3)
* محکومیت سعد الدوله و زیر بار نرفتن او
سردار معظم وزیر عدلیه امروز در نامه ای به هیأت دولت با اشاره به محکومیت سعد الدوله در پرداخت پنج هزار تومان در وجه حاجی محمد حسین و امتناع او از این اقدام و نیز حواشی به وجود آمده از این موضوع نوشت: «آیا تصویب می فرمایند مبلغ مزبور از بابت مطالبات آقای سعد الدوله از بانک یا از دولت تأدیه شود یا خیر؟» (4) دولت پاسخ صریحی به این درخواست نداد.
* درخواست وزارت کشور از وزارت جنگ برای خلع سلاح طرفداران سردار صولت
وزارت کشور در نامه ای به وزارت جنگ نوشت که طبق گزارشهای رسیده به این وزارت خانه، «کسان سردار صولت در اردستان به وسیله اسلحه [ای] که دارند اسباب زحمت رعایا شده اند.» و تقاضا کرد ضمن انجام تحقیقات به خلع سلاح و جمع آوری اسلحه هایی که پنهان کرده اند اقدام شود. (5)
* درگذشت حاج ملا علی اکبر مجتهد قزوینی
امروز حاج ملا علی اکبر مجتهد از علمای قزوین که مرجع تقلید نیز بود در قزوین درگذشت. به همین مناسبت مردم اماکن کسب را بستند و مجلسی نیز به پاس مقام او در مسجد جامع برگزار شد. (6)
* درگیری دو طایفه از ترکمانها
امروز تراکمه جعفربایی با تراکمه اتابایی درگیر شدند. علت آن دزدیدن «یک بلوک گوسفند زیارتی [توسط طایفه جعفربایی] که به رسم امانت در اتابایی» نگهداری می شد، بوده است. پس از درگیری و زخمی شدن یکی از سواران جعفربایی گوسفندها را پس می دهند. (7)
* نامه گروهی از روحانیون به مجلس و ابراز نگرانی از سرنوشت جواهرات ملی
امروز گروهی از روحانیان در نامه ای به ریاست مجلس شورای ملی ضمن تقدیر از اقدامات ارباب کیخسرو در
ص: 30
پی گیری موضوع جواهرات سلطنتی نوشتند که نمایندگان مجلس باید مردم را در حفظ این گنجینه مطمئن کنند. «به نام شرافت ملی با کمال نگرانی از مقام منیع مجلس مقدس استرحام می نماییم با کمال فداکاری که از مسلمیات حافظین حقوق ملی است این عمل بخصوص را تعقیب و عملی نموده، نگذارید مال ملت به غارت رود و برای مبلغی بخس هر روز دست نزد اجانب دراز باشد.» (1)
[تصویر]
ص: 31
چهارشنبه 15 فروردین 1301/ 5 آوریل 1922/ 7 شعبان 1340
* پاسخ مشیر الدوله به حسین علاء
در پی نامه ای که حسین علاء نماینده سیاسی ایران در امریکا به مشیر الدوله، نخست وزیر نوشت (ر. ک: 12 فروردین) وی امروز در پاسخ او اختیارات مورگان شوستر را برای گفت وگو با کمپانی استاندارد اویل به اندازه ای ندانست که بتواند ایران را ملزم به دادن امتیاز نفت کند. «دولت ایران با تصویب مجلس امتیاز را اعطا خواهد کرد زیرا که او اختیار ملزم کردن ایران را ندارد ... باید در انتخاب کلمات خیلی دقیق بود و رشته امور باید کاملا در دست خودتان باشد.» مشیر الدوله در بخش دیگری به حسین علاء نوشت که به دلیل محظورات سیاسی از طرف روسها لازم است امتیاز نفت شمال به استاندارد اویل داده شود؛ اما اگر قرار است این کمپانی با کمپانی نفت جنوب (انگلیس و ایران) مصالحه ای کند به ایران مربوط نمی شود.
مشیر الدوله ضمن تأیید نظر علاء در مورد استقراض بدون دادن امتیاز نفت گفت که اگر عایدات نفت جنوب به عنوان وثیقه این استقراض اشکالی داشته باشد، «عایدات تحدید [تریاک] و د خانیات» را می توان وثیقه قرار داد. مشیر الدوله به دادن امتیاز نفت شمال به امریکا تأکید کرد و آن را جلب سرمایه مملکت بی طرف دانست. «موقع هم حالا است. چه، در آتیه ممکن است وضعیات روسیه طوری شود که دیگر برای دولت ایران مجال این گونه اقدامات نباشد.» مشیر الدوله تأکید کرد که جوش دادن این معامله بزرگ ترین خدمتی است که علاء می تواند به ایران بکند.(1)
* اعزام هیأتی ایرانی به مسکو برای مذاکرات مرزی
هیأتی به ریاست مستشار الدوله (2) عازم سرحدات شمالی می شود. دولت تصمیم گرفت این مأموریت برای مذاکره درباره حدود مرزی و دیگر مسائل با نمایندگان شوروی صورت پذیرد. از دیگر تصمیمات دولت این بود که یکصد نفر سوار برای امنیت عربستان (خوزستان) برای دو ماه استخدام شوند.
حقوق هریک از این سواران ماهی 15 تومان معین شد که از محل اعتبار امنیه پرداخت شود.(3)
* درخواست محمود آیرم برای تمرکز نیروی نظامی در کهگیلویه
محمود آیرم امیرلشکر جنوب در تلگرامی به وزیر جنگ اطلاع داد که برای برقراری نظم و امنیت در منطقه کهگیلویه لازم است 1500 نفر نیرو در آنجا مستقر شود. پیشنهاد آیرم این بود که چون تدارک این تعداد نیروی نظامی برای فارس امکان پذیر نیست بهتر آن است که هیأت دولت حکومت کهگیلویه را از بختیاری سلب نکند تا تشکیلات قشون فارس پاسخگویی انتظامات آن حدود شود.
رضا خان وزیر جنگ نیز در پی نوشت این تلگرام نوشت که این درخواست پذیرفتنی نیست. «لازم است برای اجرای نظریات دولت با یک روش و سیاست عاقلانه خوانین و متنفذین آن حدود را همراه نمایید تا حاکمی که از طرف دولت معین می شود بدون داشتن قوه زیادی بتواند در محل خود مستقر شده امورات را فیصله دهد ...» (4)
* سخنرانی داور در مدرسه تدین
به موجب اطلاعیه ای که امروز در روزنامه ایران منتشر شد «کمیسیون تفتیش فرقه دمکرات مستقل ایران» اعلان کرد میرزا علی اکبر خان داور در نشستی که روز جمعه 17 فروردین در مدرسه متوسطه تدین برپا می شود درباره اوضاع اقتصادی ایران سخن خواهد راند. اطلاعیه از هم مسلکان این فرقه و دیگر علاقه مندان دعوت کرد که برای شنیدن سخنرانی در محل یاد شده حاضر شوند. (5)
* افتتاح مدرسه دینی
به نوشته روزنامه اتحاد در خیابان چراغ برق مدرسه علوم
ص: 32
دینی که دروس پیش از اجتهاد را تدریس می کند افتتاح شد.
این مدرسه «از طرف برخی مقدسین که در آن جا مقدمه اجتهاد و علوم دینی با شرایط مخصوص تدریس می شود در خیابان چراغ برق کوچه سراج الملک باز شده و مردم را دعوت به دخول آن مدرسه می نمایند.» (1)
[تصویر]
* تغییر در سازمان وزارت داخله
امروز مشیر الدوله نخست وزیر و وزیر داخله در حکمی که شش ماده داشت استخدام در وزارت کشور را ممنوع کرد مگر با شرایطی که قانون استخدامی کشور و نظامنامه داخلی وزارت کشور تعیین کند. برخی از آن مواد عبارت بودند از: در صورت وجود پست در این وزارت خانه، به یکی از منتظرین خدمت که سابقه رسمی در وزارت داخله داشته باشد سپرده می شود.
مستخدم رسمی وزارت داخله به کسی گفته می شود که با حکم شاه یا حکم رسمی وزارت داخله به مدت دو سال متوالی یا چهار سال متناوب در خدمت رسمی وزارت خانه بوده باشد. در تعیین فرمانفرمایان و حکام درجه اول و دوم رعایت این نکات الزامی نیست. (2)
* شیوع بیماری در بیجار
بنابه گزارش های رسیده از بیجار نوعی بیماری شبیه طاعون در آن منطقه دیده شده، مجلس حفظ الصحه دولتی به حکومت آن شهر دستور داده تحقیقاتی پیرامون آن صورت دهد و گزارش کند تا اقدامات بعدی انجام پذیرد. همچنین برای پیشگیری از سرایت بیماری تیفوس که در ناحیه عشق آباد شیوع یافته، دستورهای لازم به منطقه مرزی باجگیران ابلاغ شد. (3)
ص: 33
پنج شنبه 16 فروردین 1301/ 6 آوریل 1922/ 8 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. وی ابتدا در سخنانی ضمن تشکر از نمایندگان برای انتخاب خود به ریاست مجلس درباره دخل و خرج کشور و شیوه درست بودجه بندی توضیحاتی داد. در ادامه برای شعبه های مجلس انتخابات صورت گرفت و پس از رأی گیری اعضای شعبه های مختلف برگزیده شدند. سپس گزارش کمیسیون امور خارجه خوانده شد که موضوع آن مدت مأموریت مأموران ایرانی در خارج از کشور بود. مخبر کمیسیون در مورد لایحه گفت که با تغییر دولتها مأمورین سیاسی هم تغییر می کنند ولی «از اول مشروطیت تاکنون مأمورین خارجه ما همان مأموران قدیم است و به همین سبب است که سیاست خارجی ما همان سیاست قدیمی است و همین سفرایی که در تهران هستند اگر ملاحظه کنید می بینید که هیچ مأموری مدت مدیدی نمی ماند.» در این لایحه پیشنهاد شده بود که حد اکثر دوره مأموریت مأموران سیاسی در خارج 5 سال باشد که به تصویب رسید. موضوع بعدی بحث در مورد اعتبارنامه مخبر السلطنه بود که موجب تنش در مجلس شد، چرا که سلیمان میرزا رهبر اقلیت مجلس مخبر السلطنه را تلویحا در قتل شیخ محمد خیابانی و آشوبهای تبریز مقصر دانست. مخبر السلطنه در پاسخ، خدمات خود را در گرفتن دست خط مشروطیت از مظفر الدین شاه و تلاش هایی که برای استقرار مشروطیت کرده بود برشمرد و خود را طرفدار آزادی خواند. او خیابانی را یک یاغی خواند. در ادامه سخنان موافقان و مخالفان، سید حسن مدرس ضمن حمایت از خیابانی، محمد تقی خان پسیان و میرزا کوچک خان، جهت گفت وگوها را خارج از موضوع دانست و خواستار رأی گیری برای اعتبارنامه مخبر السلطنه شد.
سلیمان میرزا با کفایت مذاکرات مخالفت کرد و گفت: «نه تنها بر علیه ایشان [مخبر السلطنه] بلکه بر علیه تمام کسانی که به مملکت و آزادی و مشروطیت بد کرده اند [فریاد خواهم زد] و یکی از کسانی که بر علیه انتخابش فریاد خواهم زد همان وثوق الدوله است که قرارداد بسته است.» پس از رأی گیری 49 تن از 72 تن نماینده حاضر به اعتبارنامه مخبر السلطنه رأی مثبت دادند. (1)
* انتخاب نماینده ارامنه
ارامنه ایران برای انتخاب نماینده خود در مجلس شورای ملی رأی گیری کرده، یوسف میرزایانس را با 437 رأی به مجلس فرستادند. نفر بعدی و رقیب او آرام مول نام داشت که با 263 رأی از رفتن به مجلس بازماند. در این انتخابات 729 تعرفه توزیع شده بود که 710 برگ آن برگشت. (2)
* اعتراض به تحصن
عصر امروز حدود یکصد نفر به دربار رفته، با مشیر الدوله رئیس الوزراء دیدار کردند و ضمن صحبت درباره حوادث اخیر به تحصن در سفارت شوروی و نیز تحصن عده ای در صحن حضرت عبد العظیم اعتراض کردند و از نخست وزیر خواستند که از این اقدامات جلوگیری کند که مشیر الدوله هم قول مساعد داد. (3) روزنامه های اتحاد و ایران با چاپ سرمقاله هایی علیه تحصن در سفارت شوروی قلم فرسایی کردند. روزنامه اتحاد نام فرخی یزدی مدیر روزنامه طوفان را به عنوان معروف ترین فرد متحصن در سفارت شوروی چاپ کرد و نوشت که تعداد آنها به 14 نفر می رسد. فرخی یزدی در اعتراض به استمرار حکومت نظامی و عدم التزام رضا خان وزیر جنگ به رعایت قانون اساسی، متحصن شده بود. برخی منابع تعداد تحصن کنندگان را تا 30 نفر هم نوشته اند.
* انتقاد شفق سرخ از رضا خان
نماینده سیاسی انگلیس در تهران به وزارت خارجه دولت
ص: 34
متبوع خود خبر داد که روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود از رضا خان به علت تعقیب فرخی یزدی مدیر روزنامه طوفان و تبعید ضیاء الواعظین مدیر روزنامه ایران آزاد انتقاد کرده است. «فرخی اینک در سفارت شوروی بست نشسته است. این روزنامه ضمن قدردانی از خدمات رضا خان و بیان این که رضا خان حتی می تواند گوی سبقت از امین الدوله و امیر کبیر برباید، اقدامات دیکتاتورمآبانه او را مورد انتقاد قرار داده است.» (1)
* مزایده رود خانه های گیلان و مازندران
وزارت فواید عامه محصول رود خانه های گیلان و مازندران را به مزایده گذاشت و اداره گمرک محلی را موظف کرد این مزایده را به انجام برساند. وزارت فواید عامه همچنین به شیلات مازندران دستور داد که غیر از محصول رود خانه ها، در استرآباد از صید یک من ماهی یکصد دینار و در سایر نقاط چهارصد دینار و از خاویار سیاه در همه جا یک من شش قران مالیات گرفته شود. (2)
* دستور دولت انگلیس به سفارت خود در تهران
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا، امروز در دنباله نامه ای که 12 فروردین به مشیر الدوله نخست وزیر نوشت و از پیگیریهای مورگان شوستر برای جلب رضایت کمپانی استاندارد اویل برای گرفتن امتیاز نفت شمال خبر داد، اضافه کرد که رایزنی های شوستر موجب شده که کمپانی نفت جنوب (انگلیس و ایران) از سفارت انگلستان در تهران بخواهد در این موضوع دخالت ننماید. موضوع به استاندارد اویل نیز گفته شده و مذاکرات توسط شوستر همچنان ادامه دارد. (3) این در حالی است کنسول انگلیس می نویسد: «گفت وگو درباره واگذاری امتیاز نفت شمال به شرکت نفت استاندارد و شرکت نفت انگلیس همچنان ادامه دارد. دریافت وام به مبلغ 000/ 200 پوند از دولت امریکا تا اندازه ای باعث تقویت بنیه مالی ایران شده است.» (4)
* بارش باران
به نوشته روزنامه اتحاد دیروز و امروز در بیشتر نواحی کشور باران بارید و «اکثر جاها رعایا و زارعین به واسطه دیر شدن باران متوحش بوده، بحمد اللّه رفع توحش آنها شده است و در بعضی نقاط نیز آب و سیل جاری شده است.»(5)
* تجارت خانه لیانازوف به روایت خود
بنابر آن چه که تجارت خانه لیانازوف می نویسد، لیانازوف در 17 صفر 1224 با انعقاد قراردادی امتیاز صید ماهی را در سواحل دریای مازندران به دست آورد. این قرارداد می گفت سواحل بحر خزر تا 1925 میلادی در اجاره لیانازوف خواهد بود. با حاکم شدن هیجانات سیاسی ناشی از انقلاب روسیه شرکت لیانازوف نتوانست تعهدات مالی خود را به ایران ادا کند؛ چرا که باید این تعهدات با پول طلایی که از روسیه به ایران حمل می شد پرداخت شود و خروج این پول از روسیه شوروی ممنوع شده بود. از دیگر سو انقلابیون روسیه اموال لیانازوف را در روسیه ضبط کردند. پس از مهلتی که دولت ایران به این تجارت خانه برای پرداخت تعهدات خود داد و مارتین لیانازوف نتوانست به آن عمل کند، قرارداد یک طرفه از سوی ایران لغو شد. دولت وثوق الدوله امتیاز را به میردانسف واگذار کرد و اقدام به ضبط و فروش اموال و اثاثیه تجارت خانه نمود. در این گزارش کشمکشهای بعدی این تجارت خانه با دولت و دیگر افراد به تفصیل یاد و در پایان خواستار رسیدگی و احقاق حق شده است. (6) این نامه توسط ورثه لیانازوف امروز به مجلس شورای ملی فرستاده شد.
ص: 35
جمعه 17 فروردین 1301/ 7 آوریل 1922/ 9 شعبان 1340
* تأمین امنیت اردبیل
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که به دنبال درخواست اهالی اردبیل از وزارت داخله برای برقراری امنیت در آن حدود، موضوع به وزارت جنگ احاله گردید و امیرلشکر شمال غرب مأمور شد با اعزام نیروی نظامی به آن ناحیه امنیت منطقه را تأمین کند.
در همین حال والی آذربایجان اطلاع داد که در پی نصایح و اقدامات امیر السلطنه حکمران اردبیل، خوانین شاهسون در اردبیل اجتماع کرده، و نسبت به دولت مرکزی ابراز خدمتگزاری کرده اند. (1)
[تصویر] نمایی از اردبیل قدیم
* اخاذی رئیس نظمیه لاهیجان از مردم
در پی انتصاب غلامرضا خان به ریاست نظمیه لاهیجان، اعلامیه ای از طرف او منتشر شد که هرکس بخواهد در سطح شهر رفت وآمد کند باید از نظمیه اجازه بگیرد. با مراجعه مردم به نظمیه، غلامرضا خان در برابر گرفتن مبلغی اجازه رفت وآمد به آنان می داد.
به دنبال این اخاذی مردم شهر شکایتی را علیه او تهیه کردند که امروز در روزنامه ایران به چاپ رسید. (2)
* وزیرمختار امریکا در انتظار اسباب و اثاثیه
وزیرمختار جدید امریکا که 13 فروردین وارد تهران شد و مطابق رسم باید در روز سوم ورود خود در دربار حاضر می شد و خود را به مقامات رسمی کشور معرفی می کرد، به دلیل نرسیدن اسباب هایش هفته آتی به حضور نایب السلطنه خواهد رسید. (3)
* پیچیدن صدای شلیک گلوله در بروجرد
امروز به همراه شلیک گلوله و پیچیدن صدای آن در شهر بروجرد عده ای از الوار (4) به قصد دزدی به سوی شهر آمدند اما با نیروهای نظمیه که در خارج از شهر در کمین آنها بودند درگیر و در نتیجه یکی از سارقان کشته و چند نفر مجروح شدند. سارقان فرار کرده، شش کشته را که احتمالا از افراد نظمیه بودند به شهر آوردند. (5)
* دستگیری کبریت خان
بنا به گزارش حکمران گیلان با عملیاتی که اداره قشونی صورت داد کربلایی ابراهیم خان معروف به کبریت خان برادر حاج احمد کسمایی دستگیر و امروز توسط نظامیان به شهر آورده شد. (6)
روزنامه اقدام در خبری اختصاصی نوشت که کربلایی ابراهیم جنگلی قرار است روز 23 فروردین تیرباران شود.(7) نماینده سیاسی انگلیس در گزارش خود دستگیری کربلایی ابراهیم را «از طرفی باعث دلسردی انقلابیون و از طرف دیگر موجب برقراری مجدد امنیت در منطقه»(8) ذکر کرده است.
* آرایش نیروهای نظامی علیه سیمیتقو
کنسول انگلیس در تبریز آنچه را که «اماکن استقرار نیروهای دولتی علیه سیمیتقو» نامید چنین شرح داد: تبریز 850 سوار، 650 پیاده، 8 توپ، 10 مسلسل، 13 لوئیس؛ شرف خانه 300
ص: 36
پیاده، 4 توپ، 17 مسلسل؛ میاندوآب 200 سوار، 800 پیاده، 4 توپ، 10 مسلسل؛ خوی 50 سوار، 500 پیاده. (1)
ص: 37
شنبه 18 فروردین 1301/ 8 آوریل 1922/ 10 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
عصر امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. بحث و شور امروز درباره تفسیر اصل 79 قانون اساسی توسط وزارت عدلیه بود. سردار معظم وزیر عدلیه که در جلسه حضور داشت به مخالفان این تفسیر پاسخ داد. ملک الشعرای بهار صاحب نشریه بهار در تأیید وجود هیأت منصفه که در تفسیر این قانون بدان اشاره شده صحبت کرد. وی با اشاره به عدم دخل و خرج در کار مطبوعات گفت: «سابق از فنلاند کاغذ می آوردیم بندی سه تومان تمام می شد. حالا از بمبئی و غیره می آوریم بندی 10 تومان وارد می شود. سابق از تفلیس حروفهای خوب می آوردیم و خرواری 200 تومان تهران می آمد و حالا یک ماشین شکسته حروف ریزی هست که خرواری 700 تومان حروف را می فروشد. این است که روزنامه ها دخل و خرج نمی کند. روزنامه ها در قسم اول دچار بحران اقتصادی می شوند. مجبورند یا متوسل به یک سفارت خانه اجنبی شوند ...
یا اینکه در تحت نفوذ فلان اعیان درآیند و یا اینکه فحش بدهند و با زور فحش بودجه خود را تأمین کنند.» بهار گفت اگر این مصائب و مشکلات در کار روزنامه نباشد، طبعا جرمی نمی کند که نیازمند تفسیر اصل 79 و بود و نبود هیأت منصفه برای رسیدگی به آن جرم باشد. 1
* سفارش مشیر الدوله به علاء برای مذاکره با کمپانی سینکلر
مشیر الدوله نخست وزیر، امروز در تلگرامی به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا ضمن دادن این خبر که بودجه آن سفارت خانه برای تصویب به مجلس شورای ملی داده شده و منتظر تصویب آن است، از علاء خواست که اگر کمپانی نفت سینکلر برای گرفتن امتیاز نفت شمال ایران پیشنهادی کرد، پاسخ منفی ندهد. «زیرا این طوری که خودتان هم متذکر شده بودید باید این کمپانی را هم در دست داشت تا ببینیم مذاکره با [کمپانی نفت] استاندارد [اویل] به کجا می رسد و رفع محظورات سیاسی ایران می شود یا نه.» (1)
* خلع سلاح منطقه اردستان
به دنبال درخواست وزارت داخله از وزارت جنگ برای خلع سلاح طرفداران سعد الدوله در منطقه اردستان، رئیس ارکان حرب کل قشون امروز از مسئولان نظامی آن منطقه خواست که پیرامون موضوع تحقیق کرده و در صورت اقتضاء اقدام کنند. (2)
* دارو خانه شبانه روزی
اداره صحیه و معاونت عمومی امروز در یک آگهی اعلان کرد که چون بیشتر اهالی تهران از تأسیس دارو خانه شبانه روزی آگاه نشده اند، بدین وسیله «به اطلاع می رساند که دوا خانه امدادی بلدی واقع در میدان توپ خانه شب تا صبح دایر بوده و برای رفع حوائج فوری اهالی حاضر خواهد بود.» (3)
* کمک به قحطی زدگان روسیه
حاکم استرآباد (4) امروز در گزارشی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که مقداری مواد غذایی برای کمک به قحطی زدگان روسیه شوروی از طرف اهالی دامغان آماده شده تا از طریق بندرجز به آن کشور انتقال داده شود و درخواست کرد «اجازه به گمرک خانه داده، حمل نمایند.» (5)
* آژانهای معترض در تبریز
امروز عده ای از آژانهای تبریز که حقوق شان به تعویق افتاده بود برای نشان دادن اعتراض خود به بازار تبریز آمده، اهل بازار را به بستن مغازه ها ترغیب کردند. چون بازاریها شنوای حرف آنها نبودند، از آنجا به مقر حکومتی رفتند و بنای اعتراض گذاشتند.
ص: 38
[تصویر] پل آجی چای تبریز
به نوشته روزنامه اتحاد «ایالت کبرا که مسبوق بودند که این مسئله منتهی به یک آنتریک و مقدمه یک انقلابی است» از ریاست قشون خواست که آنها را دستگیر کند که چنین نیز شد. (1)
منابع انگلیسی اعتصاب پاسبانهای تبریز را دو روز بعد نوشته اند. (2)
* سهم خواهی اتباع سیمیتقو از اهالی سقز
امروز نمایندگان حاکم بانه که گماشته سیمیتقو بودند وارد سقز شدند و به اداره حکومتی رفته، نامه ای را از طرف خوانین بانه به «احمد بیک» حاکم سقز نشان دادند که حسب الامر اسماعیل آقای سردار نصرت (سیمیتقو) نصف حکومت سقز به نصر اللّه خان پسر خان بانه واگذار شده است. در نامه از قول سیمیتقو آمده بود که «محض تقسیم عایدات محلی» آن را فرستاده ام و خودم نیز به زودی همراه نصر اللّه خان خواهم آمد.
این حکم با نظر مخالف بزرگان سقز مواجه شد و تصمیم گرفتند تمکین نکنند. (3)
ص: 39
یکشنبه 19 فروردین 1301/ 9 آوریل 1922/ 11 شعبان 1340
* تقاضای دادن تأمین به امامقلی خان
محمود آیرم امیرلشکر جنوب که روز پنجم فروردین از کرمان به شیراز رفته، در این روزها در آن شهر به سر می برد در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که در شیراز راجع به قضیه ممسنی و امامقلی خان مطالعه کافی کرده و مسبوق به اوضاع شده است. «امامقلی خان دست تنها نیست. تمام ایلات بویراحمدی و باوی و کهم همدست به محل مزبور رفته امامقلی خان را تأمین داده به شیراز یا اردوگاه آورده»(1) تا رفع غائله شود.
[تصویر] هادی خان کشکولی و امام قلی خان رستم
آیرم نوشت که اگر به امامقلی خان تأمین داده شود بهتر است؛ چون ایلاتی که در کهگیلویه و بهبهانی ساکن هستند با امامقلی خان (2)خویشاوند بوده، در صورت بروز جنگ به یاری او خواهند شتافت. آیرم تلویحا یادآور شد که نیروهای دولتی امکان مقابله با همه آنها را ندارند. «با مقتضیات محلی امروزه جنگ صلاحیت ندارد ... نقض تأمین مضر برای پیشرفت مقاصد مالی و مآلی خواهد گردید و اسباب یأس سایر رؤسای طوایف» خواهد شد. آیرم در پایان تلگرام خود یادآور شد که قوام الملک همه نوع ابراز وفاداری و فداکاری کرده است.
رضا خان وزیر جنگ در پاسخ به پرسش آیرم نوشت که «هر طور صلاح می دانید کار را خاتمه داده نتیجه را راپرت نمایید.» (3)
* خوش آمدگویی به وزیرمختار امریکا
صبح امروز آصف السلطنه از طرف اعتضاد السلطنه نایب السلطنه احمد شاه و معاون الدوله رئیس تشریفات وزارت امور خارجه از طرف هیأت دولت به سفارت امریکا رفته و ورود وزیرمختار را به ایران تبریک گفتند. (4)
طبق عرف مأموران سیاسی، وزیرمختار امریکا سه روز پس از ورود به تهران باید به دربار می رفت و خود را معرفی می کرد.
* گزارش مطبوعات ایران از محدود شدن بازرگانی با ایران توسط بنگاه های اقتصادی شوروی
به دنبال ایجاد محدودیت توسط دو بنگاه اقتصادی سانترسایوز و ونشترک شوروی و نیز اعتراضات بی اثر وزارت امور خارجه به مسکو و همچنین اعزام بی نتیجه هیأت به آذربایجان شوروی، خبر تضییقات به عمل آمده از طرف این دو بنگاه در روزنامه ها نیز منعکس شد. امروز روزنامه ایران نوشت که اطلاعات رسیده از شمال کشور حاکی است پس از آزادی حمل برنج و تجارت آن با
ص: 40
خارج از کشور، در ابتدای رونق آن، تجارت خانه سانترسایوز که یک مؤسسه روسی است و در رشت و انزلی شعبه دارد اشکالاتی فراهم کرد و برای حمل برنج محدودیت هایی پدید آمد. (1)
* حمله روزنامه ایران به روزنامه حقیقت
روزنامه ایران امروز در صفحه اول خود به همراه پاسخی به دهکان (2) مدیر روزنامه حقیقت او را به باد ناسزا گرفت. طلیعه پاسخ چنین آغاز شده بود: «تو به قدری بی شرف و جنایت کار هستی که شایسته نیست نویسنده معظم ایران به تو جوابی بدهد.» نویسنده- که شاید زین العابدین رهنما بوده باشد- با برملا کردن گذشته مدیر روزنامه حقیقت که متمایل به سیاست شوروی است، او را دزد، قاچاقچی و مبلغ ب هاییت دانسته بود.(3) گفتنی است که پس از تحصن فرخی یزدی در سفارت شوروی حملاتی بین روزنامه های وابسته به دو سیاست انگلستان و شوروی شروع شد که مطالب شماره امروز روزنامه ایران بخش کوچکی از آن نزاع مطبوعاتی است.
نکته دیگر آنکه نماینده سیاسی انگلیس در ایران معتقد بود روزنامه حقیقت اخیرا 750 روبل طلا از روتشتین وزیرمختار روسیه شوروی در ایران دریافت کرده، تا دست به انتشار مقالات کمونیستی بزند.(4)
* دستگیری تحصیل دار مالیه قم
میرزا سید احمد خان تحصیل دار مالیه قم که مبلغ 18 هزار تومان از صندوق مالیه آنجا برداشت کرده بنا به تقاضای وزارت مالیه تحت الحفظ به مرکز فرستاده شد و امروز به وزارت مالیه تسلیم گردید (5) تا به جرم او رسیدگی شود.
* انعکاس درخواست رافائیل خان ارمنی به رئیس الوزراء
امروز رضا خان وزیر جنگ نامه ای را که ژنرال کنسولگری بغداد درباره رافائیل خان ارمنی نوشته بود برای مشیر الدوله رئیس الوزراء فرستاد. در نامه کنسولگری بغداد آمده بود که رافائیل از محترمین ساکن ارومیه بوده که چند سال است برای ملحق شدن به طایفه خود بدین سو آمده، اما اینک مایل است بازگردد. موضوع بازگشت رافائیل فردی نبود، بلکه او می خواست با حدود دو هزار نفر از بستگان و عشیره خود به ایران مهاجرت نماید. رافائیل از آمادگی حدود هزار نفر از این عده که توان کار نظامی دارند نیز خبر داده بود. (6)
ص: 41
دوشنبه 20 فروردین 1301/ 12 شعبان 1340/ 10 آوریل 1922
* جدال در محله کلیمیها
امروز گروهی از مسلمانان و کلیمیها در محله کلیمیها درگیر شدند. منابع نوشته اند که سه نفر مسلمان در حین عبور از آن محله درحالی که با یکدیگر مشغول صحبت بودند مورد اهانت یک نفر یهودی قرار می گیرند و مسلمانها با وی مشغول نزاع می شوند. یهودی هم کمک می خواهد و به زودی عده ای از هم کیشان او بر سر آن سه نفر می ریزند. رفته رفته شمار مسلمانها و کلیمیها زیاد می شود و هنگامه ای برپا می گردد.
مردم هم از محلات تهران با چوب و چماق به محله کلیمیها می ریزند. دخالت نیروی نظمیه نتیجه نمی دهد و در ن هایت حدود دویست نظامی قزاق به آن منطقه فرستاده می شوند و به آن درگیری پایان می دهند. (1)
* دیدار چند تن از خوانین کشکولی با نماینده دولت در بوشهر
مشار الدوله (2) نماینده دولت در بوشهر در تلگرامی که امروز به مشیر الدوله رئیس الوزراء فرستاد خبر داد که چند نفر از خوانین کشکولی که به بوشهر آمده بودند با او ملاقات و مذاکره کرده اند. وی در این تلگرام مهم ترین موضوعی را که به خوانین کشکولی یادآور شد چنین نوشت: «تأکید کردم که هیچ یک از خوانین حق ندارند عقد قرارداد با کمپانی [نفت جنوب] نمایند. اگر مطالبی داشته باشند باید از طریق دولت اقدام شود و با اطلاع مأمورین دولت باشد.»(3)روز سیزدهم فروردین خوانین کشکولی با ژنرال کنسول انگلیس دیدار و مذاکره کرده بودند.
* دیدار نماینده دولت در بوشهر با کنسول انگلیس
مشار الدوله نماینده دولت در بوشهر امروز تلگرام دیگری به مشیر الدوله رئیس الوزراء ارسال کرد که در آن خبر دیدار خود را با کنسول انگلیس یاد کرده بود. وی به کنسول انگلیس همان موضوعی را گفت که به خوانین کشکولی گفته بود:
«خاطرنشان نمودم که کمپانی [نفت جنوب] نمی تواند عقد قرارداد با خوانین محلی بنماید و بالاخره در نتیجه مذاکرات مقرر شد که پس از ورود سر [آرنولد] ویلسن(4) ریاست کمپانی، مذاکرات لازمه به عمل آورده از نتیجه خاطر مبارک را مستحضر دارد.» (5)
* جلوگیری از ورود اتباع بدون ویزای شوروی به ایران
وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت مالیه خواست که به ادارات گمرک خود دستور دهد از این به بعد اگر گذرنامه اتباع روسیه شوروی و نیز جمهوریهای ناحیه قفقاز ویزای ورود مأموران ایران را نداشته باشند، از طرف مأموران گمرک از ورود آنها جلوگیری شود. (6)روزنامه ایران این خبر را امروز بدون توضیح چاپ کرد و شاید پاسخی بوده باشد به محدودیت هایی که بنگاه های اقتصادی سانترسایوز و ونشترک نسبت به بازرگانان و کالاهای آنان روا می داشتند.
* درخواست وزارت فواید عامه برای معافیت حقوق گمرکی ورود یک کار خانه ریسمان بافی
وزارت فواید عامه در نامه ای به وزارت مالیه خبر داد که آقای حاج رحیم قزوینی در حال وارد کردن یک دستگاه کار خانه ریسمان بافی و یک دستگاه کار خانه پشم ریسی است.
«از وزارت مالیه به مأمورین گمرک در سرحد دستور داده شود که از کار خانه های مزبور در سرحد اخذ حقوق گمرکی نشود.» (7)
* دیدار مسئولان دولتی از انستیتو پاستور
صبح امروز نیر الملک (8) وزیر معارف و اوقاف به همراه رفعت الدوله نماینده کرمان در مجلس شورای ملی و دکتر سیف الاطبا (9) مدیر اداره صحیه و دکتر لقمان (10) رئیس مدرسه
ص: 42
طبی به انستیتو پاستور رفته، از دوایر و شعب و آزمایشگاه های آن دیدن کردند. آنان از دکتر «منار» فرانسوی رئیس انستیتو پاستور و خدمات او قدرشناسی کردند.(1)
* ابلاغ قانون الحاق اجاره آب کوهرنگ به زاینده رود
مشیر الدوله رئیس الوزراء قانون الحاق اجاره آب کوهرنگ به زاینده رود را که در مجلس شورای ملی تصویب شده بود به وزارت مالیه ابلاغ کرد. «ماده 1: مجلس شورای ملی برای تهیه وسایل الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود مبلغ 300 هزار تومان به وزارت فوائد عامه می دهد. ماده 2: 200 هزار تومان از مبلغ مزبور را وزارت مالیه از اهالی آبخور زاینده رود استقراض نموده بعد از جریان و الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود در ظرف 15 سال به اقساط متساویه از محل مالیات اصفهان به قرض دهندگان مسترد خواهد شد و یکصد هزار تومان بلاعوض به عهده خود قرض دهندگان خواهد بود و در صورت عدم موفقیت کلیه 300 هزار تومان برعهده قرض دهندگان بوده و به دولت وجهی تعلق نخواهد گرفت.
ماده 3: چنانچه از الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود خساراتی به محلی وارد شود ... به تصدیق اهالی خبره جبران آن بر عهده خود مالکین آبخور زاینده رود خواهد بود.» (2)
* بالا رفتن پرچم کنسولگری شوروی در کرمانشاه
امروز ساعت 2 بعد از ظهر در مراسمی که با حضور مسئولین شهر کرمانشاه و کنسول شوروی در محل کنسولگری آن کشور برپا شد پرچم روسیه شوروی بالا رفت. در این مراسم کنسول به زبان روسی نطق مفصلی ایراد نمود و در مقابل نیز حاکم کرمانشاه در سخنرانی خود از دوستی بین دو کشور صحبت کرد. شب هنگام نیز رؤسای ادارات در میهمانی شام کنسولگری حاضر شدند. (3)
* حرکت گروهی از اهالی سقز به حمامیان
به دنبال حضور اتباع سیمیتقو در سقز برای بهره مندی از عواید حکومت آن شهر و مخالفت بزرگان شهر با این موضوع (ر. ک: 18 فروردین) بیش از دویست نفر از تجار و اصناف و دیگر اهالی پس از تعطیل اماکن کسب به نشانه اعتراض به حمامیان رفتند تا اعتراض خود را به امیراسعد اعلام کنند.
امیر اسعد اظهارات سقزیها را نپذیرفت، چون «سقز از طرف شخص اسماعیل آقا ... اعطا شده خواهش من پذیرفته نخواهد شد.»(4)
* آمار وزارت معارف از دانش آموزان و مدارس
وزارت معارف امروز اعلام کرد که کشور در سال گذشته با 440 باب دبستان دولتی و 000/ 43 محصل، 46 باب دبیرستان دولتی و 9300 دانش آموز روند تحصیلی خود را پی گرفته است.(5)
* دستور دستگیری سردار عشایر قراچه داغی
دستور دستگیری سردار عشایر قراچه داغی صادر شد. در جلسه ای که معاریف و اعیان و تجار تبریز برای گفت وگو درباره نان و آذوقه آذربایجان برگزار کرده بودند، دستور دستگیری سردار عشایر هم داده شد. در این جلسه مصدق السلطنه والی آذربایجان گفت: «راپرت هایی که روز ورود اینجانب در سیئات اعمال آنها رسیده، حقیقت، من از گفتن آنها شرم دارم و از قراری که می شنوم می گویند سردار ارشد و سردار عشایر ثروتی که از اموال مردم جمع کرده و پول هایی که در سایه تدلیسات خودشان از دولت گرفته و در این مدت اسلحه و مهمات معتنابهی با اسامی مختلفه از ذخیره دولت برده، به علاوه از خوانین قراچه داغ خلع سلاح کرده که در آبخواره که محل نشیمن آنها است ذخیره درست کرده اند. از اموال و احشام رعایای آن صفحات رمه های گوسفند و گله های گاو ... ترتیب داده ...» (6)
ص: 43
ص: 44
ص: 45
سه شنبه 21 فروردین 1301/ 11 آوریل 1922/ 13 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. بنا بود نمایندگان بحثهای خود را درباره تفسیر ماده 79 قانون اساسی ادامه دهند اما پیش از آن شکایت مردم مشهد از کارهای مسیو دبوا (1) مطرح شد. همچنین تلگرام شیخ حسن مجتهد کاشانی هم از مشهد خوانده شد که در آن دبوا را عامل اصلی هرج ومرج اخیر این شهر دانسته، خواستار مجازات وی شده بود. نامه ای مشابه با امضاء بیش از صد نفر از متنفذین شهر مشهد نیز قرائت شد و در ن هایت از دولت درخواست گردید موضوع را پی گیری کند. به دنبال آن، موضوع حقوق رئیس الوزراء در سال جاری مطرح شد. رقم پیشنهادی ماهی 35 تومان و در سال 420 تومان بود.
گفت وگوها در این مورد آغاز شد. مخارج اداره کابینه نیز 440/ 16 تومان پیشنهاد شده بود که به همراه دیگر هزینه های مصرفی تصویب گردید. (2)
* دیدار وزیر مختار امریکا با نایب السلطنه و رئیس الوزراء
وزیر مختار تازه امریکا امروز با اعتضاد السلطنه نایب السلطنه احمد شاه دیدار و اعتبارنامه خود را تسلیم کرد و سخنانی در دوستی دو ملت ایران و امریکا ابراز نمود و متقابلا سخنانی با همین مضمون از طرف نایب السلطنه ایراد شد. بعد از این ملاقات، وزیر مختار امریکا به دیدار مشیر الدوله رئیس الوزراء رفت و سپس به قصد دیدار وزیر امور خارجه ایران راهی وزارت امور خارجه شد.(3)
* اعتصاب در وزارت داخله
گروهی از کارمندان وزارت داخله که به دلیل عقب افتادگی شش ماهه حقوق خود دست از کار کشیده بودند، همچنان با نیامدن بر سر کار اعتراض خود را نشان دادند. (4)روزنامه اتحاد نوشت: «برحسب وعده کفیل [وزارت داخله] که به مدت هشت روز دیگر وسایل آسایش آنها را فراهم می نماید» مقدمات بازگشت «اعضا و اجزاء وزارت داخله که چند روز برای وصول پول عقب افتاده خود تعطیل نموده بودند» (5)فراهم شد. به نوشته این منابع کارمندان اعتصابی امروز به سر کارهای خود بازگشتند. گویا مشیر الدوله (رئیس الوزراء و وزیر کشور) با پرداخت حقوق شهریورماه سال گذشته آنان موافقت کرده بود. (6)
* افزایش قیمت ارزاق در تبریز
با فزونی گرفتن بهای ارزاق عمومی در تبریز، والی آذربایجان، مصدق السلطنه، با تهیه وسایل حمل و نقل، آنها را به شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای اطراف تبریز فرستاد تا هرچه زودتر غله ما زاد مصرف را به تبریز حمل کنند.(7)
* ارسال عریضه محمد رضا طباطبایی بهبهانی به رئیس الوزراء
به دنبال تظلم محمد رضا طباطبایی بهبهانی به مجلس شورای ملی و دادخواهی از مجلس برای بازگرداندن اموال به غارت رفته خود و اطرافیانش، نامه او از طرف مجلس به مشیر الدوله رئیس الوزراء فرستاده شد.
در این نامه آمده است که «دو هزار و پانصد رأس گوسفند و یکصد و بیست عوامل و الاغ» در یک مرحله و «پنجاه رأس گوسفند و معادل هفتصد تومان قماش مال یک نفر بهبهانی» در مرحله ای دیگر، ترکان قشقایی به سرقت برده و یک نفر جوان را نیز به قتل رسانده اند. محمد رضا طباطبایی بهبهانی به دنبال این حوادث به شیراز آمده، تظلم نامه خود را به مجلس شورای ملی نوشته بود.
رئیس مجلس شورای ملی در نامه خود به ریاست وزراء خواست «تا به ایالت فارس امر اکید صادر شود از اقدامات طائفه اتراک و تجاوزات آنها جلوگیری» شده، اموال و احشام به غارت رفته به صاحب ان شان بازگردانده شود. (8)
ص: 46
* اظهار تأسف جریده گلشن
در پی حملات روزنامه ها به یکدیگر، به ویژه دو روزنامه اتحاد و ایران که در برابر روزنامه حقیقت موضع گیری سختی داشتند و هر دو با واژه های سخیف و موهن یکدیگر را خطاب قرار می دادند، نشریه گلشن در سرمقاله امروز خود این شیوه از روزنامه نگاری را تقبیح کرد و نوشت این روش «تنفر عمومی را به عالم مطبوعات جلب و به جای تهذیب اخلاق، فساد اخلاق را ایجاد می نماید ... آیا وقتی که بعضی از ارباب جراید و نویسندگان ... روزنامه های خود را فحش نامه و صندوقچه فساد اخلاق و تهمت و افترا می نمایند، برای صاحب ان قلم با عفت و علاقه مندان به مطبوعات موجب تأسف و تأسف بی پایان نیست؟» (1)
* دسیسه سرخ علیه وزیر ایران
«دسیسه سرخ علیه وزیر ایران» عنوان خبری است که خبرگزاری رویتر امروز از مبدأ تهران ارسال کرد و روزنامه تایمز آن را به چاپ رساند. این خبرگزاری نوشت که تحریکی قدرتمند علیه رضا خان وزیر جنگ دیکتاتور در حال شکل گیری است. در این خبر با اشاره به تحصن در حرم شاه عبد العظیم و نیز سفارت مسکو در تهران آمده است «این تحریکات را به فعالیتهای سفیر روسیه در اینجا نسبت می دهند که گفته می شود دریافته است که وزیر جنگ یک ضد بلشویست است.» خبرگزاری رویتر عقیده داشت سفارت روسیه با این اقدامات می خواهد رضا خان را وادار به ترک سمت خود کند. (2)
[تصویر] نمایی از دروازه شاه عبد العظیم (س)
ص: 47
چهارشنبه 22 فروردین 1301/ 12 آوریل 1922/ 14 شعبان 1340
* دیدار نماینده سیاسی ایران در لندن با مسئولان وزارت خارجه انگلیس
به دنبال درخواست دولت ایران از سفیر خود در لندن برای روشن شدن وضعیت نیروهای نظامی انگلیس در بوشهر که به عنوان حفاظت از کنسولگری آن کشور در آنجا بودند، امروز سفیر ایران به وزارت امور خارجه انگلیس رفت و با «مستر لنزی» یکی از معاونان آن وزارت خانه دیدار و گفت وگو کرد.
لنزی در توجیه حضور نظامیان انگلیس در بوشهر گفت که از سابقه امر بی خبر است ولی گمان دارد نگاه داشتن آنها بعد از انحلال پلیس جنوب اطمینان از امنیت بوده باشد.
سفیر ایران در پاسخ می گوید: «قشون جنوب مدتی است منحل شده و امنیت آن صفحات تغییری نکرده و البته دولت لوازم امنیت را خود تهیه نموده و می نماید.» سفیر ایران می نویسد که لنزی مایل بود به سابقه موضوع رجوع کند و سپس پاسخ دهد. «معلوم شد که غرض یا بهانه آنها از نگاهداری قشون منحل شدن قشون جنوب و عدم اطمینان از دوام نظم و امنیت است. لهذا بهترین راهی که برای رفع بهانه و دادن جواب به نظر می رسد این است که اقداماتی که بعد از منحل شدن قشون جنوب به عمل آمده و ترتیبی را که برای برقراری امنیت و نظم آن حدود [کرده اند] اطلاع بدهند تا بر طبق آن در این جا مذاکره ... شود والا فقط خواهش این که قشون خود را ببرند به قدری که لازم است مفید و منتج نتیجه نتواند شد.»(1)
* پیشنهاد سپردن امنیت راه های جنوب ایران به صولت الدوله
در نامه ای که شخصی به نام «سیاح» به مشیر الدوله رئیس الوزراء نوشته و امروز در دفتر نامه های نخست وزیری ثبت شده، پیشنهاد شده که صولت الدوله قشقایی (سردار عشایر)(2) آماده است امنیت راه ها را از «اول خاک فارس الی بوشهر» به عهده بگیرد.
در این نامه که با ادبیات خاصی شروع می شود آمده است:
«یا علی مدد. جمال با کمال عدیم المثال خجسته خصال حضرت مستطاب اشرف اعظم دامت شوکته را عشق است.» سیاح تأکید کرده که «چنانچه دیناری از مال تجار و غیره را سارقین و قطاع الطریق بردند با ... اضافات جبران و غرامت بدهد.» در حاشیه این نامه پس از احاله آن به وزارت داخله نوشته شده است که «با تشکیل امنیه که دولت در نظر دارد این پیشنهاد مورد توجه [واقع] نمی شود.» (3)
* انتصاب دبیر اعظم به مدیریت مجله قشون
رضا خان وزیر جنگ در حکمی دبیر اعظم رئیس کابینه وزارت جنگ را به مدیریت مجله قشون منصوب کرد. او در این حکم از وضعیت این مجله ابراز نارضایتی کرده بود. (4) حکم رضا خان چنین بود: «چون اینجانب از تأسیس مجله قشون و کلیه تشکیلات وزارت جنگ جز حفظ شعائر ملیت و استحکام مبانی ایرانیت قصد و منظور دیگری نداشته و ندارم و مجله مزبور آن طوری که منظور نظر اینجانب است فعلا اداره نمی شود، لهذا نظر به احساسات ملی شما و امتحان هایی که در پیشرفت این مقصود عملا از شما به موقع ظهور رسیده است، مجله مزبور را در تحت مدیریت و نظر مستقیم شما قرار می دهم که در تحکیم اساس آن جد بلیغ نموده در ضمن تسویه امورات کابینه وزارت جنگ موجبات تنظیم اداره مجله قشونی را نیز فراهم فرمایید.» (5)
* دیدار رئیس الوزراء از وزیر مختار امریکا
امروز مشیر الدوله رئیس الوزراء در پاسخ به دیدار وزیر مختار امریکا، به سفارت آن کشور در تهران رفت و با وزیر مختار امریکا دیدار کرده، بعد از ظهر نیز حکیم الملک وزیر امور خارجه، در اقدامی مشابه در سفارت خانه امریکا حاضر شد و حضور وزیر مختار جدید را تبریک گفت.(6)مشیر الدوله امروز
ص: 48
به ملاقات وزیر مختار روس هم رفت. (1)
* ورود اولین پست پاریس
در میان اخبار کوتاهی که در مطبوعات درج گردید، روزنامه ایران نوشت که امروز نخستین پست پاریس از راه روسیه شوروی وارد انزلی شد.(2)
* اقدام به خودکشی کفیل قشون شاهرود
امروز سرهنگ مصطفی قلی میرزا کفیل قشون شاهرود با اسلحه هفت تیر به پهلوی خود شلیک کرده، اقدام به خودکشی نمود. باوجوداین وی از مرگ جست. گفته شد گلوله در بدن او مانده که هنوز نتوانسته اند بیرون بکشند.(3) مطبوعات درباره علت اقدام به خودکشی این سرهنگ چیزی ننوشتند.
* دعوت برای شرکت در جشن
جامعه اسلامیه در اطلاعیه ای که امروز منتشر کرد از عموم مسلمانان دعوت کرد تا به مناسبت پانزدهم شعبان، روز تولد امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه، در مجلس جشنی که در مسجد جامع صنیع دیوان واقع در میدان قزوین اول خیابان امیربهادر برپا خواهد شد شرکت کنند. (4)
* درخواست اعتبار برای مقابله با الوار
عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد امروز از مسئولان دولتی تقاضا کرد تا زمان از دست نرفته ماهی هزار تومان اعتبار به او تخصیص دهند. چون «موقع نزدیک شدن [کوچ] ایلات است و قطعا اگر یک اقداماتی جدی نشود، مشغول شرارت خواهند شد. اولا تکمیل قوه نظامی واجب و نیز به طوری که سابق عرض کرده ام یک عده از خوانین الوار به دولت اطاعت می کنند و برای مخالفت با متمردین دولت حاضر می شوند. حسب معمول از طرف دولت به بعضی از آنها خلعت داده می شود و سابق به بعضی ها سوار ایالتی داده می شد که [در] شهر باشد برای نگاه داری این اشخاص ... مستدعی است امر صادر شود که این اعتبار را بدهند.» (5)
* تشکیل جلسه برای یکسان سازی محاسبات وزارت خانه ها
امروز بعد از ظهر کمیسیونی در وزارت مالیه تشکیل شد که از اداره محاسبات هر وزارت خانه نماینده ای در آن شرکت کرده بود. این جلسه برای یکسان سازی نظام حسابرسی در دوایر دولتی تشکیل شد. (6)
ص: 49
پنج شنبه 23 فروردین 1301/ 13 آوریل 1922/ 15 شعبان 1340
* مراسم سلام به مناسبت نیمه شعبان
امروز به مناسبت تولد امام زمان (ع) همه وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل بود و به همین مناسبت مراسم سلام پیش از ظهر در حضور نایب السلطنه و در باغ گلستان اجرا شد.
دیشب نیز آتش بازی مفصلی از طرف قور خانه در برابر اداره نظمیه به نمایش گذاشته شد.(1)
* ناآرامی در مرز آستارا
عده ای مجهول الهویه با تجاوز به آستارای ایران از طرف آستارای روسیه شوروی باعث آزار اهالی این سوی مرز شده اند.
روزنامه ایران در شماره امروز خود ضمن اعلام خبر نوشت که غیر از این چند نفر از نگهبانان مرزی ارس از حدود باغچه سرا به مرز ایران تجاوز کرده و حدود پنجاه رأس دام اهالی باغچه سرا را دزدیده و با خود برده اند. این منبع افزوده است که پس از مذاکره با مقامات روس دامها بازگردانده شده است. (2)
به دنبال این تعدیات متنفذین آستارا در نامه ای «نوشته اند که با وجود مساعدت لازمه با روسیه و دادن آذوقه و غیره به آنها از طرف یک عده اشخاص نامعلوم از طرف آستارای روس دستبرد و سرقت در آستارای ایران می شود.» (3)
* تصمیم به اعزام دانشجو
وزارت فواید عامه پیشنهادی به دولت داد که در صورت تصویب بیست نفر از طرف این وزارت خانه برای تحصیل فنون صنعتی به اروپا خواهند رفت. در این پیشنهاد آمده بود که شش نفر به آلمان (دو نفر برای کاغذسازی، دو نفر چرم سازی، دو نفر آهنگری و شعبات آن)، هشت نفر به فرانسه (دو نفر برای صحافی، دو نفر مبل سازی و چهار نفر گراورسازی)، شش نفر به امریکا (دو نفر کفش دوزی، چهار نفر مکانیک و الکتریک) اعزام خواهند شد. (4) این پیشنهاد با انتقاد برخی مطبوعات مواجه شد و در مخالفت با آن مطالبی نوشتند. (5)
* سخنرانی علیه مدرس
امروز در محل روزنامه ایران آزاد، مراسمی برپا شد که در آن ضیاء الواعظین سخنرانی کرد. به نوشته روزنامه اقدام، او علیه مدرس به عنوان «نماینده بی اعتبار» و نصرت الدوله «خطابه انشاء کرد. حاضرین با دست زدنهای متوالی و حمایت شایان نطق ایشان را تلقی نمودند.» (6)
* اقدامات امیر السلطنه حکمران اردبیل
روزنامه ایران در شماره امروز خود از اقدامات امیر السلطنه در اردبیل نوشت که با کارهای عام المنفعه در جهت رفاه حال مستمندان قدم برداشته است. او برای رسیدگی به حال فقرا آنها را تحت نظارت معاریف و طوایف گوناگون قرار داده تا به حوائج آنها توجه کرده، اقدام نمایند. و نیز موفق شده اختلافات موجود بین امیر ناصر و وکیل الرعایا را رفع کرده، آنها را آشتی دهد. (7)
* مقاله انتقادی روزنامه اقدام علیه مشیر الدوله
روزنامه اقدام در شماره امروز در سرمقاله ای با عنوان «ما حقایق را می گوییم، می گوییم و می رویم» به انتقاد از مشیر الدوله رئیس الوزراء پرداخت و او را بی کفایت دانست.
تعطیلی مطبوعات، کشته شدن شیخ محمد خیابانی، عدم استقلال سیاسی، شکست نهضت جنگل و محمد تقی خان پسیان را مستقیم و غیرمستقیم به مشیر الدوله نسبت داد.
نویسنده انتقاد خود را متوجه شاه نیز کرد و نوشت: «شاه غایب و ولیعهد غایب. و اگر حاضر باشند حاصل چیست؟ ملتی که بیوه زنان وی به جمع [آوری] کتیرا مشغول می شوند و از دسترنج آنان مالیات به دولت می دهند [و] برای شاه حقوق گزافی معین می کند، عمل می خواهد و اقدام. شاه وطن دوست و غیوری می خواهد. شاه بایستی به مصالح ملت توجه نموده و شبها را به بی خوابی و تفکر در ترقی و تعالی قوم احیاء کند.
ص: 50
فعلا شاه کجا، ولیعهد کجاست؟ ما نمی دانیم مهاجرت و اقامت آنها در اروپا بهتر است یا عودت و رجوع؟» (1)
[تصویر]
* تحصن در خانه سید محمد بهبهانی
به دنبال درگیری مسلمانان و یهودیان در محله کلیمیها عده ای از کسبه مسلمان به خانه حجت الاسلام آقای میرزا سید محمد بهبهانی رفته، تحصن کرده اند. آنان در نامه ای به رئیس الوزراء خواستار اقداماتی برای محدودیت یهودیان شده اند. (2)
* بسته شدن برخی سفارت خانه های ایران
سفارت خانه های ایران در اسپانیا، سوئد، لاهه، بالکان و وینه منحل شد. دولت ایران انحلال این سفارت خانه ها را اعلام کرد که به احتمال زیاد به دلیل کسر بودجه بوده است. انحلال کارگزاریهای ولایات نیز در کمیسیون بودجه مجلس شورای ملی در دست مطالعه و دولت منتظر تصویب بود تا پس از موافقت نسبت به انحلال آنها نیز اقدام کند.(3)
* ادامه محدودیت های بنگاه های اقتصادی شوروی برای تجار ایرانی
بنابه گزارش رسیده از مازندران تجارت خانه ونشترک از فروش کالاهای بازرگانان ایرانی که از روسیه وارد کرده اند، جلوگیری کرده، اظهار می دارد تجارت منحصر به این تجارت خانه است. بازرگانان مازندرانی شکایت به حکومت آن ایالت برده و از آن جا نیز از مرکز کسب تکلیف کرده اند. «قرار شد مال التجاره های مزبوره در اداره گمرک توقیف باشد تا تکلیف قطعی از مرکز معین شود.»(4)
* آمادگی یک بانک انگلیسی در دادن وام به ایران
امروز نماینده سیاسی ایران در انگلیس در نامه ای کوتاه از مبدأ لندن به وزارت امور خارجه نوشت که بانکی معروف در انگلستان حاضر است به اعتبار عایدات نفت جنوب پنج میلیون لیره با بهره صدی شش «از قرار صد لیره هشتاد و چهار لیره و نیم بپردازد. مدت استقراض بیست و پنج سال خواهد بود.» (5)
* توقیف بهادر السلطنه
بنا به گزارش رسیده از مراغه بهادر السلطنه چهاردولی امروز به دلیل عدم پرداخت مالیات چند ساله از طرف حکومت توقیف شد. «به طوری که در راپرت اظهار شده است بهادر السلطنه به تأدیه وجه مالیاتی مدیون خویش ابدا حاضر نیست و اظهار می نماید ندارم. دولت از من عوض مالیات، ملک قبول کند.» (6)
ص: 51
جمعه 24 فروردین 1301/ 14 آوریل 1922/ 16 شعبان 1340
* اصرار مشیر الدوله برای گرفتن جواب از استاندارد اویل
مشیر الدوله رئیس الوزراء در تلگرامی به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا از او پرسید که نتیجه مذاکرات با کمپانی استاندارد اویل به کجا انجامید؟ «شرکت استاندارد با کمپانی نفت جنوب تولید محظورات می کند و هیچ تصور نمی کنم در مجلس قبول شود. چون نقطه نظر دولت ایران را در تلگرام سابق بیان کرده ام. بدون تکرار، زحمت می دهد که هر چه زودتر یک جوابی از استاندارد تحصیل کنید که بالاخره معلوم شود امتیاز را موافق قطع نامه که از مجلس گذشته قبول می کند یا نه.» (1) مأموران سیاسی انگلستان هم که موضوع را تعقیب می کردند نوشتند که «در مذاکرات مربوط به نفت شمال نه تنها پیشرفتی حاصل نشده بلکه شرکت نفت سینکلر نیز به رقابت با شرکت استاندارد برخاسته است.» (2)
* اقدام سردار معظم برای پایان دادن به تحصن در سفارت شوروی
امروز سردار معظم خراسانی وزیر عدلیه برای پایان دادن به تحصنی که در سفارت شوروی در جریان بود به آنجا رفت.
تلاش او برای راضی کردن فرخی یزدی، یمین السلطنه و دیگران برای خروج از تحصن کارگر نیفتاد. در برخی منابع آمده است که رضا خان وزیر جنگ، سردار معظم را مأمور این کار کرد. (3) «در حال حاضر حدود سی نفر از مخالفان رضا خان در سفارت شوروی نشسته اند. تظاهرات ضد دولتی انجام می شود و روزنامه ها مقالاتی علیه رضا خان و دولت نشر می دهند. رضا خان مطمئن است که کابینه مشیر الدوله در آینده نه چندان دور سقوط می کند.» (4)
* پاسخ به درخواستهای سالار لشکر
به دنبال درخواستهای عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد که حد اقل ماهی هزار تومان اعتبار برای خاموش کردن دست اندازیهای الوار منطقه خواسته بود، امروز فطن الدوله به او نوشت که قول صریح از مشیر الدوله رئیس الوزراء گرفته است که دوازده هزار تومان اعتبار برای یک سال به او بدهند. این مبلغ از محل یکصد هزار تومان بودجه تأمیناتی که در اختیار وزارت داخله خواهد بود پرداخت می شود. فطن الدوله اضافه کرد «ولی راجع به علیق، نخواهند داد و بی جهت خودتان را خسته نکنید. از حرف زدن و مذاکره مضایقه نخواهد شد ولی قطع دارم انجام پذیر نخواهد بود.»(5)
* حمله به بریتانیای کبیر
خبرگزاری رویتر امروز از مبدأ تهران خبری فرستاد که روزنامه تایمز آن را با عنوان «حمله به بریتانیای کبیر» چاپ کرد. رویتر در این خبر حملاتی را که در مطبوعات ایران به انگلیس، روسیه و خاندان سلطنتی ایران می شود مورد توجه قرار داد و نوشت که روتشتین وزیرمختار روسیه شوروی در ایران مورد سرزنش قرار گرفته و به نخست وزیران سابق ایران، وثوق الدوله و سید ضیاء به طور گزنده ای با نام خادمان انگلیس حمله شده است. شاه و ولیعهد متهم شده اند به تلف کردن ثروت کشور؛ یکی با سفر به اروپا و دیگری با لذائذ شخصی.
رویتر از قول مطبوعات ایران نوشت که نمایندگان مجلس به عنوان فرزندان ناخلف کشور تلقی می شوند که به شرم آورترین شکل انتخاب شده اند؛ یعنی با سفارش دربار لندن.(6) شاید سرمقاله دیروز روزنامه اقدام در تنظیم این خبر مؤثر بوده باشد.
(ر. ک: 23 فروردین).
* دیدار رضا خان با وزیرمختار انگلیس
سرپرسی لورن، امروز مذاکرات طولانی با وزیر جنگ، رضا خان داشت. این گفت وگو با پرسش رضا خان درباره اقدامات او که نقض قانون اساسی است شروع شد. وزیر جنگ در ادامه این پرسش گفت که اقدامات مستبدانه او مانند تنبیه
ص: 52
بدنی و تبعید مخالفان و توسل به ابزارهای فیزیکی دامی است که برای او پهن کرده اند. لورن ضمن تشویق رضا خان به حرکت در موازات قانون گفت که این بلواها از سفارت روسیه آب می خورد. او برای مقابله با مدعیانی که به قانون اساسی متوسل می شوند، پیشنهاد تأسیس مجلس سنا را کرد. از نظر لورن در کشور هایی که با یک مجلس اداره می شوند، مجلس دومی برای ایجاد موازنه ضروری است. در ادامه لورن از دولت مشیر الدوله که نتوانسته با بریتانیای کبیر به سازش برسد انتقاد کرد و گفت که ایران بدون انگلستان ضعیف تر شده است.
لورن پیشنهاد کرد بهترین راه دخالت دادن انگلیس و امریکا در سازماندهی اقتصادی و مالی است. او اضافه کرد احساس می کنم هر زمان پیشنهاد کمکی به دولت می کنم آنها تردید دارند که مبادا تپانچه ای در دست دیگر من که پشتم پنهان شده، وجود دارد. لورن گفت اگر این دیدارها کمتر صورت می گیرد به دلیل لطمه نخوردن به رابطه نزدیک سفارت با رضا خان است. (1)
[تصویر] سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران
* مسابقه فوتبال
امروز مسابقه فوتبال بین کلوپ شرق و کلوپ دوم مدرسه امریکایی در ساعت چهار بعد از ظهر برگزار شد. محل برگزاری این مسابقه «کالج امریکایی بیرون دروازه یوسف آباد» بود. در یک آگهی از علاقه مندان مرد دعوت شد که برای تماشا به محل یاد شده بیایند. (2)
ص: 53
شنبه 25 فروردین 1301/ 15 آوریل 1922/ 17 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از غروب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و موافقان و مخالفان تفسیر اصل 79 قانون اساسی درباره آن صحبت کردند. از جمله مخالفان آقا سید یعقوب (1) بود که ضرورتی برای تشکیل هیأت منصفه در محاکمات مربوط به مطبوعات نمی دید. او در سخنان خود با اشاره به قانون مطبوعات که در سال 1325 ق به تصویب رسیده بود گفت که در سال 1326 ق بعد از آن که روزنامه ها بحران آفرینی کردند به همان قانون عمل شد و پاسخ هم داد. او افزود، مطبوعاتی که به حیثیت عمومی تجاوز کنند بایست محاکمه و مجازات شوند و هیأت منصفه برای زمانی نیست که این مطبوعات دعوت به هرج ومرج می کنند. (2)
تفسیر اصل 79 اجازه می داد هیأت منصفه در اتهامات مربوط به امور سیاسی و مطبوعاتی در دادگاه حاضر باشد.
* اجتماع آژانها در مقابل نظمیه
نزدیک به یکصد نفر آژان که از خدمت نظمیه استعفا داده بودند عصر امروز در برابر ساختمان نظمیه اجتماع کردند و خواستار حقوق عقب مانده و پرداخت نشده خود شدند.
روزنامه اتحاد نوشت که 1800 تومان بابت حقوق یک ماهه آنها تهیه شده اما برای بقیه طلبشان وزارت مالیه باید اقدام کند. (3) گویا پنج ماه حقوق آنها به تعویق افتاده بود.
* پاسخ سفارت ایران در واشنگتن به درخواست مشیر الدوله
به دنبال درخواست مشیر الدوله رئیس الوزراء از حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا برای گرفتن هرچه سریعتر پاسخ از کمپانی استاندارد اویل درباره امتیاز نفت شمال که دیروز صورت گرفت، امروز میرزا علی اصغر خان از کارگزاران آن سفارت خانه در واشنگتن در تلگرامی به مشیر الدوله نوشت که وزیرمختار به نیویورک رفته و از آنجا که رؤسای کمپانی استاندارد اویل برای شرکت در کنفرانس ژنو به سوئیس رفته اند و نیز «به واسطه امتیازی که استاندارد با انگلیسها در فلسطین تهیه کرده و در عراق عرب هم مشغول است، [مورگان] شوستر را به اهمیت تأخیر جواب استاندارد متوجه فرمودند.» شوستر هم نظرات دولت ایران را به کمپانی استاندارد اویل یادآور شده و یک هفته فرصت داده تا تقاضاهای دولت ایران را بپذیرد. شوستر نیز تهدید کرده اگر پاسخی ندهند دیگر نقشی در این مورد ایفا نخواهد کرد.
«کمپانی اطمینان داده است که روابط آن با کمپانی جنوب راجع به امتیاز شمال به کلی جدا و مستقل است، به هیچ وجه مستقیم یا غیرمستقیم، جزئی و کلی با مشارکت آن در سایر نقاط مربوط نیست.»(4)
* گردهم آیی در خانه شوکت الملک
امروز بنابر دعوت محمد ابراهیم خان شوکت الملک (5)، عده ای از علما و معلمان مدرسه متوسطه شوکتیه، طلاب، تجار و اعیان بیرجند کرده بود، در خانه او گرد آمدند. در این نشست شوکت الملک از ناکارآمدی مدارس با نظام آموزشی سنتی سخن گفت و تمام بدبختی های کشور را متوجه «مدارس قدیمه» دانست و پیشنهاد کرد مدرسه قدیمی بیرجند متحول شود و برای این کار هیأتی از حاضران داوطلب شده، نظامنامه مدرسه جدید را تهیه کنند. در این جلسه پنج نفر انتخاب شدند تا پس از تهیه نظامنامه آن را به نظر دو عالم شیخ محمد هادی مجتهد بیرجندی و حاج شیخ محمد باقر مجتهد جازاری قائنی برسانند. شوکت الملک گفت پس از تصویب نظام نامه 1200 تومان برای این موضوع اختصاص خواهد داد. (6)
* معرفی کتاب «رویدادهای اخیر ایران»
نشریه اسپکتیتور)Spectator( لندن امروز در مقاله ای کتاب رویدادهای اخیر در ایران به قلم جی. ام. بالفورJames Moncreiffe(
ص: 54
) Balfour
را معرفی کرد. در پایان این مقاله آمده است که نویسنده کتاب مدتی در وزارت مالیه ایران مشغول به کار بوده و از این طریق اطلاعات هولناکی از فساد مالی که ایران را به این ورشکستگی رسانده است، به دست می دهد. بخشی از این کتاب به قرارداد 1919 انگلیس و ایران اشاره دارد. نویسنده معتقد است اوضاع مالی و اداری ایران پس از جنگ جهانی اول چنان وخیم بود که تنها راه نجات آن در سازمان یافتن مجدد به دست یک قدرت خارجی نهفته بود! اما این قرارداد چنان پنهانی بسته شد که ایرانیان بلادرنگ به دنبال انگیزه های پنهانی آن گشتند و بدگمانی آنها پس از افشای یک فقره رشوه ستانی بیشتر شد. نویسنده عملکرد کشور متبوع خود را درباره این قرارداد نقد می کند اما از طرف ایرانیان هم می گوید که ایران احتمالا بازسازی خود را به دست ما پذیرفته و ما برای تضمین در امان بودن او از همسایه بلشویکش آماده بوده ایم، اما تخلیه قفقاز و خزر یک ماه پس از امضای قرارداد و عقب نشینی نسنجیده ما پیش از [عقب نشینی] ارتش بلشویک از انزلی در می 1920 منجر به تزلزل اعتماد ایران گردید. او کودتای سید ضیاء الدین طباطبایی و اقدام او را برای اصلاحات امری شرافتمندانه توصیف می کند (!) در فرازهای دیگری از این مقاله با دیدگاه های تحقیرآمیز نویسنده نسبت به ایرانیان بیشتر آشنا می شویم. (1)
ص: 55
یکشنبه 26 فروردین 1301/ 16 آوریل 1922/ 18 شعبان 1340
* توسعه تشکیلات امنیه
از ابتدای امسال «امنیه» به عنوان نیروی تازه ای که از راه ها محافظت می کند تشکیل شد و رفته رفته در نقاط دور و نزدیک کشور مستقر گردید. امروز روزنامه ایران، در خبری نوشت که «مرکز عمده قوای مزبور تهران، مرکز کل ژاندارمری سابق می باشد. از وزارت جنگ یک عده صاحب منصب نظامی به ولایات اعزام گردیده، هریک در حدود مسئولیت خویش مشغول تشکیلات قوای امنیه می باشند.» (1)
* دستور وزارت داخله به تعقیب محمد ولی خان
محمد ولی خان یکی از رؤسای طایفه بلوچ که با همدستان خود در اطراف بمپور طغیان کرده و بنابر گزارشهای رسیده صدماتی به اهالی وارد نموده تحت تعقیب قرار گرفت. وزارت داخله از سردار خداداد خان و چند نفر دیگر از رؤسای طایفه بلوچ خواست که برای تعقیب و دستگیری او اقدام کنند.(2)
* آزادی از حبس سردار عشایر
گروهی از افراد ایل چلبیانلو (3) که در زندان سردار عشایر قراچه داغی بسر می بردند پس از آزادی، امروز درحالی که وضعیت رقت باری داشتند، با زنجیر در پا و گردن وارد اهر شدند و از مسئولان منطقه تقاضای رسیدگی به حال زار خود کردند. (4)
* توزیع برگه های تعرفه انتخابات در منطقه خوار
برای انتخاب نماینده در منطقه خوار و ورامین جهت راه یابی به مجلس شورای ملی، توزیع برگه های تعرفه انتخابات امروز در خوار پایان پذیرفت و 2665 برگه توزیع شد. روز 28 فروردین رأی گیری در این منطقه آغاز خواهد شد. (5) روزنامه های ایران و اتحاد در چند روز اخیر در صفحه اول خود برای علی اکبر خان داور به عنوان نامزد آن منطقه تبلیغ می کردند. برای نمونه روزنامه اتحاد در یکی از شماره های خود چنین نوشت: «داور صفات عالیه را داراست. راستگو، متدین، فاضل، دارای فتوت است. آقایان خوار و ورامین و ایوانکی! این است وکیل فاضلی که ما به شما انتخاب او را توصیه می کنیم.» (6)
* دستور آمادگی برای سالروز تاجگذاری
از آنجا که 27 فروردین سالروز تاجگذاری احمد شاه بود، غیر از تعمیرات و تدارکاتی که در کاخ گلستان صورت می گرفت، به دوایری چون وزارت امور خارجه نیز دستور داده شد آماده پذیرایی از نمایندگان سیاسی کشورهای دیگر در این مراسم باشند. «به ایالات و ولایات نیز دستور داده شده است که مقدمات جشن مزبور را تهیه نمایند.» (7)
[تصویر] احمد شاه در مراسم سلام
* درگیری در اراک
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت بنابر گزارش حاکم عراق (اراک) در نزاع بین رعایای خیرآباد و رعایای میرزا یحیی خان مستوفی، کار به اسلحه کشی رسیده، چهار نفر
ص: 56
از طرفین مجروح که یکی از آنها کشته شده است. اغلب متهمان دستگیر و به شهر آورده شده اند و بازجویی از آنها آغاز شده. «از وزارت داخله به حکمران عراق تأکید شد که استنطاق مظنونین را تکمیل نموده راپرت دهند تا قرار مجازات آنها داده شود.» (1)
* دست از کار کشیدن کارگران هندی کمپانی نفت جنوب
روزنامه اقدام در شماره امروز خود در خبری کوتاه نوشت که به دلیل دستگیری «مهاتما گاندی» رهبر نهضت مقاومت هند، کارگران هندی کمپانی نفت انگلیس و ایران دست از کار کشیدند. (2)
* آتش سوزی در بارفروش
کاروانسرای معروف به بادکوبه در شهر بارفروش (بابل) امشب طعمه حریف شد. آتش از یک مغازه قنادی شروع شد و پس از سرایت به دیگر دکانها نیمی از کاروانسرا را سوزاند.
گفته شد محمد حسین خان سرتیپ رئیس قشون با نیرو هایش در محل حاضر شده، با متفرق کردن مردم، گذاشتن قراول برای نگهداری از اموال مغازه ها به خاموش کردن آتش کمک کرده اند. بنابراین گزارش یک صاحب منصب و دو نفر از افراد قشون بی هوش و یک نظامی هم زیر آوار سوخته می افتد که نجاتش می دهند. (3)
* تشکر انجمن کلیمیان از مشیر الدوله
به دنبال درگیری بین مسلمانان و کلیمی ها در محله یهودیهای تهران، امروز «چند نفر از طرف انجمن کلیمیها به همراه رئیس انجمن به دربار رفته و توسط آقای شکوه الملک از حسن توجهی که آقای رئیس الوزراء از برای صیانت جان و مال کلیمیها مبذول فرموده اند، تشکرات فوق العاده ملت کلیمی را تقدیم داشتند.» (4)
* دیدار میرزا عباس خلیلی با مشیر الدوله
به دنبال انتقاد روزنامه اقدام از دولت مشیر الدوله، امروز پیش از ظهر میرزا عباس مدیر این روزنامه (5) به دعوت مشیر الدوله رئیس الوزراء به خانه او رفت و با یکدیگر گفت وگو کردند. این گفت وگو در شماره 26 روزنامه اقدام به چاپ رسید. بخشی از گفت وگوهای این دیدار مربوط به استمرار بدون توجیه حکومت نظامی بود. مشیر الدوله گفت که این ارثی است که از دولت گذشته رسیده، با این حال از حکومت نظامی فقط یک اسم مانده؛ روزنامه ها، اجتماعات و تلگرامها آزاد است و سانسور اعمال نمی شود. خلیلی گفت که مراسلات گیلان سانسور می شود و حکومت نظامی در شهرها در تمام امور دخالت می کند؛ وزیر جنگ نباید از حدود اختیارات خود تجاوز کند.
در ادامه، روی سخن به مجلس کشیده شد و خلیلی از سید حسن مدرس انتقاد کرد که چرا او نصرت الدوله را که یکی از عوامل عقد قرارداد 1919 بود به نیابت دوم ریاست مجلس معرفی کرد.(6) خلیلی از این که در میان نمایندگان مجلس عده ای «فاسد و جانی و مختلس» هستند، انتقاد کرد و مشیر الدوله نیز حرفهای او را رد نکرد. واپسین حرفها این بود که خلیلی گفت: «در صورتی که دولت کنونی موافق آرزو و اراده ملت عمل کند دوام و توفیق آن را خواهانیم. مشیر الدوله:
ما می خواهیم با مردم متفقا کار کنیم.» (7)
* عدم موافقت با صدور حکم ریاست بلدیه بروجرد به نام یمین الملک
در پی درخواست حکومت بروجرد و لرستان مبنی بر صدور حکم ریاست بلدیه بروجرد به نام یمین الملک، وزارت داخله در نامه ای که امروز به مقصد بروجرد فرستاد یادآور شد که بنابر نظام نامه تازه وزارت داخله استخدام تابع مقررات تازه ای شده که صدور این حکم را ممکن نمی گرداند. «چون آقای یمین الملک مشمول حکم اخیر نیستند، نمی توان در این خصوص حکمی صادر کرد.» (8)
* نامه وزارت امور خارجه درباره زندانیان اتباع خارجی
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به وزارت داخله خبر زندانی بودن بیست تن از اتباع روس، قفقاز و لهستانی را که از کارگزاری گیلان اطلاع داده شده بود، به آگاهی وزارت داخله رساند و درخواست کرد «امر لازم صادر بفرمایند که آنها را در محاکم صالحه محاکمه نموده و در صورت ثبوت بی گناهی آنها را مستخلص سازند.» (9)
ص: 57
ص: 58
دوشنبه 27 فروردین 1301/ 17 آوریل 1922/ 19 شعبان 1301
اشاره
روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 58 * من مأمور سیاسی هستم نه تجاری ..... ص : 58
* من مأمور سیاسی هستم نه تجاری
وزیرمختار امریکا که به تازگی وارد ایران شد، پیش از ورود و هنگام درنگ در بغداد، مصاحب ه ای با خبرنگار نشریه تایمز کرد که روزنامه اقدام آن را در شماره امروز خود چاپ نمود.
سفیر امریکا در پاسخ به این سئوال خبرنگار تایمز که «موضوع امتیاز نفت شمال ایران به دولت امریکا چیست و بالاخره به کجا خواهد انجامید؟» گفت: «مسئله نفت شمال ایران یک موضوع تجاری است و من نماینده سیاسی از طرف دولت متبوعه خود در دربار ایران بیش نمی باشم!» (1)
* حرکت تقی زاده به طرف مسکو
سید حسن تقی زاده به عنوان رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو تعیین شده بود، امروز از برلن به سوی مسکو حرکت کرد. او در این زمان در آلمان بود. گفته می شود وی 20 آوریل به مسکو می رسد. این هیأت مأموریت دارد درباره امور بازرگانی با دولت روسیه شوروی گفت وگو کند و قراردادهای تازه ای منعقد نماید. (2)
* دیدار رضا خان با متحصنین سفارت شوروی
امروز رضا خان وزیر جنگ برای جلب نظر تحصن کنندگان در سفارت روسیه شوروی به آنجا رفت و مدتی با فرخی یزدی که معروف ترین چهره تحصن کننده در آن سفارت بود و نیز دیگران گفت وگو کرد و قول هایی به آنها داد تا شاید تحصن شکسته شود. این قول و قرارها هرچند از طرف متحصنین رد نشد اما موجب نگردید که تحصن خود را برچینند و به موضوع خاتمه دهند. رضا خان در این مذاکرات خود را پای بند به قانون اساسی خواند و قول داد حکومت نظامی را لغو کند.
* اجتماع در خانه رضا خان
امروز گروهی که گفته می شد از اصناف هستند و شمار آنها بالغ بر سیصد نفر است به خانه رضا خان وزیر جنگ رفتند و چند نفر به نمایندگی از جمع سخن رانده از اقدامات رضا خان تمجید کردند و خواستار تداوم آن شدند. یکی از سخنرانان خواستار دخالت رضا خان در قانون اساسی شد. دیگری در امنیتی که او فراهم کرده، سخن گفت. رضا خان نیز در پاسخ به ابراز احساسات حاضران گفت که «تا جان در بدن و رمق به تن دارم از خدمت به این مملکت کوتاهی نکرده و برای اجرای قانون اساسی و حفظ شعائر نیز کوشش نموده، و از مبادی غیبی توفیق خدمت گزاری را به این مملکت و ملت تمنا می نمایم.» (3)
[تصویر] فرخی یزدی
ص: 59
* توافق خوانین کشکولی با کمپانی نفت انگلیس و ایران
کارگزاری وزارت امور خارجه ایران در بوشهر، امروز در تلگرامی به وزارت خانه ضمن اعلام دوباره خبر دیدار خوانین کشکولی با مسئولین کمپانی نفت جنوب نوشت که قراردادی بین طرفین منعقد شده «که از کلیه مواد آن اطلاعی ندارم ولی آنچه معلوم است دو ماده آن این است که کمپانی نقدا بالغ بر ده هزار تومان به خوانین پرداخت نماید و پس از کشف نفت هم صدی سه از عایدات به خوانین بپردازد.»(1)
* اعتراض اهالی گیلان به سانسور
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که «اهالی رشت به وزارت داخله شکایت کرده اند که از طرف حکومت [نظامی] گیلان در مکاتیب و مراسلات عمومی سانسور برقرار و مراسلات در راه باز می شود و در این موقع علتی از برای سانسور مراسلات موجود نیست و تقاضا نموده اند مقرر شود رفع سانسور بنمایند.» (2)
* انتصاب رئیس لشکر استرآباد
کلنل محمد خان از طرف وزارت جنگ به سمت ریاست لشکر استرآباد منصوب شد. این خبر را روزنامه اتحاد در شماره امروز خود به چاپ رساند. (3)
* آغاز انتخابات در شهر رشت
انتخابات برای مجلس شورای ملی در شهر رشت آغاز شد و انجمن نظار نیز تعیین شده، شروع به کار کردند. خبر دیگر از این شهر حاکی است که از طرف حکومت نظامی اعلانی منتشر شده که قمار را در مهمان خانه ها و کلوپها ممنوع کرده است. (4)
* شیوع سالک در تهران
با گسترش محسوس بیماری سالک در تهران مجلس حفظ الصحه دولتی در نامه ای به وزارت داخله خواست که به اداره نظمیه امر شود سگهای ولگرد شهر را از بین ببرند. (5) همچنین اداره صحیه بلدی تهران نیز در اطلاعیه ای خطاب به مردم نوشت که گرچه اوضاع بهداشتی شهر تهران خوب است ولی به دلیل واقع شدن در فصل بهار بعضی امراض شایع می شود که لازم است مراقبتهای لازم صورت گیرد. این اداره نظافت خانه و مستراح، ریختن آهک و کوئولین در جا هایی که احتمال تجمع پشه هست، استفاده از پشه بند، شستن سبزی هایی که خام مصرف می شود، جوشاندن آب مشروب، نشستن لباس در آبهای جاری را به مردم توصیه کرد. (6)
* رسیدگی به مطالبات سعد الدوله
امروز به دعوت هیأت وزیران کمیسیونی تشکیل شد تا به مطالبات سعد الدوله رسیدگی کند. این جلسه در ساختمان هیأت وزراء برپا شد و مشار السلطنه و عمید السلطنه نیز دعوت شده بودند در آن شرکت کنند. نتیجه این نشست چنین بود:
«چون مطالبات حضرت آقای سعد الدوله فقط شامل یک مقدار اسناد خرج است که رسیدگی و تشخیص آنها از وظایف مخصوص وزارت جلیله مالیه است علیهذا کمیسیون قانونا نمی تواند وارد در تشخیص حساب و تعیین طلب معظم له بشود و باید از طرف هیأت معظمه دولت امر و مقرر شود وزارت مالیه که تنها صلاحیت رسیدگی و تعیین طلب حضرت معظم له را دارد مطابق مقررات اداری به اسناد و نوشتجات رسیدگی و مطالبات حقه ایشان را معلوم و در طریقه پرداخت آن پیشنهادی به هیأت محترم دولت نموده تا از طرف دولت به وسایل مقتضیه قرار تأدیه آن داده شود.» (7)
* ورود تجهیزات سردار عشایر قراچه داغی به تبریز
به نوشته روزنامه ایران «پانصد شتر از شهر [تبریز] که به آبخوره برای حمل اسلحه سردار عشایر برده بودند امروز قریب دویست شتر و قاطر که از تفنگ و سه تیر و فشنگ و دینامیت و گلوله توپ و دو عراده توپ هفت سانتی متری که پنجاه نظامی همراهش بود وارد شهر نمودند.» (8)
* تشویق دانش آموزان به مناسبت جشن تاجگذاری
حدود یک هزار نفر از محصلان مدارس رشت امروز در دار الحکومه گرد آمده، سرود ملی خواندند. وثوق السلطنه والی گیلان برای تشویق شاگردان یکصد تومان به معلمان آنها داد.
به همین مناسبت هم نزدیک به یکصد و پنجاه نفر از مقامات داخلی و خارجی در میهمانی حاکم رشت شرکت کردند. (9)
ص: 60
سه شنبه 28 فروردین 1301/ 18 آوریل 1922/ 20 شعبان 1340
* گزارشی از استقرار امنیه در راه های کشور
روزنامه ایران امروز در گزارشی از مستقر شدن نیروهای امنیه در برخی راه ها خبر داد: «خط تهران به قم تا کاشان- خط قم به عراق [اراک]- خط قم به ساوه- خط تهران به رباط کریم و ساوه- خط تهران به ساوه و همدان- خط تهران به قزوین- خط قزوین تا آوه و خط قزوین به عراق [اراک].» این منبع در بخش دیگری از این گزارش رؤسای امنیه را چنین معرفی کرد: نایب سرهنگ ابو الفتح خان رئیس امنیه مرکز- نایب سرهنگ اقتدار نظام رئیس امنیه ناحیه شرق به مرکزیت خراسان- نایب سرهنگ کیوان میرزا رئیس امنیه ناحیه غرب به مرکزیت همدان، نایب سرهنگ سالار منتظم رئیس امنیه ناحیه جنوب به مرکزیت اصفهان- یاور اکبر میرزا رئیس امنیه ناحیه شمال به مرکزیت تبریز.(1)
* اقدامات عباس میرزا در رویارویی با الوار
عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد که از مسئولان حکومتی تقاضای بودجه ماهیانه برای مقابله با شورشهای الوار کرده بود در یادداشتهای امروز خود یادآور می شود که اگر این بودجه تصویب نشود تمام کارهای لرستان فلج شده، دیگر نمی توان دست به کاری زد. «چاره به غیر از دخالت در کار ایلات و نفاق انداختن در آنها و جلب عده ای به [سمت] دولت نیست.» او می نویسد که تاکنون خلعتهای زیادی برای جلب نظر سران طوایف لر داده، اما اگر بودجه نرسد کار لرستان ترتیب نخواهد یافت. (2)
* پی گیری درخواستهای سید محمد طباطبایی
به دنبال درخواست ریاست مجلس شورای ملی از رئیس الوزراء در رسیدگی به تظلمات سید محمد طباطبایی بهبهانی، و انعکاس موضوع به وزارت داخله، این وزارت خانه امروز در نامه ای به ریاست مجلس شورای ملی نوشت که عرض حال سید محمد طباطبایی بهبهانی را طی احکامی به ایالت فارس و صولت الدوله سردار عشایر فرستاده است. نامه وزارت داخله به ایالت فارس چنین بود: «مشروحه ای از شیراز به امضای سید محمد طباطبایی بهبهانی به مجلس محترم شورای ملی رسیده از غارتگری دره شوریها و کشکولی ها شکایت کرده و اظهار می دارد مقدار زیادی گوسفند و گاو و الاغ متعلق به مشار الیه و کسان او را غارت کرده اند. در این باب به آقای سردار عشایر تلگرام زده شده است مقرر فرمایید ... احقاق حق صاحب ان اموال را از سردار عشایر بخواهند.» (3)
* درخواست اعطای لقب
مشیر الدوله رئیس الوزراء امروز از پادشاه خواست که «نظر به مراتب لیاقت و دولتخواهی امین خاقان که از خانواده های محترم شیراز است، لقب امین الممالک را درباره پسرش میرزا منصور خان» اعطاء نماید.» (4)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. موضوع گفت وگوهای نمایندگان در این جلسه بیشتر پیرامون چگونگی رونق بخشیدن به اقتصاد کشور بود که شامل مسائلی چون صادرات و واردات، حمایت از بازرگانان، حقوق گمرکی، تشویقهای صادراتی با برداشتن مالیات می شد.
در این جلسه رئیس الوزراء، وزیر جنگ و برخی دیگر وزراء و معاونین حضور داشتند و به پرسشهای نمایندگان پاسخ دادند. (5)
* طمع فرانسویان برای نفت شمال
روزنامه ایران در شماره امروز خود ترجمه مقاله ای از نشریه کوریه دنپرل چاپ فرانسه درج کرد که در آن با اشاره به سابقه نفت شمال ایران و ارائه امتیاز آن به کمپانی استاندارد اویل امریکا و ایجاد رقابت بین این کمپانی و کمپانی نفت انگلیس و
ص: 61
ایران مطالبی چاپ شده بود. به نوشته این روزنامه پس از سلسله مذاکراتی بنا شد منافع هر دو کمپانی تأمین شود و آنها در عرض یکدیگر قرار نگیرند. در این مقاله آمده است که فرانسه هم در شمال ایران منافعی دارد و نباید درباره این مسائل ساکت باشد! (1)
* اعتصاب گروهی دیگر از آژانها
امروز آژانهای کمیساریای ناحیه محلات به دلیل تعویق حقوق پنج شش ماهه خود بر سر کار حاضر نشدند و از هیأت دولت خواستند که برای رفع گرفتاری از زندگی امر به پرداخت حقوق عقب مانده آنها کنند. (2) نمایندگان سیاسی انگلیس در تهران نوشتند که رضا خان 150 نفر نظامی را برای پیش گیری از رخدادهای پیش بینی نشده و حفظ امنیت شهر در اختیار نظمیه گذاشت. (3)
* دیدار حاکم استرآباد با خوانین جعفربایی
امروز رؤسای طایفه جعفربایی از ترکمانهای استرآباد نزد حاکم منطقه رسیده، اظهار ارادت کردند؛ که در مقابل هدایایی نیز به آنها داده شد. (4)
* دیدار سران عرب و شیخ خزعل با سرپرسی کاکس
سفارت ایران در برن امروز نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که در آن به استناد مقاله ای که در ماهنامه انجمن ایران و آلمان چاپ شده، خبر از ملاقات شیخ خزعل، امیر فیصل پادشاه عراق، سلطان عبد العزیز پادشاه نجد، سلطان احمد [شیخ احمد آل صباح] پادشاه کویت [کذا] و سرپرسی کاکس داد. آنان در بندر کویت دیدار و گفت وگو کرده اند. این دیدار در اواخر سال گذشته رخ داده بود. مأمور سیاسی ایران با نگرانی می نویسد که امروز ادعای استقلال کردستان توسط توطئه های خارجی به گوش می رسد و از این جهت خساراتی هم به مال و جان اهالی ایران رسیده. اگر قرار است این آوازه بعدها در خوزستان هم تکرار شود و بعضی از روی خواب اتحاد امرای عرب را برای پیشرفت مقاصد خود ببینند، کار مشکل خواهد شد. (5)
[تصویر] کاکس و ابن سعود
ص: 62
چهارشنبه 29 فروردین 1301/ 19 آوریل 1922/ 21 شعبان 1340
* تحصن در مجلس شورای ملی
امروز عده ای که تعدادشان را بین 60 تا 70 نفر نوشته اند در اعتراض به خودکامگی های رضا خان وزیر جنگ به مجلس شورای ملی رفته و تحصن اختیار کردند. آنان خواستار برکناری رضا خان بودند. سرپرستی این افراد با «موسوی زاده یزدی مدیر روزنامه پیکار، یمین السلطنه، یمین الملک، سید مهدی نبوی تفرشی مدیر روزنامه تنبیه درخشان، مشکوه حضرتی و دیگران» (1) بود. اینان در مجلس با نطقهای مهیج، اجرای قانون اساسی و عزل سردارسپه وزیر جنگ را می خواستند. «چون مشیر الدوله رئیس الوزراء وقت و مؤتمن الملک رئیس مجلس هم معنا از عملیات خودسرانه سردارسپه ناراضی بودند، آنها را تقویت کرده از طرف رئیس مجلس هم به اداره مباشرت مجلس دستور داده شد که به خرج مجلس مدتی را که در تحصن می باشند پذیرایی شوند و شام و ناهار و کلیه وسائل لازمه را برای آنان فراهم نمایند.
این پذیرایی آبرومند برای این بود که اولا به سردارسپه بفهمانند مردم از عملیات او ناراضی هستند و باید اعمال خودسرانه را ترک کند. ثانیا به متحصنین سفارت روس هم بفهمانند که خانه ملت مجلس است و باید به آنجا پناه بگیرند نه به سفارت روس.» (2)
* تظلم نامه اهالی بارفروش
اعمال محدودیت و نیز ممانعت از امور بازرگانی تجار ایرانی توسط دو بنگاه اقتصادی سانترسایوز و ونشترک متعلق به روسیه شوروی موجب شد که گروهی از بازاریان شهر بارفروش (بابل) تظلم نامه ای تهیه کرده، ضمن ارسال آن به مجلس شورای ملی و ریاست وزراء بنویسند که اگر به داد تجار نرسند به زودی در تلگراف خانه متحصن خواهند شد.
روزنامه ها همچنان از انحصار تجارت این دو شرکت یاد می کردند. روزنامه ایران در شماره امروز خود بار دیگر نوشت که تجارت خانه های ونشترک و سانترسایوز نه فقط در داخل ایران نسبت به تجار ایرانی فشار آورده، از خرید و فروش کالاهای تجاری جلوگیری می کنند بلکه در بادکوبه و تفلیس نیز وسایل زحمت و صدمه تجار ایرانی را فراهم نموده، تجارت آزاد را منحصر به خود می دانند. (3)
* دعوت دولت از مجلس برای ایجاد کمیسیون مشترک
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود بنابر اطلاعی که «از مجاری صلاحیت دار» کسب کرد خبر داد که دولت طرحی به مجلس شورای ملی داده که در آن خواستار تشکیل کمیسیونی مرکب از نمایندگان گروه های مختلف مجلس و دولت شده تا «در باب خطمشی دولت و طرح و اجرای اصلاحات لازمه مذاکراتی به عمل آید.» (4)
برخی منابع نوشته اند که ارائه این طرح از طرف مشیر الدوله رئیس الوزراء اقدامی در جهت تهدید رضا خان وزیر جنگ و اقدامات خودسرانه او بوده است. (5)
* دیدار رئیس اداره نظمیه با مشیر الدوله
امروز ژنرال وستداهل رئیس تشکیلات اداره نظمیه و دیگر مسئولان این اداره در دربار حاضر شدند و درباره تعطیلی کار آژانها و تعیین تکلیف آنها گفت وگو کردند. مشیر الدوله رئیس الوزراء در این دیدار به مسئولان نظمیه اطمینان داد که موضوع حل می شود؛ بدین ترتیب که عده ای از آژانها به ناحیه های محلات مأمور گردند، مشغول کار شده، مبلغ 75 هزار تومان نیز حواله شد که بابت دیرکرد حقوق پرداخت گردد و باقی مانده نیز به تدریج پرداخت خواهد شد. (6) غیر از این دیدار، عده ای نیز از تجار و اصناف و اهالی محلات به دربار آمده، خواستار پایان یافتن اعتصاب آژانها شدند.
مشیر الدوله رئیس الوزراء و وزیر داخله قول مساعد داد که موضوع هرچه زودتر حل شود. (7)
ص: 63
* درخواست امین مالیه گیلان برای بخشودگی مالیات چای کاران
امین مالیه گیلان در تلگرامی به وزارت مالیه با این توضیح که چون زراعت چای به تازگی در اماکنی چون فومن رونق گرفته و عشر آن می باید به عنوان مالیات دریافت شود، پیشنهاد می کند، با عدم دریافت این بخش از محصول به عنوان مالیات، کشاورزان تشویق شوند و این زراعت گسترش یابد. (1)
* بازگشت وضعیت مطلوب به تبریز
به دنبال کمبود ارزاق به ویژه غله که اهالی شهر تبریز را دچار نگرانی کرده بود، بنا به گزارشهای رسیده از این شهر به وزارت داخله، اینک غله از اطراف وارد شهر شده و نانواییها هم پخت نان را بهتر کرده اند و تا حدودی رفع نگرانی شده است. (2)
[تصویر] محله لیل آباد تبریز
* تعقیب محمد ولی خان بلوچ
به دنبال درخواست وزارت داخله از سردار خداداد خان و سردار علی خان برای تعقیب محمد ولی خان بلوچ و جلوگیری از اقدامات شرورانه او، آنها به حدود ریکان و نرمان شیر آمده و افراد خود را برای جست وجو و تعقیب محمد ولی خان اعزام کرده اند. ایالت کرمان برای این اقدام همراهی های لازم را کرده است. (3)
* برپایی امنیت در راه های ورودی اردبیل
در پی برقراری صلح بین دو طایفه فولادلو و پورتچی در ناحیه اردبیل راه های ورودی شهر امن شده و ارزاق هم وارد شهر می شود. بر اثر درگیریهای این دو طایفه امنیت راه میان سراب و اردبیل از بین رفته بود. روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که به دنبال دیدار امیر ناصر ایل بیگی و حسینعلی خان سالار دیوان رئیس ایل فولادلو که بنابر خواست حکومت نظامی اردبیل با نصر اللّه خان سردار نصرت رئیس طایفه پورتچی صورت گرفت، این مصالحه نیز پدید آمد. (4)
* سخنرانی رضازاده شفق درباره ورزش
امروز علی اکبر داور رئیس کل معارف در یک آگهی خبر از سخنرانی رضازاده شفق درباره ورزش داد و از همه کسانی که «مایل ترقی نژاد ایرانی هستند» دعوت کرد یکشنبه 24 شعبان در تالار دار الفنون حاضر شوند. کلوپ ژیمناستیک نیز در یک آگهی دیگر از علاقه مندان به ژیمناستیک سوئدی دعوت به شرکت در کلاسهای آموزشی این ورزش کرد. اسماعیل بازرگان مدیر کلوپ ژیمناستیک به خوانندگان این آگهی یادآور شد که در ژیمناستیک هر عضو وظیفه خود را به خوبی انجام خواهد داد و ورزشکار صاحب تناسب اندام خواهد شد.
* درخواست اعطای لقب
مشیر الدوله رئیس الوزراء امروز در نامه ای با عنوان «فهرست عرض عبیدانه» از شاه درخواست کرد که چون حاجی امین دیوان درگذشته و لقب امین دیوان همواره در این خانواده از پدر به پسر رسیده، این لقب به حمزه خان پسر آن مرحوم داده شود. (5)
* ارائه تصویری از کویت
ابو القاسم نجم الملک (6) فرستاده ایران به کویت امروز گزارش نسبتا مفصلی از این ناحیه به وزارت امور خارجه داد که در آن به نکات جالبی اشاره شده است. وی با اشاره به دعوی استقلال کویت پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و حضور همه جانبه انگلستان در آنجا، جمعیت این منطقه را 45 هزار نفر یاد می کند و این که حاکم کویت، شیخ احمد، ظاهرا حکمرانی می کند ولی عملا دولت انگلیس برای حفظ منافع سیاسی خود در آنجا حضور دارد؛ چنانچه درآمد حاصل از پست خانه و تلگراف خانه در دست انگلیس است. کنسول انگلیس در کویت مستر مور است. امریکاییها هم در آنجا بیمارستان و کتاب خانه ساخته، مشغول تبلیغات مذهبی هستند.
عده ایرانیها در این منطقه نزدیک به (7) هزار نفر است که بیشتر تاجر و کاسب هستند و بقیه هم کارگر. عموم ایرانیان ساکن کویت از اهالی شیراز، اصفهان، بهبهان، شوشتر، دزفول، بندرعباس، یزد و کرمان هستند. وی در ادامه به ضرورت ایجاد نمایندگی سیاسی ایران در کویت اشاره می کند که باید با اجازه دولت انگلیس باشد. درخواست ایرانیان کویت ایجاد کنسولگری در این منطقه است چرا که حقوق آنها ضایع می شود و امکان حفظ آن نیست. (8)
[تصویر] نمایی از کویت قدیم
* پاسخ وزیر عدلیه به انتقادات روحانیان
در پی انتقادها و اعتراض های گروه های مختلف روحانیان به ویژه حاج شیخ نور اللّه اصفهانی در مورد قانون جزای عرفی، امروز سردار معظم خراسانی وزیر عدلیه در نامه ای به رئیس مجلس شورای ملی یادآور شد که اصلاحات لازم در مورد این قانون صورت گرفته که باید از تصویب مجلس هم بگذرد. (9) (ر. ک: 8 و 9 فروردین).
ص: 64
ص: 65
پنج شنبه 30 فروردین 1301/ 20 آوریل 1922/ 22 شعبان 1340
* تصویب لایحه کمیسیون 12 نفری
مشیر الدوله رئیس الوزراء امروز در جلسه مجلس شورای ملی لایحه ای را به مجلس داد که در آن خواسته شده بود، کمیسیونی 12 نفره از نمایندگان مجلس شورای ملی برای «تعیین خطمشی مشاوره» تشکیل شود. وی که در این جلسه حاضر بود گفت که این کمیسیون محرمانه نیست و «مقصود دولت این است که مطالعاتی که لازم است برای خطمشی در کمیسیون و نتیجه اش، بعد به عرض تمام نمایندگان برسد.» بعد از صحبت موافقان و مخالفان، لایحه پس از رأی گیری تصویب شد.(1) گفته شد منظور از ارائه این لایحه به مجلس این بود که مشیر الدوله «بدین وسیله اولا موقعیت کابینه را محکم نموده، ثانیا رفتار و عملیات سردارسپه را به مجلس نشان بدهد، شاید سردارسپه اندکی تنبه حاصل نموده و او بتواند با این تدبیر قدری سردارسپه را محدود و از مداخلات بی جا و غیرقانونی وی در امور کشور جلوگیری به عمل آورد.» (2) در جلسه امروز مجلس شورای ملی بیشتر گفت وگوها پیرامون شرایط انتخاب شوندگان، انتخاب کنندگان و به طور کلی قانون انتخابات بود. (3)
[تصویر] گروهی از نمایندگان در محوطه مجلس
* تظاهرات علیه دولت مشیر الدوله
امروز در صحن وزارت عدلیه هیجانی درگرفت که منشأ آن ظاهرا شخصی بود به نام سید نصر اللّه معروف به شجر الواعظین.
او با یک خورجین خود را به بالای یک درخت رساند و شروع به سخنرانی کرد. با فریادهای او مردم جمع شدند. «ابتدا سید خرابی شهرداری تهران را پیش کشید و خود را وکیل محله چاله میدان معرفی نمود و بنای بدگویی را به رئیس الوزراء گذاشته سپس موضوع تنظیف آن محله را در میان آورده برای نمونه کثافات جنوب شهر را از خورجین بیرون آورد و یک گربه مرده ای که همراه داشت پس از قدری نمایش به صحن دادگستری پرتاب کرده گفت: من به عوض آن که به سفارت روس متحصن سوم در این وزارت خانه می مانم تا تکلیف کابینه معلوم شود ... این تظاهرات کاملا می رسانید که منظور از این عملیات تحریک افکار عمومی علیه کابینه می باشد و مقصود این است که مشیر الدوله استعفا نماید.» (4)
* تحصن در تلگراف خانه استرآباد
روزنامه ایران در شماره امروز خود از تحصن قراسورانها در تلگراف خانه استرآباد خبر داد. «از وزارت داخله به وزارت مالیه نوشته اند که چون قراسورانهای استرآباد برای حقوق معوقه خود در تلگراف خانه استرآباد متحصن شده اند لازم است از طرف آن وزارت خانه مقرر شود هرچه زودتر اجازه پرداخت حقوق آنها به امین مالیه استرآباد صادر شود.»(5)
* ممنوعیت خروج طلا و نقره
وزارت مالیه در پاسخ اداره گمرکات راجع به صادرات فلزات به خارج از کشور یادآور شد که خروج طلا و نقره به شکل سکه و غیر آن مطلقا ممنوع است ولی صادرات سایر فلزات آزاد است. وزارت مالیه از اداره گمرکات خواست که این دستور العمل را به همه دفاتر گمرکی اطلاع دهد.(6)
ص: 66
* متحد المال وزارت فواید عامه
از طرف وزارت فواید عامه بخش نامه ای به همه نمایندگیهای این وزارت خانه در سراسر کشور صادر شد که در آن پیرو درخواست قبلی برای تهیه فهرستی از محصولات صادراتی، تحقیق کرده و گزارش دهند که دانه های روغنی مانند کنجد، بزرک و ... تا چه میزان قابلیت صادرات دارند.
همچنین درباره روغن حیوانی «از قبیل پیه گاو و گوسفند و شتر از همان قرار اطلاعات کاملی تهیه و ارسال» دارند. (1)
* تأسیس انجمن آبادی خواهان ایران
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود به نقل از گزارشهای ایالت کرمان نوشت که دکتر منوچهر زرتشتی که به تازگی از بمبئی و از طریق شیراز وارد کرمان شده درصدد تأسیس انجمن آبادی خواهان ایران است. ظاهرا این انجمن در شیراز پایه گذاری و مرامنامه آن برای تصویب به تهران فرستاده شده بود. دکتر زرتشتی خود نیز برای دادن پیشنهادهای دیگر راهی تهران شده است. روزنامه اتحاد نوشت دکتر منوچهر زرتشتی مایل است سرمایه هنگفت خود را در ایران به کار اندازد. (2)
* افتتاح شعبه دواسازی
لقمان الدوله رئیس مدرسه طبی امروز در یک آگهی خبر داد که شعبه تعلیمات دواسازی مدرسه طب از اول ماه رمضان افتتاح می شود و گیاه شناسی، شیمی، فیزیک و دواشناسی و دواسازی علمی و عملی تدریس خواهد شد. در این آگهی از علاقه مندان ورود به این شعبه خواسته شده بود اگر دارای ضوابط ورود به این مدرسه هستند، رجوع کرده، ثبت نام کنند. (3)
* خروج برخی از متحصنین از سفارت روس
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که تعدادی از تحصن کنندگان سفارت روس از آن محل خارج شدند. این روزنامه با چاپ نام هشت نفر که همگی محصل بودند نوشت که «در نتیجه مذاکراتی که برای طرفداری از ملت و مملکت کردند به طور تعرض از سفارت خارج شدند.»(4) در گزارشهای سفارت انگلستان آمده است که فقط فرخی در سفارت باقی مانده است. 11(5)
* بدهیهای سپهسالار
مرتضی ممتاز الملک (6) امروز در نامه ای به مشیر الدوله رئیس الوزراء ضمن ارائه فهرستی از املاک و تعهدنامه های سپهسالار به بانک یادآور شد که بدهکارانی چون او از آن دسته از وام گیرندگانی هستند که پول های دریافتی را خرج خرید زمین کرده و از عواید سالانه آن بهره مند می شوند. و حال که بانک ایران در صدد بازپس گیری بدهیهای خود است ناچار به در اختیار گرفتن املاکی چون املاک سپهسالار است.
وی اضافه کرد که ضرب الاجل تعیین شده برای بازپرداخت بدهی سپهسالار 14 فروردین سال جاری به پایان رسیده است.(7)
ص: 67
جمعه 1 اردیبهشت 1301 1/ 21 آوریل 1922/ 23 شعبان 1340(1)
* حسابرسی از تجارت خانه طومانیانس
وزارت مالیه از وزارت خانه های جنگ، امور خارجه، فواید عامه و عدلیه خواست بنابر تصویب هیأت وزراء کمیسیونی در وزارت مالیه با شرکت نمایندگان آن وزارت خانه ها تشکیل شده تا درباره «تصفیه محاسبات تجارت خانه طومانیانس مطالعاتی نموده و مطابق مفاد تصویب نامه به موقع اجرا گذاشته شود.» وزارت مالیه یادآور شد که این کمیسیون دوم اردیبهشت ماه برپا خواهد شد. (2)
* جلب میرزا اسماعیل خان وصالی
«میرزا اسماعیل خان وصالی امین مالیه سابق بندرعباس که مقداری از اراضی خالصه سواحل بندر مزبور را بدون مجوز قانونی به اتباع خارجه فروخته بوده است به توسط مدعی العموم دیوان محاکمات مالیه جلب گردیده است.» (3) روزنامه ایران ضمن چاپ این مطلب اشاره ای به ملیت اتباع خارجی و چگونگی موضوع نکرد.
* بی تعهدی علیقلی خان مهندس الدوله و تخریب سد جاجرود
در قراردادی که بین اداره مالیات تهران و علیقلی خان مهندس الدوله بسته شده بود، وی تعهد کرده بود سد جاجرود را بسازد، اما براساس گزارشهای اداره مالیات نامبرده که یازده هزار تومان بابت این قرارداد دریافت کرده بود، پس از ساختن بخشی از سد جاجرود، عملیات را متوقف کرده، همان بخش از سد نیز در نخستین طغیان رود خراب شد و از بین رفت. «برای رفع خسارتی که در این قضیه به دولت وارد شده، دوسیه به دیوان محاکمات ارسال شد تا مهندس الدوله را احضار و پس از رسیدگی نتیجه را به مقام وزارت راپورت دهند تا تصمیم لازم اتخاذ شود.» (4)
* تأمین نیازمندیهای نظامیان توسط وزارت مالیه
وزارت مالیه در دستور العملی که به همه ادارات خود در ولایات فرستاد یادآور شد که هر مقدار کالا که نیاز افراد قشون باشد «به حواله رئیس قشون تحویل داده، مقدار و قیمت آن را به نرخ روز با تعیین تاریخ تحویل به امضای رئیس قشون و پیشکار مالیه تلگرافا مخابره نمایند.» (5) این حمایت از تشکیلات وزارت جنگ در حالی صورت می گرفت که به نوشته برخی منابع، رضا خان «کنترل مستقیم کلیه سازمان های درآمدزا، املاک سلطنتی، بلدیه، ادارات مالیه غیرمستقیم، شوارع، گمرکات، انحصار تریاک» را هم برعهده داشت و درآمدهای آنها را به امور نظامی اختصاص می داد.(6)
* حمله روزنامه اتحاد به روزنامه حقیقت
در ادامه رویاروییهای لفظی مطبوعات این زمان که معمولا از روی گرایش به سیاستهای غرب (انگلیس) و شرق (روسیه شوروی) صورت می گرفت، امروز نیز روزنامه اتحاد در صفحه اول خود حمله سختی به روزنامه حقیقت کرد و آن را «شعبه جاسوسی سفارت روس» نامید. اتحاد با واژه هایی چون «بی شرف» و «قاچاقچی» از مدیر جریده حقیقت یاد کرد. (7)
* هنگام قیام!
روزنامه اقدام در سرمقاله امروز خود با عنوان «هنگام قیام»، درباره تحرکات سیاسی- اجتماعی پدید آمده در پایتخت این سئوال را مطرح کرد که «آیا جنبش کنونی واقعا ناشی از حس حریت است یا ما آلت [دست] دیگران هستیم؟» و در پاسخ به این سئوال، نوشت که کسی نمی داند. نویسنده در این مقاله همه آحاد ملت، مسئولان، ارباب جراید و حتی خود روزنامه اقدام را آلوده به فساد معرفی کرد و بی آنکه راهی مطمئن و عملی برای برون رفت از این موقعیت به دست دهد نوشت که «ای قوم شما همه فاسد هستید؛ از شاه تا گدا، از عارف و عامی، وزراء و وکلاء، روزنامه نگاران و تمام قائدین یکی از یکی بدتر. اگر انصاف دهید تمام طبقاتی که در سیاست
ص: 68
ذی مدخل هستند فاسدند ...» این مقاله سیاستهای انگلیس و روس را چه در گذشته و چه در حال برای ایران زیان بخش دانست و در پایان نوشت که «حکومت مشیری [- مشیر الدوله] به واسطه غفلت مضر است. حکومت قوامی ... [- قوام السلطنه] مضرتر و خطرناکتر.» (1)
* شاکیان سردار عشایر در پارک ایالتی
امروز گروهی از بزرگان شهر تبریز به دعوت والی، مصدق السلطنه، در پارک ایالتی گرد آمدند تا به شکایات مردم از سردار عشایر گوش دهند و راه حل ارائه کنند. حاضران به اتفاق رأی دادند با تشکیل هیأتی از معاریف به این شکایات رسیدگی شود. چهارده نفر انتخاب شدند که سه تن از آنان با سفر به قراچه داغ (2) از نزدیک اقدامات سردار عشایر را در آن منطقه پی گیری کنند و گزارش دهند. روزنامه اتحاد ضمن درج این خبر آورده است که مسئله نان در تبریز خوب است و بارانهای قابل توجهی هم می بارد. (3)
ص: 69
شنبه 2 اردیبهشت 1301/ 22 آوریل 1922/ 24 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و غیر از قانون انتخابات که مشورت درباره آن از جلسه گذشته آغاز شده بود، بودجه کابینه سلطنتی مطرح و پیرامون آن بحث و گفت وگو شد. برخی نمایندگان که در مخالفت با این بودجه اظهارنظر کردند عقیده داشتند هم به دلیل نیاز مبرم کشور به صرفه جویی و هم از آن رو که شاه طبق قانون اساسی مسئولیتی ندارد، نیازمند کابینه ای نیست که بودجه ای به آن اختصاص یابد. سلیمان میرزا (1) که از مخالفان اختصاص بودجه به کابینه سلطنتی بود گفت که اگر «خود اعلیحضرت تشریف داشتند و از ایشان درخواست می شد، با این فقر و فاقه امروز صرف نظر می نمودند.» مبلغ پیشنهادی برای بودجه کابینه 14700 تومان بود. برخی از نمایندگان مخالف عقیده داشتند این مبلغ صرف مخارج شخصی شاه می شود و خوب است از جیب خود بپردازد نه از جیب دولت. (2)
* دیدار وزیرمختار انگلیس با مشیر الدوله
سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس بعد از ظهر امروز به دربار آمد و با مشیر الدوله رئیس الوزراء دیدار و گفت وگو کرد. این خبر بدون جزئیات بیشتر در جراید به چاپ رسید. (3)
* اعزام نیرو برای سرکوب اشرار
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در تلگرامی که امروز به ریاست ارکان حرب کل قشون فرستاد خبر داد که «ده سوار از امنیه و بیست سوار با دو قبضه پلیمیوت برای تعقیب اشرار که محرک آنها سردار ظفر (4) و پسرش امیر حسین خان که به حکومت یزد علاقه مند هستند اعزام شد.» (5)
* درخواستهای سالار لشکر از رضا خان برای ساماندهی لرستان
به دنبال مکاتبات قبلی بار دیگر امروز عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد نظرات خود را راجع به ساماندهی وضع لرستان به اطلاع وزیر جنگ رساند و ضمن اشاره به اقداماتی که نظام السلطنه و قوام الدوله صورت داده اند نوشت که باید بروجرد تا خرم آباد تحت نفوذ دولت مرکزی درآید و بزرگ ترین مانع برای رسیدن به این نتیجه طوایف بیرانوند هستند(6) که با دو نیروی دولتی و محلی می توان آنها را شکست داد. وی توضیح داد که منظور از قوای محلی برخی تیره های بیرانوند هستند که نسبت به دولت اظهار تمایل می کنند که برای جلب نظر گروه های اخیر باید پول خرج کرد. سالار لشکر نتایج تسلط بر کل لرستان را چنین توصیف کرد: وصول بیش از یکصد هزار تومان مالیات لرستان، تأسیس دوایر دولتی در خرم آباد، جمع آوری منافع املاک خالصه و تحدید تریاک و باز کردن راه خوزستان که منافع بسیاری به لحاظ تجاری و سیاسی برای دولت دارد. (7)
* پاسخ وزیر جنگ به مشیر الدوله درباره رافائیل خان ارمنی
به دنبال پیشنهاد رافائیل خان ارمنی برای هجرت به ایران به همراه دو هزار نفر از خاندان و عشیره اش که تعداد قابل توجهی از آنان آشنا به امور نظامی بودند، مشیر الدوله رئیس الوزراء در نامه ای که امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت خواستار ارائه پیشنهاد هایی از طرف او شد. رضا خان نیز در پاسخ به این نامه یادآور شد که در قشون، محلی برای جذب این عده وجود ندارد و نمی تواند پذیرای آنان باشد. (8)
* تقویت نظمیه در آذربایجان، خراسان و اصفهان
نماینده سیاسی انگلیس در ایران در خلال گزارشهای خود نوشت که امروز دولت ایران اعلام کرد به زودی نیروی پلیس را در شهرهای آذربایجان و خراسان و اصفهان تقویت خواهد کرد و نیروی مذکور که پیش از آن از رؤسای محلی دستور می گرفت از این به بعد زیر نظر اداره پلیس مرکزی انجام وظیفه
ص: 70
خواهد کرد. (1)
* تشکر سفیر انگلیس از رضا خان
در برابر اقداماتی که رضا خان برای سفارت انگلیس در منطقه فارس انجام داده بود و از او تشکر شده بود، امروز رضا خان در پاسخ به این تشکر، نامه ای به سفارت فرستاد که متن آن چنین است: «فدایت شوم. از اظهارات مودت و بروز مسرتی که در ضمن اقدامات وزارت جنگ از حیث صدور توصیه و غیره در مورد سر اولیسن فرموده اید فوق العاده مشعوف و مسرورم و از این که مذاکرات مشار الیه با صولت الدوله سردار عشایر به خوبی و خوشی خاتمه یافته بیشتر مشعوف و بدیهی است که این جانب در نظایر این موارد از ابراز مساعدتهای لازم خودداری نخواهم بود [کرد] و قرین کمال امتنان خواهم شد از این که مراتب مودت و احترامات فایقه ام را نیز ضمنا قبول فرمایید.» (2)
[تصویر]
ص: 71
یکشنبه 3 اردیبهشت 1301/ 23 آوریل 1922/ 25 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و درباره صادرات فرش و این که مالیات بر آن بسته شود یا نه گفت وگو شد. مدرس که یکی از سخنرانان بود گفت: «به عقیده بنده از این دو سه فقره صادرات مان که قالی و آنقوزه (1) و کتیرا باشد نباید گمرک بسته شود؛ علی الخصوص قالی و کتیرا و آنقوزه که در واقع این سه فقره صادرات مهم مملکت ما است. بلکه شاید ان شاء اللّه صادرات ما زیاد شود و چهار تا پول در این مملکت پیدا شود.» (2) در این جلسه مدرس به آن دسته از افرادی که با طرح شعارهای دفاع از بی کار و بی نان موجبات اختلاف امور مجلس را در قانون گذاری فراهم می کنند انتقاد کرد و گفت که فقیر و غنی باید به قدر مقدور از این مملکت بهره ببرند و زندگی کنند. (3)
* اعتراض اهالی ساوه به پرداخت مالیات
بنابر گزارش حکومت ساوه همزمان که آفت سن در ناحیه زرند ساوه زراعت را کساد کرده، اداره مالیه برای وصول مالیات جدید از روستاهای علایی، یحیی آباد، اسکندرآباد و چهل قپان فشار می آورد. «مالکین قبول ننموده می گویند مالیات سابق را پرداخته ایم و مالیات جدید نیز باید ممیزی صحیح بشود. لهذا جمعی به حضرت معصومه علیها السلام رفته و جمعی نیز تعطیل نموده و در مسجد جامع متحصن و تکلیف قطعی خواسته اند.» (4) به دنبال این موضوع از وزارت داخله به وزارت مالیه نوشته شد که رعایت حال مالیات دهندگان بشود. (5)
* استمداد از رئیس مجلس شورای ملی
در نامه ای که امروز در کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی به ثبت رسیده صدر الدین حسینی از طرف جمعی از کسبه از ریاست مجلس شورای ملی خواسته است از رسم قدیمی که دولت در دوره استبداد در ابتدای هر سال و به رسم عیدی مبلغ یک قران از کسبه و اصناف دار الخلافه می گرفت و امسال به دوازده قران و بیست و چهار قران افزایش یافته جلوگیری شود. در این نامه آمده است که مطابق اصل دوم قانون اساسی با پرداخت آن یک قران دیگر مالیاتی گرفته نمی شد. وی تقاضا کرد از این اقدام که بدون تصویب مجلس شورای ملی صورت می گیرد جلوگیری شود و یا حد اقل همان مبلغ یک قران دریافت شود. (6)
* اعطای نشان به منیع السلطنه
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از اعطای نشان به سید جواد منیع السلطنه عضو سفارت کبرای اسلامبول داد. این نشان به پیشنهاد وزارت امور خارجه، تصویب رئیس الوزراء و صدور فرمان شاه به وی داده شد. نشان یک قطعه شیر و خورشید از درجه اول و یک رشته حمایل سبز بود. (7)
* تشکیل کمیسیون عهدنامه تجاری
امروز کمیسیون عهدنامه تجاری در محل وزارت امور خارجه تشکیل شد که با مطالعات لازم، زمینه برای سفر هیأت ایرانی به مسکو فراهم شود. (8)
* شکایت از بی پولی
امروز کارمندان وزارت داخله با نوشتن نامه ای به مشیر الدوله رئیس الوزراء و وزیر داخله از نرسیدن حقوق و پریشانی حال گلایه کردند. گویا شش ماه بود که حقوق ایشان به تعویق افتاده، پرداخت نشده بود. «چون ماه مبارک رمضان در پیش است استدعا می نماییم امر فرمایید که حقوق عقب افتاده ما را بپردازند.» (9)
* افشای اختلاس قوام السلطنه
روزنامه اقدام نامه ای را که دوبوا پیشکار سابقه مالیه
ص: 72
خراسان (1) با تاریخ امروز برای این نشریه فرستاده و در آن ارقام اختلاس قوام السلطنه را درج کرده بود، چاپ نمود. دوبوا در این نامه مدعی است که قوام السلطنه حدود یکصد و نود و سه هزار تومان برخلاف اوامر دولت و خارج از حدود از بودجه برداشت کرده، حساب پس نداده است. دوبوا نوشته متعهد هستم «در کمیسیونی که برای رسیدگی به یکصد و نود و سه هزار تومان مأخوذی قوام السلطنه به عنوان علاوه بودجه از صندوق مالیه خراسان دریافت داشته تشکیل خواهد شد حاضر شده و این قضیه را ثابت و مدلل» نمایم. (2)
ص: 73
دوشنبه 4 اردیبهشت 1301/ 24 آوریل 1922/ 26 شعبان 1340
* آشوب در قرائت خانه جمهور
عصر امروز ضیاء الواعظین که خود در کسوت نمایندگی مجلس شورای ملی بود در قرائت خانه جمهور علیه مشیر الدوله رئیس الوزراء و به نفع رضا خان وزیر جنگ سخنرانی کرد و پس از اعتراض یکی از حاضران به سخنان وی، کار به درگیری لفظی و سپس زد و خورد کشید. نیروهای نظمیه مداخله کردند؛ اما جمعیت قرائت خانه که حدود یکصد نفر بودند بنابر تصمیم قبلی به طرف مجلس شورای ملی حرکت می کنند. نگهبانان مجلس از ترس اغتشاش درهای ورودی مجلس را می بندند. سید نصر اللّه که سابقه سخنرانی بالای درخت در برابر دادگستری داشت پشت در بسته مجلس شروع به سخنرانی کرده، می گوید اگر اجازه ورود ندهند به سفارت شوروی رفته، در آنجا متحصن می شوند. در مجلس باز می شود و متظاهرین به داخل مجلس ریخته علیه دولت مشیر الدوله سخن می رانند و شعار می دهند و سپس از راه آمده برمی گردند.(1)
* شرکت رئیس الوزراء در کمیسیون 12 نفره
امروز مشیر الدوله رئیس الوزراء در محل مجلس شورای ملی حاضر شد و برای بررسی مسائل روز در کمیسیون 12 نفره شرکت کرد. (2) تشکیل این کمیسیون در روزهای پایانی فروردین از تصویب مجلس گذشت و اعضاء آن نیز انتخاب شدند. روزنامه تایمز لندن نیز از قول نماینده خود در تهران از این کمیسیون نوشت که به دلیل نارضایتی نخست وزیر از وضعیت دولت کمیسیونی از نمایندگان همه گرایشها تشکیل شده تا دولت بتواند سیاستهای خود را در ارتباط با منافع کشور بازنگری کند. تایمز مشیر الدوله، رئیس الوزراء را طرفدار دخالت مشاوران خارجی در کشور و نیز توسعه میدان نفت شمال دانست. این روزنامه نوشت که همه منتظر اعلام سیاستهای جدید هستند. (3)
در گزارشهای سفارت انگلستان در تهران نیز آمده است که مجلس شورای ملی امروز با استخدام 12 بلژیکی دیگر برای خدمت در گمرکات موافقت کرده است. «رئیس فعلی گمرکات مولیتر نیز تبعه بلژیک است.» (4)
* جشن نظامیان در استرآباد
امشب اداره قشونی استرآباد در ساختمان آقا محمد خان جشن گرفتند. برای حضور مردم، حکومت استرآباد پانصد تومان بلیت مجانی پخش کرد. در این مراسم نمایشی هم اجرا شد که موضوع آن رشوه ستانی مأموران دولتی بود.(5)
* تجاوز اتباع روس به خاک ایران
براساس گزارشهای رسیده از سرخس برخی از اتباع دولت روسیه شوروی از مرز عبور کرده، داخل خاک ایران می شوند و ضمن دستبرد به اموال و احشام اهالی مرزنشین، آنها را با خود به خاک روسیه می برند. مأمورین سرحدی روسیه به موضوع بی توجه هستند. ترکمانان مرزنشین چندین بار به دولت مرکزی شکایت کرده که اگر اقدامی صورت نگیرد، خود تلافی خواهند کرد.(6)
* درخواست وزارت داخله از حکومت نظامی تهران برای شروع انتخابات
وزارت داخله در نامه ای به حکومت نظامی تهران نوشت که دو هزار تومان بابت مخارج انتخابات تهران به مسئولان آن حکومت پرداخته است، بنابراین مقرر شود انتخابات تهران آغاز گردد.
اما حکومت نظامی تهران هم مدعی است هنوز پول به دستش نرسیده تا در این باره اقدام کند. از دیگر خبرهای انتخاباتی که روزنامه ایران امروز آن را چاپ کرد آن که در ایوان کی استخراج آراء شروع شده و از ورامین نیز خبر رسیده که به دلیل عدم استقبال کشاورزان و دهقانان از گرفتن برگه
ص: 74
تعرفه به دلیل کارهای کشاورزی و امور رعیتی، اجازه داده شد توزیع تعرفه تا روز 24 ماه رمضان به عقب بیفتد. (1)
* استقرار پستهای امنیه
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که پستهای امنیه از تهران تا سمنان، از کاشان به اصفهان، از تهران تا سیاه کو و از قزوین تا زنجان مستقر شده است. همچنین سالار منظم در اصفهان مشغول استخدام داوطلب است تا نیروهای قراسوران (2) را منحل کرده، امنیه را جایگزین آن نماید. (3)
* افزایش مالیات فرشهای جوهری
از وزارت مالیه به مجلس شورای ملی اطلاع داده شد که تعرفه گمرکی صدی شش برای اخذ مالیات از صدور فرشهای جوهری، از آنجا که کارساز نبوده و همچنان این نوع فرشها که رنگشان ثابت نبوده و به اعتبار فرش ایران لطمه می زند صادر می شود، این تعرفه به صدی دوازده افزایش یافته است. (4)
* دیدار وزیر معارف از بیمارستان وزیری
امروز نیر الملک وزیر معارف از بیمارستان وزیری دیدن کرد.
این بیمارستان پیش از این مریض خانه آقا شیخ هادی نامیده می شد و اکنون از مؤسسات خیریه وزارت معارف است. در این بیمارستان، دکتر سید عبد الوهاب متخصص بیماری های «خارجی»، دکتر ویلهلم فرانسوی متخصص جراحی و دکتر ولاند فرانسوی متخصص داخلی بیماران را معاینه می کردند. (5)
ص: 75
سه شنبه 5 اردیبهشت 1301/ 25 آوریل 1922/ 27 شعبان 1340
* توطئه های بلشویکی در ایران
«توطئه های بلشویکی در ایران» عنوان گزارش کوتاهی بود که روزنامه تایمز امروز آن را از مبدأ تهران تهیه کرد و دو روز بعد در آن نشریه درج گردید. دار الترجمه وزارت امور خارجه ایران آن را چنین ترجمه کرد: «رتشتین، وزیرمختار روسیه شوروی در تهران، مدتها بود به واسطه فقدان وجه بدون حرکت مانده، لکن اینک مجددا با ن هایت جدّیت تبلیغات را شروع نموده و مشغول مداخله در سیاسیات محلی گردیده. بالشویکها برای تغییر کابینه و مخصوصا برداشتن سردار سپه مرد مقتدر ایران از سر کار در ظرف چند هفته گذشته بعضی اشخاص متنفذ را اغوا کرده اند که بر علیه دولت در سفارت روسیه تحصن اختیار نمایند.
[تصویر] متن خبر روزنامه تایمز
عقل سلیم ایرانیان بر تبلیغات مزبوره فائق آمده و زحمات مزبوره بلانتیجه مانده است. اگرچه اصول بالشویزم در مقابل احساسات ملی و مذهبی ایرانیان مکروه و ناپسند است لکن آنها طوفان انقلابی را که فتنه جویان بالشویکی ایجاد نموده اند تاکنون تحمل نموده اما حالیه که مشاهده می کنند عمال روس با ن هایت شدت آتش نقار سیاسی داخلی را دامن می زنند و حتی اهتمام دارند خصومت دینی بین ملل متنوعه پایتخت تولید نمایند رویه بی اعتنایی را از دست داده و پیوسته ملول تر و آزرده خاطر می گردند ...»(1)
* تعطیلی دوایر دولتی
امروز به مناسبت سالروز جشن تاجگذاری احمد شاه، همه دوایر دولتی تعطیل بود. (2)به همین مناسبت وزرای مختار مقیم مرکز در کاخ گلستان حاضر شدند تا مناسبت این روز را به اعتضاد السلطنه، نایب السلطنه، تبریک بگویند. وزیرمختار بلژیک به عنوان مقدم السفرا متنی خواند و سپس اعتضاد السلطنه هم در سخنانی از حضور سفرا تشکر کرد. همچنین امشب مراسم جشنی در باغ گلستان با شرکت وزراء مختار، شاهزادگان، اعیان، اشراف و مسئولان کشوری برگزار شد. (3)
* کمک به بازگشت اتباع ایرانی
مشیر الدوله رئیس الوزراء به وزارت مالیه دستور داد که بر اساس گزارش هیأت اعزامی ایران به قفقاز مبنی بر اینکه عده ای از اتباع ایرانی به واسطه صدمات وارده به آنها در روسیه و شمال قفقاز از هستی ساقط و با حال پریشان وارد تفلیس شده اند و لازم است به ایران بازگردند، مبلغ پانصد تومان اختصاص دهد. (4)
* ادامه درگیری میان طوایف ترکمان
امروز تراکمه جعفربایی هشتاد نفر از طایفه اتابایی را چپاول
ص: 76
کردند. در اقدامی متقابل تعدادی از طایفه جعفربایی به دست اتابایی اسیر شدند. یکی از اسیران با استفاده از فرصت با کشتن یکی از افراد اتابایی با اسب خود را به خانه اش می رساند. (1) طایفه اتابایی از آنجا که قاتل از فرزندان عثمان و رئیس سلسله بوده، از خونش گذشته، تقاص نمی کنند.
* اعتراض به اعزام دانشجو
علی ادیب در متنی که به مجلس شورای ملی نوشت و امروز در روزنامه ایران چاپ شد گفت که پس از تحصیل و آموزش در رشته دباغی در فرانسه به ایران بازگشته تا شاید از او و تخصص اش استفاده شود. چندین بار به وزارت فوائد عامه در خصوص تأسیس دباغ خانه مراجعه کرده اما همیاری نشده است. اکنون که وزارت فوائد عامه درصدد اعزام دانشجو به اروپاست، آن هم در رشته دباغی، چرا از تجربیات او استفاده نمی شود. وی در این نامه این طعنه را هم به دولت زده که اگر مقصود اعزام چند نفر آدم نشان شده به اروپاست، امری علیحده است. (2)
* جشن در سفارت ایران در کابل
امروز که سالروز تولد و تاجگذاری احمد شاه بود از طرف اعتلاء الملک وزیرمختار دولت ایران در افغانستان مجلس جشنی برپا شد که در آن وزراء، مستشاران، معاونان، مدیران ادارات، اعضای مجلس شورای دولتی و تعدادی از صاحب منصبان درجه اول افغانستان حضور داشتند.(3)
[تصویر] اعتلاء الملک خلعتبری
ص: 77
چهارشنبه 6 اردیبهشت 1301/ 26 آوریل 1922/ 28 شعبان 1340
* اعلان قیمت گوشت، شیر و ماست
محمود انصاری حاکم نظامی تهران امروز در اعلانی که به مناسبت نزدیکی ماه مبارک رمضان صادر کرد قیمت گوشت، شیر و ماست را که باید از ابتدای ماه رمضان رعایت شده، خارج از آن قیمت به فروش نرسد، به آگاهی اهالی تهران رساند. «قیمت گوشت از غره شهر مبارک رمضان چارکی دو قران؛ قیمت شیر روی نگرفته بدون آب چارکی ده شاهی؛ قیمت ماست قالبی در صورت خریداری از ماست بند یک من یک قران و ششصد دینار و از بقال یک من دو قران و چارکی ده شاهی؛ ماست کوزه ای نیز چارکی سیصد دینار.» انصاری از تهرانیها خواست که در صورت دیدن تخلف، قصاب، ماست بند و بقال مربوطه را به آژان پست معرفی کرده، تا آنها متخلفان را جلب و به اداره حکومت نظامی ببرند. (1)
* آگاهی سفارت انگلیس از تغییر وزیرمختار شوروی در تهران
سفارت انگلستان در گزارشی به کشور متبوع خود خبر از تغییر وزیرمختار روسیه شوروی در ایران داد و نوشت که قرار است «شومیاتسکی»Shoumiatski جانشین روتشتین شود. شومیاتسکی پیش از انتصاب به سمت اخیر عضو کمیته مرکزی در مسکو و کارمند عالی رتبه وزارت امور خارجه شوروی بود. وی که 35 سال دارد آدمی است پرحرارت و مؤمن به ایدئولوژی کمونیسم.
شومیاتسکی از طرفداران پر و پا قرص سیاستهای تروتسکی است.
سرهنگ روگاچف Rogachof نیز به زودی جانشین رفیق آپین Apin وابسته نظامی فعلی سفارت شوروی خواهد شد. سرهنگ روگاچف 27 ساله است و قبلا یعنی پیش از انقلاب، دانشجوی رشته بازرگانی مسکو بوده است. (2)
* اعزام سرتیپ ایوب خان به مازندران
امروز سرتیپ ایوب خان برای تصدی فرماندهی کل نیروهای مستقر در مازندران تهران را به قصد محل مأموریت خود ترک کرد. (3)
[تصویر] شومیاتسکی
* ورود یمین الملک به بندر عباس
امروز یمین الملک (4) به عنوان کارگزار کل بنادر وارد بندر عباس شد و مورد استقبال قرار گرفت. از طرف حکومت محل نیز 21 تیر توپ به پاس احترام او شلیک شد. گفته می شود کنسول انگلیس مقیم در بندر عباس نیز به دیدن او خواهد رفت. (5)
ص: 78
* ورود تقی زاده به مسکو
سید حسن تقی زاده به عنوان رئیس هیأت اعزامی ایران برای مذاکره با مسئولان دولت روسیه شوروی امروز وارد مسکو شد و در سفارت ایران منزل کرد. (1)
[تصویر] نمایی از شهر مسکو
ص: 79
پنج شنبه 7 اردیبهشت 1301/ 27 آوریل 1922/ 29 شعبان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از غروب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. موضوع این جلسه قانون انتخابات بود که از جلسات گذشته شروع شده بود. پیشنهادهای متعددی برای رفع اشکالات موجود در شیوه انتخابات داده شد، اما بخشی از سخنها روی این موضوع بود که آیا بی سوادها هم می توانند رأی دهند یا نه.
شیخ العراقین زاده(1) معتقد بود که باسوادها حق دو یا سه رأی داشته باشند. حاج شیخ اسد اللّه گفت که باید قانونی وضع شود که جلو اعمال نفوذ مأموران دولتی در انتخابات گرفته شود.
دستغیب نیز بر همین موضوع تأکید کرد که قانونی بگذرد که بتوان در مقابل نفوذ حکام و مأموران ایستاد وگرنه این قانون انتخابات خوب است.
مدرس هم به وضعیت فعلی انتخابات انتقاد کرد اما گفت:
«این حرفها هم که باسواد دو رأی بدهد و دولتمند سه رأی، اینها فلسفه ندارد.» مدرس اشکال اصلی را فرهنگ پایین سیاسی بخشی از مردم دانست که دور از مرکز و تمدن هستند و صلاح و فساد خود را نمی توانند تشخیص دهند، اما به هرحال «ما وکیل آنها هستیم ... شهرها و قصبات بلااستثناء در همه جا حق انتخاب» دارند اما باید قیدی باشد که انتخابات از وضعیت فعلی خارج گردد. (2)
* انتخاب علی اکبر داور
روزنامه ایران در شماره امروز خود اعلام کرد که پس از شمارش آراء ایوانکی، معلوم شد که علی اکبر داور از 549 رأی 490 رأی کسب کرده و به عنوان نماینده آن منطقه در مجلس شورای ملی انتخاب شده است. (3) روزنامه اتحاد هم با خرسندی نوشت «این فتح نمایانی که رفیق ما داور در ایوان کی نموده است به ما بشارت می دهد که از نتیجه انتخابات خوار و ورامین مطمئن هستیم.» (4)
[تصویر] علی اکبر داور
* رسیدگی به مشکلات یهودیان در وزارت داخله
پیش از ظهر امروز کمیسیونی برای رسیدگی به درگیریهای چندی پیش که بین مسلمانان و کلیمیان در تهران رخ داد، در وزارت داخله تشکیل شد. دکتر لقمان نماینده کلیمیان در مجلس شورای ملی در این جلسه حاضر بود و با مشیر الدوله رئیس الوزراء و وزیر داخله گفت وگو کرد. (5)
ص: 80
* تأکید شهاب السلطنه در رسیدن ارزاق به کردستان
شهاب السلطنه حاکم کردستان برای رفع کمبود ارزاق، از حکومت کرمانشاهان درخواست کرد به دلیل نبود مال و مکاری در کردستان تعدادی در اختیار قرار دهند تا کالاهای مربوطه از سنقر به کردستان حمل شود و موقعیت ارزاق در این ناحیه به حالت عادی بازگردد. (1)
* ادامه تعرضات اتباع کریم بلوچ
تعدیها و دست اندازیهای اتباع کریم بلوچ در مناطق مرزی سرخس آن هم از داخل خاک روسیه همچنان ادامه دارد. «با وجود وعده های سفارت روس در تسلیم کریم و زبردست خان به مأمورین دولت ایران در لطف آباد هنوز اثری ظاهر نشده و از اقدامات اتباع آنها هم جلوگیری نمی کنند.» (2)
* لغو مالیات گوش خری (3)
وزارت مالیه در نامه ای به اداره مالیه فارس نوشت که مالیات گوش خری که در شولستانات ممسنی (4) مرسوم و به عنوان نوعی مالیات غیرقانونی گرفته می شود ملغی شده و به هیچ اسم و رسمی به عنوان حق العبور نباید چیزی دریافت شود.
«هرگاه کدخدایان یا افراد متفرقه مرتکب این امر شوند توسط ایالت مورد مؤاخذه و تعقیب خواهند بود.» (5)
* تخصیص بودجه برای بروجرد
هیأت دولت در جلسه امروز خود به پیشنهاد وزارت داخله و تقاضای ایالت بروجرد و لرستان پرداخت مبلغ یک هزار تومان را بابت خلعتها و انعام هایی که به رؤسای الوار داده خواهد شد تصویب کرد. همچنین نظر به ضرورت تعمیر برجهای اطراف شهر بروجرد برای حفاظت شهر از تهاجم اشرار و الوار به پیشنهاد ایالت بروجرد و لرستان مبلغ پانصد تومان از محل اعتبار مصوبه مجلس شورای ملی برای ساختمان و تعمیر برجهای دور شهر به آن ایالت اختصاص داده شد. این مبلغ با نظارت اداره مالیه به مصرف می رسد. (6)
* نامه خشاب به رئیس الوزراء
«خشاب» مفتش سابق بانک استقراضی ایران امروز در نامه ای به مشیر الدوله رئیس الوزراء نوشت که در پی ضبط بانک استقراضی ایران در تاریخ 2 مارس 1921/ 11 اسفند 1299، انتقال بانک صورتی رسمی نداشت تا این که ممتاز الملک این کار را انجام داد و «حالیه تمام مراسم تحویل به عمل آمده و فقط امضای تحویل نامه [مانده] و همچنین حقوق اعضایی که متصدی امور سابق بوده» پرداخت نشده است. این بدهی در شعب تهران، مشهد، تبریز و رشت و انزلی در مجموع بیست و هشت هزار و سیصد و پانزده تومان و یکهزار و هشتصد و پنجاه دینار است. خشاب یادآوری کرد که دیرکرد در پرداخت حقوق شامل بدهی مابعد نیز خواهد شد. «بدیهی است که این تأخیر سبب خسارت دولت علیه و معطلی اعضا و عدم تصفیه عمل بانک خواهد شد.» (7)
ص: 81
جمعه 8 اردیبهشت 1301/ 28 آوریل 1922/ 30 شعبان 1340
* پایان مهلت تعیین شده برای کمپانی استاندارد اویل
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا امروز با فرستادن تلگرامی به مشیر الدوله رئیس الوزراء نوشت که مهلت مقرر برای گرفتن پاسخ از کمپانی نفت استاندارد مبنی بر موافقتش در گرفتن امتیاز نفت شمال به پایان رسیده اما جوابی نداده است. علاء گفت که همچنان با مورگان شوستر مرتبط است و او وساطت خود را بین ایران و آن کمپانی حفظ کرده، پا پس نمی کشد. «علیهذا قطع مذاکرات منوط است به اجازه دولت.» (1) سفارت انگلستان هم که با دقت این مذاکرات را پی گیری می کرد، اطلاع داشت که گفت وگوهای نفتی بین ایران و امریکا جریان دارد. این سفارت معتقد بود که کابینه مشیر الدوله به دلیل بی کفایتی در اداره امور و مشکلات مالی در آستانه سقوط است. (2)
* ورود شومیاتسکی به تهران
برخی منابع نوشته اند که شومیاتسکی امروز به عنوان کاردار سفارت روسیه شوروی وارد ایران شد. (3) این خبر در گزارشهای سفارت انگلستان نیز آمده است و اضافه می کند که «آیین به فرخی [یزدی که در سفارت شوروی متحصن بود و] گرایشهای کمونیستی دارد گفته است سفارت شوروی در نظر دارد از این پس با قدرت تمام به پی گیری سیاستهای خود در ایران بپردازد و کاری خواهد کرد که برنامه های تبلیغاتی با اصول دین اسلام در تضاد نباشد.» (4)
* کارگران و نزدیکی اول ماه مه
سفارت انگلیس در تهران در میان خبر هایی که تهیه می کرد، یادآور شد که سفارت شوروی مشغول برنامه ریزی برای وادار کردن کارگران به دست زدن به یک اعتصاب عمومی در روز اول ماه مه، (5) روز کارگر است. ولی گمان نمی رود که کارگران تحت تأثیر این گونه تبلیغات قرار گیرند. (6)
* انتقاد زین العابدین رهنما از مصدق
زین العابدین رهنما مدیر روزنامه ایران امروز در مقاله ای خطاب به مصدق السلطنه والی آذربایجان از دستگیری سردار عشایر قراچه داغی انتقاد کرد و با اشاره به تلاش هایی که او و برادرش امیر ارشد در برابر سیمیتقو به خرج داده اند و این که امیر ارشد در این درگیریها کشته شده، نوشت که اینها نشانه دولت خواهی است. رهنما اذعان کرد که خلع سلاح حق دولت مرکزی است، اما نباید جنگهای او با سیمیتقو و کمک به قوای دولتی را از یاد برد. وی در انتهای مقاله خواستار آزادی سردار عشایر شد. (7)
[تصویر] زین العابدین رهنما
ص: 82
* دیدار گروهی از اهالی ارومیه با رضا خان
امروز گروهی از اهالی ارومیه که روزنامه اقدام آنان را «مهاجران بی خانمان ارومیه» توصیف کرد در خانه رضا خان وزیر جنگ حضور یافته «پس از شرح فجایع استخوان گداز ارومیه و مظالمی که اکراد به اهالی ستمدیده آنجا وارد می آوردند» از سردار سپه پرسیدند که چرا اردوی نظامی دولت به غائله اشرار آن ناحیه رسیدگی نمی کند. وزیر جنگ پس از شنیدن سخنان جمع حاضر گفت که «اردو در این زودی به حملات و شورش شروع خواهد کرد. فقط مصدق السلطنه می خواسته است که اول قطع ریشه اشرار و متنفذین داخلی را بکند و بعد در قبال اصرار مهاجرین وزیر جنگ وعده داده اند که در این چند روز اقدام جدی فرمایند.» (1)
* دیدار نماینده رضا خان با مصدق السلطنه
حاج شعبان علی در تلگرامی به رضا خان- از فحوای متن روشن است که او نماینده رضا خان وزیر جنگ است- نوشت که امروز با «ایالت کبری دامت شوکته تعالی» دیدار کرد و ضمن مذاکرات حرف از «مواد پنج گانه» پیش آمد. مصدق به او گفت که «شما چه حقی داشتید در موضوع مواد پنج گانه با امیر عشایر مذاکره کنید؟» شعبان علی این اقدام را مأموریتی از طرف وزیر جنگ دانست که «باید عشایر و سایر عشایر با طریقه ای مخصوص ... مذاکره و ملاقات و [آنها را] در خدمات دولت حاضر نمایم.» او اجرای مواد پنج گانه را به نفع دولت تعبیر کرد. مصدق السلطنه در پاسخ می گوید: «من می گویم وزیر جنگ حقی ندارد شما هم بیخود کرده اید ...» شعبان علی این جمله را مایه حیرت می داند و ناشی از بی اطلاعی والی آذربایجان. او درخواست می کند حکم تازه ای به او بدهند تا بتواند «مباشرین، صاحب ان املاک و تجار و امین مالیه» را به کار گیرد. (2)
* درگیری مسلمانها و ب هاییها در سمنان
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که مسلمانها و ب هاییها در سمنان درگیر شده، کار به زدوخورد کشیده است.
این حادثه پس از وعظ یک روحانی مسلمان علیه ب هاییان در مسجد رخ می دهد. واعظ پس از خروج از مسجد با اعتراض و تهاجم یک فرد ب هایی روبه رو می شود و کار به زدوخورد می کشد. «اهالی دکاکین را تعطیل و در محضر علما حاضر شده، جدا تقاضای مجازات شخص مزبور را درخواست نموده اند.»(3)
* کمبود ارزاق در شاهرود
شهر شاهرود به دلیل نبود حیوانات باربر که برای حمل و نقل گندم دولتی از شهر خارج شده اند دچار کمبود ارزاق شد.
همین امر باعث گرانی شده و مردم به لحاظ معیشتی در تنگنا هستند. تقاضا شده شتر و گاری برای انتقال گندم و اسب و قاطر و الاغ برای جابه جایی کالاهای دیگر در اختیار مسئولان شهر قرار گیرد. (4) اهالی شهر شاهرود شکایتی هم تنظیم کرده به وزارت داخله فرستادند. (5)
* ادامه اعتصاب قراسورانهای استرآباد
با ادامه اعتصاب قراسورانهای استرآباد و تحصن آنها در تلگراف خانه، از وزارت مالیه مبلغ پنج هزار تومان برای پرداخت حقوق معوقه به اداره مالیه استرآباد کمک خرج داده شد. ظاهرا عقب افتادن حقوق تنها مربوط به این گروه نبود و دوایر دولتی استرآباد با این مسئله روبه رو بودند. قراسورانها تهدید کرده بودند که تا حقوق خود را نگیرند دست از تحصن برنخواهند داشت. (6)
* تعیین و تهیه بودجه سال 1301
«وزارت مالیه بودجه کل عایدات و مخارج و جزء جمع های ایالات و ولایات، حتی قرا [را] تهیه نموده و نظر به وعده ای که از طرف وزیر مالیه به مجلس شورای ملی داده شده بود که برای آخر برج حمل (فروردین) به مجلس بفرستند کلیه بودجه را تهیه و روز شنبه (فردا) به مجلس ارسال می دارند.» (7)
* استقبال روزنامه اقدام از ماه مبارک رمضان
روزنامه اقدام در سرمقاله امروز خود با عنوان «ماه صیام است زهی فضیلت و تقوی» با همان لحن انتقادی خود ضمن گرفتن برخی از مسئولان کشوری به باد انتقاد، به استقبال ماه مبارک رفت و در صفحه ای دیگر با چاپ قطعه شعری سیاسی از سید حسین مدنی یاد این ماه را گرامی داشت. طلیعه شعر چنین بود:
روز قیام است ای نژاد هنرمندماه صیام است ای گروه رجامند
موقع صوم و صلوة باشد و تقوی موسم ذکر است و وقت وصلت و پیوند
هان بشتابید در پرستش یزدان حضرت حق را کنید از خود خورسند
حرص و طمع را ز قلب خود بزداییدتا شود ایرانتان نهال برومند
اندکی اندر طریق حق بشتابیدزان که نباشد امید جز به خداوند
شور و نشور است در جهان و تو در خواب گیرم خواب تو مرگ تا کی و تا چند ...
بیت آخر از شعر ادیب الممالک اقتباس و تضمین شده بود. (8)
* اعزام بقاء الدوله به انزلی برای بازپس گیری مؤسسات دولتی
«در تعقیب اقدامات وزارت امور خارجه برای تصرف مؤسسات روسیه در انزلی از قبیل پرت کشتی و جاده آهن و غیره که باید موافق عهده نامه به دولت ایران واگذار شود، با سفارت دولتی جمهوری روسیه مذاکره شده و بالاخره بر حسب دستور وزارت امور خارجه که به اداره کل گمرکات صادر گردیده آقای بقاء الدوله به سمت نمایندگی دولت ایران به انزلی رفته که از مأمورین دولت روسیه مؤسسات مزبور را تحویل گیرند.»(9)
* ورود سالار محتشم به تبریز
امروز سالار محتشم که در مراغه دستگیر شده بود، توسط نظامیان وارد تبریز شد. از طرف ایالت آذربایجان به مراغه تلگرام شد که اسلحه او، عدل الدوله و کسان شان را هم گرفته به مأمورین تحویل دهند. (10)
ص: 83
ص: 84
شنبه 9 اردیبهشت 1301/ 29 آوریل 1922/ 1 رمضان 1340
* اخطار به روزه خواران و قماربازان
محمود انصاری حاکم نظامی تهران در اطلاعیه ای خطاب به اهالی تهران، اعلام نمود که همه آن کسانی که برخلاف مقررات قانون مقدس اسلام در روزها و شبهای متبرکه ماه رمضان که مختص عبادت است مرتکب خلاف شرع انور گردند، از قبیل خوردن روزه بدون عذر موجه شرعی یا تأسیس قمار و دعوت مردم به آن و یا کسانی که از خانه هایشان صدای ساز و آواز شنیده شود و نیز با برپا کنندگان تئاترها، برخورد شده، مؤاخذه و سخت تنبیه خواهند شد.(1)
[تصویر]
* شروع آمارگیری در تهران
از امروز آمارگیری در تهران شروع شد. نه گروه دو تا چهار نفره که هر گروه را یک آژان همراهی می کند، از طریق پرسش مستقیم از مردم کار آمارگیری را آغاز کردند. روزنامه اقدام ضمن انعکاس این خبر نوشت که همکاری خانواده های فقیر با آمارگیران بسیار بهتر از خانواده های ثروتمند است. و نیز «نظر به این که اوراق خصوصی تولید زحمت و اشکال می نماید اداره بلدیه اوراق عمومی ترتیب و به واسطه این ترتیب احصاییه تهران تا یک ماه به طول خواهد انجامید.» (2)
* تقاضای رسیدگی به اتباع خارجی زندانی
وزارت داخله امروز در نامه ای به وزارت جنگ درباره بیست زن و مرد تبعه روسیه، قفقاز و لهستان که در شهر رشت توقیف هستند، یادآور شد که از وزارت امور خارجه پیرو تقاضای سفارت روسیه شوروی و فرانسه، شرحی به وزارت داخله نوشته شده که بدین وسیله لازم است به اداره قشونی دستوری داده شود که هرچه زودتر به اتهامات آنها رسیدگی و نتیجه اطلاع داده شود تا به سفارتهای مربوطه منعکس گردد. (3)
ص: 85
یکشنبه 10 اردیبهشت 1301/ 30 آوریل 1922/ 2 رمضان 1340
* سهم خواهی کمپانی نفت جنوب از نفت شمال
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا در تلگرامی که امروز به مشیر الدوله رئیس الوزراء فرستاد بار دیگر از بی تصمیمی کمپانی استاندارد اویل برای پذیرش امتیاز نفت شمال خبر داد. مورگان شوستر که واسطه ایران و کمپانی یاد شده بود «تصور می کند کمپانی مزبور کمال سعی را خواهد کرد که کمپانی جنوب را متقاعد بسازد. به این واسطه دادن فرجه را برای مخابره با لندن مصلحت می داند.» علاء نوشت که نمی دانم دارند وقت تلف می کنند یا به راستی دنبال جلب نظر کمپانی نفت انگلیس و ایران هستند.
علاء یادآور شد که کمپانی نفت جنوب نصف یا کمتر شریک این امتیاز خواهد بود. «در هر صورت در اسهام کمپانی نایب مناب استاندارد ... کمپانی جنوب به نسبت نصف یا کمتر شریک خواهد بود.» (1)
* نظر مساعد انگلیس در استخدام مستشاران امریکایی
سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران در نامه ای که امروز به کرزن وزیر امور خارجه کشور متبوع خود نوشت، ضمن بیان جزئیات دیدار خود با مشیر الدوله نخست وزیر ایران و گفت وگو راجع به جلب مستشاران امریکایی برای ساماندهی به امور مالی کشور نوشت که به مشیر الدوله گفتم که اگر این مستشاران رفتار عادلانه ای در برابر منافع خارجیان داشته باشند دولت انگلیس ورود آنها را به ایران با رضایت خواهد پذیرفت. وی در بخش دیگری از نامه بلند خود به کرزن نوشت که توانسته است از آشکار شدن تمایل انگلیس نسبت به جلب مستشاران امریکایی جلوگیری کند و از این طریق نمایندگان مخالف انگلیس در مجلس شورای ملی و نیز مطبوعات مخالف را از واکنش دور بدارد. لورن تلویحا گفت که اگر این گروه ها از تمایل انگلیس برای استخدام مستشاران امریکایی باخبر شوند علیه آن اقدام خواهند کرد.(2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی سه ساعت پس از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. مذاکرات پیرامون قانون انتخابات و در ادامه موضوع جلسه های گذشته بود. در این جلسه زمان نمایندگی که در آن اوان دو سال بود مورد بحث قرار گرفت و موافقان و مخالفان درباره آن صحبت کردند. کسانی که در مخالفت صحبت کردند، علت ایجاد فترت در سه دوره گذشته مجلس را کوتاه بودن دوره نمایندگی دانستند و خواستار تبدیل آن به چهار سال بودند. (3)
* توصیه های وزارت امور خارجه به رئیس هیأت اعزامی به مسکو
امروز حکیم الملک وزیر امور خارجه ایران، در نامه ای به رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو دو نسخه از عهدنامه مودت (4) و قرارداد تجارتی با دولتهای قفقاز را که در وزارت خارجه تدوین شده و پیش از این به سفارت ایران در مسکو فرستاده شده بود برای رئیس هیأت ارسال کرد و نوشت که اصلاحاتی در قرارداد تجارتی صورت گرفته که لازم است هیأت از آن آگاه باشد. (5)نکته دیگر درباره این هیأت که در بین گزارشهای سفارت انگلیس دیده می شود آن است که سید حسن تقی زاده که به عنوان رئیس این هیأت تعیین و از آلمان راهی مسکو شده بود به تهران فراخوانده شد و به جای او میرزا علی عیوضی به سمت رئیس هیأت بازرگانی در مسکو منصوب شد. (6) این ادعا مقرون به صحت نبود.
* خطر حمله وهابیان به نجف
روزنامه ایران در شماره امروز خود بنابر اخباری که از عتبات عالیات رسیده، نوشت که وهابیهای مسلح پس از درگیری هایی در حال نزدیک شدن به شهر نجف هستند. آنها قصد دارند پس از رسیدن به نجف بارگاه امام اول شیعیان را خراب کنند. بنابر
ص: 86
این خبر، فاصله آنها با نجف حدود یازده فرسخ است. علماء کربلا پس از شنیدن این موضوع به طرف نجف حرکت کرده اند.
از طرف امیر فیصل سلطان بین النهرین نیز از رؤسای قبایل عرب و مشایخ دعوت شده که در نجف حاضر شوند تا مجلس شورای عالی تشکیل شده، تصمیم بگیرند. (1)
[تصویر] نمای عمومی شهر نجف
* آگاهی از مقررات آبیاری
وزارت فوائد عامه از نمایندگان سیاسی ایران، مقیم در مصر و بغداد، خواست که مقررات آبیاری اطراف رود خانه های نیل، دجله و فرات را گرفته به ایران بفرستند. (2)
* دستور مشیر الدوله به وزارت مالیه نسبت به پرداخت بدهی سعد الدوله
مشیر الدوله رئیس الوزراء امروز در نامه ای از وزارت مالیه خواست که پیرو شرحی که وزارت عدلیه نوشته سعد الدوله به پرداخت پنج هزار تومان در وجه حاج محمد حسین تاجر بلورفروش محکوم شده است، از آن جا که وی این مبلغ را نپرداخته، وزارت مالیه از بابت مطالبات سعد الدوله طلب تاجر یادشده را پرداخت نماید «که اجرای حکم عدلیه بیش از این به تأخیر نیفتد.» (3)
* اجازه دولت به حمل کالا برای قحطی زدگان ناحیه قفقاز
دولت ایران به یک گروه کمک رسان امریکایی در تبریز اجازه داد تا 250 پوط گندم و 378 پوط پشم برای نیازمندان قفقاز بدون اخذ حق گمرک حمل کند و به آنجا ببرد. (4)
* صادرات کالا با اجازه حکام محلی
اداره کل گمرکات در اجرای حکم وزارت مالیه به همه رؤسای گمرک ایالات و ولایات دستور داد، مانع صادرات اغذیه و مال التجاره نشوند؛ مشروط بر اینکه پیش از آن حکام محلی تأیید کنند که خروج این اجناس موجب تضییقات محلی از نظر آذوقه نمی شود. (5)
* گزارش نماینده رضا خان از تبریز
حاج شعبان علی امروز در تلگرام بلندی- از فحوای متن روشن می شود که او نماینده سردار سپه است- به رضا خان وزیر جنگ خبر داد که به دنبال دستگیری سردار عشایر مقدار کمی از اسلحه او را به دست آورده اند. عمده سلاحها در منطقه باقی مانده است. او همچنین یادآور می شود که «هزاران» شاکی از سردار عشایر در اهر گرد آمده اند. هیأتی هم که تعیین شده بود از تبریز به اهر برود و اموال به غارت رفته آنان را برآورده کرده، مقدمات بازپس دهی آنها را فراهم کند، از رفتن به اهر امتناع کرده است. شعبان علی که گویا اقدامات مخفیانه نیز انجام می داد به رضا خان می نویسد: با اقداماتی که صورت خواهد داد، از میزان واقعی عده و عده سردار عشایر باخبر و آن را گزارش خواهد کرد. (6)
روزنامه ایران نیز در شماره امروز خود از وضعیت آن دسته از مردمی که از سیطره سردار عشایر رها شده و خود را به اهر رسانده بودند نوشت، و این که رعایای چلبیانلو پس از آزادی از حبس وارد اهر شده و جمعیت کثیری در تلگرام خانه متحصن شده اند تا وضعیت پریشان خود را به گوش مسئولان برسانند. آنها گرسنگی و فقر را مشکل اصلی خود اعلام کردند. (7) حاج شعبان علی در پایان تلگرام خود از رضا خان می خواهد «به فرمانده کل قوای آذربایجان امر صادر فرمایید وجهی به فدوی مرحمت فرمایند که خرجم تمام شده.» (8)
ص: 87
ص: 88
دوشنبه 11 اردیبهشت 1301/ 1 مه 1922/ 3 رمضان 1340
* پاسخ مشیر الدوله به سالار لشکر
امروز مشیر الدوله رئیس الوزراء در پی درخواستهای عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد نوشت که فعلا به جلب نظر رؤسای عشایر آن منطقه به مراحم دولت اکتفا شود.
«احضار والی به پیشکوه و اعزام قوه به لرستان فعلا مقتضی نیست.» بودجه ماهیانه یک هزار تومان نیز برای خلعت دادن و جلب نظر رؤسای عشایر تصویب شده است. (1)
* رسیدگی به وضعیت دستگیرشدگان قضیه لاهوتی
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که پرونده همه آنانی که در قضیه لاهوتی اعم از نظامی و غیرنظامی دستگیر و زندانی شدند، مقرر گردید به عدلیه برود تا «در آن جا تحقیقات صحیحه نموده هریک را موافق رسیدگی کامل تقصیراتشان را معین نمایند تا قرار مجازات آنها تعیین شود.» (2)
[تصویر] ابو القاسم لاهوتی
* درگیری ایلات کلهر و سنجابی
بنا به گزارشهای رسیده تاکنون چندین بار بین ایل کلهر و سنجابی زدوخورد هایی صورت گرفته و چند نفر از طرفین کشته یا مجروح شده اند.
«از طرف اولیای دولت تعلیمات لازمه به رؤسای ایلات مزبور صادر گردید، و برای جلوگیری از نظایر آن اوامر لازم صادر گردیده است.»(3)
* تعطیلی دوشنبه ها در ماه مبارک رمضان
به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان به وزارت خانه ها و دوایر دولتی ابلاغ شد که روزهای دوشنبه این ماه تعطیل است تا کارکنان دولت برای درک عبادات و مواعظ ویژه ماه مبارک آمادگی بیشتری داشته باشند. (4) امروز وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل بود. ساعات حضور کارمندان در وزارت خانه ها هم از ساعت دو بعد از ظهر تا 30/ 6 بعد از ظهر تعیین گردید. (5)
* ناکامی روس ها از نگاه انگلستان
نماینده سیاسی انگلیس در ایران در اخبار ارسالی خود به کشور متبوعش نوشت که سفارت شوروی در کوشش خود به منظور برگزاری یک اعتصاب عمومی کارگری در روز اول ماه مه با شکست مواجه شد و تنها کارگران چاپ خانه ها در این روز دست از کار کشیدند. (6)
* پایکوبی روسها در اول ماه مه
کنسول روسیه شوروی در بندر جز به مناسبت اول ماه مه که آن را عید می گرفتند، عده زیادی از بلشویکهای منطقه را دعوت کرد و «خیال داشتند یک ماهه، ماه مبارک را در قونسول خانه تشکیل کافه داشته باشند که تبلیغ نمایند.
به سبب نیامدن مدعوین و مسافرین خودشان لهذا کافه به هم خورده، به قرب یکصد و پنجاه نفر اهالی استرآباد و اجزاء
ص: 89
ادارات و اداره قشونی و غیره از بعد از ظهر تا ساعت هفت از شب مشغول عیش و نواختن موزیک و رقص خانم های روسی و استعمال مشروبات زیادی بودند.» (1)
[تصویر] تمبر روز کارگر
* سفارش دولت به مسافران خانه خدا
از طرف وزارت داخله تلگرامی به همه حکام مخابره شد که پیرو دستورهای قبلی به حجاج در بستن هرگونه قرارداد با حمله دارها هشدار دهند. «حمله دارها با دسایس مختلف زوار را به عنوان تسهیل مسافرت آنها به طرف خود جلب و اسباب زحمت فوق العاده فراهم می آورند. لزوما تأکید و یادآوری می شود که زوار بیت الحرام در دریا و خشکی از عقد هرگونه قرارداد با حمله دارها احتراز نمایند.» (2) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 89 * سفارش دولت به مسافران خانه خدا ..... ص : 89
[تصویر]
ص: 90
سه شنبه 12 اردیبهشت 1301/ 2 مه 1922/ 4 رمضان 1340
* جلوگیری از وعظ سید محمد رضا خراسانی
رضا خان وزیر جنگ دو- سه روز پیش از ماه مبارک رمضان سید محمد رضا خراسانی (1) را که در مسجد جامع وعظ می کرد فراخواند و به او تکلیف کرد که در ماه رمضان به نفع او صحبت کند. رضا خان مبلغ 200 تومان به او می دهد.
سید محمد رضا خراسانی می گوید که من داخل سیاست نمی شوم، پول را هم نمی گیرم.
[تصویر] رضا خان
امروز هنگامی که سید مشغول سخنرانی در مسجد جامع بود، نامه ای از رضا خان دریافت کرد که به او نوشته بود، از رفتن به منبر و سخنرانی امتناع کند. سید محمد رضا هم در حاشیه نامه می نویسد اطاعت می شود و از منبر پایین می آید.(2)
* اجتماع در مجلس شورای ملی
امشب عده زیادی به مجلس شورای ملی آمده، اجتماع کردند. گویا آنها به موضع گیری مدرس در وقایع اخیر شهر تهران اعتراض داشتند. در این اجتماع «آقای موسوی زاده نطقی راجع به اظهارات آقای مدرس ایراد کرده و حضار پس از استماع عقاید آقای موسوی زاده با یک حالت عصبانی [علیه مدرس] فریاد مرده باد کشیده و اظهار تنفر نموده اند.» (3)
به نوشته روزنامه اقدام، مدرس با موضع گیریهای تحصن کنندگان در مجلس شورای ملی موافق نبود.
* ورود محمد خان به استرآباد
امروز کلنل محمد خان با یکصد و پنجاه نفر قزاق پیاده از شاهرود وارد استرآباد شد. (4)
* تهدید مدیر روزنامه اقدام
امشب عده ای به دفتر روزنامه اقدام در لاله زار رفته، می خواستند وارد اتاق کار میرزا عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام شوند که از ورود آنها جلوگیری می شود. به نوشته همین نشریه اینان بنای ناسزاگویی گذاشته و علت حضور معترضانه خود را توهین روزنامه به مدرس دانستند. در این خبر آمده است که مهاجمان، خلیلی را به قتل هم تهدید کرده اند.(5)
* تلگرام نماینده انگلیس در بحرین به سرپرسی کاکس درباره تهاجم وهابیان
در پی شیوع اخباری از تهاجم وهابیان به سرزمین عراق و
ص: 91
قصد این طایفه در تخریب مراقد ائمه شیعه (ر. ک: 10 اردیبهشت) احتمالا در پی اقدامات صورت گرفته، نماینده انگلیس در بحرین در تلگرامی به سرپرسی کاکس نماینده عالی انگلیس در عراق نوشت که «در جواب تلگرام شما که به امیر ابن السعود در باب تعیین حدود عراق و نجد مخابره کرده بودید» ابن السعود نامه ای نوشته و از هجوم وهابی ها تحت ریاست «ابن دوبش» اظهار تأسف کرده است. اما هجوم دوم که گفته شده در نزدیکی «سماوه» رخ داده این حادثه از طرف وهابیها رخ نداده و مربوط به اعراب بدوی همان ناحیه است.
وی در ادامه این تلگرام از قول ابن السعود یادآور شد که «هیچ گاه مایل نیستند که برخلاف نظریات حکومت بریتانی اقدامی بکنند.» (1)
[تصویر] ابن سعود
ص: 92
چهارشنبه 13 اردیبهشت 1301/ 3 مه 1922/ 5 رمضان 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز جلسه مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک پس از افطار و دو ساعت و نیم گذشته از شب، آغاز شد. (1) در این جلسه سدید الملک (2) در پرسشی از وزارت فوائد عامه از علت تعطیلی مدرسه فلاحتی کرج جویا شد. (3) معاون این وزارت خانه نیز پاسخ داد که خالصجات تحویل وزارت جنگ شده و آن وزارت خانه هم تشخیص داده عده ای نظامی را آنجا مستقر کند. البته مدرسه به جای دیگری منتقل شده، منحل نشده است. وی گفت که چهاردانگه محل تازه مدرسه فلاحتی است. گفت وگوهای امروز مجلس همچنان در موضوع قانون انتخابات بود و بیشتر روی دوره نمایندگی که دو سال بیشتر باشد یا نه، متمرکز بود. در رأی گیری، اکثریت به تغییر مدت نمایندگی رأی دادند. (4)
* مکاتبه مشیر الدوله با علاء و مهلت به کمپانی استاندارد اویل
مشیر الدوله رئیس الوزراء امروز در تلگرامی که به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا فرستاد، پیرو تلگراف علاء به او درباره وقت کشی استاندارد اویل در پذیرش امتیاز نفت شمال، نوشت که اگر استاندارد اویل «حاضر است اصلاحات را موافق نظریات دولت قبول کند و با کمپانی نفت جنوب مذاکره نماید ضرری ندارد» مهلت داده شود. (5)
* نامه شوستر به حسین علاء
مورگان شوستر واسطه ایران برای مذاکره با کمپانی استاندارد اویل در نامه ای که امروز به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا نوشت خبر داد که شخصی به نام «هنکز» که خود را نماینده کسی به نام ژنرال «پوتوپف» می خواند ادعا می کند که قبل از جنگ جهانی اول «امتیاز نفت و سایر حقوق 175000 جریب زمین واقعه در ایالات مازندران و استرآباد از طرف دولت علیه به وی عطا گردیده است.» به هنکز گفتم آیا سندی درباره این ادعا در دست هست؟ امروز صبح هم نوشته ای از طرف «ولمن» عضو کمپانی استاندارد اویل در نیوجرسی به دستم رسید که در آن هنکز نزد ولمن رفته و ادعا می کند امتیازی که ایران به ژنرال پوتوپف داده متعلق به سندیکایی است که هنکز می گوید عضو آن است. هنکز اظهار داشته که تاریخ اعطاء امتیاز در تهران ثبت شده است. شوستر از علاء خواست که درباره این مدعیات تحقیق کرده، جواب رسمی از ایران گرفته و به او بدهد. (6)
* مزایای جلب مستشاران امریکایی
روزنامه ایران امروز در سرمقاله ای بلند درباره مزایای جلب مستشاران امریکایی نوشت که «تجربیات شانزده ساله به ما ثابت کرد که یگانه وسیله اصلاح امور پریشان دولت و خلاصی از تنگنای فلاکت و اختلال، تنظیم مالیه دولت است.» نویسنده با اشاره به خزانه خالی از پول دولت و این که با بستن مالیاتهای مختلف نمی توان این خزانه را پر کرد، اضافه کرد: «راه و علاج منحصر به فرد، دعوت مستشاران و متخصصین مالی و اداری است.» نویسنده یادآور شد که مجلس دوره دوم به این نتیجه رسید و با دعوت از مستشاران امریکایی آنها را در امور مالیه گمارد اما «مصادف با بعضی مشکلات سیاسی شده دچار آن اولتیماتوم جابرانه گردیده از ایران عودت نمودند.» نویسنده در ادامه مقاله می نویسد که سال گذشته نیز تصمیمی مشابه گرفته شد اما بنا شد تا آمدن سفیر جدید امریکا و مشورت با وی صبر شود و از نظرات او نیز استفاده گردد. با آمدن سفیر نظرات او اخذ و در ن هایت تصمیم گرفته شد نظر دولت امریکا هم دخالت داده شود. در سرمقاله این خبر هم آمده بود که حسین علاء نماینده سیاسی ایران در امریکا موضوع را به دولت امریکا منتقل کرده است. (7) نماینده سیاسی انگلیس در ایران هم با این خبر آن را تأیید کرد:
ص: 93
«دولت در نظر دارد گروهی از مشاوران امریکایی را به استخدام خود درآورد.» (1) روزنامه اتحاد هم در سرمقاله ای که دو روز بعد (15 اردیبهشت) به چاپ رساند با عنوان «ما مستشار می خواهیم» همین موضوع را مورد توجه قرار داد.
* آگاهی مؤتمن الملک از استعفای مشیر الدوله
امروز مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی از متحصنین در مجلس که علیه اقدامات خودسرانه رضا خان وزیر جنگ در آن محل تحصن کرده بودند، می خواهد که از تظاهرات خودداری کنند و از آنها تقاضا می کند که با پیش گرفتن این رویه و صبر بیشتر، مطالب خود را با رئیس الوزرای جدید طرح و حل و فصل نمایند. او به متحصنین می گوید که مشیر الدوله رئیس الوزراء تا چند روز دیگر استعفا خواهد کرد. (2) سفارت انگلیس هم از استعفای مشیر الدوله و سقوط دولت او خبر داد.
«کابینه مشیر الدوله به دلیل بی کفایتی در اداره امور و مشکلات مالی در آستانه سقوط است.» (3)
[تصویر] مؤتمن الملک
* خروج قریب الوقوع رتشتین از ایران
روزنامه ایران امروز خبر داد که رتشتین وزیرمختار روسیه شوروی به زودی عازم مسکو خواهد شد. «به طوری که اطلاع داده اند روز هفتم ماه مه به طرف مسکو حرکت خواهند نمود.
برای مدت غیبت وزیرمختار دولت روسیه یک نفر به سمت مستشاری سفارت روسیه از دربار مسکو معین شده و به طهران وارد شده است و به طوری که اطلاع یافته ایم سفارت را از وزیرمختار حالیه تحویل گرفته و به سمت مزبور معرفی شده است.» (4)
در همین زمان سفارت انگلیس در تهران خبر یافت که سفارت شوروی چند جاسوس خود را برای بررسی امکان تحقق جنبشهای انقلابی جدید تحت حمایت کمونیستهای باکو و گیلان گسیل داشته است. رضا خان نیز با دقت مواظب جریان امور است و حرکات آنان را از طریق والی زیر نظر دارد. (5)
* ضرب سکه های تقلبی توسط ترکمانها
اداره کل گمرکات به وزارت مالیه گزارش داد که طبق اخبار رسیده از بندرجز تراکمه گمیش تپه مشغول ضرب سکه های دو قرانی و یک قرانی هستند. رئیس گمرک بندرجز مراتب را به حکمران استرآباد اطلاع داده و یک نمونه از سکه های تقلبی را نیز به مرکز فرستاده تا در ضراب خانه آزمایش شود. (6)
* کشته شدن افتخار التجار به دست عوامل سیمیتقو
امروز اول افطار تعدادی از بازرگانان سقز همچون حاج محمود افتخار التجار معروف به وکیل الرعایا در سقز دستگیر و به جرم مخالفت با اقدامات سیمیتقو کشته شدند. پس از تسلط افراد سیمیتقو بر شهر سقز (ر. ک: 18 و 20 فروردین) و تظلم خواهی عده ای از اهالی از مسئولان حکومتی در سنندج و در پی آن لو رفتن این موضوع، سیمیتقو دستور تأدیب ناراضیان سقزی را صادر کرد. اعدام افتخار التجار در جهت همین دستور بود. (7)
* شیوع وبا در تاشکند
بنابر اطلاعات رسیده مرض وبا در تاشکند شایع شده و رئیس صحیه خراسان اطلاع داده که برای جلوگیری از این بیماری با ایجاد قرنطینه در مرز از سرایت آن جلوگیری شود. همچنین از طرف مجلس حفظ الصحه دولتی به رئیس صحیه مشهد دستور داده شد که فعلا مسافرین را در سرخس و لطف آباد معاینه کرده، گزارش کنند تا در صورت لزوم قرنطینه در آن نقاط نیز ایجاد شود. (8) همین منبع از گسترش طاعون در کردستان هم خبر داده است. (9) از طرف مجلس حفظ الصحه دولتی نامه ای به رئیس الوزراء نوشته شد که برای جلوگیری از بیماریهای واگیردار اعتبار لازم را به این مجلس اختصاص دهد. مشیر الدوله رئیس الوزراء هم دستور پرداخت دو هزار تومان را صادر کرد.
* شکایت بازرگانان قم
به دلیل اختصاص چهارپایان به حمل غله به مرکز، کار تجارت در شهر قم رو به کسادی نهاد. بازرگانان قم در شکایتی که به حکمران قم کردند، گفتند: «مأمورین اداره ارزاق با تعلیمات والی زاده رئیس ارزاق، مکاریان را گرفتار زحمت و فشار ساخته و حمل مال التجاره به خارج ابدا ممکن نیست ...
در صورتی که اقدام عاجل نشود امورات تجارت از هم گسیخته خواهد شد.» (10)
* پایان آمارگیری در برخی محلات تهران
آمارگیری در شهر تهران که از 9 اردیبهشت شروع شده بود در مناطق ارک و حسن آباد تمام شده و نتایج آن به زودی اعلام خواهد شد. (11)
* درگیری و پشیمانی
به گزارش نایب الحکومه آستارا امروز نیروهای رشید خان طالشی مانع عبور نظامیان دولتی شده، با آنها درگیر شدند. اما ظاهرا رشید خان از این موضوع پشیمان شده «و اظهار اطاعت و انقیاد نموده، درخواست کرده است که نظامیان محترما به آستارا ورود نمایند.» (12)
ص: 94
ص: 95
پنج شنبه 14 اردیبهشت 1301/ 4 مه 1922/ 6 رمضان 1340
* تکذیبیه فرقه دمکرات مستقل ایران (1)
امروز فرقه یا کمیته دمکرات مستقل ایران با چاپ خبری در صفحه اول روزنامه اتحاد، پیرو اخباری که در برخی جراید مبنی بر عضویت نمایندگان این فرقه در کمیسیون 12 نفری مجلس شورای ملی چاپ شده بود، نوشت که اعضای فرقه دمکرات مستقل ایران در مجلس شورای ملی چند نفر بیشتر نیستند و هیچ یک از آنان نیز به عضویت کمیسیون 12 نفری (کمیسیون مشترک دولت و مجلس) درنیامده اند. در این اطلاعیه یادآوری شده بود که این کمیته همچنان در اقلیت است و به مواضع اکثریت مجلس نپیوسته است. (2)
* دردسر زیادی محصول غله
اداره کل گمرکات به وزارت مالیه اطلاع داد که بنا به گزارش رئیس ایالتی گمرکات بوشهر محصول غله نواحی مجاور خلیج فارس در سال جاری بسیار خوب بوده است.
کشاورزان درصدد هستند ما زاد برداشت خود را به خارج صادر کنند. اداره کل گمرکات عقیده داشت ما زاد غله به شکل قاچاق به خارج صادر خواهد شد و خوب است دولت حکمی راجع به مجوز خروج این کالا صادر کند. (3) این گزارش بر این نکته نیز تأکید دارد که روستاهای کوچک این منطقه اغلب خرما را قوت غالب خود می دانند و نان غذای فرعی آنهاست. (4)
[تصویر] نمایی از شهر بوشهر
* پیشنهاد برای برچیدن سلولهای انفرادی
وزارت عدلیه با پیشنهادی روبه رو گشت که در آن خواستار برچیده شدن سلولهای انفرادی شده بود. شریف الملک با پیشنهاد این موضوع یادآور شد که «محبس های انفرادی از عدالت و حفظ الصحه» به دور است. پس از این اقدام «محبس های نمره 22 و 23 و 24 متروک گردیده. اگرچه وجود محبس انفرادی برای اقرار کردن مظنون است ولی محبس های فوق که تاریک و متعفن و مرطوب بوده است شبیه به قبر بوده، از این نقطه نظر متروک شده است.» (5)
[تصویر]
* خبر روزنامه تایمز از بازگشت رتشتین
روزنامه تایمز از قول خبرنگارش در تهران نوشت که رتشتین سفیر بلشویکها در تهران به مسکو فراخوانده شده است و این امر ظاهرا برای نارضایتی شوروی از نتایج سیاستهای او در ایران بوده است. این روزنامه می افزاید کاردار جدید کمیسر شومیاتسکی که برای گرفتن جای رتشتین در نظر گرفته شده از کمونیستهای تندرو است و به نظر می رسد این تغییر منجر به بروز سیاستهای خصمانه تری گردد. تایمز به سابقه حضور رتشتین در ایران هم اشاره کرد و نوشت که او در 25 آوریل 1921 به تهران وارد شد
ص: 96
اما تا 26 ژوئن به عنوان سفیر شناخته نشد. در 26 ژوئن پرچم سرخ برای اولین بار بر فراز دفتر نمایندگی سفارت روسیه در تهران به اهتزاز درآمد و میهمانی باشکوهی توسط بلشویکها برگزار شد که بسیار باشکوه تر از میهمانی هایی بود که توسط روسیه در دوران تزار برپا می شد.(1)
ص: 97
جمعه 15 اردیبهشت 1301/ 5 مه 1922/ 7 رمضان 1340
* ابلاغیه مشیر الدوله درباره قانون بلدی
مشیر الدوله رئیس الوزراء در ابلاغیه ای به «فرمانروایان ایالات و حکام ولایت» یادآور شد که «لایحه قانون بلدی» در مجلس شورای ملی در حال تصویب است، اما تا رسیدن آن روز و تشکیل انجمنهای بلدی، لازم است توجه خاصی به امور شهری شده، از هرگونه رسیدگی مضایقه نشود. فرمانروایان و حکام توجه کنند که «عایدات بلدی به مصارف تنظیف و روشنایی شهر و تأسیسات خیریه و صحیه برسد.» در این دستور آمده است که وزارت مالیه موظف است درآمد وسایل نقلیه را پس از کسر یک دهم آن به بلدیه بدهد تا صرف آبله کوبی کند. وی در پایان «مخصوصا رسانیدن حقوق اطباء صحی بلدی را توصیه» کرد.(1)
* ادامه دستبردها در منطقه گمیش تپه
ترکمانان سارق در منطقه گمیش تپه آذوقه یک گروه گیلانی را دزدیدند. گیلانی ها آرد خریداری شده خود را از منطقه گمیش تپه با کشتی کوچک حمل می کردند که دزدان با قایق دیگری به آنها حمله کرده 13 عدل آرد و دیگر اشیاء همراه گیلانیها را بردند. (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز دو ساعت پس از غروب تشکیل جلسه داد. در این جلسه گزارش کمیسیون مربوطه راجع به فرش با رنگ جوهری و فرش با رنگ ثابت خوانده شد. مفاد این گزارش به نحوی تنظیم شده بود که صادرات فرش جوهری را کاهش و بازرگانان را به صدور فرش با رنگ ثابت تشویق کند.
موافقان و مخالفان موضوع صحبت کردند. در ن هایت ورود به جزئیات طرح تصویب شد. در این جلسه برخی نمایندگان درباره تحصن جاری در مجلس از مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی پرسیدند. مؤتمن الملک گفت که قرار است کمیسیون 12 نفره خواستهای آنها را بررسی کرده، پاسخ دهد. آنها توضیحات و خواستهای خود را به کمیسیون انتقال داده اند؛ خلاصه آن به من گفته خواهد شد که متعاقبا به هیأت دولت ارجاع و پاسخ قطعی متحصنین داده می شود. (3)
[تصویر]
* مطالعه پیرامون الحاق آب رود کوهرنگ به زاینده رود
به دنبال تصویب مجلس شورای ملی در خصوص الحاق آب رود کوهرنگ به زاینده رود و ابلاغ آن به وزارت فواید عامه از طرف آن وزارت خانه، اقداماتی برای اجرای این طرح آغاز شد و یک نفر مهندس ایرانی از مرکز به اصفهان رفت تا پس از بازدید و برآورد هزینه ها نتایج مطالعات خود را به هیأت دولت ارائه دهد. (4)
* اعزام پزشک به آستارا
به دنبال رسیدن گزارش هایی از بروز بیماری در منطقه آستارا، وزارت داخله از مجلس حفظ الصحه دولتی خواست که هرچه زودتر در این مورد تحقیق گردد و گزارش دهند. پیرو این درخواست مقرر شد که دکتر محمد خان به طرف آستارا حرکت کند. (5)
ص: 98
* محکومیت کارمند خاطی
میرزا مهدی خان که مدتی در اداره مالیات غیرمستقیم گیلان و تهران مشغول خدمت بوده به دلیل «سوء جریان امورات اداری و بعضی تقصیرات دیگر» از طرف مدعی العموم دیوان محاکمات وزارت مالیه جلب شد و پس از رسیدگی و تحقیق به کسر ثلث حقوق به مدت سه ماه محکوم گردید. (1)
* آگهی فروش کتاب
روزنامه اقدام در شماره امروز خود این کتاب را معرفی کرد:
«ترجمه تاریخ انقلاب ایران، مصور، تألیف مستر شوستر امریکایی، مشتمل بر وقایع مهمه که خواندن آن برای ایرانیان شایسته بلکه لازم است جدیدا وارد تیمچه حاجب الدوله کتاب خانه ایران [شده] حاضر است.» (2)
* گروه آزادی خواهان در قزوین
منابع سیاسی دولت انگلیس در ایران گزارش دادند که امروز اعلامیه هایی به امضای گروه آزادی خواهان در قزوین نشر یافت که در آن حاکم شهر و سایر مقامات رسمی محکوم شده بودند. به دستور رضا خان جست وجو به منظور دستگیری کسانی که اقدام به انتشار این اعلامیه کرده اند آغاز شده است. (3)
[تصویر] عمارت کلاه فرنگی قزوین
ص: 99
شنبه 16 اردیبهشت 1301/ 6 مه 1922/ 8 رمضان 1340
* چگونگی اخذ مالیاتهای مستقیم
عصر امروز کمیسیونی در وزارت مالیه تشکیل شد تا زمینه های وصول مالیات مستقیم را مطالعه کرده، نتایج آن را اعلام کند. (1) شرکت کنندگان مدیر کل، رئیس محاسبات، رئیس محاکمات، میرزا همایون خان، میرزا حبیب اللّه خان و میرزا علی تقی خان بودند. (2)
* گردهم آیی مدیران دوایر دولتی
امروز بعد از ظهر مدیران دوایر وزارت خانه ها دور هم گرد آمدند تا نسبت به محاسبات شاهزاده امیر اعظم (3)که خود را طلبکار می دانست و در برابر این طلب از پرداخت مالیات امتناع می ورزید، رسیدگی کنند. (4)
* درگیری با الوار
احمد خان امیر احمدی امیر لشکر غرب (5) امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ نوشت الوار از چند طرف به خاک نهاوند هجوم آورده، در نتیجه مقاومتی که نیروهای نظامی به خرج دادند، متحمل تلفات و ضایعات شدند. وی اضافه کرد که «باویله» رئیس ایل جاوری هم کشته شده و «سلیمان» نامی هم از طایفه ایتوند مجروح و دستگیر شده است. وی در پایان این تلگرام به وزیر جنگ پیشنهاد کرد که چند قطعه مدال جنگی برای رئیس قوای بروجرد و افرادی که در این درگیری حضور مؤثر داشته اند، در نظر بگیرد. (6)
ص: 100
یکشنبه 17 اردیبهشت 1301/ 7 مه 1922/ 9 رمضان 1340
* انتقاد روزنامه شفق سرخ از استخدام مستشاران خارجی
پیرو درج مقالاتی از سوی روزنامه های ایران و اتحاد در مزایای استخدام مستشاران امریکایی، روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود نوشت که یازده سال پیش وقتی ایران اقدام به جلب مستشاران خارجی در زمینه مالیه و امنیه کرد واکنش پر ولوله ای در فضای کشور داشت، اما آن حسن استقبال اینک دیده نمی شود؛ «چرا؟ برای این که «مولیتور»، «گلروپ» و «وستداهل» امتحانات خیلی ناپسند به جامعه پس دادند و ملت ایران را از هرچه مستخدمین خارجی است بیزار نمودند.
اطلاعات فنی و معلومات آنان بود که از نظر اغلب مردم و ارباب جراید باعث جلب مستشاران خارجی شد، زیرا می خواستیم با سیر ترقیات و تمدن امروز جهانی همراهی کنیم.
دومین نکته ای که ما را محتاج مستشاران خارجی کرد ناتوانی رجال ما در استقرار و اجرای یک اصل ثابت و معین بود. در هر صورت امید است هیأت دولت و وکلاء و سایر عناصر علاقه مند از اطوار و اعمال بی رویه بعضی از این مستخدمین اروپایی درس عبرت گرفته باشند.»(1)
* بخش نامه وزارت مالیه: اضافه حقوق پرداخت نمی شود
وزارت مالیه در بخشنامه ای به مسئولان ادارات مالیه در ایالات و ولایات نوشت که به دلیل تصویب و تخصیص بودجه جدید «از این تاریخ تا شش ماه دیگر درباره هیچ کس و به هیچ اسم و رسم اضافه حقوق داده نمی شود و ارسال پیشنهاد و تقاضا در این زمینه که جز اتلاف وقت نتیجه ندارد، به کلی ممنوع است.» (2)
* رایزنی مشیر الدوله با متحصنین در مجلس شورای ملی
به دنبال تهدیدات رضا خان وزیر جنگ و سپس ایجاد اختلاف بین متحصنین مجلس، این نقشه عملی شد و بین آزادی خواهان نزاع درگرفت. این موضوع وقتی به گوش مشیر الدوله رئیس الوزراء رسید، از آنجا که او از تحصن کنندگان حمایت می کرد امروز در جمع آنها حاضر شد و برخی از آنان را به خانه خود دعوت کرد. این دعوت محرمانه صورت پذیرفت.
موسوی زاده، یمین السلطنه، یمین الملک و سید مهدی نبوی از جمله حاضران بودند. مشیر الدوله خطاب به آنها گفت که من فردا استعفا خواهم داد و وسیله خروج شما را به طرزی آبرومند به وسیله قوام السلطنه که نامزد ریاست وزرایی است فراهم می کنم.(3)
* جمع آوری کمک برای طلاب قم
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر داد که بنابر دعوتی که از بازرگانان برای حضور در خانه میرزا ابو طالب اسلامی به عمل آمد، جمع آوری کمک «برای طلاب قم که در خدمت حجت الاسلام حاج شیخ عبد الکریم یزدی هستند» مطرح شد.
اسلامی، اسلامبولچی، (4) حاجی عباسقلی تاجر تبریزی (5) و معاون التولیه هریک در این مورد اظهاراتی کرده و نزدیک به هزار تومان از طرف حاضران جمع شد. (6)
* ملحق شدن کاظم بیک به سیمیتقو
فرمانده کل قوای آذربایجان، حبیب اللّه شیبانی، امروز در تلگرامی به رئیس ارکان حرب کل قشون خبر داد که کاظم بیک صاحب منصب اهل عثمانی از بوکان به ساوجبلاغ و از آنجا به چهریق نزد سیمیتقو رفته است. شیبانی اضافه می کند که این نظامی اهل عثمانی در مهرماه سال گذشته در نظمیه تبریز توقیف بوده و اسماعیل خان، فرمانده لشکر وقت او را آزاد کرد. و باز به توصیه اسماعیل خان بود که اواخر اسفندماه همان سال اداره نظمیه مجوز حمل دو اسلحه را به او داد.
شیبانی در پایان تلگراف می خواهد موضوع از اسماعیل خان پرسیده شود و او را هم در جریان بگذارد. (7)
ص: 101
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
جلسه مجلس امروز سه ساعت پس از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد و بحث و بررسی پیرامون فرشهای جوهری و رنگ ثابت ادامه یافت. موافقان و مخالفان گرفتن مالیات از صادرات قالی های جوهری به نتیجه ای یکسان نرسیدند و موضوع به کمیسیون مربوطه ارجاع شد تا لایحه پیشنهادی را با تغییراتی به صحن مجلس بیاورد. در این جلسه رضا خان وزیر جنگ بودجه وزارت خانه خود را به مجلس داد. لایحه دیگر او اعزام دانشجو به فرانسه برای آموزش دوره های نظامی بود. رضا خان اعزام 56 دانشجو و چهار صاحب منصب ارشد، در مجموع 60 نفر را پیشنهاد داد و گفت که سی نفر از اعزام شدگان پس از یک سال آموزش و نیمی دیگر پس از دو سال به ایران بازمی گردند. مخارج برآورد شده برای این کار 600/ 671 فرانک در یک سال بود.(1) «این طرح در عمل بسیار پرخرج و گران از آب درآمد. در سال 1301 ش مسئله تأمین نقدینگی کافی برای عزیمت دانشجویان به فرانسه منجر به تعلیق این برنامه تا سال بعد شد.» (2)
* عقب افتادن حقوق نظمیه و قراسورانهای فارس
مشیر الدوله رئیس الوزراء از وزارت مالیه خواست حقوق پرداخت نشده نظمیه و قراسورانهای فارس پرداخت گردد.
«هرگاه از این بابت وجوهی باید قوام الملک بپردازد گرفته [حقوق های معوقه را] پرداخت نمایند.» (3)
ص: 102
دوشنبه 18 اردیبهشت 1301/ 8 مه 1922/ 10 رمضان 1340
* استعفای مشیر الدوله
امروز مشیر الدوله رئیس الوزراء از سمت خود استعفا داد.
منابعی که در علت استعفای مشیر الدوله سخن رانده اند این نکته را یادآور می شوند که روزنامه حقیقت در شماره امروز خود شرحی از «اختلاسهای سردار اعتماد رئیس قور خانه که در دوره قبل به مناسبت ساختن وسایل آتش بازی اعیاد او را سردار فشفشه موسوم کرده بودند، شرحی نگاشته و ضمنا سردارسپه را طرف حمله قرار داده بود. سردارسپه می خواست این روزنامه توقیف شود. مشیر الدوله این کار را صلاح نمی دانست. آقای وزیر جنگ به وسیله دو نفر (سالار نظام و محمود آقا خان حاکم نظامی شهر) برای مشیر الدوله پیغام داد که یا روزنامه را توقیف کنید یا می سپارم دیگر شما را به هیأت وزراء راه ندهند.» (1) با این ترتیب مشیر الدوله چاره ای جز استعفا به خاطرش نمی رسد و کابینه با این وضع سقوط می نماید. (2) مشیر الدوله استعفای خود را تلگرافی به شاه اطلاع داد. (3) نظر سفارت انگلیس نیز در مورد این حادثه چنین است:
«نخست وزیر به جای اطاعت از دستور وزیر جنگ در سرکوب جراید استعفا داد.» سرپرسی لورن با اظهار این عقیده اضافه می کند که استعفا در چنین موقعیتی بجا نبود. «من آشتی و سازش را توصیه می کنم، اما نگرانم که تأثیری نداشته باشد.» (4)
* حرکت ولیعهد به طرف ایران
روزنامه ایران در شماره امروز خود بنابر اخبار رسیده از پاریس نوشت که ولیعهد ایران، محمد حسن میرزا، که همراه احمد شاه در سفر اروپا بسر می برد، از پاریس به طرف ایران بازگشته. وی در بازگشت به اسلامبول رفته از آنجا راهی ایران خواهد شد. (5)
روزنامه تایمز نیز نوشت که شاهزاده محمد حسن میرزا، ولیعهد، وارد قاهره شد و قرار است امروز میهمان پادشاه مصر باشد. او فردا عازم تهران خواهد شد. (6)
[تصویر] محمد حسن میرزا
* اجازه حمل پول سفید
از طرف وزارت مالیه به اداره کل گمرکات نوشته شد که چون بانک شاهنشاهی برای پرداخت حقوق کارکنان شرکت نفت جنوب باید مقداری پول نقره به محمره (خرمشهر) حمل کند، برای سرعت بخشیدن به کار مایل است این کار از راه همدان، کرمانشاه و بغداد صورت گیرد. پس به گمرک کرمانشاهان اجازه بدهید مبلغ سیصد هزار تومان پول سفید (7) که بانک شاهنشاهی در شعبه همدان و کرمانشاه دارد، از راه بغداد به محمره ترانزیت شود. وزارت مالیه از اداره کل
ص: 103
گمرکات خواست که به گمرک محمره نیز دستور دهد که وجه یاد شده را تحویل گرفته، وارد مرز ایران کند. (1)
* رسیدگی به مطالبات ارباب جمشید
وزارت مالیه از ریاست وزراء خواست از آنجا که محاسبه بدهی ارباب جمشید (2) به دولت سالهاست به تعویق افتاده و رسیدگی به آن باید با موافقت دولت به کمیسیون صالحی سپرده شود، دستور دهید این کمیسیون از نمایندگان وزارت خانه و بانک ایران در وزارت مالیه تشکیل شده و پس از تعیین بدهی ارباب جمشید به همان میزان از املاک مرغوب او به نفع خالصجات دولت ضبط شود. (3)
* پی گیری ادعاهای هنکز درباره نفت شمال
به دنبال ادعای استدمن هنکز (ر. ک: 13 اردیبهشت) مورگان شوستر امروز به حسین علاء نوشت که سند ادعای هنکز را دیدم و آن را برای شما می فرستم؛ به عقیده من موکلین هنکز حقی در باب نفت های ایران ندارند. گویا هنکز سندی ارائه داده بود که نشان می داد سپهسالار بخشی از املاک خود در ناحیه شیرگاه مازندران و نفت نهفته در آنجا را به موکلان هنکز واگذار کرده بود. علاء نیز امروز در پاسخ شوستر نوشت که «برای من مسلم شد که نه ژنرال پوتوپف و نه نوبل سیندیکیت به اندازه ذره ای حق استخراج نفت یا چیز دیگری را در ایران ندارند. اولا مالکیت شیرگاه و سایر اراضی وسیعه از جانب سپهسالار اعظم همیشه متنازع فیه واقع بوده و در صورتی که مشار الیه صاحب اصلی آن نقاط باشد قانونا حق انتقال حقوق خویش را به اتباع خارجه ندارد. ثانیا ... اتباع خارجه حق داشتن اراضی و مستغلات را ندارند و فقط اجازه دارند که خانه برای سکونت اجاره یا ابتیاع نموده و انبار هایی نیز برای امتعه خود داشته باشند.» علاء یادآور شد که حقوق مدنی متعلق به دولت است نه فرد؛ و به شوستر گفت که پس از اطلاع از تهران موارد دیگر را غیر از آنچه به خاطرم رسید و نوشتم، خواهم فرستاد. (4)
* پی گیری درخواستهای سالار لشکر
امروز مشیر الدوله در تلگرامی به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد نوشت که به وزارت جنگ گفته بر نیروهای نظامی آن منطقه بیفزاید که اقداماتی هم شده است. برای آمدن قوای امنیه نیز مقدماتی فراهم شده تا رفع نگرانی بشود. (5)
* افزایش قیمت برنج در رشت
به دنبال اجازه خروج ارزاق از مرزها قیمت برنج در رشت بالا رفت. روزنامه اتحاد در شماره امروز خود ضمن بیان این موضوع نوشت که قیمت برنج یک خروار شانزده تومان، اینک به چهل تومان ترقی پیدا کرده، سایر ارزاق نیز به همین ترتیب رشد قیمت داشته است. (6)
ص: 104
سه شنبه 19 اردیبهشت 1301/ 9 مه 1922/ 11 رمضان 1340
* مصاحب ه اختصاصی روزنامه اقدام با وزیر جنگ
میرزا عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام امروز در مصاحب ه ای اختصاصی با رضا خان وزیر جنگ شرکت کرد. به دنبال استعفای مشیر الدوله، یکی از گزینه های جانشین برای نخست وزیری در نزد ارباب مطبوعات، رضا خان بود. ازاین رو خلیلی در میان پرسشهای خود ضمن تمجید از رضا خان به شکلی تلویحی از برنامه های او سئوال کرد و رضا خان نیز پاسخ صریحی نداد. او گفت: «جز حکومت لایق و شجاع، نه از آن هایی که امتحان بی لیاقتی را داده، به کار گماشته نمی شوند و مردم آگاه باشند که من تا نفس آخر از بقیه رمق ایران دفاع و آن را به یک حیات نوین مبدل می کنم.» روزنامه اقدام به علت استعفای مشیر الدوله هم اشاره کرد که در نتیجه تهدیدات رضا خان در بستن مجلس و مطبوعات بود، اما وزیر جنگ آن را تکذیب کرد. (1)
* ورود رضا خان به عرصه هدایت دولت
در پی استعفای مشیر الدوله، رضا خان وزیر جنگ امروز به همه معاونین وزارت خانه ها دستور داد که به وزارت خانه های خود آمده، حاضر باشند و مثل گذشته به امور رسیدگی کنند.
روزنامه ایران نوشت که برمبنای همین «دستور و تعلیمات فوق امروز شکوه الملک معاون مشیر الدوله، میرزا سید محمد خان رئیس کابینه ریاست وزراء و معاونان وزارت خانه ها از بعد از ظهر بر سر کار حاضر شدند و مشغول کار شدند.» همچنین امروز رضا خان در دربار حاضر شد و همان نقشی را که مشیر الدوله به عنوان نخست وزیر ایفا می کرد، به عهده گرفت: صدور تعلیمات برای حسن جریان امور و مراقبت در حفظ امنیت شهر و اطراف؛ و سپس «به حضور والاحضرت نایب السلطنه مشرف شدند.» (2)
* تلگرام رضا خان به حسین علاء
مکاتبات مشیر الدوله رئیس الوزراء و حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا درباره ترغیب کمپانی استاندارد اویل برای گرفتن امتیاز نفت شمال که در روزهای گذشته ادامه داشت، امروز توسط رضا خان وزیر جنگ دنبال شد. رضا خان که همه امور کابینه را به دست گرفته بود به حسین علاء نوشت که کابینه سقوط کرده، هنوز نخست وزیر تازه تعیین نشده است.
«نظریات و سئوالات شوستر مورد توجه است و به محض تشکیل کابینه مطالعه و جواب قطعی داده خواهد شد. در باب ادعای ژنرال پوتوپف تحقیق شود جواب می دهم. سینکلر هم در تهران است.»(3)
* ورود ایوب خان میرپنج به استرآباد
ایوب خان میرپنج که از طرف رضا خان وزیر جنگ به ریاست خالصه استرآباد منصوب شده بود، امروز وارد این شهر شد. (4)
* انعکاس نامه مدیر روزنامه سیاست به وزارت داخله
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به وزارت داخله، شرحی که از مدیر روزنامه سیاست، عباس میرزا (5)، دریافت کرده بود، منعکس کرد و نوشت که این شرح راجع به زندانیان اتباع خارجه در نظمیه رشت است و خواست که اقدام کرده، وزارت امور خارجه را از نتیجه باخبر کند. نامه مدیر روزنامه سیاست چنین بود:
«مقام منیع وزارت امور خارجه دام بقائه. محترما خاطر اولیاء آن وزارت خانه را مستحضر می دارد که به موجب مراسلات وارده از رشت یک عده از اتباع خارجه که زن و بچه هم ضمیمه است در محبس نظمیه گرفتار و تاکنون چند نفر از آنها مرده اند. تصور می کنم که بایستی حفظ منافع اتباع دول خارجه بهتر از این ها در یک مملکت بی طرف مراعات شود. از نقطه نظر حفظ منافع دولت تاکنون عرایض محبوسین را در روزنامه درج ننموده و به مذاکرات شفاهی اکتفا نموده است و
ص: 105
باز هم امیدوار است که هرچه زودتر امر اکید به استخلاص محبوسین مذکور صادر شود.» (1)
ص: 106
چهارشنبه 20 اردیبهشت 1301/ 10 مه 1922/ 12 رمضان 1340
* سقوط کابینه مشیر الدوله
روزنامه ایران سرمقاله امروز خود را به سقوط کابینه مشیر الدوله و استعفای او اختصاص داد. این روزنامه بی آنکه بتواند علت این حادثه را بیان کند، فقط آن را متوجه هرج و مرج سیاسی یکی- دو ماهه اخیر تهران دانست و بر این نکته تأکید کرد که استعفای مشیر الدوله زیان قابل توجهی به سیر ورود سرمایه به ایران زده و نگاه خارجیان را نسبت به ایران تیره و تار کرده است.(1)
* تکذیب کنار کشیدن کمپانی استاندارد اویل
روزنامه ایران در شماره امروز خود جمله ای کوتاه با امضاء «ریاست وزراء» چاپ کرد که در آن آمده بود: «شایعه این که امتیاز استاندارد اویل ملغی شده به کلی بی اصل و عاری از حقیقت می باشد و مذاکرات در جریان است.» (2)
* تلگراف رضا خان به سالار لشکر
در پی درخواست های عباس میرزا سالار لشکر، حاکم بروجرد، از مشیر الدوله و پاسخهای مثبت او در تقویت امور نظامی و انعکاس آن به وزارت جنگ، امروز رضا خان وزیر جنگ خطاب به سالار لشکر تلگرافی فرستاد و نوشت که «چنانچه دولت بخواهد در هر نقطه کلیه این قبیل امور مناقشه را به وسیله قوای نظامی تصفیه نماید دیگر وجود حکام به هیچ وجه مورد ضرورت نخواهد بود. اداره ولایات از ولایت حکام است که با اطلاعات محلی و سیاست عاقلانه این گونه محذورات ... جزیی را مرتفع نمایند که برای هر امری مختصر دولت مجبور به اعمال قوای نظامی و متحمل خسارت نگردد.» (3)
* دست اندازیهای طایفه زلّقی
بنابر گزارشهای رسیده از کاشان یک صد و پنجاه نفر از طایفه «زلّقی» (4) سوار و پیاده برای غارت حرکت کرده، سه- چهار دسته شدند.
یک دسته 36 نفری پیاده به ناحیه «نابر» در شش فرسخی کاشان آمده، «هرچه اسباب و اثاثیه رعیت قلعه نابر بوده با گوسفند و الاغ های رعایای آن جا غارت و یک دسته هم به جوشقان ... رفته چهارصد رأس گوسفند برده و یک دسته هم به طرف قمسر [قمصر] حرکت کرده اند.» در پی این گزارش، وزارت داخله موضوع را به وزارت جنگ منعکس کرد و درباره تجاوزات و شرارتهای طایفه زلّقی یادآور شد «... هرگاه رئیس قشون بروجرد به فوریت قوه کافی برای انتظامات آن صفحه اعزام نکنند صفحه عراق [اراک] و ملایر، قم و کاشان مورد تاخت وتاز اشرار مزبور واقع و کار جلوگیری سخت خواهد شد.» (5)
* تقاضا برای حضور نیروهای امنیه
حکومت محلات در گزارشی به وزارت داخله یادآور شد که به دلیل «خلع حکومت بختیاری از جاپلق» (6) و عزیمت نیرو هایی که در محلات و «ولایات ثلاث» مأموریت داشتند، اهالی وحشت زده اند و از دوایر دولتی تقاضای فرستادن امنیه به منطقه کرده اند. «از قرار مذکور سارقین در تهیه برای سرقت طرق و شوارع این حدود هستند.»
از طرف وزارت داخله دستور لازم برای رفتن نیرو به محلات داده شد. (7)
* اظهار اطاعت نماینده سیمیتقو
بنابر گزارش هایی که به مقامات رسمی رسیده حاکم ساوجبلاغ که از طرف اسماعیل آقا سیمیتقو در آن جا حکم می راند در برابر نیروی نظامی دولت اظهار اطاعت و انقیاد کرده «و پیغامی به رئیس اردوی ساوجبلاغ فرستاده که من ابدا یاغی نبوده و در هر قسم اوامر حاضر می باشم.» (8)
ص: 107
* تذکر به حکمران کردستان نسبت به تحرکات سردار رشید
روزنامه ایران در شماره امروز خود از قول «اولیای دولت»- که آنها را مشخص نکرد- به حکمران کردستان نوشت که نسبت به اقدامات و تحرکات سردار رشید کردستانی هوشیار باشد. نیروهای «سید طه» در آن حدود دیده شده اند و احتمال دارد با سردار رشید تبانی کرده، اقداماتی را علیه دولت مرکزی صورت دهند.(1)
* آمادگی نماینده ایران در بادکوبه برای خرید کشتی
به دنبال نیاز دولت ایران برای بهره مندی از کشتی در آبهای خزر و درخواست از نماینده ایران در بادکوبه برای تحقیق و ارائه نتیجه در این مورد، این نماینده اطلاع داد که کشتی مزبور برای خرید آماده است؛ اگر پول بفرستید خریده می شود. (2)
* حوزه بندی و ترسیم نقشه
وزارت داخله برای ترسیم نقشه اداری ایالات و ولایات از مدتی قبل زمینه سازی می کرد و برای رسیدن به این مقصود فردا 21 اردیبهشت هیأتی مرکب از نمایندگان مجلس شورای ملی (میرزا طاهر تنکابنی، (3) شیخ العراقین زاده نمایندگان مازندران، عمید الممالک نماینده سمنان، (4) مسعود الملک هزار جریبی) (5) و رؤسای دوایر وزارت داخله و میرزا عبد الرزاق خان مهندس و چند نفر از مطلعین تشکیل خواهد شد تا برای حوزه بندی و ترسیم نقشه ولایات بحر خزر و صفحات سمنان و دامغان و حوزه پایتخت مطالعات لازم به عمل آید. (6)
* درخواست وزارت داخله از وزارت جنگ در رسیدگی به زندانیان خارجی
در ادامه پی گیریهای وزارت داخله از وضعیت زندانیان خارجی (روس، قفقاز و لهستان) امروز این وزارت خانه نامه روزنامه سیاست در این باره را به وزارت جنگ فرستاد و خواستار پاسخ شد.(7) (ر. ک: 9 اردیبهشت).
ص: 108
پنج شنبه 21 اردیبهشت 1301/ 11 مه 1922/ 13 رمضان 1340
* جلوگیری از حمله احتمالی وهابیها به نجف
در پی درج اخباری مبنی بر تهاجم وهابی ها به شهر نجف و تخریب مقبره امام اول شیعیان، روزنامه ها نوشته بودند که این طایفه متعصب به چند فرسخی نجف رسیده و حتی صدای انفجار توپ در این شهر به گوش رسیده، اما به نوشته روزنامه ایران، وزارت امور خارجه ایران وارد مکاتبه با لندن و بغداد شده و نیز از قرار مذاکراتی که با سفارت انگلیس در تهران داشته، گویا از طرف نیروهای انگلیسی مستقر در عراق اقداماتی برای پیش گیری از این حادثه صورت گرفته و موضوع خاتمه یافته است.(1) (ر. ک: 10 و 12 اردیبهشت)
[تصویر] بقیع پیش از تخریب توسط وهابیها
* تهاجم ملخها به دشت مغان
براساس گزارشهای رسیده از بیله سوار ملخها به ناحیه مغان در خاک روسیه شوروی و ایران هجوم آورده، دولت آذربایجان با امکانات خود برای مبارزه با این آفت به سرحدات آمده و مشغول کشتن ملخها شده است. این دولت به گمرک ایران هم اطلاع داده یا دولت ایران خود اقدام کند و یا اجازه دهد نمایندگان آذربایجان وارد سرحدات شده ملخ کشی کنند. آذربایجان «یک عده عمله و چند عدد فرقون و سوار مسلح تقاضا کرده» که ایران در اختیار آنها بگذارد. (2)
* عدم لیاقت مسیو دفلین برای خدمات دولتی
مسیو دفلین بلژیکی رئیس سابق محاسبات ایالت آذربایجان که به دلیل بی کفایتی از طرف مدعی العموم دیوان محاکمات مالیه جلب شده بود، از طرف همین دیوان به عدم لیاقت برای هرگونه خدمات دولتی محکوم گردید.(3)
* هرج و مرج در جاده سراب- تبریز
دست اندازیها و غارت سارقین در جاده سراب- تبریز آغاز شده و غیر از دزدیدن کالا هایی که در این جاده انتقال می یافتند پست دولتی هم مورد سرقت قرار گرفته و دزدان همه بسته های پستی را برده اند. (4)
* ضرب و شتم مدیر روزنامه اقدام
میرزا عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام امروز پیش از غروب و پس از خروج از دفتر روزنامه مورد حمله سه نفر قرار گرفت. خلیلی که مسلح به اسلحه کمری بود موفق شد با تعقیب آنها دو نفرشان را دستگیر کند، اما با استفاده از غفلت خلیلی توانستند فرار کنند. وی بعد از این حادثه شکایت به حکومت نظامی برد و آنها قول دادند که موضوع تعقیب شود.(5)
* اختلاف بر سر رودهای مرزی ایران و روسیه شوروی
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر از شروع اختلافات بر سر استفاده از رودهای مرزی ایران و روسیه شوروی داد که با شکایت ایرانیان مواجه شده است. «در این موقع که آب رود خانه زیاد می شود از طرف روسها اشکالاتی برای ایرانیان تهیه می شود و هرگاه به فوریت در این موضوع از طرف مأمورین دولت ایران اقدامی نشود احجافات زیادی متوجه اتباع ایران خواهد گردید و حرکت میسیون سرحدی را این موقع خیلی لازم می دانند که آب را تقسیم بندی صحیح نموده از تعدیات جلوگیری نمایند.» (6)
ص: 109
ص: 110
جمعه 22 اردیبهشت 1301/ 12 مه 1922/ 14 رمضان 1340
* دیدار مشیر الدوله با کمیسیون 12 نفری
پس از استعفای مشیر الدوله از رئیس الوزرائی، وی در نشستی با کمیسیون 12 نفری (هیأت مختلط دولت و نمایندگان مجلس) دلایل خود را برای این اقدام بازگفت و مقرر شد رضا خان وزیر جنگ نیز در این جلسه حاضر شده، مذاکراتی با وی به عمل آید. (1)
* حضور نایب السلطنه در غیاب مشیر الدوله
در پی استعفای مشیر الدوله، و در سه روزی که کابینه ای وجود نداشت «نایب السلطنه غالبا در عمارت گلستان تشریف فرما می شوند و کارهای مهم را رسیدگی و تعلیمات عمده به وزارت خانه ها و مقامات مربوطه صادر می فرمایند.» (2)
* اقدام برای بازپس گیری آشوراده و فیروزه
وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت مالیه نوشت که هر چه سریع تر برای بازپس گیری دو ناحیه آشوراده و فیروزه که در پی عهدنامه منعقد شده بین ایران و روسیه شوروی باید تحویل ایران شود، اقدام کند. (3)
* جمع آوری مالیات قالیهای جوهری
بنابر دستور رئیس الوزراء به وزارت فواید عامه قرار شد، وزارت مالیه به اداره گمرکات دستور دهد، همه عوایدی که از بابت حق گمرکی فرشهای جوهری گرفته می شود در صندوق مخصوصی جمع آوری و نگهداری شود تا توسط وزارت فواید عامه به مصرف تأسیس مراکز رنگ رزی در ولایات برسد. (4)
* تشکیل جمعیت شیر و خورشید سرخ
امروز مقاله ای به قلم دکتر امیر اعلم (5) در روزنامه ایران چاپ شد که در آن به توضیح کارکرد جمعیت شیر و خورشید سرخ پرداخته، و نوشته بود که این نام در برابر «صلیب احمر ملل مسیحیه و هلال احمر عثمانی» انتخاب شده است. وی در این مقاله بلند به علت تأسیس چنین جمعیت هایی در کشورهای دیگر اشاره کرد و با یادکرد تاریخ تشکیل این جمعیت در ایران از اقدامات خود برای بنیانگذاری آن از سال 1327 ق نوشت. (6)
[تصویر] دکتر امیر اعلم
* اعطای لقب
در میان اسناد موجود در «دفتر مخصوص شاهنشاهی» امروز
ص: 111
چهار لقب پس از تصویب شاه داده شد: انتظام السلطان به محمد علی خان، امین الممالک به میرزا منصور خان، اعتماد همایون به شعبان خان سرهنگ، حشمت لشکر به حسین خان (پسر حاجی حشمت لشکر سمنانی) اعطا گردید.(1)
* چپاول در راه آباده به شیراز
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر داد که «گاری بیست و یک فوق العاده که از اصفهان می آمده است در پنج فرسخی آباده با سارقین مواجه شده محمولات گاری را با پنج رأس اسب به سرقت برده که یک اسب را هم تلف کرده اند.
یک نفر از مسافرین را مجروح نموده، بقیه را برهنه می کنند.» خبر دیگر آن که دزدها به باغ حاج محمد مهدی تاجر اصفهانی که وصل به شهر است، زده، اسباب و اثاثیه آن را برده اند. (2)
ص: 112
شنبه 23 اردیبهشت 1301/ 13 مه 1922/ 15 رمضان 1340
* دیدار کمیسیون 12 نفری با رضا خان
به دنبال دیدار مشیر الدوله با کمیسیون 12 نفری و گفت وگو درباره علت استعفا، این کمیسیون از رضا خان نیز دعوت کرد که در جلسه اعضای آن حاضر شده و دیدگاه های خود را بیان کند.
در این جلسه که امشب برگزار شد رضا خان گفت که درباره انتقال پیام او به مشیر الدوله سوءتفاهم شده و حرف او درست منتقل نشده است. (ر. ک: 18 اردیبهشت) وی خود را متمایل به مجلس شورای ملی معرفی کرد و گفت که مجلس هر تصمیمی بگیرد بدان گردن خواهد گذاشت. به دنبال این دیدار، سه تن از اعضای کمیسیون 12 نفری (آشتیانی، نصرت الدوله و مساوات) برای انتقال نتایج دیدار فوق نزد مشیر الدوله رفتند و سوءتفاهم پیش آمده را به او گفتند و از او خواستند که استعفای خود را پس بگیرد. آنها گفتند که مجلس شورای ملی نسبت به ادامه کار او حسن اعتماد دارد. مشیر الدوله گفت که برطرف شدن سوءتفاهم را می پذیرم اما همچنان بر استعفای خود باقی هستم و آن را پس نمی گیرم.(1) روزنامه اتحاد این دیدار را در 22 اردیبهشت می نویسد و این گفته را از طرف رضا خان وزیر جنگ نقل می کند که «من گفتم اگر این مسئله انجام نشود ممکن است صاحب منصبان نظامی به واسطه غلیان احساسات از تشکیل هیأت [دولت] جلوگیری کنند.» (2)
مکی قول رضا خان وزیر جنگ را چنین نقل می کند: «من چنین پیامی را به مشیر الدوله نداده ام [این که نمی گذارم به هیأت دولت راهت دهند] و سوءتفاهم شده است. من پیغام دادم اگر بنا باشد روزنامه نویس این طور بنویسد و توقیف نشود ما را به دربار [هیأت دولت در دربار تشکیل می شد] راه نخواهند داد.» (3) روزنامه اقدام جزئیات بیشتری از جلسه کمیسیون 12 نفری با رضا خان منعکس کرد. به نوشته این روزنامه بعضی از وکلا از جناح اکثریت، قوام السلطنه را به عنوان نخست وزیر پیشنهاد می کنند که رضا خان با عتاب پاسخ می دهد: «نه ایران و نه ملت آن دیگر طاقت تحمل این زالوهای قساوت شعار را ندارند. دیگر ایران و ایرانی برای حکمرانی اشخاص مختلس و جانی و بدسابقه حاضر نیست. تنها کسانی می توانند حکومت و زمامداری نمایند که در محکمه افکار عامه به خیانت محکوم نشده باشند ... اشخاصی می توانند مقدرات این ملت را به دست بگیرند که افکار و عقاید ملت حکمرانی آنها را تصویب نماید و نیروی ملی را هم پشتیبان آنها قرار دهد.» نویسنده روزنامه اقدام از این گفته رضا خان چنین نتیجه گیری می کند که او آماده تصدی سمت نخست وزیری است و آن را به عنوان «سروش غیب هاتف» به خوانندگان نوید می دهد. (4)
برخی منابع نیز تشکیل جلسه کمیسیون 12 نفری را با حضور رضا خان عصر امروز یاد می کنند که ساعت 11 شب تشکیل می شود. «گویا تقاضا داشته که مجلس با ریاست وزرایی وی توافق نظر حاصل کند ولی چون این موضوع عملی نبود، سردار سپه اظهار می کند که پس در این صورت لازم است هرچه زودتر نمایندگان توافق نظر حاصل نموده رفع بحران شود زیرا ادامه بحران اسباب تعویق کارهای عمومی و نگرانی مردم خواهد شد و اتخاذ تصمیم قطعی از طرف مجلس شورای ملی ضروری است.»(5)
* پاسخ احمد شاه به تلگرام مشیر الدوله
در پی استعفای مشیر الدوله و تلگراف این موضوع به احمد شاه در فرانسه پاسخ آن به این مضمون که این استعفا موجب تأسف شده است به ایران رسید. «به واسطه دوری از جریان بی اطلاع هستم. تلگرافی به آقای مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی نمودم که عقاید و نظرات مجلس را در این خصوص به من اطلاع دهند.» (6)
* رایزنی فراکسیون های مجلس درباره استعفای مشیر الدوله
امروز عصر فراکسیونهای مجلس شورای ملی تشکیل جلسه
ص: 113
دادند و در مورد سقوط کابینه مشیر الدوله گفت وگو کردند. این جلسه بعد از افطار هم ادامه داشت. به نوشته روزنامه ایران تقریبا همه فراکسیونها نسبت به رد استعفای مشیر الدوله توافق نظر داشتند. (1)
* هشدار به مسئولان حکومت فارس و بنادر
در پی رسیدن اخباری از کارگزاری بنادر مبنی بر دیدار تنی چند از خوانین کشکولی با کنسول انگلیس در بوشهر و تنظیم قراردادی نفتی با کمپانی نفت جنوب (ر. ک: 20 و 27 فروردین) وزارت داخله امروز به وزارت امور خارجه نوشت در پی گیری موضوع از ایالت فارس و حکومت بنادر توضیح خواسته و تأکید کرده است که مراقبت نمایند راجع به نفت مستقیما قراردادی بین آنها منعقد نشود.(2)
* نامه شعبه مرکزی بانک سابق استقراضی به وزارت امور خارجه
شعبه مرکزی بانک سابق استقراضی امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که طبق گزارش رسیده از شعبه رشت، ایوانف یکی از کارمندان بانک سابق به همراه همسر خود اسباب و اثاثیه این شعبه را بدون اجازه مرکز فروخته است. شعبه مرکزی از وزارت امور خارجه خواست که با سفارت روسیه شوروی وارد مذاکره شده و توصیه به کنسولگری روسیه در گیلان شود که ایوانف اموال بانک را پس بدهد.(3)
ص: 114
یکشنبه 24 اردیبهشت 1301/ 14 مه 1922/ 16 رمضان 1340
* پی گیری قرارداد نفتی خوانین کشکولی با کمپانی نفت جنوب
امروز وزارت داخله در نامه ای به وزارت امور خارجه، پیرو انعکاس گزارش کارگزاری بنادر به وزارت داخله، نوشت که راجع به قرارداد خوانین کشکولی با کمپانی نفت اقدامات و مذاکراتی در تهران و شیراز به عمل آمده که سابقه همه آنها در دفتر ریاست وزراء موجود است. «حال هرطور مقتضی بدانید در قسمتی که راجع به آن وزارت جلیله است اقدامات» لازم صورت خواهد گرفت. (1)
* دیدار رضا خان با وابسته نظامی سفارت انگلیس
امروز رضا خان وزیر جنگ با سرهنگ دوم م. ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس دیداری خصوصی داشت. این دیدار در خانه رضا خان صورت گرفت و رضا خان گزارشی از وضعیت ارتش در جبهه تبریز، سامان یافتن ارتش در دیگر نقاط ایران و ... به سرهنگ ساندرز داد. او گفت که از روند عملیات علیه سیمیتقو راضی نیست و مایل است خود به تبریز برود اما موقعیت سیاسی تهران آن هم در نبود دولت، مسئولیت و هدایت امور را به عهده او گذاشته است. رضا خان در برابر این سئوال ساندرز که چرا روسها در جایی مثل کرمان که تبعه روسی ندارد کنسولگری ایجاد می کنند، گفت که هدف آنها گسترش تبلیغات کمونیستی است و دیگر آن که بتوانند ایستگاه هایی برای جاسوسی و تبلیغات در هند ایجاد کنند. در این دیدار رضا خان به ساندرز گفت که براساس گزارشها انگلیس با تقویت بختیاریها و عربها در جنوب که مخالف دولت مرکزی هستند عملا با گسترش ارتش و به دست گیری امور در آن نواحی مخالفت می کند. ساندرز موضوع را تکذیب کرد. در این دیدار ساندرز خبر داد که به زودی عازم گیلان خواهد شد چرا که اخبار موثقی دارد که روسها در حال راه اندازی یک شورش کمونیستی در آن ناحیه هستند. (2)
* فراهم شدن زمینه استخدام 12 مستشار امریکایی
دولت ایران آمادگی خود را برای استخدام 12 مستشار امریکایی به حسین علاء وزیرمختار خود در امریکا اعلام کرد.
این مستشاران در دو وزارت مالیه و فوائد عامه مشغول کار خواهند شد.
علاء نیز در این مورد وارد عمل شده، با مسئولان دولت امریکا در حال مذاکره است.(3) میلسپو معروف ترین عضو این گروه بود
* ایرانیان در تنگنای قحطی روسیه شوروی
بنابر گزارشهای رسیده اتباع ایران در ناحیه قفقاز به دلیل سیطره قحطی در آن ناحیه در سختی هستند و از دولت ایران درخواست کمک کرده اند. آنها خواستار گندم و برنج هستند تا بتوانند بر وضع موجود غلبه کنند. اهالی بادکوبه و تفلیس در این زمان با قحطی دست و پنجه نرم می کردند. مناطق عشق آباد و تاشکند نیز در وضعیتی مشابه قرار داشتند. (4) قحطی در نقاط دیگر مثل اطراف رود ولگا به جایی رسیده «که مادر و پدرها اطفال خود را کشته در چند نوبت تغذیه می نمایند.» (5)
[تصویر] مردم قحطی زده ترکستان
ص: 115
* ادامه تعرضات تراکمه
گزارشهای رسیده از بنادر شمالی و گمیش تپه به مرکز حاکی است که ترکمانان استرآباد هر روز بر تعرضات خود نسبت به اهالی این منطقه می افزایند و به راهزنی و غارت اموال مردم ادامه می دهند. اهالی گمیش تپه، خواجه نفس و آشوراده، دایم در حال شکایت به حکومت هستند تا شاید اقدامی برای پیشگیری از دست اندازیها از مرکز صورت گیرد. (1)
* بازگشت امامقلی از نیمه راه
در پی تلاشهای مسئولان دولتی برای جلب نظر امامقلی برای تبعیت از حکومت مرکزی، امیرلشکر جنوب امروز در تلگرافی به ریاست ارکان حرب کل قشون و به نقل از یکی از صاحب منصبان نظامی نوشت که امامقلی برای آمدن به شهر متقاعد شد و تا سه منزل همراه آن صاحب منصب آمد، اما در میان راه ریش سفیدان ممسنی سر رسیدند و او را از آمدن به شهر منع کرده، برگرداندند. امیرلشکر معتقد بود «اهالی ممسنی با ایلات آن اطراف با امامقلی متحد، دست خارجی هم در میان آنها کار می کند.» (2)
ص: 116
دوشنبه 25 اردیبهشت 1301/ 15 مه 1922/ 17 رمضان 1340
* تلگرام احمد شاه به رضا خان
به دنبال استعفای مشیر الدوله، احمد شاه در تلگرامی که به رضا خان وزیر جنگ فرستاد یادآور شد که «راجع به استعفای آقای مشیر الدوله تلگرافی به آقای مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی نموده ام که عقاید و افکار نمایندگان را به من اطلاع دهند. تا موقع رفع بحران باید در حفظ امنیت و اوضاع عمومی کمال مراقبت را داشته باشید.» (1)
* دیدار رضا خان با وابسته نظامی سفارت انگلیس
امروز بار دیگر رضا خان با سرهنگ دوم م. ساندرز ملاقات کرد.
ملاقات امروز به درخواست وزیر جنگ و به واسطه تصمیم ساندرز برای رفتن به گیلان انجام شد. این دیدار پس از دریافت یادداشتی فوری توسط وابسته نظامی انگلیس از سوی وزیر جنگ صورت گرفت. «بلافاصله به خانه او رفتم. او گفت از این که برنامه های مرا به هم زده است متأسف است، اما از من خواست به عنوان یک لطف شخصی در حال حاضر به گیلان نروم.» رضا خان گفت روسها با شک و تردید به این دیدارها می نگرند و نمی خواهد در این شرایط سیاسی آنها را ناراحت کند چرا که روسها اعتقاد دارند پیشنهادهای وابسته نظامی انگلیس در سال گذشته به او توانسته است جنبش کمونیستی را پارسال در گیلان سرکوب کند. دیگر این که اخیرا دو تبعه روس در ماکو کشته شده اند و اعتراض شدید روسها متوجه دولت ایران است. سوم این که تمرکز قوای نظامی ایران در ناحیه تبریز برای مقابله با سیمیتقو شک روسها را برانگیخته است. رضا خان بنابراین دلایل از من خواست تا در حال حاضر به گیلان نروم.» ساندرز بنا به درخواست رضا خان دیدارش را از ناحیه گیلان به ماه دیگر انداخت. (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی در نیمه های شب
مجلس شورای ملی در نخستین ساعت امروز (نیمه شب) جلسه خصوصی تشکیل داد تا در مورد ابقای مشیر الدوله در سمت رئیس الوزرایی بحث کند. در این جلسه نمایندگان به بازگشت مشیر الدوله و تصدی مقام نخست وزیری رأی دادند، اما در مورد زمان تلگرام این تصمیم به احمد شاه اختلاف نظر داشتند. بخشی از نمایندگان که به جمعیت اصلاح طلب یا همان اکثریت شهرت داشتند، عقیده داشتند پیش از تلگراف باید با مشیر الدوله وارد مذاکره شوند و پاسخ او را هم در تلگرام بگنجانند. (3) تعداد دیگری از نمایندگان می گفتند که در فرستادن تلگرام نباید وقت را از دست داد. پس از رأی گیری از 64 نماینده حاضر 33 نفر به فرستادن تلگرام پیش از مذاکره با مشیر الدوله رأی دادند و قرار شد پاسخ مجلس شورای ملی امروز به احمد شاه ارسال شود. (4)
* خبر روزنامه اقدام از وضعیت دولت
«کابینه هنوز در بوته بحران قرار گرفته و آقای وزیر جنگ شخصا به تمام امور رسیدگی می نمایند و جلسات خصوصی مجلس هم تاکنون تصمیم قطعی اتخاذ ننموده و در جلسه گذشته مذاکرات در اطراف کابینه به عمل آمده و تلگرافی که شاه به مجلس مخابره نموده بودند مشعر بر این بوده که در این موقع استعفا مورد نداشته و به مجلس دستور داده اند که هرچه زودتر در این موقع بحران را خاتمه دهند.»(5)
* تلگرام وزارت داخله به سردار عشایر در فارس
اقدامات متجاوزانه طایفه کشکولی در منطقه فارس در راهزنی و غارت اموال، موجب شد که وزارت داخله در تلگرامی به صولت الدوله سردار عشایر بنویسد که طایفه کشکولی در شمار ایل قشقایی است و جلوگیری از اقدامات آن جزو وظایف اوست؛ متجاوزان باید دستگیر و مجازات شوند. «از طرف آقای سردار عشایر جوابا اشعار داشته اند که در مقابل خدمات و اوامر اولیای دولت مطیع بوده و فورا یک عده
ص: 117
[تصویر] نمایی از تهران قدیم
سوار برای انجام این مأموریت تعیین و مرتکبین را تعقیب و مجازات خواهند نمود.» (1)
* ادامه تصرف روستای فیروزه توسط روسیه شوروی
وزارت مالیه ایران مأمور شد برای بازپس گیری روستای فیروزه و آشوراده از روسیه شوروی- پیرو عهدنامه ای که ایران با آن دولت منعقد کرده بود- اقدام کند. این وزارت خانه نیز اداره کل گمرکات را مأمور این کار کرد، اما گزارشهای رسیده از گمرک مشهد حاکی است که دولت روسیه شوروی دستوری در این مورد به پادگان خود مستقر در آن محل نداده، تا زمانی که این دستور نرسد، نظامیان روسیه آن جا را رها نخواهند کرد. (2)
* آمار ارک
در پی آمارگیری از ناحیه ارک تهران روشن شد که در این منطقه 1389 نفر مرد و 1200 نفر زن و جمعا 2589 نفر زندگی می کنند. این آمار غیر از خانواده ولیعهد است که تعداد نفوس آن خانواده هم باید به رقم به دست آمده اضافه شود. (3)
* جمعیت ضد قانون جزای عرفی
گزارشهای رسیده از اصفهان حاکی است که جمعیتی به نام «جمعیت ضد قانون جزای عرفی» در آن شهر اعلام موجودیت کرده «روزبه روز بر توسعه و قوای خود افزوده و جدا مشغول اقدامات و تبلیغات ضد قانون جزای عرفی» هستند. (4)
* صدور بذر گندم به ارمنستان
در پی تقاضای ارمنستان از ایران برای ورود بذر گندم، اداره کل گمرکات به وزارت مالیه اطلاع داد که دستور داده شد چهار هزار پوط گندم پس از پرداخت حقوق گمرکی از تبریز به ارمنستان صادر شود. (5)
* توصیف اوضاع اسفناک مهاجرین ارومیه در تبریز
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود به نقل از اخبار رسیده از تبریز نوشت که روزانه نزدیک به پنجاه نفر از مهاجران ارومیه ای در تبریز می میرند. «غذای بدبختان آنجا به گوشت سگ و گربه رسیده و در اثر اجحافات و جنایات اکراد سیمیتقو تمام اهالی از اعلی تا ادنی به کلی از هستی ساقط گردیده، صاحب دیناری از مال دنیا نمی باشند. وضع حالت بقیه السیف اهالی ارومی را بی مناسبت نیست که به ساکنین کشتی شکسته که در وسط دریا مانده ... تشبیه نماییم.» (6)
* اعزام نیرو به تبریز برای مقابله با سیمیتقو
«حدود 2000 نیروی [دولتی ایران] به قصد تقویت نیروهای عملیات کننده علیه سیمیتقوی کرد (اسماعیل آقا) در منطقه شمال غرب دریاچه ارومیه عازم تبریز شدند.» این خبر را روزنامه تایمز امروز چاپ کرد و افزود که سیمیتقو معتقد است دولت سالهاست به جز خالی کردن جیب اهالی این منطقه کاری دیگر نکرده است. (7)
ص: 118
سه شنبه 26 اردیبهشت 1301/ 16 مه 1922/ 18 رمضان 1340
* دست اندازیهای بیش از پیش سیمیتقو
روزنامه شفق سرخ از مجاری اخبار خود نوشت که «تجری اشرار اکراد اتباع اسماعیل آقا و سید طه رو به تزاید گذارده و بی اندازه اهالی را دچار وحشت و اضطراب نموده اند. به علاوه دسایس و تحریکات زیاد به توسط مبلغین مخصوص در کار جریان می باشد که لزوم اقدامات فوری و جلوگیری از عملیات آنها را ایجاب می نماید.» (1)
[تصویر] سیمیتقو
* دردسر تعطیلی عدلیه در گیلان
حاجی سیف الشریعه در نامه ای به روزنامه شفق سرخ اظهار داشت که نبود عدلیه همه امور قضایی را در منطقه گیلان مختل کرده، طرح دعاوی در حال تعطیل است. اهالی گیلان توانایی آمدن به تهران و «عرض استیناف را ندارند. لهذا تقاضای تشکیل محکمه استینافی را در گیلان نموده و ضمنا استدعا نموده که به کلیه دوایر تأکید شود که در امور حقوقی دخالت ننمایند.» (2)
* راهزنی در آباده
بنا به گزارش رسیده در نزدیکی آباده یک دسته از دزدان راهزن، محموله پستی را گرفته، یکی از مسئولان آن را کشته، دو اسب گاری را نیز از پا درآورده، اموال و اسبهای به جا مانده را برداشته، پا به فرار می گذارند. (3)
ص: 119
چهارشنبه 27 اردیبهشت 1301/ 17 مه 1922/ 19 رمضان 1340
* سوءتفاهم در مساعده های بانک شاهنشاهی
خزانه خالی دولت موجب می شد که هر از گاه از بانک شاهنشاهی (از محل سهم ایران از نفت جنوب) تقاضای مساعده کند. در این زمان دولت انگلیس به پرداخت مساعده رضایت نداشت. لرد کرزن وزیر امور خارجه انگلیس با این کار مخالف بود، اما سرپرسی لورن وزیرمختار آن کشور در ایران اعتقاد داشت که می توان با محدودیت هایی پرداخت مساعده را به حساب درآمدهای نفتی آغاز کرد؛ مثلا ماهی سی هزار لیره. این پیشنهاد باعث شد که مقامات لندن احساس کنند وزیرمختارشان در ایران خواستار اعمال مسئولیت در بانک شاهنشاهی و تعیین مبلغ مساعده است. لورن امروز در نامه ای که به کرزن نوشت این موضوع را یک سوءتفاهم دانست که به واسطه برداشت غلط از واژگان به کار گرفته شده پیش آمده است.(1)
[تصویر] بانک شاهنشاهی
ص: 120
پنج شنبه 28 اردیبهشت/ 18 مه 1922/ 20 رمضان 1340
* متن تلگرام احمد شاه به مشیر الدوله
امروز احمد شاه تلگرامی از فرانسه خطاب به مشیر الدوله فرستاد که دومین پیام او به نخست وزیر مستعفی بود. احمد شاه ضمن اشاره به تمایل مجلس به ادامه کار مشیر الدوله در دولت نوشت که «وظیفه مخصوصی که در دولت خواهی دارید مقتضی است بدون تأمل از استعفای خودتان صرف نظر نموده و جدا به ادای تکلیف خدمت به مملکت مداومت نمایید.» در پی این تلگرام دیدار هایی بین مسئولان کشوری با مشیر الدوله صورت گرفت.
روزنامه ایران نوشت که این دیدارها مشیر الدوله را ترغیب کرده که بار دیگر کابینه را تشکیل دهد. (1)
* پایان رأی گیری در رشت
امروز رأی گیری در رشت به پایان رسید. صندوق مربوطه در محلی امن نگهداری خواهد شد تا آراء در منطقه رحمت آباد و رودبار هم برسد و در ن هایت شمارش آراء برای مشخص شدن نماینده مجلس شورای ملی آغاز گردد. از قیمت ارزاق در رشت هم خبری به ضمیمه این گزارش بود که «برنج صدری صد من 35 تا 40 تومان، آرد 48 تومان، جو کوهی 25 تومان، جو شالی 13 تومان.» (2)
* نامه وزارت داخله به وزارت امور خارجه درباره روستای فیروزه
وزارت داخله امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه اطلاع داد که دولت روسیه شوروی از تحویل روستای فیروزه خودداری می کند. (3)
پیش از این دولت ایران مطابق ماده سوم معاهده با دولت شوروی یک مأمور گمرکی به قصبه فیروزه اعزام داشته، موضوع را کتبا به آن دولت ابلاغ کرده بود، اما عملا از تحویل روستا خودداری می شد.
* نامه ممتاز الدوله از قفقاز به تهران
ممتاز الدوله نماینده ایران در ناحیه قفقاز امروز در نامه ای توصیه آمیز به مسئولان وزارت امور خارجه خواست که با تصویب اعتبار لازم، مقدمات بازگشت فراریان ایران به ناحیه قفقاز- در پی شورش لاهوتی- را فراهم کند چرا که «فراریان مزبور با احسان اللّه خان (4)و سایرین ملاقات نکرده و زمینه فسادی تهیه ننموده اند.» (5)
[تصویر] ممتاز الدوله
ص: 121
* ادعاهای سرپرسی سایکس
خبرگزاری رویتر امروز سخنان سرپرسی سایکس را که در مجمع آسیای مرکزی ایراد کرده بود منعکس کرد. سایکس در این سخنرانی ادعا کرد که ایران از عملیات انگلستان در جنگ جهانی اول بهره های فراوانی برده اما اینک افق ایران تیره و تار است زیرا بر ترقی و اصلاح پشت کرده ... امیدوارم ایران به خاطر آورد که منافع و مصالح حقیقی وی منوط و مربوط به استقرار مناسبات دوستانه با انگلستان است. در پی رسیدن خبر این سخنرانی به کشور، روزنامه ایران در نقد آن مطلبی نگاشت و پاسخ مدعیات سرپرسی سایکس را داد. (1)
ص: 122
جمعه 29 اردیبهشت/ 19 مه 1922/ 21 رمضان 1340
* اقدامات تجاری شوروی از نگاه انگلیس
مسیر حرکت تجاری شوروی در ایران «از شمال به سمت جنوب در نظر گرفته شده بود که از ماوراء قفقاز و ماوراء خزر آغاز شده و بنا بود تمام کشور را تا سواحل خلیج فارس دربر بگیرد ... این حرکت چالش تجاری کمونیسم با کاپیتالیسم بود ...
بنا بود کاتالوگهای تجاری همراه با تراکتهای انقلابی توزیع گردند و بلشویسم به صورت یک رود پویای تجاری رو به جلو جریان داشته باشد.» گزارش مفصل سرگرد ب. تمپل وابسته بازرگانی انگلیس در ایران با این جملات آغاز می شود.
وی در ادامه به چگونگی ورود گسترش بنگاه تجاری ونشترک اشاره کرد که از اوت 1921 تا می 1922 توانست شعب خود را تا کرمان و شیراز بسط بدهد، و سپس در ارزیابی عملکرد این شرکت نوشت که به لحاظ حجم نتوانسته است به اندازه بزرگی سازمان خود کاری صورت دهد. «همه این خریدها و همه این فروشها روی هم احتمالا نمی توانند یک دهم کل ارزش مبادلات انگلستان با ایران در همین دوره را بپوشاند.» تمپل در انتقاد از سازمان متورم و بی مهارت ونشترک به تحمیل انحصار تجاری به ایران اشاره کرد که از این رهگذر بازرگانان ایرانی را دشمن خود کرده است. وی با اشاره به این که «هم اکنون فرانسه، آلمان، ایتالیا، سوئیس و بلژیک کالاهای خود به مقصد ایران را به جای مسیر دریای سیاه از مسیر بین النهرین گسیل می دارند نتیجه گیری کرد: اکنون به هیچ عنوان دلیلی وجود ندارد که به خاطرش از ایرانیان خواسته شود تا باور کنند در بلشویسم می شود نوزایش اقتصادی یافت، و یا آن که از جهان خواست تا باور کند که دولت شوروی به عنوان شریک تجاری از همه بهتر است.» (1)
* نظر وزیرمختار انگلیس در بازگشت رتشتین
سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران امروز به کرزن وزیر امور خارجه کشور متبوع خود نوشت که وزیرمختار روسیه به مسکو فراخوانده شد. آن گونه که من دریافتم او این دستور را قهرآمیز دریافت کرده است.(2)
ص: 123
شنبه 30 اردیبهشت 1301/ 20 مه 1922/ 22 رمضان 1340
* دستور وزارت جنگ به امیرلشکر جنوب
در پی رسیدن گزارش هایی از دست اندازیهای طایفه زلّقی در اطراف کاشان (ر. ک: 20 اردیبهشت) و انعکاس آن از طرف وزارت داخله به وزارت جنگ، امروز وزارت جنگ در نامه ای به اصفهان از امیرلشکر جنوب خواست که اقدامات لازم را برای جلوگیری از غارت و چپاول این طایفه در آن نواحی به عمل آورد. (1)
* انعقاد قرارداد میان شرکت نفت انگلیس و ایران و محمد ناصر خان قشقایی
در میان اسناد موجود در بایگانی ملی اسناد انگلیس قراردادی بین شرکت نفت انگلیس و ایران از یک طرف و محمد ناصر خان ایل خان قشقایی از طرف دیگر وجود دارد که با چهار ماده و در ادامه قراردادهای گذشته در چنین روزی منعقد شده است.(2) احتمالا این همان قراردادی است که مأموران ایرانی از آن آگاهی یافته و در مکاتبات خود به مسئولان وزارت امور خارجه و وزارت داخله منعکس کردند. در این قرارداد خوانین کشکولی تضمین داده اند که اسباب مزاحمت برای طرفین این قرارداد یعنی کمپانی نفت جنوب و ایل خانی قشقایی فراهم نکنند.
متن کامل این قرارداد در پاورقی آمده است. اما قرارداد دیگری نیز در سیزده ماده در دست است که با ایل خان یاد شده منعقد گردیده که تاریخ آن نیز مصادف با قرارداد چهار ماده ای فوق است. در ماده نهم قرارداد اخیر صراحتا به قراردادی که شرکت نفت انگلیس و ایران با خوانین کشکولی منعقد کرده اشاره شده است. (3)
ص: 124
یکشنبه 31 اردیبهشت 1301/ 21 مه 1922/ 23 رمضان 1340
اشاره
روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 124 * ملاقات رضا خان با مشیر الدوله ..... ص : 124
* ملاقات رضا خان با مشیر الدوله
امشب رضا خان وزیر جنگ به دیدار مشیر الدوله رفت.
مطبوعات خبر این دیدار را چاپ کردند اما از محتوای گفت وگوها آگاهی ندادند. (1)
* اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان
در بین اوراق موجود در وزارت جنگ نامه ای با تاریخ امروز ثبت شده است که در آن آمده «از سفارت دولت علّیه مقیم لندن راپرتی راجع به اسلحه خریداری دولت علّیه از آلمان رسیده؛ مشعر است که وزارت خارجه لندن می گوید اگر این اسلحه متعلق به سابق است در حمل آن مانعی نخواهد بود و الا دولت آلمان مطابق قرارداد جدید نمی تواند اسلحه جدید بسازد و بفروشد.» (2)
* درخواست امیرلشکر غرب از حاکم بروجرد
احمد خان امیر احمدی رئیس لشکر غرب در تلگرامی از عباس میرزا سالار لشکر حاکم ایالت بروجرد و لرستان خواست که نیروهای خود را برای سرکوب اشرار به همدان بفرستد و یادآور شد که «خود من هم با عده کافی قریبا برای سرکوبی اشرار و خاتمه دادن به وضعیات آنها یک هفته دیگر حرکت خواهم کرد.»(3)
ص: 125
[خرداد 1301]
دوشنبه 1 خرداد 1301/ 22 مه 1922/ 24 رمضان 1340
* ملاقات رضا خان با مشیر الدوله
امشب بار دیگر رضا خان وزیر جنگ و مشیر الدوله با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند. دیدار آنها در هیأت دولت صورت گرفت و تا نیم ساعت پس از نیمه شب به درازا کشید. (1) «این مذاکرات دایر بر این بود که سردارسپه می خواست چند نفر از وزرا را به میل خود به رئیس الوزراء تحمیل کند و این تقاضایی بود که مشیر الدوله نمی توانست انجام دهد.» (2)
* سرمقاله روزنامه اقدام درباره دولت
روزنامه اقدام در شماره امروز خود با عنوان «مسبب تزلزل کیست؟ ما و حکومت مشیری» نوشت که حکومت مشیری به اعتقاد بسیاری از مدعیان سیاست پایدار نیست. «جمعی برای آوردن معبود خود مشغول تبلیغات هستند و به هزار وسیله مشروع و نامشروع تشبث جسته اند.» این روزنامه با مقصر دانستن طیف اکثریت مجلس به عنوان علت العلل بحران های کشور نوشت که «آقای مشیر الدوله که از دزدی و خیانت منزه است از سایرین [منظور نویسنده، قوام السلطنه است] بهتر و مقدم تر و لکن مع الاسف انتخاب آقای مشیر الدوله همیشه مقرون به خبط و غلط است. او متصلا حکیم باشی هایی را که 99 مرتبه آمده و کاری نکرده اند انتخاب می کند.» (3)
* لایحه سیاسی اسلامی
«لایحه سیاسی اسلامی» نام کتابی است نوشته حاج محمد ابراهیم تاجر کاشانی که نسخه ای از آن به روزنامه اقدام رسیده و در شماره امروز خود آن را معرفی کرده است. این معرفی ضمن این که نویسنده را دین دار و اسلام پرست می خواند مفاد کتاب را یکی از راه های خلاصی ایران از بحران اقتصادی و تیره بختی می داند.(4)
ص: 126
سه شنبه 2 خرداد 1301/ 23 مه 1922/ 25 رمضان 1340
* استنکاف مشیر الدوله از تشکیل کابینه
امروز مشیر الدوله با سه نفر از نمایندگان فراکسیونهای اصلاح طلب، اقلیت و بی طرف دیدار کرد و تصمیم قطعی خود را به استعفا به اطلاع آنها رساند. این در حالی بود که وی در دو روز گذشته در خانه خود به امور اجرایی رسیدگی می کرد و دستورهای لازم را به دوایر دولتی صادر می نمود. مجلس شورای ملی امشب تصمیم به برپایی جلسه علنی داشت؛ با این گمان که بحران پیش آمده در پی سقوط کابینه رفع شده است، اما پس از شنیدن تصمیم قطعی مشیر الدوله تعدادی از نمایندگان تصمیم گرفتند نزد مشیر الدوله رفته و با او وارد مذاکره شوند. گویا یکی از علل استنکاف وی از پذیرش دوباره نخست وزیری دخالت برخی نمایندگان در تعیین اعضاء هیأت دولت بود. نمایندگان می خواستند به مشیر الدوله بگویند که دخالتی در تعیین وزراء نخواهند داشت و اعضای کابینه با نظر مستقیم او تعیین خواهد شد.(1) دیدار دیروز رضا خان وزیر جنگ با مشیر الدوله را نیز در همین جهت باید ارزیابی کرد. (2)
* تعطیلی محاکم عدلیه
با به تعویق افتادن حقوق نه ماهه کارمندان وزارت عدلیه، آنان امروز دست از کار کشیدند و محاکم عدلیه عملا تعطیل شد. آنها با نوشتن نامه ای به رئیس الوزراء خواستار «تساوی در تأدیه حقوق دوایر دولتی و پرداخت حقوق معوقه خود» شدند.(3)
* اعلام موجودیت قرائت خانه خیام
شرکت «قناعت امروز» در یک اعلان به اطلاع مردم رساند که به دلیل بی احترامی هایی که می خانه ها در استفاده از نام و شعر خیام، شاعر ایرانی می کنند و از آنجا که آثار فکری و قلمی حکیم عمر خیام دینی به گردن حیات ادبی ایران دارد، تأسیس قرائت خانه خیام را در کوچه میرزا محمود اعلام می دارد. (4)
* ورود ولیعهد به بصره
محمد حسن میرزا ولیعهد احمد شاه که همراه او در سفر اروپا به سر می برد و چندی قبل به سوی ایران حرکت کرده بود، امروز وارد بصره شد.
[تصویر] نمای عمومی شهر بصره
وی از آنجا راهی محمره (خرمشهر) شده، سپس به بغداد و از بغداد به کرمانشاه، همدان، قزوین و وارد تهران خواهد شد.
«برای احترامات لازمه در ورود و حرکت موکب والاحضرت ولیعهد به ولایات، از مرکز به کلیه حکام عرض راه تعلیمات لازمه صادر شده که مراقبت تامه در اجرای احترامات بنمایند.» (5)
همچنین از طرف وزارت جنگ به امیرلشکر غرب دستور داده شد با هفت اتومبیلی که از مرکز فرستاده شده به همراه تعدادی از صاحب منصبان ارشد لشکر غرب به قره تو برای استقبال بروند.(6)
* گلایه های رئیس سابق قشون اردبیل به رضا خان
در پی برکناری رئیس قشون اردبیل وی امروز در نامه ای
ص: 127
[تصویر] نفر وسط حبیب اللّه خان شیبانی
«خصوصی و محرمانه» به رضا خان وزیر جنگ شرحی از خدمات نظامی خود در جنگهای مناطق آذربایجان و گیلان نوشت و آن را از تبریز به تهران فرستاد. او که خود را شایسته دریافت مقام سرتیپی می دانست نوشت که «متأسفانه نتیجه زحمات و جان فشانی فدوی عاید جناب سرتیپ حبیب اللّه خان [شیبانی] گردید و در عوض درجه سرتیپی از همان زمان بنای لجاج و عناد را با فدوی گذاشتند.» او آشفتگی در حسابهای قشون اردبیل را متوجه خود ندانست و یادآور شد «خریداری نخود و لوبیا و کاه و یونجه کار بنده نبود و فدوی مسئولیتهای مهم تر داشتم.»
برکناری رئیس قشون اردبیل در پی انحلال و ضمیمه شدن آن به تبریز روی داد. این نظامی که نام خود را در نامه ننوشته و «رئیس سابق قسمت اردبیل» امضاء کرده در پایان می نویسد که مرا به تهران احضار کرده اند. «توقف در آذربایجان برای فدوی آش دهن سوزی نیست ولی همین قدر خاطر مبارک بندگان حضرت اشرف را راپورتا به این نکته متوجه می نمایم که وضعیات این صفحه به اندازه ای اسباب تأسف و تأثر است که زبان و قلم از تقریر و تحریر آن عاجز می باشد.» (1)
* به هم خوردن میتینگ
امروز عصر بنا بود در میدان توپ خانه تهران گردهم آیی صورت گیرد. «قبل از شروع عده ای درصدد اغتشاش برآمده و بالاخره میتینگ را به هم زده و جمعیت متفرق شدند.» (2) روزنامه اقدام با چاپ این خبر بانیان این گردهم آیی و علت آن را یاد نکرد.
* بازپس گیری اموال به یغما رفته
در پی غارتهای الوار در منطقه ملایر، روستاییان این منطقه با ایستادگی در برابر غارتگران موفق شدند پس از زدوخورد مقداری از اموال به سرقت رفته را بازپس گیرند. حکومت بروجرد امروز مأموران خود را به منطقه درگیری فرستاد تا اموال غارت شده را که پنج رأس یابو و سه رأس قاطر و مقداری قند بود به بروجرد آورده، تحویل اداره قشونی بدهند تا به صاحب انش مسترد شود. (3)
ص: 128
چهارشنبه 3 خرداد 1301/ 24 مه 1922/ 26 رمضان 1340
* دیدار نمایندگان مجلس شورای ملی با مشیر الدوله
در پی استنکاف مشیر الدوله از تشکیل دولت جدید، تعدادی از نمایندگان مجلس شورای ملی بنا به تصمیمی که گرفته بودند در نخستین ساعت امروز (نیمه شب) به خانه مشیر الدوله رفتند. مدرس، آشتیانی (1)، نصرت الدوله، سلیمان میرزا، مساوات و دولت آبادی اعضای این هیأت بودند. مذاکرات مفصلی در ترغیب وی به پذیرش مسئولیت به عمل آمد. «بالجمله با تمام اصرار و اظهارات نمایندگان محترم بالاخره آقای مشیر الدوله به هیچ وجه حاضر به قبول مسئولیت نشدند و عدم مراجعت خود را مربوط به خستگی فوق العاده خود اظهار داشتند.» مذاکرات نیمه تمام ماند. برخی منابع نوشته اند که به دلیل حضور رضا خان در آن جلسه مشیر الدوله خستگی را بهانه عدم تشکیل دوباره کابینه کرد. (2)امروز نمایندگان مطبوعات نیز به دیدار مشیر الدوله رفتند. درخواست آنها نیز برای تشکیل کابینه قرین موفقیت نبود. بعد از ظهر امروز بار دیگر نمایندگان یاد شده مجلس شورای ملی با مشیر الدوله گفت وگو کردند و خطاب به مشیر الدوله گفتند که ما «نمی توانیم این نظریه بی دلیل و اظهار خستگی را به آقایان نمایندگان اظهار داریم بنابراین خوب است خودتان به مجلس آمده مجددا با تمام وکلا مذاکراتی بنمایید؛ یا شما آنها را قانع کنید و یا آنها شما را قانع می کنند.»
حضور مشیر الدوله در مجلس نیز کارساز نشد و نمایندگان نتوانستند نظر او را برگردانند. این گفت وگوها در یک جلسه خصوصی هم ادامه یافت اما نتیجه تغییری نکرد. (3)
* جدال برای تشکیل کابینه
روزنامه ایران در شماره امروز خود با عنوان «در اطراف کابینه» نوشت که مشیر الدوله در نتیجه اصرار و اعتماد مجلس شورای ملی و نیز تأکیدات شاه پذیرفت که بار دیگر مسئولیت دولت را بپذیرد، اما جدالی که در بیرون برای انتخاب وزراء و ترکیب هیأت دولت وجود دارد، او را از این کار منصرف کرد؛ جدالی که بیشتر از ناحیه افراد غیر مسئول صورت می پذیرد. (4)
* آرزوی کرزن به بازگشت ایران
لرد کرزن وزیر امور خارجه انگلیس در نامه کوتاهی که امروز به وزیرمختار انگلیس در تهران فرستاد بحران های سیاسی پیش آمده برای ایران را یک داوری عالی دانست تا عقل و فهم خود را بازیابد. «ما باید اجازه دهیم آنها با نظم و ترتیب بسیار دقیق از عهده یکدیگر برآیند، اما نباید کوچکترین نگرانی از خودمان نشان دهیم. روزی ایران دوباره به سراغ بریتانیا خواهد آمد.» (5)
[تصویر] لرد کرزن
ص: 129
* حضور رضا خان در دربار
عصر امروز رضا خان وزیر جنگ در دربار، محل تشکیل هیأت دولت، حاضر شد و در یک ساعتی که آن جا بود «تعلیماتی که لازم بود به وزارت خانه ها صادر و مراجعت کردند.» (1)
* شکایت بازرگانان مشهدسر
برطبق گزارشهای رسیده تجارت خانه «روج» در مشهدسر حمل ونقل برنج را با کشتی، اختصاص به خود داده و تجار این منطقه به دلیل انحصار تجارت «شکایت های مفصل نموده و انتظار جواب دارند.» (2)
* لغو قرارداد با برادران رودمتکین
پست قزوین به تبریز که پیش از این در اختیار برادران رودمتکین بود و با شیوه کنترات خصوصی اداره می شد، شاکیان زیادی داشت که عمدتا مربوط به تعویق حرکت پیک ها بود. از این رهگذر لطمه قابل توجهی به تجارت این منطقه وارد می شد. برطبق تصمیمی که گرفته شد قرارداد کنترات برادران رودمتکین لغو و اداره حمل ونقل پست به عهده اداره پست ایران محول گردید. «به قرار اطلاع واصله حمل ونقل پستهای آن خط بالنسبه تحت انتظام درآورده شده است.» (3)
* انتظار مشاور الممالک برای تشکیل هیأت دولت
مشاور الممالک نماینده فوق العاده ایران در دربار مسکو که قرار بود به ایران بازگردد، به دلیل سقوط کابینه و استعفای مشیر الدوله در مسکو متوقف، و منتظر است پس از تشکیل دولت و گرفتن دستور تازه راهی ایران شود. (4)
* کمبود آذوقه در عشق آباد
کمبود ارزاق و کالاهای مصرفی در عشق آباد موجب شده که اتباع ایرانی و مأمورین سیاسی دولت ایران در آن منطقه در تنگی معیشت بسر برند. از طرف کنسول دولت ایران در عشق آباد به وزارت امور خارجه پیشنهاد شده که نظر به گرانی و کمیابی آذوقه و عسرت کارمندان کنسولگری «هر ماه صد پوط آرد و سایر اجناس لازمه در مقابل وجه برای قونسولگری آنجا اختصاص دهند.
مراتب از وزارت امور خارجه به وزارت مالیه اطلاع داده شده که به همین ترتیب اجازه خروج از سرحد صادر نمایند.
از وزارت مالیه نیز به اداره کل گمرکات حکم لازم صادر شد.» (5)
* آزادی ناظم العداله
ناظم العداله که در تبریز مسئول ارزاق بود و متهم شده بود که در کمبود ارزاق نقش داشته و هنگام دستگیری سردار عشایر، او نیز دستگیر شد، پس از مدتی حبس با گرفتن ضمانت آزاد گردید. شترداران و مکاری هایی که از او شکایت کرده، او را متهم به گرفتن رشوه کرده بودند به دلیل عدم ارائه مدرک قابل قبول نتوانستند اتهام او را به اثبات برسانند در ن هایت پرونده او به دادگاه شرع احاله شد که رسیدگی شود.
شکایاتی هم از طرف ادارات مالیات غیرمستقیم و بلدیه تبریز از ناظم العداله شده بود که مقرر گردید مجلسی از رؤسای دوایر در اداره مالیه تشکیل شود و به اتهامات او رسیدگی کند. (6)
* ورود مخفم الدوله به اسلامبول
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که مفخم الدوله به عنوان وزیرمختار ایران در دربار باب عالی وارد اسلامبول شده و سفارت را تحویل گرفته است. (7)
* مقاله ای درباره رفتن روتشتین
روزنامه اقدام سرمقاله امروز خود را به خبر رفتن روتشتین وزیرمختار روسیه شوروی در ایران اختصاص داد و با واکاوی گذشته او در روسیه و دیگر کشورها، او را شخصیتی حلیم و صبور معرفی کرد که در زمان مسئولیت خود در ایران خدمات شایانی به دولت متبوع خود کرد. وی بازی سیاسی روسیه را در ایران رو، و بازی سیاسی انگلستان در ایران را زیرکانه و پنهانی توصیف کرد. «میان سیاست ساویت [شوروی] هرقدر هم انقلابی یا مسالمت آمیز باشد و سیاست انگلیس هرقدر با خدعه و متانت باشد ابدا تفاوتی نیست. مابین سفیر انگلیس و سفیر ساویت هرکه و هرچه باشد ابدا فرق نمی گذاریم و ضرر آنها نسبت به ایران بلکه برای تمام ملل ضعیفه متساوی است.» (8)
* کاهش قیمت گوشت در مشهد
در پی گرانی گوشت در شهر مشهد بنا به دستور والی ایالت و جهت رفاه عامه، اداره بلدیه قصابها را در بلدیه گردهم آورد و به آنها گفته شد که در فصل فراوانی گوسفند، فروش گوشت یک من هشت قران ظلم فاحشی است که در حق مردم روا می دارید؛ این قیمت باید به یک من تبریز دو قران کاهش یابد.
ازاین رو قیمت گوشت یک من شش قران در مشهد به فروش می رسد. (9)
* حمله به نیروهای سید جلال
بنا به گزارش مأموران سیاسی انگلیس در ایران، امروز سرهنگ میرزا علی خان با یک نیروی چهارصد نفری به افراد سید جلال حمله کرده، نه ساعت با آنان جنگیده است. در حال حضار تمام قایقهای موجود در مرداب انزلی برای حمل ونقل نیروهای نظامی ضبط شده اند. سید جلال از روشهای جنگی میرزا کوچک خان استفاده می کند و ضمنا از کمکهای سردار مقتدر نیز برخوردار است. (10) سید جلال که در تهران زندانی بود، پس از فرار به گیلان رفته، همراه با عده ای از هواداران خود در جنگل پناه گرفت. نیروهای دولت از همان زمان برای مقابله با او به حوالی محل اقامت او رفتند. (11) همین منبع می افزاید که سید جلال حدود دویست مرد جنگی در اختیار دارد.
ص: 130
ص: 131
پنج شنبه 4 خرداد 1301/ 25 مه 1922/ 27 رمضان 1340
* توطئه یک انگلیسی در میان عشایر
وزارت داخله امروز در تلگرافی به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان و نهاوند نوشت که بنابر اطلاعات رسیده یک انگلیسی به نام کاپیتان بوایل در منطقه لرستان میان عشایر مشغول تبلیغات، حتی تقسیم اسلحه است. «اطلاعات آن حکومت جلیله در این خصوص از چه قرار است و این اخبار تا چه حد صحت دارد؟» وزارت داخله در این تلگراف درخواست کرد تحقیقات کاملی در این مورد صورت گیرد و فوری اطلاع داده شود. (1)
* عوارض صدور برنج: پوطی پنج شاهی
بنابر دستور دولت مقرر شده بود از هر پوط برنجی که از انزلی به روسیه شوروی حمل می شود، پنج شاهی بابت معارف گرفته شود. اتباع روس از پرداخت این مبلغ امتناع می کردند. با پی گیریهای وزارت امور خارجه ایران و مذاکرات با سفارت دولت جمهوری روسیه توافق شد که این قانون اجرا شود و «موقع خروج برنج از سرحد پوطی پنج شاهی را بپردازند.»(2)
* انتخابات تهران
انتخابات تهران برای کامل شدن نمایندگان خود نیازمند دو هزار تومان بود تا هزینه برگزاری انتخابات شود. انتخاب دو تن از نمایندگان به همین جهت عقب افتاده بود. در آخرین تصمیمی که گرفته شد بنا شد وزارت داخله در این خصوص اقدام کند و پس از پایان ماه مبارک رمضان مبلغ یادشده را به حکومت تهران بپردازد تا انتخاب نمایندگان باقی مانده آغاز شود. (3)
* تحقیق درباره مهاجران بین النهرین
به دنبال گزارشهای متعددی که از موضوع مهاجرت اتباع بین النهرین و غیره به خاک ایران می رسید، وزارت امور خارجه کارگزار کرمانشاه را مأمور کرده بود درباره این مسئله تحقیق کرده، گزارش بدهد. او با گرفتن این مأموریت راهی مرزهای غربی شد تا گزارشی تهیه کند. وی پس از مدتی از گذشت این مأموریت، امروز گزارش مربوطه را آماده و به وزارت امور خارجه فرستاد.(4)
* قتل و غارت در ترکمن صحرا
امروز عده ای از اهالی کردمحله به طایفه جعفربایی حمله کرده، دو نفر آنها را به قتل رسانده، دو نفر را به اسارت گرفته و 47 گاومیش را نیز دزدیده، با خود بردند. (5)
* اعتراض دولت ایران به دولت روسیه شوروی
در پی واگذار نکردن روستای فیروزه به ایران، که دولت روسیه شوروی طبق قرارداد فیمابین باید آن را تحویل می داد، ایران امروز در اعتراض شدیدی به دولت یادشده تقاضا کرد روستای فیروزه تخلیه شود. وزارت مالیه ایران در 18 اردیبهشت به وزارت امور خارجه اطلاع داده بود که مأمورین شوروی از تحویل روستای فیروزه استنکاف می ورزند. (6) غیر از روستای فیروزه، آشوراده نیز چنین وضعیتی داشت. روزنامه اتحاد این خبر را در قالب دستور ایران به نماینده فوق العاده خود در مسکو یاد کرد که در حین مذاکرات این موضوع را نیز یادآوری کند. ظاهرا این مذاکرات حسن اثر داشته و مقامات روسیه شوروی وعده دادند «به زودی احکام مؤکده برای تحویل دادن آنجا به نماینده دولت ایران صادر نمایند.» (7)
* استقرار امنیه در راه های کشور
در پی ادامه استقرار امنیه در راه های کشور، روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که خط زنجان به گردنه سقز، خط قزوین از سیاه دهن تا زنجان، خط زنجان به منجیل، خط زنجان به گروس، خط زنجان به میانه، خط زنجان به کژن، خط آوه به
ص: 132
قصرشیرین، خط مشهد به تربت و خط قوچان صاحب پاسگاه های امنیه شده است. همچنین از طرف اداره کل امنیه دستورهای موقتی برای تنظیم امور این نیرو به همه نواحی صادر شده تا نظامنامه مفصل آن متعاقبا ابلاغ شود.(1)
* کشف اسلحه های دیگری از سردار عشایر
پس از دستگیری سردار عشایر قراچه داغی توسط والی آذربایجان و تسلیم سلاح های او، گزارش هایی از وجود تجهیزات نظامی بیشتر در محل سیطره سردار عشایر، آبخواره، می رسید. طبق گزارشهای رسیده از مأموران ایالتی آذربایجان پس از تحقیقات و جست وجوهای بیشتر در آبخواره، یکصد و سی هزار فشنگ «از ذخیره تحت الارضی به دست آورده اند که امر شده است کلیه را تحویل نظامیان بدهند و از طرف ایالت تأکید شده است که جدا تفتیش نموده و کلیه اسلحه و مهمات مخفی را به دست آورده راپرت دهند.» (2)
* تشکیل کمیسیون برای مؤدیان مالیاتی
پس از اقداماتی که برای وصول مالیات آن دسته از افرادی که مالیات خود را پرداخت نکرده بودند، صورت گرفت و نتیجه ای دربر نداشت، امروز بار دیگر کمیسیونی مرکب از رؤسای دوایر وزارت مالیه در آن وزارت خانه تشکیل گردید که اقدامات تازه تری برای وصول مالیات از مؤدیان صورت پذیرد. (3)
* درگیری در اردبیل
براساس اخبار رسیده از تبریز، امشب نظامیان در اوچ دره اردبیل با افرادی از طایفه ناآرام قوچه بیگلو (4) درگیر شده، پس از چند ساعت جنگ، تلفات قابل توجهی به اشرار وارد کرده و آنها را فراری داده اند. سه نفر از افراد این طایفه کشته شدند. (5)
* عقب نشینی نیروهای سیمیتقو
بنابر گزارشهای رسیده از گروس امروز سید طه و نیرو هایش به روستای قزل کوه در نزدیکی صائین قلعه آمده و در آنجا توقف کردند، اما پس از شنیدن خبر فتوحات قوای دولتی در ناحیه شرف خانه و این که 600 نفر از نیروهای سیمیتقو تلف شده اند، مقاومت خود را بی حاصل دیده از آن منطقه عقب نشینی کردند. (6)اما در گزارشهای دیگری که دقیق تر است، می خوانیم که امروز دو اردو به طرف ساوجبلاغ حرکت کرد. این دو اردو یکی در قراویرن و میاندوآب و دیگری در صائین قلعه که ریاست آنها با خالو قربان، حاجی سطوت السلطنه و ماژور نصر اللّه خان است، برای دفع اسماعیل آقا سیمیتقو حرکت کردند. (7)
ص: 133
جمعه 5 خرداد 1301/ 26 مه 1922/ 28 رمضان 1340
* وخامت تجارت خارجی
روزنامه ایران در سرمقاله امروز خود با عنوان «تجارت خارجی ایران» بنابر آمار گمرکات اعلام کرد که مجموع واردات و صادرات سال 1299، 61 میلیون و 972 هزار تومان (شامل 48 میلیون و 230 هزار تومان واردات و 13 میلیون و 736 هزار تومان صادرات) بوده است که به نسبت سال 1292 یک سال پیش از جنگ جهانی اول بسیار کاهش یافته است. در سال 1292 تجارت خارجی ایران شامل واردات و صادرات معادل 108 میلیون و 503 هزار تومان بوده است. نویسنده با ذکر این رقم نوشت که سال به سال از حجم تجارت خارجی ایران کاسته شده و پریشانی امروز کشور مربوط به همین وضعیت کساد اقتصادی است. نویسنده تأثیرات جنگ را در کاهش این ارقام دخیل دانست و در پایان این سئوال را مطرح کرد که «آیا باز هم موقع آن نرسیده است که از زمامداران محبوب خودمان که با یک عالم منت زمام و مهام مملکت را هریک به نوبت خود در دست می گیرند سئوال نماییم که در زمینه اصلاحات اقتصادی چه قدم هایی برداشته و یا در نظر دارند که بردارند؟» (1)
* وضعیت نابهنجار تجار ایرانی در قفقاز
شکایت و تظلمهای بازرگانان ایرانی در ناحیه قفقاز همچنان ادامه دارد. بنابر گزارشهای رسیده تجار ایرانی از فرط رکود اقتصادی تمایل به ترک شغل خود پیدا کرده اند. دولت نیز «پس از تظلمات مکرره ... تعلیمات فوری و مؤکده به نماینده ایران در مسکو صادر کرده» و برطبق اخبار به دست آمده مذاکرات ضروری برای رفع محذورات پدید آمده با مسئولان روسیه شوروی صورت گرفته است. (2)
* پیشنهاد وزارت داخله به حاکم بروجرد
وزارت داخله امروز در تلگرافی به عباس میرزا سالار لشکر نوشت که سالار ناصر زند به دلیل ورود به مناسبات آن ناحیه توان خدمتگزاری به دولت را دارد. در این تلگراف مشخصا پیشنهاد شده بود که او می تواند نیابت حکومت لرستان و تنظیم امور طوایف را به عهده بگیرد. «پس از وصول جواب سریعا از تهران به طرف بروجرد عزیمت و با دریافت تعلیمات از حکومت جلیله به انجام خدمات شروع و رضایت حضرت اشرف والا را جلب خواهند کرد.» (3)
* ادامه مذاکرات نمایندگان دولت ایران در روسیه شوروی
سید حسن تقی زاده رئیس هیأت اعزامی به مسکو که برای انعقاد قراردادهای تجاری راهی پایتخت روسیه شوروی شده بود، مشغول مذاکره با همتای روسی خود است. همچنین ممتاز الدوله رئیس هیأت اعزامی به تفلیس دستور یافت پس از رایزنیهای اقتصادی خود در آن منطقه راهی آنکارا شود. (4)
* اجازه استخدام نیرو به لشکر جنوب
امروز رئیس ارکان حرب کل قشون به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب اطلاع داد که پیرو تقاضای آن لشکر در گرفتن نیرو به تناسب نفرات تعیین شده برای آن لشکر «از هر کجا مایل باشند می توانند استخدام نمایند.» (5)
* انتصاب در امور خالصجات
دو انتصاب جدید در امور مربوط به خالصجات صورت گرفت که یکی از آنها مربوط به «علوی زاده» مدیر جریده «خلق» بود که به سمت منشی خالصجات منصوب شد و دیگری «اعتضاد دفتر» که مسئولیت خالصجات تهران را به عهده گرفت. (6)
* اعاده اموال غارت شده
بنابر گزارشهای رسیده از تبریز از طرف ایالت آذربایجان و
ص: 134
اداره نظمیه برای جمع آوری اموال غارت شده شهر اقداماتی صورت گرفته، مقداری از این اموال در اداره نظمیه جمع شد.
«چون صاحب انش معلوم نبوده اند از طرف ایالت اعلانی در شهر منتشر شده که صاحب ان اموال به اداره نظمیه رفته، نشانی داده، اموال خود را مأخوذ کنند.» (1)
* تلگراف حاکم مراغه درباره تصرف ساوجبلاغ
سردار ناصر حاکم مراغه در تلگرافی به ایالت آذربایجان خبر داد که امروز به میاندوآب رسیدم. ساوجبلاغ به تصرف نیروهای دولتی درآمده و امید است تمام اشرار [سیمیتقو و یارانش] به جزای کارهای خود برسند و موفقیت کامل به دست آید.(2)
[تصویر] نمایی از منطقه ساوجبلاغ
* پایان آمارگیری در محله قنات آباد
در پی آمارگیری از محلات مختلف تهران، احصاییه ناحیه قنات آباد به پایان رسید. جمعیت آن منطقه تقریبا 25000 نفر، تعداد خانه 3600 باب و تعداد خانوار 5032 است. «از قرار معلوم تا هفته آتیه احصائیه نواحی حسن آباد و شهر نو هم به اتمام خواهد رسید.» (3)
* ادامه شرارت تراکمه
بنا به گزارشهای رسیده از استرآباد، ترکمانانی که در آن منطقه به یکه تازی و شرارت مشغول بودند این بار نیز در شهر و اطراف استرآباد در کار غارت اموال اهالی هستند «و اهالی به واسطه شلیک های تفنگ بی اندازه متوحش هستند و حکومت هم به هیچ وجه از عهده جلوگیری برنمی آید.» (4)
* تأمین به اتباع فراری روسیه شوروی
براساس گزارشهای رسیده از خراسان، گروهی از اتباع روسیه شوروی به ایران پناهنده شده، می گویند که اگر ما را به دولت شوروی تحویل دهید تیرباران خواهند کرد. «از مرکز به ایالت خراسان تعلیمات داده شد که آنها را پناه داده و وسایل آسایش و راحتی آنها را فراهم نمایند.» (5)
* احضار معاون وزارت عدلیه توسط رضا خان
به دنبال تعطیلی محاکم و دوایر وزارت عدلیه که با اعتصاب کارکنان آن وزارت خانه صورت گرفت (ر. ک: 2 خرداد) امروز رضا خان وزیر جنگ که عملا اداره دولت را به عهده گرفته بود، معاون وزارت عدلیه را فراخواند تا برای رفع بحران وزارت عدلیه چاره کند. در پی این دیدار معاون وزارت عدلیه با رؤسای دوایر دیدار کرد و وعده داد که به زودی دو ماه حقوق از حقوق های معوقه آنها را پرداخت خواهند کرد. این وعده مورد پذیرش قرار گرفته، کارکنان مشغول کار شدند. (6)
* دستور به اداره مالیه استرآباد پرداخت حقوق متحصنان
قراسورانهای استرآباد به دلیل پرداخت نشدن حقوق شان در تلگراف خانه آن شهر متحصن شده بودند. طی دستوری که به اداره مالیه استرآباد داده شد، مقرر گردید مبلغ ده هزار تومان برای پرداخت حقوق آنها تخصیص داده شود. (7)
* اعزام نیرو برای مقابله با سید جلال
امروز نیرویی متشکل از 360 سوار و 300 پیاده برای مقابله با سید جلال، از قزوین راهی شمال کشور شد. نیروهای اعزامی مجهز به چندین قبضه مسلسل هستند. (8)سید جلال در این زمان چندین روستا را تصرف کرده، بر جنوب غربی مرداب انزلی مسلط بود.
* میهمانی برای احمد شاه
امروز سفیر ایالات متحده امریکا در پاریس به افتخار شاه ایران، احمد شاه، میهمانی داد و احمد شاه در ضیافت شام سفیر شرکت کرد. (9)
ص: 135
شنبه 6 خرداد 1301/ 27 مه 1922/ 29 رمضان 1340
* گزارش کارگزاران انگلیس از شکست نیروهای دولتی در ساوجبلاغ
نمایندگان دولت انگلیس در ایران در میان گزارش های ارسالی خود به کشورشان نوشتند که امروز نیروهای دولتی در ساوجبلاغ متحمل شکست سختی شده اند. سید طه در رأس یک نیروی چهارصد نفری از کردها پس از حمله به بوکان به شورشیان مستقر در ساوجبلاغ پیوسته است. در این درگیریها خالو قربان 1(1) و دویست نفر از نیروهای دولتی به هلاکت رسیده اند و بقیه از طریق مراغه به تبریز بازگشته اند. (2) این گزارش در حالی عنوان می شود که روزنامه ها دیروز از قول سردار ناصر حاکم مراغه نوشتند که قوای دولتی موفق شده است ساوجبلاغ را به تصرف درآورد. (ر. ک: 5 اردیبهشت) از دیگر اخباری که در جراید درج شد این بود که سید طه در اطراف تیکان تپه (3) و صائین قلعه(4) شروع به عملیاتی کرده، با قوای نظامی درگیر شده است.(5)در نامه شجاع الملک که از مراغه به عباس میرزا سالارلشکر نوشته و در آن توضیحاتی درباره درگیری قوای دولتی با اتباع اسماعیل آقا سیمیتقو داده، می خوانیم که «قشون دولتی تماما شکست خورده، مهمات دولتی در تصرف قشون اسماعیل خان رفته. خالو قربان مقتول و حاجی سطوت السلطنه با منشی اش در دست دشمن دستگیر شده. باقی قشون شکسته بسته به مراغه آمده.» (6)
* ادامه رایزنیها در مجلس برای تشکیل کابینه
امروز نیز جلسه های خصوصی و گروهی نمایندگان مجلس برای تعیین تکلیف دولت و رسیدن به یک نتیجه واحد ادامه داشت. روزنامه وطن ضمن بیان این خبر نوشت که نتایج این رایزنیها فردا به اطلاع خواهد رسید. (7)
* خبر جریده العراق از گشایش مدرسه انگلیسی در لرستان
روزنامه العراق در شماره 718 خود خبری مبنی بر افتتاح یک مدرسه انگلیسی در لرستان چاپ کرد که امروز گشایش یافته است. «سرپرستی آن فعلا به عهده امیرزاده امیر خان ... که دارای نشان جنگ «کروادوگیر» است واگذار شده و عده ای از شاگردان که پیش آهنگ ایشان امیر قلی خان سردار مظفر پسر آقای امیر جنگ است داخل این مدرسه شده اند و امید می رود که در آتیه نزدیکی فرانسه هم در این مدرسه به طور اضافه تدریس شود.» (8)
* درخواست وزارت امور خارجه از وزارت جنگ برای توضیح اقدامات انجام شده در منطقه بوشهر
حضور حدود 600 نظامی انگلیس در بوشهر موجب شد که وزارت امور خارجه از نمایندگی خود در لندن بخواهد که مقامات مسئول آن کشور در این باره توضیح دهند. متعاقبا سفارت ایران در لندن پاسخ داد که «بهانه نگاهداری قشون در جنوب، عدم اطمینان [انگلیس] از ابقاء امنیت است.» سفیر ایران از وزارت امور خارجه خواست که گزارش اقدامات انجام شده برای تأمین امنیت در این منطقه را برایش بفرستند تا بتواند پاسخ مقامات انگلیس را بدهد. ازاین رو امروز وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت جنگ خواست «اقداماتی که از طرف دولت پس از انحلال پلیس جنوب برای بقاء نظم و امنیت به عمل آمده است» توضیح دهد تا به لندن ارسال کند. (9)
* دیدار معاون وزارت خارجه با وزیرمختار انگلیس
رضا خان وزیر جنگ که اینک اداره دولت را نیز تا تشکیل کابینه به عهده دارد، معاون وزارت امور خارجه را نزد سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران فرستاد و دو خواسته را مطرح کرد: گرفتن 300 هزار تومان مساعده، دریافت مساعده های ماهیانه از بانک شاهنشاهی یا شرکت نفت انگلیس و ایران از محل حق امتیاز نفتی ایران. لورن در پاسخ این درخواستها گفت این موضوع به عهده بانک است، اما در
ص: 136
نبود دولت من نمی توانم بانک را تحت فشار قرار دهم. معاون وزارت امور خارجه در این دیدار اظهار داشت اگر به ایران یاری داده نشود، کشور در وضعیت ناامیدکننده ای قرار خواهد گرفت. وزیرمختار هم گفت: «این نتیجه منطقی سیاستهای مصیبت بار دولتهای پی درپی ایران می باشد که قطعا دولت بریتانیای کبیر را برای کمک به ایران ملزم نمی کند.» لورن خلاصه ای از این دیدار را به لرد کرزن فرستاد و در پایان آن نوشت: «خودداری از بررسی این پیشنهادات ممکن است تشکیل دولت را تسریع کند. مطمئنا وضعیت مالی ایران ناامیدکننده است؛ [و] تنها نگرانی من این است که مبادا این وضعیت منجر به سقوط رضا [ خان] و همراه او منجر به از بین رفتن آخرین عناصر مؤثر [ایجاد] ثبات در این کشور شود.»(1) (ر. ک: 12 خرداد)
ص: 137
یکشنبه 7 خرداد 1301/ 28 مه 1922/ 30 رمضان 1340
* برپا نشدن جلسات مجلس شورای ملی
در پی استعفای مشیر الدوله و بحران پیش آمده در مدیریت اجرایی کشور، مجلس شورای ملی نیز جلسات خود را برای پی گیری لوایح تعطیل کرد، اما فراکسیونها جلسات خود را دایر کرده، درباره مسائل روزمره سیاسی گفت وگو می کردند. از این رو سه فراکسیون اصلاح طلب، اقلیت و بی طرف هریک با تعیین سه نماینده قرار گذاشتند درباره ریاست وزراء تبادل نظر کنند. نمایندگان جناح اصلاح طلب: سهام السلطان، امین الشریعه، رئیس التجار؛ نمایندگان جناح اقلیت: امین التجار، جلیل الملک، سید حسن کاشانی؛ نمایندگان جناح بی طرف: آشتیانی، نصیر السلطنه و نظام الدوله بودند. (1)هنوز نتیجه اقدامات این 9 نفر و تصمیم ن هایی آنها اعلام نشده اما برخی از مطبوعات نوشتند که بیشتر نمایندگان مجلس به قوام السلطنه برای تشکیل کابینه تمایل دارند. (2)
* مقاله ای در تبرئه قوام السلطنه
در پی اتهاماتی که به قوام السلطنه زده شد و به استناد اظهارات «دبوا» پیشکار سابق مالیه خراسان که او را به اختلاس اموال دولتی متهم کرده بود، امروز مقاله ای در روزنامه وطن چاپ شد که نویسنده تمام این اتهامات را رد کرده، آن را به دور از حقیقت دانست. وی که خود را از نزدیکان قوام السلطنه می دانست و از نزدیک شاهد امور اجرایی خراسان بوده، می نویسد که گفته می شود او یکصد و نود و سه هزار تومان از صندوق مالیه خراسان اختلاس کرده؛ «آیا از وزارت مالیه سئوال کرده اند که این مبلغ اختلاس قوام السلطنه به موجب حواله وزارت مالیه بوده یا خودسرانه اخذ کرده اند. اگر به موجب حواله مالیه نبوده چرا وزارت مالیه مبلغ هنگفت را نمی گیرند. اگر دروغ است چرا راپورت دهنده را تعقیب نمی کنند. قوام السلطنه در ایالت خراسان بدون اجازه مرکز دیناری از مالیه دریافت نکرده اند.» وی در ادامه قوام السلطنه را عامل مرگ کلنل محمد تقی خان پسیان ندانست «بلکه دو نفر عامل مهم سیاسی خارجی [او را] به کشتن دادند که حالیه در تهران آزاد راه می روند.»(3)
* خواندن رئیس فرهنگ گیلان به مرکز
رضا خان وزیر جنگ که در این روزها امور اجرایی دولت را در غیاب مشیر الدوله به دست گرفته بود، امروز عیسی صدیق (4) رئیس فرهنگ گیلان را به مرکز فراخواند. صدیق در خاطرات خود علت این فراخوانی را چنین می نویسد: «سردارسپه که در واقع زمامدار مملکت بود از یک طرف با اخلالگران و قاطعان طریق و عوامل تخریب مبارزه می کرد و از طرف دیگر با دولت شوروی مذاکره و مساعدت او را تقاضا می نمود. دولت شوروی هم مساعدت خود را مشروط به شرایطی کرده بود که از قرار معلوم یکی از آنها تغییر رئیس فرهنگ گیلان بود.» (5)
* اقدامات وزارت عدلیه برای پرداخت حقوق معوقه کارکنان
میرزا رضا خان نائینی معاون وزارت عدلیه موفق شد دو ماه حقوق معوقه کارکنان وزارت عدلیه را آماده پرداخت کند و «برای بقیه حقوق آنها پیشنهادهای دیگری تهیه خواهد شد که حقوق معوقه تا برج حمل عاید شود.» (6)
* تقسیم بندی نواحی ایران
در کمیسیون نقشه بندی ایران که اخیرا توسط تعدادی از متخصصان تشکیل و مشغول کار شده تاکنون حدود مازندران، استرآباد، شاهرود، سمنان و دامغان تعیین شده «و بعضی نقاط را از جهت قرب جوار بودن به بعضی نقاط دیگر منضم و بعضی را مستقلا قرار داده؛ از این قبیل طالقان است که جزء تنکابن شده و فیروزکوه و دماوند می باشد که جزء تهران گردیده است.» (7)
ص: 138
* بسته شدن راه شوسه آستارا
رئیس راه شوسه در تلگرامی به مرکز اطلاع داد که گرفتن عوارض اجباری و غیرقانونی سواران طالش و فولادلو از عابران و مکاریان، موجب امتناع مکاریان از ادامه حمل ونقل کالا شده، راه هم بسته است.(1)
* تقاضا برای حمل غله از زنجان به قزوین
حاکم قزوین در تلگرافی به مرکز اطلاع داد که چون مایحتاج غله قزوین از زنجان تأمین می شود و به ویژه امسال که این احتیاج بیشتر شده است، مأموران حکومت خمسه (2) از آمدن غله به قزوین جلوگیری می کنند. شهر قزوین دچار عسرت شده، لازم است از حکومت خمسه خواسته شود که از حمل غله به قزوین ممانعت نکند و با مأموری که برای خرید و حمل کالا و ارزاق به زنجان رفته همکاری کنند.(3)
* اجازه حمل ارزاق به نخجوان
در پی درخواست ممتاز الدوله رئیس هیأت اعزامی به تفلیس مبنی بر صدور مجوز برای ورود کالا و ارزاق به نخجوان، از وزارت مالیه به اداره کل گمرکات دستور داده شد که گندم و سایر ارزاق لازم برای حمل به نخجوان مجاز است. (4)
* کمبود گندم در کردستان
«نظر به کمیابی گندم در کردستان و عسرت اهالی برحسب تقاضای حکمران کردستان مقدار پانصد خروار گندم مقرر گردیده است از سقز حمل به کردستان نمایند.» (5)
* بازپس گیری اموال غارت شده
امروز در نزدیکی چمیل آباد واقع در 9 فرسخی همدان گروه زیادی از الوار که «170 بار قند را سرقت نموده بودند، با عده ای از سواران امنیه تصادف نموده، زدوخورد بین آنان شروع و پس از مقاومت قوای امنیه و قتل چند نفر از الوار مقدار زیادی از بارهای مسروقه مسترد و الوار فرار می نمایند.» (6)
* جلب ارفع الممالک
ارفع الممالک حاکم دزداب در پی شکایات و نیز قرائن به دست آمده از ناکارآمدی او توسط وزارت داخله تحت تعقیب قرار گرفت و هنگام ورود به تهران دستور دستگیری او صادر شد. هنگام حضور او در کرج اسباب و اثاثیه او توقیف می شود اما خودش موفق به فرار می گردد. امروز وسایل توقیف شده او تحویل وزارت داخله شد. خود او نیز مدتی بعد دستگیر و اینک «اداره تفتیش وزارت داخله مشغول رسیدگی به اسبابها می باشد که پس از تفتیشات لازمه شروع به محاکمه مشارالیه می شود.» (7)
ص: 139
دوشنبه 8 خرداد 1301/ 29 مه 1922/ 1 شوال 1340
* مراسم عید فطر در دربار
امروز به مناسبت عید فطر مراسم سلام در حضور اعتضاد السلطنه نایب السلطنه در باغ گلستان اجرا شد. دو ساعت پیش از ظهر شارژدافر سفارت عثمانی برای تبریک حاضر شد و عید را تبریک گفت. (1) قرار بود وزیرمختار افغانستان هم در این مراسم حاضر باشد که به دلیل کسالت نتوانست شرکت کند. (2)
* عید فطر در سفارت ایران در امریکا
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا در نامه ای به رئیس الوزراء خبر داد که روز عید فطر میهمانی باشکوهی در سفارت ایران داده است. در این میهمانی «وزیر امور خارجه با کمال گرمی به سلامتی اعلی حضرت اقدس باده نوشید و از دوستی خود نسبت به ایران اطمینان داد.» در گفت وگو بین این دو مقام، علاء از علاقه احمد شاه برای دیدن امریکا گفت که با پاسخ مثبت وزیر امور خارجه آن کشور روبه رو شد. (3)
* نامه خلیفه خدابخش به ایران
خلیفه اسحق معروف به خدابخش رئیس روحانی کلدانیها در بیت المقدس امروز نامه ای به ایران نوشت و از موقعیت کلدانیهای مقیم ایران در ناحیه تحت سیطره سیمیتقو اظهار نگرانی کرد. این نامه در واقع به سفارت ایران در مصر نوشته شده بود که نسخه آن به تهران فرستاده شد. خلیفه خدابخش طبق خبر هایی که از رم دریافت کرده بود، نسبت به موقعیت کلدانیهای ایران نگران بود؛ به ویژه آن که خلیفه اظهار کرده بود دولت مرکزی قدرت رویارویی با تحرکات سیمیتقو را ندارد.(4)
* سیطره بنگاه های اقتصادی روسیه بر تجارت مناطق شمالی
بنگاه های ونشترک و سانترسایوز که شعب خود را در مناطق شمالی ایران گسترش داده و امور تجارتی این منطقه را رفته رفته به دست گرفتند، دخالتهای خود را به جایی رساندند که شعبه ونشترک در بندرجز توسط کنسول روسیه شوروی رسما به کارگزاری استرآباد نوشت که رفتن تجار ایرانی به شوروی را ممنوع کنید. آنها می توانند کالاهای تجاری خود را به بندرجز آورده با قند و نفت معاوضه کنند. «هر آینه از طرف دولت ایران قدغن نشود ما حکم می کنیم مال التجاره ایرانی را کلیتا در دریا ضبط و توقیف نمایند.»(5)
* رضا خان بر مصدر امور اجرایی
عصر امروز رضا خان در دربار حاضر شد و پس از حضور معاونین وزارت خانه ها ضمن رسیدگی به کارها دستورهای لازم را برای امور اجرایی به حاضران صادر کرد. (6)
* اقدام برای صلح
براساس گزارش رسیده از مناطق ترکمن نشین حدود 200 نفر از رؤسا و ریش سفیدان ترکمنها برای صلح با کردمحله ای ها تقاضای صلح خود کردند. کردمحله ای ها در پاسخ گفته اند اگر آنچه که تاکنون از اموال غارت شده، بازپس دهید امکان برپایی صلح وجود دارد وگرنه محلی برای عقد صلح وجود نخواهد داشت. (7)
* ورود نظامیان به ملایر
در پی غارتهای پیاپی الوار در اطراف و خود ملایر، نظامیان در شهر مستقر شدند و ضمن مراقبت آماده می شوند تا اشرار را تعقیب کرده، قلع و قمع نمایند. (8)
* پاسخ روزنامه ایران به مدعیات سرپرسی سایکس
در پی ادعاهای واهی سرپرسی سایکس در مجمع آسیای مرکزی (ر. ک: 28 اردیبهشت) روزنامه ایران در سرمقاله امروز
ص: 140
خود در پاسخ به این که ایران در جنگ جهانی اول بیشترین بهره را از فعالیتهای انگلستان برد و اکنون در افقی تیره و تار به سر می برد، نوشت که هیچ امتیازی برای انگلستان از امتیاز نفت جنوب ایران پرسودتر نبوده است و انگلستان نفعی که از ایران برده، چه از نظر سیاست و چه از نظر اقتصادی قابل مقایسه با دیگر جاها نیست. روزنامه ایران یادآور شد که از «5/ 9 میلیون واردات ایران، 5/ 7 میلیون مال التجاره انگلیس بوده است.
بنابراین خوب بود اقلا سرپرسی سایکس به این طرف قضیه هم اشاره می کردند و به منافعی که انگلستان از ایران برده توجهی می نمودند.» (1)
[تصویر] سرپرسی سایکس
* خروج رتشتین از تهران
به نوشته روزنامه تایمز، کمیسر رتشتین وزیرمختار شوروی در ایران که یک ماه پیش فراخوانده شده بود، اما به دلیل بحران پیش آمده در کابینه در تهران مانده بود، پایتخت را به سوی مسکو ترک کرد. (2)
ص: 141
سه شنبه 9 خرداد 1301/ 30 مه 1922/ 2 شوال 1340
* تشکیل جلسه خصوصی مجلس شورای ملی
امروز عصر جلسه خصوصی نمایندگان مجلس شورای ملی برای تصمیم گیری درباره بحران پیش آمده در دولت تشکیل شد. در این جلسه گفته شد که شاه از استعفای دوم مشیر الدوله اطلاع ندارد؛ چون تلگرامی در این مورد مخابره نشده است.
تصمیم گرفته شد تلگرامی از طرف مجلس شورای ملی به احمد شاه فرستاده شود و ضمن دادن خبر استعفای قطعی مشیر الدوله «رفع بحران را تقاضا کنند.» (1) پیش از تشکیل این جلسه خصوصی و هنگامی که فراکسیونها در شرف تشکیل بودند عده ای از نمایندگان اقلیت، اصلاح طلب و بی طرف قطع نامه ای راجع به تشکیل حکومت مقتدر و فعال نوشتند و به امضاء 25 تن از نمایندگان رساندند. این نمایندگان تصمیم گرفتند تمام فراکسیونها منحل شده، فراکسیون متحد تازه ای تأسیس شود که عملی نگردید. (2)
* نامه وصیت گونه لرد کرزن به سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران
کرزن وزیر خارجه انگلیس نامه ای بلند، که در واقع یک دستور العمل سیاسی برای کار در ایران بود، برای سرپرسی لورن وزیرمختار جدید انگلیس در تهران فرستاد و در آن ضمن گلایه از موقعیت پیش آمده که عمدتا مربوط به شکست قرارداد 1919 بود نوشت که در ده سال گذشته میلیونها لیره خرج کردیم، عمر صرف کردیم، اما با چه نتیجه ای؟ کرزن صرف این هزینه ها را برای استقلال (!) ایران یاد کرد و گفت حیثیت و نفوذ بریتانیا در ایران کاملا از بین رفته و بریتانیای کبیر آنچنان که می بینیم منفور خاص و عام شده. کرزن هفت عامل داخلی و خارجی را عامل وضعیت پیش آمده خواند و برای هریک توضیحی نوشت. کرزن به لورن تأکید کرد که هدف اصلی تو باید این باشد که بگردی، ایرانیان فهمیده، صاحب تمیز و وطن پرست را پیدا کنی. مبادا اغفال شوی و خود را با عجله به آغوش اولین وزیری که به سراغت آمد، بیندازی. وزراء و رجال معلوم الحال ایران داخل آدم نیستند.
کرزن با توهین فراوان به دولتمردان ایران از لورن خواست فقط مواظب باشد که هیچ وقت سرش را در مقابل یک ایرانی خم نکند و هرگز نگذارد کسی بویی از این حقیقت ببرد که ما از وضع کنونی ایران ناراحت هستیم.(3)
* آمادگی کرمانشاه برای استقبال از ولیعهد
محمد حسن میرزا ولیعهد و برادر احمد شاه که از اروپا حرکت کرده و به مناطق مرزی ایران رسیده بود، امروز وارد قصر شیرین شد.(4) به همین مناسبت سردار سطوت نیز امروز وارد همین منطقه شد تا تشریفات مرسوم را به عمل آورد. (5)
* بیماری مصدق والی آذربایجان
امروز مصدق السلطنه والی آذربایجان سخت مریض شد.
تعدادی از پزشکان بر بالین او حاضر شدند و بیماری او «کاتار مزمن و لدرن ژیت تشخیص داده» و دستور دادند چند روزی استراحت کامل کرده، «ابدا تکلم ننماید.» (6)
ص: 142
چهارشنبه 10 خرداد 1301/ 31 مه 1922/ 3 شوال 1340
* رسیدن کشتی های جنگی روسیه شوروی به بندرجز
در پی مانور نظامی روسیه در آبهای دریای خزر و موافقت ایران با این مانور و آمدن کشتی ها به چند بندر شمالی ایران که شوروی آن را نشان دوستی می دانست، امروز «پنج پراخوت از طرف بلشویکها وارد بندرجز شده نمایش» دادند. (1) پیش از این سفارت دولت روسیه شوروی به وزارت امور خارجه اطلاع داده بود که ناوهای جنگی آن کشور در دریای خزر مانور نظامی خواهند داشت و این که دولت شوروی مایل است در حین این مانور در بنادر ایران نیز حاضر شده و تشریفات لازم را برای نشان دادن دوستی خود به عمل آورد. این تقاضا با موافقت وزارت جنگ و وزارت امور خارجه روبه رو شد و به اطلاع سفارت روسیه رسید. بنادر آستارا، انزلی، مشهدسر و بندرجز آماده پذیرایی از کشتیهای جنگی روسیه شوروی شدند. (2)
* اطلاعیه سفارت شوروی در تهران
«دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی روس» امروز در اطلاعیه ای اعلام کرد که در غیاب رتشتین وزیرمختار روسیه شوروی در ایران «رفیق آستروف نایب اول نمایندگی مختار از روز دهم جوزا روزهای شنبه و دوشنبه و چهارشنبه را در پارک اتابک» پاسخگوی متقاضیان خواهد بود. (3)
* لزوم محرمانه ماندن تضمین های رضا خان به شیخ خزعل
بالفور مشاور عالی پادشاه انگلیس در نامه ای که امروز به سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران نوشت به او تأکید کرد که نباید شما تضمین هایی را که رضا خان وزیر جنگ توسط دولت انگلیس به شیخ خزعل داده می شود، افشا کنید.
«چنانچه در این مورد سئوال شد، شما باید به طور کلی چنین اظهار کنید که حمایت وعده داده شده به شیخ منوط به رعایت الزامات او نسبت به دولت ایران است.» بالفور اضافه کرد که «شما می توانید اضافه کنید که شیخ کاملا از این مسئله آگاه است که روابط دولت انگلیس نسبت به او منطبق با اهداف ما در احترام به استقلال و یکپارچگی ایران است.» (4)
[تصویر] شیخ خزعل
* تقاضای ایران برای تسلیم زبردست خان
وزارت امور خارجه ایران بار دیگر درخواست دستگیری و
ص: 143
تحویل زبردست خان را از سفارت روسیه شوروی کرد. در این مورد دستور هایی نیز به مشاور الممالک نماینده فوق العاده ایران در مسکو داده شد که آن را پی گیری کند. (1)
* بازگشت اشرار خاک شوروی
طبق گزارشهای رسیده کریم خان بلوچ و صفر خان که به عنوان اشرار شمال شرق کشور شناخته می شدند، از خاک روسیه بازگشته، در کنار هریرود متوقف شده اند. «از وزارت داخله به وزارت امور خارجه مراجعه شده و اقدامات لازم را در این خصوص خواسته اند.» (2)
* دستور رضا خان برای اعتراض به سفارت انگلیس
وزارت امور خارجه خبر دیدار نمایندگان دو کشور تحت سلطه انگلیس، عراق و هند را با نماینده انگلیس در شهر محمره (خرمشهر) به اطلاع رضا خان رساند. رضا خان وزیر جنگ در دوره ای که کابینه سقوط کرده بود، امور اجرایی کشور را در دست داشت. وی امروز در پاسخ نامه وزارت امور خارجه نوشت «در باب این که محمره را برای ملاقات و مذاکره انتخاب نموده اند به سفارت اعتراض نمایید و نتیجه را نیز اشعار دارید استحضار حاصل شود.»(3)
* ورود ولیعهد به کرمانشاه
محمد حسن میرزا، ولیعهد، صبح امروز از کرند به طرف کرمانشاه حرکت کرد و بعد از ظهر به شهر کرمانشاه رسید. وی فردا به سمت همدان حرکت خواهد کرد. (4)
* تلگراف حضوری اهالی اصفهان با نمایندگان این شهر
عصر امروز به درخواست اهالی اصفهان، نمایندگان شهر یادشده در تلگراف خانه حاضر شدند و با وکلای خود از طریق تلگراف حضوری گفت وگو کردند. موضوع مورد بحث آنان «تعدیات و اجحافات معین الممالک» بوده است. (5)
* مقابله با اشرار و بازپس گیری اموال غارت شده
براساس گزارش حکمران بروجرد، امشب اشرار حسن وند (6) اموال غارت شده ای را از سمت ملایر با خود حمل می کردند که از خاک گودرزی عبور دهند. خوانین گودرزی خبردار شده، جلوگیری می کنند اما درگیری پیش می آید و از طرفین تعدادی کشته و زخمی می شوند. دزدان تعدادی از افراد طرف مقابل را به اسارت می گیرند اما بخشی از اموال غارت شده را نیز از دست می دهند. (7)
* نامه حاییم به مجلس شورای ملی
ش. ح. حاییم امروز نامه ای به مجلس شورای ملی نوشت و خواست به وضعیت کلیمیان شیراز توجه شود. او نسبت به «مشکلات و بی عدالتی هایی که نسبت به ملت بدبخت یهود ایران مخصوصا شیراز وارد می شد» این نامه را نوشت.(8)
ص: 144
پنج شنبه 11 خرداد 1301/ 1 ژوئن 1922/ 4 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پس از روزها تعطیلی، امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. این جلسه که به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد، ابتدا در مورد مخارج قوایی که باید به آذربایجان و لرستان گسیل شوند بحث شد که از کدام ناحیه تهیه شود. محل پیشنهادی اداره گمرکات بود که یک کرور تومان از آنجا قرض گرفته شود و سپس در چهار قسط پرداخت گردد. این پیشنهاد به تصویب نمایندگان رسید. پس از آن «لایحه مستمریات اعضای دولت و هیأتهای شوروی» مطرح و درباره آن مذاکره شد. (1)
* تلگراف رضا خان به حسین علاء
رضا خان وزیر جنگ که در غیاب رئیس الوزراء امور اجرایی کشور را در دست داشت، امروز در تلگرافی به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا نوشت «ظاهرا کمپانی سینکلر نمایندگان خود را از ایران خواسته است. اگر صحت داشته باشد برای تأخیر حرکت آنها اقدام بفرمایید.» (2)
* خبرهای انتخاباتی
حکومت تهران به وزارت داخله اطلاع داد که مفتش انتخابات گزارش داده است که انتخابات ورامین نیازمند هزینه هایی است که باید تأمین شود. وزارت داخله مراتب را به وزارت مالیه ابلاغ کرد تا در ارسال وجه سرعت به خرج دهند.
همچنین از وزارت داخله به ایالت خراسان دستور داده شد انتخابات قائنات را تجدید کند و به حکومت محلی دستور دهد هرچه زودتر اقدام نماید و انتخابات آنجا خاتمه یابد. (3)
* درخواست وزارت مالیه از وزارت جنگ
وزارت مالیه در پی شرارتهای صورت گرفته در اطراف شهر محلات که منجر به چپاول تحصیلدار محلات نیز شده از وزارت جنگ درخواست کرد از اقدامات این افراد جلوگیری شود. در درخواست یاد شده، این خبر هم آمده بود که اینک «یک عده 200 نفری در اطراف محلات و نراق مشغول شرارت هستند. لازم است برای استرداد اموال غارتی» اقداماتی صورت گیرد. (4)
* اولویت مسلمانان ایرانی
اداره مالیات غیرمستقیم از وزارت مالیه خواست که اگر نظامنامه ای درباره استخدام مسلمانان، غیرمسلمانان و اتباع خارجی وجود دارد، به این اداره ارسال دارد. وزارت مالیه در پاسخ نوشت که چنین نظامنامه ای تاکنون تدوین نشده، ولی مسلمانان ایرانی که دارای سابقه خیانت نباشند، در اولویت استخدام قرار دارند. (5)
* درخواست وزارت دربار از وزارت امور خارجه
امروز «وزارت دربار اعظم» در نامه ای به وزارت امور خارجه یادآور شد که یکشنبه هشتم شوال محمد حسن میرزای ولیعهد وارد دار الخلافه خواهد شد. «مقرر فرمایید چهار ساعت بعد از ظهر روز مزبور رؤسای آن وزارت جلیله در باغ جناب مستطاب اجل اکرم سردار محتشم به استقبال موکب مبارک حضور به هم برسانند.» (6)
* پیشنهاد دولت افغانستان به ایران
وزارت امور خارجه افغانستان امروز در نامه ای به سفارت ایران در کابل پیشنهاد کرد در فصلهای الحاقیه بر معاهده 12 ماده ای که بین دو دولت منعقد شده، این مواد نیز مورد ملاحظه قرار گیرد.
«فصل اول- مقصود از عبارت فصل سوم این عهدنامه (اتباع دولتین معظمتین معاهدتین خواه در موقع مسافرت و خواه در موقع اقامت مورد احترام واقع شده کاملا در حمایت مأمورین دولت مبتوعه خودشان خواهند بود) این است که مأمورین
ص: 145
دولت متبوعه می توانند در حدود قوانین جاریه مملکت متوقف فیها با مراجعه به مأمورین مملکت مزبوره تسهیلاتی برای اتباع خودشان فراهم نمایند.
فصل دوم- طوایف و ایلاتی که سابقا از افغانستان به ایران و از ایران به افغانستان آمده اند کما فی السابق تبعه دولتین متوقف فیها می باشند بدون اینکه تذاکرشان به امضای مأمورین دولتین ممضی باشد حق ورود به خاکهای طرفین نخواهند داشت.
طوایف سرحدنشین که در خاک های دولتین ایلاق و قشلاق می نمایند در مدت توقف در خاک ایران تابع قوانین داخلیه ایران و در مدت توقف در خاک افغانستان تابع قوانین داخلیه افغانستان خواهند بود. افرادی که قبل از تأسیس سفارتهای دولتین به خاکهای طرفین آمده و سکنی اختیار کرده اند کما فی السابق تبعه دولتین شمرده می شود. تجاری که فقط برای معاملات تجارتی به مملکت های طرفین مسافرت نموده اقامت دائمی اختیار نکرده اند و نیز به موجب اسناد محقق است که در دوایر رسمی حکومتین با آنها معامله تبعیت نشده است تبعه دولت خودشان شناخته خواهند شد.» (1)
* تصمیم هیأت دولت درباره تجارت خانه طومانیانس
هیأت دولت پس از تصمیم گیری برای تسویه محاسبات تجارت خانه طومانیانس، مصوبه ای تهیه کرد و برای اجرا آن را ابلاغ نمود. این مصوبه در هشت ماده و با این مقدمه نوشته شده بود: «نظر به اتخاذ وسایل لازمه برای وصول مطالبات عمده دولت و دایر نگاه داشتن تجارت خانه طومانیانس که مؤسسه تجارتی ایرانی و وجود آن باعث منفعت مملکتی [است]، هیأت وزرا مواد هشت گانه ذیل را تصویب نموده اند.» تشکیل کمیسیونی در وزارت مالیه برای پی گیری و رسیدگی به موضوع، دادن صورت تمام مطالبات توسط تجارت خانه به کمیسیون، تعیین ضرب الاجل از طرف کمیسون برای مدیونین پس از رسیدگی به اسناد، اقدام کمیسیون برای گرفتن مطالبات از مدیونین پس از سررسید زمان، 10/ 4 مطالبات بابت بدهی تجارت خانه به دولت، 10/ 4 برای پرداخت بدهی های طلبکاران و 10/ 2 برای ادامه کار تجارت خانه از جمله مواد این تصویب نامه بودند. (2)
* اعلامیه کنسول روسیه شوروی در رشت
امروز کنسول روس در رشت اعلامیه ای منتشر کرد و به اطلاع اهالی رساند که در پی مانور کشتی های جنگی دولت روسیه شوروی عده ای از این موضوع سوءاستفاده کرده، شایعه نموده اند که ورود کشتی های نظامی به آبهای ایران مقدمه اقدامات دیگر است و «می خواهند به این وسیله ارتباط حسن ه بین دولتین ملیتین ایران و روسیه را برهم بزنند. در صورتی که دولت کارگران و دهاقین ابدا مقصود و منظوری نداشته ... پس از انعقاد معاهده مابین دولتین هیچ گونه اقدامی که مخالف روابط ودادیه باشد اجرا نخواهد گردید.»(3)
ص: 146
جمعه 12 خرداد 1301/ 2 ژوئن 1922/ 5 شوال 1340
* قطع سیم تلگراف ساوجبلاغ
در پی قطع سیم تلگراف ساوجبلاغ از طرف افراد سیمیتقو، امکان مخابرات بین مرکز و ساوجبلاغ از بین رفت. وزارت تلگراف دستور هایی برای وصل شدن این سیم صادر کرد. در روزهای قطع ارتباط بین ساوجبلاغ و مرکز، گزارشها و اخبار از طریق میاندوآب به مرکز مخابره می شد. (1)
* شومیاتسکی در بادکوبه
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که «شومیاتسکی مستشار سفارت دولت روسیه وارد بادکوبه شده و چون در غیبت وزیرمختار روسیه باید در طهران باشد قریبا عزیمت به ایران خواهد نمود.» (2)
* واگذاری پست خط شمالی به خوانین ترکمن
امروز مبلغ ده هزار تومان با حواله تلگرافی به حکومت استرآباد رسید. حکومت نیز با احضار خوانین اتابایی و جعفربایی، هشتاد نفر سوار ماهی شانزده تومان، دو نفر رئیس ماهیانه پنجاه تومان، دو نفر خان طایفه ماهی صد تومان حقوق ماهیانه برای هریک معین کرد و با دادن مساعده، پست خط شمال را به ایشان واگذار کرد. (3)خبر دیگر از منطقه استرآباد این که سیم تلگراف راه استرآباد توسط تراکمه قطع و به سرقت رفته است. (4)
* بالا رفتن پرچم روسیه شوروی در رشت
امروز پرچم دولت جمهوری روسیه در رشت برافراشته شد و کنسول روسیه به همین مناسبت سخنانی در اتحاد و اتفاق دو دولت ایران و شوروی ایراد کرد. (5)
* تحرک نیروهای دولتی برای بازپس گیری ساوجبلاغ
بنابر آن چه که روزنامه تایمز در شماره امروز خود چاپ کرد، نظامیان ایران که مشغول عملیات علیه کردهای شورشی به رهبری اسماعیل آقا سیمیتقو هستند، توانستند ساوجبلاغ را به تصرف خود درآورند، اما بیش از 24 ساعت نتوانستند آن را نگه دارند؛ و عقب نشینی کردند.(6)
* توصیه غیرمستقیم به بانک برای پرداخت مساعده به رضا خان
کنت بالفور مشاور عالی پادشاه انگلیس در پی ابراز نگرانی وزیرمختار کشور متبوعش در ایران، سرپرسی لورن، نسبت به سقوط رضا خان در صورت عدم اعطای مساعده (ر. ک: 6 خرداد) امروز به لورن نوشت که «من به اطلاع بانک [شاهنشاهی] می رسانم که هیچ مشکل سیاسی با دادن مساعده به وزیر جنگ به صلاح دید خود ندارد؛ و این که دولت انگلیس می تواند در این باره مسئولیتی نپذیرد.» (7)
ص: 147
شنبه 13 خرداد 1301/ 3 ژوئن 1922/ 6 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و در ادامه جلسه گذشته به مفاد لایحه مستمریات پرداخته شد. نمایندگان درباره دو شغله بودن مسئولان و حقوقی که دریافت می دارند بحث کردند. در این جلسه بین سلیمان میرزا و نصرت الدوله بحثی درگرفت که بیشتر وقت مجلس را به خود اختصاص داد. (1)
* نگرانی خلیفه کلدانیها نسبت به کلدانیهای ایران
سفارت ایران در مصر امروز نامه ای را که خلیفه اسحق معروف به خدابخش رئیس روحانی کلدانیها در بیت المقدس نوشته بود برای وزارت امور خارجه ایران فرستاد. در این نامه آمده است «از قرار اطلاعی که از رم به خلیفه مشار الیه رسیده است خبرهای موحشی راجع به حرکات اسمعیل آقا سیمیتقو در آذربایجان و ضعف دولت از جلوگیری او به دربار پاپ رسیده است. مستدعی است امر و مقرر فرمایید هرچه زودتر از وضعیت آذربایجان و از اقداماتی که دولت علیّه برای دفع سیمیتقو و تصمیمی که در باب کلدانیها فرموده اند مشروحا برای این سفارت مرقوم بفرمایید که بتواند به توسط خلیفه اسحق اخبار مجعوله را تکذیب نمایند.» (2)(ر. ک: 8 خرداد)
* نامه های محمد ابراهیم امیر معظم
محمد ابراهیم امیرمعظم یا امیرمعظم کاکاوند امروز دو نامه از لرستان، یکی به امام جمعه کرمانشاه و دیگری به آقا سید حسن اجاق (3) به کرمانشاه فرستاد. مفاد هر دو نامه درباره خیر اللّه خان امیر اسعد و دیدار او با حاکم بروجرد و دادن تعهداتی که امیرمعظم آنها را بی اساس و دروغ می دانست، بود. وی از این دو مخاطب متنفذ ساکن کرمانشاه خواست که ضمن تماس با حاکم بروجرد، مواضع غیرقابل اعتماد خیر اللّه خان را یادآور شوند و «در ضمن فداکاری فدوی را در انتظام محل و پرداخت مالیات دولت و ترضیه خاطر مبارک ایالت اظهار فرمایید.»(4) حاکم بروجرد عباس میرزا سالار لشکر ریاست طایفه کاکاوند را به خیر اللّه خان امیراسعد واگذار کرده بود.
* نامه وزارت امور خارجه به وزارت جنگ درباره رافائیل خان
وزارت امور خارجه امروز نامه ای را که نماینده سیاسی ایران در بغداد راجع به رافائیل خان ارمنی «که یکی از رؤسای نصرانی ارومیه است» نوشته بود به وزارت جنگ فرستاد. (5)
* شکست الوار در منطقه ساروق
امروز چهار جاسوس محلی در ساروق دستگیر شدند. در پی این اقدام چهارصد تن از الوار، ساروق را محاصره کرده، جنگ آغاز می شود. نیروهای نظامی در این درگیری موفق می شوند سنگرهای الوار را تصرف کرده، چند نفر از آنها را بکشند و متواری شان کنند. از قوای دولتی یک نفر مجروح و یک اسب هم تلف می شود. (6) (ر. ک: 16 خرداد).
* ترسیم وضعیت بد مراغه از زبان شجاع الملک
شجاع الملک امروز در نامه ای به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد وضعیت مراغه را در پی شکست قوای دولتی از اتباع سیمیتقو بسیار بد توصیف کرد و نوشت که «رعایا و اهالی کلیه دهات مراغه از صائین قلعه الی مراغه و بناب کوچیده، فرار کردند. دهات قراویرن و سایر دهات الآن که چاکر این عریضه را عرض می نمایم خالی از سکنه و محصول بلاصاحب است ... اغلب اشخاص معتبر در مراغه خانه و اهل عیال خودشان را برداشته به تبریز رفته اند.» (7)
* درخواست کارگزار محمره از مسئولان کمپانی نفت جنوب
وحید السلطنه کارگزار محمره (خرمشهر) امروز وزارت امور
ص: 148
خارجه را مطلع کرد که انگلیس به وعده خود مبنی بر انحلال پلیس عبادان (آبادان) عمل نکرده است. مضاف بر اینکه کارگرانی را نیز از بین النهرین به این محل آورده، استخدام کرده است. «نظر به این که انتخاب آنها برخلاف قرارداد» به علاوه موجب زحمت و اغتشاش محل شده بود، رسما اقدام و اخراج آنها را خواسته است. (1)
* اقدامات مشاور الممالک درباره ایرانیان فراری
مشاور الممالک نماینده فوق العاده ایران در دربار مسکو امروز در تلگرافی از مسکو که از راه لندن به تهران رسید، نوشت که به رئیس اداره سیاسی قفقاز دستور العملی داده شده که در استرداد فراریها و جلوگیری از عملیات آنها اقدامات جدی کند. همچنین در توقیف «کمیته نخجوان» اقداماتی صورت گرفته. مشاور الممالک در ادامه یادآور شد که به قفقاز تلگراف کرده ام مراقب اجرای دستورات مسکو به رئیس اداره سیاسی قفقاز باشند. (2)
ص: 149
یکشنبه 14 خرداد 1301/ 4 ژوئن 1922/ 7 شوال 1340
* استعفای مصدق السلطنه
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از استعفای مصدق السلطنه والی آذربایجان داد. وی علت استعفای خود را کسالت مزاج اعلام کرد.(1)
[تصویر] مصدق السلطنه
* اعلامیه وثوق السلطنه
وثوق السلطنه حاکم رشت در پی وقوع هیجاناتی در مناطق جنگل در اعلامیه ای به اطلاع عموم رساند که «سید جلال» پس از عفو دولت وارد این ناحیه شده، به جنگل رفته که گفته می شود اقداماتی صورت می دهد که بی جهت باعث وحشت اهالی شده است. «اولا قوای نظامی برای سرکوبی آنها به جنگل اعزام و نباید اسباب تشویش اهالی شود و اقدامات لازم برای قلع وقمع آنها توسط قوای نظامی به عمل آمده است.
(ر. ک: 3 خرداد) ثانیا اهالی باید بدانند امنیت در گیلان برقرار و خودسریهای سابق عود نخواهد کرد.» (2)
* ورود ولیعهد به تهران
امروز بعد از ظهر محمد حسن میرزای ولیعهد پس از ورود به تهران در باغ سردار محتشم حاضر شد و رؤسای دوایر دولتی، رضا خان و دیگر رجال کشوری و لشکری نیز در آنجا گرد آمدند. در مراسم استقبال از محمد حسن میرزا «دسته موزیک به ترنم و سرود و سلام ایرانی اشتغال داشتند.» (3)
* شیوع بیماری در عشق آباد و خطر سرایت به مرزهای ایران
به گزارش رسیده از مناطق شمال شرقی «بیماری معروف در عشق آباد شیوع یافته و احتمال بروز آن در سرحدات خراسان می رود. از طرف نماینده دولت در عشق آباد به مرکز اطلاع داده شده است که لازم است به فوریت وسایل برقراری قرنطینه در سرحدات اقدام فوری نموده و لوازم دیگری که برای جلوگیری مرض لازم است ارسال گردد و در آنجا قدغن شده است کسی به داخله ایران عزیمت ننماید.» (4) در این خبر به نوع «بیماری معروف» اشاره ای نشده است.
* شرارت گلباغی ها
بنابر گزارشهای رسیده از گروس شرارت و یاغی گریهای ایلات گلباغی (5) در آن منطقه همچنان ادامه دارد بلکه بر دست اندازیهای خود اضافه کرده، اخیرا در شش فرسخی کردستان دست به نهب و غارت زده و هرچه رمه و حشم در
ص: 150
آن حوالی بوده به سرقت برده اند. این گزارش ها حاکی است قوای کافی برای جلوگیری از شرارتها وجود ندارد. (1)
* سرمقاله شفق سرخ علیه مجلس شورای ملی
روزنامه شفق سرخ امروز در سرمقاله ای بلند با عنوان «مجلس شورا در چه حال است» به انتقاد عملکرد این مجلس پرداخت و از این که نتوانسته است ظرف یک ماه گذشته بر بحران حاصل از سقوط کابینه غلبه کند، آن را فاقد «پرنسیب، عزم و شجاعت، عقیده و ایمان» دانست.
شفق سرخ با یادآوری شرارتها در نقاط مختلف کشور، توطئه های انگلیس را برشمرد و آنها را مقدمه حادثه ای مشابه رخدادهای 1907 دانست که یک بار دیگر ایران بین روس و انگلیس تقسیم شود. (2)
* تعیین ریاست معارف عربستان
وزارت معارف و اوقاف، فخر المحققین(3)را به ریاست معارف و اوقاف عربستان (خوزستان) برگزید و به حاکم آن ناحیه توصیه کرد در کمک و پیشرفت کار وی فروگذاری نکند.(4)
* رئیس اداره کمپانی نفت جنوب در تهران
مستر ویلسن (5) رئیس اداره کمپانی نفت جنوب به تهران آمد و با اولیای دولت راجع به کشف و استخراج نفت در مناطق جدید گفت وگو کرد.
منابع جزئیات بیشتری از ملاقاتها و نیز توافق دولت ایران خبری درج نکردند. (6)
* سه پرسش از دولت روسیه شوروی
در پی رایزنیهای فراوان در چگونگی امر تجارت بین ایران و روسیه شوروی، دولت روسیه اجازه داد کالاهای ایرانی آزادانه وارد بازار مکاره شود. سفارت ایران در مسکو درباره این اجازه سه پرسش از دولت روسیه کرد: «اگر تاجر ایرانی بخواهد مال خود را به پول نقره بفروشد با چه پول قیمت به او پرداخته می شود؟ آیا حقوق گمرکی بر مال التجاره که از ایران حمل می شود تعلق می گیرد و میزان آن چه خواهد بود؟ اگر مال التجاره ایران در بازار مکاره به فروش نرسد، آیا صاحب مال حق دارد آن را به خاک ایران یا به سایر نقاط روسیه یا به خارجه حمل نماید یا نه؟ در صورتی که صاحب مال بخواهد مال التجاره خود را در روسیه نگاه دارد حفظ آن چگونه تأمین خواهد شد؟» (7)
* تقاضای کارگر از ایران
دولت روسیه شوروی از دولت ایران تقاضای یک هزار کارگر برای کار در معادن نفت باکو کرده است. «وزارت امور خارجه مشغول اقدام است که عملجات مزبور را با قرارداد صحیحی اعزام دارد.» (8)
* محاصره گلپایگان
براساس اخبار رسیده قوای الوار به شهر گلپایگان هجوم آورده «قلاع اطراف شهر را خراب و غارت زیادی برده اند.
رؤسای دوایر تمام در سه برج داخل شهر محصور و متوسل به مراکز رسمی شده چنانچه تا یک روز دیگر امدادی به آنها نرسد خود را در مخاطره می بینند.» (9)
ص: 151
ص: 152
دوشنبه 15 خرداد 1301/ 5 ژوئن 1922/ 8 شوال 1340
* گفت وگو با مصدق السلطنه
امروز پیش از ظهر منصور الملک کفیل وزارت داخله و محمد ولی میرزا نماینده آذربایجان در مجلس شورای ملی، در دربار مشغول مخابرات با تبریز بودند و در مورد استعفای مصدق السلطنه رایزنی کردند. (1)
* درگیری در گردنه شبلی
براساس گزارشهای رسیده از تبریز حدود یکصد نفر از شاهسونها با گروهی از امنیه در گردنه شبلی روبه رو شده، درگیری پیش می آید. برطبق این گزارش که روزنامه ایران آن را در شماره امروز خود چاپ کرد در چهار ساعت درگیری، سه نفر شاهسون کشته و مجروح شدند و سواران امنیه موفق شدند پست همراهشان را سالم به تبریز برسانند. (2)این خبر در حالی مطرح شد که در گزارشهای انگلیس آمده بود شاهسونها اردبیل را محاصره کرده، اینک کلیه ارتباطات شهر با خارج قطع شده است. شاهسونها به کاروان هایی که در جاده میانه- تبریز در رفت وآمد هستند حمله می کنند و اموال آنها را به یغما می برند. (3)
* برقراری امنیه در خطوط مرتبط با تبریز
در پی گسترش استقرار نیروهای امنیه، در خطوط تبریز به مراغه، تبریز به اهر، تبریز به اردبیل، تبریز به جلفا و مرند به خوی امنیه ها مستقر شده اند.(4)
* کشف توتون قاچاق
163 بار توتون قاچاق در نزدیکی کرند به دست نظامیان افتاد. امیرلشکر غرب امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که یک عده مکاری که بارشان توتون بود و به طور قاچاق از بی راهه حمل می کردند، پس از روبه رو شدن با نظامیان مأمور در کرند، «مکاریان مبادرت به مجادله نموده، پس از مختصر مصادمه 163 بار توتون را با مرکب دستگیر و حبس می نمایند.» احمد خان امیراحمدی در پایان تلگراف از رضا خان خواست که اجازه فروش اموال مصادره شده و تخصیص آن به قشون داده شود. (5)
* تأسیس بیمارستان در خرمشهر
وحید السلطنه کارگزار خوزستان امروز نامه ای به وزارت امور خارجه فرستاد و گزارشی از ساخت بیمارستان در محل ساختمان توپ خانه، جنب عمارت کارگزاری و پست خانه و تلگراف خانه داد.
او نوشت که شیخ خزعل (سردار اقدس) پنجاه هزار روپیه خرج این بیمارستان کرده و علاوه بر آن شصت هزار روپیه هم مستر ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب برای خرید اسباب و لوازم بیمارستانی هزینه کرده تا از لندن وارد شود. وی نوشت که برای اداره این مریض خانه نیروی کافی وجود ندارد. «امور صحیه این جا هم به عهده دکتر لینکن کفیل قنسولگری است.» سردار اقدس تصمیم دارد اداره بیمارستان را به عهده رئیس کمپانی نفت بسپارد و پزشک از خارج بیاورد. وی در پایان گزارش خود نوشت: «این رویه دخالت خارجی در امور داخلی است. نظر به اینکه اساسا مریض خانه متعلق به دولت است، معظم له (شیخ خزعل) را ترغیب و تشویق نمایند که ریاست و اداره کردن مریض خانه مزبور را به کلی از اطبا و دکترهای لایق و قابل ایرانی که از طرف مرکز انتخاب و معین شده باشد واگذار نمایند که مداخله مستقیمه غیر در آن نباشد.» (6)
* تلگراف حضوری بین منصور الملک و عباس میرزا
امروز منصور الملک (7) کفیل وزارت داخله و عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد از طریق تلگراف گفت وگو کردند.
حاکم بروجرد برای غلبه بر وضعیت این منطقه که با
ص: 153
شورشهای پی درپی الوار و غارتگریهای آنان روبه رو بود چهار شرط را به اطلاع منصور الملک رساند:
«1. اختیارات وسیع تری که کتبا به حضرت اقدس فرمانفرما عرض کرده بودم.
2. به واسطه اینکه تشکیلات نظامی تکمیل نیست و عجالتا دائم باید مشغول جلوگیری از الوار بود، تا موقع تکمیل قوای نظامی پانصد نفر سوار اداره قشونی به اطلاع بنده استخدام تا جلوگیری قطعی از تخطیات الوار بشود.
3. ماهی هزار تومان اعتبار داده شود برای نگاهداری بعضی از سرکردگان و غیره.
4. تشکیل امنیه از طوایف مختلف.» روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 153 * تلگراف حضوری بین منصور الملک و عباس میرزا ..... ص : 152
کم بروجرد تأکید کرد اگر این شرایط محقق نشود «تصور نمی کنم اقامت بنده در اینجا صورت ضرورتی داشته باشد.» وی خواست مراتب به اطلاع وزیر جنگ رسانده شود تا اقدامی کند. منصور الملک در پاسخ گفت که مراتب را به وزارت جنگ خواهم گفت، اما تا تشکیل کابینه جدید نمی توان کاری جدی صورت داد. وی از عباس میرزا سالارلشکر خواست تا علت واقعی این شورشهای غیرطبیعی را روشن کند. «راپرت هایی راجع به مسافرت بعضی اشخاص در صفحات لرستان سابقا رسیده. آیا تصور می فرمایید قضایا چندان ساده نباشد؟» حاکم بروجرد گفت که شرایط یاد شده باید محقق شود تا بشود بر اوضاع غلبه کرد. (1)
[تصویر] عباس میرزا سالارلشکر
* امتیازگیری برای ایجاد نظم
امروز نظر علی خان امرایی در نامه ای به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد که پاسخ احضار او به خرم آباد بود نوشت که اگر مناطقی از لرستان را برای حکومت فرزندانش در نظر بگیرد «آن وقت فدوی متعهد حفظ نظم امورات لرستان هستم.» (2)
* گزارش امیرلشکر غرب از جنگ با الوار در ناحیه سیلاخور
امشب احمد خان امیراحمدی امیرلشکر غرب در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ از نتیجه دو روز درگیری با الوار چنین نوشت که در نتیجه این دو روز جنگ در نواحی سیلاخور (3) و هجوم الوار «یک نفر وکیل دوم و یک نفر نظامی مقتول، تلفات الوار دوازده نفر و عده ای مجروح، اموال غارتی که از حدود ولایات ثلاث حمل نموده بودند، مقداری مسترد، یک نفر هم اسیر شده است.» (4)
* دیدار حاکم کرمانشاه با برخی رؤسای ایلات منطقه
موفق الدوله حاکم کرمانشاه، امروز در دو فرسخی شهر با منصور سنجابی و رشید السلطنه قل خانی ملاقات کرد. در این دیدار توافقاتی برای آرامش منطقه صورت گرفت.(5)
* اعزام نیروی نظامی به تبریز
امروز نیرویی متشکل از 2300 نفر پیاده و 1150 سوار مجهز به هفت توپ صحرایی و شش مسلسل تهران را به سوی تبریز ترک کردند. همچنین نیروهای اعزامی از قزوین امروز وارد گیلان شدند. آنان مجهز به دو توپ صحرایی و مترالیوز هستند.(6) نیروهای اخیر برای رویارویی با تحرکات سید جلال به این منطقه وارد شدند. بنا به گزارش منابع انگلیسی نوروز خان طالشی عده ای را به کمک سید جلال گسیل داشته، سردار مقتدر هم به او کمک می کند. همچنین امیر حشمت از طرفداران میرزا کوچک خان به سید جلال پیوسته است. (7)
ص: 154
ص: 155
سه شنبه 16 خرداد 1301/ 6 ژوئن 1922/ 9 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه اعتبارنامه سالار معظم به تصویب رسید و سپس گفت وگوها درباره مواد لایحه مستمریات ادامه یافت و برخی از بندهای آن تصویب شد. (1)
* پاسخ احمد شاه به نمایندگان مجلس
در پی تلگرام نمایندگان مجلس به احمد شاه مبنی بر اینکه مشیر الدوله از تشکیل کابینه استنکاف می کند، پاسخ احمد شاه از اروپا به تهران رسید و مؤتمن الملک رئیس مجلس امروز آن را برای نمایندگان خواند. «تلگراف شما رسید. با تلگرافات مکرری که کردم و مساعی که مجلس به عمل آورد خیلی افسوس می خورم که جناب اشرف مشیر الدوله از خدمت امتناع نموده. حالا هم احسن وجوه این است که خود ایشان متقاعد شوند و در صورتی که ممکن نباشد تمایلات اکثریت مجلس را تلگراف نمایید تا از آن قرار به بحران خاتمه داده شود.
شاه»(2)
* اظهار تمایل مجلس شورای ملی به نخست وزیری قوام السلطنه
در پی رسیدن پاسخ شاه به تلگرام نمایندگان مجلس، نمایندگان در یک جلسه خصوصی شرکت کردند و به اتفاق تمایل خود را به تشکیل دولت به ریاست قوام السلطنه ابراز کردند و آن را تلگرافی به اطلاع احمد شاه رساندند. در این جلسه خصوصی «جمعیت هیأت متحده» که یک فراکسیون تازه تأسیس در مجلس بود و تعدادشان 48 نفر برآورد می شد به ریاست الوزرایی قوام السلطنه ابراز تمایل کرد. وحید الملک عضو این فراکسیون تازه، نظر این جمعیت را بازگو کرد.
همچنین فراکسیون بی طرف که شمارشان 14 نفر بود، غیر از دو نماینده، به تصدی پست نخست وزیری از طرف قوام السلطنه تمایل نشان دادند. از طیف مستقل مجلس که افرادی چون مدرس، نصرت الدوله، رفعت الدوله، مؤتمن السلطنه، ارباب کیخسرو در آن شمار بودند اظهار کردند که از اکثریت مجلس تبعیت خواهند کرد. سلیمان میرزا نیز از طرف اقلیت مجلس که 12 نفر بودند، نامزدی برای نخست وزیری معرفی نکردند و در مجموع 65 نفر تمایل خود را به تشکیل دولت به ریاست قوام السلطنه ابراز کردند. (3)
* گزارش تکمیلی امیرلشکر غرب
امیرلشکر غرب امروز در گزارشی تکمیلی از رویارویی اردوی نظامی با الوار در منطقه ساروق به رضا خان وزیر جنگ نوشت که «نتیجه مصادمه که در ساروق با الوار نموده به عرض مبارک می رساند؛ یک عده چهارصد نفری الوار، ساروق را محاصره و مشغول غارت بوده، احشام اهالی را مشغول حمل بوده اند. در حین عملیات اردو رسید. پس از چند ساعت محاربه شدید کلیه احشام و اموال غارتی را مسترد داشته. در نتیجه یک نفر مجروح و یک اسب از اردو کشته شده است. از دشمن سی نفر و دو اسب دستگیر و عده ای مقتول و مجروح شده است.» (4)
* پاسخ منصور الملک به عباس میرزا
پس از تلگراف حضوری منصور الملک کفیل وزارت داخله با عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد (ر. ک: 15 خرداد) امروز منصور الملک در تلگرامی به بروجرد یادآور شد که با وزارت جنگ مذاکره کرده، خواسته های شما را به اطلاع آنان رسانده ام و منتظر توضیحات وزیر جنگ هستم. «در باب گرفتن سوار، از طرف وزارت جلیله جنگ به امیرلشکر دستور داده شده است که هزار نفر قوه محلی بگیرند. البته پانصد سوار که حضرت والا نظر دارید به اداره قشونی معرفی خواهید کرد.
ص: 156
در خصوص امنیه به اداره امنیه تعلیمات داده شد که با توافق نظر حضرت والا اقدام نمایند. مسئله هزار تومان اعتبار ماهانه به محض تشکیل کابینه اقدامات و نتیجه اطلاع داده می شود.» (1)
* انتقاد شفق سرخ از مسافرت شاه به اروپا
روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود با نام «مسئول بحران کیست: شاه یا مجلس؟» بار دیگر مجلس شورای ملی را عامل اصلی اوضاع کشور دانست و با انتقاد از این که چرا شاه در چنین موقعیتی کشور را ترک کرده، نوشت که احمد شاه علاقه ای به سرنوشت کشور ندارد وگرنه هوس رفتن به فرنگستان نمی کرد. نویسنده سپس به ورود ولیعهد به کشور اشاره کرد و پرسید ولیعهد برای چه به فرنگ رفته بود؟ «در آخر کابینه سید ضیاء این تصمیم اتخاذ شد و ما آن وقت در حبس بوده و نمی دانستیم در تحت تأثیر چه عواملی ایشان حرکت کردند. ولی آنچه معلوم بود یک قصد مقدس، یک نظریه اجتماعی، یک خیال عالی برای خیر جامعه و ملت ایشان را به طرف اروپا حرکت نداد. فقط این یک هوس یا یک آرزوی عیاشی بیشتر نام نخواهد داشت.» (2)
* گسترش شعب بانک فرانکواتومان
بانک «فرانکواتومان» که شعبی را در شهرهای همدان و کرمانشاه تأسیس کرده بود، در حال گشایش شعبه جدید خود در تهران است. این بانک با سرمایه شرکای انگلیس، فرانسه و عثمانی تشکیل شده بود. (3)
* تخریب تدریجی روستای فیروزه
با تحویل نشدن روستای فیروزه از طرف دولت روسیه شوروی به ایران که برخلاف مقررات عهدنامه بود، به دلیل عدم مراقبت از تأسیسات آن جا، امکانات موجود در حال از بین رفتن و فرسودگی است. «در این خصوص از وزارت امور خارجه به سفارت روس مراجعه شده و نیز مجددا تلگرافی هم به آقای مشاور الممالک در مسکو مخابره شده است.» (4)
* ردّ استعفای مصدق السلطنه
در پی استعفای مصدق السلطنه والی آذربایجان که خواسته بود پس از پذیرش استعفا به سمت تهران حرکت کند، منصور الملک کفیل وزارت داخله با این استعفا مخالفت کرد و غیر از اعلام این موضوع در تلگراف حضوری، تلگرام دیگری نیز به تبریز فرستاد و مصدق را به ادامه کار دعوت کرد تا بحران فعلی دولت برطرف شود. (5)
* پرسش روزنامه شفق سرخ از وزیر جنگ
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود با اشاره به دو نامه از شاهزاده عضد السلطان که به دفتر روزنامه رسیده و نسخه ای از آن نیز به وزارت جنگ ارسال شده، سئوال کرد که «آیا مطلب صحیح است و تحقیقاتی در این باب شده است؟» یکی از این دو نامه خطاب به شیخ علی خان بیرانوند و دیگری خطاب به مردان خان بیرانوند بود که هر دو توسط عضد السلطان به شورش و یاغی گری تشویق شده بودند. «در صورت صحت، علت این که نسبت به این گونه مفسده جویی هایی که هزارها نفوس زکیه و نوامیس مقدسه در نتیجه آن پایمال شد سکوت اختیار کرده اند چیست؟» (6)
* سخنرانی سایکس درباره کوروش
امروز سرپرسی سایکس در مؤسسه سلطنتی در سخنانی که عنوانش «بنیان گذاری پادشاهی ایران» بود از کوروش سرسلسله امپراتوری هخامنشیان تمجید کرد و در وصف او برای حاضران سخن راند. وی در این سخنان گفت که کوروش یهودیان را برای یاری خود به کمک گرفت. وی در ادامه با نشان دادن عکسی از مقبره کوروش که درختی وسط آن روییده بود، گفت در سال 1916 دستور داد درخت را بریدند و جای آن را با سیمان پر کردند. خلاصه این سخنرانی در روزنامه تایمز منعکس شد که در پاورقی آمده است. (7)
ص: 157
چهارشنبه 17 خرداد 1301/ 7 ژوئن 1922/ 10 شوال 1340
* اطلاعیه رئیس ارکان حرب کل قشون
سرتیپ امان اللّه جهانبانی رئیس ارکان حرب کل قشون در اطلاعیه ای که امروز در جراید به چاپ رساند نوشت که مدعی العموم محاکمات نظامی، حسین قلی خان حاکم نظامی سابق دامغان را احضار کرده و چنانچه از این تاریخ تا بیست روز دیگر خود یا وکیلش در دادگاه نظامی حاضر نشوند حکم غیابی علیه او صادر خواهد شد. (1)
* حرکت کشتی جنگی انگلیس
براساس گزارش رسیده از بندر عباس ناو جنگی کشور انگلیس موسوم به «دراید» که در بندرعباس لنگر انداخته بود فردا به سمت «هتام» حرکت خواهد کرد. (2)
* چپاول کالا توسط طایفه جعفربایی
سی نفر از طایفه جعفربایی پس از کمین چهل رأس قاطر را که قند و شکر حمل می کردند و از «بارکلاه» به بندرجز می بردند، دزدیدند. از مکاریها یک نفر موفق به فرار شد و خبر به کردمحله برد. اهالی کردمحله برای جلوگیری از غارتگری به محل دزدی آمده یک ساعت به درگیری گذشت. دو ترکمن کشته شدند و سه قاطر را با اجساد ترکمانها به کردمحله بردند.
«تراکمه برای نعش های خودشان ناعلاج مانده مالهای مکاری را در شهر خدمت حکومت فرستاده تسلیم نمودند و امر شد نعشهای تراکمه را مسترد نمودند.» (3)
* درگیری بین صولت الدوله و صولت الملک
خبرهای رسیده از شیراز حاکی است که مصادماتی بین صولت الدوله و صولت الملک به وقوع پیوسته و نیروهای این دو باهم درگیر شده و از طرفین عده ای کشته شده اند. «برای اصلاح فی مابین از مرکز به ایالت فارس تعلیماتی داده شده است که زودتر این غائله را رفع و طرفین را ساکت نمایند.»(4)
* ادامه یکه تازیهای ونشترک
براساس گزارشهای رسیده از مشهدسر تجارت خانه ونشترک از حمل کالاهای تجاری بازرگانان ایرانی به روسیه شوروی و بالعکس جلوگیری می کند و به کشتی های حامل اجازه نمی دهد کالای تجار ایرانی را حمل کنند. (5)
* تقاضای امتیاز نشریه
امیر محمد رضا خراسانی با مراجعه به اداره معارف شیراز و طی کردن مقررات جاری تقاضای امتیاز نشریه اندرز را کرد. اداره معارف شیراز نیز امروز این تقاضا را به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه ارسال کرد تا اجازه این امتیاز صادر شود. (6)
* دستگیری محمد حسن خان امیر نصرت
امروز محمد حسن خان امیر نصرت (ظفر نظام شاهسون) که درصدد اغفال مأمورین حکومت نظامی بود و می خواست از تهران فرار کند، دستگیر و بازداشت شد. (7)
* انتخاب نمایندگان مشهد
امروز استخراج آراء مشهد برای انتخاب دو نفر از نمایندگان به پایان رسید و قوام السلطنه با اکثریت 159/ 16 رأی و سالار ممتاز با اکثریت 992/ 10 رأی به نمایندگی در مجلس شورای ملی انتخاب شدند. (8)
ص: 158
پنج شنبه 18 خرداد 1301/ 8 ژوئن 1922/ 11 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد و لایحه اعزام دانشجو برای تحصیلات نظامی مطرح و با اصلاحاتی تصویب شد. پس از آن لایحه ای که به امضاء 42 تن از نمایندگان رسیده بود خوانده شد.
این لایحه مربوطه به نفت شمال و اعطای امتیاز آن بود. از آنجا که پس از شش ماه کمپانی استاندارد اویل امریکا به پذیرش امتیاز نفت شمال (آذربایجان، گیلان، استرآباد، مازندران و خراسان) پاسخ صریحی نداد، (1) «مجلس شورای ملی ایران واگذاری اعتبار حق استخراج نفت ایالات مفصله الاسلامی شمال ایران را به کمپانی استاندارد اویل یا کمپانی معتبر مستقل امریکایی دیگری تصویب می نماید.» (2) این لایحه انحصار دادن امتیاز به کمپانی استاندارد اویل را می گرفت و جنبه رقابتی به آن می بخشید.
* ورود قوای نظامی به گلپایگان و خمین
بنا به گزارش رسیده از عراق (اراک) تعدادی نیروی نظامی برای سرکوبی الوار غارتگر از عراق به طرف گلپایگان و خمین حرکت کرده، امروز به این دو شهر رسیده اند.(3) فرمانده این اردوی نظامی یاور نصر اللّه خان بود. (4)
* دستور بازگشت مسئولان دولتی از رشت
در پی ورود کشتی های جنگی روسیه به آبهای ایران و مانور در این منطقه و پهلوگیری در برخی بنادر ایران، مسئولان دوایر دولتی ترک پست کرده و به رشت آمدند.
از مرکز تلگراف شد که ورود این کشتی ها برای مانور بوده، قبلا موضوع به اولیای دولت ایران اطلاع داده شده بود. لازم است مسئولانی که در رشت جمع شده اند هرچه زودتر، سر کارهای خود بازگردند.
گویا این افراد از انزلی به رشت آمده بودند که در پی این دستور به انزلی بازگشتند. (5)
* چاپ نامه عضد السلطان
در پی سئوال روزنامه شفق سرخ از وزارت جنگ درباره دو نامه ای که شاهزاده عضد السلطان به شیخ علی خان بیرانوند (امیر عشایر) و مراد خان بیرانوند نوشته و آنها را تشویق به شورش برای بازپس گیری مناطق از دست رفته کرده (ر. ک: 16 خرداد) و عدم پاسخگویی وزارت جنگ، امروز یکی از آن نامه ها در صفحه اول روزنامه چاپ شد. در این نامه صراحتا اشاره شده بود که «شما باید طوری اغتشاش کنید که دولت ناچار باشد مجددا آن صفحات را به من واگذار بکند آن وقت من هم تقاضای شما را پیشنهاد بکنم و املاک شما را بخواهم.» (6)
* قسم به حضرت ابو الفضل (ع)
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبری چاپ کرد که یک عضو نظمیه اردبیل که وظیفه اش «اسب بگیری» بود به خانه یک مکاری که فقط یک اسب داشته مراجعه کرده، آن را به زور از طویله بیرون می کشد و به اصرار اهل خانه که این کار را نکند توجهی نمی کند. زمانی که اهل خانه او را به حضرت ابو الفضل (ع) قسم می دهند که اسب را از آنها نگیرد چون زندگی شان به آن بستگی دارد، عضو نظمیه می گوید هر وقت ابو الفضل (ع) آمد و توانست این اسب را از من بگیرد آن را نمی برم. در این حین رنگ رخسار نظمیه چی سیاه شده، در دم جان می سپارد. جنازه او را به آستانه شیخ صفی آورده، عکس می گیرند و سپس نعش را در بازار و محلات می گردانند. اهالی اردبیل در پی شنیدن خبر آذین بندی کرده، شادمانی می کنند. (7)
* جلوگیری از شیوع بیماریهای مسری
گزارشهای رسیده از مناطق مرزی حاکی است که بیماری وبا در تفلیس، بادکوبه و ایروان شایع شده، تلفات می گیرد.
مسئولان منطقه خواستار جلوگیری از ورود این بیماری به
ص: 159
ایران شدند. از طرف مجلس حفظ الصحه دولتی مقرر شد قرنطینه هایی در شهرهای انزلی، آستارا، مشهدسر، بندرجز و نواحی مرزی آذربایجان برقرار شود و برای احتیاط محصولات وارداتی ضدعفونی گردد. همچنین مبلغ یک هزار تومان به کمیسیون صحی خراسان ارسال شد تا قرنطینه های باجگیران، لطف آباد و سرخس فعال شوند تا امراض جاری در مناطق تاشکند و عشق آباد به ایران سرایت نکند. (ر. ک: 14 خرداد) (1)
* درخواست وابسته تجاری سفارت انگلیس
وابسته تجاری سفارت انگلیس در تهران از وزارت فواید عامه خواسته است بازرگانانی را که در کار صادرات چربی و پیه بز هستند و یا هر ماده ای که در صابون سازی کاربرد دارد به این سفارت معرفی کند تا تجار انگلیسی با آنها وارد دادو ستد شوند. (2)
* خروج سردار صولت از اصفهان
طبق دستور دولت سردار صولت باید در اصفهان توقف کرده، از شهر خارج نشود، اما وی به طرف اردستان حرکت کرد. ازاین رو «برای جلوگیری از عملیات مشار الیه تلگرافا مقرر گردید که به اصفهان مراجعت داده شود.» (3)
* تحصن در تلگراف خانه بجنورد
در پی اقدامات مأموران مالیات در روستاهای اطراف بجنورد- که احتمالا با فشار و توهین برای گرفتن مالیات همراه بود- «اجتماعی از طبقات مختلفه حتی علما و تجار در تلگراف خانه تحصن اختیار کرده و همه روزه جمعیت آنها رو به تزاید است. حکومت آن چه اقدام نموده متظلمین متقاعد نشده» تصمیم گرفته اند به زور آنها را بیرون کنند.(4)
* دعوت از ایران برای شرکت در کمیسیون بین المللی سل
کمیسیون بین المللی سل تابستان آینده در مسکو برگزار می شود. از ایران نیز دعوت به عمل آمده در این نشست علمی شرکت کند. قرار است به زودی یک نفر نماینده از مجلس حفظ الصحه دولتی تعیین شده، حرکت کند.(5)
* ناامنی در اطراف سراب و دوزدوزان
براساس گزارشهای رسیده، دزدان منطقه سراب و دوزدوزان بر شرارتهای خود افزوده، امنیت مسافران و مکاریان این ناحیه را از بین برده اند. وزارت پست و تلگراف ضمن اعلام این خبر به وزارت داخله گفته است که دزدان تاکنون چندین پست دولتی را به یغما برده، لازم است به سرعت اقدامی صورت گیرد. (6)
* پایان ضرب الاجل کارکنان عدلیه
در پی پرداخت نشدن حقوق کارکنان عدلیه و اعتصاب آنان، وعده هایی در پرداخت حقوق معوقه آنان داده شد که آنها نیز با پذیرش این وعده به سر کار بازگشتند، اما هم زمان ضرب الاجلی نیز تعیین کردند. این ضرب الاجل امروز تمام شد و از آن جا که وعده داده شده عملی نگردید، کارکنان عدلیه بار دیگر دست از کار کشیدند.(7)
* تأکید مصدق السلطنه بر تسلیم سلاح های سردار عشایر
مصدق السلطنه والی آذربایجان امروز در پاسخ نامه صادق مستشار الدوله که از او خواسته بود «توقف آقای سردار عشایر طول پیدا کرده ... حالا موقع آن رسیده که با یک عطوفت و توجه از ایشان دلجویی و تشویق شود» نوشت که «استخلاص آقای سردار عشایر به طوری که به خود ایشان دیروز شفاها [اطلاع] دادم موکول به تسلیم کلیه اسلحه ایشان است. شرایط دیگر در ذیل این شرایط جزیی است. البته هر وقت اسلحه را تحویل داد مذاکره خواهد شد و قرار استخلاص ایشان داده خواهد شد.» (8)
* درگذشت برادر آیت اللّه سید عبد اللّه بهبهانی
آقا سید جلال الدین پس از مدتی بیماری امروز درگذشت.
وی برادر آیت اللّه سید عبد اللّه بهبهانی بود. از بعد از ظهر روز جمعه تا ظهر روز شنبه مجلس ترحیم او از طرف سید محمد بهبهانی در مسجد سرپولک برپا خواهد بود. (9)
* اجازه فروش توتونهای مصادره شده
در پی مصادره 163 بار توتون توسط نیروهای تحت امر لشکر غرب (ر. ک: 15 خرداد) و این که آیا اجازه فروش و تخصیص پول آن به قشون را دارد یا نه، از تهران پاسخ داده شد همه اموال را بفروشند و گزارش کنند. در این پاسخ تصریحی در اختصاص آن به نیروهای نظامی دیده نمی شود. (10)
ص: 160
جمعه 19 خرداد 1301/ 9 ژوئن 1922/ 12 شوال 1340
* هیأت اعزامی ایران در لطف آباد
براساس گزارشهای رسیده، هیأت اعزامی ایران برای تحویل گرفتن آشوراده در لطف آباد متوقف است و از طرف مأموران دولتی روسیه شوروی برای حرکت آنها به آشوراده مجوزی صادر نمی شود. از طرف وزارت امور خارجه به سفارت دولت روسیه مراجعه شده که به نماینده دولت ایران اجازه ورود دهد. (1)
* تأمین به غلامحسین خان اصانلو
غلامحسین خان اصانلو (2) که مدتی با قوای امیر افشار (3) در اطراف زنجان زدوخورد داشت پس از ورود تقی خان نایب اول که از مرکز مأمور شده بود، خبر رسید که غلامحسین خان تقاضای تأمین کرد. وزارت جنگ با این تقاضا موافقت نموده، غلامحسین خان به زنجان آمد و اینک شکایات رسیده و تظلمات اهالی از وی آغاز شده است.(4)
* غارت کالاهای تجاری
به گزارش رئیس نظامیان کرمان امروز بین یزد و کرمان مال التجاره عمده ای را با شتر غارت کردند. موضوع توسط رئیس ارکان حرب لشکر جنوب به وزارت جنگ گزارش داده شد. (5)
* جشن فارغ التحصیلی دختران مدرسه امریکایی
دیروز و امروز جشن فارغ التحصیلی دختران مدرسه امریکایی برگزار شد. در این مراسم سخنرانی هایی از طرف دختران به زبان های فارسی، ارمنی و انگلیسی ایراد گردید.
یکی از دختران فارغ التحصیل به نام «همدم نبوی»، خطابه ای «در حالات روحیه نسوان ایرانی» خواند که وضعیت زنان ایرانی را بسیار اسف ناک و گاه دور از واقع ترسیم کرد. متن کامل این سخنرانی را روزنامه ایران چاپ کرد. (6)
[تصویر] شاگردان مدرسه دختران آمریکایی
ص: 161
ص: 162
شنبه 20 خرداد 1301/ 10 ژوئن 1922/ 13 شوال 1340
* تلگرام احمد شاه به قوام السلطنه
امروز احمد شاه در تلگرامی از پاریس، قوام السلطنه را مأمور تشکیل دولت کرد. «مسرور هستم که بار دیگر موقع خدمتگزاری شما رسیده و نظر به اعتمادی که به شما داشته و دارم شما را به ریاست وزرا منصوب می داریم که هرچه زودتر کابینه را تشکیل نمایید. امیدوارم که ان شاء اللّه تعالی موفقیت کامل در خدمات به مملکت حاصل کنید.»
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه پیشنهادی 42 نماینده برای واگذاری امتیاز نفت شمال به کمپانی استاندارد اویل یا کمپانی دیگر امریکایی و در واقع رقابتی کردن این موضوع در دستور جلسه قرار گرفت.
پیشنهاد تعدادی از نمایندگان مبنی بر تعویق چهل روزه این لایحه با این استدلال که در این دوره زمانی با کمپانی یاد شده مذاکره شود و نتیجه ن هایی به دست آید تصویب نشد و در ن هایت لایحه 42 نماینده با 55 رأی موافق از 74 نماینده حاضر تصویب شد.(1)
* وعده های وزارت داخله به حاکم بروجرد
به دنبال تلگرام حضوری کفیل وزارت داخله با حاکم بروجرد (ر. ک: 15 خرداد) امروز از وزارت داخله تلگرامی به عباس میرزا سالار لشکر فرستاده شد با این مضمون که پس از گفت وگو با وزارت جنگ و تقاضای هزار نفر نیروی سوار محلی، امیرلشکر غرب بدان جا آمده و «از این هزار نفر عده ای که لازم است برای خرم آباد تعیین نمایید که به اتفاق نایب الحکومه حرکت نمایند.»
بنا بود نایب الحکومه لرستان پس از فراهم آمدن مقدمات امنیت خرم آباد بدان محال برود. (2)
* عزیمت رئیس ارکان حرب لشکر مرکز به خارج از کشور
از نامه ای که رئیس ارکان حرب لشکر مرکز- صاحب منصبی با درجه نایب سرهنگی- امروز به مالیه کل قشون نوشته روشن می شود که وی مأموریتی برای خارج از کشور گرفته و عازم است: «متمنی است قدغن فرمایید مخارج مسافرت و فوق العاده ایام مأموریت بنده را به طور آوانس ... هر چه زودتر بپردازند که به فوریت به محل مأموریت حرکت نمایم.» (3)
ص: 163
یکشنبه 21 خرداد 1301/ 11 ژوئن 1922/ 14 شوال 1340
* ابلاغ حکم احمد شاه به قوام السلطنه
تلگرام دیروز احمد شاه مبنی بر تشکیل کابینه توسط قوام السلطنه امروز به او ابلاغ شد و قوام السلطنه متعاقبا تلاشهای خود را برای مشخص کردن ترکیب هیأت دولت آغاز کرد.(1)
[تصویر] قوام السلطنه
* نخستین مکاتبه قوام السلطنه
قوام السلطنه امروز و پیش از به دست گیری رسمی قدرت و تشکیل کابینه، نامه ای برای حسین علاء سفیر ایران در امریکا فرستاد و تصمیم نمایندگان مجلس را برای به رقابت واداشتن کمپانی های نفت امریکا یادآور شد. متن این مکاتبه که حکایت از اهمیت فراوان واگذاری امتیاز نفت شمال به یکی از شرکت های امریکایی دارد چنین است:
«به طوری که اطلاع دارید آقای مشیر الدوله متأسفانه به واسطه پاره [ای] سوانح استعفا داده و اینجانب نظر به تمایل قریب به اتفاق مجلس و امر قطعی اعلیحضرت با وجود تمام مشکلات فعلی مجددا باید رشته های گسیخته را در دست گیرم. قبل از اینکه کابینه خود را تشکیل و معرفی کنم نظر به فوریت و اهمیت امر لازم می دانم جناب عالی را از پیشامد اخیر راجع به موضوع امتیاز نفت مسبوق سازم. از قرار معلوم انتظام الملک تصمیم مجلس را نسبت به ماده اول قانون راجع به استاندارد به جناب عالی اطلاع داده است.
لزوما جنابعالی را از کیفیت وقوع امر مستحضر می نمایم. به طوری که می دانید در این مدت دولت با نمایندگان سینکلر به هیچ وجه رسما داخل مذاکره نشد ولی آنها در موقع بحران به وسایلی که تهیه کرده بودند عده زیادی از وکلا را با خود همراه کردند. وکلا نیز که در مسئله دادن اسهام از طرف استاندارد به کمپانی نفت جنوب مطلع شده و اعتراض داشتند پیشنهادات نمایندگان سینکلر را برای مملکت مساعدتر دیده برای اینکه در مقابل استاندارد رقیبی تهیه شده و امتیاز بیشتر به نفع مملکت تمام شود به طریقی که انتظام الملک تلگراف نمود ماده اول قانون را اصلاح نمودند. ولی واضح است که این اصلاح به هیچ وجه متضمن قطع مذاکرات با استاندارد نخواهد بود و دولت مذاکرات خود را با کمپانی استاندارد تعقیب خواهد کرد.
لازم است جناب عالی مخصوصا متوجه باشید که دیگران از این پیشامد در مقام استفاده برنیامده تحریکاتی نکنند و اذهان سرمایه داران را آشوب ننمایند. در حقیقت مقصود اصلی مجلس در این اصلاح این است که برای استاندارد رقیبی تهیه نموده باشد که بلکه استاندارد با شرایط مساعدتری با دولت کنار آید و زودتر این کار خاتمه پذیرد. منتظرم نظریات خودتان و شوستر و لانسینگ را نسبت به این پیشامد به فوریت اطلاع دهید.» (2)
ص: 164
* تأکید وزارت مالیه برای خرید کشتی
وزارت مالیه در نامه ای به وزارت امور خارجه تأکید کرد که درخواست خرید کشتی برای دریای خزر جهت جلوگیری از امر قاچاق همچنان ضرورت خود را حفظ کرده است، اما تاکنون این اقدام به عهده تعویق افتاده است و «سکته بزرگی به عایدات گمرکی وارد می نماید. لازم است در صورت موافقت، خرید کشتی مزبور را به عهده میسیون تجارتی مسکو رجوع فرمایند تا تسهیلات این امر فراهم و هرچه زودتر ترتیب خریداری آن داده شود.» (1)
* تقاضای تذکره مجانی برای ایرانیان
موفق السلطنه رئیس صندوق تذکره قفقاز در پیشنهادی به وزارت مالیه خواست به دلیل پریشان حالی گروهی از ایرانیان مقیم این ناحیه «که خود و اهل و عیال آنها بی لباس و گرسنه می باشند» و قدرت پرداخت اخذ تذکره را ندارند، اجازه داده شود هر ماه سی تا چهل تذکره مجانی به آنها داده شود. (2)
* پهلو گرفتن کشتی توفان زده در چمخاله
براساس تلگراف رسیده از لنگرود یک کشتی بادبانی روسی در حرکت به ایران گرفتار توفان شده، دو تن از مسافران آن در اثر سرگردانی در میان دریا تلف می شوند و کشتی در ن هایت در ساحل چمخاله پهلو می گیرد. (3)
* آذین بندی در رشت
به گزارش رسیده از رشت این شهر امروز به واسطه بروز معجزه حضرت ابو الفضل (ع)- احتمالا به واسطه کرامت آن حضرت در شهر اردبیل (ر. ک: 18 خرداد)- آذین بندی شده است. مغازه ها و بازار نیز چراغانی شده، روضه خوانها در کوی و برزن در نعت حضرت ابو الفضل (ع) نوحه می خوانند. (4)
[تصویر] طرحی از شهر رشت
* درگیری با شاهسون ها
قافله بزرگی که امروز از تبریز به اهر حرکت می کرد در بین راه با گروهی از شاهسونهای سارق روبه رو شده، درگیر و در نتیجه چهار نفر به ضرب گلوله مجروح می شوند و تمام اموال کاروان به یغما می رود. شماری که موفق شده بودند فرار کنند خبر به رئیس امنیه محلی می دهند. امنیه ها در پی شاهسون ها برآمده به آنها می رسند و پس از درگیری تعدادی از آنها را کشته، اموال مسروقه را پس می گیرند و به صاحب انش بازمی گردانند. (5)
ص: 165
دوشنبه 22 خرداد 1301/ 12 ژوئن 1922/ 15 شوال 1340
* تلاش قوام السلطنه برای تشکیل کابینه
به دنبال دستور احمد شاه به قوام السلطنه برای تشکیل دولت وی در این چند روزه مشغول رایزنی برای رسیدن به ترکیب هیأت دولت بوده، امروز در مجلس شورای ملی حاضر شد و با برخی نمایندگان مشورت کرد. (1)
* جمع آوری کمک برای قحطی زدگان روسیه
کمیسیون جمع آوری اعانه برای قحطی زدگان روسیه به وزارت امور خارجه اطلاع داد که 30 هزار پوط برنج برای حمل به روسیه و هزار پوط برای عشق آباد و هزار پوط برای گنجه حاضر شده است که حمل گردد و بین قحطی زدگان توزیع شود. وزارت امور خارجه برای رسیدن آذوقه تهیه شده، اقداماتی به عمل آورد. همچنین وزارت مالیه از طریق اداره کل گمرکات به اداره گمرک آذربایجان دستور داده است که 60 خروار برنج برای قحطی زدگان ارامنه بدون اخذ حقوق گمرکی صادر کنند. (2)
* انتقال دفاتر کارگزاریهای منحل شده به مراکز حکومتی
در پی صرفه جویی در بودجه سال جاری کارگزاریهای وزارت امور خارجه در فارس، اصفهان، کردستان، عراق، همدان، قزوین، ارومیه، خوی، تربت، بیرجند، بجنورد، انزلی، لاهیجان، ناصری و ذهاب منحل شدند. این دستور از اول فروردین 1301 اجرا شد. پس از گذشت حدود سه ماه از این موضوع وزارت امور خارجه از سازمان های ذی ربط خواست که همه دفاتر، اسناد و اثاثیه کاری را تحویل اداره حکومتی دهند. (3)
* گزارش مورنینگ پست از ایران
روزنامه مورنینگ پست در شماره امروز خود از مبدأ تهران نوشت که احمد شاه نظر مجلس شورای ملی را راجع به تشکیل کابینه از طرف قوام السلطنه پذیرفته و در حال حاضر وی مشغول کار است. اما اوضاع ایران چندان مطلوب نیست چرا که راهزنها راه های اصلی را ناامن کرده اند؛ کردها قوای دولتی را در ساوجبلاغ شکست داده اند؛ عشایر اردبیل مزاحمت هایی فراهم کرده اند؛ اغتشاشات تازه ای در گیلان روی داده؛ و عشایر، روستاها و شهرهای مجاور سلطان آباد را غارت می کنند. علاوه بر اینها یک کشتی جنگی روسیه شوروی در انزلی لنگر انداخته و به اسم مانور مدتهاست به اقامت خود ادامه می دهد که باعث پریشانی خاطر اهالی انزلی و رشت شده است. (4)
* دادخواهی ابو تراب موسوی خوانساری
ابو تراب موسوی خوانساری از روحانیان مقیم کوفه امروز در نامه ای خطاب به وزیر امور خارجه ایران شکایت خود را نسبت به عدم جبران خسارات وارد شده به او به هنگام «ثوره عربیه در عراق» بیان کرد. وی در این نامه نوشته بود که کارش تهیه یخ و آرد کوفه و نجف بوده و با این که از امور سیاسی کنار است حدود هزار و ششصد لیره خسارت دیده است.
خوانساری نوشت از ارجاع این موضوع به مندوب سامی (نماینده عالی انگلیس در عراق) و اقدامات کنسولگری دولت ایران نتیجه نگرفته، در ن هایت با وزارت امور خارجه ایران مکاتبه کرده است. در حاشیه این نامه توصیه ای از طرف شیخ حسین یزدی وجود دارد که ضمن معرفی ابو تراب موسوی خوانساری خواستار رسیدگی به این مسئله شده است. (5)
* جشن سالیانه در مدرسه سن لویی
امروز بعد از ظهر جشن سالیانه مدرسه سن لویی با عده ای از رجال ایران و وزیرمختار فرانسه برپا شد. در این مراسم مدرک سیکل به هفت نفر از دانش آموزان ایرانی آن مدرسه داده شد. (6)
ص: 166
ص: 167
سه شنبه 23 خرداد 1301/ 13 ژوئن 1922/ 16 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه ازدیاد حق عبور تهران به دماوند مورد بحث و گفتگو قرار گرفت که از طرف وزارت پست و تلگراف پیشنهاد شده بود. پس از سخنان موافقان و مخالفان به پیشنهاد سید حسن مدرس قرار شد لایحه برگردد و توسط وزارت فواید عامه با مطالعات و تفصیل عایدات و مخارج سالیانه سالهای گذشته پیشنهاد شود تا بار دیگر به شور گذاشته شود. (1)
* آرامش نسبی در استرآباد
حکمران استرآباد در تلگرافی اطلاع داده است که پس از دادن مسئولیت به «تراکمه ولایتی» اموالی که ترکمن های ولایتی از یکدیگر برده بودند تماما گرفته شده، به مالکان شان داده شده است. «فعلا صفحه استرآباد از هر جهت منظم و خودم مشغول تکمیل انتظامات هستم.» (2) گزارش دیگری از استرآباد حاکی است که راه ها نیز امن است و امروز محمد حسین انجیلانی سردسته اشرار تراکمه که مدتی در میان ترکمنها مستقر شده بود دستگیر و تحویل حکومت شده است. دستگیری او توسط باقر خان رئیس سواران طایفه جعفربای بوده و یک صد تومان دستمزد گرفته است. اهالی خواستار اعدام محمد حسین بودند. وی امروز در محل بارانداز تراکمه اعدام شد تا عبرت دیگر اشرار شود. (3)
* تحرک تازه ایل زلّقی
به گزارش حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب هزار نفر از ایل زلّقی سوار و پیاده که ساکن بربرود هستند به تحریک خوانین بختیاری روستاهای اطراف خوانسار را غارت کرده، با خوانین گلپایگان هم درگیر شده اند که از نتیجه این جنگ خبری در دست نیست. (4) روزنامه شفق سرخ نیز در شماره امروز خود به نقل از اخبار رسیده از اصفهان نوشت که اشرار زلقی در حدود جوشقان چهار هزار دام را غارت کرده، از کشتار مردم عادی هم ابایی ندارند.(5)
* درخواست توقیف ابو الفتح خان کشکولی
محمد رضا طباطبایی بهبهانی که در مکاتبات خود با مجلس شورای ملی گفته بود که اشرار و غارتگران طایفه کشکولی 2500 رأس گوسفند و دیگر اموال او را دزدیده اند، امروز در نامه ای به وزیر جنگ نوشت که سرکردگان کشکولی در شیراز بودند، بدون احقاق حق آنها را مرخص کردند. او خواستار دستگیری ابو الفتح خان کشکولی که یکی از مرتکبین اصلی غارتهاست شد. (6)
[تصویر] ردیف وسط از چپ: ابو الفتح خان کشکولی به همراه فرزندان
* تحرک بصیر دیوان علیه کردهای شورشی
امروز سرتیپ بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی) همراه با نیروهای خوی با یک عراده توپ از شهر خارج شده، ضمن درگیری با کردها موفق شد یک روستا را از چنگ آنها خارج کند. در این رویارویی پنج کرد کشته و گویا دو نفر از آنها نیز به اسارت درآمده اند. (7)
ص: 168
* اعدام کریم کلهر
براساس اخبار رسیده از کرمانشاه امروز کریم کلهر که در محکمه نظامی محکوم به اعدام شده بود در میدان توپ خانه شهر به دار مجازات آویخته شد. (1) وی از سارقین معروف منطقه بود.
* بیماری واگیردار در دزداب
به گزارش رسیده از دزداب بیماری مسری در این منطقه شیوع پیدا کرده، به طوری که به فاصله چند ساعت مبتلایان را از پا درمی آورد. «دکتر نظامی خارجی مأمور آن جا نتوانسته مرض مذکور را تشخیص بدهد.» به مجلس حفظ الصحه مراجعه شده تا اقدامی در این مورد به عمل آورد. (2)
* تشکیل شورای عالی تجارت
شورای عالی تجارت که روزهای شنبه و سه شنبه هر هفته بعد از ظهرها تشکیل می شود، امروز هم تشکیل جلسه داد و در مورد تجارت قالی بحث و گفت وگو کرد. (3)
* اثرات مثبت دستگیری حاج عباسقلی خان در خمین
براساس اخبار رسیده از خمین دستگیری حاج عباسقلی خان اثرات نیکویی بخشیده، «متنفذین و آنتریک چی های داخل به تکالیف آگاه و ساکت شدند.» امروز هم در اداره حکومتی در جلسه ای که علما و رؤسای دوایر قشونی حضور داشتند، بازجویی از او شروع شد. (4)
* اظهارنظر لندن درباره لایحه الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود
پس از تصویب لایحه الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود و ابلاغ آن توسط دولت (ر. ک: 20 فروردین) موضوع که مورد توجه سفارت انگلیس در تهران قرار گرفته بود به لندن منعکس شد. این توجه از آن رو بود که امکان داشت تغییری محسوس در حجم آب رود کارون پدید آورد.
[تصویر] بالفور
کنت بالفور امروز در واکنش به آن گزارش به سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس در تهران نوشت که این طرح در سال 1913 مطرح شد و در ن هایت با مخالفت شدید دولت روسیه کنار گذاشته شد. وی افزود لرد کرزن در مکاتبات سالهای 1889 و 1890 بر این عقیده بود که چنین طرحی اجرا شدنی نیست و اگر هم اجرا شود حجم رود کارون را در شوشتر کاهش نخواهد داد. «با توجه به موقعیت کنونی مالی و سیاسی در ایران، به نظر می رسد این طرح محکوم به شکست است.» (5)
ص: 169
چهارشنبه 24 خرداد 1301/ 14 ژوئن 1922/ 17 شوال 1340
* خبرهای رویتر از ایران
خبرگزاری رویتر امروز خبر هایی از ایران داد که یکی از آنها درباره پیشروی قوای سیمیتقو بود که کردها پس از اشغال ساوجبلاغ نیروهای دولتی را تعقیب کرده و آنان را شکست داده و میاندوآب را تصرف کرده اند. مراغه در حال تهدید است و اهالی به طرف تبریز فرار می کنند.
رویتر اضافه می کند که قبایل شاهسون، اردبیل را تصرف کرده، راه های تبریز و میانه را در دست گرفته اند. پیروزی کردها در منطقه ساوجبلاغ، شاهسون ها را به این گونه عملیات تشویق کرده است. رویتر علت طغیان طوایف مختلف لر را در مناطق مرکزی، تعویض حاکم لرستان که یکی از رؤسای بختیاری بود، دانسته است. (1)
* ادامه تحصن در بجنورد
شهر بجنورد به واسطه اعتراض به شیوه مالیات گیری تعطیل است و گروه هایی از مردم در خانه علما و مساجد متحصن هستند. با این که قرار بود با قوه قهریه این تحصنها شکسته شود اما موضوع همچنان ادامه دارد و ناراضیان منتظر رسیدن جواب از ایالت خراسان هستند. سواران نظامی برای مراقبت بیشتر در سطح شهر گردش می کنند. (2)
* عدم دخل و خرج بلدیه
درآمد روزانه بلدیه ششصد تا نهصد تومان برآورد می شود.
این در حالی است که مخارج بلدیه در روز 1400 تا 1800 تومان است.
روزنامه ایران در شماره امروز خود با درج این خبر نوشت که بلدیه اضافه بر این، بدهی داخلی و خارجی دارد. با این حال حقوق مستخدمین جزء تا پایان اسفند سال گذشته پرداخت شده. هم اینک شورای عالی اداری با هفته ای یک جلسه، مدیریت امور اجرایی بلدیه را انجام می دهد. (3)
* فرصتی برای جمع آوری مالیات
وزارت مالیه در نامه ای به وزارت خانه های جنگ و داخله نوشت از آن جا که نیروهای نظامی برای سرکوب اشرار به گلپایگان رسیده اند، لازم است به مأموران خود در آن ناحیه دستور دهید که در وصول مالیتهای باقی مانده با اداره مالیه محل همکاری کنند.(4)
* تقسیم بودجه
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که مبلغ یکصد هزار تومان که در وزارت مالیه موجود بوده به حقوق معوقه وزارت خانه ها و دوایر دولتی اختصاص یافته، چگونگی تقسیم آن مشخص شده و پرداخت آن آغاز شده است. (5)
* تشکیل محکمه برای ارفع الممالک
ارفع الممالک حاکم سابق دزداب به دلیل سوء عملکرد در منطقه تحت حکومت خود دستگیر شده بود. امروز دادگاهی برای رسیدگی به کارهای او تشکیل شد که ریاست محکمه آن با منصور الملک کفیل وزارت داخله خواهد بود و از یکشنبه آینده محکمه شروع به کار می کند. (6)
* ضیافت در کنسولگری روسیه
امروز حکمران گیلان، حاکم نظامی انزلی و رئیس قوای منطقه بنا به دعوت کنسولگری روسیه در انزلی در میهمانی نمایندگی روسیه شوروی شرکت کردند. در این مراسم بر روابط دوستی بین ایران و دولت شوروی تأکید شد.(7)
* پاسخ مدرس به دادخواهی حاییم
سید حسن مدرس نایب رئیس مجلس شورای ملی، امروز در پاسخ به درخواست ش. ح. حاییم (ر. ک: 10 خرداد) خطاب به او نوشت که در موضوع کلیمیان مقیم شیراز «تأکیدات متوالیه لازمه به
ص: 170
دولت شده و یک سلسله اقدامات مستقیم هم در خصوص آسایش آنها به عمل آمده که قریبا از نتیجه مستحضر خواهید شد.» (1)
[تصویر] سید حسن مدرس
* اطاعت سه تن از رؤسای ایل گلباغی
بنابر گزارش رسیده از کردستان رؤسای عمده ایل گلباغی:
معین لشکر، سیمین [سمین] خان و مجید خان که تا این زمان در شمار متمردان بودند امروز با پنجاه سوار به شهر آمده، نزد حکمران کردستان رفته و اظهار اطاعت و خدمتگزاری کردند.
حکمران نیز مراحم دولت را به اطلاع آنها رساند. (2)
[تصویر] یکی از خوانین گلباغی
ص: 171
پنج شنبه 25 خرداد 1301/ 15 ژوئن 1922/ 18 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه محمد هاشم میرزا پیشنهاد کرد به تمام نمایندگانی که به مرخصی رفته اند تلگراف شود تا هرچه زودتر به مجلس بیایند و نیز به شهر هایی که انتخابات در آنها جریان دارد توصیه شود هرچه زودتر آن را به پایان برسانند.
این پیشنهاد مورد پذیرش دیگر نمایندگان قرار گرفت. پس از آن عنوان 44 لایحه که به کمیسیونهای مربوطه رفته و هنوز بازنگشته بود قرائت شد و درخواست گردید مهم ترین آنها هر چه زودتر به صحن مجلس بیاید.(1)
* تلگرام حسین علاء به قوام السلطنه
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا امروز تلگرامی به قوام السلطنه فرستاد و «صدارت حضرت اشرف که بانی نقشه سعادت ایران هستید» را مژده ای دانست که دریافت کرده و خبر داد که کمپانی نفت جنوب به کمپانی استاندارد اویل تلگراف کرده که به درخواست فیروز میرزا (نصرت الدوله) در مجلس لایحه ای تنظیم شده که به جای «استاندارد»، «کمپانی معتبر امریکایی» گذاشته شود. و نیز به نماینده کمپانی جنوب در تهران گفته شده اگر استاندارد اویل 200 هزار تومان رشوه بدهد امتیاز داده خواهد شد وگرنه امتیاز نفت شمال به کمپانی سینکلر داده خواهد شد. علاء ادامه می دهد: «بنده فورا تکذیب [کردم] ... ولی تصور بفرمایید اگر چنین جریان هایی در تهران باشد چه اندازه بنده در اینجا مفتضح و زحمات این مدت پایمال می شود.» (2)
* مأموریتی برای مستشار الدوله
وزارت امور خارجه مستشار الدوله را مأمور کرد که برای اجرایی کردن فصل سوم عهدنامه ایران و روسیه شوروی به استرآباد برود. به همین جهت از وزارت مالیه خواست به اداره کل گمرکات دستور دهد، گمرک محلی «بارکاس دولتی» (قایق دولتی) را پس از ورود هیأت در اختیارشان بگذارد تا بتوانند به آشوراده و دیگر مناطق موردنظر رفت وآمد کنند.(3)
* گزارش امیرلشکر غرب از شکست الوار
احمد خان امیر پنجه (امیر احمدی) امیرلشکر غرب در گزارشی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که امروز عده زیادی از الوار احشام روستای «داویجال را که متجاوز از 2500 گاو و گوسفند بوده از نرگس ملایر» دزدیدند؛ قوای نظامی آگاه شده، پس از تعقیب، تمام غنایم بازپس گرفته شد و تلفات قابل توجهی به دزدان وارد گردید به طوری که هشت جنازه از آنها به جا مانده، بقیه فرار کردند. (4)
* پایان پهلوگیری کشتی های جنگی روسیه در بنادر ایران
ظهر امروز کشتی های جنگی روسیه شوروی که برای مانور به سواحل ایران آمده، در برخی بنادر شمالی پهلو گرفته بودند، به کشور خود بازگشتند. در مراسمی که به همین مناسبت در انزلی برپا شد مأمورین و رؤسای دوایر دولتی در محل حاضر شده، کشتی ها نمایش هایی دادند و هنگام خداحافظی چند تیر توپ هم شلیک شد. (5)
* جمع آوری اسلحه در منطقه بوشهر
وزارت جنگ از وزارت مالیه خواست به اداره کل گمرکات دستور دهد که گمرک بوشهر همکاری لازم را با نماینده وزیر جنگ صورت دهد. نماینده وزارت جنگ از طرف امیرلشکر جنوب مأموریت یافته بود توپ خانه و ذخایر تسلیحاتی بنادر جنوب را جمع آوری کند.(6)
* بحران تجارت برای بازرگانان ایرانی
با سیطره بنگاه تجاری ونشترک، بازرگانان ایرانی در بادکوبه
ص: 172
تبدیل به دلال کالا شده، از هرگونه کارهای تجاری دور افتاده اند. ونشترک انحصار تجارت ایران را در آن منطقه در دست گرفته و بازرگانان ایرانی اگر بخواهند کالایی از طریق قفقاز حمل کنند باید 20 درصد حق گمرکی پرداخت کنند و با اضافه شدن حق ترانزیت، صرفه تجارت عملا برای ایرانیان از بین رفته است. در کنار این موضوع کشتی های روسی نیز از حمل کالاهای تجار ایرانی امتناع کرده، ترکمنها با کرجی های خود جای کشتی های روسی را گرفته و به شکل قاچاق، کالاهای ایرانی را حمل می کنند. ازاین رو برخی اقلام همچون برنج در بادکوبه ارزانتر از ایران عرضه می شود و باز صرفه ای برای حمل کالا هایی از این دست برای تجار ایرانی وجود ندارد. (1)
* دو گزارش از ناحیه ترکمن
اول این که صد نفر از تراکمه ساکن «حسن قلی» و «چکشلر» که قاتل سه تبعه روس بودند و به گمیش تپه پناهنده شده بودند، اهالی از دادن آنها به نظامیان روسی که با پنج کشتی جنگی در ساحل آشوراده لنگر انداخته بودند امتناع کردند.
پراخوتهای نظامی هم به کراسنوسکی بازگشتند. دوم این که تجارت خانه روسها در بندرجز با مدیریت مجیداف بازرگان اهل بادکوبه غیر از کارهای تجاری در جذب عقاید مردم به عقاید کمونیستی می کوشد. علاوه بر او کنسول روس هم به خوانین و رؤسای طایفه یموت مهربانی و پول نشان می دهد. (2)
[تصویر] نمایی از زندگی ترکمنها
* تغییر در ریاست قشون فارس
بنا به گزارش رسیده از شیراز لطفعلی آقای سرتیپ از ریاست قشون ایالتی فارس منفصل و به جای وی آقا یاور سردار بهادر موقتا منصوب شده است. (3)
* شکایت اهالی ری
روزنامه شفق سرخ به استناد نوشته ای که اهالی شاه عبد العظیم به دفتر روزنامه فرستاده بودند خبر داد که بلدیه این منطقه ناکارآمد بوده، با گرفتن پولهای نابجا توجهی به بهداشت و پاکیزگی این محله نمی کند. «بلدیه عبد العظیم فقط به آب پاشی یک خیابان آن هم در روزهای جمعه و مقارن غروب اکتفا کرده است.» (4)
* اختلاس حاکم سابق اردبیل
بصیر السلطنه حاکم سابق اردبیل متهم است که 3800 تومان «غرامت پست مسروقه بین سراب و اردبیل را دریافت داشته به اداره پست نداده است.» ازاین رو از وزارت داخله به ایالت آذربایجان تلگراف شده که مبلغ یاد شده را از بصیر السلطنه بگیرند و به اداره پست بدهند. (5)
* اصلاح وضع نان
در پی شکایت هایی که از عدم مرغوبیت نان می شد از امروز توسط مأمورین کمیساریاها به تمام نانوایی ها دستور داده شد «چهار من گندم و یک من جو مخلوط نمایند؛ بدین وسیله رفع نگرانی اهالی بشود.» (6)
* پاسخ وزارت امور خارجه به موفق السلطنه
موفق السلطنه رئیس صندوق تذکره قفقاز از وزارت امور خارجه خواسته بود با توجه به پریشانی حال گروهی از ایرانیان ماهیانه تعدادی تذکره مجانی برای ورود به ایران به آنها داده شود. (ر. ک: 21 خرداد) وزارت امور خارجه امروز در پاسخ موفق السلطنه نوشت که دادن تذکره مجانی به اتباع ایرانی بی مورد است. «شهادت نامه های پنج قرانی توسط پست ارسال گردید که برحسب اجازه دولت به موجب دستوری که داده شده برای کارگران و اشخاص بی بضاعت صادر نمایند. اگر کسانی هستند که قادر به تأدیه پنج قران هم نیستند توقف آنها در قفقاز صحیح نیست و باید به وطن خود مراجعت نمایند.» (7)
ص: 173
جمعه 26 خرداد 1301/ 16 ژوئن 1922/ 19 شوال 1340
* شکست الوار در ناحیه گلپایگان
کفیل ارکان حرب امروز در تلگرافی به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب خبر داد که «قوای لشکر غرب اشرار را [در ناحیه گلپایگان] شکست داده، منطقه را از وجود آنها پاک نموده است. چون ممکن است متواری شدگان به صفحه جنوب متوجه شوند لذا لازم است در صدد وسایل جلوگیری برآمده که در صورت ورود به آن ناحیه قلع و قمع شوند.» (1)
* ضبط محصولات کشاورزی بدهکاران مالیاتی
وزارت مالیه به همه ادارات مالیه ایالات و ولایات دستور داد که هنگام برداشت خرمن سال جاری، محصول خرمن بدهکاران مالیاتی را که از سالهای گذشته پرداخت نکرده اند توقیف کنند و معادل بدهی سالهای گذشته و نیز معادل مالیات سال جاری مصادره کنند. در این دستور تأکید شده بود که پیش از تسویه حسابهای مالیاتی، بدهکاران حق تصرف محصول خود را ندارند. (2)
* بازرسی بهداشتی کشتی ها
از آنجا که در بنادر انزلی لوازم و اسباب قرنطینه کامل تر از دیگر نقاط است و نیز در پی برپایی وسایل قرنطینه در آستارا مقرر شد همه کشتی هایی که به بنادر شمالی ایران می آیند در این دو بندر پهلو بگیرند تا تفتیش شده، «تذکره صحی» بگیرند و سپس به بنادر دیگر بروند. (3)
* طاعون در خرمشهر
بنا به گزارش رئیس قرنطینه بوشهر، در محمره (خرمشهر) 81 نفر به مرض طاعون مبتلا شده اند. (4)
* شکایت اهالی خیابان ماشین (5)
اهالی خیابان ماشین شکایت کردند که این خیابان محل عبور و مرور عمومی بوده، از اماکن مهم محسوب می شود اما هنوز چراغ برق ندارد و شبها کاملا تاریک است. پیش از این از طرف اداره بلدیه به حاج امین الضرب گفته شده که در این مورد اقدامی کند اما تاکنون کاری صورت نگرفته است. (6)
* تأسیس قرائت خانه برای زنان
امروز اطلاعیه ای با امضاء «مدیر مدرسه مخدرات» منتشر شد که در آن خبر از تأسیس قرائت خانه «مخدرات اسلامی» واقع در محله پامنار، کوچه صدر اعظم نوری می داد. در این اطلاعیه از بانوان دعوت شده بود که برای مطالعه کتاب و نشریات بدان جا بروند. (7)
* حرکت رئیس کل ارکان حرب قشون به طرف آذربایجان
امان اللّه میرزا جهانبانی رئیس کل ارکان حرب قشون بنا به دستور رضا خان وزیر جنگ امروز از مرکز به طرف آذربایجان حرکت کرد.
[تصویر] امان اللّه میرزا جهانبانی
ص: 174
«به قرار اطلاع خصوصی ریاست اردو و کل قوای آذربایجان» به عهده او خواهد افتاد و اسماعیل خان امیرلشکر سابق شمال به ریاست بخش هایی از قوای کردستان و آن حدود منصوب شده است. با این جابه جایی امیر موثق هم به کفالت ریاست ارکان حرب کل قشون رسید. (1)منابع انگلیسی هم این موضوع را در گزارشهای خود منعکس کردند و نوشتند «سرتیپ امان اللّه میرزا به منظور تحویل گرفتن پست حبیب اللّه خان که در درگیریهای اخیر علیه سیمیتقو ناتوانی خویش را به اثبات رسانیده ... تهران را به قصد تبریز ترک گفت. امان اللّه خان 34 سال دارد. وی باهوش و تحصیل کرده و بسیار مؤدب است و تنها عیبش ضعف شخصیت است.» (2)
* تعطیل شدن کنسولگریهای ایران در عشق آباد
بنا به نوشته کنسول ایران در عشق آباد، امروز کنسولگری ایران در این شهر تعطیل شد. (3)
[تصویر] نمایی از عشق آباد
ص: 175
شنبه 27 خرداد 1301/ 17 ژوئن 1922/ 20 شوال 1340
* معرفی کابینه
پیش از غروب امروز قوام السلطنه در مجلس شورای ملی حاضر شد و کابینه خود را معرفی کرد: قوام السلطنه وزیر امور خارجه، سردارسپه وزیر جنگ، میرزا حسن خان محتشم السلطنه اسفندیاری وزیر معارف و اوقاف، میرزا خلیل خان فهیم الملک وزیر مالیه، وحید الملک شیبانی وزیر پست و تلگراف، میرزا اسد اللّه خان مشار السلطنه وزیر عدلیه، سید ابراهیم عمید السلطنه طباطبایی وزیر فواید عامه. قوام السلطنه در این جلسه گفت که وزیر داخله را بعدا معرفی خواهد کرد. وی در سخنانی موفقیت خود را مرهون هماهنگی مجلس و دولت دانست و گفت که پی گیر همان برنامه ای خواهد بود که در دوره پیشین به مجلس ارائه داده بود که از طرف نمایندگان پذیرفته شد، اما در عمل پیاده نشد. ایجاد امنیت، ساماندهی به امور مالی از طریق استخدام متخصصان خارجی و بهبود وضع اقتصادی از اهم اموری بود که قوام السلطنه آنها را در اولویت کاری خود دانست. وی دادن امتیاز نفت شمال را در رونق اقتصادی کشور مؤثر یاد کرد. او تصویب قانون هیأت منصفه را برای پایان دادن به وضعیت هرج ومرج حاکم بر برخی مطبوعات ضروری شمرد که نمایندگان مجلس بدان همت گمارند تا محاکمه مطبوعات طبق قانون صورت گیرد. (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس نایب رئیس تشکیل جلسه داد. بیشتر گفت وگوهای این جلسه در مورد مالیات کتیرا بود. برخی نمایندگان با مالیات بر صادرات کتیرا موافق و برخی مخالف بودند. با این حال بیشتر نظرات بر نگرفتن مالیات در صادرات کتیرا بود و با همین توضیح لایحه به کمیسیون مربوطه برگشت داده شد تا پس از تنظیم بار دیگر به صحن مجلس بیاید. (2) مجلس، عصر هنگام نیز جلسه داشت و لایحه دو شغله بودن نمایندگان مجلس طرح و درباره آن بحث شد. لایحه تأکید داشت که نماینده نمی تواند در طول مدت تقنینیه شغل دیگری بپذیرد. در ادامه پس از معرفی وزرا در مورد برنامه ارائه شده توسط قوام السلطنه گفت وگو شد و مؤتمن الملک رئیس مجلس نسبت به آن مخالفت کرد و گفت که به تأسیس انجمن های ایالتی و ولایتی که جزو ملزومات حکومت مشروطه است باید اولویت داده شود و به دنبال آن باید تأسیس انجمن های بلدی در دستور قرار گیرد.(3)
* گزارش حاکم نظامی اصفهان به وزیر جنگ در مورد قانون تحدید تریاک
سلطان محمد حاکم نظامی اصفهان امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که در پی تشکیل کمیسیون تحدید تریاک، تجار و دلالها قانع شدند «تریاک شیره در یازده کاروان سرا معامله و انبار شود.» اما پس از آن اشخاص ذی نفع شروع به مخالفت کردند و با تحصن در تلگراف خانه بر تعداد خود افزودند. «چهارده سال است [در] اصفهان قانون تحدید اجرا نشده، حالیه هم بدون اقدامات جدی ممکن نیست حاضر شوند [به این قانون گردن نهند.]» سلطان محمد یادآور شد بدون زور نمی توان اقدام جدی کرد. «احتمال دارد بدون حادثه، رأی کمیسیون اجرا، یا اتفاقاتی رخ دهد. پیش بینی نمی شود کرد.» وی خواستار ابلاغ نظر مرکز شد تا تکلیف قطعی روشن شود. (4) روزنامه ایران هم در این مورد نوشت که حدود پانزده روز است عده ای از زارعین و دلالهای شیره تریاک در تلگراف خانه متحصن شده اند. چندین تلگراف از طرف روحانیون و اتحادیه تجار و متحصنان به مقامات فرستاده شده، اما تعداد تحصن کنندگان همچنان رو به افزایش است.(5)
* انتشار نخستین شماره نشریه حییم در تهران
امروز نخستین شماره نشریه «هحییم» در چهار صفحه به
ص: 176
مدیریت ش. ح. حایم (1)در تهران منتشر شد. این نشریه که ستون هایی نیز به زبان عبری داشت با این توضیح که فعلا هفته ای یک شماره منتشر می شود در سرمقاله خود با عنوان «اسباب انتشار» نوشت که کلیمیان ایران از سیاست دور مانده اند. «برای آشنا ساختن یهود ایران به اصول سیاست و شرکت آنها در قضایای ملی که از لوازم آزادی و مشروطیت است ما را وادار نمودند هحییم را منتشر سازیم و از این طریق اول به مملکت و بعد به ملت یهود ایران خدمت کرده باشیم.» در پایان این سرمقاله این جمله آمده بود که «ضمنا برای این که اورشلیم وطن اجدادی ماست استقلال یهود آنجا را از خداوند مسئلت می نماییم.» در این نشریه اخبار ویژه ای در مورد فلسطین وجود داشت که اقدامات یهودیان آن کشور را منعکس می کرد که عمدتا آمار یهودیان مهاجر به فلسطین، اقدامات «صندوق اجرایی صهیونیست»، خبر تشکیل «مجلس ملی بنی اسرائیل» و ... بود. در صفحه چهارم این نشریه خبری از کشف حجاب زنان یهودی ایران چاپ شده است که جوانان منور الفکر یهودی پیشنهاد هایی برای رفع حجاب به انجمن محلی کلیمیان داده اند و انجمن نیز با مطالعه در اطراف قضیه پیشنهاد مذکور را تصویب کرده است.(2)
* نپرداختن اجاره به ناصر السلطنه
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به رئیس الوزراء با طرح این موضوع که کنسولگری روسیه اجاره بهای ساختمانی را که از ناصر السلطنه اجاره کرده بود، نپرداخته و پس از انقلاب روسیه این مسئله همچنان ادامه دارد و مکاتبات با سفارت روسیه شوروی هم اثری نبخشیده، نوشت که در ن هایت قرار شد 1220 تومان به ناصر السلطنه پرداخت شود. سفارت روسیه آن را به بانک روس حواله داد. آن بانک توسط دولت سید ضیاء توقیف و پس از افتتاح دوباره و براساس فصل پنجم معاهده ای که بین نمایندگان ایران و سفارت روس بسته شد بانک ایران 3400 تومان و کسری از حوالجات سفارت را قبول کرد. حال که بدهی ناصر السلطنه همچنان پرداخت نشده باقی مانده، وزارت خارجه از رئیس الوزراء تقاضا کرد این بدهی از طرف بانک ایران داده شود. (3)
* گزارش حاکم نهاوند به عباس میرزا سالار لشکر
فخر الممالک حاکم نهاوند و خزل در نامه ای که امروز به حاکم بروجرد عباس میرزا سالارلشکر فرستاد از تمردهای مهر علی خان امیر منظم در منطقه خود خبر داد که امروز سوارهای او با نظامیان درگیر شده، سه نفر مجروح و یک کشته به جا گذاشته است. وی یادآور شد که این حرکت مهر علی خان احتمالا به دلیل رفتن امیرلشکر غرب از همدان به عراق (اراک) بوده که باعث تجری او شده است. «فعلا حال اهل شهر و اطراف خیلی خیلی متزلزل، اغلب دهات بلوک بالا کوچ کرده از ترس اثاثیه و اموال خود را به طرف شهر آورده و می آورند.» فخر الممالک خواستار اعزام نیرو به این منطقه شد. (4)
* درگیری نیروهای نظامی با سید جلال
بنا به گزارش منابع انگلیسی امروز برخورد سختی بین نیروهای دولتی و طرفداران سید جلال در کسما به وقوع پیوست. «شورشیان 28 نفر تلفات دادند و از نیروهای دولتی نیز پنج نفر کشته و 25 نفر زخمی شدند. مقامات روسی ظاهرا می گویند که آرزو دارند این درگیریها خاتمه یابد. ولی در باطن به شورش و بلوا دامن می زنند.»(5)
* احمد شاه در راه سوئیس
به نوشته روزنامه تایمز احمد شاه پاریس را به قصد سوئیس ترک کرد.(6)
ص: 177
یکشنبه 28 خرداد 1301/ 18 ژوئن 1922/ 21 شوال 1340
* بیانیه قوام السلطنه درباره مطبوعات
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در بیانیه ای خطاب به ارباب جراید ضمن توضیح این مسئله که قانون مطبوعات به واسطه نبود هیأت منصفه دچار وقفه است، از آنان خواست که از هرگونه تعرض و تجاوز بی رویه خودداری کنند در غیر این صورت «نظر به حفظ مصالح مملکت و نظر به این که محاکمه مطبوعات فعلا مقدور نیست هر روزنامه که از حدود نزاکت خارج شده و به تعرضات نامناسب و حملات بی رویه مبادرت ورزد تا تشکیل محکمه صالحه آن روزنامه تعطیل خواهد شد.» (1)
* اطلاعیه دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو روس
سفارت دولت روسیه شوروی در ایران، امروز در اطلاعیه ای اعلام کرد که «رفیق شومیاتسکی» شارژ دافر آن دولت روزهای چهارشنبه در پارک اتابک و روزهای شنبه در پارک زرگنده پذیرای مراجعان خواهد بود. (2)
[تصویر] پارک اتابک
* بازتاب نگرانیهای حسین علاء به قوام السلطنه
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا امروز در تلگرامی به قوام السلطنه رئیس الوزراء ضمن برشمردن مسائلی چون معرفی مستشارهای امریکایی در آینده نزدیک؛ و این که مورگان شوستر می گوید کمپانی استاندارد اویل موافق شرایط دولت ایران است و از دادن سهم به کمپانی نفت جنوب صرف نظر خواهد کرد ولی انگلیسها هنوز نپذیرفته اند، به موضوع اصلی تلگرام خود پرداخت و نوشت که «از تهران اخبار وحشت انگیز راجع به خستگی و استعفای اعلیحضرت و قصد تشکیل جمهوری و اختلاف وکلا و ضعف وزرا و افراط روزنامه ها و ازدیاد تحریک بلشویک و دیکتاتوری رضا خان و تهیه مشار الیه در بستن مجلس شورا و مداخلات دائم سیاست چی ها در انتخاب کابینه ها ... بنده را حقیقتا مضطرب نموده است.» علاء ادامه حکومت نظامی با حضور مجلس شورای ملی و توقف احمد شاه در اروپا را زمینه ساز این گونه تحلیل برای محافل خارجی می دانست. علاء ادامه داد که اگر این خبرها به گوش مستشاران امریکایی برسد آیا حاضرند با این وضعیت در ایران بمانند؟ و آیا این وضع امریکا را به دادن وام به ایران ترغیب می کند؟ وی در پایان اظهار امیدواری کرد این مسائل در مجلس فوق العاده ای طرح و رفع شود. (3)
* معطل ماندن انتخابات کرمانشاه
با این که انتخابات نمایندگان مجلس شهر کرمانشاه در جریان است اما به جهت نبود مخارج، تعطیل مانده. ازاین رو وزارت داخله از وزارت مالیه خواست که دستور لازم برای تأمین هزینه انتخاب کرمانشاه پرداخت شود تا بیش از این خللی در امر انتخاب نمایندگان شهر روی ندهد.(4)
* جشن در لنگرود
در پی انتشار خبر کرامت حضرت ابو الفضل (ع) (ر. ک: 18 و 21 خرداد) شهر لنگرود نیز آذین شد، بازار و مغازه ها چراغانی و اهالی «برای معجزات متواتر حضرت ابو الفضل علیه السلام در تمام معابر مجلس روضه و ذکر و مناقب و مصائب ائمه
ص: 178
هدی علیهم السلام منعقد است و تا آخر ماه شوال ادامه خواهد داشت.» خبر دیگر از لنگرود این که یاور عباسقلی [حسین قلی درست است] خان از صاحب منصبان وزارت جنگ به حکومت لنگرود و رودسر منصوب شد.(1)
* درخواست سفارت امریکا برای گرفتن اطلاعات جمعیتی و جغرافیایی ایران
در نامه ای که سفارت امریکا به وزارت امور خارجه ایران نوشت خبر داد که دایره المعارفی بین المللی در امریکا تهیه می شود که نیازمند داشتن اطلاعاتی از مساحت و جمعیت ایالات و ولایات ایران است. وزارت امور خارجه هم موضوع را به وزارت داخله ارجاع داد و نوشت «هرگونه اطلاعاتی که در این گونه امور در آنجا موجود و تصور می نمایند که برای این منظور مفید خواهد بود به وزارت خارجه ارسال دارند که به سفارت مشارالیها نوشته شود.»(2)
* مالیات وسایل نقلیه
طبق بخش نامه ای که وزارت داخله به ایالات و ولایات صادر کرد دستور داد از آنجا که اخذ عایدات نواقل به مأموران مالیات غیرمستقیم واگذار شده دوایر دیگر در این امر دخالت نکنند و «صورت جمع و خرج و محاسبات خود را به مأمورین مزبور تحویل دهند.» (3)
* پی آمدهای دستگیری ظفرنظام
پس از دستگیری ظفرنظام و رسیدن خبر آن به محل، برادرش همایون با اتباع خود اسلحه های ذخیره کرده را برداشته، با خود به کوه برده اند. گویا به کوه های انجک و نزد پسران حاج شفیع رفته اند. ظفرنظام در بند اداره ارکان حرب است و برای بازجویی آماده می شود. «ولی مایه تعجب، وسایل شفاعتی است که از طرف بعضی متنفذین برانگیخته شده و در صدد برائت او می باشند.» (4) روزنامه شفق سرخ نام سپهسالار اعظم را به عنوان یکی از شفاعت کنندگان ظفرنظام یاد کرد. (5)
* مصوبات اقتصادی دولت جدید
هیأت دولت امروز تشکیل کمیسیونی به ریاست وزیر فوائد عامه را تصویب کرد که موظف است علت کاهش صادرات، چگونگی ترویج محصولات داخلی در خارج از کشور، تسهیل وسایل حمل و نقل، تشویق به استفاده از تولیدات داخلی را بررسی کرده، راهکار دهد. این کمیسیون با شرکت معین التجار، صدیق حضرت، کمال الوزاره، امین الضرب، منصور السلطنه، میرزا مجید خان آهی، عباسقلی آقا، اویسی و مسیو ملینور تشکیل گردید. (6)
* دیدار با خوانین بختیاری
سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام امروز گزارش دیدار خود را با سران بختیاری برای رضا خان وزیر جنگ فرستادند. آنها از اعتراض و شورش آشکار بختیاریها خبر دادند و نوشتند: «در نتیجه مذاکرات تصمیمی گرفته شد دست از حکومت کشیده بنای اغتشاش را دامن بزنند. به همین واسطه قوای نظامی را که قدم به رشد گذارده ناتوان نمایند.» آنها یادآوری کردند که انگلیسها هم در این سیاست شرکت دارند.
این دو از دو ملاقات خصوصی خود با سردار اشجع و امیر جنگ گفتند: «در ملاقات خصوصی، سردار اشجع اظهار می کرد که دولت عوض همراهی با خوانین بختیاری کج رفتاری می کند. سواد دولت را انگلیسها برای ما فرستادند که دستور داده شده کمپانی نفت جنوب صدی سه حق بختیاریها را ندهند. امروز موقع نداشت که این معامله را با ما بکنند و بعد بنده را هم از حکومت منفصل نمایند.» این گزارش اظهارات امیر جنگ را چنین منعکس کرد: «مذاکره ما با انگلیسها به واسطه نداشتن پول بود که می خواستیم از آنها قرض بگیریم.» وی اضافه کرد که دست تحرک دولت انگلیس در میان سران بختیاری قویا کار می کند ولی «به زودی می توان از رؤسای آنها را جلب کرده و از منافقت باطنی آنها استفاده نمود، چنانچه شهاب السلطنه در خلوت» تلگراف وزیر جنگ را به ساعد الدوله و سالارنظام نشان داد و گفت: «بنده برای خدمتگزاری حاضرم. فقط حضرت اشرف به من قول بدهند در موقع لزوم بنده را در مقابل خوانین دیگر ملاحظه و همراهی نمایند.» (7)
* آغاز به کار مصدق السلطنه
مصدق السلطنه والی آذربایجان که به واسطه کسالت و استعفا از اداره امور ولایتی کنار کشیده بود، امروز شروع به کار کرد و گزارش هایی با امضاء او از آذربایجان به تهران فرستاده شد. (8)
* تشکیل کانون ایران جوان
به نوشته روزنامه اتحاد امشب «کانون ایران جوان» اعلام موجودیت کرد. کسانی که در این کانون دور هم جمع شده بودند «توجه ... به تمدن اروپایی از وجنات آنها تظاهر می نمود.» (9)
ص: 179
دوشنبه 29 خرداد 1301/ 19 ژوئن 1922/ 22 شوال 1340
* تشکیل جلسه هیأت دولت
پیش از ظهر امروز هیأت دولت به ریاست قوام السلطنه در دربار تشکیل شد و جلسه تا نزدیک غروب ادامه یافت.
همچنان صبح امروز وزرای جدید در محل وزارت خانه های خود حاضر شدند و رسیدگی به امور جاری کشور را شروع کردند. (1)
* مجلس ترحیم آیت اللّه محمد حسین مجتهد مازندرانی حائری
امروز مصادف با سالروز رحلت آیت اللّه محمد حسین مجتهد حائری است که سال گذشته در کربلا دار فانی را وداع گفت.
«لذا محض احترام مقام جلیل روحانیت اسلام از طرف دولت علّیه مجلس سالیانه ترحیم در مسجد شاه از سه به غروب منعقد می شود.» (2) در اطلاعیه ای که به همین مناسبت صادر شد از طرف رئیس الوزراء به وزارت خانه ها و دوایر دولتی ابلاغ شد که در این مراسم شرکت کنند. (3)
* پاسخ رضا خان به سرهنگ ساعد الدوله و سالارنظام
در پی ارسال گزارش دیدار و مذاکره سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام با سران بختیاری (ر. ک: 28 خرداد) رضا خان وزیر جنگ امروز دستورهای دیگری به آنها داد که «در ضمن ملاقات با رؤسای بختیاریها عدم همراهی دولت را با آنها قویا تکذیب و به آنها اطمینان دهید که دولت ن هایت مساعدت و همراهی را با خوانین بختیاری دارد. قضیه منع پرداخت صدی سه نفت به خوانین بختیاری عاری از حقیقت و فقط ممکن است در این باب سوءتفاهمی شده باشد.» رضا خان در ادامه به دو کارگزار خود تأکید کرد: «خوانین کوچک بختیاری را از قبیل شهاب السلطنه و غیره جلب و به مراحم دولت و مساعدت و سرپرستی من کاملا مستظهر نمایید که در صورت مخالفت سایرین، به وسیله خوانین کوچک قوایی در مقابل آنها تهیه شده باشد.» وزیر جنگ یادآوری کرد:
«از شما می خواهم این مأموریت را با یک سیاست و تدبیر عاقلانه سریعا انجام و هرچه زودتر به قشقایی رفته و به طوری که دستور داده ایم در جلب و عقد اتحاد معنوی از طرف من اقدام نموده، نتیجه عملیات خودتان را مرتب راپرت نمایید.»(4)
* جلوگیری از درگیری صولت الدوله با برادرش
در پی دستور هایی که از مرکز در خصوص جلوگیری از مصادمات صولت الدوله سردار عشایر قشقایی با برادرش صورت گرفت، اقداماتی از طرف مأمورین والی ایالت فارس انجام شد که «مصادمات بین طرفین رفع شده، صولت الدوله به طرف ییلاق حرکت نموده و برادر ایشان در اطراف شیراز توقف دارند.»(5)
* نتیجه دیدار سرهنگ ساعد الدوله با صارم الدوله
در ادامه مأموریتی که سرهنگ ساعد الدوله برای دیدار با سران بختیاری داشت، امروز نتیجه مذاکرات خود را با صارم الدوله به رضا خان وزیر جنگ فرستاد: «در نتیجه مذاکرات مفصل، صارم الدوله قول خدمتگزاری داد و حاضر شد به جهت پیشرفت آمال مقدسه حضرت اشرف ن هایت فداکاری را بنماید.» در این گزارش کوتاه ساعد الدوله از مفاد قرارداد شیخ خزعل با بختیاریها هم خبر داد که از قول صارم الدوله به دست آورده بود: «قرارداد بین خزعل و بختیاری از این قرار است؛ در موقع لزوم پنجاه هزار تفنگ، پنج میلیون فشنگ، دوازده توپ کوهستانی، سی توپ صحرایی و تا یک میلیون لیره خزعل به بختیاری خواهد داد.» (6)
* دستور فوری کفیل ارکان حرب کل قشون به اصفهان
کفیل ارکان حرب کل قشون امروز دستوری به ریاست ارکان حرب کل جنوب نوشت که خبر شرارتهای طایفه زلّقی
ص: 180
در حدود کاشان، اصفهان و جوشقان که مشغول غارت اموال اهالی هستند رسیده و با این که بارها برای دفع آنها تأکید شده اما نتیجه در پی نداشته است. «خوب است در عوض مخابره تلگرافاتی که به هیچ وجه برای وزارت جنگ نتیجه ندارد، سعی و کوشش در جلوگیری از تجاوزات متهاجمین نموده، آسایش اهالی را فراهم می داشتید.» وی دستور داد توسط قوای کاشان یا دیگر قوا شرارت طایفه زلّقی دفع شود. «ضمنا متذکر می شود به رئیس قسمت کاشان مستقیما امر شد که با تمام قوای خود به طرف جوشقان که در محاصره اشرار واقع است فورا حرکت نماید.» (1)
* پاسخ ناظم العلوم به رئیس الوزراء درباره پوتوپف
در پی ادعاهای ژنرال پوتوپف روسی درباره داشتن حقوقی در امتیاز نفت شمال، امروز ناظم العلوم(2) در نامه ای به قوام السلطنه رئیس الوزراء نوشت که «با کمال دقت به دوسیه های این وزارت خانه (فلاحت و تجارت و فوائد عامه) راجع به نفت شمال مراجعه نموده ابدا همچو امتیازی به ژنرال پوتوپف نام روسی از طرف این وزارت خانه داده نشده بلکه در هیچ یک از دوسیه ها اسمی هم از همچو شخصی برده نشده است.»(3) پیش از این حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا خواسته بود که در این تحقیقاتی شود. (ر. ک: 13 اردیبهشت)
* اعدام دو تن از الوار شرور
از همدان خبر رسید که دو نفر از الوار اشرار که در ملایر به دست اردوی نظامی دستگیر و به همدان فرستاده شدند، یکی امروز و دیگری در 30 خرداد به دار آویخته و اعدام شدند.
همچنین امروز فوج سنگین اسلحه از همدان به سوی کردستان حرکت کرد و فوج پهلوی وارد همدان شد.(4)
* اخطار به عموم کبابیها
معاونت عمومی اداره صحیه امروز در اعلامیه ای با عنوان «اخطار به عموم کبابیها» در ده دستور العمل از آنان خواست که در انتخاب گوشت، شیوه پخت آن، استفاده از پیش سینه با پارچه سفید، بیمار نبودن متصدیان، پاکیزه بودن اسباب طبخ و ... دقت کنند و «اگر خلاف این موارد رفتار شود مرتکب جلب شده مطابق مقررات بلدیه مجازات خواهند شد.» (5) همچنین محمود انصاری امیرلشکر و حاکم نظامی تهران در اعلانی که خطاب به اهالی دار الخلافه تهران نوشت نرخ میوه و تره بار را اعلام کرد. وی در ابتدای این اعلان یادآور شد که یک هفته نظارت بر کار میوه فروشان صورت نگرفت، قیمتها افزایش یافت «به قسمی که هلو را یک من هفت قران و گلابی را پنج قران و گوجه فرنگی را دوازده عباسی فروختند.» در این اعلان با ذکر 40 قلم میوه و تره بار و ذکر بهای آنها از مردم خواسته شد که در صورت مشاهده تخلف اطلاع دهند موافق قانون جلب و با آنها رفتار خواهد شد. (6)
* ردّ استعفای میرزا رضا خان نائینی
استعفای میرزا رضا خان نائینی معاون وزارت عدلیه که به تازگی صورت گرفته بود، مورد پذیرش قرار نگرفت و با حضور وزیر عدلیه در وزارت خانه استعفای خود را امروز پس گرفت و مشغول کار شد. (7) وی روز 25 خرداد استعفا داده بود.(8)
* آتش سوزی در خانه مشیر السلطنه
امشب «در منزل مشیر السلطنه واقع در خیابان گمرک حریق واقع و مقدار زیادی از در و تیرهای آن جا را طعمه حریق خود و قسمت بزرگی از عمارت را به کلی خراب نموده است.»(9)
* دیدار ولیعهد با وزیرمختار انگلیس
ولیعهد که دهم خرداد از سفر اروپا بازگشت و به ایران رسید، امروز بعد از ظهر بدون برنامه ریزی قبلی با سرپرسی لورن وزیرمختار انگلیس دیدن کرد. محمد حسن میرزا به سفیر انگلیس گفت که روابط خوب با انگلیس یک ضرورت است.
لورن می نویسد: «وی تمایل داشت روابط نزدیک و محرمانه ای با خود من داشته باشد و از مشاوره من در تمام فرصتهای مناسب بهره ببرد.» لورن در پاسخ به اظهارات ولیعهد به او می گوید که لازم است بدهیهای ایران فورا تسویه شود و اقدامات مجلس و مطبوعات علیه انگلیس متوقف گردد.
«اینجانب روی پی آمدهای جدی عدم انعقاد امتیاز [نفت] استاندارد [اویل] انگشت گذاشتم و توجه او را به وضعیت وخیم اقتصادی کشور و لزوم ترغیب شرکتها و سرمایه های خارجی به جای آن چه که تاکنون پیش گرفته شده جلب کردم.» (10)
ص: 181
سه شنبه 30 خرداد 1301/ 20 ژوئن 1922/ 23 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. بحث امروز ادامه موضوع ممنوعیت دو شغله بودن وکلای مجلس بود. مدرس در شمار موافقان بود؛ این که اگر این قانون از مجلس بگذرد برای دوام و بقای مجلس مفید خواهد بود. «کسی که وجودش برای کار دیگر اهمیت دارد قبول وکالت نمی کند و اگر کسی قبول کرد دیگر نبایستی کار دیگری قبول کند.» موضوع طرح بعدی لایحه «طواحین» [آسیاها] بود. این لایحه تصویب و سپس لایحه منع ذبح بره طرح گردید. این لایحه نیز تصویب شد. (1)
* پیشنهاد عقد قرارداد نفت شمال توسط کمپانی سینکلر
لستر تامسون نماینده کمپانی نفت سینکلر امروز «لایحه امتیازنامه مابین کمپانی Sinclair Exploration و دولت ایران» را به قوام السلطنه رئیس الوزراء داد. وی در نامه ای که نوشت این شرکت را «اختصاصا و مطلقا امریکایی که متصدی تحصیل و حمل ونقل و تصفیه و توزیع نفت است» معرفی کرد. (2)
[تصویر] نشان کمپانی نفت سینکلر
* حضور قوام السلطنه در وزارت امور خارجه
قوام السلطنه رئیس الوزرا که وزارت امور خارجه را نیز در تصدی خود داشت امروز در محل این وزارت خانه حاضر شد و ضمن معرفی رؤسای دوایر مختلف از برخی شعبات دیدن کرد. وی سپس برای تشکیل هیأت دولت به دربار رفت.(3)
* دستور اعزام نیرو به طرف کاشان
رضا خان وزیر جنگ امروز در دستوری که به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب داد ضمن یاد این نکته که اقدامات آن لشکر در دفع شرارتها و سرقتهای طایفه زلّقی بی اثر بوده، تأکید کرد «لازم است امروز فورا عده ای برای سرکوبی اشرار آن حدود اعزام و آسایش اهالی را فراهم» کنید. (4)
* تصمیم هیأت دولت به مدارا با تحصن کنندگان
در پی گزارش حکومت اصفهان از تحصن زارعین و دلالان تریاک و اعتراض آنها به اجرای قانون تحدید (ر. ک: 27 خرداد) رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرافی به حکومت اصفهان یادآور شد که «در هیأت وزراء مذاکره شد مقرر [گردید] به آنها فشار نیاورده و غائله را به طور مسالمت ختم نمایید.»(5) حاکم اصفهان در گزارش خود تصریح کرده بود بدون زور امکان مقابله با این موضوع نیست.
* اخطار اداره صحیه به بقالان
معاونت عمومی اداره صحیه امروز توصیه هایی به بقالان کرد که در صورت عدم رعایت آنها تحت تعقیب و مجازات قرار می گرفتند. بقال و شاگردانش نباید بیماری کچلی و سفلیس و غیره داشته باشند؛ عدم فروش لبنیات فاسد شده، پوشاندن خوردنیها با پارچه سفید و تمیز بودن مکان از جمله این شرایط بود. (6)
* درخواست نماینده مجلس از وزارت داخله برای دستگیری ابو الفتح خان کشکولی
به دنبال نامه نگاریهای سید محمد طباطبایی بهبهانی و تظلم او به وزارت خانه ها و مجلس و ... امروز م. ع. کازرونی نماینده مجلس شورای ملی در نامه ای به وزارت داخله تقاضای
ص: 182
دستگیری ابو الفتح خان کشکولی را به عنوان عامل اصلی غارت اموال و احشام سید محمد طباطبایی بهبهانی کرد. او در این نامه نوشت که ابو الفتح خان «چنانکه می دانم مورد توجه مخصوص متنفذین محلی، داخلی و خارجی است، اما تقاضا می کنم حکم اکید صادر کنید که او را دستگیر کرده، احقاق حق متظلمین شود و نیز تأکید شود که [از] قبیل اردشیر خان دزد کشکولی برخلاف حکم آن وزارت جلیله او را رها نکنند برود و به وظایف خود که شرارت و غارت است» بپردازد. (1) (ر. ک:
28، 21 فروردین و 24 خرداد).
* حرکت امیرلشکر غرب به سوی بروجرد
اردوهای اعزامی از مرکز به همراه امیرلشکر غرب امروز برای سرکوب اشرار الوار به سمت بروجرد حرکت کردند.
گزارشهای بعدی حاکی است که حضور او در منطقه که با استقرار پستهای نظامی در نواحی خطرپذیر همراه بود امنیت نسبی به این ناحیه بخشیده است.(2)
* شکست شاهسونها در نواحی اهر
بنا به گزارش رسیده از تبریز امروز یک صد و سی نفر از شاهسونهای گردنه گیر کاروانی را در حدود اهر به دام انداخته، اموال و بارهای آن را به غارت می برند. پس از اطلاع پست امنیه درگیری بین آنها رخ می دهد که سه تن از شاهسونها کشته، و چند نفر مجروح می شوند و بخش قابل توجهی از اموال غارت شده بازپس گرفته می شود.(3)
* ادامه گزارش دهی نمایندگان رضا خان از خوانین بختیاری
سرهنگ سالارنظام و سرهنگ ساعد الدوله در ادامه مذاکرات خود با سران بختیاری در اصفهان امروز به رضا خان نوشتند که از این خوانین دو- سه تن در اصفهان هستند. شهاب السلطنه (4) کاملا قول خدمتگزاری داده، خودش هم شرفیاب خواهد شد.
«مابین رؤسای بختیاری از بابت قرضی که از انگلیسها کرده اند ضدیت پیدا شده، احتمال دو- سه تیرگی می رود.» این دو ادامه می دهند که مضرات این قرضه را برای آنها توضیح داده و فهمیده اند که چه فریبی خورده اند. «سیاست انگلیسها را از برای خفه کردن خودشان» توضیح دادیم. (5)
ص: 183
چهارشنبه 31 خرداد 1301/ 21 ژوئن 1922/ 24 شوال 1340
* بیانیه رئیس الوزراء
در پی بیانیه 29 خرداد، قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز بیانیه بلندی با استناد به اصل 42 قانون مطبوعات خطاب به ارباب مطبوعات منتشر کرد و نوشت که «مقالات مضره به مذهب و اوراقی که باعث سلب و اختلال آسایش عمومی است و کذلک هتک احترام نسبت به سلطنت عظمی و توهین به وزراء و نمایندگان ملت و دولت و مأمورین قشونی و همچنین کسر اعتبارات شخصیه با الفاظ قبیحه اکیدا ممنوع و مستلزم مجازات» است. (1)
* تلگرام قوام السلطنه به سالارلشکر
امروز قوام السلطنه رئیس الوزراء در تلگرامی به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد نوشت که از درخواستهای گذشته شما مطلع شدم.
با توجه به اینکه امیرلشکر غرب در عراق (اراک)، به آشوبهای آن جا خاتمه داده است، همکاری شما با امیرلشکر غرب ضرورت دارد.
قوام السلطنه افزود از بعضی درخواستهای خود چشم بپوشید و با او هماهنگ شوید؛ و نیز تأکید کرد که «مطابق اخبار اخیر در خطوط عراق و کمره و گلپایگان الوار شکست خوفناک خورده، متفرق شدند.» (2)
* بخش نامه وزارت مالیه
فهیم الملک وزیر مالیه در بخش نامه ای به مسئولان ادارات مالیه ایالات و ولایات نوشت که «ن هایت مراقبت و مواظبت را در تسریع امور وصول و ایصال مالیتهای معوقه هذه السنه به عمل آورده، موجبات پیشرفت این وزارت خانه را فراهم نموده که امورات مالیه سرانجام گرفته کارها از مجرای طبیعی خود سیر نماید و احکام صادره مرکز را بدون فوت وقت به موقع اجرا گذارند.» (3)
* ساعات کار وزارت مالیه
وزارت مالیه در پاسخ به اداره مالیه عراق (اراک) درباره تعطیلی بعد از ظهرها در فصل تابستان نوشت که تابستان، فصل خرمن است و بحبوحه کار مالیات و حتی المقدور نباید بعد از ظهرها تعطیل کرد. این وزارت خانه سپس اوقات کار ادارات مرکزی را چنین تعیین نمود: از نیمه خرداد تا نیمه شهریور پنج ساعت کار پیش از ظهر و بعد از ظهر تعطیل. از نیمه شهریور تا آخر مهر سه ساعت پیش از ظهر و دو ساعت و نیم بعد از ظهرها. از اول آبان تا اول اردیبهشت صبحها سه ساعت و عصرها دو ساعت باید وقت کاری باشد. روزنامه اقدام با چاپ این خبر در پایان آن این جمله را افزود: «اگر یکباره تعطیل کنند شاید ما و آنها از بعضی ... آسوده شویم.»(4)
* دستور پرداخت عایدات وزارت عدلیه به همین وزارت خانه
در پی شکایات ادارات عدلیه از ولایات مختلف مبنی بر این که عایدات عدلیه توسط ادارات مالیه گرفته می شود، وزارت مالیه در بخش نامه ای به ادارات مالیه آذربایجان، خراسان، فارس، کرمان، اصفهان، همدان، گیلان، مازندران، قزوین، یزد، کرمانشاه و خمسه نوشت که چون بودجه سال جاری عدلیه تصویب نشده است، عایدات عدلیه باید به همین اداره داده شود تا بین اعضای خود تقسیم کنند.(5)
* دستور حرکت به طرف قشقایی
کفیل ارکان حرب کل قشون امروز در تلگرامی به سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام نمایندگان وزارت جنگ در اصفهان و مناطق مرکزی دستور داد «لازم است هرچه زودتر به طرف قشقایی حرکت» کنند.» (6) این دو پیش از این با خوانین بختیاری دیدار کرده و گزارشهای لازم را به مرکز ارسال کرده بودند.
ص: 184
* نشریه زبان زنان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که از سال گذشته روزنامه هایی درباره زنان منتشر می شد که یکی از آنان زبان زنان بود که در اصفهان چاپ و منتشر می شد. نشریه دیگر جهان زنان (1) نام داشت که ابتدا در مشهد و سپس در تهران ادامه حیات داد. پس از چندی هر دو نشریه تعطیل شدند اما اینک شماره دوم نشریه زبان زنان در 32 صفحه با مدیریت صدیقه دولت آبادی منتشر شده، به دفتر روزنامه رسیده است. (2)
[تصویر] صدیقه دولت آبادی
* تشکیل محکمه ارفع الممالک
با تأخیری چند روزه، امروز دادگاه رسیدگی به جرائم ارفع الممالک حاکم سابق دزداب به ریاست منصور الملک کفیل وزارت داخله تشکیل و کار رسیدگی آغاز شد. (3)
* مصرف گوشت پایتخت در خردادماه
در خردادماه سال جاری میزان مصرف گوشت در شهر تهران چنین بوده است: گوسفند 16005 رأس، بز 4371 رأس، گاو 82 رأس، گوساله 14 رأس، بره 20 رأس، کشتار کلیمی ها 561 رأس؛ جمع 21053 رأس. (4)
ص: 185
پنج شنبه 1 تیر 1301/ 22 ژوئن 1922/ 25 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه گفت وگوها درباره اخذ مالیات از صدور کتیرا ادامه یافت. موافقان و مخالفان صحبت کردند.
ارباب کیخسرو با هرگونه مالیات بر صادرات مخالف بود و آن را به زیان درآمدهای کشور می دانست. نظرات مختلف به کمیسیون مربوطه بازگشت داده شد تا برخی مواد لایحه دوباره تنظیم شود. (1)
* تلگرافهای حیدرقلی خان درباره شرارتهای طایفه زلّقی
در پی دستور هایی که وزیر جنگ و رئیس ارکان حرب کل قشون در مورد سرکوب شرارتهای طایفه زلّقی به حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب فرستادند و در واقع به او عتاب کردند که اقدامات او تاکنون برای دفع این شرارتها کارساز نبوده (ر. ک: 29 و 30 خرداد) وی امروز در دو تلگرام جداگانه یکی خطاب به رضا خان وزیر جنگ و دیگری به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت که «قضیه تا این درجه هم قابل اهمیت نبوده.
نمی دانم به چه نقطه نظر در این موقع باریک درصددند که کاهی را کوهی در نظر مبارک جلوه دهند.» وی یادآور شد رئیس ارکان حرب کل قشون برخی تلگرافهای من را «بی خود» ارزیابی کرده، مشخص کنید تا پس از این از آن نوع تلگراف های بی خود مخابره نکنم! وی در مورد اقدامات خود برای سرکوب شرارتهای یادشده اضافه کرد که «بهادران با یک دسته کلت به ریاست سرهنگ ضیاء الدین خان امروز حرکت و دستورات لازم برای جلوگیری و دفع اشرار به مشار الیه داده شد.» (2)
* فعالیت موفقیت آمیز قرنطینه در مرز عشق آباد
در پی بروز بیماری های مسری در عشق آباد و نیز آماده باش قرنطینه در این بخش از مرز و حضور دکتر سید محمد خان، کسانی که از عشق آباد وارد ایران می شوند به مدت پنج روز در قرنطینه نگهداری شده، پس از اطمینان از نداشتن بیماری اجازه ورود به ایران می گیرند. ازاین رو تاکنون از مشاهده بیماریهای مسری در خاک ایران گزارشی داده نشده است. (3)
* توصیه به همکاری با کمیته خیریه امریکاییان
وزارت امور خارجه به وزارت مالیه خبر داد که کمیته خیریه امریکایی در تبریز از طریق سفارت امریکا درخواست کرده اجازه خروج 76 رأس گاو برای مهاجران ایرانی ساکن قفقاز صادر شود. «چون این تقاضا برای رفاهیت حال ایرانیان مقیم قفقاز است در صورت امکان لازم است با تقاضای کمیته مزبور مساعدت شود.» (4)
* تلگرافهای قوام السلطنه به حاکم بروجرد
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در دو تلگرام جداگانه به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد و لرستان خواست که صادق خان سگوند «که در عربستان مصدر شرارتها شده و به لرستان رفته، بعد برحسب احضار حضرت والا به بروجرد آمده؛ این شخص مقصر و مستوجب تنبیه سخت است و زحمات عمده در عربستان تولید نموده، لازم است او را فورا توقیف نموده، اطلاع دهید.» در تلگرام بعدی نیز از حاکم بروجرد و لرستان خواست که مهر علی خان را با نصیحت به تبعیت از دولت مرکزی وادار کند. (5) تمردهای مهر علی خان به کشته شدن چند نظامی انجامیده بود.
* تعقیب الوار
گزارش رسیده از عراق (اراک) و همدان حاکی است که پس از ورود اردوهای نظامی به این شهر و نیز ورود امیرلشکر غرب به اراک دستورهای لازم برای تعقیب و سرکوب الوار داده شده و نیروهای نظامی به طرف بروجرد و لرستان حرکت کرده اند. (6) همچنین امروز احمد خان امیر احمدی امیرلشکر غرب
ص: 186
اطلاع داد که «قلعه کیوره که چند روز بود در محاصره سخت الوار و به کلی راه آذوقه به آنها بسته شده بود روز اول سرطان در نتیجه عملیات متهورانه محصورین و آتش توپ خانه از محاصره خارج و الوار با تلفات سنگین پراکنده شده اند.» (1)
* درخواست امیر جنگ از وزیر جنگ
امیر جنگ بختیاری(2) امروز پس از دیدار با نمایندگان وزارت جنگ (ر. ک: 28 خرداد) خطاب به رضا خان وزیر جنگ نوشت که حضور ساعد الدوله و سالارنظام در منطقه اسباب پیشرفت شده است. «رؤسای بختیاری هم کاملا با افکار عالی همراه هستند. بنده شخصا با جدیت تمام کوشش دارم نظام اصفهان به اقتدارات خود بیفزاید. اگر صلاح بدانید تلگراف نمایید آقایان [پس از] مراجعت از فارس (ر. ک: 31 خرداد) به اتفاق بنده [به منطقه] بختیاری رفته عقاید [خود را] به تمام سرداران بختیاری ابلاغ نمایم.» (3)
* ادامه مذاکرات تقی زاده در مسکو
سید حسن تقی زاده رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو برای مذاکرات تجاری و اقتصادی و رسیدن به توافقات تازه، گفت وگوهای خود را با مسئولان روسی آغاز کرده، «منتظر وصول دستور و تعلیمات لازمه از مرکز» است تا هرچه زودتر برای حمل کالا و آزادی تجارت بین دو دولت قراردادهای لازم منعقد شود. (4)
* انتصاب در اداره کل خالصجات و ارزاق
اداره کل خالصجات و ارزاق به وزارت مالیه اطلاع داد که ناصر قلی خان از طرف این اداره به سمت ریاست خالصجات گیلان منصوب شده، لازم است نماینده مالیه گیلان پرونده ها و سوابق خالصجات گیلان و اراضی کنار دریا را به وی تحویل دهد.
همچنین فلاح زاده به ریاست خالصجات قم و کاشان تعیین گردید. درخواست مشابه از مالیه کاشان نیز برای تحویل مدارک به وزارت مالیه تسلیم شد. (5)
* عدم همکاری دولت روسیه در تسلیم اشرار فراری
در پی ادامه شرارتهای کریم و صفر بلوچ که بین مرز ایران و روسیه در رفت وآمد بودند و از این طریق امکان دستگیری آنها برای مأموران ایران وجود نداشت، وزارت داخله از وزارت امور خارجه خواست که از دولت روسیه بخواهد هر چه زودتر آنها را دستگیر کرده، تحویل ایران دهد. همچنین تقاضاهای مکرر وزارت امور خارجه از دولت روسیه برای تسلیم زبردست خان به جایی نرسیده است. (6)
* بازداشت قصاب های آمل
بنا به گزارش رسیده از آمل قصابهای این شهر تصمیم گرفتند قیمت گوشت را گران کرده، یک من گوشت را یک قران بفروشند. به دنبال این تصمیم نایب الحکومه آمل آنها را احضار و بازداشت کرد. همین امر موجب شد تا گوشت به همان قیمت اولیه بازگردد و به فروش برسد. (7)
* معطل ماندن تحویل ن هایی بانک استقراضی به دولت ایران
«خشاب» نماینده بانک استقراضی امروز در نامه ای به قوام السلطنه نخست وزیر نوشت که هنوز موضوع تحویل بانک استقراضی به دولت ایران خاتمه نیافته که علت اصلی آن عدم پرداخت حقوق معوقه برخی کارکنان است. وی یادآور شد که تمام مراسم تحویل مدتی است به پایان رسیده اما امضای تحویل نامه به علت یادشده معطل مانده «فعلا هنوز هفت نفر از اعضای روسی، دو سه نفر در تهران و دو نفر در تبریز و دو نفر در مشهد برای خاتمه دادن تحویل برحسب کمیسیون مختلط مانده اند؛ عجالتا به واسطه نرسیدن مواجب جاریه و عدم پرداخت حقوق ماضیه معطل و سرگردانند.» خشاب نوشت که این موارد را به مشیر الدوله نخست وزیر قبلی هم گفته بود اما به دلیل کناره جویی کابینه موضوع حل نشده باقی ماند. وی از قوام السلطنه خواست با پرداخت حقوق کارمندان موضوع به پایان برسد. (8)
* تشکیل کمیسیون تعرفه گمرکی
بنا به دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز کمیسیونی در وزارت مالیه تشکیل شد که درباره «تعرفه گمرکی شمال» تصمیم گیری کنند. این کمیسیون مرکب از مسیو مولیتر، مسیو پرنی، مسیو دلکروا، صدیق حضرت، منصور السلطنه و اویسی بود. (9)
* انتشار روزنامه خنده
امروز نخستین شماره روزنامه خنده با مدیریت غلامعلی خان منتشر شد. روزنامه اتحاد ضمن معرفی کوتاهی از این جریده، آن را بدون کاستی ندانست، اما نوشت که کاریکاتورهای آن را بهترین های این حرفه می کشند. (10)
ص: 187
جمعه 2 تیر 1301/ 23 ژوئن 1922/ 26 شوال 1340
* تأسیس تلگراف بی سیم
نماینده سیاسی ایران در فرانسه امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه یادآور شد که هنگام حضور احمد شاه در این کشور مذاکراتی با رئیس جمهور فرانسه در مورد تأسیس تلگراف بی سیم در ایران صورت گرفته، پیرو آن تلگرامی هم به مسئولان دولتی ایران شده است. اینک در پی گیری همان تلگرام یادداشتی را که وزارت امور خارجه فرانسه در این مورد داده ارسال می شود تا «بعد از ملاحظه آن هر جوابی را که مقتضی بدانند صادر بفرمایند که به دولت فرانسه ابلاغ نماید.» (1)
* درخواست رسیدگی به وضعیت لشکر جنوب
به دنبال گزارشی که از وضعیت لشکر جنوب به وزارت جنگ داده شد، رضا خان وزیر جنگ دستور رسیدگی در محل را داد. امروز نامه ای به ریاست ارکان حرب کل قشون رسید که چون سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام (2) به نواحی جنوبی کشور آمده اند، شایسته است «جهت کشف قضایا امر و مقرر فرمایید ... اوضاع لشکری را به طور مخفی کاملا در تحت مداقه درآورده مراتب را با کمال بی طرفی راپرت نمایند.» (3)
* اجازه مشروط برای صدور جو
در پی استعلام وزارت مالیه از رئیس الوزراء نسبت به صدور 125 هزار پوط (4) جو از بندرجز، پاسخ داده شد در صورتی که محصول سال جاری استرآباد خوب باشد و صادرات آن موجب تنگی معیشت اهالی نشود صدور جو بلامانع است «مشروط بر این که اقدامات لازمه برای جلوگیری قاچاق از حدود گمیش تپه و غیره به عمل آید.» (5)
* درخواست روسیه برای واردات گوسفند از ایران
سفارت روسیه در تهران از وزارت امور خارجه خواست که امکان صدور دوباره گوسفند و دیگر مواشی را هموار کند.
پیش از این هر ماه 30 هزار رأس دام توسط شرکت ونشترک به قفقاز حمل می شد که از ادامه این تجارت جلوگیری به عمل آمد.
وزارت امور خارجه درخواست سفارت روسیه را به وزارت مالیه ارجاع داد تا پاسخ دهد. (6)
* توقیف روزنامه ایران آزاد
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نوشت که جریده ایران آزاد توقیف و اوراق نیمه چاپ آن توسط مأمورین نظامی جمع آوری و به نظمیه برده شد. (7)
* ورود امیرلشکر غرب به بروجرد
امیرلشکر غرب امروز وارد بروجرد شد و مورد استقبال علما و معتمدان شهر قرار گرفت. همچنین گزارشهای رسیده از بروجرد حاکی است که هشت نفر از الوار متمرد که در چند روز گذشته دستگیر شده بودند در نزدیکی دروازه شهر به دار آویخته شدند. (8)
* درخواست تجدیدنظر در قانون منع صدور پوست بره
در نامه ای که مستر بازیل (احتمالا) به بوگارت می نویسد خواستار لغو قانون منع صدور پوست بره می شود که اوایل سال جاری در مجلس شورای ملی تصویب شد. بازیل یادآور می شود که دلایل کافی برای تجدیدنظر در این قانون وجود دارد چرا که سبب می شود نزدیک به یک میلیون تومان بر صادرات کشور و سیصد هزار تومان نیز بر درآمدهای گمرکی افزوده شود.
وی می نویسد که «مقصود از منع صدور بره جلوگیری از کشتن بره های 4 یا 5 روزه بوده است و حالیه گوسفنددارها این کار را می کنند. قیمت پوست یک بره 35 قران است و با کمال میل صاحب آن حاضر است برای هر پوستی 2 یا سه قران حق گمرک بدهد.» (9)
ص: 188
ص: 189
شنبه 3 تیر 1301/ 24 ژوئن 1922/ 27 شوال 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. در این جلسه درباره نرخ مراسلات پستی با دیگر کشورها که مفاد آن در کنگره مادرید به تصویب رسیده بود گفت وگو و لایحه یادشده با رأی مثبت 69 نفر از نمایندگان تصویب شد. سپس اعتبار مجلس شورای ملی برای سال جاری مطرح شد که کلیات آن به تصویب رسید. بودجه مجلس برای آن سال 878/ 297 تومان برآورده شده بود که 200/ 241 تومان آن مقرری نمایندگان مجلس با احتساب 100 نماینده برای 12 ماه بود. (1)
* مکاتبه قوام السلطنه با حسین علاء درباره پیشنهاد کمپانی سینکلر
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز به حسین علاء سفیر ایران در امریکا نوشت با موافقتی که وزیرمختار امریکا در تهران نشان می دهد هرچه زودتر مستشاران را معرفی کرده، میزان حقوقشان را اطلاع دهید تا پیشنهاد استخدام آنها به مجلس شورای ملی داده شود. سپس قوام السلطنه مفاد اصلی قرارداد پیشنهادی سینکلر را برای علاء نوشت (2) و یادآور شد وزیرمختار امریکا بنا به دستور دولت خود نسبت به دو کمپانی استاندارد اویل و سینکلر بی طرف است. وی از علاء خواست با مسئولان کمپانی سینکلر مذاکره کرده احساسات آنها را نسبت به ایران استنباط نماید. و نیز از مذاکره با دیگر کمپانیهای نفتی ابا نداشته باشد. همچنین علاء را موظف کرد پیشنهادهای ارائه شده از طرف سینکلر را به استاندارد اویل ارائه دهد و نظر آنها را نیز بگیرد. شاید با ایجاد رقابت نظر استاندارد به اخذ امتیاز نفت شمال جلب گردد. (3)
* پراکندگی ارامنه شمال و عدم امکان تشکیل انجمن نظارت
حکومت مازندران در تلگرامی که امروز به وزارت داخله فرستاد در این باره که ارامنه ساکن در شمال کشور بتوانند در انتخاب نماینده خود برای مجلس شورای ملی شرکت کنند ابراز تردید کرد و نوشت شمار ارامنه واجد شرایط برای شرکت در انتخابات در این ناحیه بیش از چهل- پنجاه نفر نیست و آنان هم در شهرهای ساری، بارفروش (بابل)، آمل و اشرف و مشهدسر پراکنده هستند. «تشکیل انجمن مطابق مواد نهم و دهم و دادن تعرفه به این عده قلیل و جمع آوری آنها در یک محل مقدور نمی شود.» حکومت مازندران پیشنهاد کرد دو نفر نماینده انجمن نظارت مرکزی ارامنه به هر نقطه ای که ارامنه هستند، بروند و رأی مخفی بگیرند و به انجمن نظارت معرفی کنند. (4)
* رسیدن قوای نظامی به جوشقان
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در تلگرامی به رئیس ارکان حرب کل قشون خبر داد که نظامیان تحت ریاست سرهنگ ضیاء الدین خان برای سرکوبی اشرار زلّقی از خط مورچه خورت و میمه به طرف کاشان حرکت کرده اند و امروز وارد جوشقان شدند. حیدر قلی خان استعداد این گروه اعزامی را با جزئیات کامل ذکر کرد.(5)
* تقاضای شورای عالی تجارت از مجلس شورای ملی
اعضای شورای عالی تجارت در جلسه امروز خود که با حضور وزیر فواید عامه و تجارت تشکیل شد راجع به تجارت قالی مذاکراتی صورت دادند و نتیجه گرفتند به مجلس شورای ملی پیشنهاد کنند که فعلا مذاکرات مربوط به قالی جوهری از دستور خارج شود تا نظرات شورای عالی تجارت مطابق مصالح مملکتی ارائه گردد و سپس تصمیم ن هایی از طرف مجلس گرفته شود. (6)
* بسته شدن شرکت ونشترک در بندرجز
امروز میلیکوف رئیس بنگاه تجاری ونشترک در تهران که
ص: 190
چندی قبل از راه انزلی وارد بندرجز شده بود به همراه نایب کنسول، حاکم بندرجز و رئیس نظمیه و نیز چند آژان و نظامی، اداره ونشترک را محاصره کرده، پس از بازرسی مهروموم می کنند. روزنامه ایران با چاپ خبر به علت این کار اشاره نکرد. (1) در خبرهای روزهای بعد تا حدودی به سمت این امر اشاره شده است. (ر. ک: 8 تیر)
* اعلامیه مسلمانهای فرانماسون
نشریه هحییم در شماره امروز خود با عنوان «اعلامیه مسلمانهای فرانماسون» نوشت که به مناسبت «عید نبی موسی لژ بزرگ اعراب مصر اعلامیه صادر و ملت فلسطین را دعوت به صلح نموده است. این اعلامیه مناسبات حسن ه فرانسویها و انگلیسها را در کانادا و مناسبات دوستانه آلمان ها و ایتالیاییها و فرانسویها را در سوئیس خاطرنشان نموده، اظهار می دارد یهود برادران دینی اعمام ما هستند که به حکم اجبار در ممالک خارجه توطن جسته اند. امروز یک میل باطنی [!] آنها را تحریک می کند که مجددا به سوی شما مراجعت کرده و از برای عظمت و سعادت وطن اجدادی ... بذل مساعی بنمایند.» (2)
ص: 191
یکشنبه 4 تیر 1301/ 25 ژوئن 1922/ 28 شوال 1340
* دیدار رضا خان و نماینده شرکت سینکلر
بنا به نوشته مأموران سیاسی انگلیس در تهران امروز «تامسون» یکی از نمایندگان شرکت نفتی سینکلر در دیدار با وزیر جنگ، رضا خان، از او خواست تا از نفوذ خود بر کابینه برای حمایت از اعطای امتیاز به گروه سینکلر استفاده کند و به او قول پرداخت پول هنگفت در صورت موفقیت را داد. (1)
* تلگراف احمد شاه به قوام السلطنه
امروز احمد شاه تلگرافی مبنی بر خرسندی خود از این که قوام السلطنه ریاست وزراء را پذیرفته به تهران فرستاد و نوشت «از این که در این موقع حاضر به خدمتگزاری شده اید کمال خوشوقتی و قدرشناسی دارم و برای شما و وزراء از خداوند متعال موفقیت تامه مسئلت می کنم. البته مرا مرتبا از جریان امور مستحضر خواهید کرد.»(2)
* ابلاغ مصوبه مجلس به دولت
مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی امروز «اصلاح قانونی در مواد 1 و 5 قانون 30 عقرب راجع به امتیاز نفت شمال» را به دولت ابلاغ کرد.
این دو اصلاحیه در جلسه های 23 و 25 خرداد سال جاری به تصویب نمایندگان رسیدند: «ماده اول- مجلس شورای ملی واگذاردن امتیاز استخراج نفت را در ایالات آذربایجان، خراسان، گیلان، استرآباد و مازندران به کمپانی استاندارد اویل یا کمپانی معتبر مستقل امریکایی دیگری به شرایط ذیل تصویب می نماید.
ماده پنجم- کمپانی استاندارد اویل یا هریک از کمپانیهای امریکایی که مورد قبول واقع شود نمی تواند به هیچ وجه این امتیاز را به هیچ دولت یا کمپانی یا شخصی انتقال بدهد و همچنین شراکت با سرمایه داران دیگر منوط به تصویب مجلس شورای ملی ایران است.» (3)
* تعمیر صاحب قرانیه
هیأت وزرا به دلیل استقرار ولیعهد در کاخ صاحب قرانیه تصویب کرد که مبلغ یک هزار تومان برای مخارج تعمیرات این ساختمان در وجه وزارت فواید عامه پرداخت شود. (4)
* ورود آشوریهای مهاجر
به گزارش رسیده از کرمانشاه تاکنون بیش از هشت هزار آشوری مهاجر که در بغداد بودند وارد ایران شده اند. 2500 نفر آنان در حدود کنگاور ساکن شده اند و به کارهای کشاورزی می پردازند؛ عده ای هم اطراف کرمانشاه هستند. با این حال تعداد آشوریان منزل گرفته در کاروانسراهای کرمانشاه کم نیست و به دلیل ناتوانی در پرداخت اجاره بها آواره شده اند.
کفیل حکومت کرمانشاه از مرکز تقاضا کرده تصمیمی در این مورد گرفته شود. (5)
* درگیری در اطراف صائین قلعه
عده ای از کردهای طرفدار سیمیتقو در نواحی صائین قلعه با حمله به روستاها قصد تعدی داشته که گفته می شود سردار افشار، مالک آن بخش به مقابله با کردها برآمده و در نتیجه درگیری چهار تن از اکراد کشته، بقیه متواری می شوند. (6)
* گزارش مجید مکری به سالارلشکر
مجید مکری یا مجید خان بیگ زاده امروز در تلگرامی شرح مشارکت خود را با اردوی نظامی مراغه در جنگ ساوجبلاغ با نیروهای سیمیتقو برای عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد و لرستان فرستاد و در خلال آن نوشت که با وجود شکست اردوی دولتی و کشته شدن خالو قربان (سرتیپ سالارظفر) توانست کلنل نصر اللّه خان را از مرگ نجات دهد و همین امر موجب تشکر رضا خان وزیر جنگ و حبیب اللّه شیبانی فرمانده کل قوای آذربایجان از او و برادرش شده است. وی در این
ص: 192
تلگرام تشکرنامه رضا خان و شیبانی را نیز به ضمیمه برای سالارلشکر فرستاد.(1)
* شرارت افغانها در مرز
به گزارش رسیده از خواف مأموریتی که دزدان افغانی را تعقیب می کردند، نتوانستند آنها را مهار کرده، یک کشته و یک مجروح دادند. افغانها 22 نفر را هم به خاک خودشان بردند.
مراتب از طرف وزارت امور خارجه به سفارت افغانستان منعکس شد و اینک مشغول مذاکره هستند تا نتیجه بگیرند. (2)
* نتیجه انتخابات آباده
نصرت السلطنه والی شیراز در گزارشی از فارس اطلاع داد که نتیجه انتخابات آباده برای تعیین نماینده مجلس شورای ملی بدین قرار است: «بعد از آقای قوام السلطنه، سردار فاخر [تصویر] سردار فاخر حکمت
چندی هم به شیراز رفت و تحصیلاتش را پی گرفت. پیش از اوج گیری نهضت مشروطیت راه اروپا را در پیش گرفت اما بدون آنکه تخصصی یاد بگیرد به کشورش بازگشت. مدتی به حزب دموکرات فارس پیوست و به فعالیت سیاسی رو آورد. در همین اوان به پیشنهاد مهدیقلی خان مخبر السلطنه (والی فارس) لقب فاخر السلطنه گرفت؛ با قرارداد 1919 که دولت وثوق الدوله با انگلیسها بسته بود به مخالفت برخاست. چندی بعد از احمد شاه لقب سردار فاخر دریافت کرد. میرزا رضا خان در دوره چهارم مجلس شورای ملی از سوی مردم آباده به نمایندگی انتخاب شد. همین سمت را در دوره بعدی هم حفظ کرده، هنگامی که ماده واحده تغییر سلطنت به رأی گذاشته شد، بدان رأی موافق داد. در دوره ششم از راه یابی به مجلس شورای ملی بازماند. اما در ادوار هفتم و هشتم بار دیگر سمت نمایندگی مجلس را به دست آورد. پس از آن حکومت یزد را به وی دادند. آنگاه به حکومت استرآباد (گرگان) منصوب گردید تا اینکه در 1314 ش از حکومت آنجا هم کناره گرفت و تا 1319 ش منتظر شغل ماند. در این سال با وساطت و سفارش علی اصغر حکمت (وزیر وقت کشور) فرمانداری کرمان را به او نهادند. سردار فاخر بعد از وقایع شهریور 1320 مدتی رئیس اداره کل آمار و ثبت احوال شد. اما همچنان نگاهش به صندلی های مجلس شورای ملی بود. تا اینکه در چهاردهمین دوره آن به نمایندگی از سوی مردم شیراز یکی از صندلیهای مجلس را از آن خود کرد. در همین دوره برای خود اسم و رسمی پیدا نمود و در بیشتر امور مجلس و دولت نیز دخالت می کرد. حزبی هم به نام حزب سوسیالیست به راه انداخت. در 1325 ش که احمد قوام (قوام السلطنه) حزب دموکرات ایران را پایه ریزی کرد، از همراهان او شد و قلما و قدما به وی یاری رساند. در همین سال استاندار کرمان و بلوچستان شد. پس از آن با برخورداری از حمایت حزب دموکرات به دوره پانزدهم مجلس شورای ملی راه یافت. افزون بر این توانست ریاست مجلس را نیز تصاحب کند. اما طولی نکشید که از قوام فاصله گرفت و به دربار متمایل گشت. به طوری که در استعفای وزیران کابینه قوام (به جز سید جلال الدین تهرانی) و سقوط دولت او محرک اصلی بود. در این زمان برای تکیه به مسند نخست وزیری دست و پایی زد و از محمد رضا شاه نیز فرمان آن را دریافت کرد، اما پیش از آنکه لباس نخست وزیری را بر تن کند، به مجلس بازگشت و همان ریاست مجلس را چسبید. او در دوره شانزدهم مجلس همین سمت را نگه داشت اما در تمام دوران نخست وزیری دکتر مصدق خانه نشین شد. پس از کودتای 28 مرداد 1332 بار دیگر به صحنه سیاست بازگشت و در ادوار هجدهم و نوزدهم علاوه بر نمایندگی، ریاست مجلس شورای ملی را در دست گرفت. در دوره بعدی نیز به مجلس رفت اما طولی نکشید که با انحلال آن از کار بی کار شد. از آن پس به دربار رفت وآمد می کرد و وقتی که دریافت شاه رغبتی به دیدن او ندارد، در سلامهای دربار هم حاضر نمی شد.
میرزا رضا خان سردار فاخر حکمت در 1356 ش در تهران درگذشت.
(رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج 2؛ عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و ...، ج 1، صص 585- 578؛ فراشبندی، تاریخچه حزب دموکرات فارس).(3)با پنجاه رأی حائز اکثریت شده اند.» (4)
* دستور رضا خان به اظهار دوستی با خوانین بختیاری
رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون امروز در تلگرافی به مأموران اعزامی خود به مناطق بختیاری و قشقایی (سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام) نوشت که «مختصر سوءتفاهمی که برای ملاقاتهای معمولی با آقای صمصام السلطنه پیش آمده بود مخصوصا به وسیله مساعدت آقای سردار جنگ به کلی مرتفع و امروزه دوستی و مودت کاملی با خوانین محترم بختیاری برقرار و روابط فی مابین به وجه احسن است. (ر. ک: 1 تیر) مطابق تعلیماتی که شفاها به شما داده ام لازم است با خوانین محترم ایل جلیل بختیاری ...
ملاقات و راجع به مطالبی که دستور داده ام مذاکره نموده هر قول و قراری که لازم است از طرف من به آقایان خوانین بدهید، نتیجه را راپرت نمایید، مستحضر شوم.» (5)
* درخواست وزارت داخله از حاکم شیراز
به دنبال نامه نگاریها و تظلمات محمد رضا طباطبایی بهبهانی مال باخته بزرگ منطقه فارس و درخواست های پی درپی او برای دستگیری اشرار کشکولی، وزارت داخله امروز در نامه ای به حاکم شیراز درخواست کرد ابو الفتح خان کشکولی یکی از سرکردگان غارتگر منطقه که اینک در شیراز است، «مقرر فرمایید رسیدگی نموده مسروقات را عینا ... از مشار الیه گرفته مسترد دارند.»
وزارت داخله نوشتن این نامه را به اطلاع میرزا علی کازرونی (6) نماینده فارس در مجلس شورای ملی هم رساند. (7)
* گزارش مشروح منتخب الدوله از کردستان متحد و توطئه های انگلیس
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد امروز در شرحی که به وزارت امور خارجه فرستاد با توضیح فعالیت های انگلیس پس از جنگ جهانی اول در منطقه کردستان، برکشیدن شیخ محمود برزنجی در سلیمانیه، تحریک سید طه و تسلیح و تطمیع او و نیز حمایت از اقدامات اسماعیل آقا سیمیتقو در ایران را تحرکاتی دانست که با اندیشه سیاسیون انگلیسی صورت می گیرد و علت اصلی آن نیز مشغول کردن کردهای عثمانی است تا نتوانند به عراقیها کمک کنند. نظر به اهمیت این نامه متن کامل آن را می خوانید.(8)
* دست اندازی زلّقی ها به اطراف جوشقان
طایفه زلّقی امروز در حدود جوشقان نزدیک به پنج هزار گوسفند و صد و پنجاه الاغ را غارت کردند. آنها در نزدیکی گلپایگان با سواران لشکر غرب هم مواجه شدند اما توانستند اموال غارت شده را با خود ببرند. تعداد زلّقی ها در این غارت، هشتاد سواره و یکصد و پنجاه پیاده بود که اکثرا اسلحه نداشتند. (9) این دست اندازی در حالی صورت می گیرد که نیروی اعزامی از لشکر جنوب به منطقه جوشقان رسیده است.
اما این گروه توان مقابله با اشرار را نداشت. (ر. ک: 5 تیر)
* تقاضای ساخت سد روی رود کارون
علما و اهالی شوشتر برای احداث سد بر رود کارون که موجب آبادی منطقه می شد تقاضا هایی به مجلس شورای ملی فرستادند. مجلس نیز برای پی گیری، تقاضاهای یادشده را به وزارت فواید عامه ارجاع داد و در ن هایت مقرر شد هیأتی مرکب از سه نفر نمایندگان مجلس شورای ملی و چند نفر از آگاهان در وزارت فواید عامه تشکیل شده نظرات خود را اطلاع دهند. قرار بود نخستین جلسه آن امروز تشکیل شود. (10)
* ورود رئیس هیأت روسی به ایران
رئیس هیأت نمایندگان دولت روسیه که از تاشکند مأمور ایران شده و قرار است مذاکراتی پیرامون مسائل مرزی با مسئولان ایرانی داشته باشد وارد تهران شد. هیأت همراه او نیز به زودی وارد تهران خواهد شد «که قبلا به استرآباد و سپس به سرحدات شرق رفته» تا مسائل مختلف و مطرح مرزی را حل و فصل نمایند. (11)
* دیدار رضا خان با وابسته نظامی سفارت انگلیس
امروز رضا خان با سرهنگ دوم م. ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس دیدار کرد و گزارش هایی از اقدامات خود علیه سیمیتقو، لرهای شورشی و شورشیان جنگلی به او داد. رضا خان گفت که امان اللّه میرزا راهی آذربایجان خواهد شد و تقریبا یک ماه طول خواهد کشید تا حمله ای علیه سیمیتقو تدارک ببیند.
رضا خان در گفت وگو با ساندرز وقتی از روی نقشه به بیان نظرات نظامی خود پرداخت از نظر طرف انگلیسی آگاهی های جغرافیایی او بسیار نامناسب و قدیمی جلوه کرد. «این مسئله باعث تعجب نخواهد بود اگر روش تربیتی او را به یاد آوریم.» در این دیدار رضا خان خواهان اطلاعاتی در مورد جغرافیای کشورهای همجوار ایران شد. «رفتار او در طول گفت وگو بسیار دوستانه بود و نسبت به ملاقات پیشین، در مورد آینده بسیار مطمئن تر به نظر می رسید.»(12)
ص: 193
ص: 194
ص: 195
دوشنبه 5 تیر 1301/ 26 ژوئن 1922/ 29 شوال 1340
* درخواست تلگراف رایگان برای سرهنگ اسماعیل خان
وزارت جنگ در نامه ای به وزارت پست و تلگراف درخواست کرد که چون سرهنگ اسماعیل خان (1) رئیس ارکان حرب لشکر مرکز مأموریت یافته به طرف مسکو و برلن برود «قدغن فرمایید مخابرات مشار الیه را در ایران از قزوین تا انزلی و در اروپا از بادکوبه تا مسکو و برلن به عنوان وزارت جنگ مجانا قبول و مخابره نمایید.» (2) سرهنگ اسماعیل خان برای تعیین تکلیف اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان به برلن می رفت.
* رئیس تازه صحیه کل قشون
رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون، سرتیپ دکتر سعید خان لقمان الملک را که از اروپا به ایران بازگشته بود، به سمت رئیس صحیه کل قشون منصوب کرد. (3)
* درخواست نیروی بیشتر برای رویارویی با زلّقی ها
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب از قول سرهنگ ضیاء الدین خان رئیس قوای اعزامی به جوشقان به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت که زلّقی ها تقریبا هشتصد نفر سوار و پیاده هستند که در دامنه کوه «صالح پیمبر» استقرار یافته اند و از آن جا دسته های غارتگر خود را به اطراف می فرستند. اگر بناست به محل اقامت آنها یورش برده شود یک بهادران سوار، یک توپ کوهستانی و دو گروهان [ناخوانا] علاوه بر نیروی اعزامی لازم است. وی افزود: «عده اعزامی فوق العاده بی پول هستند.» (4)
* مبارزه با ملخ در اطراف تهران
حضور ملخ های فراوان در اطراف تهران و هجوم آنها به شهر و امکان خسارت به زراعتهای این منطقه موجب شد که نامه ای از طرف مجلس شورای ملی به رئیس الوزراء ارسال شود و خواستار اقداماتی برای مبارزه با این آفت گردد.
موضوع به وزارت فواید عامه ارجاع شده است. (5)
* واکنش مراغه به استعفای مصدق السلطنه
در پی شیوع خبر استعفای مصدق السلطنه والی آذربایجان- با این که او در این روزها مشغول کار شده و عملا استعفای خود را پس گرفته بود- گروهی از علما و هیأت تجار مراغه و ... با مخابره تلگراف هایی به مجلس شورای ملی و رئیس الوزراء خواستار پس گرفتن استعفای والی آذربایجان شدند. (6)
* معرفی گروه های فعال در کردستان عراق
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد امروز شرحی به وزارت امور خارجه نوشت و از گروه بندیهای سیاسی موجود در کردستان عراق خبر داد. منتخب الدوله معرفی این افراد و گروه ها را موجب شناخت اولیای دولت ایران و اقدامات احتمالی آنان برای حفظ منافع ملی می دانست. او نوشت که در کردستان عراق دو گروه عمده وجود دارند که یک دسته برای منافع انگلیس و دسته دیگر به نام خلافت اسلامی علیه آنها فعالیت می کنند. طرفداران انگلیس عبارتند از: سید احمد افندی عموزاده و نماینده شیخ محمود، ماژور رضا بیک حاکم سلیمانیه، مصطفی پاشا امیر تومان سابق عثمانی که اصلا کرد و اهل سلیمانیه است. او در جهت منافع انگلیس چند بار به اشنویه و ساوجبلاغ به ملاقات اسماعیل آقا سیمیتقو و سید طه رفته است. نفر بعدی سید طه نواده شیخ عبید اللّه است که دو- سه بار به موصل و بغداد آمده و با مأمورین انگلیس ملاقات کرده و علنا برای منافع آنها کار می کند. بابابکر آقا رئیس ایل پشت در که واسطه حمل ونقل اسلحه و قور خانه از انگلیسها برای اکراد است. کریم بیک جاف و محمود خان رئیس ایل دیزدی در نواحی اربیل. منتخب الدوله این افراد را دستیاران دولت انگلیس نامید که به کمک آنها انگلستان کار هایش را در
ص: 196
کردستان عراق پیش می برد.
گروه دوم که با نام خلافت اسلامی علیه انگلیسها فعال هستند، عبارتند از: طرفداران شیخ محمود برزنجی، محمود خان دیزلی رئیس ایل هوامان، محمود خان نام دیگری که او هم رئیس ایل است. کریم فتاح بیک رئیس ایل هموند و ایل جباری و زنگنه و بیات. (1)
* رسیدگی به اقدامات مولیتور
امروز کمیسیونی در ساختمان هیأت وزرا برای رسیدگی به اموری که در زمان مسیو کامیل مولیتور(2) رئیس سابق پست روی داده تشکیل شد. این کمیسیون مرکب بود از سپهدار اعظم، محاسب الممالک، امین الملک، وحید الملک که همگی از وزرای سابق بودند و نیز تدین، شیخ الاسلام، مستشار السلطنه، شیخ الاسلام اصفهانی که از نمایندگان مجلس شورای ملی هستند. (3) از جمله اتهامات مولیتور اختلاس و سوءاستفاده از مقام خود بوده است.
* جمع آوری اوراقی از جریده حقیقت
امروز اوراقی از روزنامه حقیقت توقیف شد. شفق سرخ نوشت که مأموران نظمیه به چاپ خانه ای که حقیقت در آن چاپ می شد رفتند و ضمن بررسی مفاد درج شده در روزنامه زیر چاپ موفق به خواندن آن نشدند و قسمتی از اوراق چاپ شده را جمع کردند.(4)
روزنامه اقدام هم خبر توقیف حقیقت را چاپ کرد، اما نوشت که این جریده و ایران آزاد که چند روز پیش تعطیل شد (ر. ک:
2 تیر) با حکم توقیف، بسته شدند. (5)
* شکست شورشیان کرد در اطراف خوی
بنابر اخبار رسیده از خوی امروز کردهای شورشی منطقه به روستای «رهال» هجوم آورده با نیروهای پادگان آن محل درگیر می شوند.
خبر که در نواحی پخش می شود نیروهای سایر محلها به نقطه درگیری می آیند؛ جنگ سختی درمی گیرد و کردها شکست می خورند و عقب نشینی می کنند. (6)
* اوقات کاری یک وزیر
رئیس کابینه وزارت معارف و اوقاف در اعلانی که امروز در روزنامه به چاپ رساند، اوقات کاری وزیر را به تفکیک روزهای هفته به اطلاع مردم رساند. در این اعلان آمده بود:
«روز شنبه- صبح در وزارت خانه برای رسیدگی به امور اداری، بعد از ظهر در هیأت وزراء؛ روز یکشنبه- صبح در وزارت خانه برای امور اداری و پذیرایی اشخاصی که رجوعاتی دارند، بعد از ظهر در هیأت وزراء؛ روز دوشنبه- چهار ساعت به ظهر مانده تا یک ساعت قبل از ظهر و از اول شب تا دو ساعت از شب رفته در منزل برای پذیرایی آقایان واردین؛ روز سه شنبه- صبح در وزارت خانه برای امور اداری، بعد از ظهر در هیأت وزراء؛ روز چهارشنبه- صبح در وزارت خانه برای پذیرایی و از اول غروب تا دو ساعت از شب رفته در منزل برای پذیرایی آقایان واردین؛ روز پنجشنبه- صبح در وزارت خانه برای رسیدگی به امور اداری، عصر در هیأت وزراء؛ از آقایان محترمین خواهش می شود که رعایت این اوقات را بفرمایند، تضییع وقت نشود.»(7)
ص: 197
سه شنبه 6 تیر 1301/ 27 ژوئن 1922/ 1 ذی قعده 1340
* دستور اعزام نیرو برای تأمین امنیت کهگیلویه و بهبهان
رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون در تلگرامی به محمود آیرم امیرلشکر جنوب یادآور شد که پیش از این دستور اعزام نیرو به منطقه کهگیلویه و بهبهان را داده بود و آیرم در پاسخ گفته بود که پس از تکمیل نفرات قشون این کار صورت خواهد گرفت، اما اینک «چنانچه فعلا ممکن هست به قدر کفایت قوه به آن حدود فرستاده، اطلاع دهید که یک نفر حاکم با کفایتی از طرف ایالت تعیین و فرستاده می شود تا آن صفحه منظم و در تحت استیلای دولت درآید و اگر هنوز هم اعزام قوه غیرمقدور و لازم است حکومت آن حدود با بختیاریها باشد، نظریات خودتان را در این باب سریعا راپرت دهید تا دستور لازم داده شود.» (1)
* درخواست مأمور اعزامی به برلن از رضا خان
در نامه ای که- احتمالا اسماعیل خان مأمور وزارت جنگ- امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشته آمده است که از پرونده موزرهای خریداری شده از آلمان چنین به نظر می رسد که اگر وکالتی از طرف دو آلمانی تباری که در این چند سال واسطه خرید اسلحه برای ایران بوده اند به من داده شود پی گیری امور در آلمان راحت تر خواهد بود؛ مضاف بر این که مخارج و دستمزد این دو آلمانی هم احتمالا پرداخت نشده و این مسئله در عدم پیشرفت کار مؤثر بوده است. (2)
* تقاضای تلگراف رایگان برای سلطان سالار انتظام
وزارت جنگ در نامه ای به وزارت پست و تلگراف درخواست کرد از آن جا که سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز عازم مأموریت است و به جای او سلطان سالارانتظام به امور ارکان حرب یادشده رسیدگی خواهد کرد، تقاضا دارد تلگرافاتی که با امضا سلطان سالارانتظام به ولایات مخابره می شود رایگان صورت گیرد. (3)
* تلگرام کارگزار محمره درباره بیمارستان تازه ساخت شیخ خزعل
وحید السلطنه کارگزار وزارت امور خارجه در محمره (خرمشهر) امروز پیرو گزارش تفصیلی خود درباره چگونگی ساخت بیمارستانی توسط شیخ خزعل در این شهر و کمک های مأموران انگلیسی به او، نوشت که از قرار معلوم 60 هزار روپیه ای که برای تهیه و لوازمات مریض خانه مزبور صرف شده از طرف کمپانی نفت انگلیس و ایران داده شده؛ به عبارت دیگر رئیس کمپانی مزبور معادل شصت هزار روپیه اسباب و لوازمات از فرنگ برای مریض خانه عمومی یاد شده وارد کرده است. «ریاست مریض خانه هم از طرف آقای سردار اقدس (شیخ خزعل) به رئیس کمپانی مزبور واگذار شده است.» (4)
* پاسخ قوام السلطنه به سالارلشکر
در پی درخواست های عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد و لرستان از وزارت داخله مبنی بر دادن اختیارات و نیروی نظامی بیشتر به این حکومت امروز قوام السلطنه رئیس الوزراء که وزارت خارجه و داخله را نیز اداره می کرد، در پاسخ به حاکم بروجرد نوشت در مورد درخواست های شما با وزارت جنگ مشورت شد و آن وزارت خانه پاسخ داد که اختیارات لازمه را پس از تأیید امیرلشکر غرب تصویب خواهد کرد.
«امیرلشکر غرب شاید تاکنون وارد شده باشد. مقتضی است راجع به دقایق با مشار الیه تبدیل [- تبادل] نظر و با موافقت ایشان مراتب را پیشنهاد فرمایید.» (5)
* پایان تحصن در مجلس شورای ملی و شاه عبد العظیم
روزنامه اقدام نوشت که امروز پیش از ظهر «آقای رئیس الوزراء به مجلس شورای ملی رفته و آقایان متحصنین مجلس و حضرت عبد العظیم هم به حضورشان رفتند و آقای رئیس الوزراء راجع به خروج ایشان از تحصن مذاکراتی فرموده
ص: 198
و بعضی از آقایان متحصنین هم متدرجا نطق هایی مبنی بر الغاء حکومت نظامی و رفع توقیف جراید و آزادی قلم و غیره نمودند و آقای رئیس الوزراء هم تمام پیشنهادهای آنان را پذیرفته و وعده دادند که به زودی مقاصد آن ها را انجام خواهند داد و لذا قرار بر این شد که ایشان از تحصن خارج شده و آقایان متحصنین هم پذیرفته و از روز گذشته خارج شدند.
آقای رئیس مجلس [مؤتمن الملک] هم شرحی راجع به متحصنین سفارت روس اظهار فرمودند که هرچه زودتر ایشان هم باید از تحصن خارج شوند ...» (1)
* مذاکرات بی سرانجام با محمد علی خان حسن ون
مأموران دولتی برای خاتمه دادن به شرارتهای الوار با محمد علی خان حسن ون از صاحب نفوذان و یکی از رؤسای طوایف الوار وارد مذاکره شده، خواستار تبعیت او از دولت شدند.
حسن ون در برابر این تبعیت خواستار بازگرداندن زمین های توقیفی خود شد که در زمان ریاست وثوق الدوله توسط قوام الدوله والی وقت مصادره شده بود. گویا این درخواست با موافقت مقامات دولتی روبه رو نمی شود و درگیری با اتباع محمد علی خان حسن ون ادامه می یابد. (2)
* تصرف خان دیزج
براساس گزارشهای رسیده از خوی قوای نظامی مستقر در آن منطقه در درگیری با کردهای شورشی موفق شده اند خان دیزج را به تصرف درآورند. «اشرار با دادن چند نفر تلفات مغلوب و متفرق شده اند.» (3)
* مکاتبات قوام السلطنه با مصدق السلطنه
قوام السلطنه رئیس الوزراء در پی استعفای مصدق السلطنه والی آذربایجان، با این که وی به سر کار بازگشته بود، علت آن را جویا شد که مصدق نیز دلایل خود را عنوان کرد.
قوام السلطنه برای تثبیت موقعیت مصدق قول هایی به او داد و دستور هایی نیز به مقامات مرتبط و مسئول صادر کرد. (4)
* اعتصاب در کمپانی نفت جنوب
به نوشته روزنامه شفق سرخ کارگران معادن نفت جنوب چند روزی را در اعتصاب گذراندند. یکی از علل این اعتصاب درخواست اخراج کارگران هندی بود. شیخ خزعل نیز برای رفع این مسئله خود را به مسجد سلیمان رساند.
[تصویر] کارگران نفت هنگام لوله گذاری
نمایندگان و کارگران ایرانی درخواستهای خود را در ده- یازده ماده به شیخ خزعل دادند. «اینک در خصوص یکی از درخواستهای مهم ایشان که خارج نمودن عملجات هندی از خدمت معادن بوده از طرف دولت نیز اقدامات شده و در نتیجه موفقیت حاصل گردید که عملجات هندی را که بالغ بر چهار هزار نفر می شدند منفصل و به هندوستان عودت دهند و به جای آنها عملجات ایرانی استخدام نمایند.» (5)
* ادامه تحصن در تلگراف خانه فیروزه کوه
ایل اصانلو و اهالی روستاهای پشت کوه مازندران از تجاوزات ارشد الممالک به ستوه آمده، در تلگراف خانه متحصن شدند. با وجود دستور هایی که از تهران رسیده بود که ارشد الممالک متعرض ایل یادشده نشود، با این حال نزدیک به پانصد رأس گوسفند و 40- 30 شتر متعلق به ایل اصانلو به دلیل ممانعت ارشد الممالک از رفتن آنها به مراتع تلف شده اند. (6)
ص: 199
چهارشنبه 7 تیر 1301/ 28 ژوئن 1922/ 2 ذی قعده 1340
* دخالت کنسول انگلیس در قضیه توتونهای قاچاق
نیروهای لشکر غرب در پی کشف توتونهای قاچاق (ر. ک:
15 و 18 خرداد) دستور یافتند آنها را فروخته و خرج لشکر کنند اما «اینک رئیس تیپ سوار از کرمانشاه راپرت می دهد که قونسول انگلیس می گوید «که مکاریان، مندلیچی [- مندلیحی] و بارهای توتون متعلق به اتباع بین النهرین است.» امیرلشکر غرب امروز به وزیر جنگ این موضوع را منعکس کرد و نوشت که دستور داده شده فعلا از فروش آنها خودداری کنند.
او در پایان نامه خود خواستار کسب تکلیف از رضا خان شد. (1)
* دستور قوام السلطنه به وزارت خانه ها
قوام السلطنه رئیس الوزراء در بخش نامه ای به وزارت خانه ها تأکید کرد مذاکره و مکاتبه با سفارت خانه های کشورهای مختلفی که در ایران هستند، در صلاحیت وزارت امور خارجه است. «لهذا وزارت خانه ها و ادارات دولتی باید متوجه این نکته بوده و اگر از سفارت خانه ها هم مستقیما به وزارت خانه ها مراجعاتی بشود باید به وزارت خارجه ارجاع و از مذاکره و مکاتبه مستقیم خودداری نمایند.» (2)
* اجازه صدور کمکها به روسیه شوروی
اداره کل گمرکات به وزارت مالیه اطلاع داد که بنا به دستور آن وزارت خانه، گمرک انزلی موظف شد پانزده هزار پوط برنج و دویست صندوق نان و گوشت که برای قحطی زدگان روسیه تخصیص داده شده با معافیت گمرکی از ایران به آن کشور صادر خواهد شد.(3)
* شمارش آراء انتخابات مجلس در منطقه ورامین
برخی روزنامه ها پیش از این خبر انتخاب علی اکبر داور را که از منطقه خوار، ورامین و ایوانکی خود را نامزد مجلس شورای ملی کرده بود، داده بودند. روزنامه ایران در شماره امروز خود تعداد آراء این منطقه را اعلام کرد که به موجب آن از 5112 رأی به صندوق ریخته شده 4804 رأی به نام علی اکبر داور نوشته شده، 122 رأی به اسم سید مصطفی کاظمی و 16 برگه سفید و ناخوانا بوده است. (4)
* بخش نامه وزارت مالیه
وزارت مالیه در بخش نامه ای به ادارات مالیه اطلاع داد که «املاک متنازع فیه که در محاکم عدلیه طرف دعوا واقع می شوند، دولت در هر سنه مالیات آن را از عایدات ملک دریافت خواهد نمود.» و مشمول معافیت نخواهد بود. (5)
* مرگ ومیر گاوها در خرم آباد تنکابن
بنابر گزارش رسیده از منطقه خرم آباد تنکابن بیماری گاومیری یا طاعون گاوی که از قرار ناخوشی سختی است به جان گاوهای اطراف خرم آباد افتاده و تاکنون یکصد و هفتاد رأس گاو را تلف کرده است. دکتر و داروی کارساز نیز در منطقه وجود ندارد. اهالی از سرایت این بیماری به انسانها در وحشت هستند.(6)
* درخواست رئیس بانک ایران از قوام السلطنه
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران در مورد عدم امکان تسویه بانک با بدهکاران نامه ای به قوام السلطنه رئیس الوزراء نوشت و یادآور شد که پیش از این قرض عمده بدهکاران توسط املاکی که در رهن بانک داشتند امکان تسویه داشت و برای بدهکاران عمده ای چون سپهسالار اعظم، عین الدوله، حاج امین الضرب، ارباب بهمن و ارباب جمشید اقدام شد اما پاسخی از دولت نیامد. ممتاز الملک از اعمال نفوذ برخی دستگاه ها نیز برای جلوگیری از تسویه بدهی ها نوشت و در پایان از قوام السلطنه خواست زمینه این تسویه حساب را فراهم کند. «سه ماه است حقوق به اعضاء نرسیده و قادر به تأدیه مخارج عادی لازمه و
ص: 200
پرداخت حقوق اعضای روسی» نیست و امکان پاسخگویی به طلبکاران خرد که هر روز به بانک مراجعه می کنند وجود ندارد. (1)
* یک دختر جدید الاسلام در یزد
گزارش رسیده از یزد حاکی است که یک دختر زرتشتی به دین اسلام گروید. وی از اهالی نصرت آباد یزد بود. ازاین رو او را به نزد حجت الاسلام حاجی میرزا سید علی مجتهد برده، «کلمه طیبه را به او تلقین نموده، قبول دین اسلام کرده است.» والدین و جمعی از زرتشتیان محل معتقدند که دختر به میل خود به اسلام نیاورده، او را تحریک کرده اند. (2) اما واقعیت چیز دیگری بود. (ر. ک: 28 تیر)
* خودکشی میرزا حبیب اللّه خان میکده
حبیب اللّه خان پسر میرزا سلیمان خان میکده امروز خودکشی کرد. علت خودکشی او تمرد از دستور مافوق و سپس کسر درجه نظامی بوده که از «تابین» به «معین» نزول کرده، او تحمل نیاورده و اقدام به خودکشی می کند.(3)
* ورود امان اللّه جهانبانی به تبریز
سرتیپ امان اللّه میرزا رئیس کل ارکان حرب امروز وارد تبریز شد. از دیگر اخبار مربوط به تبریز این که؛ با وجود استقرار پست امنیه در برخی از راه های منتهی به تبریز، به دلیل شمار اندک آنها امکان برقراری امنیت در این نواحی وجود ندارد و نقل و انتقال مشکل انجام می شود. (4)
* گزارش امیرلشکر غرب در نخستین رویارویی جدی خود با الوار
در این گزارش آمده است که ساعت سه صبح امروز حمله به چادرهای الوار شروع شد. آنها تنگه های مهم سیلاخور را در دست داشتند. جنگ تا ساعت پنج عصر دوام داشت. امیرلشکر غرب تأکید کرد که تاکنون نظیر این جنگ در صفحه لرستان واقع نشده بود.
[تصویر] احمد آقا خان امیراحمدی
تنگه و قلعه چگینی کش که در دست الوار و محل عبور و مرور به صفحه سیلاخور و یگانه امید آنها بود در ساعت 11 صبح به دست اردوی دولتی فتح شد. تلفات الوار به قدری سنگین بود که از قرار اطلاعات خود آنها تصور نمی کردند.
یک گروهان پیاده و دو مسلسل برای محافظت خرابه های چگینی کش گذاشته و کارگران با مصالح که قبلا تهیه شده بود شروع به ساختن برجها کردند. کوه هایی که به تصرف اردوی دولتی درآمده بسیار صعب و دشوار بود. آمار کشته های الوار را از یکصد و پنجاه الی دویست نفر و تلفات اردو را یک صاحب منصب مجروح، چهارده تابین کشته، بیست و سه نفر مجروح یاد کرد. (5)
* ادامه شرارتهای شاهسونها در آذربایجان
در ادامه دست اندازیها و غارتگریهای گروهی از شاهسون ها امروز حدود دویست شاهسون ناگهان به کاروانی در «صحن حاجی آقا» یورش برده و مال و حشم آن را به چنگ می آورند.
سواران پست حاجی آقا و روستاهای اطراف با اسلحه متجاوزان را تعقیب کرده پس از چند ساعت هشت اسب شاهسونها کشته و چند نفر از آنها نیز مقتول شدند و اموال به غارت رفته جمع آوری شد. (6)
ص: 201
پنج شنبه 8 تیر 1301/ 29 ژوئن 1922/ 3 ذی قعده 1340
* دیدگاه های آیرم نسبت به موقعیت کهگیلویه
به دنبال درخواست رضا خان از امیرلشکر جنوب نسبت به اعزام نیروی نظامی به منطقه کهگیلویه و یا در اختیار گذاردن آن حدود به بختیاریها (ر. ک: 6 تیر) محمود آیرم امیرلشکر جنوب امروز دیدگاه های خود را درباره کهگیلویه و بختیاریها توضیح داد و نوشت که در حال حاضر خوانین بختیاری و کهگیلویه در اتحاد به سر می برند و اکنون نیز مشغول مذاکره هستند و «چنانچه قوایی به آن حدود اعزام شود به تحریک بختیاریها نخواهند پذیرفت و از طرف بختیاریها کمک به آنها خواهند کرد و بهانه برای اقدامات خودشان به دست می آورند.»
[تصویر] 1. محمود آیرم 2. عبد اللّه طهماسبی 3. رضا خان
وی اضافه کرد اعزام نیرو از طرف فارس هم ممکن نیست چون با موقعیت فعلی آن منطقه قوای نظامی مشغول رویارویی با راهزن ها هستند. آیرم در پایان، چنین نوشت: «عقیده این جانب این است که حکومت کهگیلویه باید با بختیاریها باشد تا پس از تسویه کار آنها و یا اطمینان حاصل کردن از ایشان به هر نوع امر فرمایید اطاعت خواهد شد.»(1)
* نبود قرارداد با تلگراف خانه های روسیه
وزارت پست و تلگراف در پاسخ به درخواست وزارت جنگ مبنی بر رایگان حساب کردن تلگرافهای سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز که مأموریت خارج از کشور دارد (ر. ک: 6 تیر) نوشت که رایگان بودن تلگرام ها در خاک ایران بلامانع است اما چون قراردادی با تلگراف خانه های روسیه نداریم این امر غیرممکن است؛ اما می شود توسط کنسولگری ایران در بادکوبه و سفارت ایران در مسکو ترتیب مخابرات مجانی اسماعیل خان را داد که در این مورد وزارت امور خارجه باید اقدام کند. (2)
* موضع گیری شفق سرخ در قبال توقیف روزنامه حقیقت
روزنامه شفق سرخ در مقاله کوتاهی که در شماره امروز خود درج کرد از بسته شدن روزنامه حقیقت ابراز تأسف نمود و تلویحا آن را خواست دولت انگلیس و تحمیل آن به دولت ایران دانست. این مقاله نظر وزارت امور خارجه ایران را به این موارد جلب کرد: «1- مراقبت کامل از مأمورین انگلیسی و جلوگیری از اقدامات آنها در میان ایلات و طوایف 2- تفتیش کامل نسبت به تحریکاتی که در مسئله استقلال کرد و طغیان سیمیتقو می شود. 3- بستن دفاتر پستی انگلیس در بنادر جنوب و در عربستان (خوزستان). 4- برچیدن اداره سیاسی انگلستان در عربستان و بعضی از نقاط دیگر. 7- عدم اعتنا به تقاضاهای مأمورین انگلیس راجع به امور داخلی.» (3) شفق سرخ با این
ص: 202
پیشنهادها این موضوع را یادآور شد که خطر انگلستان برای ایران نه تنها کمتر از روسیه نیست، چه بسا بیشتر هم هست و وعده داد در شماره های آتی مواضع خود را نسبت به دولت روسیه شوروی ارائه دهد. روزنامه تایمز هم نوشت که اقدام دولت در تعطیلی مطبوعات جلوگیری از نشر اکاذیب علیه انگلستان است. (1)
* انتصابات جدید
در پی تشکیل دولت جدید برخی انتصابهای تازه نیز در دوایر دولتی صورت گرفت که از آن جمله است: حاج عز الممالک پهلوی برعهده گرفت. چندی هم مأمور استانداری آذربایجان غربی شد.
او در مهر 1320 در نخستین جلسه مؤسسان حزب توده شرکت کرد اما هنوز جلسه پایان نیافته بود آن را ترک گفت و دیگر در جلسات حزب توده شرکت نکرد. او در بهمن 1321 پس از حدود دو دهه دوری از مقام وزارت، وزارت بهداری را پذیرفت. وزارت دارایی، بازرگانی و پیشه و هنر، دادگستری، راه و کشور، مناصب متعددی در کابینه های مختلف است که برخی از آنها را چند بار برعهده گرفت. در روز ترور رزم آرا لایحه اعلام حکومت نظامی را در تهران تهیه کرده بود که شاه چندان از آن استقبال ننمود و اردلان نیز برکنار شد. در دوران نخست وزیری مصدق سمتی بدو واگذار نشد تا اینکه در بهمن 1332 از سنندج به مجلس شورای ملی راه یافت. در دوره نوزدهم مجلس نیز همین سمت را حفظ کرد. پس از آن در 1337 ش سفیر کبیر ایران در عراق شد و حدود 2 سال در بغداد ماند. آنگاه بار دیگر استانداری آذربایجان شرقی را پذیرفت. اما در تبریز بیش از چند ماهی نماند و دوره دیگری از فترت شغلی او آغاز شد. از این پس با کمک چند تن دیگر کمیته نجات ملی را تشکیل داد که از اجرای قانون و اصلاحات و حکومت مستقل و ملی دفاع می کرد.
اردلان در مهر 1355 به عنوان سناتور انتخابی ارومیه به مجلس سنا هم راه یافت و یک روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از سمت خود در آن مجلس استعفا کرد. چندی در بازداشت بود تا در خرداد 1358 آزاد شد.
چند سالی را به انزوا گذرانده، در 1366 ش درگذشت. (محبوبی اردکانی، چهل سال تاریخ ایران، ج 2، صص 587 و 588؛ «حاجی عز الممالک (میرزا امان اللّه اردلان)»؛ ...، صص 4- 1؛ عادلفر، «اردلان، امان اللّه»، صص 383 تا 389).(2) مدیرکل وزارت مالیه به پیشکاری مالیه ایالت فارس تعیین شد. میرزا زین العابدین خان (3) به سمت مدیریت کل وزارت مالیه انتخاب گردید و حاج احتشام نظام از طرف وزارت داخله عهده دار معاونت بلدیه گیلان شد. (4)
* کشف معدن سرب
«گردان مهندسین نظام» که برای عملیات و معاینه و نقشه کشی و ... به اطراف می رفتند، در کوه بی بی شهربانو تپه ای را با دینامیت منفجر کردند که متوجه وجود معدن سرب در آن شدند. (5) گردان مهندسی وابسته به تیپ گارد پیاده لشکر مرکز بود. خبرهای بعدی از این معدن حاکی است که از هر صد من 85 من سرب به دست می آید. (6)
* تقاضای جلوگیری از نخ های رنگی غیرثابت
وزارت فواید عامه در نامه ای که به ریاست الوزراء نوشت تقاضا کرد از ورود نخ هایی که رنگ ثابت ندارند جلوگیری شود. استفاده از این نخها در فرش بافی، اعتبار فرش ایران را به خطر انداخته بود. (7)
* تشکیل کمیسیون اقتصاد
در پی دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء برای تشکیل کمیسیون اقتصاد امروز این کمیسیون با اعضاء منتخب آن تشکیل جلسه داد تا موقعیت تجاری و اقتصادی کشور را مورد بررسی قرار دهد. (8)
* راهی کردن کارمندان ونشترک بندر جز به روسیه
والتر کردنیک، همسرش و سه نفر دیگر از اجزاء شرکت ونشترک بندرجز که از طرف رئیس کل ونشترک و حکومت و اداره قشونی توقیف شده بودند، امروز با کشتی به طرف روسیه حرکت داده شدند. (9) (ر. ک: 3 تیر) در منابع دیگر علت بسته شدن این شرکت در بندرجز اقدامات سیاسی کارمندان این شرکت بود. «صد هزار تومان بالشویکها به او اعتبار داده بودند که ... خرید آذوقه نماید ... چند قبضه تفنگ و سی دانه نارنجک و بمب تهیه نموده بودند. خرید آذوقه [هم می کردند] به قیمت گزاف با دولت بلشویکی محسوب می نمودند.»(10)
* تکذیبیه ایران برای جراید انگلیس
در پی درج اخبار نادرست از ایران در نشریه های چاپ انگلیس، نمایندگی سیاسی ایران در لندن تکذیبیه ای تهیه و امروز به روزنامه های دیلی تلگراف، تایمز، دیلی میل و مورنینگ پست فرستاد. متن تهیه شده سفارت ایران چنین بود:
«در موضوع اخباری که در مطبوعات اشاعت یافته اینک سفارت من باب استحضار خاطر شما اطلاع می دهد که به موجب تلگراف رسمی واصله خبر راجع به تصرف مراغه از جانب اکراد بی اصل می باشد. دولت یک عده قوای مکفی در ایالت آذربایجان تمرکز داده، انتظار می رود عملیات نظامی که حالیه در جریان است به موفقیت خاتمه یابد. و اما راجع به اینکه عشایر لر بروجرد را تحت تهدید درآورده اند لازم است این نکته تصریح شود که هنگامی که ایلات از ییلاق به قشلاق حرکت می کنند معمولا اصطکاکاتی بین آنها و اهالی روی می دهد در صورتی که این واقعه به هیچ وجه مربوط به اوضاع سیاسی نیست. امسال دولت اقدامات مقتضیه برای جلوگیری از وقوع حوادث غیرمترقبه به عمل آورده و بعضی عشایر را تنبیه نموده است.» (11)
ص: 203
ص: 204
جمعه 9 تیر 1301/ 30 ژوئن 1922/ 4 ذی قعده 1340
* اقدام به تأسیس مدارس رنگرزی
وزارت فواید عامه به دنبال تأسیس مدارس رنگرزی در ایالات و ولایات و تعلیم معلمان برای تدریس در آن مدارس لایحه ای در هیأت دولت تنظیم کرد تا برای تصویب به مجلس شورای ملی بدهد. در این لایحه آمده بود که مبلغ 29 هزار تومان برای بودجه مدارس رنگرزی تبریز، مشهد، کرمان، عراق (اراک) و کاشان به ضمیمه 750 تومان خرج مسافرت معلمین و هفت هزار تومان برای تهیه اسباب مدارس، در نظر گرفته شده است. (1)
* تأکید بر دریافت وجوه صدی یک
وزارت مالیه در بخش نامه ای به مسئولان ادارات مالیه در سراسر کشور اعلام کرد که در پی دستورات گذشته تأکید می شود «بدون هیچ عذری وجوه صد یک باید در آخر هر برج به مرکز ارسال شود و آن چه از این بابت از ابتدای برقراری تاکنون باقی است اگر تا آخر سرطان (تیر) نرسد مسئول خواهید بود.»(2)
* جمعیت تخمینی شهرهای گیلان
به دنبال درخواست وزارت داخله از حکمران برخی ایالات در مورد تعداد نفوس نواحی ای که دارای بازار و آبادی هستند، حکمران گیلان گزارش داد که رودسر 2000 نفر، سیاهکل و دیلمان 5000 نفر، لشت نشا 5000 نفر، خشکبار 2000 نفر، کوچصفهان 3000 نفر، خمام 1500 نفر، کسکر 4000 نفر، شفت 5000 نفر، تولم 2000 نفر، فومنات 15000 نفر، بازار سنگر 5000 نفر، کیسم 1500 نفر، بازار دهشال 1000 نفر، بازار آستانه 1000 نفر جمعیت دارد. (3)
* عتاب سلیمان میرزا میکده نسبت به رضا خان
در پی خودکشی پسر سلیمان میرزا (ر. ک: 6 تیر) امروز مجلس ترحیم او برپا شد. در این مجلس مسئولان لشکری و کشوری هم حاضر بودند. «سردارسپه وارد آن مجلس می شود.
میرزا سلیمان خان به محض آن که چشمش به سردارسپه می افتد ناگهان نسبت به او تندی و فریاد می کشد این است وضع قشون؟ فساد اخلاق سرتاسر قزاق خانه را گرفته است.» (4)
ص: 205
شنبه 10 تیر 1301/ 1 ژوئیه 1922/ 5 ذی قعده 1340
* ادامه مکاتبات قوام و علاء درباره نفت شمال
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در تلگرامی به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا نوشت همان طور که قبلا گفته بودم باید با روزولت رئیس کمپانی سینکلر وارد مذاکره شوید. این مذاکره باید مستقیم و بدون واسطه باشد. «چون از حیث پول فوق العاده در مضیقه هستیم لازم است به فوریت نتیجه مذاکرات با روزولت و استاندارد را معلوم نموده، اطلاع دهید که تکلیف قطعی هرچه زودتر معلوم شود.» علاء هم که منعکس کننده نظرات شوستر، واسطه ایران برای عقد قرار با استاندارد اویل و دیگر مقامات امریکا، به تهران بود امروز به قوام السلطنه نوشت که شوستر اینک خبر آورده که کمپانی استاندارد تمام تقاضاهای دولت و مجلس را قبول کرده است. (1)
* درخواست های وزارت جنگ از سفارت ایران در مسکو و وزارت امور خارجه
وزارت جنگ برای هموار کردن مأموریت سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز که عازم مسکو و از آنجا برلن بود، در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت با ذکر این مأموریت درخواست کرد به کنسولگری ایران در بادکوبه و سفارت ایران در مسکو دستور داده شود تا مخابرات این صاحب منصب به هنگام مأموریت رایگان باشد. و نیز نامه ای به مشاور الممالک سفیر فوق العاده ایران در مسکو فرستاده شد که در آن تقاضا شده بود این سرهنگ از وزارت جنگ برای انجام بعضی امور مهمه عازم است، با او همکاری شود. (2)
* اعلان حکومت نظامی تهران درباره نرخ میوه و سبزی
محمود انصاری حاکم نظامی تهران امروز در اعلانی به میوه فروشان آنان را وادار کرد از نرخ تعیین شده تبعیت کنند.
آنها حق دارند برای هر تومان میوه و سبزی خریداری شده از میدان تره بار تا دو قران و پانصد دینار روی آن کشیده به مشتری بفروشند. «عموم اهالی دار الخلافه مکلفند اگر برخلاف این اعلان ببینند [که] کسبه رفتار می کنند یا این که میوه جاتی که میوه فروشان خریداری می نمایند و میوه جات صحیح را در دکان خودشان مخفی نمایند و به طور علنی برای فروش نگذارند به آژان پست آن نقطه اطلاع دهند که خلاف کننده را به اداره حکومتی جلب و مؤاخذات لازمه به عمل آید.» (3)
* تغییر ساختمان هیأت دولت
محل انعقاد جلسه های هیأت دولت به دلیل فرارسیدن گرما به عمارت بادگیر در باغ گلستان منتقل شد و از امروز اعضای دولت در این ساختمان تشکیل جلسه دادند. (4)
* علل بدبختی ما و علاج آن
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که کتاب «علل بدبختی ما و علاج آن» تألیف حاج محتشم السلطنه وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه به اداره روزنامه رسیده است. این روزنامه در معرفی کتاب از قول نویسنده می گوید که «تمسک به دیانت اسلامی یگانه چاره علاج نجات از این بدبختی است.» (5)
* ادامه تجاوزات شاهسونها
بنا به گزارشهای رسیده «شرارت عده ای [از] شاهسونها در اطراف اردبیل و سراب و میانج دوام دارد و مکاریان و قوافل حتی پست دولتی در موقع تصادف با آنها به سرقت می رود.» (6)
ص: 206
یکشنبه 11 تیر 1301/ 2 ژوئیه 1922/ 6 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و لایحه مالیات کتیرا که در جلسه های گذشته طرح و مورد بحث قرار گرفته بود، برخی دیگر از مواد آن مطرح شد و پس از سخنان موافقان و مخالفان موادی چون «مالیات کتیرا صدی چهار از قیمت کتیرا است؛ به نرخ محل صدور آن از سرحد که مأمورین گمرک در موقع صدور دریافت می دارند» تصویب شد. (1) در ادامه جلسه گفت وگوها در مورد «ارباب شهریه» و «ارباب مستمری» بود.
برخی نمایندگان با این توضیح که برخی اغنیا با تظاهر به فقر از این شهریه ها و مستمری ها استفاده می کنند، با ادامه پرداخت آنها به شکل سابق مخالف بودند. برای نمونه سلیمان میرزا گفت اگر وزارت مالیه پول دارد بهتر است حقوق معوقه طبقاتی چون آژانها و معلمین را بپردازد. مدرس نظر مخالف این را داشت و به واسطه احتیاجی که برخی شهریه بگیرها به این پول داشتند با ملاحظاتی موافق پرداخت آن بود. (2)
* دیدار رئیس الوزراء با سفیر امریکا
پیش از ظهر امروز وزیرمختار دولت امریکا با قوام السلطنه رئیس الوزراء دیدار کرد. این دیدار و مذاکرات آن یک ساعت به درازا کشید. (3) بیشتر گفت وگوها در مورد امتیاز نفت شمال و روابط فی مابین بود.
قوام خلاصه این مذاکرات را امروز برای حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا گزارش داد و خواست که موضوع آن محرمانه بماند. «وزیرمختار می گوید اگر دولت ایران مساعدت کامل و واقعی امریکا را طالب است باید سعی نماید که این امتیاز فقط به کمپانی امریکایی داده شود و غیرامریکایی در آن شرکت و دخالت نداشته باشد و صریحا اظهار نمود که اگر به این ترتیب کار صورت بگیرد سعادت ایران تأمین و دولت امریکا ایران را در مخاطرات حفظ خواهد نمود و می گوید نباید دور بودن امریکا را مانع مساعدت تصور نمود.
اگر آوردن قشون در ایران برای امریکا مقدور نباشد تنها نفوذ و صدای امریکا در عالم برای دفاع حقوق ایران کافی است.
وزیرمختار از انتخاب میلسپو(4) تبریک گفت و فوق العاده خوشوقت شد. او را شخص مهم و مفیدی می داند.» (5)
[تصویر] آرتور میلسپو
* تشکیل دومین جلسه کمیسیون اقتصاد
امروز دومین جلسه کمیسیون اقتصاد که به دستور
ص: 207
رئیس الوزراء و برای مطالعه درباره برون رفت از رکود اقتصادی کشور تشکیل شده بود، منعقد شد. وزیر فواید عامه نیز در این جلسه حضور داشت. (1)
* ادامه مذاکرات تقی زاده با مسئولان روسیه شوروی
در پی ورود هیأت اعزامی ایران به مسکو به ریاست سید حسن تقی زاده که برای عقد قراردادهای جدید تجاری صورت گرفت و نیز به دنبال دستورهای تازه ای که از وزارت امور خارجه به این هیأت رسید چندین جلسه مذاکرات مقدماتی بین تقی زاده و «کمیساریای خارجه و مقامات مربوطه روسیه» برگزار شد و آن طور که گزارش می شود این مذاکرات رضایت بخش بوده است. (2)
* بیماریهای مسری و نرسیدن حقوق معوقه
حکمران مازندران اطلاع داد که برای پیش گیری بیماریهای مسری، صحیه مازندران نیازمند اقدامات فوری است و این موضوع با نرسیدن حقوق یک ساله کارمندان این اداره مشکل افزا شده است. حکمران مازندران تلویحا خواست که با پرداخت حقوق معوقه کارکنان اداره صحیه مازندران فعالیت این اداره برای پیش گیری از امراض مسری آغاز شود. درج این خبر در روزنامه ایران در حالی صورت گرفت که کنار آن این مصوبه به چشم می خورد: «هیأت وزرا تصویب نموده اند که مبلغ پانصد تومان از وزارت مالیه به اداره کلوپ شاهنشاهی برای مخارج اسب دوانی پرداخته شود.» (3)
* پاسخ قوام السلطنه به حسین علاء درباره موافقت استاندارد اویل با شرایط ایران
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا دیروز از قول مورگان شوستر به قوام السلطنه تلگراف کرد که کمپانی استاندارد اویل شرایط ایران را کاملا پذیرفته است.
قوام السلطنه رئیس الوزراء این پذیرش را تلقی به قبول نکرد و در آن تردید نموده، امروز به علاء نوشت که «هر وقت دولت از موافقت استاندارد مأیوس و به فکر راه حل دیگری افتاده است از طرف او نمایش موافقت داده شده، لیکن مطلب صورت عملی پیدا نکرده است.» او از علاء خواست ده روز برای قطعی شدن پذیرش استاندارد مهلت بدهد. «اگر ظرف ده روز پیشنهاد قطعی از او نرسید دولت جدا با سینکلر داخل مذاکره شود.» قوام السلطنه تأکید کرد علاء محرمانه با معاون وزارت بحریه امریکا ملاقات کند تا از نظرات دولت امریکا مطلع شود. این معاون، برادر رئیس کمپانی سینکلر (روزولت) بود. (4)
* پیشنهاد دخالت حکومت اصفهان در سرکوب اشرار زلّقی
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز به رضا خان وزیر جنگ پیشنهاد داد از آن جا که خوانین بختیاری از وضعیت منطقه ای که اشرار زلّقی در آن فعال هستند به خوبی آگاهی دارند، از حاکم اصفهان، سردار اشجع بختیاری بخواهد که حکومت اصفهان در این قلع وقمع متجاوزان، نظامیان لشکر جنوب را یاری دهد.(5) حیدر قلی خان با این پیشنهاد، هم بر کمبود نیروی نظامی خود برای رویارویی با اشرار منطقه غلبه می کرد و هم بختیاریها را در مقابل کار انجام شده قرار می داد.
* درخواست وزارت داخله از سالارلشکر
وزارت داخله که این روزها در تصدی قوام السلطنه رئیس الوزراء بود در تلگرامی که امروز به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد و لرستان فرستاد از او خواست که میرزا احمد خان را به عنوان حاکم جاپلق بپذیرد و با ارسال قوه نظامی به آنجا او را یاری دهد؛ چون در نقطه دیگری کاری برای او نیست. معطل کردن او بیش از این جایز نیست.(6)
* دستور پرداخت حقوق معوقه آژانها
قوام السلطنه رئیس الوزراء در ابلاغی به وزارت مالیه دستور داد برای پرداخت حقوق معوقه آژانها و مطالبات نظمیه اقدام فوری صورت دهد. همچنین «از بابت سه هزار و ششصد تومان حقوق و شهریه آقای حاج امام جمعه خویی که هزار تومان آن چندی قبل تأدیه شده، دو هزار و ششصد تومان بقیه را این دو روزه پرداخته اند و شهریه کامران میرزا امیرکبیر را نیز امر پرداخت نموده اند.» شفق سرخ در کنار چاپ این خبرها نوشت که «آژان از گرسنگی بمیرد، معلم گلیم زیر پای خود را گرو بگذارد، اعضاء بدبخت ادارات با فقر دست به گریبان باشند.» (7)
* انتصاب رئیس معارف گیلان
میرزا محسن خان قریب (8) که از اعضای قدیمی وزارت معارف بود و مدتی به ریاست معارف و اوقاف خراسان منصوب بود، اینک به ریاست معارف و اوقاف گیلان انتخاب شده است. (9)
* جنگ در قراجه داغ
براساس اطلاعات رسیده جنگ میان طوایف قراجه داغ آغاز شده و اختلافاتی که میان آنها از چندی قبل بروز کرده بود، اینک به رویارویی مسلحانه کشیده است. طرفین در این درگیریها تلفات هم داده اند. (10)
* مخالفت مردم گیلان با صدور برنج به روسیه
صادرات برنج از گیلان به روسیه شوروی با مخالفت اهالی گیلان روبه رو شده است. عده ای برای جلوگیری از این امر به حکومت محل مراجعه کرده و گفته اند که در صورت ادامه این روند، قحطی گریبانگیر این منطقه خواهد شد. در برخی از شهرهای گیلان این مخالفت به درگیری با مأموران هم منجر شده و مأموران حکومتی افرادی را به جرم «غوغاطلبی» دستگیر کرده اند. همسران افراد دستگیر شده به دادخواهی برخاسته برای آزادی آنها به حکومت محلی مراجعه کرده، اما کتک خورده اند و «یک نفر ضعیفه علویه را به طوری کتک زده [اند] که بیم مخاطره می رود.» (11)
* تهیه فهرست غارتها
به دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء گزارشی از مهم ترین چپاول هایی که اخیرا صورت گرفته تهیه و به او تقدیم شد.
«طایفه عرب ابواب جمعی قوام الملک به شهر بابک حمله کرده و سه نفر را مقتول و چند نفر را مجروح نموده، مقداری احشام را غارت کرده اند. طائفه بویراحمدی به قریه منصوریه بهبهان حمله برده و چهار هزار گوسفند به سرقت برده اند. الوار از اطراف محلات دو هزار گوسفند از قریه برده و پنج قریه دیگر را روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 208 * تهیه فهرست غارتها ..... ص : 207
ص: 208
غارت کرده اند. در اطراف فریدن اشرار حمله کرده مقدار زیادی اغنام رعایا را غارت کرده اند. اشرار زلّقی در اطراف جوشقان، خمین، خوانسار، گلپایگان و نراق و قصبات اطراف آن حدود چندی تاخت وتاز کرده و غارتهای زیادی از آن حدود برده اند.» گویا این گزارش برای آغاز اقداماتی جهت بازپس گیری اموال غارت شده و رفع شکایت های مال باختگان تهیه شده است. (1)
* برشماری سیاستهای نامطلوب روسیه شوروی در ایران
روزنامه شفق سرخ که در شماره هشتم تیر خود نظر وزارت امور خارجه را به مداخلات دولت انگلیس در ایران جلب کرده بود، و وعده داده بود که سیاستهای نامطلوب روسیه شوروی را در ایران بیان کند، امروز در سرمقاله ای مفصل به این موضوع پرداخت و در بخشی از آن مداخلات دولت شوروی در ایران را چنین برشمرد: «عدم تسلیم پرت (بندر) انزلی و [روستای] فیروزه، مسئله انحصار مونوپول تجارت ایران، وارد ساختن کشتی های جنگی در آبهای ایران، تسلیم نکردن اشرار و یاغیانی که به خاک روسیه پناهنده شده اند (مانند زبردست خان و کریم خان و غیرها) مداخله در کارهای داخلی و ... بزرگ ترین لطمه که روسها به اصول عهدنامه و مناسبات حسن ه ما وارد کردند مسئله انحصار تجارت است که مال التجاره ما را چون نمی توان در بازار رقابت گذاشت به هر قیمت نازلی که میل دارند خریداری کرده و امتعه خود را چون به تجار ایرانی اجازه نمی دهند که وارد نمایند به هر قیمتی که میل دارند می فروشند و این مسئله تجارت ما را فلج کرده ...» (2)
ص: 209
دوشنبه 12 تیر 1301/ 3 ژوئیه 1922/ 7 ذی قعده 1340
* توافق با استاندارد اویل
حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا امروز دو تلگراف به قوام السلطنه رئیس الوزراء فرستاد که یکی پاسخ درخواست های او بود و دیگری اعلام موافقت قطعی کمپانی استاندارد اویل با شرایط ایران. علاء در تلگراف اول یادآور شد که اصرار قوام برای مذاکره با روزولت، از مسئولان کمپانی سینکلر، به این دلیل که این شخص چندان صاحب نفوذ نیست و در حل و عقد مسائل تجاری ورودی ندارد، ضرورت چندانی ندارد.
دیگر این که استاندارد اویل به جهت قدرت، قابل مقایسه با کمپانی سینکلر نیست؛ قدرت استاندارد در مراکز مالی و اقتصادی بیش از سینکلر است. علاء اعتقاد خود را با این توضیح که تمایلی به هیچ یک از دو کمپانی ندارد چنین بیان کرد: «حالا که [استاندارد اویل] با دولت آن طور کاملا موافقت کرده اگر باز با سینکلر مذاکره شود ممکن است به اعتبار ایران صدمه برسد.» (1) علاء در تلگراف بعدی خود جزئیات توافق کمپانی استاندارد را با شرایط ایران به قوام مخابره کرد که ظاهرا مهم ترین بخش آن خروج دیگر شرکتها و استقلال استاندارد اویل در اخذ امتیاز نفت شمال بود. ایران هیچ تمایلی به باز شدن پای انگلستان و کمپانی نفت جنوب به این قرارداد نداشت و ازاین رو علاء در این تلگراف یاد می کند که «کنار کشیدن کمپانی جنوب از این کار محال به نظر می آمد. به حمد اللّه در نتیجه ایستادگی دولت و مشقت شب و روز شوستر و بنده این موفقیت حاصل گشته.»(2)
* اعطای خلعت به رضا خان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که «روز چهارشنبه خلعت و شمشیر مرحمتی آستان حضرت ابو الفضل سلام اللّه علیه در منزل آقای وزیر جنگ زیب پیکر آقای وزیر جنگ خواهد شد و احترامات نظامی کاملا به عمل خواهد آمد.
و در عصر پنج شنبه و جمعه از یک ساعت به غروب تا نیم ساعت از شب گذشته از آقایان حجج اسلامیه و اعیان و تجار و واردین محترمی که برای تبریک این موهبت افتخاری در منزل ایشان تشریف می برند پذیرایی خواهد شد.» (3)
* بخش نامه وزارت مالیه
وزارت مالیه در بخش نامه ای به همه ادارات مالیه ایالات و ولایات نوشت که به سئوالاتی که از طرف این وزارت خانه از آنها می شود بی قیدی نشان ندهند. ازاین رو چنانچه درخواستهای بعدی وزارت مالیه از ادارات تابعه با بی پاسخی روبه رو شود جرایمی تعیین شده که در حق آنها اعمال خواهد شد. (4)
* تصویب بودجه محصلین اعزامی وزارت جنگ
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبری چاپ کرد مبنی بر این که مجلس شورای ملی در سال جاری مبلغ 600/ 671 فرانک برای مخارج تحصیل یک ساله 60 نفر محصل نظامی در اروپا و 18 هزار تومان مخارج مسافرت این افراد به فرانسه را تصویب کرد. این اعتبار از طرف وزارت مالیه در اختیار وزارت جنگ قرار خواهد گرفت. (5)
* ورود ممتاز الدوله به آنکارا
ممتاز الدوله (6) رئیس هیأت اعزامی ایران به قفقاز که از آن جا مأمور شد به آنقوره (آنکارا) برود، اطلاع داد که وارد آنقوره شده است. وی و همراهان او از راه باطوم راهی آنکارا شده بودند.(7)
* نامه رضا خان به حاکم اصفهان
به دنبال درخواست حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب از رضا خان برای وارد کردن قوای بختیاری برای سرکوب شرارتهای طایفه زلّقی (ر. ک: 11 تیر) رضا خان وزیر
ص: 210
جنگ امروز در نامه ای به سردار اشجع بختیاری حاکم اصفهان(1) با یادآوری این نکته که حکام در حفظ امنیت حوزه حکمرانی خود موظف هستند «در این موقع که اشرار زلّقی در حدود کاشان و جوشقان به چپاول و غارت» مشغول هستند هر اندازه قوای نظامی که برای رفع اشرار لازم است از لشکر جنوب تقاضا کرده در اختیار بگذارد. (2)
* شکایت اهالی نیشابور
گروهی از اهالی نیشابور در نامه ای به وزارت داخله نوشتند که انتخابات در این شهر برخلاف قانون صورت گرفته و آرا با تهدید و تطمیع اخذ شده. آنان تقاضا کرده اند از این روال جلوگیری و به موضوع رسیدگی شود.(3)
* دست اندازی شاهسونها در اطراف میانه
بنا به گزارش رسیده از میانه، شاهسونهای متجاوز صبح زود درحالی که گله ها و رمه ها برای چرا از روستاهای کلهر، ینکجه و بلفه تیمور از املاک دو برادر حاج عباسعلی خان بهبودی و امیر ارفع خان بهبودی بیرون می رفتند با یورش شاهسونها روبه رو شده و همگی به غارت رفتند. در پی شیوع خبر گماشتگان و اتباع صاحب ان مال به علاوه نیروهای امنیه به تعقیب غارتگران رفتند. جنگ سختی درگرفت و تا غروب ادامه یافت که در نتیجه هشت شاهسون کشته و مجروح و پنج اسب آنان نیز مقتول شد. اموال به غارت رفته بازپس گرفته شد. حسن بیک از اتباع امیر ارفع خان در این درگیری کشته و سه اسب صاحب ان مال نیز از بین رفت. (4)
[تصویر] نشسته در وسط: ابراهیم خان امیر ارفع (بهبودی)
ص: 211
سه شنبه 13 تیر 1301/ 4 ژوئیه 1922/ 8 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه قانون استخدام مطرح شد و مواد آن یک به یک مورد بررسی قرار گرفت و ادامه شور در این لایحه به جلسه بعد واگذار شد. (1) موضوع بحث امروز سن استخدام شوندگان بود که در لایحه پیشنهادی 18 سال یاد شده بود که مدرس و تعداد دیگری از نمایندگان 20 سال را بهتر دانستند و در اصلاح آن سخن گفتند. (2)
* پاسخ سرداراشجع به رضا خان
سلطان محمد سرداراشجع بختیاری حاکم اصفهان امروز در پی درخواست رضا خان برای مقابله با اشرار زلّقی (ر. ک: 12 تیر) نوشت که در تهران با «حضرتین صمصام السلطنه و سردار جنگ مذاکره فرمایید» و بعد دویست نفر نظامی و دو عراده توپ در اختیار یکی از خوانین بربرود و جاپلق بگذارید و اردوی نظامی به سرکردگی حکومت بربرود روانه شود، من هم از اتباع خودم اعزام می کنم. وی در انتها خطاب به رضا خان، وزیر جنگ نوشت که «سال قبل آنجاها را کاملا محفوظ داشته؛ [و اینک] به اندک توجهی قلعه زلّقی ها خراب، خودشان تنبیه کامل و اموال مسترد می شود.»(3)
* گزارش نمایندگان رضا خان از شیراز
سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام که پس از حضور در بین خوانین بختیاری و انعکاس موقعیت آنان به رضا خان، به طرف قشقاییها رفتند، امروز نخستین گزارش خود را از فارس برای وزیر جنگ فرستادند. آنها ضمن بیان استقبال سردار عشایر و ناصر خان پسر او از فرسخها مانده به مقصد، نوشتند که سردار عشایر خود را نسبت به حضرت اشرف (رضا خان) صمیمی و فداکار معرفی می کند و سپس در وصف موقعیت سیاسی او گفتند که «سردار عشایر در ضدیت با انگلیسها دچار زحمات و خسارات فوق العاده شده»؛ و در باب اختلافات میان سران ایل و متنفذان فارس توضیح دادند که «سردار احتشام و علی خان به تحریک انگلیسها و قوام الملک بر ضد سردار (عشایر) بلند شده بودند. عجالتا سردار احتشام در شیراز متوقف، علی خان با بیست خواجه در ده فرسخی شیراز می باشند ... اغتشاش فارس به واسطه همین تفرقه ها است که از ضدیت قوام الملک و سردار عشایر استفاده کرده در سامان همدیگر مشغول دزدی می باشند. حتی راضی هستند در سامان خودشان اغتشاش شود که عطف به دیگری» کنند. در پایان این گزارش آمده است که «بختیاریها و سردار اقدس (شیخ خزعل) خیلی مایل می باشند که اتحاد محکمی با سردار عشایر داشته باشند؛ به همین ترتیب قوام الملک را هم با سردار متحد نمایند.
حاجی معین بوشهری هم در این کار دخیل است. تا به حال سردار [عشایر] تکیه به مراحم حضرت اشرف (رضا خان) کرده، منتظر دستور العمل است.» (4)
* محدودیت تلگراف مجانی
وزارت امور خارجه امروز در پاسخ به درخواست وزارت جنگ (ر. ک: 10 تیر) در خصوص مأموریت سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز به مسکو و برلین و مجانی حساب کردن مخابرات او در این سفر یادآور شد که «فقط نقاطی که کمپانی هند و اروپ شعبه دارد مخابرات تلگرافی ... مجانا مخابره می شود. در سایر نقاط مثل برلن و مسکو و بادکوبه مأمورین وزارت خارجه اجرت مخابرات را نقدا به تلگراف خانه می پردازند.» وزارت امور خارجه توصیه کرد بودجه کافی برای ارسال گزارشهای مأمور یادشده توسط وزارت جنگ در نظر گرفته شود. (5)
* انضمام گروس به حکومت بیجار
بنا به تصویب کمیسیون نقشه کشی که چندی است در
ص: 212
وزارت داخله تشکیل می شود حکومت گروس که در سال های اخیر ضمیمه حکومت کردستان شده بود اخیرا از حوزه حکمرانی کردستان جدا شده و به حکومت بیجار پیوست. (1)
* توقیف دو روزنامه در خراسان
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود خبر از توقیف دو نشریه در خراسان داد که نظام السلطنه آنها را بسته است: مهر منیر و خراسان. در خبر آمده است که جریده خراسان به دلیل انعکاس شکایات اهالی تون و طبس در انتخاب سالار معظم که فرزند نظام السلطنه است، بدون رسیدگی و محاکمه با قوه قهریه توقیف شده است. و نیز سید محمد طباطبایی مدیر روزنامه خراسان دستگیر و به کلات تبعید شده است. (2)
* فلسطین ربطی به ایران ندارد
مدیر نشریه هحییم امروز در مقاله ای با اشاره به توجه برخی از مطبوعات ایران به موضوع فلسطین نوشت که مسائل فلسطین به ایران ارتباطی ندارد و طرح این موضوع مربوط به طرفداران فرانسه در ایران است که پیش از انگلیس، قیمومت فلسطین را به عهده داشت و اینک از دست داده است! وی از مطبوعات خواست به جای توجه به موضوع فلسطین مشکلات مردم ایران را منعکس کنند. (3)
[تصویر] نقشه فلسطین
ص: 213
چهارشنبه 14 تیر 1301/ 5 ژوئیه 1922/ 9 ذی قعده 1340
* احتمال دخالت انگلیس در شورش الوار
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در تلگرامی به عباس میرزا سالارلشکر تأکید کرد که حوادث امسال لرستان و طغیان غیرعادی الوار که مصدر قتل و غارتها بوده است امری طبیعی نیست. برخی اطلاعات رسیده حکایت از آن دارد که مأمورین انگلیس به عنوان خرید اسب و قاطر به میان طوایف لر رفته اسلحه زیادی با قیمت کم به آنها می فروشند و الوار را تحریک می کنند. قوام السلطنه متذکر شد که این خبرها، شنیده هایی است که نمی توان به آن استناد کرد. «برای کشف قضیه می خواستم مأموریتی از مرکز بفرستم ولی چون در خود محل بهتر می توان شخص رابط انتخاب نمود که با عادات الوار آشنا باشد» می خواهم که افرادی را انتخاب کرده و تحقیق کنید که آیا انگلیسها در آن مناطق اسلحه پخش می کنند یا نه.
«اشخاصی که می فرستید به عنوان سوداگری یا روضه خوان یا به هر عنوان دیگری که مقتضی بدانند روانه دارید. نتیجه را هر چه زودتر اطلاع دهید.» قوام السلطنه خواست در این موضوع پنهان کاری در نظر گرفته شود تا قضیه لو نرود. (1)
* ابلاغ قانون منع صدور پوست بره
قانون منع صدور پوست بره که در چهارده ماده از تصویب مجلس شورای ملی گذشته بود از طرف قوام السلطنه رئیس الوزراء به وزارت مالیه ابلاغ شد تا به موقع اجرا گذاشته شود. (2)
* چگونگی عرضه کالاهای ایرانی در بازار مکاره
سفارت دولت روسیه در پاسخ به نامه وزارت امور خارجه که چهار سئوال را درباره چگونگی عرضه کالاهای ایرانی در بازار مکاره روسیه مطرح کرده بود نوشت که «معاملات مال التجاره اتباع ایران به پول روس خواهد بود. به مال التجاره اتباع ایران حقوق گمرکی جاریه تعلق خواهد گرفت.
مال التجاره اتباع ایرانی ممکن است یا در داخله روسیه به فروش برسد و یا آنها را به ایران عودت دهند.» در این پاسخ آمده بود که امکان نگهداری کالاهای ایرانی در شرکت های حمل ونقل دولتی یا شخصی وجود دارد. (3)
* تأکید برای رفع ابهامات
قوام السلطنه رئیس الوزراء در تلگرامی که امروز به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد خواستار رفع ابهام از برخی مواد پیشنهادی کمپانی استاندارد اویل شد. این مواد و شرایط را علاء در پنج بند روز دوازدهم تیر برای نخست وزیر ایران فرستاده بود. قوام السلطنه در تمام ابهام زدایی ها خواستار در میان نبودن پای کشور سوم به غیر از ایران و امریکا در این قرارداد شد.
وی در ادامه نوشت که کمپانی سینکلر امروز پیشنهاد نمود که بیست هزار سهم نیز مجانا به دولت خواهد داد. کتبا هم این مطلب را تعهد کرد و خواست نظر استاندارد اویل را در این مورد جویا شود. وی یادآور شد که در این قرارداد هیچ ابهامی نباید باشد. و مصالح حال و آینده ایران و نظریات دولت باید کاملا مدنظر قرار گیرد. (4)
* شکست اتباع سیمیتقو
براساس تلگرامی که از آذربایجان رسیده، در اطراف خوی نیروهای دولتی با کردهای طرفدار اسماعیل آقا سیمیتقو درگیر شده که در نتیجه 28 نفر از متمردان شامل 2 نفر ارمنی، 6 نظامی، 20 کرد و 28 رأس اسب کردها کشته شده و «محمد آقا نام که از بزن بهادران اسماعیل آقا و رئیس همین ششصد نفر سواره بوده به قتل رسیده است.» (5)
* رسیدگی به شکایات اهالی خیابان ماشین
در پی شکایاتی که ساکنین خیابان ماشین از نبود روشنایی
ص: 214
کرده بودند، و نیز از عدم نظافت این محله و ناکارآمدی بلدیه شاکی بودند، «اداره بلدیه مشغول اقدامات شده و چند خیابانی که فاقد روشنایی است در نظر گرفته و ابتدا خیابان ماشین را امر به نصب چراغ برق نموده و تا به حال چند لامپ نصب شده و منتظر سیم می باشند که سایر خیابانها را هم چراغ نصب نمایند.» (1)
* تشکیل سومین جلسه کمیسیون اقتصاد
امروز سومین جلسه کمیسیون اقتصاد که به دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء تشکیل شده بود برپا شد و با حضور وزیر فواید عامه مشغول تهیه پیشنهاداتی برای بهبود موقعیت اقتصادی کشور هستند.(2)
* اسیران جنگل در تهران
عصر امروز نزدیک به چهل نفر از اسیرانی را که اخیرا در جنگل دستگیر شده بودند به تهران آورده، در قصر قاجاریه زندانی کردند. (3) درباره فعالیت نیروهای مستقر در جنگل در مطبوعات داخلی، اخبار و گزارشهای قابل توجه درج نمی شد، اما نیروهای سیاسی انگلیس در ایران این موضوع را با حساسیت دنبال می کردند و آن را در گزارشهای ارسالی خود می آوردند. (4)
* جشن در خانه وزیر جنگ
امروز در خانه رضا خان وزیر جنگ به مناسبت اهدا خلعت و شمشیر از ناحیه مقام حضرت ابو الفضل (ع) جشنی برپا شد. (5)برخی منابع این مراسم را با نگاه دیگری تحلیل کردند.
«سردارسپه برای آنکه به مردم وانمود کند که او شخص مذهبی است و معتقداتش به حدی است که حتی مورد توجه ارواح و ائمه اطهار و اماکن متبرکه مذهب تشیع می باشد نقشه ای طرح کرد که شمشیری از طرف حضرت عباس (فرزند علی بن ابیطالب «ع») که مورد احترام عموم ایرانیان است برای او فرستاده شود و روی این هدیه دروغی و مصنوعی تظاهراتی بنماید تا بدین وسیله وانمود کند که نجات دهنده این کشور خواهد بود و از طرف خدا و ارواح پاک ائمه اطهار تأیید شده است که ایران را از بدبختی نجات دهد!
گرچه طرح این نقشه هم مانند سایر نقشه ها به دستور اساتید فن سیاست بود معهذا سردارسپه هم ن هایت مهارت را به خرج داده توانست موفق شود که رل خود را خوب بازی کند به این ترتیب ناصر التولیه و معاون التولیه شمشیر کذایی را برای سردارسپه از عتبات عالیات آوردند.»
این شمشیر با تشریفات مخصوصی به تهران رسید و امروز «با خلعتی که به نام مرحمتی آستان حضرت ابو الفضل (ع) در منزل سردارسپه زیب پیکرش گردیده بود، احترامات نظامی کاملا به عمل آمد ... بدیهی است این تظاهرات در مردم عوام و معتقد به مذهب تشیع بی تأثیر نبوده و سردارسپه کاملا به نتیجه ای که از این عمل انتظار داشت نایل گردید.» (6)
* تهدید به اعتصاب توسط کارمندان جزء دربار
از صبح امروز مستخدمین جزء دربار همچون فراش، سرایدار، کالسکه چی، پیشخدمت، باغبان و غیره به دلیل عقب افتادن حقوق هشت ماه گذشته و پرداخت نشدن آن در باغ کالاری گرد آمده و خواستار پرداخت حقوق شان شدند. (7)
ص: 215
پنج شنبه 15 تیر 1301/ 6 ژوئیه 1922/ 10 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و نمایندگان گفت وگوهای خود را پیرامون قانون استخدام ادامه دادند. چگونگی مراسم تحلیف استخدام شونده یکی از مواد این قانون بود. پیش از طرح این قانون، تدین علت برکناری مخبر الدوله معاون وزارت خانه را از وزارت پست و تلگراف مطرح کرد و در این مورد از وزیر وزارت خانه مربوطه سئوال نمود و علت آن را جویا شد که چرا بدون تشکیل محکمه چنین تصمیمی گرفته شد. برخی نمایندگان برکناری مخبر الدوله را در نسبت با عملکرد کامیل مولیتور ارزیابی کردند که او کارهای غیرقانونی مولیتور را افشا کرده است. وزیر، منکر این اظهارات شد. (1)
* پیشنهادهای ممتاز الملک برای رونق کار بانک ایران
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران امروز در نامه ای به قوام السلطنه رئیس الوزراء با ذکر این نکته که بانک ایران با عدم رونق کار مواجه است و آن هم به دلیل انتظارش برای وصول مطالبات می باشد و این انتظار در موقعیت رکود اقتصادی کشور پاسخگو نخواهد بود، پیشنهاد هایی را برای خارج کردن بانک از وضعیت کنونی ارائه داد و یادآور شد اگر این پیشنهادها مورد پذیرش قرار نمی گیرد، او را مرخص کرده، شخص دیگری که تحمل اداره چنین موقعیتی را دارد به کار گیرند. تمرکز همه عایدات دولت در بانک، انتشار ده کرور تومان سهام به اعتبار گمرکات شمال ایران یا محل دیگر، حفظ و ضبط جواهرات دولتی در بانک که موجب اعتبار بانک خواهد بود، (2) از پیشنهادهای مرتضی ممتاز الملک به نخست وزیر بود.
* مکاتبه رضا خان با امیرلشکر جنوب
رضا خان امروز در ادامه ردوبدل کردن تلگرامها درباره چگونگی سرکوب اشرار، به محمود آیرم امیرلشکر جنوب نوشت که «برای سرکوب اشرار کهگیلویه و بهبهان که حکومتش به بختیاریها واگذار شده است می خواهند اردویی عبارت از هزار نفر بختیاری اعزام دارند ولی تقاضا می کنند که دولت به آنها توپ خانه بدهد. ضمنا ریاست کل اردو را به صاحب منصب توپ خانه واگذار می نمایند. در صورتی که به شما مراجعه نمایند مسبوق باشید.» (3)
* عزیمت هیأت روسی به بادکوبه
هیأت روسی که برای حل وفصل دعاوی باقی مانده بین ایران و روسیه شوروی در مناطق مرزی به تهران آمده بود به طرف بادکوبه حرکت کرد. این هیأت پس از تجهیز، دوباره به طرف بندرجز خواهد آمد. از ایران نیز مستشار الدوله رئیس هیأت ایرانی به زودی عازم استرآباد می شود که هنگام ورود هیأت روسی در آنجا حاضر باشد و برای بازدید از آشوراده و روستای فیروزه و دیگر نقاط مرزی همراهی کند و در مذاکرات شرکت نماید. (4)
* گزارش روزنامه شرق نزدیک The Near East از امکان اعتصاب پلیس
روزنامه شرق نزدیک در شماره امروز خود با عنوان «تهدید اعتصاب از طرف پلیس تهران» نوشت از جمله مسائلی که دولت جدید با آن روبه روست و حل وفصل آن ضروری است راضی کردن پلیس تهران و برآوردن تقاضاهای آنها می باشد. پلیس در ماه آوریل گذشته به دلیل عقب افتادن حقوق اعتصاب کرد؛ گرچه در آن زمان سرپوش گذاشته شد ولی اینک با شدت خودنمایی کرده است. نفرات پلیس می گویند که چند ماه است حقوق نگرفته اند و قصد دارند در هفته پیش رو اعتصاب کنند؛ کسی نیز حرف آنها را تکذیب نمی کند. اهالی تهران از شیوع این خبر متأثر هستند و می توان احتمال داد که
ص: 216
دولت تمام تلاش خود را برای برآوردن نظرات آنها به کار برد.
شرق نزدیک در پایان این خبر نوشت که از قرار معلوم اوضاع مالی آن قدر ناگوار است که پرداخت کمترین مبلغ، بار سنگینی بر دوش دولت خواهد بود. (1)
* انتصابات تازه در وزارت امور خارجه
پس از مذاکراتی که در مجلس شورای ملی درباره مدت مأموریت نمایندگان سیاسی ایران در کشورهای دیگر صورت گرفت و اظهار تمایل به محدود بودن این زمان، اخیرا مفخم الدوله به ایران احضار شده و در مورد دیگر مأموران مطالعه ادامه دارد. ساعد الوزراه کنسول ایران در بادکوبه که اخیرا به تهران خوانده شد، نادر میرزا به جای او به بادکوبه خواهد رفت و نیز علی رضا خان مدیر السلطان به کنسولگری گنجه منصوب شد. (2)
همچنین مؤتمن السلطنه به عنوان ژنرال کنسول ایران در بغداد تعیین شد. (3)
* اقدامات خودسرانه انگلیس در جنوب ایران
پیاده کردن قوای نظامی در صفحات جنوب و کشیدن خط خصوصی تلگراف توسط کمپانی نفت جنوب از اقدامات خودسرانه ای بود که انگلستان در این ناحیه از کشور ایران صورت داد. در هر دو مورد وزارت امور خارجه وارد مذاکره با مأموران سیاسی انگلیس در ایران شد. انگلستان هنوز در نواحی جنوب ایران پادگان دارد. درخواست پی درپی وزارت امور خارجه منجر شد که مقامات انگلیسی بگویند بیشتر نیروهای نظامی مستقر در جنوب ایران فراخوانده خواهند شد و عده کمی از آنها برای حفاظت کنسولگری باقی می مانند. در مورد اعتراض به خط تلگراف خصوصی اقدامات ادامه دارد.(4)
ص: 217
جمعه 16 تیر 1301/ 7 ژوئیه 1922/ 11 ذی قعده 1340
* گزارش نمایندگان رضا خان از اوضاع فارس
سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام که برای تهیه گزارش از اوضاع فارس بدان ناحیه رفته بودند، امروز برای رضا خان وزیر جنگ نوشتند که ادارات دولتی و اهالی فارس مأموریت ما را صلح بین قوام الملک و سردار عشایر فرض می کنند.
[تصویر] فرمانفرما، قوام الملک، سایکس
والی فارس هم با این تلقی، در دیدار با ما گفت که اگر ترتیب این کار را ندهید و امنیت فارس برقرار نشود من به همراه شما یا زودتر، از فارس خارج خواهم شد. در این گزارش آمده است که تمام راه ها ناامن است و روزی نمی گذرد که قافله ای چپاول نشود و چند نفر به قتل نرسند.
این دو مأمور از بی کفایتی والی فارس نوشتند که حتی در خود شهر هم به او اعتنایی نمی کنند؛ اما صمیمیت و دوستی «بین ایالت و قوام الملک و قونسول انگلیس موجود است و بدون اذن دوست اخیر الذکر (کنسول) هیچ اقدامی نمی شود.
تمام فتنه و اغتشاش فارس از ناحیه قوام الملک و یا سردار عشایر برخاسته می شود.» در این گزارش تأکید شده است که فارس نیازمند حکومت مقتدری است و «حتی عرض می کنم حکما باید حکومت نظامی باشد. قشون فارس ابدا مکفی نیست.» تعلیمات و آموزش برای نظامیان صورت نگرفته، صاحب منصبان را باید عوض کرد. در پایان این گزارش بار دیگر آمده است که «قوام الملک را ملاقات کردیم.
عجالتا بر ضد منفعت انگلیس اقدامی نخواهد کرد. با بختیاریها هم اتحاد محکمی دارند به اندازه ای که ممکن است در موقع لزوم هم همه نوع کمک به یکدیگر بنمایند. امنیه فارس با اغتشاش حالیه جز اتلاف پول فایده ای ندارد.» (1)
* پذیرش سه ماه فرصت به اتباع ایرانی مقیم عشق آباد
در پی فشار مأموران روسیه شوروی در عشق آباد به ایرانیان مقیم آن شهر در خصوص «تسجیل و ثبت املاک و علاقه جات» و تعیین 15 روز فرصت برای این کار، وزارت خارجه ایران وارد عمل شده، تقاضای تمدید این مدت از 15 روز به سه ماه را از دولت روسیه کرد. دولت روسیه با این تمدید زمان موافقت کرد. (2)
ص: 218
شنبه 17 تیر 1301/ 8 ژوئیه 1922/ 12 ذی قعده 1340
* توصیه های رضا خان به نمایندگان اعزامی خود در فارس
به دنبال گزارش سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام از اظهار تبعیت سردارعشایر از دولت مرکزی به ویژه وزیر جنگ (ر. ک: 13 تیر) رضا خان امروز در تلگرامی به این دو مأمور تأکید کرد که «حتی الامکان اهتمام نمایید که ایل قشقایی را در تحت ریاست سردارعشایر جمع آوری نموده و علی خان را به وسیله تهدید یا طریق دیگری که مقتضی باشد با سردارعشایر صلح دهید.» رضا خان همین توصیه را نسبت به قوام الملک کرد که بین او و سردارعشایر آشتی داده شود «و دوئیت را از بین آنها مرتفع سازید. چنانچه به اصلاح بین قوام الملک و سردارعشایر موفق نشوید هریک از آنها بایستی به محبت من امیدوار و مستحضر باشند ولی یقینا سردار عشایر مقدم است.» رضا خان در پایان خواستار ارائه گزارش از عملیات و اقدامات صاحب منصبان قشون آن ناحیه شد. (1)
[تصویر] صولت الدوله
* صدور اعلامیه توسط کارمندان جزء دربار
امروز اعلانی به در باغ کالاری نصب شد که در آن کارمندان جزء دربار نوشته بودند چنانچه تا عصر امروز حقوق معوقه آنها (ر. ک: 14 تیر) پرداخت نشود اعتصاب کرده دست از کار خواهند کشید. آنها می گفتند در زمان محمد علی شاه وقتی قهرمان خان حاجب الدوله دربار بوده، هفده ماه حقوق آن را بالا کشیده است. آنها می خواستند به هر وسیله ای که شده حق شان گرفته شود.(2)
* ادامه محاکمه ارفع الممالک
محکمه اداری برای رسیدگی به اتهامات ارفع الممالک حاکم سابق دزداب امروز پیش از ظهر با حضور کفیل وزارت داخله در محل این وزارت خانه تشکیل شد. «به قراری که تحقیق شده راپرتها و تلگرافات واصله عملیات ایشان را تأیید می نماید و برای تکمیل دوسیه از وزارت داخله تحقیقاتی از محل خواسته شده که پس از وصول آنها محکمه رأی خود را اظهار دارد.» (3)
ص: 219
یکشنبه 18 تیر 1301/ 9 ژوئیه 1922/ 13 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و برخی مواد پیشنهادی کمیسیونها مورد گفت وگو قرار گرفت. از آن جمله بود ماده واحده کمیسیون بودجه راجع به سیم کشی خط تلگراف در برخی از مناطق و ماده واحده دیگری از همین کمیسیون راجع به غرامات پستی. در این جلسه سید حسن مدرس نسبت به برخی از نمایندگان که خواستار تحقیق و تفحص درباره پیشنهادهای دولت شده بودند گفت که وقتی دولت پیشنهاد می کند که خط تلگراف از این محل به آن محل برود، چون به این دولت اعتماد داریم باید تصدیق کنیم.
[تصویر] ردیف جلو از چپ: سید حسن مدرس
البته تحقیق حق مجلس است. گاهی دولت اشتباه می کند و مجلس به آن رسیدگی می نماید. «بنده هم به تفتیش معتقدم و ضرر هم ندارد ولی دولتی که معتمد ما است پیشنهادی کرده و آن را هم صلاح می دانم، زیرا هم برای تجارت و هم برای مملکت نافع است.» (1)
* توسعه قشون در عربستان (خوزستان)
رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون امروز در نوشته ای که برای محمود آیرم امیرلشکر جنوب به شیراز فرستاد تأکید کرد که «مکرر متذکر شده ام در عربستان (خوزستان) و بنادر و سایر نقاط جنوب تشکیلات قشونی را بسط دهید. مخصوصا در عربستان اجرای این کار بیشتر مورد ضرورت است. البته اقدامات فوریه در اجرای این حکم به عمل آورده، نتیجه را اطلاع دهید.»(2)
* اعطای نشان شیر و خورشید به دیمتریوف
دیمتریوف مهندس و رئیس اداره کشتی رانی دریاچه ارومیه به جهت کوشش در کشیدن خط تلفن و تلگراف زیر آبی در این دریاچه یک قطعه نشان شیر و خورشید از وزیر جنگ دریافت کرد. (3)
* حکمران جدید قم
به موجب تصویب وزارت داخله ثقه السلطنه به حکومت قم منصوب و احکام رسمی او صادر شد. (4)
* ارسال طرح قانون استخدام مأمورین کشوری به وزارت خانه ها
مجلس شورای ملی طرح قانون استخدام مأمورین کشوری را به وزارت خانه های مختلف ارسال کرد تا مفاد آن را با نیازمندیهای وزارت خانه خود بسنجند و هر پیشنهادی که به
ص: 220
نظرشان می رسد به مجلس شورای ملی ارائه کنند، تا «پس از تصویب در آتیه باعث محظوراتی در دوایر دولتی نشود.» (1)
* آزمون برای کارکنان وزارت عدلیه
لایحه امتحان وزارت عدلیه که از کمیسیون مربوطه مجلس شورای ملی گذشته، آزمون را برای کارکنان وزارت عدلیه ضروری می کند. همه کارمندان وزارت عدلیه که از سال 1332 ق به بعد وارد این وزارت خانه شده اند باید امتحان بدهند.
کارنامه مدارس کفایت از این امتحان نمی کند «مگر آن که پروگرام آن مدرسه موافق مواد امتحان وزارت عدلیه بوده و از تصویب مجلس شورای ملی گذشته باشد.» (2)
* آمارگیری از محصولات
وزارت فواید عامه از وزارت داخله درخواست کرده است که به علت نیاز به آگاهی از میزان محصولات هر منطقه، از حکام ولایات بخواهد با تشکیل هیأتی از اشخاص مطلع روشن کنند که محصول سال جاری با سال گذشته از حیث کمیت و کیفیت چه تفاوتی دارد؛ و این که میزان تقریبی محصولات و احتیاج محل در چه حدود است؛ و چه اقداماتی برای ازدیاد محصول و بهبود آن می توان به عمل آورد. وزارت داخله درخواست وزارت فواید عامه را به ولایات منعکس کرد. (3)
* گزارش روزنامه ایران از جراید تازه انتشار
روزنامه ایران در شماره امروز خود با ذکر این نکته که با همه مشکلاتی که در راه انتشار مطبوعات وجود دارد که از همه مهم تر گرانی و نبود لوازم کار است، اما شمار مطبوعات در حال افزایش است. این روزنامه از ده جریده که به تازگی منتشر شده اند نام برد: روزنامه میهن که هفتگی انتشار می یافت چند روز است که روزانه منتشر می شود. جریده پژوهش به جای روزنامه ایران آزاد روزانه چاپ می شود. گل زرد که حاوی مطالب ادبی است، انتشار یافته. هحییم با مدیریت «مسیو هایم» چاپ و منتشر می شود. روزنامه خنده که حاوی مطالب طنز است از چند روز پیش آغاز به انتشار کرده. مجله خورشید با مطالب علمی و ادبی ماهیانه به نشر خود ادامه خواهد داد. نجات ایران هفته ای دو شماره و حیات ایران روزانه از طرف جمعیت قیام ایران منتشر می شوند. جریده شمس که در شماره اول خود عکس وزیر جنگ را چاپ کرده، منتشر شده.
جریده امروز ایران چند شماره انتشار پیدا کرده، اما فعلا تعطیل است. فکر آزاد در مشهد چاپ می شود. در پایان این گزارش از توقیف روزنامه خراسان و تبعید مدیر آن اظهار تأسف شده است. (4)
* تأسیس دارو خانه شبانه روزی
با تأسیس یک باب دوا خانه در میدان توپ خانه فقرا می توانند «به تصدیق اطباء و کمیساریای محل دوای مایحتاج خود را از آنجا دریافت نمایند.» (5)
* توقیف روزنامه پژوهش
روزنامه اقدام در شماره امروز خود خبر از تعطیل کردن جریده پژوهش داد و ابراز تأسف نمود. (6)
* سکه های ضرب روسیه در آستارا
امروز محموله ای معادل 208 جعبه سکه نقره ایرانی، ضرب روسیه، از باکو وارد آستارا شد. قیمت این سکه ها معادل 000/ 104 تومان برآورد شد. ت. و. برانان کنسول یار انگلیس در رشت نوشت که محموله یادشده توسط کشتی بخار «بووجج» که شش سرباز مسلح بلشویک آن را محافظت می کردند به ایران رسید. کشتی توسط مأموران ایرانی بازرسی شد و م. فرمن بازرس بلژیکی گمرک ایران دستور داد کشتی همراه تعدادی از نظامیان ایرانی به انزلی برود. این کار با اعتراض روسها مواجه گردید. در انزلی حاکم شهر وارد کشتی شد و گفت تا رسیدن دستور از تهران سکه ها در گمرک می ماند. روسها بار دیگر اعتراض کردند. (7)
ص: 221
دوشنبه 19 تیر 1301/ 10 ژوئیه 1922/ 14 ذی قعده 1340
* توصیه سیاسی جنرال کنسول ایران در بغداد
منتخب الدوله جنرال کنسول ایران در بغداد امروز دو نامه به وزارت امور خارجه و شخص وزیر (قوام السلطنه رئیس الوزراء وزیر خارجه هم بود) نوشت. در نامه اول وی از قول «عموم رؤسای عشایر» و نیز درخواست «عموم حجج اسلامیه» نوشت که «اینان حاضر هستند عراق را به ممالک ایران الحاق نمایند.» و در تأیید این نظر اضافه کرد که «عده کثیری از آنها به همراهی یکی از آقازادگان به اسم تشرف به زیارت مشهد مقدس برای اخذ تصمیمات عازم تهران بودند؛ انگلیسها مطلع شده، موانعی پیش آوردند.» کنسول ایران از ناحیه روحانیون عراق هم یادآور شد که «قول داده اند هر تعلیماتی را که دولت علّیه ایران برای وصول به این مقصود بدهد متابعت بنمایند.» منتخب الدوله پیشنهاد کرد اینک مناسب است نمایندگان ایران در مجلس بین المللی به اقدامات انگلیس اعتراض کرده، حقوق تاریخی ایران را بر اماکن مقدسه مطرح کنند؛ و نیز خواستار تعیین هیأتی بین المللی برای همه پرسی از اهالی عراق در این موضوع شوند. وی در پایان نوشت که «این معروضات فوق بنا به اظهارات حجج اسلامیه عرض شد.» (1)
منتخب الدوله در نامه ای دیگر همین موضوع را با این اشاره که شنیده شده مجلس ایران در مسئله وصایت عراق عرب وارد شده و پیرامون آن بحث کرده است، می نویسد خوب بود این بحثها در ابتدای جنگ رخ می داد؛ ایران «با فقدان مالیه و اسباب چگونه می تواند عراق عرب را اداره کند و جواب اعراب وهابی را چگونه خواهد داد. وانگهی دولت ایران به قدر ملک حسین شریف مکه هم که از حکومت فرانسه و انگلیس قبلا عهد و میثاق گرفته و مستمسکی در دست دارد نیز اقدام نکرده است که حق مداخله در این امر را داشته باشد.» با این حال او توصیه می کند خوب است دنباله مطلب گرفته شود و تعقیب گردد، چرا که «دولت علّیه در عراق عرب حقوق تاریخی دارد و به علاوه اماکن مقدسه در اینجا واقع و تمام آقایان علماء اعلام و جمع کثیری اتباع دولت علّیه هم در اینجا اقامت دارند و دائما از زوار و مسافرین ایرانی به این خاک آمدورفت می نمایند. در حقیقت حقوق دولت علّیه در این خاک از همه بیشتر و پیشتر است. و در واقع دولت علّیه حق تملک و تصرف این خاک را دارد.» (2)
* موافقت با درخواست مالی سالارلشکر
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در تلگرامی به عباس میرزا سالارلشکر حاکم بروجرد نوشت که برای مساعدت با پیشنهادهای ارائه شده تصویب شد سه هزار تومان برای مخارج فوق العاده از قبیل دادن انعام و خلعت به رؤسای الوار پرداخت شود. هزار تومان آن قبلا فرستاده شد، بقیه نیز در چهار ماه، ماهی پانصد تومان پرداخت می شود. «انتظار دارم در حسن جریان امور مملکتی و انتظامات محل کمال مراقبت را به عمل آورید.» (3)
* تعیین رئیس جدید نظمیه قزوین
ماژور عبد اللّه خان به ریاست نظمیه قزوین انتخاب شد. (4) وی جانشین «فوگل کلو» رئیس پلیس سوئدی شد. (5)
* تعویض تحویل دار مالیه کل بنادر
میرزا مصطفی خان امین دربار از طرف وزارت مالیه به سمت تحویل داری کل بنادر جنوب منصوب شد. (6)
* آرامش قبل از جنگ
بنا به گزارشهای رسیده از آذربایجان امنیت در اطراف این ایالت برقرار است و قوای نظامی در جبهه ها مستقر هستند.
«اخیرا تصادماتی از طرفین به وقوع نپیوسته است. اردوهای دولتی متوقف و فرونت ها انتظار ورود قوای اعزامی از مرکز را دارند که متفقا شروع به اقدامات نموده اکراد را قلع وقمع
ص: 222
نمایند.» (1) منابع انگلیسی هم نوشتند که نیروهای دولتی مستقر در آذربایجان خود را برای حمله ن هایی به قوای سیمیتقو آماده می کنند. (2)
* ضبط اسلحه های سردارعشایر در آبخواره
بنا به گزارش ایالت آذربایجان اسلحه و مهماتی که در اختیار سردارعشایر قراچه داغی بوده و مأموران دولتی آنها را در آبخواره به دست آورده اند بدین شرح است: تفنگ 845 قبضه، باتری پنجاه تیر و شصت تیر دو عراده، دینامیت دو بار شتر، فشنگ سه و پنج تیر یک بار شتر و ... پس از ارائه این فهرست دو مأمور ایالتی نیز به قراچه داغ و آبخواره رفته تا مقدار این مهمات را تأیید کنند. سردارعشایر این سلاحها را از خوانین اطراف، نیروهای شکست خورده آن منطقه، ارامنه پناهنده شده به این ناحیه در دو سال گذشته و ... جمع کرده بود. ظاهرا سلاح های دیگری هم هست که هنوز کشف نشده است. (3)
* استعفای مصدق السلطنه
مصدق السلطنه برای بار دوم استعفا داد. والی آذربایجان استعفای خود را تقدیم قوام السلطنه رئیس الوزراء کرد اما مورد پذیرش قرار نگرفت. (4) منابع دیگر استعفای مصدق را بیستم تیر نوشته اند و علت آن را چنین توضیح داده اند که وی به دلیل مداخله قشون و در واقع وزیر جنگ در امور ایالتی و عدم مشورت با او استعفا داد.(5)اما در ن هایت قوام السلطنه با استعفای مصدق موافقت می کند، چرا که پس از او امان اللّه جهانبانی با عنوان کفیل ایالت آذربایجان عهده دار امور می شود.
طرفه این که در همین روز استعفا از وزارت داخله به «ایالت جلیله آذربایجان» تلگراف می شود که «راجع به لزوم پرداخت استقراض سابق قشونی ... از مقام ریاست وزراء عظام به مالیه تأکید شد که زودتر پرداخت» شود. (6)
* اسلام و بریتانیا
روزنامه تایمز در شماره امروز خود مقاله ای با عنوان «اسلام و بریتانیا- دلایل بی اعتمادی ایران و ترکیه» به چاپ رساند.
این مقاله به قلم «آرتور مور» که به تازگی از هندوستان و افغانستان به انگلیس برگشته نوشته شده بود. آرتور مور مدتی هم به عنوان خبرنگار در تهران مشغول به کار بوده است. مور با این سئوال که «چرا اسلام به طور خاص با ما این قدر ترش رو است؟» مقاله خود را آغاز می کند و می نویسد «اگر بخواهیم خود را سفیدکاری کنیم و ثابت کنیم که بخشی از این مسئله به خاطر درک نادرست شرق از ما است و بخش دیگر ناشی از درک نادرست آنها در اثر تبلیغات خصمانه است، صرفا جوهر هدر می دهیم و کسی را هم قانع نمی کنیم.» وی سپس به وعده های عمل نکرده انگلیس در جوامع مسلمان پس از جنگ جهانی اول اشاره کرد و از قرارداد 1919 یاد نمود. «ما با بهره از یک رشوه شخصی 000/ 130 پوندی که از جیب مالیات دهندگان انگلیسی ربوده شده بود یک دولت انگلوفیل دست ساخته خود را که بنا بود خودمان از مرزهای شمالی اش دفاع کنیم، ترغیب کردیم تا «به قرارداد میان ایران و انگلیس مشروعیت بخشد» و قرارداد ایران و انگلیس امضا شد.
(انگلیسها از این پول که در 1919 به دست وزارت خارجه پرداخت شد، چیزی نمی دانند، لکن اسلام می داند.) ... از نظر ایرانی ها ما به حفظ نیروهای خود در این کشور صرفا از این جهت ادامه دادیم که برای تصویب قرارداد ایران و انگلیس به آن فشار وارد کنیم و بتوانیم به واسطه آن دسته از «افسران/ رجال سیاسی» که در شمال این کشور پراکنده بودند با اقتدار و وجهه لازم در امور محلی و قومی دخالت کنیم. تا نزدیک به سال پس از آتش بس، نخست وزیر ایران مطلقا از سوی سفارت انگلیس برگزیده می شد و همکارانش متناسب با خواسته های سفیر انگلیس انتخاب می گردیدند.» مور در پایان مقاله خود می نویسد که اسلام برای این دخالتها پاسخ خود را دارد. (7)
ص: 223
سه شنبه 20 تیر 1301/ 11 ژوئیه 1922/ 15 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و نمایندگان درباره موارد متعددی که از کمیسیونها به صحن مجلس آمده بود نظر دادند که از آن جمله بود خرید ساختمان کنسولگری ایران در بغداد؛، توضیح مدرس درباره قانون هیأت منصفه؛ طرح لوایح کمیسیون مبتکرات مانند انتزاع حکومت ابرقو از اصفهان و انضمام آن به یزد و .... (1)
* درخواست اطلاعات منطقه ای برای سرکوب اشرار زلّقی
در پی اعلام آمادگی سلطان محمد سرداراشجع بختیاری حاکم اصفهان برای سرکوب اشرار زلّقی (ر. ک: 13 تیر) رضا خان وزیر جنگ در پاسخ او نوشت از آنجا که اهالی جاپلق و بربرود از حکومت فعلی اصفهان راضی هستند لازم است که اطلاعاتی که از آن حدود دارید، ضمن عملیات نظامی آنها را در اختیار مأمورین نظامی قرار داده تا با این مساعدت سرکوب اشرار زلّقی زودتر انجام شود. (2)
* شایعه خروج مولیتور از ایران
مولیتور یکی از مسئولان سابق پست ایران که متهم به اختلاس و سوءمدیریت است و محاکمه او آغاز شده است گویا توسط سفارت بلژیک تقاضا کرده برای معالجه عازم کشور متبوع خود شود «مشروط بر آن که هر موقع برای تسویه محاسبه، وجودش لازم شود توسط سفارت احضار گردیده مراجعت نمایند.» (3)
* استعفای حکمران کرمانشاه
عضد السلطان(4) حاکم کرمانشاه استعفا داد و پذیرفته شد.
«راجع به انتخاب حکمران جدید هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده ولی مشغول تبادل نظریات می باشند که زودتر تعیین و رسمیت یابد.» (5)
* تقاضا برای ازدیاد نفرات امنیه
پس از آغاز به کار امنیه از ابتدای سال جاری و استقرار آن در برخی از راه ها و طرق ارتباطی به دلیل کمبود نفرات، امنیت لازم در نواحی مورد اشاره برقرار نشد و ناامنی ها همچنان ادامه یافت. از این رو شکایتهای فراوانی از حکام، تجار و اهالی شهرها به مرکز رسید و این باعث شد که وزارت جنگ لایحه «ازدیاد ششصد و پنجاه سوار [را] تهیه و ... جهت تصویب مجلس شورای» ملی پیشنهاد کند. با این حال وزیر جنگ تا تصویب این لایحه به اداره امنیه دستور داد که برای تشکیلات جنوب دویست نفر، برای حدود غرب یکصد نفر و سایر نقاط سیصد و پنجاه نفر اضافه شوند. (6)
* تجاوز ترکمانان روسیه به مرزهای ایران
طبق تلگراف رسیده از سرخس گروهی از تراکمه تابع دولت روسیه شوروی به سرخس کهنه حمله کرده اند و اهالی برای مقابله با آنان مسلح شده اند. وزارت داخله به ایالت خراسان نوشت که به رئیس پادگان مرزی آن ناحیه دستور دهد اهتمامات لازم را برای جلوگیری از این حوادث پیش بینی کند.(7)
ص: 224
ص: 225
چهارشنبه 21 تیر 1301/ 12 ژوئیه 1922/ 16 ذی قعده 1340
* استفاده از حق کشتی رانی در دریای خزر
ژنرال کنسول ایران در اسلامبول در پیشنهادی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، نوشت که شایسته است اینک که هیأت تجارتی ایران در مسکو مشغول مذاکره برای انعقاد عهدنامه تجارتی است، از طرف دولت به هیأت یادشده ابلاغ شود که در این مذاکرات حق عبور کشتی های خریداری شده ایران از کانالهای روسیه تا بحر خزر گرفته شود. چون در عهدنامه روس و ایران حق کشتی رانی به ایران داده شده و دولت به هر ترتیبی که شده باید یکی دو کشتی در دریای خزر داشته باشد. با این کار حق ایران در این دریا تثبیت می شود.
وی یادآور شد از آنجا که شاید روسیه این کشتی ها را به ما نفروشد و ما مجبور شویم از کشوری دیگر خریداری کنیم لازم است اجازه عبور از کانال هایی که در خاک روسیه شوروی است برای این کشتی های خریداری شده از هم اکنون گرفته شود. (1)
* تدارک برای حرکت قوای نظامی به خوزستان و بوشهر
محمود آیرم امیرلشکر جنوب در پی درخواست رضا خان وزیر جنگ مبنی بر فرستادن نیرو به عربستان (خوزستان) و بوشهر و اعلام ضرورت آن (ر. ک: 18 تیر) امروز خطاب به وزیر جنگ نوشت که گردان بوشهر در این هفته حرکت می کند و چون مسلسل نداریم، بدون این سلاح خواهد رفت.
قوای مربوط به خوزستان هم مدتی است در اصفهان تشکیل شده و حکم داده ام هرچه زودتر حرکت کنند. «مستدعی است امر مقرر فرمایند اسلحه و مسلسل به اصفهان بفرستند که ن هایت ضرورت را دارد.» رضا خان در حاشیه این تلگرام نوشته است «لازم بود که ارکان حرب و یک عده مختصری برای تشکیلات به عربستان اعزام دارید و در خود محل اخذ نفرات شود. چون افراد سردسیری در گرمسیری نمی توانند زیست کنند.» (2)
* رهنمودهای رضا خان به نمایندگان خود در شیراز
به دنبال گزارش سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالارنظام نمایندگان اعزامی رضا خان به اصفهان و شیراز از موقعیت فارس (ر. ک: 18 تیر) رضا خان به آنها نوشت که شما از طرف من مأمور تحقیق و کشف حقایق آن حدود هستید؛ یافته های خود را بی پرده گزارش دهید. وی تأکید کرد: «به طوری که شفاها به شما امر داده ام باید در ن هایت جدیت کلیه رؤسای عشایر و ایلات را به طرف قشون جلب و هریک از آنها را» به مساعدت و پشتیبانی من امیدوار کنید. درباره والی فارس «من هم به خوبی می دانم بی کفایت است و درصددم یک نفر دیگر را برای آن جا در نظر بگیرم.» رضا خان به جلب نظر سردارعشایر و تقویت او تأکید کرد. (3)
* تعیین امان اللّه جهانبانی به فرماندهی کل قوای آذربایجان
به فرمان رضا خان وزیر جنگ، امروز سرتیپ امان اللّه میرزا رئیس ارکان حرب کل قشون به فرماندهی کل قوای آذربایجان منصوب گردید. همچنین سرهنگ اسماعیل خان به سمت حاکم نظامی آذربایجان انتخاب شد. (4) رضا خان بدون اختیار قانونی حکم کفالت ایالت آذربایجان را نیز به نام سرتیپ جهانبانی صادر کرد. این کار بدون اجازه و مشورت قوام السلطنه رئیس الوزراء که وزارت داخله را نیز در تصدی خود داشت صورت گرفت. مصدق السلطنه والی آذربایجان پیش از این به دلیل مداخله مقامات نظامی در حوزه کاری خود استعفا داده بود. به هرحال «اعتراض قوام نیز با بی اعتنایی مواجه شد و سردارسپه به بهانه دفع سیمیتقو عمل خود را وطن پرستانه معرفی کرد.» (5)
* حاکم جدید مازندران
اقتدار الدوله حاکم مازندران از سمت خود عزل و به جای او
ص: 226
سالار حشمت سوادکوهی معروف به امیر اکرم به حکمرانی مازندران منصوب شد. (1) گفته می شود که حکم انفصال حکومت اقتدار الدوله از مازندران و نصب امیراکرم توسط رضا خان صورت گرفت. دخالت او در امور وزارت داخله مناقشه او با قوام السلطنه را آغاز کرد. (2)
* ادامه تحصن در سفارت روسیه
تحصن کنندگانی که از ابتدای سال جاری در سفارت روسیه شوروی دست به این اقدام اعتراض آمیز زده بودند همچنان در آن محل حضور دارند. «از طرف سفارت دولت ساویت روسیه با هیأت دولت مذاکراتی شده و خاتمه دادن به تحصن آنان را خواستار شده ولی هنوز از طرف دولت جوابی داده نشده است.» تحصن کنندگان در مجلس شورای ملی پس از پایان تحصن خود که بعد از روی کار آمدن دولت قوام السلطنه بود، جمعیت تازه ای به نام «جمعیت دادخواهان» تشکیل داده اند که به زودی مرامنامه خود را منتشر خواهند کرد. (3)
* انتخاب نمایندگان رشت
بنابر تلگرام ارسالی از رشت، نمایندگان رشت در مجلس شورای ملی مشخص شدند. پس از شمارش آراء سپهدار اعظم و سردار معتمد (4) با اکثریت آراء به نمایندگی رشت انتخاب شدند. (5)
* نمایشگاهی برای کالاهای ایرانی
برای ترویج منسوجات ایرانی و تشویق مردم برای خرید آنها محتشم السلطنه وزیر معارف و اوقاف تصمیم گرفته است نمایشگاهی بدین منظور برپا دارند و تکیه دولت برای اجرای این منظور انتخاب شد. پس از بازدید وزیر از تکیه دولت تصمیم گرفته شد تعمیرات لازم برای این کار صورت گیرد و مبلغ سیصد تومان برای تصویب به هیأت دولت پیشنهاد شد که بازسازی آن شروع شود. (6)
* تأسیس مدرسه تجارت
بنا به دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء، وزارت مالیه موظف شد برای تأسیس یک باب مدرسه تجارت در تبریز به اداره مالیه آن شهر دستور دهد که ماهیانه ششصد تومان برای مصارف آن مدرسه اختصاص دهد. (7)
* اختلاف و درگیری میان خوانین طالش و نمین
براساس گزارشهای رسیده از منطقه، اختلاف میان خوانین طالش و نمین بالا گرفته و تبدیل به درگیری هایی شده که در اثر آن سردار ناصر نمینی به قتل رسیده است. (8)
* انتصاب حکمران تازه گیلان
وثوق السلطنه (9) حکمران گیلان و معاون او از حکومت گیلان برکنار و به جای او نیر السلطان منصوب شد. «تلگرافات رسمی ایشان از وزارت داخله صادر و مخابره شده است.» تا رسیدن نیر السلطنه به گیلان قوام السلطنه دستور داد مؤید حضور کارگزار گیلان به عنوان کفیل حکومت مشغول کار باشد. (10) این جابه جایی برای مأموران سیاسی انگلیس جالب بود چون نوشتند: بالاخره تحت فشار مداوم سفارت شوروی حکومت مرکزی وثوق السلطنه را برکنار کرد و قرار است نیر السلطان که به طرفداری از روسها شهرت دارد به عنوان والی گیلان جانشین وی شود. (11)
* خروج کارمندان جزء دربار از اعتصاب
پس از اعتصاب کارمندان جزء دربار (ر. ک: 17 تیر) سه ماه از حقوق معوقه آنها پرداخت شد و امروز از اعتصاب و تحصن باغ گلستان خارج شده و مشغول کار شدند. برای پرداخت حقوق های عقب افتاده نظمیه نیز مبلغ 35 هزار تومان به آن اداره اختصاص یافت. (12)
ص: 227
پنج شنبه 22 تیر 1301/ 13 ژوئیه 1922/ 17 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه منع ورود کالاهای تجملی که از طرف بازرگانان ایرانی پیشنهاد شده بود مطرح گردید و این که چرا کمیسیون مربوطه آن را به صحن مجلس نیاورده و در این مورد مسامحه کرده است بحث شد.
رئیس کمیسیون مربوط منکر این موضوع شد و گفت که منتظر پیشنهادهای دولت در این زمینه است. در ادامه قانون استخدام که در جلسه های گذشته طرح و برخی از مواد آن به تصویب رسیده بود، در دستور جلسه قرار گرفت. (1)
[تصویر] صحن مجلس شورای ملی
* ملاقات قوام السلطنه و وزیر مختار امریکا
پیش از ظهر امروز وزیر مختار امریکا با قوام السلطنه رئیس الوزراء دیدار کرد. از مفاد مذاکرات آنان مطلبی در مطبوعات درج نشد. همچنین مستشار سفارت دولت روسیه نیز با قوام السلطنه دیدار و مذاکره داشت. (2)
* پذیرش استعفای مصدق السلطنه
روزنامه ایران در شماره امروز خود از پذیرش قطعی استعفای مصدق توسط قوام السلطنه یاد کرد که «مورد قبول یافته احضار به تهران شده اند.» (3)مصدق امروز از تبریز به سوی تهران حرکت کرد. (4) وی ساعد السلطنه را که معاون ایالت بود به عنوان کفیل انتخاب کرد و از تبریز خارج شد. (5) اما روزنامه اتحاد براساس یک تلگرام خصوصی نوشت که به موجب حکم وزیر جنگ امیر لشکر یا همان امان اللّه میرزا جهانبانی به سمت والی آذربایجان منصوب گشته است. (6)
* توصیه های حکومت اصفهان برای سرکوب اشرار زلّقی
سردار اشجع حاکم اصفهان امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ در پاسخ به این که او می تواند اطلاعات منطقه را در اختیار نظامیان قرار دهد (ر. ک: 20 تیر) نوشت «در صورتی که اهالی بربرود و جاپلق از حکومت خود رضایت دارند دولت پانصد نفر نظامی سواره و پیاده از اصفهان و عراق (اراک) به الیگودرز اعزام فرماید. هوا گرم است. زلّقی ها می توانند به طرف عربستان بروند. به قلعه و طایفه آنها حمله ور شوند و نیز لازم است پانصد سوار و پیاده» از طرف من آنجا باشد که مخارج آن توسط مأمورین نظامی پرداخته شود. این هزار نیرو اشرار را نیست و نابود خواهند کرد.(7)
* پیوستن سرتیپ خان به سیمیتقو
در گزارشی که امین تذکره خوی به کارگزاری کل آذربایجان فرستاد خبر داد که سرتیپ خان پسر نصرت لشکر که از مدتی پیش با سواران خود به اسم خدمتگزاری در شمار نظامیان ساخلوی شهر بود اینک با یاران خود به نیروهای اسماعیل آقا سیمیتقو ملحق شده و در روستای خان دیزج توقف دارد. این عمل او باعث تجری و تهاجم اکراد شورشی شده است. در این گزارش آمده است که سرتیپ خان به منطقه آشنایی دارد و از آن رو تبدیل به بلد اسماعیل آقا شده، روستاهای اطراف را تهدید می کند و از آنها می خواهد که به سیمیتقو ملحق شوند. (8)
ص: 228
* احضار سفرای ایران به مرکز
از طرف وزارت امور خارجه وزرای مختار و نمایندگان سیاسی دولت ایران که در پایتخت ها و شهرهای کشورهای دیگر مأمور هستند، به ایران فراخوانده شدند.(1)
* لغو کرایه حمل از کالاهای ایرانی
یکی از اجحافات شرکتهای روسی مستقر در مازندران- سانترسایوز و ونشترک- دریافت کرایه حمل از کالاهای ایرانی بود و این برخلاف معاهده ای بود که بین ایران و روسیه برقرار شده بود. وزارت امور خارجه ایران پس از پی گیریهای زیاد و مذاکراتی که کارگزار مازندران با مسئولان این بنگاه اقتصادی به عمل آورد، حق حمل مال التجاره لغو گردید. (2)
* اطاعت برخی از خوانین نواحی مرکزی از دولت
در ادامه استقرار امنیت نسبی در لرستان چند تن از خوانین طایفه سگوند، دیرکوند (3) و حسن وند به خواست حاکم بروجرد و امیر لشکر غرب به شهر آمده، اظهار اطاعت از دولت مرکزی کرده اند. (4)
* بیماری گوسفندان در اطراف تهران
امروز بیرون دروازه تهران پنجاه رأس گوسفند که به بیماری «شاربن» (5) دچار شده بودند تلف شدند. گزارش مشابهی نیز از بلدیه شاه عبد العظیم رسید که این بیماری در میان گوسفندان این منطقه هم دیده شده، تلفاتی داده است. دکتر مرتضی خان از طرف اداره صحیه بلدیه برای رسیدگی و معاینه گوسفندان و جلوگیری از کشتار دام بیمار مأمور شده است.(6)
* دامن آلوده انگلیس
در پی چاپ مقاله «آرتور مور» در روزنامه تایمز با عنوان «اسلام و بریتانیا» (ر. ک: 19 تیر) و یادکرد از رشوه 000/ 130 پوندی به دولت وثوق الدوله، ج. م. بالفور امروز در نامه ای که در شماره امروز تایمز به چاپ رسید از این مقاله تحسین کرد و نوشت که دولت بریتانیا تلاش می کند این رشوه را وام جلوه دهد اما در واقع این پول رشوه ای «برای مؤثر ساختن سیاست مخرب لرد کرزن در قبال ایران بوده است [و آن را] نمی توان چیزی غیر از لطمه ای به پاکدامنی مالی کابینه [انگلیس] تلقی کرد» (7)
ص: 229
جمعه 23 تیر 1301/ 14 ژوئیه 1922/ 18 ذی قعده 1340
* اطلاعیه وزارت پست و تلگراف درباره مولیتور
در پی چاپ مطالبی از مولیتور در برخی مطبوعات؛ که قرار است از ایران خارج شده و محاکمه او ناقص بماند، وزارت پست و تلگراف امروز در اطلاعیه ای که صادر کرد نوشت دولت تصمیم دارد کمیسیون تحقیق از اشخاص صلاحیت دار تشکیل داده و پس از رسیدگی و کشف حقیقت نتیجه را به اطلاع عموم برساند. «مسیو کامیل مولیتور متجاوز از پنج ماه است مستعفی شده و اصلاحات اخیر این وزارت به هیچ وجه مربوط به انفصال مشار الیه نبوده و نخواهد بود.» (1)
* تسخیر قلعه کیوزه
احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب امروز پس از درگیری با الوار موفق شد قلعه کیوزه مرکز الوار شورشی را به تصرف درآورد. (2)
* مالیات مازندران
از وزارت مالیه به اداره مالیه مازندران نامه ای فرستاده شد که از مقایسه میزان وصول مالیات که در پایان سال گذشته گزارش شد روشن می شود که 356/ 372/ 1 قران از مالیات پارسال باقی مانده که گرفته نشده است. «لازم است صورتی از بقایای مزبوره با تعیین اسامی مؤدیان و توضیحات راجع به وصول نشدن با ذکر ادله کافیه تا ده روز بعد از وصول این مراسله تهیه و ارسال دارید.» در این نامه یادآوری شد که مالیاتهای وصول نشده و مالیات سال جاری باید از محصول امسال گرفته شود. (3)
* رسیدگی به انتخابات گیلان
در پی شکایات گوناگون از انتخابات گیلان قوام السلطنه رئیس الوزراء نماینده خود را برای بررسی این موضوع و «تفتیش و نظارت در انجمن نظار آن جا» به آن منطقه فرستاد. (4)
* جایگزینی سفیران جدید
پس از احضار سفرای ایران در کشورهای مختلف، وزارت امور خارجه در حال مطالعه و انتخاب مأموران سیاسی تازه است. «فقط آقای آقا میرزا حسین خان علائی که وزیر مختاری دولت علیه را در امریکا دارا می باشند به جای خود باقی خواهند بود.» (5)
* مذاکرات بی نتیجه در انزلی
بقاء الدوله که برای تحویل گرفتن مؤسسات دولت روسیه در انزلی به آن بندر رفته پس از مذاکره با مقامات روسی در آن شهر با این نظر مأموران روسی روبه رو شد که باید دولت مرکزی روسیه دستور واگذاری مؤسسات یاد شده را بدهد.
برخی وسایل و اسباب نیز از انزلی به بادکوبه انتقال داده شده است. «برطبق تعلیماتی که به نماینده ایران در مسکو صادر شده مذاکرات لازم برای این مسئله در جریان می باشد که [هر چه] زودتر، از مقامات مربوطه مسکو به مأمورین دولت روسیه در انزلی امر به تحویل نمودن مؤسسات و اثاثیه صادر شود.» (6)
* اقدامات نمایندگان رضا خان برای آشتی بین سران ایالت فارس
سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالار نظام امروز رضا خان وزیر جنگ را از اقدامات خود در منطقه فارس مطلع کردند.
یکی از کارهای آنها دیدار با قوام الملک بود. «با قوام ملاقات، [و او را] به مراحم حضرت اشرف امیدوار کردیم. خود را تسلیم مقاصد مقدسه حضرت اشرف نمود.» دیگر این که «زمینه اصلاح قوام و سردار [عشایر را] فراهم کرده ایم. همین چند روزه در همراهی قوام الملک به ده بید حرکت و تلگرافی هم به سردار عشایر مخابره شد که در آن جا حاضر شده رفع مناقشات گذشته بشود. در این مجلس ترتیب الحاق علی خان داده خواهد شد.» آنها خواستند که محمود آیرم امیر لشکر
ص: 230
جنوب نیز در این موضوع آنها را همراهی کند چرا که برای آینده اقداماتی که می خواهد بکند ضروری است. در این گزارش از اقدامات امیر لشکر جنوب در سازماندهی قشون منطقه جنوب یاد شده است. «عجالتا ترتیبات داخلی تا اندازه ای بد نیست ولی به واسطه نداشتن صاحب منصبان و وکلای لایق مشکل است ترتیبات مشقی و سرباز خانه رضایت بخش گردد.» (1)
* شکست سید جلال در جنگل
به گزارش مؤید حضور، کارگزار رشت، امروز قوای دولتی با طرفداران سید جلال (2) روبه رو شده و جنگ سختی کردند.
«عاقبت بیست نفر از عده سید جلال مقتول و خود مشار الیه هم مجروح و متواری شده؛ قشون، او را دنبال کرده است و از طرف قوای دولتی تلفاتی داده نشده، فقط چند نفری مجروح شده اند.» (3) مأموران سیاسی انگلیس هم این حادثه را به کشور متبوع خود منعکس کردند. (4) موضوع در روزنامه اتحاد هم منعکس شد.(5)
* درخواست برای بازگرداندن عوائد اداره نواقل برای مصارف شهری
براساس اخبار رسیده از استرآباد از زمانی که عواید اداره نواقل به جای مصرف در امور بهداشت شهری به اداره مالیات غیرمستقیم تخصیص داده شده «در شهر جز کثافات و عدم تنظیف چیز دیگری مشاهده نمی گردد.» جمعی از اهالی استرآباد تقاضا دارند با دستور دولت بار دیگر درآمدهای اداره نواقل صرف امور شهری شود. (6)
* ورود سید محمد حائری به ایران
سید محمد حائری معروف به خزانه که از احفاد قائم مقام فراهانی است و بیست سال پیش برای آموزش علوم دینی به عتبات عالیات رفته بود امروز وارد تهران شد. (7)
* اعتراض به انجمن نظار کلیمیان کاشان
امروز شخصی به نام اسحاق یوسف در نامه ای که به حکومت کاشان نوشت به ترکیب انجمن نظار کلیمیان کاشان که معمولا برای انتخاب نماینده این گروه مذهبی برای مجلس شورای ملی تشکیل می شد اعتراض کرد. او نوشت که اعضای این انجمن فاقد شرایط لازم هستند. آنها «تبعه خارجه، ب هایی مذهب و [عضو] انجمن صیونیت [هستند] که فقط برای استقلال فلسطین کار می کنند و برخلاف قانون انتخابات سواد فارسی ندارند.» اسحاق یوسف از حکومت کاشان خواست که در این خصوص رسیدگی شود تا «اشخاص صلاحیت داری در انجمن نظار عضویت داشته که انتخابات کلیمیان به طور صحت به عمل آید.» (8)
ص: 231
شنبه 24 تیر 1301/ 15 ژوئیه 1922/ 19 ذی قعده 1340
* ابلاغ قانون اصلاحات اصلّیه به وزارت پست و تلگراف
قوام السلطنه رئیس الوزراء، امروز «قانون تصویب اصلاحات اصلّیه قرارداد پستی بین المللی مادرید» را که در سوم تیر به تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود به وزارت پست و تلگراف ابلاغ کرد تا اجرا گردد. در توضیح این قانون یک ماده ای آمده است که «مجلس شورای ملی اصلاحات اصلّیه را که دولت ایران در آن ذی نفع و در کنگره مادرید 1920 مسیحی مطابق 1299 شمسی به معاهدات و قراردادهای رم (1906) با حضور نمایندگان دولت علّیه به عمل آمده تصویب می نماید.» (1)
* مانور نظامی در اردوگاه نظامی بروجرد
امروز قشون مستقر در بروجرد اقدام به دادن نمایشهای جنگی و مانور کرد. در این مراسم امیر لشکر غرب، حکمران بروجرد و دیگران سخن راندند و از اهتمام نیروهای نظامی در سرکوب اشرار قدردانی کردند. در این مراسم عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان پانصد تومان به نظامیان انعام داد. (2)
* تحصن در مجلس شورای ملی
نزدیک به یکصد نفر زن و مرد مهاجر ارومیه ای که در اثر تاخت وتاز سیمیتقو زندگی شان به غارت رفته و از خانه و کاشانه خود آواره شده بودند، از امروز در مجلس شورای ملی متحصن شدند. آنها تقاضای رسیدگی به شکایات خود را دارند. (3)
* نامه سفارت ایران در لندن به وزارت امور خارجه انگلیس
به دنبال خسارات فراوانی که به ایرانیان مقیم عراق هنگام جنگهای سال 1921 م بین مسلمانان عراق و اشغالگران انگلیس خورد و نیز شکایات آنها به دولت ایران، وزیرمختار ایران در لندن امروز نامه ای به وزارت امور خارجه انگلیس فرستاد و این موضوع را یادآور و خواستار جبران آن شد. در این نامه آمده است که طبق درخواست نمایندگان انگلیس در عراق صورت خسارتهای وارده پیش از این داده شده اما اقدامی در جبران آنها دیده نشده است. (4)
* دیدار رضا خان با وابسته سیاسی- نظامی انگلیس
رضا خان وزیر جنگ امروز با وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران دیدار کرد و از شکست نیروهای جنگل به رهبری سید جلال خبر داد و ابراز امیدواری کرد که هرچه زودتر سید جلال دستگیر شود. در این دیدار نظر سفیر انگلیس درباره تبلیغات گسترده روسها در رشت و انزلی به رضا خان منعکس شد و از اطلاع سفارت از سفر سرهنگ اسماعیل خان به مسکو و آلمان برای خرید سلاح خبر داده شد. در این دیدار ضمن ردوبدل شدن خبرهای مهم داخلی، رضا خان بزرگترین مانع خود را نبود و کمبود منابع مالی و همچنین بی کفایتی مردان کابینه در تأمین منابع مالی عنوان کرد، که مانع پایان دادن به غائله سیمیتقو است. در ادامه، رضا خان از سازمان دهی نیروها در جنوب و لزوم حضور نیروهای انگلیس در این ناحیه از ایران اظهار رضایت نمود.(5)
ص: 232
یکشنبه 25 تیر 1301/ 16 ژوئیه 1922/ 20 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. بیشتر مشورت نمایندگان در این جلسه درباره لایحه استخدام بود. (1) پیش از این، تعدادی از مواد این لایحه تصویب شده بود.
* آمادگی امیر لشکر جنوب برای اعزام نیرو به خوزستان
محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که «عده ای حاضر، هر وقت حکم می فرمایید حرکت کنند. فقط نبودن وجه و کسری اسلحه مانع است. مجددا خاطر مبارک را محترما متذکر می نماید که امر فرموده اسلحه و مسلسل هرچه زودتر ارسال دارند.» (2)
* مأموریت اقتصادی برای رئیس ارکان حرب لشکر جنوب
رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرامی به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نوشت که برطبق مکاتباتی که از وارث ظل السلطان به دست آمده، وی مبلغی وجه نقد در بانک سوئیس داشته که «معتمد الدوله (3) [پسرش] بدون آن که حقی به سایر وراث بدهد آن را دریافت نموده. علی هذا لازم است شما در این باب از طرف من دوستانه با مشار الیه داخل مذاکره شوید. اگر استرداد حق سایرین را متقبل شد فبها، و الا مراتب را رمزا اطلاع دهید تا فکر بکری بکنم. ضرر ندارد به شاهزاده صارم الدوله هم اطلاع دهید.» (4)
* گزارش نمایندگان وزیر جنگ از شیراز
سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالار نظام نمایندگان رضا خان وزیر جنگ که در فارس به سر می بردند و مأموریت هایی از جمله رسیدگی و تحقیق از برخی صاحب منصبان نظامی داشتند امروز به وزیر جنگ نوشتند که هیأتی برای رسیدگی به محاسبات سرتیپ لطفعلی آقا و هیأتی برای تحقیق در علت عقب نشینی اردوی نظامی از ممسنی که لطمه بزرگی به نظام وارد آورده معین شد. «سرتیپ لطفعلی آقا با یک لحن توهین آوری نسبت به امیر لشکر اظهار داشت به هیچ وجه حاضر نمی شوم به سئوالات امیر لشکر یا کمیسیون جواب بدهم.» (5)
* روستای فیروزه همچنان در دست روسها
بنا به گزارشی که امروز از طرف مأموران ایرانی که برای بازپس گیری روستای فیروزه به منطقه مرزی ایران و روسیه رفته اند، به مرکز رسید موفقیتی در تصرف روستای فیروزه نداشته اند. مذاکرات ادامه دارد. مأموران روسی می گویند تا دستوری از مسکو به ما نرسد نمی توانیم این روستا را تخلیه کنیم. (6)
* هدیه 250 تومانی به قشون بیرجند
در میهمانی که امروز از طرف رئیس قشون به افتخار شوکت الملک داده شد، تعداد زیادی حاضر بودند و امیر شوکت الملک 250 تومان به رسم هدیه به نظامیان داد. (7) این مراسم در «بند عمر شاه»، یک فرسخی بیرجند برگزار شد. (8)
* کم آبی و نارضایتی در لنگرود
براساس اخبار رسیده از لنگرود، به واسطه کم آبی و خشک شدن استخرها، زراعت در حدود لنگرود با خطر خشکی روبه رو شده و این امر موجب وحشت اهالی شده است.
همچنین رئیس نظمیه این شهر برای منافع شخصی اقدامات غیرمتعارفی می کند که از آن جمله است گرفتن پول نابجا از مردم. اهالی لنگرود از طبیعت بیمناک و از مسئول یاد شده شاکی هستند. (9)
* قاچاق برنج از شهرهای شمالی
با این که از طرف مسئولان کشوری صدور برنج از مرزهای
ص: 233
شمالی ایران به خارج ممنوع و موضوع به اداره گمرکات نیز ابلاغ شده، با این حال برنج از شهرهای ساحلی بحر خزر قاچاق می شود و شبها کشتی هایی که پنهانی در این سواحل پهلو می گیرند برنج را بار زده با خود می برند.(1)
* توصیه های فرمانفرما به پسرش
فرمانفرما امروز نامه ای به پسرش عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان نوشت و از بازگشت آرامش نسبی به آن منطقه و همراهی با امور نظامی در سرکوب اشرار ابراز خرسندی کرد. او در این نامه بار دیگر خواستار پرداخت حقوق فطن الدوله شد، که به کارهای او رسیدگی می کند و پی گیر امورات او در مرکز است.
[تصویر] عبد الحسین فرمانفرما
فرمانفرما تهدید کرد که امکان اخلال فطن الدوله در کارهای عباس میرزا وجود دارد. «نصایح مرا که در هر مورد خیر خودتان است بشنوید و ترتیب زندگانی خودتان را برای این جزئیات مختل ننمایید.» اما جالب ترین فراز نامه فرمانفرما به پسرش پاسخ به پرسش پسر در این باره بود که در بروجرد بماند یا برای گرفتن مسئولیت جدیدی به مرکز بیاید. «اینکه می نویسید مأموریت بروجرد موقتی است و در کابینه ترتیب کاری داده شود، معلوم می شود به کلی از ترتیبات مرکز و وضعیات حاضره بی خبرید. اولا ترتیبات حاضره غیر از تصوراتی است که می نمایید.
عجالتا، اشتغال در مرکز علاوه بر اینکه غیرمقدور است، صلاحیت فعلی هم ندارد. ثانیا اگر کار بروجرد را هم به این تصورات بخواهید از دست بدهید، نتیجه نخواهید دید مگر بیکار ماندن در تهران و مثل دیگران فحش شنیدن. ثالثا، در این وقت که عدم انتظامات بروجرد برحسب تعبیر فرمایشات شاهزاده عضد السلطان تا درجه ای تولید انعکاسات سویی نموده، به هیچ وجه صلاح فامیلی را نمی دانم از کار بروجرد کناره جویی کنید. بلکه، حالا که، بحمد اللّه، وسایل موجود و برای رفع اغتشاشات سابقه بروجرد و تکمیل انتظامات صفحه لرستان موجبات میسر است، باید با کمال دلگرمی و بدون اینکه تغییر این مأموریت را تعقیب نمایید، مشغول انجام کار آنجا باشید که، ان شاء اللّه، به واسطه اعاده انتظامات رفع پاره ای صحبت ها شده و امتحان فعالیت خود را بدهید؛ تا ببینم پس از این موفقیت چه اقتضا خواهد کرد.» (2)
* تأسیس بیمارستان خیریه در شیراز
امروز یک باب مریض خانه خیریه با 37 تخت به همت نصیر الملک در شیراز افتتاح شد. وی برای گردش کار این بیمارستان موقوفاتی را نیز معین کرد که به آن اختصاص یابد. در مراسم گشایش بیمارستان که با حضور مقامات شهر صورت گرفت دکتر کریم خان به سمت دکتری این مریض خانه معرفی شد. (3)
* بالا رفتن پرچم روسیه شوروی در شیراز
امروز بنا به دعوت کنسول روس گروهی از سران شهر شیراز در محل کنسولگری روسیه شوروی جمع شدند. کنسول روس در این مراسم نطقی به زبان روسی کرد و منشی سفارت آن را به فارسی ترجمه نمود.
متن سخنان اشاره به اتحاد و اتفاق دو دولت ایران و روس داشت. «بعد بیرق سرخ را بلند کردند. ایالت نیز در جواب اظهار خوشوقتی و تبریک نموده، سپس مدیر جریده گلستان و انیس الواعظین هریک نطقی دایر به اتحاد دولتین و ملتین ایران و روس ایراد کردند.» (4)
* گزارش روزنامه مورنینگ پست از ایران
نماینده روزنامه مورنینگ پست چاپ انگلستان امروز از مبدأ تهران با عنوان «قضایای داخلی ایران» گزارش کوتاهی به مطبوعه خود فرستاد که روزنامه مزبور آن را در 18 ژوئیه (پس فردا) چاپ کرد.
این گزارش شامل شکست قوای سید جلال در جنگل، سرکوب دست اندازیهای عشایر و الوار در مناطق مرکزی و در ن هایت استعفای مصدق السلطنه از ایالت آذربایجان بود.
«استعفای والی آذربایجان قبول شد و کلنل اسماعیل خان که در طغیان لاهوتی خان رشادتی به خرج داده حاکم نظامی گردید و حکومت نظامی اعلام شده است.» (5)
* استنکاف مؤتمن السلطنه
مؤتمن السلطنه که به عنوان ژنرال کنسول بغداد تعیین شده بود به دلیل عدم موافقت با پیشنهاد هایش از قبول این مأموریت خودداری کرد. (6)
* تعیین یک مجتهد برای نظارت بر آیین نامه مدارس دینی
محتشم السلطنه وزیر معارف با دعوت از چند تن علما و روحانیان در خصوص تعیین یک مجتهد مسلم جامع الشرایط جلسه ای برپا کرد که بر تهیه قوانین مدارس علوم دینی و اوقاف و مدارس ابتدایی و عالی که از طرف شورای معارف تهیه می شود نظارت کند. مذاکرات ناتمام ماند و جلسه به دلیل بحث فراوان در میزان اختیارات مجتهد، نتوانست به نتیجه برسد. (7)
ص: 234
[تصویر] نمایی از مدارس دینی
ص: 235
دوشنبه 26 تیر 1301/ 17 ژوئیه 1922/ 21 ذی قعده 1340
* قانون سربازگیری
منابعی که درباره تاریخ ارتش ایران سخن رانده اند، تصویب قانون سربازگیری را در چنین روزی یاد کرده اند.
اما آن چه درست می نماید این است که تجدیدنظر در مقررات سربازگیری امروز در دستور کار وزارت جنگ قرار گرفت. (1) یعنی آن چه شورای عالی قشون از اوایل سال 1301 مشغول تدوین آن بود در چنین روزی به وزارت جنگ داده شد.
* آغاز تحقیقات در مورد ارثیه ظل السلطان
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز در پاسخ به درخواست رضا خان وزیر جنگ مبنی بر تحقیق در مورد ارثیه ظل السلطان که معتمد الدوله به تن هایی مال خود کرده (ر. ک: 25 تیر) نوشت که اقدامات اولیه شروع شده، فعلا معتمد الدوله و صارم الدوله خارج از اصفهان هستند. (2)
رضا خان پیشنهاد کرده بود در این مورد با صارم الدوله هم مشورت کند.
* دستور حرکت نظامیان به طرف گلپایگان و کمره
رضا خان وزیر جنگ امروز به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب دستور داد برای سرکوب زلّقی ها به طرف گلپایگان و کمره (خمین) حرکت کند. آنها موظف شدند در کنار نیروهای عشایر «متفقا و معا مشغول به اقدام و عملیات شوند.» (3)
* پاسخ وزارت امور خارجه به مکتوب خلیفه اسحاق
وزارت امور خارجه در نامه ای که امروز به وزارت داخله نوشت متذکر شد که در پی گیری نامه خلیفه اسحاق، رئیس روحانی کلدانیها در بیت المقدس مبنی بر تحرکات خشونت بار سیمیتقو و تهدید شدن آشوریهای این منطقه (ر. ک: 8 و 13 خرداد) جواب نوشته که از طرف دولت اقدامات لازمه برای قلع وقمع او شده است. (4)
* تأسیس شعبه تقنینیه در وزارت مالیه
شعبه تقنینیه در وزارت مالیه برای ارائه لوایح قانونی به مجلس و تمرکز قوانین مصوبه مجلس راجع به وزارت مالیه تأسیس شد. ریاست این شعبه به رشید یاسمی (5)سپرده شد. (6)
* ورود سید ابو طالب به تهران
امروز «آقای آقا سید ابو طالب، اخوی حضرت آیت اللّه شهرستانی که پس از مرحوم آیت اللّه شیرازی از مبرزین علما عتبات و مراکز تقلید شیعه به شمار می روند وارد و در منزل آقای سردار فاخر شیرازی تشریف دارند.» (7)
* شکایات مستأجران از مالکان
با بالا رفتن نرخ کرایه ها، مستأجران به مقامات دولتی شکایت برده اند.
امروز از طرف مجلس شورای ملی به هیأت وزراء و از آنجا به حکومت نظامی مراجعه و قرار شد کمیسیونی با حضور نمایندگان طرفین و حکومت نظامی تشکیل شود و رسیدگی صورت گیرد. (8)
* معافیت گمرکی برای بیمارستان امریکایی تبریز
از طرف وزارت مالیه به اداره کل گمرکات دستور داده شد که به اداره گمرک تبریز ابلاغ کند وسایل جراحی برای بیمارستان امریکایی در تبریز هنگام ورود به مرز بدون حقوق گمرکی وارد کشور شود. (9)
* رضایت کنسولگری روسیه در قزوین از عدلیه
کنسولگری روسیه در قزوین به عدلیه این شهر اطلاع داد که محاکمات اتباع روس که در آن عدلیه صورت گرفته، مراحل
ص: 236
خود را به خوبی طی کرده، رضایت خود را اعلام می داریم. (1)
* راه اندازی دستگاه دوبلکس
دستگاه دوبلکس در اصفهان دایر شد. این دستگاه که یک نوع تلگراف جدید است با یک سیستم در آن واحد مطالب را می دهد و می گیرد. دستگاه دوبلکس در اصفهان راه افتاد و به این وسیله مخابره تلگرامهای اصفهان، شیراز و خوزستان با مرکز سرعت بیشتری پیدا می کند. (2)
* سختی خرید نان در درجز
به دلیل دیر رسیدن محصول سال جاری، نان درجز دچار مشکل شده است. ازاین رو حکومت آن منطقه برای جلوگیری از تعطیل شدن نانواییها «مقداری گندم به ملاکین حواله نموده که به خبازها بدهند. ضمنا مقدار ده خروار گندم از گندم های توقیفی لطف آباد و بیست خروار از حکومت قوچان خواسته اند که به نرخ روز قیمت آنها را تأدیه و به خباز خانه بدهند.» (3)
* تعیین قیمت یخ توسط حاکم نظامی تهران
امیر لشکر محمود انصاری حاکم نظامی تهران امروز در اعلانی قیمت یخ را «موافق صورتی که یخچالی ها» داده اند به اطلاع عموم رساند. قیمت یخ در یخچالهای داخل شهر، چهار من تبریز پانصد دینار، یخچالهای خارج شهر نزدیک خندق چهار صد دینار، یخچالهای اطراف شهر سیصد دینار، دوره گرد هفتصد دینار و در بقالی و سبزی فروشی هشتصد دینار تعیین شد.(4)
* رسیدگی به تخلفات مولیتور
امروز کمیسیون تحقیق راجع به عملکرد مولیتور در ساختمان هیأت وزراء تشکیل شد اما به دلیل غیبت ذکاء الملک رسمیت نیافت. در تعقیب مذاکرات همین جلسه قرار شد یک کمیسیون اداری در وزارت پست و تلگراف تشکیل شده، مدارک و اسناد موجود را خلاصه کرده، به کمیسیون تحقیق بدهد. (5)
ص: 237
سه شنبه 27 تیر 1301/ 18 ژوئیه 1922/ 22 ذی قعده 1340
* حرکت نیروهای نظامی به سوی خوزستان
امروز ساعت هفت بعد از ظهر قوای نظامی به طرف عربستان (خوزستان) حرکت کردند. این نیرو از لشکر جنوب تدارک دیده شده بود و توسط دیگر قوای نظامی مستقر در لشکر جنوب با مارش تا یک فرسخ و نیمی شهر مشایعت شد.
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب استعداد نیروی اعزامی را برای رضا خان وزیر جنگ چنین نوشت: یک نایب سرهنگ، یک سلطان، یک نایب یک، دو نایب دو، سه نایب سه، دو آسپیران، 13 معین نایب، 22 وکیل و سرجوخه، 158 سرباز، چهار استاژ، جمع کل 207 نفر. این گروه دارای دو اسب دولتی، 14 اسب شخصی، 13 قاطر دولتی، یک توپ کوهستانی شنیدر، 50 گلوله کوهستانی، دو مسلسل ماکسیم، 15000 فشنگ، 195 ده تیر انگلیسی، 36345 فشنگ، هفت تفنگ کارابین روسی و 3000 فشنگ. (1) محمود آیرم امیر لشکر جنوب، در تلگرام دیگری با اندکی اختلاف تعداد قوای اعزامی را 205 نفر یاد کرد و تعداد فشنگهای کارابین روسی را 2000 عدد نوشت. (2) امروز سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران از اعزام این نیرو آگاه شد. اطلاعات آنها خبر از 500 نفر نیرو می داد که اشتباه بود. به هرحال نماینده سیاسی انگلیس نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و «توجه دولت (ایران) را به عواقب احتمالی ناشی از این اقدام که متوجه منافع بریتانیا می شد جلب کرد ... لورن در همان روز به خوانین بختیاری و شیخ خزعل اطلاع داد که باید از موضع سیاست بریتانیا دفاع و حمایت کنند.» (3) طرفه این که دو روز بعد رضا خان دستور توقف نیرو را می دهد.
* تأکید رضا خان بر اعدام جنگلیها
در پی پیروزیهای به دست آمده توسط قوای نظامی در جنگل و شکست سید جلال و طرفداران او رضا خان به رئیس ارکان حرب لشکر مرکز نوشت که نام کسانی که در این درگیریها فداکاری کرده اند بفرستید تا تشویق شوند و نیز «اشرار متوقف در جنگل هیچ کدام نباید جان به در ببرند و عموما باید اعدام شوند. مخصوصا امر می دهم ... کسی [که] سید را زنده یا مرده به دست آورد انعام بزرگی از من خواهد داشت.» (4)
* اطاعت طوایف سگوند و بالاکوه از دولت مرکزی
در نامه ای که رؤسای طایفه سگوند و بالاکوه به رضا خان وزیر جنگ نوشتند خود را مطیع و منقاد دولت دانستند و گفتند که با بیست هزار سوار و تفنگچی، تحت امر هستیم. این نامه بی ارتباط با اقدامات قوای نظامی در آن منطقه نیست.
نظامیان لشکر غرب در عملیات خود توانستند بیش از 250 هزار نفر از الوار را به قتل برسانند و سنگرها و استحکامات آنها را فتح کنند. (5)
* لغو انتخابات خوار، ورامین و ایوانکی
در پی شکایت هایی که از شیوه انتخابات منطقه خوار، ورامین و ایوانکی شده بود، قرار شد انجمن نظار ایوانکی گزارش این انتخابات را بدهد تا مبنای داوری قرار گیرد. «اینک جوابی که رسیده انجمن مذکور انتخابات سابق آنجا را لغو نموده و تجدید انتخابات آن جا را لازم دیده است.» فرد انتخاب شده این منطقه علی اکبر داور بود. برای جایگزینی دو نماینده شهر تهران یعنی مشیر الدوله و حکیم الملک نیز باید انتخاباتی برای تهران صورت گیرد که به دلیل نبود بودجه به تعویق افتاده است. «از وزارت داخله مجددا به وزارت مالیه مراجعه شده و خواسته اند که تأکید در تسریع پرداخت وجه آن بشود.» (6)
* مراسم ختم سردار محیی
امروز به مناسبت درگذشت سردار محیی مجلس ختمی در مدرسه سپهسالار برپا شد. سردار محیی 25 تیر بر اثر سکته در
ص: 238
بادکوبه درگذشت. (1) روزنامه ها از او به عنوان یکی از آزادیخواهان دوره مشروطه یاد و تمجید کردند.
[تصویر] سردار محیی
* فرود هواپیما در بندرعباس
بنا به گزارش کارگزار بندرعباس امروز یک هواپیما حامل ماژور بلیک با دو صاحب منصب دیگر در بندرعباس فرود آمده، پس از چند ساعت توقف به سوی چاه بهار پرواز کرده است. (2)
* عدم انعکاس تکذیبیه ایران در جراید انگلیس
سفارت ایران در لندن امروز به وزارت امور خارجه نوشت که متن تکذیبیه داده شده به جراید انگلیس (ر. ک: 8 تیر) مبنی بر نادرست بودن اخباری که از مراغه و بروجرد چاپ کرده بودند «تا امروز در هیچ یک از جراید دیده نشده است و معلوم نیست که جهت مضایقه از انتشار چه بوده است.» (3)
* تلاش صهیونیستهای امریکا برای استقلال یهودیان
روزنامه هحییم در شماره امروز خود نوشت که عده ای از ملل غیریهود مجمعی به اسم «مجمع دوستان فلسطین یهودی در امریکا» تشکیل داده اند. مرام این مجمع رفع هرگونه مانعی است که از برای امضای استقلال یهود در مجمع ملل پیش بیاید. یکی دیگر از مواد مرامنامه این مجمع این است که دولت امریکا را وادار نمایند حق استقلال یهود را در فلسطین تصدیق کند.» در این خبر آمده است که طرفداران این مجمع موضوع استقلال یهود را در مجلس سنای امریکا به تصویب رسانده اند. (4)
ص: 239
چهارشنبه 28 تیر 1301/ 19 ژوئیه 1922/ 23 ذی قعده 1340
* معاوضه حقوقی دو سفارت خانه
بنا به تقاضای وزارت امور خارجه و تصویب قوام السلطنه رئیس الوزراء «برای سهولت امر» مقرر شده است که بودجه سفارت افغانستان در تهران از درآمدهای گمرک تهران پرداخته شود و در عوض بودجه سفارت ایران در افغانستان را وزارت امور خارجه آن کشور در کابل بپردازد. (1)
* تخصیص بودجه به آشوریهای آواره در کرمانشاه
در پی مهاجرت آشوریهای ساکن بین النهرین به کرمانشاه و دست تنگی شدید برخی از آنها (ر. ک: 4 تیر) «هیأت وزراء تصویب نموده اند 250 تومان مال الاجاره یک ماهه محلی که برای سکونت» آنها در کاروانسراها صرف می شود، از طرف اداره مالیه کرمانشاه پرداخت گردد. (2)
* تقاضای پرداخت حقوق
خداداد خان نارویی رئیس ایل بلوچ در تلگرامی به نخست وزیر و وزارت داخله اقدامات خود را در لشکرکشی خراسان به استعداد دو هزار نفر یادآور شد که پس از آن پیشکار مالیه وقت حقوق سواران او را نداد. اخیرا نیز در تعقیب سیصد نفر شتر که بلوچها به سرقت برده بودند موفق شده آنها را تعقیب و اموال به سرقت رفته با شترها را به صاحب ان خود بازگرداند. «مستدعی است در مقابل این جان فشانیها مقرر فرمایید حقوق سواران جان نثار را بپردازند.» (3)
* فارغ التحصیلان مدرسه حقوق
مدرسه حقوق در سومین سال تأسیس خود موفق شد 23 فارغ التحصیل با مدرک لیسانس تربیت کند. مدرسه حقوق سه دوره دارد. در دوره دوم دیپلم و در دوره سوم لیسانس می دهد و اینک دیپلمه های سال گذشته پس از دادن آزمون موفق شدند لیسانس بگیرند. روزنامه ایران ضمن چاپ اسامی فارغ التحصیلان نوشت که «آقای سید منیر الدین احمدی حائز بهترین نمره شد.» (4)
* دزدی مأموران عوارض راه شمیران
«احیاء الدوله (5) رئیس صحیه بلدی برای دزدبگیری مأمورین باج راه شمیران دیروقت» راهی شمیران شد. در محل عوارض، مأموران بلیت تقلبی به درشکه چی او فروختند. پس از تحقیقات روشن شد که این مأموران شش نفر هستند که بلیتهای باطل شده را به عابرین می فروشند. متقلبان دستگیر و اینک در حال محاکمه هستند. (6)
[تصویر] نمایی از شمیران قدیم
* عروسی دختر نومسلمان
عصر امروز دختر نومسلمان زرتشتی که در یزد به دین اسلام گرویده بود (ر. ک: 7 تیر) با یک پسر سید ازدواج کرده به خانه شوهر رفت. «جمعیت زیادی که بالغ بر پانزده هزار نفر می شد از کوچه و بازار جمع شده و همراه دختر به خانه شوهر می رفتند و بعضی از نقاط که محل عبور بوده در بازار و
ص: 240
گذرها، دکانها را آذین بسته، گوسفند قربانی می کردند. در خانه شوهر مجلس مفصلی بوده آتش بازی و پذیرایی نیز می نمودند.» (1)
* بازگرداندن مدیر روزنامه خراسان از تبعید
سید محمد طباطبایی مدیر روزنامه خراسان که پس از توقیف روزنامه اش به کلات تبعید شده بود به مشهد احضار شد. (2)(ر. ک: 13 تیر)
* شعبه شمیران انستیتو پاستور
شعبه انستیتو پاستور در منطقه شمیران واقع در زرگنده، جنب باغ سرتیپ اسکندر خان افتتاح شد و اعلانی در همین مورد چاپ و تکثیر گردید. در این اعلان ضمن بیان خدمات این انستیتو آمده بود که این شعبه همه روزه از ساعت 7 صبح تا ظهر غیر از روزهای تعطیل دایر است. دکتر منار فرانسوی رئیس انستیتو بود.(3)
ص: 241
پنج شنبه 29 تیر 1301/ 20 ژوئیه 1922/ 24 ذی قعده 1340
* دستور فوری توقف نیروی اعزامی به خوزستان
به دنبال تدارک و اعزام نیرو از لشکر جنوب به خوزستان و نیز راهی شدن این نیرو در 27 تیرماه، امروز رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون در تلگرامی به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نوشت «به عده ای که برای عربستان اعزام داشته اید به فوریت به وسیله تلفون یا تلگراف و یا سوار دستور بدهید در هر نقطه عرض راه که هستند، در همانجا توقف کنند تا دستور ثانوی داده شود.» (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا لایحه های رسیده از طرف دولت خوانده شد و به کمیسیونهای مربوطه ارجاع گردید و سپس برای تکمیل اعضای کمیسیونها مشورتی صورت گرفت. بعد از آن لایحه قانون استخدام مطرح و پیرامون مواد دیگری از آن بحث و گفت وگو شد. (2)
* گزارش پی گیری از صارم الدوله
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در ادامه پی گیریهای خود از معتمد الدوله، پسر ظل السلطان، که گفته شده موجودی ظل السلطان را در بانک سوئیس به تن هایی تصرف کرده، امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت که با معتمد الدوله و صارم الدوله ملاقات کردم. «معتمد الدوله را در صورت اطاعت به مراحم حضرت اشرف امیدوار و در صورت تخلف به قهر و سخط بندگان عالی گرفتار. جواب قطعی فردا اخذ خواهد شد.» (3)
* اطلاعیه رئیس کل خالصجات تهران
امیر لشکر خدایار خان رئیس کل خالصجات مملکتی و مالیه ارزاق تهران در اطلاعیه ای که امروز منتشر کرد ضمن اشاره به این نکته که از 13 اسفند 1300 سال گذشته اداره کل خالصجات مملکتی ولایات ایالت تهران ضمیمه وزارت جنگ شده، تأکید کرد که بیش از 290 هزار تومان نقد، 95 هزار خروار غله و 88 هزار خروار کاه بقایای مالیات خالصجات سالهای گذشته تأدیه نشده به دستور وزیر جنگ مأمور وصول این مالیات هستیم. او اظهار امیدواری کرد که مؤدیان در پرداخت بدهی خود بکوشند. (4)
* انتصاب معاون حکومت گیلان
در پی انتصاب نیر السلطان به حکومت گیلان، وی دکتر سعید الملک را که پیش از این کارگزاری و کفالت حکومت اصفهان را به عهده داشت به عنوان معاون خود برگزید. این دو امروز به طرف گیلان حرکت کردند. (5)
* احضار دو حکمران به تهران
معین الرسائل حکمران ایوان کی و اعتضاد همایون حاکم طالقان به دلیل شکایت مردم از ایشان از طرف حکومت نظامی به تهران احضار شدند و امروز «کمیسیون محاکمه در حکومت نظامی با حضور رئیس کابینه حکومتی و نمایندگان هیأت وزراء و وزارت داخله تشکیل و معین الرسائل را تحت محاکمه قرار دادند تا بعد نوبت اعتضاد همایون برسد.»(6)
* کسر صندوق مالیه و احضار مسئولان
در پی کسر صندوق مالیه فارس به مبلغ 700/ 42 تومان بنا به دستور وزارت مالیه، میرزا علی خان بیان الممالک پیشکار مالیه و میرزا حسن خان فیلی رئیس محاسبات که در تهران هستند به دیوان محاکمات جلب شدند تا مقصر و مرتکب این کسر بودجه مشخص شود.
همچنین قرار شد میرزا علی اکبر خان کفیل محاسبات و میرزا علی محمد خان رئیس صندوق مالیه که در شیراز هستند
ص: 242
تحت الحفظ راهی تهران شوند. (1)
* ممانعت از خروج کتابهای خطی
بنا به پیشنهاد وزارت معارف تصمیم گرفته شد از خروج کتابهای خطی از مرزها جلوگیری شود. «به اداره کل گمرکات تأکید شده است که به مأمورین سرحدات دستور اجرای آن را اعلان کنند.» (2)
[تصویر]
* شکایت انجمن نظارت مرکزی انتخابات ارامنه تهران به حکومت نظامی تهران
پطرس آبراهامیانس رئیس انجمن نظار انتخابات مرکزی ارامنه تهران در نامه ای که امروز به حکومت نظامی تهران نوشت از دخالت شورای خلیفه گری ارامنه در انتخابات جلفای اصفهان شکایت کرد. وی از حکومت نظامی تهران خواست در تلگرامی به ایالت اصفهان از این کار که آن را غیرقانونی می نامید جلوگیری کنند. (3)
* جنگ در ساوجبلاغ
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که جنگ سختی در منطقه ساوجبلاغ بین قوای دولتی و کردهای اتباع سیمیتقو رخ داده است، اما از جزئیات آن اطلاعی در دست نیست. (4) بر اساس گزارش منابع انگلیسی، این درگیریها توأم با موفقیت نیروهای دولتی بوده و یک ستون از نیروهای دولتی، اعزامی از همدان، موفق به بازپس گیری صایین قلعه و میاندوآب شده است. براساس همین گزارشها «سرتیپ امان اللّه میرزا با پانصد نفر از نیروهای دولتی از تبریز عازم شرف خانه شده است. یک افسر سلطنت طلب روسی به نام ژنرال آندریفسکی وی را در این سفر همراهی می کند. آندریفسکی که در 1916- 1915 فرمانده رژیمان تفنگداران مستقر در ارومیه بود، پس از انقلاب [روسیه] در ایران اقامت گزید و با باز کردن یک دکان امرار معاش می کرد. وی در حال حاضر مشاور نظامی است و ماهی 300 تومان (60 پوند) مواجب دارد.» (5)
ص: 243
جمعه 30 تیر 1301/ 21 ژوئیه 1922/ 25 ذی قعده 1340
* فرستادن یک صاحب منصب با خودرو برای توقف نیروهای اعزامی
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در پی درخواست رضا خان وزیر جنگ مبنی بر توقف فوری نظامیان اعزامی به خوزستان امروز خبر داد که «چون وسایل مخابراتی موجود نبود و سوار هم به قوای اعزامی نمی رسید یک صاحب منصب با اتومبیل اعزام، به رئیس قسمت دستور داده شد حکم حضرت اشرف را فورا به موقع اجرا گذارند.» (1)
* اقرار معتمد الدوله به بدهی خود
در ادامه رسیدگی حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب درباره بیرون کشیدن حساب ظل السلطان از بانک سوئیس توسط فرزندش معتمد الدوله (ر. ک: 25 تیر) وی امروز در گزارشی به رضا خان وزیر جنگ نوشت که با صارم الدوله و معتمد الدوله در خانه ام دیدار کردم و معتمد الدوله «به بدهی خود اقرار [کرد] و قرار شد این دو روزه ختم عمل به اطلاع آقای صارم الدوله و بعضی بندگان حضرت اشرف برسد.» حیدر قلی خان اضافه کرد معتمد الدوله بی کار ننشسته و با تماس هایی که با ولیعهد و نصرت الدوله گرفته، خبر از تهدید شدن و دستگیری و حبس توسط من داده که نباید اهمیتی به آن داد. رضا خان در پاسخ به این گزارش نوشت که «اگر تلگرافاتی هم در این خصوص مخابره شود مؤثر واقع خواهد شد.» (2) که در واقع نوعی فشار بیشتر به معتمد الدوله از طریق علنی کردن خطای او بود.
* عقب نشینی الوار از خمین
خمین تحت محاصره الوار بود و تصمیم داشتند محاصره را تنگ تر و شهر را به تصرف درآورده غارت کنند. «سردار حشمت با عده ای پیش قراول اردو وارد، به واسطه سابقه جنگها، الوار عقب نشینی اختیار و رفع اضطراب اهالی گردید.» (3)
[تصویر] صارم الدوله در کنار پدرش ظل السلطان
* کمک به مهاجران ارومیه ای
بنا به تصویب هیأت دولت قرار شد روزی 47 تومان از قرار نفری دو قران تا مدت 15 روز به 235 مهاجر ارومیه ای «از محل وجوه اعانه ارومی» پرداخت شود.
یکی دیگر از مصوبات هیأت دولت پرداخت 893 تومان علاوه بر هزار تومانی که پیش از این تصویب شده بود برای تعمیر کاخ صاحب قرانیه است که وزارت مالیه موظف به پرداخت آن شد. (4)
ص: 244
* خودداری وزارت امور خارجه از خبررسانی
روزنامه اقدام در شماره امروز خود از استنکاف وزارت امور خارجه در دادن اخبار جاری به جراید نوشت و این که «دادن خبر خود دلیل بر جریان امور آن وزارت خانه می باشد.» این روزنامه ابراز امیدواری کرد که وزارت امور خارجه در این امر تجدیدنظر کند. (1)
* مصوبه هیأت وزراء برای تکمیل ساختمان کتاب خانه معارف
هیأت وزراء تصویب کرد که وزارت مالیه مبلغ هشت هزار و پانصد تومان برای تکمیل بنای کتاب خانه معارف یا همان کتاب خانه ملی (در ابتدای خیابان 30 تیر یا قوام) در مدت سه ماه در وجه وزارت معارف پرداخت کند. (2) این ساختمان نیمه تمام رها شده بود.
* تقاضای بودجه برای قرنطینه انزلی
مجلس حفظ الصحه دولتی از هیأت دولت درخواست کرد برای تشخیص بیماریهای مسری و شایع، قرنطینه انزلی نیازمند وسایل آزمایشگاهی و میکروب شناسی است. ازاین رو تقاضای در نظر گرفتن اعتباری برای خرید تجهیزات مطرح شد. (3)
* تصمیم تازه بلدیه تهران
اداره بلدیه تهران در تصمیمی تازه اعلام کرد که صورت درآمدها و مخارج این اداره را هر روز برای اطلاع عموم تهرانیها در برگه ای نوشته و کنار در بزرگ این اداره نصب خواهد کرد. «هرکس می تواند مراجعه به صورت مزبوره نموده و از کلیه محاسبات آن اداره که روز قبل شده مطلع و مسبوق گردد.» (4)
* نبود اعتبار برای مبارزه با طاعون گاوی
در پی نامه ای که وزارت داخله به مجلس حفظ الصحه نوشت، این مجلس پاسخ داد که طاعون گاوی که در مناطقی چون خرم آباد تنکابن (ر. ک: 7 تیر)، کرمانشاه و عراق (اراک) شیوع یافته به دلیل نبود اعتبار امکان مقابله با آن وجود ندارد. (5)
* گزارشی از محصول آذربایجان در سال جاری
در گزارشی که کفیل حاکم نظامی آذربایجان درباره میزان تولید محصولات کشاورزی به ویژه غلات به مرکز فرستاد، نوشت که محصول سال گذشته از سال جاری بیشتر بوده، به طوری که باقی مانده آن در این سال به مصرف می رسد. اما امسال به واسطه شرارت کردها تولید محصول کاسته شده است. البته تفاوت آن را با سال گذشته نمی توان معین کرد. با این حال آذربایجان نیازی به واردات غله در سال جاری نخواهد داشت. در این نامه تأکید شده بود که تعیین میزان محصول امسال ممکن نیست. (6) وزارت فواید عامه از وزارت داخله خواسته بود میزان محصولات هر منطقه مشخص و گزارش شود. (ر. ک: 18 تیر)
* تقاضای جلب جهانگرد
وزارت فواید عامه در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که به همه نمایندگیهای سیاسی و مأموران خود در خارج کشور ابلاغ کند صاحب ان حرف و صنایع و فنون را برای؟؟؟
به ایران تشویق کنند تا «در ایران وسایل صنعت و فن آنها تهیه شده، باعث استفاده عموم گردد.» (7)
* نگاه نشریات انگلیسی و مسائل روز ایران
روزنامه مورنینگ پست چاپ انگلستان امروز از قول مخبر خود در تهران نوشت: «دولت ایران در نتیجه اقدامات مجدانه وزیر جنگ موفق به استقرار نظم در شاهراه ها گردیده، با دستجات دزد و عشایر غارتگر با ن هایت سختی معامله شده و ضمنا حفظ امنیت راه جنوب از طریق شیراز به یک هزار نفر بختیاری واگذار گردیده. دولت با کمال دقت پیشنهادهای دو کمپانی استاندارد و سینکلر را راجع به نفت شمال مورد توجه قرار داده و اعطاء آن امتیاز باعث خواهد شد که قرضه مهمی به ایران داده شود که خزانه تهی ایران قدری تقویت گردد.» (8)
ص: 245
شنبه 31 تیر 1301/ 22 ژوئیه 1922/ 26 ذی قعده 1340
* پیام محرمانه وزیر مختار انگلیس به شیخ خزعل درباره اعزام نیروی نظامی به خوزستان
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران که از اعزام نیروی نظامی به ناحیه خوزستان برآشفته شده، نسبت به آن اعتراض کرده بود، و نیز در پی این اعتراض دستور توقف نیرو داده شده بود (ر. ک: 27 و 29 تیر) امروز در نامه ای محرمانه موضوع را چنین به شیخ خزعل منعکس نمود:
[تصویر] سرپرسی لورن
«میل دائمی این جانب به شرافت و سلامتی آن حضرت از پیغام ذیل مستفاد می گردد. چندی پیش با ن هایت تعجب و تألم گسیل شدن قشون ایران را از اصفهان به طریق بختیاری به عزم عربستان استماع کردم. از قرار راپرت، عده آنها پانصد نفر و دارای چند توپ می باشند. رئیس الوزراء تاکنون اطمینان می دهد که فقط 200 نفر نظامی اعزام شده. بدوا به وزیر جنگ و رئیس الوزراء اعتراضات جدی نموده اظهار داشتم ارسال قشون به عربستان غیرلازم بلکه خطرناک است؛ خاصه که امنیت کامل در عربستان حکمفرماست و قشون به جهت اطفای اغتشاش و هرج ومرج آذربایجان و گیلان و لرستان و سرکوبی دستجات سارقین که سر راه تجارتی را گرفته اند واجب تر می باشد. در نتیجه دولت ایران اظهار موافقت نموده که از پیشرفت قشون ممانعت به عمل آورد.
رئیس الوزراء دیروز شخصا مرا ملاقات و استدعا کرد که در ...
خود تجدیدنظر بکنم ولی من استنکاف ورزیدم. مشار الیه بیان داشت چنانچه مستحضر بودیم که اعزام قشون موجب اعتراض شما می شود اقدام نمی نمودیم؛ فعلا هم رجعت آن اشکال دارد زیرا که حیثیات دولت کاسته می شود و در مجلس مشکلاتی تولید خواهد گشت.» سرپرسی لورن به خزعل می نویسد که می گویند این دسته نظامی برای نگاهبانی حکومت شوشتر اعزام شده اما «در این باب من و صمصام السلطنه و سردار جنگ کاملا مذاکره کرده و در این نکته اتفاق کرده ایم که شما و ایشان باید به دولت ایران فشار وارد آورید تا بداند که اعزام قشون خطرناک، از لحاظ اوضاع محلی غیرلازم و بیهوده است و تمام وسائل ممکنه را بایستی به کار برد که دولت ایران این تصمیم را ترک بگوید و شما و خوانین سابق الذکر دنباله اقداماتی را که من کرده ام [و] کاملا به منافع شما است گرفته مجری آن بشوید.» (1)
* دستور تعویض فرمانده نیروهای اعزامی به خوزستان و اعزام مجدد آنها
با وجود دستور فوری برای توقف نیروهای اعزامی به خوزستان، امروز رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی به امیر لشکر
ص: 246
جنوب، محمود آیرم، گفت «نایب سرهنگ حسین آقا [نصیری] قابلیت ریاست قشون مزبور را ندارد و فورا مشار الیه را احضار نموده» فرد دیگری در نظر گرفته شود. (1)رضا خان در تلگرام دیگری به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نوشت که پس از رسیدن این حکم «باید به فوریت به محل مأموریت خود حرکت نماید. علت صدور حکم توقف آن قسمت شناختن رئیس آن بود ... لزوما امر می دهم یک نفر صاحب منصب دیگری را که دارای جنبه سیاسی و نظامی بوده و رشادت هم داشته باشد معرفی نمایید ... خاتمتا تذکر می دهم که این عده باید مستقیما به محل مأموریت خود حرکت کرده و در راه به هیچ وجه نباید توقف کنند.» (2) به هرحال پیک اعزامی برای توقف قوا در «قهوه رخ» به آنها می رسد و دستور پیشین وزیر جنگ را ابلاغ می کند و در مکانی که از لحاظ آذوقه نیز مناسب بوده متوقف می شوند. (3) رئیس ارکان حرب لشکر جنوب، حیدر قلی خان، ضمن گزارش این جزئیات یادآور می شود که اعزام قوا به عربستان اثرات خوبی در سطح شهر گذاشته و غیر از خوانین بختیاری که از این موضوع ناراحت هستند، «نتایج مستحسن ی در شهر و اطراف» دیده می شود. (4)
* دو تلگرام از وزارت داخله به حاکم بروجرد و لرستان
امروز در دو تلگرام جداگانه که از وزارت داخله به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان فرستاده شد درباره حاکمان چند شهر با او رایزنی گردید. در یکی از آنها آمده بود که بنابر مقتضیات محلی معاونت حکومت ملایر و تویسرکان برای میرزا احمد خان در نظر گرفته شده است. «در صورتی که مایل است اطلاع دهید که حکم او صادر و ابلاغ شود.» و در دیگری توصیه شده بود حاکم نهاوند فخر الممالک را جابه جا نکرده او را تشویق به ادامه خدمت کنید. «در صورتی که دلایل کافی در الزام تغییر حکومت (نهاوند) نباشد، چنین اقدامی نفرمایید.» (5)
ص: 247
یکشنبه 32 تیر 1301/ 23 ژوئیه 1922/ 27 ذی قعده 1340
* پاسخ امیر لشکر جنوب به علت انتخاب نایب سرهنگ حسین آقا
محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز در پاسخ به تلگرام رضا خان وزیر جنگ درباره نایب سرهنگ حسین آقا نصیری به عنوان فرمانده قوای اعزامی به خوزستان نوشت که وی از سه صاحب منصب ارشد قزاق سابق (سرهنگ باقر خان، سرهنگ ضیاء الدین خان و یاور سید جوان خان) بهتر بوده است.
صاحب منصبان دیگری هم هستند که من با آنها کار نکرده ام و اطمینانی به انتصاب آنها ندارم.(1)
* تغییر شکل گذرنامه های ایرانی
بنا به دستور رئیس الوزراء به وزارت مالیه از آن جا که قطع و اندازه تذکره ها که تاکنون در یک برگ طبع می شد از اندازه تذکره های دولتهای دیگر خارج و نگهداری آنها هم مشکل است، لازم است برای چاپ 150 هزار گذرنامه جدید اقدام شود. (2)
* دستور سوزاندن قایقهای قاچاق
پیش از این از طرف وزارت مالیه به رئیس الوزراء پیشنهاد شده بود برای مبارزه با قاچاقچیان، قایق هایی که از آنها گرفته می شود سوزانده شود. رئیس الوزراء در پاسخ نوشت که قایق های حامل قاچاق سوزانده شود «و به طور کلی از هیچ قسم مواظبتی که برای جلوگیری [از قاچاق] ضرورت دارد فروگذار ننمایند.» (3)
* استعفا از معاونت عدلیه
میرزا رضا نایینی (4) از معاونت وزارت عدلیه استعفا داد؛ و منصور السلطنه به جای وی تعیین شد.(5)
* ده خروار غله برای مهاجران ارومیه ای
بنا به تقاضای ایالت آذربایجان هیأت دولت تصویب کرد ده خروار غله برای کمک به مهاجران ارومیه ای و سلماس تخصیص یابد. (6)
* چهار لهستانی در بند کنسولگری روسیه
چهار تن از اتباع لهستان که در کنسولگری روسیه شوروی در بندرجز توقیف هستند تلگرامی به وزارت عدلیه فرستاده به دستگیری و زندانی شدن بدون جهت خود اعتراض و تقاضای رسیدگی دارند. وزارت عدلیه دستور داد هیأت محکمه ای از تهران به بندرجز عزیمت نماید تا به این موضوع رسیدگی کند. (7)
* تمجید از اقدامات بلدیه تهران
روزنامه ایران امروز در خبری که از اقدامات بلدیه تهران چاپ کرد با اشاره به موفقیت حکیم اعظم در دوره کفالت خود بر بلدیه تهران نوشت که در این دوره مقداری از بدهی طلب کاران پرداخت شده، نظافت شهر سر و صورتی پیدا کرده، تعمیر در برخی از خیابانهای مهم تهران آغاز شده، «راه شمیران تا قلهک و از قلهک تا نیاوران و سلطنت آباد تعمیر شده و هر روز آب پاشی در راه های مزبور به عمل می آید.» (8)
* تمایل انگلیسها به جدا دانستن بحرین از ایران
اسد اللّه یمین مأمور وزارت خارجه در مناطق ساحلی خلیج فارس در نامه ای که امروز به مرکز فرستاد نوشت که کنسولگریهای انگلیس و مأموران آنها مایلند اتباع جزیره بحرین را از ایران جدا بدانند. «بنده حتی المقدور چه در کارگزاری کل و چه به کارگزاریهای جزء تعلیمات داده ام این نکات را رعایت نموده با این عقیده مأمورین انگلیس موافقت ننمایند و از خود سندی ندهند.» وی اضافه کرد چندی پیش کنسولگری انگلیس چه در بوشهر و چه در بندرعباس ضمن مذاکره تقاضا می کردند گذرنامه اهالی بحرین را که توسط
ص: 248
مأموران انگلیسی مقیم بحرین صادر شده و وارد بندر لنگه می شوند را کافی دانسته، متعرض آنها نشوند. «بحرینی ها هم به طوری که سابقا عرض شده از مداخلات انگلیسها رضایت ندارند؛ مکرر شکایت نموده اند.» (1)
* فلسفه حجاب
روزنامه استقامت در شماره امروز خود سرمقاله مفصلی با عنوان «فلسفه حجاب» به چاپ رساند. این مقاله با اشاره به طرح موضوع کشف حجاب که اخیرا تبدیل به بحث داغی شده و توسط برخی مطبوعات به آن دامن زده می شود، نوشت که «امروزه هزاران درد بی درمان داریم که اهمیت آن بیش از این موضوعی است که در آن مناقشه می نماییم ... اخلاق و رسوم اجتماعات و عادات ملل شرق با غرب به کلی مخالف و متباین بوده و به علاوه تمدن امروزه عالم از نتایج شرایع و ادیان الهی است.» در بخش دیگری از مقاله آمده است که «تعجب در این جا است [که] تربیت نسوان با مسئله حجاب چه مانعی دارد؟ در صورتی که برعکس برداشتن حجاب مانع عمده تربیت، تهذیب و تصفیه اخلاق نسوان اسلامی است.» (2)
[تصویر]
ص: 249
دوشنبه 1 مرداد 1301/ 24 ژوئیه 1922/ 28 ذی قعده 1340
* تشکیل کمیسیونی دیگر برای رسیدگی به اتهامات مولیتور
یک کمیسیون فرعی متشکل از رؤسای پست، چون رئیس کل تفتیش، رئیس مرکز، رئیس کل تفتیش سابق، رئیس سابق ایالتی آذربایجان تحت ریاست خبیر السلطنه معاون وزارت پست و تلگراف تشکیل شد تا به اقدامات کامیل مولیتور رسیدگی کند.
این کمیسیون مدارک لازم را برای کمیسیون تحقیق دربار آماده می کند. گفته می شود دولت برای استخدام یک فرد خارجی دیگر با بلژیک وارد مذاکره شده است. «دولت وجود یک نفر متخصص اروپایی را برای پست لازم می داند.» (1)
* اقدامات دولت برای به دست گرفتن دفاتر پست جنوب
دولت با سفارت انگلستان در تهران وارد مذاکره شده تا دفاتر پست جنوب کشور را که در اختیار انگلستان است تحویل بگیرد.
«دفاتری که باید تحویل داده شود مرکب است از شش دفتر در بنادر خلیج فارس و چهار دفتر در عربستان. وزارت پست و تلگراف انتظار دارد یک قسمت عمده کسر محل پست از این ممر جبران شود. عایدی سالیانه این ده دفتر به پنجاه- شصت هزار تومان بالغ خواهد بود.» گفته می شود وزارت پست و تلگراف ماهیانه نزدیک به ده هزار تومان کسر دارد. مضاف بر این که تعرفه پست در ایران به نسبت رشد نرخ پست در جهان تغییری نکرده و با همان تعرفه های پیش از جنگ جهانی اول انجام می شود. «قیمت زندگانی در ایران امروز دو- سه برابر زیادتر از میزان قبل از جنگ است و تا اندازه ای هم مخارج پست زیاد شده ولی دخلش به همان میزان سابق، بلکه به واسطه انسداد طرق شمال خیلی کمتر شده است.» (2)
* تبرئه سید ابو الحسن نائینی
میرزا سید ابو الحسن خان نائینی عضو اداره کل مالیات تهران که پیش از این توسط مولیتور با این عنوان که علیه پیشرفت ارزاق شهر اقداماتی کرده و با دادن دو مقاله به روزنامه ستاره ایران خلاف انضباط اداری رفتار کرده، از کار برکنار شده بود، اینک پس از تحقیق و رسیدگی دیوان محاکمات روشن شد که سید ابو الحسن نائینی از این اتهامات مبرا بوده است. (3)
* گزارشی غیررسمی از آذربایجان
در نامه ای که امروز شجاع الملک از مراغه به بروجرد برای عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان نوشت از وضعیت املاک و اموال عباس میرزا گزارش داد و بدهیها و درآمدهای او را یادآور شد. در این نامه گزارشی هم از اوضاع روز آذربایجان آمده است.
[تصویر] بازار مراغه
ص: 250
«حالات و وضع آذربایجان، من جمله مراغه، از هر جهت غیر مرتب و امنیت ندارد که 22 شهر ذیقعده اسماعیل خان امیر لشکر که خودش هم ایالت است، با عده ای قشون نظامی وارد قراویران و میاندوآب شده، هنوز قشون دولتی به طرف ساوجبلاغ حرکت نکرده اند. اسماعیل خان یک نفر صاحب منصب در سر قشون معین کرده؛ گذاشته و خودش به تبریز رفت. اشخاص که عبارت [از] سردار العشایر [کذا فی الاصل] و عدل الدوله و سالار محتشم و حاجی ناظم باشد و در زمان ایالت آقای مصدق السلطنه محبوس بودند، هنوز در توقیف هستند و عملشان تسویه نیافته.» (1)
* حکم به تخصیص نیمی از ارثیه ظل السلطان به رضا خان
رضا خان وزیر جنگ امروز در حکمی به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نوشت که «راجع به وجوهات ارثیه مرحوم ظل السلطان که شاهزاده اسماعیل میرزا معتمد الدوله باید بدهد لازم است مسبوق باشید که نصف تمام آن وجه که در آنجا [ناخوانا] در مرکز حاضر می نماید باید برای مصارف مخصوص به من تخصیص داده شود ولی قبلا در این موضوع نباید به آنها اظهاری بکنید. پس از آن که تمام وجه را در ارکان حرب جنوب [ناخوانا] حاضر کرد اعلان کنید که نصف آن مطابق حکمی که در دست دارید متعلق به وزارت جنگ است.» (2)
* تحصن فروشندگان سیگار در رشت
بنابر گزارش رسیده از رشت هیأت سیگارفروشان به جهت ناتوانی در پرداخت مالیات کار خود را تعطیل و به تلگراف خانه آمده در آنجا تحصن کرده اند. آنها در تلگرامی به مرکز خواستار رسیدگی به مضایق کاری خود شده اند. (3)
* تبرئه معین الرسائل
معین الرسائل حاکم ایوانکی که در پی شکایاتی که از او به عمل آمده بود به مرکز احضار شده بود، پس از رسیدگی در کمیسیون حکومت نظامی، اتهامات وارد شده به او بی ربط تشخیص داده شد. وی به زودی به مقر حکومتی خود بازخواهد گشت. (4)
* مذاکره برای حمل کالاهای ایرانی
عصر امروز کمیسیونی مرکب از رهبر نماینده وزارت امور خارجه، فطن السلطنه (5) نماینده وزارت فواید عامه و نمایندگان سفارت روس و تجارت خانه ونشترک با حضور وزیر فواید عامه تشکیل شد تا درباره حمل کالاهای تجاری ایران به بازار مکاره روسیه مذاکره و تصمیماتی گرفته شود. (6)
* ورود قوای نظامی به گلپایگان
امروز قوای نظامی اعزام شده از لشکر جنوب به فرماندهی سرهنگ ضیاء الدین خان وارد گلپایگان شد. آنها ورود خود را به اطلاع امیر لشکر غرب رساندند.(7) وظیفه این نیرو سرکوب اشرار زلّقی بود
ص: 251
سه شنبه 2 مرداد 1301/ 25 ژوئیه 1922/ 29 ذی قعده 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا رئیس مجلس لایحه تازه رسیده از طرف دولت را در مورد مستمریات و تقاضای 680 هزار تومان بودجه برای این امر را طرح کرد. سپس گزارش کمیسیون بودجه راجع به شهریه ها خوانده شد. از جمله مواد مربوط به آن این بود که شهریه ها مادام الحیات بوده اما پس از فوت صاحب آن توسط دولت ضبط می شود. نمایندگان مخالف و موافق پیرامون این موضوع و اصل پرداخت یا عدم آن صحبت کردند. در پایان جلسه رئیس مجلس خبر لایحه استخدام مستشاران امریکایی را که توسط رئیس الوزراء به مجلس داده شده بود، به نمایندگان داد و گفت که دولت امریکا دکتر میلسپو را معرفی کرده است. وی لایحه 15 ماده ای استخدام میلسپو را قرائت کرد. (1)
* نمایندگان کمپانی سینکلر در انتظار پاسخ ایران
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز به نمایندگان کمپانی نفتی سینکلر قول داد که تا یک هفته دیگر جواب صریح دولت ایران را مبنی بر پذیرش شرایط این شرکت در به دست گیری امتیاز نفت شمال بدهد.
از طرفی نمایندگان [کمپانی] مذکور مصمم شده اند هرگاه دولت جواب موافق به پیشنهادهای آنها ندهد، پیشنهادهای خود را پس گرفته، ایران را ترک نمایند.(2)
* تأکید قوام السلطنه بر بی خطر بودن قوای اعزامی به جنوب
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز بار دیگر به سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران اطمینان داد که نیروی نظامی اعزامی به خوزستان در امور شیخ خزعل و شرکت نفت ایران و انگلیس مداخله نخواهد داشت. (3)
* پیشنهاد فرماندهی قشون شیراز به سرهنگ سالار نظام
سرهنگ سالار نظام یکی از دو فرستاده وزارت جنگ به اصفهان و شیراز که اینک در منطقه فارس به سر می برند، پیش از این خواستار تعویض فرمانده قشون شیراز شده بودند و منتظر معرفی فردی از مرکز بودند. امروز رضا خان وزیر جنگ به او نوشت که فعلا کسی برای پذیرش این مسئولیت به نظرش نمی رسد؛ اگر میل به عهده دار شدن آن قسمت دارد اطلاع داده، حکم آن صادر شود. (4)
* رسیدگی به آوارگان و مهاجران ارومیه ای
از امروز پرداخت کمک هایی که برای آوارگان ارومیه ای در نظر گرفته شده بود توسط نظمیه آغاز شد. در پی تحصن 240 ارومیه ای در مجلس شورای ملی و تصویب پرداخت روزانه پنجاه تومان برای آنها «چون لازم بود این وجه به اشخاصی داده شود که کاملا هویت آنها مدلل باشد و تفتیش در این امر را اداره نظمیه بهتر می توانست از عهده برآید» این کار به آن اداره سپرده شد. این وجه «از قرار 20 نفر روزی پنج قران و 220 نفر هریک روزی دو قران توسط اداره نظمیه تأدیه خواهد شد.» همچنین کمیسیونی در مجلس و یک کمیسیون هم در وزارت داخله برای رسیدگی به وضعیت آوارگان تشکیل شده است. (5)
* عدم پذیرش استعفای مؤتمن السلطنه
در پی انتخاب مؤتمن السلطنه به سمت ژنرال کنسول ایران در بغداد، با طرح شرایطی از طرف او، و مورد پذیرش قرار نگرفتن آنها، وی از قبول این سمت امتناع کرد. اما اینک وزارت امور خارجه پیشنهادهای او را مورد بررسی قرار داده، آنها را قبول کرده و استعفای او را نپذیرفته است. «بودجه ژنرال قونسولگری به هیأت دولت تقدیم گردیده که پس از تصویب عازم مأموریت خود گردد.» (6)
ص: 252
* ویژگی های حکمرانی در مناطق مرکزی
در نامه ای که حیدر قلی میرزا قاجار امروز به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان نوشت، یادآور شد که ورود اردوی نظامی همراه با توپ خانه به این منطقه تأثیرات بسیاری در امنیت این نواحی داشته است، اما تدابیر من را نباید از نظر دور داشت. حیدر قلی که از ملایر این نامه را نوشته بود خاطرنشان کرد جمع آوری رؤسای طوایف و خوانین محلی و تابع کردن آنها به دولت مرکزی اتفاق کوچکی نبوده است.
کدخدایان حاضر شده اند آنچه از اموال مسروقه نزد افراد ایلات آنها بوده، جمع آوری کرده، پس بدهند؛ مالیات خود را هم داده اند. وی تأکید کرد اینجا مثل بقیه ولایات نیست که بتوان بدون امکانات حکمرانی کرد. «ناهار به قدر کفایت، عبا و خلعت، پذیرایی از واردین چهل- پنجاه نفر و غیره و غیره از لوازم مخصوصه است.» او اضافه کرد «من حقوق خود و اجزاء حکومتی را صرف این امور کرده ام و بیش از این دیگر امکان ندارد. وسایل بقای بنده را برای خدمتگزاری فراهم نمایید.» (1)
ص: 253
چهارشنبه 3 مرداد 1301/ 26 ژوئیه 1922/ 1 ذی حجه 1340
* لایحه استخدام و حدود اختیارات دکتر میلسپو رئیس کل مالیه ایران
روزنامه ایران در شماره امروز خود لایحه استخدام و حدود اختیارات دکتر میلسپو را به عنوان رئیس کل مالیه ایران چاپ کرد. در این لایحه وظایف طرفین نسبت به یکدیگر، اعم از سالهای خدمت و حقوق میلسپو و ... در پانزده ماده ذکر شده است. (1)
* تهدید محترمانه معتمد الدوله
در پی اقدامات رضا خان وزیر جنگ برای پس گرفتن ارثیه ظل السلطان از معتمد الدوله پسرش، او به برخی از مقامات مرکز متوسل شد، با این حال پذیرفت اموال پدرش را که به تن هایی مال خود کرده پس بدهد. رضا خان در نامه ای که امروز به اصفهان و برای ابلاغ به اسماعیل میرزا معتمد الدوله فرستاد یادآور شد که «گمان نمی کنم شما نخواهید از مساعدتهای من استفاده کنید و به بعضی مقامات ملتجی شوید. در صورتی که به خوبی حس کرده باشید تصمیماتی که اینجانب اتخاذ می کنم تغییرناپذیر است.» (2)
* بیمارستان های بی پول
بیمارستان های نسوان، وزیری و دولتی به دلیل پرداخت نشدن حقوق کارکنان موقعیت وخیمی پیدا کرده اند. ازاین رو هیأت وزرا تصویب کرد بودجه ماهیانه این سه بیمارستان از ماه تیر به بعد از عواید گمرکی پرداخت شود. (3)
* ادامه جلسات کمیسیون ترسیم نقشه و تحدید حدود ولایات
امروز کمیسیون ترسیم نقشه و تحدید حدود ولایات تشکیل جلسه داد و در نتیجه مذاکرات بنا شد برای استقرار امنیت و پیش گیری از عملیات اشرار در گلپایگان، کمره، خونسار، بربرود، چاپلق و فریدن که غالبا گرفتار حملات اشرار هستند، «نقاط فوق الذکر مستقل شده و یک حکومت درجه اول برای آنجا از مرکز فرستاده شود تا در آتیه دچار محذورات و کشمکش با سارقین و غیره نشوند.» (4)
* درخواست رسیدگی به بازماندگان دو امنیه کشته شده
امروز در جاده سراب هنگام عبور پست دولتی، سارقان به آن حمله کرده، اقدام به غارت می کنند، اما امنیه مستقر در منطقه به رویارویی غارتگران می رود و دو امنیه کشته می شوند.
با این حال پست دولتی موفق می شود سالم عبور کند. در تلگرافی که از اردبیل به تهران فرستاده شد، درخواست گردید با رسیدگی به خانواده دو امنیه کشته شده، آنها را به حمایت دولت دلگرم کنند. (5)
ص: 254
ص: 255
پنج شنبه 4 مرداد 1301/ 27 ژوئیه 1922/ 2 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز یکی از مهم ترین جلسه های خود را تشکیل داد. در این جلسه لایحه استخدام رئیس کل مالیه ایران از امریکا یعنی دکتر میلسپو به تصویب رسید. در این جلسه که به ریاست مؤتمن الملک برپا شد قوام السلطنه رئیس الوزراء و فهیم الملک وزیر مالیه هم حاضر بودند. کسانی که در مخالفت این لایحه سخن راندند شیخ الاسلام اصفهانی (1)، دستغیب (2)، حاج میرزا مرتضی و میرزا علی کازرونی بودند.
پاسخ هایی که نمایندگان موافق به مخالفان دادند، همگی حکایت از بازنمایی نوعی استقلال در تصمیم گیری بود. وزیر مالیه اعتقاد داشت که این روز را باید جشن گرفت. او نمایندگان را به یادآوری خروج خفت بار شوستر در دوره دوم مجلس تحت فشار و اولتیماتوم روسیه فراخواند. (3)
* دستور رضا خان به جلب نظر شیخ خزعل
در پی اعزام قوای نظامی به خوزستان و اعتراض دولت انگلستان به این عمل که عمدتا ناشی از احساس خطر برای موقعیت شیخ خزعل بود، امروز رضا خان در تلگرامی به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب دستور داد به فرمانده قوای اعزامی ابلاغ کند «سردار اقدس (شیخ خزعل) و سایر مشایخ را به طرف دولت جلب ... [و از بروز] هرگونه سوء تفاهمی جلوگیری نماید که بالاخره مشکلاتی برای دولت تولید شده [ناخوانا] قوا به آن حدود ضرورت پیدا نکند.» (4)
* اظهار اطاعت معتمد الدوله
پس از تهدید رضا خان (ر. ک: 3 مرداد) معتمد الدوله امروز نوشت که من و خانواده ام مطیع اوامر هستیم و «هیچ وقت در خیال تشبثاتی نبوده و نیستیم ... برای استحضار خاطر مبارک لازم می داند به عرض برساند که غفلت و نبودن بنده اشتباهاتی برای اخوان و اخوات تولید کرده بود و شاکرم از این که پس (از) ورود و ارائه مستندات و توضیحات لازمه رفع هرگونه اختلاف و اشتباهی از آنها شده» است. وی در پایان این نوشته یادآور شد که «دستور داده ام نصف این وجه متعلق به قشون است بایستی تحویل بگیرید.» رضا خان این تلگرام را برای رئیس ارکان حرب لشکر جنوب فرستاد و نوشت که «باید مقدار وجه معین شود و نصف آن» را بدهد.(5)با این حال گزارشهای رسیده از اصفهان نشان می دهد که معتمد الدوله بی کار ننشسته و از امکانات خود برای ر هایی از مخمصه مالی ای که رضا خان برایش درست کرده بود استفاده می کرد. (6)
* مهاجران کردستان، سیبری، خراسان
به گزارش روزنامه ایران گروهی از اهالی کردستان که پیش از این در منطقه سیبری روسیه بودند، به علت قحطی و شدت استیصال راه ایران را در پیش گرفته، خود را به مرزهای شمال شرقی رساندند. آنها درصدد هستند به سوی موطن خود حرکت کنند اما نبود وسیله نقلیه و نداشتن امکانات اولیه آنها را از این امر باز می دارد. ایالت خراسان از وزارت داخله تقاضای رسیدگی به موضوع را کرد. وزارت داخله نیز در پاسخ نوشت که نیازمندیهای اولیه آنها گزارش شود تا اقدامات لازم به عمل آید. (7)
* گزارش محصول سمنان
در پی درخواست وزارت داخله از ایالات مختلف نسبت به دادن اطلاعاتی از محصول سال جاری و مقایسه آن با سال گذشته، ایالت سمنان در این مورد گزارش داد که محصول سال جاری یک پنجم بیشتر از سال گذشته است. با این حال فقط نیازمندی سه ماه اول سال را تأمین می کند و برای تأمین آذوقه نه ماهه باید از خوار، دامغان، شاهرود، نیشابور و هزار جریب غله وارد شود. سمنان برای 50 هزار جمعیت خود نیازمند 18 هزار و پانصد خروار غلات است. در این گزارش آمده است که سمنان
ص: 256
زمین های فراوانی برای کشت دارد که از طریق حفر قنات و آوردن آب از دامنه کوه های شمالی می توان آنها را آباد کرد. (1)
* مهاجران هندی در راه ایران
بنابر اطلاعات رسیده از سفارت ایران در کابل گروهی مهاجر هندی از طریق افغانستان به ایران خواهند آمد و چون این عده استطاعتی ندارند و نمی توانند تذکره بگیرند، از وزارت امور خارجه به وزارت مالیه دستور داده شد تا اداره کل گمرکات هر مهاجری را که دارای تصدیق نامه کنسولگری دولت ایران در هرات باشد بدون تذکره و مطالبه حق اجازه ورود، بگذارند وارد ایران شود.(2)
* قاچاق میراث فرهنگی
بنا به تقاضای وزارت معارف، وزارت مالیه به اداره کل گمرکات دستور داد از آنجا که اشیاء عتیقه و گرانبها اخیرا پنهانی از سرحدات خارج می شود، لازم است تعلیمات اکید به مأموران گمرکی داده شود تا نسبت به این موضوع سخت گیری کرده و از خروج هرگونه عتیقه جات اعم از کاشی و فلز و غیره جلوگیری نمایند. (3)
* تأکید دوباره قوام السلطنه بر مذاکره با رئیس کمپانی سینکلر
قوام السلطنه رئیس الوزراء بار دیگر امروز در تلگرافی به حسین علاء وزیرمختار ایران در امریکا خواستار ملاقات او با روزولت رئیس کمپانی نفت سینکلر شد تا نظرات او را نسبت به ایران دریابد. وی گفت که در دیدارش با وزیرمختار امریکا در ایران با این که در ظاهر نسبت به کمپانی استاندارد و سینکلر اظهار بی طرفی می کند اما تمایل او به سینکلر محسوس است. «تصور می کنم شاید نظر دولت امریکا هم باطنا با استاندارد مساعد نیست ولی در ظاهر نمی خواهند اظهاری نمایند.» قوام از علاء خواست که اطلاعات خود را تکمیل کرده، گزارش کند. (4)
* کمک روسها به یک نشریه محلی
در میان گزارشهای سفارت انگلیس که امروز به لندن فرستاده شد این خبر هم بود که کنسول روسیه در اصفهان دستور یافته به روزنامه صدای اصفهان به سردبیری میرزا محمد علی مکرم کمک مالی کند. (5)
ص: 257
جمعه 5 مرداد 1301/ 28 ژوئیه 1922/ 3 ذی حجه 1340
* اقلام وارداتی و صادراتی از مرزهای شمالی
عمده تجارت ایران از مناطق شمالی در این زمان از طریق آذربایجان شوروی صورت می گرفت و با استقرار دو شرکت ونشترک و سانترسایوز در این ناحیه از قفقاز جنوبی، مبادلات تجارتی توسط آنان انجام می شد. روزنامه ایران در شماره امروز خود با این مقدمه، اقلام وارداتی و صادراتی ایران را چنین نوشت: «عمده اشیائی که فعلا به ایران فرستاده می شود عبارت است از قند و شکر که از راه اسلامبول و باطوم از اروپا وارد نموده و به طور ترانزیت به ایران حمل می نمایند و نفت بادکوبه است که انحصار حمل آن متعلق به اداره تجارتی ونشترک می باشد ... سایر اشیاء از قبیل ظروف و بلورآلات و شیشه خیلی کم وارد ایران می شود. زیرا کار خانجات روسی از میان رفته و هیچ کار نمی کند.
فقط بعضی ته مانده انبارها که قبل از جنگ باقی مانده جمع نموده حمل می نمایند. همین طور پارچه که به واسطه خرابی کار خانجات به هیچ وجه وجود ندارد ... فقط گاهی از چیت های قرمز روسی که در انبارهای کار خانجات و تجارت خانه های روسی باقی مانده به دست آورده حمل می نمایند ... و اجناسی که ادارات فوق الذکر در مقابل از ایران حمل می نمایند عبارت است از گندم، برنج، پشم، پنبه، پوست گوسفند، چرم، تیماج، خشکبار و احشام.» (1)
* ارسال نامه به شیخ خزعل
به دنبال دستور رضا خان به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در این مورد که ارسال قوای نظامی ایجاد سوءتفاهم برای شیخ خزعل نکند (ر. ک: 4 تیر) حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز به رضا خان نوشت که «برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهمی یک شرح خصوصی به سردار اقدس (شیخ خزعل) نوشتم.» وی دستور هایی نیز به فرمانده قوای اعزامی در این مورد داده بود که آن را نیز به وزیر جنگ متذکر شد. (2)
* استنکاف سرهنگ سالار نظام از پذیرش ریاست قشون شیراز
سرهنگ سالار نظام نماینده اعزامی رضا خان وزیر جنگ به اصفهان و شیراز که اینک در شیراز به سر می برد، در پی پیشنهاد رضا خان برای پذیرش فرماندهی قشون شیراز (ر. ک:
2 تیر) در پاسخ نوشت در مرکز بهتر می توانم خدمت کنم.
مضاف بر این که خانواده ام پس از چند سال دوری اینک از اسلامبول وارد تهران می شوند که لازم است نزد آنها باشم. (3) رضا خان عذر سالار نظام را پذیرفت. (4)
* پیشنهاد ریاست ارکان حرب لشکر مرکز به علی اکبر خان
نایب سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز که مأموریت خارج از کشور دارد، امروز در نامه ای به وزیر جنگ پیشنهاد کرد نایب سرهنگ علی اکبر خان (علی اکبر درخشانی) (5) جانشین او شود، چرا که ناحیه جنگل را به خوبی می شناسد، در جنگهای میرزا کوچک خان علیه او شرکت کرده، واقعه کبریت خان به فرماندهی او خاتمه یافته و جنگلهای گیلان را مثل یک نفر جنگلی می شناسد. (6)
* خبر روزنامه مورنینگ پست از استخدام میلسپو
به فاصله دو روز پس از طرح لایحه استخدام مستشاران امریکایی در مجلس شورای ملی روزنامه انگلیسی مورنینگ پست این خبر را امروز منعکس کرد و نوشت که به زودی میلسپو امریکایی با هفده نفر دیگر راهی ایران خواهد شد. (7)
* اجتماع در مسجد هندی نجف
امروز در مسجد هندی نجف اجتماع بزرگی از طبقات مختلف مردم شکل گرفت و سخنرانی هایی علیه حکومت
ص: 258
وابسته عراق ایراد گردید «و تلگرافاتی هم به ملک فیصل و کمیسر عالی و عده ای از علمای کاظمین مخابره و چهار مطلب ذیل را جدا خواستار شدند: 1- تغییر کابینه به واسطه سلب اطمینان ملت از وزراء حالیه؛ 2- لغو معاهده که امضاء شده است؛ 3- لغو وصایت قبول مستشاران انگلیسی و این که انگلیسها باید این مسئله را رسما اعلان کنند؛ 4- عدم تشکیل مجلس شورای ملی با حالت حاضره.» این خبر را منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد به وزارت امور خارجه فرستاد و در توضیحی از مخالفتهای روحانیان نجف اشرف با دولت عراق و اشغالگران انگلیس نوشت که پس از معاهده محرمانه ای که دولت عراق با انگلیس امضا کرد حزب «احرار» یا «حزب نجات العراق» که اغلب اعضای آن را روحانیان تشکیل می دهند، پدید آمد. یکی از اقدامات این حزب برپایی گردهم آیی هایی علیه معاهده محرمانه یاد شده وصایت انگلیس بر عراق است که برای نمونه جلسه مسجد هندی از آن جمله است. و افزود تهدیدات دیگری هم از «ابو صخیر» از توابع نجف که در شورش دو سال پیش پیشقدم بود به ملک فیصل و کمیسر عالی شده و به شدت اخطار کرده اند که اگر تقاضاهای ما پذیرفته نشود مجبور به قیام همچون دو سال پیش خواهیم شد. (1)
ص: 259
شنبه 6 مرداد 1301/ 29 ژوئیه 1922/ 4 ذی حجه 1340
اشاره
[تصویر] داشناکسیون ها
* کارشکنی در انتخابات ارامنه قزوین
پطرس آبراهامیانس رئیس انجمن نظارت مرکزی انتخابات ارامنه تهران در نامه ای که امروز به حکومت نظامی تهران نوشت اطلاع داد که عده ای 63 تعرفه رأی را جمع آوری کرده تا نماینده موردنظر خود را به صاحب ان تعرفه تحمیل کنند. وی این کار را یک دسیسه نامید و نوشت که افراد مزبور دستگیر و تعرفه ها هم جمع آوری شده است. آبراهامیانس خواستار محروم شدن صاحب ان تعرفه از رأی دهی شد. (1)
ص: 260
یکشنبه 7 مرداد 1301/ 30 ژوئیه 1922/ 5 ذی حجه 1340
* قلع وقمع نیروهای اعزامی به خوزستان
نیروهای اعزامی از اصفهان به طرف خوزستان، امروز غروب در کاروانسرای شلیل مورد تهاجم قرار گرفتند. درگیری تا ظهر روز بعد طول کشید. نخستین گزارشها از چند نظامی فراری به اصفهان می رسد و از آنجا به تهران تلگراف می شود.
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز از جزئیات امر چنین می نویسد: «عده ای از نظامیان مقتول و ما بقی را خلع سلاح نموده، بعضی را اسیر و برخی را لخت و برهنه به کوه ها متواری» کرده اند. بیست سرباز اهل فریدن موفق شده اند به خانه های خود بازگردند. سرهنگ حسین آقا فرمانده این گروه سالم ولی دستگیر شده یا نه خبری در دست نیست.
سلطان آقا خان خدایاری زخمی و دستگیر شده، نایب 2 شکر اللّه خان کشته و از بقیه خبری نیامده است. (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد.
در این جلسه بار دیگر در مورد پرداخت شهریه به افراد که به شکل یک سنت در نظام مالی دولت عمل می شد گفت وگو شد. سلیمان میرزا که از مخالفان جدی این لایحه بود در مضرات این سنت سخن گفت و خواستار چاپ دخل وخرج کشور در یک کتابچه شد تا نمایندگان بدانند درآمدها و مخارج سالیانه کشور چقدر است. «اگر بودجه را یک مرتبه آورده بودند و دیده بودند که پنج کرور کسر داریم دیگر سالی 24 هزار تومان به کامران میرزا نمی دادند و نمی گفتند بایستی قرض کرد و داد ...» وی این روش را موجب عقب ماندن حقوق کارکنان دولت و در ن هایت کسر بودجه دانست. (2)
* اعتراض کارکنان وزارت داخله
امروز هیأت وزیران با انتصاب مسئولان جدید ولایتی و ایالتی موجب اعتراض کارکنان وزارت داخله شد، تا حدی که دست از کار کشیدند. علت اعتراض آنها انتخاب افرادی بود که برخلاف مقررات تصویب شده در کابینه پیشین صورت گرفته بود. استخدام افراد در وزارت داخله بدین شکل تصویب شده بود که کسی که دو سال مدام و یا چهار سال به دفعات در وزارت داخله سابقه خدمت نداشته باشد نمی تواند شغلی در این وزارت خانه به دست آورد و منتصبین تازه هیأت دولت هیچ یک این شرایط را نداشتند.
نماینده کارکنان معترض وزارت داخله به هیأت وزراء رفته، موضوع را طرح و مسئولان وزارت داخله «امر به توقیف احکام فوق الذکر» دادند. (3) کارکنان وزارت داخله خود را شایسته تر از دیگران برای این سمتها می دانستند.
* آیا سیاست انگلیس تغییر کرده است؟
«آیا سیاست انگلیس تغییر کرده است؟» عنوان سرمقاله امروز روزنامه شفق سرخ بود. نویسنده با یک مقدمه نوشته است که انگلستان برای حفظ هندوستان باید برخی کشورها را تحت الحمایه، بعضی را مختل و برخی دیگر را تحت نفوذ و سیطره خود نگاه دارد؛ و ایران در شمار کشورهای بخش سوم است. برای سیاست انگلستان ممکن نبود ایران را زیر چکمه سربازان روسی ببیند و خود نیز به دلیل اقتصادی نمی توانست محوکننده استقلال ایران باشد. «پس باید همیشه یک ایرانی ضعیف و ناتوان مقروض انگلیس و مرعوب از روسیه در مشرق زمین وجود داشته باشد که روسیه را از رسیدن به دریای آزاد عمان و خلیج فارس مانع شود و لدی الاقتضا مقهور دسایس انگلستان هم بشود.» (4)
* نماینده سیاسی ایران در هند
بنا به تصویب وزارت امور خارجه معز الدوله به سمت وزیر مقیم و نماینده سیاسی ایران در دربار هندوستان انتخاب شد که به زودی به آن کشور حرکت خواهد کرد. (5)
ص: 261
* اختلال در استفاده از تمبر
مدیران وزارت پست متوجه شدند که تمبرهای مصرفی برای امور پستی بیش از عوایدی است که به صندوق درآمدها ریخته می شود؛ و این یعنی استفاده از تمبرهای تقلبی به جای تمبرهای اصلی. ازاین رو وحید الملک وزیر پست و تلگراف در بخش نامه ای دستور رسیدگی به این قضیه را داد؛ و این که تحقیق کنند تمبرهای چاپ شده در کشورهای اروپا چگونه به مصرف می رسد. (1)
* شکایت از عملکرد یمین الممالک
بنابر آن چه که برخی روزنامه ها از قول مجامع و اهالی بوشهر چاپ می کردند، عملکرد یمین الممالک کارگزار بوشهر توأم با اجحافات و تعدی به اهالی بوده، در دفعات متعدد از او به مرکز شکایت شده است. برای نمونه «انجمن اتحاد وطن خواهانه وطن» در نامه ای که به روزنامه شفق سرخ فرستاد او را متهم به رشوه، دزدی و خیانت کرد. (2)
* گزارش امیر لشکر غرب از انهزام گروهی از طوایف زلّقی
امیر لشکر غرب امروز در تلگرامی که برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد نوشت که «پس از اعزام اردو به جاپلق، رئیس اردو با معیّت حکومت شروع به اقدامات نموده و عده ای از اشرار برای استرداد اموال غارتی و پرداخت بقایای مالیاتی حاضر؛ خواجه شکر اللّه خان، که یکی از رؤسای اشرار بود، از تسلیم اموال مسروقه امتناع نموده. روز ششم اسد از طرف اردو ده نو، قلعه مشار الیه، محاصره و پس از چند ساعت زدوخورد قلعه و آبادی ده نو به تصرف قوای دولتی درآمده، اشرار با دادن چند تن تلفات فراری، پسر خواجه شکر اللّه با سه نفر از همراهانش دستگیر شده، در تعاقب خواجه می باشند.»(3)
* رعایت مصالح صادرات و واردات کشور
وزارت فواید عامه و تجارت از رئیس الوزراء خواست به وزارت مالیه دستور دهد نسبت به وضع مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم در کالاهای وارداتی و صادراتی با دقت عمل کند.
ریاست وزراء هم این خواست را به وزارت مالیه منعکس کرد و نوشت چون این مسئله در امر تجارت و توازن صادرات و واردات مؤثر است «لازم است قبلا نظریات وزارت فواید عامه را رعایت نموده و بدون توافق نظر آن وزارت خانه اقدامی نشود.» (4)
* جلوگیری از شیوع مالاریا در شهریار
هیأت وزراء برای جلوگیری از شیوع بیماری مالاریا در شهریار تصویب کرد مبلغ 600 تومان برای هزینه های اعزام پزشک، مهندس و عملیات طبی پرداخت شود. این پیشنهاد توسط وزارت معارف و اوقاف داده شده بود. (5)
* گزارشی از محصولات دامغان
دامغان میزان تولید محصولات غله خود را در سال جاری و سال گذشته بنا به درخواست وزارت داخله به مرکز گزارش داد. در سال گذشته دامغان با دو هزار خروار کسر عمل در تولید غلات روبه رو بود، اما در سال جاری حدود دو هزار خروار تولید ما زاد دارد. تولید تقریبی محصول دامغان در بالاترین سطح و در یک سال چهل هزار خروار است که تخمین زده می شود امسال 37 هزار خروار تولید شود. در این گزارش ایجاد سد برای جلوگیری از هدر رفتن آب، تشکیل بانک فلاحتی در این شهر، تعمیر قنوات مخروبه و تشکیل مدرسه فلاحتی را از جمله مواردی دانسته که می تواند به پیشرفت تولید محصول کمک کند. (6)
* هیأت فارغ التحصیلان سیاسی
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از تشکیل «هیأت فارغ التحصیلان سیاسی» داد. اینان عده ای از دیپلمه های مدرسه علوم سیاسی هستند که دور هم جمع شده و این عنوان را انتخاب کرده اند. (7)
* تقاضای معافیت گمرکی برای ورود کار خانه کاغذسازی
میرزا احمد خان نراقی که خواهان وارد کردن کار خانه کاغذسازی به ایران است، از دولت تقاضای معافیت از مالیات گمرک کرده است. این پیشنهاد در کمیته دائمی امتیازات تصویب و به ریاست وزرا فرستاده شد. (8)
ص: 262
دوشنبه 8 مرداد 1301/ 31 ژوئیه 1922/ 6 ذی حجه 1340
* پی گیری رضا خان برای گرفتن نیمی از ارثیه ظل السلطان
در نامه ای که رضا خان وزیر جنگ امروز برای رئیس ارکان حرب لشکر جنوب فرستاد از تلگراف معتمد الدوله او را باخبر کرد که در این مراسله گفته است که «برای اصلاح حاضر و استرضای خاطر ورثه را فراهم کرده است، ولی این طور نیست. همان طور که دستور داده ام بایستی تعیین شود که وجه چه مبلغ بوده و نصف آن حتما به وزارت جنگ» برسد. (1)
* عیار ناقص پنج هزاری های روسیه
وزارت مالیه در نامه ای که به اداره کل گمرکات فرستاد، نوشت که عیار پنج هزاری هایی که در روسیه شوروی ضرب می شود از عیار سکه های مشابهی که در ایران ضرب می شود کمتر است. «از نقطه نظر انحصار ضرب دولتی قبول این مسکوک معیوب، سکته به عایدی ضراب خانه وارد خواهد آورد.» وزارت مالیه در این نامه دستور داد از گرفتن این سکه ها به عنوان حقوق گمرکی خودداری شود. «ضمنا چند عدد از این سکه ها را به ضراب خانه ارسال دارید تا تجزیه شده و عیار قطعی آنها معین شود.» (2)
* شکایت کلیددار حرم
کلیددار حرم حضرت علی علیه السلام، از نجف اشرف شکواییه ای ارسال کرده که وجهی که برای تأمین روشنایی حرم از طرف دولت ایران پرداخت می شد، به تعویق افتاده است. این شکایت که گویا به مجلس شورای ملی رفته بود به وزارت مالیه ارجاع داده شد تا اقدام مؤثری صورت پذیرد «که باعث سکته روشنایی آن مکان مقدس نشود.» (3)
* نزدیکی پایان کار سید جلال
براساس اخبار رسیده از رشت، سید جلال و همراهانش توان بازسازی قوای خود را در برابر نیروهای دولتی از دست داده، در نتیجه عملیات سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز، سید جلال فراری و روزانه عده ای از هم ردیفانش تسلیم اردوی دولتی می شوند. (4) منابع انگلیس هم نوشتند که سید جلال هنوز دستگیر نشده ولی تمام طرفدارانش تارومار گردیده اند. (5)
* پایان تحصن
صنف سیگارفروش رشت که به دلیل ناتوانی در پرداخت مالیات در تلگراف خانه شهر متحصن شده بودند، (ر. ک: 1 مرداد) امروز «در نتیجه مواعید مرکز و اقدامات حکومت و رئیس مالیه غیرمستقیم» به تحصن خود پایان دادند و منتظر تحقق وعده های داده شده هستند. (6)
* دست اندازیهای طایفه فندرسک
به دنبال اختلافاتی که طایفه فندرسک با اهالی پشت بسطام داشت و درگیری هایی که به این دلیل پیش می آمد کمیسیونی از استرآباد و شاهرود تعیین شد و تا حدودی توانست در رفع این اختلافها بکوشد، اما اینک فندرسکی ها در نزدیکی کلاته خنج شماری از احشام اهالی را غارت کرده و 12 هزار تومان خسارت به بار آورده اند. در این دست اندازیها دو نفر نیز بر اثر شلیک گلوله کشته شده اند. (7)
ص: 263
سه شنبه 9 مرداد 1301/ 1 اوت 1922/ 7 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. در این جلسه گزارشی از وضعیت آوارگان ارومیه ای ارائه شد. در این گزارش آمده بود که یک هیأت نه نفره از طرف مجلس تعیین و اقداماتی را صورت داده که از آن جمله است تقسیم وجه بین آوارگان که تعداد آنها در مرکز حدود 250 نفر است و این وجه با نظارت وزارت مالیه و نظمیه همچنان صورت می گیرد. تهیه شغل برای اعاشه این مهاجران آواره از دیگر طرح هایی بود که این هیأت به اجرا گذارده تا در آینده صورت عمل بیابد. این هیأت که به کمیسیون ارومیه شهرت داشت موظف شد اقدامات خود را ادامه دهد.
پس از این مجلس وارد بحث در مورد لایحه مستمریات و شهریه ها شد. (1)
* رضا خان و ماترک ظل السلطان
رضا خان وزیر جنگ همچنان برای گرفتن نیمی از وجهی که ظل السلطان در بانک سوئیس داشت و معتمد الدوله پسرش آن را به تن هایی و بدون اطلاع دیگر ورثه بالا کشیده بود، اصرار می کند. او امروز در تلگرافی که از حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب دریافت داشت مطلع شد که ورثه بنا گذاشته اند «بین خود کار را انجام دهند. امروز رسما به معتمد الدوله اخطار نمودم که این امر بایستی یا در ارکان حرب لشکر جنوب به اطلاع این جانب و یا در تهران خاتمه یابد.» (2) در ن هایت رضا خان تصمیم تازه ای گرفت تا به پشت هم اندازیهای معتمد الدوله پاسخ محکمی دهد. او امروز در حکمی به سلطان رحمت اللّه خان نوشت که باید به اصفهان برود و «وجوهات متروکه مرحوم ظل السلطان که در بانک سوئیس بوده و شاهزاده معتمد الدوله بدون اطلاع سایر ورثه دریافت داشته با کمال دقت رسیدگی و تحقیق نمایید.» او دو هدف مهم داشت: تعیین میزان وجه و گرفتن نصف آن «که به اداره قشون تعلق می گیرد» و «نصف دیگر را باید نظارت نمایید که مطابق مقررات شرع [ناخوانا] بین ورثه» تقسیم شود. (3)
[تصویر] ظل السلطان
ص: 264
* فرستادن اطلاعات مربوط به کشاورزی ایران به امریکا
به درخواست کتاب خانه فلاحتی امریکا از واشنگتن و دستور وزارت امور خارجه صورتی از امور تجاری و کشاورزی ایران که توسط وزارت فوائد عامه تهیه شده بود در قالب یک کتابچه تدوین و به امریکا فرستاده شد. سفارت ایران در واشنگتن این کتابچه را تحویل کتاب خانه یاد شده داده است. (1)
* کار خانه کبریت سازی تبریز
به گزارش روزنامه شفق سرخ کار خانه کبریت سازی تبریز با تولید روزانه پنجاه هزار قوطی کبریت «که از هر جهت نمونه آنها نقصانی از کبریتهای خارجی ندارد» کفایت از تأسیس کار خانه های دیگر کبریت سازی در تبریز می کند. اما قرار است برای توسعه این نوع کار خانه پیشنهاد هایی به مجلس شورای ملی داده شود تا ساخت آن در سایر ولایات ایران نیز مدنظر قرار گیرد. (2)
* آغاز برخوردهای نظامی با نیروهای سیمیتقو
بنابر اطلاعات رسیده پیش قراولان اردوی نظامی آذربایجان در برخی از نقاط با قوای اکراد مصادف شده و زدوخوردی داشته اند که در مجموع پیشرفت و پیروزی از آن قوای دولتی بوده است. (3) منابع انگلیسی هم اطلاعاتی در این باره داشتند که بیشتر مربوط به تحرکات قوای دو طرف و اقدامات سیاسی سیمیتقو است. «جریان تمرکز نیرو در جبهه های غرب به منظور حمله به سمیتکو همچنان ادامه دارد. نیروهای کمالیست که در مرز ایران تمرکز یافته اند به سمیتکو اطلاع داده اند که او نخست می باید ترکهای تحت امر خود را به مناطق ترک نشین بازگرداند و تمام مهماتی را که از منابع ترک به دست آورده است بازپس دهد. اطلاع یافتیم که سمیتکو اکثر رؤسای کرد را برای مشورت درباره اعزام سه ملا به موصل جهت جلب کمک انگلیسها به نزد خود فراخوانده است.» (4)
* پیروزیهای تازه در منطقه زلّقی ها
احمد خان امیر احمدی امیرلشکر غرب امروز در گزارش کوتاهی به وزیر جنگ نوشت که قلعه «ایوز» نیز به تصرف درآمد. «پس از آن اردو برای قلع وقمع اشرار زلّقی حرکت نموده، سه آبادی و قلعه نیز از زلّقی ها مفتوح، اشرار با دادن تلفات عده ای تسلیم و عده ای فرار مشغول استرداد اموال غارتی» هستیم. اردوی نظامی تلفاتی نداشته است. (5)
* ضرب سکه های تقلبی در روسیه
بنا برگزارش رسیده از مشهد در روسیه شوروی پول نقره تقلبی ضرب و به گمیش تپه وارد می کنند. اهالی این منطقه نیز متوجه شده از دادوستد با آن پولها خودداری می کنند. این پولها هر صد تومان، هفتاد تومان معامله می شود. (6)
* ورود شاهسونهای دستگیر شده به قزوین
امروز شاهسونهای شورشی دستگیر شده به سرکردگی فارس همایون در منطقه زنجان را وارد قزوین کردند. مقصد آنها پایتخت است. شاهسونهای دستگیر شده 54 نفر هستند.
جمعیت زیادی از روستاهای اطراف برای تماشای این عده به شهر آمده بودند. (7) روزنامه اقدام ورود آنها را به قزوین، ششم ذی حجه یاد کرده است. (8)
* رفتار استقلال طلبانه شیخ خزعل
روزنامه المفید عراق در شماره 91 امروز خبری نقل کرد که حکایت از رفتارهای جدایی طلبانه حاکم خوزستان می کرد.
خبر چنین بود که پسر شیخ خزعل (شیخ عبد الکریم) که حاکم هویزه هم هست با کمپانی نفت به ریاست سرویلسن (حاکم سابق عراق عرب) یک قرارداد اقتصادی منعقد کرده است. این موضوع از آن رو تقویت می شود که میرزا محمد کارگزار کمپانی نفت جنوب به بصره آمده، مشغول رسیدگی به کارهای شیخ خزعل و رسیدگی به اموال اوست. (9) این خبر چند روز بعد به ایران منعکس شد. (ر. ک: 20 مرداد).
ص: 265
چهارشنبه 10 مرداد 1301/ 2 اوت 1922/ 8 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. با پیچیده شدن لایحه شهریه ها و مستمریات در مجلس، برخی از نمایندگان ناچار از ارائه لایحه های جدید برای خروج از این بن بست شدند. امروز جلسه تا حدودی هم متشنج شد. تدین پس از شرحی از جزئیات شهریه ها آن هم با اعداد و ارقام خواست اسامی تعدادی از شهریه بگیرها را بخواند. بعضی نمایندگان مخالفت کردند. تدین (1) گفت اگر خواندن این اسامی توهین است پس چرا شهریه می پردازید. در ن هایت اسامی خوانده نشد. اما ارقامی که به اشخاص تعلق گرفته بود قرائت شد و تدین تفاوت آنها را از 15 تومان تا 2 هزار تومان یاد کرد.
حائری زاده (2) گفت از 600 قلم شهریه ای که باید پرداخت شود 300 قلم آن در کابینه وثوق الدوله برقرار شده است. «کابینه ای که بیشتر برای جنایتکارها شهریه برقرار کرده، کابینه وثوق الدوله بود.» او پیشنهاد حذف افرادی را داشت که در کابینه یاد شده شهریه بگیر شدند. نصرت الدوله در پاسخ گفت جنایتکار بودن آنها باید در محکمه ثابت شود نه توسط شما. سلیمان میرزا وثوق الدوله را به واسطه تصویب قرارداد 1919 خائن دانست و تابعین او را منجمله شهریه بگیرها را نیز از آن قماش دانست.
موضوع شهریه ها در این جلسه هم به پایان نرسید. (3)
* تقاضا برای استخدام استاد حقوق
وزارت امور خارجه طرحی دوماده ای برای استخدام معلم حقوق به مجلس شورای ملی داد. در مقدمه این لایحه آمده است که استخدام معلم حقوق از سال گذشته با دولت فرانسه مطرح و مقدمات امر فراهم شده است. «اینک نظر به لزوم چهار نفر معلم فرانسوی برای تدریس حقوق و نظر به این که مسیو مورل فرانسوی معلم حقوق فعلا در تهران و حاضر است که کنترات خود را تجدید نماید و سه نفر دیگر می باید در فرانسه استخدام شده به ایران عزیمت نمایند.»(4)
* نیاز ساختمان سفارت ایران در اسلامبول به تعمیر
بنا به گزارش مفخم الدوله (5) سفیر ایران در اسلامبول ساختمان سفارت «طوری مخروبه شده که اگر به فوریت تعمیر نشود خسارت عمده متوجه دولت خواهد شد.» وی مخارج را از قول «معمار» 14172 «لیره کاغذی» برآورد و آن را درخواست کرد. وزارت امور خارجه برای پرداخت رقم یاد شده آن را در ماده واحده ای به مجلس شورای ملی داد تا تصویب شود. (6)
* آخرین تصمیم احمد شاه
بنا به خبری که از طریق بی سیم پاریس رسیده است «اعلیحضرت سلطان احمد شاه وارد «دویل» شده و تصمیم فرموده اند یک ماه در آنجا اقامت نماید.» (7)
* اجرای مراسم سلام به مناسبت عید اضحی
روز جمعه دهم ذی حجه به مناسبت عید سعید اضحی مراسم سلام یک ساعت پیش از ظهر در حضور ولیعهد اجرا خواهد شد. «به تمام وزارت خانه ها و دوایر دولتی اطلاع داده شده است که رؤسا و مدیران هریک از ادارات با لباس رسمی در سلام حضور به هم رسانند.» (8)
* آتش در انزلی
بنا به گزارش رسیده از انزلی با آتش گرفتن یک خانه در محله «تازه آباد» انزلی، آتش به دیگر خانه ها هم سرایت، و نه خانه را طعمه خود کرده است. «حکومت و رئیس نظمیه در محل حریق حاضر شده آلت اطفائیه لیانازوف و کشتی جنگی روس را به کمک آورده» و بالاخره پس از سه ساعت موفق به خاموش کردن آتش شده اند.(9) انگلیس این آتش سوزی را
ص: 266
متوجه محله های فقیرنشین که به نام «بازار ب هاییها» در انزلی شناخته می شود، دانست. آتش سوزی در دو مرحله یک بار سی ام ژوئیه که شش خانه کوچک طعمه حریق و یک بار هم شب سوم اوت (امروز) 35 خانه دیگر نیز دچار آتش سوزی شد. «ظن بر آتش افروزی است و دو نفر بازداشت شدند.» (1)
* بازگشت مهاجران افشار
از قوچان گزارش شده است که گروهی از ایل افشار که به روسیه مهاجرت کرده بودند، اینک از طریق مرز لطف آباد وارد ایران شده و در حال مراجعت به وطن خود هستند. اینان که با زن و بچه 73 نفر هستند، پس از ورود به ایران از راه قوچان به سوی منطقه بومی خود می روند. (2)
* ندادن مهر نان به آژانها
با به تأخیر افتادن حقوق آژانها بنا شد برای معیشت روزانه آنها مهر نان بدهند و به هنگام پرداخت حقوق قیمت نان را از حقوق شان کم کنند. امروز دادن مهر نان به آژانها متوقف شد.
آژانها تصمیم گرفتند دست به اعتصاب بزنند ولی از این کار جلوگیری به عمل آمد. (3)
* اعزام نیرو برای سرکوب اشرار چهارراهی
در گزارشی که محمود آیرم امیر لشکر جنوب به وزارت جنگ فرستاد خبر داد که امروز یک یگان نظامی با 223 نیرو، 23 اسب، 9 قاطر و یک توپ کوهستانی و دو مسلسل و 31890 فشنگ وارد «ده بید» شدند. او اضافه کرد که قوام الملک برای همیاری با نظامیان نزدیک صد سوار و پیاده همراه کرده است. فرماندهی این یگان با سلطان امان اللّه خان رئیس قشون آباده است. او نوشت که اگر در این سرکوب موفقیت حاصل شود قوام الملک متعهد شده نیروهای دیگری نیز در اختیار دهد. «عقیده بنده [این است که] پس از قلع و قمع و متفرق کردن این ایل در ایلات خمسه موجبات آسایش و امنیت» حدود فارس فراهم خواهد شد.(4) آیرم مأموریت داشت بین قوام الملک و سردار عشایر صلح دهد و امیدوار بود این مصالحه همراه با سرکوب ایلات شورشی آرامش را به منطقه بازگرداند. در خبر دیگری که او برای وزیر جنگ فرستاد نوشت که امروز عده ای دزد در گردنه «آب باریک» به قافله ای حمله کرده، دو نفر از افراد امنیه را کشته اند. دو تن دیگر مجروح شده اند. بخشی از اموال به غارت رفته. «یک صد نظامی فوری به تعقیب آنها فرستاده شد به واسطه بعد مسافت مصادف نشده و بی نتیجه ماند.» (5)
ص: 267
ص: 268
پنج شنبه 11 مرداد 1301/ 3 اوت 1922/ 9 ذی حجه 1340
* تصمیم نماینده سینکلر به خروج از ایران
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که مستر تامسون نماینده کمپانی نفت سینکلر پس از هشت ماه معطلی در ایران و نگرفتن پاسخ قطعی از مسئولان کشور درباره اعطای امتیاز نفت شمال روز شنبه ایران را به طرف امریکا ترک خواهد کرد؛ اما مسیو سوپر نماینده دیگر کمپانی چند روز بیشتر در تهران خواهد ماند، شاید پاسخی دریافت دارد. (1)
* نظر کارشناسی شورای عالی تجارت درباره قالیهای جوهری
شورای عالی تجارت در پی درخواست وزارت تجارت و فواید عامه از مجلس شورای ملی برای خارج کردن موضوع قالیهای جوهری از دستور کار، نظر کارشناسی خود را در پنج ماده به وزیر مربوطه ارائه کرد تا به مجلس شورای ملی تقدیم کند. 1- قالیهای رنگ ثابت و غیرثابت برای صادرات مجاز هستند؛ 2- از قالیهای پست جوهری صدی چهار حقوق گمرکی گرفته خواهد شد؛ 3- از قالیهای اعلی صدی هشت حقوق گمرکی اخذ می شود؛ 4- این حقوق گمرکی تا دو سال ادامه خواهد داشت تا کیفیت ارائه، فروش و استقبال قالیها از طریق گزارش نمایندگیهای ایران در خارج از کشور منعکس شود؛ 5- درآمدهای حاصله از گمرک صرف تأسیس مدارس رنگ رزی و ترویج رنگ ثابت خواهد شد. (2)
* اعدام بهرام خان مراغه
به گزارش رسیده از یزد، بهرام خان مراغه ای از سردسته های اشرار که چند سالی در اطراف یزد شرارت و غارت می کرد به دست قشون ناحیه دستگیر شده و به درخواست ارکان حرب لشکر جنوب به اصفهان منتقل و پس از بازجویی و اثبات جنایات، محکوم به اعدام شد. او را از اصفهان به یزد بردند «و در آنجا از طرف اداره قشون مصلوب شد.» (3)
* تعطیلی بازار در اراک
بنا به گزارشهای رسیده از عراق (اراک) در پی تعدیات حکومت و فشار مأمورین مالیات، بازار و اصناف این شهر، مغازه ها را بستند و عده ای نیز در تلگراف خانه حاضر شدند تا صدای تظلم خود را به مرکز مخابره کنند.(4)
[تصویر] شهر اراک
* تبعید پزشک کلیمی
به گزارش رسیده از گروس، رافائیل پزشک کلیمی هنگام مشاجره با علی اصغر تاجر، به مذهب اسلام توهین می کند. با پخش شدن خبر اهالی در مقر حکومتی جمع شده خواستار مجازات او می شوند.
حکومت، رافائیل را جلب و پس از بازپرسی روشن می شود که توهین او با جسارت زیاد همراه بوده، حکم به خوردن تازیانه و سپس تبعید می دهند. اهالی این حکم را بسنده ندانسته در خانه علما اجتماع می کنند و تقاضای مجازات مجدد رافائیل را می کنند.
علما مردم را به آرامش دعوت کرده، قرار، همان تبعید وی از شهر می شود.(5)
ص: 269
* اقدام برای پرداخت حقوق پزشکان مرزی
قوام السلطنه ریاست وزراء در نامه ای که به وزارت مالیه نوشت از قول مجلس حفظ الصحه یادآور شد که برای «حقوق معوقه اطبای سرحدی و ده یک عواید نواقل ولایات جهت مصرف آبله کوبی، اقدامی نشده است. لازم است دستور مقتضی برای مساعدت امور صحی صادر نمایند تا رفع شکایت مجلس حفظ الصحه دولتی بشود.» (1)
* تغییر محل مأموریت مأموران مالیات
وزارت مالیه در نامه ای به ادارات مالیه ولایات از پیشکاران و امناء مالیه خواست که تحصیل داران، مدت طولانی در یک محل نمانند. این موضوع هم دربردارنده مفاسدی است و هم اطلاعات آنها محدود می ماند. مسئولان مالیه موظف هستند با حفظ رتبه و حقوق تحصیل داران، پیشنهاد جابه جایی آنها را در حوزه های مالیاتی ارائه دهند. (2)
* حاکم جدید طالقان
میرزا علی اصغر خان اقبال السلطان که پیش از این به مدت سه سال حکمران لواسانات بود اینک از طرف حکومت نظامی به حکومت طالقان منصوب شد. او امروز به سوی طالقان حرکت کرد. (3)
ص: 270
جمعه 12 مرداد 1301/ 4 اوت 1922/ 10 ذی حجه 1340
* رسیدن خبر حادثه شلیل به تهران
خبر قلع وقمع نیروهای اعزامی به خوزستان (ر. ک: 7 مرداد) امروز توسط رئیس ارکان حرب لشکر جنوب با تلگرافی که در سربرگ آن قید «خیلی خیلی فوری» نوشته شده بود به تهران رسید.
رضا خان وزیر جنگ دستوراتی داد که در حاشیه تلگراف چنین منعکس شده است: «حسب الامر لازم است در این موضوع تحقیقات عمیقه نموده و راپرت بدهید که این قضیه اتفاقی و یا زمینه سازی بوده و به دست بختیاریها و یا کس دیگر تهیه شده بود.» در تلگراف ارسالی به تهران آمده است که قوای اعزامی دیگری امروز به سمت محل حادثه حرکت کرده است. «دستور داده شده که نظامیان متواری شده را جمع آوری و در دهکرد مرکزیت دهند.» (1)
[تصویر] کاروانسرای شلیل
* تمجید از تغییرات ایالت آذربایجان
یوسف وزیری از تغییراتی که در سطح مسئولان ایالت آذربایجان روی داده تمجید کرد و یکی از نتایج آن را ایجاد امنیت در راه تبریز به زنجان دانست. او امروز در نامه ای که از میانه به عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد نوشت اضافه کرد که «پس [از] رفتن آقای مصدق السلطنه، حضرت والا شاهزاده امان اللّه میرزا به ریاست کل قشون آذربایجان منصوب و آقای اسماعیل خان امیر لشکر هم برای ایالت نظامی آذربایجان تصویب. از آن روز به بعد، عیبی ندارد. عجالتا، طرق منظم و مرتب است. از تبریز الی زنجان امنیت راه ها را به امیر عشایر سپرده شده. آن هم پسر خود را با دویست نفر سوار فرستاده مشغول ترتیبات امنیت راه ها می باشند نقدا وضع تبریز عیبی ندارد و سردار عشایر هم هنوز در حبس است. چند روز است که اردوی نظامی با اسماعیل آقا مشغول و شروع به جنگ نموده اند. تقریبا پانزده هزار قشون نظامی در آذربایجان موجود است.» (2)
* تکمیل نشدن نمایندگان تهران در مجلس شورای ملی
در نامه ای که گروهی از معاریف تهران به مجلس شورای ملی نوشتند از کامل نشدن نمایندگان تهران در مجلس گله کردند. آنها تقاضا کردند هرچه زودتر تکلیف نمایندگی مستوفی الممالک، رد یا قبول نمایندگی تقی زاده و انتخاب دو نماینده دیگر به جای مشیر الدوله و حکیم الملک روشن شود. (3)
* فساد در میدان بهارستان
میدان بهارستان که با درختکاری محیطی شاداب برای اوقات فراغت مردم ایجاد کرده، رفته رفته محلی برای افراد فاسد شده است. شب هنگام «افراد بدسابقه و زنهای معروفه در محوطه مذکوره مشغول اعمال فساد اخلاق» می شوند. ازاین رو از طرف دولت مقرر شد مأمورین نظمیه برای حفظ پاکی این محیط و نیز به احترام مجلس شورای ملی از اجتماع افراد فاسد جلوگیری کنند.(4)
* بانک عثمانی در ایران
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نوشت که بانک عثمانی
ص: 271
سلطانی معروف به «بانک امپریال» با ده میلیون لیره سرمایه در مصر و شامات، بین النهرین، فرانسه، انگلیس و یونان شعبه های خود را گشایش خواهد کرد. «بانک مزبور عنقریب نیز شعبات خود را در ایران غیر از تهران از قبیل کرمانشاه، همدان، رشت، قزوین، انزلی و بعضی از ولایات دیگر دایر نموده پس از دو هفته دیگر برای معاملات حاضر خواهد بود.»(1) البته در آگهی های بعدی شهر تهران نیز جزو شهر هایی بود که شعبه بانک در آن دایر می شد.
* اطلاعیه مجلس شورای ملی
به مناسبت سالگرد مشروطیت مجلس شورای ملی در اعلانی که امروز در روزنامه ها چاپ کرد به اطلاع مردم رساند که چهاردهم مرداد «یک ساعت قبل از غروب تا سه ساعت از شب گذشته در مجلس شورای ملی بزم جشن و چراغان منعقد و در این جشن تاریخی ملی پذیرایی به طور عمومی» خواهد بود. (2)
* تشکیل شورای فلاحتی
وزارت فواید عامه تصمیم به تشکیل شورای فلاحتی گرفته، چرا که معتقد است این شورا می تواند به گسترش تولید محصولات کشاورزی کمک کند. اعضای این شورا از کارشناسان فن فلاحت و تعدادی از مالکان خواهد بود. وزارت فوائد عامه این لایحه را در چهارده ماده برای تصویب در مجلس شورای ملی آماده کرده است. (3)
ص: 272
شنبه 13 مرداد 1301/ 5 اوت 1922/ 11 ذی حجه 1340
* تهدید علنی رضا خان
در پی وقت کشی معتمد الدوله پسر ظل السلطان در پرداخت نیمی از ارثیه پدری که در بانک سوئیس ذخیره شده بود، رضا خان وزیر جنگ امروز در نوشته ای معتمد الدوله را تهدید کرد «بدوا بایستی تمام این وجه به اداره قشونی بیاید که پس از تعیین میزان آن به دستور این جانب تقسیم شود و در صورتی که در اجرای تصمیم من مخالفت نموده و خیال دیگری داشته باشید من هم مجبور به معامله دیگری خواهم شد.» (1) رضا خان نوع «معامله دیگر» را به رابط خود در اصفهان یعنی رئیس ارکان حرب لشکر جنوب توضیح داد: «در صورتی که بخواهد از گفته من تخلف ورزد تمام خانواده آنها را حبس خواهم کرد. مأمور مخصوصی هم برای این کار فرستاده ام.» (2)
* تحلیل نماینده سیاسی ایران از معاهده انگلستان و فیصل
منتخب الدوله نماینده سیاسی ایران در بغداد امروز در گزارش کوتاهی که به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که بنابر تحقیقات مقرون به صحتی که انجام داده مواد مهم معاهده بین انگلیس و فیصل پادشاه عراق «لغو امتیازات اجنبیه است و تعیین رؤسای انگلیسی در محاکمات و نفوذ جمیع دول در عراق و مجبور بودن عراق در پذیرفتن مستشاران انگلیس در تحت امر نماینده عالی انگلیس و مشورت کردن در هر کاری با نماینده عالی انگلیس است.» وی اضافه می کند که مقصود سرپرسی کاکس از این قیود «سلب حقوق و منع نظارت و مراقبت معنوی دولت علیه [ایران] بر اماکن مقدسه است. عموم رؤسای عشایر و علما، ضد این معاهده هستند.» (3)
* مدرسه تجارت در تبریز
امروز محمد علی تربیت رئیس معارف آذربایجان با دعوت از حاکم نظامی ایالت و رؤسای ادارات و اعیان و تجار پیشنهاد کرد در تعطیلات تابستان شاگردانی که می خواهند در مدرسه تجارت درس بخوانند از هم اینک نام نویسی کنند که تا یک ماه دیگر که مدرسه تجارت گشایش می یابد، سرکلاس حاضر باشند.(4)
* گزارش حاکم اصفهان از باز نشدن گره انتخابات ارامنه
سلطان محمد سردار اشجع حاکم اصفهان به وزارت داخله خبر داد که با تلاش فراوان و جلسات متعدد بین گروه های ارامنه در انتخابات جلفا رفع اختلاف شد و یک آگهی نیز از طرف حکومت به زبان ارمنی چاپ و توزیع گردید که در مدرسه عمومی جلفا جمع شوند و با حضور معاون حکومت بار دیگر انجمن نظار را انتخاب کنند. اما «مکردیج بانبان» نامزد انتخابات نه خودش حاضر شد و نه اهالی را خبر کرد.
سلطان محمد از وزارت داخله خواست اگر انتخابات جلفا بخواهد بی طرفانه برگزار شود باید از انجمن مرکزی نظارت بر انتخابات کسی را به جای بانبان معرفی کنید وگرنه «با این اختلافات نمایندگی یک نفر مثل مکردیج بانبان بیشتر تولید زحمت و اسباب تأخیر انتخابات فراهم خواهد بود.» (5)
* نتایج کمیسیون مشترک راجع به تحویل بانک استقراضی
امروز کمیسیون مشترکی با شرکت نظام الملک عظیمی و میرزا اسحاق خان رهبر از طرف دولت ایران، گلبراس و کولاک از طرف دولت شوروی و خشاب بازرس کل اداره سابق بانک استقراضی تشکیل شد. در این جلسه طلب برخی از کارمندان روسی بانک استقراضی و نیز طلب چهل هزار تومانی سفارت روسیه مطرح شد. در این کمیسیون قرار شد بدهی به کارمندان روسی بانک سابق استقراضی به تدریج پرداخت شود، اما طلب چهل هزار تومانی سفارت روس باید بین نمایندگان سیاسی دو دولت مورد بررسی قرار گرفته، تصمیم گیری شود. حاضران قرار گذاشتند توافقات یاد شده نباید موجب تعویق امضای تحویل نامه بانک شود. (6) بانک استقراضی مراحل ن هایی تحویل خود را به دولت ایران می گذراند و با نام جدید بانک ایران فعالیت می کرد.
ص: 273
ص: 274
یکشنبه 14 مرداد 1301/ 6 اوت 1922/ 12 ذی حجه 1340
* گزارش تکمیلی از رخداد شلیل
رئیس ارکان حرب لشکر جنوب، حیدر قلی خان، امروز آخرین اطلاعات رسیده از قتل عام نظامیان اعزامی به خوزستان را به مرکز فرستاد. او از قول یاور صادق خان رئیس قوای اعزامی بعدی نوشت که مهاجمان به اردوی نظامی کسان خوانین بختیاری بودند و طایفه دیگری در کشتار نظامیان دخالت نداشته است. «کلیه اشیاء و اثاثی که از اردو غارت شده فعلا در منازل و چادرهای بختیاری موجود است و عده آنها از قرار اظهار نظامیان متواری متجاوز از هزار نفر که غفلتا اردو را محاصره و مستأصل نموده اند ... دیروز هم جهت نظامیان متواری لباس و سایر ملزومات ارسال و چنانچه سابقا معروض گردید به یاور صادق خان دستور داده شد که آنها را جمع آوری و در دهکرد مرکزیت دهد.»(1) حیدر قلی خان که تحرکات خوانین بختیاری را در اصفهان زیرنظر داشت در گزارش کوتاه دیگری یادآور شد که «امیر حسین خان(2) پسر سردار ظفر امروز صبح وارد اصفهان، در منزل امیر جنگ شروع به پاره ای عملیات از قبیل تشکیل مجمع و غیره نموده، اقدامات آنها تحت نظر گرفته شده است.» (3)
* ادامه فشار به معتمد الدوله
رضا خان وزیر جنگ با پی گیری مصرانه برای بیرون کشیدن ماترک ظل السلطان از چنگ پسرش معتمد الدوله، برای این که او را بیشتر تحت فشار قرار دهد امروز در نامه ای به صارم الدوله (اکبر مسعود) (4) برادر معتمد الدوله، که رونوشت آن را برای معتمد الدوله هم فرستاد، یادآور شد که «برای عمل وجه بانک سوئیس مخصوصا یک نفر صاحب منصب به اصفهان مأمور نموده ام که تمام اسناد و مدارک وجه مزبور را به مشار الیه ارائه دهید؛ ترتیب تقسیم آن را با اجازه این جانب از او بخواهید.» (5)
* شکواییه کارکنان عدلیه سبزوار از بی کاری
کارکنان عدلیه سبزوار در شکواییه ای که امروز به مجلس شورای ملی فرستادند نوشتند که پس از 12 سال اشتغال در عدلیه اینک بی کار شده، معطل معیشت روزانه خود هستند.
آنها به انحلال عدلیه ولایات توسط سردار معظم (تیمور تاش) در ابتدای سال جاری در کابینه مشیر الدوله اشاره کردند و نیز با توجه به قانون استخدام که در جراید چاپ شده، خواستار رسیدگی به حال وروز خود شدند. (6)
[تصویر] سبزوار قدیم
* پایان انتخابات در نیشابور
امروز استخراج و قرائت آراء برای انتخاب نماینده مجلس شورای ملی در شهر نیشابور پایان یافت و میرزا محمود دانش با اکثریت آراء به نمایندگی مردم این شهر در مجلس انتخاب شد. (7)
* اطلاعات تازه از اقدامات لاهوتی و طرفدارانش
بنا برگزارشی که یکی از نفوذیان «حکومت علمدار و گرگر» از تحرکات فراریان (ابو القاسم لاهوتی و اطرافیانش) از ناحیه قفقاز کسب کرد، آنها در روستایی در نزدیک مرز ایران گرد آمده، مسلح هستند و دو عراده توپ هم دارند. از معاریف
ص: 275
آنها سرتیپ زاده، در جلفای روس است. خلاصه گفت وگوی این فراریان آن است که «تاکنون حکومت آذربایجان [شوروی] آن طوری که لازم بود ابراز مساعدت به ما نکرده ولی اخیرا وعده های حکومت مزبور در پیشرفت مقاصد ما مساعد و امیدبخش است.»(1) وزارت امور خارجه این گزارش را به وزارت جنگ فرستاد و یادآور شد که از طریق نمایندگی ایران در کشور شوروی اقداماتی را برای جلوگیری از تحرکات لاهوتی و اطرافیانش انجام داده است. (2)
ص: 276
دوشنبه 15 مرداد 1301/ 7 اوت 1922/ 13 ذی حجه 1340
* آغاز مأموریت برون مرزی رئیس ارکان حرب لشکر مرکز
وزیر جنگ از رئیس ارکان حرب لشکر مرکز و فرمانده قوای گیلان، سرهنگ اسماعیل خان، خواست که به مأموریت خود در گیلان خاتمه دهد و به طرف مسکو حرکت کند.
مأموریت او در مسکو خرید اسلحه بود. او باید از آنجا راهی آلمان می شد و مأموریت مشابه دیگری صورت می داد. «به محض ورود به مسکو از شما می خواهم به هر وسیله که ممکن است اعم از تبادل پولی یا معاوضه جنس از قبیل برنج و گندم و غیره از پنج تا ده هزار تفنگ و از پنج تا ده میلیون فشنگ خریداری نموده و به عنوان زین و برگ یا اثاثیه دیگر برای وزارت جنگ بفرستید که از گمرک بگذرانیم.» وی شیوه برخورد اسماعیل خان با مقامات روسی را نیز یادآور شد که اولا «از طرف من به دولت روسیه اطمینان دهید که نخواهم گذارد حمل اسلحه مزبور را کسی ملتفت شود و به کلی محرمانه و بین خودمان خواهد بود.» رضا خان اضافه کرد با زبان سیاسی به روسها بگوید «و به آنها تزریق» کند که «چنانچه اسلحه مزبور به ما نرسد از طرف جنوب [انگلیسها] در مضیقه واقع خواهیم شد و دشمنان ما بر تجری خود خواهند افزود و این مسئله در آتیه باعث اختلال سیاست آنها خواهد گردید.» وزیر جنگ در پایان خاطرنشان کرد که «اسلحه مذکوره در فوق غیر از اسلحه ای است که از برلن باید دریافت و حمل نمایید.» (1)
* زمینه سازی برای صلح بین قوام الملک و سردار عشایر
سرهنگ ساعد الدوله نماینده اعزامی وزیر جنگ به منطقه فارس امروز از آباده اطلاع داد که سرهنگ سالار نظام، امیر لشکر محمود آیرم و قوام الملک در ده بید هستند و من برای ملاقات با سردار عشایر به آباده آمدم. قرار ملاقات قوام الملک و سردار عشایر در سه فرسخی آباده است و قرار است روز 20 مرداد این دیدار صورت گیرد. «امیدوارم پس از این اصلاح امورات فارس مرتب، آسایش و امنیت حاصل گردد.»(2)
* دستور انتقال اموال شورشیان زنجان به تهران
کفیل ارکان حرب لشکر مرکز امروز از حاکم نظامی زنجان خواست که اسلحه ها، ملزومات، وجوه نقدی و اسب و قاطر هایی که از فارس همایون و کسان او گرفته شده «خصوصا اسبهای معروف وثوق الدوله» را تحویل مأمور مرکز دهند تا از زنجان به تهران بیاورد. (3) (ر. ک: 9 تیر)
* استیصال حاکم بوشهر
حاکم بوشهر امروز در نامه ای به ریاست وزراء با توضیح ویژگیهای منطقه تنگستان، دشتی و دشتستان در نزدیکی بوشهر، اهالی تنگستان را «مردمان خونخوار جنگ جوی وحشی» نامید که تحت امر زائر خضر (4) هستند که دو- سه هزار تفنگدار دارد.
او نمونه ای از این صفتهای یاد شده را «قتل صاحب منصبان انگلیسی» در جنگ جهانی دانست و نوشت «به واسطه اتفاق با حزب مخالف انگلیسها و طرفیت و منازعه با آنها یک وجاهت ملی تحصیل کرده اند که حالا از آن سوءاستفاده می کنند ... نظر به مصالح خلیج [فارس] استدعا می کنم به ایالت فارس تأکیدات فرمایید هرچه زودتر یک حاکم کافی نظامی برای دشتی و دشتستان بفرستند. دشتی و دشتستان حاکم سیاسی نمی خواهد فقط قوه و تدبیر شخصی لازم است.» وی نامه خود را با این جملات پایان داد: «به سر مبارک خودتان شب و روز بنده از شدت خیال راحت ندارم. تمام قوای بنده منحصر به شصت نفر تفنگچی است ... خدا عاقبت را به خیر فرماید.» (5)
ص: 277
ص: 278
سه شنبه 16 مرداد 1301/ 8 اوت 1922/ 14 ذی حجه 1340
* نامه ای به امضاء سیصد نفر
روزنامه اتحاد امروز در صفحه اول خود نامه ای با امضاء «قریب سیصد امضاء» و «به نام عموم اصناف و ملت ایران» چاپ کرد که خطاب به رئیس مجلس شورای ملی نوشته شده بود: «در این روزها شنیده شد که یکی از نمایندگان [کمپانی نفت] سینکلر از تهران مسافرت کرده و البته این مسافرت مبنی بر تعللی بوده است که از طرف دولت نسبت به پیشنهادات آنها شده است و چون ممکن است این مسامحه فشار سیاستی باشد که می خواهد تمام امتیازات را احتکار کند و از طرفی کسادی بازار و تجارت عمومی بیش از این سکوت را اجازه نمی دهد از طرف دیگر شرکت استاندارد که از عملیات خود ملت ایران را بی زار و متنفر ساخته است درصدد تحصیل این امتیاز است و شرایط خانمانسوز استاندارد و شرکت با انگلیسها ممکن نیست لغو شود و اظهاراتی که شرکت مذکور در لغو این شرط نموده است به هیچ وجه نمی تواند وجدان ملت ایران را متقاعد سازد، به نام عموم اصناف و ملت ایران تقاضا داریم رسما از دولت بخواهید که شرایط سینکلر را به پارلمان برده، زودتر از نظر و تصویب نمایندگان ملت بگذرانند.»
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز تشکیل جلسه داد و گفت وگوها در مورد قانون پرداخت شهریه ادامه یافت. مدرس که پیش از این به دلیل کسالت قلبی، در چند جلسه شرکت نکرده بود، در این جلسه حاضر شد و بار دیگر موافقت خود را با پرداخت شهریه اعلام کرد. «نظر به مصالح و منافعی [که در] این حقوقها منظور شده؛ بعضی از بابت اضطرار و بعضی از بابت این است که خودشان یا پدرشان خدماتی به مملکت کرده اند.» وی به دلیل طولانی شدن این لایحه خواستار کفایت مذاکرات شد. (1)
* کشته و مجروح شدن دو نظامی در ناحیه دشتک
دو نظامی که برای بازپس گیری مسروقات پستی و وصول بروات مالیاتی با مأموران ایالت فارس به دشتک رفته بودند «طرف حمله رعایای قریه مذکور واقع شده، یک نفر نظامی مجروح و دیگری را مقتول و مفقود کرده اند.» محمود آیرم امیر لشکر جنوب ضمن اعلام این خبر نوشت که دستور داده ام استعداد کافی به آن روستا اعزام شده و مرتکبین را به شیراز بیاورند. (2) وی که این گزارش را از ده بید فارس فرستاده بود در خبر دیگری به مرکز نوشت که بنابر شنیده ها، بختیاری هایی که به نیروی اعزامی خوزستان حمله کرده (ر. ک: 7 مرداد) خیال دارند به قوای مستقر در بربرود حمله کنند. (3) در این روزها که فرماندهان نظامی در مرکز از قتل عام نظامیان در کاروانسرای شلیل شوکه بودند، همچنان در کسب اطلاعات برای آگاهی از ابعاد این حادثه بسر می بردند. به همین جهت امروز کفیل ارکان حرب کل قشون بار دیگر از همردیف خود در لشکر جنوب خواست که در «اصل قضیه تحقیقات عمیقه و کامل تری به عمل آورده راپرت» دهند. (4)
* دو درخواست از وزیر جنگ
حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز در دو درخواست جداگانه «نظر به اهمیت موقع»، خواست که دولت با صولت الدوله سردار عشایر «فوق العاده مساعدت» کند، (5) اما به همین دلیل (اهمیت موقع) از صمصام السلطنه و سردار جنگ مراقبت نماید. (6) سردار عشایر (صولت الدوله) رئیس ایل قشقایی و دو دیگر از سران ایل بختیاری بودند و در تهران اقامت داشتند.
* مراقبت از صادق خان سگوند
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در تلگرافی که برای عباس میرزا سالار لشکر حاکم بروجرد و لرستان فرستاد خواست که مسئله صادق خان (سگوند) محرمانه و مکتوم بماند. «به هیچ وجه اظهاری به خود او نکنید.» قوام السلطنه از
ص: 279
حاکم بروجرد خواسته بود که صادق خان را دستگیر کند، چون منشأ دشواری هایی در منطقه خوزستان بوده است. محرمانه ماندن موضوع هم به این دلیل بود که «در آن صورت از حکومت عربستان ظنین می شود و در آتیه تولید زحمت خواهد شد. تأمل نمایید تا با حکومت عربستان مذاکره نموده وسایل اطمینان فراهم شود.» (1)
* اعطای نشان به اردوی نظامی غرب
به فرمان رضا خان وزیر جنگ یکصد و سی و یک نفر از صاحب منصبان و درجه داران و افراد لشکر غرب که در اردوکشی و جنگ با اشرار در غرب کشور شجاعت به خرج داده بودند نشان های نظامی دریافت کردند.(2)
* اظهار امیدواری نصرت الدوله به آزادی سردار عشایر قراچه داغی
نصرت الدوله فیروز از دستگیری سردار عشایر قراچه داغی که توسط مصدق السلطنه و در دوره والی گری او در آذربایجان صورت گرفته بود اظهار تأسف کرد. «خاصه که از مجرای مصدق السلطنه که از خودمان است این کار شده است بیشتر مایه تأسف است.» او از این حادثه ابراز تحیر کرد و خود را در حکم فرزند و چاکر سردار عشایر قراچه داغی دانست؛ «در موجبات آسایش ایشان مشغول هستم.» (3)
[تصویر] نصرت الدوله فیروز و صولت الدوله
* کشته شدن دو شرور در اطراف مرند
محمد و حیدر که دو تن اشرار معروف ناحیه مرند بودند، پس از سه ساعت درگیری با قوای نظامی در سنگری که برای خود تهیه دیده بودند کشته شدند. دو تن دیگر از همراهان این اشرار نیز به قتل رسیدند. اهالی مرند با شنیدن این خبر «فوق العاده شکرگزاری نموده اند.» 11(4)
* تعیین تعداد تلفات قوای اعزامی به جنوب
براساس گزارشهای رسیده به ارکان حرب لشکر جنوب در حادثه شلیل حدود هشتاد نظامی کشته شدند. این آمار را به علاوه آمار دیگر یاور صادق خان صاحب منصب اعزامی به اصفهان آورد. فراریان این گروه اعزامی به همراه نایب سرهنگ حسین آقا فرمانده آنها ساعت (5) دیشب به اصفهان رسیدند.
آنها «ده صاحب منصب و هشتاد معین نایب و نفرات» دیگر هستند. آنها که تحت معالجه قرار گرفته اند یک نایب 3 12، یک آسپیران (6)، چهار معین نایب (7)، سه وکیل (8) و سرجوقه اند. (9) بختیاریها تمام گردنه های آن منطقه را بسته اند. به همین دلیل تمرکز نیروهای باقی مانده در دهکرد امکان پذیر نشد.(10) با این حال عده ای مجروح و بیمار در دهکرد هستند که دستور داده شده به اصفهان حرکت کنند. (11) «یقین کلیه اثاثیه و اسلحه قوای [اعزامی] عربستان نزد خوانین بختیاری باشد.» (12)
* جلسه خوانین بختیاری با کنسول انگلیس
در خبری که امروز از اصفهان به تهران رسید، رئیس ارکان حرب لشکر جنوب اطلاع داد که خوانین بختیاری از پیش آمد منطقه شلیل و کشتار نظامیان بیم ناک هستند و امروز «حکومت و امیر جنگ در قونسول خانه انگلیس با حضور کنسول مجلس داشته که مشار الیها سابقا مصمم شده بودند که خانواده خودشان را به چهار محال حرکت دهند ولی پس از جلسه مذکوره از انجام این خیال صرف نظر نموده اند ولی بعضی اثاثیه و اشیاء خودشان را متدرجا به خارج حمل نموده و می نمایند.» (13)
* تجهیز شدن زلّقی و تحرکات تازه آنها
در گزارشی که به دست رئیس ارکان حرب کل قشون رسید (14)، امروز «عباسقلی برادر علی قلی رئیس ایل زلّقی که در «چقاخور» که حکومت نشین ییلاقی بختیاری است بوده، با پنج سوار، دو بار فشنگ طرف ایل زلّق حرکت» کرده است.
فرستنده گزارش، حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب با ارسال این خبر اضافه کرد که سردار اشرف و بهادر السلطنه (15) بختیاری هم که در چهل چشمه فریدن بودند به طرف ایل زلّق حرکت کرده اند. (16)
ص: 280
ص: 281
چهارشنبه 17 مرداد 1301/ 9 اوت 1922/ 15 ذی حجه 1340
* صدور حکم عملیاتی علیه سیمیتقو
سرتیپ امان اللّه جهانبانی امروز سرهنگ حسن بقایی را به کفالت آذربایجان منصوب کرد و خود عازم مرکز ستاد جنگ در شرف خانه شد. او هشت هزار نیرو را برای جنگ علیه سیمیتقو آماده کرده بود. این نیروها از پادگان تهران (فوج پیاده پهلوی، فوج پیاده احمدی، گردان آتشبار و توپ خانه و هنگ سوار سنگین اسلحه)، آذربایجان (دو هنگ پیاده، یک هنگ سوار، آتشبار توپ خانه)، قزوین (یک گردان پیاده، یک اسواران سوار)، همدان (یک گردان پیاده)، و قوای محلی (چریکهای امیر عشایر، شاهسونها) انتخاب شده بودند. (1) آرایش نیرو نیز بدین شکل بود: «الف)- ستون گارد: هنگ های پیاده پهلوی و احمدی، یک آتشبار صحرایی، یک آتشبار کوهستانی، به فرماندهی سرتیپ فضل اللّه خان بصیر دیوان [زاهدی]، از ارتفاعات قزل داغ و میشوداغ، به سمت دژ چهریق. ب)- ستون آذربایجان: هنگ پیاده آذربایجان، یک اسواران سوار، یک آتشبار کوهستانی، به فرماندهی سرتیپ ظفر الدوله(2) از روی ارتفاعات شکریازی، به سمت دژ چهریق. ج)- واحدهای سوار، تحت فرماندهی سرهنگ کلبعلی خان، در احتیاط فرماندهی یاور محمود پولادین(3) با واحدهای سوار و پیاده ژاندارمری و نیروی چریک در خوی، احتیاط ستون، سمت راست. د)- جنگجویان غیرنظامی، تحت رهبری افسران ارامنه از شمال دریاچه ارومیه به سمت دژ چهریق. ه)- پادگان «سنگ کاظم» به فرماندهی سرهنگ ابو الحسن خان (مرحوم سرلشکر پورزند (4)) با نیروی مقیم شرف خانه، هماهنگ به طرف دژ چهریق تعرض کنند.» (5)
بنا به گزارش رسیده از خوی، امروز اهالی شهر در مسجد شاه گرد آمدند و برای پیروزی نظامیان و شکست سیمیتقو دعا کردند. آنها «غلبه قاهرانه کامله اردوی منصور را از درگاه خداوندی استغاثه و برای تشویق و دلگرمی افراد نظامی بعضی تحفه ها به اردو فرستادند.» (6)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و بار دیگر موضوع مستمریات و شهریه ها در دستور کار قرار گرفت اما به واسطه حضور قوام السلطنه ریاست وزراء که می خواست در مورد روند انعقاد قرارداد نفت شمال صحبت کند بحث در مورد شهریه ها متوقف شد. قوام السلطنه در ابتدا گفت که یک کمیسیون شش نفره ویژه برای این امر تشکیل شود تا منحصرا درباره این موضوع بررسی کرده، پیشنهاد دهد. برخی نمایندگان به دلیل اتلاف وقت و این که دولت، به واسطه آگاهی، صلاحیت لازم را در چگونگی انعقاد این امتیاز دارد با شکل گیری این کمیسیون مخالف بودند.
برخی نمایندگان نیز تشکیل این هیأت را موافق اصل 34 دانسته، آن را بلااشکال دانستند. اما در ن هایت رئیس مجلس با استنادات قانونی تشکیل این کمیسیون را لازم و آن را به عهده خود دانست.
سپس لایحه شهریه در دستور کار قرار گرفت (7) و در ن هایت کلیات قانون شهریه ها مشتمل بر 9 ماده با 55 رأی موافق از 69 نماینده حاضر تصویب شد. (8)
عصر امروز هم قوام السلطنه در مجلس شورای ملی حاضر شد و با گروهی از نمایندگان جلسه خصوصی تشکیل داد.
روزنامه اقدام نوشت که این جلسه- بنابر شنیده ها- در تعقیب مذاکرات راجع به نفت شمال بوده است. (9)
* ابراز اطاعت معتمد الدوله از درخواست رضا خان
معتمد الدوله پسر ظل السلطان در پی تهدیدی که رضا خان در مورد ارائه مدارک مربوط به پولهای بانک سوئیس کرد (ر. ک:
13 مرداد) امروز در تلگرافی که برای رضا خان فرستاد نوشت آن دسته از مدارکی که در دست دارم به هرکس و هر کجا که می گویید تحویل می دهم. (10)
ص: 282
* مخالفت روحانیان نجف با وصایت انگلیس بر عراق
در جلسه ای که روحانیان نجف در مسجد هندی این شهر برپا کردند، با وصایت انگلیس بر کشور عراق مخالفت کرده و خواستار لغو معاهده اخیر بین عراق و انگلستان شدند.
محمد حسن بدیع (1) کارپرداز ایران در کربلا در گزارشی که امروز به ایران فرستاد ضمن اشاره به این موضوع نوشت «آنچه در افواه شایع است در این اجتماع سه مطلب تقاضا شده: برداشتن مستشاران انگلیسی از دوایر حکومت عراق، تغییر اجزای دربار ملک فیصل و تبدیل کابینه عراق، رفض و الغاء وصایت انگلیسی و هرگونه معاهده که مضر به استقلال عرب باشد.» (2)
* انعکاس درخواست علمای اصفهان به رئیس مجلس
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز نسخه ای از تلگراف رسیده از علمای اصفهان را به امضاء «اتحادیه علماء» برای ریاست مجلس شورای ملی فرستاد. مؤتمن الملک هم که پیش از این چنین نامه ای از آقا شیخ نور اللّه اصفهانی و دیگر روحانیان اصفهان دریافت کرده بود نوشت که قبلا به این نامه پاسخ داده شده است.
[تصویر] از راست: آقانجفی و حاج آقا نور اللّه اصفهانی
در این نامه علمای اصفهان خواستار لغو قانون جزای عرفی و حفظ قوانین اسلامی شده بودند. «نسبت به اصل دوم قانون اساسی هم خاطرنشان شد که مطابق مفاد اصل مذکور باید خود آقایان علما انتخاب و اسامی را معرفی کنند تا انتخاب بشود.» (3) که منظور همان نظارت پنج مجتهد بر تصویب قوانین بود.
* نبود نیروی نظامی در استرآباد و نگرانی حاکم
به دنبال انحلال سازمان ژاندارمری و خروج عده ای از آنها از استرآباد، نزدیک به 60- 50 نفر قزاق برای محافظت از شهر مشغول به کار شدند، اما «عباس خان امیر پنجه برای شرارت تراکمه خیلی متوحش است.» اگر عده ای نظامی برای کمک دادن به قوای موجود در شهر نرسند امکان دارد وی «از حکومت مستعفی» شود. او برای جبران این کار مجبور شده 20 نفر از ترکمانها را به عنوان قزاق به شهر آورده، ماهی سه هزار تومان به آنها بدهد تا فقط از دیوان خانه محافظت کنند.
«شب و روز طایفه جعفربایی و آتابایی تاخت وتاز دارند.» (4)
* تخصیص اعتبار برای کشیدن راه
وزارت فواید عامه در تصمیمی تازه مقرر کرد صد هزار تومان از درآمد راه های شمال برای ساخت و تعمیر راه ها اختصاص یابد. یکی از آنها جاده فیروزکوه- مشهدسر و دیگری دماوند- آمل بود.
رئیس سابق طرق شمال مسیو تکاتکین و مهندس مسیو دهان مأمور شده اند پس از بازدید و بررسی این راه ها گزارش دهند و پس از تصویب عملیات راه سازی شروع شود. این کار پیش از زمستان باید آغاز شود. در فصل زمستان تسطیح راه ورامین در دستور کار قرار دارد.(5)
* تقاضای معافیت گمرکی
وزارت معارف در نامه ای به اداره کل گمرکات تقاضا کرد اقلام وارداتی برای انستیتو پاستور شامل سرم و واکسن و دیگر مواد شیمیایی مورد نیاز این مؤسسه از پرداخت مالیات گمرکی معاف شود. (6)
ص: 283
ص: 284
پنج شنبه 18 مرداد 1301/ 10 اوت 1922/ 16 ذی حجه 1340
* شروع عملیات نظامی علیه سیمیتقو
حمله علیه مواضع اسماعیل آقا سیمیتقو از امروز آغاز شد.
گفته می شود در ابتدای تهاجم کردها توانستند حمله ستون پیاده گارد را درهم بشکنند و احتمال داشت ارتباط این ستون با ستون آذربایجان قطع شده، هریک محاصره و قتل عام شوند، اما فرمانده قوای دولتی به ستون سواره نظام احتیاط فرمان حمله داد و گذشته از آن توپ خانه کوهستانی و آتشبار صحرایی شلیک و تیراندازی را آغاز کردند. درگیری با پیشروی قوای نظامی دولت ادامه یافت. (1)
* تلاش بیهوده حسین علاء برای جلب نظر کمپانی استاندارد
با این که حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا در آخرین مکاتبه خود به قوام السلطنه ریاست الوزراء از موفقیت های خود در جلب نظر کمپانی نفت استاندارد اویل برای پذیرش امتیاز نفت شمال و متعاقبا دادن وام به ایران اعلام کرده بود، اما امروز در نامه ای برای قوام السلطنه نوشت که اعلام شرایط تازه از طرف ایران به ویژه آن که «طرف مقابل اوضاع خراب و شدت احتیاج ایران را احساس نماید هیچ دلیل ندارد که شرایط مخالف صرفه خود و به نفع دولت را که در متن امتیاز گنجانیده شده بود تماما قبول نماید.» وی در مورد ضرب الاجل یک هفته ای که قوام خواسته بود علاء به کمپانی استاندارد برای پذیرش شرایط ن هایی ایران بدهد، جمله نامفهومی نوشته که روشن نمی شود این مهلت را داده یا نه، اما در ن هایت منجر به ارسال پیشنهاد تازه ای از طرف این شرکت به ایران می شود که شوستر درباره آن می گوید «این متن حالیه هم به صرفه ایران نوشته شده و چیزی که مضر باشد در آن مستور نیست و فصول اساسی به هم نخورده است.» (2)
علاء می نویسد پیشنهاد جدید را دهم مرداد به تهران فرستاده است.
[تصویر] نمایی از فعالیتهای نفتی کمپانی استاندارد اویل
* ملحق شدن تعدادی از آوارگان به متحصنان سفارت روسیه
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود نوشت با این که هنوز هیأت دولت راجع به تقاضاهای متحصنین سفارت روسیه تصمیمی نگرفته، گروهی پنجاه نفره از مهاجران ارومیه ای نیز به آنها ملحق شده اند. (3)
روزنامه اقدام تصمیم به تحصن گروهی از آوارگان ارومیه ای را جمعه نوزدهم مرداد یاد کرد، با این توضیح که مأمورین در سفارت از ورود آنها جلوگیری کردند.(4)
* تخصیص بودجه برای خرید دستگاه های پشم ریسی
هیأت وزراء تصویب کرد که برای خرید شش دستگاه ماشین پشم ریسی دستی که اخیرا در آلمان اختراع شده مبلغ نهصد لیره اختصاص یابد. در این مصوبه آمده است که نصف مبلغ را بلدیه و نصف دیگر را وزارت مالیه باید بدهند. (5)
* دستور صدور شهریه
در پی تصویب برخی از مواد لایحه شهریه در مجلس شورای ملی وزارت مالیه به اداره محاسبات کل دستور داد «تا
ص: 285
مبلغ پنجاه تومان از بابت هذه السنه معادل دو برج و تا مبلغ سی تومان چهار برج حواله صادر نمایند.» (1)
* گزارش محصولات غله در زنجان
در پی ارسال گزارشها از تولید غلات در ولایات مختلف، مسئولان زنجان نیز از تولیدات سال جاری این شهر نوشتند که امسال محصول پنج برابر بهتر از سال گذشته است. این برآورد کلی است و اگر ضرورت داشته باشد که با جزئیات بیشتر آمار ارائه شود نیازمند تصویب بودجه ای است که بتوان هیأت هایی را تشکیل داد و به ولایات مختلف خمسه (زنجان) فرستاد تا آمار دقیق تر داده شود.(2)
* توضیح نماینده سیاسی ایران در لندن
در جریان مکاتبات دولت ایران با مقامات انگلیسی برای اعاده خسارتهای وارد شده به اتباع ایرانی مقیم عراق هنگام جنگ های مردم این خطه با اشغالگران انگلیس، سفیر ایران در لندن امروز به وزارت امور خارجه نوشت که هم مذاکرات شفاهی و هم یادداشت در این مورد به وزارت خارجه انگلیس نوشته شده و جبران خسارات وارده خواسته شده است، اما نتیجه گیری منوط به مکاتبات با حکومت عراق است و این به طول خواهد انجامید. «کلیه اموری که راجع به اداره عراق عرب بشود مدت طولانی را باید برای انجام یا جواب قطعی منتظر بود.» (3)
* عدم اطمینان به اقدامات و گفته های بختیاریها
رضا خان وزیر جنگ امروز در پاسخ به واکنشی که سرهنگ ساعد الدوله نسبت به نماینده بختیاریها نشان داده بود (ر. ک:
15 مرداد) خطاب به او نوشت که اقدامات بختیاریها کاملا بر ضد دولت و عداوت آنها را به خوبی ثابت می نماید. بایست آنها را دشمن این آب و خاک دانسته و به اقوال و اعمال آنها اعتماد نکنید. (4)
* جشن برای استقلال یهودیان در فلسطین
بنا برگزارشی که وزیر مختار انگلیس در تهران به وزیر امور خارجه کشورش فرستاد امروز کمیته صهیونیستی محلی شهر رشت با برگزاری میهمانی استقلال یهودیان فلسطین را جشن گرفت. (5)
ص: 286
جمعه 19 مرداد 1301/ 11 اوت 1922/ 17 ذی حجه 1340
* نخستین انعکاس جنگ با سیمیتقو در مطبوعات
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که اخبار رسیده حاکی است در جبهه خوی بین قوای دولتی و اتباع سیمیتقو درگیری پیش آمده، کردها شکست خوردند و شکریازی به تصرف اردوی نظامی درآمده است. از جبهه میاندوآب نیز خبر رسیده رویارویی آن بخش نیز به نفع نیروهای دولتی تمام شده است. (1)دو روز بعد مطبوعات تلگرام سرتیپ امان اللّه جهانبانی را که در تاریخ نوزدهم مرداد به مرکز ارسال شده بود چاپ کردند. فرمانده قوای آذربایجان در این تلگرام خبر داد که اردوی دولتی موفق شد امروز دیلمقان را به تصرف درآورد و از دست اتباع سیمیتقو نجات دهد. (2) نشریه اقدام نیز نوشت که سلماس و سلدوز آزاد شدند. (3)
* اعزام قوای نظامی به بوشهر
محمود آیرم امیر لشکر جنوب در پی درخواست وزیر جنگ در فرستادن نیروی نظامی به سوی بوشهر امروز پاسخ داد که 160 نفر از قشون شیراز به ریاست یاور محمد میرزا به سوی بوشهر حرکت خواهند کرد. اما به واسطه این که عده ای از قشون «شش الی هشت برج حقوق مطالبند و وجه ممکن نبود بدین ملاحظه به تأخیر افتاد. در این مسافرت [شیراز] هزار و نهصد تومان از سردار عشایر به بیست و یک روز وعده دریافت شد و دو هزار تومان نقدا از قوام الملک مأخوذ شد. به رئیس موقتی قشون فارس دستور داده شد معجلا حساب نفرات را تصفیه نموده به محل مأموریت اعزام شوند.» (4)
* ممنوعیت اجاره راه ها
قوام السلطنه ریاست وزراء به وزارت فواید عامه نوشت که واگذاری راه های شوسه دولتی به صورت امتیاز یا اجاره برخلاف مصالح کشور است و موجب بروز مشکلات فراوان.
به موجب مصوبه دولت در 12 تیر سال جاری «کلیه طرق مهمه مملکتی که شهرها و نقاط تجارتی را به یکدیگر متصل می نماید بایستی مستقیما توسط وزارت فواید عامه حفظ و اداره گردد و واگذاری آنها به طور اجاره و امتیاز به کلی ممنوع است. (5)
* دستور تغییر خط
بنا برگزارش رسیده از بادکوبه «کمیته اجرائیه مرکزی شورای کمیسرهای ملی آذربایجان» در حکمی که به تمام دوایر و ادارات دولتی صادر کرده، دستور داده «باید الفبای جدید که در آن جا اختراع شده تحصیل نموده و معمول دارند تا بدین وسیله الفبای جدید منتشر گردیده و عموم اهالی آن را که عده حروفش کمتر و آموختنش سهل تر است تحصیل نمایند.» (6)
* گزارش از تولیدات غله در بیرجند
بنا به گزارشی که از بیرجند رسیده نمی توان محصولات منطقه قائنات را به دلیل تغییرات آب و هوایی درست تخمین زد و میزان برداشت سالیانه را تعیین نمود. در سال هایی که بارش خوبی باشد محصول دیمی کفاف مصارف منطقه را می دهد و در سال هایی که محصول متوسط به عمل می آید، نصف مصارف منطقه باید از سیستان و خراسان وارد شود.
سیستان هم که خالصه دولت است تقریبا 130 هزار خروار در سال تولید دارد که همیشه از خوراک اهالی بیشتر است و به قائنات و گاه به هندوستان صادر می شود.(7)
ص: 287
ص: 288
شنبه 20 مرداد 1301/ 12 اوت 1922/ 18 ذی حجه 1340
* خبر حمله به چهریق
از خوی خبر رسید که بنا به گفته سرهنگ شجاع الدوله اردوهای دولتی مستقر در دیلمقان و سایر نقاط سلماس امروز به طرف چهریق هجوم خواهند برد. وی گفته که از یزدکان با قوای خود به طرف چهریق حرکت می کند و نیز اردوی سرتیپ بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی) و کاظم خان قوشچی نیز حرکت کرده اند. (1)
* تصویب نشان ذوالفقار
به فرمان وزیر جنگ نشان ذوالفقار به عنوان عالی ترین نشان قشونی تصویب و اعلام شد که این نشان دارای چهار درجه است و کسانی استحقاق دریافت آن را دارند که در میدان های جنگ رشادت فوق العاده ای از خود نشان داده باشند. (2)برخی منابع نوشته اند که این نشان در کمیسیونی «متشکل از سرتیپ امان اللّه میرزا جهانبانی، سرتیپ فضل اللّه زاهدی، سرهنگ آقا خان (آذربرزین)، نایب سرهنگ محمود خان پولادین و نایب اول غلامعلی بایندر» به عنوان عالی ترین نشان جنگی ایران تصویب شد.(3)
* خبر فتح قلعه چهریق
خبر فتح قلعه چهریق مأمن و مرکز اسماعیل آقا سیمیتقو توسط سرتیپ امان اللّه میرزا به تهران ارسال شد: «قوای ما در تعاقب دشمن امروز بیستم برج اسد (مرداد) ساعت 11 صبح قلعه چهریق را متصرف، توپ و مسلسل هایی که در این مدت از قوای دولتی به دست آورده بود مسترد، دشمن منکوب، فراری و متواری گردید. قوای ما در تعقیب دشمن سریعا پیش می روند.» (4) در پی شکست، اسماعیل آقا سیمیتقو با خانواده خود به محل ساری داش فرار کرد. اسباب و اثاثیه و مهمات او حدود یکصد شتر برآورد شد که با خود برد. برای سهولت ارتباط، مأموران در حال کشیدن سیم تلگراف به شهر سلماس هستند. 5 «در این پیکار، گروه زیادی از اکراد کشته شدند و آنان که زنده ماندند، یا به اطراف متواری شده و یا در معیت رؤسای خود به خاک ترکیه پناهنده شدند. چون عساکر ترک شنیده بودند که قاطرهای بنه اسماعیل آقا مملو از لیره است، در «باش قلعه» بر او تاختند. گروهی از همراهانش از جمله جواهر خانم زن سوگلی اش کشته شدند. احمد آقا شکاک، برادرش زخمی و پسرش دستگیر شد.» (5)
[تصویر]
* پشیمانی بختیاریها از حادثه شلیل
با گذشت زمان، خبر ماجرای کشتار منطقه شلیل رفته رفته
ص: 289
به جامعه هم درز کرد و افکار عمومی از خبر آگاه شد «که حادثه مذکور فقط از طرف بختیاری [است] و انزجار کاملی از آنها حاصل نموده اند.» این تحلیلی بود که رئیس ارکان حرب لشکر جنوب امروز به هم ردیف خود در تهران فرستاد و افزود که «خود خوانین هم از این اقدام نادم و خائف و به علما و غیره [ناخوانا] و متبشث گردیده درصددند که به هر ترتیبی است اشتباه کاری و تبری نمایند.» (1)
* هشدار کنسول ایران در بغداد
منتخب الدوله در تحلیلی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد، بنابر اطلاعات پنهانی به دست آمده از طرف «علمای اعلام» نوشت که انگلیسها درصدد عقد پیمانی با شیخ خزعل هستند تا «خوزستان را به اسم این که تمامی اهالی آن عرب اند از ایران مجزی و کویت را هم ملحق کرده، حکومت مخصوصی در تحت حمایت خود تأسیس نمایند. از طرف انگلیسها، کلنل ویلسن رئیس معدن نفت و سرپرسی کوکس و از طرف شیخ خزعل، میرزا محمد خان که از اجزای قدیمی قونسولگری انگلیس در بوشهر بوده و در عراق عرب از اجزای رده سیاسی بوده و در سفر اول تشریف فرمایی موکب مسعود بندگان اعلیحضرت اقدس همایونی ارواحنا فداه به عراق عرب حاکم کربلا بوده و الآن از مأمورین اداره نفت ایران است، به وکالت تعیین شده اند.» منتخب الدوله با برشماری افراد و طوایفی که در خوزستان علیه خزعل و به نفع دولت مرکزی ایران آماده اقدام هستند، نوشت: «چنانچه در این موقع از طرف دولت اقدامات مهمی نشود عنقریب عربستان [خوزستان] به دسایس ویلسن و کوکس از ایران مجزی خواهد گردید و پس از آن نوبت به پشتکوه و کردستان خواهد رسید و از قراری که روزنامه جات محلی اطلاع می دهند در عبادان [آبادان] انگلیسها طرح شهر جدیدی می ریزند. برای استحضار خاطر مبارک عرض نمود.» (2)
[تصویر] نمایی از شهر بغداد هنگام ورود قوای انگلیس
مشابه چنین گزارشی را احتشام حضور دیگر مأمور سیاسی ایران برای وزارت امور خارجه فرستاد. او با اشاره به این خبر روزنامه Times of Mesopotamia چاپ بصره، درباره استخدام مستشاران امریکایی (میلسپو و هیأت همراهش) که نوشته «امیدوارم این هیأت مانند شوستر گول و فریب بعضی دستجات سیاسی تهران را نخورده با سفارتها بنای زدوخورد را نگذارد» خواستار برخورد مقامات ایرانی با چاپ چنین مطالبی شد. و در ادامه از میرزا محمد خان معروف به خان بهادر نماینده شیخ خزعل یاد کرد که مطبوعات وابسته به انگلیس عراق نوشته بودند این فرد با حکومت بصره درباره حدود مرزی وارد مذاکره شده است. احتشام حضور، میرزا محمد خان نماینده شیخ خزعل را یک انگلوفیل و بالاتر از آن شخصی انگلیسی پرست می نامد که «از پرتو ایذا و اذیت مسلمین در عراق به جهت نفوذ انگلیس و دچار کردن ایرانیان بدبخت را در کربلا به تأدیه جزای هنگفت غیرقابل تحمل با شرکت شورشیان به لقب خان بهادری ملقب شده، ن هایت درجه بی مناسبت است شیخ خزعل عوض یک نفر مستخدم دولت او را که مستخدم کمپانی نفت است مأمور کرده.» وی یکی دیگر از نشانه های تمایل شیخ خزعل به جدایی خوزستان از ایران را تعرفه مخابرات تلگرافی دانست که هزینه آن بین خرمشهر و عراق به اندازه هزینه داخله محسوب می شود.(3)
* سپاس شیخ خزعل از کنسول انگلیس
شیخ خزعل امروز در نامه ای به کاپیتان والیس کنسول انگلیس از دو فقره تلگرام سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران و فیتز پاتریک کنسول انگلیس در اهواز که «توجه و مرحمت در حق این دوستدار دارند و در امورات این دوستدار غفلت نمی فرمایند» تشکر کرد و پس از تفضلات خداوند، خود را «به التفات و توجهات اولیای دولت قوی شوکت بریتانیای عظمی» مستظهر دانست. (4) سپاس خاضعانه شیخ خزعل به احتمال قوی مربوط به هشدار هایی است که نمایندگان انگلیس به دولت ایران نسبت به اعزام قوای نظامی به خوزستان دادند و ضمن باخبر کردن خزعل از این موضوع با عوامل داخلی خود آنها را قلع وقمع کردند.
* نامه یک ایرانی از جزیره بحرین
محمد اسیری یک ایرانی ساکن بحرین در نامه ای که امروز به «کارگزاری اول بنادر خلیج فارس و عربستان» فرستاد از بی توجهی دولت ایران نسبت به جزیره ایرانی بحرین و تعاقب دولت انگلیس در کوتاه کردن دست ایران از این جزیره و تبدیل آن به یک جزیره انگلیسی هشدار داد. او نوشت که این جزیره هشتاد هزار ایرانی دارد، مرکز پرورش مروارید جهان و یکی از بنادر مهم تجاری است؛ و این که 363 پارچه ده و قریه و دو شهر بزرگ دارد. دولت ایران در این جزیره نه کارگزار، نه پست، نه حکومت، نه مالیه و نه چیز دیگری که اهالی این جزیره به آن دلخوش باشند ندارد. محمد اسیری از درآمدهای تذکره و روادیدی که ایران می تواند از آن خود کند نوشت و اضافه کرد تقریبا شش ماه است ایرانیان جزیره بیدار شده اند، خواستار حضور کارگزاری ایران هستند. وی از واکنش انگلیس نسبت به ایرانیها نوشت که یکی از آنها را به قتل رسانده و دیگری را تبعید کرده که جرم هر دو وطن خواهی بوده است.
او پیشنهاد کرد شیخ عیسی، حاکم بحرین را که فعلا دلش از اجانب پردرد است به سمت خود جلب کنید. «استرحام از جانب عمومی هم مسلکان خود می نمایم که درصدد استخلاص ما و این جزیره ایرانی برآمده» هرگونه اطلاعاتی که بخواهید تهیه خواهم کرد. (5)
* ادامه اطاعت طوایف نسبت به دولت
پس از قلع وقمع اشرار در نواحی مرکزی از بروجرد گزارش داده اند که رؤسای الوار روزانه با فرستادن مراسلاتی اظهار خدمتگزاری می کنند. این گزارش حاکی است «نزدیک برج حاجی آباد چند دزد از الوار عبور می کرده، نظامیان از
ص: 290
داخل برج شلیک کرده یک نفر از آنها مضروب و گرفتار می شود. او را به شهر آورده برای عبرت سایرین به دار آویختند.» (1)
* راه اندازی تلگراف گلپایگان
امروز تلگراف خانه گلپایگان راه اندازی شد. نبود تلگراف در این شهر ارتباط شهر را با مرکز مختل کرده بود. در روز افتتاح «آقایان علما و تجار سیم را استقبال نموده تبریک گفتند. همه جا تعطیل و مردم بشاش» بودند. (2)
ص: 291
یکشنبه 21 مرداد 1301/ 13 اوت 1922/ 19 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و لایحه ممیزی عمومی در دستور کار قرار گرفت.
این لایحه در واقع بازنگری در شیوه اخذ مالیات از زمین های مالکان و احشام و اغنام بود. پس از گفت وگوی مخالفان و موافقان کلیات آن تصویب گردید. در این جلسه انضمام ابرقو به یزد به تصویب رسید. (1)
* اجتماع در مدرسه آلیانس
به گزارش رسیده از همدان امروز رؤسای دوایر، تجار و اصناف در مدرسه آلیانس همدان حاضر شده، در جشنی که کلیمیان در این مدرسه گرفته بودند شرکت کردند. «و از طرف سرهنگ فرج اللّه خان رئیس ارکان حرب لشکر غرب نیز نطق مفصلی به نام دولت شده و آقا میرزا اسماعیل نوبری نیز به نام فرقه دمکرات نطقی ایراد نموده، مجلس خاتمه یافت.»(2)
[تصویر] جمعی از یهودیان
* هشدار وزیر جنگ به قوای اصفهان
رضا خان وزیر جنگ به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب هشدار داد که گزارشهای رسیده نشان می دهد که طوایف زلّقی و خواجه تحریک شده اند که علیه قوای مستقر در بربرود اقداماتی کنند. لازم است دستورات لازم به رئیس قشون آن قسمت بدهید تا مواظب عملیات احتمالی طوایف یاد شده باشد. (3)
* نامه قاچاق کنسول ایران در عشق آباد
پس از تعطیل کنسولگری ایران در عشق آباد نماینده سیاسی ایران در آن منطقه از کشور شوروی دچار مضایق عدیده ای شد که از آن جمله بود فرستادن گزارش از طریق قاصد قاچاق با هزینه گزاف. این کار در حالی صورت می گرفت که اطراف کنسولگری نیز مأموران مخفی در آمدوشد بودند. کنسول ایران در نامه پنهانی دیگری که امروز فرستاد بار دیگر موقعیت وخیم ایرانیان آن منطقه را به وزارت امور خارجه منعکس کرد.
فشار هایی که بنگاه تجاری ونشترک به بازرگانان ایرانی وارد می کند، تهدید مقامات شوروی مبنی بر این که اگر تا دو هفته اتباع خارجی برگه هویت ارائه ندهند، شهروند روسی محسوب خواهند شد، ... از جمله گزارشهای او بود. (4)
* شکایت گروهی از تجار از ناامنی راه کرمان- تهران
گروه قابل توجهی از بازرگانان از ناامنی راه کرمان- یزد و یزد- تهران به مجلس شورای ملی شکایت کردند. آنها نوشتند که ما تاجران کالاهای داخلی کرمان و یزد هستیم و مدتهاست که با از بین رفتن امنیت این راه ها بسیاری از مال التجاره های ما نابود شده است. آنها یادآور شدند که این شکایت به دولتهای پیشین نیز شده بود اما با تعلل و تسامح آنها مواجه گردیده بود.
آنان اظهار امیدواری کردند وزارت داخله یا وزارت جنگ اقدامی در برقراری امنیت این راه ها صورت دهند.(5)
این نامه توسط میرزا سلیمان خان حاکم جدید یزد به مجلس ارسال شد.
ص: 292
ص: 293
دوشنبه 22 مرداد 1301/ 14 اوت 1922/ 20 ذی حجه 1340
* برپایی صلح میان سردار عشایر و قوام الملک
سرهنگ سالار نظام، سرهنگ ساعد الدوله و محمود آیرم امیر لشکر جنوب در تلگرامی که امروز به تهران فرستادند یادآور شدند که پس از زحمات و پافشاریهای فراوان بالاخره قوام الملک و سردار عشایر «در نیم فرسخی آباده با دو هزار سوار حاضر شده با کمال صمیمیت همدیگر را در آغوش و از گذشته ها صرف نظر» کردند. این آشتی باعث خرسندی عموم اهالی فارس خواهد شد. (1)
* حبس و خلع درجه از صاحب منصبان
در دستوری که امروز رضا خان به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب داد، خواست که همه صاحب منصبان نیروی اعزامی به خوزستان مسلوب الدرجه شده، محبوس شوند تا پس از ورود سرهنگ ساعد الدوله و سرهنگ سالار نظام محاکمه شوند. (2) حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب هم امروز از ورود تعداد دیگری زخمی حادثه شلیل به اصفهان خبر داد و نوشت که «همه روزه از طبقات مختلفه اصناف و غیره برای عیادت [مجروحین] و محبوسین نظامی به مریض خانه می آیند.»(3)
* تازه ترین گزارش از موقعیت نیروهای نظامی در اردوی جاپلق
بنا به اطلاعی که سرهنگ ضیاء الدین خان رئیس اردوی نظامی مستقر در جاپلق داد، سردار اشرف و بهادر السلطنه که از فریدن حرکت کرده بودند (ر. ک: 16 مرداد) با پانصد سوار بختیاری در منطقه ای به نام «پرسش» در پنج فرسخی اردوی دولتی هستند. (4)
اردوی دولتی آماده می شد تا به رویارویی طایفه زلّقی برود.
حضور این گروه از بختیاریها در منطقه تهدیدی تازه علیه نیروهای دولتی محسوب می شد.
* جشن در آستارا
در خبری که اداره تلگراف آستارا به تهران فرستاد گروه هایی از مردم این شهر در تلگراف خانه گرد آمده، خبر پیروزی نظامیان بر سیمیتقو برای آنها خوانده شد. «مراسم آیین و چراغانی از امشب شروع می شود.» (5)
* کارشکنی روسیه در تحویل روستای فیروزه
قوام السلطنه ریاست وزراء در نامه ای که امروز به سفارت روسیه شوروی در تهران فرستاد از این که کنسول شوروی در مشهد برای مأمور ایرانی (مترجم الایاله) روادید صادر نکرده تا به محل مأموریت خود برود گله کرد و آن را مباین فصل سوم عهدنامه بین دولتین دانست.
[تصویر] مترجم الایاله مأموریت داشت روستای فیروزه و اراضی مجاور آن را تحویل بگیرد. قوام السلطنه در این نامه این اقدام کنسولگری را موجب آثار سوء بر افکار عام دانست و درخواست کرد دستورهای لازم به ژنرال کنسول روسیه در
ص: 294
خراسان داده شود. (1)
* تحویل بانک استقراضی به ایران
بانک استقراضی روس که طبق قرارداد 23 آذر 1300 باید به ایران واگذار می شد امروز تحویل وزارت مالیه شد و با نام بانک ایران به کار خود ادامه داد. یکی از مشکلات عمده بانک ایران وجود رجال مقروض و اعاده قرض آنها بود؛ از آن جمله بود محمد ولی خان سپهسالار با بیش از یک میلیون تومان بدهی. (2)
* قرارداد با میلسپو
امروز قرارداد بین ایران به نمایندگی حسین علاء وزیر مختار ایران در واشنگتن واقع در ناحیه کلمبیای اتازونی امریکا، و آرتور چستر میلسپوArthur Chester Millspaugh در 24 بند منعقد شد. عنوان میلسپو در این قرارداد «رئیس کل مالیه ایران» بود.(3)
* رسیدگی به عملکرد قائم مقام
کمیسیونی مرکب از منصور الملک کفیل وزارت داخله، بیان الدوله و مدیر الدوله مدیر شعبه شمال وزارت داخله، میرزا احمد خان و چند نفر دیگر برای رسیدگی به عملکرد قائم مقام حاکم سابق کردستان امروز در عمارت بادگیر تشکیل جلسه داد. دیروز پرونده و مدارک لازم برای رسیدگی به این موضوع به کمیسیون یاد شده تحویل شده بود.(4)
* حاکمان جدید یزد و عراق
میرزا سلیمان خان از طرف وزارت داخله به حکمرانی شهر یزد رسید. از مشاغل پیشین او کار در وزارت عدلیه بوده است.
همچنین وقار الملک به حکومت عراق (اراک) منصوب شد. (5)وثیق السلطنه هم از مدیران وزارت داخله و از اعضای قدیمی این وزارت خانه به معاونت حکومت اراک برگزیده شد.
[تصویر] نمایی از شهر یزد
* پرسش از انحلال عدلیه
در نامه ای که امروز در کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی ثبت شد و احتمالا از تربت حیدریه و به امضاء شیخ محمد حسین قاینی به مجلس فرستاده شده بود، استدلالات مسئولان وزارت عدلیه نسبت به انحلال اجزاء این وزارت خانه در ولایات نقض شد. وی نوشت اگر انحلال عدلیه ولایات برای تصفیه اعضا و اجزا و امتحان گرفتن از آنها بوده، این کار صورت نگرفته است. او دلیل آورد که طبق قانون اساسی قوه قضاییه مثل قوه مقننه و مجریه لازمه حکومت است. و اگر علت انحلال عدلیه کمبود بودجه بوده، عدلیه ولایات خودکفا بوده و خرجی به دولت تحمیل نمی کردند. این نامه به وزارت عدلیه فرستاده شد. 11(6)
* تصرف ارومیه به دست قوای دولتی
امروز شهر ارومیه و اطراف آن به دست نظامیان دولتی افتاد.
این خبر را سرتیپ امان اللّه میرزا به مرکز فرستاد و نوشت که اهالی جشن گرفتند و برای آزادی از اسارت سیمیتقو دست به دعا برداشتند و خداوند را سپاس گفتند. «و با هزاران صدای زنده باد حضرت اشرف و قشون ایران» را استقبال کردند. (7) در این آزادسازی «عمر آقا [که] همه کاره سیمیتقو [و] به منزله خود او [است] گرفتار شده است.» (8)
ص: 295
سه شنبه 23 مرداد 1301/ 15 اوت 1922/ 21 ذی حجه 1340
* تقدیر از نیروهای نظامی
صبح امروز به دنبال پیروزیهای به دست آمده در شمال غربی ایران و انهزام نیروهای سیمیتقو، به دستور وزیر جنگ صاحب منصبان یگان های مختلف در ساختمان ارکان حرب گرد آمده و برایشان سخنرانی شد. در این مراسم رضایت دولت از عملکرد نیروهای نظامی به ویژه فوج پهلوی به اطلاع نظامیان رسید. (1)
* خواندن خبر فتح چهریق در شهرهای مختلف
براساس تلگرام هایی که از شهرهای مختلف به تهران رسیده چنین به نظر می رسد که به دستور رضا خان وزیر جنگ، خبر غلبه بر سیمیتقو می بایست در مراکز و محل هایی که می توانست محل رجوع یا عبورومرور بیشتر مردم باشد خوانده می شد.
[تصویر] قلعه چهریق
این دستور را فرماندهان نظامی هر شهر باید انجام می دادند.
امروز رئیس قشون بارفروش (بابل) در سبزه میدان این شهر اطلاعیه یاد شده را برای افراد نظامی و جمعی از اهالی که حاضر بودند خواند.(2)
* آخرین اخبار از وضعیت سیمیتقو
برمبنای تلگرامی که امروز از تبریز به تهران رسید سیمیتقو که گفته می شد در منطقه «ساری داش» توقف کرده، در آنجا نمانده و بدون مقاومت و جنگ فرار کرده است و معلوم نیست به کدام طرف رفته است. (3)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز تشکیل جلسه داد. پیش از آن که دو لایحه قانون استخدام و قانون ممیزی عمومی در دستور کار قرار گیرد، اضافه کردن یک کلمه به لایحه استخدام میلسپو مطرح (کلمه «تعیین» به قسمت دوم از ماده شش) و تصویب شد.(4)
* اعتراض حسین علاء به مندرجات روزنامه ایران آزاد
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه نسبت به مقاله ای که در شماره 52 روزنامه ایران آزاد (5) با عنوان تاریخچه نفت شمال چاپ شده بود اعتراض کرد و در واقع از عملکرد خود در دوره حضورش در امریکا دفاع نمود.
او نوشت بعد از تصویب مواد پنج گانه در مجلس شورای ملی در سال 1300 هیچ اسمی از کمپانی نفت انگلیس و ایران در میان نبود. «یک مرتبه غفلتا از طرف دولت انگلیس بنای اعتراض و نماینده کمپانی جنوب با استاندارد در داخل مذاکره شد. بعد هم مستر شوستر و بنده برحسب تعلیمات دولت مذاکرات را دنبال کردیم تا این که مجددا استاندارد به مقام اولیه خود در ابتدای مذاکرات برگشت و پای انگلیسها را خارج کرد.» وی خواستار تکذیب نتیجه گیری مقاله روزنامه ایران آزاد از طرف دولت شد. (6)
ص: 296
* دستور رضا خان به تبلیغ علیه بختیاریها
رضا خان وزیر جنگ در نامه ای که امروز به اصفهان و برای رئیس ارکان حرب لشکر جنوب فرستاد، ضمن اعلام دریافت تلگراف اظهار تنفر حزب سوسیال دمکرات از بختیاریها دستور داد: «به شما امر می دهم تمام افکار عامه را در اصفهان بر ضد بختیاریها تهییج نمایید.» (1)
* گزارش نماینده سیاسی ایران از جناح بندیهای شهر کربلا
محمد حسن بدیع کارپرداز دولت ایران در کربلا امروز در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد جناح های مختلف موجود در کربلا را به نسبت موضع گیری هایی که با دولت اشغالگر انگلیس دارند یادآور شد. او اعتقاد داشت طرفداران انگلیس در کربلا بیش از آزادی خواهان هستند، اما در نجف اشرف این مسئله برعکس است. نظر به اهمیت این گزارش متن کامل آن در پاورقی می آید. 8(2)
[تصویر] نمای عمومی شهر کربلا
* خبرهای سیاسی سوادکوه
کارگزار مهام خارجه مازندران خبرهای رسیده از سوادکوه را قابل تأمل دانست؛ اول این که امیر مؤید (3) مشغول تجهیز نفرات خود است و بر شمار آنها می افزاید. حکومت سوادکوه با این که با تصویب حکومت مازندران و «اجازه وزارت جنگ» به سلطان فضل اللّه خان واگذار شده، اما «نظریاتی در این حکومت ... ملحوظ است؛ پس از تکمیل تحقیقات که کاملا مطمئن شد به عرض می رساند.» (4)
* اظهار ناداری معتمد الدوله
معتمد الدوله (اسماعیل مسعود) پسر ظل السلطان امروز به رئیس ارکان حرب لشکر جنوب نوشت که پول ورثه را از میراث به جا مانده از پدرش در بانک سوئیس پرداخت کرده که می توانند از خواهران و برادران او سئوال کنند. «به طور جد و صریح عرض می کنم در نتیجه این مسائل دیگر دارایی برای بنده باقی نمانده که در ارکان حرب یا محل دیگری حاضر نمایم.» (5) معتمد الدوله با این جمله از پرداخت نیمی از وجه بانک سوئیس خودداری کرد؛ درحالی که پیش از این قول پرداخت آن را داده بود.
* تغییر سیاست با شلاق
بنا به اطلاع رسیده از رشت مجتهدزاده مدیر نشریه ندای گیلان که امروز برای گردش به باغ سالاریه رفته بود، توسط تنی چند از کمونیستهای شهر دستگیر و به بند کشیده می شود.
مجتهدزاده را به درخت می بندند و با این تهدید که چون طرفدار اعیان و اشراف است و باید چوب بخورد، از او قول می گیرند که «روزنامه خود را ارگان کمونیست نماید» و سپس آزادش می کنند. (6)
ص: 297
ص: 298
چهارشنبه 24 مرداد 1301/ 16 اوت 1922/ 22 ذی حجه 1340
* دست آشکار انگلیس در کشتار نظامیان ایرانی
روزنامه شفق سرخ امروز در تحلیلی از عملکرد دولت انگلستان، کشتار نظامیان در کاروانسرای شلیل (ر. ک: 7 مرداد) را به دست انگلیس و عوامل او دانست. این مقاله که با عنوان «کشتار هولناک در خاک بختیاری- خطر ظهور سیمیتقوها در قسمت جنوب» چاپ شده بود از واکنش انگلیس نسبت به اعزام این گروه نظامی به جنوب نوشت و دیدارهای سفیر انگلیس با قوام السلطنه و وزیر جنگ را متذکر شد تا شاید از این کار منصرف شوند اما «این دفعه برخلاف سابق خشونت و تشدد آقایان نتوانست تصمیم دولت را متزلزل کند و عربده سفارت نتوانست از اعزام قشون ممانعت نماید.» در مقاله کشتار نظامیان نقشه ای در امتداد سقوط کابینه وثوق الدوله و نوعی انتقام از آن ناکامی و ناکامی های بعدی (سقوط کابینه سید ضیاء، از بین رفتن زمینه برای بقاء ارمیتاژ اسمیت در مالیه، کلنل اسمایس در نظام، برچیده شدن پلیس جنوب و مشارکت ندادن انگلیس در نفت شمال) عنوان شده است.(1)
* تلاش بختیاریها برای برائت جویی از کشتار نظامیان در شلیل
«خوانین بختیاری به همراه نایب الحکومه فعلی و تحمل مخارج گزاف ن هایت جدیت را در اطفای احساسات اهالی و القاء شبهه به عموم معمول» می دارند. این جمله ای بود که حیدر قلی خان رئیس ارکان حرب لشکر جنوب برای رضا خان نوشت و در پاسخ به درخواست او مبنی بر تهییج افکار عمومی علیه بختیاریها یادآور شد که «این جانب با حفظ مراتب بی طرفی توجهات عامه را به این قضیه ناگوار جلب» کرده و خواهم کرد.
«اینک همه روزها از طبقات مختلفه با دسته های گل برای عیادت مراضی و مجروحین نظامی به مریض خانه آمده احساسات قلبی خود را نسبت به افراد قشون بدین وسیله ابراز و تنفر فوق العاده خود را نسبت به بختیاریها اظهار می دارند.» وی در پایان جابه جا کردن نایب الحکومه فعلی اصفهان را برای تفوق قشون در این منطقه مناسب دانست. (2)
* تشکر هیأت مرکزی تشکیلات صیونیست
هیأت مرکزی تشکیلات صیونیست در اعلانی که امروز در جراید چاپ کرد از وزرا و نمایندگان مجلس شورای ملی، مدیران جراید و برخی تجار و بقیه کسانی که در مجلس جشن ملی کلیمیان شرکت کرده بودند، تشکر کرد. (3)
[تصویر] انجمن صهیونیستهای تهران
* درخواست لقب برای سرکشیک زاده
قوام السلطنه در نامه ای که امروز با عنوان «فهرست عرض عبیدانه» برای احمد شاه نوشت درخواست کرد برای حاج میرزا ابو الفضل سرکشیک زاده «آستان قدس بنیان حضرت رضویه» لقب نقیب الاشراف «که لقب خانوادگی او بوده» تصویب و صادر شود. (4)
* بحث درباره حجاب
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نوشت از آنجا که
ص: 299
سید علی محمد قمی در مقاله ای که منتشر کرد با استناد به قرآن و احادیث استدلالاتی برای کشف حجاب کرده بود، اینک لطف اللّه قمی حاضر است امروز ساعت چهار بعد از ظهر در مدرسه صدر برای رد آن استدلالات با وی مباحثه کند. در این اعلان از علاقه مندان خواسته شده بود برای شرکت و شنیدن این گفت وگو به مدرسه یادشده بیایند.(1)
* پاداش به بازماندگان
مسیو ویلن بلژیکی رئیس گمرکات تنکابن و همسرش که در اثر وقایع جنگل در سالهای گذشته دچار سختی شده، سپس در دریای خزر غرق شدند، اینک وزارت مالیه به پاس خدمات او و رعایت حال بازماندگان، به مجلس شورای ملی پیشنهاد کرده است مبلغ ده هزار فرانک بلژیک به بازماندگان او تخصیص یابد. روزنامه اقدام ضمن چاپ این خبر نوشت:
«متحیر هستیم چه بنویسیم؛ ایتام گرسنه و لخت ما در کوچه دربه در و مالیه ما حاتم بخشی می کند.»(2)
* تصویر یک رجل ایرانی از ایران 1301
سید حسین عدالت (3) در نامه ای که امروز به سید حسن تقی زاده رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو نوشت، جدا از تعارفات معمول، تصویری که از ایران ارائه داد چنین بود:
«اوضاع اقتصادی ایران به وضعی است که طلبکاران از مطالبه حقوق شرم دارند و به جای شکایت دلسوزی می نمایند.
اوضاع سیاسی مملکت به مراتب بهتر از سابق است؛ اگر حلّال مشکلات بگذارد. احزاب در ایران رسما باقی مانده هرکسی که هیچ مقامی ندارد یک ورق پاره ای به اسم روزنامه نشر نموده خود را نماینده فرقه به قلم می دهد؛ در صورتی که مخارج روزنامه را از محلهای نامشروع تحصیل می نماید.
اخلاق ایرانی خصوصا محصلین که در خارجه و داخله تحصیل کرده اند به کلی خراب است که جز پول و فرار از وطن منظوری ندارند، چنانچه سی سال پیش از اسم معارف و وطن هرکس صحبت می کرد مسخره می شد حال هم همین طور است. ولی اشخاصی که قبل از مشروطه یک صمیمیتی داشتند باقی هستند. مولودهای بعد از مشروطه همه فاسد درآمدند مگر معدودی.» (4)
ص: 300
پنج شنبه 25 مرداد 1301/ 17 اوت 1922/ 23 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز صبح مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. وی در سخنانی پیروزی بر قوای سیمیتقو را مرهمی بر زخمهای یتیمان و بیوه زنان آن دیار دانست. «بنده به نام مجلس از این جا یک سلامی به ارواح طیبه شهدا [ی قشون] می فرستم.» پس از صحبت سید المحققین نماینده آذربایجان، نصرت الدوله هم این پیروزی را یک دست آورد سیاسی نامید. بیشتر وقت امروز مجلس به سخنان نمایندگان در تمجید از این قضیه گذشت. در انتها لایحه تجدید استخدام مأموران بلژیکی در گمرک مطرح شد. برخی نمایندگان به این دلیل که اینان پس از بیست سال کار هنوز نیروی ایرانی تربیت نکرده اند مخالف تجدید استخدام آنها بودند. (1) قوام السلطنه که در این جلسه حاضر بود در دفاع از تجدید استخدام کارکنان بلژیکی گفت که عایدات گمرک به یمن حضور مستشاران بلژیکی از صفر به شش میلیون رسیده است. تصمیم گیری به جلسه بعد واگذار شد. (2)
* شرارت شاهسون ها در اردبیل و آستارا
بنا به گزارشهای رسیده تاخت وتاز و دست اندازیهای گروه هایی از شاهسونها در اطراف اردبیل و آستارا پایان نگرفته و همچنان دست به سرقت زده و سد راه می کنند. امین مالیه اردبیل هم در نامه ای به وزارت مالیه خبر می دهد که وصول باقی مانده مالیات سال گذشته و سال جاری که باید با همیاری حکومت اردبیل صورت گیرد، به دلیل عدم همکاری حاکم، اداره مالیه موفق به دریافت آن نمی شود. از مرکز تلگرامی خطاب به حکمران اردبیل ارسال شد تا مساعدت لازم را با اداره مالیه صورت دهد. (3)
* اظهار بی اطلاعی سردار اسعد بختیاری از رخداد شلیل
سردار اسعد بختیاری از خوانین ذی نفوذ این ایل در یادداشتی که امروز نوشت، ضمن نگارش خلاصه ای از شنیده های خود درباره کشته شدن نظامیان در کاروانسرای شلیل ادامه داد «در تهران جماعتی این کار را به تحریک خوانین بختیاری می دانند و محرک آنها را انگلیس خیال می کنند. بنده هیچ اطلاعی ندارم که در این تاریخچه اظهار عقیده کنم.» (4) امروز چهار زخمی دیگر از نظامیان مورد تهاجم قرار گرفته از دهکرد به اصفهان منتقل شدند. (5)
* احتمال اعزام نیروهای بیشتر بختیاری بر حمایت از طایفه زلّقی
در پی استقرار پانصد تن از قوای بختیاری در پنج فرسخی جاپلق (ر. ک: 22 مرداد)، رئیس ارکان حرب لشکر جنوب در خبری که امروز به مرکز فرستاد، نوشت که طبق اخبار رسیده چهارصد سوار دیگر علیه قوای نظامی قصد حرکت به سمت گلپایگان دارند. (6)
[تصویر] سردار اسعد بختیاری
* مأموران خلع درجه و محاکمه
رضا خان وزیر جنگ امروز به نمایندگان اعزامی خود به فارس دستور داد لازم است به طرف اصفهان حرکت کنند و صاحب منصبان قشونی که به عربستان (خوزستان) اعزام و قلع
ص: 301
وقمع شد، خلع درجه کرده، محاکمه کنند. وی افزود پس از این مأموریت به طرف تهران حرکت کنید.(1)پیش از این او دستور دستگیری این صاحب منصبان را داده بود. (ر. ک: 22 مرداد)
* رئیس تازه قشون گیلان
روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 301 * رئیس تازه قشون گیلان ..... ص : 301
پی مأموریت نایب سرهنگ اسماعیل خان رئیس قشون مستقل گیلان به مسکو و برلن، نایب سرهنگ علی اکبر خان درخشانی به این سمت برگزیده شد. حکم «ریاست قسمت مستقل گیلان» امروز به او ابلاغ شد. «به طوری که مقتضی می دانید در خاتمه دادن به اوضاع گیلان و استقرار آن حدود اقدام و به سرتیپ جعفر قلی آقا ابلاغ کنید فورا از گیلان خارج شود.» درخشانی موقعیت آن زمان گیلان را خود چنین بیان می کند: «من کما فی السابق فرماندهی قوای اعزامی به فومنات را به عهده داشتم و شب ها بدون وقفه به حملات سید جلال به سنگرها پاسخ می دادم. شدت عمل و حملات سید در جنگل ها توسعه یافته، اغتشاش در سایر نقاط گیلان آتیه وخیمی را در نظر مجسم می ساخت. در این موقع «حکم من از تهران به رشت مخابره و از آنجا به کسما برای من ارسال شد.»(2)
* چراغانی و جشن در ساری
از ساری تلگرامی به مرکز رسید که در پی وصول تلگرام ریاست وزراء به این شهر در مورد فتوحات اردوی دولتی در آذربایجان در دار الحکومه چراغانی و جشن مفصلی با حضور محترمین برپا شد و «در نتیجه اقدامات حکومت» در تمام شهر چراغانی شد که «قابل عرض نیست.» (3)
* پایان تحصن در سفارت شوروی
بنا به قرائنی که در منابع این دوره موجود است فرخی از تحصن چند ماهه خود در سفارت شوروی دست کشید. او در مقاله ای که امروز به همین مناسبت منتشر کرد تلویحا به عدم موفقیت خود (ر. ک: 16 فروردین) در این اقدام اشاره کرد. وی در این مقاله حتی از وزیر مختار جدید شوروی، شومیاتسکی هم انتقاد کرد که نتوانست به قول هایی که رتشتین، وزیر مختار پیشین به تحصن کنندگان داده بود، عمل کند. او ضمن وفاداری به آرمان های «حکومت کارگران و دهاقین» از گله های خود نسبت به نمایندگان شوروی در ایران دست شست تا مبادا امپریالیسم انگلیس از آن سود جوید. (4) این تحصن از 18 اسفند 1300 تا امروز یعنی 162 روز ادامه داشت. (5)
* مصوبه هیأت دولت درباره تلگراف بی سیم
پس از مذاکرات احمد شاه با رئیس جمهور فرانسه در مورد خرید تلگراف بی سیم از فرانسه و انعکاس موضوع از طرف دولت فرانسه به ایران (ر. ک: 2 تیر) هیأت دولت در جلسه امروز خود مقرر کرد از وزارت امور خارجه شرحی به سفارت فرانسه در تهران نوشته شود که دولت ایران حاضر است به مجلس شورای ملی پیشنهاد دهد بهای تلگراف بی سیم معادل هفتاد و پنج هزار تومان تصویب و پرداخت شود «و همچنین صدی ده منافع خالص در مدت 20 سال به کمپانی اختصاص داده شود.» (6)
* تردید انگلیس در باج دادن به روزنامه ها
سرپرسی لورن امروز به کرزن وزیر امور خارجه انگلیس نوشت که مخالفت با انگلیس در تعدادی از روزنامه ها تمرکز پیدا کرده که باید به آنها کمک مالی کرد. «این کمک بالغ بر 2000 لیره است تا بتوان از این طریق سه روزنامه را برای مدت شش ماه خرید.» وزیر مختار انگلیس اضافه کرد اگر این پرداختها قطع شود انتشار مقالات خصمانه توسط همین روزنامه ها از سر گرفته خواهد شد، با این حال این نوع جراید فعلا به نگرفتن پول عادت کرده اند. «به همین دلیل به نظر من بهتر است اجازه دهیم روسها همچنان پول خرج کنند و ما پول هایمان را حفظ کنیم.»(7)
* تبریک وابسته نظامی سفارت انگلیس به رضا خان
سرهنگ دوم م. ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران امروز در دیداری که با رضا خان داشت پیروزیهای ارتش را بر قوای سیمیتقو تبریک گفت و رضا خان نیز آخرین موقعیت جبهه ها را برای ساندرز تشریح کرد. او گفت که سیمیتقو به سوی مرزهای ترکیه فرار کرده و جاده ارومیه اکنون باز شده است و نیروها در راه رسیدن به ارومیه هستند. ساندرز هم افزود مایل است امروز تبریک خود را به امان اللّه میرزا فرمانده قوای آذربایجان ارسال کند و مشتاق دیدار او هنگام حضورش در تهران بوده است. در این گفت وگو صحبتی هم از کشتار شلیل و قلع وقمع نظامیان اعزامی به خوزستان پیش آمد و رضا خان گفت که فعلا از کنه ماجرا بی خبر است، اما از لحن او روشن بود که به بختیاریها مشکوک است. «وزیر جنگ گفت که به شدت برای پرداخت حقوق ارتشیان به پول نیاز دارد که هنوز هم در پرداخت آن تأخیر شده است. او بیان کرد که تمام تلاش خود را برای حل هرچه سریع تر مسئله امتیاز نفت [شمال] به کار بسته» که شرایط مالی بهبود یابد. وزیر جنگ از فعالیتهای سفارت شوروی هم گفت که سفارت غیرفعال است و مشکلی را از ناحیه آنها احساس نمی کند. (8)
ص: 302
جمعه 26 مرداد 1301/ 18 اوت 1922/ 24 ذی حجه 1340
* همکاری وزارت امور خارجه با مطبوعات
امروز روزنامه ایران از قول قوام السلطنه ریاست وزراء و وزیر امور خارجه اطلاعیه ای چاپ کرد که در آن آمده بود که نظر برخی مطبوعات نسبت به «استتار اخبار وزارت امور خارجه» درست نیست. چون مقتضی نبود که اخبار این وزارت خانه از راه های دیگری جز خود وزارت خانه به مطبوعات برسد دستور داده شد، خبرهای وزارت امور خارجه مستقیم از طرف این وزارت خانه به جراید داده شود. «مقصود این نبوده است که از دادن اطلاعات مقتضیه به جراید مضایقه شود.» (1)
[تصویر] ساختمان قدیم وزارت امور خارجه
* سخنرانی درباره تطور ادبیات زبان فارسی در کانون ایران جوان
کانون ایران جوان که این روزها با برپایی نشست هایی فعالیت خود را ادامه می داد در یک آگهی اعلام کرد که روز شنبه 27 مرداد ساعت هفت بعد از ظهر در محل این کانون واقع در خیابان علاء الدوله پذیرای علاقه مندان خواهد بود. در این نشست رشید یاسمی با عنوان تطور ادبیات زبان فارسی سخنرانی خواهد کرد. (2)
* اقدام مشترک برای تعمیر پل
پلی که آستارای ایران را به آستارای روسیه وصل می کرد خراب شده است و عابرین برای رفت وآمد در زحمت هستند.
دولت آذربایجان به دولت ایران اطلاع داد که مخارج تعمیر این پل نه هزار منات طلا برآورده شده و لازم است دولت ایران نیمی از آن را در اختیار قرار دهد تا بازسازی پل آغاز شود. مقامات ایرانی در مورد این درخواست اظهارنظری نکرده اند. (3)
* مزاحمت برای کاسبان انزلی
رئیس خالصجات گیلان، ناصر قلی خان، از آن جا که در رشت خالصه ای وجود نداشت، اداره خود را به انزلی منتقل کرده، آن جا مستقر شده است. وی با دخالت در کار مغازه هایی که در مرداب انزلی تأسیس شده بود، برای کسب و کار آنها مزاحمت ایجاد می کند. این مغازه ها با ایجاد پل و یا شن ریزی تأسیس شده بود و مالیات خود را نیز به اداره بلدیه می پرداختند. با مزاحمت های مأمور خالصجات اسباب شکایت صاحب ان این مغازه ها فراهم شد.(4)
* یک مرغ و دو مقنی
بنا به گزارش رسیده از مشهد، پس از افتادن یک مرغ در چاه خانه یک زرگر، مقنی برای بیرون کشیدن مرغ داخل چاه می شود اما پس از گذشت زمانی خبری از او نمی شود. مقنی دیگری برای کشف موضوع درون همان چاه می رود اما او هم افراد منتظر بالای چاه را بی خبر می گذارد. خبر به نظمیه
ص: 303
می دهند. با تلمبه بر سر چاه حاضر می شوند. هر دو مقنی را در حالی که فوت کرده بودند، از چاه بیرون می کشند.(1)
* چراغانی در گوگان و ده خوارقان
در تلگرافی که امشب با عنوان «راپرت شب 27» گوگان به مرکز فرستاده شد، آمده است که اهالی دو منطقه گوگان و ده خوارقان(2)پس از شنیدن خبر پیروزی نیروهای دولتی بر اسماعیل آقا سیمیتقو چراغانی مفصلی در معابر کرده و در منابر به دعاگویی مشغول شده اند. (3)
ص: 304
شنبه 27 مرداد 1301/ 19 اوت 1922/ 25 ذی حجه 1340
* فعالیت ب هاییان در سنگسر
کارگزاری مهام خارجه مازندران امروز نامه ای را که از طرف علما و هیأت علمیه شهمیرزاد به اولیای دولت و مجلس شورای ملی نوشته بود به وزارت امور خارجه فرستاد که متن کامل آن چنین است:
«سواد تلگراف هیأت علمیه و عموم اهالی شهمیرزاد. توسط حضرت حجت الاسلام آقای شیخ کبیر، [و] سایر آقایان علماء مد ظلهم. طائفه ضاله ب هاییه در سنگسر به طوری غلو و طغیان نموده که علنا در سنگسر و شهمیرزاد جمعیتی از مسلمانها [را] دعوت به دین خود نموده، بدون آن که از احدی تقیه نمایند.
به علاوه بالغ بر سه هزار تومان مخارج نموده معبدی در سنگسر بنا کرده اند مسمی به مشرق الاذکار. کتابتی بر در و دیوار کعبات بسم اللّه الابهی نصب نموده اند. این افعال و اقوال شنیعه سبب هیجان کافه مسلمین سنگسر و شهمیرزاد گشته.
دعاگویان برحسب وظیفه اسلامی از آن مبادی عالیه تمنا می نمایند که اولا تکلیف مسلمین این اهالی را معین نمایند؛ ثانیا عطف توجه فرموده به اولیای دولت و مجلس شورای ملی مقرر دارند بر انهدام این بناء جدید و قلع شجره خبیثه بسم اللّه الابها. لا اقل علنا عقیده فاسده ننمایند. هیأت علمیه شهمیرزاد، خادم الشریعه علی اکبر، حاجی سید صالح، شیخ علی اکبر، اقل الانام شیخ محمد حسین شهمیرزادی.» (1)
* وخامت اوضاع عراق
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد «وضع عراق عرب [را] این روزها خیلی منقلب» تصویر کرد و علت آن را مخالفت روحانیان و مردم تابع ایشان از وصایت دولت انگلیس بر عراق دانست.
وی نجف را مرکز تمرکز علمای آزادی خواه؛ و اعراب و عشایر نهر فرات را عموما تابع و مطیع «اوامر آقایان عظام» یاد کرد که به پشت گرمی آنها دست به اقداماتی علیه انگلیس و دولت دست نشانده آن می زنند. «بنابراین این نقطه از حیث اهمیت، اول نقطه عراق است. این است که حکومت عراق همیشه کوشش می نماید که جلب قلوب آقایان را بکند ...
پی درپی در تمام نقاط عراق عرب بر ضد حکومت حاضره اجتماعات می شود.» (2)
* ملاقات با مسئول انگلیسی در بصره
امروز مترجم کنسولگری ایران در بصره با ماژور ویلسن یکی از مسئولان انگلیسی، در بصره ملاقات کرد و یادداشت دولت ایران را به وی داد. از مفاد این یادداشت چیزی در دست نیست اما پاسخ مسئول انگلیسی نشان می دهد که دولت اشغالگر انگلستان در عراق از عدم شناسایی آن کشور (عراق) توسط ایران ناراضی است. «اگر دولت ایران حکومت عراق عرب را رسما می شناخت، دولت انگلیس در هر خصوص مساعدت و تسهیلات لازمه را برای قونسولهای ایران به عمل می آوردند ولی تا حکومت ایران، حکومت عراق عرب را نشناسد قونسولهای بین النهرین از مساعدت حکومت انگلیس محروم و استفاده نخواهند کرد و نیز قونسولهای معزی الیهم در صورت رسمی شناخته نخواهند شد. این کیفیت را» به تهران گزارش کنید.(3)
* رسیدگی به عملکرد حاکم سابق استرآباد و کرمانشاه
قائم مقام (4) حکمران سابق استرآباد و کرمانشاه در وزارت داخله حضور یافته، پاسخگوی عملکرد خود در زمان حکمرانی خود است. امروز عصر هم کمیسیون مربوط به رسیدگی کارهای او برقرار بود. اما نتیجه ای از این جلسه ها به دست نیامده است. منصور السلطنه معاون وزارت عدلیه عضو این کمیسیون استعفا داد. شرف الملک هم که جایگزین او شده بود نتوانست در کمیسیون دوام بیاورد. وزارت عدلیه عضوی در کمیسیون ندارد. پیشکار سابق مالیه کردستان به این
ص: 305
کمیسیون دعوت شده تا اطلاعاتی از او کسب شود.(1)
* آزادی صادرات برنج
بنابر گزارش رسیده از رشت محصول برنج در سال جاری به اندازه ای هست که بتوان آن را صادر کرد و عسرتی در ارزاق عمومی رخ ندهد. ازاین رو امروز در اداره حکومتی نشستی با شرکت تجار و علما برگزار شد و نتیجه آن آزادی حمل برنج به خارج و داخل بود.(2)
* جمع آوری اعانه در تبریز
به گزارش رسیده از تبریز امروز عصر گروهی از مردم در باغ ایالتی جمع شده و هرکس به هر مقداری که مایل بود داوطلب پرداخت مبلغی شد که پس از جمع آوری توسط هیأتی به مریض خانه تقدیم شود. این مجلس فردا هم ادامه خواهد داشت. در این تلگراف «همراهی با خورشید سرخ [شیر و خورشید سرخ] و اظهار قدردانی و تشکر از نظامیان غیور» یاد شده بود. (3)
* گرمای بی سابقه در استرآباد
در ذیل اخباری که امروز از استرآباد مخابره شد یکی هم این خبر بود که هوا به شدت گرم است. در چهل- پنجاه سال گذشته تاکنون چنین گرمایی دیده نشده است. یک ماه و نیم است باران نیامده. اگر به همین منوال پیش رود تا ده روز دیگر نیمی از کشت برنج زارعین از بین خواهد رفت. گرما حاکم استرآباد را هم کلافه کرده، راهی ییلاق شده است. در غیاب حاکم افرادی از طایفه یموت وقت را غنیمت شمرده مشغول دزدیهای معمول خود شده اند. (4)
* عدم موفقیت سارقان در ناحیه کنگاور
امیر لشکر غرب احمد خان امیر احمدی (5) در خبری که به مرکز فرستاد نوشت که دزدها ساعت یازده امروز بین صحنه و کنگاور به یک دستگاه گاری حمله کرده، یک نفر نظامی نگهبان آن را می کشند. مهاجمان گماشتگان امیر اسعد کاکاوند بودند. نظامیان محلی به تعقیب دزدان می روند و اموال مسروقه را به دست می آورند. وی از تدارک برای تنبیه امیر اسعد کاکاوند و دستگیری او هم خبر داد. (6)
ص: 306
یکشنبه 28 مرداد 1301/ 20 اوت 1922/ 26 ذی حجه 1340
* جشن در میدان مشق
امشب جشنی به مناسبت پیروزی قوای دولتی بر سیمیتقو در میدان مشق تهران برپا شد. میزبان این جشن رضا خان وزیر جنگ بود. پس از شام رضا خان نطق مفصلی ایراد کرد. وی در این سخنرانی نظامیان را فرزندان رشید خود خواند و گفت که افتخار شما وطن پرستی شماست. این سخنان با ادبیاتی حماسی نگاشته شده بود و وطن پرستی محور بیانات بود. او در این سخنرانی به سیاستهای داخلی و خارجی کشور هم اشاره کرد و از موضع یک راهبر حاضران را خطاب قرار داد. فقرات این سخنرانی نشان می دهد که متن پیش از این و توسط فرد یا افراد دیگری نوشته شده و رضا خان آن را خوانده است. «آفتاب عظمت کشور باستان طلوع خود را به شما مژده و نوید می دهد ... خدای ایران و رب النوع عظمت و استقلال ایران با شماست ...» و جملاتی از این دست در این سخنرانی فراوان بود. (1)
[تصویر] میدان مشق
منابع رسمی دوره پهلوی می نویسند که وقتی زمان سخنرانی رسید «فرزند برومند مام میهن ... فی البدیهه زبان برگشوده خطاب به ملت و افسرانی که مانند امواج خروشان سراسر میدان را مزین کرده بودند» سخن گفت. (2) اما روشن بود که این متن نمی توانست فی البداهه بر زبان کسی چون رضا خان جاری شود. «نطق مزبور به قلم شیوای دبیر اعظم بهرامی(3)تنظیم گردید.» (4) برخی منابع هم خواندن آن را از عهده رضا خان خارج دانسته ناطق را کس دیگری معرفی کرده اند که از طرف وزیر جنگ قرائت نموده است. (5)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
صبح امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا رئیس مجلس لایحه ای را که دولت را ملزم می کرد در پی دفع سیمیتقو مناطق اشغال شده و ویران ارومیه، سلماس، خوی و ساوجبلاغ را ترمیم کرده طرح های خود را به مجلس ارائه دهد قرائت شد. سپس سردار جنگ سخنانی در خدمات ایل بختیاری به کشور ایراد کرد که متوجه نوشته های ضد بختیاری مطبوعات و تا حدودی نظر منفی افکار عامه علیه این طایفه بود. این جو در پی کشتار نظامیان در منطقه شلیل پدید آمده بود و البته رضا خان وزیر جنگ هم به آن دامن می زد. رئیس مجلس ضمن تأیید حرفهای سردار جنگ یادآور شد که حادثه کشتار نظامیان در منطقه بختیاری رخ داده و عاملان آن باید مجازات شوند که از خود آقایان (بختیاریها) نیز کمک گرفته خواهد شد. در ادامه جلسه، به لایحه استخدام نیروهای بلژیکی پرداخته شد. در رأی گیری از 57 نفر نماینده حاضر 35 رأی موافق، پنج رأی مخالف و 17 رأی ممتنع دادند.
«آقای رئیس بلاتکلیفی لایحه را اعلام و جلسه» تعطیل شد. (6) برخی روزنامه ها نتیجه این جلسه را ایجاد بحران بین دولت و مجلس ارزیابی کردند و به تحلیل آن پرداختند.(7)
* اعدام شرور
ظفر نظام، فارس همایون و تیمور خان که پس از دستگیری
ص: 307
از زنجان به تهران منتقل شدند پس از پایان محاکمه و تحقیقات بنا به دستور وزارت جنگ صبح امروز در میدان مشق تیرباران شدند. (1)
* قطع مذاکرات تجاری بین ایران و شوروی
به نوشته برخی منابع امروز مذاکرات تجاری ایران به ریاست سید حسن تقی زاده با همتایان شوروی خود قطع شد.
هیأت ایرانی توانست زمینه یک قرارداد تجارتی را تهیه و روی تمام مفاد آن با طرف مقابل به نتیجه برسد، اما موضوع ترانزیت واردات کالاهای اروپایی از خاک روسیه با مخالفت مقامات شوروی روبه رو شد. با وجود تعهد کتبی سفارت شوروی به هنگام تصویب قرارداد 1921 شورویها منکر آن شدند؛ به عبارت دیگر «چون فصل بیستم قرارداد ایران و شوروی دارای ابهام بود، دولت شوروی مدعی بود که مقصود از ترانزیت که در فصل بیستم قید شده، ترانزیت صادرات دولتین می باشد نه ترانزیت واردات. بنابراین بر سر این موضوع مذاکرات بین طرفین مقطوع گردید.» (2)
* تجدید حیات فرقه دموکرات ایران
فرقه دموکرات ایران امروز در «بیان نامه» ای که در صفحه اول روزنامه اتحاد چاپ کرد، از تجدید حیات سیاسی خود خبر داد. این فرقه پیش از این به دلیل اختلافات درون گروهی به محاق تعطیلی رفته بود. در این بیان نامه که به امضاء سید محمد طباطبایی همدانی منتشر شد خبر تشکیل سی و هفت حوزه نیز به اطلاع مردم رسید. (3)
* تحصن معلمان در مجلس
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر تحصن معلمان را در مجلس شورای ملی چاپ کرد و نوشت که اینان برای حقوق حقه خود هر روز باید داد و فریاد کنند و اینک با تحصن در مجلس خواستار رسیدگی ادارات مربوطه به حال و روز خود شده اند. (4)
* رئیس جدید عدلیه زنجان
شیخ حسن رانکوهی که از اجزاء وزارت عدلیه بود، به ریاست عدلیه زنجان منصوب شد. (5)
* تردید جدی علاء در واگذاری امتیاز نفت شمال به سینکلر
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا که این روزها سخت در تطبیق نظرات دو کمپانی نفت استاندارد و سینکلر برای اعطای امتیاز نفت شمال تلاش می کرد، امروز در تلگرامی که به قوام السلطنه ریاست وزرا فرستاد آخرین نظرات استاندارد را به اطلاع او رساند و یادآور شد که ایران نمی تواند بدون ملاحظه حیثیت و نفوذ این دو کمپانی یکی را بر دیگری ترجیح دهد. علاء استاندارد را از این نظر برتر از سینکلر دانست و نسبت به آن تأکید کرد و به این هم اشاره نمود که من بی طرف هستم. او نوشت: «رسما می گویم تردید در پیشنهاد استاندارد ضربت شدیدی است به سعادت اقتصادی ایران.» علاء به وجود قرارداد بین استاندارد با کمپانی نفت جنوب (کمپانی نفت انگلیس و ایران) اشاره کرد که این قرارداد می گوید اگر امتیاز استخراج نفت پنج ایالت شمالی ایران به استاندارد داده نشود، استاندارد در امتیاز خوشتاریا که کمپانی انگلیسی خود را صاحب آن می داند شریک خواهد بود.
«بنابراین اگر امتیاز به سینکلر داده شود دولت امریکا فیمابین سینکلر و استاندارد که با کمپانی انگلیس شریک است» قضاوت خواهد کرد. وی پیشنهاد کرد ایران، تا صدور رأی وزارت امور خارجه امریکا در این مورد صبر کند و به سینکلر امتیاز ندهد. (6)
[تصویر] نشان استاندارد اویل
* اعدام سالار محتشم
بنا به اطلاع رسیده از تبریز سالار محتشم مراغه ای که از افراد شرور منطقه بود و در دوره والی گری مصدق السلطنه دستگیر شده بود پس از محاکمه «بالاخره قانون شرع و عرف اعدام او را تصدیق نموده» امروز به دار آویخته شد. (7) به نوشته امیر لشکر اسماعیل خان حاکم آذربایجان غربی برخی از جرایم سالار محتشم کباب کردن گوشت عموزاده خود و به خورد او دادن، داغ زدن بر بدن یک رعیت با امضاء حسن مقدم که نام سالار محتشم برای داغ زدن بر احشام و اغنام بود، راهزنی و ... بود.(8)
* دردسر سکه های سوراخ و شکسته
رواج سکه های سوراخ شده و شکسته و شکایتی که بانکها و ادارات خارجی از ردوبدل شدن این نوع مسکوکات دارند، موجب شد امروز هیأتی با شرکت کفیل ضراب خانه، رئیس محاسبات، رئیس التجار و معین التجار تشکیل شده، تا تصمیمی گرفته شود. (9)
* جمع آوری کمک برای بیمارستان ارتش
امشب در محل سینماتوگراف همدان مجلسی تشکیل شد تا حاضران در کمک به مریض خانه لشکر غرب مشارکت کنند.
کمک هایی که جمع شد با مشارکت امیر افخم، رئیس تلگراف خانه، عنایت الملک معاون حکومت و مسیو جرج رئیس سینماتوگراف بود. (10)
* گزارش فرماندهان از عملیاتی ناموفق
امروز سرتیپ امان اللّه میرزا در خبری که از تحرکات نظامیان تحت امر خود در آذربایجان داد نوشت که براساس گزارش سرتیپ بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی) پس از آن که طایفه کره سنی ها دعوت به تسلیم و خلع سلاح را نپذیرفتند به تعقیب آنها پرداخته در حوالی کوه های قرقایه درگیری صورت گرفت که استقامت بسیار زیادی نشان دادند و با آن که سنگرهای
ص: 308
ایشان در ارتفاعات بود موفق شدیم استحکامات آنان را درهم کوبیده، اما خستگی مفرط نظامیان موجب شد که بیش از این نتوانیم به تعقیب آنان پرداخته، شکست قطعی بدهیم. (1)
ص: 309
دوشنبه 29 مرداد 1301/ 21 اوت 1922/ 27 ذی حجه 1340
* گزارشی از مهاجران و آوارگان ارومیه در عراق
از حدود هشت ماه گذشته تا امروز به واسطه تعدیات و تجاوزات اسماعیل آقا سیمیتقو حدود ششصد نفر از مسلمانان ارومیه با خانواده اجبارا راهی خاک عراق شده و در اربیل کردستان عراق ساکن شده اند. بااین که برخی از آنها از متمولین شهر خود بودند اینک با فقر و فاقه بسر می برند.
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد امروز با ارسال گزارشی به وزارت امور خارجه ضمن اشاره به این امور نوشت که «نظر به این که اهالی اربیل از سنی های متعصب و دشمن شیعی هستند درباره این بیچارگان همه نوع تعدی و سختی و بی ناموسی می نمایند.» غیر از این حدود ششصد نفر هم در بغداد به سر می برند «که اسیر آشوریها بوده آنها را به اینجا آورده و در همین جا مانده عمله گی می کنند.» وی نوشت که لازم است دولت در این باره فکری کند تا ایرانیان بتوانند خود را از چنگال اکراد اربیل نجات دهند. (1)
* نخستین مدرسه عملی روس و ایران
شومیاتسکی وزیر مختار دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی امروز در یک آگهی به اطلاع رساند که نخستین مدرسه عملی روس و ایران پاییز امسال در تهران افتتاح خواهد شد. این مدرسه مقدمه ای برای ورود به مدارس روسیه و اروپا معرفی شد و دروس آن: زبان روسی، فارسی، فرانسه و بعدها عربی، قانون دولتی ساوتی، تاریخ عمومی، تاریخ مشرق، تاریخ ایران و روسیه، جغرافیای عمومی، جغرافیای روسیه و ایران، فیزیک، شیمی، ریاضیات، بیولوژی، حفظ الصحه، تاریخ طبیعی، موسیقی، آواز، نقاشی، خطنویسی و صنایع یدی و ژیمناستیک عنوان گردید.
تحصیل در این مدرسه رایگان خواهد بود. (2)
* دستورات تازه به اداره مالیه گیلان
وزارت مالیه به اداره مالیه گیلان دستور داد اخذ مالیات از مراتع، مواشی و کندوی عسل را متوقف کند و صرفا مالیات اراضی مزروعی از قرار عشر عایدات خالص مالک را مطالبه نماید. همچنین مالیات آبزیان (ماهی) که تاکنون از قرار یک من چهارصد دینار بوده مطالبه نشود. وزارت مالیه در دستور العمل خود اضافه کرد که شنیده می شود نفری یک قران به عنوان حق العبور در بعضی از نقاط آن ایالت از مردم می گیرند. «این وجه چه چیز است و چه عنوان دارد؟ فورا تحقیق نموده راپرت دهند.»(3)
* مجتهد جامع الشرایط برای وزارت معارف
در پی گوشزد مجلس شورای ملی به وزارت معارف مبنی بر انتخاب یک مجتهد جامع الشرایط برای عضویت در شورای عالی معارف «حضرت حجت الاسلام آقای آقا سید مهدی لاهیجانی» که از آزادی خواهان و نیز صاحب سند اجتهاد از آیت اللّه محمد تقی شیرازی است برای این شورا انتخاب شد.
روزنامه ایران ضمن چاپ این خبر اضافه کرد که روشن نیست باوجوداین گزینش چرا تاکنون از ایشان برای شرکت در شورای عالی معارف دعوت نشده است. (4)
* تصمیم به راه اندازی پست با خودرو
اداره پست تصمیم گرفته بین تهران- رشت و تهران- همدان از اتومبیل پستی استفاده کند. این پست هفته ای یک بار از تهران به دو شهر یاد شده حرکت خواهد کرد «و اگر بار و مسافر به حد کافی پیدا شود ممکن است به زودی دو سرویس حرکت داده شود. «قیمت بلیت هم زیاد گران نخواهد بود.» (5)
* ممنوعیت حکمرانها از مکاتبه با کنسولگریهای دول خارجه
وزارت داخله در بخش نامه ای به همه حکام دستور داد از مذاکره و مکاتبه با کنسولگریها و نمایندگان کشورهای خارجی
ص: 310
خودداری کنند. «بنابراین اخطار می شود در ولایتی که کارگزاری است حکام از مذاکره و مکاتبه مستقیم با مأمورین و نمایندگان خارجه کاملا احتراز نموده و در مواقع فوری و ضروری نیز قبلا نظریه نمایندگان وزارت خارجه جلب و کمال مراقبت را به عمل آورند که اشکالی فراهم نشود.» (1)
* جابه جایی در بادکوبه
ساعد الوزاره (2) نماینده سیاسی ایران در بادکوبه به عضویت کمیسیون سرحدی انتخاب شد و به جای او شاهزاده نادر میرزا (3) تعیین گردید تا اداره کنسولگری را به عهده بگیرد.
او به زودی به سوی بادکوبه حرکت خواهد کرد. (4)
[تصویر] نمای عمومی شهر بادکوبه
* جابه جایی در سفارت بلژیک
در نامه ای که «ریمن» وزیر مختار بلژیک در تهران به قوام السلطنه نوشت خبر داد که «مسیو پلن ویس قونسول بلژیک که مدتی در بمبئی و قبل از آن مدتی در سفارت بلژیک در بانکوک در سیام بوده» عازم تهران است و دیروز به بصره رسیده است. ریمن خواست به مأموران سرحدی دستور داده شود ورود او را به ایران تسهیل کرده، چون «عما قریب احتمال وقوع آن می رود [و ایشان] به سمت شارژدافری دولت بلژیک به جای این جانب خواهد بود.» (5)
* درخواست علاء از قوام السلطنه
علاء وزیر مختار ایران در امریکا از قوام السلطنه ریاست وزراء خواست به او بنویسد که آیا توضیحات کمپانی نفت استاندارد نمایندگان مجلس را قانع کرده است یا نه؟ علاء بار دیگر از مزایای کمپانی استاندارد گفت که «دخالت او صحرا را شهری می کند.» و این که پس از قرارداد بانک مورگان که اهمیت بین المللی آن زبانزد است ده میلیون قرض درخواستی ایران را از قرار صدی هفت پرداخت خواهد کرد. «دولت ایران در ابتدای کوشش خود برای احیاء مالیه و اقتصاد ایران به وسیله مستشاران و سرمایه امریکا نبایستی به هیچ وجه سینکلر و بانک او را بر استاندارد و مرگان رجحان بدهد.» (6)
* نصب تلگراف خوانسار
امروز تلگراف خانه خوانسار افتتاح شد. به همین مناسبت جمعی از علما و تجار به این مکان آمدند و از گشایش این وسیله ارتباطی ابراز خرسندی کردند. در این مراسم پرچم ایران نیز بر بام تلگراف خانه همراه با تشریفات نظامی به اهتزاز درآمد. (7)
ص: 311
سه شنبه 30 مرداد 1301/ 22 اوت 1922/ 28 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. در این جلسه قانون بازنشستگی که بخشی از قانون استخدام بود طرح و درباره آن بحث شد:
«عموم مستخدمین دولتی حق دارند با رعایت یکی از دو شرط ذیل تقاعد خود را از خدمت بخواهند؛ 1- پس از سی سال خدمت؛ 2- در صورت داشتن 60 سال عمر و لا اقل ده سال خدمت. هرگاه تحلیل قوا و ضعف و پیری مانع نشود اگر مایل باشند تا سن هفتاد نیز می توانند مشغول خدمت باشند ولی در هفتاد سالگی باید حتما از خدمت معاف شوند.» پس از بحث درباره این مواد، ادامه مشورتها درباره قانون ممیزی عمومی آغاز شد. (1)
* درخواست تحکم آمیز پرسی لورن از قوام السلطنه برای برخورد با مطبوعات ضد انگلیس
سرپرسی لورن وزیر مختار دولت انگلیس در ایران امروز در نامه ای اعتراض آمیز به قوام السلطنه ریاست وزراء و وزیر امور خارجه، ضمن تأسف از این که پس از نخست وزیری قوام السلطنه حمله روزنامه ها به دولت انگلستان افزایش یافته، به قولی که نخست وزیر ایران در ماه ژوئن گذشته به او داده بود اشاره کرد. لورن «یک مقاله که بیشتر از همه مضر و بر ضد اعتبارات انگلیس بوده است» مثال زد: روزنامه شفق سرخ، شماره 60. (ر. ک: 24 مرداد) (2) «در این مقاله به دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان و نمایندگان آن در ایران تهمت زده که عمدا محرک رعایای ایران هستند که بر ضد دولت علّیه طغیان نمایند و مسئولیت حادثه که در این اواخر (ر. ک: 7 مرداد) برای یک دسته قشون ایران در خاک بختیاری رخ داده بر عهده سیاست دولت انگلیس وارد می آورد.» لورن با تقبیح این مقاله آن را «خجلت آور و افتضاح آمیز» دانست و با تحکم چنین ادامه داد: «اولا سخت ترین مجازاتی که به موجب اعلان سابق الذکر جناب اشرف مقرر شده درباره صاحب ان جریده شفق سرخ به موقع اجرا گذارده شود. ثانیا شفق سرخ معذرت نامه کاملی برای اتهامات ساختگی و فتنه انگیز خود درج نماید و اگر قدرت دولت ایران به اندازه ای نیست که انتشار چنین معذرتی تحصیل نماید، خود دولت علّیه مجعولیت و فتنه انگیزی این اظهارات را ... اعلان نمایند.» لورن در پایان نامه نیز محترمانه تهدید کرد که صبر و تحمل دولت انگلستان حد دارد. (3)
* نامه احسان اللّه خان دوستدار به رضا خان
احسان اللّه خان دوستدار یکی از متمردان نهضت جنگل که پس از اقداماتی علیه میرزا کوچک خان به روسیه فرار کرد، امروز دومین نامه خود را به رضا خان وزیر جنگ نوشت. او نامه اول خود را در همین ماه تقریبا یک سال پس از اقامت در باکو برای وزیر جنگ نوشته بود. در آن نامه او تفوق امپراتوری انگلیس را رو به پایان دانسته، رضا خان را به تغییر نظام سیاسی ایران، از پادشاهی به جمهوری تشویق کرده بود. نامه دوم احسان اللّه که بیش از بیست صفحه بود با صراحت بیشتر رضا خان را طرف خطاب قرار می دهد که «متوجه وظایف تاریخی و میهنی اش باشد. احسان اللّه خان در این نامه، پس از ذکر شرح کشافی از تاریخ ایران در سده نوزدهم میلادی و رقابت ها و کشمکش ها میان دو قدرت بزرگ، امپراتوری بریتانیا و روسیه تزاری بر سر غارت ایران، تصویری از آرایش نیروهای بین المللی آن زمان به دست می دهد. بنابر نظر احسان اللّه خان اتحاد جماهیر شوروی تمایلی به پیاده کردن اصول کمونیسم در ایران ندارد، زیرا این امر مغایر استراتژی شوروی در آن زمان است. گذشته از این، به رضا خان توصیه می کند که همچون کمالیون ترکیه این روزها را مغتنم شمرده و از اوضاع بین المللی و نیز حمایت تاکتیکی دولت شوروی بیشترین بهره را برگیرد. در پایان با اعلام تشکیلات مذهبی
ص: 312
وقت به عنوان فاسدترین و مستبدترین نهاد، رضا خان را به در هم شکستن مقاومت ایشان و تشکیل جمهوری خلق ایران فرا می خواند. کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان پس از باخبر شدن از فحوای نامه، آن را- درحالی که چاپ شده بود- جمع می کند و با احسان اللّه خان و همه کسانی که در نگارش و چاپ آن دست داشتند برخورد می کند.(1) نگارش این دو نامه بی ارتباط با ملاقات نماینده رضا خان در بادکوبه با احسان اللّه خان نیست. (ر. ک: 6 شهریور)
[تصویر] احسان اللّه خان دوستدار
* تلگرام تقدیر احمد شاه به رضا خان
امروز احمد شاه که در فرانسه به سر می برد در تلگرامی به رضا خان وزیر جنگ از او و سربازان شجاعی که به غائله اسماعیل آقا سیمیتقو پایان دادند، تشکر کرد. (2)
* زلزله در مشهد
چهار ساعت پیش از ظهر امروز زلزله مشهد را لرزاند. این زلزله سخت گزارش شد «ولی شنیده نشده که خرابی و آسیبی به جایی رسیده باشد.» (3)
* مطالب روزنامه وارلیق درباره سیمیتقو
روزنامه وارلیق در شماره امروز خود مطالبی از شکست و هزیمت سیمیتقو چاپ کرد که در یکی از آنها با عنوان «سیمقو» ضمن اشاره به شکست او از قوای دولتی ایران و آزاد شدن شهرهای سلماس و دیلمقان، نوشت که ارمنیهای داشناکسیون که همراه قوای سیمیتقو بودند و با او هزیمت کردند در قتل و غارت مسلمانان دخالت داشتند.(4) روزنامه وارلیق در ساری قمیش چاپ می شد.
[تصویر]
ص: 313
چهارشنبه 31 مرداد 1301/ 23 اوت 1922/ 29 ذی حجه 1340
* نامه خصوصی رضا خان به نماینده دولت انگلیس
در میان اسناد آرشیو ملی انگلیس نامه ای از رضا خان وزیر جنگ با عنوان «خصوصی است» و طلیعه «فدایت شوم» وجود دارد که در واقع پاسخ به نماینده سیاسی انگلیس در تهران است. در این جواب رضا خان «از تبریکات صمیمانه ... راجع به فیصله قضایای آذربایجان» از آن جا که «از روی حسن عقیده و ملاطفت قلبی و احساسات خالصانه» نوشته شده فراوان تشکر کرده و از این که مأمور سیاسی انگلیس نامه را «با قلم شریف به خط فارسی مرقوم» کرده ذوق زده شده است.
رضا خان در بخش دیگری از پاسخ که از او وقت ملاقات خواسته شده بود نوشت که «آن را به میل و اطلاع ثانوی خود جنابعالی واگذار می کنم.» (1)
* حمله به محل تمرکز نیروهای متواری سیمیتقو
امروز محل تمرکز نیروهای متواری اسماعیل آقا سیمیتقو در گلریش شناسایی شد. هنگ سوار سنگین بدون اسلحه برای درگیری به این منطقه هجوم آورد که با مقاومت تفنگداران سیمیتقو مجبور به عقب نشینی شد و تلفات سنگینی داد. این هنگ در یورشی دوباره با کمک سایر واحدهای نظامی در ن هایت توانست گلریش را تصرف کند. به دنبال این پیروزی اسماعیل آقا با افراد خود از خط کلارش و گردنه میدان به خاک ترکیه فرار کرد.(2)
* آزادی نه تن از نیروهای خالو قربان
دستور آزادی نه تن از نیروهای خالو قربان (سالار ظفر) که همگی تبعه کشورهای همجوار بودند، امروز صادر شد. اینان پیش از پیوستن خالو قربان به صفوف دولتی از همردیفان او در نهضت جنگل به شمار می رفتند. وزارت جنگ در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت ضمن اشاره به این موضوع که محاکمه این نه تن تمام شده و اتهام نظامی متوجه آنها نیست «ولی یک نظریه دیگری باقی است که چون مشارالیهم در انقلاب گیلان و واقعات جنگل نیز داخل بوده و همگی از اتباع خارجه هستند ممکن است بعد از استخلاص مجددا از خیالات طغیان آور و اغتشاشات سابقه در داخله ایران خودداری ننمایند.» وزارت جنگ درخواست کرد اینان را تحویل سفارت خانه های کشور متبوع شان بدهند تا از کشور خارج شوند. (3)
* حاکم جدید ولایات ثلاث
مجلل الدوله (4) از طرف دولت به حکومت ولایات ثلاث (ملایر، تویسرکان و نهاوند) منصوب شد. (5)
* معافیت از عوارض راه
وزارت فواید عامه تصویب کرد برای رفاه حال اهالی شهر هایی که راه تسطیح شده از آنها می گذرد تا چهار فرسخ اطراف آن شهر از اهالی باج راه نگیرند.(6)
* تشویق به آبادی خیابان ناصری
بنا به پیشنهاد وزارت معارف و تصویب هیأت دولت قطعه زمین متعلق به دولت در امتداد مغازه های سمت چپ خیابان ناصری تهران که فعلا محل ریختن آشغال است تحت اختیار وزارت معارف قرار گرفت تا به داوطلبان ساخت مغازه برای مدت معین واگذار شود. هر داوطلبی که بخواهد مغازه کتاب فروشی بسازد و از درآمد آن هزینه ها را برداشت کند، این زمین واگذار می شود با این توضیح که سرقفلی آن متعلق به دولت باشد. (7)
* نبود تجهیزات در امنیه جنوب
محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز اطلاع داد که رئیس امنیه جنوب می گوید فشنگ و تفنگ کافی برای نیرو هایش
ص: 314
وجود ندارد. آیرم از قول رئیس امنیه یزد خبر از اسارت دو نظامی و یک امنیه هنگام تعقیب سارقان داد و از توان آنها در بستن راه ها نوشت. او از وزیر جنگ درخواست کرد از آنجا که فشنگ و اسلحه امنیه را قشون باید تأمین کند «امر فرمایند اداره قشونی یزد مساعدت به امنیه نموده و تجهیزات لازم را در اختیارشان قرار دهد. آیرم در پایان از محدودیت ابزار جنگی لشکر جنوب نوشت و این که «متمنی است تکلیفی در این باب تعیین فرمایند.» (1)
* اطلاعاتی از طوایف اطراف ارومیه
معتمد الوزاره(2) امروز در پاسخ به درخواست وزارت داخله، اطلاعاتی از طوایف اطراف ارومیه نوشت و از طریق وزارت خارجه برای آن ارسال کرد. ایلات اطراف ارومیه شامل ایل شکاک، بیکزادگان دشت، هرکی، بیکزادگان مرکور، زرزا و بخشی از طایفه مامش هستند. وی با تقسیم بندی هریک از این ایلات به بخشهای کوچکتر طایفه عبدوی را زیرمجموعه ایل شکاک نامید و نوشت که اسماعیل آقا سیمیتقو ریاست این دو گروه را به عهده دارد. جمعیت طوایف اطراف ارومیه نیز تا 12 هزار نفر برآورد شد. معتمد الوزاره با ذکر روستا هایی که این ایلات در آنها مستقر هستند، معیشت آنان را از طریق زراعت گندم، جو، ارزن و توتون یاد کرد. محل ییلاق آنها کوه های اطراف و کوه معروف به شهیدان است که حدفاصل خاک عثمانی و ایران است. این طوایف با یکدیگر صمیمی هستند و از رئیسان خود اطاعت می کنند. آنان در مواقع ضروری تا سه هزار نفر سواره و پیاده مسلح حاضر می کنند. در آموزش اطفال خود کوشا نیستند و غیر از اشنویه که دو مکتب قدیمی در آنجا فعال است کودکان به مدرسه نمی روند. زبان همگی با کمی تفاوت کردی است. (3)
* دیدار رضا خان از مؤسسات خیریه و بیمارستان
امروز رضا خان از مریض خانه، دار الایتام، دار المجانین و دار العجزه دیدن کرده، سی تومان به مربی ژیمناستیک یکی از این مراکز کمک کرد. وی از صنایع دستی تولید شده در مؤسسات یاد شده بازدید نمود و دو قطعه قالیچه به وی هدیه شد. رضا خان سیصد رأس گوسفند برای غذای زمستان اطفال نیز هدیه کرد. وی قول هایی نیز برای جبران نبود و کمبود بودجه به این مؤسسه ها داد. (4)
* زلزله در کلات
امروز «دو ساعت از آفتاب گذشته بود زلزله سخت و شدیدی در کلات شده، سردرب مسجد جامع که از آثار نادری بوده، خراب و بعضی نقاط دیگر هم خرابی روی داده ولی بحمد اللّه کسی زیر آوار نرفته است.» (5)
* اظهار اطاعت کریم خان و صفر خان
کریم خان بلوچ و صفر خان بلوچ که به واسطه شرارتهای خود در مرزهای شمال شرقی تحت تعقیب بودند بنابر گزارشی که امروز از سرخس رسیده این دو با اتباع خود با در دست داشتن شمشیر و قرآن به اداره قشون سرخس آمده، پناهنده شدند «و اظهار می دارند که در مقابل اوامر و تعلیمات اولیای امور مطیع و منقاد بوده و برای هرگونه خدمات و جانبازی در راه ایران حاضر» هستند. (6)
ص: 315
پنج شنبه 1 شهریور 1301/ 24 اوت 1922/ 30 ذی حجه 1340
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. شور درباره مواد دیگری از قانون استخدام ادامه یافت. در این جلسه سید حسن مدرس ماده الحاقیه ای برای قانون استخدام پیشنهاد کرد که بدین شرح بود:
«کلیه مستخدمین دولت باید لباس آنها از پارچه های ایرانی باشد. از متخلفین از این ماده صدی بیست حقوق کسر خواهد شد، مادام [که] متلبس به آن لباس می باشد.» (1) در این جلسه سلیمان میرزا هم در اعتراض به وزیر مالیه گفت در این کشور چه معنایی دارد که قبض حواله صندوق به زبان فرانسوی نوشته شود. وزیر مالیه در پاسخ اظهار داشت که مباشر این صندوق موردنظر اهل فرانسه است، اما قول داد که این حواله ها از این به بعد به دو زبان فرانسه و فارسی نگاشته شود. (2)
* حذف سمت ریاست کابینه در وزارت پست و تلگراف
منصب ریاست کابینه در وزارت پست و تلگراف حذف شد. وظیفه این سمت که برای دارنده آن ماهی یکصد و پنجاه تومان حقوق داشت آن بود که نامه های وارده به وزارت خانه را تفکیک می کرد و با نوشتن «اداره تلگراف» یا «اداره پست» آنها را به گیرنده های خود می فرستاد. وحید الملک (3) وزیر پست و تلگراف این سمت را حذف کرد و خبیر السلطنه معاونت وزارت عهده دار این کار ساده شد. با حذف این منصب یک هزار و هشتصد تومان در سال صرفه جویی خواهد شد.(4)
* ممنوعیت شکار در اطراف تهران
اهمیت پرندگان در مبارزه با ملخ و وجود دسته های ملخ در اطراف تهران موجب شد که شکار پرندگان در اطراف تهران ممنوع شود. امیر لشکر محمود آقا انصاری حاکم نظامی تهران در اطلاعیه ای که امروز منتشر کرد با ابلاغ این موضوع به شکارچیان تهدید کرد «هرکس به قصد شکار از شهر خارج شود مطابق دستوری که به مأمورین نظامی داده شده به حکومت تهران جلب و مؤاخذه خواهند شد.» (5)
* ادامه ناامنی در اطراف آستارا و اردبیل
نجفقلی خان آلارلو (6) با نیروهای خود در اطراف دو شهر آستارا و اردبیل شرارت می کند. سرقت، قتل و غارت از کارهای اوست. او سیمهای تلگراف را قطع می کند و حشم و رمه رعایا را به سرقت می برد. دستورات لازم برای مقابله با خودسریهای او صادر شده است. (7) اخباری هم از همدستی رئیس گمرک آستارا با نجفقلی خان آلارلو منتشر شده است. (8)
* ادامه مخالفت علمای اصفهان به قانون جزاء عرفی
در پی ارسال نامه هایی از روحانیون اصفهان به مجلس شورای ملی به ویژه حاج آقا نور اللّه اصفهانی، امروز هیأت علمیه اصفهان بار دیگر در نامه ای به مجلس شورای ملی نوشت که «در باب لزوم حفظ قوانین اسلام و قانون اساسی و الغاء جزاء عرفی و امثال عرض شد، جوابی رسیده. عاجزانه استدعا داریم زیاده بر این راضی به اتهام مجلس مقدس به این که درصدد تبدیل بلکه تخریب اساس شریعت هستند نشده و جواب مساعد مرحمت شود.»(9)
* تلگرام سراسر تظلم کنسول ایران
اقتدار الملک(10) کنسول کنسولگری تعطیل شده ایران در عشق آباد در تلگرافی که امروز- احتمالا متن تلگرام پنهانی از عشق آباد به ایران منتقل شده و از داخل کشور ارسال گردیده است- به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که دو ماه و نیم است کنسولگری تعطیل شده «وضعیت فدوی و اجزاء فوق تصور وخیم و خراب است.» اجازه کمترین حرکتی نداشته و در منزل زندانی هستیم. بدهی فراوان، آبروی کنسول و دولت
ص: 316
ایران در خطر و اطراف منزل با مفتش مخفی مراقبت می شود.
امکان مراوده، تلگراف و فرستادن نامه وجود ندارد.
اقتدار الملک از بی اعتنایی اولیای دولت در شهر مشهد هم شکایت کرد. (1) در همین حال روزنامه اتحاد امروز نوشت که برای رفع عسرت و تنگدستی اعضاء کنسولگری ایران در عشق آباد به دلیل روبه رو شدن آن نواحی با قحطی و جنگ و نیز تأمین اتباع ایران، آذوقه ای که شامل دو هزار پوط برنج می شود برای حمل به عشق آباد در نظر گرفته شده است.(2)
* مکاتبه فیروز با تقی زاده
نصرت الدوله فیروز امروز در نامه ای که برای سید حسن تقی زاده در مسکو فرستاد ضمن تعارفات مرسوم، نوشت که روسیه شوروی به دلیل اعتقاد به اصول اشتراکی مایل است ضمن معاهدات سیاسی و تجاری اصول اعتقادی- سیاسی خود را هم تحمیل کند. وی در چنین مواقعی اتخاذ تصمیمات بینابینی را مناسب دانست و اضافه کرد که «در این موقع عقیده بنده آن است که هرطور هست باید از قراردادها و معاهداتی که روسها سرا با آلمانها دارند مطلع شد و بیشتر از آن چه به آلمانها داده اند متوقع نبود.» وی در پایان نامه خود- با علم به قطع مذاکرات تجاری ایران و شوروی (ر. ک: 28 مرداد)- نوشت که «بنده تصور می کنم با وضع فعلی که روسها دارند ممکن نخواهد شد که ما بتوانیم با آنها قرارداد هایی منعقد نماییم که کاملا موافق مقصود و منافع اقتصادی ما باشد و بهتر است برای جریان امور تجارتی و حفظ مناسبات یک قراردادهای موقتی به مدت قلیل شش ماه یا یک سال بسته شود که سر و صورتی در کارها گرفته شود.» (3)
* نمایندگان ایران در مجمع اتفاق ملل
به دنبال تعیین نمایندگان کشورها در مجمع اتفاق ملل از طرف ایران هم «پرنس ارفع الدوله و ذکاء الدوله که سابقا نیز سمت نمایندگی ایران را در مجمع اتفاق ملل داشتند مجددا به نمایندگی دولت علیه انتخاب» شدند. (4)
[تصویر] جامعه ملل
* ادامه رسیدگی به عملکرد قائم مقام
کمیسیون رسیدگی به عملکرد قائم مقام در زمان حکومت بر استرآباد و کردستان یک جلسه به دلیل عدم حضور اعضا تشکیل نشد اما امروز اعضای کمیسیون در دربار حاضر شدند و پس از بررسی پرونده ها، در شرف تنظیم گزارش ن هایی قرار گرفتند. (5)
* دیدار رضا خان از مدرسه فلاحتی
امروز رضا خان وزیر جنگ از مدرسه فلاحتی دیدن کرد. این مدرسه از مؤسسات و زیرمجموعه های وزارت جنگ است. عده شاگردان این مدرسه 190 نفر است. در این دیدار رضا خان از امیر لشکر خدایار خان رئیس کل خالصجات مملکتی که در بازسازی این مدرسه کوشش کرده بود، تشکر کرد. (6)
ص: 317
ص: 318
جمعه 2 شهریور 1301/ 25 اوت 1922/ 1 محرم 1341
* انعکاس نظر مخالف میلسپو به ایران در معامله با سینکلر
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز نظر میلسپو را که در آستانه حرکت به ایران است در مخالفت با عقد قرارداد بین ایران و کمپانی سینکلر به اطلاع قوام السلطنه ریاست وزراء رساند.
وی از قول میلسپو نوشت که باید پیشنهادهای آن شرکت نفتی را جامع الاطراف دید. «در این موقع مهم لازم است دولت شما مواظب باشد نیک نامی خود را در امریکا برقرار و ثابت نمایند که طریقه عمل شان مطلقا عادلانه و حسابی است ... مقتضی نیست امتیاز به سینکلر داده شود تا این که استاندارد» موقعیتی برای طرح مطالب خود در تهران بیابد و یا این که من (میلسپو) از شرایط امتیاز و قرض سینکلر مطلع شوم. (1)
* شرایط الغای کاپیتولاسیون از نظر علاء
در نامه ای که امروز حسین علاء به وزارت امور خارجه نوشت، با توجه به به مکاتبه ای در ماه خرداد، خواستار اصلاح عدلیه با توجه به قوانین مدنی، جنایی و حقوقی «دول متمدنه» شد. او نوشت رفع کاپیتولاسیون فقط با اصلاحات قضایی ممکن است. دول خارجی اگر اصلاحات قضایی ایران را مشاهده کنند تقاضای اجرای کاپیتولاسیون برای اتباع خود را نخواهند کرد. «اصلاحات مزبوره گذشته از این که برای جلب موافقت دول به متروک داشتن کاپیتولاسیون لازم است، برای استخلاص مملکت از فقر و فلاکت و رفع بحران اقتصادی کمال فوریت را دارد ... بنده متعجب هستم قوانین مدنی و جنایی و حقوقی که مدتی قبل در شرف اتمام بود چطور تکمیل نشده و از مجلس نگذشته است. پس فایده وجود مسیو پرنی و سایر معلمینی که از فرانسه اجیر کرده اید چیست؟» (2)
* آوارگان ارومیه در برابر وزارت مالیه
242 نفر از مهاجران و آوارگان ارومیه به علاوه 226 نفر دیگر که از یک ماه و نیم پیش تاکنون چه با تحصن در مجلس شورای ملی و چه با شکلهای دیگر ابراز تظلم می کردند، اینک در برابر وزارت مالیه اجتماع کرده «مطالبه قوت لایموت می نمایند و ابدا کسی به آنها اعتنا نمی کند.» (3)
* لقب های جدید
برطبق اسناد ثبت شده در «دفتر مخصوص شاهنشاهی» میرزا محمود افتخار التجار کردستانی ساکن سقز به وکیل الرعایا تغییر لقب داد. همچنین آقا بزرگ خان به ناصر دیوان ملقب شد و لقب صدر العلمای خلخالی به دلیل فوت، به پسرش سید عزیز اللّه انتقال داده، به صدر العلما ملقب گردید. (4)
* سخنرانیهای ضد انگلیسی در قزوین
براساس گزارشهای کوتاه و خلاصه سفارت انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه کشور متبوع خود امروز سخنرانیهای ضد انگلیسی در مسجد شهر قزوین ایراد شده است. این خبر به جزئیات بیشتر اشاره نکرده است. (5)
ص: 319
شنبه 3 شهریور 1301/ 26 اوت 1922/ 2 محرم 1341
* پاسخ قوام السلطنه به لورن
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز در پاسخ به نامه اعتراض آمیز سر پرسی لورن درباره مقاله روزنامه شفق سرخ (ر. ک: 30 مرداد)، وزیر مختار انگلیس را از بسته شدن این روزنامه باخبر کرد. قوام السلطنه ضمن ابراز تأسف از انتشار چنین مقاله ای، در پاسخ به یکی از اعتراضات سفیر انگلیس که نوشته بود پس از نخست وزیری او حملات روزنامه ها به دولت انگلیس و سیاستهای آن بیشتر شده، نوشت که چنین نیست و جراید مواضع معتدل تری پیدا کرده اند. او به بیانیه خود درباره مطبوعات اشاره کرد و با استناد به اطلاعیه ای که در 29 و 31 خرداد به اطلاع ارباب مطبوعات رسانده بود نوشت که «مخصوصا در یکی دو مورد که برخلاف بیانیه دوستدار انتشاراتی داده ... جلوگیری به عمل آمده» است.
قوام السلطنه اضافه کرد که دستور توقیف شفق سرخ را داده است. (1)
* پیشنهادهای جدید کمپانی سینکلر
«سوپر» نماینده کمپانی نفت سینکلر در تهران امروز در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء با الغای همه پیشنهادهای گذشته، طرح جدید خود را برای گرفتن امتیاز نفت شمال ایران ارائه کرد. در پیشنهاد جدید «حق تقدم برای خریداری صدی سی از سهام کمپانی را برای دولت ایران» ملحوظ داشته و نیز پذیرفتند «در صورتی که عمل قرض که در امتیازنامه مذکور است انجام نپذیرد دولت ایران حق الغای امتیاز را داشته باشد.» (2) قوام السلطنه در همین روز شرایط سینکلر را برای حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد و در ضمن آن به پرسشها و خواستهای او نیز پاسخ داد. او از علاء خواست این شرایط را به اطلاع میلسپو برساند و نظر او را به ایران منعکس کند. قوام السلطنه در این مراسله، نامه سفارت انگلیس به وثوق الدوله در 3 دسامبر 1919 را نیز که نشان دهنده بطلان امتیاز خوشتاریا از نظر انگلیسهاست، برای علاء فرستاد و در پایان یادآور شد که «در محسن ات معامله با استاندارد و ترجیح او بر سینکلر نخواسته ام اساسا تردیدی کرده باشم» ولی برخی از شرایط استاندارد دچار ابهام است و مجلس شورای ملی نمی تواند به آنها رأی دهد.(3)
* رفع توقیف از انبارهای نفت اتباع روسیه
هیأت دولت در جلسه امروز خود تصویب کرد که انبارهای نفت متعلق به اتباع روسیه که در سواحل دریای خزر توقیف شده از توقیف خارج و به صاحب انش واگذار شود. (4)
* ختم موضوع نقره و اسلحه کشف شده در یک کشتی روسی
در اسناد وزارت امور خارجه نامه ای از وزارت مالیه به وزارت امور خارجه وجود دارد که امروز مکاتبه شده و در آن به کشف 208 بسته نقره مسکوک، اسلحه و مهمات اشاره شده است. (ر. ک: 18 تیر) این بسته ها در یک کشتی پستی روسی بوده که توسط اداره گمرک انزلی کشف و گزارش آن به وزارت مالیه ارسال شده است. با این که دیگر نامه های مرتبط با این موضوع از جزئیات بیشتر اطلاعی به دست نمی دهند اما وزارت خارجه در پاسخ وزارت مالیه نوشته است: «راجع به دویست و هشت کلی [بسته، عدل] نقره مسکوک و مهمات که در کشتی پستی روس بوده است زحمت افزا می شود که این کار به ترتیبی که حضرت آقای وزیر مالیه نیز مستحضرند خاتمه یافته است.» (5)
* دکتر قلابی در آذربایجان
دکتر «لیون» نام جعلی دختری اهل شیروان و تبعه روسیه است که به گفته خودش در 1324 ق «به واسطه جنگ مسلمان و ارمنی ...، در دوازده سالگی با مادرش که حامله بوده [از قفقاز]
ص: 320
مهاجرت نموده؛ از راه انزلی وارد تهران شده» است. رئیس تأمینات آذربایجان که همراه دو نماینده حفظ الصحه از او بازجویی می کردند، نوشتند که دکتر لیون در صفحات آذربایجان مسافرت هایی داشته و خود را به عنوان یک پزشک معرفی و در مراکز درمانی گوناگون کار کرده، و اسم واقعی او «نینا» است. نینا در بیمارستان روسها در حسن آباد تهران زخم بندی می کرده، بعد به اصفهان می رود و در بیمارستان «دکتر اسکات» کار می کند. از آنجا به قم رفته در این شهر طبابت می کند. سپس به تهران و از آنجا به قزوین می رود. در قزوین در «مریض خانه حاجی محمد علی آقا» خادمه می شود.
تبریز مقصد بعدی او بوده. از راه زنجان به تبریز می رود. در تبریز با مأمور سیاسی انگلیس و امریکا ملاقات می کند. مدتی در مراغه به درمان بیماران می پردازد. سپس به میانه می رود و از آن جا به سراب. در این دو شهر با معرفی خود به عنوان یک پزشک کارهای درمانی می کند. سیصد و پنجاه تومان پول او در سراب توسط صاحب منصب نظامی آن جا مصادره می شود. او که لباس مردانه می پوشید و خود را اسد اللّه خان معرفی می کرد در توجیه این تغییر نام می گوید که نام اسد اللّه خان را رئیس نظامیان میانه به او داده که در واقع همان ترجمه لیون (شیر) است. محمد میرزا رئیس تأمینات در پایان گزارش خود چنین نتیجه گیری می کند که «جوابهای بی ربطی که در استنطاق به مستنطق داده و همچنین تغییر لباس و اسم و مذهب، ظن قوی به عامل سیاسی بودن مشارالیها می رود.» (1)
* قدردانی رضا خان از فرماندهان آذربایجان
رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون به مناسبت تصرف سلماس و قلعه چهریق از فعالیت و سرعت عمل سرتیپ امان اللّه میرزا رئیس کل ارکان حرب و فرمانده قوای آذربایجان و نیز صاحب منصبان و سربازانی که در این عملیات شرکت داشتند قدردانی کرد. (2)
ص: 321
یکشنبه 4 شهریور 1301/ 27 اوت 1922/ 3 محرم 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و لایحه قانون ممیزی عمومی در دستور کار قرار گرفت. پس از آن لایحه کنترات مستشاران بلژیکی برای تجدید استخدام آنها، به خواست قوام السلطنه مطرح شد.
شیخ الاسلام اصفهانی عقیده داشت این لایحه بماند پس از آمدن میلسپو، تا صلاحدید او هم در نظر گرفته شود. در این لایحه استخدام 17 بلژیکی تقاضا شده بود. با این حال مجلس با 70 رأی مثبت در برابر 12 رأی منفی به این لایحه رأی داد. (1)
* لایحه شورای مملکتی
قوام السلطنه ریاست وزراء لایحه شورای مملکتی یا دولتی را به مجلس شورای ملی داد و خواست با فوریت به تصویب برسد. هماهنگ کردن نیازهای دستگاه های اجرایی و ارائه لوایح متناسب با سیاستهای هم سو شده، مطالعه دقیق امتیازات و اتخاذ تصمیمهای کارشناسی، و نظارت بر اجرای قوانین، چهار علت عمده ای بود که قوام السلطنه آنها را برای تأسیس شورای مملکتی یاد کرد.
این لایحه در شماره امروز روزنامه ایران به چاپ رسید. (2) در لایحه شورای دولتی پیشنهاد حضور 18 مشاور دائم و 12 مشاور فوق العاده داده شده بود و از سه شعبه قوانین، امتیازات و تظلمات تشکیل می شد. (3)
* تحرکات ناشی از قطع مذاکرات تجاری
در پی قطع مذاکرات تجاری بین ایران و روسیه شوروی، در بین مسئولان هر دو دولت تحرکات تازه ای شکل گرفت.
شومیاتسکی وزیر مختار شوروی در ایران اول شهریور به بادکوبه رفت. چند تن از مقامات روسی به ایران آمدند تا مذاکرات بیشتری جهت خروج از بن بست پیش آمده انجام دهند. (4)شومیاتسکی امروز به طرف تهران حرکت کرد. (5)
* دستور تازه رضا خان درباره ارثیه ظل السلطان
به دنبال توجیهات معتمد الدوله پسر ظل السلطان در مورد تقسیم وجه موجود در بانک سوئیس (ارثیه ظل السلطان) بین وراث، رضا خان در نامه ای که امروز برای او فرستاد با عدم پذیرش آن توجیهات نوشت که «کلیه اسهام و وجه نقد بانک سوئیس نزد هرکس است بایستی توسط بانک شاهنشاهی در تهران برات شود. تصمیم آن در اینجا به عهده خود این جانب است.»(6)
* لقبی دیگر برای سالار رشید
بنابر حکمی که امروز در دفتر مخصوص شاهنشاهی ضبط شد سالار رشید به دلیل آن که «در این سنوات در حدود طوالش» منشأ خدماتی بوده به سالار نصرت ملقب شد. این درخواست قبلا توسط مشیر الدوله و در زمان نخست وزیری اش از شاه شده بود که اینک به او اعطا شد. (7)
* دردسر نرسیدن حقوق
ترکمن هایی که برای استقرار امنیت به استخدام حکومت استرآباد درآمده اند، به دلیل دیر شدن حقوقشان معترض بوده، دست به اقدامات شرارت آمیزی می زنند. البته «حکومت به لجاجت با دولت چون وجه نمی رسد بی میل نیست [که این شرارتها باشد].» امشب که تکیه های عزاداری در شهر برپا شده بود، به تکیه دباغان حمله می شود، سه تن را در تکیه دستگیر کرده، سه طاقه شال، پارچه های سیاه پوش تکیه و اثاثیه دیگر را برداشته با خود می برند. «تاکنون مدت سه سال است این گونه اتفاق در استرآباد نیفتاده است.» (8)
* تعطیلی مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی به مناسبت فرارسیدن ایام عاشورا «و لزوم شرکت در مراسم تعزیه داری حضرت خامس آل عبا
ص: 322
جلسات رسمی» خود را از فردا تعطیل می کند و جلسه بعدی آن به روز هفدهم محرم موکول می شود. البته کمیسیونهای «مجلس، هشتم و نهم و دهم و یازدهم را تعطیل و بقیه را مشغول می باشند ولی اداره مباشرت مجلس فقط هشتم و نهم و دهم را تعطیل می نمایند و بنابر عادت سنواتی بعد از عاشورا هم مراسم روضه خوانی و تعزیه داری را در بهارستان تا سه روز منعقد می نمایند.»(1)
[تصویر] عزاداری مردم در ماه محرم
ص: 323
دوشنبه 5 شهریور 1301/ 28 اوت 1922/ 4 محرم 1341
* گزارش مفتش مخفی از اصفهان
مفتش مخفی «دایره عملیات- شعبه استخبارات» لشکر جنوب امروز چهل و دومین گزارش خود را با قید «محرمانه» از موقعیت سیاسی شهر اصفهان تهیه کرد. این گزارش در هشت بند بدین شرح است: اطلاعات لشکر جنوب توسط رئیس نظمیه اصفهان یاور احمد علی خان و معاون او لو می رود.
جلاء السلطنه نایب الحکومه این اطلاعات را برای خوانین بختیاری می فرستد. نامه های خوانین بختیاری برای کنسول انگلیس توسط حاکم اصفهان سردار اشجع بختیاری به کنسول داده شده، پاسخ کنسول برای حاکم ارسال گردیده است.
جلاء السلطنه به رؤسای اصناف تأکید کرده که باید در روضه خوانیهای ماه محرم که در چهل ستون برپا می شود مشارکت کنند. حاکم اصفهان همه روزنامه هایی که علیه خوانین بختیاری مطلب نوشته و مشارکت آنها را در کشتار نظامیان به اطلاع مردم رسانده اند، برای خوانین فرستاده است.
اتحادیه علماء اصفهان همچنان موضوع ب هایی بودن رئیس مالیه اصفهان را پی گیری می کنند. عامه مردم از اقدام خوانین بختیاری در قلع وقمع نظامیان اعزامی به خوزستان خشمگین هستند. یک نفر از حزب سوسیال دموکرات قفقاز برای بررسی حوزه های سوسیال دمکرات اصفهان وارد شهر شده است. (1) مأمور نفوذی شعبه استخبارات برای حفظ پوشش خود عضو یکی از حوزه های سوسیال دمکرات اصفهان بود.
* تقاضای ملاقات با تروتسکی
رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز برای مشاور الممالک نماینده سیاسی ایران در شوروی فرستاد، ضمن آگاه کردن او از مأموریت نایب سرهنگ اسماعیل خان درخواست کرد زمینه ملاقات او را با تروتسکی وزیر جنگ روسیه فراهم کند. (2) اسماعیل خان برای خرید اسلحه عازم مسکو و برلن شده بود.
[تصویر] لئون تروتسکی
* پرواز هواپیماها بر آسمان قصرشیرین
حسین قلی حاکم نظامی قصرشیرین امروز در تلگرافی فوری به مرکز نوشت که «چهار به ظهر مانده ... دو دستگاه ایروپلان در فضای قصر قریب یک ساعت گردش نموده و بعد به طرف خانقین رفتند.» (3)
* درخواست اقدام فوری برای تحویل اسلحه
نماینده سیاسی ایران در برلن در تلگرافی که امروز برای وزارت امور خارجه فرستاد، نوشت که پیرو درخواستهای قبلی برای تحویل گرفتن اسلحه باید دستمزد «مسیو هازه» که مشاور سفارت در این موضوع بوده، پرداخت شود. وی از بی پولی سفارت گلایه کرد و نوشت «هرقدر در تحویل گرفتن و تهیه اسلحه دولتی تأخیر شود هر روز عوایقی پیش می آید که
ص: 324
بالاخره بیم آن می رود مهمات دولتی از میان برود و یا به کلی اسلحه های کهنه و مستعمل داده شود.» او یادآور شد که یک متخصص باید به این امور رسیدگی کند که بدون دریافت دستمزد امکان ندارد. «مسیو هازه هم که متصدی این امر بوده همه روزه مطالبه حقوق و مخارج خود را می نماید ... علی هذا متذکر می شود که برای خاتمه دادن به این امر و مخارج کردید [کردیت] و باربندی و بیمه و غیره لازم است دو سه هزار تومان فورا حواله بفرمایید.»(1) نایب سرهنگ اسماعیل خان برای تحویل این سلاحها از ایران عازم مسکو و از آن به طرف برلن می رفت.
* خرید کشتی جنگی
براساس تحقیقاتی که نماینده سیاسی ایران در برلن صورت داده خرید یک کشتی کوچک زره پوش از آلمان برای گشت و حراست در سواحل دریای خزر امکان پذیر است. هرچند «دولت آلمان به واسطه عهدنامه ورسای مجبور است کلیه مهمات بحری و بری که اضافه بر حوائج محدوده خود ... است منهدم سازد» اما با اقداماتی می توان یک یا چند فروند کشتی را از انهدام نجات داد و با تغییراتی در سیستم نظامی آن اجازه خرید آن را از دولت آلمان و کمیسیون متفقین گرفت. «امروزه با پنج شش هزار تومان می توان کشتی که موافق حوائج دولت علیه باشد در آلمان به دست آورد.» در پایان نامه نماینده ایران از نبود اعتبارات لازم حتی برای تلگراف گزارشهای خود گلایه کرد. در حاشیه نامه قوام السلطنه با قید «محرمانه» و «خیلی فوری» دستور خرید دو فروند کشتی را صادر کرد و از مالیه خواست دوازده هزار تومان برای این کار و یک هزار تومان یا کمتر برای مخارج جاری سفارت ایران در برلن اعتبار اختصاص دهد. (2)
* افزایش نظامیان روسیه در مرزهای آستارا
در پی رسیدن خبر هایی از آستارا مبنی بر استقرار دو هزار نظامی روسی با دوازده عراده توپ در لنکران و زیاد شدن نگهبانان و پستهای مرزی در منطقه آستارا، دولت ایران از مشاور الممالک نماینده سیاسی خود در شوروی خواستار پی گیری موضوع شد. مشاور الممالک امروز در پاسخ نوشت که مقامات روسی نسبت به این موضوع اظهار بی اطلاعی می کنند اما قول تحقیق داده اند. «معلوم می شود این اقدام از طرف حکومت آذربایجان شده ... حالا که به حمد اللّه غائله اسماعیل آقا مرتفع، دولت آنقره (آنکارا) هم در حدود خود برای سرکوبی او قوه فرستاده شرط احتیاط این است از قوه آذربایجان اگرچه موقتا هم باشد، قوه به اردبیل و آستارا عازم شود.» (3)
* درخواست سرکوب برادران آلارلو
وزارت داخله به دنبال پی گیریهای وزارت امور خارجه امروز به این وزارت خانه نوشت که در ضرورت پیش گیری از تجاوزها و دست اندازیهای برادران نجف قلی و غلامعلی آلارلو تلگرافی که حاکی از تأکید مجدد بود به ایالت آذربایجان مخابره شده است. (4)
* ارائه قوانین شهرداری به سفارت امریکا
بلدیه تهران در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد در پاسخ به درخواست این وزارت خانه برای ارائه مقررات بلدی جهت ارسال آنها به سفارت امریکا نوشت که آن چه در بلدیه حکومت نظامی و اداره ارزاق تهران تهیه شده به ضمیمه تقدیم می شود. آن چه به ضمیمه آمده بود، اعلانی در 22 ماده خطاب به عموم چلوکبابیها، اخطار به عموم صاحب ان مهمان خانه ها و رستورانها، و اخطار به عموم میوه فروشان بود. در نامه بلدیه تهران قید شده است که مقررات خاصی درباره آن چه سفارت امریکا خواسته، به دلیل کم توجهی قوای مقننه و مجریه، وجود ندارد «و امروزه غیر از این قبیل نظامنامه ها و اعلانات ... مقررات دیگری را که قابل ملاحظه باشد نداریم که به خارجی ها ارائه داده و به تحمل خجلت مجبور نگردیم.» در حاشیه این نامه نوشته شده که «چون فرستادن این اوراق به سفارت امریکا بی مناسبت بود صلاح دیدند فرستاده نشود.» (5)
* نداء فلسطین
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نامه عبد القادر مظفر را که رئیس هیأت اعزامی فلسطین بود به چاپ رساند. این نامه که به زبان عربی برای این نشریه فرستاده شده بود و عنوان آن نداء فلسطین بود و با طلیعه ای که مدیر اقدام برای آنها نوشت درج گردید. «نخستین قبله مسلمین و مسجد اقصی و سومین حرم محترم به دست یهود و حامیان آن افتاده.
[تصویر] مسجد الاقصی
اهالی فلسطین به تمام ملل و دول عالم تظلم و استغاثه کرده و در راه حق و صیانت دین حنیف و حفظ خانه خدا و معبد مهم اسلام جان فشانی و دشت و هامون فلسطین به خون شهدا و جوانان غیور رنگین نموده.» در این نامه می خوانیم که فلسطین با خطر بزرگی مواجه است و آن عبارت است از تجاوز یهودیان و اسلام کشی آنها. نویسنده برخی از گفته های سران صهیونیست را نسبت به فلسطین یاد کرده، از عکس العمل مسیحیان نسبت به خطر اشغال فلسطین نوشته که اعتراض کردند و حتی مجلس اعیان بریتانیا به دولت انگلیس در این مورد اعتراض کرد اما چرا از مسلمانان خبری نیست؟
چرا «هنوز خاموش نشسته و تاکنون اعتراض به دیگران یا همراهی با برادران خود ننموده و چون نزدیک است آرزوی خام یهود در مجمع اتفاق ملل طرح و مذاکره در سند حمایت فلسطین که مبنی بر وعده مشئومه بالفور که بیهوده داده شده است جاری خواهد شد ما ناگزیر به [جهان] اسلام استغاثه و تقاضای بذل مساعدت» می کنیم. (6)
* تأمین بودجه انتخابات تهران
دو تن از نمایندگان تهران در مجلس شورای ملی هنوز انتخاب نشده اند و این به دلیل استعفای همین تعداد از وکلای تهران بوده است. برای انتخاب این دو نفر باید انجمن نظار
ص: 325
تشکیل شده، شروع به دادن تعرفه کند. از طرف وزارت مالیه مبلغ دو هزار تومان اختصاص داده شده است تا به حکومت تهران داده شود تا هرچه زودتر انتخابات را آغاز کنند. (1)
* موافقت ایران با بین المللی شدن زبان اسپرانتو
در پی پرسش مجمع اتفاق ملل از وزارت معارف راجع به نظر دولت ایران در رسمی و بین المللی شدن زبان اسپرانتو وزارت معارف موافقت خود را با رسمیت این زبان اعلام کرد و به زودی آن را به اطلاع ذکاء الدوله نماینده ایران در مجمع اتفاق ملل خواهد رساند.(2)
* دستگیری برادر سید جلال
درگیری نیروهای دولتی با جنگلیها به ریاست سید جلال همچنان ادامه دارد. خبرهای رسیده حاکی است که اردوی دولتی توانسته تعدادی از طرفداران سید جلال از جمله برادرش گل میرزا را کشته و تعدادی را اسیر کند. تعدادی اسلحه نیز به دست قوای دولتی افتاده است. (3)
* لباس برای زندانیان
پس از رسیدگی مدعی العموم عدلیه به امور زندانیان نظمیه روشن شد که تمام زندانیان لخت و با حالتی تأسف انگیز در زندان به سر می برند. «از وزارت جنگ چهارصد دست لباس برای آنها گرفته به نظمیه دادند و محبوسین را از آن حالت نجات دادند.» (4)
* بانوان در دار الایتام
امروز زنان مسئولان لشکری و کشوری در برنامه ای که مدیریت آن را همسر رضا خان به عهده داشت در دار الایتام گرد آمده، اقدام به جمع آوری کمک به مؤسسات خیریه کردند.
در این مجلس جمعا 1644 تومان جمع آوری شد. همسر قوام السلطنه با 300 تومان بیشترین کمک را کرد. (5) روزنامه اقدام نوشت که در این جلسه 2319 تومان و 50 جلد کتاب برای کودکان بی سرپرست جمع آوری شد. (6)
* تلاش برای بازگشایی کنسولگری ایران در عشق آباد
از طرف وزارت امور خارجه اقداماتی برای بازگشایی کنسولگری ایران در عشق آباد صورت گرفته است. نماینده ایران در مسکو در این مورد رایزنی هایی با مقامات شوروی صورت داده. گویا احکامی از طرف مسئولان روسی و نیز سفارت شوروی در تهران به عشق آباد صادر شده است. (7)
* قرائت خانه حریّت
قرائت خانه حریّت از امروز گشایش یافت. محل این قرائت خانه در مرکز بازار، اواسط پاچنار یاد شد. مؤسس این مرکز فرهنگی عبد الحسین فارسی چین بود. (8)
ص: 326
سه شنبه 6 شهریور 1301/ 29 اوت 1922/ 5 محرم 1341
* عزاداری در تکیه قشون
از امروز چهار ساعت مانده به غروب تا اطلاع بعدی مجلس تعزیه داری در تکیه قشون برقرار شد. سردار منتخب، رئیس مباشرت کل قشون با اعلام این خبر «از عموم مسلمانان» خواست «برای استماع ذکر مصیبت در این ایام به مجلس مزبور تشریف آورده عموم نظامیان را قرین امتنان فرمایند.» (1)
* بازدید رضا خان از اداره نظمیه
صبح امروز رضا خان وزیر جنگ به اداره نظمیه آمد تا از زندانیان نظامی و غیرنظامی دیدن کند. جراید نوشتند که وی با کسب اطلاعاتی از اتهامات هریک از این زندانیان درباره آزادی یا ادامه حبس آنها تصمیم گیری کرد. (2) نظمیه در این زمان در اختیاز سوئدیها بود. برخی منابع نوشتند که پس از این بازدید که به همراه حکمران نظامی تهران صورت گرفت رضا خان صاحب منصبان سوئدی را مورد تشویق قرار داد. (3) اما منابعی دیگر نوشته اند که رضا خان با «وستداهل» رئیس نظمیه درگیری لفظی پیدا می کند. (4)
* مذاکره مسئولان ایرانی و روسی درباره جزئیات تحویل بانک استقراضی
ممتاز الملک رئیس کل بانک ایران، نظم الملک عظیمی نماینده وزارت امور خارجه، مسیو کولاک نماینده سفارت شوروی در ایران و مسیو خشاب مفتش کل اداره مرکزی بانک استقراضی سابق امروز تشکیل جلسه دادند تا درباره برخی مسائل جزئی حل نشده گفت وگو کنند. در این جلسه تصمیم گرفته شد کاغذهای بانک استقراضی، لوازم التحریرها، مهرها و ... معدوم نشود، بلکه به نحوی تغییر کند که بانک ایران بتواند از آنها استفاده کند. همچنین توافقاتی در مورد حقوق معوقه برخی از کارمندان روسی بانک استقراضی که پس از تبدیل آن به بانک ایران چندماهی برای تغییر و تحول امور به مسئولان ایرانی کمک کردند، به دست آمد. (5)
* رسیدگی به طلب محمد تقی صراف از بانک ایران
قوام السلطنه ریاست وزراء در نامه ای که امروز به بانک ایران فرستاد نوشت که آقا محمد تقی صراف اصفهانی به اظهار خودش مبلغی از بانک ایران طلب دارد و تقاضاهای مکرر او از بانک راه به جایی نبرده است. وی پرسید: «تفصیل چیست و چرا رسیدگی نشده است؟ در صورتی که گفت وگوی حسابی دارد، زودتر قرار رسیدگی و تسویه آن را بدهید و الا مراتب را راپورت نمایید که اطلاع حاصل شود.» (6)
* اقدامات سیاسی یک مأمور نظامی
نایب سرهنگ اسماعیل خان که برای خرید اسلحه راهی مسکو و برلن شده و اینک به بادکوبه رسیده در نخستین گزارشی که به مرکز فرستاد از اقدامات خود برای تفرقه مخالفان متمرکز شده در آن ناحیه خبر داد. او نوشت که مخالفان چند دسته اند. گروهی که بیش از همه نزد روسها منزلت دارد، گروه احسان اللّه خان دوستدار است. اسماعیل خان اضافه کرد که یکی دیگر از مخالفان حسین زاده است که کارش خرید و ارسال سلاح برای سید جلال در جنگلهای ایران است.
آنگاه او از موفقیت خود چنین یاد کرد که «احسان [اللّه خان] را بر ضد سایرین بلند کرده، چندین میتینگهای خیلی سخت بر علیه حاجی احمد و حسین زاده و سایرین داده و در مقامات عالیه روس [این] چند نفر را به کلی دزد و همدست سید دزد و خائن وطن، بالاخره مردمان پست فطرتی معروف نمود.» او می نویسد که از این رهگذر کمکهای روسها به مهاجران مخالف به غیر از احسان اللّه خان قطع شده است و احسان اللّه خان در این کار به قدری خوب عمل کرده که آنان را همدست انگلیسها معرفی نموده است. او وجود احسان اللّه خان را در بادکوبه موجب خنثی شدن تلاشهای دیگر مخالفان دولت
ص: 327
ایران در آنجا دانست. وی این را هم اضافه کرد که «احسان [اللّه خان] در صورتی که روسها نیز صلاح بدانند از هیچ قسم اقدامی فروگذار نخواهد نمود و در هر وقتی بخواهد زمینه شورش را در گیلان فراهم کنند، به وسیله او اقدام خواهند نمود.» وی در بخش دیگری از نامه خود با تمجید از میرزا محمد خان ساعد الوزاره نماینده ایران در بادکوبه که از این سمت برکنار و به عنوان نماینده ایران برای مذاکرات مرزی با روسها به طرف ایران حرکت کرده، نوشت که اینک نماینده شایسته ای در این منطقه نیست و آمدن شاهزاده نادر میرزا به جای ساعد الوزاره انتخاب نادرستی بوده است. (1)
* بخش نامه به نمایندگیهای ایران
بنا به درخواست وزارت فواید عامه، وزارت امور خارجه بخش نامه ای به همه مأموران دولت ایران در خارج از کشور صادر کرد که «در آخر هر برج راپرت جامعی راجع به وضعیات اقتصادی حدود مأموریت خود به انضمام تعرفه کرایه کشتی، راه آهن و بیمه به مرکز ارسال دارند.» (2)
* کنسول جدید روسیه شووری در مازندران
وزارت امور خارجه در نامه ای که امروز به وزارت داخله نوشت خبر از تعیین کنسول جدید دولت روسیه شوروی در مازندران داد و خواست «مقرر فرمایند به حکومت آنجا تعلیمات لازمه صادر شود که با رعایت فصول عهدنامه مورخه 16 فوریه 1921 منعقده بین دولتین ایران و روس لوازم مساعدت و امنیت به اظهارات حقه مشارالیه معمول دارند.» (3)
* قیمومت فلسطین و تشکیل کانون ملی یهود
سرآلفرد موند در جلسه ای که از طرف جمعیت صیونیت دانشگاه آکسفورد انگلستان تشکیل شده بود، در سخنانی که ایراد کرد گفت «دولت انگلستان کما فی السابق در تصمیم قطعی خود راجع به تأسیس یک کانون ملی یهود در فلسطین باقی است. سیاست اعلامیه بالفور جزء معاهده صلح و سیاست ملل متحده است و این معاهده مانند سایر معاهدات بدون رضایت منعقدکنندگان آن ممکن نیست تغییر داده شود.» روزنامه هحییم در شماره امروز خود با نقل این سخنان از قول آلفرد موند نوشت که اگر حتی قیمومت انگلستان بر فلسطین ملغی شود، قیم بعدی فلسطین لابد از تأسیس کانون ملی یهود در فلسطین است و این موضوع غیرقابل تغییر است. (4)
* گزارشهای مفتش مخفی لشکر جنوب
در گزارشی که امروز مفتش مخفی لشکر جنوب به دایره عملیات این کشور فرستاد اطلاعات به دست آمده خود را در چهار بند یاد کرد. اول این که حاکم اصفهان سردار اشجع تاکنون سه بار از طرف خوانین بختیاری برای ایل زلّقی سلاح فرستاده. «تفنگ و فشنگ مذکور غیر از فشنگ و تفنگی است که سالار اشرف و بهادر السلطنه همراه خود برده اند» و به غلامحسین خان زلّقی داده اند. دوم این که عامل سردار ظفر از چهارمحال به اصفهان آمده و حامل نامه هایی از طرف ایل خانی و سردار ظفر برای سردار اشجع، کنسول انگلیس، حاج آقا نور اللّه و صارم الدوله بوده است. سوم این که مراسم عزاداری و روضه امسال از طرف علما در مدرسه چهارباغ برپا شده و سادات بانی هستند. در سالهای گذشته این مراسم در چهل ستون برگزار می شد. و چهارم این که بخش نامه ای از طرف فرقه دموکرات اصفهان به عموم حوزه های این منطقه صادر شده که «ده روز ایام مصیبت را تعطیل کنند و هیچ مشغول عملیات مسلکی نشوند.» (5)
ص: 328
چهارشنبه 7 شهریور 1301/ 30 اوت 1922/ 6 محرم 1341
* دستورات تازه نخست وزیری به وزارت معارف درباره مطبوعات
در نامه ای که امروز از نخست وزیری به وزارت معارف و اوقاف نوشته شد دستور داده شد یک نماینده از آن وزارت خانه تعیین شود تا همراه مأموری که از نظمیه مشخص شده «هر روزه مطبوعات و جراید را به دقت مطالعه و هر روزنامه که برخلاف مقررات قانون مطبوعات رفتار نموده باشد مطابق بیانیه 31 جوزا (خرداد) نسبت به او اقدام نماید. و همچنین مراقبت شود اشخاصی که امتیازات متعدد دارند اگر روزنامه آنها مطابق مقررات قانونی توقیف شد از طبع و انتشار امتیاز دیگر ممنوع باشند و نیز مأمورین معارف و نظمیه مواظبت نمایند صاحب ان امتیاز روزنامه بدون اجازه و اطلاع وزارت جلیله معارف امتیاز خودشان را به دیگری انتقال ندهند.» (1) شاید برمبنای همین دستور روزنامه اقتصاد ایران امروز در سی امین شماره خود توقیف شد. اقتصاد ایران حدود 20 روز بعد از توقیف روزنامه حقیقت به مدیریت ابو الفضل لسانی یکی از فعالان اتحادیه معلمان تهران و از نویسندگان روزنامه حقیقت منتشر شده بود.
اما از امشب اقدامات وسیعی برای تعطیلی مطبوعات شکل گرفت. 18 روز بعد روزنامه اتحاد که در شمار نشریات توقیفی بود از این موضوع خبر داد و با عنوان «کودتای مطبوعات» شرح مفصلی از حوادث شب هفتم محرم تا شنبه شانزدهم شهریور را به آن چه که بر این روزنامه- عمدتا- و برخی دیگر از روزنامه ها گذشته درج کرد. این تعطیلی گسترده، پس از شفق سرخ که زودتر توقیف شده بود، شامل روزنامه های طوفان، عهد انقلاب، اقدام، بهارستان، اقتصاد ایران و شهاب نیز شد. غیر از این روزنامه های خنده و سیاست و استقامت هم روز بعد توقیف شدند. (2)
* مخالفت با اشغالگران انگلیسی در عراق
روزنامه دیلی میل چاپ انگلستان در خبری اعلام کرد که منشی سر پرسی کاکس مأمور عالی دولت انگلستان در عراق نامه ای به دولت عراق نوشته و راجع به حوادثی که امروز مصادف با تاجگذاری امیر فیصل پادشاه عراق رخ داده، اعتراض کرده است. «موقعی که سر پرسی کاکس و همراهانش برای عرض تبریک پیش سلطان می رفتند ... در این موقع شخصی مشغول ایراد نطق آتشین بر علیه انگلستان بوده، آنان را مورد دشنام و سقط قرار داده و تقاضا می نمود که نفوذ انگلستان در اداره عراق هرچه زودتر خاتمه پیدا کند. جمعیت تماشاچی عده کثیری مشغول استماع صحبت وی بودند.» پادشاه عراق تأسف خود را از این مسئله به اطلاع کاکس رسانده، وعده مجازات عاملان آن را داده است. (3)
* ورود مستشار الدوله به استرآباد
امروز مستشار الدوله با هیأت همراه وارد استرآباد شد. او برای مذاکره با روسها درباره مسائل مرزی به این منطقه آمد.
خودش می نویسد: «30 اوت هیأت ایرانی به استرآباد وارد؛ از هیأت روس فقط شویرف حاضر» بود.(4) منابع محلی ورود او را اول ماه سپتامبر/ 9 شهریور نوشته اند که «وارد استرآباد شده در باغ مرحوم عباس خان منزل نمودند. 150 نفر قزاق هم مأموریت دارند که از بارفروش برای ... محافظت اردوی مستشار الدوله بفرستند. عده اجزاء آنها چهل نفر می باشد. ماهی نه هزار تومان حقوق معین شده. پنجاه هزار تومان مخارج بازدید خط مزبور است» که از این جا تا خاک خراسان باید بررسی شود. عجالتا مشغول عزاداری به مناسبت محرم هستند. (5)
* درخواست از ترکیه برای تسلیم سیمیتقو
ممتاز الدوله نماینده سیاسی ایران در ترکیه در نامه ای که امروز به وزارت خارجه آن کشور نوشت یادآور شد که سیمیتقو که در چند سال گذشته در ایران به نهب و غارت
ص: 329
مشغول بود اخیرا از قوای دولتی شکست خورده، قلعه چهریق محل استقرار او تصرف شده و او همراه کسانش مجبور به فرار شده است. قوای دولتی در تعقیب او هستند و این احتمال می رود که او وارد خاک ترکیه شده باشد. از آنجا که وجود او «برای آسایش حدود طرفین فوق العاده مضر و مخل بوده و تجربیات عدیده نیز این نظریه را تأیید می نماید ... در صورتی که سیمیتقو به خاک عثمانی فرار نماید فورا دستگیر نموده، به مأمورین ایران تسلیم نمایند.» (1)
* ارسال پیشنهادهای جدید سینکلر به سفارت ایران در امریکا
با این که قوام السلطنه ریاست وزراء، چند روز پیش (ر. ک: 3 شهریور) پیشنهادهای جدید کمپانی نفت سینکلر را برای علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد تا به نظر میلسپو مستشار تازه استخدام شده امریکایی برساند و نظر او را بخواهد، امروز بار دیگر همان پیشنهادها با تغییراتی و با این توضیح که «چون دو روز قبل پیشنهاد جدیدی به دولت داده و پیشنهاد سابق را استرداد نموده اختلافات عمده را اطلاع می دهم» برای علاء فرستاده شد.(2)
* اطاعت خوانین بیرانوند از دولت مرکزی
امیر لشکر غرب در تلگرافی که امروز به مرکز فرستاد یادآور شد که اغلب خوانین طایفه بیرانوند در نتیجه اقدامات لشکر غرب در منطقه حاضر به اطاعت اوامر دولت هستند و «همه روزه وسایل برای اجازه ورود به شهر برمی انگیزند ... فدوی با پیشنهادات عمده و شرایط مفیدی آنها را اجازه ورود به شهر یا تحصن در اردو می دهد.» (3)
* پیشنهاد پرداخت حقوق به نه کارمند جزء وزارت عدلیه
وزارت عدلیه به دنبال تعطیلی بخش هایی از ادارات خود، تعدادی بی کار به جا گذاشت. از ابتدای سال تاکنون شکواییه های زیادی از طرف این کارمندان جزء به مراکز تصمیم گیری فرستاده شد. حال این وزارت خانه در پیشنهادی به مجلس شورای ملی خواستار برقراری حقوق نه نفر از اجزاء خود شده تا «عائله آنها از گرسنگی نمیرند.» این پیشنهاد پس از عاشورا و تشکیل جلسه های مجلس مطرح خواهد شد. (4)
* تحصن در شیراز
بنا به اخبار رسیده از شیراز گروهی از مردم در شاه چراغ و گروهی هم در تلگراف خانه متحصن شده اند. اینان به رفتار حاکم شهر اعتراض دارند و می خواهند او را برداشته، حاکم دیگری منصوب کنند. (5)
* سفارت فرانسه و مدارس اتحاد (آلیانس)
سفارت فرانسه امروز نامه ای خطاب به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت و از توافق قبلی این سفارت و وزارت امور خارجه در 15 رجب 1340 خبر داد که عوارض دریافتی گمرک کرمانشاه از بازرگانان یهودی می باید به مصرف اداره مدارس اتحاد (آلیانس) شهر کرمانشاه برسد؛ و این که تا این تاریخ به این توافق عمل نشده است. سفارت فرانسه اضافه کرد اخبار تازه حکایت دارد که اداره معارف کرمانشاه بیش از پیش در امور «مدارس آلیانس اسرائیلیان» دخالت می کند و حتی صورت مخارج وجوهی را که این مدارس توسط آن اداره می شوند درخواست کرده و به برنامه امتحانی آنها نیز نظارت می کند. سفارت فرانسه تهدید کرد «در صورتی که فورا به رئیس معارف کرمانشاه راجع به عدم مداخله در امور مدارس اتحاد اسرائیلیان دستور صادر نشود مستلزم اقدام جدی دوستدار در نزد اولیای دولت علّیه خواهد بود.» (6)
* تبعید روحانیان عراق به ایران
منتخب الدوله ژنرال کنسول ایران در بغداد در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد با اشاره به این که «اوضاع عراق عرب این روزها خیلی منقلب است و تکلیف هیچ کس معلوم نیست» نوشت که دیروز از اداره کمیسرعالی به شیخ محمد خالصی (7) آقازاده حجت الاسلام آقا شیخ مهدی خالصی و آقا سید محمد آقازاده حجت الاسلام آقا سید حسن صدر اخطار کرده اند ظرف 24 ساعت عراق را ترک کنند. اینان ایستادگی کردند «که ما بیرون نمی رویم تا این که ما را مغلولا ببرند.» ولی پدران آنها بیش از این مخالفت را صلاح ندیده اجازه رفتن دادند. امروز پیش از ظهر هر دو به طرف ایران حرکت کردند «و جمع کثیری از اهالی بغداد و کاظمین هم آنها را بدرقه کردند.» (8)
* استحکام موقعیت وزیر جنگ پس از شکست سیمیتقو
وزیر مختار انگلیس امروز گزارش داد که شکست سیمیتقو باعث تحکیم موقعیت رضا خان برای تحت نظر قرار دادن استانهای دیگر شده است. سر پرسی لورن در این گزارش که برای کرزن فرستاد تأکید کرد که افزایش قدرت روزافزون وزیر جنگ قابل توجه است به گونه ای که وی قادر است دولت را تغییر دهد. این اظهارات حاصل دیدار رضا خان و لورن بود.
وزیر جنگ ایران در ملاقات یاد شده از وزیر مختار انگلیس پرسید آیا دولت انگلیس با دولت مرکزی ایران همکاری خواهد کرد یا ترجیح می دهد این همکاری بیشتر با رؤسای طوایف محلی باشد؟ لورن در پاسخ خود یادآور شد که هرگز از دوستی با مقامات محلی علیه دولت مرکزی استفاده نخواهد کرد.(9)
ص: 330
ص: 331
پنج شنبه 8 شهریور 1301/ 31 اوت 1922/ 7 محرم 1341
* نامه قوام السلطنه به سفیر انگلیس در تهران
در سندی که در دفتر ریاست وزراء به شماره 6855 و تاریخ امروز ثبت شده است قوام السلطنه به سفارت انگلستان چنین می نویسد: «مراسله آن جناب مستطاب مورخه 3 سنبله (شهریور) دایر بر مندرجات جراید اقتصاد ایران و ایران آزاد عزّ وصول داد. دوستدار در ضمن اظهار تأسف از مندرجات جراید مزبوره احتراما خاطر شریف را مستحضر می دارد که مقاله مندرجه در روزنامه اقتصاد ایران» به نحوی است که لازم بود این روزنامه توقیف شود. «و به مدیر روزنامه ایران آزاد نیز اکیدا توصیه شد که در آتیه از انتشار مقالاتی که» روابط دولتین ایران و انگلیس را مخدوش کند خودداری نماید. (1) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 331 * مأموریت جدید سرهنگ سالار نظام ..... ص : 331
* مأموریت جدید سرهنگ سالار نظام
سرهنگ سالار نظام که همراه سرهنگ ساعد الدوله مأموریت هایی از طرف وزیر جنگ در اصفهان و شیراز به انجام رساند، اینک از طرف رضا خان که او را آجودان مخصوص خود عنوان می کرد، مأمور شد به طرف ترکیه حرکت کند. او حامل «پاره ای پیغامات» بود. رضا خان وزیر جنگ در نامه ای که امروز به وزارت خارجه نوشت ضمن اشاره به این مأموریت از آن وزارت خانه خواست وزیر امور خارجه دولت آنکارا و نیز ممتاز الدوله نماینده ایران در آن پایتخت را از این موضوع باخبر کنند و «وسایل ملاقات سرهنگ سالار نظام را با آقای مصطفی کمال پاشا فراهم دارند.» (2)
* تناقض در پیشنهادهای سینکلر
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا در تلگرافی که امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء فرستاد از وجود تناقض در پیشنهادهای کمپانی نفت سینکلر به دولت ایران با آنچه که این کمپانی به وزارت امور خارجه امریکا ارائه داده خبر داد و نوشت احتیاط کنید. علاء از قول شوستر گفت که پیشنهادهای کمپانی استاندارد به نفع دولت ایران است، اما از آنجا که محسن ات شرایط استاندارد برای اولیای دولت ایران جانیفتاده «از استاندارد خواسته نماینده ای که به مذاکرات سابق کاملا مسبوق باشد روانه تهران نماید.» (3)
* تأسیس یک مدرسه امریکایی در رشت
مستر شید رئیس مدرسه ای که قرار است در رشت تأسیس شود، امروز در نامه ای به رئیس اداره معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شعبه گیلان نوشت که در نظر است یک مدرسه امریکایی پسرانه در رشت تأسیس شود. «از جناب عالی درخواست اجازه برای افتتاح می نماییم.» وی تاریخ افتتاح مدرسه را 25 سپتامبر 1922/ 4 مهر 1301 یاد کرد. این مدرسه دارای هشت کلاس خواهد بود که در سال جاری تحصیلی فقط چهار کلاس آن فعال می شود. مستر شید برنامه درسی این مدرسه را مطابق مدرسه امریکایی تهران دانست. (4)
[تصویر] مدرسه آمریکایی در تهران
* عدم پرداخت غرامات پستی
پرداخت غرامات پستی در مجلس شورای ملی به تصویب رسیده، برای اجرا به وزارت مالیه ابلاغ شده بود؛ اما به دلیل نبود
ص: 332
پول در این وزارت خانه، به مال باختگان غرامت پرداخت نمی شد.
وزارت پست و تلگراف در نامه ای که به وزارت مالیه نوشت تقاضا کرد هرچه زودتر در تأدیه وجه مزبور اقدام کند. (1)
* مشکلات فراوان گمرک باجگیران در ارتباط با عشق آباد
در نامه ای که امروز از گمرک باجگیران به ریاست مالیه ایالتی فرستاده شد از مشکلاتی که در ارسال نامه و پول و ... به عشق آباد وجود دارد خبر داده شد. عطاء اللّه رئیس گمرک باجگیران نوشت که مسافران ایرانی در نخستین ایستگاه بازرسی حکومت محلی به سختی تفتیش می شوند و اگر نامه مشکوکی پیدا کنند شخص را دستگیر و تحت الحفظ به عشق آباد می فرستند و چند ماه زندانی می کنند. وی افزود نامه ها باز، سانسور و سپس به مقصد می رسد.
او از این شنیده هم گفت که شخصی که 200 تومان به طور قاچاق برای اقتدار الملک کنسول ایران در عشق آباد می برد سه ماه حبس و 20 میلیون منات جریمه شده است. عطاء الدوله خواستار رسیدگی به این موضوع از طریق مسئولان بالاتر شد، چرا که این کار روسها خلاف معاهدات بین المللی است. او یادآور شد که مراسلات به ناچار از راه قاچاق به عشق آباد فرستاده می شود.
«تعجب می کنم از این که روسها راجع به مراسلات قنسولگری با این قسم سخت گیری می نمایند، در صورتی که برای مراسلات سیاسی آنها ما باید همه نوع تمهیداتی به عمل بیاوریم و این برخلاف قرارداد مودت می باشد که مابین دولتین روس و ایران منعقد گردیده است.» (2)
* تصمیم احمد شاه برای سفر به اسپانیا
احمد شاه که در اروپا به سر می برد امروز به قوام السلطنه اطلاع داد که با پادشاه اسپانیا ملاقات کرده، «و چون شخصا مرا به اسپانی دعوت کرده اند پذیرفتم و اول اکتبر چند روزه به اسپانی می روم و ان شاء اللّه در اواسط اکتبر به طرف ایران عزیمت خواهم کرد.»(3)
[تصویر] احمد شاه
* نتیجه تحقیقات درباره میزان دارایی ظل السلطان در بانک سوئیس
رحمت اللّه علایی نماینده ویژه رضا خان که برای پایان دادن به ماجرای معتمد الدوله و پول های ظل السلطان در بانکهای سوئیس به اصفهان رفته بود، امروز نتیجه بررسیهای خود را گزارش داد. گزارش وی مجمل و نامفهوم بود؛ و از وی خواسته شد مفصلا گزارش دهد. علایی از سه میلیون و سیصد هزار فرانک دارایی ظل السلطان سخن گفته بود. (4)
* تحلیل های مربوط به کردستان در عثمانی
سفارت ایران در اسلامبول نتیجه دیدگاه ها و تحلیل های مطرح شده در آن منطقه را درباره کردستان به وزارت امور خارجه ایران منعکس کرد. سفارت خانه نوشت که یک دیدگاه این است که هر دو کردستان (کردستان عراق و ترکیه) باید از نوعی استقلال برخوردار باشد و تحت اوامر عثمانی که «حافظ اسلامیت بوده» قرار گیرد چرا که «در جلو روسیه مثل افغانستان سابق حائلی شود.» دیدگاه دیگر آن است که اگر قرار باشد استقلالی برای کردستان پدید آید از آنجا که پس از جنگ عثمانی تجزیه شده «بهتر است ایران را تکیه گاه» خود کند.
سفارت افزود که روشن است این دو شق هرگز مورد تأیید و تصدیق «خارجه نبوده و نیست، بلکه خارجه (البته مسبوق هستند که خارجه کیست [انگلیس]) به مناسبت موقعیت جغرافیایی کردستان و معادن نفت و غیره، استقلال کلی آنجا را علی الظاهر تصدیق و در باطن مقصود این خواهد بود که زمان اختیار حقیقی آنجا در دست خودشان [انگلیس] باشد.» (5)
ص: 333
جمعه 9 شهریور 1301/ 1 سپتامبر 1922/ 8 محرم 1341
* حذف مرزهای ایالتی در جمهوریهای قفقاز
کنسول ایران در باطوم خبر داد که شورای متحده دول قفقازیه امروز در حکمی مرزهای داخلی جمهوریهای قفقاز را حذف کرد. کنسول ایران با نقل جزئیات این حکم نوشت که از هم اکنون حیات واقعی جمهوریهای قفقاز به پایان رسید و حکومتهای گرجستان، آذربایجان و ارمنستان «فقط اسمی بلامسمی می باشند.» امور نظامی و تجاری، راه آهن، پست و غیره در دست شورای متحده و تحت نظر مستقیم مسکو اداره خواهد شد. «و حکومتهای سه گانه قفقازیه دیگر اختیاری در حل و فصل امور خود» ندارند. کنسول ایران پیشنهاد کرد لازم است از طرف دولت ایران مأمور کافی در تفلیس معین شود تا به امور این صفحات رسیدگی کنند. چون فعلا تمام احکام و اوامر از طرف حکومتی که در تفلیس مستقر است صادر می شود. (1)
[تصویر]
* بیانیه قوام السلطنه درباره مطبوعات
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز بیانیه بلندی در روش نامطلوب برخی از مطبوعات نسبت به عدم رعایت روابط ایران با دولتهای دیگر- که منظور او مقالات ضد انگلیسی برخی جراید بود- منتشر کرد. او وضعیت فعلی این مطبوعات را تولید هرج ومرج، آشوب و انقلاب دانست و آن را غیرقابل تحمل خواند. وی با اشاره به بیانیه 31 خرداد خود نوشت که اینک مجبور شده برخی از مطبوعات را تعطیل کند و این وضع تا به تصویب رسیدن قانون هیأت منصفه در محاکمات مربوط به جراید ادامه خواهد یافت. وی با این توضیح که دولت او به آزادی مطبوعات وفادار است، تأکید کرد که ارباب مطبوعات تنقید و اظهار عقیده را نباید با فحاشی و هتاکی اشتباه بگیرند. (2)
ص: 334
شنبه 10 شهریور 1301/ 2 سپتامبر 1922/ 9 محرم 1341
* پاسخ ترکیه به درخواست ایران
به دنبال تقاضای ایران از ترکیه برای استرداد اسماعیل آقا سیمیتقو که پس از شکست از قوای دولتی به خاک آن کشور متواری شده بود (ر. ک: 7 شهریور) وزیر امور خارجه ترکیه امروز در پاسخ به این درخواست گفت که اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که سیمیتقو به همراه خانواده خود و دو هزار نفر نیروی مسلح و غیرمسلح به خاک عثمانی پناهنده شده است. «در این مواقع مادامی که قرارداد استرداد مجرمین فی مابین منعقد و موجود نمی باشد موافق قواعد جاریه حقوق دول رفتار می شود و بنا به استناد همان اصول که از قدیم الایام مسلک سیاسی دولت متبوعه دوستدار بوده است در صورتی که سیمیتقو در تحت ... [تعقیب] قوای نظامی دولت علّیه ایران به خاک این دولت علّیه التجا نموده است اولیای دولت دوستدار انتظار تمنا دارند اولا در عرض حدود ایران امنیت کامل برقرار گردد و ثانیا اولیای آن دولت علّیه از قبول تقاضایی که مخالف اصول می باشد اولیای این دولت علّیه را معذور فرمایند.» پاسخ ترکیه که حکایت از نوعی بهره جویی از موقعیت پیش آمده و خوشنودی از به دست آوردن یک اهرم فشار منطقه ای می کند چنین ادامه می یابد که «محض اطمینان و استحضار خاطر عالی زحمت افزا می شود که به مناسبت روابط حسن ه موجود فیمابین دولتین و نیز محض رعایت اصول جاریه بین المللی حکومت متبوعه دوستدار تدابیر لازمه اتخاذ نموده است که سیمیتقو به هیچ وجه نتواند خاک این دولت را مرکز تجهیزات و عملیات ... خود بر ضد آن دولت علّیه قرار بدهد.» (1)
* اعدام قاتلین نظامیان
رضا خان وزیر جنگ در دستوری که امروز به محمود آیرم امیر لشکر جنوب داد (پیرو گزارشهای او از تعقیب و گریز راهزنان و تلفاتی که نظامیان در این موارد داده اند) نوشت که قاتلین نظامیان را اعدام کنید. (2)
* تعطیلی روزنامه ها و موضع انگلیس
سر پرسی لورن امروز خبر تعطیلی نه روزنامه ایرانی توسط قوام السلطنه را به وزیر امور خارجه دولت متبوع خود ارسال کرد و نوشت که در میان آنها دو روزنامه تحت حمایت مالی بلشویکها بودند. وی اضافه کرد قوام السلطنه از من خواسته است تا برای ابلاغ رسمی و دولتی این اقدام اصرار نکنم؛ احتمالا برای جلوگیری از ایجاد فضای بحث وجدل است.
وزیر مختار انگلیس به کرزن نوشت که «شما اگر موافق باشید می توان این درخواست را مسکوت گذاشت. علاوه بر این می توان آن را با اعمال قدرت بیشتری در صورت لزوم مطرح ساخت.» (3)
ص: 335
یکشنبه 11 شهریور 1301/ 3 سپتامبر 1922/ 10 محرم 1341
* عزاداری سید الشهداء در سلماس
اهالی سلماس که سالها بود امکان عزاداری برای حضرت سید الشهدا را به سبب حضور نیروهای سیمیتقو نداشتند، دیروز به مناسبت تاسوعا و امروز به مناسبت عاشورا عزاداری باشکوهی برپا کردند. نظامیان مستقر در شهر و اهالی در کوچه و بازار دسته های تعزیه داری به راه انداخته، در عزای امام سوم شیعیان سوگواری کردند. (1)
* آزادی عزاداری در هرات
شیعیان هرات که سالها امکان عزاداری در ماه محرم را نداشتند و پنهانی به سوگ امام شهید شیعیان، حضرت حسین (ع) می نشستند، امسال اجازه یافتند با برپایی تکایا تعزیه داری کنند. روزنامه ایران نوشت که دولت افغانستان از این امر جلوگیری می کرد. پس از جلوس امیر امان اللّه خان هم حکم داده شد که هرکس صحبت شیعه و سنی نماید مجازات خواهد شد و عزاداری علنی امکان پذیر نبود. اما «به واسطه روابط ودادیه بین دولتین ایران و افغانستان و تأسیس سفارت و قونسولگری، شیعه ها به طور علنی روضه خوانی نموده و وزیر امنیت عموم با لباس مبدل در تکایای تعزیه داری شیعه ها حضور به هم رسانیده و در درب تکیه ها پلیس گماشته بودند.» (2) خبر دیگر حاکی است امیر افغانستان با تعدادی از وزرا و رجال آن کشور و به همراه وزیر مختار ایران ظهر روز عاشورا در تکیه میر اکبر شاه که یکی از بزرگ ترین اماکن عزاداری افغانستان است حاضر شده و در آن مراسم شرکت کرده است. (3)
ص: 336
دوشنبه 12 شهریور 1301/ 4 سپتامبر 1922/ 11 محرم 1341
* ادامه مکاتبات بین قوام السلطنه و علاء
امروز نیز دو تلگرام بین ایران و امریکا، در باب امتیاز نفت شمال و این که به کدام کمپانی باید دل بست و اطمینان کرد، ردو بدل شد. در تلگرامی که قوام السلطنه ریاست وزراء به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد، ضمن ارائه آخرین اطلاعاتی که از کمپانی سینکلر برای گرفتن امتیاز نفت شمال دریافت کرده، به پیشنهاد علاء درباره آمدن نماینده استاندارد از امریکا به ایران چندان روی خوش نشان نداد و نوشت که این کار نتیجه ندارد؛ دو ماه طول می کشد و اکنون یک سال است که در دادن امتیاز نفت شمال وقت از دست رفته است.(1)علاء از قول میلسپو به قوام السلطنه نوشت که «معلوم می شود دولت ایران هرچه سینکلر می گوید قبول و آنچه استاندارد می گوید شک می نماید ... طرح سینکلر خام و غیرمنطقی به نظر می آید ... از آنجا که اصلاح مالیه از اعطاء امتیاز واجب تر و حرکت من لازم [و] فوری است پیشنهاد می کنم اگر دولت نمی خواهد امتیاز به استاندارد بدهد اقدام و تعهدی در بار سینکلر نکند تا ورود من به تهران.» (2)
* جابه جایی نیروهای بختیاری در اطراف فریدن
امیر لشکر جنوب، محمود آیرم، امروز در گزارشی که به تهران فرستاد از قول یاور صادق خان رئیس قوای اعزامی به حدود فریدن نوشت که «چهارصد نفری به اتفاق سه نفر از خوانین زادگان تحت ریاست امیر حسین خان پسر سردار ظفر به قلعه شاهرخ محل فریدن شش فرسخی ... محلی [که] توقف قوای [قشون] ... است آمده اند. لذا امروز پنجاه نفر سوار دیگر اعزام و به قسمت فوق الذکر افزوده گردید و به یاور صادق دستور داده شد که علت آمدن عده مذکوره به فریدن را رسما از امیر حسین خان استعلام نماید.» (3)
* ترجیح یکپارچگی ایران
در تلگرامی که سر پرسی لورن امروز به کرزن فرستاد در حمایت بین عوامل محلی و رضا خان نوشت «فکر می کنم باید همواره به خاطر داشت که تهران معیار ن هایی روابط ما با ایران است.» منظور لورن آن بود که حمایت بی چون وچرا و مطلق از عوامل محلی همچون شیخ خزعل نباید اولویت بیشتری نسبت به منافع انگلیس در مقایسه با آن چه که در مرکز ایران می گذرد داشته باشد. «یکپارچگی ... ایران به عنوان یک کل و از لحاظ منافع کلی و درازمدت بریتانیا به مراتب مهم تر از قدرت محلی هریک از سرسپردگان خاص ما می باشد.» (4)
* عدم مصلحت در فروش سلاح به شیخ خزعل
سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در رایزنی با وزیر امور خارجه کشورش درباره فروش سلاح به شیخ خزعل پاسخ گرفت که شیخ خزعل از هند اسلحه می خرد، بنابراین لزومی به فروش بیشتر سلاح به او نیست. این امر سوءظن دولت مرکزی را برخواهد انگیخت که شیخ خزعل و بختیاریها با کمک انگلیس درصدد ایجاد یک دولت مستقل هستند. وزیر امور خارجه انگلیس به لورن توصیه کرد روابط خود را با دولت مرکزی حفظ و در جهت بالا بردن سطح آن بکوشد. وی افزود ما قصد تضعیف دولت مرکزی ایران را نداریم هرچند به دلیل ضعف آن مجبوریم گاهی برای حفظ منافع خود برنامه هایی را در برخی استانها به اجرا درآوریم. وی یادآوری کرد انگلیس و شیخ خزعل تعهداتی نسبت به هم دارند. شاید با توجه به روابط خوبی که شیخ خزعل با بختیاریها دارد این سلاحها را برای آنها می خواهد ولی بهتر است مدتی صبر کنیم تا لزوم فروش این سلاحها محرز شود و از ایجاد تنش بیهوده در روابط انگلیس و ایران جلوگیری گردد. (5)
ص: 337
ص: 338
سه شنبه 13 شهریور 1301/ 5 سپتامبر 1922/ 12 محرم 1341
* تهدید به اعدام
رضا خان وزیر جنگ در پیامی که امروز به جلاء السلطنه نایب الحکومه اصفهان فرستاد او را تهدید به مرگ کرد. «از قرار واصله شما مشغول اقداماتی هستید که برخلاف مصالح مملکت است. در صورتی که عملیات خود را متروک ننمایید از اعدام شما صرف نظر نخواهم نمود.» (1) این تهدید به دنبال گزارش مأمور مخفی لشکر جنوب مبنی بر اینکه جلاء السلطنه اخبار این لشکر را به خوانین بختیاری می رساند صورت گرفت. (ر. ک: 5 شهریور)
* پیشنهاد اعزام نیرو و درگیری با ایل کاکاوند
امیر لشکر غرب با این استدلال که قاتلین نظامیان به ایل کاکاوند (2) پناهنده شده و رؤسای این ایل از تحویل آنها خودداری می کنند پیشنهاد کرد که 16 برج جاری به آن صفحه حمله کند که هم قاتلین را دستگیر و هم مالیات عقب افتاده آن مناطق را بگیرد. وی نایب سرهنگ مهدی قلی خان رئیس فوج اول تیپ سوار را برای این کار مناسب دانست. امیر لشکر غرب این اقدام را گوشمالی الوار- که مدتی کالاها و اموال کاروانها و مردم منطقه را به یغما برده اند- هم دانست.(3)
* تکذیب سفارت روسیه از وجود نماینده سیاسی در خوزستان
سفارت روسیه شوروی به وزارت امور خارجه ایران خبر داد که شخصی به نام «ترمولن» در خوزستان خود را کنسول دولت امپراتوری روسیه نامیده، در ساختمانی که علامت امپراطوری روسیه بر آن نصب است به امور افرادی که به آنجا می آیند رسیدگی می کند. «سفارت خواسته است که اقدامات فوریه به عمل آمده و علامت مذکور از درب عمارت مشار الیه برداشته شده و اعلان شود که مشار الیه ابدا حائز سمت رسمی از طرف دولت روس نیست.» وزارت امور خارجه مراتب را به وزارت امور داخله منعکس کرده، درخواست کرد اگر موضوع صحت دارد تقاضای سفارت روسیه شوروی انجام شود. (4)
* تعیین کنسول جدید ایران در بمبئی
وزارت امور خارجه امروز به کنسولگری ایران در بمبئی خبر داد که میرزا اسد اللّه خان منیع الملک از اعضای وزارت امور خارجه به سمت کنسول ایران در شهر بمبئی انتخاب شده است. در این نامه ضمن دادن خبر حرکت قریب الوقوع منیع الملک خواسته شد «در موقع ورود ایشان رسوم معموله را مرعی داشته دفاتر و کارها را به ایشان تحویل» دهید. (5)
* فعالیتهای ضد انگلیسی علمای اصفهان
مفتش مخفی لشکر جنوب در گزارشی که برای دایره عملیات این لشکر فرستاد از تقابل روحانیان اصفهان که در قالب اتحادیه علماء متشکل بودند با فعالیتهای ظاهرا فرهنگی خبر داد. موضوع به مدرسه ای وابسته به انگلیسها برمی گردد که با اقدامات روحانیان این شهر بسته شده است. ازاین رو اقدامات «حضرات انگلیسها (علیه اتحادیه علما) شروع شده ...
که به اسم معارف پروری در حمایت مدرسه شورشی برپا شده، عما قریب نایره فسادی از محله های مربوط مشتعل خواهد شد.» (6) از مفاد گزارش برمی آید که مدرسه بی ارتباط با فرقه ب هاییت نبوده است.
* شایعه حمله بختیاریها به اصفهان
امیر لشکر جنوب، محمود آیرم در گزارشی به مرکز نوشت که امشب خبر حمله بختیاریها به شهر را دادند و این که «حکومت هم با متحدین خود به باغ زرشک که در خارج شهر واقع است نقل مکان نموده اند.» من شبانه همه نیروها را حاضر کرده و در مناطق ضروری مستقر نمودم. «نظر به این که
ص: 339
عمارت چهل ستون که محل سکونت حکومت است مشرف به سرباز خانه و تصرف آن از نقطه نظر نظامی بسیار لازم بود امر داده شد که عده ای به مستحفظین نظامی آنجا افزوده شود.» مسئول نگهبانی به گمان این که افراد وارده از بختیاریها هستند اقدام به دستگیری آنها کردند و این موضوع به مرکز گزارش شد. (1) رضا خان در برابر آشفتگی دست داده به نیروهای لشکر به آیرم نوشت که درباره این موضوع از طرف حکومت هم تلگرافی به من شده که لحن آن «به من برخورده و می رساند که نظامیها متوحش هستند.» رضا خان توصیه کرد همیشه خودتان را قوی نشان دهید. «من این حرکت را این جا شکل مانور جلوه دادم و تکذیب کردم.» رضا خان توصیه های دیگری نیز به آیرم کرد تا این «گاف» های نظامی تکرار نشود. (2)
[تصویر] خوانین بختیاری
* اقدام مدیران روزنامه های توقیف شده در استیضاح دولت
مدیران نه روزنامه توقیف شده (ر. ک: 7 شهریور) امروز در نامه ای که به مجلس شورای ملی نوشتند و آن را توسط سلیمان میرزا رئیس فراکسیون اقلیت به مجلس دادند تقاضای استیضاح دولت قوام السلطنه را مطرح کردند. (3) این نه روزنامه- غیر از شفق سرخ که پیش از این توقیف شده بود- در روزهای هفتم و هشتم شهریور توقیف شدند.
* اعتراض علمای شیراز به اجرا نشدن قانون اساسی
در نامه ای که گروهی از روحانیان شیراز امروز به مجلس شورای ملی فرستادند از اجرا نشدن آن بند از قانون اساسی که نظارت پنج مجتهد را بر وضع قوانین الزامی می داند، انتقاد کردند. آنها نوشتند که نبود این پنج مجتهد باعث می شود که لایحه هایی چون لایحه قانون جزای عرفی در مجلس مطرح شود و نیز «دخول متهمین به فساد عقیده در هیأت مقننه و انتشار کتب ضلال و سایر منهیات و منکرات شرعیه ... موجب تألم و یأس قاطبه اهل دین شده» است. روحانیان شیرازی پیشرفت امور کشور را بدون دخالت اخلاق اسلامی ممکن ندانستند. (4)
ص: 340
چهارشنبه 14 شهریور 1301/ 6 سپتامبر 1922/ 13 محرم 1341
* پاسخ جلاء السلطنه به رضا خان
در پی تهدید به مرگ شدن جلاء السلطنه معاون حکومت اصفهان از طرف رضا خان وزیر جنگ (ر. ک: 13 شهریور)، وی امروز در نامه ای عاجزانه نوشت که «چاکر یک ماه زیاده نیست که به سمت معاونت برقرار شده ام. به سر مبارک و شرافت نظامی قسم یاد می کنم که خود را تقصیرکار نمی دانم، با کمال افتخار برای محاکمه حاضر خواهم بود.» وی در ادامه نامه یادآور شد که با کمال بی طرفی مشغول کار است و هر وقت امر شود از سمت خود استعفا خواهد داد «و به هر کجا که مقرر فرمایید فورا حرکت خواهم کرد.» (1)
* نامه سفیر ترکیه در ایران به وزارت جنگ
سفیر کبیر ترکیه در تهران امروز نامه ای به وزارت جنگ نوشت که ایران در ناحیه مرزی قطور (2) نیروهای خود را تقویت کرده و دو بار نیز به مرزهای ترکیه در جنوب شرف خانه تجاوز کرده اند. در اثر همین اقدامات آشوری های منطقه حس خصمانه ای علیه ترکیه پیدا کرده اند. وی ادامه داد که اگر تدابیری برای جبران این اقدامات صورت نگیرد حکومت ترکیه اقدام به تأمین امنیت آن منطقه خواهد کرد.(3)
* توصیه های کارپرداز ایران در کربلا به مسئولان داخلی
محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد موقعیت کردستان عراق را به ضرر انگلستان اشغالگر دانست و با وجود سانسور اخبار آن منطقه نوشت که چند تن از انگلیسها اخیرا در کردستان عراق کشته شده اند. وی به دولت ایران توصیه کرد از این موقعیت استفاده کرده موقعیت خود را در کردستان ایران و سرحدات آذربایجان به نحوی مستحکم کند که هوس پیدا شدن یک اسماعیل آقای دیگر در سرحدات پیدا نشود. بدیع، جو حاکم بر کردستان عراق را ضد انگلیسی توصیف کرد، آن قدر که حتی اسماعیل آقا سیمیتقو که کرد است، اما شهرت به داشتن روابط با انگلیسها دارد، مورد نفرت و حتی تکفیر اکراد این منطقه است.(4) نظر به اهمیت سند، متن کامل آن در پاورقی آمده است.
* سانسور نامه های کارپردازی ایران در بصره
کارپرداز ایران در بصره خبر داد که نامه های ارسالی به این اداره پیش از رسیدن بازبینی می شود. این کار به اندازه ای روشن است که چهره پاکتها تغییر کرده و حتی تمبرهای آن نیز عوض می شود. در پی اثبات موضوع، کارپرداز با ماژور ویلسن مأمور سیاسی انگلیس در بصره ملاقات می کند، اما وی اظهار بی اطلاعی می نماید و می گوید «در ادارات پست بصره سانسور نیست.» کارپرداز به اداره پست مراجعه کرده، «شفاها تصدیق کردند در اغلب مراسلات برای کسب اطلاع حکومت (نامه ها) باز و سانسور می شود.» وی یادآور شد موضوع به آگاهی ادارات وزارت خارجه برسد تا در مراسلات خود مراقبت لازم را رعایت کنند. گزارش کارپرداز بصره امروز به وزارت امور خارجه رسید و مسئولان وزارت خارجه در حاشیه این نامه نوشتند که «به کارپردازی بغداد سواد فرستاده شود که به حکومت محلی اعتراض نمایند. سوادی هم به وزارت پست بفرستید که مستحضر باشند.» (5)
* قرض های ولیعهد در بین النهرین
هنگام بازگشت ولیعهد از اروپا چند روزی که وی در عراق توقف کرد، قرض هایی بالا آورد که دولت ایران باید آنها را پرداخت کند. منتخب الدوله در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت، این موضوع را که پیش از این هم اطلاع داده بود، به اطلاع ارباب وزارت خارجه رساند و گفت که برای پرداخت از طرف مقامات انگلیس در فشار است. این بدهی که میزان آن «یک هزار و یکصد و شصت روپیه» است، «مستدعی است مقرر فرمایند پیش از این راضی به افتضاح دولت نشده و
ص: 341
هرچه زودتر این وجه را با وجوه دیگر حواله فرمایند.» (1)
* ردوبدل چهار تلگرام بین ایران و امریکا
در ادامه مکاتبات قوام السلطنه ریاست وزراء و حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز چهار تلگرام بین آنها ردو بدل شد که سه تلگرام از آن علاء بود. علاء در این مراسلات با لحنی عاجزانه به قوام نوشت که چرا شرایط کمپانی نفت استاندارد را نمی پذیرید؟ «جسارت می کنم که متأسفانه ترتیبی که دولت در تحت فشار اختیار کرده اند سابقه ندارد و محل تعجب و علامت ضعف قوه مجریه است ... هر روزه شرایط طالبان امتیاز (استاندارد و سینکلر) را به یکدیگر جلوه دادن و آن را به مسابقه گذاشتن اسباب بی اعتباری دولت» خواهد بود. (2) وی نظر میلسپو را نسبت به سینکلر مثبت ندانست و یادآور شد که شرایط جدید پیشنهادی نتوانسته است عقیده مثبت او را از استاندارد دور کند. (3) علاء در تلگرام سوم خود وضعیت فعلی را قابل تحمل ندانست و آمدن خود را به ایران موقتا واجب دانست. (4)
* نامه قوام السلطنه به تقی زاده
قوام السلطنه رئیس الوزراء امروز در پاسخ به نامه سید حسن تقی زاده رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو، نوشت که «مخلص برای نیل به مقاصد مهمتری از بدو تشکیل کابینه سعی کرده است پاره ای تقاضاهای غیرمهم سفارت روس را انجام داده و در مذاکرات و مکاتبات حتی الامکان لحن ملایمی اختیار شده است ... روابط موجوده فیمابین وزارت خارجه و سفارت روس ظاهرا خیلی دوستانه ... است. مسیو شومیاتسکی هم تاکنون شخصا متین و جدی به نظر می آید و اشخاصی که میل و اراده خود را بر مسیو روتشتین تحمیل می کردند از قرار معلوم دیگر در سفارت راهی ندارند.»(5)
[تصویر] تقی زاده و نواب
* اظهار اطاعت سالار منصور آلارلو
بنا به گزارش رسیده از اردبیل امروز نجفقلی خان سالار منصور آلارلو با عده ای از سواران خود به اردبیل آمد و نسبت به حکومت مرکزی اظهار اطاعت کرد. وی در دیداری با رئیس قوای نظامی و حاکم اردبیل قول داد کالاهای به سرقت رفته از پست کنسولگری را از برادرش ید اللّه خان بگیرد و تحویل دهد. (6)
* تجاوز به خاک ایران و قتل چند زن و بچه
بنا به گزارش کارگزاری اردبیل، در تجاوز روسیه به خاک ایران، چند «زن و بچه که برای استرداد اموال منهوبه خود به آن طرف سرحد رفته بودند» کشته شدند. وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت داخله خواستار رسیدگی به ریشه این عوامل یعنی تعرضات شاهسونها و خودسریهای آنها شد. وزارت داخله هم در پاسخ نوشت که از این نوع اقدامات فروگذاری نکرده اما لازم است آن وزارت خانه نیز در این باب به سفارت مسکو در تهران تذکراتی بدهد و از اقدامات مستقیم روسها در مرزهای شمالی پرهیز دهد. بنا به آنچه در حاشیه این نامه نوشته شده کشتار زن و بچه در ناحیه بیله سوار رخ داده و در این مورد به مسکو هم تلگرافی شده تا موضوع را پی گیری کنند. (7)
ص: 342
ص: 343
پنج شنبه 15 شهریور 1301/ 7 سپتامبر 1922/ 14 محرم 1341
* مطلع کردن سفارت روسیه از شکست جنگلیها
وزارت امور خارجه ایران در نامه ای که به سفارت مسکو فرستاد از شکست سید جلال و همراهانش در جنگلهای شمال خبر داد. علت نگارش این نامه روشن نیست. با این حال در آن آمده است که «اخیرا دو فقره تلگراف رمز از کارگزاری رشت به وزارت امور خارجه رسیده که عده دیگری از اشرار دستگیر شده اند. مواد استخراج تلگرافهای مذکور تلوا برای استحضار آن سفارت کبرا ایفاد می شود.» (1)
* کشف 292 صندوق کالای قاچاق
وزارت مالیه در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت، یاد کرد که 292 صندوق کالای قاچاق از کشتی علی بایرام در بندرجز کشف و تخلیه شده است. وزارت مالیه در این نامه موضوع قاچاق کالا در این حجم را قابل مطالعه و دقت دانست و جسارت قاچاقچیان را که غالبا با مقامات خارجی، و در این جا روسیه، همکاری دارند تعجب انگیز و شرم آور عنوان کرد. وزارت مالیه مؤکدا از وزارت خارجه خواست که در این مورد اقداماتی کند. ارزش این کالاهای کشف شده یازده هزار و پانصد تومان بود.(2)
* انتظار میلسپو برای حرکت به ایران
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که یازده روز است تقاضا کرده ام مخارج راه مستشاران استخدام شده امریکایی را بفرستید تا حرکت کنند.
امضای قرارداد بقیه مستشاران همراه میلسپو هم معطل مانده.
«اگر مخارج فوری نرسد ترتیب مسافرت به کلی به هم می خورد. دکتر میلسپو استدعا دارد وسایل مسافرت او را فراهم بفرمایید. همه مستشاران از مشاغل خود استعفا داده حیران و معطل مانده اند.» (3)
* دعوت از کارگران چاپ خانه ها به اعتصاب
مدیران روزنامه های توقیف شده تهران امروز از کارگران چاپ خانه ها دعوت کردند برای همدردی با آنان از کار در مطبوعات دست بکشند. (4) غیر از نه روزنامه توقیف شده، مطبوعات دیگری بودند که همچنان منتشر می شدند.
* تصمیم به استیضاح دولت
امروز فراکسیون آزادی خواه (اقلیت) مجلس تصمیم به استیضاح دولت قوام السلطنه گرفت. عده ای از دیگر نمایندگان هم به تصمیم این فراکسیون پیوستند و موضوع غیرمستقیم به اطلاع قوام السلطنه رسید و تهدید شد اگر تا روز یکشنبه رفع توقیف از روزنامه های تعطیل شده نشود، استیضاح به رئیس مجلس تقدیم خواهد شد. (5)
* حکمران جدید کرمان و بروجرد
روزنامه ایران در شماره امروز خود بنا به اخبار اختصاصی دریافت کرده نوشت که سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) از طرف اولیای دولت به حکمرانی ایالت کرمان منصوب شده است. همچنین در تصمیم جدیدی، شریف الدوله (6) به جای عباس میرزا سالار لشکر به حکمرانی بروجرد و لرستان منصوب گردیده است.(7)
* عزاداریهای محرم
امسال عزاداریهای محرم نسبت به سال گذشته باشکوه بیشتری برگزار شد. «دستجات عزادار و سینه زن از روز هفتم تا دوازدهم در بازار و محلات شهر در گردش و نوحه سرایی بودند. از طرف اداره نظامی نیز مجلس ذکر و مصیبت در حسینیه قزاق خانه روز و شب دایر و به طور عموم مشغول پذیرایی بودند و دسته هم از طرف افراد نظامی با ن هایت شکوه و تجلیل در بازار و خیابانها گردش کرده، باعث ازدیاد مراسم عزا شده بودند.»(8)
ص: 344
[تصویر] عزاداری محرم
* گشایش کنسولگری ایران در عشق آباد
با پی گیریهای وزارت امور خارجه ایران و نیز مذاکرات با سفارت روسیه شوروی در تهران و دولت این کشور در مسکو، کنسولگری ایران در عشق آباد امروز پس از چند ماه تعطیلی گشایش یافت. خبر دیگری نیز حاکی است که مدرسه مظفری که تحت حمایت دولت ایران در عشق آباد دایر بود ولی چند ماهی به محاق تعطیلی رفته بود، اینک گشایش یافته و غیر از شاگردان دوره قبل، دانش آموزان جدیدی را برای تعلیم و تربیت جذب کرده است. (1)
ص: 345
جمعه 16 شهریور 1301/ 8 سپتامبر 1922/ 15 محرم 1341
* پاسخ سفیر انگلیس به موضوع تحویل پست جنوب
در پاسخ به نامه 29 تیر قوام السلطنه به سفیر انگلیس در باب تحویل پست خانه های جنوب به دولت ایران، امروز سرپرسی لورن، وزیر مختار انگلیس در تهران، در نامه ای به قوام اطلاع داد که برای این کار قرار است نشستی در بوشهر تشکیل شود.
هندوستان مستر ه ا. سیمزH .A .Sams نایب رئیس کل پست خانه های هندوستان را به عنوان نماینده خود در این نشست انتخاب کرده است. کمیسر عالی انگلیس در عراق هم به زودی نماینده عراق را معرفی خواهد کرد. سرآرنولد ویلسن رئیس کمپانی نفت ایران و انگلیس هم نماینده دولت پادشاهی انگلیس است. لورن از قوام السلطنه خواست که نماینده ایران را معرفی کند و اگر وی مسیو شوویوChauviaux است رسما اعلام نمایند. وزیر مختار انگلیس در ادامه نامه خود نسبت به صلاحیت ایران در به دست گیری مسئولیت پست جنوب تردید کرد و پیشنهاد نمود «بعضی از اجزای حالیه را برای اجرای بعضی از سرویسها که میرزاهای ایرانی هنوز برای آنها تربیت نیافته اند موقتا استخدام نمایند؛ از نگرانی دول انگلیس و هندوستان و عراق که مبادا پس از انتقال پست خانه ها به اداره [پست ایران] که در آن جدید می باشد وقفه در جریان صحیح سرویس ها رخ دهد.» (1)
* اعتصاب کارگران چاپ خانه های تهران
منابع چپگرا نوشتند که کارگران چاپ خانه های تهران امروز اعتصاب کردند. (2) آنها از علت این اعتصاب و جزئیات آن خبر ندادند، اما نامه ای از مجلس شورای ملی به قوام السلطنه ریاست وزراء در دست است که به این موضوع به نحو دیگری اشاره می کند؛ این که «جمعی از کارگران مطابع متظلم هستند که با عدم میل به کار کردن، آنها را مجبور نموده اند که اخبار جراید ستاره ایران، گلشن، نجات ایران و ایران را بچینند» و چون آنها از این کار خودداری کرده اند، تعدادی را در نظمیه به زندان انداخته اند.» مؤتمن الملک رئیس مجلس در ادامه توصیه می کند «که در صورت صدق اظهارات آنها اگر مایل به چنین کار کردنی نباشند نمی توان مجبور به کار کردن آنها نمود.» (3)این اعتصاب به دعوت روزنامه های توقیف شده تهران صورت گرفت. روزنامه اتحاد بعدها نوشت که کارگران را از خانه بیرون کشیدند که اجبارا به سر کار بروند. (4) این اعتصاب از دیروز شروع شده بود.
* استعفای هیأت نظار انتخابات در انزلی
به گزارش مؤید حضور، کارگزار گیلان (5)، امروز «به تحریک قونسول روس، دسته حمالها و کمونیستهای انزلی شرحی تهدیدآمیز به هیأت نظار نوشته اند که هرگاه آخوندزاده وکیل نشود چند نفر را به قتل خواهیم رساند.» وی که این خبر را به وزارت امور خارجه گزارش کرد در ادامه یاد کرد که «به این واسطه هیأت نظار استعفا داده و امر انتخابات آن جا به تأخیر افتاده است.» (6)
* ناامنی در مرزهای ایران و افغانستان
بنا به اطلاع شوکت الملک حکمران سیستان و قائنات، به سبب عدم مراقبت و مساعدت ایالت هرات نسبت به مسائل مرزی ایران و افغانستان، نظم این حدود دچار مشکلاتی شده است و دزدان و راهزنان جسارت بیشتری پیدا کرده اند. در پی این خبر، وزارت داخله از وزارت امور خارجه خواست که مراتب را به دولت افغانستان منعکس کرده خواستار برقراری امنیت در آن حدود شود. (7)
* بازگشت قفل طلای به یغما رفته آستان قدس رضوی
امروز «قفل طلای بزرگ دانه نشان» که در زمان بمباران مشهد توسط روسها از آستان قدس رضوی به یغما رفته بود توسط امیر لشکر غرب و در حضور دو هزار تن از عزاداران
ص: 346
امام حسین علیه السلام در میدان توپ خانه پس از رؤیت حاضران به آستان قدس تحویل داده شد. گویا این قفل طلا در روسیه به فروش رسیده و خریدار، آن را به ایران بازگردانده، در قوچان نگهداری می شد. شخص دیگری آن را در قوچان خریده و به مشهد آورده است. در این خبر نام خریداران این قفل نیامده اما گفته شده که جای ضربه هایی که برای جدا کردن آن از محل نصب وارد شده معلوم است. آیت الکرسی نقش بسته بر آن و چهار دانه یاقوت کاشته شده روی قفل دست نخورده باقی مانده است. (1)
[تصویر] حرم امام رضا (ع)
ص: 347
شنبه 17 شهریور 1301/ 9 سپتامبر 1922/ 16 محرم 1341
* معرفی نماینده دولت روسیه برای مذاکره با مقامات ایرانی
کفیل کارگزاری دره جز امروز خبر داد که نیکولای واسیلویچ فیلیپوف از اعضاء کنسولگری روسیه شوروی مقیم خراسان برای مذاکره با مقامات ایرانی معرفی شده است. وی مأمور است «برای انجام مسائل مشترکه آب سرحدات و خاتمه دادن حادثات و مناقشات سرحدی و همچنین برای استقرار علاقه جات حسن ه اهالی طرفین در سرحدات ترکستان و ایران ...، و برای وساطت بین اتباع روس و مأمورین دولت علّیه ایران» به مناطق مرزی سفر کند. سفارت روسیه خواسته است وسایل سفر و آسودگی او در این مأموریت فراهم شود. (1) در نامه کوتاه دیگری که وزارت خارجه به کارگزاری کل خود در مشهد فرستاد می خوانیم که سفارت روس تقاضا کرده است فیلیپوف به سمت آژان کنسول دره جز و کلات آن هم برای فصل پاییز پذیرفته شود که مورد موافقت قرار گرفته است. (2)
* درخواست برای جبران زیان های وارده به روزنامه طوفان
فرخی مدیر روزنامه طوفان که اخیرا پس از ماه ها تحصن در سفارت شوروی به بست نشینی سیاسی خود پایان داد، در نامه ای که امروز به قوام السلطنه نوشت، وعده های او را در هنگام ترغیب فرخی برای خروج از تحصن یادآور شد و این که به آن قولها هنوز عمل نشده است. «خاتمه تحصن به اتکاء قول و امضاء حضرت اشرف صورت گرفته و تنها مسئله که این جانب را برای خروج از تحصن قانع نمود همان تعهدات و تضمینات» بوده است. فرخی گفت که یکی از آن قولها مصونیت روزنامه طوفان در حدود قانون و انتشار دوباره آن بود. لطمه اقتصادی وارد شده به طوفان به واسطه توقیف دو ماه و نیم آن جبران پذیر نیست. «متمنی است به دوسیه کامل خسارت وارده مراجعه و چنانچه لازمه ایفای به عهد است هر چه زودتر در حدود قانون کارکنان طوفان را رهین امتنان و تشکر فرمایید.» (3)
* دستور پرداخت پول به بانک ایران
وزارت مالیه در دستوری که امروز به اداره صندوق مرکزی (خزانه) داد، پیرو اجازه ریاست وزراء، باید یازده هزار و چهارصد و هفتاد و هفت تومان و چهار هزار و نهصد دینار با اطلاع وزارت امور خارجه به عنوان قرض به بانک ایران پرداخت شود. این پول برای حقوق کارمندان سابق بانک روسی در نظر گرفته شده است. «حسب المقرر، بانک از اولین وجه که تهیه شود بایستی این قرض خود را مسترد دارد.» (4)
* بدهی حتمی محمد تقی صراف اصفهانی
در پی دستور قوام السلطنه ریاست وزراء به مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران در مورد رسیدگی به بدهی محمد تقی صراف اصفهانی (ر. ک: 6 شهریور) وی پاسخ داد:
«این مسئله قاعده کلی است که نسبت به هر مدیونی که به طور مسالمت آمیز رفتار شد خود را طلبکار خواهد دانست.» رئیس بانک ایران نوشت که محمد تقی براساس اسناد موجود 210/ 88 تومان تا اول خرداد سال جاری به این بانک بدهکار است. (5)
* تأکید وزارت مالیه به داشتن یک کشتی جنگی
بنا به اطلاع اداره کل گمرکات امکان دارد ترکمنها با بنگاه های اقتصادی روسی ونشترک و سانترسایوز که انحصار تجارت را در شمال ایران در دست گرفته اند، همدست شده و هرچه بیشتر به قاچاق رو بیاورند. وزارت مالیه با نقل این موضوع به وزارت امور خارجه افزود که همه ساله حدود یک میلیون پوط جو به خارج از کشور حمل می شود و از این راه مبلغ 55 هزار تومان حق گمرک دولت ایران خواهد بود، ولی
ص: 348
چون وسایل جلوگیری از قاچاق وجود ندارد، بخش زیادی از این محموله به صورت قاچاق صادر می شود. وزارت مالیه با اشاره به مکاتبات قبلی خود مبنی بر خرید یک فروند کشتی جنگی برای مراقبت از آبهای ساحلی و جلوگیری از قاچاق افزود که «جهاز بادی» به درد نمی خورد؛ نیازمند یک قایق جنگی موتوردار هستیم. «متمنی است برای آخرین دفعه در تعقیب احکام سابق دستور مجددی به نماینده سیاسی ایران مقیم بادکوبه یا به سفارت ایران در مسکو صادر فرمایید که نتیجه اقدامات خود را به فوریت اطلاع دهد تا انجام این امر پیش از این به عهده تعویق نماند.» (1) در حاشیه این نامه نوشته شده است شرح مؤکدی به بادکوبه و مسکو نوشته شود. این دستور در حالی نوشته می شد که پیش از این نماینده سیاسی ایران در آلمان موظف شده بود- در صورت رسیدن پول- یک کشتی جنگی ابتیاع کند. (ر. ک: 5 شهریور).
* دستور قوام السلطنه به رفع توقیف مطبوعات
امروز قوام السلطنه بالاجبار پس از 9 روز کشمکش و جنجال در توقیف نه روزنامه دستور رفع توقیف آنها را صادر کرد. فراکسیون اکثریت مجلس در این تصمیم دولت نقش بسیاری داشت؛ در واقع توصیه کرد با صرف نظر از برخی مفاد بیانیه 31 خرداد، به هیجان پیش آمده در جامعه مطبوعات خاتمه دهد. (2)
ص: 349
یکشنبه 18 شهریور 1301/ 10 سپتامبر 1922/ 17 محرم 1341
* ارائه پیشنهادهای دو کمپانی نفت به مجلس شورای ملی
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز پیشنهادات دو کمپانی نفت امریکایی استاندارد و سینکلر را به صحن مجلس شورای ملی آورد تا درباره آن تصمیم گیری شود. سلیمان میرزا در اعتراض به این کار دولت گفت که دولت باید این قدرت را داشته باشد که یک پیشنهاد را ارجح بداند و آن را برای تصویب به مجلس بیاورد. تدین نیز این کار را دخالت مجلس در کار قوه مجریه دانست. در ن هایت رئیس مجلس گفت از آنجا که این بحث به درازا خواهد کشید هیأت رئیسه مجلس آن را بررسی کرده، تصمیم می گیرد که آیا به کمیسونهای مربوطه ارجاع شود یا نه.(1)
* نامه وزارت امور خارجه به سفارتهای ایران در پاریس و لندن
وزارت امور خارجه ایران به دنبال گزارشی که از سفارت ایران در برلن دریافت کرد، امروز نامه ای به سفارتهای پاریس و لندن فرستاد. موضوع نامه به مفاد گزارش سفارت ایران در برن مربوط می شد؛ این که جراید سوئیس به نقل از مطبوعات انگلیس و فرانسه اوضاع ایران را مشوش جلوه می دهند. از جمله این اخبار چیره شدن رژیم کمونیستی در ایران بود. وزارت امور خارجه نوشت که این گونه خبرها باید از طرف آن دو سفارت به موقع تکذیب شود و آن را یکی از وظایف اصلی نمایندگیهای ایران دانست. «وزارت امور خارجه هم تاکنون مرتبا اوضاع عمومی را در ضمن متحد المآلها به اطلاع کلیه مأمورین خارجه رسانیده و مسائل فوری را نیز تلگراف کرده است ... وزارت امور خارجه مخصوصا انتظار دارد که [در] این گونه موارد از طرف آن سفارت جدیت مخصوص به عمل آید.»(2)
* حواله جلاء السلطنه به محمود آیرم
پس از نامه متضرعانه جلاء السلطنه معاون حکومت اصفهان به رضا خان- که در پی تهدید به اعدام آن را نوشت- (ر. ک:
14 شهریور) رضا خان وزیر جنگ امروز پاسخ او را با این جمله کوتاه داد: «تلگراف جوابیه شما واصل گردید. بایستی برائت ذمه خودتان را نزد امیر لشکر جنوب حاصل نمایید.» (3)
* نظر مثبت اداره معارف و اوقاف گیلان به تأسیس مدرسه امریکایی
اداره معارف و اوقاف گیلان امروز در نامه ای به وزارت خانه متبوع خود با اشاره به تقاضای مستر شید مدیر مدرسه تعطیل شده امریکایی در رشت (ر. ک: 8 شهریور) درخواست کرد امتیاز تأسیس دوباره این مدرسه صادر شود. «مدرسه امریکایی رشت قبل از وقوع جنگ بین المللی دایر بوده ولی سوابق امتیاز و اجازه تأسیس آن در اداره معارف گیلان موجود نیست.» (4)
ص: 350
دوشنبه 19 شهریور 1301/ 11 سپتامبر 1922/ 18 محرم 1341
* واکنش نشریه ندای گیلان به تبعید روحانیان از عراق
نشریه ندای گیلان(1) در اعلان فوق العاده ای که امروز منتشر کرد با عنوان «اهانت به عالم اسلام» و با اشاره به تلگرام رسیده از طرف مجتهدان نجف و کربلا به تهران به تبعید روحانیان از عراق اعتراض کرد. «کسانی که حیثیت اسلام و مسلمانان را در مقابل حملات سخت کفار محافظه کرده اند امروز حیات شان از طرف انگلستان در خطر است. مأمورین انگلیس صراحتا آنها را در مضیقه و فشار افکنده و به قتل و اعدام تهدید کرده اند.» این اعلان فوق العاده (ر. ک: 7 شهریور) چنین ادامه می یابد که شاگردان سرادواردگری خوب به نصیحت استاد خود عمل کردند که گفته بود «تا قرآن پیغمبر عرب در روی زمین پیروانی دارد نفوذ و سلطه بریتانیای کبیر در مخاطره خواهد بود و ما باید اساسی را که این کتاب ایجاد کرده است منهدم کرده و براندازیم.» (2)
* پاسخ وزیر جنگ به سفارت ترکیه در تهران
پس از نامه ای که سفیر ترکیه در تهران درباره تحرکات نظامیان ایران در مرز قطور برای وزیر جنگ نوشت (ر. ک: 6 شهریور) رضا خان در پاسخی که امروز به سفیر داد «تجاوز قراولها» را به خاک ترکیه تکذیب کرد، اما درباره تقویت قوای مرزی در حدود شرف خانه نوشت که این پیش بینی برای همه نقاط مرزی در کردستان صورت گرفته و صرفا برای جلوگیری از تجاوز و شرارت است. رضا خان وزیر جنگ در مورد این نظر سفیر ترکیه که این تحرکات موجب تجری آشوریها علیه ترکیه خواهد شد یادآور شد که «آشوری و غیره هیچ وقت از طریق ایران قادر به حملات و تعرضاتی به سرحدات دولت ترکیه نبوده و هیچ گونه تشبثاتی نیز برای اختلال سرحدات دولت ترکیه امکان پذیر نخواهد بود.» رضا خان تلویحا از وجود کردهای شورشی در خاک ترکیه که مترصد اقدام علیه ایران هستند نیز یاد کرد و غیرمستقیم وجود سیاست بده بستان در این امور را یادآور شد. (3)
* اظهار تأسف جعفرقلی بختیاری از پیش آمد شلیل
جعفرقلی بختیاری (سردار اسعد، جعفرقلی اسعد) در تلگرامی که امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء و رضا خان وزیر جنگ فرستاد نوشت که هر اندازه «تأسف خود را از این اتفاق فجیع که در خاک بختیاری واقع شده است عرض کنم، کم است. امیدوارم خوانین موفق به رفع این سوءتفاهم بشوند.»
[تصویر] سمت چپ: جعفرقلی سردار اسعد
ص: 351
جعفرقلی بختیاری که قصد آمدن به تهران و دیدار با مخاطبان این تلگرام را داشت، نوشت که به توصیه خوانین بختیاری اگر اجازه دهید به دیدار امیر جنگ بروم و بعد راهی تهران شوم. وی برای ادای توضیح درباره حادثه شلیل که منجر به کشتار نظامیان اعزامی به خوزستان شد قصد آمدن به تهران داشت. (1)
* درخواست نشریات کمونیستی
وزارت امور خارجه از وزارت مالیه خواست نسخه ای از کتابها و مجلات کمونیستی که در گمرک بندرجز توقیف شده اند برای این وزارت خانه فرستاده شود. وزارت مالیه هم در جواب نوشت که هر آن چه بوده به وزارت معارف و اوقاف فرستاده «تا پس از مطالعه ناظر شرعیات در سوزاندن یا نشر آن لدی الاقتضی اقدام نمایند.» و در پایان خواست که موارد یاد شده را از وزارت معارف دریافت دارد.(2)
ص: 352
سه شنبه 20 شهریور 1301/ 12 سپتامبر 1922/ 19 محرم 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی پیش از ظهر به ریاست سید حسن مدرس، نایب رئیس تشکیل شد. در این جلسه استخدام هشت مستشار امور مالی مطرح شد. موافقان و مخالفان این لایحه صحبت کردند. (1) پس از توضیحات قوام السلطنه ریاست وزراء در جزئیات موضوع و مناصب این مستشاران رأی گیری و به کلیات استخدام آنها رأی داده شد. (2) این هشت نفر تبعه دولت امریکا بودند و همراه میلسپو باید به ایران می آمدند.
* تلگرام احمد شاه به رضا خان
روزنامه ایران در شماره امروز خود متن تلگرام احمد شاه را که حاوی تقدیر وی از پیروزیهای اخیر قشون ایران در سرکوب اشرار غرب کشور بود، چاپ کرد. احمد شاه خطاب به رضا خان وزیر جنگ نوشت که از شنیدن خبر فتوحات اخیر خوشحال است؛ و این که «مخصوصا مراحم مرا به عموم نظامیان رشید ابلاغ نمایید.» (3)
* احتمال ادغام مدرسه سیاسی و مدرسه حقوق
وزارت عدلیه پیشهادی تهیه کرده که مدرسه علوم سیاسی و مدرسه حقوق در یکدیگر ادغام شود و سالی 12 هزار تومان به بودجه این دو مدرسه اضافه شود. این پیشنهاد به مجلس شورای ملی داده خواهد شد تا در صورت تصویب انضمام دو مدرسه عملی شود. (4)
* اجناس ایرانی در بازار مکاره روسیه
پس از تشکیل بازار مکاره در روسیه و دعوت از بازرگانان ایرانی برای حضور در آن، اطلاعات رسیده نشان می دهد که این بازار رونق خوبی دارد و دادوستد در آن جاری است.
تاکنون چهارصد هزار پوط کالاهای ایرانی و عمدتا خشکبار، برنج، قالی و ابریشم در آن بازار عرضه شده است.(5)
* تشکیل هیأتی برای بررسی کشت تریاک
به دستور قوام السلطنه ریاست وزراء عصر امروز هیأتی متشکل از رؤسای وزارت مالیه، نماینده وزارت فواید عامه، نماینده وزارت امور خارجه، نماینده تجار و رئیس مالیات غیرمستقیم گرد آمدند تا درباره کشت تریاک و زراعت آن گفت وگو کرده، نتایج حاصله از آن را به دولت ارائه دهند.(6)
* تعطیلی مغازه های ناصریه و لاله زار
افزایش اجاره بها تنش هایی را بین مالکان و مستأجران مغازه های دو خیابان ناصریه و لاله زار تهران موجب شده که با صدور احکام تخلیه بعضی از مغازه ها، دیروز و امروز «کسبه دکان [های] ناصریه و لاله زار و غیره موقتا تعطیل نموده» و امروز برای شکایت به مجلس شورای ملی رفتند.
[تصویر] خیابان لاله زار قدیم
قوام السلطنه که در مجلس حضور داشت با شنیدن این موضوع، منصور السلطنه معاون وزارت عدلیه را مأمور رسیدگی به این موضوع کرد تا با تشکیل هیأتی از نمایندگان مالکان، مستأجران و نماینده دولت موضوع بررسی شود. عصر امروز
ص: 353
کاسبان این دو خیابان مغازه ها را باز کرده، مشغول کسب وکار شدند (1) و نیز منتظر نتیجه رایزنیهای دولت با نماینده مالکان.
* اقدام اداره معارف گیلان برای تخلیه مدرسه روسی در غازیان
محسن فهیمی از مسئولان اداره معارف و اوقاف گیلان طبق دستوری که از مرکز به او رسید برای تحویل و تخلیه یک مدرسه روسی در غازیان بندر انزلی، به این محل رفت و در مذاکراتی که با مسئولان روسی مدرسه داشت بنا شد روسها ظرف چهار روز و پس از مذاکره با سفیرشان در تهران پاسخ دهند. در این خانه چند خانواده روسی هم که احتمالا از کارکنان بندر هستند زندگی می کردند. فهیمی در نامه مفصلی که امروز از شرح اقدامات خود برای تخلیه این ساختمان که آن را «عمارتی بسیار عالی دارای چهار اتاق ... و یک صحنه بزرگ مجلل با نمایشگاه فاخر» نامید، از وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه خواست که او را در این اقدام حمایت کند که مبادا مقهور و مغلوب گردد. (2)
* درخواست کمک دختر میر محمد بهبهانی از مدرس
دختر آقا میر محمد بهبهانی در نامه ای که امروز به آیت اللّه سید حسن مدرس فرستاد از او درخواست توصیه برای دریافت کمک مالی از مجلس شورای ملی کرد. او در این نامه خود را نیازمند تهیه «لقمه نانی برای اطفال» دانست و این که «در این فصل تعزیه داری خامس آل عبا تمام اطفال بنده در گرسنگی مانده اند.» مدرس نیز در دو جمله نوشت که «همیشره محترمه ... شما باید خدمت خود ایشان (مؤتمن الملک رئیس مجلس) مجددا بروید تا خداوند چه مقدر فرموده باشد.» پیش از این اداره مباشرت مجلس مبلغ ده تومان توسط مرحوم مدرس به این بانو پرداخت کرده بود. (3)
* استعفای حاکم استرآباد
به دنبال بالا گرفتن شرارت ترکمانها در منطقه استرآباد، حاکم نظامی شهر طی شکواییه ای که برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد تقاضای استعفا کرد. رضا خان نیز «جواب می دهد صد نفر قزاق برای مجازات تراکمه با دو عرابه توپ از ساری امر شده است به فوریت رسانیده.» (4)
ص: 354
چهارشنبه 21 شهریور 1301/ 13 سپتامبر 1922/ 20 محرم 1341
* برقراری خط تلگراف تبریز به ارومیه
وزارت پست و تلگراف در اطلاعیه ای که امروز منتشر کرد خبر داد که خط تلگراف تبریز به ارومیه که به دلیل حوادث اخیر قطع شده بود پس از بازگشت امنیت و اقدامات این وزارت خانه دایر شده «و رشته مخابرات عمومی به ارومیه جریان دارد.»(1)
[تصویر] نمایی از تبریز قدیم
* گزارش از وضعیت سید جلال
کارگزاری گیلان امروز در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد تحرکات سید جلال و هوادارانش را در جنگل رو به افول خواند به طوری که «هرچند روز یک مرتبه یک عده تسلیم و یا دستگیر می شوند. فعلا سید جلال یک عده شصت هفتاد نفری بیشتر ندارد.» وی در این گزارش از ناامیدی روسها از پیشرفت سید جلال هم نوشت و این که مذاکرات روسها با «سردار مقتدر طالش» و جلب او هم با موفقیت همراه نبوده است. روسها از طریق سردار مقتدر، سید جلال را حمایت تسلیحاتی می کردند.
«اگرچه سردار مقتدر عنصر خوبی نیست و همیشه به اصطلاح آب را گل آلود کرده و ماهی گرفته است و فوق العاده نسبت به اهالی طالش متعدی است ولی امروز که مشار الیه اظهار اطاعت به دولت می کند- با اطلاعات کاملی که فدوی از ایلات شاهسون اردبیل دارد و خویشی سردار مقتدر با حسینعلی خان فولادلو و امیر عشایر خلخالی- اگر امروز دولت او را تعقیب نماید دچار زحمات و مشکلات خواهد شد.» وی در پایان این گزارش درباره کنسول روس در گیلان هم نوشت که جوان است و «شأنیت» یک دیپلمات را ندارد. (2)
* عشایر منطقه خوی
قوام الوزاره، امین تذکره خوی، در یادداشتی که برای کارگزاری آذربایجان فرستاد، پیرو درخواست مسئولان دولتی نسبت به تشریح وضعیت و موقعیت عشایر و طوایف که باید ذیل چهارده عنوان اطلاعات آن دسته بندی شده، با آمار ارائه می گردید، نوشت که در منطقه خوی عشایری جز «قطور» وجود ندارند. اینان هم با اقدامات شرارت آمیز اسماعیل آقا سیمیتقو هم دست و هم آوا شده و با هجوم قوای دولتی یا فرار کرده یا تارومار شده اند. «در حکم امروزه تحصیل اخلاق و عادات و اعمال و عده شان ممکن نیست.» (3)
* اقدامات ایران در بهداشت حیوانات
سفارت امریکا در تهران خواستار اطلاعاتی درباره بیماری سیاه زخم دامی در ایران و چگونگی مبارزه با آن شده بود.
مجلس حفظ الصحه در پاسخ به این درخواست به وزارت امور خارجه نوشت که حدود یک سال است انستیتو پاستور در ایران گشایش یافته و واکسن ها و سرم های لازم را تهیه می کند.
حشم داران اقدام جدی در مبارزه با بیماریهای رایج حیوانات نمی کنند، اما این مجلس اقداماتی به عمل آورده و آن تهیه سرم ها و واکسن های بیماریهاست.(4)
* کشف اطلاعات جدید در سانسور مکاتبات خوانین بختیاری
در گزارش محرمانه ای که امروز از لشکر جنوب و احتمالا
ص: 355
از طرف رئیس ارکان حرب این لشکر و یا فرمانده لشکر، به وزیر جنگ فرستاده شد اطلاعات تازه ای که در پی سانسور مکاتبات خوانین بختیاری به دست آمده ارائه شد. این اطلاعات نشان می دهد که خوانین بختیاری از این که آنان را علت اصلی کشتار نظامیان می دانند بسیار نگران و از مجازات احتمالی خود خوفناک اند. قصد اولیه خوانین درگیری با دولت و شروع یک جنگ بود، اما اینک آنان پایگاه پیشین خود را در نزد ایلات و طوایف خود از دست داده اند. از سانسور نامه هایی که سردار جنگ و صمصام السلطنه (1) برای یکدیگر فرستاده اند ضعف و چنددستگی میان خوانین بختیاری روشن است. در این سانسور به مکاتبات شیخ خزعل و خوانین بختیاری هم اشاره شده که چگونه شیخ خزعل راه های برون رفت از موقعیت فعلی را پیش پای آنها گذاشته تا اموالشان محفوظ بماند. در این گزارش تأکید شده است که خوانین بختیاری در جلسات و چاره جوییهای خود راهی جز صلح و مسالمت با دولت به دست نیاورده اند و ازاین رو برخی بزرگان خود را چون سردار اسعد برای مذاکره و خلاصی از این مسئله جلو فرستاده اند. راه حل ن هایی که خوانین بختیاری اختیار کرده اند نسبت دادن حادثه شلیل به سردار فاتح و امیر مجاهد است؛ چرا که این دو نسبت به دیگر بزرگان بختیاری کم اهمیت بوده و اختلافات پیشین آنها با این دو خان نیز به این نتیجه گیری کمک کرده است. گزارشگر در پایان پیشنهاد می کند که این موقعیت برای دولت یک استثنا است و با جو ساخته شده علیه بختیاریها بهترین فرصت است که با تمرکز نیروی نظامی در اصفهان پرونده این خوانین یک بار برای همیشه درهم پیچیده شود. (2)
* علت نارضایی ایرانیان مقیم شوروی
علی قلی خان مشاور الممالک نماینده سیاسی ایران در مسکو که تقریبا به طور مداوم درباره امور تجاری و سیاسی با ایران در مکاتبه بود امروز در پاسخ به برخی پرسشهای وزارت امور خارجه ایران در مورد تظلم ایرانیان مقیم عشق آباد نوشت که «اساس تظلم کلیه ایرانیان مقیمین روسیه و ترکستان و قفقاز یک چیز و آن عدم آزادی تجارت است.» وی در بازگویی علت این امر اظهار داشت: «نمی خواهند بفهمند که این اوضاع کنونی روسیه غیر از اوقات قبل از جنگ [است] و به علاوه هنوز قرارداد تجارتی هم مابین ایران و روسیه بسته نشده.
بدیهی است بعد از انعقاد قرارداد البته امر تجارت سهل تر و شکایت اتباع کمتر خواهد شد.»(3)
ص: 356
پنج شنبه 22 شهریور 1301/ 14 سپتامبر 1922/ 21 محرم 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس نایب رئیس اول تشکیل جلسه داد. پرداخت 2400 تومان به عنوان قرض به «عادل خان زیاد خانف»، نخستین لایحه ای بود که امروز مطرح و تصویب شد. موضوع بعدی لایحه قانون ممیزی عمومی و طرح مواد دیگری از آن بود که در دستور جلسه قرار گرفت. سپس سئوالات نمایندگان از کمیسیونهای مختلف ایراد شد. قانون انتخابات، قانون هیأت منصفه، قانون انجمنهای بلدی از جمله پرسشهای مطرح شده بودند. (1)
* پاسخ منفی معلمان متحصن به دولت
معلمان متحصن در مجلس شورای ملی که به دلیل عقب افتادن حقوق شان اقدام به این اعتراض کرده بودند پس از تصویب دولت نسبت به پرداخت 38 هزار تومان بابت حقوق عقب افتاده این مبلغ را کافی ندانسته و آن را جبران کننده حقوق معوقه خود ندانسته، به اعتصاب خود ادامه دادند. (2)
* تصمیمات دولت نسبت به آوارگان ارومیه
کمیسیونی که برای رسیدگی به آوارگان ارومیه در مجلس تشکیل شده بود پس از بررسیهای خود به این نتیجه رسید که برای بازگشت نسبی اوضاع شهر به موقعیت طبیعی گذشته، یک کرور تومان پول و پنج هزار خروار جنس باید به اهالی پرداخت شود و نسبت به اخذ مالیات روشی در پیش گرفته شود که اهالی امکان جبران خسارات وارد شده را داشته باشند. (3)
* انتصاب در قشون شمال غرب
امروز به فرمان رضا خان وزیر جنگ و فرمانده کل قشون، سرتیپ عبد اللّه خان طهماسبی به درجه امیرلشکری ارتقا یافت و به فرماندهی لشکر شمال غرب منصوب شد. سرتیپ امان اللّه میرزا جهانبانی هم که برای سرکوب سیمیتقو راهی این منطقه شده و فرماندهی موقت قشون این منطقه را به عهده گرفته بود،(4) به سوی تبریز حرکت کرد.
* جابه جایی نیرو در مناطق جنوب
امروز یک گردان از لشکر جنوب به «دالکی» محلی بین بوشهر و کازرون وارد شد و یک گردان دیگر برای برقراری امنیت در بنادر خلیج فارس به آن خطه اعزام گردید. (5)
* پاسخ رضا خان به جعفر قلی سردار اسعد
در پی اطلاع سردار اسعد (جعفر قلی بختیاری) به وزیر جنگ و نخست وزیر در مورد زمان آمدن به تهران (ر. ک: 19 شهریور) و اظهار تأسف او از حادثه ای که برای نظامیان در ناحیه شلیل پیش آمده، رضا خان امروز به او نوشت که نامه تأسف و تأثر شما درباره فاجعه در خاک بختیاری رسید. «این جانب کاملا موافقم که جنابعالی برای تحقیق این فجایع به بختیاری رفته، پس از آن به طرف تهران حرکت فرمایید. تصور می کنم ... آقای رئیس الوزراء هم با این عقیده مخالف نباشند. در هر صورت این جانب با معظم له مذاکره می کنم که از طرف ایشان هم زودتر» خبری به شما بدهند. (6)خوانین بختیاری برای جبران آن چه که به کشتار نظامیان در هفتم مرداد امسال در منطقه شلیل انجامیده بود، درصدد رفع و رجوع آن برآمده، سردار اسعد را برای این کار راهی تهران کرده بودند.
* گزارشی از اوضاع کردستان عراق
کنسول ایران در بغداد شرحی به وزارت امور خارجه فرستاد و با اشاره به گذشته نزدیک کردستان عراق آخرین خبرهای دریافتی خود را برای دولت ایران نوشت. وی ابتدا از شیخ محمود برزنجی نواده کاکا احمد گفت که انگلیسها او را به
ص: 357
حکومت سلیمانیه رساندند، اما ادامه حکومت او را برنتافتند و پس از درگیریهای مسلحانه شیخ محمود را دستگیر و به کویت تبعید کردند. وی پیش از رفتن به کویت حکم اعدام هم داشت ولی او را عفو کردند مشروط به این که ده سال خیال آمدن به کردستان را نداشته باشد. برادر شیخ محمود، شیخ قادر در بغداد و تحت الحفظ ماند. حوادث اخیر کردستان عراق که با خواست اهالی در بازگشت این دو برادر همراه شده بود، موجب شد که انگلیس رضایت دهد شیخ قادر به کردستان بازگردد. «البته معلوم است که عهد و میثاق هم از او گرفته بودند که برای رفع موانع انگلیس کار کند.» خواست انگلیس برای بازگشت شیخ محمود تاکنون به جایی نرسیده و پاسخ داده «که من شخصی هستم درویش پوست نشین. اگر می خواهید که به سلیمانیه بروم، می روم ولی در تکیه خود خواهم نشست و کاری با کسی نخواهم داشت و اگر می خواهید مرا مجبور کنید که دوباره داخل در سیاست بشوم از دست من برنمی آید.» منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد در پایان این گزارش افزود که انگلیس و ملک فیصل پادشاه عراق هرکدام برای منافع خود سعی در جلب شیخ محمود دارند. (1)
* انذار مشاور الممالک
علی قلی مشاور الممالک نماینده سیاسی ایران در مسکو با اشاره به مطلبی که در نشریه ترجمه چاپ مسکو درباره کردستان چاپ شده به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که در این مطلب چنین عنوان شده که نامه ای از کردستان به دست دولت ایران رسیده که کردستان ترکیه و ایران یکی شده تحت رژیم سیاسی ایران اداره شوند. مطلب چنین ادامه می یابد که ریاست وزراء با این مسئله موافق اما ولیعهد موضوع را تصدیق نکرده منوط به بازگشت شاه از اروپا به ایران کرده است. «این نقشه ای است که در مدت اقامت بنده در پاریس شریف پاشا به تقویت انگلیسها تعقیب می کرد و اگر مسئله همان طور باشد که روزنامه ترجمه می نویسد گذشته از این که به خیال تحت سلطنت بودن کردستان، کردستان ایران از دست می رود؛ از طرف روسیه و عثمانی برای ایران مشکلات فراهم خواهد شد و حال آن که در صورت اتفاق ایران و عثمانی ممکن نیست کردستان به مقصود نایل شود. گذشته از آن همین که این باب مفتوح شد از عدم تجزیه سایر قطعات ایران نمی توان ایمن بود.» (2)
* آخرین وضعیت انگلیسها در کردستان عراق
احتشام حضور(3) کنسول ایران در خانقین امروز در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد موقعیت انگلیسها را در کردستان عراق تشریح کرد و نوشت که در اثر اغتشاشات اخیر، انگلیس نیروهای خود را از داخل کردستان عثمانی بیرون کشیده و در مرزهای مشترک که هنوز هم در آن اختلاف هست مستقر کرده است. احتشام حضور با کشیدن نقشه ای تمرکز قوای انگلستان را نشان داد که هم وغم آنها حفظ اطراف و حدود دجله و بغداد است.
خبر بعدی او این بود که چند روز پیش تعدادی از نیروهای انگلیسی در «رانیه» کشته شدند. به دنبال این حادثه نیروهای انگلیس با «چهارده دستگاه ماشین هر دستگاهی عبارت از شصت واگون، هر واگون تقریبا چهل نفر» با سلاح و تعداد قابل توجهی هواپیمای جنگی و غیرجنگی به سمت همان مرزهای مشترک رفته، مستقر شده اند. وی از شایعه قوی حمله ترکها به عراق خبر داد و در پایان توصیه کرد فرصت خوبی است که ایران یک کنسول در ناحیه کردستان عراق و مشخصا در موصل یا کرکوک داشته باشد.(4)
[تصویر] نقشه ترسیمی از احتشام حضور
* موقعیت زبان فارسی در همسایگان شرقی
اعتلاء الملک (نصر اللّه خلعتبری) (5) وزیر مختار ایران در افغانستان که موظف بود درباره گسترش زبان فارسی در صفحات شرقی ایران گزارش بدهد، امروز در شرحی که به وزارت امور خارجه نوشت ضمن هشدار به نفوذ ترکها به این ناحیه و تلاش برای نفوذ زبانشان در افغانستان نوشت که نیازمند تربیت متخصصینی هستیم که علاقه مند گسترش زبان فارسی باشند و با اعزام به این کشورها در توسعه این زبان بکوشند. وی از تلاشهای صورت گرفته برای از رسمیت انداختن زبان فارسی در هندوستان و اینک در افغانستان خبر داد و پیشنهاد کرد با تغییرات اندکی در شیوه نگارش می توان دست آویز هایی که به عنوان معایب زبان فارسی عنوان می شود رفع کرد. متن کامل این نامه در پاورقی آمده است. (6)
* دیدار علاء با مسئولان کمپانی سینکلر
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز به همراه میلسپو با رئیس کمپانی سینکلر و بانکهای مربوط به این کمپانی در نیویورک دیدار کرد. موضوع این دیدار مذاکره درباره دادن وام به ایران بود. آنها تا دوشنبه آینده فرصت خواستند تا اطلاع دهند. علاء که با بانکهای دیگری هم سر مذاکره را برای گرفتن قرض باز کرده بود یادآور شد که «لحن مذاکرات و زمینه پیشنهادات موجب تشویق نیست.» علاء برای گرفتن قرض از امریکا، فارغ از دادن امتیاز نفت شمال هم فعالیت می کرد. (7)
ص: 358
ص: 359
جمعه 23 شهریور 1301/ 15 سپتامبر 1922/ 22 محرم 1341
* واگذاری راه تهران- دماوند
راه شوسه تهران به دماوند که از طرف وزارت پست و تلگراف شوسه و تسطیح شده و مدتی تحت نظر آن وزارت خانه بود، طبق تصمیم جدید دولت در اختیار وزارت فواید عامه قرار گرفت، تا از طرف این وزارت خانه نظارت و اداره شود. (1)
* توقیف حقوق معلمان
پس از تحصن معلمان در مجلس شورای ملی و اقداماتی که دولت در تخصیص 38 هزار تومان برای جبران حقوق معوقه آنها تا فروردین 1301 صورت داد، معلمان با این تخصیص مخالفت کرده، خواستار اعتباری شدند که حقوق آنها را تا زمان حال و نیز مشخصا در آینده، روشن و مشخص کند.
اخطار وزارت معارف برای شکستن این تحصن هم به جایی نرسید و در ن هایت بودجه تخصیص یافته ضبط شد.(2)
* گشایش بازار مکاره بادکوبه
امروز بازار مکاره(3) بادکوبه به صورت یک ماه و نیم گشایش یافت. سفارت روسیه شوروی در تهران با اعلام این خبر از بازرگانان ایرانی دعوت کرد در این بازار شرکت کنند و شرایط آن را چنین اعلام نمود که حرکت تجار به این بازار آزاد است؛ ارسال کالاهای وطنی آزاد و بدون اجازه بنگاه تجاری ونشترک انجام خواهد شد. همچنین حمل کالاهای خریداری شده روسی از این بازار و حمل به ایران نیز بدون اجازه بنگاه یادشده آزاد است. (4)
ص: 360
شنبه 24 شهریور 1301/ 16 سپتامبر 1922/ 23 محرم 1341
* گزارش مفتش مخفی
مفتش مخفی لشکر جنوب در یادداشتی که امروز به دایره عملیات آن لشکر فرستاد، دو موضوع را یاد کرد. اول این که سردار اسعد (جعفر قلی بختیاری) «در بعضی مجالس راجع به حرکت و ظلمی که در خاک بختیاری نسبت به نظامیها شده اظهار تألم می نماید و در ظاهر از این فجایع متأسف، و به علاوه اظهار می کند من با آن کسانی که این فجایع را مرتکب شده اند کاملا مخالف هستم ولو این که برادر یا کسانم باشند.
اظهارات مذکور را ایشان در بعضی مجالس که علما هم بوده اند نموده.» وی در بند دوم یادداشت خود از فروکش کردن فعالیت سوسیال دموکراتها در اصفهان یاد کرد که به طور جدی مشغول کار نیستند. «مخصوصا کی استوان با آن حرارتی که داشتند اظهار خستگی می کنند. گمان می کنم چندی است به ایشان وجه نرسیده است.» (1)
* ورود نایب سرهنگ اسماعیل خان به مسکو
بنابر تلگرامی که از مسکو به تهران رسید نایب سرهنگ اسماعیل خان مأمور وزارت جنگ به مسکو و برلن، وارد مسکو شده است. «هوا بی اندازه سرد. فدوی هم بی پول. وجهی به سفارت روس در تهران مرحمت فرمایید به وزارت خارجه مسکو رسید گویند. دریافت خواهد شد. امروز از قایم مقام وزیر خارجه ملاقات خواهم نمود.»(2)
* امضا نکردن تحویل نامه بانک استقراضی
کارگزاری آذربایجان در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت از تشکیل جلسه ای در این کارگزاری خبر داد.
نماینده اداره مالیه، مفتش کل مالیه، حاج ظهیر الممالک و مسیو نوخت رئیس سابق بانک استقراضی اعضاء این جلسه بودند.
در این نشست قرار بود مسئول سابق بانک استقراضی آذربایجان تحویل نامه بانک به ایران را امضا کند. اما او با اشاره به موافقت نامه ای که در تهران بین مسئولان بانک ایران و بانک استقراضی سابق امضاء شده بود گفت تا حقوق عقب افتاده کارمندان محلی پرداخت نشود، نمی تواند این تحویل نامه را امضا کند. (3)
* امکان رویارویی قوای نظامی و امیر مؤید
کارگزار مهام خارجه مازندران در نامه ای که امروز برای وزارت امور خارجه نوشت از اصطکاکی که اخیرا بین قشون و امیر مؤید در سوادکوه پیش آمده خبر داد. صاحب منصب قشون امیر مؤید را تهدید کرده و برای او ضرب الاجل تعیین کرده است. نماینده وزارت خارجه در مازندران اضافه کرده که معمول چنین مواقعی، امیر مؤید به علما متوسل شده تا واسطه حل وفصل مشکلات پیش آمده شوند. «اخیرا از آقای شیخ کبیر شنیدم به اتفاق علما فدوی را تعیین فرموده اند که برای اصلاح به سوادکوه رفته» از مانند حوادثی که سال گذشته پیش آمد جلوگیری کنم، اما نپذیرفتم. وی علت عدم پذیرش را اجازه وزارت خارجه و پرداخت نشدن مخارج آن دانست و از اقدامات سال گذشته خود گفت که بسیار متضرر شده و توجهی از مرکز به او نشده است. (4)
* در انتظار روسها
مستشار الدوله مأمور سیاسی ایران که برای مذاکره با روسها به استرآباد آمده، همچنان منتظر ورود هیأت روسی است. البته رئیس هیأت روسی وارد استرآباد شده اما هیأت روسی هنوز نرسیده و بنا به اطلاعات رسیده اختیار لازم هم به هیأت داده نشده است. وی در این مدت برای آرام کردن فضای این شهر که با تمرد طوایف ترکمن ناآرام شده، تعدادی از رؤسای طایفه جعفربایی را احضار کرده، آنها را به نوعی به خدمت گرفته است. خبر دیگر از استرآباد این که آژانها به دلیل نرسیدن حقوق، پریشان حال به خانه حاج شیخ حسین پناهنده شده اند.
ص: 361
این عده پیش از این در تلگراف خانه متحصن شده بودند.
گفته می شود مبلغ شش هزار تومان توسط وزیر جنگ برای تأدیه حقوق آژانها حواله شده اما حکومت این وجه را برای حقوق خود و تراکمه برداشته به آژانها نداده است.(1)
* تبریک روزنامه هحییم به پیروزیهای اخیر ترکیه
روزنامه هحییم در شماره امروز خود پیروزی ترکیه بر یونان را ستود و نوشت «به واسطه این که دولت عثمانی که یکی از دول مهم اسلامی بوده و همیشه طرفداری از ملت یهود کرده و مهربانیهای آن ملت درباره ملت یهود مشهور خاص و عام می باشد بنابراین برادران اسرائیلی ما در آنجا دائما در راحت و آسایش بوده اند» این فتوحات را به آنان تبریک می گوییم. (2)
* سیاست انگلستان در کردستان عراق
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد در ادامه گزارشهای خود از کردستان عراق امروز نیز با توجه به تحولات پدید آمده در این منطقه از عراق دیدگاه ها و تحلیل خود را به وزارت امور خارجه فرستاد. وی خبر داد که انگلستان بخش معروف به کردستان جنوبی را که سلیمانیه هم جزو آن است تخلیه کرده و به اسم استقلال، شیخ قادر نواده کاکا احمد را به نیابت حکومت سلیمانیه منصوب کرده است. وی با اشاره به مساعدت انگلیس به اسماعیل آقا سیمیتقو در گذشته و آوارگی فعلی این شورشی در منطقه کردستان، احتمال داد که انگلیس بار دیگر به جان مرده اسماعیل آقا حیاتی دوباره ببخشد و به نام استقلال کردستان از او به عنوان ابزاری در جهت سیاستهای خود بهره گیرد. (3)
* اطاعت رؤسای ایلات در اطراف خمین
طبق گزارش رسیده از خمین پس از استقرار نیروهای نظامی در جاپلق و اقداماتی که رئیس اردوی نظامی صورت داده «قسمت عمده ای از رؤسای ایلات و غیره برای انجام اوامر دولت حاضر و مطیع شده و برای استرداد اموال غارتی و مالیات خودشان اظهار قبول و اطاعت نموده اند.» (4)
* احضار سردار صولت
سردار صولت بختیاری به دنبال اقدامات بی رویه خود در حدود کاشان و اردستان، موجب شکایات فراوانی از طرف مردم شد که مجموعه این تظلمات باعث احضار او به مرکز گردید. «چنانچه اولیای امور بخواهند [به] عملیات او و دوسیه هایی که در وزارت خانه ها دارد رسیدگی کنند تصور می کنیم دچار پنجه عدالت و قانون شود.» (5)
* تبریک ایرانیان
به دنبال پیروزیهای ترکیه بر یونان که گفته می شود 90 هزار اسیر و 5 هزار اسلحه غنیمتی برای نیروهای ترک به همراه داشته «طبقه مختلفه تجار و اعیان [تهران] دسته دسته به سفارت عثمانی رفته و تبریکات خود را به جناب نزهت بیک شارژدافر عثمانی تقدیم می دارند.» (6)
* رسیدگی به عملکرد امین مالیه ملایر
امروز کمیسیونی که برای رسیدگی به عملکرد میرزا علی اصغر خان علی آبادی امین مالیه سابق ملایر تعیین شده بود تشکیل جلسه داد. مدیران دوایر وزارت مالیه دور هم جمع شدند تا «مشغول رسیدگی و تفتیش محاسبات دوره تصدی ایشان» بشوند. (7)
* ورود امان اللّه میرزا به تبریز
سرتیپ امان اللّه میرزا فرمانده قوای آذربایجان و رئیس ارکان حرب کل قشون با فوج پهلوی و فوج احمدی با راه آهن از شرف خانه وارد تبریز شد و مورد استقبال قرار گرفت.(8)
* بزرگ ترین فتح اسلامی
روزنامه اقدام سرمقاله امروز خود را با عنوان «بزرگ ترین فتح اسلامی» به تمجید از فتوحات ترکیه بر یونان اختصاص داد و با لحنی حماسی این حادثه را روز پیروزی اسلام خواند و این که «امروز روح محمد [ص] در فضای آسیای صغیر پرواز کرده، با ارواح شهدا، صف بسته و» به مصطفی کمال آفرین می فرستد. «درفش پیغمبر عربی بر ساحل دریای اژه برافراشته شده. مؤذن با شتاب درجات مناره کبیره ازمیر را درنوردیده فریاد اللّه اکبر، لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه زده عالم را سربه سر تکان داده» است. نویسنده مقاله در ادامه، حیات ترک را حیات قرآن و ایمان دانسته، ترکیه را تنها «دولت مسلمه که پناهنگاه تمام مسلمین عالم است» معرفی کرده است. (9) این نشریه روز بعد هم سرمقاله بلندی با عنوان «قهرمان شرق» در وصف مصطفی کمال پاشا به چاپ رساند. (10)
[تصویر] سمت چپ: مصطفی کمال پاشا
ص: 362
ص: 363
یکشنبه 25 شهریور 1301/ 17 سپتامبر 1922/ 24 محرم 1341
* جلسه علمای تهران درباره بین النهرین
برای تعقیب حوادث اخیر بین النهرین به ویژه اخراج دو تن از روحانیان از آن ناحیه (ر. ک: 7 شهریور) علمای تهران جلساتی تشکیل داده، راجع به این موضوع مذاکره کردند. (1)
* ورود روحانی تبعیدی به همدان
حاج سید محمد آقازاده صدر یکی از روحانیان تبعیدی از عراق توسط انگلستان که چند روز پیش وارد کرمانشاه شده بود، امروز وارد همدان شد. با این که «برای ورود معظم له از طرف حکومت و امیر مفخم و سایرین تجلیلاتی فراهم شده بود، معذالک بدون اطلاع بعد از ظهر امروز به همدان وارد و در منزل آقای حاج میرزا حسن مجتهد توقف نموده اند.» (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. بررسی بودجه وزارت فوائد عامه از نخستین دستورهای جلسه امروز بود. در این جلسه مؤتمن الملک گفت که لایحه ای که دولت درباره نفت شمال به مجلس ارائه کرده بود در هیأت رئیسه مجلس مورد بررسی قرار گرفت. پس از تبادل افکار روشن شد که این قبیل لوایح قانونیت ندارد و مقتضی است دولت راجع به نفت شمال یک لایحه را با اظهار عقیده به مجلس بفرستد تا در آن تبادل افکار شود. پیشنهاد مذکور به دولت بازگردانده شد. منظور مؤتمن الملک لایحه ای بود که قوام السلطنه در آن پیشنهاد هر دو کمپانی نفت استاندارد و سینکلر را برای نظرخواهی از نمایندگان به مجلس آورده بود که با این تصمیم لایحه به خود دولت بازگردانده شد تا دولت یکی از پیشنهادها را بپذیرد و آن را برای تصویب به مجلس بیاورد. (3)
در این جلسه مدرس عضو کمیسیون بودجه خطاب به نمایندگان گفت که از عمر این مجلس 9 ماه بیشتر باقی نمانده و در مجموع هشتاد جلسه پیش روی ما است. وی با اظهار امیدواری به تصویب لایحه های مهم در این فرصت باقی مانده گفت: «هرکدام [از این لوایح] در این دوره اصلاح نشود یک ضررهای کلی به مملکت وارد می آید.» (4)
* تعیین جانشین برای ممتاز الدوله
در تلگرامی که قوام السلطنه ریاست وزراء امروز به ممتاز الدوله در آنکارا فرستاد، نوشت که اگر وی بخواهد راهی ایران شود خوب است «حاجی میرزا موسی خان» را جای خود معرفی کند. قوام السلطنه او را شایسته نمایندگی سیاسی ایران در ترکیه دانست و این که فعلا بهتر از او کس دیگری به نظر نمی رسد. «لازم است با ایشان مذاکره و رضایت ایشان را تحصیل و حقوقی که کافی باشد معین و اطلاع دهید تصویب شود.» قوام السلطنه همچنین از ممتاز الدوله خواست در دیگر نقاط آسیای صغیر اگر وجود مأموران ایران ضرورت دارد پیشنهاد دهد. فعلا غیر از آنکارا در ازمیر، ترابوزان و ارزروم مأموران ایرانی هستند و برای ازمیر حشمت السلطنه و برای ترابوزان عین الملک تعیین شده اند. (5)
* ضرورت ایجاد کنسولگری روسیه در ماکو
قوام السلطنه ریاست وزراء در تلگرامی که امروز به اقبال السلطنه ماکویی فرستاد- ظاهرا برخلاف نظر اقبال السلطنه- متذکر شد که «دولت برای ایجاد قونسولگری روس در ماکو ناچار است اظهار موافقت نماید و لازم است جنابعالی هم در استقرار قونسولگری ماکو مساعدت نمایید.» (6)
* دستور رضا خان برای نظارت بر کار نظامیان
طبق دستوری که امروز رضا خان وزیر جنگ صادر کرد قلعه بیگی ها (دژبانها) در سراسر کشور موظف شدند که رفتار نظامیان را در شهرها و مجامع عمومی زیرنظر گرفته و اگر
ص: 364
خلافی دیدند مراتب را به فرمانده قسمت اطلاع دهند و حوادث مهمتر را به وسیله ارکان حرب به فرمانده کل قشون گزارش کنند. (1)
* شکایت زنان مشهدی
امروز در نماز مغرب و عشا در مسجد گوهرشاد، پیش از اقامه آن توسط حاج آقا حسین مجتهد قمی» (2) عده ای از زنان وی را از نماز بازداشته و از معین الاسلام به وی شکایت کردند. «بر اثر این اقدام جمعیتی جمع شده؛ به اداره نظمیه اطلاع رسید، مأمورین نظمیه با کمال ملایمت مردم را متفرق کرده و حالیه مشغول تحقیق هستند که محرکین را معین نمایند.» (3)
* تحصن رودسریها در تلگراف خانه
امروز طبقات مختلف مردم رودسر از علما و تجار و اشراف و کسبه در تلگراف خانه شهر متحصن شدند. اعتراض آنها به تصرف بازار این شهر توسط لنگرودیها است. بازار رودسر هفته ای یک روز تشکیل می شود و به واسطه دخالت رئیس نظمیه، آن هم از طرف حاکم نظامی لنگرود، این بازار را گرفته و از عرضه کالاهای اهالی رودسر ممانعت می شود. (4)
* گردهمایی اتحادیه سادات اصفهان
امروز مجمعی که عنوانش «اتحادیه سادات» بود در تخت فولاد اصفهان تشکیل جلسه داد. نزدیک به یکصد نفر از سادات در این نشست حاضر بودند. در این جلسه «افتخار السادات» سخنرانی کرد. سخنان او درباره اتحاد و اتفاق سادات و تشکیل شرکتی از طرف این اتحادیه برای دستگیری از فقرا و مستمندان بود. (5)
* اضطراب خوانین بختیاری
مفتش مخفی دایره عملیات لشکر جنوب در نشستی که خوانین بختیاری امروز در باغ زرشک در نزدیکی شهر داشتند حاضر شد و آنان را نگران توصیف کرد. آنها شنیده بودند که ده گاری تفنگ برای اداره قشون وارد اصفهان شده و نیمی از نظامیهای یزد هم به اصفهان آمده اند. «گویا اضطراب آنها به واسطه همین دو خبر است.» خوانین بختیاری گمان می بردند این اقدامات- اگر صحت داشته باشد- برای انتقام گیری از اقدامی است که آنها در کشتار نظامیان در منطقه شلیل انجام دادند. (6)
* ادامه رسیدگی به عملکرد مولیتور
کمیسیونی که راجع به عملکرد کامیل مولیتور در وزارت پست و تلگرام تشکیل شده و چندین جلسه به کارکرد او در این وزارت خانه رسیدگی کرده به این نتیجه رسیده که مولیتور در اختلاس «بیش از یک میلیون و هشتصد و نود و چهار هزار فرانک بابت تمبرهای بین المللی و معادل 293 هزار و 183 فرانک از بابت تمبرهای داخلی» مشارکت داشته است. این کمیسیون که به ریاست خبیر السلطنه معاونت وزارت پست و تلگراف تشکیل می شود جلسات خود را ادامه خواهد داد. (7)
ص: 365
دوشنبه 26 شهریور 1301/ 18 سپتامبر 1922/ 25 محرم 1341
* پولهای تقلبی ایران در روسیه
کنسول ایران در عشق آباد از ضرب و توزیع پولهای تقلبی در عشق آباد و دیگر نقاط ترکستان خبر داد. وی در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که «پولهای دوقرانی ... احمدشاهی با تاریخ 1332 به طور وفور رایج و در دست اهالی دادوستد می شود. وی گفت آن طور که شایع است این دوقرانیها مثل همان پنج هزاریهای مظفر الدین شاهی است که سه سال پیش در روسیه ضرب و توزیع شد. کنسول ایران در ادامه نوشت که اهالی از بدلی بودن این پولها آگاه هستند به همین دلیل قیمت آنها با قرانهای کهنه فرق می گذارند. «بدیهی است دولت توجهی فرموده، مأخذ و محل این مسکوک تازه وارد را کشف و تعقیب خواهند فرمود که باز یک ضربتی از این حیث بر پیکر ناتوان اتباع ایران وارد نگردد.»(1) کنسول ایران در عشق آباد که تازگی با باز شدن دوباره این کنسولگری برخی فعالیت هایش را آغاز کرده در نامه دیگری که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از مشکلات تلگراف و ارسال مکتوبات خود، مسئولان این وزارت خانه را باخبر کرد «زیرا تلگراف خانه روس از مخابره تلگرامهای این قونسولگری، مخصوصا رمز، خودداری» می کند. (2) اقتدار الملک کنسول ایران گاه مجبور بود تلگرامهای خود را به مسکو بفرستد تا از آنجا به تهران ارسال شود.
* فاتحه تجارت شمال ایران
کنسول ایران در عشق آباد امروز گزارش دیگری درباره شرکت تازه تأسیس نفت روسیه به وزارت امور خارجه فرستاد که پس ضربات هولناک دو بنگاه ونشترک و سانترسایوز به پیکر تجارت شمال ایران اینک این شرکت نفت باقی مانده تجارت شمال ایران را نابود خواهد کرد. نفت یکی از مهم ترین کالا هایی است که از روسیه وارد ایران می شود و بازرگانان ایرانی واردات نفت را در اولویت دادوستد خود قرار می دهند. «اکنون با وجود تشکیل مؤسسه فوق این مختصر تجارت نیز حال انحصار به خود گرفته و به تجارت شمال ایران منظره فاتحه خوانی می دهد.
عملیات ونشترک و سانترسایوز نسبت به ایرانیان فراموش ناشدنی است. این دو مؤسسه آخرین رمق تجارت شمال ایران را ربوده، با ن هایت قدرت امروزه آنچه سابق با توپ تزاری مجری می داشتند با لفظ انسانیت، برابری و برادری به مراتب سخت تر اجرا می کنند.» وی در پایان یادآور شد تا جایی که بتواند از عملیات انحصارطلبانه شرکت نفت تازه تأسیس جلوگیری خواهد کرد.(3)
* گسیختگی اتحاد ایرانیان مخالف در جمهوری آذربایجان
امین تذکره جلفا، محمد باقر، در گزارشی که وضع ایرانیان مخالف (ابو القاسم لاهوتی و طرفدارانش) را به وزارت امور خارجه توضیح می داد، از بازگشت تعدادی از این مخالفان به ایران خبر داد؛ از جمله علی محمد خان نایب دوم ژاندارمری و از نزدیکان لاهوتی که تأمین گرفت «به طور مخفی از رود ارس به طرف ایران عبور نمود [و] امروز به تبریز اعزام گردید.» امین تذکره جلفا از قول این نادم نظامی خبر داد که دو تن دیگر از ژاندارمها که در نخجوان هستند، پشیمان و منتظر فرصتی هستند که به ایران برگردند. وی در ادامه از کدورت بین فراریان نوشت که سرتیپ زاده و مکافات از رفقای خود رنجیده و در مکاتبه با وزارت امور خارجه ایران هستند تا تأمین گرفته، مراجعت کنند. از دیگر اخباری که محمد باقر داد، اشتغال ابو القاسم لاهوتی در اداره دولتی روس بود.(4)
* انعکاس تحرک انگلیسها در کردستان عراق توسط امیر لشکر غرب
نخستین گزارشها از عقب کشیدن نیروهای نظامی انگلیس از کردستان عراق و سپردن آن ناحیه به دست شیخ قادر برادر شیخ محمود برزنجی از طریق کنسولهای ایران در شهرهای
ص: 366
عراق به ایران منعکس شد. امروز هم امیر لشکر غرب بنا به اخباری که از رئیس اردوی نظامی بانه دریافت کرد به وزارت جنگ نوشت که هشت روز پیش انگلیسها اعلانی در کرکوک پخش کردند که مطابق دستوری که رسیده رواندوز و کرکوک را تخلیه و وسایل خود را به بغداد منتقل می کنند. امیر لشکر غرب در انتهای این گزارش کوتاه نوشت که «این مسئله اسباب تقویت شیخ محمود شده است.» (1)
* انتصابات جدید در نمایندگیهای خارجی ایران
بنا به اطلاع رسیده، جلیل الملک به سمت وزیرمختاری در دربار مصر انتخاب شده است و شاهزاده نادر میرزا نیز به سمت مستشاری سفارت لندن منصوب شده است. نادر میرزا پیش از این به عنوان کنسول ایران در بادکوبه انتخاب شده بود و این خبر را روزنامه ها نیز چاپ کردند، اما خبر جدید حکایت از حرکت او به لندن دارد. (2)
* تحصن در خوار
یکصد نفر از ساکنین خوار وابسته به ایل کیکایی با حمل ونقل بارهای دولتی به جبران مالیاتی که به عهده شان است اقدام می کنند. آنها اینک در تلگراف خانه خوار تحصن کرده اند.
این عده می گویند «در این سنوات اخیر تمام احشام ماها از بین رفته است [و] قادر به حمل نیستیم و از طرف اداره خالصجات وعده نموده اند مفتش بیاید شتر و بارگیرها را معاینه نمایند و هنوز نیامده اند. اداره مالیه خوار هم کمال سختی را می نماید.» (3)
* حرکت سردار اسعد به طرف بختیاری
سردار اسعد جعفر قلی بختیاری امروز با «اتومبیل طرف بختیاری حرکت» کرد. او طبق قراری که پیش از این با رضا خان وزیر جنگ گذاشته بود و تلویحا نظر مساعد قوام السلطنه را نیز داشت، به طرف طایفه خود رفت تا پس از دو روز توقف در آنجا و مذاکره با خوانین بختیاری درباره کشتار نظامیان در ناحیه شلیل به تهران برگردد و سعی کند به این موضوع فیصله دهد. در واقع او برای تحقیقات پیرامون این حادثه به خاک بختیاری رفت. (4)
* نامه وزیر امور خارجه ترکیه به ایران
دکتر رضانور وزیر امور خارجه ترکیه در نامه ای که امروز به وزارت خارجه ایران نوشت نظر مسئولان ایرانی را به ناامنی پدید آمده پس از درگیری با سیمیتقو در مناطق مربوط به ترکیه جلب کرد و این که «عایدات دولتی نیز دچار تضییع شده است.» وی از اولیای ایران خواست با تمهیداتی مشکلات پیش آمده رفع گردد.(5)
* ساخت راه تهران- مازندران
وزارت فواید عامه لایحه ای به مجلس شورای ملی داده که در آن ساخت راه مازندران (از تهران تا مشهدسر) به حاج یوسف ملک التجار آملی و آقا محمد حسین رئیس التجار داده شود و امتیاز آن تا هفتاد سال به ایشان واگذار گردد. این لایحه از کمیسیون گذشته و به زودی برای تصویب به مجلس خواهد آمد. (6)
* شکایت فکل کلو از وستداهل
فکل کلو رئیس سابق نظمیه قزوین پس از برکناری از سمت خود، به وزارت داخله شکایت کرد که ژنرال وستداهل رئیس تشکیلات نظمیه بدون علت حکم انفصال او را داده است.
برای رسیدگی به این شکایت پیش از ظهر امروز جلسه ای با حضور مدیران دوایر وزارت داخله تشکیل شد تا تحقیق لازم به عمل آید. (7)
ص: 367
سه شنبه 27 شهریور 1301/ 19 سپتامبر 1922/ 26 محرم 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا لایحه مربوط به مدرسه صنعتی ایران و آلمان مطرح شد. ماده اول این لایحه تخصیص سالیانه 20 هزار تومان به این مدرسه بود. ماده دوم نظارت وزارت معارف بر نظام آموزشی این مدرسه بود. بیشتر نمایندگان به این لایحه رأی مثبت دادند. (1) سپس مواد الحاقی به قانون مالیات کتیرا بررسی شد. لایحه هیأت اعزامی به سواحل بحر خزر و مخارج آنها نیز طرح و تصویب گردید.
زنجانی در این جلسه به بی ترتیبی مستخدمان خارجی انتقاد کرد؛ این که قرارداد برخی از آنها تمام شده، اما همچنان مشغول کار هستند. دیگر آن که دقیقا روشن نیست چند نفر تبعه خارجی در ایران کار می کنند. قوام السلطنه که در مجلس حاضر بود گفت که اطلاعات کاملی در این زمینه ندارد و ارائه آن را به بعد موکول کرد. در این جلسه نخست وزیر به دیگر سئوالات نمایندگان درباره مسائل سیاسی، شنیده ها و ... پاسخ داد. (2)
* افزایش سخت گیری دولت انگلیس نسبت به روحانیان عراق
تلگرامها و نامه های رسیده از بین النهرین حکایت دارد که انگلیس برخوردهای متعرضانه خود را نسبت به روحانیان عراق شدت داده، تضییقات بیشتری برای ایشان به وجود آورده است. پس از حرکت دو تن از این روحانیان مقیم عراق به طرف ایران (ر. ک: 7 شهریور) نماینده دولت انگلیس سرپرسی کاکس در عراق پیامی به تعدادی از علمای عراق فرستاده و آنها را از دخالت در امور این کشور اشغال شده پرهیز داده است. شنیده شده یکی دو تن از علمای دیگر نیز تصمیم به حرکت به سوی ایران گرفته اند. کاکس با این دست آویز که این روحانیان ایرانی هستند و حق دخالت در امور عراق را ندارند، آنان را از نزدیکی به امور سیاسی منع کرده است. (3) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 367 * اقدام دولت برای رفع مضایق از علمای عراق ..... ص : 367
* اقدام دولت برای رفع مضایق از علمای عراق
در پی رسیدن تلگرامها و نامه های علمای نجف راجع به تضییقاتی که انگلیسها در آن جا نسبت به روحانیان پیش آورده اند برخی مقامات دولتی با سفارت دولت انگلیس در تهران تماس گرفته و خواستار برطرف شدن این فشارها شدند.
«هنوز جواب صریحی از طرف سفارت انگلیس نرسیده است.» (4)
* نامه آیت اللّه اصفهانی به ملک فیصل
محمد حسن بدیع کارپرداز دولت ایران در کربلا امروز در گزارشی به وزارت امور خارجه از کشته شدن دو نفر از مشایخ معروف در اثر بمباران هواپیماهای انگلیسی خبر داد که پیامد آن اقدام آیت اللّه سید ابو الحسن اصفهانی(5) و برخی روحانیان آزادی خواه درصدد مذاکره با «متصرف کربلا» بود، اما متصرف عذر آورد و آقایان مستقیما نامه ای به ملک فیصل نوشتند که مضمون آن در گزارش کارپرداز کربلا چنین است: «بین النهرین از ممالک عثمانی بود و انگلیس به جنگ آن را مسخر نمود و مردم از این پیش آمد رضا به قضا داده و چون وچرایی نداشتند. بعد خود انگلیسها آزادی و استقلال به عراق داده یک حکومتی عربی تأسیس نمودند. حالا اگر واقعا عراق عرب مستقل است پس توقیف و تبعید احرار و بستن جراید آزادی خواه و مجامع ملی چه معنی دارد و اگر بین النهرین استقلال ندارد صریحا بگویید و به همه اعلان کنند تا مردم تکلیف خود را بدانند و علما هم به مردم نصیحت و جلوگیری از بعضی اقدامات آزادی طلبانه بنمایند که سوءتفاهم از طرفین مرفوع و حرکتی واقع نشود که باعث ریختن خونهای ناحق شود.» بدیع، در پایان گزارش خود اضافه کرد حال ملک فیصل خوب نیست و با بیماری دست به گریبان است. برادر کوچک
ص: 368
او «امیر زید» دو- سه روزی است از حجاز وارد بغداد شده «علی الظاهر به دیدن ملک آمده ولی چون فیصل سخت رنجور و بستری بود انگلیسها امیر زید را به بغداد خواستند که اگر ملک فیصل فوت شود امیر زید را به جای او بر کرسی حکومت عراق بنشانند.» (1)
[تصویر] آیت اللّه سید ابو الحسن اصفهانی
* درباره سردار مقتدر طالش
در گزارش کوتاهی که مؤید حضور از رشت به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که میانه سردار مقتدر طالش و روسها خوب نیست و نمایندگان سیاسی روسیه با او مخالف شده اند.
در مقابل کنسول انگلیس روابط خود را با او استحکام بخشیده و منتظرند که از او علیه دولت ایران بهره برند. «به طوری که فدوی حس می کنم قونسول انگلیس هم کاملا به اغتشاش گیلان مایل است.» (2)
* ایجاد بدون اجازه تأسیسات دریایی در استرآباد
در بازدید هایی که مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران در استرآباد و اطراف آن صورت داد، امروز درباره «شبه جزیره میان کاله (3) که به طرف خواجه نفس (4) ممتد شده، مرداب بندرجز یا خلیج استرآباد را تشکیل می دهد» نوشت که فاصله بین دو خشکی میان کاله و خواجه نفس بدون نگهبان است. چند ماه است که روسها چراغ دریایی در این جا گذاشته اند که بدون اجازه دولت ایران و مداخله در امور داخلی کشور است.
همچنین است نگه داشتن «بارچ» یا بارانداز متحرک که روسها با اختیار خود آن را در این منطقه استفاده می کنند بدون این که از دولت اجازه ای گرفته باشند. وی اضافه کرد رفت وآمد از این ناحیه بدون دریافت حقی ادامه دارد. «کشتیهای کمپانی مرکوری از تأسیسات خود استفاده نموده و لتکاهای ترکمانها هم این حال را غنیمت شمرده بدون باج وخراج می آیند و می روند؛ نه عایدات گمرکی محفوظ است نه امنیت ملی ملحوظ.» (5)
* انتقال رایگان مهاجران ارومیه و سلماس
قوام السلطنه ریاست وزراء به وزارت مالیه دستور داد مقدمات انتقال مهاجران ارومیه ای و سلماسی را که اکنون در تبریز هستند بدهند. برای انتقال آنها به شهر هایشان باید از راه آهن بهره برد و از آنجا که راه آهن به واسطه نداشتن عایدات نمی تواند رایگان این کار را بکند، اداره مالیه تبریز موظف شد مخارج حمل مهاجران را به راه آهن بپردازد. عده ای مهاجر روسی نیز که همین سرنوشت را در تبریز داشتند مقرر شد تا جلفا توسط راه آهن حمل شوند. (6)
* گردهم آیی در میدان بهارستان
امروز از طرف اتحادیه مرکزی معلمین تظاهراتی در میدان بهارستان شکل گرفت. این گردهم آیی صنفی با اعلام قبلی بود، اما عصر هنگام و با شروع تظاهرات آژانها از طرف نظمیه وارد میدان شدند و از ادامه این تظاهرات جلوگیری کردند. (7)
* تحصن در تلگراف خانه کرمان
در خبری که امروز از کرمان رسید یاد شده است که در پی انتصاب سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) به حکمرانی کرمان گروهی از معاریف و طبقات مختلفه در تلگراف خانه متحصن گردیده و عدم رضایت خود را از این انتخاب اظهار داشته، مخابراتی هم از طرف ایشان به دولت و مقامات عالیه در مرکز عرض نموده، ضمنا تمایل خود را به مراجعت و ابقای سردار اسعد ابراز داشته اند.» (8)
* ممانعت از ورود دو هنرپیشه و فیلمبردار
به گزارش رسیده از آستارا «دو نفر که ظاهرا آرتیست خود را معرفی می نمودند با دو دستگاه سینما از طریق غیرمعمول وارد ایران شده بودند، چون هویت ایشان کاملا معلوم نبوده از طرف مأمورین دستگیر و تسلیم حکومت کرده اند.» (9)
* بازگشت شیخ محمود از تبعید و دیدار نماینده ایران با او
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد امروز خبر داد که شیخ محمود از تبعید آزاد و اینک در بغداد است. او چهار روز قبل (23 شهریور) وارد بغداد شد و در خانه سابق ژنرال کنسولگری منزل کرد.
[تصویر] نمایی از بغداد قدیم
ص: 369
«یک نفر از دوستان معتمد خود را به طور خصوصی و محرمانه نزد مشار الیه فرستاده تبریک ورود گفته.» شیخ محمود هم ضمن امتنان گفته که «من خود را خادم اسلام و اسلامیان می دانم. به خصوص دولت علّیه ایران که آباء و اجداد ما نظر به جهت جامعه اسلامیت همه با آن دولت علّیه همراه و مساعد بوده اند و ما هم از اولاد آن پدران هستیم. همیشه نقطه توجه و امید ما ایران بوده.» شیخ محمود این را هم گفته که ای کاش آزادی من با توجه اولیای دولت ایران صورت می گرفت (1) و اضافه کرده که نمی دانم دولت ایران از وضعیت کنونی کردستان باخبر است یا نه، که این طور بی حس و حرکت است. آیا مأمور او در اینجا به دولت خود خبر نمی دهد؟ (2) منتخب الدوله ادامه می دهد که انگلیس امتیازات قابل توجهی به شیخ محمود داده. او فردا عازم سلیمانیه است تا دولت خود را تشکیل دهد. «از قراری که می گویند برخلاف سابق اختیار کلیه با خود شیخ محمود است و هر ترتیبی بخواهد بدهد مجاز است.» (3)
ص: 370
چهارشنبه 28 شهریور 1301/ 20 سپتامبر 1922/ 27 محرم 1341
* فتح بزرگ
«فتح بزرگ» عنوان سرمقاله امروز روزنامه اتحاد بود که در وصف پیروزیهای قوای ترک بر یونان نگارش یافته بود.
[تصویر] مصطفی کمال پاشا (آتاتورک)
این مقاله کمال پاشا را سردار رشید اسلام خواند که با این فتوحات قلوب عامه مسلمین را سرشار از شور و هیجان کرد و یک بار دیگر برخلاف دستور «لرد سالسبوری»، هلال بر صلیب غلبه کرد. این مقاله با یادآوری قرنها رویارویی جهان اسلام و مسیحیت و تقدیر از امپراتوری عثمانی از این که قرنها سپری در برابر نفوذ جهان مسیحیت به سرزمینهای اسلامی بود به جنگ جهانی اول اشاره کرد و نوشت «در اثنایی که عالم اسلام به محو و انقراض این دولت بزرگ اسلامی می رفت لباس سوگواری بپوشد و از فروریختن این حصاری که مدت پنج قرن تمام تجاوزات اروپای امپریالیست را ممانعت کرده بود اشک حسرت بریزد ... خدا نخواست عالم اسلام در تاریخ دچار یک فاجعه جدیدی شبیه به فاجعه اندلس شود ... یک مرد شجاع ... به نام کمال پاشا برانگیخت ... و صفحه آناتول را از وجود قطاع الطریق جنایتکار یونان تصفیه کرد.» (1)
* لایحه ای جدید درباره نفت شمال
قوام السلطنه رئیس الوزراء پس از این که پیشنهادهای دو کمپانی استاندارد و سینکلر را برای تصویب یکی از آنها به مجلس شورای ملی داد و مجلس این روش را (انتخاب یکی از دو پیشنهاد) نپذیرفت و آن را خلاف مقررات داخلی مجلس و نیز دخالت قوه مقننه در مجریه دانست، لایحه دیگری را برای تقدیم به مجلس آماده کرد که در واقع جمع بندی هر دو پیشنهاد یاد شده بود. وی در مقدمه ای بر این لایحه نوشته بود «چون پیشنهادهای مختلفی از کمپانیها رسیده بود که هریک دارای مزایا و محسن اتی بود دولت در تهیه این پیشنهاد با کمال دقت مواد پیشنهادهای مختلفه را سنجیده هریک را مفیدتر و نافع تر می دانست اختیار و در این پیشنهاد ضمیمه نمود به طوری که نمی توان تصور نمود که این پیشنهاد حاوی تمام مواد هریک از پیشنهادهای مختلفه بوده و یا مطابق پیشنهاد کمپانی استاندارد و نه موافق پیشنهادهای کمپانی سینکلر است بلکه یک پیشنهادی است که رأسا و مبتکرا از طرف دولت تهیه شده و پس از تصویب مجلس شورای ملی عین آن به هردو کمپانی مراجعه خواهد شد و هرکدام پیشنهاد مزبور را پذیرفتند امتیاز به آن کمپانی اعطا خواهد گردید و چنانچه هردو کمپانی حاضر برای قبول آن شدند به هریک ثانیا مجلس تصویب نماید واگذار می شود. امیدوار است در این موقع که مملکت از حیث وضعیت اقتصادی فوق العاده دچار بحران و عسرت است و متأسفانه برای به کار انداختن منابع طبیعی مملکت به سرمایه های
ص: 371
داخلی دسترس نیست، آقایان نمایندگان محترم با یک نظر عمیق موضوع فوق را مورد توجه قرار داده در اسرع اوقات به تصویب پیشنهاد مزبور اقدام و مساعی دولت را در سرعت انجام و حسن ختام امر تأیید فرمایند.» (1) قوام السلطنه خلاصه این نامه را به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد. (2)
* شرایط بانکهای امریکا برای دادن قرض
حسین علاء امروز در تلگرامی برای قوام السلطنه یادآور شد که قرض مستقل از بانکهای امریکا منوط به سه شرط است:
«تسویه مشکلات فعلی که راجع به اسلامبول تولید شده است؛ دوم اطلاعات کامل تر از اوضاع ایران؛ سوم ارائه نتایج اقدامات مستشار (میلسپو) در اصلاح مالیه ایران با بانکهای امریکا.» (3)
* آزادی ورود مشروبات الکلی
دولت ایران ممنوعیت ورود شراب و دیگر مشروبات الکلی را که از خارج می آمد لغو کرد ولی برای ورود آنها مالیات تعیین نمود. (4) این خبر از نظر روزنامه تایمز هم جالب بود. این نشریه نوشت ممنوعیت واردات مشروبات الکلی که به مدت دو سال اعمال می گردید پایان یافت. (5)
* دستگیری کلیمی ها
عصر روز 27 شهریور هنگام تعطیل شدن مدرسه کلیمی ها نزاعی بین یکی از مستخدمین مدرسه و گماشته حجت الاسلام حاج شیخ عبد النبی مجتهد(6) صورت می گیرد. مأموران نظمیه طرفین را به کمیساریا جلب کرده و پس از تحقیق، کلیمی ها مقصر شناخته و گماشته یاد شده آزاد می شود. موضوع پایان نمی پذیرد و امروز کسبه گذر سرچشمه و پامنار تعطیل کرده، خواستار تنبیه کلیمی ها می شوند. به دنبال این اعتراض شش تن از کلیمی ها دستگیر شده و قرار تنبیه آنها صادر می شود.
عده ای آژان هم در محل کلیمی ها حاضر می شوند که اتفاق دیگری نیفتد. نویسنده این خبر در پایان این تذکر را می دهد که پدید آمدن این قبیل حوادث را نباید ساده تصور کرد.(7)
[تصویر] نمایی از محله کلیمی ها
* بازداشت و بازجویی دو روزنامه نگار
صبح امروز فلسفی صاحب امتیاز جریده حیات (8) و هدایت اللّه خان داوری (9) مدیر این روزنامه توسط دو صاحب منصب نظامی در ساختمان روزنامه دستگیر و به قزاق خانه برده می شوند. علت دستگیری آنها در این خبر یاد نشده است. (10)
اما اصل موضوع به سرمقاله شماره هشت این روزنامه بازمی گردد که ظاهرا قبل از توزیع روزنامه به دست وزارت جنگ می افتد و دستور توقیف و دستگیری آنها را می دهند. در سرمقاله این شماره از روزنامه حیات با عنوان «در اطراف وزارت جنگ» نوشته شده بود که «نه میلیون بودجه خرج وزارت جنگ باید تحت تفتیش و رسیدگی درآمده صورت جزء آن به مجلس ارائه شود و برای اطلاع عامه اشاعت یابد.» مقاله با تأکید بر وجود قشون مقتدر ادامه می دهد که «ما هنوز عده تحقیقی نظامیان مملکت خود را ندانسته و اطلاع نداریم افراد قشون هریک چه مبلغی حقوق دارند.» نویسنده با اشاره به این که چرا وزارت جنگ در لایحه ای جدید تقاضای هفتاد و پنج هزار تومان مخارج تعمیر سرباز خانه های غرب کشور را تقدیم مجلس کرده، ادامه داد: «آیا هجده کرور بودجه وزارت جنگ برای تثبیت حکومت نظامی کافی نبود که هفتاد و پنج هزار تومان دیگر باید علاوه شود ... باید معلم از گرسنگی بمیرد و بعضی از صاحب منصبان خود را آرایش داده و در طول خیابان لاله زار فواحش و غیره را تعقیب» کنند. وی در انتها خطاب به «آقای سردار سپه» می نویسد: «شجاعت و شهامت، فداکاری و مجاهدت و سایر صفات عالیه یک سردار را بزرگ کرده و عظیم الشأن می کند و بالعکس تجاوز و تخطی، غرور و نخوت رشیدترین سرباز را منفور و در انظار عمومی مبغوض می نماید.» (11)
* ادامه شرارت شاهسونها در منطقه سراب
در تلگرامی که امروز از آذربایجان به وزارت داخله رسید از ادامه دست اندازیهای شاهسونها در برخی مناطق خبر داده شده بود؛ و از آن جمله در جاده سراب به اردبیل. حتی عده ای از شاهسونها به سراب یورش آورده با قوای غیرنظامی روبه رو شده و در اثر درگیری دو تن از مهاجمان کشته شدند که جنازه شان بر زمین ماند. (12)
* شکایت اهالی لشت نشا
تلگرامهای زیادی از طرف علما، سادات و اهالی لشت نشا از تعدیات و اجحافات فخر الدوله و امین الدوله به مقامات فرستاده شده است. آنها خواستار تعیین و اعزام یک حاکم بی طرف از مرکز هستند تا به استغاثه ایشان رسیدگی شود. (13)
ص: 372
ص: 373
پنج شنبه 29 شهریور 1301/ 21 سپتامبر 1922/ 28 محرم 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه پس از گفت وگوهای نسبتا طولانی درباره نمایندگی پوررضا، انتخاب شده از بوشهر، «مقدمه لایحه امتیاز نفت که به ضمیمه مواد آن تهیه» شده بود خوانده شد. بنا شد کمیسیون خاصی برای این لایحه (ر. ک: 28 شهریور) تشکیل شود و به آن رسیدگی گردد.
بعد از ظهر دوازده تن از اعضای کمیسیون 12 نفره که زمان نخست وزیری مشیر الدوله تشکیل شده بود انتخاب شدند.(1)
* پی جویی وضعیت کلیمیان از طریق سفارت شوروی
شومیاتسکی «نماینده مختار دولت جمهوری سوسیالیستی فدراتیو شوروی روس» امروز نامه ای از «گالوژسکی» دریافت کرد که از حوادث روزهای 28 و 29 شهریور/ 20 و 21 سپتامبر در آن یاد شده بود. در اثر هیجان ایجاد شده در تهران بر ضد کلیمیان، اتباع یهودی روس اعم از زن و بچه به شعبه کنسولگری پناهنده شدند. گالوژسکی رئیس شعبه کنسولگری در این نامه نوشت که با حاکم نظامی تهران، محمود انصاری، دیدار کرده «آقای حکمران در ضمن اظهارات رسمی خود مرا مستحضر داشتند که این هیجان به تحریک انگلیسها واقع گردیده و دو نفر از مقصرین نیز توقیف و اقدامات لازمه از طرف اولیای لشکر در رفع هیجان مزبور به عمل آمده است.» گالوژسکی در ادامه آورده که باوجوداین دیدار مطابق اظهارات کلیمیان اتباع روس، حملات نسبت به آنها همچنان ادامه دارد. وی از شومیاتسکی خواست اقدامات لازم و مطالبه خسارات وارده صورت گیرد. (2)
* تهدید دوباره سفارت فرانسه درباره مدرسه آلیانس
سفارت فرانسه امروز در نامه ای خطاب به قوام السلطنه از بسته شدن مدرسه آلیانس اسرائیلی)Alliance Israelite( ابراز تعجب کرد. وی با اذعان به این که این مدرسه همه تصمیمات خود را طبق آن چه که از فرانسه به او ابلاغ می شود می گیرد، نوشت که «من نمی توانم اجازه دهم که چنین وضعی تداوم یابد.» وی خواستار گشایش دوباره مدرسه بدون از دست رفتن زمان شده و اینکه تحت حمایت دولت فرانسه به فعالیت خود ادامه دهد. «فکر نمی کنم لازم باشد که خدمت حضرت والا بیشتر از این اصرار کنم.» (3)
[تصویر] یکی از پرونده های مدارس آلیانس تهران
* تحرکات رافائیل در کرمانشاه
بنابر گزارش ژنرال کنسول ایران در بغداد رافائیل خان از
ص: 374
ارامنه آشوری که تحریکات و اسباب چینی های او موجب قتل جمعی از مسلمانها شده بود اخیرا از عراق متواری شده و به سمت کرمانشاه آمده و چندی است در میان طبقات آشوری شروع به تحریک کرده، و امکان آشوب می رود. ژنرال کنسول از اولیای دولت خواست که مراقب اقدامات رافائیل ارمنی باشند. (1)
* اطاعت قل خانیها
در نتیجه اقدامات قشون کرمانشاه و اعزام نیرو برای دستگیری و رویارویی با قل خانیها (2)، گفته شده که این طایفه اظهار اطاعت از دولت مرکزی کرده است. «و همچنین راجع به شرارت یک عده از کاکاوندها در هرسین، رفع شرارت و مناقشات آنها شده است.»(3)
* نتیجه کمیسیون رسیدگی به عملکرد ارفع الممالک
کمیسیون تحقیق اداری که به عملکرد ارفع الممالک حاکم سابق دزدآب رسیدگی می کرد پس از جلسات متعدد او را محکوم شناخته و به ادای 4680 تومان «از بابت قیمت اراضی ای که به اشخاص متفرقه برخلاف دستوری که داشته فروخته و انفصال از خدمت آن وزارت خانه (وزارت داخله) ملزم می دانند.» (4)
* مدرسه روسی غازیان
پس از پی گیری رئیس معارف گیلان در تعطیلی مدرسه روسی غازیان (ر. ک: 20 شهریور) کارگزاری گیلان اطلاعات تازه ای از این مدرسه به وزارت امور خارجه داد؛ این که کنسول روس بنا به دستوراتی که دارد می خواهد این مدرسه را دولتی کرده، برای مخارج آن از هر پوط کالای صادراتی توسط اداره بندر یکشاهی دریافت کند و نیز درصدد است در اراضی کنار دریای مدرسه ساختمان دیگری بنا کند که توان پذیرش یکصد دانش آموز را داشته باشد. از روسیه هم مهندسی آمده تا نقشه بریزد. کنسول روس هم اطلاع داده که شصت هزار منات طلا برای خرج این ساختمان در نظر گرفته شده است.(5)
* پایان تحصن معلمان
امروز معلمان متحصن در مجلس شورای ملی به تحصن خود پایان دادند. اینان حدود چهل روز در تحصن گذراندند.
گفته می شود معلمان مدارس ابتدایی 40 روز، مدارس متوسطه 70 روز و مدارس دختران سه ماه حقوق در سال گذشته دریافت کرده بودند. به معلمان قول داده شد دو ماه حقوق به آنها پرداخت شود؛ و با همین وعده از تحصن خارج شدند. (6)
* غلبه بر اشرار چواری
امیر لشکر غرب احمد خان امیراحمدی در گزارشی که از اقدامات خود داد از پیروزیهای قشون خود بر اشرار چواری نوشت که مدتها منطقه ملایر را محل تاخت وتاز و غارت خود قرار داده بودند و اینک پس از پایان کار ایل بیرانوند، و تنبیه طوایف زلّقی و سوکویی «اردوی اعزامی نهاوند را برای سرکوبی چواری ها حرکت، اشرار به واسطه در دست داشتن قله های مرتفع و سنگرهای محکم در تنگ تارسوان مانع از ورود اردو به تنگ شده، جنگ بسیار سختی میان قوای اشرار و اردوی اعزامی واقع می گردد. لیکن اردوی منصور پس از چند ساعت زدوخورد و وارد آمدن تلفات و گرفتن پنجاه نفر اسیر، در 29 سنبله (امروز) از تنگه گذشته و کلیه خاک چواری را به تصرف درمی آورند. غنایمی که از اشرار به دست آمده:
چندین قبضه تفنگ، که تعداد آن را رئیس اردو راپرت نداده و توضیح خواسته شده، و هفتصد رأس مال و حشم است.
دستور لازمه به رئیس اردو برای تعاقب اشرار و تنبیه و سرکوبی سایر اشرار آن صفحه داده شده.»(7)
ص: 375
جمعه 30 شهریور 1301/ 22 سپتامبر 1922/ 29 محرم 1341
* استخدام بوگارت امریکایی
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز قرارداد استخدام دولت ایران را با «ارنست لدلو بگارت» به عنوان «یک نفر متخصص در صرافی و مسکوکات» منعقد کرد.
در این قرارداد سیزده ماده ای ارنست لدلو بگارت در قبال دریافت ده هزار دلار برای یک سال به استخدام دولت ایران درمی آید تا زیر نظر رئیس کل مالیه، میلسپو وظایف خود را انجام دهد. (1)
* گزارش وزیر مختار ایران در آلمان از وضعیت سلاح های خریداری شده
وزیر مختار ایران در برلن در نامه مفصلی که امروز به وزیر امور خارجه نوشت پیرو نامه های پیشین بار دیگر از اشکالاتی که در تحویل اسلحه دولتی خریداری شده از طرف ایران وجود دارد، یاد کرد.
وی مهمترین اشکال را عذر دولت آلمان از این که «زیر فشار مؤتلفین است و یا آن که کار خانجات اسلحه سازی بسته شده و مؤتلفین اسلحه های موجوده را معدوم ساخته اند در تهیه و تحویل اسلحه مسامحه» می کند دانسته و سپس تلاشهای یک ساله مسیو هازه کارمند محلی سفارت ایران را یادآور شده است که پس از یک سال پی گیری می گویند «اسلحه نو ندارند و آن هایی را که برای دولت ایران در نظر گرفته اند باید برای تعمیر و سوار کردن به کار خانه بفرستند.» اخیرا هم اطلاع داده اند «مقداری فشنگ حاضر است و فورا یک نفر باید از طرف سفارت فرستاده شود تا بین فشنگهای مزبور آن چه به کار می خورد جدا کند.»
وزیرمختاری ایران از بدهی دو هزار تومان سفارت به مسیو هازه هم نوشت که هرچه سریع تر این پول را ارسال کنند؛ و نیز اظهار امیدواری کرد مأمور اعزامی وزارت جنگ هرچه زودتر به آلمان برسد تا این مسئله را حل وفصل کند. (2)
[تصویر] نواب (وزیر مختار ایران در آلمان)
* موقعیت ابو القاسم لاهوتی در آذربایجان
فهیمی کنسول ایران در نخجوان در تلگرامی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که پس از اقداماتی که برای جدا کردن لاهوتی از سایر فراریان صورت گرفت اینک لاهوتی با کمک روسها و حکومت محلی مشغول جلب
ص: 376
مهاجرین باکو است. «ضمنا اقدام کرده است که 83 رأس اسب، 119 قبضه تفنگ و یک مترالیوز که در موقع عبور از مهاجرین فراری، روسها ضبط و به ایروان برده اند تحویل بگیرد.» فهیمی توصیه کرد وزارت امور خارجه با مسکو وارد مذاکره شود که این سلاحها به دست لاهوتی نرسد که «اگر اسلحه به لاهوتی برسد کار مشکل خواهد شد.» (1) وی در تلگرام دیگری که آن هم امروز به ایران فرستاده شد برای اعزام برخی فراریان پشیمان به ایران، تقاضای هزینه کرد.(2)
* درگیری ترکمنها با اتباع روسیه
ترکمنهای آتابای به حکومت استرآباد اطلاع دادند که در یک فرسخی شمال گنبد کاووس «شصت نفر بالشویک وارد شده خیال دارند تراکمه را بچاپند.» در درگیری که صورت می گیرد چهار- پنج نفر از روسها کشته می شوند، اسلحه آنها ضبط و بقیه فرار می کنند. موضوع توسط کارگزاری به تهران اطلاع داده شد.(3)
* تسلیم گروه دیگری از یاران سید جلال چمنی
امروز گروه دیگری از طرفداران سید جلال خود را تسلیم نظامیان کردند. تسلیم شدگان 29 نفر بودند. سید جلال نیز به طرف ماسال متواری شده، فرماندهان نظامی می گویند به زودی خود سید هم دستگیر خواهد شد. (4)
* یکه تازی شاهسونها در اطراف میانه
امنیه آذربایجان اطلاع می دهد که چند روزی است اشرار شاهسون در اطراف میانه از قره بابا تا تکمه داش در تمام بلندیها مستقر شده، امنیت منطقه را سلب کرده اند. نیروهای امنیه هم با شاهسونها مشغول درگیری است. این ناامنی در اطراف سراب هم وجود دارد. بنا به همین خبر کاروان هایی که کالا حمل می کنند با کمک افراد محلی می توانند از این راه ها سالم به مقصد برسند.(5)
* ورود قوای ترک به کردستان عراق
روزنامه ایران با کسب خبر از منابع خصوصی در شماره امروز خود نوشت «قوای ملیون عثمانی» وارد سلیمانیه شده اند و ادارات و مراکز مهم این شهر را اشغال کرده اند. تعداد نیروهای ترک 18 هزار نفر است. همزمان قوای انگلیس هم از این منطقه کنار کشیده اند. نیروهای ترک پس از سلیمانیه کرکوک و موصل را هم تصرف کرده اند. (6) این موضوع را کنسولهای ایران در بغداد و خانقین پیش از این به ایران منعکس کردند اما از ورود قوای ترک حرفی به میان نیامده بود.
ص: 377
شنبه 31 شهریور 1301/ 23 سپتامبر 1922/ 1 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز تشکیل جلسه داد. در این جلسه سلیمان میرزا نسبت به توهین نیروهای اشغالگر عراق به روحانیون صحبت کرد و پرسید اینان چه کرده اند که مجبور به مسافرت به ایران شده اند؟ «اینها می گفتند بایستی مسلمانها آزاد باشند.» وی گفت که همه ما از این اقدام انگلیس باید اظهار تنفر بکنیم. «ما دشمن هستیم با کسانی که با ما و آزادی ما دشمن هستند و دوست هستیم با کسانی که با ما و اسلامیت و آزادی [ما] دوست هستند.» صحبتهای مفصل سلیمان میرزا با تأیید همه نمایندگان مواجه شد. قوام السلطنه رئیس الوزراء که در مجلس حضور داشت نیز ضمن تأیید این خطابه توضیحاتی درباره اقدامات دولت درباره تبعید علما داد. (1)
[تصویر] سلیمان میرزا
* تبعیت سالار رشید طالش
در تلگرامی که امیرلشکر غرب، عبد اللّه خان طهماسبی امروز به مرکز فرستاد نوشت که سالار رشید طالش امروز وارد تبریز گردید. «به مراحم مبارک امیدوار نموده و از این طریق هم دیگر در بهانه جویی روسها مسدود شد.»(2)
* اعلام بدهی بانک ایران
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران بدهی این بانک را تا آخر شهریور 1301 در دو بخش «قروض قرانی» و «قروض مناتی» به دولت اعلام کرد. قرض قرانی تهران و شعب ولایات 13 میلیون و 630 هزار و 965 قران و 5/ 0 دینار، و قرض مناتی تهران و شعب ولایات 4 میلیون و 100 هزار و 63 منات و 4/ 351 کاپک است. (3)
* منع استفاده از وافور در مجامع عمومی
بنا به پیشنهاد اداره صحیه بلدی در منع وافور هیأتی تحت نظارت اداره مالیات غیرمستقیم، حکومت نظامی و اداره صحیه بلدیه در اداره تحدید تشکیل شد و پس از مذاکرات زیاد به این نتیجه رسیدند که کشیدن وافور در قهوه خانه ها به طور علنی ممنوع شود و فقط چند قهوه خانه برای استفاده از آن مجاز شمرده شدند.(4)
* وزیر پست و تلگراف در ایتالیا
به نوشته روزنامه اقدام وحید الملک وزیر پست و تلگراف به سمت وزیرمختاری کشور ایتالیا انتخاب و به دربار رم معرفی شده است. «برای مخارج مسافرت قرار شده مبلغ 12 هزار تومان از محل نفت جنوب در وجه ایشان کارسازی شود.» (5)
* فصل الحاقی به عهدنامه ایران و افغانستان
قوام السلطنه ریاست وزراء که تصدی وزارت امور خارجه را
ص: 378
نیز داشت، امروز به عنوان وزیر امور خارجه ماده الحاقی به عهدنامه ایران و افغانستان را تقدیم مجلس شورای ملی کرد.
متن این الحاقیه چنین است: «همچنین طوایف و ایلاتی که سابقا از ایران به افغانستان رفته اند کما فی السابق تبعه دولت متوقف فیها می باشند و بدون اینکه تذاکر خود را به امضای مأمورین ایران نرسانند حق ورود به خاک ایران را نخواهند داشت.
چنانکه همین ترتیب نظیرا موافق فصل دوم الحاقی نسبت به کلیه طوایف و ایلاتی که سابقا از افغانستان به ایران آمده اند مجری خواهد شد. افرادی که از ایران قبل از تأسیس سفارت ایران در کابل به افغانستان رفته سکنی اختیار کرده اند کما فی السابق تبعه افغانستان شناخته می شوند.
تجاری که فقط برای معاملات تجارتی از ایران به افغانستان مسافرت نموده اند و در افغانستان اقامت دائمی اختیار نکرده اند و نیز به موجب اسناد محقق است که در دوایر رسمی افغانستان با آنها معامله تبعه افغانستان نشده است تبعه ایران شناخته خواهند شد.» (1)
* تسلیم و اطاعت سید طه
بنا به اخباری که از حاکم نظامی آذربایجان رسیده امروز سید طه با شصت هفتاد نفر از اتباع خود وارد ارومیه شد و ضمن پشیمانی از کرده های خود اظهار اطاعت و خدمتگزاری کرد. سید طه از فرماندهان و سرکردگان اسماعیل آقا سیمیتقو بود. (2)
* تجلیل از مصطفی کمال پاشا
امروز به دعوت تجار مراسمی در مسجد شیخ عبد الحسین تهران برگزار شد. گروه های مختلف مردم در این مراسم شرکت کرده و یکی از بازرگانان سخنانی در شادمانی از پیروزیهای «اخیر قشون اسلامی ترک قرائت و پس از آن عکس قائد رشید آنها مصطفی کمال پاشا را با دسته های گل آورده و در منظر عمومی نصب کرده پس از اظهار مسرت و شادمانی جلسه خاتمه یافت.» روزنامه اتحاد نوشت که آقا سید جواد سلطان المحدثین در این مراسم نطق بلیغی کرد و عموم مردم از عملیات نمایندگان انگلیس در تبعید علما به ایران اظهار تنفر کردند.(3)
* تأسف و نگرانی حسین علاء از اقدام قوام السلطنه
پس از لایحه ای که قوام السلطنه به مجلس شورای ملی داد و تلفیقی از پیشنهادهای هر دو کمپانی نفت امریکایی استاندارد و سینکلر را برای تصویب به صحن مجلس برد، حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا که با مسئولان این دو کمپانی نیز رایزنی می کرد در تلگرامی به قوام السلطنه این اقدام را عجیب و خطرناک خواند. «پیشنهاد مخلوط دولت به مجلس و مخابره متن فرانسه آن به بنده خلاف مصلحت ... و بیهوده ساختن تمام زحمات این مدت» است. وی پیش بینی کرد این کار باعث عقب نشینی هر دو کمپانی شود. «جدا استدعا می کنم که دولت پیشنهاد خود را از مجلس پس گرفته تا ورود مستشار (میلسپو) به تهران که چند هفته بیشتر طول ندارد منتظر بشوند.» (4)
* دیدار رضا خان با وابسته نظامی سفارت انگلیس
امروز رضا خان و وابسته نظامی سفارت انگلیس با یکدیگر ملاقات کردند. در این دیدار رضا خان به طرف انگلیسی اظهار داشت که قصد دارد به زودی استعفا دهد؛ دلیل آن کارشکنی اطرافیانش است. سر پرسی لورن این خبر را به وزارت امور خارجه انگلیس فرستاد و چنین اظهارنظر کرد: «به نظر من بهتر است که اجازه دهیم حوادث روند عادی خود را طی کند، چون: 1- به خلوص او با توجه به خلوص خودمان اطمینانی ندارم 2- خطر احتمالی برخورد با بختیاریها رفع شده است. 3- در اداره داخلی کشور بسیار فراتر از قدرت خود، اعمال قدرت می کند. 4- بعید نیست که با مشاوران امریکایی بر سر مخارج و کنترل هزینه ارتش برخورد کند. 5- برنامه تسلط نظامی به فراموشی سپرده شده است. باید اضافه کنم که کناره گیری او احتمالا باعث تسهیل تبلیغات بلشویکها و احتمالا تشدید آن خواهد شد.» (5)
ص: 379
یکشنبه 1 مهر 1301/ 24 سپتامبر 1922/ 2 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه بودجه وزارت فواید عامه که در جلسات گذشته مطرح شده بود در دستور کار قرار گرفت. پس از تصویب موادی از بودجه این وزارت خانه، حائری زاده در توضیحی گفت: «ما بایستی اول تکلیف خود را با آقایان وزراء معین کنیم بعد قانون وضع نماییم. زیرا ما قانون عادی وضع می کنیم و آنها قانون اساسی را نقض می نمایند و برای جواب سئوالات حاضر نمی شوند.
هنوز بودجه وزارت جنگ به مجلس داده نشده و هنوز وزیر جنگ برای دفاع از لوایحی که به مجلس داده است به مجلس نیامده ... هنوز یک مدیر روزنامه حبس می شود. هنوز امین مالیه یک ولایتی به توسط اداره قشونی تنبیه می شود.» این سخنان با واکنش رئیس مجلس روبه رو شد و آن را خلط مبحث دانست.
در این جلسه سردار جنگ با تصویب نمایندگان چهل روز به مرخصی رفت تا درباره کشتار نظامیان در خاک بختیاری تحقیق کند.(1)
* بی پولی نماینده وزیر جنگ در مسکو
نایب سرهنگ اسماعیل خان در تلگرامی که امروز از مسکو برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد از این که مأموریت خود را با بی پولی طی می کند گله کرد و تقاضا نمود «راجع به پول به وسیله سفارت روس امر به اقدام فرمایند.» وی سپس به ملاقات خود با وزیر خارجه روسیه اشاره کرد که چندین ملاقات داشته و درباره خرید اسلحه با او مذاکره نموده است.
«مسئله اسلحه روسیه را با بعضی شرایط که بعد پیشنهاد خواهد کرد به فدوی امیدواری داد. راپرت مفصل به وسیله چاپار به حضور مبارک معروض خواهد شد.» نکته آخر این که وزیر خارجه روسیه شوروی درباره نفت شمال هم با نماینده وزیر جنگ ایران صحبت کرده «مساعدت حضرت اشرف را به وسیله فدوی خواستار است.» رضا خان در حاشیه نامه پاسخی می دهد تا برای نایب سرهنگ اسماعیل خان در مسکو تلگرام شود: «زودتر به برلن حرکت کنید.»(2)
* تلاش برای جابه جایی حاکم اصفهان
مفتش مخفی دایره عملیات لشکر جنوب در گزارشی که امروز از ماحصل جست وجوها و شنیده های خود نوشت، از تلاش خوانین بختیاری برای برداشتن حاکم اصفهان خبر داد.
«قصد سردار اسعد ... و حضرات بختیاری عموما بر این است که هرچه زودتر ممکن است اقدامات نمایند بلکه یا ایشان یا سردار جنگ حکومت اصفهان بشود چون به عقیده حضرات بی حالی سردار اشجع (حاکم اصفهان) کار آنها را عقب انداخته» است. وی از استعفای سردار اشجع هم نوشت که پی گیری می کند پذیرفته شود. در ضمن از این شنیده خود نیز گفت که «سردار اشجع خیال دارد به عنوان هواخوری و شکار برای قامشلو حرکت نموده از آنجا هم به طرف چهار محال برود.» (3)
* تکذیب مرگ فیصل
پس از بیماری ملک فیصل پادشاه عراق (4) شایعاتی مبنی بر مرگ او نیز منتشر شد اما اینک روشن شده که اخبار منتشره دروغ بوده، وی دچار آپاندیسیت شده که پس از عمل جراحی معالجه شده است. (5)
* منع استعمال تریاک
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت بنابر آنچه که از طرف مجمع اتفاق ملل(6) به تصویب رسیده، استعمال تریاک ممنوع شده و مصوبه آن به کشورهای مختلف از جمله ایران ابلاغ شده است. گویا بیشتر دولتها این مصوبه را امضا کرده و آن را پذیرفته اند. «به قراری که اطلاع حاصل نموده ایم نظریه کمیسیون مزبور [کمیسیونی که در ایران برای این موضوع
ص: 380
تشکیل شده] مخالف نظریه فوق می باشد و از قدغن کلی تریاک در ایران مضار زیادی ملاحظه نموده اند که یک مرتبه قابل اجرا نمی باشد.» در پی این مصوبه در مجمع اتفاق ملل صدور تریاک از ایران در مرز برخی از کشورها متوقف و اجازه ورود نداده اند و این به دلیل گردن نهادن این کشورها به مصوبه یاد شده بوده است. (1)
[تصویر] مزرعه خشخاش
* دست بیگانه پشت درگیری یهودیان
«در این چند روزه به تحریک انگلیسها جمعی ساده لوح بر ضد کلیمیها قیام کرده و خیال حمله را به محله کلیمیها داشتند.» این جمله را روزنامه اتحاد نوشت و اضافه کرد: «امید است که برادران مسلمان ما این قدر ساده لوح و زودباور نباشند و بدون جهت و به دسیسه مقامات خارجی نسبت به یک مشت یهودی بدبخت ایرانی این گونه اقدامات را که در انظار خارجه تقبیح است ترک گویند.» (2)
* گزارش ب هاییان از درگیریهای محله کلیمیان
«مجمع روحانی طهران» مؤسسه وابسته به ب هاییان ساکن ایران در گزارشی که امروز به شوقی افندی در حیفا فرستاد از درگیری پیش آمده در محله کلیمیان تهران خبر داد. این خبر از آن رو برای ب هاییان اهمیت داشت که پس از پایان غائله «وزارت جنگ، امیر خان و محب السلطان را منفصل ساخته» است. غیر از این «یهود را وادار به تأدیه غرامت نموده است.» روشن می شود که افراد منفصل شده یا تابع مسلک ب هاییت بوده و یا وجود آنها در تشکیلات نظامی برای ایشان پراهمیت بوده؛ و ارسال خبر به حیفا ضروری می نمود. مجمع روحانی تهران در پایان خواستار تعیین تکلیف از طرف شوقی افندی شده است. (3)
* اعدام یک شرور
حسینعلی که در اطراف کوچصفهان گیلان به راهزنی و شرارت مشغول بود با اقدامات سرهنگ علی اکبر درخشانی و نیروهای نظامی مستقر در منطقه دستگیر شد. در درگیری که منجر به دستگیری حسینعلی شد یک نفر از یاران او کشته و خودش به حکم وزارت جنگ امروز ساعت هشت صبح در کوچصفهان تیرباران شد.(4)
* جلوگیری از مجلس ختم کلنل پسیان
امروز عصر قرار بود در مسجد شیخ عبد الحسین (مسجد ترکها) مجلس ختمی برای محمد تقی پسیان برگزار شود که «برحسب حکم دولت قدغن گردیده و مردم را از ورود به مسجد ... منع می نمودند.» (5)
[تصویر] کلنل محمد تقی پسیان
* ورود آیت اللّه خالصی زاده به همدان
بنا به اخبار رسیده از همدان آیت اللّه خالصی زاده یکی از روحانیان تبعید شده از عراق توسط انگلستان، امروز وارد همدان شد. از وی استقبال خوبی به عمل آمد و در منزل آقای ثقه الاسلام مستقر شد. (6)
* بحرین کجاست و مال کیست؟
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود با عنوان «بحرین کجاست و مال کیست؟» مقاله ای به چاپ رساند و پس از توصیف جغرافیا و وضعیت اقتصادی این جزیره، آن را جزیی از سرزمین ایران دانست که در هیچ زمانی از ایران جدا نبوده است، اما «چه سبب دارد که دولت انگلیس می خواهد ما را از تصرف یک قطعه از خاک طبیعی خود ممانعت کند؟ دولت انگلیس با کدام مسوغ قانونی می خواهد مهم ترین و زرخیزترین جزیره از ایران را بلع نماید؟» نویسنده این مقاله نوشت که اگر این کار به واسطه تمرد حاکم آنجاست خوب است انگلیس همه ایران را ببلعد چون هر از گاهی یکی از خوانین و مشایخ ایرانی سرکشی می کند! مقاله، سنگ اندازیهای انگلیس برای حاکمیت ایران در این جزیره را یاد کرده، راه مقابله با طمع انگلیس را اتحاد با دشمنان انگلیس دانست.(7)
* آمادگی نه تن از یاران لاهوتی برای بازگشت به ایران
امین تذکره جلفا در گزارشی که به کارگزاری آذربایجان فرستاد نوشت که براساس توافقات به عمل آمده میان وثوق الممالک و ویس کنسول نخجوان که در منطقه مرزی صورت گرفت، مقدمات ورود نه تن از هواداران لاهوتی به ایران فراهم شده، اینان به غیر از لاهوتی آمادگی خود را برای بازگشت اعلام کرده اند. برای این کار نفری پنجاه تومان هم خرج راه تقاضا شده که همگی به بادکوبه بروند و از آنجا پنهانی به ایران بیایند و وارد تهران شوند.(8) (ر. ک: 26 شهریور)
* احتمال تشکیل دولت توسط شیخ محمود در کردستان عراق
نایب کنسول ایران در خانقین امروز به وزارت امور خارجه نوشت شیخ محمود در کردستان عراق درصدد تشکیل دولت است. او گفت که عمده کردستان مایل به ایران است و وجود
ص: 381
یک نمایندگی سیاسی در آنجا ضرورت دارد و نیز این کار برای دریافت منویات آنها درباره کردستان ایران هم مفید است. (1)
ص: 382
دوشنبه 2 مهر 1301/ 25 سپتامبر 1922/ 3 صفر 1341
* خبر هایی از پشیمانی سیمیتقو
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که اسماعیل آقا سیمیتقو پس از شکست و فرار به رواندوز، چند نفر را به عنوان نماینده خود به تبریز فرستاده «که در تحت شرایطی تأمین بگیرد ... [این افراد] اظهار داشته اند خود اسماعیل آقا خیال دارد به ایران مراجعت نموده و به خدمتگزاری اولیای دولت اشتغال ورزد.» در مقابل به فرمانده قوای آذربایجان دستور داده شد تا بیش از پیش مراقب تحرکات مرزی باشد و از حوادث سوء جلوگیری کند. (1)
* تسلیم شدن یکی از یاران نزدیک سیمیتقو
عمر آقا یکی از یاران نزدیک سیمیتقو خود را تسلیم نیروهای دولتی کرد. او در همه جنگهای اسماعیل آقا از تفنگداران ورزیده و نزدیک او بود. عمر آقا پس از تسلیم شدن به اردوی نظامی اظهار اطاعت کرده است. (2)
* درخواست همکاری ترکیه عثمانی با ایران در مورد سیمیتقو
ممتاز الدوله نماینده ایران در ترکیه عثمانی، امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه آن کشور درخواست کرد پیرو ملاقات صورت گرفته و وعده ای که داده شده «از هر تصمیمی که حکومت مجلس کبیر ملی (3) درباره سیمیتقو اتخاذ خواهد فرمود ... این جانب را مستحضر فرمایید تا دولت متبوعه خود را از مراتب مستحضر دارم.»(4)
* اوج گیری اقدامات ضد انگلیسی در عراق
در پی تبعید دو تن از روحانیان توسط نیروهای اشغالگر انگلیس «اجتماعات اهالی در بین النهرین روزبه روز رو به تزاید می رود و ... بدبینی نسبت به وضعیات شدیدتر شده و پیش بینی بعضی واقعات می شود. از طرف نمایندگان دولت انگلیس عملیات و اقداماتی در نظر گرفته شده و گویا خیال تفرقه اجتماعات را دارند.» (5) شفق سرخ هم نوشت که آزادی خواهان عراق همچنان علیه انگلیس فعال هستند و بنا به اطلاعات رسیده بین عشایر و انگلیسها درگیری هایی به وقوع پیوسته است. (6)
* تشنج در محله یهودیها و اعتراض وزیر مختار امریکا
ژوزف. ش. کرنفلد وزیر مختار یهودی امریکا در ایران امروز در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که منشی سفارت امریکا ساکن محله یهودیهاست و اطلاع می دهد که از امروز صبح به دلیل حوادثی که رخ داده جرأت خروج از خانه خود را ندارد. «دوستدار از حدوث این اغتشاشات به واسطه مضرات مولده به ایران فوق التصور متأسفم. وقوع این حوادث در هر وقت و خاصه در این موقع که ما اهتمام داریم اعتباری به جهت ایران تدارک کنیم [اشاره به امتیاز نفت شمال و وامی که با این امتیاز به ایران تعلق می گرفت] به غایت موجب تأثر است. در هر حال هرگاه دولت اقتدار ندارد نظم را مستقر سازد، از حضرت اشرف تقاضا می شود برای منشی [سفارت] به حد کفایت مستحفظ معین شود تا بتواند وظیفه منشی گری خود را در سفارت به انجام رساند.» (7)
* یکی از عوامل بی نظمی استرآباد
«کارگزاری مهام خارجه استرآباد و مضافات»(8)به وزارت امور خارجه گزارش داد که نرسیدن حقوق ده ماهه آژانها یکی از عوامل بی نظمی استرآباد است. اینان پس از تحصن در تلگراف خانه تاکنون یکی دو برج بیشتر حقوق دریافت نکرده اند. «بعضی ها از شدت گرسنگی و استیصال و فشار طلبکار متواری و اسلحه دولت را هم برده اند و برخی که باقی مانده اند حالت خدمتگزاری را ندارند. بدیهی است اگر در پرداخت حقوقات آنها بذل توجهی بشود، نظمیه عده خود را
ص: 383
کما فی السابق تکمیل و اقلا اهالی شهر شبها از هجوم و سرقت تراکمه آسوده خواهند بود.» این کارگزاری در پایان نوشت که قره سورانها به واسطه نرسیدن حقوق حاضر به کار نیستند و حرکت پست دولتی را به عهده تعویق انداخته اند. (1)
* مکاتبات بیهوده
وزارت مالیه در نامه ای که به وزارت امور خارجه نوشت، ادامه مکاتبات بین ادارات مختلف را برای خرید کشتی، کاری بیهوده دانست که نمی تواند جلو «عملیات متهورانه قاچاقچیان» را بگیرد. وزارت مالیه با اشاره به کشف 292 صندوق کالای قاچاق، خساراتی را که از این ناحیه به خزانه دولت وارد می شود جبران ناپذیر دانست و اقدام برای خرید یک فروند کشتی موتوردار را ضروری خواند. در پانوشت این نامه آمده است که با مشاور الممالک در مسکو و نواب(2) در برلن مکاتباتی برای خرید صورت گرفته که باید تعقیب شود و نتیجه امر روشن گردد. (3)
* قاچاق پول ایران به هندوستان
«کارگزاری اول مهام خارجه خراسان و سیستان» در گزارشی اطلاع داد که پول نقره ایران به هندوستان قاچاق می شود. «دو قرانی ایران را تبدیل به سکه روپیه نموده، هر روپیه سه قران و دهشاهی یا چیزی کمتر می فروشند.» کارگزار هشدار داد که ادامه این روند موجب برچیده شدن پول ایران خواهد شد به طوری که اکنون نیز این نوع مسکوکات ایرانی کمیاب شده است. وی خاطرنشان کرد در زمان زمامداری مشیر الدوله موضوع را متذکر شده بود و پیشنهاد کرده بود «پول نقره ایران را از صورت تجارت خارج نمایند که به خارجه نرود ... مادامی که پول نقره ایران در عراق عرب و هندوستان صرف می کند [به صرفه است] به هر وسیله باشد تجار خارجه و داخله برای منفعت خود به طور قاچاق خواهند برد.» (4)
* پی گیری بدهی ولیعهد، این بار از طریق سفارت انگلیس
مخارجی که محمد حسن میرزا، ولیعهد هنگام سفر احمد شاه به اروپا و نیز در بازگشت خود به ایران، در عراق کرد یک بار توسط نماینده سیاسی ایران به وزارت خارجه منعکس شد. در پی نداشتن جوابی از سوی ایران موجب شد که سفارت انگلیس در تهران در نامه ای که به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت موضوع را یادآوری کرده، بنویسد که ولیعهد در ژانویه 1921 یک هزار و ششصد و ده روپیه و چهار آنه و در می 1922 چهارهزار و ششصد و پنجاه و یک روپیه و یک آنه و در جمع 6261 روپیه و 5 آنه بدهکار است. سر پرسی لورن در این نامه خواستار تسویه حساب شد. (5)
* نادر و رضا خان
پس از کتک خوردن یکی از روزنامه نگاران از رضا خان که در پی درج مقاله ای انتقادی از او صورت گرفت، روزنامه نوبهار در شماره امروز خود نوشت که مدیر جریده احضار شد و از او سئوال شد: مقصودت چیست؟ و او نیز در پاسخ گفت که می خواهم که شما نادر شوید. پس از کتک، این روزنامه نگار را به محکمه نظامی می فرستند. نوبهار ادامه می دهد که نبود قانون هیأت منصفه موجب پدید آمدن این صحنه ها می شود و «تأسف داریم که چگونه سیاسیون و احرار ما غافل از این هستند که در قرن بیستم کسی نمی تواند نادر یا بناپارت بشود و جریان ترقیات اجتماعی این اصل را محو نموده و به جای نادرها و بناپارتها" واشنگتن" می پروراند و صلاح بزرگان و رجال ما در نادر شدن نیست.» (6)
* تقاضای تأسیس مدرسه آلیانس اسرائیلی
امروز نامه ای با سربرگ آلیانس جهانی اسرائیلی Alliance Israellte Universelle به قوام السلطنه فرستاده شد که در آن نوشته بود «جناب وزیر مختار فرانسه به اینجانب اجازه افتتاح مدرسه آلیانس داده است. و بی ن هایت ممنون می شوم چنانچه حضرت اشرف مقرر فرمایید اوامر لازمه در تأمین وضعیات مؤسسات و شاگرد خود صادر فرمایید.» (7)
ص: 384
سه شنبه 3 مهر 1301/ 26 سپتامبر 1922/ 4 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و قانون ممیزی عمومی در دستور گفت وگوها قرار گرفت و مواد دیگری از آن بررسی شد. در این جلسه وزیر مالیه، صدیق حضرت را به عنوان معاونت وزارت مالیه معرفی کرد.(1)
* درخواستهای مهاجران ارومیه ای
امروز کمیسیون رسیدگی به تقاضاهای گروهی از آوارگان ارومیه ای به ریاست مدیر الدوله، مدیر شمال وزارت داخله، در محل وزارت داخله تشکیل شد. شانزده تن از بزرگان ارومیه درخواست کرده اند امکانات بازگشت آنها را به شهر فراهم کنند. دیگر آن که کمکی بشود برای شروع کشاورزی؛ و این که پنج قران مستمری روزانه که یک ماه است قطع شده بار دیگر پرداخت شود.(2)
* شایعه ترمیم کابینه
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود با عنوان شایعه ترمیم کابینه و به مناسبت انتخاب وحید الملک وزیر پست و تلگراف به وزیرمختاری دربار رم (ایتالیا) و کسالت وزیر مالیه که باعث غیبت وی از وزارت خانه شده است نوشت که «شایعاتی راجع به ترمیم کابینه و کاندید شدن چند نفری برای عضویت جدید کابینه انتشار پیدا نموده» است. (3)
* نمایشگاه میلان
وزارت فواید عامه در بخش نامه ای خطاب به حکام ایالات و ولایات اعلام کرد که در سال آینده نمایشگاهی در شهر میلان ایتالیا برپا خواهد بود. در این اعلان از بازرگانان ایرانی داوطلب به شرکت در این نمایشگاه و عرضه کالاهای خود خواسته شده بود که آمادگی خود را به اطلاع وزارت فواید عامه برسانند. (4)
* ورود شیخ محمود به کردستان عراق
شیخ محمود برزنجی که پس از ر هایی از تبعید کویت وارد بغداد شده بود به طرف سلیمانیه حرکت کرد. وی و همراهانش 29 شهریور از طریق صلاحیه به سلیمانیه رفتند. انگلستان کلنل نوئیل را با دو کاپیتان و دو صاحب منصب دیگر از طرفداران انگلیس همراه او کرد؛ و نیز به عوامل خود در سلیمانیه دستور داد که استقبال شایانی از شیخ محمود به عمل آورند.
[تصویر] کلنل نوئیل
ص: 385
منتخب الدوله کنسول ایران در بغداد در گزارش امروز خود به وزارت امور خارجه می نویسد که بنابر شنیده ها «تمام رؤسای عشایر آن اطراف نیز با هفت هزار سوار و پیاده در این استقبال اشتراک نموده اند و می گویند عشایر مستقبلین حامل بیرقهای عثمانی بوده اند و انگلوفیلها متعرض این فقره شده اند ولی کلنل نوئیل سیاستا امر کرده است که متعرض نباشند و به علاوه اظهار نموده که برای حکومت کردستان بیرق مخصوصی ترتیب داده شده است و پس از ورود حکمدار به سلیمانیه برافراشته شده و رسما اعلام خواهد شد.» منتخب الدوله این گزارشها را از طریق معتمد خود که همراه این هیأت بوده کسب کرده، به ایران فرستاد. (1)
* امتحان در وزارت عدلیه
امتحان از اعضاء وزارت عدلیه شروع و برای این کار هیأتی در وزارت خانه تشکیل شد که اعضاء آن عبارت بودند از نصرت الدوله، ذکاء الملک، حاجی سید نصر اللّه، منصور السلطنه، حاج شمس العلما، میرزا سید محمود یزدی. این کمیسیون ظهر امروز در ساختمان اداره تمییز تشکیل گردید. (2)
* گزارش نمایندگان اعزامی لشکر جنوب در خصوص تعدیات بهادر السلطنه
گروه اعزامی به فریدن برای رسیدگی به تجاوزها و تعدیات بهادر السلطنه در آن منطقه، امروز گزارش خود را به ارکان حرب کل لشکر جنوب ارائه کرد. این گروه عبارت بود از یاور صادق خان رئیس قوای اعزامی به فریدن، حسین آقا معین نایب و خداداد خان بختیاری نماینده حاکم. آنان با سفر به روستای چوق رود و سیبک متوجه شدند که روستای چوق رود غارت شده است و روستای سیبک طعمه حریق. در روستای سیبک سه طفل را نیز در آتش سوزانده اند. گروه اعزامی در ملاقات با بهادر السلطنه از زبان خود او نیز شنید که وی این جنایات را انجام داده و به آن معترف است. علت این اقدام ندادن تتمه هزار تومان پول بود. «گفته بودند که ما این پول را نمی دهیم به واسطه این که این پول، پول زور می باشد. من هم خواستم به آنها یک گوشمالی بدهم تا بدانند ما بختیاریها از بعضی انتشاراتی که مخلوق می دهند ترس و واهمه ای نداریم و هر کاری که خودمان بخواهیم می توانیم بکنیم.» (3)
* شایعه دستگیری سیمیتقو
ژنرال کنسول ایران در بغداد به وزارت امور خارجه خبر داد که شایعه دستگیری اسماعیل آقا سیمیتقو در ارزروم و به دست قوای ترک شنیده می شود «و این خبر انگلیسها را بی اندازه متفکر و مضطرب کرده است و گویا اداره سیاسی این خبر را جزو اخبار دیگر به شیخ محمود زاده کاکا احمد هم اطلاع داده است. و از قرار مسموع انگلیسها این روزها سید طه زاده شیخ عبید اللّه ... را به جای اسماعیل آقا آلت دست خود قرار داده اند.
در این صورت لازم است که از طرف اولیای دولت جاوید آیت اقدامات مجدانه برای جلوگیری از نشو و نمای او به فوریت به عمل آید.» (4)
ص: 386
چهارشنبه 4 مهر 1301/ 27 سپتامبر 1922/ 5 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه ماده واحده ای که به وزارت مالیه اجازه می داد 380 تومان و یک قران شهریه را بین افراد، ورثه، همسران از کارافتادگان تقسیم کند قرائت شد. سپس در مورد یک یک اسامی گفت وگو شد، بعضا تصویب و برخی رد شدند. (1)
* دیدار وزیر مختار انگلیس با قوام السلطنه
سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در ایران امروز با قوام السلطنه نخست وزیر دیدار کرد. یکی از موضوعات این گفت وگو دفاتر پست جنوب بود. (2) وزیر مختار انگلیس پس از این دیدار به واسطه رسیدن اخبار تازه نامه ای به قوام السلطنه نوشت مبنی بر این که تلگرام رسیده از هندوستان می گوید که مأمور هند با نخستین کشتی برای شرکت در کنفرانس بوشهر حرکت خواهد کرد. (ر. ک: 16 شهریور) «و چون وقت مشار الیه خیلی کم است حکومت هندوستان امیدوار است که مأمور ایران تا آن وقت به شهر رسیده برای تمام مذاکرات حاضر بوده باشد.» (3) در این کنفرانس که در بوشهر برپا می شد چگونگی انتقال دفاتر پست جنوب به ایران بررسی می گردید.
* دست پنهان انگلیس در میان کلیمیان
نشریه هحییم در مقاله ای که با عنوان «قضیه کلیمیها» در صفحه اول خود چاپ کرد درگیری اخیر میان کلیمیان و مسلمانان را به واسطه اقدامات میرزا لقمان نماینده کلیمیان در مجلس شورای ملی و عوامل انگلیسی سفارت دانست. این نشریه موضوع را به بسته شدن انجمن ملی کلیمیان مربوط دانست که توسط میرزا لقمان صورت گرفت. این انجمن هزینه مدرسه اسرائیلیت تهران را هم با مالیاتی که از گوشت می گرفت تأمین می کرد. با تعطیلی انجمن، موجودیت مدرسه به خطر می افتد و میرزا لقمان برای سرپوش گذاشتن بر اقدامات خود درصدد تعطیلی مدرسه برمی آید و آشوبی پدید می آید که منجر به درگیری کلیمیان و مسلمانان و دستگیری تعدادی از پیروان این مذهب می شود. (4)
* اعتصاب در وزارت معارف و عدلیه
به دنبال وعده هایی که برای خروج از تحصن به معلمان داده شد مبنی بر این که بخشی از حقوق معوقه آنان پرداخت خواهد شد، مشاجراتی بین معلمان دوره های متوسطه و ابتدایی رخ داد و این موضوع به پایان نرسیده بود که امروز و دیروز کارمندان وزارت معارف برای مطالبه حقوق معوقه خود دست به اعتصاب زدند. کارمندان وزارت عدلیه هم از امروز دست از کار کشیدند و در محل وزارت خانه اجتماع کردند. کارمندان اعتصابی این دو وزارت خانه از پنج تا نه ماه حقوق معوقه پرداخت نشده دارند. (5)
* تقاضای وزیر مختار روسیه از قوام السلطنه برای ثبت مذاکرات
شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی امروز در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت با اشاره به مذاکراتی که میان مدیر اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه (آقای رهبر) و نایب اول نمایندگی مختار (کلبراس) صورت می گیرد، لازم است خلاصه این مذاکرات نوشته شده ثبت شود تا بتوان به آن استناد کرد.
شومیاتسکی اضافه کرد که مدیر اداره دوم سیاسی آن وزارت خانه این پیشنهاد کلبراس را نپذیرفته و به همین دلیل نامه های شما در مورد مذاکرات مرزی و مراقبت از شورشیان مرزهای آذربایجان با آنچه در مذاکرات، توافق شده تفاوت دارد. وی در پایان نامه خواستار تهیه صورت جلسه از طرف نماینده ایران شد. (6)
* تجدیدنظر در قانون سجل احوال
بلدیه تهران از وزارت امور خارجه خواست تا نمونه ای از
ص: 387
قانون سجل احوال کشور هایی چون انگلیس، فرانسه، روسیه، آلمان، عثمانی، افغانستان، بلژیک و ایتالیا را تهیه کرده به بلدیه تحویل دهد. چون این اداره مشغول تجدیدنظر اساسی در قانون مصوبه 20 شهریور 1297 سجل احوال است و حتی قوانین مناطقی چون مصر و هندوستان که زیرنظر انگلستان اداره می شوند می تواند مفید باشد. در این نامه آمده است که قانون سجل احوال به زودی برای تصویب به مجلس شورای ملی داده خواهد شد. (1)
* اقدام به تبعید گروهی
مصطفی خان نیر السلطان حاکم جدید گیلان و جانشین وثوق السلطنه امروز در تلگرامی به قوام السلطنه از تصمیم خود به تبعید تعدادی از فعالان سیاسی این منطقه خبر داد. معروف بود که نیر السلطان برخلاف وثوق السلطنه طرفدار سیاست روسیه شوروی بود. «با توجه به فعالیت هایی که دیده می شود ضمن انتشار بیان نامه ای سردسته های آنان را مورد تهدید قرار داده و یادآور گردیدم در صورت عدم رعایت مقررات، از سوی اداره نظمیه که حرکات آنان را کاملا زیرنظر دارد، جلب خواهند گردید و در عین حال اطلاع دارم چون نواب الملک، محمد خان پسر سردار معتمد، بحر العلوم برادر قائم مقام الملک، شیخ ابو القاسم خورگامی عضو عدلیه، آقا شریف، سید عبد الوهاب و افراد دیگری که چندان اهمیتی ندارند در جلسه ای که داشتند تصمیم به براندازی حکومت و نظمیه و عدلیه گرفته اند طی تلگرامی که به وزارت جلیله جنگ نمودم خواستم تا به اداره قشون دستور دهند که نواب الملک، سید عبد الوهاب، میرزا کریم خان برادر سردار محیی را دستگیر نموده به مازندران تبعید کند.» (2)
ص: 388
پنج شنبه 5 مهر 1301/ 28 سپتامبر 1922/ 6 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و مبلغ لایحه مستمریات در دستور کار قرار گرفت. نمایندگان مخالف و موافق در این مورد صحبت کردند. کازرونی نماینده بوشهر از اساس با این لایحه مخالفت کرد، چرا که عادت به مفت خوری و تنبلی را اشاعه می دهد. نصرت الدوله با ردّ این نظر کازرونی لایحه مستمریات را یک قانون دانست که مجلس آن را تصویب کرده است. ادامه مذاکرات به جلسه آینده موکول شد. در خاتمه نمایندگان سئوالاتی از وزرای حاضر مطرح کرده، پاسخ گرفتند. (1)
* حرکت روحانیان تبعیدی به طرف تهران
دو روحانی تبعیدی از عراق که با فشار دولت انگلستان راهی ایران شدند، پس از چند روز اقامت در همدان راهی تهران شدند. آقایان خالصی زاده و آقا سید محمد صدر بنابر اطلاع، فردا به تهران خواهند رسید. «از طرف کلیه آقایان علما و حجج اسلام مرکز لازمه احترامات و پذیرایی از آقایان خواهد شد و محل ورود آقایان قبلا به حضرت عبد العظیم معین شده و از آنجا به مرکز وارد شده در منزل آقای بهبهانی توقف خواهند نمود.» (2)
* اعطای لقب به دو بوشهری
شیخ محمد خان فرزند مرحوم شیخ حسین خان چه کوتاهی (چاه کوتاهی) «که فداکاریها و جان بازیهای او در راه اسلام و آزادی و بر ضد تجاوزات دولت انگلیس محبوب ترین مقامی را در قلوب عناصر ملی برای او ذخیره کرده است» از طرف شاه به لقب «سردار اشجع» ملقب شد. همچنین زائر خضر خان ضابط تنگستان که در وقایع خونین جنوب علیه اشغالگران نقش زیادی داشت، لقب «سردار مفخم» گرفت. (3)
* اعلام جرم علیه وستداهل
مخبر السلطان امروز در نوشته ای که روزنامه شفق سرخ آن را چاپ کرد، رئیس نظمیه وستداهل را یکی از مستخدمانی دانست که بدون قرارداد در حال کار است و ماهیانه 1300 تومان «از صندوق بی صاحب نظمیه به عنوان مواجب و مخارج برداشت می کند.» در این کیفرخواست روزنامه ای، وستداهل متهم شده که در زمان ریاست او بیش از یک صد هزار تومان از صندوق نظمیه اختلاس شده است. (4)
[تصویر] نفر وسط: وستداهل
* گرانی نان در مشهد
اخبار رسیده از مشهد حاکی است که قیمت نان از یک قران به شش عباسی ترقی کرده و مردم ناراضی هستند. این نارضایتی موجب اغتشاشاتی هم شده است و اهالی در مضیقه هستند. «بیشتر این واقعات را به واسطه اقدامات منفعت خواهانه ایالت» خراسان می دانند. (5)
* نامه ایران به سفارت انگلیس در اعتراض به چاپ یک خبر
پس از آن که روزنامه المفید چاپ بغداد در شماره هفتم ذی حجه 1340 خود خبری راجع به انعقاد قرارداد تجاری،
ص: 389
اقتصادی و مرزی بین شیخ خزعل و سر ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب چاپ کرد، وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به سفارت انگلیس خبر را تکذیب کرده، آن را عاری از حقیقت دانست «زیرا شیخ محمره همچو صلاحیتی شخصا و اختیاری از طرف مجاری رسمی ایران ندارد. لهذا محترما از آن جناب مستطاب متمنی است به مباشر عالی معزی الیه اعلام فرمایند که خبر مزبور را در جریده بغداد صریحا و رسما تکذیب نمایند.» (1)
* اعتصاب دوباره صنف سیگارفروش در گیلان
کارگزاری مرکز گیلان در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از اعتصاب دوباره «تجار د خانیه» خبر داد.
اختلاف این صنف با اداره مالیات غیرمستقیم است. پس از این که بازرگانان د خانیات در حضور حاکم، قراردادی با اداره یاد شده بستند، اداره مالیات غیرمستقیم اینک بنا به دستور مرکز در صدد لغو آن قرارداد است؛ ازاین رو «تجار مزبور تعطیل نموده در تلگراف خانه تحصن اختیار کرده اند.» (2)
* نبود ایلات در بندرعباس
کارگزاری بندرعباس امروز در نامه ای به کارگزاری اول بنادر خلیج فارس یادآور شد که در میان ساکنان منطقه بندرعباس و مضافات ایل وجود ندارد، فقط «در زمستان ایل ورقبایی که متعلق به لارستان و ایل لومحمدی که متعلق به احمدی [است] ... در مضافات عباس به قشلاق» می آیند. (3) این اطلاعات را وزارت امور داخله از همه نقاط ایران خواسته بود که تهیه و ارسال کنند.
* ورود سفیر ایتالیا به شیراز
سفیر جدید ایتالیا که از راه جنوب وارد ایران شده، دیشب وارد شیراز شد و از طرف مسئولان مورد استقبال قرار گرفت.
مسیو کالانی در ارک حکومتی پذیرایی شد و امروز به همراه حاکم شیراز ناهار در کنسولگری انگلیس میهمان بود. وی عصرهنگام در باغات شیراز گردش کرد. سردار ناصر نایب الایاله همراه او بود. مسیو کالانی در طول اقامت خود در شیراز «به تماشای پرس پولیس خواهند رفت.» (4)
[تصویر] نمایی از شیراز قدیم
* نشر اکاذیب در جراید روسیه شوروی
مشاور الممالک نماینده سیاسی ایران در مسکو در نامه ای که امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت از اخباری که روزنامه های روسیه چاپ می کنند سئوال کرد. «در روزنامجات اینجا منتشر شده که علماء و مرتجعین بر ضد مشروطه یاغی [شده اند و] در شهرهای ایران هیجانها می کنند. تفصیل چیست؟» قوام السلطنه هم نوشت که «به هیچ وجه این خبر صحت ندارد. نه در تهران و نه در سایر نقاط چنین واقعه ای رخ نداده است. لازم است در جراید تکذیب شود.» (5)
ص: 390
جمعه 6 مهر 1301/ 29 سپتامبر 1922/ 7 صفر 1341
* ورود سید محمد صدر به تهران
امروز آقا سید محمد صدر یکی از روحانیان تبعیدی عراق، وارد تهران شد و در حضرت عبد العظیم (ع) مستقر گردید. اما روحانی دیگر «حضرت آقای خالصی اتومبیلشان در بین همدان و قزوین شکسته» و نتوانست امروز وارد تهران شود.
[تصویر] مقبره شاه عبد العظیم (ع)
استقبال چشمگیری از ورود آقا سید محمد صدر صورت گرفت. مردم «پرچم ایران و عثمانی را بالای سر مهمان عزیز به حرکت درآورده و در هرچند قدم ابراز احساسات» می کردند.
وی به منزل «آقای آقا میر سید علی بهبهانی» وارد شد.(1) «از دربار هم کالسکه خاص فرستاده شده. در بین راه این استقبال ادامه داشته و شعارهای سیاسی سر داده می شد. (2)بنابر قرائن شعارهای داده شده در این استقبال بیشتر علیه انگلستان بود.
* اطلاعیه قوام السلطنه درباره مطبوعات
قوام السلطنه ریاست وزراء در اطلاعیه ای که امروز در روزنامه ایران چاپ کرد از موضع گیری و مطالب خارج از نزاکت مطبوعات نسبت به دولت انگلیس و سیاستهای او در منطقه انتقاد کرد و یادآور شد که ارباب جراید نباید فقط به شنیده ها قناعت کنند و آن را مستند مقالات خود قرار دهند، بلکه مطالب باید از منابع موثق تحصیل شده، از حقیقت آن اطمینان داشته باشند. وی نوشت که این نوع مطالب از طرف سفارت انگلیس تکذیب شده است. روزنامه نگاران باید مراقب روابط حسن ه دولتین ایران و انگلیس باشند و «رویه ای را که منظور دولت است در حفظ مناسبات حسن ه مرعی داشته از درج عبارات دور از نزاکت و عاری از حقیقت اجتناب» نمایند. قوام السلطنه در نامه دیگری که به روزنامه ایران فرستاد خبر روزنامه اقتصاد ایران را مبنی بر موافقت دولت ایران با تبعید دو روحانی «آقایان سید محمد صدر و آقا شیخ محمد خالصی» را تکذیب کرد و آن را شایعه ای بی اساس خواند. وی ضمن تکذیب خبر افزود که «بر عکس بعد از وصول خبر حرکت آقایان معزی الیهما دولت اقدام نموده که وسایل معاودت آقایان» را فراهم کند. (3)
* عدم آمادگی امریکا برای تأسیس کار خانه کاغذسازی در ایران
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا به اطلاع مسئولان
ص: 391
داخلی رساند که پس از مذاکره با وزارت تجارت امریکا، جواب داده شد که «سرمایه داران و کار خانه های کاغذسازی امریکا حاضر نیستند که در ایران کار خانه تأسیس نمایند، چه مواد اولیه به قدری نیست که بشود در آنجا به مقادیر گزاف تهیه نموده به خارج حمل کرد و به علاوه فقدان وسایل حمل ونقل و راه های صحیح نیز برای خروج امتعه از مملکت لازم است، این نقشه را غیرعملی می نماید.» علاء گفت اگر دولت مایل باشد رأسا کار خانه تأسیس کند کارشناسان امریکایی حاضر هستند اطلاعات فنی بدهند و سپس سئوالاتی را درباره سطح جنگلها، نوع درختها، وسایل حمل ونقل، قیمت کارگر و ... مطرح کرد تا پس از رسیدن پاسخ آنها به رایزنیهای خود ادامه دهد. (1)
* واردات و صادرات کاغذ ایران
جدول زیر واردات و صادرات کاغذ ایران را در نزدیک به یک دهه نشان می دهد. این جدول در میان اطلاعاتی که وزارت امور خارجه وقت ایران از وضعیت کاغذ ایران جمع آوری کرده بود، (2)
صورت واردات و صادرات کاغذ در ظرف مدت نه سال اخیر
[تصویر]
* رساله ای علیه قوام السلطنه
در نامه ای که امروز مسیو دبواDeboi به حسین علی پسیان برادرزاده مرحوم محمد تقی خان پسیان فرستاد از عزیمت قریب الوقوع خود از ایران خبر داد. او از دوستی خود با کلنل پسیان یاد کرد و او را ستود و در پایان نوشت که «شاید بتوانم در آینده نیز با شما مکاتبه نمایم زیرا که قصد دارم رساله ای بر ضد قاتل عموی شما یعنی بر ضد قوام السلطنه تهیه کنم.» (3)
ص: 392
شنبه 7 مهر 1301/ 30 سپتامبر 1922/ 8 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد و قانون ممیزی عمومی در دستور کار قرار گرفت و برخی دیگر از مواد آن مطرح شد. در این جلسه شور اول این قانون به پایان رسید. سپس در مورد قانون نواقل (وسایل نقلیه) گفت وگو شد. بعد از ظهر جلسه به ریاست سید حسن مدرس ادامه کار داد و نمایندگان در مورد قالیهای جوهری و نحوه صادرات آن بحث کردند.(1)
* معرفی تبعیدشدگان
روزنامه اقدام در شماره امروز خود به معرفی دو روحانی تبعیدی از عراق پرداخت و سابقه مبارزاتی ایشان را یاد کرد.
در این مقاله «حجت الاسلام آقای حاج سید محمد آیت اللّه زاده صدر الدین» یکی از رجال انقلاب و از بزرگ ترین عوامل استقلال عراق معرفی شد که به همراه یوسف افندی السویدی و محمد جعفر چلبی ابو التمن در نجف رهبری انقلابیون را به عهده داشت که پس از شکست قوای ملی راهی دمشق شد و اقدامات ضد انگلیس خود را در آنجا پی گرفت. وی پس از آمدن امیر فیصل به عراق به کشورش بازگشت. این مقاله در مورد آیت اللّه خالصی زاده هم نوشت که «مسلک سیاسی ایشان از روز نخست عظمت و اتحاد اسلام بوده و هست و نزد رجال عثمانی دارای مقام و محبوبیت هستند و یکی از ارکان انقلاب بزرگ عراق بوده و اخیرا الحزب الوطنی ایشان را به ریاست برگزیده است.» (2)
* تقاضای هیأت علمیه اصفهان برای معرفی 20 نفر از علما
هیأت علمیه اصفهان در نامه ای که امروز به ریاست مجلس شورای ملی و ریاست وزرا فرستاد ضمن تشکر از پاسخی که مجلس به این هیأت در مورد انتخاب مجتهدانی برای نظارت بر تصویب قوانین داد، تقاضا کرد «صورت بیست نفر علمای منتخب دوره اسبق را که البته در کابینه مجلس ریاست وزراء موجود است تلگرافا مرقوم فرمایید تا این که اگر ناتمامی دارد تمام نموده به عرض برسانیم و نظر به حسن ظنی که به اسلام پروری و دیانت آن دو وجود مبارک داریم مستدعی بذل توجه عاجل می باشیم.» هیأت علمیه اصفهان پی گیر انتخاب پنج مجتهد، برطبق قانون اساسی، برای نظارت بر مصوبات قوه مقننه بود. (3)
* تقاضا برای یکپارچه شدن ساعات کاری
کارمندان ادارات دولتی درخواست کرده اند ساعات کاری آنها یک پارچه شده، شش ساعت زمان کار آنها متوالی باشد.
حضور در دو زمان، یک بار صبح و یک بار بعد از ظهر «با این اوضاع امروزه وزارت خانه ها و کسالت روحی اعضا و اجزاء آن از حیث وسایل حمل ونقل تحمیلات فوق العاده به آنها وارد می آید و در واقع قسمت بعد از ظهر را هم با یک کسالتی حاضر برای کار می شوند.» (4)
* سفیر ایران در مصر
جلیل الملک نماینده مجلس شورای ملی به سمت وزیرمختاری در دربار مصر انتخاب شد که به زودی عازم محل مأموریت خود خواهد شد. (5)
* دستبرد به اردوی مستشار الدوله
امشب 25 نفر از ترکمنها به استرآباد آمدند تا به اداره حکومتی دستبرد بزنند یا از باغی که مستشار الدوله، نماینده ایران در مذاکرات مرزی با روسها، در آن اقامت دارد دزدی کنند. «اهالی خبردار شده جلو دروازه با ترکمنها نزاع کرده، پنجاه شصت تیر تفنگ طرفین خالی می نمایند. ترکمنها می روند از دروازه دیگر وارد شده سه نفر باغبان را اسیر کرده بردند.»(6)
ص: 393
* پی گیری خسارات ایرانیان در کوفه
وزارت امور خارجه ایران به دنبال اقدامات خود برای جبران «خسارتی که هنگام طغیان اعراب از طرف نظامیان به ایرانیان مقیمین کوفه وارد آمده» بار دیگر از ژنرال کنسول خود در بغداد خواست «مجددا با کمیسرعالی مذاکره و دلایل بی طرفی و بی تقصیری ایرانیان آن دوره را اظهار و ترمیم خسارات وارده را مطالبه نمایید.» پیش از این مسئولان ایرانی از طریق سفارت ایران در لندن، و سفارت لندن در تهران موضوع را پی گیری کرده بودند. (1)
[تصویر] کوفه
* منع وزارت جنگ از ارتباط مستقیم با کنسولگریها
وزارت امور خارجه از وزارت جنگ خواست که به رؤسای قشون خود در ولایات مختلف امر کند که رأسا پاسخگوی مراجعات و پرسشهای کنسولگریهای کشورهای بیگانه نباشند.
در این درخواست برای نمونه آمده بود که کنسول روسیه در استرآباد در تلگرامی به رئیس قشون مازندران نام افرادی را که در آنجا از نظر آن کنسولگری مشغول آنتریک هستند خواسته است، درحالی که «مکاتبه مستقیم قونسولهای خارجه با مأمورین و ادارات داخلی هیچ وقت معمول نبوده است.» وزارت خارجه ادامه داد که در این مورد با سفارت شوروی مذاکره و خواسته شده از مکاتبه مستقیم با ادارات خودداری کند. (2)
* همکاری با نایب کنسولگری اردبیل
مسیو مامین نایب کنسولگری روسیه شوروی در اردبیل برای پاره ای مأموریت راهی آستارای ایران است. بنا به درخواست سفارت روسیه از وزارت امور خارجه، مسئولان وزارت امور خارجه از وزارت داخله و پست و تلگراف خواستند که به حکومتهای محلی دستور دهند با مسیو مامین همکاری و مساعدت کنند. (3)
* همکاری با سفیر بلژیک
حکومتهای قزوین، همدان و کرمانشاه بنا به دستور وزارت امور خارجه موظف شدند با وزیر مختار بلژیک که روز دوشنبه (9 مهر) از تهران راهی اروپا می شود همکاری لازم را داشته باشند. «به مأمورین عرض راه دستور العمل بدهید که ن هایت مواظبت و مراقبت را داشته باشند.» (4)
ص: 394
یکشنبه 8 مهر 1301/ 1 اکتبر 1922/ 9 صفر 1341
* تشکیل مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. لایحه مستمریات بار دیگر در دستور کار قرار گرفت. صحبت مخالفان و موافقان این لایحه و تعدد پیشنهادهای آنان همچنان ادامه یافت. سپس برقراری شهریه برای تعدادی از افراد زندانی طرح و تصویب شد.
بودجه وزارت عدلیه موضوع بعدی بود. (1)
* لزوم حل وفصل محاکمات اتباع روسیه در محکمه ایران
وزارت امور خارجه خطاب به کارگزاری گیلان نوشت که مطابق عهدنامه ایران و روس «امور قضایای اتباع دولت روسیه باید در محاکمات داخلی حل وفصل شود، ولی موافق اطلاعات واصله کارگزاری کاملا رعایت این نکته را نمی نماید.» وزارت خارجه تأکید کرد که کارگزاری نباید در امور قضایی دخالت کند و حل قضایای محاکماتی اتباع روس با نظر رئیس عدلیه گیلان حل وفصل خواهد شد. (2)
* تسلیم یکی دیگر از یاران سیمیتقو
خبر رسیده از آذربایجان حاکی است که قوج خان معروف به سهم الممالک از رؤسای مهم اتباع اسماعیل آقا سیمیتقو «با کمال ذلت و ندامت به ساوجبلاغ وارد شده، به حکومت آنجا پناهنده گردید، و از عملیات سابقه خود اظهار پشیمانی نموده» است. حکومت ساوجبلاغ از دولت خواسته است از گذشته قوج خان صرف نظر کرده، او را عفو کند.(3)
* سخنرانی آیت اللّه خالصی زاده
امشب در خانه «آقای میرسید علی بهبهانی و در حضور علما و حجج اسلام و طبقات مختلفه آقای برهان المتکلمین خطابه ای انشاء، بعد از ایشان دو نفر دیگر، سپس حجت الاسلام آقای آیت اللّه زاده خالصی نطق مهمی مبنی بر تجاوز اجانب به ممالک ضعفا با ادله و براهین و آیات و احادیث انشاء نمودند. حاضرین بیان ایشان را با استحسان تلقی کردند.» (4) آیت اللّه خالصی زاده دیروز وارد تهران شد. (5)
* دیدار یهودیان از روحانی تبعیدی آیت اللّه خالصی زاده
امروز گروهی از یهودیان تهران به ریاست ملا سلیمان، حاخام یهودی، و دکتر لقمان نماینده آنان در مجلس شورای ملی، «برای اشتراک در میهمان نوازی و ابراز احساسات به منزل آقای بهبهانی» در شاه عبد العظیم رفتند. ملا سلیمان بخش هایی از تورات را خواند و دکتر لقمان نیز سخنانی ایراد کرد. سپس یکی از حاضران نطقی در تصدیق رسالت حضرت موسی علیه السلام کرد. در این دیدار گوسفندی هم از طرف یهودیان قربانی شد که مقرر گردید مابین فقرا تقسیم شود. (6)
* دستگیر سید جلال
بنابر تلگرام رسیده از رشت امروز سید جلال در طالش به دست قشون بازداشت شد. (7)
* اعتراض ایران به کشتار مسلمانان ترکیه
در نامه ای که وزارت امور خارجه امروز به سفارت فرانسه در تهران فرستاد به جنایات قشون یونان هنگام عقب نشینی از ترکیه اعتراض کرد. در بخشی از این نامه آمده است که «قشون یونان در موقع عقب نشینی برخلاف قوانین بین المللی و قواعد انصاف و عدالت نسبت به ساکنین مسلمان قرا [و] دهات از زن و مرد و بچه و مردمان غیرنظامی جنایاتی از قبیل قتل و غارت و احراق منازل و مساکن و غیره مرتکب شده که شرح آن فوق العاده اسباب تألم و حقیقتا برای تمام ملل متمدنه دنیا موجب تأثر است.» در پایان این نامه یاد شده که «دولت ایران به جهت جامعه اسلامیت از ابراز تأثر و تأسف خودداری ننموده و به وسیله آن جناب پروتست خود را از فجایع قشون
ص: 395
یونان نسبت به مسلمین اظهار می دارد.» (1)
[تصویر]
* اشرار گلباغی در گروس
بنا به اخبار رسیده از حکومت گروس عده ای از اشرار گلباغی کردستان امروز به خاک گروس آمده از عبورومرور وسایل نقلیه جلوگیری کردند. مأموران محلی سر رسیده اشرار را تعقیب کرده و پس از سه ساعت جنگ، دو تن از گلباغی ها کشته و دو تن دیگر زخمی و اسیر شدند. اسیران را به شهر آورده حبس کردند. وزارت داخله هم دستور داد از مجازات سرخود اسیران خودداری کرده، حکم آنها توسط محکمه تعیین خواهد شد. (2)
ص: 396
دوشنبه 9 مهر 1301/ 2 اکتبر 1922/ 10 صفر 1341
* دروغ وزیر مختار انگلیس در تهران
سفارت انگلیس در تهران به دنبال اعتراضات عمومی مجامع و محافل، مردم و روحانیان به تبعید دو تن از علمای عراق در نامه ای به قوام السلطنه موضوع تبعید را از طرف دولت انگلیس در عراق تکذیب کرده بود. روزنامه ایران در شماره امروز خود با نقل مطالب روزنامه عراق، مورخ هفتم محرم 1341 به شماره 695 زیر عنوان «سفر» نوشت که «جناب نماینده عالی انگلیس به آقایان آقا سید محمد صدر و شیخ محمد خالصی ابلاغ نموده که از مملکت عراق خارج شوند. لذا شب سه شنبه آقایان فوق مسافرت کرده به طرف بلاد ایران عازم شدند.» (1) و بدین ترتیب اظهارات وزیر مختار انگلیس در تهران را دروغ خواند.
* اثاثیه احمد شاه
روزنامه اقدام از منابع خصوصی کسب خبر کرد که بیست خودرو و بارکش برای حمل اسباب و اثاثیه احمد شاه که از اروپا به ایران فرستاده شده از تهران به طرف بوشهر حرکت می کند. اداره قشونی این خودروها را راهی خواهد کرد.(2)احمد شاه بنا به تلگرام 30 اوت اطلاع داده بود که اول اکتبر به اسپانیا خواهد رفت و اواسط اکتبر به ایران خواهد آمد. (3)
* درخواست مخارج سیم کشی
وزارت پست و تلگراف بابت سیم کشی خطوط شاهرود به قزوین، قزوین به جاجرم، جاجرم به جغتای و جغتای به اسفراین مبلغ 22 هزار تومان نیاز دارد. این وزارت خانه لایحه هزینه یادشده را به کمیسیون پست و تلگراف داده، از تصویب آن کمیسیون گذشته است و به زودی در صحن مجلس شورای ملی مطرح خواهد شد. (4)
* راه شهریار به تهران
لایحه امتیاز راه شهریار به تهران برای مدت 30 سال به آقای علی قلی خان مهندس در 16 ماده و 2 تبصره به همراه شرایط وزارت فواید عامه برای تصویب به مجلس شورای ملی داده شده است. طول این جاده ده فرسخ است. (5)
* شکایت اهالی گلپایگان
اخبار رسیده از گلپایگان حاکی است که اعظام الدوله امین مالیه گلپایگان نسبت به رعایا و اهالی سلوک درستی نداشته و با خشونت و تندی رفتار می کند. او «از اجحاف و تعدی نیز بیم و باکی ندارد؛ اهالی از اقدامات و عملیات ایشان ناراضی و در تلگرام خانه مجتمع و استدعای احقاق حق و رفع فشار» او را دارند. (6)
* ادامه رسیدگی به عملکرد مولیتور
کمیسیونی در دربار با حضور محتشم السلطنه، محاسب الممالک (7)، عمید السلطنه، وحید الملک و خبیر السلطنه در مورد رسیدگی به اختلاسهای کامیل مولیتور تشکیل شد.
[تصویر] محتشم السلطنه
ص: 397
در این کمیسیون دو فقره اختلاس مولیتور در مورد تمبرهای داخلی و خارجی مسلم شد و مولیتور گفت که وزرای وقت باخبر بوده اند که من تمبرها را برای خود برمی داشتم. روزنامه اقدام نوشت «به واسطه بعضی موانع داخلی از این کمیسیون هم نتیجه صحیحی گرفته نشد.»(1)
* آغاز جمع آوری اطلاعات از ایلات کردستان
کارگزاری مهام خارجه کردستان امروز به اطلاع وزارت امور خارجه رساند که اطلاعات درخواستی ذیل چهارده عنوان از ایلات و عشایر این منطقه آغاز شده و «مخبرین و مفتشین» را برای جمع آوری اطلاعات به کار گرفته است. البته این کار فقط در بخش هایی امکان پذیر است که امکان رفت وآمد به آنها وجود دارد. «به تازگی راه مراوده یکی دو بلوک کردستان باز شده که می توان در آنجاها اقداماتی نمود.»(2)
ص: 398
سه شنبه 10 مهر 1301/ 3 اکتبر 1922/ 11 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. موضوع قالیهای جوهری و چگونگی صدور آن در دستور کار قرار گرفت. مواد این لایحه یک به یک خوانده شد و نمایندگان موافق و مخالف درباره آن صحبت کردند. در ن هایت این لایحه به کمیسیون مربوطه برگشت داده شد تا اصلاحات لازم در آنجا صورت گیرد.
سپس لایحه افزایش تعرفه های پستی مطرح شد. وزیر پست و تلگراف در دفاع از این لایحه، بالا رفتن هزینه های آن وزارت خانه را خاطرنشان کرد. امروز قوام السلطنه و هیأت دولت در مجلس حاضر بودند. (1) در این جلسه سلیمان میرزا در خصوص تعدیاتی که قشون یونان هنگام عقب نشینی نسبت به مسلمانان روا داشته از قوام السلطنه ریاست وزراء سئوال کرد که نخست وزیر پاسخ داد در این زمینه رسما اعتراض شده است.(2) (ر. ک: 8 مهر)
* نامه محرمانه قوام السلطنه به وزیر جنگ
در پی اطلاع دهی نیر السلطان به قوام السلطنه از لزوم تبعید تعدادی از فعالان سیاسی گیلان به مازندران (ر. ک: 4 مهر) قوام السلطنه ریاست وزراء در نامه ای محرمانه به رضا خان وزیر جنگ می نویسد که «بعضی اشخاص در رشت مجامعی دارند و عملیات آنها منتهی به تولید فساد و اخلال نظم و اغتشاش عمومی خواهد شد. از جمله نواب الملک و سید عبد الوهاب (3) نام می باشند. تقاضای حکومت این است که مشار الیها چندی در رشت نباشند و به آن وزارت جلیله نیز مراتب را تلگرافی اطلاع داده است. قدغن فرمایید به اداره قشونی رسما دستور داده شود آنها را روانه مازندران نمایند.» (4) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 398 * پاسخ قوام السلطنه به علاء ..... ص : 398
* پاسخ قوام السلطنه به علاء
حسین علاء پس از اطلاع از ارائه لایحه نفت شمال به مجلس شورای ملی- لایحه ای که دربردارنده آخرین پیشنهادها به دو کمپانی استاندارد اویل و سینکلر بود و پس از تصویب مجلس باید به این دو شرکت نفتی داده می شد تا هریک با آن موافقت کنند، امتیاز به او داده شود- و اعتراض به قوام السلطنه به در پیش گرفتن چنین کاری، امروز پاسخی دریافت کرد که تا حدی تند بود. قوام السلطنه به او نوشت که این روش تنها راه مقدور بود و این لایحه خارج از پیشنهادهای استاندارد و سینکلر نیست و به زودی از تصویب مجلس خواهد گذشت؛ و پس از تصویب ارسال خواهد شد تا به هر دو کمپانی عرضه کنید. یکی از درخواستهای علاء صبر دولت بود تا رسیدن میلسپو، مستشار و رئیس کل امور مالیه (ر. ک: 31 شهریور) که نخست وزیر در این پاسخ گفت که «مداخله مستشار در این کار با لزوم بی طرف ماندن او در بدو ورود اقتضا نبود.» وی در پایان به علاء یادآوری کرد که خوب نیست او در این موارد با رئیس مجلس وارد مکاتبه شود «زیرا طرف سئوال و جواب جناب عالی دولت است.» (5)
* جایزه ای برای سر امیرمؤید
نماینده وزارت امور خارجه در مازندران امروز به مسئولان آن وزارت خانه خبر داد که اقدامات قشون برای دستگیری امیر مؤید سوادکوهی نتیجه نداده و نظامیان بازگشته اند. رئیس قشون اعلانی منتشر کرده که هرکس امیر مؤید را زنده دستگیر کند هزار تومان و اگر کشته او را تحویل دهد پانصد تومان جایزه خواهد گرفت. وی اضافه کرد که رئیس قشون و امیر اکرم در تلاش اند بلکه از علمای منطقه حکم اعدام امیر مؤید را بگیرند. (6)
* وعده پایان اعتصاب
پس از چند روز اعتصاب در وزارت عدلیه و گفت وگوی مسئولان با نمایندگان اعتصابی این وزارت خانه وعده داده شد
ص: 399
که دو ماه حقوق کارمندان این وزارت خانه پرداخت شود.
اعتصاب کنندگان خواستار عدم تبعیض در پرداخت حقوق این وزارت خانه با دیگر دوایر دولتی بودند. پس از دو بار گفت وگو در ن هایت کارمندان متقاعد شدند از امروز اعتصاب را شکسته و کار خود را از سر گیرند. روزنامه شفق سرخ در انتهای این خبر این تک جمله را نوشت که «گمان نمی کنیم تعطیل عدلیه حائز اهمیتی باشد و بلکه غالبا آثار خوشنودی در مردم مشاهده می شود.» (1)
ص: 400
چهارشنبه 11 مهر 1301/ 4 اکتبر 1922/ 12 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز تشکیل جلسه داد.
در این جلسه اعتبارنامه علی اکبر داور نماینده خوار و ورامین تصویب شد، و نیز با مرخصی پنج ماهه نصرت الدوله فیروز از ابتدای عقرب به مدت پنج ماه موافقت گردید. (1) وی حقوق این مدت خود را به کتاب خانه مجلس واگذار کرد. در ادامه، بودجه سیم کشی تلگراف از قصرشیرین به قره تو تصویب گردید و نیز تخصیص ده هزار تومان برای مرمت برجهای نظامی واقع در بروجرد مطرح شد که حائری زاده مخالفت کرد و گفت تا «نه میلیونی که وزارت جنگ اعتبار گرفته ندانیم چه شده چطور این مخارج را تصویب کنیم.» در ادامه سلیمان میرزا و نصرت الدوله درباره نداشتن سازمان بودجه نویسی و بی خبری از دخل وخرج کشور و نابسامانیهای موجود در این زمینه صحبت کردند. (2)
* مسافرت گروهی از یهودیان ایران به فلسطین
وزارت امور خارجه گزاش داد که چند روزی است عده ای از کلیمیان ایرانی برای گرفتن روادید جهت رفتن به فلسطین اقدام کرده اند. آنها «متوالیا به موجب ورقه تعرفه نظمیه تهران به اداره تذکره مراجعه» می کنند. در این گزارش پرسیده شده است «اگر با وضعیات کنونی فلسطین صدور تذکره برای کلیمیان اشکالی ندارد، تذکره به آنها داده شود.» (3) این نامه بدون خطاب تنظیم شده اما به احتمال زیاد خطاب به قوام السلطنه ریاست وزراء که وزارت امور خارجه نیز در تصدی او بود نوشته شده است. (4)
* ابلاغ شرایط ایران برای خرید تلگراف بی سیم
به دنبال مذاکره احمد شاه با رئیس جمهور فرانسه درباره خرید یک دستگاه تلگراف بی سیم (ر. ک: 2 تیر) و تصویب دولت برای این کار (ر. ک: 6 شهریور) وزارت امور خارجه سه شرط دولت ایران را به سفارت خود در پاریس فرستاد تا به اطلاع دولت فرانسه برساند. اول این که پس از نصب دستگاهی که بتواند مطالب را از همه اروپا گرفته و متقابلا به آن نواحی ارسال دارد، دولت متعهد می شود هفتصد و پنجاه هزار فرانک به کمپانی مزبور بپردازد که 15 هزار تومان نقد و بقیه را به تدریج وزارت پست و تلگراف مستهلک نماید.
دولت حاضر است به مجلس پیشنهاد کند که وزارت پست و تلگراف به مدت 20 سال صدی ده منافع این دستگاه را به کمپانی بپردازد. و آخر این که در خرید دستگاه های دیگر توسط ایران به شرط تساوی شرایط، حق تقدم فروشنده با کمپانی فرانسوی باشد. (5)
* تقاضای مترجم زبردست روسی برای محکمه
مستشار الدوله نماینده ایران برای مذاکره با روسیه شوروی درباره اختلافات مرزی که در استرآباد به سر می برد امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه و عدلیه از دعاوی مطرح شده بنگاه اقتصادی ونشترک علیه کارکنان خود خبر داد که «کاری است که بعد از الغاء کاپیتولاسیون در این صفحات واقع شده، ن هایت اهمیت را دارد که با کمال بی طرفی و مهارت» به انجام برسد و بر حیثیت عدلیه ایران لطمه ای وارد نشود. «برای ترجمه نوشتجات متهمین» و بازجویی احتیاج به مترجم است.
او تقاضا کرد یک روسی دان حرفه ای را برای ورود به جزئیات این محاکمه مأمور این ناحیه کنند. (6)
* تحصن اهالی شهمیرزاد در تلگراف خانه
بنا به گزارش رسیده از سمنان اهالی شهمیرزاد از مرد و زن به عنوان اعتراض در تلگرام خانه تحصن کرده، نسبت به اداره مالیه و عملکرد آن اعتراض کردند. آنها گفته اند که بیشتر مردهای این ناحیه جلای وطن کرده اند، چون قدرت پرداخت درخواستهای اداره مالیه را از نقد و جنس ندارند. (7)
ص: 401
* آزادی مدیر جریده حیات
فلسفی مدیر جریده حیات پس از دوازده روز بازداشت و بازپرسی از طرف وزارت جنگ امروز آزاد شد. (1) (ر. ک: 28 شهریور) گویا رضا خان فلسفی را کتک زده و دندان او را شکسته بود. روزنامه طوفان در این باره نوشت که «مدیر حیات جاوید از محبس قانون مستخلص و دندان شکسته خود را برای آزادی خواهان و هیأت متحده مطبوعات به ارمغان آوردند.» (2)
* تقدیر از کلنل پسیان
به گزارش رسیده از مشهد امروز مصادف با سالگرد شمسی شهادت کلنل محمد تقی خان پسیان گروه زیادی از اهالی برای ابراز احساسات در مراسم سوگواری به خارج از شهر آمده، دسته گل هایی نثار روحش کردند. در این مراسم شاگردان مدرسه متوسطه نیز قبر آن مرحوم را غرق در گل کردند. «اداره قشون برای جلوگیری از اغتشاش، از ایراد نطق و قرائت خطابه هایی که از طرف ... محصلین [آماده] شده بود جلوگیری نمود.» از این مراسم عکسهای زیادی برداشته شد. (3)
ص: 402
پنج شنبه 12 مهر 1301/ 5 اکتبر 1922/ 13 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز تشکیل جلسه داد. در این جلسه معتمد التجار نماینده تبریز (1) نطقی راجع به زیر پا گذاشته شدن قانون اساسی کرد. وی اوضاع فعلی را در شأن یک حکومت ملی ندانست و از بسته شدن مطبوعات بدون مجوز قانونی، حبس و تبعید روزنامه نگاران و این که برخی وزیران در حیطه مسئولیت خود عمل نکرده، دست به کارهای غیرقانونی می زنند، انتقاد کرد. وی گفت همان مظالمی که در دوره فترت صورت می گرفت در دوره حضور این مجلس نیز صورت می گیرد. او از برچیده نشدن حکومت نظامی و نیز برپا نشدن انجمنهای ایالتی و ولایتی شکایت کرد و افزود جای تأسف است که دایره حکومت نظامی تا آخرین نقطه شمالی مملکت توسعه یافته است. «اگر در پایتخت از آن هایی که بر ضد اساس مشروطیت و قانون اساسی علنا صحبت می کنند جلوگیری می شد در ایالات و ولایات هم مرتجعین از بیغوله ها سر بیرون نمی کشیدند.» لبه تیز انتقادات معتمد التجار متوجه وزیر جنگ بود. مدرس ضمن تأیید گفته های معتمد التجار درباره آن بخش از صحبتهای او که نسبت به مجلس تولید بدبینی می کرد، گفت که مجلس در این چهار دوره خدماتی به کشور کرده که کمتر سراغ آن را می شود در جای دیگر گرفت که از آن جمله است لغو قرارداد 1919. مدرس گفت که چرا در پرده سخن می گویید.
مجلس بالاترین قدرت است. «از رضا خان هم هیچ ترس و واهمه نداریم. ما قدرت داریم پادشاه را عزل کنیم. رئیس الوزراء را بیاوریم. سئوال کنیم. استیضاح کنیم. عزل کنیم ... قدرتی که مجلس دارد هیچ چیز نمی تواند مقابلش بایستد ... مجلس به منزله سی کرور نفوس است ... آقای وزیر جنگ منافعی دارد و مضاری هم دارد.
اینها را باید سنجید دید که منافعش بیشتر است یا مضارش وگرنه برای مجلس که سلطنت تغییر می دهد ... تغییر دادن وزیر جنگ کاری ندارد ... اگر اتفاق داشته باشیم هیچ قوه در مقابل ما که برای صلاح مملکت است نمی تواند عرض اندام کند. با وجود این، عقیده من در باب وزیر جنگ این است که منافعش اساسی و مضارش فرعی است. بایستی سعی کرد که مضارش رفع شود تا منافعش عاید مملکت گردد.» (2) اظهارات این دو نماینده سلسله حوادثی را پدید آورد که در گزارش اخبار روزهای آتی به آن اشاره خواهد شد.
* بخش نامه ای برای بازرگانان ایرانی
در پی درخواست سفارت روسیه از وزارت امور خارجه ایران، این وزارت خانه در بخش نامه ای به حکام ایالات و ولایات ضمن انعکاس مفاد درخواست یاد شده نوشت که دولت روسیه برای استقرار روابط تجارتی با دولت ایران تقاضا کرده هیأتی از طرف بازرگانان ایرانی به شوروی عزیمت کرده، وضعیت اقتصادی آن کشور را مورد بررسی قرار دهند و تحقیقات لازمه را به عمل آورند. «به هیأت های تجار اعلام نمایید که هرکس مایل باشد به این مسافرت اقدام نماید.» (3)
* تهیه نقشه از جنگلهای مازندران
وزارت فواید عامه هیأتی را به ریاست مسیو شریکر اتریشی مأمور کرده تا ضمن برآورد مساحت جنگلهای این منطقه نقشه کاملی از آن تهیه نموده، ارائه دهد. (4)
* پیشنهاد لورن برای مقابله با امواج ضد انگلیسی
سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در ایران امروز به کرزن وزیر امور خارجه آن کشور پیشنهاد کرد برای مقابله با امواج ضد انگلیسی و نیز مقابله با اقدامات روسها تقویت دولت ایران راه مناسبی است.
لورن نوشت که پس از مشورت با نمایندگان شرکت نفت انگلیس و ایران به این نتیجه رسیدند که از لندن بخواهند به ایران کمک مالی کند.(5)
ص: 403
ص: 404
جمعه 13 مهر 1301/ 6 اکتبر 1922/ 14 صفر 1341
* استعفای رضا خان
به دنبال انتقاد شدید اللحن معتمد التجار و نیز بیانات سید حسن مدرس در جلسه دوازدهم مهر مجلس شورای ملی که علیه اقدامات خودسرانه رضا خان وزیر جنگ و زیر پا گذاشتن اصول مشروطیت توسط او ایراد شد، وی امروز خبر استعفای خود را به ولیعهد داد.(1) البته استعفای علنی او یک روز بعد و در برابر صاحب منصبان نظامی اعلام شد.
* پخش اعلامیه های بی امضاء در میان نظامیان همدان
امان اللّه میرزا رئیس ارکان حرب کل قشون و فرمانده کل قوای آذربایجان در نامه ای که امروز به رضا خان وزیر جنگ می نویسد از پخش «کاغذ بی امضا» خبر می دهد که «شرافت [نویسندگان] آنها کامل نبوده و مردانگی ندارند مطالب و مقاصد خود را علنا ابراز کنند.» وی به مفاد این کاغذ بی امضا اشاره نکرد. اما می توان حدس زد که علیه وضع موجود وزارت جنگ یا رضا خان بوده است. امان اللّه میرزا یادآور شد که قشون قسمت همدان نیازمند بازنگری و حاکمیت نظم است.(2)
* آوارگان ارومیه در انتظار یاری دولت
خواستهای آوارگان ارومیه ای در تهران پیش از این در دستور کار دولت و مجلس شورای ملی قرار گرفته بود و اینک مقرر شده که «روزانه مبلغ یک تومان به آنها پرداخت و حقوق معوقه آنها را نیز کارسازی» کنند. اقداماتی نیز برای حرکت آنها به طرف ارومیه تدارک شده، اما نمایندگان این عده اظهار می دارند تا همه مبالغ تصویب شده پیشین را نگیرند از تهران خارج نخواهند شد. هشت مهاجر تازه وارد به تهران نیز در سرای رحیم خان میرپنجه اسکان داده شده اند و روزی دو قران به آنها مساعده داده می شود. نظمیه تهران که مأمور پرداخت این مبالغ است از پایان بودجه تخصیص یافته به این مهاجران خبر داده که وزارت مالیه باید اعتبار تازه ای به این امر اختصاص دهد. (3)
* امتیازهای تازه برای مؤتمن السلطنه
مؤتمن السلطنه که به عنوان نماینده دولت ایران در بین النهرین برگزیده شده و به زودی به طرف بغداد حرکت خواهد کرد «محض خدمات سابقه ایشان برحسب فرمان صادره، به رتبه وزیرمختاری و یک قطعه تمثال همایونی نائل» شد. (4)
* ورود سید جلال به رشت
امروز پیش از غروب سید جلال و سیزده نفر از یاران او که همگی در طالش دستگیر شده بودند همراه عده ای نظامی و آژان وارد رشت شدند. «اهالی از هر طبقه برای تماشای مشار الیه و اتباعش حاضر شده بودند.» (5)
ص: 405
شنبه 14 مهر 1301/ 7 اکتبر 1922/ 15 صفر 1341
* سخنان رضا خان برای نظامیان
امروز ساعت 9 صبح صاحب منصبان نظامی در وزارت جنگ حاضر شدند و رضا خان برایشان صحبت کرد و از بازگرداندن امنیت و رفع اختلالات در اغلب نقاط کشور گفت که به دست قشون صورت گرفته، اما بیگانگان بر ضد انتظام و تنسیق قشون در کارند. وی غیرمستقیم انتقادهای برخی نمایندگان مجلس شورای ملی را به تحریک اجانب منتسب کرد. وی تاریخچه این مخالفتها را در انحلال ژاندارمری و قزاق خانه دانست که از همان زمان با ایجاد مشکلات در انحلال این دو سازمان غیر ایرانی و تشکیل وزارت جنگ ایرانی سنگ اندازی می کردند. وی گفت من مملکت را فدای اغراض شخصی خودم نکرده ام «و برای این که هرگونه عذری مسدود شده باشد از امروز از کار کناره می کنم و به حضور اعلی حضرت هم تلگراف مخصوصی عرض کردم. چون فرماندهی کل قوا با شخص اعلی حضرت است، به این مناسبت من هم بایستی استعفای خود را حضور اعلی حضرت عرض کنم.» پس از سخنان رضا خان تعدادی از صاحب منصبان نظامی در وفاداری به او سخنانی ایراد کردند. (1)
* جمع آوری پستهای نگهبانی تهران
پس از اعلام استعفا از طرف رضا خان وزیر جنگ برخی تحرکات از طرف نیروهای وابسته به او در سطح تهران و دیگر شهرها آغاز شد. از آن جمله بود برچیده شدن پستهای نگهبانی از برابر مراکز حساس دولتی. «پستهای قراولان شهری و مجلس (از امروز) جمع نموده و کلیه دوایر بدون قراول شده است.» (2) حتی این پستها از مقابل خانه قوام السلطنه هم برچیده شد. (3)
* رژه نیروهای نظامی در شیراز
عصر امروز در میدان ارک شیراز «از طرف اداره قشونی با حضور ایالت و رؤسای دولتی و وجوه اعیان و طبقات اهالی مانور بسیار باشکوهی به عمل آمده و نمایش مزبور تا مقارن غروب دوام داشت.» (4)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. بنابر آیین نامه داخلی مجلس امروز می باید هیأت رئیسه مجلس انتخاب می شد. طبق این آیین نامه روز 14 فروردین و 14 مهر این انتخاب باید صورت می گرفت.
مؤتمن الملک با اکثریت 78 رأی بار دیگر به ریاست برگزیده شد. مجلس بعد از ظهر برای انتخاب نایب رئیسان و منشیان بار دیگر تشکیل شد و مدرس با 62 رأی از 79 نماینده حاضر به عنوان نایب رئیس اول و سید محمد صادق طباطبایی با 51 رأی از 80 نماینده حاضر به عنوان نایب رئیس دوم انتخاب شدند. (5) امروز ولیعهد، خبر استعفای وزیر جنگ را به رئیس مجلس داد. (6)
* ترفند رضا خان علیه معتمد التجار
به دنبال سخنرانی معتمد التجار نماینده آذربایجان در مجلس شورای ملی و انتقادات او از زیر پا گذاشته شدن اصول مشروطیت توسط رضا خان وزیر جنگ- که تلویحا به آن اشاره کرد- رضا خان امروز از حاکم نظامی آذربایجان خواست که «از طرف اهالی آذربایجان تلگرافی به عنوان ذیل به جراید و مقامات عالیه مرکز مخابره شود.» رضا خان خود متن تلگرام را برای حاکم نظامی آذربایجان چنین دیکته کرد: «در تعقیب تلگرافات و عرایض سابقه، مجددا تأکید می نماییم که این وکلای تبریز از طرف ما ملت آذربایجان انتخاب نشده و ما آنها را به رسمیت و نمایندگی نمی شناسیم و ابدا از تعیین آنها اطلاع نداریم [ناخوانا] آنها بدهند برخلاف رضا و میل اهالی آذربایجان است. به علاوه ما اهالی آذربایجان روحا و جسما
ص: 406
با [ناخوانا] مقاصد آنها موافقت نداشته و همراه نیستیم.
[ناخوانا] فوری در امر انتخاب جدید صادر فرمایند که وکلای حقیقی خود را انتخاب نماییم.» این تلگرام با شماره 1819/ 1818 و به تاریخ 14 برج میزان 1301 با امضای وزیر جنگ و فرمانده کل قشون به تبریز فرستاده شد. (1)
* شایعات شهری
وستداهل رئیس کل تشکیلات نظمیه امروز شایعات جاری در شهر تهران را که توسط پلیس مخفی جمع آوری می شد به منصور الملک کفیل وزارت داخله فرستاد: مدیر روزنامه نجات ایران ماهی یک صد تومان کمک از سفارت روسیه شوروی دریافت می دارد و چون این مستمری قطع شد، روزنامه هم به دلیل بدهی تعطیل گردید. هاشم آقای ربیع زاده کارمند اداره نفت جنوب پسر حاج ربیع تاجر، اخبار و اسرار دولتی را از ادارات مختلف جمع کرده و توسط رئیس اداره نفت جنوب به سفارت انگلیس می رساند و ماهیانه مبلغی دریافت می کند.
مذاکرات روز پنج شنبه مجلس علیه رضا خان که در جراید هم منتشر گردید فوق العاده برای عموم جالب بوده است. جمعیت اتحاد اسلام بر علیه سید اسد اللّه خرقانی(2) اقداماتی کرده که از آن جمله است حمایت از برهان المتکلمین که در مسجد خازن الملک منبر رفته و علیه خرقانی اظهاراتی کرده است.
اهالی چاله میدان و عودلاجان تهران مجددا علیه یهودیها اظهاراتی می کنند. دست بعضی ها در بین است و مشغول تحریکات هستند. شارژدافر سفارت روسیه به خانه برخی اعیان و اشراف از جمله صمصام السلطنه می رود. (3)
* شکایت از رئیس گمرک بندرعباس
هیأت علمیه علمای بندرعباس در شکواییه ای که برای دولت فرستاد از رئیس گمرک بندرعباس که حدود پنج ماه است کفالت گمرک بندرعباس را عهده دار شده گلایه کرد. این هیأت نوشت که وی از آشوریهای موصل است که «به فساد اخلاق و رذالت طبع معروف می باشد.» در این نامه این شخص به برداشت غیرمشروع از بیت المال، صرف شراب، ارتکاب فحشا و جسارت به مقدسات مذهبی اسلام متهم شده و اخیرا «در حال سکر شبانه به مجلس روضه داخل شده آداب ملی و مذهبی» را استهزاء کرده است. در انتهای نامه خواسته شده است اقدام به برکناری این شخص شود وگرنه «صبر و تحمل جماعت لبریز شده و این افکار و احساسات مؤلمه منجر به بعضی اقدامات و عملیات خواهد گردید.» (4)
* قاچاق مسکوکات توسط عوامل انگلستان
احتشام حضور نماینده وزارت امور خارجه در قصرشیرین در گزارشی که امروز به وزارت خانه متبوع خود فرستاد از قاچاق وسیع مسکوکات ایران به عراق خبر داد. «یکی از وسایل عمده قاچاق مسکوکات عدم تفتیش از اتومبیلهای کمپانی نفت است. به عنوان این که رئیس کمپانی قول شرفی داده که در اتومبیلهای کمپانی حمل مسکوک و ممنوعات گمرکی نشود تفتیش نمی نمایند. هر مأموری نیز بخواهد اقدام نماید مسئول است.» وی ادامه می دهد که از راننده گرفته تا مسافرینی که از این مرز به عراق می روند با پوشیدن لباس انگلیسیان دائما مسکوکات ایران را خارج می کنند تا چه رسد به رئیس اداره نفت و عمال کمپانی. وی اخطار کرد «اگر جلوگیری نشود، شش ماه دیگر در صفحه غرب مسکوک غیر از نیکل نخواهد ماند. زیورآلات زنانه صدی پانزده نمانده» است. احتشام حضور نوشت که اولیای دولت در تهران نشسته اند و از وضع خروج قاچاق در این ناحیه خبر ندارند.
«خدا شاهد است پس از اندک زمانی ایران محتاج تهیه ثروت علی حده است.» (5) وی یکی دیگر از عوامل خروج پول ایرانی را سهمیه 20 تومان برای هر زایر دانست که گاه تا پنجاه تومان هم همراه دارند و بدون تفتیش رد می شوند. (6)
* وعده به کارکنان عدلیه
پیش از ظهر امروز منصور السلطنه معاون وزارت عدلیه در جمع اعضای این وزارت خانه گفت که بنابر وعده نخست وزیر حواله پولی که برای پرداخت حقوق صادر شده روز شنبه آینده به دست کارکنان خواهد رسید. این مبلغ معادل دو ماه حقوق است. وی گفت تمهیداتی مقرر شده که حقوق وزارت خانه های مختلف در آینده بدون تبعیض تعیین و پرداخت شود. وی در پایان گفت اگر تا شنبه وعده یاد شده محقق نشد، حق دارید به تعطیلی ادامه دهید. کارمندان، با اعتماد به گفته های معاون وزارت خانه بر سر کارها حاضر شدند. (7)
* آتش سوزی در نهاوند
بنا به گزارش رسیده از نهاوند امشب آتشی که از یک مغازه کباب فروشی شعله ور شده و به اطراف سرایت کرده بود، حدود 30 مغازه و یک خانه را طعمه خود کرد. گفته شده خسارات وارد شده حدود 50 هزار تومان است. (8)
* اعدام سید جلال و یارانش
روزنامه اقدام در خبری اختصاصی نوشت که صبح امروز «شاهزاده اسماعیل (9) که یکی از سردسته های جنگلی و شریک سید جلال بود در محاکمه نظامی محکوم و اعدام گردید.»(10) اما روزنامه شفق سرخ خبر دیگری داشت که سید جلال و همراهانش نیز در همین روز تیرباران شدند. (11) روزنامه تایمز نیز نوشت که سید جلال و سیزده تن از همدستانش در میدان عمومی شهر رشت با آتش مسلسل اعدام شدند. این منبع روز دوشنبه یعنی شانزدهم مهر را تاریخ این حادثه یاد کرده است. (12)
* محل کار و زندگی مستشاران امریکایی
مستشاران امریکایی استخدام شده توسط ایران به سرپرستی میلسپو راهی ایران هستند. آنها هفته گذشته با کشتی «لافاید» از امریکا به طرف ایران حرکت کردند. بخشی از طبقه بالای عمارت وزارت مالیه برای محل کار و باغ مخبر الدوله هم برای اقامت آنها در نظر گرفته شده است.(13)
ص: 407
ص: 408
یکشنبه 15 مهر 1301/ 8 اکتبر 1922/ 16 صفر 1341
* وزیر جنگ، نه وزیر مالیه و عدلیه
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود با اشاره به استعفای رضا خان وزیر جنگ نوشت که مجلس شورای ملی حق دارد درباره عملکرد وزیر جنگ اظهارنظر کند چرا که حق نظارت به همه اوضاع داخلی را داراست «و اگر نسبت به آقای وزیر جنگ اظهاراتی شده است از راه غرض یا مقصود سوئی نبوده است بلکه برای این بوده است که به آقای وزیر جنگ بفهمانند که همچنانی که خدمات نظامی ایشان مورد تمجید و تقدیر است، مداخلات در امور عدلیه و وزارت داخله و مالیه و تعرض به مدیران جراید اثر خوبی نداشته است و مایل اند که آقای سردار سپه وزیر جنگ بوده باشد، ولی فقط وزیر جنگ بوده باشد.» (1)
* مانور نظامیان در سطح شهر تهران
از صبح امروز پیش از طلوع آفتاب دسته های نظامی در برخی از خیابانهای شهر تهران گردش کرده، تا حدود ظهر نمایش قدرت دادند. «یک دسته نظامی با توپ خانه از جلو مجلس چند دفعه دفیله داده و رد می شدند.»(2) البته خط سیر تمام دسته های نظامی از مقابل بهارستان می گذشت. «چون سردار سپه دریافته بود که خبر استعفای او برای مردم ایجاد خوشوقتی خواهد نمود و ممکن است پس از استعفای وی مجلس هم دیگر او را به خدمت نگمارد و بدین وسیله دستش از خدمت کوتاه و موفق نگردد که خیالات درونی خویش را به معرض اجرا بگذارد چنانکه قبلا پیش بینی شده بود مخفیانه درصدد اختلال امور شهر برآمد.» (3)
از امروز اداره حکومت نظامی هم تعطیل شد (4) و محمود آقا انصاری امیر لشکر از حکومت نظامی کناره گرفت. بعد از او هم خدایار خان امیر لشکر از ریاست مالیه و ارزاق ایالت تهران و خالصجات دولتی استعفا داد. روزنامه شفق سرخ با چاپ این خبر این جمله را هم افزود: «ما از هر دو این استعفا متشکریم.» (5)
* دیدار ولیعهد و رضا خان
عصر امروز رضا خان وزیر جنگ و ولیعهد دیدار کردند.
درباره جزئیات این ملاقات خبری منتشر نشد، اما به احتمال زیاد موضوع گفت وگوی این دو درباره رخدادهای سیاسی اخیر است که منجر به استعفای رضا خان شد. رضا خان روز چهاردهم مهر در حضور سران قشون استعفای خود را اعلام کرد و گفت که آن را به اطلاع احمد شاه که فرمانده کل قوا است خواهد رساند. این دیدار در باغ گلستان صورت گرفت. (6)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور اول، انتخاب چهار منشی و سه مباشر بود. رئیس و نایب رئیسان دیروز انتخاب شده بودند. چهار منشی انتخاب شده عبارت بودند از امیر ناصر با 62 رأی، مستشار السلطنه با 59 رأی، عدال السلطنه با 55 رأی و کازرونی با 39 رأی. تعداد نمایندگان رأی دهنده هفتاد نفر بود. مباشران نیز انتخاب شدند که ارباب کیخسرو با 67 رأی، ناظم دفتر با 56 رأی و میرزا ابراهیم قمی با 55 رأی بودند. در ادامه اعضاء شعب شش گانه تعیین شدند. (7)
* شکایات کلیمیان خوار
به گزارش رسیده از خوار عده ای از یهودیان که در این ناحیه به قشلاق آمده «از تعدی مأمورین خالصه شکایت می نمایند و تلگرافاتی هم به پاره ای مقامات مخابره کرده که مأمورین خالصه محل آنها را خراب و تمام اموال آنها را برده اند. تقاضای جلوگیری و استرداد اموال خود را دارند.» مأمورین خالصه تحت نظارت و مسئولیت وزارت جنگ کار می کردند. (8)
ص: 409
* گزارش رایزنیها در مسکو برای خرید اسلحه
نایب سرهنگ اسماعیل خان که برای خرید اسلحه از روسیه و ارسال اسلحه های خریداری شده از آلمان راهی مسکو و برلن شده، امروز از مسکو نوشت که عبد الرحمن خان را با سفارشات لازمه از طرف سفارت ایران و آلمان در مسکو به برلن اعزام کرده ام و خود به زودی راهی آن شهر خواهم شد.
وی خطاب به رضا خان وزیر جنگ ادامه داد که روسها امیدواری زیادی برای فروش اسلحه دارند اما هنوز نتیجه ن هایی به دست نیامده است. دیدارهای متعددی با وزیر امور خارجه روسیه شوروی صورت گرفت که تاکنون بی نتیجه بوده است. وی گفت که محض احتیاط، کمی درنگ خواهم کرد. یک یادداشت هم به تازگی به وزارت امور خارجه روسیه داده و تقاضای پاسخ ن هایی کرده ام. (1) در این اثنا وزارت جنگ از وزارت امور خارجه خواسته بود به سفیر ایران در برلن دستور دهد اسلحه های خریداری شده ایران از دولت آلمان را تحویل گرفته در سفارت خانه نگه دارد تا نماینده وزارت جنگ برسد. (2)
* اعلان حاکم نظامی آذربایجان
اسماعیل خان امیر لشکر، حاکم نظامی آذربایجان، امروز در اعلامیه ای که در تبریز چاپ و توزیع کرد نوشت که برخی در میان بار یا وسایل دیگر اسلحه و فشنگ و دیگر تجهیزات نظامی برای رساندن به دست اشرار حمل می کنند. «نظر به این که کلیه آلات ناریه از هر قبیل از مختصات اداره لشکری است، خصوصا با تصمیماتی که دولت علّیه در تأمین آسایش عامه و استقرار امنیت در تمام نقاط آذربایجان فرموده اند ... از این تاریخ ... هرکس از ملزومات مختصه نظامی به خارج حمل نماید» هم اسلحه ها و هم بار «بدون تأمل ضبط دولت خواهد شد.» (3)
* موافقت با تأسیس کنسولگری روسیه در ماکو
در پی تقاضای روسیه شوروی از ایران برای تأسیس کنسولگری در شهر مرزی ماکو، وزارت امور خارجه با نظر مثبت موضوع را به اقبال السلطنه حاکم آن منطقه منعکس کرد و موضوع بارها پی گیری شد. آخرین پاسخی که اقبال السلطنه داد امروز به وزارت امور خارجه منعکس گردید. شناسایی کنسول از طرف دولت ایران صورت گرفته بود اما سفارت روسیه خواستار شناسایی رسمی بود. مقاومت اقبال السلطنه در برابر خواست دولت ایران باعث شد که به سفارت شوروی گفته شود که سمت کنسولی شناخته شده اما اجرای مراسم رسمی بعدها به عمل خواهد آمد؛ و اینکه فرد شناسایی شده می تواند وظایف کنسولی خود را انجام دهد. (4)
* بخش نامه وزارت خارجه به سفارت خانه های ایران
بلدیه تهران در تجدیدنظر نسبت به قانون سجل احوال از وزارت امور خارجه درخواست کرده بود از سفارت خانه های کشورهای مختلف در تهران بخواهد نمونه ای از قوانین شناسنامه ای خود را ارائه دهند. وزارت امور خارجه امروز به بلدیه تهران نوشت که این درخواست از سفارت خانه های موجود در تهران ممکن نبود، ازاین رو بخش نامه ای به نمایندگان سیاسی ایران در کشورهای مختلف فرستاده شد تا نمونه ای از قانون سجل احوال آن کشور را تهیه کرده به ایران بفرستند.(5)
* نبود اطلاعات ایلاتی و عشیره ای در بندر لنگه
کارگزاری بندر لنگه امروز گزارش داد که درباره اطلاعات درخواستی دولت درباره ایلات و عشایر این منطقه گفتنی است که در این حدود ایل و عشیره که ییلاق و قشلاق داشته باشند وجود ندارد. فقط طوایف و قبایل اعراب که در بنادر شیب کوه و توابع آن ساکن هستند، شاید در شمار ایلات به شمار آیند؛ آن صفحات هم جزئی از فارس است. (6)
* متواری شدن امیر مؤید
از کارگزاری مازندران امروز به وزارت امور خارجه خبر رسید که امیر مؤید سوادکوهی فراری شده است. (7) در پی تنشهای پدید آمده بین نظامیان و امیر مؤید، برای سر او جایزه گذاشته بودند. (ر. ک: 10 تیر)
* ورود نظامیان به استرآباد
در پی ناآرامیهای اخیر در منطقه استرآباد 120 نظامی پیاده با یک دسته موزیک امروز وارد استرآباد شدند. رئیس قشون منطقه، محمد حسین خان، برای همراه نمودن نیروهای محلی با این نظامیان اعلان کرد که حاضر است از طوایف یموت ششصد سوار با ماهی شانزده تومان استخدام کند. «تاکنون 30 نفر از قرقچی ها آمده، سان داده و نفری هشت تومان بابت حقوق پانزده روز مساعده گرفته اند.» (8)
* تقاضای ممتاز الملک برای استخدام دو کارشناس
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران در نامه ای که برای قوام السلطنه رئیس الوزراء نوشت از او تقاضا کرد با استخدام دو کارمند قدیمی و کارشناس بانک استقراضی در بانک ایران موافقت کند.
اطلاعات اینان می تواند بانک ایران را از گرفتاری در برخی از دعاوی گذشته نجات دهد. اخیرا چهارصد هزار تومان علیه بانک در محاکم عدلیه اقامه دعوا شده بود و برای پاسخ به آنها اگر این دو کارشناس نبودند تا پرونده های قدیمی را بیرون کشیده رد دعوا کنند اکنون بانک دچار مخمصه شده بود. به گفته ممتاز الملک این دو کارشناس مسیو خشاب و علی اف بودند. «مسیو خاشاب که فعلا برحسب اجازه به خدمت مشغول است، نژادا عرب و از اهل شام و در تحت حمایت فرانسه می باشد. زبان عربی و فرانسه و روس و چند زبان دیگر می داند. قطع نظر از اطلاعات عمیقه که در امور مالیه دارد، شخصی درستکار و دارای تخصص و ممتازیت تامه در مسایل بانکی [است.] علاوه بر این مشار الیه اصلا شرقی است و کاملا از اخلاق و قوانین شرعیه و عادات مملکتی مستحضر است و مدت نوزده سال در بانک مرکزی روسیه در ایران به خدمات مهمه اشتغال داشته است. علی اوف هم مسلمان و اهل داغستان است. نوزده سال در بانک مرکزی روسیه و ایران مشغول خدمت بوده، فارسی را خوب حرف می زند و از اشخاص درستکار درجه اول است.» از پانوشت های نامه مشخص است که قوام السلطنه پاسخ مثبتی به این درخواست نداده است. (9)
* نقشه از سردر مدرسه چهارباغ
امروز پیش از ظهر کنسول انگلیس در اصفهان «با لوازم نقشه کشی به درب مدرسه چهارباغ آمده نقشه سردر مدرسه و سردر بازارچه بلند را برداشته و قریب ظهر نقشه تمام شده به طرف قونسول خانه حرکت کرد.»(10)
ص: 410
ص: 411
دوشنبه 16 مهر 1301/ 9 اکتبر 1922/ 17 صفر 1341
* اختیارات وزیر جنگ از دیدگاه روزنامه نوبهار
روزنامه نوبهار در شماره امروز خود با ابراز تأسف از استعفای وزیر جنگ و حوادث پیش آمده نوشت که «ما و هر ایرانی میل داریم که وزیر جنگ ما از حدود وزارت جنگ و فرماندهی کل تجاوز نکرده و حتی الامکان در خزانه قشونی بیشتر دقت نموده به عملیات مستخدمین لشکری زیاد دقیق شوند و زیادتر خزانه عمومی ملت را رعایت نمایند. ما می خواهیم که در کارهای وزارت داخله و مالیه به هیچ وجه دخالت از طرف لشکریان به عمل نیاید ... ما دوست داریم که حکومتهای نظامی در بودن مجلس لغو شود ... ما آرزو داریم که نظامیان خانه مردم را برخلاف قانون محاصره نکرده و در مسائل حقوقی- ولو به حق- متعرض کسی نشده، دندان روزنامه نویس را که می توان زبان او را به حکم قانون بست، با مشت تعصب خرد ننمایند ... و یک وزیر هرقدر قوی و صالح باشد باید با مجلس کار کرده و از مجرای همکاری با مجلس هر فکری که دارد ... به موقع اجرا بگذارد ...» (1)
* نامه کمال پاشا به رضا خان
مصطفی کمال پاشا رئیس مجلس کبیر ملی و فرمانده کل قوای ترکیه عثمانی در نامه ای که امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت ضمن اعلام وصول تلگرام رضا خان نوشت که «اینک با کمال افتخار خاطر عالی را مستحضر می دارد که به اقتضای مناسبات موجوده با دولت علّیه ایران چنانکه در سایر مسائل اظهار شده در قضیه سیمیتقو نیز [حسن نیت ما] ابراز خواهد شد.» (2)
* دستور به آبله کوبی
از طرف مجلس حفظ الصحه بخش نامه ای به عموم پزشکان آبله کوب ولایات ارسال شد که از 20 مهر آبله کوبی را شروع کنند. «برای تمام ولایات هم سرم آبله فرستاده شد.» (3)
* تعمیر پلهای سی و سه پل و خواجو
از طرف وزارت فواید عامه به وزارت داخله نامه ای فرستاده شد که پلهای سی و سه پل و خواجوی اصفهان نیازمند ترمیم است. در این نامه آمده است که بلدیه وظیفه نگهداری از این پلها را به عهده دارد. «به هر نحوی مقتضی باشد از قبیل اخذ باج موقتی یا باز کردن دفتر اعانه یا وسایل دیگر که صلاح بدانند موجبات مرمت پلهای مزبور را فراهم نمایند که یک آثار مهم تاریخی معدوم نشده و ضرر فاحش متوجه دولت نگردد.»(4)
* شکایت آموزگاران قزوین
معلمان شهر قزوین شکایت دارند که اهالی این شهر عوارضی به اسم معارف به دولت می پردازند که فرزندان آنها به مدرسه رفته تحصیل علم کنند ولی نزدیک سه ماه است که حقوق معلمان پرداخت نشده و این موضوع در پیشرفت تحصیل دانش آموزان اختلال ایجاد خواهد کرد.(5)
[تصویر] نمایی از شهر قزوین
* انعکاس استعفای رضا خان در اصفهان
مفتش مخفی دایره عملیات لشکر جنوب امروز گزارش داد
ص: 412
که از دیروز «انتشارات قریبی راجع به حضرت اشرف وزیر جنگ ... [بین] مردم شایع بود. بعضی می گفتند سه روز است حضرت اشرف استعفا فرموده اند و از تهران به [حرم] معصومه (س) قم حرکت کرده اند و از آنجا هم خیال مسافرت به اروپا را دارند. بعضی دیگر اظهار می نمودند دو سه روز است به کلی حضرت اشرف مفقود گشته اند.» مفتش مخفی منشأ این شایعات را باغ زرشک، محل تجمع بختیاریها دانست که با خوشحالی آنها را پخش می کنند. (1)
* اخطار نماینده سیاسی ایران به مهاجرت یهودیان به فلسطین
نماینده سیاسی ایران در شام، امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه با اشاره به مهاجرت یهودیان ایرانی به فلسطین اخطار کرد که اگر در این مورد فکری نشود «تمام یهود ایرانی قطره وار در دریای صهیونیست مندمج می شوند.»
وی نوشت: «در این ایام دولت انگلیس در فلسطین مشغول تحریر نفوس خواهد شد و اعلان کرده است که هر اجنبی که بخواهد تغییر تابعیت کرده، فلسطینی شود او را قبول خواهند کرد و از طرفی دیگر صهیونیستها برای این که تعداد نفوس شان در فلسطین زیاد شود ... حتی به دادن پول قیام نموده، یهود اجانب را تشویق می نمایند که ترک تابعیت اصلی کرده، فلسطینی شوند و در فلسطین، یهود ایرانی به عقیده بنده زیاد هستند و پس از جنگ [جهانی] هم چنانچه سابقا هم عرض کرده بودم فوج فوج از ایران هجرت کرده به فلسطین آمده اند.
دیگر خدا می داند که تا به حال تعداد نفوس شان به چه مقدار رسیده است. نه مأمورین دلسوزی و نه احصائیه صحیحی؛ و هرگاه اقدام عاجلی برای این مسئله نشود بلاشبهه تمام یهود ایرانی قطره وار در دریای صهیونیست مندمج می شوند.» (2)
[تصویر] از جزوه های مربوط به مدارس آلیانس
* پرسش تهدیدآمیز رضا خان از سردار جنگ
در تلگرام کوتاهی که رضا خان وزیر جنگ امروز به اصفهان فرستاد، خطاب به سردار جنگ (نصیر بختیاری) نوشت که «معلوم نیست جنابعالی برای اصلاح رفته اید یا افساد.
اشتهاراتی که از طرف شما داده می شود مبنی بر چیست؟» (3)
* درخواست سفارت فرانسه برای بازگشایی مدرسه آلیانس
سفارت فرانسه در تهران امروز در نامه ای که به قوام السلطنه فرستاد ضمن اشاره به دریافت نامه 14 مهر/ 15 صفر که خبر از تعطیلی مدرسه آلیانس اسرائیلیت می داد نوشت که «از شما می خواهم که اقدامات لازم را برای از سرگیری فعالیت عادی این مدرسه صورت دهید.» در پانوشت این نامه نوشته شده است که اقدامی ندارد. (4)
ص: 413
سه شنبه 17 مهر 1301/ 10 اکتبر 1922/ 18 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور امروز مجلس بودجه وزارت امور خارجه بود، اما به تقاضای نصرت الدوله و موافقت نمایندگان از دستور خارج شد و لایحه تعمیر ساختمان های سلطنتی، تخفیف مالیات برای دو روستا از توابع فارس و تقاضای اعتبار چهار هزار تومان برای مخارج گارد شهری مطرح گردید. در این جلسه لایحه یازده ماده ای امتیاز کار خانه کبریت سازی در آذربایجان قرائت و درباره آن گفت وگو شد. (1)
* درخواست رئیس مجلس برای ر هایی تبعیدشدگان رشت
پس از اقدام نیر السلطان حاکم گیلان در تبعید آقا سید عبد الوهاب مجتهد و دو تن دیگر از معتمدان رشت، تلگرامهای زیادی مبنی بر محکومیت این اقدام به تهران رسید و اثر ناخوشایندی در محافل سیاسی تهران مخصوصا بین نمایندگان مجلس گذاشت. (ر. ک: 4 مهر) امروز مؤتمن الملک رئیس مجلس در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء خواستار پایان دادن به موضوع شد: «متمنی است قدغن فرمایید با اهتمام در تسریع خاتمه دادن به این شکایت و حصول آسایش خیال آنها نتیجه اقدامات را زودتر به اطلاع مجلس برسانند.» پاسخ قوام السلطنه هم این بود که «دستور لازم برای رجعت دادن آنها به رشت داده شده است.» (2)
* خروج طلا توسط روسها از تبریز
نماینده سیاسی ایران در تفلیس در نامه محرمانه ای به وزارت امور خارجه که امروز دریافت شد نوشت که «معاون اداره تجارتی روس در این هفته از تبریز پنجاه هزار تومان طلا در صندوقچه های سر به مهر جنرال قونسولگری روس حمل به تفلیس نمود. رئیس گمرک جلفا چون یک نفر نصرانی است اقدامی برای منع عبور نکرده است. از قراری که می گویند هر هفته حمل طلا می نماید.» وی اضافه کرد نباید به کنسولگری روس چنین اجازه ای داده شود و نیز رئیس گمرک جلفا باید کسی باشد که از این اقدامات جلوگیری کند. پانوشت نامه نشان می دهد که مسئولان وزارت امور خارجه اقداماتی فوری برای پیشگیری از ادامه این قاچاق سیاسی انجام داده اند.(3)
* پاسخ کنسول روسیه شوروی در گیلان درباره مدرسه روسی غازیان
پس از تلاش مقامات ایرانی در گیلان برای بازپس گیری یک مدرسه روسی در غازیان (ر. ک: 20 شهریور) و نیز مکاتبات صورت گرفته در این مورد، کنسول روسیه شوروی در گیلان امروز در نامه ای به کارگزار مهام خارجه گیلان نوشت که افتتاح مدرسه روسی غازیان بدون تصمیم سفارت روسیه تهران صورت نخواهد گرفت و پیش از افتتاح به آن اداره اطلاع خواهیم داد. در این نامه درباره کلیسایی که مسئولان محلی ایران در آن مدرسه دیده بودند آمده بود که «در خصوص کلیسا ... دوستدار ابدا از وجود یک کلیسا در انزلی اطلاعی ندارد و چنانچه هم وجود داشته باشد قونسولگری ابدا ارتباط و علاقه به کلیسای مزبور نخواهد داشت.» براکین کنسول روسیه شوروی در گیلان بود. (4)
* پاسخ سردار جنگ به رضا خان
پس از تلگرام رضا خان وزیر جنگ به سردار جنگ (نصیر بختیاری) در اصفهان و پرسش از این که اقدامات او تولید اصلاح است یا افساد (ر. ک: 16 مهر)، وی در پاسخی که امروز برای رضا خان فرستاد از اظهارات او ابراز حیرت کرد و نوشت که هنگام حرکت به چهارمحال این تلگرام را دریافت کردم.
وی حرف و حدیث هایی را که رضا خان به آنها اشاره کرده،
ص: 414
«انتشار اراجیف» دانست و خود را از خدمت گزاران صدیق دولت معرفی کرد. (1)
* ورود کشتی روسی به انزلی با کالاهای دیپلماتیک
امشب یک فروند کشتی در مرداب انزلی و روبه روی کنسولگری روسیه لنگر انداخت. مأمور گمرک ایران وقتی صورت کالاها را درخواست کرد، از دادن آن امتناع کردند، اما در ن هایت روشن شد که شش جعبه ای که در انتهای این کشتی کوچک وجود داشت حامل سکه های ایرانی ضرب روسیه شوروی بوده است. در مراحل بازرسی گمرکی، کنسول روسیه رفتار حق به جانبی از خود نشان داد که موجب گردید مراتب بعدها به سفارت خانه شوروی در تهران منعکس شود. (2)
[تصویر] نمایی از انزلی قدیم
* اطمینان کرزن از بی خطر بودن رضا خان
کرزن وزیر امور خارجه انگلیس پیرو مکاتبات پیشین خود با سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران یادآور شد که در شرایط کنونی هرگونه دخالت در سیاست داخلی ایران زیان بار است و ظهور قدرت رضا خان [برای منافع انگلیس] خطرناک نیست. (3)
ص: 415
چهارشنبه 18 مهر 1301/ 11 اکتبر 1922/ 19 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. لایحه اعطای اجازه تأسیس کار خانه چراغ برق در همدان از جمله لوایح مطرح شده در جلسه امروز بود. این لایحه می گفت که مؤید الممالک با شرایط مندرج در این لایحه می تواند «کار خانه چراغ برق که لا اقل دارای قوه روشنایی سه هزار چراغ شانزده شمعی» باشد، در همدان تأسیس کند. همچنین امشب وزیر جنگ، رضا خان، در مجلس شورای ملی حاضر شد و در حضور ریاست مجلس، مؤتمن الملک، مذاکرات طولانی با نمایندگان به عمل آورد.
پیش از ظهر نیز قوام السلطنه رئیس الوزراء در مجلس حاضر شد که تا نزدیک غروب درباره مسائل جاریه که همان استعفای رضا خان وزیر جنگ بود با نمایندگان تبادل نظر کرد. (1)
* توافق رضا خان و نمایندگان مجلس
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نوشت که پس از استعفای وزیر جنگ جلسات متعددی با حضور ولیعهد، رئیس مجلس، ریاست وزراء و وزیر جنگ تشکیل شد و پس از مذاکرات و تبادل افکار مقرر شد «تمام حکومتهای نظامی به استثنای ایالت آذربایجان که امروزه بقای حکومت نظامی در آنجا مقتضی می باشد ملغا گردد و راجع به امور مالیه هم عجالتا اقدامی نشود تا ورود مستشاران امریکایی که عنقریب وارد و در تحت نظر ایشان قرار گیرد و آقای سردار سپه به ریاست کل قشون و وزارت جنگ باقی و برقرار خواهند بود.»(2)
* بازگشت به کار کارمندان وزارت معارف
امروز «از بابت حقوق معوقه ادارات دولتی از طرف وزارت مالیه حوالجات» صادر شد و پرداخت گردید. به دنبال این اقدام قرار است کارمندان اعتصابی وزارت معارف نیز که به دلیل عقب افتادن حقوق خود دست از کار کشیده بودند، بر سر کار حاضر شوند. اما خبر بعدی حکایت دارد که مبلغ 20 هزار تومانی که به وزارت معارف پرداخت شد از طرف وزیر در بانک توقیف شد تا تتمه آن نیز برسد و سپس تقسیم شود.
این خبر می گوید که کارمندان وزارت معارف همچنان در اعتصاب هستند. (3)
* بودجه وزارت خارجه
بودجه وزارت خارجه که از کمیسیون مربوطه گذشته و به صحن مجلس آمده و به زودی مورد مشورت قرار خواهد گرفت، 028/ 933 تومان و چهار قران برآورد شده است که از این مبلغ 664/ 713 تومان بودجه خود وزارت خانه، 500/ 172 تومان اعتبارات فوق العاده موقت و 874/ 46 تومان و چهار قران حقوق و شهریه اعضای وزارت امور خارجه است. (4)
* مقاله روزنامه طوفان علیه رضا خان
روزنامه طوفان در شماره امروز خود ضمن انتقاد از مجلس شورای ملی که چرا پیش از این نتوانست در برابر خودکامگی های رضا خان وزیر جنگ بایستد و او را زیر سئوال ببرد، بین بد و بدتر، از مجلس بد در برابر رضا خان بدتر تلویحا دفاع کرد و نوشت:
«اگر نخستین روزی که وزیر جنگ تعرض به قوانین مملکتی را مباح دانست مجلس استیضاح می نمود، اگر هنگامی که جریده ستاره ایران توقیف شده مدیر آن شلاق خورد دلیل می پرسیدند، اگر وقتی که دوایر خالصجات و ارزاق ضمیمه وزارت جنگ شد بازخواستی در میان بود، اگر موقعی که روزنامه ایران آزاد توقیف شد، مدیر آن به سمنان تبعید گردید، پرسشی در کار می آمد، اگر در روز هایی که طوفان با پنجه بی باک توقیف دست به گریبان بود و اداره آن را مهروموم می کردند تعرض می شد، اگر در اوانی که دو نفر زن با وجود
ص: 416
محاکم عدلیه در معبر عمومی شلاق می خورند محملی برای آن می خواستند، بالاخره اگر موقعی که حکومت نظامی ایالات در امور سایر ادارات دخالت کرد و اعلانات تند و تیز حکومت نظامی تهران بیشتر مردم را خشمگین نموده بود، در تمام این موارد لا اقل یک مرتبه وکلای دیرآشنا به وظیفه صریحا استیضاح می نمودند، امروز وزیر جنگ به اشتباه، خود را در این همه خلاف قانون ذیحق ندانسته، مسئولیت خویش را کاملا احساس می نمود و شاید تسلیم شدن و سر فرود آوردن به قانون مملکتی برای او این قدرها دشوار و ناگوار نبود.» (1)
* ورود سکه توسط کنسول روس
وزارت مالیه در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت گزارش گمرک انزلی را به این وزارت خانه منعکس کرد که کنسول روس در انزلی جعبه های حاوی مسکوکات را بدون رعایت تشریفات گمرکی وارد کرده و در برابر اقدامات مأمور گمرک با او بدرفتاری نموده و توجهی به انجام وظیفه مأمور یادشده نکرده است. شش صندوق بدون اجرای مقررات گمرکی از کشتی پیاده شده است. مأمور گمرک نوشته است که علی الظاهر درون جعبه ها نقره است. (2)
* گزارشی از تمرد پسران امیر جنگ
بنا به گزارشی که امروز کنسول ایران در بغداد به وزارت امور خارجه فرستاد «ویس قونسول بدره و مندلی به ژنرال قونسولگری راپورت داده است گویا علیقلی خان صارم السلطنه و آقای رضا قلی خان پسران آقای امیر جنگ والی پشتکوه (3) با پدر خود در مقام مخالفت و ضدیت برآمده، از محل حکمرانی پدر خارج شده اند.» وی احتمال داد این روزها بین پسران و پدر درگیری هم پدید آید. (4)
[تصویر] غلامرضا خان ابو قداره (امیر جنگ) والی پشتکوه
* گزارش لورن از دیدارش با رضا خان
سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران امروز شرحی از دیدار خود با رضا خان وزیر جنگ را به کرزن وزیر امور خارجه انگلیس فرستاد. او از قول رضا خان نوشت که [در پی کشتار نظامیان اعزامی خوزستان در شلیل] قصد حمله به شیخ خزعل و بختیاریها را ندارد و منتظر است تا سردار جنگ گزارش خود را از این حادثه بدهد. لورن به رضا خان پیشنهاد کرد با خوانین بختیاری دیداری رودرو داشته باشد که وزیر جنگ آن را به زمانی موکول کرد که برای استقبال از احمد شاه راهی جنوب کشور می شود. در این دیدار طرفین پس از گفت وگو درباره قوام السلطنه و عقیده بر بی کفایتی او، از موقعیت وخیم مالی کشور نیز صحبت شد. لورن با تعجب نوشت که رضا خان چگونه از او درخواست کمک مالی می کند درحالی که دولت قادر به پرداخت بدهی خود نیست؟ لورن به رضا خان می گوید اگر دولت رفتار خصمانه خود را نسبت به انگلیس تغییر دهد، اوضاع فعلی هم تغییر خواهد کرد. (5)
ص: 417
پنج شنبه 19 مهر 1301/ 12 اکتبر 1922/ 20 صفر 1341
* اربعین امام حسین (ع)
امروز به مناسبت اربعین امام حسین (ع) تمام ادارات و دوایر دولتی تعطیل بود.(1)
* استقرار اوضاع مناسب در دزداب
به گزارش رسیده از مشهد پس از حضور حامد الدوله حکمران جدید دزداب، قضیه قتل رخ داده در این ناحیه که احتمال می رفت منجر به درگیری میان هندیها و مسلمانان شود مرتفع شده و با اقدامات او «در ایام عزاداری ماه محرم ...
اقدامات اساسی شده و باعث رضایت کلیه اهالی گردیده است.»(2)
* انعکاس سخنان ذکاء الدوله در مطبوعات سوئیس
ذکاء الدوله (3) وزیر مختار ایران در سوئیس امروز در گزارشی که از برن به وزارت امور خارجه فرستاد از سخنان خود در «کمیسیون 6 موسوم به کمیسیون پلتیکی» که سه سال است در آن عضویت دارد خبر داد و این که این سخنان در روزنامه های ژورنال دو ژنو و لاسوئیس منعکس شد. «اظهارات اینجانب با کمال بی طرفی و فقط از نقطه نظر عالم انسانیت و اجرای وظایفی که مجمع اتفاق ملل در خاموش کردن آتش نفاقی که بین نوع بشر عهده دار بود و ضمنا فهماندم که دولت اسلامی ایران آرزومند است در اقصی بلاد شرق و غرب عالم به زودی صلح ابدی را مشاهده نموده رابطه حسن ه بین خود و همسایگان خود را طرفی السابق برای توسعه تجارت برقرار بدارد.» به گزارش ذکاء الدوله حضار پس از سخنرانی کف زدند و بعد برخی تک تک تشکر کردند. (4)
* ورود احمد شاه به اسپانیا
احمد شاه که آخرین روزهای مسافرتش را در اروپا می گذراند، امروز در تلگرامی به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که «به سلامتی دیروز وارد مادرید شدیم. اعلی حضرت پادشاهی اسپانی با کمال مهربانی استقبال رسمی کردند و سان قشون دیده شد. دو روز دیگر به پاریس مراجعت می کنیم.
[تصویر] نمایی از مادرید 1922
ان شاء اللّه تعالی به زودی از آنجا به طرف ایران حرکت [می] کنیم.»(5) روزنامه تایمز روز ورود احمد شاه به مادرید را از قول خبرنگارش دهم اکتبر یاد می کند. «شاه ایران با شش تن
ص: 418
دیگر از جمله سفیر ایران در پاریس ظهر امروز برای یک دیدار سه روزه وارد این جا شدند. در این سه روز اعلی حضرت میهمان شاه آلفونسو در کاخ» پادشاهی است. (1)
* حضور اسماعیل خان در مسکو از نگاه نشریه انگلیسی تایمز
خبرنگار روزنامه تایمز از ریگا (2) امروز گزارش داد که بنا به اخبار رسیده از مسکو قراردادی میان ایران و روسیه بسته شده است مبنی بر این که در صورت بروز جنگ میان انگلیس و شوروی، ایران به نیروهای شوروی اجازه خواهد داد از طریق خاک ایران به بین النهرین حمله کنند. حضور رئیس ستاد کل ایران، نایب سرهنگ اسماعیل خان در مسکو به خاطر ضرورت تصمیم گیری درباره شماری از مسائل فنی در ارتباط با این قرارداد است. (3)
ص: 419
جمعه 20 مهر 1301/ 13 اکتبر 1922/ 21 صفر 1341
* جلسه خصوصی مجلس شورای ملی
به نوشته ملک الشعرای بهار امروز رضا خان وزیر جنگ به مجلس رفت و در یک جلسه خصوصی با رئیس مجلس و سایر نمایندگان ملاقات کرده، اظهار اطاعت نمود. در این دیدار قرار شد رضا خان روز بیست و چهارم مهر در جلسه رسمی مجلس شورای ملی حاضر شود و راجع به لغو حکومت نظامی و واگذاری دوایر مالیه به وزارت مالیه رسما اظهارنظر کند. (1)
* تعقیب سیمیتقو توسط قوای نظامی ترکیه عثمانی
بنا به گزارش رسیده از سلماس نیروهای نظامی ترکیه عثمانی «اسماعیل آقا را در سانیانس خطه عثمانی تعقیب نموده و در قریه مزبور مشار الیه را محاصره نموده و در نتیجه چند نفر مقتول و چند نفر گرفتار» شده اند. در این تعقیب و گریز اموال و هر آن چه همراه سیمیتقو بود به تصرف ترکها درآمد.
بنابراین گزارش ارشد الملک ارومیه ای، و نیز خواهرزن اسماعیل آقا و دو نفر از رؤسای معروف طایفه حسن لو هم در شمار کشته شدگان هستند. خسرو خان پسر اسماعیل آقا هم جزو دستگیرشدگان است. اسماعیل آقا و برادرش احمد آقا موفق به فرار شده و نظامیان ترک در تعقیب او هستند. (2) این خبر اگر در کنار درخواست ممتاز الدوله (رئیس هیأت اعزامی ایران به آنکارا) از مقامات ترکیه قرار گیرد، مبنی بر این که سیمیتقو خلع سلاح گردد، (3) نشان از همکاری تنگاتنگ ترکیه با ایران در این موضوع دارد.
* تکرار تقاضای گشایش مدرسه امریکایی در رشت
مدرسه امریکایی پسران رشت در سال 1903 به ریاست مستر مربی تأسیس شد و تا سال 1918 به واسطه مسافرت مستر مربی به مشهد این مدرسه دایر بود، اما بعد بسته شد.
حال که وضعیت شهر به حالت عادی بازگشته تقاضای گشایش دوباره مدرسه مطرح شده است. ا. س. بویس رئیس مدرسه امریکایی تهران برای وزیر معارف نوشت که میسیون رشت تقاضای افتتاح دوباره مدرسه را دارد؛ و «عجالتا نقشه مدرسه این است که یک مدرسه شش کلاسه افتتاح نموده، متدرجا بر وسعت آن افزوده تا آن را به هشت کلاس برساند که در آن وقت شاگردان قابل از برای کار خواهند بود. و بیش از آن بر عهده کلاسهای مدرسه افزوده نخواهد شد. در آن مدرسه زبان انگلیسی تعلیم خواهد شد. لیکن اولیای مدرسه در نظر دارند که غالب دروس را به فارسی تعلیم داده و تربیت و تعلیمی به اطفال بدهد که به کار زندگانی شهر و مملکت آنها بیاید.» (4)
* یک روز استثنایی در اعطای لقب
بنابر اسناد موجود در دفتر مخصوص شاهنشاهی امروز 12 لقب جدید به 12 نفر داده شد. همه این القاب به درخواست قوام السلطنه ریاست وزرا و تصویب ولیعهد که از طرف شاه امضا می کرد، داده شد.(5)
* نشان همایون برای سردار سطوت
امروز به دستور شاه سردار سطوت «یک قطعه تمثال همایون» از نوع درجه اول گرفت. این نشان بنا به درخواست قوام السلطنه به وی داده شد. همچنین امروز غلام خان آلارلو به لقب «سالار رشید» ی» نائل شد.(6)
ص: 420
شنبه 21 مهر 1301/ 14 اکتبر 1922/ 22 صفر 1341
* ملاقات ولیعهد با رضا خان و قوام السلطنه
عصر امروز ولیعهد با رضا خان، وزیر جنگ دیدار کرد. این دومین ملاقات ولیعهد با رضا خان پس از استعفای او است. از این دیدار که در باغ گلستان صورت گرفت خبر دیگری در مطبوعات درج نگردید. ولیعهد با قوام السلطنه نیز دیدار و گفت وگو کرد. (1)
* اعتصاب در وزارت داخله
اعتصاب ادارات همچنان ادامه دارد و گاه با وعده مسئولان شکسته می شود، اما به دلیل بی پولی دولت و عدم تحقق وعده های داده شده بار دیگر از سر گرفته می شود. امروز بار دیگر کارکنان آن وزارت داخله دست به اعتصاب زدند. با این که منصور الملک وعده داد که هفته آینده حقوق معوقه کارمندان وزارت داخله پرداخت می شود اما اعتصاب کنندگان متقاعد نشده، اقدام به تعطیل دوایر مربوطه کردند. (2)
* هشدار اداره سوم سیاسی درباره مهاجرت یهودیان به فلسطین
«از وقتی که فلسطین در تحت اختیار دولت انگلیس واقع شده است و تشویقاتی که از طایفه یهودی برای مهاجرت آنجا می شود عده زیادی از هر نقطه عالم به طرف فلسطین مهاجرت می نمایند. عده ای هم از کلیمیهای ایران تاکنون به این قصد اموال خود را فروخته و قطع علاقه از ایران نموده به عنوان تجارت و زیارت برای اقامت به فلسطین رفته اند.» این شروع گزارش کوتاهی بود که اداره سوم سیاسی وزارت امور خارجه به قوام السلطنه نوشت و اضافه کرد که گزارشهای رسیده از نمایندگان ایران نشان می دهد که کلیمیان ایرانی برخلاف وعده هایی که به آنها داده شده بود در فلسطین سرگردان شده، دچار فقر و فلاکت هستند. «وزارت امور خارجه مسئول است که قانونی برای مهاجرت از ایران و مهاجرت به ایران تهیه نموده پیشنهاد نماید.» ولی تا آن زمان برای آن که کلیمیان ایرانی در فلسطین بیش از این دچار بدبختی نشوند و اثرات سوء آن در آینده متوجه کشور ایران نشود لازم است به طور موقت از مهاجرت کلیمیان به فلسطین جلوگیری شود، مگر اشخاصی که معلوم شود برای زیارت یا تجارت به آنجا می روند. (3)
* شکایت وزارت امور خارجه انگلیس از حمله مطبوعات ایران
تلگرام رمزی که امروز از سفارت انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه ایران رسید حاوی این موضوع بود که وزارت خارجه انگلیس از شیوه برخورد مطبوعات ایران با آن دولت بسیار دلتنگ است. البته از طرف ریاست وزراء برای ممانعت از این نوع برخوردهای ضد انگلیسی اقدام شده است و پی گیری می شود اما «بیش از این تحمل این انتشارات و نسبتها مشکل است.» (4)
* نابسامانی عدلیه مازندران
کارگزاری مهام خارجه مازندران امروز در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد وضعیت عدلیه مازندران را اسفناک توصیف کرد و آن را عامل اصلی انزجار مردم و مقدمه تمرد و هیجانات اجتماعی دانست. وی با بیان علت آشفتگی عدلیه مازندران یادآور شد که ادامه چنین وضعیتی امکان و توان تشکیل محکمه برای اتباع روس و دیگر دولتهای تازه تأسیس را نخواهد داد و «مسلما دولت را از زمینه سازی لغو کاپیتولاسیون سایر دول مأیوس می دارد [که] سهل است به کاپیتولاسیون روسیه هم موفقیت حاصل نخواهد شد.» (5)
* ادامه پی گیریها برای گرفتن مخارج ولیعهد
سفارت انگلیس در تهران امروز بار دیگر بازپرداخت هزینه هایی را که ولیعهد هنگام رفت و برگشت به اروپا در
ص: 421
عراق تراشیده بود و باید به دولت انگلیس پرداخت می شد، پی گیری کرد. در نامه ای که به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشته شد، با اشاره به پاسخ پیشین او مبنی بر این که 1815 روپیه و 12 آنه توسط کنسول ایران در بغداد پرداخت خواهد شد، آمده بود که این مبلغ فقط مربوط به رفت ولیعهد است.
هزینه های آمد او از طریق عراق در نظر گرفته نشده است.
مخارج ولیعهد دو برابر مبلغ یادشده بوده است و بهتر است هر چه زودتر موضوع حل شده به عهده تعویق نیفتد. (1)
[تصویر] سفارت انگلیس در تهران
* پاسخ مجلس به هیأت علمیه اصفهان
به دنبال درخواست هیأت علمیه اصفهان از مجلس شورای ملی برای انتخاب پنج مجتهد ناظر بر سیر قانون گذاری مجلس، امروز در پاسخی که به این هیأت داده شد، آمد که «توضیح مطلب به وسیله تلگراف خالی از اشکال به نظر نمی آید.
تفصیل جواب به مشروحه کتبی ثانوی محول» می شود. و سپس توضیح داده شد که به گمان علمای آن هیأت انتخاب پنج مجتهد باید از 20 روحانی منتخب دوره پیشین قانون گذاری صورت گیرد، اما این موضوع هنوز در مجلس حل نشده و اختلافات در اطراف آن وجود دارد. «باید سعی و اهتمام شود که این مشکل حل شده و بتوان موفق به تعیین علماء خمسه گردید.» (2)
* درخواست نقشه ایران
وزارت مالیه در نامه ای که به وزارت امور خارجه نوشت از نیاز خود به نقشه جغرافیایی جامع ایران یاد کرد که پس از ورود مستشاران امریکایی باید در اختیار ایشان قرار گیرد. از قرار معلوم این نقشه در لندن طبع شده، لازم است به سفارت لندن دستور داده شود با اولین وسیله شش نسخه از بزرگ ترین نقشه ایران را تهیه کنند و بفرستند. (3)
* درباره مدرسه روسی تهران
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه از وزارت امور خارجه خواست از آنجا که به زودی مدرسه ای روسی در تهران افتتاح می شود و لازم است برنامه درسی آن مطابق دستور العمل این وزارت خانه باشد، اقدام لازم صورت پذیرد.
وزارت امور خارجه هم درخواست یاد شده را به سفارت روسیه شوروی در تهران منعکس کرد و درخواست نمود برنامه درسی خود را به وزارت امور خارجه بفرستد. (4)
* تعیین نماینده هیأت اتحادیه تجار تهران
هیأت اتحادیه تجار تهران امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه، خبیر خان رضازاده را به عنوان نماینده خود برای سفر به روسیه معرفی کرد و خواست که مقدمات حضور او در آن کشور فراهم شود. (5) روسها از ایران دعوت کرده بودند که نماینده ای برای حضور در آن کشور و آگاهی از موقعیت بازرگانی و اقتصادی روسیه معرفی شود.
ص: 422
یکشنبه 22 مهر 1301/ 15 اکتبر 1922/ 23 صفر 1341
* تأسف امیر لشکر غرب از استعفای فرمانده کل قوا
احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب در تلگرامی که امروز از بروجرد به وزارت جنگ فرستاد از کنار کشیدن رضا خان از وزارت جنگ و فرماندهی کل قوا ابراز تأسف کرد و ضمن یادآوری این نکته که فتوحات نظامیان در صفحات غرب «فقط به پشتیبانی وجود مقدس بود و بس» خواست که از این تصمیم خود برگردد و اجازه ندهد «خاک مقدس وطن که با خون نظامی رنگین شده دستخوش حوادث روزگار گشته و فداکاری آنها بی نتیجه شود.» وی در پایان خواست که اگر این کناره گیری حتمی است، او نیز از سمت خود استعفا داده، راهی تهران شود. (1)
[تصویر] احمد خان امیراحمدی
وی در تلگرام دیگری اطلاع داد که «محمد خنجر» دزد و یاغی معروف این منطقه دستگیر و زیر نظر مهر علی خان امیر منظم محبوس است. عده ای برای تحویل این دزد به نهاوند رفته، مهر علی خان به دلیل شنیدن خبر استعفای وزیر جنگ مایل به تحویل محمد خنجر نیست. «چنانچه مذاکرات کناره گیری [شما] دوام داشته باشد در دست داشتن وضعیات این صفحه بی ن هایت مشکل خواهد بود.» (2) وی نمونه دیگری از تأثیرات انعکاس خبر استعفای وزیر جنگ را در استنکاف شیخ علی خان رئیس طایفه بیرانوند یاد کرد که از تبعیت خود سرباززده (3) است. اخیرا اکبر خان و کریم خان ایل بیگی سگوند که در شمار شورشیان منطقه سیلاخور بودند اظهار اطاعت کرده بودند. (4)
* اظهارات محمد حسین خان سرتیپ نسبت به استعفای رضا خان
محمد حسین خان سرتیپ (آیرم) رئیس قشون استرآباد به همراه عده ای از صاحب منصبان نظامی در تلگرامی که به رضا خان وزیر جنگ فرستادند نوشتند که اگر موضوع استعفا صحت داشته باشد «تا دروازه تهران را غارت خواهند کرد.» اما جواب فوری از طرف وزیر جنگ رسید «برحسب دستورات سابقه رفتار کنید و ساکت باشید.» (5)
* درخواست حمایت از منصور خان بیرانوند
امیر لشکر غرب، احمد خان امیراحمدی، امروز در تلگرامی به وزارت جنگ خواستار حمایت از منصور خان از خوانین بیرانوند شد. او از دولت تبعیت کرده، خود را در شهر معرفی نموده و در جنگهای پیشین چند برادر و فرزند خود را از دست داده است. اینک که «حقوقات سواران ولایتی قطع می شود مستدعی است به پاس خدمات او چون فوق العاده پریشان است ... قریه فلک الدین که تقریبا مخروبه و جز چند خانواری سکنه بیشتر ندارد از طرف اداره خالصه به مشار الیه
ص: 423
واگذار شده و نیز بیست خروار گندم از عایدات خالصه به او مرحمت شود.» (1)
* تأسیس بانک شاهنشاهی عثمانی در تهران
بانک شاهنشاهی عثمانی، افتتاح شعبه خود را در تهران اعلان کرد. «مستر هایس نماینده همدان به سمت مدیری و انیس الطیف [یا انیس اللطیف] عضو بانک بیروت به سمت کنترلی انتخاب و معرفی شده، کلیه حوالجات و اوراق اعتباریه» به امضاء این دو معتبر است.(2)
* کشته شدن یک ایرانی به دست یک انگلیسی
امروز رئیس هنگ شوشتر و سه نفر انگلیسی از کمپانی نفت جنوب برای شکار میهمان چراغعلی خان بودند. «در مراجعت سهوا تفنگ یک نفر از انگلیسها در رفته به شانه برادر چراغعلی خان اصابت می کند.» عصر آن روز انگلیسها با وکیل کنسولگری شوشتر به ملاقات مشار الدوله کارگزار حکومت خوزستان می روند و موضوع را گزارش می دهند. با این که فوری دکتر برای معالجه فرستاده می شود اما لطفعلی خان برادر چراغعلی خان نیم ساعت پیش از رسیدن دکتر می میرد. «برای جلوگیری از غائله اقدامات لازمه شده است.» (3)
ص: 424
دوشنبه 23 مهر 1301/ 16 اکتبر 1922/ 24 صفر 1341
* تحصن در دربار
امروز گروهی از کارکنان و مستخدمین جزء وزارت دربار پیش از ظهر در دربار اجتماع کردند و به علت عقب افتادن حقوق هفت ماهه خود «نزد شاهزاده وزیر دربار بنای فریاد و تضرع را گذارده، آن چه به استمالت و ملایمت خواستند آنها را ساکت نمایند نظر به شدت اضطرار و احتیاج متقاعد نشده و بالاخره شاهزاده معزی الیه امر به خروج آنها از دربار داده یک غوغا و هیاهوی شدیدی برپا داشته اند.» (1)
* کتک خوردن رئیس سپورها
امروز سپورهای بلدیه، در خیابان لاله زار، رئیس تنظیف بلدیه، مصطفی خان، گیر انداخته، کتک سختی به او زدند. علت این کار عقب افتادن حقوق نظافت چی های شهر تهران بوده است. روزنامه شفق سرخ هم ضمن تقبیح این کار، مصطفی خان را به دلیل بی توجهی به خیابانهای خاک آلود تهران که ربع اهالی را تقریبا مسلول کرده، مستحق این کتک دانست. (2)
* اعطای نشان به مترجم وزارت خارجه
میرزا عباسقلی خان مترجم الممالک (3) رئیس دار الترجمه وزارت امور خارجه از طرف شاه به یک قطعه نشان درجه اول و حمایل سبز نایل شد. (4)
* تحصن سردار جنگ در مجلس
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که سردار جنگ چند روزی است در مجلس شورای ملی متحصن شده است «و شکایت از بی اعتدالیهای مقامات مربوطه دارد.» این روزنامه اعتقاد داشت که به نام دولت و قانون به او جفا شده است اما ننوشت که این اجحافات در چه زمینه ای بوده است. (5)اما روزنامه شفق سرخ نوشت که وی به امید وعده های دولت به شهر آمد و تسلیم دولت گردید و اخیرا از فرط استیصال مجبور به تحصن در بهارستان شد. (6)
* تنفر از سیاستهای انگلستان
«هیأت دهقانیان» امضایی بود که در پای متنی حاوی ابراز تنفر از سیاستهای دولت انگلستان چاپ شده بود. این اعلامیه از یزد به روزنامه اتحاد فرستاده شد. «اعمال قساوت کارانه انگلیسها را از عراق که حاوی از منتهای دشمنی ... است با آخرین درجه از تنفر نگریسته و انزجار انتهاناپذیر خود را از آن جنایات آشکار می داریم و صداهای تأثرآمیز و اندوه انگیز خود را با ناله های مظلومانه برادران عراقی خود وصل نموده و می گوییم نابود باد مطامع جهان گیری و حریت کشتن و ظلم پرستی.»(7) این نامه به «حجت الاسلام آقای سید عبد الرسول یزدی» هم فرستاده شد که روزنامه اقدام در معرفی او نوشت که از «احرار عراق عرب در مقدمه فداکاران محسوب می شوند و به سبب قیام ضد سیاست بریتانی مدتی تبعید و حبس شده بودند.» (8)
* کفالت نمایندگی در تاشکند و بخارا
اقتدار الملک نماینده سیاسی ایران در عشق آباد موظف شد کفالت نمایندگی دولت ایران را در شهرهای تاشکند و بخارا به عهده بگیرد چون «کسی برای نمایندگی ایران در ترکستان معین نشده و در این موقع لازم است که سرپرستی اتباع ایران در آنجا کاملا تحت نظر یک نفر بوده باشد.» اخبار دیگر حاکی است که موقعیت اضطراری و تنگدستی اتباع ایران در عشق آباد که شامل حال کنسولگری ایران هم می شد، برطرف شده و اوضاع صورت طبیعی به خود گرفته است. (9)
بنا به خبری که امروز روزنامه ایران چاپ کرد حاج میرزا حسن خان اختر که از مأمورین قدیمی وزارت امور خارجه است «به جنرال قونسولگری سوریه و فلسطین معین و
ص: 425
احکام ایشان صادر خواهد گردید.» گفته می شود او سالها در آن مناطق سابقه خدمت داشته است. (1)
[تصویر] نمایی از عشق آباد قدیم
* معرفی مأموران اعزامی به جنوب
وزارت پست و تلگراف امروز مأمورانی را که برای تحویل گرفتن دفاتر پستی جنوب از انگلستان باید راهی آن مناطق شوند به وزارت امور خارجه معرفی کرد. آنها می بایست در کنفرانس بوشهر شرکت می کردند که نمایندگانی از هند، عراق و انگلیس در آن حاضر بودند. مسیو شوبو بلژیکی از مستخدمین پست و معاون کفالت ریاست کل پست ایران با «سمت مفتش کل دفاتر پستی بنادر و عربستان»؛ میرزا حسینعلی خان شهرورزی رئیس پست بنادر جنوب؛ دکتر مسیح خان ارجمند رئیس سابق پست گیلان و رئیس فعلی پست خوزستان. این سه نفر تحت ریاست کارگزار اول و کفیل حکومت بنادر، هیأت ایرانی حاضر در بوشهر را تشکیل خواهند داد. این گروه مأمور بودند دفاتر پستی بنادر جنوب و عربستان را از نمایندگان پستی هند و بین النهرین تحویل بگیرند، آن هم بدون قید و شرط. (2)
* گزارشی از تأسیس پلیس جنوب در آبادان
نماینده سیاسی ایران در بصره امروز از قول مفتش آبادان به وزارت امور خارجه ایران نوشت که صاحب منصبان پلیس جنوب در آبادان هستند و می خواهند همان سازمان را در آنجا تأسیس کنند. تصمیم آنها به استخدام هزار نفر پلیس است که چهارصد نفر آن جذب شده است. مفتش از قول رئیس صاحب منصبان پلیس جنوب می گوید که تأسیس این پلیس برای حفظ آبادان و لوله های نفت است. هنوز مستخدمین اسلحه ندارند اما اگر سفارت از تهران دستور دهد مسلح خواهند شد. دستمزد چهارصد پلیس جدید هریک شصت روپیه است، با لوازم و لباس. مسئول انگلیسی پلیس جنوب در پاسخ به این سئوال که چرا روپیه، گفت که آن مناطق مربوط به انگلیس است و در آبادان روپیه رواج دارد و پول ایران در آن منطقه گردشی ندارد. (3)
ص: 426
سه شنبه 24 مهر 1301/ 17 اکتبر 1922/ 25 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پس از غروب مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد.
در این جلسه رضا خان وزیر جنگ نوشته ای خواند که پیش از این در جلسه ای خصوصی او و نمایندگان برای طرح آن به توافق رسیده بودند. رضا خان با اشاره به خطابه معتمد التجار در 12 مهر علیه او و نیز صراحت مدرس در نام بردن از رضا خان و این که مجلس قدرت دارد او را بردارد و کارهای وزیر جنگ منافع و مضاری دارد، در توضیح و پاسخ به مدرس گفت یک اعتراض در ادامه حکومت نظامی بود که از این به بعد ملغا خواهد شد. سپس در مورد تصدی وزارت جنگ نسبت به اداره مالیات غیرمستقیم و خالصه جات، بدون توضیح آن را نیز ملغا دانست. پس از سخنان کوتاه رضا خان مؤتمن الملک رئیس مجلس سخن راند و گفت که مجلس نظر سوئی به عملکرد وزارت جنگ ندارد. «خدمات و مجاهدات شما و قشون رشید ایران یک خدمات برجسته و محسوس است.» و احساسات نمایندگان را پس از فتح قلعه چهریق مثال زد که از او پشتیبانی و تقدیر کردند. وی سپس به مسئولیت متقابل وزارت خانه و مجلس اشاره کرد و تلویحا گفت که نباید در برابر قانون اساسی و اصول مشروطیت خودسری کرد. (1) پس از سخنان رئیس مجلس، قوام السلطنه ریاست وزراء هم از اقدامات وزیر جنگ تقدیر کرد.
* اقدام به بازپس گیری دزدیهای یک مستشار بلژیکی
مسیو مرنارد بلژیکی خزانه دار(2)، در زمان حیات و تصدی خود بر این مرکز حساس کشور دزدی هایی کرد که در همان زمان آنها را به بانکهای خارجی منتقل نمود. «اینک این موضوع را وزارت مالیه قابل تعقیب دانسته و به وزارت امور خارجه مراجعه نموده که به وسیله نمایندگان خود به بازماندگان مشار الیه اعلام شود که بدهی او را بایستی بپردازند والا به وسیله اقدامات جدی وجوه مشار الیه توقیف و مطالبه خواهد شد.» (3)
* یهودی جدید الاسلام
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود نوشت که شخصی به نام عزیز اللّه فرزند ربیع کلیمی در محضر آقای حاج شیخ عبد النبی از دیانت سابق خود دست کشیده و به آیین مقدس اسلام درآمده است. (4)
* هشدار کنسول نخجوان درباره تجزیه آذربایجان
نماینده سیاسی ایران در نخجوان شرح مفصلی از پیشینه خیالات و اقدامات مقامات جمهوری آذربایجان و عثمانی برای جدا کردن آذربایجان ایران به وزارت امور خارجه نوشت و این که چون آذربایجان قفقاز از حیث آب و خاک و جمعیت کوچک است و به تن هایی قادر نیست در برابر روسها تاب بیاورد به هر وسیله ای که ممکن است آذربایجان ایران باید منضم به آذربایجان قفقاز شود که بتواند خود را از نفوذ روسها نجات دهد. این عقیده ای است که «حیدر قره یوف» و «نریمان نریمانوف» در سر داشتند اما پس از غلبه ترکها بر یونان و سیاست جدید ترکیه در قفقاز، قره یوف و نریمانوف متحد و متفق «تصمیم گرفته اند که با کمک ترکها، آذربایجان ایران را ضمیمه آذربایجان قفقاز نمایند. برای اجرای این مقصود یک تشکیلات وسیعه چه با دست ایرانیها و چه مستقلا در این حدود شروع نموده» اند. وی در ادامه افزود که عثمانیها با اقبال السلطنه ماکویی هم وارد مذاکره شده اند تا او را با خود همراه کنند. البته روسها با تردید به روابط ترکها و آذربایجان قفقاز می نگرند و تا می توانند در راه اتحاد این دو دست اندازی می کنند. وی هشدار داد که اولیای دولت ایران باید با هوشیاری موضوع را دنبال کنند. اولا روسها را در جریان تحرکات قفقاز قرار دهند. ثانیا نیروی نظامی کافی در حدود آذربایجان وجود داشته باشد. ثالثا از پلیس مخفی برای کسب اطلاعات در این
ص: 427
حدود حد اکثر استفاده شود. رابعا فکری به حال اقبال السلطنه و اتباع او در ماکو بشود، چون امکان دارد سیاست خود را با عثمانی یا روس هماهنگ کند و تولید دردسر نماید. (1)
* خبر ممتاز الدوله از قلع وقمع اتباع سیمیتقو
ممتاز الدوله نماینده سیاسی ایران در آنکارا در تلگرامی که امروز به تهران فرستاد ضمن خبر دادن از دیدار خود با وزیر امور خارجه ترکیه از قول او به مقامات ایرانی نوشت که «قشون عثمانی با اسماعیل آقا جنگیده سی نفر از طرف مشار الیه مقتول شده. از قراری که اعلام داده اند خیلی احتمال می رود که از مقتولین خود اسمعیل آقا [هم] باشد.» (2) البته چنین نبود.
* مقاله ای علیه انتظام الملک
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود تحت عنوان «معاون فعلی وزارت خارجه» مطالبی درج کرد که خیلی زود وزارت امور خارجه و شخص قوام السلطنه را به واکنش واداشت. مقاله، مفصل و درباره عملکرد سوء انتظام الملک، مقام عالی رتبه فعلی وزارت امور خارجه بود. اتهام انتظام الملک از نظر نویسنده گم وگور کردن اسناد اختلاس و خیانت برخی مقامات بود. از آن جایی که نویسنده به استناد برخی از مکاتبات و با ذکر شماره نامه مدعیات خود را ابراز کرده بلافاصله هیأتی از طرف قوام السلطنه با عضویت محتشم السلطنه، ذکاء الملک، اسد اللّه مشار السلطنه، حکیم الملک و نیر الملک تشکیل شد تا به این موضوع رسیدگی کنند. این کمیسیون پس از مدتی با مراجعه به بایگانی چند وزارت خانه مدعیات نویسنده را رد کرد و گزارش خود را کتبا به قوام السلطنه ارائه نمود.(3)
[تصویر] حکیم الملک
ص: 428
چهارشنبه 25 مهر 1301/ 18 اکتبر 1922/ 26 صفر 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز، مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه با مرخصی وکیل الملک به مدت 45 روز با این شرط که حقوقش را به کتاب خانه مجلس بدهد موافقت شد. سپس لایحه الحاق خلجستان (1) به قم در دستور قرار گرفت که کلیات آن تصویب شد. سپس لایحه دولت در مورد قانون موقت هیأت منصفه قرائت شد که در آن نبود قانون در مورد مطبوعات و چگونگی برخورد با تخلفات آنها طرح شده، از مجلس درخواست شده بود با قید فوریت در دستور قرار گیرد و تصویب شود.
نمایندگان درباره فوریت آن گفت وگو کردند و سپس قوام السلطنه ریاست وزراء در اهمیت تصویب آن سخن راند و درخواست کرد همین امشب این قانون موقتی تصویب شود.
سلیمان میرزا رهبر فراکسیون اقلیت در اعتراض به تصویب این قانون و نادیده گرفتن قانون اصلی هیأت منصفه تهدید کرد که با اعضای فراکسیون، مجلس را ترک می کند؛ مدرس در اعتراض به او خواست که مجلس را ترک کند. در رأی گیری ن هایی برای فوریت لایحه، نمایندگان به فوریت آن رأی ندادند. (2) بنا به اظهارات یک تماشاگر، مجلس پس از رأی مخالف نمایندگان به لایحه قوام السلطنه، ریاست وزراء، حال دگرگونی پیدا کرد و صحنه های توصیفی بعدی نشان از موقعیت نه چندان طبیعی مجلس داشته است. (3) اما موضوع این بود که پس از ردّ طرح قوام السلطنه و تنفس، بار دیگر قوام السلطنه موضوع را طرح می کند. سخنان سلیمان میرزا علیه این اقدام با اعتراض چند تن از نمایندگان دیگر مواجه می شود. تماشاگران حاضر پس از پایان مجلس در صحن بهارستان شروع به دادن شعار کردند و له سلیمان میرزا و علیه «مرتجعین» فریاد زدند. (4) اما همهمه ای که از داخل مجلس به بیرون سرایت کرد به دنبال سخنان سلیمان میرزا بود که در توضیح حرفهای سید یعقوب، مجلس را مجلسی اسلامی و نمایندگان را مسلمان خواند و ادامه داد که «ما به تمام پیغمبرها معتقد بوده و نبایستی به وجود عیسی یا موسی یا هر رئیس مذهبی جسارت کنیم. به قول مولوی می گوید: جان گرگان و سگان از هم جداست، متحد جانهای پاکان خداست. اینها هر کدام در موقع خود برای اعلای کلمه حق آمده اند و ما هم ایمان تام داریم و همان ارادت و خلوص قلبی که به حضرت رسول صلی اللّه علیه و آله داریم به سایر رؤسای مذهبی هم داریم.» (5) پس از این گفته جنجال برپا شد و موضوع با پیچ و تاب بیشتری به بیرون سرایت کرد و برخی سلیمان میرزا را تا مرز کفر پیش بردند.
* پایان اعتصاب در وزارت داخله
پس از اطمینان خاطر مدیران وزارت داخله از مقامات بالاتر در تأمین حقوق کارمندان این وزارت خانه و نیز با توجه به خالی بودن خزانه، بعد از ظهر امروز اعتصابیون قانع شدند که به زودی بخشی از حقوق عقب افتاده آنان تأدیه خواهد شد. مقرر شد از همین روز کارمندان مشغول کار شوند و ظرف دو روز آینده بخشی از حقوق آنان پرداخت گردد، یعنی مبلغ دو هزار تومانی که از وزارت مالیه تخصیص یافته بین کارمندان تقسیم شود و باقی مانده با گشایشهای بعدی پرداخت گردد. (6)
* موقعیت اسفناک سیمیتقو
حکومت خوی از قول نایب الحکومه قطور خبر داد که بعد از متلاشی شدن اتباع و کسان سیمیتقو در خاک ترکیه، وی به خانه بهری بیک برادر عثمان بیک پناه برده و اظهار داشته که هشتاد هزار لیره ام از کف رفته است. از طرف دولت عثمانی هم «جار کشیده اند هرکس اسماعیل آقا را در خانه خود سکنا دهد خانه اش [را] آتش و خودش را دار خواهند زد.» در این گزارش آمده است که زن احمد آقا برادر سیمیتقو که زخمی شده بود، مرده است. (7)
ص: 429
* تقاضای کمک به مهاجران آسیای صغیر
ذکاء الدوله نماینده سیاسی ایران در ژنو در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از تصمیم مجمع اتفاق ملل درباره کمک به مهاجران ترکیه خبر داد که در این تصمیم گیری دولت انگلستان تصمیم گرفته پنجاه هزار لیره معادل یک میلیون فرانک سوئیس اعانه برای این کار اختصاص دهد به این شرط که بقیه اعضاء نیز روی هم رفته همین رقم را کمک کنند. وی از دولت ایران خواست که هرقدر می تواند برای مشارکت در این امر پیشگام شود. «تصور می رود ملل مسیحی هر قسم معاضدت در این باب به عمل آورند و با این که این مهاجرین اکثر مسیحی می باشند تصور می کنم اگر مختصر مساعدتی هم از طرف یک دولت اسلامی مثل ایران بشود در انظار خیلی خوش نما و مؤثر خواهد بود.»(1)
* شکایت از مخبر السلطنه
شیخ ابو الحسن نجفی مرندی در نامه ای که به مجلس شورای ملی نوشت از تولیت خود بر موقوفات مسجد دولت آباد مرند خبر داد که بنابر حکم «حضرت آیت اللّه [آخوند] خراسانی مؤسس مجلس شورای ملی» به او داده شده، اما مخبر السلطنه زمانی که والی آذربایجان بود، به نحوی برخورد کرده که این تولیت سلب و به غاصب موقوفه منتقل شده است. وی از مجلس خواست «رقبات (مالکیت) موقوفه و محصولش را به گماشتگان داعی تفویض بفرمایند.» (2)
* آمار محصلین مدارس عالی
وزارت معارف اعلام کرد که در سال تحصیلی گذشته و امسال 91 نفر در مدارس عالی مشغول تحصیل بوده اند.(3)
* تعمیر راه قم به اراک
وزارت فوائد عامه به میرزا حسن خان، «رئیس راه تهران- قم- عراق» دستور داد به فوریت مخارج تعمیر این راه را که محل عبور کالاهای تجاری است برآورد کند تا دستور بعدی برای اقدام صادر شود. (4)
* لایحه اعطای امتیاز کار خانه کبریت سازی
بنا به تقاضای میرزا ابو طالب اسلامیه در مورد تأسیس کار خانه کبریت سازی و گرفتن امتیاز آن برای ایجاد این کار خانه در تهران و مازندران آن هم برای مدت ده سال، وزارت فواید عامه با تصویب هیأت وزراء امتیاز تأسیس کار خانه کبریت سازی را در نقاط مزبور جایز دانسته و پیشنهادی مرکب از یازده ماده برای تصویب مجلس شورای ملی فرستاده است. (5)
* کمک به مدرسه یهودیان
از طرف دولت به مجلس شورای ملی پیشنهاد شد که مبلغ چهل تومان از محل مالیات سرانه ای که یهودیان نهاوند می پردازند هر ساله در وجه مدرسه یهودیان در آن محل به عنوان کمک پرداخت شود. (6)
* آمادگی اداری برای ورود میلسپو
میلسپو مستشار امور مالی و همراهانش که از امریکا حرکت کرده و در حال رسیدن به ایران هستند، پیش از حرکت 29 مورد تذکر را برای شروع کار خود در ایران یادآور شده بودند که مقامات وزارت مالیه در حال تحقق آنها هستند. ظاهرا این 29 مورد بیشتر مربوط به آماده شدن مقدمات کار او و همکارانش در ایران است. (7)
* مالاریا در شهریار
به دلیل شدت بیماری مالاریا در شهریار، علاوه بر اعزام طبیب و دارو که قبلا انجام شده بود، مقرر شد «مجموعا یک هزار و ششصد تومان» به فوریت در وجه صحیه پرداخت شود. (8)
* تبعیدشدگان عراق در راه مشهد
آقایان سید محمد صدر و شیخ محمد خالصی زاده که پس از تبعید از عراق توسط اشغالگران انگلیس وارد تهران شده بودند، برای زیارت آستان قدس رضوی عازم مشهد مقدس شدند. آنان امروز به میامی رسیدند؛ و روز بعد با کالسکه پستی عازم مشهد شدند. (9) (ر. ک: 4 و 17 مهر)
ص: 430
پنج شنبه 26 مهر 1301/ 19 اکتبر 1922/ 27 صفر 1341
* تصمیم به پرداخت یک ماه حقوق
برای پایان دادن به اعتصاب در وزارت معارف، مقرر شد هشت هزار تومان دیگر علاوه بر بیست هزار تومان پیشین تخصیص یافته از طرف وزارت مالیه حواله شود که معادل یک ماه حقوق عقب افتاده آن وزارت خانه خواهد بود. امکان دارد از روز یکشنبه آینده کارمندان وزارت معارف مشغول کار شوند.(1)
* مقاله ای علیه احمد شاه
روزنامه اقدام امروز تعطیل شد. علت آن چاپ سرمقاله ای با عنوان «ماییم و خسروان پوسیده، ما و شاه ایران» در شماره 86 بود. نویسنده در این مقاله با مقایسه رهبرانی چون گاندی و مصطفی کمال پاشا، و ذکر رهبران پیشین جهان که رخ در نقاب خاک کشیده اند نوشت که آنها را نمی توان ظل اللّه نامید تا چه رسد به احمد شاه. او علت نگارش این مقاله را چاپ مطلبی با عنوان «شکایت به اعلی حضرت» در یکی از مطبوعات دانست که احمد شاه کیست که به او التجاء می برند. در ادامه مقاله به خوشگذرانیها و بی علاقگی احمد شاه به وطن اشاره شده و الفاظی مانند پدر تاجدار، شاه خادم ملت و ... را درخور اعصار ظلم دانست نه عصر روشنایی. (2) در پی چاپ این مقاله روزنامه اقدام توقیف شد و تقریبا تا یک ماه بعد منتشر نشد.
* قاچاق پول از مرزهای جنوبی
منتخب الدوله جنرال کنسول ایران در بغداد امروز از قول کفیل کارپردازی عماره اطلاع داد که در منطقه هویزه مأمور گمرک نیست و ازاین رو «روزی چهل و پنجاه هزار الی یکصد هزار قران ایران وارد عماره» می شود. وی خواستار رسیدگی به این موضوع توسط وزارت امور خارجه شد. (3)
* ممنوعیت ورود پولهای کاغذی روسیه به ایران
وزارت مالیه امروز جوابیه ای به وزارت امور خارجه فرستاد و در آن یاد کرد که «ورود بن های کاغذی روسیه در اثر جنگ بین المللی و در نتیجه انقلابات و تغییر رژیم دولت مزبوره بر طبق تصمیم دولت وقت برای جلوگیری از خسارات وارده به اهالی ایران مطلقا ممنوع گردیده است.» در ضمایم این نامه با استناد به مصوبه های سالهای گذشته تأکید شده که این ممنوعیت نه تنها شامل بن های کاغذی بلکه شامل پول کاغذی هم می شود. (4)
* درخواست وزارت امور خارجه از کنسولگری بغداد
«اخباری می رسد که انگلیسها قوای خود را از قسمت شرقی کردستان خارج کرده اند و دویست نفر قشون مرکز آنجا آمده، صحت و سقم را اطلاع» دهید. در این درخواست آمده است که به کنسولگری موصل دستور داده شود اطلاعات آن منطقه را هر هفته به طور مفصل ارسال دارند.(5)
* حادثه در گردنه کولی کش
امیر لشکر جنوب در تلگرام خود به مرکز اطلاع داد که امروز در گردنه کولی کش (6) «بارکشهای دوچرخه با دسته ای از سارقین مصادف، در نتیجه دو نفر از مسافرین مجروح، چهار عدل قماش به سرقت برده، یک اسب کشته» شده است.(7)
* پیشرفت امور قشون در شیراز
بنا به اطلاع رسیده از شیراز این روزها مانورهای نظامی در شیراز با حضور عموم صورت می گیرد و امور قشونی با کفالت ناصر قلی خان رو به ترقی گذاشته است. (8)
* خرید لوازم اداری برای مستشاران امریکایی
روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 430 * خرید لوازم اداری برای مستشاران امریکایی ..... ص : 430
زنامه شفق سرخ در شماره امروز خود نوشت که وزارت مالیه برای تهیه اسباب و اثاث مستشاران امریکایی که در راه رسیدن به ایران هستند، مبلغ چهارده هزار تومان در اختیار
ص: 431
مؤید السلطان قرار داده است «در صورتی که به قدر لزوم یک قسمت از لوازم اثاثیه در آن وزارت خانه موجود می باشد؛ اختصاص این مبلغ آن هم به نظر و اختیار آقای مؤید السلطان موجب سئوال یک عده از اشخاص توسط این جریده از وزیر مالیه گردیده است.»(1)
* تلاش سفارت ایران در برلن برای تهیه اسلحه
وزیر مختار ایران در برلن، حسینقلی نواب امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که پس از دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء مبنی بر این که اسلحه های خریداری شده از دولت آلمان را تحویل گرفته در سفارت خانه نگه دارد تا مأمور وزارت جنگ برای تحویل آنها برسد، از اول ماه اکتبر مسیو هازه مأمور محلی برای پی گیری این کار را دوباره استخدام کرده و روزی یک لیره انگلیسی هم برایش دستمزد تعیین کرده است. وی در این نامه از رسیدن 336 لیره و 16 شلینگ به سفارت خبر داد؛ و این که نمی داند از طرف چه سازمانی در ایران برایش فرستاده شده است. اما تلگرامی از وزارت جنگ رسید که این پول باید تحویل نماینده آن وزارت خانه پس از رسیدن به برلن شود. نواب درخواست کرد که با توجه به بدهی دو هزار تومانی اش به مسیو هازه که مأمور تسویه و تحویل اسلحه ها از دولت آلمان است و هر روز برای گرفتن طلب خود مراجعه می کند، فکری بشود. (2)
[تصویر] برلن قدیم
ص: 432
جمعه 27 مهر 1301/ 20 اکتبر 1922/ 28 صفر 1341
* تشنج در امور سیاسی- فرهنگی
در پی ردّ لایحه قانون موقتی هیأت منصفه در مجلس شورای ملی، برخی مطبوعات قوام السلطنه ریاست وزراء را متهم به تحدید آزادی و اقدامات غیرقانونی کردند. از آن جمله روزنامه اتحاد، تعطیلی بازار و اظهارات برخی علمای دین را علیه مطبوعات از کارهای قوام السلطنه در جبران شکست خود در تصویب لایحه قانون موقتی هیأت منصفه دانست. «جمعی از مفسدین و مستبدین بازار به تحریک شخص آقای قوام السلطنه امر را بر علمای اعلام مشتبه کرده و آنها را به مسجد جامع گرد آورده و از دولت تقاضاهای ذیل را نمودند:
1. توقیف تمام جراید؛ 2. لغو کنترات مستشاران مالیه؛ 3.
تشکیل نظار پارلمان؛ 4. تبعید وکلای بد؛ 5. تبعید مدیران میهن و پژوهش از مملکت ایران.» اجتماع در مسجد جامع امروز برگزار شد. در همین زمان فرخی مدیر روزنامه طوفان با 150 نفر به سمت مسجد رفته و با کسانی که در آنجا جمع شده بودند زدوخورد کردند. از عصر امروز تا چهار ساعت پس از غروب گروهی که با واژه «آزادی خواهان» نام برده می شوند «درب بهارستان اجتماع و صدا را به زنده باد سلیمان میرزا، زنده باد وزیر جنگ، مرده باد قوام السلطنه بلند کرده بودند.
چهار ساعت از شب، آقای رئیس الوزراء شصت نفر آژان فرستاد که درب مجلس را احاطه کند و معتصم السلطنه، میرزا همایون خان، عباس میرزا مدیر سیاست، حمید خان حاجی سیاح، مرآت الممالک را دستگیر کند.» عده ای در مجلس متحصن اما بقیه دستگیر شدند. دستگیرشدگان در محبس شماره 2 زندانی و ممنوع الملاقات شدند. (1)
* تغییر لقب
عماد السلطنه نماینده خراسان به دلیل وفور لقب خود (عماد السلطنه) در میان دیگر افراد با موافقت دولت لقب خود را تغییر داد و مستشار الملک لقب گرفت. به همین مناسبت «یک زوج شمسه مرصع» هم به وی داده شد. (2)
* ادامه راهزنیها در حدود آباده
محمود آیرم امیر لشکر جنوب در تلگرامی که به مرکز فرستاد از درگیری مأموران نظامی با راهزنان که امروز در حدود آباده رخ داد خبر داد. مشابه این حادثه دیروز هم رخ داده بود. اما در درگیری امروز برخلاف آن چه که دیروز روی داد نظامیان موفق می شوند بر راهزنان غلبه کنند و «پس از رسیدن کمک نظامی پست سعادت آباد سارقین را تعاقب نموده اند.»(3)
* تعقیب موضوع کلیسا و مدرسه روسی غازیان توسط وزیر جنگ
پس از عدم موفقیت رئیس معارف گیلان در بازپس گیری مدرسه روسی غازیان (ر. ک: 17 مهر) اینک وزیر جنگ با پی جویی موضوع، گزارشی از حکومت نظامی انزلی دریافت کرد که در آن آمده بود «از قدیم الایام کلیسایی راجع به روسها در طرف غازیان واقع بوده که قریب به چهار سال قبل آن را به شکل مدرسه درآورده که اطفال روسهای ساکنین انزلی و غازیان در آن تحصیل می نمودند و به طوری که از اداره معارف و کارگزاری گیلان نوشته بودند در این خصوص مذاکرات بسیاری به عمل آمده که بالاخره از طرف معارف مسکوتا عنه مانده است ... (مدرسه) در این چند روزه مفتوح خواهد گردید و شاگردان آن بالغ بر صد و بیست الی صد و پنجاه می باشند.» وی در این گزارش یادآور شد که پس گرفتن مدرسه با مخالفتی که کنسولگری روسیه شوروی در انزلی می کند بسیار سخت است. (4)
* انتشار متن معاهده انگلیس و عراق
معاهده میان انگلستان و عراق که محرمانه بسته شده بود، از
ص: 433
بیم مخالفتهای عمومی مکتوم نگه داشته شده بود. این مخالفتها با واکنش انگلیس اشغالگر مواجه و منجر به بستن روزنامه های المفید و الرافدان بغداد و تبعید آقا سید محمد صدر و شیخ محمد خالصی زاده به ایران شد. اما امروز آن معاهده مکتوم «علنا در روزنامه العراق و تایمس بغداد به عربی و انگلیسی انتشار دادند. فقط ماده مهمی که اضافه نموده بودند این بود که فیصل حق ندارد نماینده اجنبی را که انگلیسها تصدیق نکنند در عراق قبول نماید.» منتخب الدوله جنرال کنسول ایران در بغداد این موضوع را به اطلاع وزارت امور خارجه رساند و نوشت که فیصل هم با یک بیانیه از این معاهده طرفداری کرده، از مجلس خواسته است آن را رسمیت دهند.
منتخب الدوله اعتقاد داشت دولت ایران باید به این معاهده رسما اعتراض کند چرا که «برای دولت علّیه خیلی ضررهای مادی و معنوی دارد. از جمله می نویسد که تبعه خارجه حق خریداری ملک در این حدود ندارد. اولا عمده ای ضرر متوجه اتباع ایران خواهد بود، ثانیا به کلی حقوق تاریخی دولت علّیه را در عتبات از میان خواهد برد. در هر حال این فقره اسباب تنفر عموم اهالی خاصه حجج اسلام شده است.» (1)
[تصویر] فیصل و کارگزاران انگلیسی
* اقدامات امیر اکرم برای اعتراض به استعفای رضا خان
در خبری که امروز نماینده وزارت امور خارجه از بارفروش به تهران فرستاد از اقدامات امیر اکرم (چراغعلی پهلونژاد) پسر عموی رضا خان (2) در واکنش به استعفای وزیر جنگ در آن منطقه یاد کرد که «امیر اکرم به دو سه نفر طرفدار خود دستور تعطیلی عمومی و تلگراف هایی به تهران داده، چون موقعیت اجازه نمی داد فوری اشخاصی که وجهه ملی دارند ملاقات شد عجالتا عملیات مشار الیه خنثی شده» است. (3)
ص: 434
شنبه 28 مهر 1301/ 21 اکتبر 1922/ 29 صفر 1341
* اجتماع علیه قوام السلطنه
امروز نزدیک به دو هزار نفر که روزنامه اتحاد آنان را آزادی خواه عنوان کرد در مدرسه ناصری سپهسالار (1)گرد آمده و علیه قوام السلطنه شعار دادند. در این تجمع «نوری زاده پسر مرحوم حاجی میرزا حسین نوری و دکتر ملک زاده و ناظم التجار و آقای دولت آبادی نطق کرده و مردم را دعوت به بردباری و سکوت» کردند. با این حال یک ساعت پس از غروب «در مسجد و اطراف مجلس صدای زنده باد سلیمان میرزا، زنده باد آزادی بلند بود.» (2) اجتماع مدرسه سپهسالار در مقابل اجتماع مسجد جامع صورت گرفته بود.
* انعکاس وقایع مجلس به احمد شاه
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز گزارش حوادث رخ داده از روز پنج شنبه گذشته تا امروز را برای احمد شاه فرستاد. در این تلگراف رمز آمده است که «شب 19 اکتبر (چهارشنبه 25 مهر) قانون موقتی که برای محاکمه مطبوعات به مجلس پیشنهاد شد اختلافاتی بین وکلای اکثریت و اقلیت در ضمن مذاکرات ظاهر و به ملاحظه پاره ای اظهارات که شاهزاده سلیمان میرزا راجع به مذهب نمود مناقشه سخت بین وکلا واقع شد و ...
عموم علما و طبقات مختلفه اهالی بر ضد هتاکی جراید و اظهارات سلیمان میرزا در مسجد جامع مجتمع و بازارها را بستند و تبعید مدیران دو روزنامه و توقیف ... جریده آنها را تقاضا نموده، محض رفع غائله تقاضای آقایان علما راجع به جراید پذیرفته شد لکن موضوع سلیمان میرزا هنوز خاتمه پیدا نکرده و وکلای اکثریت به ملاحظه اظهارات سلیمان میرزا از حضور در مجلس استنکاف دادند. مذاکرات بین دولت و مجتمعین مسجد برای تفرقه جمعیت در جریان است.» (3)
* توقیف چهار نفر در تهران
میرزا همایون خان، شیخ حسین لنکرانی، معتصم السلطنه و محبعلی خان از طرف اداره نظمیه جلب و توقیف شدند.
روزنامه ایران بدون اشاره به علت توقیف این افراد اضافه کرد که میرزا همایون خان در نتیجه مذاکراتی آزاد شد اما بقیه همچنان توقیف هستند. (4) روزنامه اتحاد نوشت که شیخ حسین لنکرانی شب 27 مهر با عده ای به اداره روزنامه میهن می روند و مدیر آن جریده را می خواهند و چون وی در اداره روزنامه نبود برخی اثاث روزنامه را از بالا خانه به سمت خیابان چراغ برق پرت می کنند.(5)
* ورود سردار معظم خراسانی به کرمان
تیمورتاش (سردار معظم خراسانی) که به حکمرانی کرمان و بلوچستان منصوب شده بود، امروز وارد کرمان شد. وی با سه دستگاه خودرو به شهر آمد و مورد استقبال رؤسای دوایر و خوانین قرار گرفت. (6)
* درگیری میان دو طایفه کرد
بنا به گزارش رسیده از بازرگان، امروز کردهای «طایفه خلیکانلو (7) با حاجی عثمان نام از طایفه چندگانلو که سابق قشلاقات خلیکانلو را آتش زده و خانه هایشان را تماما سوزانده بود جنگ سختی نموده، حاجی عثمان را مقتول و خانه اش را سوزاندند.» (8)
ص: 435
ص: 436
یکشنبه 29 مهر 1301/ 22 اکتبر 1922/ 1 ربیع الاول 1341
* نظر گروهی از روحانیان درباره حوادث اخیر
پس از اجتماعات و گردهم آیی هایی که در مساجد و خانه علما ظرف روزهای پنج شنبه و جمعه و به دنبال پی آمدهای رد لایحه قانون موقت هیأت منصفه در مجلس شورای ملی پیش آمد (ر. ک 28 مهر)، رضا خان وزیر جنگ «حسب الامر والا حضرت» به مسجد جامع رفت و با روحانیان گرد آمده در آنجا ملاقات کرد. «و چون آنجا را مناسب برای طرح مذاکره ندیده به اتفاق بعضی از آقایان معظم به منزل آقای امام جمعه که اقامه تعزیه داری [به مناسبت رحلت پیامبر و شهادت امام دوم و هشتم] نموده بودند حضور به هم رسانیده» نظر آنها را جویا شد.
روحانیان امروز عقیده خود را که «حاوی اظهارات اجتماع مسجد جامع بوده» اعلام کردند «1. انتخاب طراز اول برای حضور در پارلمان به موجب نص قانون اساسی که پنج نفر از بین بیست نفر منتخبین حجج اسلام به حکم قرعه در مجلس انتخاب شوند؛ 2. توقیف جراید تا تصویب قانون هیأت منصفه؛ 3. تصویب قانون منصفه در ظرف یک هفته؛ 4. عدم دخالت هیأت منصفه راجع به مندرجات جراید که برخلاف مسائل دیانتی مطالبی می نگارند و ارجاع آن به محاضر روحانیون؛ 5.
الغای قانون جزای عرفی؛ 6. تعیین نماینده از طرف علما در وزارت معارف برای آن که مندرجات جراید را در اطراف مسائل مذهبی قبلا مراجعه نمایند.» وزیر جنگ نظرات ارائه شده را به رئیس مجلس داد که گفته شد پاسخ داده می شود. (1)
* ورود تبعیدشدگان رشت به تهران
سید عبد الوهاب، مجتهد شهر رشت به همراه احمد علی خان و نواب الملک که توسط نیر السلطان حاکم گیلان تبعید شده بودند امروز وارد تهران شدند. (2)
* تصمیم مشترک به اعزام ساعد الوزاره به کنسولگری بادکوبه
قوام السلطنه رئیس الوزراء و رضا خان وزیر جنگ در اعزام ساعد الوزاره برای تصدی کنسولگری بادکوبه به توافق رسیدند و از آنجا که هنوز وی به آن ناحیه اعزام نشده بود، رضا خان تأکید کرد که «چون موقعیت و مقتضیات لزوم تعیین و تسریع حرکت ایشان را ایجاب می نماید این است که منتظرم هرچه زودتر ساعد الوزاره را به سمت فوق الذکر منصوب و اعزام فرمایید.» (3)
* آخرین تصمیم احمد شاه
بنا به گزارش ذکاء الدوله وزیر مختار ایران در برن سوئیس، احمد شاه قرار است 25 اکتبر(4) «تشریف فرمای لوزان و برن» شود و سفیر ایران را برای استقبال به مرز فرانسه خواسته است.
احمد شاه تصمیم گرفته است یک هفته در لوزان توقف کند و پس از گشت وگذار راهی ایران شود. «بدیهی است این جانب برای سرعت مسافرت ملوکانه و مراجعت به وطن مقدس عرایض لازمه را مثل دفعه گذشته که در پاریس تشریف داشتند حضور مقدس شان عرض و امیدوار است که به زودی به پایتخت نزول اجلال» کند.(5)
* ارسال صورت هزینه های مسافرت ولیعهد به پیشکار
وزارت امور خارجه که با درخواستهای پی درپی دولت انگلیس نسبت به تسویه مخارج ولیعهد در عراق هنگام مسافرت به اروپا و بازگشت به ایران روبه رو است و توانسته است بخشی از آن را به نماینده سیاسی خود در بغداد حواله کند، در نامه ای که امروز به پیشکار ولیعهد و در واقع به خود او فرستاد خبر داد که این مخارج بیش از اینهاست. وزارت امور خارجه به امید گرفتن بخش دوم هزینه ها از خود ولیعهد «سواد مراسله اخیر سفارت (انگلیس) و ترجمه صورت حساب ارسالی را لفا ارسال می دارد که به عرض رسانیده از نتیجه، وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند.» (6)
ص: 437
* دردسرهای تحصیل دو شاهزاده در اروپا
ابراهیم میرزا و انوشیروان میرزا دو شاهزاده ای که در انگلستان مشغول تحصیل هستند، به دلیل نپرداختن هزینه های تحصیلشان توسط خانواده هایشان باری به دوش سفارت ایران در لندن شده اند. این موضوع به عز الدوله (1) پدر انوشیروان میرزا و یمین السلطنه پدر ابراهیم میرزا منعکس شد. وزارت امور خارجه ضمن انعکاس پاسخ این دو پدر به لندن، خطاب به سفیر نوشت که این تلگرافها جنبه شخصی دارد و با ارسال آنها از طریق سفارت هزینه های آن به دولت تحمیل می شود و توصیه کرد از پولی که خانواده این دو شاهزاده می فرستند مخارج تلگراف کسر شده به آنها تحویل شود. (2)
* توسل امیر جنگ به سرپرسی کاکس
به دنبال اختلافی که بین امیر جنگ والی پشتکوه و فرزندانش پیش آمد و موجب شد فرزندان راه عراق در پیش گیرند (ر. ک 18 مه) اینک به گزارش اخبار محرمانه ای که به دست کنسولگری ایران در بغداد رسیده امیر جنگ به سرپرسی کاکس متوسل شده تا بین او و فرزندانش را اصلاح بکند. این گزارش می گوید که کاکس قرار است یک صاحب منصب انگلیسی را به پشتکوه بفرستد. (3)
* نامه مؤتمن الملک به فرخی
در پی درج خبری در روزنامه طوفان به مدیریت فرخی درباره ملاقات خصوصی مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی با شارژ دافر سفارت روسیه شوروی، مجلس شورای ملی در نامه ای به آن روزنامه خبر را مطابق واقع ندانست و توضیح داد که مقام روسی اظهار داشت «چون مملکت روس یک مملکت دموکراسی است و مملکت ایران هم مشروطه است از نقطه نظر دموکراسی نماینده دولت ساوتی روسیه در قضایای غیرمترقبه ایران اظهار همدردی می نماید. چون رئیس محترم مجلس این نوع اظهارات ودادآمیز را دخالت در امور داخلی نمی دانستند، بیانات شارژدافر محترم را با حسن قبول تلقی و اظهار امتنان نمودند.» (4)
* بی حساب و کتابی در معارف آستارا
به گزارش کارگزاری مهام خارجه آستارا، نبیل الدوله، هیأتی به نام معارف در این شهر تشکیل شده و از ورود و خروج کالاها تا روادید و وسایل نقلیه، اعانه برای گرداندن مدرسه می گیرد. «و چون از طرف اداره معارف هم نماینده در آستارا نیست، حساب وجوه مأخوذی را به کسی نمی دهند.» کارگزاری با ذکر نمونه ای از حیف ومیل این پولها که توسط شخصی به کسب و کار زده شده بود تا از عواید آن صرف معارف شود، اما چنین نتیجه ای حاصل نشده بود، نوشت که «در این موقع که معلمین تهران برای وصول حقوق خود در ن هایت عسرت می باشند در دخل وخرج معارف آستارا توجه مخصوصی مبذول شود که شاید کمکی هم به معارف تهران بشود.» 11(5)
ص: 438
دوشنبه 30 مهر 1301/ 23 اکتبر 1922/ 2 ربیع الاول 1341
* عدم تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
به دلیل حوادث رخ داده در تهران که از روز پنج شنبه گذشته شروع شد و منجر به اجتماعات مختلف توسط گروه های موافق و مخالف قوام السلطنه گردید مجلس شورای ملی دیروز و امروز جلسه تشکیل نداد: بنا بود دیروز جلسه خصوصی تشکیل شود که با مخالفت و عدم حضور برخی از نمایندگان منعقد نگردید. آنان منتسب به فراکسیون اکثریت بودند؛ سلطان العما بروجردی (1)، مدرس، سید فاضل، سید یعقوب از جمله نمایندگان اکثریت بودند.
اما نمایندگان منسوب به اقلیت مانند سلیمان میرزا، مساوات، طباطبایی و چند نفر دیگر در مجلس بودند. (2)
* تشریح موقعیت آذربایجان
کارگزاری آذربایجان در گزارش مفصلی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد موقعیت آذربایجان را از ابعاد مختلف تشریح کرد. در این گزارش می خوانیم که اوضاع ارومیه پس از شکست سیمیتقو و ورود قوای دولتی به این شهر رو به آرامش گذاشته و مهاجران اعم از مسلمان و آشوری در حال ورود به شهر هستند، اما وضعیت اقتصادی اسفناک است و اگر توجه دولت نباشد روزبه روز بر فلاکت اهالی افزوده می شود.
موقعیت خوی، سلماس و ساوجبلاغ نسبت به ارومیه بهتر است. در این گزارش پس از اشاره به قلع وقمع اتباع سیمیتقو توسط قوای عثمانی که اخیرا در خاک ترکیه روی داده از آمدن سرهنگ سالار نظام به ماکو سخن رفته که او در سر راه خود به آنکارا وارد این شهر مرزی شد و چندین قطعه نشان برای برخی از خوانین محل را تحویل اقبال السلطنه داد. گزارش می افزاید که شاهسونها همچنان به راهزنی خود ادامه می دهند و «تا جلوگیری کامل از شاهسونها نشده و تنبیه حقیقی نشوند هیچ وقت در صفحه آذربایجان امنیت کامل برقرار نخواهد گردید.» آخرین موضوعی که کارگزاری آذربایجان به آن اشاره کرد آذوقه تبریز بود که کمبود آن «منشأ هر فتنه و فساد» است.
سال گذشته ذخیره به موقع «راه فساد و فتنه و بهانه جویی را به کلی مسدود کرد»، اما امسال به دلیل نبود پول کرایه حمل تاکنون غله کافی در انبارها ذخیره نشده و از هم اکنون قیمتها رو به فزونی گذاشته است. وی تأکید کرد پیش از آمدن زمستان و بسته شدن راه ها باید فکری برای این موضوع کرد. (3)
[تصویر] بادکوبه و چاه های نفت آن
* تحلیلی از تجارت نفت روسیه در آستارا
تجارت نفت در ناحیه شمال ایران که پیش از این در دست تاجران ایرانی بود و آن را از بادکوبه وارد می کردند، اینک با تأسیس شرکت «نفت اکسپورت» به دست روسها افتاده است.
ازاین رو چهار انبار نفتی که در آستارا موجود است در حال اجاره به روسیه است تا از آنها برای ورود و توزیع نفت بهره جویند. کارگزار ایران در آستارا با اشاره به این موضوع اضافه می کند که اگر دولت ایران نتواند که خروج نفت از بادکوبه را آزاد کند و همچنان در دست روسها باقی بماند، عامه مردم ضرر نمی کنند. «زیرا اگرچه چهار نفر تاجر ضرر می کشند، در مقابل مردم به واسطه وارد شدن نفت از طریق بادکوبه در رفاه بوده و قیمت ارزانتر خواهد بود. و همین تجاری که امروز از
ص: 439
این معامله شکایت می کنند سابقا نفت را هفت هشت قران وارد نموده و چون متحد بوده، متجاوز از دو تومان می فروختند.» (1)
* انعکاس گزارش پول های تقلبی به مسکو
پس از آن که کنسول ایران در عشق آباد نظر مقامات وزارت امور خارجه را نسبت به رواج دوقرانیهای احمدشاهی با تاریخ 1332 در آن ناحیه جلب کرد (ر. ک: 26 شهریور) موضوع امروز به سفارت ایران در مسکو منعکس شد و از سفارت خواسته شد آن را به اولیای دولت روسیه شوروی منعکس کند، چرا که «یک لطمه و سکته بزرگ بر حاکمیت ایران است.» (2)
* بیماری حسینقلی نواب و سپردن کارها به مستشار سفارت
وزیر مختار ایران در آلمان، حسینقلی نواب، نوشت که بیمارم و مدتی باید در بیمارستان بستری شوم. او علت انعکاس این خبر را سپردن پولی که از ایران برای مخارج تحویل اسلحه های خریداری شده از آلمان در دست اوست، به عباس قاجار اعظم السلطنه مستشار سفارت ذکر کرد. «مبلغ سیصد و سی و شش لیره و شانزده شلینگ و یک پنس که توسط بانک عثمانی از تهران برای مخارج تحویل گرفتن اسلحه و مهمات از آن وزارت جلیله رسیده» به نامبرده تحویل شده است. (3) نواب پیش از این به وزارت امور خارجه نوشته بود که توان پاسخگویی به بدهیهای سفارت ایران را ندارد.
* تجدیدنظر در محکومیت ارفع الممالک
ارفع الممالک که پیش از این در پی تشکیل جلسات متعدد در قبال عملکردش در دزداب مجرم شناخته شده بود، اینک بنا به دستور قوام السلطنه ریاست وزراء بار دیگر کمیسیونی تشکیل شده که در رأی صادره تجدیدنظر کند. اعضای این کمیسیون منصور الملک کفیل وزارت داخله، شکوه الملک و سیف اللّه خان مدیر شرق وزارت داخله بودند. (4)
* صدور امتیاز یک نشریه
امروز امتیاز نشریه گفتار راست به مدیریت سید نور الدین گلستانه از طرف وزارت معارف صادر شد. گفتار راست یک نشریه محلی بود که احتمالا در اواخر سال 1301 در فارس منتشر گردید. (5)
ص: 440
سه شنبه 1 آبان 1301/ 24 اکتبر 1922/ 3 ربیع الاول 1341
* ادامه اجتماع در مسجد جامع
اجتماعی که از پنج شنبه گذشته در اعتراض به سخنان سلیمان میرزا و در مسجد جامع تهران برپا شده بود امروز هم ادامه یافت. امروز بازار باز بود و فقط در راسته بزازها چند دکان بسته بود که به توصیه حاج آقا جمال الدین مجتهد(1)باز کردند. همزمان با این اجتماع گروه دیگر که نظرات مخالف با اجتماع کنندگان مسجد جامع را داشتند در مسجد سپهسالار گرد آمده و مراسم سخنرانی و اظهارنظر به راه بود.
امروز جلسه ای رسمی در مجلس شورای ملی تشکیل نشد، اما فراکسیونها فعال بودند. تصمیم گرفته شد از هر فراکسیونی نماینده ای معرفی شود تا مقدمات گشایش مجلس را فراهم کرده به اختلافات پیش آمده پایان دهند. مقدمه تشکیل این هیأت از نمایندگان، مراجعه بازاریان به مجلس بود. آنها پیش از آمدن به مجلس نزد علما رفته و موقعیت پیش آمده را نامطلوب و مضر ارزیابی و در مجلس هم همین نتیجه گیری را استدلال کردند.
در پی تشکیل هیأتی از فراکسیونهای مختلف در مجلس و مشورتهای صورت گرفته نتایجی برای خروج از این بحران فراهم شد. این موضوع را مؤتمن الملک رئیس مجلس به اطلاع بازاریان رساند. (2)
* حضور ولیعهد در کاخ گلستان
پس از استعفای رضا خان در ماه گذشته و نیز هیجانات سیاسی اخیر، ولیعهد که معمولا خانه ییلاقی خود را ترک نمی کرد، این روزها راهی شهر می شود و در کاخ گلستان مقامات را به حضور می پذیرد و درباره امور جاری کشور گفت وگو می کند. وی عصر امروز هم «در عمارت باغ گلستان» حاضر شد و پس از دیدار با قوام السلطنه، با رضا خان وزیر جنگ هم ملاقات و مذاکره نمود. وی در فصل تابستان در کاخ صاحب قرانیه ساکن بود. (3)
* گزارشی از قاچاق پول طلا از روسیه به ایران و از ایران به عراق
کارگزاری مهام خارجه مازندران، امروز در گزارشی که به وزارت امور خارجه فرستاد از چگونگی قاچاق پول طلا و بقیه پولها به ایران خبر داد که بیشتر این پولها (منات طلا، روپیه، پنج لیره عثمانی و اتریش) به انزلی و گیلان می آید و معمولا از طریق دلالهای بازار بادکوبه که شغل شان همین است کارسازی می شود.
یک راه برای این کار گرفتن نامه از کنسولگری دولت ایران در بادکوبه است [که ظاهرا نباید صورت قاچاق داشته باشد] و راه دیگر جاسازی در هندوانه. راه بعدی حمل پول طلا در انبار نفت است که به انزلی یا مازندران می آورند و با ترفند هایی به دست مشتریان می رسانند. نکته دیگر قاچاق این پولها از ایران به عراق است که یا در خودروهای مأموران سفارت انگلیس که معمولا بدون تفتیش از مرز رد می شوند جاسازی می شود و یا داخل باک بنزین آن را پنهان می کنند. «به این تقلبات طلا وارد به ایران و آنچه خود ایران دارد حمل بغداد و انگلستان می شود.» (4)
* اخبار متناقض از نتیجه درگیری امیر مؤید با نظامیان
کارگزاری مهام خارجه مازندران در خبر کوتاهی که امروز به مرکز فرستاد نوشت که اخبار گوناگون از کشته ها و مجروحین درگیری اخیر بین امیر مؤید سوادکوهی با نظامیان می رسد. «جدیدا خبری که تحصیل شده مجروحین نظامیان علاوه بر دو نفر سلاطین، بالغ بر سی- چهل نفرند و از امیر مؤید دو نفر با اسم و رسم گلوله خورده اند. گویا هنوز هم تلف نشده اند.» (5)
* بازگشت مهاجران ارومیه ای
کارگزاری ماکو در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد خبر داد که پس از ختم غائله اسماعیل آقا سیمیتقو تاکنون نزدیک به دو هزار خانواده از روستاهای اطراف ماکو به سلماس و ارومیه
ص: 441
مهاجرت کرده اند. در این گزارش روشن نیست که این عده از اهالی سلماس و ارومیه بودند که اینک به موطن خود بازمی گردند یا اهالی روستاهای اطراف شهر ماکو هستند که به این مهاجرت تن داده اند. چرا که در ادامه خبر آمده است که «تا حال خوانین و مالکین نتوانسته اند [آنان را] در منع عزیمت متقاعد نمایند و حالیه هم مشغول و تدریجا می روند.» (1)
* بازنگاهداری مدرسه مظفری با چنگ و دندان
کنسول دولت ایران در عشق آباد نوشت با این که وعده های وزارت امور خارجه در کمک به گشایش و ادامه حیات مدرسه مظفری عشق آباد تحقق پیدا نکرده، اما همان وعده ها موجب شد که به هر وسیله مدرسه باز شود و اینک بیش از دویست و پنجاه دانش آموز در آن درس می خوانند. آنها همگی ایرانی هستند.
کنسول یادآور شد که تشویق کارکنان مدرسه به ادامه کار دیگر چاره ساز نیست. «مستدعی است در این موضوع اقدام قطعی فرموده، راضی نشوید این مؤسسه ملی که هجده سال است یگانه افتخار ایرانیان این حدود است معدوم گردد.» (2)
* بازتاب تغییر دولت انگلستان در ایران
برخی از مطبوعات داخلی جابه جایی قدرت در انگلستان را با اهمیت تلقی کرده، با تفصیل به آن پرداختند. هفته نامه نوبهار نیز این موضوع را مورد توجه قرار داد و در شماره امروز خود نوشت که لوید جرج «به واسطه خبط هایی که پس از جنگ و مخصوصا در سیاست اخیر شرق نزدیک به او نسبت می دهند سبب سلب اعتماد اکثریت از وی شده و او را مجبور به استعفا نموده ... مستر بنارلاوBonar Law کاندیدای ریاست وزرایی در انگلستان است.
بنارلاو از حزب محافظه کار [است] ... در ایران بعضیها از این تغییرات و پیش آمدها اظهار مسرت می کنند ولی معلوم نیست از یک حزب محافظه کار چه توقعی می توان داشت، در صورتی که ما از سیاست حزب لیبرال در آه و فغانیم ... عزل ونصب وزرای ممالک زنده هیچ تغییری در این گورستان نخواهد داد.» (3)
[تصویر] بنار لاو
ص: 442
چهارشنبه 2 آبان 1301/ 25 اکتبر 1922/ 4 ربیع الاول 1341
* گزارش قوام السلطنه به احمد شاه
این گزارش که شماره 237 را در حاشیه خود دارد درباره ادامه بحران بین اقلیت و اکثریت مجلس است. «دو فقره [درخواست] علما و مجتمعین مسجد [جامع] به توقیف دو روزنامه و تبعید مدیر آنها قبول، بقیه بین دولت و مجلس تحت مذاکره است. علما از مسجد [جامع] خارج نشده ولی بازارها باز و امنیت و نظم کاملا برقرار است. روزنامه اقدام به ساحت مقدس سلطنت اسائه ادب کرده بود، توقیف شد. اختلافی که بین مجلس و وزیر جنگ بود اصلاح و وزیر جنگ لایحه در الغای حکومتهای نظامی و واگذار نمودن دوایر مالیه به وزارت مالیه در مجلس قرائت نمود.» (1)
* اطلاع رسانی احمد شاه
احمد شاه امروز به قوام السلطنه اطلاع داد که تصمیم او برای حرکت به ایران در اواسط اکتبر محقق نشد، چون مسافرت اسپانیا با تأخیر روبه رو شد و پیدا کردن جا در کشتیها هم مشکل بود. اینک در دهم نوامبر با کشتی «نالدرا» از مارسی فرانسه راهی ایران خواهم شد. «ان شاء اللّه به زودی به تهران برسم و مساعی من وسیله خیر و سعادت عموم گردد.» (2) پایان سفر او و رسیدنش به ایران بیش از یک ماه زمان برد.
* اسباب تکفیر یک مسلمان
در پی تکفیر مدیران دو روزنامه میهن (3) و پژوهش (4)، مدیر روزنامه میهن در اعلانی که امروز در جراید به چاپ رساند نوشت که «اسباب تکفیر یک نفر مسلمان یکی از سه چیز است: 1. انکار خدا و رسول؛ 2. انکار یکی از ضروریات دین از قبیل وجوب نماز و روزه؛ 3. سب یکی از انبیاء یا ائمه هدا ... من کدام یک از اینها را مرتکب شده ام؟ خوب است آقایان شماره های اخیر میهن را مطالعه فرموده و هرکدام از این مسائل در او ملاحظه فرمودند به عامه اعلام فرمایند.» (5) روز پنج شنبه گذشته دو واعظ، این دو مدیر را هنگام سخنان خود تکفیر کرده بودند. (6)
* اظهار عقیده یی از وعاظ درباره سلیمان میرزا
عصر امروز یکی از واعظانی که در مسجد جامع سخن می راند با توضیحاتی درباره دیانت سلیمان میرزا که مورد تردید واقع شده بود، برای حاضران رفع شبهه کرد. وی اساس این اتهام را وارد ندانست و گفت که «نمی توان تصور سوئی نسبت به شاهزاده معظم له نمود. حتی چنانچه نسبت به دیانت ایشان اظهار خلافی بشود شرعا مسئول خواهند بود.»(7)آیت اللّه مدرس نیز در همین روز چنین رأیی صادر کرد که در جلسه سوم آبان مجلس قرائت شد.
* حمله به مرآت الذاکرین
امروز صبح در محله چال میدان نزدیک حمام گلشن به مرآت الذاکرین حمله شد و مورد ضرب وشتم قرار گرفت.
حمله کنندگان افرادی مجهول الهویه معرفی شدند.(8)
* استعفای والی فارس
به نوشته روزنامه شفق سرخ شاهزاده نصرت السلطنه استعفای خود را از ایالت فارس تلگرافی به تهران اطلاع داده است. «در قبول این استعفا تا امروز تصمیمی گرفته نشده لیکن به موجب اطلاع اخیر امروز تلگرام قبولی استعفای ایشان از طرف ریاست وزرا صادر و مخابره گردید.» 9(9)
* دستگیری دبوا
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود با عنوان «ترفیع مقام و توقیف دبوا» نوشت که یحیی نجم آبادی مستنطق دبوا- پیشکار سابق مالیه خراسان که قوام السلطنه را متهم به اختلاس کرده بود- برحسب ابلاغ قوام السلطنه به مدعی العمومی محاکمات وزارت
ص: 443
خارجه معین «و به همین دلیل و برای تکمیل خدمات خود دبوای بیچاره را توقیف نموده است.» (1) البته روزنامه شفق سرخ نوشت که روز 29 مهر دستور دستگیری دبوا صادر شد اما وزیر مختار بلژیک با حفظ او در سفارت اجازه این کار را نداد. (2)
* شیوع آبله در دزداب
به گزارش حکمران دزداب بیماری آبله در این ناحیه شایع شده و چند نفر را به سختی مبتلا کرده است به طوری که امید ادامه زندگی آنها نمی رود. حاکم دزداب تقاضای فرستادن یک پزشک و مایه آبله کرده است. (3)
* استعفای حاکم اصفهان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که سردار اشجع حاکم اصفهان از مسئولیت خود استعفا داده است و قوام السلطنه ریاست وزراء استعفای او را پذیرفته است. «از طرف دولت کفالت حکومت اصفهان به عهده آقای مفتاح لشکر امین مالیه آنجا واگذار شده تا یک نفر حاکم برای اصفهان معین شود.» (4)
* کمبود معلم در مازندران
بنا به اطلاع رسیده از مازندران برخی از مدارس معلم کم دارند. این مدرسه ها نمی توانند از «عهده تدریسات لازمه برآیند.» و تقاضا شده است دو معلم از مرکز برای مدارس مازندران فرستاده شود. (5)
* ورود داعی الاسلام به تهران
روزنامه ایران امروز نوشت که سید محمد علی داعی الاسلام (6) مدرس زبان های شرقی در مدرسه ای در دکن هند که مدتی در اصفهان متوقف بود اینک وارد تهران شده است. به او یک سال مرخصی داده اند تا مأمور تدارک یک فرهنگ فارسی شود. این مأموریت را حاکم دکن به او داده است. وی «حالیه در پامنار کوچه میرزا محمود امینی» منزل دارد. (7)
* اعطای نشان
متین الدوله که فارغ التحصیل رشته حقوق است و سمت او منشی اول سفارت آلمان، از طرف دولت به یک قطعه نشان شیر و خورشید از درجه دوم نائل آمد. (8)
* اعدام یک شرور
به گزارش رسیده از همدان محمد علی آقاجی دزد معروف ناحیه همدان که سلب آسایش و امنیت اهالی را فراهم کرده بود، پس از تعقیب نظامیان دستگیر و در حبس اداره قشونی بود تا این که امروز به دار آویخته شد. (9)
* درخواست لقب
وزارت داخله امروز از دربار درخواست کرد که نظر به شایستگی میرزا احمد خان، مفتش وزارت داخله، لقب «مشار افخم» به او عطا شود. (10)
* تعیین نماینده سیاسی در شهر خوی
کنسولگری روسیه شوروی با مراجعه به والی آذربایجان خواست که اعتبارنامه نماینده این کنسولگری برای رفتن به شهر خوی امضا شود. او مأمور بود اسباب و وسایل کنسولگری خوی را بازپس گرفته، ساختمان کنسولگری را نیز برای شروع به کار تصرف نماید. والی نظامی آذربایجان ضمن خودداری از دادن امضا، پس از تحقیق از کارگزاری متوجه شد که دو سال پیش نیز یک نماینده برای همین کار عازم خوی شده بود. «کارگزاری خوی جواب نوشته که کلیه اثاثیه قنسولگری پیش هرکس بوده، اسماعیل آقا [سیمیتقو] در موقع تهاجم به خوی گرفته غارت نموده، عمارت نیز ملک حاجی حسن آقا تاجرباشی بوده، قنسولگری کرایه می داد.» با این حال مأمور بدون داشتن اعتبارنامه به طرف خوی حرکت کرده است. (11)
* رقابت در منطقه کردستان
به گزارش حکومت ساوجبلاغ پس از استقرار شیخ محمود در کردستان عراق موضوع استقلال کردستان در ایران و ترکیه تبلیغ می شود.
در برابر این تبلیغات، عثمانیها هم بی کار ننشسته اخیرا صاحب منصبی از آنها نزد طایفه مامش آمده، علیه شیخ محمود تبلیغ می کند؛ که وی طرفدار انگلیسهاست و با دستور آنها مشغول تبلیغات بین طوایف کرد ایران و ترکیه عثمانی است. (12)
[تصویر] شیخ محمود برزنجی
* امتناع از ارسال پیام های ایران در عشق آباد
وزارت امور خارجه امروز به سفارت ایران در مسکو خبر داد که تلگراف خانه عشق آباد از پذیرش تلگرامهای کنسولگری ایران به ویژه تلگرامهای رمز خودداری می کند و از این جهت ارسال پیامها به تأخیر افتاده است. «متمنی است اقدامات مقتضیه در این باب فرموده و اوامر مؤکد به مقامات مربوطه ترکستان در قبول کلیه مخابرات تلگرافی قونسولگری ایران» صورت گیرد. (13)
ص: 444
* دیدار سران فرقه ب هاییت با حسین علاء
در ضیافت ناهاری که مستر میلز رئیس کل مجامع ب هاییهای امریکا و مستر ویلهلم یکی از ارکان این فرقه در سفارت ایران در واشنگتن با حسین علاء داشتند از بدرفتاری هایی که در ایران نسبت به اتباع ب هایی صورت می گیرد شکایت کردند. آنها گفتند که «دو سه روز قبل تلگرامی راجع به ظلم و انواع بدرفتاری هایی که در طهران، شیراز، کاشان، همدان، سلطان آباد نسبت به ب هاییها می شود برای شان رسیده است» و خواستار جلوگیری از آن شدند.
علاء «به قدری که ممکن بود مشکلات را به آنها حالی کرده» گفت «معلوم نیست این اخبار صحتی داشته باشد و لزوم این نکته را نمی بایستی ب هاییها در تبلیغات اصرار ورزند خاطرنشان» کرد.
علاء در گزارش خود به وزارت امور خارجه از مصادف شدن این اخبار با اقدامات سفارت برای اعزام هیأت مستشاری به ایران ابراز تأسف کرد. وی در پایان نوشت: «در امریکا عده ب هاییها زیاد و اغلب نیز متعصب و علاقه مند به مذهب خود هستند. خیلی به موقع است که دولت اقدامات جدی در جلوگیری از این زیاده رویها که ممکن است اسباب زحمت بزرگی فراهم سازد به عمل آورند.» (1)
ص: 445
ص: 446
پنج شنبه 3 آبان 1301/ 26 اکتبر 1922/ 5 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به دنبال هشت روز تعطیلی تشکیل جلسه داد. دستور امروز لایحه امتیاز راه شهریار و قانون استخدام بود. اما از آنجا که نسبت به پای بندی دینی سلیمان میرزا پس از سخنان او در مجلس هنگام مخالفت با لایحه موقت قانون هیأت منصفه در نزد برخی علما شبهه پیش آمده بود، حل آن به مجلس سپرده شد و نمایندگان، آیت اللّه مدرس را مأمور این کار کردند.
مدرس هم به شرط پذیرش همه فراکسیونها بنا شد متن سخنان سلیمان میرزا را یک بار دیگر از نظر بگذراند و نظر دهد. وی امروز نیز پاسخ خود را به اطلاع مجلس رساند.
[تصویر] مجلس شورای ملی
«شاهزاده سلیمان میرزا عباراتی اظهار داشته بودند که بعضی توهم نموده بودند که مشعر بر تساوی رؤسای ادیان و پیغمبران است. شاهزاده حاضر شدند. توضیحاتی از ایشان خواسته شد. از توضیحات ایشان ظاهر شد که بیان شاهزاده نسبت به این موضوع مجملاتی بود و موقع نشده که مفصلا صحبت بدارند ... نسبت به این عبارات نمی توان ترتیب اثری داد و دیگر هیچ شبهه در آن باقی نیست.» (1) و بدین ترتیب موضوع فیصله پیدا کرد.
* توقیف روزنامه ایران آزاد
بنا به اطلاعیه ای که روزنامه ایران آزاد در جراید به چاپ رساند، این مطبوعه امروز از طرف مأمورین نظمیه و به امر قوام السلطنه توقیف شد. (2) به نوشته همین منبع امیر رضوانی مدیر روزنامه گلشن به نظمیه جلب و پس از پرس وجو کردن، عصر هنگام رها شده است. شفق سرخ نوشت که روزنامه گلشن هم توقیف شد. (3)
* تصمیمات امروز هیأت دولت درباره پست جنوب
هیأت دولت در جلسه امروز خود کامیل مولیتور را به عنوان نماینده دولت در وزارت پست و تلگراف برای تحویل گرفتن دفاتر پست جنوب منصوب کرد. کامیل مولیتور به واسطه عملکرد خود به شدت زیر حمله مطبوعات قرار داشت و او را به اختلاس و دزدی اموال دولت محکوم می کردند. کمیسیونی نیز برای رسیدگی به عملکرد او تشکیل شد که نتیجه ای در پی نداشت. دولت در پی ابلاغ این حکم به وزارت پست و تلگراف یادآور شد که پس از تحویل گرفتن دفاتر پستی از انگلیس و تحویل آن به مأمورین وزارت پست مأموریت مولیتور نیز به پایان خواهد رسید. (4)
* نگاهی متفاوت نسبت به مذاکرات سرحدی
به نوشته مطبوعات مستشار الدوله نماینده اعزامی دولت به استرآباد برای مذاکره با مأموران روسیه، معطل رسیدن مأموران ذی صلاح روسی است؛ اما مأمور تلگراف خانه استرآباد معتقد
ص: 447
است که وی به واسطه گرمای هوا و انقلابات مرزی حرکت نمی کند و در باغ مرحوم عباس خان چادر زده، متوقف است.
«... دولت ایران پنجاه هزار تومان مخارج کمیسیون را نقد به مستشار الدوله داده؛ علاوه در هر بلدی روزی صد تومان فوق العاده دولت می دهد. نمایندگان روس هم در قونسولگری منزل دارند. حرکت ایشان از راه گموش تپه و حسینقلی و چکشلر خواهد بود. هر آینه چندی تکدر نقص قرارداد بنمایند ممکن است روسها بگویند گماشته ما اجازه نداشته، لاکن دولت ایران نمی تواند بگوید وزیر مملکت ما [مستشار الدوله] اجازه نداشته است.»(1)
* تغییرات در خلیفه گری ارامنه
هیأت نمایندگان ارامنه تهران در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت با اشاره به نامه ای که از خلیفه گری کل ارامنه ایران و هندوستان به عموم کشیشهای جلفای اصفهان رسیده و آنها به این هیأت ابلاغ کرده اند، «خلیفه آرسن از مقام نیابت خلیفه گری کل ارامنه ایران و هندوستان منفصل و متمنی است بعد از این ایشان را به این سمت نشناسند.» (2)
[تصویر] جلفای اصفهان و کلیسای معروف وانک
* مراسم رژه در استرآباد
در ادامه رژه قشون و نمایش قدرت در شهر هایی چون شیراز، امروز قوای نظامی استرآباد نیز از سرباز خانه خارج شده و در خیابان جنب پادگان صف کشیده به طوری که ادامه صف از دروازه خارج شد. ابتدا سرتیپ محمد حسین خان با یک دسته نظامی وارد شد و پس از سلام و سان با اجرای موزیک پیاده نظام و سپس توپ خانه و سواره نظام رژه رفتند. در این مراسم سواران ترکمن که به تازگی به استخدام قشون درآمده اند نیز دیده می شدند.(3)
ص: 448
جمعه 4 آبان 1301/ 27 اکتبر 1922/ 6 ربیع الاول 1341
* پایان اجتماعات در مسجد سپهسالار
اجتماعات و گردهم آیی هایی که در طول هشت روز گذشته در مسجد سپهسالار و در مقابل اجتماعات مسجد جامع تشکیل می شد، امروز خاتمه یافت. ختم این اجتماعات با سخنرانی سعید العلما (1) بود که گفت این جلسه ها به دو دلیل صورت گرفت؛ یکی تعطیل نشدن مجلس، و دوم آزادی زندانیان. و از آن جا که مجلس دیروز تشکیل جلسه داد و زندانیها هم دیشب آزاد شدند ادامه این اجتماعات ضرورتی ندارد. «پس از اظهارات معزی الیه صدای زنده باد اسلام پاینده باد مجلس شورای ملی، زنده باد ایران از عموم حاضرین بلند شده با هلهله [و] شادمانی متفرق شدند.» (2)
* خبری رسمی از زخمی شدن سیمیتقو
در پی قلع وقمع افراد سیمیتقو توسط قوای ترکیه امروز «کفیل وکالت خارجه» دولت ترکیه به ایران خبر داد که موافق اطلاعات رسیده در نتیجه درگیری هایی که در نزدیکی «باش قلعه» با سیمیتقو رخ داده، همراهان او متواری و سیمیتقو نیز مجروح شده، اما فرار کرده است. قوای نظامی مشغول تعقیب او هستند. (3)
* تحلیل فرهنگی کارپرداز کربلا از تأسیس یک مدرسه
محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا پس از دیدن آگهی تأسیس یک باب مدرسه انگلیسی در لرستان که در روزنامه العراق به چاپ رسیده بود، به وزارت امور خارجه ایران یادآور شد که از مضمون اعلان مفهوم می شود که دروس اصلی این مدرسه به زبان انگلیسی است؛ و این در حالی است که منطقه ای مثل لرستان «که هنوز معنی قومیت را درست نمی فهمند و به زبان و ادبیات ملی خود کمایلیق آشنا نیستند وجود مدرسه انگلیسی نتایج خوشی از برای وطن و مملکت ندارد و افکار اطفال آنجا را زهرآلود می سازد.» وی این اقدام امیر جنگ را از نقطه نظر معارف پروری ستود اما نوشت که نباید گمان کرد افتتاح هر مدرسه ای برای کشور مفید است. «لازم است مضرات اخلاقی و سیاسی این گونه مدارس را به معزی الیه خاطرنشان نموده، حالی بفرمایید که مدارس داخله باید از روی دستور و پروگرام وزارت معارف و دروس اساسی آن باید فارسی باشد.» (4)
* آخرین وضعیت کردستان عراق
نماینده سیاسی ایران در کربلا امروز ضمن جمع بندی رخدادهای یکی دو ماهه اخیر در کردستان عراق و بازگشت آرامش به آن منطقه نوشت که انگلستان توانست کردستان را از پیکر عراق دور نگه دارد و خوب است اولیای دولت ایران توجه کافی به کردستان ایران بکنند تا مبادا مجال به حریف بدهند تا عشایر سرحدی دعوی استقلال کنند. نظر به اهمیت این گزارش متن کامل آن را در پاورقی می خوانید. (5)
* هیأت دولت کردستان
بنا به گزارش امروز مخبر روزنامه اقدام از بغداد، شیخ محمود تشکیل دولت داده و کردستان عراق را با این دولت صورتی مستقل بخشیده است. وی در توضیح این کار نوشت که پس از تحریک کردهای عراق توسط ترکها علیه انگلیس، انگلیس به فکر افتاد که شیخ محمود برزنجی را که پیش از این با او درگیر شده و تبعیدش کرده بود، بازگرداند «و به امر و دستور نماینده عالی [انگلستان در عراق] به کردستان رفته و در آنجا حکومت کردستان را به طریق ذیل تشکیل نموده و تقریبا خود را به منزله امیر یا سلطان یا رئیس و غیره معرفی نموده» است. (6) اعضای کابینه حکومت کردستان. تحت ریاست شیخ محمود عبارت بودند از:
نوه شیخ قادر، قاید عام یا سردار کل؛ شیخ محمد غریب، رئیس داخله؛ عبد الکریم علکه، رئیس مالیه؛ میرلوآ مصطفی پاشا، رئیس معارف؛ احمد بیک فتاح بیک، رئیس گمرک؛ احمد برزنجی، رئیس
ص: 449
امن عام؛ میرلوآ صدیق قادری پاشا، مفتش حکومت کردستان؛ رئیس عدلیه هنوز معرفی نشده است. (1)
* اتهام به اختلاس
حکمران رشت می گوید ماژور مدبر الملک در زمان ریاست خود بر نظمیه این منطقه 23 هزار تومان از اداره مالیه دریافت کرده و بی آن که حسابی پس بدهد به حکومت لاهیجان منصوب شده و اکنون با شاکیان فراوان روبه روست. تحقیقات نشان داده که وی حقوق پنج ماهه آژانها را نداده است. اما مدبر الملک مدعی است هفت هزار تومان حقوق به آژانها داده و 16 هزار تومان بقیه را هم هزینه کرده است.(2)
* فرزند سپهدار اعظم در راه آلمان
فتح اللّه اکبر (سپهدار اعظم)، امروز در نامه ای به سید حسن تقی زاده، رئیس هیأت اعزامی ایران به مسکو، خبر داد که محسن ، پسرش را برای تحصیل راهی آلمان کرده تا از راه مسکو به آن کشور برود. «تحت ریاست عالیه حضرتعالی هیأتی به نام هیأت سرپرستی محصلین ایرانی در برلن تشکیل شده است.» سپهدار اعظم نوشت که خرج سالیانه طبق اعلام پیشین برای هر محصل ایرانی شصت لیره است؛ «یکصد لیره به اسم حضرتعالی برات گرفته لفا تقدیم داشتم که در صندوق هیأت سرپرستی محصلین امانت گذارده شود. هر وقت باز پول لازم شد به بنده اطلاع دهند، فرستاده شود.» (3)
[تصویر] فتح اللّه اکبر (سپهدار رشتی)
* مرگ سردار مقتدر طالش
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر داد که سردار مقتدر طالش در خلخال ناگهانی فوت کرده، جنازه او را از خلخال به طالش برده اند.(4)
ص: 450
شنبه 5 آبان 1301/ 28 اکتبر 1922/ 7 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
بعد از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور اصلی این جلسه بررسی قانون استخدام بود. از جمله موادی که طرح شد شرایط استخدام بود:
تبعیت ایرانی، سن میان 18 تا 35 سال، عدم سوء پیشینه (اقدام علیه حکومت ملی، عدم محکومیت جنایی، عدم محکومیت به فساد، عدم معروفیت به فساد اخلاق، عدم اعتیاد)، داشتن تصدیق سال سوم تحصیلات متوسطه. (1)
* توصیه های امنیتی کارگزاری کل آذربایجان
کارگزار آذربایجان در تشریح موقعیت آذربایجان پس از رفع غائله سیمیتقو، ناآرامیهای پیش آمده توسط شاهسونها را اصلی ترین عامل ناامنی این منطقه دانست و نوشت که در پی شکست سیمیتقو تا مدتی شاهسونها از بیم رویارویی با قوای دولتی دست به چپاول و راهزنی نزدند، اما زمانی که دیدند تهدیدی متوجه آنها نیست از ابتدای محرم غارتگریهای خود را از سر گرفتند. وی چند پیشنهاد برای این موضوع ارائه داد. اول این که تا قلع وقمع کامل سیمیتقو و همدستانش، تعقیب آنها ادامه یابد تا درسی برای مفسدین باشد. دوم این که اردوی نظامی آذربایجان دو بخش شود؛ یک بخش ثابت که در شهرهای اصلی مستقر است و یک بخش سیار که در میان ایلات و عشایر حرکت کرده، آنها را خلع سلاح کند. با این کار هم نیاز به سلاح کمتر می شود و هم جلو تمرد و دست اندازیهای طوایف شاهسون گرفته می شود. فایده بعدی اسکان شاهسونها در دهات است و این که از شکل چادرنشینی خارج شده به کارهای کشاورزی بپردازند و تعلق خاطرشان به جای اموال دیگران به زمین و محصول آن باشد. وی در پایان تأکید کرد «مادام که از عموم اهالی آذربایجان و مخصوصا از ایلات و عشایر خلع سلاح نشده است و راه وارد کردن سلاح را از خارج اولیای دولت مسدود نفرموده اند، هیچ وقت نقاط آذربایجان خالی از اغتشاش نخواهد بود.» (2)
* دولت ارمنستان در تبریز
سفارت روسیه شوروی در نامه ای که به وزارت امور خارجه ایران نوشت پیرو دو نامه قبلی خود بار دیگر یادآور شد که گروهی از فراریان منطقه ایروان در تبریز اجتماع کرده و به عنوان این که اعضای سابق حکومت ارمنستان هستند، تشکیل یک دولت داده اند. این سفارت دلیل گفته های خود را روزنامه رسمی حزب داشناکسیون به نام «اسپارز» که در امریکا منتشر می شود دانست که در آن اعلامیه ای به نام دولت ارمنستان منتشر کرده اند.
[تصویر] نمایی از تبریز قدیم
سفارت ادامه داد با این که دولت ایران گفته چنین گروهی در تبریز وجود ندارد ولی دول اروپایی و امریکا آن را شناسایی کرده، حمایت می کنند. در این نامه آمده است که به هر حال این تجمع سیاسی به دلیل روابطی که با ارمنستان دارد، برای موقعیت فعلی آن کشور (ارمنستان) مضر است و چون دولت روسیه عهده دار حقوق جمهوری ارمنستان است می خواهد که این افراد از تبریز تبعید شوند. در ادامه این نامه اسامی آن افراد نیز یاد شده بود. (3)
ص: 451
* جایگزینی کمونیستها به جای مسلمانان
کنسول ایران در نخجوان نوشت که در پی اقدامات روسها دوایر نخجوان از طرف جمهوری آذربایجان به بادکوبه احضار شده و تعدادی کمونیست که طرف اعتماد روسها هستند جایگزین آنها شده اند. «از جمله تیمور علی اف که به سمت حکومت و صدر کمیسرهای نخجوان تعیین» شده است. وی یادآور شد این عده کم کم جای مسلمانان را در ادارات مختلف می گیرند. (1)
* مذاکرات بی نتیجه ایران و شوروی درباره شیلات
به دنبال انتشار شایعاتی از سوی لیانازوف صاحب امتیاز ماهیگیری در شمال ایران و طرح آن در مطبوعات روسیه، منصور السلطنه از طرف ایران و کولاک از طرف روسیه مذاکراتی در باب شیلات کردند و امروز به این نتیجه رسیدند که تا وقتی که اختلافات دولت ایران با لیانازوف به پایان نرسد و حل وفصل نشود، مذاکره درباره شیلات مثمرثمر نخواهد بود. «نظر به اینکه هنوز اختلافات موجوده بین دولت ایران و تجارت خانه لیانازوف راجع به قراردادی که قبلا بین طرفین مزبورین موجود بوده است حل و تصفیه نگشته است، لهذا اینجانبان بالاتفاق تصویب نمودیم که مذاکرات و جلسات خود را متروک بدانیم تا آنکه مسائل مختلف فیه بین دولت ایران و تجارت خانه لیانازوف به طریق قانونیه قطع و فصل شود.» (2)
* مصوبات مجمع روحانی لندن
مجمع روحانی لندن، مؤسسه وابسته به ب هاییان انگلستان در جلسه ای که امروز تشکیل داد تصمیم گرفت هر مزاحمتی که برای اتباع ب هایی ایران فراهم می شود آن را به مجمع ملی روحانی امریکا منتقل کند «تا آن که مجمع مزبوره سایر مجامع اتازونی را مستحضر داشته و آنها به هر نحوی که مصلحت می دانند به مصادر امور امریکا فشار وارد ساخته و در نتیجه اقدامات رسمی برای صیانت و آسودگی آنان به عمل آید.» رئیس مجمع روحانی لندن، کلادیا استوارت کولز، به مجمع روحانی امریکا نوشت که «چون حالیه مستشاران امریکایی در ایران هستند و افکار امریکایی مورد حسن استقبال واقع گردیده امید می رود رویه امریکا در موضوع آزادی مذهب به قدری قوی باشد که از حدوث اغتشاشات ممانعت به عمل آورد.» (3)
ص: 452
یکشنبه 6 آبان 1301/ 29 اکتبر 1922/ 8 ربیع الاول 1341
* دیدگاه رئیس بانک ایران درباره بانک روسی
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران پس از باخبر شدن از اقدامات یک بانک روسی که شعبی در ایران دایر خواهد کرد نامه ای به قوام السلطنه رئیس الوزراء نوشت و پیشنهاد کرد که صلاح است بانک ایران با این بانک روسی مشارکت کند؛ سرمایه از آنها، ساختمان و امتیاز از ما. «اگر دولت روس مستقیما بانک مستقلی در این جا تأسیس کند همان طوری که جنبه پلتیکی بانک استقراضی قدیم بیشتر دو ثلث مدعیاتش سیاسی بود این بانک هم همان نوع نظریات را تعقیب خواهد کرد، لکن شرکت آن با این بانک موجب جلوگیری از مضار مذکور خواهد شد.» ممتاز الملک در پایان پیشنهاد خود ابراز داشت که «ناچار است محرمانه به عرض برساند و آن این است که پلتیک همسایه جنوبی (انگلیس) اجازه نمی دهد که دولت و ملت بدبخت ایران از خود یک بانک دولتی یا ملی داشته باشد. با تمام قوا و قدرت خود بر ضد این چنین بانک و دایر نشدن آن اقدامات خواهد کرد و همه این پیش آمد هایی که تا به حال سبب توقف این بانک (ایران) شده است بنده از آن ناحیه می دانم.»(1)
* آخرین اقدام برای بازپرداخت حقوق عقب افتاده کارمندان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که طبق اطلاع، از سهم عایدات نفت جنوب «به طور آوانس مبلغی به حواله دولت ایران گذارده شده که از بانک شاهنشاهی دریافت شود.» بخشی از حقوق معوقه کارمندان دولت از این محل پرداخت خواهد شد. (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب تشکیل جلسه داد و مذاکرات درباره مواد دیگری از قانون استخدام پی گرفته شد. از جمله موادی که مطرح و تصویب شد مراسم تحلیف کارمندان تازه استخدام بود که «باید برطبق مراسم مذهبی قسم یاد کنند که به مملکت و ملت و اصول حکومت ملی خیانت ننموده در پیشرفت صلاح و صرفه مملکت و ملت ساعی باشند.» (3)
* سوءاستفاده از منصب
در پی شکایتهای فراوان از رمضان باصری، وزارت داخله به اداره تشکیلات امنیه نوشت که به رئیس امنیه شرق دستور دهند کمیسیونی از رؤسای دوایر دولتی تشکیل داده، به اقدامات رمضان باصری در شاهرود رسیدگی شود. «به موجب اطلاع خصوصی راه های خط جندق و بیابانک از طرف اداره امنیه به رمضان باصری معروف واگذار شده و مشار الیه عده ای سوار در آن خطوط گماشته حق العبور و بعضی از پولهای غیرقانونی از مکاریان و قوافل من غیر حق دریافت می کند.» (4)
* آتش سوزی در بازار مشهد
امشب بازار سرشور مشهد دچار حریق شد. آتش از یک مغازه عطاری شروع و به دیگر مکانها سرایت کرد. سقف چوبی بازار باعث شتاب آتش در طعمه کردن دیگر مغازه ها شد. «مأمورین نظمیه به اتفاق امیر ناصر رئیس نظمیه در مکان حریق حاضر شده با کمک و مساعدت جمعی از اهالی شهر دکاکین اطراف را تخلیه کرده» از سرایت بیشتر آتش جلوگیری کردند. گفته می شود تقریبا هزار تومان خسارات این آتش سوزی بوده است. (5)
* گلایه از بی خبری
صفاء السلطنه کنسول ایران در شهر نجف، در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت پس از یاد کرد حوادثی که در دو ماه اخیر در ایران رخ داده، همچون درگیری یهودیان
ص: 453
و مسلمانان، استعفای رضا خان و شایعاتی که در آن جا رواج داشت، گفت که در تکذیب این اخبار که در نشریات عراق منعکس می شود کوشیده ام «ولی برای اطلاع فدوی مستدعی است مقرر فرمایند اخبار تهران و غیره به قدر لزوم مرقوم گردد که بی خبری صرف خیلی اسباب توهین است.» (1)
[تصویر] شهر نجف، نمایی از بالا در سال 1918
ص: 454
دوشنبه 7 آبان 1301/ 30 اکتبر 1922/ 9 ربیع الاول 1341
* گزارش دیدار با وزیر مختار انگلیس درباره نیروهای نظامی
امروز نماینده وزارت امور خارجه با وزیر مختار انگلستان در تهران دیدار و گفت وگو کرد. موضوع این ملاقات اعتراض ایران به ادامه حضور نیروهای نظامی تحت فرمان دولت انگلیس در صفحات جنوب کشور و نیز اضافه شدن «یک اسکادران سوار نظام هندی که علاوه بر قشون سابق وارد بوشهر شده اند» بود. نماینده وزارت امور خارجه گفت که دولت ایران پیش از این نیز اعتراض خود را به اطلاع سفارت رسانده، و حضور این نیروها را ضروری ندانسته، اما پاسخی هم دریافت نکرده است. وی رسما درخواست کرد که همه این نیروها فراخوانده شوند و از ایران خارج گردند. پاسخ سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران این بود که هم به مشیر الدوله رئیس الوزراء سابق و هم به قوام السلطنه نخست وزیر فعلی گفته ام که «وجود این قشون در بنادر خلیج فارس به هیچ وجه [جنبه] پولتیکی و اشغال بنادر نیست و دولت بریتانیا ... سوءنیتی در این کار ندارد.» او با یادآوری اقدامات ضد انگلیسی تنگستانیها افزود که خطر آنان علیه انگلیس هنوز مرتفع نشده و این نظامیان برای محافظت از کنسولگریها به کار گماشته شده اند.
وی تلویحا گفت که حضور این نیروها به امنیت ایران هم کمک خواهد کرد چرا که ایران در جنوب کشور منافع اقتصادی دارد و ناامن شدن این مناطق به امنیت اقتصادی ایران لطمه خواهد زد. لورن گفت: «هر وقت دولت ایران قوه که برای امنیت آن جاها کافی باشد بگذارد فورا قشون ما احضار می شوند.» نماینده ایران در پاسخ گفت که دولت ایران به امنیت این منطقه اهمیت می دهد و سیصد نظامی برای همین منظور فرستاده است، اما وزیر مختار جواب داد که این عدد اغراق آمیز است و شمار نظامیان ایران شاید به یکصد نفر هم نرسد و کافی نیست. (1)
* تخصیص بودجه برای هموار کردن مسیر برگشت احمد شاه
با نزدیک شدن ورود احمد شاه به ایران و از آن جا که وی از طریق اصفهان عازم تهران خواهد شد، تسطیح و تعمیر بخشی از راه مزبور که به نیزار مشهور است لازم دیده شد و هیأت دولت تصویب کرد مبلغ پنج هزار تومان به وزارت فواید عامه پرداخت شود تا این راه هنگام ورود موکب شهریاری آماده باشد. (2)
* اعطای نشان به وثیق الملک
وثیق الملک معاون محاسبات وزارت داخله از طرف احمد شاه به دریافت یک قطعه نشان شیر و خورشید خارجه از درجه چهارم نائل شد. (3)
* ورود سید محمد صدر به مشهد
روزنامه ایران در شماره امروز از ورود آقا سید محمد صدر یکی از روحانیان تبعیدی از عراق به ایران، به مشهد خبر داد که برای زیارت آستان قدس رضوی راهی شهر مشهد شده است. حاکم شهر با کالسکه مخصوص و با عده ای سوار و تعدادی صاحب منصب به استقبال وی رفت. وی در «سرای مشهدی عبد اللّه که آقایان آیت اللّه زاده خراسانی و سایر علما حضور داشتند پیاده شده احترامات و پذیرایی شدند.» (4)
* گرفتاریهای نبود عدلیه در آذربایجان
وزارت عدلیه امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که نبود عدلیه در ولایات جزء آذربایجان موجب شده است که دعاوی دول خارجه مثل عثمانی و روسیه در ادارات مربوط عدلیه حل وفصل نشود و آنها خواهان ارجاع امور حقوقی اتباع خود به شورای ایالتی شوند. وزارت عدلیه خاطرنشان کرد که شورای ایالتی صلاحیت رسیدگی به امور
ص: 455
حقوقی اتباع بیگانه را ندارد و لازم است این نوع تقاضاها از طرف وزارت امور خارجه رد شود. وزارت عدلیه بدون آن که راه حلی ارائه دهد اضافه کرد که منتظر تخصیص بودجه هستیم تا ادارات عدلیه در ولایات آذربایجان تأسیس شود. (1) در ابتدای امسال وزارت عدلیه به دلیل نبود بودجه، بسیاری از ادارات خود را در شهرهای کوچک منحل کرد.
* حمله به قوام السلطنه
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود به صور مختلف به قوام السلطنه حمله برد. این روزنامه با درج خبری در صفحه اول مبنی بر اینکه روز شنبه به دستور قوام السلطنه روزنامه اتحاد را در پست خانه نگه داشتند و از توزیع آن در شهرستانها جلوگیری کردند، سرمقاله خود را با واژه های تند و تعابیری که حکایت از منش دیکتاتورمآبانه قوام السلطنه می کند نوشت و در بخش اخبار نیز خبر داد که قوام السلطنه مبلغ 25 هزار تومان از بیت المال صرف جریانات اخیر (تشنجات پیش آمده پس از طرح لایحه موقتی هیأت منصفه در مجلس و تشکیل گردهم آیی ها در دو مسجد جامع و سپهسالار تهران) کرده «در صورتی که حقوق آژان و معلم و عضو ضعیف وزارت خانه ها مدتی است به تعویق افتاده است.» وی از نمایندگان مجلس خواست مطابق اصل 33 قانون اساسی هیأت تحقیق تشکیل و به این موضوع رسیدگی کنند.(2)
* ادامه تحصن در مجلس شورای ملی
تحصن سالار جنگ در مجلس شورای ملی همچنان ادامه دارد.
مطبوعات اشاره درستی به علت این تحصن نکردند؛ فقط می نویسند که «چون وسایل ترضیه بعضی مقامات را ندارد محکوم و بدبخت و بیچاره شده» به مجلس پناه آورده است.
همچنین مستعان الملک (3) نیز بست نشینی در مجلس را آغاز کرده است. گفته می شود او در راه آزادی زحمات زیادی را به جان خریده و تحصن او «با آن سوابقی که در راه آزادی دارد یک لکه ای است که به دامان حکومت مشروطیت وارد می شود.» (4)
* اعلامیه اتحادیه تجار
اتحادیه تجار در حوادث ده روز گذشته تهران که به تجمع روحانیان و گروه های دیگری از مردم در مسجد جامع و مسجد سپهسالار؛ و نیز بسته شدن بازار و دستگیری عده ای انجامید، در برخی گزارشها و تحلیلهای منتشره در مطبوعات به فرصت طلبی و منفعت جویی متهم شد. این اتحادیه با انتشار اعلامیه ای در چهار بند به امضای «حاج عباسقلی آقای تبریزی» اعلام کرد که در حوادث اخیر با کمال جدیت فعال بوده، و این اقدامات نه فقط برای پیش گیری از زیان، بلکه «حفظ دیانت و خدمت به عالم اسلام و پیشرفت مقاصد شریعه و حفظ اساس مشروطیت و احترام به مقام مجلس مقدس شورای ملی» بوده است. این اتحادیه ضمن تأکید بر این موضوع که اختلافی در میان اعضای این هیأت نبوده، یادآور شد که مقام روحانیان را منزه دانسته «بلکه مؤسس مشروطیت و حامی حکومت ملی» می دانند و «اوامر مطاعه رؤسای روحانی خود را لازم الاتباع می دانند.» (5)
* بمباران بندر خضره توسط انگلیس
بنابر گزارش کارگزاری بندر لنگه یک کشتی جنگی انگلیس امروز بندر خضره از بنادر تحت امر مسقط را بمباران کرد. بنا به اخبار خصوصی رسیده به این کارگزاری آل سعد که در این بندر زندگی می کردند، تمایلی به پرداخت مالیات به انگلیسها را نداشتند. انگلیسها پس از گرفتن جواب سخت از آل سعد 122 توپ به این بندر شلیک کرده و آن را تخریب کردند. آنها قایقها و کشتی های اهالی این بندر را نیز مصادره کردند. (6)
[تصویر] نمای قدیمی مسقط
* خروج سفیر ارمنستان از تهران
به نوشته روزنامه تایمز سفیر ارمنستان تهران را ترک کرد و بازگشت او نامعلوم است. دفتر کار او موقتا به سفارت روسیه پیوسته است. (7) سفارت ارمنستان به دستور مسکو و توسط شومیاتسکی وزیر مختار روسیه در تهران بسته شد و سورن آراکلیان سفیر ارمنستان تا زمان خروجش از ایران به سفارت روسیه منتقل شد. (8)
ص: 456
سه شنبه 8 آبان 1301/ 31 اکتبر 1922/ 10 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه محاکمه وزراء و مجازات اشخاصی که مرتکب خلاف می شوند به مجلس آمده بود که مطرح و مقرر گردید کمیسیونی خاص آن را مطالعه کرده، به صحن مجلس بیاورد. (1) در این جلسه منصور السلطنه معاون وزارت عدلیه نتیجه مذاکرات دولت با روحانیون را به صورت یک لایحه جهت تصویب در مجلس قرائت کرد. نکته اول لایحه مربوط به مطبوعات می شد که بعضا مطالبی خلاف اصول مذهبی درج می کنند که لازم است پیش از چاپ بازبینی شود. موضوع دوم قانون جزای عرفی است که روحانیان آن را خلاف شرع می دانند. وی این لایحه را در سه ماده به مجلس پیشنهاد کرد و خواست که فوریت آن تصویب شود، (2) اما قرار شد لایحه به کمیسیون عدلیه ارجاع داده شود. (3)
* اقدامات بیمناک اقبال السلطنه
به موجب نامه ای که وزارت داخله به وزارت امور خارجه نوشت، اقبال السلطنه ماکویی پس از ختم غائله سیمیتقو «مشغول بعضی اقدامات از قبیل جمع آوری افراد و غیره می باشد که اگر جلوگیری نشود ممکن است در آتیه نزدیکی مشکلات جدیدی برای دولت در حدود آذربایجان تولید نماید.» وزارت امور خارجه خواستار تحقیق و اتخاذ تصمیم در این مورد شد و این که مراتب به این وزارت خانه اطلاع داده شود.(4)
* ورود سردار عشایر به تهران
سردار عشایر قراچه داغی که در زمان والی گری مصدق السلطنه در آذربایجان دستگیر و زندانی شده بود امشب وارد تهران شد و در خانه وزیر جنگ ساکن گردید.(5) روزنامه ایران نوشت که او تحت نظر وارد تهران شده است، نه به صورت آزاد.(6)
* حاکمان جدید اردبیل و ارومیه
به گزارش رسیده از آذربایجان سردار فاتح که پیش از این حاکم قراچه داغ بود به حکومت اردبیل منصوب شد و نیز سطوت السلطنه برای حکومت ارومیه تعیین و منصوب گردید. (7)
* کمیسیونی برای مالیات روستاها
بعد از ظهر امروز کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزارت مالیه، داخله و مالیات غیرمستقیم دور هم جمع شدند تا درباره مالیات روستا هایی که شامل پرداخت این عوارض می شوند گفت وگو کنند. در این جلسه آن دسته از روستا هایی که می بایست مالیات پرداخت کنند مشخص شدند. (8)
* تعیین حکم برای امتیاز ماهیگیری شرکت لیانازوف
امروز موضوع امتیاز ماهیگیری در آبهای شمال که به شرکت لیانازوف واگذار شده بود، به حکمیت گذاشته شد. از آنجا که شرکت لیانازوف اجاره خود را به موقع پرداخت نکرده بود، این امتیاز در 12 خرداد 1336 ق از طرف ایران لغو؛ و اداره و اسباب متعلق به آن ضبط شده بود. شکایت این شرکت در باب زیان های وارده بر آن در ن هایت منجر به این شد که طرفین هریک دو حکم و نیز یک حکم مشترک را برای حل وفصل موضوع معرفی کنند.
حکم مشترک ذکاء الملک رئیس دیوان عالی تمیز، و از طرف ایران دکتر ولی اللّه خان (9) رئیس ثبت اسناد و سید نصر اللّه تقوی مدعی العموم دیوان عالی تمیز و از طرف شرکت منحل شده لیانازوف مسیو خشاب و مسیو تارکوف معین شدند. (10)
* درخواست از دولت ترکیه برای دستگیری و تسلیم سیمیتقو
وزارت امور خارجه امروز وزارت داخله را مطلع کرد که از
ص: 457
گزارشهای آن وزارت خانه در مورد قلع وقمع سیمیتقو و اتباع او در خاک ترکیه مطلع شده و متعاقبا به نماینده خود در ترکیه، ممتاز الدوله، دستور داده است که با مقامات ترک وارد مذاکره شود «و قرار تسلیم اسماعیل آقا را به طوری که حکومت آنقوره سابقا وعده داده بخواهند.» (1)
* توقیف اقتصاد ایران
روزنامه اقتصاد ایران (2) امروز توقیف شد. روزنامه اتحاد ضمن چاپ این خبر، اعلامیه روزنامه ایران آزاد را هم درج کرد که طبق دستور دولت به اداره پست، این روزنامه نباید توزیع شود. دفتر روزنامه ایران آزاد به مشترکان خود گفت که تا شماره 113 را چاپ و توزیع کرده و اگر برخی شماره های اخیر به دست مخاطبان نرسیده از جهت توقف در پست است.(3) مأموران سفارت انگلیس معتقد بودند نشریه اقتصاد ایران از طرف سفارت روسیه حمایت مالی می شد. در سند مربوط به این موضوع یاد شده است که از حجم مقالات ضدانگلیسی در مطبوعات ایران کاسته شده است. (4)
* تذکر به سفارت روسیه نسبت به رفتار کنسول روسیه شوروی
پیرو پیدا شدن صندوق های محتوی مسکوکات در کشتی روسی در انزلی که کنسول روس با تغیّر و رفتار حق به جانب نسبت به مأموران گمرک ایران می خواست آنها را تخلیه کند (ر. ک: 18 مهر) وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت مالیه نوشت که رعایت مقررات گمرکی از وظایف آن وزارت خانه است که باید کاملا به اجرا گذاشته شود. «در موضوع رفتار بی رویه قونسول انزلی نیز با سفارت روس مذاکرات لازمه به عمل آمده و قرار شد تحقیقات نموده نتیجه را اطلاع دهند.» (5) کنسولگری روسیه در انزلی می خواست جعبه های سکه را با دست آویز کالاهای دیپلماتیک بدون بازرسی معمولی وارد کنسولگری کند.
در منابع انگلیسی آمده است که در همین زمان (هفته منتهی به چهارم نوامبر/ 12 آبان) دو دیپلمات روسی از انزلی به تهران حرکت کردند تا یکی دو محموله سکه و مهر برای معاون کنسول روسیه بیاورند. (6)
* حمل پول به بمبئی
حامد الدوله حاکم دزداب امروز در تلگرامی به وزارت داخله اطلاع داد که بانک «نوزده صندوق که دوازده هزار و چهارصد تومان دو هزاری سفید بوده است حمل به بمبئی نموده.» وی با دادن این خبر تأسف خود را با این پرسش نشان داد که «اگر حمل پول به هندوستان مجاز شده خوب بود چاکر را هم مطلع می ساختید.» (7) با این که در این تلگرام، نام بانک یاد نشده اما به احتمال زیاد باید بانک شاهنشاهی وابسته به دولت انگلیس باشد.
* التجاء به کنسول انگلیس
اختلاف بین مسیو ابراهیم کفیل گمرکات بندرعباس و نایب الحکومه این بندر به کنسول انگلیس در بندرعباس کشیده شد. کنسول نیز با دعوت از نایب الحکومه و کفالت گمرک چهار ساعت در کنسولگری با آنها صحبت کرده، ظاهرا نتیجه ای دربر نداشته است. کارگزاری بندرعباس با ارسال این خبر به وزارت امور خارجه یادآور شد که مسیو ابراهیم اهل موصل است و به همین دلیل شکایت نزد نماینده انگلیس برده است. (8)
ص: 458
ص: 459
چهارشنبه 9 آبان 1301/ 1 نوامبر 1922/ 11 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی بعد از ظهر امروز تشکیل جلسه داد و مواد دیگری از قانون استخدام مورد بحث قرار گرفت. سپس حق اولویت لایحه امتیاز خط آهن از خلیج فارس تا بحر خزر به کمیسیون فواید عامه ارجاع گردید. در ادامه نام اعضای کمیسیونها و شعب که انتخاب شده بودند، یک به یک خوانده شد.(1) مدرس به عضویت کمیسیون عدلیه درآمد. (2)
* توضیح سفارت انگلستان
سفارت انگلیس در تهران در پاسخ به آن چه که روزنامه اقتصاد ایران در مورد کاپیتان وارن و عکسی که او با لباس کردی انداخته توضیحاتی به وزارت امور خارجه داد که امروز در نشریه ایران درج گردید. بنابر توضیح سفارت در سال 1918 کاپیتان وارن «معاون مأمور سیاسی در سنندج بوده و وقتی از آن جا حرکت کرد، یک دست لباس به یادگار خریده و در موقعی که در انگلستان بوده است با آن لباس عکس برداشته و نسخ عکس مزبور را برای برخی از دوستان خود در ایران می فرستد.» در این جوابیه آمده است که کاپیتان وارن هرگز با طایفه قل خانی ارتباط نداشته؛ و اینک ویس کنسول انگلستان در بوشهر است. (3)
* عذرخواهی رضا خان از قبول دعوت سفارت انگلیس
رضا خان وزیر جنگ امروز در نامه ای که با مطلع «فدایت شوم» به وزیر مختار یا یکی دیگر از مقامات سفارت آن کشور نوشت از قبول دعوتی که برای روز جمعه یازدهم آبان شده بود عذرخواهی کرد و نوشت که «با گرفتاری این روزها که فرصت و مجالی برای اینجانب باقی نگذارده قبول این دعوت را عجالتا محترما معذرت خواسته، با اشتیاقی که به درک صحبت عالی دارم همین قدر که مجالی پیدا شد البته درک فیض ملاقات را خواهم نمود.» (4) دیدارهای رضا خان یا با وزیر مختار انگلیس بود و یا با وابسته نظامی آن سفارت خانه در تهران.
* تعجب رضا خان
در تلگرامی که امروز رضا خان وزیر جنگ به حاکم نظامی آذربایجان فرستاد در پاسخ به کمبود آذوقه و علیق، گفت که این موضوع فوق العاده باعث تعجب است. «ایالت، ریاست و تقریبا کلیه امور در دست خود شماها است. چرا این گونه مطالب به من مراجعه می شود؟» آذربایجان محلی است که این گونه نیازها در آن به سادگی تهیه می شود «فقط تا اندازه ای اقدام و حدت لازم دارد.»(5)
* درخواست تفقد نسبت به سالار رشید و ضرغام
علی اکبر درخشانی رئیس قشون مستقل گیلان از رضا خان وزیر جنگ خواست که در صورت موافقت، سالار رشید و برادرش ضرغام را که میان آستارا و اردبیل و در بخشهای مرزی این منطقه ساکن بودند و هنگام هیجانات نظامی- سیاسی به نظامیان کمک فراوانی کردند، «از مراحم بندگان حضرت اشرف مستحضر و امیدوار کرده، و یک عده پیاده مسلح از نفرات آنها را داخل در قشون بنماییم.» (6)
* هیأت نشر اطلاعات بلژیکی
«هیأت نشر اطلاعات بلژیکی»، از وزارت امور خارجه خواسته است که اطلاعات اقتصادی، اجتماعی و ... ایران را در اختیار آن هیأت قرار دهد. وزارت خارجه هم موضوع را به دوایر مختلف ارجاع داد که وزارت داخله پاسخ داد نیازهای اطلاعاتی این هیأت باید به طور مشخص ارائه شود تا بتوان پاسخ داد. وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه هم جواب داد آن چه که این هیأت می خواهد در ایران طبع و نشر نشده.
«از قرار معلوم بلدیه مشغول تهیه بعضی اطلاعات است که
ص: 460
پس از طبع ممکن است یک جلد از برای هیأت [نشر] اطلاعات بلژیکی ارسال گردد. ضمنا برای اطلاع هیأت مزبور می شود احصائیه سالیانه گمرکی و اداره پست و اداره تلگراف را ارسال داشت ولی راجع به تجارت ایران در حدود ورقه چاپی لف اگر اطلاعاتی بخواهند این وزارت خانه تهیه و ارسال خواهد نمود.»(1)
* عدم حضور انگلیسها در مرزهای کردستان ایران
بنا برگزارشی که امروز از کردستان به وزارت داخله رسید از حضور نداشتن قوای انگلیس در مرزهای کردستان ایران خبر داده شد و این که این عدم حضور «به وسیله جلب مفسدین محلی، حفظ نفوذ و سیاست» جبران می شود. (2)
* ورود خالصی زاده به مشهد
امروز آیت اللّه خالصی زاده که از عراق به ایران تبعید شده بود برای زیارت آستان قدس رضوی به مشهد رسید و ضمن استقبال از طرف حاکم شهر، رئیس قشون، ژنرال کنسول روس، رئیس نظمیه و گروه زیادی از بازاریان و دیگر قشرهای مردم به مسجد گوهرشاد رفت. وی در آنجا به ایراد سخنرانی پرداخت، اما از مفاد سخنان او خبری درج نگردید. او در خانه آیت اللّه زاده خراسانی منزل کرد. (3) اما بنابر آن چه مخبر روزنامه شفق سرخ نوشته ورود او به مشهد با مسائلی همراه بود. خبر درج شده در شفق سرخ را در پاورقی خواهید خواند. (4)
ص: 461
پنج شنبه 10 آبان 1301/ 2 نوامبر 1922/ 12 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
بعد از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا موادی از قانون استخدام مطرح شد و سپس لایحه ای که از طرف وزارت عدلیه و در پی مذاکرات گروهی از روحانیان با نمایندگان دولت درباره مطبوعات و قانون جزای عرفی صورت گرفته بود، پس از بازگشت از کمیسیون عدلیه، مطرح شد. ماده اول این لایحه می گفت اگر مطبوعات بخواهند مطلبی راجع به دین اسلام درج کنند پیش از آن لازم است توسط ناظر شرعیات که خبرویت او توسط دو مجتهد ثابت شود، تأیید گردد. و اگر مطلبی بدون نظارت چاپ شد و پس از تأیید ناظر شرعیات یا مجتهد عادل مسلم مضر بودن آن اثبات شد، آن مطبوعه جمع آوری و مدیر آن مجازات خواهد شد. این لایحه به تصویب نمایندگان رسید. (1)
* سخنرانی امام جمعه تهران در مسجد جامع
امروز امام جمعه تهران در مسجد جامع سخنانی درباره اتحاد و اتفاق مسلمانان در برابر تجاوزات خارجی ایراد کرد و گفت اگر این اتحاد نبود انگلستان در مصر و هندوستان، و فرانسه در مراکش حقوقی برای مسلمانان قائل نمی شدند. وی درباره آزادی و فوائد مشروطیت نیز سخن گفت و تأکید کرد آن چه به روحانیان غیر از این نسبت دهند، کذب است.
«همیشه از طرف جامعه علمیه و علمای اعلام مشروطیت تقویت شده است.» وی در خاتمه خواستار تصویب نظر علما درباره مطبوعات و قانون جزای عرفی در مجلس شد. (2)
* تحلیل شفق سرخ از ادامه اجتماع در مسجد جامع
روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود از ادامه اجتماع روحانیان در مسجد جامع ابراز نگرانی کرد و با توجه به درخواست ایشان در مورد ممیزی مطالب آن دسته از جراید که مقالاتی درباره دین اسلام و مسائل مربوط به مذهب دارند و درخواست تصویب آن در مجلس نوشت که ادامه این اجتماع ممکن است سوءظن هایی را پدید آورد که شاید به دور از ساحت علما باشد. «دوام اجتماع مثل این است که بخواهند به قوه فشار یک لایحه را به تصویب مجلس شورا برسانند و بدیهی است در این صورت آن قانون صورت قانونی نخواهد داشت.» (3)
* میلسپو در نزدیکی ایران
میلسپو مستشار امور مالیه که به استخدام دولت ایران درآمده پس از حرکت از امریکا اینک در عدن است و به زودی وارد بمبئی شده و از آنجا راهی ایران می شود. (4)
* حاکم جدید بهبهان و کهگیلویه
بنا به تصویب هیأت دولت ضیاء السلطان لشکری به حکومت بهبهان و کهگیلویه منصوب شد. (5)
* دیدار سردار عشایر با ولیعهد
پس از ورود سردار عشایر قراچه داغی به تهران به همراه برادرزاده اش امیر ارشد- این لقب از پدر به او منتقل شده- و توقف در منزل رضا خان وزیر جنگ، وی امروز به دیدن ولیعهد رفت. سردار عشایر به همراه رضا خان- که احتمالا به توصیه و خواست او این دیدار صورت گرفته بود- نزد ولیعهد رفت «و پس از معرفی مورد الطاف واقع» شد.(6)
* پیشنهادی از طرف رئیس کل امنیه
سردار رفعت رئیس کل امنیه که به اصفهان رفته و از جایگاه های نیروهای امنیه در جاده تهران- اصفهان دیدن کرده بود در پیشنهادی به رضا خان وزیر جنگ خواستار قلع وقمع خوانین بختیاری در این صفحات شد. او که احتمالا برای تأمین امنیت بخشی از راه ورودی احمد شاه از جنوب به تهران به این مأموریت فرستاده شده بود به وزیر جنگ یادآور شد
ص: 462
تحقیقات نشان می دهد که حوادث پی درپی اخیر، فقط سرقت و دزدی نیست، بلکه این تحریکاتی است که از ناحیه خوانین بختیاری روی می دهد. آنها با تشکیل گروه های پنجاه- شصت نفره امنیت منطقه را مختل می کنند. «شاید دولت تصور نماید که امنیت این صفحات بسته به وجود آنهاست ... ولی به عقیده فدوی برای خاتمه دادن به این شرارتها لازم است پس از عبور اعلی حضرت همایونی عده مکفی نظامی برای سرکوبی این چند خانوار اشرار که مرتکب شرارت هستند، مأمور [شوند] که به کلی آنها را قلع وقمع [کنند] و اشخاصی هم که دستگیر می شوند فوری اعدام گردند.» او در پایان نوشت که امیر لشکر جنوب، (محمود آیرم) هم مثل من فکر می کند. (1)
* موافقت با اعزام هزار نیرو به سردشت
رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به امیر لشکر شمال غرب فرستاد با اعزام هزار نیرو به منطقه سردشت موافقت کرد و در ضمن به او یادآور شد در مناطق مرزی به نحوی عمل نماید که رضایت ترکهای عثمانی را فراهم آورد.(2)
* ورود اسلحه به ایران توسط روسها
بنابر گزارش تلگرافچی گمیش تپه روسها دو کشتی و دو توپ از مرز اترک و خلیج حسینقلی وارد ترکمن صحرا کرده اند. (3)
* تحقیق درباره مدرسه ایرانیان در عراق
وزارت امور خارجه امروز به ژنرال کنسول ایران در بغداد دستور داد درباره اوضاع «معارف عراق عرب و مدارس ایرانیان در آن جا» گزارش کاملی تهیه کرده و اگر پیشنهاد هایی برای پیشرفت امور تحصیلی ایرانیان و تربیت نونهالان ایرانی دارد اطلاع دهد. (4)
* اعدام یک دزد
بنا برگزارشی که امروز از اصفهان رسید، گروهی از سارقان در جاده اردستان تحت تعقیب قوای نظامی قرار گرفته و درگیری در منطقه حسن آباد اردستان بین این دو گروه، با کشته شدن تعدادی از دزدها و دستگیری یک نفر پایان گرفت. دزد دستگیر شده پس از محاکمه نظامی اعدام شد. (5)
* ممنوعیت خروج مسکوکات و تذکر وزارت داخله
در پی ارسال خبر انتقال پول ایرانی از مرز دزداب توسط بانک شاهنشاهی به بمبئی (ر. ک: 8 آبان) وزارت داخله امروز گزارش حاکم دزداب را به وزارت خارجه منعکس کرد و نوشت که «نظر به ممنوع بودن حمل مسکوکات به خارجه به حکومت (دزداب) تلگراف شد بدون اجازه مخصوص از حمل مسکوکات جدا جلوگیری نماید.» (6)
* تلاش برای انطباق بلشویسم و اسلام
به نوشته منابع انگلیسی، کنسولگری روسیه در اصفهان امروز جلسه ای در این شهر برگزار کرد که سخنران یا سخنرانان آن درصدد توجیه این موضوع بودند که بلشویسم دقیقا منطبق با اصول شرع اسلام است. (7)
* دیدار رضا خان با وابسته سفارت انگلیس در تهران
رضا خان وزیر جنگ امروز با سرهنگ دوم م. ساندرز دیدار کرد و از اوضاع کشور به وی خبر داد؛ این که آذربایجان آرام است و بخشی از نیروهای نظامی از آن ناحیه خارج شده اند، سیمیتقو احتمالا در خاک ترکیه است، اقدام به آرام کردن شاهسونها شروع شده، گیلان برخلاف میل روسها آرام است و خبر مرگ سردار مقتدر طالشی به عنوان از بین رفتن یک دردسر احتمالی او را خوشحال کرده است. در این دیدار رضا خان به ساندرز گفت که ساماندهی ارتش با سرعت بیشتری ادامه دارد اما بدون پول کار مهمی از پیش نمی رود، اما وی روی کمک میلسپو حساب باز کرده است. رضا خان از ساندرز تقاضای 10 هزار قبضه تفنگ برای خرید کرد، اما پاسخ شنید که ایران هنوز بدهیهای گذشته خود را نپرداخته است. (8)
ص: 463
جمعه 11 آبان 1301/ 3 نوامبر 1922/ 13 ربیع الاول 1341
* حفظ شعائر اسلام
قوام السلطنه در اطلاعیه ای که امروز در روزنامه ایران به چاپ رساند نسبت به اشاعه منکرات و مناهی شرعیه هشدار داد. «چون حفظ شعائر اسلام و اجرای احکام شرع مقدس اولین منظور دولت است و باید از منکرات و مناهی شرعیه قویا جلوگیری شود و از آنجا که موافق اطلاعات واصله مأمورین نظمیه در مرکز و ولایات اجرای این وظیفه را به طوری که لازم است مراقبت ندارند به موجب این حکم به کلیه دوایر نظمیه مرکز و ولایات» دستور داده می شود از هر آن چه که مناهی شرعی است جلوگیری کنند و مأمورینی که برخلاف دستور عمل کنند مؤاخذه و مجازات خواهند شد.(1)
* دستور العمل تازه نظمیه در مشهد
بنا به دستور حکومت خراسان، اداره نظمیه اطلاعیه ای خطاب به مردم مشهد صادر کرد که در راستای بخش نامه جدید قوام السلطنه بود. در این اطلاعیه آمده است که مشروب خواری ممنوع است؛ مجالس قمار قدغن؛ بانوان نمی توانند با جوراب در خیابانها تردد کنند؛ زنان بدسابقه یا باید شوهر کرده، یا شهر را ترک کنند؛ بانوان باید حجاب را رعایت کنند؛ کسب از طریق مطربی ممنوع؛ و صدای ساز و آواز از خانه ها نباید به گوش برسد. مرتکبین دستگیر و مجازات خواهند شد.(2)
* بدهی وزارت مالیه
در پی درخواست مجلس شورای ملی، وزارت مالیه صورت بدهی خود را در شش ماهه دوم سال گذشته و شش ماهه اول سال جاری، تقدیم مجلس شورای ملی کرد. این بدهی بالغ بر «چهار کرور» است.(3)
* انتخاب حاکم تهران و شیراز و کاشان
بنابر آنچه روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت «از قرار معلوم شاهزاده صارم الدوله برای حکومت ایالت فارس تعیین» شده است و «بنابر اطلاعات غیرمستقیم آقای نظام الدوله به حکومت تهران» منصوب گردیده است.
نظام الدوله وکیل مجلس شورای ملی بود. حکومت تهران پیش از این با امیر لشکر انصاری بود. (4) روزنامه ایران هم خبر داد که انتظام الدوله از طرف ریاست وزراء به حکمرانی کاشان انتخاب شده است.(5) حاکم پیشین کاشان مورخ السلطنه بود.
* گزارش امیر لشکر شمال غرب از تمرد نظامیان بلندپایه
عبد اللّه طهماسبی در تلگرامی که امروز از قول یک صاحب منصب برای وزیر جنگ فرستاد خبر از تشکیل جلسه ای در تبریز داد که گروهی از نظامیان دور هم جمع شده و از وضع موجود ارتش انتقاد کرده اند. نایب سرهنگ سیف اللّه خان و نایب سرهنگ محمود خان پولادین و بعضی از صاحب منصبان ژاندارمری سابق در این جلسه حاضر بوده اند.
اعتراض آنها به این بود که چرا کسانی چون سرهنگ ابو القاسم بیگ و سرهنگ صادق خان «که تماما عامی بی سواد و از نظام بی بهره هستند فرمانده فوج و گردان می شوند.» بنا به گفته آورنده خبر آنها هم پیمان شدند که به تهران آمده و با ولیعهد و وکلای مجلس صحبت کنند و با همراهی آنها رضا خان را از میان بردارند. طهماسبی در پایان می نویسد که طبق تحقیقات به عمل آمده «محمود خان پولادین سابقا به مسلک بالشویکی متمایل بوده و از کمیته کمونیست زنجان ورقه عضویت داشته» است.(6)
* بالا رفتن پرچم سرخ در بارفروش
نماینده سیاسی دولت روسیه شوروی در بارفروش (بابل) از کارگزار مهام خارجه مازندران دعوت کرد که روز هفتم نوامبر به مناسبت افتتاح رسمی کنسولگری دولت جمهوری شوروی اشتراکی سوسیالیستی روسیه در بارفروش و بالا رفتن پرچم
ص: 464
سرخ در ساختمان کنسولگری حاضر باشد. مراسم ساعت 10 صبح آغاز شده و ساعت هشت شب نیز میهمانی شام خواهد بود. (1)
* بازدید از بیمارستان 1200 تختخوابی
امروز وزیر جنگ به همراه ولیعهد، رئیس الوزراء و گروهی از دوایر دولتی و دربار در یوسف آباد تهران از مؤسسات «صحیه نظامی و مریض خانه ها» دیدن کردند. مریض خانه 1200 تختخواب دارد «به علاوه چندین دستگاه جهت فقرا و مساکین متفرقه تخصیص دارد.» (2)
[تصویر] محمد حسن میرزا ولیعهد
ص: 465
شنبه 12 آبان 1301/ 4 نوامبر 1922/ 14 ربیع الاول 1341
* جنگ سیاسی با روسها در ترکمن صحرا
محمد حسین خان آیرم رئیس قشون مازندران و استرآباد در گزارش مفصلی که از اقدامات روسها در منطقه ترکمن صحرا به مرکز فرستاد، نوشت که این اقدامات دیگر جنبه «تبلیغات و پروپاگاند» ندارد، بلکه پول هایی که از طریق پست کنسولی و با کشتی وارد ایران می کنند اکنون بین ترکمن ها توزیع می شود.
روسها با این کار و نیز وعده های دیگر ترکمنها را تحریک به اغتشاش می کنند و در واقع جنگ سیاسی روسها شروع شده است. وی اضافه کرد که تاکنون توانسته است با ترساندن اهالی این منطقه از خشم رضا خان وزیر جنگ از یک سو و امیدوار کردن آنها در صورت انقیاد، به مراحم حضرت اشرف جلو اقدامات آنها را بگیرد.
[تصویر] محمد حسین خان آیرم
«چون یک نفر واعظ، برای آنها قهر و غضب حضرت اشرف را که چگونه صحرا و کلیه تراکمه کشته و با توپ تمام صحرا کن فیکون شده تشریح کرده ام و برعکس در صورتی که با انقیاد تامه رحم حضرت اشرف را به طرف خود جلب نمایند به چه پاداش و انعام و خلعت هایی مفتخر خواهد شد، شرح داده» ولی این شیوه برای مدت زیاد جواب نمی دهد. روسها گاهی تا هفتصد تومان خرج میهمانی و اسب دوانی و انعام و ...
می کنند بی آن که دیده شوند. وی در پایان نوشت که برای روزی که درگیری شروع شود نیاز به نیروی بیشتری هست اما فعلا در حال جنگ سیاسی با روسها هستم.(1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز نزدیک غروب مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. موضوع اصلی ادامه لایحه قانون استخدام بود که درباره موادی از آن بحث و گفتگو شد.
در این جلسه اعتبارنامه سردار فاخر نماینده تازه وارد شهر آباده نیز تصویب شد.(2)
* جذب اکراد ایران توسط شیخ محمود
امیر لشکر اسماعیل خان والی نظامی آذربایجان امروز با اشاره به اقدامات خود در منطقه سقز و بانه نوشت که شیخ محمود برزنجی که توسط انگلیسها در کردستان عراق مستقر شده، «جدا مشغول دعوت اکراد است و روزنامه کردی را نیز طبع و نشر می کند.» (3)
* هشداری دیگر درباره تعطیلی مدرسه مظفری در عشق آباد
کنسول ایران در عشق آباد امروز بار دیگر به مقامات وزارت امور خارجه هشدار داد که مدرسه ایرانی مظفری تاکنون به وسایل مشروع و نامشروع متوسل شده، اعانه جمع کرده،
ص: 466
ماهیانه گرفته، بالاخره گدایی نموده تا از بسته شدن آن جلوگیری شود (ر. ک: 1 مهر). با این وسایل نمی شود مدرسه ای بزرگ را باز نگاه داشت. این روش در انظار خارجیان هم افتضاح آمیز است. «اگر مواعید تلگرافی آن وزارت جلیله در این چند روزه صورت فعلیت نیافته به موقع اجرا نرسد انحلال مدرسه ... حتمی و به حیثیت معارف ایران لطمه بزرگی وارد خواهد ساخت.» (1)
* صدور حواله برای حقوق عقب مانده کارمندان دربار
امروز حواله ای به مبلغ یکصد و بیست هزار تومان معادل حقوق چهار ماه از کارمندان دربار که به واسطه عقب افتادن حقوق اعتصاب کرده بود، صادر شد. (2)
* تقاضای معرفی بیست نفر برای تحقق اصل دوم قانون اساسی
در پی نامه ای که شریعتمدار کرمانی به رئیس مجلس شورای ملی نوشت و از سفر خود به عتبات خبر داد، این پیشنهاد را نیز مطرح کرد که تقاضایی از مراجع نجف و کربلا برای معرفی بیست نفر روحانی عالی مقام صورت گیرد تا حضور پنج مجتهد برای نظارت بر امر مقننه تحقق یابد. از طرف مجلس هم امروز خطاب به او نوشته شد که «چند ماه قبل راجع به انتخاب پنج نفر آقایان علماء طراز اول از طریق آقایان علماء اعلام طهران انجام امر خواسته شده، متأسفانه تاکنون نتیجه نداده است؛ در این موقع که جنابعالی به عتبات عالیات مشرف می شوید، ممکن است به آقایان محترم علماء اعلام آنجا خاطرنشان نمایید که مفاد اصل دوم قانون اساسی این است که مراجع تقلید بدوا باید بیست نفر را به مجلس معرفی نمایند، تا از بین آنها پنج نفر را مجلس انتخاب کند و این بیست نفر هنوز معرفی نشده اند.» (3)
ص: 467
یکشنبه 13 آبان 1301/ 5 نوامبر 1922/ 15 ربیع الاول 1341
* پایان اجتماع مسجد جامع
پیش از ظهر امروز قوام السلطنه ریاست وزراء و رضا خان وزیر جنگ و برخی دیگر از وزرا به مسجد جامع محل تجمع برخی از علمای تهران رفتند و تصمیمات دولت و مجلس را که وفق خواستهای آنان گرفته شده به اطلاع رساندند. شیخ مهدی واعظ این مصوبات را بالای منبر خواند. یکی مربوط به ممیزی مقالات مرتبط با مذهب و دیانت بود، دیگری الغای قانون جزای عرفی، و بعدی، برخی اصول تعطیل شده در عدلیه بود که به وزارت مربوطه امر شد آنها را به اجرا بگذارد، و بالاخره مبارزه با فساد که در این زمینه نیز بخش نامه هایی صادر شد. تصویب و تصمیم همه اینها به اطلاع رسید و در ن هایت روحانیان حاضر در مسجد جامع متفرق شدند و این اجتماع پس از 19 روز پایان یافت. (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. لایحه پرداخت 4300 تومان به عدلیه بابت سال گذشته چون محلی برای پرداخت نداشت، ماند تا نماینده دولت هم در جلسه حاضر باشد و محلی برای پرداخت آن پیشنهاد کند. در ادامه قانون استخدام در دستور کار قرار گرفت. (2) در جلسه امروز مدرس به مقتضای گفت وگوهای انجام شده توضیحی درباره قانون جزای عرفی که لغو آن یکی از خواستهای اجتماع کنندگان در مسجد جامع تهران بود، داد.
به دلیل اهمیت موضوع این گفتار در پاورقی آمده است. (3)
* پاسخ مثبت رضا خان به ریاست اداره امنیه
رضا خان وزیر جنگ امروز در پاسخ به پیشنهادهای رئیس اداره امنیه (ر. ک: 10 آبان) به اطلاع او رساند که پیشنهاد شما در مورد قلع وقمع اشرار (و در واقع تحریک شدگان به دست خوانین بختیاری) تصدیق می شود. پس از آمدن احمد شاه «جدا درصدد دستگیری آنها برآمده و فورا آنها را اعدام نمایید که به شرارت و دزدی آنها خاتمه داده شود.»(4)
* پاسخ مفصل اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان به تعجب رضا خان
به دنبال تلگرامی که امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی فرمانده قشون آذربایجان درباره کمبود آذوقه و علیق در آذربایجان (ر. ک: 9 آبان) برای وزارت جنگ فرستاد و پاسخی که وزیر جنگ مبنی بر این که همه آن ایالت در دست شماست، چطور امکان کمبود وجود دارد؛ امروز اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان پاسخی مفصل برای ارتضای خاطر رضا خان فرستاد و در واقع از مراسله قبلی ابراز پشیمانی کرده، موضوع را به گردن فرمانده قشون آذربایجان انداخت که خواسته «خاطر مقدس را از چاکر آزرده و ملول نماید.» در این گزارش مفصل آمده بود که آذوقه و علیق قشون جای نگرانی ندارد زیرا «هفت هزار خروار غله خالصه» تحت اختیار قشون است و از ابتدای سال هم تاکنون هفت هزار خروار، نصف گندم و نصف جو به مصرف رسیده است و هنوز نهصد خروار آرد گندم و جو هم در انبار وجود دارد. وی در ادامه رسیدن پنجاه هزار تومان وجه را نیز یادآور شد که باعث تمشیت بهتر امور نظامی خواهد شد. (5)
* آخرین نامه از مسکو
نایب سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ امروز آخرین گزارش خود را پیش از عزیمت به برلن از مسکو به تهران فرستاد. در این گزارش به خرید اسلحه از روسیه و جلب نظر وزارت امور خارجه آن کشور به این معامله، برخورد با ابو القاسم لاهوتی و اتباع او و نیز احسان اللّه خان دوستدار، و ابراز علاقه تروتسکی به رضا خان در مقابله او با قوام السلطنه اشاره شده است. نظر به اهمیت موضوعات مطرح
ص: 468
شده عین تلگرام رمز ارسالی از مسکو را در پاورقی می خوانید. (1)
[تصویر] احسان اللّه خان دوستدار
* اجتماع اعتراض آمیز طلاب در یزد
براساس خبر رسیده از یزد طلاب این شهر به همراه گروهی از بازاریان و کسبه در مقابل مصلی اجتماع کرده و با این کار اعتراض خود را نسبت به رفتار محمد خان آژان در مورد یک طلبه اعلام کردند. از طرف حکومت وعده تنبیه آژان داده شده است. در این خبر نوع توهین آژان به آن طلبه یاد نشده است.(2)
* امتیاز چراغ برق
وجود داوطلبان متعدد برای گرفتن امتیاز چراغ برق در شهر هایی چون اصفهان، قزوین و ایالت مازندران موجب شد وزارت فواید عامه به حاج امین الضرب که صاحب چنین امتیازی است اما آن را مسکوت گذاشته، اخطار کند که اگر تا چند روز دیگر جواب درستی درباره تأسیس و اداره چراغ برق در این نقاط ندهد امتیاز داده شده لغو و با پیشنهاددهندگان جدید وارد مذاکره خواهد شد. (3)
* دستور وزیر جنگ درباره پسر شیخ فضل اللّه نوری
رضا خان وزیر جنگ به محمد حسین خان فرمانده قشون مازندران و استرآباد، دستور داد که بنابر اطلاع رسیده «آقا ضیاء پسر شیخ فضل اللّه نوری که از عناصر فاسده است به طرف مازندران عازم شده. علت این مسافرت غیرمعلوم. لازم است مشار الیه را کاملا تحت نظر و مراقبت قرار» دهید. امروز امیر اکرم حاکم مازندران، با این که نامه خطاب به او نبود به وزارت جنگ اطلاع داد که به حکام نور و کجور و آمل اخطار شده که ورود آقا ضیاء (4) را فورا اطلاع دهند. (5)
* تکذیب تحرکات ضد دولتی اقبال السلطنه
در پی گزارشی که از تحرکات اقبال السلطنه ماکویی حاکم ماکو و اطراف آن پس از سرکوب سیمیتقو (ر. ک: 8 آبان) به وزارت داخله نوشته شد، اداره شمال این وزارت خانه اطلاع داد اقداماتی که مبنی بر تحرک ضد دولتی اقبال السلطنه باشد شنیده نشده، با این حال تحقیقات بیشتر صورت خواهد گرفت اما «به طور یقین عرض می نماید راپورت بی مأخذ بوده است.»(6)
* اعتراض به افتتاح کنسولگری
به دنبال اعلام نماینده سیاسی دولت روسیه شوروی در بارفروش مبنی بر گشایش قریب الوقوع کنسولگری آن دولت در این شهر (ر. ک: 11 آبان) کارگزاری مهام خارجه مازندران امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که «اعتراض شفاهی در ذکر افتتاح قونسولگری نموده که فقط می باید افتتاح وکالت خانه یا اگنت قونسولگری ذکر شود.» (7)
* اصرار ممتاز الدوله به بازگشت به ایران
ممتاز الدوله نماینده فوق العاده ایران که از قفقاز به ترکیه رفته بود موافقت قوام السلطنه رئیس الوزراء و وزیر امور خارجه را برای بازگشتش به ایران جلب کرد. قوام السلطنه امروز به او نوشت «حالا که در حرکت اصرار دارید حاجی میرزا موسی خان را به کفالت، معرفی، خودتان عزیمت فرمایید.
دو هزار تومان برای مخارج جنابعالی و دو هزار تومان جهت حاجی میرزا موسی خان حواله شد. سپردم هزار تومان هم به خانواده مشار الیه برسانند رفع نگرانی ایشان بشود.» (8)
* دستور مذاکره با انگلستان درباره تحرکات شیخ محمود
وزارت امور خارجه در تلگرامی که به سفارت ایران در لندن فرستاد از تحرکات شیخ محمود برزنجی که «از طرف انگلیسها به سلیمانیه اعزام و ریاست آنجا به او واگذار شده و از قرار راپرت واصله از ورود به آنجا ایلات سرحدی ایران را به عنوان استقلال کردستان تحریک به عدم اطاعت دولت ایران می نماید» خبر داد و از نماینده خود خواست که در این مورد وارد مذاکرات با دولت انگلیس شود تا هرچه سریعتر او را از این اقدامات پرهیز دهند. (9)
* درخواست مجوز برای پرداخت دیون سعد الدوله
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران از قوام السلطنه ریاست وزراء خواست که اجازه دهد بانک بدهی سعد الدوله را بپردازد، چرا که در وضعیت سختی به سر می برد. سعد الدوله انتظار دارد ماهی دو هزار تومان از بابت طلب خود از بانک دریافت دارد؛ و از آنجا که بانک پولی برای دادن این بدهی ندارد دستور دهید اداره کل گمرکات یا خزانه ماهیانه دو هزار تومان به بانک ایران بپردازد تا از این محل طلب سعد الدوله ادا شود. وی یادآور شد که بانک استقراضی پیش از واگذاری به ایران و تغییر نام، این بدهی را پرداخت می کرد.(10)
* تقاضای اعطای لقب
قوام السلطنه امروز از احمد شاه درخواست کرد نظر به لیاقت و خدمات میرزا محمد مهدی خان نظام لشکر آذربایجانی، وی به لقب نظام الممالک مفتخر شود.(11)
ص: 469
ص: 470
دوشنبه 14 آبان 1301/ 6 نوامبر 1922/ 16 ربیع الاول 1341
* قانون جزای عرفی و خبر روزنامه آسیای وسطی
قوام السلطنه ریاست وزراء در تلگرامی که امروز به مشاور الممالک نماینده سیاسی ایران در مسکو فرستاد ضمن توضیح لغو قانون جزای عرفی که یکی از تقاضاهای جدی روحانیان بود و با این که از تصویب مجلس نگذشته بود بیشتر نمایندگان هم با آن مخالف بودند، خبر داد که اینک قانون جزای دیگری در حال تدوین است که به مجلس داده شود. اما «دیشب یکی از جراید موسوم به آسیای وسطی، فوق العاده ای منتشر کرد که از قرار معلوم سفارت روس یادداشتی به دولت داده و به الغای قانون مزبور اعتراض نموده است. ضمنا در فوق العاده شمه ای از دخالت های سفارت در کارهای مملکت شرح داده و با عبارات تندی تنقید کرده بود. اینجانب فورا به نظمیه امر دادم مانع انتشار فوق العاده مزبور بشوند و در روزنامه آسیای وسطی و ایران نیز» شرحی که متضمن تکذیب این موضوع بود به چاپ رسید. (1)
* اطلاعیه وزارت امور خارجه و سفارت روسیه
در پی درج خبری در نشریه آسیای وسطی مبنی بر اعتراض سفارت روسیه به دولت ایران نسبت به لغو قانون جزای عرفی، امروز وزارت امور خارجه در اعلانی آن را تکذیب کرد و نظر ارباب جراید را نسبت به حفظ مناسبات حسن ه با دول دوست یادآور و اهمیت آن را متذکر شد. همچنین سفارت روسیه به دو زبان فارسی و روسی موضوع را تکذیب نمود و آن را در شماره امروز روزنامه ایران به چاپ رساند. در این اعلان استقرار رژیم کاپیتولاسیون در ایران که به سفارت روسیه نسبت داده شده تکذیب شد و این که «نمایندگی مختار هیچ گونه یادداشتی ارسال ننموده و کلیتا هیچ قدمی در مسئله نسخ قانون جزای عرفی دولت ایران و اجرای رژیم کاپیتولاسیون که مخالف شئونات یک ملت آزاد است برنداشته است.» (2)
* گزارش امیر لشکر شمال غرب از موقعیت سید طه
عبد اللّه طهماسبی فرمانده کل قوای آذربایجان امروز اخباری را که از سید طه، فرد نزدیک به سیمیتقو، جمع آوری کرده بود به مرکز فرستاد. سید طه پس از شکست قطعی، به ارومیه آمده، تأمین می گیرد و سپس به عنوان آوردن خانواده اش به خاک عثمانی می رود، اما عثمانی ها مانع از بازگشت وی می شوند. «حالیه برطبق راپرت واصله اسماعیل آقا و سید طه متفقا با قریب چهل سوار به طرف سلیمانیه رفته، از قرار ملحق به انگلیسها شده اند.» (3)
* انتخاب حاکم جدید اصفهان
به دنبال استعفای سلطان محمد سردار اشجع از حکومت اصفهان، حاکم سابق نظامی تهران محمود انصاری (امیر اقتدار) به حکومت اصفهان تعیین شد. (4)
* انتخاب یک مجتهد در شورای عالی معارف
سید مهدی لاهیجی «که از افاضل علمای آزادی خواه هستند به عضویت شورای عالی معارف معین شدند.»(5) اعضای شورای عالی معارف غیر از روحانی یاد شده شامل ذکاء الملک فروغی، تدین، شیخ محمد امین خویی، دکتر امیر اعلم، دکتر مسیح الدوله، میرزا غلامحسین خان رهنما، مجیر الدوله و دهخدا بودند.
* استنکاف حاکم گیلان از بخش نامه دولت
کارگزاری مرکزی گیلان امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که پیرو دستور العمل صادر شده مبنی بر منع مذاکره و مکاتبه مستقیم عوامل حکومتی و دولتی ایران با کنسولگریها و نمایندگان دول خارجی، «حکومت گیلان تصور می کند که این امر برای مأمورین جزء است و به خودشان مربوط نیست.» وی در پایان خواست که به او بگویند مستقیم با نمایندگان کشورهای بیگانه تماس نگیرد. (6)معروف بود که نیر السلطان حاکم گیلان روابط ویژه ای با روسها دارد.
ص: 471
[تصویر] صحن حضرت معصومه (س)
* شکایت از رئیس تلگراف خانه قم
عده ای از اهالی خلجستان در شکایت از بشارت السلطان رئیس تلگراف خانه قم در صحن حضرت معصومه (ع) تحصن کردند. شکایت از او که تلگراف خانه های گلپایگان، خمین، خوانسار و محلات را هم در اختیار دارد به اهالی آن نواحی نیز گسترش پیدا کرده است. علت این شکایت و اعتراض آن است که وی از مخابره خواستهای مردم به مرکز جلوگیری می کند. شاکیان خواستار انفصال او هستند.(1) شفق سرخ نوشت که وی مدت بیست سال است در این سمت دوام آورده و این نبود مگر حمایت و توصیه محاسب الممالک. (2)
ص: 472
سه شنبه 15 آبان 1301/ 7 نوامبر 1922/ 17 ربیع الاول 1341
* تعطیلی عمومی
امروز به مناسبت سالروز تولد حضرت رسول اکرم (ص) و امام جعفر صادق (ع) دوایر دولتی، سازمان ها، وزارت خانه ها و نشریات تعطیل بودند. در این روز آیین سلام در حضور ولیعهد اجرا شد و جشن هایی در ولایات مختلف برپا گردید. (1)
* جشن پنجمین سال انقلاب روسیه در گیلان
امروز به مناسبت پنجمین سال پیروزی انقلاب در کشور روسیه از طرف کنسولگری این کشور مراسمی در شهر رشت برگزار شد که از ساعت ده صبح تا سه بعد از ظهر طول کشید.
در این مراسم گروهی از اهالی و رؤسای ادارات در کنسولگری پذیرایی شدند و کنسول اعلانی در شهر منتشر کرد و عموم ایرانیان و روسهای مقیم شهر را به کنسرتی که در مدرسه ارامنه برپا می شد دعوت کرد. در این مراسم غیر از تیاتری که به نمایش گذاشته شد، سخنان مهیجی به زبانهای فارسی، روسی و ارمنی به نفع انقلاب و علیه سرمایه داری ایراد گردید. روزنامه ندای گیلان هم فوق العاده ای در همین موضوع منتشر کرد. (2) عنوان این ویژه نامه «افتخار انقلاب اکتبر» بود.
همچنین امروز بنگاه اقتصادی ونشترک وابسته به روسیه، به مناسبت پنجمین سال پیروزی انقلاب روسیه «یکصد و پنجاه دست لباس به زنها و یک صد و پنجاه دست به اطفال بی بضاعت داده است.» (3) مراسم مشابهی هم از طرف کنسولگری روسیه در تبریز در این شهر برپا شد.(4) چنین مراسمی در شهرهای کرمانشاه، بارفروش و آستارا هم برگزار شد. (5)
* جشن سالگرد پیروزی انقلاب روسیه در کرمان
کارگزار مهام خارجه کرمان در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که کنسولگری روسیه شوروی طبق اعلانی از اهالی کرمان دعوت کرد به مناسبت پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب و «تأسیس دولت کارگران و بلند کردن بیرق» در محل کنسولگری جمع شوند. رؤسای ادارات و طبقات مختلف مردم در این مراسم شرکت کردند. سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) نیز به عنوان والی کرمان در این مراسم حاضر بود که ترجمه سخنان کنسول روس را «با ن هایت فصاحت و شیرینی» بیان کرد. (6) مراسمی نیز به همین مناسبت در قزوین برگزار شد و میهمانی ای از طرف گوردین کنسول روسیه در قزوین بدون سخنران و حضور روسها داده شد.(7) استرآباد و بندرگز هم شاهد چنین مراسمی بود. (8)
* جشن سالگرد انقلاب در سفارت روسیه
سفارت روسیه در تهران امروز بعد از ظهر پذیرای میهمانان و مدعوین خود بود که برای شرکت در پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب روسیه به آن سفارت خانه آمده بودند. نمایندگان سیاسی کشورها و وکلا و مدیران جراید میهمان شومیاتسکی وزیر مختار روسیه در ایران بودند. (9) وزیر مختار روسیه در تهران «در اقدامی نمادین به دو باغبان ایرانی سفارت و دو کارمند ایستگاه رادیو [- بی سیم مسکو] نشان هدیه کرد و گفت که دولت شوروی به این شکل احترام خود به طبقه کارگر را نشان می دهد.» (10)
ص: 473
ص: 474
چهارشنبه 16 آبان 1301/ 8 نوامبر 1922/ 18 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز، مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور اصلی جلسه گفت وگو و مشورت درباره مواد دیگری از قانون استخدام بود. (1) در این جلسه مدرس درباره ماده 37 قانون استخدام سخنانی درباره تقصیرات اداری مستخدمین ایراد کرد و گفت که این ماده به نحوی باید تنظیم شود که شاکی از مأمور دولت به عدلیه ارجاع داده نشود.
«وقتی هم به عدلیه رفت آسودگی ندارد و قیامت تلافی می شود. و این مسئله فقط اسباب تجری مأموریت می شود.» (2)
* زیانهای پرداخت حق السهم ایران براساس محاسبه منافع خالص
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز در پاسخ به پرسش قوام السلطنه ریاست وزراء مبنی بر این که کمپانی سینکلر چه کسوراتی را در عایدی خالص کمپانی و سپس حق السهم ایران در نظر خواهد گرفت، ضمن برشماری آن موارد نوشت که «نمی دانم با وجود تجربیات تلخی که از قبول اساس منافع خالص برای تعیین حقوق دولت در مورد کمپانی نفت جنوب حاصل شده» چرا بار دیگر آن را مطرح می کنند؟
وی یادآور شد که نکات مبهم در این شیوه بسیار زیاد است و سینکلر می تواند به انحاء مختلف از حق السهم ایران کسر کند. (3)
* دستگیری فرخی یزدی
امروز فرخی یزدی توسط اداره نظمیه دستگیر شد. اتهام او سوءقصد به جان قوام السلطنه بود. او پس از هجده ساعت توقیف آزاد شد. شفق سرخ با چاپ این خبر اتهام وارد شده به فرخی را مسخره خواند.(4)
* پایان حکمیت بین ایران و شرکت لیانازوف
امروز داوران معین شده برای تعیین تکلیف شرکت لیانازوف که امتیاز شیلات شمال ایران را داشت اما به دلیل عمل نکردن به مفاد قرارداد، امتیازش از طرف دولت لغو شده بود، حکم کردند که «قرارداد جدیدی به مدت پانزده سال بین دولت و لیانازوف ها منعقد گردد که اساس آن بر صدی پنجاه عایدات خالص سهمیه دولت باشد و این رأی امروز داده شد و عمل حکمیت خاتمه یافت و من بعد دعاوی که طرفین نسبت به یکدیگر داشتند از هر جهت ساقط است و نیز تذکرا توضیح می شود که چون به موجب قرارداد جدید، سهم دولت در این اجاره به نسبت عایدات مقرر می شود البته دولت در امور شیلات حق نظارت و کنترل خواهد داشت.» (5)
[تصویر] فرخی یزدی
ص: 475
* پرسش سفارت روسیه درباره علت تأخیر حرکت هیأت ایرانی
سفارت روسیه در تهران، امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که اطلاعات رسیده از استرآباد نشان می دهد که توافق به عمل آمده برای حرکت دو هیأت ایرانی و روسی به مرزها (برای حل وفصل اختلافهای مرزی در این منطقه) از طرف ایران عمل نشده است؛ و یک روز پیش از موعد حرکت هیأت روسی، به موجب یادداشتی که به هیأت می رسد خواستار تعویق حرکت می شود «بدون این که علت تعویق یا تعیین موقع حرکت که چه روز خواهد بود» در یادداشت آمده باشد. در این نامه درخواست شده بود که هیأت ایرانی در نزدیکترین زمان، روز حرکت خود را به مرز تعیین کند. (1)
* تعیین نماینده روسیه شوروی در کمیسیون سرحدی ماکو
سفارت روسیه شوروی در تهران به اطلاع وزارت امور خارجه ایران رساند که رفیق اسنوروف نایب کنسول ماکو را به سمت قائم مقام رفیق دوبسون نماینده این سفارت در کمیسیون سرحدی ماکو تعیین کرده است. در این نامه، از دفتر دولت روسیه در ماکو به عنوان کنسولگری یاد شده بود، درحالی که ایران تأسیس کنسولگری در ماکو را نپذیرفته بود. (2)
* دستگیری هشت نفر در بندرگز
حاکم بندرگز امروز دستور داد «هشت ایرانی فعال در هدایت تبلیغات علیه روحانیت و دولت بازداشت شوند.» این خبر را منابع انگلیسی یاد کردند و نوشتند که در میان این افراد میرزا عزیز اوغلی و میرزا محمود علی امین التجار هم جزو دستگیرشدگان هستند. امین التجار که از مأموران کنسول روسیه (وینر) در استرآباد است، بلافاصله پس از درخواست معاون کنسولگری روسیه در بندرگز آزاد شد. (3)
ص: 476
پنج شنبه 17 آبان 1301/ 9 نوامبر 1922/ 19 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه با تقاضای یک ماه مرخصی اضافی برای سردار جنگ که برای تحقیقات از حادثه کشتار نظامیان در شلیل عازم منطقه بختیاری شده بود، موافقت شد. دستور اصلی مجلس امروز نیز قانون استخدام بود. همچنین به درخواست دولت مقرر شد که کمیسیون بررسی لایحه نفت شمال، تشکیل جلسه بدهد. لایحه نفت شمال از طرف دولت قوام السلطنه با تلفیقی از شرایط دو کمپانی سینکلر و استاندارد اویل به مجلس تقدیم شده بود؛ و کمیسیون مزبور نتوانسته بود تا آن وقت جلسات خود را به طور مرتب تشکیل دهد.(1)
* لزوم برخورد قهرآمیز با شاهسونها
عبد اللّه طهماسبی امیرلشکر شمال غرب و فرمانده قوای آذربایجان توضیح داد که پس از بازگشت نیرو هایی که از مرکز برای سرکوب سیمیتقو به این صفحه آمده بودند برخی از ایلات و طوایف شاهسون مانند آلارلو به سرکردگی نجفقلی خان سرکشی می کنند. برای نمونه نجفقلی خان از بازپس داددن یک عراده توپ و مسلسلهای خود استنکاف می ورزد. تاکنون روش مسالمت آمیز با ایشان فایده نبخشیده «درخواست می کنم اجازه فرمایند در صورتی که به مسالمت اسلحه سنگین خود را تسلیم ننمایند قهرا مطالبه و گرفته شود.» وی در پایان تقاضا کرد برای این موضوع قوای پادگان آستارا تحت فرمان قوای آذربایجان باقی بماند. (2)
* عدم پیشرفت امور مرزی ایران و روس از زبان هیأت ایرانی
مستشار الدوله مسئول «کمیسیون سرحدی دولت علّیه ایران» که برای حل وفصل مسائل باقی مانده بین ایران و روسیه در استرآباد بسر می برند امروز علل ناکامی خود را در پیشبرد امور به وزارت امور خارجه منعکس کرد و آشکارا عدم حمایت مسئولان مرکزی را علت این امر دانست.
[تصویر] در ابتدای این گزارش ضمن یادآوری چهل سال تضییقات آبی و ارضی همسایه شمالی، آمده بود که به موجب فصل سوم عهدنامه مودت (1921 م) انتظار می رفت مسائل مرزی مرتفع شود. اما نبود عده ای کارشناس در مرکز که به موقع بتوانند «اظهارات حقه کمیسیون» را پاسخ دهند، دو ماه و نیم زمان کمیسیون سرحدی را تلف کرده، این هیأت در استرآباد بلاتکلیف مانده است. در این نامه شکواییه گونه آمده است که هرچه نوشتیم، به سفارت ایران در مسکو یا سفارت روسیه در تهران احاله دادید. دیگر آن که همراهی 60- 50 سوار نظامی که باید همراه هیأت باشد دچار تردید شد. در یک صحرای هفتاد و پنج فرسخی چگونه می توان بدون وسایل مخابرات و نبود امنیت حرکت کرد. مضاف بر این که محافظت از هیأت روسی
ص: 477
مادام که در خاک ایران است به عهده ما خواهد بود. در پایان آمده است که بیش از سه ماه از اعتبار این هیأت گذشته و فقط سه ماه دیگر آن باقی مانده است. و اگر توجه مسئولان مرکزی به همین منوال باشد، اعتبار دولت در این مذاکرات به خطر خواهد افتاد.(1)
* تعارف ها به جای تهدیدها در مکاتبات رضا خان و معتمد الدوله
آن چه پیش از این میان رضا خان وزیر جنگ و معتمد الدوله پسر ظل السلطان که متهم بود اموال پدر را در بانک سوئیس یک جا مال خود کرده و رضا خان در پی جویی آن مصرا خواستار نیمی از آن بود، می گذشت، چیزی جز تهدید و ارعاب از طرف وزیر جنگ نبود. اینک در فقد اسناد که روشن نمی شود موضوع به کجا انجامیده، معتمد الدوله از رضا خان می خواهد که هنگام عبور از اصفهان میهمان او باشد. رضا خان که برای استقبال از احمد شاه راهی جنوب کشور خواهد بود، در پاسخ معتمد الدوله نوشت که «چون اینجانب در اداره قشونی اقامت خواهم کرد با امتنان از اظهار محبت نواب والا از قبول این دعوت معذرت می خواهم.»(2) این روابط حسن ه همچنان ادامه می یابد تا این که معتمد الدوله به سمت آجودانی رضا خان می رسد.
* پریشانی اهالی اسدآباد
تعدیات حاکم اسدآباد، اهالی این منطقه را مستأصل کرده است. وی به عناوین مختلف از مردم پول می گیرد. غیر از این چند روزی است «ارزاق و غله ابدا به مردم وارد نمی شود؛ سه روز است که اغلب مردم بدون نان مانده و گندم یافت نمی شود. چنانچه به زودی توجهی نشود، جمعی تلف و پراکنده خواهند شد.» (3)
ص: 478
جمعه 18 آبان 1301/ 10 نوامبر 1922/ 20 ربیع الاول 1341
* بازگشت فوج پهلوی
امروز فوج پهلوی که نقش مؤثری در سرکوب اسماعیل آقا سیمیتقو داشت وارد تهران شد. این یگان در میدان مشق حاضر شد و با حضور رضا خان وزیر جنگ، از سرتیپ امان اللّه میرزا، سرتیپ بصیر دیوان و دیگر صاحب منصبان قدردانی به عمل آمد. در این مراسم پرچم ذو الفقار به فوج پهلوی اهدا شد و وزیر جنگ نشان ذو الفقار را به سرتیپ امان اللّه میرزا و بصیر دیوان و دو صاحب منصب دیگر که یکی از آنها در هنگام جنگ کشته شده بود اعطا کرد. «از طرف آقای وزیر جنگ به سرتیپ امان اللّه میرزا امر شد که مجددا شغل سابق خودشان را که ریاست کل ارکان حرب است مشغول شوند.» (1) روزنامه شفق سرخ نام دو صاحب منصب دیگر را که نشان ذو الفقار گرفتند حسن آقای سرهنگ و مرحوم محمد خان رشید نظام یاد کرد. (2)
[تصویر] نشان ذو الفقار
* کارد در استخوان بازرگانان ایرانی
گروهی از بازرگانان شمال ایران در نامه ای که به سه گیرنده مجلس شورای ملی، وزارت امور خارجه و وزارت فوائد عامه نوشتند با تشریح بهای اجناس صادراتی و وارداتی به مقایسه آن در سالهای گذشته با سال جاری پرداختند. آنان با ارائه آمار تجارت در سال 1916 یعنی 72 میلیون قران صادرات برنج در مقابل ده میلیون قران واردات نفت که بیش از 60 میلیون قران ما زاد داشته، اینک با انحصار تجارت در دست بنگاه های ونشترک و سانترسایوز از دادوستد همین دو قلم کالا 5/ 13 میلیون قران کسر درآمد داشته اند.
آنها نوشتند که این دو شرکت با شعبی که در شهرهای شمالی کشور دارند واردات و صادرات را در دست گرفته و خود تعیین قیمت می کنند و «بدبخت تجار ایرانی دست روی دست گذاشته بدبختی آتیه و فلاکت منتظره خود را سیر می نمایند.» (3)
* تردد دزدان دریایی در سواحل ترکمن
امشب شش قایق مسلح برای دزدی به طرف گلوگاه آمدند اما نظامیان جلوگیری کرده، آنها را فراری دادند. «از قرار معلوم روسها از اغتشاشات دریایی تراکمه مسبوق و خودشان باعث آن هستند و به علاوه روسها می خواهند اغتشاشات دریایی را حتی ادامه دهند که دولت ایران مثل سابق درخواست حفاظت سواحل را از آنها بنماید.» این خبر را رئیس قشون استرآباد و مازندران داد و نیز به ترکمنهای بازرگان اخطار کرد اگر از حرکت بی رویه دزدان دریایی جلوگیری نکنند از آمدوشد کشتی های تجاری آنان به استرآباد جلوگیری خواهد کرد. (4) به نوشته منابع انگلیسی رئیس نظامیان استرآباد تا امروز توانسته است 500 تن از ترکمنها را به استخدام درآورد. این منبع می نویسد رضا خان به او دستور داده بود 1500 ترکمن را جذب کند.(5)
ص: 479
[تصویر] نمایی از همدان قدیم
* حرکت احمد شاه به طرف ایران
بنا به آن چه نماینده سیاسی ایران در فرانسه به ایران مخابره کرده، احمد شاه امروز از مارسی به طرف ایران حرکت کرد.
«در این سفر خواه در فرانسه خواه در اسپانی احترامات فوق العاده شد و از هر جهت خاطر مبارک مسرور است.» (1)
* گردهم آیی در مسجد جمعه همدان
امروز گروه هایی از مردم علاقه مند به دعوت حکومت در مسجد جمعه همدان جمع شدند تا درباره جمع آوری متکدیان و راه های کمک رسانی به ضعفا تبادل نظر کنند. در این جلسه سخنانی درباره وضعیت این قشر ایراد و پس از ارائه پیشنهاد هایی مقرر شد برخی از آنها صورت عملی بگیرد.(2)
ص: 480
شنبه 19 آبان 1301/ 11 نوامبر 1922/ 21 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس تشکیل جلسه داد و به مواد دیگری از قانون استخدام رسیدگی کرد و تا ماده 68 را به تصویب رساند. سپس نمایندگان پیشنهادهای خود را ارائه کردند که از آن جمله بود حضور وزراء در مجلس برای پاسخگویی به پرسشهای ارائه شده. همچنین نظام الدوله یکی از نمایندگان مجلس که به تازگی به حکومت تهران منصوب شده، امروز در مجلس حاضر شد و استعفای خود را تقدیم کرد. (1) او جایگزین حاکم نظامی، امیر لشکر محمود انصاری شده بود.
* حرکت رضا خان به طرف جنوب کشور
ساعت 10 صبح امروز رضا خان وزیر جنگ به همراه دبیر اعظم رئیس کابینه وزارت جنگ و قائم مقام الملک و ساعد الدوله برای استقبال از احمد شاه با خودرو راهی صفحات جنوب شدند. آنها ابتدا به شیراز می روند و بعد به سمت بندر بوشهر حرکت خواهند کرد. «سی و چهار اتومبیل نیز که برای حرکت به صوب شیراز از طرف وزارت جنگ تهیه شده بود صبح امروز از مرکز به طرف شیراز حرکت کرد.» (2) رضا خان پیش از حرکت، سرتیپ مرتضی خان را به ریاست کل ساخلوی تهران منصوب کرد. (3) امان اللّه میرزا رئیس ارکان حرب کل قشون جانشین او تا زمان بازگشت از بوشهر شد. (4)
* آخرین اطلاعات از کردستان عراق
عبد اللّه طهماسبی فرمانده قوای آذربایجان در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد خبر داد که در نتیجه درگیریهای اخیر، قوای عثمانی از رواندوز عقب نشسته و آنجا را تخلیه کرده اند.
اسماعیل آقا سیمیتقو و سید طه به انگلیسها ملحق شده و با برادر شیخ محمود به رواندوز آمده اند. از طرف شیخ محمود نامه هایی به خوانین و سرکردگان طوایف کرد در مرزهای ایران و عثمانی فرستاده می شود و وعده آمدن خودش را می دهد.
عثمانیها به دلیل کمی نیرو، زمستان پیش رو و بدی راه و کمی آذوقه نمی توانند قوایی به آنجا بفرستند. وی احتمال داد شیخ محمود با حمایت انگلیس و با استفاده از زمستان به مرزهای ایران تعرض کند. اینک نیرویی که باید در سردشت متمرکز می شد در ساوجبلاغ مستقر خواهد شد. وی درخواست کرد در صورت امکان قوایی از لشکر غرب در سقز استقرار یابند.(5)
* نیاز آستارا به نظمیه قوی
کارگزاری آستارا ضمن انتقاد از رئیس بی سواد نظمیه این شهر و هشت پلیس وابسته به آن به وزارت امور خارجه نوشت که این منطقه اهمیت زیادی دارد و فقط با یک نظمیه قوی می شود از مجامع و محافل کمونیستی جلوگیری کرد. وی اضافه کرد که یک رئیس دیگر برای نظمیه آمده است که ظاهرا آدم لایقی است اما اینجا سی نفر آژان می خواهد نه هشت نفر، آن هم با ماهی شش تومان حقوق. وی از سفر خود به آستارای روس گفت که با این که مخروبه است نظم و نسق خوبی دارد. «چند روز قبل که بنده برای کار اداری به آستارای روس رفتم چون غیرموقع بود یک نفر پلیس در رفتن و مراجعت مواظب بنده بود. حتی با یک زن روسی که تعارف کردم فورا او را به نظمیه جلب و سئوال کرده بودند با کارگزار چه گفتی؟» (6)
* درباره نماینده قلابی روسیه در خوزستان
به دنبال باخبر شدن سفارت روسیه در تهران از وجود یک نمایندگی سیاسی در خوزستان و شخصی که مدعی آن است، و تکذیب موضوع از طرف آن سفارت خانه و درخواست برای پی جویی ماجرا توسط مقامات ایران، امروز مشار الدوله نماینده وزارت داخله در خوزستان خبر داد که بنا به اطلاعات رسیده از کارگزاری آن ایالت، شخصی به نام مسیو ترمولان وجود
ص: 481
خارجی دارد و اینک «سمت قونسولگری هند را در ناصری دارا» است و براساس اسنادی که ارائه داده، سابق بر این نمایندگی کنسولگری امپراتوری روسیه را داشته و صاحب دفتر و مهر و تابلو بود و چون می گوید چهار هزار تومان طلب دارد از پس دادن مدارک خودداری می کند، و تا سفارت این بدهی را پرداخت نکند مهر و تابلو و دیگر مدارک را نخواهد داد. او تقاضا کرده که سفارت روسیه شوروی او را به مقام سابق برقرار کند «ولی فعلا رسمیت در آن خصوص نداشته، عملیاتی هم نمی نماید.»(1)
* عریضه بازرگانان مشهدسر
بیش از بیست تن از بازرگانان مشهدسر در نامه ای که امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشتند از انحصار دادوستد و واردات و صادرات این منطقه که در دست شرکتهای روسی قرار گرفته، شکایت کردند. آنان با اشاره به تبلیغاتی که برای بازار مکاره بادکوبه شده بود و اقدامی که تجار ایرانی در بردن کالاهای خود به آن بازار کردند، نوشتند که همه امیدها ناامید شد. «در بادکوبه کسی صاحب یک منات مال خود نیست.
اشخاصی که مال التجاره برده، فروخته اند نمی توانند وجهش را وارد ایران نمایند؛ و نه در آنجا مال التجاره هست که مبادله کنند.» دو شرکت ونشترک و سانترسایوز همه چیز را در اختیار خود گرفته اند و اخیرا تجارت نفت و پنبه را هم به انحصار خود درآورده اند. در ادامه این نامه به بالا رفتن تعرفه های گمرکی از طرف روسیه اشاره شده که صرفه را از هر نوع کار بازرگانی گرفته است. «چند روزی است که برای پنبه هفت مناط و یک عباسی، برنج یک مناط و خشکبار را پوطی ده مناط طلا گمرک گذاشته اند ... تمام مقصودشان این است که تجار ایرانی به واسطه زیادتی گمرک نتوانند مال التجاره خود را وارد و خارج نمایند.» در پایان این نامه آمده است که «روسها ... به هیچ معاهده و قانون و قرار اعتنا نداشته و احترام نمی گذارند. در روسیه هرکس صبح زود از خواب بیدار می شود یک قانون به عقیده خود وضع و اجرا می کند.»(2)
* حاکم جدید دزفول
آقا میرزا احمد خان به سمت حاکم دزفول منصوب شد. او از کارمندان قدیمی وزارت داخله است. (3)
* ورود میلسپو به بغداد
میلسپو و همراهانش امروز وارد بغداد شدند. آنها یک شب در آن شهر توقف کرده، راهی کرمانشاه خواهند شد. (4)
* سردرگمی در بانک ایران
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران در نامه مفصلی که امروز به قوام السلطنه رئیس الوزراء نوشت از شرایط و نیاز هایی که می تواند این بانک را به نقطه مطلوبی برساند، سخن گفت، اما در ابتدا این سئوال را مطرح کرد «که آیا واقعا اولیای امور و دولت مایل بوده و پولتیک آنها اجازه می دهد که مؤسسه به این اسم و رسم در مملکت وجود داشته باشد یا خیر؟ و اگر مایل باشند باید معین فرمایند که اولا با چه سرمایه و اعتبار و در تحت چه اصولی باید این بانک دایر شود؟» از این سئوال روشن می شود که پس از تحویل بانک استقراضی به ایران و نامیده شدن آن به نام بانک ایران، این مؤسسه مالی فقط درگیر حل دعاوی میان طلبکاران و بدهکاران خود است و مجالی برای کارهای بانکی نداشته است. (5)
* خبر تشکیل کابینه توسط شیخ محمود
شیخ محمود برزنجی که توسط انگلستان به حکومت سلیمانیه برگزیده شد کابینه تشکیل داده است. این خبر را کارگزار کردستان به نقل از نشریه بانگ کردستان، که شیخ محمود در سلیمانیه منتشر می کند، به مرکز گزارش داد. وی پس از یاد اسامی اعضای این کابینه در انتها می نویسد که «پس از ملاحظه روزنامه، نیات شیخ محمود معلوم می شود.» (6) (ر. ک: 4 آبان)
ص: 482
یکشنبه 20 آبان 1301/ 12 نوامبر 1922/ 22 ربیع الاول 1341
* تصویب لایحه دولت درباره نفت شمال
امروز لایحه ای که دولت درباره اعطای امتیاز نفت شمال و چگونگی آن به مجلس شورای ملی داده بود، در کمیسیون نفت تصویب شد. قوام السلطنه صبح و بعد از ظهر در مجلس حاضر بود و با حضور او و نمایندگان عضو در این کمیسیون لایحه پیشنهادی به تصویب رسید. این لایحه دربردارنده بهترین شرایط پیشنهاد شده دو کمپانی استاندارد و سینکلر برای کسب امتیاز نفت شمال بود تا پس از ارائه به آنها دو شرکت هرکدام موافقت خود را اعلام نمایند، امتیاز به آن کمپانی داده شود. (1) این لایحه دو روز بعد به صحن مجلس آمد تا به تصویب ن هایی برسد.
* ورود نماینده وزارت جنگ به برلین
غلامحسین سالار انتظام کفیل ارکان حرب لشکر مرکز امروز خبر داد که براساس تلگراف رسیده، نایب سرهنگ اسماعیل خان وارد برلین شده است. او مأموریت داشت سلاح های خریداری شده ایران از آلمان را تحویل گرفته، راهی کشور کند. (2)
* گزارشی از تحرکات شیخ محمود در کردستان
امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی برابر آخرین اطلاعاتی که به او رسیده بود به مرکز گزارش داد که عثمانیها باش قلعه را پنهانی تخلیه کرده اند. «عشایر حدود ایران خصوصا مامش، منگور و ده مکری از طرف شیخ محمود دعوت شده، مکاتبات دارند. نماینده شیخ محمود به ساوجبلاغ نزد امیر اسعد آمده و یک نفر از منسوبین او را هم همراه خود نزد شیخ محمود برده است.» (3)
* بی ارزشی درگیری با شاهسونها برای یک توپ
امان اللّه میرزا جهانبانی رئیس ارکان حرب کل قشون امروز در پاسخ به پیشنهاد امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی (ر. ک: 17 آبان) مبنی بر درگیری با شاهسون ها در صورت پس ندادن توپ جنگی، نوشت که اولا وزیر جنگ به طرف جنوب حرکت کرده و بعد هم «به عقیده بنده عملیات با شاهسونها را تماما موکول به بهار فرمایید، زیرا اخذ یک توپ ارزش این زحمت» را ندارد. (4)
* اخذ مالیات با نمایش نظامی
از آن جا که عده ای از نیروهای نظامی از طرف قشون کرمان برای مانور در حدود جنوبی کرمان از قبیل بم و نرمان شیر و جیرفت حرکت کرده اند، پیشکار مالیه کرمان با مناسب دیدن موقعیت درصدد برآمده «با تحصیل اجازه وزارت متبوعه بدان حدود حرکت نماید که بقایای سنواتی را به وسیله استعانت قوای نظامی به حیطه وصول درآورند.» (5)
* امیر اکرم بختیاری در پاریس
وزارت امور خارجه امیر اکرم بختیاری را به سمت آتاشه افتخاری سفارت ایران در پاریس تعیین کرده است «و ضمنا گویا مأموریت کوریه دیپلماتیک را نیز دارا خواهند بود.» از دیگر مأموریتهای ابلاغ شده امروز انتصاب منیع السلطنه به کنسولگری گنجه بوده است. (6)
* معاملات ملکی شیخ خزعل و سر ویلسن
به گزارش محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا، بنابر اخبار موثق شیخ خزعل همه املاک خود را در بصره و اطراف آن، چه زمین های کشاورزی و چه بناها به سر ویلسن رئیس فعلی کمپانی نفت جنوب واگذار و او را وکیل و ناظر بر آنها تعیین نموده است. «این سر ویلسن، سابق بر این از اجزای وزارت خارجه انگلیس و حاکم سیاسی کل بین النهرین بود و یکی از اسباب عمده انقلاب اخیر عراق عرب را از نتیجه
ص: 483
تندروی سیاست خشن او می دانند که دولت انگلیس ناچار شد او را از کار منفصل نموده، و او هم پس از انفصال از خدمت دولت استعفا داده و در اداره انگلوپرشن اویل کمپانی [کمپانی نفت انگلیس- ایران] مستخدم شده.» وی از دولت خواست با دقت این نوع بده بستانها را زیر نظر داشته باشد چرا که نتایج خوبی برای خوزستان ندارد. (1)
* گفت وگوی نماینده سیاسی ایران با روحانیان نجف
محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا گزارش دیدار خود را با روحانیان نجف به وزارت امور خارجه فرستاد. او در این دیدار نظر علمای آن دیار را نسبت به حقوق تاریخی ایران در بین النهرین یادآور شد و از آنان خواست با توجه به قدرتی که دارند از این حقوق دفاع کنند. نظر به اهمیت این سند متن کامل آن در پاورقی می آید.(2)
* تحریم انتخابات مجلس در عراق از طرف علمای شیعه
دولت عراق در این روزها با جدیت مشغول انتخاب نماینده و تشکیل مجلس شورا است. بخش نامه ای از وزارت داخله عراق نیز به عموم ولایات فرستاده شده است. «غرض هم از تشکیل مجلس تصدیق و امضاء معاهده انگلیس و حکومت است.» علمای نجف همچون آیات میرزا حسین نائینی و آقا سید ابو الحسن اصفهانی با همراهی دیگر روحانیان حکم به تحریم انتخابات مجلس داده اند.
[تصویر] آیت اللّه نائینی
و علت تحریم «یکی منظور نداشتن حقوق اکثریت شیعه است؛ دوم تخصیص یک نفر نماینده است از برای کربلا و نجف؛ و سوم عدم شرکت در تصدیق معاهده است که آن را به حال عراق مضر می دانند.» پیرو حرکت روحانیان نجف آقایان سید عبد الحسین حجت و آقا سید حسن طباطبایی که از روحانیان مشهور کربلا هستند، حکم تحریم روحانیان نجف را به هیأت انجمن نظار ابلاغ کرده و گفته اند «هرکس دخالت در عمل انتخاب کند یا مردم را تحریض و تشویق به این امر نماید آن شخص از مراوده و اختلاط با مردم و دخول در حرم مطهر و رفتن حمام ممنوع و از جمیع حقوق عمومیه مسلمانان محروم است.» هیأت نظار هم از کوبندگی این حکم عقب نشینی کرده اند. «البته انعکاس خبر تحریم انتخابات در عراق بی اثر نخواهد بود و این مسئله را دچار وفقه و سکته خواهد کرد زیرا که عنصر شیعه که اکثریت اهالی عراق عرب را تشکیل می دهد اغلب از آقا سید ابو الحسن اصفهانی تقلید می نمایند.» (3)
* نگارش قانون جزای جدید
در پی لغو قانون جزای عرفی که یکی از خواستهای روحانیان بود، اینک کمیسیونی با شرکت ذکاء الملک، سید نصر اللّه تقوی، صدر الاشراف، میرزا سید محمد قمی و منصور السلطنه معاونت عدلیه تشکیل شده تا با تبادل افکار قانون پیشنهادی جزا را با رعایت تطبیق مقررات شرعیه تدوین کنند.(4)
* آشیان عشق
اخیرا جمعی مرکب از دوستداران موسیقی، نقاشی و سایر گونه های هنر، مجمعی در تهران تشکیل داده و اسم آن را آشیان عشق گذاشته اند. (5)
* آمار تلفات درگیری با امیر مؤید
کارگزاری مازندران پس از کسب اطلاعات تازه، به وزارت امور خارجه نوشت که در درگیری بین قشون دولتی و امیر مؤید سوادکوهی، پسر سهم الممالک که تیر خورده بود در گمیش تپه فوت کرده و از قوای دولتی هم دو نفر سلطان کشته و چند نفر نظامی زخمی شده اند. (6)
* اقدامات وزارت امور خارجه نسبت به مداخلات روسیه در ناحیه ترکمن صحرا
پس از گزارش مشروح محمد حسین خان رئیس قشون استرآباد و مازندران درباره تقابل های سیاسی خود با روسها در ترکمن صحرا (ر. ک: 12 آبان)، وزارت امور خارجه امروز وزارت جنگ را مطلع کرد که مداخلات روسها در منطقه و جریانات سیاسی آن صفحات به سفارت کبرای ایران در مسکو فرستاده شد تا برای جلوگیری از عملیات و تحریکات روسها و مداخلات کنسولگری آنها در استرآباد در امور داخلی ایران اقدام کنند. تذکر مشابه به سفارت روسیه در تهران هم داده خواهد شد. (7)
* بازگشت آیت اللّه خالصی زاده از مشهد
بنابر اخبار رسیده از مشهد آیت اللّه خالصی زاده یکی از دو روحانی تبعید شده به ایران که برای زیارت آستان قدس رضوی راهی مشهد شده بود، پس از چند روز توقف، سخنرانی و زیارت امروز راهی تهران شد. (8)
ص: 484
ص: 485
دوشنبه 21 آبان 1301/ 13 نوامبر 1922/ 23 ربیع الاول 1341
* همکاری همه جانبه ترکها در سرکوب سیمیتقو
نماینده سیاسی ایران در آنکارا از همکاری همه جانبه ترکها در تعقیب و سرکوب اسماعیل آقا سیمیتقو خبر داد. غیر از این ترکها به طوایف ساکن در مرزهای شرقی خود نیز دستور داده اند که از همکاری با سیمیتقو خودداری کنند. وی یادآور شد که سرکوبی اسماعیل آقا توسط ترکها در حالی صورت می گرفت که آنها در مرزهای غربی برای مبارزه با نیروهای یونان متمرکز شده بودند. او جنگ باش قلعه را که ترکها موفق شدند نیروهای سیمیتقو را متلاشی کنند توضیح داده، نوشت که نزدیک به سی نفر از نزدیکان سیمیتقو که اکثرا رؤسای قوای او بودند کشته شدند، که یکی از همسرانش نیز جزو کشته شدگان بود. زن دیگر و پسر هفت ساله اش خسرو نام هم به اسارت نیروهای ترک درآمدند. وی این شنیده خود را هم در این گزارش یاد کرد که «گویا اسماعیل آقا مجددا به خاک ایران آمده و با شاهزاده امان اللّه میرزا رئیس قشون [منطقه] مشغول مذاکره و مخابرات است که حکومت سلماس از طرف دولت با معاش کافی به او داده شود.» و با اظهار تعجب خواست که صحت و سقم خبر را به او اطلاع دهند. وی در پایان، جنگ ترکها با سیمیتقو را چنین تحلیل کرد که «دیگر کردها [ی ایران] از همراهی عثمانیها مأیوس شده و با سکونت در ایران زندگی خواهند نمود به شرط این که از طرف مأمورین و حکامی که به آن حدود می روند تدابیر لازمه برای جلب اطمینان اکراد به عمل آید.» (1)
* لزوم تغییر رفتارهای دیپلماتیک در ترکیه عثمانی
ممتاز الدوله نماینده سیاسی ایران در ترکیه عثمانی در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد لزوم تغییر رفتار نمایندگان سیاسی در ترکیه عثمانی را گوشزد کرد. در زمان استبداد و سلطان عبد الحمید مأموران خارجی فقط می توانستند با سرای سلطنتی مناسبات داشته باشند.
[تصویر] سلطان عبد الحمید دوم
بعد از اعلان مشروطه هم اختیارات اغلب در دست کمیته اتحاد و ترقی بود، اما اینک همه قوا در مجلس کبیر ملی متمرکز است و نمایندگان در تصمیم گیریهای مهم دخالت دارند. به همین دلیل لازم است مأموران سیاسی خارجی با این نمایندگان رابطه داشته با آنها رفت وآمد نمایند. غیر از این داشتن ارتباط با روزنامه ها نیز مهم است. وی در این گزارش
ص: 486
از دیدار سالار نظام نماینده وزیر جنگ با مصطفی کمال پاشا یاد کرد که حامل هدایای رضا خان برای او بود. این دیدار در جراید ترکیه انعکاس داشت. (1)
* نامه سرپرسی لورن به قوام السلطنه برای بازپرداخت قرضها
سر پرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران در نامه ای که امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء فرستاد ضمن یادآوری درخواستهای مشابه گذشته خود که به آنها پاسخی داده نشده است، نوشت که مجبور شدم با تقاضای وزیر مالیه برای این که اضافه عایدات گمرکات را به رهن بگذارد مخالفت کنم.
وزیر مالیه اضافه عایدات گمرکات را در عوض وثیقه ای که قبلا برای تأدیه پول قرض گرفته شده از بانک شاهنشاهی برای خرید گندم تهران داده بود، پیشنهاد کرد و رد شد. وی سپس با لحنی آمیخته به تهدید نوشت که «برای صبر و تحمل طولانی دوستدار حدی می باشد.» و در پایان درخواست کرد پرداخت قرض معوقه تحت توجه دقیق قرار گیرد. (2)
* درخواست سالار انتظام برای جمع آوری اسلحه در گیلان
غلامحسین خان سالار انتظام کفیل ارکان حرب لشکر مرکز امروز از رضا خان درخواست کرد که یک صاحب منصب ارشد از تهران به عنوان رئیس کمیسیون جمع آوری اسلحه در گیلان در نظر گرفته شود. اگر این کمیسیون به ریاست سرهنگ علی اکبر درخشانی رئیس قشون گیلان یا یکی از صاحب منصبان آن قشون تشکیل شود نتیجه مطلوب به دست نخواهد آمد. (3) وی در تلگراف دیگری این خبر را هم به مرکز داد که سالار رشید و برادرش ضرغام خبر داده اند که سلاح های سنگین خود را تحویل قشون گیلان داده اند؛ اگر صلاح می دانید «به رئیس قسمت گیلان امر شود از حمایت آنها مضایقه ننماید.» (4)
* معافیت از حقوق گمرکی
طبق دستور وزارت مالیه به اداره گمرک، یک صندوق حاوی دستگاه رادیو الکتروتراپی، لامپهای الکتریک و دیگر لوازمی که به همراه مقداری جوهر گوگرد توسط پزشکان انگلیسی برای بیمارستان دولتی خریداری شده و از راه بصره و بغداد به تهران می آید از گمرک معاف است. وسایل را دکتر حبیب اللّه خان و عیالش وارد ایران خواهند کرد. (5)
* پشیمانی از بازگشت به وطن
کنسول ایران در نخجوان امروز خبر داد که با اقدامات این کنسولگری اجازه بازگشت 19 خانوار مهاجر از ماکو که در نزدیکی نخجوان اقامت کرده اند، داده شد. اما «اداره جلفا از هر نفر آنها به قرار معمولی 15 منات پول طلا مطالبه» می کند. این عده هم به دلیل عدم توانایی در پرداخت چنین پولی «ناعلاج عجالتا از مراجعت صرف نظر نموده اند.» (6)
* موافقت وزارت امور خارجه برای حضور نماینده آذربایجان در ایران
وزارت امور خارجه ایران امروز به نمایندگی خود در بادکوبه نوشت که با حضور علی حیدر شیروانی به عنوان نمایندگی آذربایجان قفقاز در تهران مخالفتی ندارد. «هرگاه آن نمایندگی از احوالات مشار الیه کاملا اطلاع دارید و سابقه این شخص را خوب می دانید، نمایندگی او را از طرف وزارت امور خارجه قبول» کنید. (7)
ص: 487
سه شنبه 22 آبان 1301/ 14 نوامبر 1922/ 24 ربیع الاول 1341
* امتیاز نفت شمال و موضع گیری روسیه
امروز تلگراف بی سیم مسکو از مبدأ ولادی وستک درباره اعطای امتیاز نفت شمال به امریکا خبری ارسال کرد که در واقع دست ایران را برای معامله با کمپانی های امریکا بست.
این خبر و در واقع اظهارنظر که به فاصله دو روز پس از تصویب لایحه نفت در کمیسیون مربوط منتشر شد، برای ایران بسیار حائز اهمیت بود. این بی سیم با اشاره به این که در امریکا گفته می شود گرفتن امتیاز نفت شمال ایران که با قفقاز هم مرز است بدون مشارکت روسیه امکان پذیر نیست، اضافه می کند این امتیاز بدون اعطای حق ترانزیت از طرف روسیه صورت عملی نخواهد گرفت. دیگر این که حضور شرکتهای خارجی در این منطقه ظن روسیه را برمی انگیزد چرا که از ماهیت آنها باخبر نیست. به هرحال «اگر این امتیازات بدون اطلاع و موافقت او انجام گیرد بدیهی است که روسیه این قبیل مؤسسات خارجی را که تولید سوءظن می کنند در آن حدود راه نخواهد داد.» (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. این جلسه به مواد دیگری از قانون استخدام رسیدگی کرد. در پایان تدین گفت که شنیده شده کامیل مولیتور مأمور دولت ایران برای تحویل گرفتن پست جنوب شده و به آن منطقه خواهد رفت. وی از وزیر پست و تلگراف پرسید که آیا این موضوع حقیقت دارد یا نه؟
مولیتور متهم به اختلاس از این وزارت خانه بود. حائری زاده هم درخواست کرد که محاکمه دبوا پیشکار سابق مالیه خراسان که اینک به سفارت بلژیک پناه برده، علنی باشد.(2) در این جلسه درباره در دستور قرار گرفتن لایحه نفت هم صحبت شد که مقرر گردید در جلسه آینده نمایندگان وارد شور شوند.
قوام السلطنه هم در نامه ای به رئیس مجلس درخواست کرد که این لایحه در دستور کار مجلس فردا قرار گیرد و فوریت آن نیز تصویب گردد. (3)
* گزارش وحید السلطنه از نیروهای پلیس انگلیس در خوزستان
پیرو درخواست وزارت امور خارجه از نماینده خود در خوزستان در مورد تشکیل پلیس جدید، وحید السلطنه امروز پاسخ داد که نزدیک چهل نفر از پلیس جنوب را در آبادان گرد آورده اند و کاپیتان ماریس مسئول آنها است. هنوز به این نیروها رسمیت نبخشیده اند ولی در نظر دارند تعداد آنها را افزایش دهند، اما فعلا موضوع مسکوت است؛ عده ای پلیس هم به عنوان حفاظت از ادارات خود دارند. وی در ادامه نوشت که در آبادان و مسجد سلیمان تلگراف بی سیم راه اندازی شده و دفاتر پستی انگلیس همچنان فعال است. در گفت وگویی که با سرویلسن رئیس کمپانی نفت صورت گرفت وی گفت که برای تحویل دفاتر پستی آماده اند به شرطی که برای دو سال به نحوی سازمان دهی شود که اطمینان خاطر انگلیس فراهم گردد؛ دیگر آن که دفاتر پستی خرمشهر را نزدیک ادارات کمپانی قرار دهند تا برای حمل ونقل امکانات پستی دچار زحمت نشوند. (4)
* انعکاس گزارش مستشار الدوله به رضا خان
پس از گزارش مسئولان کمیسیون سرحدی از کاستی های موجود برای شروع مذاکره با هیأت روسی درباره مسائل مرزی به وزارت امور خارجه و از آن جمله نبود سواره نظام همراه هیأت برای تأمین امنیت، (ر. ک: 17 آبان) موضوع به رضا خان وزیر جنگ منعکس شد. وزارت جنگ مقرر داشته بود فقط ده نفر نظامی با کمیسیون سرحدی همراه باشند اما مستشار الدوله «این عده را کافی ندانسته و از خود سلب مسئولیت می کند و جدا تقاضای پنجاه نفر دیگر دارد و اظهار عدم اعتماد به
ص: 488
سواران جدید تراکمه می کند.» رضا خان هم پاسخ داد که افزودن سواره نظام رسمی مقدور نیست و از همان محل باید سواران محافظی را انتخاب کنند. (1)
* ورود کاظم خان به تهران
کاظم خان که در منطقه گیلان دستگیر شده بود، تحت الحفظ وارد تهران شد و تعهد گرفته شد که با قید عدم خروج از تهران تحت نظر باشد. رضا خان پس از باخبر شدن از موضوع دستور داد در «توقیف داشته باشند تا خود من مراجعت نمایم.»(2) وی در راه بوشهر بود و برای استقبال از احمد شاه به آن منطقه رفته بود.
* درخواست الحاق دو مسلسل به قشون گیلان
درخشانی، فرمانده قشون مستقل گیلان با اشاره به این که سالار رشید دو قبضه مسلسل را تحویل این قشون داده، از رضا خان درخواست کرد که این سلاحها به شش قبضه مسلسل موجود اضافه شود تا «یک گروهان هشت توپه کامل تهیه دیده و گروهان مسلسل این قسمت از حیث لوازمات و توپ تکمیل شود.»(3)
* ورود میلسپو به خاک ایران
بنابر خبری که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد میلسپو رئیس کل مالیه ایران که از امریکا عازم ایران بود از مرز قوره تو وارد ایران شده، احتمالا باید به کرمانشاه رسیده باشد. پیرو این خبر، وزارت مالیه از اداره محاسبات بیوتات سلطنتی خواست که چون ورود دکتر میلسپو نزدیک است «چند تخته از قالیهای سلطنتی که در انبارها موجود است موقتا به وزارت مالیه تحویل نمایند.» (4) که احتمالا برای پهن کردن زیر پای او بوده است.
* ورود چرخ خیاطی و پوتین
کشتی پیونیر که از بندر هامبورگ به مقصد ایران حرکت کرده بود، اینک در انزلی پهلو گرفته و مشغول خالی کردن کالاهای خود است. «اجناسی که به همراه آورده عبارت از چرخ خیاطی، پوتین و غیره است.» (5) این کشتی بخار از طریق کانال کیل، پتروگراد و سپس کانال پیونددهنده به ولگا، به انزلی رسیده است.(6)
* معاون حاکم تهران
اعتضاد حضور از کارمندان وزارت داخله به سمت معاونت ایالت تهران منصوب گردید. چندی پیش ناظم الدوله که یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی بود به حکومت تهران منصوب شده بود. از دیگر انتصابات وزارت داخله نصب میرزا حسین خان معتمد دیوان به حکومت ساوجبلاغ است. (7)
* ناتوانی در بازپس گیری مدرسه روسی غازیان
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه نتیجه اقدامات خود را برای بازپس گیری کلیسایی در غازیان که توسط روسها تبدیل به مدرسه شده بود، به وزارت امور خارجه اطلاع داد. قرار بود این مکان تبدیل به یک مدرسه دولتی ایرانی شود. «اشکالاتی در این خصوص [هست] و این بنا را مشمول ماده پانزدهم عهدنامه روس و ایران مورخه هشتم حوت [اسفند] 1299 ندانسته و از تحویل آن به اداره معارف گیلان امتناع» می کنند. (8)
* دیدار نماینده اتحادیه تجار تهران با کارگزار آستارا
میرزا جعفر خان رضازاده که از طرف اتحادیه تجار تهران برای مأموریتی تجاری عازم مسکو است به همراه پسر سپهدار اعظم رشتی که او هم از راه مسکو عازم برلن برای تحصیل است، امروز با کارگزار آستارا دیدن کردند. در این دیدار کارگزار (نبیل الدوله) اطلاعات ضروری را برای سهولت این مأموریت تجاری به رضازاده ارائه کرد.(9)
* انتشار آسیای مرکزی
امروز نخستین شماره نشریه آسیای مرکزی منتشر شد. در سرصفحه این نشریه هفتگی آمده بود که «روزنامه ای است مستقل الافکار، اجتماعی، طرفدار رنجبران و اتحادیه های کارگری ایران». سرمقاله نخستین شماره آسیای مرکزی با واژه هایی تند و غیرمعمول طبقه اغنیا، حاکم و برخوردار را به باد انتقاد گرفته، همه را دعوت به قیام کرده است.(10) عنوان آسیای مرکزی شبیه یکی از عناوین نشریات روسی بود: آسیای وسطی
[تصویر] روزنامه آسیای مرکزی
ص: 489
چهارشنبه 23 آبان 1301/ 15 نوامبر 1922/ 25 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا موادی از قانون استخدام مطرح شد و سید حسن مدرس درباره ماده بیست و چهارم این قانون پیرو پیشنهاد قبلی، بار دیگر خواستار استفاده مستخدمین دولتی از البسه وطنی شد. مدرس گفت که ما نمی توانیم نسبت به همه مردم چنین تقاضایی بکنیم، البته نصیحت می شود کرد اما در مورد مستخدمین این شرط را می توان گذاشت. پیشنهاد مدرس این بود: «بعد از یک سال از اجرای این قانون کلیه ملبوس اوقات کار مستخدمین در ادارات کشوری اعم از لباس که از طرف دولت به مستخدمین داده می شود و یا خود آنها تهیه می کنند باید از منسوجات و مصنوعات ایران باشد.» این پیشنهاد مدرس به تصویب رسید. پس از آن به لایحه واگذاری امتیاز نفت شمال پرداخته شد، اما بحث اصلی به جلسه بعد افتاد. (1)
* تهیه اطلاعات لازم از ایلات و طوایف ماکو
وزارت امور خارجه امروز از معتمد الوزاره در ماکو خواست که گزارشی از ایلات و طوایف صفحات ماکو اعم از اسامی، القاب، رؤسا، جمعیت، نیروهای پیاده و سواره، تجهیزات و مهمات تهیه کند.
این درخواست محرمانه برای معتمد الوزاره رئیس کمیسیون سرحدی ماکو فرستاده شد. (2)
* دستور دستگیری سیف اللّه خان سوادکوهی
پس از رسیدن خبر درگیری قشون دولتی با امیر مؤید سوادکوهی و کشته و زخمی شدن عده ای از طرفین (ر. ک: 20 آبان) رضا خان دستور داد اگر این گزارش داده شده از طرف کارگزاری مازندران درست باشد، «احکامی که در دست سیف اللّه خان است از درجه اعتبار ساقط، فورا او را دستگیر و توقیف نمایید.» (3) سیف اللّه خان پسر امیر مؤید سوادکوهی بود.
(ر. ک: 25 آبان)
* تلاش برای عضویت دائم در مجمع اتفاق ملل
کشورهای عضو در مجمع اتفاق ملل یا عضویت دائم در مجلس عالی دارند یا عضویت موقت. و از آن جا که ایران تنها کشور اسلامی عضو این مجمع است «از طرف دولت ایران به وسیله نمایندگان خود اقداماتی شده است که دولت ایران به طور دائمی در این مجلس عالی عضویت داشته باشد و از قرار اطلاعات واصله بعد اقدامات نمایندگان ایران در مجمع اتفاق ملل مؤثر گردیده و امید است که دولت ایران در سال آتیه بدین مقصود موفق گردد.» (4)
* سه دستور پرداخت
وزارت مالیه به صندوق ذخیره اجازه داد «مبلغ 367 تومان از بابت مصارف حرم مطهر حضرت ابو الفضل (ع) در وجه متولی مصارف مزبوره تأدیه نماید.» همچنین مجوز یک هزار تومان بابت مخارج امسال کمیسیون اعزامی به آنکارا و سیصد تومان اعتبار برای تعمیرات ابنیه دولتی صادر شد. (5)
* معرفی مرتبطین با همسایه شمالی
در تلگرامی که کفیل ارکان حرب لشکر مرکز، غلامحسین سالار انتظام، امروز به رضا خان وزیر جنگ فرستاد از قول معین الرعایا اسامی اشخاصی را «که مشغول دسیسه و هم دست با همسایه شمالی» هستند به اطلاع رساند. معین الرعایا «چند نفر دوستان صمیمی خود را مأمور کشف کرده و در نتیجه اسامی چند نفر را تقدیم می دارد.» براساس این گزارش حاجی آقا ناصر پسر حاج آقا بزرگ رشتی، محمود آقا پسر حاج آقا رضا رشتی، شیخ محمد حسن پسر افتخار العلما، میرزا محمد تقی پسر شریعتمدار مرحوم، برادر قائم مقام الملک، معتمد همایون پسر معین همایون، مقتدر السلطان برادر معتمد همایون از
ص: 490
دسیسه گران بوده اند. (1)
* رسیدگی به مدارس ایرانی خارج از کشور پس از تصویب مجلس
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، در پی انعکاس وضع وخیم مدرسه مظفری عشق آباد، امروز به وزارت امور خارجه نوشت که این وزارت خانه هم برای مدرسه اتحادیه ایرانیان عشق آباد و نیز چهار مدرسه در بین النهرین پیشنهادی را برای تصویب در مجلس شورای ملی آماده کرده است. در صورت تصویب ماهی یک صد تومان به این مدارس تخصیص خواهد یافت. (2)
* توصیه وزارت امور خارجه به وزارت معارف
وزارت امور خارجه در نامه ای که امروز به وزارت معارف فرستاد نظر کارگزاری خود را در مازندران درباره آقای سعید العلما اطلاع داد و نوشت برخلاف آن چه در برخی مطبوعات منعکس شده انتصاب آقای سعید العلما به ریاست معارف مازندران با توجه به مقام علمی وی بسیار مناسب است؛ با این کار «روح معارف در صفحات مازندران زنده خواهد شد.»(3)
* التجاء سعد الدوله به مؤتمن الملک
سعد الدوله که یکی از طلبکاران بانک ایران است امروز در نامه ای به مؤتمن الملک رئیس مجلس بار دیگر خواست که تقاضای او را جدی بگیرند. «زیرا بیش از این طاقت تحمل شداید و سختی طلبکار را نداشته و ندارد.» مؤتمن الملک هم موضوع را به قوام السلطنه ریاست وزراء منعکس کرد و سابقه موضوع را به پاییز سال 1300 مربوط دانست که تاکنون پاسخی داده نشده است. (4)
* استقبال از وزیر جنگ در اصفهان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که با ورود رضا خان وزیر جنگ به اصفهان «آقایان علما و اعیان و رؤسای دوایر به ملاقات آقای وزیر جنگ رفته با کمال مهربانی از عموم پذیرایی نموده اند.» همچنین به دستور وی دو نفر از اشرار طایفه زلّقی که در اداره قشون بازداشت بودند به دار آویخته شدند. (5) رضا خان امروز وارد اصفهان شد.(6)
* تقاضای رعایت حال امیر مؤید از طرف متنفذان استرآباد
در پی تلگرام روحانیان، قضات و خوانین جعفربایی برای مراعات حال اسماعیل خان امیر مؤید سوادکوهی که در پی درگیری با نظامیان به استرآباد پناه آورده بود، رضا خان وزیر جنگ پاسخ داد «برای اصلاح کارهای امیر مؤید نماینده از طرف دولت به استرآباد می آید که اطمینان به اسماعیل خان امیر مؤید بدهد به اتفاق به تهران آمده هر نوعی که عقیده مشار الیه باشد منظور خواهد شد.» (7)
* ورود نماینده بوشهر به تهران
پوررضا نماینده دوم بوشهر که به عنوان وکیل مردم آن منطقه برای حضور در مجلس شورای ملی انتخاب شده وارد تهران شد. روزنامه اتحاد ضمن چاپ این خبر نوشت که خوب است زودتر تکلیف ایشان روشن شود. «با این که شعبه [مربوطه مجلس] نمایندگی ایشان را تصدیق کرده اند تعجب می کنیم چه مانعی در مجلس برای نمایندگی ایشان هست.» (8) گویا سن کم او از مشکلات تصویب اعتبارنامه اش بود.
* ورود احمد شاه به پورت سعید
احمد شاه در راه بازگشت به ایران، امروز وارد پورت سعید مصر شد. وزیر دربار مصر سعید ذو الفقار پاشا از طرف پادشاه و حاکم پورت سعید و فرمانده پلیس، و نیز هیأتی از تجار ایرانی و مأمور عالی کانال سوئز از طرف کمپانی کانال سوئز از احمد شاه استقبال کردند «و یک صندوقچه نقره بسیار قشنگ تقدیم» او شد. این خبر را نماینده سیاسی ایران در مصر به وزارت امور خارجه فرستاد و اضافه کرد که به او هم «نشان تمثال از درجه اول» دادند.(9)
[تصویر] بندر پورت سعید
ص: 491
پنج شنبه 24 آبان 1301/ 16 نوامبر 1922/ 26 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز تشکیل جلسه داد. ابتدا لایحه کمک به آوارگان ارومیه و سپس لایحه نفت با حضور قوام السلطنه ریاست وزراء مطرح شد. قرار بود مواد آن یک به یک مطرح شود و موافقان و مخالفان درباره آن صحبت کنند.
گفت وگوها درباره ماده اول این لایحه به پایان نرسید. عده ای از نمایندگان عقیده داشتند که یک ایالت از پنج ایالت شمالی کشور مستثنی شود و به پیمانکاران داخلی سپرده شود. (1) برخی از نمایندگان هم صحبتها را به اصل موضوع کشاندند که قوام السلطنه با اظهار تأسف گفت که این نمایندگان بار اولی که طرح آمد موافق بودند. مدرس از جمله نمایندگانی بود که موافق منها شدن یک ایالت از ایالات خمسه (آذربایجان، خراسان، گیلان، مازندران، استرآباد) بود که بماند برای پیمانکار داخلی. اما این را هم گفت که بعید می دانم در داخل چنین استعدادی برای کشف نفت باشد. (2)
* درخواست معرفی مولیتور به سفارت انگلیس
وزارت پست و تلگراف امروز از وزارت امور خارجه خواست که پیرو تعیین مسیو شوبو، میرزا حسینعلی خان شهروزی و دکتر مسیح خان ارجمند به عنوان نمایندگان بخشهای مختلف برای رفتن به بوشهر و شرکت در کمیسیون باز پس گیری دفاتر پست جنوب، مسیو کامیل مولیتور هم که به حکم دولت مقرر است از طرف وزارت پست و تلگراف راهی جنوب شود، به همراه آنان به سفارت انگلیس معرفی گردد.
«مسیو شوبو و دکتر مسیح خان وارد محمره [خرمشهر] شده و بعد از چند روز به بوشهر می رسند.» (3) (ر. ک: 24 مهر).
* تکذیب سفارت روسیه از شرکت در حکمیت برای شرکت لیانازوف
سفارت روسیه در تهران امروز با فرستادن تکذیبیه ای به روزنامه ستاره ایران نوشت که «هیچ فرد ذی حقوق روس ابدا در چنین حکمیتی عضویت نداشته است.» (4) (ر. ک: 16 آبان) در این حکمیت دو کارشناس (مسیو خشاب و مسیو مارکوف) حاضر بودند. (ر. ک: 8 آبان)
* طلب کارهای بانک ایران
مرتضی ممتاز الملک خواستار حمایت دولت برای تسریع در پرداخت بدهیهای بانک شد. رئیس بانک ایران به قوام السلطنه نوشت که گروهی از صرافهای تهران از دولت طلب دارند و بانک از صرافها. «مستدعی است به وزارت جلیله مالیه تأکید فرمایید که زودتر در تسریع حواله مزبور اقدام نمایند تا در نتیجه این اقدام رفع مزاحمت از طرفین شده و به طلب حقه خود نائل شوند.» (5)
* تقبیح موضع روسیه در قبال موضوع نفت شمال
روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود با عنوان «ما و اجانب- عملیات ما و فعالیت آنها» با انتقاد از درگیریهای داخلی و سرگرم شدن به امور کوچک و تهمت زدن به یکدیگر، آن را به نفع اجانب دانست و نظر آگاهان داخلی را به آن چه در کردستان عراق می گذرد جلب کرد و استقلال ظاهری آن خطه را با حاکم کردن شیخ محمود، عملیات سیاسی دولت انگلستان خواند؛ که با این کار کردستان ایران را هم به جنبش وادارند و کشور را از پرداختن به امور مهم بازدارند. نویسنده مقاله این اقدام را در جهت عقیم کردن مسئله نفت شمال دانست؛ این که ایران نباید با کشوری چون امریکا ارتباط اقتصادی برقرار کند. سپس با اشاره به تحلیل بی سیم مسکو درباره نفت شمال سیاستهای روسیه شوروی را به باد انتقاد گرفت. «ما تصور نمی کردیم یک روزی روسیه انقلابی و حکومت کارگری در مسایل حیاتی ما یعنی تجارت قطعه شمال، مسئله ترانزیت صادرات و واردات این قدر
ص: 492
بی اعتنا و نامساعد بوده باشد ... ما تصور نمی کردیم روسیه جوان، دیپلماسی دنیای قدیم را سرمشق مناسبات خارجی خود قرار دهد، آن هم نسبت به یک مملکت اسلامی مشرق زمین که حرص دول مستعمراتی آن را درهم شکسته است.» نویسنده در پایان مقاله خواستار عبرت مسئولان شد. (1)
[تصویر]
* ناظر شرعیات
وزیر معارف «آقای شمس الافاضل (2) را برای نظارت شرعیات راجع به مندرجات مطبوعات» انتخاب کرده که قرار است به آقایان علما نیز معرفی شود و اگر ایشان را پذیرفتند رسما معرفی شود و شروع به کار کند. (3)
ص: 493
جمعه 25 آبان 1301/ 17 نوامبر 1922/ 27 ربیع الاول 1341
* دستگیری و آزادی سیف اللّه خان
بنا به گزارش غلامحسین سالار انتظام کفیل ارکان حرب لشکر مرکز، در 25 مهر به نظمیه ابلاغ شده بود که سیف اللّه خان پسر امیر مؤید را دستگیر و تحویل قلعه بیگی دهند. نظمیه تا 20 آبان ن هایتا او را دستگیر و تحویل داد اما او احکامی در دست داشت که به عنوان امیر مؤید، خودش و سیف الملک و مربوط به تأمین آنها می شد که در هفدهم آبان صادر شده بود. این احکام حکم سابق را باطل می کرد و ازاین رو سیف اللّه خان آزاد شد. (1)
* کسادی تلگراف
با رواج تلفن و استقبال مردم برای مکالمه با آن، تلگراف و درآمدهای حاصل از آن دچار سکته شده است. بنا به گزارشهای رسیده از ولایات مختلف کار تلگراف دیگر سکه نیست و عایدی ندارد. «چنانچه از بارفروش و مشهدسر راپورت رسیده که از موقع ورود سیم تلفن به آنجا تاکنون یک نمره از مشهدسر به بارفروش و بالعکس نرسیده است. ازاین رو مسئولان مربوطه درصدد برآمدند برای استفاده از تلفن حدودی معین شود که کار تلگراف بیش از این به رکود و کسادی کشانده نشود.» (2)
* اطلاعیه لیانازوفها درباره تکذیبیه سفارت شوروی
به دنبال اطلاعیه ای که سفارت روسیه شوروی مبنی بر نداشتن نمایندگی رسمی در حکمیت بین دولت ایران و شرکت لیانازوف ها (مارتین و لئون لیانازوف) در روزنامه ستاره ایران به چاپ رساند (ر. ک: 24 آبان) لیانازوف ها امروز مطلبی به چاپ رساندند که موفق شده اند پس از سالها حقوق از دست رفته خود را استیفا کنند. این اعاده حقوق ربطی به ماده 12 قرارداد دولتین ایران و روس که در آن بعضی امتیازات گذشته روسیه در ایران لغو می شود، ندارد. «راجع به عمل صید ماده مخصوصی تحت ماده 14 می باشد که برطبق آن حقوق اجاره ما مخصوصا از طرف دولتین روس و ایران تأیید گردیده است.» (3)
* احمد شاه در راه ایران
به نوشته روزنامه اتحاد احمد شاه امروز با کشتی لاماریا از پورت سعید مصر به طرف عدن حرکت کرد.(4)
[تصویر] احمد شاه
* ورود رضا خان به قمشه
رضا خان که برای استقبال از احمد شاه راهی جنوب کشور است، امروز وارد قمشه «و در اداره نظامی پس از صرف ناهار»
ص: 494
بعد از دو ساعت راهی آباده شد.(1)
* تقاضا برای تخصیص آذوقه به مردم نهاوند
امروز حاکم نهاوند در نامه ای که به وزارت داخله نوشت، گفت که غله این منطقه تمامی به قشون داده شده. «اهالی استدعا دارند یک سهم از غلات آنجا را برای مصرف اهالی تخصیص دهند» که بین نانواییها تقسیم شود. (2)
* تعرفه های سرسام آور گمرک بادکوبه
از امروز گمرکات بادکوبه از کالاهای ایرانی وارد شده به آن منطقه صدی سیصد گمرک می گیرند. با این افزایش غیرعادی ساعد الوزاره کنسول ایران در بادکوبه به وزارت امور خارجه نوشت «در این صورت علت ندارد گمرکات ایران نسبت به مال التجاره وارده روس مساعدت نماید.» وی پیشنهاد کرد تا رسیدن به توافق جدید خوب است ایران تعرفه های سال 1920 را به اجرا بگذارد. (3)
ص: 495
شنبه 26 آبان 1301/ 18 نوامبر 1922/ 28 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از غروب امروز تشکیل جلسه داد و مشورتها درباره قانون نفت ادامه یافت. موافقان و مخالفان درباره این که یکی از ایالات شمالی ایران خارج از قرارداد باقی بماند یا نه، گفت وگو کردند.(1)همچنین درباره مدت قرارداد که پنجاه سال یاد شده بود بحث شد. مواد مورد بحث برای تصحیح و دخالت نظرات نمایندگان به کمیسیون ارجاع شد. (2) مدرس نیز با حفظ یکی از ایالات برای اینکه از داخل کشور اگر داوطلبی برای گرفتن این امتیاز پیدا شد به او بدهند، موافق بود. وی اساسا با اعطای امتیاز به کمپانی های امریکا موافق بود اما تأکید می کرد که در جزئیات امر نباید عجله کرد. (3)
* ورود میلسپو به ایران
امشب دکتر میلسپو با همراهان خود وارد تهران شد و در باغ مخبر الدوله مستقر گردید. او قرار است فردا در هیأت دولت حاضر شود و پس از مذاکره با نخست وزیر از 28 آبان در وزارت مالیه شروع به کار کند. (4) «ورود دکتر میلسپو با مسرت کامل تلقی گردید و در اغلب جراید آن روز نسبت به ورود مستشاران امریکایی به تهران اظهار خوش بینی کرده، خیرمقدم و تبریک ورود گفتند و تا چند روز موضوع ورود مستشاران مورد توجه جراید واقع گردیده روی آن قلمفرسایی و بحث می نمودند.» (5)
* فعالیت های شیخ محمود در مرزهای ایران
محمد حسن بدیع نماینده سیاسی ایران در کربلا از قول منابع موثق به وزارت امور خارجه نوشت که شیخ محمود حاکم جدید کردستان با کردهای ایران مشغول مکاتبه است و آنها را تحریک و ترغیب به عصیان و تمرد می کند. او هشدار داد «خوب است اولیای دولت مراقب اعمال او بوده، نگذارند به تحریک و اغوای او غایله کردستان تجدید شود.» (6) گفتنی است انگلیسها معتقد بودند که در این زمان سفارت روسیه در تهران از مسکو دستور گرفته بود تا به تبلیغات کمالیستی در کردستان ایران دامن زده شود. انگلیسها معتقد بودند با رشد این گونه تبلیغات روسها می توانند زمینه نفوذ خود را در این نواحی آماده کنند. (7)
* تقاضای آب از ایران برای بادکوبه
وزیر مختار روسیه شوروی در ایران امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه از خرابی مجاری آب آشامیدنی در بادکوبه خبر داد و از ایران خواست «از سفاینی که تا زمان تعمیر مرکز مزبور برای حمل آب در شبانه روز به بندر انزلی خواهند آمد جلوگیری و ممانعتی به عمل نیاورند زیرا سایر بنادر بحر خزر استعداد این عمل را ندارند و قابل استفاده نمی باشند.» (8)
وزارت امور خارجه هم در همین روز موضوع را به اداره گمرکات خبر داد و ضمن موافقت با اصل موضوع تأکید کرد «موقع ورود و خروج کشتیها کاملا مراقبت نمایند برخلاف انتظار اقدامی نشود.» (9)
* دستور برخورد با ارمنیان مخالف با شوروی در تبریز
پس از آن که سفارت روسیه شوروی در تهران از وزارت امور خارجه خواست که از فعالیت تعدادی از رجال ارمنی پیش از انقلاب که در تبریز گردهم آمده و تشکیل دولت در تبعید داده اند (ر. ک: 25 آبان) جلوگیری کند، وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت داخله نوشت که سفارت روس که عهده دار حفظ منافع ارمنستان در ایران است از تشکیل یک دولت در تبعید خبر می دهد. موضوع به آذربایجان منعکس شود و پس از تحقیقات اگر نتیجه درست بود، آنها را از تبریز تبعید کنید.(10)
ص: 496
[تصویر] تبریز قدیم
* مخالفت علاء با روند فعلی لایحه نفت
علاء وزیر مختار ایران در امریکا امروز به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که خبر تصویب لایحه نفت شمال در کمیسیون مجلس و این که می خواهد در صحن مجلس مطرح شود به وزارت امور خارجه امریکا رسیده است. همان طور که بارها گفته ام این یک روند غیرعادی است که امکان دارد دولت را دچار زحمت کند چرا که معلوم نیست کمپانیهای امریکایی زیر بار شرایط تصویب شده مجلس بروند. علاء پرسید اگر هر دو کمپانی این شرایط را بپذیرند دولت کدام را ترجیح خواهد داد؟ علاء طبق تمایلات یا صلاح دیدهای قبلی خود استاندارد اویل را حائز اولویت دانست. (1)
* ورود رضا خان به آباده
پیش از ظهر امروز رضا خان وارد آباده شد و ظهر نیز راهی شیراز گردید. او برای استقبال از احمد شاه به طرف جنوب می رود. در آباده از طرف وزیر جنگ صد تومان به مدرسه دولتی و صد تومان به مدرسه تربیت آباده هدیه شد. (2) یک روز بعد از رفتن رضا خان دو نفر از اشرار چهارراهی که در اردوی نظامی حبس بودند اعدام شدند.(3)
* خروج دبوا از ایران
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود نوشت که بنا به اخبار رسیده مسیو دبوا پیشکار مالیه سابق خراسان امروز موفق شده از ایران خارج گردیده، راهی بروکسل شود. (4)روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 496 * خروج دبوا از ایران ..... ص : 496
ص: 497
یکشنبه 27 آبان 1301/ 19 نوامبر 1922/ 29 ربیع الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز یک ساعت به غروب به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در این جلسه تصویب شد که ساعات کاری مجلس از عصر به صبح تغییر زمان بدهد. سپس موضوع مستمری ها در دستور کار قرار گرفت. برخی از نمایندگان عقیده داشتند طبق روال سال گذشته مستمری ها پرداخت شود، اما سلیمان میرزا با مثال زدن از افرادی چون وثوق الدوله که 3000 تومان از صندوق فقیر دولت می گیرد یا عبد الحسین میرزا فرمانفرما با آن همه دارایی از صندوق دولت مستمری می گیرد، با روال گذشته مخالفت کرده، خواستار تفکیک نیازمندان از اغنیا شد.(1)
[تصویر] وثوق الدوله
* اقدامات حاکم استرآباد برای تسلیم کردن امیر مؤید
حاکم استرآباد از اقداماتی که برای به تسلیم واداشتن امیر مؤید که پس از جنگ با قوای دولتی به ترکمن صحرا آمده خبر داد؛ که از آن جمله بود تشکیل جلسه با علما و بازاریان استرآباد در دار الحکومه. او در این نشست وجود امیر مؤید را در منطقه موجب وارد آمدن صدمات و مضرات به روستاها و قصبات دانست. اقدام دیگر حاکم استرآباد اعزام آقا میرزا محمد مهدی مجتهد و میرزا شکر اللّه خان به [ترکمن] صحرا جهت مذاکره با سران طوایف و انتقال مواضع حاکم استرآباد درباره امیر مؤید سوادکوهی بود. (2)
وی در گزارش دیگری یادآور شد که سردار رفعت را نیز برای «مذاکره و تبلیغات» با سران ترکمنها راهی کرده است. اگر این اقدامات به تسلیم شدن امیر مؤید نینجامد «علمای استرآباد خروج او را از صحرا جدا از تراکمه تقاضا نمایند.» و اگر این ترفند هم سازگار نیفتد برخی از سران ترکمن قول داده اند او را از ترکمن صحرا بیرون کنند. «تراکمه مردمان پول دوست [هستند] و به وسیله پول ممکن است همه قسم موفقیت حاصل کنند.» (3)
* ارتباط مستشار الدوله با امیر مؤید
بنابر گزارش حاکم استرآباد به وزارت جنگ، بر او روشن شده که مستشار الدوله رئیس هیأت سرحدی در استرآباد با امیر مؤید مرتبط است. وی با اشاره به این که از ابتدا به او مشکوک بوده می نویسد که مستشار الدوله پنهانی پیشکار خود را به «ابه نفس سردار» که امیر مؤید پیش او پناهنده شده می فرستد. وی نوشت که افرادی را مأمور کرده است که یکی از نامه های مکاتبه شده بین مستشار الدوله و امیر مؤید را به دست آورند و در پایان عقیده خود را چنین بیان داشت که لازم است برای زیرنظر داشتن تحرکات مستشار الدوله موقع حرکت هیأت سرحدی به صحرا یک مأمور ویژه را با آنها همراه کنیم تا گزارش عملیات او را منتقل کند. (4)
ص: 498
* حرکت امیر لشکر شمال غرب به مناطق مرزی کردستان
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز خبر داد که برای آگاهی از تمایلات و افکار کردهای مرزنشین و نیز ارتباط شیخ محمود با آنها راهی ساوجبلاغ شده؛ و اینک در ارومیه است. وی کار دیگر خود را بازدید از قوای دولتی مستقر در آن نواحی دانست. وی اضافه کرد که اوزدمیر پاشا نیز طبق اطلاعی که قبلا داده بود قوای شرق رواندوز را تقویت کرده است. (1)
* تکذیب خبر کارگزاری مازندران در تلفات قشون و افراد امیر مؤید
فرمانده نظامیان مازندران و استرآباد امروز خبر داد که گزارش کارگزاری مازندران از تلفات اعلام شده درگیری نظامیان با امیر مؤید درست نیست. «قضیه جنگ اخیر همان بود که در اوایل میزان (مهر) از ساری راپورت داده شد. دو نفر نایب زخمی بودند معالجه و از افراد تلفات و زخمی نبوده است. در خصوص فوت پسر سهم الممالک شایع است ولی قطعا نمی توان تصدیق کرد.» (2)
* تقاضا برای بازگرداندن دو زن از خاک عثمانی
ماه تاج خانم دختر اقبال الملک و عشرت خانم دختر رضا خان ژنرال که توسط سیمیتقو بالاجبار برده شده اند، اینک در خاک عثمانی هستند. ترکها به علت این که آنها از اتباع سیمیتقو هستند، نگهشان داشته اند، اما خویشان این زن در ارومیه جدا خواستار بازگرداندن آنها هستند. «چون صیغه آنان شرعی نبوده و از روی عنف بوده است.» امیر لشکر شمال غرب با ذکر این موارد نوشت که با نماینده عثمانی در ارومیه صحبت کرده است و قبول کرده مساعدت نماید تا حکومت آنکارا از بازگشت آنها ممانعت نکند. وی بازگشت این دو زن را در ارتقاء روحیه اجتماعی شهر ارومیه مؤثر دانست. (3)
* استعفای رئیس بانک ایران
مرتضی ممتاز الملک امروز استعفا داد. او امروز در شرحی که به صورت یک جزوه، چاپ شده بود با اشاره به نامه های متعددی که به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشته و هیچ کدام صورت عمل به خود نگرفته، استعفای خود را از این سمت به اطلاع قوام السلطنه رساند. «با وعده و تعهداتی که در بدو امر از طرف اولیای امور در باب این مؤسسه شده امید کلی داشت [که در] فاصله دو سه ماه حسابهای سابق را تصفیه [تسویه] و با اضافه سرمایه ای که پس از تأدیه قروض و تفریغ محاسبات حاصل می شود سرمایه معتبری از برای دایر کردن و به راه انداختن بانک ایران موجود خواهد بود.
غافل از این که کلیه مجاهدات در مقابل سد آهنینی که بدهکاران بانک کشیده و مشکلات سختی که ایجاد کرده و از طرف کارگزاران امور نیز تقویت می گردید تحصیل موفقیت را از مجاهدات، غیرممکن و تمام مساعی اینجانب را بلااثر و بی نتیجه ساخته و منحصر به ترتیب صورت محاسبات و تحریر ارقام نموده است.» وی در پایان با یادآوری ورود میلسپو برای تصدی امور مالی ایران خواست که فرد دیگری را برای ریاست این بانک معرفی کنند. (4)
* استقلال کردستان و توطئه انگلستان
روزنامه شفق سرخ در سرمقاله امروز خود با عنوان «استقلال کرد- شیخ محمود» با یادآوری گذشته نزدیک شیخ محمود که هم پیمان عثمانی بود و علیه انگلیس می جنگید و اکنون هم پیمان انگلیس است و علیه عثمانی فعالیت می کند، استقلال کردستان عراق و حاکم کردن شیخ محمود در آن منطقه را ترفندی پس از شکست اسماعیل آقا سیمیتقو ارزیابی کرد که پس از فروپاشی این قدرت، شیخ محمود را در کردستان عراق حاکم کردند، به او استقلال دادند تا از پیشروی کمالیون به طرف بغداد جلوگیری کنند. نویسنده این مقاله با اشاره به نشریه بانگ کردستان که شیخ محمود آن را در سلیمانیه انتشار می دهد توجه خوانندگان خود را به شعار این جریده جلب کرد: ای کردها شورش کنید و خود را از دست ایران خلاصی بخشید. (5)
* عطر کمال پاشا
مغازه «یک کلام» در آگهی خود عطری که نام «مصطفی کمال پاشا» داشت تبلیغ کرد و به مشتریان خود گفت که «اقسام عطرهای اعلا از جمله عطر معروف به مصطفی کمال پاشا و صابونهای عطری» وارد شده، بشتابید.(6)
* توبه نویسی دبوا
بنابر آنچه روزنامه ایران در شماره امروز خود به چاپ رساند لئون دبوا گوستاو از گفته های خود علیه قوام السلطنه پشیمان و آنها را تکذیب کرد. او با وسط گذاشتن شرافت خود نوشت که «اعتراف می نمایم کلیه چیز هایی که خواه در مشهد و خواه در تهران و خواه در هر نقطه دیگری بر علیه حضرت اشرف آقای قوام السلطنه نوشته یا گفته ام و یا اظهار داشته ام و کلیه عملیاتی که بر علیه ایشان نموده ام متکی به هیچ مدرک اساسی نبوده است و از کلیه نوشتجات و عملیات خصمانه خود بر علیه حضرت اشرف آقای قوام السلطنه اظهار تأسف نموده و به ایشان اختیار می دهم این اعتراف مرا که در کمال آزادی به عمل آمده است هرطور مایل هستند به کار ببرند.» پولن وزیر مختار بلژیک در تهران این نوشته را به امضاء دبوا تأیید کرد. وی همچنین تعهدنامه ای در شش ماده امضا کرد که نه به ایران برگردد، نه ادعاهای خود را در جایی مطرح کند و نه طلبی را ابراز کند و از خاک ایران خارج شود؛ در عوض دولت از تعقیب او دست بردارد. (7)
* ورود رضا خان به شیراز
امشب رضا خان وزیر جنگ وارد شیراز شد و مورد استقبال قرار گرفت. (8) او برای ورود احمد شاه به ایران، راهی بوشهر بود.
[تصویر] شیراز قدیم؛ خیابان زند
ص: 499
* توقیف افق روشن
نشریه افق روشن در دهمین شماره انتشار خود امروز توقیف شد. علت تعطیلی این نشریه درج مقالاتی علیه دولت عنوان شده است. (1)
* انفصال نایب الحکومه سنگسر
در پی تعدیات و اجحافات امر اللّه خان نایب الحکومه سنگسر و شکایات فراوان اهالی به مجلس شورای ملی و وزارت داخله، وی از طرف وزارت داخله از منصب خود عزل و دستور داده شد به سمنان آمده تا به تظلمات اهالی از او رسیدگی شود. (2)
ص: 500
دوشنبه 28 آبان 1301/ 20 نوامبر 1922/ 30 ربیع الاول 1341
* معارفه با میلسپو
پیش از ظهر امروز میلسپو در دفتر وزیر مالیه حاضر شد و با مسئولان دوایر مالی ملاقات کرد. پس از این معارفه، میلسپو «در خصوص تعهد خدمتگزاری و جدیت و سعی در موفقیت به اصلاحات مالیه ایران شرحی اظهار داشتند.» فرزین، رئیس محاسبات کل هم در یک سخنرانی از حضور میلسپو در ایران ابراز خوشنودی کرد. (1)
* تلگرامی بدون شرح
«مقام منیع بندگان حضرت اشرف آقای وزیر جنگ دامت عظمته. با مساعدت مسیو فرمی رئیس اداره نفط جنوب فردا وجه دریافت خواهد شد. مسیو فرمی استدعا می نماید وعده ای که بندگان حضرت اشرف روز تشریف فرمایی در طهران فرموده اند، امر به اجرای آن فرمایند. 721/ 919 خزانه دار کل قشون نایب سرهنگ.» (2)
[تصویر]
* خوشوقتی روزنامه اتحاد از ورود میلسپو
روزنامه اتحاد در سرمقاله امروز خود از ورود میلسپو به ایران اظهار خوشوقتی کرد و آن را فرصتی برای اصلاح مالیه ایران دانست. نویسنده در این مقاله با اشاره به تجربه تلخ مورگان شوستر که نتوانست به دلیل کارشکنی های دو دولت روسیه و انگلیس در ایران ماندگار شود، نوشت که ورود میلسپو در امور سیاسی ایران بسیار خطرناک است؛ همان کاری که موجب شد شوستر نتواند در ایران بماند و با اولتیماتوم 1913 ایران را ترک کرد. به نظر نویسنده اگر میلسپو بتواند مطالبات دولت را جمع آوری کند، خزانه از وضعیت فلاکت بار فعلی نجات خواهد یافت. (3)
* انعکاس درخواست وزارت امور خارجه به آذربایجان
وزارت داخله امروز در نامه ای که به ایالت آذربایجان فرستاد درخواست سفارت روسیه شوروی از وزارت امور خارجه را انتقال داد؛ این که «حکومت مرکب از وزراء سابق ارمنستان در تبریز موجود و نظر به رابطه مخفی که با اگنت های خود در ارمنستان دارند، هیأت مزبور برای ارمنستان مضر و خطرناک می باشد.» در این نامه خواسته شده بود بازرسان مطمئنی را برای تحقیق معین کرده، «در صورت صحت در تبعید آنها اقدامات لازمه به عمل» آید. (4) (ر. ک: 5 و 26 آبان)
* گزارش امتناع کنسول روس از اظهار صندوقهای وارداتی پول
وزارت مالیه از قوام السلطنه ریاست وزراء خواست که اقدامات لازم را در جهت تصحیح رفتار کنسول روس در انزلی به انجام رساند. او به هنگام ورود جعبه های حاوی مسکوکات ضرب شده در روسیه، با بازرسی جعبه ها و اعمال مقررات گمرکی مخالفت کرده بود. در ذیل این درخواست آمده است که ضروری است از این سکه هایی که در روسیه ضرب شده و در گیلان رواج دارد چند عدد به مرکز بفرستند تا توسط ضراب خانه تجزیه شده، عیار آن روشن گردد. (5)
ص: 501
* مخالفت با ورود ترکمنها به ایران
نزدیک به دویست خانوار «جمشیدی» که از طایفه ترکمن هستند وارد سرخس ایران شده اند. مأموران مرزی ایران پس از استعلام از وزارت داخله برای ورود یا ممانعت از ورود آنان دستور یافتند که از ورود آنها به داخل خاک ایران جلوگیری کنند. (1)
* کشته شدن پیشکار مالیه فارس
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از کشته شدن پیشکار مالیه فارس در جاده شاهی داد. ضیاء الدین خان در این جاده مورد حمله دزدان قرار گرفت و جان باخت. اداره مالیه فارس تقاضا کرده است پرداخت حقوق بازنشستگی او به ورثه اش در دستور کار قرار گیرد. (2)
ص: 502
سه شنبه 29 آبان 1301/ 21 نوامبر 1922/ 1 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در این جلسه ابتدا قانون موقت هیأت منصفه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. قانون موقت هیأت منصفه چگونگی برخورد با جراید متخلف را در چهار ماده روشن می کرد.
بعد از این لایحه نفت در دستور کار قرار گرفت و درباره ماده پنجم آن بحث و گفت وگو شد. در پایان جلسه سلیمان میرزا بار دیگر خواستار محاکمه دبوا پیشکار سابق مالیه خراسان شد. او تأکید می کرد پیش از آن که وی از ایران برود باید جلب و محاکمه شود.
دبوا در سفارت بلژیک بود. (1) خبر هایی هم از خروج او از ایران حکایت می کرد.
* توصیه به امیر لشکر غرب
امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی که برای سرکشی به مرزهای شمال غربی از ارومیه راهی ساوجبلاغ شده و موضوع مأموریت خود را به اطلاع رضا خان وزیر جنگ رسانده بود، امروز چنین رهنمود یافت که «ظاهرا باید قسمی وانمود کرد که طرفدار اوزدمیر پاشا می باشیم و معنا صرفه دولت را رعایت نمود.» (2)
* پی گیری سوءقصد به جان وزیر مختار فرانسه
امروز سفارت فرانسه در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء راجع به سوءقصدی که در سفارت فرانسه به وزیر مختار شده و چند تیر به سوی او شلیک شده توضیح داد؛ و این که موضوع به نظمیه اطلاع داده شد و رئیس نظمیه هم تحقیقاتی به عمل آورده است.
به وزارت امور خارجه هم اطلاع داده اند که اقدامات لازم را در این مورد به عمل آورد. (3)
* میزان تولید نفت در ایران
وزارت فواید عامه گزارش می دهد که استخراج نفت ایران در سال جاری سه میلیون تن برآورد می شود که روزانه 65 هزار برل است. در سال آینده این میزان بیش از 110 هزار برل در روز و در سال متجاوز از پنج میلیون تن خواهد شد. در این گزارش آمده است که کمپانی نفت جنوب با نصب دستگاه هایی نفت خام را تصفیه کرده که از آن «نفت چراغ و روغن چرخ» مشتق خواهد شد. (4)
[تصویر]
ص: 503
* تصویب بودجه برای خرید کشتی
بنا به تصویب هیأت دولت مبلغ 24 هزار تومان به سفارت ایران در برلن پرداخت خواهد شد تا اقدام به خرید «چهار فروند کشتی جنگی قاچاق گیری» کند. (1)
* اقدام برای گرفتن مالیات از اقبال السلطنه
در پی عقب افتادن مالیات خوانین ماکو به ویژه اقبال السلطنه، وزارت مالیه شرحی به وزارت داخله نوشته و خواهان اقداماتی جدی در این زمینه شد. وزارت داخله نیز در نامه ای خطاب به حکومت نظامی آذربایجان خواهان مساعدت لازم در این زمینه به اداره مالیه ایالت آذربایجان شد.(2)
* مبلغین اسلام در امریکا
جمعیتی به نام مبلغین اسلام در امریکا در اطلاعیه ای که منتشر کرد و روزنامه اقدام در شماره امروز خود آن را به چاپ رساند، مذاهب را در آن کشور دارای معابد و محافل دانست، اما آیین اسلام را که فقط یک مسجد دارند، بی بهره از محافل دینی توصیف کرد. این مسجد به همت شیخ محمد خروب تأسیس شده است. این اطلاعیه با اشاره به وجوب ساخت مسجد در امریکا به ویژه در شهر هایی چون شیکاگو، خبر از خرید خانه و تبدیل آن به مسجد در این شهر داد. این اعلان را «محمد صادق المبشر الاسلامی» امضاء کرده و برای کامل شدن این بنا دست یاری به سوی دیگر مسلمانان دراز نموده و از آنان یاری خواسته است. (3)
[تصویر] مرکز اسلامی واشنگتن
* همکاران میلسپو در راه ایران
تعداد دیگری از مستشاران امریکایی و همکاران میلسپو که با چند روز تأخیر راهی ایران شده اند اینک در حال رسیدن به بغداد هستند. امروز پنج خودرو به همراه مصدق الدوله به بغداد فرستاده شد که آنها را به طرف تهران بیاورد. (4)
* شکست بازار مکاره باکو از نگاه روزنامه تایمز
روزنامه تایمز در شماره امروز خود از قول نشریات بلشویکی محلی نوشت که نمایشگاه باکو که با هدف تشویق ایران، ترکستان و بخارا به تجارت با شوروی برپا شده بود، با ناکامی پایان یافت. «بازرگانان ایرانی به کلی اعتماد خود را نسبت به امکان تجارت با بازار تحت کنترل دولت روسیه که احتمال می رفت پس از ناکامی نمایشگاه نیجنی نووگراد از دست نداده باشند، از کف دادند.» (5)
ص: 504
چهارشنبه 30 آبان 1301/ 22 نوامبر 1922/ 2 ربیع الثانی 1341
* تلگرام تشکر آیت اللّه حائری یزدی
آیت اللّه شیخ عبد الکریم حائری یزدی در تلگرام که از قم فرستاد، «توسط حضرت حجت الاسلام بهبهانی» خطاب به روحانیان تهران نوشت که «از زحمات فوق العاده در ترویج شرع انور و انجام مقاصد و همراهی اولیای دولت ... کمال تشکر و مسرت حاصل» است. 1 این تلگرام در پی تلاش روحانیان تهران برای الغای قانون جزای عرفی و نیز ترغیب دولت به تصویب قانون هیأت منصفه برای نظارت بر مطبوعات خطاب به علمای تهران فرستاده شد.
* امتناع تعدادی از جراید از سپردن التزام
و ستداهل رئیس نظمیه امروز در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء، خبر داد که برخی از مدیران جراید تهران از سپردن التزام خودداری می کنند. «از قرار راپرت واصله از کمیساریای نمره (1) ناحیه ارک در خصوص دو ماده قانون مطبوعات مصوبه مجلس مقدس شورای ملی که مقرر شده بود از مدیران مطابع و جراید التزام اخذ شود که برخلاف مقررات آن رفتار نکنند فقط مدیران جراید وطن، گلشن، [ناخوانا]، جنت و قانون از سپردن التزام امتناع دارند.» (2)
* اتهام اختلاس به رئیس کل محاسبات
روزنامه قانون، فرزین رئیس کل محاسبات (3)را متهم به اختلاس کرد. اکنون بنا به درخواست فرزین از وزارت مالیه مقرر شد هیأتی در این وزارت خانه تشکیل شده، به این اتهام رسیدگی کند. حکیم الملک، ذکاء الملک، تدین، حاج سید نصر اللّه تقوی و تعدادی دیگر دعوت شدند تا با مستندات روزنامه قانون به این موضوع رسیدگی کنند.(4)
* تجمع آوارگان ارومیه ای در برابر مجلس
امروز تعدادی از مهاجران ارومیه ای که بیش از هفتاد نفر بودند در برابر مجلس شورای ملی اجتماع کردند. آنها تقاضا می کردند وسایل بازگشت شان به ارومیه فراهم شود. (5)
* تقاضای اضافه حقوق
صبح امروز تعدادی از کارمندان پست مرکزی از رئیس پست تقاضای اضافه شدن حقوق خود را کردند. «گویا این پیشنهاد شامل حال تمام اعضا و اجزاء پست خانه های مرکز و ایالات و ولایات می باشد.» (6)
* درخواست قوام السلطنه از علاء برای تحقیق از کمپانی های نفت و بانک مورگان
در تلگرام رمزی که قوام السلطنه امروز به علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد، درخواست کرد که از افراد صلاحیت دار بی طرف، به ویژه از بازرگانان نیویورک که حسن شهرت دارند تحقیق شود که آیا دو کمپانی سینکلر و استاندارد، چه دارایی و مایملکی دارند، قیمت سهام هر دو کمپانی در بازار چقدر است، میزان سودی که این دو کمپانی اخیرا بین صاحب ان سهام پرداخته اند چه میزان بوده، وسایل فروش نفت آنها در روسیه و هندوستان چگونه است، حسن شهرت و صحت قول رؤسای کمپانی های یاد شده چقدر است، و این که چه روابطی با بانک های امریکایی دارند. وی در پایان درخواست کرد روشن شود که پیشنهاد بانک مورگان برای قرض ده میلیون دلار به قوت خود باقی است یا نه. (7)
* ابراز تأسف قوام السلطنه از سوءقصد به جان وزیر مختار فرانسه
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز در یادداشتی که به وزیر مختار فرانسه فرستاد از سوءقصد به جان او ابراز تأسف؛ و از این که آسیبی به او نرسیده است اظهار خرسندی نمود. او نوشت که دستورات لازم را به رئیس نظمیه داده است. «از قرار
ص: 505
اظهار جنرال وستداهل شخص مظنون هم توقیف شده است:» (1) (ر. ک: 29 آبان)
* نظرخواهی از وزارت معارف درباره مدرسه انگلیسی پشتکوه
وزارت امور خارجه از وزارت معارف خواست درباره افتتاح یک باب مدرسه انگلیسی در پشتکوه لرستان که روزنامه های عراق خبر آن را چاپ کرده اند، تحقیق کرده، اظهارنظر کند. (2)
* تحقیق درباره سکه های ایرانی ضرب شده در روسیه
وزارت امور خارجه با فرستادن گزارش ضرب پولهای پنج قرانی و دو قرانی به مسکو که توسط نمایندگی سیاسی ایران در بادکوبه اطلاع داده شده بود، از سفارت ایران در مسکو خواست هرگونه اطلاعاتی که در این مورد دارد به همراه نظریات آن سفارت به ایران بفرستد. (3)
* توضیحات مستر شید درباره مدرسه امریکایی رشت
مستر شید رئیس مدرسه امریکایی رشت نامه ای به محسن قریب رئیس اداره معارف و اوقاف گیلان نوشت که متن آن چنین است:
«اولا مدرسه امریکایی رشت که تاریخ تأسیس آن در سال 1903 مسیحی است قریب بیست سال است تأسیس گردیده است و در این مدت موافق اصول و پروگرام سایر ایالات [و] ولایات داخله که به رؤسای این مدرسه اجازه می داده، همواره تعقیب و معمول گردیده و مسلم است رعایت پروگرام داخلی مملکت هر اندازه که لازم است از طرف اولیای مدرسه امریکایی اعمال نظر می شود و از طرف دیگر خاطر شریف آن دوست استظهاری باید کاملا مستحضر باشد که ایجاد تشکیلات مدارس امریکایی در ایران فقط برای ملل متنوعه [اقلیتهای مذهبی] بوده است و به غیر این منظوری نبوده و از آنجایی که مدارس امریکایی با اصول و قواعدی که در تعلیم و تعلم در دست دارد و از زمان تأسیسات خود تاکنون خدمات نمایانی به عالم معارف ایران کرده است، مسلمین هم در مقابل [به] ملل متنوعه تأسی نموده داخل در فصول تعلیمات مدارس امریکایی شده و وظایفی را که این مؤسسه مکلف به اجرای آن بوده با کمال میل و رضای خاطر، اطاعت و ایفا کرده اند. جای تردید نیست هرگاه این مدرسه بخواهد برای هر ملتی تعلیمات جداگانه تخصیص داده، تعقیب نماید از حفظ [و] اداره کردن مدرسه بازمانده و با موافقت مواد پیشنهادی وزارت جلیله معارف دچار یک سلسله مشکلات خواهد گردید. نظر به مراتب فوق البته تصدیق خواهید فرمود که اولیای مدرسه امریکایی در ورود محصلین مسلم به هیچ وجه اصراری نداشته و به اختیار خودشان موقوف می نماید. ثانیا به واسطه حوادث و اوضاع اخیره گیلان، مدرسه امریکایی رشت موقتا تعطیل شده بود که موقعیت، اجازه افتتاح آن را نمی داده و در این وقت که این جانب مأمور افتتاح مدرسه مزبوره شده آن بود که با ن هایت مسرت بشارت افتتاح آن را به آن دوست استظهاری داده و منتظر هستم که از طرف وزارت جلیله معارف دامت شوکتها و آن دوست استظهاری همه گونه بذل همراهی و مساعدت در حصول موفقیت این جانب به توسعه و ترقی معارف گیلان به عمل آید که بتوانم در انجام این خدمت مهم که یگانه آرزو و آمال من است کاملا موفق شوم.» (4)
* اطلاعیه خبرگزاری رویتر در ایران
خبرگزاری رویتر در اعلانی که امروز منتشر کرد به روزنامه ها و اصحاب جراید خبر داد که از اول دسامبر 1922 اخبار رویتر را به ضمیمه اخبار تلگرافی بین النهرین و هندوستان به زبان فارسی و انگلیسی چاپ و توزیع خواهد کرد. این خبرگزاری از خواهان اخبار خواست که آبونمان اخبار فارسی را از قرار ماهی دو تومان به مسیو جرج در سفارت انگلیس بدهند. (5)
* تحلیل وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران از فعالیتهای کمونیستی
سرهنگ م. ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران امروز گزارش مفصلی درباره حرکتهای کمونیستی در ایران ارائه کرد. وی در ابتدا هدف روسها در ایران را ایجاد یک جمهوری کمونیستی و محو نفوذ انگلستان دانست و افزود روسها به این نتیجه رسیده اند که حمایت از افرادی مثل کوچک خان، لاهوتی و احسان اللّه خان بی حاصل بوده و حرکتهای انقلابی باید روی توده ها و سازمان دهی گروه های کمونیستی متمرکز باشد؛ رهبر خودبه خود از درون این سازمانها پیدا می شود. وی می نویسد که اقدامات رتشتین در این زمینه بدون توجه به تأثیر آن بر اسلام صورت گرفته و این اشتباه است. کمونیستها اکنون به این نتیجه رسیده اند که هر حرکتی باید با توجه به اصول اسلامی شکل گیرد. برای مثال برخی از آیات قرآن که مطلوب نظر مرام کمونیستی است باید در تبلیغات استفاده شود. در این گزارش آمده است که حزب کمونیست ایران در گیلان و مازندران موفق عمل کرده و روسها لازم می دانند فعالیت آن گسترش یابد. آنها می گویند این اقدام نباید از طریق کمونیستهای روسی بلکه از ناحیه مسلمانان کمونیست باید صورت گیرد. ساندرز در ادامه به نقش بنگاه اقتصادی ونشترک چنین اشاره شده است:
«کارکنان ونشتورگ که در ایران کار می کنند باید کمونیست باشند و باید در کنار اهداف اقتصادی و فراتر از آن اهداف سیاسی را دنبال کنند. برای آنها مأموریتهای زیر تدوین شده است:
الف) سازماندهی تبلیغات کمونیستی در ایران
ب) تأمین مالی بنیادهای کمونیستی محلی
ج) پیگیری حرکت سلولی حزب کمونیست در ایران
د) گسترش مطبوعات کمونیستی و حمایت مالی از آنها
ه) گسترش تبلیغات ضد انگلیسی
و) سازماندهی ضد جاسوسی و شناسایی سازمان اطلاعاتی انگلیسی.» (6)
ص: 506
ص: 507
پنج شنبه 1 آذر 1301/ 23 نوامبر 1922/ 3 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی پیش از ظهر تشکیل جلسه داد.
ابتدا قانون تفریغ بودجه سال گذشته مجلس از طرف کمیسیون محاسبات قرائت شد و سپس لایحه نفت مطرح شد و مواد دیگری از آن به شور گذاشته شد. بحث روی تعداد حلقه های چاه نفت بود که باید در این لایحه به تصویب می رسید. دولت حق حفر چهل چاه را در لایحه پیشنهاد کرده بود که کمیسیون آن را به 25 چاه تقلیل داد. (1)
* یهودیان ایرانی مقیم فلسطین
به دنبال پی گیری مقامات ایرانی از وضعیت یهودیان ایرانی مهاجر در فلسطین نمایندگی سیاسی ایران در مصر مأمور شد پی جوی تابعیت این گروه از ایرانیان شود. پاسخ نماینده عالی انگلیس در فلسطین امروز از طریق سفارت شاهنشاهی ایران در مصر به وزارت امور خارجه فرستاده شد. نماینده انگلیس گفته است طبق بند 129 عهدنامه «سور» همه یهودیان غیرتابع مقیم فلسطین هنگام اجرای این عهدنامه- که از نظر نماینده سیاسی ایران امکان تحقق آن وجود ندارد- تبعه حکومت فلسطین خواهند شد و نیز طبق ماده اول نظامنامه انتخابات فلسطین که به تازگی تدوین شده افراد غیر تابع با دریافت شهادت نامه هایی می توانند در انتخابات شرکت کنند. «نماینده انگلیس در مراسله خود به تغییر محتمل عهدنامه سور اشاره کرده، ضمنا متذکر شده که هرگاه دولت علّیه در این مسئله اعتراضاتی داشته باشد لازم است به توسط سفارت لندن در وزارت امور خارجه انگلیس اقدامات بفرماید.» (2)
* کرایه اسباب احمد شاه
کنسولگری ایران در بمبئی امروز وزارت امور خارجه را باخبر کرد که اداره کشتی رانی P .N .O مبلغ دویست روپیه بابت کرایه حمل ونقل چهار دستگاه خودرو و اسباب و اثاثیه احمد شاه از کشتی «نالدرا» به کشتی «ورسوا» مطالبه می کند. این کنسولگری خواست که وزارت امور خارجه تصمیم خود را به اطلاع برساند. (3)
* تمرد نجفقلی خان در مرزهای شمالی
بنا به گزارش کارگزاری اردبیل که امروز توسط وزارت امور خارجه به وزارت جنگ منعکس شد، نجفقلی خان آلارلو اسباب اغتشاش در مناطق مرزی شده است. همین امر باعث توجه روسها به طایفه نجفقلی خان شده، اما از نظر این کارگزاری صلاح نیست فعلا با او برخوردی صورت گیرد تا کار کمیسیون سرحدی پایان پذیرد. (4) (ر. ک: 4 آذر)
* آغاز هفتمین سال حیات روزنامه ایران
[تصویر]
ص: 508
روزنامه ایران با انتشار شماره 1262 خود از امروز وارد هفتمین سال انتشار خود شد. زین العابدین رهنما مدیر روزنامه ایران، سرمقاله امروز خود را به همین موضوع اختصاص داد و نوشت که در این مدت ایران تنها روزنامه ای است که روی توقیف و تعطیلی به خود ندیده است. (1)
* بارندگی در بیشتر استانها
طبق گزارشهای رسیده از بیشتر ایالات و ولایات در این چند روز بارندگی بوده و نگرانیهای عمومی از کمبود آب رفع شده است. در برخی از نقاط که نرخ اجناس به واسطه نباریدن باران ترقی کرده بود، شروع به تنزل کرده است. (2)
* رفع اتهام از حاکم گیلان
پس از اتهامی که به حاکم گیلان زده شد، مجلسی از رؤسای ادارات و مدعی العموم تشکیل گردید. اتهام از این قرار بود که حاکم، پس از دستگیری سالار نصرت به دلیل شکایاتی که از او شده بود، مبلغ چهارصد تومان رشوه گرفته او را آزاد می کند. در مجلس تشکیل شده سالار نصرت را حاضر کردند و پس از پرس وجو، او موضوع را کاملا تکذیب کرد. قرار شد تهمت زننده جلب و استنطاق شود. (3) انگلیسها معتقد بودند محبوبیت نیر السلطان حاکم گیلان رو به افول است و احتمال می رود علی رغم خواست روسها برای ماندن وی، از این سمت برکنار شود. (4)
* حرکت رضا خان به طرف بوشهر
امروز رضا خان وزیر جنگ به همراه موثق الدوله (5) وزیر دربار با دیگر همراهان از شیراز راهی بوشهر شدند. آنان برای استقبال از احمد شاه راهی آن بندر شده اند. «آنان شب را در پل آبگینه (6) توقف فرموده، میهمان سردار عشایر هستند؛ فردا از کازرون عبور خواهند نمود.» (7)
ص: 509
جمعه 2 آذر 1301/ 24 نوامبر 1922/ 4 ربیع الثانی 1341
* ورود احمد شاه به بمبئی و استراحت در خانه آقا خان محلاتی
احمد شاه بر سر راه ورود خود به ایران امروز وارد بمبئی شد. وی پس از یک شب اقامت در آن شهر، راهی بوشهر شد. (1) گزارش کنسولگری ایران در بمبئی حاکی است احمد شاه هوس گردش در شهر بمبئی را کرد. کنسول به دست و پا افتاد و چون تعطیل بود و او زبان محلی را نمی دانست به هر صورتی که شده به حکومت محلی اطلاع داد و تعدادی پلیس و نگهبان فراهم شد. «صبح جمعه اعلی حضرت اقدس همایونی با کشتی نالدرا وارد به خشکی نزول اجلال فرمودند.
[تصویر] نمایی از بمبئی قدیم
از طرف حکومت محلی و فرمانفرمای هندوستان و امیر البحر هریک یک نفر نماینده به حضور شرف و برای راحتی و صرف ناهار به موجب ترتیبی که قبلا تهیه شده بود به منزل آقا خان محلاتی (2) تشریف برده و در آنجا جمعی از ایرانیان و جماعت پارسی ها [زرتشتی] به حضور احمد شاه رسیدند.» وی پس از این ملاقاتها در شهر گردشی کرد و بعد از ظهر سوار کشتی درسوا شد تا راهی بوشهر شود. (3)
* مسامحه پیشکار مالیه اراک
اداره کل ارزاق به وزارت مالیه پیشکار مالیه اطلاع داد که عراق (اراک) در تحویل جنس مالیاتی آن منطقه مسامحه می کند «و این مسئله باعث سکته بزرگی به امر ارزاق شده.
لازم است ... امر شود برخلاف سابق در حمل جنس تسریع نمایند.» از طرف وزارت مالیه نیز به امنای مالیه اراک، سمنان، شاهرود، ملایر، قزوین و زنجان تلگراف شد که در تحویل جنس به نماینده ارزاق حتی الامکان تسریع نمایند. (4)
* تحویل ندادن مؤسسات انزلی به ایران
دولت روسیه شوروی همچنان از تحویل مؤسساتی که طبق معاهده دولتین قرار بود در انزلی تحویل ایران شود خودداری می کند. مأموران ایرانی مدتی است برای این کار در انزلی هستند اما مأموران روسی هنوز دستوری دریافت نکرده اند. از طرف وزارت امور خارجه برای چندمین بار به نماینده ایران در مسکو دستور داده شد قرار قطعی تحویل مؤسسات یاد شده را با اولیای دولت روسیه شوروی مطرح کند. (5)
* بارش برف در اهر
بنا به گزارش رسیده از شهر اهر امروز «به قدر یک چارک برف باریده و هوا به شدت سرد و یخ بسته؛ نان دو روز است نسبت به سابق فراوان است.» در شهر مرند نیز بارندگی کاملی صورت گرفته است. (6)
* نظارت وزارت معارف بر مصارف عواید گمرک
به دنبال اعتراض سفارت فرانسه در مورد چگونگی مصرف عواید گمرکی کالاهای بازرگانان یهودی کرمانشاه که به مدارس یهودی این شهر تعلق می گرفت، وزارت معارف در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت که هرگونه عوایدی که
ص: 510
به نفع معارف توسط مأمورین دولت علّیه مأخوذ شود وزارت معارف قانونا حق نظارت خواهد داشت و یقین دارد سفارت محترمه فرانسه هم در این باب مخالف نباشد.»(1) سفارت فرانسه نسبت به درصد واگذاری این عواید گمرکی که از بازرگانان یهودی گرفته می شد و به مدارس آلیانس داده می شد اعتراض داشت. مدارس آلیانس تحت حمایت دولت فرانسه اداره می شد.
* ائتلاف پان اسلامیزم
وزیر مختار انگلیس در تهران از «منبعی موثق» کسب اطلاع کرد که در جریان کنفرانسی که سه روز پیش در آنکارا با حضور مصطفی کمال پاشا، نماینده افغانستان و نماینده ایران برگزار شد، از ایران خواسته شد به ائتلاف پان اسلامیزمی که با حضور ترکیه و افغانستان شکل می گیرد بپیوندد. به نوشته سر پرسی لورن، نماینده ایران پاسخ داد که مواضع سیاسی ایران و موقعیت جغرافیایی آن مانع چنین اتحادی است. موضوع به تعویق افتاده اما نماینده ایران درخواست یاد شده را به تهران ارجاع داده است. (2)
[تصویر] مصطفی کمال پاشا
ص: 511
شنبه 3 آذر 1301/ 25 نوامبر 1922/ 5 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز تشکیل جلسه داد و مذاکرات پیرامون مواد دیگری از قانون استخدام ادامه یافت.(1) استفاده اجباری مستخدمان دولتی از پارچه وطنی که به کمیسیون رفته بود، بار دیگر به دلیل این که مربوط به قانون استخدام نیست به مجلس بازگردانده شد تا رأی مستقل درباره آن بدهند.
گفت وگوها در این مورد ادامه یافت اما بقیه مذاکرات به دلیل کافی نبودن تعداد نمایندگان به جلسه بعدی موکول شد.
مجلس امروز به ریاست مدرس تشکیل گردید. (2)
* اظهارات وزیر مختار انگلیس نسبت به قوای نظامی مستقر در جنوب
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران امروز در پاسخ به درخواست قوام السلطنه ریاست وزراء نسبت به برچیدن قوای نظامی انگلیس از صفحات جنوب نوشت که پیش از این پاسخهای لازم داده شده است؛ اما این که به تازگی یک اسکادران نیروی سواره نظام در بوشهر پیاده شده، «این راپرت به کلی بی مأخذ است.» و اضافه کرد که نیروهای نظامی انگلیس مستقر در جنوب ایران از سال 1850 به دلیل نبود وسایل دیگر برای حفظ مصالح انگلیس وارد ایران شدند. اما اینک این اجازه را یافته ایم که اگر ایران بتواند با قوای خود نظم و امنیت را در این بخش حاکم کند «دولت اعلی حضرت پادشاه انگلستان حاضرند داخل مذاکره شوند. البته خاطر جناب اشرف ملتفت خواهند بود که این اظهار دوستدار راجع به عده قلیلی از مستحفظین که در بعضی از قونسولگریهای انگلیس می باشند و وظایف آنها به کلی خارج از این موضوع است نمی باشد.» (3)
* تعطیلی مدرسه دار الفنون
مدرسه دار الفنون امروز تعطیل شد. این تعطیلی به دنبال دست از کار کشیدن معلمان و رئیس مدرسه رخ داد. آنان از پنج شنبه گذشته به دلیل عقب افتادن هفت ماه حقوق استعفای گروهی خود را به وزارت معارف اعلام کردند. (4)
[تصویر] مدرسه دار الفنون
* توقیف روزنامه طوفان
به نوشته روزنامه اتحاد، امروز روزنامه طوفان توقیف شد.
به گزارش همین منبع روزنامه افق روشن نیز در ابتدای آذر توقیف شد،(5) که اواخر آبان درست است. از دیگر اخبار مطبوعاتی این که دهکان مدیر روزنامه تعطیل شده حقیقت، از تهران راهی مسکو شد. او قرار است به توصیه شومیاتسکی در بخش شرقی استخدام شود. (6)
* بخش نامه وزارت داخله برای آمار عمومی
وزارت داخله در بخش نامه ای به همه حاکمان ایالات با این توضیح که «مسئله احصائیه از مدتی قبل نظر اولیای دولت را جلب نموده و چون اطلاع کافی از این مسئله در اصلاحات مملکتی کاملا مدخلیت دارد» نوشت که وزارت داخله مدتی است برای اجرای این مقصود کوشش می کند و اینک جدولی را برای نخستین بار تدوین کرده که آن را ارسال می دارد. این جدول ستون های مختلفی دارد که باید توضیحات کافی در آنها
ص: 512
نوشته شود. «و مخصوصا ستون قبل از ستون ملاحظات که مخصوص تاریخ ایل و اعمال تاریخی و افکار و عقاید ایل و نکات دیگری می باشد کمال دقت را به کار برده» اطلاعات جامع را نوشته به مرکز بفرستند. (1)
* اعلامیه شدید اللحن رضا خان در شیراز
رضا خان وزیر جنگ که برای استقبال از احمد شاه راهی بوشهر شده است، هنگام توقف در شیراز اعلامیه شدید اللحنی علیه دزدان و سارقان و راهزنان صادر کرد و ضمن نصیحت آنان برای آخرین بار تهدید کرد که هرگاه اینان «ترک حرکات زشت را ننمایند، به نام حفظ عظمت و استقلال ایران و تأمین جان و مال عمومی بلافاصله مجبورم که قشون عظیمی از مرکز به خطه جنوب سوق داده از ابتدای صفحه جنوبی گرفته تا به خلیج فارس همه را پاک و مصفا کرده، گریبان این مملکت را از چنگ بی شرمان داخلی ر هایی بخشیده و به این زندگانی ننگین خاتمه دهند. در این موقع که فرضا تر و خشک باهم بسوزند اقلا زندگی عمومی تأمین گشته و از این حیات شرم آور آسوده و مستخلص گردند.» در این اعلامیه تهدیدآمیز و تا حدی تبلیغاتی رضا خان طوایف و عشایر منطقه را نیز مورد خطاب قرار داد تا آنان نیز در کنار راهزنان حساب کار خود را داشته باشند. (2)
ص: 513
یکشنبه 4 آذر 1301/ 26 نوامبر 1922/ 6 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مدرس تشکیل جلسه داد. بعد از روال عادی مجلس، قوام السلطنه ریاست وزراء برای کار مهمی تقاضای جلسه غیرعلنی کرد.
مجلس تنفس داده شد تا از آن جلسه غیرعلنی آغاز شود. (1)
* تبرئه ظاهری وثوق الدوله
در پی افشاء رشوه ستانی وثوق الدوله از بابت قرارداد 1919 که ج. م. بالفور آن را در کتاب خود یاد کرده بود، وثوق الدوله علیه وی طرح دعوا کرد و «حالیه بالفور اعتراف کرده است که این اتهام اساسی نداشته و اظهار تأسف نموده. کتاب مزبور جمع آوری خواهد شد و مخارج مرافعه را [بالفور] ... خواهد پرداخت.» (2)
* رفتار روسها با مهاجران ایرانی
بنا به گزارش معتمد الوزاره رئیس کمیسیون سرحدی در ماکو، جمعی از ایرانیانی که از دست مالکان منطقه مجبور به مهاجرت به نخجوان و ایروان شده بودند، اینک که مایل به بازگشت هستند مأموران روسیه ممانعت می کنند، «در صورتی که از مهاجران روسی که مدتها به ایران آمده اند از موقع مراجعت ابدا ممانعتی نمی شود.» حاکم نظامی آذربایجان این موضوع را به وزارت داخله خبر داد و تقاضا کرد اقدامات لازم برای مهاجرین ایرانی در بازگشت به وطن انجام شود. (3)
* دستگیری نجفقلی خان آلارلو
نجفقلی خان آلارلو به دست قوای نظامی اردبیل دستگیر شد و یک عراده توپ صحرایی به دست آمده تسلیم نیروهای نظامی شد. عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب و فرمانده قوای آذربایجان با اعلام این خبر نوشت که نجفقلی خان اظهار اطاعت و انقیاد می کند. (4)
* آشنایی میلسپو با نظام مالی کشور
در چند روزی که میلسپو وارد ایران شد، وقت خود را صرف جمع آوری اطلاعات، مراجعه به سوابق اداری، سرکشی به ادارات مختلف، و در ن هایت آشنایی با نظام مالی کشور گذرانده است. او هنوز کارهای عملیاتی خود را آغاز نکرده است. (5)
* تسطیح برخی راه های مازندران
اقدامات آغاز شده برای تسطیح برخی از راه های مازندران اینک نتیجه داده و راه شوسه از ساری به علی آباد رو به پایان است. راه فیروزکوه تا دماوند و از دماوند تا مرکز، شوسه و تسطیح شده و رفت وآمد با خودرو و عرابه به سهولت صورت می گیرد.
عوارض راه نیز با برنامه ریزی تازه ای گرفته خواهد شد و «با کنترل وزارت مالیه قرار اخذ وجوه مقرره با ترتیب تعرفه و از روی قبوض» اجرا خواهد شد. (6)
* کشته شدن یک شرور خوانساری
عبد الحسین خراط که از دزدان نامی اطراف خوانسار بود و سالها به قتل و غارت اهالی منطقه مشغول بود با اقدامات لشکر غرب کشته شد. برادر او محمد علی خراط نیز که هم ردیف و همکار عبد الحسین بوده، در حبس به سر می برد. (7) به نوشته روزنامه ایران او نیز تیرباران شد. (8)
* بادهای گرم شمال
به گزارش رسیده از رشت بادهای گرم پنج شبانه روز است که در این منطقه وزیدن گرفته، قطع نمی شود «به طوری که همه جا را خشک کرده است که هوا مثل تابستان محال عراق شده ولی به حمد اللّه حریق مهمی واقع نشده، کسبه شبها در دکاکین خود متوقف و مواظبت دکاکین خود را می نمایند.» (9)
ص: 514
* لغو فهرست سیاه برای اتباع آلمان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که فهرست سیاه «یعنی صورت اسامی اشخاص ممنوع الورود به ایران از طرف اولیا دولت نسبت به اتباع آلمان کاملا لغو شده است.» (1) منابع انگلیسی نوشتند که این فهرست شامل آلمانیها و اتریشیها می شود و به دلیل فشار مجلس شورای ملی و دولتهای این دو کشور و موافقت قوام السلطنه لغو شده است. انگلیسها معتقد بودند نزدیکی روس و آلمان و نقشی که آلمانها می توانند در تبلیغات به نفع روسیه داشته باشند موجب پی گیری این موضوع بوده است. (2)
* انفصال از خدمت به دلیل اختلاس
میرزا مهدی خان امین مالیه تنکابن که اختلاساتی از صندوق مالیه کرده بود، از طرف وزارت مالیه از خدمت کنار گذاشته شد. (3)
* اخبار کردستان از زبان فرمانده قوای آذربایجان
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب و فرمانده قوای نظامی آذربایجان اطلاعات حاصل از سفرش را به ساوجبلاغ گزارش کرد. او نوشت که سید طه در بغداد است و با انگلیسها مذاکره می کند تا سیمیتقو و آشوریها را آشتی دهد. سیمیتقو هم تا چندی قبل در نزدیکی اربیل بوده، اما فعلا خبر تازه ای از او نیست. شیخ محمود که در سلیمانیه مستقر است دویست سوار به فرماندهی برادرزاده اش به سقز فرستاده است. طهماسبی از نیت فرستاده شیخ محمود مطلبی ننوشت. سلطان سلیمان افندی صاحب منصب عثمانی هم برای جلب نظر کردهای ایران در کمک به عثمانی مذاکراتی با رؤسای طوایف، از جمله امیر عشایر مامش کرده، اما از طرف رؤسای طوایف کرد اظهار مساعدتی نشده است. طهماسبی در انتها می نویسد که در ساوجبلاغ با عموم رؤسای طوایف ملاقات نموده امیدوار شده ام که در عملیات بعدی، از طرف آنها تمردی صورت نخواهد گرفت.(4)
* اقدام وزارت امور خارجه در بازگرداندن دو زن ایرانی
پس از آن که وزارت جنگ خبر از تمایل بازگشت دو زن ایرانی که همراه سیمیتقو هنگام فرار از خاک ایران همراهش بودند به وزارت امور خارجه داد (ر. ک: 29 آبان) این وزارت خانه موضوع را به هیأت اعزامی ایران به آنکارا اطلاع داد که اقدامات لازم را صورت دهند و «در معاودت مشار الیهما به خاک ایران» کوشش کنند. (5) ماه تاج دختر اقبال الملک و عشرت دختر رضا خان ژنرال دو زنی بودند که به زور همراه سیمیتقو راهی کشور همسایه شده بودند.
ص: 515
دوشنبه 5 آذر 1301/ 27 نوامبر 1922/ 7 ربیع الثانی 1341
* نخستین بخش نامه میلسپو
میلسپو مستشار کل مالیه، در بخش نامه ای به وزارت خانه ها خواست که بودجه سال آتی خود را ظرف مدت کوتاهی حاضر کرده به وزارت مالیه بفرستند. در این بخش نامه، آمده بود که در صورت عدم ارسال بودجه پیشنهادی، بودجه سال جاری ملاک عمل قرار خواهد گرفت. (1)
* گسترش مالاریا در لاهیجان
بنا به گزارش حکومت گیلان و طوالش، بیماری مالاریا در این ناحیه بسیار گسترده است. «از این 35 هزار نفر جمعیتی که در لاهیجان می باشد و 12 هزار آن در شهر و بقیه در اطراف و حوالی می باشند، از قرار صدی هفتاد و پنج مبتلا به مرض مالاریا» هستند که علت عمده آن وجود مردابهای فراوان در این منطقه است. (2)
* جلب نظر اولیای کشور به نوشته یک نشریه در بیروت
عین الملک(3) ژنرال کنسول ایران در شام در نامه ای که به همراه مطلب چاپ شده ای در یکی از جراید بیروت به وزارت امور خارجه فرستاد نظر اولیای کشور اعم از نمایندگان مجلس، وزراء و ارباب مطبوعات را به محتوای این مطلب جلب کرد.
موضوع چاپ شده سخنرانی رأفت پاشا در اسلامبول بود.
عین الملک عقیده داشت این نطق سیاست تازه ای است که ترکها برای انتزاع ایالات ترک زبان ایران تحت لوای قومیت اجرا می کنند. «رأفت پاشا می گوید: ملت ترک در صورتی که خودشان پادشاه داشتند بعضی از آنها در تحت حکومت ایران بودند؛ از جمله ترکان آذربایجان، داغستان و بعضی از ایالات ایران. در اینجا مقصود رأفت پاشا از کلمه ایالات ایران، ایالات ترکی زبان است، از قبیل آذربایجان، قزوین، خمسه و همدان بلکه قبیله قشقایی ... چنانچه در جایی دیگر می گوید: در زمان سلطان سلیم ماها فریب خوردیم و با همدیگر جنگ کرده و یکدیگر را می کشتیم و به اسم صفوی و عثمانی رشته همدیگر را می گسیختیم ... به چه صراحت می خواهد این فکر را در ...
عثمانیها و عالم تزریق کند که سلطان سلیم و صفویها، طرفین ترک بوده اند و ایالات ترکی زبان دولت ایران را از اتراک عثمانی دانسته، در آتیه جهد نمایند که آنها را در داخل قومیت ترکیه درآوردند.» او در انتها می نویسد که این سخنرانی او را متأثر کرده و از این جهت متن کامل آن را به ایران می فرستد. (4)
* ظلم عدلیه استرآباد
از یک طرف نرسیدن حقوق کارمندان عدلیه و از سوی دیگر اجحافات ادیب السلطان رئیس عدلیه چنان هرج ومرجی در شهر حاکم کرده که اگر بتوانند کفش و کلاه مردم را هم در عدلیه غارت می کنند. عادل الدوله مفتش هم چندی پیش برای بازرسی آمد، اما او هم از گرفتن رشوه فروگذار نکرد. مقداری پول گرفت و از راه بندر جز راهی تهران شد. «اگر از طرف دولت رسیدگی به اعمال رئیس عدلیه نشود اهالی شهر، علما و تجار طرفیت خواهند کرد.» (5)این گزارشی بود که تلگرافچی استرآباد ذیل یادداشتهای امروزش نوشت.
* حرکت حاکم جدید به شیراز
صارم الدوله (6) امروز به عنوان حاکم جدید فارس و جانشین نصرت السلطنه عازم شیراز شد. نصرت السلطنه حاکم پیشین فارس که چندی است پس از استعفا از شیراز خارج شده، اینک در اصفهان است. (7)
* میهمانی وزیر مالیه
امشب وزیر مالیه در منزل خود میهمانی داد و از قوام السلطنه ریاست وزراء، محتشم السلطنه، نصرت الدوله، نبیل الدوله، میلسپو، مولیتور رئیس گمرکات و ... پذیرایی کرد. در این ضیافت وزیر مالیه سخنرانی بلندی در مورد مالیه و اصلاحات
ص: 516
آن ایراد کرد. (1)
* باران در مشهد
بنا به خبری که امروز از مشهد رسید در سال جاری شهر مشهد روی باران به خود ندید تا این که شب هنگام هوا منقلب شد و پس از بادی شدید باران باریدن گرفت و اسباب مسرت اهالی شد. (2)
* پارچه نوشته ای علیه قوام السلطنه
امروز پارچه نوشته ای با این نگاشته که «دست خون آلود جنایتکار قوام السلطنه آزادی کش بدون مجوز قانونی طوفان [و] پیکار را توقیف نمود» بر سر در دفتر روزنامه طوفان نصب شد.
پس از دو ساعت گروهی از پلیس سواره و پیاده به محل اداره روزنامه آمده پارچه نوشته را جمع کردند. فرخی مدیر تعطیل شده طوفان با نامه ای که به مجلس شورای ملی فرستاد این اقدام را محکوم کرد. (3)
ص: 517
سه شنبه 6 آذر 1301/ 28 نوامبر 1922/ 8 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا استیضاح سلیمان میرزا، تدین و داور از وزیر پست و تلگراف در خصوص به کارگیری کامیل مولیتور به عنوان نماینده دولت در بازپس گیری پست جنوب از انگلیس ها قرائت شد و تقاضا کردند وزیر هرچه زودتر برای پاسخ در مجلس حاضر شود. سپس موادی از قانون استخدام مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه قوام السلطنه از مجلس خواست که در مورد قطع روابط تجاری ایران و روسیه یک کمیسیون 12 نفری تشکیل و پس از تصمیم گیری، نتایج آن به اجرا گذاشته شود. (1)
* شایعات و شنیده های شهری
بنابر اخباری که پلیس مخفی تهران از شایعات و شنیده های سطح شهر گزارش می دهد، نقل همه محافل سیاسی در این چند روزه یادداشت دولت روسیه شوروی به ایران است.
شنیده ها آن است که روسیه «از طرف حکومت حاضره ایران ناراضی و اظهار عدم اطمینان نسبت به دولت حاضره نموده است ...» و مایل «به تغییر دولت حاضره و تشکیل دولت جدیدی در تحت ریاست مستوفی الممالک یا مشیر الدوله» است. روسیه در دو نوبت این یادداشت را به تهران داده و قوام السلطنه نیز درصدد استعفا برآمده، اما ولیعهد آن را صلاح ندانسته و گفته تا آمدن احمد شاه باید صبر کرد. در بخش دیگری از این گزارشها آمده است که مردم در خصوص قطع مذاکرات تجاری بین ایران و روسیه نگران هستند و مایل اند اختلافات بین ایران و روسیه مرتفع شود «و همه این قضایا را از ناحیه انگلیسها تصور نموده و از آنها اظهار تنفر می نمایند.» (2)
* موارد اختلاف ایران و روس
سرمقاله امروز روزنامه شفق سرخ با اشاره به اختلافات پیش آمده بین ایران و روسیه شوروی که عامل آن را انعکاس چهره نامناسب توسط سفارت روسیه از دولت فعلی می داند، نوشت که سفارت روسیه یادداشتی مبنی بر عدم اعتماد خود به دولت تقدیم ولیعهد نموده است. این خبر با این که مورد تأیید نیست اما موارد اختلاف ایران و روسیه در چهار موضوع عمده است:
1. تجارت و انحصار آن توسط شرکتهای روس؛ 2. لیانازوف و امتیاز ماهیگیری در آبهای شمال؛ 3. تأسیس بانک روس؛ 4.
امتیاز نفت شمال.(3)
* سرپرسی کاکس در خرمشهر
سرپرسی کاکس نماینده عالی دولت انگلیس در بین النهرین امروز وارد محمره (خرمشهر) شد و ناهار را در قصر شیخ خزعل با او خورد.
[تصویر] قصر شیخ خزعل
وحید السلطنه نماینده وزارت امور خارجه در خرمشهر با ارسال این خبر نوشت که کاکس برای تعیین حدود بین عراق و عربستان راهی بحرین می شود. شاید در این سفر قراردادی
ص: 518
هم با امیر نجد ببندد. احتمال دارد شیخ خزعل هم به عنوان یک بی طرف در این مذاکرات شرکت کند. «زیرا که چندی قبل هم قرار بود کاکس مجلسی با حضور امیر فیصل و امیر نجد و شیخ کویت و سردار اقدس (شیخ خزعل) تشکیل نماید.» کاکس فردا به سمت بحرین حرکت می کند. (1)
[تصویر] کاکس، شیخ خزعل و ابن سعود
* عقب افتادن حقوق افواج نادری و احمدی
بنا به تلگرام امروز سرتیپ جان محمد خان به رضا خان وزیر جنگ، فوج نادری روز دوم و فوج احمدی روز چهارم آذر وارد تهران شدند، اما هنوز حقوق معوقه خود را دریافت نکرده اند. البته «فوج نادری کلیه فوق العاده خود را از لشکر غرب اخذ ولی از روز حرکت تا مراجعت که شش برج است حقوق نگرفته اند.» فوج احمدی هم از ابتدای تیر تا آخر آبان حقوق و فوق العاده پنج ماهه را نگرفته است. وی در این گزارش درخواست کرد از آن جا که نفرات مرکز تا آخر مهرماه حقوق گرفته اند، «مبلغ سی و نه هزار و هشتصد و چهل تومان بپردازند» تا حقوق و مزایای این دو فوج پرداخت شود.(2)
* دیدار مستشاران از اداره مالیات، ارزاق و خالصجات
امروز میلسپو به همراه مسیو پیرسن به ادارات مالیات ایالتی، ارزاق، خالصجات و دوایر غیرمستقیم رفته و از آنها بازدید کردند. (3)
* آژانها در آستانه اعتصاب
معیشت سخت، عقب افتادن حقوق و لباس و کفش باعث شد که آژانهای نظمیه به فکر تعطیلی کار و اعتصاب بیفتند.
قوام السلطنه پس از باخبر شدن از موضوع از رضا قلی خان معاون اداره نظمیه خواست که آژانها را متقاعد کند تعطیل نکنند. او امروز از وزیر مالیه خواست که 25 هزار تومان از بانک قرض بگیرد و به اداره نظمیه بپردازد. (4)
* قلع وقمع سارقان در اراک
بنا به گزارش رسیده از عراق (اراک) ولی و عباس دو تن از دزدان نامی منطقه اراک و صفحه فراهان و بزچلو که بارها با قوای ژاندارم، امنیه و نظامیان درگیر و هربار در کوه ها متواری شده بودند، این بار سواران امنیه آنها را در روستای آقاربات، به دام انداخته، ولی را کشته، عباس را دستگیر کردند. دفع این اشرار احساس امنیت را به شهر و منطقه بازگردانده است. (5)
* خرید یک دستگاه ماشین تحریر فارسی
در پی تصویب خرید یک دستگاه ماشین تحریر فارسی دولت تصویب کرد 264 تومان و اندی قیمت این ماشین تحریر و کرایه حمل آن به وزارت امور خارجه پرداخت شود. (6)
* نگرانی مردم زنجان از برکناری رئیس عدلیه
بنابر خبری که در یکی از روزنامه های تهران مبنی بر برکناری آقا شیخ حسن رئیس عدلیه زنجان به چاپ رسید، مردم این شهر نگران شده و اقدام به ارسال تلگراف کرده، تقاضا از مرکز نموده اند که از این تصمیم خودداری شود. آنها خواستار ابقاء آقا شیخ حسن بوده، او را صحیح العمل می دانند. (7) روزنامه اتحاد نوشت که در پی این خبر مردم زنجان دست به تحصن زدند و کسبه اماکن کسب خود را تعطیل کردند. (8)
* توقیف جریده پیکار
روزنامه پیکار که پس از تعطیلی طوفان به جای آن منتشر شد، توقیف گردید. (9)
* بی پولی محمد تقی میرزا در لندن
نماینده سیاسی ایران در لندن امروز به وزارت امور خارجه نوشت که «به شاهزاده خانم نزهت السلطنه اطلاع دهید دویست لیره برای قروض و مخارج حرکت محمد تقی میرزا به تهران تلگرافا حواله دهند.» ماندن او در این جا مایه آبروریزی است و آینده خوبی ندارد. سفارت با قرض توانسته تا حدی او را رتق وفتق کند اما او را از هتل محل اقامتش بیرون می کنند چون بدهکار هتل و مدرسه است. «افتضاح عجیبی است.» (10)
* تقاضای محمد تقی صراف اصفهانی برای تسویه حساب ن هایی
امروز محمد تقی صراف اصفهانی در نامه ای که به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت درخواست کرد بانک ایران طلب و بدهی او را محاسبه کرده و مابه التفاوت آن را به او پرداخت کند. او نوشت که در سال 1333 بانک استقراضی- پیش از آن که تبدیل به بانک ایران شود- این محاسبات را آغاز کرد اما به واسطه شروع جنگ جهانی و مسافرت رئیس بانک به اروپا کار معطل ماند. (11)
[تصویر] بانک استقراضی
* مخالفت انگلیس با تغییر دولت ایران
وزیر مختار انگلیس در تهران به کشورش اطلاع داد که از نظر من تغییر دولت در این مقطع نامطلوب ترین گزینه است؛ مخصوصا اگر به واسطه فشار روسیه باشد. «ازاین رو من از ریاست الوزراء حمایت معنوی کافی به عمل می آورم تا بتوان او را تا ورود شاه در مسند باقی نگه داشت. به این منظور من درصدد ارسال یک پیام خصوصی برای اعلی حضرت هستم که بناست فردا در بوشهر باشد و در آن متذکر خواهم شد تا
ص: 519
زمانی که او به تهران برسد و خود تصمیم گیری نماید هرنوع تغییر در این جا نادرست است.» لورن این تصمیم خود را مبنی بر اقدامات روسیه علیه دولت فعلی دانست که مایل است دولتی تابع خود روی کار بیاورد. (1)
ص: 520
چهارشنبه 7 آذر 1301/ 29 نوامبر 1922/ 9 ربیع الثانی 1341
* یادداشت رسمی دولت ایران به انگلیس
دولت ایران امروز یادداشتی رسمی در مورد استقبال مقامات انگلیس از سید طه و همراهانش در بغداد، تسلیم سفارت آن کشور در تهران کرد:
«مقامات انگلیسی در عراق گزارش دادند که سید طه و شماری از پیروانش را با طیاره به بغداد آورده و در آنجا به گرمی از آنها استقبال شده است؛ یادآور می گردد که سیمیتقو با همدست خود، طه، مسائلی را در آذربایجان به وجود آورده است. نمی توان باور کرد که مقامات انگلیسی که به انسانیت و درستی شهره اند، به مرتکبین اقدامات خصمانه علیه نیروها، سکنه و اموال ایران پناه بدهند؛ نظر به مودت کهن میان دولتین، و علاقمندی مشهور دولت اعلاحضرت به صلح [و آرامش] در ایران، اخبار واصله موجب شگفتی است و تقاضا دارد اقدامات مؤثر برای دستگیری و استرداد سریع طه به عمل آمده و دولت اعلاحضرت برای اعمال مجازات مجرمین همکاری کند.»(1)
* ورود احمد شاه به ایران
بنا به گزارش رسیده از بوشهر کشتی حامل احمد شاه امروز چهار ساعت به ظهر مانده در بوشهر لنگر انداخت. وزیر جنگ، وزیر دربار و کفیل حکومت به استقبال رفته بودند. نیم ساعت به ظهر احمد شاه وارد گمرک شد. دانش آموزان محلی را نیز به لنگرگاه آورده بودند. احمد شاه در میان هلهله کودکان و نوجوانان و «با صدای زنده باد شاهنشاه» وارد امیریه شد. به همین مناسبت در تهران نیز سه تیر توپ شلیک شد. (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. امروز پس از تصویب لوایحی مثل اختصاص حقوق بازنشستگی به نه نفر از صاحب منصبان نظامی، لایحه نفت از ماده هفتم مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این جلسه قوام السلطنه ریاست وزراء سخنان مفصلی درباره این لایحه ایراد کرد و نظرات میلسپو را نیز که در مشورت های اخیر از او گرفته بود، به سمع نمایندگان رساند. مذاکرات درباره لایحه نفت پایان نپذیرفت و به جلسه بعدی موکول شد.(3)
* حکم دولت در مورد مهاجرت یهودیان به فلسطین
حکم قوام السلطنه ریاست وزرا امروز ابلاغ شد. این حکم درباره منع مهاجرت کلیمیان بود. «نظر به این که عده زیادی از کلیمیان اتباع دولت علّیه از دو سال قبل به قصد مهاجرت به فلسطین رفته و برخلاف انتظار در آنجا دچار انواع مصایب شده اند و نظر به این که دولت نمی تواند ادامه مهاجرت کلیمیان را اجازه دهد علی هذا برحسب تقاضای وزارت خارجه تا وضع قانون مهاجرت که قریبا تهیه شده و پیشنهاد مجلس مقدس شورای ملی خواهد شد، برای مسافرت کلیمیان از ایران مراتب ذیل باید ملحوظ گردد:
1- فقط از تاریخ صدور این حکم تا پانزده روز در تهران و بیست و پنج روز در ولایات کلیمیان از ایران می توانند بدون قید و شرط مسافرت نمایند.
2- پس از انقضای مدت مذکوره در فوق کسانی می توانند از کلیمیان به خارج مسافرت کنند که قصد زیارت یا تجارت داشته و ترک علاقه هم نکرده باشند و برای این که این مطلب محقق گردد می بایست ضامن معتبر معرفی نمایند.
3- وزارت امور خارجه و وزارت امور داخله موظف به اجرای مراتب خواهند بود.» (4)
* قطع روابط تجاری ایران و روسیه
روزنامه ایران سرمقاله امروز خود را به قطع روابط تجاری ایران و روسیه اختصاص داد و نوشت که این خبر را رادیو
ص: 521
مسکو سه- چهار روز پیش اعلام کرد. نویسنده با اشاره به انحصاری کردن تجارت شمال ایران توسط دو شرکت ونشترک و سانترسایوز روسیه سئوال کرد که چرا روسیه به مفاد عهدنامه 1921 پای بند نیست و اجازه ترانزیت کالا به تجار ایرانی نمی دهد؟ سرمقاله قطع روابط تجاری را به زیان دو دولت ارزیابی می کند. (1)
* آزادی ورود اتباع آلمان به ایران
از طرف وزارت مالیه برطبق خواست وزارت امور خارجه، به اداره گمرکات نوشته شد که ورود اتباع آلمان به ایران دیگر ممنوع نیست و من بعد مانع ورود آنها به ایران نشوند. (2)
* شناسایی متنفذان فارس
وزارت امور خارجه از کارگزاری بنادر و فارس خواست که صورت جامعی از اسامی مشایخ، رؤسا و تمام متنفذین آن حدود و وضعیت، روابط داخلی و خارجی آنها را با درجه اهمیت و نیروهای تحت امرشان تهیه و ارسال کند. (3)
* ریاست فنی بانک ایران
وزارت مالیه در نامه ای که به رئیس بانک ایران نوشت یادآور شد که در میان مستشاران امریکایی استخدام شده یک نفر هم به عنوان ریاست فنی بانک ایران استخدام شده «لذا فوری محلی را برای ایشان در بانک تعیین و تهیه نمایید و به وزارت مالیه اطلاع دهند که اثاثیه و سایر لوازمات آن زودتر حاضر و تهیه شود.»(4)
* اعزام گروهی از نظامیان لشکر شرق به طرف سرخس
در پی ادامه شرارتهای کریم بلوچ و صفر بلوچ که با گرد آوردن عده ای از بلوچها درصدد اقدامات ضد دولتی هستند، عده ای نظامی با دستور امیر لشکر شرق، حسین خزاعی برای جلوگیری از تحرکات آنها روانه سرخس شدند. (5)
* تعطیلی مدرسه دار المعلمین
به دنبال تعطیلی دار الفنون و استعفای دسته جمعی معلمان، روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که مدرسه دار المعلمین نیز به دلیل دست کشیدن معلمان از تدریس، تعطیل شد. (6)
* دستور وزارت مالیه به ضبط اموال
تجارت خانه طومانیانس به دولت بدهکار است و متقابلا عده ای نیز به این تجارت خانه بدهی دارند و تا زمانی که طلبهای این تجارت خانه وصول نشود، طلب دولت هم اعاده نخواهد شد.
ازاین رو وزارت مالیه به اداره مالیه مازندران و قزوین دستور داد، از املاک و اموال امیر اسعد، امیر انتصار و منتظم الملک که معادل 104 هزار و 934 تومان و اندی به تجارت خانه طومانیانس بدهکارند ضبط شود. (7)
* ناتوانی بانک ایران از پرداخت آب بها
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران امروز در نامه ای که به بلدیه نوشت که «علت تعویق پرداخت وجه حق الشرب به واسطه نبودن وجه در صندوق بانک و عدم وصول مطالبات بوده» است. وی یادآور شد بهتر است با رئیس الوزراء وارد مکاتبه شود و مستقیم از او جواب بگیرد.(8)
* مجلس عزاداری در پامنار
نظر به فرارسیدن سالروز بمباران گنبد رضوی (ع) امروز و فردا در خانه آقای معتضد الاسلام در پامنار کوچه سید ناصر الدین مجلس ذکر مصیبت دایر است. از عموم علاقه مندان به شرکت در این مراسم دعوت شد برای سوگواری حاضر شوند. (9)
* کمیسیون نقشه کشی گیلان
کمیسیون نقشه کشی حدود گیلان امروز عصر در وزارت داخله تشکیل جلسه داد و با حضور منصور الملک کفیل وزارت داخله و دیگر اعضا مشغول ترسیم نقشه و تعیین حدود بودند. (10)
* احضار حاکم خراسان
بنا به اخبار رسیده از مشهد طبق دستور قوام السلطنه ریاست وزراء، نظام السلطنه حاکم خراسان به مرکز احضار شد و در نبود او امور ایالتی به عهده متولی باشی با همراهی امیر لشکر شرق خواهد بود. این دستور امروز به مشهد رسید و ابلاغ شد. (11)
* واکنش انگلیس به طرح راه آهن انزلی- بندرعباس
پس از مطرح شدن طرح راه آهن انزلی- بندرعباس، سفارت انگلیس در تهران ابراز داشت در موفقیت اجرای این طرح تردید بسیار است. سرپرسی لورن در تلگرافی که به کرزن فرستاد یادآور شد انگلیس نباید درباره این طرح اظهارنظر (مخالفت) کند. «با صبر کردن ممکن است چیزی به دست آوریم، اما با اعمال زور در این باره، نه.»
[تصویر] لرد کرزن
ص: 522
وی نوشت که خوب است تا دریافت نظر مستشار امریکایی (میلسپو)، معلوم شدن ماهیت مجلس شورای ملی در بهار آینده، و این که آیا دولت جدیدی پس از بازگشت شاه تشکیل خواهد شد یا نه، نظری در این مورد ندهیم، بلکه برعکس «در صورت اعتراض به طرح ما باید از ارزشمندی آن حمایت کنیم، لکن در حال حاضر از طرح این موضوع باید خودداری نماییم.» (1)
* پیش دستی وزیر مختار انگلیس
سرپرسی لورن در گزارشی که امروز به کرزن وزیر امور خارجه انگلیس فرستاد نوشت که برای جلوگیری از هیجانات و تأویلاتی که ممکن است با رسیدن اخبار مرتبط با سیمیتقو به ایران رخ دهد و نیز برای پیش دستی، به طور خصوصی نخست وزیر را از ورود سیمیتقو به آن بخش از بین النهرین که زیر کنترل کامل دولت عراق نیست آگاه کردم و به او گفتم که هدف سیمیتقو از این کار ایجاد روابط با مقامات انگلیسی بود.
لورن وزیر مختار انگلیس در ادامه افزود که قوام السلطنه از این اطلاع رسانی تشکر کرده، گفته است سیمیتقو را دستگیر کرده، تحویل ایران بدهید. لورن از کرزن خواست درباره پاسخی که باید به نخست وزیر بدهد، دستور لازم به او ابلاغ گردد. (2)
ص: 523
پنج شنبه 8 آذر 1301/ 30 نوامبر 1922/ 10 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد.
یکی از نمایندگان از حضور دیرهنگام برخی از وکلا که موجب اتلاف وقت مجلس می شود انتقاد کرد و درخواست نمود نام این نمایندگان اعلام شود. تصویب شد که تا یک ربع ساعت دیرکرد پذیرفته شود. نمایندگان دیگر نیز تذکراتی دادند که عمدتا در مورد بودجه و نقص بودجه بندی و نیاز به تصویب لایحه ای برای ساماندهی به بودجه بود. سپس لایحه کنترات سه معلم فرانسوی برای مدرسه حقوق قرائت شد.
شیخ الاسلام اصفهانی با آن مخالفت کرد و گفت اگر حرفهای این معلمان همان حقوق عرفی است که به درد ما نمی خورد و اگر منظور از حقوق جزا، نکاح، تجارت و ... است که خودمان داریم. نصرت الدوله توضیح داد که علم حقوق فقط به اینها محدود نمی شود و در دنیای امروز نیاز هایی وجود دارد مثل تعاملات بین المللی که محتاج علم حقوق است. (1)
* توجیه شومیاتسکی در قطع مذاکرات تجاری ایران و روسیه
روزنامه امروز ایران متن مصاحب ه سادووسکی نماینده آژانس تلگرافی روس در ایران را با شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در تهران، چاپ کرد. این مصاحب ه کوتاه که به نظر می رسد با آهنگ قبلی تنظیم و تدوین شده، در واقع پاسخی است غیرمستقیم به رواج خبر غیررسمی قطع مذاکرات تجاری بین ایران و روسیه و نیز نامه ای که دولت روسیه از نارضایتی خود از مشی دولت فعلی تقدیم مقامات ایران کرده است. در بخش پایانی این مصاحب ه آمده است که نمایندگان اعزامی ایران به روسیه برای مذاکرات تجاری نظرات یک طرفانه و یک سویه داشتند و از طریق میانه که مصالح و منافع طرفین را مدنظر قرار دهد دوری می کردند. شومیاتسکی در این مصاحب ه به نقل از مقامات مذاکره کننده ایرانی گفت که آنها در مسکو گفته اند «رژیم سیاسی و اقتصادی شما به درد نمی خورد.» (2)
* مشوب شدن اذهان عمومی از انتشار مصاحب ه شومیاتسکی
سرتیپ مرتضی خان (3) رئیس ساخلو تهران امروز تلگرافی به رضا خان وزیر جنگ فرستاد و ضمن اشاره به انتشار مصاحب ه شومیاتسکی با آژانس تلگرافی روس نوشت که اشاره او به قطع مذاکرات تجاری «جالب توجه عموم از نقطه نظر احتمال وقوع انقلابات در صحنه شمال گردیده ... به واسطه انتشار خبر، فوق العاده اذهان مشوب» شده است. (4)
* خودداری میلسپو از امضای حواله وزارت مالیه
وزارت مالیه که با خزانه خالی روبه روست مبلغ 60 هزار تومان به عنوان قرض از بانک شاهنشاهی از قبل عایدات نفت جنوب تقاضا کرد تا 25 هزار تومان برای نظمیه، 25 هزار تومان در وجه وزارت معارف و ده هزار تومان بابت حواله های متفرقه پرداخت کنند. بانک شاهنشاهی برای پرداخت این وجه خواستار تأیید آن توسط میلسپو شد. رئیس کل مالیه از امضاء و تأیید آن خودداری کرده، خواستار روشن شدن چگونگی این هزینه ها شد. (5)
* معرفی امضای میلسپو به بانک شاهنشاهی
از طرف وزارت مالیه نامه ای به بانک شاهنشاهی نوشته شد که هر حواله ای که از این وزارت خانه به آن بانک برای دریافت وجه می رسد باید با امضای وزیر مالیه، رئیس کل مالیه (میلسپو) و رئیس صندوق مالیه باشد. همچنین امضای میلسپو نیز در این نامه به بانک شاهنشاهی معرفی شد. (6)
* یک هزار تومان برای تشریفات ورود احمد شاه
طبق تصویب دولت قرار شده است مبلغ یک هزار تومان بابت مخارج تشریفات ورود احمد شاه از شاه عبد العظیم تا
ص: 524
تهران در وجه حکومت تهران پرداخت شود تا هزینه کنند. (1)
* پایان اعتصاب آژان ها
مأموران نظمیه که به دلیل عقب افتادن حقوق و نگرفتن جیره (ر. ک: 6 آذر) دست از کار کشیده بودند از شب گذشته و امروز مشغول خدمت شدند و فعلا از حالت اعتصاب خارج گشته اند. «از قرار معلوم از طرف دولت مبلغی به طور مساعده تأدیه و آنها را متقاعد نموده اند که تا روز یکشنبه بابت حقوقات عقب افتاده نظمیه» فرصت دهند. (2)
* نیاز مبرم ایران به یک کشتی در خلیج استرآباد
مستشار الدوله تأکید کرد اگر خواهان حق تساوی کشتی رانی در آبهای بحر خزر با روسیه هستیم حتما باید یک کشتی ایرانی در این منطقه وجود داشته باشد. او ضمن بیان این نکته که کنسول روس بارها به حکومت استرآباد گفته که تا بندر جز و خلیج استرآباد یک کشتی جنگی به خود نبیند جلو اغتشاشات تراکمه و قاچاق آنها را نمی شود گرفت؛ و از آنجا که ما نمی توانیم کشتی بخریم این گفته کنسول روس یعنی درخواست ایران برای حضور روسیه در منطقه برای مبارزه با شرارت های تراکمه. افزون بر این اسلحه و پولی که از این نقطه وارد و توزیع می شود و به ناامنی این صفحات دامن می زند غیرمستقیم دولت ایران را وادار به توقف یک کشتی جنگی روسی خواهد کرد.
وی افزود که کشتی لیانازوفها هم دارد از حیّز انتفاع ساقط می شود و اگر غیرقابل استفاده شود امکان تدارک نیروهای نظامی آشوراده هم از بین خواهد رفت. (3)
* بلاتکلیفی کمیسیون سرحدی
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران که مدتی است برای مذاکره با هیأت روسی در استرآباد بسر می برد وزارت امور خارجه را باخبر کرد که اختیارات «شویروف» رئیس هیأت روسی در پنج ماده است که چهار ماده آن مربوط به مسائل آبی و فقط یک ماده مربوط به مسائل ارضی است. دیگر آن که گفته شده اختیارات کمیسیون روسی به اندازه هیأت ایرانی است اما شویروف منکر این موضوع است؛ پس برای بازپس گیری روستای فیروزه تکلیفی برای هیأت روسی تعیین نشده است. (4)
* پرداخت عواید مدرسه آلیانس کرمانشاه
پس از شکایتی که سفارت فرانسه از نرسیدن عواید گمرکی تاجران کلیمی به مدرسه آلیانس کرمانشاه کرد وزارت خارجه موضوع را به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه منعکس کرد. امروز اداره معارف کرمانشاه پاسخ داد که با توافق تجار ساکن کرمانشاه عواید گرفته شده از کالاها، معادل عدلی یکصد دینار به مصرف معارف کرمانشاه می رسد. تجار کلیمی نیز در این موضوع مشارکت دارند و نیز متقاضی بودند که این عواید به مدرسه آلیانس داده شود. پس از مذاکرات زیاد بنا شد نیمی از عواید گمرکی تجار کلیمی به مدرسه آلیانس و نیمی دیگر صرف مدارس اسلامی کرمانشاه شود و این شیوه همچنان جریان دارد. (5)
* لزوم انعکاس روابط شیخ خزعل با عوامل بیگانه
وزارت امور خارجه امروز به کارگزاری خود در بغداد نوشت که «لازم است هرگونه اطلاعاتی راجع به سردار اقدس (شیخ خزعل) و روابط خارجه مشار الیه تحصیل نمودید فورا تلگرافا اطلاع دهید.» در این نامه، پاسخ و در واقع تکذیبیه سفارت انگلیس درباره مذاکرات شیخ خزعل و انگلستان که در نشریه المفید به چاپ رسیده بود، به کارگزاری بغداد فرستاده شد. (6) (ر. ک: 22 آبان)
[تصویر] شیخ خزعل، ابن سعود و انگلیسیها
* حاکم جدید سبزوار
امیر ارفع که سابق بر این حکومت عراق (اراک) را برعهده داشت به حکومت سبزوار منصوب شد.(7)
* بارندگی در کردستان
به گزارش رسیده از کردستان بارندگی اخیر نه روز ادامه داشت. شدت بارش به حدی بود که خرابی هایی در شهر پدید آورد که از آن جمله بود تخریب سرباز خانه شهر. در این خرابی پنج نفر زیر آوار ماندند که برای معالجه به مریض خانه اعزام گردیدند. (8)
[تصویر] نمایی از شهر بانه
* آتش در کمپانی شرق
به گزارش رسیده از همدان امشب خانه رئیس کمپانی شرق که بیرون از شهر است آتش گرفت. وزش باد شدید باعث شد که خانه کاملا بسوزد. تلاش برای خاموش کردن آتش به جایی نرسید. این حادثه تلفات انسانی نداشت. (9)
* استرداد اموال غارت شده
کالاها و اموالی که به دست الوار در حوالی ملایر و عراق (اراک) غارت شده بود، با تمهیدات سرتیپ جان محمد خان، بازپس گرفته شد.
نیروهای این صاحب منصب در کمین دزدان نشسته، هنگام مراجعت با آنها درگیر شدند. سارقان ضمن دادن تلفات، اموال غارت شده را جاگذاشتند. گفته شد این اموال به صاحب ان شان بازگردانده می شود.(10)
ص: 525
ص: 526
جمعه 9 آذر 1301/ 1 دسامبر 1922/ 11 ربیع الثانی 1341
* محصلین ایرانی در آلمان
امور محصلین ایرانی در آلمان «به کلی درهم و مختل گردیده است.» پیش از این سید حسن تقی زاده در برلن عهده دار این امور بود، اما پس از مأموریت او به مسکو برای مذاکرات تجاری با روسیه، محصلین ایرانی به حال خود رها شده و سفارت ایران در برلن نیز برای رسیدگی به این امور اظهار عجز می کند. سرپرست سابق محصلان ایرانی در گزارشی به وزارت امور خارجه، ضمن بیان این وضعیت اضافه کرد برای نمونه دولت تازه تأسیس افغانستان برای رسیدگی امور محصلین خود در پاریس و برلن دو نفر مأمور رسمی با حقوق معین دارد.
[تصویر] نمایی از شهر برلن
افغان ها برای محصلین خود در برلن یک ویلا خریده اند که در آنجا سکونت دارند و بیشتر معلمان سابق آلمانی در ایران را به معاونت خود انتخاب کرده اند و با طرز درستی مشغول تحصیل هستند. وی در پایان گزارش خود پیشنهاد کرد «چون آتیه ایران محتاج به تربیت چنین جوانانی است» خوب است دولت یک نفر را مأمور رسیدگی به محصلین کند تا وقت شان به بطالت نگذرد.(1) این گزارش را سفیر ایران در سوئیس که برای خرید لوازم سفارت و سرکشی به فرزند خود به برلن رفته بود، امروز به وزارت امور خارجه فرستاد.
* اقدام به حل موضوع امیر مؤید
بنابر آنچه که تلگراف خانه استرآباد یاد کرده، امروز سیف اللّه خان (سیف الممالک) برادرزاده امیر مؤید سوادکوهی وارد استرآباد شد. او قصد دارد به ابه «نفس سردار» رفته تا با امیر مؤید گفت وگو کند. (2) روزنامه ها نوشتند که سیف الممالک از طرف وزارت جنگ و برای گفت وگو و پیدا کردن راه حل، راهی این منطقه شده است. امیر مؤید پس از جنگ با قوای نظامی به ترکمن صحرا آمد و در آنجا پناه گرفت. (3)
ص: 527
شنبه 10 آذر 1301/ 2 دسامبر 1922/ 12 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد و در ابتدا لایحه چگونگی تشکیل هیأت منصفه که تحت عنوان «قانون موقتی هیأت منصفه» تنظیم شده بود مطرح شد. این قانون از روز تصویب تا اول فروردین 1302 قابل اجرا بود.
مواد چهارگانه آن قرائت شد و نمایندگان پیرامون آن بحث و بررسی کردند و در ن هایت تصویب شد. (1) در این جلسه مدرس از نمایندگان خواست که لایحه نفت مطرح شود و بیش از این مذاکرات پیرامون آن به درازا نکشد. وی در بخشی از این جلسه درباره لایحه امتیاز کبریت سازی آذربایجان و درباره حقوق کارگران نظراتی داد که به نوعی تشویق و ترغیب تولید ثروت ملی بود. «رعایت ضعفای مملکت ما این است که املاک مان را آباد کنیم و کار خانه بسازیم تا آنها کار کنند ... و عقیده ام این است که ما بایستی تحریض و ترغیب کنیم تا هر کس پول دارد به ربح ده دو و ده چهارصد ندهد و ببرد کار خانه بسازد تا هم خودش منفعت ببرد، هم اهل ایران از پرتو آن منفعت ببرند. الآن در همین مملکت خبر دارم از یک دهی که پانصد نفر جمعیت داشته، سیصد نفر آن از خاک اصفهان حرکت کرده اند و رفته اند به سمت اهواز و در معدن نفت کار می کنند و اغلب زن و بچه هایشان نان ندارند و خودشان آواره ولایتها شده اند ... اگر کسی پول دارد بیاورد کار خانه بسازد و از او هم مالیات گرفته نشود و مساعدتی هم بشود. مثلا اگر یک کار خانه که می خواهد بخرد دوازده هزار تومان دارد و دو هزار تومان کسر دارد، دولت باید دو هزار تومان دیگرش را اگر شده قرض هم بکند، بکند و بدهد تا هم آن شخص فایده ببرد، هم عملجات کار می کنند و مزد می گیرند و هم به جاهای خارج و دوردست نمی روند.» (2)
* آخرین اطلاعات از وضعیت سیمیتقو
بنابر اطلاعاتی که امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی به دست آورده، اسماعیل آقا سیمیتقو فعلا در «دیره» شش فرسخی اربیل است. او و دوازده نفر همراهش در آن جا هستند. گفته ها حاکی است که او نتوانسته نظر انگلستان را برای کمک به سوی خود جلب کند. انگلیس بیم دارد در صورت حمایت از سیمیتقو موجب رنجش طوایفی دیگر از اکراد شود و آنها به طرف عثمانی میل کنند. جایی که سیمیتقو متوقف است مرز بین عثمانی و انگلیس (عراق) است و قوایی از دو طرف آنجا حضور ندارند. او با فروش «طلاآلات زنانه» روزگار می گذراند. (3)
* حرکت موکب اعلی حضرت
صبح امروز کاروان احمد شاه از بوشهر به طرف شیراز حرکت کرد. (4) او سر راه وارد برازجان خواهد شد.
* اطلاعیه مدرسه روسی انزلی
مدرسه روسی مستقر در انزلی امروز در اطلاعیه ای به اهالی شهر اعلام کرد که از نیمه ماه دسامبر مدرسه بازخواهد شد.
«هیأت کارکنان مدرسه خواهش می کند از آن هایی که در موقع اعلان اول اسامی خود را ثبت نمودند در ابلاغ ثانوی هم تجدید نمایند.» (5)
ص: 528
یکشنبه 11 آذر 1301/ 3 دسامبر 1922/ 13 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. در این جلسه بودجه وزارت عدلیه مطرح شد. بودجه عدلیه برای سال 1301 حدود چهارصد هزار تومان پیشنهاد شده بود. (1)
* ورود مستشاران عقب مانده
امروز «برحسب اطلاعی که قبلا رسیده پنج نفر مستشاران امریکایی که عقب مانده بودند به تهران وارد خواهند شد و منزلی که از طرف وزارت مالیه تهیه دیده شده همان باغ مخبر الدوله است که دکتر میلسپو نیز در آن جا توقف دارند.» (2)
* فراهم کردن مقدمات بازگشت مهاجران ایرانی
وزارت داخله در نامه ای به ایالت آذربایجان خواست که وسایل بازگشت مهاجران ارومیه، سلماس و ماکو را به داخل کشور فراهم کند. «سابقا هم اشعار شده است وسایل مراجعت آنها را فراهم و از اجحافات و تعدیات خوانین محلی نسبت به آنها جلوگیری» کنید. (3)
* پرداخت حقوق نظامیان
بنا به گزارش خزانه دار کل قشون «حقوق میزان قسمتها» شامل تیپ پیاده و پهلوی، عراق، سوار، توپ خانه، مصدرکاران، مدرسه نظام، صحیه، نقلیه، بنایی، متفرقه، دوایر مرکزی جمعا به مبلغ 119 هزار و 110 تومان پرداخت شد. (4) منظور از «حقوق میزان قسمتها»، حقوق مهرماه سال جاری قشون است.
* توپها و پول های نجفقلی آلارلو
نجفقلی آلارلو که اخیرا دستگیر شده و در بند قشون آذربایجان است طبق نظر عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب غیر از یک عراده توپ صحرایی که تحویل داده، اسلحه های سنگین دیگری هم دارد. دیگر آن که اداره مالیه آذربایجان اعتقاد دارد که نجفقلی یک کرور تومان بدهکار است. او فعلا در حبس است، اما اگر قرار شد آزاد شود مراتب قبلا به ارکان حرب کل قشون اطلاع داده خواهد شد. (5)
* شهربه شهر تا تهران
احمد شاه پس از ورود به بوشهر و دو روز استراحت، راهی تهران شد. او امروز به اتفاق همراهان از برازجان حرکت کرد.
ظهر هنگام در کازرون بود.
[تصویر] امام زاده زید کازرون
ص: 529
بعد از ظهر هم راهی شیراز شد. به گزارش رسیده از شیراز تدارک چشمگیری برای ورود احمد شاه به این شهر صورت گرفته است. صارم الدوله حاکم جدید شیراز هم که هشتم آذر وارد شهر شده در این هیجانات حاضر است. (1)
* سوءاستفاده از سمت
«میرزا احمد خان صدری که از طرف وزارت فواید عامه مأمور راه خط دزداب و سیستان شده» خودسرانه دایره کارهای خود را توسعه داده و خارج از اختیارات، راه تهران- مشهد را نیز در تصدی خود گرفته، گروه هایی از مردم را با زور برای تسطیح این راه ها به کار می گمارد. شکایتهای پی درپی موجب شد که وزارت فواید عامه دستور توقف کارهای او را بدهد.
همچنین رمضان باصری که خود را منتسب به نیروهای امنیه می کند و بخشی از راه جندق به او سپرده شده، آزار و اذیت مردم منطقه را باعث گردیده است. وزارت داخله هم برای رفع مزاحمت های او اقداماتی کرده است. (2)
* درگیری با سارقان
بنا به گزارش رئیس امنیه شمال غرب امروز در گردنه آق زوج (3) زنجان کاروانی که 76 قاطر کالا را شامل می شد و بیش از ده هزار تومان جنس همراه داشت، با گروهی از سارقان برخورد کرده، همه اموال به یغما می رود. پس از رسیدن خبر به پست امنیه، دزدان تعقیب شدند و بنابراین گزارش اموال سرقت شده پس از شش ساعت جنگ پس گرفته شد مأموران نعش یک سارق کشته شده را به زنجان آوردند. (4)
[تصویر] تنبیه اشرار
ص: 530
دوشنبه 12 آذر 1301/ 4 دسامبر 1922/ 14 ربیع الثانی 1341
* ورود احمد شاه به شیراز
پیش از غروب امروز کاروان احمد شاه وارد شیراز شد. به گزارش روزنامه ایران مسئولان محلی و گروه هایی از مردم تا یک فرسخی شهر به استقبال رفته بودند. (1) «در کلیه شهرها و قصبات که شاه عبور می کرد مردم آذین بسته تا مقدار زیاد به استقبال می شتافتند، مخصوصا اهالی شیراز روز دوشنبه 12 قوس که موکب شاه به شیراز ورود می نمود از طرف رؤسای دوائر دولتی و تجار و طبقات مختلفه ن هایت جدیت در تزیین شهر و لوازم ورود موکب همایونی به عمل آمده بود و تا یک فرسخی شهر شیراز نیز به استقبال شتافته بودند، به ویژه طایفه قشقایی تحت امر مرحوم صولت الدوله تا دو فرسنگ به ردیف سوار مسلح صف کشیده بود. هنگام عبور شاه مردم از صمیم قلب صدای زنده باد شاهنشاه ایران را بلند کرده بودند. و در چند روزه ای که شاه در شیراز توقف کرده بود ن هایت احترامات و تجلیلات به عمل آمد و چند شب چراغانی و آتش بازی کردند.»(2)
[تصویر] نمایی از شیراز قدیم
* ورود یک روزنامه نگار تبعیدی به تهران
ابراهیم حلمی افندی مدیر دو روزنامه لسان العرب که از روزنامه های منتشره در شام بود و روزنامه المفید که در بین النهرین انتشار می یافت، در پی تبعید آقایان خالصی زاده و سید محمد صدر از عراق تبعید شد. انگلیسها روزنامه المفید را تعطیل کردند و او را نیز بالاجبار از عراق راندند. وی وارد تهران شده و در منزل میرزا عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام منزل کرده است.(3)
* علت مهاجرت روستاییان ماکو به نخجوان
با این که مقامات دولتی درصدد زمینه سازی برای بازگرداندن مهاجران ایرانی که به واسطه تعدی مالکان منطقه مجبور به هجرت به خاک روسیه شده اند هستند، تلگراف واصله از کارگزاری ماکو حاکی است که سی خانوار مجددا به محال «شرور» مهاجرت کرده اند. مهاجرت این گروه که حدود دو هزار تن هستند به آسانی صورت نگرفت. کردهای ساکن در منطقه با مهاجرت آنها مخالفت می کردند. «رعایا قبلا با مأمورین سرحدی روس مذاکره و از مخالفت اکراد، آنها را مستحضر نموده اند. مستحفظین سرحدی روس شبانه دو عراده توپ آورده در طرف روس به طور مخفی گذاشته از صبح رعایا با عزم مهاجرت حرکت و اکراد خواسته اند ممانعت نمایند روسها شروع به انداختن مترالیوز کرده دو نفر از اکراد مقتول و رعایای مزبور توانسته اند از ارس عبور نمایند.» (4) به هر حال برخی از مهاجران پشیمان شده خواستار بازگشت هستند.
* تاریخچه و وضعیت مدارس ایرانی بین النهرین
در پی درخواست وزارت امور خارجه از کنسولگری ایران در بین النهرین راجع به گزارش وضعیت مدارس ایرانی آن نواحی، امروز گزارش مشروحی از تاریخچه و وضعیت مدارس ایرانی بین النهرین به وزارت امور خارجه فرستاده شد.
مدارس ایرانی عراق پس از مشروطه تأسیس شدند. مدرسه علوی توسط آخوند خراسانی و آقا میرزا مهدی آیت اللّه زاده
ص: 531
خراسانی برپا شد. بعد از آن ایرانیان ساکن کربلا مدرسه حسینی را تأسیس کردند. پس از گشایش این دو مدرسه ایرانیان کاظمین مدرسه اخوت ایرانیان را در کاظمین راه اندازی کردند که بهتر از دو مدرسه قبلی بود. مدرسه مرتضوی، آموزشگاه بعدی بود که در شهر نجف تأسیس شد. مدرسه شرافت ایرانیان در سال 1337 ق توسط نمایندگی سیاسی ایران در بغداد به راه افتاد. مدرسه ای نیز به نام احمد شاه در سفر اول او به عتبات در کربلا باز شد. ژنرال کنسول ایران در بین النهرین پس از برشماری این مدارس وضعیت نه چندان مطلوب آنها را نیز به اطلاع اولیای دولت ایران رساند. نظر به اهمیت این گزارش متن کامل آن در پاورقی آمده است. (1)
* تشویق روسها برای حرکت به مرز برای مذاکرات مرزی
پس از این که هشتاد بار آذوقه برای تدارک هیأت های مذاکره کننده ایران و شوروی به گمیش تپه روانه شد به هیأت روسی پیشنهاد شد که به طرف مرز حرکت کند. رئیس هیأت روسی هم می گوید «شما بروید ما در بندر جز کاری داریم» پس از بازگشت از بندر جز به هیأت ایرانی ملحق خواهیم شد.
تلگراف چی استرآباد می نویسد «چون سفارت روس تلگرافا به کنسول خبر داده است قرارداد ایران با روسیه لغو شده است روسها علنا ضدیت و برای حمل مال التجاره از دولت ایران جلوگیری و گمرک فوق العاده مطالبه می نمایند و منتشر است که مأمورین سیاسی روس با مستشار الدوله برای تعیین حدود حاضر نخواهد شد.» (2) روزنامه ایران نوشت که مستشار الدوله در گمیش تپه است و هفته آینده به طرف موردنظر حرکت خواهد کرد. (3)
* اعزام تعدادی از نیروهای حزب کمونیست به ایران
بنابر گزارش ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران امروز شش مأمور حزب کمونیست باکو به سرسپردگی جعفر قلی اردبیلی همراه مقداری طلا به آستارا آمدند. همچنین مرادف از طرف همین حزب به بندر جز رسید. (4)
ص: 532
سه شنبه 13 آذر 1301/ 5 دسامبر 1922/ 15 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد.
در این جلسه موادی از قانون استخدام مطرح؛ و نیز در این باره بحث شد که در شهر هایی که مدرسه متوسطه وجود ندارد، فارغ التحصیلان دوره ابتدایی امکان استخدام دارند، اما تا حد منشی گری دوم. (1)
* معرفی مستشاران تازه وارد به وزیر مالیه
آن دسته از مستشاران امریکایی استخدام شده که پس از میلسپو وارد ایران شدند، امروز به وزیر مالیه معرفی شدند.
وزیر مالیه هم دستور داد یکی از این مستخدمین که ریاست ادارات غیرمستقیم و دیگری ریاست کل محاسبات را به عهده دارند، زودتر مشغول کار شوند. (2)
* آغاز مذاکرات برای واگذاری پست جنوب به ایران
کمیسیونی که قرار بود در بوشهر از نمایندگان ایران، انگلیس، هند، بین النهرین و کمپانی نفت جنوب برای تحویل پست جنوب به ایران منعقد شود، امروز نخستین جلسه خود را تشکیل داد. این نشست تا چهار روز بعد ادامه خواهد یافت. با موافقت طرفین مقدمات انحلال دفاتر پستی انگلستان در جنوب فراهم شد. ریاست نشست امروز با کارگزار بوشهر بود.
به گزارش او، در این نشست «بدوا نطقی از طرف فدوی ایراد و افتتاح کنفرانس پستی را اعلام داشت. پس از آن مسیو آنژلو با زبان انگلیسی جواب گفت [و] سرآرنولد ویلسن به فارسی ترجمه نمود.» (3)
* استفسار وزارت خارجه در مورد کنسول ارمنستان
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به سفارت روسیه شوروی در تهران نوشت که مسیو قراقاش (4) اخیرا وارد تبریز شده و خود را کنسول ارمنستان معرفی می کند. در این نامه سئوال شده بود که آیا این ادعا مورد تأیید سفارت هست یا نه؟ (5) پاسخ سفارت روسیه این بود که امور ارمنستان در ایران از طریق این سفارت خانه در تهران تعیین می شود و ارمنستان مستقلا نمی تواند با ایران وارد معامله، مبادله و هر امر دو طرفه دیگری شود.
* نیاز ایران به تأسیس مدرسه در تفلیس
نماینده سیاسی ایران در گرجستان در گزارشی که از وضعیت ایرانیان مقیم آن کشور به وزارت امور خارجه فرستاد، درخواست کرد دولت در فکر تأسیس یک مدرسه برای ایرانیان این منطقه باشد. «فایده این مدرسه آن است که اطفال از وطن دور افتاده ایرانیهای مقیم این صفحات زبان مادری خود را خواهند آموخت و به علاوه گاهگاهی می توان کنفرانس هایی راجع به اوضاع مملکت در مدرسه داد که اولیای اطفال هم حاضر شوند و علاقه خود را نسبت به وطن مألوف از دست ندهند؛ در مصائب آن غمگین و خود را برای فداکاری و بلند کردن نام مملکت خود حاضر سازند.»(6)
* شرارت های یک نظامی در مازندران
بنابر گزارش امیر اکرم حاکم مازندران، نایب دوم ابو القاسم خان از زمانی که وارد سوادکوه شده «مشغول شرارت و چپاول و غارت دهات خالصه نور و کنار و بابل شده قریب هزار تومان» با زور، کتک و حبس از رعایای خالصه دریافت کرده است.
شاکیان در شهر ساری متحصن شده اند. امیر اکرم یادآور شد که این اقدامات آن هم در زمانی که باید محصول جمع آوری شود و عایدات دولت اخذ گردد، غیرمطلوب است. وی خواستار دستگیری او شد. موضوع به رضا خان وزیر جنگ منعکس شد و او هم دستور داد نایب دوم ابو القاسم خان را فوری دستگیر کنند. (7)
ص: 533
* اقدامات سوء یک کمیسر در ترکمن صحرا
محمد حسین خان آیرم (1) رئیس قشون استرآباد و مازندران خبر از جولان یک کمیسر داد که «از حسن قلی وارد صحرا و با اشرار صحرایی مذاکرات و بند و بست هایی کرده تا چهار هزار تومان به آنها برای انجام امری وعده پرداخته است.» وی در ادامه می نویسد که دستور داده ام همه افرادی که بدون اجازه از مرز وارد صحرا می شوند اگر صاحب منصب هم باشند دستگیر و تحت الحفظ به استرآباد اعزام شوند. این تصمیم به رضا خان وزیر جنگ منعکس شد و او آن را تصویب نمود. (2)
* مبارزه با دزدان دریایی، بدون کشتی
بنابر گزارش رئیس قشون استرآباد و مازندران اقداماتی که در مبارزه با دزدان دریایی صورت گرفته مؤثر بوده است؛ اما اینک کشتی ای که با رفت وآمد خود موجب جلوگیری از شرارتهای دزدان دریایی شده بود، از کار افتاده است. او درخواست کرد تا ترکمنها متوجه نشده اند خوب است کشتی لیانازوفها به بندر جز بیاید و این کشتی خراب هم برای تعمیر به انزلی برود تا خللی در امر مبارزه با دزدان دریایی پیش نیاید. (3)
* اطاعت گرگانرودیها از دولت
تعدادی از اهالی گرگانرود در تلگرامی که به رضا خان وزیر جنگ فرستادند خود را مطیع، دولتخواه و تابع دانستند و از اعمال سردار امجد و طرفدارانش در طالش برائت جستند. «به آواز بلند فریاد می زدیم که اهالی طالش خاصه گرگانرود مطیع اوامر دولت مطبوعه خود بوده یگانه وزیر جنگ را که امروز حیات مملکت و ملت را تجدید و تأیید می نماید، می پرستیم.» آنها در این تلگرام شایعاتی را که درباره گرگانرودیها وجود دارد تکذیب کردند. (4)
* درخواست اعطای نشان به کارمندان عالی رتبه بهداشت
امروز برای «دکتر غلامحسین خان عضو مجلس حفظ الصحه دولتی و رئیس کل قرانطیه سواحل بحر خزر» و دکتر یوسف خان علیم السلطنه رئیس دفتر مجلس حفظ الصحه دولتی، به ترتیب یک قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اول با حمایل و اعطای نشان شیر و خورشید از درجه دوم با حمایل پیشنهاد شد. پیشنهاددهنده وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بود.(5)
* گشایش عدلیه بروجرد
امروز عدلیه بروجرد بازگشایی شد. در این مراسم رؤسای دوایر دولتی شرکت داشتند. گزارش دیگر حاکی است که با وجود بارندگی مناسب در بروجرد، نبود پول و نقدینگی راه معاملات را بسته است. مردم بی اندازه در مضیقه هستند و عایدات ادارات دولتی به یک سوم و گاه تا یک چهارم تقلیل پیدا کرده است. (6)
ص: 534
چهارشنبه 14 آذر 1301/ 6 دسامبر 1922/ 16 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز تشکیل جلسه داد.
ریاست امروز مجلس با آیت اللّه سید حسن مدرس بود. بررسی بودجه وزارت عدلیه در دستور کار بود. نوزده ماده این بودجه که به تفکیک هزینه های اجزاء وزارت عدلیه را مشخص می کرد، خوانده شد.(1)
* بیان نامه حزب اجتماعیون
در بیانیه ای که امروز با عنوان «بیان نامه حزب اجتماعیون» منتشر شد دو حزب سوسیال دمکرات و سوسیالیست اونیفیه اعلام کردند که از این به بعد با نام «اجتماعیون» فعالیت خواهند کرد. «از یک سال و نیم پیش اعضای دو فرقه ... که بیشتر همان سربازهای کهن میدان های تحصیل آزادی بودند ... در هر موقع سخت و هر موقع خطیر دوش به دوش یکدیگر مجاهدت کرده و در مقابل ارتجاع مهیب، جبهه واحد، تشکیل داده ... [اینک] با توحید مرام، اختلاف نام دیگر محلی نمی تواند داشت.»
امضاءکنندگان این بیانیه عبارت بودند از: ابراهیم مدیر اقدسیه، سلیمان محسن ، محمد صادق طباطبایی، علی اکبر دهخدا، عبد اللّه بهرامی، محمود پهلوی (2)، قاسم صوراسرافیل، (3) حسن فلسفی (4)، شرف الملک، ناصر الاسلام گیلانی (5)، حسین راسخ گیوچی، علی محمد الحسینی، دولت آبادی، محمد رضا مساوات. (6)
* آخرین شنیده ها از منویات شیخ محمود برزنجی
کارگزاری تبریز در گزارش کوتاهی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد خبرهای رسیده از اقدامات شیخ محمود حاکم کردستان عراق را چنین منعکس کرد: «دولت انگلیس متعهد شده شانزده هزار نفر قشون با قور خانه و دو کرور لیره به من [شیخ محمود] بدهد و برای استقلال کرد از خاک عثمانی و ایران همراهی مخفی بنماید. لازم است شما و ایلات آن طرف با من هم دست شده، مشغول اقدامات شویم.» این نامه را بنابر آن چه که گفته می شود، شیخ محمود به «علی آقای امیراسعد» نوشته است. کارگزار تبریز یادآور می شود که صحت و سقم این موضوع فعلا روشن نیست. (7)
* تشکیل دار الترجمه در وزارت مالیه
با ورود مستشاران امریکایی و فراهم شدن مقدمات برای شروع کار آنها، دستور داده شد یک دار الترجمه در کابینه وزارت مالیه تشکیل شود تا ترجمه متون ردوبدل شده امور مالی در آن جا ترجمه شود و به نظر رئیس کل مالیه (میلسپو) برسد. (8)
* ابلاغ قانون مستخدمین خارجی
امروز قوام السلطنه ریاست وزراء «قانون شرایط کنترات مستخدمین خارجه» را به وزارت مالیه ابلاغ کرد. این قانون شامل دو ماده و به این شرح بود:
«ماده اول- مواد کنترات مستخدمین خارجی مربوط به مسائل ذیل باید به تصویب مجلس شورای ملی برسد:
ا- ملیت مستخدم
ب- مدت استخدام
ج- سمت مستخدم
د- حقوق سالیانه و کلیه مسائل مالی مربوط به مستخدم.
ماده دوم- پس از تصویب فقرات مزبوره در ماده اول سایر شرایط را دولت تعیین و کنترات را امضاء نماید و در هر کنترات باید دولت به موجب ماده صریحی قید نماید که مداخله در امور سیاسی و تخلف از قوانین مملکتی و نظامات داخلی اداری موجب نقض کنترات بدون هیچ گونه حقی برای مستخدم متخلف خواهد بود.» (9)
* دیدار میلسپو از ضراب خانه
میلسپو و یک مستشار دیگر امریکایی به ضراب خانه رفتند و
ص: 535
از این مکان دیدن کردند. همچنین امروز یکی از مستشاران امریکایی که به ریاست کل محاسبات وزارت مالیه تعیین شده کار خود را آغاز کرد. در ادامه فعالیت های میلسپو، او امروز با خدایار خان رئیس خالصجات و ارزاق دیدن کرد و درباره حوزه فعالیت او گفت وگو کرد. (1)
* تعیین نمایندگان بارفروش
بنا به گزارش رسیده از بارفروش پس از استخراج آرا و شمارش آن روشن شد سردار کبیر با 4766 رأی و سیف الاسلام با 1300 رأی به عنوان نمایندگان مجلس شورای ملی از این منطقه انتخاب شده اند.(2)
* دستگیری دو سارق سابقه دار آذربایجان
بنابه گزارش حاکم نظامی آذربایجان صارم السلطان و حشمت السلطان گرمرودی دو تن از راهزنان حرفه ای منطقه آذربایجان که سالها پست های دولتی و عابران را در راه های این ناحیه غارت می کردند، بدون شلیک گلوله دستگیر شدند.
دستور داده شده هر دو تحت الحفظ به تبریز منتقل شوند. (3)
* مجمع ترقی فوتبال
مجمع ترقی فوتبال نزدیک یک سال است که تشکیل شده و اینک برای توسعه این ورزش «کتابچه قوانین بازی» را که به فارسی ترجمه شده به زودی منتشر خواهد کرد. این مجمع تعدادی «توپ اعلی از اروپا» هم خریداری کرده که وارد خواهد شد. در اطلاعیه ای که امروز در روزنامه ایران چاپ شد از علاقه مندان به تشکیل تیم و شرکت در مسابقات «جام نقره» دعوت شد به آقای «تقی خان طایر در بلدیه تهران» مراجعه کنند.(4)
* کاهش قیمت گوشت در تهران
نظام الدوله حاکم جدید تهران در اعلامیه ای که امروز در روزنامه امروز ایران چاپ شد، قیمت گوشت را چارکی نه عباسی تعیین کرد. وی این اقدام را قدمی در جهت رفاه عامه دانست و تعیین بهای گوشت را برمبنای تحقیقات از قصاب خانه ها دانست. (5)
* گمانه زنی کفیل ارکان حرب لشکر مرکز از اقدامات روسیه
غلامحسین سالار انتظام در تحلیلی که امروز به رضا خان وزیر جنگ فرستاد، ضمن اشاره به گزارشهای رئیس قشون استرآباد و مازندران، قطع مذاکرات تجاری ایران و روسیه در مسکو و قرائن موجود نوشت که روسها به عملکرد دولت فعلی بدبین هستند. «از قرار معلوم در جنگل گیلان و سواحل مازندران و استرآباد هم مشغول فرستادن اشخاص برای شروع انقلاب گردیده اند.» و در ادامه افزود که طبق گزارش مفتش مخفی، در گیلان طوایف طالش دو گروه شده اند؛ عده ای به انگلیس و عده ای متمایل به روسیه هستند. سالار انتظام از این که حکومت طالش را به شخص ناکارآمدی سپرده اند اظهار نگرانی کرد؛ ضمن این که رفتار این حاکم با مردم خوب نبوده است (6)
* گزارشی از موقعیت والی پشتکوه
منتخب الدوله ژنرال کنسول ایران در بغداد بنا به گزارشهای رسیده محرمانه، وزارت امور خارجه را مطلع کرد که والی پشتکوه علاوه بر تعدیات خود نسبت به اهالی، 350 هزار تومان مسکوکات نقره ایران را توسط دو یهودی به بین النهرین آورده است. «کار او همیشه خیانت به دولت و ملت بوده و به علاوه خود را مأمور ایران نمی داند ... اگر اولیاء دولت ترتیبی در کار والی پشتکوه ندهند ... مثل شیخ خزعل و دیگران عامل اجانب می شود و تقریبا حال هم همین قسم شده است و نمی توان والی پشتکوه را حاکم ایرانی تصور نمود.» در این گزارش منتخب الدوله به نامه های پیشین خود در مورد این والی اشاره می کند و افسوس می خورد که معروضات والی یاد شده نزد اولیای دولت کارسازتر از گزارشهای او بوده است. (7)
* تقاضای هدایت شده برای برکناری قوام السلطنه
به نوشته منابع انگلیسی با تلاش و تحریک آپرسوف کنسول روسیه شوروی در رشت امروز تلگرافی با 200 امضاء برای برکناری قوام السلطنه از رشت به مجلس شورای ملی فرستاده شد.(8)
ص: 536
ص: 537
پنج شنبه 15 آذر 1301/ 7 دسامبر 1922/ 17 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. هشتمین ماده لایحه نفت به بحث و گفت وگو گذاشته شد. مواد 9 و 10 به دلیل تخصصی بودن، مقرر شد با کارشناسان امر مشورت شود. ماده یازدهم در ادامه جلسه بررسی گردید. (1)
* اشرار قره باغ در مرز آذربایجان
روزنامه شفق سرخ امروز به نقل از منابع خصوصی نوشت که اشرار قره باغی در مرز آذربایجان از هرگونه شرارتی خودداری نکرده «و اخیرا در نتیجه اقدامات آنها چهار پنج نفر مقتول و چندین نفر مجروح شده، مقداری اموال و احشام اهالی بیچاره را به غارت برده اند.» (2)
* دستگیری سردار مفخم ابرقویی
سردار مفخم ابرقویی که برای دیدار با حاکم یزد به این شهر آمده بود، از آنجا که مالیات معوقه خود را نپرداخته، دستگیر می شود. پس از این اتفاق وی بیشتر مالیات دیرکرد خود را پرداخت می کند. با این حال او را آزاد نکرده، به اصفهان می فرستند. وزارت داخله در نامه ای به حاکم یزد و نیز وزارت جنگ درخواست کرد رفع شکایت از سردار مفخم ابرقویی بشود. (3)
* توقیف رئیس مالیه همدان
رئیس اداره مالیه همدان پس از استنکاف از پرداخت پول به قشون این شهر به دلیل نبودن وجه، دستگیر شده است. در پی اقدامات دکتر میلسپو و دستور وزارت جنگ قرار است رئیس اداره مالیه همدان آزاد شود. (4)
* امتیاز شکار خوک
یکی از مستخدمان بلژیکی اداره گمرک پیشنهادی به وزارت فواید عامه داده و تقاضا کرده اجازه انحصار شکار خوک و گراز و ... در جنگلهای مازندران به او داده شود. این پیشنهاد چهارده ماده ای قرار است در هیأت دولت بررسی و برای تصویب به مجلس شورای ملی داده شود.(5)
* دستگیری کریم بلوچ
بنا به گزارش رسیده از مشهد، کریم بلوچ که به خاک روسیه فرار کرده بود از طرف مأمورین روسیه شوروی در ناحیه سرخس روس دستگیر شده است و او را خلع سلاح کرده اند.
امیر لشکر شرق درخواست کرده است او را تحویل ایران دهند. (6)
* سمتی جدید برای تدین
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که تدین نماینده مجلس شورای ملی گذشته از فعالیتهای سیاسی، به نیابت ریاست شورای عالی معارف نیز انتخاب شد.(7)
* تعرفه آسیایی یا اروپایی
به دنبال شکایت تجار ایران از افزایش تعرفه گمرکی کالا هایی که بین ایران و روسیه ردوبدل می شود و نیز در پی اقدامات دولت ایران برای تعدیل این تعرفه، روسها تعرفه اروپایی را به تعرفه آسیایی که قیمتی پایین تر است تغییر دادند.
اما اینک خبر می رسد «که پس از چند روز اجرای تعرفه گمرکی آسیایی مجددا تغییر داده شده و تعرفه اروپایی اجرا می شود.» (8)
* نشان علمی به سید باقر خان
یک قطعه نشان درجه اول علمی به آقا میرزا سید باقر خان معلم ریاضیات مدرسه نظام اعطا شد. این نشان به دلیل
ص: 538
زحمات فراوان برای گسترش این علم از طرف وزارت معارف به او داده شد.(1)
* درباره آنوش گرگانرودی
بنابر آنچه که غلامحسین سالار انتظام کفیل ارکان حرب لشکر مرکز از قول سلیمان پاشا خان نوشت «آنوش گرگانرودی از انقلابیون [- در این جا خرابکار] گذشته مقیم رشت و از کارکنان بالشویکها ... فعلا در گرگانرود به وسایل خفیه مشغول عملیات [است.] اخیرا به وسیله معتمد همایون رشتی با قونسولگری [روسیه] داخل مذاکره گردیده» [است.] موضوع پس از انعکاس به وزیر جنگ، از طرف رضا خان چنین پاسخ داده شد که سلیمان پاشا خان به اقدامات خود ادامه دهد «و در هر موقع از مطالب مهمه آن جا مرا مستحضر» کند. (2)
* تشکیل مدرسه تلگراف بی سیم در تاشکند
یک ایرانی با ایجاد مدرسه ای برای آموزش تلگراف بی سیم در تاشکند موفق شده 12 نفر شاگرد ایرانی را با این فن آشنا کرده، فارغ التحصیل کند. (3)
[تصویر] نمایی از تاشکند قدیم
* خودداری از صدور حوالجات
اداره مستشاری وزارت مالیه به اداره کل محاسبات دستور داد که از صدور هرگونه حوالجات خودداری کند تا دستور بعدی برسد. همچنین پیش از ظهر امروز دکتر میلسپو از تشکیلات نظمیه تهران دیدن کرد. (4)
* فعالیتهای حاکم جدید آستارا
بنا به گزارشی که امروز از آستارا رسیده است صادق الملک نایب الحکومه جدید آستارا پس از ورود به شهر موفق شده است ضمن حل وفصل مسائل میان بازرگانان و گمرک، پل بین آستارای ایران و آستارای روس را که مدتی بسته بود، بگشاید؛ و عبورومرور از سر گرفته شد. (5)
* شرق در جراید غرب
روزنامه عراق بغداد در شماره امروز خود با استناد به مطالب جریده مورنینگ پست لندن درباره ایران مقاله ای با عنوان «الشرق فی جرائد الغرب» درباره وجود هرج ومرج در جراید ایران که بدون ملاحظه علیه انگلیس مطالبی به چاپ می رسانند، درج کرد. روزنامه عراقی از قول مورنینگ پست نوشت که مداخله انگلیس در ایران ضرورت دارد، چرا که موقعیت فعلی ایران آبستن حوادث غیرقابل پیش بینی است.
خزانه خالی که امید پر شدن آن نیست؛ و ضدیت وزیر جنگ با مجلس؛ و فعالیت بلشویکها دلایلی است که به زودی ایران دچار گرفتاری دیگری خواهد شد. «محل تعجب است که چگونه ملت با این وضع صبر کرده است. ولی البته صبر آنها روزی تمام خواهد شد و اگر وسایل مقتضیه را اتخاذ نکنیم نخواهیم فهمید که چه تغییرات مخربی بر امور اداری وارد خواهد آمد و حالت حاضره ایران، انگلیس را مجبور می کند که در آتیه نزدیکی تدابیری برای اعاده تمام موقعیت خود با ایران اتخاذ کند.» این روزنامه آشکارا از مواضع ضد انگلیسی برخی از جراید انتقاد کرد و با تعجب نوشت که «مثل رضا خان شخص مقتدری پیدا شد و او هم از قرار معلوم نتوانسته است نفوذ خود را بر ارباب جرایدی که از دایره قانون خارج شده اند اجرا بدارد.» (6)
* اطمینان دادن لورن به قوام السلطنه از عدم تهاجم روسیه
سرپرسی لورن وزیر مختار روسیه از دیدارش با قوام السلطنه رئیس الوزراء برای کرزن نوشت. در این دیدار قوام السلطنه به لورن گفته است که روابط میان او و سفارت روسیه در حالت تعلیق است و این سفارت خانه همچنان خواهان برکناری دولت او است. لورن امروز به وزیر خارجه کشورش اطلاع داد که به قوام السلطنه توصیه کرده محکم بایستد، اما درباره تعرفه های گمرکی رفتاری آشتی جویانه داشته باشد. «او نگران اقدام نظامی روسیه است، اما با دانستن دیدگاه شخصی من مبنی بر این که اوضاع داخلی روسیه در حال حاضر چنین اقدامی را مشکل می نمایاند، به نظر می رسد آسوده شده است.» (7)
ص: 539
جمعه 16 آذر 1301/ 8 دسامبر 1922/ 18 ربیع الثانی 1341
* درخواست اتحادیه کارگران مطابع
اتحادیه کارگران مطابع یا همان صنف کارگران حروف چین روزنامه از مدیران ادارات جراید خواستند که مطالب خود را با زمان بندی مشخصی برای حروف چینی ارسال کنند. این بی نظمی موجب می شود که گاهی تا نیمه شب کارگران حروف چین سر کار مانده، از لحاظ جسمی آسیب ببینند.
«وضعیات یک سال قبل کارگران حروف چین جراید را الی حال مقایسه فرمایید یقینا ملاحظه خواهید نمود که عده ای از اجزای مذکور علیل و ضعیف و یا به درد چشم مبتلا شده اند.» آنها از ادارات جراید خواستند که «از صبح تا دو بعد از ظهر 10 ستون، از دو تا 3 بعد از ظهر 5 ستون و از سه تا چهار بعد از ظهر 5 ستون» مطلب ارسال کنند. (1)
* ادامه مذاکرات با دولت روسیه
با این که اخبار، حاکی از قطع مذاکرات هیأت اعزامی ایران به مسکو با مقامات روسی است، روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که نمایندگان دولت ایران مشغول گفت وگو با اولیای دولت روس هستند که قراردادهای تلگرافی و پستی را به پایان رسانده، امضاء کنند تا باب مخابرات تلگرافی و ایاب و ذهاب پستی گشایش یابد. (2) انگلیسها معتقد بودند تیرگی روابط میان ایران و روسیه بیش از همه بر سر عدم توافق تعرفه های گمرکی، توافق با شرکت لیانازوف در موضوع شیلات شمال و مخالفت شدید شومیاتسکی با این توافق، تبرئه شش کارمند بنگاه ونشترک در استرآباد توسط عدلیه آن منطقه که از دید شوروی باید به آن کشور بازگردانده شوند، و بالاخره اعطای امتیاز نفت شمال به امریکاست. (3)
* بازدید وزیر فواید عامه از راه شوسه تهران- قم
عمید السلطنه وزیر فواید عامه امروز از راه شوسه تهران- قم دیدن کرد و دستورهای لازم را برای تعمیر بخش هایی از آن صادر کرد تا هنگام عبور احمد شاه که از جنوب عازم تهران است مشکلی پیش نیاید. (4)
* دستگیر شدن یاغیان در خراسان
حسین خزاعی امیر لشکر شرق در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد خبر داد که صفر خان، تومان خان و حسین خان بلوچ دستگیر شده اند و کریم خان که فراری بوده پس از چند روز زدوخورد به دست روسها افتاده، دستگیرش کردند. «نایب سرهنگ مهدی خان راپرت می دهد که مشار الیه را به تجن حرکت داده، چاکر هم دستور دادم که محبوسین را با اتباع و احشام کریم خان به مشهد اعزام دارند.» خزاعی در پایان تقاضای اعدام جعفر خان، تومان خان و حسین خان را از رضا خان وزیر جنگ کرد. (5)
ص: 540
شنبه 17 آذر 1301/ 9 دسامبر 1922/ 19 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور اول ادامه بررسی لایحه نفت بود و ماده یازده درباره مالکیت زمین هایی که نفت در آنها کشف می شود و تعیین تکلیف آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. سپس قانون محاکمه وزراء قرائت و درباره آن گفت وگو شد. (1) در این جلسه مدرس نطق مهمی درباره موضوع مالکیت کرد و پس از تقسیم بندی زمین های دولتی و خصوصی، در مورد زمین های خصوصی گفت که اگر پس از کشف نفت صاحب زمین بخواهد قیمت آن را به نحوی بالا ببرد که امکان تصرف در آن پیش نیاید، حکم احتکار را دارد.
مثلا «شخصی گندم را احتکار کند در صورتی که مردم محتاج باشند و صاحب گندم نخواهد بفروشد، جبرا گندم را از او گرفته و به قیمت عادله پولش را به صاحب ش می دهند.» (2)
* پایان کار کمیسیون پستی
امروز کمیسیونی که برای انتقال دفاتر پستی انگلیس به ایران از روز سیزدهم آذر در بوشهر آغاز به کار کرده بود، کار خود را پایان داد. منابع از موفقیت این کمیسیون خبر دادند و نوشتند که قراردادهای جدیدی منعقد شد که عبارت بود از:
«1. قرارداد راجع به مبادله بروات پستی.
2. قرارداد راجع به مبادله هرگونه کرایه در مقصد.
3. قرارداد راجع به مبادله امانات بیمه نشده با تأدیه کرایه در مقصد.
4. قرارداد راجع به مبادله امانات پستی موافق قرارداد منعقده در بالا.
5. مبادله مراسلات و امانات پستی با قیمت اظهار شده مطابق مقررات معاهده مادرید.
6. مبادله امانات پستی بین ایران و هندوستان مطابق مقررات عهدنامه مادرید.
7. بالاخره موافقت نمایندگان ایران و انگلیس با انحلال دفاتر پست خارجه در اول ماه آوریل 1923 (مطابق 11 حمل 1302).» (3)
* آخرین اخبار از وضعیت سیمیتقو
گزارش های رسیده از بغداد حاکی است که اسماعیل آقا سیمیتقو به وسیله سید طه با ارومیه مناسباتی دارد، به طوری که «یقین است در ارومیه چند نفر از اهالی هستند که راپرت وقایع را مرتبا به بغداد می رسانند ...»؛ و بهتر است «تا طرفداران آنها قوی نشده اند جلوگیری شود.» این گزارش را امیر لشکر غرب امروز ارسال کرد و یادآور شد «بنده دو صاحب منصب برای کشف قضایا به بغداد و موصل و سلیمانیه اعزام نمودم، در مراجعت آنها اطلاعات را عرض خواهم کرد.» (4)
* جواز بهداشت در بنادر
امروز کمیسیونی با حضور امیر اعلم رئیس مجلس حفظ الصحه دولتی، نماینده وزارت فواید عامه و رؤسای وزارت امور خارجه در وزارت امور خارجه تشکیل شد تا درباره تدوین مقررات صدور جواز بهداشت در بنادر تصمیم گیری کنند. (5)
* مشکلات شخصی امیر اکرم با امیر مؤید
کارگزاری مهام خارجه مازندران در گزارش مشروحی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که اختلافات کهنه ای که بین امیر اکرم حاکم فعلی مازندران با امیر مؤید سوادکوهی وجود دارد جنبه طایفه ای داشته و در این میان روش برخورد امیر اکرم با امیر مؤید طوری است که مشکلات فراوانی برای دولت می تراشد. وی یادآور شد که ضدیت امیر اکرم با امیر مؤید جنبه شخصی دارد و استفاده او از قشون و حکومت ظاهرا به این دلیل است که امیر مؤید اسلحه خود را
ص: 541
تحویل نمی دهد، اما وجود این اسلحه با یک صد نفر همراه، قابل مقایسه با هزینه های جابه جایی 1500 نفر قشون مسلح برای تعقیب امیر مؤید نیست. وی سپس با تشریح نیات «چراغعلی خان سالار حشمت دیروز و امیر اکرم امروزی» یادآور شد که اکنون مردم این خطه آرزوی بازگشت زمانی را دارند که ظهیر الملک در این جا حکمرانی می کرد؛ «با آن همه ابتلایی که به ذی نفوذین وارد آمد الآن خواهان آن هستند.» وی در پایان نوشت که رضا خان وزیر جنگ بعید است از موقعیت فعلی امیر اکرم- که از خویشان اوست- باخبر نباشد. و تلویحا تعجب خود را از عدم برخورد وزیر جنگ با امیر اکرم ابراز داشت. (1)
* ادامه تحصن در مشهد
طبق اخبار رسیده از مشهد نمایندگان اصناف این شهر که در تلگراف خانه تحصن کرده بودند، امروز پس از متفرق شدن بار دیگر در منزل آیت اللّه زاده خراسانی(2) گرد آمده، در آن جا بست نشستند. شکایت آنها از اداره تحدید است.(3)
* زلزله در برازجان
امروز زلزله سختی در برازجان آمد. سردر برخی از خانه ها ویران شد و دیوارهای ساختمان تلگراف خانه انگلیس هم ترک برداشت. پس لرزه های این زلزله تا پاسی از شب ادامه داشت.
در این حادثه تلفات جانی نبوده است. (4)
* بازگشت فوج سنگین اسلحه
فوج سنگین اسلحه که در نبردهای شمال غرب ایران و در رفع غائله سیمیتقو عمل کرده بود در بازگشت از آذربایجان امروز وارد زنجان شد. این فوج فردا به سوی قزوین حرکت خواهد کرد. (5)
* تکذیبیه خلیفه گری ارامنه آذربایجان
خلیفه گری کل ارامنه آذربایجان در نامه ای که امروز به امیر لشکر شمال غرب نوشت مندرجات روزنامه وارلیق را تکذیب کرد. (ر. ک: 30 مرداد) این خلیفه گری مطلب چاپ شده را که می گفت ارمنیهای همراه سیمیتقو که مجبور شدند با او فرار را برقرار ترجیح دهند در کشتار مسلمانان دخیل بودند، تکذیب کرد و با تأکید اظهار داشت که ارامنه ایران دولت خواه و در هر مورد با مسلمین متفق و هم رأی هستند. (6)
* دستور رضا خان به اعدام دستگیرشدگان
در پی ارسال خبر دستگیری سه تن از متمردان مرزی توسط امیر لشکر شرق (ر. ک: 16 آذر) و تقاضای اعدام آنها، رضا خان وزیر جنگ امروز پاسخ داد: «بعد از محاکمه هر سه نفر را اعدام نمایید.» (7)
* دیدار میلسپو و لورن
امشب میلسپو مدیرکل مالیه ایران با سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس دیدار کرد. میلسپو خواستار روابط صادقانه با لورن بود اما دلش نمی خواست این روابط در شرایط فعلی آشکار باشد. میلسپو در این دیدار به لورن گفت که نسبت به منافع خارجی بی طرف است و اظهار امیدواری کرد که موقعیت مالی ایران در صورت نبود معارضات بین المللی و حمایت دولت با یک مدیریت عادی و مناسب قابل سامان دهی است. میلسپو درباره امتیاز نفت شمال هم می گوید، با روشی که ایران برای اعطای امتیاز پیش گرفته، کمپانیهای نفت استاندارد و سینکلر تن به گرفتن آن نخواهند داد. هرچند دولت از قبل اعطای این امتیاز مشتاق گرفتن وام ده میلیون دلاری از امریکاست اما با این شیوه عملی نخواهد شد. در این دیدار لورن به میلسپو می گوید که دولت متبوع او همچنان مایل است ایران را تحت فشار نگاه دارد و این موضوع بسیار حائز اهمیت است. (8)
ص: 542
یکشنبه 18 آذر 1301/ 10 دسامبر 1922/ 20 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز تشکیل جلسه داد.
در این جلسه تدین، سلیمان میرزا و حائری زاده درباره تخلفاتی که در وزارت پست و تلگراف می شود تذکراتی دادند.
سلیمان میرزا از مجلس خواست که یک کمیسیون تفتیش برای نظارت و بررسی کار وزارت پست و تلگراف تشکیل شود.
این نمایندگان که از جناح اقلیت بودند، اظهار کردند مدارکی در دست دارند که نشان می دهد وزیر پست و تلگراف بی آن که معلمی کند ماهیانه 75 تومان حقوق معلمی می گیرد. او سه هزار تومان بابت مخارج سفر به رم گرفته، اما راهی نشده است.
در ادامه مجلس به همهمه کشانده شد و نمایندگان مجلس را ترک کردند. (1)
* تذکرات مستشار الدوله به شویروف
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران در نامه ای که امروز به شویروف همتای روسی خود نوشت از او خواست که هیأت روسی برخی از تبلیغات و اقداماتی را که در منطقه سرحدی ایران و روس شروع کرده متوقف کند. از جمله این که «از طرف روسها جار زده و اهالی [حسن قلی] را تهدید نموده اند بر این که هرگاه در موقع ورود کمیسیون کسی بخواهد اطلاعات خود را راجع به خطوط سرحدی اظهار دارد مورد تنبیه و مجازات سخت خواهد گردید.» دیگر آن که شبکه تازه ای از رود اترک آن هم در خاک ایران در حال ساخت به طرف دریای خزر هستید. در هر دو مورد تحقیقات کرده، درستی آن ثابت شده است. مستشار الدوله ضمن اعتراض به این اقدامات، از شویروف خواست که این نوع عملیات را که خلاف تعهدات دولت روسیه شوروی است متوقف کند «تا کمیسیون قریبا به محل وارد شده به تکالیف خود عمل نماید.» (2)
* کشف سکه های قدیمی
بنابر اخبار رسیده از دامغان جعبه ای که در میان آن 600 عدد سکه نقره عهد شاهرخ بوده در اماکن مخروبه امام آباد در سه فرسخی دامغان پیدا شده است. عین مسکوکات یافت شده به حکومت دامغان تحویل شده و از آنجا به وزارت داخله منتقل گردیده است. (3)
* ترجمه مکاتبات به زبان های فرانسه یا انگلیسی
وزارت مالیه به تمام دوایر خود اعلام کرد «عموم صادرات و راپرتهای راجع به امور مالیه قبلا برای ملاحظه و نظریات رئیس کل مالیه تهیه و به فرانسه یا انگلیسی ترجمه گردد تا در نتیجه تهیه مقدمات مزبور از روز دوشنبه 19 (آذر) رئیس کل مالیه شروع به مطالعه صادرات نموده مطابق مقررات دستور فوق الذکر اقدام نماید.»(4)
* حرکت احمد شاه به اصفهان
احمد شاه پس از چند روز اقامت در شیراز امروز راهی اصفهان شد. (5)
* سیطره انگلیس در بلوچستان
حاکم دزداب در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد ضمن یادآوری مناطق و محدوده حکومت دزداب یادآور شد که سه چهار ماهی که مأمور این منطقه شده، موفق شده مداخلات انگلیس را در دزداب قطع کند و آخرین مداخله آنها در موضوع بلدیه و دریافت ماهیانه از مغازه ها و شرکت ها بود که آن هم مرتفع شده است. وی افزود این اتفاق فقط در دزداب افتاده اما در دیگر نواحی این منطقه همچنان انگلیسها حاکم هستند.
آنها در هریک از نواحی چون خاش، میرجاوه و ماشکیل (6) یک صد نفر نیروی نظامی و یک رئیس به نام تحصیل دار دارند
ص: 543
که حاکم واقعی است. اینان علاوه بر رئیس پلیس بر خوانین و سرداران منطقه حکومت می کنند. البته پول هم به سران طوایف و خوانین می پردازند.
او تأکید کرد که غیر از دزداب بقیه نواحی از ایران تبعیت نمی کنند و با تکیه به پشتیبانی انگلیسها «متصل مشغول سرقت و چپاول در اطراف دزداب می باشند.» وی گفت اگر دولت مرکزی مایل به قطع دخالت های انگلیس و پس گرفتن نواحی بلوچستان است لازم است پانصد نفر قشون که در بیرجند هستند و «بی مصرف خوابیده اند» به دزداب اعزام کنند. «والا اگر به همین حالت حالیه باقی بماند که یک نفر مأمور دولت علّیه ایران در دزداب باشد و ببیند که مأمورین دولت نواحی دزداب که خاک ایران است همه قسم مداخلات و حکومت می نمایند و ساکت باشد این خود یک تصدیقی است برای مداخلات آنها.» (1)
[تصویر] نقشه ای از بلوچستان
* تلاش ممتاز الملک برای رفع نیازهای سعد الدوله
مرتضی ممتاز الملک رئیس بانک ایران بار دیگر از دولت خواست که از قبل بدهیهای میلیونی دولت به بانک ایران یک مستمری ماهیانه به مبلغ دو هزار تومان برای سعد الدوله در نظر بگیرند. «اختلال اوضاع معاش آقای سعد الدوله به درجه ای است که برای اداره امور روزانه خود در فشار و زحمت هستند.» ممتاز الملک یادآور شد که او از بانک طلب دارد و دولت می تواند از محل درآمد گمرک و یا از خزانه ماهیانه او را برقرر نماید. (2)
* ساماندهی نظمیه آستارا
در پی رسیدن گزارش هایی از بی نظمی و نبود نیروی کارآزموده در نظمیه آستارا وزارت داخله به ایالت آذربایجان دستور داد در تنظیم تشکیلات نظمیه های ولایات وابسته به آذربایجان، نظمیه آستارا را نیز ساماندهی کند. (3)
* تغییر نایب الحکومه جوین
به دنبال شکایات زیاد از تعدیات نایب الحکومه جوین و اقدام وزارت داخله، وی برکنار و به بجنورد احضار شد. قرار است با تشکیل هیأتی در بجنورد به اتهامات نایب الحکومه جوین و شکایات صورت گرفته از او رسیدگی شود. (4)
* ملاقات امیر لشکر شمال غرب با شهبندر عثمانی
به دنبال نامه تکذیبیه خلیفه گری کل ارامنه آذربایجان نسبت به مندرجات روزنامه وارلیق (ر. ک: 17 آذر) امیر لشکر شمال غرب با شهبندر عثمانی در منطقه دیدار کرد و ضمن رد مطالب روزنامه وارلیق مبنی بر مشارکت ارمنیان در کشتار مسلمانان در غائله سیمیتقو از او خواست که موضوع در همان نشریه تکذیب شود. (5)
ص: 544
دوشنبه 19 آذر 1301/ 11 دسامبر 1922/ 21 ربیع الثانی 1341
* ورود احمد شاه به اصفهان
نزدیک ظهر امروز احمد شاه به اصفهان وارد شد. «طبقات مختلفه تا خارج شهر اجتماع کثیری تشکیل داده و در هر موقع فریاد زنده باد شاهنشاه ایران بلند بوده است. شهر در کمال زیبایی آذین بسته شده بود و طاق نصرت هایی که به منظور ورود شاه پیش بینی و تهیه دیده بودند با بهترین وضعی آراسته شده بود.» (1)
* غرق کشتی متعلق به شرکت نفت جنوب
بنا به آنچه که روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت یک کشتی متعلق به شرکت نفت جنوب در اطراف جزیره هنگام غرق شده اما بیش از سی نفر از سرنشینان آن نجات پیدا کرده اند. (2)
* مدرسه روسی غازیان
محسن فهیمی رئیس اداره معارف و اوقاف گیلان امروز وزارت معارف را مطلع کرد که مؤسسین مدرسه روسی غازیان آپرسوف کنسول رشت، براگین ویس کنسول انزلی و نیکلایویچ رئیس سابق اداره لیانازوف هستند. این مدرسه فعلا دارای پنج کلاس خواهد بود و با برنامه آموزشی مدارس جمهوری شوروی اداره خواهد شد. وی اضافه کرد در ابتدا قرار بود این مدرسه جنبه دولتی داشته باشد اما اینک «درصدد برآمده اند مدرسه را به طور اجتماعی و ملی تشکیل دهند.» (3) تلاش مقامات محلی ایران برای گرفتن این مدرسه منتهی به نتیجه مثبتی نشده بود.
* تبلیغات سیاسی روسها در بارفروش
رکن الوزاره (4) نماینده وزارت امور خارجه در بارفروش (بابل)، خبر داد که نمایندگی روسیه شوروی در این شهر تبلیغات کمونیستی می کند و گویا تاکنون هفتاد نفر را جذب این مرام کرده است. با رئیس نظمیه تماس گرفته شد و درخواست گردید یک مأمور نفوذی برای کسب اطلاعات از این تبلیغات در نظر بگیرد تا با مدارک کافی بتوان به روسها اعتراض کرد، چرا که این اقدامات خلاف فصل پانزدهم عهدنامه 1921 است. رکن الوزاره اضافه کرد که نظمیه توان ورود به این عرصه را ندارد و با تقلیل بودجه کارگزاری هم رأسا نمی شود اقدام کرد. وی در پایان درخواست کرد پنجاه تومان اعتبار برای کارگزاری در نظر بگیرند تا اقدامات لازم برای کسب اطلاعات آغاز شود. (5)
* وضعیت تأسف بار کنسولگری ایران در بمبئی
کنسول جدید ایران در بمبئی در گزارشی، وضعیت محل کنسولگری را چنین توصیف کرد: «بعد از عبور از یک دالان طویل تاریک که مجبور به روشن کردن کبریت شده و طی چندین پله در طبقه چهارم عمارت وارد اطاقی که معروف به قونسول گری ایران و [در واقع] اداره آوکایی جان آقا میرزا علی اکبر خان می باشد گردیده، عرض و طول این اطاق سه ذرع در دو ذرع، اثاثیه آن عبارت از چند صندلی مستعمل و یک میز تحریر و چند تخته حصیر کهنه و یک قفسه و یک صندوق آهنی می باشد.» وی در ادامه نوشت که میرزا علی اکبر خان یک پیشخدمت کم سواد را که کمی فارسی می داند به جای خود گذاشته که روادید صادر می کند و به جای او هم امضاء می کند.
او ضمن اظهار تأسف شدید در ادامه گفت که این وضع باعث آبروریزی ایران و ایرانی است و این مکان شایسته ده هزار تبعه ایرانی ساکن بمبئی نیست. (6)
* نشستی درباره تربیت کودکان
امروز در مدرسه تربیت البنات نشستی برگزار شد و تعدادی از معلمان برای حاضران در زمینه تربیت کودکان سخنرانی کردند.(7)
ص: 545
* آغاز به کار رسمی میلسپو
میلسپو رئیس کل مالیه ایران از امروز رسما کار خود را شروع کرد.(1) به نوشته منابع انگلیسی، رضا خان وزیر جنگ به شرطی با واگذاری همه امور مالی وزارت جنگ به میلسپو موافقت کرد که ماهانه 700 هزار تومان به قشون بدهد. (2)
* جشن فارغ التحصیلی در دار الفنون
امروز مدرسه دار الفنون شاهد دهمین جشن سالیانه خود بود.
در این مراسم تصدیق نامه ها و دیپلم های دانش آموزان فارغ التحصیل توزیع شد؛ و سه تن از فارغ التحصیلان مقاله های خود را درباره امیر کبیر، فردوسی و مقایسه نظام آموزشی ایران و آلمان خواندند. سپس وزیر معارف درباره برنامه های درسی آینده مدارس صحبت کرد و پس از اعطای جوایز که بیشتر کتاب بود، نمایش های ورزشی اجرا گردید. (3)
* هشدار مستشار الدوله به وزارت امور خارجه
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت ضمن اشاره به تعلل کمیسیون روسی و این که به بهانه آغاز فصل سرما تمایلی به شروع کار ندارند و امکان نقشه برداری را منتفی می دانند، نوشت که می خواهند کار را به سال آینده واگذار کنند و اصرار دارند که موضوع از آبهای مرزی شروع شود نه از زمین های مورد اختلاف. «اگر قبل از تصفیه سرحد اترک و اعاده [روستای] فیروزه به تقسیم آب مبادرت شود به آسانی حاضر نخواهند شد که در اعاده اراضی مغصوبه مساعدت نمایند.» وی تصریح کرد بدین طریق فصل پانزدهم عهدنامه اجرا نشده باقی می ماند و روسها می توانند از تسلط ایران بر منطقه ترکمن صحرا جلوگیری کنند. (4)
* تحلیل لورن از ایران
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران امروز گزارش تفصیلی خود را از ایران به وزارت امور خارجه کشور متبوعش فرستاد. مبنای این گزارش بقای جو ضد انگلیسی در فضای سیاسی ایران بود، و این که در این شرایط خروج دیپلماتهای انگلیسی از ایران خلاف منافع انگلستان و موجب از دست رفتن سرمایه گذاری ها خواهد شد. لورن قوام السلطنه را در آستانه برکناری، و دلایل آن را ناخرسندی رضا خان وزیر جنگ از اوضاع جاری می داند. دیگر آن که دولت فعلی نتوانسته است تغییری در اوضاع مالی کشور پدید آورد و بالاخره ائتلافی ضد قوام السلطنه در مجلس شورای ملی شکل گرفته است. در بخش بعدی این گزارش لورن می نویسد که فضای ضد انگلیسی موجود در ایران «که در قالب افکار میهن پرستانه ناپخته شوونیستی» شکل گرفته ناشی از «ندیدن واقعیتهای ایران و جهان است» و این که بخشی از این موضوع ناشی از سیاه نمایی روسها درباره انگلیس است. لورن حضور مستشاران امریکایی در ایران را مفید دانسته و آن را موجب افزایش درآمد نفت و بانک شاهی تلقی می کند. سرپرسی لورن در مورد وزیر جنگ ابراز می دارد که ارتباط نداشتن با او صلاح نیست. او عقاید ملی گرانه شوونیستی دارد و آدم بدقلقی است اما ارتباط و دیدار مستمر با او مفید و ضروری است. لورن در پایان تحلیل خود یادآور می شود که ترکیبی از سیاستهای تمرکزگرای رضا خان و اصلاحات مالی مستشاران امریکا می تواند ایران را سرپا نگه دارد و از حالت یک همسایه نامطمئن برای انگلستان خارج کند. (5)
ص: 546
سه شنبه 20 آذر 1301/ 12 دسامبر 1922/ 22 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه قوام السلطنه ریاست وزراء درباره طرح استیضاحی که از وزیر پست و تلگراف شده بود صحبت کرد. سپس نمایندگان در موافقت یا مخالفت با طرح استیضاح در همین جلسه صحبت کردند و تصویب شد که موضوع مطرح شود. مدرس ریاست بخش بعدی مجلس را به عهده گرفت و تدین استیضاح را طرح کرد.
از جمله آنها مأموریت کامیل مولیتور بود که با وجود متهم بودن به اختلاس او را مأمور دولت در بازپس گیری دفاتر پستی جنوب کرده اند. تدین تخلفات مولیتر را با جزئیات برای نمایندگان قرائت کرد و سپس وحید الملک وزیر پست و تلگراف در پاسخ گفت که مولیتور پیش از آمدن او از وزارت پست و تلگراف رفته بود و کمیسیونی هم برای رسیدگی به عملکرد او تشکیل داده است. وی گفت که در ن هایت این کمیسیون مولیتور را متهم نشناخت، اما او را ملزم به جبران برخی موارد کرد. اعزام او به تحویل دفاتر پست جنوب اقدام دیگری برای این جبرانها بود چرا که او با کوششهای خود در کنفرانس مادرید موفق شده بود مقدمات تحویل دفاتر پستی جنوب را از انگلیس به ایران فراهم کند. در جلسه بعد از ظهر، سلیمان میرزا مواردی دیگر از استیضاح را که در مورد شخص وزیر بود مطرح کرد. اما قوام السلطنه در سخنانی از عملکرد مولیتور در خدمات 22 ساله اش به گمرک و پست ایران دفاع کرد و اتهامات او را اغراض بدخواهان دانست. قوام السلطنه در مورد برخی از اتهاماتی که متوجه وزیر بود، هم توضیح داد. در ن هایت پس از رأی گیری با اکثریت 49 رأی «اعتماد مجلس به دولت ثابت گردید.» (1)
* مساعده به نظمیه
با وجود خودداری میلسپو از امضاء حوالجات و جابه جایی پول، گفته می شود وی در وهله اول خواهان پرداخت حقوق معوقه کارمندان و اجزاء دولت است و این کار را مقدم بر دیگر امور می داند. با این حال در برابر پریشانی حال و روز نظمیه عجالتا اجازه پرداخت مبلغ ده هزار تومان به عنوان حقوق شهریور آنان و به عنوان مساعده داده شد. میلسپو همچنین دستور داد که صورت حواله های صادر شده که وجه آنها پرداخت نشده و نیز بدهی صندوق خزانه را به اطلاع او برسانند. مبلغ حواله های نقد نشده، چهارصد هزار تومان و بدهی صندوق تقریبا دویست هزار تومان برآورد شده است. (2)
* بدهی دوساله قوام الملک به دولت
با طرح بدهی قوام الملک به دولت بابت مالیات های معوقه سالهای 1299 و 1300 از طرف دولت موافقت گردید مبلغ 52 هزار تومان بابت حقوق سوارهای قوام الملک که مدعی است هزینه کرده، کسر شود. روزنامه شفق سرخ ضمن چاپ این خبر افزود که «ما نمی دانیم این پنجاه هزار تومان از بابت حقوق کدام سوار است که دولت آن را قبول کرده است.» (3)
* جلوگیری از تبلیغات شیخ محمود
روزنامه اقدام در شماره امروز خود نوشت که به دنبال رفت وآمد مبلغین شیخ محمود به خاک ایران برای تبلیغ «کردستان واحد» از طرف دولت بخش نامه ای به تمام رؤسای ایلات صفحه غرب صادر شده است که با کمال جدیت از کار این مبلغین جلوگیری کنند و اگر در برابر آن پافشاری دیدند مبلغین را در هرجا که یافتند دستگیر کنند و تحویل حکومت محل دهند. (4)
* بی خبری وزارت جنگ از سابقه مکاتبات مربوط به خرید اسلحه
به دنبال درخواست سفارت ایران در برلن از وزارت جنگ
ص: 547
برای فرستادن سابقه خرید تسلیحاتی ایران از آلمان، و نیز قراردادی که با کارمند محلی (مسیوهازه) برای این کار بسته شده، این وزارت خانه امروز اعلام کرد که از نامه سفارت که در این موضوع ارسال شده بود سابقه ای در دست نیست و از قراردادی هم که با مسیوهازه بسته شده بی اطلاع است. (1)
(ر. ک: 26 مهر)
* انعکاس گزارش امیر لشکر غرب به امیر لشکر شمال غرب
پس از گزارشی که امیر لشکر غرب از تحرکات اتباع سیمیتقو در منطقه ارومیه به مرکز فرستاد (ر. ک: 17 آذر) موضوع توسط رئیس ارکان حرب کل قشون به عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب منعکس شد و دستور داده شد «مراقبت نمایند تا مرتکبین قوی نشده و تولید افسادی نکرده اند جلوگیری شود. ضمنا تذکر می دهد که برای کشف قضایا مأمورینی به بغداد و موصل و سلیمانیه اعزام شده که مطالب را کاملا منکشف سازند.» (2)
* قتل یک مهاجر ارومیه ای به دست ترکمنها
مهاجران ارومیه ای که در پی غائله سیمیتقو آواره شهرهای گوناگون شدند، یک صد نفر نیز رفته رفته به استرآباد رفتند و در آن جا ساکن شدند. آنان سه سال در این منطقه تاب آوردند. امروز یکی از این آوارگان به شمال شهر رفته بود تا برای احشام خود علف بیاورد. «تراکمه جعفربایی او را به قتل رسانده، الاغ او را بردند.»(3)
* تلاش قوام السلطنه برای عادی سازی روابط با روسیه
امروز منابع انگلیسی در تهران نوشتند که قوام السلطنه ریاست الوزراء به صورت پنهانی در تلاش است تا اختلافات دولت ایران را با سفارت روسیه برطرف کند. سفارت هم از مسکو برای برقراری روابط کسب تکلیف کرده است ولی تاکنون پاسخی نیامده است. (4)
ص: 548
چهارشنبه 21 آذر 1301/ 13 دسامبر 1922/ 23 ربیع الثانی 1341
* بازدید میلسپو از اراضی خالصه
امروز میلسپو رئیس کل مالیه ایران به همراه چند تن دیگر از مستشاران امریکایی و امیر لشکر خدایار خان که پیش از این رئیس اداره خالصه جات و مالیه و ارزاق تهران بود برای سرکشی به زمین های خالصه اطراف تهران، به فیروزآباد رفتند و با چگونگی مسائل زراعی، مالکیت و ... آشنا شد. همچنین امروز عصر میلسپو در جلسات هیأت دولت شرکت کرد و نظرات خود را درباره چگونگی پرداخت حقوق معوقه ادارات و بدهی های صندوق (خزانه) ابراز کرد. (1)
* پی گیری بدهی ولیعهد توسط سفارت انگلیس
سفارت انگلیس در تهران امروز بار دیگر موضوع بدهی ولیعهد ایران را که در رفتن به اروپا و بازگشت در بغداد بالا آورده، پی گیری کرد. این سفارت در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که 6261 روپیه و 5 آنه (2) رقم مخارج ولیعهد است. نخست وزیر دستور پرداخت 1815 روپیه و 12 آنه را بابت مخارج رفت داده است اما از پرداخت آن خبری نشده است.
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس افزود این وعده نمی تواند دولت عراق را در معوق نگه داشتن محاسبات خود توجیه کند. او نوشت که سرپرسی کاکس مأمور عالی انگلستان در بین النهرین در نامه ای که به او نوشته باقی ماندن این بدهی را اسباب زحمت خود دانسته است. «از جناب اشرف اکیدا خواهشمندم نفوذ خود را به کار انداخته که ما بقی قرض والاحضرت، پرداخته و به این طور، رفع زحمت از طلبکاران و مأمور عالی انگلیس بشود.» (3) سفارت انگلیس در ایران امروز یادداشت دیگری هم به وزارت امور خارجه فرستاد که در آن آمده بود احمد شاه هنگام رفتن به اروپا، در خاک عراق 8180 روپیه و 6 آنه هزینه داشته است؛ و تلویحا خواستار پرداخت بود. (4)
[تصویر] محمد حسن میرزا ولیعهد و احمد شاه
* اقدامات روسها در ماکو
بنا به گزارشی که یاور معین السلطنه فرمانده قشون مستقر در خوی فرستاد، نماینده بلشویکها در شهر ماکو به کردها و اهالی پول می دهد و معاشرت زیادی با خوانین ماکو دارد. وی موفق شده است تعدادی از گروه های مستقر در شهر را به سوی سیاستهای خود جلب کند. وی از اقدامات انگلیسها هم نوشت
ص: 549
[تصویر] بانک شاهنشاهی
که «نماینده انگلیسها در ماکو، مدیر التجار نام، چند روز است عوض شده و مأمور ارومی شده. عیال مدیر التجار یکی از بستگان اقبال السلطنه است.» (1)
* اجلاس سران قفقاز در بادکوبه
امروز با دستور مسکو نمایندگان همه مناطق قفقاز در یک مجمع عالی در بادکوبه شرکت کردند. تعداد شرکت کنندگان حدود هفتصد نفر بود. آنها رأی به اتحاد قفقاز داده اند و از میان خود هفتاد نماینده را انتخاب کرده اند. کنسول ایران در نخجوان با ارسال این خبر نوشت که این هیأت منتخب عازم مسکو خواهند شد و در برگشت «بدیهی است ... بدون چون و چرا کلیه قفقاز را به امضای خودشان تسلیم حکومت روس خواهند نمود.» (2)
* سرپرسی لورن: مساعده بدهیم یا نه؟
میلسپو در نامه ای که به رئیس بانک شاهنشاهی می نویسد، می خواهد که با ضمانت درآمدهای نفتی جنوب ماهانه یک میلیون تومان برای تأمین هزینه های جاری پرداخته شود. «مدیر برای کسب اجازه به هیأت مدیره بانک تلگراف زده است و مشتاق است که نخستین درخواست مشاور مالی را رد نکند.» سرپرسی لورن با ارسال این خبر به کرزن وزیر امور خارجه انگلیس ادامه داد که اینک به دستور دولت ایران هیچ حواله ای بدون امضاء میلسپو پرداخت نمی شود. لورن پرسید «با وجود شرایط جدید آیا همچنان مخالف مساعده بانک به پشتوانه تضمین مشخص شده هستید؟» (3) (ر. ک: 26 آذر)
ص: 550
پنج شنبه 22 آذر 1301/ 14 دسامبر 1922/ 24 ربیع الثانی 1341
* تعلیق دستور جلوگیری از مهاجرت کلیمیان
به دنبال دستور العملی که قوام السلطنه برای جلوگیری از مهاجرت بی رویه کلیمیان ایران به فلسطین صادر کرده بود (ر. ک:
7 آذر) روزنامه ایران در خبری که امروز چاپ کرد از تعلیق این دستور نوشت. در خبر، بی آن که به علت تعلیق اشاره شود آمده بود که ریاست وزراء چنین دستوری داده و آن را موقوف الاجرا دانسته تا «هرچه زودتر قانونی برای مهاجرت تهیه نمایند که به مجلس شورای ملی تقدیم شده پس از تصویب» اجرا شود. (1)
[تصویر] انجمن یهودیان تهران
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا ماده ای از قانون استخدام مورد مشورت قرار گرفت و به تصویب رسید. سپس بودجه عدلیه از ماده بیستم به بعد مطرح شد. در پایان جلسه مخبر السلطنه پیشنهاد کرد که به دولت اخطار شود در محافظت از تمبرهای باطله که ارزش زیادی دارند بکوشد. سلیمان میرزا قیمت سالیانه این تمبرها را پنجاه هزار تومان دانست که عاید دولت می شود. وزیر پست که در جلسه حاضر بود گفت که تمبرهای باطله در اداره پست جمع آوری می شود و به فروش می رسد و از این بابت نگرانی ای نیست. (2)
* دستور قوام السلطنه به علاء برای تحقیق از یک کمپانی نفت امریکایی
قوام السلطنه رئیس الوزراء در تلگرامی که امروز به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد با استناد به خبری که در روزنامه «مانچستر گاردن» انتشار یافته نوشت که یک کمپانی امریکایی به نام بارنزداویل برای استخراج نفت قفقاز با روسیه شوروی قراردادی بسته است. قوام در ادامه تلگرام شرایط کمپانی را برای این کار یادآور شد و در ن هایت خواست که «چون این کمپانی در قفقاز مشغول کار خواهد شد، ممکن است به واسطه مجاورت نواحی نفت خیز ایران به امتیاز نفت شمال علاقه مند شود. لازم است در این باب تحقیق و با رؤسای کمپانی مزبور داخل مذکاره شده نظریات آنها را راجع به نفت شمال ایران معلوم» دارید. (3)
* موقعیت اسفناک ایرانیان در کویته و کراچی
حاکم دزداب امروز به وزارت امور خارجه نوشت که تعداد ایرانیان در کویته و کراچی زیاد است، اما نبود نمایندگی ایران در آن دو شهر موجب ضایع شدن حقوق اتباع ایرانی شده است. او برای نمونه نوشت که مسلمانهای هند و بربرها از مشهد، بیرجند، سیستان و سایر شهرهای خراسان همسر اختیار کرده به هندوستان می برند که اینک هم معمول است. این زنها پس از مدتی رها شده برای کسب معاش ناچار به فحشا روی می آورند. «برای حفظ حقوق ایرانی هایی که در این محل هستند خاصه برای این قبیل نسوان لازم است در کویته و کراچی دو نفر ویس کنسول از طرف ایران گذارده شود.» (4)
ص: 551
* تذکر دوباره وزارت خارجه در جلوگیری از مهاجرت اهالی ماکو
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای که به وزارت داخله نوشت بار دیگر نسبت به مهاجرت پی درپی رعایای ماکو که از بدرفتاری حکمران و خوانین آن منطقه دست به مهاجرت می زنند هشدار داد و خواستار جلوگیری از این امر شد. در این نامه خواسته شده بود نسبت به بدرفتاری حاکم و خوانین منطقه اقدامی صورت پذیرد. به ضمیمه این درخواست، پاسخ اقبال السلطنه ماکویی هم بود که از نظر او مهاجرت رعایا به روسیه آن طور که شهرت یافته نیست و موضوع بی جهت بزرگ شده، است. (1)
* عقد اخوت ترکیه و ایران در روزنامه های انگلیس
نماینده سیاسی ایران در لندن نوشت که روزنامه های انگلیسی در بررسی اوضاع ترکیه از معاهده اخوت سیاسی بین آنکارا و تهران خبر می دهند و نیز «مسئله ازدواج بین [اتباع] ایران و عثمانی را که سابقا ممنوع بود» نقض شده عنوان می کنند. نماینده ایران ضمن ارسال یک قطعه از این روزنامه ها از وزارت امور خارجه خواستار صحت و سقم موضوع شد. در پانوشت این نامه آمده است که نادرستی این خبرها به اطلاع سفیر ایران برسد. (2)
* خبر ورود احمد شاه به تهران
رضا خان وزیر جنگ که برای مشایعت احمد شاه از بوشهر تا تهران همراه اوست امروز به وزارت امور خارجه اطلاع داد که شاه ایران یکشنبه 25 برج جاری ساعت چهار بعد از ظهر وارد تهران خواهد شد. (3)
* درخواست از اعضاء سفارت خانه ها برای حضور در استقبال احمد شاه
اداره تشریفات وزارت امور خارجه امروز در یادداشتی که به سفارت خانه های افغانستان، انگلیس، فرانسه، امریکا، عثمانی، آلمان، ایتالیا، روسیه و بلژیک فرستاد از آنان خواست که در مراسم استقبال از احمد شاه که روز یکشنبه 25 آذر صورت می گیرد با لباس تمام رسمی در باغ شاه حاضر باشند. (4)
* دیدگاه های اوزدمیر پاشا و استقلال کردستان
اوزدمیر پاشا در نامه ای به نایب سرهنگ یوسف خان رئیس قشون ساوجبلاغ، اوضاع و احوال کردستان را برای او تفسیر و تحلیل کرده است؛ یوسف خان نیز اطلاعات دریافتی را به امیر لشکر شمال غرب فرستاد. این اطلاعات می گوید سید طه هم ردیف اول سیمیتقو پس از 20 روز توقف در بغداد و مذاکره با مقامات انگلیسی به همراه ماژور نودی انگلیسی به اربیل بازگشت. او در بغداد به انگلیسها قول داده که همراه با سیمیتقو خادم سیاست انگلستان باشد. و نیز کوشش نماید رؤسای عشایر ساکن اربیل را دعوت به اجتماع کرده، به استقلال کردستان جنوبی ترغیب شان کند. اوزدمیر معتقد است شیخ محمود حرکات خصومت آمیزی نسبت به عثمانی و ایران نخواهد کرد و حتی مخفیانه ابراز ارادت هم کرده است.
انگلستان از این جهت به شیخ محمود مشکوک است؛ یا او را عزل می کند و یا دایره نفوذش را محدود خواهد کرد. اوزدمیر معتقد است انگلیس از سید طه و سیمیتقو به عنوان جانشین شیخ محمود بهره خواهد گرفت. اوزدمیر همچنین پیشنهاد هایی برای جابه جایی نیروهای نظامی ایران در منطقه کردستان داد تا بدین طریق از اقدامات نظامی شیخ محمود که قرار است حمله سریعی به طرف کرکوک نماید حمایت شود. این گزارش از طریق امیر لشکر شمال غرب به تهران فرستاده شد. (5) برخلاف این گزارش منابع دیگر از همراهی هرچه بیشتر انگلستان با شیخ محمود یاد کرده اند تا او هرچه بیشتر و راحت تر بتواند تحت نظر انگلستان بر منطقه کردستان حکمرانی کند. از آن جمله سیطره شیخ محمود بر منطقه «رانیه» بود که هواپیماهای انگلیس پس از بمباران آن ناحیه و عقب راندن قوای ترک موجب شدند که شیخ محمود امروز وارد رانیه شود. (6)
* دیدار میلسپو از وزارت خانه های داخله و عدلیه
امروز میلسپو مدیر مالیه کشور از دو وزارت خانه عدلیه و داخله دیدن کرد و درباره بودجه و تشکیلات آنها اطلاعاتی به دست آورد. (7)
* درخواست اعطای لقب
بنابر سند موجود در دفتر مخصوص شاهنشاهی، امروز از قوام السلطنه ریاست وزراء خواسته شد که برای ملک المحققین تقوی (8) مدیر نشریه گلستان که در شیراز به چاپ می رسد و نیز حجت الاسلام سید محمد شریف مجتهد از شاه تقاضای لقب کند. متقاضی یادآور می شود که نماینده فارس در مجلس شورای ملی «شریعتمدار آقای محقق العلما» با این موضوع موافق است. (9) در خبرهای چاپ شده جراید آمده بود که ملک المحققین تقوی و نیز عبد المحمد مؤدب السلطان (10) مدیر روزنامه چهره نما که در مصر چاپ می شود اخیرا وارد تهران شده اند. (11)
* تیرگی روابط ایران و شوروی از نگاه تایمز
روزنامه تایمز از قول خبرنگارش در ریگا گزارش داد که علت تیرگی روابط ایران و شوروی زیاده روی وزیر مختار آن کشور، شومیاتسکی، درباره قدرت نفوذ خود بر دولت ایران است. شومیاتسکی از دولت ایران خواسته است تا آن دسته از افراد که نسبت به شوروی خصومت می ورزند از ایران اخراج شوند؛ و این درخواست رد شد. (12)
ص: 552
ص: 553
جمعه 23 آذر 1301/ 15 دسامبر 1922/ 25 ربیع الثانی 1341
* کرایه کشتی از شرکت لیانازوف
پس از تذکرات مستشار الدوله رئیس کمیسیون مرزی ایران و نیز هشدار فرمانده قشون استرآباد از ضرورت وجود یک کشتی برای جلوگیری تعدیات دزدان دریایی (ر. ک: 8 و 13 آذر) غلامحسین سالار انتظام کفیل ارکان حرب لشکر مرکز با مراجعه به وزارت فواید عامه درخواست کرد که کشتی متعلق به لیانازوفها را کرایه کنند تا موضوع موقتا رفع شود. وزارت فوائد عامه پس از مذاکره با لئون لیانازوف اطلاع داد که وزارت جنگ می تواند مستقیما با او وارد مذاکره شده، کشتی را کرایه کند. در ن هایت وزارت جنگ بارکاس (کشتی کوچک) یاد شده را برای ده روز و به مبلغ 170 تومان کرایه کرد.
موضوع امروز به رضا خان وزیر جنگ منعکس شد تا اگر موافق باشد کرایه را تمدید وگرنه بارکاس را پس بدهند.
بارکاس سفیدرود هم که پیش از این در کار رفت وآمد بود و با اشرار دریایی مقابله می کرد، در حال غرق شدن است.(1)
* حقوق عقب افتاده عدلیه همدان
کارکنان عدلیه همدان از ابتدای سال تاکنون حقوق نگرفته اند. امین مالیه همدان می گفت که حواله ای برای پرداخت حقوق معوقه کارمندان عدلیه نرسیده است. اما اینک که این حواله صادر شده «می گوید عایدی مالیه را اداره قشونی می برد و دیناری در محل باقی نمی گذارد.» (2)
* بی پولی قشون مازندران
گزارشهای رسیده از رئیس قشون مازندران که درستی آن توسط مالیه قشون تأیید شده می گوید که نظامیان در مضیقه هستند. این نظامیان مازندران هزینه های خود را باید از گمرک و مالیه مازندران دریافت کنند که فعلا عایداتی ندارد. «به طوری که رئیس قسمت مزبور برای تهیه لباس زمستانی هم به مرکز مراجعه و کسب تکلیف می کند.» (3)
* چپاول نهصد گاو و بقیه ماجرا
روستاهای بخش کتول برای مراقبت و نگهبانی از خود، سالی پنجاه خروار شالی به طایفه داز و دویچی (4) می دادند. این روستاییان امسال نگهبانی خود و اموال شان را به طایفه قرقچی دادند. موضوع، دو طایفه دیگر را خوش نیامد با عده ای سوار به کتول رفتند و نهصد گاو آنها را دزدیدند. «طایفه قرقچی عده ای سوار به اتفاق علی اکبر خان کتولی و سیصد نفر پیاده در داز اردو انداخته [که] یا گاو را بدهید یا نزاع نمایید. چون یاغیها کمتر بوده، پیرمردهای طایفه جمع شده، گاوها را گرفته، مسترد نمودند. و چهل رأس گاو را ... کشته بودند.» (5)
ص: 554
شنبه 24 آذر 1301/ 16 دسامبر 1922/ 26 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد. ابتدا لایحه اتحادیه تجار کرمانشاه در منع حمل مسکوکات طلا و نقره قرائت شد. چهار تن از نمایندگان به دولت پیشنهاد دادند به هیچ بانکی اجازه حمل مسکوکات طلا و نقره ندهد. سپس لایحه مبارزه با ملخ با اعتباری معادل پنجاه هزار تومان خوانده شد که به تصویب نمایندگان رسید. موضوع تأیید اعتبارنامه پوررضا نماینده بوشهر که برخی سن او را 25 سال دانسته و برای نمایندگی مجاز نبوده، مطرح شد که در ن هایت به جلسه آتی موکول گردید. (1)
* وحشت اهالی سقز از دیدار سیمیتقو با شیخ محمود
اداره مالیه کردستان در سقز امروز در تلگرامی به وزارت مالیه اطلاع داد که بنابر آخرین اخبار رسیده اسماعیل آقا سیمیتقو به نزد شیخ محمود در کردستان عراق رفته «اهالی از این خبر در وحشت [هستند] خصوصا عده نظامی در سقز خیلی کم است.» (2) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 554 * نمونه ای از دعوت نامه های سید طه برای استقلال کردستان ..... ص : 554
* نمونه ای از دعوت نامه های سید طه برای استقلال کردستان
امیر لشکر شمال غرب امروز یکی از دعوت نامه های سید طه را که برای گردهم آیی سران اکراد در اربیل به نواحی مختلف کردنشین ارسال کرده بود به مرکز فرستاد. در این دعوت نامه از تشکیل یک مجلس ملی و «تعیین خط حرکت ملت کرد» سخن رفته است. دعوت نامه چنین شروع می شود: «در این زمان حکومت بریتانیای کبیر مقدرات ملت کرد جنوبی به دست اختیار خودشان تسلیم نموده در این روزها یک مجلس ملی برای تعیین خط حرکت ملی کرد در اربیل جمع می شود.» و سپس خطاب به رئیس آن طایفه اضافه می کند: «بنده نمی خواهم حضرت عالی از [این] فیض عظمی بی بهره بمانید و در هیأت جامعه کردی خانواده شما هم بی موقع باشد.» او در پایان نامه درخواست کرده هرچه زودتر راهی اربیل شوند. (3)
* ممانعت از حضور نمایندگان شیخ محمود در سقز
شهاب الدوله حاکم کردستان امروز با ارسال تلگرامی به قوام السلطنه اطلاع داد که به حکومت سقز دستور اکید داده ام از دخالت سوارهای شیخ محمود جلوگیری کنند. وی یادآور شد این سوارها بدون گرفتن نتیجه ای بازگشته اند. شهاب الدوله از خبری هم که آن را شنیده بود، نخست وزیر را باخبر کرد:
«می گویند هزار نفر عثمانی به دربند آمده اند. به تحقیق نمی دانم این نقطه کجاست، البته در کردستان عثمانی است.» (4)
* درخواست وزارت داخله از حاکم آذربایجان برای جلوگیری از مهاجرت اهالی ماکو
وزارت داخله امروز با اشاره به مکاتبات گذشته خود در مورد علت مهاجرت اهالی ماکو به خاک نخجوان یادآور شد که طبق اطلاعات موثق سبب این مهاجرتهای متوالی تعدیات و سوءرفتار حاکمان ماکو نسبت به اهالی است. وزارت داخله خواست که ایالت آذربایجان اقدامات لازم برای جلوگیری از این امر و آسایش اهالی را فراهم کند. (5)
* عزیمت قوام السلطنه به قم
دیروز قوام السلطنه برای استقبال از احمد شاه راهی قم شد.
وی در منزل متولی باشی ساکن شد و عصر امروز که کاروان احمد شاه به نزدیکی قم رسید بیرون از شهر به استقبال او رفت. اعیان، حاکم قم و ذی نفوذان شهر قم نیز در این مراسم شرکت داشتند. «و در التزام رکاب وارد قم گردیدند.» (6) احمد شاه پس از ورود به قم صحن حضرت معصومه (س) را زیارت کرد و هدایایی به متولی باشی و نیز متولیان مقبره فتحعلی شاه داد و نیز پانصد تومان به خدام آستانه، یک حلقه
ص: 555
انگشتری الماس به آقای میرزا سید محمد مجتهد و یکی به آقای حاج میرزا محمد مجتهد و یک لباس تشریفاتی هم به حاکم قم هدیه کرد و نیز حاج شیخ عبد الکریم حائری نیز با احمد شاه دیدار کرد که «طرف توجه و مراحم مخصوصه ملوکانه واقع گردیده اند.» (1)
* شکایت اردستانیها از اداره نواقل
تعدادی از متنفذین اردستان با ارسال نامه ای به مجلس شورای ملی ضمن توضیح ناامنی های شهر خود در اثر هجوم گاه و بی گاه اشرار، از اداره غیرقانونی نواقل که تبدیل به وسیله ای برای سرکیسه کردن مردم این ناحیه شده شکایت کردند. آنان توضیح دادند که این مسئله حدود سه سال است گریبان گیر اهالی شده گاه به اسم امنیه و باج راه، گاه به اسم نواقل و اینک به اسم اداره تحدید از عابران پول دریافت می کنند. «اردستان نه شهریت دارد، نه دروازه و حصار دارد که قابل نواقل باشد. نه بلدیه دارد و نه لایق است.» آنها از طریق نامه و نمایندگان اصفهان و آیت اللّه مدرس خواستند که به درخواست شان رسیدگی شود. (2)
* اسارت یک روضه خوان
امروز ترکمانان طایفه جعفربایی آقا سید محمود روضه خوان را اسیر کردند و با خود بردند. «به توسط آقا میرزا هادی پنجاه تومان وجه، یک بار برنج برای نفس سردار فرستاده شد» تا مقدمات آزادی آقا سید محمود فراهم شود. (3)
* انصراف کمپانی استاندارد از اعزام نماینده به ایران
حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا در تلگرامی محرمانه به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت که کمپانی استاندارد اویل نماینده خود را به ایران نخواهد فرستاد؛ چون این شرکت به این شرط نماینده اش را روانه ایران می کرد که دولت علاوه بر اصول پیشنهادی او موضوع تازه ای را به شرایط پیشین امتیاز نفت شمال تحمیل نکند. با این حال شرکت نفتی استاندارد مایل است از شرایط جدید دولت با اصلاحاتی که میلسپو در آن کرده مطلع شود. علاء در پایان متذکر شد مورگان شوستر از پیش آمد جدید اظهار تأسف می کند و می گوید مکرر به دولت ایران لزوم عجله در انعقاد قرارداد نفت شمال با کمپانی استاندارد اویل را تذکر داده بودم اما به نصایح من توجهی نشد.(4)
* آزمون مترجمی برای کار با میلسپو
برای امور ترجمه و نگارش کارهای میلسپو رئیس کل مالیه ایران عصر امروز از 32 تن از داوطلبان در محل دفتر کار وزیر مالیه امتحان به عمل آمد. کسانی که بهتر توانسته باشند از عهده آزمون برآیند برای کار با میلسپو پذیرش خواهند شد. (5)
* روابط ایران و روسیه از نگاه انگلستان
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران در توصیف روابط ایران و روسیه نوشت که روسها بر این باورند که قوام السلطنه آدم انگلیسهاست و منافع روسیه را به خطر می اندازد. لورن در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه کشورش فرستاد با ذکر دلایل خود در تبیین این اعتقاد روسها افزود که از ملاقات با قوام السلطنه پرهیز می کند تا این شائبه پیش نیاید که او از حمایت انگلستان برخوردار است. (6)
ص: 556
یکشنبه 25 آذر 1301/ 17 دسامبر 1922/ 27 ربیع الثانی 1341
* تعطیلی ادارات به مناسبت ورود احمد شاه
طبق بخش نامه دولت به مناسبت ورود احمد شاه به تهران بعد از ظهر امروز و فردا وزارت خانه ها و ادارات دولتی تعطیل خواهد بود و مدیران ادارات برای استقبال از شاه در باغ شاه حاضر خواهند شد. «امشب را هم اغلب از وزارت خانه ها و ادارات چراغانی نموده و آذین بسته اند. یکی- دو شب مراسم جشن و چراغانی و آتش بازی مجرا می شود.» (1)
* ورود احمد شاه به تهران
امروز بعد از ظهر احمد شاه وارد تهران شد و در باغ شاه از او استقبال کردند. طبق برنامه از پیش تعیین شده، پس از مراسم استقبال، وی از طریق خیابان باغ شاه و ناصری به قصر سلطنتی رفت. در طول راه دسته های نظامیان و آژانها صف کشیده بودند و موزیک هم نواخته می شد و صدای شلیک توپها دائما به گوش می رسید. (2)
* تحلیل شفق سرخ به مناسبت ورود احمد شاه به تهران
سرمقاله امروز شفق سرخ درباره مسافرت احمد شاه به اروپا بود که به مناسبت ورود او به تهران و پایان این مسافرت نگاشته شد. نویسنده مقاله ضمن اشاره به اقدامات دولت در تزیین معابر، استقبال، تشریفات و ... نوشت که چهره مردم چیز دیگری می گوید. او در ادامه بود و نبود احمد شاه را در پایتخت علی السویه دانست و بهترین تبریک را برای ورود او نشان دادن افکار و عقاید و حال و روز مردم به پادشاه دانست. وی در تشریح موقعیت فکری و اجتماعی مردم ایران نوشت با این که مشروطه برقرار شده و مقدرات اجتماعی مردم از تحت اداره سلاطین مستبد خارج شده است، با این حال ایرانیها سعادت و عظمت خود را در پرتو وجود یک شخص بزرگ جست وجو می کنند و نمی خواهند اعتراف کنند سعادت و شقاوت آنها در وهله اول متوقف اعمال خود آنهاست. نویسنده در انتقاد از تشریفات ورود احمد شاه یادآور شد این شاه از یک مسافرت تفریحی بازمی گردد، اگر از جبهه جنگی که پیروز آن بود بازمی گشت، چه می کردند؟ (3)
[تصویر] احمد شاه و رضا خان
* ادامه مهاجرت اهالی ماکو به نخجوان
کنسول ایران در نخجوان امروز در گزارشی نوشت که «اخیرا نیز باز دویست خانوار از اکراد سرحدی ماکو از معبرهای غیررسمی عبور و در قراء محال شرور که جزو نخجوان است مسکون [کذا فی الاصل] شده اند.» وی یادآور شد که مأموران سرحدی روس از این مهاجرت استقبال می کنند چرا که در دو- سه سال اخیر به واسطه جنگ های ارامنه و مسلمانان و تاخت و تاز قشون روسیه شوروی، روستاهای نخجوان به کلی خالی از سکنه شده و ورود این افراد به آن صفحات، باعث آبادی روستاهای مخروبه شده، منفعت بزرگی برای حکومت نخجوان است. کنسول ایران پیشنهاد کرد یا باید نماینده دولت ایران به این منطقه مرزی بیاید و اهالی را از مراحم دولت مطمئن کند و یا این
ص: 557
که یک گروه 60- 50 نفره نظامی در مناطق و معابر غیررسمی مستقر شود و از مهاجرت جلوگیری کند. در ضمن اگر یک دهم درآمد اقبال السلطنه ماکویی حاکم این منطقه صرف امنیت مردم شود از این مهاجرتها کاسته خواهد شد. (1)
* بدرفتاری حکومت ارمنستان با ایرانیان
کنسولگری دولت ایران در ایروان با ارسال نامه ای به حاکم آذربایجان از بدرفتاری حکومت ارمنستان نسبت به اتباع ایرانی خبر داد. موضوع از طریق وزارت داخله به وزارت امور خارجه منعکس شد تا آنها از طرق معمول از اجحافات و تعدیات مأموران حکومت ارمنستان با اتباع ایران جلوگیری کنند. (2)
[تصویر] نمایی از ایروان قدیم
* دردسر فراوانی زندانیان در ایالت خراسان
بنا به گزارش رسیده از کفیل ایالت خراسان، فراوانی زندانیان در نظمیه خراسان باعث دردسرهای زیادی شده است.
آنها که اتهامات جزئی دارند در کنار کسانی که اتهامات سنگین دارند، مثل قتل، بسر می برند. با این که در این گزارش به ناتوانی نگهداری و رسیدگی به معیشت زندانیان اشاره نشده اما می شود گمان برد که این موضوع، علاوه بر شمار زیاد زندانیان باعث شد که کمیسیونی از نماینده ایالت، عدلیه و قشون به بررسی وضعیت زندانیان پرداخته و آنانی که اتهامات جزئی دارند مرخص کنند و بیش از این نگه ندارند. (3)
* توقیف روزنامه نامه عمل
روزنامه شفق سرخ در شماره امروز خود از توقیف شدن روزنامه نامه عمل خبر داد. علت توقف این جریده نگارش مقاله ای در نقد مسافرت احمد شاه بود. (4)
* پایان کار ممتاز الدوله در آنکارا
پس از تمایل ممتاز الدوله به بازگشت به ایران و پذیرش آن از طرف قوام السلطنه ریاست وزراء هیأت اعزامی به ترکیه امروز از اسلامبول راهی باطوم شدند تا از آنجا به ایران بیایند.
پس از حرکت این هیأت «از طرف دولت به جناب مصطفی کمال پاشا تلگرافی مخابره شد و پرنس مفخم الدوله را به سمت سفارت کبرای دولت علیه در دربار عثمانی معرفی کرده اند.» (5)
[تصویر] نمایی از اسلامبول
ص: 558
دوشنبه 26 آذر 1301/ 18 دسامبر 1922/ 28 ربیع الثانی 1341
* ای شاه ایران، نیک بنیوش
«ای شاه ایران، نیک بنیوش» عنوان سرمقاله امروز روزنامه اقدام بود. با این که بیشتر روزنامه ها امروز تعطیل بودند اما روزنامه اقدام امروز در دو صفحه منتشر شد و در صفحه اول خود با عنوان یاد شده احمد شاه را مخاطب خود قرارداد و با حکایتی از بهلول و هارون الرشید، موقت بودن این تاج و تخت را یادآور شد و نوشت که «شما را دوست می داریم ولی سعادت خود و عظمت ایران را بیش از شما دوست می داریم.» آن گاه با پرسش هایی که مطرح کرد، از احمد شاه پرسید از اروپا چه چیزی آورده؟ «رفتی و آمدی و ایران همان است که بود.» (1)همین سرمقاله موجب تعطیلی روزنامه اقدام شد.
* بخش نامه جدید میلسپو
میلسپو مستشار مالی ایران در بخش نامه ای از همه رؤسای مالیه خواست میزان مالیات های دریافت نشده ایالت و ولایت خود را با علت تأخیر، به او گزارش کنند. (2)
* تقویت نیروهای نظامی روسیه در مرزهای شمالی
حاکم نظامی آذربایجان امیر لشکر اسماعیل خان امروز به وزارت جنگ خبر داد که در حدود اردبیل، آستارا و جلفای روس نیروهای نظامی تازه ای وارد شده اند که به اسم تعویض پستهای سرحدی است اما «مطلب غیر از این است.» او افزود که روسها با مأمورین سرحدی ایران با خشونت رفتار می کنند. (3)
* عدم همکاری اقبال السلطنه با نیروهای نظامی ایران
بنابر گزارش امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی، اقبال السلطنه مانع خلع سلاح افراد منطقه است. بااین که «یک قبضه ماکزیم و یک قبضه کلت از کامل پاشا خان و مهدی قلی خان تحویل گرفته شده لیکن برای چهار قبضه باقی مانده ... اقبال السلطنه پاره ای اشکال تراشیها کرده و صاحب ان آنها را برای عدم تسلیم تحریکات می کند.» او یکی دیگر از مزاحمت های اقبال السلطنه را سنگ اندازی برای جمع آوری فوج خوی دانست که نزدیک دو ماه است با بهانه جوییهای اقبال السلطنه «موفق به تشکیل این نیرو نشده ایم.» فوج خوی می بایست با حد اقل 300 نفر تشکیل شود که نشده است. او برای تهیه سلاح این فوج هم بهانه می آورد، درحالی که «بالغ بر بیست و هفت قبضه مسلسل در نزد اقبال السلطنه است.
طهماسبی در پایان نوشت که «وجود مشار الیه مانع بزرگی است برای پیشرفت امور نظامی و منافع دولتی.» (4)
* نارضایتی امیر لشکر غرب از مندرجات روزنامه دستور اخوت
احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب در نامه محرمانه ای که امروز به رئیس ارکان حرب کل قشون فرستاد از حمله روزنامه دستور اخوت (5) به خودش ابراز ناراحتی کرد. او یادآور شد که مطلبی هم با تعرض به رئیس ارکان حرب کل قشون، امان اللّه میرزا، در این نشریه چاپ شده است. او خواستار محاکمه مدیر این روزنامه شد. «و ضمنا گوشمال صحیحی به عمل آید» چرا که «مدارک و اسناد بنده محکم و اطمینان به محکومیت طرف دارم.» (6) مطلبی که جریده دستور اخوت درباره احمد خان امیر لشکر غرب نوشته بود چنین بود: «از قراری که خبازباشی بروجرد اظهار می نماید و جماعتی هم صحت او را نوشته اند، امیر لشکر غرب که مأمور انتظامات است در بروجرد مشغول دخل کردن، و وجه گزافی از مشار الیه گرفته فعلا عارض بیچاره در تهران متظلم است. خوب است وزارت جلیله جنگ مأمورین خود را محدود نماید.» (7)
* اعلامیه جمعیت معارف پرور ایران
جمعیت معارف پرور ایران امروز با صدور اعلامیه ای از
ص: 559
کوشش هایی که در رفع کاستی و نقائص مدارس قدیمه در تهیه وسایل و روان سازی آموزش طلاب به ویژه در مورد مدرسه معصومیه بیرجند صورت گرفت از همه دست اندرکاران به ویژه امیر شوکت الملک علم تقدیر و تشکر کردند. «جمعیت معارف پرور از قدرشناسی نسبت به یک چنین اقدامی که معارف را رونق می دهد و حیات ملت ایران را تجدید می کند نمی تواند خودداری نماید.» (1)
[تصویر] شوکت الملک علم و پسرش اسد اللّه
* تأکید سیمیتقو بر ایرانی بودن خود
در نامه ای که سیمیتقو امروز برای سرهنگ یوسف خان رئیس قشون ساوجبلاغ فرستاد چنین نوشت که نامه شما را دریافت کردم و «اسباب مسرت و خوشوقتی گردید ... من ایرانی هستم، تعصب ایرانی هم دارم. چنانچه اشعار گردیده بود هرگاه اولیاء امور توجهات فرمودند و اطمینان لازم بدهند من هم همه قسم از برای خدمت به دولت متبوعه خود با کمال افتخار و اطمینان حاضرم.» (2)
* موافقت کرزن با مساعده بانک شاهی
در پی درخواست میلسپو از مدیر بانک شاهنشاهی برای پرداخت ماهیانه یک میلیون تومان با ضمانت عواید نفت جنوب و استفسار وزیر مختار انگلیس از وزارت امور خارجه در این باره (ر. ک: 21 آذر)، کرزن امروز در پاسخ لورن نوشت:
«با آن که به طور کلی با دادن مساعده های مالی بیشتر مخالفم، به نظر می رسد در این مورد خاص مصلحت سیاسی توجیه کافی دارد. ازاین رو چنانچه بانک نظر مرا خواسته باشد، من مخالفتی با مساعدت پیشنهاد شده ندارم. [البته] بدهیهای [ایران] مربوط به دولت اعلی حضرت [انگلستان] نباید از نظر دور داشته شوند.» (3)
ص: 560
سه شنبه 27 آذر 1301/ 19 دسامبر 1922/ 29 ربیع الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه شیخ الاسلام اصفهانی درباره منع کشت تریاک که سالانه 15 کرور تومان صادرات آن است توضیح داد و درخواست کرد منع کشت تریاک که اینک هیأت اتحادیه تجار اصفهان را وحشت زده کرده باید در مجلس مطرح و تصمیم گیری شود. موضوع تصویب شد. سپس اعتبارنامه پوررضا نماینده بوشهر که گفته می شود سن او برای نمایندگی کم است مورد بحث قرار گرفت. مخبر کمیسیون مدارکی که دال بر کفایت سن پوررضا است ارائه کرد. در ن هایت با رأی گیری، 39 نماینده به ورود او به مجلس رأی دادند که درست نیمی از نمایندگان حاضر را شامل می شد. موضوع بلاتکلیف ماند. در ادامه مؤتمن الملک از وجود 212 فقره کار در مجلس گفت که 112 فقره آن در کمیسیون ها، 50 فقره در دستور کار و 50 فقره هم از کمیسیون ها گذشته منتظر ورود به صحن مجلس است. در ادامه جلسه، لایحه «ابسیون (واگذاری) خط آهن» به علی قلی خان نبیل الدوله و صالح خان حشمت السلطنه مطرح شد و موافقان و مخالفان درباره آن صحبت کردند و در ن هایت قرار شد جزئیات آن در جلسه آتی مطرح شود. (1) در این جلسه اعلام شد که اعتبارنامه پوررضا با توجه به ماده 2 قانون اساسی منتفی است. (2)
* مراسم سلام با یک روز تأخیر
مراسم سلام به واسطه بازگشت احمد شاه که قرار بود دوشنبه برگزار شود به دلیل خستگی شاه به امروز موکول شد.
احمد شاه امروز بر تخت مرمر نشست. مراسم سلام با حضور قوای نظامی برگزار شد و رجال کشور در کاخ گلستان به حضورش رسیدند. بعد از ظهر امروز هم قوام السلطنه دیداری با احمد شاه داشت و مدتی راجع به امور کشوری با یکدیگر گفت وگو کردند. با انتقال مراسم سلام به امروز برخی از دوایر دولتی در نوبت صبح و بعد از ظهر تعطیل بودند. (3)
[تصویر] مراسم سلام در کاخ گلستان
* گلایه سفارت روسیه از کمیسیون سرحدی ایران
نمایندگی مختار روسیه شوروی در تهران امروز در نامه ای که به وزارت امور خارجه فرستاد از تأخیر پنجاه روزه کمیسیون سرحدی ایران برای ورود به منطقه انتقاد کرد. در این نامه آمده بود که ضرورت شروع کار کمیسیون های ایران و روس در حل وفصل اختلافات آبهای سرحدی بوده و هست و توافق بر تقسیم آب تجن می تواند به درگیریهای اتباع ایران و روس در مناطق مرزی پایان دهد. در این نامه آمده است که هیأت ایرانی با پنجاه روز تأخیر به سوی منطقه موردنظر حرکت کرد. «اگرچه هیأت ایرانی می خواهد عملیات خود را در نواحی صحرا که هیچ آب و رود خانه ندارد شروع نماید ولی به واسطه اینکه برف، صحرا را پوشانده است عملیات مساحی و غیره فعلا در آنجا غیرممکن» است. در این نامه آمده است که در موقعیت فعلی تقسیم آب هم امکان پذیر نیست و
ص: 561
این همه «ممکن است روابط دولتین را تیره و کدر سازد.» در پایان نامه درخواست شده، ایران هرچه سریع تر خود را به ناحیه ای که دارای آب باشد بفرستد وگرنه روسیه هیأت اعزامی خود را فرا خواهد خواند و تمام مسئولیت به عهده دولت ایران خواهد بود. (1)
* تقاضای حق وکالت در محاکمات برای اتباع روسی
کنسولگری روسیه شوروی در تبریز درخواست کرد طبق ماده شانزدهم عهدنامه 1921 بین ایران و روسیه شوروی «باید حقوق اتباع روس با حقوق اتباع ایرانی مساوی شود؛ تحدید حقوق آنها جایز نیست.» کنسول روس با اشاره به این که قبل از الغای کاپیتولاسیون، اتباع روس از حق وکالت در امور قضایی محروم بودند، اینک برطبق ماده شانزدهم عهدنامه باید «به اتباع روس نیز حق وکالت در محاکمات داده شود.» مشاور السلطان کارگزار وزارت امور خارجه موضوع را به وزارت خانه متبوع خود فرستاد و وزارت امور خارجه هم پاسخ داد که «برای وکالت رسمی تابعیت ایرانی شرط ... است، ولی اتباع خارجی می توانند اتفاقا وکالت نمایند نه این که وکالت را شغل اسمی خود قرار دهند.» (2)
* عنصر نامطلوب روسیه در دره جز
مقرب السلطنه کارگزار وزارت امور خارجه امروز از مشهد نوشت که فیلیپوف آگنت (کارگزار) سفارت روسیه در دره جز که آخر پاییز مأموریتش تمام می شود «آدم سالم و متینی نیست.» او در مناسبت هایی آشکارا در دره جز تبلیغات کمونیستی می کند و مردم را دعوت به این مرام می نماید. «در صورتی که بخواهند مأموریت او را در دره جز ادامه دهند قبول نفرمایند.» وزارت امور خارجه نظر کارگزار خود را می پذیرد و اضافه هم می کند که خوب است از طرف اهالی دره جز نامه اعتراض آمیزی درباره فعالیتهای تبلیغی فیلیپوف به ویژه از جانب علما و اهالی به دولت نوشته شود تا بر آن مبنا بتوانیم اعتراض خود را به سفارت روسیه شوروی و نیز به مسکو منعکس کنیم.
قوام السلطنه به این پیشنهاد اضافه کرد که «طوری اقدام شود که روسها نفهمند ... برطبق دستور مرکز بوده است.» (3)
* عبور نظامیان ترکیه از خاک ایران
بنابر گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ امروز دو گروه از نظامیان ترک وارد خاک ایران شدند و پس از مدتی راه خود را به طرف منطقه کردستان عراق کج کردند. «سه نفر صاحب منصب و هفت نفر عسکر مسلح از طرف قارص از خط دیلمقان وارد اشنویه و همان روز به طرف رواندوز حرکت کردند.» همچنین از طرف رواندوز دو نفر صاحب منصب با 16 نفر سرباز مسلح وارد شدند. آنها 34 رأس قاطر با خود داشتند.
«گویا مسیر راه به واسطه برف به کلی مسدود فقط راه جلدیان باز است؛ از آن راه مراجعت خواهند کرد.» فرمانده قوای ساوجبلاغ از قول یکی از این صاحب منصبان از حمایت مالی انگلیسها از اسماعیل آقا سیمیتقو هم نوشت. وی یادآور شد گروه های نظامی عثمانی که از اوزدمیر پاشا «وثیقه» نداشته باشند، اجازه عبورومرور نخواهند یافت. (4)
* دیدار سردار عشایر با احمد شاه
سردار عشایر قراچه داغی که توسط مصدق السلطنه دستگیر اما با توصیه صاحب نفوذان آزاد شد و همراه امیرارشد به تهران آمد، امروز به دیدار احمد شاه رفتند. این دو پیش از این به زیارت مراقد ائمه معصومین علیهم السلام در بین النهرین رفته بودند. (5)
* بی اعتنایی و توهین به کنسول امریکا
در مراسم استقبال از احمد شاه، بعد از ظهر امروز برنارد گاتلیب کنسول امریکا زمانی که به اتفاق همراهان خود به ساختمان بلدیه می رفت هنگام عبور از میدان توپ خانه یکی از نظامیان نگهبان در میدان «به طریق عنیفی خانمی را که پهلوی» کنسول بود عقب راند. کنسول اعتراض کرد و راه را ادامه دادند. در آن طرف میدان نظامی دیگری جلو آنها را گرفت و با چنگ انداختن به لباس کنسول او را به گوشه ای هل داد.
درگیری مختصری رخ داد و نظامی خواست با قنداق تفنگ پاسخی بدهد که دو نظامی دیگر با سرنیزه وارد معرکه شدند.
در این بین سرتیپ جان محمد خان دخالت کرده و گفت چون لباس رسمی نپوشیده اید، نظامیان نتوانسته اند شما را شناسایی کنند. کنسول گفت که برای مصون ماندن از اهانت نظامیان الزاما نباید لباس رسمی پوشید.(6)
ص: 562
چهارشنبه 28 آذر 1301/ 20 دسامبر 1922/ 1 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه موضوع تساوی رأی نمایندگان درباره یک لایحه یا پیشنهاد که در جلسه گذشته اعتبارنامه پوررضا نماینده بوشهر همین وضع را داشت؛ و این که ممتنع آیا در شمار حاضران در جلسه است یا خیر گفت وگو شد. در ن هایت بنا گردید کمیسیونی تشکیل و موضوع در آن بررسی شود. (1)
* دیدار قوام السلطنه با لورن
امروز عصر پس از پایان جلسه هیأت دولت، قوام السلطنه به وزارت امور خارجه رفت و وزیر مختار انگلیس سرپرسی لورن به همراه هاوارد به وزارت امور خارجه آمده، با یکدیگر گفت وگو کردند. (2)
* پاسخ و اعتراض متقابل ایران به نامه سفارت روسیه شوروی
وزارت امور خارجه در پاسخ به نامه اعتراض آمیز سفارت روسیه شوروی (ر. ک: 27 آذر) نوشت که اطاله وقت نه تنها متوجه هیأت ایرانی نبوده بلکه این هیأت روسی بود که 49 روز هیأت ایرانی را در استرآباد معطل نگه داشت «که هیأت روسی نواقص خود را از حیث اعضاء و غیره تکمیل نماید.» وزارت امور خارجه با ابراز تأسف از فحوای نامه سفارت روس ادامه داد که «اگر موجبات حرکت هیأت روس فراهم بود و بی جهت چهل و نه روز اسباب معطلی هیأت ایرانی فراهم نمی گردید یقینا عملیات سرحدی تاکنون به طور رضایت بخشی پیشرفت» کرده بود. در ادامه جوابیه آمده است که برای ایران هم حل وفصل اختلافات مربوط به تقسیم آب مهم است و هم رفع اختلافات ارضی اهمیت دارد. وزارت امور خارجه در ادامه به اقدامات روسها در کندن نهر جدید در منطقه مرزی که موجب اعتراض ایران شده اشاره کرد که اقدامی غیرعادی در شروع مذاکرات به حساب می آید. در این نامه آمده است که اینک درجه هوا بین 20 تا 24 درجه است.
خوب است عملیات از حسن قلی و اترک شروع شود. (3)
[تصویر] سفارت روسیه
* توقف مستشار الدوله در گمیش تپه
بنا به آنچه که روزنامه ایران نوشت مستشار الدوله هنوز در گمیش تپه است و به مناطق مرزی حرکت نکرده است. در این خبر علت توقف او بیان نشده اما طبق نامه ای که مستشار الدوله به شویروف رئیس هیأت روسی مذاکره کننده نوشته خواستار توقف برخی عملیات غیرموجه روسها در مناطق مرزی شده تا پس از آن حرکت کند. (4)
* ناتوانی اهالی لکستان در پرداخت مالیات
در تلگرامی که ایالت آذربایجان به مرکز فرستاد از وضعیت اسفناک اهالی لکستان 5 خبر داد که حال و روزشان بسیار بدتر از مهاجرین سلماس و ارومیه است و سپس به تظلم آنها اشاره
ص: 563
کرد که مأمورین مالیه با شدت مشغول مطالبه مالیات هستند و اهالی قدرت پرداخت ندارند. آنها می خواهند تا زمانی که توان پرداخت نیافته اند از فشار مأموران مالیات آسوده باشند. (1)
* تبلیغات کمونیستی تحت لوای کارهای بازرگانی
امروز، قوام الوزاره به کارگزاری آذربایجان گزارش داد که بعضی از اتباع روس که با عنوان تجارت خانه ونشترک به شهر خوی می آیند، با همکاری برخی از مهاجران مسلمان قفقازی مخفیانه اقدام به نشر مرام کمونیستی می کنند. آمدن ابرام آقا رودینکوف [یا رودنیکوف] را در همین جهت باید ارزیابی کرد. آنها حتی به مساجد قند می دهند و یا به قرائت خانه نفت می دهند؛ آن هم در برابر نگاه مردم تا جلب نظر کنند.(2)
* نامه ای از قول سیمیتقو
اسماعیل آقا سیمیتقو امروز در نامه ای به یوسف خان نایب سرهنگ «فرمانده توپ خانه لشکر شمال غرب و رئیس قوای ساوجبلاغ» نوشته است که «معلوم است که همیشه برای دولت علّیه ایران چه ها فداکاری نموده ام و وقایع آخرین که روی داده از عدم وقوف مأمورین سیاسی حکومت بود و غرض آمدن من به داخل حدود دولت انگلیس بلکه یک توسط از حکومت فخیمه گرفته که حکومت ایران از تقصیر گذشته من درگذرد و حالا که حضرتعالی این عفو عمومی را شامل حال من هم می دانید بنده حاضر هستم که به وطن خودم عودت نمایم.» در ادامه این نامه آمده است که «مخصوصا با هرکه از مأمورین حکومت انگلیس ملاقات حاصل می شد مهرا طلب می نمودند که من بار دیگر داخل حکومت دولت علّیه ایران شوم.» (3)
* تمرکز قوای نظامی روسیه در مرز اردبیل
بنا برگزارش حاکم اردبیل اخیرا تعدادی از نیروهای نظامی روسیه شوروی که گفته می شود مسلّح به توپ هم هستند در پشت مرز در منطقه اجارود جاگیر شده اند. بنا به اظهار خودشان برای نگهبانی از مرزهای خودشان به این قسمت آمده اند. (4)
* ازدیاد قوای روس در مرز شاه تختی
به گزارش فوری امیر لشکر شمال غرب به وزارت جنگ طبق اطلاعی که اقبال السلطنه می دهد در مرز شاه تختی که سابق بر این روسها پنج- شش نگهبان داشتند اینک 200 نفر نظامی به آنجا گسیل داشته و خیال دارند 200 نفر دیگر به آنها بیفزایند. اقبال السلطنه تقاضا کرده خودش نیروی نظامی بدان مرز بفرستد، اما اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان می گوید اگر اقبال السلطنه این کار را بکند آن را به حساب مالیات نپرداخته اش می گذارد، و بهتر است این نیروی نظامی از قشون آذربایجان باشد. عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب اضافه می کند که ارسال قشون چه بسا باعث تشویش اقبال السلطنه شده، موجبات شکایت او را به مرکز فراهم نماید.(5)
* تقاضای امیر لشکر جنوب برای انضمام جهازات بوشهر به قشون
محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز در نامه ای که به رضا خان وزیر جنگ فرستاد تقاضا کرد جهازات جنگی موجود در بوشهر در اختیار لشکر جنوب قرار گیرد. رضا خان پاسخ صریحی به درخواست نداد و نوشت فعلا به همین شکل باشد و «در فکر هستم.» (6)
* بی اعتنایی به خسارت ایرانیان عراق
پی گیریهای ایران برای اعاده خسارات وارد شده به ایرانیان مقیم کوفه و سماوه به هنگام درگیریهای نظامی مردم عراق با انگلیس نتیجه ای نداشته است و همان جوابی را که سفارت انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه داده، در بین النهرین به نماینده سیاسی ایران می دهند. ژنرال کنسولگری ایران در بین النهرین ضمن اعلام این موضوع نوشت که خواسته بودید تحقیق شود آیا اتباع دیگر کشورها هم دچار چنین خساراتی شده اند و این که چه معامله ای با آنها شده، «سایر دول در اینجا اتباعی ندارند که دچار قتل و غارت شوند و تمام فلاکت ها بر سر ایرانیهای بی گناه وارد می باشد.»(7)
[تصویر] نظامیان انگلیس در عراق
* تشرف به آیین اسلام
بنابر خبری که امروز از آستارا رسیده حبیب اللّه مترجم اداره گمرک در حضور مجتهد منطقه و جمعی از اهالی آستارا «با توسل به حبل المتین ولایت علی ابن ابو طالب علیه السلام داخل در شرع انور اسلام گردید.»(8)
* گلوله در پاسخ به اعتراض
امروز میرزا حسین خان تحصیلدار اداره خالصه که به روستاهای خالصه کتول استرآباد مأمور شده بود، یکی از روستاییان را به عنوان مقصر نزد او می آورند و او دستور زندانی شدن روستایی را می دهد. روستایی که حق را به جانب
ص: 564
خود می دیده اعتراض می کند. نظامی حاضر در آنجا با یک گلوله روستایی را از پا درمی آورد. جسد بی جان این روستایی معترض را به خانه حاج شیخ حسین برده متظلم می شوند تا رسیدگی شود.(1)
* شایعه تهاجم روسها و مشورت با سفیر انگلیس
قوام السلطنه در دیداری که امشب با سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس داشت درباره شایعاتی که پیوسته از انزلی و رشت مبنی بر آمادگی نیروهای نظامی روسیه به استعداد 40 هزار نفر برای عبور از ایران و ورود به خاک عراق، می رسد از لورن نظر خواست. لورن گفت که تأییدی برای این خبر ندارد.
لورن خطاب به کرزن نوشت که احتمالا این قضیه اقدام تازه روسها برای ترساندن دولت ایران است. با این حال خواست اگر خبر تازه ای در وزارت امور خارجه انگلیس وجود دارد برای او فرستاده شود. (2)
ص: 565
پنج شنبه 29 آذر 1301/ 21 دسامبر 1922/ 2 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست آیت اللّه مدرس تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه حقوق بازنشستگی برای 15 صاحب منصب نظامی تصویب شد. سپس لایحه منع خروج طلا و نقره مورد بررسی قرار گرفت. ماده اول این لایحه خروج مسکوکات طلا و نقره را برای سه سال از مرزهای کشور ممنوع می کرد؛ فقط زوار عتبات می توانستند تا 50 تومان پول مسکوک همراه داشته باشند. ماده دوم نیز دو وزارت مالیه و پست و تلگراف را مأمور اجرای این مصوبه معرفی کرده بود. ادامه مذاکرات به جلسه آتی واگذار شد. (1)
* تکذیبیه قوام السلطنه
در تلگرافی که امروز قوام السلطنه به مشاور الممالک در مسکو فرستاد، با اشاره به مطالبی که روزنامه های آن کشور به چاپ رسانده بودند، نوشت که «اینجانب همواره از تشبثات مبلغین هواخواهان استقلال کردستان جدا جلوگیری نموده، اخیرا هم به مجرد وصول اطلاع که شیخ محمود در سلیمانیه شروع به پاره ای اقدامات در میان طوایف مختلفه کرد، نموده، فورا به جاهای لازم اکیدا دستور داده است که از هرگونه دسایس و تحریکاتی که در این موضوع می شود جلوگیری نمایند.» (2)
* نامه وزیر مختار امریکا به قوام السلطنه
جوزف. سی. کرنفلد وزیر مختار امریکا در تهران امروز ضمن ارسال نامه اعتراض کنسول امریکا (ر. ک: 27 آذر) که هنگام حضور کنسول در میدان توپ خانه برخورد نامناسبی با او شد، خطاب به نخست وزیر نوشت که «چون توهین صاحب منصبان را نسبت به مشار الیه سخت می داند اطمینان دارد حضرت اشرف فورا امر به محاکمه، تعیین تقصیر و مجازات آنها خواهند داد.» (3)
* هجوم قراباغی ها به گمرک خداآفرین
امروز حدود 300 نفر تفنگ به دست از اهالی قراباغ خود را به اداره گمرک خداآفرین رسانده، خواستار تحویل اموال به سرقت رفته خود شدند. این اموال را آقالار خان از اشرار ایرانی ساکن مرز و ساکن چناقچی به یغما برده بود. او شبانه به طرف قراباغ رفته، اموال آن طرف را چپاول، یک نفر را کشته و به این طرف بازگشته است. قراباغیها می گفتند یا اموال و احشام ما را پس گرفته تحویل دهید و یا از گمرک رد شده برای تلافی به خاک ایران خواهیم رفت. مأموران گمرک هم اسناد و مدارک را از محل بردند تا در صورت هجوم قراباغیها از آسیب به دور باشد. (4)
* ایجاد تسهیلات برای بازگشت مهاجران ایرانی در قفقاز
وزارت امور خارجه امروز ابلاغیه خود را به کنسولگری نخجوان به اطلاع وزارت داخله رساند؛ مبنی بر این که آن کنسولگری از اخذ «پانزده منات طلا که حکومت محلی از هر یک نفر اتباع ایران در موقع معاودت به ایران مطالبه می نماید اقدامات لازم را به عمل آورده و مخصوصا به سفارت کبرای دولت علّیه در مسکو مراتب اعلام شده است که در عدم مطالبه این نوع عوارض اوامر لازمه صادر نمایند.»(5)
* بارندگی در بیشتر نقاط کشور
بنا برگزارشهای رسیده از شهرهای مختلف در این چند روز بارندگیهای خوبی شده و زارعین و رعایا که نگران نیامدن باران بودند، از نگرانی درآمدند.(6)
* آمار مدارس و دانش آموزان ابتدایی و متوسطه تهران
بنا به گفته وزیر معارف در تهران 30 باب مدرسه 6 کلاسه ابتدایی پسران و 9 باب مدرسه ابتدایی دختران وجود دارد که با حمایت دولت گردانده می شوند. دانش آموزان این مدارس 5053
ص: 566
دانش آموز پسر و 1918 دانش آموز دختر هستند. اما مدارس متوسطه دولتی پسران در تهران 8 باب و یک مدرسه دخترانه هم با عنوان دار المعلمات مشغول کار است که مجموعا 2068 دانش آموز در آنها تحصیل می کنند. در سال 1300 ش 427 دانش آموز پسر و 169 دانش آموز دختر دوره متوسطه 6 ساله را به پایان بردند و دیپلم گرفتند. در تهران تنها مدرسه ای که دوره شش ساله متوسطه دارد، دار الفنون است. عده شاگردان دار الفنون فعلا 322 نفر است. مدرسه دار المعلمین که در دی ماه سال 1297 تأسیس شد اکنون 110 دانش آموز دارد که امسال برای نخستین بار چهارده نفر فارغ التحصیل داشته که اینان به عنوان معلم در مدارس مشغول کار می شوند. وی در جمع بندی تعداد مدارس گفت که در تهران 80 باب مدرسه دولتی و ملی وجود دارد که روی هم رفته 14248 دانش آموز را در خود جای داده است. وی وضعیت مدارس را در شهرستانها به دلیل نبود بودجه کافی مناسب ارزیابی نکرد. (1)
[تصویر] یکی از مدارس تهران
* دخالت حکومت نیشابور در عدلیه
بنا به گزارشی که امین صلح نیشابور به مرکز فرستاده از دو ماه پیش که عدلیه نیشابور بازگشایی شده، حکومت مانع پیشبرد کار آن می شود. حکومت اجازه نمی دهد مردم برای طرح دعاوی خود به عدلیه مراجعه کنند و خود حاکم به مرافعات رسیدگی می کند، حکم صادر می کند و طبعا درآمد آن را هم مال خود می کند. (2)
* شیوه های اعمال قدرت توسط نظامیان
تلگرام محرمانه ای از عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر قشون شمال غرب خطاب به رضا خان وزیر جنگ در دست است که گویای روش های برخورد رضا خان با مخالفان خود است. این برخوردها از طریق صاحب منصبان نظامی گوش به فرمان رضا خان اعمال می شد. رضا خان راجع به امام جمعه خویی دستور هایی به عبد اللّه طهماسبی می دهد که یکی از آنها مربوط به بدهی مالیاتی او می شد. دیگری سه روستای موقوفه بود که باز از نظر وزیر جنگ باید از دست امام جمعه خویی خارج می شد. یکی از راه ها مکاتبه با مراکزی چون مجلس شورای ملی بود که معمولا از زبان مردم و اهالی منطقه و علیه شخص موردنظر انجام می شد. امیر لشکر شمال غرب چنین کاری کرد و سپس یادآور شد که «راجع به مالیات هم برطبق دستور، غیرمستقیم سخت تحت فشار واقع خواهد شد. «این اقدامات با رعایت محفوظ داشتن سیاست به عمل آمده است ... راجع به امام جمعه خویی و بستگانش اقدامات دیگری خواهد شد که ابدا ممکن نیست نسبت سوئی به اداره لشکری داده شود.» وی در این تلگرام رمز محرمانه از رضا خان می خواهد که به او اجازه دهد «راجع به وکالت میرزا جواد خان و همچنین مصدق الملک خائن که در موضوع نفت از مجلس خارج شده بودند که اکثریت حاصل نشود ... تلگرام عدم رضایت و اعتراض آمیز و همچنین سوابق سوئی که در مالیه و عدلیه و غیره دارند مفصلا از طرف اهالی به تهران تلگراف شود یا به امضای خود اهالی در روزنامه درج شود.»(3)
* اعزام نجفقلی آلارلو به تبریز
نجفقلی آلارلو که در اردبیل دستگیر شده بود به تبریز اعزام شد، چون «تولید پاره ای خیالات در افکار بعضی از طوایف و منسوبان مشار الیه» در مورد ر هایی او شده است. او را امروز تحت الحفظ به تبریز فرستادند. «در اینجا راجع به تسلیم اسلحه و مال و منال دولتی و غیره» اقدامات لازم به عمل خواهد آمد. (4)
* تأسیس شهبندری عثمانی در همدان
امروز در مراسمی که از طرف کفیل شهبندری عثمانی برای افتتاح این دفتر در همدان برگزار شده بود، با شرکت رؤسای دوایر دولتی، پرچم عثمانی در این محل بالا رفت و رسما نمایندگی آن دولت در شهر همدان گشایش یافت.(5)
ص: 567
جمعه 30 آذر 1301/ 22 دسامبر 1922/ 3 جمادی الاول 1341
* میزان استخراج نفت ایران
بنا به آن چه که روزنامه ایران از قول روزنامه تایمز در شماره امروز خود به چاپ رساند، سال گذشته از ایران سه میلیون تن نفت استخراج شده است و یا روزانه 65 هزار باریل (بشکه) بوده است. و این میزان در مقایسه با دیگر چاه ها مانند چاه های کالیسی سالی 500 هزار تن، چاه های مصر سالی 200 هزار تن و چاه های ونزوئلا سالی 200 هزار تن رقم هنگفتی است؛ که شرکت نفت انگلیس و ایران از چاه های ایران برداشت کرده است. (1)
* وضعیت اسف بار نظمیه تبریز
وضعیت نظمیه تبریز بسیار اسفبار گزارش می شود. ماه ها است که آژانها حقوق دریافت نکرده اند و فلاکت آژانها باعث شده که برخی از آنها مرتکب سرقت شوند که پس از برملا شدن موضوع، تنبیه و از کار اخراج شده اند. پرداخت حقوق ادارات دیگر مثل مالیه منظم انجام می شود و این تبعیض غیرقابل قبول است. (2)
* وضعیت اسفناک آموزش و پرورش در ماکو
آن چه از معارف در شهر ماکو وجود دارد یک مدرسه چهار کلاسه ابتدایی با یک معلم است که آن هم وضعیت مناسبی ندارد. خوانین، متمولین و صاحب نفوذان شهر به فکر توسعه معارف نیستند. خوانین، فرزندان خود را اکثرا به روسیه می فرستند و در مدارس آنجا تربیت می شوند. آنها با زبان روسی می نویسند و حرف می زنند و «جای خیلی تأسف است که هیچ کدام نمی توانند یک کاغذ یا خط فارسی نوشته و یا با زبان فارسی حرف بزنند.» تعدادی از زنان ماکویی هم برای تحصیل به روسیه می روند. البته پنج سال قبل زمانی که دمکراتهای تبریز در نقاط مختلف آذربایجان نفوذ داشتند خوانین ماکو برای جلب نظر آنها مدرسه ای به نام اقبال تأسیس کرده، از تبریز مدیر و معلم آورده، پسران خوانین در آنجا مشغول تحصیل شده و جمعی از فقرا را هم رایگان به مدرسه اقبال راه دادند که مخارجشان از موقوفه مرحوم تیمور آقا داده می شد. با از بین رفتن نفوذ دمکراتها مدرسه هم از رونق افتاد. (3)
* تعیین قیمت نفت در مازندران
حاکم مازندران با تشکیل هیأتی قیمت نفت را در این ولایت تعیین کرد؛ از این قرار که هر پوط نفت در مشهدسر یک تومان و دهشاهی و در ساری 12 قران به فروش برسد. به تجار و کسبه هم اخطار شد که از این قیمت تعیین شده تخطی نکنند. این نفت از روسیه وارد می شد.(4)
* انتصاب و استعفا
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت که پس از انتصاب مشیراعظم از طرف هیأت دولت به سمت مدیرکلی وزارت داخله، مدیران دوایر وزارت داخله همگی از مشاغل خود استعفا دادند. این روزنامه به علت اعتراض این استعفای دسته جمعی اشاره نکرد. (5)
* گشایش مدرسه روسی غازیان
امروز مدرسه روسی غازیان علی رغم مخالفت مقامات ایران گشایش یافت. این مدرسه دارای چهار کلاس و 28 دانش آموز روسی و ایرانی است. (6)
ص: 568
شنبه 1 دی 1301/ 23 دسامبر 1922/ 4 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه کلیات منع خروج مسکوکات در دستور قرار داشت. پیش از آن درباره مستمریات برخی اشخاص مشورت شد. براساس قانون منع خروج مسکوکات که مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت تا سه سال خروج طلا و نقره اعم از مسکوک و غیرمسکوک به هر عنوانی از مرزها ممنوع است. مسافرین به خارج از کشور می توانند تا 12 تومان مسکوک را با خود خارج کنند. (1) در این جلسه حائری زاده به دولت تذکر داد با وجود تصویب قانون هیأت منصفه «چرا جراید را دولت بدون محاکمه توقیف می نماید. خوب است هیأت منصفه را تشکیل و آنها را مطابق قانون توقیف نماید.» (2)
* اعطای مدال به امیر لشکر شرق
امروز از طرف آستان قدس رضوی «برای اظهار قدردانی و مراقبت نظامیان در حفظ آسایش و امنیت اهالی یک قطعه نشان ... با الماس» به امیر لشکر شرق، حسین خزاعی (3)، هدیه شد. (4)
* نخستین حواله میلسپو برای وزارت جنگ
پس از ممانعت میلسپو رئیس کل مالیه ایران از صدور حواله ها، امروز نخستین حواله را به مبلغ هفتصد و پنجاه هزار تومان برای وزارت جنگ به رضا خان وزیر جنگ فرستاد.(5)
* اهمیت وجود وزیر مختار ایران در بمبئی
اعتلاء الملک سفیر ایران در افغانستان پس از اطلاع از این که نماینده سیاسی تازه ای راهی هندوستان شده است این اقدام را ستود و در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد یادآور شد که هندوستان هفتاد میلیون مسلمان دارد و عده بسیاری از زردشتیها که در بمبئی ساکن هستند از متمول ترین و صاحب نفوذترین افراد هندوستان هستند؛ و این طایفه نسبت به ایران حسن توجه را دارد.
وی از وجود این شایعه گفت که اگر دولت ایران اهواز را به عنوان محل اقامت جدید زردشتیان هند تعیین کند (به دلیل نزدیکی آب و هوای آن شهر به هندوستان) و به آنها تأمین داده شود، مایل اند مهاجرت کرده به ایران بیایند. انگلستان به اختلاف میان هندیها و زردشتیها دامن زده، زردشتیها ترسیده اند که اگر نهضت آزادی خواهی هندیها بالا بگیرد تکلیف آنها چه خواهد شد. (6)
[تصویر] نمایی از شهر بمبئی
* معرفی کنسول روسیه در کرمانشاه به وزارت داخله
وزارت امور خارجه امروز به وزارت داخله اطلاع داد که بنا بر درخواست سفارت روسیه شوروی «مارک یاکولویچ اختین» به سمت کنسول آن کشور در کرمانشاهان پذیرفته شده است.
در این نامه از وزارت داخله خواسته شد که ضمن شناسایی
ص: 569
این شخص به عنوان کنسول روسیه، همکاریهای لازم با او صورت گیرد. (1)
* معرفی کفیل کنسول روسیه در اردبیل
وزارت امور خارجه امروز به سفارت روسیه شوروی در تهران خبر داد که الکساندر نااویویچ را به عنوان کفیل کنسولگری آن کشور در اردبیل به مقامات محلی معرفی کرده است. (2)
* توصیه به وزارت معارف برای توجه به مدارس ایرانیان عراق
وزارت امور خارجه به وزارت معارف توصیه کرد به مدارس ایرانیان در عراق عرب توجه کند. این مدارس اینک دچار بی نظمی، نبود برنامه و معلم و کسر بودجه است. (ر. ک:
12 آذر) وزارت امور خارجه یادآور شد که اوضاع فعلی بین النهرین ایجاب می کند که مدارس ایرانی آن صفحات تقویت شود. (3)
* هشدار قوام السلطنه به سفیر ایران در اسلامبول
قوام السلطنه ریاست وزراء در تلگرام رمزی که امروز به سفارت ایران در اسلامبول فرستاد، ضمن یادآوری تحرکات شیخ محمود در کردستان عراق، تشکیل دولت و جلب نظر دیگر طوایف کرد نوشت که «مأمور سیاسی انگلیس طرف مشورت مشار الیه است و برای پیشرفت کار پول هایی هزینه می نماید.» در ایران حاکم کردستان مراقب است تا تبلیغات شیخ محمود در جلب طوایف کرد تأثیری نبخشد. با سفارت انگلیس هم مذاکراتی صورت می گیرد. البته «لازم است حکومت آنقره را به این مطالب متوجه فرمایید مراقب عملیات شیخ محمود باشند و اطلاعاتی که در این موضوع تحصیل می فرمایید راپورت بدهید.»(4)
* ادامه چپاول ترکمنها در استرآباد
طایفه اتابای پس از دزدیدن هفده رأس «مال مکاری» با تهدید رئیس قشون استرآباد امروز اسبها و قاطرهای دزدیده را تسلیم می کنند. این کار با گرفتن مبلغی پول از صاحب ان اموال همراه بود. با وجود باجی که به افراد این طایفه داده شد، آنها با حمله به کاروانسرای قیصریه محل استقرار مالهای مکاری همان هفده رأس را بار دیگر دزدیدند. نکته این که این ترکمنها مستمری ماهیانه نیز معادل ماهی شانزده تومان دریافت می کنند. (5)
* تقاضای لقب
قوام السلطنه ریاست وزراء امروز برای آقا بزرگ خان برادرزاده منصور الممالک، لقب ناصر دیوانی، برای غلامرضا خان رئیس نظمیه قوچان لقب رشید الممالکی و برای شاهزاده سلطان حسین سالار مظفر که رئیس سابق قشون خراسان بوده لقب سردار مظفر را از شاه تقاضا نمود.(6)
* بازرسی از کارگزار روسیه در مشهدسر
بنابر دستور وزارت امور خارجه درباره تحقیق از خارجیان هنگام ورود به ایران «که اشخاص سوئی نباشند» کارگزار سیاسی روسیه هنگام بازگشت از بندر جز به مشهدسر توسط نظامیان به اداره قشون خوانده شد. «همین که رئیس نظامیان مشهدسر مشار الیه را شناخته، ترضیه خواسته باوجوداین اگنط (کارگزار) متقاعد نشده به سفارت شکایت می نماید.» (7)
* سئوال شیخ الاسلام اصفهانی از مداخلات همسایه جنوبی در جزایر ایرانی
در پی درج مطلبی در شماره 113 روزنامه ستاره ایران، شیخ الاسلام اصفهانی نماینده اصفهان به استناد این مطلب از وزارت امور خارجه خواست در مورد صحت و سقم آن نظر دهد. موضوع به مداخلات انگلستان در جزایر ایرانی خلیج فارس مربوط می شد. در این سئوال آمده بود که اگر موضوع صحت دارد «چه اقدام مؤثری در رفع این تعدیات همسایه جنوبی فرموده اند و آیا مأمورین عالی مقدار در جامعه ملل این تعدیات همسایه مزبوره را به عرض نمایندگان دول و ملل رسانیده و نتیجه گرفته اند یا خیر.» (8)
* توصیه های سرپرسی لورن به قوام برای مقابله با روس ها
بنابر گزارشی که سرپرسی لورن امروز به انگلستان فرستاد با توجه به مذاکرات بی نتیجه سید حسن تقی زاده در مسکو، وی توصیه هایی به قوام می کند تا نوعی مقابله به مثل با اقدامات تجاری روسها باشد: آزادی تجارت، برآورد خسارات وارده به اتباع ایران پس از انقلاب 1917، بازکردن پرونده های مدنی و جنایی اتباع روس، گرفتن مالیات از روسهای مقیم ایران، بررسی وضعیت کارکنان بنگاه ونشترک در ایران و ... قوام در برابر این توصیه ها ابراز می دارد که مایل نیست روابط ایران با روسیه به این ترتیب ادامه یابد و از لورن می خواهد که میانجی گری کند.
در ادامه گزارش می خوانیم که موضوع با پی گیری لورن ادامه می یابد. او پس از در میان گذاشتن خواست قوام با روسها درمی یابد که روسها در ماهی گیری در دریای خزر، چگونگی مذاکرات تجاری، دعاوی مربوط به اتباع روسیه، کمیسیون مرزی استرآباد و تأسیس یک بانک مشترک روسی- ایرانی درخواست هایی دارند. (9)
[تصویر] نقشه 1907 م ایران و نمونه ای از مداخلات دو قدرت
* دیدار رئیس ب هاییان امریکا با حسین علاء
به دنبال ملاقاتی که دو تن از سرکردگان فرقه ب هاییت امریکا با وزیر مختار ایران در امریکا داشتند (ر. ک: 12 آبان) مستر میلز
ص: 570
رئیس مجمع ب هاییان امریکا بار با علاء دیدار کرد. او بار دیگر گزارشهای رسیده از حیفا به لندن و از آن جا به امریکا را نشان حسین علاء داد و گفت که این مجمع تصمیم گرفته برای برطرف کردن مضایق ب هاییان در ایران به وزارت امور خارجه امریکا متوسل شود. علاء ظاهرا او را متقاعد می کند که این تهدید را عملی نکند و خطاب به وزارت امور خارجه ایران می نویسد که یکی از علل سخت گیری دول خارجه نسبت به عثمانی شهرت سوء آن دولت در بدرفتاری نسبت به صاحب ان ادیان و ملل مختلفه است. اینک ایران نیز در مظان چنین شهرتی قرار دارد. (1)
ص: 571
یکشنبه 2 دی 1301/ 24 دسامبر 1922/ 5 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد.
برخی نمایندگان ضرورت طرح قانون انتخابات را به مجلس پیشنهاد کردند که با توجه به مسیر طولانی آن در کمیسیونها و زمان اندک از عمر مجلس چهارم، طرح آن به تصویب نرسید.
پس از طرح لایحه مستمری ها و اظهارات و پیشنهادها برخی نمایندگان جلسه یک ساعت بعد از ظهر خاتمه یافت.(1)
* هدایای مصطفی کمال به رضا خان
مصطفی کمال پاشا رئیس مجلس کبیر ملی ترکیه با فرستادن نماینده ای به سفارت ایران در ترکیه، هدایایی از جمله یک قطعه عکس امضاء شده خود را به رضا خان وزیر جنگ ایران داد. این هدایا توسط سلطان مظفر بیک آجودان مصطفی کمال پاشا تحویل سرهنگ سالار نظام شد. این خبر را روزنامه حاکمیت ملیّه چاپ آنکارا درج کرد و امروز اداره دوم وزارت امور خارجه آن را دریافت کرد. (2)
* پی گیری یک خبر
وزارت امور خارجه امروز در نامه ای به وزارت داخله، نوشت که درپی رسیدن خبر ورود اسماعیل آقا سیمیتقو با ده نفر سوار به سلیمانیه، بلافاصله موضوع به ژنرال کنسول ایران در بغداد منعکس شد تا درباره صحت و سقم این خبر تحقیق کند. (3)
* شکایت روسیه از تجاوزات اشرار مرزی اردبیل
مسئولان روسیه شوروی و آذربایجان از تعدیات اشراری که از مرز اردبیل به خاک روسیه می روند و مرتکب دزدی و غارت می شوند، به ایران شکایت کرده اند «که اگر فورا جلوگیری نشوند ناگزیر آنها را تعقیب خواهند نمود.» وزارت امور خارجه از کارگزاری تبریز خواست که وزارت خارجه را از اقداماتی که برای تهیه نقشه مرزی آن ناحیه شده است مطلع کند تا پاسخ مقتضی به روسیه داده شود. ظاهرا دولت ایران این حوادث را در مرزهای خود می دانست نه در خاک روسیه. (4)
* اخباری از فراریان ایرانی به بادکوبه
نماینده سیاسی ایران در بادکوبه امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که ابو القاسم لاهوتی به مسکو رفته و دیگر طرفداران او فعلا متفرق شده اند. «فقط احسان اللّه خان [دوستدار] با بعضی از نزدیکان خود عجالتا در بادکوبه توقف دارند.» (5)
* برگه های دولتی و پاکتهای عطاری
برگه های دولتی ادارات شهر مشهد اخیرا به صورت پاکت درآمده، برخی از عطاریها داخل آن ادویه های خریداری شده را ریخته و به مشتری می دهند. تحقیقات نشان می دهد که 35 من کاغذ نشان دار دولتی از قرار یک من سه قران فروخته شده و شیخ باقر عطار آنها را خریده است. اقدام برای بازگرداندن کاغذها شروع شده است. (6)
* کتاب برای کودکان فقیر
اداره کتاب خانه معارف امروز در اطلاعیه ای اعلام کرد که از ابتدای آبان تا 24 آذر نزدیک به دو هزار تومان کتاب بین دانش آموزان فقیر توزیع کرده است و طبق محاسبات 1037 محصل صاحب کتاب شده اند. (7)
* گزارش یک قتل
زمانی که امیر لشکر غرب گروهی را برای وصول بقایای مالیات به گیلان غرب و محل حکمرانی حاکم کلهر می فرستد، حاکم کلهر، عباس خان امیر مخصوص، (8) اظهار می کند که مالیاتی بر ذمه او نیست و هرآنچه هست مربوط به سلیمان خان
ص: 572
امیر اعظم(1) حاکم سابق کلهر است. گروه اعزامی به سراغ امیر اعظم می روند و از او طلب مالیات عقب افتاده را می کنند.
امیر اعظم قبوض پرداختی مالیات های زمان حکومت خود را نشان می دهد؛ و بنا می شود وی همراه گروه اعزامی به کرمانشاه برود. اما با نقشه ای که از قبل طراحی شده بود، افراد امیر مخصوص، امیر اعظم را غافلگیر کرده او را با شلیک چند گلوله از پای درمی آورند. پس از این حادثه عباس خان امیر مخصوص وارد خانه امیر اعظم شده همه دارایی او را تصاحب می کند. به دنبال این حادثه همسر امیر اعظم (بدر اعظم) با دیگر اعضای خانواده تبعید می شوند. «جمعیت اناث تبعیدشدگان از خانم و کلفت سی نفر می باشند؛ با ن هایت فلاکت و پریشانی» در مندلی اقامت دارند. این گزارش را امروز ویس کنسول ایران در مندلی به ایران فرستاد. (2)
* انتقاد شدید ژنرال کنسول ایران در بین النهرین از نظام قضایی عراق
«رجوع محاکمات اتباع دولت علّیه ایران در بین النهرین به محاکمات محلی ... به کلی مخالف صلاح و صرف دولت و ناشی از بی اطلاعی است.» ژنرال کنسول ایران در عراق با نگاشتن این جمله و با اشاره به حضور 200 هزار ایرانی ساکن در بین النهرین و 50 هزار زائر ایرانی در این منطقه اضافه می کند «یک نفر بقال حساب دخل و خرج و نفع و ضرر خود را در کارش می نماید. ما همین قدر هم نباید ملاحظه نفع و ضرر امور خود را بنماییم و حقوق 200 هزار ایرانی متوقف اینجا را در مقابل دو سه نفر اتباع بین النهرین که آیا در سال به ایران مسافرت بکنند، پایمال نماییم؟» وی پذیرش این قانون را از طرف ایران کاری ناشیانه تلقی نموده و آن را قابل پذیرش آیات عظام ایرانی ساکن عراق و دیگر اتباع ایرانی نمی داند.
نظر به اهمیت این اظهارات متن کامل نامه ژنرال کنسول ایران در بغداد به وزارت امور خارجه که امروز نوشته شده در پاورقی می آید.
* انتشار خبر توقیف روزنامه شفق سرخ
روزنامه امروز ایران در شماره امروز خود از توقیف و تعطیلی روزنامه شفق سرخ خبر داد. (3)
* تقاضای همکاری وزارت خارجه با مأمور اعزامی وزارت جنگ
وزارت جنگ امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه تقاضا کرد سفارت ایران در برلن با نماینده وزارت جنگ سرهنگ اسماعیل خان رئیس ارکان حرب لشکر مرکز که مأمور تحویل گرفتن اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان است، همکاری کنند. در این نامه یادآوری شده است که اسماعیل خان بیستم آبان وارد برلن شده است. (4)
* پیشنهاد قوام السلطنه به منتخب الدوله
قوام السلطنه ریاست وزراء در نامه ای که امروز به منتخب الدوله ژنرال کنسول ایران در بغداد فرستاد پیشنهاد کرد پیرو نگرانی های او از دخالت انگلستان در پشتکوه که زمینه آن اختلاف حاکم پشتکوه با پسرانش بوده است، به آن ناحیه برود و با رفع و رجوع مسائل پیش آمده موجبات عدم دخالت خارجی را فراهم کند. «اگر حاضر هستید تلگراف نمایید تا دستور مأموریت و حرکت داده شود.» (5)
* دیده ها و شنیده های یک بازرگان در سلیمانیه عراق
بنابر آنچه که علی کمری از کسبه بوکان که برای تجارت به سلیمانیه عراق رفته بود می نویسد، انگلیسها از کالا هایی که از سلیمانیه به بغداد حمل می شود گمرک می گیرند. شیخ محمود هم از کالا هایی که از بغداد به سلیمانیه می آید گمرک می گیرد.
در سلیمانیه یک انگلیسی [بلندپایه] هست که در کارها دخالت نمی کند، اما مکتوباتی که با هواپیما می رسد به شیخ محمود ارائه می کند.(6)
* نپذیرفتن حضور ایران در کنفرانس لوزان
کرزن وزیر امور خارجه انگلیس از لوزان اطلاع داد که دولت ایران از دول انگلیس، فرانسه و ایتالیا خواسته است تا سفیر ایران، در ارتباط با مرزهای غربی ایران و خصوصا کردستان در کنفرانس لوزان شرکت جوید، اما «هیچ مسئله ای درباره تغییر مرزهای موجود میان عراق و ایران در این کنفرانس طرح نخواهد شد و این که قدرت های متفق از این بابت که نمی توانند هیچ نماینده ای از ایران را برای حضور در لوزان دعوت نمایند متأسف هستند.» (7) به دنبال این موضوع امروز سفارت فرانسه در تهران اطلاع یافت تا موضوع را به دولت ایران اطلاع دهد. «از آن جا که ایران از دول داخل در جنگ، یا ساحل دریای سیاه نبوده است، دلیلی برای حضورش در لوزان وجود نداشته و علاوه بر این در آن جا مسئله مرزهای ایران و عراق مورد بحث قرار نخواهد گرفت.» (8)
ص: 573
ص: 574
دوشنبه 3 دی 1301 25 دسامبر 1922 6 جمادی الاول 1341
* دو پرسش از قوام السلطنه
روزنامه ایران در شماره امروز خود دو پرسش خود و پاسخ قوام السلطنه ریاست وزراء را در مورد روابط تجاری ایران و روسیه شوروی چاپ کرد. پرسش اول در مورد شروع دوباره مذاکرات تجاری بود که قوام السلطنه ضمن اشاره به تلاش هیأت ایرانی در مسکو آن را تأیید نکرد و گفت که این اهتمامات «را نمی توان به منزله تجدید مذاکرات قرار داد.» پرسش دوم درباره حضور کشتی های نظامی روس در آبهای سرزمینی ایران بود که نخست وزیر آن را تکذیب کرد. (1)
* سرگذشت کمیسیون سرحدی
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران امروز با گزارش مشروحی که به قوام السلطنه ریاست وزراء فرستاد علل ناکامی این هیأت را تشریح کرد و آن را در چهار بخش چنین عنوان کرد: حاضر نشدن هیأت روسی در ابتدای امر، ناکافی بودن اختیارات شویروف و اصرار بر این که مأموریت هیأت روسی فقط متمرکز بر تقسیم آبهای مرزی است، نفرستادن یک مترجم که تا امروز هم نرسیده است، عدم اعزام 60- 50 نظامی برای تأمین امنیت دو هیأت مذاکره کننده. وی با اشاره به این که با این نواقص به گمیش تپه حرکت کرده و هیأت روسی را تشویق به آمدن نموده، اما آنان همچنان به کارشکنی خود ادامه دادند، یادآور شد بهتر است هیأت ایرانی منطقه را ترک نکند تا اگر در بهار آینده قرار شد مذاکرات مرزی شروع شود، نتوانند بیش از این به شروع کار از آبهای سرحدی اصرار ورزند و تحدید حدود، از بخش ارضی آغاز گردد. (2)
* حضور نظامی روسیه در مرزهای شمال شرقی
چند سالی بود که روسیه تأسیسات حکومتی (گمرک، پست و پاسگاه نظامی) را از ناحیه حسن قلی (3) برچیده بود ولی اخیرا همه آنها را به سرعت برقرار کرده است؛ از ترکمنهای ایران که می خواهند به حسن قلی بروند روادید و جواز عبور می خواهند و ایرانیان را مجبور می کنند که از کارگزار روسیه در گمیش تپه جواز بگیرند. جالب این که این کارگزار یک ایرانی است.
مستشار الدوله ضمن اعلام این موضوع به وزارت امور خارجه نوشت که حسن قلی موافق عهدنامه 1921 جزو خاک ایران، و رود اترک برطبق معاهده 1881 مرز ایران و روس است. وی این رویه روسها را خلاف تبلیغات بلشویکی آنها دانست و نوشت که حسن قلی محتاج گمیش تپه است؛ هم از نظر نیازهای اجتماعی و هم از جهت نیازهای اقتصادی. وی پیشنهاد کرد اگر قرار است اهالی گمیش تپه برای رفتن به حسن قلی جواز عبور بگیرند، خوب است دولت ایران هم با گماردن مأمورانی از اهالی حسن قلی که به گمیش تپه می آیند جواز عبور و روادید درخواست کند. وی نوشت که اخیرا روسها از روستای فیروزه تا حسن قلی پستهای نظامی 25 نفره دایر و از اهالی حسن قلی شروع به گرفتن مالیات کرده اند. (4)
* ارسال سکه های کشف شده به وزارت داخله
حکومت دامغان اطلاع داد که پس از کشف سکه های عهد شاهرخ شاه که چندی قبل در یک کوزه سفالی آبی روشن پیدا شد، این سکه ها به همراه یک زوج النگو توسط اداره پست به وزارت داخله فرستاده شد. تعداد سکه ها 60 عدد است. این کشفیات از وزارت داخله به موزه معارف تحویل داده خواهد شد. (5)
* توجیه شیخ خزعل برای ارتباط با انگلیس
نماینده سیاسی ایران در خوزستان ضمن تأکید بر ارتباط نزدیک شیخ خزعل با دولت انگلیس به وزارت امور خارجه نوشت که «لازم است از طرف دولت علّیه ترتیبی اتخاذ شود که شیخ خزعل جرأت و جسارت به چنین اقدامات را نداشته باشد.» بنابر شنیده ها، خزعل در توجیه این نزدیکی به انگلیس
ص: 575
در مجلس گفته است برای حفظ خود و دارایی ام از دولت فعلی مأیوس هستم و چاره ای ندارم که مناسبات خود را با دولت انگلیس محکم کنم. (1)
[تصویر] شیخ خزعل
* بی اطلاعی قوام السلطنه از امان دهی به سید طه
امروز قوام السلطنه در نامه ای به وزارت جنگ و شخص رضا خان، ضمن اشاره به دریافت پاسخ سفیر انگلیس و اخبار مربوط به شیخ محمود، سیمیتقو و سید طه می گوید که در این موارد با سفارت ایران در لندن، سفیر لندن در تهران و سفیر عثمانی در تهران مکاتبه و مذاکره شده تا مصونیت مرزهای ایران حفظ شود.
قوام السلطنه با بیان این که درباره اسماعیل آقا سیمیتقو و سید طه اعتراضات سختی به سفارت انگلیس در تهران کرده، پاسخ این سفارت را متذکر شد که سفیر می گوید شما به سید طه امان داده اید و این تأمین نامه به امضای امان اللّه میرزا رئیس کل ارکان حرب قشون است؛ و حتی نسبت به اسماعیل آقا سیمیتقو وعده داده شد که در صورت عدم تعرض می تواند به خاک ایران بیاید.
وی یادآور شد من اقدامات خود را بدون اطلاع از این موضوعات کرده ام. «لازم است تفصیل تأمین سید طه را مرقوم فرمایند.»(2)
* حکم قشونی شماره 102
رضا خان وزیر جنگ امروز با صدور حکم قشونی شماره 102 سرتیپ امان اللّه میرزا رئیس ارکان حرب کل قشون را مسئول انتظام و حسن جریان امور فنی توپ خانه کرد. در این حکم تشکیلات جدید تیپ توپ خانه لشکر مرکز با مسئولان آن مشخص شده بود. (3)
* یورش کرد محله ای ها به طایفه جعفربایی
امروز پنجاه نفر از اهالی کردمحله به طایفه جعفربایی یورش برده، 90 رأس گاو، هفت رأس مادیان، 29 رأس گاومیش را دزدیدند. آنها یک نفر ترکمن را هم کشتند و سرش را بریدند. (4)
* استعفای وزیر عدلیه
بنابر خبری که روزنامه ایران به چاپ رساند وزیر عدلیه، مشار السلطنه (5) امروز از سمت خود استعفا داد. در رد یا قبول این استعفا خبری منتشر نشده است اما وزیر از حضور در محل کار خودداری کرده است. «کارها فعلا به عهده منصور السلطنه معاون وزارت خانه است.» (6)
* بازدید از انستیتو پاستور
امروز وزیر معارف، امیر اعلم رئیس مجلس حفظ الصحه و دکتر سیف الاطباء رئیس اداره حفظ الصحه وزارت معارف و لسان الحکماء معلم امراض چشم مدرسه طب به انستیتو پاستور رفتند و از این مرکز دیدن کردند. آنها از خدمات دکتر منار (7) فرانسوی اظهار رضایت نمودند. (8)
* خبر هایی از لاهوتی و همراهانش
نماینده سیاسی ایران در تفلیس گزارش داد که ابو القاسم لاهوتی برای حضور در کنگره کمونیستها راهی مسکو شده و همراهان او از طریق بادکوبه به طرف تهران حرکت کرده اند.(9)
ص: 576
ص: 577
سه شنبه 4 دی 1301/ 26 دسامبر 1922/ 7 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در این جلسه فصل سوم از عهدنامه ایران و افغانستان در دستور کار قرار گرفت و قرائت شد. سپس درباره استخدام دکتر ویلهلم بحث شد که برخی از نمایندگان با این استدلال که ایران خود از پزشکان ماهری برخوردار است با آن مخالفت کردند. قرار بود این پزشک برای تدریس جراحی استخدام شود.
نمایندگان به طرح لایحه رأی دادند و لایحه قرائت و نمایندگان چهار ماده آن را تصویب کردند.(1)
* ارسال نامه شیخ الاسلام اصفهانی به وزارت امور خارجه
در پی طرح سئوال شیخ الاسلام اصفهانی نماینده اصفهان از وزیر امور خارجه درباره وضع جزایر ایرانی خلیج فارس (ر. ک: 1 دی) این سئوال امروز توسط رئیس مجلس به وزارت امور خارجه منعکس شد و از آن وزارت خانه دعوت شد تا برای پاسخ در مجلس حاضر شود.
با رسیدن نامه رئیس مجلس به وزارت خانه یاد شده، فوری دستور داده شد که یک نفر مأمور تهیه گزارش از جزایر ایرانی خلیج فارس شود. در ن هایت موضوع به کارگزاری بوشهر احاله شد تا جواب دهد. (2)
* تعیین اسامی فعالان سیاسی ارمنی در تبریز
به دنبال ارسال نامه ای از طرف سفارت روسیه شوروی به وزارت امور خارجه که در آن ادعا شده بود یک گروه ارمنی از مسئولان و دولتمردان سابق ارمنستان اینک در تبریز اجتماع کرده و علیه موقعیت سیاسی فعلی ارمنستان فعالیت می کنند، (ر. ک: 5 آبان) دولت ایران که به نظر می رسد از موضوع بی خبر بود، دستور پی گیری داد. امروز وزارت داخله در نامه ای که به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که ایالت آذربایجان پاسخ داده و صورت اسامی این افراد تهیه شده است. (3)
* جابه جایی نیروهای نظامی به جای چریک های مرزی در ماکو
بنا به دستوری که امروز به امیر لشکر شمال غرب داده شد، عبد اللّه طهماسبی موظف شد «مأمورین چریک سرحدی ماکو را تدریجا تبدیل به نظامیان نموده» اما به نحوی که «موجبات دلتنگی اقبال السلطنه فراهم نشده و سرحدات ماکو» در ن هایت به دست نظامیان بیفتد. با این حال این دستور به این نحو ترمیم شد که اگر وجود عده ای از این چریکها در آن حدود ضروری است یک عده صاحب منصب برای اداره کردن آنها بفرستید و مخارج آن را هم بدهید که بی جهت از طرف اقبال السلطنه برای دولت حساب سازی نشود. (4) این اقدامات در حالی صورت می گیرد که رضا خان به اقبال السلطنه قول داده بود اقداماتی علیه او نخواهد کرد. (5)
* تقاضای انتقال لقب
وزارت داخله امروز از شاه خواست از آنجا که حسینعلی خان عظام الملک نوایی اخیرا فوت کرده «محض تشویق بازماندگان آن مرحوم و سایر خدمتگزاران وزارت داخله ... اعطای لقب عظام الملکی» به پسر متوفی، عبد العلی خان که در نظمیه مازندران کار می کند داده شود. (6)
* وصول مطالبات تنها راه پرداخت بدهیها
مرتضی ممتاز الملک امروز بار دیگر تأکید کرد که بهترین راه پرداخت بدهیهای بانک ایران، وصول مطالبات است. برخی از بدهیهای بانک ایران شامل 35 هزار تومان طلب اتباع آلمان، حدود دو هزار تومان بلدیه، سی هزار تومان طلب اتباع انگلیس و 200 هزار تومان طلب یک عده زن و مرد بیچاره که از یک صد تومان تا دو هزار تومان اندوخته خود را در این بانک گذاشته اند، می شود.
اکنون کسانی هستند که در کمیسیون های مربوطه محکوم به
ص: 578
پرداخت بدهی خود به بانک شده اند، مانند ارباب بهمن (1) که بیش از یکصد هزار تومان قرض دارد؛ یا سید مهدی مهنا و ...
ممتاز الملک در نامه ای که به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت و این موارد را توضیح داد، درخواست کرد که او هم در این راه بانک را کمک کند. (2)
* مواجب بگیران قاتل
امشب چند نفر از ترکمن هایی که به استخدام فصلی درآمده بودند و از دولت مواجب می گرفتند پس از دریافت هشت تومان برای هر نفر شامل حقوق پانزده روز خود پس از خروج از استرآباد به شهر باز می گردند و یک آژان نگهبان بازارچه سرچشمه را کشته تفنگ او را می برند.(3)
* گیلان از نگاه انگلیس
سرهنگ دوم ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس پس از مأموریت اخیر خود به گیلان و نیز بررسی وجود یا نبود نشانه هایی از قصد روسها برای پیاده کردن نیرو در آن منطقه، اوضاع ارتش ایران در گیلان و میزان توان او در برابر تهاجم روسها و تبلیغات بلشویکی موجود در گیلان، نوشت که ریشه مفاسد سیاسی منطقه والی روسوفیل گیلان نیر السلطان است. او گوش به فرمان آپرسوف کنسول روسیه در رشت است.
تبلیغات روسها به دلیل انتقال دفتر مرکزی ونشترک به رشت فزونی یافته؛ فرخی سردبیر توقیف شده طوفان هم در جهت تبلیغات فعال است.
شایعه تهاجم روسها به گیلان در منطقه جدی گرفته شده و تجار مایل هستند اموال خود را از بانک شاهنشاهی بیرون کشیده به جای امنی ببرند. ساندرز یادآور شد که ایران نیروی قابل توجهی برای مقابله با تهاجم احتمالی روسها ندارد.
تجارت راکد است و از نظر روسها علت آن تسلط انگلیس بر بازرگانان و سنگ اندازی آنها در مسیر مذاکرات تجاری میان ایران و روس است. ساندرز دیدگاه خود را نسبت به گیلان چنین پایان می دهد که کلید حل مشکلات تغییر والی گیلان است. (4)
علت اصلی مأموریت ساندرز به گیلان رسیدن این خبر از باکو بود که اگر نتایج کنفرانس لوزان باب طبع روسیه نباشد، روسیه از خاک ایران برای حمایت از ترکها در عراق نیرو اعزام خواهد کرد. (5)
[تصویر]
ص: 579
چهارشنبه 5 دی 1301/ 27 دسامبر 1922/ 8 جمادی الاول 1341
* تکمیل نیروی دریایی
امروز رضا خان وزیر جنگ به محمود آیرم امیر لشکر جنوب نوشت که «درصدد تکمیل قوای بحری» است. آیرم پیش از این خواسته بود جهازات موجود در بوشهر در اختیار لشکر جنوب قرار گیرد (ر. ک: 28 آذر) و رضا خان آن را موکول به این اقدام کرد که «پس از موفقیت دستور لازم به شما داده و کشتی های جنوب نیز در تحت نظر شما گذاشته خواهد شد.» (1) در همین روز رضا خان در نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء از او درخواست کرد به وزارت فواید عامه بگوید که جهازات جنگی موجود در بوشهر را تحت نظر اداره قشونی درآورد. (2)
* فراهم کردن زمینه های عقد قرارداد تجاری با ترکیه
قوام السلطنه ریاست وزراء در تلگرامی که امروز به سفیر ایران در اسلامبول فرستاد با توجه به مساعد بودن طرح موضوع ترانزیت و حقی که عثمانی برای ایران در این مورد قائل است و نیز با اشاره به اشکالاتی که روسیه شوروی برای ایران در این زمینه فراهم کرده، از سفیر خواست که اقدام لازم در زمینه عقد قرارداد تجارتی را به عمل آورد و موضوع ترانزیت صراحتا در آن قید گردد.(3)
* اعلامیه شیخ محمود
امیر لشکر شمال غرب امروز اعلامیه چاپی و دو صفحه ای شیخ محمود را که به تازگی به دستش رسیده به مرکز فرستاد.
این اعلامیه که به زبان کردی نگارش یافته بود با جمله «بسمه و ما توفیقی و لا اعتصامی الا باللّه علیه توکلت و الیه منیب» شروع می شد و با امضاء «فدایی ملت کرد، حقیرزاده، محمود» به پایان می رسید. شیخ محمود در این اعلامیه هدف اصلی خود را استقلال ملت کرد اعلام کرده بود. (4)
* اجرای تعرفه اروپایی در امور گمرکی
بنا به خبری که نماینده سیاسی ایران در بادکوبه به وزارت امور خارجه فرستاد، با استناد به حکم صادره از مسکو بار دیگر تعرفه اروپایی در امور گمرکی جایگزین تعرفه آسیایی شده است. موضوع به وزارت فواید عامه منعکس شده تا به اطلاع بازرگانان برسد. (5)
* دخالت برخی حاکمان ایالات در امور عدلیه
بنابر آنچه که از وزارت عدلیه به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشته شده، برخی از حاکمان ایالات در امور حقوقی دخالت می کنند. وزارت عدلیه درخواست کرده: «برای جلوگیری از دخالت حکام در امور حقوقی تصمیمی اتخاذ فرمایند و یا امر دهند که مأمورین وزارت عدلیه در نقاط مزبور احضار به مرکز شوند.» (6)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه اعتبارنامه دانش (7) نماینده نیشابور و لسان الملت(8) نماینده جهرم با اکثریت آراء تصویب شد. نصرت الدوله در تذکری به مجلس در مورد وام درخواست شده از بانک شاهنشاهی با وثیقه عواید نفت جنوب، پیشنهاد کرد این نوع درخواستها در مجلس مطرح و پس از تصویب ارائه شود. مجلس در ادامه کار به برخی از لوایح دولت درباره شهریه ها رسیدگی کرد. (9)
* نجفقلی آلارلو و تأکیدات وزارت امور خارجه
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز به رضا خان وزیر جنگ نوشت که وزارت امور خارجه در مورد نگهداری نجفقلی که چندی پیش دستگیر شده بود تأکید می کند. موضوع این سفارش برای ادامه حبس او روشن نیست؛ دیگر آن که «امر توقیف یا استخلاص فقط بایستی از حضرت اشرف دامت عظمته صادر شود.» وی ادامه داد نجفقلی اینک در تبریز
ص: 580
زندانی است؛ و از دوایر دولتی و مالی خواسته شده که صورت بدهی او را بدهند تا تصفیه حساب شود. (1)
* دیدار خصوصی احمد شاه و لورن
امروز سرپرسی لورن در دیداری خصوصی با احمد شاه شنید که سفیر روسیه از او خواسته است دولت قوام السلطنه را کنار بگذارد. احمد شاه خواستار اظهارنظر لورن می شود. وزیر مختار انگلیس می گوید برکناری دولت در شرایط فعلی، مطلوب نیست. او در ادامه می گوید در شرایط فعلی، تهاجم روسیه به ایران بعید است. لورن توصیه می کند شاه موضوع را به مجلس واگذارد. در این دیدار لورن از فضای ضد انگلیسی حاکم بر ایران می گوید و این که حجم این تبلیغات در پایان تابستان چنان شدت گرفت که مجبور شد به دولت هشدار دهد اگر این جو نشکند انگلیس نمایندگان خود را از ایران فرا خواهد خواند. احمد شاه نیز در پاسخ می گوید: متأسفم. انگلیس باید میان نظر واقعی ایران و نظر کسانی که تحت تأثیر روسیه هستند تفاوت قائل شود در این بین لورن از نصرت الدوله به عنوان عنصری ضد انگلیسی یاد کرد و از شاه خواست با او برخورد کند. (2)
ص: 581
پنج شنبه 6 دی 1301/ 28 دسامبر 1922/ 9 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس شورای ملی پس از پیشنهاد هایی که نمایندگان برای طرح و تصویب برخی لوایح داشتند، بخش دیگری از مواد بودجه عدلیه مطرح شد. بعد از تنفس لایحه استخدام معلمین رشته حقوق توسط قوام السلطنه ریاست وزراء پیشنهاد گردید. پس از مخالفتها و موافقت های تنی چند از نمایندگان در ن هایت استخدام سه استاد علم حقوق با سالیانه چهار هزار تومان، برای سه سال تصویب شد. مخالفتها درباره استخدام مسیو مرل (1) بیشتر بود اما در ن هایت با اکثریت 40 رأی استخدام او به تصویب رسید. (2)
* توصیه نامه برای سالارمبشر
کفیل ارکان حرب لشکر مرکز در نامه ای که امروز به رضا خان وزیر جنگ فرستاد از او خواست که از سالار مبشر رئیس سابق تلگراف خانه گیلان حمایت کند و با نوشتن شرحی به وزارت پست و تلگرام خدمات او بیان گردد. وی یادآور شد که سالار مبشر در کشف خیانت دو نفر تلگرافچی رشت که مرموزات وزارت جنگ را می فروختند «خدمات شایانی به وزارت جنگ و دولت کرده است و هیچ سزاوار نیست ... از شغل خود» منفصل شود و اینک در تهران سرگردان باشد. (3)
* پاسخ وزیر جنگ به قوام السلطنه درباره سید طه
پس از نامه ای که قوام السلطنه ریاست وزراء برای رضا خان وزیر جنگ نوشت و در ضمن هشدار به فعالیتهای تجزیه طلبانه شیخ محمود و تحریکات او در کردستان ایران، از چگونگی تأمین دادن به سید طه اظهار بی اطلاعی کرد (ر. ک: 3 دی)، وزیر جنگ در شرحی که امروز برای نخست وزیر فرستاد نوشت که پس از شکست سیمیتقو دولت ابلاغیه ای صادر کرد که در آن فقط فرد یاد شده را به یاغی گری شناخت و بقیه افراد را در صورتی که از کارهای گذشته خود دست کشیده و نسبت به دولت اظهار اطاعت کنند، بخشیده، اجازه می دهد به محل خودشان بازگردند. سید طه نیز از این فرصت بهره برد و تأمین گرفت ولی چندی بعد روشن شد که با کمک مأموران انگلیسی علیه مصالح و نافع دولت ایران فعالیت می کند. و اینک سید طه برای دولت فردی یاغی شناخته می شود. (4)
* درخواست دوباره وزارت امور خارجه برای جلوگیری از مهاجرت اهالی ماکو
امروز بار دیگر وزارت امور خارجه از وزارت داخله خواست از ادامه مهاجرت رعایای ماکو به خاک روسیه جلوگیری کند. «این اواخر طایفه عبدوی در نتیجه فشار تحمیلات خوانین ماکو مهاجرت به روسیه نموده در موقع عبور از سرحد دو نفر زن مقتول و مجروح و تعدادی گوسفند آنها از میان رفته است.» وزارت خارجه از اقدامات خود در جهت جلوگیری از بدرفتاری مأموران روسی در مرز نخجوان با نماینده سیاسی ایران در آن منطقه خبر داد و در پایان از وزارت داخله خواست «موجبات رفاهیت و آسایش رعایای ستم دیده فراهم» شود و این مهاجرتها پایان گیرد. (5)
* عزیمت ساعد الوزاره به مسکو
ساعد الوزراه نماینده دولت ایران در بادکوبه برای مذاکره و گرفتن آخرین دستورها به مسکو سفر کرد تا با سفارت ایران رایزنی کند.
روزنامه ایران از قول منابع خصوصی نوشت که ساعد الوزاره برای مشورت درباره موقعیت سخت و غیرقابل تحمل بازرگانان ایرانی راهی مسکو شده است. (6)
* توقف عملیات راه آهن در دزداب
مأموران دولت انگلیس در منطقه دزداب مشغول کشیدن
ص: 582
راه آهن بودند؛ اما به دلیل نداشتن مجوز و امتیاز این کار توسط حکومت دزداب از این عملیات جلوگیری شد. (1)
* اقدامات فرصت طلبانه رئیس نظمیه اراک
بیست نفر از آژانهای عراق (اراک) در نامه ای به روزنامه ایران نوشتند که رئیس نظمیه این شهر تاکنون یک هزار تومان از زنان بدکار شهر پول گرفته و از این نوع عواید برای خود ممر درآمد ساخته است. او به جای چهار ماه حقوق آژانها فقط ده تومان به آنها داده و تهدید کرده هرکس حرفی بزند صد ضربه شلاق خواهد خورد. آژانها نوشتند که بازرسی هم که برای رسیدگی به کارهای رئیس نظمیه آمده بود، سراغی از ما نگرفت. (2)
* حاکم جدید ساوجبلاغ
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از انتصاب شجاع نظام به حکومت بلوک ساوجبلاغ داد و نوشت که او از کارکنان کارآزموده وزارت داخله بوده است. (3)
* نشریه روژ کوردستان
امروز ششمین شماره روژ کردستان منتشر شد. این نشریه که در سلیمانیه و با حمایت شیخ محمود منتشر می شد، مقالات متعددی در حقانیت استقلال کردستان به چاپ رسانیده بود؛ و نیز مطالبی درباره ضرورت اتحاد کردهای منطقه و تبدیل شدن به یک ملت برای ر هایی از تجاوزات دیگران. (4)
[تصویر]
* کمک انگلیس به بازماندگان امیر اعظم
به دنبال کشته شدن سلیمان خان امیر اعظم حاکم سابق کلهر و تبعید خانواده او به بین النهرین، حیدر قلی نایب کنسول ایران در مندلی نوشت که امروز کریم خان سردار نصرت و غلامرضا خان پسر امیر اعظم از بغداد وارد مندلی شدند. او نوشت آنها در بغداد با نماینده عالی انگلیس دیدار کرده اند و گویا «مقداری وجه به حضرات برای مصارف داده شده و وعده قوی هم گرفته اند که احقاق حق و اصلاح کار و اموراتشان را هم به واسطه سفارت تهران با اولیای دولت علیه به عمل بیاورند.» (5)
* موفقیتهای بانک شاهنشاهی
امروز سی و سومین جلسه عمومی بانک شاهنشاهی ایران به ریاست «هیو بارنس» برپا شد. وی در این جلسه سال مالی گذشته این بانک را موفق ارزیابی کرد. وی با تمجید از اقدامات رضا خان وزیر جنگ در توسعه ارتش و آرامش حاکم بر کشور گفت که همه شعب بانک در طی سال گذشته فعال بوده اند و تعطیل نشده اند. وی گفت مجموع واردات ایران 000/ 250/ 12 پوند بوده که از این مقدار 000/ 200/ 9 پوند سهم دولت انگلیس است.
بارنس وجود راه آهن بلوچستان هند به سیستان ایران را پراهمیت خواند که موجب دوبرابر شدن تجارت ایران با هند شده است. به دلیل همین رونق شعبه ای از بانک در دزداب افتتاح شده و به دلیل اتصال سیستان به بم قرار است شعبه ای هم در شهر بم گشایش یابد. در ادامه وی از حضور مستشاران مالی امریکایی در ایران ابراز رضایت کرد و سپرده های بانک شاهنشاهی را 064/ 996/ 3 پوند اعلام کرد. این سپرده ها در سال قبل 374/ 805/ 2 پوند بوده است. (6)
ص: 583
جمعه 7 دی 1301/ 29 دسامبر 1922/ 10 جمادی الاول 1341
* اطلاعیه وزارت امور خارجه درباره تلگرافهای شخصی
وزارت امور خارجه در اطلاعیه ای که امروز در مطبوعات به چاپ رساند یادآور شد که نمایندگی های سیاسی ایران در خارج از کشور از تلگراف امور شخصی به ویژه تلگراف های محصلین ایرانی معذور هستند. «اعتبار مصوبه تلگرافی این وزارت خانه محدود» است. در این اطلاعیه آمده است که دانشجویان فقیر از این مورد مستثنا هستند. از این به بعد هزینه تلگرامهای شخصی باید پرداخته شود. (1)
* احضار فرمانده نظامیان استرآباد به تهران
وزارت جنگ، محمد حسین آیرم رئیس قشون استرآباد را به تهران احضار کرد و او امروز به همراه یکصد نفر نظامی از راه بندر جز و از دریا به انزلی و رشت حرکت کرد. (2)
* تحصن گروهی از اهالی دودانگه
اجحافات نایب الحکومه دودانگه باعث شده است که گروهی از اهالی شهر برای نشان دادن اعتراض خود به مقامات مرکزی در تلگراف خانه این محل تحصن کنند. آنها خواستار تغییر نایب الحکومه هستند. (3)
* تأسیس آموزشگاه مهندسی
بنا به نوشته روزنامه اتحاد گردان مستقل مهندسی که یکی از شعبه های اداره قشونی است به تازگی اقدام به تأسیس آموزشگاه علوم مهندسی کرده و عده ای را برای تربیت استخدام کرده است. (4)
* تقاضای انضمام بحرین، عمان و مسقط به پست خلیج فارس
در نامه ای که با عنوان «از بحرین خلیج فارس» امروز به وزیر پست و تلگراف فرستاده شد، با اعلام خرسندی از بازگشت پست جنوب به ایران و اداره آن توسط مأموران بومی نوشته شده بود که «این خبر بهجت اثر یک فرح و انبساط نامحدودی در خاطر دوستان اسلام عموما، و رعایای دولت علّیه ایران خصوصا تولید نموده است.» نویسندگان نامه افزوده اند که جراید داخلی و خارجی نامی از نقاطی که پست ایران باید در آن جاها دایر شود نبرده اند، ازاین رو «به نام ایران [و] محض تذکار امنای آن دولت معروض می داریم که اهمیت بنادر خودسر خلیج [فارس] از قبیل ... بحرین، عمان و مسقط ...
[و] بنادری که فعلا ایران در آنها گمرک دارد بیشتر است؛ و این بنادر از روی تاریخ و علامات ... جزء ممالک محروسه ایران است ولی به واسطه غفلت امنای دولت سابق از اخذ مالیات و فرستادن ساخلو نظامی، به مرور ایام خودسر گشته اند» و لازم است نام آنها نیز در شمار پست خلیج فارس ذکر شود. (5)
ص: 584
شنبه 8 دی 1301/ 30 دسامبر 1922/ 11 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در این جلسه لایحه تأسیس شعبه حفظ الصحه حیوان و نبات مطرح شد و نمایندگان درباره آن اظهارنظر کردند؛ این که وابسته به کدام وزارت خانه یا سازمان باشد و بودجه آن از چه طریق تعیین گردد.
در پایان این جلسه تعدادی از نمایندگان از این که پرسشهای آنان از طرف مقامات نظامی و دولتی بی پاسخ می ماند گله کردند. (1)
* پسر سیمیتقو در ساری قمیش
حاکم نظامی اشنویه در اخباری که برای امیر لشکر شمال غرب فرستاد، ضمن اشاره به تحرکات نظامیان عثمانی در کوه سنجاق و تصرف برخی از نواحی این ارتفاع نوشت که «پسر سمکو (سیمیتقو) از طرف دولت عثمانی برای تحصیل در مدرسه روانه صاری [ساری] قامش گردیده است.» (2)
وزیر مختار انگلیس در تهران امروز نسبت به این که سیمیتقو و سید طه در کردستان عراق با تکیه به اسلحه و تجهیزات انگلیسی خود را مهیا نگه داشته اند ابراز نگرانی کرد؛ چرا که دولت ایران از تأثیر این فعالیتها بر کردهای ایران نگران است.
وی این نگرانیها را علی رغم اطمینان بخشی انگلیس مبنی بر بی ضرر بودن این حرکتها به دولت ایران همچنان پابرجا دانست. (3)
* انوش گرگانرودی در راه رشت
بنابر گزارش سلیمان پاشا طالشی که کارش فرستادن اخبار ویژه برای رضا خان وزیر جنگ است، به دنبال روابط و مذاکراتی که انوش گرگانرودی با وساطت معتمد همایون رشتی با کنسول روس داشت، اینک عازم شهر رشت شده است. او ظاهرا توسط نظامیان احضار شده است، اما در باطن برای استحکام روابط خود با کنسول روس به آن شهر رفته است. (4)
* تهیه فهرستی از اموال روسی
در دستوری که امروز به امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی رسید از او خواسته شد از همه وسایلی که روسها از قبیل خودرو، تلگراف بی سیم، تلفن صوتی و ... در شرف خانه به جا گذاشته اند فهرستی تهیه شود. این وسایل ممکن است در تصرف اداره قشونی و یا در اختیار سایر دوایر و یا نزد اشخاص باشد. (5)
ص: 585
یکشنبه 9 دی 1301/ 31 دسامبر 1922/ 12 جمادی الاول 1341
* شکایت انبارداران نفت آستارا
چهار انبار نفت در آستارا وجود دارد که مالکان آنها نفت وارداتی از بادکوبه را در آنها انبار کرده به فروش می رساندند.
اما اینک شرکت نفت گوم که یک شرکت روسی است، یکی از این انبارها را کرایه کرده و با نرخی که خود تعیین می کند نفت را وارد و توزیع می کند.
مالکان سه انبار دیگر که موقعیت خود را در خطر می بینند با شکایت به کارگزاری آستارا درخواست یاری کردند. وزارت امور خارجه ایران امروز این شکایت را به نمایندگی سیاسی ایران در بادکوبه منعکس کرد تا اقداماتی را برای رفع اضطراب انبارداران کنار مانده صورت دهد. (1)
* تقاضای ارتقای درجه برای رئیس نظمیه مشهد
وزارت داخله امروز از احمد شاه خواست که نظر به مراتب دولتخواهی و خدمات شایان یاور پاشا خان رئیس نظمیه مشهد به او درجه نایب سرهنگی داده شود. (2)
* راه آهن ماکو در شرف تخریب
راه آهن ماکو که توسط روسیه با هزینه ای نزدیک به 30 میلیون منات تأسیس شده و طبق قرارداد دولتین ایران و روسیه شوروی متعلق به دولت ایران است، اینک توسط برخی افراد غیرمسئول در حال تخریب و فرسودگی است. با دستوراتی که به ایالت آذربایجان داده شده درخواست گردیده از «تفریط و تضییع اثاثیه راه آهن جلوگیری» کنند. (3)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس، اعتبارنامه سردار معتمد رشتی (4) به تصویب رسید. در این جلسه مذاکرات در مورد شعبه حفظ الصحه حیوان و نبات ادامه یافت. (5)
* ورود ممتاز الدوله به انزلی
ممتاز الدوله نماینده سیاسی ایران در آنکارا که به عنوان سفیر کبیر فوق العاده به آن کشور عزیمت کرده بود، امروز در بازگشت از این مأموریت وارد انزلی شد. وی تا دو روز دیگر به تهران می رسد.(6)
ص: 586
دوشنبه 10 دی 1301/ 1 ژانویه 1923/ 13 جمادی الاول 1341
* اقدام به تحصن در مجلس شورای ملی
امروز تعدادی از آوارگان ارومیه ای برای تحصن به مجلس شورای ملی آمدند. آنها خواستار تعیین تکلیف و حرکت به سمت ارومیه بودند؛ این که امکاناتی در اختیار داشته باشند تا به اوطان خود برگردند. (1)
* شکایت اهالی تبریز از عدلیه
امروز گروهی از مردم تبریز با تلگرامی که به تهران فرستادند و گیرنده آن وزارت عدلیه، مجلس شورای ملی، وزارت امور خارجه و برخی روزنامه ها بود از وجود ظلم و فساد در عدلیه تبریز شکایت کردند و اظهار داشتند که حقوق اهالی پایمال می شود. گرفتن رشوه امری عادی شده، و تا رشوه ای ردوبدل نشود محکمه شروع به کار نمی کند. اهالی تبریز نوشتند که تلگرامهای زیادی در این مورد به مرکز فرستاده اند اما تأثیری نداشته است. (2)
* پاسخ سفارت ایران در مسکو به ورود پنهانی مسکوکات به ایران
به دنبال اقدام کنسول روس در بندر انزلی به ورود چند جعبه مسکوکات ایرانی ضرب شده در خاک روسیه و زیر بار نرفتن او در اجرای تشریفات گمرکی، موضوع در مراکز ذی ربط مطرح و در ن هایت به سفارت ایران در روسیه منعکس شد.
امروز این سفارت خانه پاسخ داد که این سکه ها، باقی مانده مسکوکات ضرب شده قبلی است که پس از عدم حصول موافقت بین ایران و روسیه شوروی در ادامه ضرب سکه، به جا مانده و از ایران درباره آنها کسب تکلیف شد، اما پاسخی داده نشد. «عجالتا لازم است به سرحدات امر قطعی شود که از ورود مسکوکات مزبور به خاک ایران به طور سختی جلوگیری شود.» (3)
* درخواست تغییر رئیس نظمیه کرمان
عبد الحسین تیمور تاش حاکم کرمان در تلگرامی که امروز به رضا خان وزیر جنگ فرستاد خواستار تعویض رئیس نظمیه این شهر شد. او توضیح داد که رئیس نظمیه یک صاحب منصب اداره قشونی است و در زمانی که رئیس نظمیه قبلی با متحصنین تلگراف خانه هم نوایی می کرد این صاحب منصب نظامی جای او انتخاب شد، اما بصیرت و اطلاعی از کار نظمیه ندارد و نظمیه کرمان رو به خرابی است. سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) از رضا خان خواست فکر عاجلی برای موضوع بکند.(4)
[تصویر] عبد الحسین تیمور تاش
ص: 587
* حاکمان جدید قم، فیروزکوه و قزوین
بنا به اطلاعی که وزارت داخله داد، شاهزاده رکن الدوله به سمت حکمرانی شهر قم و ناصر قلی خان فرزند حاج فخر الملک به سمت حاکم فیروزکوه انتخاب شدند.(1) حکمران قم ثقه السلطنه روز سوم ماه جاری به مرکز احضار شده و از دخالت در امور حکومتی منع گردیده بود. به نوشته روزنامه اتحاد حکومت قزوین نیز به مهام الدوله سپرده شد.(2)
* وضع آشفته بلدیه مشهد
پس از روشن شدن این که عواید بلدیه مشهد صرف وظایف این اداره نمی شود، تحقیقات نشان می دهد که دوره قانونی نمایندگان بلدیه به سر آمده، جلسات آنها به درستی تشکیل نشده و تصمیم گیری نمی شود. از طرف دیگر سالار ممتاز رئیس بلدیه که به سمت نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شده از ریاست بلدیه مشهد استعفا نمی دهد «و ماهی سه هزار تومان عواید اداره بلدیه را دریافت و به هیچ وجه به مصارف مربوطه نمی رساند.» پیشنهاد شده انتخاب نمایندگان بلدیه آغاز شود و سالار ممتاز نیز تکلیف خود را روشن کند.(3)
* منع کشت تریاک در بجنورد
پس از آن که حکومت محلی، عموم علما و تجار با مشورتهای زیاد تصمیم به منع زراعت تریاک گرفتند، از طرف حکومت بجنورد به تمام حوزه های حکومتی دستور داده شد که از کشت خشخاش ممانعت کنند. «از قرار اطلاع صحیحه که می رسد امسال در تمام بجنورد و قرا یک من تخم تریاک کاشته نشده» است. احتمال می رود با این کار پس از یکی- دو سال، استعمال تریاک در این منطقه پایان یابد. (4)
* انتقاد از عدم اتحاد مسلمانان نسبت به موضوع فلسطین
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود متن سخنرانی مدیر روزنامه المفید بغداد را که چند ماه پیش توسط انگلستان توقیف و خود او نیز تبعید شد، به چاپ رساند. این سخنان درباره سکون و سکوت غم انگیز مسلمانان نسبت به سرنوشت فلسطین بود.
او در بخشی از سخنان خود گفت: «مسلمانان امروز از دست می دهند چیزی را که پانزده قرن در دست داشتند و یهود استرداد می کند وطنی را که 19 قرن قبل از دست آنها رفته بود.» (5)
* احضار شومیاتسکی به مسکو
روزنامه اتحاد از قول منابع خصوصی یاد کرد که مسکو سفیر خود در ایران، شومیاتسکی را احضار کرده و به جای او پستوخوف را تعیین نموده است. بنابراین خبر شومیاتسکی تا چند روز دیگر عازم مسکو خواهد شد. (6)
* ابلاغ تعرفه های کشتی رانی در دریاچه ارومیه
امروز از طرف «ترسکین اسکی» رئیس کشتی رانی دریاچه ارومیه تعرفه های کشتی رانی مسافر و کالا در این دریاچه اعلام شد. قیمت مسیرهای چهارگانه ای که عنوان مبدأ و مقصد داشتند در یک جدول ترسیم شده بود. این قیمتها در برخی موارد برای مهاجران ارومیه ای با تخفیف ارائه شده بود.(7)
* انتشار روزنامه کوشش
روزنامه کوشش نخستین شماره خود را امروز منتشر کرد.
مدیر این نشریه شکر اللّه خان صفوی بود. (8)
* شنیده های وزیر مختار انگلیس از عواقب شکست کنفرانس لوزان
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران امروز به وزیر امور خارجه کشور خود نوشت که اطلاع یافته ام اگر کنفرانس لوزان میان متفقین و ترکیه به شکست انجامد، روسها بلافاصله نیروهای خود را از خاک ایران روانه عراق خواهند کرد. وی افزود اگر روسها نتوانند موفقیتی در کنفرانس لوزان کسب کنند، حزب کمونیست آذربایجان به حرکت انقلابی تازه ای در گیلان دست خواهد زد. (9) لورن این گزارش را با طبقه بندی فوق سری به لندن فرستاد.
ص: 588
سه شنبه 11 دی 1301/ 2 ژانویه 1923/ 14 جمادی الاول 1341
* اعتصاب در وزارت داخله
در پی انتشار خبر انتصاب مشاور اعظم به مدیریت کل وزارت داخله کارمندان این وزارت خانه در اعتراض به این انتخاب دست از کار کشیدند. مدیران دوایر وزارت داخله نیز با حضور در دفتر کفیل وزارت داخله درخواست کردند که این اعتراض به گوش نخست وزیر برسد. وزارت داخله امروز تا غروب تعطیل بود و کارکنان تهدید کردند در صورت ورود مشاور اعظم به وزارت خانه از محل خارج خواهند شد. (1)
* حل وفصل اختلافات داخلی کلیمیان
به دنبال عمیق شدن مخالفتهای داخلی یهودیان با انجمن ملی کلیمیان و تصمیم مخالفان به ایجاد انجمن دیگری که «همه روزه اسباب مزاحمت یکدیگر را فراهم می نموده اند» و برای جلوگیری از اختلاف بیشتر، امشب با پی گیری اداره ایالتی تهران نمایندگان انجمن سابق، انجمن جدید و پنج کلیمی بی طرف انتخاب شدند. آنها رأی به انحلال این دوره انجمن داده و خواستار تدوین نظامنامه جدید و انتخابات درست آتی شدند. (2)
* تأکید رضا خان به بی توجهی نسبت به نظرات دوایر دولتی
پس از آن که امیر لشکر شمال غرب، رضا خان وزیر جنگ را از مکاتبات وزارت امور خارجه نسبت به نگهداری نجفقلی آلارلو در زندان باخبر کرد (ر. ک: 5 دی) و نوشت که توقیف یا آزادی او منوط به دستور وزیر جنگ است نه شخص دیگری، رضا خان امروز به او نوشت که به این مکاتبات که از سایر دوایر و یا وزارت خانه ها می رسد به هیچ وجه ترتیب اثر ندهد. (3)
* تبلیغات کمونیستی در مازندران
در تلگرامی که امروز وزارت امور خارجه به کارگزاری مازندران فرستاد خبر داد که نایب کنسول روس و رئیس بنگاه ونشترک با تشکیل گروه های سرّی تبلیغات کمونیستی می کنند.
«اطلاعات و نظریات خودتان را به ضمیمه اقداماتی که در این باب به عمل آورده اید تحقیقا اطلاع دهید.» (4)
* اطلاعات اقبال السلطنه از سیمیتقو
کارگزاری آذربایجان از قول اقبال السلطنه خبر داد که اسماعیل آقا سیمیتقو که نزد شیخ محمود رفته بود «انگلیسها قبول نکرده او را مراجعت داده اند که باز به طرف حدود عثمانی و ایران معاودت کرده» است. بنابر همین خبر چهار تن از زنهای اسماعیل آقا در خانه عثمان آقا از رؤسای عشایر عثمانی که از متحدان اسماعیل آقاست، اقامت دارند. (5)
* جذب سیمیتقو در دستور کار
امروز عبد اللّه طهماسبی از اقدامات خود درباره سیمیتقو نوشت. از نوشته او چنین برمی آید که برخلاف اظهارات رضا خان وزیر جنگ به قوام السلطنه (ر. ک: 6 دی) قشون درصدد جذب سیمیتقو بوده، امیر لشکر شمال غرب این وظیفه را پی گیری می کرد. بنابراین گزارش، سیمیتقو قرار بود در خانه «حسن آقا منگور» با نماینده امیر لشکر شمال غرب دیدن کند اما به واسطه ملاحظه ای که از انگلیسها داشته از این کار امتناع می کند و پیام می دهد که «برای سرعت و سهولت کار، خوب است از طرف دولت علّیه توسط قونسول بغداد تلگرافا تأمین داده شود و توسط قونسول مشار الیه برای مراجعت من به ایران نزد انگلیسها اقدامات لازمه به عمل بیاید. مراسلات سمکو (سیمیتقو) با پست تقدیم خواهد شد.» (6)
* دعوت نامه سید طه
وزارت جنگ امروز یک نمونه از دعوت نامه هایی را که سید طه در منطقه کردنشین توزیع کرده برای قوام السلطنه
ص: 589
ریاست وزراء فرستاد. در نامه ای که دعوت نامه پیوست آن شده بود، توضیحی درباره مفاد آن داده نشده بود.(1)
* نهضت ملی کرد از نگاه روزنامه العراق
کنسولگری ایران در کربلا مطلبی را که جریده العراق در شماره امروز خود با عنوان «نهضت ملی کرد» به چاپ رسانده بود به ایران فرستاد. این روزنامه نوشته بود که «در کردستان امروز یک نهضت ملی موجود است که غرض آن تقویت حکومت وطنی و قومی است و این نهضت ملی در تمام اراضی کردنشین وجود دارد و بعضی از رؤسای اکراد برای پیشرفت این غرض منتهای جهد و کوشش را به عمل می آورند.» همین نشریه از قشون گیری در سلیمانیه هم خبر داد که توسط «صالح زکی بیک» صورت می گیرد. (2)
* انعکاس توصیه ارکان حرب لشکر مرکز به وزارت پست و تلگراف
به دنبال پیشنهادی که کفیل ارکان حرب لشکر مرکز در مورد سالارمبشر رئیس تلگراف خانه گیلان به وزیر جنگ نمود (ر. ک: 6 دی) وزارت جنگ این پیشنهاد را به صورت توصیه و درخواست به وزارت پست و تلگراف انعکاس داد و تقاضا کرد از آنجا که سالارمبشر خدمات شایانی در تلگراف خانه گیلان با کشف خیانت دو نفر تلگرافچی در رشت کرده است، شایسته نیست اکنون در تهران سرگردان و بلاتکلیف باشد. (3)
* بازگشت مستشار الدوله
بنا به گزارش تلگرافچی استرآباد، مستشار الدوله پس از مدتی توقف در گمیش تپه و تلاش برای حل وفصل مسائل ارضی و آبی با روسها بدون نتیجه امروز بازگشت. کمیسیون سرحدی ایران با همه بار و بنه از راه قراسو به سمت بندر جز آمدند تا از آن جا راهی تهران شوند.(4)
* توسل سعد الدوله به رضا خان
سعد الدوله در نامه ای به رضا خان وزیر جنگ، خواستار رسیدگی به مطالبات خود از بانک ایران شد؛ و این که در هیأت دولت موضوع را طرح کند شاید به واسطه طرح مسئله توسط او ترتیب اثری داده شود. رضا خان هم نامه را به قوام السلطنه ریاست وزراء فرستاد و در ن هایت قرار شد در هیأت دولت مطرح شود.(5)
* ارسال اعتراضیه سفیر امریکا به وزارت جنگ
در پی بدرفتاری نظامیان با برنارد گاتلیب کنسول امریکا در روز ورود احمد شاه به تهران (ر. ک: 27 و 29 آذر) سفیر امریکا در تهران نامه ای اعتراض آمیز به وزارت امور خارجه فرستاد.
این نامه امروز به وزارت جنگ فرستاده شد تا «هر جوابی که باید به سفارت مشار الیها داده [شود] وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند.» (6)
* جشن به رسم روسها
زمانی که روسها امتیاز راه شوسه را در ایران داشتند در ابتدای هر سال میلادی جشن می گرفتند. اینک حسین خان میرپنجه رئیس خط قزوین به تأسی از آن مراسم، در شهر قزوین جشن برگزار کرد و عمید السلطنه وزیر فواید عامه، معاون او و برخی رؤسای ادارات دولتی در این جشن شرکت کردند. (7)روزنامه ایران در خبر دیگری به تکمیل این گزارش پرداخت و نوشت این مراسم شب سه شنبه دوم ژانویه در قزوین برپا شد که مناسبت آن افتتاح مدرسه اداره راه و دایر شدن راه شوسه سلطان آباد و ملایر بوده است. در این جشن غیر از مقامات یاد شده، کنسول انگلیس، نایب کنسول روس و نزدیک به 180 نفر شرکت کرده اند. (8) به نوشته منابع انگلیسی مدرسه روسی قزوین هم دیروز (اول ژانویه) توسط نایب کنسول روس افتتاح شد. (9)
ص: 590
چهارشنبه 12 دی 1301/ 3 ژانویه 1923/ 15 جمادی الاول 1341
* درخواست نخست وزیر از رئیس مجلس برای طرح لایحه نفت
در نامه ای که قوام السلطنه ریاست وزراء امروز به رئیس مجلس شورای ملی فرستاد یادآور شد لایحه امتیاز نفت شمال که قرار بود روز یکشنبه گذشته در دستور گذارده شود، چنین نشد و موضوع به روز پنج شنبه احاله گردید که بار دیگر طرح نشد. «این است که نظر به فوریت موضوع که تذکار آن محتاج به تصدیع نیست مجددا تقاضا می نمایم مقرر فرمایید لایحه نفت را جزو دستور فردا بگذارند که در اول جلسه مطرح شود.» (1)
* ادامه درگیری بین طوایف حاجی خواجه لو و گیکلو
در درگیری هایی که اخیرا بین دو طایفه حاجی خواجه لو (2)و گیکلو (3) رخ داده، یازده نفر از طایفه حاجی خواجه لو و هفت نفر از طایفه دوم به قتل رسیده اند و این مصادمات همچنان ادامه دارد. امیر لشکر شمال غرب با ارسال این خبر، رئیس ارکان حرب کل قشون را مطلع کرد که به فرمانده قوای اردبیل دستور داده است طایفه گیکلو را به اطاعت دولت جلب کند تا از آنها علیه حاجی خواجه لو استفاده شود. وی در ادامه این گزارش محرمانه از اقدامات خود برای عملیات نظامی در بهار آینده خبر داد.(4) عبد اللّه طهماسبی در دو تلگرام جداگانه دیگر که به مرکز فرستاد خبر داد که از سالار خاقان یک قبضه مسلسل تحویل گرفته شده و نیز حسن آقا منگور هم ابراز اطاعت کرده و یک قبضه مسلسل خود را به قوای اعزامی ساوجبلاغ تحویل داده است. (5)
* تأسیس قرائت خانه توسط مهاجران در ماکو
خبر تأسیس قرائت خانه توسط تعدادی از مهاجران روسی در ماکو که با تحریک «دوبسون» صورت می گیرد توسط اقبال السلطنه به ایالت نظامی آذربایجان رسید و اضافه شد که «چون مقصود آنها معلوم است ممانعت خواهم کرد.» اسماعیل خان حاکم نظامی آذربایجان به اقبال السلطنه حاکم ماکو توصیه کرد راه های غیرمستقیم را برای جلوگیری از این کار انتخاب کند که توأم با متانت و نزاکت باشد. «این طور جواب به میسیون بدهید که اجازه این قبیل تأسیسات باید از مرکز داده شود؛ از تبریز و تهران دستور خواسته ام، اگر اجازه بدهند مانعی نخواهد بود.» (6)
* دیدار اقبال السلطنه با نماینده شیخ محمود
بنابر گزارشی که نماینده لشکر شمال غرب از ماکو تهیه کرد امشب نماینده شیخ محمود به دیدار اقبال السلطنه رفت و تا صبح با یکدیگر گفت وگو کردند. بنابر آنچه از این جلسه درز کرد نماینده شیخ محمود ضمن بیان موقعیت خود خواستار همکاری اقبال السلطنه در عملیات آتی شده است. (7) عبد اللّه طهماسبی با ارسال این گزارش به وزارت جنگ آن را شاهدی برای درستی تحلیلهای گذشته خود نسبت به اقبال السلطنه دانست. (8)
* مدیریت جدید روزنامه رسمی
روزنامه رسمی(9) در دوره دوم مجلس شورای ملی تأسیس شد. این روزنامه حاوی اخبار قطعی تشکیلات حکومتی و مذاکرات کامل مجلس است. وزارت داخله برای گرداندن هر چه بهتر این روزنامه، فخر الدین خان وفا (10) مدیر روزنامه ملی شهاب را عهده دار مدیریت روزنامه رسمی کرد.(11)
* تکذیب خبر احضار شومیاتسکی به مسکو
شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در مصاحب ه با نماینده آژانس تلگرافی روس (12)، خبر احضارش را به مسکو تکذیب کرد و گفت: «من خیال حرکت به جایی ندارم.» وی درباره پیدا شدن راه حلی برای ادامه مذاکرات تجاری که چندی
ص: 591
پیش قطع شده بود نیز اظهار داشت این هم یک شایعه دیگر است. او گفت که مناسبات ما با کابینه فعلی مثل گذشته است و ما منتظر ایجاد نوعی موازنه در روابط طرفین هستیم. (وی تلویحا به ادامه قطع مذاکرات تجاری و نبود راه حل صحه گذاشت.)(1)
ص: 592
پنج شنبه 13 دی 1301/ 4 ژانویه 1923/ 16 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه نمایندگان پرسشهای خود را از برخی وزراء مطرح کردند. برخی نمایندگان نیز تذکراتی داشتند؛ همچون امین التجار که درباره منع کشت تریاک در بجنورد تذکر داد که چنین تصمیماتی به دلیل زیانهای مالی به دولت باید در مجلس شورای ملی طرح شود. ملک الشعرای بهار از منع کشت خشخاش در بجنورد دفاع کرد و گفت که عدم کشت خشخاش هم به دلیل فشارهای بی اندازه مأموران تحدید بوده و هم از گسترش استعمال این «شجره خبیثه» جلوگیری می کند. در ادامه سلیمان میرزا از وضعیت وخیم معیشتی مردم و رسیدگی نکردن به شکایات آنها سخن راند. او در مورد عدم آزادی مطبوعات هم تذکراتی داد. سپس درباره این که لایحه نفت در دستور قرار گیرد یا نه اظهاراتی شد.(1) عده ای موافق و عده ای مخالف بودند. در این جلسه آیت اللّه سید حسن مدرس بیاناتی در جهت حفظ منافع ملی ایراد نمود که در بخشی از آن به ضرورت وجود اقلیت و اکثریت در مجلس، حمایت از قوام السلطنه و اهمیت بالادست مجلس شورای ملی نسبت به دولت اشاراتی شده بود. (2)
* درخواست توضیح درباره دعوت نامه سید طه
در پی ارسال نمونه ای از دعوت نامه های سید طه به قوام السلطنه- که در منطقه کردنشین توزیع شده بود- (ر. ک: 11 دی) نخست وزیر امروز از وزارت جنگ پرسید که آیا «سید طه از دعوت نامه های مزبور برای مشایخ اکراد ایران نیز فرستاده است یا خیر؟» و آیا این شیخ عبید اللّه افندی که دعوت نامه خطاب به او نوشته شده تبعه عثمانی است یا در خاک ایران به سر می برد؟» (3)
* مکاتبات شیخ محمود و سیمیتقو درباره استقلال کردستان
نشریه «روژ کوردستان» در شماره امروز خود نامه های ردو بدل شده بین سیمیتقو و شیخ محمود را درباره استقلال کردستان به چاپ رساند. نامه اول سیمیتقو که با تاریخ 14 کانون اول 1338/ 2 جمادی الاول 1341 نوشته شده شیخ محمود را با عنوان «حکم دار اعظم کردستان» مورد خطاب قرار داده، می گوید که هیچ اقدامی در کردستان بدون اراده ذات عالی مناسب نخواهد بود. او در این نامه آمادگی خود را برای استخلاص وطن کرد اعلام کرده است. شیخ محمود نیز که او را در این نشریه «ملک کردستان» می نامیدند، با خطاب «قهرمان کردستان» به اسماعیل آقا پاسخ داد که برای اخذ حقوق ملت کرد از هر فداکاری دریغ نکرده است، اما در موقعیت فعلی که حق رسمی به ما داده نشده و وعده های انگلستان تحقق پیدا نکرده، هر اقدامی باید معقولانه باشد.
شیخ محمود یادآور شد در موقعیت فعلی سیاست بی طرفی بهترین راه است. در نامه دوم، سیمیتقو می نویسد که فقط بریتانیا می تواند حقوق ملت کرد را بدهد و در مقابل از ما انتظاراتی دارد. اما این حقوق را ما می توانیم به دست خودمان اخذ کنیم؛ هرگاه که رأی آن حکم دار اعظم به آن تعلق گیرد «صلاح می دانم که متفقا دشمن را از دایره خویش بیرون کرده و استقلال خود را نیز از حکومت بریتانیا و عرب باهم دریافت نماییم.» شیخ محمود در پاسخ به نامه دوم، پیشنهاد سیمیتقو را امری غیرمعلوم و بی آینده دانست که «فدا کردن موجودیت در راه منافع غیر است.»
شیخ محمود نوشت: «من امروز متعرض وطن و دشمن ملیت خود را نمی شناسم. نمی دانم حق دهنده کیست و یا تعرض کننده کدام حکومت خواهد بود. بدون فهمیدن سبب و بدون مشاهده حق، مجادله برای چه و خون ریزی مسلمانان برای که؟» (4)
* تکذیب اهمیت قوای تمرکز یافته روسی در مرزهای شمال شرقی
به دنبال اخباری که از تمرکز قوای روس در مناطق شمال
ص: 593
شرقی داده شد (ر. ک: 28 آذر) امیر لشکر شمال غرب، سلطان حسن خان را با عنوان مأمور مالیه با ده نفر نظامی و دستورات لازم راهی ماکو کرد. حسن خان اینک گزارش می دهد که ورود قوای روسیه شوروی به این مرز درست نیست. «فقط یک عده 200 نفری به شاه تختی وارد شده برای استقرار پست های سرحد [و] جلوگیری از تجاوز اکراد جلالی به خاک روسیه و همیشه این قبیل قوا در سرحد روس بوده» است.(1)
* آخرین اخبار آستارا و تقاضای اعمال روشهای مذاکره
نبیل الدوله کارگزار آستارا در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد خبر داد که گروهی از نظامیان اردبیل وارد آستارا شده، سالار اشجع را دستگیر و به اردبیل منتقل کرده اند. این امر موجب وحشت سالار رشید شده، خبر می دهند که هفتاد نفر از اتباع سالار رشید به خاک روسیه رفته و خود او هم مصمم است راهی آن دیار شود. نبیل الدوله اضافه کرد که درگیری نظامی با سالار رشید به دلیل تحریک شدن روسها نتیجه ای ندارد و خوب است به من اجازه دهید وارد مذاکره شوم و سوءظن را از سالار رشید دور کنم. از این طریق امکان دارد ناغافل او را هم مثل سالار اشجع دستگیر کنیم. وی یادآور شد که روسها با سالار رشید در تماس هستند.(2)روزنامه ایران هم خبر دستگیری سالار اشجع را چاپ کرد؛ این که او مدتها در صفحات آستارا مشغول خودسری بوده و اینک با دو پسر دستگیرشده اش به تبریز منتقل شده است.(3)
[تصویر] نبیل الدوله
* پاسخ وزیر جنگ به حاکم کرمان
به دنبال درخواست سردار معظم خراسانی (تیمور تاش) از وزیر جنگ برای تعویض ریاست نظمیه کرمان (ر. ک: 10 دی) رضا خان وزیر جنگ امروز پاسخ او را داد: «در این باب به نظمیه تهران مراجعه نمایید که از مرکز شخص بصیری فرستاده شود. در این صورت این جانب هم در تغییر فعلی نظمیه آنجا مخالفتی نداشته و مساعدت خواهم کرد.»(4)
* سرقت از کنسولگری انگلیس در رشت
امشب کنسولگری انگلیس در رشت مورد سرقت قرار گرفت و مقداری از اسناد و مدارک موجود در آن دزدیده شد.
کنسول این حادثه را به نظمیه شهر اطلاع داد و دو گماشته خود را به آنجا فرستاد تا مورد بازرسی و تحقیق قرار گیرند.
کنسول انگلیس حدس می زند این اقدام از ناحیه کنسولگری روس و شخص کنسول، آپرسوف، صورت گرفته باشد. (5) سارقین به دنبال اسناد محرمانه بوده اند لکن چیزی به دست شان نیفتاده و آن چه برده اند ارزشی ندارد. (6)
* شروع به کار کارکنان وزارت داخله
کارکنان وزارت داخله که در اعتراض به انتصاب مشاور اعظم به مدیریت کل وزارت داخله از کار دست کشیده بودند (ر. ک: 11 دی) امروز پس از توضیحات کفیل وزارت خانه که از این اقدام جلوگیری شده است مشغول کار شدند. (7)
* پیکر شیخ حسین خان چاه کوتاهی و انگلیس
بنابر اخبار رسیده از بوشهر پس از آن که از سالار اشجع پسر بزرگ شیخ حسین خان چاه کوتاهی و دیگر فرزندان آن مرحوم تقاضا شد پیکر پدرشان را برای دفن به بین النهرین نفرستند و در بوشهر خاک کنند، تصمیم گرفته شد وی در امام زاده بوشهر و در جوار شهدای کوه کزی، جایی که یکی از سخت ترین جنگهای مردم بوشهر با انگلیسیان در آن رخ داده، دفن شود.
بوشهریها با صرف حدود هفت هزار تومان، با ساخت مرقد و نیز بنای یک مدرسه چهار کلاسه برای کودکان فقیر امام زاده، و تأمین آب آشامیدنی محل، زمینه تشییع جنازه شیخ حسین خان چاه کوتاهی را فراهم کردند. انگلستان از طریق کنسولگری خود فعال شد و دم از مخالفت زد؛ این که «مجاز نیستید نعش او را علنی و به طور احترام وارد کنید؛ یا مخفیانه او را آورده و مدفون سازید و یا روانه عتبات نمایید.» نشریه عصر انقلاب (شفق سرخ) با چاپ این نامه وارده تأسف خود را از بی کفایتی مقامات محلی که اجازه می دهد بیگانگان در مسائل داخلی کشور تا این حد مداخله نمایند ابراز کرد. (8)
ص: 594
ص: 595
جمعه 14 دی 1301/ 5 ژانویه 1923/ 17 جمادی الاول 1341
* لزوم تعویض رئیس نظمیه کرمان
پس از پاسخ رضا خان وزیر جنگ به سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) حاکم کرمان مبنی بر مراجعه به نظمیه تهران و درخواست از آنان برای فرستادن شخص قابلی برای این منصب در کرمان (ر. ک: 13 دی) حاکم کرمان امروز تلگرامی به وزیر جنگ گفت که کمتر کسی پیدا می شود که با ماهی هشتاد تومان از تهران به کرمان بیاید. دیگر آن که اگر هم پیدا شود دو ماه طول می کشد به این جا برسد. «تبلیغات روسها و نگرانی انگلیسها مستلزم بودن نظمیه در دست شخص زرنگی است که متأسفانه فعلا مفقود است. استدعا می کنم اجازه مرحمت فرمایید رئیس نظمیه فعلی عوض شده موقتا یک نفر نظمیه را اداره کند.» (1)
* عدم مساعدت به مدارس ایرانی تا تصویب مجلس
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد یادآور شد تا زمانی که لایحه این وزارت خانه در مجلس شورای ملی به تصویب نرسد- که تاکنون به واسطه تراکم کاری در مجلس طرح نشده است- امکان کمک به مدارس ایرانی خارج از کشور همانند مدرسه مظفری عشق آباد، مدارس بین النهرین و مدرسه اتحاد ایرانیان در بادکوبه، وجود ندارد. (2)
* درگیری نظامی بین طرفداران شیخ محمود و قوای عثمانی
روزنامه ایران در شماره امروز خود و به نقل از منابع خصوصی نوشت که درگیری هایی بین قوای ترک و طرفداران شیخ محمود در حدود سلیمانیه به وقوع پیوسته و در این جنگ پیروزی از آن قوای ترک بوده است.(3)
* گزارشی از قرائت خانه فردوسی
قرائت خانه فردوسی توسط «هیأت ترقی پروران پارسی» تأسیس شده است. در مراسمی که امروز در این قرائت خانه برگزار شد ابتدا خدارحم بهمن (4)از مقاصد هیأت ترقی پروران پارسی گفت؛ و این که چرا نام این مکان را فردوسی گذاشته اند.
پس از او اردشیر جیانگلستان و خدماتی که به نفع انگلستان انجام داده بود به او لقب شوالیه داد.) شش سال پس از ورود اردشیر جی به ایران با تأسیس مدرسه علوم سیاسی وی جزؤ مدرسین آن مدرسه شد. او در 1322 ق/ 1904 م در انجمن سری تهران عضویت داشت. در 1324- 1325 ق با تشکیل لژ بیداری ایران وی از اعضای اصلی آن به حساب آمد و خبرنگار روزنامه تایمز لندن در ایران بود. وی به جهت صمیمیتش با محمد حسین فروغی در دوره پیش از مشروطه در روزنامه تربیت با وی همکاری نمود و در روزنامه پرورش به مدیریت سید محمد علی پرورش نیز همکاری داشت.
اردشیر جی در تحصن مشروطه خواهان در سفارت بریتانیا نقش داشت و در نخستین جشن مشروطه به عنوان رئیس انجمن زرتشتیان در آن شرکت کرد. در دوره پرتلاطم مشروطه وی به دلیل دوستی و صمیمیتش با رجال معروف انگلیسی چون پرسی سایکس، دنیس راس و لرد لینگتن به یکی از شخصیتهای شاخص این دوره مبدل گردید.
[تصویر] اردشیر جی
در 1917 م با پیروزی انقلاب روسیه و خروج این کشور از صحنه سیاست که راه برای نفوذ همه جانبه انگلستان باز شد همزمان اردشیر جی در اکتبر همان سال با رضا خان آشنایی یافت و طی ملاقاتی، با بیان اجمالی اوضاع و احوال ناشی از جنگ جهانی و حساسیت قوای قزاق، وی را تحت تأثیر خود قرار داد. او رضا خان را به آیرونساید (فرمانده کودتای 3 اسفند 1299) معرفی کرد و پس از کودتای 1299 ش و روی کار آمدن رضا خان وی همچنان در ایران به سر برد و با رجال سیاسی ارتباط داشت. حسینقلی خان نواب از جمله دوستان نزدیک وی در این زمان بود. اردشیر جی در 14 اسفند 1311/ 23 فوریه 1933 در تهران درگذشت. از او وصیت نامه ای به تاریخ نوامبر 1931/ آبان 1310 بر جای مانده است (آبادیان، «اردشیر جی»، صص 378- 376).
_____________________________(5)درباره فردوسی سخن راند و گفت که روح فردوسی را با عمل به نصایح او می شود شاد کرد. سخنرانی بعدی محمود رضا خان از شاگردان مدرسه سیاسی بود. در این جلسه میرزاده عشقی شعر خواند و در پایان میرزا صادق بروجردی برای حاضران سخنرانی کرد. این مراسم، مراسم افتتاحیه قرائت خانه فردوسی بود. مجسمه فردوسی و شاهنامه او نیز به عنوان زینت در مجلس گذاشته شده بود. (6) قرائت خانه فردوسی وابسته به گروهی از زرتشتیان بود.
ص: 596
ص: 597
شنبه 15 دی 1301/ 6 ژانویه 1923/ 18 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه به دلیل پایان دوره عضویت نمایندگان در شعب مختلف مجلس، اعضای جدید شعب شش گانه تعیین شدند. در ادامه موادی از لایحه کار خانه کبریت سازی در دستور قرار گرفت و به تصویب رسید. (1)
* انعکاس نامه قوام السلطنه به امیر لشکر شمال غرب
پس از پرسش هایی که قوام السلطنه درباره دعوت نامه ای که سید طه در منطقه کردنشین توزیع کرده بود مطرح نمود (ر. ک:
13 دی) وزارت جنگ این پرسشها را به امیر لشکر شمال غرب منعکس کرد و با قید فوریت خواست که درباره آنها تحقیق کند. «لازم است فورا توضیح دهید که عبید اللّه افندی تبعه عثمانی و ساکن خاک عثمانی است یا تبعه ایران و در حدود ایران سکونت دارد و همچنین از دعوت نامه مزبور برای سایر مشایخ ایران نیز فرستاده است یا خیر.» (2)
* اعتراض شدید عدلیه گیلان به مندرجات ندای گیلان
محمد تقی طباطبایی رئیس عدلیه گیلان در نامه ای که به کارگزاری مهام خارجه گیلان نوشت، ضمن اشاره به «وقایع اخیر بین عدلیه و حکومت» گیلان، مندرجات «ورق پاره ندای گیلان» را اقدام حکومت علیه عدلیه دانست و آن را «اقدام یک طفل به اتکاء دیگران [منظور وی روسهاست]» تشبیه کرد که حیثیتی برای دولت باقی نمی گذارد. در نامه محمد تقی طباطبایی به حکومت گیلان، مسئولیت مندرجات نشریه ندای گیلان علیه عدلیه را متوجه حاکم گیلان دانست و خواستار جلوگیری از تخریب عدلیه شد.(3)
* مرگ نجفقلی آلارلو
امشب نجفقلی آلارلو در مریض خانه لشکری تبریز مرد.
علت مرگ او در گزارشی که امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی به تهران فرستاد چنین بیان شده است که او برای فرار اقدام کرد؛ پس از لو رفتن موضوع، نجفقلی و نظامی دیگری که به او کمک کرده بود تنبیه شدند. «پس از این قضیه چند روز بود نجفقلی مریض و در مریض خانه تحت معالجه بود [که] در نتیجه مرض» از دنیا رفت. (4)
[تصویر] امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی
ص: 598
یکشنبه 16 دی 1301/ 7 ژانویه 1923/ 19 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در این جلسه نمایندگان برخی سئوالات خود را مطرح کرده، وزراء پاسخ دادند. از جمله میرزا شهاب الدین درباره ورود مأموران تحدید [تریاک] به خانه های مردم که این موضوع خلاف شرع و قانون اساسی است پرسید و وزیر مالیه ضمن تکذیب آن گفت فقط به خانه هایی که سوءظن قوی داشته باشند وارد می شوند. پس از این پرسشها و پاسخ ها لایحه امتیاز نفت مطرح شد و ماده 12 آن قرائت گردید. این ماده درباره معافیت اراضی، محصولات نفتی و تأسیسات آن از گمرک و مالیات بود. پس از مخالفت سلیمان میرزا، قوام السلطنه ریاست وزراء بیاناتی ایراد کرد و تلویحا گفت که برخی نمایندگان تمایلی به تصویب این لایحه ندارند. با این حال پیشنهاد کرد در کنار طرح این لایحه در صحن علنی کمیسیون امتیاز هم در کنار آن تشکیل شود و نماینده دولت در آن کمیسیون حاضر باشد و با توضیحات به موقع تصویب لایحه جلو بیفتد. قوام السلطنه خواست که این کار ظرف پنج روز به نتیجه رسیده، لایحه به تصویب برسد. (1)
* پاسخ عبد اللّه طهماسبی به پرسشهای قوام السلطنه
در پی طرح سئوال هایی از طرف قوام السلطنه ریاست وزراء درباره چگونگی اقدامات سید طه در مناطق کردنشین و انعکاس آن به امیر لشکر شمال غرب (ر. ک: 15 دی)، وی امروز پاسخ داد که دعوت نامه سید طه به ضمیمه گزارشی بود که اوزدمیر پاشا به نایب سرهنگ یوسف خان داده بود. در گزارش اوزدمیر پاشا آمده است سید طه رؤسای عشایر حوالی اربیل را دعوت به اجتماع و مذاکرات راجع به استقلال کردستان جنوبی (کردستان عراق) می نماید. (ر. ک: 24 آذر) دعوت نامه یاد شده هم در آن حوالی به دست اوزدمیر پاشا افتاده و این دعوت نامه ها خطاب به رؤسای عشایر حوالی اربیل است. شیخ عبید اللّه هم تبعه عثمانی و مقیم خاک عثمانی است. وی در پایان یادآور شد که پیش از این سید طه با رؤسای اکراد ایرانی روابطی داشت اما اینک چنین روابطی دیده نمی شود. (2)
* تأکید رضا خان به جمع آوری اسلحه در آذربایجان
رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی به امیر لشکر شمال غرب تأکید کرد که کلیه اسلحه صفحات آذربایجان جمع آوری شود و اگر لازم شد آنها را با قیمت نازلی بخرید. مثلا برای اسلحه های موجود در شهر خوی چنین اقدامی شود، مناسب است. (3)
* پیشنهاد رضا خان به سردار نصرت برای سفر به تهران
در نامه ای که رضا خان وزیر جنگ امروز به سردار نصرت در قصرشیرین فرستاد در پاسخ به اظهارات او مسائل مطرح شده را امور داخلی و ایلیاتی دانست و از آنجا که «اینجانب مخالف با این گونه تعدیات و اعمال نفوذ شخصی هستم لازم است خود شما به تهران آمده مراتب را حضورا مذاکره نمایید تا حقیقت امر مکشوف گردد.» (4)
* گسترش آبله در گیلان در اثر نرسیدن حقوق
بنا به اطلاعی که حاکم گیلان داده است بیماری آبله در این ایالت گسترش یافته است و «رئیس صحیه به واسطه تعویق حقوق خود به مبتلایان رسیدگی نمی نماید. در صورتی که حقوق ایشان نرسد حالت صحیه (بهداشت) خوب نخواهد بود.» (5)
* تحویل دفاتر پست جنوب از انگلستان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که مأموران اعزامی ایران به بوشهر «دفاتر پست جنوب را موافق تعلیمات صادره از نمایندگان دولت انگلیس تحویل گرفته و از طرف
ص: 599
وزارت پست و تلگراف دستوراتی برای اداره نمودن دفاتر مزبور صادر گردیده» است. (1) کامیل مولیتور نماینده اعزامی دولت ایران به بوشهر پس از پایان مأموریت خود از همان جا عازم بلژیک شده است. (2)
[تصویر] پستچی
* تحصن برای تأسیس صلحیه
گروهی از اهالی مازندران برای تأسیس صلحیه (دادگاه صلح) در تلگراف خانه منطقه متحصن شده اند. آنها ضمن این درخواست می خواهند که میرمیران به ریاست صلحیه انتخاب و تأسیس آن هم اعلان شود.(3)
ص: 600
دوشنبه 17 دی 1301/ 8 ژانویه 1923/ 20 جمادی الاول 1341
* توضیح سفارت انگلیس در مورد سید طه
با رسیدن اخباری از فعالیت سید طه در مناطق کردنشین قوام السلطنه مراتب را طی سه نامه در پنجم، دوازدهم و سیزدهم دی به سفارت انگلیس در تهران منعکس کرد و خواستار پاسخ آنان شد. سرپرسی لورن در پاسخ مشروحی حد و اندازه ارتباط انگلیس با سید طه را برای قوام السلطنه توضیح داد و درباره سیمیتقو هم گفت که از ایران تأمین گرفته و ضمن ارائه متن تأمین نامه اظهار داشت سیمیتقو آزاد است به ایران بیاید یا خارج از مرزهای ایران به سر برد.
[تصویر] سفارت انگلیس
در این نامه لورن نوشت که انگلستان خواستار نظم و آرامش در کردستان ایران است و بی نظمی در این ناحیه برخلاف مصالح مأموران انگلیس است. (1) نظر به اهمیت این نامه متن کامل آن در پاورقی می آید.
* ملاحظه وزارت امور خارجه در برخورد با دولتمردان سابق ارمنستان
پس از آن که سفارت روسیه شوروی از وجود یک گروه ارمنی اپوزیسیون در تبریز خبر داد که دولت در تبعید تشکیل داده و با عناصر مخالف در ارمنستان مرتبط هستند، موضوع از طرف ایران پی گیری و درستی آن تأیید شد. سفارت روسیه خواستار دستگیری و تبعید این عده شده بود و دولت ایران نیز چنین دستوری را به مقامات آذربایجان داده بود. (ر. ک: 5، 26 و 28 آبان) امروز وزارت امور خارجه در نامه ای به وزارت داخله یادآور شد که «مقتضی نمی داند در این زمینه فعلا اقدامی برای تبعید کارکنان سابق ارمنستان به عمل آید ولی لازم است ایالت جلیله آذربایجان ن هایت مراقبت را در اعمال آنها داشته مخصوصا مواظبت نماید که پیش آمد غیرمترقبه بروز» ننماید. وزارت داخله نیز مطابق همین توصیه نامه ای به ایالت آذربایجان نوشت. (2)
* خروج مسکوکات از مرز
با وجود تصویب منع خروج مسکوکات خبر هایی از این مورد همچنان به مرکز می رسد. وزارت امور خارجه موضوع را به وزارت مالیه منعکس کرد. پاسخ وزارت مالیه ناکارآمدی مأموران مرزی عنوان شد. وزارت خارجه این بار از وزارت داخله خواست «احکام مؤکده به مأمورین سرحدی در جلوگیری از [خروج] هر قسم مسکوک طلا و نقره به عمل آورند.» (3)
* وزیر مختار آلمان در راه ایران
کنت دولنبورگ که به عنوان وزیر مختار آلمان در ایران انتخاب شده است از برلن حرکت کرده، از راه روسیه در حال رسیدن به طرف ایران است. او به همراه یک نایب کنسول اینک در تفلیس است و امکان دارد تا چهاردهم ژانویه وارد مرزهای ایران شود.(4)
* تجمع قشون روس در لنکران
بنابر آنچه نبیل الدوله کارگزار آستارا امروز به وزارت امور
ص: 601
خارجه نوشت حدود دو هزار نفر نظامی با حد اقل 12 عراده توپ در لنکران مستقر شده اند. این موضوع توسط مسافری که از آن ناحیه به ایران آمده، تأیید شده است. وی افزود: «پستهای سرحدی هم از نیم فرسنگ به آن طرف زیاد شده است.» مراتب به مسکو، بادکوبه و تفلیس منعکس شد تا نمایندگان سیاسی ایران در آن مناطق پی گیر موضوع باشند. (1)
* بی نتیجه بودن اعزام نماینده تجار ایران به مسکو
سید جعفر خان رضازاده که از طرف هیأت اتحادیه تجار تهران راهی مسکو شده بود، اینک طبق نامه هایی که از مسکو می رسد مأموریت او چندان امیدبخش نبوده و گفته می شود که حتی لطمه هم به پیشرفت مذاکرات وارد آورده است. این را نبیل الدوله کارگزار آستارا امروز به وزارت امور خارجه نوشت و انعکاس آن را بنابر تقاضای شفاهی هیأت تجار آستارا دانست. وزارت امور خارجه خیلی فوری موضوع را به وزارت فواید عامه و نیز نمایندگی ایران در مسکو منعکس کرد.(2)
* وعده میلسپو به نظمیه
به دنبال پایان محاسبات اداره نظمیه و مشخص شدن میزان حقوق عقب افتاده اجزاء این اداره، میلسپو وعده داده است از ابتدای دی، هرماه پنج هزار تومان مرتبا به نظمیه پرداخت شود تا حقوق معوقه کارکنان آن تسویه شود. (3)
* درخواست مجازات سالار اشجع
به دنبال رسیدن خبر دستگیری سالار اشجع و پسرانش، وابستگان و خویشان سردار ناصر که گفته می شود به دست سالار اشجع و اتباع او کشته شده اند در تلگراف خانه نمین تحصن کرده خواستار گرفتن غرامت و خسارتهای وارده هستند. آنان خواهان قصاص سالار اشجع هستند.(4) عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب در همین مورد گزارش داد که بعد از دستگیری حسینعلی طالش یا همان سالار اشجع وراث و شاکیان او نزدیک به پانصد نفر در تلگراف خانه اردبیل تحصن اختیار کرده، با تلگرافهای متعدد شکایت خود را اطلاع می دهند.(5)
* شیوع آبله در آمل
خبرهای رسیده از شهر آمل حکایت دارد که بیماری آبله بین اهالی گسترش یافته، تلفات چشمگیری گرفته است. مایه آبله هم در شهر یافت نمی شود. غیر از این بیماریهای دیگر نیز گریبان گیر مردم آمل است. آنها در تلگراف خانه تحصن کرده و منتظر پاسخ درخواستهای خود از مرکز هستند.(6)
* انتصاب رئیس عدلیه شاهرود و سمنان
ناظم الممالک یزدی که سوابق زیادی در وزارت عدلیه دارد به ریاست عدلیه شاهرود، بسطام و سمنان انتخاب شد. (7)
* اجابت تقاضای هیأت نشر اطلاعات بلژیک
وزارت داخله در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد به ضمیمه 45 نسخه از قوانین و نظام نامه های اداری وزارت خانه ها را نیز ارسال کرد و نوشت که این تقاضا را هیأت نشر اطلاعات بلژیک کرده بود که اینک آماده تحویل است. (8)
* حمایت از حشمت الممالک برای ساخت مدرسه
حشمت الممالک از خوانین ماکو تنها مدرسه ابتدایی سه کلاسه روستای «عرب» را در منطقه ماکو تأسیس کرده و اینک به عنوان نایب الحکومه چهارپاره از طرف اقبال السلطنه عازم آن منطقه است. حشمت الممالک در چهارپاره ملک و علاقه دارد و چنانچه تشویق شود در آن منطقه نیز اقدام به تأسیس مدرسه خواهد کرد. مسئول کمیسیون سرحدی ماکو و جلفا، معتمد الوزاره، با نوشتن این نامه به وزارت امور خارجه خواست به او اجازه داده شود در تشویق حشمت الممالک بکوشد. (9)
* تعیین تکلیف عواید پوطی پنج شاهی
امروز با حضور حاکم گیلان، ریاست مالیه ایالت، رئیس معارف و انجمن خیریه و اعضای آن مقرر شد مادامی که بودجه ای مستقل از مرکز برای معارف گیلان تعیین نشده عواید پوطی پنج شاهی برای معارف ایالت تخصیص یابد. در این جلسه 9 ماده برای این موضوع تصویب شد. در نخستین ماده آمده بود: «کلیه عایدات پوطی پنج شاهی از این تاریخ به اسم انجمن خیریه در بانک گذاشته خواهد شد» و طبق ضوابطی این انجمن بودجه جمع شده را به مصرف معارف گیلان می رساند.(10)
* پاسخ به توصیه رضا خان
به دنبال توصیه رضا خان به وزارت پست و تلگراف برای اشتغال سالار مبشر (ر. ک: 11 دی) این وزارت خانه در پاسخ به وزیر جنگ نوشت که نامه شما درباره سالار مبشر رئیس سابق تلگراف خانه گیلان دریافت شد. به کفالت ریاست کل تأکید گردید که شغل و مأموریت مناسبی برای او در نظر گرفته شود. (11)
* اعدام دو شرور در بروجرد
امروز بعد از ظهر در حضور گروه بسیاری از مردم بروجرد و نیز افراد قشون و صاحب منصبان، دو نفر از اشرار معروف منطقه بروجرد که سالها به یاغی گری و سرقت مشغول بودند، به دار مجازات آویخته شدند. «اهالی با روح بشاشت به بلند کردن صدای هله هله و پاینده باد» ابراز احساسات کردند.(12)
ص: 602
ص: 603
سه شنبه 18 دی 1301/ 9 ژانویه 1923/ 21 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در این جلسه نیز لایحه نفت در دستور کار قرار گرفت و ماده سیزدهم آن خوانده شد. این ماده درباره لوله گذاری، شرایط و تأسیسات جنبی آن بود. پس از تذکرات و سخنان موافقان و مخالفان، قوام السلطنه ریاست وزراء بار دیگر با انتقاد از طولانی شدن مذاکرات درخواست جلسه پیش خود را مبنی بر تشکیل یک کمیسیون امتیاز که در آن جا نماینده دولت به همه سئوالات نمایندگان در مورد لایحه نفت پاسخ دهد، مطرح کرد. (1)
* دستور رضا خان به برکناری رئیس نظمیه کرمان
به دنبال درخواستهای مکرر امیر معظم خراسانی (تیمور تاش) حاکم کرمان در تعویض رئیس نظمیه این شهر (ر. ک: 14 دی) سرانجام رضا خان وزیر جنگ در نامه ای به امیر لشکر جنوب نوشت که «یک نفر صاحب منصب قابل برای ریاست نظمیه کرمان انتخاب و رئیس فعلی آنجا را به خدمت دیگری بگمارید.» (2) در پی این دستور محمود آیرم امیر لشکر جنوب موضوع را به رئیس قشون کرمان منتقل کرد.(3)
* ندادن تذکره به افراد مشکوک
وزارت امور خارجه در تلگرام رمزی که امروز برای مسکو فرستاد از نمایندگی سیاسی خود در آن شهر خواست اطلاعات لازم را درباره تبلیغاتی که روسها در نقاط شمالی ایران می کنند ارسال دارد. در این تلگرام آمده است که مأموران روسی در اغلب مناطق شمالی کشور با جدیت مشغول تبلیغات کمونیستی هستند و اخیرا خبر رسیده خیال دارند عده ای را هم محرمانه یا به عنوان مأمور راهی ایران کنند تا به این تبلیغات بیشتر دامن بزنند. «به بادکوبه تلگرام شد در ویزای تذکره مراقبت، [و] از امضای تذکره اشخاص مجهول الهویه خودداری نمایند.» (4)
* مدرسه روسی غازیان پس از افتتاح
تلاش ایران برای گرفتن مدرسه روسی غازیان از دست روسها با موفقیت همراه نبود. این مدرسه افتتاح شد، اما موضوع یکی بودن بنای این مدرسه با کلیسا برای دولت ایران همچنان لاینحل باقی مانده است. وزارت امور خارجه امروز به کارگزاری رشت نوشت اگر ساختمان کلیسا جدا از مدرسه باشد وفق عهدنامه بین دو دولت امکان بازپس گیری ساختمان مدرسه نیست.
سفارت شوروی می گوید کلیسا در یکی از ادارات شیلات واقع است. در صورتی که اداره معارف گیلان پیش از این بنای مدرسه و کلیسا را یکی دانسته بود. «لازم است به فوریت تحقیقات کامله از اشخاص مطلع و از مدرسه و کلیسا به عمل آورده و راپورت جامعی ارسال دارید تا با اطلاعات صحیحه بتوان موافق عهدنامه اقدام مقتضی نمود.» (5)
* درخواست برای توقیف عصر آزادی
سید محمد سلطانی رئیس معارف فارس امروز در نامه ای به وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه تقاضا کرد روزنامه عصر آزادی(6)که بدون مجوز در شیراز منتشر می شود تعطیل گردد. وی این روزنامه را دارای شرایط قانونی انتشار ندانست.
گفته می شود درخواست تعطیلی عصر آزادی به واسطه اعتراضات گسترده مطبوعات شیراز از جمله عصر آزادی به ورود کنسول انگلیس به این شهر بوده است. (7)
* انتصاب رئیس مدارس نظامی
سرهنگ عزیز اللّه خان ضرغامی فرمانده رژیمان دوم ژاندارمری به ریاست کل مدارس نظامی، و کلنل محمد باقر خان امیرنظامی به فرماندهی مدرسه صاحب منصبی منصوب شدند.(8)
ص: 604
[تصویر] عزیز اللّه ضرغامی
* افتتاح تلگراف خانه قصرشیرین
بنابر اطلاعیه ای که وزارت پست و تلگراف در جراید به چاپ رساند، امروز تلگراف خانه قصر شیرین افتتاح شد و آماده ارائه خدمت عمومی است. (1)
* اظهار آمادگی برای فتح بلوچستان
بنابه آنچه که امیر لشکر جنوب محمود آیرم امروز از قول رئیس قشون کرمان به وزارت جنگ نوشت «شاه جهان خان بلوچ یک سال از طرف بعضی خوانین بلوچ به کرمان آمده، اظهار می دارد عده ای از خوانین بلوچستان حاضرند که در تسخیر و فتح بلوچستان با قوای دولتی مساعدت نمایند و اطلاعات کاملی از آن صفحه دارد. چنانچه وجودش در اصفهان یا مرکز لازم باشد ممکن است با مخارج دولتی او را حرکت دهم.»(2)
* لزوم حضور شرکتهای انگلیسی در شمال ایران
کرزن وزیر امور خارجه انگلیس در تلگرامی که امروز به سرپرسی لورن وزیر مختار دولت انگلیس در تهران فرستاد بر ضرورت حضور شرکتهای تجاری انگلیس در شمال ایران تأکید کرد تا در غیبت روسها با گرفتن امتیازاتی بتوان جای پای انگلیس را در این ناحیه محکم کرد.(3)
* نامه ای از بحرین به مجلس شورای ملی و تقاضای وکیل برای مجلس پنجم
نامه ای با بیش از چهل امضاء «ایرانی ایران دوست باغیرت ساکن بحرین ... [که] سی و پنج نفر از آنها از اشخاص معروف و محترم این شهر شهیر و این معدن مروارید» هستند امروز به رئیس مجلس شورای ملی فرستاده شد. در این نامه آمده بود که ما امضاءکنندگان «به نام ایرانیت خود» خواستار بازگشت نفوذ از کف رفته «ممالک محروسه» به این ناحیه هستیم. آنها نوشتند: «عربهای این جا در صد [نفر] نود و شش اثنی عشری و ایرانیان مقیم و ساکن این [صفحه] نیز در صد نفر هشتاد و شش شیعی مذهب می باشند. بدین واسطه استدعای وکیل اثنی عشری شد و چنانچه قانون ایران به ما اجازه تعیین وکیل مخصوص ندهد اجازه به ما بدهند که وکلای محترم بنادر جنوب وکالت از بحرین نیز داشته باشند.»(4)
ص: 605
چهارشنبه 19 دی 1301/ 10 ژانویه 1923/ 22 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. پس از تذکرات و پیشنهادهای نمایندگان، گفت وگوها پیرامون ماده سیزدهم لایحه امتیاز نفت شمال ادامه پیدا کرد و پس از موافقت با کفایت مذاکرات، پیشنهادهای واصله قرائت و به کمیسیون ارسال گردید. (1)
* ایران و کنفرانس لوزان
«ایران و کنفرانس لوزان» عنوان سرمقاله امروز روزنامه ایران است. در این مقاله ضمن اشاره به درخواست ایران برای عضویت در این کنفرانس که یک بار در فوریه 1920 و بار دیگر در 24 آذر 1301 ارائه گردید، نوشته است که هربار اعضای اصلی این کنفرانس عضویت ایران را رد کردند.
نویسنده با اعتراض به این برخورد نوشت که با وجود طرح مسائلی چون کردستان یا استقلال کلدانیها که در این کنفرانس طرح می شود و هر دو موضوع به مرزهای ایران نیز مرتبط است چگونه از عضویت ایران برای دفاع از حقوق خود جلوگیری می شود؟ در این مقاله با بیان این که اینک شیخ محمود با داعیه استقلال کردستان تشکیل دولت داده، خطاب به مسئولان کشور گفت که ایران نمی تواند در چنین مسائلی بی تفاوت باشد. (2)
* بازگشت تقی زاده به برلن
در پی قطع مذاکرات تجاری ایران و روس، روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که سید حسن تقی زاده رئیس هیأت مذاکره کننده ایرانی که برای آغاز مذاکرات از برلن به مسکو رفته بود، اینک در پی قطع گفت وگوها از مسکو به برلن رفته و پانزده روز در پایتخت آلمان توقف خواهد داشت و پس از آن بار دیگر به مسکو برخواهد گشت. (3)
* نخستین گزارش میلسپو
امروز نخستین گزارش میلسپو درباره امور مالی کشور در جراید منتشر شد. این گزارش مفصل بیشتر به امور کلی موضوعات مالی اشاره داشت. میلسپو در این گزارش با توضیح کاری که همکاران امریکایی اش به عهده دارند و برشماری وظیفه هریک از آنها از نابسامانی موجود در بین کارمندان بخش مالی کشور نوشت که گاه با توقعات بی جا، بعضا با رشوه گیری و برخی با بی کاری و منتظر خدمت بودن گذران می کنند. وی برای همه این موارد خط و نشان کشید و گفت که از خطاهای این قبیل افراد گذشت نخواهد کرد. میلسپو ضمن توضیح اقداماتی که تاکنون کرده به بدهی فوق العاده دولت اشاره کرد و نوشت که چاره ای جز ایجاد موازنه در بودجه نیست؛ مخارج باید در حدود عایدات قرار گیرد. او تأکید کرد مداومت در استقراض موجب ورشکستگی خواهد شد. (4)
* پاسخ وزارت جنگ درباره رفتار غیرمتعارف با کنسول امریکا
پس از شکایت جوزف. س. کرنفلد وزیر مختار امریکا در ایران به سبب اهانتی که به کنسول آن سفارت خانه در روز ورود احمد شاه به تهران صورت گرفت (ر. ک: 27 و 29 آذر) موضوع به وزارت جنگ منعکس گردید. این وزارت خانه امروز در پاسخ به وزارت امور خارجه نوشت که «روز ورود موکب همایونی که دارای موقعیت نظامی است و برحسب دستور قراولان نظامی برای حفظ انتظام موظف از جلوگیری عابرین به طور مطلق بوده اند یک نفر قراول نظامی عادی اگر قونسول امریکا را در لباس غیررسمی نشناخته و از عبور او جلوگیری کرده است برحسب وظیفه نظامی بوده و مورد بحث و ایراد نیست و این شکایت در آن روز به خصوص گمان می کنم موردی نداشته که از طرف سفارت اظهاری
ص: 606
شود.» این نامه را رضا خان وزیر جنگ امضا کرده بود. (1)
* پی گیری های بی نتیجه یک درخواست
به دنبال هشدار نماینده سیاسی ایران در تفلیس از نبود مدرسه ایرانی و سوق یافتن کودکان ایرانی و فارسی زبان به سوی زبان و فرهنگ آن ناحیه (ر. ک: 13 آذر) وزارت امور خارجه نامه یاد شده را به وزارت معارف فرستاد و به نمایندگی سیاسی خود پاسخ داد که هر جوابی از وزارت معارف دریافت دارد به اطلاع آن نمایندگی خواهند رساند. (2)
* هشدارهای نماینده سیاسی ایران در بین النهرین از تبلیغات قومی کردها
محمد حسن بدیع کارپرداز دولت ایران در کربلا در شرحی که امروز به وزارت امور خارجه نوشت با اشاره به تبلیغاتی که به نام قومیت و استقلال کردستان و دستهای پشت پرده آن در بین النهرین و توسط انگلستان می شود نوشت غرض این است که تمام قطعات کردنشین ایران و عثمانی را متحد ساخته به حکومت مستقل کردستان عراق منضم نمایند. وی با توجه به مسموم بودن این نوع تبلیغات برای کردهای ایران، دولت را به هوشیاری بیشتر دعوت کرد. او نوشت که اسماعیل آقا سیمیتقو هم اینک در یکی از ملحقات پنجوین اقامت دارد و مانند یک مار زخمی منتظر فرصت است. بدیع با اشاره به مندرجات روزنامه العراق در شماره 799 درباره مساعی رؤسای کرد در تأمین استقلال خود، آن را یکی از بازیهای سیاسی انگلستان خواند که با این شیوه می خواهد اطراف مملکت ایران را قیچی و پس از به وجود آوردن کردستان مستقل نفوذ خود را از شمال تا کوه های آرارات و از شرق تا حدود شمال ایران وسعت دهد.
وی نوشت که کردهای ایران به واسطه باورهای مذهبی از انگلستان متنفر هستند و راحت می شود نظر آنان را به دسایس انگلستان جلب کرد. وی در انتها پنج پیشنهاد به دولت ایران کرد تا مصونیت خود را در برابر سیاست استقلال کردستان و عواقب بعدی آن حفظ کند. (3)
* تعیین قیمت گوشت در تهران
در جلسه ای که امروز با حضور حاکم تهران برگزار شد، رؤسای اصناف، نماینده وزارت داخله، مدیران جراید و قصابان نشستی داشتند و درباره قیمت گوشت مشورت کردند. در این جلسه نتیجه قطعی به دست نیامد اما حاکم تهران خواست که تا اول بهمن گوشت چارکی دو قران به فروش برسد تا در جلسه دیگری قرار قطعی صادر شود. (4)
* اقدام به کاهش قیمت نفت
در پی درخواست وزارت داخله از حکومت مازندران، با اقدامات رشید السلطان معاون حکومت در بارفروش و بندر مشهدسر قیمت نفت از 14 قران به یک تومان و ده شاهی تنزل داده شد. علت اصلی گرانی نفت انحصار تجارت آن توسط دو بنگاه روسی ونشترک و سانترسایوز است.
این دو بنگاه نفت وارداتی را که در انحصار خودشان است پس از وارد کردن از قفقاز در انبارها نگه می دارند و زمانی که نفت بازرگانان ایرانی تمام شد، آن را با ب هایی بیشتر به فروش می رسانند. (5)
* دست کمونیست ها در انجمن خیریه و عواید پوطی پنج شاهی
مؤید حضور کارگزار رشت در تلگرام رمزی که به وزارت امور خارجه فرستاد امضاء مواد هشتگانه (این توافق نامه 9 ماده داشت) را که با حضور رؤسای دولتی و اعضاء انجمن خیریه برای مصارف معارف گیلان صورت گرفته بود (ر. ک: 17 دی) با اجبار حاکم گیلان و حضور کنسول روس و چند نفر از کمونیست ها دانست. او نوشت که رئیس مالیه و معارف به اجبار آن را امضاء کرده اند. این موضوع موجب برانگیخته شدن احساسات برخی بازرگانان شهر شد که در تلگراف خانه تحصن کردند، چرا که فهمیدند آلت دست قرار گرفته اند. «از این موفقیت کمونیستها به یکدیگر تبریک می گفتند.» مؤید حضور می نویسد که این یک نقشه بود. «قنسول آرزو داشت به طور غیر مستقیم در معارف دست داشته باشد ... پیش از این قنسول مکرر به فدوی اظهار می داشت که ما حاضریم پوطی ده شاهی بدهیم مشروط بر این که چند نفر که طرف اعتماد قنسولگری است در اداره خیریه عضویت داشته باشند.» 10(6)
* تأسیس شعبه چکا
کارگزار رشت امروز به وزارت امور خارجه خبر داد که کنسول روس شعبه «چکا» را محرمانه تأسیس کرده است. (7) این شعبه 12 نفر عضو دارد. «فدوی مشغول تحصیل اسامی آنها هستم.» پس از رسیدن این خبر به وزارت امور خارجه، معاون این وزارت خانه، انتظام الملک به کارگزاری رشت دستور داد «هرچه زودتر اعضاء شعبه چکا را تحقیقا معین، معلوم کنید در رشت یا انزلی تشکیل یافته؛ اعضای آن روس هستند یا ایرانی.» (8)
* رضا خان جایگزین مناسب برای قرارداد 1919
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران، در نامه بلندی که امروز به نایب السلطنه هندوستان نوشت، این گمان را که رضا خان وزیر جنگ تمایلات ضد انگلیسی دارد، مردود دانست. «سردار سپه علی رغم اشکالات و موانع عدیده و علی رغم یک خزانه تهی و ضعف و فساد کارمندان کشوری و همچنین علی رغم دسایس و تحریکات سیاسی، عملا در اموری توفیق می یابد که اگر اوضاع به گونه ای دیگر می بود، مستشاران نظامی انگلیس آن را به عهده می گرفتند.» لورن با اشاره به این که رضا خان موفق خواهد شد با این ارتش منظم تا 18 ماه آینده کنترل تدریجی کشور را به دست گیرد افزود:
«ما باید این امکان موفقیت را جدی به حساب بیاوریم زیرا توفیق رضا خان از بسیاری جهات وضع ایران را آن طوری که ما سالیان بسیار دراز شناخته و سیاست خود را لزوما بر آن استوار کرده ایم از بنیان دگرگون خواهد کرد. به نظر من سرو کار داشتن با یک حکومت مقتدر مرکزی به شرطی که به اعتقاد ما شانس دوام و ثبات معقولی داشته باشد و از جمیع جهات بی دردسر باشد، مناسب تر است.» لورن یادآور شد که حمایت از رضا خان موقعیت انگلیس را میان طوایف تحت نفوذ انگلستان سست خواهد کرد، اما «این وضع در صورتی که حکومت مرکزی همچنان با ثبات و مقتدر باقی بماند به زودی عادی خواهد شد.» لورن بار دیگر تأکید کرد که ممکن است به نظر رسد رضا خان دارای انگیزه های ضد انگلیسی است اما «در حقیقت کار هایی را که سردار سپه با داشتن وسایل و منافع به
ص: 607
مراتب ناچیزتر درصدد انجام دادن آن است همان کار هایی است که چنانچه معاهده 1919 انگلستان و ایران به تصویب می رسید و به اجرا درمی آمد، برعهده مستشاران انگلیسی واگذار می گردید.» (1)
* عملکرد رضا خان در جهت منافع انگلستان
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران در نامه ای بلند که امروز به کنسولگریهای بوشهر، شیراز و اهواز فرستاد تأکید کرد که رضا خان فردی ضد انگلیسی نیست. علت این توضیح به زمانی بازمی گشت که رضا خان برای استقبال از احمد شاه راهی بوشهر شده بود. او در آنجا اللّه کرم پسر حیدر خان حیات داوود را دستگیر کرد. حیدر خان از طرفداران سیاست انگلیس بود و هنگام جنگ جهانی اول خدمات پردامنه ای به آنها کرده بود. هرچند قرار شد اللّه کرم آزاد شود اما ذهنیت کنسولهای دولت انگلیس در جنوب ایران باید تصحیح می شد.
لورن با اشاره به نامه ای که پیش از این برای کرزن و نایب السلطنه هندوستان فرستاده بود یادآور شد که هدف سردار سپه ایجاد دولت مرکزی و برچیدن قدرتهای محلی به ویژه ایلات جنوب کشور است. این تصمیم موجب این تلقی می شود که اهداف سردار سپه ضد انگلیس است. «من با این نظر موافق نیستم. سردار سپه مخالف افراد قدرتمند خرد است و هدف او همبسته ساختن ایران در یک پیکره واحد و قرار دادن آن تحت کنترل مستقیم دولت تهران است.» وی بار دیگر تصریح کرد: «در واقع کاری که سردار سپه با وجود کمبود منابع درصدد انجام آن است، عملا همان کاری است که بنا بود با تصویب قرارداد 1919 ایران و انگلیس، مشاوران انگلیسی انجام دهد.» وی در ادامه کنسولها را قانع کرد که باید از سنت حمایت از رهبران ایلات رفته رفته دست شست. (2)
* کتک خوردن بازرس مالیه
پس از یک ماهی که دستور رسیده بود نصب باندرول(3) مشروبات الکلی ممنوع شده و نباید مالیات گرفت، «لکن رئیس مالیات غیرمستقیم محرمانه پوطی یک تومان از ارامنه می گرفت.» این خبر را تلگرافچی استرآباد نوشت و ادامه داد که امشب بازرسی که برای رسیدگی به همین موضوع به منطقه آمده بود، کتک مفصلی از رئیس مالیات غیرمستقیم خورد.(4)
* تصرف مواضع آلارلوها
بنا به اطلاع حاکم نظامی آذربایجان امروز نظامیان در ناحیه قشلاقی آلارلوها با این طایفه درگیر شده، موفق شده اند پس از هشت ساعت درگیری مواضع آنها را تصرف کنند. نظامیان توانستند محل استقرار روح اللّه آلارلو و نصرت آلارلو را نیز به چنگ آورند. (5)
ص: 608
ص: 609
پنج شنبه 20 دی 1301/ 11 ژانویه 1923/ 23 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه تدین درباره تذکرات و پرسشهای نمایندگان که خطاب به دولت بیان می شود و پاسخی دریافت نمی کنند سخن گفت و سپس درباره کتک خوردن یک مادر حامله در نظمیه که پسرش متهم به دزدی بوده صحبت کرد که لطمات سختی به این مادر بی گناه خورده است. به طوری که چند روز بعد جنین او سقط می شود و مادر اکنون در حال فوت است. تدین ادامه داد موضوع بعدی ادامه استخدام وستداهل رئیس نظمیه بدون قرارداد جدید است و این غیرقانونی است و نمی توان او را تعقیب کرد. وی با اشاره به تصویب قانون موقت هیأت منصفه در ادامه تذکراتش گفت که از آن روز تاکنون روزنامه های زیادی بدون محاکمه تعطیل شده اند، از جمله اقدام و شفق سرخ. و در این هفته نیز سه روزنامه بدون محاکمه تعطیل شده اند:
کردار، گلشن، سروش. چه فرقی هست میان زمانی که هیأت منصفه نبود و این زمان که طبق قانون هست؟ وی عدم پاسخ به این مسائل را مورد انتقاد قرار داد. در ادامه سلیمان میرزا نیز با بیاناتی داغ و انتقاد صریح از قوام السلطنه و تشبیه او به فرعون گفت وقتی این بی قانونیها صورت می گیرد و مسئولان در برابر پرسش نمایندگان پاسخی نمی دهند، چسبیدن به لایحه نفت چه فایده ای دارد؟ وی در میان صحبت هایش حرف از 150 هزار دلار کمیسیون برای تصویب لایحه امتیاز نفت شمال نیز زد که سریع از آن رد شد و توضیحی دیگر نداد. در این بین قوام السلطنه وارد صحن مجلس شد و ضمن بعید دانستن سقط جنین یک مادر، با اشاره به ماده 49 قانون مطبوعات که نظمیه می تواند مستقیما اقدام به توقیف جراید کند، توقیف جراید یاد شده را قانونی دانست. قوام السلطنه در ادامه موضوع کمیسیون 150 هزار دلار را برای تصویب لایحه امتیاز نفت شمال تکذیب کرد و گفت بی شرف است کسی که بخواهد برای خدمت به کشور رشوه بگیرد. (1)
[تصویر] روزنامه سروش ایران
* تأکید امیر لشکر شمال غرب در مراقبت از اقبال السلطنه
عبد اللّه طهماسبی ضمن بیان این که دستورهای لازم را به رئیس نظامیان ماکو داده تا با هر وسیله ممکن از تبلیغات روسها و عثمانیها جلوگیری کند، گفت که راه های اطمینان بخش را برای اقبال السلطنه باز نگه داشته، اما تحت نظر است. (2)
ص: 610
* گزارش مستشار الدوله از نقشه جعلی روسها
مستشار الدوله که به واسطه استنکاف هیأت روسی موفق به حل وفصل اختلافات ارضی و آبی دولتین ایران و روس در منطقه حسن قلی، اترک و فیروزه نشده بود، امروز یکی از یافته های خود را از ترسیم نقشه جعلی روسها برای تصاحب بخش هایی از زمینهای مرغوب نواحی حسن قلی به وزارت امور خارجه گزارش داد. او نوشت آن طرف رود اترک قابل کشت نیست و از آب اترک در آن سو نمی شود بهره برد. و روسها برای این که بتوانند طوایف یموت را در هردو طرف مرز تحت استیلای خود داشته باشند «نهر کوچکی را که موسی خان ترکمن تبعه ایران برای زراعت مزارع خود حفر کرده بوده است، در نقشه جات رسمی به اسم اترک ترسیم نموده، به این دسیسه متجاوز از ده فرسخ مربع بهترین اراضی نواحی حسن قلی را از خاک ایران منتزع نموده اند.» و در پایان یادآور شد «در صورتی که اترک حقیقی سرحد اتخاذ شود اراضی قابل زراعت در داخل ایران مانده کلیه طوایف یموت طبعا تابع ایران خواهند بود.» (1)
* از سرگیری مذاکرات مرزی در اوایل بهار
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی دولت ایران خبر داد که طرف روسی در نامه ای که اخیرا نوشته خواستار از سرگیری کار کمیسیون از اوایل بهار آینده شده است. آنها می گویند حل اختلافات از لطف آباد که نزدیک ترین مجرای آب است شروع شود و از آنجا به تجن رفته اختلافات حل شود. مستشار الدوله پاسخ داده است طبق قرارداد، کار باید از بحر خزر شروع شود و اترک نزدیک ترین مجرای آب مرزی است و روشن شدن اختلافات در این بخش به نفع اهالی است. وی خاطرنشان کرد که روسها علاقه مند به تقسیم آبهای مرزی لطف آباد و تجن هستند، آن هم تقسیم به نسبت نه تقسیم به تساوی. آنها به تقسیم و حل اختلافات ارضی علاقه نشان نمی دهند.
مستشار الدوله با اشاره به این جمله شویروف رئیس کمیسیون سرحدی روسیه که «در سنوات اخیره به زحمت از ترکمانهای روس جلوگیری کرده اند» آن را تهدیدی تلویحی دانست که اگر ایران به حل وفصل موضوع از مناطق مورد علاقه آنها تمایل نشان ندهد، روسها با اغتشاشاتی که از طریق ترکمنها ایجاد خواهند کرد ایران را مجبور به تمکین خواست هایشان می کنند. وی در پایان پیشنهاد کرد با همین اسلحه که به ما نشان می دهند می توانیم مقابله کنیم و از حالا به مأمورین سرحدی دستور داده شود آماده پاسخگوی هرنوع تعرضی باشند. (2)
* اعلامیه شیخ محمود
دبیر الوزاره منشی کارگزاری ساوجبلاغ ترجمه اعلامیه شیخ محمود را که در مناطق کردنشین توزیع شده بود برای کارگزاری آذربایجان فرستاد. در این اعلامیه شیخ محمود نوشته بود که حاضر است همه چیز خود را برای استقلال و استخلاص کردستان فدا کند. او قوم کرد را دیندار و جنگاور معرفی کرده که برای حفظ خاک خود هم می میرد و هم می کشد. شیخ محمود نوشته است که شنیده ام سید طه متعهد شده به اسم کرد و اتکا به پول و نیروی چند صد نفری به جنگ نظامیان ترک در رواندوز و اطراف آن برود. من موافق این کار نیستم. اگر چنین اقدامی را صلاح می دانستم با قدرتی که دارم دست به این کار می زدم. وی تأکید کرد در این مرحله ضمن پافشاری بر استقلال و تلاش در این راه نمی توانیم ملت کرد را قربانی منافع دیگران کنیم. (3) این همان اعلامیه ای است که در روز پنجم دی بدان اشاره شد.
* استقبال از ورود سیمیتقو به سلیمانیه
هفته نامه روژ کوردستان در شماره امروز خود (23 جمادی الاول) شرحی از ورود «قهرمان کردستان حضرت اسماعیل آقا سمکو» به سلیمانیه چاپ کرد. در روز ورود تمام دوایر حکومتی و بازار سلیمانیه تعطیل بودند و مقامات شهر و اهالی تا نیم فرسخ سواره و پیاده به استقبال سیمیتقو رفته بودند.
در این بین «جناب رئیس داخله با جناب کاپیتن چمن وکیل مندوب سامی [سرپرسی کاکس] با اتومبیل ... تا یک فرسخی» به استقبال سیمیتقو شتافته بودند. شیخ محمود نیز در این مراسم حضور داشت. سیمیتقو با برادرش احمد آقا همراه بود.
یکی از تشریفات ورود سیمیتقو شلیک هفت گلوله توپ بود.
به نوشته این هفته نامه وی در هشتم کانون ثانی وارد سلیمانیه شد.(4)
[تصویر] شیخ محمود و احمد اوتومان
* بار دیگر تعرفه اروپایی
مالیات از مال التجاره های بازرگانان ایرانی در مرز روسیه که با تعرفه آسیایی- که قیمتی نازل تر است- گرفته می شد، پیش از این، تبدیل به تعرفه اروپایی با قیمتی بالاتر شده بود.
پی گیریهای مسئولان ایرانی موجب شد که این تعرفه به شکل اولیه خود بازگردد.
اینک خبر می رسد که دولت روسیه بار دیگر تعرفه اروپایی را اعمال می کند. اقداماتی از طرف وزارت امور خارجه آغاز شده و در مکاتباتی با بادکوبه، دستور هایی برای مذاکره ارائه گردیده است. (5)
* درخواست اطلاعات از مصرف الکل در ایران
اداره بین المللی مبارزه با الکل در نامه ای به وزارت امور خارجه خواسته است اطلاعاتی از استعمال الکل در ایران برای آن اداره بفرستند تا در سالنامه رسمی آنان چاپ شود. موضوع از طرف وزارت خارجه به مجلس حفظ الصحه دولتی منعکس شده تا اطلاعات لازم را به آن وزارت خانه تحویل دهد تا متعاقبا «به اداره بین المللی ضد استعمال الکل» فرستاده شود.(6)
ص: 611
* تحصن و اعتراض به بی عدالتیهای امنیه
گروهی از اهالی ایوانکی برای اعتراض به بی عدالتیهای افراد امنیه و رساندن صدای خود به مسئولان در تلگراف خانه این شهر متحصن شده اند. آنها خواستار رسیدگی به رفتار غیرعادلانه امنیه با اهالی هستند. «از طرف امنیه نیز مأمور برای رسیدگی اعزام گردیده است.»(1)
* سهم دولت ایران از تعمیر پل آستارا
پس از تخریب پل آستارا، براساس توافق دولتین ایران و روس، قرار شد طرف روسی پل را تعمیر کرده نصف مخارج آن را از ایران بگیرد.
حال از طرف شورای اقتصادی آذربایجان شوروی خرج تعمیر پل 89000 منات طلا و سهم ایران بیش از 44000 منات طلا اعلام گردیده است. (2)
* رایزنی انگلیس با رضا خان و احتمال تجاوز روس به خاک ایران
پس از خبری که لورن وزیر مختار انگلیس از شنیده های خود مبنی بر احتمال ورود روسیه به خاک ایران برای عبور از این ناحیه و پیشروی به سوی عراق (ر. ک: 10 دی) داد، وابسته نظامی سفارت به دیدار رئیس ارکان کل حرب قشون رفت و موضوع را با او در میان گذاشت. حال لورن از قول مسئول نظامی ایران می گوید که وزیر جنگ تصمیم دارد در برابر هم تجاوزی به خاک ایران مقاومت کند. وی این خبر را نیز با طبقه بندی فوق سری برای انگلستان فرستاد و آن را نمادی از بی طرفی ایران دانست.(3)
* اعزام محمد حسین خان به گیلان
منابع انگلیسی می نویسند سرهنگ محمد حسین خان آیرم به فرمان رضا خان وزیر جنگ برای سربازگیری و سرکوب فعالیتهای انقلابی در گیلان و مازندران امروز تهران را به قصد رشت ترک کرد. (4) بدین ترتیب وی جانشین علی اکبر درخشانی شد و سرپرستی قشون را در گیلان و مازندران به عهده گرفت.
ص: 612
جمعه 21 دی 1301/ 12 ژانویه 1923/ 24 جمادی الاول 1341
* تمرکز افغانهای شرور در نزدیکی قائنات
بنابر اخبار رسیده از بیرجند یک صد و پنجاه نفر از اشرار افغان در سه فرسنگی قائنات در ناحیه ای موسوم به جنگل اجتماع کرده، احتمال حمله آنها به شهر وجود دارد. نظامیان اقداماتی برای پیشگیری از تهاجم آنها کرده و درگیر هم شده اند. در این خبر از نتایج این برخورد نظامی چیزی نیامده است. (1)
* ورود محمود خان شهاب السلطان به مندلی
نایب کنسول ایران در مندلی در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که محمود خان شهاب السلطان رئیس طایفه «خمان» از شاخه های ایل کلهر که مدتی در گیلان غرب زندانی عباس خان امیر مخصوص بوده، موفق به فرار شده، از طریق قصر شیرین به خانقین آمده است. شهاب السلطان اینک با خدم و حشم خود که حدود سی نفر می شوند وارد مندلی شده و به کریم خان سردار نصرت و خویشان امیر اعظم مقتول ملحق شده است. او نیز مانند خویشان امیر اعظم طبق دستور نماینده عالی انگلیس در بین النهرین اجازه اقامت در مندلی یافته است. حیدر قلی نایب کنسول ایران در ادامه از شنیده های خود نیز نوشت که محترم السلطنه مادر امیر اعظم مقتول به کرمانشاه رفته و در آنجا به حاکم ایالت و اولیای دولت متظلم شده و تقاضای رسیدگی به قتل پسرش را کرده است.(2)
* امتناع رئیس معارف گیلان از مهر کردن مواد هشتگانه
پس از آن که مؤید حضور رئیس کارگزاری رشت، تأسیس انجمن خیریه را که مسئول خرج عواید پوطی پنج شاهی برای معارف گیلان است به دست کمونیستها دانست و گزارش آن را به مرکز فرستاد (ر. ک: 19 دی) نوشت که حاکم گیلان مواد هشتگانه را پس از امضاء رئیس مالیه و رئیس معارف، امروز برای مهر کردن رئیس معارف نزد او فرستاد. مؤید حضور با آگاهی از موضوع خود را نزد رئیس معارف می رساند. «به او فهماندم که این اقدامات با دست خارجی است. رئیس معارف از مهر کردن ورقه امتناع و علنا اظهار داشته است که امضای من به فشار حکومت و قونسول روس بوده است.» (3)
ص: 613
شنبه 22 دی 1301/ 13 ژانویه 1923/ 25 جمادی الاول 1341
* پلیس نفت جنوب
محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز اطلاع داد که بنابر اخبار رسیده، انگلیس مشغول تشکیل و سازماندهی عده ای در مسجد سلیمان به اسم پلیس نفت است. از اصفهان هم عده ای داوطلب عضویت در این سازمان جدید هستند و اخیرا خلیل خان صاحب منصب سابق که به دلیل سوء عملکرد از خدمت قشونی اخراج شده بود با سی نفر همراه در این تشکیلات وارد شده است. آنها از اصفهان به مسجد سلیمان رفته اند. (1)
وزارت جنگ این گزارش را بلافاصله به وزارت امور خارجه منعکس کرد و نوشت چون این اقدام برخلاف مصالح مملکتی است اگر کمپانی نفت جنوب نیرویی لازم دارد این امکان هست که دولت ایران آن را در اختیار آن کمپانی بگذارد.(2)
* انگلیس و مبارزه با قحطی
روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 613 * انگلیس و مبارزه با قحطی ..... ص : 613
پی درج مقاله ای در جریده عصر انقلاب با عنوان «سفید کردن سیاه» که در شماره 106 این نشریه و در 19 جمادی الاول 1341 منتشر شد سرپرسی لورن سفیر انگلیس در تهران نامه ای به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت و در آن قحطی سالهای 1918- 1917 را که به انگلیس نسبت داده شده بود تکذیب کرد.
در این مقاله انگلستان متهم شده بود که با جمع آوری غله موجبات این قحطی را به وجود آورد و زمانی که جمع آوری غله را ترک کرد قحطی هم مرتفع شد. لورن نوشت که دولت انگلیس کوششهای چشمگیری علیه قحطی کرد: برای قحطی زدگان فارس از هند آرد آورد، در تهران آشپز خانه ای برای فقرا نزدیک مریض خانه دولتی تأسیس کرد که روزی به سه هزار نفر غذا می داد؛ ژنرال دانسترویل با آردی که از بغداد آورده بود در همدان روزانه به سه هزار نفر نان می داد؛ در سفارت خانه نانوایی باز کرده بودیم و به مردم نان می دادیم.
«خود دولت ایران چنین اقدامی را برای تخفیف عسرت فقرا ننموده و وقتی که در عوض اظهار امتنان نسبت به دولت دوستدار از طرف یکی از جراید طهران به آن دولت اتهام زده می شود» نمی توانم اعتراض نکنم. لورن خواست با استفاده از قانون هیأت منصفه با این نشریه برخورد شود. (3)
* تشکیل مجلس شورای ملی
امروز مجلس به ریاست آیت اللّه سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. ابتدا سلیمان میرزا در پاسخ به اظهارات رئیس الوزراء در جلسه گذشته که گفته بود مخالفت با لایحه امتیاز نفت شمال، مخالفت با مصالح کشور است، گفت ما مخالف اصل امتیاز نیستیم بلکه در مواد آن حرف داریم. وی بار دیگر قوام السلطنه را متهم کرد چون می خواهد از حق دلالی و کمیسیون وجوه وام گرفته شده استفاده کند اصرار به تصویب این لایحه دارد. وی با اشاره به تکذیب موضوع از طرف قوام السلطنه، موضوع کمیسیون از بابت استقراض یک میلیون دلار را در کابینه پیشین قوام السلطنه دانست و خواستار رسیدگی به آن شد. ملک الشعرای بهار در نقد گفته های سلیمان میرزا صحبت کرد. در ادامه بحثها شیخ اسد اللّه از طرح این موضوعات اظهار تأسف کرد و آن را در شأن مجلس ندانست. (4)
* درگذشت حاج میرزا محمد مجتهد
جریده اتحاد نوشت که میرزا محمد مجتهد امروز در سن 68 سالگی دار فانی را وداع گفت. تشییع پیکر او با حضور وجوه علما و اهالی با احترام صورت گرفت. «و محض احترام آن مرحوم ادارات دولتی را در آن روز تعطیل و بازارها و دکاکین به کلی بسته بودند.» (5) میرزا محمد مجتهد از علمای مقیم قم بود. پیکر او در گورستان شیخ ان دفن شد. (6)
ص: 614
ص: 615
یکشنبه 23 دی 1301/ 14 ژانویه 1923/ 26 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز پیش از ظهر مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا قوام السلطنه رئیس الوزراء موضوع 150 هزار دلار کمیسیون را که در جلسه گذشته و نیز جلسه بیستم دی از طرف سلیمان میرزا مطرح شد تکذیب کرد و آن را بی اساس خواند. وی سپس در اهمیت تصویب لایحه امتیاز نفت شمال صحبت کرد و با اشاره به جمله یکی از نمایندگان که لایحه نفت در این دولت تصویب نمی شود گفت که امتیاز نفت مربوط به این کابینه یا آن کابینه نیست، بلکه مربوط به مملکت است. قوام السلطنه سپس تلگرام هایی را که بین او و علاء در مورد اقدامات شوستر برای استقراض ردّوبدل شده و در آن حرف از کمیسیون رفته قرائت کرد و نشان داد که طمعی برای گرفتن حق دلالی در بین نبوده است. (1)
* کشتی جنگی انگلیس در جزیره ابو موسی
کارگزار بندر لنگه در گزارشی که امروز از محل کار خود به مرکز فرستاد با این توضیح که «این اوقات مأمورین انگلیسی در مسقط و بنادر عمان به عجله و جدیت اقدامات می نمایند و تاکنون چند بندر از بنادری که تحت امر مسقط بوده و سرپیچی کرده اند به توپ بسته» تخریب نموده اند، افزود که «کشتی جنگی انگلیس به جزیره ابو موسی رفته؛ چون جزیره مزبوره از جزایر متعلق به دولت علّیه بوده» تفصیل حوادث آن جزیره را تا سال جاری در گزارش دیگری خواهم نوشت. (2)
* تشکیل محکمه برای اتهامات حسینعلی طالشی
به دنبال انعکاس رخداد هایی که پس از دستگیری حسینعلی طالشی یا همان سالار اشجع در اردبیل اعم از تحصن و تلگرامها و ... توسط شاکیان او صورت گرفت (ر. ک: 19 دی) رضا خان وزیر جنگ امروز به امیر لشکر شمال غرب نوشت که «دستور داده ام قاتل محاکمه و رأی محکمه اجرا شود.» (3)
* پیدا شدن دو عراده مسلسل
پس از تأکید رضا خان وزیر جنگ مبنی بر جمع آوری سلاح (ر. ک: 16 دی) در منطقه آذربایجان، عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر غرب خبر داد که دو عراده مسلسل نزد شعبان علی خان، سرهنگ سابق، پیدا شده است که برای گرفتن آن مشغول مذاکره هستم. و یادآور شد که جمع آوری اسلحه متوقف نشده و آن چه اضافه است به مرکز خواهد فرستاد. (4)
* ابلاغ قانون منعقده بین ایران و افغانستان به وزارت امور خارجه
امروز قانون راجع به فصل سوم الحاقیه به عهدنامه منعقده بین دولتین ایران و افغانستان (ر. ک: 31 شهریور) به وزارت امور خارجه ابلاغ شد. (5)
* اعلام نیاز به شش قاطر
رئیس تیپ مستقل شمال امروز از رضا خان خواست که شش قاطر از مرکز برای او بفرستد. او نوشت دو مسلسلی که اخیرا به این تیپ اضافه شده و تا اندازه ای نیازمندی این تیپ را به این اسلحه برطرف کرده، محتاج قاطر است؛ یا شش رأس قاطر امر فرمایید از مرکز فرستاده شود یا اجازه خرید آن در منطقه داده شود.(6)
ص: 616
دوشنبه 24 دی 1301/ 15 ژانویه 1923/ 27 جمادی الاول 1341
* اطمینان دادن انگلیس از منع عملیات ضد ایرانی شیخ محمود
در نامه ای که سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران به قوام السلطنه ریاست وزراء نوشت در پاسخ به نگرانیهای ایران از تحرکات شیخ محمود گفت که موضوع را «به مأمور عالی انگلیس مقیم بغداد اطلاع دادم ... به موجب تلگرافی که از سرپرسی کاکس رسیده است به شیخ محمود آگاهی داده شده است که از عملیاتی که محتمل است اسباب تشویق طوایف کردستان ایران بر ضد دولت علّیه بوده باشد کاملا احتراز جوید.» (1)
[تصویر] شیخ محمود برزنجی
* نظامیان ایرانی در رواندوز
سرپرسی لورن امروز در نامه ای به قوام السلطنه، او را از برخی تحرکات نظامیان ایرانی در کردستان عراق باخبر کرد و آن را برخلاف سیاست بی طرفی ایران دانست. وی با اتکاء به اطلاعات مأموران انگلیسی مقیم عراق گفت که یک صاحب منصب از قشون ایران به همراه شش نفر اکتبر گذشته به رواندوز رفته و در پنج روز اقامتی که در آن جا داشته اند دو عراده توپ را که از کار افتاده بود تعمیر کرده اند. همچنین در اوایل دسامبر تعدادی از نظامیان ایرانی که یکی از آنها برادر امیر حشمت بوده با یازده نفر دیگر به رواندوز رفته و مبلغ قابل توجهی به اوزدمیر که در تدارکات حمله عثمانیها به خاک عراق بوده، داده است. «و از قرار به اوزدمیر گفته شده که قشون ایران برای کمک دادن او حاضر می باشد.» لورن از قوام السلطنه خواست نتیجه اقدامات خود را در این موضوع به اطلاع او برساند. (2)
* انعکاس تشکیل پلیس نفت جنوب به وزارت امور خارجه
به دنبال خبری که امیر لشکر جنوب از تشکیل پلیس نفت جنوب در مسجد سلیمان توسط انگلیس به وزارت جنگ داد (ر. ک: 22 دی) موضوع به وزارت امور خارجه منعکس شد.
وزیر جنگ نوشت که «این اقدام برخلاف مصالح مملکتی بوده و در صورتی هم که برای نفت جنوب قوایی لازم باشد ممکن است از دولت ایران تقاضا و استمداد جویند.» وی خواست با مقامات انگلیس وارد مذاکره شده نتیجه را به وزارت جنگ اطلاع دهند. (3)
* مذاکرات محرمانه آنوش گرگانرودی با کنسول روس
سلیمان پاشا خان که اطلاعات مورد نیاز منطقه خود را برای وزیر جنگ ارسال می دارد امروز به او نوشت که آنوش
ص: 617
گرگانرودی پس از بازگشت از رشت در انزلی با کنسولگری محرمانه وارد گفت وگو شده است. کسی هم به نام عبد الحسین خان که با جنگلی ها همکاری کرده با آنوش گرگانرودی همراه است. (1)
* دیدار اقبال السلطنه با شهبندر عثمانی
سلطان حسن خان مأمور لشکر شمال غرب در ماکو خبر داد که امشب طاهر بیک شهبندر عثمانی پنج ساعت با اقبال السلطنه دیدار کرده است. آن چه از این ملاقات طولانی درز کرده نشانگر نارضایتی اقبال السلطنه و عدم اطمینان او به دولت فعلی است و اظهار داشته «چون دولت به پیشنهادهای من جواب نمی دهد می خواهم از حکومت مستعفی شوم.» سلطان حسن خان معتقد است اقبال السلطنه متمایل به عثمانی و علیه روسیه است و روسها هم این مطلب را حس کرده اند. (2)
* توقیف روزنامه سیاست
روزنامه اتحاد نوشت که جریده سیاست، امروز توقیف شد.
اتحاد، سیاست را یک روزنامه دست چپی و مخالف جدی کابینه قوام السلطنه معرفی کرد و از بسته شدن این روزنامه بدون تشکیل هیأت منصفه ابراز تأسف نمود. (3)
* بازگشت تقی زاده به مسکو
برطبق اخبار رسیده به وزارت امور خارجه سید حسن تقی زاده که در پی قطع مذاکرات بین ایران و روسیه از مسکو به برلن رفته بود بار دیگر راهی مسکو شده است. (4)
* پیشنهاد روزنامه الاهرام به حلمی افندی
ابراهیم حلمی افندی مدیر جریده تعطیل شده المفید عراق که توسط انگلیس نشریه اش تعطیل و سپس به ایران تبعید شد، اخیرا پیشنهادی از روزنامه الاهرام «که از بزرگ ترین جراید شرق و یومی و هر روزه در 8 صفحه منتشر می شود» دریافت کرده که عهده دار خبرنگاری آن جریده در ایران باشد. (5)
[تصویر] نخستین شماره روزنامه الاهرام
ص: 618
سه شنبه 25 دی 1301/ 16 ژانویه 1923/ 28 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه بودجه وزارت داخله مطرح شد.
مخالفان لایحه از نبود سازمان و نظم و ترتیب در وزارت داخله گفتند و از تفاوت هایی که بین دریافتها وجود دارد. برای نمونه حقوق حاکم مازندران ماهی دو هزار تومان است اما یک نایب الحکومه ماهی 30 تومان دریافت می کند. منصور الملک کفیل وزارت داخله ضمن پذیرش کاستی ها گفت تا قانون استخدام اجرا نشود این مسائل وجود خواهد داشت. او توضیحاتی درباره نظمیه، امنیه و بلدیه داد که مستقیم یا غیرمستقیم وابسته به وزارت داخله هستند.
[تصویر] منصور الملک
برخی نمایندگان با وجود گذشت ده ماه از سال تصویب بودجه را برای سال جاری مناسب ندانسته، خواستند موادی تهیه و به تصویب برسد که وزارت داخله در ماه های باقی مانده سال گذران کند. (1)
* هدف قشون، سلطه بر صفحات جنوب
رضا خان وزیر جنگ در پاسخ به محمود آیرم امیر لشکر جنوب که درباره شاه جهان خان و ادعای او مبنی بر تصرف کامل بلوچستان طرح موضوع کرده بود (ر. ک: 18 دی) امروز خطاب به او نوشت که اگر لازم می دانید او را به اصفهان بخوانید اما همان طور که پیش از این گفته ام «صفحات جنوب ... بایستی بالاخره در تحت نفوذ دولت و سلطه قشون درآید ولی عجالتا موضوع بلوچستان چندان قابل اهمیت نیست.»(2)
* واگذاری جهازات جنگی جنوب به قشون
وزارت مالیه در نامه ای که امروز به وزارت جنگ نوشت پیرو درخواست از ریاست وزراء، گفت که به اداره کل گمرکات دستور داده شده تا به رئیس گمرک بوشهر ابلاغ کند تمام جهازات جنگی که تحت نظر و اختیار دارد، به اداره قشونی محل واگذار شود. پیش از این محمود آیرم امیر لشکر جنوب چنین درخواستی را از رضا خان کرده بود که پی گیری او نتیجه داد.(3)
* مقابله با اقدامات تبلیغاتی روسها
در دعوت نامه ای از رؤسای ادارات و دوایر دولتی و خوانین ماکو خواسته شد که در محل قرائت خانه ماکو که با حمایت نماینده سیاسی روسیه شوروی در این شهر گشایش یافته، گرد هم آیند و در مراسمی که در نظر گرفته شده بود شرکت کنند.
سلطان حسن خان نماینده لشکر شمال غرب در ماکو پس از
ص: 619
آگاهی از این موضوع توسط سالار منصور اقداماتی صورت داد که کسی حاضر نشد در آن شرکت کند. فقط تعدادی از اتباع روسی در آن مراسم حاضر شدند. «هرگاه خوانین و اجزاء ادارات رفته بودند قطعا اهالی از هر طبقه آمدوشد می نمودند و به هیچ وجه ترسی برای آنها باقی نمی ماند» و تبلیغات روسها مؤثر واقع می شد. (1)
* رتبه بندی حقوق ها در وزارت مالیه
با تصویب قانون استخدام، کمیسیونی که امروز در وزارت مالیه با حضور نمایندگان وزارت خانه های مختلف تشکیل شد تصمیم گرفت مستخدمین و دوایر دولتی را در پنج ردیف تقسیم بندی کند و حقوق آنها را این چنین تعیین کرد: حقوق درجه یک 15 تومان- درجه دوم به اضافه ربع 18 تومان- درجه سوم به اضافه ثلث 23 تومان- درجه چهارم به اضافه نصف 30 تومان- درجه پنجم به اضافه دو ثلث 40 تومان.(2)
* لزوم دستگیری و تنبیه آقالار خان
مدیر گمرکات خداآفرین از فرمانده نظامی منطقه قراچه داغ درخواست کرد آقالار خان که مایه شرارت و فساد منطقه است دستگیر شده به مجازات برسد. «وجود این قبیل اشخاص در سرحدات علاوه بر این که مخل نظم و آسایش اهالی داخله می باشد ممکن است منتج به نتایج وخیمه دیگری نیز» بشود و روابط دوستانه با دولت همجوار آسیب ببیند. (3)
* تشویق خوانین ماکو به تحصیل فرزندانشان در ایران
در پی اقدامات رئیس کمیسیون امور سرحدی ماکو و جلفا برای توسعه معارف در ماکو، وی خبر داد که موفق شده است نظر خوانین منطقه را به فرستادن فرزندانشان به مدارس ایرانی جلب کند. آنان پیش از این مدارس روسی را در آن کشور ترجیح می دادند. امیر ارفع و نصیر الملک پسران خودشان را به تبریز فرستادند که در مدارس دولتی آن جا مشغول تحصیل شوند. «پسر اکرم الدوله مرحوم را هم به مدرسه دولتی خوی فرستادند ... اقبال السلطنه سردار هم وعده می دهند بعد از عید ...
پسر کوچک خودشان را به تهران بفرستد.» (4)
ص: 620
چهارشنبه 26 دی 1301/ 17 ژانویه 1923/ 29 جمادی الاول 1341
* برشماری مزیت های نسبی ایران برای تولید کاغذ
در پی آگاهی وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه از نظر دولت امریکا مبنی بر این که در ایران بازار مهمی برای مصرف کاغذ نیست و نیز چون مواد اولیه یافت نمی شود، تأسیس کار خانه کاغذسازی به صرفه نیست، این وزارت خانه امروز توضیحاتی به وزارت امور خارجه فرستاد که آنها را به نظر سفیر امریکا در ایران برساند. «کافی است احصائیه گمرکی صادرات و واردات نه ساله کاغذ در ایران» را نشان دهید تا مقدار مصرف آن معلوم شود.
«طول جنگلهای ایران در سواحل بحر خزر قریب نود و شش فرسخ است و عرض آن به اختلاف نقاط دو الی ده فرسخ است» و انواع جنگل های صنعتی و غیرصنعتی به حد بسیار در آن یافت می شود. دیگر آن که فاصله جنگل تا دریا بسیار کم و مسطح است و برای حمل ونقل آسان. «حد اکثر مزد عملیات در سواحل بحر خزر روزی سه قران است ... ایران به طور متوسط سوای پارچه های نخی که در داخله تهیه می کنند سالیانه یازده میلیون تومان پارچه پنبه ای از خارج وارد می نماید.» وزارت فواید عامه این توضیح را از آن رو داد که کهنه های نخی هم در ساخت کاغذ کاربرد دارند. این وزارت خانه در ادامه توضیح، به مقدار کاه برنج و کتان و شاهدانه نیز اشاره کرد که برای نمونه در سال 1916 شش میلیون تومان برنج و 150 هزار تومان کتان و شاهدانه صادر شده است. این اقلام نیز در تولید کاغذ به کار می رود.(1)
* حاکم جدید ابهررود
ناصر لشکر از اعضای قدیمی وزارت داخله به سمت حکومت ابهررود انتخاب شد. «اهالی ابهررود استدعا نموده اند زودتر حکومت آنجا از مرکز حرکت و خاتمه به تعدیات دبیر دربار نایب الحکومه سابق بدهند.» (2)
* تعیین هشت مسجد برای بیتوته فقرا
بلدیه تهران در اعلانی که امروز در جراید به چاپ رساند نام هشت مسجد و نشانی آنها را برای اقامت شبانه فقرا اعلام کرد. این مساجد با هوایی که گرم شده است شبها پذیرای مستمندان است. مسجد همت آباد کوچه مریض خانه، مسجد حاج رجبعلی تکیه حاج رجبعلی، مسجد حاج میرزا شفیع دروازه غار، مسجد ملک سر قبر آقا، مسجد جامع عبد العلی صابون پز خانه، مسجد صغیرها خیابان یخچال صغیرها، مسجد سپهدار کوچه حاجی بهاء الدوله، مسجد شهرنو مقابل دار الایتام. (3)
* عکس یادگاری
کارگزاری بندر عباس از تقاضای هیأت کنفرانس پستی بوشهر برای گرفتن یک عکس یادگاری که اعضاء در آن پیدا باشند خبر داد. وی پس از اجابت این خواسته یک نسخه از این عکس را هم برای وزارت امور خارجه فرستاد و نوشت که چهل تومان خرج برداشته است. کنسول انگلیس در بوشهر و آرنولد ویلسن رئیس کمپانی نفت جنوب نیز در این عکس حاضر بودند. (4)
* مکاتبه با امریکا برای خرید هواپیما
برخی منابع نوشته اند دولت ایران در چنین روزی تمایل خود را برای خرید چند هواپیمای نظامی و اعزام افرادی برای آموزش به اطلاع دولت امریکا رساند. (5)
* تقدیر روزنامه نوبهار از چیچرین
روزنامه نوبهار در شماره امروز خود از حمایت چیچرین رئیس هیأت نمایندگان روسیه شوروی در کنفرانس لوزان تقدیر کرد. به نوشته این روزنامه این مقام روسی یادداشتی به کنفرانس لوزان داده، علیه ممانعت فرانسه و انگلیس از ورود ایران به کنفرانس اعتراض کرده است. او نوشته است «دولت ژاپون و ممالک اسکاندیناوی که هیچ گونه منافعی در شرق
ص: 621
ندارند، نماینده آنها به کنفرانس لوزان دعوت شده است ولی از حضور ایران که خود یکی از ممالک شرق نزدیک است ممانعت به عمل آورند.»(1)
[تصویر] چیچرین
* تشکیل جلسه برای رسیدگی به آوارگان ارومیه
عصر امروز کمیسیونی مرکب از وزراء و نمایندگان مجلس برای رسیدگی و تصمیم گیری نسبت به جنگ زدگان ارومیه تشکیل شد. پیش از این، تصمیم گرفته شده بود یک کرور تومان برای رفاه حال آوارگان و جنگ زدگان ارومیه، به علاوه هزار خروار کالا اختصاص یابد. از جزئیات این جلسه با توجه به خزانه خالی دولت خبری درج نگردید اما گفته شد که تصمیمات این کمیسیون به مجلس شورای ملی و هیأت دولت ارائه خواهد شد تا صورت اجرایی بگیرد. (2)
* تسویه بخشی از حقوق عقب افتاده کارمندان عدلیه
امروز وزارت مالیه بخشی از حقوق عقب افتاده کارمندان وزارت عدلیه را پرداخت کرد. قرار است افرادی که حقوق شان از ماهیانه سی تومان تجاوز نمی کند تا پایان تیر حقوق معوقه شان داده شود؛ آنان که تا سقف پنجاه تومان می گیرند تا پایان خرداد و کسانی که بیش از پنجاه تومان دریافت می کنند تا پایان اردیبهشت حقوق عقب افتاده شان را بگیرند. همچنین حقوق معوقه وزارت معارف که به دلیل کسری قابل توجه تقسیم نشد، اینک مقرر گردید در این مرحله فقط به معلمان داده شود و در وهله بعد نوبت به کارمندان برسد. (3)
ص: 622
پنج شنبه 27 دی 1301/ 18 ژانویه 1923/ 30 جمادی الاول 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در جلسه امروز، دانش نماینده نیشابور از قوام السلطنه خواست که در مورد کنفرانس لوزان و همچنین شایعه تصدیق دولت ایران نسبت به قیمومت انگلستان بر کشور عراق توضیح دهد. نخست وزیر با توضیح علت برپایی کنفرانس لوزان که پس از جنگهای یونان و ترکیه و برای حل وفصل مسائل این دو کشور و بغازها تشکیل شده بود گفت که ایران درخواست عضویت در این کنفرانس را کرده اما رد شده است و علت آن هم مربوط نبودن موضوع کنفرانس با ایران بوده. اما سخنرانی یک شخص به نام پطرس که نماینده کلدانیها بود و استقلال قوم خود را طلب می کرد و در ترسیم مرزهای کشورش، جنوب آن به دریاچه ارومیه می رسید باعث شد ایران به این موضوع اعتراض کرده، از طریق نمایندگان سیاسی خود در اروپا آن را پی گیری کند. (1) قوام السلطنه در مورد قیمومت انگلیس بر عراق هم گفت که این موضوع مربوط به ایران نمی شود و ما خواسته ایم که اوضاع بین النهرین طبق آمال مردم آن منطقه پیش برود. مدرس در ادامه جلسه نسبت به رخدادهای بین النهرین سخنانی راند و دخالت انگلیس در سرنوشت عراق را محکوم کرد. (2) پس از مدرس، سلیمان میرزا هم نطقی مشابه کرد و ضمن نشان دادن مدارکی دال بر نارضایتی مردم عراق خواستار طبع این اوراق شد. (3)
* توصیف مانور نظامی
امروز مانور نظامی در میدان مشق تهران در حضور احمد شاه برگزار شد. روزنامه اتحاد در سرمقاله ای که در این باره چاپ کرد با تمجید و توصیف از این مانور نوشت «ما به نظامیان خود تبریک می گوییم و به آنها خطاب می کنیم که یک ملت سی کروری با تمام قوای خود به تو می گوید: «پیش مارش» برو و در دنبال تو احساسات گرم یک ملتی روان است.» (4) رضا خان وزیر جنگ، در حکم قشونی 110 می نویسد که احمد شاه از این رژه بسیار اظهار رضایت کرد و به من دستور داد «مراحم کامله ... همایونی را به تمام اجزاء قشون ابلاغ دارم.» ازاین رو دستور داده شد این رضایت در مقابل صف نظامیان به همه گفته شود. (5) در این مانور نظامی بیش از 8500 نفر شرکت داشتند.(6)
* درخواست امیر لشکر شمال غرب از اقبال السلطنه برای تحویل سلاح
در تلگراف رمزی که امروز عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب به اقبال السلطنه فرستاد با یادآوری وفاداری و خدمتگزاری او به دولت مرکزی و نیز با ذکر این که قشون ایران بنابر نظم و اصول در نواحی پنج گانه ایران در حال گسترش است، (7)با این دست آویز که «برای تکمیل نواقصات» به اسلحه های موجود نزد اقبال السلطنه و دیگر خوانین احتیاج است درخواست تحویل آنها را کرد. او با ذکر نوع سلاح های موجود در نزد خوانین ماکو نوشت که «برای تأیید صداقت و صمیمیت خودتان» نزد وزیر جنگ «قدغن فرمایید مسلسلهای مزبور را ... تحویل ... حسن خان جلیل وند» نمایند. امیر لشکر شمال غرب نسخه ای از این تلگرام را که توأم با احترام و تهدید نوشته شده بود برای وزیر جنگ هم فرستاد. (8)
* خروج هفتگی 200 هزار تومان مسکوک نقره و طلا از مرز کویته
در گزارشی که امروز برای وزارت امور خارجه نوشته شد، نماینده سیاسی ایران در بمبئی خبر داد که طبق تحقیقات به عمل آمده، تجار عرب و یهودی «از راه بغداد و بنادر جنوب مسکوکات طلا و نقره را حمل و به کویته و از آنجا متدرجا به بمبئی ارسال می دارند؛ چنانچه هرهفته متجاوز از دویست هزار
ص: 623
تومان طلا و نقره مسکوک ایران وارد اینجا می شود.» وی اضافه کرد «بعضی تجار بمبئی برای فرار از پرداخت حقوق گمرکی بعضی از مال التجاره هایی که گمرک آنها زیاد است از قبیل قند و شکر و چای و غیره این اجناس را هم حمل به کویته و بحرین نموده از آنجا به طور قاچاق وارد ایران می نمایند.» (1)
* انعکاس نظرات میلسپو به علاء در مورد امتیاز نفت شمال
قوام السلطنه ریاست وزراء در تلگرامی که امروز به حسین علاء وزیر مختار ایران در امریکا فرستاد او را در جریان سیر تصویب لایحه نفت در مجلس شورای ملی و نظراتی که میلسپو رئیس کل مالیه پس از رسیدن به ایران در مورد جزئیات این لایحه دارد، گذاشت. او به علاء یادآور شد آن چه در مجلس می گذرد درباره کلیات لایحه است و جزئیات امر توسط دولت با کمپانی نفت قطع و فصل خواهد شد. قوام نوشت که از نظر دولت ایران موضوع قرض از امریکا جدا از موضوع امتیاز است، با این حال اگر کمپانی نفت استاندارد تضمین کند که یک سال پس از گرفتن امتیاز نفت شمال ده میلیون دلار وام به ایران داده شود، قابل پذیرش است؛ البته به شرطی که بودجه سال آینده تعدیل شود و موقعیت داخلی ایران و مداخلات خارجی در وضعی مساعد باشد.(2)
* ورود وزیر مختار آلمان به تهران
روزنامه ایران خبر داد که کنت شولنبرگ وزیر مختار جدید آلمان امروز وارد تهران شد؛ از او استقبال به عمل آمد و قرار است ظرف روزهای آینده به حضور احمد شاه برسد. (3)
* اعزام بصیر دیوان به شیراز
سرتیپ بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی) به عنوان رئیس قشون فارس امروز راهی شیراز شد. چهل افسر او را همراهی می کردند. (4)
[تصویر] بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی)
ص: 624
ص: 625
جمعه 28 دی 1301/ 19 ژانویه 1923/ 1 جمادی الثانی 1341
* ادامه خلع سلاح در آذربایجان
خلع سلاح در منطقه آذربایجان همچنان ادامه دارد. عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب این خبر را امروز برای وزیر جنگ نوشت و اضافه کرد که تاکنون چند قبضه مسلسل و دیگر سلاح ها جمع آوری شده و «چندین قبضه مسلسل و کلت و غیره در نزد اقبال السلطنه به انضمام یک عراده توپ کوهستانی نزد خوانین ماکو موجود است که برای تحویل گرفتن آن مشغول مذاکره هستم.» پیش از این رضا خان یادآور شده بود که چه با مذاکره و چه با خرید، این کار باید انجام شود. امیر لشکر شمال غرب در ادامه این گزارش نوشت که به واسطه نظر مثبت مقام وزارت جنگ به اقبال السلطنه، خلع سلاح او با مساعدتهای مادی و معنوی همراه خواهد بود.(1)
* وضع دلخراش فقرا و تنگدستان در مراغه
بنا به اطلاعات رسیده از مراغه اوضاع فقرا و تهی دستان شهر بسیار ناگوار است و با حالی پریشان در معابر و کوچه ها پراکنده هستند. اخیرا حکومت مجلسی از دولتمندان و محترمان شهر تشکیل داده و پس از مذاکراتی فقرا بین ملاکین و معاریف تقسیم شدند تا به اعاشه آنان رسیدگی شود. (2)
* توقیف روزنامه ستاره شرق
روزنامه ستاره شرق به مدیریت بنان السلطان توقیف شد. این خبر را روزنامه اتحاد در شماره امروز خود چاپ کرد. (3)
* دستور منع توقیف اشخاص به نظمیه
هروزارت خانه یا اداره ای که درخواست دستگیری فردی را از نظمیه می کرد، این اداره موظف به توقیف آن شخص بود.
اینک مدعی العموم در نامه ای که به نظمیه فرستاده این کار را خلاف قانون و دستگیری افراد را فقط از ناحیه کسانی که حق قضاوت دارند مجاز دانسته است. مدعی العموم متذکر شده «در صورت اقدام به این عمل موجب مؤاخذه و مسئولیت برای اداره نظمیه و آمر خواهد بود.» (4)
* وجوب پوشیدن لباس با پارچه ایرانی
بنا به خبری که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد، در پی مذاکرات مجلس شورای ملی و نیز مذاکره با بازرگانان تصمیم گرفته شد لباس همه مستخدمین لشکری و کشوری از منسوجات وطنی باشد؛ و همه کسانی که از این پس به استخدام دولت درمی آیند موظف شده اند لباسهای خود را از پارچه های ایرانی تهیه کنند. (5)
* شنیده هایی از شیخ خزعل
صفاء السلطنه در گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت که می گویند شیخ خزعل به تحریک انگلیس پرچم مخالفت با دولت مرکزی را برافراشته و این کار موجب لشکرکشی به سمت محمره شده است. وی گفت اگر موضوع حقیقت داشته باشد دفع این غائله جز خسارت و ناامنی راه ها و اتلاف نفوس نتیجه ای دربر نخواهد داشت. وی پیشنهاد کرد می توان به کمک منتصر الملک نماینده خوزستان وارد عمل شد. او با شیخ خزعل رابطه خوبی دارد و همین موجب انتخاب او شده است. از طرف دیگر او با پسران شیخ خزعل هم مرتبط است که فعلا در دشمنی کامل با پدر خود هستند. در حال حاضر می توان منتصر الملک را واسطه اصلاح کار شیخ خزعل و دولت قرار داد. (6)
* شکایت اتحادیه اصناف تویسرکان
به دنبال ضرب و شتم دو نفر کاسب توسط نظمیه شهر شکایتی با امضاء اتحادیه اصناف تویسرکان به حکومت بروجرد فرستاده شد که قاسم میرزا رئیس نظمیه تویسرکان بعد از دستگیری و تنبیه بدنی این دو کاسب از آنها خواسته تا پای
ص: 626
او را ببوسند. حاکم تویسرکان نیز در پاسخ به این پیش آمد چیزی جز تغیر از خود نشان نداده است. این اتحادیه در شکایت نامه خود نوشته است که «اگر حکومت نظامی است، چرا از اول اعلان نفرمودند تا ما تکلیف خود را بدانیم.» (1)
[تصویر] تویسرکان، مقبره حیقوق نبی
ص: 627
شنبه 29 دی 1301/ 20 ژانویه 1923/ 2 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه امتیاز نفت شمال در دستور جلسه قرار گرفت و ماده شانزدهم آن قرائت شد. در این ماده نمایندگان موافق و مخالف درباره بهره گیری از نیروی بومی و آموزش آنها در امر استخراج نفت صحبت کردند. ماده هفدهم نیز در مورد حکمیت بین ایران و شرکت صاحب امتیاز بود که نمایندگان عقاید خود را درباره آن ابراز داشتند.
[تصویر] جزوه مظالم بین النهرین
پس از بررسی ماده هجدهم پیشنهادی از طرف شیخ الاسلام و چندتن دیگر از نمایندگان خوانده شد «که اوراق راجعه به بین النهرین که در نزد شاهزاده سلیمان میرزا بود از طرف اداره مباشرت طبع شود.» پس از اظهارات نمایندگان تصویب شد یک کمیسیون شش نفری از نمایندگان تشکیل گردد و با جزئیات درباره این موضوع تصمیم گیری کند. (1)
* اقدام نظامی انگلیس و یونان علیه عثمانی در خبر کارگزاری بارفروش
امروز رکن الوزاره، کارگزار بارفروش، اخبار رسیده از روسیه را به وزارت امور خارجه چنین گزارش کرد: «دولتین انگلیس و یونان متفقا با عثمانی شروع به جنگ نموده و دولت روس از راه گیلان خواسته است قشون وارد و به بغداد حمله نماید.» رکن الوزاره اضافه کرد که همزمان با رسیدن این خبر یک روسی به نام «اوزیک» هم وارد بارفروش شده، او راه یک هفته ای را سه روز از مسکو به بادکوبه آمده است. می گوید که برای تجارت و خرید آذوقه آمده، اما با حضور در تلگراف خانه یک متن آلمانی را که امکان خواندنش نبوده و احتمالا رمزی است می خواهد به مسکو مخابره کند. اینک برای ارسال آن کسب تکلیف شده؛ اجازه فرستادن بدهیم یا نه؟ اوزیک یک نظامی است. بلافاصله با نظمیه صحبت شد تا مراقب رفتار و حرکات او باشند. (2)
* حکم رضا خان در مصرف درست بودجه قشون
رضا خان وزیر جنگ در حکم قشونی 111 که امروز صادر کرد دستور داد از آن جا که اعتبارات تخصیص یافته به وزارت جنگ باید به شکل واقعی استفاده شود، دوایر مختلف موظف هستند حد اقل مستخدمین را داشته باشند و از بین صاحب منصبان فعلی دفتری عده ای را برای کارهای نظامی در نظر بگیرند. رضا خان در ماده 12 این حکم نیز دستور داد
ص: 628
حقوق شش ماهه مرحوم صدر المتألهین، واعظ سابق تیپ توپ خانه لشکر مرکز به خانواده اش پرداخت شود. (1)
* تقاضای پی گیری تعدیات اشرار قره باغ
وزارت داخله در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد با اشاره به شرارت اخیر اشرار قره باغ نوشت که اینان با بستن جاده و شلیک گلوله ایجاد ناامنی می کنند و اخیرا با حمله به قشلاقات چند نفر را مقتول و مجروح کرده اند و نزدیک به دو هزار رأس احشام و هشت هزار تومان اموال سردار نصرت چلبیانلو و سایر رعایا را غارت کرده، برده اند. این اقدامات موجب سلب امنیت و آسایش مرزنشینان شده است.
وزارت خارجه پس از دریافت نامه وارد مکاتبه با سفارت روسیه شوروی شد. همچنین خلاصه حادثه را به نماینده سیاسی ایران در مسکو فرستاد تا او نیز موضوع را پی گیری کند.(2)
* نمایشگاه میلان و بازرگانان ایرانی
در پی آمادگی نمایشگاه میلان برای به نمایش گذاشتن کالاهای ایرانی، موضوع به اطلاع بازرگانان رسید و این که «مسیو مانفی در میلان نماینده دولت ایران می باشد و هریک از تجار بخواهند از امتعه و منسوجات وطنی نمونه بدهند می توانند به توسط ایشان در اکسپوزیسیون میلان به مورد نمایش درآورند.» (3)
* غنایم به دست آمده از آلارلوها
امیر لشکر شمال غرب در گزارشی که امروز به وزارت جنگ فرستاد بنا به قول فرمانده قوای اردبیل نوشت که «یک قبضه پنجاه تیر و یک عراده گاری قور خانه توپ و یک دستگاه دوچرخه و لوازمات و یک مقدار اشیاء متفرقه خاموت توپ از آلارلوها» به دست آمده است. در این بین مقداری اغنام و احشام و اموال متفرقه نیز به دست اهالی نمین افتاده است. (4)
* سیمیتقو در صف شیخ محمود علیه عثمانیها
شهاب الدوله حاکم کردستان امروز به قوام السلطنه نوشت که بنا به اطلاعات رسیده نیروهای نظامی ترک در جنگ با شیخ محمود موفقیت داشته، پیروز شده اند؛ ازاین رو شیخ محمود خود را بی طرف جلوه می دهد. و نیز در جنگ هایی که تاکنون با ترکها صورت گرفته قوای سیمیتقو و سید طه بوده اند که می جنگیدند. در این درگیریهای نظامی هواپیماهای انگلیسی بارها اردوی عثمانیها را بمباران کرده اند. (5)
* توضیح اقبال السلطنه درباره قرائت خانه ماکو
پس از آن که روسها درصدد برآمدند با تأسیس قرائت خانه ای در ماکو و در قالب یک تشکیلات فرهنگی، منویات سیاسی خود را پی بگیرند، اقداماتی برای شرکت نکردن مسئولان دولتی در این افتتاحیه صورت گرفت. (ر. ک:
25 دی) اقبال السلطنه نیز امروز گزارش داد که آن روز به همه مأمورین دولت و خوانین و اشراف محرمانه پیغام داده که از رفتن به قرائت خانه و قبول دعوت کارگزاری روس در ماکو خودداری کنند. اقبال السلطنه می نویسد این اقدام او قرین موفقیت بوده است.(6) فرمانده قشون ماکو نیز ادعای مشابهی کرده بود.
ص: 629
یکشنبه 1 بهمن 1301/ 21 ژانویه 1923/ 3 جمادی الثانی 1341
* تکذیب حضور نظامیان ایران در رواندوز
پس از آن که سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران از حضور نظامیان ایران در رواندوز خبر داد و نیز از ارتباط آنها با اوزدمیر، صاحب منصب عثمانی پرده برداشت، موضوع به وزارت جنگ منعکس شد و قوام السلطنه درخواست کرد پاسخ این اظهارات داده شود. (ر. ک: 24 دی) رضا خان وزیر جنگ امروز شرحی به سفارت انگلیس نوشت و تأکید کرد که این موضوع کذب محض است و آن را شایعه خواند. «دوستدار چنین تصور می کند این گونه شایعات در نتیجه روابطی بوده که قشون ایران در هنگام دفع غائله سیمیتقو موقتا با قوای سرحدی عثمانی حاصل نمود و روابط مزبور فقط از نقطه نظر جلوگیری از فرار سیمیتقو از سرحدات عثمانی و عدم همراهی اکراد عثمانی» با او بوده است. (1)
* دستور به مراقبت از انوش گرگانرودی
با رسیدن اخباری از ارتباط انوش گرگانرودی با کنسولگری روسیه در شهر هایی چون رشت و انزلی (ر. ک: 24 دی) موضوع از طریق وزارت جنگ به رئیس تیپ مستقل شمال منعکس شد و درخواست گردید مراقب اعمال او باشند. (2)
* جلوگیری از ارسال تلگرام مأمور روسی
کارگزاری بارفروش به وزارت امور خارجه گزارش داده بود که یک فرد روسی در حال ارسال تلگرامی به زبان آلمانی به مسکو است (ر. ک: 29 دی)؛ این کارگزاری همچنین توضیح داد که براساس شایعات و شنیده ها، روسیه احتمالا از خاک ایران به بغداد حمله خواهد کرد؛ و این شایعات با آمدن فرد روسی مزبور همزمان است. وزارت امور خارجه به کارگزاری بارفروش یادآور شد که «غیر از نمایندگان رسمی احدی حق مخابره تلگراف رمز ندارد، حتی این حق به نمایندگان [شرکت] ونشترک هم صادر نشده است.» وزارت خارجه اضافه کرد در مورد اخباری که ارسال می شود به ویژه اخبار مهم به منبع آن توجه شود و «همیشه باید مأخذ و منشأ آنها را اشعار دارید.» (3)
* لزوم تمهید مقدمات برای سرکوبی شاهسونها
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب در تلگرامی که امروز برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد یادآور شد که برای ملاقات با بعضی از رؤسای طوایف و تهیه زمینه برای سرکوبی اشرار شاهسون در بهار، لازم است که چند روزی به اردبیل برود «شاید به وسیله مذاکرات و ملاقات با سرکردگان طوایف نتایج عملی خوبی حاصل شود.» او برای این سفر از وزیر جنگ اجازه خواست.(4)
* هشدار نسبت به اقدامات سرپرسی کاکس
نماینده سیاسی ایران در تلگرام رمز و محرمانه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد از عداوت فطری سرپرسی کاکس نماینده عالی دولت انگلیس در بین النهرین خبر داد و افزود که وی مصمم است در سفری که به لندن دارد تدارک «حرکت دادن عموم علما به طرف ایران» را ببیند. وی پیشنهاد کرد فوری به وزیر مختار ایران در لندن گفته شود مواظب اقدامات کاکس باشد و از طریق مطالبی که در جراید انگلیس به چاپ می رساند سیاست ضد ایرانی کاکس را برملا کند و بنویسد که اقدامات او سبب تنفر عموم اهالی از انگلیس شده است. «اگر ممانعت از خیالات او نشود تولید زحمت بزرگی برای دولت خواهد کرد.» (5)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه لایحه گل سرخ و سپس بودجه عدلیه مطرح شد. در این جلسه قرار بود ابتدا
ص: 630
لایحه بودجه وزارت خارجه مطرح شود که نصرت الدوله مخبر کمیسیون بودجه اظهار داشت چون خودم با برخی از مواد آن مخالف هستم، لایحه ای دیگر در دستور قرار گیرد. (1)
* مقاومت در برابر تأسیس کنسولگری روس در ماکو
وزارت امور خارجه در تلگرام رمزی به کارگزاری آذربایجان دستور داد که در برابر اصرار روسها در ایجاد کنسولگری سخت مقاومت کند. آنها «شناسایی قونسول ایران در عشق آباد را موکول به شناسایی دوبسون کرده بودند. دولت به ملاحظاتی عملا دوبسون را به سمت قونسولی شناخته اما تاکنون رسما مأموریت او را تصدیق نکرده است.» وزارت خارجه یادآور شد موضوع به اقبال السلطنه منعکس نشود اما محرمانه کارگزاری ماکو را باخبر کنید. (2)
* انعکاس توصیه کارگزاری آستارا به امیر لشکر شمال غرب
در پی دستگیری سالار اشجع در آستارا و امکان عکس العمل سالار رشید برای ترک خاک ایران و نیز توصیه کارگزاری آستارا نسبت به مذاکره با سالار رشید و جلب نظر او از این طریق (ر. ک: 13 دی) موضوع از طریق وزارت جنگ به امیر لشکر شمال غرب منعکس شد تا به رئیس قسمت قشون اردبیل توصیه کند با سالار رشید وارد مذاکره شود. وزارت جنگ در نامه ای دیگر به وزارت امور خارجه با یادآوری توصیه خود به امیر لشکر شمال غرب، نوشت که قول هایی که بخش نظامی می دهد باید پاس داشته شود. این تذکر از آن رو داده شده بود که کارگزاری آستارا پیشنهاد داده بود در طول مذاکره می شود سالار رشید را هم مثل سالار اشجع دستگیر کرد.(3)
* حمایت خارجی ها از سالار مبشر
پس از نامه نگاریهای وزارت جنگ با وزارت پست و تلگراف برای بازگرداندن سالار مبشر به ریاست تلگراف خانه گیلان، امروز در نامه ای خصوصی بدون سربرگ و با امضایی لاتین که خطاب به یکی از مقامات وزارت جنگ نوشته شده، آمده است که «برحسب امر ریاست وزراء عظام نظر به پاره ای ملاحظات قرار است که شاهزاده مبشر السلطان رئیس تلگراف خانه مرکزی گیلان به فوریت احضار شود. نظر این جانب این است شاهزاده سالار مبشر رئیس سابق ... مجددا به رشت مراجعت نماید. آیا می توانم در این موقع توقع مساعدت از طرف جناب مستطاب عالی داشته باشم که درباره او سفارشاتی به آقای وزیر پست و تلگراف بفرمایید؛ زیاده از حد متشکر خواهم شد.» (4)
* گزارشی از اقدامات آقاضیاء علیه حکومت نظامی
رضا خان وزیر جنگ به امیراکرم حاکم مازندران، دستور داد از سفر آقاضیاء فرزند شیخ فضل اللّه نوری، که به منطقه کجور و نور آمده گزارشی تهیه کند. امیراکرم نیز با مأمور کردن فردی که تا سرحد گیلان موضوع را پی گیری کرده، می گوید که آقا ضیاء از تهران به کجور و از آنجا به تنکابن و سپس به رشت رفته و علیه حکومت نظامی تبلیغ کرده، به طوری که در «تنکابن بعد از یک هفته اثر کرده است. جمعی از روحانیون پس از شورش و تلگرافات متوالیه به مرکز تقاضای عضویت دو نفر نماینده تنکابن در مجلس محاکمه» حاکم نظامی را کرده اند که مورد پذیرش حکومت نیز واقع شده است.(5)
* تعطیلی شهر قم
امروز به مناسبت «وفات حضرت فاطمه سلام اللّه علیها تمام کسبه [قم] تعطیل نموده و بازارها بسته بود.» (6)
* دیدار رضا خان با وابسته نظامی سفارت انگلیس
امروز سرهنگ دوم ساندرز با رضا خان وزیر جنگ دیدار کرد. بیشتر گفت وگوها در مورد ارتش ایران، رژه نیروهای مسلح که در 27 دی ماه در تهران صورت گرفت، پیش بینی های صورت گرفته از سوی رؤسای قشون در صورت تجاوز روسها با ترکها به ایران و بودجه ارتش بود. سرهنگ دوم ساندرز وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران در گزارشی که از این ملاقات برای سفارت تهیه کرد، برخورد رضا خان را دوستانه توصیف نمود. (7)
ص: 631
دوشنبه 2 بهمن 1301/ 22 ژانویه 1923/ 4 جمادی الثانی 1341
* مزاحمت یک روضه خوان برای حاکم استرآباد
در نامه ای که امروز حاکم استرآباد به رضا خان وزیر جنگ نوشت از تبلیغات یک سید روضه خوان در تهران که ملقب به معتضد الاسلام است خبر داد که با «کاغذپراکنی به استرآباد یک نفر حاکم معین می نماید و اخیرا امیر اعظم را معرفی نموده است و مردم عوام هم به خیال سابق آخر سال و تغییر حکام مراسلات بی اساس او را قبول می نمایند.» او خواست از اقدامات او علیه حکومت استرآباد جلوگیری شود. (1)
* پیشنهاد تشویق رئیس نظمیه کرمانشاهان
احمد آقا خان امیراحمدی امیر لشکر غرب درخواست کرد که یاور رکن الدین خان رئیس نظمیه کرمانشاهان تشویق شود، چرا که در کار خود جدیت داشته و در حفظ انتظامات حوزه مأموریت خود موفق بوده است. دیگر آن که «یگانه نظمیه که در غرب از روی اصول تشکیلات صحیح اداره می شود فقط نظمیه کرمانشاهان است.» احمد آقا خان پیشنهاد کرد رکن الدین خان به درجه نایب سرهنگی نائل شود.(2)
[تصویر] گروهی از مردم کرمانشاه
* تأسیس مدرسه پهلوی در سلماس
امروز به مناسبت تقدیر از فوج پهلوی مدرسه ای که در شهر سلماس گشایش یافت، نام این فوج را به خود گرفت. برای افتتاح این مدرسه مراسمی از طرف هیأت معارف برپا شد.
برای مخارج ابتدایی مدرسه نزدیک به هشتصد تومان اعانه از طرف اهالی و رؤسای دوایر محلی جمع شده بود. (3)
* اعتراض به استخدام مستر رید
امروز اطلاعیه ای در روزنامه اتحاد با امضاء «یک نفر اصلاح طلب مالیه» درج شد که در آن از میلسپو رئیس کل مالیه ایران سئوال شده بود چرا مستر «رید» انگلیسی را استخدام کرده اید؟ «آیا جنابعالی از هویت این آدم و سوابق جاسوسی و نوکریش به اربابان واقعی خود (سفارت انگلیس) اطلاع داشته اید؟ ... تمنا می کنیم دست این گونه اشخاص معلوم الحال را از کارهای مالیه و از نزدیکی مدیران امریکایی بی آلایش دور نمایید.» (4)
* کشتی رانی هامبورگ- انزلی
براساس اطلاعات رسیده، دولت آلمان تجربه سفر یک کشتی تجاری از هامبورگ تا انزلی را که از طریق رود ولگا صورت گرفت موفق ارزیابی کرده، تصمیم دارند در سال جاری میلادی کشتی های تجاری دیگری را در این مسیر فعال کنند. (5)
* محکومیت امین الدوله در محکمه
حدود دو سال، پرونده ای که رقم مالی آن دویست هزار تومان بود علیه امین الدوله در عدلیه مطرح بود. اخیرا امین الدوله با استناد به ماده 148 صلاحیت محکمه را مخدوش دانسته و درخواست کرد پرونده به محضر شرع ارجاع شود. از آنجا که حدود 4/ 3 رقم یاد شده در دور اول بررسی در
ص: 632
محکمه رسیدگی شده بود و دعوا در مرحله اولیه قرار داشت به محضر شرع ارجاع و در ما بقی که حدود پنجاه هزار تومان می شد رأی به محکومیت امین الدوله داده شد. (1)
* طرح بدهیهای ایران در مجلس اعیان
مجلس اعیان انگلیس در پرسشی از وزارت خزانه داری از وضع بدهیهای ایران خبر جست و ضمنا پیشنهاد شد که انگلستان طلب خود را از ایران بابت گمرکات جنوب، به شرکت نفت انگلیس و ایران منتقل کرده، از آن محل جبران نماید. پیش از این سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در 13 نوامبر و 8 ژانویه در دو نامه جداگانه به قوام السلطنه موضوع بدهیهای ایران به انگلیس را مطرح کرده بود. (2)
ص: 633
سه شنبه 3 بهمن 1301/ 23 ژانویه 1923/ 5 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه مواد دیگری از لایحه امتیاز نفت قرائت شد و مورد بررسی قرار گرفت. پس از آن لایحه منسوجات وطنی که مستخدمان دولتی و نیز مسئولان لشکری و کشوری را مجبور می کرد که لباسهای خود را از پارچه های وطنی تهیه کنند خوانده شد. یکی از مواد این لایحه می گفت که این قانون از مهرماه 1302 به اجرا گذاشته خواهد شد. در این جلسه برخی نمایندگان از عضویت در کمیسیون ارومیه که وظیفه اش رسیدگی به وضعیت آوارگان ارومیه ای بود استعفا دادند. علت آن عدم پیشرفت کار در این کمیسیون بود. (1)
* دیدار قوام السلطنه با احمد شاه
عصر امروز احمد شاه قوام السلطنه را احضار کرد و با او گفت وگو نمود. از جزئیات این دیدار و اظهارات ردوبدل شده خبری درج نگردید. روزنامه ایران به طور کلی نوشت که آنها در مورد اوضاع جاریه کشور و مسائل مهم مملکتی گفت و شنود کردند. (2)
* مقاله ای علیه احمد شاه
روزنامه قیام (3) در شماره امروز خود مقاله ای تحت عنوان «ایران آزاد» نوشت که مفاد آن علیه احمد شاه و پیش از او علیه دولت قوام السلطنه بود. روزنامه قیام که به مدیریت موسوی زاده اداره می شد در این مقاله آورده بود: «... در مملکت مشروطه و استبدادی شاه مادامی که بر سریر سلطنت نشسته نمی تواند خود را بی علاقه نسبت به مملکت بداند. هرقدر هم بی حس و عیاش و خوشگذران و پول دوست باشد باز به مملکت و تاج وتخت بی اعتنا نخواهد بود و در خلال خوشگذرانیها و منفعت پرستیها راضی نمی شود که زمام امور به دست کسی قرار گیرد که در اثر زمامداری او شورش و هیجانی میانه مردم بر ضد سلطنت ریشه بدواند ... سفر می کند در حالتی که ملت ایران از علل موجبه آن مسافرت بی خبر و بی اطلاع است، مراجعت می کند در حالتی که از مسافرت به خارج و دیدن احوال ممالک سائره و مشاهده ترقی ملل تغییری در او مشهود نمی شود ... عجبا این همه استرحام و استغاثه ملت در گوش او مؤثر واقع نشد، توجه به مسائل مهمه از او دیده نمی شود اگر از اوضاع داخلی و عدم صلاحیت زمامدار کنونی [مقصود قوام السلطنه است] بی خبر است، پس صرفنظر [کردن] از مقام سلطنت از مقدس ترین وظایف اولیه ملت خواهد بود ...» (4)
* هشدار نسبت به تبلیغات روسها
وزارت خارجه در نامه ای که امروز به حاکم نظامی آذربایجان نوشت، هشدار داد که بعضی از روس های ارمنی تبار که به اسم تجارت خانه ونشترک به صفحات آذربایجان می آیند با برخی از «مهاجرین مسلمان قفقاز دست به هم داده مشغول تبلیغات می شوند. و از قرار معلوم آمدن آبرام آقا رودینکوف به خوی نیز برای انجام همین مسائل بوده است.» در این نامه خواسته شده مراقبت کامل از یاد شده و اقدامات او به عمل آید و مراتب به مرکز گزارش شود. (5)
* دستگیری آقالار خان
به دنبال توضیح اقدامات ایذایی آقالار خان توسط اداره گمرک خداآفرین، امیر لشکر شمال غرب امروز گزارش داد که به فرمانده قوای قراجه داغ دستور داده شد به محل رفته و در صورت درستی گزارش، آقالار خان را دستگیر کند. او اینک در اهر تحت بازجویی است. (6)
* شکایت تلگراف چی گمیش تپه
در نامه ای که تلگرافچی گمیش تپه محرمانه به حاکم استرآباد (احتمالا) نوشت، اطلاع داد که «خبیر حضور» با آمدن به
ص: 634
تلگراف خانه می خواهد که من ترکمنها را علیه «حضرت اشرف تحریک کنم ... چه طور می توانم فدوی به حضرت اشرف خیانت کنم. در صورتی که فدوی سمت چاکری دارم ... از طرفی می ترسم بالاخره آقای خبیر حضور اسباب زحمت فدوی را فراهم نماید. متحیرم چه بکنم.»(1)
* نامه بانک ایران به محمد تقی صراف اصفهانی
محمد تقی صراف که حساب و کتاب حل نشده ای با بانک دارد و این موضوع را تا نخست وزیری هم کشانده است، امروز نامه ای از بانک دریافت کرد که در آن نوشته بود «محاسبه بانک با دولت مجزی است. اگر بروات و قبوض دولتی در دست دارید باید مستقیما به وزارت مالیه مراجعه نمایید تا رسیدگی و تسویه نماید. طلب بانک که یک مؤسسه اقتصادی است مربوط به محاسبه دولت نیست و باید تأدیه شود.» (2)
* حمله به ساختمان ارکان حرب لشکر شمال غرب
ساعت 12 شب امروز چهار نفر ناشناس به ساختمان ارکان حرب لشکر شمال غرب آمده، دو تن مخفی و دو نفر دیگر نزد نگهبان ساختمان رفته، می گویند که حامل نامه ای برای امیر لشکر هستند. نگهبان هنگام صدا زدن مأمور دیگری با شلیک اسلحه این دو تن روبه رو شده، زخمی می شود. نگهبان نیز متقابلا به سوی آنان آتش می گشاید؛ هرچهار نفر فرار می کنند. (3)
ص: 635
چهارشنبه 4 بهمن 1301/ 24 ژانویه 1923/ 6 جمادی الثانی 1341
* دیدارهای سران کشور
امروز هیأت دولت به ریاست قوام السلطنه تشکیل جلسه داد.
قوام امروز به مجلس شورای ملی هم رفت، اما جلسه مجلس تشکیل نشد. امروز رضا خان وزیر جنگ نیز به دیدار احمد شاه رفت و با او گفت وگو کرد. از جزئیات این دیدار خبری به بیرون داده نشد. (1)
* گسیل نماینده احمد شاه به سفارت شوروی
امروز احمد شاه نماینده خود را به سفارت روسیه شوروی فرستاد تا با وزیر مختار این کشور، شومیاتسکی دیدار کند.
بصیر الدوله (2) عهده دار این مأموریت بود.
[تصویر] احمد شاه
پیغام این بود که هرزمان حرفی و یا کاری بود از طریق بصیر الدوله به احمد شاه انتقال یابد. «میان من و شما غیر از بصیر الدوله نبایستی رابط باشد و دیگری هم نباید از مطالب ما مسبوق باشد.» 3 ملاقات نماینده احمد شاه با سفیر روسیه شوروی یک روز بعد صورت گرفت.
* شرط تأمین به سیمیتقو
در میان اسناد وزارت جنگ تلگرامی از رئیس ارکان حرب کل قشون به امیر لشکر شمال غرب وجود دارد که امروز آن را ارسال کرده، از قول وزیر جنگ یادآور می شود «در صورتی که اظهارات سیمیتقو مقرون به صحت و حقیقت باشد تأمین داده خواهد شد، مشروط بر این که به تهران بیاید.» (3) از سابقه این تلگراف که اظهارات سیمیتقو چه بوده، سندی در دست نیست.
* لزوم برقراری نظم و امنیت در استرآباد
وزیر جنگ در نامه ای که امروز به حاکم استرآباد نوشت با اشاره به گزارش هایی که حکایت از وجود هرج ومرج در آن منطقه است، تأکید کرد آن صفحه به دلیل سیاسی حائز اهمیت است و «لزوما بایستی ن هایت جدیت را در اعاده نظم و امنیت و جلوگیری از اغتشاشات استرآباد به عمل آورده، نگذارید اتفاقی رخ دهد.» (4)
* ارتباط سیاسی- نظامی رشید خان با روسها
کارگزاری آستارا بنابر اخبار رسیده از مفتش خود می نویسد که رشید خان مشغول مراوده با روسهاست. برای نمونه وقتی رئیس قشون منطقه به رشید خان می نویسد که می خواهد در کشتی محل اقامت او پنج نظامی بگذارد، ضرغام برادر رشید خان که رئیس سواران محلی امنیه است تهدید به استعفا می کند. نماینده رشید خان نیز پنهانی به خاک روسیه رفته و در مشورت با یک کارگزار روسی گفته است که زمان برای در
ص: 636
اختیار گذاردن «چهارصد نفر ایرانی انقلابی متوقف روس» مناسب است تا با همراهی لاهوتی، احسان اللّه خان دوستدار و حاج احمد علیه دولت وارد عمل شویم. نبیل الدوله کارگزار آستارا پس از این اظهارات نبود قشون در آستارا را یادآور می شود که اگر چنین هجومی رخ دهد وضعیت خطرناکی پیش خواهد آمد. (1)
* حضور نظامیان عثمانی میان نیروهای اقبال السلطنه
بنا به گزارش فرمانده نظامی خوی و سلماس، یاور معین السلطنه، بنابر تحقیقات صورت گرفته «اقبال السلطنه و خوانین ماکو از عساکر عثمانی هرکدام ده نفر پنج نفر نگاه داشته ... متجاوز از هفتاد و الی هشتاد نفر نزد خوانین مستخدم هستند.» در این گزارش محرمانه قید شده است که لباسهای این نظامیان با رنگهای مختلف تهیه شده است. (2) گویا این نظامیان از فراریان نظامی عثمانی بودند که خوانین ماکو آنها را به استخدام خود درآورده بودند.
* همکاری خوانین ماکو در امر خلع سلاح
بنا به گزارش رئیس کمیسیون امور سرحدی ماکو و جلفا چند روزی است یکی از صاحب منصبان نظامی برای جمع آوری سلاح وارد ماکو شده و مشغول گرفتن آنهاست.
«خوانین هم در تسلیم آنها مضایقه ندارند.» با این حال اقبال السلطنه با دلخوری گفته است «احتیاج به اعزام مأمور نداشت. هرگاه به خود من تلگراف می کردند از خوانین گرفته به اداره قشونی می فرستادم.» (3)
* دستور تحقیق از وضعیت ایرانیان مقیم کویته و کراچی
به دنبال گزارش حاکم دزداب از وضعیت وخیم ایرانیان مقیم کویته و کراچی (ر. ک: 22 آذر) به کنسولگری ایران در بمبئی دستور داده شد تحقیقات کاملی در این زمینه صورت دهد «و در صورتی که تعیین ویس قونسول افتخاری با شرایط لازمه در نقاط مزبوره ممکن و مفید باشد راپورت دهید که اجازه صادر گردد تا سرپرستی از ایرانیان آنجا [تعیین] شده تحمیلی هم بر بودجه دولت نشود.» (4)
[تصویر] نمایی از شهر کراچی در 1920 میلادی
* اغتشاش و ناامنی در بین النهرین
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود خبر داد که ناامنی و عدم آسایش در بین النهرین حکمفرماست و مردم از شرکت در انتخابات خودداری می کنند. سرپرسی کاکس نماینده عالی انگلیس راه لندن را در پیش گرفته و گویا از طرف دولت انگلستان احضار شده است «و تصور می رود دیگر به واسطه سیاست خشنی که در مدت مأموریت خود در عراق اعمال شده مراجعت ننماید.» این خبر می افزاید که وهابیان که پیش از این دست به شرارت هایی در منطقه عراق زده بودند، اینک بار دیگر به سمت ناصریه حمله کرده اند. (5)
* جلوگیری از صدور اغنام و احشام
از طرف دولت به همه مأموران مرزی دستور داده شد که از صدور هر نوع اغنام و احشام از خاک ایران جلوگیری کنند.
روزنامه ایران با چاپ این خبر در علت این دستور العمل فقط نوشت که این مسئله باعث شکایات زیادی شده بود. (6)
* درخواست فهرست حقوق دی ماه کارمندان
میلسپو مدیرکل مالیه از وزارت خانه ها و دوایر دولتی خواست که صورت حقوق دی ماه کارمندان خود را ارسال دارند تا وزارت مالیه اقدام به پرداخت آن کند. همچنین قرار شده است صورت شهریه های دی ماه را نیز تهیه و شروع به پرداخت آن کنند.(7)
* کشف آثار باستانی در قروس تپه
بنا به اطلاع حکومت قزوین، نایب الحکومه دودانگه گفته است که رعایای روستای حیدریه هنگام حمل خاک از ارتفاعی که «قروس تپه» گفته می شود نه عدد سکه طلا پیدا کرده اند. از طرف حکومت، نمایندگان اداره اوقاف و نظمیه بدان محل رفته و از ادامه حفاری و خاک برداری جلوگیری شده است. (8)
* اطلاعات دیگری از مدرسه روسی غازیان
در پی درخواست وزارت امور خارجه از کارگزاری رشت (ر. ک: 18 دی) درباره موقعیت ملکی مدرسه روسی غازیان این کارگزاری امروز نوشت که زمین مدرسه «متعلق به آقایان سپهدار، سپهسالار و تومانیانس بوده و قباله زمین را به طور اعانه به روسها داده اند» و ساختمان در سال 1332 ق ساخته شده و ابتدا مدرسه بوده است نه کلیسا. (9)
* تفتیش چاپار یک انگلیسی و اعتراض سفارت
سرپرسی لورن امروز در نامه ای به قوام السلطنه از قول کنسول انگلیس در کرمانشاه نوشت که مأموران نظامی در بازار کرمانشاه چاپار وکیل انگلیس در کردستان را نگاه داشته و نامه ای که کنسول انگلیس نوشته بود، گرفته، خوانده و به چاپار پس داده اند. «مستر وارل از این اقدام غیر [اصولی] به حکمران کرمانشاهان پروتست نموده اند.» لورن از قوام السلطنه خواست از وزیر جنگ بخواهد تحقیقات لازم را در این مورد به عمل آورد. (10)
ص: 637
کند. در نتیجه این اعتماد در 22 مهر 1300 احمد شاه با احضار رتشتین، میرزا رضا بصیر الدوله را که از دوستان و ملازمان محرم خود می دانست، رسما به عنوان رابط خود و وزیر مختار معرفی کرد تا پیامهای محرمانه آن دو را ردوبدل کند. این مهم برقرار بود تا اینکه احمد شاه در 27 دی 1300 راهی سفر فرنگ (اروپا) شد. پس از آن رتشتین به روسیه فراخوانده شد و شومیاتسکی در 8 اردیبهشت 1301 به عنوان کاردار سفارت به تهران وارد شد و در ن هایت در 17 تیر همان سال به عنوان وزیر مختار شوروی به احمد شاه معرفی شد. شومیاتسکی اگرچه نتوانست همچون رتشتین اعتماد احمد شاه را جلب کند اما روابط محرمانه او با احمد شاه به وساطت بصیر الدوله از 4 بهمن 1301 آغاز و تا 29 مهر 1302 ادامه داشت. رضا بصیر الدوله هروی یادداشتهای خود از این دیدارها و مذاکرات محرمانه را در دفترچه ای نگه داشته بود که نزد دامادش عیسی صدیق نگه داری می شد. این یادداشتها بعدها تحت عنوان «دو سال روابط محرمانه احمد شاه و سفارت شوروی» به کوشش مجید تفرشی چاپ و منتشر گردید. میرزا رضا بصیر الدوله هروی در 1337 ش در سن 82 سالگی درگذشت. حاصل دو ازدواج او پنج فرزند (سه دختر و دو پسر) است (هروی بصیر الدوله، دو سال روابط محرمانه احمد شاه و سفارت شوروی، صص 32- 7).
ص: 638
پنج شنبه 5 بهمن 1301/ 25 ژانویه 1923/ 7 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه ادامه طرح لایحه گل سرخ در دستور قرار گرفت. امروز مجلس زود تعطیل شد.
قرار بود در این روز لایحه ای که از طرف «هیأت مؤتلفه» مجلس با 49 نماینده با موضوع کابینه قوام السلطنه نگاشته شده بود قرائت شود. این لایحه علیه کابینه نوشته شده بود. این گروه موفق شدند با غلبه بر طیف اکثریت، نسبت به عدم صلاحیت دولت ابراز نظر کرده، عقیده خود را به کرسی بنشانند. «اکثریت سابق که طرفدار و موافقین کابینه آقای قوام السلطنه بودند کوشش نمودند که کابینه را ثابت و محافظت کنند ولی موفقیت حاصل نشد.» (1)
* استعفای قوام السلطنه
پیش از ظهر امروز قوام السلطنه به حضور احمد شاه رسید و استعفای خود را تقدیم کرد. این استعفا مورد قبول احمد شاه واقع شد.(2)
* اطلاع استعفای قوام السلطنه به مجلس
امروز عمید السلطنه از طرف قوام السلطنه در مجلس شورای ملی حاضر شد و خبر استعفای او را به رئیس مجلس و نمایندگان رساند. (3)
* دیدار رسمی سفیر جدید آلمان با احمد شاه
بعد از ظهر امروز کنت شولنبرگ سفیر جدید آلمان در ایران با تشریفات خاصی به حضور احمد شاه رسید و اعتبارنامه خود را تسلیم کرد. (4)
نطق شولنبرگ و اظهارات احمد شاه در روزنامه ایران درج گردید. (5)
* اعتصاب آژانها
از ساعت هشت صبح امروز آژانهای کمیساریای نمره 7 ناحیه قاجار به علت عقب افتادن حقوق پنج ماهه خود دست از کار کشیدند و اعتصاب کردند. مسئولان نظمیه که اوضاع را وخیم دیدند با حضور در بین آژانهای اعتصاب کننده با دادن مواعید آنها را متقاعد کردند که تا روز شنبه حقوق آنها را پرداخت خواهند کرد. (6)
* پرسش وزارت امور خارجه از تأمین نامه سیمیتقو
وزارت امور خارجه در نامه ای که امروز به وزارت جنگ نوشت ضمن اشاره به پاسخ سفارت انگلیس درباره اعتراضات دولت ایران نسبت به تحرکات اسماعیل آقا سیمیتقو و سید طه در مرزهای کردستان و آذربایجان ایران (ر. ک: 17 دی) از عفونامه ای که ایران به دست سیمیتقو داده سئوال کرد؛ سفارت انگلیس مدعی است این عفونامه دیده شده است. «متمنی است صحت وسقم مسئله و نظریاتی که راجع به سایر مسائل مندرجه در مراسله سفارت دارند مرقوم فرمایید.» (7)
* کشته شدن عموزاده سیمیتقو
بنا به خبری که امیر لشکر شمال غرب به مرکز فرستاد عبد اللّه بیک عموزاده اسماعیل آقا که یک تپانچه ده تیر همراه داشته [تپانچه اش] خودبه خود شلیک شده و به قلب او اصابت کرده است. عبد اللّه بیک در اثر این حادثه فوت کرده است. (8)
* توافق با امیر مؤید
حاکم استرآباد امروز به وزیر جنگ نوشت که موفق شده است امیر مؤید را از ترکمن صحرا به استرآباد بیاورد. او دیروز وارد استرآباد شد. «اصرار و تأکید می کنم هرچه زودتر به مرکز حرکت نماید.» (9) امیر مؤید در استرآباد در خانه سردار رفیع توقف کرد.(10)
ص: 639
[تصویر] امیر مؤید سوادکوهی
* درخواست انتقال رافائیل به تبریز
وزارت داخله از وزارت جنگ خواست که رافائیل آشوری که اینک در کرمانشاه زندانی است و اتهامات بزرگی متوجه اوست، برای تعیین و تحقیق این اتهامات لازم است به تبریز منتقل شده، با تشکیل هیأتی از آگاهان آن منطقه به این اتهامات رسیدگی شود. رافائیل آشوری متهم است هنگام طغیان آشوریها که حاکم سلدوز بوده 3500 نفر از مسلمانها را کشته و عده زیادی از زنان مسلمان را اسیر کرده و به عشایر کرد اطراف سلیمانیه و موصل فروخته است. درباره این اتهامات سندی در دست نیست؛ لازم است در تبریز به این اتهامات رسیدگی شود. (1)
* تهدید رضا خان و ابلاغ آن به اهالی استرآباد
پس از آن که حاکم استرآباد از تحرکات یک روحانی به نام متعضد الاسلام وزیر جنگ را باخبر کرد و نوشت که با نامه پراکنیهای خود از تهران برای این منطقه حاکم تعیین می کند، رضا خان امروز به حکومت استرآباد نوشت که «امر می کنم به عموم مفسدین گوشزد نمایید چنانچه به [محض] وصول این تلگراف دست از حرکات بی رویه خود برندارند شدیدا تنبیه و مجازات خواهند شد.»(2)
* خرید ما زاد گندم در خمسه
بنا به گفته مفتش خالصجات دولتی در خمسه، رئیس کل خالصجات و ارزاق مملکتی که از مستشاران امریکایی تازه وارد به ایران است، می خواهد ما زاد گندم ایالت خمسه را از قرار خرواری دوازده تومان خریداری کند. این مفتش از حاکم خمسه خواست برای اجرای این دستور پنج نفر نظامی در اختیار او قرار گیرد. و نیز تقاضا کرد موضوع فعلا آشکار نشود تا از هرگونه هوچی گری پیش گیری شود. (3)
* دانشجویان ایرانی مقیم روسیه
ژنرال کنسول روسیه شوروی در مشهد به کارگزاری اول مهام خارجه خراسان و سیستان خبر داد که یکصد محصل ایرانی در مدارس دار الفنون روسیه تحصیل می کنند. از این تعداد 25 دانشجو در ترکستان مشغول آموزش هستند که رایگان تحصیل می کنند اما مخارج زندگی با خودشان است. ژنرال کنسول گفته است جوانان ایرانی مایل به تحصیل در روسیه باید به کنسولگری آمده، تقاضای خودشان را تقدیم کنند و این که چه معلوماتی دارند، زبان روسی می دانند یا خیر؛ اگر معلومات کافی برای دخول به مدرسه دار الفنون روسیه ندارند چه طور خود را مهیا خواهند کرد. روسیه حاضر است برای آماده کردن داوطلبان، مدرسانی را به مشهد گسیل داشته با تأسیس مدرسه، آنها را آموزش اولیه دهد. (4)
* ارسال آیین نامه سجل احوال انگلستان به ایران
سفیر ایران در لندن امروز بنا به درخواستی که بلدیه از وزارت امور خارجه کرده بود «چهار نسخه کتابچه قانون سجل احوال و نظامنامه آن که فعلا در مملکت انگلستان مجری است» به این وزارت خانه فرستاد.(5)
[تصویر] تصویری از شناسنامه های قدیم
* ریاست افتخاری جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران
نظامنامه اساسی جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران به ولیعهد داده شد و او امروز در ابتدای این نظامنامه نوشت که «ریاست افتخاری این جمعیت نوع پرور را با کمال مسرت می پذیرم.» (6)
[تصویر] نشان شیر و خورشید
* تقی زاده در مسکو
سید حسن تقی زاده که پس از قطع مذاکرات تجاری بین ایران و روسیه شوروی از مسکو به برلن رفته بود، اینک به مسکو بازگشته و بنا به اطلاع وزارت امور خارجه مکاتبات خود را با این وزارت خانه از مبدأ مسکو آغاز کرده است. (7)
ص: 640
* تبریک به انتشار قرن بیستم
روزنامه ایران امروز انتشار دوباره نشریه قرن بیستم (1) را تبریک گفت و نوشت که این جریده سال گذشته در شانزده صفحه منتشر می شد و اینک با مدیریت میرزاده عشقی و عباس میرزا بار دیگر در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. (2)
* تذکر به رکن اعظم نایب الحکومه سابق تربت
در پی رسیدن اخباری از تحرکات و دسیسه های رکن اعظم نایب الحکومه سابق تربت بر ضد مصالح ولایتی از طرف قوام السلطنه ریاست وزراء تلگرافی به او فرستاده شد که در برابر اوامر دولت مطیع باشد و آرامش آن منطقه را برهم نزند. (3)
* پرداخت حقوق دی ماه کارمندان وزارت مالیه
امروز «حقوق برج جدی اعضاء و اجزاء وزارت مالیه پرداخت شد و برطبق دستور مدیرکل وزارت مالیه حقوق های بالای 60 تومان با چک تحویل شد تا از بانک بگیرند.» (4)
* امتناع گمرک از دادن کشتیها
پس از توافقات صورت گرفته بین وزارت جنگ و وزارت مالیه برای تحویل کشتی هایی که در بوشهر هستند به نماینده قشون در بندر، گمرک می گوید که هنوز در این مورد دستوری نرسیده است. (5) موضوع به وزارت جنگ منعکس شد و رضا خان به حکومت بنادر نوشت که اظهارات گمرک بی مورد است؛ از وزارت مالیه حکم لازم صادر شده است که جهازات به اداره قشونی تحویل داده شود.(6)
[تصویر] بوشهر قدیم
ص: 641
ص: 642
جمعه 6 بهمن 1301/ 26 ژانویه 1923/ 8 جمادی الثانی 1341
* عدم اعتماد به وحید السلطنه
سرکنسول ایران در بین النهرین در مکاتبه امروز خود با وزارت امور خارجه گزارشهای رسیده از وحید السلطنه کارگزار ایران در محمره را درباره شیخ خزعل فاقد ارزش دانست.
[تصویر] شیخ خزعل
از نظر این نماینده سیاسی وحید السلطنه جیره خوار شیخ خزعل است و ماهی یکصد تومان از او حقوق می گیرد. او «وقایع مهم سرحدی را به دولت راپورت نداده و اگر هم داده دروغ و به عکس به عرض رسانیده است.» سرکنسول ایران نوشت از نظر او شیخ خزعل یک مأمور ایرانی نیست؛ او عامل انگلیسهاست «و با کشتی هایی که دولت انگلیس در مقابل خدماتش به او داده دائما به اتفاق حاج رئیس پیشکارش مال التجاره وارد کرده و ابدا گمرک نمی دهد و بالاتر از همه خود را مالک الرقاب این دو شهر مهم (محمره- ناصری) دانسته و عواید آن را تماما برده و دیناری به دولت نمی دهد.» وی در انتهای نامه با توجه به قرارداد هایی که شیخ خزعل رأسا با انگلیس منعقد کرده و نیز اقداماتی که انگلیس در مرزهای ایران برای تحکیم نفوذ خود می کند موضوع را قابل تعقیب دانست.(1)
* توضیحات حاکم استرآباد درباره بی نظمیهای این منطقه
در پی ابراز نارضایتی وزیر جنگ از اغتشاش و هرج ومرج موجود در منطقه استرآباد، حاکم استرآباد توضیح داد که گزارش هایی که از هرج ومرج استرآباد به وزارت جنگ رسیده براساس اغراض شخصی بوده و مبالغه گویی است. اما روشن است که مناسبات بین ترکمانها براساس گروکشی و خون ریزی است. با این حال سعی بر جدیت در ایجاد آرامش بوده است. حاکم استرآباد با یادآوری اقدامات خود درباره امیر مؤید نوشت که در وظایف خود کوتاهی نکرده است. (2)
* شکایت اقبال السلطنه از مأموران مالیه
بنا به گزارش امیر لشکر شمال غرب، اقبال السلطنه خوانین طرفدار خود را وادار کرده است علیه «نظامیان مأمور مالیه ماکو شرح مفصلی به وزارت مالیه» بنویسند. این شرح وقتی برای امضاء نزد سالار منصور که از دسته مخالف اقبال السلطنه است برده می شود، از امضاء آن امتناع می ورزد. سالار منصور در اقدامی متقابل شرحی مبنی بر رضایت از نظامیان مأمور مالیه تهیه و ارسال می کند. (3)
ص: 643
* کرج، بدون مدرسه
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود نوشت در کرج و نواحی آن که چند هزار نفر زندگی می کنند حتی یک مدرسه هم برای آموزش اطفال وجود ندارد. «واقعا خیلی تأسف آور است که ساکنین پنج- شش فرسخی پایتخت مملکت در این قرن نورانی به واسطه عدم توجه وزارت معارف در حالت بی علمی و جهالت زندگانی» کنند. (1)
* قلعه گیری در زمین فوتبال مدرسه امریکاییها
امروز بازی قلعه گیری بین شاگردان مدرسه نظام و کلوپ ژیمناستیک برگزار شد و مدرسه نظام موفق شد این بازی را به سود خود به پایان ببرد. این مسابقه با تدارک هیأت مروجین ورزش ایران انجام گرفت. (2)
[تصویر] نمایی از مدرسه نظام
* اطلاعیه نشریه ندای گیلان
نشریه ندای گیلان که تعطیل شده بود با انتشار فوق العاده ای رفع توقیف خود را به اطلاع خوانندگان رساند. اما امروز عده ای با شکستن قفل در چاپ خانه اتحاد، روزنامه را که در حال کامل شدن بود به علاوه اسباب و وسایل چاپ به سرقت بردند. مدیر روزنامه ندای گیلان با چاپ اطلاعیه ای این موضوع را به اطلاع رساند و در پایان افزود که «با بودن چنین حکمران موهومی که خود محرک این قضایا است» عدم امنیت ادامه خواهد یافت. (3) قوام السلطنه پیش از استعفا دستور رفع توقیف ندای گیلان را داده بود.
ص: 644
شنبه 7 بهمن 1301/ 27 ژانویه 1923/ 9 جمادی الثانی 1341
* اظهار تمایل به نخست وزیری مستوفی الممالک
امشب مجلس شورای ملی جلسه خصوصی تشکیل داد و با 55 رأی نسبت به ریاست وزرایی مستوفی الممالک ابراز تمایل کرد. (1)
[تصویر] مستوفی الممالک
* فراکسیون های جدید مجلس پس از سقوط دولت قوام
پس از آن که امروز مجلس در جلسه خصوصی خود با 55 رأی به ریاست وزرایی مستوفی الممالک (2) ابراز تمایل کرد «شاهزاده نصرت الدوله و نه نفر دیگر موافقت خود را موکول به پروگرام دولت کرده و یک عده ده- دوازده نفری به ریاست و لیدری آقای مدرس اقلیت را تشکیل داده و اسم خود را هیأت مثبت نام گذاشته اند.» (3)
* گزارشی دیگر از وضعیت سیمیتقو و کردستان عراق
بنا به گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ که از منابع محلی کسب اطلاع کرده بود «سمیکو نزد شیخ محمود رفته است و سید طه در اربیل مانده. عثمانیها انگلیسها را مغلوب نموده و در پیشرفت می باشند. قور خانه ای که اخیرا عثمانی ها از راه ارومیه آورده بودند به واسطه مسدودیت راه گردنه شیخ ... مانده است که نمی توانند ببرند.»(4)
* انعکاس درخواست حاکم دزداب به وزارت جنگ
در پی گزارش حاکم دزداب از حضور انگلیسها در نقاط مختلف این ناحیه، وزارت امور خارجه در شرحی که به وزارت جنگ نوشت با اشاره به پیشینه حضور انگلیسها در دزداب نوشت که در اوایل جنگ بین الملل راه آهن هندوستان به دزداب رسید و این نقطه اهمیت یافت و حاکم مخصوصی بدانجا اعزام گردید. قبل از ورود این حاکم همه امور دزداب توسط مأمورین انگلیسی و هندی اداره می شد و در همه کارها دخالت می کردند. همه حاکمانی که از آن زمان تاکنون به دزداب فرستاده شده اند دستور داشته اند از مداخلات خارجی پیش گیری کنند و کارها را به دست خود بگیرند. اکنون در خاش، ماشکیل و میرجاوه انگلیسها حضور دارند. بهانه آنها تأمین راه تجارتی است و در این نقاط یکصد نفر قشون و یک تحصیل دار دارند که در واقع بر اهالی مناطق یاد شده حکومت می کند. ایران در این نواحی حاکمیت ندارد. حکومت دزداب پیشنهاد کرده است که پانصد نفر از قوایی که در بیرجند متوقف هستند به جای قشون انگلیس به منطقه بیاید؛ هم نفوذ دولت در بلوچستان تعمیم یابد و هم مالیاتهای نگرفته، گرفته
ص: 645
شود. موافقت مقامات انگلیسی برای این موضوع جلب شده است.(1)
* تبلیغات کمونیستی در انزلی
مؤید حضور کارگزار رشت به وزارت امور خارجه اطلاع داد که مجالس کمونیستی در انزلی علنا حکمفرماست. اخیرا جمعی بی کار به خانه امام جمعه که مورد وثوق و توجه اهالی است می روند و پس از تهدید او می گویند اگر برای ما کار تهیه نشود شروع به آتش زدن و غارت خانه ها خواهیم کرد. یک نفر از این گروه هم که مست بوده جلو امام جمعه را گرفته و به او توهین کرده است. امام جمعه برای اعتراض از شهر خارج شده، به آب کنار رفته است. عده ای از تجار و اهالی انزلی برای بازگرداندن امام جمعه راهی آب کنار شده اند. مؤید حضور در پایان گفت که با رئیس قشون ملاقات کرده و پس از شرح ماوقع وی راهی انزلی شده است. (2) در این زمان محمد حسین آیرم به عنوان رئیس جدید قشون مستقل شمال وارد منطقه شده بود.
یکی از مأموریتهای او مقابله با فعالیتهای کمونیستی بود. این وجه از حضور او چنان پررنگ بود که اعتراض والی گیلان نیر السلطان را برانگیخت و در مورد دخالتهای محمد حسین خان در امور غیرنظامی به تهران اعتراض کرد. (3)
* اجازه بازگشت به حسن آقا مهری
با مجوز نخست وزیر در اردیبهشت سال جاری به وزارت امور خارجه، حسن آقا مهری از بادکوبه به رشت آمد و حدود هفت ماه در این شهر متوقف بود تا این که پس از بیماری با اجازه اداره حکومتی بار دیگر راهی بادکوبه شد. وی پس از معالجه در بازگشت به ایران با ممانعت مأموران مواجه، و بازگردانده شد. اما اینک نظر به این که سابقا به وی تأمین داده شده بود و با اجازه حکومت گیلان راهی بادکوبه شده بود، مقتضی است اجازه ورود او صادر شود. این درخواست را حکومت گیلان و طوالش از ارکان حرب لشکر مرکز کرد. (4) وی متهم بود که در وقایع گیلان سوء سابقه دارد و به رفت و برگشت او به قفقاز با سوءظن سیاسی نگاه می شد.
* شکایت اقبال السلطنه از اقدامات امیر لشکر شمال غرب
در دیدار خصوصی ای که اقبال السلطنه با حاکم سابق سلماس داشت از موقعیتی که مأموران نظامی در ماکو پدید آورده اند شکایت، و از برخوردهای عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب گلایه نمود و گفت نه تنها طهماسبی به پیشنهادهای من پاسخ نمی دهد بلکه رفتاری می کند که دولت را هم رودروی من قرار دهد. در این دیدار حاکم سابق سلماس به اقبال السلطنه پیشنهاد می دهد خوانین ماکو را متحد کرده و متعاقبا عشایر کرد منطقه را نیز با خود هم آوا نمایند.
این گزارش را حسن خان جلیلوند رئیس نظامیان ماکو محرمانه کسب کرده، به مرکز فرستاد. (5)
* دستور تشکیل محکمه برای سالار اشجع
سالار اشجع که متهم به قتل سردار ناصر است، اخیرا دستگیر و در اردبیل زندانی است. از طرف بازماندگان سردار ناصر نامه هایی برای انتقام خون مقتول به سران مملکتی فرستاده می شود.
رضا خان در تلگرامی که امروز به امیر لشکر شمال غرب فرستاد به او نوشت که پیش از حرکت به سمت اردبیل دستور دهید محکمه برای استنطاق از حسینعلی سالار اشجع تشکیل شود تا «رأی محکمه را به موقع اجرا گذارید.» (6) شاید نظر رضا خان این بود که همزمان با رسیدن عبد اللّه طهماسبی به اردبیل حکم هم صادر شده باشد و با اجرای آن اقتدار و شوکت ارتش بیش از پیش نزد مردم جلوه کند.
* حکم قشونی شماره 112
وزیر جنگ امروز با صدور حکم قشونی شماره 112 تعدادی از نظامیان را که در جمع آوری سلاح طوایف شاهسون فعالانه شرکت داشتند ترفیع درجه داد. در ماده یک این حکم نیز سرهنگ محمد حسین میرزا رئیس دایره عملیات ارکان حرب کل قشون، به سمت مفتش سری قسمتهای سوار منصوب شد. (7)
* شرح کشتی های فروشی انگلیس
کنسول ایران در بصره امروز مشخصات چند کشتی جنگی را که انگلیس آنها را خلع سلاح کرده و به فروش می رساند به وزارت امور خارجه فرستاد. این مشخصات شامل سال ساخت، اندازه عرض و طول، اندازه آبخور، سرعت، تعداد سیلندر موتور و قدرت و قیمت آن بود. وی پس از آوردن این مشخصات نوشت که امکان دارد انگلیس با ایران وارد معامله نشود. «هرگاه مقتضی بدانید، تا فروش نرفته امر فرمایید غیرمستقیم خریده شود.» (8)
وزارت امور خارجه پس از دریافت گزارش آن را به وزارت جنگ و مالیه منعکس کرد. (9)
* پاسخ حکومت خمسه به مفتش خالصجات و ارزاق
مفتش خالصجات و ارزاق ناحیه خمسه از حاکم این ایالت درخواست کرده بود تعدادی نظامی برای خرید ما زاد گندم در اختیار او بگذارد. (ر. ک: 5 بهمن) حاکم خمسه امروز به او نوشت که در اختیار گذاردن نظامی فقط به دستور مرکز و وزارت جنگ صورت می گیرد. وی در ادامه با اشاره به قیمت گذاری گندم منطقه از طرف مفتش، یادآور شد که قیمت هر روز تغییر می کند و بعد با یادآوری روش قیمت گذاری گندم در منطقه (تشکیل اداره ارزاق در محل، تهیه مقدمات تأمین ارزاق محل) گفت که این تمهیدات هنوز انجام نیافته است. (10)
* تخصیص بودجه برای حقوق معوقه نظمیه
پس از اعتصاب آژانهای ناحیه بازار در اعتراض به عقب افتادن حقوق خود (ر. ک: 5 بهمن) امروز وزارت مالیه مبلغ 30 هزار تومان به اداره نظمیه تخصیص داد تا بخشی از حقوق معوقه آژانها را پرداخت کند.(11)
* اقدامات کنسول روسیه در اصفهان برای تبلیغات کمونیستی
به نوشته منابع انگلیسی، م. تاردوف کنسول روسیه در اصفهان امروز یک قفقازی را به نام حمید بیک به سوی بوشهر و شیراز فرستاد. همچنین تاردوف برای گسترش تبلیغات کمونیستی کمیته ای به نام «بدبختان بختیاری» تشکیل داده است.(12)
ص: 646
ص: 647
یکشنبه 8 بهمن 1301/ 28 ژانویه 1923/ 10 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه دو ماده 9 و 10 که از لایحه امتیاز نفت شمال باقی مانده بود مطرح شد. این دو ماده درباره چگونگی تعیین قیمت نفت بود. جلسه پس از تنفس به ریاست سید حسن مدرس تشکیل شد و بحثها ادامه یافت. قوام السلطنه نیز که از نخست وزیری استعفا داده بود در این جلسه حاضر بود و اظهاراتی درباره لایحه نفت ایراد کرد.
شرکت قوام السلطنه در مجلس به واسطه بقای او در سلک نمایندگی مجلس بوده است. مؤتمن الملک که جلسه مجلس را زودتر ترک کرده بود نزد احمد شاه رفت و تمایل اکثریت مجلس را به ریاست وزرایی مستوفی الممالک به اطلاع او رساند. (1)
* گردش امور اجرایی دولت توسط معاونین وزارت خانه ها
پس از استعفای دولت قوام السلطنه، در دو روز گذشته وزارت خانه ها توسط معاونین اداره شد. آنان امروز در دربار حاضر شدند و با یکدیگر به مشورت پرداختند. (2)
* بازپس گیری اموال به سرقت رفته از دست افغانها
به گزارش رسیده از بیرجند شرارتها و دزدیهای اتباع افغانی در مناطق مرزی که اخیرا بالا گرفته، با کوشش مأموران بخشی از اموال مسروقه به دزداب آورده شد. این اموال که شامل تعداد قابل توجهی شتر، 63 الاغ، 28 عدل قند و دیگر کالاها بود، تحویل اداره قشونی شد تا به مال باختگان پس داده شود.(3)
* سفیر جدید عثمانی در راه تهران
محیی الدین پاشا (4) سفیر جدید دولت عثمانی امروز وارد انزلی شد؛ و گفته می شود پنج شنبه آینده به تهران خواهد رسید. (5)
* مالکیت قانونی ایران بر مدرسه روسی غازیان
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه پس از تحقیقاتی که به عمل آورد و با استناد به آگاهیهای ارائه شده از سوی اداره معارف گیلان، در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه نوشت افتتاح مدرسه روسی غازیان را موافق مقررات وزارت معارف ندانست و اضافه کرد که ساختمان این مدرسه هم طبق عهدنامه روس و ایران باید به دولت واگذار شود، اما روسها از تحویل آن ممانعت می کنند. وزارت معارف از وزارت امور خارجه خواست موضوع را پی گیری کند. (6)
* حکم قشونی شماره 114
وزیر جنگ در حکم قشونی شماره 114 که امروز صادر شد، سردار همایون را با درجه امیر لشکری به عضویت شورای عالی قشون منصوب نمود. (7)
* جلب مدیر چاپ خانه روشنایی
به نوشته روزنامه اتحاد برمبنای اقدامی غیرقانونی، مدیران مطابع باید به درخواست شفاهی نظمیه از چاپ روزنامه ها ممانعت کنند؛ و اینک از مدیر مطبعه روشنایی خواسته اند التزامی بدهد که هرزمان چنین درخواستی از او کردند، به اجرا بگذارد. وی پس از استنکاف از امضاء این التزام نامه امروز بعد از ظهر توسط مأمورین نظمیه جلب شد و پس از چند ساعت توقیف و بازجویی آزاد گردید. (8)
* انتشار نخستین شماره مرد آزاد
امروز نخستین شماره روزنامه مرد آزاد به مدیریت علی اکبر داور منتشر شد. گفته شده او نام روزنامه خود را از نشریه کلمانسو آخرین نخست وزیر فرانسه در جنگ جهانی اول اقتباس کرد. مرد آزاد در قطع بزرگ، چهار صفحه و با «سرمقاله های تند و آتشین بود که با نثری ساده و عوام پسند
ص: 648
توسط داور تنظیم می شد و غالبا با وزراء و وکلای مجلس به گفت وگوهای تند می پرداخت.»(1)
[تصویر] روزنامه مرد آزاد
* ادعای یک روزنامه عراقی در تعلق جزیره قشم به انگلیس
روزنامه اوقات عراق مقاله ای به چاپ رسانده و در آن جا آورده است که جزیره قشم از 1809 متعلق به انگلیس بوده و پرچم آن کشور در این جزیره بلند است. کنسول ایران در بصره با ارسال این خبر به وزارت امور خارجه پرسید: «هرگاه باید تکذیب شود امر فرمایید.» (2) با رسیدن این خبر به وزارت امور خارجه، دستور تکذیب آن داده شد. (3)
* منصب آجودانی برای معتمد الدوله
رضا خان وزیر جنگ امروز اسماعیل میرزا معتمد الدوله پسر ظل السلطان را به آجودانی خود برگزید. «صاحب منصب «دوبرلین» سابق اسماعیل میرزا معتمد الدوله از تاریخ اول دلو هذه السنه (اول بهمن سال جاری) با رتبه سلطانی به سمت آجودانی منصوب می گردد.» (4)
ص: 649
دوشنبه 9 بهمن 1301/ 29 ژانویه 1923/ 11 جمادی الثانی 1341
* درخواست تبعید معین الرعایا
امیر اکرم حاکم مازندران در تلگرام امروز خود به رضا خان وزیر جنگ اطلاع داد که معین الرعایا در بارفروش «برخلاف حسن انتظامات محلی مجالس و محافل تشکیل داده اذهان اهالی را مشوب می نماید.» امیر اکرم یادآور شد که پیش از این، موضوع را به وزارت داخله خبر داده و خواستار تبعید معین الرعایا شده بود، اما «چون بدون اجازه از طرف مقام مقدس [رضا خان] مبادرت نخواهد نمود چنانچه اجازه فرمایند این مایه فساد یک چندی از بارفروش به نقاط دیگر مازندران تبعید شود.» (1)
* اقدام حاکم اردبیل به مصادره اموال حسینعلی سالار اشجع
حاکم اردبیل با فرستادن دو تفنگدار به روستای ویرمونی آستارا درصدد ضبط دارایی حسینعلی سالار اشجع است. از آنجا که این دو تفنگچی روزی شش تومان از اهالی روستا مخارج می گیرند، اهالی برای اعتراض در تلگراف خانه متحصن شده، شکایت دارند. امیر لشکر شمال غرب با فرستادن این خبر به وزارت جنگ، از آن جا که سالار اشجع در اردبیل زندانی اداره قشون است، و رسیدگی به موضوع را در دایره مسئولیت های خود می داند، خواستار کسب تکلیف شد. (2)2
* ارتباط تیمورتاش با کنسول انگلیس
نایب سرهنگ محمد، فرمانده قشون کرمان، امروز شرح مفصلی از اوضاع کرمان برای امیر لشکر جنوب، محمود آیرم، نوشت و از ارتباط والی کرمان، سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) با کنسول انگلیس پرده برداشت. نایب سرهنگ محمد با یادآوری اصرار والی کرمان به تغییر رئیس نظمیه شهر (ر. ک: 10 و 13 دی) آن را نه به دلیل ناتوانی در برقراری نظم و آرامش، بلکه ایجاد زمینه مناسب برای انتخابات آینده مجلس و ورود نمایندگان یک گروه بخصوص دانست؛ و باز این نه به درخواست و عقیده خود بلکه با اتکاء به نظریات کنسول انگلیس بوده است. «سردار معظم اخیرا یعنی از موقع ورود قونسول جدید انگلیس به کلی طرفدار آنها شده است و در عرض هفته چندین مرتبه با قونسول انگلیس خلوت می نماید و صحبت های محرمانه ای می نماید.» از نظر نایب سرهنگ محمد، همین سیاست والی کرمان او را نزد عامه مردم منفور کرده است. (3)
* تصمیم جدید برای درآمدهای بلدیه
طبق تصمیمی که گرفته شده، در همه شهر هایی که از طریق بلدیه درآمد دارند، می بایست نیمی از آن به اداره نظمیه داده شود و نیمی دیگر برای نظافت و روشنایی آن شهر صرف شود. این دستور را وزارت مالیه ابلاغ کرد.(4)
* خریداری محلی برای باشگاه نظامیان
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که وزارت جنگ موفق شد ساختمان پشت باغ بانک دولتی را برای اعضاء خود به عنوان کلوپ نظامیان بخرد. وزارت جنگ با وزارت مالیه برای خرید این محل به توافق رسید. (5)
* برکناری یک مسئول در امنیه قم
با پی گیریهای وزارت داخله و دستور اداره امنیه خان بابا دستجردی که در امنیه قم مسئولیتی داشت اما شرارتهای او در منطقه همچنان ادامه می یافت، توسط رئیس امنیه قم جلب و پس از ثبوت اتهامات از خدمت منفصل شد. (6)
* رژه نیروهای نظامی در دزداب
بنا به اطلاع رسیده از دزداب سلطان ابراهیم خان رئیس قوای نظامی منطقه ترتیب رژه نیروهای تحت امر خود را داد و «در
ص: 650
حضور رؤسای دوایر دولتی و اهالی و متصدیان انگلیس مانور و نمایشات باشکوهی داده شد.» (1)
* نایب الحکومه جدید بنادر
بنا به خبر روزنامه اتحاد، دبیر همایون به عنوان نیابت حکومت بنادر تعیین شده است و برای تصدی این سمت راهی جنوب کشور شده است. (2)
* تهران سفیدپوش
امروز از صبح تا غروب در تهران برف بارید. (3)
* دیدار وثوق السلطان با نمایندگان شیخ محمود
امروز نصر الملک مراغه ای نماینده اعزامی عبد اللّه طهماسبی به کردستان عراق، همراه رشید بیک و میرزا عارف نمایندگان شیخ محمود وارد مراغه شد. آنها بر سر راه خود به تبریز و دیدار با امیر لشکر شمال غرب با وثوق السلطان مأمور تذکره مراغه دیدار و گفت وگو کردند. وثوق السلطان خلاصه دیدار خود را از قول تازه واردان به وزارت امور خارجه گزارش داد و اقدامات اسماعیل آقا سیمیتقو را پیش از آخرین تصمیم او (گرفتن تأمین از مسئولان ایرانی و بازگشت به کشور) چنین نوشت: «اسماعیل آقا بعد از یأس از ایران و شکست اخیر از نظامیان عثمانی و گرفتاری پسرش خسرو با مختصر سوار میان عشایر حدود رفته و فردا فرد با رؤسای عشایر ملاقات، به هر وسیله آنها را حاضر قیام بر ضد» دولت ایران کرده و با بستن پیمان با آنان برای دیدار با مأموران انگلیس عازم اربیل شد. او از آنجا نزد شیخ محمود رفت. «نظر به این که دو سال قبل انگلیسها شیخ محمود را اسیر و عیال و اطفالش فرارا به ایران آمده، اسماعیل آقا مدتی از آنها نگهداری و فوق العاده محبت و احترامات کرده، حق بزرگی در ذمه شیخ داشته، رأی او را هم به دست آورده بر ضد ایران حاضر» کرد. در این زمان که نصر الملک در مرزها با رؤسای عشایر مشغول مذاکره بود، پی به موضوع برده و در سلیمانیه با حضور شیخ محمود و سیمیتقو مذاکراتی می کند و بالاخره اسماعیل آقا حاضر می شود از دولت مرکزی ایران اطاعت کند. «راجع به قرار و ترتیب این مسئله شیخ مزبور دو نفر نماینده فوق الذکر را همراه آقای نصر الملک فرستاده که با مذاکره با مقامات مربوطه و حصول اطمینان در مراجعت اسماعیل آقا را آورده در چهریق سکنا دهند.» (4)
* مصادره املاک ایرانیان در ترکستان
بنا به نوشته ژنرال کنسول ایران در عشق آباد «منازل و املاک ایرانیان ترکستان چندی است برخلاف آن مواعید و اطمیناناتی که برطبق اعلانات رسمی از طرف حکومت ترکستان به ایرانیان داده شده بود» مصادره می شود و دوایر دولتی روسیه در آنها مستقر می شوند. ایرانیان این منطقه به شدت نگران و مضطرب هستند. وی با ذکر نمونه ای از تصرف خانه «مهدی یوسف حسین اف میلانی» از ایرانیانی که بیش از سی سال در عشق آباد ساکن بود و از معاریف شهر به شمار می رفت نوشت که خانه او را مصادره کردند، خود و خانواده اش آواره شدند. «در موقع حرکت و انتقال این پیرمرد مفلوج تمام کسانی که در کوچه بوده و این منظره را تماشا می کردند، از درشکه چی، عرابه چی، عابرین، حتی اشخاصی که مجری این امر بودند به گریه درآمدند.» با رسیدن این گزارش، وزارت امور خارجه مراتب را به سفارت ایران در مسکو منعکس کرد تا موضوع پی گیری شود. (5)
[تصویر] نمایی از ترکستان قدیم
ص: 651
سه شنبه 10 بهمن 1301/ 30 ژانویه 1923/ 12 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. گفت وگوها درباره ماده دهم لایحه نفت که موضوع آن به حقوق دولت از امتیاز نفت شمال مربوط می شد ادامه یافت. پیشنهادهای دریافتی از سوی نمایندگان همگی به کمیسیون مربوطه ارجاع شد تا بررسی گردد. دستور بعدی لایحه گل سرخ بود. ریاست بعد از تنفس با سید حسن مدرس بود، و از آنجا که تعداد نمایندگان در این زمان به حد نصاب نرسید، جلسه تعطیل شد. بنا به درخواست مستوفی الممالک مجلس بعد از ظهر جلسه خصوصی تشکیل داد. موضوع این جلسه تشکیل کابینه بود. مستوفی الممالک در دیداری که پیش از ظهر امروز با احمد شاه داشت پذیرش ریاست وزرایی را منوط به مذاکره با نمایندگان کرده بود. (1)روزنامه ایران نوشت مستوفی الممالک امروز در محل مجلس با فراکسیون هیأت مؤتلفه راجع به تشکیل کابینه دیدار و گفت وگو کرد. به نوشته این روزنامه فراکسیون یاد شده تعیین وزراء را به صلاحدید نخست وزیر دانست و در این امر دخالت نکرد. (2)
* دست خط احمد شاه برای ریاست وزرایی مستوفی الممالک
احمد شاه امروز فرمان نخست وزیری مستوفی الممالک را صادر کرد. «نظر به مرحمت و اعتماد و اطمینانی که به جناب اشرف مستوفی الممالک داریم معزی الیه را به ریاست وزراء منصوب و برقرار فرمودیم.» (3)
* اعتراض دوباره انگلیس به رفتار مأموران نظامی کرمانشاهان
سرپرسی لورن امروز بار دیگر اعتراض خود را نسبت «به رفتار مأمورین نظامی کرمانشاهان که کاغذی که از طرف قونسول انگلیس به توسط چاپار به وکیل انگلیس مقیم کردستان نوشته شده بود» و آن را گرفته، خوانده و پس داده اند (ر. ک: 4 بهمن) نشان داد و با نوشتن نامه به وزارت امور خارجه اضافه کرد که موضوع فراتر از اینهاست و محل کنسولگری در کرمانشاهان تحت نظر است که از طرف مأموران نظامی صورت می گیرد. لورن خواست فوری به «این رفتارهای خارج از قانون که به کلی برخلاف معمول و خارج از نزاکت بین المللی می باشد» خاتمه داده شود.(4)
* پایه گذاری جمعیت نسوان وطن خواه ایران
امروز محترم اسکندری(5) مدیر دبستان دخترانه شماره 35 دولتی با دعوت از جمعی از زنان، پس از امتحان دانش آموزان مدرسه سخنانی درباره ترقی جوامع اروپایی و علت عقب ماندن زنان ایران ایراد کرد و در پایان از زنان حاضر در جلسه خواست به ترویج و پوشیدن پارچه های وطنی رغبت نشان دهند. سخنان او مورد استقبال قرار گرفت و پیمانی بسته شد که مبنای تشکیل جمعیت نسوان وطن خواه ایران گردید. (6)
ص: 652
ص: 653
چهارشنبه 11 بهمن 1301/ 31 ژانویه 1923/ 13 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد و درباره 4300 تومان اعتبار اضافه مخارج سال گذشته عدلیه ولایات بحث شد که در ن هایت بلاتکلیف ماند. سپس لایحه ای که شهریه هایی برای 9 نفر از افراد متفرقه تعیین می کرد مطرح شد که پس از گفت وگوهای بسیار به کمیسیون ارجاع داده شد. لایحه بعدی 14 فقره شهریه در حق وراث مستخدمین دولت بود که آن نیز به کمیسیون برگشت (1) تا با قانون استخدام تطبیق داده شود. (2)
* پیشبرد امور سیاسی در برابر شیخ محمود
احمد آقا خان امیراحمدی امیر لشکر غرب امروز محرمانه به رضا خان وزیر جنگ نوشت که توانسته است احمد بیک قائم مقام را که یکی از رؤسای عشایر کردستان ایران و عثمانی است و صاحب اقتدار در منطقه خود است در برابر شیخ محمود برای انجام مقاصد سیاسی دولت ایران حاضر کند. او آماده است، اما «قوای رسمی می خواهد که در موقع لزوم تقویت کامل از مشار الیه بشود. مشارالیه یگانه شخصی است که در مقابل شیخ محمود جاف می تواند عرض اندام نماید.» رضا خان هم در پاسخ امیر لشکر غرب نوشت که «همه قسم مساعدت با مشار الیه به عمل خواهد آمد. دستورات لازمه به مشار الیه صادر نمایید.» (3)
* بازگشت مأمور امیر لشکر شمال غرب از اربیل
عبد اللّه طهماسبی زمانی که به نواحی غربی کشور مسافرت کرده بود شخصی را به نام نصر الملک «برای تأمین و جلب سمکو [سیمیتقو] اعزام به اربیل» کرده بود. حال به گزارش رسیده از فرمانده قوای ساوجبلاغ، نصر الملک، به همراه عارف افندی از طرف شیخ محمود از مرز سقز وارد ایران شده و به طرف تبریز در حال حرکت هستند. «چون سمکو [سیمیتقو] بر طبق راپرت سابق که عرض شده بود در نزد شیخ محمود است تصور [می رود نامه ای] راجع به سمکو از طرف شیخ محمود فرستاده است.»(4)
* توضیح وزارت جنگ درباره عفو سیمیتقو
پس از آن که سفارت انگلیس در نامه ای به وزارت امور خارجه از دادن تأمین وزارت جنگ به سیمیتقو یاد کرد، (ر. ک:
17 دی و 5 بهمن) موضوع از وزارت جنگ پی گیری و چنین پاسخ داده شد که «عفو عمومی در صورتی شامل حال اسماعیل آقا می شود که فورا تسلیم قوای دولت شده به تهران می آمد، نه آن که در سرحدات اعمال بی رویه خودسرانه خود را تعقیب و عشایر سرحدی را تحریک نماید.» (5)
* عدم رضایت باطنی اقبال السلطنه از خلع سلاح
«اقبال السلطنه از دادن مسلسلهای خود و خوانین طوایف ن هایت باطنا دلتنگ» است. این عقیده امیر لشکر شمال غرب است که می نویسد «ولی برعکس، خوانین ضد مشار الیه عموما اظهار اطاعت و پسران آنها را جهت دخول در خدمت نظام درخواست» کرده ام. عبد اللّه طهماسبی درباره حضور تعدادی از نظامیان عثمانی در نیروهای محلی اقبال السلطنه و دیگر خوانین افزود که گفته ام اگر نیازی به نیروی نظامی دارید اطلاع دهید اعزام کنم. «استخدام فراریان نظامی عثمانی مسلک بی طرفی دولت علّیه را نقض و بالاخره ممکن است تولید اشکالات سیاسی نماید.» در خلع سلاح خوانین ماکو تا این روز «ده قبضه ماکزیم و کلت و غیره مأخوذ شده است که دو قبضه از اسلحه فوق را اقبال السلطنه تحویل» داده است. (6)
* درخواست یک ماه تأخیر برای اعزام رافائیل
پس از درخواستی که برای رسیدگی به اتهامات رافائیل آشوری از طرف حکومت کرمانشاه مطرح شد (ر. ک: 5 بهمن)
ص: 654
اینک تقاضایی به وزارت داخله رسید که به دلیل خرابی راه و برف باریده در آذربایجان، یک ماه دیگر نسبت به اعزام رافائیل اقدام شود تا عیال و اطفال او هم بتوانند همراهی اش کنند. (1)
* موافقت وزارت جنگ با درخواست وزارت امور خارجه
پس از آن که وزارت خارجه از حضور نظامیان انگلیس در بخش هایی از منطقه دزداب (خاش، ماشکیل، میرجاوه) خبر داد و امکان جایگزین شدن نیروهای ایرانی را به جای آنها امری ممکن دانست (ر. ک: 18 آذر) وزارت جنگ در لزوم اعزام قوای نظامی به آن حدود اظهار داشت که تعلیمات لازمه به امیر لشکر شرق در این مورد داده شده است. (2)
[تصویر] نقشه ای از منابع لاتین از منطقه بلوچستان
* زمان سیطره بر خرم آباد
شریف الدوله حاکم بروجرد و لرستان امروز در نامه ای به وزارت داخله نوشت: «دولت خواهانه عرض می کنم ... از موقع تسخیر لرستان و استقرار انتظامات این سازمان می گذرد و اگر تدارکات لازمه برای حرکت به خرم آباد و تهیه لوازم نظم و امنیت لرستان قبل از بهار به عمل نیاید اعاده نظم لرستان برای دولت در تابستان ن هایت اشکال را دارد.» شریف الدوله با این تذکر که امیر لشکر غرب در تهران است، مناسب دانست که با مشارکت او تصمیم ن هایی درباره خرم آباد گرفته شود. از دیگر اخباری که حاکم بروجرد و لرستان داد رفتن تعدادی از کدخدایان دیرکوند نزد شیخ خزعل است که هنوز از مقاصد آنها اطلاعی به دست نیامده است. (3)
[تصویر] نمایی از جنوب غربی خرم آباد
ص: 655
پنج شنبه 12 بهمن 1301/ 1 فوریه 1923/ 14 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست سید حسن مدرس برگزار شد. در این جلسه تعدادی از نمایندگان مراسم تحلیف را به جا آوردند. سپس لایحه شورای دولتی مورد مشورت قرار گرفت. ماده اول این لایحه می گفت که شورای دولت مرکب از 18 مشاور دائم و 12 مشاور فوق العاده است و مشاوران فوق العاده مانند مشاوران دائمی حق رأی خواهند داشت. (1)
* بخش نامه نخست وزیر
امروز مستوفی الممالک بخش نامه ای به همه ایالات و ولایات فرستاد مبنی بر این که حسب الامر احمد شاه ریاست وزراء را قبول کرده، مشغول کار شده است. در مورد کابینه هم یادآور شد که مشغول انتخاب اعضای آن است و به زودی به شاه و مجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد شد. (2)
* ارسال برنج اعانه به روسیه
وزارت جنگ خبر داد که هزار خروار برنج به عشق آباد و معادل همین مقدار به گنجه ارسال کرده است. این میزان از طرف کمیسیون اعانه و توسط تجارت خانه ونشترک فرستاده شده تا بین اتباع ایرانی و غیر آن تقسیم شود. (3)
* نگرفتن حق گمرکی
حدود یک هفته است که گمرک روسیه در منطقه استرآباد از حمل پنبه عوارض نمی گیرند. گفته شده این تصمیم به درخواست مردم بوده است. با این حال برخی از بازرگانان ایرانی عقیده دارند این اقدام مبنای سیاسی دارد؛ تا یک ماه دیگر گمرک به حال اولیه خود بازخواهد گشت. (4) این روزها برنج صدری درجه یک در استرآباد، 45 من تبریز هشت تومان معامله می شد و گندم 45 من تبریز هفت تومان. (5)
* عدم برگزاری انتخابات در بین النهرین
به نوشته روزنامه ایران در پی تحریم انتخابات در بین النهرین از طرف روحانیان آن منطقه، موضوع تعلیق شده، چرا که کسی حاضر به شرکت در امر انتخابات و تعیین وکیل نیست. (6)
* تأسیس دار العجزه در آستارا
هیأت اتحادیه تجار آستارا خبر داده است که به دلیل فزونی عده فقرا در این شهر و اجتماع در معابر عمومی پس از تشکیل مجلسی با شرکت تجار و رؤسای دوایر دولتی تصمیم به تأسیس دار العجزه گرفته تا از هر پوط کالایی که وارد یا خارج می شود یک شاهی توسط گمرک گرفته شود و به صندوق این مرکز واریز گردد. منتظر اجازه از مرکز هستند تا کار شروع شود. (7)
* امریکاییها در زنجان
دو امریکایی که یکی از آنها پزشک است و یک نفر مسیحی اهل موصل، پس از سه ماه حضور در زنجان با اعتراض روحانیان شهر مواجه شده، خواستار برخورد حکومت با آنان شده اند. حاکم خمسه نام یکی از امریکاییها را «سپمن» یاد می کند که با همسر خود از تبریز به زنجان آمدند و گفتند مأمور هستیم چندماهی در این شهر باشیم تا هنگام عبور و مرور آشوریها از سمت همدان به آذربایجان کمک آنها باشیم.
چندی بعد یک دکتر امریکایی به همراه همسرش از همدان به زنجان رسید که «آسیس» نام داشت. او کار طبابت را در زنجان شروع کرد. آنها یک مسیحی اهل موصل را هم با خود آورده بودند. «گرچه در بدو ورود حضرات همهمه و اظهاراتی از طرف هیأت طلاب زنجان شد» اما پس از اطلاع از مأموریت آنها صداها خوابید. طبابت و جراحی های صورت گرفته نظر اهالی و علما را جلب کرد و «نسبت به آنها اظهار محبت و مهربانی گردید.» اما اخیرا از طرف علما و طلاب اظهار می شود
ص: 656
موصلی همراه این هیأت نسبت به اولیای مقدس اسلام و ائمه توهین کرده است. حاکم زنجان با توضیح جو مذهبی حاکم بر شهر که «از قدیم علاوه بر دو نفر مسیحی و چند نفر کلیمی» اقلیت دیگری در این شهر اقامت نداشته و «اهالی خمسه عموما روحانی و مقید به حفظ احترامات و شعائر شرع مقدس اسلام هستند» از اقدامات خود برای پایان دادن به موضوع نوشت؛ و یادآور شد که در ملاقات با دکتر امریکایی «در کمال رأفت به او اخطار کردم که از مذاکرات و اقدامات شخص موصلی جلوگیری نماید.» (1)
[تصویر] بازار زنجان
* صدور حواله های حقوق برج دی ماه
پس از بی نظمی هایی که گریبان حقوق بگیران دولتی را گرفته بود اینک خبر هایی که نشان از سامان یابی این مسئله است در جراید درج می شود. روزنامه اتحاد نوشت که امروز حواله حقوق دی ماه دربار و وزارت خانه های امور خارجه، عدلیه، داخله، فواید عامه، و کابینه ریاست وزراء صادر شده است. (2)
* موافقت رضا خان با تبعید معین الرعایا
پس از تصمیم امیر اکرم، حاکم مازندران، به تبعید معین الرعایا از بابل (ر. ک: 9 بهمن) و تأکید او نسبت به این موضوع، رضا خان، وزیر جنگ، امروز در پاسخ او نوشت که «خود من در جلب و تبعید معین الرعایا حکم داده بودم ولی اقدام به این امر باید از طرف حکومت به عمل آید؛ اداره قشونی مداخله ننموده و ممانعتی هم نخواهد داشت.»(3)
* آمادگی دو شرکت انگلیسی برای فروش کشتی به ایران
نماینده سیاسی ایران در لندن خبر داد که جراید انگلیس پس از چاپ خبری مبنی بر نیاز ایران به خرید کشتی هایی که بتواند در امر مبارزه با قاچاق به کار آید، دو شرکت کشتی سازی صورت کشتی های خود را به این سفارت فرستاده اند. آنها به همراه مشخصات این شناورها پنج قطعه عکس و پنج قطعه نقشه نیز که توضیحات تصویری بیشتری در مورد کشتی ها می داد ضمیمه کرده بودند. (4)
* نبود قوای نظامی در مرز آذربایجان
بنابر گزارش مفصلی که وزارت مالیه امروز به وزارت امور خارجه فرستاد یادآور شد که طول زمین های مرزی بین آستارا و ارس 35 تا چهل فرسخ است و در این فاصله خبری از قوای نظامی نیست. در این مرز چندین دفتر گمرکی وجود دارد، مانند بیله سوار، آزادلو و ... که تعداد کارکنان آن بسیار کم است و قدرت انجام وظایف محوله را ندارند تا چه رسد به وظیفه ای که برای اداره قشون تعریف شده است.(5)
ص: 657
جمعه 13 بهمن 1301/ 2 فوریه 1923/ 15 جمادی الثانی 1341
* چراغ سبز احمد شاه به وزیر مختار روسیه شوروی
پس از نخستین ملاقاتی که بصیر الدوله نماینده ویژه احمد شاه با شومیاتسکی داشت (1)، امروز بار دیگر بصیر الدوله به دستور شاه راهی سفارت روسیه شد. شاه بیت مذاکرات بصیر الدوله با شومیاتسکی و آن چه که امروز مأموریت داشت به وزیر مختار بگوید آغاز مذاکرات تجاری بین دولتین بود. (2)
* بدهی مالیاتی خوانین بختیاری و شیخ خزعل
بنابر اطلاع وزارت مالیه خوانین بختیاری و شیخ خزعل در سال باید 125 هزار تومان نقد و 1500 خروار جنس بابت مالیات املاک خود بپردازند، اما از این کار امتناع می کنند. غیر از این آنها حقوق سواران چریک و امنیه را نیز پرداخت نمی کنند. وزارت مالیه از وزارت داخله درخواست کرد در این جهت اقدامی نماید. (3)
* توفان شن در دزداب
بنابر اخبار رسیده از دزداب توفان شدیدی دزداب را دربر گرفته، چند باب مغازه را تخریب کرده و کالسکه ها [واگون ها] یی که برای ایستگاه کویته می رفته، واژگون کرده است. «در کوچه های دزداب شن مثل آب جریان دارد.» (4)
* نزاع اداری در استرآباد
اختلافاتی که بین رئیس اداره مالیات غیرمستقیم و رئیس عدلیه استرآباد وجود دارد آنها را به لج بازی کشانده است.
محل اداره این دو سازمان در یک مکان است و عدلیه در طبقه بالای اداره مالیات غیرمستقیم واقع شده است. اختلاف بین این دو مسئول محلی موجب شده که رئیس اداره مالیات غیرمستقیم در ورودی عدلیه را قفل کند و این در حالی است که حدود «سی نفر متظلمین و اجزاء عدلیه در عمارت بوده اند و ظهر اعضاء و متظلمین برای پایین آمدن نردبان تهیه نموده از بالا به پایین می آیند. این اقدام در انظار خارجه و داخله خیلی سوءاثر نموده است.» (5) این خبر را روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد.
* تهدید حاکم استرآباد از طرف ترکمنها
رؤسای دو ایل یموت و جعفربای در تلگرامی که امروز به حاکم استرآباد فرستادند نوشتند که «از قرار مذکور رئیس [تلگراف خانه] استرآباد با اسباب چینی و غرض شخصی رئیس تلگراف گمیش تپه را تغییر داده» است. در این تلگرام ضمن ابراز رضایت از «سالک» رئیس تلگراف خانه گمیش تپه این تهدید نیز به چشم می خورد که «اگر کسی دیگر بیاید و زحمتی برایش فراهم شود ما مسئول نخواهیم بود؛ التزامی هم که به تلگراف خانه سپرده ایم پس خواهیم گرفت.»(6) خبیر حضور رئیس تلگراف خانه استرآباد از عدم اطلاع رسانی سالک شکایت داشت و او را تهدید کرده بود اگر به همین نحو بخواهد ادامه دهد از طریق مرکز برکنارش می کند. (7)
ص: 658
شنبه 14 بهمن 1301/ 3 فوریه 1923/ 16 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر تشکیل جلسه داد. غیر از بررسی موادی از لایحه گل سرخ، گفت وگویی هم درباره لایحه محاکمه وزرا صورت گرفت. مدرس در این مورد گفت یکی از علتهای تعویق طرح لایحه در مجلس این است که «پیشنهادکنندگان این قانون یک قدری بی تناسب مواد قانون محاکمه وزرا را پیشنهاد کرده بودند، و بعضی از مواد مجازات عرفی را ضمیمه این قانون کرده بودند، و این لایحه که تحت نظر [تصویر] مجلس شورای ملی
آمد، قریب صد ماده بود، و آقای منصور السلطنه قریب سه هفته آن لایحه را برده اند که تحت مطالعه گذارند، و هنوز به کمیسیون عودت نداده اند، و الا اعضای کمیسیون که یکی بنده هستم نظریاتمان را در آن قانون تکمیل کرده ایم. به هر جهت سبب تعویق آن، کمیسیون نبوده است، و چنانچه فرمودند مسئله خیلی مهمی است و امیدوارم زودتر به مجلس بفرستند که تکلیف آن معلوم شود.» در ادامه جلسه درباره قانون انتخابات هم صحبت شد، اما برای قرار گرفتن در دستور رأی نیاورد. (1)
ص: 659
* نامه سفارت انگلیس درباره سیمیتقو
سفارت انگلیس در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد در پاسخ به یادداشتی که دولت ایران روز هشتم بهمن برای آن سفارت ارسال کرده بود نوشت: «به سفارت اطلاع داده اند که اسماعیل آقا به اتفاق عده زیادی سوار خیال مراجعت به خاک ایران را دارد ... [و] از مأمورین انگلیس خواسته بودند حتی المقدور نگذارند این اقدام از طرف سیمکو صورت گیرد.» در ادامه این پاسخ آمده است که موضوع با مأمور عالی انگلیس مقیم بغداد در میان گذاشته شد و جواب دادند که سیمیتقو اواخر ژانویه به سلیمانیه رفته و شاید هنوز هم آنجا باشد. شاید همین جابه جایی «اسباب تشویش دولت ایران شده است ...
فعلا سیمکو قصد مراجعت به ایران را ندارد تا این که تصویب عفو خود را از دولت علیه تحصیل کند.» سفارت انگلیس یادآور شد که خواهان آرامش در کردستان ایران است و در پایان خواست پاسخی به این موضوع داده شود که آیا دولت ایران عفونامه به سیمیتقو داده است یا خیر. (1)
* بی خبری از سرهنگ اسماعیل خان
رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که برای سفارت ایران در برلن فرستاد خطاب به سرهنگ اسماعیل خان که برای انتقال اسلحه های خریداری شده ایران به آلمان رفته نوشت که تاکنون دو تلگراف بیشتر از طرف شما از برلن نرسیده است.
«برای تحصیل اسلحه باید ن هایت کوشش [را] نمایید. اگر حمل اسلحه از راه روسیه با اشکال مصادف می شود جدیت نداشته باشید، بلکه اسلحه را تهیه، راپرت» دهید تا دستور حمل آن داده شود. (2) تلگرامی نیز امروز به سفیر ایران در مسکو فرستاده شد و رضا خان در آن خواست که از مساعدت نسبت به سرهنگ اسماعیل خان و مأموریتی که به عهده دارد مضایقه نشود. (3)
* تقاضای مصادره اموال سالار اشجع
رئیس قشون اردبیل تقاضا کرد اموال حسینعلی سالار اشجع و فرزندانش در آستارا توقیف شود. آنها از گفتن میزان دارایی خود امتناع می کنند و همه دارایی خود را یک باب خانه در آستارا معرفی می کنند «در صورتی که زیاده از یک کرور مال اهالی و دولت را از ادارات گمرک و لیانازوف و خوشتاریا و مال التجاره مردم را از اداره قفقاز مرکزی شعبه آستارا» مال خود کرده اند. امیر لشکر شمال غرب با ارسال این پیشنهاد به وزارت جنگ خواستار توقیف اموال یادشدگان گردید. (4)
* تحویل دو مسلسل به اردوی نظامی
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب اطلاع داد که ضرغام برادر سالار رشید طالشی «دو عراده مسلسل که در خانه داشت به فرمانده قشون اردبیل تحویل داده است.» (5)
* پرسش از سفارت انگلیس درباره سیمیتقو
بنابر آن چه که امروز سفارت انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه اطلاع داد، این وزارت خانه در هشتم بهمن از سفارت خانه مزبور سئوال می کند آیا سیمیتقو به همراه عده زیادی خیال مراجعت به ایران دارد؟ اگر چنین است از دولت انگلیس خواسته می شود که از این کار ممانعت کند. سفارت نوشت که پس از مذاکره با مأمور عالی انگلیس در بغداد اطلاع حاصل شد که چنین خبری درست نیست. سیمیتقو اواخر ژوئیه به سلیمانیه رفته و شاید «این خبر اسباب تشویش دولت ایران شده است.» در ادامه این یادداشت یادآوری شده که انگلیس خواستار آرامش در منطقه کردستان ایران است؛ و سپس درخواست شده لازم است اطلاعات بیشتری از امان دادن ایران به سیمیتقو و صحت و سقم آن در اختیار این سفارت خانه قرار گیرد. (6)
ص: 660
یکشنبه 15 بهمن 1301/ 4 فوریه 1923/ 17 جمادی الثانی 1341
* تشکیل نخستین جلسه محاکمه مطبوعات
امروز نخستین جلسه محاکمه مطبوعات با حضور هیأت منصفه در شعبه دوم استیناف تشکیل شد. علت برپایی این محکمه شکایت مدعی العموم بدایت از طرف احمد شاه علیه موسوی زاده مدیر روزنامه قیام بود. (ر. ک: 3 بهمن) جذابیت موضوع باعث تجمع گروه های مختلف شده بود به طوری که امکان عبورومرور را در محل گرفته بود. (1) این که شاه ایران از مطبوعه ای که علیه او مقاله ای درج کرده به محکمه شکایت برده و آن را به داوری یک گروه قانونی بسپارد پدیده تازه ای در ایران بود که دیگر هرگز تکرار نشد. این موضوع با استقبال مطبوعات مواجه شد. البته «احمد شاه به توصیه رئیس الوزراء (مستوفی الممالک) شکایت خود را استرداد نموده بود و چون مدعی خصوصی در بین نبود از تعقیب موضوع صرفنظر شد.
روزنامه طوفان هم به دستور مستوفی الممالک از توقیف خارج شد و قیام روزنامه ای که بعد از توقیف طوفان منتشر شده بود انتشار نیافت. بعدها قانونی تصویب شد که اهانت یا اسائه ادب به بعضی از مقامات عالیه مملکتی یا مذهبی را از شمول جرائم مطبوعاتی خارج کرد و اعمال بعضی مجازاتها را تابع شکایت مدعی خصوصی ندانست.» (2)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. ابتدا نامه هیأت اتحادیه تجار همدان که تشکر از تصمیم مجلس برای منع خروج مسکوکات طلا و نقره بود، قرائت شد. در این نامه تقاضا شده بود از ورود اشیاء تجملی و تفننی نیز جلوگیری شود. در این جلسه تا پانزده ماده از لایحه شورای دولتی قرائت شد. (3)
* ورود نمایندگان شیخ محمود به تبریز
نصر الملک نماینده اعزامی امیر لشکر شمال غرب به کردستان عراق «پس از پنجاه و پنج روز مسافرت و عملیات» به همراه «رشید بیک مین باشی رئیس سواره نظام قوای شیخ محمود [و] عارف افندی منشی شیخ » وارد تبریز شدند که حامل نامه هایی از شیخ محمود هستند. یکی از این نامه ها درخواست ضمانت برای سیمیتقو و نیز دادن تأمین نامه از طرف وزیر جنگ برای اوست. یکی دیگر از نامه ها، نامه خود سیمیتقو است. (4) امیر لشکر شمال غرب پس از گزارش این اخبار به وزیر جنگ، از او خواست تلگرافی به سیمیتقو بفرستد و در آن از طرف وزیر جنگ این قول داده شود که به مکاتبات و گفته های امیر لشکر شمال غرب اطمینان داشته باشد؛ و چون از آمدن به تهران وحشت دارد در این نامه چیزی از این موضوع قید نشود. (5)
* شایعه آمدن سیمیتقو در نواحی مرزی شمال شرق
بنا به گزارش کارگزار تبریز، مشاور السلطان، از قول امین تذکره خوی، عثمان بیک رئیس ایل میلان(6) از عشایر عثمانی، به تمام ایلات مرزنشین خاک ایران و عثمانی پیغام فرستاده که دولت آنکارا به اسماعیل آقا سیمیتقو عفو داده، ازاین رو به زودی راهی ایران خواهد شد. باید تمام عشایر مراسم استقبال را به عمل» آورند. او در پایان اضافه کرد که همین خبر باعث تجری اکراد شده، گوش به حرف مأموران دولت در این منطقه نمی کنند. (7)
* توضیح اقبال السلطنه درباره نظامیان تحت امر او
پس از آنکه مأموران قشون مستقر در ماکو از وجود تعدادی نظامی فراری عثمانی در بین نیروهای محلی اقبال السلطنه و دیگر خوانین ماکو خبر دادند و متعاقبا موضوع به وی منعکس شد (ر. ک: 4 بهمن) امروز اقبال السلطنه در پاسخ ابراز داشت که تعداد این نظامیان کمتر از آن چیزی است که تصور می کنید. از وجود این نظامیان پیش از این سرتیپ بصیر دیوان
ص: 661
(زاهدی) اطلاع داشت. آنها با صداقت خدمت می کنند و حدود 20 نفر در خوی نزد شجاع الدوله هستند. اگر بخواهید «می گویم سرهنگ شجاع الدوله با خود بیاورد تبریز داخل خدمت بفرمایند.» و در پایان نوشت که «در سایه دولتم احتیاج به این قبیل نظامیان نیست.» (1)
* انعکاس تنشهای پیش آمده در زنجان به وزارت امور خارجه
پس از آن که حاکم خمسه از تنشهای پیش آمده ناشی از حضور دو آمریکایی در این شهر و یک مسیحی اهل موصل که به شعائر مذهبی اسلام توهین کرده، اخباری به وزارت داخله فرستاد (ر. ک: 12 بهمن) عین گزارش به وزارت امور خارجه منعکس شد تا «با مقامات لازمه مذاکرات به عمل آمده" عنایت" نام موصلی را به طور مقتضی از زنجان احضار نموده و به اختلافات حاصله که ممکن است به تولید فساد منجر شود خاتمه دهند.» (2)
* اجتماع علیه عدلیه بروجرد
اخیرا نشست هایی از طرف علماء بروجرد علیه عدلیه تشکیل می شود که حاکم بروجرد موفق نشده است آنها را از این اقدام منصرف کند. «آنها جدا تعطیل اداره عدلیه را تقاضا می نمایند.» (3)
* تحصن معلمان در مجلس
دو روز است که معلمان مدارس تهران در مجلس شورای ملی تحصن کرده، تقاضا دارند حقوقشان طبق بودجه جدید وزارت معارف تعیین شود. از آنجا که بودجه جدید وزارت معارف در مجلس شورای ملی تصویب نشده، بنابر نظر میلسپو حقوق معلمان باید طبق مصوبه گذشته پرداخت شود. (4)
* قانون علامات تجارتی و صنعتی
قانون علامات تجارتی و صنعتی که از طرف وزارت فواید عامه قرار بود برای تصویب به مجلس شورای ملی فرستاده شود، پس از ترجمه به میلسپو داده شد تا نظر او را بگیرند.
اینک او با اعلام نظرات خود با اصل لایحه موافقت کرده است. (5)
* شرارتهای بلوچ در نواحی کرمان
بنا به اطلاع رسیده از راور کرمان پانصد نفر از بلوچها به رباط دربند در خاک کرمان حمله کرده و پس از زدوخورد، دو تن از مأموران امنیه را مجروح کرده اند. تاخت وتاز بلوچها ادامه دارد و شامل جیرفت و نواحی آن هم شده است. (6)
* راهی شدن امیر مؤید به طرف تهران
بنا به گزارش رسیده از استرآباد اسماعیل خان امیر مؤید پس از خروج طوایف ترکمن و آمدن به استرآباد، اینک همراه سیف الممالک از طریق شاهرود راهی تهران شده است. (7) پیش از حرکت سهام الممالک پسر کوچک امیر مؤید به ریاست امنیه استرآباد منصوب شد. (8)
* تعیین حاکم برای لشت نشا
پس از تظلمات فراوان اهالی لشت نشا و شکایت هایی که در جراید منتشر شد و حتی کشیده شدن موضوع به مجلس شورای ملی اینک یک مأمور دولتی از طرف وزارت داخله تعیین شده که به محل رفته تحقیقات لازم را انجام دهند. اهالی لشت نشا برای خلاصی از گماشتگان امین الدوله و فخر الدوله تلاش می کنند.(9)
* دو پیشنهاد برای مقابله با سرکشی ایلات
وزارت امور خارجه در پیش نویس پیشنهادی برای هیأت دولت دو راه حل برای فرونشاندن تمرد و طغیان ایلات و عشایر ارائه کرد؛ اول این که پسرهای خوانین به تهران جلب شوند و در مدارس پایتخت تربیت گردند. این کار نوعی گروگان گیری است که خوانین را از خیال تمرد منصرف می کند. و نیز در میان خود آنها مدارسی تأسیس شده، کودکان شان تحت آموزش و پرورش قرار گرفته «رفته رفته این حالت وحشی گری از سر آنها بیرون برود.» دوم این که از میان ایلات برای قشون نیرو گرفته شود و در غیر محل خودشان خدمت کنند و در مواقع مقتضی به کار گرفته شوند. این موضوع نیز به فرمان بری و اطاعت از دولت می انجامد. (10)
* گزارشی متفاوت از سالار رشید
پس از گزارش کارگزاری آستارا از امکان خروج سالار رشید از خاک ایران (ر. ک: 1 بهمن) اینک فرمانده قوای اردبیل سرهنگ ابو الحسن خان، پس از فرستادن نماینده ای نزد سالار رشید می گوید که سالار رشید قول داده پس از پانزده روز به اردبیل بیاید و فعلا مشغول جمع وجور کردن زندگی خود است. نماینده سرهنگ ابو الحسن خان تأکید دارد که مفسده ها زیر سر کارگزار آستارا است. «ابدا شخص خود رشید در خیال رفتن به روسیه نیست.» موضوع هجرت هشتاد نفر از رعایای سالار رشید به خاک روسیه هم واقعیت ندارد.(11)
* لقب های جدید
امروز میرزا بهاء الدین خان به لقب مترجم السلطنه، و میرزا زین العابدین خان شیرازی به لقب مشکوه السلطنه ملقب شدند؛ و انتقال لقب شجاع السلطان قراگوزلو، که درگذشته بود، به علی خان پسر وی توسط احمد شاه تصویب و ابلاغ شد. (12)
* تعویض اسکناسها در منطقه قفقاز
بنا به اخبار رسیده از تفلیس «شورای جماهیر متحده قفقاز» تصمیم گرفته اسکناسهای جماهیر ناحیه قفقاز جمع آوری شده، اسکناس یک شکل تازه جایگزین آن شود. «اشخاصی که اسکناس جماهیر آذربایجان، گرجستان و ارمنستان را دارند بایستی تا اول ماه مارس هذه السنه به بانکهای دولتی ارائه داده با اسکناس های جدیدی که چاپ شده است معاوضه نمایند.» (13)
* تدارک نمایشگاه کالاهای داخلی
امروز در نشستی که برای برپایی نمایشگاه کالاهای وطنی برگزار شد مقرر گردید در محل تکیه دولت چنین نمایشگاهی برپا شود. گشایش نمایشگاه از ابتدای فروردین سال آتی خواهد بود.(14)
* اطلاعیه حاکم نظامی لنگرود
سرهنگ حسینقلی خان حاکم نظامی لنگرود امروز اطلاعیه ای
ص: 662
در سطح شهر منتشر کرد. «از تاریخ نشر این اعلان کلیه مجالس و اجتماعات در منازل و معابر و غیره به هر اسم و رسم به کلی ممنوع است.» اجتماعات بیش از چهار نفر هم در هر نقطه ای ممنوع شد. وی متخلفان از این دستور را تهدید کرد «بدون استثناء مورد مجازات سخت واقع و تبعید خواهند شد.» (1)
ص: 663
دوشنبه 16 بهمن 1301/ 5 فوریه 1923/ 18 جمادی الثانی 1341
* رویارویی با روحانیان لنگرود
سرهنگ حسینقلی خان حاکم نظامی لنگرود به حاکم گیلان و طوالش خبر داد که تعدادی از روحانیان این شهر رعایا را علیه صاحب ان ملک تحریک نموده اند. او این کار را «اغراض شخصی و انجام مقاصد فاسده» نامید و این که «برای جلوگیری از این عملیات و رفع اغتشاش محل اعلانی در شهر منتشر» کرده ام. حاکم نظامی لنگرود نام این روحانیان را هم ذکر کرد: شریف العلماء، آقا شیخ عبد اللّه، آقا سید ابو جعفر، حاج محمد عبد الباقی.(1)
* تأکید گمرک بنادر به نداشتن اجازه در تحویل کشتی ها
رئیس گمرک بنادر بار دیگر تأکید کرد که برای تحویل دادن کشتی هایی که در این منطقه تحت اختیار دارد دستوری از اداره مرکزی کل گمرکات به او نرسیده است. این در حالی است که «رئیس قشون بنادر مکرر در خصوص تحویل گرفتن جهازات به گمرک مراجعه می نماید و از تکرار تقاضای مشار الیه چیزی استنباط نمی شود.» امیر لشکر جنوب این موضوع را به اطلاع مرکز رساند. (2) چند روزی است که این کشمکش اداری در میان مکاتبات امیر لشکر جنوب، محمود آیرم، با وزارت جنگ دیده می شود. رضا خان امروز هم به حکومت بنادر تلگرافی فرستاد که در آن یاد شده بود «سواد حکم وزارت مالیه که به اداره گمرک صادر شده در وزارت جنگ موجود است.» (3)
* تحقیق درباره تجری اکراد مرزنشین
پس از گزارشی که کارگزاری تبریز در مورد اظهارات عثمان بیک رئیس ایل میلان در عفو سیمیتقو توسط دولت عثمانی و آمدن قریب الوقوع او به ایران به وزارت امور خارجه فرستاد (ر. ک: 15 بهمن) وزارت جنگ موضوع را به امیر لشکر شمال غرب منعکس کرد و نوشت که اگر در اثر این شایعه اکراد مرزنشین بنای تجری گذاشته اند، تحقیق و گزارش شود. (4)
* اشکال تراشی کارگزاری آستارا در قضیه سالار رشید
پس از اطلاعاتی که رئیس قشون اردبیل از قول نماینده اعزامی خود به آستارا کسب کرد، به این عقیده رسید که کارگزار آستارا در تسلیم شدن سالار رشید به قوای نظامی کارشکنی می کند. کارگزار که پیش از این مدعی شده بود می تواند با گفت وگو سالار رشید را خام کرده و مثل سالار اشجع در معرض دستگیری قرار دهد و در این مورد هم اختیاراتی بدو داده شد، اینک باعث مرعوب شدن سالار رشید شده و رشید از آمدن به اردبیل امتناع می کند. امیر لشکر شمال غرب با این مقدمه از وزیر جنگ، رضا خان، خواست اگر کارگزار آستارا می تواند مقدمات دستگیری سالار رشید را فراهم کند، چه خوب، وگرنه به وزارت امور خارجه گفته شود او را از دخالت منع کرده تا لشکر بتواند در جلب یاد شده اقدام نماید. (5)
ص: 664
سه شنبه 17 بهمن 1301/ 6 فوریه 1923/ 19 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از ظهر امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه لایحه انتخابات مطرح شد.
سپس لایحه کبریت سازی تهران و مازندران طرح گردید و یازده ماده آن مورد بررسی قرار گرفت. لایحه بعدی قانون شورای دولتی بود که پس از شور در 15 ماده آن به همراه پیشنهادها به کمیسیون موردنظر فرستاده شد. (1)
* توزیع اعلامیه منع مهاجرت یهودیان در جنوب کشور
پس از گزارش هایی که از وضع وخیم یهودیان ایرانی مهاجر به فلسطین به وزارت امور خارجه رسید و نیز رخداد هایی که در داخل کشور به این مهاجرت دامن زد، دولت قوام السلطنه اعلانی در منع مهاجرت یهودیان صادر کرد. این اعلان به دلیل نامعلومی چندی بعد ملغی اعلام شد و مقرر گردید موضوع پس از تصویب در مجلس شورای ملی جنبه عملی پیدا کند. ظاهرا لغو این بخش نامه به اطلاع همه گیرندگان قبلی از جمله حکومت بنادر و جزایر خلیج فارس نرسید، چون امروز این حکومت از قول «شاول مراد» تاجر کلیمی منطقه، نامه ای دریافت کرد که در آن آمده بود «سی نسخه اعلانی که لفا فرستاده بودید راجع به مهاجرت کلیمیان بوشهر و بنادر رسید.
حسب الحکم ... جهت کلیمیان کنگان، دبی، محمره، شیراز، اصفهان فرستادم. البته به موجب اعلان واصله رفتار خواهند نمود.» (2)
* تکذیب شایعه طغیان کردهای مرزنشین
امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی، در پی انعکاس گزارش کارگزاری تبریز به وزارت جنگ مبنی بر شایعه قریب الورود سیمیتقو به ایران و هیجان و تمردی که از این خبر در بین کردهای مرزنشین رخ داده (ر. ک: 15 بهمن) امروز با ارسال تلگرامی یادآور شد که این گونه خبرها عاری از حقیقت است. او با اشاره به نماینده خود در منطقه، حسن خان جلیل وند، نوشت که از تحرکات ایل هایی چون جلالی و میلان مطلع است و تاکنون اختلالی در افکار و رفتار آنان پدید نیامده. دیگر آن که اکنون «نمایندگان سمکو در بنده منزل مهمان می باشند ... خوب است وزارت خارجه از کارگزاری اسامی یکی از ایلات متجری را سئوال نمایند.» (3) طهماسبی در تلگرام فوری دیگری به وزیر جنگ ابراز داشت که به دلیل برخی مسائل سیاسی نمی توانم نمایندگان سیمیتقو و شیخ محمود را راهی شهر کنم. آنها را در منزل خود نگه داشته ام تا دستورات شما برسد. (4)
* یادداشت اطمینان رضا خان به سیمیتقو
پس از درخواست امیر لشکر شمال غرب از وزیر جنگ نسبت به معرفی و اطمینان بخشی آن وزارت در برقراری ارتباط سردار نصرت (سیمیتقو) با امیر لشکر شمال غرب (ر. ک: 15 بهمن) رضا خان امروز خطاب به سردار نصرت نوشت: «مذاکرات و مکاتباتی که امیر لشکر شمال غرب با شما می نمایند کاملا اطمینان داشته باشید و هرگونه قراری که لازم است با شما» می گذارند. (5)
* درخواست وزارت جنگ از وزارت مالیه
به دنبال امتناع رئیس گمرک بنادر از تحویل دادن کشتی های جنگی موجود در بنادر به اداره قشونی (ر. ک: 16 بهمن) وزارت جنگ امروز از وزارت مالیه خواست حکم تصرف این کشتی ها که قبلا صادر شده به اداره گمرک جنوب ارسال شود.
چون رئیس گمرک بوشهر به دلیل نرسیدن دستور از مرکز از دادن این جهازات نظامی به قشون منطقه خودداری می کند. (6)
ص: 665
چهارشنبه 18 بهمن 1301/ 7 فوریه 1923/ 20 جمادی الثانی 1341
* منع ورود نخهای رنگ جوهری از ابتدای فروردین 1302
طبق اطلاعیه ای که وزارت مالیه امروز در جراید چاپ کرد با اشاره به مصوبه مجلس شورای ملی در جلوگیری از کاربرد نخهای رنگ جوهری در فرشبافی یادآور شد که ورود این گونه نخها از ابتدای فروردین 1302 ممنوع است. خوب است سفارش دهندگان این نوع کالا از هم اکنون نقل و انتقال لازم را معمول دارند و از تاریخ یادشده تابع قانون جدید باشند. (1)
* تعطیلی ادارات
به مناسبت تولد حضرت فاطمه سلام اللّه علیها امروز همه وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل بود. (2)
* ورود سفیر کبیر ترکیه به ایران
محیی الدین پاشا سفیر کبیر عثمانی که روز پانزدهم بهمن از رشت به طرف قزوین حرکت کرده بود امروز بعد از ظهر به تهران رسید. (3) برخی روزنامه ها به واسطه تولد حضرت فاطمه سلام اللّه علیها و ورود محیی الدین پاشا آن را مقارنتی مبارک تلقی کرده، تبریک گفتند. استقبال کنندگان که ارباب جراید نیز در میان آنها بودند در مهرآباد تهران حاضر بودند. در ملاقاتی که مدیران روزنامه ها با سفیر کبیر عثمانی داشتند، ضمن معرفی به یکدیگر، محیی الدین پاشا گفت به واسطه حسن نیتی که با خود آورده ام به ملاقاتهای بعدی با شما امیدوار هستم. دیدار بعدی سفیر عثمانی در باغ سردار محتشم با بازرگانان بود. او پس از آن راهی محل سفارت خانه شد. (4)
* خشنودی از تعیین حاکم برای لشت نشا
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود از تعیین حاکم- بنابر شنیده ها- برای لشت نشا اظهار خرسندی کرد و نوشت جای تعجب است که دولت نتوانسته بود تاکنون برای این منطقه حاکم تعیین کند، چرا که لشت نشا از آن امین الدوله است و «مردم نمی خواهند کارهای اجتماعی خود را به دست نوکرهای شخص آقای امین الدوله حل وفصل نمایند. خوب است دولت بیش از این به مردم فشار نیاورده و راضی نباشد که باز یک انقلابات خونین در گیلان و لشت نشا پیدا شود.» (5)
* شروع ماهی گیری و اجازه دولت
مأمورین دولت در سواحل دریای خزر یادآور می شوند که زمان شروع ماهی گیری رسیده است و چون برای صید تاکنون دستوری نرسیده، لازم است هرچه زودتر تکلیف موضوع روشن شود. از پایتخت نیز اطلاع داده اند تا زمانی که هیأت دولت تعیین نشود و جلسات آن برقرار نگردد، امکان صدور دستور وجود ندارد. (6)
[تصویر] نمایی قدیمی از ساحل خزر
* مهاجران هندی در خراسان
روزنامه ایران در شماره امروز خود از قول کفیل ایالت خراسان می نویسد که اخیرا تعدادی از هندیها وارد خراسان شده که وضعیت آنان بسیار رقت بار است. «لازم است از طرف اولیای دولت توجهی به حال آنها شده و برای معاش و گذران آنها کمک و مساعدتی نمایند.» (7)
ص: 666
[تصویر] خوانین شاهسون
* جلوگیری از منهیات شرعی
در پی درخواست وزارت داخله از نظمیه برای مراقبت و جلوگیری از ارتکاب منهیات شرعی، اداره نظمیه پاسخ می دهد که حکم مؤکدی به کمیساریاهای نواحی مختلف صادر شده که کاملا از تخلفات شرعی جلوگیری کنند و اخطار شده که هریک از مأمورین در ادای این وظیفه قصور نمایند مجازات خواهند شد. (1)
* لزوم برخورد صحیح با طوایف مرزنشین
کارگزار اردبیل در گزارشی که امروز به مرکز فرستاد از برخورد درست با طوایف مرزی گفت؛ چرا که اینان از یک طرف در بیم حمله نظامیان هستند و از طرفی در معرض تبلیغات بلشویکها قرار دارند. «اگرچه قطعا شاهسونها بالشویک نخواهند شد اما جلوگیری از این خیال لازم و به وسیله انتخاب مأمورین صحیح العمل» می توان از این موضوع پیشگیری کرد. وی با آوردن نمونه ای از طایفه قوجه بیگلو نوشت که نوروز خان رئیس این طایفه پیام می دهد که ما از دولت مرکزی سرپیچی نکرده ایم و شرط ادامه این وضع آن است که مأموران اعزامی دولت درستکار باشند؛ برای بهره های شخصی به اینجا نیایند. ما مالیات خود را به مأموران درستکار می پردازیم. «برای ما ن هایت صعوبت دارد که بتوانیم کیسه فلان آدمی را که از طرف حکومت بدون حقوق به سمت ایل بیگی تعیین و می خواهد با سی نفر آمده حکمرانی نماید پر کنیم.» او باید بداند که داروندار ما در فلان سال توسط روسها غارت شد و فلان سال قحطی دمار از روزگار ما درآورد.(2)
ص: 667
پنج شنبه 19 بهمن 1301/ 8 فوریه 1923/ 21 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدای جلسه اعتبارنامه نمایندگی سپهدار اعظم (فتح اللّه اکبر) به تصویب رسید.
[تصویر] مؤتمن الملک
پیش از شروع دستور، نجات نماینده ساری و تنکابن درباره اعلامیه ای که در برابر مجلس به او داده اند که با امضاهای مجعول در آن تعدادی از نمایندگان مجلس تخطئه و مورد توهین قرار گرفته بودند، سخن گفت و با توجیه این که در مطبعه یهودیان چاپ شده بود، درخواست کرد از طریق چاپ خانه موضوع پیگیری شود که چه گروهی اقدام به نشر آن کرده است.
قرار شد موضوع در جلسه خصوصی مجلس پی گیری شود.(1)
* مذاکره با امیر لشکر غرب برای امنیت خرم آباد
پس از آن که حاکم بروجرد و لرستان در نامه ای به وزارت داخله درخواست کرد که موقعیت برای انتظام امور خرم آباد و به دست گیری قدرت در آن منطقه فرارسیده است، موضوع به وزارت جنگ منعکس شد (ر. ک: 11 بهمن) و رضا خان وزیر جنگ امروز خطاب به وزارت داخله نوشت که امیر لشکر غرب به زودی از تهران عازم آن صفحه خواهد شد.
به حاکم بروجرد و لرستان بگویید «که در موضوع تنظیم امور صفحه لرستان مستقیما به امیر لشکر مراجعه نموده و با مشار الیه داخل مذاکره گردد.» (2)
* درخواست سفیر ایران در لندن برای اطلاع رسانی
وزیر مختار ایران در لندن امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه خواست از آن جا که سفارت خانه ها و تجارت خانه های گوناگون مقیم لندن راجع به اوضاع مالی، تجاری، کشاورزی و ادبی ایران سئوالاتی می کنند، خوب است تصویب شود هر سه ماه یک بار همان طور که رخدادهای مهم را به این سفارت خانه می فرستند، اطلاعاتی نیز از امور یادشده ارسال کنند تا بتوان پاسخگوی پرسشهای بالا بود.
پانوشتی که در ذیل این نامه وجود دارد نشان از موافقت وزارت امور خارجه دارد. (3)
ص: 668
[تصویر] لندن قدیم
* هشدار مستشار الدوله درباره تحرکات یک جاسوس
مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران در استرآباد با دادن گزارشی از فردی به نام غفارزاده که پدرش همدانی اما زادگاهش حاجی تر خان است، یادآور شد که رفتار سوء او در نقاط مختلف آذربایجان برای وزارت امور خارجه روشن است. زمانی که کمیسیون سرحدی وارد استرآباد شد او در کنسولگری روس سمت مترجمی داشت. کمیسیون که برای مذاکره از استرآباد خارج شد او هم کنسولگری را ترک کرد و در مدتی که در گمیش تپه بودیم و یا در بندر جز او مرتب به این مناطق می آمد. غفارزاده اینک راهی تهران است. او می خواهد سمت کارگزار کنسولگری روس در گمیش تپه را بگیرد. «دولت نباید قبول فرماید که روسها در میان تراکمه ایران مأمور رسمی داشته باشند.» او عامل سیار روسهاست و در این موضوع شکی نیست.(1)
* شکوائیه مجمع اتحاد حسینی استرآباد
در نامه ای که امروز با امضاء «مجمع اتحاد حسینی» از استرآباد به تهران فرستاده شد، خطاب به «حضرت معتضد الاسلام» و گیرندگان دیگر نوشته شد که حدود یک سال است امنیت از خطه استرآباد رخت بربسته است. در این نامه برای نمونه به اسارت دو زن توسط ترکمنها اشاره شده که یکی از آنها حامله بوده و هنگام اسارت وضع حمل کرده است. مجمع اتحاد حسینی سئوال کرده بود آیا استرآباد از نظر مبارک اولیاء دولت محو شده یا اینکه ملت این منطقه را ایرانی نمی دانند؟ (2)
* استمهال برای پرداخت دیون
در پی فشارهای انگلیس برای پرداخت قروض دولت ایران، دولت برای پرداخت دیون خود تا پس از نوروز پیش رو فرصت خواست. این درخواست با نظر مثبت سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران به لندن منعکس شد.(3)
ص: 669
جمعه 20 بهمن 1301/ 9 فوریه 1923/ 22 جمادی الثانی 1341
* ارسال نامه شیخ محمود و سیمیتقو به رضا خان
امروز عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب سه فقره نامه ای را که اخیرا نصر الملک نماینده او، از کردستان عراق به ایران آورده برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد. این نامه ها متعلق به شیخ محمود و سیمیتقو بود. به ضمیمه این نامه چهار قطعه عکس نیز بود. «بنابر تحقیقاتی که از نصر الملک به عمل آمده شیخ محمود فعلا دارای هشتصد نفر سوار و ششصد نفر پیاده با توپ خانه بوده، اسلحه های آنها عموما پنج تیر انگلیسی است. تعلیمات افراد مزبور توسط صاحب منصبان کرد که سابقا از صاحب منصبان قشون عثمانی محسوب بودند، می شود.» (1) نامه اول از آن شیخ محمود بود که در واقع سراسر توصیه است برای بازگشت سیمیتقو به ایران. شیخ محمود که با امضاء «ملک کوردستان» نامه را امضا کرده و ناحیه تحت حاکمیت خود کردستان جنوبی می نامید، از ورود نصر الملک به کردستان «به عنوان مأمور مخصوص جهت اطمینان و تسلیت خاطر و مراجعت دادن جناب آقای سردار نصرت [سیمیتقو]» نوشت و خواستار ارسال تلگرامی از طرف وزیر جنگ برای اطمینان خاطر و تأمین سیمیتقو شد تا پس از آن وی به ایران مراجعت کند. شیخ محمود مقابله با آشوریها را در صفحات ارومیه و کشتن رئیس آنها را از جمله خدمات سیمیتقو به دولت علّیه ایران دانست و سپس به گرفتاریهای او در این ناحیه از جمله کشته شدن برادرش اشاره کرد و در بخش بعد التحریر یادآور شد که این نامه را تحویل نصر الملک داده، همراه رشید افندی فرمانده سوار کردستان و عارف افندی منشی مخصوص خود به ایران می فرستم.(2) نامه دوم مربوط به خود سیمیتقو است که در ابتدا از تأمین نامه امیر لشکر غرب تشکر کرده و در میان نامه اش به تأکید شیخ محمود اشاره نموده که اگر تأمین نامه ای از طرف وزیر جنگ برسد حاضر است به ایران بازگردد و مشغول خدمات دولتی شود. نامه دوم نیز که از آن سیمیتقو است مضمونی شبیه نامه اول دارد و هر دو با مهر معروف او که یک شیر نشسته است، امضا شده است. (3)
* نماینده امیر فیصل در کردستان جنوبی
به گزارش فرمانده قوای ساوجبلاغ به امیر لشکر شمال غرب امیر فیصل پادشاه عراق یک نماینده برای مذاکرات و ایجاد ارتباط با شیخ محمود روانه کردستان جنوبی کرده است. نایب سرهنگ یوسف خان اضافه کرد که رؤسای کردها که اخیرا در سلیمانیه گردهم آیی داشتند هنوز در این شهر هستند. (4)
* نبود محکمه قضایی در ماکو و مشکلات ناشی از آن
معتمد الوزاره مأمور کمیسیون سرحدی در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد نوشت که پیش از این در لزوم تشکیل محکمه قضایی در این ولایت نامه ای فرستاده بودم که پاسخی به آن داده نشد. نبود محکمه ای برای رسیدگی به تظلمات و استیفای حقوق اهالی از هر جهت باعث یأس و ناامیدی شده، به ویژه در ظرف چند روز اخیر همه اصناف مأیوس شده اند چرا که می بینند اگر کشته یا غارت شوند دادرسی نخواهد بود. ازاین رو «قریب سی خانوار از اصناف و سایر اهالی خود ماکو به خیال مهاجرت افتاده» به تدریج با فروش اموال خود درصدد هستند پس از عید راهی روسیه شوند و یا به دیگر شهرهای کشور مهاجرت کنند. اگر این اقدام توسط اصناف صورت گیرد گروه های بسیاری از ایشان تبعیت خواهند کرد. معتمد الوزاره عاجزانه خواست اگر تشکیل محکمه ممکن نیست از اقبال السلطنه خواسته شود از بین خوانین و بیک ها، تجار و مأمورین دولتی چند نفری را معین کند و تحت ریاست خودش به شکایات رسیدگی نماید. (5)
* اطلاعیه ای علیه انگلیس
کارگزار ساوجبلاغ امروز گزارش داد که یک اطلاعیه به دو زبان ترکی و عربی با امضاء «جمعیت اسلامیه واحده» منتشر
ص: 670
شده که در آن همه مسلمانان به اقدام علیه دولت انگلیس دعوت شده اند. (1)
[تصویر] نمایی از ساوجبلاغ قدیم
* مسابقه فوتبال
امروز مسابقه فوتبال بین کلوپ انگلیسها و کلوپ تهران برگزار شد. حدود 200 نفر ایرانی و اروپایی مقیم تهران از این بازی دیدن کردند. کلوپ تهران این بازی را واگذار کرد که یکی از گلها، گل به خودی بود. میرمهدی ورزنده گزارش این بازی را در شماره 1318 روزنامه ایران به چاپ رساند. (2)
* اعتراض به مواضع لرد کرزن در کنفرانس لوزان
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود با عنوان «دعاوی بی اساس انگلستان» مدعیات لرد کرزن در کنفرانس لوزان را به یاد استهزاء گرفت، و حرص و طمع او را نسبت به ممالک اسلامی از خصائص دولت استعمارگر او دانست. نویسنده مقاله، کنفرانس لوزان را بازیچه دست انگلیس دانست که هرچه خواست به نمایندگی از کشورهای اسلامی تحت سلطه خود در کنفرانس داد سخن داد. این مقاله تخطئه شدن عثمانی را توسط انگلیس در این کنفرانس محکوم کرد و نوشت: «مقصود انگلستان چنانچه همه می دانند تسلط بر ممالک اسلامی و رسمیت دادن این نفوذ و شهوت رانی مرض استعمار است. و بنابراین به جای این که برای خون های جوانان ترک [در نبرد با یونان] قیمتی قائل شود و جراحت قلوب مسلمانان عالم را مرهم گذارد و به جای این که حق فتح و مظفریت را که دستور متفقین در جنگ بوده رعایت نماید می خواهد مصر را ببرد، عراق را ببلعد، موصل را تصرف کند، حجاز را تحت الحمایه قرار دهد و به دست چند نفر مسلمان خائن حسن تعصب دینی و غیرت اسلامی را پایمال کند.» (3)
ص: 671
شنبه 21 بهمن 1301/ 10 فوریه 1923/ 23 جمادی الثانی 1341
* بی اطلاعی وزارت امور خارجه از اقدامات وزارت جنگ
وزارت امور خارجه در نامه محرمانه ای که امروز به وزارت جنگ فرستاد از بی اطلاعی این وزارت خانه از اقدامات وزارت جنگ درباره اسماعیل آقا سیمیتقو نوشت. وزارت خارجه با استناد به تلگرامهای کارگزاری تبریز راجع به سیمیتقو و یادداشت سفارت انگلیس در همین موضوع یادآور شد که وزارت جنگ درصدد «جلب و اسکات» اوست. «در این صورت هر نظریه که در این موضوع اتخاذ فرموده و می فرمایید متمنی است وزارت خارجه را نیز مستحضر فرمایند.» در پانوشت این نامه یکی از مسئولان وزارت جنگ پرسیده است «آیا لازم است نظریات وزارت جنگ به آنها اطلاع داده شود؟» و در پاسخ آمده است: «اطلاع داده شود.
نظریات وزارت جنگ این است که سیمکو تأمین داده شود در صورتی که برای توقف محل دیگری را در ایران» انتخاب کند.
سیمیتقو غیر از درخواست تأمین از وزیر جنگ مایل بود به چهریق بازگردد. (1)
* اعطای نشان به دو امیر لشکر
در حکم قشونی 116 آمده است که امیر لشکر محمود آیرم فرمانده لشکر جنوب و امیر لشکر محمود انصاری (امیر اقتدار) حکمران اصفهان از طرف پادشاه هریک «به اعطاء یک قطعه تمثال همایونی از درجه دوم قرین افتخار گردیده اند.» (2)
* مذاکرات کارگزار بارفروش با نایب کنسول روس
رکن الوزاره کارگزار بارفروش نتایج گفت وگوهای خود را با ویس کنسول روس امروز به اطلاع وزارت امور خارجه رساند.
رکن الوزاره می نویسد پس از چهار ساعت مذاکره او را راضی کرده فروش نفت به ایران از خط شمال که قطع شده بود آغاز شود. ویس کنسول روس علت قطع فروش نفت را گمرک گزاف ایران برای کالاهای روسی عنوان کرده بود. در این گفت وگو طرف روسی از سقوط کابینه قوام السلطنه اظهار خرسندی کرده، ابراز امیدواری نمود در دولت جدید «رفع محذورات شده عهدنامه تجارتی منعقد شود.» (3)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از ظهر امروز مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. ابتدا گزارش کمیسیون بودجه راجع به روشنایی اماکن مقدس مطرح شد. سپس قانون انتخابات مطرح گردید که ناتمام ماند. (4)
* لزوم محاکمه حسینعلی طالشی از زبان کارگزار اردبیل
کارگزار اردبیل وزارت امور خارجه را ترغیب به رسیدگی جدی نسبت به اشرار منطقه طالش به ویژه حسینعلی طالشی (سالار اشجع) کرد. او با یادآوری سال 1327 ق که با مخارج فراوان و اردوکشی، وی دستگیر و به تهران برده شد اما با ابراز خدمتگزاری آزاد شد، یادآور گردید که خوب است به پرونده سال 1329 ق رجوع شود که حسینعلی پس از بازگشت به آستارا چه فجایعی مرتکب شد و باعث ورود قشون روس گردید و این قشون چه جنایتها که نکرد. «اگر دوسیه همان سال را ملاحظه فرمایید تصدیق خواهند فرمود که قطع نسل این گونه اشرار را باید کرد.» کارگزار اردبیل اضافه کرد حسینعلی اینک بار دیگر دم از خدمتگزاری می زند و پسر خود را شاهد می آورد که با صد نفر اسلحه شخصی به خدمت قشون ایران فرستاده است.
از طرف دیگر ارسال عریضه ها و تلگرافها در دفاع از او شروع شده تا مقدمات آزادی او را فراهم کنند. اگر این بار نیز او آزاد شود همان اتفاقات بار دیگر رخ خواهد داد.(5)
* عزیمت امیر لشکر غرب به اردبیل
امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی امروز راهی اردبیل شد. او بنا
ص: 672
دارد برای سرکوب اشرار شاهسون با رؤسای برخی از طوایف دیدار کرده، مقدمات آن را برای فصل بهار آماده کند. او با ارسال تلگرامی فوری به وزارت جنگ ضمن بیان حرکت خود اضافه کرد نماینده شیخ محمود و سیمیتقو به همراه نصر الملک امروز بازگشت داده شدند. و اظهار امیدواری کرد که در نتیجه این عملیات موفق به جلب سیمیتقو شود. (1)
* توصیه به همکاری
وزارت جنگ در نامه ای که امروز به حاکم نظامی آذربایجان نوشت خبر داد که «شریعتمدار آقای حاج سیف العلما» راهی آن خطه است. «قطع نظر از این که باید حفظ مراتب و احترامات ایشان را در هر مورد منظور و ملحوظ دارید لازم است که نسبت به مطالب و مقاصد ایشان هم کمال مساعدت و همراهی را مرعی فرمایید.»(2)
* شورای عالی تجارت و تعرفه های گمرکی
پس از این که دولت روسیه اخذ گمرک از بازرگانان ایرانی را از تعرفه آسیایی به تعرفه اروپایی تغییر داد و از این طریق نرخ آن را بالا برد، شورای عالی تجارت با برپایی جلساتی در صدد اقداماتی است که بتواند تجار ایرانی را از این مخمصه که نوعی ترفند سیاسی نیز هست ر هایی بخشد. شورای عالی تجارت غیر از این تصمیمات دیگری را هم راجع به تجارت با دولت روسیه شوروی اتخاذ کرده که پس از تشکیل کابینه به اجرایی کردن آنها مبادرت خواهد نمود.(3)
* ورود کنسول انگلیس و رئیس خیریه امریکا به ارومیه
بنا به خبر کوتاهی که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد، کنسول انگلیس در تبریز و رئیس خیریه امریکا با کشتی وارد ارومیه شدند و در دار الحکومه اقامت کردند. علت این سفر بیان نشد. (4)
* دو مدیر روزنامه در راه اصفهان
ضیاء الواعظین مدیر روزنامه ایران آزاد و موسوی زاده مدیر روزنامه قیام راهی اصفهان شدند.(5) موسوی زاده اخیرا توسط مدعی العموم به دلیل چاپ مقاله ای علیه احمد شاه تحت محاکمه قرار گرفت، اما این محاکمه پس از پایان جلسه اول دیگر تشکیل نشد. گفته شد احمد شاه با توصیه مستوفی الممالک از ادامه طرح موضوع در محکمه جلوگیری کرد.
روزنامه اتحاد این عزیمت را تبعید دانست و ضمن اشاره به مقالاتی که جراید این دو روزنامه نگار علیه احمد شاه نوشته بودند یادآور شد که ضیاء الواعظین و موسوی زاده در نوشته های خود رعایت انصاف را نکرده بودند؛ اما تبعید این دو، آن هم در آستانه تشکیل کابینه مستوفی الممالک امری ناگوار برای جامعه مطبوعات است. (6)
* استیصال اهالی فیروزکوه
بنابر گزارش رسیده از فیروزکوه با وجود آفت ملخ که در سالهای گذشته کشت و زرع فیروزکوه را نابود کرده و اغلب اهالی به طرف مازندران و استرآباد مهاجرت کرده اند، با این حال مأموران مالیات در حال ستاندن مالیات و جریمه دیرکرد آن هستند. اهالی باقی مانده فیروزکوه اقدام به شکایت کرده اند. (7)
* بارندگی در مشهد
به گزارش رسیده از مشهد یک هفته است که شبانه روز برف می بارد و بیشتر راه های مواصلاتی بسته یا خراب شده اند و عبورومرور با سختی صورت می گیرد. گردنه خماری در راه تربت بسته شده است و چند کاروان و نیز پست در دو طرف گردنه معطل مانده اند.(8)
* هانری ماسه در تهران
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر داد که هانری ماسه مستشرق فرانسوی مدتی است به تهران آمده و در هتل پاریس اقامت دارد. علت ورود او به ایران تکمیل زبان فارسی و تصحیح لهجه، گفته شده است. (9)
ص: 673
یکشنبه 22 بهمن 1301/ 11 فوریه 1923/ 24 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی شور در قانون انتخابات را پی گرفت. اقبال السلطان (1) پرسشی که در جلسه گذشته مطرح کرده بود بار دیگر ارائه کرد و گفت که نتوانستم دلیل قانع کننده ای برای محرومیت وزراء، معاونین و رؤسای دوایر دولتی از نامزد شدن برای نمایندگی مجلس پیدا کنم. اگر دلیل این مسئله اعمال نفوذ است، بسیار اشخاص متنفذ دیگر هستند که باید در دایره این محرومیت قرار گیرند. اقبال السلطان با بیان موارد دیگری از نواقص این قانون گفت بهتر است با همان رویه سابق انتخابات برگزار شود چون بیش از یک ماه به انتخابات مجلس نمانده است. سپس بودجه وزارت داخله مطرح شد. (2)
* پاسخ فرمانده لشکر شرق به پیشنهاد حاکم دزداب
پس از آن که حامد الدوله حاکم دزداب پیشنهاد کرد در صورت حضور پانصد نظامی ایرانی در این منطقه، قوای انگلیس از دزداب خارج می شوند، فرمانده لشکر شرق، حسین خزاعی، وزارت جنگ را مطلع کرد که «قوای ساخلو آن جا اخیرا به طور کافی تکمیل و تمام سرحدات آن مستحفظ نظامی دارد و البته تا وقتی هم که لازم باشد، عده حاضره از توپ خانه و پیاده و سوار در آن حدود اقامت خواهند داشت.» (3)
* درز اطلاعات از تلگراف خانه رشت
رئیس تیپ مستقل شمال گزارش داد که اطلاعات کنسول روس از گزارشهای من بیش از آن است که بتوان تصور کرد موضوع تصادفی است. کنسول می گوید اطلاعات خود را از سفارت می گیرد «ولی به واسطه رابطه فوق العاده خفیه رئیس تلگراف با حکومت که تولید اشکال جهت اهالی نیز کرده است گمان می رود سواد تلگرافات را می رسانند.» او اضافه کرد من اعتمادی به ارسال تلگرافهای خود ندارم. لازم است یک نفر تلگرافچی برای رشت در نظر گرفته شود. وی پیشنهاد کرد رئیس تلگراف خانه استرآباد جایگزین تلگرافچی رشت شود. (4)
* امکان پراکنده شدن تجار ایرانی در آستارا
بنا به خبری که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد به واسطه فشارهای مستمری که دولت روسیه در روابط تجاری خود با ایران بر بازرگانان ایرانی وارد کرده، آنان را به مرحله ای رسانده که عده ای از این منطقه مهاجرت کرده، احتمال می رود این روند ادامه داشته باشد. (5)
* دستور میلسپو به ادغام دو اداره مالی
میلسپو در بخشنامه ای که اخیرا صادر کرده به مسئولان اداره مالیات غیرمستقیم و اداره خالصجات دستور داده است که باید در یکدیگر ادغام شده و سازمان واحدی را تشکیل دهند. (6)
* اعتراض اهالی لشت نشا به حاکم اعزامی
اهالی لشت نشا پس از تظلمات فراوان موفق شدند نظر وزارت داخله را برای فرستادن یک حاکم به این منطقه جلب کنند. اینک گفته می شود شخص انتخاب شده از وابستگان امین الدوله است؛ چیزی که اهالی لشت نشا از آن فرار می کنند.
آنها خواستار اعزام کسی بودند که در حفظ حقوق ایشان در برابر خاندان امین الدوله توانایی داشته باشد. (7)
* موقعیت جزیره هنگام
یمین الممالک حاکم بنادر در گزارشی که امروز از جزایر هنگام به وزارت امور خارجه فرستاد (او در این گزارش می نویسد که به تازگی حاکم بنادر شده است) نوشت که شیخ احمد بن عبید که وهابی مسلک است قدرت مقاومت ندارد. وی با این توضیح که «هنگام» و «هنگام عرب» دو محل هستند و شیخ احمد در جزیره هنگام با قاچاق کالا و عدم پرداخت گمرک به دولت گذران می کند، نوشت به راحتی
ص: 674
می توان با اعزام نیرو او را دستگیر کرد یا فراری داد. در این جا انگلیسها تلگراف بی سیم و باسیم دارند و مرکز تخلیه زغال سنگی است که از لندن به این ناحیه حمل می شود.
زغال سنگ برای مصرف سوخت کشتی های جنگی انگلیس است. انگلیس در جزیره هنگام اداره دیگری هم دارد که به اداره نفت مشهور است. وی اضافه کرد انگلیس از ساخت اداره گمرک در جزیره هنگام جلوگیری می کند. در ضمن در هنگام عرب از انگلیسها خبری نیست. از خارجیان فقط دو نفر هندو که مشغول کسب یا قاچاق کالا هستند، ساکن اند. (1)
[تصویر] نمایی قدیمی از جزیره هنگام
ص: 675
دوشنبه 23 بهمن 1301/ 12 فوریه 1923/ 25 جمادی الثانی 1341
* هشدار اتحادیه تجار
اتحادیه تجار امروز با دعوتی که از مدیران جراید به عمل آورد آنها را در جریان امور اقتصادی ایران قرار داد و وخامت آن را تشریح کرد. این اتحادیه با اتکا به آمار گمرک خطاب به مدیران روزنامه ها گفت پس از جنگ جهانی اول، به هم ریختگی اوضاع روسیه، مسدود شدن راه های شمالی تجارت و نیز عوارضی که از بازرگانان ایرانی گرفته می شود موقعیت اقتصادی به جایی رسیده که ایران را تبدیل به کشوری وارد کننده کرده است. اتحادیه تجار گفت از ابتدای سال 1293 تا پایان 1297 اضافه واردات کشور بر صادرات 116 میلیون و 388 هزار و 348 تومان بوده است. در دو سال 1298 و 1299 این رقم به 156 میلیون تومان و در سال 1300، هشتاد میلیون تومان رسیده است. در این هشت سال، ایران 352 میلیون و 388 هزار تومان تراز بازرگانی منفی داشته است. اتحادیه تجار آن گاه با اشاره به اقلام وارداتی یادآور شد که مشروبات الکلی با 200 هزار تومان در سال از جمله کالاهای وارداتی است.
آنها میوه، حبوبات، بیسکویت، شکلات، کاکائو، پنیر پاریسی، گوشت خشک، ماهی های جعبه شده، چوب آلات، زغال، آلات موسیقی، مجسمه، انواع پارچه، اسباب بازی، ظروف نقره، ورق بازی و ... را از دیگر کالاهای وارداتی غیرضروری شمردند.
اتحادیه تجار گفت که از ذی قعده 1338 تا گشایش مجلس چهارم به هر دری برای اصلاح امور تجاری زده است به جایی نرسیده است. در پایان این دیدار اتحادیه راه های زیر را برای بازگشت اقتصاد مطلوب به ایران یادآور شد: منع ورود اجناس لوکس به ایران، ترویج استفاده از کالاهای وطنی و تهیه قانون شرکتها. (1)
* اقدامات وزارت امور خارجه درباره پلیس نفت
پس از اطلاعی که به وزارت امور خارجه راجع به تشکیل پلیس نفت در مسجد سلیمان توسط کمپانی نفت جنوب رسید یادداشتی به سفارت انگلیس نوشته شد و ضمن اعتراض به این اقدام گفته شد که این تشکیلات باید منحل شود و در صورتی که نیرویی برای حفظ مؤسسات نفتی لازم باشد از دولت مرکزی خواسته شود.
وزارت خارجه به کارگزاری محمره هم تلگرافی فرستاد که تحقیقات خود را در این موضوع ادامه دهد و به مسئولان شرکت نفت جنوب اطلاع دهد که از تشکیل چنین سازمانهای نظامی خودداری کنند.
[تصویر] دکل نفت شرکت نفت جنوب در مسجد سلیمان
وزارت خارجه با ارسال این گزارش به وزارت جنگ از آن وزارت خانه خواست که موضوع را از طریق وزارت فوائد عامه نیز پی گیری کند چرا که مسائل کمپانی نفت جنوب به این وزارت خانه مربوط می شود. (2)
* ورود امیر لشکر شمال غرب به اردبیل
امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی امروز وارد اردبیل شد. نخستین اقدام او فرستادن نمایندگانی برای احضار خوانین و رؤسای
ص: 676
طوایف شاهسون بود. او برای فرونشاندن شرارت شاهسونها وارد اردبیل شده است.(1)
* ادامه ناامنی در استرآباد
شرارت ترکمنها همچنان استرآباد و اطراف آن را ناامن نگاه داشته است. امروز ترکمنهای اتابایی به شهر آمده، اموال خانه ای را دزدیده و سپس با هفت آژان درگیر شدند و یکی از آنها را کشتند.(2)
* آمار سواریهای تهران
امروز اعلام شد که بنابر آمار موجود در شعبه اتومبیلها، تاکنون 340 دستگاه خودرو نمره شده وجود دارد که از این تعداد 192 دستگاه در حال رفت وآمد و بقیه از بین رفته است.
بنابراین گزارش تاکنون 12 دستگاه موتورسیکلت نیز نمره شده است. اما بنابر آمار بلدیه تعداد اتومبیلهای تهران 118 دستگاه، موتورسیکلت 8، درشکه کرایه 319، درشکه اربابی 220، کالسکه 24، دوچرخه 191 و چهارچرخه 62 دستگاه است. (3)
[تصویر]
* اقدام میلسپو برای ساماندهی به بانک ایران
به دستور میلسپو هیأتی در وزارت مالیه تشکیل می شود تا به مطالبات بانک ایران رسیدگی کرده، بدهیهای آن را برآورده کرده، و دعاوی آن حل وفصل گردد و از ارجاع به محاکم جلوگیری شود. (4)
* اعتصاب کارمندان عدلیه همدان
بنابر گزارش رسیده از همدان کارمندان اداره عدلیه از امروز دست به اعتصاب زده اند. علت آن نرسیدن حقوق است. اینان چند ماه است که حقوق نگرفته و زندگی را با سختی طی می کنند. (5)
* تقاضای روسیه برای استقرار نیرو در شمال غرب ایران
بنابر آن چه منابع انگلیسی می نویسند روسیه به رضا خان وزیر جنگ پیشنهاد کرده، بیست هزار نیروی ایرانی در کردستان و آذربایجان به هزینه و فرماندهی روسها مستقر کند تا با همکاری بختیاریها و نیروهای ترک این مناطق را تحت کنترل درآورند.
این منبع می افزاید که وزیر جنگ گفته است پاسخ این درخواست را به سفارت روسیه در تهران خواهد داد. «احتمالا پاسخ وی منفی است زیرا رابطه خوبی با روسها ندارد.»(6)
ص: 677
سه شنبه 24 بهمن 1301/ 13 فوریه 1923/ 26 جمادی الثانی 1341
* راه حل امیر لشکر شمال غرب برای آرامش ایلات شاهسون
امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی که برای سرکوب و امن کردن مناطق شاهسون نشین عازم اردبیل شده به فاصله یک روز پس از رسیدن به منطقه در یک نتیجه گیری سریع به رضا خان وزیر جنگ پیشنهاد کرد طبق اطلاعات به دست آمده برای «تأمین دائمی ایلات شاهسون و رفع اختلافات بایستی ایل بیگی کلیه طوایف شاهسون از نظامی تعیین شود.» چنین شخصی در لشکر شمال غرب نیست. اگر شخص قابلی از مرکز بیاید و ایل بیگی طایفه ها را به عهده بگیرد با مراقبت از رفتار و تحرکات آنها آرامش در میان آنها تأمین خواهد شد. وی اضافه کرد رؤسای طوایف اینانلو و فولادلو که به اردبیل آمده اند موافق این نظریه هستند. فرمانده لشکر شمال غرب در پایان این پیشنهاد خواست که فعلا سرهنگ محمد علی خان را به این سمت برگزیند و شخص آگاه در امور طوایف نیز به معاونت او انتخاب شود تا شخص موردنظر از تهران برسد. رضا خان با این نظر موافقت کرد. (1)
* وخامت اوضاع معارف بارفروش از نظر کارگزار مازندران
کارگزار مازندران وضعیت معارف مازندران به ویژه بارفروش را بسیار وخیم توصیف کرد. او رئیس معارف را مستوجب برکناری و مجازات دانست تا مقدمه ای برای اصلاح امور باشد. وی پس از شرح مفصلی از میرزا همایون رئیس مدرسه حافظیه که گویا افکار کمونیستی دارد و با خریدن نشان علمی درجه یک معارف از بازار، خود را دوستدار علم و دانش معرفی می کند، همه این نابسامانی ها را متوجه بی کفایتی رئیس فعلی معارف دانست و در پایان اظهار امیدواری کرد با سپردن این مسئولیت به سعید العلماء افتخاری موقعیت معارف مازندران رو به بهبود بگذارد. (2)
* کاهش ارزش پول ایران در عراق
پول ایران به دلیل کثرت ورود به عراق ارزش قبلی خود را از دست داده است. این نظر صفاء السلطنه نماینده سیاسی ایران در نجف است. او می نویسد در ابتدای ورودم به نجف اشرف قیمت دو هزاری برابر ده آنه و یک قرانی نصف آن بود. در زمان فراوانی زائر، دو هزاری برابر می شد با نه آنه و نیم. اما اینک این برابری به هشت آنه و نیم رسیده است و این افت ارزش به ضرر تبعه دولت ایران است. اخیرا نیز گفته می شود زایران که از کرمانشاه به این طرف می آیند پول خود را تبدیل به روپیه می کنند «و تمام منافع این کار عاید انگلیسها می شود.» وی در پایان بار دیگر به ادامه خارج کردن پولهای طلا و نقره ایران توسط انگلیس با خودرو و غیره تأکید کرد. (3)
[تصویر] دوهزاری احمدشاهی
* تقاضای مشاور الممالک برای ارسال اطلاعات بیشتر
مشاور الممالک وزیر مختار ایران در روسیه با ارسال نامه ای به وزارت امور خارجه خبر داد که روسها از تعللی که هیأت مذاکره کننده ایرانی برای حل وفصل مسائل مرزی به خرج داده شکایت دارند. او یادآور شد که در این دوره [پس از انقلاب] مسائل زراعی برای روسها بسیار اهمیت دارد؛ از این رو می خواهند حد اکثر بهره برداری را از پنبه ترکستان بکنند. و می دانیم که بخش عمده اراضی زراعتی ترکستان از آبهای ایران
ص: 678
آبیاری می شود. روسها پیش بینی می کنند در فصل بهار مشکلاتی از این جهت به وجود آید.
[تصویر] مشاور الممالک انصاری
مشاور الممالک خواست برای رد ادعای روسها اطلاعات کافی در مورد آن چه که بین دو هیأت ایرانی و روسی در منطقه استرآباد گذشته برای او فرستاده شود. اداره دوم وزارت امور خارجه امروز دستور داد همه مکاتبات مرتبط با موضوع که بین مستشار الدوله رئیس کمیسیون سرحدی ایران و شویروف رئیس هیأت روسی صورت گرفته برای وزیر مختار ایران فرستاده شود. غیر از این بنا شد تلگرام مفصلی نیز تهیه و برای مشاور الممالک ارسال گردد. (1)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی پیش از غروب امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در این جلسه درباره تعدیات حکومت نظامی ساوه و زرند از طرف دو تن از نمایندگان اظهاراتی شد و لغو حکومت نظامی در آن منطقه را خواستار شدند. در ادامه جلسه قانون انتخابات مطرح گردید. در این جلسه بین مؤتمن الملک و ملک الشعرای بهار بر سر شیوه اجازه دادن برای بیان نظرات بحث لفظی درگرفت. بهار تهدید کرد دیگر به مجلس نخواهد آمد، اما نمایندگان مانع شدند.(2)
ص: 679
چهارشنبه 25 بهمن 1301/ 14 فوریه 1923/ 27 جمادی الثانی 1341
* معرفی اعضای دولت به احمد شاه و مجلس شورای ملی
امروز صبح مستوفی الممالک در دربار حاضر شد و اعضای دولت خود را به احمد شاه معرفی کرد. او که به همراه وزراء به دربار رفته بود وزیران خود را چنین معرفی کرد: میرزا حسن خان مستوفی الممالک رئیس الوزراء و وزیر داخله، رضا خان سردار سپه وزیر جنگ، میرزا حسن علی خان نصر الملک وزیر مالیه، محمد علی خان ذکاء الملک وزیر خارجه، مرتضی ممتاز الملک وزیر عدلیه، میرزا حسن خان محتشم السلطنه وزیر معارف.
[تصویر] محتشم السلطنه
دو وزیر پست و تلگراف و فواید عامه در این بین نبودند که به گفته نخست وزیر ظرف دو- سه روز آینده معرفی می شوند.
این ترکیب بعد از ظهر نیز در مجلس شورای ملی حاضر شد و ریاست وزراء اعضاء دولت خود را به نمایندگان معرفی کرد. (1) نمایندگان پس از معرفی، تذکراتی به مستوفی الممالک دادند، از جمله موقعیت اقتصادی کشور که نخست وزیر همه را به ارائه برنامه خود در روزهای آتی حواله داد. مجلس در ادامه کار خود به قانون انتخابات پرداخت. (2)
* تأکید نیر السلطان در برخورد با روحانیان معترض
مصطفی نیر السلطان حاکم گیلان و طوالش در نامه ای که امروز به حاکم لنگرود نوشت ضمن آگاهی از برخورد حاکم لنگرود با تعدادی از روحانیان این شهر (ر. ک: 16 بهمن) تأکید کرد که «عملیات آنها را در تحت نظر گرفته چنانچه برخلاف وظیفه از آنها رفتاری دیدید فورا آنها را تنبیه و به وظایف خودشان آگاه دارید.» (3)
* تأکید وزارت امور خارجه به فراخوانی عضو هیأت امریکایی در زنجان
پس از آن که حاکم زنجان از تنش های پیش آمده در این شهر بر اثر اظهارات یکی از اعضاء میسیون امریکا علیه آیین اسلام و شعائر دینی خبر داد و از اقدامات خود برای آرام نگاه داشتن زنجان گفت (ر. ک: 12 بهمن) اینک وزارت امور خارجه در نامه ای به سفارت امریکا با شرح ماجرای پیش آمده از سفیر خواست عضو موصلی الاصل این هیأت را که در زنجان به کار پزشکی اشتغال دارند فرابخواند تا عواقب آن گریبان گیر آن فرد نشود. هیأت علمیه زنجان با قاطعیت خواستار خروج این شخص- که نام او را «عنایت» نوشته اند- از زنجان شده بود. (4)
* مدارس ایرانی کربلا در خطر تعطیلی
محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا، امروز در نامه ای که وزارت امور خارجه فرستاد نسبت به احتمال تعطیلی دو مدرسه
ص: 680
ایرانی حسینی و احمدی هشدار داد. پیش از این او درخواست بودجه ای معادل دو هزار روپیه در سال برای این دو مدرسه کرده، پاسخی نگرفته بود. «اجزای مدارس از مدیر و معلم مکرر از پریشانی و استیصال خود به کارپردازی شکایت نموده و خواسته اند مدارس خود را تعطیل نمایند.» اما با امیدوار کردن آنها به کمکهای ارسالی ایران از این کار تاکنون جلوگیری شده است. بدیع در ادامه نامه خود تأکید می کند که نگهداری این دو مدرسه «برای حفظ قومیت 20 هزار ایرانی مقیم کربلا و پیشرفت اغراض ملی ایران خیلی لازم است و اگر این دو مدرسه وجود نداشت بر دولت لازم بود که به خرج خود دو باب مدرسه در کربلا تأسیس نماید زیرا که دولت به حفظ روابط دینی و سیاسی خود در این مملکت مقید و مجبور است.» در حاشیه این نامه که احتمالا دست خط محمد علی فروغی وزیر وقت امور خارجه است، نوشته شده: «کمک به این مدارس و رسیدگی به تربیت [و] تدریس در آنها از واجبات است و بقای زبان فارسی در بین النهرین بسته به آن.» (1)
* انضمام مالیات خانواری به وزارت مالیه
روزنامه اتحاد در شماره امروز خود از منابع خصوصی نقل کرد که مالیات خانواری را که وزارت جنگ عهده دار وصول بود بنابر تصمیم جدید از عهده وزارت جنگ خارج شده، به عهده وزارت مالیه افتاده است. (2)
* انتشار دوباره روزنامه اقدام
روزنامه اقدام پس از چند ماه تعطیلی امروز یکصدمین شماره خود را منتشر کرد. البته این نشریه رسما از توقیف خارج نشده بود، اما با تغییر کابینه از فرصت پیش آمده سود جست و روزنامه را با دو نام بیدار و اقدام به دست چاپ سپرد. اقدام با همین دو عنوان تا 21 فروردین منتشر شد تا این که در آن تاریخ از توقیف خارج شد. (3)
[تصویر]
* بخش نامه جدید میلسپو
بعد از ظهر امروز میلسپو در بخش نامه ای که به امناء و پیشکاران مالیه در ایالات و ولایات فرستاد، از آنها تقاضا کرد فورا صورت درآمدهای امسال را برای او بفرستند. گفته می شود همه رؤسا و دوایر مالیه غیر از چند ولایت تا نیمه شب صورت های درخواستی را برای مرکز ارسال کردند. از جمله استرآباد که به واسطه اغتشاشات حاکم بر شهر امکان این کار به وجود نیامد. (4)
ص: 681
پنج شنبه 26 بهمن 1301/ 15 فوریه 1923/ 28 جمادی الثانی 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از غروب تشکیل جلسه داد.
در این جلسه لایحه لباسهای وطنی برای شور دوم مطرح شد.
ماده اول که می گفت دولت موظف است همه لباس هایی را که برای مستخدمین لشکری و کشوری تهیه می کند از منسوجات وطنی باشد، تصویب گردید. ماده دوم نیز که مسئولان را به پوشیدن لباس ایرانی ملزم می کرد به تصویب رسید. ماده سوم که میزان جریمه را برای خاطیان کسر یک ماه حقوق تعیین کرده بود به کمیسیون بازگشت داده شد. ماده چهارم می گفت که این قانون از مهر 1302 قابل اجراست که آن نیز به تصویب رسید. (1)همچنین امروز ماده واحده ای که اجازه می داد قرارداد موقتی تجارتی بین ایران و مصر منعقد شود به تصویب رسید. (2)
* سخنرانی قوام السلطنه در صحن مجلس
در جلسه امروز مجلس شورای ملی، قوام السلطنه در تکذیب مطالب برخی از جراید مبنی بر این که در زمان ریاست وزرایی او قیمومت انگلیس بر عراق به رسمیت شناخته شده، گفت که ایران حکومت جدید بین النهرین را به رسمیت نشناخته است.
وی ادامه داد این نه به دلیل عدم علائق ایران در آن سرزمین است، که عراق وطن روحانی روحانیان است، بلکه از این جهت بوده که پس از پایان جنگ جهانی اول ایران را به عضویت کنفرانس صلح نپذیرفتند، بنابراین تصمیمات آن کنفرانس ربطی به دولت ایران ندارد. نماینده ما در مجمع اتفاق ملل گفته است که مقدرات بین النهرین باید توسط اهالی آن جا تعیین شود. وی در خلال صحبت خود از این که برخی مطبوعات با نادیده گرفتن تکذیبیه های او همچنان این دروغ را به او نسبت می دهند ابراز تأسف کرد. (3)
* تشکیل هیأتی برای رسیدگی به عملکرد حسینعلی طالشی
هیأتی به ریاست سرهنگ ابو الحسن خان (4) فرمانده قوای اردبیل و نیز عضویت صدق السلطان نایب الحکومه، امجد السلطان رئیس مالیه، عباسعلی خان کارگزار، علی خان رئیس تلگراف خانه و محمد قلی رئیس تأمینات تشکیل شد.
آنها پس از شنیدن دعاوی مردم علیه حسینعلی طالشی و پسرانش به این نتیجه رسیدند که فراوانی جرائم اینها امکان رسیدگی به تک تک دعاوی را نمی دهد اما مسلم است که قتل ها و غارت های بسیاری مرتکب شده، و از آن چه در کارگزاری اردبیل وجود دارد معلوم می شود در اثر شرارت اینان، قشون تزاری به سرحد آستارا آمده، جنایات فراوانی مرتکب شده است. در پایان این گزارش، امضاءکنندگان نوشته اند که مجازات حسینعلی طالشی و پسران منوط به نظریه اولیای معظم دولت است.(5)
* درخواست وزیر جنگ برای تغییر رئیس تلگراف خانه رشت
پس از گزارش های رئیس قسمت مستقل قشون گیلان مبنی بر مطمئن نبودن رئیس تلگراف خانه رشت و درز اطلاعات به منابع روسی (ر. ک: 22 بهمن) وزیر جنگ رضا خان در نامه ای به وزارت پست و تلگراف درخواست کرد رئیس تلگراف خانه استرآباد به جای او منصوب شود. (6)
* پاسخ وزارت مالیه در مورد کشتیهای جنگی سواحل خلیج فارس
بنابر نامه ای که با تاریخ امروز در وزارت جنگ ثبت شده است، وزارت مالیه پس از موافقت برای واگذاری جهازات جنگی موجود در بندر بوشهر به وزارت جنگ و قشون مستقر در آن منطقه، موضوع مورد اعتراض گمرک جنوب قرار می گیرد؛ این که عملیات قاچاق در این منطقه حکمفرماست و از دست دادن این کشتی ها اشکالات فراوانی را در مبارزه با قاچاق پدید خواهد آورد و خساراتی به دولت وارد خواهد
ص: 682
کرد. ازاین رو موضوع به ریاست وزراء انعکاس یافت تا پس از کسب تکلیف، اقدام شود.(1)
* ترغیب تجارت خانه روسی به فروش نفت در رشت
وزارت امور خارجه امروز در تلگرام رمز به کارگزاری رشت فرستاد نوشت که «تجارت خانه روسی از فروش نفت در آن جا امتناع [می کند و] به این واسطه قیمت ترقی [کرده و] باعث زحمت اهالی ... شده [است] با قونسول مذاکره نمایید به طوری که در مازندران فروش آن را آزاد گذارده اند، در گیلان هم آزاد نمایند.» (2) (ر. ک: 21 بهمن)
* ادامه تحصن در شیراز
تجار و علمایی که به دلیل گرفتن عوارض راه شیراز به کازرون در شهر تحصن کرده بودند، پس از مخابره تلگرام حضوری با نمایندگان فارس در مجلس شورای ملی بنا شد پس از تشکیل کابینه موضوع رسیدگی و اعلام شود، اما متحصنین تأکید داشتند تا تصمیم جدید مبنای عوارض باید همان قیمتهای سابق باشد نه بهای جدید. متحصنین گفتند همان اجحافات فراوانی که سالهاست در راه شیراز- بوشهر مطالبه می کنند ما را بس است. تحصن ادامه دارد. (3)
* جمع آوری فقرا و مساکین در تبریز
بنابر گزارش حاکم نظامی آذربایجان پس از تشکیل کمیسیونی برای تهیه آسایش و جمع آوری فقرا در تبریز، بودجه ای بین رؤسای دوایر دولتی تقسیم شد و از این طریق تهی دستان از سطح خیابانها و معابر عمومی جمع شده، در محل مخصوصی اسکان داده شدند. تا آخر فروردین سال آینده که سرما فروکش می کند آنها تحت حمایت خواهند بود.(4)
* ادامه هرج ومرج در استرآباد
هرج ومرج و ناامنی همچنان در استرآباد ادامه دارد. از نظر ناظران محلی این وضعیت نتیجه بی کفایتی حاکم نظامی است.
روزی نیست که اموال کسی به سرقت نرود و ناله رعایا شنیده نشود. «کسی نیست که احقاق حق بنماید.» مسئولان نیز در کار تحکیم موقعیت خود هستند. (5)
ص: 683
جمعه 27 بهمن 1301/ 16 فوریه 1923/ 29 جمادی الثانی 1341
* عدم مخالفت خوانین ماکو در تسلیم سلاح
رئیس کمیسیون سرحدی ماکو و جلفا امروز به وزارت امور خارجه گزارش کرد که خوانین ماکو برای تحویل دادن سلاح های خود با لشکر شمال غرب کمال همکاری را کردند.
سلاح ها حمل به تبریز شده است و دیده نشد که خوانین شکایتی کنند. (1)
* وبال شاهزاده ها بر گردن سفارت
وزیر مختار ایران در لندن امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت با این که برای شاهزاده ابراهیم میرزا [پسر شاهزاده یمین السلطنه] از طریق بانک شاهنشاهی مقرری ماهانه معادل پانزده لیره تعیین شده «ولی این وجه کفایت نصف مخارج ایشان را نمی دهد و مبلغی هر ماهه از بابت کسری مخارج ایشان پرداخته شده و سفارت طلبکار است.» وی در ادامه یادآور شد که تلگراف شخصی از طریق سفارت انجام نمی دهد «ولی تلگرافاتی که از آن وزارت جلیله راجع به محصلین و اشخاص متفرقه به این سفارت مخابره و جواب می خواهند چون تصور می شود که قیمت جواب آنها نیز در تهران دریافت می شود» قیمت آنها در اینجا دریافت نمی شود.
«ضمنا بعضی تلگرافات هم از طرف شاهزادگان مثل شاهزاده سالار الدوله و رکن السلطنه به این سفارت فرستاده می شود» که برای حفظ آبروی دولت ناگزیر هستیم آنها را بپذیریم. (2) (ر. ک:
29 مهر)
* تخم پنبه امریکایی
روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت که یک علاقه مند به امور کشاورزی مقداری تخم پنبه امریکایی که قبلا با خود به ایران آورده بود، اخیرا پس از کاشت، و برداشت محصول، آن را همراه با پنبه ایرانی برای مقایسه به وزارت فواید عامه فرستاده تا بررسی شود. او می گوید اگر از تخم امریکایی استفاده شود، محصول بیشتری به دست می آید و به رشد صادرات کمک می کند. (3)
[تصویر] نشسته: سالار الدوله
* مقاله هانری ماسه
پس از خبری که روزنامه ایران از حضور مستشرق فرانسوی هانری ماسه در ایران خبر داد (ر. ک: 21 بهمن) و گوشه هایی از زندگی او را به چاپ رساند، ماسه در پاسخ به آن مقاله ضمن سپاس از این توجه در نامه ای خطاب به مدیر روزنامه از
ص: 684
احساسات خود در نخستین برخورد با آثار باستانی ایران از جمله کتیبه های بیستون و طاق بستان نوشت و از احساسات مشترک و گرم میان ایران و فرانسه گفت؛ و این که در فرانسه همه نوابغ ادبی ایران چون شاهکارهای فردوسی، سعدی، مولوی و حافظ را می ستایند و آثار باستانی این سرزمین را می شناسند. او نوشت یکی از دلایل سفر من به ایران بردن همین اطلاعات به فرانسه است.(1)
* دیدگاه های معتمد الوزاره از ارومیه
معتمد الوزاره کارگزار سابق ارومیه و رئیس فعلی کمیسیون سرحدی ماکو در گزارشی که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد با یادآوری هشدارها و پیش بینی های خود درباره فجایعی که در منطقه ارومیه پیش آمد و نیز ترکتازی هایی که سیمیتقو نشان داد و مردم آن ناحیه را آواره نمود، نوشت تفصیل این حوادث را در کتابچه ای پیش از این تقدیم کرده ام.
وی وجود مسیونرهای آمریکایی در منطقه را به عنوان پشتیبان جنبشهای بعدی ارامنه و آشوریان مطرح کرد و افزود: «این دو جماعت فاسد العقیده و خون ریز در ارومی از اشخاص بانفوذ، متفق و متحد دارند؛ چنانکه غائله ... آشوریها به خصوص قضیه ... سیمیتقو به دستیاری همان اشخاص و اقدامات عوام فریبانه آنها صورت وقوع یافت و چندین ولایت مهم سرحدی خراب و اهالی محو و میلیونها به دولت خسارت وارد آمد.» وی در پایان بار دیگر نوشت: «خاصه در این موقع که گویا مسیونرهای امریکا هم در ارومی هستند ... خیلی محل ملاحظه و قابل توجه است.»(2)
ص: 685
شنبه 28 بهمن 1301/ 17 فوریه 1923/ 1 رجب 1341
* ادامه مذاکرات نماینده احمد شاه با شومیاتسکی
امروز بار دیگر بصیر الدوله نماینده احمد شاه به دیدار شومیاتسکی وزیر مختار شوروی در تهران رفت. این دیدارها که از پنجم بهمن شروع شده بود امروز ادامه یافت. در این دیدار شومیاتسکی نظر بصیر الدوله را درباره کابینه مستوفی الممالک پرسید و او پس از ارائه تحلیل خود در این باره گفت که مجاز نیست در امور سیاسی اظهارنظر کند! وزیر مختار روسیه شوروی گفت که نسبت به این دولت خوش بین است و برای روی کار آمدن آن همراهی بسیار کرده است. آنها هر دو از کابینه قوام السلطنه به عنوان خائن به کشور یاد کردند. در این دیدار شومیاتسکی اظهار امیدواری کرد به همین زودی روابط تجاری آغاز گردد. او اضافه کرد در این گفت وگوها قطعا اختلافاتی پیش خواهد آمد اما من خود شاه را حکم قرار می دهم. (1)
* توضیحات کارگزار آستارا درباره یک زن
نبیل الدوله کارگزار آستارا پس از این که از طرف رئیس قشون اردبیل به بی درایتی در برخورد با سالار رشید طالشی متهم شد، از او خواستند که در این مورد خود را کنار بکشد.
در گزارشها علیه او اشاره ای هم به نگهداشتن یک زن شده بود، و او امروز مجبور شد توضیحاتی به وزارت امور خارجه بدهد. نبیل الدوله از یک زن روسی گفت که دو سال و نیم پیش به ایران آمد، اسلام آورد، اسم لیلی انتخاب کرد و به عقد دائمی رضا قلی خان رئیس طرق مظفری با چهارصد تومان مهریه درآمد. نبیل الدوله اشاره ای به جدایی این روسی با رضا قلی خان نمی کند اما می نویسد وقتی به آستارا آمدم چون زبان فارسی را به خوبی نمی دانست تصمیم گرفتم او را نگه دارم. وقتی دشمنان از این موضوع آگاه شدند، لیلی را روانه بادکوبه کردم و اکنون یک ماه و نیم از آن موضوع می گذرد. او در پایان نوشت در این منطقه هستند بسیاری که زنان روسی را در صیغه خود دارند اما کسی متعرض آنها نمی شود، اما تعقیب حکومت اردبیل از این موضوع نسبت به من نشان از ضدیت وی دارد. (2)
* رونق تجارت در مازندران
کارگزاری مازندران امروز به وزارت امور خارجه نوشت که تجارت مازندران در این چند روزه رونق چشمگیری گرفته. او از بالا رفتن قیمتها به واسطه تقاضای زیاد نوشت. تلگرافهای درخواست پنبه از ایران که از بادکوبه می رسد رو به فزونی است.
او یادآور شد اگر اوضاع به همین منوال پیش برود اقتصاد مازندران به وضع پیش از جنگ جهانی اول باز خواهد گشت. (3)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس ادامه قانون انتخابات مورد شور نمایندگان قرار گرفت. در این جلسه نسبت به تهیه هرچه سریعتر بودجه دوایر دولتی هم صحبت شد تا در زمان باقی مانده از عمر مجلس به تصویب برسد. (4)
* گزارشی علیه خبیر حضور
نامه ای که امروز به وزارت جنگ رسید از وزیر این وزارت خانه می خواست که نسبت به خبیر حضور رئیس تلگراف خانه استرآباد تصمیمی گرفته شود، چون اقداماتی می کند که معلوم نیست ریشه آن کجاست. وی می نویسد ابتدا حدس می زدم او از طرف قوام السلطنه، مستشار الدوله یا امیر مؤید تحریک می شود.
خبیر حضور نمی تواند سیاست امروز ترکمن صحرا را درک کند.
این نامه را حاکم نظامی استرآباد نوشته بود و می خواست که فکری برای تغییر این شخص بشود. (5)
* انتشار نشریه فره وهر
امروز جریده فره وهر نخستین شماره خود را به مدیریت
ص: 686
خدارحم آبادیان منتشر کرد. این نشریه، هفتگی و روزهای شنبه انتشار می یافت. در سرمقاله این شماره فره وهر آمده بود که فقط زرتشتیان بودند که از ملل و طوایف ساکن ایران نشریه ویژه خود را نداشتند. نویسنده سرمقاله یادآور می شود که این مطبوعه «به جز مسلک ایران دوستی و ایران پرستی و راستی و پاکی و درستی در اصلاح جویی و تعمیم معارف و ترقی خواهی هیچ مسلک دیگری» نخواهد داشت. (1)
[تصویر]
* گزارش روزنامه قفقازی از تجارت ایران
روزنامه زاریاوستکا چاپ قفقاز در شماره امروز خود مقاله ای از مدیر بنگاه اقتصادی ونشترک در تبریز به چاپ رساند و دیدگاه های او را از تجارت ایران بیان کرد. او به انحصار تجارت بنگاه متبوع خود در تعیین قیمت ها و تأثیر آن اشاره می کند و می نویسد که این اواخر در شمال غربی ایران قند روسی یافت نمی شد و همه قندی که در این ناحیه استعمال می شد از همدان می آمد. «پس از این که از قفقازیه شکر وارد کردند و مأمورین ونشترک قیمت دائمی برای شکر معین کردند حمل قند از همدان قطع شد. و چون هنوز قند کله از قفقازیه حمل نمی شود تجار مجددا از همدان و طریق ترابوزان قند وارد می کنند.» اما چون گران درمی آید خریدار ندارد. اکنون 600 صندوق قند هلندی روی دست تجار تبریزی مانده است.
وی تأکید کرد که همه اجناس وارد شده از طریق ترابوزان و همدان گران تمام می شود. رئیس بنگاه ونشترک نوشت که قالی تبریز بین تجار انگلیسی و امریکایی خریدار زیاد دارد. هزینه حمل قالی از تبریز تا نیویورک 50 قران و مدت آن 45 تا 50 روز است. (2)
* شکایت طالقانیها از شیوه گرفتن مالیات
امروز با امضاء «اتحادیه طالقان» نامه ای به وزارت مالیه فرستاده شد و در آن از این که مأموران مالیات از جیب مردم برای خود حقوق تعیین کرده اند شکایت گردید. آنها گفتند غیر از مالیات، یک فرع هم معادل پانصد تومان از مردم می گیرند که باید ملغا شود. در ثانی دستور العملی وجود داشته باشد که رعیت بداند بر چه اساسی و به چه میزان باید مالیات بپردازد. (3)
ص: 687
یکشنبه 29 بهمن 1301/ 18 فوریه 1923/ 2 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز نماینده بلوچستان سید حسن خان بلوچ شرحی از موقعیت شهر خود به نمایندگان داد و پیشنهاد کرد نماینده ویژه ای از طرف دولت همراه او به منطقه برود و با تهیه گزارشی، دولت برای تکمیل نفوذ و اقتدار خود اقدام نماید. او یک نماینده را برای آن منطقه کافی ندانست. امروز طرح چهار ماده ای قانون استعمال البسه وطنی به تصویب نمایندگان رسید. (1)
* نامه وزارت جنگ به وزارت فواید عامه درباره پلیس نفت
وزارت جنگ با این توضیح که وزارت خارجه درباره تشکیل پلیس نفت توسط انگلیس در مسجد سلیمان به سفارت آن کشور اعتراض کرده، از وزارت فواید عامه خواست او نیز این اعتراض را به کمپانی نفت جنوب بکند و خواستار ترک این اقدام گردد «و در صورتی که قوایی لازم دارند از دولت ایران تقاضا نمایند.» (2) (ر. ک: 23 بهمن)
* تکذیب سفارت انگلیس نسبت به اخراج روحانیان
پس از گزارشی که نماینده سیاسی ایران در بین النهرین از سفر سرپرسی کاکس به لندن، به وزارت امور خارجه فرستاد، وزارت امور خارجه مفاد آن را با سفارت انگلیس در میان گذاشت.
نماینده ایران گفته بود سفر کاکس به لندن، تدارک برای حرکت دادن علمای عراق به ایران است. نماینده وزارت امور خارجه در مذاکره با مستشار سفارت انگلیس موضوع را انتقال داد و گفت اگر چنین اقدامی صورت گیرد اثرات سوئی در ممالک اسلامی خواهد داشت و برای دولت ایران هم محذوراتی تولید خواهد کرد. مستشار سفارت پاسخ داد چنین خبری به سفارت نرسیده با این حال با لندن مذاکره خواهد کرد و نتیجه را اطلاع می دهد. (3)
* توسل حاکم خمسه به وزیر جنگ
پس از کشمکش هایی که میان نماینده اداره ارزاق، حیدر خان زند، و حاکم خمسه در چگونگی خرید گندم این منطقه پیش آمد، حاکم خمسه صلاح را در این دید که متوسل به رضا خان وزیر جنگ شود. او با نوشتن نامه ای حیدر خان را فردی که در صدد آنتریک و تولید انقلاب است توصیف و اضافه کرد «نظر به مسئولیتی که در حفظ نظم دارم لزوما خاطر مبارک را مستحضر می دارد که مقرر فرمایند فورا این دو نفر [حیدر خان زند و احمد خان سلطان] را به مرکز احضار و عوض اینها مأمور سالمی برای خرید و حمل جنس فرستاده شود.» وی در پایان نامه ابراز کرد اگر اقدامی در فراخوان این دو نشود مرا احضار کنید تا به حیثیت نظامی ام لطمه ای وارد نشود. (4)
* بمباران دشت حریر توسط هواپیماهای انگلیسی
بنا به گزارش سرهنگ یوسف خان فرمانده قوای ساوجبلاغ صدای انفجاری که در این دو روزه به گوش می رسید مربوط به بمباران طیاره های انگلیس در دشت حریر بوده است. این دشت مابین رواندوز و اربیل قرار دارد. بمبارانها صدمات و تلفات بسیاری به روستاهای دشت حریر وارد کرده است. خبر دیگر آن که سید طه فعلا با سیصد نفر از قوای خود در همان حوالی است. (5)
* جمع آوری کمک کنسول روس برای اهالی کرمان
مؤید حضور کارگزار رشت امروز وزارت امور خارجه را باخبر کرد که کنسول روس در این شهر مشغول جمع آوری کمک از اتباع روس و ایران برای اهالی کرمان است. جزئیات بیشتری از این خبر ذکر نشده است. (6) اما روزنامه اقدام نوشت که سیل هولناک به کرمان خسارات فراوانی وارد کرده است.
این روزنامه نوشت هفتاد خانه ویران شده و ساکنین از استیصال به مساجد و تکایا پناه برده اند. (7)
ص: 688
* اعتقاد امیر لشکر شمال غرب به اعزام بیگ زادگان ایلات به تهران
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب خبر داد که پس از مدتی پی گیری برای اعزام بیک زادگان ایلات جلالی، میلان و حیدرآنلو که در مرز ماکو مستقر هستند، اینک از طرف اقبال السلطنه و حسن خان جلیلوند خبر می رسد که دو طایفه حاضر به اعزام بیک زادگان خود هستند. «چنانچه اجازه فرمایند به تهران اعزام شوند خیلی خوب است. همچنین این عقیده را نسبت به شاهسون دارم.» (1)
* به عهده گیری مبارزه با قاچاق
پس از آن که وزارت فواید عامه موضوع مبارزه با قاچاق را در سواحل خلیج فارس مطرح کرد و آن را دلیل اصلی واگذار نکردن جهازات نظامی به قشون جنوب عنوان کرد (ر. ک: 26 بهمن) وزارت جنگ در نامه ای که امروز به وزارت فواید عامه نوشت گفت که «حفظ حدود و جلوگیری از قاچاق به عهده قشون خواهد بود. در این صورت مأمورین گمرک می توانند با مساعدت قشون به خوبی از اقدامات و عملیات قاچاقچیان مدافعه نمایند.» (2)
* اعطای لقب به میرزا ابو الحسن خان شیرازی
امروز بنا به پیشنهاد میرزا حسن خان مستوفی الممالک رئیس الوزراء و موافقت احمد شاه، میرزا ابو الحسن خان شیرازی، لقب انتظام السلطان یافت. (3)
* دست دزدها در جیب یکدیگر
دو طایفه اتابایی و جعفربایی همچنان در کار دزدی از یکدیگرند. اخیرا ترکمانهای جعفربایی یک زن با کودک دو ماهه و اموال و اسبهای همراه او را دزدیدند. این زن از طایفه اتابایی بود. اتابایی ها هم در برابر به زدوخورد پرداخته، امروز «سه عراده مال التجاره ولایتی را [که] تراکمه جعفربایی حمل می نمودند ... با سه نفر عرابه چی اسیر کرده بردند.» (4)
* پیشنهاد یک شهروند قزوینی
مشهدی ابو طالب قزوینی از بازرگانان شهر قزوین به حکومت قزوین پیشنهاد کرد حاضر است نرخ گوشت را در این شهر ثابت نگه دارد. او به همراه دو تن دیگر آمادگی خود را برای حفظ قیمت گوشت به مدت سه سال، به قیمتی کمتر از قیمت گوشت در تهران، اعلام کرد.
علاوه بر این مشهدی ابو طالب قزوینی اطمینان داد هرماه سیصد تومان به اداره معارف قزوین کمک کند تا خرج کسر بودجه مدارس شود. (5)
* تغییر اسامی روسی به ایرانی
وزارت امور خارجه از وزارت داخله خواست نام ایستگاه های راه آهن جلفا- تبریز- دریاچه ارومیه را که روسی هستند تغییر داده و برای آنها نام های ایرانی انتخاب کند. (6)
* امنیه های متحصن در گلپایگان
بنا به اخبار رسیده از گلپایگان عده ای از امنیه های این شهر به دلیل عدم پرداخت حقوق در تلگراف خانه تحصن کرده اند.
آنها می گویند شش ماه است حقوق نگرفته اند.(7)
* انبارهای نفت آستارا
پس از آن که گزارشی از کرایه یکی از انبارهای نفت توسط یک شرکت روسی در آستارا به وزارت امور خارجه رسید، و این که شرکت، انحصار واردات و توزیع نفت را به عهده گرفته و فرصتی به بازرگانان ایرانی نمی دهد، موضوع به نمایندگی ایران در بادکوبه منعکس شد و از او درخواست گردید به موضوع رسیدگی کند. (ر. ک: 9 دی) نماینده ایران در بادکوبه امروز پاسخ داد که بهترین راه این است که دولت انبارهای موجود نفت در ساحل دریا را ضبط کند تا در کرایه آن به دیگران منافع ملی را در نظر بگیرد، وگرنه اگر دست اشخاص باشد از این اتفاقات خواهد افتاد. روسیه با کرایه یکی از انبارها و انحصار واردات و توزیع نفت، قیمت آن را نیز خود تعیین می کرد. (8)
[تصویر] نمایی از آستارای قدیم
ص: 689
دوشنبه 30 بهمن 1301/ 19 فوریه 1923/ 3 رجب 1341
* نامه دوم وزارت امور خارجه به سفارت امریکا
پس از نخستین نامه ای که وزارت امور خارجه به سفارت امریکا فرستاد (ر. ک: 25 بهمن) و در آن از هیأت امریکایی ساکن زنجان که یکی از اعضای آن با اهانت به شعائر اسلامی باعث ایجاد هیجان در شهر شده بود، خبر داد، امروز دومین نامه با همان مضمون به این سفارت خانه فرستاده شد. «برای جلوگیری از پیش آمد هایی که قهرا برای دولت و آن سفارت تولید مشکلات خواهد نمود حکومت زنجان تقاضا نموده است که هرچه زودتر میرزا عنایت مزبور به محل دیگری اعزام گردد.» (1)
* ادامه اقدامات برای تحدید اقبال السلطنه
امیر لشکر شمال غرب در ادامه اقدامات خود برای تحدید قدرت اقبال السلطنه ضمن تحکیم روابط دوستی با او و خوانین مخالف او یادآور شد که تاکنون شانزده قبضه مسلسل کلت و پنجاه تیر به دست آورده، همچنین بالغ خان پسر کوچک اقبال السلطنه را نیز برای استخدام در نظام راضی کرده و این تمهید برای خان زاده های دیگر نیز ادامه دارد. (2)
* پرداخت مخارج محاکمه به صندوق وزارت خانه
وزارت عدلیه اعلام کرد از این به بعد مخارج محاکمه اشخاص باید به صندوق وزارت عدلیه واریز شود. سابق بر این هزینه محاکمات به دفاتر محاکماتی واریز می شد. (3)
* آگهی های عیدانه
روزنامه ایران در صفحه آخر خود دو آگهی عیدانه داشت.
یکی سفارش برای کارت تبریک بود. کسانی که کارت تبریک برای عید سفارش دهند چهار ساعته آماده می شود. دیگر آگهی فروش تقویم دیواری و رومیزی: دفتر مجله اقبال تقویم مصور اقبال را برای علاقه مندان عرضه کرده است. (4)
* قوانین جاری ایران برای کودکان
سفیر بلژیک در ایران امروز از وزارت امور خارجه خواست که آیین نامه ها و قوانین خود را درباره کودکان بی سرپرست، کودکانی که در معرض بدرفتاری قرار می گیرند، کودکانی که سلامت و امنیت شان به واسطه مکانی که در آن زیست می کنند به خطر می افتد، کودکانی که به واسطه بی لیاقتی والدین تربیت شان در مخاطره است، در اختیار این سفارت خانه قرار دهد.(5)
ص: 690
سه شنبه 1 اسفند 1301/ 20 فوریه 1923/ 4 رجب 1341
* نزدیکی انتخابات و اقدامات سران نظامی
با نزدیک شدن زمان انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای ملی تحرکات وزیر جنگ و امرای زیردست او برای نشان کردن نمایندگان طرفدار او و زمینه سازی برای انتخاب آنها شروع شد.
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز در نخستین اقدام تلگرام رمزی به فرمانده قوای مرند فرستاد و چنین توصیه کرد: «کسانی که در این دوره به نمایندگی ملت و کرسی نشینی مجلس منتخب می شوند باید به استقلال و عظمت وطن مقدس علاقه مند بوده و از وکالت جز خدمتگزاری و خیرخواهی ملت و مملکت قصد دیگری نداشته باشند.» این توصیه ها چنین ادامه می یابد: «بدیهی است این قبیل اشخاص بالطبع طرفدار و حامی قشون ... خواهند بود.» طهماسبی در پایان خواست کاملا مراقب باشند تا انتخابات آن محل با رعایت موارد یاد شده انجام یابد. (1)
* هیأت تبشیری امریکا در مشهد
نظمیه مشهد گزارش داد که «هیأت روحانیون امریکایی» در مشهد و در منطقه نادری قطعه زمینی به مساحت 52637 ذرع را از چهار نفر به مبلغ 18/ 23929 تومان خریده و می خواهد، بیمارستان، مدرسه و خانه سازمانی بسازد. این اقدام اعتراض اهالی، به ویژه علما را برانگیخته و ازاین رو کارگزاری نظر به اعتراضات صورت گرفته قباله زمین های یادشده را به اسم هیأت امریکایی امضا نمی کند. با این که اخیرا وزارت امور خارجه دستور داده کارگزاری قباله زمینها را امضا کند اما «چند روز است بر ضد تأسیساتی که از طرف هیأت روحانیون امریکایی می خواهد [ساخته] شود، از طرف عده ای تحریکاتی می کنند. با این که از طرف هیأت مزبور نوشته به آقایان علما داده شده است که در مشهد کلیسا نسازند معذلک هیأت علمیه [مشهد] متقاعد نشده جلساتی تشکیل و بر ضد عملیات روحانیون امریکایی اوراق مفصلی ممهور می نمایند.» اداره نظمیه از ادامه این ماجرا اظهار نگرانی کرد که ممکن است دردسر هایی پیش آید. (2)
* پاسخ سفارت امریکا به درخواست های وزارت خارجه
پس از آن که وزارت امور خارجه در 12 و 25 بهمن در نامه هایی از سفارت امریکا خواست که یکی از اعضای هیأت امریکایی مقیم شهر زنجان را فرابخواند، وزیر مختار امریکا امروز به وزارت امور خارجه نوشت که «مراتب را به دو نفر اطباء زنجان که تبلیغات آنها موجب رنجش خاطر علماء آن شهر گردیده اطلاع داده است. وزیر مختار امریکا اطمینان دارد که سوء تفاهم مزبور به زودی مرتفع خواهد شد.» (3)
* شکایت دوباره حاکم لنگرود از روحانیان شهر
حاکم لنگرود امروز بار دیگر در یادداشت ارسالی به حکومت گیلان و طوالش نوشت با این که گفته شده اجتماعات ممنوع است اما روحانیان شهر بار دیگر «اجتماع نموده و مشغول تحریک و آنتریک اهالی بودند.» وی مقصود خود را از تحریک و آنتریک اهالی یاد نکرد. شریف العلماء، حاجی شیخ حبیب اللّه، حاجی شیخ محمد امام، حاجی شیخ علی، آقا شیخ فرج اللّه، آقا شیخ عبد اللّه، آقا شیخ عبد الرحمن نام روحانیونی است که از نظر حاکم نظامی لنگرود محرک شناخته شده اند. (4)
* درخواست کنسول ارمنستان در تبریز برای ادغام در کنسولگری روس
مشاور السلطان کارگزار تبریز به وزارت امور خارجه خبر داد که کنسول ارمنستان اظهار می دارد طبق دستوری که از تفلیس رسیده نظر به اتحاد دولت ارمنستان، گرجستان و آذربایجان قفقاز با دولت روسیه شوروی، کنسولگری ارمنستان باید جزو
ص: 691
کنسولگری روس باشد.(1)
* آغاز سال دوم مجله قشون
امروز سال دوم انتشار مجله قشون آغاز شد. سال اول مجله قشون از اول اسفند 1300 تا اول اسفند 1301 مجموعا 47 شماره منتشر شد و از امروز سال دوم آن آغاز شد. (2)
* تهیه فهرست روستاهای تخریب شده
صورت روستا هایی که در زمان غائله سیمیتقو غارت شده یا تخریب گشتند، توسط هیأتی از اهالی و معاریف سلماس تهیه شد و امروز به امین مالیه تحویل گردید تا به مرکز ارسال شود. (3)
ص: 692
چهارشنبه 2 اسفند 1301/ 21 فوریه 1923/ 5 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس قانون تأمین اعتبار برای مصارف روشنایی بقاع متبرکه در عراق به تصویب رسید. لایحه بعدی که در دستور قرار گرفت امتیاز گوگرد و نمک بود که مجلس پس از تنفس و به ریاست سید حسن مدرس آن را بررسی کرد. (1)
* دیدار محیی الدین پاشا با احمد شاه
محیی الدین پاشا سفیر کبیر عثمانی در ایران امروز به دیدار احمد شاه رفت. او که به تازگی وارد تهران شده در دیدار امروز نامه دولت متبوع خود را تقدیم کرد و سخنانی از دوستی دو کشور گفت. احمد شاه هم سخنانی با توجه به «جامعه اسلامیت» در حسن روابط و مناسبات و تحکیم روابط دوستی و مودت با حکومت ملی ترکیه ایراد کرد. (2)
* آغاز انتخابات قشونی در کرمانشاه
امیر لشکر غرب، احمد خان امیراحمدی، در تلگرامی که امروز برای رضا خان وزیر جنگ فرستاد، ضمن یادآوری دستور او درباره چگونگی انتخابات آینده مجلس شورای ملی به او نوشت که «امید است لشکر غرب با نفوذ مؤثری که در اهالی این خطه دارد کاملا موفق به جلوگیری از دسیسه گردیده چنانچه امر و دستور فرموده اند انتخابات آتیه خالی از هر دسیسه و مقصود و به منافع مملکت و قشون خاتمه یابد.» امیرلشکر غرب با این امیدواری اضافه کرد که این اقدام با بودن حاکم کرمانشاه شدنی نیست «و بقای آنها موجب اشکال برای پیشرفت انتخابات مطابق مصالح مملکت خواهد بود.» او از رضا خان خواست که این مشکل را برطرف کند. (3) (ر. ک: 5 اسفند)
* کنسول روس در رشت، عنصر نامطلوب
وزارت امور خارجه امروز در تلگرامی به سفارت خود در مسکو بار دیگر از رفتار ناپسند و غیرمتعارف کنسول روسیه شوروی در رشت نوشت و یادآور شد که با این که وعده تغییر کنسول داده شده، اما او با راه اندازی تشکیلات کمونیستی مشغول تبلیغات است. شبیه این نامه در هفتم بهمن نیز به سفارت ایران در مسکو، و این بار با امضاء ذکاء الملک وزیر جدید امور خارجه ارسال شده بود. (4)
* پاسخ وزارت پست و تلگراف در مورد تغییر رئیس تلگراف خانه رشت
پس از این که رضا خان وزیر جنگ از وزارت پست و تلگراف درخواست کرد که رئیس تلگراف خانه استرآباد جایگزین رئیس تلگراف خانه رشت شود (ر. ک: 26 بهمن) وزارت پست و تلگراف امروز پاسخ داد که تلگراف خانه رشت از مراکز درجه اول و مهم است و رئیس آن جا هم باید از رؤسای درجه اول باشد. ازاین رو اعزام رئیس فعلی تلگراف خانه استرآباد هم به این جهت و هم از نظر سوابقی که دارد تجویز نمی شود. (5)
* تبعید معین الرعایا از بارفروش
پس از درخواست امیر اکرم حاکم مازندران از رضا خان برای موافقت با تبعید معین الرعایا و موافقت وزیر جنگ با این اقدام، حاکم مازندران امروز در تلگرامی به وزیر جنگ نوشت که کربلایی جعفر معین الرعایای بروجردی که اسباب زحمت شده بود از بارفروش به بندپی تبعید شد. (6)
* گزارشی از اقدامات امیر لشکر شمال غرب از اردبیل
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب که برای مقدمه چینی سرکوب شاهسونها در بهار آینده به اردبیل رفته امروز خبر داد که امیر خان قوجه بیگلو خود را تسلیم کرده و یک عراده توپ صحرایی که نزد وی بوده در حال تحویل دادن است. (7)
ص: 693
* ارسال جوابیه اقبال السلطنه
امیر لشکر شمال غرب امروز جوابیه اقبال السلطنه را در مورد وجود تعدادی از نظامیان عثمانی در بین تفنگداران او و دیگر خوانین (ر. ک: 15 بهمن) برای وزیر جنگ فرستاد و اضافه کرد که در این باره به اقبال السلطنه گفته شده نگهداری نظامیان عثمانی با سیاست بی طرفی ایران همخوانی ندارد و در ن هایت به اعتراض همسایگان منجر می شود. بهتر است عذر آنها از خدمت خواسته شود. نظامی ایرانی هر تعداد که بخواهند اعزام می شود. (1)
* جابه جایی در ریاست کابینه وزارت امور خارجه
مهذب الدوله (2) رئیس کابینه وزارت امور خارجه به سمت مستشاری سفارت ایران در واشنگتن منصوب شد و متعاقب آن میرزا علی اصغر خان زرین کفش، نایب اول سفارت ایران در واشنگتن که به همراه هیأت مستشاری امریکا به سرپرستی میلسپو به تهران آمده بود به ریاست کابینه وزارت امور خارجه رسید. (3)
* انضمام اداره بیوتات به اداره خزانه داری
بنا به درخواست میلسپو، از طرف وزارت مالیه اداره بیوتات منضم به اداره خزانه داری شد. (4)
[تصویر] امنیه خانه دوشان تپه
* کمک به سیل زدگان گرگان
ذکاء الملک وزیر امور خارجه در نامه ای خصوصی به سرپرسی لورن از این که آن سفارت پیشنهاد کرده در کمک به سیل زدگان مشارکت داشته باشد تشکر کرد و نوشت: «چند روزی است عده ای از آقایان وکلا و اعیان کرمان کمیسیونی برای جمع آوری اعانه [برای] سیل زدگان کرمان تشکیل گردیده و البته دولت هم مساعدت لازم خواهد نمود.» (5) پس از این پاسخ، سفارت پی گیر اسامی اعضای کمیسیون شده بود.
وزارت خارجه هم اعضای «کمیسیون سیل زدگان کرمان» را این طور به سفارت انگلیس معرفی کرد: رفعت الدوله، آصف الممالک، آقا سید شهاب الدین، سید علی خان تاجر کرمانی، عطاء الملک. (6)
* شکایت از ناامنی های استرآباد
معتضد الاسلام در پی نامه ای که مجمع اتحاد حسینی از استرآباد برایش فرستاد و از ناامنی اسفناک آن منطقه شکایت کرد (ر. ک: 19 بهمن) به وزیر جنگ نوشت که روزی نیست در جراید خبری از قتل و غارت در این منطقه طبع نشود؛ گویی نزدیک است موقعیتی شبیه ارومیه جنگ زده پیدا کند.
وی پیشنهاد کرد حاکم نظامی این شهر که منشأ خرابیها و ناامنی هاست برکنار شود و از افراد بصیر و مطلع برای اداره استرآباد استفاده گردد. (7)
ص: 694
ص: 695
پنج شنبه 3 اسفند 1301/ 22 فوریه 1923/ 6 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
بعد از ظهر امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا نماینده کردستان نامه تظلم اهالی اسفندآباد کردستان را خواند. سپس معاون وزارت خارجه لایحه شهریه و حقوق بازنشستگان این وزارت خانه را مطرح کرد و ماده واحده آن تصویب شد. در این جلسه ماده ای از قانون انتخابات که می گفت نامزدهای هر شهر باید پنج سال اقامت محلی در آن جا داشته باشند پس از بررسی در کمیسیون مبتکرات قابل اعتنا دانسته نشد. این ماده در بین مطبوعات با اعتراضات فراوانی روبه رو شده بود. (1)
* دستور اعدام حسینعلی طالشی
رضا خان وزیر جنگ امروز دستور اعدام حسینعلی طالشی (سالار اشجع) را صادر کرد. در نامه ای که به امیر لشکر شمال غرب در اردبیل فرستاده شد آمده بود که «پس از محاکمه در قضیه قتل سردار ناصر، حسینعلی طالشی را اعدام نمایند.» رضا خان حکم محکمه را پیش از تشکیل آن صادر کرد.(2)
* شانه خالی کردن انگلیس از جبران خسارات
در طول سال جاری پی گیری های متعددی از طرف وزارت امور خارجه برای جبران خسارات وارده به ایرانیان ساکن بین النهرین که در تقابلات عشایر با نیروهای انگلیس به آنها وارد شده بود (برای نمونه ر. ک: 24 تیر) به عمل آمد. پاسخی که امروز انگلستان به ژنرال کنسول ایران در بغداد داد، نشان می دهد که تصمیمی برای جبران آن خرابیها ندارند. آنها نوشتند که مستشار قضایی تحقیقاتی در این مورد کرده است و اظهار می دارد «به کلی غیرممکن است که معین کنیم که آیا خساراتی را که ادعا کرده اند در وقتی بوده که عشایر (شورشی) یا قوای اردوی انگلیسی سماوه را گرفته اند.» در این جوابیه سئوالات دیگری هم مطرح شده که ادعاکنندگان اغلب افراد فقیری هستند و معقول نیست تصور شود که اموالی را از دست داده اند و یا این که مدعیان خسارات همه نمی توانند ایرانی باشند. «نظر به نتیجه تحقیقات فوق الذکر حضرت مندوب سامی [نماینده عالی انگلستان] متأسف اند که نمی توانند توصیه کنند که با این اشخاص معامله مخصوصی بشود.» (3)
* ابراز نارضایتی اقبال السلطنه
با این که برخی گزارشها حکایت از همکاری اقبال السلطنه و خوانین ماکو در تحویل اسلحه ها دارد، اما این خلع سلاح و حضور نظامیان در اداره مالیه ماکو «اقبال السلطنه را ن هایت دلتنگ [کرده] و گفته است باید به هر قیمتی که برای من تمام شود اسبابی فراهم بیاورم امیر لشکر از آذربایجان برود.» امیر لشکر شمال غرب با ارسال این گزارش به وزارت جنگ از سیر خلع سلاح هم گفت که فعلا بیست قبضه مسلسل از خوانین بازستانده شده اما هنوز سه قبضه نزد اقبال السلطنه و چهار قبضه نزد دیگر خوانین هست که مخفی کرده اند. اقدام برای کشف آنها ادامه دارد. (4) خبر دیگر حاکی است که اختلاف میان اقبال السلطنه و خوانین دیگر بالا گرفته است و هرکدام جداگانه برای جلب کردهای مرزنشین نمایندگانی به سوی طوایف جلالی و میلان فرستاده اند. رؤسای این طوایف باید به تبریز رفته و خود را معرفی می کردند. (5)
* احضار احمد خان سلطان
احمد خان سلطان مأمور اداره ارزاق زنجان که به کمک حیدر خان زند رئیس آن اداره با حاکم خمسه دچار اختلاف شدند و کار به شکایت حاکم به وزیر جنگ کشید، امروز از زنجان فراخوانده شد. احمد خان سلطان از صاحب منصبان فوج دوم دویزیون قزاق بود. مدتی مستعفی گردید اما مجددا پس از چندی داخل خدمت شد و در شمار اردوی قزوین قرار گرفت. او از طرف ریاست اردوی قزوین برای حمل ارزاق
ص: 696
خمسه به زنجان مأمور شد. پس از رسیدن این گزارش به رضا خان وی دستور داد حاکم خمسه، احمد خان سلطان و حیدر خان زند را از زنجان بیرون کند. (1)
* دیدار مقامات ایرانی با سفیر روسیه
به نوشته برخی منابع مستوفی الممالک ریاست وزراء و ذکاء الملک وزیر امور خارجه امروز به سفارت روسیه شوروی رفتند و با شومیاتسکی وزیر مختار روسیه دیدار کردند. در این دیدار آن چه مطرح شد حق گمرکی بود. روسیه برای فشار به ایران تعرفه گمرکی خود را از آسیایی به اروپایی تغییر داده بود و از این طریق حقوق گمرکی بسیار افزایش یافته بود و بازرگانان ایرانی توان صدور کالا نداشتند. گفته می شود در این مذاکرات مسئله تعرفه اروپایی حل شد، بدین ترتیب که کالا هایی که از 15 نوامبر تا اول «مارس در گمرک خانه ها بود، حقوق گمرکی آن مطابق تعرفه آسیایی سابق گرفته شود، از اول مارس تا سه ماه که مطابق ده جوزا (خرداد 1302) می شود تعرفه قبل از جنگ بین المللی برقرار گردد. و در ظرف مدت سه ماه متخصصین تجارتی شوروی به طهران بیایند و تعرفه گمرکی جدید بین دولتین وضع کنند. ولی موضوع ترانزیت واردات باز هم به وعده آینده موکول شد.» (2)
[تصویر] ذکاء الملک (محمد علی فروغی)
* تقاضای روحانیان مشهد از وزیر جنگ
در تلگرامی که تعدادی از روحانیان مشهد امروز به رضا خان وزیر جنگ فرستادند، نوشتند که امریکاییها زمین هایی را در مشهد مقدس خریده اند و درصدد هستند تأسیساتی که موجب تقویت کفر و تضعیف اسلام است در آن ایجاد کنند. این اقدام باعث هیجان عمومی در این منطقه خواهد شد. «مستدعی است از پیشرفت این مقصود فتنه خیز جلوگیری فرمایید که باعث دعاگویی داعیان و عموم مسلمانان است.» (3)
ص: 697
جمعه 4 اسفند 1301/ 23 فوریه 1923/ 7 رجب 1341
* نبود شهروند یهودی در بندر لنگه
نایب حکومت بندر لنگه امروز به حاکم بنادر و جزایر خلیج فارس نوشت که «در این بندر کلیمی وجود ندارد. سه نفر که دو نفر آنها اهل اصفهان و یک نفر تهرانی [است] و هر سه در اداره گمرک خانه مستخدم می باشند.» این اعلان از آن جهت صورت گرفت که اطلاعیه منع مهاجرت کلیمیان به فلسطین به نقاط مختلف کشور اعلام شد و این پاسخ ها از آن رو به ادارات متبوع داده می شد. نکته قابل توجه آن که دولت قوام السلطنه پس از ابلاغ این بخشنامه، چند روز بعد آن را ملغی نموده، موضوع را به تصویب مجلس شورای ملی و در واقع به عهده تعلیق درآورد اما ظاهرا ابلاغیه ای که حاکی از منع این موضوع باشد به ایالات و ولایات فرستاده نشد و اگر هم ارسال گردید، به همه مناطق ارسال نگردید. (1)
* اوضاع سیاسی بلوچستان ایران
پس از آن که حاکم دزداب از حضور انگلیس در بلوچستان ایران خبر داد و اظهار کرد که با پانصد نفر قشون می توان این منطقه را تحت حاکمیت ایران درآورد، موضوع به وزارت جنگ منعکس شد و امیر لشکر شرق، حسین خزاعی موظف شد گزارشی در این مورد تهیه کند. او نیز از رضا قلی افشار کفیل تیپ سیستان و قائنات پی جوی موضوع شد و در ن هایت رضا قلی افشار امروز گزارش مهمی از وضعیت آن منطقه ارائه کرد که نظر به اهمیت آن متن کامل در پاورقی آمده است. (2)
* دو گزارش برون مرزی از درجز
سلطان عباسقلی فرمانده پادگان درجز امروز دو گزارش کوتاه به امیر لشکر شرق فرستاد که یکی از آنها مربوط به تحرکات نظامی روسها بود. «از قرار اطلاع یک هزار نفر سالدات با چند عراده توپ چند روز قبل از تاشکند به طرف عشق آباد حرکت نموده اند. مقصود آنها معلوم نیست.» گزارش دوم از مرز لطف آباد بود که سلطان عباسقلی نوشت اعلامیه ای در خاک روسیه منتشر شده که اتباع ایران که در روسیه ساکن هستند تا سه ماه اجازه دارند وسایل خود را جمع کرده به ایران بروند. پس از پایان فرصت داده شد تبعه ایرانی به عنوان سرباز دستگیر و به جبهه فرستاده خواهد شد. (3)
* کشف جدید امیر لشکر شمال غرب
عبد اللّه طهماسبی امروز خبر داد که ضمن حضور چند روزه اش در اردبیل موفق شده سلاح های قابل توجهی به دست آورد. [رئیس] آتریاد اردبیل در زمان جنگ سلاح های زیر را در خانه خورشید خانم جا داده بود که همگی تحویل گرفته شد: پنج شراپنل کوهستانی روسی، شصت و یک گرناد کوهستانی روسی. (4)
* آیین نامه میلسپو برای وزارت مالیه
میلسپو رئیس کل مالیه ایران آیین نامه ای را برای کارمندان وزارت مالیه ابلاغ کرد که آنها را موظف می کرد در قبال ارائه خدمت به ارباب رجوع چیزی دریافت ندارند. این آیین نامه دریافت هرگونه هدیه یا رشوه را برای انجام کارها ممنوع کرده و متخلفین تهدید به تنبیه طبق قانون استخدام شده بودند.(5)
* ورود نمایندگان شیخ محمود به ساوجبلاغ
نمایندگانی که از طرف شیخ محمود و سیمیتقو به تبریز آمده بودند پس از ردوبدل کردن نامه ها و مذاکرات، در بازگشت به کردستان عراق وارد ساوجبلاغ شدند. «رشید افندی و نصر الملک توقف کرده، عارف افندی جهت ملاقات سمکو و تبلیغ (رساندن) مراسلات فدوی به سلیمانیه رهسپار شده است.» (6)
* وفات آقا نور الدین مجتهد
به گزارش رسیده از عراق (اراک) حجت الاسلام آقا نور الدین
ص: 698
مجتهد (1) پس از یک ماه کسالت شدید امروز دار فانی را وداع گفت. اهالی، روحانیان، رؤسای ادارات و مأموران لشکری و کشوری در مراسم مرگ این عالم شرکت کردند «و در اغلب مساجد و منازل مجلس ترحیم منعقد و فقدان مرحوم حجت الاسلام تأثیر غریبی نسبت به اهالی کرده است.» (2)
[تصویر]
* دیدار مؤتمن الملک با سرپرسی لورن
امروز مؤتمن الملک رئیس مجلس شورای ملی با وزیر مختار انگلیس دیدار کرد. در این دیدار که محرمانه تلقی شد درباره راه آهن گفت وگو شد. مؤتمن الملک گفت که از نظر او مهم ترین کار دولت ساخت راه آهن است و اگر کار دست او بود آن را به سندیکای راه آهن ایران واگذار می کرد. اما این موضوع به دلیل روحیه نافرمانی در مجلس، وحشت عمومی از نفوذ انگلیس و ترس از تقاضای روسیه ممکن نیست. لورن می گوید که وحشت از نفوذ انگلیس را می توان با دخالت دادن امریکا برطرف کرد. رئیس مجلس شورای ملی هم پاسخ می دهد به هرحال با تشکیل مجلس پنجم نمی توان کاری کرد. (3) لورن پس از این جلسه با وزیر مختار امریکا برای شرکت در سندیکای راه آهن ایران صحبت کرد. بنا شد وزیر مختار امریکا محرمانه با وزارت امور خارجه امریکا تماس گرفته، کسب تکلیف کند.(4) کرزن پس از باخبر شدن از ایده لورن آن را تأیید کرد، اما وزیر مختار را از امضای هرگونه توافق نامه ای در این جهت، به دلیل نامشخص بودن وضعیت راه آهن عراق (بین النهرین) منع کرد. (5)
ص: 699
ص: 700
شنبه 5 اسفند 1301/ 24 فوریه 1923/ 8 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز در جلسه مجلس شورای ملی لایحه تشکیلات خزانه داری مطرح شد. این تشکیلات که بنابراین لایحه باید در وزارت مالیه تأسیس می شد، مسئولیت آن به یک مستشار امریکایی از همراهان میلسپو واگذار می گردید و مسئولیت آن تجمیع همه عواید مالی و جنسی دولت بود که با دستور وزیر مالیه و تأیید میلسپو به مصرف می رسید. (1)
* درخواست وزیر جنگ از وزارت داخله برای تغییر حاکم کرمانشاهان
پس از آن که امیر لشکر غرب دستور یافت انتخابات مجلس شورای ملی را که در آینده نزدیک صورت می گیرد به نفع نمایندگانی که با وزیر جنگ همدلی و هماهنگی دارند سامان بدهد، احمد خان امیراحمدی فرمانده لشکر غرب به رضا خان گزارش داد که این امر با جابه جایی حاکم کرمانشاهان ممکن خواهد شد. (ر. ک: 2 اسفند) ازاین رو رضا خان در نامه ای که امروز به وزارت داخله نوشت با این توجیه که «امورات صفحه غرب جنبه مهمی به خود گرفته ... و مخصوصا باید یک نفر صاحب منصب کاردان و با کفایتی برای این ایالت مهم معین گردد» درخواست کرد سردار عظیم حکمران فعلی خمسه را به حکومت کرمانشاه، و قائم مقام حاکم فعلی کرمانشاه را به حکومت خمسه منصوب کنید.» (2)
* اعدام دو تن از اشرار شمال شرق
حسین خزاعی امیر لشکر شمال شرق اطلاع داد که چهار بعد از ظهر امروز صفر خان و حسین خان بلوچ اعدام شدند.
دستور اعدام آنها را رضا خان وزیر جنگ داده بود. (ر. ک: 17 آذر) وی اضافه کرد که تومان خان با نامه ای که از ژنرال کنسول افغانستان به کارگزاری رسید مبنی بر این که وی تبعه افغانستان است، از اعدام او فعلا صرف نظر نموده، اما او هفت سال است که مشغول شرارت بوده، اموال مردم را غارت می کرده است. (3)
* تقاضای رضا خان از سفیر انگلیس برای سهولت ورود اسلحه
رضا خان وزیر جنگ امروز از سرپرسی لورن خواست که اجازه دهد اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان از طریق هندوستان وارد بوشهر شود. وی در این نامه یادآور شد که این سلاحها پیش از آغاز جنگ خریداری شده است. او نامه ای را که همزمان به وزارت امور خارجه ایران در همین مورد فرستاده بود، ضمیمه این درخواست کرده بود. وزارت جنگ در نامه دیگری به سفیر نوشت که مشخصات این سلاحها توسط وزارت امور خارجه تقدیم خواهد شد و تقاضا کرد موضوع به لندن مخابره شود. در این نامه اضافه شده که سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ حامل این اسلحه هاست. استدلال و تأکید وزارت جنگ برای مساعدت دولت انگلیس در حمل سلاحها به ایران، خرید آن پیش از آغاز جنگ بود. «اسلحه و مهمات مزبوره قبل از جنگ بین المللی از دولت آلمان خریداری و به طوری که ... خاطر اولیای محترم آن وزارت خانه را نیز از سابقه امر مستحضر داشته، یک قسمت از اسلحه مزبور که بایستی از طریق روسیه به ایران حمل شود فقط به واسطه وقوع جنگ و مسدود بودن راه ها جبرا در آلمان توقیف گردید. خرید اسلحه مزبور با ملاحظات منعقده بین متفقین و آلمان به هیچ وجه منافات و تباینی ندارد.» (4)
* روابط حسن ه قشون کرمان با ضرغام السلطنه
رئیس قشون کرمان امروز به امیر لشکر شرق نامه محرمانه ای نوشت و گفت که ضرغام السلطنه رودباری (5) ارتباط مناسبی با اداره قشونی دارد و «ان شاء اللّه در موقع فتح بلوچستان همه قسم فداکاری و مساعدت از طرف مشار الیه به عمل» خواهد آمد. (6)
ص: 701
* تبعید علماء لنگرود به رشت
بنابر آنچه که حاکم گیلان و طوالش امروز برای وزیر جنگ نوشت، علمای لنگرود با وضعیت نامناسبی در آن شهر دستگیر و به رشت تبعید شده اند. او نوشت این کار بدون اطلاع من صورت گرفته است. او این خبر را پس از رسیدن نامه علما به وزیر جنگ نوشت. علمای لنگرود نوشته بودند: «حسینقلی خان سرهنگ بدون هیچ جهتی دعاگویان علمای لنگرود را با حالت فجیع اسفناک رقت آوری که از حیّز تحریر و تقریر خارج است تحت الحفظ از لنگرود تبعید رشت نموده» است. در این نامه روحانیان خواستار احضار حاکم نظامی لنگرود و محاکمه او شده بودند. (1)بنا به نامه های ردوبدل شده این تبعید در روزهای سوم و چهارم اسفند صورت می گیرد «و این مسئله فعلا موجب هیجان اهل علم رشت گشته است.» (2) موضع مصطفی نیر السلطان حاکم گیلان در این نامه کاملا مغایر با آن چیزی است که پیش از این به حاکم نظامی لنگرود توصیه کرده بود: «عملیات آنها را در تحت نظر گرفته چنانچه برخلاف وظیفه از آنها رفتاری دیدید فورا آنها را تنبیه» کنید. (ر. ک: 25 بهمن)
* گزارشهای امروز امیر لشکر شمال غرب از اردبیل
گزارشهای امروز امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی از اردبیل حکایت از تبعیت رؤسا و خوانین طوایف مختلف شاهسون از قبیل آلارلو و قوجه بیگلو و نیز تحویل دادن اسلحه های خود است. در این بین میرزا علی خان امیر تومان که گفته می شود دویست قبضه تفنگ و دو میلیون فشنگ دارد، فقط هشتاد و پنج تفنگ و هشتاد و پنج هزار فشنگ تحویل داده است. «نظر به این که اداره لشکری متعهد شده است که چند پارچه املاک مشار الیه را ... در موقع تصفیه [تسویه] عملی ... به او مسترد دارد و امیر تومان مزبور در عوض این مساعدت و همراهی اداره لشکر این قسم خباثت را مرتکب شده است» شایسته جریمه است. (3)
* علل عدم موفقیت کمیسیون سرحدی و کارشکنی روسها
پس از درخواست مشاور الممالک سفیر ایران در مسکو برای ارسال آگاهی هایی در مورد علل توقف مذاکرات سرحدی بین ایران و روس، وزارت امور خارجه امروز خلاصه ای از وقایع و رخداد هایی که منجر به ترک مذاکرات از طرف هیأت روسی شد به مسکو فرستاد. این گزارش بدین ترتیب خلاصه می شود:
1. 30 اوت/ 7 شهریور ورود هیأت ایرانی به استرآباد؛ 2. عدم حضور هیأت روسی غیر از شویروف رئیس هیأت؛ 3. 10 اکتبر/ 17 مهر ورود هیأت روسی به استرآباد؛ 4. نبود اختیارات کامل در هیأت روسی؛ 5. اطلاع کتبی رئیس هیأت ایرانی به هیأت روسی برای حرکت در روز معین؛ 6. موافقت هیأت روسی برای حرکت به مرز در 2 دسامبر/ 10 آذر؛ 7. اطلاع شویروف برای رفتن به گمیش تپه؛ 8. امتناع شویروف از آمدن به گمیش تپه و تمایل او به حرکت به سوی حسن قلی؛ 9. ورود هیأت ایرانی به گمیش تپه؛ 10. امتناع شویروف از رفته به حسن قلی و ورود به گمیش تپه؛ 11. اظهار شویروف به این که مذاکرات باید تا بهار آینده متوقف شود (با وجود مساعد بودن هوا)؛ 12. عزیمت مهندس هیأت روسی به تاشکند و مراجعت دو تن دیگر از اعضاء این هیأت به استرآباد؛ 13. توقف مذاکراتی که هرگز آغاز نشد. (4)
* تیره شدن روابط شیخ محمود با انگلیس
به دنبال دعوت نماینده دولت اشغالگر انگلیس از شیخ محمود برای سفر به بغداد و مذاکره با مقامات انگلیس و استنکاف شیخ محمود از این دعوت- که نوعی استقلال طلبی و عدم وفاداری به انگلیس به حساب می آمد- امروز اعلامیه هایی توسط هواپیما در سلیمانیه توزیع شد که در آن آمده بود اگر ظرف پنج روز شیخ محمود به بغداد نیاید- و در واقع ابراز اطاعت نکند- بریتانیا تمام قدرت خود را برای سرکوب حاکمیت سلیمانیه به کار خواهد بست. (5)
* اعتصاب آژانها
از امروز و برای چندمین بار آژانهای بعضی از کمیسرهای نواحی مرکز به دلیل گرفتاریهای ناشی از پرداخت نشدن حقوق دست از کار کشیدند و اعتصاب کردند. این اعتصاب در حال گسترش و سرایت به کمیسرهای دیگر است. (6)
* تقاضای سفیر روسیه برای شروع مذاکرات
در نامه ای که شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در تهران به وزیر امور خارجه فرستاد درخواست کرد مذاکرات در مورد همه مسائل متنازع فیه که تاکنون باقی مانده آغاز و انجام یابد. وی پیشنهاد کرد که هرچه زودتر در تهران راجع به انعقاد و امضاء نمودن قراردادهای ذیل مذاکرات لازمه شروع گردد: قرارداد راه آهن، قرارداد عبورومرو از سرحدات، قرارداد مزارع. (7)
* معرفی معتضد الاسلام
در پی شکایت معتضد الاسلام به رضا خان وزیر جنگ از ناامنی های استرآباد (ر. ک: 2 اسفند) وزیر جنگ در تلگرامی به حاکم نظامی استرآباد ضمن اشاره به مفاد نامه نوشت که این اخبار نشان از بی مبالاتی شما دارد. در ضمن لازم است با معرفی معتضد الاسلام، حقیقت امر نیز گزارش شود. (8)
* لزوم توجه به روشنایی اماکن متبرکه
[تصویر] صحن حرم کاظمین
ژنرال کنسول ایران در بین النهرین یادآور شد که در حرم امام موسی کاظم و امام محمد تقی در کاظمین «که دوازده لنتر و سه چهل چراغ یکی به اسم مرحوم ناصر الدین شاه و دیگری به اسم مرحوم مظفر الدین شاه و سیّمی به نام محمد علی شاه است» به واسطه نرسیدن مخارج روشنایی آنها «متروک و مهجور» مانده است؛ و از آنجا که این وضعیت در انظار خودی
ص: 702
و بیگانه بدنما است فکری به حال روشنایی چراغها بشود. (1)
* دیدار مستوفی الممالک و لورن
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران در گزارش تفصیلی خود که امروز به انگلستان فرستاد به تشریح علل سقوط دولت قوام السلطنه و نقش روسیه در این باره؛ و به توضیح مواضع دولت مستوفی الممالک که به دنبال دیداری چند ساعته با رئیس الوزراء جدید برای او روشن شده پرداخت. در این دیدار لورن متوجه شد که مستوفی الممالک علاقه ای به تصدی این سمت نداشته است. او از خودباختگی رئیس الوزراء در برابر اظهارات خود می نویسد و این که مستوفی الممالک بدون یاری انگلیس کاری از پیش نخواهد برد. نتیجه گیری ن هایی لورن این است در مجموع این دولت در راستای منافع بریتانیا حرکت خواهد کرد. (2)
ص: 703
یکشنبه 6 اسفند 1301/ 25 فوریه 1923/ 9 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز در جلسه مجلس شورای ملی قانون انتخابات در ادامه مذاکرات پیشین در دستور کار قرار گرفت و مواد دیگری از آن بررسی شد. از نکاتی که بیش از دیگر مواد مورد توجه نمایندگان بود وجود فاصله یا عدم آن بین دادن تعرفه و گرفتن رأی بود.
کسانی که موافق نبود فاصله میان این دو امر بودند استدلال می کردند که در صورت وجود فاصله امکان نفوذ ارباب قدرت در جلب آراء مردم و یا در شرکت نکردن مردم در انتخابات مؤثر است. «در غالب نقاط دیده می شود که مقدار تعرفه اخذ شده بیش از رأی داده است.» (1)
* گشایش امور تجاری با همسایه شمالی
بنابر آنچه که روزنامه ایران در شماره امروز خود چاپ کرد، با اقدامات مسئولان کشوری، به خصوص دیدار و مذاکره ریاست وزراء و وزیر امور خارجه در سوم اسفند با شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در ایران، درهای دادو ستد کالا با دولت روسیه باز شده و نقل و انتقال کالاها آغاز شده است. تعرفه های گمرکی نیز به تعرفه آسیایی تبدیل شده است. (2)
* تقاضاهای شومیاتسکی برای گسترش نفوذ روسیه در ایران
شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در ایران امروز از وزیر امور خارجه خواست «نظر به مناسبات حسن ه فیمابین دولتین و نظر به لزوم حفظ منافع تجارتی و دولتی» هرچه سریع تر دستور دهید کنسولگریهای روس در ارومیه و بندر بوشهر گشایش یابد.
همچنین شومیاتسکی «به ملاحظه لزوم تسویه دوستانه مسائل و قضایای» مرزی خواستار افتتاح کارگزار کنسولگری روس در آستارا و دره گز شد. و از آنجا که کارگزاران در محل هستند، این موافقت نیز صورت پذیرد.
وی در پایان تقاضای گشایش کنسولگری روس را در ماکو مطرح کرد که پیش از این و در دولت قبلی شفاهی با گشایش آن موافقت شده بود. (3)
* تذکر رضا خان به حاکم نظامی لنگرود درباره تبعید علما
پس از رسیدن خبر تبعید علمای لنگرود به رضا خان وزیر جنگ، وی خطاب به سرهنگ حسین قلی خان متذکر شد پیش از اقدام باید موضوع را گزارش کرده، در این قبیل موارد باید با نظر مساعد رئیس قوا هماهنگ بود. (4)
* امیر حشمت حاکم بربرود
شاهزاده امیر حشمت (5)حاکم بربرود و جاپلق که گفته می شد برای معالجه راهی تهران شده، تمایلی به بازگشت به مسئولیت قبلی را ندارد. زمانی که امروز امیر لشکر غرب از رئیس ارکان حرب کل قشون خواست که از امیر حشمت خواسته شود هر چه زودتر به محل مأموریت خود برگردد، موضوع به ریاست وزراء و وزارت داخله منعکس شد. با این که وزارت داخله همین تقاضا را از او کرد. (6)
* گزارش محرمانه از رئیس گردان کاشان
رئیس گردان مستقل کاشان در گزارش محرمانه امروز خود به امیر لشکر جنوب خبر داد که در شهر کاشان جمعیتی به نام «احرار اسلامی» فعال شده، با تشکیل جلساتی درباره مسائل روز سیاسی به ویژه انتخابات مجلس شورای ملی گفت وگو می کنند.
آنها کاملا با یکدیگر هم آوا نیستند. افرادی که با این جمعیت مخالف هستند هنوز تشکیلاتی به راه نینداخته اند و
ص: 704
منتظر شروع انتخابات هستند. اسامی برخی از اعضاء احرار اسلامی عبارت است از: عماد الاسلام شاغل در عدلیه، حاج آقا علی پسر حاج آقا شهاب که از ذی نفوذان شهر است، حاج آقا فیض که مباشر مالیه است، حسام الاسلام، میرزا محمد از روحانیان کاشان، حاج آقا احمد پسر حاج محمد حسین تاجر، حاج آقا میرزا از روحانیان، میرزا حسن خان که در نظمیه است. (1)
[تصویر] نمایی قدیمی از باغ فین کاشان
* سرایت اعتصاب آژانها به سراسر تهران
پس از اعتصاب آژانهای کمیسری (- کلانتری) نواحی مرکز در روز گذشته (ر. ک: 5 اسفند) امروز اعتصاب همه اندام نظمیه را فراگرفت و همگی دست از کار کشیدند. آژانهای معترض هنگام ظهر در میدان بهارستان اجتماع کردند و حقوق معوقه خود را مطالبه نمودند. 300 آژان تا بعد از ظهر در میدان بهارستان بودند. (2)
[تصویر] نمایی از محبس نظمیه
ص: 705
دوشنبه 7 اسفند 1301/ 26 فوریه 1923/ 10 رجب 1341
* تکذیب کمپانی نفت جنوب در مورد پلیس نفت
یکی از مقامات کمپانی نفت جنوب امروز در پاسخ به اعتراضیه وزارت فواید عامه در مورد تشکیل پلیس نفت در مسجد سلیمان (ر. ک: 23 بهمن) نوشت که این خبر حقیقت ندارد و افزود «خیلی متشکر خواهم بود که آن وزارت خانه بنده را مستحضر دارد که این خبر از چه کسی به آن وزارت خانه رسیده است.» وی در ادامه یادآور شد که پیش از این نیز اول دی ماه نظیر این تهمت را بی اساس خوانده بودم. کمپانی اشاعه این اخبار را تخریب روابط حسن ه بین دولت و کمپانی نفت جنوب دانست. 1
* اعتراض به تبعید روحانیان لنگرودی
آقا سید محمد موسوی بهبهانی در نامه ای که در اعتراض به دستگیری و تبعید روحانیان لنگرود نوشت با اشاره به خبر رسیده از حاج شیخ آیت اللّه زاده رشتی، از رفتار نامناسب حاکم نظامی لنگرود نسبت به روحانیان لنگرود انتقاد کرد. وی در این نامه که در وزارت جنگ ثبت شده می خواهد که هرچه زودتر به موضوع رسیدگی و اسباب آسایش عمومی فراهم شود. از پاسخی که رضا خان وزیر جنگ خطاب به «حضرت مستطاب حجت الاسلام آقا سید محمد بهبهانی» می نویسد روشن می شود که خطاب نامه به رضا خان بوده، هرچند یادی از او در طلیعه نامه نکرده است. وزیر جنگ در این جوابیه تأکید می کند که حاکم لنگرود را نسبت به این اقدام مؤاخذه کرده، دستورهای لازم در پیش گیری از این نوع حوادث داده شده است. رضا خان در تلگرامی هم که به مصطفی نیر السلطان فرستاد گفت که من هم از موضوع بی اطلاع بودم.
«دستور داده شد که من بعد بدون اطلاع آن حکومت و اجازه این جانب مبادرت» به این گونه اقدامات نشود. (1)
* انتقاد روزنامه اتحاد از دست به کار نشدن برای انتخابات مجلس
روزنامه اتحاد در سرمقاله امروز خود نوشت که از عمر مجلس چهارم، چهار ماه مانده است و لازم است از هم اکنون مقدمات انتخابات مجلس پنجم آغاز گردد. در این مقاله با اشاره به دوره های فترت آمده است که از عمر 17 ساله مشروطیت فقط هشت سال مجلس فعال بوده است. در دوره چهارم نیز که بیست ماه از عمر آن می گذرد؛ عده نمایندگان به 91 نفر رسیده و هنوز انتخابات چهار نفر وکیل گیلان، دو نفر از مازندران، دو تن از کرمانشاه، پنج شش نفر از تبریز و دو سه نفر از خراسان صورت نگرفته و یا انتخاب شدگان هنوز به مرکز نیامده اند. نویسنده مقاله با تذکر این نکات شروع مقدمات انتخابات دوره پنجم را از همین زمان ضروری دانست.(2)
* نگرانی اتحادیه اصناف همدان
اتحادیه اصناف همدان در نامه ای که امروز به امیر لشکر غرب نوشت ضمن یاد کرد این خبر که موفق الدوله حاکم همدان استعفا داده، خواست از حرکت او جلوگیری شود، چرا که «رسیدگی به محاسبات و استرداد پول هایی که از اهالی به عناوین مختلف گرفته است» امری ضروری است. این اتحادیه نوشت که تصور می کنیم شکایتهای متعدد اهالی همدان موجبات این استعفا را فراهم کرده است. غیر از این، نامه مشابهی هم از طرف اتحادیه زارعین و رنجبران همدان با محتوایی مشابه در این روز برای امیر لشکر غرب فرستاده شد. (3)
* سرگردانی شاهزاده تنبل در لندن
وزیر مختار ایران در لندن امروز بار دیگر در تلگرامی که به خانم نزهت السلطنه فرستاد از بی پولی محمد تقی میرزا و این که سفارت دیگر بیش از این نمی تواند مخارج او را متحمل شود گفت. مشابه این پیام پیش از این نیز برای او ارسال شده بود.
(ر. ک: 6 آذر) سفیر ایران تقاضا کرد فوری 137 لیره به لندن بفرستد و اگر می خواهد او در این شهر بماند باید مقرری ماهیانه برایش تعیین کند و از طریق بانک ارسال نماید. با این
ص: 706
حال او پیشنهاد کرد مخارج راه او را بفرستید عازم تهران شود.
«این طور درس خواندن جز اتلاف وقت و ضایع کردن طفل هیچ فایده دیگری نخواهد داشت.» (1)
* هماهنگی برای ورود اسلحه
امروز به سرهنگ اسماعیل خان نماینده اعزامی وزارت جنگ به برلن اطلاع داده شد، اقدامات لازم صورت گرفته، «با رئیس کمیسیون اسلحه متفقین مقیم برلن داخل مذاکره شده» اسلحه های متعلق به ایران را از طریق هندوستان و بوشهر وارد کنید. (2)
* ضرورت کشیدن سیم تلگراف بین اردبیل و خلخال
نبود وسایل تلگرافی در اردبیل باعث شده امور نظامی و تجاری با تأخیر مواجه شود و زیان های قابل توجهی از این طریق پدید آید، به ویژه در عملیات نظامی مضرات فراوانی در پی دارد. امیر لشکر شمال غرب با این مقدمه درخواست کرد یک رشته سیم بین اردبیل و خلخال کشیده شود و از وزیر جنگ خواست با وزارت خانه مربوطه در این مورد مذاکره کند. (3)
* تعرض ایلات قراباغ به ایران
با تجاوز یکصد نفر از طوایف ساکن قراباغ به اهالی مرزنشین ایران که به دلیل نداشتن سلاح نتوانستند از خود دفاع کنند، اموال و مواشی آنها به غارت رفته است. این حادثه نشان می دهد که «چنانچه شاهسونهای سرحدی ایران نیز خلع اسلحه شوند نه فقط مورد عنایت و چپاول طوایف اتباع روس خواهند شد بلکه از تجاوزات دیگر هم نمی توانند جلوگیری نمایند، از بین خواهند رفت.» امیر لشکر شمال غرب با فرستادن این خبر اضافه کرد با این که شاهسونها مطیع دولت نبودند اما در مواقع ضروری از مرزها در برابر تهاجمات بلشویکها مراقبت می کردند. «اگرچه قطع دارم خلع اسلحه هم نشوند ممکن است در آتیه مجددا رویه خودسری را پیش گرفته تولید اشکال نمایند» راه حل مناسب همان خلع سلاح است اما لازم است یک فوج سواره نظام در این منطقه مستقر شود تا در برابر تجاوزات بیرونی مقاومت نشان دهد. (4)
* درخواست تحقیق برای اقدامات امریکاییها در مشهد
وزارت جنگ پس از دریافت نامه ای از علمای مشهد مبنی بر خرید زمین و تأسیس مراکزی از طرف امریکاییها در این شهر (ر. ک: 3 اسفند) از امیر لشکر شرق خواست موضوع را پی گیری کند و «نوع مؤسساتی که تشکیل آن را در نظر دارند اطلاع» دهد. (5) مقرب السلطنه کارگزار مشهد هم امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که به دنبال امضاء قباله زمین های خریداری شده توسط هیأت تبشیری امریکایی (ر. ک: 1 اسفند)، روزنامه فکر آزاد با چاپ مقاله ای خبر از هیجان ایجاد شده بین اهالی و علمای مشهد داد و این که «حوزه علمیه مشهد شدیدا بنای اعتراض و شکایت را گذاشتند.» وی یادآور شد که پیش از این عواقب خطیر این کار را گوشزد کرده بود.
«اقدام میسیون امریکایی در ترویج مذهب و خریدن اراضی و تأسیسات مریض خانه و مدرسه و کلیسا در شهر مشهد ... مآلا زحمت بزرگی برای دولت تولید خواهد» کرد. وی ضمن توصیه به وزارت امور خارجه برای مذاکره با سفارت امریکا آن هم پیش از شروع عملیات ساختمانی نوشت که لازم است تعصب «مجاورین و زائرین شهر مشهد و موقعیت محلی آنجا» بیان شود و بساط ترویج مذهب را جمع کنند. وی در پایان موضوع وقف بودن اراضی خریداری شده را پیش کشید که در مطبوعات عنوان شده وقف بودن این زمینها مسجل شده است.
دراین باره «هنوز از طرف تولیت اظهار رسمی به کارگزاری نشده، صحت وقف نامه» را فعلا نمی توان تأیید کرد. (6)
[تصویر] اعتراض نامه علمای مشهد
* رافائیل آشوری در قزوین
رافائیل که در کرمانشاه دستگیر شده بود توسط مأموران لشکر غرب تحویل لشکر مرکز شد تا برای رسیدگی به اتهاماتی که دارد به تبریز برده شود. وی اینک در قزوین است. قلعه بیگی قزوین برای بردن او به تبریز پول ندارد. قرار است با نخستین پست به لشکر شمال غرب اعزام گردد. «تکلیفی برای مخارج مشار الیه معین» شود، فرستاده می شود. (7) موضوع به حکومت قزوین منعکس شد تا وجهی را در اختیار قلعه بیگی قرار دهد.(8)
ص: 707
سه شنبه 8 اسفند 1301/ 27 فوریه 1923/ 11 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس شورای ملی دولت مستوفی الممالک برنامه خود را به نمایندگان ارائه کرد. برنامه دولت توسط وزیر عدلیه قرائت شد. (1)
«1. حفظ مناسبات با دول متحابه و بستن معاهدات و قراردادهای پستی و تجارتی و غیره.
2. تسهیل وسایل تسریع در انتخابات دوره آتیه.
3. پیشنهاد لایحه قانون سربازگیری و اصلاح امور قشونی و اسلحه و غیره.
4. سعی در انجام گذراندن امتیاز نفت شمال و تهیه مقدمات راه آهن و کوشش در ایجاد نظام امور اقتصادیه و استخدام متخصصین برای فواید عامه.
5. تدارک بودجه- اصلاح ادارات مالیه و تهیه پرداخت حقوق معوقه ادارات و مرتب کردن بانک ایران.
6. اهتمام در امر حفظ الصحه عمومی.
7. تکمیل قانون اصول محاکمات حقوقی و قانون: تجارت و ثبت اسناد و محاکمه وزرا و هیأت منصفه.
8. مساعدت با مستشارهای مالیه.
9. توسعه معارف در کلیه نقاط مملکت.»(2)
* استدلال حاکم نظامی لنگرود برای دستگیری و تبعید روحانیان شهر
حاکم نظامی لنگرود و رانکوه که از مکاتبات اخیر وزیر جنگ و رئیس ارکان حرب کل قشون نسبت به اقدام خود در تبعید علمای لنگرود متعجب بود، در نامه ای که امروز به رئیس ارکان حرب کل قشون فرستاد نوشت به واسطه اطلاع ندادن به حاکم گیلان درباره دستگیری و تبعید روحانیان لنگرود، ابراز تعجب و شگفتی می کنم. او نوشت که بنابر دستوری که هنگام حرکت از تهران داشتم باید همه امورات را بدوا به اطلاع حاکم می رساندم. در مورد تحرکات روحانیان لنگرود نیز چنین بود و بنده به موقع اطلاع داده ام. حاکم گیلان در پاسخ به این تصمیم جوابیه ای هم برای من فرستاده است که به ضمیمه این نامه آن را می فرستم. (3)
* درخواست مهمات برای لشکر غرب
امیر لشکر غرب امروز از رئیس ارکان حرب کل قشون خواست از آنجا که «مهمات توپ های روسی [که] از زنجان مشغول حمل به مرکز هستند ...، هزار تیر از مهمات مزبور را برای این لشکر تخصیص» دهند تا نماینده لشکر از همدان برای حمل آنها به زنجان بیاید. با این درخواست موافقت شد. (4)
* تقاضای بازگشت یک تبعیدی
حاکم بایزید درخواست کرد که زیبا سلطان خانم، که به دستور رضا خان تبعید شده و حدود چهار ماه است در بایزید به سر می برد، به ایران بازگردد و اجازه دهند به تهران بیاید.
حاکم بایزید با ارسال نامه ای به اقبال السلطنه این درخواست را کرد و اقبال السلطنه نیز آن را امروز به اطلاع رضا خان رساند که چون او تبعید کرده، خودش نیز باید اجازه بازگشت بدهد. (5)
* ادامه اجتماع آژانها در میدان بهارستان
اعتصاب آژانها به دلیل نرسیدن حقوق چندین ماهه و گرد آمدن آنها در میدان بهارستان دیروز و امروز ادامه یافت. نظمیه ادامه وضعیت را تاب نیاورد و با دستگیری گروهی از آنان که احتمال اخراج شان هم می رود موضوع خاتمه یافت.(6)
* تصحیح تاریخ
مطابق تلفنی که یازدهم شهر رجب «از حجت الاسلام آقای آقا شیخ عبد الکریم مجتهد از قم به آقای آقا میرزا سید محمد بهبهانی (7) رسیده است اطلاع داده اند که رؤیت هلال ماه جاری در شب شنبه نزد معظم له ثابت شده است و برای رفع اشتباه
ص: 708
عامه اطلاع داده اند.» (1)
* پاسخ حسین خزاعی به درخواست وزارت جنگ در مورد اقدامات امریکاییها
امیر لشکر شرق، حسین خزاعی، در پاسخ به درخواست وزارت جنگ، که در پی تلگراف علمای مشهد به وزیر جنگ صورت گرفت (ر. ک: 3 و 7 اسفند) نوشت که «امریکاییها در حدود خیابان علیا، پشت مقبره نادر شاه چهل هزار ذرع اراضی به امضای آیت اللّه زاده خراسانی ابتیاع و خیال ساختمان مفصلی از قبیل مدرسه و غیره دارند ولی حجت الاسلام آقای حاجی آقا حسین قمی و سایر آقایان علماء محترم اجماعا با ابتیاع و ساختمان اراضی مخالف، همه روزه جلسات عدیده دارند.
نظریه بنده هم این است که به کلی جلوگیری بشود.» (2)
* پاسخ حاکم استرآباد به شکایت معتضد الاسلام
پس از شکایت معتضد الاسلام از ناامنی در استرآباد و درخواست رضا خان وزیر جنگ برای روشن شدن موضوع، حاکم نظامی استرآباد امروز نوشت که معتضد الاسلام یک روحانی مداخله جو است و توقعات بی جا دارد. اخیرا با تغییر کاربری مدرسه دار الشفاء استرآباد به مدرسه اطفال، اعتراض کرده و اینک که وقت انتخابات مجلس است برای وکالت افراد موردنظر خود فعالیت می کند. حاکم نظامی استرآباد از رضا خان خواست که برای آگاهی از وضعیت استرآباد از تاجران این شهر که اول علاقه مندان امنیت هستند، تحقیق شود.(3)
* تذکر رضا خان به ژنرال کنسول افغانستان در مشهد
پس از آن که در حکم اعدام یکی از سه شرور دستگیر شده در مرزهای شمال شرقی، اگر و اما پیش آمد و ژنرال کنسول افغانستان در مشهد با افغانی خواندن تومان خان تقاضای عفو او را نمود (ر. ک: 5 اسفند)، امروز رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی به امیر لشکر شرق حسین خزاعی، دستور داد که به ژنرال کنسول افغانستان بگوید اتباع خارجی که در کشور دیگری مرتکب جنایت می شوند باید مطابق قوانین همان مملکت مجازات شوند «معذلک از اعدام تومان خان صرف نظر می شود تا موجبات کدورتی حاصل نگردد.»(4) روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 708 * تذکر رضا خان به ژنرال کنسول افغانستان در مشهد ..... ص : 708
ص: 709
چهارشنبه 9 اسفند 1301/ 28 فوریه 1923/ 12 رجب 1341
* درخواست امیر لشکر غرب برای دستگیری حاکم همدان
پس از درخواست اتحادیه ها و مجامع صنفی همدان برای رسیدگی به عملکرد موفق الدوله حاکم همدان (ر. ک: 7 اسفند) امیر لشکر غرب امروز درخواست کرد اگر وزیر جنگ اجازه دهد او را دستگیر کند. احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب نوشت بنابر اظهار اهالی، حاکم هشت هزار تومان در دو ماه اخیر از اهالی گرفته و در اثر شکایتهای متعدد مجبور به استعفا شده و خیال دارد شبانه از شهر خارج شود. مردم می گویند «چنانچه اداره قشونی از حرکت و فرار مشار الیه جلوگیری نکند شخصا او را تا وصول جواب تلگراف از مرکز توقیف خواهیم نمود.»
[تصویر] نمایی از همدان قدیم
مردم هر روز در مساجد و مجالس اجتماع کرده و علیه او سخن می گویند. امروز هم اجتماعی از طبقات مختلف به اداره قشونی آمدند و خواستار توقیف او شدند. ادامه این وضعیت در آینده تولید زحمت خواهد کرد. «چنانچه امروز اجازه می فرمایید کمیسیونی از نمایندگان کلیه طبقات اهالی و رؤسای دوایر کشوری یا لشکری تشکیل و به عرایض متظلمین قبل از حرکت مشار الیه رسیدگی» شود. (1)
* چاپ تکذیبیه ایران در جریده اوقات عراق
روزنامه اوقات عراق با چاپ مطلبی عنوان کرده بود که جزیره قشم از آن انگلیس است (ر. ک: 12 بهمن) وزارت امور خارجه از نمایندگی خود در بصره، که این خبر را فرستاده بود خواست موضوع تکذیب شود. امروز از بصره پاسخ داده شد که «فورا شرحی به مدیر روزنامه اوقات عراقیه نوشت، جوابی از آن اداره رسیده است» که خبر از تکذیب موضوع می دهد.
این نشریه در تکذیبیه خود یاد کرده بود که این مطلب را از قول «بلک وودز مگزین» چاپ کرده بود «ولی از قرار اطلاعاتی که حاصل نموده ایم نقطه مزبوره ملک ایران است.» (2)
* ارتباط آلارلوها و رشید خان با مقامات باکو
نماینده سیاسی ایران از بادکوبه به وزارت امور خارجه خبر داد که ید اللّه آلارلو و غلام آلارلو و نیز رشید خان آستارایی با مقامات نظامی بادکوبه مکاتبه دارند. «لازم است زودتر توقیف» شوند. وزارت خارجه این خبر را امروز به وزارت جنگ فرستاد. (3)
* تهدید زنان آموزگار به اعتصاب
مدیران و زنان مدارس دخترانه تهران با نوشتن نامه ای به وزارت معارف تهدید کردند اگر در چند روز آینده که شب عید نزدیک است حقوق معوقه آنان پرداخت نشود همگی دست از کار خواهند کشید. (4)
* شیوع آبله در مازندران
حاکم مازندران اطلاع داد که بیماری آبله در همه نقاط مازندران شایع شده و پانصد سرم آبله ای که فرستاده شده بود
ص: 710
کفاف نمی دهد. «تقاضا می شود عاجلا به مجلس حفظ الصحه دولتی دستور داده شود به اسرع وقت پنج هزار سرم آبله ارسال دارند.» (1)
* بی نتیجه بودن اقدامات برای جلب نظر سالار رشید و ضرغام
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز در تلگرامی که به رضا خان وزیر جنگ فرستاد نوشت که هر وسیله ای را برای جلب سالار رشید و ضرغام به کار برده ام ولی اثر نکرده است. بهار در پیش است و احتمال خودسری اینها هم می رود.
«اجازه فرمایند پس از اینکه قطعا از عملیات مسالمت کارانه مأیوس شدم مشار الیها را تعقیب بلکه ان شاء اللّه موفق به دستگیری ایشان بشوم.» او اضافه کرد که اعدام حسینعلی طالشی را که امر کرده بودید اجرا شود برای ملاحظه سالار رشید و ضرغام بود که شاید خود را تسلیم کنند. (2)
ص: 711
پنج شنبه 10 اسفند 1301/ 1 مارس 1923/ 13 رجب 1341
* تعطیلی عمومی
امروز به مناسبت تولد حضرت علی علیه السلام همه دوایر دولتی تعطیل بود. به همین مناسبت مراسم سلام در حضور احمد شاه برگزار خواهد شد. شب قبل نیز به همین مناسبت مراسم آتش بازی مقابل ساختمان وزارت جنگ برپا شد. (1)
* اطلاعیه میلسپو درباره حقوق معوقه
روزنامه ایران امروز اطلاعیه ای را با امضاء مدیرکل مالیه ایران، میلسپو چاپ کرد که در آن وی خطاب به همه کسانی که برای گرفتن حقوق معوقه خود اصرار می ورزند نوشت که چنین ذخیره ای برای پرداخت حقوق های عقب افتاده وجود ندارد، اما تصمیم گرفته شده طبق برنامه آنها را پرداخت کنیم.
وی یادآور شد که خود را ملزم می داند در حدود مصوبات مجلس این کار را انجام دهد. میلسپو گفت در حال حاضر نمی توانم بگویم ماهیانه چه میزانی می توان پرداخت کرد و یا کی می شود با طلبکاران تسویه حساب کرد. اما اینک همه معوقه های مربوط به فروردین و اردیبهشت سال 1301 تأدیه می شود. وی در پایان از این که در آستانه سال نو نمی تواند پاسخگوی طلبکاران دولت باشد اظهار تأسف کرد و گفت اصلاحات مالی نیازمند شکیبایی است. با این حال وزارت مالیه پرداخت ده هزار تومان به ولیعهد، 750 هزار تومان به وزارت جنگ، حدود سی هزار تومان به اداره امنیه، هشت هزار تومان به وزارت خارجه و 22 هزار تومان به اداره نظمیه را عملی کرد و گفته شد که حقوق بهمن ماه وزارت خانه ها تا دو سه روز دیگر پرداخت می شود و حقوق اسفند نیز شاید تا نیمه همین ماه تأدیه شود. (2)
* تحصن در قزوین
گروهی از اهالی قزوین به دلیل گرفتن عوارض راه بی جا از مسافران توسط امیر امجد غیاث وند تحصن اختیار کرده، شکایت خود را به وزارت داخله فرستاده اند. گماشتگان امیر امجد غیاث وند از هر الاغ ده شاهی و قاطر یک قران باج راه می گیرند درحالی که اصل آن بسیار کمتر است و تاکنون حدود ده هزار و هشتصد تومان عوارض گرفته شده است. (3)
* پی گیری بدهی های ولیعهد توسط سفارت انگلیس
وزیر مختار انگلیس در تهران، سرپرسی لورن، در نامه ای که به وزیر امور خارجه، ذکاء الملک، نوشت با اشاره به این که هنوز پاسخ قبلی در مورد تأدیه بدهی ولیعهد داده نشده، یادآور شد که وی هنگام سفر به اروپا و مراجعت از آنجا 6261 روپیه و 5 آنه بدهکار است. از این بدهی 1815 روپیه و 12 آنه به این سفارت رسیده که آن را به مأمور عالی انگلیس در بغداد فرستاده ایم. «این وجهی که داده شده، کمتر از یک ثلث تمام این قرض می باشد.» در پایان سفیر انگلیس خواست بقیه بدهی هرچه زودتر پرداخت شود، در غیر این صورت سود آن نیز روی بدهی باقی مانده اضافه خواهد شد. (4)
* خبر حاکم استرآباد از مداخلات معتضد الاسلام
حاکم نظامی استرآباد امروز به وزیر جنگ خبر داد که دخالتهای معتضد الاسلام از تهران ادامه دارد. پیش از این نیز وی به رضا خان نوشته بود که معتضد الاسلام درصدد تعیین حاکم است! وی افزود چندی است میرزا محمد مهدی به این خیال افتاده که به واسطه افزایش جمعیت استرآباد بر تعداد نمایندگان این شهر بیفزاید و از من توقع دارد او را یاری کنم.
رضا خان در مورد خبر اول عکس العمل نشان داد و با ارسال نامه ای به معتضد الاسلام نوشت: «مداخله در امور دولت از وظیفه شما خارج است.» (5)
* دیدار وزیر مختار شوروی با نماینده احمد شاه
شومیاتسکی وزیر مختار روسیه شوروی در تهران امروز در
ص: 712
خانه بصیر الدوله نماینده ویژه احمد شاه برای ارتباط با وزیر مختار حاضر شد و گفت وگوهای پیشین خود را ادامه دادند. این دیدارها از پنجم بهمن شروع شده بود. در این ملاقات وزیر مختار نسبت به دولت مستوفی الممالک ابراز خرسندی کرد و گفت که رضایت کامل را از این کابینه دارد «زیرا که کارهای ما به طور خیلی سهل و آسان رو به اصلاح است.» او از مذاکرات خود با اعضای هیأت دولت گفت و خواست که رضایت خود و دولت متبوعش را به اطلاع احمد شاه برساند. بیشتر گفت وگوهای بعدی بر سر قوام السلطنه و دولت او بود. شومیاتسکی گفت که قوام «در پیشرفت کارهای ما کوتاهی می کرده؛ نظر به این که انگلیسی است، البته دستور از انگلیسها داشته.» (1)
* تأسیس قرائت خانه تصویر اخلاق
امروز قرائت خانه تصویر اخلاق در خیابان ناصریه تهران گشایش یافت. این قرائت خانه را «اتحادیه موزعین جراید»(2) با هدف «تنویر افکار و توسعه معارف» تأسیس کرد. (3)
* جشن میلاد در مسجد حاجی صنیع دیوان
جمعیت جامعه اسلامیه به مناسبت سالروز تولد امام علی علیه السلام امروز چهار ساعت به غروب مانده مجلس جشنی در مسجد حاجی صنیع دیوان واقع در ابتدای خیابان امیر بهادر برگزار کرد. (4)
* اعزام دو عراده توپ به لشکر غرب
امروز دو عراده توپ کوهستانی از طرف قوای آذربایجان به لشکر غرب فرستاده شد. (5) توضیح این که دست لشکر آذربایجان به واسطه خلع سلاح منطقه، از این گونه تجهیزات پر بود.
* ضرورت تحکیم مواضع نظامی از سلماس تا ساوجبلاغ
حاکم ارومیه با این تحلیل که عشایر منطقه مسلح هستند، و انگلستان درصدد تأسیس کردستان بزرگ است و دولت ترکیه نیز در کار حفظ یا توسعه حدود فعلی خود است، و عواقب این رخدادهای احتمالی آینده کردستان و آذربایجان ایران را تحت تأثیر قرار می دهد، خواستار تقویت قوای نظامی در این ناحیه شد. وی در ادامه یادآور شد که اگر بر سر موصل جنگی بین ترکیه و انگلیس رخ دهد، ترکها قوای خود را از خاک ایران عبور خواهند داد و این یعنی نقض بی طرفی دولت و دادن بهانه دست انگلیس. وی در پایان درخواست کرد «اقلا از سلماس تا ساوجبلاغ قشون حاضر» باشد تا از پیش آمدهای احتمالی جلوگیری کند. (6)
* گزارشی تفصیلی درباره پارسیان هند
کنسولگری ایران در بمبئی امروز گزارش بلندی درباره پارسیان هند به وزارت امور خارجه فرستاد. وی با اشاره به این که پیروان زرتشت در این جا به دو دسته پارسیان (اخلاف کسانی که بعد از حضور اسلام در ایران در قرون اولیه از ایران به هند مهاجرت کردند) و ایرانی (زرتشتیانی که اخیرا از ایران به هند رفته اند) تقسیم می شوند، نوشت این دو دسته رابطه و آمیزشی باهم ندارند «زیرا پارسیان خود را برتر و آیین خود را از آیین زردشتیان ایرانی پاکتر می دانند. عجب این جا است که نام ایرانی فقط به زردشتیان جدید الورود تعلق گرفته و مسلمانان ایرانی را در اینجا به اسم مغول خطاب می کنند.» وی ادامه داد که تعداد پارسیان نزدیک به صدهزار نفر است که 75 هزار تن از آنها در بمبئی ساکن هستند. ارتباط پارسیان با انگلیسیان است. عمدتا ثروتمند و صاحب بانکهای بزرگ هستند. فقیر ندارند. مشاغل رده بالا در اختیار آنان است. زبان فارسی را فراموش کرده اند و به زبانهای گجراتی، مراتی و اردو سخن می گویند. وی اضافه کرد آمیختگی پارسیان با انگلیسیان موجب شده نگران زمانی باشند که استیلای انگلیس بر هند پایان پذیرد و امنیت آنها به خطر افتد. به ویژه پس از قیام گاندی علیه انگلیس به این فکر می کنند که بتوانند به سرزمین اجدادی خود ایران بازگردند. کنسول از موانع موجود برای مهاجرت پارسیان به ایران نوشت و از وزارت امور خارجه خواست که در رفع آنها بکوشد. (7)
ص: 713
جمعه 11 اسفند 1301/ 2 مارس 1923/ 14 رجب 1341
* یادداشت سفارت انگلیس به وزارت امور خارجه
سفارت انگلیس در تهران امروز یادداشت بلندی به وزارت امور خارجه فرستاد و با اشاره به دو فقره پی گیریهای بی پاسخ مانده، سه رخداد دیگر را نیز یادآور شد که دولت ایران باید پاسخ آنها را بدهد.
اتهام قاچاق به یک تاجر تریاک و جریمه کردن او به مبلغ 1800 تومان و توقیف چهل خرکچی با عنوان قاچاق تنباکو و ضبط اموال ایشان از مواردی است که تاکنون پاسخی به آنها داده نشده است. هر دو حادثه در کرمانشاه و توسط عوامل لشکر غرب صورت گرفته است. اینک لوله های نفت کمپانی نفت انگلیس و ایران که سرقت شده بود در کرمانشاه دیده شده؛ و نیز شکایت کنسول انگلیس در کرمانشاه نسبت به جاسوسی از کسانی که به این کنسولگری رفت و آمد می کنند؛ و همچنین دستگیری قاصدی که برای وکیل انگلیسی مقیم سنندج نامه می برد و خواندن نامه او در بازار کرمانشاه از مواردی است که پاسخی به آنها داده نشده است. در این نامه خواسته شد که دولت ایران ترتیبی برای استرداد نظامیان فراری از عراق عرب به ایران داده شود، چرا که با حل نشدن این موضوع روابط دولت عراق با ایران دوستانه نخواهد شد. (1)
* گرفتن یک عراده توپ
امروز یک عراده توپ شنیدر صحرایی از نوروز خان قوجه بیگلو (2) تحویل قشون اردبیل شد. این اقدام در ادامه خلع سلاح مسالمت آمیز در منطقه اردبیل صورت گرفت. (3)
* حمله به پاسگاه یازتپه
حدود بیست نفر پس از گذشتن از مرز «به پست یازتپه (4) هجوم آورده، محاصره می نمایند و قریب یک ساعت با نظامیان پست زدوخورد» می کنند. با رسیدن کمک، اشرار به خاک روس متواری می شوند. (5) این حادثه در حوزه استحفاظی امیر لشکر شرق رخ داد. ماجرا از طرف وزارت جنگ به وزارت امور خارجه منعکس شد تا از طریق ارسال یادداشت به سفارت روسیه در تهران یا سفارت ایران در مسکو پی گیری شود.(6)
* انتشار روزنامه پیکان
روزنامه پیکان به مدیریت محمد وثوق همایون در تهران منتشر شد. «نویسنده و سردبیر روزنامه میرزا عبد الحسین خان فرزند وثوق همایون است که در سفارت روس سمت منشی گری و مترجمی دارد.» (7)
* اعلام موجودیت هیأت متحده علمیه طلاب
[تصویر] گروهی از علما و طلاب اصفهان
ص: 714
گروهی از طلاب اصفهانی با اعتقاد به ضرورت ایجاد تشکیلات در ترویج علوم و معارف، امروز اعلام موجودیت کرد و اهداف خود را در مرامنامه ای در ده ماده اعلان کرد. (1)
ص: 715
شنبه 12 اسفند 1301/ 3 مارس 1923/ 15 رجب 1341
* دیدار کارگزار خرمشهر با رئیس کمپانی نفت جنوب
پس از آن که گزارشی در مورد تشکیل پلیس نفت در مسجد سلیمان به تهران رسید، موضوع از طرف چند وزارت خانه، از کمپانی نفت جنوب سئوال شد. وزارت خارجه نیز از کارگزار خود در خرمشهر خواست که در این باب تحقیقاتی کند. وحید السلطنه کارگزار خرمشهر در دیداری که با رئیس کمپانی نفت جنوب داشت از او شنید که تأسیس این پلیس عاری از حقیقت است. او گفت ما بیست نفر مستخدم برای نظارت بر کارگران داریم و هفتاد تفنگچی بختیاری هم از خوانین برای محافظت از ادارات و لوله های نفت در اختیار هست. غیر از این زمانی که مهندسین و مساحان برای سرکشی به چاه های نفت یا نقشه برداری می روند گاهی تا یکصد نفر سوار بختیاری همراه آنها هستند و این به دلیل نبودن قوای دولتی در این منطقه است. با این حال برای تحقیقات بیشتر به مسجد سلیمان می روم و نتیجه را به اطلاع می رسانم. (1)
* اعترافات حسینعلی طالشی
امیر لشکر شمال غرب امروز گزارش داد که حسینعلی طالشی به قتل سردار ناصر اعتراف نمی کند اما محرک قتل بوده.
او نسبت این قتل را به سالار رشید می دهد. با این حال حسینعلی در طول محاکمه اقرار به قتل اشخاص دیگر کرده و تحریک به قتل سردار ناصر هم ثابت شده است. محکمه رأی به اعدام او داده است. پرونده اتهامات پسرهای او هنوز تکمیل نشده است. (2)
* تقاضای وزیر جنگ برای تأسیس خط تلگراف اردبیل به خلخال
پس از آن که عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب از ضرورت وجود سیم تلگراف بین اردبیل و خلخال برای وزیر جنگ نوشت (ر. ک: 7 اسفند) رضا خان امروز در نامه ای به وزارت پست و تلگراف موضوع را منعکس کرد و نوشت که این کار از نظر نظامی و تجارت امری ضروری است. (3)
* توجیهات حاکم نظامی لنگرود برای تبعید روحانیان این شهر
حاکم نظامی لنگرود در نامه ای که امروز به رئیس تیپ مستقل شمال فرستاد در علت دستگیری و تبعید روحانیان این شهر نوشت که اینان پنج نفر هستند که «تشکیل انجمن خمسه» داده اند و همواره در مقام دسیسه و تحریک هستند. او نمونه ای از این تحریکات را هم یاد کرد؛ چندی قبل یک نظامی را برای مأموریتی به محلی فرستاده که یکی از این روحانیان مردم را تحریک کرده آن نظامی را از محل خارج می کنند. حاکم نظامی لنگرود بی آنکه به علت موضوع اشاره کند نمونه دیگر را تحصن عده ای در قلعه آقا سید حسین دانست که وقتی آژان هایی برای جلوگیری از تحصن به آنجا می روند، به دستور یکی دیگر از این روحانیان آژانها را می زنند. او مواردی از این دست را بدون ذکر علت آنها عامل دستگیری و تبعید ایشان دانسته، در پایان نوشته است این کار «بی اعتدالی» نیست. (4)
* نگهداری و مراقبت از مأموران ارزاق در زنجان
وزیر جنگ که پیش از این از حاکم خمسه خواسته بود سلطان احمد خان و حیدر خان زند مأموران خرید و حمل غله از خمسه را از شهر بیرون کرده، به تهران بفرستد، اینک در نامه ای دیگر به حکومت خمسه خواست که آنها را در زنجان نگاه دارند تا مأموران جدید برسند. این تصمیم بنا به خواست میلسپو صورت گرفت. میلسپو از رضا خان خواسته بود که عملیات این دو تن متوقف شود تا تحقیقات لازم درباره شیوه خرید ارزاق آنها به عمل آید. از نظر حاکم خمسه سلطان احمد خان و حیدر خان زند رأسا اقدام به تعیین نرخ کرده، اقداماتی را برای توقیف جنس ملاکین کرده بودند که اسباب
ص: 716
تولید بی نظمی می شد. (1)
* ارتباط کدخدایان و خوانین لرستان با شیخ خزعل
شریف الدوله (2) حاکم بروجرد و لرستان از قول نایب الحکومه خرم آباد نوشت که کدخدایان دیرکوند و چند نفر از خوانین سگوند که اخیرا نزد شیخ خزعل رفته بودند به هریک از آنها هزار تومان انعام داده شده است. او در ادامه این گزارش نوشت که ویلسن رئیس کمپانی نفت پذیرای برخی از اهالی لرستان است. او هم با دادن پول و تعلیمات آنها را راهی لرستان کرده است. کمپانی نفت در منطقه دهلران تاکنون سه قلعه ساخته و درصدد است که شهری هم در دهلران بنا کند. (3)
* درخواست وزارت خارجه از عدلیه برای تعقیب مطبوعات
وزارت امور خارجه امروز از وزارت عدلیه خواست از آنجا که سفارت انگلیس اخیرا از مندرجات روزنامه عصر انقلاب (شماره 106) و ندای گیلان (شماره 41) شکایت کرده «و نظر به این که این گونه مقالات در روابط سیاسی دولت با دول خارجه سوءاثر [می گذارد] لازم است آن وزارت جلیله توجه مخصوصی در این باب مبذول و یک نفر از وکلای عمومی را برای مراقبت و تعقیب این موارد معین فرمایند.» (4)
* ادامه شرارت قراباغی ها در مرزهای ایران
ادامه تعدی و دست اندازیهای اشرار قراباغی باعث شد که وزارت داخله در نامه ای که امروز به وزارت امور خارجه فرستاد بنویسد که این اشرار در حین شرارت جمعی را می کشند و مجروح می کنند و اموال مرزنشین ها را می برند. اخیرا «عباسقلی نام نوکر فرخ خان را گرفتار و تیرباران کرده اند و برای احدی در آن حدود امنیت باقی نمانده» است. از طرف دیگر روسها این اجازه را به این یاغیان می دهند که «هر قدر می توانند ایرانیها را غارت کرده و از هیچ گونه شرارت فروگذار ننمایند. وقوع این اتفاقات با روابط حسن ه بین دولتین فوق العاده محل تأسف» است. وزارت داخله خواستار اقدامات وزارت امور خارجه برای پیشگیری از ادامه این تجاوزات شد.(5)
* پذیرش یکصد دانشجوی ایرانی در مدارس عالی روسیه
سفارت روسیه شوروی امروز به وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که مدارس عالی روسیه برای سال تحصیلی 24- 1923 می تواند تا یکصد دانشجوی ایرانی را بپذیرد. این سفارت تعداد دانشجویان و رشته های آن را بدین ترتیب اعلام کرد: 20 نفر برای رشته علوم اجتماعی دانشگاه مسکو، سه نفر برای رشته پزشکی در همین دانشگاه، 5 نفر برای رشته اقتصاد، یک نفر رشته الکتریک و صناعت، یک نفر در رشته شناخت فنون دانشگاه اقتصاد ملی مسکو، 4 نفر برای رشته راه در مدرسه عالی طرق و شوارع مسکو، دو نفر برای مدرسه عالی فنی مسکو، یک نفر برای مدرسه عالی مهندسی معماری مسکو، یک نفر در مدرسه عالی الکتریک و مکانیک مسکو، یک نفر در آکادمی معدن شناسی مسکو، دو نفر در آکادمی کشاورزی مسکو و پنج نفر در مدرسه عالی پزشکی حاجی تر خان قابل پذیرش هستند. (6)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست سید حسن مدرس تشکیل جلسه داد. ابتدا اعتبارنامه قوام السلطنه نماینده مشهد که با 15491 رأی به نمایندگی انتخاب شده بود قرائت شد. چون یک نماینده با این اعتبارنامه مخالفت کرد، موضوع طبق آیین نامه به جلسه بعدی موکول شد. دستور بعدی قانون استخدام قضات عدلیه بود. (7)
* تلگرامی از مشهد برای مجتهد اردبیل
امروز تلگرامی به امضاء شش نفر از علمای خراسان به حاج میرزا علی اکبر آقامجتهد (8) روحانی صاحب نفوذ اردبیل رسید که می گفت در این جا بخشی از زمین های دولتی را به امریکاییها اختصاص داده اند «که در آنجا ابنیه ضد اساس مذهب اسلام ... تأسیس» کنند. در این نامه از مجتهد اردبیل تقاضا شده است در پیش گیری از این موضوع اقدام کند. امیر لشکر شمال غرب با ارسال این خبر به وزارت جنگ از وزیر خواست «به وزیر پست و تلگراف قدغن شود که به رئیس تلگراف خانه اردبیل دستور دهند این قبیل مخابرات را به مقصد نرسانده و انتشار ندهند که تولید اختلال حواس طوایف شود.» (9)
[تصویر] حاج میرزا علی اکبر آقای مجتهد
* بمباران سلیمانیه
پس از اخطار انگلیس به شیخ محمود مبنی بر ترک سلیمانیه و آمدن به بغداد و امتناع شیخ محمود، امروز نیروی هوایی انگلیس در عراق، سلیمانیه را بمباران کرد و در اثر همین اقدام شیخ محمود مجبور به ترک سلیمانیه شد. (10)
* بازگشت سلطان فتح اللّه خان
مؤید حضور کارگزار رشت امروز به وزارت امور خارجه نوشت که سلطان فتح اللّه خان که از اجزاء و افراد خالو قربان بود و از انزلی به تبریز رفته بود و مدتی هم در تهران توقیف بود اینک وارد انزلی شده و با ویس کنسول مراوده دارد. (11) منظور از ویس کنسول به احتمال زیاد، نایب کنسول روسیه است.
* ناامیدی معتمد الوزاره از ادامه مذاکرات سرحدی با نماینده روسیه
معتمد الوزاره رئیس کمیسیون سرحدی ایران در ماکو امروز در گزارشی به کارگزاری آذربایجان نوشت که گفت وگوهای مرزی با مسیو دوبسون مسئول طرف روسی منتج به نتیجه نمی شود. او اظهار داشت که تصور می کردم موضوع ظرف سه ماه تمام شود، اما دگرگونیهای پدید آمده در مرکز و مذاکرات
ص: 717
بیش از حد خارج از موضوع در این کمیسیون موجب شده که راه به جایی نبرم. او تصریح کرد که دوبسون کارشکنی می کند و با این شیوه کمیسیون سرحدی به نتیجه ای نخواهد رسید.(1)
معتمد الوزاره امروز در خبر کوتاه دیگری به وزارت امور خارجه نوشت که مدتی است «قوای ملیون عثمانی» از طرف ارزروم و دیگر نقاط حرکت کرده به طرف موصل می روند. (2)
ص: 718
یکشنبه 13 اسفند 1301/ 4 مارس 1923/ 16 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. مهم ترین دستور امروز بررسی برنامه دولت بود.
آیت اللّه سید حسن مدرس در مخالفت با این برنامه سخنرانی مفصلی کرد که در طول جلسات سال 1301 سابقه نداشت.
متن کامل این سخنان در منابع متعدد درج شده است.
[تصویر] آیت اللّه سید حسن مدرس
مدرس در مخالفت با برنامه دولت گفت من به وظیفه نمایندگی خود عمل می کنم؛ مستوفی الممالک از اشخاص خوب و صالح است اما خوبی شخص غیر از کاردان و سیاستمدار بودن است. او ضمن تأیید نمایندگان فعلی گفت:
«ولی بنده در این شهر شما و مملکت شما معتقد به سیاست هیچ یک از رجال نیستم و هیچ رجلی را سراغ ندارم که از خودم بالاتر باشد.» وی با اظهار امیدواری که این بیان دلیل بر جهل مرکب نباشد، ادامه داد برخی از دولتمردان مثل «شمشیر برنده هستند برای موقعی، بعضی هم شمشیر مرصع هستند برای موقعی.» و با این بیان مستوفی الممالک را شمشیر زینتی دانست و سپس مواد برنامه را نقد کرد و آنها را مسائل کلی برشمرد که امکان سنجش آنها وجود ندارد. مدرس یک یک مواد برنامه را که کدام عملی است و کدام غیرعملی یاد نمود و آرزو کرد موضوع سربازگیری عملی شود چرا که «حفظ حدود و ثغور ممالک اسلامی وظیفه هر شخص مسلمان است و تمام دنیا از ما گرفته اند و حالا ما در دنبال همه مانده ایم؛ و اول روز سعادت مملکت روزی خواهد بود که دست به این کار زده شود و من امیدوارم که به همت نمایندگان محترم، دولت حالیه و آقای وزیر جنگ حالیه این قدم برداشته شود.» (1)
* نارضایتی امیر لشکر غرب از برخورد امیر لشکر شمال غرب
احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب از اینکه پس از گذشت شش ماه مذاکره و دو ماه توقف در تهران هنوز هم امیر لشکر شمال غرب مایل است به خواسته خود عمل کند، ابراز تأسف کرد و یادآور شد که او به جای فرستادن توپهای روسی کوهستانی، دو عراده توپ شنیدر فرانسوی فرستاده که فشنگ آن در ایران وجود ندارد. غیر از این دو عراده توپ صحرایی هم که در زنجان باید تحویل ما می دادند فقط چهار گلوله دارد. وی در ادامه این گلایه به وزیر جنگ نوشت که نمی توانم باور کنم به انجام و سرعت جریان امورات نظامی غرب علاقه مند نیستید، از طرفی سر از این اشکال تراشیها درنمی آورم. او در پایان این تلگرام خواست توپها را به
ص: 719
آذربایجان بازگردانند. «اگر من توانایی داشته باشم با توپهای خراب فعلی لشکر انتظامات را برقرار می نمایم.» (1)پس از رسیدن این نامه به مرکز، به امیر لشکر شمال غرب دستور داده شد توپهای فرانسوی را پس گرفته، توپهای روسی را به لشکر غرب بفرستد. (2) از دیگر خبرهای تسلیحاتی آن که امروز از طرف وزارت جنگ به حکومت خمسه دستور داده شد چهارصد گلوله توپ صحرایی و دویست گلوله توپ کوهستانی را که از تبریز به طرف تهران حمل می شد در آن جا نگه داشته تحویل مأمور لشکر غرب شود. (3)
* دستور بازگرداندن خانواده امیر اعظم
پس از قتل سلیمان خان امیر اعظم به دست عباس خان امیر مخصوص و غارت اموال او، خاندان امیر اعظم کوچ کرده، در خاک عراق و شهر مندلی [در اصل سند مندلیح] اقامت گزیدند. امروز رضا خان وزیر جنگ از امیر لشکر غرب خواست «هرچه زودتر وسائل تأمین و جلب متحصنین مندلیح به خاک ایران را فراهم آورد.» (4)
[تصویر] نفر دوم از سمت چپ: عباس خان امیر مخصوص
* اعلام نظر رئیس تیپ مستقل شمال درباره تبعید روحانیان لنگرود
رئیس تیپ مستقل شمال امروز نظر خود را درباره دستگیری و تبعید روحانیان لنگرود به وزارت جنگ چنین نوشت که حاکم لنگرود ابتدا از اجتماعات این روحانیان جلوگیری به عمل آورد و چون علما از اقدام به آن خودداری کردند، دستگیر و تبعید شدند. البته تا حدی رضایت خاطر تبعیدشدگان را در رشت به دست آورده ام اما علمای گیلان خواستار عزل و محاکمه حاکم نظامی لنگرود هستند. حاکم لنگرود در این اقدام خود بی سیاستی به خرج داده، اما اگر علیه او اقدامی شود از اقتدار دولت کاسته خواهد شد. «عقیده بنده این است که علما را به محل خود برگردانده و از حکومت هم موقتا نگاهداری شود.» (5) با رسیدن این نظر، رضا خان کلیات آن را پذیرفت، اما دستور داد رئیس تیپ مستقل شمال «به طور محرمانه شدیدا از حکومت لنگرود مؤاخذه نماید که چرا برخلاف سیاست این گونه» رفتار کرده است.(6)
* خلع سلاح طوایف شاهسون
عبد اللّه طهماسبی در تلگرام امروز خود به وزارت جنگ اطلاع داد که اینک خلع سلاح از طوایف شروع شده است. او پیش از این موفق شد سلاح خوانین منطقه را که عمدتا تجهیزات سنگین مثل توپ بود بگیرد. طهماسبی امیر لشکر شمال غرب افزود که در چنین موقعیتی قاچاق اسلحه به سمت جنگل فزونی خواهد گرفت؛ و بهتر است به فرمانده قوای گیلان دستور داده شود که او نیز جمع آوری اسلحه را آغاز کند. وی در پایان اشاره کرد که طایفه سردار مقتدر طالشی آماده تحویل اسلحه خود است.(7)طهماسبی برای خلع سلاح سردار مقتدر اعلام آمادگی کرد.
* اعتراض بازرگانان به اقدام ونشترک
امروز مستشار الدوله از بندر جز به وزارت امور خارجه گزارشی ارسال کرد که بنگاه روسی ونشترک اعلامیه ای توزیع کرده که هرکس بخواهد کالایی به روسیه حمل کند باید از این اداره تقاضا کند. این تقاضا باید به سفارت منعکس شده، پس از کسب اجازه با گرفتن 2% مالیات می توانند کالا را به روسیه حمل کنند. بازرگانان ایرانی از این اقدام برآشفته شده اند و از مأموران دولتی خواسته اند اگر این نوع دخالت در امور بازرگانی لغو نشود، از حمل کالا توسط ونشترک ممانعت خواهند کرد. مستشار الدوله در خاتمه نوشت که تجار ایرانی منتظر پاسخ هستند. (8)
* آغاز مذاکرات سرحدی در بیله سوار
بنا به نوشته روزنامه ایران برای رفع اختلافات اتباع روس و ایران در مرز بیله سوار اخیرا کمیسیونی مرکب از نمایندگان دو دولت در این منطقه تشکیل شده، برای رفع اختلافات مرزی وارد مذاکره شده اند.(9)
* اعطای نشان به رئیس کابینه وزارت فواید عامه
ساعد السلطان رئیس کابینه وزارت فواید عامه بنا به پیشنهاد این وزارت خانه و موافقت احمد شاه یک قطعه نشان شیر و خورشید درجه اول با حمایل قرمز گرفت. (10)
* ارجاع موضوع زمین های خریداری شده امریکاییها به ریاست وزراء
پس از پاسخی که وزارت جنگ از امیر لشکر شرق در مورد اقدامات امریکاییها در مشهد گرفت، شکایت علمای آن شهر (ر. ک: 3 اسفند) و پاسخ حسین خزاعی امیر لشکر شرق را (ر. ک: 8 اسفند) امروز به ریاست وزراء مستوفی الممالک فرستاد و درخواست جواب کرد. (11)
ص: 720
دوشنبه 14 اسفند 1301/ 5 مارس 1923/ 17 رجب 1341
* نبود اعتبار برای کشیدن سیم تلگرام
در پی درخواست رضا خان وزیر جنگ از وزارت پست و تلگرام برای کشیدن سیم تلگرام بین اردبیل و خلخال، از وزارت یاد شده به وزارت جنگ اطلاع داده شد که این سیم کشی 5700 تومان هزینه دارد و اینک چنین وجهی موجود نیست. «به علاوه موقع و هوای آن صفحات هم حالیه اقتضای اقدام ندارد. در سال نو باید با تحصیل اعتبار و تصویب نامه اقدامات مقتضیه به عمل بیاید.» (1)
[تصویر] ارامنه در خلخال قدیم
* ادامه خلع سلاح در آذربایجان
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب اطلاع داد که امروز ید اللّه برادر نجفقلی آلارلو یک قبضه پنجاه تیر به اداره لشکر تحویل داد. (2)
* دستور وزیر جنگ به اعدام سارقان
حسین خزاعی امیر لشکر شرق امروز خبر داد که در نتیجه تعقیب و گریز افراد این لشکر سارقین خط دزداب که چهار نفر بلوچ هستند دستگیر شده اند. امیر لشکر شرق آنها را مستحق اعدام دانست و این خبر را امروز به وزارت جنگ فرستاد. وزیر جنگ هم در حاشیه این تلگرام نوشت: «اعدام شوند.»(3)
* ناسازگاری مالک بروجن با مأموران قشون
محمود آیرم امیر لشکر جنوب از اصفهان خبر داد که اخیرا علی قلی سارق که مدتها مصدر شرارت و راهزنی بوده با چند نفر از اتباعش در بروجن که ملک شهاب السلطنه است دستگیر شدند و با حکم سهام السلطنه برادر او به زندان افتادند. اما وقتی اداره قشونی و حکومت از موضوع آگاه شدند و برای جلب دستگیرشدگان به بروجن رفتند، دزد را آزاد کردند و گفتند که فرار کرده است. رفتار اهالی بروجن هم با مأموران اداره قشون غیر مناسب بود. (4)
* پرهیز دادن امیر لشکر غرب از تعرض به حاکم همدان
پس از شکایت گسترده مردم همدان از موفق الدوله حاکم همدان و درخواست امیر لشکر غرب برای جلوگیری از حرکت او به تهران و مشخص کردن اموالی که تصرف کرده (ر. ک: 9 اسفند) رضا خان وزیر جنگ امروز از او خواست این کار را نکند. «چون موفق الدوله سمت حکومت را دارا بوده اهانت به مشار الیه برای دولت نیز موهن می باشد. علی هذا بهتر این است که اهالی شکایت خود را به مرکز مراجعه نموده، و شما به هیچ وجه در این باب مداخله ننمایید.» (5)
* نظر رئیس قشون رشت درباره حاکم آینده گیلان
محمد حسین خان آیرم رئیس تیپ مستقل شمال در تلگرام امروز خود به وزارت جنگ گزارش کرد که براساس شنیده ها آصف الدوله به عنوان حاکم گیلان انتخاب شده است. «مطابق اطلاعات محلی مشار الیه بی حال است. در صورت صلاحدید
ص: 721
مؤید الدوله برای گیلان مناسب تر است.» (1)
[تصویر] آصف الدوله
* توصیه وزیر جنگ به جلب سالار رشید و برادرش
رضا خان وزیر جنگ به عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب توصیه کرد «کوشش کنید که سالار رشید و ضرغام را جلب نمایید که آلوده به عملیات نشوید.» (2) طهماسبی از رضا خان اجازه خواسته بود با عملیات نظامی این دو را تسلیم کنند. (ر. ک: 9 اسفند)
* گزارشی از دزداب
بنا به گزارش کفیل تیپ قائنات و سیستان، رضا قلی افشار، کنسول انگلیس در دزداب به تازگی اظهار کرده جاده نظامیان ایران باید تغییر پیدا کند و از محوطه انگلیسها عبورومرور نکنند. بنابراین گزارش، کفیل تیپ اظهار می دارد این حرف را او نباید بزند؛ ما باید به آنها بگوییم کجا بیایند و کجا بروند.
اینجا خاک ایران است و ما هم ایرانی هستیم. کنسول انگلیس اظهارات دیگری هم کرده که ایرانیها حق ندارند به سنگرهای آنها بروند و مشق کنند. رضا قلی افشار هم در این مورد پاسخ داده که باید از مافوق خود حکم بیاورید. در این گزارش از اوضاع منطقه هم یاد شده است. خوانین و سردارهای بلوچ را تحریک کرده اند در اطراف دزداب شرارت بکنند. خبر دیگر آن است که علیشاه جان رئیس طایفه بلوچ ناروئی با عده ای کامل برای غارت به صفحات قائنات حرکت کرده است. با این که این خبر تأیید نشده، اقدامات پیش گیرانه صورت گرفته است. (3)
* بودجه سال 1301
وزارت مالیه امروز اطلاع داد که بودجه کشور در سال جاری (1301) معادل 700/ 599/ 20 تومان بوده است. (4)
ص: 722
سه شنبه 15 اسفند 1301/ 6 مارس 1923/ 18 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز ابتدا قرار بود اعتبارنامه قوام السلطنه مطرح شود اما به خواست خود او به جلسه بعدی موکول شد. مدرس اعتراض کرد که نمی توان این دستور را خارج کرد مگر به رأی اکثریت. پس از مذاکراتی مقرر شد طرح اعتبارنامه به جلسه آتی انتقال یابد. سپس برنامه دولت در دستور کار قرار گرفت.
[تصویر] بهار (ملک الشعرا)
ملک الشعرا به عنوان مخالف از این برنامه انتقاد کرد. پس از صحبت موافقان، در وقت تنفس مشاجراتی که تا حدودی در صحن مجلس شکل گرفته بود در بیرون از صحن ادامه یافت و کار به زدوخورد هم کشید و گویا ملک الشعرا نماینده ای را که نسبت به او فحاشی کرده بود، به باد کتک گرفت. بعد از ظهر که جلسه بار دیگر تشکیل شد، مؤتمن الملک رئیس مجلس اظهار داشت: «چون در خارج پارلمان قضیه ای حادث شده است برطبق ماده 134 بایستی به اطلاع مجلس شورای ملی برسد. در خارج بین چند نفر از نمایندگان گفتگویی شده است و بالاخره منجر شده است به بعضی اعمالی که شبیه به جنحه است. برحسب وظیفه بنده تحقیقات مقدماتی کردم ولی چون هنوز بر بنده معلوم نشده است که منشأ اصلی این قضیه و اشخاصی که شریک بودند کی ها بوده اند این است که چنین صلاح دیده شود که مطلب به عرض مجلس برسد و از آقایان خواهش شود که این مطلب را اینجا عنوان نفرمایند تا در ثانی در هیأت رئیسه مطلب عنوان و تحقیق شده بعد به عرض مجلس برسد.»(1)
* فرستادن یادداشت سفارت انگلیس به وزارت جنگ
پس از یادداشت اعتراض گونه ای که سفارت انگلیس در تهران به وزارت امور خارجه فرستاد (ر. ک: 11 اسفند) و در آن از اقداماتی که در منطقه کرمانشاه علیه منافع انگلیس شده یاد کرد، یادداشت مزبور امروز به وزارت جنگ ارسال گردید.
مشابه این یادداشت به کارگزاری کرمانشاه هم فرستاده شد. در نامه ای که به وزارت جنگ رفت، خواسته شده بود «به امیر لشکر غرب تعلیمات لازمه صادر نمایند که به اتفاق کارگزاری تحقیقات و اقدامات مقتضیه به عمل آورند و رفع اشکالات متضمنه بشود.» (2)
* اخباری از سالار رشید طالشی
بنابر گزارش نماینده قشون در آستارا، سالار رشید طالشی گماشتگان خود را برای آوردن حاکم آستارای روس فرستاده و
ص: 723
گویا ملاقاتی هم بین آنها صورت گرفته است. ضرغام طالشی هم دو عراده توپ در بلندیهای منطقه مستقر کرده است.
آخرین خبر هم این که خواهرزن رشید طالشی که برای آوردن دختر خود به خاک روسیه رفته، توسط روسها توقیف شده و فعلا در زندان حکومت آستارای روس است. (1)
* پیشنهاد دیپلماتیک امیر لشکر شمال غرب
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز در پیشنهادی به وزارت جنگ با اشاره به خلع سلاح طوایف مرزنشین ایران در منطقه آذربایجان نوشت که «فقدان تحکیمات» مرزی زمینه را برای غارت ایلات ایرانی توسط روسها فراهم کرده است.
در این موقعیت لازم است برای پیش گیری از تجاوزات «فعلا با سفارت مربوطه مذاکرات لازمه به عمل آید که در آتیه اشکالاتی فراهم نشود.» (2)
* دیدار بصیر الدوله با شومیاتسکی، وزیر مختار روسیه
بنا به تقاضای وزیر مختار شوروی در تهران، بصیر الدوله نماینده ویژه احمد شاه امروز در محل سفارت با او دیدار کرد.
در این ملاقات شومیاتسکی با اشاره به شایعاتی که می گوید در گیلان روسها با اشرار آن منطقه هم آهنگ شده اند تا بنای شورش بگذارند و یا جمعی از روسها در اطراف نخجوان بنای شرارت گذارده اند و با جمعی از ایرانیان ناراضی و تبعیدی هم دست شده اند، گفت که همه اینها نادرست است. این شایعات توسط دشمنان ما (انگلیس) منتشر می شود تا در جراید انعکاس یابد و ذهن ملت ایران نسبت به ما بدبین شود.
او از بصیر الدوله خواست تا موضع روسیه شوروی را در باب این شایعات به اطلاع احمد شاه برساند.(3)
* اعتصاب آژانها در اراک
بنابر اطلاع رسیده از عراق (اراک) امروز همه آژانهای شهر و اجزای نظمیه به تلگراف خانه آمده، متحصن شدند. آنها «با یک حالت رقت آور مطالبه حقوق می نمایند.» (4)
* دردسر ایرانیان مقیم نخجوان برای ورود به ایران
کنسولگری ایران در نخجوان خبر داد که حدود یک ماه است روادید صادر شده برای مسافران در اداره حکومتی نخجوان توسط مأمور حکومت روسیه (آسوب پست) تأیید نمی شود. پیش از این با پرداخت 15 منات طلای روس روادید صادر می شد، اما اکنون مقرر شده ایرانیانی که می خواهند از نخجوان راهی وطن شوند باید برای تأیید روادید به تفلیس بروند و این کار غیرممکن است. کنسول نخجوان اضافه کرد این محدودیت برای پیک کنسولگری که هفته ای یک بار راهی ایران می شود نیز گذاشته شد که با مقابله به مثل و تهدید به این که با نمایندگان روسیه در داخل ایران چنین معامله ای خواهد شد موضوع حل شد. اما مسافران و تاجران ایرانی از وضع موجود شاکی هستند. مذاکره برای استثناء کردن ایرانیان شروع شده است، اما تاکنون نتیجه ای به دست نداده است. (5)
* طوایف سرکش مرزی آذربایجان
کارگزار آذربایجان، قوام الوزاره، امروز و در پی درخواست وزارت جنگ نام و شرح مختصری از طوایف سرکش منطقه را به مرکز فرستاد. او با نام بردن از 5 طایفه ولدی، شیخ کانلو، ممی کانلو، بالیانلو، دوکانلو و ذکر سران آنها، بیشترشان را متحدان سیمیتقو دانست و احتمال داد که در بهار آینده بار دیگر شرارتهای خود را از سر گیرند. (6)
ص: 724
چهارشنبه 16 اسفند 1301/ 7 مارس 1923/ 19 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور امروز نیز مانند چند روز گذشته برنامه دولت بود. در شور ماده سوم آیت اللّه سید حسن مدرس با بخشی از آن مخالفت کرد. این ماده درباره سربازگیری و اصلاح امور قشون و خرید سلاح بود. وی با اشاره به این که تمایل داشت وزیر جنگ هم حاضر بود و حرفهای او را می شنید، موضوع سربازگیری را امری تکلیفی دانست نه داوطلبانه و آرزو کرد اساس این ماده بر سربازگیری تکلیفی باشد، منتها وقتی جوانی به سربازی می رود باید اخلاق و دیانتش محفوظ بماند؛ رفتن به سربازی باید توأم با توجه به اخلاق باشد. مدرس درباره امنیت کشور و چگونگی تأمین آن صحبت کرد و پیش از آن از شیوه خرید اسلحه انتقاد کرد. «با این کیفیت حاضر همیشه یک پول هایی از ایران به خارج می رود و یک اسلحه های کهنه قدیمی با مخارج زیاد وارد این مملکت می شود که پس از چند صباح دیگر ابدا به کار نمی خورد.» مدرس پیشنهاد کرد دولت شالوده یک کار خانه اسلحه سازی را در کشور بریزد. (1)
* ممانعت انگلیس از ورود اسلحه های جدید
سرهنگ اسماعیل خان که برای وارد کردن اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان در برلن به سر می برد، امروز پیامی از وزیر جنگ دریافت کرد که برای حمل اسلحه ها از برلن به ایران با سفارت انگلیس مذاکراتی صورت گرفته است.
انگلیس می گوید شما به انتقال اسلحه خریداری شده قبل از جنگ اکتفا نکرده در خیال خرید و حمل اسلحه تازه هستید.
انگلیس با حمل اسلحه های جدید موافقتی ندارد و فعلا این کار غیرممکن است.
رضا خان در ادامه افزود: «باید اسلحه قدیم را بدوا از راه هندوستان سریعا حمل و سپس راجع به خرید اسلحه جدید و حمل آن از راه روسیه مخفیانه اقدام نمایید.» (2)
* تکذیب سفارت انگلیس
وزارت جنگ در نامه ای که امروز به لشکر جنوب فرستاد نوشت که موضوع تشکیل پلیس نفت توسط کمپانی نفت جنوب از طریق وزارت خارجه و فواید عامه پی گیری شد و به سفارت انگلیس اعتراض گردید. جواب آنها تکذیب این خبر است. «لازم است قدغن فرمایید مدرک و منشأ راپرت مزبور را اطلاع دهید که حقیقت امر مکشوف گردد.» (3)
* رسیدن نامه علمای مشهد به تبریز
در پی نامه پراکنی روحانیان مشهد در اعتراض به اقدام امریکاییان به خرید زمین برای ایجاد تأسیساتی، چون مدرسه، کلیسا، بیمارستان و ... امروز نامه علمای مشهد به تبریز رسید.
حاکم نظامی آذربایجان خبر داد که این نامه خطاب به حجت الاسلام آقای حاجی میرزا صادق (4) و سایر حجج اسلام بوده است: «امریکاییها در ارض اقدس، اراضی جهت اساسهای مضر به اسلام خریداری نموده، امید از توجهات مقدسه با داعیان در تقاضای از دولت علّیه استرداد اراضی را از آنها فرمایید.» نام برخی امضاکنندگان نامه طباطبایی قمی، مرتضی رضوی، علی اکبر نهاوندی، محمد نهاوندی، حاج محمد هاشم، مرتضی ابن محمد تقی، محمد شورجانی بود. در پایان این گزارش آمده است که «حجج اسلام تبریز درصدد بودند ترتیب اثری به این تلگراف بدهند، فدوی ممانعت نمود.» (5)
* انعکاس عملیات نظامی انگلیس در مناطق مرزی ایران
پس از آغاز بمباران سلیمانیه توسط انگلیس که از سیزدهم اسفند شروع شد، رئیس قوای مرزی بی آن که به جزئیات آن اشاره کند فقط با اشاره به این که سه روز است ده هواپیما از حدود سلیمانیه به بغداد می روند که پنج عدد آنها جنگی است و جنگ در نواحی کرکوک آغاز شده است، خواستار تقویت نیرو در مرزها از قصرشیرین تا آذربایجان شد. او یادآور شد با
ص: 725
این کار «از انقلابات ترک و کرد و غیره جلوگیری کامل به عمل می آید، از تبلیغات خارجی که قطعا بین عشایر شروع می شود جلوگیری شده و عظمت دولت در مقابل متنفذین و انظار خارجه محفوظ می ماند.» (1)
* نامه ریاست وزراء درباره تبعید علمای لنگرود
امروز مستوفی الممالک نخست وزیر در نامه ای که به وزارت جنگ نوشت خبر از تلگرامها و گزارشهای متعدد رسیده درباره تبعید علماء لنگرود داد. «شکایاتی از محل می رسد که مقتضی است زودتر مرتفع گردد.» (2)وزیر جنگ نیز در پاسخ ریاست وزراء نوشت که این اقدام با اطلاع حکومت گیلان بوده «با این حال برطبق دستوراتی که قبلا صادر شده بود تبعیدشدگان به محل خود معاودت و غائله مرتفع گردیده است.» (3)
* درخواست وزیر جنگ برای راهی نکردن رئیس نظمیه کرمان
رضا خان وزیر جنگ امروز از وزارت داخله خواست از عزیمت رئیسی که برای نظمیه کرمان تعیین شده و در حال اعزام به آن شهر است جلوگیری کند. او یادآور شد که در این خصوص حضورا توضیح می دهد. (4)
* پیدا شدن آقا ضیاء در تنکابن
حضور آقا ضیاء پسر شیخ فضل اللّه نوری در منطقه مازندران که حساسیت وزارت جنگ را برانگیخته بود و دستور داده شده بود او را تعقیب کرده، از موقعیت او خبر دهند، اینک امیر اکرم حاکم مازندران با گزارشی که از مفتش منطقه ای به دستش رسید خبر می دهد که آقا ضیاء در تنکابن و با تشکیل انجمن مشغول دسیسه و برهم زدن نظم منطقه است. امیر اکرم بدون اشاره به این که تشکیل جلسه ها از چه روست و امنیت منطقه چگونه به هم ریخته خواستار دستوری برای روشن شدن وضعیت آقا ضیاء گردید. بازرس منطقه با نام بردن تعدادی از روحانیان تنکابن (آقا شیخ نور الدین، آقا سید علینقی حکیم، آقا میرزا یحیی و میرزا علی نقی) که با کسبه طالقانی و بعضی دیگر از تنکابنی ها این جلسه ها را تشکیل می دهند در گزارش خود نوشت که این گروه سابق بر این با بلشویکها مراوده داشتند و حال هم با انقلابیون گیلان ارتباط پنهان دارند. (5)
* پیشگیری از قاچاق اسلحه به جنگل
پس از پیشنهاد و توصیه امیر لشکر شمال غرب نسبت به آغاز خلع سلاح در منطقه گیلان برای پیش گیری از قاچاق اسلحه به جنگل در بهار آینده؛ و همچنین آمادگی طایفه سردار مقتدر طالشی برای تحویل سلاح هایشان (ر. ک: 13 اسفند)، موضوع به رئیس تیپ مستقل شمال منعکس شد تا نظر خود را ابراز دارد. (6) امیر لشکر شمال غرب پیش از این آمادگی خود را برای خلع سلاح طایفه سردار مقتدر طالشی اعلام کرده بود.
* دسته بندیهای سیاسی در اصفهان و شیراز
دسته بندیهای سیاسی در شهر اصفهان و شیراز از منظر گزارشی که امروز به وزیر جنگ داده شد، چنین است: در اصفهان مقامات شهر در دو گروه سیاسی دسته بندی می شوند.
یک گروه طرفدار سرتیپ حیدر قلی خان و یک عده طرفدار محمود آیرم امیر لشکر جنوب هستند. این دو دسته همیشه با یکدیگر اختلاف دارند «و این ... باعث تضعیف قشون و عدم پیشرفت و مانع حسن جریان امور گردیده.» اما شیراز انجمن هایی دارد که مهمترین آنها فرقه دمکرات و جمعیت علمیه اتحاد اسلام است. فرقه دمکرات در شیراز به دو دسته دمکرات غربی و دمکرات شرقی بخش پذیر است. شرقیها طرفدار انگلیس و غربیها ابراز وطن خواهی و دوری از بیگانگان می کنند. جمعیت علمیه اتحاد اسلام خود را طرفدار وزیر جنگ می داند. (7)
* صادرات نفت ایران در سال 1922
ایران در سال مسیحی 1922 به میزان 000/ 247/ 22 بشکه نفت خام تولید کرد و از این محل 500 هزار لیره درآمد داشت. (8)
* امتناع علمای نجف از دیدار با فرمانده کل نظامیان انگلیس
سرجان سالمند فرمانده کل قوای نظامی انگلیس در عراق از بغداد راهی نجف شد تا به دیدار علمای این شهر برود. او به ویژه مایل بود با آیت اللّه سید ابو الحسن اصفهانی دیدار کند.
«ولی آقای معظم له فورا به بهانه زیارت به کربلا آمد، در نتیجه فرمانده کل هیچ یک از آقایان علماء را ملاقات نکرد. اما جمعی از اعیان شهر و مشایخ عرب را طلبیده در حضور آنها مختصر خطابه خواند.» محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا امروز این خبر را به وزارت امور خارجه فرستاد و افزود که سالمند در حضور حاضران در نجف شنید که «عراق عرب با وجود شما هیچ استقلالی ندارد و این مملکت را وقتی می توان مستقل شمرد که دست اجنبی در کار آن دخالت نداشته باشد.» بنابراین گزارش صاحب منصب عالی رتبه انگلیس بدون نتیجه از نجف به بغداد بازگشته است.(9)
[تصویر] سرجان سالمند
ص: 726
ص: 727
پنج شنبه 17 اسفند 1301/ 8 مارس 1923/ 20 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز بعد از ظهر مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا سردار معظم کردستانی (1) نماینده کردستان در برابر اظهاراتی که از طرف نصرت الدوله شده بود، کردها را جزئی از ملت ایران دانست و اقدامات افرادی چون سیمیتقو را مربوط به کردها ندانست.
[تصویر] سردار معظم کردستانی
سپس برنامه دولت در دستور کار قرار گرفت، و مواد باقی مانده آن توسط نمایندگان موافق و مخالف نقد و بررسی شد و در ن هایت از 88 نماینده حاضر 66 نفر به برنامه دولت رأی مثبت دادند. در این جلسه بار دیگر مدرس ضمن تمجید از شخصیت مستوفی الممالک، دولت فعلی را شایسته احراز قدرت ندانست.(2)
* اعتصاب معلمین در رشت
کارگزار گیلان، مؤید حضور، امروز به وزارت امور خارجه خبر داد که به دلیل نرسیدن حقوق معلمان، آنها مدارس را تعطیل کرده، از تدریس خودداری کرده اند. «این اقدام معلمین در انظار اثرات سوء خواهد بخشید. به حکومت امر فرمایید فورا اقدام در رفع تعطیل بنماید.» (3)
* خطر سقوط خرم آباد
شریف الدوله حاکم بروجرد و لرستان در تلگرامی که برای وزارت داخله فرستاد هشدار داد اگر تا پیش از نوروز نیروی کافی به این منطقه اعزام نشود و عشایر از نواحی قشلاقی به ییلاق بازگردند، شهر خرم آباد به تصرف الوار درخواهد آمد.
وی تحرکات برخی از خوانین را در دیدار با ویلسن انگلیسی رئیس کمپانی نفت جنوب و گرفتن پول از او، قرینه ای برای اقدام آتی الوار در تهدید خرم آباد دانست. (4)
* آخرین گزارش از وضعیت شیخ محمود
بنا به اخباری که نماینده مخفی فرمانده قوای ساوجبلاغ که با لباس مبدل برای ملاقات سیمیتقو و سید طه و ابلاغ پیام مسئولان قشون ایران، به سلیمانیه رفته بود می دهد، تقابل انگلیس و شیخ محمود بالا گرفته است. انگلیس اطراف سلیمانیه را بمباران کرده و اعلامیه ای در سطح منطقه توزیع کرده است. اعلامیه از شیخ محمود و اعضاء مجلس او خواسته است که هرچه زودتر از راه کرکوک، به بغداد بیایند.
شیخ محمود امتناع کرده و با رؤسای عشایر پشت دری و دیگر
ص: 728
طوایف هم قسم شده که با انگلیسها بجنگد. گویا شیخ محمود نزدیک به هزار تفنگچی دارد. سیمیتقو هم چند روز قبل با چهل نفر سوار از سلیمانیه خارج شده و نزد عباس آقا رئیس ایل پشت در رفته است. سرهنگ یوسف خان فرمانده قوای ساوجبلاغ می افزاید مأمور مخفی این قشون نامه ها و تلگرافها را تحویل داده تا به دست سیمیتقو برسد. پیام های شفاهی مأمور مخفی هم برای سید طه ارسال شده که وی پاسخ داده نیازی به پول ندارم، اما اگر سیمیتقو حاضر به بازگشت شد برای من هم اطمینان نامه بیاید برمی گردم. در پایان این گزارش آمده است که گویا انگلیس حدود هفتصد نفر از آشوریها را با چند عراده توپ در اختیار سید طه گذاشته است. (1)
* فرار رافائیل آشوری از دست نظامیان
امروز بعد از ظهر رافائیل آشوری که باید به تبریز فرستاده می شد تا به اتهامات او رسیدگی شود، تحویل دو سوار از مأمورین اجرائیات حکومت نظامی قزوین می شود. در نزدیکی مهدی آباد وقتی در قهوه خانه استراحت می کردند، مأمور همراه رافائیل سرش از نوشیدن الکل گرم می شود؛ پس از راهی شدن، رافائیل از غفلت مأمور مست سود جسته، از قاطر پیاده می شود و خود را گم می کند. (2)
* دیدار بصیر الدوله با شومیاتسکی
بصیر الدوله نماینده ویژه احمد شاه برای ارتباط با وزیر مختار روسیه شوروی امروز به دیدار شومیاتسکی وزیر مختار روسیه به سفارت آن کشور در تهران رفت و اظهارات احمد شاه را به اطلاع وزیر مختار رساند. پیام احمد شاه تأکید بر حفظ گسترش مناسبات بود و این که شبهات نمی تواند نظر او را نسبت به این روابط تغییر دهد. (3)
* اعزام نماینده لشکر شمال غرب نزد سالار رشید
امیر لشکر شمال غرب امروز خبر داد که سرهنگ محمد علی خان را به عنوان نماینده نزد سالار رشید و ضرغام عشایر فرستاده است تا شاید موفق به جلب نظر او در اطاعت از دولت شود و به اردبیل بیاورد. (4)
* نیاز وزارت جنگ به سیم مس
وزارت جنگ از وزارت مالیه خواست سیمهای مس اضافی خود را در تبریز به وزارت جنگ بدهد. متعاقبا تلگرافی نیز از ارکان حرب کل قشون به لشکر شمال غرب شد تا این سیمهای اضافی را که در کار خانه چراغ برق تبریز وجود دارد تحویل گرفته، به تهران بفرستد. (5)
* مهاجرت روستاییان به خاک روسیه
کارگزار اردبیل امروز وزارت امور خارجه را مطلع کرد که روستاهای خالصه و اربابی حسن خانلو به کلی از سکنه خالی و خراب شده است. روستاییان پیش از این از دست شرارتهای شاهسونهای منطقه راهی خاک روسیه شوروی شده اند. عباسقلی صلاحی کارگزار اردبیل ادامه می دهد که می توان این مهاجران را با معافیت پنج ساله از مالیات به وطن دعوت کرد؛ البته امنیت آنها باید تأمین شود؛ وگرنه با وضعیت فعلی شاهسونها که به قول آنها نمی توان اطمینان کرد و به شرارتهای خود ادامه می دهند امکان فراخوانی این روستاییان وجود ندارد. (6)
* بخش نامه انتخاباتی
رئیس ارکان حرب کل قشون امروز در بخش نامه ای به فرماندهان لشکر غرب، شمال غرب، شرق، جنوب، تیپ مستقل شمال، حاکم نظامی تبریز، خمسه، استرآباد، مازندران و اصفهان دستور داد پیرو درخواست گذشته «اسامی اشخاصی را که در هر حوزه مسئولیت شما برای نمایندگی مجلس نامزد گردیده و یا احتمال آن می رود که انتخاب شوند اطلاع دهید.» (7)
ص: 729
جمعه 18 اسفند 1301/ 9 مارس 1923/ 21 رجب 1341
* مخالفت تلویحی فرمانده تیپ شمال با خلع سلاح
محمد حسین خان آیرم فرمانده تیپ شمال که به پیشنهاد امیر لشکر شمال غرب قرار شد خلع سلاح را در منطقه گیلان آغاز کند امروز به وزارت جنگ نوشت خلع سلاح در گیلان اعلان شده اما به مأمورین طوالش دستور داده ام از جمع آوری اسلحه ایلات طوالش تا اطلاع بعدی خودداری کنند. او با اشاره به تمرکز قوای روس در قفقاز و حدود ایران یادآور شد که خلع سلاح طوایف مرزنشین خطرناک است و کاملا به نفع روسهاست.
او همچنین با توجه به این که سیاست قطعی اروپا در قبال جنگ روشن نشده و تکلیف صلح هم معلوم نیست، خاطرنشان کرد که جذب قلوب طوایف که می توانند شانه به شانه قوای نظامی در دفع دشمن مشارکت کنند، بهتر از خلع سلاح آنهاست. مضاف بر این که خلع سلاح ممکن است آنها را برنجاند و به آغوش خارجیان براند.(1)
* تکذیبیه سفارت انگلیس
سفارت انگلیس در تهران امروز در نامه ای به وزارت امور خارجه رسما وجود پلیس نفت جنوب را تکذیب کرد.
«کمپانی نفت انگلیس و ایران هیچ استعدادی به اسم پلیس نفت جمع ننموده و تغییراتی در ترتیبات سابقه خود در این خصوص نداده است.»(2)
* شکایت از حاکم بروجرد و لرستان
امروز نامه ای با امضاء «عموم زارعین و رنجبر و کسبه بروجرد» علیه شریف الدوله حاکم بروجرد و لرستان به امیر لشکر غرب فرستاده شد، و در آن او را به بی کفایتی متهم کردند و برای آن که انتقادات خود را مؤثر نشان دهند شریف الدوله را به ایجاد تفرقه بین طبقات مختلف با نظامیان معرفی کردند تا از این طریق نظر امیر لشکر غرب را بیشتر علیه او تهییج کنند. (3)
* اقدام برای جلب رشید الممالک خلخالی
امیر لشکر شمال غرب امروز خبر داد که اقداماتی برای جلب رشید الممالک خلخالی(4) به اردبیل صورت داده است. او در محاصره و قتل چهل نظامی پیش از این شرکت داشته و غنائمی را هم با خود برده است و به همین علت تاکنون خود را نشان نداده است. «پس از چند فقره مکاتبه و اعزام اشخاص متعدد امروز سرهنگ ابو الحسن خان را به نزد مشار الیه اعزام داشتم شاید مطمئن نموده به اردبیل بیاورد.» (5)
* اخراج معتادان از وزارت مالیه
بنابر دستور العمل میلسپو رئیس کل مالیه که به همه دوایر وزارت مالیه صادر شد از ابتدای فروردین هرکسی که معتاد تشخیص داده شود مطابق قانون استخدام از وزارت خانه اخراج خواهد شد. (6)
* پرداخت عواید گمرک انزلی به بانک
گمرک انزلی که پیش از این درآمدهای خود را تحویل اداره قشونی می داد، حال بنا به دستور میلسپو این درآمدها باید به بانک واریز شود، چرا که اداره قشونی نیز حقوق خود را از بانک دریافت می دارد. (7)
* پرداخت حقوق بهمن ماه
بنا به نوشته روزنامه ایران حقوق بهمن ماه وزارت خانه ها و دوایر دولتی پرداخت شد و امید می رود حقوق اسفند نیز که حدس زده می شد تا 15 اسفند پرداخت شود، تا 25 این ماه داده خواهد شد.(8)
* پیشکار امریکایی مالیه آذربایجان
یکی از مستشاران امریکایی که اخیرا به تهران وارد شده به نام مستر جنس از طرف میلسپو به سمت پیشکاری مالیه
ص: 730
آذربایجان منصوب شد. گفته می شود مستر جنس هفته آینده به آذربایجان خواهد رفت. همچنین برای تقسیم مقداری اعانه که دولت برای جنگزدگان اورمیه در نظر گرفته، از طرف وزارت مالیه یک امریکایی برای نظارت بر تقسیم این اعانه تعیین شده که همراه مستر جنس راهی آن محال خواهد شد. نام شخص اخیر مستر دنوی یاد شده است. (1)
* ادامه مهره چینی قشون برای انتخابات مجلس شورای ملی
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر غرب در میان دستور العمل هایی که به فرماندهان زیردست خود می داد، امروز در تلگرام رمزی به فرمانده قوای مرند «در تعقیب متحد المآل نمره 117» نوشت که «لازم است اسامی اشخاصی که در حوزه مسئولیت شما برای نمایندگی مجلس نامزد گردیده و یا احتمال می رود که انتخاب شوند سریعا راپرت دهید.» وی در تلگرام رمز دیگری به فرمانده قوای مرند یادآور شد که دستور العمل نمره 117 «را کاملا مخفی داشته و غیر از خودتان ابدا دیگری اطلاع حاصل نکند و برای اجرای آن نیز باید مراقبت نام نمایید که با ن هایت استادی انجام گیرد.» (2)
* ایران و روسیه شوروی در آستانه انعقاد قرارداد تجاری
به نوشته روزنامه اتحاد، ایران و روسیه شوروی امروز جلسه مهمی درباره انعقاد قرارداد تجاری تشکیل دادند و مذاکرات با تفاهم پیش می رود. «از قرار آن چه که شنیده می شود قرارداد به همین زودی امضا خواهد شد.» (3)
* توسل والی پشتکوه به ملک فیصل
[تصویر] فیصل
بنابر آن چه که منابع انگلیسی نوشته اند، والی پشتکوه در برابر محدودیت هایی که دولت ایران برای او فراهم کرده در بغداد به ملک فیصل متوسل شده، از او یاری خواسته است. سر پرسی لورن معتقد است که در این زمان دولت انگلیس نمی تواند امکاناتی در اختیار سران محلی قرار دهد که احیانا علیه دولت مرکزی استفاده شود. لورن با ارسال این نظر به وزارت امور خارجه کشور متبوعش خواستار پاسخ آنان شد که مورد تأیید قرار گرفت. (4)
ص: 731
شنبه 19 اسفند 1301/ 10 مارس 1923/ 22 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز مجلس شورای ملی اعتبارنامه قوام السلطنه به عنوان نماینده مشهد تصویب شد. دستور بعدی رسیدگی به بودجه وزارت معارف بود که ده ماده آن مورد مشورت و تصویب قرار گرفت. (1)
* نیروهای نظامی ایران در میان قوای انگلیس
بنابر گزارشهای رسیده از بین النهرین که نمایندگان لشکر غرب آنها را جمع آوری می کردند، بریتانیا روزبه روز بر قوای خود در عراق می افزاید. انگلیس این افراد را از اتباع کشورهای دیگر انتخاب می کند. «عده انگلیسها منحصر به دو هزار نفر پیاده و دویست طیاره که تمام صاحب منصبان و عمله جات فنی آن انگلیسی هستند. بقیه قوا مرکب از ایرانی و هندی که در تحت ریاست سرکردگان انگلیسی تربیت می شوند.» در ادامه این گزارش آمده است که ایرانی هایی که وارد قشون انگلیس شده اند عموما در پلیس جنوب بودند. عده ای هم در امنیه و نظمیه خدمت می کردند و روزبه روز به شمار این افراد در ارتش انگلیس افزوده می شود. این گزارش شمار نیروهای نظامی انگلیس را در عراق حدود ده هزار نفر برآورد کرد و حضور آنها را اولا برای مقابله با عثمانی و در ثانی برای مقابله با مخالفتهای داخلی دانست.
گزارش می افزاید «به طور تحقیق صدی شصت از ساکنین بین النهرین شیعه و در تحت نفوذ و اطاعت اوامر علمای شیعه هستند و در انتخابات اخیر سیاسیت اساسی به کار برده و در نتیجه تحریم انتخاب وکیل نقشه انگلیسی را به کلی برهم زدند.» در این گزارش از حضور ایرانیان در ارتش انگلیس انتقاد شده، آن را در عرض منافع ایران ارزیابی کرده و در پایان آورده است که «نواحی غرب و حدود سرحدی از دسایس و حیل دشمن در صورتی مصون و محفوظ می ماند که یک هیأت جاسوسی تشکیل و مأمورین سیار در ایران وقایع مهمه را به موقع راپرت دهند.» (2)
* توزیع شب نامه در انزلی
پس از به دست آمدن شب نامه ای که در انزلی توزیع شده بود، رئیس تیپ مستقل شمال آن را به مرکز فرستاد و نوشت که از انتشار این گونه اوراق جلوگیری خواهد کرد. به جز تیتر شب نامه که «کابوس منحوس حکومت نظامی» است بقیه متن خوانده نمی شود. محمد حسین خان آیرم رئیس تیپ مستقل شمال می نویسد که کنسول روس از انتشار این شب نامه ابراز تأسف کرده و می گوید که چاپ و توزیع آن را به ما نسبت می دهند ولی ما این نوع کارها را از ناحیه کمیته ای که انگلیسها تشکیل داده اند می دانیم. وی در پایان می افزاید که تحقیقات خصوصی و محرمانه من می گوید «به دستیاری چند نفر ایرانی در قونسول خانه روس ژلاتین شده است.» (3)
* دلایل سوءظن نبیل الدوله به سالار رشید
پس از آن که نبیل الدوله در مکاتبات خود با وزارت امور خارجه از نزدیکی سالار رشید به روسها نوشت، و موضوع به وزارت جنگ منعکس شد، مسئولان وزارت جنگ این تحلیل را نپذیرفته، خواستار قرائن و شواهد نبیل الدوله کارگزار آستارا شدند.
او امروز در نامه ای که به وزارت امور خارجه نوشت دلایل سوءظن خود را برشمرد: دیدار با ایرانیان فراری به روسیه، دیدار با کفیل کنسولگری روس، اشاعه حمله سالار رشید به آستارا. (4)
* آمادگی سفارت ایران در لندن برای همکاری با سرهنگ اسماعیل خان
در آستانه انتقال اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان از طریق انگلیس، وزارت خارجه امروز وزارت جنگ را مطلع کرد که سرهنگ اسماعیل خان نماینده آن وزارت خانه می تواند اقدام کند؛ مراتب به سفارت ایران در لندن ابلاغ شده است. (5)
ص: 732
* مأموران جدید ارزاق در زنجان
پس از جلوگیری از کار حیدر خان زند مأمور ارزاق در زنجان، و تأکید حاکم خمسه برای اخراج او از این ناحیه و موافقت وزیر جنگ، اینک حکمران خمسه گزارش می دهد اسفندیار خان معین نایب به همراه 9 نفر نظامی دیگر از گردان اول فوج حمله به عنوان مأموران ارزاق وارد زنجان شده اند. (1) سردار عظیم حاکم نظامی خمسه که مأموران ارزاق پیشین را از زنجان اخراج کرده بود بنابر دستور وزیر جنگ از میانه راه آنها را برگرداند. (2)
* کشف حجاب در آستارای روسیه
بنابر گزارش امیر لشکر شمال غرب امروز در آستارای روسیه مغازه ها را بستند و اهالی را برای شنیدن سخنرانی دعوت کردند. سخنرانی که از سمت و نام او یاد نشده «در ضمن نطق شرح مفصلی بر علیه اسلامیت و راجع به عالم نسوان عنوان، در خاتمه اظهار داشتند که از امروز تمامی طبقات نسوان ساکن آستارای روس بایستی بدون چادر در کوچه و بازار گردش کنند. تا کی در گوشه های خانه مستور و روحشان خفه شود؟» بنابراین گزارش عده ای از زنان در این اجتماع سرگشاده حاضر بودند. (3)
[تصویر]
* استقرار پایگاه های مراقبتی در مرزها توسط قوای اردبیل
در پی ابراز نگرانی امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی، از ایجاد ناامنی پس از خلع سلاح شاهسونها، رضا خان وزیر جنگ ضمن پذیرش این امر به او نوشت، برای این که اشرار روسیه نتوانند از خاک خود تجاوز کرده، صدمه ای به اهالی وارد آورند پس از خلع سلاح شاهسونها، از قوای اردبیل برای ایجاد پستهای نظامی استفاده شود. (4)
* تقاضا برای تأمین اعتبار خط تلگرام اردبیل به خلخال
پس از مکاتباتی که بین وزارت جنگ و وزارت پست و تلگراف برای کشیدن سیم تلگراف بین اردبیل و خلخال صورت گرفت و با اعلام بی پولی وزارت پست و تلگراف، وزیر جنگ امروز در نامه ای به مستوفی الممالک ریاست وزراء با تشریح اهمیت موضوع از او خواست که اعتبار لازم را برای ایجاد این خط تهیه کند. (5)
* پرسش وزارت داخله از وزارت جنگ درباره رئیس نظمیه کرمان
به دنبال درخواست رضا خان وزیر جنگ برای دست نگاه داشتن وزارت داخله از اعزام رئیس نظمیه جدید کرمان، وزارت داخله امروز به واسطه نامعلوم بودن مسئله درخواست کرد چنانچه نسبت به شخص انتخاب شده اطلاعات و نظریاتی هست که رفتن او را به کرمان منتفی می کند خوب است این وزارت خانه را در جریان بگذارید تا فرد دیگری را تعیین کنیم.
وزارت داخله تأکید کرد مطابق اصولی که برای تشکیلات نظمیه در نظر گرفته شده اعزام صاحب منصب تشکیلاتی از مرکز به کرمان ضرورت دارد. (6) وزارت داخله با این نامه تلویحا تأکید کرد که وزارت جنگ نمی تواند ریاست نظمیه آن ایالت را انتخاب کند و این کار به عهده وزارت داخله است.
(ر. ک: 16 اسفند)
* تقاضای تشکیل جلسه برای رسیدگی به پیشنهاد روسیه
وزارت امور خارجه از سه وزارت خانه مالیه، فواید عامه و داخله خواست که نماینده خود را برای تشکیل نشستی درباره پیشنهاد سفارت روسیه با موضوع راه آهن و عبورومرور اتباع دو کشور از مرزها (ر. ک: 5 اسفند) که فردا ساعت سه بعد از ظهر در وزارت امور خارجه برپا می شود، شرکت دهند. (7)
* تعداد درشکه های تهران
از مجموع 414 دستگاه درشکه ای که در تهران شماره گذاری شده 35 دستگاه از بین رفته و 83 دستگاه آن نیز عجالتا کار نمی کند. اکنون 296 دستگاه درشکه در تهران رفت وآمد می کند که همه آنها دارای چرخ لاستیک دار هستند. این آمار بنا به درخواست سفارت انگلیس از وزارت امور خارجه تهیه شد. (8)
[تصویر]
* گزارشی از خالصجات اصفهان
شهر اصفهان پنجاه و سه خالصه انتقالی دارد که درآمد اجاره آن تقریبا 14 هزار تومان نقد و 6400 خروار غله است. اجاره نقدی از قبل کشت تریاک و پنبه و لوبیا و دیگر محصولات صیفی است. این بخش مرتب پرداخت می شود، اما مال الاجاره های فصلی این طور نیست؛ و علت آن در ناتوانی
ص: 733
زارعین، تعلق روستاهای خالصه به متنفذین که احکام عمومی در مورد ایشان هیچ وقت اجرا نمی شود، توسعه صیفی کاری نسبت به گندم و جو (چون کمتر در معرض آفت قرار می گیرد)، بی دیانتی امین مالیه اصفهان که در فکر منافع شخصی است، می باشد. این عوامل موجب شده عواید دولت از خالصجات انتقالی کاهش یابد. حسام الدوله که این گزارش را برای میلسپو تهیه کرد، در ادامه می نویسد که امور مالیه اصفهان به قدری مغشوش است که امکان تهیه فهرستی دقیق از عواید خالصجات وجود ندارد. فقط می توان فهرست سه سال اخیر را تهیه کرد. (1)
* پرداخت حقوق اسفند وزارت مالیه
امروز حقوق اسفندماه کارکنان وزارت مالیه پرداخت شد.
حقوق اسفند سایر وزارت خانه ها ظرف چند روز آینده داده خواهد شد. (2) ظاهرا میلسپو برای ترمیم عقب ماندگی در پرداخت حقوقها، آن را از پایتخت و در میان آنها از وزارت متبوع خود یعنی وزارت مالیه آغاز کرده است.
* شکایت اهالی فندرسک علیه حاکم
اهالی فندرسک و کوهسار و رامیان با نوشتن عریضه ای که نشان می داد بیشتر مردم این مناطق آن را امضاء کرده اند علیه حاکم این منطقه شکایت کرده، آن را نزد حکومت استرآباد فرستادند. آنها در عریضه خود، حاکم منطقه را بی کفایت دانسته، او را معتاد به تریاک معرفی کرده و تعویض او را خواستارند. (3)
* تقاضای شیخ محمود برای اتحاد با عثمانی علیه انگلیس
بنابر گزارشی که سرهنگ یوسف خان فرمانده قوای ساوجبلاغ امروز داد، شیخ محمود بعد از خروج از سلیمانیه فعلا در «سوزداش» در شش ساعتی سلیمانیه متوقف است و با اعزام نماینده خود نزد عثمانیها از آنها تقاضا کرده برای جنگ علیه انگلیس با او متحد شوند. این خبر می گوید سیمیتقو هم نزد طایفه پشت در است. اخیرا نامه ای هم از طرف سیمیتقو رسیده که گیرنده آن نصر الملک است. مفاد نامه متعاقبا گزارش خواهد شد.(4)
* خبری مبهم از بازگشت سیمیتقو به ایران
گفته می شود اسماعیل آقا سیمیتقو چند روز قبل از راه سردشت به طرف ایران حرکت کرده است. به فرمانده قوای ساوجبلاغ حکم داده شد که اگر این خبر درست است زودتر خبر دهد تا برای ورودش به ساوجبلاغ رویه و دستور لازم صادر شود. (5)
* دیدگاه رئیس تیپ شمال نسبت به فعالیتهای روسها برای مجلس پنجم
محمد حسین آیرم رئیس تیپ مستقل شمال امروز نظر خود را درباره مقاصد روسها برای انتخابات مجلس پنجم، برای رضا خان وزیر جنگ نوشت که طبق اظهارات روسها «کابینه حاضره را کابینه محلل تصور کرده و کلیه امیدشان به آتیه است.» او تأکید کرد روسها با جدیت می خواهند برنده انتخابات مجلس آتی باشند و برای نمونه یادآور شد که در انتخابات فومنات چنین اتفاقی قرار بود بیفتد. اینک «مستدعی است در صورتی که اشخاص صالحی در پیشگاه مبارک در این حدود معرفی شده اند امر به اطلاع فرمایید که جدیت در انتخابات همان اشخاص بشود.» (6) با این حال وی کسانی را که در منطقه شمال برای انتخاب شدن می کوشند چنین معرفی کرد؛ استرآباد: مستشار الدوله، حاج شفیع محمد حسین، امیر مؤید، سید مهدی، مازندران: نجات، عدل الملک، محتشم السلطنه، نصیر السلطنه، سردار کبیر، سیف الاسلام، نظام الدوله، سیف اللّه خان، شریعت زاده، قوام السلطنه، نیر السلطان، دکتر احیاء السلطنه. گیلان: سپهدار، سردار معتمد، آخونداف، مدبر الملک. وی در انتها اضافه کرد که روسها هنوز تمایل خود را به این افراد علنی نکرده اند. (7)
امیر اکرم حاکم مازندران هم به همین مناسبت یادآور شد که معین الرعایا که یکی از فعالان این منطقه برای نمایندگی مجلس شورای ملی بود خوشبختانه تبعید شده، در تهران است.
هم اینک عده ای برای ر هایی او تلاش می کنند. در غیاب او «با کمال اطمینان عرض می کنم هرکس را بندگان حضرت اشرف اعظم [رضا خان] درنظر گرفته باشند ... ملت مازندران از صمیم قلب انتخاب خواهند نمود.» (8)
ص: 734
یکشنبه 20 اسفند 1301/ 11 مارس 1923/ 23 رجب 1341
* خبرهای سلیمانیه و شیخ محمود
امروز امیر لشکر شمال غرب بنابر اخبار تأیید نشده نوشت که سید طه کشته شده است. وی در این گزارش با اشاره به بمباران سلیمانیه توسط هواپیماهای جنگی انگلیس و خروج شیخ محمود از سلیمانیه آورده است که فعلا شیخ قادر برادر شیخ محمود حکومت سلیمانیه را به خواست انگلیس در اختیار گرفته است. علت عملیات انگلیسها علیه شیخ محمود، ارتباط او با عثمانیها بوده است. وزارت جنگ با ارسال این اخبار به امیر لشکر غرب از او خواست تحقیق کند که شیخ محمود پس از خروج از سلیمانیه «کدام طرف فراری شده و فعلا در کجاست؟ (1)
* گزارش رئیس تیپ مستقل شمال از اقدام حاکم نظامی لنگرود
رئیس تیپ مستقل شمال نتیجه دریافت خود را از اقدام حاکم نظامی لنگرود در تبعید علمای لنگرود امروز به وزارت جنگ منعکس کرد؛ این که رفتار حاکم لنگرود «بی مورد بوده و تقریبا اهالی را تا یک اندازه از خود رنجانده است. و از طرف دیگر باوجوداین که این اقدام برخلاف سیاست محلی بوده، بی جا هم نبوده، فقط اشتباه بزرگی که کرده است این است که یک اشخاص بدون تقصیری را هم تبعید کرده» است. و در پایان نوشت که قرار شده تبعیدشدگان به محل خود بازگردند. (2)
* مراعات حال موفق الدوله
رئیس ارکان حرب کل قشون در تلگرامی که امروز به امیر لشکر غرب فرستاد از او خواست رعایت حال موفق الدوله حاکم همدان را بکند چون از بستگان رجال بلندپایه است و با «حضرت اشرف روابط مخصوصی» دارند. (3) مردم همدان از این حاکم شکایت داشتند و امیر لشکر غرب نیز مستقیم در جریان سوءرفتار و کارهای مفسده انگیز او بود، از این جهت او را مستوجب تعقیب می دانست.
* ارسال یادداشت سفارت انگلیس به امیر لشکر غرب
به دنبال پی گیری سفارت انگلیس در باب رخداد هایی که علیه مأموران انگلیس یا اتباع بین النهرین در کرمانشاه رخ داده (ر. ک: 11 و 15 اسفند) موضوع از طریق وزارت جنگ به امیر لشکر غرب اطلاع داده شد تا پاسخ آنها را بدهد. یکی از این موارد درخواست وجه برای نگهبانی از کنسولگری انگلیس در کرمانشاه بود. (4)
* درخواست تحقیق درباره اقدامات آقا ضیاء
پس از گزارشی که امیر اکرم حاکم مازندران درباره آقا ضیاء پسر شیخ فضل اللّه نوری در تنکابن به وزارت جنگ فرستاد، این وزارت خانه امروز به حکومت تنکابن دستور داد در مورد آقا ضیاء و جلساتی که او در این شهر با علمای دیگر و چند نفر از کسبه تشکیل می دهد تحقیق کرده، گزارش دهد. (5)
* اوضاع دالکی و سرکشی غضنفر السلطنه
بنابر آنچه که امروز امیر لشکر جنوب خبر داد فتح اللّه خان ضابط فعلی دالکی برای تخلیه دالکی تمکین نمی کند. همچنین غضنفر السلطنه به واسطه مخالفتی که با ضرغام السلطنه دارد مشغول تحریکات است. ازاین رو پنجاه نیرو از قشون بنادر تحت فرماندهی سلطان عزیز اللّه خان به دالکی اعزام شدند. (6)
* درخواست اخراج پنج معلم از انزلی
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه امروز در نامه ای که با قید فوری به وزارت جنگ فرستاد نوشت که رئیس قشون گیلان خواستار اخراج پنج نفر از اعضای این وزارت خانه از انزلی شده است. او خواسته که اینها از گیلان خارج شوند. «در وزارت معارف هیچ سابقه ای از این فقره
ص: 735
نیست.» وزارت معارف خواستار توضیح موضوع شد.(1)
* اظهارات قاطرچی سالار رشید
بنابر اظهاراتی که قاطرچی سالار رشید پس از بازپرسی کرده، سالار رشید در دیدار با حاکم آستارای روس و معاون او اظهار کرده که دولت فعلی ایران را به رسمیت نمی شناسد و نسبت به آن متمرد است. سالار رشید از این دولتمردان روسی تقاضای مساعدت کرده تا به نفع آنان و علیه دولت مرکزی خروج کند.
سالار رشید اظهار داشته در دولت ایران فقط یک وزیر جنگ را می توان نام برد که او هم با ماهی 1500 تومان حقوقی که می گیرد در واقع به آن پول خدمت می کند نه به دولت و ملت.
سالار رشید با اشاره به کمک روسها، گفته است که تا نوروز پرچم سرخ بلشویکی را در این منطقه بلند خواهد کرد. روسها مساعدت به سالار رشید را منوط به تحویل اسلحه او دانستند، اما آماری که سالار رشید از موجودی تجهیزات خود داد، با آن چه که پیش از این به روسها داده بود بسیار متفاوت است.
امیر لشکر شمال غرب ضمن ارسال این گزارش به مرکز یادآور شد سرهنگ محمد علی خان نماینده اعزامی لشکر که برای گفت وگو با سالار رشید و ضرغام عشایر طالشی رفته بود، اینک گزارش می دهد که آنان از آمدن به اردبیل امتناع می کنند و حتی حاضر نیستند به آستارا هم بروند. اگر بیش از این فشار آورده شود فرار خواهند کرد و به احتمال زیاد به روسیه می روند. تلاش برای متقاعد کردن آنها ادامه دارد. (2)
* علت ارتباط خوانین دیرکوند با شیخ خزعل
شیخ خزعل در اطراف دزفول املاک قابل توجهی دارد. به همین جهت با عشایری که به آن منطقه ییلاق و قشلاق می کنند یا باید مقابله کند و یا راضی شان نگه دارد. «طرفیت با الوار برای سردار اقدس (شیخ خزعل) نتیجه ندارد. این است توسط عمال خودش چند نفر آنها را خواست، روی هم رفته از اسب و خلعت شاید یک دو هزار تومان به آنها داده باشد و همین مسئله باعث شد که این زمستان هنوز در اطراف دزفول از آنها شرارتی بروز نکرده است.» اینها توضیحاتی بود که مشار الدوله از خوزستان به وزارت داخله فرستاد و موضوع ملاقات خوانین با ویلسن انگلیسی (ر. ک: 12 اسفند) را هم تکذیب کرد. (3)
* ورود مستشار مالی خراسان به دامغان
مستشار مالی خراسان که یکی از اعضای هیأت امریکایی است امروز صبح وارد دامغان شد «و از طرف حکومت و رؤسای دوایر دولتی از ایشان ملاقات به عمل آمده و دو ساعت پیش از ظهر به سمت شاهرود حرکت نمودند.» (4)
* اعتراض دانش آموزان به اعتصاب معلمان
دانش آموزان ساروی عصر امروز به اداره تلگراف خانه آمدند و از اعتصاب معلمان و تعطیلی مدارس گله کردند. آموزگاران ساری به واسطه نرسیدن حقوق در اعتصاب هستند. (5)
* دستگیری و بازجویی آنوش گرگانرودی
امروز تیپ مستقل شمال در نامه ای که به وزارت جنگ فرستاد خبر از دستگیری و بازجویی آنوش گرگانرودی داد. از نظر مسئولان این تیپ وی فردی کمونیست است که با مأموران سیاسی روسیه ارتباط دارد. «آنوش قطعا کارکن کامونیستها و به همین دلیل ... در توقیف است. در صورت اجازه مرکز تحت الحفظ اعزام شود.»(6) (ر. ک: 1 بهمن)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس شورای ملی امروز پیش از ظهر تشکیل جلسه داد.
در این جلسه بودجه وزارت معارف در دستور کار قرار گرفت و بودجه مدارس پسرانه و دخترانه، مدارس ابتدایی و متوسطه، مدرسه دار المعلمات، مدرسه دار الفنون، حقوق معلمان، بودجه مدرسه طب و مدرسه موزیک و نیز مدارس ایرانی خارج از کشور مورد بررسی قرار گرفت و به تصویب رسید.(7)
* ورود والی پشتکوه به شهربان
امیر جنگ والی پشتکوه که عازم بغداد است (ر. ک: 29 اسفند) امروز وارد شهربان شد و از وی استقبال مفصلی به عمل آمد. جریده العراق نوشت که مقامات بلندپایه عراقی و انگلیسی در این استقبال شرکت داشتند. امیر جنگ سه روز در شهربان واقع در استان دیاله اقامت می کند. (8)
ص: 736
دوشنبه 21 اسفند 1301/ 12 مارس 1923/ 24 رجب 1341
* آمادگی اعزام نیرو به خوزستان
امیر لشکر غرب در گزارشی که امروز برای وزیر جنگ فرستاد، نوشت که عده ای آماده حرکت به منطقه عربستان (خوزستان) هستند.
اما از آن جا که انگلیسها در اطراف رود خانه کرخه برای حفاظت معادن نفت پست نگهبانی دارند و مانع از عبور اشخاص مسلح هستند «چنانچه رأی مبارک اقتضاء فرماید امر مقرر فرمایید از مجاری سیاسی مذاکرات لازم برای عبور عده از محل معروضه» به عمل آید. پیش از حرکت نیرو باید تعلیمات لازم به آنان داده شود و اگر زودتر حرکت کنند به دلیل نبود تلگرام عبور آنها از رود خانه به اشکال برخواهد خورد. (1)
[تصویر]
* تقاضای رفع توقیف از انبارهای غله
امروز گروهی از ذی نفوذان شهر زنجان از نمایندگان خود خواستند توقیف انبارهای غله پایان یابد. ظاهرا این اقدام هنگام بروز اختلاف بین حاکم خمسه و نمایندگان اداره ارزاق یعنی حیدر خان زند و سلطان احمد خان رخ داده بود. این گروه ضمن تقدیر از اخراج این دو از زنجان و نیز ابراز تأسف از بازگشت آنان از قزوین خواستند به دلیل مضایق موجود در آذوقه منطقه و نیز نیاز رعایا به تخم و خوراک، انبارهای غله از توقیف به در آیند. (2)
* ارسال اسلحه از طریق هامبورگ
سرهنگ اسماعیل خان مأمور وزارت جنگ برای تحویل و انتقال اسلحه های خریداری شده از آلمان امروز از برلن تلگرامی فرستاد که تجهیزات پس از تحویل گرفتن از شهرهای مختلف به هامبورگ حمل شده تا از راه روسیه به ایران فرستاده شود.
[تصویر] نمایی از هامبورگ قدیم
نیاز به مساعدت مشاور الممالک وزیر مختار ایران در مسکو هست. محرمانه موضوع به او منتقل شود. وی در ادامه این مراسله خبر داد که امکان خرید تجهیزات دیگر مانند مسلسل و توپ به دور از چشم متفقین وجود دارد. (3)
* دستور سانسور تلگرامها
وزارت جنگ امروز از وزارت پست و تلگراف خواست که هر تلگرام رسیده ای را به دست مخاطبش نرساند. اخیرا تعدادی از روحانیان مشهد در مورد اقدامات امریکاییها در آن شهر نسبت به خرید زمین و ساخت تأسیسات، تلگرامی به اردبیل [و خطاب به روحانی صاحب نفوذ این شهر] فرستاده اند.
رسیدن این گونه مراسلات اثرات سوء دارد. «مقتضی است به رئیس تلگراف خانه اردبیل دستور فرمایید که این گونه
ص: 737
مخابرات را به مقصد نرسانده و از انتشار اخباری که اسباب هیجان مردم می شود خودداری نمایند.» (1) (ر. ک: 12 اسفند)
* جلوگیری از پرداخت دو حقوق برای یک نفر
با توجه به مصوبه دولت قوام السلطنه که ماهی سیصد تومان می باید به اعضاء کمیسیون شورای تجارت یعنی منصور السلطنه، صدیق حضرت و اویسی پرداخت شود، میلسپو رئیس کل مالیه مانع از پرداخت آن شد. وی «وجه فوق را قلم کشیده و گفته است یا حقوق معاونت باید بگیرند و یا حقوق کمیسیون تجارت.» (2)
* فرار سالار رشید به جنگل
از اردبیل امروز خبر داده شد که سالار رشید در جنگلهای ایران متواری شده است. این خبر را سرهنگ محمد علی خان که برای جلب نظر سالار رشید به آستارا رفته بود، داد.
امیر لشکر شمال غرب با ارسال این خبر تقاضا کرد «به فرمانده تیپ شمال امر اکید صادر فرمایند که مشار الیه را در جنگ تعقیب و دستگیر نمایند.»(3)
* هشدار دوباره کارگزار مشهد درباره هیأت تبشیری امریکا
مقرب السلطنه امروز بار دیگر نسبت به اقدامات هیأت تبشیری امریکا در مشهد هشدار داد و وزارت امور خارجه را از اقدامات آنها نسبت به شروع ساخت بنا هایی که گفته می شود بیمارستان، مدرسه، کلیسا و خانه های سازمانی است آگاه کرد. (ر. ک: 7 اسفند) «میسیون امریکایی در مشهد باطنا مشغول ترویج [مذهب] هستند. اهالی به علما فشار آورده و هیأت علمیه هم جدا از کفیل ایالت و کارگزاری منع امریکاییها را در ترویج مذهب و ساختمان در اراضی» خواسته است. آنها صریحا می گویند اگر جلوگیری نشود، اقدام به قیام خواهند کرد. چند روز پیش «از طرف هیأت علمیه مخصوصا آقای قمی و شاهرودی و کاظمینی اقدام کرده، خواسته بودند اجتماعا بروند ممانعت نمایند ... کفیل ایالت به مواعظ حسن ه و مواعید قطعیه در موقوف شدن آن از طرف دولت آنها را» از این کار بازداشت. مقرب السلطنه باردیگر خواست با سفارت امریکا وارد مذاکره شوند چون هیأت امریکایی مشهد می گوید فقط آن چه سفارت بگوید به کار خواهد بست.(4)
ص: 738
سه شنبه 22 اسفند 1301/ 13 مارس 1923/ 25 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس شورای ملی به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. در ابتدا مواد دیگری از بودجه وزارت معارف در دستور کار قرار گرفت. سپس لایحه مخارج مستشاران امریکایی به مبلغ چهل و هشت هزار تومان بررسی و به تصویب رسید. در ادامه جلسه ماده واحده ای که مبلغ یکصد هزار تومان برای مصارف انتخابات دوره پنجم قانون گذاری اختصاص می داد، مطرح و با اکثریت 66 رأی از 77 نماینده حاضر تصویب شد. (1)
* بی اهمیت بودن تلگرام علمای مشهد از نظر وزارت پست و تلگراف
در پی درخواست وزارت جنگ از وزارت پست و تلگراف نسبت به سانسور تلگرام هایی که موجب هیجانات عمومی می شود، وزارت پست و تلگراف امروز پاسخ داد تلگرام علمای مشهد به اردبیل پیش از تحویل به مخاطب آن تحت مطالعه و دقت قرار گرفت، اما اهمیتی نداشت. «مع هذا توصیه و تأکید شد که در آتیه بیشتر دقیق شده و این قبیل مطالب را بدون اجازه به مقصد نرسانند.» (2)(ر. ک: 21 اسفند)
* تأکید امیر لشکر غرب بر فاسد بودن موفق الدوله
امیر لشکر غرب امروز خطاب به رئیس ارکان حرب کل قشون نوشت که مرا دعوت به مساعدت با موفق الدوله حاکم همدان می کنید. (ر. ک: 20 اسفند) اما می دانید که به پیشنهاد من وی حاکم این منطقه شده اما «طوری از موقعیت و مقام و مساعدت قشون با خود سوءاستفاده نکرده است که قابل جبران و مساعدت باشد. مشار الیه علنا دزدی کرده و در مجالس اظهار می دارد حقوق حکومتی کفاف مخارج مرا نداده، ناچار دزدی می کنم.» وی در ادامه به مشکلاتی که موفق الدوله برای وی فراهم کرده اشاره کرد و نوشت افرادی از صاحب منصبان مرا ب هایی می داند. دیگر آن که «توسط سید علی اکبر وکیل الدوله کارگزار انگلیسها تأسیس اتحادیه فامیلی را در همدان نموده و این زمینه بزرگی است که او فراهم می نماید که ممکن است برای تشکیلات قشون موجب زحمت گردد.» وی فرقه بازی و ایجاد انجمن ها و دسته های ریز و درشت را از دیگر ندانم کاریهای موفق الدوله عنوان کرد. (3)
* مذاکره درباره راه آهن و آمدوشدهای مرزی
وزارت امور خارجه امروز به سفارت روسیه شوروی در تهران نوشت که پیرو تقاضای آن دولت برای شروع مذاکرات در مورد راه آهن و عبورومرور ساکنین روستاهای مرزی از جمله قشلاق و ییلاق به خاک دو کشور (ر. ک: 5 اسفند) یادآور می شود که پیش از این مذاکراتی در مسکو و تهران در این مورد بوده است. درخواست شده اطلاعات آن مذاکرات برسد تا با ملاحظه آنها تاریخ شروع و در واقع ادامه مذاکرات پیشنهاد شود. (4)
* پیشنهاد وزارت فواید عامه برای مراسلات جزیره بحرین
وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه درباره آنچه که «مراسلات چهارگانه معاریف» نامید و این که بتوان درباره این مراسلات از جزیره بحرین پاسخ گرفت، پیشنهاد کرد کمیسیونی ویژه در وزارت امور خارجه تشکیل شود. از آنجا که «دولت علّیه هنوز دست از ادعای مالکیت جزیره بحرین برنداشته و دخالتهای مأمورین انگلیس را غاصبانه می داند برای این که نسبت به مراسلات مزبوره ترتیب اثری داده شود» تشکیل آن کمیسیون پیشنهاد می شود.(5)
* دستور دوباره به جمع آوری اسلحه در گیلان
امروز برای دومین بار به رئیس تیپ مستقل شمال دستور
ص: 739
داده شد تا جمع آوری اسلحه را از عشایر و طوایف گیلان آغاز کند. (1) پس از آن که امیر لشکر شمال غرب خلع سلاح را از شاهسونهای منطقه اردبیل در یکی- دو ماه اخیر شروع کرد، عقیده داشت خلع سلاح منطقه گیلان مکمل اقدام او خواهد بود.
* اعزام ششصد نظامی به مشکین شهر
امیر لشکر شمال غرب خبر داد که «جهت تهدید طوایف شاهسون که در مغان هستند و برای سرعت در تسلیم نمودن اسلحه یک عده ششصد نفری به مشکین اعزام شدند.» (2)
* دستور رضا خان برای اخراج معین الرعایا به بروجرد
وزارت جنگ امروز به حاکم مازندران یادآوری کرد که معین الرعایا که اهل بروجرد است و دستور تبعید او نیز داده شده باید به محل اصلی خود بازگردد. پس از دستگیری معین الرعایا سفارش هایی برای آزادی او رسید که وزیر جنگ با این استدلال که او باید به موطن خود بازگردد دستور داد و تأکید کرد چنانچه دستوری برای معاودت او رسید ابدا توجه نکنید. (3)
* مذاکره میلسپو با ممتاز الملک
امروز میلسپو در محل وزارت عدلیه با وزیر، ممتاز الملک دیدار و گفت وگو کرد. مذاکرات راجع به بودجه سال آینده وزارت عدلیه بود که هرچه زودتر تهیه گردد. گویا میزان این بودجه پانصد هزار تومان است. (4)
* فعالیتهای تبلیغاتی در اصفهان برای مجلس پنجم
حاکم اصفهان امروز به درخواست رضا خان وزیر جنگ گزارشی از فعالیت های تبلیغاتی افراد مختلف را در اصفهان که برای ورود به مجلس شورای ملی تلاش می کنند برای او فرستاد. محمود آقا انصاری حاکم نظامی اصفهان که پیش از این حاکم نظامی تهران بود، حاجی میرزا علی، شیخ مرتضی پسر حاج آقا جمال، حاجی میرزا یحیی، سید عبد اللّه محرر، حاج آقا نور اللّه، شیخ محمد حسین قمشه ای، افتخار السادات، اعتماد التجار و امین التجار را در شمار افرادی دانست که در این انتخابات فعال هستند. (5)
[تصویر] نمایی از اصفهان قدیم
* توصیه هایی برای بهادر السلطان
در نامه ای که امروز شیخ احمد فرامرزی (6) برای رضا خان وزیر جنگ نوشت از سوابق مبارزاتی امیر برکت خان بهادر السلطان در حفظ حدود ایران و مقابله با نیروهای تجاوزگر انگلیس یاد کرد و تأکید کرد اگر سایر رؤسای آن حدود از او تأسی کردند محال بود دشمن بتواند یک قدم از بندر عباس یا بنادر دیگر به داخل ایران قدم بگذارد. چنانچه تمام جنگهای بهادر السلطان چه پیش از جنگ بین الملل و چه پس از آن نوشته شود کتاب مفصلی خواهد شد. در این نامه به اختلافات موجود بین شجاع نظام حاکم بندرعباس و پسرش اعتماد نظام نایب الحکومه میناب با بهادر السلطان اشاره شده است. شیخ احمد فرامرزی شجاع نظام را برکشیده انگلیسها دانست که حکومت هندوستان به او لقب «سی آ ای» داد و نوشت شجاع نظام در هنگام جنگ بیش از یک تبعه انگلیس به انگلیس خدمت کرده است. فرامرزی از رضا خان خواست نظر به سابقه بهادر السلطان به اختلافات پیش آمده در آن منطقه رسیدگی کند. (7)
* رایزنی وزرای مختار آلمان و انگلیس درباره بازگشایی مدرسه آلمانی
دولت ایران از آلمان تقاضا کرده است مدرسه آلمانی را که پیش از این فعال بوده با سه آموزگار آلمانی و به هزینه ایران در تهران بازگشایی کند. سرپرسی لورن با ارسال این خبر به انگلیس می نویسد که سفیر آلمان در این باره نظر انگلستان را خواسته است و اطمینان می دهد که آلمان به دنبال گسترش نفوذ خود در ایران نیست. (8) انگلیس نه تنها با این موضوع مخالفت نکرد، بلکه کرزن به لورن یادآور شد که شفاهی به سفیر آلمان تبریک بگوید.(9) اما ظاهرا دولت آلمان در جریان بازگشایی این مدرسه نبود و سفیر هنگام ورود به ایران از طرف خود چنین قولی داده و اینک که دولت ایران مصرانه افتتاح مدرسه را پی گیری می کند، سفیر آلمان پاسخ صریحی به ایران نمی دهد. اما او به دولت انگلیس اطمینان داده است که اگر هم چنین مدرسه ای افتتاح شود به لحاظ فنی سطح بالایی نخواهد داشت. (10)
ص: 740
ص: 741
چهارشنبه 23 اسفند 1301/ 14 مارس 1923/ 26 رجب 1341
* تقاضای حاکم کردستان برای تقویت مرز
شهاب الدوله حاکم کردستان و گروس در گزارشی که برای مستوفی الممالک فرستاد با اشاره به تحولاتی که در کردستان عراق پیش آمده خواستار تقویت نیروها در مناطق مرزی کردستان ایران شد. وی در نامه دیگری به وزارت داخله رخدادهای کردستان عراق را از زبان محمود خان مریوانی معاون کابینه ایالتی کردستان و گروس که مدتی در سلیمانیه بود و به تازگی به مریوان بازگشته منعکس کرد. در این گزارش به رودررویی شیخ محمود با انگلیس، خروج شیخ محمود از سلیمانیه، بمباران سلیمانیه که در آن یازده زن و کودک کشته شدند، مذاکرات شیخ محمود با اوزدمیر پاشا حاکم رواندوز و اتحاد با نیروهای ترک اشاره شده است. (1)
* اعتراض مکتوب به دستگیری و تبعید علمای لنگرود
امروز تلگرامی از لاهیجان به ریاست وزراء و وزیر جنگ فرستاده شد و از دستگیری و تبعید علمای لنگرود به شدت انتقاد شد. این نامه که امضاءهای زیادی در پای خود دارد حاکم نظامی لنگرود، حسینقلی خان سرهنگ، را عامل صدماتی دانست که شبیه آن در سالهای شوم گذشته دیده نشده است.
رسیدن این نامه در حالی است که وزیر جنگ در نامه ای به مستوفی الممالک خبر از مرتفع شدن موضوع داده است. (2)
* اقدامات خارج از وظیفه رئیس تیپ مستقل شمال
وزیر جنگ در تلگرامی که به رئیس تیپ مستقل شمال فرستاد با اشاره به اطلاع وزارت معارف، نوشت که «شما اخراج چند نفر اعضای معارف انزلی را خواسته و نیز مطابق اطلاعاتی که به این جانب رسیده اعلاناتی راجع به احسان اللّه خان منتشر کرده اید. در صورتی که مطلب صحت داشته باشد خارج از وظیفه بوده است.» رضا خان به او یادآوری کرد که برای این گونه اقدامات باید تأیید مرا داشته باشید. (3) (ر. ک: 20 اسفند)
* زیانهای مهاجرت فصلی ایلات و عشایر مرزنشین
مهاجرت فصلی ایلات و عشایر مرزنشین از خاک ایران به کشورهای همسایه صرف نظر از مسائل جنبی، از حیث تأدیه مالیات، خسارات زیادی به مالیه کشور وارد می کند. دیگر آن که اقامت آنها در ممالک اجنبی امکان دارد با تزریق آرا و عقایدی از طرف آن کشورها همراه شود که قطعا مضر به حال کشور است.
امیر لشکر غرب با اظهار این مطلب از وزیر جنگ خواست که در دولت فعلی تصمیمی برای جلوگیری از این گونه مهاجرتها گرفته شود. او اضافه کرد مراتع منطقه برای اقامت ایلات و عشایر در تابستان کافی است و نیازی به خروج آنها از مرزها نیست. (4)
* تردید طایفه فولادلو در تسلیم سلاح خود
امیر لشکر شمال غرب، عبد اللّه طهماسبی، وزیر جنگ را مطلع کرد «نظر به این که طایفه فولادلو در تسلیم اسلحه خود مردد هستند، 48 ساعت به مشار الیهم جهت تحویل کلیه اسلحه وقت داده شد [و] یک عده نظامی نیز بدان صوب حرکت داده شد.»(5)
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
پیش از غروب امروز مجلس به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد. دستور این جلسه قانون استخدام قضات عدلیه بود.
تبعیت ایران، دین اسلام، حد اقل سی سال، دادن امتحان یا داشتن لیسانس حقوق، عدم محکومیت و قیام علیه حکومت و عدم محکومیت به فساد عقیده و اعتیاد از شرایط ضروری فرد متقاضی برای احراز سمت قضاوت بود. نمایندگان مخالف و
ص: 742
موافق پیرامون این لایحه گفت وگو کردند. سپس وزیر معارف بخشهای باقی مانده از لایحه بودجه وزارت معارف را طرح و پس از مشورت به تصویب رسید. (1)
* توضیح وزارت جنگ در انتخاب رئیس نظمیه کرمان
پس از آن که وزارت جنگ در انتخاب رئیس نظمیه کرمان توسط وزارت داخله موافقتی نشان نداد و بدین ترتیب پرسش وزارت داخله را موجب شد (ر. ک: 19 اسفند) امروز در نامه ای محرمانه، وزارت جنگ نوشت که این وزارت خانه در اطراف انتخاب مدیر الملک به ریاست نظمیه کرمان نظر خاصی ندارد «فقط چون اخیرا ایالت کرمان (تیمورتاش) برخلاف مصالح مملکت شروع به یک سلسله اقداماتی نموده [تماس با کنسول انگلیس و اجرای درخواست او برای تعیین رئیس جدید نظمیه] خواستار تأمل بیشتر در این موضوع شده ایم و فعلا اقتضا می کند نظمیه در دست قشون باشد.» (2)
[تصویر] عبد الحسین تیمورتاش در جوانی
* فعال شدن رئیس گردان آباده برای انتخابات مجلس
در پی دستور وزیر جنگ به امرای لشکر و متعاقبا دستور امیر لشکر جنوب به زیردستان خود، رئیس گردان آباده امروز در گزارشی به محمود آیرم امیر لشکر جنوب موقعیت آباده را تشریح کرد: 1. در انتخابات دوره چهارم مردم آباده تحت فشار قوام الملک به قوام السلطنه رأی دادند و پس از استعفای او سردار فاخر که نفر دوم بود راهی مجلس شد. در دوره پنجم نیز بعید است قوام الملک در امر انتخابات دخالت نکند. 2. به تازگی امیر نصرت (3)حاکم آباده خود را به نمایندگی مجلس معرفی کرده است ولی با حکمی که از طرف لشکر رسید اقدامات او خنثی شده است. 3. واعظزاده از اهالی آباده برای نامزدی مجلس تلاش هایی آغاز کرده اما من او را تصدیق نمی کنم. 4. ضیاء الواعظین شیرازی در نزد مردم آباده به آزادی خواهی و وطن دوستی شهرت داشته، مردم نسبت به او اقبال دارند، اما من نظر خاصی نسبت به او ندارم. 5. دکتر اعلم الملک هم که از اهالی آباده است طرفدار قشون و عظمت آن است اما فعلا نمی توان یقین کرد که بتوان به درستی نقش سیاسی خود را بازی کند ولی می توان حدس زد که مطیع قشون باشد. وی در پایان این گزارش تلویحا نوشت که می تواند رأی امرای قشون را برای انتخاب نماینده موردنظر مجری دارد. (4)
* درخواست برای ابقای رئیس گردان بنادر
حاکم بنادر جنوب از وزیر جنگ خواست از جابه جایی شاهزاده محمد علی میرزا رئیس گردان بنادر جنوب جلوگیری کند. او نوشت شنیده شده وی تغییر خواهد کرد. او اضافه کرد از همه طبقات به دار الحکومه آمده و تقاضای ابقای او را کرده اند. (5)
* تقاضای انعام برای ولی اللّه
امروز امیر لشکر غرب برای ولی اللّه قاتل علی مردان تقاضای یکصد تومان پاداش کرد «چون دو نفر برادران مشار الیه که همدست او بوده در الشتر گرفتار و به دست برادران علی مردان تیرباران و اعدام شده اند.» اما خود توانسته سالم بازگردد. با پرداخت این پاداش موافقت شد. (6)
* انتقاد وزیر جنگ از اوضاع نابسامان لشکر جنوب
رضا خان امروز در تلگرامی به محمود آیرم گفت که بر اساس اطلاعات رسیده موقعیت لشکر جنوب با بی نظمی و خرابی همراه شده است. اخیرا می گویند «یک عده نظامی و امنیه در بنادر تحصن اختیار کرده اند ... لازم است به فوریت قضیه را اطلاع داده اقدام جدی در رفع غائله بنمایید.» (7)
* نظر وزیر جنگ درباره خرید سلاح
رضا خان وزیر جنگ ضمن حواله پنج هزار تومان به سرهنگ اسماعیل خان در برلن در پاسخ او گفت که اگر هر تفنگ با تمام لوازمات و هزار فشنگ سر هم 19 دلار باشد می ارزد «ولی در صورتی باید اقدام به خرید نمود که ترتیب حمل آنها مطمئنا تأمین شده باشد و الا برای قشون ضرر بزرگی می شود.» پیش از این سرهنگ اسماعیل خان نماینده وزارت جنگ که برای انتقال اسلحه های خریداری شده ایران از آلمان در برلن بسر می برد از رضا خان خواسته بود نظرش را درباره خرید این سلاح بگوید. در پایان این تلگرام رضا خان یادآور شد که محرمانه به سفارت ایران در مسکو گفته است که برای حمل سلاحها از راه روسیه هرکاری که لازم است، انجام دهد. (8) (ر. ک: 21 اسفند)
* استعفای وزیر مالیه
به نوشته برخی منابع، نصر الملک (حسن علی هدایت) وزیر مالیه به دلیل اختلاف با میلسپو امروز استعفا داد.(9) مستوفی الممالک نیز چند روزی است که به علت بیماری در خانه است و نمی تواند در هیأت دولت حاضر شود. (10)
* مشخصات ایلات ترکمن صحرا
بنابر آن چه که به درخواست وزارت داخله از استرآباد
ص: 743
گزارش شد ترکمنها شامل دو گروه یموت و کوکلان هستند و آنانی که صاحب دام زیاد هستند «چاردا» نامیده می شوند و کسانی که بدون دام هستند «چهر». چهرها حدود 20 هزار خانوارند که در گمیش تپه و خواجه نفس و آق قلعه اقامت دارند.
چارداها ییلاق و قشلاق می کنند و برای قشلاق شش ماه کنار رود کوکان و جنگلهای نزدیک استرآباد اقامت دارند. این گزارش که امروز به وزارت داخله فرستاده شد از نظر مسئولین این وزارت خانه بسیار مختصر و فاقد توضیحات ضروری ارزیابی گردید. قرار شد به کارگزاری استرآباد نوشته شود گزارش کامل تری تهیه و ارسال کنند.(1)
[تصویر] نمایی از ترکمنها
* ادامه تحصن در شیراز
اعتراض به گرفتن عوارض راه همچنان معترضان را در تحصن نگه داشته است. ادامه این امر باعث شد که امروز منصور الملک کفیل وزارت داخله و ناظم العلوم معاون وزارت فواید عامه با حاکم فارس مذاکره کرده، از طریق مخابرات حضوری، چاره جویی نمایند. (2)
* درخواست وزیر خارجه برای خروج نظامیان انگلیسی از بنادر
ذکاء الملک وزیر امور خارجه به سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران نوشت که نامه شما «مشعر از عوض شدن عده ای نظامی انگلیس در بنادر خلیج فارس» رسید. «قوای نظامی ایرانی به قدر لزوم در بوشهر گذاشته شده و امنیت آن نواحی مورد نگرانی نیست و دولت ایران» ضرورتی به بقای نیروی خارجی در آن منطقه نمی بیند.
ذکاء الملک از لورن خواست دستورهای لازم را برای خروج نظامیان انگلیس صادر کند «و بیش از این بر توقف آنها در حدود ایران که برخلاف رسم بین المللی و مناسبات حسن ه طرفین است ادامه ندهند.» (3)
* موقعیت فعلی تبریز و انتخابات مجلس
در پی بخش نامه ارتش به امرای لشکر و حاکمان نظامی برای فرستادن اطلاعاتی از جنب وجوش حاکم بر شهرها در انتخابات پنجم مجلس شورای ملی، حاکم نظامی آذربایجان امروز نوشت که فرقه دمکرات در تبریز فعال است. با این که نفرات کمی دارند ولی در فعالیتهای خود منظم و جدی هستند.
«طبقات اشراف و فلاح و مردمان صلح طلب اگرچه جمعیت شان دو مقابل فرقه است، چون تشکیلات منظمی ندارند» نمی توانند با دمکراتها برابری کنند. فرقه دمکرات تاکنون کسی را نامزد نکرده است. وی سپس از احتمال نامزد شدن رجالی چون تقی زاده، مصدق السلطنه، حاجی محمد جعفر اصفهانی، صدق السلطنه و نصرت الدوله یاد کرد.(4)
ص: 744
پنج شنبه 24 اسفند 1301/ 15 مارس 1923/ 27 رجب 1341
* عید مبعث
امروز ادارات، وزارت خانه ها و دوایر دولتی به مناسبت عید مبعث تعطیل بود. (1)
* تقاضای نگهبان برای زمینهای امریکایی
حسین خزاعی امیر لشکر شرق در تلگرامی که امروز به وزارت جنگ فرستاد، خبر داد که امریکایی هایی که در مشهد زمین هایی را خریده اند، اکنون تقاضای سه نفر نگهبان می کنند.
او خواستار کسب تکلیف شد. (2) موضوع این زمینها هیجاناتی را در مشهد پدید آورد و باعث شد علمای آن شهر، دیگر روحانیان ذی نفوذ شهرها را به واکنش بخوانند.
* اثبات وقف بودن زمین های هیأت تبشیری امریکا
تولیت آستان قدس رضوی امروز وقف نامه زمین های خریداری شده توسط هیأت تبشیری امریکا در مشهد را به وزارت امور خارجه فرستاد. (ر. ک: 7 اسفند) او نوشت که «اقدامات شرکت سبطیریان امریکایی در خرید اراضی و خیال ساختن مدرسه و کنیسه [کلیسا] در این شهر مقدس» که هیجان عمومی را در پی داشته، با وقف بودن اراضی، باطل است. او با ضمیمه کردن وقف نامه ابراز داشت «با سفارت امریکا مذاکره فرمایید که این زمین و قنات محکوم به وقفیّت است ... و اولیای آستان قدس برحسب وقفیّت و حکم تمام علمای اعلام» زمینها را تصرف خواهد کرد.(3)
* سخنرانی در مجمع دمکرات
مجمع دمکرات امروز در آگهی ای که در جراید به چاپ رساند از عموم علاقه مندان خواست برای شنیدن سخنرانی آقای سید ابو الفتح علوی «راجع به علاقه مندی ایرانیان به آمال اهالی اسلامیه بین النهرین» که فردا جمعه سه ساعت مانده به غروب در محل مجمع دمکرات ایراد می گردد، شرکت کنند. (4)
* گزارشهای یکسان از شیخ محمود
امروز بار دیگر لشکر شمال غرب از قول فرمانده قوای ساوجبلاغ خبر داد که شیخ محمود از ترس هواپیماهای جنگی انگلیس به پشت در آمده و شیخ قادر برادر خود را با تعدادی از معاریف به کرکوک فرستاده، اما انگلیس خود شیخ محمود را می خواهد. «گویا انگلیسها کاغذ (نامه) محرمانه شیخ محمود را که به اوزدمیر پاشا نوشته شده بود به دست آورده و این قضایا را فراهم آورده اند.» (5)
* تشکیل مجلس فقها
روزنامه ایران در شماره امروز خود خبر از تشکیل مجلس فقها در وزارت عدلیه داد که یکشنبه آینده تشکیل خواهد شد.
«موضوع مذاکره راجع به حل بعضی مسائل معضله و شکایات واصله از بعضی محاضر شرع می باشد.» (6)
* ممنوعیت حمل اسلحه
رضا خان وزیر جنگ در اطلاعیه ای که امروز در جراید منتشر شد خبر داد که حمل اسلحه تخلف است. وی امتناع از این دستور را موجب ضبط اسلحه و تنبیه متخلفان دانست. (7)
ص: 745
جمعه 25 اسفند 1301/ 16 مارس 1923/ 28 رجب 1341
* توضیحات وزیر مختار انگلیس
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران پیرو دیداری که رضا خان وزیر جنگ با سرهنگ ساندرز، وابسته نظامی سفارت انگلیس در تهران، درباره اقدامات اوزدمیر پاشا در مناطق مرزی ایران داشت امروز به او نوشت که «مایل بوده اید که تفصیل مسئله نگاشته شود و بنابراین محرمانه زحمت می دهم.» لورن اضافه می کند که اوزدمیر پاشا مایل است نظامیان، تجهیزات و ملزومات خود را از خاک ایران به رواندوز برساند و در این مورد هم با عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب مکاتبه کرده، مصالح عثمانی و ایران را یکی دانسته است. اوزدمیر مایل است فرمانده قوای ایران را در سردشت متقاعد کند علیه طوایف و ایلاتی که با عثمانیها سازگار نیستند وارد عمل شود.
ما مایل نیستیم کمک و آذوقه به اوزدمیر پاشا یا شیخ محمود از طرف خاک ایران برسد. «بنابراین یقین دارم همه قسم اقدامات به عمل خواهد آمد که بی طرفی ایران از طرف عثمانیها نقض نشود و به فسادهای که اوزدمیر در میانه طوایف سرحدی می نماید تقویتی به عمل نیاید.» (1)
* دستور العمل غیر معمول فرمانده تیپ شمال
مصطفی نیر السلطان حاکم گیلان در نامه ای که امروز به وزارت جنگ نوشت خبر داد که فرمانده تیپ مستقل شمال با انتشار اعلامیه ای گفته است هرجابه جایی باید با اجازه فرماندهی تیپ باشد. کسانی که به طرف فومن می روند باید عکس خود را هم بدهند تا به جواز الصاق شود. دیگر این که عده ای از نظامیان را با توپ و مسلسل در سطح شهر رشت حرکت داده و با تیراندازیهای زیاد باعث رعب و وحشت اهالی شده است. حاکم گیلان می افزاید متعاقب این رخداد شایع شد که کشتی جنگی در انزلی نیرو پیاده کرده که تشویش حاصله را دوچندان کرد. این اقدامات اعتراض کنسول روسیه را هم برانگیخت. سرتیپ محمد حسین خان آیرم می گوید این جواز فقط برای سارقین بوده است. «نتیجه اقدامات بی مطالعه رئیس تیپ فقط زحمت و تزلزل عامه است. مستدعی است امر فرمایند موضوع جواز فوری مرتفع و رئیس تیپ را متذکر سازند راجع به این قبیل اقدامات بدون اطلاع بنده که یقینا از ایشان به سیاست آشناتر هستم قبلا مشورت نمایند.» (2)
* توصیه محتشم السلطنه به رعایت حال موفق الدوله
امروز محتشم السلطنه وزیر معارف در نامه ای به رضا خان ضمن تمجید از او نوشت «آقای امیر لشکر غرب که باید بدانند بنده و منسوبانم از خود حضرتعالی هستیم» و به جهت فتنه جویی چند نفر، موفق الدوله نباید مورد تهدید قرار گیرد. او از رضا خان خواست «همه قسم مساعدت و تقویت را از ایشان بنمایند.» (3) (ر. ک: 14 و 20 اسفند) از نظر امیر لشکر غرب موفق الدوله متهم به دزدی و فساد بود.
* آمار زرتشتیان تهران
در آخرین سرشماری از زرتشتیان مقیم تهران که از طرف انجمن زرتشتیان به عمل آمده شمار زرتشتیان مقیم تهران، 820 نفر بوده است. (4)
* تقاضای هیأت اتحادیه تنکابن
هیأت اتحادیه تنکابن در نامه ای که امروز به مجلس شورای ملی نوشت درخواست کرد اهالی تنکابن نماینده ای مستقل در مجلس پنجم داشته باشند، چرا که «تنکابن دارای 24 بلوک» است و نباید از داشتن نماینده محروم باشد.(5)
ص: 746
شنبه 26 اسفند 1301/ 17 مارس 1923/ 29 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
مجلس امروز به ریاست مؤتمن الملک تشکیل جلسه داد.
مهم ترین دستور امروز ادامه بررسی قانون استخدام قضات بود.
شرایط استخدام رؤسا و اعضاء محاکم و مدعی العموم ها و وکلای عمومی مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه بحثی هم پیرامون محاکم شرعی و محاکم عرفی درگرفت و سید حسن مدرس در این باب سخنانی ایراد کرد.(1)
* گزارش بی سیم مسکو از مطالب جراید روسیه درباره مذاکرات تجاری
بی سیم مسکو امروز به مناسبت تجدید مذاکرات بین ایران و روسیه برای عقد قرارداد تجاری با اشاره کلی به مقالاتی که مطبوعات آن کشور در این باره می نویسند گزارش داد که «در ذیل این مقالات اشعار می شود که هر قدر کابینه جدید ملی در استقرار موازنه سیاست خارجی که قوام السلطنه آن را بر له انگلیس نقض کرده بود موفقیت حاصل کند همان اندازه پیشرفت استقرار مناسبات عادی تجارتی بین روسیه ساوتی و ایران تأمین خواهد شد. جراید اشعار می دارند که سیاست تند و بالاتر از خصومتی که قوام السلطنه نسبت به روسیه شوروی اتخاذ کرده و شخصا آن را معین می ساخت، تقریبا برای مدت هشت ماه ترقی این مناسبات را به تعویق انداخت.» (2)
* امتناع طایفه فولادلو از خلع سلاح و اقدامات امیر لشکر شمال غرب
عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب امروز گزارش داد که طایفه فولادلو از تسلیم اسلحه خود امتناع می کند. او می نویسد که آنها درصدد بودند علیه قوای اعزامی به منطقه سکونتشان اقدام کنند. قوای کمکی فرستاده شد. این طایفه به خوانین و رؤسای مقیم شهر اطلاع داده بودند که فرار کنند، اما همگی دستگیر شدند. با این حال چند متنفذ دیگر را برای متقاعد کردن آنها برای تسلیم سلاح فرستاده ام. در ن هایت با حرکت قسمتی از قشون وحشت زده شدند و پسر کوچک امیر فیروز را با قرآن فرستادند و قسم یاد کردند که اسلحه خود را تحویل خواهند داد. «بیست نفر در بداق لار برای تحویل گرفتن اسلحه گذارده» ام. عبد اللّه طهماسبی که همراه قشون عازم منطقه سکونت فولادلو شده بود این اقدام آنها را (تسلیم شدن و تشبث به قرآن) امری مزورانه دانست و یادآور شد اگر از تحویل اسلحه استنکاف کنند این بار تنبیه خواهند شد. (3)
* تأکید امیر لشکر جنوب به اقدام انگلیس در تشکیل پلیس نفت
به دنبال تکذیب خبر تشکیل پلیس نفت در مسجد سلیمان از سوی مأموران سیاسی انگلیس، و درخواست وزارت جنگ برای دریافت منشأ این خبر، محمود آیرم امیر لشکر جنوب امروز نوشت که گزارش متواتر بازرسان و حرکت عده ای داوطلب از جمله دو صاحب منصب سابق نظامی برای شرکت در آن پلیس از اصفهان به صفحات جنوب، دلایلی برای این موضوع است «ولی اخیرا به علت مجهولی این اقدام از طرف انگلیسها متروک و موقوف گردیده و دو نفر صاحب منصبان فوق الذکر نیز به اصفهان معاودت نموده اند.» (4)
* اداره معارف گیلان، لانه کمونیستها
در پی شکایت رئیس معارف گیلان از اقدامات رئیس تیپ شمال علیه تعدادی از آموزگاران انزلی (ر. ک: 23 اسفند) رئیس تیپ مزبور چهار معلم را سردسته کمونیستهای منطقه معرفی کرد که بین دانش آموزان و اهالی این مرام را تبلیغ می کنند.
«وزارت معارف دستورات قطعی داده بود که کلیه اشخاصی که داخل سیاست شوند از خدمت اخراج نمایند ولی چون سردسته حقیقی نیر السلطان (حاکم گیلان) بوده است رئیس معارف هر مرتبه به یک محذوراتی دچار» شده است.
ص: 747
محمد حسین خان آیرم رئیس تیپ مستقل شمال در مورد اعلاناتی که به اسم احسان اللّه خان (ر. ک: 23 اسفند) منتشر می شود نوشت که اینها را خود روسها منتشر می کنند تا بدین وسیله اهالی را متوحش کرده و از این طریق به طرف خود جلب کنند. او در پایان یادآور شد که روسها وجود او را در منطقه خلاف اهداف خود می دانند. (1)
* دستور دستگیری سالار رشید
رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که امروز به رئیس تیپ شمال فرستاد به او دستور داد از آنجا که سالار رشید بنابر گزارش امیر لشکر شمال غرب از آستارا به جنگل فرار کرده است، دستور دهید او را تعقیب کرده، دستگیر کنند.(2)
* موافقان و مخالفان قشون و انتخابات مجلس
پس از گزارشی که محمود آیرم از دسته بندیهای سیاسی در دو شهر اصفهان و شیراز و طرفداران قشون در میان این افراد برای وزارت جنگ فرستاد (ر. ک: 16 اسفند) امروز در گزارش محرمانه و بلند دیگری فهرستی از گروه های فعال در سه شهر شیراز، یزد و کاشان را که برای انتخابات دوره پنجم فعالیت می کنند و این که نسبت به اداره قشون چه نظری دارند، برای رئیس ارکان حرب کل قشون فرستاد. در شیراز دو گروه عمده وجود دارد:
1. دمکراتهای شرقی که متمایل به انگلیس هستند و کسانی که برای نامزدی مجلس معرفی کرده اند، عبارتند از:
سید محمد حسن دستغیب، نصرت الدوله، سید یعقوب، نصر السلطنه، حاجی آقای شیرازی
2. دمکراتهای غربی که ضد انگلیسی هستند و نامزدهای شان عبارتند از: صدر الاسلام، ناظم التولیه، ضیاء الادبا، سردار فاخر.
فرقه شرقی با قشون مخالف ولی فرقه غربی موافق است. در این بین صدر الاسلام، ضیاء الادبا و ناظم التولیه طرف اعتماد قشون هستند. گروه های سیاسی یزد به دو دسته تقسیم می شوند: تشکیلی و ضد تشکیلی. نامزدهای گروه تشکیلی عبارتند از: حائری زاده و آقا سید کاظم که فعلا نمایندگان یزد در مجلس شورای ملی هستند، و آقا شیخ هادی، میرزا عباس صراف. گروه ضدتشکیلی نامزدهای زیر را برای مجلس در نظر گرفته اند: نواب، سید عبد الرسول موسی زاده، اناری زاده، حاجی افتخار، فرخی. از این عده «سید عبد الرسول، شیخ هادی و سید کاظم نسبتا اصلح می باشند.»
در کاشان دسته های سیاسی فعلا ظهور و بروز کامل نیافته، اما از کسانی که موافق قشون هستند، می توان از آقامیرزا سید حسن نماینده فعلی، جلیل الملک و آقا احمد معروف به گنبد نام برد. مخالفان هم شیبانی، وحید الملک، متین السلطنه، حاجی آقا علی پسر میرزا شهاب الدین، میرزا محمد حسین، سید عبد الرحیم تمبرفروش، حسام الاسلام، سید محمد مدیر که از طرف تجار هستند قابل یاد کردن هستند. معین الممالک رئیس اداره مالیات غیرمستقیم اصفهان از طرف اهالی نطنز و جوشقان برای نمایندگی نامزد است. (3)
* رئیس جدید نظمیه رشت
به نوشته روزنامه ایران ماژور محمود خان اخیرا به سمت ریاست نظمیه رشت انتخاب شده و به زودی به محل مأموریت خود حرکت خواهد کرد.(4)
* نفع ایران در معارضه انگلیس با شیخ محمود
محمد حسن بدیع کارپرداز ایران در کربلا ضمن فرستادن گزارشی از حوادث اخیر کردستان عراق (بمباران سلیمانیه توسط انگلیس، کشته شدن عده ای بی گناه، خروج شیخ محمود از کردستان) نوشت که اینک سلیمانیه حکومتی ندارد و طرفداران انگلیس آنجا هستند. او افزود اقدام اخیر انگلیس علیه شیخ محمود به دلیل نزدیکی او به عثمانی بوده است.
«اکراد به واسطه تعصب مذهبی باطنا به ترکها بیشتر میل دارند تا انگلیس ... چیزی که هست هرقدر مناسبات انگلیس با اکراد سست و ضعیف شود برای ایران خالی از فایده نیست زیرا وجود یک کردستان مستقل و تحت وصایت و حمایت انگلیس از برای کردستان ایران خطرناک است.» (5)
* شرایط عفو سیمیتقو
پس از پاسخ سفارت انگلیس به یادداشت وزارت امور خارجه که سیمیتقو خیال آمدن به ایران را ندارد و در آن از صحت و سقم عفو سیمیتقو توسط ایران نیز سئوال شده بود، (ر. ک: 14 بهمن) وزارت امور خارجه امروز سفارت انگلیس را باخبر کرد که موافق اظهارات وزارت جنگ سیمیتقو در صورتی عفو می شود که خود را تسلیم قوای دولتی کرده به تهران بیاید. (6)
* فعالیتهای سیاسی «اجتماعیون» در بارفروش
بنابر گزارشی که کارگزاری مهام خارجه مازندران امروز به وزارت امور خارجه فرستاد انجمن اجتماعیون با فعالیت هایی که میرزا حیدر علی شیرازی و منشی انجمن سید حسن خان گنجه ای از خود نشان می دهند، فعالیت خود را گسترش داده است. از نظر نماینده وزارت امور خارجه سید حسن خان گنجه ای اصلا اصفهانی است، خود را پزشک جا زده و پیش از این با بلشویکها سروسرّی داشت. او احتمال می دهد میرزا حیدر علی شیرازی و گنجه ای «قوه عامله دیگران باشند.» (7)
ص: 748
یکشنبه 27 اسفند 1301/ 18 مارس 1923/ 30 رجب 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
امروز مجلس شورای ملی تشکیل جلسه داد و لایحه گل سرخ (1) مطرح و همه مواد آن مورد گفت وگو قرار گرفت. قرار بود در انتهای جلسه امروز وزرایی که صبح هنگام به احمد شاه معرفی شده بودند در مجلس حاضر شوند که به دلیل گذشت زمان ممکن نشد.(2)در واقع مستوفی الممالک پس از ترمیم کابینه خود باید آنها را به مجلس معرفی می کرد.
وزرای تازه که امروز به احمد شاه معرفی شدند عبارت بودند از: نصر الملک وزیر مالیه سابق به سمت وزارت پست و تلگراف، مخبر السلطنه وزیر فواید عامه و تجارت و فلاحت، بهاء الملک وزیر مالیه، ادیب السلطنه کفیل وزارت داخله. سایر وزراء در سمتهای سابق خود ابقا شدند. (3)
* شومیاتسکی در منزل بصیر الدوله
شومیاتسکی وزیر مختار روسیه امروز در ادامه دیدارهای گذشته خود با بصیر الدوله نماینده ویژه احمد شاه، در منزل او حاضر شد.
حرف اصلی شومیاتسکی حاضر نشدن در مراسم سلام عید نوروز در دربار بود. او از این جهت که باید برای چند روز راهی انزلی شود از شرکت در مراسم سلام عذر خواست.
بصیر الدوله که متوجه طفره رفتن شومیاتسکی شده بود در ن هایت شنید که «دستور شرف یابی به حضور اعلی حضرت را این طور داده اند که اول سفیر کبیر عثمانی شرفیاب می شود و بعد سفیر افغانستان و بعد کلیه کردیپلماتیکها من جمله ما را هم جزو کردیپلماتیکها نوشته اند که باید حضور اعلی حضرت برویم.
در صورتی که ابدا من نمی توانم با حضرات یک جا برویم [به] حضور. زیرا که میانه ما با انگلیس خصوصا، [و] سایر دول عموما خیلی بد است و در موقعی که حضور به هم رساندیم بایستی وزیر مختار انگلیس از طرف دولت خودش و سایر دول عرض تبریک بگویند و با این روابط غیر حسن ه چگونه می توانم حاضر شوم. به همین جهت است و نخواهم آمد. خواهش دارم حضور اعلی حضرت عرض کنید و بنده را معذور بفرمایید از شرف یابی روز عید نوروز.» (4)
* لزوم اظهار عقیده درباره نامزدهای شهر اصفهان
در پی ارسال گزارشی از حاکم اصفهان در مورد افرادی که خود را نامزد پنجمین دوره مجلس شورای ملی کرده اند، وزیر جنگ امروز از او خواست «لازم است عقیده خود را راجع به اشخاص که صلاحیت نمایندگی را دارند اظهار دارید.»(5) (ر. ک:
22 اسفند)
* نظارت بر رفت وآمد زنان در مرزهای غربی
تعدادی از زنان که به بین النهرین مسافرت کرده بودند، اینک تقاضای بازگشت به ایران دارند. از آن جا که موضوع برای دولت ایران روشن نیست در دستور العملی به مأموران مرزی خواسته شد از این به بعد از خروج زنان مجهول الهویه جلوگیری به عمل آید. مقرر شد به زنان خواستار بازگشت، اجازه ورود به کشور داده شود. (6)
* درخواست توضیح وزارت داخله از وزارت جنگ درباره تبعید علمای لنگرود
وزارت داخله امروز از وزارت جنگ خواست که در مورد رفتار نامناسب نایب الحکومه لنگرود نسبت به روحانیان آن شهر توضیح دهد. وزارت داخله یاد کرد که اهالی لنگرود در این زمینه تلگرافی به رئیس الوزراء فرستاده اند و دادخواهی کرده اند. وزارت جنگ نیز در پاسخ نوشت که قبلا در این مورد به نخست وزیر اطلاعات لازم داده شده و فعلا «غائله مرتفع و از حکومت مشار الیه (لنگرود) نیز مؤاخذه به عمل آمده است.» (7)
ص: 749
* تأمین امنیت مرزها در آینده نزدیک
پس از آن که وزارت امور خارجه از نبود پستهای نگهبانی در مرزهای شمال و عدم امکانات امنیتی در این بخش خبر داد، وزارت جنگ امروز اطمینان داد «برای تأمین نقاط سرحدی اقداماتی به عمل آمده و قریبا پست نظامی مستقر خواهد گردید.» (1)
* تکذیب بی نظمی در اجزاء لشکر جنوب
محمود آیرم امیر لشکر جنوب در پی دریافت گلایه ای از وزیر جنگ مبنی بر وجود بی نظمی در ادارات تابعه لشکر جنوب (ر. ک: 23 اسفند) نوشت که چنین گزارشی تاکنون از رؤسای قشون کرمان و فارس نرسیده است. آن چه در این چند روز گذشته رخ داده تغییر رئیس ساخلوی بندر عباس بوده که رئیس قشون کرمان به دلیل بی لیاقتی او را برکنار کرده است. (2)
* همکاری روسیه در انتقال اسلحه به ایران
رضا خان وزیر جنگ امروز در تلگرافی که به سرهنگ اسماعیل خان در برلن فرستاد نوشت که در تهران با سفارت روسیه مذاکرات لازم به عمل آمده «اولیای سفارت متعهد شده اند دو هزار قبضه تفنگ سیستم جدید فعلا بلا عوض به دولت ایران تفویض نمایند تا بعد برای تکمیل بقیه اسلحه که مایحتاج دولت است مساعدت کامل نمایند. موقع مراجعت دو هزار تفنگ را همراه بیاورید.» (3)
* شکایت از ضیاء السلطان
وزارت جنگ در دو نامه ای که خطاب به وزارت داخله و حاکم نظامی آذربایجان نوشت از شکایت اهالی تبریز از سوء رفتار ضیاء السلطان رئیس تأمینات تبریز خبر داد. وزارت جنگ از هر دو مخاطب خواست «هرچه زودتر مشار الیه را منفصل و یک شخص لایق و امین با کفایتی را به عوض او معین نمایند که رفع نگرانی و شکایت اهالی شود.» (4)
* نقض خلع سلاح در میان طوایف گیلان
امیر لشکر شمال غرب که خلع سلاح طوایف مقیم گیلان را مکمل اقدامات خود در اردبیل می داند امروز خبر داد که طایفه سردار مقتدر طالشی تاکنون خلع سلاح نشده و تیپ مستقل شمال اقدامی در این جهت صورت نداده. طایفه فولادلو هم با اتکاء به قرابتی که با امیر نصرت فولادلو داماد مرحوم سردار مقتدر طالشی دارد از آنجا که تصور می کند می تواند مثل آن طایفه اسلحه خود را به جنگل ببرد، از تحویل تجهیزات خودداری می کند. خبری هم رسیده که سلیمان پاشا پسر سردار مقتدر طالشی به رعایای خود در خلخال دستور داده اسلحه به دست در آق مسجد گرد هم آیند. عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب با این مقدمات از وزیر جنگ درخواست کرد دستور دهد تیپ مستقل شمال اقدامات خود را در خلع سلاح هرچه زودتر آغاز کند. (5)
* وجود امکانات برای کشیدن تلگراف اردبیل به خلخال
پس از آن که وزارت پست و تلگراف به دلیل نبود بودجه از کشیدن خط تلگراف از اردبیل به خلخال شانه خالی کرد، امروز به وزارت جنگ خبر داده شد که «وسایل دایر نمودن تلگراف از قبیل سیم، مقره و تیر در تلگراف خانه اردبیل موجود و فقط صدور اجازه از وزارت مربوطه لازم است.» امیر لشکر شمال غرب با ارسال این خبر درخواست کرد هرچه زودتر شروع به کشیدن سیم شود بهتر خواهد بود. (6)
* پرسش از پول نقره ایران
سفارت امریکا در تهران از وزارت امور خارجه خواست که به پرسشهای وزارت تجارت آن کشور درباره پولهای نقره ایران پاسخ دهد. موضوع امروز از طریق وزارت امور خارجه به وزارت مالیه منعکس شد تا همکاری شود. وزارت مالیه نیز از مستر بوکار رئیس بانک ایران موضوع را پی گیری کرد. (7)
* زندانیان حزب مساوات در بادکوبه
امروز عرض حال زندانیان سیاسی حزب مساوات که حدود چهار ماه است توسط اداره امنیتی «چکا» ی روسیه شوروی دستگیر و در بادکوبه محبوس شده اند به اداره دوم سیاسی وزارت امور خارجه رسید. این زندانیان شرح وضعیت خود را به نماینده سیاسی ایران در آن شهر رسانده، گفته اند که پس از ضرب و شتم توسط کارکنان چکا «در زیرزمینهای مربوط و سرد» نگهداری می شوند که در نتیجه چند نفر فلج و اکثرا بیمار شده اند. زندانیان برای رساندن صدای خود به بیرون و ر هایی از این موقعیت نامطلوب اعتصاب غذا کرده، ده روز از خوردن امتناع کردند. «هرچند تقاضاهای محبوسین پس از ده روز گرسنگی مورد قبول واقع گردید ولی هیچ تأمینی موجود نیست که در آتیه حرکات وحشیانه فوق الذکر تجدید» نشود.
تعداد زندانیان 20 نفر بود. «حزب ملی مساوات به دولت و ملت هم کیش و نجیب ایران متوسل و با اظهار پروتست بر علیه حرکات وحشیانه و جنایات روسها و عمال آنها به نام جامعه اسلامیت مداخله و معاونت دولت علّیه ایران را توسط آن جناب عالی استدعا می نماید.»(8)
* شکواییه صنعتگران آذربایجان از واردات کالاهای خارجی
گروهی از تولیدکنندگان آذربایجان در شکایتی که به رئیس مجلس شورای ملی نوشتند از واردات کالا هایی که مشابه آن در داخل کشور تولید می شود ابراز نگرانی کردند چرا که «چندین هزار نفر از این راه به تأمین معاش» مشغولند اما «در این قرب عید بعضی از تجار خائن اشیایی که در وطن خود ایجاد و رفع احتیاج خلق و هم سد پریشانی صنعتگران را می نمود از خارجه وارد وطن عزیز خود نموده دست دعاگویان بلکه هزاران نفوس بسته است. استدعا این که آن چه در ایران درست می شود آن قبیل اشیاء را قدغن نمایند» که وارد کشور شود. (9)
* موقعیت شیخ محمود در گزارش کارگزار ساوجبلاغ
کارگزار ساوجبلاغ از خبر هایی که به او رسیده وزارت امور خارجه را مطلع کرد که شیخ محمود در روستای سوری (ساری) داش است و تلاش می کند عشایر عثمانی را برای حمله به کرکوک با خود متحد کند. چند روز قبل هواپیماهای جنگی انگلیس ساری داش را بمباران کردند. سیمیتقو که با توصیه شیخ محمود به نزد طایفه پشت در رفته بود به همراه عباس محمود آقا یکی از رؤسای ایل پشت در به رواندوز نزد
ص: 750
اوزدمیر پاشا رفته است. خبر غیر موثقی هم می دهند که ترکیبی از قوای عثمانی و روس وارد زاخو در نزدیکی موصل شده اند. (1)
* امتناع والی آذربایجان از شرکت در مراسم افتتاح باشگاه روس ها
امیر لشکر اسماعیل خان والی نظامی آذربایجان خبر داد که در روز افتتاح باشگاه روسها در تبریز به دعوت کنسول روس پاسخ مثبت نداده، در آن مراسم شرکت نکرده است. مدعوین «احساس کرده بودند که مقصود از تأسیس این کلوپ فقط تبریکات و دعوت ایرانیان برای [آشنایی با] انقلاب است و قطعا در سرحدات و سایر ولایات نیز به همین رویه اقدام و در صورت ادامه بدیهی است در آتیه مفاسدی بروز خواهد کرد که جلوگیری آن بسی دشوار خواهد بود.» (2)
* پی گیری سفارت عثمانی از غارتهای مرزی
سفارت عثمانی در تهران امروز دو نامه به وزارت امور خارجه فرستاد. یکی از نامه ها می گفت که اخیرا اتباع فقیر «حکومت مجلس کبیر ملی ترکیه» در زمینهای متعلق به ماکو قتل و غارت شده اند و شصت نفر از طایفه جوکانلی که تحت حمایت اقبال السلطنه هستند به روستایی در خاک ترکیه تجاوز کرده اند. نامه ای دیگر خبر از غصب و غارت در منطقه بایزید می داد که اموال مسروقه به ایران آورده شده است. حکومت ترکیه فهرست اموال غارت شده و مرتکبین را به «باش شهبندر» تبریز تسلیم کرده و او متعاقبا آنها را از طریق حکومت آذربایجان در اختیار اقبال السلطنه قرار داده است. وی در این دو نامه خواستار امنیت در مناطق مرزی و بازپس دادن اموال غارت شده، بود.(3)
* خبر تعویض نظامیان انگلیس در بنادر جنوب
سرپرسی لورن امروز خطاب به وزیر امور خارجه ایران نوشت: «سال گذشته نظر به پاره ای عملیات که در تغییر و تبدیل دستجات قشونی بریتانیا در بنادر جنوب اعمال گردید، این مطلب مورد سوءتفاهمی شده بود که با تبادل یادداشت های فیمابین این سفارت خانه و وزارت امور خارجه روشن و مرتفع گردید. برای جلوگیری از تکرار نظیر چنین سوءتفاهمی بر خود لازم می دانم که جنابعالی را مطلع سازم که تا پایان ماه فوج بوپال که فعلا مستقر در این نواحی است با هنگ بیست و هفتم پنجاب عوض خواهد شد. این اقدام به طور عادی هر سال انجام می شود، و وضع فعلی طبیعتا هیچ افزایش نیرویی را شامل نخواهد بود.» (4)
* ایرانشهر به جای دزداب
حامد الدوله حاکم دزداب در گزارشی که امروز به وزارت خارجه فرستاد، ضمن ارسال نقشه ای از شهر جدید دزداب که توسط یک مهندس هندی و با پرداخت 340 تومان ترسیم شده بود، نوشت که اسم دزداب را به «ایرانشهر» تغییر داده ام. «این تغییر اسم بنابر امر حضرت اشرف آقای مشیر الدوله است که در زمان زمامداری به چاکر حکم فرموده بودند.» وی افزود حاکم نشین را هم «بلوچستان سرحدی» نامگذاری کرده ام که از بلوچستان کرمان و بلوچستان انگلیس تشخیص داده شود.
حامد الدوله درخواست کرد اگر این تغییرنامها شایسته است، ابلاغ گردد تا مراجع رسمی از این به بعد اسامی جدید را به کار برند. (5)
ص: 751
دوشنبه 28 اسفند 1301/ 19 مارس 1923/ 1 شعبان 1341
* تشکیل جلسه مجلس شورای ملی
در جلسه امروز نمایندگان مجلس زمان اجرای لایحه قانون موقتی هیأت منصفه را تا وقتی که قانون دائم هیأت منصفه به تصویب برسد، تمدید کردند. در ادامه مذاکرات، لایحه گل سرخ نیز از تصویب نمایندگان گذشت. همچنین «مبلغ 24000 تومان شهریه از قرار ماهی پانصد تومان «در حق شاهزادگان رکن الدوله، یمین الدوله، سالار السلطنه، عضد السلطنه تصویب و برقرار گردید.» (1)در این جلسه مدرس تأکید کرد تعطیلات مجلس در روزهای اول سال به درازا نکشد. «لازم می دانم 5- 4 روز از عید گذشته مجلس منعقد شود.» (2)
* اخطار وزیر جنگ به طایفه فولادلو
پس از گزارش هایی که امیر لشکر شمال غرب از عدم تسلیم سلاح های طایفه فولادلو (3) به وزارت جنگ فرستاد، رضا خان وزیر جنگ در تلگرامی که به سلیمان پاشا خان پسر سردار مقتدر طالشی فرستاد خطاب به عموم رؤسای طایفه فولادلو نوشت «به تمام شماها گوشزد می کنم چنانچه شنیده شود از اطاعت به اوامر امیر لشکر شمال غرب و استرداد و تحویل کلیه اسلحه خودتان به قشون جزئی مسامحه و سرپیچی نمایید، نه فقط خود شماها به شدیدترین مجازات ها خواهید رسید بلکه تمام طایفه فولادلو مضمحل و نابود خواهند شد.» (4) عبد اللّه طهماسبی در تلگرامی که امروز برای رضا خان فرستاد، او را مطلع کرد که فولادلوها مقداری از سلاح های خود را تحویل دادند و احتمال دارد برخی از بیگ زادگان این طایفه نیز امروز به شهر بیایند. (5)
* پاسخ رضا خان به محتشم السلطنه
به دنبال سفارشهای محتشم السلطنه نسبت به رعایت حال موفق الدوله حاکم همدان و مساعدت اداره قشون با او (ر. ک: 25 اسفند) رضا خان امروز با انعکاس نظرات امیر لشکر غرب به محتشم السلطنه و یادآوری اقدامات موفق الدوله در همدان نوشت که امیر لشکر غرب می گوید اگر حکومت او ابقا شود اداره قشون مسئولیت هرگونه اتفاقاتی را که در آنجا رخ نماید به عهده نخواهد گرفت. «بنابراین مقتضی است خود جنابعالی مستقیما به موفق الدوله مرقوم فرمایید به فوریت رویه فعلی خود را متروک» کند و رضایت خاطر امیر لشکر غرب را جلب کند.(6)
[تصویر] محتشم السلطنه
ص: 752
* پرسش از علت برکناری رئیس گردان بنادر
وزارت جنگ امروز از امیر لشکر جنوب محمود آیرم پرسید که حاکم بنادر گزارش می دهد رئیس گردان بنادر قرار است تغییر کند. (ر. ک: 23 اسفند) اما حاکم بنادر خواستار ابقای رئیس گردان شده است. اهالی نیز چنین خواستی دارند.
«حسب الامر [وزیر جنگ] مراتب را تصریحا اطلاع دهید.» (1)
* صدور مجوز نشریه نسیم صبا
شورای عالی معارف امروز در محل وزارت معارف تشکیل جلسه داد و صلاحیت چند روزنامه را تصویب کرد که یکی از آنها مجله نسیم صبا به مدیریت حسین کوهی کرمانی بود. (2)
ص: 753
سه شنبه 29 اسفند 1301/ 20 مارس 1923/ 2 شعبان 1341
* آخرین جلسه مجلس شورای ملی در سال 1301
آخرین جلسه مجلس شورای ملی در سال 1301، امروز پیش از غروب به ریاست مؤتمن الملک تشکیل شد. (1) در این جلسه لایحه روشنایی و تعزیه در اماکن مقدسه مطرح شد.
سید حسن مدرس در گفت وگوی نمایندگان درباره این لایحه توضیحاتی در حفظ موقوفاتی که برای مصارف خاص تعیین شده اند داد. او گفت مواردی دیده می شود که دولت این موقوفات را تصرف کرده، با عنوان خالصه آن را کرایه می دهد. (2) امروز وزرای جدید نیز به نمایندگان مجلس معرفی شدند.
* انتظار برای گزارش کارگزاری محمره
وزارت امور خارجه در نامه ای که امروز به وزارت فواید عامه نوشت با یادآوری این که سفارت انگلیس موضوع تشکیل پلیس نفت را در شهر هایی چون مسجد سلیمان و آبادان تکذیب کرده، با این حال از کارگزاری محمره (خرمشهر) خواسته شده است که در صحت و سقم آن تحقیق کند. «بدیهی است هر راپرتی برسد به استحضار آن وزارت جلیله خواهد رسانید.» (3)
* دستور دستگیری فتح اللّه خان
وزیر جنگ امروز به رئیس تیپ مستقل شمال دستور داد سلطان فتح اللّه خان را که سابقا از افراد خالو قربان بوده و فعلا در رشت است دستگیر کند. (4)
* پاسخ امیر لشکر جنوب درباره جابه جایی رئیس گردان بنادر
محمود آیرم در پاسخ به چرایی برکناری رئیس گردان بنادر (ر. ک: 28 اسفند) امروز به وزارت جنگ نوشت که جابجایی رئیس گردان بنادر زمانی که وزیر جنگ برای استقبال از احمد شاه به بوشهر آمده بود، بنا به پیشنهاد سرتیپ بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی) رئیس قشون فارس و بنابر دستور شفاهی وزیر جنگ صورت گرفت و شخص دیگری به جای او منصوب شد. و اگر منظور رئیس پادگان بندرعباس است قبلا علت برکناری او توسط رئیس قشون کرمان به اطلاع رسیده است. (5)
* والی پشت کوه در راه بغداد
در خبری که امروز به وزارت امور خارجه رسید، امیر جنگ والی پشتکوه به واسطه روابطی که با انگلیسها پیدا کرده در حال آمدن به بغداد است و «از حکومت اجازه خواسته که پنجاه سوار همراه بیاورد و این تقاضای مشار الیه هم از طرف حکومت [اشغالگر انگلیس] قبول شده است.» پیش از این امیر جنگ والی پشتکوه با علی قلی خان صارم السلطنه، پسرش، اختلافاتی پیدا کرده بود که موجب شد صارم السلطنه به مناطق مرزی حرکت کند. امیر جنگ در تعاقب پسر با او درگیر شد و از طرفین چند نفر کشته شدند. در این بین سردار اشرف پسر کوچک تر امیر جنگ نیز نسبت به او تمرد کرد و به مندلی رفت.
با ملحق شدن صارم السلطنه به برادر کوچکتر در مندلی، آنها خواستار وساطت انگلیسها بین خود و پدر شدند. در ن هایت «سید الیاس افندی نقیب الاشراف مندلی با طرفین مذاکره نموده و ملاقاتی از والی [پشتکوه] کرده، مبلغی که اظهار می دارند سی هزار تومان بوده به جهت سردار اشرف دریافت داشته و مابین آنها را صلح داده است. چندی بعد راپرت رسید که صارم السلطنه نیز اصلاح کرده و به ملاقات والی [پدرش] رفته» است.(6)
* سیمیتقو در رواندوز
حاکم نظامی آذربایجان اسماعیل خان، امروز وزارت داخله را مطلع کرد که اتحادیه ای از عشایر عثمانی علیه انگلیس در حال
ص: 754
شکل گیری است. در این بین اسماعیل آقا سیمیتقو نیز در تشکیل اتحادیه فعال است و اینک با عباس محمود آقا در رواندوز اقامت دارد. (1) گزارش مشابه دیگری حاکی است که شیخ قادر برادر شیخ محمود که به کرکوک رفته و از اطمینان انگلیسها مطمئن شده به سلیمانیه بازگشته است و رئیس طایفه پشت در هم مشغول میانجی گری بین انگلیس و شیخ محمود است. (2)
[تصویر] نشسته در وسط سیمیتقو
* ضرورت خرید و انتقال غله از زنجان به تهران
امروز میلسپو در نامه ای به وزیر جنگ یادآور شد که اگر ظرف دو هفته غله خمسه به تهران نرسد پایتخت با کمبود آذوقه مواجه خواهد شد. وی افزود: «به رئیس مالیه زنجان دستور داده شده است که به حد لزوم تحصیل آذوقه نماید و اگر آقایان امیر افشار و اسعد الدوله و سایر ملاکین در فروش ما زاد عایدات خود خودداری نمایند، ما زاد محصول آنها را توقیف نماید.» میلسپو با ذکر این موضوع خواستار همکاری رضا خان شد؛ که به حاکم نظامی خمسه دستور دهد در این جهت با رئیس مالیه زنجان همکاری کند. (3)
* دستور پرداخت حقوق کارمندان عدلیه
از طرف وزارت مالیه به ادارات این وزارت خانه در شهرهای مختلف دستور داده شد حقوق عقب افتاده عدلیه ها را پرداخت کنند و حساب آن را به مرکز ارسال دارند. چنانچه در این کار با کمبود پول مواجه شدند، اطلاع دهند تا از مرکز فرستاده شود. (4)
* اخطار به حکومت قوچان
با توجه به رفتار ناشایست حاکم قوچان نسبت به اهالی شهر و شکایتهای فراوانی که از این شخص صورت گرفته بود، وزارت داخله به او اخطار کرد چنانچه تغییر رویه ندهد «برای رفاه حال اهالی حکم انفصال شما صادر و دیگری را برقرار [می] نماید.» (5)
* بخش نامه وزارت مالیه
وزارت مالیه در بخش نامه ای به تمام وزارت خانه ها اعلام کرد از ابتدای سال 1302 تمام عواید کشور باید به وزارت مالیه ارسال شود و پولی بدون اجازه میلسپو نباید پرداخت شود. (6)
* جابه جایی حاکم کرمانشاهان
روزنامه اقدام در شماره امروز خود بنابر شنیده ها نوشت که قائم مقام، حاکم کرمانشاه، احضار شده و به جای او وثوق السلطنه به حکومت کرمانشاه منصوب شده است. (7)
* دستور نخست وزیر به وزارت مالیه
مستوفی الممالک ریاست وزراء به وزارت مالیه دستور داد تا زمانی که حقوق دوایر دولتی «جزئا و کلا پرداخت نشده شعبات مربوط به پرداخت حقوق وزارت مالیه تعطیل ننمایند.» این دستور امروز صادر شد.(8)
* فعالان سیاسی در غرب کشور برای ورود به مجلس
بنا به بخش نامه ای که رضا خان به امرای لشکر خود فرستاده بود تا فعالان سیاسی هر منطقه را که برای ورود به دوره پنجم مجلس شورای ملی فعالیت می کنند معرفی نماید، امیر لشکر غرب، احمد خان امیراحمدی امروز گزارش داد در کرمانشاه نصیر دیوان، نصرت الدوله، وکیل الملک، امیر کل، سید حسن اجاق نامزدهای اعتدالیون و سلیمان میرزا، امین الرعایا، شیخ علی آخوندزاده و امیر مقتدر از طرف دمکراتها فعال هستند. در بروجرد هم شریف العلما و عزیز اللّه خان مطرح اند. در عراق (اراک) سهام السلطان، آقا مهدی، حاج آقا اسماعیل، وقار الملک، سالار حشمت و صمصام الممالک احتمال انتخاب شدن دارند. از کردستان نیز شیخ عارف، سید عبد العزیز، شیخ الاسلام، معین دیوان و حاج عز الملک، اعتضاد الدوله، اعزاز الملک، سالار سعید و میرزا مهدی خان مطرح هستند. در ولایات ثلاث هم حاج آقا حسین، ملا احمد، سید زین العابدین، ظفر السلطان همدانی، نوبری، شهیدزاده، امیر تومان و حاج میرزا عبد الوهاب فعالیت می کنند.(9)
ص: 755
چهارشنبه 30 اسفند 1301/ 21 مارس 1923/ 3 شعبان 1341
* پاسخ رضا خان به سفارت انگلیس
پس از آن که وزیر مختار انگلیس، سرپرسی لورن، درباره اقدامات اوزدمیر پاشا حاکم رواندوز توضیحاتی به رضا خان داد (ر. ک: 25 اسفند) وزیر جنگ امروز در پاسخ او نوشت که به امیر لشکر شمال غرب دستور داده است که بی طرفی دولت ایران را کاملا رعایت کند. (1) اوزدمیر برای مقابله با نیروهای انگلیس مایل بود سلاح های خود را از خاک ایران رد کرده به رواندوز برساند که گاه چنین نیز می شد. وزارت جنگ اصل نامه سفیر انگلیس را نیز محرمانه به عبد اللّه طهماسبی امیر لشکر شمال غرب ارسال کرد، (2) اما در آن توصیه خاصی به او نکرد.
* شکایت امیر لشکر غرب از حاکم همدان و کرمانشاه
احمد خان امیراحمدی امیر لشکر غرب در نامه بلندی که امروز به وزارت جنگ فرستاد از شکایتهای روزافزون مردم از حاکمان دو شهر همدان و کرمانشاه خبر داد؛ و این که چون این شکایتها در ادارات و دوایر دولتی رسیدگی نمی شود، به طرف اداره قشون سرازیر می شود و چون رئیس قشون اختیاری برای پاسخگویی ندارد، اسباب تزلزل مقام و عظمت قشون فراهم می گردد. امیر لشکر غرب نوشت که این دو حاکم برای پیشبرد مقاصد خود از روحانیان منطقه نیز بهره می گیرند. در نتیجه اقدامات سوء این دو حاکم روزی نیست که تجمع و اعتراضی نباشد «در صورتی که قائم مقام (حاکم کرمانشاه) و موفق الدوله (حاکم همدان) به زودی احضار نشوند مسئول وقایع و حوادثی که در شهرها ممکن است رخ دهد نخواهد بود.»(3)
* دومین گزارش میلسپو
امروز دومین گزارش میلسپو پس از حضورش در ایران، به عنوان رئیس کل مالیه ایران، ارائه گردید. این گزارش که عملکرد او را در سه ماهه اخیر شامل می شد در 12 فصل تنظیم شده بود.
وی با اشاره به اصلاح ساختار مالی کشور، عایدات سال 1302 را تقریبا 46 کرور تومان برآورد کرد. میلسپو به عدم توازن صادرات و واردات اشاره کرده، واردات کشور را بسیار بیشتر از صادرات آن دانست و راه رسیدن به توازن در این دو مقوله را تشویق مردم به مصرف کالاهای داخلی دانست. (4)
* آمار مرگ ومیر تهران در سال 1301
در سال 1301 در مجموع 4284 تن در تهران درگذشتند که از این تعداد 2485 تن مرد و 1799 تن زن بودند. (5)جمعیت تهران در این سال 255/ 196 نفر یاد شده است. (6)
* سالنامه روزنامه اتحاد
روزنامه اتحاد امروز در آخرین شماره سال 1301 خود سالنامه ای منتشر کرد که در آن مهم ترین رویدادهای داخلی و خارجی به طور خلاصه آن هم با تجزیه و تحلیل درج شده بود. سقوط دولتها و برآمدن دولتهای جدید در ایران، نقش انگلیس و روسیه در این فراز و فرودها، لایحه نفت، سرکوب اسماعیل آقا سیمیتقو، تیرگی روابط ایران و روس و قطع مناسبات تجاری، توقیف روزنامه ها، و نیز مهم ترین لوایحی که در این سال در مجلس شورای ملی به تصویب رسید در میان عناوین و مطالب مختلف به چشم می خورد. (7)
* پرداخت مرتب حقوق ها از ابتدای سال 1302
میلسپو در اطلاعیه ای که به همه وزارت خانه ها فرستاد، نوشت که از ابتدای سال 1302 حقوق کارکنان دولت مرتب پرداخت می شود. حقوق های معوقه نیز به تدریج تأدیه خواهد شد. میلسپو از وزارت خانه ها خواست که دیگر در این مورد با او مکاتبه نکنند. (8)
* اقدام فرقه مساوات علیه حکومت آذربایجان
فرقه مساوات در بادکوبه با اجتماع در کوه های اطراف، علیه
ص: 756
حکومت آذربایجان قیام کرده، به مسلمانان مخالف کمکهای لازم را می کند. بنابراین گزارش نزدیک به چهار هزار نفر از روسهای مخالف بلشویسم نیز فرقه مساوات را همراهی می کنند. «از قرار معلوم با تعلیمات کمیته اتحاد شرق این عده قیام کرده و از طرف کمالیون نیز معاضدت و همراهی می شود.» این خبر را صادق الملک نایب الحکومه آستارا به مرکز فرستاد. (1)
* پیش بینی آجودان تیپ شمال
یاور احمد خان آجودان تیپ شمال استنباط خود را از آغاز یک قیام در منطقه شمالی ایران با دخالت کنسول روس امروز به مرکز گزارش داد. او نوشت با دستیاری کنسول و همراهی گروهی از طرفداران سیاستهای بلشویکی زمینه های انقلاب در این منطقه از کشور فراهم می شود. آنان «به تازگی هم عکس میرزا کوچک [ خان] را در یکی از مطابع گراور» کرده که در بیشتر مغازه ها نصب شده است. او در پایان گزارش خود نوشت که از اداره نظمیه خواسته است فوری عکسها را جمع آوری کند. (2)
* استقبال از کنسول عثمانی در مشهد
بنابر خبری که روزنامه تایمز در شماره امروز خود چاپ کرد هنگام ورود سامی بیک کنسول عثمانی به این شهر تمام طبقات به استقبال او آمدند. (3)
ص: 757
ص: 758
ص: 759
فهرست منابع
اسناد
: اداره کل اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه
بایگانی ملی انگلستان
سازمان اسناد و کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران
کتاب خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
کتاب:
آ. ا
آبادیان، حسین، «اردشیر جی»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 2، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
آبادیان، حسین، رسول زاده، فرقه دمکرات و تحولات معاصر ایران، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1376 ش.
آبادیان، حسین، زندگینامه سیاسی دکتر مظفر بقایی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1377 ش.
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزوند حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی، تهران، نشر مرکز، 1377 ش.
آخرین سنگر آزادی، به کوش رحیم رئیس نیا، تهران، شیرازه، 1377 ش.
آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج 1، تهران، پیام، 1355 ش.
آذر شهرضایی، رضا، سید ضیاء الدین طباطبایی و فلسطین، تهران، شیرازه، 1381 ش.
آذر شهرضایی، رضا، فرخی یزدی سرانجام یک رویای سیاسی، تهران، شیرازه، 1381 ش.
آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، 1344 ش.
آرامش، احمد، خاطرات سیاسی، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، تهران، جی، 1369 ش.
آریابخشایش، یحیی، «اسکندری، محترم»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 2، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
ص: 760
آریابخشایش، یحیی، «حسین علاء»، فصلنامه مطالعات تاریخی، س دوم، شم 5 (زمستان 1383 ش)، صص 61 تا 69.
آزاد، عبد القدیر، «سرتیپ آیرم، رئیس شهربانی»، خاطرات وحید، شم 5 (1351 ش)، ص 40.
آشتیانی زاده، محمد رضا، «سوابق رضا خان و کودتای حوت 1299»، تاریخ معاصر ایران، کتاب سوم (زمستان 1370 ش)، ص 119.
آقابزرگ طهرانی، محمد محسن ، نقباء البشر فی القرن الرابع العشر، ج 2، مشهد، دار المرتضی، چ دوم، 1414 ق.
آوانسیان، اردشیر، خاطرات سیاسی، به کوشش علی دهباشی، تهران، سخن- شهاب، 1377 ش.
آوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران، ج 1، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، عطائی، 1373 ش.
آهنجیده، اسفندیار، ایل بختیاری و مشروطیت، اراک، ذره بین، 1374 ش.
ابو الحسن ی (منذر)، علی، شیخ ابراهیم زنجانی زمان، زندگی، خاطرات، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، 1379 ش.
اتابکی، تورج، تجدد آمرانه جامعه و دولت در عصر رضا شاه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران، ققنوس، 1385 ش.
اتحاد، هوشنگ، پژوهشگران معاصر ایران، ج 1 و 2 و 4، تهران، فرهنگ معاصر، 1380 ش.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، «لیست سیاه ایران در جنگ جهانی اول 1918- 1914 م»، نگین، س 13، شم 146 (31 تیر 1356)، صص 31- 34.
اتحادیه، منصوره، مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه، تهران، نشر تاریخ ایران، 1375 ش.
اثرآفرینان، ج 2، زیرنظر کمال حاج سید جوادی و عبد الحسین نواب، تهران، انجمن آثار مفاخر فرهنگی، 1377 ش.
احتشام السلطنه، محمود، خاطرات، به کوشش محمد مهدی موسوی، تهران، زوار، 1366 ش.
احمدی، حمید، تاریخچه فرقه جمهوری انقلابی ایران و گروه ارانی: (1316- 1304)، تهران، آتیه، 1379 ش.
احمدیان، مینا، شیخ ان قم، دلیل ما، 1383 ش.
ارتش در عصر پهلوی (تاریخ جوان- 10)، تهیه و تنظیم از رضا داد درویش، تهران، جهان کتاب، 1379 ش.
ارفع، حسن ، در خدمت پنج سلطان، تهران، مهرآئین، 1377 ش.
استفانی، کرونین، ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران، خجسته، 1377 ش.
استیون، همزلی، عراق 1950- 1900 م تاریخ سیاسی اجتماعی و اقتصادی، ترجمه علی درویش، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1376 ش.
اسحاق، محمد، سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر، تهران، نشر طلوع و سیروس، چ دوم، 1363 ش.
اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، ج 1 (بنگلادش، پاکستان، ترکیه)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369 ش.
اسناد احزاب سیاسی ایران، ج 2، به کوشش بهروز طیرانی، تهران، سازمان اسناد ملی، 1379 ش.
اسناد روحانیت و مجلس، ج 2، به کوشش منصوره تدین پرور و عبد الحسین حائری، تهران، مجلس، 1374 ش.
اسناد مطبوعات ایران (1332- 1320 ش)، ج 1 و 4، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، تهران، سازمان اسناد ملی، 1374 ش.
اسناد مهاجرت یهودیان ایران به فلسطین (1330- 1300 ش)، به کوشش مرضیه یزدانی، تهران، سازمان اسناد ملی، 1374 ش.
اسناد نخستین سپهبد ایران احمد امیراحمدی، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، 1373 ش.
اسنادی از اختلافات و دعاوی بانک ایران (بانک استقراضی سابق)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، 1380 ش.
اسنادی از امتیاز نفت شمال 1303- 1300 ش، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378 ش.
اسنادی از انتخابات مجلس در دوره رضا شاه، به کوشش غلامرضا سلامی، تهران، سازمان اسناد و کتاب خانه ملی، 1384 ش.
اسنادی از انجمنهای بلدی، تجار و اصناف (1320- 1300 ش)، ج 1، به کوشش رضا مختاری اصفهانی، تهران، سازمان
ص: 761
چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، 1380 ش.
اسنادی از روابط ایران و ترکیه، به کوشش نظامعلی دهنوی، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، 1386 ش.
اسنادی از زرتشتیان معاصر ایران (1258- 1338 ش)، به کوشش تورج امینی، تهران، سازمان اسناد ملی، 1380 ش.
اسنادی از صنعت جهانگردی در ایران، ج 1، به کوشش ایرج محمدی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، 1380 ش.
اسنادی از مدارس ایرانی در خارج و مدارس خارجی در ایران 1317- 1300 ش، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، 1381 ش.
اشکوری، حسن ، در تکاپوی آزادی، ج 1، تهران، قلم، 1376 ش.
اشیدری، جهانگیر، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، ج 1، ماهنامه هوخت، 2535 شه (1355 ش).
اطلاعات، ش 6326 (اردیبهشت 1326 م، ص 6.
اطلاعات، شم 7770 (17 اسفند 1330)، ص 10.
اعتماد السلطنه، محمد باقر، «نواب مستطاب اشرف والا موثق الدوله»، شرافت، ش 18 (رجب 1315)، صص 81 و 82.
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، المآثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1363 ش.
اعظام قدسی (اعظام الوزاره)، حسن ، کتاب خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ج 1، تهران، 1332 ش.
افشار، ایرج، سواد و بیاض، تهران، دهخدا، 1344 ش.
افشار سیستانی، ایرج، مقدمه ای بر شناخت ایل ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران، ج 1، تهران، نسل دانش، 1368 ش.
افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان شرقی، ج 2، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و پژوهشی رایزن، 1369 ش.
افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج 2، تهران، نسل دانش، 1369 ش.
اکبری، محمد علی، دولت و فرهنگ در ایران (1357- 1304 ش)، تهران، مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران، 1382 ش.
الرهیمی، عبد الحلیم، تاریخ حرکت اسلامی در عراق، ترجمه محمد نبی ابراهیمی، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، 1375 ش.
الموتی، ضیاء الدین، فصولی از تاریخ مبارزات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، چاپخش، 1370 ش.
الموتی، مصطفی، ایران در عصر پهلوی، ج 1 و 2 و 6 و 7 و 9 و 12 و 15، لندن، چاپ خانه پکا، 1990 م.
الول ساتن، ال. پی، رضا شاه کبیر یا ایران نو، ترجمه عبد العظیم صبوری، تهران، تابش، [1335 ش].
امداد، حسن ، سیمای شاعران فارس در هزار سال، ج 1، تهران، ما، 1376 ش.
امیراحمدی، احمد، خاطرات نخستین سپهبد ایران، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، 1372 ش.
امیر احمدیان، بهرام، ایل بختیاری، تهران، نشر دشتستان، 1378 ش.
امیر بهادر، جعفر قلی خان، خاطرات جعفر قلی خان سردار اسعد امیر بهادر، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1372 ش.
امیر خسروی، بابک و محسن حیدریان، مهاجرت سوسیالیستی و سرنوشت ایرانیان، تهران، پیام امروز، 1381 ش.
امیر طهماسبی، عبد اللّه، تاریخ شاهنشاهی اعلیحضرت رضا شاه کبیر، تهران، دانشگاه تهران، 1355 ش.
امینی، علیرضا، تاریخ روابط خارجی ایران در دوره رضا پهلوی، تهران، صدای معاصر، 1381 ش.
انتظام، نصر اللّه، خاطرات، به کوشش محمد رضا عباسی و بهروز طیرانی، تهران، سازمان اسناد ملی، 1371 ش.
انوار، سید عبد اللّه، «یک رجل از میان رجال»، جهان کتاب، س 7، شم 3- 6 (خرداد- تیر 1381)، صص 8 تا 12.
ب
بابائی، غلامرضا، تاریخ نیروی هوایی ایران، تهران، آشیان، 1383 ش.
ص: 762
بابیوردی، حسین، تاریخ ارسباران، تهران، کتاب خانه ابن سینا، 1341 ش.
بازرگان، مهدی، خاطرات بازرگان، شصت سال خدمت و مقاومت، ج 1، تهران، رسا، 1375 ش.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، تلاش آزادی (محیط سیاسی و زندگانی مشیر الدوله پیرنیا)، تهران، نوین، 1356 ش.
باقی، عبد العلی، مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، قم، نشر تفکر، 1370 ش.
بامداد، بدر الملوک، زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، ج 1، تهران، ابن سینا، 1347 ش.
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرنهای 12 و 13 و 14 هجری، 6 ج، تهران، زوار، 1371 ش.
براون، ادوارد، انقلاب ایران، ترجمه احمدپژوه تهران، 1338 ش.
براون، ادوارد، نامه های ادوارد براون به سید حسن تقی زاده، به کوشش عباس زریاب و ایرج افشار، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1371 ش.
برزین، مسعود، شناسنامه مطبوعات ایران، تهران، بهجت، 1371 ش.
برقعی، سید محمد باقر، سخنوران نامی معاصر ایران، ج 1، قم، خرم، 1373 ش.
برهان، عبد اللّه، بیراهه، تهران، رسا، 1368 ش. روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 762 ب ..... ص : 761
یر الممالک شیبانی، میرزا طاهر، روزنامه خاطرات، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران، دنیای کتاب، 1374 ش.
بصیرت منش، حمید، علما و رژیم رضا شاه، تهران، عروج، 1376 ش.
بهار ایران، ش 1625 (25 شهریور 1332)، ص 4.
بهار (ملک الشعرا)، محمد تقی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، 2 ج، تهران، امیر کبیر، 1371 ش.
بهبودی، سلیمان، رضا شاه (خاطرات بهبودی)، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، تهران، صهبا، 1372 ش.
بهزادی، علی، شبه خاطرات، 3 ج، تهران، زرین، 1375 ش.
بهنام، جمشید، برلنی ها اندیشمندان ایرانی در برلن (1915- 1930)، تهران، نشر پژوهش- فرزان روز، 1379 ش.
بیات، کاوه، قیام نافرجام (شورش لهاک خان سالار جنگ)، تهران، پروین، 1375 ش.
بیات، کاوه، کودتای لاهوتی تبریز بهمن 1300، تهران، شیرازه، 1376 ش.
بیانی، خانبابا، غائله آذربایجان، تهران، زریاب، 1375 ش.
پ
پاشا صالح، علی، «شریف الدوله بنی آدم»، وحید، شم 27 و 212 (تیر 1356)، صص 31- 26.
پاولویچ، م و. تریا و س. ایرانسکی، ترجمه هوشیار، سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران، ترجمه م. هوشیار، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1357 ش.
پرتوی مقدم، عباس، «تأملی در جمهوری رضا خانی با اتکاء به اسناد تاریخی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، شم 6 (بهار 1384)، صص 119- 175.
پروین، ناصر الدین و محمد رسول دریاگشت، نصرت الدوله و میلسپو، تهران، اساطیر، 1381 ش.
پژمان، جلال، فروپاشی ارتش شاهنشاهی (خاطرات سپهبد جلال پژمان)، تهران، نامک، 1386 ش.
پست تهران، ش 169 (23 بهمن 1332)، صص 1 و 64.
پسیان، نجفقلی و خسرو معتضد، معماران عصر پهلوی، تهران، نشر ثالث- آتیه، 1379.
پوربختیار، غفار، «حاکمان بختیاری تبار اصفهان از مشروطیت تا سقوط قاجاریه»، گنجینه اسناد، س 16، دفتر چهارم، شم پیاپی 64 (پاییز و زمستان 1385 ش)، صص 42 تا 55.
پورشالچی، محمود، قزاق: عصر رضا شاه پهلوی براساس اسناد وزارت خارجه فرانسه، تهران، فیروزه، 1384 ش.
پهلوی، رضا، یادداشتهای سرّی رضا شاه، [تهران]، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 2535 شه (1355 ش).
ص: 763
پهلوی ها ( خاندان پهلوی به روایت اسناد)، 2 ج، به کوشش فرهاد رستمی جلال الدین اندرزمانی زاده و مختار جدیدی، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، 1378 ش.
پیرا، فاطمه، روابط سیاسی- اقتصادی ایران و آلمان (بین دو جنگ جهانی)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379 ش.
ت
تاپر، ریچارد، تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون های مغان، ترجمه حسن اسدی، تهران، اختران، 1384 ش.
تاریخ آغازین فراماسونری در ایران، ج 3، به کوشش یحیی آریابخشایش، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
تاریخ ارتش نوین ایران، ج 1، [تهران]، چاپ خانه ارتش.
تاریخ طب و طبابت در ایران- از عهد قاجار تا پایان عصر رضا شاه، 2 ج، به کوشش محسن روستایی، تهران، سازمان اسناد و کتاب خانه ملی، 1382 ش.
تاریخچه سی ساله بانک ملی ایران، تهران، بانک ملی، 1369 ش.
ترابی، یوسف، بررسی روابط اقتصادی نظامی ایران و ایالات متحده آمریکا، تهران، عروج، 1379 ش.
تربتی سنجابی، محمود، قربانیان باور و احزاب سیاسی ایران، تهران، آسیا، 1375 ش.
ترکمان، محمد، آرا، اندیشه ها و فلسفه سیاسی مدرس، تهران، هزاران، 1374 ش.
ترکمان، محمد، مدرس در پنج دوره تقنینه، ج 1، تهران، نشر فرهنگ- بنیاد، 1374 ش.
تقی زاده، سید حسن ، زندگی طوفانی (خاطرات)، به کوشش ایرج افشار، تهران، علمی، 1372 ش.
تکمیل همایون، ناصر، تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران، ج 2، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1378 ش.
تنکابنی، محمد ولی خان، یادداشتهای محمد ولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم)، به کوشش اللهیار خلعتبری و ایرج کجوری، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1378 ش.
توانا، مراد علی، زن در تاریخ معاصر ایران، ج 1، تهران، برگ زیتون، 1380 ش.
تیمورزاده، مصطفی، وحشت در سقز، به کوشش شهباز محسن ی، تهران، شیرازه، 1380 ش.
ج. ح
جابری انصاری، حاج میرزا حسن خان، تاریخ اصفهان، مشعل و شرکت بهی، 1378 ش.
جعفری ولدانی، اصغر، بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، 1369 ش.
جعفریان، رسول، سید اسد اللّه خرقانی (روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضا شاه)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ش.
جمشیدی، محمد حسین، رفتارشناسی امریکا در قبال نهضت ملی ایران 1335- 1329، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378 ش.
جمعی از نویسندگان، پنجاه سال تبه کاری و خیانت سلسله پهلوی.
جنبش میرزا کوچک خان بنابر گزارشهای سفارت انگلیس در تهران، گردآوری و ترجمه غلامحسین میرزا صالح، تهران، نشر تاریخ ایران، 1369 ش.
جی شاو، استانفورد و ازل کوران شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید (1975- 1808)، ج 2، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد، آستان قدس رضوی، 1370 ش.
«حاجی عز الممالک (میرزا امان اللّه خان اردلان)»، ایران ما، شم 418 (28 خرداد 1324)، صص 1- 4.
حسینیان، روح اللّه، بیست سال تکاپوی اسلامی شیعی در ایران (1320- 1340)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381 ش.
حقیقت، عبد الرفیع، فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستانها، ایران، تهران، کومش، 1376 ش.
ص: 764
خ
خاتمی، محمد، رضا خان در مطبوعات دیروز، [تهران]، مدبر، 1377 ش.
خاطرات سیاسی رجال ایران، ج 1، به کوشش علی جانزاده، تهران، جانزاده، 1371 ش.
خامه ای، انور، خاطرات سیاسی، تهران، گفتار، 1372 ش.
خسروپناه، محمد حسین، هدف ها و مبارزه زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، خسرو پناه، محمد حسین، تهران، پیام امروز، 1382 ش.
خسروی، محمد رضا، طغیان نائبیان در جریان انقلاب مشروطیت ایران، به کوشش علی دهباشی، تهران، به نگار، 1368 ش.
خلخالی، سید عبد الحمید، تذکره شعرای معاصر ایران، ج 2، تهران، طهوری، 1337 ش.
خلیلی فر، محمد رضا، توسعه و نوسازی در دوره رضا شاه، تهران، جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی، 1373 ش.
د. ذ
دانشنامه جهان اسلام، ج 4 و 5، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1379 ش.
دانشنامه مشاهیر و مفاخر یزد، ج 1، به اهتمام سید محمد کاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، یزد، بنیاد فرهنگی، پژوهشی ریحانة الرسول، 1382 ش.
دانشور علوی، نور اللّه، جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری، تهران، آنزان، چ دوم، 1377 ش.
دایرة المعارف ایرانیکا، ج 9، نیویورک، 1999 م.
دایرة المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی- مساجد تاریخی، ج 3، تهیه و تدوین از کاظم ملازاده و مریم محمدی، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
محمدی، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
دایرة المعارف تشیع، ج 3 و 6 و 7، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1376 ش.
دایرة المعارف فارسی (مصاحب )، 3 ج، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1374 ش.
درخشانی، علی اکبر، خاطرات سرتیپ علی اکبر درخشانی از جنگهای گیلان و لرستان تا واقعه آذربایجان.
«درگذشت یک فرزند رشید ایران»، اطلاعات، ش 6326 (اول اردیبهشت 1326)، ص 6.
دریابیگی، بابک، سازمان پرورش افکار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ش.
دستره، آنت، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی)، نشر تاریخ ایران، 1363 ش.
دفتر روائی، ناصر، خاطرات و اسناد، به کوشش ایرج افشار و بهزاد رزاقی، تهران، فردوسی، 1363 ش.
دلدم، اسکندر، حاجی واشنگتن (تاریخ کامل روابط ایران و آمریکا در دوره قاجار و پهلوی)، چاپ امین، 1368 ش.
دولت آبادی، سید علی محمد، خاطرات، تهران، فردوسی- ایران و اسلام، 1362 ش.
دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، ج 3، تهران، عطار- فردوسی، 1371 ش.
دولتهای ایران از میرزا نصر اللّه خان مشیر الدوله تا میر حسین موسوی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، 1378 ش.
ذاکر حسین، عبد الرحیم، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، تهران، دانشگاه تهران، 1370 ش.
ذبیح، سپهر، تاریخ جنبش کمونیستی در ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، عطائی، 1364 ش.
ذوقی، ایرج، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرتهای بزرگ، تهران، پاژنگ، 1368 ش.
ر
رئیس نیا، رحیم، ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، ج 3، تهران، ستوده، 1374 ش.
رئیسی آتنی، گلبرار، فرزانگان مازندران، ج 1، ساری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مازندران، 1377 ش.
ص: 765
رائین، اسماعیل، اسناد خانه سدان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1358 ش.
رابینو، لویی، دیپلماتها و کنسولهای ایران و انگلیس، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، نشر تاریخ ایران، 1363 ش.
رابینو، ه ل، مشروطه گیلان، ترجمه محمد روشن، رشت، طاعتی، 1368 ش.
رجبی، محمد حسن ، «علمای شیعه جنبش صهیونیسم و اسرائیل»، مجله الکترونیکی دوران (شماره 4 تیر 1385)، به نشانی اینترنتی WWW .doWran .ir
رجبی، محمد حسن ، علمای مجاهد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ش.
رحمانیان، داریوش، چالش جمهوری و سلطنت در ایران، تهران، مرکز، 1379 ش.
رزم آسا، اسماعیل، قضاوت تاریخ (از آقامحمد خان تا محمد رضا شاه)، تهران، نشر علم، 1377 ش.
رستاخیز ایران مدارک، مقالات و سفارشات خارجی 1299- 1323، به کوشش فتح اللّه نوری اسفندیاری، تهران، چاپ خانه سازمان برنامه، 2535 شه (1355 ش).
رسول زاده، محمد امین، جمهوری آذربایجان چگونگی شکل گیری و وضعیت کنونی آن، ترجمه تقی اسلام زاده، تهران، شیرازه، 1380 ش.
رضا، عنایت اللّه، آذربایجان و ارّان، تهران، مرد امروز، 1367 ش.
رضایی، محمد و بهروز فتحی، «مشکلات و تنگناهای توزیع مطبوعات محلی»، دفتر مطلاعات و ترجمه رسانه ها به نشانی اینترنتی WW .rasaneh .org
رفعتی، حسین، جیرفت در آئینه تاریخ، کرمان، مرکز کرمان شناسی، 1383 ش.
رفیع (قائم مقام الملک)، رضا، خاطرات قائم مقام الملک رفیع، به کوشش خسرو معتضد، تهران، قطره، 1383 ش.
رکن زاده آدمیت، محمد حسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، 3 ج، تهران، اسلامیه- خیام، 1339 ش.
رکن زاده آدمیت، محمد حسین، دلیران تنگستانی، تهران، اقبال، [1352 ش].
رواسانی، شاپور، نهضت میرزا کوچک خان جنگلی و اولین جمهوری شورایی ایران، تهران، شمع، 1368 ش.
رومی، سیروس، تاریخ مطبوعات فارس: قاجاریه، شیراز، بنیاد فارسی شناسی، 1382 ش.
ریاحی، منوچهر، سراب زندگی، تهران، تهران، 1371 ش.
ز
زاوش، ح. م، دولتهای ایران در عصر مشروطیت، ج 1، تهران، اشاره، 1371 ش.
زرگر، علی اصغر، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضا شاه، تهران، پروین، 1372 ش.
زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی دانشمند فقید استاد عباس سحاب (پدر کارتوگرافی ایران)، به کوشش علی اکبر محمودیان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380 ش.
زیبائی، علی، کمونیزم در ایران یا تاریخ مختصر فعالیت کمونیستها در ایران، تهران، 1343 ش.
س
سائلی کرده ده، مجید، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1375 ش.
ساجدی، احمد، مشاهیر سیاسی قرن بیستم، تهران، محراب قلم، 1374 ش.
ساعد مراغه ای، محمد، خاطرات سیاسی، به کوشش باقر عاقلی، تهران، نامک، 1373 ش.
ساناساریان، الیز، جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران، اختران، 1384 ش.
سپهر (مورخ الدوله)، احمد علی، خاطرات سیاسی مورخ الدوله سپهر، به کوشش احمد سمیعی، تهران، نامک، 1374 ش.
سپهر، عبد الحسین، مرآة الوقایع مظفری، به کوشش عبد الحسین نوایی، تهران، زرین، 1368 ش.
ص: 766
سپهرم، امیر مسعود، تاریخ برگزیدگان و عده ای از مشاهیر ایران و عرب، تهران، زوار، 1341 ش.
ستوده، منوچهر و خورشید مؤمنی، نامنامه ایلات و عشایر و طوایف (ایران تاریخی و فرهنگی)، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1385 ش.
ستوده، منوچهر، از آستارا تا استرآباد، ج 5، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377 ش.
سرتیپ پور، جهانگیر، نامها و نامداران گیلان، رشت، گیلکان، 1371 ش.
سردارآبادی، خلیل، موانع تحقق توسعه سیاسی در دوره سلطنت رضا شاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378 ش.
سرمد، غلامعلی، اعزام محصل به خارج از کشور (در دوره قاجاریه)، تهران، چاپ و نشر بنیاد، 1372 ش.
سعیدیان، عبد الحسین، شناخت شهرهای ایران، تهران، علم و زندگی، 1379 ش.
سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، دانشگاه کمبریج، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، 1372 ش.
سلطانی، محمد طاهر، خاطرات سلطانی «از قصر شیرین تا قصر قجر»، به کوشش محمد علی سلطانی، تهران، سها، 1384 ش.
سلطانی، محمد علی، احزاب سیاسی و انجمن های سری در کرمانشاه، تهران، سها، 1378 ش.
سلطانی، محمد علی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج 2 و 3، تهران، سها، چ دوم، 1381 ش.
سلیمانی، کریم، القاب رجال دوره قاجاریه، تهران، نشر نی، 1378 ش.
سنجابی، علی اکبر، ایل سنجابی و مجاهدات ملی ایران، تهران، شیرازه، 1380 ش.
سیاست بریتانیا در خلیج فارس (بررسی غائله شیخ خزعل)، به کوشش نادره جلالی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1379 ش.
سیفی فمی تفرشی، مرتضی، پلیس خفیه ایران (1320- 1399)، تهران، ققنوس، 1367 ش.
سینایی، وحید، دولت مطلقه نظامیان و سیاست در ایران 1357- 1299.
ش
شاهدی، مظفر، تاریخ بانک استقراضی روس در ایران، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1381 ش.
شاهرخ، کیخسرو، یادداشتهای کیخسرو شاهرخ، به کوشش جهانگیر اشیدری، 2535 شه (1355 ش).
شایان، عباس، شرح حال رجال معاصر مازندران، تهران، 1327 ش.
شایسته، فریدون، نهضت جنگل از آغاز تا فرجام، رشت، فرهنگ ایلیا، 1382 ش.
شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ج 3 و 4، تهران، سخن، 1372 ش.
شروین، محمود، دولت مستعجل، تهران، علمی، 1374 ش.
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج 4، تهران، اسلامیه، 1353 ش.
شریفی، احمد، شورشهای کردان مکری در دوران سلطنت دودمان پهلوی، تهران، تلاش، 1357 ش.
شکوری، ابو الفضل، خط سوم در انقلاب مشروطیت ایران، زنجان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان، 1371 ش.
شکوه، سید محمد، «زندگانی سید محمد تدین»، نامه تدین، س 1، شم 2 (آبان 1230)، صص 95 و 96.
شوکت، احمد، در تیررس حادثه- زندگی سیاسی قوام السلطنه، تهران، اختران، چ دوم، 1386 ش.
شیبانی (ذکاء السلطنه)، موسی، «مجله علمی»، آینده، شم 3- 4 (1359 ش)، ص 274.
شیبانی، رحمت اللّه، خاندان شیبانی، تهران، مرکز نشر سپهر، 1371 ش.
شیخ الاسلامی، سید محسن ، مصونیت پارلمانی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384 ش.
ص: 767
شیخ الاسلامی، محمد جواد، «نصرت الدوله فیروز و داستان سقوط وی»، آینده، شم 1- 2 (1368 ش).
شیخ الاسلامی، محمد جواد، سیمای احمد شاه قاجار، ج 2، تهران، نشر گفتار، 1372 ش.
شیفته، نصر اللّه، سه مرد عجیب لورنس- سیمیتقو، سید فرهاد، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطایی، 1363 ش.
ص
صانعی، منوچهر «یادی از رجال دربار رضا شاه پهلوی»، ره آورد، ش 47 (2 شعبان 1377)، ص 2.
صبور، داریوش، تذکره ای از سخنوران روز، تهران، کتاب خانه ابن سینا، 1325 ش.
صدرهاشمی، محمد، تاریخ جرائد و مجلات ایران، 4 ج، اصفهان، کمال، 1363 ش.
صدیق، حسن ، نامداران اراک، به کوشش محمد رضا محتاط، 1372 ش.
صدیق، عیسی، یادگار عمر، ج 1 تا 3، تهران، دهخدا، 1352 ش.
صفائی، ابراهیم، اسناد سیاسی دوران قاجاریه، تهران، چاپ شرق، 1346 ش.
صفایی، ابراهیم، چهل خاطره از چهل سال، تهران، علمی، 1373 ش.
صفایی، ابراهیم، رضا شاه کبیر در آئینه خاطرات، [تهران]، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 2535 شه (1355 ش).
صفایی، ابراهیم، نخست وزیران، ج 1، [تهران]، کتابفروشی سخن، 1351 ش.
صفایی، ابراهیم، وثوق الدوله (1329- 1254)، تهران، کتاب سرا، 1374 ش.
صفوی، امان اللّه، تاریخ آموزش و پرورش ایران از ایران باستان تا 1380 هجری شمسی، تهران، رشد، 1383 ش.
ط
طاهر احمدی، محمود، روابط خارجی ایران و شوروی در دوره رضا شاه، تهران، وزارت امور خارجه، 1384 ش.
طاهری، سید صدر الدین، یک بررسی تحلیلی از زندگانی سیاسی مدرس، تهران، رسا، 1373 ش.
طاهریا، محمد علی، دامغان ششهزار ساله، دامغان، چاپ خانه گیلان، 1347 ش.
طغرانگار، حسن ، حقوق سیاسی- اجتماعی زمان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383 ش.
طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی (از فروغی تا فردوست)، 2 ج، تهران، نشر علم، 1372 ش.
طلوعی، محمود، پدر و پسر، تهران، نشر علم، 1372 ش.
«طلیعه نوآفرینی در ادبیات ایران زمین»، همشهری، س 9، شم 2406 (30 اردیبهشت 1380)، ص 10.
ع. غ
عادلفر، باقر علی، «اردلان، امان اللّه»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 2، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
عاقلی، باقر، ذکاء الملک فروغی و شهریور 1320، تهران، علمی- سخن، 1367 ش.
عاقلی، باقر، رضا شاه و قشون متحد الشکل، تهران، نامک، 1377 ش.
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج 1، تهران، نشر گفتار، 1372 ش.
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، 3 ج، تهران، نشر گفتار- نشر علم، 1380 ش.
عاقلی، باقر، میرزا احمد خان قوام السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، تهران، جاویدان، 1376 ش.
عبدلی فرد، فریدون، تاریخ پست در ایران، تهران، هیرمند، 1375 ش.
عسگری رانکوهی، عظیم، «دوره پنجم و ششم مجلس شورای ملی»، وحید، س 8، شم 3 (اسفند 1349)، ص 360.
علوی، سید ابو الحسن ، رجال عصر مشروطیت، به کوشش حبیب یغمایی و ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1363 ش.
ص: 768
علی بابایی، غلامرضا، تاریخ ارتش ایران از 558 پیش از میلاد تا 1357 شمسی، تهران، آشیان، 1382 ش.
غنی، سیروس، ایران برآمدن رضا خان/ برافتادن قاجار و نقش انگلیسها، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نیلوفر، 1377 ش.
ف
فاتح، مصطفی، پنجاه سال نفت ایران، تهران، پیام، چ دوم، 1358 ش.
فارسنامه دوم (شناختی تاریخی، فرهنگی، اقتصادی)، ج 2، به کوشش عبد المحمد طاهری، شیراز، نشر امیدواران، 1380 ش.
فخرایی، ابراهیم، سردار جنگل، تهران، جاویدان، چ دوازدهم، 1368 ش.
فراشبندی، علیمراد، تاریخچه احزاب دموکرات فارس، تهران، 1309 ش.
فراهانی، حسن ، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج 1، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1385 ش.
فربد، ناصر، نقش ارتش در تحولات تاریخی ایران، تهران، کومش، 1383 ش.
فرخ (معتصم السلطنه)، مهدی، خاطرات سیاسی فرخ (معتصم السلطنه)، تهران، جاویدان.
فرزندان استر «مجموعه مقالاتی درباره تاریخ و زندگی یهودیان در ایران»، به کوشش هومن سرشار، ترجمه مهرناز نصریه، تهران، کارنگ، 1384 ش.
فرمانفرما، عبد الحسین میرزا، گزیده ای از مجموعه اسناد عبد الحسین میرزا فرمانفرما، ج 3، به کوشش منصوره اتحادیه، تهران، نشر تاریخ ایران، 1366 ش.
فرمانفرمائیان، منوچهر، از تهران تا کاراکاس- نفت و سیاست در ایران، تهران، نشر تاریخ ایران، 1373 ش.
فعالیتهای کمونیستی در دوره رضا شاه (1310- 1300)، به کوشش کاوه بیات، تهران، سازمان اسناد ملی، 1370 ش.
فلور، ویلهلم، جستار هایی از تاریخ اجتماعی ایران (6) اتحادیه های کارگری و قانون کار در ایران، ترجمه ابو القاسم سری، تهران، توس، 1372 ش.
فورتسکیو، ل. سی، رجال تهران و برخی ولایات شمال غرب ایران، ترجمه محمد علی کاظم بیگی، تهران، وزارت امور خارجه، 1379 ش.
فهرست اسامی مشخصات نمایندگان 24 دوره مجلس شورای ملی، نشریه شماره 5، تهران، دفتر انتخابات وزارت کشور، 1368 ش.
ق
قائم مقامی، جهانگیر، تاریخ تحولات سیاسی نظام ایران، تهران، علی اکبر علمی و شرکاء، 1326 ش.
قائم مقامی، جهانگیر، تاریخ ژاندارمری ایران «از قدیم ترین ایام تا عصر حاضر»، تهران، اداره روابط عمومی ژاندارمری کشور شاهنشاهی، 2535 شه (1355 ش).
قاسمی پویا، اقبال، مدارس جدید در دوره قاجاریه؛ بانیان و پیشه وران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1377 ش.
قاسمی، ابو الفضل، «سیاستمداران ایران در اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا»، آینده، س 15، شم 10- 12 (دی- اسفند 1368)، ص 783.
قاسمی، سید فرید، راهنمای مطبوعات ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1372 ش.
قاسمی، سید فرید، رویدادهای مطبوعاتی در ایران 1382- 1315، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1383 ش.
قاسمی، سید فرید، مطبوعات ایران در قرن بیستم، تهران، قصه، 1380 ش.
قدسی، مهدی، تاریخچه انستیتو پاستور ایران.
قدیمی، ذبیح اللّه، سپهر، تاریخ 25 ساله ارتش شاهنشاهی ایران، تهران، سالنامه آریان، 1326 ش.
ص: 769
قهرمانی ابیوردی، مظفر، تاریخ وقایع عشایر فارس، تهران، علمی، 1373 ش.
ک
کاتوزیان، محمد علی (همایون)، اقتصاد سیاسی ایران (از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی)، ترجمه رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، 1372 ش.
کاتوزیان، محمد علی (همایون)، دولت و جامعه در ایران، تهران، نشر مرکز، 1379 ش.
کاظم بیگی، محمد علی، دریاچه شاهی و قدرتهای بزرگ (پژوهشی در کشتیرانی دریاچه ارومیه عصر قاجاریه)، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1380 ش.
کتاب آبی، ج 6 و 7 و 8، به کوشش احمد بشیری، تهران، نشر نو، 1366 ش.
کتاب گیلان، ج 2، به سرپرسیتی ابراهیم اصلاح عربانی، گروه پژوهشگران ایران، 1374 ش.
کتاب نارنجی، ج 1، به کوشش احمد بشیری، تهران، نشر نو، 1367 ش.
کتابی، سید محمد باقر، رجال اصفهان در علوم و عرفان و ادب و هنر، ج 1، اصفهان، گلها، 1375 ش.
کتیرایی، محمود، «یادی از محمود محمود»، نگین، ش 43 (آذر 1347)، صص 30 و 40.
کریمیان، علی، «نمونه امضای اعضای هیأت دولت»، گنجینه اسناد، شم 2 و 3 (1372 ش)، صص 75 تا 84.
کسرائی، محمد سالار، چالش سنت و مدرنیته در ایران از مشروطه تا 1320 ش، تهران، نشر مرکز، 1379 ش.
کسروی، احمد، تاریخ هجده ساله آذربایجان، تهران، امیر کبیر، 1357 ش.
کشف تلبیس یا دوروئی و نیرنگ انگلیس، به کوشش عین اله کیانفر و پروین استخری، تهران، زرین، 1363 ش.
کمره ای، سید محمد، روزنامه خاطرات، ج 2، به کوشش محمد جواد مرادی نیا، تهران، شیرازه، 1382 ش.
کوچرا، کریس، جنبش ملی کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، نگاه، 1373 ش.
کولائی (طبرستانی)، الهه، استالینیسم و حزب توده ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1376 ش.
کوهستانی نژاد، مسعود، چالشها و تعاملات ایران و عراق در نیمه نخست سده بیستم، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1384 ش.
کهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، ج 2، تهران، آگاه، 1362 ش.
کیا، ایرج، مروری بر تاریخ پست ایران، تهران، نگین، 1376 ش.
کیانفر، جمشید، «احسان اللّه خان»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 2، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
کیانوری، نور الدین، خاطرات، تهران، مؤسسه اطلاعات، 1371 ش.
کیانوری، نور الدین، گفتگو با تاریخ، تهران، نشر نگره، 1376 ش.
کیوانفر، محمد، «اگر به گناه مخالفت با مشروطه ...»، خرد، س 7، شم 3 (3 دی 1327)، ص 3.
گ
گاهنامه پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، ج 1، کتاب خانه پهلوی.
گلبن، محمد، «میرزا رضا خان طباطبائی نائینی و روزنامه تیاتر او»، کیهان فرهنگی، شم 1 (1363 ش)، صص 32 و 33.
گلبن، محمد، مدرس در تاریخ و تصویر، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1367 ش.
گلشائیان، عباسقلی، خاطرات من یا مجموعه گذشته ها و اندیشه ها، تهران، انیشتین، 1377 ش.
گلشن روغنی، جعفر، «آشتیانی، میرزا هاشم»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 1، تهران، سوره مهر، 1381 ش.
گلشن روغنی، جعفر، «آقازاده خراسانی، محمد»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 1، تهران، سوره مهر، 1381 ش.
گیلک (خمامی)، محمد علی، تاریخ انقلاب جنگل، رشت، گیلکان، 1371 ش.
ص: 770
ل
لاجوردی، حبیب، اتحادیه های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه ضیاء صدقی، تهران، نشر نو، 1369 ش.
لارودی، اسد اللّه، اسیران، تهران، شرکت سهامی چاپ، 1322 ش.
لاهوتی، ابو القاسم، شرح زندگانی من، [تهران]، ارشاد- مفید.
لغت نامه دهخدا، دوره 14 جلدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1373 ش.
لنچافسکی، ژ. ژ، غرب و شوروی در ایران سی سال رقابت 1918- 1948 م، ترجمه حورا یاوری، تهران، ابن سینا، 1351 ش.
لنزوسکی، جورج، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه اسماعیل رائین، تهران، جاویدان، 1353 ش.
لورین، پرسی، شیخ خزعل و پادشاهی رضا خان (خاطرات سیاسی سرپرسی لورن)، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، فلسفه، 1363 ش.
م
ماجرای قتل سردار اسعد بختیاری، به کوشش حمید رضا دالوند، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379 ش.
ماهنامه اقتصاد ایران، ش 65 (تیر 1383)، ص 81.
مبارکیان، عباس، چهره ها در تاریخچه نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، 1377 ش.
متین دفتری، احمد، خاطرات یک نخست وزیر، به کوشش باقر عاقلی، تهران، علمی، 1371 ش.
مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، 1377 ش.
مجد (فطن السلطنه)، محمد علی، گذشت زمان (خاطرات)، ج 1، 1351 ش.
مجموعه اسناد سرداران قره داغ (مرزبانان دژپا و آتورپاتنا)، به کوشش جهانشاه حاج علیلو، تهران، زرین، 1383 ش.
مجموعه اسناد نهضت جنگل، رشت، شهر باران، 1382 ش.
مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، بوشهر، کنگره، 1373 ش.
مجموعه مقاله های همایش بازشناسی نهضت جنگل، رشت، شهر باران، 1382 ش.
مجموعه مکاتبات اسناد فیروز میرزا، ج 3، به کوشش منصوره اتحادیه، تهران، نشر تاریخ ایران، 1369 ش.
محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج 2، تهران، دانشگاه تهران، 1357 ش.
محبوبی اردکانی، حسین، چهل سال تاریخ ایران، ج 2، تهران، اساطیر، 1368 ش.
محمدی، آیت اللّه، جغرافیای تاریخی ایوان غرب (ایوان کلهر)، مؤلف، 1376 ش.
مختاری اصفهانی، رضا، «اسلامبولچی، سید محمد»، فرهنگ ناموران معاصر ایران، ج 2، تهران، سوره مهر، 1384 ش.
مدرس و مجلس، نامه ها و اسناد، تهران، بنیاد مستضعفان، 1373 ش.
مدرسی، علی، مدرس شهید، اصفهان، بنیاد فرهنگ و انتشاراتی بدر، 1326 ش.
مدرسی، علی، مدرس، ج 1، تهران، بنیاد تاریخ، 1366 ش.
مدرسی، علی، مدرس، ج 2، تهران، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، 1366 ش.
مدرسی، علی، مرد روزگاران (مدرس شهید نابغه ملی ایران)، تهران، هزاران، 1374 ش.
مدرسی، یحیی و دیگران، فرهنگ اصطلاحات دوره قاجار، قشون و نظمیه، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1380 ش.
مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، تهران، اسلامی، 1361 ش.
مدیر شانه چی، محسن ، احزاب سیاسی ایران (با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیستها)، تهران، رسا، 1375 ش.
مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره چهارم، از جلسه 127 تا جلسه 294، تهران، اداره روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران، 1333 ش.
مرسلوند، حسن ، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، 6 ج، تهران، الهام، 1373 ش.
ص: 771
«مرحوم آیت اللّه العظمی آقامیرزا صادق آقامجتهد تبریزی»، نور علم، دوره سوم، شم 5 (1367 ش)، صص 143- 153.
«مرحوم سید محمد تقی فخر داعی»، هلال، شم 10 (1347 ش)، ص 16.
مستشاران و کارشناسان بیگانه (با بیست ساله ها)، شم 9، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1377 ش.
مستوفی، عبد اللّه، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه یا شرح زندگانی من، ج 3، تهران، زوار، 1371 ش.
مسعود انصاری، عبد الحسین، خاطرات سیاسی و اجتماعی (مروری بر پنجاه سال تاریخ)، تهران، علمی، 1374 ش.
مسعود انصاری، عبد الحسین، زندگانی من و نگاهی به تاریخ سیاسی ایران و جهان، ج 2 و 3، تهران، ابن سینا، 1383 ش.
مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج 1، تهران، 1340 ش.
مشایخ فریدنی، آذرمیدخت، مسائل مرزی ایران و عراق، تهران، امیر کبیر، 1369 ش.
«مظالم انگلیس در بین النهرین»، تصحیح، اضافات و مقدمه از یحیی آریابخشایش، فصلنامه مطالعات تاریخی، س 2، شم 6 (بهار 1384 ش)، صص 9 تا 73.
معتمد الوزاره، رحمت اللّه خان، ارومیه در محاربه عالمسوز، به کوشش کاوه بیات، تهران، شیرازه، 1379 ش.
معتمدی، محسن ، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1381 ش.
معظم پور، اسماعیل، نقد و بررسی ناسیونالیسم تجددخواه در عصر رضا شاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383 ش.
معلم حبیب آبادی، محمد علی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن 13 و 14 هجری، ج 4 و 7، اصفهان، انجمن کتاب خانه های عمومی اصفهان، 1352 ش.
مقصودلو (وکیل الدوله)، حسینقلی، مخابرات استرآباد گزارشهای حسینقلی مقصودلو (وکیل الدوله)، ج 2، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران، نشر تاریخ ایران، 1363 ش.
مک داول، دیوید، تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، پانیذ، 1380 ش.
مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج 2 و 6، تهران، علمی، 1374 ش.
مکی، حسین، مختصری از زندگانی سیاسی سلطان احمد شاه، تهران، امیر کبیر، 1362 ش.
مکی، حسین، مدرس قهرمان آزادی، ج 1 و 2، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1358 ش.
مکین روز، الیزابت، با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه مهراب امیری، تهران، سهند، 1373 ش.
ملایی توانی، علیرضا، مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضا شاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381 ش.
ملایی توانی، علیرضا، مشروطه و جمهوری، تهران، نشر گسترده، 1381 ش.
ملک زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 1، تهران، علمی، چ سوم، 1371 ش.
ملک محمدی، حمید رضا، مدرس و سیاست گذاری عمومی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382 ش.
ملیکف، ا. س، استقرار دیکتاتوری رضا خان در ایران، ترجمه سیروس ایزدی، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1358 ش.
ممتحن الدوله، میرزا مهدی خان و میرزا هاشم خان، رجال وزارت امور خارجه در عصر ناصری و مظفری، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1365 ش.
ممتحن الدوله، میرزا مهدی خان، خاطرات، به کوشش حسینقلی خان شقاقی، تهران، فردوسی- نشر فرهنگ، 1362 ش.
منشور گرگانی، محمد علی، رقابت شوروی و انگلیس در ایران (از 1296 تا 1306 خورشیدی)، تهران، عطائی، 1368 ش.
منصف، محمد علی، امیر شوکت الملک علم (امیر قائن)، تهران، امیر کبیر، 2535 شه (1355 ش).
موجانی، سید علی، بررسی مناسبات ایران و امریکا، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1384 ش.
موحد ابطحی، میرسید حجت، ریشه ها و جلوه های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، ج 1، اصفهان، دفتر تبلیغات المهدی، 1388 ش.
موحدی، محمد مهدی، زندگی نامه پزشکان نام آور معاصر ایران (2)، تهران، ابرون، 1379 ش.
ص: 772
موسوی اردبیلی نجفی، فخر الدین، تاریخ اردبیل و دانشمندان، ج 2، مشهد، چاپ خانه خراسان، 1357 ش.
مولانا بروجردی، غلامرضا، تاریخ بروجرد، تهران، صدر، 1351 ش.
مهجوری، اسماعیل، دانشمندان و رجال مازندران، شرق، 1353 ش.
مهدوی، سید مصلح الدین، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در 2 قرن اخیر، ج 2، قم، الهدایه، 1368 ش.
مهدوی، سید مصلح الدین، تذکره القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان، ثقفی، 1348 ش.
مهدوی، سید مصلح الدین، تذکره شعرای معاصر اصفهان، اصفهان، تأیید، 1334 ش.
مهدوی، عبد الرضا (هوشنگ)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، 1300- 1357 ش، تهران، البرز، 1373 ش.
مهدی نیا، جعفر، زندگی سیاسی سید ضیاء الدین طباطبائی، تهران، پاتوس، 1369 ش.
میراحمدی، مریم، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران: برخورد شرق و غرب در ایران (1950- 1900)، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368 ش.
میرنیا، سید علی، وقایع خاور ایران در دوره پهلوی، 2 ج، مشهد، اردشیر، 1373 ش.
«من مرد کار هستم، نه مرد سیاسی»، سالنامه دنیا، ش 4 (1327 ش)، ص 152.
ن
ناطق، هما، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران (1921- 1827 م)، تهران، معاصرپژوهان، 1380 ش.
نامه های تهران (شامل 154 نامه از رجال دوران به سید حسن تقی زاده)، به کوشش ایرج افشار، تهران، نشر پژوهش- فرزان روز، 1379 ش.
نبوی، حسن ، تاریخ معاصر ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران، دانشسرای عالی، 1350 ش.
نجاتی، رحمت اللّه، «داوری، کشاورز، یغمایی»، آینده، س 18، شم 7- 12 (1371 ش)، صص 397- 394.
نجفی، موسی و موسی فقیه حقانی، تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1381 ش.
نقی پور، علی اکبر، نوآوری در شعر فارسی، مشهد، 1352 ش.
نوذری، عزت اللّه، تاریخ احزاب سیاسی در ایران، شیراز، نوید شیراز، 1380 ش.
نوری پاشا، احسان، وقایع آرارات (خاطرات احسان نوری پاشا فرمانده کردهای شورشی ترکیه)، به کوشش کاوه بیات، تهران، شیرازه، 1378 ش.
نوزاد، فریدون، تاریخ جراید و مجلات گیلان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379 ش.
نهضت جنگل، به کوشش رقیه سادات عظیمی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1377 ش.
نیازمند، رضا، رضا شاه، لندن، بنیاد مطالعات ایران، چ دوم، 1375 ش.
و
واعظ خیابانی، علی، علمای معاصرین، تهران، مطبعه اسلامیه، 1366 ق.
والی زاده معجزی، محمد رضا، تاریخ لرستان، به کوشش حسین و محمد والی زاده معجزی، تهران، حروفیه، 1382 ش.
والی زاده معجزی، محمد رضا، تاریخ لرستان؛ (روزگار پهلوی) از کودتای 1299 تا نهضت ملی شدن صنعت نفت، به کوشش حسین و محمد والی زاده معجزی، تهران، حروفیه، 1382 ش.
وثوق، احمد، داستان زندگی خاطراتی از پنجاه سال تاریخ معاصر (1340- 1290 ش).
وزیری، احمد علی خان، جغرافیای بلوچستان، به تصحیح محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1386 ش.
ص: 773
«وفیات المعاصرین، شاهزاده ابو الفضل عضد»، یغما، س 23، ش 269 (بهمن 1349)، ص 692.
ولایتی، علی اکبر، تاریخ روابط خارجی ایران در دوره اول مشروطه، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1370 ش.
ولی زاده، اکبر، اتحاد جماهیر شوروی و رضا شاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385 ش.
ه. ی
هدایت (مخبر السلطنه)، مهدیقلی، خاطرات و خطرات، تهران، زوار، 1363 ش.
هدایت (مخبر السلطنه)، مهدیقلی خان، طلوع مشروطیت، به کوشش امیر اسماعیلی، تهران، جام، 1363 ش.
هروی بصیر الدوله، رضا، دو سال روابط محرمانه احمد شاه در سفارت شوروی، به کوشش مجید تفرشی، تهران، نشر تاریخ ایران، 1372 ش.
همدی، و.، کردستان و کرد در اسناد محرمانه بریتانیا، ترجمه بهزاد خوشحالی، تهران، نور علم، 1378 ش.
همو، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، ج 1، تهران، نشر علم، 1377 ش.
همو، تیمورتاش در صحنه سیاست ایران، تهران، جاویدان، 1372 ش.
همو، داور و عدلیه، تهران، علمی، 1369 ش.
هوشمند فینی، غلامرضا، مروری بر تاریخچه سرشماریها و آمارگیریهای ایران و جهان از دیرباز تاکنون، تهران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران، 1385 ش.
یغمایی، اقبال، وزیران علوم و معارف و فرهنگ ایران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1375 ش.
یکرنگیان، امیر حسین، سیری در تاریخ ارتش ایران (از آغاز تا پایان شهریور 1320)، تهران، خجسته، 1384 ش.
یوسفی، علی اصغر، تاریخ تنکابن، ج 1، تهران، قطره، 1370 ش.
مطبوعات:
الف) مطبوعات اصلی
آسیای مرکزی- 1301 ش
اتحاد- 1301 ش
استقامت- 1301 ش
اقدام- 1301 ش
امروز ایران- 1301 ش
ایران- 1301 ش
بیدار- 1301 ش
تایمز- 1922 م
تملق- 1301 ش
دستور اخوت- 1301 ش
روژ کوردستان- 1341 ق
ستاره ایران- 1301 ش
شفق سرخ- 1301 ش
عصر انقلاب- 1301 ش
نوبهار- 1301 ش
وطن- 1301 ش
ص: 774
هحییم- 1301 ش
ب) مطبوعات دیگر
آینده
اطلاعات
اطلاعات هفتگی
اقتصاد ایران
ایران
ایران ما
بهار ایران
پارس
پست تهران
تاریخ معاصر ایران
جهان کتاب
حبل المتین
خاطرات وحید
خرد
سالنامه دنیا
شرافت
کیهان
کیهان فرهنگی
گنجینه اسناد
مطالعات تاریخی
نامه تمدن
نگین
هلال
همشهری
ص: 775
ص: 776
ص: 777
فهرست تصاویر
آ. ا
آرتور میلسپو/ 206
آصف الدوله/ 721
آقا نجفی و آقا نور اللّه/ 282
آیت اللّه حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی/ 21
آیت اللّه خالصی زاده/ 330
آیت اللّه خالصی زاده/ 460
آیت اللّه سید ابو الحسن اصفهانی/ 368
آیت اللّه سید حسن مدرس و پسرش 594
آیت اللّه سید حسن مدرس/ 718
آیت اللّه نایینی/ 483
ابراهیم خان امیر ارفع (بهبودی)/ 210
ابن سعود/ 91
ابو الفتح خان کشکولی به همراه فرزندان/ 167
ابو القاسم لاهوتی/ 88
احسان اللّه خان دوستدار/ 468
احسان اللّه خان دوستدار/ 312
احمد شاه در مراسم سلام/ 55
احمد فرامرزی/ 740
احمد آقا خان امیراحمدی/ 200
احمد خان امیراحمدی/ 124
احمد خان امیراحمدی/ 422
احمد شاه/ 8
احمد شاه رضا خان/ 556
احمد شاه/ 332
احمد شاه/ 493
احمد شاه/ 635
اردشیر جی/ 596
استخراج نفت در جنوب/ 502
اسد اللّه قدیمی نوایی/ 576
اسماعیل سیمیتقو/ 602
اعتراض نامه علمای مشهد/ 706
اعتلاء الملک خلعتبری/ 73
امام زاده زید کازرون/ 528
امان اللّه میرزا جهانبانی/ 173
امنیه خانه دوشان تپه/ 693
امیر حجاز و حبیب اللّه خان عین الملک/ 516
امیر حسین ایل خان بختیاری/ 275
امیر سهام الدین غفاری/ 418
امیر لشکر عبد اللّه طهماسبی/ 597
امیر مؤید سوادکوهی/ 639
انجمن صهیونیستهای تهران/ 298
انجمن یهودیان تهران/ 550
انگلیسیها در جنوب/ 736
انگلیسیها در مصر/ 22
ب
بادکوبه و چاه های نفت آن/ 438
بازار زنجان/ 656
بازار مراغه/ 249
باقر کاظمی (مهذب الدوله)/ 693
بانک شاهنشاهی/ 119
بانک شاهنشاهی/ 549
برلن قدیم/ 431
بصیر دیوان (فضل اللّه زاهدی)/ 623
بقیع پیش از تخریب توسط وهابیها/ 108
ص: 778
بندر پورت سعید/ 490
بوشهر قدیم/ 640
بهار (ملک الشعرا)/ 722
پ
پارک اتابک/ 177
پرونده ای از مدارس آلیانس/ 373
پستچی/ 599
پل آجی چای تبریز/ 38
ت
تبریز قدیم/ 496
تصویری از شناسنامه های قدیم/ 639
تفنگداران بختیاری/ 36
تقی زاده و نواب/ 341
تمبر روز کارگر/ 89
تنبیه اشرار/ 529
تویسرکان، مقبره حیقوق نبی/ 626
ج. چ
جامعه ملل/ 316
جعفر قلی سردار اسعد/ 350
جلفای اصفهان و کلیسای معروف وانک/ 447
جمعی از یهودیان/ 291
جمعی معتاد/ 84
جمعیت نسوان وطن خواه/ 652
جوزف سائول کرنفلد وزیر مختار امریکا/ 11
جولیوس رویتر/ 506
چیچرین/ 621
ح
حائری زاده/ 266
حاج میرزا صادق آقا/ 726
حاج میرزا علی اکبر آقای مجتهد/ 716
حجاب زن ایرانی/ 732
حجاب/ 248
حرم امام رضا (ع)/ 346
حرم کاظمین/ 701
حسین خزاعی/ 570
حسین علاء/ 14
حسین کوهی کرمانی/ 752
حکیم الملک/ 11
حکیم الملک/ 427
خ
خانه عباسیان در کاشان/ 125
خوانین بختیاری/ 339
خوانین شاهسون/ 666
خیابان لاله زار قدیم/ 352
د. ذ
داشناکسیونها/ 259
دکتر امیر اعلم/ 110
دکل نفت شرکت نفت جنوب در مسجد سلیمان/ 675
دوهزاری احمدشاهی/ 677
ذکاء الملک (محمد علی فروغی)/ 696
ر
رئیس دفتر چکا/ 608
راه عراق در رشت/ 164
راه قدیم خاش به میرجاوه/ 698
رجبعلی منصور/ 154
رشید یاسمی/ 236 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 778 ر ..... ص : 778
ا خان و مرتضی یزدان پناه/ 525
رضا خان و محمد صادق کوپال/ 188
رضا خان/ 691
رضا خان/ 90
روزنامه اقدام/ 50
روزنامه بهار/ 680
روزنامه سروش ایران/ 690
روزنامه مرد آزاد/ 648
ز
زامنهوف/ 325
زنان قالیباف کرد/ 97
زندان/ 95
زین العابدین رهنما/ 81
س
ساختمان قدیم وزارت امور خارجه/ 302
سالار الدوله/ 683
سبزوار قدیم/ 274
سپهدار اعظم/ 667
سرآرنولد ویلسون/ 151
سرپرسی سایکس/ 140
سرپرسی لورن/ 245
سرپرسی لورن وزیر مختار انگلیس در تهران/ 52
سرجان سالمند/ 725
سردار اسعد بختیاری/ 300
سردار فاخر حکمت/ 193
سردار محیی/ 238
سردار معظم کردستانی/ 727
ص: 779
سفارت انگلیس در تهران/ 421
سفارت انگلیس/ 600
سفارت روسیه/ 562
سلطان عبد الحمید دوم/ 485
سلیمان میرزا/ 379
سلیمان خان امیر اعظم/ 573
سید عبد الوهاب ضیابری/ 399
سید اسد اللّه خرقانی/ 407
سید حسن مدرس/ 170
سید حسن مدرس/ 219
سید علی اکبر موسوی زاده/ 634
سید محمد دهگان/ 40
سیمیتقو/ 118
سیمیتقو/ 754
ش
ش. ح. حایم/ 143
شاگردان مدرسه دختران آمریکایی/ 160
شاهسونها/ 132
شکر اللّه صفوی، سید محمد طباطبایی سید کاظم اتحاد (سرکشیک زاده)، عباس خلیلی، عباس مسعودی، علی دشتی، فرخی یزدی، زین العابدین، امیر رضوانی، اعتصام زاده/ 57
شوکت الملک علم و پسرش اسد اللّه/ 559
شومیاتسکی/ 77
شهر اراک/ 268
شهر نجف، نمایی از بالا در سال 1918/ 453
شیخ خزعل/ 142
شیخ خزعل/ 524
شیخ خزعل/ 575
شیخ خزعل/ 642
شیخ محمود برزنجی/ 194
شیخ محمود برزنجی/ 443
شیخ محمود برزنجی/ 616
شیخ محمود و احمد اوتومان/ 610
شیراز قدیم؛ خیابان زند/ 498
ص. ظ
صارم الدوله پسر ظل السلطان/ 243
صحن حضرت معصومه (س)/ 471
صحن مجلس شورای ملی/ 227
صدیقه دولت آبادی/ 184
صفحه اول قرارداد نفتی خوانین کشکولی با انگلیس/ 115
صولت الدوله سردار عشایر/ 48
صولت الدوله/ 218
ظل السلطان/ 263
ع. غ
عباس خان امیر مخصوص/ 719
عباس میرزا سالار لشکر/ 153
عبد الحسین تیمورتاش در جوانی/ 742
عبد الحسین تیمور تاش/ 586
عبد الحسین فرمانفرما/ 233
عبد الحسین هژیر/ 714
عبد الصمد عز الدوله/ 437
عزاداری محرم/ 344
عزاداری مردم در ماه محرم/ 322
عزاداری مردم در ماه محرم/ 335
عزیز اللّه ضرغامی/ 604
عشق آباد/ 174
علی اکبر داور/ 79
علی رضا پهلوی/ 25
عمارت کلاه فرنگی قزوین/ 98
غضنفر السلطنه/ 277
غلامرضا خان ابو قداره (امیر جنگ) والی پشتکوه/ 416
ف
فتح اللّه اکبر (سپهدار رشتی)/ 449
فرخی یزدی/ 474
فرخی یزدی/ 58
فرمانفرما، قوام الملک، سایکس/ 217
ق
فیصل عراق/ 730
فیصل و کارگزاران انگلیسی/ 433
قصر شیخ خزعل/ 517
قلعه چهریق/ 295
قوام السلطنه/ 163
ک. گ
کارگران نفت هنگام لوله گذاری/ 198
کاروانسرای شلیل/ 270
کاکس و ابن سعود/ 61
کاکس و شیخ خزعل/ 518
کعبه/ 89
کلنل محمد تقی پسیان/ 380
کلنل نوئیل/ 384
کنت بالفور/ 168
کنت شولنبورگ/ 624
کنفرانس سان ریمو: لوید جرج، لرد کرزن، میلران، نیتی/ 9
کنفرانس لوزان/ 607
کوفه/ 393
گروهی از علما و طلاب اصفهان/ 713
ص: 780
ل
لئون تروتسکی/ 323
لرد کرزن/ 128
لرد کرزن/ 521
لندن قدیم/ 668
لنین/ 473
م
مؤتمن الملک/ 93
متعلق به حاج محمد ابراهیم تاجر کاشانی/ 125
مجلس شورای ملی/ 446
مجلس شورای ملی/ 658
محترم اسکندری/ 652
محتشم السلطنه در جوانی/ 679
محتشم السلطنه/ 396
محتشم السلطنه/ 751
محله لیل آباد تبریز/ 63
محمد حسن خان افشار/ 161
محمد حسن میرزا/ 102
محمد حسن میرزا ولیعهد و احمد شاه/ 548
محمد حسن میرزا ولیعهد/ 464
محمد حسین خان آیرم/ 465
محمد علی نظام مافی، امان اللّه اردلان، سید حسن مدرس، رضا قلی مافی، محمد علی فرزین، حسین سمیعی، قاسم صوراسرافیل/ 202
محمود آیرم عبد اللّه طهماسبی، رضا خان/ 201
محمود پولادین/ 283
مدارس آلیانس/ 412
مدرسه آمریکایی در تهران/ 331
مدرسه در قدیم/ 32
مدرسه و مسجد سپهسالار/ 435
مراسم سلام در کاخ گلستان/ 560
مردم قحطی زده ترکستان/ 114
مرقد آقا نور الدین عراقی اراک/ 698
مرکز اسلامی واشنگتن/ 503
مزرعه خشخاش/ 380
مستشار الدوله/ 32
مستوفی الممالک/ 644
مسجد الاقصی/ 324
مشاور الممالک انصاری/ 678
مشیر الدوله/ 14
مصدق السلطنه/ 149
مصطفی کمال پاشا/ 361
مصطفی کمال پاشا/ 370
مصطفی کمال پاشا/ 510
مفخم الدوله/ 267
مقبره شاه عبد العظیم (ع)/ 390
ملک فیصل و کارگزاران انگلیسی/ 273
ملک فیصل/ 381
ملک الشعرای بهار/ 457
ممتاز الدوله/ 120
منصور الملک/ 618
مورگان شوستر/ 25
میدان مشق/ 306
میرزا احمد خان متین الدوله/ 445
میرزاده عشقی/ 641
میرزا هاشم آشتیانی/ 130
ن
نبیل الدوله/ 593
نخستین شماره روزنامه الاهرام/ 617
نشان استاندارد اویل/ 307
نشان ذو الفقار/ 478
نشان شیر و خورشید/ 639
نشان کمپانی نفت سینکلر/ 181
نصرت الدوله فیروز و صولت الدوله/ 279
نظام السلطنه/ 14
نظامیان انگلیس در عراق/ 563
نفر وسط حبیب اللّه خان شیبانی/ 127
نقشه شمال ایران/ 476
نقشه فلسطین/ 212
نقشه ای از بلوچستان/ 543
نمای عمومی شهر بادکوبه/ 310
نمای عمومی شهر بصره/ 126
نمای عمومی شهر کربلا/ 296
نمای عمومی شهر نجف/ 86
نمای قدیمی مسقط/ 455
نمایی از آبدار خانه بیوتات/ 694
نمایی از آستارای قدیم/ 688
نمایی از اردبیل قدیم/ 35
نمایی از اسلامبول/ 557
نمایی از اصفهان قدیم/ 739
نمایی از انزلی قدیم/ 414
نمایی از ایروان قدیم/ 557
نمایی از بادکوبه- باکو/ 359
نمایی از بغداد قدیم/ 368
نمایی از بمبئی قدیم/ 509
گروهی از مردم کرمانشاه/ 631
نمایی از تاشکند قدیم/ 538
نمایی از تبریز قدیم/ 354
نمایی از تبریز قدیم/ 450
نمایی از ترکستان قدیم/ 650
ص: 781
نمایی از ترکمنها/ 743
نمایی از تهران قدیم/ 117
نمایی از جنوب غربی خرم آباد/ 654
نمایی از خلخال قدیم/ 720
نمایی از دروازه شاه عبد العظیم (س)/ 46
نمایی از زندگی ترکمنها/ 172
نمایی از ساوجبلاغ قدیم/ 670
نمایی از شمیران قدیم/ 239
نمایی از شهر برلن/ 526
نمایی از شهر بغداد/ 289
نمایی از شهر بمبئی/ 568
نمایی از شهر قزوین/ 411
نمایی از شهر کراچی در 1920 میلادی/ 636
نمایی از شهر مسکو/ 78
نمایی از شهر یزد/ 294
نمایی از شیراز قدیم/ 389
نمایی از شیراز قدیم/ 530
نمایی از عشق آباد قدیم/ 425
نمایی از فعالیتهای نفتی کمپانی استاندارد اویل/ 284
نمایی از کربلا/ 484
نمایی از کویت قدیم/ 63
نمایی از مادرید 1922/ 417
نمایی از محبس نظمیه/ 704
نمایی از محله کلیمی ها/ 371
نمایی از مدارس دینی/ 234
نمایی از مدرسه نظام/ 643
نمایی از منطقه ساوجبلاغ/ 134
نمایی از هامبورگ قدیم/ 736
نمایی از همدان قدیم/ 479
نمایی از همدان قدیم/ 709
نمایی قدیمی از باغ فین کاشان/ 704
نمایی قدیمی از جزیره هنگام/ 674
نمایی قدیمی از سواحل خزر/ 665
نواب (وزیرمختار ایران در آلمان)/ 375
نیر الملک/ 43
و. ه
وثوق الدوله/ 497
وحید الملک/ 316
وستداهل/ 388
هادی خان کشکولی و امام قلی خان رستم/ 39
ی
یکی از خوانین گلباغی/ 170
یکی از دروازه های تهران/ 676
یکی از مدارس تهران/ 566
ص: 782
ص: 783
ص: 784
ص: 785
فهرست اعلام
آ. ا
آئین دوست یابی (کتاب)/ 236
آب بید/ 151
آبادان/ 148، 289، 425، 487، 753
آباده/ 48، 110، 111، 118، 192، 193، 266، 276، 277، 293، 296، 432، 465، 494، 496، 742، 743
آبادیان، حسین/ 596، 750
آبادیان، خدارحم/ 686
آبخواره/ 42، 59، 132، 222
آبخور زاینده رود/ 42
آبراهامیان، یرواند/ 756
آبراهامیانس، پطرس/ 242، 259
آب کنار/ 645
آبله (بیماری)/ 269، 411، 443، 598، 601، 709، 710
آپرسوف (کنسول روس)/ 535، 544، 578، 593
آپین/ 77، 81
آتابایی (طایفه)/ 29، 75، 76، 146، 282، 376، 569، 676، 688
آتشکده آذرگشب/ 136
آتن/ 16، 362
آخوند خراسانی، ملا محمد کاظم/ 21، 28، 91، 150، 193، 364، 399، 407، 429، 530، 531، 541، 614، 708
آخونداف/ 733
آخوندزاده/ 345
آخوندزاده، شیخ علی/ 754
آذر برزین (سرهنگ آقا خان)/ 288
آذربایجان شرقی/ 202، 203، 264، 303
آذربایجان شوروی/ 26، 39، 257، 426، 486، 611
آذربایجان غربی/ 4، 136، 203، 258، 307، 341، 435، 623، 662
آذربایجان/ 4، 5، 12، 13، 14، 16، 17، 18، 20، 32، 35، 42، 43، 44، 45، 56، 66، 69، 81، 82، 86، 87، 100، 108، 127، 132، 133، 134، 136، 138، 141، 144، 147، 149، 150، 152، 153، 154، 156، 158، 159، 160، 165، 166، 172، 173، 174، 178، 183، 191، 192، 195، 198، 200، 202، 210، 213، 221، 222، 225، 226، 227، 233، 244، 245، 247، 249، 250، 258، 264، 270، 271، 272، 279، 280، 281، 283، 284، 286، 290، 300، 301، 302، 305، 307، 308، 313، 319، 320، 324، 333، 340، 342، 344، 354، 360، 361، 371، 375، 376، 380، 382، 385، 386، 394، 397، 403، 404، 405، 409، 413، 415، 426، 429، 438، 443، 444، 450، 454، 455، 456، 458، 459، 462، 465، 467، 470، 476، 480، 486، 491، 495، 500، 503، 513، 514، 515، 520، 527، 528، 533، 535، 537، 541، 543، 552، 554، 557، 558، 562، 563، 567، 570، 571، 577، 585، 588، 590، 594، 598، 600، 607، 610، 615، 625، 630، 633، 638، 654، 655، 656، 661، 668، 672، 676، 682، 694، 695، 712، 714، 716، 717، 719، 720، 723، 724، 729، 730، 743، 749، 750، 753، 755، 756
آذرشهر/ 303
آذری/ 391
آرارات (کوه)/ 314، 606
آراسته، نادرمیرزا/ 216، 310، 327، 366
آراکلیان، سورن/ 455
آرالو/ 628
آرژانتین/ 99، 267
ص: 786
آرسن (خلیفه)/ 447
آرشیو ملی اسناد انگلیس/ 123، 313
آریا (نژاد)/ 156
آریابخشایش، یحیی/ 652
آزادلو/ 656
آزادی، جواد (مدیرزاده)/ 604
آزادیخواه (فراکسیون)/ 96
آژانس تاس/ 591
آژانس تلگرافی اتحاد شوروی/ 591
آژانس تلگرافی پطرزبورگ/ 591
آستارا (روسیه)/ 49، 302، 480، 538، 722، 723، 732، 735
آستارا/ 49، 93، 97، 138، 142، 159، 160، 173، 220، 293، 300، 302، 315، 317، 324، 368، 393، 437، 438، 459، 472، 476، 480، 488، 531، 533، 538، 543، 558، 563، 575، 585، 593، 594، 600، 601، 611، 630، 635، 636، 649، 655، 656، 659، 661، 662، 663، 671، 673، 681، 685، 688، 703، 722، 730، 731، 735، 737، 747، 756
آستان قدس رضوی/ 13، 248، 345، 429، 454، 460، 483، 568، 674، 744
آستانه (بازار)/ 204
آستانه شیخ صفی/ 158
آستروف/ 142
آسیای صغیر/ 361، 363، 429
آسیای مرکزی (نشریه)/ 151، 488
آسیای مرکزی/ 401
آسیای وسطی (روزنامه)/ 470
آسیس/ 655
آشتیانی، میرزا حسن / 129، 364، 449
آشتیانی، میرزا هاشم/ 112، 128، 129، 130، 137
آشور بزرگ/ 369
آشور کوچک/ 369
آشوراده/ 86، 110، 115، 117، 131، 160، 171، 172، 215، 369، 524
آصف اعظم (میرزا علی نقی)/ 728
آصف، میرزا فرج اللّه (سردار معظم کردستانی)/ 728
آصف الدوله/ 720
آصف الممالک/ 693
آفتاب (رود خانه)/ 416
آفتاب (روزنامه)/ 28
آق زوج (گردنه)/ 529
آق قویونلو/ 591
آق مسجد/ 749
آقا بزرگ خان (ناصر دیوان)/ 318، 569
آقا سید ابو جعفر/ 663
آقا سید ابو طالب/ 235
آقا سید شهاب الدین/ 693
آقا سید جلال الدین/ 159
آقا سید کاظم/ 747
آقا سید محمود روضه خوان/ 555
آقا سید مهدی/ 27
آقا شریف/ 387
آقا شیخ حسن / 518
آقا شیخ عبد الرحمن/ 690
آقا شیخ عبد اللّه/ 690
آقا شیخ فرج اللّه/ 690
آقا شیخ نور الدین/ 725
آقا شیخ هادی/ 747
آقا ضیاء (فرزند شیخ فضل اللّه نوری)/ 468، 469، 630، 725، 734
آقا محمد خان/ 73
آقا مهدی/ 754
آقا احمد (گنبد)/ 747
آقا بزرگ کشوری/ 512
آقاجی، محمد علی/ 443
آقا خان محلاتی/ 224، 509، 510
آقا خانی، محمد علی خان (سرهنگ)/ 5
آقاربات (روستا)/ 518
آقازاده خراسانی، میرزا محمد/ 28، 541
آقازاده نجفی، میرزا محمد/ 541
آقالار خان/ 565، 619، 633
آقا محمود/ 666
آقا میرزا سید حسن / 747
آقا میرزا علی اکبر خان/ 544
آقامیرزا هادی/ 555
آقامیرزا یحیی/ 725
آقایف/ 750
آقایی، اسمعیل/ 342
آق قلعه/ 743
آکیول، صاها/ 380
آل رضا/ 516
آل سعد/ 455
آلارلو/ 317، 324، 476، 607، 628، 701، 709، 714
آلارلو، روح اللّه/ 607
آلارلو، غلام خان/ 419، 709
آلارلو، غلامعلی/ 324
آلارلو، نجفقلی خان (سالار منصور)/ 315، 317، 324، 341، 507، 513، 528، 566، 579، 588، 597، 720
آلارلو، نصرت/ 607
آلارلو، ید اللّه/ 709، 720
آلاشت/ 433
آلمان/ 14، 23، 40، 43، 49، 58، 64، 85، 111، 121، 122،
ص: 787
124، 154، 162، 195، 197، 231، 250، 276، 283، 284، 324، 348، 357، 361، 369، 375، 376، 381، 409، 431، 439، 449، 482، 506، 514، 521، 526، 533، 545، 547، 551، 572، 577، 600، 605، 623، 624، 631، 638، 659، 700، 724، 731، 736، 739، 742
آلیانس اسرائیلیت یونیورسال (اتحادیه جهانی یهودیان)/ 292
آلیانس تهران/ 292
آلیانس شیراز/ 292
آلیانس فرانسه/ 292
آمستردام/ 624
آمل/ 186، 189، 282، 444، 449، 601
آملی، محمد تقی/ 372
آموزش و پرورش (مجله)/ 16
آموزشگاه اقدسیه/ 449
آنا دیلی (روزنامه)/ 299
آناتولی/ 358، 362، 370، 376
آندریفسکی (ژنرال)/ 242
آنژلو (مسیو)/ 532
آنغوزه (گیاهی با خواص دارویی)/ 72
آنقره- آنکارا
آنکارا/ 32، 133، 154، 209، 310، 324، 331، 363، 383، 419، 438، 457، 485، 489، 498، 510، 514، 551، 557، 569، 571، 585، 607، 660
آنه (واحد پول)/ 383، 421، 548، 549، 677، 699، 711
آهی، میرزا مجید خان/ 178
آوکایی جان (اداره ای در شهر بمبئی)/ 544
آوه/ 60، 131
آیت اللّه زاده خراسانی، میرزا احمد/ 541
آیت اللّه زاده خراسانی، میرزا محمد/ 454، 460، 484، 530، 541، 708
آیت اللّه زاده، آقا میرزا مهدی/ 484، 530، 531، 541
آیدین/ 362
آیرم، محمد حسین خان/ 56، 409، 422، 447، 465، 468، 483، 533، 583، 611، 645، 720، 729، 731، 733، 745، 747
آیرم، محمود (امیر لشکر)/ 3، 8، 9، 10، 16، 31، 39، 197، 201، 215، 219، 225، 229، 232، 237، 246، 247، 266، 276، 278، 286، 293، 313، 314، 334، 336، 338، 339، 349، 432، 462، 563، 579، 603، 604، 613، 618، 649، 663، 671، 720، 725، 742، 746، 747، 749، 752، 753
آیرملو، نیمتاج خانم/ 26
آیرونساید/ 596
آینده (نشریه)/ 418
آینده ایران (روزنامه)/ 57
آیینه (روزنامه)/ 236
آیینه وند (ایل)/ 374
ابراهیم (مسیو)/ 457
ابراهیم خان/ 148
ابراهیم میرزا (شاهزاده)/ 437، 683
ابرقو/ 223، 291
ابن بابویه/ 12
ابن دوبش/ 91
ابو الحسن خان (سرهنگ)/ 281، 661، 681، 729
ابو الفتح خان/ 2، 9، 60، 167، 181، 182، 192، 193
ابو القاسم بیگ (سرهنگ)/ 463
ابو القاسم خان (نایب دوم)/ 532
ابو صخیر/ 258
ابو قداره، حسینقلی خان والی/ 416
ابهررود/ 138، 620
اتازونی/ 451
اتحاد (روزنامه)/ در صفحات متعدد
اتحاد اسلام/ 57، 399، 406
اتحاد جماهیر شوروی- روسیه شوروی
اتحاد، هوشنگ/ 28، 458
اتحادیه اصناف تویسرکان/ 625
اتحادیه پخش جراید (اتحادیه موزعین جراید)/ 712
اتحادیه جهانی پست/ 387
اتحادیه سادات/ 364
اتحادیه معلمان تهران/ 328
اتحادیه، رحیم/ 496
اترک/ 462، 545، 562، 574، 575، 610
اتریش/ 10، 12، 40، 267، 440
اجارود/ 563، 628، 714
اجاق، حاج سید اسماعیل/ 148
اجاق، سید حسن / 147، 148، 754
اجیرلو (طایفه)/ 591، 628، 714
احتسابیان/ 150
احتشام حضور/ 289، 357، 406
احتشام الدوله/ 160، 161
احتشام السلطنه، میرزا محمود خان/ 161، 210، 369
احسان اللّه خان (دوستدار)/ 36، 120، 121، 311، 312، 326، 327، 331، 467، 469، 571، 602، 636، 741، 747
احمد بیک/ 38، 653
احمد بیک فتاح بیک/ 448
احمد خان (یاور)/ 3
احمد خان سلطان/ 687، 695، 696
احمد شاه/ 2، 3، 5، 8، 12، 14، 19، 39، 43، 45، 55، 75، 76، 80، 83، 86، 99، 102، 111، 112، 116، 120، 126، 129، 130، 134، 138، 139، 141، 148، 155، 156، 162، 163، 165، 176، 177، 187، 191، 193، 224، 234، 256، 265، 296، 298، 301، 308، 312، 317، 332، 352، 383، 396، 397، 400، 408، 416، 417، 418، 430، 434، 436، 442،
ص: 788
454، 461، 467، 468، 477، 479، 480، 488، 490، 493، 496، 498، 499، 507، 508، 509، 512، 517، 519، 520، 522، 523، 527، 528، 529، 530، 531، 539، 541، 542، 544، 548، 551، 552، 554، 555، 556، 557، 558، 560، 561، 573، 575، 580، 585، 589، 605، 607، 622، 623، 633، 634، 635، 636، 637، 638، 640، 646، 647، 651، 655، 657، 660، 661، 672، 679، 685، 688، 692، 708، 711، 712، 719، 723، 728، 748، 753
احمد علی خان (یاور)/ 15، 323، 436
احمدی (ایل)/ 389
احمدی (پزشک احمدی)/ 48
احمدی، سید منیر الدین/ 239
احمدیان، مینا/ 614
احوال ابن یمین (کتاب)/ 236
احوال سلمان ساوجی (کتاب)/ 236
احیاء الدوله/ 239، 240
احیاء السلطنه/ 733
احیاء الملک، شیخ محمد خان/ 240
اختر، حاج میرزا حسن خان/ 424
اختین، مارک یاکولویچ/ 568
اداره تذکره/ 64، 78، 400
اداره ثبت احوال تهران/ 512
اداره فرهنگ اوقاف فارس/ 28
اداره کل آمار و ثبت احوال/ 193
اداره کل انتشارات تبلیغات و رادیو/ 138
اداره کل پست خانه هند انگلیس/ 387
اداره کل گمرکات/ 82، 86، 93، 95، 102، 103، 117، 129، 138، 165، 171، 199، 235، 242، 256، 262، 282، 347، 468، 618
اداره کل مالیات تهران/ 249
اداره گمرک خداآفرین/ 633
اداره معارف گیلان/ 331، 349، 353، 432، 488، 505، 544، 603، 647، 746
ادیب پیشاوری/ 580
ادیب، علی/ 76
ادیب السلطان/ 515
ادیب السلطنه/ 748
ادیب الممالک/ 82
ارادان/ 410
اراک/ 21، 30، 78، 184، 186، 210، 223، 224، 268، 283، 294، 429، 445، 509، 518، 582، 682، 699، 723
ارامنه تهران/ 447
ارّان/ 750
ارباب بهمن (ارباب بهمن بهرام)/ 578، 595
ارباب جمشید/ 103، 199
ارباب کیخسرو/ 29، 155، 185، 408، 595
اربیل/ 195، 309، 376، 514، 527، 551، 554، 598، 644، 650، 653، 687
ارتدکس/ 287
ارتش (مجله- قشون سابق)/ 691
ارتش پنجم سرخ/ 83
ارتش سرخ (شوروی)/ 121، 750
ارتش سرخ ایران/ 121
ارتش سرخ رشت/ 121
ارجمند، مسیح خان (مسیح الدوله) (دکتر)/ 425، 470، 491
اردبیل/ 3، 17، 35، 49، 56، 63، 126، 127، 132، 152، 158، 164، 165، 169، 172، 205، 253، 300، 305، 315، 317، 324، 341، 354، 371، 393، 456، 459، 507، 513، 533، 554، 558، 563، 566، 569، 571، 590، 593، 601، 615، 628، 629، 630، 645، 649، 659، 661، 663، 666، 671، 675، 676، 677، 681، 682، 685، 692، 695، 697، 701، 706، 713، 715، 716، 717، 720، 728، 729، 732، 735، 736، 737، 738، 739، 749، 752
اردبیلی، جعفرقلی/ 531
اردستان/ 29، 37، 159، 361، 462، 555
اردشیر جی (ریپورتر)/ 595، 596
اردشیر خان/ 182
اردکان/ 21
اردلان (طایفه)/ 150، 203
اردلان، امان اللّه (عز الممالک)/ 202، 203
اردن/ 9
اردو (زبان)/ 150، 358، 444، 712
ارزروم/ 363، 385، 717
ارس/ 49، 530، 656
ارسباران/ 44، 56
ارشد الدوله/ 107
ارشد الملک ارومیه ای/ 419
ارشد الممالک/ 198
ارغوان، فخر عظمی/ 57، 652
ارفع، میرزا حسن خان/ 717
ارفع، میرزا رضا خان/ 717
ارفع الدوله/ 310، 316، 372
ارفع الممالک/ 138، 169، 184، 218، 374، 439
ارفعی، یوسف خان (سرهنگ)/ 5
ارک (منطقه ای در تهران)/ 93، 117 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 788 آ. ا ..... ص : 785
مغان (روزنامه)/ 236
ارمنستان/ 117، 333، 450، 455، 495، 500، 532، 557، 577، 600، 623، 661، 690
اروپا/ 3، 8، 12، 16، 19، 22، 26، 28، 43، 49، 50، 51، 66، 74، 78، 102، 121، 126، 141، 148، 155، 156، 177، 180، 193، 194، 195، 196، 209، 210، 226، 236، 250، 257، 261، 267، 305، 309، 316، 317، 332، 340، 357، 358،
ص: 789
383، 393، 396، 397، 412، 417، 418، 420، 421، 433، 436، 437، 458، 499، 508، 514، 518، 535، 548، 552، 573، 575، 576، 622، 623، 637، 646، 711، 729
اروسی دوز، محمد/ 230
ارومیه (دریاچه)/ 117، 219، 281، 303، 564، 587، 622، 688
ارومیه/ 4، 40، 82، 113، 117، 132، 136، 147، 148، 153، 165، 188، 231، 242، 243، 247، 251، 258، 263، 284، 294، 301، 306، 309، 310، 314، 318، 342، 354، 356، 368، 380، 384، 404، 438، 440، 456، 470، 491، 498، 502، 504، 528، 540، 547، 549، 562، 586، 587، 621، 623، 633، 644، 669، 672، 684، 693، 703، 712، 730
از قصر شیرین به طوس (کتاب)/ 236
ازبکان/ 150
ازمیر/ 361، 362، 363، 516، 607
ازنا/ 107
اسالم/ 533
اسپارز (روزنامه ارگان داشناکسیون)/ 450
اسپانیا/ 18، 43، 50، 99، 332، 396، 397، 417، 442، 479، 694
اسپرانتو (زبان)/ 325
اسپکتیتور (نشریه)/ 53
استاجلو (ایل)/ 150
استانبول- اسلامبول
استاندارد اویل/ 8، 17، 19، 20، 23، 25، 31، 34، 37، 38، 51، 53، 60، 81، 85، 92، 103، 104، 106، 145، 158، 159، 162، 163، 171، 177، 180، 182، 189، 191، 205، 207، 209، 213، 244، 256، 269، 278، 284، 295، 307، 310، 318، 319، 331، 336، 349، 370، 380، 398، 399، 482، 496، 541، 555
استخر (روزنامه)/ 604
استرآباد/ 19، 34، 37، 38، 42، 59، 61، 65، 73، 82، 86، 88، 90، 92، 93، 104، 115، 134، 137، 139، 146، 158، 167، 171، 187، 191، 192، 193، 202، 215، 226، 230، 262، 282، 304، 305، 316، 321، 328، 353، 360، 368، 376، 382، 383، 392، 393، 400، 409، 422، 446، 447، 465، 468، 472، 475، 476، 478، 483، 490، 491، 497، 498، 515، 524، 526، 531، 533، 535، 539، 545، 547، 553، 562، 563، 569، 578، 582، 583، 589، 607، 631، 633، 634، 635، 637، 638، 639، 642، 655، 657، 661، 668، 672، 673، 674، 676، 678، 680، 681، 682، 685، 692، 693، 701، 708، 711، 728، 733، 742، 743
استرآبادی غروی/ 699
استرالیا/ 15، 292
استقامت (روزنامه)/ 248، 328، 580
استقلال ایران (روزنامه)/ 455
استقلال وطن (روزنامه)/ 444
استقلال، محمد/ 750
اسحاق یوسف/ 230
اسدآباد/ 477
اسدآبادی، سید جمال الدین/ 248
اسعد الدوله/ 161، 754
اسعدی، مرتضی/ 607
اسفراین/ 396
اسفندآباد/ 695
اسفندیار خان/ 732
اسفندیاری مازندرانی ( خاندان)/ 78
اسکات (دکتر)/ 3، 320
اسکاندیناوی/ 620
اسکستانی، رضا/ 136
اسکندرآباد (روستا)/ 71
اسکندری، سلیمان میرزا/ 21، 33، 69، 70، 99، 128، 147، 155، 204، 206، 260، 265، 315، 316، 339، 349، 379، 398، 400، 428، 432، 434، 438، 440، 442، 446، 497، 502، 517، 534، 542، 546، 550، 592، 598، 609، 613، 615، 622، 627، 628، 754
اسکندری، عباس (عباس میرزا)/ 104، 105، 640
اسکندری، محترم/ 651، 652
اسکندری، محمد علی میرزا/ 651
اسکندریه (بندر)/ 22، 552، 617
اسکی، ترسکین/ 587
اسکی شهر/ 362
الاسلام (مجله)/ 444
اسلامبول/ 11، 14، 32، 102، 129، 188، 210، 225، 240، 257، 265، 271، 344، 362، 371، 372، 387، 399، 403، 458، 515، 557، 569، 579، 699
اسلامبولچی، حاج کاظم/ 101
اسلامبولچی، سید محمد/ 100، 101
اسلامی، میرزا ابو طالب/ 100
اسلامیه، میرزا ابو طالب/ 429، 496
اسلان/ 287
اسلاو (نژاد)/ 286، 287
اسلاوی (زبان)/ 287
اسماعیل (شاهزاده)/ 407
اسماعیل خان (سرهنگ)/ 124، 162، 195، 197، 201، 205، 211، 225، 231، 233، 257، 262، 276، 301، 323، 324، 326، 360، 379، 409، 418، 437، 467، 469، 482، 483، 563، 572، 590، 659، 700، 706، 724، 731، 736، 742، 749، 753
اسماعیل خان (یاور)/ 708
اسماعیل خان امیر لشکر/ 100، 174، 250، 270، 290، 307، 409، 465
ص: 790
اسماعیل خان سرهنگ/ 196، 483
اسمایس (کلنل)/ 298
اسموند (طایفه)/ 280
اسمیت (آرمیتاژ)/ 298
اسمیت، راس (سر)/ 15
اسنوروف/ 475
اسیری، محمد/ 289
اشترینان/ 154
اشراقی، آقا سعید/ 614
اشراقی، آقا محسن / 614
اشراقی، آقا میرزا محمد تقی/ 614
اشراقی، میرزا محمد (ارباب قمی)، آیت اللّه/ 614
اشرف (شهر)/ 189
اشعار گزیده فرخی سیستانی (کتاب)/ 236
اشعار گزیده مسعود سعد سلمان (کتاب)/ 236
اشنویه/ 195، 314، 561، 584
اشیدری/ 745
اصانلو (طایفه)/ 198، 410
اصانلو، غلامحسین خان/ 160
اصانلو، محمد خان/ 160
اصفهان/ 2، 3، 14، 15، 16، 21، 26، 36، 42، 60، 63، 69، 74، 78، 91، 97، 107، 111، 113، 117، 123، 129، 143، 150، 159، 165، 167، 175، 179، 180، 181، 182، 183، 184، 207، 210، 211، 223، 225، 227، 234، 235، 236، 241، 242، 245، 248، 251، 252، 253، 255، 256، 257، 258، 260، 263، 266، 268، 272، 274، 279، 282، 291، 292، 293، 296، 298، 300، 315، 320، 323، 327، 331، 338، 340، 349، 355، 360، 364، 379، 392، 409، 411، 412، 413، 431، 441، 443، 444، 454، 455، 461، 462، 468، 470، 477، 490، 515، 527، 536، 537، 542، 544، 545، 552، 555، 560، 569، 577، 604، 613، 618، 626، 634، 645، 664، 671، 672، 697، 714، 720، 725، 728، 732، 733، 739، 743، 746، 747، 748
اصفهانی، آقا نجفی/ 441
اصفهانی، حاج آقا نور اللّه/ 63، 256، 282، 315، 327، 441، 739
اصفهانی، حاج آقا جمال/ 441، 739
اصفهانی، حاجی محمد جعفر/ 743
اصفهانی، سید ابو الحسن (آیت اللّه)/ 109، 273، 297، 330، 364، 367، 369، 483، 484
اصفهانی، میرزا آقا (اسلامبولی- نفتی- فلسفی- اعتماد الملک)/ 372
اصفهانی، میرزا فتح اللّه (شیخ الشریعه)/ 21
اصلان خان (رئیس طایفه زلقی ها)/ 107
اصلاندوز مغان/ 591
اطریش- اتریش
اطلاعات (روزنامه)/ 182، 208، 226، 234، 580، 682، 704، 712
اطلاعات هفتگی (مجله)/ 226
اعتضاد حضور/ 488
اعتضاد دفتر/ 133
اعتضاد همایون/ 241
اعتضاد الدوله/ 754
اعتضاد السلطنه، حسینعلی میرزا/ 2، 3، 8، 39، 45، 75، 139
اعتضاد السلطنه، علیقلی میرزا/ 437
اعتضاد لشکر، میرزا محمود خان/ 444
اعتلاء الملک (نصر اللّه خلعتبری)/ 76، 357، 358، 568
اعتماد نظام/ 739
اعتماد همایون، شعبان خان سرهنگ/ 111
اعتماد التجار/ 739
اعتماد الملک/ 372
اعتمادی، آقا خان/ 372
اعزاز الملک/ 754
اعظام قدسی/ 686
اعظام الدوله/ 396
اعظم السلطنه، عباس قاجار/ 439
اعلامیه بالفور/ 9، 299، 327، 401
اعلم الدوله، خلیل خان/ 12
اعلم الملک/ 742
افتخار التجار کردستانی، میرزا محمود (وکیل الرعایا)/ 93، 318
افتخار السادات/ 364، 739
افتخار العلما/ 489
افتخاری، سعید العلماء/ 677
افشار (ایل)/ 266، 591
افشار سیستانی/ 56، 662
افشار قاسملو، خسرو/ 4
افشار، ایرج/ 536، 740
افشار، رضا قلی/ 697، 699، 721
افشار، علی/ 496
افشار، محمد حسن خان (جهانشاه امیر افشار)/ 160، 161، 754
افشار، مستوره/ 652
افغان (تیره)/ 56، 612، 698
افغانستان/ 13، 43، 54، 57، 76، 121، 144، 145، 222، 256، 314، 335، 345، 357، 358، 380، 387، 401، 510، 526، 551، 568، 573، 615، 694، 700، 708، 748
افق روشن (نشریه)/ 499، 511، 512
افندی السویدی، یوسف/ 392
افندی، سید احمد/ 194، 195
افندی، سید الیاس/ 753
افندی، عبید اللّه/ 592، 597
افیون قره حصار/ 362
اقبال، عباس/ 236، 283
ص: 791
اقبال، علی/ 674
اقبال، منوچهر/ 18، 418، 674
اقبال السلطان (میرزا ابو تراب)/ 673، 674
اقبال السلطان، میرزا علی اصغر خان/ 269
اقبال السلطنه ماکویی/ 5، 363، 364، 409، 426، 427، 438، 456، 468، 503، 549، 551، 557، 558، 563، 577، 588، 590، 594، 601، 609، 617، 619، 622، 625، 628، 630، 636، 642، 645، 653، 660، 669، 688، 689، 693، 695، 707، 708، 750
اقبال الملک/ 498، 514
اقتدار نظام (سرهنگ)/ 2، 27، 60
اقتدار الدوله/ 225، 226
اقتدار الملک/ 316، 317، 332، 365، 424
اقتصاد ایران (روزنامه)/ 328، 329، 331، 390، 457، 458، 459
اقتصاد ایران (ماهنامه)/ 512
اقتصاد ایران امروز (روزنامه)/ 328
اقتصادی، حاج حسین (مستشار الممالک)/ 458
اقدام (روزنامه)/ 1، 3، 4، 9، 13، 14، 28، 35، 36، 43، 46، 48، 49، 50، 51، 52، 56، 57، 58، 64، 67، 68، 71، 72، 80، 82، 83، 84، 89، 90، 91، 94، 98، 104، 105، 107، 108، 109، 112، 113، 116، 117، 125، 127، 129، 130، 134، 168، 172، 174، 180، 183، 184، 186، 187، 188، 196، 197، 198، 214، 218، 220، 222، 226، 230، 231، 234، 236، 238، 240، 242، 244، 261، 264، 267، 269، 270، 271، 273، 281، 283، 284، 285، 286، 298، 299، 308، 310، 314، 316، 318، 322، 324، 325، 328، 330، 359، 361، 362، 366، 372، 374، 379، 380، 392، 393، 395، 396، 397، 401، 406، 407، 412، 415، 416، 424، 425، 429، 430، 431، 442، 448، 449، 499، 503، 505، 516، 526، 530، 541، 545، 546، 547، 558، 559، 609، 680، 687، 688، 730، 735، 737، 754، 756
اقلید/ 743
اکبر، صادق- سردار معتمد
اکبر، فتح اللّه (سپهدار اعظم)/ 449
اکبر، محمد/ 585
اکبر میرزا (یاور)/ 2، 60
اکرم الدوله/ 619
الاهرام (روزنامه)/ 617
التاریوس/ 591
الحدید (روزنامه)/ 299
الحزب الوطنی/ 392
الدعوه الحق (مجله)/ 150
الرافدان (روزنامه)/ 433
الرهیمی، عبد الحلیم/ 87
الشتر/ 143، 742
العراق (روزنامه)/ 135، 433، 448، 589، 606، 735
اللّه کرم/ 607
المبشر الاسلامی، محمد صادق/ 503
المفید (روزنامه)/ 264، 290، 388، 433، 524، 530، 587، 617
الموت/ 282
الوار/ 524
الول ساتن/ 26
الهی قمشه ای، محی الدین مهدی/ 435
الیگودرز/ 107، 227
امام جعفر صادق (ع)/ 410، 472
امام حسین (ع)/ 23، 24، 335، 346، 417
امام رضا (ع)/ 21، 130، 674
امام زمان (عج)/ 48، 49
امام محمد تقی (ع)/ 701
امام موسی کاظم (ع)/ 701 امام آباد/ 542
امام زاده ابراهیم/ 4، 648
امام زاده بوشهر/ 593
امام زاده سید محمد/ 256
امام زاده صالح (تجریش)/ 19، 576
امام زاده عبد اللّه/ 14، 48، 66، 358، 372، 458
امامقلی خان حاجی ایل خانی/ 182، 210
امامقلی خان رستم/ 39، 40، 115
امامی کاشانی (آیت اللّه)/ 435 امان اللّه خان (رئیس قشون آباده)/ 266
امتیاز نفت ساخالین/ 182
امتیاز نفت شمال/ 31، 34، 37، 38، 53، 58، 81، 85، 92، 103، 104، 145، 158، 162، 163، 171، 175، 180، 182، 189، 206، 209، 251، 268، 269، 284، 307، 319، 322، 336، 357، 382، 399، 482، 487، 489، 517، 550، 555، 590، 605، 609، 613، 615، 623، 627، 634، 637، 647، 651، 707
امجد السلطان/ 681
امر اللّه خان/ 499
امرایی، نظر علی خان/ 153
امروز ایران (روزنامه)/ 220، 508، 510، 514، 519، 523، 525، 535، 536، 553، 564، 572، 573
امریکا/ 8، 10، 11، 16، 17، 18، 19، 20، 25، 27، 31، 34، 35، 37، 38، 39، 45، 47، 49، 51، 52، 53، 58، 60، 66، 81، 83، 85، 92، 103، 104، 114، 134، 138، 139، 140، 144، 158، 159، 163، 171، 177، 178، 180، 182، 189، 190، 205، 206، 207، 209، 213، 227، 229، 238، 253، 255، 256، 264، 268، 284، 292، 294، 295، 307، 310، 318، 319، 320، 322، 325، 329، 330، 331، 336، 341، 343، 352، 357، 371، 375، 381، 382، 390، 391، 399، 406،
ص: 792
429، 444، 450، 451، 461، 474، 487، 488، 491، 495، 503، 504، 539، 541، 545، 550، 551، 555، 561، 565، 569، 570، 589، 605، 614، 620، 621، 623، 637، 640، 672، 679، 684، 690، 693، 698، 737، 744
امشه ای رشتی، (بیگلربیگی)، اکبر خان/ 226، 585
امشه ای، محمد علی خان/ 387
امیر ارفع/ 524، 619
امیر انتصار/ 521
امیر تومان/ 754
امیر عشایر خلخالی/ 354
امیر عشایر/ 82
امیر مقتدر/ 754
امیر ناصر/ 452
امیراحمدی، احمد خان/ 30، 99، 124، 153، 154، 171، 186، 229، 283، 305، 374، 422، 525، 558، 570، 631، 692، 704، 709، 718، 756
امیر ارشد/ 81، 561
امیر اسعد/ 521
امیر اسعد، خیر اللّه خان/ 147، 148، 305
امیر اسعد، علی آقا/ 38، 42، 482، 521، 534
امیر اعظم (استرآباد)/ 631
امیر اعظم (حاکم گیلان)/ 230
امیر اعظم، داود خان/ 572
امیر اعظم، سلیمان خان/ 572، 573، 582، 719
امیر اعظم، نصرت اللّه/ 99
امیر اعلم/ 3، 110، 111، 380، 381، 470، 540، 575
امیر افخم/ 307
امیر اکرم بختیاری/ 482
امیر اکرم، چراغعلی خان پهلونژاد)/ 40، 226، 398، 433، 468، 532، 540، 541، 630، 649، 656، 692، 725، 733، 734، 754
امیر السلطنه/ 17، 35، 49
امیر بهادر/ 10، 650
امیر جنگ، غلامرضا خان ابو قداره/ 416
امیر حسین خان/ 69، 274، 336
امیر حسینی، محمد علی/ 150
امیر حشمت کمره ای، حیدر قلی میرزا (حشمتی) 616، 703، 704
امیر خسروی/ 312
امیرزاده امیر خان/ 135
امیر زید (برادر ملک فیصل)/ 368
امیر سرداری/ 516
امیر طهماسبی، عبد اللّه خان- طهماسبی، عبد اللّه خان (امیر لشکر)
امیر عشایر مامش/ 514
امیر علایی، جان محمد خان (سرتیپ)/ 200، 518، 524، 561
امیر فیروز/ 746
امیر کبیر (قائم مقام فراهانی)/ 230، 545
امیر کل/ 754
امیر مؤید سوادکوهی، اسماعیل خان/ 296، 297، 305، 360، 398، 409، 410، 440، 441، 483، 489، 490، 493، 497، 498، 526، 540، 541، 638، 642، 661، 685، 733
امیر مجاهد/ 355
امیر مخصوص، عباس خان (قبادیان)/ 571، 572، 573، 612، 719
امیر معزز/ 344
امیر معظم، محمد ابراهیم (کاکاوند، امیر معظم)/ 147
امیر مفخم بختیاری، لطفعلی خان/ 210، 363، 702
امیر منظم، مهر علی خان/ 176، 422
امیر موثق/ 174
امیر ناصر (ایل بیگی)/ 63
امیر ناصر/ 29، 49، 408
امیر نصرت، محمد حسن خان (ظفر نظام شاهسون)/ 157، 742
امیر نظام/ 132
امیر نظامی، محمد باقر خان (کلنل)/ 603
امیریه/ 520
امین خاقان/ 60
امین دربار، میرزا مصطفی خان/ 221
امین دیوان حمزه خان/ 63
امین التجار اصفهانی (حاج میرزا شفیع)/ 403
امین التجار، میرزا محمود علی/ 137، 475، 592، 739
امین الدوله، میرزا علی خان/ 34، 121، 292، 371، 631، 632، 646، 661، 665، 673
امین الرعایا/ 754
امین السلطان، میرزا علی اصغر خان (اتابک اعظم)/ 292، 646
امین الشریعه/ 117، 137
امین الملک/ 94، 196، 314
امین الممالک، میرزا منصور خان/ 111
امینی/ 578
اناری زاده/ 747
انتظام الدوله/ 463
انتظام السلطان، محمد علی خان/ 111، 688
انتظام الملک/ 136، 163، 427، 606
انتقام (روزنامه)/ 372
انجمن (روزنامه)/ 248
انجمن آبادی خواهان ایران/ 66
انجمن اتحاد وطن خواهانه وطن/ 261
انجمن اتحادیه طلاب/ 449
انجمن آثار باستانی/ 552
انجمن آثار ملی و سازمان پرورش افکار/ 138
انجمن استقراضی ایران/ 113
انجمن اکابر پارسیان هند/ 595
ص: 793
انجمن ایالتی گیلان/ 399
انجمن ایالتی و انجمن بلدی (شهرداری) انزلی/ 180
انجمن ایران جوان/ 672
انجمن ایران و آلمان (مجله ماهیانه)/ 61
انجمن ایران و انگلیس/ 138
انجمن ایران/ 151
انجمن پادشاهی هنرهای زیبا/ 151
انجمن حقیقت/ 121
انجمن دعوت الاسلام/ 150
انجمن سری تهران/ 596
انجمن سلطنتی آسیایی لندن/ 150، 151
انجمن صهیونیست ایران/ 230، 327، 401
انجمن فرهنگی ایران و امریکا/ 138
انجمن کلیمیان/ 56، 176، 386، 588
انجمن معارف/ 403
انجمن ملی تبریز/ 403
انجمن نظار ارامنه/ 27
انجمن نظار ایوانکی/ 237
انجمن نظار کلیمیان کاشان/ 230
انجمن ولایتی بوشهر/ 193
انجمن ولایتی رشت/ 230
انجمن ولایتی/ 248، 699
انجمن های ایالتی و ولایتی/ 175، 402
انجیل/ 287
انجیلانی، محمد حسین/ 167
اندرز (نشریه)/ 157
اندرزنامه اسدی طوسی (کتاب)/ 236
اندلس/ 370
اندیمشک/ 107
انزلی/ 5، 40، 46، 48، 54، 72، 80، 82، 113، 121، 131، 136، 142، 158، 159، 161، 165، 169، 171، 173، 190، 195، 199، 208، 220، 229، 231، 244، 265، 266، 271، 302، 317، 319، 320، 345، 353، 407، 413، 414، 416، 432، 440، 457، 488، 495، 509، 521، 527، 533، 544، 564، 578، 583، 585، 586، 606، 608، 617، 629، 631، 645، 647، 716، 729، 731، 734، 741، 745، 746، 748
انستیتو پاستور پاریس/ 576
انستیتو پاستور/ 41، 42، 240، 282، 354، 575، 576
انصاری، محمود آقا (امیر اقتدار)/ 3، 77، 84، 102، 180، 205، 236، 315، 373، 408، 463، 470، 480، 671، 739
انقلاب 1905 روسیه/ 83، 717
انقلاب اکتبر 1917 روسیه/ 9، 34، 40، 66، 83، 86، 166، 242، 472، 473، 569، 596، 614، 730، 750
انقلاب سفید/ 708
انگجی تبریزی (آیت اللّه)/ 533
انگلستان- انگلیس
انگلوپرشن اویل- کمپانی نفت انگلیس و ایران
انگلیس/ 3، 4، 5، 8، 9، 13، 14، 15، 16، 17، 19، 21، 22، 25، 27، 28، 33، 34، 35، 36، 40، 41، 43، 47، 50، 51، 52، 54، 61، 63، 67، 68، 69، 77، 81، 85، 87، 88، 90، 91، 92، 98، 103، 113، 115، 116، 119، 121، 122، 128، 129، 130، 135، 136، 138، 140، 141، 142، 143، 146، 148، 150، 151، 152، 153، 156، 157، 165، 168، 176، 178، 180، 191، 192، 193، 194، 195، 199، 201، 202، 208، 209، 210، 212، 213، 214، 216، 217، 220، 221، 222، 226، 228، 230، 231، 233، 237، 238، 244، 245، 246، 247، 249، 251، 252، 255، 256، 258، 260، 262، 264، 265، 267، 271، 272، 273، 275، 277، 279، 282، 285، 289، 295، 296، 297، 298، 299، 300، 301، 304، 307، 311، 312، 313، 316، 317، 319، 320، 323، 324، 327، 328، 329، 330، 331، 332، 334، 336، 337، 340، 341، 342، 344، 345، 349، 350، 357، 358، 361، 362، 363، 365، 367، 368، 369، 376، 378، 379، 380، 381، 382، 384، 386، 387، 388، 389، 390، 392، 396، 401، 402، 406، 409، 412، 414، 416، 418، 420، 421، 424، 425، 429، 432، 433، 436، 437، 440، 441، 446، 448، 449، 451، 452، 454، 455، 457، 459، 460، 461، 468، 473، 480، 481، 483، 486، 487، 491، 498، 499، 500، 501، 506، 507، 510، 511، 512، 514، 517، 518، 520، 521، 522، 524، 527، 532، 534، 535، 538، 540، 541، 542، 543، 545، 548، 546، 548، 549، 551، 552، 554، 555، 559، 561، 562، 563، 564، 568، 569، 572، 574، 575، 577، 578، 580، 581، 582، 584، 587، 589، 592، 593، 592، 596، 598، 600، 601، 602، 603، 604، 606، 607، 611، 612، 613، 614، 615، 616، 617، 620، 622، 623، 624، 625، 627، 628، 629، 630، 632، 634، 636، 637، 638، 639، 640، 642، 644، 645، 648، 649، 650، 651، 654، 656، 659، 668، 669، 670، 672، 673، 674، 677، 681، 687، 695، 697، 698، 699، 700، 701، 702، 708، 711، 712، 713، 716، 717، 721، 722، 723، 724، 725، 726، 727، 728، 730، 731، 733، 734، 738، 739، 741، 742، 743، 744، 745، 746، 747، 748، 749، 750، 753، 754، 755
انو (ایالتی در جنوب غربی بلژیک)/ 109
انوار اردکانی/ 54
انوار شیرازی، سید یعقوب/ 53، 54، 117، 428، 438، 747
انوشیروان میرزا/ 437
انیس الواعظین/ 233
انیس الدوله/ 234
انیس الطیف/ 423
اوچ دره/ 132
اورشلیم/ 176
ص: 794
اورمیه- ارومیه
اوزدمیر پاشا (شفیق، علی)/ 376، 498، 499، 502، 551، 598، 616، 629، 741، 744، 745، 750، 755
اوزیک/ 627
اوستایی (زبان)/ 444
اوسو بگ اوف/ 750
اوقات عراق (روزنامه)/ 648، 709
اوکراین (نژاد)/ 287
اوگست (مستشار بلژیکی)/ 196
اولویی (طایفه)/ 435
اولیسن/ 70
اونساری قراجه داغی، میرزا محمد علی/ 726
اویسی/ 178، 186، 737
ا هایو/ 10
اهر/ 55، 86، 152، 182، 435، 509، 591، 633
اهرابی، حاج میرزا علی اکبر/ 531
اهری، سید مرتضی/ 136
اهمه یی (طایفه)/ 435
اهواز/ 151، 165، 289، 387، 527، 568، 607، 642
ایاصوفیه (مسجد)/ 362
ایتالیا/ 9، 43، 122، 154، 267، 273، 292، 310، 317، 330، 362، 379، 381، 384، 387، 389، 551، 572
ایتوند (طایفه)/ 99
ایجرود/ 138
ایران (روزنامه)/ در اکثر صفحات
ایران آزاد (روزنامه)/ 34، 49، 187، 196، 220، 295، 296، 331، 415، 446، 457، 519، 634، 672
ایران امروز (روزنامه)/ 40، 73
ایران در زمان ساسانیان (کتاب)/ 236
ایران نو (روزنامه)/ 455، 717
ایران/ 4، 6، 8، 10، 11، 12، 13، 14، 16، 17، 21، 43، 47، 57، 225، 452، 535، 570، 576، 622، 643، 661
ایرانشهر (دزداب)/ 750
ایرانی، عبد المحمد (مؤدب السلطان)/ 552
ایرج میرزا/ 580
ایرکوتسک/ 83
ایروان/ 158، 376، 513، 557
ایروانی، حاجی احمد خان (سرتیپ)/ 105
ایزمیت/ 362
ایزنیک/ 362
ایقرلو (بلوک)/ 107
ایل خان ظفر بختیاری، امیر حسین/ 275
ایل خان ظفر بختیاری، محمد حسین/ 69، 274
ایلهان، آتیلا (ترک)/ 380
ایمبری/ 4
اینانلو (طایله)/ 677
ایوانف/ 113
ایوانکی/ 55، 73، 79، 199، 237، 241، 250، 410، 611
ایوب خان (سرتیپ)/ 77
ایوب خان میرپنج/ 104، 105
ب
بابابکر آقا/ 194، 195
بابیوردی/ 591
باجگیران/ 6، 332
بادامک (جنگ)/ 455
بادکوبه (باکو)/ 13، 36، 42، 56، 62، 78، 87، 89، 93، 107، 114، 121، 146، 150، 158، 171، 172، 195، 201، 205، 211، 215، 216، 229، 238، 257، 273، 283، 286، 310، 311، 312، 321، 326، 327، 344، 348، 366، 372، 376، 380، 436، 437، 438، 440، 451، 469، 479، 481، 486، 494، 495، 503، 505، 549، 552، 571، 575، 578، 579، 581، 585، 595، 601، 603، 610، 627، 645، 685، 688، 709، 717، 730، 749، 750، 755
بارفروش (بابل)/ 56، 62، 78، 156، 189، 295، 328، 372، 433، 463، 468، 472، 493، 532، 535، 544، 606، 627، 629، 649، 656، 671، 677، 692، 747
بارکلاه/ 157
بارنز (کمپانی امریکایی)/ 550
بارنز، هیو (سر)/ 121، 582
بارو، ا./ 121
بارو، ادموند/ 121
بارولی (تیره)/ 374
بازار تهران/ 174، 372
بازار دهشال/ 204
بازار رودسر/ 364
بازار سرشور مشهد/ 452
بازار سنگر/ 204
بازار علافها (کرمانشاه)/ 23
بازار مکاره بادکوبه/ 359، 481
بازار مکاره روسیه/ 213، 250، 352
بازارچه سراب/ 184
بازپرس (روزنامه)/ 57، 444
بازرگان، اسماعیل/ 63
بازرگان، عباسقلی (آقا تبریزی)/ 100، 101، 455
بازیل (مستر)/ 187
باژانف/ 16
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم/ 40
باش شهبندر/ 750
باش قلعه/ 288، 448، 482، 485
باصری، رمضان/ 452، 529
باطوم/ 209، 257، 310، 333، 557
ص: 795
باغ سالاریه/ 296
باغ سرتیپ اسکندر خان/ 240
باغ شاه/ 32، 551، 556
باغ کالاری/ 214، 218
باغ مخبر الدوله/ 406، 528
باغ ملی/ 308
باغچه علیجان حضرت عبد العظیم/ 445
باغچه (ده)/ 6
باغچه سرا/ 49
باغرو (روستا)/ 628
باغشاه/ 283
باقر خان (رئیس طایفه چلبیانلو)/ 56
باقر خان (سرهنگ)/ 247
باقر خان/ 167
باقر دبیری، آسید محمود/ 559
بالاکوه (طایفه)/ 237
بالغ خان/ 689
بالفور (لرد)/ 9، 142، 146، 168، 299، 324، 327، 401
بالفور، جی. م/ 53، 54، 228، 513، 514
بالکان/ 50، 344
بالوا/ 292
بالیانلو (طایفه)/ 723
بامداد روشن (روزنامه)/ 28
بامداد، محمد علی/ 27، 28
بامداد، مهدی/ 12، 14، 32، 66، 103، 161، 210، 262، 277، 297، 344، 437، 445، 535، 536، 580، 585، 641، 646، 652
بانبان، مکردیج/ 272
بانک استقراضی آذربایجان/ 360
بانک استقراضی/ 66، 72، 80، 86، 113، 186، 272، 294، 326، 360، 409، 452، 468، 481، 518
بانک انگلیس/ 140
بانک ایران و شوروی/ 40
بانک ایران/ 40، 66، 103، 113، 176، 199، 215، 272، 294، 326، 347، 360، 379، 409، 452، 468، 481، 490، 491، 498، 499، 518، 521، 543، 577، 589، 634، 676، 707، 749
بانک بیروت/ 423
بانک روسی/ 452
بانک سپه/ 525
بانک سوئیس/ 232، 241، 243، 263، 272، 274، 281، 296، 321، 332، 477، 648
بانک شاهنشاهی/ 16، 102، 113، 119، 135، 140، 292، 321، 452، 457، 462، 486، 523، 545، 549، 559، 578، 579، 582، 683
بانک عثمانی سلطانی (بانک امپریال)/ 270، 271، 423، 439
بانک عمران/ 585
بانک فرانکواتومان/ 156
بانک مرکزی روسیه و ایران/ 409
بانک مرکزی روسیه/ 409
بانک ملی ایران/ 18، 28، 43، 449
بانک مورگان/ 310، 504
بانک، ث. ث. ارلی/ 536
بانه/ 38، 366، 465، 674
باوی (ایل)/ 39، 40
باویله (طایفه)/ 99
بایزید (منطقه)/ 707، 750
بایندر، غلامعلی (نایب اول)/ 288
بجنورد/ 159، 165، 169، 543، 587، 592
بچه هالی (تیره)/ 374
بحر العلوم/ 387
بحرین/ 90، 91، 247، 248، 289، 380، 517، 518، 583، 604، 623، 738، 740
بخارا/ 424، 503
بختیاری (ایل)/ 36، 107، 151، 167، 169، 178، 179، 182، 183، 186، 192، 201، 207، 209، 210، 211، 215، 237، 245، 246، 252، 261، 271، 274، 278، 279، 280، 289، 293، 298، 300، 306، 311، 323، 327، 336، 338، 350، 351، 354، 355، 356، 360، 364، 366، 379، 412، 437، 461، 467، 657
بختیاری، ابدال/ 182
بختیاری، آقا خان/ 182
بختیاری، ثریا (اسفندیاری)/ 275
بختیاری، حمید/ 182
بختیاری، خداداد خان/ 385
بختیاری، قهرمان/ 182
بختیاری، مجید/ 182
بداق لار/ 746
بدر، میرزا احمد خان (نصیر الدوله)/ 522
بدر اعظم، فاطمه/ 572، 573
بدره/ 416
بدیع، محمد حسن (نصر الوزاره)/ 282، 283، 296، 340، 342، 448، 482، 483، 484، 495، 606، 607، 679، 680، 747
برازجان/ 527، 528، 541
براکین/ 413، 544
برانان، ت. و/ 220
براهوی (طایفه)/ 698
براون، ادوارد/ 98، 138، 236، 316
بربر/ 550
بربرود/ 167، 211، 223، 227، 253، 278، 291، 703
برزنج (طایفه)/ 5، 193
برزنجی، احمد/ 448
ص: 796
برزنجی، شیخ محمود/ 5، 192، 193، 194، 195، 196، 356، 357، 365، 366، 368، 369، 380، 384، 385، 443، 448، 449، 465، 468، 480، 481، 482، 491، 495، 498، 514، 534، 546، 551، 554، 561، 565، 569، 572، 579، 581، 582، 588، 590، 592، 595، 605، 610، 616، 628، 644، 650، 653، 659، 660، 664، 669، 672، 697، 701، 702، 716، 717، 726، 727، 728، 733، 734، 741، 744، 745، 747، 749، 754
برزند (اردبیل)/ 132
برزیل/ 99، 267
برزین/ 591، 634، 691، 752
برق (روزنامه)/ 516
برگاما/ 362
برلن/ 58، 99، 124، 195، 197، 205، 211، 276، 301، 323، 324، 326، 369، 375، 379، 383، 409، 431، 437، 449، 467، 469، 482، 483، 488، 514، 522، 526، 572، 600، 605، 617، 639، 659، 706، 724، 736، 742، 749
برن/ 196، 417، 436
برهان الدوله (حیدر قلی خان)/ 14
برهان المتکلمین/ 394، 406
بروتوپال (طایفه)/ 435
بروجرد/ 5، 6، 13، 14، 24، 30، 35، 36، 48، 51، 56، 60، 69، 70، 80، 88، 99، 103، 106، 107، 124، 127، 131، 133، 143، 147، 148، 152، 153، 154، 155، 162، 176، 182، 183، 185، 186، 187، 191، 197، 202، 207، 221، 224، 228، 231، 233، 238، 246، 249، 252، 270، 278، 279، 289، 292، 343، 344، 407، 422، 437، 533، 558، 570، 601، 625، 654، 661، 667، 716، 717، 727، 729، 739 754
بروجردی، میرزا صادق/ 595
بروجن/ 720
بروکسل/ 496، 506
بریتانیا- انگلیس
بزچلو/ 518
بزیرآباد (تیره)/ 374
بستک/ 740
بسطام/ 262، 601
بسفر (تنگه)/ 362، 607
بشارت، مرتضی/ 752
بشارت السلطان/ 471
بصره/ 17، 126، 148، 264، 283، 289، 304، 310، 340، 425، 482، 486، 514، 645، 648، 709
بصیر دیوان (فضل اللّه خان زاهدی)/ 3، 167، 224، 267، 275، 281، 288، 307، 478، 623، 661، 708، 753
بصیر الدوله هروی، میرزا رضا/ 635، 636، 637، 657، 685، 686، 712، 723، 728، 748، 750 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 796 ب ..... ص : 794
یر السلطنه/ 17، 172
بصیر الملک شیبانی، میرزا طاهر/ 397
بصیری، علی اکبر/ 604
بغایری، عبد الرزاق/ 421
بغداد/ 17، 18، 40، 58، 86، 102، 108، 126، 147، 148، 156، 191، 192، 194، 195، 203، 216، 221، 223، 233، 251، 258، 272، 273، 282، 283، 289، 290، 292، 304، 309، 329، 356، 357، 358، 361، 366، 368، 373، 376، 384، 385، 388، 389، 393، 404، 416، 421، 430، 433، 436، 437، 440، 448، 462، 481، 484، 486، 498، 503، 514، 520، 524، 531، 535، 540، 545، 547، 548، 551، 571، 572، 582، 587، 588، 602، 613، 614، 616، 622، 627، 659، 695، 701، 702، 711، 716، 717، 724، 727، 730، 735، 743، 753
بقاء الدوله/ 82، 229
بقایی، حسن (سرهنگ)/ 281
بلبله بادکوبه، حاج میرزا عبد الرحیم/ 531
بلدیه (روزنامه)/ 56
بلدیه تهران/ 240، 247، 324، 386، 409، 535، 620
بلژیک/ 2، 17، 43، 73، 75، 109، 122، 249، 292، 310، 387، 393، 443، 498، 506، 551، 599، 601، 689
بلغار (نژاد)/ 287
بلغارستان/ 109
بلفه تیمور (روستا)/ 210
بلک وودز مگزین (روزنامه)/ 709
بلوچ (ایل)/ 55، 239، 604، 661، 698، 699، 721
بلوچ (ده)/ 6
بلوچ ناروئی (طایفه)/ 721
بلوچ، حسین خان/ 539، 700
بلوچ، سید حسن خان/ 687
بلوچ، شاه جهان خان/ 604
بلوچ، صفر خان/ 186، 314
بلوچ، کریم خان/ 80، 143، 186، 314، 521، 537
بلوچ، محمد ولی خان/ 63
بلوچستان انگلیس/ 698، 750
بلوچستان ایران/ 698، 699
بلوچستان کرمان/ 750
بلوچستان هند/ 582
بلوچستان/ 54، 193، 202، 434، 542، 543، 604، 618، 644، 687، 697، 698، 699، 700، 702، 750
بلورفروش، عبد الحسین/ 496
بلوری/ 56
بلوشر/ 624
بلیس (مستر)/ 140
بلیک (ماژور)/ 238
بم/ 482، 582، 704
ص: 797
بمبئی/ 17، 37، 66، 98، 150، 310، 338، 444، 457، 461، 462، 507، 509، 544، 568، 595، 622، 623، 636، 702، 712
بمپور/ 55
بناب/ 147
بناپارت، ناپلئون/ 22، 383
بنان السلطان/ 625
بنجامین (نماینده یهودی)/ 11
بند عمر شاه/ 232
بندپی/ 692، 733
بندر بلوچستان/ 698
بندر خضره/ 455
بندر لنگه/ 248، 387، 409، 455، 615، 697
بندر جز/ 14، 37، 88، 93، 139، 142، 143، 157، 159، 172، 187، 189، 190، 202، 215، 247، 343، 351، 368، 472، 475، 515، 524، 531، 533، 545، 569، 583، 589، 668، 719
بندرعباس/ 15، 63، 67، 77، 157، 238، 247، 256، 387، 389، 406، 457، 521، 620، 739، 749، 753
بنکدار، محمد تقی/ 101
بنگال/ 151
بنه کوه/ 410
بنی اسرائیل (طایفه)/ 10، 11
بنی طرف (ایل)/ 691
بنی آدم وزیرزاده کاشانی، میرزا علی محمد خان شریف العلماء/ 663، 754
بنی آدم، علی محمد خان/ 717
بوئنوس آیرس/ 99
بوایل (کاپیتان)/ 131
بورژه، پول/ 236
بورسا/ 362
بورین (کوه)/ 6
بوزین (سرحد ایران و ترکمنستان)/ 6
بوشهر/ 4، 16، 27، 41، 47، 59، 95، 111، 113، 121، 135، 136، 151، 171، 173، 193، 225، 247، 261، 276، 277، 286، 289، 345، 356، 373، 386، 387، 388، 396، 397، 425، 454، 459، 480، 488، 490، 491، 498، 499، 508، 509، 511، 512، 518، 520، 522، 527، 532، 540، 551، 552، 554، 560، 562، 563، 577، 579، 593، 598، 599، 607، 618، 620، 640، 645، 664، 681، 682، 700، 703، 706، 740، 743، 753
بوشهری، حاجی معین/ 211
بوکار (مستر)/ 749
بوکان/ 100، 135، 572
بوگارت، ا. ل/ 187، 375، 536
بویراحمدی (ایل)/ 39، 40، 207
بویس، ا. س/ 419
بهاء اللّه/ 516
بهاء الملک همدانی/ 743، 747
بهادر، اسمعیل خان/ 570
بهادر السلطان، امیر برکت خان/ 739، 740
بهادر السلطنه بختیاری/ 50، 279، 293، 327، 385
بهادر السلطنه، علی رضا خان/ 280
بهادری، میرزا محمود/ 21
بهار ایران، خزان گلستان/ 552
بهار، محمد تقی (ملک الشعرا)/ 3، 37، 117، 236، 266، 308، 332، 397، 404، 406، 410، 419، 457، 522، 531، 533، 536، 545، 592، 613، 623، 678، 691، 708، 722
بهارستان (روزنامه)/ 328
بهارستان/ 174، 322، 408، 424، 428، 432
بهبهان/ 36، 39، 63، 197، 207، 215، 252، 461
بهبهانی، آقا سید محمد (حجت الاسلام)/ 50، 130، 388، 504، 705، 707، 708
بهبهانی، آقا میر سید علی/ 390، 394
بهبهانی، سید عبد اللّه (آیت اللّه)/ 159، 708
بهبهانی، سیمین/ 57
بهبهانی، ملا رضا/ 283
بهبهانی، میر محمد/ 353
بهبودی، امیر ارفع خان/ 210
بهبودی، حاج عباسعلی خان/ 210
بهبودی، سلیمان/ 48
بهداری کل کشور/ 111
بهرامی/ 96
بهرامی، ابو القاسم (دکتر)/ 576
بهرامی، عبد اللّه/ 308
بهرامی، علی/ 534
بهرامی، فرج اللّه (دبیر اعظم)/ 47، 283، 306
بهری بیک/ 428
بهزادی، علی/ 752
بهل گرد (روستا)/ 266
بهلول/ 558
بیابانک/ 452
بیات (ایل)/ 196
بیات (بلوک)/ 107
بیات، کاوه/ 314
بیات، مرتضی قلی/ 138
بیان الدوله/ 117، 294
بیان الملک، میرزا علی خان/ 117، 241
بیان الممالک، سلطان یوسف میرزا/ 3
بی بی شهربانو (کوه)/ 202
بیت الحرام/ 89
بیت المقدس/ 139، 147، 235
ص: 798
بیجار/ 32، 136، 211، 212
بیدار (روزنامه)- اقدام
بیداری (روزنامه)/ 559، 680
بیرانوند (طایفه)/ 69، 70، 156، 329، 374، 422
بیرانوند، شیخ علی خان (امیر عشایر)/ 158
بیرانوند، مراد خان/ 158
بیرانوند، منصور خان/ 422
بیرجند/ 53، 54، 165، 232، 266، 286، 543، 550، 612، 644، 647
بیروت/ 6، 194، 515، 516
بیزانس/ 287
بیستون/ 136، 684
بی طواط/ 5
بیگدلو (طایفه)/ 591، 628
بیگ زاده/ 38
بیگ زاده، مجید خان/ 191
بیگه بیگ (حاکم کردستان)/ 150
بیلاور/ 150
بیله سوار/ 108، 132، 341، 656، 719
بیمارستان حضرتی/ 111
بیمارستان دولتی/ 253
بیمارستان سهامیّه/ 21
بیمارستان مسعود/ 234
بیمارستان نسوان/ 253
بیمارستان نظامی احمدیه/ 111
بیمارستان وزیری/ 74، 253
بین النهرین/ 9، 17، 86، 121، 122، 131، 148، 199، 239، 271، 304، 330، 340، 342، 363، 367، 382، 404، 416، 418، 425، 482، 483، 484، 490، 505، 517، 522، 530، 531، 532، 535، 548، 561، 563، 569، 572، 573، 582، 593، 595، 606، 611، 612، 614، 622، 623، 624، 627، 628، 629، 634، 636، 642، 655، 680، 681، 687، 695، 701، 717، 731، 734، 744، 748
بیوک تپه (تپه بزرگ)/ 136
پ
پاپ/ 147
پاتریک، فیتز/ 289
پاچنار/ 325
پادگان سنگ کاظم/ 281
پادگان عشق آباد/ 6
پارس (ایران)/ 64
پارس، (روزنامه)/ 297
پارسا، فخر آفاق/ 184، 652
پارسا، فرخ دین/ 184
پارک اتابک/ 142، 177
پارک امین الدوله/ 12، 210
پارک ایالتی/ 68
پارک زرگنده/ 177
پارک مختار السلطنه/ 327
پاریس/ 4، 23، 48، 64، 66، 83، 102، 111، 134، 138، 162، 176، 210، 236، 240، 265، 292، 349، 357، 400، 417، 436، 482، 506، 526، 646، 672
پاشا صالح، علی/ 344
پاشا خان (یاور)/ 460، 573، 585
پاشا خان، سلیمان/ 538، 584، 616، 751
پاشا خان، کامل/ 558
پاشویی (طایفه)/ 435
پاکستان/ 16، 57، 543
پامنار/ 28، 173، 371، 443، 521
پتروگراد (سن پترزبورگ)/ 18، 83، 113، 310، 488، 717
پراودا (جریده)/ 83
پرتغال/ 694
پرتو اعظم/ 43
پرچل/ 107
پرس پولیس/ 389
پرسش (منطقه)/ 293
پرشیا (نام قدیم ایران)/ 156
پرنی، آدلف/ 186، 240، 318، 582
پروتستان/ 292
پرورش (روزنامه)/ 596
پرورش، سید محمد علی/ 596
پژوتن/ 358
پژوهش (روزنامه)/ 220، 442، 444
پست تهران (روزنامه)/ 78
پست چاه (ده)/ 6
پست لورند علی (قصبه)/ 6
پستوخوف/ 587
پسیان، حسین علی/ 391
پسیان، حمزه (ژنرال) 16
پسیان، حیدر قلی خان/ 15، 16
پسیان، محمد تقی (کلنل)/ 14، 33، 46، 49، 54، 72، 137، 208، 380، 381، 391، 401، 541، 570
پسیان، نجفقلی/ 26
پشت ماله (تیره)/ 374
پشت در (طایفه)/ 5، 194، 195، 727، 728، 733، 744، 749، 754
پشتکوه/ 36، 188، 198، 258، 283، 289، 358، 416، 437، 505، 531، 535، 572، 682، 730، 735، 753
پشته (بلوک)/ 107
پشتو (زبان) 358
پطر کبیر/ 287
ص: 799
پطرزبورگ- پتروگراد (سن پترزبورگ)
پطرس/ 148، 622، 623
پل آبگینه/ 508
پلاتلو (طایفه)/ 714
پلکوف/ 13
پلیس جنوب/ 47، 135، 136، 238، 298، 425، 487، 731
پلیس نفت جنوب/ 613، 616، 724، 729
پنجوین/ 606
پنس/ 439
پوپ (کلنل)/ 282
پوتوپ (ژنرال)/ 92، 103، 104، 180
پورت سعید/ 17، 490، 493
پوررضا (نماینده بوشهر)/ 373، 554، 560، 562
پورزند، ابو الحسن خان (سرلشکر)/ 281، 283، 682
پورشالچی/ 9، 371
پوزن/ 514
پوط (واحد وزن)/ 86، 117، 129، 131، 165، 187، 188، 199، 316، 3147، 352، 374، 481، 567، 601، 606، 607، 612، 655
پولادین، محمود خان (نایب سرهنگ)/ 281، 282، 283، 288، 463، 573
پولن/ 498
پولیاکف، ژاک/ 113
پوند انگلیس/ 23، 34، 222، 228، 242، 582، 699
پهلوی، احمد رضا/ 580
پهلوی، تاج الملوک (آیرملو)/ 26
پهلوی، رضا (رضا خان)/ در اکثر صفحات
پهلوی، علیرضا/ 26
پهلوی، محمد رضا (شاه)/ 18، 26، 43، 54، 78، 83، 111، 154، 193، 203، 256، 275، 310، 358، 516، 572، 580، 708
پهلوی، محمود/ 534، 535
پیچه میرزا/ 136
پیرا/ 369، 624
پیرایواتلو (طایفه)/ 714
پیرسن/ 518، 536
پیشکوه (ایل)/ 228
پیشکوه/ 36، 88، 416
پیشه وری، سید جعفر/ 160، 258، 283
پیکار (روزنامه)/ 62، 296، 516، 518، 519، 634
پیکان (روزنامه)/ 713، 714
پیمان سنتو/ 18
پیمان سور/ 381، 383، 607
پیمان صلح لوزان/ 607
پی یر، امیل/ 17
ت. ث
تئاتر (روزنامه)/ 248
تئاتر انوش (کتاب)/ 236
تاپر، ریچارد/ 591، 714، 752
تاج پروس (نشان)/ 111
تاج محمد خان (سردار)/ 698
تاجر اصفهانی، حاج محمد مهدی/ 111
تاجر بلورفروش، حاج محمد حسین/ 86
تاجر کاشانی، حاج محمد ابراهیم/ 125
تاجر کرمانی، سید علی خان/ 693
تاجرباشی، حاجی حسن آقا/ 443
تاجر تبریزی، حاجی میرزا محمد/ 717
تاجمیری (طایفه)/ 107
تاردوف. م/ 645
تارکوف (مسیو)/ 456
تاریخ ادبیات ایران (کتاب)/ 236
تاریخ انقلاب ایران (کتاب)/ 98
تاریخ ایران (کتاب)/ 98
تاریخ حرکت اسلامی در عراق (کتاب)/ 87، 484
تاریخ ژاندارمری ایران از قدیم ترین ایام تا عصر حاضر (کتاب)/ 74
تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در 2 قرن اخیر (کتاب)/ 256
تاریخ عمومی قرن هجدهم (کتاب)/ 236
تاریخ مختصر ایران (کتاب)/ 236
تاریخ ملل و نحل (کتاب)/ 236
تاریخچه نادر شاه (کتاب)/ 236
تازه آباد (محله)/ 265
تاشکند/ 93، 114، 159، 192، 424، 516، 538، 697، 701
تاگابزدک/ 113
تامسون، لستر/ 181، 191، 268
تایمز (روزنامه)/ 23، 24، 46، 51، 52، 58، 73، 74، 75، 76، 95، 96، 102، 117، 121، 134، 140، 146، 156، 176، 202، 222، 228، 316، 371، 406، 407، 417، 418، 433، 455، 479، 488، 503، 551، 552، 567، 582، 596، 756
تبریز/ 3، 4، 6، 11، 16، 32، 33، 35، 37، 38، 42، 43، 45، 59، 60، 63، 68، 80، 82، 86، 89، 100، 101، 107، 108، 113، 114، 116، 117، 127، 129، 132، 133، 135، 147، 152، 153، 156، 161، 164، 169، 174، 182، 185، 186، 188، 200، 203، 204، 210، 222، 223، 226، 227، 235، 242، 264، 267، 270، 272، 282، 283، 292، 295، 303، 305، 307، 320، 354، 356، 357، 361، 365، 368، 372، 379، 382، 401، 402، 403، 405، 406، 409، 413، 438، 447، 450، 455، 458، 463، 472، 495، 500، 508، 532، 534، 535، 561، 566، 567، 571، 577، 579، 586، 587، 590، 593، 597، 600، 619، 639، 650، 653، 655، 660، 661، 662، 663، 664، 671، 672، 682، 683، 686، 688،
ص: 800
690، 695، 697، 705، 706، 716، 719، 724، 726، 728، 743، 749، 750
تبریزی، میرهاشم (دوه چی)/ 358
تجارت خانه طومانیانس/ 67، 68، 145، 521
تجارت خانه لیانازوف/ 456، 474، 491، 539، 544
تجارتی/ 101
تجدد (روزنامه)/ 80، 96
تجدد (فراکسیون)/ 96
تجدد، محمد رضا (شیخ العراقین زاده)/ 79، 80، 96، 107
تجریش/ 19، 576
تجن/ 539، 560، 610
تخت زمرد/ 522
تخت سلیمان/ 136
تخت فولاد اصفهان/ 91، 364
تدین، احمد/ 537، 546
تدین، سید محمد/ 196، 265، 266، 349، 470، 487، 504، 517، 537، 542، 546، 609
ترابوزان/ 363، 686
تراکیا (تراس)/ 607
تراکیه شرقی/ 362
تربت حیدریه/ 294، 545، 640
تربت/ 132، 165، 640، 672
تربیت (روزنامه)/ 596
تربیت، محمد علی/ 272
ترپی (طایفه)/ 107
ترجمه (روزنامه)/ 357
ترشیزی، یوسف (شمس الافاضل) (شمس کاشمری)/ 492
ترک افشار (طایفه)/ 136
ترکستان/ 6، 14، 27، 347، 355، 358، 365، 424، 443، 503، 639، 650، 677
ترکمان، محمد/ 21، 316
ترکمانچای/ 305
ترکمن (طایفه)/ 76، 143، 146، 157، 172، 360، 447، 478، 497، 501، 575، 661
ترکمن، موسی خان/ 610
ترکمن صحرا/ 131، 462، 465، 483، 497، 526، 533، 545، 638، 685، 742
ترکیه عثمانی/ 4، 5، 8، 9، 14، 22، 43، 63، 74، 78، 99، 100، 111، 156، 188، 192، 193، 194، 195، 210، 224، 240، 267، 271، 273، 288، 292، 301، 305، 310، 313، 314، 328، 329، 331، 332، 334، 340، 341، 342، 346، 350، 357، 358، 361، 362، 363، 366، 367، 369، 370، 374، 376، 380، 381، 382، 383، 385، 387، 390، 392، 394، 401، 411، 412، 419، 426، 427، 428، 429، 435، 438، 444، 448، 454، 456، 457، 462، 468، 470، 480، 482، 485، 486، 498، 499، 501، 510، 514، 515، 527، 534، 543، 551، 554، 557، 561، 566، 570، 575، 579، 584، 587، 588، 592، 595، 597، 598، 606، 607، 609، 614، 616، 617، 622، 623، 627، 628، 629، 636، 644، 647، 648، 650، 653، 660، 662، 663، 665، 666، 669، 670، 692، 693، 712، 717، 726، 731، 733، 734، 744، 745، 747، 748، 749، 750، 753، 756
ترمولان (مسیو)/ 338، 480
تروتسکی/ 77، 121، 323، 467، 469
تزار روس/ 96، 473
تعجب کاشانی، میرزا محمد علی (داماد)/ 344، 717
تعلیم و تربیت (روزنامه)/ 236
تفرش/ 429
تفرشی، مجید/ 637
تفرشی، میرزا علی اکبر خان/ 153
تفلیس/ 23، 37، 62، 75، 78، 87، 114، 133، 138، 158، 310، 333، 413، 532، 575، 600، 601، 606، 661، 690، 717، 723، 750
تقدم (مجله)/ 740
تقلا، بشارت/ 617
تقلا، جبرائیل/ 617
تقلا، سلیم/ 617
تقوی، سید نصر اللّه/ 385، 456، 483، 504
تقی آقا (سرتیپ)/ 305
تقی خان نایب اول/ 160
تقی زاده، سید حسن / 12، 23، 58، 78، 85، 133، 186، 207، 270، 299، 307، 316، 341، 449، 522، 526، 569، 605، 617، 639، 693، 694، 743
تکاب- تیکان تپه
تکاتکین (مسیو)/ 282
تکامل (فراکسیون)/ 96
تکمه داش/ 376
تکیه اسماعیل بزاز/ 8
تکیه حاج رجبعلی/ 620
تکیه دولت/ 661
تکیه میر اکبر شاه/ 335
تمبرفروش، سید عبد الرحیم/ 747
تمپل، ب (سرگرد)/ 122
تملق (روزنامه)/ 512
تمیجان/ 150
تنبیه درخشان (روزنامه)/ 62
تنکابن/ 78، 137، 299، 514، 630، 667، 725، 745
تنکابنی، حاج میرزا/ 371
تنکابنی، میرزا محمد طاهر/ 89، 107، 449
تنگ تارسوان/ 374
تنگستان/ 136، 276، 277، 388
تهدید/ 202
ص: 801
تهران مصور (روزنامه)/ 57
تهران/ در اکثر صفحات
تهرانی، حاج عبد الحسین/ 580
تهرانی، سید جلال الدین/ 193
تهرانی، شیخ هادی/ 726
تهرانی زاده، م. ی/ 372
توتون فروش/ 496
توچه (ده)/ 6
تورات/ 394
تورنه/ 109
توفیق پاشا/ 22
توکیو/ 64
تولم/ 204
تولوزان (دکتر)/ 292
تومان خان/ 539، 700، 708
تومانیانس/ 636
تومسون (ژنرال)/ 750
تون/ 212
تویسرکان/ 8، 246، 313، 330، 437، 625، 626
تیاتر (روزنامه)/ 248
تیسفون/ 121
تیفوئید (بیماری)/ 614
تیفوس (بیماری)/ 32، 614
تیکان تپه/ 135، 136
تیگرانف/ 132
تیمور آقا/ 567
تیمور تاش، عبد الحسین (سردار معظم خراسانی)/ 2، 16، 28، 29، 37، 51، 63، 274، 343، 368، 433، 434، 445، 472، 533، 586، 593، 595، 603، 624، 649، 717، 726، 727، 742
تیمور خان/ 306
تیمورزاده، مصطفی/ 38، 43
تیمور شاه/ 508
ثقه الاسلام/ 380
ثقه السلطنه/ 219، 587
ثمری، علی محمد (دکتر)/ 576
ج
جاپلق/ 106، 107، 207، 211، 223، 227، 253، 261، 293، 300، 361، 703، 704
جاجرم/ 396
جاف، شیخ محمود/ 653
جامعه اسلامیه/ 48
جامعه ملل/ 240، 330، 381، 444، 569
جاوری (ایل)/ 99
جباری (ایل)/ 196
جبرئیل/ 358
جبهه ملی/ 57، 64، 267، 694
جده/ 381
جرج (مسیو)/ 307، 505
جزایری، عبد الرحیم/ 410
جزیره ابو موسی/ 615
جزیره قشم/ 648، 709، 750
جزیره لارک/ 750
جزیره هرمز/ 750
جزیره هنگام/ 544، 673، 674
جزیره العرب/ 623
جعفربای (دهستان)/ 369
جعفربایی (ایل)/ 15، 29، 61، 75، 76، 131، 146، 157، 167، 282، 322، 360، 410، 490، 547، 555، 575، 657، 688
جعفر خان/ 539
جعفر سلطان/ 305
جعفر قلی آقا (سرتیپ)/ 301
جعفرلو (طایفه)/ 714
جعفری ولدانی، اصغر/ 273
جغتای/ 396
جلاء السلطنه/ 323، 338، 340، 349
جلال الملک (شاهزاده)/ 72
جلالی (ایل)/ 435، 593، 664، 688، 695
جلالی، خالد آقا/ 435
جلدیان/ 561
جلفا/ 113، 152، 272، 365، 368، 380، 413، 486، 601، 619، 636، 683، 688
جلفای اصفهان/ 242، 447
جلفای روس/ 274، 558
جلوه، میرزا ابو الحسن / 364، 708
جلیل الملک/ 137، 366، 392، 691، 747
جلیل وند، حسن خان/ 618، 622، 645، 664، 688
جلیلی، سید کاظم/ 266
جم، محمود/ 54، 153، 154، 202، 305، 445، 694، 742
جمال الدین واعظ/ 449
جمال وند (طایفه)/ 107
جمشید (پسر اردشیر جی)/ 595
جمشیدی (طایفه)/ 501
جمعه خان (سردار)/ 698
جمعیت احرار اسلامی/ 703، 704
جمعیت اسلامیه واحده/ 669
جمعیت جامعه اسلامیه/ 712
جمعیت شیر و خورشید سرخ/ 110، 111، 210، 305، 376، 552، 639، 640
جمعیت علمیه اتحاد اسلام/ 725
جمعیت فدائیان اسلام/ 18
ص: 802
جمعیت معارف پرور ایران/ 558
جمعیت نسوان وطن خواه ایران/ 651، 652
جمعیت یهودیان ایران/ 292
جمهوری آذربایجان/ 26، 365، 426، 451، 750
جمهوری لتونی/ 418
جنبش جنگل/ 121، 399
جنبش گیلان/ 230
جنبش مشروطه گیلان/ 536
جنت (روزنامه)/ 504
جندق/ 452، 529
جنده یی (طایفه)/ 435
جنس (مستر)/ 729، 730
جنگ جهانی اول/ 6، 8، 14، 22، 44، 48، 54، 78، 92، 121، 133، 140، 151، 153، 176، 188، 192، 193، 202، 210، 222، 249، 256، 273، 277، 282، 283، 296، 314، 316، 369، 370، 376، 381، 401، 441، 444، 514، 536، 552، 607، 614، 628، 646، 647، 675، 681، 682، 685، 699، 717، 750
جنگ جهانی دوم/ 151، 154، 250، 283، 469
جنگ غوریان/ 56
جواد خان/ 591
جواهر خانم/ 288
جور (ایل)/ 132
جوروغلو (ایل)/ 752
جوشقان/ 106، 167، 180، 189، 192، 195، 208، 210، 747
جوشی رشی (طایفه)/ 150
جوین/ 543
جهان زنان (نشریه)/ 184
جهانبانی، امان اللّه/ 15، 157، 173، 174، 192، 200، 222، 225، 227، 242، 270، 280، 281، 286، 288، 290، 294، 301، 307، 320، 335، 356، 361، 404، 478، 480، 482، 485، 575، 611
جهان خانلو (طایفه)/ 628
جهانشاه خان/ 160
جهانگیر (کمیته)/ 455
جهانگیری (مستعان الملک)/ 455
جهرم/ 48، 580، 743
جهند خان (سردار)/ 698
جهیل (سردار)/ 698
جیرفت/ 482، 661، 702
چ
چابهار/ 238
چاپ خانه برادران باقرزاده/ 628
چاپ خانه بوسفور/ 648، 752
چاپ خانه روشنایی/ 647
چاپ خانه روشنایی/ 647، 714
چاپ خانه سیروس/ 587
چارترین (ده)/ 6
چال میدان (محله)/ 65، 101، 406، 442
چالان چولان/ 154
چاه کوتاهی، شیخ حسین خان (سالار اسلام)/ 277، 388، 593
چرچیل، وینستون/ 273
چقاخور/ 279
چکا (آبچکا) (سازمان)/ 606، 607، 608
چک اسلاوکی/ 11
چکشلر (منطقه)/ 172، 447
چگینی کش (قلعه و تنگه)/ 200
چلبی ابو التمن، محمد جعفر/ 392
چلبیانلو (طایفه)/ 55، 56، 86، 591
چلبیانلو، سردار نصرت/ 628
چمخاله/ 164
چمن سلطان/ 107
چمیل آباد/ 138
چناقچی/ 565
چندگانلو (طایفه)/ 434
چنگیز خان/ 236
چواری (ایل)/ 374
چوپازوند (طایفه)/ 107
چوق رود (روستا)/ 385
چهارپاره/ 601
چهار دانگه/ 92، 107
چهار دولی (الوار)/ 136
چهار لنگ/ 36، 107
چهارمحال/ 413
چهارباغ (خیابان)/ 410
چهاربری (طایفه)/ 107
چهارپاره/ 601
چهاردولی، بهاء السلطنه/ 50
چهارراهی (ایل)/ 267
چهارراهی/ 266، 496
چهره نما (روزنامه مصور)/ 551، 552
چهریق (قلعه)/ 38، 100، 281، 283، 288، 290، 295، 308، 320، 329، 426، 650، 671، 682
چهل چشمه/ 279
چهل ستون/ 327، 339
چهل قپان (روستا)/ 71
چیچرین/ 86، 620
چیک (کنسول انگلیس)/ 604
ح
حائری یزدی، شیخ عبد الکریم (آیت اللّه)/ 21، 22، 100، 504،
ص: 803
614، 708، 708
حائری، سید محمد/ 230
حائری، میرزا سید علی/ 266
حائری، هادی/ 27
حائری زاده، سید ابو الحسن / 265، 266، 267، 379، 400، 401، 487، 542، 568، 747
حائری زاده، مهدی/ 435 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 803 ح ..... ص : 802
تم خان/ 591
حاج ابو الحسن معمار/ 434
حاج احتشام نظام/ 202
حاج احمد/ 326، 636
حاج اسماعیل قهوه چی/ 327
حاج آقا احمد/ 704
حاج آقا اسماعیل/ 754
حاج آقا بزرگ رشتی/ 489
حاج آقا حسین/ 754
حاج آقا شهاب/ 704
حاج آقا علی/ 704
حاج آقا فیض/ 704
حاج آقا میرزا/ 704
حاج امین الضرب/ 173، 178، 199، 468، 496
حاج ایل خانی/ 38
حاج رئیس/ 642
حاج ربیع تاجر/ 406
حاج شعبان علی/ 82، 86، 87
حاج شفیع محمد حسین/ 733
حاج شفیع/ 178
حاج شمس العلما/ 385
حاج شیخ اسد اللّه/ 79
حاج شیخ آیت اللّه زاده رشتی/ 705
حاج شیخ حسین/ 360، 564
حاج شیخ محمد (ابن الشیخ )/ 435
حاج صدر الدوله/ 435
حاج عباسقلی خان/ 168
حاج علیلو (طایفه)/ 44، 591
حاج علیلو، ضرغام (سردار عشایر)/ 43، 44، 591
حاج عمید الملک/ 180
حاج فخر الملک/ 587
حاج محمد حسین تاجر/ 704
حاج محمد هاشم/ 724
حاج میرزا مرتضی/ 255
حاج میرزا حسین، حاج میرزا خلیل تهرانی/ 56
حاج میرزا عبد الوهاب/ 754
حاج ناظم/ 43
حاج احمد/ 730
حاج باقر صراف (کوچه)/ 752
حاجب الدوله، قهرمان خان/ 218
حاج خواجه لو/ 591
حاج شیخ عبد الحمید (عرفان)/ 728
حاج فرج (طایفه)/ 591
حاجی افتخار/ 747
حاجی آقا علی/ 747
حاجی آقا محمد مهدی/ 439
حاجی آقا ناصر/ 489
حاجی آقای شیرازی/ 747
حاجی امین دیوان/ 63
حاجی ایل خانی/ 280
حاجی تر خان (منطقه)/ 668، 716
حاجی حشمت لشکر سمنانی/ 111
حاجی خواجه لو (حاجی خوجالو «طایفه»)/ 590، 591، 714
حاجی سیاح، حمید خان/ 432
حاجی سید صالح/ 304
حاجی سیف الشریعه/ 118
حاجی شیخ حبیب اللّه/ 690
حاجی شیخ محمد امام/ 690
حاجی شیخ علی/ 690
حاجی عثمان/ 434
حاجی علی خان/ 56
حاجی علیلو (طایفه)/ 56
حاجی قاضی تهرانی/ 372
حاجی محمد حسین/ 29
حاجی محمد علی آقا/ 320
حاجی میرزا حسن خان/ 535
حاجی میرزا موسی خان/ 363، 468
حاجی میرزا یحیی/ 739
حاجی میرزا علی/ 739
حاجی ناظم/ 43، 250
حاجی نصیر خانی، احمد خان/ 105
حاجی آباد/ 289
حاجی کازیلو (طایفه)/ 591
حاجیلو (طایفه)/ 591
حافظ الصحه، میرزا علی اکبر/ 121
حافظیه/ 16
حاکمیت ملیه (روزنامه ترک)/ 571
حامد الدوله/ 417، 457، 673، 750
حبشه/ 57
حبل المتین (روزنامه)/ 40، 180، 283، 296، 563
حبله رود/ 410
حبیب اللّه (مترجم)/ 563
حبیب اللّه خان (دکتر)/ 486
حبیب اللّه خان آل رضا (هویدا)/ 401، 516
حجاز (عربستان)/ 9، 273، 330، 368، 516، 670
ص: 804
حجت، سید عبد الحسین/ 483
حزب اتفاق/ 455
حزب اجتماعیون/ 534، 536، 747
حزب احرار/ 258
حزب تجدد/ 96
حزب ترقی/ 455
حزب توده/ 160، 203، 258، 418
حزب خلق (خلق فرقه سی)/ 383
حزب دمکرات آذربایجان/ 258
حزب دمکرات ایران/ 28، 154، 193، 266، 519، 728
حزب دمکرات سنندج/ 728
حزب دمکرات فارس/ 193، 256، 299، 552
حزب دمکرات/ 266
حزب سوسیال دمکرات/ 534
حزب سوسیالیست اونیفیه (اجتماعیون)/ 534
حزب عامیون/ 64
حزب کمونیست آذربایجان/ 587
حزب کمونیست ایران/ 505
حزب کمونیست باکو/ 531
حزب کمونیست/ 83، 121، 312، 505، 531
حزب مساوات/ 749، 750، 755
حزب ملیون/ 16
حزب نجات العراق/ 258
حسام الاسلام/ 704، 747
حسام الدوله/ 733
حسن آباد (اردستان)/ 462
حسن آباد (اصفهان)/ 91
حسن آباد (تهران)/ 134، 320
حسن آباد (قم)/ 93
حسن بیک/ 210
حسن خان والی/ 416
حسن خانلو/ 728
حسن لو (طایفه)/ 419
حسن آباد/ 4
حسن آقای سرهنگ/ 478
حسن علی/ 117
حسن قلی (منطقه)/ 542، 562، 574، 610، 701
حسن لو، علی/ 132
حسن ون، محمد علی خان/ 198
حسن وند (طایفه)/ 143، 228
حسین آقا معین نایب/ 385
حسین حاجیلو (طایفه)/ 591
حسین خان/ 539
حسین قلی (حاکم قصر شیرین)/ 323
حسین قلی خان (حاکم دامغان)/ 157، 703
حسین کلو (طایفه)/ 56
حسین آباد/ 36
حسین اف میلانی، مهدی یوسف/ 650
حسین خان میرپنج/ 589
حسین زاده/ 326
حسینعلی (شرور)/ 380
حسینعلی/ 671، 715
حسینقلی خان (سرهنگ)/ 661، 663، 701، 741
حسینقلی/ 533
حسینی صفوی، شکر اللّه/ 587
حسینی، آقا سید نور الدین حسینی (آقانور)/ 699
حسینی، صدر الدین/ 71
حسینیه قزاق خانه/ 343
حشمت لشکر، حسین خان/ 111
حشمت الدوله، عبد اللّه میرزا/ 704
حشمت السلطنه (کارگزار)/ 363
حشمت السلطنه، صالح خان/ 560، 561
حشمت الملک، امیر علم خان/ 54
حشمت الممالک/ 94، 601
حصار (روستا)/ 248
حضرت ابو الفضل (ع)/ 158، 164، 177، 209، 214، 489
حضرت عبد العظیم (ع)/ 33، 34، 46، 52، 105، 172، 197، 228، 372، 388، 390، 394، 433، 523، 541
حضرت علی (ع)/ 214، 262، 290، 563، 711، 712
حضرت فاطمه (س)/ 630، 665
حضرت محمد (ص)/ 361، 472
حضرت معصومه (س)/ 21، 22، 412، 471، 554
حضرت موسی (ع)/ 190، 394
حضرتقلی خان/ 591
حظیره القدس/ 708
حقیقت (روزنامه)/ 34، 40، 46، 67، 94،؟؟؟، 196، 201، 328، 329، 511
حکمت، رضا (سردار فاخر)/ 192، 193، 235، 465، 742، 747
حکمت، علی اصغر/ 27، 193، 435
حکیم باشی، میرزا ابو الحسن / 11
حکیم، آقا سید علی نقی/ 725
حکیم الدوله/ 43
حکیم الملک، میرزا محمود خان/ 12
حکیم الملک، میرزا ابراهیم خان/ 10، 11، 12، 21، 47، 85، 210، 237، 267، 270، 358، 427، 504، 694
حکیمی، ابو الحسن / 64، 305
حلمی افندی، ابراهیم/ 530، 617
حمام گلشن/ 442
حمامیان/ 38، 42
حمزه آقا/ 132
حمزه لو (بلوک)/ 107
ص: 805
حمیدبیک/ 645
حوزه علمیه اصفهان/ 54، 91، 248، 256، 410
حوزه علمیه تهران/ 536
حوزه علمیه دامغان/ 372
حوزه علمیه قم/ 21، 22، 614
حوزه علمیه کربلا/ 80
حوزه علمیه مشهد/ 706
حوزه علمیه نجف/ 407
حیات (روزنامه)/ 371، 372، 401
حیات ایران (نشریه)/ 220
حیات جاوید (روزنامه)/ 34، 372، 401
حیات، شیخ محمد حسین/ 604
حیات داوود، حیدر خان/ 607
حیدر (از اشرار)/ 279
حیدرآباد دکن/ 444
حیدرآنلو (ایل)/ 688
حیدر خان زند/ 687، 695، 696، 715، 732، 736
حیدر قلی خان/ 14، 16، 26، 29، 69، 167، 185، 189، 195، 207، 209، 235، 237، 241، 243، 246، 252، 257، 260، 263، 274، 278، 279، 293، 298، 582، 612، 725
حیدریه (روستا)/ 636
حیفا/ 380، 570
حییم، شموئیل (حایم)/ 143، 169، 176، 220
خ
خاتون آبادی، آقا محمد باقر/ 410
خادم الشریعه، علی اکبر/ 304
خاران (ایالت)/ 698
خازن خلوت، کلبعلی خان/ 28
خاش/ 542، 644، 654، 698، 699
خالصی، شیخ محمد مهدی (آیت اللّه)/ 273، 329، 330، 380، 388، 390، 392، 394، 396، 429، 433، 460، 483، 484، 530، 628
خالو قربان (سالار ظفر)/ 121، 132، 135، 136، 191، 313، 716، 753
خامه ای، انور/ 572
خامه ای، محمد جعفر/ 496
خان دیزج/ 198، 227
خان محمد/ 698
خانقین/ 193، 314، 323، 357، 376، 380، 573، 612
خانلر میرزا/ 437
خاور (روزنامه)/ 740
خاورمیانه/ 9، 273، 381
خبر (روزنامه)/ 299
خبرگزاری آسوشیتدپرس/ 506
خبرگزاری روستا)rosta( / 195
خبرگزاری رویتر/ 46، 51، 52، 121، 169، 444، 505، 506
خبیر حضور/ 633، 634، 657، 685
خبیر السلطنه/ 249، 315، 364، 396
خداآفرین/ 565، 619
خداداد خان (سردار)/ 55، 63، 64
خدایار خان امیرلشکر/ 241، 256، 316، 408، 535، 548
خدایاری، سلطان آقا خان/ 260
خدایی خان/ 143
خدروند (طایفه)/ 107
خراسان (روزنامه)/ 72، 212، 220، 240
خراسان/ 3، 4، 6، 13، 14، 27، 46، 54، 56، 60، 69، 72، 74، 80، 93، 134، 137، 144، 149، 154، 158، 159، 160، 169، 183، 191، 193، 207، 208، 212، 223، 226، 239، 255، 266، 286، 294، 328، 344، 347، 364، 383، 388، 399، 432، 442، 460، 463، 487، 491، 496، 502، 521، 522، 539، 541، 545، 550، 557، 569، 570، 580، 639، 665، 705، 716، 717، 735
خراسانی، حاج سید محمد جواد (جارچی)/ 91
خراسانی، محمد رضا/ 90، 91، 157
خراسانی، ملاهاشم/ 364
خراسانی، میرزا حبیب/ 28
خراط، عبد الحسین/ 513
خراط، محمد علی/ 513
خررود/ 138
خرقانی، سید اسد اللّه/ 406، 407
خرم آباد تنکابن/ 199، 244
خرم بید/ 431
خرم آباد/ 5، 17، 69، 143، 153، 162، 199، 283، 654، 667، 716، 727
خرمشهر/ 151، 152، 173، 289، 387، 487، 517، 715
خروب، شیخ محمد/ 503
خروسلو (منطقه)/ 714
خزاعی، حسین (امیرلشکر)/ 521، 539، 568، 570، 697، 700، 708، 719، 720، 744
خزل/ 176
خسرو انوشیروان/ 512
خسروپناه/ 652
خسرو خان/ 419
خسروی، محمد باقر میرزا (شاهزاده)/ 236
خشاب (مفتش بانک استقراضی ایران)/ 80، 186، 272، 326، 409، 456، 491
خضر سلطان/ 56
خلجستان/ 428، 429، 471
خلخال/ 3، 56، 317، 449، 706، 715، 720، 730، 732، 749
خلعتبری، میرزا شکر اللّه (نامه نگار)/ 358
خلق (روزنامه)/ 133
ص: 806
خلکانی (ایل)/ 662
خلیج حسن قلی/ 462، 575
خلیج فارس/ 16، 78، 95، 122، 151، 247، 249، 260، 289، 356، 389، 454، 459، 512، 569، 577، 583، 664، 681، 688، 697، 743
خلیج گرگان/ 369
خلیفه اسحق (خلیفه خدابخش)/ 139، 147، 235
خلیکانلو (طایفه)/ 434، 435
خلیل خان/ 613
خلیلی (طایفه)/ 435
خلیلی، عباس/ 56، 57، 90، 104، 108، 530
خمام/ 204
خمان (طایفه)/ 612
خمسه/ 160، 161، 183، 283، 515، 639، 645، 655، 687، 695، 696، 715، 728، 732، 736
خمین/ 158، 168، 208، 243، 361، 471
خمینی، روح اللّه (امام)/ 435، 708
خنده (روزنامه)/ 186، 220، 328
خواجه (طایفه)/ 291
خواجه شکر اللّه خان/ 261
خواجه نصیر طوسی/ 410
خواجه نفس/ 115، 368، 369، 743
خواجو (پل)/ 411، 412
خوار (گرمسار کنونی)/ 55، 79، 199، 237، 255، 366، 400، 408، 410، 648
خواف/ 192
خوانسار/ 167، 174، 208، 223، 253، 310، 471، 513، 704
خوانساری، سید احمد (آیت اللّه)/ 708
خوجا حاجیلو (ایل)/ 591
خورشید (مجله)/ 220
خورشید خانم/ 697
خورگامی، شیخ ابو القاسم/ 387
خورموسی/ 17
خورنه (خوآرنه)/ 410
خوزستان/ 5، 14، 16، 61، 64، 69، 150، 151، 152، 202، 225، 232، 236، 237، 241، 243، 245، 246، 247، 251، 252، 255، 260، 261، 264، 270، 274، 275، 277، 278، 279، 283، 289، 293، 301، 323، 338، 344، 351، 416، 423، 480، 483، 487، 574، 625، 682، 691، 735، 736
خوشتاریا (امتیازنامه)/ 19، 20، 25، 307، 319، 659
خوشناو (قبیله)/ 376
خونخوره/ 431
خوی/ 36، 66، 152، 165، 188، 196، 198، 227، 281، 282، 286، 306، 341، 354، 428، 438، 443، 548، 558، 563، 564، 598، 619، 633، 636، 660، 661، 662
خویی (امام جمعه)/ 94، 566
خویی آجودان باشی، حسن علی خان/ 437
خویی/ 207
خویی، شیخ محمد امین/ 470
خیابان استانبول/ 407، 585
خیابان البمارل/ 156
خیابان امیر بهادر/ 48، 712
خیابان باب همایون/ 50
خیابان باغ شاه/ 556
خیابان چراغ برق/ 31، 32، 434
خیابان ری/ 541
خیابان سعدی/ 174، 407
خیابان شاه آباد/ 444
خیابان علاء الدوله/ 302، 648
خیابان علیا/ 708
خیابان گمرک/ 180
خیابان لاله زار/ 352، 371، 424، 752
خیابان ماشین/ 173، 174، 213
خیابان ملت/ 174
خیابان منوچهری/ 407
خیابان نادری/ 522
خیابان ناصر خسرو (تهران)/ 271
خیابان ناصری (تهران)/ 313، 556
خیابان ناصریه (تهران)/ 184، 352، 712
خیابان یخچال صغیرها/ 620
خیابانی، شیخ محمد/ 33، 49، 222
خیام (شاعر)/ 126
خیاو (قصبه)/ 591
خیرآباد/ 6، 55
خیر اللّه خان/ 147
د
دادسرای تهران/ 266
دادور، مهدی (وثوق السلطنه)/ 226
داراب خان (ایل بیگی)/ 48
دار الانشای بانک ملی ایران/ 16
دار الفنون دولتی تبریز/ 43
دار الفنون مسکو/ 717
دار الفنون مظفری (تبریز)/ 11
دار الفنون/ 11، 43، 63، 78، 101، 138، 266، 297، 317، 358، 397، 425، 458، 521، 545، 566، 576، 639، 743
دار المعلمین/ 12، 522
داردانل (تنگه)/ 121، 358، 362، 607
داز (طایفه)/ 553
داعی الاسلام، سید محمد علی/ 443، 444
داغستان/ 409، 515
دالبندین/ 698، 699
ص: 807
دالکی/ 80، 356، 734
دامغان/ 37، 99، 107، 137، 157، 255، 261، 372، 542، 574، 704، 735
دانسترویل (ژنرال)/ 613
دانش (مجله ادبی)/ 580
دانش بزرگ نیا، حسین/ 580
دانش بزرگ نیا، محمد/ 579، 580، 628
دانش، میرزا محمود/ 274
دانشسرای عالی/ 16
دانشکده پزشکی بیروت/ 111
دانشکده پزشکی پاریس/ 43
دانشکده فلاحتی کرج/ 250
دانشگاه اقتصاد ملی مسکو/ 716
دانشگاه آکسفورد انگلستان/ 327
دانشگاه ایلینویز/ 208
دانشگاه پاریس/ 11، 672
دانشگاه تبریز/ 138
دانشگاه تهران/ 16، 36، 43، 138، 236، 266، 317، 418، 445، 458، 672
دانشگاه جان هاپکینز/ 208
دانشگاه دکن/ 444
دانشگاه شیراز/ 16
دانشگاه کلمبیا (نیویورک)/ 16، 138
دانشگاه کمبریج/ 138، 316
دانشگاه لندن/ 18
دانشگاه لیون فرانسه/ 111
دانشگاه مسکو/ 40
دانویی (طایفه)/ 435
داود بن عمر بن هبیره/ 107
داود خان (سردار مظفر)/ 572
داور، میرزا علی اکبر خان/ 27، 28، 31، 42، 55، 63، 79، 80، 138، 199، 237، 248، 400، 410، 517، 533، 647، 648
داوری، هدایت اللّه خان/ 371، 372
داویجال/ 171
دایره المعارف بزرگ اسلامی/ 359، 694
دایره المعارف بزرگ شوروی/ 750
دایره المعارف تشیع/ 22، 28، 57، 80
دایره المعارف فارسی/ 80، 83، 132، 136، 138، 154، 188، 240، 287، 299، 303، 341، 381، 410، 506، 543، 674
دایری یزدی، سید علی/ 28
دبستان ایرانیان/ 458
دبستان برزگران/ 94
دبوآ، گوستا لئون/ 45، 46، 71، 72، 137، 391، 442، 443، 487، 496، 498، 502
دبی/ 664
دبیر همایون/ 650
دبیر الوزاره/ 610
دبیرستان دانش/ 580
دبیری، سید محمد باقر/ 559
دجله (رود)/ 86، 357
دربند ذو الفقار (محور مرزی)/ 314
دربند/ 554
درجز/ 23، 236، 347، 541، 561، 697، 703
درچه ای، سید محمد باقر (آیت اللّه)/ 91
درخشانی، علی اکبر خان (سرهنگ)/ 5، 257، 258، 283، 301، 380، 459، 486، 488، 572، 611
درگاهی، محمد (سرتیپ) 188، 283
دره ابهررود/ 138
دره اشکفتی (طایفه)/ 107
دره زنجان رود/ 138
دره سای/ 107
دره سراوان/ 543
دره شولی (دره شوری)/ 60، 80
دره قزل اوزن/ 138
دره قطور/ 341
دره کائدی (طایفه)/ 107
دره گاماسب/ 136
دره یوت/ 132
دروازه باغ شاه/ 407
دروازه دولت/ 641
دروازه غار/ 620
دروازه قزوین/ 407
دروازه یوسف آباد/ 52
دروس (قریه)/ 397
دریابیگی، میرزا احمد خان/ 407
دریای اژه/ 361، 607
دریای بالتیک/ 418
دریای خزر/ 34، 54، 73، 86، 107، 122، 142، 164، 225، 299، 233، 319، 324، 367، 459، 495، 524، 533، 542، 575، 610، 620، 640، 665
دریای سیاه/ 122، 182، 572
دریای عمان/ 260
دریای مازندران- دریای خزر
دریای مدیترانه/ 362
دریای مرمره/ 362
دزداب/ 138، 168، 184، 218، 374، 439، 443، 457، 462، 529، 542، 543، 550، 581، 582، 636، 644، 647، 649، 654، 657، 673، 674، 697، 698، 699، 720، 721، 750
دزفول/ 63، 107، 202، 228، 481، 735
دستجرد/ 429
دستجردی، خان بابا/ 649
دستغیب، حاجی سید محمد باقر/ 79، 256
ص: 808
دستغیب، سید محمد حسن / 747
دستغیب، سیف الدین/ 256
دستور اخوت (روزنامه)/ 558، 559
دشت حریر/ 687
دشت عراق/ 416
دشت گرگان/ 553
دشت مغان/ 108
دشتستان/ 14، 193، 276، 743
دشتک (ناحیه)/ 278
دشتی (منطقه)/ 276، 427، 743
دشتی، علی/ 57، 156، 312، 427
دعوت الاسلام (مجله)/ 444
دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری/ 161، 203، 743
دفتری/ 444
دفلین، ویکتور (مسیو)/ 108، 109
دکن/ 443، 444
دلار/ 19، 23، 182، 190، 253، 375، 504، 609، 613، 615، 623، 742
دلال موغاری، سید محمد علی/ 8
دلال موغاری، عزیز/ 8
دلکروا (مسیو)/ 186
دلنبرگ (کنت)/ 600
دلوار/ 277
دلواری، رئیس علی (تنگستانی)/ 277
دمان (منطقه)/ 317
دماوند/ 137، 167، 282، 359، 410، 444، 513
دمشق/ 292، 392، 672
دنگی (ایل)/ 374
دنوی، جون (مستر)/ 536، 730
دنیا (سالنامه)/ 64، 266
دوبسون/ 475، 590، 630، 716، 717
دوجی (طایفه)/ 553
دودانگه/ 583، 636
دودکان لو (طایفه)/ 662
دورود/ 154
دوزدوزان/ 159
دوسگور (کنتس)/ 236
دوکانلو (طایفه)/ 723
دوکروا/ 292
دوگوبینو (کنت)/ 166
دولت (محله)/ 4
دولت آبادی/ 128، 434
دولت آبادی، صدیقه/ 184
دولتشاهی، عصمت الملوک/ 314
دولتشاهی، مجلل الدوله/ 314
دوملوپینار/ 362
دویچی (طایفه)/ 6، 553
دویل/ 265
ده خوارقان/ 303
ده مکری/ 482
ده نو (آبادی)/ 261
دهان (مهندس مسیو)/ 282
ده بید فارس/ 266، 229، 278
دهخدا، علی اکبر/ 188، 240، 303، 470، 534، 699
دهخوارقانی، شیخ رضا/ 296، 699
دهدشتی، محمد/ 496
دهقانان (روزنامه)/ 372
دهکان، سید محمد (مدیر روزنامه حقیقت)/ 40، 511
دهکرد/ 238، 270، 274، 279، 300
دهکردی، سید ابو القاسم (آیت اللّه)/ 91
دهلران/ 716
دیاله/ 416، 735
دیبا، وکیل الملک/ 314
دیرکوند (طایفه)/ 228، 654، 716، 735
دیره/ 527
دیزج/ 726
دیزدی (ایل)/ 195
دیزلی، محمود خان/ 196
دیسیپل (کتاب)/ 236
دیلمان/ 204
دیلمقان/ 286، 288، 312، 561، 564
دیلی تلگراف (روزنامه)/ 202
دیلی میل (روزنامه)/ 202، 328
دیمتریوف/ 219
دینار/ 34، 47، 77، 80، 117، 137، 205، 236، 309، 347، 379، 524، 553
دیوان محمد باقر میرزا خسروی کرمانشاهی (کتاب)/ 236
دیوان مسعود سعد سلمان (کتاب)/ 236
دیوان هاتف اصفهانی (کتاب)/ 236
دیوکه (تیره)/ 374
ذ
ذاکر حسین/ 381، 662
ذکاء الدوله/ 316، 325، 417، 418، 429، 436
ذکاء الملک فروغی، محمد علی/ 5، 12، 18، 54، 80، 99، 138، 153، 154، 236، 266، 305، 385، 427، 456، 470، 483، 504، 522، 679، 680، 692، 693، 694، 696، 711، 743، 750
ذکاء الملک، امیر سهام الدین (غفاری)/ 418
ذو الفقار خان/ 339
ذوب آهن ایران/ 646
ذهاب/ 165، 416
ص: 809
ر
رئیس التجار، آقا محمد حسین/ 117، 137، 307، 336 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 809 ر ..... ص : 809
بینو/ 113
راتب خان، احمد/ 13
رادیو مسکو/ 520
راس، دنیس/ 596
راستیسلاو/ 286
راسخ گیوچی، حسین/ 534
راشد/ 435
راضی (روستا)/ 341
رافائیل (دکتر یهودی)/ 268
رافائیل خان ارمنی (آشوری)/ 40، 69، 147، 148، 373، 374، 639، 653، 706، 728، 733
رأفت پاشا/ 515
راکفلر/ 182
رامیان/ 733
رانکوه/ 150، 707
رانکوهی، شیخ حسن / 307
رانیه/ 5، 357، 376، 551
راه نجات (روزنامه)/ 626
راه آهن جنوب/ 78
راهجرد/ 429
راور/ 661
راولینسن/ 376
رباط دربند/ 661
رباط کریم/ 60
رباط/ 143، 698
ربیع کلیمی/ 426
ربیع زاده/ 5
ربیع زاده، هاشم/ 406
رتشتین، تئودور/ 3، 40، 42، 51، 75، 77، 83، 86، 93، 94، 95، 122، 129، 140، 142، 166، 301، 341، 636، 637
رجال اصفهان در علوم و عرفان و ادب و هنر (کتاب)/ 91
رحمت وند (طایفه)/ 107
رحیم خان (نصرت السلطان- سردار نصرت)/ 56
رحیم خان میرپنج/ 404
رزم آرا/ 18، 203
رستم (تیره)/ 374
رسول زاده، محمد علی/ 750
رشت/ 3، 5، 21، 40، 59، 80، 84، 103، 104، 113، 120، 121، 136، 145، 146، 149، 158، 164، 165، 188، 220، 226، 230، 231، 250، 262، 271، 285، 292، 296، 301، 302، 305، 309، 310، 317، 331، 344، 349، 351، 368، 387، 394، 398، 399، 404، 406، 407، 413، 419، 436، 449، 472، 505، 513، 535، 536، 538، 544، 564، 578، 581، 583، 584، 589، 593، 603، 604، 606، 611، 612، 617، 629، 630، 636، 645، 665، 666، 673، 674، 681، 682، 687، 692، 701، 716، 719، 720، 727، 745، 747، 753
رشتی، حاج آقا رضا/ 489
رشتی، سید قاسم/ 297
رشتی، سید کاظم/ 297
رشتی، میرزا حبیب اللّه/ 364، 614
رشتی، میرزا کریم خان/ 387
رشدیه، میرزا حسن / 372
رشید افندی/ 669، 697
رشید بیک/ 650
رشید طالشی/ 723
رشید نظام، ابو القاسم خان (سرهنگ)/ 5
رشید یاسمی، غلامرضا/ 236
رشید یاسمی، محمد ولی خان/ 236
رشید الدوله، کریم خان/ 56
رشید السلطان/ 606
رشید الممالک خلخالی، حبیب اللّه خان/ 729، 730
رشید الممالک قوچانی، غلامرضا خان/ 569، 582
رشید خان آستارایی/ 635، 709
رشید نظام، محمود خان/ 478، 479
رضا بیک (ماژور)/ 195
رضائیه- ارومیه
رضا خان ژنرال/ 514
رضازاده شفق/ 63
رضازاده، خبیر خان/ 421
رضازاده، میرزا جعفر خان/ 488، 601
رضا قلی خان (رئیس طرق مظفری)/ 685
رضا قلی خان (معاون اداره نظمیه)/ 518
رضانور (دکتر)/ 366
رضایی/ 712
رضوانی، امیر/ 446
رضوی، حاج میرزا عبد الوهاب/ 117
رضوی، مرتضی/ 724
رعد (روزنامه)/ 56، 94، 516
رفعت الدوله/ 41، 155، 693
رفیع الممالک، میرزا محمد/ 28
رقیبی/ 182
رکن اعظم/ 640
رکن الدوله/ 751
رکن الدین (شاهزاده)/ 587
رکن الدین خان (یاور)/ 631
رکن السلطنه/ 683
رکن الملک/ 117
رکن الوزاره، میرزا ابراهیم خان/ 544، 545، 627، 671
رکن زاده آدمیت/ 16، 193، 277، 299، 552، 740
ص: 810
رم/ 16، 139، 147، 154، 287، 379، 384، 542، 708
رو، امیل (دکتر فرانسوی)/ 576
رواندوز/ 5، 341، 366، 382، 480، 498، 499، 561، 610، 616، 629، 687، 726، 741، 745، 749، 753، 754، 755
روبل/ 40
روپیه (واحد پول)/ 148، 152، 193، 194، 197، 340، 383، 421، 425، 440، 507، 548، 549، 677، 680، 698، 699، 711
روحانی، آقا میرزا هدایت اللّه/ 256
رود اترک/ 542، 610
رود ارس/ 56، 365، 662
رود ده خوارقان/ 303
رود سارق/ 136
رود سیمره/ 416
رود کارون/ 15، 192
رود گرگان/ 553
رودبار (کرمان)/ 702
رودباری، سید رضا/ 399
رود خانه کرخه/ 736
رودسر/ 204، 364
رود متکین/ 129
رودینکوف (رود نیکوف)، ابرام آقا/ 563، 633
روزن/ 514
روزنامه رسمی دولت ایران/ 590، 591
روزولت (رئیس کمپانی سینکلر)/ 205
روژ کوردستان (هفته نامه)/ 481، 498، 582، 592، 610، 611
روس/ 14، 21، 42، 48، 49، 56، 66، 68، 73، 75، 101، 107، 130، 131، 145، 150، 172، 213، 225، 233، 235، 256، 265، 283، 297، 309، 310، 319، 326، 327، 328، 332، 347، 354، 358، 363، 365، 373، 374، 394، 399، 413، 416، 437، 457، 460، 472، 473، 493، 494، 500، 501، 514، 517، 523، 530، 531، 539، 542، 545، 549، 556، 560، 561، 562، 563، 564، 574، 584، 586، 588، 589، 592، 593، 600، 605، 610، 611، 612، 616، 623، 627، 628، 630، 647، 668، 671، 673، 678، 687، 690، 691، 692، 701، 703، 706، 713، 719، 723، 729، 731، 750، 755، 756
روستایی، محسن / 43
روسیه شوروی/ در اکثر صفحات
روضه خوان، سید محمد تقی/ 266
روگاچف (سرهنگ)/ 77
رومی/ 16، 439، 604
رویتر، جولیوس پاول/ 506
رویس (پرنس)/ 514
رهال (روستا)/ 196
رهبر/ 386
رهنما، زین العابدین/ 5، 40، 80، 81، 508
رهنما، میرزا غلامحسین خان/ 470
ری/ 172، 410، 541
ریاحی/ 499
رید (مستر)/ 631
ریزه (کوه)/ 6
ریشارد، ژوزف (مؤدب الممالک)/ 292
ریکان/ 63، 410
ریگا/ 418، 551
ریگی (طایفه)/ 698
ریمن/ 310
ز
زائر خضر خان تنگستانی (امیر اسلام)/ 276، 277، 388
زابل/ 113
زاخو/ 750
زاریا وستکا (روزنامه)/ 686
زامنهوف، لورویک لازاروس/ 325
زاهدی، فضل اللّه- بصیر دیوان
زاینده رود/ 15، 42، 97، 168
زبان آزاد (روزنامه)/ 444
زبان زنان (نشریه)/ 184
زبردست خان/ 23، 80، 142، 143، 186، 208
زرآسوند (طایفه)/ 280
زرتشتی (اقلیت مذهبی)/ 200، 239، 509، 568
زرتشتی، منوچهر/ 66
زرزا (ایل)/ 314
زرگرآباد/ 372
زرگنده/ 240
زرند (ناحیه ای در ساوه)/ 71
زرند/ 678
زرین کفش، میرزا علی اصغر خان/ 693
زرین کوه/ 410
زغلول پاشا/ 22
زکی بیک، صالح/ 589
زلئی (طایفه)/ 698
زلّقی (ذلکی- ایل)/ 106، 107، 123، 167، 179، 180، 181، 185، 189، 192، 195، 207، 209، 210، 211، 223، 227، 235، 250، 261، 264، 279، 291، 293، 300، 327، 374، 490
زلقی، غلامحسین خان/ 327
زنجان رود/ 138
زنجان/ 74، 131، 136، 138، 160، 161، 264، 270، 276، 285، 297، 307، 320، 339، 437، 455، 463، 509، 518، 529، 541، 655، 656، 661، 679، 689، 690، 695، 696، 707، 715، 717، 718، 732، 736، 737، 754
ص: 811
زنجانی، شیخ ابراهیم/ 297، 367، 582
زنجانی، غفور/ 496
زند، حیدر خان/ 715
زندان اوین/ 258
زندان قصر/ 48
زندیه، غلامعلی خان (سرهنگ)/ 5
زنگمار (رود خانه)/ 662
زنگنه (ایل)/ 196، 376
زوگمایر/ 514
زولا (رود خانه)/ 564
زولش (دکتر)/ 624
زیاد خانف، عادل خان/ 356
زیبا سلطان خانم/ 707، 708
زیران/ 5
زیلبر/ 514
زینوویف/ 121
زیوه (قصبه)/ 591
ژ
ژاپون (ژاپن)/ 64، 325، 381، 620
ژاندارمری خراسان/ 72
ژاندارمری کل کشور/ 188، 525
ژنو/ 154، 381، 418، 429
ژورنال دو ژنو (روزنامه)/ 417
س
ساخالین/ 182
سادات احمد فداله (طایفه)/ 107
سادووسکی/ 523
سارمان لو (طایفه)/ 662
ساروق/ 147، 155
ساری قمیش/ 132، 312، 584
ساری/ 80، 121، 189، 297، 301، 353، 444، 498، 513، 532، 567، 667، 735
ساری داش/ 288، 295، 749
سازمان اسناد ملی ایران/ 4، 28، 42، 46، 48، 59، 61، 78، 113، 115، 140، 148، 168، 182، 188، 193، 222، 228، 236، 240، 277، 283، 290، 294، 296، 301، 303، 305، 335، 372، 407، 414، 416، 419، 427، 429، 435، 441، 451، 458، 486، 496، 501، 512، 514، 519، 529، 531، 551، 555، 557، 566، 572، 578، 582، 587، 602، 632، 640، 664، 674، 698، 733، 743، 750، 754، 756
سازمان امور عشایر/ 150
سازمان برنامه و بودجه/ 387، 512
سازمان توزیع مطبوعات/ 712
سازمان صهیونیست/ 299
سازمان کل اداره امنیه/ 4
سازمان ملل متحد/ 12، 154، 325، 381
ساسانیان (سلسله)/ 512
ساطی میزان (کوه)/ 591
ساعد سلطان (مقبره)/ 433
ساعد الدوله/ 121، 178، 179، 182، 183، 186، 187، 192، 193، 211، 217، 218، 225، 229، 232، 276، 277، 285، 293، 331، 480
ساعد السلطان/ 719
ساعد السلطنه/ 227
ساعد الملک/ 282
ساعد الوزاره (محمد ساعد مراغه ای)/ 18، 89، 216، 267، 305، 310، 327، 436، 437، 479، 494، 525، 581، 582، 694
ساعد الوزاره، حسن خان/ 310
سالار اشرف (معدوم)/ 344
سالار اشرف، امیر قاسم خان (نایب سرهنگ)/ 5
سالار مظفر/ 569
سالار معظم/ 14
سالار منصور قزوینی، میرزا غفار خان/ 161
سالار اشجع، حسینعلی (طالشی)/ 593، 601، 615، 630، 645، 649، 659، 663، 671، 681، 695، 710، 715
سالار الدوله، ابو الفتح میرزا/ 3، 224، 683، 699
سالار السلطنه/ 751
سالار انتظام، غلامحسین/ 197، 482، 486، 489، 486، 493، 535، 538، 553
سالار خاقان/ 590
سالار دیوان، حسینعلی خان/ 63
سالار رشید/ 93، 321، 379، 459، 486، 488، 593، 630، 661، 662، 663، 659، 685، 710، 715، 721، 722، 728، 731، 735، 737، 747
سالار سعید/ 754
سالار لشکر، عباس میرزا (فرمانفرماییان)/ 6، 24، 48، 51، 60، 69، 88، 103، 106، 124، 131، 133، 135، 147، 148، 152، 153، 155، 162، 176، 183، 185، 191، 192، 197، 207، 213، 221، 231، 233، 246، 249، 252، 270، 278، 343
سالار مبشر/ 581، 582، 589، 601، 630
سالار محتشم/ 82، 250، 307
سالار معظم/ 14، 155، 212
سالار ممتاز/ 157، 587
سالار منتظم (نایب سرهنگ)/ 60
سالار منصور/ 619، 642
سالار منظم/ 2، 74
سالار ناصر زند/ 133
سالار نصرت/ 321، 508
سالار نظام (محمد صادق کوپال)/ 102، 178، 179، 182، 183، 186، 187، 188، 192، 193، 211، 217، 218، 225، 229،
ص: 812
232، 251، 257، 276، 293، 331، 438، 486، 571
سالسبوری (لرد)/ 370
سالک/ 657
سالور (طایفه)/ 437
سام خان تنگستانی/ 277
سام خان (زلقی)/ 107
سامرا/ 21، 364
سامی بیک/ 756
سان ریمو (بندر)/ 9
سان ریمو (موافقت نامه)/ 8
سان ریمو/ 273
سانترسایوز (بنگاه اقتصادی)/ 13، 14، 26، 39، 40، 41، 62، 87، 139، 228، 257، 347، 365، 478، 481، 521، 606
ساندرز، م (نایب سرهنگ انگلیسی)/ 114، 116، 192، 301، 462، 505، 531، 578، 630، 745
سانسکریت (زبان)/ 444
سانیانس/ 419
ساواک/ 258
ساوجبلاغ/ 5، 38، 100، 106، 132، 134، 135، 146، 165، 169، 191، 195، 242، 250، 306، 346، 394، 438، 443، 480، 482، 488، 498، 502، 514، 551، 559، 561، 563، 578، 582، 590، 602، 610، 644، 653، 659، 669، 687، 697، 712، 727، 728، 733، 744، 749
ساوه/ 60، 71، 429، 678
سایکس پیکو (موافقت نامه)/ 9
سایکس، پرسی (سر)/ 8، 121، 139، 140، 150، 156، 596
سبزعلی (طایفه)/ 70
سبزه (ایل)/ 374
سبزوار/ 113، 130، 274، 372، 492، 524، 570
سبلان/ 591، 628
سپمن/ 655
سپهدار اعظم، محمد ولی خان (تنکابنی)/ 6، 19، 32، 66، 121، 130، 178، 196، 210، 226، 294، 317، 449، 488، 585، 636، 667، 733
سپهر، عبد المحمد (لسان الملک)/ 580
سپهرم، امیر مسعود/ 28
سپهسالار قزوینی، میرزا حسین خان/ 74، 103، 199، 434، 437، 506، 636
سپیده دم (مجله)/ 15، 16
ستاره ایران (روزنامه)/ 249، 345، 415، 444، 479، 491، 493، 569
ستاره شرق (روزنامه)/ 625، 626
ستوده/ 662
ستوده، منوچهر/ 553
سجاسرود/ 138
سحاب، ابو القاسم/ 421
سد جاجرود/ 67
سدّ رود خانه قم/ 21
سدید الملک، مهدی قلی خان/ 92، 94
سراب/ 63، 108، 159، 172، 205، 253، 320، 371، 376
سراسب (روستا)/ 371
سرآواره (ایل)/ 374
سرباز خانه محمدیه/ 4
سرتیپ خان/ 227
سرتیپ زاده/ 274، 365
سرچشمه/ 371، 372، 578
سرخ گریه هزار جریب (قریه)/ 107
سرخس روس/ 537
سرخس کهنه/ 223
سرخس/ 73، 80، 93، 159، 223، 314، 501، 521، 545، 573، 714
سردار احتشام/ 211
سردار ارشد (سام خان)/ 44
سردار اسعد بختیاری، جعفرقلی/ 10، 271، 300، 350، 351، 355، 356، 360، 366، 368، 379، 533
سردار اشجع بختیاری، سلطان محمد خان/ 175، 178، 207، 210، 211، 223، 227، 272، 323، 327، 379، 383، 388، 443، 470، 753
سردار اشرف/ 279، 293، 753
سردار اعتماد (خسرو خان، مقتدر نظام، سردار فشفشه)/ 102، 103، 455
سردار اعظم قهرمانی/ 9
سردار افخم (آقابالا خان)/ 399
سردار امجد/ 533
سردار بهادر (آقا یاور)/ 172
سردار بیگ قوجابیگلو/ 714
سردار بیگ/ 132
سردار حشمت/ 243
سردار رشید کردستانی/ 107
سردار رفعت، علی خان/ 2، 3، 461، 497
سردار رفیع/ 638
سردار سپه- پهلوی، رضا سردار سطوت/ 141، 419
سردار صولت بختیاری/ 29، 159، 361
سردار ظفر بختیاری/ 69، 210، 274، 275، 327، 336، 702
سردار عشایر (صولت الدوله)/ 47، 48، 60، 70، 123، 157، 179، 225، 229، 266، 276، 278، 279، 286، 293، 296، 508، 530
سردار عشایر قراچه داغی/ 42، 43، 48، 55، 59، 68، 81، 86، 129، 132، 159، 222، 270، 456، 461، 508، 250، 561
سردار عشایر/ 277
سردار عظیم (محمد خان)/ 305
ص: 813
سردار عظیم/ 700، 732
سردار فاتح کاکاوند (امیر اسعد، خیر اللّه خان)/ 148
سردار فاتح/ 160، 355، 456
سردار فاتح، حسن علی خان/ 160
سردار کبیر/ 535، 733
سردار محتشم/ 144، 149، 665
سردار محتشم، غلامحسین خان/ 182، 210
سردار محیی/ 237، 238، 387
سردار مظفر، امیرقلی خان/ 135، 569
سردار معتمد رشتی/ 387، 585، 733
سردار معظم خراسانی- تیمور تاش، عبد الحسین
سردار مفخم ابرقویی/ 537
سردار مقتدر طالشی/ 129، 153، 354، 368، 449، 462، 719، 725، 730، 749، 751
سردار ناصر (حاکم مراغه)/ 134، 135
سردار ناصر (نایب الایاله شیراز)/ 389
سردار ناصر نمینی/ 226، 601، 645، 695، 715
سردار نصرت (کریم خان)/ 598، 612، 664، 669، 582
سردار همایون/ 647
سردشت/ 5، 107، 462، 480، 726، 733، 745
سرکشیک زاده، حاج میرزا ابو الفضل/ 176، 298
سرکشیک زاده، سید کاظم/ 5، 176
سرمد/ 717
سرهنگ، علی خان/ 2
سرور علی خان/ 698
سروری، محمد/ 28
سروستان/ 299
سروش (روزنامه)/ 609
سروش ایران (روزنامه)/ 216
سطوت السلطنه/ 132، 135، 456
سعادت آباد/ 432
سعد الدوله/ 29، 37، 59، 86، 468، 490، 543، 589
سعد الملک/ 582
سعدی (شاعر)/ 672، 684
سعید ذوالفقار پاشا/ 490
سعید الاطباء، 117
سعید العلماء مازندرانی (ملا محمد اشرفی بارفروش)/ 372
سعید العلماء مازندرانی، ابراهیم (شمس لاریجانی)/ 448، 449، 490
سعید الملک (دکتر)/ 241
سفارت اتریش/ 407
سفارت ارمنستان/ 455
سفارت افغانستان (تهران)/ 192، 239
سفارت آلمان (تهران)/ 369، 443، 444
سفارت آلمان (مسکو)/ 409
سفارت امریکا (تهران)/ 39، 178، 185، 324، 354، 382، 689، 690، 706، 737، 749، 750
سفارت انگلیس (تهران)/ 16، 43، 66، 70، 73، 77، 81، 85، 93، 102، 108، 114، 116، 136، 143، 159، 168، 226، 231، 249، 301، 318، 319، 331، 366، 367، 383، 387، 388، 389، 390، 393، 396، 406، 407، 420، 421، 440، 459، 486، 491، 505، 507، 521، 524، 531، 548، 563، 595، 569، 575، 600، 628، 629، 630، 631، 638، 651، 653، 659، 671، 675، 687، 693، 711، 713، 716، 722، 724، 729، 732، 734، 745، 753، 755
سفارت ایران (افغانستان)/ 64، 76، 144، 239، 256، 358، 380، 693، 743
سفارت ایران (آلمان)/ 324، 349، 431، 503، 526، 546، 572، 659
سفارت ایران (امریکا)/ 53، 139، 264، 329، 444، 662، 693
سفارت ایران (انگلیس)/ 18، 135، 231، 238، 393، 437، 468، 575، 731
سفارت ایران (ایتالیا)/ 366
سفارت ایران (بلژیک)/ 223، 317، 487، 502
سفارت ایران (ترکیه عثمانی)/ 32، 154، 265، 310، 332، 571، 569، 717
سفارت ایران (روسیه)/ 78، 85، 150، 201، 205، 267، 299، 348، 409، 439، 443، 476، 505، 576، 586، 650، 692، 713، 717، 742
سفارت ایران (سن پترزبورک)/ 18
سفارت ایران (سوئیس)/ 61، 349
سفارت ایران (فرانسه)/ 18، 482، 743
سفارت ایران (مصر)/ 139، 147، 507
سفارت ایران (هندوستان)/ 99
سفارت ایران (واتیکان)/ 310
سفارت ایران (یونان)/ 154
سفارت بلژیک (بانکوک)/ 310
سفارت ترکیه عثمانی (تهران)/ 139، 350، 361، 648، 750
سفارت روسیه (تهران)/ 13، 213، 26، 27، 33، 34، 40، 42، 46، 51، 52، 58، 62، 65، 66، 73، 75، 77، 80، 81، 82، 84، 88، 93، 96، 113، 142، 143، 156، 176، 187، 198، 213، 226، 227، 250، 272، 284، 293، 301، 307، 325، 326، 338، 341، 343، 344، 347، 359، 360، 372، 373، 379، 393، 402، 406، 409، 413، 414، 416، 421، 437، 450، 455، 457، 470، 472، 475، 476، 480، 483، 491، 493، 495، 500، 517، 531، 532، 560، 561، 562، 568، 569، 577، 603، 628، 635، 657، 676، 696، 713، 716، 732، 738، 749
سفارت فرانسه (تهران)/ 12، 210، 301، 329، 373، 374، 394، 412، 502، 509، 510، 524، 572
سفلیس (بیماری)/ 181
سفیددشت/ 238
ص: 814
سفیدرود/ 553
سقا، حاج محمد/ 712
سقز/ 38، 42، 93، 131، 138، 318، 465، 480، 514، 554، 653، 674
سگوند (طایفه)/ 228، 237
سگوند/ 716
سگوند، اکبر خان (ایل بیگی)/ 422
سگوند، صادق خان/ 185، 278، 279
سگوند، کریم خان (ایل بیگی)/ 422
سل (نوعی بیماری)/ 159
سلدوز/ 286، 639
سلطان آباد (اراک)/ 21
سلطان ابراهیم خان/ 649
سلطان احمد/ 61
سلطان احمد خان/ 715، 736
سلطان المحدثین، آقا سید جواد/ 380
سلطان حسن خان/ 593، 594، 617
سلطان حسین صفوی/ 410
سلطان حمید/ 485
سلطان رحمت اللّه خان/ 263
سلطان سلیم/ 515
سلطان سلیمان افندی/ 514
سلطان عباسقلی/ 697
سلطان عبد العزیز پادشاه نجد/ 61
سلطان عزیز اللّه خان/ 734
سلطان فتح اللّه خان/ 716، 753
سلطان فضل اللّه خان/ 296
سلطان محمد شاه آقا خانی/ 531
سلطان مظفر بیک/ 571
سلطان آباد (اراک)/ 78، 699
سلطان آباد/ 78، 165، 444، 589
سلطان العلماء (اصفهانی)، حاج علی اصغر/ 439
سلطان العلماء/ 117، 439
سلطان العلماء بروجردی/ 438
سلطان الکتاب/ 559
سلطانی، سید محمد/ 603
سلطانیه/ 138
سلطنت آباد/ 247
سلماس/ 247، 286، 288، 290، 306، 312، 320، 335، 368، 419، 438، 440، 485، 528، 562، 564، 631، 636، 645، 691، 712
سله تیم (طایفه)/ 435
سلیمان پاشا/ 749
سلیمانی (طایفه)/ 150
سلیمانیه/ 5، 192، 193، 194، 195، 314، 341، 357، 361، 369، 376، 384، 385، 468، 470، 481، 498، 514، 540، 547، 565، 571، 572، 582، 589، 595، 610، 639، 650، 659، 669، 697، 701، 702، 716، 724، 726، 727، 728، 733، 734، 741، 744، 747، 754
سماوه/ 91، 563، 695
سمکو- سمیتقو، اسماعیل آقا
سمنان/ 74، 82، 87، 99، 107، 137، 255، 296، 400، 410، 415، 499، 509، 601، 704
سمیز، ه ا (مستر)/ 345
سمین خان/ 170
سنجابی (ایل)/ 88
سنجابی، منصور/ 153
سنجاق (منطقه)/ 376
سندولی (طایفه)/ 150
سنقر/ 80
سنگسر/ 304، 499
سنگلج/ 4، 103
سنندج/ 38، 93، 136، 203، 292، 374، 459، 713، 728
سنه/ 292
سوئد/ 50، 267، 326
سوئیس/ 28، 53، 122، 176، 190، 310، 349، 381، 417، 418، 436، 526، 607
سوادکوه (ایل)/ 297
سوادکوه/ 296، 360، 433، 532
سوانکوه/ 416
سوپر (مسیو)/ 268
سوتیس/ 607
سوران/ 543
سورچی (قبیله)/ 376
سوریه/ 9، 111، 381، 424، 607
سوزداش (منطقه)/ 733
سوکویی/ 374
سوگون (مسیو)/ 292
سهام الدوله/ 117
سهام السلطان/ 137، 754
سهام السلطنه/ 720
سهم الممالک (قوچ خان)/ 297، 394، 483، 498، 661
سهیلی، علی/ 99، 138، 266، 310
سهیم الملک (کوچه)/ 522
سی و سه پل/ 411
سیاح/ 47
سیاح، کلنل کاظم خان/ 483
سیاست (روزنامه)/ 104، 105، 107، 328، 432، 617، 641
سیام/ 310
سیاه دهن/ 131، 339
سیاه زخم- شاربن (بیماری دام)/ 228
سیاهرود/ 136
ص: 815
سیاهکل/ 204
سیاه کو/ 74
سیب/ 543
سیبری/ 6، 83، 255، 325
سیبک (روستا)/ 385
سید احمد خان/ 150
سید باقر خان/ 537
سید زین العابدین/ 754
سید ضیاء الدین/ 52
سید عبد الرسول/ 747
سید عبد العزیز/ 754
سید عبد الوهاب (دکتر)/ 74
سید عبد الوهاب/ 387، 398، 399، 413، 436
سید عزیز اللّه (پسر صدر العلما)/ 318
سید لر (طایفه)/ 591
سید محمد خان (دکتر)/ 185
سید نصر اللّه/ 73
سید العراقین/ 435
سید المحققین/ 300
سید جلال (شهر آشوب)/ 129، 134، 149، 153، 176، 230، 233، 237، 262، 301، 325، 326، 343، 354، 376، 404، 406، 407
سید جواد خان (یاور)/ 247
سید صالح/ 399
سید ضیاء الواعظین/ 49
سید طه/ 107، 132، 135، 192، 195، 380، 385، 470، 480، 514، 520، 540، 551، 554، 575، 581، 584، 588، 592، 597، 598، 600، 601، 602، 610، 628، 638، 644، 687، 727، 728، 734
سید عبد اللّه، انوار/ 54
سید فاضل/ 438
سید کاظم/ 747
سید محمود/ 364
سید مهدی/ 733
سید ناصر الدین (کوچه)/ 521
سید نصر اللّه (شجر الواعظین)/ 65
سیرجان/ 10
سیروس (خیابان)/ 372
سیریلیک (الفبا)/ 287
سیستان/ 4، 54، 286، 345، 383، 444، 460، 529، 545، 550، 559، 582، 639، 674، 697، 699، 721
سیف افشار، علی اکبر (سیف السلطنه)/ 4
سیف افشار، محمد حسین خان (سردار کل)/ 4
سیف الاسلام/ 535
سیف الاطباء، میرزا عبد العلی/ 41، 43، 575
سیف السلطنه (سرتیپ)/ 3
سیف العلماء (شریعتمدار)/ 672
سیف اللّه خان (کارگزار وزارت خارجه)/ 439
سیف اللّه خان (نایب سرهنگ)/ 463
سیف اللّه خان (سیف الممالک)/ 463، 489، 493، 526
سیف الملک/ 493
سیلاخور/ 107، 153، 154، 200، 422
سیمره/ 416
سیمقو- سیمیتقو، اسماعیل آقا
سیمکو- سمیتقو، اسماعیل آقا
سیمیتقو، اسماعیل آقا (سردار نصرت)/ 5، 16، 35، 38، 42، 44، 81، 89، 93، 100، 106، 114، 116، 117، 118، 132، 134، 135، 136، 139، 146، 147، 169، 174، 191، 192، 194، 195، 197، 201، 213، 222، 225، 227، 231، 235، 242، 264، 270، 271، 276، 281، 282، 283، 284، 286، 288، 290، 293، 294، 295، 298، 300، 301، 303، 305، 306، 309، 312، 313، 314، 323، 324، 326، 328، 329، 334، 335، 340، 341، 354، 356، 361، 366، 380، 382، 385، 394، 411، 412، 419، 427، 428، 438، 440، 443، 448، 450، 456، 457، 462، 467، 468، 470، 476، 478، 480، 485، 499، 498، 514، 520، 522، 527، 540، 541، 543، 547، 551، 554، 559، 561، 563، 564، 571، 572، 575، 581، 584، 588، 592، 600، 601، 602، 606، 610، 628، 629، 635، 638، 644، 650، 653، 659، 660، 663، 664، 669، 671، 672، 682، 684، 691، 697، 723، 727، 728، 733، 747، 749، 753، 754، 755
سیمیتکو- سمیتقو، اسماعیل آقا
سینائی، وحید/ 401، 621، 624
سیندیکیت، نوبل/ 103
سینکلر (کمپانی نفت)/ 37، 38، 51، 104، 144، 163، 171، 181، 182، 189، 190، 191، 205، 207، 209، 213، 244، 251، 256، 268، 269، 278، 307، 310، 318، 319، 329، 331، 336، 341، 349، 357، 363، 370، 380، 398، 399، 474، 482، 504، 541
سینماتوگراف همدان/ 307 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 815 س ..... ص : 811
ه چشمه (مرز ترکیه عثمانی)/ 662
ش
شاپور (پسر اردشیر جی)/ 595
شاپور (کازرون)/ 80
شاطرانلو (طایفه)/ 730
شالوم (روزنامه صهیونیستی)/ 299
شالوم، مردخای/ 299
شام (سوریه)/ 9، 409، 412، 515
شام غازانی، سید حسین (عد الملک)/ 305
شامات/ 271
شاملو، میرزا عبد اللّه (صدیق التجار)/ 138
ص: 816
شاه تهماسب صفوی/ 150
شاه جهان خان/ 618
شاه عباس اول/ 674
شاه بختی (سرتیپ)/ 9، 682
شاه تختی/ 563، 593
شاه چراغ/ 329
شاهرخ (عهد- دوره)/ 542
شاهرخ خان/ 339
شاهرخ شاه (عهد- دوره)/ 574
شاهرود/ 27، 48، 82، 90، 99، 137، 255، 262، 372، 396، 452، 509، 601، 661، 735
شاهرودی (آیت اللّه)/ 737
شاهزاده حسین (مقبره)/ 250
شاهسوار/ 698
شاهسون (ایل)/ 35، 43، 132، 152، 160، 164، 169، 182، 200، 205، 210، 300، 341، 354، 371، 376، 438، 450، 476، 482، 591، 645، 666، 672، 676، 677، 688، 692، 701، 706، 719، 728، 730، 732، 739، 752
شاهسون/ 591، 628، 714
شاهعلی بیگلو (طایفه)/ 591
شاهنامه (فردوسی)/ 57، 595
شاهوردی (طایفه)/ 70
شاهی (واحد پول)/ 131، 601، 606، 612، 655، 711
شاهین دژ- صایین قلعه
شاول مراد/ 664
شایان/ 78
شبانکاره (طایفه)/ 80
شبلی (گردنه)/ 152
شبلی نعمانی/ 150
شترانلو (طایفه)/ 317
شجاع نظام (حاکم بندرعباس)/ 739
شجاع نظام (حاکم ساوجبلاغ)/ 582
شجاع نظام، محمود خان/ 479
شجاع الدوله (سرهنگ)/ 288، 661
شجاع السلطان قراگوزلو/ 661
شجاع السلطنه، حسن علی میرزا/ 508
شجاع الملک/ 135، 147، 249
شرابی، عبد اللّه خان/ 573
شربیانی، ملا محمد/ 399
شرف الملک/ 304، 534
شرف خانه/ 35، 282، 283، 361
شرق (روزنامه)/ 28
شرق اعظم فرانسه (گراند اوریان)/ 109، 180، 292
شرق نزدیک (روزنامه)/ 215، 216
شرقی، فضل اللّه/ 604
شرکت تلفن/ 78
شرکت توسعه مخابرات/ 101
شرکت حریر/ 78
شرکت رازان/ 78
شرکت راه/ 78
شرکت ری/ 78
شرکت سهامی بیمه ایران/ 418
شرکت کامپاکس/ 153
شرکت ملی نفت/ 64
شرکت نفت اکسپورت/ 438
شرکت نفت انگلیس و ایران/ 17، 19، 20، 24، 25، 27، 31، 34، 38، 41، 51، 56، 59، 85، 92، 102، 103، 113، 114، 115، 123، 135، 147، 150، 151، 152، 163، 171، 177، 178، 197، 198، 209، 216، 251، 264، 269، 295، 307، 345، 389، 399، 402، 423، 474، 482، 483، 502، 532، 544، 613، 620، 567، 632، 675، 687، 705، 713، 715، 724، 727، 729
شرکت نفت گوم/ 585
شریعت اصفهانی (آیت اللّه)/ 364
شریعت زاده/ 296
شریعتمدار کرمانی/ 466
شریعتمدار/ 489، 551
شریف امامی، جعفر/ 99، 138
شریف پاشا/ 357
شریف حسین (اولین پادشاه عربستان)/ 381
شریف مجتهد، سید محمد (حجت الاسلام)/ 551
شریف آباد قزوین/ 682
شریف الدوله/ 343، 344، 654، 716، 717، 727، 729
شریف الدوله، میرزا زین العابدین خان/ 344
شریف الملک/ 95
شریکر (مسیو)/ 402
ششگلان (تبریز)/ 535
شعاع الملک، ابراهیم خان/ 297
شعبان (طایفه)/ 70
شعبان علی خان/ 82، 86، 615
شعرانی، میرزا ابو الحسن / 372
شعری (سرتیپ)/ 682
شعله (روزنامه)/ 372
شفت/ 204، 536
شفق سرخ (روزنامه)/ 1، 33، 34، 54، 100، 101، 107، 118، 134، 141، 143، 145، 150، 151، 156، 157، 158، 159، 165، 166، 167، 168، 172، 174، 178، 190، 192، 193، 196، 198، 200، 201، 202، 203، 207، 208، 212، 216، 220، 223، 234، 236، 238، 242، 250، 252، 254، 260، 261، 264، 267، 269، 275، 284، 285، 296، 298، 299، 311، 312، 319، 328، 329، 339، 364، 369، 372، 374، 376، 380، 381، 382، 383، 384، 385، 387، 388، 389،
ص: 817
395، 399، 401، 403، 406، 407، 408، 410، 423، 424، 425، 426، 427، 430، 431، 435، 437، 439، 442، 443، 444، 446، 447، 449، 453، 460، 461، 462، 464، 466، 469، 471، 473، 474، 475، 477، 478، 479، 481، 484، 491، 492، 494، 496، 498، 499، 503، 510، 512، 514، 516، 517، 519، 525، 529، 533، 537، 538، 541، 543، 546، 547، 549، 555، 556، 557، 572، 609
شکاک (ایل)/ 314
شکاک، احمد آقا/ 288، 419، 428، 610
شکاک، جعفر آقا/ 44
شکر اللّه خان/ 260
شکریازی/ 281
شکوه الملک/ 56، 104، 439
شلیل/ 252، 260، 261، 270، 274، 278، 279، 288، 293، 298، 300، 306، 351، 355، 356، 364، 366، 416، 476
شلینگ/ 431، 439، 486
شمس (روزنامه)/ 220
شمس الافاضل/ 492
شمس العماره/ 4
شمیران/ 239، 240، 247، 387
شنیدر (دکتر)/ 292
شوبو (مسیو)/ 425، 491
شورا (روزنامه)/ 28، 455، 536
شوراب/ 698
شورآباد قم/ 283، 682
شوراو/ 698
شورای انقلاب/ 712
شورای عالی کشاورزی/ 94
شورای عالی معارف/ 210، 309، 418، 537، 752
شورای کمیسرهای خلق/ 473
شورای متحده دول قفقازیه/ 333
شورای ملی فرهنگ/ 111
شورجانی، محمد/ 724
شوستر، مورگان/ 16، 17، 19، 25، 31، 34، 53، 81، 85، 92، 98، 103، 104، 163، 177، 205، 207، 208، 209، 255، 256، 284، 289، 295، 331، 500، 501، 555، 615
شوشتر/ 63، 151، 168، 192، 423
شوقی افندی/ 380
شوکت الملک علم، محمد ابراهیم خان/ 53، 54، 232، 345، 559
شوکت الملک، امیر اسماعیل خان/ 54
شول (آبادی)/ 80
شول (طایفه)/ 80
شولستانات ممسنی/ 80
شولنبرگ (کنت)/ 623، 624، 638
شومیاتسکی/ 77، 81، 83، 95، 146، 177، 301، 309، 321، 341، 373، 386، 455، 469، 472، 511، 523، 525، 539، 551، 587، 590، 635، 637، 657، 685، 696، 701، 703، 711، 712، 723، 728، 748
شوویو (مسیو)/ 345
شویروف/ 328، 524، 542، 562، 564، 574، 610، 678، 701
شهاب (روزنامه)/ 328، 590، 591
شهاب الدوله/ 554، 628، 741، 743
شهاب السلطان/ 612
شهاب السلطنه، غلامحسین خان/ 80، 178، 179، 182، 720
شهاب السلطنه، محمود خان/ 612
شهبندر عثمانی/ 543، 566، 617
شهر بابک/ 207
شهر ری/ 48، 66، 372، 387، 458
شهربان/ 735
شهرستانی (آیت اللّه)/ 235
شهرنو (محله)/ 4، 134
شهرورزی، میرزا حسینعلی خان/ 425، 491
شهریار/ 204، 261، 396، 429، 446
شهمیرزاد/ 304، 400
شهمیرزادی، شیخ محمد حسین/ 304
شهید آباد (گردنه)/ 431
شهید مصطفی خمینی (خیابان)/ 434
شهیدزاده/ 754
شیب کوه/ 409
شیبانی، بصیر الممالک/ 397
شیبانی، حبیب اللّه خان/ 174، 486
شیبانی، حبیب اللّه خان/ 87، 100، 127، 191، 192، 316، 747
شیبانی، موسی (ذکاء السلطنه)/ 418
شیخ احمد (حاکم کویت)/ 63
شیخ احمد بن عبید/ 673
شیخ اسد اللّه/ 613
شیخ باقر عطار/ 571
شیخ خزعل/ 16، 61، 142، 152، 179، 197، 198، 211، 237، 245، 251، 255، 257، 261، 264، 271، 283، 289، 290، 336، 344، 355، 389، 416، 482، 517، 518، 524، 535، 574، 625، 642، 654، 657، 682، 716، 735
شیخ شعیب (جزیره)/ 16
شیخ عارف/ 754
شیخ عبد الکریم (پسر شیخ خزعل)/ 264
شیخ عبد اللّه/ 132، 663
شیخ عبید اللّه/ 44، 195، 385، 598
شیخ علی خان/ 422
شیخ علی اکبر/ 304
شیخ عیسی/ 289
شیخ فخر الدین (شیخ فخری)/ 297
شیخ قادر/ 357، 361، 365، 448، 449، 734، 744، 754
ص: 818
شیخ کانلو (طایفه)/ 662، 723
شیخ کبیر (حجت الاسلام)/ 304
شیخ کبیر (شهمیرزادی)/ 360
شیخ گوشه (طایفه)/ 107
شیخ محمد حسن (پسر افتخار العلماء)/ 489
شیخ محمد خان/ 388
شیخ مرتضی/ 739
شیخ نوری/ 372
شیخ الاسلام اصفهانی، میرزا علی اکبر/ 26، 196، 255، 256، 321، 523، 560، 569، 577، 627، 754
شیخ الاسلام، میرزا محمد رحیم/ 256
شیخ العراقین مازندرانی، حاج شیخ علی/ 80، 96
شیخ عبد الواحد/ 740
شیخ علی خان (طایفه)/ 70
شیخ یه/ 297
شید (مستر)/ 331، 349، 505
شیراز/ 10، 16، 39، 45، 48، 54، 60، 63، 66، 111، 114، 121، 122، 136، 143، 157، 167، 169، 172، 179، 192، 193، 211، 219، 225، 232، 233، 236، 241، 244، 251، 256، 257، 278، 286، 292، 296، 299، 329، 331، 339، 387، 389، 405، 418، 430، 431، 444، 447، 463، 480، 496، 498، 508، 512، 515، 527، 529، 530، 542، 551، 552، 603، 604، 607، 623، 645، 664، 682، 725، 740، 743، 747
شیرازی، آقا محمد رضا (قناد)/ 516
شیرازی، میرزا آقا خان/ 16
شیرازی، میرزا محمد تقی/ 21، 309، 364
شیرازی، میرزا محمد حسن (آیت اللّه)/ 21، 235، 297، 327، 264، 372
شیرازی، میرزا ابو الحسن خان/ 688
شیرازی، میرزا حیدر علی شیرازی/ 747
شیرازی، میرزا زین العابدین خان (مشکوه السلطنه)/ 661
شیرامین/ 303
شیرگاه مازندران/ 103
شیروان/ 319، 750
شیروانی، علی حیدر/ 486
شیز/ 136
شیزند افشاریه (قریه)/ 407
شیشه بر، میرزا رحیم/ 230
شیکاگو/ 83، 503
شیلات شمال/ 34، 250، 474، 539
شیلاندر (افسر سوئدی)/ 282
شیلی/ 99
شیور (کوه)/ 56
گردنه شیخ / 644
ص
صاحب جمع خزانه، آقا کمال/ 410
صاحب ، محمد حسین/ 98
صاحب اختیار/ 717
صاحب الزمانی، ناصر الدین/ 325
صاحب قرانیه (کاخ)/ 410
صادق خان (سرهنگ)/ 463
صادق الملک/ 538، 756
صادق خان (یاور)/ 274، 279، 336، 385
صارم الدوله (اکبر مسعود)/ 179، 232، 235، 241، 243، 274، 275، 282، 327، 463، 514، 515، 529، 572، 573
صارم السلطان/ 535
صارم السلطنه، علیقلی خان/ 416، 753
صالح پیمبر (کوه)/ 195
صایین قلاع- صایین قلعه
صایین قلعه/ 132، 135، 136، 147، 191، 242
صبا، میرزا حسین خان (کمال السلطان)/ 626
صحن حاجی آقا/ 200
صحنه/ 305
صدای اصفهان (روزنامه)/ 256
صدر بلاغی/ 435
صدر، آقا سید حسن (حجت الاسلام)/ 329
صدر، آقا سید محمد/ 330، 388، 390، 396، 429، 433، 454، 460، 530
صدر، حاج سید محمد/ 363، 392
صدر، محسن (صدر الاشراف)/ 435، 444، 483
صدر الاسلام/ 117، 747
صدر العلمای خلخالی/ 318
صدر المتألهین/ 628
صدرهاشمی، محمد/ 552، 587، 591، 604، 641، 648، 714، 752
صدری، میرزا احمد خان/ 529
صدق السلطان/ 681
صدق السلطنه/ 743
صدیق حضرت/ 178، 186، 384، 737
صدیق قادری پاشا، میرلوا/ 449
صدیق، حسن / 699
صدیق، عیسی/ 137، 138، 637
صدیق التجار (صدیق اعلم)/ 138
صراف اصفهانی، محمد تقی/ 326، 347، 518، 634
صراف، علی/ 496
صراف، میرزا عباس/ 747
صرب (نژاد)/ 287
صفاء السلطنه/ 452، 625، 677
صفائیه تهران/ 28
صفایی/ 486
ص: 819
صفر خان/ 143، 539، 700
صفوی (سلسله)/ 410، 515
صفوی، رحیم زاده/ 148
صفوی، شکر اللّه خان/ 587
صلاحی، عباسقلی (کارگزار اردبیل)/ 662، 681، 728
صلاحیه/ 384
صلیب احمر ملل مسیحیه/ 110
صمصام السلطان/ 283، 682
صمصام السلطنه، نجفقلی خان (بختیاری)/ 12، 18، 32، 66، 192، 210، 211، 245، 278، 355، 406، 575
صمصام الممالک/ 754
صنایع مستظرفه/ 353
صنیع حضرت، سید محمد خان/ 103
صور اسرافیل (روزنامه)/ 535
صور اسرافیل، قاسم/ 534، 535، 536
صور اسرافیل، میرزا جهانگیر خان/ 699
صورتگر، لطفعلی/ 15، 16
صوفی، سید جواد خان/ 9
صوفیه/ 109
صولت الملک امیر شوکت/ 157، 559
صهیونیست/ 42، 176، 324، 412
صهیونیسم/ 299
صیدهاشم/ 143
ض
ضرغام (تیره)/ 702
ضرغام طالشی/ 459، 486، 635، 659، 710، 723، 735، 728، 737
ضرغام السلطنه رودباری/ 700، 702، 734
ضرغامی، عزیز اللّه خان/ 525، 603
ضیاء ولیعهد/ 156
ضیاء الادبا/ 747
ضیاء الدین خان (سرهنگ)/ 9، 185، 189، 195، 247، 250، 293، 501
ضیاء السلطان/ 749
ضیاء الواعظین/ 34، 49، 50، 73، 296، 297، 519، 634، 672، 742
ضیاءبری، سید صالح/ 399
ضیابر (روستا)/ 399
ط
طارم/ 339
طاری (طایفه)/ 70
طاعون (بیماری)/ 32، 93، 173، 199
طاعون گاوی (بیماری)/ 244
طاق بستان/ 684
طالش/ 138، 226، 354، 368، 394، 404، 449، 533، 535، 671
طالشی، نوروز خان/ 153
طالقان/ 137، 241، 269، 686
طاهر بیک (شهبندر عثمانی)/ 617
طاهری (دکتر)/ 266
طاهری/ 728
طایر، تقی خان/ 535
طباطبایی بهبهانی، سید محمد رضا/ 45، 60، 167، 182، 192، 193
طباطبایی حسینی/ 364
طباطبایی نایینی، میرزا رضا/ 248
طباطبایی همدانی، سید محمد/ 307
طباطبایی، آقا سید حسن / 483
طباطبایی، سلیمان محسن / 640
طباطبایی، سید محمد صادق/ 267، 405، 534، 597، 640
طباطبایی، سید ضیاء الدین/ 19، 28، 42، 43، 51، 54، 56، 87، 101، 130، 145، 156، 161، 176، 266، 282، 298، 305، 387، 572، 576، 691، 714
طباطبایی، سید محمد/ 212، 240
طباطبایی، سید محمود (آیت اللّه)/ 541
طباطبایی، میرزا سید محمد/ 439
طبس/ 212
طسوج/ 290
طغرانگار/ 486
طلوعی/ 587
طوالش/ 515، 645، 679، 690، 701، 729
طوفان (روزنامه)/ 33، 34، 296، 328، 347، 372، 401، 415، 432، 437، 511، 516، 518، 519، 559، 578، 591، 634، 660
طهران- تهران
طهماسبی، عبد اللّه (امیرلشکر)/ 5، 99، 101، 379، 463، 467، 470، 476، 480، 482، 498، 502، 513، 514، 527، 528، 547، 558، 563، 566، 577، 579، 584، 588، 590، 594، 597، 598، 601، 609، 615، 622، 625، 629، 645، 650، 653، 659، 664، 669، 671، 675، 677، 688، 690، 692، 697، 701، 710، 715، 719، 720، 721، 723، 730، 732، 741، 745، 746، 749، 751، 755
ظ
ظفر نظام/ 157، 178، 306
ظفر الدوله (سرتیپ)/ 281، 282
ظفر السلطان همدانی/ 754
ظل السلطان/ 232، 234، 235، 241، 243، 250، 253، 262، 263، 272، 274، 281، 296، 321، 332، 477، 648
ظهیر الدوله/ 399
ص: 820
ظهیر الملک/ 153، 541
ظهیر الممالک/ 360
ع
عادل الدوله/ 515
عادلفر، باقر/ 203
عارف افندی/ 653، 660، 669، 697
عاشورا/ 321، 322، 329، 335
عاقلی، باقر/ 3، 4، 5، 7، 14، 28، 43، 54، 78، 80، 188، 305، 308، 310، 433، 501، 570، 576، 585، 648، 691، 708، 714، 717، 723
عالی قاپو/ 44
عبادان- آبادان
عباس (سارق)/ 518
عباس خان امیرپنجه/ 282
عباس خان/ 328، 447
عباس محمود آقا (رئیس ایل پشت در)/ 728، 749، 754
عباس خان میرپنج/ 38
عباسعلی ترشیزی/ 492
عباسقلی (زلّقی)/ 279
عباسقلی خان (یاور)/ 178
عباس میرزا (روزنامه نگار)/ 432، 640
عباس میرزا نایب السلطنه/ 6، 60، 66، 86
عباسی (واحد پول)/ 535
عبد الباقی خان/ 13
عبد الباقی، حاج محمد/ 663
عبد الحسین خان/ 617
عبد الرحمن بیک/ 444
عبد الرحمن خان/ 409
عبد الرضا خان (سرهنگ)/ 30
عبد الصمد خان/ 89
عبد العزیز بن سعود/ 91
عبد العلی خان/ 577
عبد العلی میرزا (شاهزاده)/ 15
عبد الغنی، س/ 296
عبد اللّه بیک/ 638
عبد اللّه خان (ماژور)/ 221
عبدلی فر، فریدون/ 387
عبده، شیخ محمد/ 444
عبدوکوری (طایفه)/ 435
عبدوی (طایفه)/ 314، 581
عبدی مالکی (تیره)/ 702
عبری (زبان)/ 176، 287، 299، 401
عثمان (ترکمن)/ 76
عثمان آقا (رئیس طایفه)/ 5، 588
عثمان بیک (رئیس ایل میلان)/ 428، 660، 663
عدال السلطنه/ 408
عدالت (روزنامه)/ 299، 604
عدالت، سید محمد حسین/ 299
عدل (واحد وزن)/ 97، 430، 647
عدل، غلامرضا خان/ 305
عدل، یحیی/ 305
عدل الدوله/ 43، 82، 250
عدل السلطنه کرمانی/ 29
عدل الملک/ 733
عدن/ 461، 493
عراق (اراک)/ 21، 35، 55، 60، 106، 158، 176، 183، 185، 204، 227، 244، 268، 294، 509، 518، 524، 582، 697، 723، 754
عراق بغداد (روزنامه)/ 538
عراق/ 5، 6، 9، 21، 53، 56، 64، 80، 87، 90، 91، 99، 108، 109، 143، 150، 156، 165، 183، 193، 194، 200، 203، 221، 224، 231، 258، 264، 271، 272، 273، 282، 285، 289، 294، 304، 309، 328، 329، 330، 341، 342، 345، 350، 357، 358، 361، 363، 364، 366، 367، 368، 372، 374، 379، 380، 381، 382، 383، 388، 390، 392، 396، 401، 406، 421، 424، 425، 429، 432، 433، 436، 437، 440، 448، 449، 453، 454، 460، 462، 482، 483، 484، 505، 512، 513، 516، 517، 520، 522، 528، 530، 531، 541، 548، 563، 564، 569، 572، 573، 578، 587، 601، 602، 611، 616، 617، 622، 623، 628، 636، 648، 698، 669، 670، 677، 681، 692، 694، 699، 708، 713، 719، 731
عراقی، سید شفیع/ 699
عرب کاشی (ده)/ 6
عربستان (خوزستان)/ 4، 31، 150، 185، 201، 219، 225، 227، 237، 241، 245، 246، 249، 279، 289، 300، 425، 691، 736
عربستان سعودی/ 289، 381، 517
عربلو (طایفه)/ 714
عز الدوله، عبد الصمد میرزا/ 437
عز الملک/ 437، 754
عزرا (کتاب)/ 156
عزیز اللّه خان/ 754
عزیز اللّه/ 426
عشرت خانم/ 498، 514
عشق آباد/ 6، 27، 32، 114، 129، 149، 159، 165، 174، 185، 217، 291، 315، 316، 325، 332، 344، 355، 365، 424، 439، 441، 443، 465، 490، 595، 607، 630، 650، 655، 697
عصار، محمد کاظم/ 435
عصر (روزنامه)/ 372
ص: 821
عصر آزادی (روزنامه)/ 603، 604
عصر انقلاب (شفق سرخ) (روزنامه)/ 312، 593، 594، 613، 716
عصر جدید (روزنامه)/ 444
عضد السلطان، ابو الفضل (ابو الحسن میرزا)/ 156، 158، 223، 224، 233، 305
عضد السلطنه/ 751
عضدی، ید اللّه (امیراعظم- شاهزاده)/ 99
عطاء الدوله/ 332
عطاء اللّه/ 332
عطاء الملک/ 693
عظام الملک نوایی، حسینعلی خان/ 577
عظمت خانم/ 317
عظیمی، نظام الملک/ 272، 326
عکله، عبد الکریم/ 448
علاء، حسین/ 10، 17، 18، 20، 25، 31، 34، 37، 51، 53، 81، 85، 92، 94، 103، 104، 114، 139، 140، 144، 163، 171، 177، 180، 189، 205، 206، 207، 209، 213، 256، 284، 294، 295، 307، 310، 318، 319، 329، 331، 336، 341، 343، 357، 371، 375، 380، 390، 391، 398، 444، 474، 496، 550، 555، 569، 570، 615، 623
علاء السلطنه، میرزا محمد علی خان/ 12، 17، 180، 210
علاء الملک، حاج میرزا عبد اللّه خان/ 437
علائی، آقا میرزا حسن خان/ 229
علاقه بند، مشهدی اسد اللّه/ 230
علایی (روستا)/ 71
علایی، رحمت اللّه/ 332
علمدار/ 274
علمی (نشریه ماهانه مجله)/ 418، 444
علوی، ابو الحسن / 536
علوی، سید ابو الفتح/ 744
علوی زاده/ 133
علی آقا، امیر اسعد/ 534
علی بابایی، غلامرضا/ 188
علی بیگ/ 150
علی خان (سردار)/ 63
علی قلی (رئیس ایل زلق)/ 279
علی محمد خان (نایب دوم ژاندارمری)/ 365
علی، کریمیان/ 694
علی آباد/ 258، 513
علی آبادی، میرزا علی اصغر خان/ 361
علی اصغر تاجر/ 268
علی اصغر خان (آجودان)/ 604
علی اف/ 409
علی اف، تیمور/ 451
علی اکبر خان/ 257
علی بابالو (طایفه)/ 628
علی خان (رئیس ایل در فارس)/ 211، 218، 229، 661
علی خان (رئیس تلگراف خانه طالش)/ 160، 681
علیرضا بیگ/ 591
علی زاده/ 552
علیشاه جان/ 721
علی قلی (سارق)/ 720
علیم السلطنه، یوسف خان/ 533
علی مردان خان (طایفه)/ 70
علی مردان/ 742
عماد الاسلام/ 704
عماره/ 430
عمان/ 583، 615
عمر خیام (شاعر)/ 126
عمرآقا/ 294، 382
عمو اوغلی، حیدر خان/ 121
عمید السلطنه/ 59، 175، 396، 539، 589، 638
عمید الممالک، میرزا محمد حسین/ 107
عمید الممالک، میرزا محمود خان/ 107
عنایت الملک/ 307
عندلیب کاشانی، سید تقی/ 40
عودلاجان/ 4، 406
عودویی (طایفه)/ 435
عهد انقلاب (روزنامه)/ 312، 328
عهدنامه ایران و افغانستان/ 379، 380، 577
عهدنامه ترکمان چای/ 105
عهدنامه سور/ 507
عهدنامه مودت/ 85، 86، 231، 307، 399، 476، 521، 522، 544، 561، 574
عید اضحی/ 265
عید پسح/ 299
عید نوروز/ 2، 20، 748
عیدو خان (سردار)/ 698
عیسی بیگلو (عیسی لو)/ 132
عیسی لو (تیره)/ 132
عین الدوله/ 12، 99، 199، 210، 372
عین الملک/ 363، 515، 516
عین الممالک/ 444
عیوضی، میرزا علی/ 85
غ
غازی بن فیصل/ 381
غازیان/ 353، 374، 432، 488، 636
غروه/ 339
غروی، سید کاظم/ 117
غریب خان/ 210
ص: 822
غریب، شیخ محمد/ 448
غضنفر السلطنه/ 277، 734
غفارزاده/ 668
غفاری، محمد (کمال الملک)/ 12، 202
غلامان/ 6
غلامحسین خان (دکتر)/ 533
غلامحسین خان/ 160
غلام خان/ 317
غلامرضا خان (ریاست نظمیه لاهیجان)/ 35
غلامرضا خان امیرپنجه/ 24
غلامرضا خان (رئیس طایفه کاکاوند)/ 339
غلامرضا خان (کلهر)/ 582
غلامعلی خان (طایفه بیرانوند)/ 70
غلامعلی خان/ 5، 186
غلو (تیره)/ 132
غنی، سیروس/ 10
غیاث وند/ 416
غیاث وند، امیر امجد/ 711
غیب اله وند (طایفه)/ 107
غیبی وند (طایفه)/ 107
ف
فاتح (مسجد)/ 362
فاتح، محمود/ 94
فارس همایون/ 264، 276، 306
فارس/ 14، 16، 28، 31، 45، 47، 54، 60، 70، 80، 101، 113، 116، 151، 157، 165، 172، 179، 183، 186، 192، 193، 201، 202، 211، 217، 218، 225، 226، 229، 241، 251، 256، 266، 276، 277، 278، 286، 293، 296، 300، 409، 410، 413، 418، 431، 439، 442، 463، 486، 501، 508، 515، 521، 551، 552، 603، 604، 613، 623، 682، 740، 743، 749، 753
فارسی چین، عبد الحسین/ 325
فاضل هندی/ 91
فاضل، شیخ محمد علی/ 28
فاضل آباد/ 6
فاطمی، حسین (دکتر)/ 64
فتاح بیک، کریم/ 196
فتح اللّه خان/ 734، 753
فخر الدوله/ 371، 661
فخر الملک اردلان، ابو الحسن خان/ 202 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 822 ف ..... ص : 822
ر الممالک/ 176، 246
فخر داعی گیلانی، سید محمد تقی (فخر المحققین)/ 150، 151
فداییان اسلام/ 18
فرات (رود)/ 86، 304
فراشباشی، محمد علی خان/ 8
فرامرزی، شیخ احمد/ 739، 740
فرامرزی، عبد الرحمن/ 740
فرامرزیان (لارستان)/ 740
فرانسه/ 8، 9، 11، 12، 19، 28، 40، 42، 43، 49، 60، 61، 64، 66، 76، 84، 99، 101، 109، 111، 112، 120، 121، 122، 135، 138، 156، 165، 166، 187، 209، 210، 212، 221، 236، 265، 271، 292، 301، 312، 314، 315، 318، 330، 349، 362، 373، 381، 383، 387، 400، 407، 409، 436، 442، 461، 479، 502، 504، 510، 533، 551، 572، 576، 582، 620، 623، 647، 672، 684، 694، 743
فرانک (واحد پول)/ 101، 209، 332، 364، 400
فرانک بلژیک/ 299
فرانک سوئیس/ 429
فراهان/ 518
فرج اللّه خان (سرهنگ)/ 291
فرخ خان/ 716
فرخی یزدی/ 33، 34، 40، 51، 58، 66، 81، 296، 301، 347، 372، 432، 437، 474، 516، 519، 578، 634، 747
فردوس، حسن علی خان/ 626
فردوسی، ابو القاسم (شاعر)/ 64، 545، 595، 672، 684
فرزین/ 500، 504
فرصت الدوله/ 16
فرعون/ 609
فرقه ب هاییت/ 228، 230، 304، 338
فرقه دمکرات اصفهان/ 327
فرقه دمکرات ایران/ 307
فرقه دمکرات مستقل ایران/ 31، 80، 95، 96
فرقه دمکرات/ 160، 725، 743
فرمانفرما، عبد الحسین/ 4، 6، 7، 24، 52، 57، 70، 132، 153، 184، 233، 256، 486، 497، 552، 572، 576
فرمن، م/ 220
فرمی (مسیو)/ 500
فرهنگ (شرکت)/ 580
فرهنگ اصطلاحات دوره قاجار (کتاب)/ 74
فرهنگستان (مهر)/ 236
فرهنگستان ایران/ 43، 138، 672
فرهنگستان زبان/ 16
فره وهر (هفته نامه)/ 685، 686
فروزان فر، بدیع الزمان/ 435
فروغی، ابو الحسن / 12، 522
فروغی، محمد حسین/ 596
فروغی، محمد علی- ذکاء الملک
فریدن/ 208، 253، 260، 279، 293، 336، 385
فشارکی/ 21
فطن الدوله/ 51، 233
فکر آزاد (نشریه)/ 220، 706
ص: 823
فکری، شاهرخ/ 591
فلاح زاده/ 186
فلاناگان، ژ. ه/ 536
فلسطین/ 9، 13، 42، 53، 176، 190، 212، 230، 238، 285، 299، 324، 327، 400، 401، 412، 420، 424، 507، 520، 550، 587، 664، 697
فلسفی/ 34، 371، 372، 401
فلسفی، حسن / 534، 536
فلسفی، محمد تقی/ 435
فلک الدین (روستا)/ 422
فلیسی (کتاب)/ 236
فندرسک (طایفه)/ 262
فندرسک/ 733
فنستین (مأمور چک اسلواکی)/ 11
فنلاند/ 37
فورتسکیو، ل. سی/ 136، 730
فوریه (دکتر)/ 292
فولادلو (طایفه)/ 63، 138، 677، 741، 746، 749، 751، 752،
فولادلو، امیر نصرت/ 749
فولادلو، حسینعلی خان/ 354
فومن/ 536، 745
فومنات/ 204، 344، 733
فهیم الملک، میرزا خلیل خان/ 175، 183، 255، 256
فهیمی، محسن / 353، 376، 544
فیروز (رود خانه)/ 6
فیروزآباد/ 548
فیروزآبادی/ 297
فیروزکوه/ 48، 137، 198، 282، 410، 444، 513، 587، 672
فیروزه (روستا)/ 6، 86، 110، 117، 120، 131، 156، 208، 215، 232، 293، 524، 545، 574، 610
فیض قمی، حاجی میرزا محمد/ 614
فیلادلفیا (روزنامه)/ 23
فیلی، میرزا حسن خان/ 241
فیلیپوف، نیکولای واسیلویچ/ 347، 561
ق
قائم مقام، میرزا ابو القاسم/ 66
قائم مقام الملک/ 387، 480، 489
قائم مقامی/ 74
قائم مقام، میرزا یوسف خان عدل/ 305
قائنات/ 54، 286، 345، 612، 697، 699، 721
قاجار (ایل)/ 437
قاجار/ 224، 314، 407
قاجار، آغا محمد خان/ 410
قاجار، فتحعلی شاه/ 99، 136، 314، 416، 508، 554
قاجار، محمد شاه/ 56، 202، 437
قاجار، محمد علی شاه/ 3، 56، 103، 161
قاجار، مظفر الدین شاه/ 3، 11، 12، 18، 33، 48، 103، 202، 223، 226، 267، 292، 297، 372، 444، 455، 508، 535، 646، 694، 701
قاجاریه (محله)/ 4
قاجاریه/ 80
قارص/ 561
قازان خان بیک/ 23
قاسم میرزا/ 625
قاسمی، پویا/ 292
قاسمی، سید فرید/ 591
قاضی زاده، احمد/ 310
قامشلو/ 379
قانون (روزنامه)/ 504
قانون اخلاق (کتاب)/ 236
قاهره/ 13، 17، 102، 273، 552، 617
قاینات/ 54
قاینی، شیخ محمد حسین/ 294
قبرستان شیخ ان/ 614
قبرستان ظهیر الدوله/ 236
قبضه، محمد علی/ 150
قحطبه بن شیب/ 107
قدس نخعی، حسین/ 18
قدسی/ 576
قدیمی نوایی، اسد اللّه (مشار السلطنه)/ 59، 175، 427، 575، 576
قرائت خانه تصویر اخلاق/ 712
قرائت خانه جمهور/ 50، 73
قرائت خانه خیام/ 126
قرائت خانه فردوسی/ 595
قرائت خانه مخدرات اسلامی/ 173
قراچه داغ/ 42، 43، 55، 56، 59، 68، 81، 132، 222، 279، 456، 591، 619، 633
قراچورلو (طایفه)/ 56
قرارداد 1919/ 6، 28، 54، 56، 66، 141، 193، 210، 265، 273، 399، 402، 486، 513، 514، 607
قرارداد پستی بین المللی مادرید/ 231
قرارداد نفت شمال ایران/ 182
قرارداد نفت شمال/ 555
قراسو/ 589
قراسوران/ 16، 74، 383
قراقاش (مسیو)/ 532
قرآن/ 34، 71، 77، 129، 140، 150، 172، 180، 184، 186، 187، 205، 229، 243، 251، 299، 309، 314، 350، 361، 379، 383، 384، 386، 388، 391، 404، 415، 430، 439، 478، 486، 531، 567، 571، 606، 620، 624، 686، 706،
ص: 824
711
قران/ 77
قراویران (ده)/ 132، 147، 250
قرقایه/ 307
قرقچی (طایفه)/ 553
قرکه (تیره)/ 374
قرن بیستم (روزنامه)/ 640، 641
قره دره/ 290
قره قشلاق/ 564
قره بابا/ 376
قره باغ/ 537، 565، 591، 628، 706
قره تو/ 126، 400
قره داغ/ 56
قره سو/ 139
قره نی/ 38
قره یوف، حیدر/ 426
قروس تپه/ 636
قروه چی (طایفه)/ 435
قری (تیره)/ 374
قریب، عباسقلی (مسیو عباسقلی خان) (مترجم الممالک)/ 424، 425
قریب، میرزا محسن خان/ 207، 208، 505
قزاق/ 41، 90، 196، 238، 258، 282، 283، 305، 328، 353، 407، 525، 533، 695
قزل داغ/ 281
قزل کوه/ 132
قزن اوزن (رود خانه)/ 529
قزوین/ 1، 5، 13، 24، 29، 60، 74، 98، 113، 126، 129، 131، 134، 138، 153، 161، 165، 176، 180، 183، 195، 221، 222، 235، 250، 259، 264، 271، 281، 282، 283، 297، 318، 320، 339، 366، 390، 393، 396، 407، 411، 437، 468، 472، 509، 515، 521، 541، 578، 587، 589، 636، 665، 688، 695، 706، 711، 728، 736
قزوینی، حاج رحیم/ 41
قزوینی، مشهدی ابو طالب/ 688
قسطنطنیه/ 381
قشقایی (ایل)/ 48، 116، 179، 183، 192، 193، 218، 278، 296، 530
قشقایی/ 123، 515
قشقایی، محمد ناصر خان/ 48، 123، 211
قشون (مجله)/ 47، 691
قصر قاجاریه/ 214
قصرشیرین/ 132، 141، 148، 282، 292، 323، 330، 400، 406، 598، 599، 604، 612، 724
قصیر دیوان/ 29
قطور/ 340، 341، 428
قطورچای (رود خانه)/ 341
قفقاز/ 13، 14، 18، 23، 26، 41، 54، 56، 75، 84، 85، 86، 87، 89، 105، 107، 114، 120، 122، 133، 148، 164، 172، 185، 187، 209، 257، 258، 274، 310، 319، 323، 333، 355، 426، 468، 487، 533، 549، 550، 563، 564، 565، 606، 633، 645، 659، 661، 686، 690، 714، 729، 750، 686
قلابوند/ 228
قل خانی (طایفه)/ 374، 459
قل خانی، رشید السلطنه/ 153
قلعه آقا سید حسین/ 715
قلعه ایوز/ 264
قلعه سرخ/ 107
قلعه سفید/ 80
قلعه شاهرخ محل/ 336
قلعه کیوره/ 186، 229
قلعه نابر/ 106
قلعه نو/ 107
قلعه زنجیر (تیره)/ 374
قلقالی (طایفه)/ 150
قلهک/ 247
قم/ 14، 21، 22، 40، 60، 93، 100، 101، 106، 150، 186، 202، 219، 283، 297، 320، 364، 412، 428، 429، 441، 471، 536، 539، 554، 555، 587، 613، 614، 630، 649، 682، 707، 726، 728
قمر الدوله (دختر سالار الدوله)/ 3
قمشه/ 94، 252، 493
قمشه ای، شیخ محمد حسین/ 739
قمصر/ 106
قمی، حاج آقا حسین (آیت اللّه)/ 364، 541، 708، 724، 737
قمی، حاج شیخ عباس/ 614
قمی، سید علی محمد/ 299
قمی، لطف اللّه/ 299
قمی، محمد تقی بیک/ 614
قمی، میرزا محمود/ 364
قمی، میرزا ابراهیم/ 408
قمی، میرزا سید محمد/ 483
قمی، میرزا محمد کبیر/ 614
قنات آباد (وحدت اسلامی کنونی)/ 651
قنات آباد/ 4، 134
قندی، میرزا عبد الحسین/ 455
قوام الدوله/ 69، 198، 522
قوام السلطنه، احمد/ 12، 14، 16، 19، 25، 46، 54، 71، 72، 87، 99، 100، 112، 125، 137، 138، 141، 145، 153، 154، 155، 156، 157، 162، 163، 165، 171، 175، 177، 179، 180، 181، 183، 185، 186، 189، 190، 191، 192، 193، 197، 198، 199، 202، 205، 206، 207، 209، 210، 213،
ص: 825
214، 215، 221، 222، 225، 226، 227، 229، 231، 239، 251، 255، 256، 266، 267، 269، 271، 276، 278، 281، 282، 284، 286، 293، 298، 300، 307، 310، 311، 312، 317، 318، 319، 321، 324، 325، 326، 327، 329، 331، 332، 333، 334، 336، 339، 341، 343، 345، 347، 348، 349، 350، 352، 357، 363، 366، 367، 368، 370، 371، 373، 379، 380، 382، 383، 386، 387، 389، 390، 391، 396، 398، 399، 400، 405، 409، 410، 412، 413، 415، 416، 417، 419، 420، 421، 426، 427، 428، 431، 432، 434، 436، 438، 439، 440، 442، 443، 445، 446، 452، 454، 455، 463، 467، 468، 469، 470، 474، 481، 482، 486، 487، 490، 491، 496، 498، 499، 500، 501، 502، 504، 511، 512، 513، 514، 515، 516، 517، 518، 519، 520، 521، 522، 534، 535، 538، 545، 546، 547، 548، 550، 551، 552، 554، 555، 557، 560، 561، 562، 564، 565، 569، 570، 572، 574، 575، 576، 578، 579، 580، 581، 588، 589، 590، 592، 594، 597، 598، 600، 603، 609، 613، 615، 616، 617، 622، 623، 626، 628، 629، 632، 633، 634، 635، 636، 637، 638، 640، 641، 644، 646، 647، 664، 671، 681، 685، 697، 702، 712، 716، 722، 731، 733، 737، 742، 746
قوام الملک/ 32، 39، 101، 207، 211، 217، 218، 229، 266، 276، 277، 286، 293، 305، 418، 445، 546، 694، 728، 742
قوام الوزاره/ 354، 563، 723
قوجابیگلو (طایفه)/ 132، 591، 628، 666، 701، 714، 752
قوجه بیگلو، امیر خان/ 692
قوجه بیگلو، نوروز خان/ 666، 713، 714
قوچان/ 6، 113، 132، 236، 266، 346، 569، 754
قورتازلو (طایفه)/ 56
قور خانه/ 49
قوره تو (عشایر)/ 194، 488
قوری چای/ 591
قوش آداسی/ 362
قوشاداغ/ 591
قهرمان شرق (روزنامه)/ 361
قهرمانی ابیوردی/ 48
قهوه رخ/ 246
قیام (روزنامه)/ 519، 633، 634، 660، 672
قیام (فراکسیون)/ 96
قیام سی تیر/ 188، 552
قیراط (واحد وزن)/ 549
ک
کابل/ 121، 239
کاپک (واحد پول)/ 379
کاپیتولاسیون/ 86، 318، 400، 420، 470، 561، 573
کاتار (نوعی بیماری)/ 141
کاخ باکینگهام/ 595
کاخ صاحب قرانیه/ 191، 243، 440
کاخ گلستان/ 2، 49، 55، 75، 110، 139، 205، 226، 408، 410، 420، 440، 640
کار خانه کبریت سازی/ 264
کارنگی، دیل/ 236
کارنوک (لرد)/ 121
کاروانسرای قیصریه/ 569
کارون (رود)/ 168
کازرون/ 356، 508، 528، 682، 743
کازرونی/ 388، 408
کازرونی، حاج محمد حسن / 193
کازرونی، علی/ 181، 192، 193، 255
کازرونی، میرزا حسین/ 193
کازو، ژوزف/ 292
کاسل/ 506
کاشان/ 15، 17، 28، 54، 60، 66، 74، 106، 123، 180، 181، 186، 189، 204، 210، 230، 316، 330، 344، 361، 444، 458، 463، 508، 662، 703، 704، 717، 747
کاشانچی، علینقی/ 496
کاشانی، سید ابو القاسم (آیت اللّه)/ 3، 708
کاشانی، سید حسن / 137
کاشمر/ 674
کاظم بیک/ 100
کاظم خان قوشچی/ 288
کاظم خان/ 488
کاظم زاده، عباس/ 750
کاظمی، باقر (مهذب الدوله)/ 693، 694
کاظمی، سید مصطفی/ 199
کاظمین/ 258، 283، 329، 330، 364، 484، 531
کاظمینی (آیت اللّه)/ 737
کاکا احمد شیخ / 193، 356، 385، 449
کاکاوند (طایفه)/ 147، 148، 338، 339
کاکاوند/ 374
کاکاوند، امیر اسعد/ 305
کاکاوند، امیر معظم/ 147، 148
کاکس، پرسی (سر)/ 61، 90، 91، 272، 273، 289، 328، 367، 437، 514، 517، 518، 548، 601، 602، 610، 616، 629، 636، 687، 717
کالانی (مسیو)/ 389
کالج ایندور/ 150
کالدول (وزیرمختار امریکا)/ 10
کالیفرنیا/ 176
کامران میرزا (امیر کبیر)/ 34، 66، 207، 260، 292
ص: 826
کامل، حسین/ 22
کاملی (طایفه)/ 150
کانادا/ 83، 190
کانال سوئز/ 151، 490
کانون (روزنامه)/ 57، 623
کانون ایران جوان/ 178، 302
کانون بانوان/ 57
کانون ملی یهود/ 327
کاوه (مجله)/ 522
کبریت خان (ابراهیم خان)/ 35، 36، 257
کبیرکوه/ 258، 416
کتاب خانه فیضیه/ 21
کتاب خانه مجلس شورای ملی/ 740
کتاب خانه معارف (کتاب خانه ملی)/ 244، 571
کتاب خانه ملی جمهوری اسلامی ایران/ 54
کتاب خانه ملی/ 646
کتول (استرآباد)/ 553، 563
کتولی، علی اکبر خان/ 553
کتیرا (گیاهی با خواص دارویی)/ 49، 71، 136، 175، 185، 206، 367
کتیرایی، محمود/ 535
کجراتی (زبان)/ 712
کجور/ 468، 630
کجوری، میرزا علی اکبر خان/ 636
کچلی (نوعی بیماری)/ 181
کحال، حسین/ 444
کحال زاده، میرزا ابو القاسم خان/ 444
کدوروف/ 608
کر (رود)/ 752
کراچی/ 550، 636
کراسنوسکی/ 143، 172
کراسنویارسک/ 83
کربلا/ 21، 80، 86، 179، 224، 282، 283، 289، 296، 297، 340، 350، 367، 448، 466، 482، 483، 484، 495، 508، 531، 545، 589، 606، 679، 680، 702، 717، 747
کربن، هانری/ 28
کرتاکه/ 698
کرج/ 94، 138، 643
کرخه/ 416
کرد (طایفه)/ 5، 150، 228، 434، 443، 514
کرد (نژاد)/ 592
کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او (کتاب)/ 236
کردار (روزنامه)/ 609
کردستان ترکیه عثمانی/ 193، 357، 554، 623
کردستان عراق/ 195، 196، 309، 332، 340، 356، 357، 361، 365، 376، 380، 384، 443، 448، 465، 480، 491، 498، 534، 554، 561، 569، 584، 598، 606، 616، 644، 650، 660، 669، 697، 741، 747
کردستان/ 16، 30، 61، 78، 80، 93، 99، 107، 132، 136، 138، 149، 150، 165، 170، 174، 176، 180، 192، 193، 194، 202، 211، 212، 224، 255، 289، 292، 294، 304، 316، 332، 340، 341، 342، 344، 350، 357، 358، 361، 369، 380، 381، 385، 395، 397، 430، 443، 448، 449، 460، 468، 481، 482، 491، 495، 498، 514، 524، 546، 551، 554، 561، 565، 569، 572، 581، 582، 589، 592، 600، 601، 605، 606، 607، 610، 616، 623، 628، 636، 638، 651، 653، 659، 669، 676، 695، 717، 727، 728، 741، 747، 754
کردستانی، حاج میرزا اسد اللّه خان/ 29
کردمحله/ 16، 139، 157، 575
کردمحله ای، حاج عسکر/ 15
کردنیک، والتر/ 202
کرزن (لرد)/ 21، 85، 119، 122، 128، 136، 141، 168، 224، 228، 301، 329، 334، 336، 380، 402، 414، 416، 514، 521، 522، 538، 549، 559، 564، 604، 607، 611، 623، 670، 739
کرسف (روستا)/ 160
کرفتو (غار)/ 136
کرکوک/ 357، 366، 376، 551، 702، 724، 727، 744، 749، 754
کرمان/ 10، 14، 39، 41، 63، 66، 80، 114، 122، 183، 193، 202، 204، 226، 266، 291، 343، 368، 434، 472، 482، 519، 586، 593، 595، 603، 604، 649، 661، 687، 693، 700، 702، 704، 725، 726، 732، 742، 749، 753
کرمانشاه (کرمانشاهان)/ 6، 10، 14، 27، 30، 42، 80، 99، 101، 102، 113، 121، 126، 131، 136، 141، 143، 147، 148، 153، 156، 168، 176، 177، 183، 191، 199، 202، 223، 224، 236، 239، 244، 271، 282، 283، 292، 297، 304، 305، 314، 329، 330، 339، 363، 373، 374، 393، 472، 481، 488، 509، 514، 524، 536، 541، 554، 559، 568، 572، 612، 631، 636، 639، 646، 651، 653، 677، 682، 692، 699، 700، 705، 706، 713، 722، 728، 730، 734، 754، 755
کرمانشاهی، میرزا حسن / 129
کرمیو، آدولف/ 292
کرند لق (ده)/ 6
کرند/ 143، 152، 292
کرنسکی، الکساندر/ 472، 473
کرنفلد، جوزف سائول/ 10، 11، 17، 382، 565، 605
کره سنی (طایفه)/ 341
کرور (واحد سنجش)/ 402، 500، 534، 560، 621، 622
کروسوس/ 156
ص: 827
کرونین، استفانی/ 16، 68، 188، 305
کریستنسن/ 236
کریم بیک جاف/ 195
کریم خان زند/ 208، 233، 447، 539
کریم خان/ 539
کریم خان کرد/ 136
کریمی، علیقلی/ 56
کریمی، محمد/ 614
کریمیان/ 54
کژن/ 131
کسروی، احمد/ 314، 699
کسکر/ 204، 536
کسما/ 301
کسمایی، حاج احمد/ 35، 730
کشاورز، علی اصغر/ 372
کشکولی (خوانین)/ 27، 41، 59، 60، 113، 114، 115، 116، 123، 167، 182، 192
کشکولی، ابو الفتح خان/ 167، 181، 182، 192
کشکولی، غلامحسین/ 123
کشکولی، هادی/ 123
کشمیری، سید مرتضی/ 364
کفایی، حسن / 541
کفری، حسن خان (سرهنگ)/ 282
کلات/ 103، 212، 240، 314، 372، 545، 561
کلاته خنج/ 262
کلارش/ 313
کلاش (طایفه)/ 591
کلالی، توفیق/ 150
کلبراس/ 386
کلبعلی خان (سرهنگ)/ 5، 281
کلدانی/ 623
کلروپ/ 100
کلک (مستر)/ 27
کلکته/ 283، 296، 699
کلمانسو (نخست وزیر فرانسه)/ 647
کلمبوس/ 10، 11
کلنل محمد خان/ 59، 90
کلهر (ایل)/ 88، 571، 572، 582، 612
کلهر (روستا)/ 210
کلهر (طایفه)/ 150، 194
کلهر، داود خان/ 572
کلهر، کریم/ 168
کلو، فوگل/ 221، 222، 366
کلوپ شرق/ 52
کلیات سعدی (کتاب)/ 57
کلیسای رم/ 287
کمال هدایت، حسن علی خان/ 679، 733، 742، 743
کمال هدایت، حسینعلی خان (نصر الملک)/ 743
کمال الوزاره/ 178
کمالیون ترکیه/ 311
کمالیون/ 498
کمپانی نفت ایران و امریکا/ 25
کمپانی هند و اروپ/ 211
کمره/ 174، 183، 235، 253
کمری، علی/ 572
کمونه زاده، شیخ محمد علی/ 297
کمیته جهانگیر/ 455
کمیته ائتلاف/ 121
کمیته اتحاد شرق/ 756
کمیته اعتصاب کارگران راه آهن/ 83
کمیته انقلاب آزادکننده ایران/ 121
کمیته حزبی بلشویک/ 83
کمیته خیریه امریکایی/ 185
کمیته سری انقلاب ملی/ 12
کمیته مرکزی حزب بلشویک/ 86
کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان/ 312
کمیته مرکزی حزب کمونیست روسیه/ 83
کمینترن/ 83
کنار/ 532
کنستانتین (پادشاه یونان)/ 362
کنفرانس بین المللی صلیب سرخ/ 418
کنفرانس ژنو/ 53
کنفرانس سانفرانسیسکو/ 694
کنفرانس صلح پاریس/ 9
کنفرانس صلح ورسای/ 18، 381
کنفرانس لوزان/ 26، 267، 436، 572، 578، 587، 605، 607، 620، 621، 622، 623، 670
کنفرانس مادرید/ 189، 231، 546
کنفرانس مونترو/ 607
کنگان/ 664
کنگاور/ 191، 283، 305
کنگاوری، محمد جعفر/ 136
کنگرلو، علینقلی خان/ 258
کنگره ابن سینا/ 672
کنگره جهانی اسپرانتو/ 325
کنگره نویسندگان ایران/ 516
کنی، پیراحمد/ 43
کنی، محمد رضا خان/ 9
کنی، میرزا محمد (فخر الاطباء)/ 43
کوت/ 121
کوچصفهان/ 204، 380
کوچه حاجی بهاء الدوله/ 620
ص: 828
کوچه سراج الملک/ 32
کوچه صدراعظم نوری/ 173
کوچه مریض خانه/ 620
کودتای 28 مرداد 1332/ 193، 275، 267، 572، 708
کودتای سوم اسفند 1299/ 28، 34، 101، 130، 145، 188، 210، 224، 226، 337، 387، 441، 516، 572، 576، 596، 691
کورعباسلو (طایفه)/ 591
کوروش (پادشاه ایران)/ 156، 512
کوریه دنپرل (نشریه)/ 60
کوشش (روزنامه)/ 587
کوفه/ 165، 393، 563
کوکان (رود)/ 743
کوکلان (طایفه)/ 743
کولاک (مسیو)/ 272، 326، 451
کولز، کلادیا استوارت/ 451
کولی کش (گردنه)/ 430، 431
کونتر پروژه (لایحه)/ 399
کوه بلاغ/ 136
کوه سنجاق/ 584
کوه شهیدان/ 314
کوه طاف/ 228
کوه مروارید/ 261
کوه ملک سیاه/ 314
کوه هشتاد پهلو/ 228
کوهج/ 740
کوهرنگ (رود)/ 97
کوهرنگ/ 42، 168
کوهسار/ 733
کوهک (آبادی)/ 543
کوه کزی/ 593
کوه کمری، سید حسین/ 717
کوهی کرمانی، حسین/ 752
کویان (عشایر)/ 194
کویت/ 61، 63، 194، 289، 357، 384، 518
کویته/ 550، 622، 623، 636، 657، 698
کهگیلویه/ 31، 36، 39، 197، 201، 202، 215، 461
کهم (ایل)/ 39، 40
کهن صدق/ 299
کهنوج/ 702
کی استوان/ 360
کیالان ملایر/ 228
کیخسرو جی ( خان صاحب )/ 595
کیسم/ 204
کیکایی (ایل)/ 366
کیل (کانال)/ 488
کینگ، گرین (کمیسیون)/ 9
کیهان (روزنامه)/ 234
کیهان فرهنگی (مجله)/ 248
کیهان، مسعود/ 150
کیوان میرزا (نایب سرهنگ)/ 2، 60
گ
گ پ ا (سازمان امنیتی)/ 608
گاتلیب، برنارد/ 561، 589
گاثر (طایفه)/ 107
گالوژسکی/ 373
گاماساب/ 416
گاندی، مهاتما/ 56، 358، 430
گاوگان (گاوکان)/ 303
گاومیری (طاعون گاوی)/ 199
گبه لو (طایفه)/ 591
گچویه (قریه)/ 740
گدا، آندره/ 236
گر، فرانک/ 536
گراوند/ 416
گرجستان/ 333، 532، 661، 690
گرکانی، حاج میرزا نصر اللّه/ 203، 646
گرگان (رود خانه)/ 369
گرگان/ 26، 74، 107، 258، 369، 372، 693
گرگانرود/ 533، 538
گرگانرودی، آنوش/ 538، 584، 616، 617، 629، 735
گرگر/ 274
گرم آب (ده)/ 6
گرمرودی، حشمت السلطان/ 535
گرمسیرشان (کوه)/ 56
گرمی (روستا)/ 628
گروب/ 113
گروس/ 131، 132، 211، 268، 395، 728، 741
گروسی، حسن علی خان/ 132
گری، ادوارد (سر)/ 350
گرینهاوس (ماژور)/ 194
گرینوی، چارلز (سر)/ 17
گشتاپو (سازمان)/ 533
گفتار راست (نشریه)/ 439
گل زرد (نشریه)/ 220
گل گلاب (ده)/ 6
گل میرزا/ 325
گلباغی (ایل)/ 149، 150، 170، 395
گلباغی، عباس آقا/ 150
گلبراس/ 272
گلپایگان/ 150، 158، 167، 169، 173، 174، 183، 192، 208، روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 829 گ ..... ص : 828
ص: 829
223، 235، 250، 253، 290، 300، 396، 407، 471، 688، 704
گلریش/ 313
گلستان (استان)/ 369، 575
گلستان (روزنامه)/ 233، 551، 552، 604
گلستان شیرازی، سید محمد تقی/ 551، 552، 604
گلستانه، سید نور الدین/ 439
گلشائیان/ 582
گلشن (روزنامه)/ 46، 345، 446، 504، 609
گلوگاه/ 698
گملیک/ 362
گمیشان/ 369
گمیش تپه/ 93، 97، 115، 172، 187، 264، 447، 462، 483، 531، 562، 574، 589، 633، 634، 657، 668، 701، 743
گنبد کاووس/ 258، 376، 545
گنجه/ 165، 216، 482، 655، 750
گنجه ای، سید حسن خان/ 747
گوپان (عشایر)/ 194
گوجینسگی/ 750
گودرزی (منطقه)/ 143
گوران (ایل)/ 194، 236، 374
گوردین/ 472
گورستان شیخ ان/ 613
گورستان مدیریه/ 399
گوگان/ 303
گوی جبل (کوه آبی)/ 591
گیکلو (طایفه)/ 590، 591
گیلان غرب/ 571، 612
گیلان/ 4، 14، 21، 34، 35، 36، 56، 59، 63، 74، 93، 98، 113، 114، 116، 118، 121، 127، 129، 136، 137، 138، 149، 150، 153، 158، 165، 169، 180، 183، 186، 188، 202، 204، 207، 208، 224، 226، 229، 230، 241، 245، 250، 257، 258، 276، 301، 302، 309، 313، 327، 344، 345، 349، 354، 368، 374، 380، 387، 389، 394، 398، 399، 407، 413، 425، 432، 436، 440، 455، 459، 462، 469، 470، 472، 486، 488، 491، 496، 500، 505، 508، 515، 521، 522، 525، 533، 535، 578، 581، 582، 585، 587، 589، 597، 598، 601، 604، 606، 611، 612، 627، 630، 645، 663، 665، 679، 681، 682، 690، 701، 705، 707، 708، 717، 719، 720، 721، 723، 725، 727، 729، 730، 733، 734، 738، 739، 745، 746، 749
گیلانی، حاج میرزا مهدی خان/ 226، 585
گیلک (خمامی)/ 730
ل
لاتین (زبان)/ 287، 325
لار/ 28، 80، 604
لارستان/ 283، 389، 682
لارودی، اسد اللّه/ 283
لاریجان/ 56، 444
لاسوئیس (روزنامه)/ 417
لاله زار نو/ 407
لاله زار/ 90، 352، 407
لامبرت/ 196
لانسینگ/ 163، 399
لانگریت، استیون همزلی/ 273
لاهاک خان (سروان)/ 297
لاهه/ 50
لاهوتی، ابو القاسم/ 88، 89، 120، 233، 274، 275، 282، 283، 365، 375، 376، 380، 437، 467، 469، 571، 575، 576، 636
لاهیجان/ 35، 165، 449، 515، 516، 741
لاهیجانی، آقا سید مهدی (حجت الاسلام)/ 309، 470
لاو، بنار/ 441
لایحه امتیاز نفت شمال/ 373، 398، 496، 590، 598، 605، 609، 613، 615، 627، 633، 647
لایحه قانون بلدی/ 97
لایحه گس- گلشائیان/ 154
لایحه گل سرخ/ 629، 638، 651، 658، 748، 750، 751
لبنان/ 9، 516
لدرن ژیت (نوی بیماری)/ 141
لدلو بگارت، ارنست/ 375
لر (طایفه)/ 36، 60، 107، 169، 202، 213
لرستان/ 5، 14، 16، 24، 30، 56، 60، 69، 80، 88، 124، 131، 133، 135، 143، 144، 147، 151، 153، 154، 162، 169، 185، 186، 191، 197، 200، 202، 207، 213، 224، 228، 231، 233، 245، 246، 249، 252، 258، 278، 283، 305، 343، 344، 407، 416، 448، 505، 570، 654، 667، 682، 716، 717، 727، 729
لژ ایران باستان/ 19
لژ بزرگ اعراب مصر/ 190
لژ بیداری ایران/ 12، 18، 43، 109، 154، 180، 210، 292، 425، 596، 743
لژ مهر/ 18
لژ همایون/ 18
لسان الحکماء/ 111، 575
لسان العرب (روزنامه)/ 530
لسان الملت (نماینده جهرم)/ 579
لسانی، ابو الفضل/ 328
لشت نشا/ 204، 230، 371، 661، 665، 673
لطف آباد (منطقه مرزی)/ 80، 93، 159، 160، 266، 610، 697
لطفعلی آقا (سرتیپ)/ 172، 232
ص: 830
لطفعلی خان/ 16، 423
لقمان ادهم، محمد حسین (لقمان الدوله)/ 43، 41، 66، 79، 176، 394
لقمان میرزا/ 386
لقمان الملک، سعید (دکتر)/ 195
لک (زبان)/ 339
لکستان (دهستان)/ 562، 564
لمب، هارلد/ 236
لمینگتون (لرد)/ 121
لندن/ 4، 6، 8، 17، 18، 43، 47، 50، 51، 52، 53، 73، 85، 108، 119، 124، 135، 136، 148، 151، 152، 168، 202، 224، 231، 256، 264، 285، 299، 349، 362، 366، 381، 387، 402، 421، 437، 451، 506، 518، 551، 570، 575، 587، 623، 629، 636، 639، 656، 667، 668، 674، 683، 687، 700، 705
لنزی (مستر)/ 47
لنکران/ 324، 600، 601
لنکرانی، شیخ حسین/ 434
لنگان (روستا)/ 628
لنگرگاه/ 520
لنگرود/ 164، 177، 178، 232، 364، 661، 663، 679، 690، 701، 703، 705، 707، 708، 715، 719، 725، 734، 741، 748
لنین/ 473، 636
لهستان/ 84، 99، 107
لواء بین النهرین (نشریه)/ 628
لواسانات/ 269
لوبون، گوستاو/ 150
لورن، پرسی (سر)/ 15، 16، 21، 51، 52، 69، 85، 102، 119، 122، 135، 136، 141، 142، 146، 168، 180، 237، 245، 251، 252، 271، 289، 301، 311، 319، 329، 334، 336، 345، 358، 380، 383، 386، 402، 414، 416، 454، 486، 510، 511، 519، 521، 522، 538، 541، 545، 548، 549، 555، 559، 562، 564، 569، 580، 587، 600، 604، 606، 607، 611، 613، 616، 629، 632، 636، 651، 668، 693، 698، 700، 702، 711، 730، 739، 743، 745، 750، 755
لوکس (کلنل)/ 552
لومحمدی (ایل)/ 389
لونویل/ 672
لیاخوف (کلنل)/ 435، 533
لیانازوف، لئون/ 34، 265، 451، 474، 493، 517، 553، 659
لیانازوف، مارتین/ 34، 493
لیانازوفها/ 458، 474، 493، 524، 533، 553
لیختن اشتاین/ 533
لیرکی (طایفه)/ 107
لیره (واحد پول ترکیه)/ 271
لیره عثمانی/ 440
لیره/ 50، 86، 140، 141، 165، 179، 194، 271، 284، 288، 429، 431، 439، 449، 486، 514، 518، 534، 683، 705، 725
لینکن (دکتر)/ 152
لینگتن (لرد)/ 596
لیوث، مارگو/ 236
لیون (دکتر قلابی)/ 320
لیون/ 319
لیوی/ 698
م
مؤتمن السلطنه/ 155، 216، 233، 251، 404
مؤتمن الملک/ 15، 16، 20، 25، 29، 33، 52، 53، 60، 62، 69، 71، 79، 85، 92، 93، 97، 101، 112، 116، 144، 147، 155، 162، 167، 171، 175، 181، 185، 191، 198، 206، 211، 215، 219، 223، 227، 232، 241، 251، 255، 263، 265، 267، 281، 282، 291، 300، 306، 311، 315، 321، 345، 353، 363، 367، 373، 379، 384، 386، 388، 392، 394، 398، 405، 408، 413، 415، 426، 428، 437، 440، 450، 456، 461، 465، 467، 474، 476، 487، 489، 490، 517، 520، 537، 540، 546، 550، 560، 561، 562، 568، 579، 592، 615، 618، 622، 627، 629، 633، 638، 646، 647، 651، 653، 660، 664، 667، 671، 678، 695، 698، 718، 722، 724، 727، 738، 739، 741، 746، 753
مؤدب السلطان، عبد المحمد/ 551
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران/ 312، 320، 329، 332، 346، 348، 435، 444، 505
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی/ 4، 5، 9، 10، 16، 26، 30، 32، 38، 40، 59، 61، 64، 70، 83، 87، 99، 101، 107، 111، 115، 123، 124، 127، 134، 148، 153، 159، 161، 162، 164، 168، 174، 176، 178، 180، 182، 184، 186، 188، 190، 193، 194، 196، 198، 200، 202، 205، 208، 210، 212، 216، 217، 218، 220، 223، 226، 228، 230، 234، 236، 238، 242، 244، 246، 248، 250، 252، 254، 256، 258، 261، 262، 264، 267، 271، 273، 275، 276، 279، 280، 283، 285، 286، 290، 292، 294، 296، 297، 299، 301، 305، 312، 318، 322، 325، 327، 330، 332، 334، 336، 339، 341، 349، 351، 355، 357، 361، 364، 366، 372، 376، 380، 381، 385، 404، 407، 410، 412، 414، 419، 423، 431، 433، 437، 439، 445، 460، 462، 464، 469، 471، 477، 479، 481، 483، 486، 488، 490، 494، 499، 501، 503، 508، 514، 519، 525، 526، 527، 529، 533، 536، 538، 539، 541، 543، 549، 551، 552، 553، 555، 559، 561، 564، 566، 570، 572، 573، 575، 576، 578، 580، 582، 584، 585، 587، 589، 591، 594،
ص: 831
595، 597، 599، 601، 602، 604، 611، 612، 614، 615، 617، 619، 626، 628، 630، 632، 634، 637، 640، 641، 643، 646، 648، 650، 651، 654، 656، 657، 659، 662، 663، 664، 666، 668، 670، 672، 674، 676، 678، 680، 682، 684، 686، 688، 689، 691، 693، 694، 696، 699، 702، 704، 706، 708، 710، 712، 714، 717، 719، 721، 723، 726، 728، 730، 733، 735، 737، 739، 740، 743، 744، 745، 747، 750، 752، 754، 756
مؤسسه ملی طوفان/ 519
مؤید الاسلام، سید جلال الدین/ 40، 296
مؤید الدوله/ 721
مؤید السلطان/ 431
مؤید الممالک، مرتضی قلی/ 415، 591
مادرید/ 417، 540
مادکی (طایفه)/ 150
مارسی (از شهرهای بندری فرانسه)/ 442، 479
مارکوف/ 491
ماریس (کاپیتان)/ 487
مازندران/ 34، 50، 74، 77، 78، 92، 105، 107، 113، 137، 158، 183، 189، 191، 202، 207، 225، 226، 228، 229، 250، 258، 296، 297، 304، 305، 327، 360، 366، 371، 387، 393، 398، 402، 409، 418، 420، 429، 433، 440، 441، 443، 463، 465، 468، 478، 483، 489، 490، 491، 496، 498، 505، 508، 513، 521، 532، 533، 535، 537، 540، 545، 553، 567، 577، 588، 599، 606، 611، 618، 649، 656، 664، 672، 677، 682، 685، 692، 705، 709، 725، 728، 733، 734، 739، 747
مازندرانی، شیخ عبد اللّه/ 150
مازندرانی، شیخ علی اکبر/ 296
ماسال/ 376
ماسبندان/ 36
ماسه، هانری/ 672، 683
ماسوله/ 136، 730
ماشکیل/ 542، 543، 644، 654
ماکو/ 116، 314، 363، 409، 427، 435، 438، 440، 441، 468، 475، 486، 489، 503، 513، 528، 530، 548، 549، 551، 554، 556، 567، 577، 581، 585، 590، 593، 601، 609، 617، 618، 619، 622، 625، 628، 630، 636، 645، 653، 660، 662، 669، 683، 684، 688، 695، 703، 704، 750
مال اسد (طایفه)/ 70
مالاریا/ 261، 429، 515
مالکی (طایفه)/ 702
ماله، آلبر/ 236
مامش (طایفه)/ 194، 314، 443، 482
مامش (قره نی آقا)/ 38
مامین (مسیو)/ 393
ماندنی (طایفه)/ 107
مانفی (مسیو)/ 628
مانگو (عشایر)/ 194
مانیسا/ 362
ماه تاج خانم/ 498، 514
ماهیدشت/ 374
مایر، نیدر/ 54، 514
مبشر السلطان (شاهزاده)/ 630
مترجم الایاله/ 293
مترجم السلطنه (میرزا بهاء الدین خان)/ 661
متفقه، میرزا محمود/ 455
متفقین/ 9، 48، 154، 188، 283، 324، 362، 369، 445، 469، 614، 623، 670، 700، 706، 736
متودیوس/ 287
متولی باشی قم/ 554
متولی باشی، مرتضی قلی خان/ 248
متین دفتری، هدایت اللّه/ 154، 646
متین الدوله، میرزا احمد خان (دفتری)/ 54، 443، 444، 445
متین السلطنه/ 747
مجتهد اردبیلی، حاج میرزا محسن / 717
مجتهد بیرجندی، شیخ محمد هادی/ 53
مجتهد تبریزی، میرزا حسن آقا/ 726
مجتهد جازاری قائنی، حاج شیخ محمد باقر/ 53
مجتهد رشتی (میرزا علی)/ 399
مجتهد سروستانی، سید ابو تراب/ 299
مجتهد قزوینی، حاج ملا علی اکبر/ 29
مجتهد کاشانی، شیخ حسن / 45
مجتهد کلانتری تهرانی، میرزا ابو الفضل/ 435
مجتهد ونکی، سید محمد شریف/ 551
مجتهد یزدی، آقا سید یحیی (کبیر)/ 21
مجتهد، آقا نور الدین/ 697، 698
مجتهد، آقا میرزا محمد مهدی/ 497
مجتهد، حاج آقا جمال الدین/ 440
مجتهد، حاج سید حسین (قزوین)/ 1
مجتهد، حاج میرزا محمد/ 613
مجتهد، حاج شیخ عبد النبی (نوری)/ 371، 372، 426، 449
مجتهد، حاج میرزا صالح/ 717
مجتهد، حاج میرزا محمد/ 555، 613
مجتهد، سید عبد الوهاب/ 399
مجتهد، میرزا محسن / 121
مجتهد، میرزا جواد آقا/ 161
مجتهد، میرزا حسن / 363
مجتهد، میرزا سید محمد/ 555
مجتهد، میرزا سید علی/ 200
مجتهد، میرزا علی اکبر آقا/ 716، 717
ص: 832
مجتهد، میرزا محمد آقا/ 726
مجتهد تبریزی، میرزا صادق آقا/ 724، 726
مجتهدزاده/ 296
مجتهد مازندرانی حائری، محمد حسین (آیت اللّه)/ 179
مجتهدی، مهدی/ 305
مجد، محمد علی (فطن السلطنه)/ 250، 451، 475
مجد، محمد قلی/ 614
مجد الاسلام کرمانی/ 372
مجد العلماء اردکانی، شیخ علی اصغر/ 21
مجد الکتاب، محمد/ 250
مجدد، (آیت اللّه میرزا حسن شیرازی)/ 21
مجلس (روزنامه)/ 591
مجلس اعیان بریتانیا/ 324
مجلس سنا/ 4، 12، 18، 52، 78، 138، 193، 203، 224، 250، 266، 275، 305، 358، 445، 525، 541، 591، 694، 708، 728، 743
مجلس سنای امریکا/ 238
مجلس شورای اسلامی/ 34، 72، 275، 292، 294، 516، 745
مجلس شورای ملی/ 1، 4، 5، 7، 12، 15، 17، 18، 19، 20، 21، 23، 25، 26، 27، 28، 29، 32، 33، 34، 37، 38، 41، 42، 45، 48، 50، 52، 53، 54، 55، 59، 60، 62، 63، 65، 66، 69، 71، 73، 74، 76، 78، 79، 80، 82، 85، 86، 90، 92، 93، 94، 95، 96، 97، 100، 101، 103، 107، 111، 112، 116، 120، 126، 128، 129، 130، 137، 141، 143، 144، 147، 148، 150، 152، 153، 155، 156، 157، 158، 159، 162، 165، 167، 169، 171، 175، 177، 180، 181، 185، 187، 189، 191، 192، 193، 195، 196، 197، 199، 202، 203، 204، 206، 209، 210، 211، 213، 215، 216، 219، 220، 223، 226، 227، 230، 231، 232، 235، 241، 248، 250، 251، 253، 254، 255، 256، 257، 258، 260، 262، 263، 264، 265، 266، 268، 270، 271، 274، 275، 278، 281، 282، 284، 291، 294، 295، 296، 297، 298، 299، 300، 301، 304، 305، 306، 307، 309، 310، 311، 315، 316، 317، 318، 319، 321، 324، 329، 331، 339، 344، 345، 349، 351، 352، 353، 356، 359، 363، 366، 367، 370، 372، 373، 374، 379، 380، 379، 384، 386، 387، 388، 392، 394، 396، 398، 400، 401، 402، 403، 404، 405، 407، 408، 410، 413، 415، 419، 421، 424، 426، 428، 429، 432، 435، 436، 437، 438، 439، 440، 445، 446، 448، 450، 452، 455، 456، 457، 458، 459، 461، 463، 465، 466، 467، 474، 476، 478، 480، 482، 483، 487، 488، 489، 490، 491، 495، 497، 499، 502، 504، 507، 511، 512، 513، 514، 516، 517، 520، 522، 523، 527، 528، 532، 534، 535، 536، 537، 540، 541، 542، 545، 546، 550، 551، 554، 555، 560، 562، 565، 566، 568، 571، 572، 573، 575، 577، 578، 579، 580، 581، 584، 585، 586، 587، 590، 591، 592، 595، 597، 598، 603، 604، 605، 609، 613، 615، 618، 621، 622، 623، 625، 627، 628، 629، 633، 635، 638، 644، 646، 647، 648، 651، 653، 655، 658، 660، 661، 664، 665، 667، 671، 673، 674، 678، 679، 681، 682، 685، 687، 690، 691، 692، 695، 697، 698، 700، 703، 704، 707، 714، 716، 717، 718، 722، 724، 726، 727، 728، 730، 731، 733، 735، 738، 739، 740، 741، 743، 745، 746، 747، 748، 749، 750، 751، 753، 754، 755
مجلس کبیر ملی ترکیه/ 382، 383، 411، 485، 571، 750
مجلس مؤسسان/ 32، 80، 101، 130، 138، 176، 193، 256، 273، 399، 441، 469، 484، 541، 552، 580، 704، 708، 728
مجلس ملی بنی اسرائیل/ 176
مجلل الدوله/ 313، 314
مجمع اتحاد حسینی استرآباد/ 668
مجمع اتفاق ملل/ 316، 324، 325، 379، 417، 418، 429، 489، 681
مجمع دمکرات/ 744
مجمع روحانی طهران/ 380
مجمع روحانی لندن/ 451
مجمع ملی روحانی امریکا/ 451
مجید خان (ایل)/ 170
مجیداف/ 172
مجیر الدوله/ 470
محاسب الممالک شیبانی، میرزا محمود خان/ 106، 196، 396، 397، 471
محب السلطان/ 380، 381
محبعلی خان/ 434
محترم السلطنه (مادر امیراعظم)/ 612
محتشم نظام، حسین آقا خان (نایب سرهنگ)/ 5
محتشم السلطنه اسفندیاری، میرزا حسن خان/ 175، 205، 226، 233، 396، 427، 515، 679، 733، 745، 751
محدث نوری (علامه)/ 364
محرر، سید عبد اللّه/ 739
محقق العلما/ 551
محلات/ 106، 144، 533، 704
محمد (از اشرار)/ 279
محمد (نایب سرهنگ)/ 649
محمد خنجر/ 422
محمد میرزا/ 117، 286
محمد الحسینی، علی/ 534
محمد باقر (امین تذکره جلفا)/ 365
محمد باقر خان (نایب)/ 8
محمد تقی میرزا/ 518، 705
محمد حسن میرزا (ولیعهد)/ 3، 43، 102، 126، 141، 143،
ص: 833
144، 149، 156، 180، 234، 383، 410، 604
محمد حسین/ 167
محمد حسین میرزا (سرهنگ)/ 645
محمد خان (پسر سردار معتمد)/ 387
محمد خان (دکتر)/ 97
محمد خان (سرتیپ)/ 59، 524
محمد خان آژان/ 468
محمد خان لو (طایفه)/ 56
محمد خان/ 8
محمدزاده، میرزا بالا/ 750
محمد شاه/ 43، 407
محمد علی پاشا/ 22
محمد علی خان (سرهنگ)/ 5، 677، 728، 735، 737
محمد علی شاه/ 3، 4، 12، 18، 28، 32، 44، 54، 74، 103، 107، 193، 210، 218، 224، 283، 292، 314، 358، 399، 508، 536، 541، 699، 701، 708، 742
محمدقلی (رئیس تأمینات طالش)/ 681
محمد قلی خان سردار بختیاری/ 9
محمد میرزا/ 320
محمد هاشم میرزا/ 171
محمد ولی خان (بلوچ)/ 55، 63
محمد ولی میرزا (فیروز فرمانفرما)/ 43، 152
محمدیه/ 4
محمره (خرمشهر)/ 102، 103، 126، 143، 147، 173، 176، 197، 389، 491، 517، 625، 642، 664، 675، 753
محمود، محمود/ 535
محمود آقا (رشتی)/ 489
محمود خان (ماژور)/ 747
محمود خان/ 195، 196
محمود رضا خان/ 595
محمودزاده/ 444
محیط (روزنامه)/ 57، 270، 457
محیی الدین پاشا/ 647، 648، 665، 666، 692
مخبر الدوله (چهارراه)/ 407
مخبر الدوله/ 136، 215، 216، 495
مخبر الدوله، حسینعلی خان/ 743
مخبر الدوه، علیقلی خان/ 407
مخبر السلطان/ 388
مخفم الدوله/ 129
مدبر الملک/ 449، 733
مدرس زنوزی، حاج علی آقا/ 536
مدرس نوری، شیخ علی/ 449
مدرس یزدی، شیخ علی/ 364
مدرس، سید حسن (آیت اللّه)/ 20، 29، 33، 37، 45، 49، 56، 57، 71، 79، 80، 90، 96، 117، 128، 130، 148، 155، 167، 169، 175، 206، 211، 219، 223، 266، 278، 315، 352، 353، 356، 372، 392، 401، 402، 403، 404، 405، 407، 426، 428، 435، 438، 441، 442، 446، 459، 467، 474، 489، 495، 497، 502، 511، 513، 527، 534، 540، 546، 555، 565، 582، 585، 591، 592، 597، 598، 603، 605، 609، 613، 622، 623، 628، 644، 647، 651، 655، 658، 692، 716، 718، 722، 724، 727، 746، 751، 753
مدرسه اتحاد ایرانیان/ 595
مدرسه اخوت ایرانیان/ 531
مدرسه افتخار ایرانیان/ 531
مدرسه افسری قزاق خانه/ 5
مدرسه اقبال/ 567
مدرسه اقدسیه/ 449
مدرسه السنه شرقی/ 576
مدرسه آلیانس/ 176، 291، 292، 329، 373، 383، 386، 412، 510، 524
مدرسه ایرانی مظفری/ 465
مدرسه ایرانیان کاظمین/ 531
مدرسه بیروت/ 292
مدرسه پهلوی/ 631
مدرسه تدین/ 31
مدرسه تربیت آباده/ 496
مدرسه تربیت البنات/ 544
مدرسه تربیت تهران/ 121
مدرسه تمدن/ 266
مدرسه چهارباغ اصفهان/ 91، 327، 409، 410
مدرسه حافظیه/ 677
مدرسه حسینی/ 531
مدرسه خان شیراز/ 299
مدرسه خان/ 21
مدرسه دار الشفاء، 708
مدرسه دار الفنون روسیه/ 639
مدرسه دار الفنون/ 4، 28، 42، 43، 66، 240، 316، 458، 511، 545، 662، 735
مدرسه دار المعلمات/ 735
مدرسه دار المعلمین/ 521، 522، 566
مدرسه روسی غازیان/ 413، 432، 488، 544، 567، 603، 636، 647
مدرسه سپهسالار/ 103، 237، 434، 435، 714
مدرسه سلطان العلماء عبد الرحمن بستکی/ 740
مدرسه سن لویی/ 78، 121، 165، 166، 236
مدرسه سن سیر پاریس/ 4، 234
مدرسه سیروس/ 449
مدرسه شرافت ایرانیان/ 531
مدرسه شرف/ 153
مدرسه شوکتیه/ 53، 54
مدرسه صدر/ 91، 299، 410
ص: 834
مدرسه صنایع مستظرفه/ 12
مدرسه صنعتی ایران و آلمان/ 367، 444
مدرسه صنعتی فارس/ 297
مدرسه عالی الکتریک و مکانیک مسکو/ 716
مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی/ 94
مدرسه عالی فنی مسکو/ 716
مدرسه عالی مهندسی معماری مسکو/ 716
مدرسه عربان/ 91
مدرسه علمیه صدر/ 91
مدرسه علمیه/ 153
مدرسه علوم سیاسی/ 153، 180
مدرسه علوی/ 530، 531
مدرسه فلاحت مظفری/ 94
مدرسه فلاحتی کرج/ 92
مدرسه فیضیه/ 21
مدرسه قدسیه/ 449
مدرسه قزاق خانه/ 282، 525
مدرسه کاظمین/ 531
مدرسه کوهج/ 740
مدرسه لقمانیه/ 43
مدرسه مخدرات/ 173
مدرسه مرتضوی/ 531
مدرسه مظفری/ 441، 465
مدرسه معصومیه بیرجند/ 559
مدرسه میرزا جعفر/ 256
مدرسه ناظمیه/ 372
مدرسه نظامی کادکسی کرپوس/ 18
مدرسه وست مینیستر/ 18
مدرسه وطن/ 224
مدرسی/ 719
مدروک (طایفه)/ 107
مدنی، سید حسین/ 82
مدنی، میرمحمود/ 351
مدیر، سید محمد/ 747
مدیر اقدسیه، ابراهیم/ 534
مدیر التجار/ 549
مدیر الدوله/ 294، 384
مدیر السلطان، علی رضا خان/ 216
مدیر الملک- جم، محمود
مرآت الذاکرین (کتاب)/ 442
مرآت، اسماعیل/ 522
مرآت البلدان (کتاب)/ 107
مرآت الممالک/ 432
مرادف/ 531
مرادگورانی (طایفه)/ 150
مراغه/ 7، 43، 50، 82، 134، 135، 136، 147، 152، 169، 191، 195، 202، 238، 249، 250، 307، 320، 625، 650
مراغه ای، بهرام خان/ 268
مراکش/ 292، 461
مرتضی ابن محمد تقی/ 724
مرتضی خان (دکتر)/ 228
مرتضی خان (سرتیپ)/ 480، 523
مرتضی قلی خان/ 248
مرد آزاد (روزنامه)/ 28، 138، 647، 648
مرداب انزلی/ 134، 302، 414
مرد آزاد (روزنامه)/ 648
مردوخ کردستانی/ 150
مرسلوند، حسن / 188، 576
مرکز آمار ایران/ 512
مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی/ 176
مرکوری (کمپانی)/ 368
مرگان تو/ 11
مرگان/ 310
مرل (مسیو)/ 581، 582
مرنارد (بلژیکی)/ 72، 196، 426، 427
مرند/ 152، 279، 508، 509، 690، 730
مرواه تپه/ 297
مریوان/ 741
مریوانی، محمود خان/ 741
مریی (مستر)/ 419
مژدکی (طایفه)/ 435
مساوات، سید محمد رضا/ 12، 112، 128، 316، 438، 534، 699
مساواتیان/ 750
مستشار الدوله، میرزا صادق/ 31، 32، 159، 171، 215، 328، 360، 368، 392، 397، 400، 410، 446، 447، 476، 487، 497، 524، 531، 542، 545، 553، 562، 564، 574، 589، 610، 668، 678، 685، 719، 733
مستشار السلطنه/ 196، 408
مستشار الممالک/ 458
مستعان الملک، زین العابدین/ 455
مستوفی، حمد اللّه/ 107
مستوفی، زین العابدین خان/ 202، 203
مستوفی، عبد اللّه/ 203، 290، 308، 437، 743
مستوفی، میرزا یحیی خان/ 55
مستوفی الممالک، میرزا حسن / 12، 18، 28، 66، 153، 210، 248، 266، 270، 517، 575، 634، 637، 644، 646، 647، 648، 651، 655، 660، 672، 679، 685، 688، 696، 702، 707، 712، 718، 719، 725، 727، 732، 739، 741، 742، 743، 748، 754
مستوفی الممالک، میرزا یوسف/ 150، 646
مسجد اقصی/ 13، 324
ص: 835
مسجد بالاسر/ 22
مسجد جامع عبد العلی صابون پز خانه/ 620
مسجد جمعه همدان/ 479
مسجد حاج رجبعلی/ 620
مسجد حاج سید عزیز اللّه/ 708
مسجد حاج میرزا شفیع (دروازه غار)/ 620
مسجد خازن الملک/ 406
مسجد دولت آباد مرند/ 429
مسجد سپهدار/ 620
مسجد سپهسالار/ 434، 435، 440، 448، 455
مسجد سرپولک/ 159
مسجد شاه/ 179، 281، 441
مسجد شهر نو/ 620
مسجد شیخ عبد الحسین/ 380، 381
مسجد صغیرها/ 620
مسجد صنیع دیوان/ 48، 712
مسجد گوهرشاد/ 364، 460، 541
مسجد ملک سر قبر آقا/ 620
مسجد همت آباد/ 620
مسجد هندی/ 257، 258، 282
مسجد سلیمان/ 198، 487، 613، 616، 675، 687، 705، 715، 746، 753
مسجد شاهی، شیخ محمد رضا/ 91
مسعود، محسن / 421
مسقط/ 455، 583، 615
مسکو/ 16، 18، 23، 39، 58، 71، 77، 85، 86، 87، 93، 94، 95، 121، 122، 129، 131، 133، 140، 143، 148، 156، 159، 164، 186، 195، 205، 207، 211، 225، 229، 231، 232، 276، 299، 301، 310، 316، 323، 324، 325، 326، 333، 341، 344، 348، 355، 357، 360، 361، 365، 376، 379، 389، 409، 418، 437، 449، 455، 467، 469، 470، 473، 483، 487، 488، 491، 495، 505، 509، 511، 522، 523، 526، 535، 539، 547، 549، 561، 565، 569، 571، 574، 575، 576، 579، 581، 587، 590، 601، 603، 605، 608، 617، 627، 628، 639، 659، 692، 701، 716، 717، 736، 738، 746
مسکین، محمد حسین/ 712
مسیح الملک شیرازی، حسام الدین/ 192
مشار، خانبابا/ 150
مشار الدوله/ 41، 42، 423، 480، 735
مشاور اعظم/ 588
مشاور السلطان/ 561، 660، 690
مشاور الممالک انصاری، علیقلی خان/ 18، 86، 129، 143، 148، 156، 205، 323، 324، 355، 357، 383، 389، 470، 565، 575، 677، 678، 701، 736
مشرق الاذکار/ 304
مشعوف، حسین (دکتر)/ 576
مشکوه حضرتی/ 62
مشکوه الدوله، ابراهیم میرزا/ 314
مشکین شهر/ 56، 445، 591، 739
مشهد/ 13، 14، 16، 28، 45، 72، 80، 93، 111، 113، 117، 121، 129، 132، 157، 184، 186، 204، 220، 221، 240، 256، 264، 266، 293، 302، 305، 312، 316، 330، 345، 346، 347، 364، 381، 388، 401، 417، 419، 429، 452، 454، 460، 463، 481، 483، 498، 516، 521، 529، 537، 539، 541، 550، 561، 570، 571، 580، 585، 587، 639، 672، 690، 696، 706، 708، 714، 716، 719، 724، 731، 736، 737، 738، 744، 756
مشهدسر/ 129، 142، 157، 159، 189، 282، 366، 481، 493، 567، 569، 606
مشهدی عبد اللّه/ 454
مشیر اعظم/ 567
مشیر الدوله/ 3، 12، 17، 18، 20، 24، 25، 28، 31، 32، 33، 34، 37، 38، 40، 41، 42، 45، 47، 49، 50، 51، 52، 53، 56، 60، 62، 63، 65، 66، 69، 71، 73، 74، 75، 79، 80، 81، 85، 86، 88، 89، 92، 93، 97، 100، 101، 102، 103، 104، 106، 110، 112، 113، 116، 117، 120، 124، 125، 126، 128، 129، 130، 137، 141، 145، 155، 163، 186، 210، 226، 237، 248، 270، 274، 317، 321، 373، 383، 454، 517، 522، 575، 576، 717، 750
مشیر الدوله، شیخ محسن خان/ 32
مشیر الدوله، میرزا حسین خان/ 267
مشیر الدوله، میرزا نصر اللّه خان/ 267
مشیر الدوله، میرزا یحیی خان/ 74، 434، 437
مشیر السلطنه/ 180
مصاحب ، غلامحسین/ 299
مصدق، محمد (مصدق السلطنه)/ 16، 20، 42، 43، 45، 57، 64، 68، 81، 82، 83، 101، 141، 149، 152، 156، 159، 193، 195، 198، 203، 222، 225، 227، 233، 250، 256، 267، 270، 279، 307، 372، 418، 444، 445، 456، 501، 561، 646، 694، 708، 743
مصدق الدوله/ 503
مصدق الملک/ 566
مصر/ 21، 22، 57، 86، 102، 267، 271، 292، 366، 387، 392، 461، 490، 493، 516، 551، 552، 567، 617، 670، 672، 681
مصطفی پاشا (میرلوآ)/ 448
مصطفی پاشا (امیر تومان عثمانی)/ 195، 380
مصطفی خان/ 424
مصطفی قلی میرزا/ 48
مصطفی کمال پاشا (آتاتورک)/ 4، 331، 358، 361، 362، 370، 383، 411، 412، 430، 448، 486، 498، 557، 571،
ص: 836
573، 585، 648
مطبعه برادران باقرزاده/ 628
مطبعه روشنایی/ 640
مطبعه شرافت (انتشارات)/ 98
مطبعه طوس/ 184
مطبعه عروه الوثقی/ 399
مطبعه کلیمیان/ 512
مظفر (روزنامه)/ 57، 70
مظفر تبریز (فوج)/ 444
مظفر، عبد القادر/ 324
مظفر الملک، میرزا محسن خان/ 223
معاهده 1881/ 574
معاون التجار (آقا میرزا بزرگ)/ 372
معاون الدوله/ 39، 717
معتصم الدوله، احمد خان/ 693
معتصم السلطنه/ 432، 434
معتضد الاسلام/ 521، 631، 668، 693، 701، 708، 711
معتمد همایون رشتی/ 489، 538، 584
معتمد التجار، میرزا محسن / 401، 402، 403، 404، 405، 426
معتمد الدوله، اسماعیل میرزا/ 193، 232، 234، 235، 241، 243، 250، 253، 255، 262، 263، 272، 274، 281، 296، 321، 332، 406، 477، 648
معتمد الملک، یحیی خان/ 437
معتمد الوزاره، رحمت اللّه خان/ 314، 489، 513، 601، 669، 684، 716، 717
معتمد الوزاره، علی اکبر خان/ 111
معتمد دیوان، میرزا حسین خان/ 488
معتمدی/ 314
معجم البلدان (کتاب)/ 107
معز الدوله/ 260
معظم پور/ 512
معمارباشی کاشانی، استاد جعفر خان/ 434
معیر الممالک/ 27
معین دیوان/ 754
معین لشکر (ایل)/ 170
معین همایون/ 489
معین الاسلام/ 364
معین التجار/ 178، 307
معین الرسائل/ 241، 250
معین الرعایا/ 649، 656، 692، 733، 739
معین السلطنه/ 548، 570، 636
معین الممالک/ 143، 747
معینی آزاد، ماه منیر/ 57
مغازه، میرزا محمد علی خان/ 455
مغان روسیه/ 752
مغان/ 108، 132، 317، 591، 714، 739، 752
مغول/ 712
مغولستان/ 83
مفتاح لشکر/ 443
مفخم الدوله/ 129، 216، 265، 267، 557
مفروش (طایفه)/ 107
مقام ایران در تاریخ اسلام (کتاب)/ 236 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 836 م ..... ص : 830
بل السلطنه/ 117
مقتدر السلطان/ 489
مقتدر نظام، خسرو خان/ 103
مقدم، حسن / 307
مقرب السلطنه/ 561، 706، 737
مقصودلو، حسینقلی/ 6، 16، 30، 61، 76، 143، 305، 322، 329، 353، 361، 393، 410، 423، 490، 516، 531، 547، 553، 555، 564، 570، 575، 578، 583، 608، 656، 662، 676، 682، 733
مک کاسکی، چارلز. ی./ 536
مک کرماک، د. و (کلنل)/ 536
مکاریف (صومعه قدیس مکاریوس)/ 359
مکرم، میرزا محمد علی/ 256
مکرم السلطنه، علی اکبر خان/ 210
مکرم الملک، یوسف/ 305
مکری، مجید/ 191
مکزیک/ 267
مکلیف/ 346
مکه/ 381
مکی، حسین/ 4، 21، 42، 50، 52، 59، 66، 74، 112، 200، 308، 327، 416، 457، 496، 541، 545، 624، 634، 640، 646، 696، 723، 750
ملائی توانی/ 427، 739
ملا احمد/ 754
ملا سلیمان (روحانی یهودی)/ 394
ملاصدرا/ 28
ملا مهدی (نوری)/ 371
ملایر/ 106، 127، 139، 143، 154، 180، 246، 252، 283، 313، 361، 374، 437، 509، 524، 589
ملک سعید خان/ 698
ملک سیاه کوه/ 698
ملک فؤاد اول/ 22
ملک فیصل/ 86، 258، 272، 273، 282، 330، 357، 367، 368، 379، 381، 392، 433، 484، 518، 730
ملک التجار آملی، حاج یوسف/ 366
ملک المتکلمین/ 12، 449
ملک المحققین تقوی/ 551، 552
ملک حسین (شریف مکه)/ 221
ملک زاده (دکتر)/ 434
ملکشاهی/ 416
ص: 837
ملکم خان/ 449
ملکی (تیره)/ 374
ملیح السلطنه (ربابه خانم)/ 3
ملینور (مسیو)/ 178
ملیون (فراکسیون)/ 96
ممتاز الدوله/ 120، 133، 138، 209، 210، 328، 331، 363، 382، 419، 427، 457، 468، 485، 557، 585
ممتاز السلطنه/ 138
ممتاز الملک، مرتضی خان/ 66، 80، 199، 215، 326، 347، 349، 409، 452، 468، 481، 491، 498، 521، 543، 577، 578، 679، 739
ممتحن الدوله شقاقی/ 66، 317، 346، 358، 425، 545، 662
ممدوح شوکت بیک/ 648
ممسنی/ 39، 40، 80، 115، 232، 267
ممقان (مامقان)/ 303
ممقانی، اسد اللّه/ 154
ممی کانلو (طایفه)/ 662، 723
من تبریز (واحد وزن)/ 236، 391، 655
منات (واحد پول)/ 113، 302، 332، 374، 379، 440، 481، 486، 565، 585، 611، 723
منار، ژوزف (دکتر)/ 42، 43، 240، 575، 576
منتخب الدوله/ 192، 194، 195، 221، 258، 272، 283، 289، 290، 304، 309، 329، 340، 357، 361، 368، 369، 385، 430، 433، 535، 572
منتصر الملک/ 29، 625
منتظم الملک/ 521
منجیل/ 131
منچستر گاردن (روزنامه)/ 550
مندلی/ 199، 416، 572، 582، 612، 719، 753
مندولکان لو (طایفه)/ 662
منشور گرگانی، محمد علی/ 6، 492، 494، 496، 696، 747
منشی الممالک، حاج میرزا رضا قلی/ 575
منصف/ 54، 559
منصور السلطنه/ 178، 186، 247، 304، 352، 385، 406، 451، 456، 483، 575، 658، 737
منصور الملک، رجبعلی/ 18، 54، 64، 152، 153، 154، 155، 156، 169، 184، 294، 406، 420، 439، 521، 525، 559، 618، 743
منصور الممالک/ 569
منصور خان/ 423
منصوریه (قریه)/ 207
منگنه، میرزا غلامحسین/ 72
منگنه، نور الهدی/ 652
منگور (طایفه)/ 482
منگور، حسن آقا/ 588، 590
منیع السلطنه/ 71، 482
منیع الملک، میرزا اسد اللّه خان/ 338
موثق الدوله، مغرور میرزا/ 508
مودانیه/ 362
مور، آرتور (کنسول انگلیس در کویت)/ 63، 222، 228
موراویا/ 286
مورچه خورت/ 189
مورخ السلطنه/ 463
مورل (مسیو)/ 265
مورنینگ پست (روزنامه)/ 165، 202، 233، 244، 257، 538
موروسوف/ 608
موزه معارف/ 574
موزه ملی/ 66
موسوی اردبیلی نجفی/ 717
موسوی بهبهانی، محمد/ 705
موسوی زاده یزدی، سید علی اکبر/ 62، 90، 100، 296، 519، 634، 660، 672
موسی تپه/ 136
موسی خان میرپنج/ 94
موسی زاده، سید عبد الرسول/ 747
موصل/ 9، 195، 264، 357، 376، 430، 457، 540، 547، 623، 639، 655، 661، 670، 712، 717، 750
موصلی، عنایت/ 661
موفق الدوله/ 153، 705، 709، 720، 734، 738، 745، 751، 755
مول، آرام/ 33
مولوی (شاعر)/ 428، 684
مولیتور، کامیل (مسیو)/ 73، 100، 186، 196، 215، 216، 223، 229، 236، 249، 364، 396، 397، 446، 487، 491، 515، 517، 546، 599
موند، آلفرد (سر)/ 327
مونیخ/ 283
مهاجری، حسین آقا خان/ 9
مهام الدوله/ 587
مهدوی/ 522
مهدی خان (نایب سرهنگ)/ 539
مهدی قلی خان/ 558
مهدی آباد/ 728
مهدیقلی خان (نایب سرهنگ)/ 338
مهذب الدوله/ 693
مهر (روزنامه)/ 236
مهر منیر/ 212
مهرآباد تهران/ 665
مهرجرد/ 21
مهرعلی خان امیرمنظم/ 143، 176، 185
مهری، حسن آقا/ 645
مهنا، سید مهدی/ 578
ص: 838
مهندس، میرزا عبد الرزاق خان/ 107
مهندس الدوله، علیقلی خان/ 67، 396
مهندس الممالک، میرزا نظام/ 344
مهیمی (تیره)/ 702
میامی/ 429
میان قلعه/ 369
میانجایی (طایفه)/ 107
میاندوآب/ 36، 132، 134، 136، 146، 169، 242، 250، 286
میان کاله/ 368، 369
میان کوه (بزم نوی)/ 107
میانه (میانج)/ 131، 152، 169، 205، 210، 320، 376
میبد/ 21
میثمی، میرزا باقر/ 626
میچل، ت. ث/ 536
میدان (گردنه)/ 313
میدان ارک شیراز/ 405
میدان بهارستان/ 174، 270، 297، 368، 434، 704، 707
میدان توپ خانه/ 1، 23، 37، 127، 168، 174، 220، 346، 561، 565
میدان قزوین/ 48
میدان مشق تهران/ 622
میدانک/ 107
میرجاوه/ 542، 644، 654، 698، 699
میردامادی، سید حسین (دکتر)/ 576
میردانسف/ 34
میرزا احمد خان/ 72، 481
میرزا حسن خان (آقا خان)/ 316
میرزا رحیم شیشه بر/ 230
میرزا زین العابدین (فخر الاطباء)/ 43
میرزا سید محمد خان/ 104
میرزا شکر اللّه خان/ 497
میرزا عبد الجواد/ 372
میرزا عبد الحسین (پسر آیت اللّه شیرازی)/ 297
میرزا عبد الغنی/ 267
میرزا علی خان/ 180، 193
میرزا علی اصغر خان/ 267
میرزا قاجار، حیدر قلی/ 252
میرزا کوچک خان جنگلی (شیخ یونس)/ 33، 121، 129، 133، 136، 153، 230، 257، 258، 311، 399، 730، 756
میرزا محمد تاجر/ 188
میرزا نصر اللّه خان/ 43
میرزا یوسف خان/ 305
میرزا اسحاق خان/ 272
میرزا آقا خان صدر اعظم/ 743
میرزا جواد خان/ 566
میرزا حبیب اللّه خان (رئیس محاسبات)/ 99
میرزا حسن خان (رئیس راه قم- تهران)/ 429
میرزا حسن خان (کاشانی)/ 704
میرزا حسین خان/ 563
میرزاده عشقی، سید محمد رضا/ 591، 595، 640، 641، 652
میرزا سلیمان خان (حاکم یزد)/ 291، 294
میرزا سید باقر خان/ 537
میرزا سید احمد خان/ 40
میرزا شهاب الدین/ 598، 747
میرزا صادق خان (مجیب السفراء، محتشم الملک)/ 585
میرزا طاهر/ 89
میرزا عارف/ 650
میرزا عباس/ 56
میرزا عبد الوهاب خان/ 27
میرزا عزیز اوغلی/ 475
میرزا علی تقی خان/ 99
میرزا علی خان (سرهنگ)/ 129
میرزا علی خان امیر تومان/ 701
میرزا علی محمد خان/ 241
میرزا علی نقی/ 725
میرزا علی اصغر خان/ 53
میرزا علی اکبر خان/ 31، 241، 544
میرزا عنایت/ 689
میرزا فیروز، محمد حسین/ 691
میرزا کریم خان/ 387
میرزا لقمان/ 386
میرزا محمد/ 264، 704
میرزا محمد تقی (شریعتمدار)/ 489
میرزا محمد حسین/ 747
میرزا محمد خان ( خان بهادر)/ 289، 327
میرزا محمد مهدی/ 711
میرزا محمود (کوچه)/ 126
میرزا محمود امینی (کوچه)/ 443
میرزا منصور خان/ 60
میرزا مهدی خان/ 98، 514، 754
میرزا هدایت اللّه/ 575
میرزا همایون (رئیس مدرسه حافظیه بارفروش)/ 677
میرزا همایون خان/ 99، 432، 434
میرزای آشتیانی/ 449
میرزای جلوه (حکیم)/ 407، 449
میرزایانس، یوسف/ 33
میرسلامی خرقانی، زین العابدین/ 407
میرمیران/ 599
میشوداغ/ 281
میکده، حبیب اللّه خان/ 200
میکده، سلیمان میرزا/ 200، 204
میلان (طایفه)/ 660، 662، 663، 664، 688، 695
ص: 839
میلان/ 384، 628
میلز (مستر)/ 444، 569، 570
میلسپو، آرتور/ 26، 114، 206، 208، 251، 253، 254، 255، 256، 257، 289، 294، 295، 318، 319، 321، 329، 336، 341، 343، 352، 357، 371، 375، 380، 398، 401، 406، 429، 461، 462، 481، 488، 495، 498، 500، 501، 503، 513، 515، 518، 520، 522، 523، 528، 532، 534، 535، 536، 537، 538، 541، 545، 546، 548، 549، 551، 555، 558، 559، 568، 570، 601، 605، 623، 624، 631، 636، 673، 676، 680، 693، 697، 700، 711، 715، 729، 733، 737، 739، 742، 754، 755
میلّی (طایفه)/ 591
میلیکوف/ 189
میمه/ 189
میناب/ 739
مین باشی، رشیدبیک/ 660
مینورسکی، ولادیمیر/ 236
میهن (روزنامه)/ 220، 434، 442، 444، 626
ن
نائین/ 248
نائینی، آقا میرزا حسین (آیت اللّه)/ 109، 273، 297، 330، 483، 484
نائینی، میرزا رضا/ 137، 180، 248
نائینی، میرزا سید ابو الحسن خان/ 249
نااویویچ، الکساندر/ 569
نابر/ 106
نادرشاه/ 383، 708
نادری (منطقه)/ 690
نارویی، خداداد خان/ 239
ناصر دیوان/ 277
ناصر لشکر/ 620
ناصر الاسلام گیلانی (سید یحیی)/ 534، 536
ناصر الحکما/ 117
ناصر الدین شاه/ 3، 8، 42، 43، 44، 74، 105، 113، 129، 192، 223، 234، 292، 297، 387، 434، 437، 508، 512، 646، 694، 701
ناصر السلطنه/ 176
ناصر الملک/ 224، 646
ناصرانی، شیخ علی/ 399
ناصر قلی خان/ 186، 302، 430، 587
ناصری (دوره- سلسله)/ 397
ناصریه/ 636
ناظم الاسلام کرمانی/ 224
ناظم التجار/ 434
ناظم التولیه/ 747
ناظم الدوله/ 488
ناظم العداله/ 129
ناظم العلوم/ 180، 743
ناظم الممالک یزدی/ 601
ناظم المهام، میرزا جبار/ 66
نامدار خانی (طایفه)/ 339
نامه عمل (روزنامه)/ 557
نایینی، میرزا رضا/ 247
نبوی تفرشی، سید مهدی/ 62
نبوی/ 407
نبوی، سید مهدی/ 62، 100
نبیل الدوله، علیقلی خان/ 437، 488، 515، 560، 561، 593، 600، 601، 636، 662، 663، 685، 731
نبیل الدوله، میرزا فضل اللّه خان/ 299
نجات ایران (نشریه)/ 220، 345، 406
نجات/ 733
نجاتی، رحمت اللّه/ 372
نجد/ 91، 516، 518
نجد السلطنه (میرزا صدرا)/ 72
نجف اشرف/ 21، 28، 56، 80، 85، 86، 108، 150، 161، 165، 257، 258، 262، 273، 282، 296، 297، 304، 314، 350، 364، 367، 392، 399، 407، 452، 466، 469، 483، 484، 492، 531، 541، 614، 677، 702، 708، 717، 726
نجف آبادی، آقا سید علی/ 91
نجفقلی خان/ 476، 507، 513
نجفقلی/ 579
نجفی (تیره)/ 374
نجفی مرندی، شیخ ابو الحسن / 429
نجفی مسجد شاهی، حاج محمد باقر/ 256
نجفی، محمد/ 587
نجم، ابو القاسم (نجم الملک)/ 63، 64
نجم آبادی، یحیی/ 442
نجم الدوله، میرزا عبد الغفار خان/ 64
نجم الملک غفاری، میرزا عبد الغفار/ 421
نحمیا (کتاب مقدس)/ 156
نخجوان/ 138، 148، 280، 365، 366، 375، 380، 410، 426، 451، 486، 513، 530، 549، 554، 556، 565، 581، 723
نخجوانی، کلبعلی خان (سرهنگ)/ 5
ندای آزادی (روزنامه)/ 57
ندای گیلان (نشریه)/ 296، 350، 351، 472، 597، 643، 716
نراق/ 144، 208
نراقی، میرزا احمد خان (مشار افخم)/ 207، 246، 261، 294، 443
نرگس ملایر/ 171
نرمان شیر/ 63، 482، 704
نروژ/ 267
ص: 840
نریمانوف، نریمان/ 426
نزهت بیک/ 361
نزهت السلطنه (شاهزاده خانم)/ 705، 518
نسیم صبا (مجله)/ 752
نشان ذوالفقار/ 283، 288، 478
نشان سرپرسی سایکس/ 150
نشان شیر و خورشید/ 219، 317، 425، 443، 454، 533، 662، 719
نشان لئوپلد بلژیک/ 317
نشان لژیون دونور/ 43
نصر، سید حسین/ 458
نصر، سید ولی اللّه/ 458
نصر الاطباء کاشی، سید احمد/ 458
نصر السلطنه/ 747
نصر اللّه خان (سردار نصرت)/ 38، 63
نصر اللّه خان (کلنل)/ 132، 158، 191
نصر اللّه خان (یاور)/ 158
نصر الملک (مراغه ای)/ 650، 653، 660، 669، 672، 697، 733، 748
نصر الملک (میرزا حسن علی خان)/ 679
نصر الممالک، بیوک خان (سردار نصرت)/ 56
نصرت لشکر/ 227
نصرت آباد یزد/ 200
نصرت الحکما/ 11
نصرت الدوله (فیروز)/ 3، 6، 7، 24، 28، 29، 49، 56، 57، 89، 112، 117، 128، 147، 155، 171، 240، 243، 265، 279، 300، 316، 358، 385، 387، 388، 400، 413، 469، 514، 515، 523، 579، 580، 630، 644، 727، 743، 747، 754
نصرت السلطنه/ 192، 193، 224، 442، 515
نصیر بختیاری/ 412، 413
نصیر دیوان/ 117، 754
نصیر السلطنه/ 733
نصیر الملک/ 233، 619
نصیری، پولاد (سرتیپ)/ 105
نصیری، حسین آقا (سرهنگ)/ 238، 246، 247، 260، 279
نطنز/ 747
نظام اصفهان/ 186
نظام لشکر آذربایجانی، میرزا محمد مهدی خان/ 468
نظام الدوله/ 29، 463، 480، 535
نظام السلطنه، رضا قلی خان (مافی)/ 13، 14، 69، 121، 202، 212، 460، 521، 682
نظام الملک/ 344
نظام الممالک/ 468
نعیم، عزیز اللّه/ 299
نفت ساخالین/ 182
نفت شمال/ 60، 85، 103، 180، 181، 191، 205، 244، 281، 298، 301، 363، 370، 379، 482، 491، 539، 541، 550، 609، 640
نفت قصر/ 194
نفس سردار/ 526، 497، 555
نفیسی، سعید/ 236، 283
نقلا، بشارت/ 617
نقیب/ 484
نقی زاده، تقی/ 750
نکراسف/ 399
نگین (مجله)/ 535
نمایشگاه نیجنی نووگراد/ 503
نمین/ 226، 601، 628
نوئیل (کلنل)/ 384، 385
نواب/ 747
نواب، حسینقلی/ 12، 431، 375، 383، 431، 439، 596
نواب الملک/ 387، 398، 399، 436
نوار الهدی منگنه/ 652
نوان خانه بیرجند/ 54
نوآوری در شعر فارسی (کتاب)/ 236
نوبخت، حبیب اللّه/ 691
نوبری، آقا میرزا اسماعیل/ 43، 291، 305، 754
نوبندجان/ 80
نوبهار (نشریه)/ 37، 401
نوبهار (هفته نامه)/ 236، 383، 391، 399، 401، 411، 412، 441، 458، 525، 620، 621، 623، 723
نوخت (مسیو)/ 360
نودری (ماژور)/ 551
نور/ 371، 468، 532، 630
نور اللّه بیگ/ 132
نورمحمد/ 698
نوروگرد (شهری در روسیه)/ 359
نوری بیک، رضا/ 623
نوری پاشا/ 750
نوری، سید هادی/ 296
نوری، شیخ فضل اللّه (آیت اللّه)/ 358، 364، 372، 468، 469، 630، 725، 734
نوری، شیخ علی/ 129
نوری، محمد تقی (علامه)/ 371
نوری، میرزا تقی خان (فتح الممالک- سالار نصرت- امیر نصرت)/ 743
نوری، میرزا حسین/ 434
نوری زاده/ 434
نوز (مسیو)/ 196
نوشکی/ 698، 699
نهاوند/ 6، 8، 30، 99، 131، 154، 176، 246، 313، 330، 374، 406، 422، 429، 437، 494
ص: 841
نهاوندی، علی اکبر/ 724
نهاوندی، محمد/ 724
نهاوندی، ملا علی/ 364، 399
نهضت جنگل/ 49، 121، 136، 188، 311، 407، 730
نهضت مشروطیت/ 121، 150، 267، 469، 585، 717، 740
نهضت ملی کرد/ 101، 589
نیارک (قریه)/ 444
نیاکی لاریجان/ 444
نیاوران/ 247
نیر السلطان، مصطفی/ 226، 241، 387، 398، 413، 436، 470، 508، 578، 582، 645، 679، 701، 705، 733، 745، 746
نیریز/ 10
نیشابور/ 99، 210، 255، 274، 444، 566، 579، 580، 622
نیکلای دوم/ 472
نیکلایویچ/ 544
نیل (رود)/ 86
نینا- لیون (دکتر قلابی)/ 320
نیوجرسی/ 92
نیویورک/ 53، 357، 504
و
و. لاند (دکتر)/ 74
واتیکان/ 743
وارسته، محمد علی/ 208
وارل (مستر)/ 636
وارلیق (روزنامه)/ 312، 541، 543
وارن (کاپیتان)/ 459
واسموس/ 514
واشنگتن (جرج واشنگتن)/ 383
واشنگتن پست (روزنامه)/ 10، 11
واشنگتن/ 18، 20، 53، 99، 253، 264، 267، 294، 693
واعظ خیابانی/ 717
واعظ، سید خلیل/ 54
واعظزاده/ 742
واقعه رژی/ 129
والدوگراس (دانشکده طبی نظامی پاریس)/ 111
والی، علی خان/ 4
والی، قاسم (سردار همایون)/ 3، 4
والی زاده/ 93
والیس (کاپیتان)/ 289
وامق، حاج میرزا حسن / 21
وبا (بیماری)/ 11، 93، 158، 614
وثوق همایون، محمد/ 713
وثوق الدوله/ 6، 28، 33، 34، 51، 52، 66، 121، 193، 198، 210، 228، 265، 276، 297، 298، 319، 358، 397، 399، 407، 444، 497، 512، 513، 514، 552
وثوق السلطان/ 650
وثوق السلطنه/ 59، 149، 226، 387، 754
وثوق الممالک/ 380
وثوق همایون، محمد/ 714
وثیق السلطنه/ 294
وثیق الملک/ 454
وحید (نشریه)/ 344
وحید السلطنه/ 147، 152، 197، 487، 517، 642، 715
وحید الملک شیبانی، میرزا عبد الحسین خان/ 155، 175، 196، 216، 261، 315، 316، 317، 379، 384، 396، 546، 747
ورامین/ 28، 55، 73، 79، 107، 144، 199، 237، 282، 400، 410، 435، 648
ورزنده، میرمهدی/ 670
ورقبایی (ایل)/ 389
وزارت امور خارجه افغانستان/ 144
وزارت امور خارجه آلمان/ 514، 624
وزارت امور خارجه امریکا/ 19، 208، 140، 307، 331، 496، 570، 698
وزارت امور خارجه انگلیس/ 16، 47، 54، 124، 136، 231، 252، 285، 380، 420، 482، 507، 564
وزارت امور خارجه روسیه/ 77، 360، 469، 409
وزارت امور خارجه فرانسه/ 187
وزارت امور خارجه/ در صفحات متعدد
وزارت بازرگانی/ 203
وزارت بحریه امریکا/ 207
وزارت بهداری/ 43، 111
وزارت پست و تلگراف/ 146، 159، 167، 195، 197، 201، 215، 226، 229، 231، 236، 249، 261، 290، 315، 332، 340، 346، 354، 359، 364، 396، 397، 400، 401، 418، 425، 446، 491، 535، 542، 546، 576، 581، 589، 599، 601، 604، 630، 674، 681، 692، 715، 720، 732، 736، 738، 743، 748، 749
وزارت پیشه و هنر/ 64، 154، 203
وزارت تجارت امریکا/ 391
وزارت تجارت و فواید عامه/ 6، 268
وزارت جنگ/ 2، 3، 5، 10، 16، 24، 26، 29، 35، 37، 44، 47، 55، 59، 67، 68، 70، 84، 92، 103، 106، 107، 123، 124، 126، 135، 142، 144، 147، 153، 155، 156، 158، 160، 162، 171، 178، 180، 183، 186، 187، 195، 197، 201، 205، 209، 211، 223، 226، 235، 240، 241، 250، 251، 262، 266، 275، 276، 291، 296، 297، 305، 307، 313، 316، 325، 340، 344، 360، 366، 371، 375، 379، 380، 385، 387، 393، 397، 400، 401، 403، 404، 405، 408، 409، 410، 411، 415، 422، 426، 431، 437، 467، 468، 469، 480، 482، 483، 487، 497، 507، 514، 525، 526، 537، 539، 546، 553، 555، 558، 559، 563، 564،
ص: 842
568، 572، 575، 580، 581، 583، 588، 589، 590، 592، 594، 597، 604، 605، 613، 616، 618، 625، 627، 628، 629، 630، 635، 637، 638، 639، 640، 644، 645، 648، 649، 651، 653، 654، 655، 663، 664، 667، 671، 672، 673، 674، 675، 680، 681، 685، 687، 688، 691، 695، 697، 700، 704، 705، 706، 708، 709، 710، 711، 713، 716، 717، 719، 720، 722، 723، 724، 725، 728، 729، 731، 732، 734، 735، 736، 738، 739، 740، 742، 744، 745، 746، 747، 748، 749، 751، 752، 753، 755
وزارت داخله/ 27، 32، 35، 37، 43، 45، 47، 51، 55، 56، 59، 60، 63، 65، 71، 73، 79، 80، 82، 84، 89، 97، 104، 106، 107، 113، 114، 116، 120، 123، 131، 133، 138، 143، 144، 152، 153، 155، 156، 159، 161، 162، 169، 170، 172، 177، 178، 181، 184، 186، 189، 192، 193، 197، 202، 204، 207، 210، 211، 218، 219، 220، 222، 223، 225، 226، 235، 237، 239، 241، 244، 246، 251، 255، 260، 261، 272، 291، 294، 304، 309، 314، 324، 327، 338، 341، 344، 345، 366، 371، 374، 384، 389، 393، 395، 406، 408، 411، 420، 428، 439، 443، 452، 454، 456، 457، 459، 460، 462، 468، 480، 481، 483، 488، 494، 495، 499، 500، 501، 503، 511، 512، 513، 520، 521، 528، 529، 536، 537، 542، 543، 551، 554، 555، 557، 565، 567، 568، 571، 574، 577، 581، 582، 585، 587، 588، 589، 590، 591، 593، 600، 601، 606، 618، 620، 628، 632، 639، 649، 654، 657، 661، 666، 667، 673، 688، 700، 703، 704، 711، 716، 725، 726، 727، 732، 735، 741، 742، 743، 748، 749، 753، 754
وزارت دادگستری/ 28، 80، 203، 444، 445، 519، 740
وزارت دارایی/ 12، 28، 64، 99، 203، 208، 410، 458، 694، 740
وزارت دربار/ 18، 144، 424، 433، 508، 585، 694، 717
وزارت طرق و شوارع/ 203، 525، 693، 694
وزارت عدلیه/ 1، 2، 6، 19، 20، 28، 37، 42، 67، 80، 86، 95، 126، 134، 137، 180، 183، 220، 240، 247، 248، 294، 304، 307، 329، 352، 385، 386، 394، 398، 406، 444، 454، 455، 456، 458، 461، 528، 534، 551، 575، 576، 579، 586، 587، 601، 621، 689، 716، 739، 744
وزارت علوم و آموزش عالی/ 522
وزارت فرهنگ/ 16، 43، 80، 111، 138، 266، 694
وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه/ 18، 19، 28، 34، 41، 42، 49، 66، 67، 76، 86، 92، 94، 97، 110، 111، 114، 159، 167، 191، 192، 195، 202، 204، 220، 244، 250، 261، 264، 271، 282، 286، 313، 327، 352، 359، 363، 366، 379، 384، 396، 397، 402، 411، 418، 429، 454، 459، 468، 478، 502، 529، 537، 540، 553، 579، 601، 620، 675، 683، 687، 688، 705، 719، 738، 743، 753
وزارت کشاورزی/ 358
وزارت کشور/ 29، 32، 94، 203، 266، 305، 387، 512، 694، 739
وزارت مالیه/ 12، 40، 41، 42، 48، 53، 54، 59، 63، 65، 67، 71، 72، 74، 75، 80، 82، 86، 87، 93، 95، 97، 98، 99، 100، 101، 102، 103، 110، 113، 114، 117، 129، 131، 132، 137، 138، 144، 145، 164، 165، 169، 171، 173، 177، 183، 185، 186، 187، 199، 202، 203، 204، 206، 207، 209، 210، 213، 221، 226، 229، 235، 237، 241، 243، 244، 247، 254، 256، 261، 262، 263، 269، 284، 294، 299، 300، 309، 318، 319، 325، 331، 332، 343، 347، 348، 351، 352، 358، 361، 368، 383، 384، 386، 401، 404، 406، 415، 416، 419، 421، 426، 428، 429، 430، 442، 456، 457، 463، 488، 489، 491، 495، 499، 500، 503، 504، 509، 513، 514، 515، 521، 523، 528، 534، 535، 538، 542، 554، 555، 565، 575، 600، 618، 619، 621، 634، 636، 640، 642، 645، 649، 656، 657، 663، 664، 665، 676، 680، 681، 686، 693، 694، 697، 700، 711، 721، 728، 729، 730، 733، 740، 743، 749، 754
وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه/ 2، 12، 27، 28، 42، 66، 74، 138، 150، 157، 180، 196، 207، 240، 242، 244، 248، 256، 261، 282، 309، 313، 325، 328، 351، 353، 358، 359، 367، 369، 386، 415، 418، 421، 429، 430، 436، 439، 448، 449، 458، 488، 490، 492، 505، 509، 510، 511، 523، 524، 531، 533، 538، 544، 569، 575، 595، 603، 604، 606، 621، 643، 647، 661، 709، 731، 734، 735، 738، 741، 742، 746، 752
وزوا/ 429
وزیر، میرزا محمود/ 203
وزیر حضور اعظم/ 694
وزیرلشکر (میرزا موسی)/ 226
وزیر نظامی، محمد خان (جمهور)/ 50
وزیری، یوسف/ 270
وزیوز، آویت/ 292
وستداهل/ 100، 326، 327، 366، 388، 406، 410، 504، 505، 609
وصالی، میرزا اسماعیل خان/ 67
وطن (روزنامه)/ 127، 130، 135، 136، 137، 138، 504
وفا، فخر الدین خان/ 590، 591
وفد (حزب)/ 22
وقار الملک/ 294، 754
وکیل الدوله، سید علی اکبر/ 738
وکیل الملک/ 428، 754
ولادی وستک/ 83، 487
ولدی (طایفه)/ 723
ولگا (رود)/ 114، 359، 488، 631
ص: 843
ولمن/ 92
ولی (سارق)/ 518
ولی اللّه (قاتل علیمردان)/ 742
ولی اللّه خان (دکتر)/ 456
وندیداد/ 444
ونزوئلا/ 567
ونشترک (بنگاه اقتصادی)/ 13، 14، 26، 39، 41، 50، 62، 87، 122، 139، 157، 171، 172، 187، 189، 190، 202، 228، 250، 257، 291، 347، 359، 365، 400، 472، 478، 481، 505، 521، 539، 563، 569، 578، 588، 606، 629، 633، 655، 686، 719
ونک/ 646
ویرمونی (روستا)/ 649
ویس/ 416
ویس، پلن (مسیو)/ 310
ویستعلی (تیره)/ 374
ویلسن (ماژور)/ 304، 340
ویلسن، آرنولد (سر)/ 41، 42، 150، 151، 152، 264، 289، 345، 389، 482، 487، 532، 620، 716، 727، 735
ویلسون (رئیس جمهور امریکا)/ 381
ویلن (مسیو)/ 299
ویلهلم (دکتر)/ 3، 74، 444، 577
وینر/ 475
وینه/ 50
ه
هاردینگ، پرریدان (سر)/ 10
هارون الرشید/ 558
هارون آباد/ 573
هازه (مسیو)/ 323، 324، 375، 431، 547
هاشمی ( خاندان)/ 273
هامبورگ/ 16، 488، 631، 736
هاوارد/ 562
هایس (مستر)/ 423
هایم (مسیو)- حاییم، شموئیل
هتام/ 157
هتل پاریس/ 672
هتل عباسی/ 410
هحییم (نشریه)/ 143، 170، 175، 176، 190، 212، 220، 238، 322، 325، 327، 361، 386، 387، 401
هدایت، رضاقلی خان (نیر الملک)/ 2، 41، 42، 43، 74، 407، 427
هدایت، مهدیقلی (مخبر السلطنه)/ 5، 33، 43، 44، 80، 153، 193، 266، 282، 314، 429، 550، 649، 694، 748
هرات/ 56، 256، 283، 335، 345، 387
هرسین/ 136، 374
هرکی (ایل)/ 314
هریرود/ 143
هرینگتون/ 362
هزار جریبی، حاجی نجفقلی خان/ 107
هزار سی (طایفه)/ 107
هزار جریبی، علی قلی خان (مسعود الملک)/ 107
هژیر، عبد الحسین/ 267، 305، 713، 714 روزشمار تاریخ معاصر ایران ج 2 843 ه ..... ص : 843
یر السلطان/ 297
هژیر السلطنه/ 280
هستینگز، پاتریک/ 514
هفت لنگ (طایفه)/ 36
هلال احمر عثمانی/ 110
هلند/ 624
همایون (برادر ظفر نظام)/ 178
همدان/ 13، 15، 27، 30، 40، 60، 102، 113، 124، 126، 138، 143، 150، 156، 165، 176، 180، 183، 185، 223، 224، 242، 271، 281، 291، 292، 299، 305، 309، 346، 363، 380، 388، 390، 393، 404، 415، 423، 435، 437، 443، 444، 515، 524، 537، 545، 553، 566، 613، 655، 660، 676، 686، 705، 707، 709، 720، 734، 738، 751، 755
همدانی، حسین/ 296
همدانی، میرزا آقا خان/ 312
همدی/ 551، 702، 717
همه وند (قبیله)/ 376
هموند (ایل)/ 196
هند (ده)/ 6
هند/ 3، 6، 16، 24، 56، 114، 121، 140، 143، 150، 151، 194، 198، 222، 236، 260، 286، 296، 316، 336، 345، 357، 358، 383، 386، 387، 425، 443، 444، 447، 457، 461، 481، 504، 505، 509، 532، 540، 550، 543، 550، 568، 582، 595، 606، 607، 613، 644، 698، 700، 706، 712، 724، 739
هندی/ 256
هنکز، استدمن/ 92، 103
هنگ شوستر/ 423
هوامان (ایل)/ 196
هویدا، امیر عباس/ 516
هویدا، حبیب اللّه/ 516
هویدا، فریدون/ 516
هویزه/ 264، 330، 430
هیأت، میرزا علی آقا/ 154
هیرمند/ 54
ی
یاتری/ 410
ص: 844
یاراحمد (طایفه)/ 70
یارمحمد زلئی/ 698
یازتپه/ 713، 714
یاسمی، رشید/ 235، 236، 283، 302
یاقوت حموی/ 107
یپرم خان ارمنی/ 714
یتدی ایماق (طایفه)/ 591
یحیی آباد (روستا)/ 71
یحیی امین/ 150
یحیی خان/ 26
ید اللّه خان (آلارلو)/ 341
یزد/ 21، 54، 63، 69، 150، 183، 193، 200، 223، 248، 266، 268، 291، 292، 294، 296، 314، 330، 364، 372، 424، 468، 519، 536، 537، 541، 634، 747
یزدآبادی، میرزا صادق/ 91
یزدان پناه، مرتضی (مرتضی خان)/ 525
یزدکان/ 288
یزدی، حسین/ 165
یزدی، سید محمد کاظم/ 364
یزدی، سید عبد الرسول/ 424
یزدی، میرزا سید محمود/ 385
یژدر (قبیله)/ 376
یغما (نشریه)/ 224
یغمایی، حبیب/ 43، 372
یکرنگیان، میرحسین/ 314، 604
یموت (طایفه)/ 172، 305، 409، 410، 553، 610، 657، 743
یمین الدوله/ 751
یمین السلطنه/ 51، 62، 100، 437
یمین الملک/ 56، 62
یمین الممالک مازندرانی، جعفر خان/ 78
یمین الممالک، اسد اللّه یمین اسفندیاری/ 77، 78، 164، 172، 247، 261، 673، 674
ینسکی (مسیو)/ 327
ینکجه (روستا)/ 210
یورتچی (طایفه)/ 63، 591
یوسف آباد/ 464
یوسف خان (نایب سرهنگ)/ 5، 559، 563، 598، 602، 669، 687، 728، 733
یوسف خان/ 551
یوسف وند/ 416
یونان/ 271، 361، 362، 370، 394، 395، 398، 426، 485، 622، 627، 648، 670
یونسکو/ 325
یونسی، شیخ حسن / 614
یهود/ 176، 238، 292، 324، 373، 382، 587
یهودا کوپلیویتز/ 299