ب_رادران يوس_ف در آغ__از داست__ان••• 61

(432)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تحليل روحيه و رفت_ار برادران ي_وسف••• 63

اعتق____ادات پس____ران يعق____وب••• 64

محبت فرزندان يعقوب نسبت به پ_در••• 65

محل زندگى يعقوب عليه السلام و ط_رز اداره معاش خانواده••• 66

دليل محبت زياد يعق_وب ب_ه ي_وس_ف••• 67

ت_دبير پدر در قب_ال حسادت پس_ران••• 68

ج_زئي_ات ت_وطئ_ه قت_ل ي_وسف، ي_ك خب_ر غيب_ى••• 70

تفسي_ر ب_رادران يوس_ف از گناه و توبه••• 74 آخ_ري__ن آرزوى ي__وس_ف••• 314

(433)

انتخاب روش اجراى توطئه و طرد يوسف از خانواده••• 75

(434)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مقدمات اجراى ت_وطئه••• 76

استيصال پدر در مقابل اصرار پسران••• 78

اج___راى ت___وطئ__ه••• 80

عذر دروغين براى خب_ر م_رگ يوسف••• 83

تحليل_ى ب_ر ب_افت ك__اره__اى دروغي_ن و كش__ف آن••• 86

صحن_ه دريافت خبر مرگ يوسف و عكس العمل يعقوب••• 89

تحليلى بر صبر يعقوب••• 92

فص__ل س_وم: انتقال و استقرار يوسف در مصر••• 97

(435)

استق__رار ي_وس_ف در مص___ر، تح__ول_ى در ت_اري_خ••• 97

(436)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ف_روشن_دگ__ان ي__وس_ف••• 99

خ___ري___دار ي___وس__ف••• 101

اجراى مشيت الهى در تمكّن يوسف در مصر••• 105

فص_ل چه___ارم: يوسف و زليخ_ا••• 109

يوسف در خانه عزيز م_صر••• 109

آغ_از ج__وان__ى ي_وس_ف••• 110

عش_____ق زليخ________ا••• 113

معش____وق ن_اشن__اس !••• 115

(437)

تحليل__ى ب__ر زن__دگ_ى و عش__ق زليخ__ا••• 121

(438)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

آن ج___ا ك__ه ج_ز خ_دا ن_اظ_رى نب_ود؟••• 125

ق___درت خ___ارق الع___اده ي___وس__ف••• 133

چ__ه چي_ز ج__اى ايم__ان را م_ى گي_رد !••• 137

او به گن_اه ن_زديك نش__د !••• 140

و.... ب_ره_انى كه ي_وسف را نج__ات داد؟••• 143

از پ_اره شدن پي_راهن تا بريدن دست ها••• 145

يوسف حقيقت را بيان كرد !••• 150

چ_ه كس_ى ب_ه نفع ي_وسف شهادت داد؟••• 151

(439)

قض__اوت ع_زي__ز مص__ر••• 153

(440)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مخف___ى ك_ارى ع_زي_ز••• 155

انتش__ار ص_داى عش_ق زليخ___ا در شه_____ر••• 157

دع_وت زليخ___ا از زن___ان اش___راف شه___ر••• 160

چ__و رخ بين_ى و دست از ت_رن__ج بشن__اسى؟!••• 162

زليخا دستش را نبريد !•••

164

دل ي_وس_ف م_الام_ال از عش__ق خ__دا ب___ود !••• 169

سخت ت_ري_ن س_اع_ت زن__دگ___ى ي__وس__ف••• 170

نك__ات_ى درب__اره ط____رح مجل_س زليخ____ا••• 172

(441)

چرا زنان مصر يوسف را به فرشته تشبيه كردند؟••• 173

(442)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اعت______راف زليخ___________ا••• 176

زليخا به تهديد متوسل مى ش_ود!••• 177

يوسف به خ_دا متوسل مى ش_ود!••• 179

فص__ل پنج__م: ي_وسف در زندان و آغاز دعوت پيامبرى او••• 185

دوران ط__ولان_ى زن_دگ_ى ي_وس_ف در زن__دان••• 185

دلي_ل زن_دان_ى ش_دن ي__وس_ف••• 187

رفق___اى زن____دان ي___وس_ف••• 190

تعبي__ر خ__واب زن__داني____ان••• 192

(443)

درخ_واست ي_وس_ف از زن_دانى نج__ات ي_افته••• 194

(444)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

آغ__از دع_وت پيغمب_رى ي_وس_ف در زندان••• 196

مفاد اولين دعوت دينى يوسف عليه السلام در زندان••• 199

يوسف خود را مع_رفى كرد !••• 203

منط_ق ي_وس_ف در تبليغ_ات دي_ن ت_وحي_د••• 207

فصل ششم: مقدمات رسيدن يوسف عليه السلام به حكومت مصر••• 211

رؤياى آشفت_ه پادشاه مصر••• 211

و اين گ_ون_ه ي_وس_ف دوب_اره مط_رح ش_د !••• 214

شرح آزادى يوسف از زندان••• 220

(445)

اعت_راف زن_ان مص_ر ب_ه بى گن_اه_ى ي_وسف••• 223

(446)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ي___وسف خ___ود را امي__ن مع__رف_ى م_ى كن_د !••• 225

آغ__از زن__دگ_ى اجت_ماع_ى و سي_اس_ى يوس_ف••• 226

اولي_ن مق__ام دولت_ى ي__وس__ف••• 228

ي_وسف در مق__ام وزارت خ_زان_ه دارى و م_الي__ه••• 230

مشيت والطاف الهى در تحولات زندگى يوسف عليه السلام ••• 231

فصل هفتم: سفرهاى برادران يوسف به مصر••• 235

سفر اول پسران يعقوب به مص_ر••• 235

مقدم_ات سفر بنيامين به مص__ر••• 238

(447)

تمهيدات يوسف ب_راى آوردن بني_امين ب_ه مص_ر••• 240

(448)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مقدمات سفر دوم پس_ران يعقوب ب_ه مصر••• 242

تعه_د ب_رادران در قب__ال حف_ظ بني_امي__ن••• 244

درسى كه يعقوب در توكل داد !••• 246

يعقوب پي_ام ي_وسف را دري__افت م_ى كن_د!••• 249

سفر دوم، سفر سرنوشت ساز••• 251

ورود ب_ه م_ص__ر از دروازه ه_اى متف___اوت••• 253

مشيت الهى و ت_وصيه يعقوب••• 256

عل_م اعطا ش__ده ب_ه يعق_وب••• 258

(449)

مص_ايب سف_ر دوم برادران ي_وسف در مصر••• 260

(450)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ط___رح ي_وس_ف ب__راى ب_ازداش_ت ب___رادر••• 261

تحليل__ى ب__ر ط__رح ت_وقي__ف ب_رادر يوسف••• 268

م__وض___ع ب____رادران مته____م••• 271

امتن_اع ي_وس__ف از تح_ويل ب_رادر••• 273

ماندن برادر بزرگ تر در مصر و بازگشت كاروان••• 274

زنده شدن اميد براى يافتن يوسف!••• 278

تك_رار مصيبت و افزونى غم يعقوب••• 281

سفر س_وم برادران يوسف به مص_ر••• 285

(451)

چگونه ب_رادران ب_ه هم رسي_دن_د؟••• 291

(452)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ب__وى پي__راه_ن ي__وس__ف••• 295

عط__ر ي_وس_ف ب__ه مش___ام يعق__وب رس___د!••• 298

فرزن_دان پشيم_ان و ش_رمن_ده در پيشگ_اه پ_در••• 301

فصل هشت_م: پ_ايان داستان يوسف واستقرار آل يعقوب در مصر••• 303

مه_اجرت و سك__ون__ت بنى اس__رائيل در مص__ر••• 303

لحظه ديدار با يوسف گم گشته••• 304

بحثى درب__اره مادر ي__وسف••• 306

واقعيت يافتن خواب ي__وسف••• 307

(453)

تحليلى بر سج__ده يعق__وب••• 310

(454)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

صحنه شكرگ_زارى ي_وسف••• 311

آخ_ري__ن آرزوى ي__وس_ف••• 314

تحليل آخرين آرزوى يوسف••• 317

داست__ان ي_وس_ف، به عن_وان يك خب_ر غيبى••• 319

پ__اي__ان عم__ر يعق__وب••• 319

ازدواج ي_وس_ف ب__ا زليخ_ا••• 320

پ__اي__ان س__وره ي_وس_ف••• 321

فصل نهم: شخصيت معنوى و ادب دينى يعقوب و يوسف عليه السلام ••• 327

(455)

مق___ام معن_وى ي_وس_ف و ثن_اى او در ق_رآن••• 327

(456)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مقام_ات و امتي___ازات ي__وس__ف عليه السلام ••• 328

برگزي_ده ش_دن ي_وسف••• 329

تعلي_م ت_أوي_ل اح_اديث••• 330

اتم_____ام نعم______ت••• 332

ادب دين___ى و عصم___ت ي__وس___ف••• 336

ادب ي_وس__ف در بي___ان و دع______ا••• 339

آخ___ري_ن دع__ا و ي__ادگ_ار ي_وس_ف••• 344

ظه__ور صب_ر و اميد يعقوب در كلام او••• 349

(457)

وَ الْمُرْسَلينَ، الْمُعَدِّ لِقَطْعِ دابِرِالظَّلَمَةِ وَ الْمُدَّخِرِ لاِِحْياءِ الْفَرائِضِ وَ مَعالِمِ الدّينِ ،

الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صاحِبِ الْعَصْرِ وَ الزَّمانِ عَجَّلَ اللّهُ تَعالى فَرَجَهُ الشَّريفَ فَيا مُعِزَّ

الاَْوْلِياءِوَيامُذِلَ الاَْعْداءِاَيُّهَاالسَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الاَْرْضِ وَالسَّماءِقَدْمَسَّنا

وَ اَهْلَنَا الضُّ___رَّ فى غَيْبَتِ___كَ وَ فِراقِ___كَ وَ جِئْن_ا بِبِضاعَ_ةٍ

(4)

مُزْجاةٍ مِنْ وِلائِكَ وَ مَحَبَّتِكَ فَاَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ مِنْ مَنِّكَ وَ

فَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا بِنَظْرَةِ رَحْمَةٍ مِنْكَ

اِنّا نَريكَ مِنَ الْمُحْسِنينَ

روش آنها را الهى و قرآنى نمايد و آن برادر بزرگوار جناب آقاى دكتر محمد بيستونى است كه اين توفيق نصيب ايشان گرديده و ذخيره عظيم و باقيات الصالحات جارى براى آخرت ايشان هست. به اميد اين كه همه اقدامات با خلوص قرين و مورد توجه ويژه حضرت بقيت اللّه الاعظم ارواحنافداه باشد.

(7)

مرتضى مقتدايى

به تاريخ يوم شنبه پنجم ماه مبارك رمضان المبارك 1427

(8)

يكصد تفسير موضوعى ديگر نظير باستان شناسى قرآن كريم، رنگ شناسى، شيطان شناسى، هنرهاى دستى، ملكه گمشده و شيطانى همراه، موسيقى، تفاسي_ر گرافيكى و... بخش__ى از خروجى ه__اى منتش__ر شده در همي__ن راست__ا مى باش__د.

كتابى كه ما و شما اكنون در مح_ضر ن_ورانى آن هستي_م ح_اص_ل ت__لاش 30 س__اله «استادارجمند جناب آقاى سيدمهدى امين» مى باشد.ايشان تمامى مجلدات تفسيرالميزان را به

مقدمه ناشر (11)

دق__ت مط__العه ك__رده و پس از فيش بردارى، مطالب را «بدون هيچ گونه دخل و تصرف در متن تفسير» در هفتاد عنوان موضوعى تفكيك و براى نخستين بار «مجموعه 70 جلدى تفسير موضوعى الميزان» را ت__دوي__ن نم__وده ك__ه ه_م به صورت تك موضوعى و هم به شكل دوره اى براى ج_وان_ان عزيز ق_اب__ل استفاده كاربردى است.

«تفسير الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى

ت_وسل مى جويد.

(12) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه،

مقدمه ناشر (13)

نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

(14) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (15)

به عمل آمده از موضوعات قرآن كريم قريب 70 عنوان مستقل به دست آمد. هر يك از اين موضوعات اصلى، عنوان مستقلى براى تهيه يك كتاب در نظر گرفته شد. هر كتاب در داخل خود به چندين فصل يا عنوان فرعى تقسيم گرديد. هر فصل نيز به سرفصل هايى تقسيم شد. در اين سرفصل ها آيات و مفاهيم قرآنى از متن تفسي_ر المي__زان انتخ__اب و پس از تلخيص، به روال منطقى، طبقه بندى و درج گرديد، به طورى كه خواننده جوان و محقق ما با مطالعه اين مطالب كوتاه وارد جهان شگفت انگيز آيات و معارف قرآن عظيم گردد. در پايان كار، مجموع اين معارف به قريب 5 هزار عنوان يا سرفصل بالغ گرديد.

از لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

مقدمه مؤلف (17)

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

(18) زندگانى يعقوب

و يوسف عليه السلام

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

مقدمه مؤلف (19)

اص__ول اين مطالب باتوضيح و تفصيل در «تفسير الميزان» موجود است كه خواننده مى تواند براى پى گي__رى آن ها به خود المي__زان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستن__د هر مطلب با ذك__ر شماره مجل__د و شماره صفح__ه مربوط__ه و آيه مورد استن__اد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان،

(20) زندگانى يعقوب و

يوسف عليه السلام

تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

مقدمه مؤلف (21)

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(22) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

راه رؤي__ا او را به چنين آينده اى درخشان بشارت داد.

بدين صورت كه وى در خواب ديد يازده ستاره و آفتاب و ماه در برابرش به خاك افتادند و او را سجده كردند. يوسف اين خواب خود را براى پدرش نقل كرد و پدر او را سفارش كرد كه زنهار خواب خود را براى برادرانت نقل مكن، زيرا اگر نقل كنى بر تو حسادت مى ورزند. آن گاه پدرش خواب او را تعبير كرد به اين كه به زودى خدا تو را برمى گزيند و از تأويل احاديث تو را مى آموزد و نعمت خود را بر تو و بر آل يعقوب تمام مى كند، آن چنان كه بر پدران تو ابراهيم و اسحق تمام كرد.

(24) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

اين رؤيا همواره در نظر يوسف بود و تمامى دل او را مشغول به خود كرده بود. او همواره دلش به سوى محبت پروردگارش پر مى زد و به خاطر علو نفس و صفاى روح و خصايص حميده كه داشت واله و شيداى پروردگار بود و از اين ها گذشته داراى جم__الى ب__دي__ع ب__ود، آن چنان كه عقل ه_ر بينن__ده اى را م_دهوش و خيره مى ساخت.

يعقوب هم به خاطر اين صورت زيبا و آن سيرت زيباترش او را بى نهايت دوست مى داش_ت و حت_ى ي_ك س_اعت از او ج_دا نمى ش__د.

اين معنا بر برادران بزرگترش گران مى آمد و حسد ايشان را برمى انگيخت، تا آن كه بالاخره يك روز دور هم جمع شدند و درباره كار او با هم به مشورت پرداختند. يكى گفت بايد او را كشت، يكى ديگر گفت بايد او را در سرزمين دورى انداخت و پدر و محبت

پ__در را ب__ه خ__ود اختص__اص داد، آن گ__اه بعدا توبه كرد و از صالحان شد و در آخر

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (25)

رأى شان بر پيشنه__اد يكى از ايش__ان متفق ش__د كه گفته بود او را در چاهى بيندازيم تا ك__اروانيانى كه از چ__اه ه_اى س__ر راه آب مى كشن_د، او را ي_افت__ه و ب_ا خ__ود بب__رند.

بعد از آن كه برادران يوسف بر اين پيشنهاد تصميم گرفتند، به ديدار پدر رفتند و با او در اين باره گفت گو كردند و از او خواستند كه فردا يوسف را با ما بفرست تا در صحرا بدود و بازى كند و ما او را محافظت مى كنيم.

پدر در آغاز راضى نشد و چنين عذر آورد كه من مى ترسم گرگ او را بخورد. از فرزندان اصرار و از پدر انكار، تا آخر راضى اش كردند و يوسف را از او ستاندند و با خود به مراتع و چراگاه هاى گوسفندان بردند و بعد از آن كه پيراهنش را از تنش درآوردند او را در چاه انداختند.

برادرانش آن گاه پيراهن او را با خ_ون دروغين آغشت_ه ك_ردن_د و ن_زد پ_در آوردن_د و گريه كنان گفتند: ما رفته بوديم با هم مسابقه بگذاريم و يوسف رانزد بار و بنه خود گ__ذاشت_ه ب_وديم و وقتى ب_رگشتي_م دي_ديم گ__رگ او را خ_ورده اس_ت و اي_ن پي_راهن به خ_ون آل_وده اوس_ت.

(26) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يعقوب به گريه درآمد و گفت: چنين نيست! بلكه نفس شما امرى را بر شما تسويل ك_رده و شم_ا را ف_ريب داده است. م_ن ن_اگ_زي_ر صب_رى جمي_ل پيش م_ى گي_رم و خ_دا ه_م ب_ر آن چه شم_ا ت_وصيف م_ى كني_د مستع_ان و ي_اور است. اين مطالب

را يعقوب جز از راه ف__راس__ت اله__ى نفهميده بود و اين خداوند ب_ود ك_ه در دل او انداخته بود كه مطل_ب از چه قرار است.

يعقوب همواره براى يوسف اشك مى ريخت و به هيچ چيز دلش تسلى نمى يافت، تا آن ك_ه دي__دگ__انش از ش__دت ح__زن و ف__رو ب_ردن ج__رع_ه ه_اى ان__دوه نابينا گشت.

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (27)

فرزندان يعقوب روزى كه يوسف را به چاه انداختند مراقب چاه بودند كه ببينند چه بر سر يوسف مى آيد، تا آن كه كاروانى بر سر چاه آمد و مأمور سقايت خود را روانه كردند تا از چاه آب بكشد، وقتى آن مرد سطل خود را به قعر چاه سرازير كرد يوسف خود را به سطل آويزان كرد و از چاه بيرون آمد. مرد كاروانى فرياد خوشحالى اش بلند شد كه پسرى پيدا كرده است ولى فرزندان يعقوب نزديكش آمدند و ادعا كردند كه اين بچه برده ايشان است و آن گاه بناى معامله را گذاشتند و او را به بهائى اندك در ازاى چن_د درهم ف_روختن_د.

كاروانيان يوسف را با خود به مصر بردند و در معرض فروشش گذاشتند. عزيز مصر او را خريدارى نمود و به خانه برد و به همسرش سفارش كرد تا او را گرامى بدارد، شايد به دردشان بخورد و يا او را فرزند خوانده خود كنند. همه اين سفارشات

(28) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

به خاطر جمال بديع و بى مثال او و آثار جلال و صف__اى روح___ى بود كه از جبين او مشاهده مى كرد.

يوسف در خانه عزيز غرق در عزت روزگار مى گذرانيد و اين خود اولين عنايت لطي__ف و س_رپ_رست__ى بى م__انن__دى ب_ود كه از خ_داى

تعالى نسبت به وى بروز كرد.

برادرانش خواسته بودند تا به وسيله چاه انداختن و فروختن او را از زندگى خوش و آغوش پدر و عزت و ناز محروم سازند و يادش را از دل ها ببرند، ولى خداوند نه او را از ياد پدر برد و نه مزيت زندگى را از او گرفت، بلكه به جاى آن زندگى كه در خانه اى موئى و عيش صحرائى داشت، قصرى سلطنتى و حياتى راقيه و شهرى روزى اش كرد، به خلاف همان نقشه اى كه برادران براى ذلت و خوارى او كشيده بودند، او را عزيز و محت_رم س_اخت.

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (29)

رفتار خداوند نسبت به يوسف از اول تا آخر در مسير همه حوادث بر همين منوال ج_ريان ي_اف__ت!

يوسف در خانه عزيز در گواراترين عيش زندگى مى كرد تا بزرگ شد و به حد رشد رسيد. در اين مدت لايزال نفس او رو به پاكى و تزكيه و قلبش رو به صفا مى گذاشت و به ياد خدا مشغول بود تا در محبت خداوند به حد شيدائى يعنى مافوق عشق رسيد و خود را براى خ__دا خ__ال__ص گ__رداني__د و ك__ارش ب__ه ج__ائى رسي__د ك__ه ديگر همّ__ى ج__ز خ__دا ن__داش__ت و خ__داي_ش ه__م او را ب_رگزيد و خالص براى خودش گ_ردان_د و عل_م و حكمت__ش ارزان___ى داشت... آرى رفت__ار خ__دا با نيك__وك__اران چني__ن اس__ت !

در اين م_وقع ب_ود ك_ه همس_ر ع_زي_ز دچ_ار عش_ق او گ_ردي_د و محب_ت ي_وس_ف ت_ا اعم_اق دلش راه پي__دا ك_رد و ن__اگ__زي_رش س_اخت ت_ا بن_اى م_راوده را ب_ا او بگ_ذارد.

(30) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

لاج___رم روزى هم__ه دره__ا را بس_ت و او را ب__ه خ__ود

خ__واند و گفت: «هَيْتَ لَكَ!»

يوسف از اجابتش س__رب__از زد و ب__ه عصم__ت اله__ى اعتص__ام جس__ت و گف__ت:

«پن___اه ب__ر خ______دا!

ب_ى گم_ان او پ__روردگ__ار م_ن اس_ت !

ك_ه ج_ايگ_اه م_را نيك_و س_اخته است !

بى گمان ستم كاران را رستگار نمى كند!» (23 / يوسف)

زليخا او را تعقي__ب ك__رد و هر يك براى رسيدن به در از ديگرى پيشى گرفتند تا دس__ت همس__ر ع__زي__ز ب__ه پي__راه__ن او بن__د شد و از بيرون ش__دن جلوگيرى اش ك__رد و در نتيج__ه پي__راه__ن يوسف از عقب پاره شد !

در همين هنگام به عزيز برخوردند كه پشت در ايستاده بود. همسر او يوسف را

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (31)

متهم كرد به اين كه نسبت به وى قصد سوء داشته است. يوسف انكار كرد. در همين موقع عنايت الهى او را دريافت و كودكى كه درهمان ميان در گهواره بود به برائت و پاكى يوسف گواهى داد و بدين وسيله خدا او را تبرئه كرد.

يوسف بعد از اين جريان مبتلا شد به اظهار عشق زنان مصر و مراوده آن ها با وى و عش__ق همس__ر عزيز نيز روز به روز انتشار و سر و صدائى بيشتر مى يافت تا آن كه ج__ري__ان ب__ا زن__دانى ش__دن ي__وس__ف خ__اتم_ه ي_افت.

همسر عزيز خواست تا با زندانى كردن يوسف او را به اصطلاح تأديب كند و مجبورش سازد تا او را در آن چه كه مى خواهد اجابت كند. عزيز هم از زندانى كردن يوسف مى خواست تا سرو صداها و اراجيفى را كه درباره همسر او انتشار يافته بود و آب_روى او و خ_ان_دانش و وجه_ه حك_ومتى اش را لك_ه دار ساخت_ه ب_ود، خاموش سازد.

(32) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يوسف وارد زندان شد و

با او دو جوان از غلامان دربار نيز وارد زندان شدند. يكى از ايشان به يوسف گفت كه در خواب ديده است كه انگور مى فشارد و شراب مى سازد و ديگ_رى گف_ت ك_ه در خ_واب دي_ده است ك_ه ب_الاى سرش نان حمل مى كند و مرغان از آن مى خ_ورن_د و از وى درخواست كردند تا تأويل رؤي_اى ايش_ان را بگ_ويد.

يوسف عليه السلام رؤياى اولى را چنين تعبير كرد كه وى به زودى از زندان خلاص مى شود و به شغل پياله گردانى دربار منصوب مى شود و در تعبير خواب نفر دومى گفت كه او به زودى به دارآويخته مى شود و مرغان هوا سر او را خواهند خورد. و همين طور هم شد كه آن جناب فرموده بود.

در ضمن يوسف به آن كس كه نجات يافتنى بود در موقع بيرون شدنش از زندان گفت: مرا ن_زد خ_دايگ_انت ب_ه ي_ادآر !

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (33)

شيط_ان اين سفارش را از ياد او برد و در نتيجه چند سالى در زندان ماند.

بعد از اين چند سال، پادشاه خواب هولناكى ديد و آن را براى كرسى نشينان مملكت خود بازگو كرد تا شايد تعبيرش كنند. و آن خواب چنين بود كه گفت: «- در خواب مى بينم هفت گاو چاق طعمه هفت گاو لاغر مى شوند و هفت سنبله سبز را و ديگر سنبله هاى خشكيده! هان اى كرسى نشينان! نظر خود را درباره رؤياى من بگوئيد، اگر از تعبير رؤيا سررشته داريد؟» (43 / يوسف)

گفتن_د: اين خواب آشفته است و ما دانا به تعبي_ر خواب هاى آشفته نيستيم !

در اين موقع بود كه ساقى شاه به ياد يوسف و تعبيرى كه از خواب وى كرده

بود، افت__اد و ج__ري__ان را ب__ه پادشاه گفت و از او اجازه گرفت تا به زن_دان ب_رود و از يوسف تعبير خ_واب او را بپرسد، او نيز اج_ازه داد و او را ب_ه ن_زد ي_وسف روانه ك_رد.

(34) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

وقتى ساقى شاه نزد يوسف آمد و تعبير خواب شاه را خ_واست و گفت ك_ه هم_ه م_ردم منتظ_رن_د پ__رده از اي_ن راز ب_رداشت_ه ش_ود. ي_وسف در ج_وابش گفت:

- هفت سال پى در پى كشت و زرع كنيد و آن چه درو مى كنيد در سنبله اش بگذاريد مگر اندكى كه مى خوريد. آن گاه هفت سال ديگر بعد از آن مى آيد كه آن چه اندوخته ايد مى خوريد، مگر اندكى از آن چه انبار كرده ايد. سپس بعد از اين هفت سال سالى فرا مى رسد كه از قحطى نج_ات ي_افت_ه و از مي_وه ه_ا و غ_لات به_ره من_د مى شويد! ش__اه وقت__ى اي__ن تعبي__ر را شني__د ح__الت__ى آميخت__ه از تعج__ب و مس____رت ب__ه وى دس__ت داد و دست__ور آزادى يوسف را صادر كرد. و گفت تا او را احضار كنند، لكن وقتى م__أم__ور دربار به زن__دان مراجعه نمود و خواست يوسف را بيرون آورد، او از بي__رون آم__دن امتن__اع ك__رد و فرمود:

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (35)

- بيرون نمى آيم مگر بعد از آن كه شاه ماجراى ميان من و زنان مصر را تحقيق كند و ميان م__ن و ايش_ان حكم نمايد !

شاه تمامى زنان را كه در ج__ري__ان ي__وس__ف دس__ت داشتن__د احض__ار نمود و درباره او با ايشان به گفت گو پرداخت. آن ها همگ__ى به برائت ساحت او از جميع تهمت ه__ا متف__ق گشتن__د و گفتند: - از خدا به دور، ما هيچ سابقه

سوئى از او ن_داري_م !

در اي_ن ج_ا همس_ر ع_زي_ز گف_ت:

- ديگ_ر حق آشك_ار ش_د! و من ن_اگ_زي_رم بگ_ويم ك_ه هم_ه فتن_ه ه__ا زي_ر س_ر من بود و من عاشق او شده بودم و با او بناى مراوده را گذاشتم، او از راست گ_وي_ان است !

پادشاه امر او را بسيار عظيم ديد و علم و حكمت و استقامت و امانت او در نظرش عظيم آمد و دستور داد آزادش كنند و او را مجددا احضار كرد و دستور داد با كمال عزت و احترام احضارش كنند و گفت:

(36) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«او را ب__راي__م بي__اوريد ت__ا م__ن وى را مخص__وص خ__ود گردانم!» (54 / يوسف)

وقتى يوسف را آوردند، شاه با او گفت گو كرد و گفت تو ديگر امروز نزد ما داراى مكانت و امانتى، چه دقيق ت_رين وجه_ى آزم_ايش و بهت_رين وجه_ى خ_الص گشت__ه اى !

يوس_ف در پ__اسخش ف__رم__ود:

- مرا متصدى خزاين زمين يعنى سرزمين مصر بگردان، كه در حفظ آن حافظ و دان__اي__م و هم مى ت__وانم كشت__ى مل__ت و مملك__ت را در چن__د س__ال قحط__ى به س__اح_ل نج__ات ب__رس__انم و از م__رگى كه قحط__ى ب_دان تهديدشان مى كند، برهانم !

پادشاه پيشنهاد وى را پذيرفت و يوسف دست اندركار امور مالى شد و در كشت و زرع بهتر و بيشتر كوشيد و در جمع آذوقه و طعام و نگهدارى آن در سيلوهاى مجهز با كمال حزم و تدبير، سعى كرد، تا آن كه سال هاى قحطى فرا رسيد و يوسف آذوقه پس انداز شده را در بين مردم تقسيم و توزيع مناسب نمود و بدين وسيله آن ها را از مخمصه رهانيد.

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (37)

در همي_ن سني_ن

ب_ود ك_ه ي_وس_ف ب_ه مق_ام ع_زي_زى مص_ر رسي__د و ب__ر اريك__ه سلطنت تكيه زد.

معلوم مى شود كه راه رسيدن يوسف به سلطنت از طريق رفتن او به زندان هموار شد. در همين زندان بود كه مقدمات اين سرنوشت فراهم آمد. از سوى ديگر مى بينيم با اين كه زنان مصر مى خواستند براى خاموش كردن سر و صداها اسم يوسف را از ي_اده_ا بب_رن_د و ديدگان را از ديدارش محروم و او را از چشم ها مخفى بدارند، ولكن خ_دا غي_ر اي_ن را خ_واست !

(38) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

در بعضى از سال هاى قحطى بود كه برادران يوسف براى گرفتن آذوقه وارد مصر شدند و به نزد يوسف آمدند و يوسف به محض ديدن آن ها، ايشان را شناخت، ولى ايش_ان يوسف را نشناختند.

يوسف از وضع ايشان پرسيد، در جواب گفتند:

- ما فرزن_دان يعق_وبي_م و ي_ازده ب_رادري_م، كه كوچك ترين از همه نزد پدر مانده، چ__ون پ_در ط__اقت دورى و ف___راق او را ن____دارد.

يوسف چنين وانمود كرد كه ميل دارد او را هم ببيند و بفهمد كه مگر چه خصوصيتى دارد كه پدرش اختصاص به خودش داده است. لذا دستور مى دهد كه اگر بار ديگر به مصر آمدند حتما او را با خود بياورند. آن گاه براى اين كه تشويقشان كند بسيار احترام نمود و بيش از بهائى كه پرداخته بودند آذوقه شان داد و از ايشان عهد و پيمان گرفت كه برادر را حتما بياورند.

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (39)

ضمنا به طور محرمانه به كاركنان خود دستور داد تا بها و پول يا متاعى را كه آورده اند برگردانند و در خورجين هايشان بگذارند تا وقتى برمى گردند متاع

خود را بشناسند، شاي_د دوب_اره ب_رگ_ردن_د !

چ__ون به ن__زد پ_در ب_ازگشتن_د، م_اج_را و آن چ_ه را ك_ه مي_ان ايشان و عزيز مصر اتفاق افتاده بود همه را براى پدر نقل كردند و گفتند كه با اي__ن هم__ه احت__رام از ما عهد گ__رفت__ه كه برادر را برايش بب__ريم و گفت__ه كه اگر نب__ريم به م__ا آذوق__ه نخواهد داد.

پدر از دادن "بنيامين" خوددارى مى كند. در همين حين خورجين ها را باز مى كنند تا آذوقه را جا به جا كنند مى بينند كه عزيز مصر متاعشان را هم برگردانيده است. مجددا نزد پدر شده و جريان را به اطلاعش مى رسانند و در فرستادن بنيامين اصرار مى ورزند ولى پدر امتناع مى كند تا آن كه در آخر بعد از گرفتن عهد و پيمان الهى كه در بازگرداندن و محافظت او دريغ نورزند، رضايت مى دهد و در عهد خود نكته اى را هم اضافه مى كنند كه اگر گرفتارى پيش آمد كه برگرداندن او مقدور نبود، معذور باشند.

(40) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آن گاه براى بار دوم مجهز شده و به سوى مصر حركت مى كنند، در حالى كه بنيامين را نيز همراه دارند.

وقت__ى ب__ر ي__وس__ف وارد مى ش__ون_د ي__وس_ف برادر مادرى خود را به اطاق خلوت برده و خود را معرفى مى كند و مى گويد: م__ن برادر تو يوسف هستم و ناراحت مباش، من نخواسته ام تو را حبس كنم، بلكه نقش__ه اى دارم و آن اين است كه مى خ_واهم ت_و را نزد خود نگه دارم، پس زنهار كه از آن چه مى بينى ن_اراح_ت مب_اش !

و چون بار ايشان را مى بندد، جام سلطنتى را در خورجين بنيامين مى گذارد و آن

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (41)

گاه جارزنى جار

مى زند كه: - اى كاروانيان شما دزديد !

فرزندان يعقوب برمى گردند و به نزد ايشان مى آين_د ك__ه مگ__ر چ_ه گ_م ك_رده اي_د؟

گفتند: جام سلطنتى را، كه پيمانه است، گم كرده ايم! و هر كه آن را بياورد يك بار شتر جايزه مى دهيم !

گفتند: ب_ه خدا كه شما خود فهميديد كه ما بدين سرزمين نيامده ايم تا فساد كنيم و ما دزد نب_____وده اي___م !

گفتند: اگ__ر ج_ام در ب_ار شم_ا پي_دا ش_د كيف_رش چيس_ت؟ خ__ودت_ان بگ__وئي___د !

گفتند: (در مذهب ما) كيفر دزد، خود دزد است، كه برده و مملوك صاحب مال م__ى ش__ود. م_ا س_ارق را اي_ن گ_ون_ه كيف__ر م_ى دهي__م !

پس شروع كردند به بازجوئى و جست جو و نخست خورجين هاى ساير برادران را

(42) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

وارسى كردند و در آن ها چيزى نيافتند، آن گاه در آخر از خورجين بنيامين درآوردند و دستور بازداشتش را دادند.

هر چه برادران نزد عزيز آمدند و براى آزاد ساختن او التماس كردند مؤثر نيفتاد. حتى حاضر نشد يكى از ايشان را به جاى بنيامين بگيرد و بر پدر پير او ترحم كند، ناگزير مأيوس گشتند و نزد پ_در آم_دن_د. البت_ه غير از بزرگترشان، كه او در مصر بماند و ب_ه س_اي_رين گف_ت:

- مگر نمى دانيد كه پدرتان از شما پيمان گرفته است؟ مگر سابقه ظلمى را كه به يوسف ك_ردي_د از يادتان رفته است؟ من از اين ج_ا تك_ان نمى خ_ورم ت_ا پ_درم اج_ازه دهد و ي_ا خ_داون_د ك_ه احك_م الح_اكمي_ن اس_ت ب__راي__م چ__اره اى را ب__رايش بس_ازد !

او در مصر بماند و ساير برادران نزد پدر بازگشتند و جريان را برايش گفتند.

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (43)

يعق___وب عليه السلام وقت___ى اي__ن ج__ري__ان را شني__د،

گف__ت:

«- نه! نفس شما، باز شما را به اشتباه انداخته است !

من صبرى جميل پيش مى گيرم،

باشد كه خدا همه آن ها را به من بازگرداند!» (83 / يوسف)

در اي_ن ج_ا روى از ف_رزن_دان برت_افت و ن_اله اى كرد و گفت:

- وا اسف_____ا ب_____ر ي____وس__ف!!

و دي_دگ_ان_ش از ش_دت ان_دوه و ف_روب_ردن ج_رعه ه_اى غ__م، سفي_د گش___ت !

چون فرزندان ملامتش كردند كه تو هنوز دست از يوسف و ياد او برنمى دارى؟

گف__________ت:

- من به شما چيزى نم_ى گ_وي_م،

(44) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

م__ن ح__زن و ان__دوه خ__ود را ن_زد خ_دا به شكايت مى برم !

و م__ن از خ__دا چي__زه_ائى مى دان_م ك_ه شم___ا نم_ى داني__د !

آن گاه فرمود:

- اى فرزندان من !

برويد! و از يوسف و برادرش جست جو كنيد !

و از رحم__ت خ___دا م___أي___وس نش___وي____د !

م__ن امي__دوارم ك__ه شم_ا م__وف_ق م_ى ش__وي_د و ه_ر دو آن ه_ا را پي_دا م_ى كني____د !

چند تن از فرزندان به دستور يعقوب دوباره به مصر برگشتند. وقتى در برابر ي__وس__ف ق___رار گ___رفتن___د و تض___رع و زارى ك__ردن__د و التم__اس نم__ودن__د ك_ه: - ب_ه م__ا و ج___ان م____ا و خ__ان__دان م__ا و ب____رادر م___ا رح___م ك___ن! اى ع____زي___ز!

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (45)

بلاها ما را و خاندان م_ا را احاطه ك_رده اس_ت،

قحطى و گ_رسنگى م_ا را از پ_ا درآورده است.

م___ا ب____ا بض___اعت_ى ان_____دك آم____ده اي___م،

و پيمانه تمام ب_ده !

و ب_ر م__ا و ب___ر ب__رادر م__ا ك__ه اين_ك ب___رده خ__ود گ__رفت__ه اى رح__م ف____رم____ا!

كه خ_داون_د تص_دق كنندگان را دوست مى دارد !

اين جا بود كه كلمه خداى تعالى تحقق يافت! كلمه اى كه عبارت بود از عزيز كردن ي_وسف علي_رغم ك_وشش ب_رادران و وع_ده اين ك_ه ق_در و

من_زلت او را و ب_رادرش را ب_الا ب_رده حس_ودان ستم گ_ر را ذلي_ل و خ_وار آن ه_ا بس_ازد! يوسف تصميم گرفت خود را به برادران معرفى كند، لاجرم چنين آغ_از كرد:

(46) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

هيچ مى دانيد كه با يوسف و برادرش چه كرديد؟

آن روزه____ا ك___ه غ___رق در جه___ل ب__ودي____د!؟

ب____رادران تك___ان__ى خ____وردن____د و گفتن_____د:

- آيا راستى تو يوسفى؟

گف__ت: - من ي__وسف__م و اي__ن ب__رادر م_ن اس_ت !

خدا بر ما منت نهاد.

آرى كسى كه تقوى پيش_ه كند و صبر نمايد،

خداوند اجر نيكوكاران را ض_ايع نمى س_ازد!

گفتن__د: - ب_ه خ_دا قس_م ك_ه خ_دا ت_و را ب_ر م_ا ب_رت_رى داد و م_ا خطاك_ار ب_ودي_م !

چون به گناه خود اعتراف كردند و گواهى دادند كه امر به دست خداست، هر كه را

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (47)

بخواهد عزيز مى كند و هر كه را بخواهد ذليل مى سازد و سرانجام نيك از آن مردم با تقواست! و خدا ب_ا ص_اب_ران و خ_ويشتن داران است، لاجرم يوسف هم در جوابشان شيوه عفو و استغفار را پيش گرفت و چنين گفت:

- ام__روز ب__ه خ___رده حس__اب ه_ا نم_ى پ__ردازم، خ___داون___د شم___ا را بي_ام__رزد !

آن گاه همگى را نزد خود خواند و احترام و اكرامشان كرد. سپس دستورشان داد تا به ن_زد خ_ان_واده ه_اى خ_ود ب_ازگشت_ه و پي_راهن او را ه_م ب_ا خ_ود بب_رن_د و به روى پدر بين_دازن_د، تا ب_ه همين وسيله بين_ا ش_ده و او را ب_ا خ_ود بي_اورن_د.

برادران آماده سفر شدند. همين كه كاروان از مصر بيرون شد، يعقوب در آن جا كه بود به كسانى كه در محض_رش ب_ودن_د گفت:

_ من دارم بوى يوسف را مى شنوم، اگر

به سستى رأى نسبتم ندهيد!

(48) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

فرزندانى كه در حضورش ب_ودن_د گفتن_د:

_ ب_ه خ__دا قس_م ك__ه ت__و هن___وز در گم____راه_ى س__ابق_ت هست__ى!

چيزى نگذشت كه بشير وارد شد و پيراهن يوسف را به صورت يعقوب انداخت و يعقوب ديدگان از دست شده خود را باز يافت.

و عجب اين جاست كه خداوند به عين همان چيزى كه به خاطر آن ديدگانش را گرفته بود، با همان (پي_راهن) دي_دگ_انش را شف_ا داد.

آن گ___اه يعق__وب ب__ه پس__ران_ش گف__ت:

- ب__ه شم__ا نگفت_م ك_ه م_ن از خ_دا چي_زه__ا س__راغ دارم ك__ه شم__ا نم__ى داني_د!؟

گفتند: - اى پدر! حال براى ما استغفار كن !

و آم__رزش گن__اه__ان م_ا را از خ_دا بخ_واه،

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (49)

م__ا م_ردم_ى خطاك_ار ب_ودي_م !

يعق_______وب ف_______رم______ود:

- ب______ه زودى از پ____روردگ_____ارم جه__ت شم____ا طل____ب مغف_____رت م___ى كن_م، او ه_____م غف____ور و رحي____م است !

آن گاه تدارك سفر ديدند و روانه مصر شدند. يوسف ايشان را استقبال كرد و پدر و مادر را در آغوش گرفت و امنيت قانونى براى زندگى در مصر جهت ايشان صادر كرد، و به دربار سلطنتى شان وارد نمود و پدر و مادر را بر تخت نشانيد. آن دو به اتفاق ب_رادران همه در برابر يوسف به سجده افتادند.

ي__وس__ف گف__ت: - پ_____در ج_____ان، اي__ن تعبي___ر هم____ان خ____واب___ى اس___ت كه م_ن قب__لاً دي__ده ب_ودم !

(50) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پ___روردگ__ارم خ___واب__م را حقيق_ت ك___رد!

آن گاه به شكران_ه خ_دا پ_رداخ_ت، ك_ه چ_ه رفتار لطيفى در دفع بلاياى بزرگ از وى كرد و چه سلطنت_ى و علمى به او ارزانى داشت!

دودمان يعق_وب هم چن_ان در مص_ر بم_ان_دن_د. و اه_ل

مص_ر ي_وس_ف را ب_ه خ_اط_ر آن خ_دمتى ك_ه ب_ه ايش_ان كرده بود و آن منتى كه به گردنشان داشت، بى نهايت دوست داشتند.

ي__وس_ف مص__ريان را به دي_ن ت_وحي_د و مل_ت ابراهي_م و اسحق و يعقوب دعوت م_ى ك__رد. م_وض_وع دع_وت او در زن__دان در اي_ن س_وره و ني_ز در سوره مؤمن در ق__رآن ذك___ر ش__ده اس__ت. (1)

1- المي__________زان ج : 22 ص : 118 .

خلاصه سرگذشت يوسف عليه السلام (51)

بعدها آن را صورت خارجى داد و با تربيت اله_ى ك__ه مخص___وص يوس_ف داش_ت، كلم___ه او را تتمي___م ك__رد !

سنت خداى تعالى درباره اوليائش همين بوده كه هر يك از ايشان را در تحت تربيت خاصى پرورش دهد.

در قسمت__ى از آي__ه كه بع__د از رؤي__اى ي__وس__ف و تعبي_ر پ_در آورده و فرموده:

«در ي_وس_ف و ب___رادرانش آي___ات__ى اس_ت ب___راى س_ؤال كنن__دگ___ان!» (7 / يوسف)

اشع_ار ب_ه اي_ن معن_ى دارد ك_ه گ_وي_ا اشخ_اص_ى از رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله داس_ت_ان ي_وسف و يا مطلبى را سؤال كرده بودند كه با اين داستان ارتباط داشت و اين اشعار

(54) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مؤيد آن رواياتى است كه مى گويد قومى از يهود، مشركين مكه را وادار م_ى ك_ردن_د ت_ا ب_ه ن_زد رسول خدا صلى الله عليه و آله بروند و از سب_ب انتق__ال بنى اسرائيل به مص__ر پرسش كنن_د.

بنى اس_رائي_ل ف_رزن_دان حض_رت يعق_وب ب_ودن_د ك___ه خ___ود س__اك_ن س__رزمي_ن ش_ام ب_ود و مش_ركين ه_م اي_ن س_ؤال را در مي_ان نه_ادن__د و در ج__وابش اي_ن س__وره ن__ازل ش_د و چگ_ونگ__ى انتق__ال اولاد يعق__وب را ب_ه مص_ر بي__ان ك__رد.

ارتباط سرگذشت يوسف باانتقال بنى اسرائيل به مصر (55)

او به هي__چ س__وى ديگ__رى ت_وج__ه ن__داش__ته ب__اش___د !

عهده دار امور چنين بنده اى خود خداوند مى شود و او را به بهترين وجهى تربيت

(56) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مى كند و راه نزديك شدنش را هموار و از جام محبت سرشارش مى كند، آن چنان كه او را خالص براى خود مى سازد و به زندگى الهى خود زنده اش مى كند، هر چند اسباب ظاهرى همه در هلاكتش دست به دست هم داده باشند. خداوند او را بزرگ مى كند، هر چند حوادث او را خوار بخواهند و عزيزش مى كند هر چند نوائب و ن_ام_لايم_ات ده_ر او را ب_ه س_وى ذلت بكش_انن_د و ق_در و منزلتش را منحط سازند. خداوند اين غرض را در خلال بيان داستان يوسف تأمين نموده است.

كيفي_ت استثنائى نقل داستان يوسف در قرآن

در هي__چ س__وره اى از قرآن كريم و هيچ داستانى در قرآن به مانند داستان يوسف

كيفيت استثنائى نقل داستان يوسف در قرآن (57)

به طور مفصل و از اول تا آخر نيامده است. به علاوه در سوره يوسف غير از داستان يوسف، داست__ان ديگرى هم ذكر نشده است و اين سوره اى است خالص براى يوسف، آن بنده خالص !

يوسف بنده اى بود خالص در بندگى و خداوند نيز او را براى خود خالص كرده بود. خداوند او را از همان راهى كه سبب هاى ظاهرى به سوى هلاكت مى كشانيدند به سوى زندگى و حيات مى ب_رد.

در اين داستان مى بينيم كه در آغاز زندگى يوسف برادران بر او حسد بردند و او را در قع_ر چ_اه دور افت_اده اى افكن_دن_د و سپس ب_ه پول ناچيزى فروختند و خريداران او را ب__ه مص__ر ب__ردن_د.

او در مصر به خانه

شاهى و عزت راه يافت. آن كس كه در آن خانه ملكه بود با وى

(58) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بناى مراوده را گذاشت و او را نزد عزيز مصر متهم ساخت و چيزى نگذشت كه خودش نزد زنان اعيان و اشراف مصر اقرار به پاكى و برائت وى كرد و دوباره اتهام خود را دنبال نموده و او را به زندان انداخت و همين سبب شد كه مقرب درگاه سلطان گرديد و نيز همان پيراهن خون آلودش كه باعث نابينائى پدرش يعقوب شد، همان پيراهن در آخر باعث بينائى او گرديد و به همين قياس تمامى حوادث تلخ او وسيله ترقى او گشت و ب_ه نف_ع او تم__ام شد.

درباره يوسف هر پيش آمدى كه در طريق تكامل سد راه او مى شد خداوند عين همان پي__ش آم__د را وسيله رشد و پخته شدن او و باعث موفقيت و رسيدن به هدفش قرار مى داد. هم__واره خ__داون_د او را از حالى به حالى تحول مى داد تا آن جا كه ملك و حكمتش ارزان_ى داشت و او را ب_رگ_زي_د و ت_أويل اح_اديث را ب_ه او آم_وخت و نعم_ت

كيفيت استثنائى نقل داستان يوسف در قرآن (59)

خ___ود را ب___ر او تم_ام ك_رد، هم_ان ط_ور ك_ه پ_درش ب_ه او وع_ده داده بود. (1)

خواب يوسف و حوادث آينده زندگى او

«اِنّى رَأَيْتُ اَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَر....» (4 تا 6 / يوسف)

خداوند متعال در ابتداء و در شروع به تربيت يوسف، رؤيائى به او نشان داد و در داستانش هم ابتداء از آن رؤيا خبر مى دهد. اين آيات به منزله مدخل براى داستان

1- الميزان ج : 21

ص : 124 .

(60) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ي__وس_ف اس_ت. آن چ_ه يوسف در خواب ديد قرآن مجيد آن را چنين نق__ل ك_رده اس_ت:

«اى پدر! من يازده ست_اره ب_ه خ_واب دي_دم ب_ا خورشي_د و م_اه،

دي__دم كه ب__راى من ب_ه حال سجده افتاده بودند!» (4 / يوسف)

اين آيات رؤياى يوسف را كه در خواب ديد و تعبير خوابى كه پدرش يعقوب عليه السلام برايش كرد و هم چني_ن نهى كرد از اين كه آن را براى برادرانش تع__ريف كند، خاطرنشان مى سازد:

«گف__ت: پس__ركم!

رؤياى خويش را به برادرانت مگو! كه در كار تو نيرنگ مى كنند،

چ_ه، شيطان انس__ان را دشمنى آشك_ار اس_ت !

و ب_دين س_ان پ_روردگ_ارت ت_و را ب_رمى گزيند،

خواب يوسف و حوادث آينده زندگى او (61)

و تعبي__ر اح__ادي__ث را تعليم_ت م__ى ده____د،

و نعمت خويش ب_ر ت_و و ب_ر خ_ان_دان يعق_وب ك_امل م_ى كن_د،

چن_ان چ_ه ب_ر پ_درانت، اب_راهي_م و اسحق، ك__امل ك_رده ب____ود !

كه پروردگارت دان_ا و حكيم اس_ت!» (6 / يوسف)

اين خواب بشارتى ب_ود كه خداى سبحان به يوسف داد تا ماده اى روحى براى تربيت او ب_وده ب_اش_د و او را براى پيمودن راه ولايت و ت_قرب ب_ه خ_دا آم_اده س__ازد.

است.

نكت_ه مهم_ى ك_ه در اين خ_واب هس_ت اين اس_ت ك_ه خ_داون_د متع_ال مى خ_واه_د از هم_ان آغ_از ت_ربيت، دورنم_اى آين_ده درخش_ان او و ولاي_ت الهي_ه اى را ك_ه خ_داون_د او را ب__دان مخص_وص مى كن_د، ب_ه او نش_ان مى ده_د، ت_ا ب_راى او بش_ارتى ب_اشد كه هم_واره در طول زن_دگى و تحولاتى ك_ه خواهد دي_د در مدنظرش بوده باشد و در نتيجه، مصيبت هائى را كه مى بيند و شدايدى را كه با آن ها مواجه مى شود به ياد آن

تحليل رؤياى يوسف و هدف آن (63)

دورنم__ا بيفت__د و نف__س را ب__ه خ_ويشت__ن دارى و تحم__ل آن مشق_ات راض_ى سازد.

اي__ن ب__ود حكم__ت اي_ن ك__ه خ_داون_د خص_وص اولي_اء خود را به آينده درخش__انش__ان و مق__ام قربى كه براى آنان در نظ__ر داشت__ه، بش__ارت داده است. (1)

1- المي_زان ج : 21 ص : 127 .

(64) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

سلطنت تكيه مى زند. و چون يوسف را از ساير افراد آل يعق_وب بيشت_ر دوست م_ى داش_ت و احت_رام م_ى ك_رد، لذا ت_رسيد اگ__ر خ_واب وى را بشن_ون_د، او را صدمه اى بزنند.

برادران يوسف مردانى قوى و نيرومند بودند. انطباق يازده ستاره و آفتاب و ماه بر يعقوب و همسرش و ي_ازده پس_ران ديگ_رش خيلى روشن بود و ط_ورى ب_ود كه برادران به محض شني_دن خ_واب وى معن_ا را فهمي_ده و آن گ_اه تكب_ر و نخ_وت وادار

(66) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

به حسادتشان كرده است ك_ه در ص_دد ب_رآم_ده ان_د ت_ا نقش_ه اى ب_ري_زن_د ك_ه ميان او و پدرش حايل شوند و نگذراند ب_ه آن بش_ارت ن_ايل ش_ود.

پ__در ب__ا درك اين مطل__ب ب_ود ك_ه ب_ه ي__وس_ف خط_ابى مشفق_انه ك_رد و فرمود:

«اى پسرك عزيزم! رؤياى خودت را به برادرانت مگو!»

او قبل از آن كه خواب يوسف را تعبير كند از در محبت و شفقت نخست او را نهى ك_رد از اي_ن ك_ه رؤي_اى خ_ود را ب_راى ب_رادران تع_ريف كن_د و سپس بش__ارت_ش داد ب_ه ك_رامت الهى ك_ه در حقش ران_ده ش_ده ب__ود.

يعقوب نهى را مقدم بر بشارت آورد و دليل اين امر محبت مفرط و شدت اهتمامى بود كه به كار يوسف داشت و آن حسادت و بغض و كينه اى كه از برادران نسبت به وى سراغ داشت.

برادران يوسف (67)

دليل اين كه دل هاى برادران سرشار از كينه و دشمنى با يوسف بوده، اين است كه يعقوب عليه السلام در جواب يوسف نفرمود: من مى ترسم درباره ات نقشه شومى بريزند و يا ايمن نيستم از اين كه نابودت كنند، بلكه فرمود نقشه مى ريزند و تازه همين بيان قطعى را

با «يَكيدُوا لَكَ كَيْدا» قطعى تر كرد و تأكيد نمود.

علاوه بر اين يعقوب كلام خود را با عبارت - شيطان براى انسان دشمنى آشكار است - تأكيد كرد و خاطرنشان ساخت كه كيد برادران غير از كينه هاى درونى يك سبب خارجى نيز دارد كه كينه آنان را دامن مى زند و آتش دل هايشان را برافروخته تر مى كند تا آن حسد و كينه اثر سوء خود را بكند و او شيطان است كه از روز نخست دشمن انسان بوده است و حتى يك روز هم حاضر به ترك دشمنى نشده است و دائما با وسوسه و تسويلات خود آدميان را تحريك مى كند كه از صراط مستقيم و راه سعادت

(68) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

به سوى راه كج كه به شقاوت دني_وى و اخ_روى آدمى منتهى مى ش_ود، منح_رف ش_ود !

ب____ه مص_____ر منتق___ل ش_____د؟

و ج_واب را ق_رآن در آغ_از همي_ن آي_ات داده و ف_رم_وده است:

«ب_ه راستى در س_رگ_ذشت ي_وسف و ب_رادرانش،

براى پرسش كنندگان آيات و نشانه هائى است!»

و سپس چگونگى اين انتقال تاريخى را در جريان داستان بيان فرموده و آخرين قسم__ت آن را ك__ه ك_وچ يعقوب عليه السلام و آل يعقوب به مصر است مشخص گردانيده است.

(72) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آياتى كه خداوند در آيه اول اشاره فرموده، همانا آيات الهيه اى است كه دلالت بر توحيد او مى كند و دلالت مى كند بر اين كه خداى تعالى ولّى بندگان مخلص است و امور آنان را به عهده مى گيرد تا به عرش عزت بلندشان كند و در اريكه كمال جلوسشان دهد،آن طور كه او مى خ_واه_د، ن_ه آن گ_ون_ه كه ديگ_ران نقش_ه مى كشن__د و ت_وطئ_ه م_ى كنن_د و ن_ه وسايل و امكانات ظاهرى كه به كار مى گيرند.

و اي_ن خ_داست ك_ه اسب_اب ها را ب_ه ك_ار مى ان_دازد و نتيج_ه را ه_م خ_ودش تعيين مى كن_د. اي_ن هم_ان واقعيتى است ك_ه ب_رادران ي_وسف فكر مى ك_ردن_د در ط__راحى ت_وطئ_ه م_وف_ق ب_وده ان_د، در ص_ورتى ك_ه ع_امل اج_راى برن_ام_ه اى ب_ودن_د ك_ه نتيج__ه آن را خ_داى واح_د قه_ار ب_راى ي_وس__ف و بنى اس_رائي_ل ط_راحى ك_رده ب_ود !

حوادث اوليه زندگى يوسف (73)

ول__ى خ__داون__د ب__ا همي_ن اسب___اب او را ع__زي___ز ك__رد. آن ها خواستن_د او را به زمي_ن ب__زنن__د، خ__داون__د ب___ا همي__ن اسب_اب بلن_دش ك_رد.

آن ه__ا مى خ_واستن__د محب__ت يعق__وب را از ي__وس__ف به طرف خود برگردانند، خداوند قضي_ه را برعكس كرد.

(74) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آن ها كارى كردند كه پدرشان نابينا شد و در اثر ديدن پي__راه__ن خ__ون آل__ود يوسف ديدگان خود را از دست داد، ولى خداوند به وسيله همين پي__راه__ن چشم او را به او باز گردانيد و به محضى كه بشير پيراهن يوسف را آورد و بر روى يعقوب ان__داخ__ت دي_دگ_ان__ش ب___از ش__د.

رتق و فت_ق ام_ور خ_اندان يعقوب و اداره گ__وسفن__دان و ام__وال آن ب_ه دست ايش__ان بوده است.

عبارت "يوسف و برادرش " نشان مى دهد كه با اين كه او برادر ايشان هم بوده و همه فرزندان يعقوب عليه السلام بوده اند، خود مشعر بر اين است كه يوسف و اين برادرش از يك م__ادر ديگ_ر بوده و نسبت به آن ده نف__ر ب__رادر پ__درى تنها بوده اند.

از روايات اسلامى برمى آيد كه نام برادر تنى يوسف "بنيامين" بود.

از سياق آيه فوق نيز برمى آيد كه درهنگام شروع داستان هر دو برادر اطفال صغيرى بوده اند و ك__ارى از آن__ان س__اخت__ه نبود و در اداره خانه و تدبير مواشى يعق__وب عليه السلام مداخل__ه اى نداشته اند.

نقش برادران يوسف در آغاز داستان (77)

بيان قرآن به روشنى نشان دهنده وضع روحى برادران يوسف است و حسادت و غي__ظ و كين_ه آنان را نسبت به برادرشان و انتقاد از عمل كرد پدرشان را نشان مى دهد.

پسران يعقوب با عبارت "حقا كه پدرمان در ضلالتى آشكار است!» حكم كردند بر اين كه پدرشان در گمراهى است. البته مقصودشان از گمراهى، كج سليقگى و فساد آشك__ار است ن__ه گم_راهى در دين !

اعراض از برادران ديگر، روش ناصحيحى است. اين مسئله به نظر آن ها روشن بود كه از نظر صلاح، انح__راف از راه راست به شم__ار م__ى رود، ولى ارتباطى به دين ندارد، زيرا دين اسبابى ديگ__ر از قبي__ل كف__ر ب__ه خ___دا و آي__ات او و مخ__الف_ت اوام__ر و ن__واه__ى او دارد.

هموار مى ك_ردن_د و سپس به حساب او مى پرداختن_د. آن ها عبارتى را كه در اول كار به كار بردند پس از چند سال نيز به كار بردند، يعنى زم_ان_ى ك_ه پ_در گف_ت ب__وى ي_وس_ف را مى شن__وم ب_لاف_اصل__ه گفتن____د:

«به خدا تو هنوز در آن ضلالت قديمى باقى هستى!» (95/يوسف)

كه منظورشان ضلالت قديمى در دين نبود زيرا از يعقوب سابقه گمراهى نداشتند بلك__ه مقص_ودش_ان هم_ان افراط در محبت يوسف و مبالغه بى جا در امر او بوده است.

محبت فرزندان يعقوب نسبت به پدر (81)

مخفى ب_دارد و آن را مطلقا به برادران خود نگويد تا بلكه از اي_ن راه از كي_د ب_رادران مص_ون م_ان_د.

ام__ا تق___دي_ر اله_ى ب__ر ت_دبي__ر يعق__وب غ_ال_ب ب__ود !

سرانجام پسران بزرگ تر دور هم جمع شدند و درباره حركاتى كه از پدر نسبت به آن دو ديده بودند به مذاكره پرداختند و گلايه هاى خود را از رفتار پدر در ميان نهادند و سرانجام حكم كردند كه پدر دچار كج سليقگى شده است؟!(1)

تدبير پدر درقبال حسادت پسران (85)

1- المي__________زان ج : 22 ص : 118 .

(86) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

كرده و دل او را مجذوب خود ساخت_ه ان_د، به طورى كه ديگر از آن دو جدا نمى شود و اعتنائى به ما ندارد !

آن ها اين امر را خطر بزرگى براى خود تلقى كرده بودند كه به زودى شخصيت شان به كلى خورد شده و زحمات چند ساله شان بى نتيجه خواهد ماند و پس از ساليانى عزت دچار ذلت خواهند شد و اين خود انحراف و كج سليقگى پدرشان است در روش و طريقه و اين روش و طريقه اى كه پدر در پيش گرفته روشى غلط و طريقه اى منحرف است !

(88) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

در شور دوم، درباره خلاصى خود از اين گرفتارى مذاكره كردند و هر يك نقشه اى را كه ط__رح ك__رده ب__ودن__د پيشنه__اد ك__ردن__د: يك__ى گف__ت كشتن ي__وسف لازم است و ديگ__ران گفتند بايد او را در سرزمين دوردستى رها كنيم كه ديگر نتواند نزد پ__در برگ__ردد و روى خ__ان__واده را ببين_د تا ب___ه ت__دري__ج اسم__ش فراموش شود و ت__وجه__ات پدر خالص براى ما باش_د.

سرانجام متفقا رأى دادند و بر اصل آن تصميم گرفتند. و اما در جزئيات آن، رأى نهائى شان اين شد ك_ه او را در قع_ر چ_اهى بين_دازند ت_ا رهگ_ذران و مك_اري_ان او را بگي_رن_د و ب_ا خ_ود ب_ه شه_رهاى دوردس__ت بب_رن_د و ب_ه كل__ى اث__رش از بين برود.

(پس از اين كه در يكى از دو رأئى كه زدند گفتند: يوسف را بكشيد! در اين تصميم نامى از برادر ديگر نبردند، با اين كه قبلاً گفته بودند يوسف و برادرش مورد توجه پدر

جزئيات توطئه قتل يوسف، يك خبر غيبى (89)

هستند و پدر هر دو را دوست دارد. شايد خصومتشان از

آن دو به خاطر اين بوده كه يعقوب مادر آن دو را دوست مى داشته است و اين باعث توجه او به بچه هاى او شده و حسادت برادران را تحريك كرده است.)

در رأى بعدى راه ديگرى را نيز بررسى كردند و گفتند اگر هم او را نكشيد طورى او را دور كنيد و در سرزمينى رها كنيد كه ديگر نتواند به خانه بازگردد.و اين خود دست كمى از كشتن ندارد، زيرا بدين وسيله مى شود از خطر او دور شد.

اين كه قرآن مجيد ترديد در اين دو رأى را به ايشان نسبت داده دليل بر اين است كه اكثرشان هر دو رأى را پسنديده و قبول كرده بودند و به همين جهت در پياده كردن يكى از آن دو به ترديد افتادند تا آن ك_ه يكى از آن ها كفه نكشتن را ترجيح داد و گفت: ي___وس__ف را نكشي___د بلك__ه او را در ت__ه چ__اه__ى بين__دازي__د !

(90) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ق_رآن مجي_د دليل آن ها را چنين نقل مى كند كه - «يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ اَبيكُمْ»(9 / يوسف)

يعنى روى پدرتان خالى و باز شود. بدين معنى كه يوسف بين آن ها و پدرشان ح_ايل ب_ود، وقتى اي_ن م_انع ب_رط_رف شود همه روى پدر را مى بينند و محبت پدر در آن ه__ا منحص_ر مى ش_ود.

جزئيات توطئه قتل يوسف، يك خبر غيبى (91)

تفسير برادران يوسف از گناه و توبه

قرآن مجيد از اخبار غيبى اى كه خبر داده يكى هم اين بود كه وقتى برادران يوسف با خود هم داستان شدند كه يوسف را بكشند يا در ته چاه بيندازند ضمنا براى توبه و بازگشت خود نيز راهى را در نظر

گرفتند و آن اين بود كه گفتند: «وَ تَكُونُوا مِنْ بَعْدِهقَوْما صالِحينَ!» يعنى بعد از يوسف و يا بعد از كشتن يوسف و يا بعد از طرد او (كه ب_رگش_ت هم_ه ب_ه ي_ك نتيج_ه اس_ت) ب_ا ت_وب_ه از گن_اه، م_ردم_ى صالح م_ى ش_وي_م.

از اين كلام استفاده مى شود كه ايشان اين عمل را گناه و آن را جرم مى دانستند و معلوم مى شود كه ايشان احكام دين را محترم و مقدس مى شمردند ولكن حسد در دل هايشان كورانى برپا كرده بود و ايشان را در ارتكاب گناه و ظلم جرأت داده و

(92) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

طريقه اى تلقينشان كرده بود كه از آن طريق هم گناه را مرتكب شوند و بعد توبه كنن__د!

غافل از اين كه توبه اين چنانى به هيچ وجه قابل قبول نيست. چنين افرادى مقصودشان از توبه بازگشت به خدا و شكستگى در برابر مقام پروردگار نيست بلكه مى خواهند به خداى خود نيرنگ بزنند و در حقيقت چنين توبه اى تتمه همان نيت سوء اول_ى اس_ت ن_ه ت_وب_ه حقيق_ى كه به معن_اى ن_دام_ت از گن_اه و ب_ازگش_ت به خداست.

اطراق مى كنند و از آن آب مى كشند، تا در نتيجه قافل_ه اى در موقع آب كشيدن او را پيدا كرده و با خود به هر ج_ا ك_ه مى رون_د ببرن_د، ك_ه اگر اين كار را بكنند هم او را ناپديد كرده اند و هم دست و دام_ن خ_ود را ب_ه خ___ون او آل___وده نس__اخت__ه ان_د.

از سي___اق آي__ات برمى آي__د كه ب__رادران يوسف نسبت به اين پيشنهاد اعتراض نك__رده ان__د وگ_رن_ه ق_رآن آن را نقل مى ك_رد و ب_ه ع_لاوه مى بين_ي_م ك_ه همين پيشنه__اد را عمل___ى ك____رده ان__د.

(94) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

را با ايشان روانه مراتع و چراگاه گوسفندان و شتران كند تا هوائى به بدنش بخورد و جست و خيزى بكند و آن ها هم از دور محافظتش كنند.

به اين ترتيب هم خواستند تأمين جانى يوسف را از طرف خود بدهند و هم تأمين مح_افظ_ت او را از ن_احيه ديگران !

جواب كلام پدر به طور انكار و تعجب و به طورى كه دل پدر راضى ش_ود گفتن_د ك_ه - آن ه_ا جمعيتى ني_رومن_د و م_ددك_ار يك ديگ_رن_د و ب_ه خ_دا قس_م خ_وردن_د ك_ه اگ_ر ب_ا اين حال گرگ او را پاره كند او مى تواند به زيان كاريشان حكم كند و هرگز زيان كار نيستند !

در اين سوگند خوردن و وعده دادن به پدر منظورشان اين بود كه اندوه را از دل او

(98) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بيرون كنند تا مانع بردن يوسف نشود اما بيشتر از يك روز از اين قولشان نگذشت كه خود را در آن چه كه قسم خورده و وعده داده بودند تكذيب كردند و گفتند - پدر، ما رفته بوديم مسابقه دادن كه گرگ يوسف را خورد !

اين ك_ه از ب_ردن ي_وسف مانع نشود، در نتيجه ي__وس__ف را بغ_ل ك_رده و ب_ا خود ب__رده ان__د تا تصميم نهائى خود را عملى سازند. خداى تعالى بعد از آن كه با آن سكوت آن چه را ب__اي__د بفهماند فهماند، دوباره به حوادث پس از آن ماجرا مى پردازد و چني__ن در آي_ه انش__اء مى فرمايد:

«... و چ_ون او را ب_ردن_د و هم سخن ش_دن_د ك_ه در قع_ر چاهش كنند،

(100) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و ب_دو وحى كرديم ك_ه آنان را از اين ك_ارش_ان خب_ردار خ_واه_ى كرد،

و آن ه____ا درك نم_ى كنن___د!» (15 / يوسف)

خداى تعالى نقل مى كند كه به يوسف وحى كرديم كه - سوگند مى خورم به طور يقين، روزى برادران را به حقيقت اين عملشان خبر خواهى داد واز تأويل آن چه بر تو كردند، خبردارشان خواهى كرد! با اين كه ايشان اسم عمل خود را طرد و نفى تو و خاموش كردن نور تو و ذليل كردن تو مى نامند، غافل از اين كه همان عمل نزديك كردن ت_و ب_ه س_وى اريكه ع_زت و تخت مملكت و احي_اء ن_ام تو و اتمام نور تو و رفع قدر و من__زل_ت ت__وس_ت، ول__ى آن ه_ا نمى فهمن__د و تو به زودى ب__ه ايشان خ_واهى فهماند !

و اي_ن هم_ان وق_ت ص_ورت واقعيت به خ_ود گ_رفت ك_ه ي_وسف ب_ر اريكه سلطنت تكي_ه زد و ب_رادران در ب_راب_رش ايست_ادن_د و ب_ا عب_اراتى ت_رحم انگي__ز چنين گفتن__د:

اجراى توطئه (101)

«اى پادشاه! ما و كسانمان بى نوا شده ايم،

و كالائى ناچيز آورده ايم،

پيم_ان_ه تم_ام ده و ب_ه م_ا بخشش ك_ن !

ك_ه خ_دا بخشندگ_ان را پ__اداش مى ده__د!» (88 / يوسف)

و يوسف آن موقع پاسخشان را با عبارت زير

داد و گفت:

«آي_____ا دانستي_________د!

ك_ه وقت_ى نادان ب_ودي_د،

بايوسف و برادرش چه كرديد!» (89/يوسف)

عب_ارت "آي_ا دانستي_د؟" بسي_ار ق_ابل دقت است، چه اشاره دارد بر اين كه آن چه ام__روز مش_اه_ده مى كني_د حقيقت آن رفت_ارى اس_ت ك_ه شم_ا ب_ا ي__وس__ف ك_ردي_د.

(102) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

در آخر داستان عبارت"وقتى نادان بوديد" در مقابل عبارت "و آن ها درك نمى كنند" ك__ه در اول م_اج_را بي_ان ش__ده، آم__ده است.

ع_ذر دروغي_ن براى خبر مرگ يوسف

«شبانگاه_ان، گ_ري_ه كن_ان پيش پ_در ش_دن_د،

گفتن_د: اى پ_در م_ا ب_ه مس_ابق_ه رفته ب_وديم،

و يوسف را ن__زد متاع خويش گ_ذاشته بوديم،

گ_رگش بخ____ورد !

ولى تو سخن ما را، گرچه راستگو باشيم، باور نخواهى كرد!

عذر دروغين براى خبر مرگ يوسف (103)

و پي_راهن يوسف را با خون دروغين بياوردند.

گفت: چني_ن نيست!

بلكه نفس شما امر را بر شما تسويل كرده و مطلب را مبهم ساخته است!

پس صبر نيكوست !

پ______روردگ_____ارا!!

در آن چه پس_رانم تعريف مى كنند، ي__ارى ام كن!» (16 تا 18 / يوسف)

شبانگاهان پيش پدر برگشتند در حالى كه گريه مى كردند. البته گريه شان مصنوعى ب__ود و منظ__ورشان اين بود كه امر را ب_ر پ_در مشتبه سازند و در نتيجه پدر در آن چه ادعا مى كنند تصديقشان كند و تك_ذيب ننم_اي_د.

(104) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

با گريه گفتند كه اى پدرجان ما گروه برادران رفته بوديم براى مسابقه (دو - تيراندازى - كه البته مسابقه دو با دور شدن از يوسف و بارو بنه مناسب تر است،) و يوسف را نزد بار و بنه خود گذاشته بوديم كه گرگى او را خورد - و بدبختى و بيچارگى ما اين است ك_ه ه_م ب_رادر را از دست داده ايم

و هم تو گفتار ما را تصديق و قبول نخ__واه_ى كرد، ه_ر چند ك_ه م_ا راستگ_و ب_اشيم !

اين نوع عذرخواهى كلامى است كه نوعا هر پوزش طلبى وقتى دستش از همه جا بريد و راه چاره اى نيافت بدان متوسل مى شود و مى فهماند كه مى داند كلامش نزد طرفش مسم_وع و ع_ذرش پ_ذي_رفت_ه نيست لكن از روى ن_اچ_ارى حق مطلب را مى گويد و از واقع قضي_ه خب_ر مى ده_د، ه_ر چن_د تص_ديقش نكنن_د! پس اين تعبير كناي_ه از اين است ك_ه ك_لام من صدق و حق است.

عذر دروغين براى خبر مرگ يوسف (105)

عبارت "آوردن پيراهن با خون دروغين" مى رساند كه پيراهنى را به خون آلوده كرده بودند كه دروغش آشكار بود. و چنين برمى آيد كه پيراهن خون آلود وضعى داشته كه نمودار دروغ آنان بوده است و كسى را كه درنده اى پاره اش كرده و خورده باشد، معقول نيست كه پيراهنش را سالم بگذارد .

از بطلان گفتارش پرده برمى دارد !

دليلش اين است كه در اين عالم به طور كلى نظامى حكومت مى كند كه به واسطه آن نظام در اجزاى عالم نسبت ها و اضافاتى برقرار است كه در نتيجه اجزا به يك ديگر متصل و مربوط مى شوند و اين اضافات نسبت هائى غير متغيرند. پس هر حادثه اى از حوادث كه در خارج واقع مى شود لوازمى متناسب با خود دارد كه از هم منفك نيستند و

تحليلى بر بافت كارهاى دروغين و كشف آن (107)

در ميان تمامى لوازم و ملزومات به طور كلى آثارى است كه بعضى را بر بعض ديگر متصل مى سازد، ب_ه ط_ورى ك_ه اگر به يكى از آن ها خلل وارد شود همه مختل مى شوند.

اين قانون كلى و بدون استثناست !

مثلاً اگر جسمى از مكانى به مكان ديگر انتقال يابد از لوازم آن اين است كه ديگر در آن مك__ان قبل__ى نب__اش__د و هم__ه ل__وازم آن ني__ز از آن محل دور شود و همه در مح__ل ج_دي___د ب_اشن_د و در عي_ن ح__ال در م__وق__ع انتق__ال ف_اصل_ه اى را بپيم_اين_د.

انسان نمى تواند حقيقتى رابه نوعى تدليس نمايد كه در عين حال تمام لوازم و مل__زوم__ات م__رب__وط ب__ه آن را ه__م مست__ور بدارد،و يا آن حقيقت را به طور كلى از محل واقعى و مجراى تكوينى خود خارج سازد. به ف__رض__ى هم كه بتواند قسمتى از ل__وازم م__رب__وط ب__ه آن را مستور سازد. لوازم و ارتب__اط__ات ديگ__رش

(108) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

س_ردرمى آورند و خود را علنى مى سازند...!

از اين جاست كه گويند حكومت و دولت از آن حق است، هر چند ب_اطل چند روزى ج__ولان و ع__رض ان__دامى ه_م بكند!

و ارزش از آن "صدق" است

هر چند احيانا باطلى مورد رغبت قرار گيرد. خداوند مى فرمايد دروغگوى كافر كيش را هدايت نمى كند. و هم چنين "مسرف دروغ پرداز" را ه_دايت نمى كن_د. و هم چنين آن_ان ك_ه ب_ر خدا دروغ مى بن_دن_د رستگ_ار نمى ش_ون_د...!

اين بدان جهت است كه چون حق را دروغ مى شمارند و ناگزير پايه خود را بر اساس باطل مى نهند و در زندگى به باطل تكيه مى كنند و ناچارا خود را در نظامى مختل قرار مى دهن__د ك__ه اج__زايش با يك ديگر تن__اق__ض دارد و ه__ر جزئى باعث رسوائى جزء ديگرش مى شود و آن را انكار مى كند!

تحليلى بر بافت كارهاى دروغين و كشف آن (109)

ش__رايط__ى اي__ن جواب را داده اس__ت. حق__ا ب__اي_د همي__ن ج___واب را م__ى داد !

در اين جواب هيچ اعتنائى به گفته آنان كه گفتند - ما رفته بوديم مسابقه - نكرده و فرمود:

- بلكه نفس شما امرى را بر شما تسويل كرده است !

صحنه دريافت خبرمرگ يوسف وعكس العمل يعقوب (111)

"تَسْويل" به معناى وسوسه است و معناى پاسخ يعقوب اين است كه قضيه اين طورى كه شم_ا م_ى گ_وئيد نيست، بلك_ه نفس شم_ا در اين موضوع شم_ا را ب_ه وس_وس_ه ان_داخت_ه و مطلب را مبه_م ك_رده است. سپس حقيقت آن را معي_ن ك_رد و اف_زود كه من خ_ويشت_ن دارم، يعنى شم_ا را م_ؤاخ_ذه نمى كن_م و در مق_ام انتقام بر نمى آي__م، بلك_ه خش_م خ__ود را به تم_ام معنى فرو مى برم !

همين جمله كه فرمود "بلكه نفس شما امر را بر شما تسويل كرده است، " خود تكذيب دعوى آنان و بيان اين حقيقت است كه من به خوبى مى دانم فقدان يوسف مستند به اين گفته هاى شما و دريدن گرگ نيست، بلكه مستند به مكر و خدعه اى است كه شما به ك_ار ب_ردي_د و مستند به وسوسه اى است كه نفس هاى شما آن را طراحى كرده است.

اين جمله مقدمه اى است براى جمله بعدى كه مى فرمايد:

(112) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«فَصَبْ___رٌ جَمي__لٌ!»

در اي_ن عب_ارت اش_اره ب_ه عظمت قضي_ه و تلخ_ى و دش_وارى تحم_ل آن اس_ت و ب_ه ج_اى اين ك_ه بگ_وي_د: م_ن ب_ر آن چ_ه ب_ر س_رم آم_ده صب_ر مى كن_م ب_ه سب_ب اي_ن ك_ه صب_ر خ_وب است! م_ى ف_رم_اي_د: پس صبر خوب است!

دست هم داده و اين مصيبت را بار آورده وصفش طورى است كه در برابر آن جز صبر هيچ چاره اى نيست،

تحليلى بر صبر يعقوب (113)

(پس صبر خ_وب است!)

ب___راى اي___ن ك___ه:

اولاً يوسف محب_وب ت_رين م_ردم بود در دل او و اينك خبر مى دهند كه چنين محبوبى طعمه گرگ شده است و ب_راى گ_واهى خ_ود پيراهن خ_ون آلودش را آورده اند. و ثانيا او خود به طور يقين مى داند كه اينان در آن چه كه مى گويند صادق نيستند و در ن_اب_ود كردن يوسف دس__ت داشته اند و نقش__ه كشيده اند.

و ثالثا راهى براى تحقيق مطلب و به دست آوردن حقيقتى كه بر سر يوسف چه آمده و او فعلاً كجاست و در چه حالى است؟ در دست نيست. او براى چنين پيش آمدهاى ناگوار جز فرزندانش چه كسى را دارد كه براى دفع آن به اين سو و آن سو روانه كند؟

و فع_لاً اين مصيبت ب_ه دست همين ف_رزن_دان رخ داده و نزديك ت_ر از آنان چ_ه

(114) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

كس_ى را دارد ك_ه ب_ه مع_اونت وى از ايش_ان انتق_ام بگي_رد و به فرضى هم داشته ب__اش__د چگ_ون_ه مى تواند ف__رزندان خ_ود را طرد نم_اي_د؟

پس به ه_ر دليل ك_ه ب_اش_د ب_از - صب_ر جمي_ل اس_ت !

چيزى كه هست معناى صبر اين نيست كه انسان خود را آماده هر مصيبتى نمايد و ص_ورت خود را بگيرد تا هر كس كه خواست سيلى بزند نه!

معناى صبر، كه يكى از فضايل است، اين نيست كه آدمى چون زمين مرده زير پاى ديگران بيفت_د و م_ردم او را لگ_دم_ال كنن_د و م_انن_د سنگ دم پ_ا بازيچه اش قرار دهند؟!

بلكه

صبر عبارت است از اين كه انسان در قلب خود استقامتى داشته باشد كه بتواند كنترل نظام نفس خود را كه استقامت امر حيات انسانى و جلوگيرى از اختلال آن بستگ__ى ب__ه آن نظ__ام دارد، در دس__ت گي__رد و دل خ__ود را از تفرقه و تلاشى و

تحليلى بر صبر يعقوب (115)

نسي__ان ت_دبي__ر و خب__ط فك__ر و فساد رأى جلوگيرى كند.

پس صابران كسانى هستند كه در مصايب استقامت به خرج مى دهند و از پا در نمى آيند و هجوم بدى ها پاى آن ها را نمى لغ_زان_د ولى كسانى كه صابر نيستند در اولي__ن ب_رخ_ورد ب_ا ن_املايم_ات از دور خ_ارج مى ش_ون_د.

اين است كه معلوم مى شود صبر چه فضيلت بزرگى است و چه راه خوبى است براى مقاومت در برابر مصايب و شكستن ش_دت دش__وارى آن !

در آئين توحيد، صبر دژى است كه انسان بدان پناهنده مى شود ولى اين دژ نعمت امنيت و سلامتى و حريت حيات را به انسان عودت نمى دهد و احتياج به سبب ديگرى براى تأمين آن ها دارد و آن سبب "خداى عَزَّ سُلْطانُهُ" است !

لذا يك موحد، در برابر هر مصيبت، اول خود را در پناه صبر قرار مى دهد كه

(116) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مش__اع__رش مخت__ل و نيروهايش متلاشى نگردد و آن گاه بر پروردگار خود كه فوق همه سبب هاست توكل مى جويد و اميد مى بندد كه او را از شرى كه روى آورده مح___افظ__ت نم__اي__د و هم__ه اسب__اب را ب__ه س___وى ص__لاح ح__ال او ب__رگ__ردان__د.

در اين صورت كار او، كار خود خداى تعالى مى گردد و خدا هم كه بر كار خود مسلط است، اسباب را كه هر چند باعث بيچارگى او

شده به سوى سعادت و پيروزى او جريان مى دهد.

به خاطر همين جهات بود كه يعقوب بعد از آن كه فرمود: «فَصَبْرٌ جَميلٌ!» دنبالش گفت: «وَ اللّهُ الْمُسْتَع_انُ عَلى ما تَصِفُ_ونَ!» (18 / يوسف) و كلم_ه صب__ر را با كلمه توكل تمام كرد.

راستى كلام عجيبى است كه توكل يعقوب را به خداى تعالى بيان مى كند. يعقوب

تحليلى بر صبر يعقوب (117)

مى گويد: من مى دانم كه شما در اين قضيه مكر كرده ايد و مى دانم كه يوسف را گرگ نخورده است، ولى در كشف دروغ شما و دست يابى به يوسف به اسباب ظاهرى كه بدون اذن خدا هيچ اثرى ندارند، دست نمى زنم و در ميان اين اسباب دست و پا نمى زنم بلكه با صبر، ضبط نفس مى كنم و با توكل به خدا حقيقت مطلب را از خدا مى خواهم. او اسمى از خود نبرد كه بگويد: به زودى صبر خواهم كرد! و يا نگفت كه من در آن چه شما مى گوئيد به خدا استعانت مى جويم، بلكه خود را به كلى كنار گذاشت و همه از خدا دم زد ت__ا ب__رس__ان__د ك__ه هم__ه ام__ور من__وط ب__ه حك_م خ_داس_ت، كه تنها حكم حق است !

و اين كم_ال ت_وحي_د يعق_وب را مى رسان_د و مى فهم_ان_د كه ب_ا آن ك_ه درب_اره ي_وسفش غرق در اندوه و تأسف است، در عين حال يوسف را نمى خواهد و به وى عشق نمى ورزد و از فق_دانش دچ_ار ش_دي_دت_ري_ن و جانكاه ترين اندوه نمى گردد مگر به

(118) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

خاطر خدا و در راه خدا!!!!(1)

1- المي_____زان ج : 22 ص : 118 .

تحليلى بر صبر يعقوب (119)

غُلمٌ....»

(19 / يوسف)

سرنوشت يوسف و تاريخ اديان و همراه جريان اين تاريخ سرنوشت قوم بن__ى اس__رائيل، همگ__ى در اين ي__ك لحظ__ه رق__م زده ش__د ك__ه جم__اعتى رهگ__ذر از

(120)

كن__ار آن چ__اه مى گ__ذشتن_د و كس__ى را ف__رست__ادن__د تا آبى تهيه كند،و آن شخص دلو خود را در چاه سرازير كرد و وقت__ى بي__رون آورد ناگه__ان فريادش بلند شد: «بشارت! اين پسر بچه است!»

آرى او پس_ر بچ__ه اى را ديد كه خود را به طناب آوي__زان كرده و از چاه بيرون آمد !

اه_ل قافله او را پنهان كردند تا كس و كارش خبردار نشوند و در نتيجه سرمايه اى ب_رايش_ان باشد و از فروشش پولى به دست آورند !

حال آن كه همه اين ها به علم خدا بود! او بود كه يوسف را در مسيرى قرار داد تا در مصر بر اريكه سلطنت و نبوتش بنشاند و بدين ترتيب دين خدا در مصر انتشار ي_اب__د و بن_ى اس__رائي__ل در مص_____ر ق____درت بگي____رد.

اين هم_ان لحظ_ه برگ_ردان ت_اري_خ ب_ود ك_ه ي_وس_ف از چ_ادر صح_رانشين_ى

استقرار يوسف در مصر، تحولى در تاريخ (121)

هم__راه دي_ن خ_دا ب_ه قص_ر ش_اهى منتقل مى شود !

و اين چنين است اتفاقات كه در علم خدا جريان مى يابند و ما ظاهر اوليه آن ها را مى بينيم و سرانج__امش مشي__ت اله__ى است كه هميشه غالب است و چنين يوسف ها را در مص__رها تمك_ن و استق__رار مى بخش__د!

بيشتر مفسرين گفته اند كه برادران يوسف بعد از آن كه فرياد رهگذران بلند شد كه بچه اى را از چاه در آورده اند خود را به كنار چاه رساندند و ادعا كردند كه اين پسر بچه از ايش__ان اس__ت ك__ه در چاه افتاده و اينك آمده اند او را بيرون كشند و در نتيجه هم_ان ج_ا ي_وسف را به پ_ولى ان_دك ف_روختند و از ترس اين ك_ه حقيق_ت ح_ال معلوم ش__ود در قيمت__ش پ__افش__ارى نك__ردن_د.

مفسرين ديگر توجيهات ديگرى دارند كه سياق آيات با هيچ كدام از آن ها سازگار نيست و هم چنان كه در آيه بعدى مى فرمايد - كسى كه از اهل مصر او را خريده بود - نشان مى دهد كه خ__ري__دار و ف__روشن__دگ__ان غي__ر از رهگ__ذران و آن شخص مص_رى كسى ديگر نبوده است.

آيه قرآن اين مطلب را بسيار پر معنى تعريف كرده است:

فروشندگان يوسف (123)

«... و او را ب_ه به_ائى ن_اچي_ز، درهم ه_ائى چن_د ف_روختن_د، كه در اين كار خود زاهد و بى اعتن_ا ب_ودن_د.» (20 / يوسف)

(نكته اين جاست كه شرايط طورى فراهم آمده كه فروشندگان سريعا و به هر قيمت جزئى هم كه شده او را از سر خود وا كرده اند و قيمتش را ندانسته اند، كه اگر مى دانستند سرنوشت بايد عوض مى شد، ولى آن كس كه او را خريده بود از همان لحظه اول به زنش كه ملكه دربار بود گفت: او را محترم بدار و از او شخصا مراقبت كن!... اين است تفاوت دو ديد در يك امر واحد! و همين است تغيير دهنده همه شرايط ك_ه ل_زوم_ا بايد مشيت الهى را به اج_را در آورند...!)

از سياق آيات استفاده مى شود كه قافله نام برده يوسف را با خود به مصر مى برند و در آن جا در معرض ف__روش ق__رار مى دهن_د و م__ردى از اه__ل مصر او را خريدارى ك__رده و ب__ه درون خ_ان_ه خود مى برد.

راستى آيات س_وره يوسف، در جاى خود به نحوى شگفت انگيز اين شخص خريدار را مع_رفى م_ى كن__د، (ه_ر چن_د ك_ه هم_ه آي_ات س_وره ي_وس__ف پر از شعر و شگفتند!)

1 _ در عب_ارت «مِ_ن مِص_ر» در آغ__از ك_ار م_ى فهم_ان_د ك_ه خ_ريدار يوسف م__ردى از اه_ل مص___ر ب___وده اس__ت.

2 _ در آي__ه ديگ__ر در عب____ارت «وَ اَلْفَيَ____ا سَيِّ____دَه____ا لَ____دَا الْب___ابِ،» (25 / ي_وس_ف) مى فهم__ان_د ك__ه او م_ردى ب__زرگ و م_رج_ع ح_وايج مردم بوده است.

خريدار يوسف (125)

3 _ در آيه «وَ قالَ نِسْوَةٌ فِى الْمَدينَةِ امْرَأَتُ الْعَزيزِ،» (30 / يوسف) مى فهماند كه اي_ن شخ_ص ع_زي_ز مصر اس_ت كه م_ردم ب__راى او مق__ام ع_زي_زى ق_ائلند.

4 _ در آي_ه ديگ___ر مع___رف_ى م_ى كن__د ك___ه او داراى زن___دان اس__ت. يعن__ى او ري_است_ى در مي_ان م_ردم دارد ك__ه داشت_ن زن_دان از شئ_ون_ات آن است.

لذا از مجموع اين آيات برمى آيد كه خريدار يوسف از همان اول ملك مصر بود و يوسف از همان لحظه اول به خانه شاه رفته و به كاخ سلطنتى راه يافته است.

ول_ى آي_ات س_وره در تع_ريف اي_ن شخص در هر نوبت آن مقدار را كه مورد حاجت ب__وده بي____ان ك_رده اس_ت.

آي__ه چني_ن م_ى گ_وي__د:

«... و آن ك__س از م__ردم مص__ر ك___ه وى را خ_ري_ده بود به همسرش گفت:

(126) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

- منزلت او را گرامى بدار!

ش_اي__د م_ا را س_ود ده__د،

ي_ا ب_ه ف_رزن_دى بگي_ري_م!

و اين چنين يوسف را در آن س_رزمين ج_ا داديم ت_ا....» (21 / يوسف)

با اين كه عادت بر اين جريان دارد كه موالى نسبت به امر بردگان خود اهميتى ندهند مگر در جائى كه از سيماى برده آثار اصالت و رشد را تفرس كنند و به نظرشان سيماى خير و سعادت بيايد. مخصوصا پادشاهان و امراء و رؤسا كه هر لحظه ده ها و بلك_ه ص_ده_ا ب_رده و كنيز مى گيرند، چنين اشخاصى عادتا نسبت ب_ه آن هم_ه غ_لام و كني_ز اشتي_اق و ولع نش_ان نمى دهن_د و چن_ان نيس_ت ك_ه ت_ا يك برده يا كنيز به دستشان بيايد واله و شي_دايش شوند.

خريدار يوسف (127)

با اين حال، اين سفارش كه عزيز مصر درباره يوسف مى كند كه همسرش او را احترام كند، باشد كه از او نفع ببرند و يا فرزن_د خود بخوانند، حتما معناى عميقى دارد؟!

مخصوصا از اين جهت كه اين سفارش را به شخص همسر و بانوى خانه اش مى كند، (نه به كاركنان خانه،) و ب_ه ع_لاوه ب_ه او سف_ارش مى كن_د ك_ه شخصا مباشر جزئيات امور يوسف باشد !

و اين سابقه ندارد كه ملكه هاى دربار در امور جزئى و كوچك مباشرت كنند و خانمى با چنين مكانتى رفيع به امور بردگان و غلامان رسيدگى نمايد.

ح___ال نكت___ه چيس_ت ك_ه اي_ن چني_ن م_وض_وع مهم م_ى ش__ود؟

و اين نيست جز اين كه در يوسف جمالى بديع و بى نظيرى بود كه عقل هر بيننده را

(128) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

خيره و دل ها را واله مى ساخت. و بالاتر از زيبائى آب و گل، خلق زيبا و الهى او بود - صبور، باوقار، داراى حركاتى متين،

لهجه اى مليح، منطقى حكيمانه و نفسى كريم واصلى نجيب: كه اگر اين صفات در هر كس وجود داشته باشد ريشه هايش از همان كودكى، حركات و سكنات كودك را از ديگ__ران ممتاز مى سازد و آثارش از همان كودكى در سيمايش عيان مى شود.

اين ها بود كه دل عزيز مصر را به سوى يوسف - طفل صغير، جلب كرد، تا آن جا كه آرزومندش نمود كه اين كودك در خانه او رشد و نما نمايد و از خواص اهل بيت خود شمرده شود و بلكه نزديك ترين مردم به او باشد تا او در امور مهم و مقاصد ب_زرگ خ_ود از او منتف_ع گ_ردد و ي_ا پس_ر خ_ود بخ_وان_د، ت_ا ب__راى او و همس_رش فرزندى ب__اش_د و از خ_ان_دان او ارث ببرد.

خريدار يوسف (129)

از همين جا مى توان احتمال دادكه عزيزمصرمردى بى فرزند بود،واز همسرش فرزندى نداشت و ب_ه همي_ن جه_ت آرزو مى ك_رد كه يوسف فرزند او و همسرش باشد.

از زندان عزيز مصر و منصوب شدنش به خزانه دارى سرزمين مصر !

شايد مراد به اين كه فرمود: ما يوسف را در زمين تمكين داديم اين باشد كه ما او را طورى در زمين جاى داديم كه بتواند در زمين از مزاياى حيات با وسعت هر چه بيشتر، تمتع ببرد و برخلاف آن چه برادرانش مى خواستند كه او از ماندن در روى زمين محروم باشد و به همين جهت در ته چاهش انداختند تا از قرارگاه پدرش دور شود و از سرزمينى به س__رزمي_ن ديگ_ر انتق_ال يابد.

اجراى مشيت الهى در تمكّن يوسف در مصر (131)

اين كه فرمود: "تا تأويل احاديث را به او ياد دهيم!" نتيجه همين تمكين دادن در زمين است و عبارت مزبور مى رساند كه غي_ر از تعليم احاديث و تأويل حوادث، نتايج ديگرى ني_ز خ_داون_د در نظر داشت_ه اس_ت.

وقتى خداوند مى فرمايد: «وَاللّهُ غالِبٌ عَلىآ اَمْرِه - خداوند به كار خود مسلط است،»

ظاهر اين است كه مراد به امر شأن باشد و شأن خدا همان رفتارى است كه در خلق خ__ود دارد ك_ه از مجم_وع آن نظ_ام ت_دبير به دست مى آيد و معناى آيه اين مى شود كه:

هر شأنى از شئون عالم صنع و ايجاد از امر خداى تعالى است و خداى تعالى غالب و آن امور مغلوب و مقهور در برابر اوست و او را در هر چه كه بخواهد مطيع و تسليم است و نمى تواند از مشي_ت او استكبار و تم__رد كن__د و از تحت سلطنت او خارج گردد.

خداى سبحان بر همه اين اسباب فعّاله عالم غالب است و به اذن او آن ها فعاليت

(132) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مى كنند و او هر چه را بخواهد بدان ها تحميل مى كند و آن ها جز سمع و طاعت چاره اى ندارند، اما بيشتر مردم اين را نمى دانند، چون گمان مى كنند كه اسباب ظاهرى جهان خود در تأثيرشان مستقلند و به همين جهت مى پندارند كه وقتى سببى يا اسبابى دست به دست هم داد تا كسى را ذليل كند خدا نمى تواند آن اسباب را از وجهه اى كه دارند، برگرداند، ولى مردم اشتباه مى كنند. (1)

1- المي_زان ج : 21 ص : 171 .

اجراى مشيت الهى در تمكّن يوسف در مصر (133)

رأى ص_ائ_ب و قطع_ى باشد.

(136) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

از آيات فهميده مى شود كه اين حكمى كه خدا به وى داده بود همان "حُكْمُ اللّه بوده و خلاصه حكم يوسف "حكم اللّه بوده است و اين همان حكمى است كه ابراهيم عليه السلام از پ_روردگار خود مسئلت مى كرد و مى گفت:

«پ__روردگ__ارا، ب_ه من حكم_ى بخ_ش! و م_را به صالحان ملح_ق س_از!» (83 / شع_راء)

در همين زمان بود كه خداوند به يوسف "علم" نيز داد، علمى كه خدا به او داد قطعا با جهل آميخته نبود. اين چگونه علمى و چه مقدارى است خدا مى داند ولى هر چه باشد خالص علم است و ديگر آميخته به هواى نفس و تسويلات شيطانى نيست، چون خدا آن عل__م را به خ__ودش نسبت داده و دهن__ده آن عل__م و آن حك__م را خ__دا دانسته است و خدا هم خود را چني_ن مع_رف_ى ك_رده ك_ه

«وَاللّ_هُ غالِ_بٌ عَلىآ اَمْ__رِه!» و «اِنَّ اللّ___هَ بالِغُ عَلى اَمْرِهِ!» (21 / يوسف و 3 / طلاق)

آغاز جوانى يوسف (137)

پس مى فهميم آن حكمى را كه خدابدهد ديگر آميخته با تزلزل و ترديد و شك نيست و چي_زى را ك_ه او ب_ه عن_وان عل_م ب_ده_د، جه_ل نخ_واه_د ب_ود!

از طرف ديگر مى دانيم كه اين موهبت هاى الهى كه به بعضى از انسان ها داده مى شود به طور اتفاقى نيست بلكه نفوسى كه اين علم و حكم به آن ها داده مى شود با ساير نفوس فرق بسيار دارند. آن ها خطاكردار و جاهل نيستند.

و اين حكم و علم كه به يوسف داده شد موهبتى ابتدائى نبود، بلكه به عنوان پاداش به وى داده شد، چه او از نيكوك_اران بود !

و

از قسمت آخر آيه برمى آيد كه خداوند از اين علم و حكم به همه نيكوكاران مى دهد، البت_ه ه_ر كس_ى ب_ه ق_در نيك_وكارى اش !

نكته مهم اين است كه علم مورد بحث شامل آن پيش بينى ها هم كه از تأويل

(138) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

اح__اديثش خ_وان_ده ب__ودي_م، مى ش_ود، آن ج_ا كه ي_وسف به رفي_ق زن_دان_ى اش گفت:

آن ه__ا از عل__م هائى ب__ود كه خ__داي__م ب__ه م__ن تعلي_م داده اس_ت! (37 / ي__وسف)

ي_وسف اس_ت ".

و يا ديگران از لهجه اش اين معنا را فهميده اند كه اصلاً عبرانى است، ولى اهل

معشوق ناشناس! (141)

كج_است و از چ_ه دودمانى است؟ معلوم نشده است! چون معمول و معهود نبوده كه بردگان، خانه و دودم_انى معل_وم داشته باشند!

يوسف هم كه خودش حرف نمى زند، البته بسيار حرف دارد، ولى تنها در درون دلش خلجان مى كند.

آرى، او از نس_ب خ_ود ح_رفى ن_زد مگ_ر پس از چن_د س_ال ك_ه ب_ه زن_دان افت_اده بود و در آن ج_ا ب_ه دو رفي_ق زن_دانى اش گفت:

«از آئي__ن پ_درانم ابراهيم و اسح__ق و يعق_وب پيروى م_ى كنم و....» (38 / يوسف)

او از معتقدات خود كه همان توحيد در عبادت است تاكنون چيزى به مردم مصر كه بت پرست بودند، نگفته است، مگر آن موقعى كه همسر عزيز گرفتارش كرده بود، در پاسخ خواهش نامشروعش به زبان آمد و گفت:

(142) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«مَعاذَ اللّهِ اِنَّهُ رَبّى!»

«پناه مى برم ب_ر خ_دا!

او پ_روردگار م_ن اس__ت ...!» (23 / يوسف)

او در اين روزها ملازم سكوت است، اما دلش پر است از لطايفى كه از صنع خدا مشاهده مى كند. او همواره به ياد حقيقت توحيد و حقيقت معناى عبوديتى است كه پدرش با او در ميان مى گذاشت و هم به ياد آن رؤيائى است كه او را بشارت به اين مى داد كه خدا به زودى وى را براى خود خالص مى گرداند و به پدران بزرگش ابراهيم و اسحق و يعقوب ملحق مى سازد.

و نيز به ياد آن رفتارى است كه برادران با وى كردند و نيز آن وعده اى كه خداى تعالى در قعر چاه، آن جا كه همه اميدهايش قطع

شده بود، به وى داده بود، كه در چنين

معشوق ناشناس! (143)

لحظاتى او را بشارت داد كه اندوه به خود راه ندهد زيرا او در تحت ولايت الهى و تربيت ربوبى قرار گرفته است و آن چه برايش پيش مى آيد از قبل او طراحى شده و به زودى برادران را به كارى كه كرده اند خبر خواهد داد و ايشان خود نمى دانند كه چه مى كنند!

اي__ن خ_اط__رات دل ي__وس__ف را ب__ه خ__ود مشغ__ول داشته و مستغرق در الطاف خفيه و نهانى پروردگار كرده بود. او خود را در تح__ت ولاي__ت اله__ى مى دي__د و ايمان داش__ت ك__ه رفت__اره__اى جمي_ل خ__دا جز به خير او تمام نمى شود و در آينده جز با خي_ر و جمي_ل م_واجه نمى گردد.

آرى، اين خاطرات شيرين كافى بود كه تمامى مصائب و ناملايمات را براى او ايان و گوارا سازد و محنت ها و بلاهاى پى در پى را با آغوش باز بپذيرد و در برابر آن ها با همه تلخى و م_رارت صبر كند و به جزع و فزع در نيايد و دست و پاچه نشود و راه را

(144) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

گ___م نكن__د !

يوسف در آن روزى كه خ_ود را ب_ه ب_رادران مع_رفى كرد به اين حقايق اشاره نمود و ف__رم__ود:

«... هر كه بپرهيزد و صبور باشد، (90/يوسف)

خ__دا پاداش نيك__وكاران را تب__اه نم__ى كن__د!»

دل يوسف لايزال و دم به دم مجذوب رفتار جميل پروردگارش مى شد و قلبش در اشارات لطيفى كه از آن ناحيه مى شد، مستغرق مى گرديد و روز به روز بر علاقه و محبتش نسبت به آن چه مى ديد و آن شواهدى را كه از ولايت الهى مشاهده مى كرد، زيادتر مى شد

و بيشتر از پيش مشاهده مى كرد كه چگونه پروردگارش بر هر نفسى و عمل هر نفسى قائم و شهيد است، تا آن كه يك باره محبت الهى دلش را مسخر كرد و او

معشوق ناشناس! (145)

ديگر به جز پروردگارش همّى نداشت و ديگر چيزى او را از ياد پروردگارش حتى ب_راى يك ط__رف__ه العي__ن ب_از نمى داشت.

اين حقيقت براى كسى كه در آيات راجع به گفت گوهاى يوسف دقت و تدبر كند بسي____ار روش__ن جل__وه مى كن__د.

كس___ى ك__ه در آي___ات زي___ر :

«مَع__اذَ اللّ__هُ اِنَّ__هُ رَبِّ__ى - پن_اه بر خ__دا او پ__روردگ__ار م__ن است!» (23 / يوسف)

«م__ا ك__انَ لَن__ا اَن نُشْرِكَ بِاللّهِ مِن شَىٍ - ما را نسزد كه چيزى را با خدا شريك كنيم!»

(38 / يوسف)

«اِنِ الْحُكْ_______مُ اِلاّ لِلّ__هِ - حك___م فق_____ط از آن خ____داس___ت!» (40 / ي__وس__ف)

«اَنْتَ وَلِيّى فِى ال__دُّنْيا وَالاْخِرَةِ - توئى ولىّ من در دنيا و آخرت...!» (101 / يوسف)

(146) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

كه همه حكايت گفتگوهاى يوسف است، كاملاً دقت نمايد، همه آن احساساتى كه گفتيم براى يوسف دست داده بود، برايش روشن مى شود.

اين بود احساسات يوسف كه او را به صورت شبحى درآورده بود كه در وادى آن غير از محبت الهى چيزى وجود نداشت، محبتى كه انيس دل او گشته بود و او را از هر چيز ديگرى بى خبر ساخته و به صورتى درآورده بود كه معنايش همان خلوص براى خ__داست و ديگ_ر غي_ر خ___دا كس_ى از او سهمى نداشت!

عزيز مصر در آن روزهاى اولى كه يوسف به خانه اش درآمده بود به جز اين معرفتى در حق او نداشت كه پسر بچه اى است صغير و

از نژاد عبريان و مملوك او و چيزى كه هست از اين كه به همسرش سفارش كرد (كه او را گرامى بدار تا شايد به دردمان بخورد و يا او را پسر خود بخوانيم،) برمى آيد كه او در يوسف وقار و مكانتى

معشوق ناشناس! (147)

احساس و عظمت و كبريائى نفسانى تفرس كرده بود و همين احساس او را به طمع انداخته بود كه شايد از او منتفع گردد يا به عنوان فرزندى به خود اختصاصش دهد، به اضافه آن حسن و جمال عجيب_ى كه در او مى ديد.

بگيرد. او با آن همه عزت و شوكت سلطنت كه داشت، خود را در برابر عشق يوسف اسير و بى اختيار مى ديد، عشقى كه سّر و ضمير او را در دست گرفته بود و تمامى قلب او را مالك شده بود.

تحليلى بر زندگى و عشق زليخا (149)

يوسف هم يك معشوق رهگذر و دور از دسترس نبود كه دست يابى به او براى عاشق زحمت و رسوائى بار بياورد، بلكه در خانه او بود و دائما با او عشرت و آميزش داشت و حتى يك لحظه هم از خانه بيرون نمى رفت. او غير از اين خانه جائى نداشت كه برود و از طرفى، همسر عزيز خود را ملكه اين كشور مى داند، او چنين مى پندارد كه يوسف ياراى سرپيچى از فرمانش را ندارد، آخر مگر جز اين است كه او سيّده و صاحب يوسف و يوسف زرخريد اوست؟ او چطور مى تواند از خواست مالكش سربرتابد و جز اطاعت او چه چاره اى دارد؟ به علاوه خاندان هاى سلطنتى براى رسيدن به مقاصدى كه دارند دست و بالشان بازتر از ديگران است و حيله ها و نقشه ها در اختيارشان هست، چون هر وسيله و ابزارى كه تص__ور ش__ود ه__ر چن__د وج__ودش عزيز و ناياب باشد براى آنان فراهم است.

(150) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

قهرا ملكه عزيز مصر خود از زيبارويان است، زيرا زنان چركين و بد تركيب به درون درب__ار ب__زرگ__ان راه ندارند و جز ستارگان خوش الحان و زيبارويان جوان را ب__دان ج__ا راه نيست.

و نظر به اين كه همه عوامل در عزيزه مصر جمع بود عادتا مى بايستى محبتش به يوسف خيلى شديد باشد، بلكه همه آتش ها در دل

او شعله ور شده باشد و در عشق يوسف چنان مستغرق و واله گشته باشد، كه از خواب و خوراك و از هر چيز ديگرى افتاده باشد تا چنين باشد كه شد !

يوسف دل او را از هر طرف احاطه كرده بود و هر وقت حرف مى زد اول سخنش يوس_ف ب_ود و اگ_ر سكوت مى كرد سراسر وجودش يوسف بود. او جز يوسف همّى ديگ___ر و آرزوئى ديگ_ر ن_داشت و هم__ه آرزوه__ايش در ي__وسف خلاصه شده بود:

تحليلى بر زندگى و عشق زليخا (151)

«قَ____دْ شَغَفَه____ا حُبّ__ا - عش__ق تا غ__لاف قلب__ش راه ي__افت__ه!» (30 / ي__وس_ف)

ب_ه راست_ى جمال يوسف ك_ه دل ه_ر بينن_ده را مسخ_ر مى ساخت چه بر سر او آورد ك__ه صبح و شام تماشاگر و عاشق و شي_دا ب_ود و ه_ر چ_ه بيشت_ر نظ_اره مى ك_رد تشنگى اش بيشتر مى شد!

(152) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟

ملكه مصر روز به روز خود را به وصال يوسف وعده مى داد و اشتياقش تيزتر مى گشت و به منظور دست يابى به آن چه مى خواست بيشتر با وى ملاطفت مى كرد و بيشتر آن كرشمه هائى را كه اسلحه هر زيباروئى است، به كار مى بست و بيشتر به عشوه گرى و آرايش خود مى پرداخت، شايد كه بتواند دل او را صيد كند، هم چنان ك_ه او ب_ا حسن خ_ود دل وى را ب_ه دام انداخته بود و شايد صبر و سكوتى را كه از يوسف مش__اهده مى كرد دليل ب_ر رض_ايت او م_ى پن_داش_ت و در كار خود جسورتر مى ش_د.

سرانجام طاقت زليخا طاق شد و جانش بر لب آمد و از تمامى وسايلى كه داشت نااميد گشت زيرا كم ترين اشاره اى از او نديد،

ناگزير با او در اطاق شخصى خود خلوت

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟ (153)

كرد، اما خلوتى كه با نقشه قبلى انجام شده بود. او را به خلوتى برد كه با فضاى آزاد درهاى متعددى فاصله داشت كه همه را بسته بود، در آن جا غير او و يوسف كس ديگرى نبود. عزيزه مصر خيلى اطمينان داشت كه يوسف به خواسته اش گردن مى نهد، چون تاكنون از او تمردى نديده بود و اوضاع و احوالى هم كه طراحى كرده بود همه ب_ه م_وفقيتش گ_واه_ى مى داد.

اينك نوجوانى وال_ه و شي_دا در محبت اله_ى و زن_ى س_وخت_ه از عش_ق او، در يك ج_ا جمع آم_ده ان_د، در ج_ائى ك_ه غي_ر آن دو كسى نيس_ت.

يك طرف عزيزه مصر است كه عشق به يوسف رگ هاى قلبش را به پاره شدن تهديد مى كند و هم اكنون مى خواهد او را از خود او منصرف و به سوى خودش متوجه سازد،و به همين منظور درها را بسته و به عزت و سلطنتى كه دارد اعتماد نموده و با

(154) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

لحنى آمرانه «هَيتَ لَكَ!» او را به سوى خود مى خواند تا قاهر بودن و بزرگى خود را نسبت به او حف_ظ ك__رده و به انجام فرمانش مجبور سازد.

طرف ديگر اين خلوت گاه يوسف ايستاده كه محبت به پروردگارش او را مستغرق در خود ساخته و دلش را صاف و خالص كرده است، به طورى كه در آن جائى براى هيچ چيز جز محبوبش باقى نگذاشته است. او هم اكنون با همه اين شرايط با خداى خود در خلوت است و غرق در مشاهده جمال و جلال خداست

و تمامى اسباب ظاهرى كه به ظاهر سببند از نظر او افتاده و برخلاف آن چه عزيزه مصر تصور مى كند، كم ترين توجه و خضوع و اعتماد به آن اسباب ندارد.

اما عزيزه با همه اطمينانى كه به خود داشت و با اين كه هيچ انتظارى نداشت در پاسخ خود جمل__ه اى را از يوسف دريافت كرد كه يك باره او را در عشقش شكست داد.

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟ (155)

يوسف در جوابش تهديد نكرد و نگفت من از عزيز مصر مى ترسم و يا به عزيز خيانت روا نمى دارم و يا من از خاندان نبوت و طهارت هستم و يا عفت و عصمت من مرا از فحشا جلوگيرى مى كند و نگفت من از عذاب خدا مى ترسم و يا ثواب خدا را اميد دارم،و اگر قلب او به سببى از اسباب ظاهرى بستگى و اعتماد داشت طبعا در چنين موقعيت خطرناك از آن اسم مى ب__رد، ول__ى مى بينيم ك__ه به غي__ر از «مَعاذَ اللّهُ!» چيز ديگرى نگف__ت و به غي__ر از «عُ_رْوَةِ الْ_وُثْق_ىِ» ت_وحي_د ب__ه چي__ز ديگ__رى تمس__ك نجس_ت.

پس معل_وم مى ش_ود در دل او ج_ز پ_روردگ_ارش اح_دى نب_وده و دي_دگ_انش جز ب__ه س___وى او نمى نگ__ريست_ه اس__ت !

و اين همان توحيد خالصى است كه محبت الهى وى را بدان راهنمائى كرده و ياد تمامى اسباب و حتى ياد خودش را هم از دلش بيرون كرده است، زيرا اگر خودى خود را

(156) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

فراموش نكرده بود، مى گفت: «من از تو پناه مى برم به خدا!» و يا عبارت ديگرى نظير آن را بيان مى ك_رد كه كلمه "من" در آن باشد.

بلك_ه ي_وسف تنها گفت: «مَعاذَاللّهُ!»

و

چه قدر فرق است بين اين گفتار و حتى گفتار مريم كه وقتى روح القدس در برابرش به صورت بشرى ايستاده مجسم شد، گفت: «من پناه مى برم به رحمان از شر تو، اگ_ر پ_رهيزگ_ار ب__اش_ى!»

حت__ى ي_وس_ف ك_ه بع_د گفت_ن «مَع____اذَ اللّ__هُ!» ادام_ه داد:

«اِنَّهُ رِبِّى اَحْسَنَ مَثواىَ اِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظّلِمُونَ!»(23 / يوسف)

در واقع جواب يوسف همان عبارت اول بود و اين كلام را كه بعد آورد بدين منظور ب_ود ك_ه ت_وحي_دى را ك_ه «مَع__اذَ اللّ__هُ» اف_اده ك_رده بود، توضيح دهد و روشنش

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟ (157)

سازد.او خواست بگويد:

- اين كه مى بينم تو در پذيرائى من نهايت درجه سعى را دارى با اين كه به ظاهر سفارش عزيز مصر بود كه گفت: «اِكْرَمى مَثْواىَ» ولكن من آن را كار خداى خود و يكى از احسان هاى او مى دانم! پس در حقيقت پروردگار من است كه از من با احترام پذيرائى مى كند، هر چند به ظاهر به تو نسبت داده مى شود. و چون چنين است، پس واجب است ك_ه م__ن ب_ه او پن_اهن__ده ش_وم و به او ني__ز پناهنده مى شوم !

چ_ون اج_اب_ت خ_واس_ت ت_و و ارتك_اب اي_ن معصيت ظل_م اس_ت و ظالمي_ن رستگ__ار نمى ش_ون_د ،پس هي_چ راه_ى براى ارتكاب چنين گناهى نيست !

يوسف عليه السلام در عبارت «اِنَّهُ رِبِّى اَحْسَنَ مَثواىَ» چند نكته را افاده كرد:

1 _ اين كه او داراى توحيد است و به كيش بت پرستى اعتقاد ندارد و از آنان كه

(158) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ب_ه ج_اى خ_دا ارب_اب ديگر اتخ_اذ مى كنن_د و ت_دبي_ر عال_م را ب_ه آن ه_ا نسبت مى دهن_د، نيست بلك_ه معتق_د است ك_ه ج_ز خ_داى

تع_الى رب ديگ_رى وجود ندارد.

2 _ اين كه او از آنان كه به طور زبانى خدا را يك تا دانسته ولك_ن عم_لاً به او شرك مى ورزن_د نيست و اسب_اب ظاهرى را مستقل در تأثير نمى دان_د، بلك_ه معتق_د است ه_ر سبب__ى در ت_أثي__ر خ__ود محت__اج به اذن خداست و هر اثر جميلى كه براى ه_ر سبب__ى از اسباب ب_اش_د در حقيق__ت فع_ل خ____داى سبح__ان است.

او همسر عزيز را در اين كه از وى به بهترين وجهى پذيرائى كرده مستقل نمى داند، پس عزيز و همسرش دو تا رب كه متولى امور وى باشند نيستند،بلكه خداى سبحان است كه اين دو را وادار ساخته تا او را گرامى بدارند پس خداى سبحان او را گرامى داشته است،و اوست كه متولى امور وى است و او در ش_داي_د ب_اي_د به او پناهنده شود.

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟ (159)

3 _ اين كه اگر از آن چه زليخا يوسف را بدان دعوت مى كرد به خدا پناه مى برد براى اين است كه اين عمل ظلم است و ظالمان رستگار نمى شوند و به سوى سعادت خويش هدايت نمى شوند و در برابر پروردگارشان ايمن نمى گردند.

4 _ اين كه او مربوب يعنى مملوك و در تحت تربيت رب خويش، خداى سبحان است و خود مالك چيزى از خودش و از نفع و ضرر خود نيست، مگر آن چه را كه خدا براى او خواسته باشد و يا خدا دوست داشته باشد كه او انجامش دهد و به همين جهت در پاسخ پيشنهاد او با لفظ صريح پيشنهاد او را رد نكرد و با گفتن «مَعاذَاللّهُ» به طور كنايه جواب داد و نگفت: من

چنين كارى نمى كنم و يا چنين گناهى مرتكب نمى شوم و يا به خدا پناه مى برم از شر تو و يا امثال آن....

چون اگر چنين مى گفت براى خود حول و قوه اى اثبات كرده بود، كه خود بوى شرك

(160) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و جهالت را دارد. تنها در جمله «اِنَّهُ رِبِّى اَحْسَنَ مَثواىَ» از خود يادى كرد و اين عيب ن__داش__ت زي__را در مق___ام اثب__ات مربوبيت خود و تأكيد بر ذل__ت و ني__از خ__ود بود.

عين__ا به همي__ن جه__ت به جاى اكرام، كلمه احسان را به كار برد، با اين كه عزيز گفته بود «اِكْ__رَم_ى مَثْ__واىَ» او گفت: «اِنَّهُ رِبِّى اَحْسَنَ مَثواىَ» چون در اكرام معناى احت__رام و شخصيت و عظمت خوابيده است.

سخن كوتاه، هر چند واقعه يوسف و همسر عزيز يك اتفاق خارجى بوده كه ميان آن دو واقع شده است، ولى در حقيقت كشمكشى است كه ميان حب الهى و عشق حيوانى اتفاق افتاده است و اين دو نوع عشق بر سر يوسف با هم مبارزه كرده اند، هر يك از اين دو طرف سعى كرده اند يوسف را به سوى خود بكشانند و چون كلمه «اللّهُ» دست بالاى هر كلمه اى است، لاجرم برد با او شده و يوسف سرانجام دست خوش جذبه اى آسمانى

آن جا كه جز خدا ناظرى نبود؟ (161)

و الهى گشته و محبت الهى از او دفاع كرده است: «وَاللّهُ غالِبٌ عَلىآ اَمْرِه!»(21 / يوسف)

نديده بود،

قص___د او ك___رده ب___ود،

چني_ن ش__د ت_ا گن_اه و ب__دك__ارى را از او دور كني__م،

(162) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

كه وى از بندگان خالص شده ما بود!» (24 / يوسف)

دقت كامل در پيرامون داستان يوسف و امعان نظر در اسباب و جهات و شرايطى كه اين داستان محفوف به آن هاست و هر يك در آن تأثير و دخالت داشته، اين معنا را به دست مى دهد كه نجات يوسف از چنگ همسر عزيز جز به طريق خارق العاده صورت نگ__رفته است، به ط_ورى ك_ه شباهتش به رؤي_ا بيشت_ر بوده ت_ا به يك واقعه خارجى !

زيرا يوسف در آن روز مردى در عنفوان جوانى و بحبوحه غرور بوده و معمولاً در اين سنين غريزه جنسى و شهوت و شبق به نهايت درجه جوش و خروش خود مى رسد.

و از سوى ديگر جوانى زيبا و در زيبائى بديع بوده، به طورى كه عقل و دل هر بيننده را مدهوش مى كرده است و عادتا جمال و ملاحت صاحبش را به سوى هوى و هوس سوق مى دهد، از سوى ديگر يوسف عليه السلام در دربار سلطنتى عزيز غرق در ناز و نعمت و

قدرت خارق العاده يوسف (163)

داراى موقعيتى حساس بود و اين نيز يكى از اسبابى است كه هر كسى را به هوسرانى و عيش و نوش وا مى دارد. از سوى چهارم، ملكه مصر هم در محيط خود جوانى رعنا و داراى جمالى فوق العاده بود، چون عادتا حرم سلاطين و بزرگان هر محيطى نخبه زيبايان آن محيطند.

و علاوه بر اين، به طور مسلم، وسايل آرايشى در اختيار داشته كه هر بيننده را خيره مى ساخته است و چنين

بانوئى عاشق و شيداى چنين جوانى شده است.

آرى كسى به يوسف دل بسته كه صدها خرمن دل در دام زيبائى اوست. از اين هم كه بگذريم، سوابق بسي__ارى از محب__ت و احت__رام و پ__ذي__رائى نسب__ت به يوسف دارد و اين س_واب_ق ك_اف_ى است كه وى را در برابر خواهشش خ__اض_ع كن__د.

از سوى ديگر وقتى چنين ماه پاره اى خودش پيشنهاد كند، بلكه متعرض انسان

(164) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

شود، خويشتن دارى در آن موقع بسيار دشوارتر است و او مدت هاست كه متعرض يوسف شده و نهايت درجه قدرت خود را در ربودن دل وى به كار بسته و صدها رقم غنچ و دلال كرده، بلكه اصرار ورزيده و التماس كرده و او را به سوى خود كشيده و پي_راهنش را پ_اره ك_رده و ب_ا اي_ن همه كشش صبر كردن از طاقت بشر بي__رون است!

از سوى ديگر، از ناحيه عزيز هم هيچ مانعى متصور نبوده، زيرا عزيز هيچ گاه از دستورات همسرش سربرنتابيده و بر خلاف سليقه و رأى او كارى نكرده است و اصلاً يوسف را به او اختصاص داده و او را به تربيتش گماشته است: و اينك هر دو در يك قصر زيبا از كاخ هاى سلطنتى كه داراى مناظر و چشم اندازهاى خرم است، به سرمى برند و اين خود يك داع__ى ق__وى است كه س_اكن_ان آن را به عيش و شهوت متمايل سازد.

قدرت خارق العاده يوسف (165)

در اين قصر خلوت كه اط__اق هاى ت__و در ت__و دارد و داستان تعرض عزيزه به ي__وسف در اط__اقى اتف__اق افت__اده كه تا فضاى آزاد درهاى متعددى حائل است كه همه با طرح و نقش_ه قبل__ى

محك__م بسته شده و پرده ها از هر سو افتاده و حتى كوچك ترين روزنه هم به خارج نمانده است و ديگر هيچ احتمال خطرى در ميان نيست !

دس__ت رد زدن ب__ه سين__ه چني__ن ب__ان__وئى خ__ال_ى از خط__ر نيست! چون او جاى عذر باقى نگذاشته و آن چه وسائل پرده پوشى تصور ش_ود، به ك_ار ب__رده است.

اختلاط يوسف با او براى يك بار نيست، بلكه مخالطه امروزش كليد يك زندگى گواراى طولانى پيش بينى شده بود و او مى توانست اين ب__رق__رار داشتن رابطه و معاشقه با او را وسيله خوبى براى رسيدن ب__ه بسي__ارى از آرزوه__ايش از قبيل سلطنت و عزت و ثروت قرار دهد.

(166) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پس، همه اين هائى كه گفته شد، امورى تكان دهنده بودند كه هر يك به تنهائى كوه را از جاى مى كند و سنگ سخت را آب مى كرد و هي__چ م__انع_ى هم تص__ور نمى رفت كه در بي__ن ب__اش__د ك__ه بت__وان_د در چنين ش_رايط_ى جل_وگير ش__ود!

تأويل را كرد و آب هم از آب تكان نخورد، آرى همسرش آن چنان در او نفوذ داشت كه خيلى زود راضى اش كرد و به كم ترين مؤاخذه اى برنخورد، بلكه با مقلوب ساختن حقيقت مؤاخذه را متوجه يوسف كرد و به زندانش انداخت .

2 _ مسئله دوم، برخورد موضوع به حيثيت خانوادگى يوسف است كه آن هم مانع نبود، زيرا اگر مسئله حيثيت مى توانست چنين اثرى داشته باشد، چرا در برادران يوسف نداشت و ايشان را از جنايتى كه خيلى بزرگ تر از زنا بود جلوگير نشد؟ با اين كه ايشان هم فرزندان ابراهيم و اسحق و يعقوب بودند و در اين جهت هيچ فرقى با يوسف نداشتند، ولى مى بينيم كه حيثيت و شرافت خانوادگى مانع از برادركشى ايشان نشد.

(168) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

نخست تصميم جازم گرفتند او را بكشند و سپس نه به خاطر شرافت خانوادگى بلكه به ملاحظاتى ديگر او را در چاه انداختند و چون بردگان در معرض فروشش درآوردند و دل يعق__وب پيغمب__ر خ_دا را داغ__دار او ك__ردند، آن چن_ان ك_ه از گ_ري__ه ن_ابين_ا ش_د !

3 _ مسئله خيانت و حرمت، آن نيز نمى توانست در چنين شرايطى مانع شود زيرا حرمت خيانت يكى از احكام و قوانين اجتماعى و به خاطر آثار سوء آن و مجازاتى است كه به دنبال دارد و معلوم است كه چنين قانونى تا آن جا احترام دارد كه در صورت ارتكاب پاى مجازات به ميان آيد و خلاصه، انسان در تحت سلطه قواى مجريه اجتماع و حكومت عادل باشد و اما اگر قوه مجريه از خيانتى غفلت داشته باشد و يا اصلاً از آن خبردار نباشد و يا

اگر خبردار شد از عدالت چشم پوشى كرده و زيرسبيلى رد كند و يا م_رتك_ب از تح_ت سلط_ه او بي_رون رود، ديگر هيچ اثرى براى اين گونه قوانين نمى ماند.

چه چيز جاى ايمان را مى گيرد ! (169)

بنابراين يوسف هيچ مانعى كه جلوگير نفسش شود و بر اين همه عوامل قوى بچربد نداشته است، مگر اصل توحيد يعنى ايمان به خدا و يا محبت الهيه اى كه وجود او را پ__ر و قل__ب او را مشغ__ول ك__رده ب__ود و در دل__ش ج__ائ__ى به قدر يك سر انگشت براى غير خدا خالى نگ_ذاشت_ه بود.

آرى، اين بود آن حقيقتى ك_ه گفتي_م دقت در داست_ان ي_وسف آن را به دست مى دهد !

او ب_ه گن_اه ن_زديك نش_د !

مطالع_ه ج_زء ب_ه جزء آيات زير نكات جالب ترى را از لحظات حساس زندگى يوسف عليه السلام آشكار مى سازد.

(170) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

در آيه اى كه مى ف_رم_ود:

«وى قصد ي_وسف ك___رد،

ي__وس_ف ه__م، اگ__ر ب_ره__ان پ_روردگ_ار خ_ويش ن_دي__ده ب__ود، قص__د او ك_رده ب____ود، چني_ن ش_د، ت_ا گن_اه و ب_دك__ارى را از او ب_رگ_ردان__دي_م ،

كه وى از بندگان خالص شده ما بود....» (24/يوسف)

شك_ى نيست ك_ه اش_اره است ب_ه چگ_ونگى نج_ات ي_وسف از آن مخمص_ه هولناك.

از سياق آيه برمى آيد كه مراد به برگرداندن سوء و فحشاء از يوسف، نجات يوسف است از آن چه كه همسر عزيز مى خواست و به خاطر رسيدن به آن با وى مراوده و خلوت مى كرد.

پ_س ب_رگش_ت معن_اى عب_ارت "چنين شد تا برگردانديم..." به اين مى شود كه

او به گناه نزديك نشد ! (171)

يوسف عليه السلام از آن جائى كه از بندگان مخلص ما بود، ما بدى و فحشاءش را به وسيله آن چه كه

از برهان پروردگارش ديد، از او برگردانديم. پس معلوم شد سببى كه خدا به وسيل_ه آن س_وء و فحش_اء را از ي_وسف برگردانيد تنها ديدن برهان پروردگارش بود.

در آيه فوق معنا اين مى شود كه در حقيقت چيزى نمى ماند كه يوسف مرتكب معصيت شود. و اين كه مى گوئيم چيزى نمى ماند و نمى گوئيم معصيت مى كرد، براى اين است كه كلمه "قصد" جز در مواردى كه مقرون به مانع است، استعمال نمى شود. بنابراين، اگر برهان پروردگارش را نمى ديد واقع در معصيت نمى شد بلكه تصميم مى گرفت و نزديك به ارتكاب مى شد و نزديك شدن، غير از ارتكاب است و لذا خداى تعالى به همين نكته اشاره كرده و فرموده است كه: "تا سوء و فحش_اء را از او دور سازيم" و نگفته كه "تا او را از سوء و فحشاء دور سازيم."

(172) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

از اين جا روشن مى شود كه من__اسب تر آن است ك__ه بگ__وئيم م__راد به "سوء" تصمي__م بر گن__اه و مي__ل به آن است. و مراد به "فحشاء"ارتكاب فاحشه يعنى عمل زناست. پس يوسف عليه السلام نه اين كار را كرد و نه نزديكش شد، ولى اگر برهان پروردگار خ__ود را نمى دي__د ن__زدي_ك مى ش__د كه م_رتكب ش_ود.

او به گناه نزديك نشد ! (173)

برهان مى نامد، براى اين كه معجزه يقين آور است. در جاى ديگر دليل و حجت را برهان ناميده، براى اين است كه دليل حجت يقينى است ،كه حق را روشن ساخته و بر دل ها حاكم

(174) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مى ش_ود و جاى ترديد باقى نمى گذارد.

اما آن برهانى كه يوسف از پروردگار خود ديد هر چند در كلام مجيدش روشن نكرده كه چه بوده، لكن به هر حال يكى از وسايل يقين بوده كه با آن، ديگر جهل و ضلالتى باقى نمانده است. كلام يوسف، آن جا كه با خداى خود مناجات مى كند، دلالت بر اين معنا دارد، آن جاكه مى گويد: "اگر نيرنگشان را از من ب_رنگ_ردانى، مايل ايشان مى شوم و از جهالت پيشگان مى گ_ردم !"(33 / يوسف)

و همين خود دليل بر اين نيز هست كه سبب نام برده از قبيل علم هاى متعارف يعنى علم به حسن و قبح و مصلحت و مفسده افعال نبوده، زيرا اين گونه علم ها گاهى با ضلالت و معصيت جمع مى شود، پس يقينا آن برهانى كه يوسف از پروردگار خود ديد، همان برهانى است كه خدا به بندگان مُخلَص خود نشان مى دهد و آن نوعى از علم

و... برهانى كه يوسف را نجات داد؟ (175)

مكشوف و يقين مشهود و ديدنى است، كه نفس آدمى با ديدن آن چنان مطيع و منقاد مى ش_ود كه ديگر به هيچ وجه ميل به معصيت نمى كند.

از آيه شريفه ظاهر مى شود كه ديدن برهان خدا شأن همه بندگان مخلص خداست و خداوند سبحان هر سوء و فحش_ائى را از ايش_ان ب_رم_ى گ_ردان_د و در نتيجه مرتكب هيچ معصيتى نمى شوند و قصد آن را هم نمى كنند، به خاطر

آن برهان كه خدا به ايشان نشان داده و آن عبارت است از عصمت الهى! و نيز برمى آيد كه اي_ن برهان يك عامل است كه نتيجه اش علم و يقين است اما نه از علم هاى متعارف و معمولى! (1)

1- الميزان ج : 21 ص : 186 .

(176) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

دوي_دن_د،

او پيراهن يوسف را از عقب دريد،

و ش_وه_رش را پشت در ي_افتن__د.

- س___زاى كس___ى ك_ه ب_ه خ_ان_دان ت_و قص__د ب__د كن___د،

(178) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

جز اين نيست كه زن__دان_ى شود يا ع__ذابى الم انگيز ببيند !

- وى از م__ن ك__ام خ__واس__ت !

يك___ى از كس_____ان زن ك___ه ح___اض___ر ب___ود، گف___ت:

- اگ____ر پي___راه_ن ي__وس_ف از جل______و دري__ده ش___ده،

زن راس__ت م__ى گ___وي___د و ي__وس__ف دروغگ__وس__ت !

و اگ______ر پي____راه___ن وى از عق__ب دري____ده ش_____ده،

زن دروغ م___ى گ___وي___د و ي___وس__ف راستگ__وس____ت !

و چون پيراهن او را ديد كه از عقب دريده شده بود، گفت:

- اي__ن از ني_رن__گ زن__ان است،

كه نيرنگ زنان عظيم است !

از پاره شدن پيراهن تا بريدن دست ها (179)

- ي_وسف اين را نديده بگير !

و اى زن از گن_____اه خ__ود آم_____رزش بخ______واه!

ك_ه ت__و خطاك_ار ب__وده اى!» (25 تا 29 / يوسف)

آيات نشان مى دهند كه همسر عزيز پيش دستى كرده و از يوسف شكايت نموده كه متعرض او ش_ده است و باي_د ش_وه_رش او را مج_ازات كن_د - زندان يا عذاب الم انگيز !

لكن هيچ درباره اصل قضيه و آن چه جريان يافته، تصريح نكرد و بلكه به طور كنايه يك حكم عمومى و عقلانى را درباره مجازات كسى كه به زنى شوهردار قصد سوء كند، پيش كشيد و گفت: «كيفر كسى كه به همسر تو قصد تجاوز كند جز زندان يا عذابى سخت چيست؟» و اين جا اسمى از يوسف نبرد كه او چنين قصدى كرده است و هم چنين اسمى هم از خودش نبرد كه مقصود از همسر تو خود من هستم و نيز اسمى

(180) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

هم از نوع

قصد سوء نبرد كه آن قصد زنا با زن شوهردار بوده است. همه اين ها به منظور رعايت ادب در برابر عزيز و تقديس ساحت او بوده است.

و اگر مجازات را هم قطعى تعيين نكرد بلكه ميان زندان و عذاب سخت مردد گذاشت براى اين بود كه دلش آكنده از عشق به او بود و اين عشق و علاقه اجازه نمى داد كه به طور قطعى يكى را تعيين كند، زيرا در ابهام يك نوع اميد فرج داشت كه در قطعى بودن نداشت، ولكن تعبير به "اهل خود " يك نوع تحريك بر مؤاخذه بود و او نمى بايستى چنين تعبيرى كرده باشد، ولكن منظورش از اين تعبير مكر و خدعه بر شوهرش عزيز بود و از او مى خواست تا اين تعبير تظاهر به اين كند كه خيلى از اين پيش آمد متأسف است، تا شوه_رش واقعيت قضيه را نفهمد و در مقام مؤاخذه او بر نيايد.

فك_ر مى ك_رد اگ__ر بت_وان_د ع__زي__ز را از م_ؤاخ_ذه ك_ردن خ_ودش منص_رف كند،

از پاره شدن پيراهن تا بريدن دست ها (181)

منص___رف ك_ردنش از م___ؤاخ_ذه ي___وس___ف آس__ان اس__ت.

و اطمينان خاطر يوسف و اين كه وى به هيچ وجه خود را نباخته است و چون مى خواسته از خود دفاع كند و خود را مبرى كند، هيچ تملقى نكرده است و اين بدان

(182) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

جهت است كه در خود كم ترين خلاف و عمل زشت سراغ نداشت و از زليخا ه_م نم_ى ت_رسي_د و از آن تهمت_ى ه_م ك_ه ب__ه وى زده ب_ود ب_اك_ى ن_داش_ت، چ__ون او در آغ_از اي_ن ج_ري_ان ب_ا گفت_ن «مَع_اذَ اللّ_هُ» خ__ود را ب_ه خ__دا سپ__رده بود و اطمينان داش__ت ك__ه خ__دا حفظش مى كند!

و يوسف عليه السلام

از اين جا رواياتى تأئيد مى شود كه گفته اند گوينده اين كلام كودكى بود در گهواره، چون كودك اگر از باب معجزه به زبان آيد و خداوند به وسيله او ادعاى يوسف را تأئيد كند و خود آن كودك در گفتارش فكر و تأمل اعمال نمى كند، چنين كلامى بيان شهادت است، نه قول !

اين شاهد با گفتار خود به دليلى اشاره كرد كه مشكل اين اختلاف حل و گره آن باز مى شود و آن اين است كه اگر پيراهن يوسف از جلو دريده شده زليخا راست مى گويد و يوسف از دروغگويان است، چه در اين كه از يوسف و زليخا يكى راستگو و يكى دروغگو بوده است، حرفى نيست و پاره شدن پيراهن يوسف از جلو دلالت مى كرد بر اين كه او و زليخا رو به روى هم مشاجره كرده اند و قهرا تقصير به گردن يوسف

چه كسى به نفع يوسف شهادت داد؟ (185)

مى بود. ولى اگر پيراهن وى از پشت سر پاره شده باشد، قهرا زليخا او را تعقيب مى كرده و يوسف در حال فرار ب_وده اس_ت و زليخا خواسته وى را به سوى خود بكشد، پي__راهن او را دري__ده، پس تقصي_ر ب_ه گ__ردن زليخ__ا مى افتد و اين خود روشن است.

و عجيب است !

اگر نسبت كيد را به همه زنان داد، با اين كه اين پيش آمد تنها كار زليخا بود، براى اين بود كه دلالت بر اين كند كه اين عمل از آن جهت از تو سر زد كه از زمره زنانى و كيد زنان معروف است و به همين جهت كيد هم__ه زن__ان را عظي__م خ_وان_ده و دوباره گفت: «اِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظيمٌ!» (28 / يوسف)

اين بدان جهت است كه، همه مى دانيم، خداوند در مردان تنها ميل و مجذوبيت به زنان را قرار داده، ولى در زنان براى جلب مردان و مجذوب كردن آن ها وسايلى قرارداده كه تا اعماق دل مردان راه يابند و با جلوه هاى فتّان و اطوار سحرآميز خود دل هاى آنان را مسخر سازند و عقلشان را بربايند و ايشان را از راه هائى كه خودشان هم متوجه نباشند به سوى خواست هاى خود بكشانند،و اين همان كيد،و اراده سوء

قضاوت عزيز مصر (187)

است. و مفاد آيه اين است كه عزيز وقتى ديد پيراهن يوسف از عقب پاره شده به نفع ي_وسف و علي_ه همسرش حكم كرد.

او انتظار نمى رفت. هم چنان كه مى بينيم در برخورد با عزيز مصر اسمى از داستان م_راوده نب_رد ت_ا آن ك_ه زليخ_ا او را مته_م كرد و او هم ناچار شد حق مطلب را بيان كند. ول_ى آيا داست__انى كه از م__دت ه__ا پيش هم چن_ان ادام__ه داشت__ه، مخف__ى مى م__اند؟!

و آن عش_ق س_وزان زليخ_ا ك_ه خ_واب و خوراك را از او سلب و طاقتش را طاق ك_رده اس_ت، مكتوم م_ى ش_ود؟

داست__ان_ى ك__ه مك__رر اتف_اق افت_اده (و يك ب_ارش را ع__زي__ز دي__ده اس__ت،) وگ_رن_ه زن__ان اش__رافى مص___ر ب___اره__ا نظ_اي___رش را دي__ده ان__د، معق__ول نيست مخف__ى و مست__ور بم___ان___د !

بعضى ها گفته اند آيه شريفه دلالت مى كند بر اين كه عزيز مرد بى غيرتى بوده است،

مخفى كارى عزيز (189)

لكن ما اين حرف را نمى زنيم بلكه مى گوئيم از آيه شريفه استفاده مى شود كه او خيلى همسرش را دوست داشته است. (1)

1- المي___________زان ج : 21 ص : 225 .

(190) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و هر جا كه مى نشستند، اين قضيه را پيش كشيده و زليخا را به باد سرزنش مى گرفتند و مى گفتند: با اين كه او شوهر دارد عاشق برده خود شده است و در عشق خود چنان عنان از دست داده كه با او ب_ه م_راوده ه_م پ_رداخت_ه و لك_ه ننگ_ى بر دام__ن خ_ود نه_اده اس_ت.

ولى هيچ يك از اين حرف ها را از در خيرخواه_ى نم_ى زدن_د بلك_ه از در مك_ر و حيل_ه م_ى زدن_د. چ_ون م_ى داني_م ك_ه بيشت_ر زن_ان دچ_ار حس_د و خ_ودپسن_دى هستن_د و همين دو جهت كافى ب_ود ك_ه نگذارن_د آن ه_ا آرام گيرند !

عواطف رقيق و احساسات لطيف در زنان اثرى دارد كه در مردان آن چنان اثر ندارد.

(192) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

زنان در مقابل هر خلقت لطيف و طبيعت زيبا عنان از دست مى دهند.

زنان آرايش را بيش از مردان دوست دارند، مثل اين كه دل هايشان با رسم عشوه گرى و دل ربائى بستگى دارد و همين معنا باعث مى شود كه حس عجب و حسد را در دل هايشان طغيان دهد.

زنان مصر گفتگوهائى را كه در پيرامون مراوده زليخا با يوسف مى داشتند بيشتر براى تسكين حسادت و تسلاى دل و فرونشاندن جوش سينه ها بود وگرنه آن ها تاكنون يوسف را ن_دي_ده ب_ودند و آن چه كه زليخا از يوسف چشيده بود، نچشيده بودند و چون او دي_وان_ه و شي_دايش نش_ده ب_ودن_د و حرف هايشان به سر زبان ها نيفتاده بود !

آن ها پيش خ_ود خي_ال مى ك_ردن_د ك_ه غ_لام زليخا م_ردى معمولى است و آن گاه

انتشار صداى عشق زليخا در شهر (193)

يكى پس از ديگ_رى قي_اس ها مى كردند و غافل از اي_ن ب_ودن_د ك_ه شني_دن ك_ى ب_ود مانند ديدن !

خلاصه

آن قدر اين تهمت ها بر سر زبان ها گشت كه تا به گوش زليخا هم رسيد، همان زليخائى كه جز رسيدن به وصال يوسف، ديگر هيچ غمى نداشت و همه چيز را ب_راى وص_ال او مى خ_واست تا شايد يوسف به خاطر هر چه كه باشد توجهى به او كند.

دعوت زليخ_ا از زن_ان اشراف شهر

اين گفت و شنودها و يك كلاغ و چهل كلاغ ها، او را از خواب بيدار كرد و فهميد كه دشمنان و رقيبان چگونه به رسوائى او دامن مى زنند، لاجرم نزد ايشان فرستاد تا در موعد معينى همه آنان كه زنان اشرافى و دربارى و شوهرانشان از اركان مملكت بودند،

(194) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

در منزل وى حضور به هم رسانند.

اي_شان ه_م ب_رحسب عادت اين گونه خانواده ها براى رفتن به اين گونه مجالس خود را براى روز م_وع_ود آم_اده كردند.

زنان اشراف مصر بهترين لباس ها و دل نشين ترين آرايش ها را تدارك ديدند و به مجلس زليخ__ا درآم__دن__د، اما ه__دف يك يك آن__ان اين بود كه يوسف را ببينند و ببينند آن جوانى را كه ملكه مصر عاشقش شده، از چه تيپ__ى اس_ت و ت__ا چه ح_د زيباست كه ت_وانست__ه دل زليخ_ا را صي__د كند و او را رس_واى خ__اص و ع__ام گرداند.

زليخا هم جز اين هدفى نداشت كه آن روز ميهمانان همگى يوسف را ببينند تا حق را به جانب او دهند و معذورش دارند و خودشان مانند او به دام عشق يوسف بيفتند و ديگ__ر مج__ال ب_راى ب_دگ_وئى او نداشته باشند و در نتيجه از شر زخم زبان هايشان

دعوت زليخا از زنان اشراف شهر (195)

راحت و از مكرشان ايمن شود.

البته

اگر كسى غير از زليخا بود جا داشت از اين كه ديگران رقيب عشقش شوند بترسد و يوسف را به كسى نشان ندهد ولى زليخا از اين جهت خيالش راحت بود چون يوسف غلام او بود و او خود را مالك و صاحب يوسف مى پنداشت، چه عزيز مصر يوسف را ب_راى او خريده ب_ود.

از س__وى ديگ__ر مى دانس__ت ك__ه ي_وس_ف كس__ى نيس_ت ك_ه به ميهمانان او رغبتى نشان دهد، چه رسد به اين كه عاشق يكى از آن ها شود. او ت_اكن_ون در برابر زيبائى هاى خود زليخا تسلي_م نش_ده بود و آن وق_ت چگ__ونه تسلي_م ديگ__ران ش__ود؟ او در مق__اب__ل اي__ن گ__ون__ه ه_واه__ا و امي__ال ع_زت و عصمت__ى بى نظي__ر داش__ت!

چ_و رخ ببين_ى و دس_ت از ت_رن_ج بشن_اسى؟!

(196) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پس از آن كه زنان اشراف مصر نزد ملكه جمع شدند و هر كس در جاى مخصوص خ_ود قرار گرفت و به احوال پرسى و انس و گفتگو پرداختند، رفته رفته موقع خوردن مي_وه ش_د، دست_ور داد ب_ه ه_ر يك از آن_ان يك ك_ارد ني_ز ك_ه قبلاً تهيه ديده بود، دادن_د و بلافاصله ميوه ه_ا را تقسيم كردند و در همين موقع كه هم_ه مشغ_ول پوست كن_دن مي_وه ش_دن_د، دست_ور داد يوسف، كه تا آن موقع پنهان بود، در آن مجلس درآيد.

به محضى كه يوسف وارد شد، تو گوئى آفتابى درخشيدن گرفت و چشم حضار كه به او افتاد عقل ها از سرشان پريد و حيرت زده، مسحور جمال او شدند و در نتيجه از شدت بهت زدگى و شيدائى با ك_ارده_اى تي_ز دست ه_اى خ_ود را ب_ه جاى ميوه بريدند !

اين اثر و خاصيت شيدائى

و دل دادگى است !

چو رخ ببينى و دست از ترنج بشناسى؟! (197)

وقتى نفس آدمى مجذوب چيزى شد، آن هم به طورى كه علاقه و يا ترس نسبت به آن از ح__د گ_ذش_ت، دچ_ار اضط_راب مى گ_ردد و اگر از اين هم بيشتر شد، دچار بهت زدگى و بعد از آن دچار خطر مرگ مى گ_ردد. در حالى كه بهت زده باشد و مشاعر خود را از دست دهد ديگر نمى تواند تدبير ق__واى خ__ود و زم__ام اعضاى بدن خود را در دست داشته باشد و چه بسا در اين لحظه با سرعت هر چه تمام تر خود را به سوى همان خطرى كه از آن مبهوت شده بود، پ__رت__اب كند و يا مث__لاً با پ__اى خود به دهان شير رود و چه بسا برعكس، حركت را فراموش كند و مانند جمادات كه حركتى ندارند بدون حركت بايستد و چه بسا كارى كند كه قصد آن را ندارد و نظاير اين حوادث در صحنه عشق و محبت بسيار و حكايات عشاق روزگار كه سرانجامشان به چه جنونى انجاميده، معروف است!

(198) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

نتوانستند كنترل خود را حفظ نمايند و نتوانستند از بيرون افتادن آن چه كه از محبت يوسف در دل داشتند خوددارى كنند و بى اختيار گفتند: «ح_شَ لِلّ_هِ! م_ا ه_ذا بَشَ__را، اِنْ ه_ذآا اِلاّ مَلَ_كٌ كَ_ري__مٌ!»

زليخا دستش را نبريد ! (199)

«از خ____دا ب___ه دور! اي__ن ك__ه بش___ر نيس_____ت !

اين فرشته اى است، فرشته اى زيبا!» (31 / يوسف)

با اين كه مجلس در خانه شاه و در دربار سلطنتى منعقد شده بود و در چنين مجلسى جا نداشت كه ميهمانان اين طور گستاخى كنند، بلكه جا داشت نهايت ادب و وقار را رعايت نمايند و نيز لازم بود حرمت زليخا عزيزه مصر را رعايت كرده و حشمت موقعيت او را نگه دارند، به علاوه خود از اشراف و زنانى جوان و صاحب جمال و صاحب شوهر بودند و چنين زنانى پرده نشين نمى بايست اين چنين نسبت به يك مرد اجنبى اظهار عشق و محبت كنند! همه اين ها جهاتى بود كه مى بايستى مانع گستاخى آنان شود.

به علاوه مگر همين زنان نبودند كه دنبال سر زليخا ملامت ها نمودند و او را به باد

(200) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مذمت مى گرفتند، با اين كه زليخا سال ها با چنين آفتى فتان هم نشين بود و آن وقت چه طور گفته هاى خود را فراموش كرده و با يك بار ديدن ي_وسف ب_ه اين ح_الت افتادند.

از اين هم كه بگذريم جا داشت از يك ديگر رودربايستى كنند و از عاقبت فضيحت بارى كه زليخا بدان مبتلا شده بود، پرهيز نمايند و علاوه بر همه اين ها، آخر ي_وس_ف (يك م_رد اجنبى) در آن مجلس حض_ور داشت و رفت_ار و گفت_ار آن_ان را مى دي_د، از او چه ط_ور شرم نكردند؟

ج_واب

همه اين ها يك كلمه است!

و آن اين است ك__ه دي__دن ناگه__انى ي__وس_ف و مش__اه__ده آن جم__ال بى نظير خط بطلان بر همه اين حرف ها كشيد و آن چه كه قبلاً با خود رشته بودند (كه در مجلس چني__ن و چن__ان رع__ايت ادب كني__م.) هم__ه را پنب__ه ك__رد و مجلس ادب و احت__رام را

زليخا دستش را نبريد ! (201)

ب__ه ي__ك مجل__س عي__ش مب__دل ساخت. كه هر كه هر چه در دل دارد براى جلساى آن در ميان گذاشته و از اين كه درب_اره اش چ_ه خ_واهن_د گفت، پ_روا نكن_د، ل_ذا بى پ__رده گفتند: "ح__اشَ لِلّ_ه: اين ج__وان بش__ر نيس__ت، او ف_رشت___ه اى زيب_است!"(31 / يوسف)

آرى اين گفتار همان بانوانى است كه در همين نزديكى درباره زليخا مى گفتند: "همسر عزيز از غلام خود كام مى خواهد و فريفته او شده است و ما او را در گمراهى آشك_ار مى بينيم!"(30 / يوسف)

و در حقيقت آن حرفشان بعد از اين گفتارشان، خود عذرخواهى و پوزشى از ايشان بود و مفادش اين بود كه آن بدگوئى ها كه ما به دنبال سر زليخا مى گفتيم، در صورتى كه يوسف بشرى معمولى بود همه حق و به جا بود، ولى اينك فهميديم كه يوسف بشر نيست و انسان وقتى سزاوار ملامت و مذمت است كه عليرغم اين كه مى تواند حاجت

(202) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

طبيعى خود را با آن چه كه در اختيار دارد برآورد، با يك اجنبى مراوده كند و اما در صورتى كه جمال آن شخص اجنبى جمالى بى مانند باشد، به حدى كه از هر بيننده اى عنان اختي_ار را بگي_رد،ديگ_ر س_زاوار م_ذمت و در عشقش مستحق هيچ ملامتى نيست!

به همين جهت بود

كه ناگهان مجلس منقلب شد و قيود و آداب همه به كنار رفت و نشاط و انبساط وادارشان كردكه هر يك ازحسن يوسف در ضميرداشت،بيرون بريزد خود زليخا هم رو در بايستى را كنار گذاشته و اسرار خود را بى پرده فاش ساخته و بگويد:

"اي_ن ك__ه م_ى بيني_د هم_ان ب_ود ك_ه

مرا درباره آن ملام_ت مى ك_ردي_د !

آرى، من او را به سوى خود خواندم

زليخا دستش را نبريد ! (203)

ول__ى او عصم__ت ب____ه خ__رج داد!"(32 / يوسف)

آن گ_اه ب_ار ديگر عنان از ك__ف داد و به عن__وان ته_دي_د گف___ت:

«اگ____ر آن چ____ه دست___ورش م__ى ده__م انج_____ام ن_____ده_____د

ب_______ه ط______ور مسل______م ب____ه زن____دان خ___واه___د افت______اد !

و يقينا در زمره مردم خوار و ذليل در خواهد آمد!» (32/يوسف)

اين بگف_ت ت_ا هم مق_ام خ_ود را نزد ميهمانان حفظ كند و هم يوسف را از ترس زندان به اطاعت و انقي_اد وادار سازد.

دل يوسف مالامال از عشق خ_دا بود !

(204) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و امّا يوسف، نه كم ترين توجهى به آن رخساره هاى زيبا و آن نگاه هاى فتان نمود و نه التفاتى به سخنان لطيف و غم_زه ه_اى طنازش_ان ك_رد و ن_ه تهدي_د ه_ول انگي_ز زليخا كم ترين اثرى در دل او گذاشت.

دل يوسف همه متوجه جمالى بود فوق جمال ها و خاضع در برابر جلالى بود كه هر عزت و جلالى در برابرش ذليل است، لذا در پاسخشان يك كلمه حرف نزد و به گفته هاى زليخا كه روى سخنش با او بود هيچ توجهى نكرد بلكه به درگاه پروردگارش روى آورد و گفت:

«بار اله_ا!

زن__دان ن__زد م_ن بهت__ر اس__ت، از آن چ__ه ك__ه اين_ان م_را ب_دان دع_وت م_ى كنن___د !

و اگر تو كيدشان را از

من نگ_ردان_ى

دل يوسف مالامال از عشق خدا بود ! (205)

دلم به س__وى آنان متم_ايل مى شود،

و از جاهلان مى گردم!»(33/يوسف)

آيات چنين برمى آيد كه يوسف تا آن ساعت كه زليخا دستور داد بيرون آيد و خود را به زنان اشراف نشان دهد، از نظر زنان مهمان پنهان بوده است، يا در جاى خاص مثل اطاق خلوتى كه به اطاق پذيرائى راه داشته، نگهدارى مى شده است، زيرا مى بينيم زليخا به يوسف دستور مى دهد.

«بيرون آى بر ايش_ان!»

از سياق آيات استفاده مى شود كه اين نقشه زليخا مكرى بود در مقابل مكر زنان مص_ر، ت_ا ايش_ان را رسوا سازد و زبانشان را از ملامت قطع كند و بفهمند كه يوسف

نكاتى درباره طرح مجلس زليخا (209)

چه بر س_ر او آورده است !

و اين نقشه بسيار ماهرانه تنظيم شده بود، چه برنامه ملاقات را طورى چيده بود كه قبلاً براى هر يك متكائى تهيه نموده بود و به دست هر يك كاردى داده بود و در همه اين لحظات يوسف را از نظر آنان پنهان داشته بود و يك باره او را به مجلس آورده و به طور ناگهانى به ايشان نشان داده بود تا يك باره عقل ها را از دست بدهند و مدهوش جمال بديع يوسف قرار گيرند و در نتيجه كارى كنند كه آدم عاقل و هشيار چنين كارى نمى كند و همين شاهد بى عقلى آنان شود و آن اين است كه با ديدن او دست هاى خود را به جاى ترنج قطع كنند، آن هم نه يك نف_ر و ن_ه دو نف_ر بلكه همگى آنان دست خود را قطع ك__رده ب_ودن_د!

(210) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

زيبا!» (31 / يوسف)

آغاز جمله را با «حشَ لِلّهِ!» بيان كردند كه تقديس خداست در امر يوسف. تقديس خداى سبحان ادبى است كه معتقدين به خدا در هر امرى كه در آن تنزيه و تبرئه براى كسى اثبات كنند به زبان مى آورند.

در جمله فوق بشريت را از يوسف نفى و فرشته بودن را برايش اثبات كردند .البته

چرا زنان مصر يوسف را به فرشته تشبيه كردند؟ (211)

اين حرف ناشى از اعتقادى بود كه به طور كلى معتقدين به خدا كه يك فرقه از آنان بت پرستانند، بدان معتقد بودند و آن اين بود كه خداوند فرشتگانى دارد كه موجوداتى شريفند و مبدأ هر خير و سعادتند و زندگى هر موجود زنده و علم و جمال و ساير كمالات مورد آرزوى بشر از ناحيه آنان ترشح مى شود و در نتيجه خود ايشان داراى تمامى جمال ها و زيبائى هاى صورى و معنوى اند و اگر فرضا به صورت بشر مجسم مى شوند در حسن و جم_الى درم_ى آين_د ك_ه ب_ه هيچ مقياسى قابل اندازه گيرى نيستند.

ب__ت پ_رست_ان آن ه_ا را ب_ه ص_ورت انس_ان تص___ور مى ك__ردن___د، البت__ه انس__انى در نهايت حسن و جم_ال.

شايد همين اعتقاد سبب بوده كه به جاى توصيف حسن و جمال و چشم و ابروى يوسف، او را فقط به فرشته اى كريم و زيبا تشبيه كرده اند، با اين كه آتشى كه در

(212) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

دل هايشان افروخته شده بود، به دست حسن صورت و زيبائى منظر يوسف افروخته شده بود، ول__ى مى بيني__م از حس__ن او سخن__ى نگفتند بلكه او را فرشته اى كريم ناميدند تا هم به حسن صورت او اشاره كرده باشند و هم به حسن سيرتش

و هم به جمال ظاهر و هم به جمال باطن... (و خدا دانات_ر است!)

از اي__ن ك__ه زن__ان مص__ر گفتن__د كه اين ف__رشت__ه است، ب__ه منظ__ور حق دادن به زليخا و معذور داشتن او نبود بلكه بدون اختيار و به طور قهرى در مقام مدح يوسف و مجذوبيت و شيدائى خود زدند، بدون اين كه توجه داشته باشند كه اين كلام مايه رسوائى ايشان است.

همس__ر ع__زي__ز ه__م ه__رگ__ز حاضر نبود بدون مقدمه بگويد چرا مرا ملامت مى كنيد، لذا پس از آن كه آن ها را عملاً به بريدن دست به جاى ترنج و هم چنين به بيان

چرا زنان مصر يوسف را به فرشته تشبيه كردند؟ (213)

چنين عب_ارتى رس_وا و مفتضح كرد، آن وق__ت گف__ت:

-اين بود آن چه درباره اش مرا ملامت مى كرديد !

و زليخا اين حرف را زمانى زد كه كسى چاره اى جز تصديقش نداشت. و او اين كار را كرد كه خود يوسف جواب زنان مصر را بدهد و خودش جواب باشد براى ملامت هاى آن ها و بفهمن__د ك__ه عش__ق به چه كسى باعث شده كه او شرافت و آبروى دودمان شاهى و عزت شوهرش و عف_ت خودش را به باد ب_دهد.

دل ه_اى هم_ه م_انن_د دل او شي_دا ش_ده اس__ت و چ___ون هم___ه را ه_م درد و ه_م رن__گ خ___ود ي_افت ش_روع ك_رد ب_ه درد دل ك__ردن و اين ج_زئي_ات را در جمل__ه كوت__اهى فهم_اند:

«من از او كام خواستم و او خويشتن دارى كرد!» (32 / يوسف)

ي__وس_ف را ته__دي__د نمايد.

اين تهديد از آن صحنه سازى كه در روز مراوده قبلى كرده بود و از شوهرش تقاضا كرده بود كه يوسف را به زندان افكند، شديدتر و هول انگيزتر است، چه در آن

زليخا به تهديد متوسل مى شود! (217)

روز كيفر را ميان زندان و عذاب شديد مردد كرد ولى اين جا ميان زندان و خوارى را جم___ع ك__رد. و ني__ز در آن جا از ش__وه__ر تق__اض__ا ك__رد او را كيفر كند ولى در اين جا ديگر خودش رأسا تصميم گ__رف__ت اين كار را بكند و جاى ترديد هم نگذاشت و به يوسف فهمانيد كه آن قدر در دل شوهرش نفوذ دارد كه بتواند او را به هر چه كه مى خ___واه____د وادار س__ازد.

يوسف به خدا متوسل مى شود!

زليخا و زنان مصر خيال مى كردند كه نظر يوسف را به سوى خود جلب مى كنند و با اين اعتراف ها و تهديدها او را به پا در خواهند آورد ولى يوسف كم ترين توجهى به

(218) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آن ها نكرد و حتى به يك كلمه هم زبان نگشود، بلكه توجه خود را به درگاه خداى متعال معط_وف داش__ت و ب_ا قلبى ك_ه ج_ز خ_دا چي_زى در آن جا ن__داش__ت رو به سوى خداى مالك قلب ها كرد و گفت:

«...رَبِّ السِّجْ_نُ اَحَبُّ اِلَىَّ مِمّا يَدْعُونَنى آ اِلَيْهِ...!»

«پروردگارا! زندان براى من خوشتر است از آن چه مرا بدان مى خوانند!» (33 / يوسف)

اي_ن ك_لام ي_وسف دعا و نفرين ب_ه خود نب_ود و او نمى گفت ك_ه خ_دايا مرا با انداختن به زندان از ش__ر اينان خ_لاص كن بلكه بيان ح_ال خ_ود در برابر تربيت الهى بود و مى خواست عرض كند:

-

در جنب محبت تو زندان را همراه رضاى تو ترجيح مى دهم بر لذت

يوسف به خدا متوسل مى شود! (219)

معصي__ت آلود و دورى از تو!

معن__اى آي__ه ق____رآن مجي__د چن_ي__ن اس_ت:

- پروردگارا! اگر من ميان زندان و آن چه كه اينان مرا بدان مى خوانند، مخير شوم، زندان را اختيار مى كنم و از تو درخواست دارم كه سوء قصد اينان را از من بگردانى، چه اگر تو كيد ايشان را از من نگردانى، از جاى كنده مى شوم و به سوى آنان ميل مى كنم و در نتيجه از جاهلان مى گردم، چه من اگر تاكنون شر ايشان را از خود دور داشته ام به وسيله علمى بوده كه تو به من تعليم فرمودى و اگر افاضه خود را از من دري__غ ف_رم_ائى من مث_ل س_اي_ر م_ردم ج_اه_ل مى شوم و در مهلكه عشق و هوس بازى قرار مى گيرم!

عادتا محال به نظر مى رسد كه زنان مصر از يوسف جمالى را ببينند كه از خود

(220) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بى خود شوند و عقل شعور خود را از دست بدهند و دست هاى خود را به جاى ترنج پاره كنند و آن گاه به هيچ وجه متعرض او هم نشوند و تنها خواهش كنند كه دل زليخا را به دست آورد و بعد برخاسته و به خانه هاى خود بروند، چنين چيزى عادتا ممكن نيست، بلكه عادت حكم مى كند به اين كه از مجلس خارج نشده باشند مگر آن كه همان بلائى كه بر سر زليخا آمد بر سر ايشان هم آمده باشد و در علاقه به يوسف به حد عشق رسيده باشند، همان طور كه زليخا رسيد و از آن به بعد از خواب و

خوراك افتاده و صب__ح و ش__ام ب__ه ي__اد وى ب__اشن__د و ج__ز او غم__ى ن_داشت__ه ب__اشن__د. جان خود نثار قدمش مى كردند و او را به هر زينتى كه در وسع و ط__اقتشان بود به طم__ع مى ان__داختن__د و خ__ود را ب__ر س__ر راه__ش ق__رار مى دادن__د و مت__اع خ__ود را ب__ر او ع__رض__ه مى داشتن__د و ب__ا تم__ام ق__درت و استط__اعت خ__ود سعى مى كردند تا ب_ه

يوسف به خدا متوسل مى شود! (221)

وص_ال او ن__اي_ل آيند.

ب__اي_د ت__وج__ه داش__ت ك__ه آن ني__روى ق__دس_ى ك__ه ي__وس_ف ب__ه وسيل__ه عصم__ت و پ__اك__ى خ__ود را در چني__ن م__وق__ع خطي__رى حف__ظ ك__رد، مثل يك امر تدريجى بوده كه خداوند آنا فآنا به وى افاضه مى فرمود، زيرا اگر يك امر دفعى مى بود، ديگر معنا نداشت در هر گرفتارى و خطرى كه عفت او را تهديد مى كرد، به خدا مراجعه كند و از خدا مدد بطلبد.

اي__ن ني__روى ق__دس__ى از قبي__ل عل__وم و از سن__خ مع__ارف ب__وده است، به دليل اين كه ي_وسف مى گويد:

«اگر مرا نگه ندارى از جاهلان مى شوم!» (33 / يوسف)

و اگر غير اين بود بايد مى گفت: «از ظالمان مى شوم!» هم چنان كه به همسر عزيز

(222) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

همي__ن را گف__ت ك_ه «ظ__الم__ان رستگ__ار نم__ى ش__وند!» (1)

1- المي_زان ج : 21 ص : 231 .

يوسف به خدا متوسل مى شود! (223)

(224)

رفتن مقدمه اى براى تقرب يوسف ب_ه درب_ار پادشاه مصر گرديد و سرانجام به عزيزى مصر رسيد... قبل از اين ماجرا يك بار ديگ__ر ني__ز به چاه افتادن يوسف را خ__داون__د وسيل__ه اى ب__راى راه يافتن او به خانه عزيز مصر قرار داده ب_ود!

راه رسيدن يوسف به دربار در مرحله اول چنين مقدر بود كه در خردسالى به چاه بيفتد و از آن راه به صورت غلام بچه اى ناشناس وارد دربار شود و در آن جا آن

(226) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

شگفتى هاى تربيت الهى را از خود نشان دهد و بزرگ شود، زيرا او به عن__وان يك پيغمبر زاده يا بزرگ شده در خانواده پيامبر به طور علنى امكان ورود به دربار شاهان را به سادگى پيدا نمى كرد!

در مرحله دوم كه مقدمه سلطنت يوسف در مصر شد نيز همين تقدير جريان يافت زيرا غلامى كه در دربار بزرگ شده بود نمى توانست مقدرات يك كشور را به دست گيرد و بزرگان مملكت هم او را قبول كنند، مگر اين كه از راه ديگر به دلالت وحى الهى كه او را تعليم مى داد هنر خود را بروز دهد و كشور را از مرحله عسرت و بدبختى نجات بخشد و همگ__ى قب__ول نمايند كه او لياقت اداره مملكت را دارد و آن وقت به سلطنت ب_رسد و م__ؤث__ر آث_ار ب_اق_ى در ه_دايت قوم باشد!

قرآن مجيد، آغاز دعوت يوسف عليه السلام را به دين توحيد در همين زندان نشان مى دهد

دوران طولانى زندگى يوسف در زندان (227)

و با بي_ان عجيبى نقل مى كند كه چه طور براى اولين بار يوسف خود را معرفى مى كند كه از دودمان ابراهيم و

اسحق و يعقوب است !

كرده و گفته است - الان حق برملا شد و من بودم كه او را به مراوده دعوت مى كردم و او از صادقان بود.... از همه اين ها برمى آيد كه زليخا بعد از زندانى شدن يوسف امر را بر شوهر خود مشتبه كرده بود و او را بر خلاف واقع معتقد و يا لااقل نسبت به واقع امر به شك و شبهه انداخته بود. و خلاصه آن چنان زليخا در دل شوهرش تسلط و تمكن داشت كه با ديدن همه آن آيات، او را بر خلاف همه آن آيات و شواهد معتقد ساخته بود.

و بنابراين مى توان گفت كه زندانى شدن يوسف هم به دستور يا توسل و توطئه همين زن بوده است و او بوده كه اين پيشنهاد را كرده است تا تهمت مردم را از خود دفع كند و هم اين كه يوسف را بر جرأت و مخالفتش ادب نمايد، باشد كه از اين به بعد به

(230) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

اط__اع__ت و انقي__اد وى در آيد، زيرا عبارتى هم كه نزد زنان اشراف به كار برد و گفت: "اگ__ر آن چ__ه مى گ__ويم نكن__د...،" بر اين معنا دلالت دارد.

كه

رفقاى زندان يوسف (231)

يكى از آن ها به دربار برمى گردد. ولى جرم آن ها چه بوده در اهميت نقل ماجرا دخالتى و اهميتى نداشته است. و آن چه اهميت دارد اين است كه اين افراد مدتى در زندان با يوسف بوده اند و بعد از گذشت زمانى خواب ديده اند و آن را به يوسف نقل كرده اند. يوسف در معرفى آن ها عبارت "- اى رفقاى زندان من!" را به كار برده است. و اين عب__ارت چني__ن مف__اهيم__ى را ب__راى م__ا مى رس__ان__د. و هم چنين عبارتى كه آن ها در معرفى يوسف خطاب به او گفتند: "ما شما را از نيك__وك__اران مى ي__ابي__م!" نش_ان_ه اى از شخصي__ت آن ه___ا و فه_م و دري_افتش_ان اس_ت ك_ه از ي__وس__ف نش__انه هائى دي__ده ان__د و اه_ل شن_اخت هم بوده ان_د.

از مشاغل بعدى كه يكى از آن ها در دربار مصر يافته معلوم مى شود كه اين شخص از محارم دربار بوده يا بعدا مى شود زيرا جريان تذكر يوسف به او براى رسانيدن

(232) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پيغامش به شاه و هم چنين حضور او در محلى كه شاه خوابش را تعريف كرده و او از شاه خواسته كه يوسف را براى تعبير خواب دعوت كند همه اين ها مى رساند كه مقام و موقعيت او در دربار شاخص بوده است.

حتى برخى از مفسرين كه براساس رواياتى نقل كرده اند كه آن دو نگهبان يا گماشت__ه براى يوسف بودند صحيح به نظر نمى رسد، زيرا قرآن مجيد مى فرمايد: يوسف به آن نفرى كه نجات پيدا مى كرد گفت كه موضوع مرا با اربابت در ميان بگذار!- موضوع "نجات پيدا كردن " نشان مى دهد كه آن ها واقعا زندانى بوده اند و هم چنان ك_ه گفتي_م م_دتى در زن_دان ب_ا

ي_وسف رفي_ق و آشن_ا ش_ده ان_د و يكى از آن ه_ا از زن_دان نج_ات پي__دا ك_رده اس_ت و ديگ__رى كشت__ه ش__ده اس__ت.

رفقاى زندان يوسف (233)

خ__واستي__د حتم__ى و قطع__ى ش__ده و ديگ__ر راه ف__رارى از آن نيس____ت!

آن ه_ا راه ن__دارد. و اين نكته بسيار مهم را بايد توجه كرد كه:

اخلاص براى خدا باعث آن نمى شود كه انسان به غير خدا و سبب هاى ديگر متوسل نشود، چه اين از نهايت درجه نادانى است كه آدمى توقع داشته باشد به طور كلى اسباب لغو هستند و انسان مقاصد خود را بدون اسباب بايد انجام دهد! بلكه تنها اخلاص سبب مى ش_ود ك_ه انس_ان ب___ه سبب ه___اى ديگ_ر غي__ر از خ__دا دل بستگ__ى و اعتم___اد ن___داشت____ه ب____اش____د! (1)

1- المي___زان ج : 21 ص : 271 .

(238) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

دع__وت ي_وس_ف عليه السلام ، زي_را اولاً در مدت زن_دان معل_وم م_ى ش_ود اي_ن دو نف__ر ي__وس_ف را از دو جنب_ه شن_اخت_ه ان__د، يك_ى اي_ن كه مى تواند خ_واب تعبير كن_د و ديگ__ر اي_ن ك__ه او آدم نيك_وك_ار و محسنى است.

چ__ه ارتب__اطى ميان درخواست تعبير خواب با نيكوكار بودن يوسف وجود دارد؟

شايد اين بدان جهت است كه مردم نوعا نيكوكاران را داراى دل هائى پاك و نفوسى تزكيه شده مى دانند و چنين معتق_دن_د ك_ه اين گونه افراد زودتر از ديگران به روابط ام_ور و ج_ري_ان ح_وادث منتق_ل م_ى شون_د و انتقالشان هم از انتقال ديگران به ص_واب نزديك تر اس_ت.

آن دو نفر نيز گفتند كه ما معتقديم تو از نيكوكارانى! و امور تعبير خواب و اسرار

آغاز دعوت پيغمبرى يوسف در زندان (241)

نه__ان__ى امث__ال آن ب_ر نيك_وك_اران پ_وشي_ده نيس_ت. نيك_وك_اران ب_ا صف___اى دل و پ_اكى نفسش__ان چي__زه_ائى را درك م_ى كنن_د ك_ه ديگ__ران از درك آن ع__اج__زن__د.

كه من آئين گروهى را كه به خدا بى ايمان و به آخرت كافرند،

ت________رك گفت_________م!

و از آئين پدران_م - ابراهيم خليل، اسحق و يعقوب، پيروى مى كنم !

در آئي_ن م_ا ه_رگ_ز نب_اي_د چي_زى را ب_ا خ_دا ش_ريك گ__رداني__م !

اين توحيد و ايمان و يگانگى خ_دا فضل و عطاى خ_داس_ت ب_ر م_ا!

و ب__ر هم____ه م_____ردم،

لك__ن اكث__ر م__ردم__ان شك__ر اي_ن ع_طا را ب_ه ج_اى نمى آورن_د!»

مفاد اولين دعوت دينى يوسف عليه السلام در زندان (243)

يوسف چنين ادام_ه داد:

«اى رفقاى زندان من !

آي_ا خ_داي_ان متف_رق بى حقيق_ت بهت_ر و در نظام خلقت مؤثرترند،

ي__ا خ__داى واح__د ق_اه__ر و غ_ال_ب ب_ر هم_ه ق_واى ع_ال_م وج_ود؟

آن چ_ه شم_ا غي_ر از خ___دا مى پ_رستيد،

اسم_اء بى حقيقت و الفاظ بى معنى است،

كه شما خ_ودتان و پدرانتان ساخته ايد!

خ__دا هي_چ نش_ان_ه ال_وهي_ت و اث_ر خ_القي_ت در آن خ_داي_ان ب_اطل ننه_اده اس__ت،

و تنها حكم فرماى عالم وجود خداست !

او ام__ر ف_رم_وده است:

(244) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

- ج__ز آن ذات ي_ك ت__ا را نپ_رستي____د!

اين آئين محكم است!

لكن اكثر مردم از روى جهال_ت ب_ر اين حقيق_ت آگاه نيستند!» (37 تا 40 / يوسف)

يوسف بار اول نشان داد كه اگر مهارتى در باب تعبير خواب دارد، مهارتى است كه پ__روردگ__ارش ب___ه او تعلي_م داده اس__ت.

گف__ت: س___زاوار نيست كه ب__راى چني__ن پ__روردگ__ارى ش_ري__ك ق__ائ_ل شويم!

ي_وسف عليه السلام ب_ه بهان_ه اين پيش آم_د نخس_ت مق_دارى درب_اره ت_وحي_د و نف_ى ش_رك_اء صحب_ت ك__رد و آن گ_اه ب_ه تعبي_ر خ___واب آن ه_ا پ_رداخ_ت.

ي_وس__ف در پ_اس_خ آن دو گف____ت:

مفاد اولين دعوت دينى يوسف عليه السلام در زندان (245)

- هيچ طعامى - به عنوان جيره زندانيان - براى شما نمى آورند

مگر آن كه من ت_أوي_ل و حقيق_ت آن رؤي_ا و سرانج_ام آن را ب_راى شم_ا بي_ان مى كن_م.

م__ن به اي_ن اس__رار آگ__اه_ى دارم،

همين خ_ود ش_اه_د ص__دق م_ن در دع_وت م_ن اس_ت ب_ه ت_وحي_د!

(246) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و دع_وت دري_افت داشت_ه و م_أموريت خ___ود را آغ___از ك___رده اس_ت!

(248) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

م__ى ف_____رم_____اي_________د:

- خ__داى سبح__ان ب__راى م_ا اه_ل بي_ت راه_ى ب_ه س_وى ش_رك نگ_ذاشت_ه اس__ت،

و ما را منع از آن كرده است !

اين منع خود از فضل و نعمت خداست، بر ما اهل بيت،

و ب________ر هم___ه م____ردم!

اما بيشتر م_ردم شكر اين نعمت ب_ه جاى نمى آورن_د،

و ب__دان كف__ر م_ى ورزن___د!

بدين ترتيب حضرت ي_وسف عليه السلام بع_د از مع_رفى خود، اشاره به مسئله نبوت و ام__ام_ت ك_رده و ب_ا مفه__وم زي__ر آن را بي__ان مى كن__د:

- خداوند با تأئيد خود ما را چنان مؤيد فرموده كه ديگر راهى به سوى شرك براى

يوسف خود را معرفى كرد ! (249)

ما باقى نگذاشته است و اين مصون بودن ما از شرك از فضلى است كه خداى بر ما كرده است، (و از اين بالاتر نعمتى نيست!) زيرا نهايت درجه سعادت آدمى و رستگ__ارى ب_زرگ_ش ب_ه داشت_ن چني__ن ه__دايتى است!

- و نيز فضلى است كه خدا بر همه مردم كرده است، زيرا با بودن ما انبياء مردم بعد از نسيان متذكر مى شوند و پس از غفلت از فطريات خود متنبه مى گردند و با تعلي_م م_ا از جهل ره_ائى مى ي_ابن_د و ب_ه راه مستقيم در مى آيند، ولكن بيشتر م_ردم شك__ر اي_ن نعم_ت را ب__ه ج_اى نمى آورن_د!

- مردم اين فضل را كفران مى كنند و بدان اعتنا نمى كنند و به جاى اين كه با آغوش باز آن را بپذيرند از آن روى برمى گردانند!

بلى! اگر كسى ق_انع ش_ود ك_ه چنين نف_وسى حتم_ا باي_د در ه_ر عص_رى مي_ان

(250) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

م_ردم ب_اشند، در حقيقت مسئل_ه نب_وت انبي_اء و ام_امت ائم_ه را قب_ول ك_رده و پ_ذي_رفت_ه اس__ت ك_ه وج___ود انبي_اء، فض_ل و نعمت_ى اس_ت از ج_انب خ_داى متع_ال !

اگر در هر عصر و هر دوره اى مردانى خداشناس و خداپرست و خالص نبوده باشند، گمراهى و كورى سراسر زمين را احاطه مى كند و واسطه فيض بين زمين و آسمان قطع مى گردد و هدف و غايت خلقت باطل مى ش_ود و زمين اهل خ_ود را مى بلع_د.

يوسف خود را معرفى كرد ! (251)

عين صفات و صفات عين يك ديگرند و هر كه ذات خداى تعالى را بپرستد ذات و صفات را پرستيده است و هر كه علم او را بپرستد ذات او را هم پرستيده است، و اگر علم او را بپ_رست_د و ذاتش را نپ_رست_د، ن_ه او را پرستي__ده و نه علم او را و هم چنين است ساي_ر صف_ات او!

پس اگر ميان عبادت او و با ارباب متفرق ترديدى فرض شود، عبادت او متعين است،

منطق يوسف در تبليغات دين توحيد (253)

نه ارباب متف__رق، زي__را ممكن نيست ارب__اب متفرق فرض شود و در عين حال تف__رقه در عب____ادت لازم ني___اي__د!

حضرت يوسف ادامه داد و گفت:

- آن چه شما غير از خدا مى پرستيد، اسماء بى حقيقت والفاظ بى معنى است كه شما خودتان و پدرانتان ساخته ايد،

خدا هيچ نشانه الوهيت و كم ترين اثر خالقيت را در آن خدايان باطل ننهاده است،

و تنه____ا حك____م ف__رم__اى ع__ال__م وج__ود خ__داس__ت!

و ام_ر ف_رم_وده كه جز آن ذات پاك يك تا را نپرستيد!

اي___ن آئي___ن محك___م اس___ت!

لك__ن اكث__ر م__ردم از جه__الت ب_ر اين حقيقت آگ__اه نيستن_د! (40 / يوسف) (1)

(254) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

1- المي________________زان ج : 21 ص : 274 .

منطق يوسف در تبليغات دين توحيد (255)

(256)

و پ_اك_ى او را معل___وم س__اخت__ه اس__ت.

شروع آيات خوابى را كه پادشاه ديده، بيان مى كند:

«پ__ادش__اه مص___ر ب__ه ك___رسى نشين__ان خ_ود گف_ت:

- من در خواب مى بينم هفت گاو چاق را كه

هف_ت گ___او لاغ__ر آن ه__ا را م_ى خ__ورن__د.

و ني___ز م_ى بين___م هف__ت سنبل__ه سب___ز را،

و سنبل_____ه ه______اى خش____ك ديگ______ر !

ح_ال حك_م اي_ن رؤي_ا را ب_رايم بي_ان كني_د،

اگ_ر از تعبي__ر خ_واب س_ررشت_ه اى داري_د!» (43 / يوسف)

ب_دين ت_رتيب ش_اه خواب خ_ود را ب_ه اط__رافي__ان خود گفت ولى اطرافيانش از

(258) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

تعبي__ر آن ع__اج___ز بودند.

«جماعت بزرگان گفتند:

- آن چ_ه ديده اى اَضْغ_اث اَحْ_لام (خ_واب ه_اى مختل_ف دره__م ش__ده) است!

و م____ا تعبي___ر اي_ن گ__ون__ه خ__واب ه__ا را نم__ى داني____م،

بلك_ه تنها خ_واب هاى ص__ال_ح صحي_ح را م_ى ت_واني_م تعبي_ر كنيم!» (44 / يوسف)

در اين آيه نشان مى دهد كه اطرافيان شاه خواب او را "اَضْغاثُ اَحْلام " ناميده اند. اگر قرآن مجيد يك رؤيا را دسته هايى از احلام خوانده به اين عنايت است كه بفهماند دعوى ايشان اين بوده كه خواب پادشاه صورتى درهم و برهم از رؤياهاى مختلفى است كه هر كدام براى خود تعبير جداگانه اى دارد و چون يك يك آن ها مشخص نيست و با هم

رؤياى آشفته پادشاه مصر (259)

مخل__وط ش__ده ان__د ل__ذا وق__وف به تعبي__ر آن ه__ا براى معب__ر دشوار گشته اس__ت.

علاوه بر اين هيچ صراحتى وجود ندارد كه نشان دهد پادشاه آن چه را گفته در يك خواب ديده است. در تورات هم دارد كه وى گاوهاى چاق و لاغر را در يك خواب ديده و سنبله هاى سبز و خشك را در خوابى ديگر.

ب_ه ه_ر ح_ال معب_رين اط_راف ش_اه گفتن_د ك_ه م_ا

تعبي_ر اين خ_واب ه_ا را ك_ه در حقيقت اضغ_اث اح_لامن_د، نمى داني_م و ي_ا نظ_رش_ان اين ب_ود ك_ه تعبي_ر ه_ر خ_وابى را نمى دانند بلكه تنه__ا مى توانند خ_واب هايى را تعبي__ر كنند كه اضغاث احلام نباشند.

شرطى تعبير خواب شاه را بيان كرد و

(262) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

گفت: «هفت س___ال پي_اپ__ى كش_ت و زرع كني__د،

و ه_ر چه درو كرديد در سنبله اش بگذاريد تا فاسد نگردد،

همه را بدين گونه انبار كنيد،

مگ___ر ان___دك__ى ك____ه آذوق____ه آن س__ال شم__اس__ت!» (47 / يوسف)

يوسف به اين دليل دستور داد كه گندم را نكوبند و هم چنان در سنبله اش بگذارند كه سوس نمى توان_د داخ_ل سنبل_ه ش_ود و در نتيج_ه گندم هر چه هم بماند خراب نمى شود و ب_ه خ_لاف اي_ن ك_ه آن را بك_وبن_د و ب_اد دهن_د خيلى زود ف_اس_د مى ش_ود.

ي__وس_ف اض_اف__ه ك__رد:

«پس از هفت سال فراوانى هفت سال قحطى پديد مى آيد،

و اين گونه يوسف دوباره مطرح شد ! (263)

ك__ه ب_ر شم_ا حمل_ه مى كند،

و آن چ__ه شم__ا را از پي_ش ان__دوخت_ه اي__د م_ى خ__ورن__د،

مگ_ر ان_دكى را ك_ه انب_ار ك__رده و ذخي___ره نم__وده اي___د!» (48 / يوسف)

ي_وس_ف س_رن_وش_ت آين_ده م_ردم مص_ر را ب_دين ت_رتيب ت_رسيم كرد و ادامه داد: - ع_اقب_ت از پ_ى اي_ن س_ال ه__ا، س_الى بي_اي_د ك___ه

م__ردم در آن از ن_احي_ه خ__دا ي_ارى م_ى ش_ون_د،

و از غ__م و مشقت گ__ران_ى ره_ائ_ى م_ى ي_ابن__د،

و نعم_ت و ب_ركت ب_ر ايش__ان ن__ازل م_ى ش__ود،

در آن س_____ال ب____اران م__ى آي____د و قحط____ى از بي__ن م__ى رود! (49 / ي__وس__ف)

(264) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يوسف عليه السلام بدون اين كه شرطى براى تعبير اين خواب قرار دهد يا آزادى خود را بخواهد، آن را تعبير كرد و از همان زن_دان، وظيف_ه اى را ك_ه يك پ_ادش_اه ي_ا زم_ام دار در چنين ش_رايط سخ_ت نسبت ب_ه ارزاق م_ردم و حفظ و نگه دارى آن دارد، خ_اط_رنش_ان س_اخت و ب_دين وسيل_ه

زمين_ه اى را ف_راهم ك_رد ك_ه شاه سريعا بگويد: - او را نزد من آوريد!

اگر در طرز بيان يوسف دقت كنيم متوجه مى شويم كه او در تعبير خود نخواسته فقط آينده را به آن ها نشان دهد بلكه از اول اساس كلام خود را نشان دادن راه نجات مملكت قرارداد و فهماند كه اينك مى گويم هفت سال كشت و زرع كنيد براى نجات از پيش آمدى است كه در جلو داريد و آن قحطى و گرانى است!

خوابى كه شاه ديده بود تجسم روشى بود كه بايد در نجات دادن مردم اتخاذ كند و

و اين گونه يوسف دوباره مطرح شد ! (265)

اشاره به وظيفه اى بود ك_ه در قب_ال اداره ام_ور رعي_ت دارد.

پس گويا روح پادشاه وظيفه آينده خود را در قبال خشمى كه زمين در پيش دارد مجسم ديده و سال هاى فراوانى و ارزاق آن را به صورت گاو و فراوانى و تكثير محصول آن را به صورت چاقى و قحطى سال هاى بعد را به صورت لاغرى ديده است و تمام شدن ذخيره سال هاى اول در سال هاى دوم را به اين صورت ديده كه گاوهاى لاغر گاوهاى چاق را مى خورند و وظيفه خود را كه بايد محصول سال هاى اول را در سنبله هاى خشك نگهدارى نمايند، به صورت هفت سنبله خشك در مقابل هفت سنبله سبز مشاهده كرده است.

يوسف عليه السلام هم در تأويل خود اضافه بر اين چيزى نگفت، جز اين كه سه چيز را بر آن اضافه كرد كه بايد ديد از كجاى رؤياى شاه استفاده كرده است؟

(266) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

1 - عبارت "جز اندكى كه مى خوريد " جزو تأويل

خواب نيست و تنها خواست بفهم_ان_د ك_ه چ_ه كار ب_اي_د بكنند، يعنى از آن چه بايد در سنبله ها ذخيره شود مى توانند ب_ه مق_دار ح_اجت ه_ر سال خ_ودش_ان مص_رف كنن_د.

2 _ عبارت "مگر اندكى كه محفوظ مى داريد،" مى فهماند كه در آن سال ها نبايد هم_ه ذخي_ره را مص_رف كنند، بلك_ه مق_دارى از آن را ب_راى ب_ذر اولين س_ال كشت و زرع خ__ود نگ_ه دارن_د و ه_م اين ك_ه ان_دوخت_ه احتياطى ب_اش_د.

3 _ عبارت "عاقبت از پى اين سال ها سالى بيايد كه مردم يارى شوند و بارندگى مى شود و مردم نجات مى يابند،"كه جزو خواب شاه نبود و يوسف فهماند كه در آن س_ال ديگ_ر مكل_ف ب__ه اج__راى اي__ن ب__رن__ام__ه ص_رف_ه ج_وئى نيستن_د و مسئولين مملك_ت لازم نيس_ت در ام_ر ارزاق و كش_ت و زرع دخ__الت_ى در ك__ار م___ردم بكنن___د.

و اين گونه يوسف دوباره مطرح شد ! (267)

آگاه اس_ت!» (50 / يوسف)

اين كه دستور داد يوسف را بياورند، دستور احضار و دوباره برگرداندن به زندان نبود، بلكه دستور آزادى او از زندان بود، چه اگر بنا بود دوباره به زندان برگردد معنا نداشت كه يوسف از آمدن خوددارى كند، زيرا يك نفر زندانى مى داند كه اگر حكم دولت را اجرا نكند مجبور ب_ه اجرايش مى كنن_د، پس معل_وم مى ش_ود احض_ارش ب_ه ص_ورت عف__و و آزادى ب__ود و چ__ون ي_وس__ف خ_ود را آزاد دي_ده، توانست__ه است بگ__ويد:

شرح آزادى يوسف از زندان (269)

من بي__رون نمى آي__م تا آن كه درب_اره ام به حق داورى ش_ود !

نتيج_ه اي_ن استنك_اف و پيشنهاد ي_وس_ف اي_ن ش_د ك_ه ش_اه ب_راى بار دوم بگويد:

- او را نزد من آريد !

ي_وسف عليه السلام در گفت_ار خ_ود كم_ال ادب را رعاي_ت ك_رده و ب_ه فرستاده دربار گفت:

«ن_زد خ_دايگ_انت ب_رگ_رد و بپ_رس داست_ان زن_انى ك_ه دست هاى خود را بريدند، چه ب__ود؟ و چ__را ب_ري_دن_د؟»

در اين گفتار يوسف هيچ اسمى از زليخا همسر عزيز به ميان نياورد و هيچ بدگوئى از او نكرد و تنها منظورش اين بود كه ميان او و همسر عزيز به حق داورى شود و اگر به داستان زنانى كه دست هاى خود را بريدند اشاره كرد و ايشان را به بدى ياد نكرد و تنها

(270) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

مسئله بريدن دست هايشان را ذكر كرد، براى اين بود كه سر نخ را به دست شاه بدهد تا او در اثر تحقيق به همه جزئيات واقف گردد و به برائت و پاكى وى از اين كه با همسر عزيز مراوده كرده باشد، بلكه از هر مراوده و عمل

زشتى كه بدو نسبت داده اند، پ_ى بب_رد و بفهم_د ك_ه ب_لائى ك_ه ب_ه س_ر او آورده ان_د ت_ا چ_ه ح_د ب_زرگ ب_وده است!

تغيي____رپ___ذي__ر نيس_ت!

ق_رآن مجي_د اين نكته را در آيه مباركه چنين نقل مى كند:

«و اي_ن ك_ه م_ى گ_وي_م ب_رگ_رد و چنين بگ_و ، ب_راى اين اس_ت ك_ه ع_زي_ز بدان_د ك_ه م_ن در غي_اب__ش ب_ه او خي__انت نك___ردم،

كه خدا نيرنگ خيانتكاران را به هدف نمى رساند،

- م_ن خ_ويش را مب__را نمى كن_م !

اعتراف زنان مصر به بى گناهى يوسف (273)

چ_ه نفس انس_انى ب_ه گن__اه ف__رم__ان م_ى ده__د،

مگر آن را كه پروردگارم رحم كند،

ك___ه پ___روردگ___ار م___ن آم___رزگ__ار و رحي___م اس____ت!» (52 و 53 / ي__وس__ف)

عليه السلام

- ت__و ام__روز ن__زد م__ا ص__احب اختي__ار و امين_ى!

ي_وسف گف_ت:

- خ__زان_ه ه_اى اي_ن س__رزمي_ن را ب_ه م_ن بسپ__ار،

ك____________ه م_____ن حفي__ظ و علي_____م هست_______م!

بدين سان يوسف را در آن سرزمين تمكن داديم،

ك__ه در آن ه___ر كج___ا بخ__واه__د مق__ام گي___رد.

م_ا رحمت خود را ب_ه ه_ر ك_ه خواهيم مى رس_انيم!

و پ__اداش نيك__وك__اران را تب__اه نم_ى س___ازي____م!

و پ_اداش آخرت، براى كسانى كه ايمان آورده اند، بهتر است!» (54 تا 57 / يوسف)

آغاز زندگى اجتماعى و سياسى يوسف (277)

ذليل شوى و به زندان بيفتى و مردى هستى كه خداوند به تأئيدات غيبى خود تو را اختصاص داده است و علم به تأويل احاديث و رأى صائب و ح__زم و حكم__ت و عقل براى تو ارزانى داشته است، داراى مكانت و منزلت هستى و ما ت__و را "امي__ن " خ__ود مى دانيم!

از اي_ن ك_ه گف_ت "مَكينٌ اَمينٌ " و هي_چ قي_د و ش_رطى نگ_ذاشت، فهماني_د ك_ه اين

اولين مقام دولتى يوسف (279)

مك__انت و ام__انت تو عمومى اس_ت و خلاصه حكمى كه كرديم هيچ قيد و شرطى ندارد.

مق_امى را تص_دى كن__د.

از سي_اق آي_ات ب_رمى آي_د ك_ه پيشنهاد يوسف پ_ذي_رفت_ه ش_ده و او ش_روع به ك__ارى كه مى خ__واست انج_ام ده_د، ك_رده است.

خاطرنشان مى سازد كه

مشيت و الطاف الهى در تحولات زندگى يوسف عليه السلام (283)

ما اين چنين زحمت زندان را كه از او سلب آزادى اراده كرده بودند برطرف كرديم و او را صاحب مشيتى مطلق و اراده ن__اف__ذ ك__رديم كه مى توانست در هر سرزمين و هر كج__ا كه اراده كن__د، من_زل گ_زين_د!

خ_داى سبح_ان وقت_ى بخ_واه_د رحم_ت خ_ود را ب_ه كس_ى ب_رس_ان_د درخ_واست_ن او مع___ارض وج______ود ن_____دارد!

در خصوص يوسف، تمامى اسباب كه هر كدام براى ذليل كردن يك انسان كافى بود، به كار گرفته شد و همه دست به دست هم دادند ولى نتوانستند او را ذليل كنند و بلك_ه ب_رخ_لاف ج_ري_ان اسب_اب، خ__داون__د او را بزرگ و بلند پايه و عزيز كرد كه - حك__م تنه_____ا از آن خ____داس___ت!

و اي____ن تمك___ن اج____رى ب____ود ك__ه خ___داون___د تع____الى ب___ه ي___وس_ف داد،

(284) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و اي__ن وع__ده جميل_ى است كه خ_داون_د به هر نيكوكارى داده

ت___ا ب___دانن__د او اج__رش__ان را ض__اي__ع نخ__واه__د ك____رد!

و اجر آخرت براى كسانى كه ايمان آورده و تقوا پيشه كرده اند،

نيك__وت_ر اس_ت!!(1)

1- المي_زان ج : 22 ص : 34 .

مشيت و الطاف الهى در تحولات زندگى يوسف عليه السلام (285)

قحط__ى ب_اع_ث ش__ده پس_ران يعق_وب جهت ب_ه دست آوردن آذوق_ه به مص_ر بيايند.

ب_رادرانى ك_ه ب_راى خريد آذوق_ه ب_ه مص_ر آم_دن_د هم_ان ب_رادران عصب_ه و ق_وى ب_ودن_د كه او را به چاه انداختند. در اين سفر اوليه برادر مادرى يوسف هم__راهش__ان نب__ود. زيرا يعقوب عليه السلام بعد از واقعه يوسف با او انس مى ورزيد و هرگز او را از خ_ود ج___دا نمى ك____رد.

آي____ات ق___رآن س__رگ__ذش__ت اي__ن روزه__ا را چني__ن بي___ان ك____رده اس___ت:

«ب__رادران ي_وسف بي_ام_دن_د،

سفر اول پسران يعقوب به مصر (287)

و ب_____ر او در آم____دن_____د،

ي_وس_ف آن ه__ا را شن_اخ_ت،

ولى آنان يوسف را نشناختند،

چ__ون ب__ار آذوق_ه ش__ان را تح__وي_ل داد، گفت:

برادرى را كه از پدر خويش داريد پيش من آوريد،

مگ__ر نم_ى بيني___د ك_ه م___ن پيم__ان___ه تم__ام مى ده____م،

و بهت__ري__ن پ__ذي___رائى كنن__دگ__ان_م؟

اگر او را پيش من نياوريد ديگر نزد من پيم_ان_ه ن_داري_د !

و ديگر مانند اين دفعه اجازه تقرب ب_ه شم_ا نخ_واه_م داد!

گفتند:

(288) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

او را از پدرش خواهيم خواست و اين كار را خواهيم كرد !

ي_وس_ف ب_ه غ_لام_ان خ__ود دست_ور داد ت_ا ك_الاهاى اين ه_ا را در بن_ه ه_ايش_ان بگ__ذارند،

ش_ايد چ_ون پيش كس_ان خ_ود ب_ازگشتن_د، آن را بشناسند،

و شايد باز آيند!» (58 تا 62 / يوسف)

برادران يوسف از آن روزى كه يوسف را بعد از بيرون شدن از چاه به دست مكاريان سپردند، ديگر او را نديده بودند. يوسف آن روز كودك خردسال بود و بعد از آن مدتى در خانه عزيز مصر مانده و چند سالى نيز در زندان به سر برده است و بيشتر از هفت سال هم هست كه مستقلاً در امر وزارت است. او روزى

كه از برادران جدا ش_د يك كودك بيش نبود و امروز در لباس وزارت و زى سلاطين درآمده است، ديگ_ر چگونه

سفر اول پسران يعقوب به مصر (289)

ممك_ن ب_ود كس_ى احتم_ال ده_د ك_ه او م_ردى عب_رى و بيگانه از نژاد قبطى مصر باشد.

خلاصه براى برادران يوسف امكان شناخت او بسيار كم بود، ولى يوسف چون ب__رادران را در هم__ان وض__ع دي__ده ب_ود كه الان ني__ز در هم__ان وض__ع مى بيند و كي__است و ف__راست نب__وت ه__م كمك__ش مى كن__د، بى درن__گ آن ه__ا را مى شن__اسد.

تا هواى مخالفت و عصيان او را در سر نپرورانند.

ب_رادران ي__وسف ني__ز با گفت__ن اين كه

«ب__ه زودى از پ__درش اص__رار م_ى كني_م و ب__ه ه___ر نح__وى ك___ه ش___ده ام____ر ت______و را انج__ام م__ى دهي__م!»

فرمان او را پذيرفتند و با اين قول صرح و مؤكد خواستند او را دل خوش و مطمئن سازند.

و راضى به فراق او نمى شود، حال چه مس_اف_رت باش_د و چه گ_ردش و امث_ال آن، يوس_ف هم اظهار علاقه كرده كه دوست دارد او را ببين__د و ب__اي_د بار ديگ_ر او را هم_راه بياورند.

يوسف به اين دليل دستور داد هر مبلغ يا كالا از اين ده نفر براى آذوقه دريافت كرده اند در خورجين هايشان بگذارند تا شايد وقتى به خانه مى روند و خورجين ها را باز مى كنند، كالاى خود را بشناسند و در نتيجه دوباره نزد او بازگردند و برادرش را بياورند، زيرا برگرداندن مبلغ داده شده دل آن ها را بيشتر متوجه يوسف مى كرد و به طم__ع شان مى انداخت كه باز برگردند و ب__از هم از احس__ان او ب__رخوردار شون_د! (1)

1- المي_زان ج : 22 ص : 46 .

(294) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«همي__ن ك__ه ن___زد پ___در ب__ازگشتن___د، گفتن__د:

- اى پ____در! پيم____ان__ه از م____ا من____ع ش____د!

ب_رادرم_ان را ب_ا ما بفرست تا پيمانه توانيم گرفت،

و م__ا او را حف__اظت مى كني___م!» (63 / يوسف)

(296) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آن ها با عبارت كوتاه "پيمانه از ما منع شد!"ماجرا را براى پدر بيان كردند و از او خ__واستن__د ك__ه برادرشان را با ايش__ان روان__ه كند، باشد كه جيره و آذوقه به ايشان ب_دهن_د و مح__رومش___ان نكنن__د.

ب_ه ايش_ان سپ_رده مى ش_ود رع_ايت ام_انت را نم_وده و آن را حفظ كنند.

(298) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پس اطمينان به شما لغو و بيهوده است! فقط بهترين اطمينان و اتكال، تنها آن اطمينان و توكلى است كه به خداى سبحان و به حفظ او باشد. خلاصه وقتى امر مردد باشد ميان توكل به خدا و تفويض به او و ميان اطمينان و اعتماد به غير او، وثوق به خ__داى تعالى بهتر و بلكه متعين است _ «فَاللّهُ خَيْرٌ ح_افِظ_ا وَ هُ_وَ اَرْحَ_مُ ال_رّاحِمي__نَ!»

(64/يوسف)

تعهد برادران در قبال حفظ بنيامين (299)

كه استقلال نداشته و مغلوب خداوندند. درست است كه اين امر در جاى خود كاملاً صحيح و مسلم است و چگونه چنين نباشد و حال آن كه چنين اطمينانى به غير خدا شرك است، ولى يعقوب عليه السلام از جنبه ديگر مسئله حرف مى زند و او مى گويد لزوم اختيار اطمينان و اعتماد به خدا، بر اعتماد به غير او، از اين جهت است كه خداى تعالى داراى صفات كريمه است كه به خاطر وجود اين صفات يقين و اطمينان حاصل مى شود كه چنين خدائى بندگان خود را فريب نمى دهد و كسانى را كه كار خود را به او واگذار كرده اند خدعه نمى كند، زيرا او _ رئ__وف ب__ه بن__دگ__ان خ__ويش، غف__ور، ودود، ك__ري__م، حكي__م، علي__م و ب__ه عب__ارت

درسى كه يعقوب در توكل داد! (301)

ج__ام__ع ت_ر "ارح__م ال__راحمي__ن" اس__ت!

به همين جهت مى بينيم كه يعقوب عليه السلام بعد از آن كه براى بار دوم فرزندان را ملكف به آوردن وثيقه مى كند، چنين مى فرمايد:

«ه___رگ__ز او را ب_ا شم__ا نمى ف_رست_م،

مگ_ر ب_ه ن_ام خ__دا پيم_انى دهي__د،

ك__ه او را ب__ه م__ن ب___از آوري__د!

مگ___ر آن ك__ه مجب___ور ش__وي___د.

و چون پيمان خويش بدادند، گفت:

_ خ_____دا ن___اظ___ر سخن____ان م__اس_ت!» (66 / يوسف)

يعقوب عليه السلام بدين وسيله پسران خود را در آن حفظى مسئول مى كند كه در حيطه

(302) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ق__درت آن ه__اس__ت و مى ت__وانن__د ب__رادر خ__ود را حفظ كنن__د و دوب__اره به پدر باز گردانند، مثلاً او را نكشن__د و ي__ا آواره و تبعي__دش نكنند و يا بلائى نظير آن به سرش ني____اورن____د، ام__ا در م____وردى ك__ه از ق__درت آن ه__ا و ت__وانش__ان خ__ارج اس___ت، مسئ_____ول نم__ى شم___ارد.

درسى كه يعقوب در توكل داد!

(303)

دوم برادران يوسف شش ماه بعد از سفر اول اتفاق افتاده است. (تفسير عياشى)

اى ف_رزن_دان ع__زي__زم !

از ي_ك دروازه درون نش___وي_____د،

از دروازه هاى جداجدا درون شويد !

از دست من در قبال خدا، كارى براى شما ساخته نيست،

ك_ه ف_رمان روائى خ_اص خ_داس_ت،

ت___وك__ل ب______ه او م____ى كن____م !

ورود به مصر از دروازه هاى متفاوت (309)

و توكل كنان بايد كه به او توكل نمايند!» (67 / يوسف)

اي__ن ك__لامى اس__ت كه يعقوب ب__ه فرزندان خود گفته است، اين كلام را وقتى گفت كه فرزندانش آن موثق كه پدر از ايشان خواسته ب__ود، آورده بودند و آماده كوچ كردن به سوى مص__ر ب_ودند.

از سياق داستان چنين استفاده مى شود كه يعقوب عليه السلام از جان فرزندان خود كه يازده نفر بودند، مى ترسيده است، البته ترس او از عزيز مصر نبود، زيرا او قبلاً آن ها را ديده بود و يعقوب مى دانست كه عزيز مصر همه آن ها را نزد خود خواهد طلبيد و آن ه__ا در ي__ك ص__ف ي__ازده نف__رى در ب__راب__ر او ق__رار خواهند گرفت و اين را نيز مى دانست كه عزيز اطلاع دارد كه همه آن ها فرزندان يك پ__درن__د. اين جاى ترس نداشت، بلكه ترس يعقوب از اين بود كه م__ردم ايش__ان را كه ب__رادرانى از يك پدرند در

(310) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

حال اجتماع ببينند و چشم زخم بزنند و يا بر آنان حسد برند و آن__ان را بكشن__د و يا ب___راى شكست__ن اتف__اقش__ان ت__وطئ__ه كنند يا بلاى ديگ__رى س__رشان بي___اورن__د.

وقت_ى يعق_وب گفت:

«از دست من در قبال خدا كارى براى شما ساخته نيست، حكم فقط از آن خداست!» او از اين حوادثى كه احتمال مى داد، مى ترسيد (خدا داناتر است!)

گويا در آن موقع كه فرزندان مجهز و آماده سفر شدند و براى خدا

حافظى در برابرش صف كشيدند. او به طور الهام درك كرد كه اين پيوستگى و آن هم با اين وضع و هيئت جالبى كه دارند، به زودى از بين مى رود و از عدد ايشان كم مى شود و چون چنين معنائى را احساس كرد، لاجرم سفارش كرد كه هرگز تظاهر به اجتماع نكنند و زنه__ارش__ان داد ك__ه از ي__ك دروازه وارد نش__ون__د و دستور داد تا از درهاى متفرق

ورود به مصر از دروازه هاى متفاوت (311)

وارد شوند تا شايد بلاء تفرقه و كم ش__دن ع__دد، از ايش__ان دف__ع ش___ود.

بلافاصله براى اين كه ورود از درهاى مختلف را سبب مستقل در دفع بلا ندانند، گفت - من با اين سفارشم به هيچ وجه نمى توانم شما را از دست گيرى خدا بى نياز كنم. آن گاه دليل همين معنا را هم گفت كه "زيرا حكم فقط حكم خداست!" يعنى اين سبب ه_ا ب___دون حك_م خ___دا اث_رى ن_دارن_د اگ_ر خ_دا اراده كن_د ص__اح__ب اث__ر مى ش__ون__د.

به همين جهت بلافاصله ادامه داد كه "در عين حال توكلم به خداست!"و آن گاه فهمان_د ك_ه آن سببى كه هم_ه باي_د ب_دان توكل كنند، كس_ى ك_ه تم_ام سبب ها در سبب ب_ودن خ_ود نيازمن_د آنن__د، هم_ان_ا او خ_داى سبح_ان و يگان_ه است ك_ه ش__ري__ك ن__دارد، او معب__ود و پ_روردش دهن__ده همه چي_ز است.

(312) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

تبديل به تفرقه نشود و از عدد آن ه_ا ك_است___ه نش____ود.

لكن، اين وسيله دفع آن بلا نكرد و قضا و قدر الهى در مورد ايشان امضا شده بود و بالاخره عزيز مصر برادر ناتنى آن ها را به جرم دزديدن "پيمانه" توقيف كرد و برادر بزرگ ترشان هم از ايشان جدا شد و در مصر بماند، در نتيجه هم جمعيتشان متفرق

مشيت الهى و توصيه يعقوب (313)

ش__د و ه__م ع__ددش__ان كم گشت و سفارش و پيش بينى يعقوب ايشان را از خدا بى نياز نساخت !

البته اگر مسئله را از جهت ديگر مطالعه كنيم مى بينيم كه اگر خداوند نقشه يعقوب را بى اثر و قضاى خود را اجرا كرد براى اين بود كه مى خواست حاجتى را كه يعقوب در دل خود داشت برآورده سازد. و سببى را كه به نظر او باعث محفوظ ماندن فرزندان او بود و سرانجام هيچ كارى برايش صورت نداد، خدا همان سبب را وسيله رسيدن يعقوب به يوسف قرار داد.

دنبال همين بازداشت يكى از برادران بود كه بقيه به كنعان برگشتند و دوباره نزد يوسف آمدند و در برابر سلطنت و عزت او اظهار ذلت نمودند و التماس كردند و سرانج_ام او خ_ود را مع_رفى كرد و پ_در و ساي_ر بستگ_ان خ_ود را به مصر آورد و

(314) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

پ__س از س_ال ه__ا ف_راق، پ___در و ب___رادران ب___ه وى رسي_دن_د!

وارد شدند،

در قب____ال خ____دا ك___ارى ب___راى آن ه___ا نم__ى س____اخ___ت،

فق_ط ميل_ى در ضمي__ر يعق_وب ب_ود، ك_ه آن را عم___ل ك___رد،

آرى! او دان______ا ب_______ود !

علم اعطا شده به يعقوب (315)

چون ما تعليمش داده بوديم،

ولى بيشتر مردم نمى دانند!» (68 / يوسف)

ظاهر اين كه تعليم را به خدا نسبت داده اين است كه مراد از علم يعقوب، علم اكتس__ابى و م__درس__ه اى نب__ود، بلك__ه عل__م م__وهبت__ى ب__ود. اخلاص در توحيد آدمى را به چنين علومى مى رساند. و اين علمى است كه بيشتر مردم راه به سوى چنين علمى ندارند، ولى اگر علم مدرسه اى بود معلوم بود كه بيشتر مردم راه بدان دارند و مى ت__وانند عل__وم م__درسه اى را كسب كنند.

با اين تعريف و شناختى كه خداوند از يعقوب به ما مى دهد، مى خواهد حق را به يعقوب بدهد و او را در آن چه كه به فرزندان خود سفارش كرد و در آخر به خدا توكل نمود، تصديق كند، و وسيله اى را كه بدان توسل جست تصويب و توكلش را بستايد و

(316) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بفهماند كه به همين جهات خداوند حاجت درونى اش را برآورده ساخت. حاجت اصلى يعق__وب در نه_ان خ__ان__ه دل هم__ان_ا رسي_دنش به ي_وسف ب_وده اس_ت! (1)

از دير زمانى ناپديد شده بودم. به او گفت از آن كارها كه برادران مى كردند غم به خود راه ندهد، از آن آزارها و ستم ها كه از راه حسد به من و تو به خاطر اين كه مادرمان از مادر ايشان جدا بود، روا مى داشتند، ناراحت نباشد.ضمنا احتمال دارد يوسف او را از طرحى كه ريخته بود آگاه ساخت و از كارهائى كه عمّال درب___ار خ__واهن__د ك___رد و او را ب__ازداش_ت خ__واهن__د ك__رد با خب__رش س__اخ_ت.

و تا تفتيش نشود معلوم نمى شود كه كدام يك از شم__اس_ت، ل__ذا خط_اب دزدى به هم_ه ك_ارواني_ان در اين م_رحل_ه ام_رى طبيع_ى بود.

به طورى كه از سياق آيات برمى آيد، برادر تنى يوسف از اول از اين نقشه باخبر بوده است و به همين دليل از اول تا به آخر هيچ حرفى نزد و اين دزدى را نيز انكار نكرد، و حتى اضطراب و ناراحتى هم به خود راه نداد، چون ديگر جاى اضطراب يا انكار نبود، زيرا برادرش يوسف قبلاً خودش را به او معرفى كرده بود و او را دل خوش ساخته بود

(320) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و قطعا هم به او گفته بود كه من براى نگهدارى تو چنين طرح و نقشه اى را ب__ه ك__ار خ__واه__م ب__رد و غ__رض__م از آن اي__ن است كه ت__و را ن__زد خود نگه دارم، پس اگر او را دزد خ__وان__د در نظ__ر ب__رادران به او تهمت زد، نه در نظر خود او! و خلاصه اين كه اين ن_ام گ_ذارى ج_دى و تهم__ت حقيق_ى نب_ود بلك_ه ت__وصي__ف ص__ورى و س__اختگ_ى ب_ود ك_ه مصلح__ت لازم و ج_ازمى آن را اقتضا مى كرد.

با در نظر داشتن اين جهات، گفتار يوسف مشمول افتراء مذموم عقلى و حرام ش_رع_ى نب_وده است ت_ا ب_ا عصمت انبي_اء من_اف_ات داشت_ه ب_اش_د. ع_لاوه ب_ر اي_ن كه گ__وين__ده اين ك__لام خ__ود او نب_وده است، بلكه مؤذنى بوده است كه آن را اعلام ك__رد.

برادران ي_وسف به سوى يوسف و كاركنانش برگشتند و گفتند:

- چه چيز گم كرده ايد؟

طرح يوسف براى بازداشت برادر (321)

(از سياق آيات استفاده مى شود كه وقتى منادى جار زد كه اى كاروانيان شما دزديد،

در حالى بودند كه از پشت كاروانيان به راه افتاده بودند و برادران يوسف بع_د از شني___دن آن ب_ه ط_رف ص__اح__ب ص_دا برگشت__ه ان_د.)

كاركنان يوسف جواب دادند ك_ه:

- پيمانه پادشاه را گ_م ك_رده ايم!

و ي_____وس______ف گف__________ت:

- هر كه آن را بياورد يك بار شتر به او آذوقه مى دهم،

و خودم ضامن اين وعده هستم !

(پيمانه اى كه گم شده بود، پيم_ان_ه اى بود كه با آن اجناس را كيل و پيمانه مى كردند و نام اين نوع ظرف ها را "صواع" مى گفتن_د و ص_واع پ_ادش_اه مص_ر در آن روز ظرفى

(322) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ب__وده كه ه_م در آن آب م_ى خ__وردن__د و ه_م ب__ا آن اجن__اس را پيم_ان_ه مى ك_ردن_د.)

برادران ي_وسف گفتند:

«ب__ه خ__دا شم_ا م_ى داني_د ك_ه م__ا ني_ام_ده اي_م در اي_ن س_رزمي_ن فس__اد كني__م!

و م__ا دزد نب_وده اي_م!»

اين گفته دلالت دارد بر اين كه در همان اولين بارى كه به مصر آمدند دستگاه عزيز درباره ايشان تفتيش و تفحص كرده بود و يوسف دستور داده بود كه تمامى كاروانيان را كه وارد مى شوند مورد بازجوئى و تحقيق قرار دهند تا مبادا جاسوس هاى اجنبى و يا اشخ__اص__ى ب__اشن__د كه درآم_دنش_ان به مص__ر غ__رض هاى فاسدى داشته باشند.

و به همين جهت از اين كه به چه مقصود آمده اند و اهل كجا هستند و از چه دودمانى مى باشند؟ پرسش مى شدند و اين معنا رواياتى را كه دارد يوسف اظهار داشت كه

طرح يوسف براى بازداشت برادر (323)

نسبت به ايشان سوءظن دارد و به همين جهت از كارشان و محل سكونتشان و دودمانشان پرسش نمود و ايشان هم جواب دادند كه پدر پيرى و ب_رادرى از م_ادر ج_دا دارن_د

و او ه_م گف_ت ب_ار ديگ_ر ب_اي_د ب_رادر از م_ادر جدايتان را همراه بياوري_د، ت__أئي__د مى كن___د.

اي_ن ك_ه گفتن_د: "م__ا دزد نب_وده اي__م!" مقص_ودش_ان اي_ن ب_ود ك_ه چني_ن صف_ت نك_وهي_ده در م__ا نيس_ت و از م_ا و خ_ان___دان م_ا چني_ن اعم_ال_ى س_ابق__ه ن____دارد.

ي__وس_ف و م__أم__ورين_ش پ_رسي_دن_د:

- در صورتى كه واقع امر چنين نبود و شما دروغگو از آب درآم_دي_د كيف_ر آن كس كه از شما پيمانه را دزدي_ده چيس_ت؟ يا به طور كلى كيفر دزدى چيست؟ گفتند:

- س__زاى آن هم__ان ك__س است ك__ه پيم__ان__ه در ب__ار و بن__ه او يافت شود، خود او سزاى آن است!

(324) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

آرى م____ا ست___م گ___ران را چني___ن س______زا م_ى دهي__م! (71 ت___ا 75 / ي__وس__ف)

از اين آيه برمى آيد كه حكم اين مسئله در سنت يعقوب عليه السلام چنين بوده است. در سرقت تنها خود سارق را بايد كيفر داد، نه او و رفقايش را، پس در ميان يازده نفر اگر فردى سارق تشخيص داده شود، تنها او را بايد كيفر داد، بدون اين كه ديگران را مورد مؤاخذه قرار بدهند و يا بار و بنه شان را توقيف كنند، آن گاه در چنين صورتى صاحب مال حق دارد كه سارق را ملك خود قرار دهد و هر عملى را كه بخواهد با او انجام دهد.

مأموران يوسف شروع كردند به تفتيش و بازجوئى، تا در صورت يافتن پيمانه براساس همان حكم عمل كنند، لاجرم اول بار و بنه و ظرف هاى ساير برادران را جست وجو كردند، چه اگر در همان بار اول مستقيما بار و بنه "بنيامين" را جست وجو

طرح يوسف براى بازداشت برادر (325)

مى ك_ردن_د، ب_رادران مى فهميدند كه نقشه اى

در كار بوده است، لذا اين گونه براى رد گم ك_ردن اول ب_ه خورجين هاى ساير برادران پرداختند و در آخر پيمانه را از خورجين "بنيامين" بيرون آوردند و كيفر بر او مستقر گرديد.

(326) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

خود را بگيرد، مگر آن كه خدا مى خواست،"

(328) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بيان علتى است كه باعث اين كيد شد و آن اين است كه يوسف مى خواست برادر خود را از مراجعت بازداشته و نزد خود نگه دارد و اين كار را در دين و سنتى كه در كشور مصر حكم فرما بود، نمى توانست انجام دهد و هيچ راهى بدان نداشت، چه به قانون مصريان حكم سارق اين نبوده كه برده صاحب مال شوند و به همين جهت يوسف به امر خدا اين نقشه را عليه برادران ريخت كه پيمانه را در خورجين "بنيامين" بگذارد، آن گاه اعلام كند كه شما سارقيد، ايشان انكار كنند و او بگويد كه حال اگر در خورجين يكى از شما بود كيفرش چه خواهد بود، ايشان هم بگويند: كيفر سارق در دين ما اين است كه برده صاحب مال شود، يوسف هم ايشان را با اعتقاد و قانون دينى خودشان مؤاخذه نمايد.

و بنابراين صحيح است كه بگوئيم يوسف نمى توانست در دين ملك و كيش

تحليلى بر طرح توقيف برادر يوسف (329)

مصريان برادر خود را بازداشت كند، مگر در حالى كه خدا بخواهد و آن حال عبارت است از اين كه با كيف__رى ك__ه ب__راى خ__ود تعيين كنند مجازات شوند.

از اين آيه برمى آيد كه در دين مصريان، مجرم را به قانون جزائى خود او، در ص_ورتى ك_ه اشّ_د باش_د و او هم ب_دان تن در ده_د، مؤاخذه مى كردند.

اين قسم مجازات در بسيارى از سنت هاى قومى و سياست ملوك قديم متداول بود.

به تعريف قرآن، گفتند:

(330) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«اگ__ر او دزدى ك__رده، ب__رادرش ني__ز پي__ش از اي__ن دزدى ك__رده بود!» (77 / يوسف)

گويندگان اين سخن همان برادران پدرى يوسفند و به همين جهت يوسف را به "بنيامين"نسبت داده و گفتند: اين "بنيامين" قبلاً برادرى داشت كه مرتكب دزدى شده بود و جاى تعجب نيست كه اگر امروز او نيز پيمانه شاه را دزدي_ده اس_ت، پس اين دو ب_رادر دزدى را از ن_احي_ه م_ادر ب_ه ارث ب_رده ان_د و م_ا از ناحيه مادر از ايشان جدا هستي_م !

اين خود يك نوع تبرئه اى بوده كه برادران خود را بدان وسيله از دزدى تبرئه كردند، ولكن غفلت ورزيدند از اين ك__ه گفت__ارشان، ادع__اى قبل__ى شان را كه گفت__ه ب__ودن__د - ما دزد نبوده ايم !- تكذيب مى كند. علاوه بر اين با اين كلام خود آن حسدى را كه نسبت به يوسف و برادرش داشتند، فاش ساختند و ندانسته از خاطرات اسف آورى كه

موضع برادران متهم (331)

بين خود و دو برادر ناتنى شان اتفاق افتاده بود، پرده برداشتند.

از اين جا تا اندازه اى پى به جواب ي_وسف مى ب_ري_م ك_ه خطاب ب_ه آن ه_ا گف_ت: «اَنْتُ__مْ شَ__رٌّ مَكان__ا _ شما ب_د حال ت_رين خلقيد!» (77 / يوسف)

يوسف اين نسبت دزدى را كه برادران به او نسبت دادند نشنيده گرفت و در دل پنهان داشت و متعرض آن و تبرئه خود از آن نشد و حقيقت را فاش نكرد، بلكه سر بسته گفت: «اَنْتُمْ شَرٌّ مَكانا!» يعنى شما بدحال ترين خلقيد! براى آن تناقضى كه در گفتار شما و آن حسدى كه در دل هاى شماست و به خاطر آن جرئتى كه نسبت به ارتكاب دروغ در

ب__راب__ر ع__زي__ز مص__ر ورزي__دي__د ، آن ه__م بعد از آن همه احسان و اكرام ك__ه نسب____ت ب______ه شم____ا ك_____رد!

يوسف در پ_اي_ان جمل_ه خ_ود گف_ت: "خدا بهتر مى داند!" ك_ه آي_ا ب_رادرش قبل از

(332) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

اي__ن دزدى ك___رده ب_ود ي__ا ن_ه؟ آرى يوسف به اي_ن مق_دار ج_واب س_ربست_ه اكتف_ا كرد و ايش___ان را تك_ذيب نك____رد.

شم_ا گ_رفت

ك_______ه ب____دون ف____رزن____دش از سف______ر ب___رنگ____ردي______د،

چگ__ون_ه م_ى ت_واني_د ف__رزن__د او را بگ__ذاري__د و ب___رگ__ردي__د؟

مى دانيد كه قبل از اين واقعه نيز تقصيرى در امر يوسف كرديد؟

ماندن برادر بزرگ تر در مصر و بازگشت كاروان (335)

و با پدرتان عهد كرديد كه او را محافظت و نگهدارى كنيد و صحيح و سالم به او برگردانيد، آن گ__اه او را در چ__اه افكن__دي__د و سپ__س به ك__اروانيانش فروختيد و خبر مرگ او را براى پدر برديد و گفتيد ك_ه گ_رگ او را دري_ده است؟

نه! حال كه چنين است، من از اين سرزمين تكان نمى خورم تا پدرم تكليف مرا روش__ن كن__د و از عه__دى ك__ه از م__ن گ__رفت__ه ص__رف نظ_ر نمايد!

و يا آن ك__ه آن ق__در مى مانم تا خدا حكم كند !

ك___ه او بهت__ري_ن حك___م كنن__دگ__ان اس____ت!

خدابايدراهى پيش پايم بگذارد كه بدان وسيله از اين مخمصه وناچارى نجاتم دهد، حال ي_ا ب_رادرم را از دس__ت ع__زي__ز خ__لاص كند،

و ي__ا از راه ديگ_رى ك_ه به عق__ل من نمى رسد،

(336) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و ي__ا ب__ه اي___ن ك__ه م_رگ م_____را ب_رس__ان___د،

و ي_ا ه___ر راه ديگ__ر!

ام_ا م_ادام ك__ه خ_دا نج_ات_م ن_داده اس_ت م_ن رأي_م اي_ن اس_ت كه در اين جا بمانم و شم___ا ن___زد پ___در ب__رگ_ردي___د و بگ___وئي_____د:

اى پ_______در ! پس_________رت دزدى ك__________رد،

او س__ارق بود و م___ا ت_اكن___ون نمى دانستي__م !

م____ا در كيف___ر س___رق_ت ج__ز ب__ه آن چ___ه م__ى دانستي__م شه___ادت ن__دادي___م،

و هيچ اطلاعى نداشتيم كه او پيم__انه ع__زيز را دزديده است و به زودى دست گير مى شود، وگرنه اگر چنين اطلاعى مى داشتيم در شهادت خود به مسئله كيفر سرقت شه_ادت_ى نم_ى دادي_م، چ__ون چني__ن گم__ان_ى ب_ه او نم_ى ب_ردي__م!؟ به پ__در بگوئيد:

ماندن

برادر بزرگ تر در مصر و بازگشت كاروان (337)

_ از هم__ه كس__انى ك__ه در اي__ن سف__ر ب__ا م__ا ب__ودن__د و ي__ا ج__ري__ان كار ما را نزد عزيز ناظر بودند بپرسد تا كم ترين شكى برايش باقى نماند كه ما در امر برادر خود هيچ كوتاهى نكرده ايم و عين واقع همين است كه او مرتكب سرقت ش_د و در نتيج_ه ب_ازداش_ت گ_ردي__د! (1)

در ب_راب_ر تس_وي_لات نفسانى فرزندان از خود نشان داد.

گفت_ار يعق_وب را ق_رآن ك_ريم چنين بي__ان م_ى كن__د:

«گف______ت : چني____ن نيس___ت !

بلكه ضميرهاى تان كارى بزرگ را به شما نيكو وانمود !

اينك صبرى نيكو بايد! شايد خدا همه را به من باز آرد!

ك____ه او دان___اى حكي___م اس_ت.

و روى از آنان برگردانيد و گفت:

_ اى دري______غ از ي____وس___ف !

(340) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و دي_دگانش از غم سپيد گشت و

دل از غ_____م آكن___ده داش___ت!» (83 و 84 / يوسف)

يعق__وب نش_ان م_ى ده_د ك__ه آرزوى دي__دن ي_وس__ف را دارد و ب__ه نظ__ر او ي__وس__ف هن__وز زن__ده است.

اين اظهار اميدوارى، اميد اوست نسبت به ثمره صبر!

و در حقيقت خواسته است بگويد: واقعه يوسف كه قبلاً اتفاق افتاد و اين واقعه كه دو تا از فرزندان مرا از من گرفت، به خاطر تسويلات نفس شما بود، لاجرم صبر مى كنم، اميد مى دارم خداوند مهربان همه فرزندانم را برايم بياورد و نعمت خود را ه_م چن_ان ك_ه وع_ده داده ب_ر آل يعق___وب تم___ام كن__د !

زنده شدن اميد براى يافتن يوسف! (341)

آرى او مى داند چه كسى را برگزيند و نعمت خود را بر او تمام كند و در كار خود حكيم است و امور را بر مقتضاى حكمت بالغه اش تقدير مى كند، بنابراين ديگر چه معنى دارد كه آدمى در مواقع برخورد با بلايا و محنت ها مضطرب شود و به جزع و فزع درآي___د و ي__ا از روح و رحمت خ__دا م_أي__وس گ__ردد؟!

دو اسم "عليم و حكيم "همان دو اسمى است كه يعقوب در روز نخست در وقتى كه يوسف رؤياى خود را نقل مى كرد، ذكر كرد و در

آخر هم يوسف در موقعى كه پدر و مادر را بر تخت سلطنت نش__اني__د و همگ__ى در برابرش به سج__ده افتادند، به زبان مى آورد و مى گ__وي___د:

«- پ____در ج_____ان !

اي__ن ت___أوي___ل رؤي__اى م_ن اس_ت!»

(342) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

تا آن جا كه مى گويد:

«وَ هُوَ الْعَليمُ الْحَكيمُ !» (83 / يوسف)

از اين جه__ت ك__ه يعق__وب آن ه__ا را در ام__ر ي_وسف تكذيب كرده ب__ود و ظ__اه__ر گ__ري__ه و ت__أس__ف او هم اين بود كه مى خواست درد دل خود را به خ___ود ايش_____ان شك___اي_ت كن______د.

يعق________وب پ______اس_______خ داد:

- من اندوه فراوان و حزن خود را به شما و فرزندانم و خانواده ام شكايت نمى برم و اگر شكايت برم در اندك زمانى تمام مى شود و بيش از يك يا دو بار نمى شود تكرار كرد، هم چنان كه عادت مردم در شكايت از مصايب و اندوهشان چنين است، بلكه من تنها و تنها اندوه و حزنم را به خداى سبحان شكايت مى برم كه از شنيدن ناله و

تكرار مصيبت و افزونى غم يعقوب (345)

شكايتم هرگز خسته و ناتوان نمى شود!

ن_ه شك_ايت او را خست_ه مى كن_د و ن_ه شك_ايت و اص__رار ني__ازمندان از بندگانش! و م___ن از خ__داون__د چي__زه___ا س__راغ دارم ك__ه شم___ا نم__ى داني___د !

و ب_ه همي_ن جهت ب_ه هيچ وج_ه از روح او م__أي_وس و از رحمتش ن__ااميد نمى شوم! يعقوب در آخر بيانش گفت:

م_ن از خ___دا چي___زه__ائ__ى م_ى دان__م ك___ه ش_م__ا نم__ى داني__د !

در اين گفته اشاره اى است اجمالى به علم يعقوب نسبت به خداى تعالى و اما اين كه چگ_ون___ه علم__ى ب_ود از عب_ارت ق_رآن استف__اده نمى ش__ود، مگ__ر به همان مقدارى ك__ه مق_ام مس_اع_دت كن_د.

س___رانج__ام يعق__وب دست__ور م__ى ده__د ب__ه ف__رزن__دانش ك__ه

(346) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

- اى ف___رزن__دان م_ن!

ب_روي___د!

و از يوسف و برادرش كه در مصر دست گير ش_ده جست وجو كنيد!

ش__اي__د ايش__ان را بي_ابي_د !

و از فرجى كه خداوند بعد از شدت ارزانى مى دارد، نوميد نشويد !

چه ازرحمت خدامأيوس نمى شودمگرمردمى كه كافرند و به اين معناايمان ندارند،

ك___ه خ___داون___د ت_وان_اس__ت

ك_ه ه__ر غم___ى را زاي___ل كن___د! (1)

به جرم دزدى دست گير ش__ده ب_ود ب_ردارد و او را رها سازد !

اين هم در نظرشان حاجتى برآورده نشدنى بود ،زيرا در همان اول كه جام شاهى از خورجين برادرشان درآمد هر چه اصرار و التم_اس ك_ردن_د ب_ه خ_رج ن_رفت و حت_ى ع_زي_ز ح_اض_ر نش_د يك_ى از آن ه_ا را ب_ه ج_اى ب_رادرش_ان ب_ازداش_ت كند. به همين جهت وقتى به دربار يوسف باز يافتند و با او در خصوص آذوقه و آزادى برادر گفتگو

(350) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

كردند، خود را در موقف تذلل و خضوع قرار دادند و در رقت كلام آن قدر كه مى توانستند سعى كردند، باشد كه دل او را به رحم آورند و عواطفش را تحريك كنند، لذا نخست بدحالى و گرسنگى خانواده خود را به يادش آوردند و سپس كمى بضاعت و سرمايه مالى خود را خاطرنشان ساختند و اما نسبت به آزادى برادرشان به صراحت چيزى نگفتند و تنها درخواست كردند كه نسبت به ايشان تصدق كند... و همين كافى بود، زيرا تصدق به مال انجام مى شود، مال را تصدق مى دهند و همان طور كه طعام م__ال بود، آزادى برادرشان نيز تصدق به مال ب_ود، چ_ون على الظاهر ملك ع_زي_ز ب_ود.

ع_لاوه ب_ر هم_ه اين ه_ا ب_ه منظ_ور تح_ريك او در آخ_ر گفتند: به درستى ك_ه خ_داون_د ب_ه تص_دق كنندگان پاداش مى دهد و اين در حقيقت هم تحريك بود و هم دعا !

سفر سوم برادران يوسف به مصر (351)

اين نحوه س_ؤال از دش_وارت_رين و ن_اگ_وارت_رين س_ؤالات اس_ت!

موقف هم موقف كسانى است كه با نداشتن استحقاق و با سوء سابقه، استرحام مى كنن__د و خ__ود جمعيتى هستند كه در برابر عزيز ص_ف

كشيده اند.

اين جا بود كه كلمه الهى و وعده اى كه داده بود ي__وس__ف و ب__رادرش را بلن__د كن__د و س__اي_ر ف_رزن__دان يعق__وب را به خ__اط__ر ظل__م شان خ__وار كند، تم__ام ش_د !

ي___وس_ف ب___دون درن__گ پ__اس__خ داد:

(352) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

«هيچ ي_ادت_ان هست ك_ه ب_ا ي_وسف و ب_رادرش چ_ه ك_رده اي___د!؟» (89 / يوسف)

يوسف با اين عبارت خود را معرفى كرد !

اگر به خاطر آن وعده الهى نبود ممكن بود خيلى جلوتر از اين به وسيله نامه يا پيغام پدر و برادران را از جايگاه خود خبر مى داد و به ايشان مى رسانيد كه من در مصر هست_م، ولكن در همه اين مدت، كه مدت كمى هم نبود، چنين كارى را نكرد، چون خداى سبح_ان چني_ن روزى را خ_واست_ه ب_ود ك_ه ب_رادران حس_ود را در برابر يوسف و برادرش در م_وقف ذل_ت و مسكنت قرار دهد و او را در برابر ايشان بر سرير سلطنت و اريك_ه عزت بنشاند.

يوسف برادران را به خطابى مخاطب ساخت كه معمولاً يك فرد مجرم و خطاكار را

سفر سوم برادران يوسف به مصر (353)

با آن لحن خطاب مى كنند و با اين كه مى دانند مخاطب چه كرده است، مى گويند، هيچ م_ى دان_ى؟ و ي_ا هي_چ ي_ادت هس_ت؟ و ي_ا مى فهم_ى چ_ه ك_ار ك_رده اى؟ و امث_ال اين ه_ا.

چيزى كه هست، يوسف عليه السلام دنبال اين خطاب، جمله اى آورد كه به وسيله آن راه عذرى به مخاطب ياد دهد و به او تلقين كند كه در جوابش چه بگويد و به چه عذرى متع_ذر ش_ود و آن اي__ن ب_ود كه گف_ت:

«وقت_ى ك__ه شم_ا ج_اه_ل ب_ودي_د!»

بنابراين جمله "مى دانيد كه بر يوسف و برادرش چه كرديد؟

" تنها يادآورى اعمال زشت ايشان است، بدون اين كه خواسته باشد توبيخ يا مؤاخذه اى كرده باشد، تا منت و احس__انى را ك__ه خ__دا ب_ه او و ب__رادرش ك__رده، خ_اط_رنشان س_ازد.

و اين از فتوت و جوانمردى هاى عجيبى است كه از يوسف سر زد !

(354) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

بخشي_ده اس___ت. گفتن___د:

«ب_ه خ_دا ك_ه خ_دا ت_و را ب_ر م_ا ب_رترى داده و ما خطاكار بوده ايم!» (91 / يوسف)

يوسف گفت:

«... ام__روز م_لامتى ب___ر شم_ا نيس_ت

خ________دا شم______ا را بي_____ام_____رزد،

كه او از همه رحيمان رحيم تر است!» (92 / يوسف)

اگر يوسف ملامت نكردن را مقيد به قيد "امروز" كرد و فرمود: امروز تثريب و ملامتى بر شما نيست! يعنى من گناهان شما را يك يك نمى شمارم كه شما چه ها كرديد؟ منظورش اين بود كه عظمت گذشت و عفو او را از انتقام برساند، چه در چنين موقعيتى

چگونه برادران به هم رسيدند؟ (357)

كه او عزيز مصر است و مقام نبوت و حكمت و علم به احاديث را به او داده اند و برادر تن__ى ه__م هم__راهش است و برادران در كمال ذلت در برابرش ايستاده اند و به خطاكارى خود اعت__راف مى كنند و مى گويند كه خداوند سبحان عليرغم گفتار ايشان كه در اي__ام ك__ودك_ى ي_وس__ف گفته بودند:

_ چرا يوسف و برادرش نزد پدر از ما محبوب ترن_د، ب_ا اين ك_ه م_ا گروهى ت_وان_ا هستيم؟

و قطعا پدر ما در گمراهى آشكار است - او را بر آنان برترى داده است.

يوسف عليه السلام بعد از دل دارى برادران و عفو و گذشت از ايشان شروع كرد به دعا ك_ردن و از خ_دا خ_واست ت_ا گن_اه_ان آن ه_ا را بي_ام_رزد و چني_ن گف_ت:

«خ___دا شم__ا را بي_ام_رزد !

و او ارح_م ال_راحمين است!»

(358) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

اين دعا و استغفار يوسف است براى همه برادران كه وى را ظلم كردند، هر چند كه همه برادران در آن لحظه در مصر حاضر نبودند و هم چنان كه از آيه بعدى هم كه از

قول بعضى برادران نقل مى كند كه در كنعان نزد پدر مانده بودند، هم آن ها بودند كه در ج__واب پ_در ك_ه گف_ت: _ اگ_ر م_لامت_م نكني_د، ب_وى ي_وسف را مى شنوم !_ و آن ها گفتن_د: _ ب_ه خ_دا ك_ه ت_و هن__وز در هم_ان گم__راهى ق_ديم_ى ات ب_اق__ى هست__ى!

از اين عب_ارت استف_اده م_ى ش_ود ك_ه چن_د نف_رى از ب_رادران يوسف در برابر ي_وسف حض_ور داشتند و چن_د نف_ر ديگرشان ن_زد پ_در مانده بودند. (1)

1- المي_زان ج : 22 ص : 86 .

چگونه برادران به هم رسيدند؟ (359)

چاه انداختند، پيراهن خون آلودش را براى پدر آوردند و به دروغ گفتند - يوسف مرده است! و همين پيراهن خون آلود بود كه باعث اندوه و گريه يعقوب گشت و سرانجام به نابينائى او منجر شد، خداوند مهربان و حكيم باز به

بوى پيراهن يوسف (361)

وسيل__ه همي__ن پي_راه_ن چشم___ان او را شف___ا داد و روش_ن كرد!

هر كسى با توسل به هر وسيله اى خواست يوسف را ذليل كند، خداوند متعال همين وسيله را باعث پيش_رفت و ت_رقى ك_ار ي_وسف قرار داد.

اول، برادرانش خواستند او را به ديار غربت بيندازند و در چاه انداختند و فروختند. خداوند حى و قيوم همين امر را باعث راه يافتن او به دربار عزيز مصر كرد و تا آخر كه بر اريكه عزت و سلطنت تكيه داد و برادرانش در مق__اب__ل او ب__ه التم__اس و تض__رع صف كشيدند.

دوم، ملكه مصر عاشقش شد و او را به سوى بى عفتى خواند و به زندانش افكند، هم_ين ام_ر ب_اعث ب_روز شه_رت پ_اك دامن_ى او ش_د و از زندان به سلطنت پ_ا گ_ذاش_ت!

هم____ه اسب_اب دس___ت ب_ه دس___ت ه___م دادن__د ت_ا او را ب_ى مق_دار كنن_د، ول_ى

(362) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

خ_واست و مشي_ت خ_دا غي_ر آن چي_زى ب___ود ك_ه اسب_اب طبيعى ب_ه س_وى آن ج_ري_ان مى ي_اف___ت و خ_دا بر ك__ار خ_ود غ_الب است!

به ضعف رأى نسبت ندهيد من بوى او را احساس مى كنم،

و چني___ن م_ى بين____م ك___ه دي___دار او ن___زدي_ك ش____ده اس_ت،

عطر يوسف به مشام يعقوب رسيد! (363)

و اگ_ر م_را تخطئ__ه نكني_د ج_ا دارد ب__ه آن چ__ه م__ن م_ى ي__اب_م

اذع__ان و اعتق___اد داشت___ه ب___اش_ي_____د،

لكن احتمال مى دهم كه مرا خرف بشماريد

و ب______ه گفت_____ه ام اعتن_____ا نكني_____د !

(در روايات اسلامى آمده كه فاصله بين مصر و كنعان در آن عصر نه روز راه بود.)

بعضى از فرزندان يعقوب كه در آن ساعت نزد او حاضر بودند، در جواب پدر گفتند:

_ تو هنوز در گمراهى قديمى ات هستى!

اين عبارت مى رساند كه فرزندان يعقوب در اين داستان چه قدر از زشتى بهره اى داشته اند. از همان آغاز داستان تا به آخر چه اسائه ادب ها به پدر كردند؟ در همان اول گفتند كه "پدر ما در گمراهى آشكار است!"حتى اگر مقصودشان از گمراهى عشق زياد

(364) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يعقوب به يوسف بود. آن ها فكر مى كردند كه چون آن ها قوى هستند پدر بايد آن ها را بيشت_ر از ي__وسف ضعي_ف دوست ب_دارد.

آن ها خود را مدير خانه و زندگى يعقوب مى دانستند، به موقع خطر معتقد بودند كه آن ها از يعقوب دفاع خواهند كرد، اما پدرشان از راه حكمت منحرف شده و دو تا بچه خردسال را كه هيچ اثرى در زندگى او نداشتند به آن ها ترجيح داده است و وقتى هم يك_ى از آن دو ب_رادر را ناپديد مى بيند آن قدر جزع و گريه راه مى اندازد كه هر دو چشمش كور مى شود و پشتش خميده مى شود.

البت_ه ب_ه ط_ورى ك_ه قب_لاً گفتي_م م__راد پس_ران يعق_وب از گم__راه_ى او اي_ن ب_ه

اصط_لاح خ_ودش_ان ك_ج سليقگ__ى و ب_ى منطق_ى رفت_ار او ب_ود ن__ه گم__راه_ى دين__ى!

«چ__ون بشي__ر ن_____وي__درس__ان بي____ام____د،

عطر يوسف به مشام يعقوب رسيد! (365)

و پيراهن يوسف را به صورت يعقوب انداخت،

در دم بين___ا گشت !

و گف_______________ت:

مگر به شما نگفتم كه

م___ن از خ____دا چي___زها س____راغ دارم ك___ه شم_____ا نم___ى داني___د!» (96 / يوسف)

يعق_وب قب_لاً يك ب_ار ه_م اين جمل_ه را گفت_ه ب_ود. و آن وقتى بود ك_ه ف_رزن_دانش از دست گ_ريه ه_ا و شك_ايت ه_اى او دچ_ار تنگ خلقى ش_ده ب_ودن_د و او را وادار به سكوت مى كردند، او گفت:

«م__ن شك__اي__ت غ__م و ح__زن خ__ود را فق_ط ب___ه خ____دا م_ى ب__رم !(86 / يوسف)

م_ن از خ___دا چيزه_ا مى دان_م ك_ه شم_ا نم_ى داني____د!»

(366) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

استجابت دعاست، آن ها را دعا كند.) (1)

1- المي_________زان ج : 22 ص : 99 .

(368) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ايمن هستيد! - يوسف ادبى را رعايت كرده كه بى سابقه و بديع است. چون هم به پدر و خاندانش امنيت داده و هم رعايت سنت و روش پادشاهان را كه حكم صادر مى كنند، نم__وده و هم اي__ن ك__ه اين حك__م را مقي__د به مشيت خداى تعالى كرده است، تا بفهماند كه مشيت آدمى مانند ساير اسباب اثر خود را نمى كند مگر وقتى كه مشيت الهى هم

(372) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

م_واف_ق آن ب_اش__د و اين خود مقتض_اى توحيد خ_الص است.

ظاهر اين سياق مى رساند كه خاندان يعقوب بدون داشتن جواز از ناحيه پادشاه نمى ت__وانستند وارد مصر شوند و به همين جهت بوده كه يوسف در ابتداء امر به ايش_ان امنيت داده است.

ي__ك م__ادر ب__وده ان__د. ولى اين روايات ظاهرشان اين قدر قوى نيست كه يك ديگ___ر را دف___ع كنن__د.

بر يوسف شدند، يوسف با پدرش معانقه كرد و او را بوسيد و گريه كرد و خاله اش را بر بالاى تخت سلطنتى نشانيد و آن گاه به اطاق شخصى خود رفت و عطر و سرمه استعمال كرد و لباس رسمى پوشيد و نزد ايشان برگشت.

پس وقتى او را با چنين جلال و شوكتى ديدند همگى به احترام او و شكر خدا به سجده افتادند، اين جا بود كه يوسف گفت: - پدرجان اين بود تأويل آن خوابى كه قب_لاً دي_ده ب_ودم !

آنگاه امام فرمود: يوسف در اين مدت بيست سال، هرگز عطر و سرمه و بوى خوش استعمال نكرده بود و هرگز نخنديده و با زنان نياميخته بود، تا آن كه خدا جمع يعقوب را جم__ع ك__رد و او را به پ__در و ب__رادران__ش رس__اني_د.»

يوسف وقتى ديد پدر و مادرش و برادرانش در برابرش به سجده درافتادند، به ياد

واقعيت يافتن خواب يوسف (377)

خوابى افتاد كه در كودكى ديده بود كه - يازده ستاره و خورشيد و ماه در برابرش سجده كردند - و جريان رؤياى خود را به پدر گفت، در حالى كه آن روز طفل صغير بود. و وقتى به ياد آن روز افتاد آن خواب را تعبير كرد كه ايشان در برابرش به سجده افتادند و گفت: پدرج_ان! اين تعبير خوابى بود كه من قبلاً ديده بودم و خداوند سبحان آن رؤيا را حقيقت قرار داد!

يعقوب و يوسف عليه السلام

را شريك خدا نمى گرفته است و از طرف ديگر اگر اين سجده عبادت بود يوسف قبولش نمى كرد، زيرا در زندان به رفيقش گفت: "ما را نرسد كه چيزى را شريك خدا بگيريم!"بنابراين مى فهميم كه سجده آن ها سجده عبادت نبوده است. خاندان يعقوب و خود يعقوب قطعا جز اين منظورى نداشته اند كه يوسف را آيتى از آيات خدا دانسته و او را قبله در سجده و عبادت خود گرفته اند، هم چنان كه ما خدا را عبادت مى كنيم و كعبه را قبله خود مى گيريم و نم__از و عب__ادات را ب__دان س__و مى كني__م. پس با كعبه خدا عب__ادت مى شود نه كعبه !

ب_ه داست_ان ب_رادران اشاره اى كرد، بدون اين كه مشتمل بر طعن و سرزنشى باشد و آن اين بود ك_ه گف_ت - و شما را از پس آن ك_ه شيطان مي_ان من و ب_رادران_م را ب_ه ه_م زد، از باديه بي_اورد!

مقصود يوسف از اين اشاره اين بود كه پروردگار به من احسان كرد، بعد از آن كه شيطان در بين من و برادرانم مداخله كرد و ميان ما را به هم زد و شد آن چه نبايد مى شد

صحنه شكرگزارى يوسف (381)

و در آخر به جدائى من از شما منتهى گرديد و پروردگارم مرا به سوى مص_ر س_وق داد و گ_وارات_رين زن_دگى ه_ا و بلن_دت_رين ع__زت ه_ا و سلطنت ه_ا را روزى ام ف_رم_ود و آن گ_اه دوباره ما را به هم نزديك كرد و همگى ما را از باديه به شهر و زن___دگ_ى م___دن_ى و مت___رق_ى منتق_ل نم__ود.

ي__وس__ف به خ__اط__ر همي__ن سه ب__لائى ك__ه شم__رد، دنب__ال ك__لام__ش گف__ت:

«اِنَّ رَبّى لَطيفٌ لِما يَشاءُ!» (100 / ي_وسف)

يعنى خداوند از آن جائى كه لطيف است هر چه را بخواهد انجام دهد، در آن نفوذ مى كند. در بلاى من نيز نفوذ كرد و عوامل شدت و هلاكت مرا مبدل به عوامل آس_ايش و راحتى نمود و اسباب ذلت و بردگى مرا وسيله عزت و سلطنت كرد!

كلمه "لطيف" از اسماء الهى است و اسمى است كه دلالت بر حضور و احاطه الهى به

(382) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

باطن اشياء مى كند، كه راهى براى حضور در آن و احاطه به آن نيست و اين لطافت از ف__روع اح__اط__ه او و اح_اطه اش از فروع نفوذ قدرت و علم اوست.

يوسف عليه السلام كلام خود

را با دو اسم "عَليم و حَكيم " خدا ختم كرد. اين همان اسم خدا ب__ود كه يعقوب در لحظ__ه شني__دن جواب خواب يوسف به او گفته و يادآور شده بود.

يا براى خود م_الك نف___ع و ض_رر ي_ا م___رگ و حي___ات و نش_ورى باش_م!

دل هاى اولياء خدا و مخلصين از بندگان او، از راه اسم "فاطر"كه به معناى (وجود لِذاتِهِ خدا و ايجادش مر غير خود راست،) متوجه او مى شوند.

ولايت او يعنى قائم بودن او بر هر چيز و بر ذات و صفات و افعال هر چيز، خود

آخرين آرزوى يوسف (385)

ناشى است از اين كه او هر چيزى را ايجاد كرده و از كتم عدم به ظهور و وجود آورده است، پ__س او ف__اط_ر و آف_ري_دگار آسم_ان ه_ا و زمي_ن است !

يوسف بعد از آن كه در قبال رب العزّه مستغرق در مقام ذلت گرديد و به ولايت او در دنيا و آخرت شهادت داد، اينك مانند يك برده و مملوك كه در تحت ولايت مالك خويش است، درخواست مى كند كه او را آن چنان قرار دهد كه ولايت او بر وى در دنيا و آخرت مقتضى آن است و آن اين است كه وى را تسليم در برابر خود كند مادام كه در دنيا زنده است و در زم__ره ص__الحين ق__رارش دهد م__ادام كه در آخ__رت اس__ت!

او لايق ب_اش_د.

همين معنا باعث شد كه يوسف عليه السلام از پروردگارش بخواهد كه او را در دنيا مسلم و در آخ__رت در زم__ره ص__الحي__ن ق__رار ده__د، هم چنان كه جد بزرگوارش ابراهيم عليه السلام را ب__ه چني__ن م__واهب__ى اختص__اص داده ب_ود.

اين اس_لامى ك_ه ي_وسف درخ_واست ك_رد بالاترين درجات اسلام و عالى ترين م_راتب آن است. و آن عبارت است از تسليم محض بودن براى خداى سبحان، به اين ك_ه

تحليل آخرين آرزوى يوسف (387)

بن_ده ب_راى خ_ود و ب_راى آث_ار وج_ودى خ___ود هي_چ استق_لالى نبين_د و در نتيج__ه هي__چ چي_ز چه خودش و چه صفات و اعمالش او را از پروردگارش مشغ__ول نس__ازد.

وقتى به خدا عرض شود كه خدايا تو مرا مسلم قرار بده، معنايش اين است كه خ_داون_د بن_ده اش را خ_الص براى خود قرار دهد.

از آن چه گذشت معلوم شد كه معناى درخواست (مرا مسلمان بميران!) اين است كه خ_داي_ا اخ_لاص و اس_لام م_را ت_ا دم م_رگ ب_اقى ب_دار و ت_ا زن_ده ام مسل_م زن_دگى كن_م و در دم م_رگ ه_م مسل_م بمي_رم! اين كن_اي_ه است از همين ك_ه خ_داون_د او را ب_ر اس__لام پ__اي__دار بدارد ت__ا دم م__رگ.

(388) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ت___و ب___راى پي___امب__رى از آن___ان م_____زدى نم__ى خ___واه____ى،

ك____ه آن ج___ز ي___ادآورى و ذك__رى ب__راى جه__اني_ان نيس_ت !

بس__ا آي_ات در آسم_ان ه_ا و زمين هس_ت ك_ه ب_ر آن م_ى گ_ذرن_د،

و از آن روى گردانند،

و بيشت_رش_ان ب_ه خ_دا ايم_ان ني_ارند، ج_ز اين ك_ه مشرك باشند !

مگر ايم__ن ش_ده ان_د ك_ه پ_وششى از ع_ذاب خ_دا ب_ه ايشان برسد؟

ي__ا قيامت ناگه_ان و در ح_الى كه خب_ر ن_دارن_د، ب_ر آنان درآي_د؟

اى محم_____د! بگ___و:

- راه م_ن اي_ن است !

از روى بصي_______رت ب__ه س____وى خ______دا م___ى خ____وان______م،

پايان سوره يوسف (393)

م_ن ب__ا ه__ر ك__ه م__را پي__روى ك__رده اس__ت !

خداى يك تا منزه است! و من از مشركان نيستم!

اى محم____د!

پيش از تو نفرستاديم مگر مردانى از اهل قريه ها،

ك___ه ب___ه آن ه___ا وح____ى م___ى ك_____ردي____م.

چ____را در اي__ن س__رزمي__ن نم___ى گ___ردن_____د،

ت_ا بنگ_رن_د س_رانج__ام كس_ان_ى ك_ه پيش از آن__ان ب__وده ان__د،

چ__ه س____ان ب_____وده اس__ت؟

و سراى آخرت براى كسانى كه پرهيزكارى كرده اند، بهتر است!

چ____را تعق___ل نم__ى كنن____د؟

(394) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

تا وقتى پيغمبران نوميد شدند،

و هر كس كه خواستيم رهائى يافت،

و ص__لاب_ت م____ا از گ___روه ب____دك___اران دف_ع نم_ى ش___ود !

در س_رگ_ذش_ت آن_ان ب_راى ص_احب_ان خ_رد عب_رت_ى هس_ت !

(اي___ن ق___رآن) سخن__ى نيس__ت ك____ه س__اخت__ه ب___اشن___د،

بلك___ه تص__دي__ق كت___اب__ى اس__ت ك__ه پي__ش از آن ب__وده،

و ت__وضي__ح هم____ه چي____ز اس_ت،

ب_ا ه_دايت__ى و رحمت__ى ب_راى گ_روه_ى ك_ه ايم_ان دارن_د!» (103 تا 111 / ي_وس_ف)

اين آيات خاتمه سوره يوسف است و در آن اين معنا را خاطرنشان مى سازد كه

پايان سوره يوسف (395)

ايمان كامل كه همان توحيد خالص است، مقام عزيز و فضيلت كم يابى است كه جز تعداد قليل_ى از م_ردم

ب_ه آن نمى رسن_د و ام_ا اكث_ر م_ردم ايمان آور نيستند، هر چن_د ك_ه ت_و (اى رسول خدا!) به ايمان آوردن ايشان حريص باشى و همه طاقت خود را صرف كنى !

و آن اقليتى هم كه ايمان مى آورند، ايمانشان مشوب به شرك است، پس براى ايمان محض و توحيد خ__الص نمى م_اند مگ_ر عدد قليلى از مردم !

اين توحيد خالص همان راهى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله با بصيرت بدان دعوت مى كرد و هم چنين پيروانش و خدا هم ناصر او و نجات دهنده مؤمنين پيرو او از مهالك است، مهالكى كه توحيدشان و ايمانشان را تهديد مى كند و از عذاب استيصالى كه وعده داده بود، به زودى گريبان گير مشركين شده و مستأصل و منقرضشان مى كند،هم چنان كه عادت خدا درباره انبياء گذشته اش هم، چنين بوده است و در داستان هاى ايشان

(396) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

عبرت و بيان حقيقت و هدايت و رحمت است براى مؤمنين !(1)

1- المي_زان ج : 22 ص : 102 .

پايان سوره يوسف (397)

(398)

شم_رده است ! (1)

1- المي__زان ج : 22 ص : 127 .

(400) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و ح__دي__ث خ__ود نف__س اس__ت.

لكن از داستان يوسف در اين سوره برمى آيد كه مقصود از احاديثى كه خداوند تأويل آن را به يوسف عليه السلام تعليم داده بود، اعم از احاديث رؤيا است ، بلكه مقصود از آن مطلق احاديث يعنى مطلق حوادث و وقايعى است كه به تصور انسان در مى آي_د، چ_ه آن تص_وراتى ك_ه در خ_واب دارد و چ_ه آن ه_ائى ك_ه در بي_دارى دارد. مثال حوادث عالم رؤيا، آن حكايتى است كه خداى تعالى از قول يعقوب در تأويل خ_واب ي_وسف ك_رد و نيز آن تأويلى اس_ت ك_ه ي_وسف از خ_واب خ_ود و از خواب رفقاى زندانى و يا از خواب ع__زي__ز مصر كرد.

و مثال ح__وادث ع__ال__م بيدارى حكايتى است ك_ه از ي_وسف در روزه_اى زن_دان ك_رده ك_ه ف_رم_ود:

تعليم تأويل احاديث (405)

«... م__ن شم__ا را قب__ل از آن ك__ه طع__ام آي__د و تن__اول كني__د به ت__أوي__ل خ__وابت__ان آگ__اه مى س__ازم و اين عل__م را خ__داى م__ن به م__ن آم_وخت_ه اس_ت....» (37 / ي_وسف)

«...بدو وحى كرديم كه آنان را از اين كارشان خبردار خواهى كرد و آن ها ادراك نمى كنند.»

نعم_ت ب__ر او تم_ام ش_د.

اگر انسان در ولايت خدا باشد تمامى اسبابى كه براى ادامه زندگى و رسيدن به سعادت بدان ها تمسك مى جويد، همه نعمت هاى الهى خواهند بود نسبت به او و اگر همين شخص مفروض، در ولايت شيطان باشد، عين آن نعمت ها برايش نقمت خواهد ش__د، هر چن__د كه خ__داون__د آن ها را آفريده كه نعمت باشند !

در مورد حضرت يوسف عليه السلام فرموده:

_ خدا به شما نعمت هايى داده كه با داشتن آن در زندگى سعادت مند شويد ولك_ن اين

اتمام نعمت (407)

نعمت ها در حق ت_و و در حق آل يعق_وب ك_ه هم_ان يعق_وب و همس_رش و س_اي_ر ف__رزن__دانش باشن__د، تكميل و تمام مى كنم، همان طور كه يوسف در خ_واب ديد. در اين خطاب ك_ه ي_وس_ف را اص__ل و آل يعق_وب را عط_ف ب_ه او گ__رفت__ه ب__راى اين اس__ت ك_ه ب_ا خ__واب او مط__ابق ب_اش__د.

تمام شدن نعمت بر خود يوسف به اين بود كه او را حكمت و نبوت و ملك و عزت داد و او را از مُخلَصين ق_رار داد و ت__أوي_ل اح_اديث تعليمش ك_رد.

و تمام شدن نعمت بر آل يعقوب اين بود كه چشم يعقوب را با داشتن چنين فرزندى روشن گردانيد و او و اهل بيتش را از بيابان و زندگى صحرانشينى به شهر آورد و در آن ج__ا در ك__اخ هاى سلطنتى زن__دگى مرفه__ى روزى ش_ان كرد.

اتم_ام نعمت ب_ر پ_دران قبلى يوسف يعنى اب_راهي_م و اسحق اشع_ار ب_ه اين است

(408) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

ك_ه اي_ن نعمت ه_ا در اين دودم_ان مستم_ر و هميشگى ب_وده است و اگ_ر ب_ه ي_وسف مى رس_د ب_ه عنوان ارث از بيت ابراهيم و اسحق و

يعقوب اس_ت و از يعقوب هم به ي__وس__ف و از او ب__ه بقي___ه دودم_ان يعق___وب عليه السلام م_ى رس___د.

دق_ت در آن چ_ه گ_ذشت اي_ن معن_ا را ب_ه دست مى ده__د ك__ه :

1 _ يعقوب عليه السلام هم مانن_د يوسف از مُخلَصين ب_وده اس_ت،

و خ____دا وى را ني___ز ت___أوي__ل اح__ادي___ث آم__وخته ب__ود.

2 _ پدرانش ابراهيم و اسحق نيز مُخلَص بودند و علم به تأويل احاديث داشتند. (چون يوسف در تأويل خواب رفقاى زندان خود مى گويد كه اگر من تأويل هر چيزى را مى دان_م براى اين است كه "مُخلَص" براى خدايم و اين صفت را بدان سبب دارم كه پيرو پ__دران__ى چ__ون اب_راهي__م و اسح__ق و يعق__وب__م.)

اتمام نعمت (409)

3 _ مسئل_ه علم ب_ه ت_أويل اح_اديث از نت_ايج اخ_لاص ب_راى خداى سبحان است.

4 _ وقتى يعقوب كه يك مخلص براى خدا بود در برابر يوسف سجده كرد در حقيقت يوسف را نظير كعبه قبله قرار داد و سجده را جز براى خداى واحد نكرد! براى يوسف و نزد يوسف جز خدا چيز ديگرى نبوده است.

5 _ مراد به اتمام نعمت تعقيب ولايت است، به اين كه ساير نواقص حيات سعيده را ني_ز ب__رداشت__ه دني__ا را ضميم__ه آخ_رت كند. (1)

اى پروردگار م__ن !

رفتن ب_ه زن_دان در نظ_ر م_ن بهت_ر و محبوب ت_ر است از آن چي_زى، ك_ه اين_ان م__را ب______دان م_ى خ__وانن_____د!

و اگر تو كمكم نكنى و كيدش_ان را از من برنگردانى،

ادب دينى و عصمت يوسف (411)

هواى نفسم مرا به اجابت دعوتش_ان متمايل مى سازد،

و آن گاه در زمره جاهلين در خواهم آمد!» (33 / يوسف)

يوسف گرفتارى خود را چنين براى پروردگارش شرح مى دهد كه امرش نزد زنان دربارى و در موقف فعلى اش دائر شده است ميان رفتن به زندان و ميان اجابت خواسته آن ه__ا و به علم__ى كه خ__داون__د ك_رامتش كرده بود، زندان را بر اجابت درخواست آن ه__ا ترجي__ح مى دهد.

لكن از طرفى هم اسباب و مقدماتى كه زنان دربارى براى رسيدن به منظور خود ترتيب داده اند بسيار قوى است و اين مقدمات يوسف را به غفلت و جهل به مقام پ_روردگار و ابطال علم و ايمان به خدايش تهديد مى نمايد و چاره اى جز دست گيرى خ_دا و حكم او نمى بيند.

(412) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

يوسف در اين دعا ادبى را كه از خود بروز مى دهد اين است كه درخواست حاجتى براى خود نمى كند، چون حاجت خواستن خود يك نحوه حكم كردن است، بلكه تنها اشاره مى كند به اين كه جهل تهديدش مى كند به ابطال نعمت علمى كه پروردگارش ك__رامت__ش فرموده و رهائى اش از خطر جهل و دور شدن كيد زنان از او متوقف است ب_ه عن__ايت خ__داى تع__الى، ل__ذا تسلي__م ام__ر او ش___ده و چي__ز ديگ____رى نگف__ت !

خداى تعالى دعايش را مستجاب كرد و كيد زنان را كه عبارت بود از منحرف شدن و ي_ا به زندان رفتن، از او بگردانيد،و

در نتيجه هم از انحراف خلاص شد،و هم از زندان !

اما اين كه عرض كرد: "پروردگارا، من زندان را ترجيح مى دهم به...،" در حقيقت خواست تمايل قلبى خود را در صورت دوران مزبور نسبت به رفتن زندان و نفرت و دشمنى خود را نسبت به فحشاء اظهار نمايد، نه اين كه به گمان بعضى ها، به زندان

ادب دينى و عصمت يوسف (413)

رفتن را دوست داشته باشد! (1)

نمى شناسد و در اين جذبه به پروردگار خود عرض مى كند:

«پروردگارا، از ملك و سلطنت روزى ام كردى،

و پ__اره اى از ت__أوي_ل اح__ادي_ث ي__ادم دادى،

ف_اطِ__رَ السَّم__واتِ وَالاَْرْضِ!

ادب يوسف در بيان و دعا (415)

تو در دني_ا و آخ_رت ولّى منى،

م_____را مسلم_____ان بمي___ران !

و ب_ه صالحينم ملحق ف_رم_ا!» (101 / يوسف)

خدا را در نعمت حاضرى كه در دست دارد ثنا مى گويد و آن نعمت ها عبارت بود از سلطنت و علم به تأويل احاديث، آن گاه نفس شريفش از ذكر نعمت هاى الهى به اين معنا منتقل مى شود كه پروردگارى كه اين نعمتها را به او ارزانى داشته، آفريدگار آسمان ها و زمين و بيرون آورنده موجودات عالم است از كتم عدم به عرصه وجود، در حالتى كه اين موجودات از ناحيه خود داراى قدرتى كه با آن نفع و نعمتى را به خود جلب كرده و يا ض__رر و نقمت__ى را از خ__ود دف__ع كنن__د، نبودند،و صلاحيت اداره امر خود را در دنيا و آخرت نداشتند.

(416) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

چون او آفريدگار هر چيزى است، پس لاجرم همو ولّى هر چيزى خواهد بود و لذا بعد از آن كه گفت: « فاطِرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ!» (101 / يوسف) اظهار كرد كه او بنده خوارى است كه مالك اداره نفس خود در دنيا و آخرت نيست، بلكه بنده اى است تحت قيمومت و ولايت خداى سبحان و خداى سبحان است كه هر سرنوشتى را كه بخواهد ب_رايش معين نموده و در هر مقامى كه بخواهد قرارش مى دهد، از اين جهت عرض كرد:

«اَنْتَ وَلِىِّ فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ - تو در دنيا و آخرت ولّى من هستى!» (101/

يوسف)

در اين جا به ياد حاجتى افتاد كه جز پروردگارش كسى نيست كه آن را برآورده سازد و آن اين بود كه با داشتن اسلام، يعنى تسليم به پروردگار شدن - از سراى دنيا

ادب يوسف در بيان و دعا (417)

به ديگر سراى منتقل شود، همان طورى كه پدرانش ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعق_وب ب_دان ح_الت از دني_ا رحلت نمودند و خداوند درباره آن ها فرمود - ابراهيم هر آين_ه در آخ__رت از ص___الحي_ن اس__ت !

و نيز يعقوب به فرزندان خود گفت:

«... پس زنهار!

از دني__ا ن_روي__د مگ__ر اي_ن ك_ه مسلم_ان ب__وده ب__اشي__د!»

و اين دعا همان دعائى است كه يوسف كرده و گفته است:

«م___را ب___ا اس_____لام و دي____ن بمي___ران، (132 / يوسف)

و ب_ه م_ردان ص_الح___م ملح___ق ف__رم_ا!» (101 / يوسف)

و نيز اين مردن ب_ا اس_لام و پي_وستن ب_ه ص_الحين همان درخواستى است كه

(418) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

جدش ابراهيم عليه السلام نم_وده و عرض كرده بود:

«پ___روردگ____ارا! م___را حك__م عط_ا ك__ن !

و به صالحينم ملحق ف_رم_ا!» (83 / شعراء)

و خداوند هم همان طورى كه در آيات قبلى گذشت دعايش را مستجاب كرده و آن را به عنوان آخرين خاطره از زندگى آن جناب در قرآن كريمش حكايت فرموده و با آن داست__ان زن__دگى ي__وس__ف را ب__ه پ_اي_ان ب__رده است!

«وَ اَنَّ اِل_ى رَبِّ_كَ الْ_مُنْتَه_ى!» (42 / نجم )

و اين سبك در سياق هاى قرآنى لطف عجيبى است. (1)

1- المي__زان ج : 12 ص : 14 .

ادب يوسف در بيان و دعا (419)

خ_داون_د متع_ال در ق_رآن مجي_د از آن حض_رت نق_ل ف_رم_وده ك_ه نه_ايت درج__ه ادب و شن_اخ_ت آن جن_اب را از م_وضع ي_ك بن_ده در ب__راب__ر الطاف و مشي_ت اله_ى نش___ان م_ى ده___د:

«پ_س آن گ__اه ك___ه در آم__دن__د ب__ر ي__وس__ف ،

پ_در و م_ادر خ_ود را ب_ه سين_ه چسب_اني_د و گف_ت:

- ب_ه مص__ر درآئي_د ك_ه انش__اءاللّه در آن ج__ا ايمن خ__واهي_د ب_ود!

(420) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

همگى آنان در برابر يوسف به شكرانه اين نعمت به سجده در آمدند،

يوسف چون اين بديد روى ب_ه پ_در ك_رد و گف_ت:

- اين بود تأويل رؤيائى كه در كودكى ديده بودم !

خ__داون__د آن را رؤي__اى ص__ادق ق_____رار داد،

و به من احسان نمود و از زندانم خارج ساخت،

و شم___ا را ب___ه شه___ر درآورد و از رن__ج ب___ادي___ه نشين__ى نج___ات بخشي________د،

و اين احسان را بعد از آن فسادى كه شيطان ميان من و برادرانم انگيخت به من نمود،

آرى به درستى كه پروردگار من به دقايق هر امرى كه بخواهد انج_ام ده_د،آشن_است !

ب_ه درستى ك_ه او دان_ا و حكي_م است!

- پروردگارا!

آخرين دعا و يادگار يوسف (421)

اين_ك از مل_ك و سلطن_ت ه_م روزى ام كردى،

و پاره اى از تأوي_ل اح_اديثم آموختى،

- اى پديد آورن_ده آسمان ها و زمين!

تو در دنيا و آخ_رت ولّى من هستى !

مرا با اسلام و دين بميران!

و به مردان صالح ملحقم فرما!» (101 / يوسف)

خ_وانن_ده محت_رم ب_اي_د در اي_ن آي_ات ت__دب__ر نم_وده و ق_درت و نف_وذى را ك_ه ي_وسف عليه السلام داراى آن ش_ده ب_ود و هم چنين شدت اشتياقى را كه پدر و مادرش به ديدار او داشتند و هم چنين

خاط_راتى را كه ب_رادران از روزى ك_ه از او ج_دا ش_دن_د ت_ا ام___روز ك___ه او را ع__زي__ز مص__ر و مست__ولى بر تخت ع_زت و عظمت مى ي_ابن_د، از

(422) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

او دارن_د، در نظ_ر مجس_م س_ازد ت_ا ب__ه ادب نب_وت_ى ك_ه اي_ن نبّى مع__زز در ك__لام خ_______ود اعم____ال نم_____وده، درك نم___اي____د.

يوسف عليه السلام در اين گفتار، لب به كلامى نگشود مگر اين كه يا همه گفتارش و يا سهمى از آن براى پروردگارش بوده است، تنها آن چه كه از دو لب يوسف عليه السلام بيرون آمده و براى خدا نبوده، جمله كوتاهى است در اول گفتارش و آن جمله اين بود كه گفت: "به مصر درآئيد كه انشاءاللّه در آن ايمن خواهيد بود!" تازه همين را هم به مشيت الهى مقي_د ك_رد ت_ا ت_وهم نش_ود ك_ه وى در حكمت_ش ب__ه "ايمن_ى " مستق_ل از خ__داون__د جه_ان است!

سپس ش_روع ك_رد پ_روردگ_ار خ_ود را درب_اره احس_ان ه_ائى ك_ه از روز مف_ارقت از پ_در ت_ا ام_روز ب_ه وى ك_رده ب_ود، ثن_ا گفت_ن و ابت_دا ك__رد ب__ه داست_ان رؤي_اى

آخرين دعا و يادگار يوسف (423)

خ_ود و اي_ن ك_ه خ__داون_د ت_أوي_ل آن را محق_ق س_اخ_ت. در اي_ن ك__لام پ__در خ_ود را در تعبيرى ك_ه س_ابق_ا از خ_واب او ك_رده ب_ود بلك_ه در ثن_ائ_ى ك_ه پدر در آخر كلام خود كرده بود و خدا را به علم و حكمت ستوده بود، تصديق ك_رد ت_ا حق ثن_اى پ_روردگ_ارش را ب_ه ط_ور بليغ_ى ادا ك_رده ب_اش_د، چ_ه حض_رت يعق_وب، وقتى ي_وسف در ك_ودكى خ_واب خ_ود را نق_ل كرده بود گفته بود: «اين چنين پروردگارت برمى گ_زين_د،

و از ت___أوي__ل اح___ادي_ث ي___ادت

م__ى ده_____د...

چون پروردگارت دانا و حكيم است!» (6 / يوسف)

يوسف هم در اين جا، بعد از آن كه تعبير خواب پدر را تصديق مى كند، به او مى گويد: «آرى، به درستى كه پروردگار من به دقايق هر امرى كه بخواهد انجام دهد، آشناست!

(424) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

و او دانا و حكي_م است!»

آن گاه به حوادثى كه در سنين مابين خوابش و بين تأويل آن برايش پيش آمده بود به طور اجمال اشاره نمود و هم__ه آن ها را به پروردگار خود نسبت داد و چون آن حوادث را ب_راى خ_ود خي_ر مى دانس_ت، از اين جهت هم_ه آن ها را از احسان هاى خداوند مه_رب_ان شمرد! (1)

و از رحمت او و اين كه يوسفم را «مِ_نْ حَيْ_ثُ لا اَحْتَسِ_بُ» ب_ه من ب_رگ_ردان_د، م_أي_وس نيست_م.

و اين خود از ادب انبياست نسبت به پروردگار خود كه در جميع احوال متوجه پ_روردگ_ارش_ان ب_وده و جميع حرك_ات و سكن_ات خ_ود را در راه او انج_ام مى دهن__د.

مراد از اين كه فرمود:

«درد و اندوه دل را به شكايت به درگاه خدا ع_رضه مى كنم...،»

ظهور صبر و اميد يعقوب در كلام او (427)

اين است كه اگر مى بينيد من دائما به ياد يوسفم و از فقدانش متأسفم، اين اسف دائمى مثل اسف شما بر فقدان نعمت نيست، زيرا شما وقتى به فقدان نعمتى دچار مى شويد از روى جهل شكايت نزد كسانى مى بريد كه مالك نفع و ضررى نيستند و اما من ت_أسف_م را از فق_دان ي_وسف ن_زد خ_داون_د مهربان به شكايت مى برم و اين شكايتم هم درخواست امرى نش_دن_ى نيس_ت، زي_را م_ن از خ_داون_د سبحان چيزهائى مى دانم ك__ه شم__ا نم_ى داني__د! (1)

1- المي____زان ج : 12 ص : 134 .

(428) زندگانى يعقوب و يوسف عليه السلام

(458)