69

اُمّ الق_____رآن••• 70

فضيلت ت__لاوت آيَ_ةُ الْكُرْسىّ••• 72

(90)

فهرست مطالب

موضوع صفحه

ه___دف نه__اي_ى ق__رآن، عم__ل ب_ه محت___واى آن اس___ت••• 76

قرآن بايد در مت__ن زن_دگى هم__ه مردم حض___ور داشته باشد••• 77

با آي__ات ق_رآن در جهت منافع خود ، گ__زينشى رفت__ار نكنيد••• 78

ق_____رآن راه مستقي___م خ__وشبخت___ى••• 78

قرآن مايه حيات دل هاوزندگى جان هاست••• 79

درم__ان و نوس_ازى در پ__رت__و ق___رآن••• 82

ق__رآن ب__ه زب__ان آسان نازل شده است••• 83

قرآن شفادهنده اى است كه بيمارى هاى وحشت انگيز را بزدايد••• 84

ارتب__اط ب__ا ق___رآن ب__راى همگ__ان به سادگى فراهم است••• 86

كردم از مدارك شناخته شده و معتبره جمع آورى شده و به عباراتى زيبا ترجمه شده است. اين كتاب پيرامون قرآن كريم و تلاوت آن و تدبّر در آيات شريفه و پند گرفتن و بكاربستن آنها نوشته شده است، مطالعه آن، خواننده را با مقام عالى قرآن و منزلت والاى آن آشنا مى كند تا قارى قرآن بداند كه با چه كتاب عظيمى روبرو است و چگ__ون__ه بايد آن را ارج نهد و از آن براى سعادت دني__ا و آخ__رت خ___ويش به______ره من__د گ_____ردد.

برادر عزيز ما جناب آقاى حاج على اصغر سليم زيد عزه العالى به نشر اين كتاب همت گماشته و قاريان قرآن مجيد را به مطالعه آن دعوت مى نمايد خداى متعال اين حسنه را از ايشان بپذيرد و والدين ايشان را از ثواب آن بهره مند سازد.

شيخ محمد تقى شريعتمدارى

16 ذيقعده الحرام 1427

(5)

اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم، تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است توضيح دهى» (44/نحل).

شواهد و قراين قطعى قرآنى، روايى و تاريخى گواهى مى دهد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از آغاز فرود آمدن قرآن كريم به تفسير و تبيين آن مى پرداخت و به پيروى از سيره آن حضرت، اهل بيت عليهم السلام و بعضى از صحابه نيز به تفسير قرآن كري_م روى آورده و مكات_ب تفسي_رى به وسيل_ه شاگ_ردان ب_ارز صح___اب__ه _ يعنى تابعين _ گسترش يافت و بعد از آنان انديشمندان مسلمان در ط__ول ق__رون گ__ذشت_ه با روش ه__اى گ__وناگ__ون به تفسي_ر قرآن كريم پرداخته و مى پ__ردازن__د.

كتابى كه ما و شما هم اكنون در محضر آن هستيم معرفى قرآن كريم از نگاه اهل بيت عليهم السلام مى باشد كه بنابه سفارش و تشويق برادر فرزانه جناب آقاى حاج على اصغر سليم و با استفاده از كتاب سفينة البحار مرحوم حاج شيخ عباس قمى و مجموعه 15 جلدى ميزان الحكمة، تأليف آية اللّه رى شهرى تدوين شده است كه بدينوسيله از ايش_ان تشك_ر و ق_دردانى مى شود.

هدف از گردآورى اين مجموعه آشنايى بازيبايى ها و عظمت اين كتاب آسمانى به زبان ساده و مختصرمى باشدكه موجب انس هر چه بيشتر جامعه خصوصاجوانان عزيزباقرآن كريم خواهد بود.

اميد است با ترويج فرهنگ قرآن كريم و بكارگيرى محتواى آن در زندگى فردى و اجتماعى، ج__زء مخ__اطبين بيان اعتراض آميز پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در روز قيامت نباشيم آنجا كه مى فرمايد: «يا رَبِّ اِنَّ قَوْمِى اتَّخَذُوا هذَاالْقُرْانَ مَهْجُورا» پروردگارا! اين قوم من از قرآن دورى جستند.(1)

دكتر محمد بيستونى

تهران _ 17/5/85

مصادف با 13 رجب سالروز ولادت قرآن ناطق على ابن ابيطالب عليه السلام

(1) 30 / فرقان .

(6)

نَوِّرُوا بُيُوتَكُمْ بِتَلاوَةِ الْقُرْآنِ

خانه هاى خود را با خواندن قرآن نورانى كنيد

الكتاب

«وَ لَقَدْ آتَيْنَاكَ

سَبْعا مِنَ الْمَثَانِى وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ(1).»

«و ب__راست__ى ك_ه ت__و را سب_ع المثانى (سوره فاتحه) و قرآن بزرگ عطا كرديم».

«وَ لَقَ__دْ يَسَّ__رنَ__ا الْقُ__رْآنَ لِل_ذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ(2) »

«و قطعا قرآن را براى پندآموزى آسان كرده ايم. پس آيا پند گيرنده اى هست؟»

1

رس__ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

اَيُّهَ__ا النّ__اسُ اِنَّكُ__م فى زَم__انِ هُ__دْنَةٍ و أَنْتُ__م عل__ى ظَه__رِ سَفَ__رٍ وَ السَّيرُ بِكُم سَريعٌ فقَدْ رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ و النَّهارَ وَالشَّمْسَ و الْقَمَرَ يُبْلِيانِ كُلَّ جَديدٍ وَ يُقَ__رِّبانَ كُلَّ بَعي____دٍ و يَ____أْتِي__انِ بِكُ__لِّ مَ__وعِ__دٍ وَ وَعي__دٍ، فَأَعِ__دُّوا الْجِه___ازَ لِبُع__دِ الْمَف____ازِ .

فَقامَ المِقدادُ بنُ الاَْسْوَدِ الكِنْ_دىُّ فقالَ : يا رَسُولَ اللّهِ ، فَما تَأْمُرُنا نَعْمَلُ ؟ فَقالَ أِنّها دارُ بَلاءٍ و ابتِلاءٍ و انقِطاعٍ و فَناءٍ فَاِذا التَبَسَت عَلَيكُمُ الاُمُورُ كَقِطَعِ اللَّيلِ المُظلِمِ فَعَلَيْكُم بِالْقُرآنِ فَاِنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ ماحِلٌ مُصَدَّقٌ ، مَنْ جَعَلَهُ أَمامَهُ قادَهُ اِلَى الجَنَّةِ و مَن جَعَلَهُ خَلفَهُ ساقَهُ اِلَى النّارِ وَ هُوَ الدَّليلُ يَدُلُّ عَلَى السَّبيلِ و هُوَكِتابُ تَفصيلٍ و بَيانٍ و تَحصي_لٍ، وَ هُوالْفَصلُ لَيسَ بِالْهَزلِ و لَهُ ظَهْرٌ و بَطنٌ ، فَظاهِرُهُ حُكْمُ اللّه ِ و باطِنُهُ عِلمُ اللّه ِ تَعالى ، فظاهِرُهُ وَثيقٌ وَ باطِنُهُ لَهُ تُخومٌ و على تُخومِه تُخومٌ ، لا تُحصى عَجائِبُهُ وَ لا تُبلى غرائبُهُ فيهِ مَصابيحُ الهُدى و مَنارُ الحِكمَةِ و دليلُ المَعرِفَةِ لِمَن عَرَفَ النَّصَفَةَ ، فَلْيوغِ (3) رجُلٌ

(1) 87 / حِجر

(2) 17 / قمر

(3) كذا فى المصدر و الصحيح فَلْيُرْعِ.

(7)

بَصَرَهُ، ولْيَبلُغِ النَّصَفَةَ نَظرُهُ، يَنجُ(1) مِن عَطَبٍ(2) وَ يَتَخَلَّص مِن نَشَبٍ(3) فأنّ التَّفكُّرَ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ، كما يَمشى المُستَني__رُ، والن___ورُ يُحْسِ__نُ التَّخلُّصَ وَ يُقِ__لُّ التَّ__ربُّصَ.(4)

رسول خدا صلى الله عليه و آله :

اى مردم ! شما در زمان آسايش مهلت و آرامش هستيد و بر مركب

سفر سواريد و شتابان شما را به پيش مى برد . شاهد بوده ايد كه شب و روز و خورشيد و ماه ، هر نوى را كهنه مى كنند و هر دورى را نزديك مى گردانند و هر وعده و وعيدى را به انجام مى رسانند.پس،براى پيمودن اين صحراى دورودراز زادوتوشه فراهم آوريد.

مقدادبن اسودكندى برخاست و عرض كرد : اى رسول خدا ! مى فرماييد چه كنيم؟ فرمود : دنيا سراى بلا و ابتلا و به سرآمدن و نيست شدن است. پس ، هرگاه كارها همچون پاره هاى شب تار بر شما تاريك و شبهه ناك شد ، به قرآن روى آوريد ؛ زيرا قرآن شفيعى است كه شفاعتش پذيرفته است و شاكى و خصمى است كه شكايتش قبول مى شود. هر كه قرآن را فراپيشِ خود قراردهد، او را به سوى بهشت كشاند و هركه آن را پشت سر خويش نهد ، به سوى دوزخش براند . قرآن راهنمايى است كه راه را نشان مى دهد ، قرآن كتاب تفصيل و روشنگرى و تحصيل (حقايق) است . جداكننده ميان حق و باطل است و شوخى بردار نيست . ظاهرى دارد و باطنى ، ظاهرش حكم و دستور خداست وباطنش علم خداى متعال. پس، ظاهر آن محكم و استوار است و باطنش عمق ها دارد و عمق هايش باز عمق ها دارد. شگفتى هايش بى شمار است و عجايب و غرايبش كهنه نمى شود . چراغ هاى هدايت و پرتوگاه هاى حكمت در قرآن است . براى كسى كه انصاف داشته باشد

(1) ف_ى المص___در «ينج___و» و الصحي___ح ما أثبتن___اه .

(2) العط_____ب: اله______لاك. (لس___ان العرب: 1/610) .

(3) اَنْشَبَ فى الشى ء:اذا وقع فيما لا مخلص له منه. (لسان العرب: 1/757).

(4) ن__وادرُ ال__رّاون______دى : 21 ، 22 .

(8) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

راهنماى به سوى

معرفت و شناخت است . پس ، بايد آدمى دقت نظر كند و انصاف را پيش چشمش آرد، تا از هلاكت رهايى يابد و از تنگنا به درآيد ؛ زيراكه انديشيدن، مايه حي__ات دل شخص بين__ا و ب_ا بصي__رت است، همچنان كه آدمى به نور چراغ در تاريكى ها راه مى پيم__اي__د و نيك_و مى ره__د و ك__م (در شبه__ات و ت__اريك__ى ه__ا) منتظ__ر مى ماند .

2

الحارثُ الأعوَرُ: دَخَلتُ على اميرِ المؤمنينَ علىِ بنِ ابى طالبٍ عليه السلام ، فقلتُ : يا اميرَ المؤمنينَ،إنّاإذاكُنّاعِندَكَ سَمِعَناالذىنَسُدُّ(نَشُدُّ) بِه دينَنا ، و إذا خَرَجنا مِن عِنْدِكَ سَمِعْنا أشي__اءَ مُخْتَلِفَةً مَغموسَةً، لانَ__درى ماهِىَ؟ قالَ: أوَ قَ__د فَعَل__وه__ا؟ قال قل__تُ: نَعَ__م.

قالَ : سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يقولُ : أتانى جَبرَئيلُ فقالَ : يا محمّدُ ؛ سَيَكُونُ ف_ى اُمَّتِكَ فِتنَ___ةٌ. قل__تُ: فَمَ__االْمَخْ__رَجُ مِنه__ا ؟ فق___الَ : كتابُ اللّهِ ، فيهِ بَيانُ ما قَبلَكُ__م مِ__ن خَب__رٍ وَ خَب__رُ ما بَع___دَكُم، و حُك__مُ مابَينَكُم... (1)

حارث اعور گفت : خدمت اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام رسيدم و عرض كردم: يا اميرالمؤمنين، ما وقتى در حضور شما هستيم، سخنانى مى شنويم كه با آنها دين خود را استوار مى گردانيم. اما وقتى از خدمت شمامى رويم، مطالب گوناگون تاريكى مى شنويم كه نمى دانيم چيستند (با سخنان شبهه انگيزى روبه رو مى ش__وي__م). حض_رت ف__رم__ود: آيا مرتكب آن كار شدند؟(مقصود مخالفت با حضرت مى باشد) عرض كردم: آرى. فرمود: شني__دم ك__ه رس__ول خ___دا صلى الله عليه و آله مى ف__رم__اي__د: جب__رئي__ل ن__زد من آمد و گف__ت: اى محمّ__د! ب__زودى در ميان امّتت فتنه اى پديد خواهد آمد. من گفت__م: راه نج__ات از آن، چيس__ت؟ گف__ت: كتاب خدا، كه در آن خبرهاى پيش از شم__ا و بع__د از شم__ا و حك__م آنچ__ه مي__ان شم__است، بي__ان شده است .

(1) تفسيرالعيّاشىّ: (ج1، ص3، حديث2،انظرتمام الحديث).

قرآن

از ديدگاه قرآن و عترت (9)

3

رس__ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

عن الحسن بن على عليه السلام قال قيل : اِنَّ اُمَّتَكَ سَتُفتَتَنُ ، فَسُئِلَ : مَا الْمَخْرَجُ مِن ذلكَ ؟ _ : فقال كتابُ اللّهِ العَزيزُ ، اَلَّذى لايَأتيهِ الْباطِلُ مِن بَينِ يَدَيْهِ وَ لا مِن خَلفِه، تَنزيلٌ مِن حَكي__مٍ حَمي__دٍ، مَ_نِ ابتَغَ__ى الْعِل__مَ ف__ى غَي_____رِه اَضَلَّ_____هُ اللّه ُ... (1)

چون به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفته شد: ب__زودى امّت تو گرفتار فتنه خواهد شد، (پس پرسيدند) راه خلاص از آن چيست؟ فرمود: كتاب گرامى خدا، همان كه باطل ن__ه از پي__ش رو و ن__ه از پشت س__رش بدو راه نيابد، فرود آمده، از سوى حكيمى ست___وده است. هر كه علم را در جز قرآن بجويد، خ__داون__د گم__راهش كن___د.

4

أمي__رُالْمُ____ؤْمِنينَ عليه السلام :

فى صفِة القرآنِ _: جَعَلَ__هُ اللّه ُ رِيّ__ا لِعَطَ__شَ العُلَماءِ، و رَبيعا لِقُلوبِ الفُقَهاءِ، وَ مَحاجَّ لِطُ__رُقِ الصُّلَح__اءِ، و دَواءً لي_سَ بَع____دَهُ داءٌ، و ن____ورا لي___سَ مَع____هُ ظُلمَ_____ةٌ .(2)

امام على عليه السلام ، در وصف قرآن، مى فرمايد: خداوند، قرآن را مايه زدودن عطش دانشمندان و بهار دلهاى فهميدگان و شاهراه درستكاران قرار داد و دارويى كه با وج__ود آن ديگ__ر دردى ب__اق_ى نمى م_اند و نورى كه با آن ظلمتى همراه نيست .

5

عن____ه عليه السلام :

اعلَمُوا أنَّ هذاالقرآنَ هُو الناصِحُ الذى لا يَغُشُّ، و الهادى الذى لا يُضِلُّ، و المُحَدِّثُ

(1) تفسي____ر العيّ___اش__ىّ : (ج 1، ص 6 ، حديث 11 ، انظ___ر تم___ام الحديث) .

(2) نه___ج الب__لاغة: الخطب__ة 198، شرح نهج البلاغه لابن أبى الحديد: 10/199.

(10) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

الذى لايَكذِبُ، وَ ماجالَسَ هذَاالْقُرْآنَ اَحَدٌاِلاّقامَ عَنْهُ بِزِيادَةٍ اَوْ نُقْصانٍ ؛ زِيادَةٍ فى هُدًى اَوْ نُقْص__انٍ مِ__نْ عَمً_ى .(1)

بدانيدكه اين قرآن خيرانديشى است كه خيانت

نمى ورزد و راهنمايى است كه گمراه نمى كند و گوينده اى است كه دروغ نمى گويد. هيچ كس با اين قرآن ننشست، مگر اين كه با افزايشى يا كاهشى از نزد آن برخاست: افزايش در هدايت از كاهش در ك__ورى و گم_راهى .

6

عن__ه عليه السلام :

اِنَّ اللّهَ سُبْح__انَهُ لَ__مْ يَعِ__ظْ اَحَ__دا بِمِثْلِ ه__ذَا الْقُرْآنِ فَاِنَّهُ حَبْلُ اللّهِ الْمَتينُ وَ سَبَبُهُ الاَْمينُ، و فيِ__ه رَبي_____عُ القَل___بِ، و يَن__ابي__عُ العِل____مِ، و ما للقَل__بِ جَ__لاءٌ غَيرُهُ.(2)

خداوند سبحان، هيچ كس را به چيزى مانند اين قرآن اندرز نداده است ؛ زيرا قرآن ريسمان محكم خدا و دستاوي__ز مطمئن اوست. در اين قرآن بهار دل است و چشم__ه ه_اى دان_ش و ب__راى صيق__ل دادن دل، چي___زى ج__ز آن وجود ندارد.

7

عن__ه عليه السلام :

فَالْقُرْآنُ آمِرٌ زاجِرٌ ، وَ صامِتٌ ناطِقٌ، حُجَّةُ اللّهِ عَلى خَلْقِه، اَخَذَعَلَيْهِ ميثاقَهُمْ، وَارْتَهَنَ عَلَيْهِ_______مْ اَنْفُسَهُ___مْ.(3)

قرآن فرمان دهنده اى است بازدارنده و خاموشى است گويا. حجت خدا بر خلق

(1) نه___ج الب__لاغة: الخطب__ة 176، ش_رح نه_ج البلاغة لابن أبى الحديد: 10/18.

(2) نه__ج الب__لاغة: الخطب__ة 176، ش_رح نه_ج البلاغة لابن أبى الحديد: 10/31.

(3) نه__ج الب__لاغ__ة: الخطب_ة 183، شرح نهج البلاغة لابن أبى الحديد: 10/115.

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (11)

اوست، از آنان نسبت به (عمل به) قرآن پيمان گرفت و جانشان را گروگان آن كرد.

8

عن__ه عليه السلام :

اَفضَ_____لُ ال____ذِّك____رِ الق____رآنُ، بِ___ه تُش__رَحُ الصُّ__دورُ و تَستَني__رُ السَّ__رائ_رُ .(1)

بهترين يادآورى (و سخن) قرآن است ؛ با قرآن است، كه سينه ها فراخ مى شود و درونها روش___ن مى گ____ردد.

9

عن_ه عليه السلام :

فَتَجلّى لَهُم سبح__انَهُ ف__ى كتابِه مِن غَيرِ ان يَكُونوا رَأوهُ بم__ا أراهُم مِن قُ__درَتِ__ه.(2)

خداوند سبحان، خ__ويش را در كت__ابش به آنچه از قدرتش نمود، ب__ى آن ك____ه او را ببينن_____د، نش_____ان داد

.

10

الام__امُ زي__نُ الع__اب___دي__ن عليه السلام :

لَوْ ماتَ مَنْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَمَا اسْتَوْحَشْتُ بَعْدَ اَنْ يَكُ_ونَ الْقُ__رْآنُ مَعِ__ىَ.(3)

اگر همه مردم از شرق تا غرب عالم بميرند، با وجود قرآن در كنار من، هرگز احساس وحشت وتنهايى نكنم.

(1) غ___ررالحك_م: 3255 .

(2) نه____ج الب__لاغ___ه : خطبه 147 ، شرح نهج البلاغه لابن أبى الحديد : 9/103 .

(3) الك___افى : 2/602/13 .

(12) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

11

الإم____امُ الصّ_ادقُ عليه السلام :

مَ____ن ل____م يَع_____رِفِ الحَ______قَّ مِ______ن الق______رآنِ ل__م يَتَنَكَّ___بِ الفِتَ____نَ .(1)

كسى كه حقيقت را از طريق ق_رآن نشن__اس__د، از (گ__زن_د) فتنه ها بر كنار نماند.

12

أمي__رُ الْمُ____ؤْمِنينَ عليه السلام :

الق______رآنُ أفضَ______لُ الهِ_____دايَتَي_____نِ.(2)

ق_رآن، ب_رت_رين دو هدايت (كننده) اس_ت .

13

اللّ____هَ اللّ____هَ فِ__ى الْقُ____رْآنِ ، لا يَسْبِقْكُ___مْ بِ____الْعَمَ___لِ بِ____ه غَيْ____رُكُ____مْ .(3)

خدا را! خ_دا را! درب_اره قرآن، مبادا ديگ_ران در عم_ل به آن، بر شما پيشى گيرند.

14

أمي___رُالْمُ__ؤْمِنينَ عليه السلام :

كتابُ اللّه ِ تُبصِرُونَ بِه ، و تَنطِقُونَ بِه ، و تَسمَعُونَ بِه ، و يَنطِقُ بَعضُهُ بِبَعضٍ، و يَشهَدُ بَعضُ__هُ على بَع__ضٍ، و لا يَختَلِ__فُ فى اللّهِ، و لا يُخ__الِفُ بِص__احِبِ__ه ع__نِ اللّ__هِ . (4)

اين كتاب خداست كه با آن (حق را) مى بينيد و مى گوييد و مى شنويد و قسمتى از آن برقسمت ديگرش ، گويا مى گردد و برخى از آن، بر برخى ديگر گواهى مى دهد و درباره خدا (حق و احكام او يا جذب خلق به سوى خدا) اختلافى ندارد و پيرو خود را از خدا، جدا نمى سازد.

(1) المحاسن : 1/341/702 .

(2) غ___رر الحك__م : 1664 .

(3) نه__ج البلاغة: الكتاب 47 .

(4) نهج البلاغه ، خطبه 133 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (13)

مُوسَى إِمَاما وَ رَحْمَةً وَ هذَا كِتَابٌ مُصَدِّقٌ لِسَانا عَرَبِيّا لِيُنْذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ بُش__رَى لِلْمُحْسِنِي__نَ(1).»

«و پيش از آن، كتابِ موسى پيشوا و رحمت بود. و اين قرآن به زب__ان ع__رب__ى كتابى تص__ديق كنن_ده (آن) است. تا كس__انى را ك__ه ست__م ك__رده اند هشدار ده_د و ب____راى نيكوكاران مژده اى باشد» .

«أفَمَنْ كَانَ عَل_ى بَيِّنَ_ةٍ مِ_نْ رَبِّ_هِ وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَاما وَ رَحْمَةً(2).»

«آي__ا كس__ى كه از ج__انب پروردگارش بر حجّتى روشن است و شاهدى از (خويشان) او پي__رو او اس__ت و پيش ازوى (نيز) كتاب موسى پيشوا و رحمت بوده است (همچون كافر گم__راه اس__ت)؟»

15

أمي__رُالْمُ_ؤْمِنينَ عليه السلام :

اِنَّ__هُ سَيَ__أْت_ى عَلَيْكُ__مْ مِ__نْ بَعْ__دى زَم__انٌ لَيْ__سَ في__هِ شَ__ىْ ءٌ اَخْف__ى مِ__نَ الْحَ_قِّ ، وَ لا اَظْهَ__رَ مِ__نَ الْب__اطِ__لِ ... فَ__الْكِت__ابُ وَ اَهْلُ__هُ ف__ى ذلِ__كَ ال__زَّم__انِ فِى النّ_اسِ وَ لَيْسَ__ا فيهِ__مْ ، وَ مَعَهُ__مْ وَ لَيْسَ__ا مَعَهُ__مْ ! لاَِنَّ الضَّ_لالَةَ لاتُوافِقُ الْهُدى، وَ اِنِ اجْتَمَعا . فَ__اجْتَمَ__عَ الْقَ__وْمُ عَلَ__ى الْفُ__رْقَ__ةِ ، وَ افْتَ__رَقُ__وا عَلَ__ى الْجَم__اعَةِ، كَ__اَنَّهُ__مْ اَئِمَّ__ةُ الْكِتابِ وَ لَيْسَ الْكِتابُ اِمامَهُمْ ، فَلَمْ يَبْقَ عِنْدَهُمْ مِنْهُ اِلاَّ اسْمُ_____هُ ، وَ لا يَعْ___رِفُ___ونَ اِلاّ خَطَّ__هُ وَ زَبْ___رَهُ .(3)

بزودى پس از من روزگارى بر شما بيايد، كه در آن روزگار چيزى ناپيداتر از ح_ق نيست و آشكارتر از باطل نه... پس، قرآن و اهل آن در آن روزگار در مي__ان م__ردم

(1) 12 / احق_اف

(2) 17 / هود

(3) نهج البلاغة : الخطبة 147 .

(14) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

هستن__د و نيستن__د. ب__ا آن__ان هستن__د و نيستن__د! (ب_ه ظ_اه_ر در مي_ان م_ردم ب__ه س__رم__ى ب_رن_د ام__ا در ان_ديش_ه و ك__ردار با م__ردم آن روزگ__ار ف__اصله

زيادى دارند) ؛ زيرا كه گمراهى با هدايت سازش نمى كن__د، ه__ر چن__د در كنار هم باشند. پس مردم بر تفرقه و جدايى هم_داستانند و دسته جمعى متفرقند، گويى كه آنان پيشوايان قرآنند نه قرآن پيشواى آنان. پس، در مي__ان آنان از قرآن جز نامش، چيزى باقى نماند و جز خط و رسمش، چيز ديگرى از آن نشناسند .

و أحسِنُوا تِلاوَتَهُ فَ__أِنّ__هُ أحْسَنُ الْقَصصِ . (3)

كتاب خداى تبارك و تعالى را بياموزيد ؛ زيرا كه آن نيكوترين سخن و رساترين اندرز است و قرآن را بفهميد ؛ زيرا كه آن بهار دلهاست و از نور آن شفا جوييد ؛ زيرا كه آن شفابخش بيمارى هاى سينه هاست و آن را نيكو تلاوت كنيد ؛ زيرا كه آن بهت_رين ، داست___ان است .

(1) الكاف___ى : 8/175/194 .

(2) الفقي__ه : 4/402/5868 .

(3) تح______ف العق_____ول : 150 .

(16) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

20

عن____ه صلى الله عليه و آله :

فَض__لُ الق_____رآنِ عل__ى س____ائ__رِ الك__لامِ كَفَض_لِ اللّه ِ عل_ى خَلقِ_هِ .(1)

برترى قرآن ب_ر ديگ_ر سخنان، همچ_ون ب___رت__رى خ__دا ب__ر خل_____ق خ_______ود اس____ت.

21

أميرُ الْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

أحسِنُ_وا تِ_لاوَةَ الق__رآنِ ف__إنّ__هُ أنفَ__عُ القَص__صِ، واستشفُوا بِه فانّهُ شِفاءُ الصُّدورِ. (2)

ق___رآن را نيك___و (و با دقت) ت___لاوت كني___د ؛ زي___را كه آن، س___ودمن___دترين داستان است از آن شف___ا ج___ويي___د ؛ زي___را ك___ه آن، شف____اى سين_ه ه___است.

خوانده و بحث ش__ود، بر ت__ازگى و ط__راوت آن اف__زوده مى ش__ود؟ حضرت فرمود: چون خ__داى تبارك و تع__الى، آن را تنه__ا براى زم__انى خ__اص و م__ردمى خاصّ ق__رار نداده است. از اين رو، در هر زمانى و براى هر م__ردم__ى، تا روز قيامت، تازه و باطراوت است.

24

الإِْم___امُ ال_رِّض__ا عليه السلام :

ف__ى صِفَ__ةِ الق__رآنِ _ : هُ__و حَب__لُ اللّه ِ المَتي_نُ ، و عُ_رْوَتُ_هُ الْ_وُثْق_ى ، و طَ__ريقَتُ__هُ الْمُثل__ى ، اَلْمُ__ؤدِّى اِلَ_ى الْجنّةِ، وَ الْمُنجى مِنَ النّارِ ، لا يَخلُقُ عَلَى الاْءَزْمِنَةِ ، و لا يَغِثُّ عَلَى الاْءلسِنَةِ ، لاِءنّه لَمْ يُجْعَ__لْ لِ__زَم__انٍ دونَ زَمانٍ ، بَل جُعِلَ دَليلَ البُرهانِ ، وَ الْحُجَّةَ عَلى كُلِّ إنسانٍ ، لايَ__أتي__هِ الب__اطِ__لُ مِن بَي__نِ يَ__دَي__هِ و لا م_ِن خَلفِ_ه تَن_زيلٌ مِ_ن حَكي_____مٍ حَمي____دٍ . (2)

امام رضا عليه السلام ، در وصف قرآن ، مى فرمايد : قرآن ريسمان محكم خدا و دستگيره است__وارش و راه ب__رت__ر اوست كه به بهش__ت مى كش__اند و از آتش مى ره__اند و بر اثر گذر زمان ها، كهنه نمى شود و برسرزبان ها ، انحطاط و تباهى نمى پذيرد ؛ چرا كه قرآن براى زمان خ__اصّى ق__رار داده نش__ده . بلك__ه به عن__وان راهنم__اى به سوى برهان و حجت بر هر انس___انى در نظ_ر گرفته شده است . نه از پيش رو و نه از پشت س_رش ب__اط_ل ب__ه آن راه ني__ابد ، ف_رود آمده از سوى حكيم__ى ست____وده ، اس__ت .

(1) البحار: 92/15/8. و عن يعقوب بن السكّيت النحوى قال: سألت أبا الحسن الثالث عليه السلام ما بال الق_رآن _ و ذكر نحوه _ البحار: 92/15/9 .

(2) عي__ون اخب__ار الرض_ا 7 2/130/9 .

(18) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

عليه السلام : عَنِ الرِّضا، عَنْ أَبيهِ عليهماالسلام ،

أَنَّهُ سُئِلَ أَبُو عَبْدِاللّه ِ عليه السلام : ما ب_الُ الْقُ__رْآنِ لا يَ__زْدادُ عَلَى النَّشْ__رِ وَ الدَّرْسِ إلاّ غَضّاً؟ : فَقالَ: لأَِنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى لَمْ يَجْعَلْهُ لِ__زَم___انٍ دُونَ زَم___انٍ، وَ لا لِن___اسٍ دُونَ ن___اسٍ، فَهُوَ ف__ى كُ__لِّ زَم__انٍ جَ__دي__دٌ، و عِنْ_دَ كُلِّ قَ__وْمٍ غَ__ضٌّ إلى يَومِ القِيامَةِ .(1)

كتاب عيون اخبار الرضا (از شيخ صدوق "ره"): از حضرت رضا عليه السلام از پدرش عليهم السلام سؤال شد از امام ششم عليه السلام : چه دليلى است در كار قرآن كه در اثر نش__ر و درس آن زي__اد نم__ى ش__ود مگ__ر ت__ازگ__ى و طراوت آن پس فرمود: اين ب__راى آن اس__ت كه خ__داون__د تب__ارك و تع__الى آن را ق__رار ن__داده براى زمانى غي__ر زمان ديگر و نه براى مردمى غير مردم ديگر (اختصاص به يك زمان و يك عدّه خاص ندارد) پس آن در هر زمانى تازه است و در نزد هر قومى تازه و نو رسي_ده است تا روز قيامت.

(1) سَفينَ_____ةُ الْبِح_______ار، شي____خ عب___اس قم___ى، جل_____د چه___ارم .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (19)

هُوَ لِلَّذينَ امَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ وَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ فى اذانِهِ__مْ وَقْ__رٌ وَ هُوَ عَلَيْهِ_مْ عَمىً اُولئِكَ يُنادَوْنَ مِنْ مَكانٍ بَعيدٍ(3).»

«و اگر اين كتاب را قرآنى غير عربى گردانيده بوديم، قطعا مى گفتند: چرا آيه هاى آن روشن بيان نشده است؟ كتابى غيرعربى و (مخاطب آن) عرب زبان؟ بگو: اين كتاب براى كسانى كه ايمان آورده اند رهنمود و درمانى است و كسانى كه ايمان نمى آورند، در گوشهايشان سنگينى است و قرآن برايشان نامفهوم است و (گويى) آنان را از جايى دور ندا مى دهند» .

26

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

اِنّ في__هِ شِف__اءً مِ__ن أكبَ__رِ ال____داءِ، و هُ__و الكُف__رُ والنِّف__اقُ، و الغَ__ىُّ و الضَّلالُ. (4)

در ق__رآن، درمان بزرگترين درده__است: درد كف__ر و نف__اق و تب_اهى و گمراهى.

(1) 82 / اس__راء

(2) 57 / يونس

(3) 44 / فصّلت .

(4) نهج البلاغة: الخطبة 176، شرح نهج البلاغة لابن أبى الحديد: 10/19.

(20) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

27

الإِم__امُ الحَسَ__نُ عليه السلام :

اِنَّ هذَا الْقُرآنَ فيهِ مَصابيحُ النُّورِ وَ شِفاءُ الصُّدُورِ فَلْيَجْلُ جالٍ بِضَوْئِه وَلْيُلْجِمُ الصِّفةَ قَلبَ__هُ ، فَأِنَّ التّفكيَرَ حَياةُ الْقَل__بِ الْبَصي_رِ كم__ا يَمشِ__ى الْمُستَنيرُ فِى الظُّلُماتِ بِالنّ_ورِ.

براستى كه در اين قرآن، چراغ هاى روشنايى (بخش) و شفاى سينه ها (و بيمارى هاى دله__ا) است . پس ، ج__لا دهن__ده ، ب__اي__د كه به ن__ور آن (ديده دل خويش را) جلا دهد و قلبش را بدان صفت لگام زند ؛ زيراكه انديشيدن مايه حيات دل شخص با بصيرت است ، همچنان كه آدمى در تاريكى ها، با كمك نور راه خود را مى پيمايد .

28

أمي__رُالْمُ_ؤْمِني__نَ عليه السلام :

علَيكُ___م بكت__ابِ اللّه ِ ؛ ف__إنّ__هُ الحَب__لُ المَتي___نُ، و الن___ورُ المُبي___نُ، و الشِّف___اءُ الن___افِ___عُ... مَ__ن ق__الَ ب___هِ صَ__دَقَ، و مَ__ن عَمِ__لَ ب__هِ سَبَ_____قَ. (1)

بر شما باد به

كتاب خدا، كه آن ريسمان محكم و نور روشنگر و داروى سودمند و شفابخش است... هر كه به آن سخن گويد راست گفته است و هر كه به آن عمل كند، پيش____ى گي_______رد. (2)

(1) نه__ج الب__لاغ___ة: الخطب_ة 156، ش__رح نه__ج البلاغة لابن أبى الح__دي__د: 9/203 .

(2) به نظ__ر مى رس__د اش__اره حض__رت اين باشد كه چني__ن كسى از جمل__ه سابق__ون اس__ت كه در آي__ه «السّابِقُ__ونَ السّابِقُ_ونَ اُؤلئِ_كَ الْمُقَرَّبُ__ونَ» (10 و 11 / واقعه) به آن اش__اره ش__ده اس__ت.

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (21)

اين كه ريشه آن در كت__اب خ__داى ع__ز و ج__ل هس__ت، ام__ا خ_ردهاى مردم به آن نمى رسد.

و عترت

42

عن__ه صلى الله عليه و آله :

خِي__ارُكُ_م مَ____ن تَعَلَّمَ الق_رآنَ و عَلَّمَ______هُ. (1)

بهت_رين شما، كس_ى است ك_ه ق__رآن را بي__ام_وزد و (به ديگ__ران) آموزش دهد.

43

الإم____امُ الصّادقُ عليه السلام :

مَنْ ماتَ مِنْ اَوْلِيائِنا وَ شيعَتِنا وَ لَمْ يُحْسِنِ الْقُرْآنَ عُلِّمَ فى قَبْرِه لِيَرْفَعَ اللّهُ فيهِ دَرَجَتَهُ، فإنَّ دَرَج__اتِ الجَنَّةِ على قَدرِ عَدَدِ آياتِ القرآنِ فيقالُ لقارِئِ القرآنِ: اِقرَأْ وَ ارْقَ .(2)

هركس از دوستان و شيعيان ما كه بميرد و قرآن را خوب بلد نباشد، در قبرش قرآن به آو آموخته شود تا خداوند به سبب آن درجه اش را بالا برد؛ زيرا درجات بهشت به اندازه شمار آيات قرآن است. پس به قرآن خوان گفته ش__ود: بخ_وان و ب_الا رو .

كتابت ديده (بصيرت) مرا روشن گردان و سينه ام را فراخ ساز و زبانم را باز و گويا كن و پيكرم را در راه آن به كار گير و در اين باره با قرآن نيرويم بخش و بر آن كمكم فرما ، كه در اين زمينه جز تو كسى كمك نكند . معب__ودى ج__ز ت_و نيست .

48

رَسُولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله _ مِن دعائِه _ :

اللّهُمّ ارحَمْنى بتَركِ مَعاصِيكَ أبَدا ما أبقَيتَنى ، وارزُقْنى حُسنَ النَّظرِ فيما يُرضِيكَ عَنّى ، و ألزِمْ قَلبى حِفظَ كتابِكَ كما عَلَّمتَنى ، واجعَلْنى أتلُوهُ علَى النَّحوِ الذى يُرضِيكَ عَنّى . اللّهُمّ نَوِّرْ بكتابِكَ بَصَرى ، و اشرَحْ بِه صَدرى، و فَرِّحْ بِه قَلبى، و أطلِقْ بِه لِسانى، و استَعمِ__لْ بِ__ه بَ__دَن_ى، و قَ__وِّنى عل_ى ذل__كَ ، ف__إنّ__هُ لا حَولَ و لا قُوّةَ ألاّ بكَ . (2)

بارخدايا! به من رحمت آر كه تا زنده هستم، هيچگاه نافرمانى تو نكنم و نيك انديشى در هر آنچه كه تو را خشنود مى سازد ، روزيم فرما و حفظ كردن

(1) البح__ار : 92/208/5 .

(2) قرب الإسناد : 5/16 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (29)

كتابت را بدان گونه كه به من آموختى ، بادلم ملازم و همراه گردان و چنان كن كه ق__رآن را آن گ__ون__ه ك__ه ت__و را از من خشن__ود مى گ__ردان__د ، تلاوت كنم. بار خدايا! ديده (بصيرت) مرا به كتابت روشن نم__ا و ب__ه وسيل__ه آن سين__ه ام را فراخ گردان و دلم را با آن شاد ساز و زبانم را به آن باز و گويا كن ، بدنم را در راه آن ب__ه ك_ار گي___ر و در اي__ن زمين__ه ني__روي__م بخش ؛

زيرا كه هيچ حركت و ق__درتى ج_ز به وسيله ت__و نيست .

(انظر) الأمثال: باب 3617.

الترغيب و الترهيب:2/360 «دعاء حفظ القرآن»

فإنّهُ لا حَولَ و لاقُ______وّةَ إلاّ ب____كَ .(1)

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام : پس از ختم قرآن ، اين دعا را مى خواند : بارخدايا! سينه ام را با قرآن ف___راخ گ__ردان و ب__دن__م را ب___ا (احكام) ق__رآن به كار گي__ر و ديده ام را با قرآن روشنايى بخش و زبانم را با قرآن باز و گويا كن و تا زنده ام ، مرا براى عمل به ق_رآن ي__ارى ف__رم__ا ، ك__ه ح_رك__ت و ق__درت__ى ج__ز به وسيل_ه تو نيست . البحار: 92/369 باب 126

باقر عليه السلام ، نيز خوش آوازترين مردم بود .

65

عن__ه صلى الله عليه و آله :

م__ا بَعَ_ثَ اللّ_هُ عَ_زَّ و ج_لَّ نبيّ_ا إلاّ حَسَ_نَ الصَّ_وتِ.(3)

خ_داوند عز و جل هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگ__ر اين ك__ه خ__وش آواز بود .

(1) الت__رغي__ب و الت_رهيب : 2/364/9 .

(2) الكافى : 2/616/11 وح 10 .

(3) الك__افى : 2/616/11 وح 10 .

(36) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

قرآن و عترت (37)

الْمَعْ___رُوفِ ، وَ لا اَعْرَفَ مِنَ الْمُنْكَرِ ! فَقَدْ نَبَ___ذَ الْكِت___ابَ حَمَلَتُهُ ، وَ تَناساهُ حَفَظَتُهُ، فَالْكِتابُ يَوْمَئِذٍ وَ اَهْلُهُ طَريدانِ مَنْفِيّانِ... وَ مِنْ قَبْلُ ما مَثَّلُوا بِالصّالِحي___نَ كُلَّ مُثْلَةٍ. (1)

به زودى پس از من زمانى بر شما بيايد، كه در آن زمان چيزى ناپيداتر از حق و پيداتر از باطل وجود ندارد... در ميان مردم آن روزگار كالايى كسادتر از كتاب خدا، هرگاه كه به درستى و چنان كه حق آن است تلاوت شود، وجود ندارد و هرگاه مع__انيش تح__ريف ش__ود، مت__اعى پر رونق تر از آن نيست. در شهرها چيزى ناپسن__دت__ر از ك__ار ني__ك و پسن__دي__ده ت__ر از ك__ار زشت وجود ن__دارد ؛ زي__را ق__رآن دانان آن را ب__ه كن__ارى افكن__ده ان__د و حافظانش، آن را ب__ه دست فراموشى سپرده اند. در آن روزگ___ار ق__رآن و اه__ل آن، مطرود هستند... و پيش از آن زم__ان، انواع سختى ها و شكنج___ه ه__ا در ح__ق درستكاران اعمال شد.

68

الإم___امُ الصّ___ادقُ عليه السلام

فى قولِه تعالى:«الَّذينَ آتَيناهُمُ الكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِه» _ : يُرَتِّلُونَ آياتِه و يَتَفَهَّمونَ مَعانِيَهُ ، و يَعمَلُونَ بِأحكامِه، و يَرجُونَ وَعدَهُ ، و يَخشَونَ عَذابَهُ ، و يَتَمَثَّلُونَ قصَصَهُ ، و يَعتَبِرُونَ أمثالَهُ ، و يَأتُونَ أوامِرَهُ ، و يَجتَنِبون نَواهِيَهُ . ما هُو واللّهِ بِحفظِ آياتِه و سَردِ حُروفِه ، و تِلاوَةِ سُوَرِه و دَرسِ أعش____ارِه و أخم___اسِ__ه ، حَفِظُوا حُروفَهُ و أض__اعُ_وا حُ__دودَهُ ، و إنّما هو تَدَبُّرُ آياتِه ، يقولُ اللّه ُ تعالى:« كِتابٌ أنْ__زَلن__اهُ إلَي__كَ مُب___ارَكٌ لِيَ__دَّبَّ__روا آي___اتِ___ه(2).»

(1) نه__ج الب__لاغ_ة ، الخطب__ة 147، ش__رح نه__ج الب__لاغة لابن أبى الحديد: 9/104 راجع تم_ام الخطبة.

(2) تنبيه الخواطر : 2/236 .

(38) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

درباره آيه «كسانى كه به آنان كتاب داديم ، آن را تلاوت مى كنند آن گونه كه حق تلاوت آن است» ، فرمود : آياتش را روشن و شمرده مى خوانند ، سعى مى كنند معانيش را بفهمند ، احكام و فرامينش را به كار مى بندند ، به وعده اش اميدوارند ، از عذابش مى ترسند ، از داستانهايش سرمشق مى گيرند ، از مثلهايش پند مى گيرند ، امرهايش را به جا مى آورند و از نهى هايش دورى مى كنند . به خدا سوگند كه حق تلاوت قرآن به حفظ آيات و پشت سر هم خواندن حروف و كلم__اتش و ت__لاوت س__وره اى و بررسى شماره هاى آيات آن، نيست. حروف و كلماتش را حفظ كردند و ح__دود و مع__انيش را ف__رو گ__ذاشتن__د، جز اين نيست كه حق تلاوت قرآن به تدبّر و تأمل در آيات آن است؛ خ__داى متع__ال مى فرمايد: «كتابى است خجست__ه ك___ه س__وى ت__و ف_رو ف__رست__ادي__م، تا در آي___ات آن تدبّ_ر كنند» .

69

رَسُ_ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

ف__ى ق___ولِ__ه تع__الى: «يَتْلُ__ونَ__هُ حَ__قَّ تِ__لاوَتِ__ه» _ : يَتَّبِعُ__ونَ__هُ حَ_قَّ اتِّب__اعِ__ه.(1)

درباره آيه «آن را تلاوت مى كنند آن گونه كه حق تلاوت آن است» ، فرمود : (يعنى) از آن چنان كه بايد و شايد ، پيروى مى كنند .

(1) الدّر المثنور : 1/272 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (39)

70

الإمامُ زينُ العابدين عليه السلام :

عن___دَ خَتمِ__هِ الق__رآنَ _ :اللّهُ__مّ ف__إذ أفَ__دْتَن__ا الْمَع__ونَةَ عل__ى تِ__لاوَتِه و سَهَّلْتَ جَ__واسِىَ ألسِنَتِنا بِحُسنِ عِب__ارَتِه فَاجْعَلْنا مِمَّ__ن يَ__رعاهُ حَقَّ رِعايَتِه ، و يَدِينُ لَ_____كَ بِ__اعْتِق___ادِ التَّسلي__مِ لِمُحْكَ__مِ آي_____اتِ___ه. (1)

پس از ختم قرآن ، مى گفت : بارخدايا ! اكنون كه در تلاوت قرآن به ما كمك عطا فرمودى و زبان زمخت ما را

به عبارت زيبا و لطيف قرآن روان ساختى ، پس ما را از كسانى قرار ده كه آن را آن گونه كه حق و سزاوار است رع___ايت مى كنن___د (و به ك__ار مى بن__دن__د) و با اعتق__اد ب___ه تسلي__م در ب__راب__ر آيات محك___م آن ، تو را اطاعت مى نمايند .

71

الإم__امُ الحس_____نُ عليه السلام :

اِعْلَمُ__وا عِلْم__ا يَقين__ا أنّكُم ... لَنْ تَتْلُوا الْكتابَ حَقَّ تِلاوَتِه حتّى تَعرِفُوا الذى حَرَّفَهُ ، ف__إذا عَ__رَفتُ__م ذل___كَ عَ__رَفتُ__مُ البِ__دَعَ و التَّكلُّفَ.(2)

يقين بدانيدكه شما... كتاب خدا راهرگز، چنان كه بايدوشايد ، تلاوت نخواهيد كرد، مگر آن گاه كه بشناسيد چه كسى آن را تحريف مى كند ؛ زيرا كه هرگاه آن را شناختيد،بدعت ها و توجيهات متكلفانه رامى شناسيد.

(1) الصحيفة السجادي__ة : 158 الدع___اء 42 .

(2) البح__ار : 78/105/3 .

(40) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

72

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

أي__نَ القَ__ومُ ال__ذينَ دُعُ___وا إلَ__ى الإس__لامِ فَقَبِلُ__وهُ و قَ_رَؤوا القرآنَ فَأحكَموهُ ؟ (1)

كج__اين__د آن م__ردمى كه به اسلام ف__راخ__وان__ده شدند و آن را پذيرفتند و ق___رآن را خواندن__د و است__وارش گ__رداني_دن_د ؟

73

عن_ه عليه السلام :

أوِّهِ عل__ى إخ_وانىَ الذينَ تَلَوُا القرآنَ فَأحكَمُوهُ،و تَدَبَّرُوا الفَرضَ فَأقامُوهُ ، أحيَوا السُّنَّ_ةَ و أماتُوا البِدعَ__ةَ ، دُعُ__وا للجِه__ادِ فَ__أج__اب_وا ، و وَثِقُوا بالق__ائدِ فَ_اتَّبَعُوهُ ! (2)

دريغ___ا ، بر آن برادران من كه قرآن را تلاوت كردند و استوارش گردانيدند و درباره فرايض ، انديشيدند و آن ها را برپا داشتند و سنّت (پيامبر) را زنده نگه داشتند و بدعت را ميراندند . به جهاد فراخوانده شدند و اجابت كردند و به رهبر خ___ويش اطمين___ان ك_ردند و از او پيروى نمودند .

اشْتَ_______رَوْا بِ__هِ ثَمَن__ا قَلي__لاً فَبِئْ___سَ م___ا يَشْتَ_____رُونَ (3)»

«و (ياد كن) هنگامى را كه خ__داون__د از كس__انى كه به آنان كتاب داده شده، پيمان

(1) نه___ج الب__لاغ_ة : الخطب__ة 121 و 182 .

(2) نهج البلاغة : الخطبة 121 و 182 .

(3) 187 / آل عم___ران

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (41)

گرفت كه حتما بايد آن را (به وضوح) براى مردم بيان نماييد و كتمانش نكنيد. پس، آن (عهد) را پشت سر خ___ود ان__داختن__د و در ب__راب__ر آن، به___ايى ناچي__ز به دست آوردند و چه بد معامله اى كردند» .

«وَ لَمّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ نَبَذَ فَريقٌ مِنَ الَّذينَ اوُتُوا الْكِتابَ كِتابَ اللّهِ وَراءَ ظُهُ_ورِهِمْ كَ_اَنَّهُمْ لا يَعْلَمُونَ(1)»

«و آن گاه كه فرستاده اى از جانب خدا برايشان آمد _ كه آنچه را با آنان بود تصديق م__ى داش__ت _ گ__روه__ى از اه__ل كت____اب، كت__اب خ__دا را پشت س__ر افكندند، چن__ان ك_ه گ_ويى نم_ى دانن__د» .

74

الإم_امُ الج_وادُ عليه السلام :

و كُلُّ اُمّةٍ قد رَفَعَ اللّهُ عَنهُم عِلمَ الكتابِ حِينَ نَبَذُوهُ و وَلاّهُم عَدُوَّهُم حينَ تَوَلَّوهُ، و كانَ مِن نَبذِهِمُ الكتابَ أن أقاموا حُروفَهُ و حَرَّفُوا حُدودَهُ، فهُم يَروُونَهُ و لايَرعَونَهُ، وَالْجُهّ__الُ يُعجِبُهُ__م حِفظُهُ__م لِل___رِّوايَةِ، وَ الْعُلَم__اءُ يَح__زُنُهُ__م تَركُهُم لِلرِّعايَةِ. (2)

هر امتى ، آن گاه كه كتاب آسمانى خود را رها كرد و دور افكند ، خداوند علم آن را از آنان گرفت و آن گاه كه دشمنان خود را به دوستى و سرپرستى گرفتند ، خداوند آن دشمنان را بر ايشان ولايت و حكومت داد . دورافكندن كتاب ، به اين بود كه حروف و كلمات آن را برپا داشتند و معانيش را تحريف كردند ؛ كتاب را مى خوانند و روايت مى كنند

اما آن را رعايت نمى كنند و به كارنمى بندند. نادانان از اينكه آن راخوب مى خوانندوحفظ مى كنند، خوشحالند و دانايان از اينكه آن را رع__ايت نمى كنند و به كار نمى بندند، اندوهناكند .

(1) 101 / بق__ره

(2) الكافى : 8/53/16 .

(42) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

75

أمي___رُالْمُ_____ؤْمِنينَ عليه السلام :

مَ__ن قَ___رَأَ الق___رآنَ فم__اتَ فَ_دَخَ_لَ النارَ فهُو ممَّن كانَ يَتَّخِذُ آي__اتِ اللّه ِ هُ__زُوا.(1)

هر كه قرآن خوان باشد و بميرد و (با اين حال) به دوزخ رود، او از كسانى بوده كه آي_ات خ__دا را ب__ه ريشخن__د مى گ_رفت_ه اس__ت .

و حركت درآوريد و هم__ه ك_وشش شما اين نباشد كه سوره را به آخر برسانيد .

80

أمي__رُ الْمُ____ؤْمِني__نَ عليه السلام :

أيضا _ بَيِّنْ__هُ تِبْي__ان__ا وَ لا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لكِنِ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْق__اسِيَ___ةَ وَ لا يَكُ____نْ هَ__مُّ اَحَ__دِكُ_مُ آخِ__رَ السُّ___ورَةِ . (2)

نيزدرباره همين آيه، مى فرمايد: قرآن را روشن و واضح بخوان و مانند شعر به شتاب و بريده مخوان و چون ريگ پراكنده اش مساز. بلكه دل هاى سخت خودرا (به وسيله آن) به بي__م و هراس افكنيد و تمام سعى شما اين نباشد كه سوره را به پايان بريد.

81

عن_ه عليه السلام :

اَمَّا اللَّيْ__لَ فَصافُّونَ اَقْدامَهُمْ ، ت__الي__نَ لاَِجْ__زاءِ الْقُ__رْآنِ يُرَتِّلُونَها تَرْتيلاً . يُحَزِّنُونَ

(1) نوادرُ الرّاوندى : 30 .

(2) الكافى : 2/614/1 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (45)

بِ____ه اَنْفُسَهُ________مْ وَ يَسْتَثي_______رُونَ بِ______ه دَواءَ دائِهِ___مْ. (1)

در وص___ف پ___رهي___زگ___اران، مى ف__رم__ايد: شب هنگ__ام به پ__امى خي__زن__د و آيات قرآن را با تأمل و شمرده مى خوانند و جان هايشان را با خ___وان__دن آن ان__دوهن___اك مى س___ازن__د و داروى درد و بيم__ارى خود را در آن مى ج_____وين______د.

قِ__راءةٍ لَيْسَ فيه_ا تَدَبُّ__رٌ ، ألا لا خَي__رَ فى عِب__ادَةٍ لَيْ_سَ فيها تَفَقُّهٌ . (6)

(1) نهج البلاغة: الخطبة 193 .

(2) 24 / محمّ__د

(3) 29 / ص

(4) 68 / مؤمنون

(5) 82 / نساء

(6) البحار : 92/211/4 و ص 216/22 .

(46) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

بدانيد كه در قرآن خواندنى كه با تدبّر همراه نباشد ، خيرى نيست ؛ بدانيد كه در عبادتى كه با فه__م توأم نباشد ، خيرى نيست .

83

الإمامُ زينُ العابدين عليه السلام :

آي__اتُ الق__رآنِ خَ__زائنُ العِل__مِ ، فكُلَّما فَتَحتَ خِزانَةً فيَنبغى لكَ أن تَنظُرَ فيها . (1)

آيه هاى قرآن گنجينه هاى دانش هستند. پس، هرگاه گنجينه اى گشوده شد ، شايسته است كه درآن نظرافكنى.

84

أمي___رُ الْمُ__ؤْمِني_نَ عليه السلام :

تَ__دَبَّ__روا آي__اتِ الق__رآنِ و اعتَبِ__رُوا بِ_ه ، فَأِنّهُ أبلَغُ العِبَرِ . (2)

درآيات قرآن تدبّركنيدوازآن عبرت آموزيد؛زيراكه قرآن رساترين پندهاوعبرتهاست.

85

الإم___امُ الصّ___ادقُ عليه السلام :

لَمّا سُئِلَ عَنْ قِ__راءةِ الْقُ__رآنِ فى ليلَ__ةٍ _ : لا يُعجِبُنى أن تَقرَأهُ ف_ى أقَلَّ مِن شَهرٍ . (3)

(1) البحار : 92/211/4 و ص 216/22 .

(2) غ_ررالحكم : 4493 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (47)

در پاسخ به سؤال از ختم كردن قرآن دريك شب ، فرمود : خوش ندارم كه آن را در كمتراز يك ماه بخوانى .

(انظر) العبادة: باب 2491 .

[الرِّضا عليه السلام فى طريقِ خُراسانَ [يُكثِرُ بِاللَّيلِ فى فِراشِه مِن تِلاوَةِ الْقرآنِ، فَإذا مَرَّ بِ__آيَ__ةٍ فيه__ا ذِك_رُ جَنّ_ةٍ أو نارٍ بَكى و سَألَ اللّه َ الجَنَّ_ةَ و تَعَ__وَّذَ بِ__ه مِ__ن الن__ارِ . (2)

در راه سفر به خراسان ، شب ها در بسترش بسيار قرآن مى خ___وان___د و هرگ__اه به آيه اى كه در آن از بهشت يا آتش ياد شده بود مى رسي___د ، مى گ__ريس__ت و بهش__ت را از خ___دا مس____أل_ت مى ك___رد و از آت___ش به او پن____اه مى ب___رد .

87

رَسُ___ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

أنّ____ى لاَءعْجَ____بُ كَيْ_____فَ لا أشي____بُ إذا قَ_____رَأتُ الق______رآنَ ! (3)

من در شگفتم كه وقتى قرآن مى خوانم، چگونه مويم سفيد نمى شود .

(1) الكاف_ى : 2/617/1 .

(2) 16 / حديد

(3) عي___ون أخب___ار ال__رِّض__ا عليه السلام : 2/182/5 .

(4) البحار : 16/258/42 .

(48) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

(3)

(1) الاختص_اص : 262 .

(2) البحار : 77/100/1 .

(3) الخص__ال : 143/165 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (51)

قاريان سه گونه اند : قاريى كه قرآن مى خواند ، تا بدان وسيله از شاهان به نوايى برسد و بر مردم فخر و بزرگى فروشد ، چنين كسى از دوزخيان است . قاريى كه قرآن مى خواند و حروف و كلماتش را حفظ مى كند ، اما معانيش را رها مى كند . اين نيز از دوزخيان است و قاريى كه قرآن مى خ__وان__د و ب__ا آن در زي__ر ك_لاه برك خود پنهان مى شود و به آيات محكم آن عمل مى كن__د و به آي__ات متش__ابهش ايم__ان مى آورد و فرايضش را به جا مى آورد و ح__لالش را ح__لال و ح__رامش را ح__رام مى شمارد ؛ اين قارى از كسانى است كه خداوند او را از گم__راه__ى ه__اى فتن__ه نج__ات مى دهد و از بهشتيان است و درباره هركه خواهد ، شفاعت مى كند .

97

رَسُ___ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

قُرّاءُ الْقرآنِ ثَلاثةٌ : رجُلٌ قَرَأَ الْقرآنَ فَاتَّخَذَهُ بِضاعَةً فَاسْتَجْرّبه الْمُلوكَ وَ اسْتَمالَ بِهِ النّاسَ ، و رَجُلٌ قَرَأَ الْقرآنَ فَأقامَ حُروفَهُ و ضَيَّعَ حُدودَهُ ، كَثُرَ هؤلاءِ مِن قُرّاءِ الْقرآنِ لاكَثَّرَهُمُ اللّهُ تعالى ! و رجُلٌ قَرَأَ الْقرآنَ فَوَضَعَ دَواءَ الْقرآنِ على داءِ قلبِه فَأسْهَرَ بِه لَيلَهُ و أظْمَأَ بِه نَهارَهُ ، و قامُوا فى مَساجِدِهِم وحَبَوا بهِ تَحتَ بَرانِسِهِم، فهؤلاءِ يَدفَعُ اللّهُ مِ_ن الْكِبريتِ الأحمَ___رِ . (1)

قاريان قرآن سه گونه اند : مردى كه قرآن مى خواند و آن را وسيله اى براى سودجوئى از شاهان و جلب توجه مردم قرار مى دهد و مردى كه قرآن مى خواند و الفاظ و كلماتش را برپامى دارد و معانيش را فرومى گذارد . اين دسته از قاريان قرآن تعدادشان

زياد است و خدا امثال آنها را زياد نكناد و مردى كه قرآن

(1) ميزان الحكمة، آية اللّه محمّدى رى شهرى، جلد دهم .

(52) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

مى خواند و دارو و مرهم قرآن را بر روى درد دل خويش مى نهد . شبش را با آن به بيدارى مى گذراند و روزش را با آن به تشنگى سپرى مى كند . (آن را) در مسجدهايشان به پا مى دارند و زير كلاه بركيهاى خود مى خزانندش. اينانند كه خداوند به بركت وجودشان ، بلا را مى گرداند و دشمنان را از ميان مى برد و باران آسمان را فرو مى ف__رست__د ؛ ب__ه خ__دا س__وگن__د كه اين قاريان از كبريت احمر كمي___اب ت__رن__د .

98

الإم_امُ الصّادقُ عليه السلام :

إنَّ مِن الناسِ مَن يَتَعَلَّ__مُ الق__رآنَ لِيُق__الَ : ف__لانٌ قارِئٌ ! و مِنهم مَن يَتَعَلَّمُهُ فَيَطلُبُ بِه الصَّوتَ فيقالُ : فلانٌ حَسَنُ الصَّوتِ ! و ليسَ فى ذلك خَيرٌ ، و مِنهُم مَن يَتَعَلَّمُهُ فيَق__ومُ بِه فى ليلِ__ه و نَه__ارِه ، لا يُب___الِى مَ_ن عَلِ_مَ ذل__كَ و مَ__ن ل__م يَعلَمْ__هُ . (1)

ب__رخ__ى از م__ردم ق___رآن را فرامى گي__رن__د ، براى اين كه بگ__وين__د ف__لانى قارى است . برخى آن را مى آموزند ، تا با ص__داى خوش بخوانند و مردم بگويند ف_لانى ص__وتى خوش دارد . در اين ها خيرى نيست (كارشان ارزش__ى ن__دارد) . ب__رخ__ى هم ق__رآن را ف__رامى گي__رند و شب و روزش___ان را با آن به سر مى برند و اهميتى نمى دهند كه كسى اي_ن مطل_ب را مى دان__د ي____ا نمى دان___د .

99

رَسُ__ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

مَن قَرَأَ الْقرآنَ يُريدُ بِه السُّمعَةَ و الْتِماسَ شى ءٍ لَقِىَ اللّهَ عَزَّوَجلَّ يَومَ الْقِيامَةِ و وَجْهُ__هُ عَظْمٌ لَيْسَ عَلَيْهِ لَحْمٌ ... و مَن

قَرَأَ الْقرآنَ و لَمْ يَعْمَلْ بِ_ه حَشَ_رَهُ اللّهُ يَومَ الْقِيامَةِ أعْم___ى فَيَق__ولُ: «رَبِّ لِمَ حَشَ___رْتَنى أعْم___ى...»؟! (2)

(1) الك______اف_ى ، 2/608/6 .

(2) ثواب الأعمال : 337/1 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (53)

هر كه براى شهرت طلبى و رسي__دن به چيزى ق__رآن بخ__واند ، در روز قي__امت ب_ا چه__ره اى استخوانى و بى گ__وش_ت ، خ__داى ع_ز و ج_ل را دي__دار كن__د ... و ه__ر ك__ه قرآن بخ__وان__د و ب__ه آن عم__ل نكن__د ، خداوند در روز قيامت او را كور محشور گرداند، پس بگ_وي_د: «پروردگارا ! چرا مرا كور محشور كردى ...» .

(انظر) العلم: باب 2867.

ديدگاه قرآن و عترت

بودند و از كسانى كه همراه نوح (بر كشتى) سوار كرديم و از فرزندان ابراهيم و اسرائيل و از كسانى كه (آنان را) هدايت نموديم و برگزيديم (و) هرگاه آيات (خداى) رحمان بر آنان خ_وان__ده مى ش_د، سج___ده كن__ان و گ_ري_ان به خاك مى افتادند» .

«اَلَمْ يَأْنِ لِلَّذينَ امَن_ُوا اَنْ تَخْشَ_عَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللّهِ وَ م_ا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا يَكُونُوا كَالَّذينَ اوُتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَيْهِمُ الاَْمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ(1).»

«آيا براى كسانى كه ايمان آورده اند وقت آن نرسيده كه دلهايشان به ياد خدا و آن حقيقتى كه نازل شده نرم (و فروتن) گردد و مانند كسانى نباشند كه از پيش بدانها كتاب داده شده و (عمر و) انتظار بر آنان ب__ه درازا كشي_د و دلهايشان سخت گرديد و بسيارى از آنها فاسق بودند؟»

100

الإم_امُ الصّادقُ عليه السلام :

لمّ__ا سَأَل_هُ زُرارَةُ ع__ن وُج__وبِ الاْءنْص_اتِ وَ الاِْسْتِماعِ عَلى مَن يَسمَعُ القرآنَ _ : نَعَم ، إذا قُ____رئَ الق______رآنُ عِن___دكَ فق___د وَجَ__بَ علَي__كَ الاِْسْتِم__اعُ وَ الاْءنص__اتُ. (2)

در پاسخ سؤال زراره از وجوب خاموش ماندن و گوش دادن بر كسى كه قرآن را مى شنود، فرمود: آرى، هرگاه قرآن درحضور تو خوانده شد، واجب است كه گوش كنى وخاموش مانى.

101

الإم__امُ الب__اقرُ عليه السلام :

إنّ اللّه َ يقولُ للمؤمنينَ: «و إذا قُرِئَ القُرآنُ» يَعنى فى الفَريضَةِ خَلفَ الإمامِ

(1) 16 / حديد

(2) البحار : 92/222/7 و ص 221/3 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (55)

«فاسْتَمِعُ____________وا...». (1)

خداوند به مؤمنان م_ى ف_رمايند : «ه__رگ__اه ق___رآن خ__وان__ده ش__د» يعن___ى در نم__از واج__ب پش__ت س__ر ام__ام جم__اع_ت، «پ___س گ___وش كني___د...» .

: علَ__ى العِب_ارَةِ و الإشارَةِ ، و اللَّط__ائفِ ، و الحَق__ائ__قِ . ف__العِب__ارَةُ للعَوامِّ ، و الإشارَةُ للخَواصِّ، و اللَّط__ائ__فُ ل__لأولي___اءِ والحق___ائقُ ل_لأنبي__اءِ . (2)

كتاب خداى عزوجل بر چهار چيز است : عبارت (ظاهر) ، اشاره ، لطايف و حقايق . عبارت براى عامه مردم است، اشاره براى خواص، لطايف براى اولياء و حق__اي__ق براى انبي_اء .

103

الإم____امُ الب____اق_رُ عليه السلام :

إنَّ للق__رآنِ بَطن__ا ، و للبَط__نِ بَطنٌ ، و لَهُ ظَهرٌ ، و للظَّهرِ ظَهرٌ ، ... و ليسَ شى ءٌ أبعَدَ مِن عُقولِ الرِّجالِ مِن تَفسي__رِ الق__رآنِ ، إنّ الآيَةَ لَتَكُونُ أوَّلُها فى شى ءٍ و آخِرُها فى

(1) البحار : 92/222/7 و ص 221/3 .

(2) البحار : 92/20/18 و ص 95/48 .

(56) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

ش____ى ءٍ، و هُ_و ك___لامٌ مُتَّصِ_لٌ يَتَص___رَّفُ عل___ى وُج___وهٍ.(1)

همانا قرآن باطنى دارد و باطنش نيز باطنى دارد . و ظاهرى دارد و ظاهرش نيز ظاهرى دارد ... از دسترس خرد مردان چيزى دورتر از تفسير قرآن نيست ؛ (زيرا) آيه قرآن آغازش درب__اره چي___زى اس__ت و پ__اي__انش درب__اره چي__زى ديگر . درحالى كه آن گفتارى پيوسته است ك_ه به شكل ها و معانى گوناگون حمل مى شود.

104

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

الْقُ_______رْآنَ ظ____اهِ___رُهُ اَني_____قٌ وَ ب__اطِنُ__هُ عَمي_____قٌ.(2)

قرآن ظاهرش زيبا و شگفت انگيز است و ب_اطنش ژرف .

105

الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :

الق_____رآنُ كُلُّ_______هُ تَق_____ري____عٌ، و ب__اطِنُ__هُ تَق_ريبٌ .(3)

ق_رآن س_راس_ر كوبنده است و ب_اطنش ن_زديك كننده.

(انظر) البحار: 92/78 باب 8.

95/48 .

(2) نهج البلاغة: الخطبة 18 .

(3) مع___ان___ى الأخب_______ار: 232/1 .

(4) البحار : 92/107/1 و ص 110/11 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (57)

107

الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :

مَ_ن فَسَّ____رَ الق__رآنَ بِ__رَأيِ__ه فَ_أص_ابَ لم يُؤجَرْ ، و إن أخطَ__أَ ك_انَ إثمُهُ علَيهِ . (1)

كس__ى ك__ه ق__رآن را ب__ه رأى خ__ود تفسي__ر كن__د و تفسي__رش درست باشد ، م__أجور نيست و اگ__ر ن__ادرس__ت ب__اش_د ، گن__اهش ب___ه گ__ردن اوس__ت .

108

عن__ه صلى الله عليه و آله :

مَ_____ن تَكَلَّ__مَ ف__ى الق____رآنِ بِ___رَأيِ__ه فَ__أص_ابَ فَقَ___د أخطَ__أَ.(2)

هر كه در قرآن مطابق نظر خود سخن بگويد و سخنش درست هم باشد، باز خطا كرده است .

109

عن__ه صلى الله عليه و آله :

مَ_ن ق_الَ فى الق__رآنِ بغَي__رِ ما عِل__مٍ ج_اءَ يَومَ القِيامَةِ مُلجَم___ا بلِج__امٍ مِن ن_ارٍ . (3)

ه__ر ك__ه در ب__اب ق___رآن ن__دانست__ه چي__زى بگ__وي__د ، روز قي__ام__ت درحالى آورده ش_____ود ك___ه لگ____ام__ى از آت__ش ب__ر او زده ش__ده اس___ت .

110

عن__ه صلى الله عليه و آله :

أكثَرُ ما أخ__افُ على اُمَّتى مِن بَعدى رجُلٌ يَتَأوَّلُ القرآنَ يَضَعُهُ على غيرِمَواضِعِه . (4)

بيشت_ري_ن چيزى كه بعد از خود براى امتم از آن مى ترسم ، مردى است كه قرآن را

(1) البحار : 92/107/1 و ص 110/11 .

(2) البح___ار : 92/111/20 .

(3) البح____ار : 92/111/20 .

(4) مني___ة المري____د : 369 .

(58) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

ت_أوي_ل نابجا كند .

111

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

مِ_ن كت__ابٍ لَهُ إلى مع__اويةَ _: فَعَ__دَوْتَ علَ__ى الدُّنيا بِتأويلِ الْقرآنِ.(1)

در نامه اى به معاويه ، مى فرمايد: با تأويل قرآن ، در پى دنيا تاختى .

(انظ___ر) عن___وان 176 «ال_____رأى(2)»

تفسير الميزان: 3/44 «ما معنَى التأويل؟»

هكذا يَزعُمونَ ، فقالَ أبوجعفرٍ عليه السلام : بَلَغَنى أنّكَ تُفَسِّرُ القرآنَ ، قالَ لَهُ قَتادَةُ : نَعَم، فقالَ أبوجعفرٍ عليه السلام : بِعِلمٍ تُفَسِّرُهُ أم بجَهلٍ؟ قالَ: لا،بِعلمٍ _ إلى أن قالَ _ ياقَتادَةُ،إنّمايَعرِفُ القرآنَ مَن خُوطِبَ بِه. (2)

ب__ه قت__ادة ب__ن دع__امه ف__رم__ود : اى قت__اده ! ت__و فقيه بصريان هستى ؟ عرض كرد : اين ط__ور خي__ال مى كنند . امام باقر عليه السلام ف__رم__ود : شني__ده ام كه تفسير قرآن مى گويى . قت__اده ع__رض ك__رد : آرى . امام باقر عليه السلام فرمود : از روى علم تفسيرش مى كنى يا از روى ناآگاهى ؟ ع__رض ك__رد : ن__ه ، از روى عل___م _ تا آنجا كه فرمود _ اى قتاده ! قرآن را در حقيقت كس___ى مى شن__اس__د ، كه مخ__اطب آن ب___وده است .

(1) نهج البلاغة : الكتاب 55 .

(2) الكافى : 8/311/485 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (59)

113

أمي__رُ الْمُ___ؤْمِني_نَ عليه السلام :

ذلِ_كَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ ، وَ لَنْ يَنْطِقَ ، وَ لكِ__نْ اُخْبِ__رُكُمْ عَنْ__هُ.(1)

اي___ن ق___رآن اس___ت، پس آن را ب__ه زب___ان آوري___د، ام___ا او ه__رگ___ز (خ__ودش) سخن نخواه__د گفت، بلك___ه م__ن شم__ا را از آن آگ_____اه مى كنم .

114

أمي___رُالْمُ__ؤْمِني_نَ عليه السلام :

فى تَوصيفِ عِترَةِ النبىِّ صلواتُ اللّه ِ علَيهِم _ : هُم أزِمَّةُ الحَقِّ ، و أعلامُ الدِّينِ ، و ألسِنَةُ الصِّ_دقِ ، فَ_أن_زِلُوهُ__م بأحسَنِ مَن__ازِلِ الق__رآنِ ، وَرِدُوهُ_م وُرودَ الهِيمِ العِطاشِ .(2)

در وصف عترت پيامبر صلوات اللّه عليهم ، مى فرمايد : آنان زمام هاى حق هستند (شما را به سوى حق مى كشانند) و نشانه هاى دين و زبان هاى راستى و راستگويى . پس آنان را در بهترين منزلگاه هاى قرآن فرود آوريد و همچون اشتران تشنه به سوى آنهابشتابيد.

115

الإم___امُ الصّ____ادقُ عليه السلام :

إنَّ اللّهَ جَعَ__لَ وَ لا

يَتَنا أهلَ الْبَيتِ قُطبَ الْقرآنِ ، و قُطبَ جَميعِ الكُتبِ ، علَيها يَستَ__دي__رُ مُحكَ__مُ الْق___رآنِ ، و بِه__ا نَ_وَّهَ__تِ الكُتبُ(3) و يَستَبي__نُ الإيم___انُ . (4)

(1) نه__ج الب_لاغ_ة: الخطب__ة 158، ش__رح نه__ج البلاغة لابن أبى الحديد: 9/217 .

(2) نه____ج الب__لاغ______ة : الخطب______ة 87 .

(3) فى البحار : 92/27/29 «و بها يوهَبُ الكتب».

(4) تفسير العيّاشى : 1/5/9 .

(60) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

خداوند ولايت ما ، اهل بيت ، را قطب قرآن و قطب همه كتاب ها(ى آسمانى) قرار داده است ، ك__ه ق__رآنِ محك__م ب__ر گ__رد آن مى چرخد و به آن ولايت ، كت__اب ه___ا(ى اله__ى) ن___داء مى ده__د و ايم__ان روش__ن و آشك__ار مى شود .

، و حَرامٍ ، و مُحكَمٍ ، و مُتَشابِهٍ، و أمثالٍ. فَاعْمَلُوا بِالْحَلالِ، و دَعُواالْحَرامَ واعْمَلُوابِالْمُحكَمِ، و دَعُواالْمُتَشابِهَ، واعْتَبِرُوا بالأمثالِ.(1)

(1) البحار : 92/186/3 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (61)

قرآن، برپنج وجه نازل شده است: حلال وحرام و محكم و متشابه و مثل ها. پس به حلال عمل كنيد وازحرام بازايستيد و محكم رابه كاربنديد و بامتشابه كارى نداشته باشيد و ازمثل هاعبرت گيريد.

117

رَسُ____ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

اُن__زِلَ الق__رآنُ عل__ى سَبعَةِ أحرُفٍ: آمِرٍ، و زاجِرٍ، و تَرغيبٍ، و تَرهيبٍ، و جَدَلٍ، و قَص__صٍ، و مَثَ__لٍ.(1)

قرآن، بر هفت حرف نازل شده است : امر و نهى و ترغيب كردن و ترساندن و جدل و داست_ان و مَثَ__ل.

118

أميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام :

إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى أنزلَ القرآنَ على سَبعَةِ أقسامٍ ، كُلٌّ مِنها شافٍ كافٍ ، و هى: أمرٌ، و زَجرٌ، و تَرغيبٌ ، و تَرهيبٌ ، و جَدَلٌ ، و مَثَلٌ ، و قَصصٌ ، و فِى القرآنِ ناسِخٌ و مَنسوخٌ و مُحكَمٌ و مُتشابِهٌ، و خاصٌّ و عامٌّ، و مُقدَّمٌ و مُؤَخَّرٌ، و عَزائمُ و رُخَصٌ ، و حَلالٌ و حَرامٌ ، و فَرائضُ و أحكامٌ، و مُنقَطِعٌ و مَعطوفٌ ، و مُنقَطِعٌ غيرُمَعطوفٍ ، و حَرفٌ مَكانَ حَرفٍ .

و مِنهُ ما لَفظُهُ خاصٌّ، و مِنهُ مالَفظُهُ عامٌّ مُحتَمِلُ العُمومِ، و مِنهُ ما لَفظُهُ واحِدٌ و مَعناهُ جَمعٌ ، و مِنهُ ما لَفظُهُ جَمعٌ و مَعناهُ واحِدٌ ، و مِنهُ ما لَفظُهُ ماضٍ و مَعناهُ مُستَقبَلٌ ، و مِنهُ ما لَفظُهُ علَى الخَبَرِ و مَعناهُ حِكايَةٌ عن قَومٍ آخَرَ ، و مِنهُ ما هُو باقٍ مُحرَّفٌ عن جِهَتِهِ ، و مِنهُ ما هُو على خِلافِ تَنزيلِه ، و مِنهُ ما تَأويلُهُ فى تَنزيلِه، و مِنهُ ما تأويلُهُ قَبلَ تَنزيلِه، و

مِنهُ ما تأويلُهُ بَعدَ تَنزيلِه . و مِنهُ آياتٌ بَعضُها فى سُورَةٍ و تَمامُها فى سُورَةٍ اُخرى ، و مِنهُ آياتٌ نِصفُها مَنسوخٌ و نِصفُها مَتروكٌ على حالِه ، و مِنهُ آياتٌ مُختَلِفَةُ اللَّفظِ مُتَّفِقَةُ المَعنى ، و مِنهُ آياتٌ مُتَّفِقَةُ اللَّف___ظِ مُختَلِفَ___ةُ المَعن__ى ، و مِن__هُ آياتٌ فيها رُخصَ___ةٌ و إطلاقٌ بعدَ العَزيمَةِ ، لأنَّ اللّه َ عَ_زَّوج__لَّ يُحِبُّ أن يُؤخَذَ بِرُخَصِه كما يُ___ؤخَذُ بِعَزائمِه .

(1) ميزان الحكمة، آية اللّه محمّدى رى شهرى، جلد دهم .

(62) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

و منه رُخصَةٌ صاحِبُها فيها بالخِيارِ إن شاءَ أخَذَ و إن ش_اءَ تَ_رَكَها ، و مِنهُ رُخصَةٌ ظاهِرُها خِلافُ باطِنِها يُعمَلُ بظاهِرِها عندَ التَّقيَّةِ و لا يُعمَلُ بباطِنِها مَع التَّقيَّةِ ، و مِنهُ مُخاطَبَةٌ لِقَومٍ و المَعنى لآخَرينَ ، و مِنهُ مُخاطَبَةٌ للنبىِّ صلى الله عليه و آله و مَعناهُ واقِعٌ على اُمَّتِهِ ، و مِنهُ لايُعرَفُ تَحريمُهُ إلاّ بتَحلِيلِهِ، و مِنهُ ماتَأليفُهُ و تَنزيلُهُ علىغيرِ معنى ما اُنزِلَ فيهِ . و مِنهُ رَدٌّ مِن اللّهِ تعالى واحتِجاجٌ على جَميعِ المُلحِدينَ والزَّنادِقةِ والدَّهريّةِ والثَّنَويّةِ و القَدَريّةِ والمُجَبِّرَةِ وعَبَدَةِ الأوثانِ وعَبَدَةِ النِّيرانِ ، و مِنهُ احتِجاجٌ علَى النَّصارى فى المَسيحِ عليه السلام ، و مِنهُ الرَّدُّ علَى اليَهودِ،ومِنهُ الرَّدُّعلىمَن زَعَمَ أنَ الإيمانَ لايَزيدُ ولا يَنقُصُ و أنَّ الكُفرَ كذلكَ ، و مِنهُ رَدٌّ على مَن زَعَمَ أن ليسَ بَعدَالمَوتِ و قَبلَ القِيامَةِ ثَوابٌ و عِقابٌ . (1)

خداى تبارك و تعالى، قرآن را بر هفت قسم نازل فرموده است كه هر بخشى ازآن شفادهنده و كفايت كننده است . اين هفت قسم عبارتند از : امر و نهى و ترغيب و ترساندن وجدل و مَثَل وداستان . در قرآن آيات ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و خاص وعام ومقدّم ومؤخر و واجبات و رخصت هاوحلال وحرام وفرايض و احكام و منقطع و معطوف و منقطع نامعطوف

و حرفى به جاى حرف ديگر، وجود دارد .

بعضى از كلمات قرآن ، لفظش خاصّ است و بعضى لفظش عام است و عموميت را مى رساند و برخى لفظش مفرد است و معنايش جمع و برخى لفظش جمع است و معنايش مفرد . برخى لفظش ماضى است و معنايش مستقبل . برخى لفظش خبرى است ومعنايش حكايت ازقومى ديگر. بعضى از آنها باقى است و از جهت و معناى اصليش (به معن___اى ديگ___ر) ب__رگ_ردان_ده شده است . بعضى از آنها معنايى خلاف تنزيلش دارد و برخى تأويل و تنزيلش يكى است و بعضى ت__أويل__ش پي__ش از ت__نزي__ل آن اس__ت و بعض__ى ت__أويلش بعداز تنزيلش .

در قرآن آياتى هست كه قسمتى از آن ، در سوره اى است و دنباله آن در سوره اى ديگر ، آياتى هست كه نصفش منسوخ است و نصفش به حال خود باقى است (و

(1) البح_____ار : 93/4 و (ص 11 انظ___ر تم____ام الكلام) و 92/382/15 و ص 383/19 و ح 21.

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (63)

نسخ نشده) ، بعضى از آيات آن الفاظشان متفاوت اما معنايشان با هم يكسان است،آياتى هم هست كه لفظشان يكسان ، اما معنايشان متفاوت است . بعضى آيات ناظر به رخصت است و بعد از قطعيت ، دس__ت ب__ازگ__ذاشت___ه شده است ؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ دوست دارد كه همان گونه كه به واجبات و احكام قطعيش عمل مى شود به اجازات و رخصتهايش نيز عمل شود .

بعضى از قرآن، رخصت است و شخص مكلف آزاد است اگر خواست آنها را انجام دهد و اگر خواست ترك كند . بعضى از آن رخصتى است كه ظاهرش برخلاف باطنش

مى باشد ، به ظاهر آن به گاه تقيه عمل مى شود ولى به باطن آن حتى از باب تقيه هم نمى توان عمل كرد . بعضى از قسمت هاى قرآن خطابش به ع__ده اى است ولى مقصود ديگران هستند . برخى از آن مخاطبش پيامبر صلى الله عليه و آله است، امّا متعلّق__ش امّ_ت او هستن_د . بعض__ى از قسم__ت هاى آن هس__ت كه حرام شم__ردنش ج__ز با ح__لال شم__ردن آن شن__اخته نمى ش__ود و قسم__ت هايى ه__م در ق__رآن هست كه تأليف و تن_زيل آن بر غير معنايى است كه درباره آن نازل ش__ده است .

بعضى از قسمت هاى قرآن ، هست كه پاسخ خداى متعال و حجت آورى او بر همه ملحدان و زنديقان و دهريه و ثنويه و قدريه و جبريه و بت پرستان و آتش پرستان ، است و قسمت هايى از آن ، احتجاج بر ضد ترسايان (و اعتقادشان) درباره مسيح عليه السلام است و قسمت هايى از آن ردّ بر يهود و قسمت هايى از آن پاسخ به كسانى است كه مى گويند، نه ايمان قابل افزايش و كاهش است نه كفر. قسمت هايى از آن نيز در پاسخ به كسانى است كه خي__ال مى كنن__د بع__د از م__رگ و پيش از قي_ام_ت پ__اداش و كيف__رى در ك__ار نيست .

(64) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

أنفُسِهِم بآرائهِم واستَغنَوابذلكَ عن مَسألةِ الأوصياءِ ... . و أمّا المُتَشابِهُ مِنَ القرآنِ فهُو الّذى اِنْحَرَفَ مِنهُ ، مُتَّفِقُ اللَّفظِ مُختَلِفُ الْمَعنى ، مِثلُ قَولِه عَزَّوجلَّ : «يُضِلُّ اللّه ُ مَن يَشاءُ و يَهدِى مَن يَشاءُ» فَنَسَبَ الضَّلالَةَ إلى نَفْسِهِ فى هذا الْمَوضِعِ ، و هذا ضَلالُهُم عَنْ ط__ري__قِ الْجَنّ__ةِ بِفِعْلِهِ__م ، وَ نَسَبَ__هُ إلَ__ى الْكُفّ__ارِ فى مَوضِعٍ آخَرَ و نَسَبَهُ إلَى الإْصنامِ فى آيَةٍ اُخرى . (1)

در پاسخ به سؤال از معناى محكم و متشابه در كتاب خداى عزوجل ، فرمود : محكم آن آيه اى است كه چيزى از قرآن آن را نسخ نكرده است ؛ اين است سخن خداى عزوجل كه مى فرمايد : «اوست كسى كه كتاب را بر تو نازل كرد . برخى از آن آي__اتى محكمن__د ك__ه آنه__ا ام الكت__ابن__د و ب__رخ__ى ديگ_ر متش__ابهند» .

مردم ، در آيات متشابه به هلاكت درافتاده اند ؛ زيرا معناى آن ها را نفهميدند و حقيقت آنها را نشناختند . از اين رو ، با آراى شخص_ى خود آنها را ت__أوي__ل و ت__وجيه كردند و ب_دين س_ان خ_ود را از رج_وع به اوصي_اء و پ_رسي_دن از آنها بى نياز دانستند ... .

امّا متشابه قرآن ، آن است كه از آن منحرف شده است.لفظش يكى ومعنايش متفاوت

(1) البحار : 93/4 و (ص 11 انظر تمام الكلام) و 92/382/15 و ص 383/19 و ح 21.

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (65)

است، مانند اين سخن خداى عز و جل: «خدا هر كه را بخواهد گمراه مى كند و هر كه را خواهد هدايت مى كند».در اين جا گمراه كردن را به خودش نسبت داده است و اين گمراه كردن آنها از راه بهشت است به سبب افعال و اعمال خودشان . در ج__ايى ديگر گمراهى

را به كفّار نسب__ت داده و در آي__ه اى ديگ__ر به بت ها منتسب ك_رده است .

(انظر) الضلالة: باب 2383

القض___اء (1): باب 3353

الفتن_______ة: ب___اب 3151

120

الإم__امُ الصّ__ادقُ عليه السلام

لمّ__ا سُئ_لَ ع_نِ المُحكَ_مِ و المُتَش__ابِه _ : اَلْمُحكَمُ ما نَعمَلُ بِ__ه ، وَ الْمُتَشابِهُ مَااشْتَبَهَ عَلىجاهِلِهِ. (1)

امام صادق عليه السلام ، در پاسخ به سؤال از محكم و متشابه، فرمود: محكم آن آيه اى است كه به آن عم__ل مى كنيم و متشابه آيه اى است كه ب_ر كسى كه از آن شناخت ندارد مشتبه مى شود .

121

عن__ه عليه السلام :

أيض__ا _ : اَلْمُحكَ___مُ م_ا يُعمَ__لُ بِ__هِ، وَ الْمُتَش_ابِ_هُ الّ___ذى يُشبِ_هُ بَعضُ__هُ بَعض__ا. (2)

ني_ز در پ__اس__خ به همي__ن پ__رسش، ف___رم___ود: محك___م آن اس___ت ك___ه بدان عمل مى شود و متشابه آن است كه برخى از آن با برخى ديگر ، شبيه است .

(1) البحار : 93/4 و (ص 11 انظر تمام الكلام) و 92/382/15 و ص 383/19 و ح 21.

(2) البحار : 93/4 و (ص 11 انظر تمام الكلام) و 92/382/15 و ص 383/19 و ح 21.

(66) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

122

عن_ه عليه السلام :

إنّ الق__رآنَ في___هِ مُحكَ__مٌ و مُتَش__ابِ__هٌ، فأمّا المُحكَمُ فنُؤمِنُ بِه و نَعمَلُ بِه و نَ__دي_نُ بِ_____ه ، و أمّ___ا المُتَش__ابِ__هُ فنُ__ؤمِ_نُ بِ_ه و لا نَعمَ___لُ بِ___ه.(1)

همانا در قرآن محكمى است و متشابهى . به آيات محكم ، ايمان داريم و بدانها عم__ل مى كنيم و به آيات متش__ابه ايم__ان داريم ول_ى به ك__ارشان نمى بن__ديم .

الق____رآنُ ب«إيّ__اكَ أعن___ى و اسمَع__ى يا جارَة».(3)

قرآن مطابق ضرب المث_ل «به در مى گ_وي_م ك_ه دي_وار بشن_ود»، ن_ازل شده است .

(1) البحار : 93/4 و (ص 11 انظر تمام الكلام) و 92/382/15 و ص 383/19 و ح 21.

(2) البح____ار : 92/381/12 .

(3) الكاف__ى : 2/631/14 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (67)

125

عن___ه عليه السلام :

م__ا عاتَ__بَ اللّهُ نَبيَّ__هُ فَهُ__وَ يَعن_ى بِه مَن قد مَضى فِى الْقرآنِ مِثلُ قَولِه: «و لولا أنْ ثَبَّتْن__اكَ لَقَ__دْ كِ__دْتَ تَ_____رْكَ_نُ إلَيهِ__م شَيئ_ا قَلي___لاً» عَن__ى ب__ذل__كَ غَي__رَهُ. (1)

هرچه خداى عزوجل به پيامبرش عتاب فرموده، مقصود از آن ديگران است، مانند اين سخن خداوند كه: «اگر نبود كه ما تو را استوار گردانيديم، نزديك بود كه به سوى آنها اندكى متمايل شوى»، مقصود از اين كلام (و عتاب) غير پيامبر است.

126

الإم_امُ ال____رِّض_ا عليه السلام

فى قولِه تعالى : «عَفا اللّهُ عَنكَ لِمَ أذِنْتَ لَهُم» _ : هذا مِمّا نَزَلَ ب«إيّاكَ أعنى و اسمَعى ي__ا ج__ارَة» ... و ك__ذل_كَ قولُهُ عَزَّ و جلَّ : «لِئنْ أشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ...» و قولُهُ عَ__زَّ و ج____لَّ : «و لَ___ولا أنْ ثَبَّتْن___اكَ لَقَ_____دْ كِ____دْتَ تَ____رْكَ__نُ إلَيْهِ__مْ...» . (2)

امام رضا عليه السلام ، درباره آيه «خدا تو را ببخشد چرا به آنها اجازه دادى» ، فرمود : اين از جمله آياتى است كه طبق ضرب المثل «به در مى گويم كه ديوار بشنود»، نازل شده است ... همچنين آيه «اگر شرك آورى ، هر آينه عمل تو بر باد رود...» و نيز آيه «اگر نبود كه ما تورا استوار گردانيديم، هر آينه نزديك بود كه به سوى آنها اندكى متم______اي__ل ش_____وى...».

(1) تفسير العيّاشىّ : 1/10/5 .

(2) عي_ون أخب__ارالرِّض__ا 7 : 1/202/1 .

(68) قرآن از

ديدگاه قرآن و عترت

آن را ب_ر بهترين وج_وهش حم_ل (و معنا) كني_د .

مى آموزم . حضرت فرمود : «الحمداللّه رب العالمين» (سوره حمد) همان سبع المثانى و ق__رآن عظيم__ى اس__ت، ك__ه ب__ه م__ن داده ش__ده است .

133

عن___ه صلى الله عليه و آله :

ما أنزَلَ اللّه ُ فِى التَّوراةِ وَ لا فِى الاْءِنجيلِ وَ لا فِى الزَّبورِ وَ لا فِى الْفُرقانِ مِثلَ اُمِّ القرآنِ.(2)

خداوند نه در تورات و نه در انجيل و نه در زبور و نه در فرقان ، همانند امّ القرآن ن______ازل نك______رده است .

134

عن__ه صلى الله عليه و آله :

مَ__ن قَ__رَأَ ف_اتِحَ_ةَ الكت__ابِ فَك__أنَّم__ا قَرَأَ التَّوراةَ و الإنجيلَ و الزَّبورَ و الفُرقانَ . (3)

(1) الدّر المنث___ور : 1/13 .

(2) الدّر المنثور : 1/13 .

(3) الدّر المنث___ور : 1/16 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (71)

ه__ر ك__ه ف__اتح__ة الكتاب را بخواند، چنان است كه تورات و انجيل و زبور و ف_رق_ان را خ______وان____ده ب___اش___د .

(انظر) الشيطان: باب 2023 .

تفسير الميزان: 3/43 «ما معنى كون المُحكمات اُمّ الكتاب؟» .

زه___راء عليهاالسلام آم__ده اس__ت: (1)

وَ هَذَا كِتَابُ اللّه ِ بَيْنَ أظْهُرِكُمْ اُمُورُهُ ظَاهِرَةٌ، وَ أحْكَامُهُ زَاهِرَةٌ وَ أعْلامُهُ بَاهِرَةٌ، وَ زَوَاجِرُهُ لاَئِحَةٌ و أوَامِرُهُ وَاضِحَةٌ، قَدْ خَلَّفْتُمُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ. أرَغْبَةً عَنْهُ تُريدونَ؟ أمْ بِغَيْرِهِ تَحْكُمُونَ؟ «بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلاً». «وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الاْسْلاَمٍ دِينّا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الاْآخِرَةِ مِ__نَ الْخَ__اسِ__رِي_نَ»

در حالى كه كتاب خدا در بين شما مى باشد، مطالبش روشن و احكامش درخشان و نشانه هايش تابنده، و دور باش هايش نمايان، و دستورهايش واضح و آشكار، پشت سر بيفكنديدش. آيا روگرداندن از آن را اراده داريد؟ يا به غير آن مى خ__واهي__د حك__م كني__د؟ «بدل بدى است براى ستمكاران.» (50 / كهف) «و هركس جز اسلام دينى بجويد هرگز از وى پذيرفته نشود و در آخرت از زيانك__اران خ_واه_د بود.» (85 / آل عمران)

138

ق__الَ الاِْم__ام الْعَسْكَ_____رِىُّ عليه السلام

«أكْثِرُوا ذِكْرَ اللّه ِ وَ ذِكْرَ الْمَوْتِ وَ تِلاوَةَ الْقُرانِ وَ الصَّلواةَ عَلَى النَّبِىِّ صلى اللّه عليه و آله فَانَّ الصَّلوةَ على رَسُولِ اللّه ِ عَشْرَ حَسَناتٍ.» (2)

امام حسن عسگرى عليه السلام فرمود:

«چند چيز را فراوان ياد كنيد: 1 _ ياد خدا، 2 _ ي__اد م__رگ، 3 _ ت__لاوت ق__رآن، 4 _ صل__وات ب__ر پي__امب_ر صلى الله عليه و آله ، زي__را صل__وات بر رسول خدا، ده حسنه دارد.»

1. نقل از كتاب (شرح خطبه فدك) _ محمد تقى شريعتمدارى صفحه 37 _ 38 .

2. تح__ف العق__ول / ص 488، صحيف_ه رستگ_ارى، اح__ادي__ث ق____دس__ى .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (73)

139

ق__الَ رَسُ___ولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :

«نَوِّرُوا بُيُوتَكُمْ بِتَلاوَةِ الْقُرْآنِ وَ لا تَتَّخِذُوها قُبُورا كَما فَعَلَتِ الْيَهُودُ وَ النَّصارى، صَلَّوْا فِى الْكَنائِسِ وَ الْبِيَعِ وَ عَطَّلُوا بُيُوتَهُمْ، فَإنَّ الْبَيْتَ إِذا كَثُرَ فيهِ تِلاوَةُ الْقُرْآنِ كَثُرَ خَيْرُهُ وَ

التَّسَعَ أَهْلُهُ وَ أَضاءَ لاِءَهْلِ السَّماءِ كَما تُضيىُ نُجومُ السَّماءِ لاِءَهْلِ الدُّنْيا.»(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«خانه هاى خود را با خواندن قرآن نورانى كنيد و آن را (صرفا) بر سر قبرها نبريد، چنانچه يهود و نصارا چنين رفتار كردند، در كنيسه ها و معبدهاى خود نماز خوانند و خانه هاى خود را خالى از آن (نماز و عبادت) رها كردند؛ زيرا چون در خانه، قرآن زياد تلاوت شود، خيرش فراوان گردد و اهل آن در گشايش قرار گيرند و براى آسمانيان بدرخشد، چنانچه اختران آسمان براى زمينيان مى درخشند.»

140

ق_______الَ النَّبِ____ىُّ صلى الله عليه و آله :

«مَ_نْ ك_انَ الْقُرْآنُ حَديثَهُ وَ الْمَسْجِدُ بَيْتَهُ بَنَى اللّه ُ لَهُ بَيْتا فِى الْجَنَّةِ.»(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«كسى كه گفتارش قرآنى و (از رفت و آمد زيادش به مسجد، گويى كه) خانه اش مسج_د ب_اشد، خداوند براى او در بهشت خانه اى بنا مى سازد.»

1. الكافى، ج 2/ص 610، صحيفه رستگارى، احاديث قدسى چهارده معصوم وانبياءعليهم السلام، ص 87 .

2. وسائل الشيعة، ج 5/ ص 198، صحيفه رستگارى، احاديث قدسى چهارده معصوم و انبياء عليهم السلام، ص 90 .

(74) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

وَ قالَ الَّذينَ كَفَرُوا لَ__وْلا نُ__زِّلَ عَلَيْ__هِ الْقُرانُ جُمْلَ__ةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِه فُؤادَكَ وَ رَتَّلْن___اهُ تَ___رتي___لاً

و كافران گفتند: چرا قرآن يك جا نازل نمى شود؟ اين به خاطر آن است كه قلب تو را بر آن محكم داريم و آن را تدريجا بر تو خوانديم .(1)

واژه « تَرْتيل » از ماده « رَتَل » به معنى منظم بودن و مرتب بودن است ، لذا كسى كه دن__دان ه__ايش خ__وب و منظ__م و م__رت__ب ب__اش__د ، ع__رب ب___ه او « رَتَل الاَْسْنان » مى گويد ، روى اين جهت ترتي_ل به مع_نى پى

در پى آوردن سخن__ان يا آي__ات روى نظ_ام و حساب گفته شده است .

در تفسي___ر كلم___ه «تَرْتيل» روايات جالبى نقل شده كه به يكى ازآن هاذيلاً اش___اره مى كني___م :

در تفسير « مجمع البيان » از پيامبر صلى الله عليه و آله چنين نقل شده كه به ابن عباس فرمود : اِذا قَرَأْتَ الْقُرْانَ فَرَتِّلْهُ تَرْتي_لاً : هنگامى كه قرآن را خواندى آن را با ترتيل بخوان » .

اب__ن عب__اس مى گ__وي__د پرسي__دم : ت_رتيل چيست ؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «حروف و كلمات آن را كاملاًروشن اداكن،نه همچون خرماى خشكيده ( يا ذرات شن ) آن را پراكنده كن و نه همچون شعر آن را با سرعت پشت سر هم بخوان ، به هنگام برخورد با عجايب قرآن توقف كنيد و بينديشيد و دل ها را با آن تكان دهيد و هرگز نبايد همت شما اين باشد كه به سرعت سوره را به پ__اي__ان رس__اني__د » (بلك__ه مه_م انديشه و تدبر و بهره گيرى از قرآن است) . (2)

1- 32 / فرقان .

2- « مجم___ع البي___ان » ، ذي__ل آي_____ه م__وردبح_____ث .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (75)

، مسلم است كه اسلام از جزيره عربستان از يك كانون تاريكى و ظلمت و توحش و بربريت طلوع كرد و در درجه اول مى بايست مردم آن سامان را گرد خود جمع كند ، آن چنان گويا و روشن باشد كه آن افراد بى سواد و دور از علم و دانش را تعليم دهد و در پرتو تعليمش دگرگون سازد و يك هسته اصلى براى نفوذ اين آيين در ساير مناطق جهان به وجود آورد. البته قرآن با اين زبان براى همه مردم جهان قابل فهم نيست ( و به هر زبان ديگرى بود نيز همين گونه بود ) زيرا ما يك زبان جهانى كه همه مردم دنيا آن را بفهمند نداريم ، ولى اين مانع از آن نخواهد شد كه ساير مردم جهان از ترجمه هاى آن بهره گيرند و يا از آن بالاتر با آشنايى تدريجى به اين زبان ، خود آيات را لمس كنند و مفاهيم وحى را از درون همين الفاظ درك نمايند. به هر حال تعبير به « عربى بودن » كه در ده مورد از قرآن تكرار شده پاسخى است به آن ها كه پيامبر را متهم مى كردند كه او اين آيات را از يك فرد عجمى ياد گرفته و محتواى قرآن يك فكر وارداتى است و از نهاد وحى نجوشيده است. ضمنا اين تعبيرات پى در پى اين وظيفه را براى همه مسلمانان به وجود مى آورد كه همگى بايد بكوشند و زبان عربى را به عنوان زبان

1- 2 / يوسف .

(76) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

دوم خ__ود به ص__ورت همگ___ان__ى بي__اموزن__د از اين نظر ك___ه زب__ان وح_____ى و كلي_____د فه____م

حق__اي____ق اس______لام اس_____ت .

قرآن بايد در متن زندگى همه مردم حضور داشته باشد

فَ____اِنَّم____ا يَسَّ_____رْن____اهُ بِلِس___انِ____كَ لَعَلَّهُ____مْ يَتَ____ذَكَّ____روُنَ

ما آن (قرآن) را بر زبان تو آسان س_اختي_م، تا مت__ذكر ش__وند .(1)

با اين كه محتوايش فوق العاده عميق و ابعادش بسيار گسترده است ، اما ساده ، روان ، همه كس فهم و قابل استفاده براى همه قشرها مى باشد ، مثال هايش زيبا ، تشبيهاتش طبيعى و رسا ، داستان هايش واقعى و آموزنده ، دلايلش روشن و محكم ، بيانش ساده و فشرده و پرمحتوا و در عين حال شيرين و جذاب ، تا در اعماق قلوب انسان ها نفوذ كند ، بى خبران را آگاه و دل هاى آماده را متذكر سازد .

آيات فوق به خوبى نشان مى دهد كه قرآن مجيد تعلق به قشر و گروه خاصى ندارد، بلكه براى فهم و تذكر و پندگيرى عموم است ، بنابراين آن ها كه قرآن را در پيچ وخم مفاهيم مبهم ومسائل نامفهومى قرارمى دهندكه درك آن تعلق به قشر خاصى دارد و حتى آن قشرهم چيزى ازآن نمى فهمن___د، در حقيقت از روح قرآن غافلند .

/ دخان .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (77)

جاى خود صحي_ح ولى ه_دف نه_اي_ى ، مع___ان____ى اس___ت ن____ه الف___اظ.

را بسيج مى كند و ميان انسان و قوانين عالم طبيعت هماهنگى برقرار مى سازد. آرى قرآن به طريقه و روشى هدايت مى كند كه در تمام زمينه ها ثابت ترين طريقه است .

تعبي_ر ب_ه بش_ارت در م_ورد مؤمن_ان دليلش روش_ن اس_ت ، ولى در مورد افراد بى ايمان و طغيانگر در حقيقت يك نوع استهزاء است و يا بشارت__ى است ب_راى مؤمن__ان ك__ه دشمنانش__ان به چني__ن سرنوشت__ى گ__رفت__ار مى شون__د .

جان ه_ا است، اي__ن قول را غال__ب مفس__ران برگزي__ده ان__د .(1)

راغب در مفردات نيز مى گويد : « سُمِّىَ الْقُرْاآنُ رُوحا فى قَوْلِهِ وَ كَذلِكَ اَوْحَيْنا اِلَيْ_كَ رُوحا مِ_نْ اَمْ_رِنا و ذلِ_كَ لِكَ_وْنِ الْقُ_رْاآنِ سَبَبا لِلْحَياةِ الاُْخْرَوِيَّةِ : قرآن در آي___ه : وَ كَذلِكَ اَوْحَيْنا ... روح نامي_ده ش__ده ، زي__را سب_ب حي__ات اخ_روى اس_ت » .

اين معنى با قرائن مختلفى كه در آيه وج__ود دارد مانند تعبير به « كَذلِ__كَ » كه اشاره به مسأله وحى است و تعبير به « اَوْحَيْنا » و همچنين تعبيرات__ى كه درب__اره قرآن در ذيل همين آيه آمده است ، كاملاً سازگار است .

گرچه « روح » در ساير آيات ق_رآن غالب_ا ب_ه معان_ى ديگ_رى آم__ده اس__ت ، ولى با توجه به قرائن فوق ظاهر اين است كه روح در اي_ن ج_ا به معنى قرآن است .

در تفسير آيه 2 سوره نحل : « يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِال_رُّوحِ مِ_نْ اَمْ_رِه عَل_ى مَ__نْ يَش_اءُ مِنْ عِب__ادِه » نيز گفتيم كه قرآن نشان مى دهد « روح » در آن آيه نيز ب_ه معن_ى « قرآن و وح__ى و نب__وت » اس__ت و در حقيق_ت اي_ن دو آيه يكديگر را تفسير مى كنند .

چگونه « قرآن » به منزله « روح » نباشد ، در حالى كه در آيه 24 انفال مى خوانيم : «يا اَيُّهَا الَّذينَ اآمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ : اى كسانى كه ايم__ان آورده اي__د، اجابت كنيد دع__وت خ__دا و پيامبرش را هنگامى كه شما را به سوى چيزى فرامى خواند كه مايه حيات شما است » .

1- « طبرسى » در « مجمع البيان » ، « شي__خ ط___وس__ى » در « تبي__ان »

.

(80) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

در دنب___ال____ه آي__ه م__ى اف___زاي________د : « م___ا كُنْ_____تَ تَ_______دْرى ... » .

اي__ن لط__ف خ__دا ب__ود كه ش__ام_ل حال تو شد و اين وحى آسمانى بر تو ن__ازل گش__ت و ايم___ان به تم__ام محت__واى آن پي_____دا ك___ردى .

اراده خداوند بر اين تعلق گرفته بود كه علاوه بر هدايت تو به اين كتاب بزرگ آسمانى و تعليمات آن ، بندگان ديگرش را در پرتو اين نور آسمانى هدايت كند و شرق و غرب جهان بلكه تمام قرون و اعصار را تا پايان زير پوش_ش آن قرار دهد .

بعضى از كج انديشان چنين پنداشته اند كه اين جمله نشان مى دهد، پيامبر قبل از نبوت ايمان به خدا نداشت، در حالى كه معنى آيه روشن است، مى گويد : قبل از ن__زول ق___رآن ، ق__رآن را نم__ى دانست__ى و ب__ه محت__وا و تعليم__ات آن آگ__اهى و ايمان نداشتى ، اين تعبير هيچ منافاتى با اعتقاد توحيدى پيامبر و معرفت عالى او و آشنائيش به اصول عبادت و بندگى او ندارد، خلاصه عدم آگاهى به محت__واى ق__رآن مطلب__ى اس__ت و ع__دم معرفة اللّه مطلب ديگر .

زندگى شخص پيامبر صلى الله عليه و آله قبل از دوران نب_وت كه در كتب تاري_خ آم_ده است ، نيز گواه زنده بر اين معنى است و از آن روشن تر و بارزتر سخنى است كه از امير مؤمنان على در « نهج البلاغه » آمده : « وَ لَقَدْ قَ_رَنَ اللّهُ بِه صلى الله عليه و آله مِنْ لَ_دُنْ اَنْ ك_انَ فَطي_ما اَعْظَ_مَ مَلَ_كٍ مِ_نْ مَلائِكَتِ_ه ، يَسْلُ_كُ بِ_ه طَري_قَ الْمَك_ارِمِ وَ مَحاسِ__نَ اَخْلاقِ الْعالَمِ ، لَيْلَ__هُ وَ نَه_ارَهُ: از هم_ان زم_ان ك_ه رس_ول خ__دا صلى الله عليه و آله از شي__ر

باز گرفته شد ، خداون__د بزرگ تري__ن فرشت__ه از فرشتگان را با او قرين ساخت ، تا شب و روز وى را ب__ه راه ه__اى مك__ارم و طرق اخلاق نيك سوق دهد » .(1)

در پايان آيه مى افزايد : « وَ اِنَّ____كَ لَتَهْ___دى اِل_ى صِ__راطٍ مُسْتَقيمٍ » .

نه تنها قرآن نورى براى تو است كه نورى براى همگان است و وسيله هدايتى براى جهانيان به سوى ص_راط مستقي__م ، اين يك موهب__ت عظيم اله_ى اس_ت ،

1- «نهج البلاغه»، خطبه 192، خطبه قاصعة.

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (81)

براى رهروان راه حق و آب حيات__ى اس__ت براى هم_ه تشنه كام_ان .

همين معنى به تعبير ديگرى در آيه 44 سوره فصلت آمده : « قُلْ هُوَ لِلَّذينَ امَنُوا هُدًى وَ شِفاءٌ وَ الَّ_ذي_نَ لا يُؤْمِنُ_ونَ ف_ى اذانِهِ_مْ وَقْ__رٌ : بگ__و اي_ن كت_اب ب_راى كس___ان_ى ك___ه ايم___ان آورده ان___د ، م_اي___ه حي___ات و شف__ا اس__ت و كسانى كه ب_ه آن ايمان نم_ى آورن__د گ__وشه_ايشان سنگين است » .

«رحم__ت» اشاره به «نوسازى» است و يا به تعبير فلاسفه و عرفاء اولى به مق__ام « تَخْلِيَة » اشاره مى كن__د و دوم__ى ب__ه مقام « تَحْلِيَ__ة » .

1- 82 / اس_راء .

(82) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

قمر در آيات متعدد اين جمله تكرار شده است : « وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْ_رِ فَهَ_لْ مِ_نْ مُ__دَّكِ_رٍ : م__ا ق_رآن را ب_راى ت__ذك_ر و ي_ادآورى آس__ان كردي_م آيا پن_د گيرنده اى هست » .

1- 97 / م__ري__م .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (83)

آيَ___ةً لِمَ__نْ تَ__وَسَّ__مَ ، وَ جُنَّ__ةً لِمَ__نِ اسْتَلاْءَمَ ، وَ عِلْما لِمَنْ وَعى ، وَ حَديثا لِمَنْ رَوى ، وَ حُكْم_ا لِمَ_نْ قَضى

قرآن نورى است كه خاموشى ندارد ، چراغى است كه درخشندگى آن زوال نپذيرد ، دريايى است كه ژرفاى آن درك نشود ، راهى است كه رونده آن گمراه نگردد ، شعله اى است كه نور آن تاريك نشود ، جداكننده حق و باطلى است كه درخشش برهانش خاموش نگردد ، بنايى است كه ستون هاى آن خراب نشود ، شفادهنده اى است كه بيمارى هاى وحشت انگيز را بزدايد ، قدرتى است كه ي__اورانش شكست ن__دارن__د و حقّى است كه ي_ارى كنندگانش مغلوب نشوند .

قرآن ، معدن ايمان و اصل آن است ، چشمه هاى دانش و درياهاى علوم است ، سرچشمه عدالت و نهر جارى عدل است، پايه هاى اسلام و ستون هاى محكم آن

1. نه__ج الب__لاغ___ه : خطب__ه 198 ، شرح نهج البلاغه لابن أبى الحديد : 10/199 .

(84) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

است، نه__ره__اى ج__ارى زلال حقيقت و سرزمين هاى آن است .

دريايى است كه تشنگان آن ، آبش را تمام نتوانند كشيد و چشمه اى است كه آبش كمى ندارد، محل برداشتِ آبى است كه هرچه ازآن برگيرند كاهش نمى يابد، منزلى است كه مسافران راه آن را فراموش نخواهند كرد و نشانه هايى است كه رون__دگ_ان از آن غفلت نمى كنند، كوهسار زيبايى اس__ت كه از آن نمى گذرن__د .

خدا قرآن را فرو نشاننده عطش علمى دانشمندان و باران بهارى براى قلب فقيهان و راه گسترده و وسيع براى صالحان قرار داده است . قرآن دارويى است كه با آن بيمارى وجود ندارد ، نورى است كه با آن تاريكى يافت

نمى شود ، ريسمانى است كه رشته هاى آن محكم ، پناهگاهى است كه قلّه آن بلند و توان و قدرتى است براى آنكه قرآن را برگزيند ، محل امنى است براى هركس كه وارد آن شود ، راهنمايى است تا از او پيروى كند، وسيله انجام وظيفه است براى آنكه قرآن را راه و رسم خود قرار دهد ، برهانى است بر آن كس كه با آن سخن بگويد ، عامل پيروزى است براى آن كس كه با آن استدلال كند ، نجات دهنده است براى آن كس كه حافظ آن باشد و به آن عمل كند و راهبر آن كه آن را به كار گيرد و نشانه هدايت است براى آن كس كه در او بنگرد ، سپر نگهدارنده است براى آن كس كه با آن خود را بپوشاند و دانش كسى است كه آن را به خاطر بسپارد و حديث كسى است ك__ه از آن روايت كند و فرمان كسى است كه با آن قضاوت كند . (1)

وَاللّهَ اللّهَ فِى الْقُرْآنِ ، لا يَسْبِقْكُمْ بِالْعَمَلِ بِه غَيْرُكُمْ . خدا را ! خدا را ! درباره ق__رآن ، مب__ادا ديگ__ران در عم_ل ك__ردن ب__ه دست_وراتش از شم__ا پيش__ى گيرن__د . (2)

وَ تَمَسَّكْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ ، وَ اَحِلَّ حَلالَهُ ، وَ حَرِّمْ حَرامَهُ . به ريسمان ق_رآن چن_گ زن و از آن نصيحت پذير ، حلالش را حلال و حرامش را حرام بشم_ار . (3)

1. «نه______ج الب___لاغ______ه» ، خطب______ه 198 .

2. «نهج البلاغه» ، نامه 47 .

3. «نه_ج البلاغ__ه» ، نامه 69 .

قرآن از ديدگاه قرآن و عترت (85)

قرآن را براى تذكر آسان ساختيم ، آي_ا كس_ى هست ك__ه متذك__ر شود ؟ (1)

آرى اين قرآن هيچ پيچيدگى ندارد و شرايط تأثير در آن جمع است ، الفاظش شيرين و ج_ذاب ، تعبيراتش زنده و پرمعنى ، انذارها و بشارت هايش صريح و گويا ، داستان هايش واقعى و پرمحتوا، دلايلش قوى و محكم ، منطقش شيوا و متين ، خلاصه آن چه لازمه تأثير گذاردن يك سخن است ، در آن جمع است و به همين دليل هر زمان دل هاى آماده با آن تماس يابد ، مجذوب آن مى شود و در طول تاريخ اسلام نمونه هاى عجيب و شگفت انگيزى از تأثي_ر عمي_ق ق_رآن در دل ه_اى آم__اده دي__ده مى شود كه شاهد گوياى اين امر است .

ول_ى چه مى توان كرد هنگامى كه نطفه حياتى يك بذر مرده باشد ، اگر در بهترين زمين ه_ا آن را ج_اى دهن_د و از آب كوث_ر زي_ر نظ_ر بهتري_ن باغبان ه_ا آبي_ارى كنن_د ، هرگ__ز نم_و نخ_واه_د كرد و گل و گي__اه_ى از آن نم_ى روي___د .

1- 17 / قمر .

(86) قرآن از ديدگاه قرآن و عترت

بسم اللّه الرحمن الرحيم

وَ عَنْ رَسولِ اللّه صلى الله عليه و آله : قالَ مَنْ رَفَعَ قِرْطاسامِنَ الاَْرْضِ مَكتوبا فيهِ اسْمُ اللّه ِ اِجْلالاً لِلّه وَلاِسْمِهِ مِنْ اَنْ يُداسَ كانَ عِنْدَاللّه ِ مِنَ الصِّدّيقينَ وَ خُفِّفَ عَنْ والِدَيْهِ وَاِنْ كانا مُشْركَيْنِ

باب پنجاه و يكم فى الخبار النبى والائمه صفحه 193 جلد يكم عربى بيروت

از رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله

هر كه كاغذى (يا چيز ديگرى) كه از نامهاى خدا در آن ثبت و نوشته شده باشد از زمين بردارد كه زيرپا نماند براى تجليل اسم پروردگار، خداوند او را جزو صديقان محسوب مى فرمايدوتخفيفى درعذاب پدرومادراو عنايت فرمايد اگر چه مشرك باشند.

ارشاد القلوب ديلمى _ جلد 2

باب پنجاه

و يكم _ صفحه 252

يك توجه مختصر مشهود مى سازد كه «بِسْمِ اللّه ِالرَّحْمنِ الرَّحيم» داراى سه نام نيكوى الهى است و از قول رسول اكرم صلى الله عليه و آله روايت است كه هر كس يك بار «بِسْمِ اللّه ِالرَّحْمنِ الرَّحيم»بگويد چنين است كه چهار هزار عمل نيكو انجام داده باشد.

و هر كس نوشته اى را كه اين نام مبارك برآن باشد از زمين برگيرد جزء صديقان يعنى راستگويان و راستكرداران در اوامر الهى نامش ثبت مى شود. و حتى خداوند گناهان والدين او را هم تخفيف مى دهد. نامها و صفتهاى خداى رحيم در قرآن كريم _ صفحه 110 به نقل از كتاب كشف الاسرار

برادران و خواهران خوب و مسلمانم، از روزنامه ها و ساير نوشته ها كه آيات قرآن كريم در آنها چاپ

شده است در كارهاى نادرست و پست استفاده نشود كه در زباله دانها ريخته شود.

لطفا توجه بيشترى به متن دو حديث بنمائيد.

على اصغر سليم

(87)