واژه نامه: در حاشيه متن

نمايه ها، چكيده ها و منابع اثر : مشار (928:1)، مجلس (85:16)

معرفي چاپ سنگي : براي توضيحات بيشتر به شماره بازيابي (20037-6) برنامه رسا مراجعه شود.

عنوانهاي گونه گون ديگر : گلستان حكيم قااني، پريشان قااني

موضوع : شعر فارسي -- قرن 13ق

نثر فارسي-- قرن 13ق. شناسه افزوده : اوليا سميع شيرازي محمدابراهيم بن محمدحسين قرن 13ق.، كاتب

جرم داري و شرمت نه از خدا

آخر صلاح را نبود فخر بر فجور****آخر نكاح را نبود فرق از زنا

مقتول را ز قاتل باطل بود قصاص****مظلوم را ز ظالم لازم بود جفا

كس گفت رنگها همه در خامهٔ قدر****كس گفت ننگها همه در نامهٔ قضا

درگردش است لعبت و لعاب دركمين****در جنبش است خامه و نقاش در قفا

ميغست در تصاعد و قلاب آفتاب****كاهست در تحرك و جذاب كهربا

ديو از براي آنكه به خويشت شود دليل****نفس از براي آنكه زكيشت كند جدا

آن از طريق شرع كند با تو دوستي****وين در لباس زهد شود با تو آشنا

آن نرم نرم شبههٔ باطل كند بيان****وين خند خند نكتهٔ ناحق كند ادا

آن طعنه گوكه ياوري دين ذوالمنن****وين خنده زن كه پيروي شرع مصطفا

گر جز قبول ملت اجدادكو دليل****ور جز وثوق عادت اسلاف كوگوا

اين گويدت همي به تجاهل كه حق كدام ****وين راندت همي به تعرص كه رب كجا؟

اين دزدكاروان و تو مسكين كاروان****آن رند و اوستا و تو نادان روستا

آن آردت ز مسلك توحيد منصرف****وين آردت به مهلك تزوير رهنما

تو در ميانه هايم و حيران و تن زده****آكنده از سفاهت و آموده از عما

بر ديدهٔ خلوص تو حاجب شود هوس****بر آتش نفاق تو دامن زند هوا

سازد ترا به شرك خفي ديو ممتحن****آرد ترا به كفر جلي نفس مبتلا

نفس تراكسالت اصلي شود معين****طبع ترا جهالت فطري شود غطا

گويي گه صلوه كه شرعست ناپسند****راني گه زكوه كه دين است ناروا

تا رفته رفته دغدغهٔ دل شود قوي****تا لمحه لمحه تقويت دل كند قوا

گويي به خودكه رب ز چه رفتست درحجاب****راني به دل كه حق ز چه ماندست در خفا

گر زانكه هست حكمت پنهان شدن كدام****ور زانكه نيست پيرو فرمان شدن چرا

تا چند مكر و دغدغه اي ديو زشت خو****تا چندكفر و سفسطه اي مست ژاژخا

بر بود من دليل بس اين چرخ گردگرد****بر ذات من گواه بس اين دير ديرپا

كوبنده يي ببايد تا دف كند

خروش****گوينده يي ببايد تاكه كند صدا

سريست زير پرده كه مي پويد آسمان****آبيست زير پره كه مي گردد آسيا

بي نوبهارگل نشود بوستان فروز****بي كردگاركه نشود آسمان گرا

شاه ار ترا به تخت منقش دهد جواز****مير ار ترا به كاخ مقرنس زند صلا

مدحت كني نخست به نقاش آن سرير****تحسين كني درست به معمار آن بنا

گويي به كلك صنعت نقاش آفرين****راني به دست قدرت معمار مرحبا

آخر چگونه كوه بدان شوكت و شكوه****آخر چگونه چرخ بدين رفعت و علا

بي قادري به وادي هستي نهد قدم****بي صانعي به عرصهٔ امكان زند لوا

آخر چگونه عرش بدين پايه و شرف****آخر چگونه مهر بدين مايه و بها

بي آمري بسيط جهان را شود محيط****بي خالقي فضاي زمين را دهد ضيا

اسباب فرش من چه كم ازكاخ پادشه****آيات عرش من چه كم از عرش پادشا

با اين گنه اميد تفضل بودگنه****با اين خطا خيال ترحم بود خطا

الا به يمن طاعت برهان حق علي****الا به عون مدحت سلطان دين رضا

اصل كرم ولي نعم قايد امم****كهف وري امام هدي آيت تقا

سطح حيات خط بقا، نقطهٔ وجود****قطب نجات قوس صفا، مركز وفا

نفس بسيط عقل مجرد، روان صرف****مصباح فيض راح روان روح اتقيا

مصداق لوح معني نون، مظهر قلم****نور ازل چراغ ابد مشعل بقا

منهاج عدل تاج شريعت رواج دين****مفتاح صنع درج سخن گوهر سخا

فيض نخست صادراول ظهورحق****مرآت وحي رايت دين آيت هدا

معني باء بسمله مسند نشين كن****مصداق نفس كامله عزلت گزين لا

گر حكم او به جنبش غبرا دهد مثال****ور راي او به رامش گردون دهد رضا

راند قضا پياپي كاجراست اي قدر****گويد قدر دمادم كامضاست اي قضا

پاينده دولتيست بدو جستن انتساب****فرخنده نعمتيست بدوكردن اقتدا

بيمي كه با حمايت او بهترين ملك****سلطان به يك تعرض اوكمترين گدا

عكسي ز لوح حكمت او هرچه در زمين****نقشي زكلك قدرت او هرچه در سما

گر پرسد از خداي كه يارب كراست حق****الحق فيك منك اليك آيدش ندا

ارواح انبيا همه بر خاك او مقيم****اشباح اوليا همه

در راه او فدا

با نسبت وجود شريف تو ممكنات****اي ممكنات را به وجود تو التجا

خورشيد وسايه، روز و چراغ آفتاب وشمع****درياو قطره درو خزف برد و بوريا

اصل وطفيل شخص وشبه قصدوامتحان****بود و نبود، ذات و صفت عين و اقتضا

فياض وفيض علت و معلول نور و ظل****نقاش و نقش كاتب و خط باني و بنا

معني ولفظ مصدر ومشتق مفاد و حرف****عين و اثر عيان و خبر، صدق و افترا

بالله من قلاك بصيرا فقد هلك****تالله من اتاك خبيراً فقد نجا

ذات تو سرفراز به تمجيد ذوالمنن****نفس تو بي نياز ز تقديس اصفيا

ازگوهر تو عالم ايجاد را شرف****از هستي تو دوحهٔ ابداع را نما

در پيشگاه امر تو بي گفت و بي شنود****دركارگاه نهي تو بي چون و بي چرا

اضداد بي مسالمه با يكدگر قرين****ابعاد بي منازعه از يكدگر جدا

اخلاف راشدين توگنجينهٔ شرف****اسلاف ماجدين تو آيينهٔ صفا

يكسر به كارگاه هدايت گشاده دست****يكسر به بارگاه امامت نهاده پا

در پردهٔ ولايت عظمي نهفته رو****بر مسند خلاقت كبري گزيده جا

نفس تو بوستاني معطور و دلنشين****ذات توگلستاني مطبوع و جان فزا

نورسته لاله ايست از آن بوستان ادب****نشكفته غنچه ايست از آن گلستان حيا

غمگين شودبه هرچه توغمگين شوي رسول****شادان شود به هرچه تو شادان شوي خدا

خورشيدگر نه كور شد از شرم راي تو****دارد چرا ز خط شعاعي به كف عصا

شرعي كه بر ولاي تو حايل شود دغل****وحيي كه بي رضاي تو نازل شود دغا

هر نيش كز خليل تو نوشيست دلنشين****هر نوش كز عدوي تو نيشيست جانگزا

مهر ترا ثواب مخلد بود ثمر****قهر ترا عذاب مؤبد بود جزا

آنجاكه قدرتست اثر نيست از جهت****آنجاكه صدر تست خبر نيست از فضا

با شوكت تو چرخ اسيريست منحني****با همت تو مهر فقيريست بينوا

خرم بهشت اگر تو برو نگذري جحيم****رخشان سهيل اگر تو برو ننگري سها

از فر هستي تو بود عقل را فروغ****از نورگوهر تو بود نفس را بها

دركارگاه امر

تويي مير پيش بين****در بارگاه ملك تويي شاه پيشوا

بي رخصت تو لاله نمي رويد از زمين****بي خواهش تو ژاله نمي بارد از هوا

گويا شود جماد اگرگوييش بگو****پويا شود نبات اگرگوييش بيا

مردود پيشگاه تو مردودكاينات****مقبول بارگاه تو مقبول ماسوا

مستوثق ولاي تو ننديشد از اجل****مستظهر و داد تو نگريزد از فنا

در مكتب كمال تو خردي بود خرد****از دفتر نوال تو جزوي بود بقا

جسم ترا به مسند ناسوت مستقر****روح ترا ز بالش لاهوت متكا

گنجي كه بد سگال تو بخشدكم از خزف****رنجي كه نيكخواه تو خواهد به از شفا

حب توگر عدوست به جان مي خرم عدو****مهر توگر بلاست به دل مي برم بلا

خاري كه از خليل تو مي خوانمش رطب****دردي كه از حبيب تو مي دانمش دوا

دل با توگر دو روست ز دل مي برم اميد****جان با توگر عدوست ز جان مي كنم ابا

خوفي كه از ديار تو باشد به از امان****فقري كه در جوار تو باشد به از غنا

بيمم نه با وداد تو از آتش حجيم****باكم نه با ولاي تو از شورش جزا

در روز حشر جوشن جان سازم آن وداد****در وقت نشر نشرت تن سازم آن ولا

قاآنيا اگرچه دعا و ثناي شاه****اين ديو را اذي بود آن روح را غذا

زان بر فراز عرش سرافيل را سرور****زين بر فرود فرش عزازيل را عزا

ليكن ترا مجال بيان نيست در درود****ليكن ترا قبول سخن نيست در ثنا

دشت دعا وسيع و سمند تو ناتوان****بام ثنا رفيع وكمند تو نارسا

زين بيش بر طبق چه نهي جنس ناپسند****زين بيش بر محك چه زني نقد ناروا

اين عرصه ايست صعب بدو بر منه قدم****وين لجه ايست ژرف بدو بر مكن شنا

گيرم كه دركلام تو تأثيركيمياست****دانا به كان زر نكند عرض كيميا

گيرم كه عنبرين سخنت نافهٔ ختاست****كس نافه ارمغان نبرد جانب ختا

ختلان و خنگ چاچ وكمان روم و پرنيان****توران و

تير مصر و شكر هند و توتيا

كرمان و زيره بصره و خرما بدخش و لعل****عمان و در حديقه وگل جنت وگيا

گر رايت از مديح شناسايي است و بس****خود را شناس تا نكني مدح ناسزا

ور مقصد از دعا طلبت نيل مدعاست****خود را دعاكن از پي تحصيل مدعا

شه، را هر آنچه بايد و شايد مقرر است****بي سنت ستايش و بي منت دعا

آن را كه افتخار دعا و ثنا بدوست****نايد ثنا ستوده و نبود دعا روا

يا رب به پادشاه رسل ماه هاشمي****يارب به رهنماي سبل شاه لافتي

يار ب به زهد سلمان آن پير پارسي****يارب به صدق بوذر آن مير پارسا

يارب به اشك ديدهٔ گريان فاطمه****يارب بسوز سينهٔ بريان مجتبي

يارب به اشك چشم اسيران ماريه ***يارب به خون خلق شهيدان كربلا

يارب به آفتاب امامت علي كه هست****مفتاح آفرينش و مصباح اهتدا

يارب به نور بينش باقركه پرتويست****از علم او ظهوركرامات اوليا

يارب به فر مذهب جعفركه جلوه ايست****از صدق او شهود مقامات اوصيا

يارب به جاه موسي كاظم كه بوقبيس****با علم او به پويه سبق برده از صبا

يارب به پادشاه خراسان كش آسمان****هر دم كند سجودكه روحي لك الفدا

يارب به جود عام محمدكه كرده اند****تعويذ جان ز حرز جواد وي انبيا

يا رب به مهر برج نقاوت نقي كه يافت****هجده هزار عالم ازو نزهت و نوا

يارب به نور دعوت حسن حسن كه هست****هستي او حقيقت جام جهان نما

يارب به نور حجت قائم كه تا قيام****قائم به اوست قائمهٔ عرش كبريا

فضلي كه از شدايد برزخ شوم خلاصت****رحمي كه از مهالك دوزخ شوم رها

برهانم از و ساوس اين نفس دون پرست****دريابم ازكشاكش اين طبع خود ستا

چندم به كارگاه طلب نفس در تعب****چندم به بارگاه فنا روح در عنا

مگذار بيژنم را در قعر تيره چه****مپسند بهمنم را دركام اژدها

ادعوك راجياً و اناديك فاستجب****يا من يجيب دعوه داع اذا دعا

فاستغفري لذنبك با

نفس و اهتدي****بالله ان ربك يهدي لمن يشا

غيرت خلخ****همه چون نوش در پاسخ همه چون سيم در سيما

ز بس لاله ز بس نسرين دمن رنگين چمن مشكين ***ز بوي آن ز رنگ اين هوا دلكش زمين زيبا

گل از باد وزان لرزان وزان مشك ختن ارزان****بلي نبود شگفت ارزان كساد عنبر سارا

ز فر لاله و سوسن ز نور نور و نسترون****دمن چون وادي ايمن چمن چون سينهٔ سينا

چه درهامون چه دربستان صف اندرصف گل وريحان****ز يك سو لالهٔ نعمان ز يك سو نرگس شهلا

توگويي اهل يك كشور برهنه پا برهنه سر****چمان در خشكسال اندر به هامون بهر استسقا

چمن از فر فروردين چنان نازان به دشت چين****كه طوس از فر شاه دين برين نه گنبد خضرا

هژبر بيشهٔ امكان نهنگ لجهٔ ايمان****ولي ايزد منان علي عالي اعلا

امام ثامن ضامن حريمش چون حرم آمن****زمين از حزم او ساكن سپهر از عزم او پويا

نهال باغ عليين بهار مرغزار دين****نسيم روضهٔ ياسين شميم دوحهٔ طاها

سحاب عدل را ژاله رياض شرع را لاله****خرد بر چهر او واله روان از مهر او شيدا

رخش مهري فروزنده لبش ياقوتي ارزنده****ازآن جان خرد زنده ازين نطق سخن گويا

ز جودش قطره يي قلزم ز رايش پرتوي انجم****جنابش قبلهٔ مردم رواقش كعبهٔ دلها

بهشت از خلق او بويي محيط از جود او جويي****به جنب حشمتش گويي گرايان گنبد مينا

ستاره گوي ميدانش هلال عيد چوگانش****ز نعل سم يكرانش غباري تودهٔ غبرا

قمر رنگي ز رخسارش شكر طعمي زگفتارش****بشر را مهر ديدارش نهان چون روح در اعضا

زمين آثاري از حزمش فلك معشاري از عزمش****اجل در پهنهٔ رزمش ندارد دم زدن يارا

خرد طفل دبستانش قمر شمع شبستانش****به مهر چهر رخشانش ملك حيران تر از حربا

نظام عالم اكبر قوام شرع پيغمبر****فروغ ديدهٔ حيدر سرور سينهٔ زهرا

ابد از هستيش آني فلك در مجلسش خواني****به خوان همتش فاني

فروزان بيضهٔ بيضا

وجودش باقضا توأم ز جودش ماسوا خرم****حدوثش با قدم همدم حياتش با ابد همتا

قضا تيريست در شستش فنا تيغيست در دستش****چو ماهي بستهٔ شستش همه دنيا و مافيها

زمين گوييست در مشتش فلك مهري در انگشتش****دوتا چون آسمان پشتش به پيش ايزد يكتا

به سائل بحر وكان بخشد خطاگفتم جهان بخشد****گرفتم كاو نهان بخشد ز بسياري شود پيدا

ملك مست جمال او فلك محوكمال او****ز درياي نوال او حبابي لجهٔ خضرا

زمان را عدل او زيور جهان را ذات او مفخر****زمان را او زمان پرور جهان را او جهان پيرا

ز قدرش عرش مقداري ز صنعش خاك آثاري****به باغ شوكتش خاري رياض جنت المأوي

امل را جود او مربع اجل را قهر او مصنع****فلك را قدر او مرجع ملك را صدر او ملجا

رضاي او رضاي حق قضاي او قضاي حق****دلش از ماسواي حق گزيده عزلت عنقا

كواكب خشت ايوانش فلك اجري خورخوانش****به زير خط فرمانش چه جابلقا چه جابلسا

رخش پيرايهٔ هستي دلش سرمايهٔ هستي****وجودش دايهٔ هستي چه در مقطع چه در مبدا

ملك را روي دل سويش فلك را قبه ابرويش****به گردكعبهٔ كويش طواف مسجدالاقصي

جهان را او بود آمر چه در باطن چه در ظاهر****به امر او شود صادر ز ديوان قضا طغرا

كند از يك شكرخنده هزاران مرده را زنده****چنان كز چهر رخشنده جهان پير را برنا

رداي قدس پوشيده به حزم نفس كوشيده****به بزم انس نوشيده مي وحدت ز جام لا

مي از ميناي لاخورده سبق از ماسوا برده****وزان پس سر برآورده ز جيب جامهٔ الا

زدو ده زنگ امكاني شده در نور حق فاني****چو مه در مهر نوراني چو آب دجله در دريا

زدف در دشت لاخرگه كه لامعبود الا الله****زكاخ نفي جسته ره به خلوتگاه استثنا

شده از بس به ياد حق به بحر

نفي مستغرق****چنان با حق شده ملحق كه استثنا به مستثنا

روان راز پرورده سرايد راز در پرده****بلي گيرد خرد خرده به نااهل ار بري كالا

رموز علم ادريسي بود ذوقي نه تدريسي****چه داند ذوق ابليسي رموز علم الاسما

زهي يزدان ثناخوانت دوگيتي خوان احسانت****خهي فتراك فرمانت جهان را عروه الوثقي

ستاره ميخ خرگاهت زحل هندوي درگاهت****ز بيم خشم جانكاهت فلك را رنج استرخا

به سر از لطف حق تاجت طريق شرع منهاجت****بساط قرب معراجت فسبحان الذي اسري

مهين نوباوهٔ آدم بهين پيرايهٔ عالم****چو خيرالمرسلين محرم به خلوتگاه او ادني

تويي غالب تويي ماهر تويي باطن تويي ظاهر****تويي ناهي تويي آمر تويي داور تويي دارا

مسالك را تويي رهبر ممالك را تويي زيور****محامد را تويي مظهر معارف را تويي منشا

تو در معمورهٔ امكان خداوندي پس از يزدان****چودر رگ خون چودر تن جان روان حكم تو در اشيا

تويي بر نفع و ضر قادر تويي بر خير و شر قاهر****تويي بر ديو و دد آمر تويي بر نيك و بد دانا

تو جسم شرع را جاني تو در عقل راكاني****توگنج كان يزداني تو داني سر ما اوحي

تو دانايي حقايق را تو بينايي دقايق را****تو روياني شقايق را ز ناف صخرهٔ صمّا

ترا از ماه تا ماهي ز حق پروانهٔ شاهي****گر افزايي وگركاهي نباشد ازكست پروا

زمان را از تو افزايش زمين را از تو آسايش****روان را از تو آرامش خرد را از تو استغنا

به كلك قدرت داور تو بودي آفرين گستر****نزاده چارگان مادر نبوده هفتگان آبا

ز درعت حلقه يي گردون ز تيغت شعله يي كانون****ز قهرت لطمه يي جيحون ز ملكت خطوه يي بيدا

اگر لطف تو اي داور نگردد خلق را رهبر****ز آه خلق در محشر قيامتها شود بر پا

زهي اي نخل باغ دين كت اندر ديدهٔ حق بين****نمايد خوشهٔ پروين كم از يك خوشهٔ خرما

در اوصاف تو

قاآني دهد داد سخنداني****كند امروز دهقاني كه تا حاصل برد فردا

سخن تخمست و او دهقان ثنا مزرع امل باران****فشاند دانه در ميزان كه چيند خوشه در جوزا

تعالي الله گرش خواني معاذالله گرش راني****به هر حالت كه مي داني تويي مهتر تويي مولا

گرش خواني زهي با ذل ورش راني خهي عادل****گرش خواني شود خوشدل ورش راني شود رسوا

گرش خواني عفاك الله ورش راني حماك الله****بهر صورت جزاك الله كما تبغي كما ترضي

گرش خواني ثناگويد ورش راني دعاگويد****نترسد برملاگويد ستم زيباكرم زيبا

الا تا در مه نيسان دمد ازگل گل و ريحان****برويد سنبل از بستان برآيد لاله از خارا

چو لاله زايرت خرم چوگل با خرمي توأم****چو ريحان سبز و مشكي دم چو سنبل بوستان پيرا

سركه گم نگردد صفرا

شاهد بايدگشاده روي و سخنگوي****دلبر و دلجوي و دلفريب و دلارا

دلبر بايدكه هردم از در شوخي****بوسه نمايد لبش به طبع تقاضا

سيب زنخدانش وقف عارف و عامي****تنگ نمكدانش نذر جاهل و دانا

كرد شكرخنده يي كه حكمت مفروش****زشت چه داند رموز طلعت زيبا

لعبت شيرين اگر ترش ننشيند****مدعيانش طمع كنند به حلوا

حاجب بار ملوك اگر نكند منع****خوان شهان مفلسان برند به يغما

خار اگر پاسبان نخل نباشد****بر زبر نخلي كس نبيند خرما

زشت به هرجا رود در است به خواري****گر همه باشد ز نسل شاه بخارا

خود نشنيدي مگركه مايهٔ عشرت****طلعت زيبا بود نه خلعت ديبا

گفتمش احسنت اي نگار سخنگوي****وه كه شكيبم ربودي از لب گويا

پيشترك آي تا لب تو ببوسم****كز لب لعل توگشت حل معما

همچو يكي شير خشمگين بخروشيد****لرزه فتادش ز فرط خشم بر اعضا

گفت كه اي مفلس اين چه بي ادبي بود****خيز و وداعم كن و صداع ميفزا

گر تو بدين مايه دانش از بشرستي****نفرين بادت به جان ز آدم و حوا

كاش كه سيلي زمين تمام بشويد****كز تو ملوث شده است تودهٔ غبرا

اين قدر اي بي ادب هنوز نداني****كز لب من كوتهست دست تمنا

هيچ شنيدي به عمر خودكه گدايي****تار طمع افكند به گردن جوزا

كس لب لعل مرا نيارد بوسيد****جزكه ثناگوي شهريار توانا

جستم و از وجد آستين بفشاندم****يك دو معلق زدم چو مردم شيدا

گفتمش الحمد پس توزان منستي****دم مزن اي خوب چهر از نعم ولا

مهتر قاآني آن منم كه ز دانش****در همه گيتي كسم نبيند همتا

مادح خاص خدايگان ملوكم****مدحت او خوانده صبح و شام به هرجا

نرمك نرمك لبان گشوده به خنده****وز لبكانش چكيد شهد مهنا

خندان خندان دويد و پيش من آمد****دوخت دو لب بر لبم كه بوسه بزن ها

الحق شرم آمدم بدين لب منكر****بوسه زدن بر لبي چو لالهٔ حمرا

كاين لب همچون ز لوي من نه سزا بود****بر لبكي سرخ

تر ز خون مصفا

گفتمش اي ترك داده گيرد و صد بوس****كز لب لعل تو قانعم به تماشا

روي ترش كرد وگفت كبر فروهل****كز تو تولا نكو بود نه تبرا

شاعر و آنگاه رد بوسهٔ شيرين****كودك و آنگاه ترك جوز منقا

مادح شاهي ترا رسدكه بروبد****خاك رهت را به زلف تافته حورا

بوسه بزن مرمرا ز لطف وگرنه****نزد بتان سرشكسته گردم و رسوا

در همه عضوم مخيري پي بوسه****از سرم اينك بگير بوسه بزن تا

روي و لبم هردو نيك درخور بوسند****اين من و اينك تو يا ببوس لبم يا

گفتمش اي ترك ترك اين سخنان گوي****بس كا ازين غمز و رمز و عشوه و ايما

با تو خيانت كنم هلا بچه زهره****با تو جسارت كنم الا بچه يارا

خصلت دزدان و خوي راهزنانست****چشم طمع دوختن به جانب كالا

گفت اگركام من نبخشي امشب****نزد ملك از تو شكوه رانم فردا

گفتم رو روكه كار اگر به شه افتد****شاه مرا برگزيند از همه دنيا

شه نخرد شعر دلكش تو به مويي****چون كند از روي لطف شعر من اصغا

گفت مزن لاف و عشوه كم كن از يراك****مايهٔ شعر تو از منست سراپا

گر نكشد سرخ گل نقاب ز چهره****بلبل مسكين چگونه بركشد آوا

شادي خسرو بود ز طلعت شيرين****نالهٔ وامق بود ز الفت عذرا

چهرهٔ يوسف به خواب ديدكه در مصر****ترك وصال عزيزگفت زليخا

گفتمش اي ترك در لبان توگويي****رحل اقامت فكنده است مسيحا

خنده كنان گفت كاين تعلل تاكي****خيز و بگو مدحي از شهنشه دارا

غرهٔ او را به چشم كردم و در مدح****غره صفت خواندم اين قصيدهٔ غرا

تا ز زوالست لايزال مبرا****ملك ملك باد از زوال معرا

راد محمد شه آنكه آتش قهرش****مي بگدازد چو موم صخرهٔ صمّا

دولت او را نه اولست و نه آخر****شوكت او را نه مقطعست و نه مبدا

شعله كشد خنجرش اگر به زمستان****خلق به سرداب ها روند زگرما

كلك گهر سلك او چه

معجزه دارد****كز شبه آرد پديد لؤلؤ لالا

ني غلطم نبود اين عجب كه نمايد****در شب تاريك جلوه نجم ثريا

حفظ تو پوشد ز آب سقف بر آتش****حزم تو بندد ز باد جسر به دريا

خلق تو خيري دماند از تف آتش****جود تو الماس سازد ازكف دريا

حزم تو يارد مدينه ساخت به جيحون****عزم تو تاند سفينه تاخت به صحرا

عون تو سازد ز موم جوشن داود****راي تو آرد ز دودگنبد خضرا

چون ز عدوي تو نام هست و نشان نيست****شايد اگر خوانمش نبيرهٔ عنقا

عفو تو ناخوانده است وصف سياست****قهر تو نشنيده است نام مدارا

شاها در اين قصيده ژرف نگه كن****نظم تو آيين ببين و شيوهٔ شيوا

هزل من از جد ديگران بود اولي****خاصه چو افتد قبول شاه معلا

شعر نشايدش خواندن از در معني****هرچه به صورت مردفست و مقفا

مرثيه دانش نه شعر آنكه چو خوانند****پيچ و خم افتد ز رنج و غصه در امعا

چهر حسودت ز سيم اشك مفضض****اشك عدويت ز زر چهره مطلا

يك آهوكه در آري به كمندش****منت نتوان برد ز بازوي توانا

يارا تو همه انسي و آهو همه وحشت****باري بده انصاف تو مطبوع تري يا

چون خود به كمند آر غزل گوي غزالي****كز مشك زره سازد و از نافه چليپا

از آهوي سيمن بستان آهوي زرين****تا خانه چو مينوكني از شاهد و مينا

اي زلف تو تاريكتر از خاطر نادان****وي موي تو باريكتر از فكرت دانا

شهديست مصفا لبت امّا بنيابد****بي جهد موفا به كف آن شهد مصفا

اي لعل شكرخاي تو يك حقهٔ گوهر****وي طلعت زيباي تو يك شقهٔ ديبا

زان حقه بود در دل من رشكي پنهان****زين شقه بود در رخ من اشكي پيدا

گه بركه روانستم از آن اشك به دامن****گه سركه عيانستم ازين رشك به سيما

گر وصل تو اي ترك نه بختي است مكرم****ور روي تو اي دوست نه فتحي است مهنا

چون فتح رواني ز چه در لشكر خسرو****چون بخت دواني ز چه در موكب دارا

شهزادهٔ آزاده فريدون شه عادل****كز فرط جلالت دو جهانست به تنها

بويي ز رياض كرمش روضهٔ رضوان****جويي ز حياض نعمش لجهٔ خصرا

هرگه به وغا روي كند فتنه كند پشت****هرگه به عطا دست برد فاقه كشد پا

اي دست تو بخشنده تر از ابر به مجلس****وي تيغ تو رخشنده تر از برق به هيجا

هردم سخن از قهر تو دوزخ بود آن دم****هرجا صفت از خلق تو جنت بود آنجا

ابناي جهان را به گه عرض ضميرت****زين روي بدن سر سويداست هويدا

گر صاعقهٔ قهر تو بركوه بتابد****پيكان دمد اندر عوض خار ز خارا

ور نخل ز تأثيركفت بارور آيد****بس شوشهٔ زر خيزدش از خوشهٔ خرما

تيغت عجبا هيچ بگويم بچه ماند****برقيست علي الله نه كه مرگيست مفاجا

جوهرش ثريا بود و شكل مه نو****ويحك به مه نو نشنيديم ثريا

در دست تو ماند به يكي زورق سيمين****كز لطمهٔ امواج

برون جسته ز دريا

در قبضهٔ تقدير توگويي ملك الموت****ايدون ز پي مرگ دوگيتي است مهيا

في الجمله به يك حمله تر و خشك بسوزد****چون قهر خداوند تبارك و تعالي

شاها ز پي صيد شدي تا تو به هامون****دو عبهرم از خون شده دو لالهٔ حمرا

بي شخص تو اي شخص توآسايش گيتي****بي روي تو اي روي تو آرايش دنيا

يك سله مارست مرا روح به پيكر****يك بيشهٔ خارست مرا موي بر اعضا

هوشي اگرم بود جها برد به غارت****صبري اگرم ديد فلك برد به يغما

بي روي توام روي دهد راحت هيهات****بي ياد توام شاد شود خاطر حاشا

قاآنيت آن به كه دعاگويد ايدون****تا وصف مكرر شود و مدح مثنا

تا تنگ شود زاويه از بعد مسافت****در زاويهٔ تنگ كند خصم تو ماوا

چشمهٔ حيوان به تاب كوكب تابان****به رنگ گوهر عمان به بوي عنبر سارا

نباشد اين قدر انور نه مه نه مهر نه اختر****ندارد اين هم گوهر نه كان نه گنج نه دريا

سپاس خامهٔ خسرو مديح چامهٔ خسرو****ثناي نامهٔ خسرو ز حد فكرت دانا

ز د ورگنبدگردون ز جور اختر وارون****هماره فارغ و مأمون وجود حضرت دارا

شد بوسه****پيش آي كه تا ببوسمت عمدا

از بوسه مكن دريغ تات اي ترك****صد بوسه زنم برآن رخ رخشا

هل تا بگزم لبان شيرينت****خوش خوش مزم آن دودانهٔ خرما

زان روي چنم ورق ورق سوري****زان لعل خورم طبق طبق حلوا

زان گرد زنخ كه گوي را ماند****در رقص آيم چوگوي سر تا پا

ني نيست به بوسه حاجتم امروز****گر عمر بود ببوسمت فردا

كامروز بس است لب مرا شيرين****از شكر شكر خسرو والا

داراي جهان ستان محمد شاه****كز هردو جهان فزون بود تنها

اجزاي وي است هرچه درگيتي****باكل چه برابري كند اجزا

اعضاي وي است هركه در عالم****با روح چه همسري كند اعضا

افلاك مطاوعش به يك فرمان****آفاق مسخرش به يك ايما

كوهي كه خورد قفاي قهر او****آسيمه دود چو باد در بيدا

بادي كه بود مطيع حزم او****همواره بود چوكوه پابرجا

اي خشم تو همچو مرگ بي تاخير****وي قهر تو همچو زهر جان فرسا

خيل تو چو سيل كوه بنيان كن****فوج تو چو موج بحر طوفان زا

در جانسوزي چو چرخ بي مهلت****دركين توزي چو دهر بي پروا

نه ملك مخلد ترا مقطع****نه ذات مؤيد ترا مبدا

صد جمله به حمله يي زني برهم****صد بقعه به وقعه يي كني يغما

از دشنهٔ توكه تشنهٔ خون است****بس كشته كه پشته گشته در هيجا

باطلعت راي گيتي افروزت****خورشيد برآيد از شب يلدا

با نكهت خلق عنبرافشانت****عنبر خيزد زكام اژدرها

توقيع ترا قدر برد فرمان****فرمان ترا قضاكند امضا

انكار تو نيست دهر را ممكن****پيكار تو نيست چرخ را يارا

انجم تار است و راي تو روشن****گردون پستست و قدر تو والا

شير است به روز جنگ تو روبه****موم است ز زور چنگ تو خارا

فوجي ز صف سپاه تو انجم****موجي زكف نوال تو دريا

خلق تو زكام شير انگيزد****چون ناف غزال نافهٔ سارا

مهر تو ز صلب سنگ روياند****چون باد بهار لالهٔ حمرا

خورشيدي و برخلاف خورشيدي****كز ابر شود به چرخ ناپيدا

زيراكه هماره باكفي چون ابر****خورشيد صفت بتابدت سيما

چون باد

قلم دود در انگشتم****گر مدح تكاورت كنم املا

چون برق كشد ضمير من شعله****گر وصف بلاركت كنم انشا

گر خشم كني به چشمهٔ خورشيد****چون شب پره زو حذركند حربا

ور چشم زني به جانب ناهيد****سوي تو چمد زگنبد خضرا

اخلاق تو آبگينه يارد ساخت****از نرم دلي ز صخرهٔ صما

گرد سپهت به چشم بدخواهان****يك باديه افعي است و اژدرها

شخص تو جهان پير برناكرد****از دانش پيرو طالع برنا

رخسار تو آيينه است و خصمت ديو****زان در تو چو بنگرد شود رسوا

تا لمعه و نور خيزد از خورشيد****تا فتنه و شور زايد از صهبا

دارم دو هزار شكوه از طالع****ليك آن دو هزار شكوه باشد تا

قصه راست شدكه به بحر است عنبرا

بر روي زرد من لب شيرين به عشوه سود****وين حرف شد يقين كه به ني هست شكرا

بنشاندمش به مجلس و از زلفكان او****از بهر خويش كردم بالين و بسترا

بي شمع و بي چراغ ز روي منورش****شد همچو روز روشن بزمم منورا

آري چراغ و شمع نبايد به حكم عقل****چون چهره برفروزد خورشيد خاورا

گفتم بهل كه عود به مجمر در افكنم****شكرانهٔ قدوم تو ترك سمنبرا

گفتا به عود و مجمر حالي چه حاجتست****با زلف و چهر من چه كني عود و مجمرا

ماگرم گفتگوكه برآمد ز آسمان****ابري سياه تيره تر از جان كافرا

گفتي كه دزد مخزن شاه است از آن قبل****كش بود آستين همه پر در وگوهرا

هر در وگوهري كه فروريخت در زمان****شد همچوگنج قارون در خاك مضمرا

جادوست گفتئي كه به نيرنگ و جادويي****كرد از بخار خشك روان لؤلؤ ترا

چون بختيان مست كه كف برلب آورند****توفيد و ريخت كف ز دهانش بر اغبرا

گو بنگرش نشيب سپهر ار نديده كس****در قلزمي معلق ديوي شناورا

سيلي ز هركرانه روان شدكه هيچ كس****نارست بي سفينه گذشتن به معبرا

گفتم كنون چه بايدگفتا شراب ناب****زان مي كه چون سهيل درخشد به ساغرا

آوردمش به پيش شرابي كه گفتئي****جان راگرفته اند به تدبير جوهرا

زان مي كه گر برابر آبستني نهند****بينند روي بچه ز زهدان مادرا

چشم خروس ريختم از ناي بلبله****وز حلق بط فشاندم خون كبوترا

او مست جام مي شد و من مست چشم او****ياللعجب كه مستي من بدفزون ترا

آري شراب را بود ار صد هزار شور****با شور عشق يار نباشد برابرا

باري ز هركران سخني رفت در ميان****زان سان كه هست رسم حريفان همسرا

تا رفته رفته پرسشي از حال من نمود****هم زان قبل كه مهتري از حال كهترا

گفتا چه مي كني و چساني و حال چيست****مسكيني از جفاي جهان با توانگرا

گفتم ميان فقر و غنايم وزين قبل****خنثاست بخت من كه نه ماده است و نه نرا

نفسم صبور و قلب شكور است

لاجرم****خشنودم از زمانه برزق مقدرا

ليكن به حكم آن كه ضرور است اكتساب****آهنگ پاي بوس ملك دارم ايدرا

گفتا به فصل دي كه سخن بفسرد به كام****گويي سفركنم نكنم هيچ باورا

حاشاكه وحي صادق دانم حديث تو****نه خود تو جبرئيلي و نه من پيمبرا

فصلي چنين كه گويي از برف كوهسار****ز استبرق سفيد به سركرده چادرا

فصلي چنين كه گويي كردند تعبيه****تأثير پشت سوهان در طبع صرصرا

بالله اگر نگاه برون آيد از دو چشم****چون سنگ بفسرد به ميان ره اندرا

گفتم ز شوق درگه داراي روزگار****نهراسم از نسيم دي و باد آذرا

گيرم جهنده باد بود نيش ناچخا****گيرم فسرده آب بود نوك نشترا

ايدون به پشت گرمي الطاف كردگار****در يخ چنان روم كه در آتش سمندرا

گفتا ز مال و حال چه داري بسيج راه****گفتم هلا بنقد دو اسب تكاورا

يك اسب بنده نيز به لار است و دزد پار****بر دست وكس درين ستمم نيست ياورا

گفتا جز اين دو هيچ ضرور است گفتمش****يك مشت زر دو اسب تكاور يك استرا

ارباب جاه نقدي اگر وام من دهند****اسباب راه يكسره گردد ميسرا

گفتا به قرض كس ندهد يك قراضه زر****بس تجربت كه رفته درين باب مرمرا

اكنو منت رهي بنمايم به حكم عقل****ليكن به شرط آنكه شود بخت ياورا

گر خدمتي امير بفرمايدت بري****در نزد اولياي خديو مظفرا

فرض افتدش كه هرچه توخواهي ببخشدت****از شوق خدمت ملك ملك پرورا

گفتم مرا به خدمت مير بزرگوار****ايدون وسيله بايد راوي سخنورا

گفتاكه بهتر از اسدالله خان كه هست****درگوش ميرگفتش چون سكه برزرا

خاني كه صيت جود وسخايش به شرق وغرب****ساريست چون فروغ مه و مر انورا

در زورقي كه دم زني از حزم و عزم او****او كار بادبان كند اين كار لنگرا

وصف حلاوت سخنش چون رقم كني****نبود عجب كه خامه بچسبد به دفترا

از شش جهت گريخت نيارد عدوي او****مانند مهره يي كه درافتد به ششدرا

مانا شكافت زهرهٔ چرخ از عتاب او****ورنه سبب كدام كه چرخ است اخضرا

محروم باد حاسد او از لقاي او****زيراكزين بتر

نتوان يافت كيفرا

صدرا امير ديوان دانم كه با تواش****صدقيست بينهايت و مهريست بيمرا

تنها نه با جناب تو از فرط اتحاد****چون يك روان پاك بود در دو پيكرا

با خلق روزگار چنان مهربان بود****كاورا دعاكنند به محراب و منبرا

داني تو بلكه شهري لابلكه عالمي****كاري كه او نمود درين مرز و كشورا

ملكي گشود و مملكتي را نمود امن****بي زحمت سياست و بي رنج لشكرا

چو ن موسي كليم به يك چوب دست كرد****ملكي ز ملك مصر فزون تر مسخرا

ماران فتنه خورد بيكره عصاي او****ناگشته چون عصاي كليم الله اژدرا

نازل ز آسمان شود اسما از آن بود****نامش نبي كه هست نبي سان به گوهرا

آزادكردهٔ كرم اوست هركه هست****چه طفل شيرخوار و چه شيخ معمّرا

با عدل او عجب نه كه زالي چو آفتاب****با طشت زر به باختر آيد ز خاورا

اندر سه مه ذخيرهٔ سي ساله خرج كرد****از بهر نيك نامي شاه فلك فرا

هركس كند ذخيره زر و سيم وگنج و مال****او را بود ذخيره شه مهرگسترا

ايدون گواه عدل وي اين داستان بس است****كايد به گوش خلق حديثي مزورا

كامد به شهر شيراز از يك دو روزه راه****گم گشت بارگيري بارش همه زرا

هر دزد و هر طريده كه ديدش به رهگذار****گشتش ز ره به خطهٔ شيراز رهبرا

غير از رضاي شاه كه جويد به جان و دل****آيد به چشم هردو جهانش محقرا

درگفت مي نيايد القصه آنچه كرد****او ازكمال و قدر در اين بوم و اين برا

يك روز دم زني اگر اندر حضور وي****در حق من شود همه كامم ميسرا

تا خود چه مي شودكه من از يك كلام تو****يك عمر بر حوايج گردم مظفرا

تا رسم در زمان بود ازگفته هاي نغز****تا نام در جهان بود ازكلك و دفترا

بادش عدو نوان و بدانديش ناتوان****دولت جوان و حكم روان يار در برا

نصرت قرين و چرخ معين فتح همنشين****حاسد غمين و بخت سمين خصم لاغرا

زن دور چرخ وگردش ايام را

سين ساغر بس بود اي ترك ما را روز عيد****گو نباشد هفت سين رندان دردآشام را

خلق را بر لب حديث جامة نو هست و من****از شراب كهنه مي خواهم لبالب جام را

هركسي شكر نهد بر خوان و بر خواند دعا****من ز لعل شكرينت طالبم دشنام را

هر تني را هست سيم و دانة گندم به دست****مايلم من دانة خال تو سيم اندام را

سير برخوانست مردم را و من از عمر سير****بي دل آرامي كه برده است از دلم آرام را

پسته و بادام نقل روز نوروز است و من****با لب و چشمت نخواهم پسته و بادام را

عود اندر عيد مي سوزند و من نالان چو عود****بي بتي كز خال هندو ره زند اسلام را

يكدگر راخلق مي بوسند ومن زين غم هلاك****گرچه بوسد ديگري آن شوخ شيرين كام را

سركه بردستارخوان خلق وهمچون سركه دوست****مي كند بر ما ترش رنگين رخ گلفام را

خلق را در سال روزي عيد و من از چهر شاه****عيد دارم سال و ماه و هفته صبح و شام را

لاجرم اين عيد خاص من كه بادا پايدار****كر و فرش بشكند بازار عيد عام را

آسمان دين و دولت كز هلالي شكل تيغ****گاه كين بر هيأت جوزاكند بهرام را

بانگ رب ارحم برآيد از زمين و آسمان****هر زمان كان سام صولت بركشد صمصام را

خصم از روي خرد با وي ندارد دشمني****اقتضايي هست آخر علت سرسام را

در دل او نيست كين دشمنان آري به طبع****آدمي در دل نگيردكينة انعام را

كاش پيش از انعقاد نطفة اعداي تو****ايزد اندر نار نيران سوختي ارحام را

هركه باوي كينه جويد عقل گويدكاين سفيه****كين نياغازيدي ار آگه بدي انجام را

خصم بگريزد ز سهمش آري آري اشكبوس****چون كشدگرزگران دل بگسلد رهام را

بدر دنيا صدر دين اي كاندر ايوان مي كند****گفت جان بخشت مصور صورت الهام را

باتو هركس كين سگالد نيست هشيار ار نه مرد****تا خرد

دارد نخاردگردن ضرغام را

جاودان ماني و خواني هر صباح روز عيد****عيد شد ساقي بيا درگردش آور جام را

ز بيهشي من خبر مرا

زان صدهزار زخم كه زد بر من آسمان****الحق يكي نگشت چنان كارگر مرا

مرهم نهاد زخم زبانش به يك سخن****بر زخم هاكه بود به دل بي شمر مرا

قولي درشت گفت وليكن درست گفت****زانروكه كردگفتش در دل اثر مرا

روي زمين فراخ چه پرواكه دست تنگ****پاي سفر نبسته كسي در حضر مرا

راه عراق امن و طريق حجاز باز****وحدت رفيق راه و قضا راهبر مرا

عوري لباس و بي هنري مايه جوع قوت****تسليم همعنان و رضا همسفر مرا

گر چارپاي راه سپر نيست گو مباش****پايي دو داده است خدا ره سپر مرا

باشد اگر به هر قدمي صدهزار دزد****چيزي ز من به حيله ندزدد مگر مرا

مانم چرا به فارس كه نبود در آن ديار****ني آب و خاك ني شتر وگاو و خر مرا

يك قطعه بيش نيست سفر از سقر ولي****ايدون هزار قطعه حضر از سقر مرا

زين پس به بحر و بر به تجارت سفركنم****سرمايه فضل ايزد وكالا هنر مرا

ديدي دو سال پيشم در ملك خاوران****بيني دو سال ديگر در باختر مرا

خورشيدسان به مشرق ومغرب سفركنم****تازان سفر فزوده شود فال و فر مرا

چون عقدهٔ دلم نگشايد به ملك فارس****بايدكشيد رخت سوي كاشغر مرا

صد خاندان چو منت يك خانه مي نهند****آن خانه به فرودگر آيد به سر مرا

از روز و شب گريزم اگر بهر روشني****بايدكشيد منت شمس و قمر مرا

جايي روم كه پرتو خورشيد و مه در آن****بر فرق مي نتابد شام و سحر مرا

صدر زمانه را به سر آمد چو روزگار****گو نيز روزگار درآيد به سر مرا

نه بيش ازوكمالم و نه بيش ازو جمال****نه همچو او قبيله و دخت و پسر مرا

گر بندبند پيكرم از هم جداكنند****اندوه او نمي رود از دل به در مرا

احسان او چو خون به عروقم گرفته جاي****خوني كه بيشتر شود از نيشتر مرا

مهر دوكس

به پارس مرا پاي بست كرد****وز آن دو سرنوشت هزاران خطر مرا

نگذاشت مهرشان كه كنم رو به هيچ سوي****تا ماند جان به لجهٔ اندوه در مرا

اول جناب معتمدالدوله كاستانش****در پيش تيغ حادثه آمد سپر مرا

دوم خدايگان اسدالله خان راد****كز پاس مهر او ندرد شير نر مرا

زان بيش چشم لطف وعطابم ازآندو نبست****چون نيست قابليت از آن بيشتر مرا

هم نيست روي گفتم با ذوالرياستين****كان بحر بيكران نشمارد شمر مرا

هفتاد شعرگفتم اندر مديح او****يك آفرين نگفت به هفتاد مرمرا

آوخ كه جنس فضل كساد است ورنه بود****نقد سخن رواج تراز سيم و زر مرا

شكر خدا و نعت پيمبركنم از آنك****افزود آن به نعمت و اين بر خطر مرا

من پادشاه ملك بيانم از آن بود****ز الفاظ گونه گونه حشر در حشر مرا

وز صدهزار تيغ فزونست در اثر****طومار شيوهاي چنين بركمر مرا

تيم هاي ياقوتي****خياط به جيب جامه سلطان را

يا ماه من از دو چهره وگيسوي****دربان بهشت كرده شيطان را

زلف سيهت برآن رخ روشن****كفريست كه حامي است ايمان را

ماهي است كنون كه من ز شهر خويش****زين برزده ام به پشت يكران را

مهميز ز دستم از پي رفتار****آن صاعقه سير برق جولان را

گه سفته به نعل سنگ كهساران****گه رفته به موي دم بيابان را

گه رفته به قله يي كه از رفعت****جا تنگ نموده عرش يزدان را

اي بس شب قيرگون كه از حيرت****گم گشت ره مدار دوران را

اي بس شب تيره كاندرو دستم****نشناخت ز آستي گريبان را

ده ناخن من نكرد بر رخ فرق****از پلك دو چشم موي مژگان را

صد بار به سينه دست ماليدم****بر سينه نيافتم دو پستان را

پروانه صفت دلم در آن شبها****با شمع رخ تو بست پيمان را

وز آرزوي لبت در آن ظلمات****جستم چو سكندر آب حيوان را

القصه من اي پري به ياد تو****كردم يله كشور سليمان را

چون كشتهٔ خشك تشنهٔ آبم****سيراب كن اي سحاب عطشان را

آن بادهٔ ناب ده كه پنداري****با لاله سرشته اند ريحان را

بر طور تجلي اركند نورش****از هوش بردكليم عمران را

گر خوانچهٔ ما ز نقل رنگين نيست****رنگين سازم ز خون دل خوان را

در ديگ طلب به آتش سودا****بريان كنم اي پسر دل و جان را

ليكن مزهٔ شراب شورابست****وين نكته مسلم است مستان را

در من نمكي چنانكه بايد نيست****بگشا تو ز لب سر نمكدان را

زان خال سياه و لعل شورانگيز****پلپل نمكي بپاش بريان را

ني ني دل و جان مرا به كار آيد****بريان نكنم براي جانان را

دل بايد و جان كه تا توانم كرد****مدح از دل و جان سليل سلطان را

شهزاده عليقلي كه شمشيرش****درهم شكند چو شير ميدان را

از لوح ضمير او قضا خواند****ديباچهٔ رازهاي پنهان را

در جامهٔ قدر او قدر بيند****نه چرخ و سه فرع و چاراركان

را

برهم دوزد چو ديدهٔ شاهين****از مار خدنگ كام ثعبان را

اي كوفته سر ستاره راگرزت****زانگونه كه زخم پتك سندان را

چون صاعقه كابر را زهم درد****تيغ تو برد به رزم خفتان را

اندر خبر است كايزد از قدرت****بر صورت خود نگاشت انسان را

اقراركند بدين خبر هركاو****بيند به رخ تو فر يزدان را

آن روزكه هستي از تو شدكامل****سرمايه به باد رفت نقصان را

در حفظ تو هست نقش هر معني****جز رسم و اثركه نيست نسيان را

در ملك جلالت آنچه خواهي هست****جز نام و نشان كه نيست پايان را

شمشير توكوه را زهم درد****زآنگونه كه ماهتاب كتان را

رونق برد ازكمال شيوايي****يك بيت تو صد هزار ديوان را

هرگه كه به قصد بزم بنشيني****بينند پر از نشاط ايوان را

وانگه كه به عزم رزم برخيزي****يابند پر از نهنگ ميدان را

با فسحت عرصهٔ جلال تو****تنگ است مجال ملك امكان را

با نعمت سفرهٔ نوال تو****خرد است نعيم باغ رضوان را

در حشر ز بيم توگنه كاران****با سر سپرند راه نيران را

احسان ترا چه شكرگويدكس****كز جود تو شكرهاست احسان را

از طوفان كي بلرزدت اندام****كز وهم تو لرزهاست طوفان را

با جود تو مور ازين سپس ننهد****در خاك ذخيرهٔ زمستان را

سوده است مگر عطاردكلكت****بر جاي مداد جرم كيوان را

كاندر سخن تو رفعت كيوان****آيد به نظر همي سخندان را

زانسان كه فلك اسير حكم تست****گويي نبود اسير چوگان را

از رشك كفت چو لعل رماني****خون در جگر است در عمان را

آورده سحاب دست درپاشت****ني سان به خروش ابر نيسان را

وز حسرت دود مطبخ خوانت****چشمي است پر آب ابر آبان را

از بس كه رساست جامهٔ قدرت****گسترده به عرش و فرش دامان را

تا با رخ يار نسبتي باشد****هرسال به فضل گل گلستان را

تا محشر نسبت غلامي باد****با خاك ره تو چرخ گردان را

طاعت او****ز لوح دهر فروشسته نقش عصيان را

كليم وار عيان بين به طور سينهٔ او****چو نور وادي ايمن فروغ ايمان را

هرآنكه بيند بر سفت او رداي ورع****به يك ردا نگرد صدهزار سلمان را

كف كريمش از بس فشانده در يتيم****يتيم ساخته پروردگار عمان را

مرآن نشاط بود روح را ز صحبت او****كز آب چشمهٔ زمزم روان عطشان را

ز خوان فضلش اگر توشه يي برد عاصي****به خوشه يي نخرد هفت باغ رضوان را

به نوع انسان آنسان بود مباهاتش****كه بر بساير انواع نوع انسان را

كلام او همه وحي است لاجرم دانا****زگفت او نكند فرق هيچ فرقان را

ز آب چشمهٔ آتش فروغ حكمت او****فلك به باد فنا داده خاك يونان را

زبان او به سخن صارميست خاره شكاف****كه بر دو سندس داند پرند و سندان را

زمانه اشهدبالله به ملك هستي او****به عمر خود نشنيده است نام پايان را

سپهركوكبه صدرا تويي كه كوكب تو****شكسته كوكبه هفت آسمان گردان را

پي تذكر مدح تو شسته حافظ روح****ز لوح حافظهٔ ناس نقش عصيان را

به باغ مجد تو سيسنبريست چرخ كبود****چه افتخار به سيسنبري گلستان را

سپهر راي ترا آفتاب تابان خواند****چو نيك ديد ستغفارگفت بهتان را

از آن سپس ز در شرم زيب بزم تو ساخت****چو آفتابهٔ زر آفتاب تابان را

ترا به ملك هنر شاه ديد و با خودگفت****كه آفتابهٔ زر لايق است سلطان را

نبود آگه ازين ماجراكه اندر شرع****ز زر و سيم نسازند آب دستان را

ضعيف پيكر تو يك دو مشت ستخوانست****كزوست توشهٔ هستي هماي امكان را

هر آنكه ديد تنت خيره ماندكز چه خداي****گزيده بردو جهان يك دو مشت ستخوان را

به راه يزد چو يعقوب ديده گشت سفيد****ز شوق خاك رهت سرمهٔ سپاهان را

ز نور راي توگر دم زد آفتاب مرنج****كه التهاب تبش موجبست هذيان را

ز هجر احمد مرسل

حنين حنانه****اگر قرين انين ساخت عرش يزدان را

شب فراق تو نيز اين زمان ز نالهٔ يزد****نموده حنان بر اهل يزد حنان را

بزرگوارا از روي شوق قاآني****دهد به مدح تو زيور عروس ديوان را

كه تا به روز قيامت بزرگ بار خداي****ز وي دريغ ندارد عطا و احسان را

تار****كند نظاره به ظلمات آب حيوان را

بده بگير بنوشان بنوش تا ز طرب****تو عشوه سازكني من مديح سلطان را

خديو راد محمد شه آن كه ملكت او****ز هركرانه محيط است ملك امكان را

ندانما به چه بستايمش كه شوكت او****گشاده ز آن سوي بازار وهم دكان را

به خلق پارس بس اين رحمتش كه برهانيد****ز چنگ حادثه يك مملكت مسلمان را

اگرچه حاكم و محكوم را نبودگناه****كه كس نداند علت قضاي يزدان را

سخن درازكشد عفو شه بس اينكه سپرد****زمام ملك سليمان امير ديوان را

بزرگوار اميري كه با سياست او****به چار ركن جهان نام نيست طغيان را

ز موشكافي تدبير موكشان آرد****به خاك تيره ز هفتم سپهركيوان را

به جامه خانهٔ جودش نديده چشم جهان****جز آفتاب جهانتاب هيچ عريان را

نظام كار جهان پيرو عزيمت تست****چنانكه حس عمل تابع است ايمان را

به عهد عدل توصبحست وبس اگربه مثل****تني به دست تظلم دردگريبان را

سبب وجود تو بود ارنه بر فريشتگان****هگرز برنگزيدي خداي انسان را

كشند صورت شمشيرت ار به باغ بهشت****بهشتيان همه مايل شوند نيران را

ز روي صدق گواهي دهدكه خلد اينست****اگر به بزم تو حاضركنند رضوان را

خدانمونه يي ازطول وعرض جاه توخواست****كه آفريد به يك امركن دوكيهان را

جنايتي كه به كيهان رسد زكيد سپهر****كف كريم تو آماده است تاوان را

ترشح كرمت گرد آز بزدايد****چنان كه آب ستغفار لوث عصيان را

زمانه بي مدد حزم تو ندارد نظم****كه بي خرد اثر نطق نيست حيوان را

به آب و آينه ماند ضمير روشن تو****كه آشكاركند رازهاي پنهان را

به دست راد تو بيچاره ابركي ماند****چه جرم كرده كه مستوجبست بهتان را

كدام ابر شنيدي كه فيض يك دمه اش****دهد به در وگهر غوطه ملك امكان را

برنده تيغ تو ويحك چگونه الماسيست****كه روز معركه آبستن است مرجان را

بسان آتش سوزنده صارم قهرت****جداكند ز مواليد چهار اركان را

بتابد ازكف رخشنده ات به روز مصاف****بسان برق كه بشكافد ابر نيسان

را

تبارك الله از آن خنگ كوه كوههٔ تو****كه بر نطاق نهم چرخ سوده كوهان را

پيش ز پويه دهانش زكف تنش ز عرق****نمونه ايست عجب باد و برف وباران را

گمان بري كه معلق نموده اند به سحر****ز چارگوشهٔ البرز چار سندان را

به غير شخص كريمت برو نيافته كس****فرازكوه دماوند بحر عمان را

مطيع تست به هرحال در شتاب و درنگ****چنان كه باد مطاوع بدي سليمان را

مگر نمونهٔ وي خواست آفريد خداي****كه آفريد دماوند وكوه ثهلان را

قوي قوايم او خاك را بتوفاند****چنانكه باد به گرداب لجه طوفان را

بزرگوار اميرا تويي كه همت تو****زياد برده عطاياي معن و قاآن را

دوسال و پنج مه ايدون رودكه بنده به فارس****شنوده در عوض مدح قدح نادان را

متاع من همه شعرست و او بس ارزانست****يكي بگو چكنم اين متاع ارزان را

كسش ز من نخرد ور خرد بنشناسد****ز پشك مشك وز خرمهره در غلطان را

تويي كه قدر سخن داني و عيار هنر****برآن صفت كه پيمبر رموز قرآن را

ولي تو نظم پريشانم آن زمان شنوي****كه نظم بخشي يك مملكت پريشان را

چه باشد اين دو سه مه تا تو نظم كار دهي****ببنده بار دهي خاكبوس خاقان را

مرا مگو چو ترا نيست سازو برگ سفر****هلا چگونه كني جزم عزم طهران را

ز ساز و برگ سفر يك اراده دارم و بس****كه هست حامله صدگونه برگ و سامان را

بدان ارادهٔ تنها اگر خدا خواهد****نبشت خواهم كوه و در و بيابان را

به جز تو از تونخواهم كه نافريده خداي****عظيم تر ز وجود تو هيچ احسان را

زوال و نقص مبيناد عز و جاه امير****چنانكه فضل خداوندگار پايان را

پشت باد تخت سليمان را

زندان شدست بر من و تو شيراز****بدرودكرد بايد زندان را

گيرم كه ملك فارس گلستانست****ايدون خزان رسيده گلستان را

غير از ثناي معتمدالدوله****از هر ثنا فرو شو ديوان را

بگذار مدح او به كتاب اندر****تا حرز جان بود دل پژمان را

ديگر ممان به پارس كه رونق نيست****در ساحتش فصاحت سحبان را

خواهي عزيز مصر جهان گشتن****بدرودگو چو يوسف كنعان را

جايي كه پشك ومشك به يك نرخست****عطارگو ببندد دكان را

مزد سخن تراش شود رسوا****چون من درم ز خشم گريبان را

آري چو صبح كردگريبان چاك****طرار شب وداع كند جان را

خود نيست مال دار اگر دزدي****از مال غير پركند انبان را

با من چرا ستيزه كند آن كاو****از وحي مي نداند هذيان را

گردد چه از طراوت ريحان كم****گر خنفسا نبويد ريحان را

يا سامري كه گاو سخنگو ساخت****از وي چه ننگ موسي عمران را

يا عنكبوت اگر به مگس خوشدل****از وي چه نقص سبعهٔ الوان را

گيرم كه رايج آمد خرمهره****قيمت نكاست گوهر غلطان را

گيرم كه بومسيلمه مصحف ساخت****از وي چه ننگ مصحف سبحان را

گر پاي امتحان به ميان آيد****داناكجا خورد غم نادان را

من پتك و هركه پتك همي خايد****گو خود بده جنايت دندان را

من نوح وقت و هركه مرا منكر****گو شو پذيره آفت طوفان را

من عيسي زمان و بنهراسم****از فيض روح غدر يهودان را

من دعوي سخن را برهانم****برهان گزفه داند برهان را

عمّان چوگوهر سخنم بيند****عمان كند ز غيرت دامان را

طعن حسود را نشمارم هيچ****زان سان كه كوه قطرهٔ باران را

گيرم كه حاسد افعي غژمان است****من زمردستم افعي غژمان را

ور خصم را مهابت ثعبان است****من تيره ابرم آفت ثعبان را

ور بدكنش به سختي سوهان است****تفسيده كوره ام من سوهان را

بارد عنا به پيكرم ار پيكان****رويين تنم ننالم پيكان را

آن نيرويي كه بازوي فضلم راست****هرگز نبوده سام نريمان را

وان دولتي كه داده مرا يزدان****هرگز نداده هيچ جهانبان را

با خود مرا به خشم ميار اي

چرخ****گردن مخار ضيغم غضبان را

كز خشم چشم من شود خيره****از مشتري نداندكيوان را

عريانيم مبين كه كنم چون صبح****از نور جامه پيكر عريان را

بر خوان فضل راي هنر بلعم****يك لقمه مي شمارد لقمان را

من نخل و نيش و نوش بهم دارم****منت يگانه ايزد منان را

از نوش مي نوازم دانا را****وز نيش مي گدازم نادان را

آن عهدكوكه بود ز من تمكين****احرار يزد و ساوه وكرمان را

آن عصركوكه چرخ هراسان داشت****از فر من مهان خراسان را

مانا نمود از پس ميلادم****يزدان عقيم مادرگيهان را

چون من پس از وصال نيابي كس****صدبار اگر بكاوي ايران را

با ما ورا قياس مكن ايراك****با جوي نيست نسبت عمّان را

در بحر فكرتش زني ار غوطه****تا حشر مي نيابي پايان را

حربا چو نيست خصم چه مي داند****فر و بهاي مهر فروزان را

زان جوهري كه خون جگر خوردست****قيمت بپرس لعل بدخشان را

ورنه جگر فروش چه مي داند****قدر و بهاي لعل درخشان را

هرچند لعل رنگ جگر دارد****زين صد هزار فرق بود آن را

چوبند هر دو عود وحطب ليكن****لختي حكم كن آتشت سوزان را

مرغند هر دو ليك بسي فرقست****از زاغ عندليب نوا خوان را

قطران و عنبر ارچه به يك رنگند****نبود شميم عنبر قطران را

هم يوز و سگ اگر چه ز يك جنسند****سگ نشكرد غزال گرازان را

آن لايق شكار ملوك آمد****وين درخور است گلهٔ چوپان را

نجار اگر ز چوب كند شمشير****شمشير او نبرد خفتان را

منقار طوطي است چو عقبان كج****وانرا نه آن شكوه كه عقبان را

نبود هلال اگر به صفت باشد****شكل هلال داسهٔ دهقان را

هردو سوار ليك بسي توفير****از ني سوار فارس يكران را

هردوكلام ليك بسي فرقست****از سبعهٔ معلقه فرقان را

اشعار جاهليه بسوزاني****چون بنگري فصاحت قرآن را

گردانهٔ انار به ره بيني****دل در طمع ميفكن مرجان را

ور بنگري غرور سراب از دور****كم گوي تهنيت لب عطشان را

لختي

چو زاج سوده به چنگ آري****مفكن ز چشم كحل صفاهان را

در صد هزار نرگس شهلا نيست****آن فتنه يي كه نرگس فتان را

در صد هزار سنبل بويا نيست****آن حالتي كه زلف پريشان را

در صد هزار سروگلستان نيست****آن جلوه يي كه قامت جانان را

داند سخن كه قدر سخندان چيست****گوي آگهست لطمهٔ چوگان را

آوخ كه مي بكاست هنر جانم****چون مه كه مي بكاهدكتان را

اي چرخ گردگرد سپس مازار****اين مستمند خستهٔ حيران را

اي خيره آهريمن مردم خوار****بر آدمي مشوران غيلان را

من در جهان تراستمي مهمان****زينسان عزيز داري مهمان را

بهراس از اينكه بر تو بشورانم****ركن ركين دولت سلطان را

داراي دهر معتمدالدوله****كز اوست فخر عالم امكان را

با راي صائبش نبود محتاج****اقطاع فارس هيچ نگهبان را

با دست و تيغ او ندهم نسبت****برق و سحاب آذر و نيسان را

بر برق چون ببندم تهمت را****بر ابركي پسندم بهتان را

اي حكمران فارس كه قاآني****ديدست در تو همت قاآن را

حاشاكه گر برانيش از درگاه****راند به لب حكايت كفران را

او ديده است از تو هزار احسان****تا حشر شكرگويد احسان را

ليكن چو غنچه تنگدلست ار چه****چون غنچه ساكن است گلستان را

گو پارس بوستان نه مگر بلبل****نه مه وداع گويد بستان را

يزدان بودگواه كه نگزيند****بر درگه تو درگه خاقان را

بر هيچ چشمه دل ننهد آن كاو****چون خضر ديده چشمهٔ حيوان را

خواهد پي مديح تو بگزيند****يك چند نيز خطهٔ طهران را

گوهر به كان خويش بود ارزان****وانگه گران كه برشكندكان را

گردد به چشم دور و به جان نزديك****فرقي نه قرب و بعد جانان را

قرب عيان هزار زيان دارد****بر خويش چون پسندد خسران را

نزديكي است علت محرومي****زان چشم من نبيند مژگان را

قرب عيان سبب كه مه از خورشيد****هر مه پذيره گردد نقصان را

قرب نهان خوشست كه هر روزي****سازد عيان عنايت پنهان را

قرب نهان نگركه به خويش از خويش****نزديكتر شماري يزدان را

آري چو خصم قرب عيان بيند****سازد

وسيله حيله و دستان را

طبع ترا ملول كند از من****تا خود مجال بيند هذيان را

بي حكمتي مگر نبودكايزد****بر آدمي گماشته شيطان را

كان ديو خيره گر نبدي آدم****آلوده مي نگشتي عصيان را

با آنكه گر بهشتت برين باشد****نتوان كشيد منت رضوان را

هر روز بنده از پي ديدارت****راحت شمرده زحمت دربان را

بر جاي خون ز مهر و وفاي تو****آموده همچو دل رگ شريان را

او راگمان بدانكه تو نگزيني****هرگز بر او اماثل و اقران را

گيرم كه يافتي گوهري ارزان****نتوان شكست گوهر ارزان را

هركاو به عمد زدگوهري بر سنگ****آماده بود بايد تاوان را

نه هركه مدح گوي توگفتارش****چون گفت من ز دل برد احزان را

نه هركه گفت مدح رسول و آل****زودق رسد فرزدق و حسان را

نه هركه يافت صحبت پيغمبر****باشد قرين ابوذر و سلمان را

آخر ز بحر ژرف چه گشتي كم****سيراب اگر نمودي عطشان را

از نور آفتاب چه مي كاهد****گركسوتي ببخشد عريان را

قاآنيا ز نعت نبي در دل****نك بر فروز مشعل ايمان را

شاهنشهي كه خشم و رضاي او****مقهوركرده جنت و نيران را

زايينه چشم حق نگرش ديده****در جسم خود حقيقت انسان را

بي چهر او ننوشم كوثر را****بي مهر او نپوشم غفران را

با عفو او اميرم جنت را****با فضل او سميرم غلمان را

تا در جهان بود به رزانت نام****كاخ سدير وگنبد هرمان را

بادا به شاهراه بقا موسوم****يارش وصول و خصمش حرمان را

يارش هميشه يار سعادت را****خصمش هميشه خصم گريبان را

چين را

چند ايستاده حيران بنشين و رخ مپوشان****ها ازكه وام كردي اين خوي شرمگين را

تو مرهم ملالي مخدوم اهل حالي****آزرده ديد نتوان مخدوم نازنين را

سيمين سرين خود راگر بر زمين گذاري****بر دوش تا به محشر منت نهي زمين را

بر دوش خادمت نه گر خسته گشتي آري****تنهاكشيد نتوان پنجاه من سرين را

تو آن نئي كه بر ما هرشب به كنج خلوت****بر مي زدي پي رقص آن ساعد سمين را

چون گرد مهرهٔ سيم در دست حقه بازان****هرلحظه چرخ دادي آن جفتهٔ رزين را

از عكس ساق و ساعدكان بلوركردي****كرياس آستان را كرباس آستين را

آب دهان ياران جاري شدي چو باران****هرگه كه مي نمودي آن ساق دلنشين را

گفتا ز اهل هوشي دانم كه پرده پوشي****عذري شنوكه تا لب بگشايي آفرين را

رندان شهر داني همواره دركمينند****بايد ز چشم رندان بستن ره كمين را

ويژه كه از بزرگان مشتي قلندرانند****كز خلد مي ربايند غلمان و حور عين را

هرجاكه ساده روييست افسون كنندوحيلت****تا بر نهد به سجده چون زاهدان جبين را

من شوخ پارسي گو داني كه پارسايم****آماج تير شهوت نتوان نمود دين را

در حقه دان نقره دارم نگين لعلي****زانگشت ديو مردم مي پوشم آن نگين را

گه گه به كنج خلوت گر با تو حالتي رفت****از خاينان دولت فرقي بود امين را

آخر تو ز اهل راهي مداح پادشاهي****خرسند داشت بايد مداح اينچنين را

آن نايب محمد آن مهدي مؤيد****كز صارم مهند بگشود روم و چين را

شاهان هفت كشور بدرو د تخت گويند****هر گه كه اوگذارد بر پشت رخش زين را

با جاه او مبر نام فرزند زادشم را****با عدل او مگو وصف دلبند آتبين را

كلكش ز جود فطري چون حرف سين نگارد****چون شين سه نقطه بخشد از فضل حرف سين را

وز بخل دشمن او ه رگه كه شين نويسد****دندانها ربايد از مده حرف شين را

چون گوهر وجودش از ماء و طين سرشتند****بر نه سپهر فخر است تا حشر ماء و طين

را

گر نام عزم او را بر باره يي نگارند****ناردگشوگردون آن بارهٔ حصين را

شاها ز خدمت تو هرگه كه دور مانم****حنانه وار هردم از دل كشم حنين را

گويي ز مادر امروز زادستمي ازيراك****جز پوست جامه يي نيست اين هيكل متين را

در دولت تو بايد من بنده راكه هرشب****از مي نشاط بخشم اين خاطر حزين را

گه گويمي به مطرب بنواز ارغنون را****گه گويمي به ساقي پر ساز ساتكين را

بر فرق او فشانم كه زر شش سري را****در مشت اين گذارم گه گوهر ثمين را

تا آن به مي طرازد آن جام زرفشان را****تا اين نكو نوازد آن چنگ رامتين را

تشريف هرچه دادي انعام هرچه كردي****خازن نداد آن را حاكم نكرد اين را

تكرار شايگاني گر رفت در قوافي****عذري بود خجسته از فكرت متين را

چون مدح شاه گويم حيران شوم به حدي****كز لفظ دوري افتد اين راي دوربين را

دركشت زار دانش خرم مراست يك سر****مزد ارچه قسمت آمد دزدان خوشه چين را

قاآنيا دعاگو وين مدعا بپرداز****زحمت مده ازين بيش سلطان راستين را

يزدان سنين ماضي باز آورد دوباره****تا بر بقاي خسرو بفزايد آن سنين را

ز مي شكفته چو يك باغ سوسنا

چون صبح صادقي ز پس صبح كاذبي****پيدا زگيسوانش بناگوش وگردنا

در فوج دلبران به صباحت مسلما****وز خيل نيكوان به ملاحت معينا

در بابلي چه ذقنش زلف عنبرين****هاروت وارگشته به موي سر آونا

يا ني منيژه گفتي آشفته كرده موي****از بخت واژگون به لب چاه بيژنا

گيسوكمند رستم و ابرو حسام سام****مژگان خدنگ آرش و قد رمح قارنا

زلف خميده پشتش كفهٔ فلاخن است****وان گيسوان بافته بند فلاخنا

چشم مرا به چهرهٔ خوددوخت زانكه داشت****از تار زلف رشته و از مژه سوزنا

گفتم فرامشت شده ماناكه از سحاب****ريحان وگل دميده زهر بوم و برزنا

وز پشت ابر تيره عيان قرص آفتاب****همچون نگين جم زكف آهريمنا

بركوه لاله چون شب مهتاب بشكفد****گويي به تيغ كوه چراغيست روشنا

گر سرخ بيد را نبود رنج سرخ باد****گل گل چراست در چمنش لاله گون تنا

مانا شنيده يي كه پي قتل تهمتن****غلطاند سنگي از زبركوه بهمنا

نك سيل بهمنست كه سنگ افكند زكوه****وان لالهٔ دميده به دامن تهمتنا

در هاون عقيق شقايق نسيم صبح****از بس كه سوده غاليه و مشك ولادنا

اينك سواد سودهٔ آن مشك و غاليه است****اين داغ هاكه هست برآن سرخ هاونا

بر صحن باغ سرو چمن سايه افكند****هر صبح كافتاب بتابد به گلشنا

زانسان كه سرو قامت مير زمانه هست****از فر بخت شه به جهان سايه افكنا

شيركام ملك ملكزاده اردشير****كز جود دست اوست خجل ابر بهمنا

فرماندهي كه هست به فرخنده نام او****منشور ملك و نامهٔ ملت معنونا

از بيم تازيانهٔ قهرش ازين سپس****تا حشر توسني نكند چرخ توسنا

اي آنكه به سحاب كفت ابر نوبهار****دوديست خشك مغزكه خيزد زگلخنا

در هركجاكه خنجر تو خونفشان شود****رويد ز خاك معركه تا حشر روينا

حزم تو پيش از آنكه رود دانه زير خاك****دردانه خوشه ديده ودر خوشه خرمنا

ماناكه عهد بسته و سوگند خورده اند****شمشير جانستان تو با جان دشمنا

كاندم كه مي برآيد شمشيرت از نيام****آيد

برون روان بد انديشت از تنا

گر جان دهد ز جود تو سائل شگفت نيست****ميرد چراغ چونكه فزاييش روغنا

درگوش تو ز فرط شجاعت به روز رزم****خوشتر صهيل ارغون ز آواز ارغنا

در هر فن از فنون هنر بس كه ماهري****خوانندت اوستادان استاد يكفنا

آن به كه بدسگال تو زيرزمين رود****كش بر تمام روي زمين نيست مأمنا

نبود عجب كه بر دو جهان سايه افكند****چتر ترا ز بس كه فراخست دامنا

در چينه دان همت سيمرغ جود تو****انجم دو دانه كنجد و يك مشت ارزنا

كوه از نهيب گرز تو خواهد به روز رزم****بيرون دود چو رشته ز سوراخ سوزنا

سرهنگ بي سپاه بود خازنت ازانك****از تركتاز جود تو خاليست مخزنا

اسلام شد قوي ز تو چونانكه سوي حج****هرسال پابرهنه شتابد برهمنا

رفتم كنم به خصم تو نفرين سپهرگفت****زين مرده درگذركه نيرزد به شيونا

از حرص جود طبع تو خواهدكه سيم و زر****جاويد سكه كرده برآيد ز معدنا

از چهر زرد و بخت سياه و سرشك سرخ****خصم توگشته است سراپا ملونا

اي قهرمان ملك تو داني كه پيش من****دانشوران چيره زبانند الكنا

جز چرب گفتهاكه بود دست پخت من****شعري قبول مي نكند طبع روشنا

زانسان كه چشم گرسنه بر خوان مهتران****اول دود به جانب مرغ مسمنا

ور شعر ديگران بگزيند به شعر من****كژ طبع جاهلي كه پليد است وكودنا

نزل سپهر را چه زيان گر پياز و سير****خواهد يهود در عوض سلوي و منا

تنها جز آفرين نشنيدم ز هيچ كس****هي هي تفو به گردش اين چرخ ريمنا

من از چرا نشد صله عايد به هيچ نحو****در نحو عايد وصله خواهد اگر منا

يا من نه آن منم كه صله هست و عايدش****ورآن منم چه شد صله و عايد منا

ارجوكزين سپس دهدم فيض عام تو****دينار بار بار و زر و سيم من منا

ني ني هزار شكركه ازكودكي هگرز****آرو شره نبوده مرا رسم و ديدنا

گنجي مرا ز علم و هنر

داده كردگار****كايمن بود زكاستن وكيد رهزنا

گنجم درون خاطر و من دردمشق دهر****سرگشته بي سبب چو خداوند زهمنا

ليك آوخاكه چهرهٔ اهرون فكرتم****از غم شدست تيره تزاز روي اهرنا

طبعم عقيم گشت و به پنجه رسيد سال****پنجاه ساله زن شود آري سترونا

تا شير شرزه روي بتابد ز آتشا****تا مارگرزه سخت بپيچد به چندنا

خصم تو را ز آتش و آب سنان تو****در آب چشم و آتش دل باد مسكنا

تتارها

سهيل حسن چهر او دو چشم من سپهر او****مدام مست مهر او نبيدها عقارها

چگويمت كه دوش چون به ناز وغمزه شدبرون****به حجره آمد اندرون به طرز مي گسارها

به كف بطي ز سرخ مي كه گر ازو چكد به ني****همي ز بند بند وي برون جهد شرارها

دونده در دماغ و سر جهنده در دل و جگر****چنانكه برجهد شرر به خشك ريشه خارها

مرا به عشوه گفت هي تراست هيچ ميل مي****بگفتمش به يادكي ببخش هي بيارها

خوش است كامشب اي صنم خوريم مي به ياد جم****كه گشته دولت عجم قوي چوكوهسارها

ز سعي صدر نامور مهين امير دادگر****كزوگشوده باب و در ز حصن و از حصارها

به جاي ظالمي شقي نشسته عادلي تقي****كه مؤمنان متقي كنند افتخارها

امير شه امين شه يسار شه يمين شه****كه سر ز آفرين شه به عرش سوده بارها

يگانه صدر محترم مهين امير محتشم****اتابك شه عجم امين شهريارها

امير مملكت گشا امين ملك پادشا****معين دين مصطفي ضمين رزق خوارها

قوام احتشامها عماد احترامها****مدار انتظامها عيار اعتبارها

مكمّل قصورها مسدد ثغورها****ممّهد امورها منظم ديارها

كشندهٔ شريرها رهاكن اسيرها****خزانهٔ فقيرها نظام بخش كارها

به هر بلد به هر مكان به هر زمين به هر زمان****كنند مدح او به جان به طرز حقگزارها

خطيبها اديبها اريبها لبيبها****قريبها غريبها صغارها كبارها

به عهد او نشاطهاكنند و انبساطها****به مهد در قماطها ز شوق شيرخوارها

سحاب كف محيط دل كريم خوبسيط ظل****مخمرش از آب وگل فخارها وقارها

به ملك شه ز آگهي بسي فزوده فرهي****كه گشت مملكت تهي ز ننگها ز عارها

معين شه امين شه يسار شه يمين شه****كه فكر دوربين شه گزيدش ازكبارها

فناي جان ناكسان شرار خرمن خسان****حيات روح مفلسان نشاط دلفكارها

به گاه خشمش آنچنان طپد زمين و آسمان****كه هوش مردم جبان ز هول گير و دارها

زهي ملك رهين تو جهان در آستين تو****رسيده از يمين تو به هر تني يسارها

به هفت خط و چار حد به هر ديار و هر بلد****فزون

ز جبر و حد و عد تراست جان نثارها

كبيرها دبيرها خبيرها بصيرها****وزيرها اميرها مشيرها مشارها

دوسال هست كمترك كه فكرت توچون محك****ز نقد جان يك به يك به سنگ زد عيارها

هم ازكمال بخردي به فر و فضل ايزدي****ز دست جمله بستدي عنان اختيارها

چنان ز اقتدار توگرفت پايه كار تو****كه گشت روزگار تو امير روزگارها

چه مايه خصم ملك و دين كه كرد ساز رزم وكين****كه ساختي به هر زمين زلاششان مزارها

خليل را نواختي بخيل راگداختي****براي هردو ساختي چه تختها چه دارها

در ستم شكسته يي ره نفاق بسته يي****به آب عدل شسته يي ز چهر دين غبارها

به پاي تخت پادشه فزودي آن قدر سپه****كه صف كشد دو ماهه ره پيادها سوارها

كشيده گرد ملك و دين ز سعي فكرت رزين****ز توپهاي آهنين بس آهنين حصارها

حصاركوب وصف شكن كه خيزدش تف ازدهن****چو ازگلوي اهرمن شررفشان به خارها

سياه مور در شكم كنند سرخ چهره هم****چه چهره قاصد عدم چه مور خيل مارها

شوند مورها در او تمام مار سرخ رو****كه بر جهندش ازگلو چو مارها ز غارها

نديدم اژدر اينچنين دل آتشين تن آهنين****كه افكند در اهل كين ز مارها دمارها

نه داد ماند ونه دين ز ديو پر شود زمين****فتد خمار ظلم وكين به مغز ذوالخمارها

به نظم ملك ودين نگر ز بسكه جسته زيب و فر****كه نگسلد يك از دگر چو پودها ز تارها

الاگذشت آن زمن كه بگسلد در چمن****ميان لاله و سمن حمارها فسارها

مرا بپرور آنچنان كه ماند از تو جاودان****ز شعر بنده در جهان خجسته يادگارها

به جاي آب شعر من اگر برند در چمن****ز فكر آب و رنج تن رهند آبيارها

هماره تابه هر خزان شود ز باد مهرگان****تهي زرنگ و بو جهان چو پشت س وسمارها

خجسته باد حال تو هزار قرن سال تو****به هر دل از خيال تو شكفته نوبهارها

وميخانه و جام شراب

تا توانم نغمهاي ناي وحدت را شنيد****گوش بگمارم چرا بر نالهٔ چنگ و رباب

انقلوني يا قضاه الحق من ارض الخطا****دللوني يا هداه الذين الي دارالصواب

چند در دام طبيعت دانه برچينم ز آز****تا به كي بر جيفهٔ دنياگرايم چون كلاب

هادي خودنفس سركش راگزينم اي شگفت****گرچه صد كرت شنيدستم اذا كان الغراب

از نكونامي مرا بر سر چه آمدكاين زمان****سر به بدنامي برآرم درميان شيخ و شاب

ازخدا وز خويش شرمم باد آخر تا به كي****روح را زاطوار ناشايسته دارم در عذاب

آفتابم من چرا جان را بكاهم چون هلال****شاهبازم من چرا بيغاره يابم از ذباب

من كه برگردون زنم خرگاه دانش از چه رو****درگلوي جان چو ميخ خرگهم باشد طناب

اهرمن خونم بريزد سوي آن پويم شگفت****غافلم از پرسش ميعاد و از روز حساب

مرغ جان را تا به كي محبوس دارم در قفس****چهرهٔ توفيق را تا چند پوشم در نقاب

چند در تعمير دنياكوشم و تخريب دين****تا به كي دارم روان خويش را در اضطراب

مصطفي فرمود ان الناس في الدنياء ضيف****حاصلش يعني لدواللموت وابنوا للخراب

درنمانم زين سپس دركار و بار خويشتن****عرضه دارم حال خود را برجناب مستطاب

نقطهٔ پرگار هستي خط ديوان وجود****قطب گردون كرم توقيع طغراي ثواب

سرور عالم ابوالقاسم محمّد آنكه چرخ****با وجود او بود چون ذره پيش آفتاب

الذي ردت اليه الشمس و انشق القمر****كان امياً ولكن عنده ام الكتاب

والذي في كفه الكفار لمّا ابصروا****كلم الحصباء قالوا انه شيئي عجاب

رهنماي هردو عالم آنكه در يك چشم زد****برگذشت ازچارحدوهفت خط و شش حجاب

از ضمير انور و از جود ابر دست اوست****نور جرم آفتاب و مايهٔ دست سحاب

با شرار قهر او هر هفت دوزخ يك شرر****باسحاب دست او هر هفت دريا يك حباب

گر وجود او ندادي ذات واجب را ظهور****تا ابد سرپنجهٔ تقدير بودي در خضاب

تالي هستي اوهست آنچه هست از ممكنات****غيرذات حق كزو هستي وي شد بهره ياب

نه سپهروشش جهات وهفت دوزخ هشت خلد****با سه مولود و دو عالم چار مام

و هفت باب

در همه عمر از وجود او خطايي سر نزد****زانكه بودافعال نيكويش سراسروحي ناب

باوجود آنكه صادر شد خطا از بوالبشر****گر همي باور نداري از نبي برخوان فتاب

وز سليمان حشمت الله گر خطايي نامدي****چيست القينا علي كر سيه ثم اناب

روز وشب ازهاتف غيب اين نداگردد بلند****انه من مال عن شرعه قد نال العقاب

هر زمان از ساكنان عرش آيد اين سروش****من تطرق في طريقه قد اصاب ما اصاب

معني خوف و رجا تفسيربغض ومهر اوست****كاين يكي رامعصيت نامند وآن يك را ثواب

توبهٔ آدم نيفتادي قبول كردگار****تابه فيض خدمتش صدره نگشتي فيض ياب

آتش نمرودكي گشتي گلستان بر خليل****گر به انساب جليل او نجستي انتساب

موسي از تيه ضلالت نامدي هرگز برون****تا ز طور رأفتش لبيك نشنيدي جواب

نوح اگر بر جودي جودش نجستي التجا****همچوكنعان نامدي هرگز برون از بحر آب

تا نشست ايوب از سرچشمهٔ لطفش بدن****كي به اول حال كردي زان چنان حالت اياب

تا مسيح از خاك راهش مسح پيشاني نكرد****كي شدي برآسمان همچون دعاي مستجاب

يوسف ار بر رشتهٔ مهرش نكردي اعتصام****يونس ار بر درگه قربش نجستي اقتراب

تا ابد آن يك نمي آمد برون از بطن حوت****تا قيامت آن يكي بودي به زندان عذاب

آسمان هرجاكه درماند بدو جويد پناه****آري آري آستان او بود حسن المآب

عقل پيش قائل ذاتش بود تسليم محض****پشه كي لاف توانايي زند پيش عقاب

اي شهنشاهي كه پيش ابر دست همتت****عرصهٔ درياي پهناور نمايد چون سراب

تا نه بر مسمار ذاتت محكم الاطناب شد****كي شدي افراشته اين خرگه زرين قباب

في المثل بر تري آتش اگر بدهي مثال****در زمان ماهيت آتش پذيرد انقلاب

ور به تبديل زمين و آسمان فرمان دهي****آن كند چون اين درنگ واين كندچون آن شتاب

ني تو راممكن توان گفتن نه واجب ليك حق****بعد ذات خويشتن ذات تراكرد انتخاب

چون برآيي بر براق برق پيما جبرئيل****گيرد از دستي عنان و از دگر دستي ركاب

خسروا تادرفشان گرديده درمدحت حبيب****گشته خورشيد ازفروغ فكرتش دراحتجاب

وانكه از ديباچهٔ نعتت كند بابي رقم****درقيامت بررخش

يزدان گشايد هشت باب

بر دعاي دوستدارانت كنم ختم سخن****زانكه باشد حذ اوصاف توبيرون از حساب

تا ز تابان مشعل خورشيد انور بزم روز****هرسحر روشن شودچونان كه شب ازماهتاب

تا قيامت كوكب بخت هوا خواهان تو****باد روشن تر ز نور نير و جرم شهاب

نوروز جلالي شايد ار اين عيد را****خلق عيد ناصري خوانند بهر انتساب

خاك راه بوترابست اين ملك كز رشك او****آسمان گويد همي يا ليتني كنت تراب

كيست داني بوتراب آن مظهركامل كه هست****درميان حق و باطل حكم او فصل الخطاب

اولين نور تجلي آخرين تكميل فرض****صورت اسماء حسني معني حسن المآب

جوهر عشق الهي ريشهٔ علم ازل****شيرهٔ شور محبت شافع يوم الحساب

ناظم هر چارگوهر داور هر پنج حس****مالك هر هفت دوزخ فاتح هر هشت باب

خاصيت بخش نباتات از سپندان تا به عود****رنگ پرداز جمادات از شبه تا در ناب

نام او در نامهٔ ايجاد حرف اولين****ذات او در دفتر توحيد فرد انتخاب

نطفه يي بي مهر او صورت نبندد در رحم****قطره يي بي امر او نازل نگردد از سحاب

هيچ طاعت بي ولاي او نيفتد سودمند****هيچ دعوت بي رضاي او نگردد مستجاب

بر سليمان قهرش از يك ترك استثنا نمود****سر القينا علي كرسيه ثم اناب

قدر او بر جاهلان پوشيده ماند ار نه خداي****هفت دوزخ را نكردي خلق از بهر عذاب

گرچه ديدندش به بيداري نديدندش درست****چشم عاشق كور بود و چهر جانان در حجاب

نه توانم ممكنش خوانم نه واجب لاجرم****اندرين ره نه درنگم ممكنست و نه شتاب

عقل گويد عشق ديوانه است زامكان پا مكش****عشق گويد عقل بيگانه است آن سوتر شتاب

عقل گويدلنگ شد اسبم بكش لختي عنان****عشق گويدگرم شدخشم بزن برخي ركاب

داوري را از زبان عشق فالي برزدم****ربنا افتح بيننا فال من آمد دركتاب

راستي را عقل نتواندكزو يابد نشان****كي توان جستن نشان آب شيرين از سراب

اي كه گويي حق به قرآن وصف او ظاهر نگفت****وصف او هست آنچه هست اندركتاب مستطاب

گرتو از هرعضو عضوي وصف گويي بي شمر****ياكه از هر جزو جزوي مدح راني بي حساب

وصف آن اعضا ز وصف تن بود قايم مقام****مدح اين اجزا ز مدح كل بود نايب مناب

با همه اشياست جفت و وز همه اشياست فرد****چون خرد درجان وجان درجسم وجسم اندرثياب

وين به عنوان مثل بد ورنه كي گنجد به

لفظ****ذوق صهبا طعم شكر رنگ گل بوي گلاب

ذوق آ ن خواهي بنوش و طعم آن خواهي بچش****رنگ اين خواهي ببين و بوي آن خواهي بياب

گرنبد باوي خطاب حق به ظاهر باك نيست****كاوست منظور خدا با هركه فرمايد خطاب

فاش ترگويم رجوع لفظ ومعني چون به دوست****در حقيقت هم سؤال از وي تراود هم جواب

ور همي بي پرده تر خواهي بگويم باك نيست****اوست لفظ واوست معني اوست فصل واوست باب

او مدادست او دواتست او بيانست او قلم****اوكلامست اوكتابست او خطابست او عتاب

اين همه گفتم ولي بالله تمام افسانه بود****فرق كن افسانه را از وصف اي كامل نصاب

وصف آن باشدكزاو موصوف رابتوان شناخت****نه همي افسانه گفتن همچوكور از ماهتاب

وصف نور آنست كز چشمت درآيد در ضمير****مدح آب آنست كز جانت نشاند التهاب

اي كه سيرابي خدارا وصف آب ازمن مپرس****هل بجويم تشنه يي آنگه بگويم وصف آب

چشم بندي هست تعريف از پي نامحرمان****تا نبيند چشمشان رخسار جانان بي نقاب

وينكه من گويم تمام افسانهاي عاشتيست****تا بدان افسانه نامحرم رود لختي به خواب

ديده باشي شاهدي چون بارقيب آيد به بزم****عشق غيرت پيشه هرساعت فتد درپيچ وتاب

مصلحت را صد هزار افسانه گويد با رقيب****خوابش آيد خودز وصل دوست گردد كامياب

مغزگفتي نغزگفتي ليك قاآني بترس****زابلهان كند فهم و جاهلان ديرياب

راه تنگست و فرس لنگست و معبر پر ز سنگ****اي سوار تيز رو لختي عنان واپس بتاب

بيش ازينت حدگفتن نيست ورگويي خطاست****ختم كن اينجا سخن والله علم بالصواب

و زشت****روزي رسان هرچه به گيهان ز شيخ و شاب

منظور حق ز هرچه به قرآن خورد قسم****مقصود رب ز هرچه به فرقان كند خطاب

داغي نه بر جبين و پرستار او قلوب****طوقي نه برگلوي وگرفتار او رقاب

وجه الله اوست دل مبر از وي به هيچ وجه****باب الله اوست پامكش از وي به هيچ باب

او هست جان پاك و جهان مشتي آب و خاك****زين پاكتر بگويم هم اوست خاك و آب

يك لحظه پيش ازين كه نگارم مناقبش****در دل نشسته بود چو خورشيد بي نقاب

چون مدح او نوشتم اندر حجاب رفت****زيراكه لفظ و خامه شد اندر ميان حجاب

ني ني صفات من بود اينها نه وصف او****بشنو دليل تاكه نيفتي در اضطراب

آخر نه هرچه زاد ز هرچيز وصف اوست****زانسان كه گرمي از شرر و مستي از شراب

اين وصف آب نيست كه گويي شرر برد****كاين وصف هم تراعطش افزاست چون سراب

در مدح سيل اينكه خرابي كند چرا****بس مدح سيل كردي و جايي نشد خراب

ليكن هم ار به ديدهٔ معني نظركني****در پردهٔ قشور توان يافتن لباب

زيراكه از خيال رهي هست تا خرد****كاسباب خوب و زشت بدو داد انتساب

هرچند ذكر آب عطش را مفيد نيست****خوشتر ز وصف آتش در دفع التهاب

لطف و عذاب هردو ز يزدان رسد ولي****لاشك حديث لطف به از قصهٔ عذاب

چون نيك بنگري سخن از عرش ايزدي****زانجاكه آمدست بدانجاكند اياب

ازگوش باز در دل و از جان رود به عرش****در دل ز راه گوش نيوشاكند شتاب

پس شد عيان كه سامع و قايل بود يكي****كاو خودكند سؤال و هم او خود دهد جواب

باري علي چو شافع ديوان محشرست****ارجو شفيع من شود اندر صف حساب

زانسان كه هست صاحب ديوان شفيع من****در حضرت جناب جوانبخت مستطاب

شيخ اجل مراد ملل منشاء دول****فهرست مجد نظم بقا فرد انتخاب

آن مير حق يرست كه درگنج معرفت****يك تن نيامدست چو اوكامل النصاب

با او هر آنكه كينه سگالد به حكم

حق****حالي به گردنش رگ شريان شود طناب

داند ضمير اوكه سعيدست يا شقي****هر نطفه را نرفته به زهدان ز پشت باب

قاآنيا ببندگيش جان نثاركن****گم شو ز خويش و زندگي جاودان بياب

خواهي دعاكني كه خدايش دهد دوكون****حاجت بگفت نيست خداكرد مستجاب

با نامه يي در معارك****كني آنچه با خامه يي در محارب

نه تركان توران كنند از عوالي****نه گردان ايران كنند از قواضب

به تعجيل مضراب در چنگ چنگي****بجنبد قلم گر به دست محاسب

محاسب نه يك تن همه اهل گيتي****نه يك روز تا روز محشر مواظب

مداد آنچه نقش نوشتن پذيرد****اگر ماء جاري اگر طين لازب

قلم هرچه در دست بتوان گرفتن****ورق هرچه بهر نوشتن مناسب

به ديوان فضلت نيارندكردن****نه حصر محامد نه حد مناقب

زهي امر و نهي تو اندر ممالك****نفاذي كه ارواح را در قوالب

در اين مه كه باشد عمل پارسا را****كهي لف شاره گهي قص شارب

ز انديشهٔ صوم و تشويش سرما****گروهي ز مي برخي از توبه تائب

چنان سردگيتي كه با سيف قاطع****نگردد ز مركب جدا پاي راكب

چو مويي كه در مي فتد جرعه كش را****به خون سرشك اندران جسم ذائب

گران گشته بي بادهٔ صاف ساغر****بر آنسان كه بي جان فرخنده قالب

چنان لعل دلبر بخندد صواعق****چنان چشم عاشق بگريد سحائب

كند ابر هاطل ز تقطير ژاله****زمن را چوگردون پر از نجم ثاقب

همي هردم از برف زال زمانه****به عارض پريشان كند شعر شائب

مرا هست بي مهر ماهي كه بر من****بود مهر آن ماه چون روزه واجب

دو چشمش تعالي دو جادوي لاهي****دو زلفش تبارك دو هندوي لاعب

به ايوان خرامد غزالي غزلخوان****به ميدان شتابد پلنگي مغاضب

عذار فروزانش در فرع فاحم****سهيل يمانيست در ليل ضارب

به خون تن من خضيبش انامل****ز دود دل من وسيمش حواجب

غزلخوان غزاليست كزگرگ غمزه****كند صيد غژمان هژبر محارب

مرا چون پري ديده ديوانه سازد****چوگردد پري وارم از ديده غايب

پريدوش چون مهرهٔ اختران را****برون ريخت از حقه چرخ ملاعب

چو از قعر وارون چهي سنگ ريزه****ز چرخ معلق عيان شدكواكب

فروزنده دري در آن ليل الليل****چو آويزهٔ در ز جعدكواعب

درآمد ز در آن بت مهر چهرم****پراكنده بر ماه مشك از دو جانب

خرامان و سرمست و مخمور و بيخود****شكسته كله

تاب داده ذوائب

چو بنشست برخاستم از سر جان****سرودم كه اي جان به وصل تو راغب

دراين فصل واين ماه و اين وقت و اين شب****من و وصل تو زه زه از اين عجايب

فوالله ماكان من قبل هذا****فؤادي خبيراً بتلك الغرائب

لقد اسعف الدهركل المقاصد****لقد انجح الجد جل المطالب

المت بنا نعمه الله بالحق****و همت و تمت علينا الرغائب

من الله مالت الينا الموائد****من الحق عالت علينا المواهب

تو وكوي من بخ بخ اي بخت مقبل****من و روي تو خه خه اي دهر خاطب

شب و آفتاب آنگهي كوي مسكين****بيابان و آب آنگهي كام لائب

ز رويت چو روز است روشن كه امشب****پس از صبح صادق دمد صبح كاذب

مراد من ايدون چه باشد مرادت****بگو اي مراد ترا طبع طالب

بگفتا يكي چامه خواهم ملفق****به وصف زمستان و تعريف صاحب

به دستم شد آن شوشتر خامه جنبان****چو در دست بربط نوازان مضارب

به امداد آمه به نامه ز خامه****رقم كردم اين چامهٔ نغز راتب

همي بارد از ابر بارنده راضب****چو از دست دستور واهب مواهب

فرو ريزد از اين بخار مصاعد****لآلي چو ازكف رادش رغايب

بر اغبر هجوم آرد از ابر باران****چوگرد سرايش گه سان مواكب

سيه ابر برخيره گرديد گريان****چو بدخواه جاهش ز فرط كرائب

هوا سرد شد چون دم خصم جاهش****كه درگرم دوزخ بماناد واصب

خنك گشت عالم چو جسم خليلش****كه گلشن براو باد نار نوائب

شمر در بر آورد پولاد جوشن****چو بركين حضمان جاهش ركائب

چو جان بدانديش او در معارك****تن بينوايان نوان در مصاطب

شخ و تل گرنمايه آمد ز ژاله****چو از دست خدامش دامان كاسب

چو خون دل از ديدهٔ بد سگالش****همي آب باران روان از مثاعب

درخشان به گردون ز هر سو بوارق****چو در بارگاهش عذاركواعب

خروشان همي رعد آمد پياپي****چو در موكب اوكبوس كتائب

ز صرصر غصون گشت بي برگ چونان****كه خصمش ز پرخاش جويان ناهب

چو دندان زيبا و شاقان بزمش****شب و روز باران تگرگ از سحايب

چو خصمش

درختان بر افسرده چونان****كه هنگام سختي ابي روح قالب

همي تا فلك را چو ياران مخلص****بود امتثال اوامرش واجب

وثاقش بود از وشاقان مهرو****مزين چوگردون به شام ازكواكب

الا تاكه هرساله آيد زمستان****ز مستان بزمش بلا باد هارب

ضيغم جز شميم مشك ناب

طفل را با سطوت او رنج ايام مشيب****پير را با رأفت او عيش هنگام شباب

آسمان فتح را نعل سمند او هلال****نوعروس ملك راگرد سپاه او نقاب

لطف او از وادي بطحا بروياند سمن****قهر او از چشمهٔ كوثر برانگيزد سراب

لب ببندد از سخن سحبان چو اوگويد سخن****كانچه اوگويد خطاهست آنچه اين گويد صواب

سبعهٔ وارونه را بركعبه بربنددكسي****كش نباشد آگهي از رتبهٔ ام الكتاب

روز هيجاكز مسير توسن گردان شود****گرد ره گردون گرا تر از دعاي مستجاب

دشت كين از جوشن جيش وجنبش يكران شود****تنگ چون چشم خروس و تيره چون پر غراب

خار صحرا چون سنان گردد مهياي طعان****سنگ هامون چون حسام آيد پذيراي ضراب

از زمين بر چرخ گردان هر زمان بارد خدنگ****آنچنان كز چرخ گردان بر زمين بارد شهاب

تيغ گرددكژدمي كش زهر صدكژدم به نيش****رمح گردد افعيي كش سهم صد افعي به ناب

گنبد خضرا ز بانگ گاودم در ارتعاش****تودهٔ غبرا زگرد باد پا در احتجاب

تن جدا از روح چونان دست مظلوم از علاج****سر تهي از مغز چونان جام مسكين از شراب

چون تو از مكمن برون آيي به عزم رزم خصم****باتني چون آسمان و بارخي چون آفتاب

بر يكي توسن عيان بينند صد اسفنديار****در يكي جوشن نهان يابند صدافراسياب

خونفشان گردد چنان تيغت كه گر تا روز حشر****خاك راكاوي نيابي هيچ جز لعل مذاب

خنجرت چون نوعروسان در شبستان خلق را****هرنفس ناخن كند از خون بدخواهان خضاب

گر همه البرزكوه از آتش شمشير تو****پيكرش گوگردسان فاني شود از التهاب

خسروا طبع كريمت كوه را ماند از آنك****هر سؤالي را دهد از لطف بي منت جواب

باسحاب رحمتت جيحون شوددرياي خشك****با شرار خنجرت هامون شود درياي آب

تا بياسايد زمين مانند حزمت از درنگ****تا نيارامد فلك مانند عزمت از شتاب

هر تني كاو در خلافت پاي بر جا چون ستون****همچو ميخ خرگهش اندرگلو بادا طناب

چشمم عيان و هست در جسمم نهان****هرچه در روي تو آب و هرچه در موي تو تاب

آب و تاب روي و مويت برده آب و تاب من****آن زدينم برده آب و اين ز جسمم برده تاب

رو بتابي مو نتابي برخلاف راي من****چندگويم چند مويم مو بتاب و رو متاب

تا به چند از حرقت فرقت بسوزم چون جحيم****تا بكي ازكلفت الفت بنالم چون رباب

چند جوشم چندكوشم چند نوشم خون دل****چند پويم چند جويم چندگويم ترك خواب

جويمت تاگويمت در بر دو صد راز نهان****خوانيم تا رانيم از در به صد ناز و عتاب

با رقيبستي حبيب و با حبيبستي رقيب****اينت ننگي بس عجيب و اينت رنگي بس عجاب

با چو من پيري تو برنايي چو برنايي بلي****بس عجب نبودكه برنايند باهم شيخ و شاب

چون جبان جنگجو باشد جوان ننگ جو****ليكن آن از تير و اين از پير دارد اجتناب

تو جواني با توان و من تواني ناتوان****كي تواني گردد از وصل جواني كامياب

گر ز خودرايي خودآرايي كه من بيخود شوم****نيست محتاج خودآرايي خدا را آفتاب

بس كه لاغر ز اشتياقم بس كه دلتنگ از فراق****بي خليلم چون خلال و بي حبيبم چون حباب

بي تو اي رشك روان بارم به رخ اشك روان****آنچنان اشكي كه رشك از وي برد لعل مذاب

جلوهٔ خورشيد و ما هم از توكي بخشد شكيب****كي شنيدستي كه گردد نشنه سيراب از سراب

سيم در سنگست سنگ اكنون ترا در سيم در****مشك در چين است چين اكنون ترا در مشك ناب

در ميان لعل خندان در دندانت نهان****چون درون حقهٔ ياقوت لولوي خوشاب

ساعدت چون اشك من سمين ولي هردو خضيب****اين ز خون بيگناهان وان ز خون دل خضاب

تا مرا زلفت دليل دل شد اندر راه عشق****هر زمان با خويشتن گويم اذا كان الغراب

پرنيان سوزد زآتش وين چه سحر است اينكه تو****بر عذار آتشين از پرنيان بستي نقاب

چون ببيني چشم گريانم بپوشي رخ بلي****از نظر پنهان شود خورشيد چون گريد سحاب

قامتت را سرو ناز از راستي قايم مقام****طلعتت را

ماه بدر از روشني نايب مناب

عشق رويت گر بلاي دل به دل جويم بلا****مهر مويت گر عذاب جان به جان خواهم عذاب

بي توگر زين بعد همچون رعد نالم دور نيست****وعدهمچون رعد نالدچون شود دوراز رباب

گر دهانت نيست سيمرغ از چه باشد بي نشان****گر وصالت نيست اكسير از چه باشد ديرياب

هم ز سيمرغت بدل باري مرا چون كوه قاف****هم زاكسيرت به رخ اشكي مرا چون سيم ناب

ترك مي كن ترك من ترسم كه خشم آرد امير****گر ببيند چشمت از مي چون دل دشمن خراب

اعتماد دولت و دين كافتد اندر روزكين****در سپاه هفت كشور از نهيب او نهاب

فارس رخش جلالت حارس اقليم فارس****كز تف تيغش به بحر اندر شود ماهي كباب

پيش جودش بحر جوي و نزد حلمش كوه كاه****پيش عزمش باد خاك و نزد قهرش نار آب

رمح او شير فلك را دل بدرد از طعان****تيغ اوگاو زمين را تن بكافد از ضراب

ملك گيرد بي سپاه و خصم بندد بي كمند****درع درّد بي طعان و خود برّد بي ضراب

قدر او بدريست كاو را سدره آمد آسمان****تيغ او ميغيست كاو را فتنه آمد فتح باب

معشر او محشري كش خنجر سوزان جحيم****درگه او خرگهي كش گنبدگردان قباب

فوج او موجي بودكاو را چرخ گردانست پل****تير او شريست كاو را مغزگردانست غاب

چهر او مهريست كز وي ماه اندر تاب و تب****قهر او زهريست كز وي مار اندر پير و تاب

عصر او قصريت در وي خفته يك كشوربه ناز****عهد اومهديست در وي رفته يك عالم به خواب

دفتر پيشينيان را سوخت بايد فرد فرد****داستان باستان را شست بايد باب باب

بي ثناي او مقيم است آنچه در عالم رقيم****بي سپاس او عقيم است آنچه درگيتي كتاب

گر نسيم لطف او دركام اژدر بگذرد****در دهان اژدها نوش روان گردد لعاب

دست او بازنده ابر و تيغ او تابنده برق****كوس او نالنده رعد و تير او سوزان شهاب

عيب خلق او نه كز وي خصم او باشد نفور****مرجعل را نفرت جان خيزد از بوي گلاب

يك سوار از لشكر او خصم يك كشور سپاه****يك پلنگ ازكوه بربر

مرگ يك هامون كلاب

ازكمال عدل او ترسم كزين پس گوسفند****آنچنان نازد به خودكارد شبيخون بر ذئاب

هركه گردد تشنه آبش چاره باشد اي شگفت****تيغ او آبست و چبود چاره چون شد تشنه آب

با سپاه او روان نصرت عنان اندر عنان****با سمند او دوان دولت ركاب اندر ركاب

غرهٔ اقبال و سلخ فتنه آنروزيست كاو****همچو ماه نو برآرد تيغ خونريز از قراب

اي كه چرخ از صولت قهر تو دارد ارتعاش****اي كه دهر از هيبت تيغ تو دارد اضطراب

خصم را ماهيت از خشم توگردد منقلب****گرچه در ماهيت اشيا محالست انقلاب

التهاب تشنه راگويند آب آمد علاج****وين سخن نزديك دانشمنددور است ازصواب

زانكه تيغت تشنهٔ خون چون شد آبش دهند****تا بيفزايد ورا از دادن آب التهاب

داد بخشا داورا باشد سؤالي مر مرا****هم به شرط آنكه مهلت مي نجويي در جواب

مر ترا امروز همچون من هزاران چاكرست****هريكي در دفتر آفاق فردي انتخاب

هريكي را مزدهايي پايمرد امتحان****هريكي راگنج هايي دسترنج اكتساب

هريكي را همچو افلاس من و احسان تو****هست دولت بي شمار و هست مكنت بي حساب

هريكي را بندگان با صولت اسفنديار****هريكي را بردگان با دولت افراسياب

هريكي را صد عيال حورمنظر در حريم****هريكي را صد غلام ماه پيكر در جناب

هريكي را قصرها هريك به رفعت آسمان****هريكي راكاخ ها هريك بطلعت آفتاب

قصرشان چون قصر قيصر مملو از رومي لبوس****كاخشان چون كاخ خاقان محشو از چيني ثياب

من همانا قابل خدمت نبودم ورنه من****هم به قدر خويشتن بودم سزاوار خطاب

هم مرا بودي چو ديگر چاكران قدر و جاه****هم مرا بودي چو ديگر بندگانت فر و آب

نه چو من يك تن ثناخوانت ازينسان در حضور****نه چو من يك كس دعاگويت ازينسان در غياب

هم تو خود داني كه گر شمشير رانندم به فرق****در خلوص صدق من نبود مجال ارتياب

شعر من شعرا و نثرم نثره هركاو منكر است****گو بگو بيتي كه تا پيدا شود قشر از لباب

با چنان نثري مرا نبود نثاري از

مهان****با چنين شعري مرا نبود شعيري در جواب

گر سخن گويدكسي كاو معجز است و سر و وحي****الله اينك معجز اينك سحر و اينك وحي ناب

نه بود شاعر هرانكو مي ببافد يك دو شعر****نه بود بونصر هركاو را وطن شد فارياب

نه بود پيل دمان هركش بود خرطوم وگاز****نه بود شير ژيان هركس بود چنگال و ناب

هم بجز خرطوم پيلان را ببايد زور و هنگ****هم بجز چگال شيران را ببايد توش و تاب

پشه را خرطوم و از پيل دمان در احتراز****گربه را چنگال و از شير ژيان در اجتناب

مردواب و آدمي را بس به باطن فرقهاست****گر به ظاهر همچو آدم جسم و جان دارد دواب

چون تويي بايدكه داند شعر نيك از شعر بد****خضر بايد تا شناسد جلوهٔ آب از سراب

اين من و اين گوي و اين چوگان و اين صف اين حريف****هركه مي گويد حريفم گوگران سازد ركاب

با چنين شعري مرا نبود هواي شاعري****وز چنين شعري روا نبود بدين فن ارتكاب

گر نبودي شعر و شاعركس نخواندي مر مرا****شاهد بختم نماندي در حجاب احتجاب

آه ازان شعري كه شاعر را رسد از وي زيان****آوخ از آن ناخلف كامد بلاي جان باب

هركه آمد يك دو روز وكرد بختش ياوري****يافت عالي پايه يي زين آستان مستطاب

غير من كم بخت بد در خواب و مي دانم يقين****كاينچنين در خواب خواهد بود تا روز حساب

از سخن گر نازش من خاك بر فرق سخن****خشك به آن لجه يي كاوراست نازش از سراب

هست ز الطاف توام نازش ولي الطاف كو****تا به گردن هفت گردون را دراندازم طناب

نه زكم ظرفيست گر رازم تراويد از درون****خس برون افتد چو آيد قلزم اندر اضطراب

تنگدل گشتم بسي زان شكوه سرزد از لبم****جام مي چون شد لبالب ريزدش از لب شراب

خون كند قي هركرا زخمي است پنهان در درون****گرد خيزد از زمين چون خانه يي گردد خراب

فارس قدر من نداند زانكه من زادم درون****در صدف فرقي ندارد با شبه در

خوشاب

خود بيا انصاف ده با قدرداني همچو تو****بايد اينسان قدر چون من نكته سنجي نكته ياب

خانهٔ من چشم مور و خدمت من شاعري****ذلت من با درنگ و عزت من با شتاب

هركرا دركوي من افتد پس از عمري گذر****همچو عمر رفته اش نبود به سوي من اياب

روز فرش من زمين و نزل خوانم خون دل****شب دواجم آسمان و شمع بزمم ماهتاب

غير آب جاري اندر خانهٔ من هيچ نيست****ور نبودي آب بودي اشك من جاري چو آب

بيست تن ماهي صفت خوشدل به آب استيم و بس****آب مان باشد طعام و آب مان باشد شراب

تاب دلتنگي نيارد در قفس يك مرغ و بس****بيست تن در يك قفس برگو چسان آرند تاب

خدمتي جز شعر فرما مر مراكاين روزگار****شاعري ننگست كش نتوان شنود از هيچ باب

وز طريق لفظ و معني بيش از اين يك فرق نيست****شاعران را با يهودان ازكمال انتساب

آن كشد خواري كه از مردم ستاند جايزه****وين سپارد جزيه تا جان را رهاند از عذاب

ملكهاگيري به يك گفتار چبودگر مرا****هم به يك گفتار سازي كامجوي وكامياب

من نيم دريا وكان تا باشم از جودت به رنج****من نيم خورشيد و مه تا باشم از رايت به تاب

شكوه از بخت زبون قاآنيا زين پس بسست****شكر يزدان راكه هستي مدح گوي بوتراب

آنكه با مهرش ثوابست آنچه در عالم گناه****آنكه باكينش گناه است آنچه درگيتي ثواب

هردو عالم از زكات بخشش او يك نصيب****گرچه مال او نشد هرگز پذيراي نصاب

عفو او در روز محشر هفت دوزخ را حجيب****خشم او در وقت كيفر هشت جنت را حجاب

مدح او ذكر شفاه وگرد او نور عيون****مهر او داغ جباه و حكم او طوق رقاب

مؤمن صديق از قهرش بنالد از عمل****كافر زنديق با مهرش ننالد از عتاب

بخت او تختيست كاو را عرش يزدانست فرش****چهر او مهريست كاو را نور ايمانست ناب

گر جنيني را نباشد داغ مهرش بر جبين****از

مشيمهٔ مام پويد واژگون زي پشت باب

طاعت ميكال بي مهرش نيفتد سودمند****دعوت جبريل بي عونش نگردد مستجاب

تا قدومش گشت زيب فرش خاك از عرش پا ك****قدسيان را ذكر لب ياليتني كنت تراب

گر قوافي شد مكرر غم مخور قاآنيا****قند بود و شد مكرر اينت عذري ناصواب

تا ببالد از وصال دوست طالب چون نهال****تا بنالد از فراق يار عاشق چون رباب

هركه يار او ببالد چون نهال از انبساط****هركه خصم او بنالد چون رباب از اكتئاب

خموش****كجاست باده كه بردارد از ميانه حجاب

به مستي ار عرق افشاني از جبين چه عجب****خمار دردسري هست و به شود زگلاب

دهان تنگ تو را نيست گنج آنكه كند****بيان اجر شهيدان خود بروز حساب

به پارهاي كباب دلم نمك پاشند****دو جرعه نوش لبت وقت خوردن مي ناب

بلي عجب نبود زانكه رسم مستانست****كه از براي گزك شور مي كنندكباب

گرت هواست كه جان آفرين ببخشايد****بر آن گروه كه هستند مستحق عذاب

به روز حشر بدان حالتي كه مي داني****برافكن از رخ عالم فريب خويش نقاب

ز نشتر مژه ايما نماكه تا بزنند****به يك كرشمه رگ خواب مالكان عقاب

به عهد عدل ملك اين قدر همي دانم****كه ملك دل نسزد از تطاول تو خراب

ابوالشجاع بهادر شه آنكه از سخطش****به خواب مي نرود شير شرزه اندر غاب

تهمتني كه ز يك جلوهٔ بلارك او****فتد به خاك هلاكت هزار چون سهراب

تكي ز خنگ وي وگرد و دوله در دهلي****غوي ز سنج وي و شور و ناله در سنجاب

بر آستانش اگر سنجرست اگر سلجوق****به بارگاهش اگر بهمنست اگر داراب

كه نشمردشان گردون ز جرگهٔ خدام****نياوردشان گيتي به حلقهٔ حجاب

به كام اژدر اگر رأفتش دمي بدمد****عموم خلق خورند از لغت او جلاب

شها تويي كه پس ازكار ساز بنده نواز****كف كريم تو آمد مسبب الاسباب

تويي كه هست به همدستي كليد ظفر****پرند قلعه گشايت مفتح الابواب

اگر عدوي تو را پرورش دهدگردون****همان حكايت ميش است و صرفه جو قصاب

سنان خطيت آن گرزه مار عقرب نيش****پرنگ هنديت آن اژدهاي افعي ناب

يكي بدرد ناف سمك به گاه طعان****يكي ببرد فرق فلك به وقت ضراب

چو آن به چنگل خشم تو، ويله در لاهور****چو اين به پنجهٔ قهر تو، مويه در پنجاب

عجب نباشد اگر صيد شاهبازكند****به پشت گرمي شاهين همت تو ذباب

ز خون ديدهٔ خصم تو مي شدي لبريز****اگر نه دروا مي بودي اين كهن دولاب

ستارگان همه شب تا به صبح بيدارند****ز بيم آنكه نبيند سطوت تو

به خواب

ز ملك دفع نمايد خدنگت اعدا را****چنانكه رجم شيطان كند ز چرخ شهاب

عيان ز ماهچهٔ اخترت مطالع فتح****چو ارتفاع نجوم از خطوط اسطرلاب

اگر ز تيغ تو برقي گذركند به محيط****محيط در خوي خجلت رود ز شم تراب

به حجله گاه وغا خنجر تو داماديست****كه كرده است ز خون دست و پاي خويش خضاب

وليك تا ندهد روگشا ز خون عدو****عروس فتح ز رخ بر نيفكند جلباب

چو نام عزم تو شنود همي سپهر و دزنگ****چو سوي حزم تو بيند همي زمين و شتاب

زمانه را نبود خز به خدمت تو رجوع****سپهر را نسزد جز به حضرت تو اياب

اگرچه شكل حبابست چرخ ليكن نيست****به نزد لجهٔ جود تو در شمار حباب

به سيم و زر چوكند سكه نام نيك تو را****ز فر نام تو صاحبقران شود ضراب

به چرخ خواست كند دود مطبخ تو صعود****خرد به سهو سرودش به ره قرين سحاب

چنان به گرد خود از ننگ اين سخن پيچعد****كه نارسيده به گردون شد از خجالت آ ب

شبي ز روي تفاخر هلال گفت به چرخ****كه باد پاي ملك را منم خجسته ركاب

جواب دادش كاي هرزه گرد هرجايي****كه از لقاي تو ديوانه مي شود بيتاب

هزار همچو تو يك لحظه نقش مي بندد****ز نيم جنبش خنگ ملك به لوح تراب

به روز رزمگه از خون پردلان گردد****فضاي معركه آزرم بحر بي پاياب

زمين شود متلاطم ز موج خون يلان****بدان مثابه كه افتد سفينه درگرداب

درون لجهٔ خون دست و پا زندگردون****ز بيم غرقه شدن چون غريق در غرقاب

زمين بتابد از تاب تيغ چون كوره****فلك بجنبد از بادگرز چون سيماب

ز اشك چشم عدو لجه يي شود هامون****كه ساق عرش كند تر ز جيش خيزاب

زمانه جفت كند موزه پيش پاي اجل****پرند جانشكرت چون برون شود ز قراب

نهنگ سبز تو بر خويشتن سيه شمرد****كه سرخ گردد از خون سرخه و سرخاب

خدنگ دال پرت چون

ز چرخ دال مثال****به صيد نسر فلك بال و پر زند چو عقاب

شوند بي پر ازان لاجرم ز لانهٔ چرخ****دو نسر طاير و واقع ز بيم جان پرتاب

پرنگ هندي رومي تنت همي گيرد****مزاج زنگي از قتل خصم چون سقلاب

شود ز تربيت آفتاب شمشيرت****فضاي عرصهٔ پيكاركان لعل مذاب

شها ز بزم حضور تو تا شدم غايب****رسد به گوشم من صار غايباً قدخاب

جدا ز خاك درت هرزمان خورم افسوس****به طرز پير دل افسرده ز آرزوي شباب

كفي شهيداً بالله كه من به هستي خويش****نه لايقم به خطاب و نه در خورم به عتاب

بلي گزير جز اين ني كه طفل بگريزد****ز باب جانب مام و زمام در بر باب

گرم بسوزي و خاكسترم به باد دهي****به هيچ جا نكنم جز به درگه تو مآب

سزدكه فخركنم بر امام خاقاني****به يمن تربيتت اي خديو عرش جناب

به چند باب مرا برتري مسلم ازو****به شرط آنكه ز انصاف دم زنند احباب

نخست آنكه نياي من آن مهندس راد****كه پير عقل بدش طفل مكتب آداب

هزار مرتبه هست از نياي او افضل****كه بود نادان جولاهكي قرين دواب

نياي من همه بحثش به صدر صفهٔ علم****ز شش جهات وچهار اسطقس وهفت حجاب

نياي او همه گفتش به شيب دكهٔ جهل****ز آبگيره و ماشو و ميخ كوب و طناب

دويم گزيده پدرم آن مهين سخنور عصر****كه فكر بكرش مستغني است از القاب

سخن چه رانم درباب باب خويش كه بود****كمال بابش و از باب او بر از همه باب

از آنكه بودي گفت پدرم پيوسته****ز ابرو مخزن و درياو لؤلؤ خوشاب

به عكس بابك نجار اوكه بد سخنش****ز رند و مثقب و معل وكمان و دولاب

سيم كه مامك عيسي پرست او بودي****ز بي عفافي طباخ مطبخ احزاب

عفيفه مام من آن زن كه پشت پايش را****نديده طلعت خورشيد و تابش مهتاب

گذشتم از نسب اكنون كنم بيان حسب****براي آنكه نكو ني پژوهش انساب

نخست

اينكه ازوكم نيم به فضل ارچه****هزار مرتبه زو برترم ز فكر مصاب

چو سوي نظم مجرد نظركني بيني****كه نظم من زر پاكست و نظم او قلاب

به ويژه آنكه گر او مدح اخستان كردي****كه بود چون شه شطرنج خالي از اسباب

من از ثناي شهي دم زنم كه هست او را****هزار بنده چو شاه اخستان كهين بواب

ور او مسلسل از قهر اخستان بودي****به حبس وكنده وزنجير و بند وقيد وعذاب

من از عنايت خاورخداي تن ندهم****كه اوج عرش برينم شود حضيض جناب

زبان زگفتهٔ بيجا ببند قاآني****كه خود ستايي دور است از طريق ثواب

الا به دور جهان تا مدام طعنه رسد****به فكر خاطي جهان از اولوالالباب

شمار عمر ملك آنقدركه نتوانند****محاسبين جهان ضبط او به هيچ حساب

و تاب موي برد آب و تاب من****اين ز جانم برده آب و آن ز جسمم برده تاب

چهرش اندر زلف حوري خفته در دامان ديو****يا حواصل بچهيي آسوده در پر غراب

حرمت گيسو و چشمش را بر آنستم كه نيست****هيچ كافر را عذاب و هيچ ساحر را عقاب

چون مرا زان گونه پژمان ديد غژمان شد ز خشم****چنگ پيش آورد تاگوشم بمالد چون رباب

گفتم اي غلمان دنيا اي بهشت خاكيان****اي ستارهٔ نازپرور اي فرشتهٔ بي نقاب

اي دو رنگين عارضت دارالخلافهٔ دلبري****وي دو مشكين طره ات دارالامارهٔ ماهتاب

مهر نورافروز امروزم دومي آيد به چشم****من درين احوال حيران كاحولستم يا مُصاب

آفتابي از شمال آيد به چشمم جلوه گر****وافتابي ديگر اندر مشرق از وي نور تاب

نرم نرمك خنده يي فرمود و برقع برگشود****گفت ما را هم نظركن تا سه بيني آفتاب

گفتم از حال تو و خورشيد گردون واقفم****اينك اين خورشيد ديگر چيست گفتا در جواب

آفتابي كز شمال پارس بيني جلوه گر****هست تشريف وليعهد شه مالك رقاب

بوالمظفر ناصرالدّين كز نسيم عفو او****در دهان مار ترياق اجل گردد لعاب

گفتم آن تشريف آرند ازكجاگفتا ز ري****گفتم از بهركه گفت از بهر ميركامياب

جانفشان سرباز شاهنشه حسين خان آنكه هست****ناخن و تيغش ز خون دشمنان شه خضاب

گفتم از سعي كه صاحب اختيار ملك جم****شد چنين وافر نصيب و شد چنان كامل نصاب

گفت از فضل عميم خواجهٔ اعظم كه هست****هرچه در هستي قشور و جسم و جان اولباب

گفتم آيا تهنيت را هيچ گويم گفت نه****گفت من خوشتر كه دوشم زآسمان آمد خطاب

كز براي تهنيت فردا ز قول قدسيان****در حضور مير برخوان اين قصيدهٔ مستطاب

نساج ازل****تارش ازگيسوي حور و پودش از نور شهاب

گوهر آگين خلعتي كز نور گوهرهاي او****نقش هر معني توان ديد از ضماير بي حجاب

خلعتي گر في المثل آن را به دريا افكنند****تا قيامت زو گهر خيزد به جاي موج آب

آمد از ري كش خدا آباد دارد تا به حشر****جانب شيرازكش گردون نگرداند خراب

ازكه از نزد وليعهد خديو راستين****آنكه بادا تا قيامت كامجوي و كامياب

از براي افتخار مير ملك جم كه هست****زآتش تيغش دل اعداي شاهنشه كباب

يارب آن تشريف ده را مملكت ده بي شمار****يارب اين تشريف بر را مرتبت ده بي حساب

راستي گويم نديدست و نه بيند آسمان****هيچ شاهي را وليعهد چنين نايب مناب

ملك او با انتظام و بخت او با احتشام****باس او با انتقام و عدل او با احتساب

با ولايش هيچ كس را نيست پرواي گنه****با خلافش هيچ دل را نيست توفيق ثواب

گر وزد بر ساحت دوزخ نسيم عفو او****در مذاق اهل دوزخ عَذب گرداند عذاب

روزي اندر باغ گفتم از سخاي او سخن****برگ هر شاخش زمرد گشت و بارش زر ناب

ياد راي روشنش در خاطرم يك شب گذشت****از بن هر موي من سرزد هزاران آفتاب

وز خيال جود او بركف گرفتم جام مي****جام در دشم گهر شد مي در آن لعل مذاب

روز بزمش خاك چون گردون بجنبد از طرب****گاه رزمش آب چون آتش بجوشد زالتهاب

نام جودش چون بري ياقوت رويد از زمين****ياد تيغش چون كني الماس بارد از سحاب

التفاتش گر كسي را دست گيرد چون عنان****گردش گردون نسازد پايمالش چون ركاب

خصم او گفتا خدايا سرفرازم كن به دهر****رُمح او گفتا من اين دعوت نمايم مستجاب

بحر از جاه وسيع او اگر جويد مدد****هفت دريا را ز وسعت جا دهد در يك حباب

بر سراب ار قطره يي بارد سحاب

جود او****تا قيامت جوي شهد و شير خيزد از سراب

روز طوفان ناخدا گر نام پاك او برد****بحر را چون طبع قاآني نماند اضطراب

رشك جودش بر دل دريا گره بندد ز موج****پاس عدلش بر تن ماهي زره پوشد در آب

گاه خشمش موج دريا خيزد از موج حرير****روز مهرش فر عنقا زايد از پر ذباب

خلقش آن جنّت بود كز ياد آن در هر نفس****عطسهاي عنبرين خيزد ز مغز شيخ و شاب

تا غم آرد تنگدستي خاصه در عهد مشيب****تا طرب خيزد ز مستي خاصه در عهد شباب

بخت او بادا جوان و حكم او بادا روان****راي او بادا مصيب و خصم او بادا مصاب

روي****گنج سيمش آشكار و كوه سيمش در حجاب

همچو آثار طبيعي روي او با بوي و رنگ****همچو اشكال رياضي زلف او پر پيچ و تاب

دي مرا چ رن ديد باياران به مجدن گرم رفت****هرطرف هنگامه يي اينجا شراب آنجاكباب

گفت در گوشم كه اين مستيست يا ديوانگي****كت به رقص آورده بي خود دادمش حالي جواب

كاي عطارد خال اي مه زهره ات را مشتري****خوش دلم كز كيد مريخ و زحل رست آفتاب

آخر شوال خسرو شد سوار از بهر صيد****آسمانش در عنان و آفتابش در ركاب

كز كمين ناگه سه تن جنبيد و افكندند زود****تيرهاي آتشين زي خسرو مالك رقاب

حفظ يزداني سپر شد وان سه تيرانداز را****چون كمان ره در گلو بست از پي رنج و عذاب

از خطا زين پس نمي گويم صواب اوليترست****كان خطاي تير بد خوشتر ز يك عالم صو اب

كشت عمر عالمي مي سوخت زان برق بلا****گر ز ابر رحمت يزدان نمي شد فتح باب

پشه زد بازو به پيل و قطره زد پهلو به نيل****آنت رمزي بس عجيب و اينت نقلي بس عجاب

اژدها تا بود حفظ گنج مي كرد اي عجيب****اژدها ديدي كه بر تارج گنج آرد شتاب

بم شنيدشم شهاب تيرزن بر اهرمن****تيرزن نشنيده بودم اهرمن را بر شهاب

بس عقاب جره ديدستم كه گيرد زا غ شوم****من نديدم زاغ ش رمي كاوكند قصد عقاب

شيرغاب از پردلي آردگرزان را به چنگ****ليك نشنيدم گر از چنگ زن در شير غاب

دركلاب ار ببر آويزد نباشد بس شگفت****خود شگفت اينست كاندر ببر آويزد كلاب

تا نپنداري كه تنها يك قران ان شه گذشت****صدقران بر اهل يك كشور گذشت از اضطراب

خاصه برگردون عصمت مهد علياكانزمان****خور ز شرمش زرد شد حتي توارت بالحجاب

درج در سلطنت آن كز سحاب همتش****صدهزاران چشمهٔ تسنيم جوشد از سراب

سايهٔ خورشيد اقبالش اگر افتد به

ابر****جاي باران زين سپس ن ررشد بارد از سحاب

اصل اين بلقيس از نسل سليمان بوده است****قاسم ارزاق نعمت باب او من كل باب

آمد آن بلقيس گر پيش سليمان كامجو****آمد ابا بلقيس از پشت سليمان كامياب

اي مهين بانوي عالم عيدكن اين روز را****كز نصيب عيش هست اين عيد بس كامل نصاب

عيد مولود دوم نه نام اين عيد سعيد****در ميان عيدها اين عيد را كن انتخاب

زانكه پنداري دوم ره زاد شاهشاه و داد****تاز يزدانتث ا ز فضل ريتث عمر بي حساب

بي ستون برپاس تا آب خيمهٔ چمرخ كبود****خيمهٔ جاه ترا ازكهكشان بادا طناب

نص حديثست و ديده ام به كتاب

ولي جمال تو خرم بهشت را ماند****وزان بهشت به جانم رسد هزار عذاب

دگر شنيدم در ري كسي به قاآني****نداده جايزه وين گفته هم نبود مصاب

از آنكه ديدم زان پيشتر كه گويد مدح****بسي جوايز و تشريف يافت از نواب

خجسته مام وليعهد آن كه قدرت او****سپهر اخضر سازد همي ز برگ سُداب

كفايت كرمش سنگ را كند گوهر****حلاوت سخنش زهر را كند جُلاّب

بدان رسيد كه از خويش هم شود پنهان****ز بس كه عصمت او بسته بر رخش جلباب

بهشت وكوثر و طوبي به مهر اوگروند****زهي سعادت طوبي لَهم وِ حسنَ مآ ب

ز يمن معدلت آبادكرد عالم را****از آن سپس كه ز غوغاي حس كرد خراب

كفش ببخشد هرچ آن زكان كند تاراج****هلا ندانم وهّاب هست يا نهّاب

مگر ولادت او در شب اتفاق افتاد****كه آفتاب چو شب شد رود به زير حجاب

اگر چكد عرقي از رخش به بحر محيط****ز آبش آيد تا روز حشر بوي گلاب

خلوص شاه جهان جاي روح و خون شب و روز****دوان همي رودش در عروق و در اعصاب

شه ار سوالي از وي كند ز غايت شوق****يكان يكان همه اعضاي او دهند جواب

به باده ميل ندارد شه ار نه از سر مهر****ز پارهٔ جگر خويش ساختيش كباب

ز بس كه دل كشدش سوي شاه ينداري****فكنده شاه جهان در عروق او قلاب

زهي ز لطف تو در آب مستي باده****خهي ز قهر تو در سنگ لرزهٔ سيماب

رسول ديد چو هر نطفه و جنيني را****كه تا به حشر در ارحام هست يا اصلاب

شعاع روي ترا ديد در مشيّت حق****چه گفت گفت الا ان هذه لعجاب

يقين نمود كه بي پرده گر تو جلوه كني****ز شرم تيره شود آفتاب عالمتاب

خلل به روز وشب افتدسپس فروض و سنن****نكرده ماند و مهمل

شود ثواب و عقاب

ز حرمت تو پس آنگه به حكم مطلق گفت****كه تا زنان همه در چهره افكنند نقاب

وگر به حكم پيمبر نمي شدي مستور****رخ تو قبلهٔ دين بود و ابرويت محراب

تو نيز چون ز رسول اين چنين عطا ديدي****نثاركردي جان را بر آن خجسته جناب

ترا محبت زهرا چنان كشد سوي خويش****كه گوييت رگ جان و به گردنست طناب

همت به مهر وليعهد دل كشد چندان****كه در بيابان ظهر تموز تشنه به آب

خجسته ناصر دين آنكه از سياست او****چنان بلرزدگردون چوگوي در طبطاب

عقاب بر همه مرغان از آن بود غالب****كه روز رزم بود پر تير او ز عقاب

غراب از آن به شآمت مثل شد از مرغان****كه تيره روي چو اعداي جاه اوست غراب

خداي يك صفت خود به جود او بخشيد****از آن بود كف جودش مسبب الاسباب

اگر مجسم گشتي محيط همت او****سپهر و انجم بودي برآن محيط حباب

ز تيغ گيهان سوزش بسي عجب دارم****كه چون نسوزد كيمخت را به روي قراب

به روز محشر هر چيز در حساب آيد****به غير همت او كان برون بود ز حساب

به مدح او نرسي لب به بند قاآني****كه تير با همه تندي نمي رسد به شهاب

مدار چرخ رونده است تا به گرد زمين****همي به شكل رحا و حمايل و دولاب

شه جهان و و ليعهد و مام او را باد****خدا معين و ملك ناصر و فلك بواب

افعي گيرد مزاج شهد لعاب

به خدمت ملك آن ملك بخش كشورگير****سحرگهان به من از روي لطف كرد خطاب

خجسته تهنيتي گوي عيد اضحي را****كه تا به گوش نيايش نيوشي از احباب

جواب دادمش اي آنكه راي عالي تو****بود معاينه چون آفتاب عالمتاب

دو روز پيش كه پهلوي استراحت من****نسوده است ز دلخستگي به بستر خواب

ز گرد راه چنانم كه تل خاك شود****گرم به سخره كسي افكند به دجلهٔ آب

مرا ز بستن نظم اين زمان همان عجز ست****كه صعوه را و شكار تدزو و صيد عقاب

به خشم رفت و بر ابرو فكند چين و گشود****دو بُسدگهرانگيز را ز روي عتاب

كه عذر بيهده تاكي همينت عذر بس است****كه عجز طبع فكندست مر تو را به عذاب

بگير خامهٔ مشكين ختامه را به بنان****مر اين چكامهٔ فرخنده را ببر به كتاب

زهي شهنشه دوران خدايگان ملوك****كه با اسحاب كَفت ساحت محيط سراب

تو آن شهي كه ز معماري عدالت تو****سراي امن شد آباد وكاخ فتنه خراب

حسام سر فكنت بارور درختي هست****كه بار او نبود غير روين و عناب

ز بيم تيغ تو نالان پلنگ در كهسار****ز سهم سهم تو مويان غضنفر اندر غاب

ز شوق بزم تو امروز قدسيان سپهر****ز هر طرف متذكر به ليت كنت تراب

براي طوف حريم حرم مثال تو جمع****چو خلق در حرم كعبه مالكان رقاب

سزاست از پي قرباني توجيش عدو****كه در شمار بهيمند زي اولواالالباب

به شرط آنكه چو ما بندگان پاك ضمير****كه بهر دفع شياطين دولتيم شهاب

برافكنيم سراسر شكنجها به جبين****برآوريم يكايك پرندها ز قراب

ز خون خصم تو آريم لجه اي كه در او****قباب نه فلك آمد چو قبهاي حباب

الا به بزم جهان تا نشاط و عيش و طرب****عيان شود ز بم و زير تار چنگ و رباب

بود به كام مواليت نيش نوش

روان****بود به جام اعاديت نوش نيش مذاب

افكنم اندر ازار آتش و آب

الا به دور جهان تا كه تير و تيغ ترا****همي قضا شمرد در شمار آتش و آب

ز تير و تيغ تو كز آب و آتش افزونست****هميشه باد عدو خاكسار آتش و آب

ز درّ شاهوارت

ز رافت آن گشته همنشين بقا****بقا ز سطوت اين درگذار سيل فناست

جهان مسخر آن يك ز ماه تا ماهي****فضاي مملكت اين زارض تا به سماست

مر آن نموده سبك سنگ خصم را چون كاه****مراين به گوهر تيغش خواص كاه رباست

نقوش نامهٔ آن زيب پيكر طاووس****صرير خامهٔ اين صيت شهپر عنقاست

به هرچه مخفي و غيبست ذات آن عالم****به هرچه مكمن كونست راي اين داناست

به عرض لشكر آن مهر و مه بود داخل****ز دخل همت اين فقر و فاقه مستثناست

هم از تفقد آن يك ستم به جاي ستم****هم از تشدد اين يك بلا به جان بلاست

همه نتايج آن را فلك ز دل چاكر****همه سلالهٔ اين را جهان ز جان مولاست

همه نتايج آن در جمال هشت بهشت****همه سلالهٔ اين از جلال هفت آباست

مر آن به مملكت چرخ حاكم محكم****مر اين به كشور آفاق والي والاست

حسام صولت آن روز رزم كشورگير****كمند سطوت اين وقت عزم قلعه گشاست

ز سهم خنجر آن فتنه مختلف اوضاع****ز بيم ناوك اين چرخ مرتعش اعضاست

ز رشك طلعت آن آفتاب چون ذره****ز حسرت گهر اين سهيل همچو سهاست

ثناي اين دو نياري نمود قاآني****اگرچه پايهٔ شعر تو برتر از شعر است

چگونه گوهر توصيفشان تواني سفت****اگر چه حدت الماس فكرتت برجاست

چه سان به باديهٔ مدحشان كني جولان****اگرچه خنگ خيال تو آسمان پيماست

ز مدح دست بدار و برآر دست دعا****اگرچه برتو ز عجز مديح جاي دعاست

زمين درگهشان باد آسمان بلند****مدام تا كه زمين زير و آسمان بالاست

عنايت ازل و عين مدعاست

بر صفحهٔ سپيد سواد خطش چنانك****عكس سواد ديده به رخسار دلرباست

يا عكس روي تيرهٔ زنگي در آينه****يا نقش پاي شبهه به مرآت اهتداست

يا بر بياض روم نشان از سواد زنگ****يا برخد نكو اثر خط مشكساست

يا بهر چشم زخم حوادث نشان نيل****از ديرگه به ناصيهٔ بخت پادشاست

پيروزگر حسن شه غازي كه از نخست****دندان سپيدكردهٔ فرمان او قضاست

گردنكشي كه تيغ جهانسوز او به رزم****هم عهد بابليه و همراز با فناست

خاك درش اگر چه بودكيما ولي****در جذب بوسهٔ لب احرار كهرباست

تيغش اگرچه بلع كند صدهزار جان****باز از گرسنگي مثل شخص ناشتاست

هرچند جانور نه وليكن به خوان رزم****از لقمهٔ حيات مهياي اشتهاست

ملكش چنان وسيع كه در شهربند او****لفظي كه نگذرد به زبان نام انتهاست

اي خسروي كه فتح و ظفر را به روزگار****بر بخت مقتداي تو همواره اقتداست

از رشك روي وراي تو اعمي شد آفتاب****زانرويش ان خط وط شعاعي به كف عصاست

راه فناگرفت بلا در زمان تو****گر بركسي بلا رسد آن هم يقين بلاست

با ابر نسبت كف راد تو كرد عقل****غافل ازينكه ابر نه داراي اين عطاست

از برق خنده سرزدكاين عين تهمتست****وز رعد غو برآمد كاين محض افتراست

جولان زن است كوه تو آن خنگ توسنت****يا در نهادكوه گران سرعت صباست

با پرتو ضمير تو روشن نشدكه مهر****سرچشمهٔ ظلام و يا منبع ضياست

گر عقل نكته سنج سرايد كه جاي تو****بيرون بود ز جا همه گويندكاين بجاست

هر سنگ و گل كه گشت لگدكوب رخش تو****از شوق چون نبات مهياي انتماست

هر كس كه ملتجي به تو شد پايه اش فزود****جز بحر و كان كشان كف راد تو ملتجاست

كاري مكن كه جود تو بركس ستم كند****آخر نه ابن دو را به سخاي تو التجاست

دوزخ شوي به دشمن و جنت شوي

به دوست****كاين مر مرا عقوبت و اين مر مرا بلاست

چشمي به راه نيست به عهدت جز آنكه فتح****در ره ز انتظار تواش چشم بر قفاست

بس گوهر ثمين كه ز جود تو بي ثمن****بس در بي بهاكه ز بذل تو بي بهاست

رو بند كرد مقدمت از ديده خسروان****شاها مگر غبار قدوم تو توتياست

ازكار بسته رافت عامت گره گشود****غير از دو زلف خوبان كانهم گره گشاست

چون دست برفرازي و شمشير بركشي****گويي هلال بر زبر خط استواست

رمحت عصاي موسي اگرنيست ازچه رو****در روز رزم دركف راد تو اژدهاست

بر تو چه جاي مدح و ثنا هست كز نخست****شايسته از وجود تو هم مدح و هم ثناست

آن به آن بر دعاي تو ختم ثنا كنم****زيراكه حرز پيكر و تعويذ جان دعاست

تا نقطه اي كه سرخط تدوير دايره است****هم انتهاي دايره هم عين ابتداست

هركس كه با تو چون خط پرگار كج رود****سرش بادا رچه هي نيزا اقتضاست

و شهد آن مگس****قسمت ما همه زهر و دگران را رطب است

مثل مدعيان با من در حضرت شاه****نه چو در غاليه با عود گزاف حطب است

جبرئيلست و عزازيل به مسندگه عرش****مصطفي را به حرم مشغله با بولهب است

پس من و مدعيان باشيم ار خود به مثل****هردو بردرگه سلطان زمان كي عجب است

ظل حق خسرو آفاق محمد شه آنك****دامن عهدش اندام ابد را سلب است

ذات بيمانندش را نتوان هيچ ستود****كه ستايش ببرش تابش ماه و قصب است

شخص بي چون راچوني به نيايش غلط است****با خداوند جهان چوني ترك ادب است

سر اين گونه سخن خواجهٔ ما داند و بس****ورنه از مردم بيگانه نظر در عجب است

حامي دين و دول ماحي اديان و ملل****كه ازو دولت و دين چونين زيبا سلب است

اين قدر بس به مديحش كه ز ابناي زمان****حضرت شه را فردي به هنر منتخب است

مدح داراي جهان را چو نمايد اصغا****جانش ازفرط شعف بيني كاندرطرب است

شاه شاهان جوانبخت كه از فضل خداي****فارس ملك عجم حارس دين عرب است

مهر دلبندش اسرار بقا راست سبب****قهر جانسوزش چونانكه فنا را سبب است

لطف جانبخشش سرمايهٔ عيشست و نشاط****خشم جانسوزش ديباچهٔ رنج وكرب است

جنت از دَوحَه لطفش به مثل يك ورق است****دوزخ از آتش قهرش به اثر يك لهب است

هر كجا دولت او يارش ازان در فرح است****هر كجا صولت او خصمش از ان در تعب است

بخت جاويد وي و دولت جان پرور او****هست فردي كه ز ديوان بقا منتخب است

ملكا بار خدايا بود اين سال چهار****كز غلامي شهم فخر به جد و به اب است

پانصد و پنجاهم پار عنايت فرمود****شه مواجب كه ترا زين پس اين مكتسب است

بختم اقبال نياورد و نشد جاري از آن****كه مرا بخت يكي دشمنك زن جلب است

زانكه فهرستم مفقود شد

از بخت نژند****گرچه ام محضري از مهر و خطش ماه و شب است

اين زمان باز به عرض آرم و جرات ورزم****زانكه شاهست به مهر ار فلكم در غضب است

ژاژ تا چند سرايي بر شه قاآني****عرض دانش بر شاهان نه طريق ادب است

تا ز معشوق همي قسمت عاشق محن اش****تا ز مطلوب همي بهرهٔ طالب تعب است

حاصل خصم تو جز فقر مبادا به جهان****كه فنا را به جهان فقر قوي تر سبب است

چو به رقص اندر بيني گويي****بدر راكوه احد تعبيه اندر عقب است

مجلس رقص به كهسار بدخشان ماند****زان سرين هاكه چو مهتاب نهان در قصب است

شوخ رقاص چو در چرخ درآيد گويي****كاين همه جنبش افلاك بدو منتسب است

گوش نه چرخ شد از بانگ دف و كوس اصم****ماه ذيحجه مگر تالي ماه رجب است

آتشين تير و شب تيره عجايب ماريست****كه هوا چون جگر دوزخ ازو پر لهب است

مار ديدي كه خورد نار و به تركيب او را****دل ز باروت و سر از كاغذ و تن از خشب است

مار ديدي به هوا رقص كند وز تف او****چون دل دشمن شه روي هوا ملتهب است

ذو ذنب دايم از چرخ به خاك آون بود****واينك از خاك به چرخ آون بس ذو ذنب است

زاهد خشك كه مي داد جهان را سه طلاق****تر دماغ اينك در حجلهٔ بنت العنب است

دهر بدشوي و طبيعت زن و غم نسل كنون****نسل غم نيست كه آن عنين شد اين عزب است

شب درين جشن فلك را ندهد راه قضا****زانكه از ثابت و سياره تنش بر جرب است

نايب السلطنه را نوبت تطهير رسيد****زانكه طاهر دل و طاهر تن و طاهر حسب است

پور شه نور دل و ديدهٔ خسرو عباس****كه شهنشه را اين است كه همنام اب است

گرچه او مردمك ديدهٔ شاهست ولي****نه چنان مردمكي كز نظرش محتجب است

تا همي زنده كند نام نيا را به جهان****نايب السلطنه از شاه جهانش لقب است

شعراگرچه ز تطهير تراندند سخن****من بگويم كه بسي نادره و بوالعجب است

شارع پاك چو بي پرده سخن گفت ازان****شاعر ار نيز بگويد نه ز لهو و لعب است

باري استاد چو شد زي پسر شاه عجم****بهر تطهيركه فرمودهٔ شاه عرب است

شاخ مرجانش چو بگرفت مطهر

در دست****به دهان برد و گمان كرد كه دانهٔ رطب است

خردش گفت ادب باش كه اين عضو لطيف****بهر توليد ز اعضاي دگر منتخب است

بوسه زد تيغش آنگه به همايون عضوي****كه كليد درگنجينهٔ نسل و نسب است

پسته از پوست برون آمد و بادام از مغز****پسته از پوست چو بادام تنش پر ثُقَب است

زاده ي شه نخروشيد و نجوشيد ز درد****قامتش گويي نخلي است كه بارش ادب است

طفل نه ساله كه ديدست كه در پيكر او****مردمي خون و بزرگي رگ و دانش عصب است

طفل نه ساله شنيدي كه هنوز از دهنش****بوي شير آيد و زو در بدن شير تب است

شه به هر سو كه نظر كرد مر او را مي ديد****چون دل مرد خدا جوي كه گرم طلب است

از كرم بس كه به درويش و توانگر زر داد****كاخ و شادروان گفتي همه كان ذهب است

نايب السلطنه را كيست اتابك داني****آنكه صدگنج لآليش نهان در دو لب است

جوهر فضل هدايت كه سراپاي جهان****زآتش فكر فروزندهٔ او ملتهب است

تا دم صور بماناد ازين سور نشان****كه تهي زو همه آفاق ز رنج و كرب است

بهرچه بيدار****چشمت نه اگر طالع من از چه به خواب است

از جان چه خبر گيري و از چشم چه پرسي****آن بي تو پر از آتش و اين بي تو پر آب است

مهر من و جور تو و بي مهري گردون****اين هر سه برون چون كرم شه ز حساب است

داراي فلك قدر حسن شاه كه گردون****با لطمهٔ پرّ مگسش پرّ ذباب است

رمحتث ن به چه ماند بسه بكس غمژمان تن ا****كاندر دمش از خون عدو سرخ لعاب است

تيرش به چه ماند به يكي پران شاهين****كز آن به بد انديش جهان پرّ غراب است

با سطوت اوگر همه گردنده سپهرشت****با صولت او گر همه پاينده تراب است

ن ا خسته شكاليست كه دراز هژبر اس****پربسته حماميست كه در چنگ عقاب است

شاها ملكا دادگرا ملك ستانا****كت ُملك ستان از مَلَك العرش خطاب است

گر مهر نه از غيرت راي تو سقيمست****ور چرخ نه از حسرت كاخ تو مصاب است

زرّين ز چه رو آن را همواره عذارست****مشك ز چه رو اين را پيوسته ثياب است

در بزم تو كاشوب سپهر از همه رويست****در كاخ تو كآزرم بهشت از همه باب است

هرجاكه نهي پاي خدود است و جباه است****هرجاكه كني روي قلوبست و رقاب است

تيغ تو نهنگ و تن بدخواه تو بحرست****تير تو هژبر و تن بدخواه تو غاب است

با ابركفت ابر يكي تيره دخانست****با بحر دلت بحر يكي خشك سراب است

گاو زمي از جنبش جيش تو ستو هست****شير فلك از آتش تيغ تو كباب است

هر عرصه كه يكبار برو تاختن آري****تا شامگهِ حشر به خوناب خضاب است

هر چشمه كه يك روز درو چهره بشويي****تا شام ابد جاري ازان چشمه گلاب است

هر پهنه كه يك روز درو تيغ بيازي****تا روز جزا معدن ياقوت مذاب است

بخت تو يكي تازه نهالست كه طوبي****با نسبت او خردتر از برگ سداب است

بي طاعت

تو هر چه ثوابست گناهست****با خدمت تو هرچه گناهست ثواب است

از قهر تو بر زانوي آمال عقال است****از مهر تو برگردن آجال طناب است

شاها به دلم هست يكي راز نهاني****افسون كه بر چهره ام از شرم نقاب است

يك نيمهٔ پنجاه شد از عمر و هنوزم****نز جفت نصبسب و نه ز اولاد نصاب است

چيزي كه ز مرديم عيانست به مردم****ريشي است كه آن نيز به خوناب خضاب است

بس نيزه كه بر چهره ز پرچم بودش ريش****خواني اگرش مرد نه آيين صواب است

بت جوزي هندي كه ود بر زنخثث ن موي****هرك آدميش خواند از خيل دواب است

آن راكه نه همسر نه خ رر وخ راب فرشه اس****وادم همه محتاج خورو همسر و خواب است

هركاو نكند زن كشدش سوي زنانفس****وز بار خدا بر تن و بر جانش عقاب است

يزدان به نبي گفت و نبي گفت در آثار****تزويج نماييد كه تزويج ثواب است

دختي است پريچهره كه تا ديده برويش****مانند پري ديده تنم در تب و تاب است

بي جنّت رويش كه بود آتش بغداد****چشمم همه شب تا به سحر دجلهٔ آب است

گويند جگر گردد از آتش بريان****بي آتش رويش جگرم از چه كباب است

چون سوي توام روي اميد از همه سويست****چون باب توام اصل مراد از همه باب است

در روي زمينم نه به غير از تو مناص است****وز دور زمانم نه به غير از تو مآب است

مهر تو بود نقطه و من چون خط پرگار****هرجاكه روم سوي توام باز اياب است

ناكامي من با چو تويي سخت عجيبست****بي مهري تو با چو مني سخت عجاب است

برتافته ماري همه شب تا به سحرگاه****در پنجهٔ من همچو پكي سخت طناب است

چون ديدهٔ وامق همه شب اشك فشانست****چون طرهٔ عذرا همه دم در خم و تاب است

گر بوتهٔ اكسير گران نيست پس از چه****پر زيبق محلول و پر از سيم

مذاب است

مانندهٔ خوني كه به تندي جهد از رگ****خوني جهد ازوي كه نه خون نقرهٔ ناب است

ديوانه صفت كف به دهان آرد گويي****از مستي شهوت چو يكي خم شراب است

گر نفج ز هم باز كند چون شتر مست****جوشنده همي جوي كفش از بن ناب است

مانند غريبي است قوي هيكل و اعور****كز ياد وطن گريان برسان سحاب است

گاهي بخمدگاه سر از جيب برآرد****ماناكه دمي شيخ و دمي ديگر شاب است

پستان نه و چون پستان پر شير سفيدست****عمان نه و چون عمان پر در خوشاب است

قاآني اگر هزل سرا گشته عجب نيست****كاورا دل از انديشهٔ اين كار كباب است

گو قافيه تكرار پذيرد چه توان كرد****مقصد چو فزون از حد و بيرون ز حساب است

تا شهوت پيري نه به مقدار جوانيست****تا قوت شيخي نه به معيار شباب است

راي تو رزين باد بدانگونه كه شيخ است****بخت تو جوان باد بدانگونه كه شاب است

تو بر زده بي اختيار دست

از روشني تراس چوخورشد چرخ راي****وز مكرمت تراست چو ابر بهار دست

كردي ز بس به جانب هر سائلي دراز****از روي همت اي شه با اقتدار دست

دستي كنون دراز نگردد برت ز آز****شستند خلق يكسره از افتقار دست

مهر از در تو روي بتابد به وقت شام****زانروكند ز خون شفق پرنگار دست

گردون كه يافت قرب تو بسيار رنج برد****هركس كه چيدل شودش پر ز خار دست

تا اين ثنات خواند و آن يك دعا كند****سوسن زبان گشاده و دارد چنار دست

باكعبتين مهر و مه اينك حريف چرخ****بالاكند اگر ز براي قمار دست

از چار پنج مهره به ششدر در افكنيش****اندر بساط آري اگر يك دو بار دست

هر گه كه نوك تير تو رويين تني كند****از بيم جان به سر زند اسفنديار دست

چون رستم ار پياده نهي در نبرد پاي****كوته كند ز رزم تو سام سوار دست

اينك حبيب بهر دعا دست كن بلند****چون نيسث به مدح شه كامگار دست

تا هركسي ز بهر بقا و دوام خويش****دارد به پيش حضرت پروردگار دست

پيوسته از براي دعاي دوام تو****بادا بلند سوي فلك بي شمار دست

خضر روح پرورست

باز اين تويي كه عرصهٔ جاهت چنان وسيع****كاندر برش مساحت گيتي محقرست

باز اين منم كه هركه نيوشد كلام من****گويدكه نيست شاعر ماهر فسونگرست

باز اين تويي كه از تو گه رزم در هراس****گودرز و گيو و رستم و گستهم و نوذرست

باز اين منم كه داور اقليم دانشم****ملك سخن به تيغ خيالم مسخر ست

باز اين تويي كه زير نگين تو نه سپهر****با چار ركن و شش جهت و هفت كشورست

باز اين منم كه طبع روان بخشم از سخن****گنجينهٔ پر از د ّر و ياقوت احمرست

باز اين تويي كه تيغ جهان سوزت از گهر****چون ذوالفقار حامي دين پيمبرست

باز اين منم كه حجله نشينان فكر من****چون روي نوعروسان پُر زيب و زيورست

باز اين تويي كه سدهٔ كاخ رفيع تو****با اوج عرش و سدره و طوبي برابرست

باز اين منم كه چون كه مكرر كنم سخن****اندر مذاق خلق چو قند مكررست

باز اين تويي كه چاكر كاخ جلال تو****راي و كي و نجاشي و خاقان و قيصرست

شاه جهان بهادر دوران حسن شه آنك****خورشيد از خجالت رايش مكدرست

هوشنگ ملك پرور و جمشيد ملك گير****داراي تاج بخش و خديو مظفرست

تا چرخ را مدار بود برقرار باد****زانرو كه سير چرخ ز عزمش مقررست

خشك بي ثمرست

موي از تاب تب بر اندامم****بتر از نيش ناچخ و تبرست

در و بام سرايم از شيشه****راست گويي دكان شيشه گرست

همه لبريز از آن قبيل عرق****كش به چارم مزاج سرد و ترست

آه از آن شيشه اي كه چون كژدم****هيأتش دل شكاف زهره درست

لاطئي هست كاب شهوت آن****رافع رنج و دافع خطرست

دوستانم زنند دست به دست****كه فلان اي دريغ محتضرست

آنچنان لاغرم كه پنداري****پوستم زير و استخوان زبرست

لاجرم هركه مر مرا بيند****فاش گويد كه اين چه جانورست

حجرهٔ من زمين يونانست****بس كه در وي حكيم چاره گرست

دهنم از حرارت صفرا****از عفونت چوكام شير نرست

لرز لرزان تنم ز شدت ضعف****چون دل خصم صدر نامورست

حاجي آقاسي آن جهان جلال****كه جهانش به چشم مختصرست

آنكه رايش مدبر فلكست****وآنكه قدرش مربي قدرست

آنكه از مهر و كين او زايد****هرچه اندر زمانه خير و شرست

جنبش خامه اش چو گردش چرخ****پايمرد صدور نفع و ضرست

ليك سيرش خلاف سير سپهر****دوست را نفع و خصم را ضررست

طبع او بحر و گفت او گوهر****دست او ابر و جود او مطرست

آنچه ز آثار خلق نيك در اوست****از گمان و قياس و وهم برست

ملكي هست در لباس بشر****كاين خلايق نه لايق بشرست

اگر از خود بُدي فروغ قمر****گفتمي كاو براي و رو قمر ست

روي او نيست آفتاب سپهر****ليك چون آفتاب مشتهرست

خامهٔ او چو خام خسرو عهد****مادر فتح و دايهٔ ظفرست

با عتابش كه هست مايهٔ مرگ****خون و جان جهانيان هدرست

دل و دستش به گاه جود وكرم****غارت گنج و آفت گهرست

چون غزالي رميده از صياد****حزم او پيش بين و پس نگرست

لطف او روح بخش و روح افزا****قهر او جان ستان و جان شكرست

اي بهشت جهانيان كه جحيم****زاتش سطوت تو يك شررست

هر سخن كز لبت برون آيد****خوشتر از آب چشمهٔ خضرست

جامهٔ شوكت و جلالت را****ديبهٔ نه سپهر آسترست

نوش دركام

دشمنت نيش است****زهر دركام دوستت شيرست

صاحبا بندهٔ تو قاآني****كه خداوند دانش و هنرست

گله ها دارد از تغافل تو****ليك دلش از زبانش بي خبرست

هيچ گفتي كهينه چاكر من****مدتي شدكه غايب از نظرست

هيچ گفتي كه دركدام محل****به كدامين سراچه اش مقرست

جد پاك تو مصطفي كه بقدر****ذاتش از هرچه جز خداي برست

به سراي فلان يهود شتافت****ديد چون خسته حال و خون جگرست

زادگان را مگر نه درگيتي****شيوهٔ جد و عادت پدرست

دوش گفتم كه پاكشم چندي****ز آستانت كه از سپهر برست

بازگفتم كه بنده در همه حال****از تولاي خواجه ناگزرست

سايه جز پيروي گزيرش نيست****هركجا كافتاب درگذرست

زبر و زير زير فرمانت****تا زمين زير و آسمان زبرست

هم از مي دفع مي گردد خمار****لاجرم اندر تو اي دل درد و درمان مضمرست

تا نباشد راست مسطر نشايد ساختن****وين عجب كان راستي را باز ميزان مسطرست

ترك اوصاف طبيعت گو دلا كز روي طبع****هرچه خيزد ناقصست و هرچه زايد ابترست

خود زني بدكاره كز بيگانه آبستن شود****هرچه مي زايد حرامست ار پسر يا دخترست

خلق نيكي كز طبيعت مي بزايد مرد را****پيكري بيجان بسان صورت صورتگرست

وآدمي كاو را نباشد سوز عش و درد فقر****اسب چوبين است كش ني دست و ني پاوسرست

شخص بيجان دختران را بهر لعبت لايقست****اس چ ربين ك ردان را بهر بازي درخ ررست

فكر و ذكر اختياري چيست دام مكر و شيد****كانكه بي مي مستي آرد در پي شور شرست

اژدهاي نفس نگذاردكه رو آري به گنج****اژدهاكش شوگرت در سر هواي گوهرست

شير حق آن اژدها را كشت اندر عهد مهد****لاجرم هر آدمي كاو حيّه در شد حيدرست

اژدهاكش هيچ مي داني درين ايام كيست****مير احمد سير تست و صدر حيدر گوهرست

ميرزا آقاسي آنكو وصف روي و راي او****زانچه آيد درگمان و وصف و دانش برترست

ذ ات بي همتاي او قلبست و گيتي قالبست****عدل ملك آراي او روحست و عالم پيكرست

فطرت او آسماني كش محامد انجمست****طينت او پادشاهي كش مكارم لشكرست

گر بدو خصمش تشبه كرد كي ماند بدو****نيست سلطان هر كه چون هدهد به فرقش افسرست

لاغرستش كلك اگرچه فتنهٔ عالم بود****آري آري هركجا بسيار خواري لاغرست

محضر قدر رفيع اوست گردون لاجرم****اي اهمه انجم براو چون مهرهابر محضرست

گر ز گردون فرّ او افزوده گ ردد ني عجب****هركجا آيينه بيني صيقلش خاكسترست

گر به كام شير بنگارند نام خلق او****تا ابد چون نافه آهو كان مشك او فرست

آصفبن برخيا گر خوانمش آيد به خشم****خواجه خشم آردبلي گر گو بيش چون چاكرست

هركجا ذكري ز خلقش لادن اندر لادنست****هركجا وصفي زرايش اختر

اندر اخترست

كلك او يك شبرني باشد ولي دارم شگفت****كز چه آن يك شير يك هندوستان ني شكرست

تا جهان ماند بماند او كه بي او روزگار****موكبي بي شهريارست و سپاهي بي سرست

روح پاك****بيرون ز گفتگوي زبان سخنور است

وصفش نياورم به لبان زانكه نور صرف****هرچش بروي آوري از وي مكدر است

ليكن محققست مر او راكه همچو روح****از مردمان كناره و با مردم اندر است

با مردم اندر است كه روح مجسمست****از مردمان كناره و جسمي مطهر است

بگذار و بگذر از همه كتّاب دفترش****هرون واصفست و نظامست و جعفر است

آن خواجه اي كه بر در سلطان تاجدار****مختار ملك ودولت وديوان دفتر است

سلطان دين محمّد شاهست كز ازل****جاويد عهد او را مهدست و بستر است

شمس ملوك بدر وجود آسمان جود****بحر همم سپهر كرم كان گوهر است

مجد علي سمو سما عين كبريا****ظل خدا مؤيد خلاق داور است

دادار تاجدار كه بزمش چو نوبهار****محنت فزاي خانهٔ مانّي و آزر است

داراي كين گذاركه در دشت كارزار****تيغش چو ذوالفقاركه با دست حيدر است

اين داور زمانه كه شخصش به بارگاه****آرايش شمايل اورنگ و افسر است

وان خسرو زمانه كه ظلش به پيشگاه****بر فرق كسري و جم و خاقان و قيصر است

آن دادگر كه در خم پيچان كمند او****ديريست تا كه گردن گردون به چنبر است

ايوان داد و دين را لطفي مجسمست****ميدان رزم و كين را مرگي مصور است

آشفته يي ز خلقش هر هشت جنّتست****آسوده يي ز عدلش هر هفت كشور است

هم پست پيش قدرش اين طاق نه رواق****هم تنگ بر جلالش اين كاخ ششدر است

با طبع راد او كه دو كونش مخففست****در چشم همتش كه دو عالم محقر است

گوهر چه قدر دارد آبي معقّدست****درهم چه وزن دارد خاكي مزوّر است

شاهنشها گذشت مرا پنجسال و اند****تا سر بر آستان خداوند بر در است

فرش آ نچنان به درگه شاهم كه خاك راه****چون خاك ره به مقدم شاه جهان زر است

آري زر است خاكم و چون شاه پرورد****كز

آفتاب خاك و زر و سنگ گوهر است

ليكن چنانم ايدون كم جز دعاي شاه****ممكن روايتي نه بگفتست و دفتر است

آرامش دلم نه ز چشم مكحلست****واسايش تنم نه ز زلف معنبر است

خارم به جاي گل همه در جيب و دامنست****خو نم به جاي مل همه در جام و ساغر است

تار است در وثاقم اگر ماه نخشبست****خار است دركنارم اگر سرو كشمر است

نوشم به كام نيش شد از بخت واژگون****كاين داوري به عهد توكس را نه باور است

پير ارچه گشته ام نبود هيچ غم از انك****اندر دعاي شاه جوانيم در سر است

يارب بقاي دولت شه باد جاودان****جاويد چون به دولت شاهي برابر است

بادا غبار موكب شه زيب چهر مهر****تا زينت سپهر ز خورشيد انور است

حكم قضا و راي قدر بر مراد شاه****تا در صدور حكم قضا چرخ مصدر است

در حلق****بي صنعت خلق بربط و تارست

وان بربط و تار ايزديشان را****حاجت نه به زير و بم او تارست

و آن قمريكان كه شغلشان بر سرو****چون موزونان نشيد اشعارست

وان سنبلكان كه بويشان در مغز****گويي به دل گلاب عطارست

وان نرگسكان چو حوضي از بلور****كش زرد فواره يي ز دينارست

ياگرد يكي طبقچهٔ زرين****كوبيده ز نقره هفت مسمارست

و آن شاخهٔ ارغوان كه تركيبش****چون مژهٔ عاشقان خونبارست

يا پاره يي از عقيقكان خرد****كز ساعد شاهدي پديدارست

وان نيلوف كه چون رسن بازان****بي لنگر بر رسنش رفتارست

بر بام رود به ريسمان گويي****دزدست و كمندگير و طرارست

و آن خيري زردبين كه از خرديش****رنج يرقان عيان ز رخسارست

نرگس از ساق خود عصا گيرد****مسكين چكند هنوز بيمارست

وان غنچه به طفل هاشمي ماند****كاو را ز حرير سبز دستارست

از بيم همي به زير لب خندد****كش خار رقيب سان پرستارست

شَعياي پيمبرست پنداري****كش اره به سر نهاده از خارست

يا طوطيكي به خاربن خفته****كش زمرد بال و لعل منقارست

بيرنگ ز صنع خامهٔ قدرت****بس صورت گونگون نمودارست

نه سرخي لالگان ز شنگرفست****نه سبزي سبزگان ز زنگارست

اي ترك به فصلي اين چنين ما را****داني كه شراب و بوسه دركارست

در خوردن باده اين چه تعطيلست****در دادن بوسه اين چه انكارست

ها باده بخور بهار در پيش است****هي بوسه بده خداي غفارست

پرسي همه دم كه بوسه مي خواهي****مي خواهم آخر اين چه اصرارست

گويي همه دم كه باده مي نوشي****مي نوشم آري اين چه تكرارست

مي ده كه شبست و جمله در خوابند****جز بخت خدايگان كه بيدارست

شهزاده عليقلي كه از فرهنگ****قاموس علوم و كنز اسرارست

فخريست ازان سبب لقب او را****كش فخر به نه سپهر دوارست

چرخ ارچه بلند پيش او پستست****سيم ار چه عزيز نزد او خوارست

جز آنكه به بذل گنج مجبورست****در هرچه گمان برند مختارست

روحيست كش از عقول اجسامست****نوريست كش از

قلوب ابصار ست

بيند به سراير آنچه آمالست****داند به ضماير آنچه افكارست

رويش به بها چو لمعهٔ نورست****رايش به ذكا چو شعلهٔ نارست

اي جان جهان كه خنجرت جسميست****كش نصرت و فتح و فال و مقدارست

گويي كه ز صلب آسمان زاده****شمشير كج تو بس كه خو نخوارست

آنانكه سفر كنند در دريا****گو يند به بحر كوه بسيارست

من گر ز تو چون به دست تو ديدم****دانستم كاين حديث ستوارست

ليكن نشنيده بودم از مردم****بحري كه مقام او به كهسارست

بر كوههٔ زين چو ديدمت گفتم****بر كوه نشسته بحر زخارست

گر خصم ترا بود سرافرازي****يا بر سر نيزه يا سر دارست

بازست پي سوال در پيشت****هر دستي اگر چه برگ اشجارست

قوس است و بال تير و تير تو****در قول و بال خصم غدارست

وين ط رفه كه قطب ساكنست و او****قطب ظفرست و نيك سيارست

بزم تو سزد مقام قاآني****عليين جايگاه ابرارست

تا بار خدا يكست و عالم دو****تا دختركان سه مامكان چارست

پنج و شش نرد حكم هفت اقليم****چون هشت جنان ترا سزاوارست

نه گردون وقف ده حواست باد****تا سهلترين كسوري اعشارست

وجد ابرارست

به جان خواجه كه از وصف عشق درمگذر****كه عشق چاشني روح و قوت احرارست

چو عندليب سرودي ز سر عشق بگوي****كه هر كجا كه رود ذكر عشق گلزارست

به ناخن قلم آن جنگ ايزدي بنواز****كه از حقايق بروي هزار اوتارست

اگرچه نيست ز انبوه خلق راه سخن****تو راز گوي كه محفل تهي ز اغيارست

حجاب بر نظر تست ورنه از سر صدق****به چشم ياري در هرچه بنگري يارست

حديث عشق بگو ليك بي زبان و سخن****كه نطق و حرف و معاني حجاب انظارست

خموش گويا خواهي به چشم خواجه نگر****كه هر اشارت او يك كتاب گفتارست

به مهر خواجه نخست از خصال بد بگريز****كه خوي بد گنه و مهر و استغفارست

تو را چو خوي بدي هست و خود اسير خودي****چه احتياج به زنجير و بند و مسمارست

گمان مبر كه به شب دزد را عسس گيرد****كه او به خوي بد خويشتن گرفتارست

چگونه خاطرت از معرفت بود گلزار****ترا كه از حسد و حرص سينه پر خارست

چو كاسه ايست نگونسار حرص تا صف حشر****به هيچ پر نشودكاسه چون نگونسارست

به مهر خواجه قدم زن به صدق قاآني****كه صدق شيوهٔ احرار و خوي اخيارست

ز صدق در ره او بر خود آستين افشان****از آنكه شرط نخستين عشق ايثارست

ز عشق دم زن و پرواي هست و نيست مدار****اگرچه دم زدن از عشق كار دشوارست

به مدح عشق سخن هرشبي دراز كشم****چو صبح درنگرم يك دو مشت پندارست

يكي به خواجه نظركن كه از پس هفتاد****ز بهر راحت خلقش روان در آزارست

تو سست مي روي و راه سخت در پيشست****تو سنگ مي زني و آبگينه در بارست

هرآن سخن كه نگويي ز عشق هذيانست****هر آن كمر كه نبندي ز صدق زنارست

دگر ز اهل ريا تات جان بود بگريز****كه حق به

جانب دردي كشان ميخوارست

بكفش پارهٔ دردي كشان نمي ارزد****سري كه بالش او از دو شبر دستارست

به زاري آنكه كند صيد خلق بازاري****خدا ز زاري بازاريانش بيزارست

ز بي خودي نفسي بي ريا برآوردن****به از رياضت صد سالهٔ رياكارست

دل شكسته دليلست بر درستي صدق****كمال مرغ شكاري كجي منقارست

در آب ديده دو صد نقش مي نمايد عشق****بر آب نقش زدن كار عشق مكارست

به غير خواجه كه نقش دلست و صورت جان****ز عشق هركه زند لاف نقش ديوارست

همين نه تنها مردم گياه هست به چين****به شهر ما هم مردم گياه بسيارست

به احتياط قدم نه به خاك وادي عشق****كه خاك و خار بيابان عشق خونخوارست

هنوز از پس چندين هزار سال وصال****دو چشم عقل ز هجران عشق خونبارست

كراكه گامي محكم شود به مركز عشق****به گرد چنبر هستي چمان چو پرگارست

حكيم گويد اين نطفه اي كه گردد شخص****نخست پارهٔ خوني پليد و مردارست

دگر سه روح كه اندر دلست و مغز و جگر****بخار خون بود و تن بدان سه ستوار است

ز مرده زنده پديد آيد اينت بوالعجبي****زهي لطيف و عظيما كه صنع جبارست

مرا گمان كه حكيم اين سخن به تعميه گفت****كه اين حديث نه از مردم هشيوارست

مگر ز خواجه شنيدم كه هست روح دگر****كه نام ه ر نسبت هستي بده ر سزاوارست

خميرمايهٔ عشقست و دست پخت خداي****كليد مخزن امرست و گنج اسرارست

مشاعر همه اشيا ازو وزآن سببست****كه كارشان همه تسبيح و حمد دادارست

شعور لازم هستي است و انچه گويي هست****همي به حكم خرد زان شعور ناچارست

مگر نه خانهٔ شش گوشه اي كه سازد نخل****برون ز فكرت اقليدس و سنمارست

مگر نه كاه چنان در جَهَد به كاه ربا****چو عاشقي كه هوا خواه وصل دلدارست

نه عنكبوت تند تار بر به گرد مگس ***كه داند آنكه شكار مگس كند تارست

نه آب و گل ز پي لانه

آو ررد خَطّاف****چنانكه گويي از ديرباز معمارست

نه شاخ نيلوفر نارسيده برلب طاق****بتابد از طرفي كش به بام هنجارست

مگوكه خواجه كيت بار داد و گفت اين حرف****گشوده درگه باري چه حاجت بارست

ولاي خواجه مرا بي زبان سخن آموخت****زبان شمع فروزنده چيست انوارست

همان ز خواجه شنيدم كه گفت خلق جهان****كرند ور نه در و بام پر ز گفتارست

به حق هر آنكه يكي قط رهٔ درست شناخت****چنان بدان كه شناساي بحر زخّارست

چه مايه عالم بيرنگ و بوي دارد عشق****كه بر دو ديده ز هر يك هزار استارست

به چشم خفته نمايد هزار شكل بديع ***نبيند آنكه به پيشش نشسته بيدارست

نپرسي اين همه اشياكه بيني اندر خواب****كجاست جايش و باز اين چه شكل و مقدارست

نپرسي اينهمه الوان و چاشني ز كجاست****كه در شمار بساتين و برگ اشجارست

نپرسي اين همه دستان كه مي زنند طيور****يا بد معلمشان وين چه چنگ و مزمارست

رموز اين همه اشيا رسول داند و بس****كه مظهر كرم كرد گار غفارست

محمد عربي قهرمان روز حساب****كه لطف و قهرش ميزان جنت و نارست

خدا و او بهم اينگونه عشق مي ورزند****كه كس نداند كه عاشقست و كه يارست

بدان رسيده كه گيردگناه رنگ ثواب****ز بس كه رحمت او پرده پوش و ستارست

ز بوي نرگس فرمود صالحان را منع ***ازين ملامت نرگس هنوز بيمارست

دلا ز مدح محمد به مدح خواجه گراي****كه خواجه از پس او بر دو كون سالارست

پناه دولت اسلام حاجي آقاسي****كه همچو دست ملك خامه اش گهربارست

حقه ياقوت****كان حقهٔ ياقوت پر از مشك تتارست

نسرين به چه ماند به يكي بيضه ي الماس****جان بيضهٔ الماس پر از عود قمارست

مانا ز سفر تازه رسيدست بنفشه****كش بر خط مشكين اثر گرد و غبارست

از لاله چمن چون خد تركان خجندست****وز سبزه دمن چون خط خوبان تتارست

در پهلوي گل خار شگفتا به چه ماند****مانند رقيبي كه هم آغوش نگارست

مستست مگر نيلوفر از ساغر لاله****كافتان خيزان چون صنمي باده گسارست

ني ني چو يكي بختي مستست ازيراك****بينيش چو بختي كه به بينيش مهارست

راغ است كه از سبزه همي زمرد خيزست****باغ است كه از لاله همي مرجان زارست

نرگس به چه ماند به يكي كفهٔ الماس ***كان كفه الماس پر از زر عيارست

يا حقه يي ازكاه ربا ب ر طبق سيم****يا ساغر سيماب پر از زر و عقارست

ني ني يد بيضاي كليمست به سفتش****از پارهٔ زربفت يهودا نه غيارست

بط بچه ي پيلست به خون برزده خرطوم****يا شاخ بقم رسته ز پيشاني مارست

زان غنچه عزيزست كه زر دارد در جيب****وين تجربتست آنكه نه زر دارد و خوارست

اي ترك بياتات ببوسم كه به نوروز****فكر دل عاشق همه بوسيدن يارست

برخيز و بده باده نه ايام گريزست****بنشين و بده بوسه نه هنگام فرار است

مي ده كه بنوشيم و بجوشيم و بكوشيم****كانجا كه بت ساده بط باده بكارست

ما نامي گلرنگ و بت شنگ و دف و چنگ****اركان بهار است از اين روي چهارست

زين چار مگر چاره نماييم غمان را****كاندل رهد از غم كه بدين چار دوچارست

پار از تو دلم داشت به يك بوسه قناعت****و امسال نه قانع به هزار و دو هزارست

از غايت لطف ار دهيم بوسه بمشمار****كان غايت لطفست كه بيرون ز شمارست

و ر منع كنندت كه مده بوسه برآشوب****كاين سنت عيدست و در

اسلام شعارست

گر سنت پارينه بجز بوسه نبد هيچ****امسال همه قاعدهٔ بوس و كنارست

هرچندكه بدعت بود اين ه اعده ليكن****اين بدعت امسال به از سنت پارست

اي ماه كه با روي تو برقع نگشايد****هر ماه مبرقع كه بنوشاد و حصارست

زلفين تو تا دوش همه تاب و شكنجست****چشم تو تاگوش همه خواب و رخمارست

گر باده دهي زود كه انده به كمين است****ور بوسه دهي زود كه عشرت به گذارست

به ربي دو سه مستانه مرا بخ ثث ب تعجيل****كز وصل تو واجب ترم ايدون ده سه كارست

يك امشبكي بيش مجال سخنم نيست****فردا همه هنگامه عيد و صف بارست

مدح ملك ه ر تهنيت عيد ضرورست****كاين هر دو زمان را سبب دفع ضرارست

مشكل كه دگر باره مراكام دهد بخت****زيرا كه جهان را نه به يك حال مدارست

بيني كه بهاران سپس فصل خزانست****بيني كه حزيران عقب ماه ايارست

فردا است كه از پشت كشف تيره تر آيد****اين دشت كه امروز پر از نقش و نگارست

+ مشت زري دارد نازد به خود ام روز****فرداست كه با دست تهي همچو چنارست

چون دولت خسرو نبود عادت گردون****تاگويي جاويد به يك عهد و قرارست

داراي جوان بخت فريدون شه غازي****كانجا كه رخ اوست همه ساله بهارست

گردون شرف و بحر كف و ابر نوالست****لشكر شكن و پيل تن شير شكارست

چون روي به بزم آرد يك چرخ سهيلست****چون راي به رزم آرد يك دشت سوارست

شاها به جهانت همه چيزست مهيا****وانچ آن بهٔقين نيست تر ا عيب و عوارست

از خون عدوي تو زمين چشمهٔ لعلست****وز گرد سمند تو هوا قلزم قارست

شخص امل از قهر تو در سوز و گدازست****جان اجل از عفو تو در بند و فشارست

بر سفرهٔ جود تو زمين زائده چين است****در موكب جاه تو فلك غاشيه دارست

ياللعجب از تيغ تو

آن مرگ جهانسوز****كت گه به يمين اندرو گاهي به يسارست

هره به يمينست همه جنگ و جدالست****هرگه به يسارست همه امن و قرارست

برقيست كه تابش همه نابنده جحيمست****بحريست كه آبش همه سوزنده شرارست

در چشم نكوخواه تو يك طايفه نورست****بر جان بدانديش تو يك هاويه نارست

گو لاف بزرگي نزند خصم تو بدروغ****كايدر مثل او مثل عجل و خوارست

آنجاكه جلال تو فلك خاك نشين است****آنجا كه نوال تو ملك شكر گزارست

گر كلك تو در دست تو آمد گهرافشان****ييداست كه اين خاصيت از قرب جوارست

از در چه گنه ديدي و از زر چه خيانت****كان نزد تو بي قيمت و اين پيش تو خوارست

آن مختفي از چشم تو درصدر جبالست****اين محتبس از قهر تو در قعر بحارست

از رمح تو چو رمح تو مي پيچم بر خويش****كاو همچو عدوي تو چرا زرد و نزارست

اي شاه ز قاآنيت ار هيچ خبر نيست****باري خبرت هست كش از مدح دثارست

دارد پي ايثار تو بركف گهري چند****وان نيز دريغا كه نه در خورد نثارست

آن قدر بماني كه خطاب آيدت از چرخ****شاها به جنان پوي كه نك روز شمارست

زلف و رخ خط و رويت****هاله و مه ابر و مهر سايه و نورست

خشم و رضا كين و مهر هجر و وصالت****خارو رطب نيش و نوش سوك و سرورست

گريه مطر اشك قطره ديده سحابست****عشق شرر شوق شعله سينه تنورست

بار عدو چرخ ضد زمانه مخالف****نفس رضا دل حليم طبع صبورست

شاه جهان جم دهر مير زمان كش****مهر عنان مه ركاب چرخ ستورست

داد به جا دادخواه زنده عدو طي****ملك مصون شرع شاد شاه غيورست

دانش ن و دل جود و طبع جودت و فكرش****نكهت و گل بوي و مشك تابش و هورست

نام حسن فكر بكر ذات كريمش****اصل طرب بحر عيش كان حبورست

باغ و رخش مهر و رايتش مه و رويش****ديو و ملك نار و نور زنگي و حورست

خصمش بسته كفش گشاده دلش شاد****تا خور و مه روز شب سنين و شهورست

قدخود خواند ومن خنداخند****گويم اي شوخ بمفريبم كاين نارونست

ياسمن را رخ خود داند و من نرمانرم****گويم اي گل مدهم عشوه كه اين ياسمن است

آن نه گيسوست معلق به زنخدان او را****كه به سيمين چهي آويخته مشكين رسن است

ساخته از مه نخشب چه نخشب آونگ****طرفه تر اينكه به جد گويد كاينم ذقن است

شمع رويش همه نورست همانا خرد است****چين زلفش همه مشكست همانا ختن است

طرهٔ او دل ما برده ازان پرگر هست****زلف او بر رخ ما سوده ازان پر شكن است

تاكند آتش رويش جگر خلق كباب****لب لعلش نمكست و مژه اش بابزن است

تا نگردد همي آن آتش رخساره خموش****زلفش آن آتش افروخته را بادزن است

روي او آينه رنگست همانا حلبست****خط او غاليه بويست همانا چمنست

نور اگر نيست چرا تازه به رويش بصرست****روح ا گر نيست چرا زنده به عشق بدن است

شوق چهرش نبود عقل و چو عقلم به سرست****ياد مهرش نبود روح و چو روحم به تن است

عاشقش را به مثل حالت شمعست ازانك****هر نفس شمع صفت زنده به گردن زدن است

روي رخشان وي اندر كنف زلف سياه****صنمي هست كه اندر بغل برهمن است

دوش آمد به وثاق من و ننشسته بخاست****مرغ گفتي ز هوا بر سر سايه فكن است

گفتم اهلالك سهلا بنشين رخت مبر****گفت تبآ لك خاموش چه جاي سخن است

هان بمازار دلم راكه نه شرط ادبست****هين بماشوب غمم را كه نه رسم فطن است

رو ز نخ كم زن و دم دركش و بيهوده ملاي****كه مرا جان و دل از غصه شجن در شجن است

خيز و زان بادهٔ ديرينه گرت هست بيار****ورنه زينجا ببرم رخت كه بيت الحزن است

تنگ ظرفست قدح خيز و به پيماي دنم****زانكه صاحب دلي امروز اگر هست دن است

باده آوردم و هي دادم و هي

بستد و خورد****هي همي گفت كه مي داروي رنج ومحن است

مست چون گشت به رخ خون جگر ريخت چنانك****رُخش از خون جگر گفتي كانِ يمن است

چهرش از اشك چنان شد كه مثل را گفتم****قرص خورشيد فلك مطلعِ عقد پرن است

گفتم آخر غمت از كيست مينديش و بگو****گفت آهسته به گو شم كه ز صدر ز من است

حاجي اكبر فلك دانش و فر كاهل هنر****هر روايت كه نمايند ز خلقش حسن است

آنكه بر لب نگذشته ز سخا لاولنش****در كلام تواش ايدون سخن از لا و لن است

طنز در شعر تو مي راند و خود مي داند****كه سخن هاي تو پيرايهٔ درّ عدن است

حق گواهست كه گفتار تو درگوش خرد****گوهري هست كه ملك دو جهانش ثمن است

جاي آنست كه بر شعر تو تحسين راند****طفل يك روزه كش آلوده لبان از لبن است

وصف زلفم چو كني ساز جدل ساز كند****گويي از زلف منش در دل كين كهن است

كژدم زلف منش بس كه گزيدست جگر****عجبي نيست گر ازمدحت آن ممتحن است

نيست بيمش ز سر زلف من ان شاء الله****عاقبت دزد سر زلف منش راهزن است

گفتم اي تُرك بگو تركِ شكايت كه خطاست ***گله از صدر كه هم عادل و هم موتمن است

كينه با شعر من و شعر تور جست رواست****فتنه اند اين دوو آن در پي دفع فتن است

گفتش انصاف گر اين باشد ماشاء الله****مي توان گفت در اين قاعده استاد فن است

راستي منصفي امروز در اقطاع جهان****نيست ور هست خداوند جهان بوالحسن است

صدر و مخدوم م آنكو ز شرف پنداري****دوجهان روح مجرّد به يكي پيرهن است

عقل از آنست معظم كه بدو مفتخر است****روح از آنست مكرم كه بدو مفتتن است

ملك را خنجر او ماحي كفر و زللست****شرع را خاطر او حامي فرض و سنن است

تير اه ر در صف پيكار

روان از پي خصم****همچو سوزنده شهابي ز پي اهريمن است

برق پيكانش به هر باديه كافروخت شرر****سنگ آن باديه تا روز جزا بهر من است

آفتاب از علم لشكر او منخسف است****روزگار از شرر خنجر او مرزغن است

مهر او ماهي كش جان موالي فلك است****رمح او شمعي كش قلب اعادي لگن است

گرنه روحي تو خود اين عقده گشا از دل خلق****كه دل خلق به مهر تو چرا مرتهن است

بخرد ماند شخص تو ازيراك همي****فخر عالم به وي و فخر وي از خو يشتن است

گوهر مهر ترا جان موالف صدف است****سبزهٔ تيغ ترا مغز مخالف چمن است

الفت فضل و دلت الفت شير و شيرست****قصهٔ جود وكفت قصهٔ تل و دمن است

هركجا مهر تو در انجمني چهر افروخت****عيش تا روز جزا خادم آن انجمن است

خصم را تن چو زره سازي و قامت چو مجن****گر زنجمش زر هست ارز سپهرش مجن است

هركجا ذكر ولاي تو طرب در طرب است****هركجا فكر خلاف تو حزن در حزن است

بدسگال تو به جان سختي اگركوه شود****گرز فولاد تو فرهاد صفت كوهكن است

خود گرفتم شرر كين تو اندر دل خصم****آتشي هست كش اندر دل خارا وطن است

گر ز فولاد تو آتش كشد از خاره برون****ور به تن خاره شود خصم تو خارا شكن است

صاحبا صدرا سوگند به جانت كه مرا****جان ز آزار حسودان شكن اندر شكن است

گرچه زين پيش ز نواب شكايت كردم****ليك او خود به همه حال خداوند من است

گله ام از دگرانست و بدو بندم جرم****رنج آهو نه ز صياد بود كز رسن است

مرگ سهراب نهاني بود از مرگ هجير****گرچه زخمش به تن از تيغ گو پيلتن است

بلبل از گل به چمن نالد و گل مقصد اوست****نفرت او

همه از نالهٔ زاغ و زغن است

سخت پژمانم و غژمانم ازين قوم جهول****كز در گبر سخنشان همه از ما و من است

صله يي از من و ماشان نشود عايد كس****من و ماشان علم الله كه كم از ما و من است

همه در جامهٔ فضلند ولي از در جهل****مردگانند تو گويي كه به تنشان كفن است

فضل من بر هنر خويش چرا عرضه دهند****بحر را پايه بر از حوصلهٔ رطل و من است

من كليمستم و اين قوم بن اسرائيلند****نظم و نصر منشان نعمت سلوي و من است

همه را سير و پيازست به از سلوي و من****اين مرض زادهم الله همه را راهزن است

خويش را پيل شمارند و ندانندكه پيل****پس بزرگست ولي مهتر از آن كرگدن است

من و ايشان همه از پارس بزاديم ولي****نه هرآنكو ز قرن زاد اويس قرن است

خواهم از تيغ به جاشان بدرم پوست به تن****ليگ دستوريم از عقل بلا تعجلن است

تاعجم را صفت از باده و عيش و طرب است****تا عرب را سخن از ناقه و ربع و دمن است

دامن خصم تو از خون جگر باد چنانك****گوييش خون جگر لاله و دام دمن است

اگر اين شعر فتد در خور درگاه وصال****يك جهان نور نثارش به سر از ذوالمنن است

نارون بندد****شبه بر عاج و شب بر روز و سنبل بر سمن دارد

به هر جا بوي زلفش تا بپويي ضيمران رويد****به هرجا عكس رويش تا بجويي نسترن دارد

عقيقستش لب رنگين عبيرستش خط مشكين****عقيق او شكر ريزد عبير او شكن دارد

قدش چون نارون موزون لبش چون ناردان گلگون****دلم زان ناردان سازد تنم زين نارون دارد

تنم زان ناتوان آمدكه عشق آن ميان جويد****دلم زان بي نشان آمد كه ذوق آن دهن دارد

بجز آن ماه مشكين مو كه بپريشد به رخ گيسو****نديدم كس كه يزدان را اسير اهرمن دارد

ضميرم زلف او خواهدكه وصف ضيمران گويد****روانم روي او جويد كه شوق ياسمن دارد

شكر را زان همي نوشم كه طعم آن دهان بخشد****سمن را زان همي بويم كه رنگ آن بدن دارد

به بوي زلف مشكينش دلم راه خطاگيرد****به ياد لعل رنگينش سرم شور يمن دارد

لبش جويم از آن جانم خيال ناردان بندد.****قدش خواهم از آن طبعم هواي نارون دارد

ز ابجد عاشق جيمم به دنيا طالب سيمم****كه رنگ اين و شكل آن نشان زان موي و تن دارد

لعاب پر پهن يارب چرا از چشم من خيزد****گر آن خال سيه نسبت به تخم پَر پَهَن دارد

شب ار با وي بنوشم مي صبوحي هست از اين معني****كه روشن صبح صادق را ز چاك پيرهن دارد

فري زان زلف قيرآگين كه بندد پرده بر پروين****تو پنداري شب مشكين ببر عقد پرن دارد

كسي از خويشتن غايب نگردد وين عجب كان مه****به هرجا حاضر آيد غايبم از خويشتن دارد

سرانگشان من هرگه كه با زلفش كند بازي****همه بند و گره گيرد همه چين و شكن دارد

شود مرغ دلم تا زآتش رخسار او بريان****دو مژگان بابزن سازد دو گيسو بادزن دارد

گهي نار غمم روشن

بدين در باد زن خواهد****گهي مرغ دلم بريان برآن در بابزن دارد

هرآنكو روي او بيندكجا فكر بهشت افتد****هرآنكو زلف او بويدكجا ذكر ختن دارد

الا اي آنكه دل بستي به زلف عنبر آگينش****ندانستي كه آن هندو هزاران مكر و فن دارد

خط سبزش نظر كن در شكنج زلف تا داني****كه دور چرخ طوطي راگرفتار زغن دارد

دلم را باز ده اي ترك و ناز و عشوه يكسو نه****كه عزم همرهي در موكب فخر زمن دارد

حسن خان مير دريا دل جواد و باذل و بادل****كه او را خسرو عادل امين و موتمن دارد

به گرد وقعه تيرش در صف بدخواه پنداري****شهابي در شب تاريك قصد اهرمن دارد

در ايمن چون سنان گيرد حوادث را عنان گيرد****در ايسر چون مجن دارد عدو را در محن دارد

نظام ملك و امن عهد و آرام جهان جويد****توان شير و بُرز پيل و گرز پيلتن دارد

اميرا مي نيارم گفت مدحت خاصه اين ساعت****كه هجران توام با رنج و انده مقترن دارد

تو تا عزم سفر كردي روانم چون سقر داري****كرا دوزخ بود در جان نه دانش نه فطن دارد

ثناي ناقبول من به تو حالي بدان ماند****كه زالي بيع يوسف را به كف مشتي رسن دارد

مرا بيت الشرف بد خطهٔ شيراز و حرمانت****به جان بيت الشرف را بدتر از بيت الحزن دارد

به چشم خويش مي بينم كه گردون از فراق تو****ز اشك لاله گون دامان من رشك دمن دارد

ز هجر خويش چون داني كه قاآني شود فاني****به همراهش ببر تا نيم جاني در بدن دارد

چه باك ار با تواش گردون اسير و مبتلا سازد****چه بيم ار با تواش گيهان غريب و ممتحن دارد

اسيري كاو ترا بيند كجا فكر خلاص افتد****غريبي كاو ترا يابد كجا ياد وطن دارد

قوافي گر مكرر شد

مكدر زان مبادت دل****كه طبع من خواص قند در شيرين سخن دارد

قدر نهان دارد

هزار طنطنهٔ مرگ و هاي و هوي اجل****ز يك هزاهز رزمش قضا عيان دارد

هرآن نتاج كه بي داغ طاعتش زايد****ز ابلهي فلكش ننگ دودمان دارد

هر آن گياه كه بي نشو و رأفتش رويد****ز پي بليهٔ آسيب مهرگان دارد

خدنگ دال پرش كر كبيست اندك پر****كه زاغ مرگ به منقارش آشيان دارد

شها تويي كه دد و دام را ز لاشهٔ خصم****هنوز تيغ تو در مهنه ميهمان دارد

به پهن دشت وغا زد نفير شادغرت****هنوز رعشه در اندام كامران دارد

به مرغ مرغاب از خون اژدران در دژ****هنوز قهر تو صد بحر بهرمان دارد

هنوز بارهٔ باخرز و شهربند هري****ز ضرب تيشهٔ قهر تو الامان دارد

هنوز لاشه ي كابل خدا ز سطوت تو****به مرزغن ز فزع چشم خونفشان دارد

هنوز معدن لعلي ز خون خصم تو مرگ****ز مرز خنج تا خاك غوريان دارد

هنوز چهرهٔ افغان گروه را تيغت****ز اشك حادثه همرنگ ارغوان دارد

هنوز دخمهٔ خوارزم شاه را باست****ز دود نايبه چون ملك قيروان دارد

هنوز طايفهٔ قنقرات را قهرت****ز بيم جان تب و لرز اندر استخوان دارد

هنوز خصم ترا روزگار در تك چاه****به بند وكنده گرفتار و ناتوان دارد

تويي كه پيكر البرزكوه راگرزت****ز صدمه نرم تر از پود پرنيان دارد

فضاي باديه از رشح ابر راد كفت****هزار طعنه به درياي بيكران دارد

ز فيض جود تو هر قطرهٔ فرومايه****ز پايه مايهٔ صد گنج شايگان دارد

زمين ز قرب جوار حريم حرمت تو****هزارگونه تفاخر بر آسمان دارد

ز بهر نظم جهان رايض قضا دايم****سمند عزم ترا مطلق العنان دارد

وسيع كشورت آن عالمي كه ناحيه اش****ميان هر قدمي گنج صد جهان دارد

رفيع درگهت آن قلعه اي كه كنگره اش****سخن به نحوي درگوش لامكان دارد

قدر هميشه بزرگان هفت كشور را****به خاكبوسي قصر تو موكشان دارد

شهامت تو سخن سنج طوس را

بفسوس****ز ذكر رستم دستان ز داستان دارد

به عهد عدل توگرگ از پي رعايت ميش****هميشه جنگ و جدل با كه با شبان دارد

سري كه با تو كند خواهش كله داري****چوگو لياقت آسيب صولجان دارد

اگرچه من نيم آگه ز غيب و مي گويم****خبر ز غيب خداوند غيب دان دارد

وليكن از جبروت جلال تست عيان****كه عزم قلعه گشايي آسمان دارد

ز كنه ذات و صفات تو آن كس آ گاهست****كه چون تو خامهٔ تقدير در بنان دارد

كسي عروج به معراج حق تواند كرد****كه از معارج توحيد نردبان دارد

بر در و مرجان گذرد

من چو با ديدهٔ زار از بر رويش گذرم****ابر آزار تو گويي به گلستان گذرد

جان ز زلفش شودآشفته ولي نيست عجب****كه پريشان شود آن كو به پريشان گذرد

دوش افتاد به دنبال من آنسان كه همي****در شب تيره شهاب از پي شيطان گذرد

حالي آمد به وثاق من و ننشسته بخاست****همچو دانا كه به سرمنزل نادان گذرد

گفتم از بهر چه اي بخت سبك بستي رخت****شب وصل تو چرا چون شب هجران گذرد

گفت اي خواجه نه مجنونم كز بي خردي****شهر بگذارد و بي خود به بيابان گذرد

ميزباني چو تو آنگاه به بنگاه خراب****هم خدا داند كآخر چه به مهمان گذرد

گفتم اي ترك خطا ترك جفا گوي كه دوست****بهر پيمانه نبايد كه ز پيمان گذرد

قرب سالي بود اي مه كه ز بي ساماني****روزگارم همه در طاعت يزدان گذرد

جودي جود خداوند مگر گيرد دست****ورنه از فافه به من شب همه طوفان گذرد

خواجهٔ گيتي عبدالله كز فرط جلال****سطح ايوانش از طارم كيوان گذرد

وصف جودش نتوان كرد كه ممكن نبود****وصف هر چيز كه از حيز امكان گذرد

آفرينش را آن گنج نباشد كه در او****توسن فكرت وي از پي جولان گذرد

ملك دنيا ز پي طاعت دادار گزيد****طالب گنج ببايد كه به ويران گذرد

خاطر انباشته از مهر جهاندار چنانك****در ره مهروي اول قدم از جان گذرد

بر جهان از قبل قهر تو و رحمت تو****گذرد آنچه به بيمار ز بحران گذرد

نگذرد بر رخ معموره بي از سيل ي سيل****آنچه از لطمهٔ جود تو به عمان گذرد

فتنه را شايد اگر رستم دستان خوانيم****گر به عهد تو تواند كه به ايران گذرد

گذرد بر به بدانديش ز شيوا سخنت****آن چه بر اهرمن از آيت قرآن گذرد

كوه در سايهٔ عزم تو اگرگيرد

جاي****همچو انديشه ز نه گنبد گردان گذرد

نعمت خان تواش نقمت جان خواهد شد****هركه در خاطرش انديشهٔ كفران گذرد

عقل حيرت زده درشخص تور بيند شب و روز****كش به لب نعت جلالت به چه عنوان گذرد

كافر ار رايحهٔ خلق تو يابد به جحيم****حالي از خاطرش انديشهٔ رضوان گذرد

مؤمن ار نايرهٔ قهر تو بيند به بهشت****حالي از هول سراسيمه به نيران گذرد

بس كه لاحول همي خواند و برخويش دمد****فتنه از ساحت عدل تو هراسان گذرد

همچو دزدي كه نمايد ببر شحنه گذار****گرگ در عهد تو چون از بر چوپان گذرد

گذرد آنچه به چرخ از فزع شوكت تو****برتن گوي كي از لطمهٔ چوگان گذرد

تاگريبان تولاي تو افتاده به چنگ****نيست دستي كه ز انده به گريبان گذرد

از لعاب دهنش آب بقا نوشد خضر****باد مهر تو اگر بر دم ثعبان گذرد

خاك از اشك حسود تو چنان گل گردد****كه برو پيك نظر بر زده دامان گذرد

خشم گيرد خرد از نام عدوي تو چنانك****نام زنديق كه در بزم مسلمان گذرد

نگذرد از شهب ثاقيه بر ديو رجيم****آنچه از كلك تو بر صاحب ديوان گذرد

سرورا اي كه خزان با نفس رحمت تو****خوشتر از عهد شباب و مه نيسان گذرد

شعر خود را چه ستايم كه سخنداني تو****بيش از آنست كه در وصف سخندان گذرد

روح خاقاني خرم شود از قاآني****اگر آو ازهٔ اين شعر به شروان گذرد

مشت زري جست و به باغ آمد و بلبل****برجست و صفيري زد و آهنگ صلا كرد

الحمد خدا را كه درين عيد دلفروز****هر وعده كه اقبال به ما كرد وفا كرد

آن ترك ختايي كه ز ما بود گريزان****خجلت زده باز آمد و اقرار خطا كرد

يك چند ز بي برگي ما آن بت بي مهر****چون طرهٔ برگشتهٔ خود رو به قفا كرد

وامروز دگرباره به صد عذر و به صد شرم****چون طالع فرخدهٔ ما روي به ما كرد

ماناكه خبر يافت كه شمس الامرا دوش****كام دل ما از كرم خويش روا كرد

من رنج و عنا داشتم اوگنج و غنا داد****زين گنج و غنا چارهٔ آن رنج و عناكرد

باري چه دهم شرح درآمد بتم از در****واهنگ وفا قصد صفا ترك جفاكرد

خجلت زده استاد سرافكده و خاموش****چندانكه مرا خجلتش از خويش رضا كرد

برجستم و بگرفتم و او را بنشاندم****في الحال بخنديد و دعا گفت و ثنا كرد

گفتم صنما بيهده از من چه رميدي****گفتا به جز اين قدر ندانم كه قضا كرد

ديگر سخن از چون و چرا هيچ نگفتم****زيراكه به خوبان نتوان چون و چراكرد

برجست و به گنجينه شد و شيشه و ساغر****آورد و بلورين ته مينا به هوا كرد

مي ريخت به پيمانه و نوشيد و دگربار****پرگرد و به م ا داد و هم الح ق چه بج اكرد

بنشست به زانوي من آنگاه ز بوسه****هر وام كه برگردن خود داشت اداكرد

روي و لبم از مهر ببوييد و ببوسيد****هي آه كشيد از دل و هي شكر خدا كرد

گه شاكر وصل آمد وگه شاكي هجران****گه رخ به زمين سود و گهي سر به سما كرد

گه گفت و گهي خفت و گه افتاد و گهي خاست****گه دست برافشاند و گه آهنگ نوا كرد

بنمود گهي ساعد

و برچيد گهي ساق****هر لحظه به نوع دگر اظهار صفا كرد

گه از سر حيرت به فلك كرد اشارت****يعني كه مرا دور فلك از تو جدا كرد

گه رقص و گهي وجد و گهي خشم و گهي ناز****الحق نتوان گفت كه از عشوه چها كرد

گفتم صنما آگهيت هست كه گردون****چرخي زد و ايّام به كام شعرا كرد

خجلت زده خنديد كه آري بشنيدم****جودي كه به جاي تو اميرالامرا كرد

سالار نبي خلق نبي اسم كه جودش****چون رحمت يزدان به همه خلق ندا كرد

بدر شرف از طلعت او فر و بها يافت****شاخ امل از شوكت او نشو و نماكرد

جوزا ز پي طاعت او تنگ كمر بست****گردون ز پي خدمت او پشت دوتا كرد

اي مير جوان بخت كه يزدان به دوگيتي****خشم وكرمت را سبب خوف و رجاكرد

گردون صفت عزم تو پوينده زمان گفت****گيهان لقب تيغ تو سوزنده فنا كرد

از جور جهانش نبود هيچ رهايي****هركس كه ز كف دامن جود تو رها كرد

هر روز شود رايت خورشيد جهانگير****از راي منير تو مگر كسب ضيا كرد

گر خصم تو زنده است عجب ني كه وجودش****زشتست بدانگونه كزو مرگ ابا كرد

خورشيد كه كس ديدن رويش نتوانست****چون ماه نوش راي تو انگشت نماكرد

جا كرد ز بيم كرمت كان به دل كوه****كوه از فزع قهر تو ترسيد و صدا كرد

ميرا دو جهان را كف راد تو ببخشيد****هشداركه چندان نتوان جود و سخا كرد

ملكي كه ضمير تو درو هست فروزان****شب را نتواندكسي از روز جداكرد

زردست جو خجلت زد گان ديدهٔ خورشيد****مانا كه سجود درت از روي ريا كرد

اقبال ترا وهم فلك خواند و ندانست****كاقبال ترا بيهده زان مدح هجا كرد

باران همه بر جاي عرق مي چكد از ابر****پيداست كه از دست كريم تو حيا كرد

تو

مايهٔ آسايش خلقي و به ناچار****حود را به دعا خواست ترا سكه دعا كرد

يارب چو خضر زنده و جاويد بماناد****هركس كه سر از مهر به پاي تو فدا كرد

بود****نه در صلاح و ورع اقتحام بايد كرد

به خويش خوش نبود التزام هيچ عمل****به جز مديح ملك كالتزام بايدكرد

رضاي خسرو عادل رضاي بارخداست****درين مقدمه نيك اهتمام بايد كرد

پس از نيايش گيهان خدا و نعت رسول****ستايش شه كيوان غلام بايد كرد

خديو راد محمد شه آفتاب ملوك****كه شكر نعت او بر دوام بايد كرد

بلند پايه خديوي كه قصر جاهش را****قياس از آن سوي نور و ظلام بايد كرد

ثناي حضرت او بر دوام بايد گفت****دعاي دولت او صبح و شام بايدكرد

ز اشك چشم حسودن محيط بايد ساخت****ز دود مطبخ جودش غمام بايد كرد

بقاي دهر اگر رو به كوتهي آرد****ز دور دولت او عمر وام بايد كرد

وگر خداي بطي زمان دهد فرمان****به عهد شوكت او اختتام بايد كرد

زبان تيغش چون آيد از نيام برون****ز بيم تيغ زبان در نيام بايد كرد

ز روزه تلخ شودكام لاجرم بر شاه****بسيج معذرت از طبع خام بايد كرد

گداي درگه شاهنشهست قاآني****چه شكرها كه ازين احتشام بايد كرد

تمام باد ز شه كار ملك تا محشر****حديث را به همين جا تمام بايد كرد

حضركرد

گه صلح وگهي جنگ وگهي نوش و گهي نيش****گه شد ز ميان بي خبر و گاه خبر كرد

گاه از بر من رفت و دو صد نوع دغل باخت****گه بر سر من آمد و صدگونه حشر كرد

گه خادم و گه خائن و گه دشمن و گه دوست****گه دست به خنجر زد و گه سينه سپر كرد

گه گفت نيم خادم و صدگونه قسم خورد****گه گفت نيم چاكر و صد شورش و شر كرد

گه خانه نشين گشت و گهي خانه نشان داد****گه خون ز رخم شست و گهي خون به جگر كرد

گه رفت به اصطبل و گهي گشت نمدپوش****گاهي ز قضا شكوه وگاهي ز قدركرد

گاهي به فلان برد امان گاه به بهمان****گاهي به علي تكيه و گاهي به عمر كرد

از فضل اميرالامراء آمد و اين بار****از بوسئكي چند لبم پر ز شكركرد

يك روز چو بگذشت به ره دختركي ديد****مانند سگ عوعو زد و آهنگ قمركرد

گاهي ز پي هديه ز من شعر و غزل خواست****گاهي طلب جامه و آويزگهركرد

گه موي سر زلف فرستاد به معشوق****وانرا ز گرفتاري خود نيك خبر كرد

گه نقل فرستاد وگهي جوزي بوان****گه بهر عرايض طلب كاغذ زر كرد

گه نعل فكند از پي معشوق در آتش****گه زآتش عشقش دل خود زير و زبر كرد

گه شد به منجم ز پي ساعت تزويج****گه مشت به حمدان زد و نفرين به پدر كرد

گه خواست صد اندر صد و گه خواند عزيمه****گه از پي تحبيب دو صد فكر دگر كرد

گه گفت خداكاش مرا چشم نمي داد****كاو ديد و دلم را هدف تير خطر كرد

گه گفت مرا از همه آفاق دلي بود****ديدار نكويان دلم از دست بدر كرد

گه گفت كه ديوانه شوم گر نشد اين كار****وندر رخ

من خيره چو ديوانه نظر كرد

من گاه پي تسليه گفتم مكن اين كار****هشدار كزين حادثه بايست حذر كرد

عشق چه و كشك چه و پشم چه فرو هل****وسواس تو عرض من و خون تو هدر كرد

رو جان پدر جلق زن و دلق به سر كش****هر دم به بتي دست نشايد به كمر كرد

خنديد كه اين جان پدر جان پدر چند****هر چيز به من كرد همين جان پدر كرد

اين جان پدر از وطن افكند مرا دور****اين جان پدر بين كه چه بر جان پسر كرد

قا آنيا تن زن و انصاف ده آخر****با يار خود اينقدر توان بوك و مگر كرد

من يار تو باشم تو به كارم نكني ميل****يزدان دل سختت مگر از روي و حجر كرد

اين گفت و خراشيد رخ از ناخ و پاشيد****اشكي كه به يك رشحه زمين را همه تر كرد

گفتم چكنم نيست مرا برگ عروسي****خود حاضرم ار هيچ تواني خر نر كرد

برتافت زنخدان مرا با سرانگشت****وندر رخ من ژرف نگاهي به عبر كرد

گفتا تو عروس مني اي خواجه بدين حسن****كز روي تو زنگي به شب تار حذر كرد

خر گايم و نر گايم و آنگاه چنين زشت****ويحك كه ترا بار خدا اين همه خر كرد

گويند حكيمي تو كه آباد شود فارس****خرتر ز تو آن كس كه تو را نام بشر كرد

گفتم به خدا هرچه كنم فكر نيارم****كاري كه توان بر طلب سيم ظفر كرد

گفتا نه چنينست به يك روز تواني****يزدان نه مگر شخص ترا زاهل هنر كرد

شعري دو سه در مدح اميرالامرا گوي****ميري كه ترا صاحب اين جاه و خط ر كرد

گفتم كه من اين قصه نگارم به عليخان****كش بار خدا پاك دل و نيك سير كرد

شعر

از من و سور از تو و سيم از كرم مير****نصرت ز خدايي كه معاني به صور كرد

تا صورت اين حال دهد عرضه بر مير****ميري كه خدايش به سخا نام سمر كرد

گفتاكه نكوگفتي و تحقيق همين بود****وين گفتهٔ حق در دل من نيك اثر كرد

محمود بود عاقبت مير كه دايم****از همت او كشته آمال شمر كرد

قاآني ازين نوع سخن گفتن شيرين****بالله كه توان كام تو پر درّ و گهر كرد

و بر سركشيد مي****از كف قرابه از گلوي خويش جام كرد

زان پس دويد و رخشم از آخر برون كشيد****زين بر نهاد و تنگ كشيد و لجام كرد

باد رونده را به شكم بركشيد تنگ****برق جهنده را به سر اندر زمام كرد

برپشت باد همچو سليمان نهاد تخت****و آنگه به تخت همچو سليمان مقام كرد

تا بسته بود چون كرهٔ خاك بدگران****چون باز شد چو گنبد گردون خرام كرد

كه بود تا فسار بسر داشت رخش من****بادي رونده شد چو مر او را لگام كرد

كه هيچ بادگردد الحق نگار من****معجز نمود و آيت قدرت تمام كرد

گفتا ز جاي خيز و برون آي و برنشين****كامروز بخت كار جهان با قوام كرد

گفتم چه موجبست كه بايد به جان و دل****زحمت شمرد رحمت و راحت حرام كرد

گفتا ندانيا كه شهنشاه نيك بخت****شه را روانه از ري رخت نظام كرد

و ايدون پي پذيره جهاندار ملك جم****پا در ركاب رخش ثريا ستام كرد

تا پشت گاو و ماهي كوبيده گشت دشت****از بس كه خاص و عام برو ازدحام كرد

از بانگ چگ جان خلايق به وجد خاست****از بوي عود مغز ملايك زكام كرد

رخت نظام كرد به بر حكمران فارس****كار جهان و خلق جهان با نظام كرد

گيهان به ذكر تهنيتش افتتاح جست****هم بر دعاي دولت او اختتام كرد

شاها توبي كه هركه ترا نيكنام خواست****او را خداي در دو جهان نيكنام كرد

تخت ترا زمانه صفت لايزال گفت****بخت ترا ستاره لقب لا ينام كرد

آبي كه خورده بود امل بي رضاي تو****خوي شد ز خجلت تو و قصد مسام كرد

يارب كه در زمانه ملك شادكام باد****كز فضل در زمانه مرا شادكام كرد

زي آفريدون ربيع****فتح نامهٔ سلم دي از خاوران مي آورد

بهر دفع بيور اسب دي گلستان كاوه را****ازگل سوري درفش كاويان مي آورد

رستم ارديبهشتي مژده نزد طوس عيد****از هلاك اشكبوس مهرگان مي آورد

بهر ناو ررد فرامرز خريف اينك سپهر****ازكمان بهمني تير وكمان مي آورد

يا پيام كشتن داراي دي را باد صبح****در بر اسكندر صاحبقران مي آورد

يا شماساس خزان را قارن ارديبهشت****دستگير از نيزهٔ آتش فشان مي آورد

يا نويد قتل كرم هفتواد دي نستيم****در چمن چون اردشير بابكان مي آورد

ياگروي () فصل دي را بر فراز تل خاك****گيو فروردين به خواري موكشان مي آورد

نف ناميرا نگركاينك به استمداد باد****نقش ها از پرده در سلك عيان مي آورد

خواهران لاله و گل را ز هفت اندام خاك****همچو رويين تن ز راه هفتخوان مي آورد

خندهٔ گل راست باعث گريهٔ ابر اي شگفت****كاشك چشم او خواص زعفران مي آورد

نفس نامي خودنسودي نيست بل اهتو خوشيست ***صنعها بين تا ز هر حرفت چسان مي آورد

گاه بر مانند نسّاجان پرند از نسترن****در سمن ديبا و درگل پرنيان مي آورد

گاه بر هنجار صرافان زر و دينار چند****ازگُل خيري به بازار جهان مي آورد

از سنان لاله كاه از بيد برگ برگ بيد****صنعت پولادسازي در ميان مي آورد

مطلعي از مطلع طبعم برآمدكز فروغ****مهر را در چادر كحلي نهان مي آورد

ساقي ما تا شراب ارغوان مي آورد****بزم را آزرم گلگشت جنان مي آورد

جام كيخسرو پر از خون سياووشان كند****در دل الماس ياقوت روان مي آورد

قصد اسكندر هم ظلمات بُد ني آب خضر****طبع رمزي زين سخن را در بيان مي آورد

خود نمي دانست اسكندر مگر كاندر شراب****هست تاثيري كه عمر جاودان مي آورد

از دل صاف صراحي در تن تابنده جام****دست ساقي مايهٔ روح روان مي آورد

دست افشان پاي كوبان هروشاقي ساده روي****رو به سوي درگه پير مغان مي آورد

خلق را جشني دگرگونست گويا نوبهار****از شميم عطر گلشان شادمان مي آورد

يا نسيم صبحگاهي مژدگاني نزد خلق****از نزول

موكب شاه جهان مي آورد

قهرمان ملك جمشيدي بهادرشه حسن ***آنكه كيوان را به درگه پاسبان مي آورد

آن شهنشاهي كه هرشام و سحر ازروي شوق****سجده بر خاك رهش هفت آسمان مي آورد

.آنكه يك رشح كف او آشكارا صدهزار****گنج باد آورد و گنج شايگان مي آو رد

هر كه را الطاف او تاج شرف بر سر نهاد****روزگارش كامكار وكامران مي آورد

هرچه جز نقش وجود اوست نقاش قضا****بر سبيل آزمون و امتحان مي آورد

هيچ داني با عدو تيغ جهان سوزش چه كرد****آنچه بر سركشت را برق يمان مي آوررد

تا به ديوان جهان نامش رقم كرد آسمان****نام دستان را كه اندر داستان مي آورد

رفعت كاخ جلالش در سه ايوان دماغ****كاردانان يقين را در گمان مي آورد

نصرت و فيروزي و فتح و ظفر را روزگار****با ركاب شركت او همعنان مي آورد

حسرت دست گهربارش مزاج ابر را****با خواص ذاتي طبع دخان مي آورد

فرهٔ ديهم داراييش هردم صد شكست****بر شكوه افسر شاه اردوان مي آورد

خصم با وي چون ستيزد خرسواري ازكجا****تاب ناورد سوار سيستان مي آورد

مور كز سستي نيارد پرّ كاهي بركشيد****كي گزندي بر تن شير ژيان مي آورد

يا طنين پشهٔ لاغركه هيچش زور نيست****كي خلل بر خاطر پيل دمان مي آورد

ني گرفتم از در طوسست آسيب ازكجا****بر تن و بازوي سام پهلوان مي آورد

كهترين كرياس دار بارگاه حشتمتش ***از جلالت پا به فرق فرقدان مي آورد

گردش گردون به گردش كي رسد هر گه او****در جهان رخش عزيمت را جهان مي آورد

لرزه اندر پيكر هفت آسمان افتد ز بيم****چون به هيجا دست بر گرز گران مي آ ورد

دفتر شاهان پيشين را بشويد اندر آب****هركجاكافاق نامش بر زبان مي آورد

اي شهنشاهي كه از تاثير دولت روزگار****صعوه را از چنگل باز آشيان مي آورد

گر ز فرمانت فلك گردن كشد برگردنش****دست دوران ي الهنگ ازككشان م ي آورد

روزگار از ازدواج چار مام و هفت باب****با كفت طفل

عطا را توأمان مي آورد

نيست جز تاثير تابان نجم بختت هرچه را****لاب ز اسطرلاب و رمز اردجان مي آورد

معجز تأثير انفاس تو در تسخير ملك****از دم عيسي روح الله نشان مي آورد

موسي شخص تو فرعون حوادث را ستوه****از ظهور معجز كلك و بنان مي آورد

مر قضا را در نظام حل و عقد روزگار****هرچه ويي اينچنين او آنچنان مي آه ررد

آ سمان جز مهر وكينت ننگرد سرمايه اي****آشكارا هرچه از سود و زيان مي آورد

چون فلك صاحبقراني چون ترا نارد پديد****زان سبب آسوده ات از هر قران مي آورد

شاد زي شاها كه دايم بر وجودت عقل پير****مژده ها از جانب بخت جوان مي آورد

سوي قاآني ز روي مرحمت چشمي فكن****كز در معني نثارت هر زمان مي آ ررد

گرچه نظمش نيست نظمي كش توانستي شنعد****زانكه طبعش آسمان و ريسمان مي آورد

ليك چون هموار در مدح تو مي راند سخن****روزگارش هر دو عالم رايگان مي آورد

روح پاك افضل الدينش به دست نيك باد****تهنيت هر دم ز خاك شيروان مي آورد

روز و ماه و ساليان درد و غم و رنجت مباد****تا كه دوران روز و ماه و ساليان مي آو ررد

تن مايه ي خرد دايه ي فطن****طعمهٔ بيان لقمهٔ سخن كان لقمه لقمان پرورد

تبيان كند تلبيس را انسان كند ابليس را****هوش هزار ادريس را در مغز نادان پرورد

مي چون دل بينا بود كاو را بدان مينا بود****يا آتش سينا بود كش آب حيوان پرورد

دل را ازو زايد شعف جان را از او خيزد شرف****چونان كه گوهر را صدف از آب نيسان پرورد

از جان پاكان خاك او وز روح آب تاك او****كايدون عصير پاك او جان سخندان پرورد

زان جو هر خو رشيدفش گر عكسي افتد در حبش****خاك حبش فردوس وش تا حشر غلمان پرورد

لعل بدخشانش لقب ماه درخشانش سلب****ماه درخشان اي عجب لعل درخشان پرورد

جان را سرور و سور ازو دل را نشاط و شور از او****مانا جمال حور ازو در خلد رضوان پرورد

در خم روان دارد همي زان رو فغان دارد همي****در جام جان دارد همي زان جان پژمان پرورد

دي با يكي گفتم بري جان به و يا مي گفت هي****جان پرورد تن را و مي جان را دوچندان پرورد

چون مطرب آيد در طرب ياري طلب ياقوت لب****سمين بري كاندر قب ماه درخشان پرورد

عقد ثريا در لبش سي ماه نو در غبغبش****وان زلف هندو مشربش كفري كه ايمان پرورد

زلفش چو ديوي خيره سر وز دزد شب ديوانه تر****كز ريو يك گردون قمر در زير دامان پرورد

گل پرورد در مشك چين گوهر فشاند زانگبين****بيضا نمايد زآستين مه درگريبان پرورد

جوزا نمايد ازكمر پروين فشاند از شكر****كژدم گذارد بر قمرگوهر به مرجان پرورد

رويش ز ديبا نرم تر وز فتنه بي آرزم تر****آبي ز آتش گرمتركز شعله عطشان پرورد

خورشيدرو ذره دهان ناريك مو روشن روان****فربه سرين لاغرميان كاين كاهد و آن پرورد

زلفش چو طنازي كند بر ارغوان بازي كند****بر مه زره سازي كند در خلد شيطان پرورد

پوشيده گلبرك طري در زير زلف سعتري****گويي روان مشتري در جرم كيوان پرورد

مشكين خطش برگردلب موريست

جوشان بر رطب****گرد نمكدان اي عجب يك دسته ريحان پرورد

دارد غمم را بيشتر سازد دلم را ريش تر****مانا هزاران نيشتر در نوك مژگان پرورد

جز خط آن سمين بدن كافزود حسنش را ثمن****هرگز شنيدي اهرمن مهر سليمان پرورد

هرگه سخن راند زلب در من فتد شور اي عجب****ناچار شورست آن رطب كش درنمكدان پرورد

ون در وثاق آيد همي برچيده ساق آيد همي****تكليف شاق آيد همي آنرا كه ايمان پرورد

خيز اي نگار ده دله آن رسم ديرين كن يله****بگذارجنگ و مشغله كاين هردو خسران پرورد

جامي بخور كامي بجو بوسي بده حرفي بگو****زان پيش كان روي نكو خار مغيلان پرورد

در مش_ت خواهم غبغبت تا سخت تر بوسم لبت****ترسم ز زلف چون شبت كاو رنگ عصيان پرورد

از دو لبت اي هم نفس يك بوسه دارم ملتمس****بگذار تا خود را مگس در شكرستان پرورد

بوسي بده بي مشغله بي زحمت و جنگ و گله****كز جان برفت آن حوصله كاندوه حرمان پرورد

ور بوسه ندهي اي پسر حالي به كين بندم كمر****گردد سخنور شير نر چون رسم طغيان پرورد

ويژه چو قاآني كسي كاورا بود حرمت بسي****زيرا كه در مجلس بسي مدح جهانبان پرورد

ماه مهين شاه مهان غَيث زمين غوث زمان****كز قيروان تا قيروان در ظل احسان پرورد

دارا محمدشاه راد آن قيصر كسري نژاد****آن كز رسول عدل و داد آيين يزدان پرورد

از حزم داند خير و شر از عزم گيرد بحر و بر****از جود بخشد خشك و تر وز عدل گيهان پرورد

گيتي چو مهدي مهد او نظم جهان از جهد او****وز عدل او در عهد او مهتاب كتان پرورد

قهرش همه زهر اجل دوشد ز پستان امل****مهرش همه طعم عسل دركام ثعبان پرورد

چون برفروزد بُرز را در پنجه گيرد گرز را****ماند بدان كالبرز را در بحر عمان پرورد

از هيبتش خصم دژم زان پيش كايد از عدم****تن را چو ماهي در شكم با

درع و خفتان پرورد

ماريست كلكش كَفته سر كز زهر بارد نيشكر****ناريست تيغش جان شكر كز شعله طوفان پرورد

دستش چو بخشد مال را روزي دهد آمال را****چون دايه اي كاطفال را از شر پستان پرورد

گر حفظ ابناي بشر از حزم او يابد اثر****چون لوح محفوظش فكر حاشاكه نسيان پرورد

تا در كمين خصم دغل با وي نياغازد حيل****از هر سر مويش اجل چشمي نگهبان پرورد

مداح او با خويشتن گر راند از خلقش سخن****حالي به طبعش ذوالمنن هر هشت رضوان پرورد

ور بدسگال بدسير خشم وي آرد در نظر****دردم به جانش داد گر هر هفت نيران پرورد

شاها مرا در انجمن خوانند استاد سخن****و اكنون پريشان طبع من نظم پريشان پرورد

اين نظم را ناگفته گير اين مدح را نشنفته گير****اين بنده را آشفته گير ايرا كه هذيان پرورد

اين مدح را پا تا به سر نه مبتدا و نه خبر****آري ز بد گويد بتر هوشي كه نقصان پرورد

هم بس عجب ني كاين ثنا افتد قبول پادشا****كاخر پسندد مصطفي شعري كه حسان پرورد

شعري دو كز غيب آمده وز غيب بي عپ آمده****وحي است و لاريب آمده تا مدح سلطان پرورد

الهام مطلق دانمش اعجاز بر حق دانمش****وحي محقق دانمش وحيي كه ايقان پرورد

بيواسطهٔ روح الامين اين پرده زد جان آفرين****تا پرده دار ملك و دين در پرده جانان پرورد

در خواب گفتش دادگر كاي از خرد بيدارتر****خلاق بيداري شمر خوابي كه ايمان پرورد

بيخود شو از صهباي من صهبا كش از ميناي من****فيضي بود سوداي من كز مشكل آسان پرورد

اينت به بيداري نشان كز وجدگويي هر زمان****ساقي بده رطل گران زان مي كه دهقان پرورد

جويد****دين شميده از نو باز انظام گيرد

عباس شاه ملك ستان را نمود مُلهَم****تا زين نهد برابرش در كف حسام گيرد

اجزاي امن از مددش التيام جويد****بنياد جور از سخطش انهدام گيرد

آري چو شاه غازي آيد به تركتازي****شك ني كه دين تازي از نو قوام گيرد

آري كند چو حيدر فتح قلاع خيبر****زان ملت پيمبر نظمي تمام گيرد

شه چون به خشم آيد هوش عدو ربايد****شاهين چو پرگشايد بي شك حمام گيرد

يكسو ملك به خنجر كشورگشا و صفدر****يكسو به خامه كشور قايم مقام گيرد

آن سطوت مجسم اين رحمت مصور****اين خصم را به خامه آن يك به خام گيرد

آن مرز روم و روس به يك التفات بخشد****اين ملك مصر و شام به يك اهتمام گيرد

آن نه سپهر و شش جهت از يك سنان ستاند****اين چار ركن و هفت خط از يك پيام گيرد

اين ملك ترك بر دو سه نوبي غلام بخشد****آن مرز نوبه با دو سه تركي غلام گيرد

امسال آن به كابل و زابل علم فرازد****سال دگر مدينهٔ دارالسلام گيرد

امسال آن خراج زگرگانج وكات خواهد****سال دگر منال ز كنعان و شام گيرد

امسال آن سمند به م رز خجند راند****سال دگر به مصر مر او را لگام گيرد

اهل هرات و بلخ مر او را ركاب بوسند****خلق عراق و فارس مر آن را لجام گيرد

آن در تحير اين كه نخستين كجا شتابد****اين در تفكر آنكه نخستين كدام گيرد

هم كلك او قصب ز جرير از صرير خواهد****هم خنگ اين سبق سپهر از خرام گيرد

اي صدر راستان وليعهد كاستانت****سقبت ز فر و پايه برين نه خيام گيرد

كاخ ترا ستاره پناه سپهر خواند****كف ترا زمانه كفيل انام گيرد

كلك تو حل و عقد جهان را كند كفايت****هر گه كه تيغ خسرو جا در نيام گيرد

اين خوي خاص تست كه

هر كاو ز خبث طينت****خود را زكينه با تو الدالخطام گيرد

عزت دهي و قرب فزايي و مال بخشي****تا باز نام جويد و تا باز كام گيرد

وين بهر آن كني كه عدو نيز در زمانه****در دل خيال جود ترا بر دوام گيرد

خلق تراست رايحهٔ گل عجب نه كز وي****خصم جهل نهاد به نفرت مشام گيرد

ماني به آفتاب كه از مه كسوف يابد****يا آنكه مه به هر مه از او نور وام گيرد

صدرا چه باشد ار ز شمول عنايت تو****ناقابلي چو من سمت احتشام گيرد

ناكامي از عطاي تو يك چند كام جويد****بي نامي از سخاي تو يك عمر نام گيرد

راي تو آينه است نباشد عجب كه در وي****نقش خلوص من سمت ارتسام گيرد

يك مختصر عطاي تو رايج كند هنر را****گو قاف تا به قاف جهان را لئام گيرد

ارجو جراحتي كه ز دونان مراست در دل****از مرهم مراحم تو التيام گيرد

من خشك خوشه ام تو غمامي مگرنه آخر****خوشيده خوشه برگ و نوا از غمام گيرد

گر جاهلي معاينه گويد كه در زمانه****مشكل بودكه كار تو زين پس قوام گيرد

گويم به شاخ خشك نگه كن كه ابر آزار****در حيلهٔ طراوتش از فيض عام گيرد

گر آفتاب مهر تو بر بخت من نتابد****از بخت من جهان همه رنگ ظلام گيرد

دورست خور ز تودهٔ غبرا ولي فروغش****هر بامداد عرصهٔ غبرا تمام گيرد

تا هر صباح لاله چو مستان به طرف بستان****بزم نشاط سازد و در دست جام گيرد

مهر تو سال و مه به ولي گنج و مال بخشد****قهر تو روز و شب ز عدو انتقام گيرد

بسته بسته قند مكرّر زد

ننشسته بردريد گريبان را****پهلو ز تن به صبح من رر زد

چون داغ ديدان به ملامت جنگ****در حلقهاي زلف معنبر زد

گفتي به قهر پنجه يكي شاهين****غافل به پرّ و بال كبوتر زد

بر روي خويش نازده يك لطمه****از روي خشم لطمهٔ ديگر زد

اي بسكه خنده صفحهٔ كافورش****زان لطمه بر لطيمهٔ عنبر زد

نيلي تر از بنفشه ستان آمد****از بس طپانچه بر گل احمر زد

گفتي به عمد شاخهٔ نيلوفر****پيرايه را به فرق صنوبر زد

در خون ديده طرهٔ او گفتي****زاغي به خون خويش همي پر زد

از دانه دانه اشك دو رخسارش ***بس طعنه بر نجوم دو پيكر زد

در لب گرفته زلف سيه گفتي****دزدي به بارخانهٔ گوهر زد

بر هر رگم ز خشم دو چشم او****از هر نگه هزاران نشتر زد

بر جان همه شرنگ ز شكر ريخت****بر دل همه خدنگ ز عنبر زد

هر مژه اش ز قهر به هر عضوم****چندين هزار ناوك و خنجر زد

هم نرگسش به كينم تركش بست****هم عبهرش به جانم آذر زد

نيلي شدش ز بسكه رخ از سيلي****گفتي به نيل ديبهٔ ششتر زد

بگداخت شكّرين لب نوشينش****از بس ز ديده آب به شكّر زد

افروخت زير زلف رخش گفتي****دوزخ زبانه در دل كافر زد

در موج اشك مردمك چشمش****بس دست و پا چو مرد شناور زد

سر تا قدم چون نيل شدش نيلي****از بس طپانچه بر سر و پيكر زد

زد دست و زلف و كاكل مشكين را****چون كار رو زگار بهم بر زد

بگشود چين ز جعد و گره از زلف****بر روي پاك و قلب مكدّر زد

چونان كه مار حلقه زند بر گنج****مويش به گرد رويش چنبر زد

شد چون بنات نعش پراكنده****از بسكه چنگ بر زر و زيور زد

بر زرد چهره سيلي پي در پي****گفتي

چو سكه بود كه بر زر زد

چندان كه باد سرد كشيد از دل****اشكش ز ديده موج فزون تر زد

موج از قفا ي موج همي گفتي****بحر دمان ز جنبش صرصر زد

گفتي ز خون ديده سِتبرَق را****صباغ سان به خم معصفر زد

بيهوش گشت عبهر فتانش****زاشكش به رخ گلاب همي برزد

گفتي كسوف يافت مگر خورشيد****از بس طپانچه بر مه انور زد

گفتمش ناله از چه كني چندين****كافغانت بر به جان من آذر زد

گفتا ز دوري تو همي مويم****كاتش به موي موي من اندر زد

ايدون مر آن غلامك ديرينت****زين باز بر به پشت تكاور زد

گفتم خمش كه صاعقهٔ آهت****آتش به كشت جان من اندر زد

يك سال بيش رفت كه هجرانم****آتش به جان مام و برادر زد

در ري ازين فزون بنيارم ماند****كاهم به جان زبانه چو اخگر زد

اين گفت و سفت لعل به مرواريد****وز خشم سنگريزه به ساغر زد

گفت از پي علاج كنون بايد****دست رجا به دامن داور زد

مظلوم وش ز بهر تظلم چنگ****در دامن خديو مظفّر زد

شهزاده اردشير كه جودش طعن****بر فضل معن و همت جعفر زد

فرماندهي كه خادم قصر او****بيغاره از جلال به قيصر زد

رايش بها به مهر منور داد****قهرش قفا به چرخ مدور زد

خود او به رزم يك تنه چون خورشيد****با صد هزار بيشه غضنفر زد

كس ديده غير او كه به يك حمله****بر صد هزار باديه لشكر زد

اختر بدند دشمن و او خورشيد****خورشيدوش به يك فلك اختر زد

از خون زمين رزم بدخشان شد****در كين چو او نهيب بر اشقر زد

بر عرق حلقِ خصم سنان او****پنداشتي ز پيكان نشتر زد

زد برگره ره دشم ا دين تنها****چون مرتضي كه بر صف كافر زد

ديگر نشان كسي بنداد از او****كوپال هركرا كه به مغفر زد

در رزم تيغ كينه چو بهمن آخت****در بزم

جام زر چو سكندر زد

ساغر به بزم عيش چو خسرو خورد****صارم به رزم خصم چو نوذر زد

جمشيدوار تخت چو بر بپراست****خورشيد وار بادهٔ احمر زد

بر بام آسمان برين قدرش****اي بس كه پنج نوبه چو سنجر زد

جز تير او عقاب شنيدستي****كاندر طوافگاه اجل پر زد

جز تيغ او نهنگ شنيدستي****كاو همچو لجه موج ز جوهر زد

خرگاه عز و رايت دولت را****بر فرق چرخ و تارك اختر زد

نعلين جاه و مقدم حشمت را****بر ارج ماه و فرق دو پيكر زد

با برق گويي ابر قرين آمد****چون دست او به قبضهٔ خنجر زد

كفران نمود بر نعمش دشمن****او تيغ كينه از پي كيفر زد

نشكفت اگر به طاعت ما چربد****ضربي كه شه به دشمن ابتر زد

كافزون ز طاعت ثقلين آمد****آن ضربتي كه حيدر صفدر زد

شير خدا علي كه حسام او****آتش به جان فرقهٔ كافر زد

او بود ماشطهٔ صور خلقت****دست ازل چو خامه به دفتر زد

لا بلكه نيست دست صور پيرا****گر نقش دست خالق اكبر زد

جز او كه اوست دست خدا آري****دست خدا به دفتر زيور زد

جز او پي شكستن بتها در****كي پاي كس به دوش پيمبر زد

از راست جز به عون و لاي او****نتوان قدم به عرصهٔ محشر زد

كوته كنم سخن كه سزاي او****نتوان دم از ستايش درخور زد

سفر كنند به چين****چو ترك كافر من گر بتي ز چين خيزد

«هزار بيشه هژبرم چنان نترساند****كه آن غزال غزلخوانم از كمين خيزد

و لي به آهوي چشمت قسم كه نگريزم****هزار لجه نهنگم گر ازكمين خيزد

بدا به حالت ابليس كاو نمي دانست****كه گوهري چو تو از كان ماء و طين خيزد

بر آستان تو ترسم فرشته رشك برد****به ناله يي كه مرا از دل حزين خيزد

چو شرح گوهر اشكم دهد به جاي حروف****ز نوك خامه همي گوهر ثمين خيزد

به قد همچو كمانم مبين كه هردم ازو****چو تير ناز صد آه دلنشين خيزد

چه قرنها گذرد تا قران زهره و ماه****اثر كند كه قران تو بي قرين خيزد

ز رشك نازكي و نوبهار طلعت تو****طراوت و طرب از طبع فرودين خيزد

مدام از ني كلكم كه رشك نيشكرست****به وصف لعل تو گفتار شكرين خيزد

بدان رسيده كه بر طبع خويش رشك برم****كزان سفينه چسان گوهري چنين خيزد

سزد كه سجده برم پيش طبع قاآني****كزو نهفته همي مدح شاه دين خيزد

علي كه گر كندش مدح طفل ابجدخوان****ز آسمان و زمين بانگ آفرين خيزد

شهي كه خاتم قدرت كند چو در انگشت****هزار ملك سليمانش از نگين خيزد

اگر بر ادهم گردون كند به خشم نگاه****نشان داغ مه و مهرش از سرين خيزد

به روي زين جو نشيند گمان بري كه مگر****هزار بيشه غضنفر ز پشت زين خيزد

شبيه پيكر يكران اوست كوه گران****زكوه اگر روش صرصر بزين خيزد

شها دوبيني ذات و رسول خداي****نه از دو ديده كه از ديدهٔ دوبين خيزد

به روز عرض سخا صد هزار گنج گهر****ز آستين تو اي شاه راستين خيزد

به جاي موج ز رشك كف تو بحر محيط****زمان زمان عرق شرمش از جبين خيزد

به روز رزم تو هر خون كه خورده

در زهدان****ز بيم خشم تو از چشم هر جنين خيزد

به نزد شورش رزم تو شور و غوغايي****كز آسمان و زمين روز واپسين خيزد

هزار بار به نسبت از آن بود كمتر****كه روز معركه از پشه يي طنين خيزد

براي آنكه ترا روز و شب سلام كنند****ز جن و انس و ملايك صفير سين خيزد

مخالفان ترا هر زمان به جاي نفس****ز سينه ناله برآيد ز دل انين خيزد

ز من كه غرق گناهم ثناي حضرت تو****چنان غريب كه گوهر ز پارگين خيزد

تو آن شهي كه گدايان آستان ترا****هزار دامن گوهر ز آستين خيزد

گداي راه نشينم ولي به همت تو****يسار گنج گهربارم از يمين خيزد

شها ثناگر خود را ممان به درگه خلق****كه شرمسار كند جان و شرمگين خيزد

چنان به يك نظر لطف بي نيازش كن****كه از سر دو جهان از سر يقين خيزد

هزار سال بقا باد دوستان ترا****به شرط آنكه ز هر آنش صد سنين خيزد

بارهٔ استخر تازد جم شيد****يا به سوي كشور تبريز غازان مي رسد

يا مگر سنجر به نيشابور راند بادپاي****يا مگر سلطان جلال الدين به ملتان مي رسد

يا اتابك جانب شيراز فرمايد نزول****يا حسن شاه بهادر زي سپاهان مي رسد

آن جهانداري كه از خاك ره جان پرورش****سرزنش ها هر زمان بر آب حيوان مي رسد

آن جهانجويي كه از بوي نسيم رافتش****هر نفس بيغارها بر باغ رضوان مي رسد

آنكه از ياقوت باريهاي نوك تيغ او****طعنها هر لحظه بركوه بدخشان مي رسد

نسبت رايش نخواهم داد با تابنده مهر****زانكه راث را آريا تشبيه نقصان مي رسد

آشكارا هر زمان از جانب بخت سعيد****بر روان او اشارت هاي پنهان مي رسد

تا به كي قاآنيا بيهوده مي راني سخن****كي از اي ت توصيف اوصاف به پايان مي رمبد

باد تابان اخترت تا هر سحر از خاوران****سوي ملك باختر خورشيد تابان مي رسد

شگفت آيد****كه همچون كافر حربي به خون خلق عطشان شد

برابركي شود با ابر دست راد او عمان****كه از هر قطره اش زاينده صد درياي عمان شد

نظر بر عفو شه دارند زين پس صالح و طالح****كه لطف و قهر خسرو ناسخ فردوس و نيران شد

بريدي بادپاكوتا به ملك زاوه بشتابد****سرايد بدسگال شاه را كز اهل طغيان شد

كه اي ازكيد اهريمن زنخ پيچيده از فرمان****چه شد كاخر روانت غرقهٔ درياي خذلان شد

چرا پيچيدي از فرهان شاهي سكه فرمانش****روان در نه سپهر و شش جهات و چار اركان شد

تو از كابل خدا افزون نيي كز كينه لشكركش****زهند وقندهار و سند و لاهور و سجستان شد

دمان با چل هزار افغان آتش خوي آهن دل****كه هر يك لاشهٔ بيجان شان همدست دستان شد

به ناپاك اعتقاد خويش كز نيرنگ قير آگين****به عزم رزم شاه و تركتاز ملك ايران شد

سرانجام از هراس غازيان شاه شير اوژن****گريزان از در دست و غار و تابملتان شد

هم از خوارزم شه برتر نيي كز كين سپاه آرا****ز مرو و اندخود و قندز و بلخ و شبرقان شد

روان با سي هزار اهرن منش عفريت جادوگر****به عزم رزم شاه و فتح اقليم خراسان شد

سرانجام آن هم از آسيب مال و جان و تاج و سر****گريزان چون گراز از بيم شير نر گرازان شد

چگو يم چو ن تو خو د زين پيش ديدستي و مي داني****كه از الماس گون تيغش جهان كوه بدخشان شد

مگر اين ني همان شهزاده كاندر بند قهر او****تنت همچون برهمن بستهٔ زنجير رهبان شد

مگر اين ني همان شاهي كه اندر دشت كافردژ****ز سهم سهم خونريزش به چرخ افغان افغان شد

مگر اين ن ي هم ان گردنكش ي كز تيشهٔ قهرش****برابر با زمين بنيان بام و بوم ملان شد

مگر اين ني همان پيل پلنگ آويز شيرافكن****كه از صد ميل پيل از صدمهٔ گرزش گريزان شد

مگر

اين ني همان ارغنده شبر بيشهٔ مردي****كه اندر بيشه شير ازبيم شمشيرش هراسان شد

مگر اين ني همان اسب افكني كز گرد شبرنگش****هواي پهنهٔ هيجا فضاي بربرستان شد

مگر اين ني همان خاور خداوندي كه فوجش را****غنيمت از ديار خاوران تا ملك ختلان شد

مگر ني اين همان گيتي كنارنگي كه خصمش را****هزيمت از ديار روس تا مرز كلوران شد

مگر اين ني همال جمشيد افرنگي كه جيشش را****به مفتاح ظفر مفتوح هفت اقليم دوران شد

مگر اين ني همان كيخسروي كاسفنديارآسا****ز ايران لشكرآرا از پي تاراج توران شد

شها افسرستانا تاج بخشا مملكت گيرا****تويي كز تابش رايت خجل خورشد تابان شد

ز بس طوفان خون آورد شمشير جهانسوزت****ز خاطر باستان را داستان نوح و طوفان شد

چنان شد بي نياز از جود دشت آز در عالم****كه در چشم مساكين سنگ و گوهر هر دو يكسان شد

زمين ملك از طراحي دهقان عدل تو****طراز خانهٔ ارژنگ و زيب باغ رضوان شد

بدانسان آمد آباد از ازل ملك وسيم تو****كه هر چيز اندرو پيدا بغير از نام پايان شد

عدو آشفته زلف پر خمت را خواب ديد آنگه****به صد آشفتگي بيدار از آن خواب پريشان شد

شراري در جهان جست از تف تيغ شرربارت****هويدا آنگه از خاكسترش الوند و ثهلان شد

بقاي جاوداني ملك را بخشد جهانسوزت****به ظلمات نيام از آن نهان چون آب حيوان شد

الا تا مردمان گويند فتح قلعهٔ خيبر****به عون بازوي كشورگشاي شير يزدان شد

چنان مفتوح گردد ملك خصم از تيغ و بازويت****كه گويد هركسي زه زه عجب فتح نمايان شد

هيجا****دم آهنج اژدري بيجان و ماري جانگزا آمد

به نزد خضر دانش مؤبدان اين بس شگفتي زو****كه زندان سكندر منبع آب بقا آمد

شگفتي اينكه قيرآگين نيام ظلمت آيينش****به كام تيره بختان چشمهٔ آب فنا آمد

به شكل عين از آ نرو آمد از روز ازل تيغش****كه عين عون و عين فعل و عين مدعا آمد

كشد در ديده خاك راه آهو از شرف ضيغم****به گيتي عدل او تا حاكم و فرمانروا آمد

سكندر خوانمش زانروكه از راي جهان آرا****نمايان مظهر آيينهٔ گيتي نما آمد

وگر افراسيابش نيز خوانم بس عجب نبود****كه آهن خود و آهن جوشن و آهن قبا آمد

دلش سرچشمه فيض و نوال و بخشش و احسان****كفش كان عطا و ريزش و جود و سخا آمد

عبير خلق او را تالي مشك ختن خواندم****خرد چين بر جبين افكند كاين عين خطا آمد

تعالي الله بنام ايزد زهي اي آسمان قدري****كه حكم نافذت پهلوزن امر قضا آمد

به تير راست رو خم كرده پشت بدسگالان را****ك مانت كز ازل چو ن پشت نه گردون دو تا آمد

نهنگي اژدها شكلست شمشر شرربارت****كه هم خود بحر خون آورد و هم خود آشنا آمد

فكر سرسام جست از صدمهٔ گرزت از آن بر تن****صليب افكن ز خط قطب و خط استوا آمد

ر بايد مغفر از فرق دليران تيغ رخشانت****خهي آهن سلب اعجوبيي كاهن ربا آمد

شها خصم پدرت آن تيره بخت بدكنش كايدر****سرش بر تن گران از كيد و ديوش رهنما آمد

بسيج رزم را سازد كه با وي كينه آغازد****نداندكاو بت از داور خداگان خدا آمد

ز بهر دفع او اكنون بر آن تازي نسب بنشين****كه در دشت دغا همپويه با باد صبا آمد

دمي زن با پدرت آن شر زه شير بيشهٔ مردي****كه از گرزش تن الوند و ثهلان توتيا آمد

كه هان اي شاه لختي

بر به جان افشان تابين****كه روز آزمون ما به ميدان دغا آمد

عنان در دست ما بگذار و خود بنشين ركابي زن****يكي بر جوهر ما بين كه وقت كارها آمد

نه آخر بچهٔ شير ژيان شير ژيان ردد****نه آخر زادهٔ نر ا ژدها نر اژدها آ مد

زبان از مدح داراي جهان بربند قاآني****كه هان وقت ثنا بگذشت و هنگام دعا آمد

الا تا از مسير هفت نجم و سير نه گردون****گهي عيش و طرب حاصل گهي رنج و عنا آمد

چنان پاينده بادا دولتت كاندر جهان مردم****بهم گويند اين دولت مگر بي انتها آمد

من از ديدنش بصير آمد

به گاه خواندنش از فرط وجد درگوشم****چو چنگ باربد آواز بم و زير آمد

رست نيشكرم از دوگوش بسكه درو****همي عبارت شيرين و دلپذير آمد

ف كنده بود تب از پا مرا هزاران شكر****كه حرز مهر ويم باز دستگير آمد

چه شكر جودش گويم كه پيش همت او****هزار جودي همسنگ يك نقي ر آمد

احاطه يافته بر هرچه هست همت او****از آنكه همت او عالم كبير آمد

به هرچه حكم كند قادرست پنداري****كه آفرينش در چنگ او اسير آمد

به كوه روزي اوصاف عزم او خواندم****ادا نكرده سخن كوه در مسير آمد

ملك نژادا اي كز كمال عز و شرف****چو ذات پاك خرد خاطرت خطير آمد

به خاك پاي تو تا شوكت ترا ديدم****جهان هستي در چشم من حقير آمد

مگركه شخص تو تمثال خود ز عقل كشيد****كه ذات پاك تو چون عقل بي نظير آمد

به درگه تو سماوات سبع را ديدم****همي به شكل كم از عرض يك شعير آمد

لباس عقل كه كون و مكان در او گنجد****به قد قدر تو سنجيدمش قصير آمد

تو خود به دانش صد عالم كبيرستي****به نسبت ارچه تنت عالم صغير آمد

شود ز فرط غنا مستجار هرچه غنيست****هر آن گدا كه به جود تو مستجير آمد

صفات خلق تو هر گه نگاشت خامهٔ من****صداي شهپر جبريلش از صرير آمد

تنور عمر عدو سرد به كه نان هوس****هر آنچه پخت به كام امل فطير آمد

ز دشمن تو نفورند خلق پنداري****ز مادر و پدرش طعم و بوي سير آمد

ز هم معاني و الفاظ سبق مي جستند****چو ياد مدح توام دوش در ضمير آمد

قليل جود تو دنياست وانچه هست درو****زهي قليل كه داراي صدكثير آمد

چه رزمگاهان زين پيش كز سموم اجل****هواي معركه سوزان تر از اثير آمد

به گوش گردون گفتي

كه زيبق افكندند****ز بسكه نعرهٔ رويين خم و نفير آمد

گمان نمود مخالف چو تف تيغ تو ديد****كه از گلوي جهنم بر ون زفير آمد

چو ديد رمح تورا بدسگال با خود گفت****اجل كشيده سنان باز خيرخير آمد

چو خارپشت سخنگو بالامان برخاست****ز بسكه بر تن خصم تو چوب تير آمد

عقاب تير تو با بشكرد كبوتر مرگ****ز هر كرانه چو صباد در صفير آمد

بدان رسيد كه قهرت جهان خراب كند****وليك رحمت تو خلق را مجير آمد

ز فر طالع منصور بر زمانه ببال****كه ناصرالدين شه مر ترا نصير آمد

به مرد فتنه در آن روز كاو به طالع سعد****طراز تاج شد و زينت سرير آمد

از آن به پير و جوان واجبست طاعت او****كه هم به بخت جوان هم به عقل پير آمد

فلك چگونه تواند كه دم زند ز خلاف****كه نظم ملكش در عهدهٔ امير آمد

مهين اتابك اعظم يگانه صدر جهان****كه بحر باكف رادش كم از غدير آمد

ستاره صدرا اي آنكه جرم كوه گرن****به نزد حلم تو همسنگ يك ستير آمد

مبين به سردي طبعم كه در تن از نوبه****هزار نوبتم امسال زمهرير آمد

و گرنه در همه آفاق داني آنكه چو من****نه يك سخنور زاد و نه يك دبير آمد

مرا به مهر تو ايزد سرشته است روان****از آن ز مدح توام طبع ناگزير آمد

فسون چرخ مرا از تو دوركرد آري****هلاك سهراب از حيلت هجير آمد

درين سفر همه قسم من از جهان گويي****بلا و رنج و غم و نقمت و زحير آمد

ولي شكايتم از دست روزگار خطاست****كه اين مقدرم از ايزد قدير آيد

توانگرست بحمدالله از خرد مغزم****اگر چه دست من از سيم و زر فقير آمد

به جيش نظم مسخركنم حصار هنر****به زير پا چه غم ار فرش

من حصير آمد

وليك با همه دانش خجالت از تو برم****چو قطره يي كه بر لجهٔ قعير آمد

همي بمان كه شود روشن از تو شام ابد****چنانكه صبح ازل از رخت منير آمد

به آفتاب شبيهست شعر قاآني****عجب نباشد اگر در جهان شهير آمد

نعمت اوگردون كمينه آوند

كنزي ز بخش اوست دريا و گنج و معدن****رمزي ز دانش اوس استا و زند و پازند

در مرغزار عاليش هرجاكه خار ظلمي****با تيشهٔ عدالت عزمش ز ريشه بركند

د ي در سرخ ديدي از حملهٔ سپاهش****يك شهر بنده آزاد يك ملك خواجه دربند

يك جيش را غنيمت از مرو تا به سقلاب****يك فوج را هزيمت از طوس تا به دربند

فردا بود كه بيني اندر ديار خوارزم****فوجي اسير شادان جوقي امير دربند

آخر مگر نه سنجر بهر هلاك اتسز****شدكينه جو به خوارزم در سال سيصد و اند

از بهركشور وگنج خود را فكند در رنج****تاگنج و مال آورد بر سركشان پراكند

خسرو نه كم ز سنجر از زور و هور و لشكر****خصمش نه بر ز اتسز از زر و زور و پيوند

فرداست كز خراسان لشكر كشد به توران****با دست گوهرافشان با تيغ گوهر كند

از بسكه كشته پشته حيران شود محاسب****از بسكه خسته بسته نادان شود خردمند

خوارزمشه گريزان از ديده اشك ريزان****بر رخ ز مويه صد چين بر دل ز نال صد بند

توران خراب گشته جيحون سراب گشته****ميمند و مرو ويران گرگانج و كات فركند

تا باغ و راغ گردد در موسم بهاران****از ژاله كان الماس از لاله كوه ياكند

در رزم و بزم بادا آثار مهر و قهرش****در جام دشمنان زهر دركام دوستان قند

گر خواهد****به قدرت چرخ را در ديدهٔ موري بگنجاند

به قهاري كه قهرش پشه يي راگر دهد فرمان****به زخم نيش او خرطوم پيلان را بپيچاند

كه تا امروز جز مدحت زبانم حرفي ارگفته****مر آن را چون زبان لاله ايزد لال گرداند

بلاي بد بود حاسد به جان هر كه در عالم****دعاكن كاين بلا را ايزد از عالم بگرداند

حريف خويش چون پرمايه بيند خصم بي مايه****به بهتاني ازو طبع بزرگان را برنجاند

چوصبح ار صادقم در اين سخن روزم بود روشن****وگر چون گل دورويم باد غم برگم بريزاند

كسان گويند ببريدست مرسوم مرا خواجه****بهٔزدان كاين سخن راگوش من افسانه مي داند

برين دعوي دليلي گويمت از روز روشنتر****تو خورشيدي و قطع فيض خود خورشيد نتواند

چو مرسم مرا ز اول تو خود دادي يقين دارم****كه شخصيت با همه حكمت چنين حكمي نمي راند

خدا تاندگرفتن آنچه بخشد از ازل ليكن****نگيرد آنچه داد اول نمي گويم نمي تاند

خدا تاند كه رنگ از لاله گيرد بوي از عنبر****ولي از فرط رحمت دادهٔ خود بازنستاند

چو بر حكم مجدد مي رود تعليق اين مطلب****مگر تعليقهٔ نو جان من زين بند برهاند

چه باشد ابركلكت گر همي گريد به حال من****وزان يك گريه ام تا حشر همچون گل بخنداند

ز فيض تست اينهم كز طريق عجز مي نالم****كه يزدان هم ز بهر شير كودك را بگرياند

كدامين يك بود زيبنده از جود تو مي پرسم****كه بر چرخم رساند يا به خاك تيره بنشاند

خدا هرچند قهارست ليكن از پي روزي****عنان فيض خود از مومن و كافر نتاباند

تو مهري مهر نور خود به نيك و بد بيندازد****تو ابري ابر فيض خو د بخار و گل بباراند

ازان بخت ترا بيدار دارد سال و مه يزدان****كه خلق خويش را در مهد آسايش بخواباند

روا نبود كه مداح تو با اين منطق شيرين****نيارد چون مگس لختي ز سختي سر بخاراند

الا تا سال

و مه آيد الا تا عمر فرسايد****بپايي تا فلك پايد بماني تا جهان ماند

ماند

نهيب تيغ ملك چيست بوم و جان عدو****كه جاي ا و بر و بوم خراب را ماند

بلاركش بود الماس رنگ و آتش فعل****ولي به واقعه لعل مذاب را ماند

به شير ماند در خوردن و فش اندن خون****چنانكه دشمن خسرو دواب را ماند

ز بسكه شادي خيزبت عهد دولت شاه****همي معاينه عهد شباب را ماند

ثنا و منقبت من به چهر دولت شه****بر آفتاب درخشان نقاب را ماند

دوام دولت او تا گهي كه حاجب او****بگويد ايدون يوم الحساب را ماند

ياقوت تر آميخته اند

آتش طور عجين با يد بيضاكردند****نار نمرود به آب خضر آميخته اند

باده دركام فروريخته از زرّين جام****خاو ران گو يي با باختر آميخته اند

سرخ مرجان تر آميخته با لؤلؤ خشك****تا به ساغر مي مرجان گهر آميخته اند

رنگ و بو داده به مي لاله رخان از لب و زلف****يا شفق را به نسيم سحر آميخته اند

كرده در جام هلالي مي خورشيد مثال****يا هلاليست كه با قرص خور آميخته اند

قطره يي آب بهم بسته كه هيچش نم نيست****با روان آتش نمناك درآميخته اند

آب بي نم نگر و آتش پر نم كه به طبع****هر نمش را به هزاران شرر آميخته اند

اشك مي پاك كند خون جگر را گرچه****رنگ آن اشك به خون جگر آميخته اند

ني خبر مي دهد از عشق و خبردار مباد****گوش و هوشي كه نه با آن خبر آميخته اند

شكل ماريست كه باده دهش نيست زبان****طبع زهرش به مزاج شكر آميخته اند

چنگ در چنگ خوش آهنگي كز آهنگش****هوش شنوايي با گوش كر آميخته اند

شاهدان بسته كمر كوه كشي را به ميان****زان سرينهاكه به موي كمر آميخته اند

هنت سين كز پي تحويل گذارند به خوان****گلرخان رنگي از آن تازه تر آميخته اند

ساعد و سينه و سيما و سر و ساق و سرين****هفت سين آسا با سيم بر آميخته اند

گويي از لخلخهٔ عود و سراييدن رود****بوي گل با دم مرغ سحر آميخته اند

مهوشان قرص تباشير ز اندام سفيد****از پي راحت قلب كدر آميخته اند

تا همي از زر و ياقوت مفرح سازند****مي ياقوتي با جام زر آميخته اند

گلعذاران شكرلب به علاج دل خلق****هر زمان از رخ و لب گلشكر آميخته اند

همه مشكين خط وشيرين لب و سيمين عارض****نوبه و هند عجب با خزر آميخته اند

نقشبندان قضا بر ز بر ديبهٔ خاك****نقشها تازه تر از شوشتر آميخته اند

جعد سنبل جو زره عارض نسرين چو سپر****از پي كينه زره با سپر آميخته اند

مقدم اهل خرد غاليه بو بسكه به باغ****عطرگل

در قدم پي سپر آميخته اند

شجر باغ چمان از چه ز تحريك صبا****گرنه روح حيوان با شجر آميخته اند

حجر از فرط لطافت ز چه نايد به نظر****گرنه جان ملكي با حجر آميخته اند

چشم نرگس ز چه بر طرف چمن حادثه بين****گرنه چشمش به خواص نظر آ ميخته اند

از مطر زنده چرا پيكر بيجان نبات****دم عيسي نه اگر با مطر آميخته اند

شاهد گل شده بازاري و از مقدم آن****نكهت نافه به هر رهگذر آميخته اند

آب همرنگ زمرّد شده از بسكه به باغ****حشر سبزه بهر جوي و جر آميخته اند

بسكه در نشو و نمايند رياحين گويي****طبعشان زاب و گل بوالشر آميخته اند

سوسن و عبهر و گل لاله و ريحان و سمن****رسته در رسته حشر در حشر آميخته اند

گويي از خيل خديوان معظم گه بار****نقش بزم ملك دادگر آميخته اند

خسرو راد حسن شاه كه از غايت لطف****روح پاكانش با خاك درآميخته اند

جرأت انگيز ز بس موقف رزمش گويي****خاكش از زهرهٔ شيران نر آميخته اند

يك الف ترهٔ خشكيست به خوان كرمش****هر تر و خشك كه در بحر و بر آميخته اند

اجر يك روزهٔ سگبان جلالش نبود****هرچه در خوان بقا ماحضر آميخته اند

ابر و دريا نه ز خود اينهمه گوهر دارند****باكف داور فرخنده فر آميخته اند

دوست سازست و عدو سوز همانا زنخست****طينتش را ز بهشت و سقر آميخته اند

خاك راه تو شد اكسير ز بس شاهانش****با بصر از پي كحل بصر آميخته اند

روزي از گلشن خُلقت اثري گشت پديد****هشت جنت را زان يك اثر آميخته اند

رقتي ار آتش قهرت شرري شد روشن****هفت دوزخ را زان يك شرر آميخته اند

ظفر از جيش تو هرگز نشود دور مگر****طينت جيش ترا از ظفر آميخته اند

پاس ايوان ترا شب همه شب انجم چرخ****ديده تا وقت سحر با سهر آميخته اند

صارمت صاعقهٔ خرمن عمرست مگر****جوهرش با اجل جان شكر آميخته اند

نيزه از بسكه گشايد رگ جان پنداري****با سنانش اثر

نيشتر آميخته اند

يابد آميزش جان جسم يلان با جوشن****گويي ارواح بود با صور آميخته اند

بسكه در خود يلان نيفكند جاگويي****خود ابطال به تيغ و تبر آميخته اند

تيرها بسكه نشيند به زره پنداري****عاشقان با صنمي سيمبر آميخته اند

پدران خنجر خونريز ز مغلوبي جنگ****روستم وار به خون پسر آميخته اند

پسران دشنهٔ فولاد ز سرگرمي كين****همچو شيرويه به خون پدر آميخته اند

تيغت آنگاه كه بر فرق عدوگيرد جاي****ماه نو گويي با باختر آميخته اند

گاو سرگرز به درياي كفت پنداري****كوه البرز به بحر خزر آميخته اند

گوهر نظم دلاراي ترا قاآني****راستي گرچه به سلك گهر آميخته اند

خازنان ملك از بهر خريداري آن****هر دو سطرش به دو مثقال زر آميخته اند

كم شود قيمت كالا چو فراوان گردد****با فراواني كالا ضرر آميخته اند

به دل و دست ملك بين كه دُرّ و گوهر را****بسكه بخشيده چسان با مدر آ ميخته اند

تاكه همواره ز همواري و ناهمواري****كه به نيك و بد دور قمر آميخته اند

تلخي كام بود لازم شيريني عيش****شهد با زهر و صفا با كدر آميخته اند

تلخي كام تو دشنام تو بادا به عدو****گرچه دشنام تو هم با شكر آميخته اند

و انچنان عيش تو شيرين كه خود اقرار كني****كه ازو شربت جان بشر آميخته اند

با محبت او فكر ننگ و عاركند

بلاست يكه سواري ستاده در صف عشق****كسيست مرد كه آهنگ آن سوار كند

محيط دايره آن كس به سر تواند برد****كه پاي جهد چو پرگار استوار كند

نه عاشقست كسي كز ملامت انديشد****كه هركه مي طلبد صبر بر خماركند

نه رستمست كسي كز مصاف رويين تن****سپر بيفكند و ترك كارزار كند

نه عاشقست چو بلبل كسي به صورت گل****كه احتراز ز گلچين و زخم خار كند

به كيش عشق كمان وار گوشمالش ده****چو تير هركه ز قربان شدن فراركند

به اتفاق بزرگان كسيست طالب گنج****كه مشت تا به كتف در دهان مار كند

كسيست طالب يوسف به اعتقاد درست****كه صد رهش چو زليخا عزيز خوار كند

روان فداي خليلي نما چو اسماعيل****ورت زمانه چو ابليس سنگسار كند

چنانكه من ز رخ ماه خود نتابم مهر****به صد بلا اگرم عشق او دچاركند

هزارگونه جفا ديدم از جهان و هنوز****دلم متابعت مهر آن نگاركند

نگار نام بتست و بتي بود مه من****كه ماه سجده بر او صد هزار باركند

دميده مشك خطش گويي آن دو آهوي چشم****بر آن سرست كه مشك خود آشكاركند

رخش سيه شده اندك ز همنشيني زلف****سياه كار نكو را سياه كار كند

به ملك روم اگر چين زلف بگشايد****فضاي مملكت روم زنگبار كند

به وقت ناز چو كاكل به روي بپريشد****چو شعر من همه آفاق مشكبار كند

چو شام تيره حصاري كشد ز چنبر زلف****چو ماه چارده جا اندران حصار كند

به وصل عكس رخ او به هجر خون دلم****به هر دو وقت مرا د يده لاله زار كند

به حيله كس نتواند برو چشاند زهر****كه زهر را لب او شه خوشگوار كند

مرا بهار و خزان هر دو پيش يكسان است****كه او به چهره خزان مرا بهاركند

وگر بهشت دهندم كناره مي گيرم****در آن زمان كه مرا -اي دركنار ند

هرآنكه هست خريدار ماه صورت او****فلك

ز مهر بر او مشتري نثار ند

چگونه در شب تاريك خوانمش بر خويش****كه جلوهٔ رخ او ليل را نهار كند

دكان مشك فرو شست گويي آن سر زلف****كه طبله طبله برو مشك چين قطار كند

خليفهٔ شب و روزست زانكه گيتي را****به چهره روشن سازد به ط ره تار كند

به جبر بوسه زند بر لب و دهان كسي****كه مدح و منقبت صاحب اختيار كند

كهينه بندهٔ خسرو مهينه خواجهٔ عصر****كه روزگار به ذات وي افتخاركند

فضاي مملكت عصر را مساعي او****بدان رسيده كه آزرم قندهار كند

به روز همتش ار دانه بر زمين پاشند****هنوز ناشده در خاك، برگ و بار كند

كس ار به باع برد نام او عجب نبوذ****كه مرغ مدحش از اوج شاخسار كند

ز شرم همت او بحرها عرق ريزند****اگر به عزم سفر رو سوي بحار كند

وگر زبانه كشد تيغ او به بحر محيط****هرآنچه آب بود اندرو بخاركند

همين نه مدحت خسرو كند به بيداري****كه چون به خواب رود مدح شهريار كند

به حزم توسن اجرام را نمايد زين****به بخت بُختي افلاك را مهار كند

به تيغ روز وغا ملك را سمين سازد****به كلك گاه سخا گنج را نزاركند

چنان بود كف او زرفشان ز فرط كرم****كه نامه را گه تحرير زرنگار كند

عدو ز فكرت شمشير او به روز نبرد****اگر به خلد برندش خيال نارند

به روز رزم كه گردون سياه پوش شود****ز بسكه گرد سپه بر فلك گذار كند

بر آفتاب شود شاهراه منطقه گم****همي ز هر طرف آسيمه سر مدار كند

ز بسكه حادثه بارد ز آسمان به زمين****زمين چو منهزمان بانگ زينهار كند

امل به روز بقا خنده قاه قاه زند****اجل ز بيم فنا گريه زار زار كند

به گرد معركه گرده ن ستاده سرگردان****كه در ميانه اگر گم شود چه كار كند

سپهر پشت نمايد زمين شكم دزدد****دمي كه دست

بر آن گرز گاوسار كند

سنان نيزهٔ او را زمانه از سر خصم****گمان شاخ درختان ميوه دار كند

زهي سخاي تو چندان كه حرص همت تو****گهر ز سنگ و زر از خاك شوره زار كند

مخالفت چوشود كشته سرفرازترست****از آنكه جا ز زمين بر فراز دار كند

به چشم فتنه كه در خواب باد تا محشر****بلاركت اثر برگ كو كنار كند

كند ز عدل تو گرگ آنچنان حراست ميش****كه دايه تربيت طفل شيرخوار كند

ز اهتمام تو ملك آنچنان بود ايمن****كه عنكبوت نيارد مگس شكار كند

به ضرب آهن تيغش برآري از دل سنگ****به سنگ خصمت اگر جاي چون شرار كند

حساب نيك و بد خلق را به روز جزا****به نيم لحظه تواندكه كردگار كند

وليك روز جزا زان دراز شد كايزد****عطا و جود تو را يك به يك شمار كند

بزرگوارا اين خادمت ز بيجايي****بدان رسيده كه از مملكت فرار كند

نه آتشست كه بالا رود به چرخ اثير****نه صرصرست كه در بحر و بر گذار كند

نه شير شرزه كه در بيشه معتكف گردد****نه مارگرزه كه آرامگه به غاركند

نه قمري است كه بر شاخ سرو گيرد جاي****نه مرغ زاركه مأوا به مرغزار كند

نهنگ نيست كه ساكن شود به لجهٔ بحر****پلنگ نيست كه مسكن به كوهسار كند

فرشته نيست كه بر آسمان گشايد بال****ستاره نيست كه گرد فلك مدار كند

نه خاك تاري تا رو نهد به مركز خويش****نه آب جاري تا جا به جويبار كند

نه عقل صرف كه در لامكان مكان گيرد****نه جان پاك كه بي جايي اختيار كند

نهنگ لجهٔ فضلست و دست او دريا****از آن عزيمت دريا نهنگ وار كند

گرفتم آنكه بود در شاهوار سخن****نه جايگه به صدف دُرّ شاهوار كند

گرفتم آنكه بود مهر نوربار هنر****نه جايگه به فلك مهر نور بار كند

ز التفات تو دارد طمع كه

چون خورشيد****به خانه يي چو چهارم فلك مداركند

حكيم گويد كاينده را همي زيبد****كه حال خود را از رفته اعتباركند

هزار خانه وكشور بدان كسي دادي****كه مرگشان به دو قرن دگر شكار كند

همان نه خانه بجا ماند و نه خانه خداي****كه انقلاب جهان هر دو را غباركند

مگر مدايح من در زمانه ماند و بس****كش از محامد تو چرخ يادگار كند

سپهر از آن همه دلكش قصور محمودي****به مدح عنصري امروز افتخار كند

جهان از آن همه آواز سنج سنجرشاه****به شعر انوري امروز اختصاركند

بسي ز بخت خود اندر زمانه نوميدم****مگر كه لطف تو بازم اميدوار كند

به هركه تاكه بود نام از يسار و يمين****قضا يمين ترا مايهٔ يسار كند

شمار****جود يك روزه اش شماركند

آ فتابيست بر فراز سپهر****جا چو بر خنگ راهوار كند

اي اميري كه يك پيادهٔ تو****كار يكم مملكت سواركند

در جهان هيچ راز پنهان نيست****كش نه راي تو آشكاركند

نبرد جان عدو ز سطوت تو****گر ز پولاد صد حصار كند

فلك سفله را قضا نه عجب****گر به كاخ تو پرده دار كند

لاجرم عنكبوت پرده زند****چون نبي جايگاه به غار كند

بس عجب نيست كز رعايت تو****پشه سيمرغ را شكار كند

در صف كينه خنجرت كاري****با تن خصم نابكار كند

كافريدون به خيره سر ضحاك****همي ازگرزگاو ساركند

گوش آفاق را مشاطهٔ صنع****از عطاي تو گوشوار كند

شهريارا سزدكه دولت تو****فخر از صدر روزگار كند

دولت تست چرخ و او اختر****چرخ از اختر افتخاركند

آن اميري كه كوه را سخطش****همچو سيماب بي قراركند

آنكه در چشم فتنه انصافش****اثر برگ كوكنار كند

خرد پير راكياست او****سخرهٔ طفل شيرخوار كند

بحر عمان كهين عطيهٔ اوست****كه به هنگام اضطرار كند

ورنه در يك نفس دو عالم را****خود به يك سايلي نثاركند

حزم او آبگينه را به مثل****همچو البرز استوار كند

نكند تكيه بركسي الاك****تكيه بر عون كردگاركند

به دو انگشت ني سرانگشتش****كار صد تيغ آبداركند

هست يك تن ولي به جودت راي****روز كين كار صدهزار كند

ابر دستش به دشت اگر بارد****دشت را بحر بي كنار كند

خسروا به كه در محامد تو****فكر قاآني اختصاركند

تا همي خاك را عبيرآگين****نفس باد نوبهاركند

ابر ارديبهشت بستان را****مخزن در شاهوار كند

دولتت را چو حزم آصف عهد****ملك العرش پايداركند

قطره اي كه چكد ز ابر دست او بر خاك****توان بناي دوصد بحر بيكران افكند

فتد زكاخ وي ار سنگ ريزه يي به زمين****ازو اساس جهان دگر توان افكند

تني كه كرد خيال خلاف او به ضمير****اجل به دودهٔ او مرگ ناگهان افكند

ز بس كه دهرهٔ او بحر بهرمان آورد****به دهر طنطنه در كان بهرمان افكند

گره گشود ز كار زمانه شمشيرش****گره چو در خم ابروي جانستان افكند

فلك ز بهر زمين بوس آستانهٔ او****به لابه خود را در پاي پاسبان افكند

بر آستان ز فرومايگي چو بار نيافت****به عذر فعل خطا خاك در دهان افكند

تويي كه ابر كفت دودهٔ دنائت را****ز يك افاضهٔ فيضي ز خانمان افكند

تويي كه نسخهٔ ديباچهٔ جلادت تو****حديث رستم دستان ز داستان افكند

اساس فتنه برافتاد آن زمان ز جهان****كه جوش جيش تو آشوب در جهان افكند

سنان قهر تو در خرق و التيام فلك****حكيم فلسفه را باز درگمان افكند

نبود خون عدو آنچه روزكين بر خاك****پرند قهر تو چون نقش پرنيان افكند

حسامت از تب لازم چو گشت لاغر و زرد****پي علاج خو د از چهره ناردان افكند

فضاي درگهت از نه فلك وسيع ترست****عجب كه وقعه درين تيره خاكدان افكند

نيام تيغ تو آن برغمان تيره دلست****كه گاه كينه وري دوزخ از دهان افكند

بلارك تو اگر نيست خيره سر بهمن****گذر ز بهر چه در كام برغمان افكند

زمانه عرض غلامان درگهت مي داد****سپهر خود را دزديده در ميان افكند

شها ز قهر پرندوشت آتشين آهم****شرار در دل ابناي انس و جان افكند

روا مدار كه خلقي زنند شكرخند****كه ذره را ز نظر شاه خاوران افكند

كسي كه معدن چندين هزار فضل بود****نشايدش به چنين رنج بيكران افكند

ز من جهاني در خنده زانكه سطوت تو****به سرخ چهرهٔ من رنگ زعفران افكند

ز يك شكنج به روي مهابت تو

به من****دو قوم را به گمان عقل نكته دان افكند

يكي بر آنكه به ظاهر ز بهر سود نهان****به نام او ملك اين قرعهٔ زيان افكند

براي برتري پايه سايه بر سر او****هماي تربيت شاه كامران افكند

يكي بر آنكه به باطن شه از ظهور خطا****مرا ز چشم مقيمان آستان افكند

ز قهر بارخدايي بسان بارخداي****چو پست پايه عزازيلش از جنان افكند

به راستي كه خود اندر تحيرم كه ملك****به من ز بهر چه اين خشم ناگهان افكند

خلاصه كز پي تشكيك خلق از در لطف****به ناتوان تن من خلعتي توان افكند

به دهر تاكه سرايند ان س و جان كه رسول****صلاي دين شريعت در انس و جان افكند

ز امن عدل تو افكنده باد رسم ستم****چنانكه معدلت كسري از جهان افكند

را چند سر گردان كند

نرم گر دد خصم شوم از ضرب گرز او چو موم****گر براز آهن دل از رو پيكر از سندان كند

چرخ با وي چون ستيزد كانكه خايد پتك را****ز ابلهي بيچاره بايد چارهٔ دندان كند

صاحبا قاآني از شوق تو در اقليم فارس****روز و شب در دل خيال خطهٔ كرمان كند

ياد آن شب كز خيالت چشم من پر نور بود****تيره چشمم را ز سيل قطره چون قطران كند

عيش آن شب را اگر با صد زبان خواهد بيان****نيستش پايان و گر خود عمر بي پايان كند

دارد از جود دو دستت آرزو يكدست فرش****تا طراز بزمگاه و زينت ايوان كند

هم ز بهر گلرخي كز وي و ثاقم گلشنست****تحفه يي بايدكه او را همچوگل خندان كند

تحفه اش شاليست تا سالي ببندد بر ميان****برتري زامثال جويد فخر بر اقران كند

خود تو داني گر دلي باشد مرا در پيش اوست****اختيار او راست گر آباد و گر ويران كند

من به قدر همت خودكردم استدعا و تو****همتت ديگر ندانم تا چه حد احسان كند

باد دور دولتت ايمن زكيد روزگار****تا به گرد خاك ساكن آسمان جولان كند

را چون شب تاران كند

گه كند فردوسي فردوس فكرت را غمين****تا مر آن ميمندي ناپاك را شادان كند

گاه در بزم اميري لولوي همچون مرا****همچو لالا زير دست لولي كرمان كند

تا نپنداري كنون كفران نعمت مي كنم****نعمتي ناچار بايد تاكسي كفران كند

چون كند كفران نعمت آنكه در ده سال و اند****مدح بي انعام گويد شكر بي احسان كند

گر سگي يك هفته بر خواني نيابد استخوان****از پي تحصيل ستخوان ترك آن سامان كند

آدمي آخر كم از سگ نيست چون ناچار شد****رو به درگاه فلان از خدمت بهمان كند

چون سگان راضي بدم بالله به جاي نان خشك****مير ديرينم غذا از پارهٔ ستخوان كند

تا نگويد جاهلي در حق من كاين ناسپاس****از چه ترك مير ديرين از در عصيان كند

كس شنيدستي چو من هر بامداد ازفرط جوع****قرصهٔ خورشيد تابان را خيال نان كند

كس شنيدستي چو م ن بي خرگه و بي سايبان****در صحاري جايگه ايام تابستان كند

كس شنيدستي چو من در سردفصل مهرگان****بر شواهق خواجگه با پيكر عريان كند

كس تواند صد هزاران نامه آرايد چو من****در مديح خواجه هريك را دوصدعنوان كند

دوش گفتم با خرد كاي آفتاب همتت****خاك را بيجاده سازد سنگ را مرجان كند

تا يكي برق سحابي گر همي بينم ز دور****جان عطشانم گمان چشمهٔ حيوان كند

با چنين شعري كه گر بر خاره برخواند كسي****لب گشايد وافرين بر قدرت يزدان كند

كيست تا درد درون و زخم بيرون مرا****ازكرم مرهم گذارد وز وفا درمان كند

كيست كز نيشم نمايد نوش و از خارم رطب****محنتم را چاره سازد مشكلم آسان كند

صاحبي كو تا ز بهر دفع ماران عجم****نطق را سازد كليم و خامه را ثعبان كند

عقل گفتا حل اين مشكل نيارد كرد كس****هم مگر بوالفضل راد از فضل بي پايان كند

آسمان فضل و دانش آنكه از باران فضل****ذره را خورشيد سازد قطره را عمان كند

آ نكه

رايش در اصابت خنده بر بيضا زند****آنكه ظقث در فصاحت م ء يه بر سحبان كند

آنكه نَبّال خلافش بر تن اهل نفاق****صد هزاران تير توزي از رگ شريان كند

آنكه معمار رضايش از پي اهل وفاق****صد هزاران باغ سوري از تف نيران كند

د ست جودش در سخاوت طعنه بر حاتم زند****طبع رادش در كرامت فخر بر قاآن كند

گفت او برهان گفت عيسي مريم بود****راي او اثبات دست موسي عمران كند

خلق و خويش را نظركن تا بداني كاسمان****هم ز خاك ري تواند بوذر و سلمان كند

جهدها دارد جهان تا درگه عاليش را****قبلهٔ احرار سازد كعبهٔ ايمان كند

آسمان قدرا روا باد فريدي همچو من****خنده بر كار جهان و گريه بر سامان كند

.چون پسندي كاسمان در دولت صاحبقران****بي قريني چون مرا دست افكن اقران كند

.آنكه قهر و خشمش اندرچشم وجسم بدسگال****روح را سندان نمايد مژه را پيكان كند

باش تاختلي سمندش از غبار كارزار****طرح گردوني دگر در ساحت ختلان كند

باش تا بيني ز لاش شير مردان ختن****ديو و دد را تا قيامت ناچخش مهمان كند

باش تا از بانگ شيپورش به مرز قندهار****هر نفس افغان خدا از بيم جان افغان كند

باش تا شيران تبت را كشد در پالهنگ****واهوان تبتي را شير در پستان كند

سعيها دارد فلك كز همت صاحبقران****بر جهانش از قيروان تا قيروان سلطان كند

تا همي گوي زمين زير فلك ساكن بود****تا همي خنگ فلك گرد زمين جولان كند

از اميران باج گيرد جان ستاند بر خورد****بر دليران ملك بخشد زر دهد فرمان كند

افروزي كند

بر بسوزان خنجر او امر فرمايد خداي****قهر جباريش اگر عزم جهانسوزي كند

سنگلاخ كوهساران را تواند زير پاي****باد رفقش نرمتر از قاقم و توزي كند

اي كه هر كس ياد جودت كرد يزدان تا به حشر****بي نيازش زاكتساب رنج هر روزي كند

گر بخواهد پير عقلت دانش آموزد خطاست****طفل نتواند به لقمان حكمت آموزي كند

چنگ عزراييل گويي در دم شمشير توست****زان بميراند جهاني را چو كين توزي كند

گر به شكل گوژ خواهد به سطح كاخ تو****گنبد پيروزه گون اظهار پيروزي كند

عقل داند عين نقص است از فضولي نطفه يي****از شكم بر پشت آيد بچه را قوزي كند

يا چو خياطست تيغت كز حرير سرخ خون****حصم را بي رشته و سوزن كفن دوزي كند

سرو ر ا سرسبزي بخت سرافراز تو نيست****ذره چون شمسي نمايد سبزه كي توزي كند

شهدگفتار توزهركژدم اهواز را****در حلاوت قند مصر و شكر خوزي كند

گنج هر رو زيست جودت وانكه را روزي شود****رحمت حق بي نياز از رنج هر روزي كند

شير چرخ از مهر و مه قلاده سازد ماه و سال****بويه در نخجيرگه روزي ترا يوزي كند

هر كه روزي پوز جنباندكه بدگويد ترا****چون سگ آلوده دهان از باد بد پوزي كند

از پي خاموشي جاويد فرمايد خداي****تا بر اطراف دهانش مرگ بتفوزي كند

عزم بازي گركني ساعات روز و شب بهم****جمع مردد ناه نردي وه دوزي كند

قافيه تنگست و من دلتنگ تر زانرو كه طبع****خواهد استيفاي وصفت بهر بهروزي كند

مي تواند وضع لفظ خوش ز بهر قافيه****هم بود ازكودني گر قافيه بوزي كند

مرچه برخي از قوافي نيز زشت افتاد ليك****با قبولت چون رخ زيبا دل افروزي كند

تا دهان غنچه پرگردد ز مرواريد تر****چون به زير لب ثناي ابر نوروزي كند

غنچه سان خندان و كامش پر ز مرواريد باد****چون صدف هر كاوبه مدحت گو هراندوزي كند

و بيدادكار تست****تركي و ترك لابد بيدادگر بود

در ملك حسن شاهي زان شور و شركني****شك نيست حس چونين با شور و شر بود

شمشاد مهرچهري و خورشيد مه جبين****مانات مهر مادر و ماهت پدر بود

باور نيفتدم كه بدين حسن و دلبري****نقشي به چين و سروي در غاتفر بود

در چين و كاشغر ز پي چون تو دلفريب****همواره پاي اهل نظر رهسپر بود

ورنه چو بست صورت با چون تويي وصال****خواهم نه چين بماند و نه كاشغر بود

هرجاكه جلوه سازكني گشت قندهار****هر جا خرام ناز كني كاشمر بود

هرگه به زلف شانه زني تبتست كوي****ور بركشي نقاب سرا شوشتر بود

رويت به نور با مه گردون برابرست****زلفت به رنگ دايهٔ مشك تتر بود

ماه فلك نه حاشاكي مشك پرورد****مشك تتر نه كلاكي با قمر بود

ر وي تو ماه باشد و طرفه بود كه ماه****برجرم روشنش زره از مشك تر بود

چندان كه وصف خوبي يوسف نموده اند****ستوار نايدم كه ز تو خوبتر بود

يوسف اگر به چاهي وقتي نهفت چهر****چاهي ترا به گرد زنخ مستتر بود

ياقوت را به گونه همي ماند آن دو لب****الّا كه در ميانش دو رشته گهر بود

پر حلقه طرهٔ تو كتاب مجسطي است****سر داده بسكه دايره يك با دگر بود

كژدم سپر به سالي يك مه شد آفتاب****دايم بر آفتاب تو كژدم سپر بود

( ر حيرتم كه چشم تو ماند از چه رو سقيم****با اينهمه كه در لب تو نيشكر بود

داند دل جريح كه گاه نگه ترا****درنوك مژه تعبيه صد نيشتر بود

د ر زير دام زلف تو از خال دانه ايست****كاين دانه دام مردم صاحبنظر بود

قدت صنوبرست و نديدم صنوبري****كوهيش بر به زير و مهي بر زبر بود

باشد به حكم عادت سيم و كمر به كوه****چونست كوه سيم ترا دركمر بود

پيماي نيست كوه سرين تو

در خرم****لرزان مدام از چه سبب اينقدر بود

بلور ساده است كه چونين ز عكس او****روشن سر او بام و در و بوم و بر بود

اندر ازار سرخ بجاي سرين تو****نسرين به بار و سيم به خروار در بود

مسكين دلم كه در طلب سيم تو مدام****همچون گداي گرسنه دل دربه در بود

بي زر به كف نيايد سيم تو مر مرا****اشكي بسان سيم و رخي همچو زر بود

با زر چهر و سيم سرشكم بود محال****كم بر مراد خاطر هرگز ظفر بود

من آن زمان كه دادم تن در بلاي عشق****گشتم يقين كه جان و تنم در خطر بود

چون نيست دركنارم سروقدت چسود****گر بي تو از سرشك كنارم شمر بود

اي غيرت ستاره ز هجر تو تا به كي****شب تا به صبح چشمم اختر شمر بود

يك ره در آ به كلبه مسكين اگرچه تو****قدت بزرگ وكلبهٔ ما مختصر بود

چندين متاز توسن و دل را مكن خراب****زين فتنه ترسمت كه در آخر ضرر بود

آخر نه خانهٔ دل ما ملك پادشاست****داني كه شاه از همه جا باخبر بود

شاهنشه زمانه محمد شه آنكه مهر****هر صبح از سجود درش مفتخر بود

گيهان خداي آنكش در حل و عقد ملك****دستي قضا به قدرت و دستي قدر بود

ظل خدا خديو بشر كز طريق حق****داراي ملك و ملت خيرالبشر بود

د ر روزكين به نهب روان گفتئي اجل****تيغ خميده قامت او را پسر بود

گردون به كاخ دولت او چيست قبه ايست****گيتي ز ملك شوكت او يك اثر بود

جوييست از محيط عطايش هرآنچه يم****خشك و ترش به خوان كرم ماحضر بود

از مهر او بهشت برينست يك ورق****وز قهر او لهيب سقر يك شرر بود

صدره به چرخ نازد خاك از براي آنك****رامش در او گزيده چنين تاجور بود

د ر روز رزم و بزم ز شمشير

و جام مي****دستش هماره حامله خير و شر بود

وقتي كه جام جويد گوهرفشان شود****وقتي كه تيغ گيرد دشمن شكر بود

هرجا به عودسوزي رامش طلب كند****هرجا به كينه توزي پرخاشخر بود

جامش مواليان را كوثر شود به طعم****تيغش مخالفان را سوزان سقر بود

تا از پس شكوفه شجر بارور شود****يارب نهال دولت او بارور بود

بود

بجز از چشم او نديده كسي****ترك بي باده در خمار بود

وصف چهرش نگفته دفتر من****همچو ارژنگ پرنگار بود

به لب لعل او اشارت كرد****كلك من زان شكرنثار بود

وصف چشمش نموده ام زانرو****سخنم سحر آشكار بود

ديده روي ستاره كردارش****چشمم از آن ستاره بار بود

به خيال دو زلف و سبز خطش****خاطرم پر ز مور و مار بود

فكر مژگانش در دلم بگذشت****سينه ام زان سبب فكار بود

ديدم آن روي كاو مرا ديگر****نه گلستان نه نوبهار بود

كز بهار و چمن فراغت نه****هركرا چشم پرنگار بود

كي چميدن كند چو قامت يار****سرو گيرم به جويبار بود

كي دميدن كند چو طلعت دوست****لاله گيرم كه در ايار بود

كي بود همچو ترك من خندان****كبك گيرم به كوهسار بود

كي خرام آورد چو دلبر من****گيرم آهو به هر ديار بود

گفتم از چشم همچو اوست گوزن****كي قدح گير و ميگسار بود

در خرامست گر تذرو چو دوست****كي زره پوش و كين گذار بود

ترك من نوش جان و نوش لبست****خاصه وقتي كه باده خوار بود

وقتي ار شورشي كند سهلست****كانهم از تلخي عقار بود

كبك وگور وگوزن و نيك تذرو****يار خوشتر ز هر چهار بود

گلشني نوشكفته است و ليك****هركنارش دو صد هزار بود

سر نهد در كف ارادت او****هر كرا در كف اختيار بود

دلفريبست گاه بردن دل****حيله پرداز و سحركار بود

زره رستمست زلفش و دل****همچو خود سفنديار بود

سنگ در سنگ سنگ در دل كوه****واو بر اين هر سه كامگار بود

ليك سنگش به زير سيم نهان****كوه سيمينش در ازار بود

كشد اين كوه را به هر طرفي****با مياني كه موي وار بود

تن ما نيست آن ميان نحيف****اينقدر از چه بردبار بود

وين عجب كش گه خرام آن كوه****همچو سيماب بيقرار بود

راست پنداري از نهيب ملك****پيكر خصم نابكار بود

دادگر آفتاب ملك و ملك****كش فلك خنگ راهوار بود

شاه فيروز فر فريدون شه****كافريدونش پرده دار بود

آنكه در پيش شير شادروانش****بي روان