قیام مبدّل گردید.در پرتو آن قیام، رخنه ای در جبهه متحد خصم اموی پدید آمد و اوّلین درگیری های ِ ساختگی و واقعی را در میان آنان به وجود آورد. اظهارات یزید در نکوهش ابن زیاد، برخوردهای خانوادگی بین زنان و مادران خاندان اموی با شوهران وفرزندانشان و... نمونه هایی از این مواردند. در ندامت و تأسف و اعتراض عده ای از شرکت جویان در سپاه اموی، نکاتی در منابع تاریخ نقل شده است.اوّلین زمزمه های اعتراض در روزهای اوّل حادثه، شنیده شد. از سوی صحابه و تابعین، عمل کرد امویان ناپسند دانسته شد. مردم کوفه و شام و مناطق میان راه درسوگ واقعه سهیم شدند، در کوفه با اعتراض عبدالله بن عفیف قیامی نه چندان وسیع، امّا هشدار دهنده، رُخ داد. در مدیه، شیون و ناله شهر را فرا گرفت.در این میان، اهل بیت حسین سازماندهان اعتراض بودند، خطبه های آنان شعله های گداخته در خشم نهفته مردم بود. خطابه های امام سجاد، زینب کبرا و...تأثیری حساس و بازماندنی در جاودانگی حادثه داشتند. مورخان گفته اند:«بعد از هر خطبه ای، مردم با گریه و نوحه، به ضجّه و زاری می پرداختند و زنان، موهایشان را پریشان می کردند...»این مجموعه، اوّلین عقب نشینی ها را در کاخ رفیع فرعونی اموی همراه داشت.اجازه اقامه عزا به اهل بیت در شام، بازگشت محترمانه کاروان از شام به مدینه و... از آن جمله اند. امّا حادثه عاشورا در پرده این تزویرها مدفون نماند. واقعه گدازنده تر از آن بود که عذر و مداهنه، آن را به فراموشی سپرد. اهل بیت پیامبر (ص) در سوگواری ماندند و آتش در خانه هایشان افروخته نشد و رنگ سیاه ماتم، از آنان رخت برنبست.مادران و زنان سوگوار واقعه عاشورا اندوه حادثه را

نگاه داشتند. رباب، همسر حسین بن علی (ع) یک سال در بیابان و بدون خانه و سقف زیست، تا یادآور پیکر بی پناه همسرش باشد. سوگ ام البنین، دشمنان قسی ّ القلب خاندان هاشمی را از جا می کند و این رویدادها و تصویرها، ترسیم بدیع از روایت کربلا بود. آنان که این واقعه را ندیده بودند،در این نمودارها آن رخ داد حزن انگیز را به اندوه عبرت و دریغ نشستند و در خاطر و باورشان، نشاندند.نهضت های توّابین، قیام مردم مدینه، شورش مختار و... از شعله عاشورا پرتو گرفتند و در ترکیب خون و پیام آن، فرصت حضور یافتند. در نهضت توّابین، شراره بلند آن، نمایان بود. قیام کنندگان در کنار مزار حسینی چندان گریستند که گفته شد: بیش از آن روز، در کنار آن مزار گریه ای چنین، دیده نشد. آنان خونابه دل را از دیدگاه بیرون ریخته و غم ِ ماندن و در کنار حسین (ع) نبودن را، با توبه ای خونین جبران کردند. آنان درخون خویش خضاب کردند و با جان خود وداع نمودند و در صحنه جهاد، شعار «یالثارات الحسین» را با خروش می سرودند. گرچه آن نهضت در خون تپید، امّا بار عاطفی - حماسی قیام عاشورا را یادآور شد و در وجدان امّت شیعی، به یادگار نهاد که اثری کم بها بود.با این اعتراضات، شاخه سفیانی باند اموی، زمینه دوام نیافت.فرزند یزید، ا زکردار نیاکان، تبری جست و واقعه عاشورا را شرمساری خاندان خویش دانست امّا حادثه عاشورا از نهضت علیه یک شاخه و یا یک نظام حکومتی،خارج شده بود. عاشورا از قالب ها و ظاهرها گذر کرده و در باطن فرهنگ دینی، ره یافته بود، کربلا و شهادت،

دو واژه هم آوا شدند. یاد عاشورا تب و تاب شهادت را می آفرید. در قیام های منتهی به سقوط سلطنت اموی، رگه های آثار قیام عاشورا، پدیدار بود. در جنبش زید و فرزند او، تلالؤ خون رنگ آفتاب حسینی رُخ نمود.در قیام اعتراض آمیز خراسانیان - که به خلافت عبّاسیان انجامید - دعوت به اهل بیت، جذب قلوب می کرد و یاد مظلومیّت حسینی، عواطف و احساسات را بر می انگیخت. به نوشته امیر علی:«واژه «اهل بیت» سحر و افسونی را می ماند که دل ِ گروه های گوناگون مردم را گردآورد و آنان را در لوای پرچم سیاه (رأیت قیام) قرار داد»سلطنت جدید (خلافت عبّاسی) به آن وفادار نماند. هنوز چندی نگذشته بود که عاشورا و ملوکیّت، در دو جبهه مقابل قرار گرفتند. خلفای عبّاسی به انهدام مزار و منع زوارحسینی کوشیدند و کار پیشینیان را دنبال کردند. کربلا و عاشورا، جبهه معارض آنان بود،رنگ سیاه و سبز نمی شناخت، با باطن و هویّت حکومت ها کار داشت. بی رونقی مزار، از رونق آن نمی کاست. خالص ترین و زیباترین نمایه های عشق و شیفتگی را در این تاریخ، مظلومان شیعی به یادگار نهادند. در این روزگار بود که کربلا، حج اصغر شد و در عرفات آن صحرای بی نام و نشان، مرد و زن در جوّ بیم و هراس، در احرام خونین بودند.در روزگار عبّاسیان نهضت های گوناگون از قیام عاشورا مدد گرفتند. در قیام ابوالسرایا - در زمان خلافت مأمون - این تأثیرپذیری نمایان بود. گفته اند: «او با سپاه به کربلا آمد و در جوار مزار امام جای گرفت و از اهل بیت و ظلم های رفته بر آنان،سخن گفت».این نمونه، نشانه ای از آن بود که مزار امام، میقات قیام

بود. قدرت مندان، آن را به کینه گرفتند و با عاشورا و سنّت آن، ناسازگاری نشان دادند.در دوره افول قدرت عبّاسی و حاکمیّت آل بویه، احیای عاشورا از ممنوعیّت درآمد.در سلطنت فاطمیین نیز، بزرگ داشت آن حادثه، مرسوم شد. در هر دو نقطه، این رسم پایدار نماند، با سقوط آل بویه و صعود سلجوقیان به قدرت، رسم پیشین زنده شد و در منطقه مصر، سرنگونی فاطمیان به دست ایّوبیان، آن رسم و سنّت را برچید. امّا این دوره ها فرصت بسط و شمول سنّت عاشورا بود و بایستی آن را دوره هایی مبارک برای احیای خاطر عاشورا دانست.این فرصت ها، دوره رسمی شدن سنّت عاشورا نیست. آن را نبایستی با این زاویه دید و متهم و محکوم کرد. عناصر عاشورا و کربلا و شهادت، نیازمند آن بودند که در دوره های آرام، جذب نیرو کنند و به بسط و شمول در معتقدات و روان نسل جدید جهان اسلام بپردازند. نسلی که در دوره انبساط خودگرایی و اوج تمدّن اسلامی می زیست و کم و بیش از گذشته تلخ تاریخ سلطنت، بی اطلاع و یا کم اطلاع بود. دوره آل بویه و فاطمیین،فرصت هایی بودند که این تبلیغ، میسور شد. آن نسل، کم و بیش دریافتند که در گذشته تاریخ چه انجام شده و آن گذشته، چگونه به حال، پیوند می خورد و هویتی مستقل و جدید را می طلبد.این سخن، در دوره های اخیر نیز صادق است. صفویان در پرداخت به قالب عاطفی عاشورا تلاش کردند هر چند آن را در بُعد حماسی کم بها انگاشتند، امّا این دوره فرصت، زمینه ای شد که جان سکنا گزین در این مرز و بوم، با نام و یاد و

تربت و بوی حسینی، هم آمیز شود و چنین شد که حسین و عاشورا در میان جمعیّتی هماره در تبعید ورنج، محدود نبود، بلکه اکثریتی عظیم را در برگرفت و بسیاری از خیزش ها و تلاش ها از میان نسل این اکثریت، جوانه زد و رُخ نمود. این سخن به معنای تطهیر صفویان نیست.آنان در سلسله ملوکیّت و پادشاهی می زیستند و با دیانت، نیامیختند، امّا نبایستی ازبهره هایی که از آن دوره گرفته شد، غافل ماند. تشیّع، پس از یک دوره جنگ و گریز، درعهد صفویه تمرکز یافت و این مرکزیّت، به باروری و گردآوری میراث هزار ساله شیعی انجامید.

می بایست مروّج حق باشد و حکومت را بپذیرد و با مسئولیت کامل انجام وظیفه کند.امام (ع) دریافت که حکمران جدید مردی است که از تربیت صحیح - که از نشانه های حکم رانان مردمی است - بهره ای نبرده و اعمال او موجب خفّت اسلام است.امام با حمایت از اصلاحات و قیامی مؤثر، حکم ران جدید را به مبارزه فرا خواند. با این هدف بی درنگ به دعوت مردم کوفه و عراق پاسخ مثبت داد.در این جا می بایست تأمل کرد و به تصمیم امام حسین (ع) اندیشید. برخی از نویسندگان قیام امام حسین (ع) یک «خلیفه مقبول» را نوعی بی سیاستی می دانند و معتقدند که مقابله با قدرت امویان بدون آمادگی کافی یک اشتباه بوده است. به نظر آنها این عمل بیشتر «جاه طلبانه» بوده است تا عاقلانه. آنان معتقدند که امام بسان دولتمردان عمل نکرده و نگرش ایشان نسبت به این قضیه عاقلانه نبوده است. بنا به گفته خود یزید،امام حسین (ع) آن آیه قرآن کریم را از یاد برده بود که می فرماید: «خداوند که مالک همه چیز است قدرت را به هر آن کس که بخواهد می بخشد و از هر که بخواهد دریغ می کند،مقصود یزید آن بود که خداوند اراده کرده بود که او (یزید) رهبر حکومت اسلامی باشد.پاسخ این است: اسلام و واقع گرایی ای که اسلام منادی آن است این دستاویزها را نمی پذیرد. آنان واقع بین نمی تواند بفهمد که این مکتب به اصطلاح پیشرفته فکری نوظهور در تاریخ اسلام به چه دلیل امام حسین (ع) را مسئول این واقعه شوم قلمداد می کند و چگونه عمل یزید را توجیه می کند. آیا منظور این افراد آن است که تمامی قیام ، تفکر و عمل امام

حسین (ع)، در آن برهه حساس تاریخی سیاسی اسلام اشتباه محض بوده است؟ آیا قیام علیه حاکمی که جلوسش بر تخت از پیش و به نحو مشکوکی تعیین شده بود بی سیاستی بود؟ اگر حب ّ قدرت انگیزه قیام امام بود، آن حضرت ابتدا کسانی راگرد خود جمع می کرد که از نظر عقیدتی موافق او بودند. امام حسین (ع) مشاهده کرد که بخشی از جامعه مسلمانان در شمال زیر نظر حکومتی اداره می شد که آشکارا تعالیم وسنّت حضرت پیامبر (ص) را نفی می کرد، آیا اعتراض و مبارزه علیه چنین حکومتی،عاقلانه و شایسته یک دولتمرد نبود؟ مردم متّقی و صلح دوست را با اعمال شریرانه و به زور ارعاب وادار به بیعت کرده بودند. آیا امام (ع) نباید به مسئولان هشدار می داد؟ امام پیش بینی کرد که اگر ایمان به قدرت حیاتی و ویژگی اسلام نابود شود، نسل های آینده نخواهند توانست تصور کنند که اسلام اوّلیه چه بوده و چگونه نظامی داشته است. آیا این پیش بینی درست نبود؟ و بالا´خره تمسّک یزید به قرآن مجید برای توجیه رفتارش نسبت به خاندان بنی فاطمه و حامیان آنها حرکتی سیاست مدارانه بود تا کینه و عناد او را پنهان کند.ظاهراً هنگامی که سر سید الشهداء را به یزید نشان دادند، او آیه: (قل اللهم ّ مالک ِ المُلک..) را خوانده است. کنایه از آن که امام حسین (ع) این مسئله را «نادیده» گرفته است که خداوند مالک کاینات است و قدرت را به هر که بخواهد واگذار می کند. امّا یزیدخود از همان آغاز حکومت با مخالفت، اعتقاد به عظمت پروردگار را زیرپا گذاشته بود و تنها معتقد به یک چیز بود و آن این

که وی برگزیده پروردگار است. امام حسین (ع) بارها به او و دیگران یادآور شده بود که اصول قرآن باید در تمام شؤون زندگی اعمال شود، نه فقط در بخشی از آن. یزید آشکارا در گمراهی بود. پیوندهای امام حسین (ع) با حضرت محمّد (ص)، وارستگی شخصی او شناخت اصول اسلام و خود وجود او در اوج وقایع هراس انگیز دمشق سبب شد که آن حضرت برای نجات کشتی جامعه و حکومت که درحال غرق شدن بود، مسئولانه اقدام کند.

مقتول ٍ وبین مُشَرّدِما حُجّه ُ المستبشرین بقتله بالامس أو ما عذر اهل المسجدمردم در امنیّت به سر برند و اهل بیت پیامبریا در خون تپیده اند و یا آواره عذر شادمان دیروز شهادت او (زید)و بهانه مسجدیان (در سکوت) چیست؟ابو ثمیله، با این سرود اشاره ای آشکار به واقعه عاشورا داشت و آن حادثه را درخاطره ها به یاد می آورد.در روزگار امام صادق (ع) بهره وری از حادثه عاشورا در شعر شیعی نمایان تر شد وآن امام همام، به این حضور، عنایت ویژه داشتند. گفته اند: جعفر بن عفان، به محضر امام آمد و حضرت صادق (ع) او را نزدیک خواند و فرمود: ابی جعفر به من گفته اند که تو در رابطه با حسین (ع) شعر می گویی و نیک می سرایی، لذا برای من برخی از اشعارت را بخوان و او چنین خواند:لبیک علی الاسلام من کان باکیاً فقد ضیّعت احکامه واستحلّت غداه حسین للرماح دریئه وقد نهلت منه السیوف وعلت وغودر فی الصحراء لحماً مبدداً علیه عتاق الطیر باتت وظلّت احکام الهی، ضایع و محرّمات او حلال شده است.بامدادان، حسین هدف نیزه های نوآموزان بودشمشیرها از او سیراب شد و بالا رفت او رها شد در صحرا چون گوشت پراکنده که بر آن مرغان شکاری صبح و شام سپری کردندهم چنین از آن امام (ع) نقل شده است که به عماره فرمودند:در باره حسین (ع) شعری بخوان و او می گوید: من شعری را خواندم و حضرت گریست. شعر دیگری را طلب کرد و دو مرتبه اشک ریخت و هم چنان من شعر خواندم و او گریه کرد تا نوای گریه را از تمام خانه شنیدم.این وقایع نشان می دهد که چگونه ائمه: اهتمام داشتند که عاشورا را در صحنه ادبیات شیعی، زنده

نگه دارند و از طریق ذوق و هنر، ذائقه انسانی را با خون و عطر عاشورا آشنا کنند.از شاعران دیگر آن دوره سیّد حمیری است که در خدمت صادق (ع) چنین سرود:امرر علی جدث الحسین فقل لا عظمه الزکیه ما اعظما مازلت من وطفاء ساکبه رویه در پایان قصیده بود که صدای گریه و ناله از بیت امام (ع) برخاست. این هم نوایی حکایتی بود از تأثیر شعر شیعی و تشویق بیت معصومین: از شاعرانی که استعداد خویش در خدمت حماسه عاشورا قرار دادند.منصور نمری - از شاعران دیگر این دوره - سروده بود:تقتل ذریه النبی ویر جون جنان الخلود للقاتل ویلک یا قاتل الحسین لقد بؤت بحمل ینؤ بالحامل ما الشک عندی فی کفر قاتله لکننی قد اشک فی الخاذل وای بر شما! نواده های پیامبر کشته می شوندآن گاه برای قاتلانشان بهشت جاویدان آرزو می کنندبدا به حال تو ای قاتل حسین!بار گناهی که به دوش می کشی، گران و تحمّل ناپذیر است من در کفر قاتل او شک ندارم تردیدم در کفر آنان است که او را در صحنه نبرد، تنهاگذاردند.بدین گونه شاعر شیعی، تفکّر ترویج یافته را با تردید و نفی مواجه می نماید. او حکایت از جوّ فتنه آلودی می کند که قاتلان و کشتارکنندگان، تطهیر شده اند و حاکمیّت،اذهان ساده و بسیط را ربوده است. در این مقام، شعر شیعی است که نه تنها جبهه معارض حسینی، که صحنه عریض و طویل قافله سکوت را نیز با سؤال مواجه می کند.دعبل، شاعر شهید شیعه نیز با این برداشت ها، حادثه عاشورا را عنصر اصلی شعر حماسی می سازد. در قصیده تائیه سرود:مدارس آیات خلت من تلاوه ومنزل الوحی مقفر العرصات افاطم لو خلت الحسین مجدلاً وقد مات عطشائناً بشط ّ فرات اذن للطمت الخدّ فاطم

عنده واجریت دمع العین فی الوجنات أفاطم قومی یا بنه الخیر واندبی نجوم سماوات بأرض فلاه دیار رسول الله اصبحن بلقعاً وآل زیاد تسکن الحجرات مدارس آیات الهی از تلاوت کننده خالی گشته اندو جایگاه وحی الهی به دیار خشک و تهی مبدّل شده است.ای فاطمه! اگر با حسین بر زمین افتاده تنها شدی در حالی که تشنه در کنار شط فرات به درود گفت در آن گاه ای فاطمه! بر چهره چنگ می زدی و اشک دیده رابر گونه ها فرو می ریختی ای فاطمه! ای دختر نیکی! برخیز و گریه و ناله کن ستارگان آسمان بر زمین سرزمین رسول خدا کویر گون است و آل زیاد در قصرهای سنگی سکونت گزیده اندشاعر شیعی در این بستر سوز و گداز، عاشقانه سرود. جاودانگی جوشش خون حسینی را در بهارستان ادبیّات شیعی نمایان ساخت و شعر شیعه را بیان سوز و درد نسل مظلوم قرار داد.احمد امین، نگاشته است: ادبیات شیعی، ادبیاتی عاطفی و با سوز و گداز است و آن را، از ادبیات خوارج، که شعری حماسی است، جدا می داند.این نظر مورد تصدیق نیست، زیرا شعر شیعی، عاطفه و حماسه را درهم آمیخته است. آن روزگار، سوگ و سرشک در خدمت نهضت قرار داشت. آن گاه که شاعران شیعی از تضییع احکام الهی سخن می گفتند، آیا جز حماسه و خیزش می توان نام دیگر بر آن نهاد. آن زمان که شاعر شیعی سکوت اهل مسجد را در حوادث واقع بر اهل بیت پیامبر (ص) یاد می آورد، جز خروش خشم علیه حکّام، نامی دیگر داشت؟ آیا بیهوده بودکه شاعری چون دعبل، چهل سال دار خویش را بر دوش می کشید؟بنابر این، بایستی امتیاز شعر شیعی را از شعر معتزلی، که خردگرایانه بود، و شعر خوارج، که

حماسی و برانگیزاننده بود، در ترکیب خرد و عشق و حماسه داشت. در این میان عاشورا به عواطف و انگیزه های قیام، میدان حضور داد و شعر شیعی را، سرشار از عناصر آن ساخت.

تلقی، نهضت معاصر را رهبری و ارزیابی می کردند. ایشان جز در پرتو این پیوستگی، توفیق نهضت را غیر ممکن می یافتند. در نامه ای از نجف به اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا مرقوم فرمودند:پانزده خرداد که مصادف با دوازده محرم بود، سند زنده مخالفت شجاعانه ملّت ایران در مقابل استبداد عمّال اجانب و در قبال استعمار چپ و راست بود و از شعله های فروزان نهضت سیّد مظلومان، در مقابل دستگاه استبدادبنی امیّه - علیهم اللعنه - بود. فداکاری ملّت شجاع و متدین ایران در سایه فداکاری حضرت سیّد الشهداء (ع) بود. باید در پناه قضیّه بزرگ عاشورا، محرم و پانزده خرداد زنده و جاوید بماند» در مدید ایّام نهضت هماوایی، علنی تر شد. قیام 15 خرداد در محرّم رُخ داد.سخنرانی امام در عاشورای 42، برای اوّلین بار در نهضت روحانیّت، شخص شاه را مورد تهاجم قرار داد. در آن سخنرانی پرشکوه، هشدار و تهدید کردند:«من به تو نصیحت می کنم: دست از این اعمال و رویه بردار».در همان سخنرانی فرمودند:«عدّه ای از وعاظ و خطبای تهران را برده اند سازمان امنیّت و تهدید کرده اند که از سه موضوع حرف نزنند: از شاه بدگویی نکنند، به اسرائیل حمله نکنند و نگویند که اسلام در خطر است.تمام درگیری ها و اختلافات ما در همین سه موضوع نهفته است. اگر از این سه موضوع بگذریم، دیگر اختلافی نداریم»بدین گونه عاشورا، بستر جریان صحیح نهضت بود تا جهت گیری اصلی را بنمایاند. هواداران راستین خویش را گردآورد و تپش و خیزش را در آنان بیافریند. واقعه قیام قم در سال 57، در ماه محرّم رُخ داد و این ادّعا را مجدداً مبرهن ساخت. امام با این دریافت، در گرامی داشت

آن واقعه نوشتند:«ماهی که خون بر شمشیر پیروز شد... ماهی که به نسل ها در طول تاریخ، راه پیروزی بر سر نیزه را آموخت. ماهی که شکست ابرقدرت ها را در مقابل کلمه حق به اثبات رساند...اکنون که ماه محرم چون شمشیر الهی در دست سربازان اسلام و روحانیون معظم و خطبای محترم و شیعیان عالی مقام سیّد الشهداء است، باید حدّ اعلای استفاده از آن را بنماید».شعارهای انقلاب از نهضت حسینی الهام می یافت.آن گفتارها، کلام بیگانه ای نبود تا هاضمه نهضت آن را نپذیرد، صدها سال با آن خو گرفته بود و نسل های متمادی آن حوادث را در یاد نسل آینده، به یادگار نهادند و چنین شد که شعارهای انقلاب اسلامی با امواج وجودی عواطف و شعور ملّت هماهنگ شد و شتاب نهضت را پدید آورد.شعار: «نهضت ما حسینی، رهبر ما خمینی» و ده ها شعار مشابه، از این الگوگیری حکایت داشت.پس از پیروزی و تهاجم گرایش های گروهی، امام از این اصالت دفاع کردند و در لزوم احیا و استمرار سنّت عاشورا تأکید ورزیدند. آن بزرگوار، مسجد و حسینیه ها را متلازم می یافتند. عبادت و عشق و حماسه را در تلقین و تلفیق این دو مرکز می توان یافت. اگر در جامعه شیعی، سنّت عاشورا به فراموشی سپرده شود، راز بقای تشیع در خطر خواهد افتاد وبا این تلقیّات واقع بینانه، در اوج وقایع لانه جاسوسی و پیدایش روح حماسی ضدّ آمریکایی، امام در محرّم سال 58، در لزوم گرامی داشت شعائر عاشورا، کوبنده ترین و مبسوط ترین سخنان را ابراز فرمودند. در بخشی از آن سخنان آمده است: «ائمه، این قدر اصرار کردند به این که مجمع داشته باشید،گریه بکنید... برای این که حفظ

می کند این، (گریه وعزاداری) کیان مذهب ما را، این دسته جاتی که در ایّام عاشورا راه می افتند، خیال نکنند که ما این را تبدیل می کنیم به راهپیمایی.... همان سینه زنی ها، همان نوحه خوانی، همان ها رمزپیروزی ماست. در سرتاسر کشور، مجلس روضه باشد. همه روضه بخوانند و همه گریه بکنند. از این هماهنگ تر چه ؟ شما در کجا سراغ دارید که یک ملّت این طور هماهنگ بشود؟ کی اینها را هماهنگ کرده؟ اینها را سیّد الشهداء هماهنگ کرده است».بدین گونه امام، تبیین فرمودند که نیروی انرژی زای انقلاب، اتکای به نهضت عاشورا است. مقاومت در یک جبهه نابرابر، جز درس آموزی از قیام کربلا ممکن نیست.در عرصه مقابله با استکبار جهانی، چه امید و مددی جز آن می توان داشت. اگر چنان اُسوه ای در یاد نباشد، دیر یا زود رعب و وحشت در دل نسل انقلاب، ره می یابد و آینده ای تیره و تار در باورها ترسیم می گردد. پایداری و استقامت در مقابل ظلمات متراکم فتنه و نیرنگ، کار آسانی نیست. پشتوانه ای مطمئن و آینده ای روشن می طلبد و نهضت عاشورا تضمین گر آن اتکا و امید است.

خاطر مرور کردند و همگان، مصیبت حسینی را جانمایه هزاران غم و درد نمودند. در تشییع گل های خونین،سرود غم گداز نینوا را نواختند و سرشک میلیون ها هم درد، نه در مصیبت امروز، که درعزای تاریخ مظلومیّت فرو ریختند.رزمندگان وصیت نامه های خویش را با یاد نهضت حسینی متبرک می کردند، از آن درس می گرفتند، آموزه های خویش را باز می گفتند و تفسیر آن حادثه را با زبان روشن و بی تکلّف بیان می کردند. کم تر پیام و خاطره و وصیت نامه ای از نام و یاد عاشورا، فارغ می توان دید. در نگاشته های یکی از این عزیزان می خوانیم:«تو ای حسین (ع) ای تو که معشوقی در مسلخ عشق،صدها عاشقت را به قربانگاه کشاندی، ای سیّد الشهدا (ع)که آخرین شب را از دشمن مهلت خواستی، نه برای وداع با دنیا، با تمام دنائت، که اسفل السافلین، بلکه برای وصال به عقبی با تمام عظمتش... امروز جوانان ما تو را رهنمون راه خویش ساخته اند»و یا در نوشته ای دیگر می یابیم:«خدایا! ما مکتب شهادت را از کسی آموختیم که فریاد«احلی من العسل» این انتخابش بر ما الگو گشت».به برکت عاشورا، ادبیات جنگ شکل یافت. در شعر و سرود و نقاشی و فیلم و تئاتر جنگ، حضور عناصر واقعه کربلا محسوس بود. شاعر جنگ می سرود:دیروزت اگر رو به قتال آوردیم در پاسخ تو زبان لال آوردیم امروز به خیمه گاه آن دعوت ناب صد علقمه لبیک زلال آوردیم بدین گونه شعر جنگ از عناصر عاشورا، مدد گرفت. آن حادثه را به روایت آورد و خون در کالبد امت، تزریق کرد. کربلا، یاد آشنایی بود که نسل نو را به سوی خود خواند و ذوق و هنر به کمک آن آمد. صحنه های خون و پیکار، یاد دشت

خونین کربلا را به خاطر آوردند و شاعران سرودند:دزفول به نینوای خون می ماند هر خانه به نخل سرنگون می ماندسکوت و قعود مخاطبان حسین (ع)، جانگداز بود و اینک انبوه بسیجیان، شوق آور نمود. در بیان شعر، لبیک نسل نو ترسیم گردید. آنان که در کربلا نزیستند، امّا شور آن،زیستن و مردنی دیگر به آنان داد. آنان گفتند:کربلا را خبر مرگ سواران سکوت مردم از حنجره امت ما می آیدشور شهادت طلبی را شعر جنگ از کربلا وام گرفت و حادثه عاشورا را در خدمت آن قرار داد. شاعر جنگ، از صدها و هزاران واقعه کمک می گرفت که در آن حادثه رُخ داد و از آن جمله:از کربلا می آیند، بی سر، ولی سرافراز در مکتب حسینی سرها طلایه دارست از دیدگاه بر در خون می چکد سراسر این آستان خاموش پوشیده از غبارست حلاج و دار معراج خونین ترین حماسه است ای خیل نابکاران، این قوم سر به دار است انبوه سر به دار، در پناه آن سر طلایه دار قوّت مقاومت یافت. نبرد طولانی و پر افت و خیز، جز در اقتدای به آن قیام، غیر میسور بود و این الگو واتکا، نعمت مبارک برای مقاومت امّت شد. نسل جنگ، پیام عاشورا را شنید و در راه آن مایه گذارد. حدیث عشق را از سؤال برون دانست و در میدان بلا، رقص خون کرد و خدا را خونی های خویش یافت. او در چهره خمینی، نوای مظلومیّت حسین را مکرر دید و در پاسخ آن، اهمال نکرد.شاعران، این دریافت را عرضه کردند:به هوش باش که تاریخ می شود تکرار صدا، صدای حسین است کز جماران است چاووشان جنگ و جهاد، از: «یک یا حسین دیگر» سخن گفتند و

داغداران عاشق،مرهم زخم هزار ساله را در حضور بی دریغ، درمان کردند. خون و بوی و یاد و تربت و مزار حسینی، دل بود و جان ستاند و از خاک گلگون، ستاره های فلک گردون ساخت تا بدرخشد و بمانند: (کل شی ء هالک الاّ وجهه).اینک برای امروز و روزهای دیگر، نبایستی از آن پشتوانه، غافل شد و در خود، تنید و از عاشورا برید. امّت مظلوم، با مکر و فریب و قدرت و تزویر، درگیر خواهد بود و در اوج ناکامی ها، یاد و خاطر حادثه کربلا، بانگ جَرَس غافلان است و امید بیداران.

گفتن و نوشتن و شنیدن نیست بلکه برای اجرا و عمل است.» آنان در صحنه پیکار حضور یافتند و با آفریدن حماسه ای عظیم تعهّد خود را به انجام رسانیدند.اینک به اختصار به توضیح ارزش های اخلاقی نظیر مروّت، ایثار و فداکاری که برجستگی بیشتری دارند می پردازیم:

که وقتی از اسب بر زمین افتاد ابا عبدالله (ع) خون را از جلو چشمانش پاک کرد و صورتش را بر صورت وی گذاشت. این صورت بر صورت نهادن منحصر به همین غلام و فرزندش علی اکبر بود: «فَوضع َ خَدّه ُ علی خَدِّه... متبسّم الی ربّه...» صحنه خونین کربلا متضمّن پیام های اخلاقی، اجتماعی، توحیدی، اعتقادی، عرفانی، اندرزی و پرخاشگری است که با جانبازی های کم سال ترین (طفل شیرخوار ابا عبدالله (ع)) تا کهن سال ترین مرد (جابر بن عروه غفاری) و زن(زوجه عبدالله بن عمر کلبی) تجسّم پیداکرد و هر یک عهده دار نقشی بودند در آن روز هیچ کدام از اصحاب حسین (ع) در برابردشمن ضعفی از خود نشان ندادند، فرار نکردند و به سپاه دشمن نپیوستند.

برای حاکمیّت فرمان اساسی «امر به معروف و نهی از منکر» تا پای جان می ایستد خودش امر به معروف است و موجب می گردد که دیگران نیز به انجام امور شایسته راغب گردند. از جمله کسانی که حسین (ع) خود را به بالین آن رسانید ابو الفضل العباس بود. وی یادگار شجاعت امیرالمؤمنین (ع) است و مورد علاقه شدید ابی عبدالله (ع) که عبارت های عباس جانم،بنفسی انت (ای جان من به قربان تو) نشان گر دره محبّت اوست. عبّاس (ع) در آن هنگام که سرگرم پیکار است، برادر به حال انتظار ایستاده است که ناگهان فریاد مردانه ابا الفضل راشنید. خود را به بالین او رسانید از دیدن پیکر قطعه قطعه شده عبّاس و کشتار بی رحمانه یزیدیان به قدری منقلب گردید که «چهره حسین (ع) شکسته شد: «بان َ الانکسار فی وجه الحسین» از میان کسانی که حسین خود را به بالینشان رسانید هیچ کدام وضعی دل خراش تر و جانسوزتر از اباالفضل العباس (ع) نداشت.»هنگامی که فرزندان و اصحاب امام وظیفه خود را انجام دادند و دعوت حق راپاسخ گفتند و به درجه والای شهادت رسیدند، امام در حالی که ارواح پاک آنان را مورد خطاب قرار داد، پیروزی معنوی سپاه اسلام را به آنان نوید داده و نفرت و انزجار دایمی جهانیان را یادآور گردید: «ای ارواح پاک برخیزید، ستم گران و ناکسان را بنگرید که چگونه در عین غلبه متلاشی و مغلوب گشته اند و برای همیشه شکست خورده اند و برای ابد منفور گشته اند» ظاهراً از اصحاب و فرزندان امام به جز حضرت سجاد (ع) - که در بیماری به سر می برد - کسی باقی نماند. لذا خود حسین (ع) آماده رفتن

به قربان گاه شد.حضرت ابا عبدالله (ع) در دقیقه های آخر زندگانی خود آنان را از چنین پایانی بیم داد: «به خدا اگر مرا کشتید به جان یک دیگر می افتید و خون یک دیگر را می ریزید، امّا خدا به این کیفر بر شما بسنده نخواهد کرد، عذابی سخت برای شما آماده خواهد ساخت.»امام به خاطر پاسداری از حریم مقدّس اسلام و ارزش های گران بهای آن در هیچ شرایطی جزع و بی تابی نکرد و تسلیم قدرت طلبان و زورگویان جائر نشد و کشته شدن و اسارت خاندان را به جان خرید و به عهد خود وفا کرد و شهادت را عاشقانه پذیرا شد و به سوی محبوب شتافت. حسین (ع) با شهادت خود از یک سو راه مبارزه با بیدادگری، فساد و ناجوانمردی... را نشان داد و از سوی دیگر با خصلت های عالیه انسانی راه وصول به کمال و تقرّب به حق را آموخت و پرچم حقّانیت و عظمت تشیّع را به خواهرش زینب کبرا (س) سپرد.

چگونه تحت تأثیر نفس پر فریب قرار گرفتند و بازیچه امیال جنایت کاری شدند و ننگ کشتن فرزند پیغمبر را بردوش کشیدند و برای همیشه به عذاب الهی گرفتار شدند. زینب (س) خطابه خود را بدین گونه آغاز می کند:«هرگز اشک های شما خشک نشود و شیونتان آرام نگیرد...ننگ کشتن نواده خاتم پیغمبران و سالار فرستادگان را چگونه می توانید بشویید؟»آری اسرای دودمان رسول اکرم (ص) با تبلیغات سوء عمّال یزید به عنوان خارجی به کوفه وارد شدند امّا «آنها هرگز به صورت یک جمعیت شکست خورده درنیامدند و دنبال همان هدف حسینی بودند.» زینب (س) بانوی خردمند بنی هاشم با تکیه به نیروی معنوی و عظمت روحی اش ترسی به خود راه نداد و با کمال شجاعت کوفیان عهدشکن و ابن زیاد پلید بی رحم سرکش و یزید مقتدر مستبدّ تبه کار را رسوا کرد.

اسلامی همّت گماشت و به پرورش فرزندی که پس از وی به امر خدا امام خواهد بود توجّه داشت و «از تربیت فرزند دیگر خویش زید بن علی بن الحسین (ع) که به عنوان پرچمدار انقلاب خونین دیگر زیر نظر امام خود باید به پاخیزند تا تبلور عاشورا کاستن نگیرد غافل نبود.» حادثه عاشورا و نهضت امام حسین بسان خورشیدی سرچشمه فیض بخشی در عرصه ها و سطوح مختلف برای آزادگان - به ویژه شیعیان - گردید. خون «مطهّر حسین (ع) و یارانش بر زمین ریخت، امّا از آن خون درخت آزادی و آزادگی رویید... و این نهضت سرچشمه صدها نهضت دیگر شد که در تاریخ اسلام پدید آمد مانند: نهضت توّابین،مختار ثقفی، زید بن حسن، شهدای فخ و... و تا هم اکنون نیز هر نهضتی که علیه ستم و تباهی و روش های بیدارگرانه در دنیای اسلام و شیعه پا می گیرد.»

است که سوره «الفجر» سوره «الحسین»نامگذاری شده است.از امام صادق (ع) نقل شده است که این سوره درباره حسین (ع) نازل شده و سوره حسین (ع) است و چون آن جناب با اخلاص کامل در راه خدا خاندان و اموالش را فدا نمود، بااطمینان و اشتیاق فراوان به دیدار معبود خود شتافت و مصداق واقعی «نفس مطمئنه» واقع شد و در نزد پروردگار در جوار رحمتش قرار گرفت. لذا امام صادق (ع) فرمود: مقصود از«نفس مطمئنه» حسین و یاران اوست که صاحب نفس مطمئنه اند که در روز قیامت رضوان خدا برای ایشان است و خداوند از ایشان راضی است.او کسی است که با نیل به درجه رفیع شهادت جاودانگی یافت، به میزانی که در راه موضوعی فدا و فانی می شود ارزش آن را به خود می گیرد و کسب می نماید.حسین بن علی (ع) کسی است که تمام هستی و متعلقات خویش را با اخلاص در راه خدا که اصل و منشأ تمام کمالات و تقدّس هاست، فدا و فانی نموده است. پس جای شگفتی نیست که بگوییم تمام تقدّس ها و کمالات و جاودانگی به وجود فدا شده اش انتقال یافته است هم چنین بی جهت نیست که محبّت و عشق به آن حضرت در دل های مؤمنان جایگزین شده به همان گونه که محبّت و علاقه به خداوند در آن دل ها جای دارد.از رسول اکرم (ص) نقل شده است: «همانا برای شهادت حسین (ع) حرارتی وجود دارد که هیچ گاه سرد نمی شود.» و نیز فرمود: «برای حسین (ع) در دل های مؤمنان محبّتی است.»آری! حضرت سید الشهداء (ع) - که از روی خلوص به پیشگاه معبود خویش سر عبودیّت فرود آورده و بر آن

مداومت ورزیده - به اوج کمال و قرب ذی الجلال رسیده و آن قدر شرافت و قداست پیدا کرده که صحیح است او را به خدا نسبت دهند، مثلاً بگویند: دست او دست خدا، خون او خون خدا و گوش و زبان و چشم او گوش و زبان و چشم خداست و این بدان جهت است که توجه به خدا، فداشدن در راه او و استمرار بر طاعتش،چنان انقلابی در وی به وجود آورد که عظمت خداوندی به او نسبت داده می شود، زیرا او از معنویت ارتباط با خداوند متأثّر گشته است. در این باره حدیثی از امام باقر (ع) نقل شده است که همین معنا را می رساند و می فهماند که آدمی با رشته ارتباط و بندگی خالصانه خدا به مقامی می رسد که در فکر نگنجد و شرافت و قداست و ابدیت ذات اقدس ربوبی او را متأثّر می سازد و آن خصوصیات به او انتقال می یابد:«... ان الله جل ّ جلاله قال: ما تقرّب الی ّ عبد من عبادی بشی ءٍ أحب ُّ الی ّ ممّاافترضت علیه وانّه یتقرب الی ّ بالنافله حتّی أُحِبّه فاذا احببته کنت ُ سمعه الذی یسمع ُ به و بصره الذی یبصر به ولسانه الذی ینطق به ویده الّتی یبطش بها، ان دعائی اجبته و ان سألنی أعطیته».حسین بن علی (ع) که در راه خدا و در راه افکار عالیه اش شهید شد وجود مادّی خود را نفی کرد اما به صورت منبع فضیلت و مرکز شرافت و عظمت وجود جاودانه خود را اثبات نمود عقل و دین حکم می کند که بزرگان و افراد برگزیده را در حال حیات و ممات ارج نهیم و آنان را دوست بداریم و از

یاد نبریم و در سالروز وفات و شهادتشان مجالس یادبود برپا کنیم، به ویژه که آن شخص تمام هستی خودش را در طبق اخلاص نهاده و از هیچ فداکاری در راه خدا دریغ نورزیده باشد.از این جهت است که در اقطار مختلف اسلامی به نام آن حضرت اقامه مجالس می کنند و چنین نیست که تکریم و تعظیم آن حضرت اختصاص به شیعیان داشته باشد؛مثلاً در کشور مصر در روز ولادت آن حضرت و خواهر بزرگوارش حضرت زینب مجالس جشن و سرور برپا می دارند ودر باره فضایل ایشان قلم فرسایی می کنند و کتاب ها و مقاله ها می نویسند.حسین بن علی (ع) برای هدفی بس عالی در راه معبود خود با نفس نفیس جهاد نمود. برای احیای فضیلت، رافت و برقراری آزادی و بیداری بشر قیام کرد. پس سزاوار است که تمام جوامع انسانی - خواه مسلمان خواه غیر مسلمان - به پاس احترام و بزرگ داشت آن شخصیت عظیم الشأن سال روز شهادت آن حضرت را بزرگ به شمارند و به سوک و ماتم بنشینند.او ابر مرد عالم و شخصیّت بسیار بزرگواری است که تمام مکارم و فضایل را دارا بود؛ به گونه ای که ابعاد گسترده بسیار وسیع جودش همگان را متحیّر ساخته است.از لحاظ نسب نیز کسی به پایه امام حسین (ع) نمی رسد: جدّش رسول خدا، سیدالمرسلین و خاتم النبیین و پدرش علی مرتضی، سیّد الوصیین و مادرش فاطمه زهرا،سیده نساء العالمین و برادرش امام حسن مجتبی و عمویش جعفر طیار و عموی پدرش حمزه سید الشهداء است.فکر او بر محور ابدیت و ماورای محسوسات دور می زند. او شهادت را برگزید و منیّه را بر دنیّه و کرامت قداست را

بر لئامت اطاعت بدسگالان و نابکاران ترجیح داد.فرزند پیامبر (ص) چندان ثبات و استقامت و شجاعت و بردباری و صبر از خود بروز داده که نظر همه متفکّران و بزرگان را به خود جلب نموده و همگان در برابر عظمتش سر تعظیم فرود آورده اند. هر کس که در باره احوال و رفتار آن حضرت مطالعاتی داشته باشد غیر ممکن است مجذوب فضایل و شخصیّت او نگردد و از مصایبی که برای نجات اسلام و بشریت متحمل شده متأثر و اندهگین نشود.

نیز معرفی شده تا آنان نیز نتایجی را که بر این روز عظیم ترتّب می یابد درک کنندو آن را پاس دارند.در حدیث مناجات حضرت موسی (ع) آمده است که حضرت موسی (ع) عرض کرد:خدایا! به چه جهت امّت پیامبر خاتم را بر سایر امم برتری داده ای؟ خداوند فرمود: ده خصلت است که موجب برتری ایشان شده است. موسی (ع) گفت: آنها کدامند تا به بنی اسرائیل دستور دهم که به آنها عمل کنند؟ فرمود: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، جمعه،جماعت، قرائت علم و عاشورا. حضرت موسی (ع) پرسید: عاشورا چیست؟ فرمود: گریه کردن و خود را به گریه واداشتن بر سبط پیامبر خاتم است. از این حدیث برمی آید که اهمیّت دادن به عاشورا و بهره مند شدن از آثار آن روز عظیم، در ردیف صلاه و صوم و سایر مبانی مهم اسلامی است و این بدان جهت است که اگر واقعه عاشورا و شهادت فرزند پیامبر (ص) نبود از اسلام واقعی و صلاه و صوم و سایر ارکان اسلام اثری بر جای نمی ماند.

را به نمایش گذاشت. آیا امکان دارد این جانفشانی، برای نسل آینده عبرت آموز نباشد و به یادگار نماند؟ این پرسشی است که باید بدان پاسخ گفت.نخست: به نظر طرفداران احیای دین، قیام امام حسین (ع) الهام بخش کاروان گمراه شدگان در بازگشت به مسیر حق است. امام حسین (ع) سرمشق کسانی است که می کوشند مستضعفان را از قید حکومت های ستم پیشه آزاد کنند و برای انسان هایی که در پی رهایی از چنگال مستبدان هستند، کربلا تجلی گاه قدرت است.دوم: واقعه کربلا به انسان می آموزد که می بایست در مبارزه برای حقیقت و آزادی،جان خویش را نثار کند. امام حسین به بشریّت آموخت که حکومتی که بر بی عدالتی و استبداد استوار باشد سزاوار تبعیت نیست و بر مؤمنان فرض است که نقض بشر جلوگیری کنند.سوم: این حقیقت آشکار می شود که پیروان اسلام، آن زمان که مبارزه (علیه کفر و نادرستی) را آغاز می کنند نباید به نتایج آن بیندیشند. تنها شرط مبارزه آن است که مؤمن، با صداقت و خلوص، قدم به میدان مبارزه گذارد.چهارم: هنگامی که مجاهدی برای تفوق و برتری اسلام در تمام جوانب زندگی می کوشد، نباید اجازه دهد مشکلات یا فقدان وسایل او را از هدفش بازدارد. او با ایمانی راسخ به پروردگار و با گام های استوار می بایست در راهی که انتخاب کرده است پیش رود.پنجم: هنگامی که مسلمانی به مبارزه با نادرستی و ظلم برمی خیزد نباید به آنچه برای خود، خانواده و اموالش پیش خواهد آمد بیندیشد، زیرا ممکن است این مسائل خللی در کارش ایجاد کند. وی باید به خاطر داشته باشد که در پیمانی که با خدای خویش می بندد برای جلب رضای او و نیز

راه یافتن به بهشت از همه وابستگی های خویش می گذرد.ششم: ایستادگی امام حسین (ع) و دستاوردهای ایشان این اصل کلّی قرآن را اثبات کرد که وضع هیچ قومی بهتر نمی شود، مگر آن که خود برای دگرگونی وضع خویش به پاخیزند. به بیان دیگر: تغییر یک قوم بی آن که خطاها را از خود دور کنند و در برابربی عدالتی قیام کنند عملی نیست.هفتم: پیامدهای شهادت امام حسین (ع) به دنیا نشان داد که بنابه نص صریح قرآن مجید دروغ و نادرستی نابود می شود و پیروزی از آن حقیقت است. بی شک پیامدهای آنی مبارزه امام حسین (ع) فجیع و غم انگیز بوده است، امّا در نهایت امام (ع) و پیروان عدالت که ایشان را همراهی می کردند، افتخار و پیروزی را از آن خود ساختند و این مبارزه سرانجام با پیروزی حق خاتمه یافت.هشتم: وفاداری امام حسین (ع) به اسلام به عنوان دین و نظامی جهانی، اعلان جنگی بود به آنان که اسلام را به چهار دیواری مساجد محدود می کردند. آن حضرت صمیمانه معتقد بود که اسلام آن نور هدایتی است که جاه طلبی ها و امیال شخصی نمی بایست در اعمال قوانین آن و اشاعه آن نقش داشته باشد. لذا بنا به اعتقاد ایشان هدف اسلام، رشد بشر بود، نه استثمار او. لذا وظیفه هر مسلمان پارسا و پرهیزگار، در راه تحقق جهانی شدن اسلام، رها سازی اسلام از قید تنگ نظری ها و کوته فکری ها سیاسی بود که افراد خود محور و کوته بین برای آن ایجاد کرده بودند.کلام آخر آن که این ندا در صحرای کربلا طنین انداز شد که: «وفاداری به ستم کاران، بزرگ ترین جنایت ها است».