الله عليه و آله آنان را بهتر و برتر از پيامبران بنى اسرائيل دانستند ( عُلَماءُ اُمَّتى اَفضل مِن انبياءِ بنى اسرائيل ) . و اين تعبير را پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله بكار نبردند مگر به جهت اهميّت و عظمت و حسّاسيت كار و خدمت عالمان دين اسلام .

آنان كه از زرق و برقهاى فريبنده زندگى به تاءسّى از مولا و مقتدايشان حضرت اسداللّه الغالب علىّ بن ابيطالب ( عليه الصّلاة و السّلام ) چشم فرو بستند و يك عمر با زهد و تقوى و رياضتهاى معنوى زندگى كردند .

مربّى مردم عصر خويش شدند و مصلح جامعه خود . آنان كه مدافع حريم شريعت مقدّسه و پاسبان مرزهاى انديشه اسلامى بودند .

دين را نه آنطور كه خود مى پنداشتند و مى پسنديدند و نه براساس مطلوب و خواسته خود بلكه بر بنياد حقيقت ، واقعيّت و باطن دين و آنگونه كه هست نه آنگونه كه مى خواهيم معرفى مى نمودند .

و در اين راه چه زخم زبانها كه نشنيدند و چه بى مهريها وبى وفاييها كه نديدند . امّا سرزنشهاى خار مغيلان در عزم راسخ و اراده پولادين آنان كمترين تاءثيرى بجاى نگذاشت .

آنان كسانى بودند كه در برابر صاحبان زر و زور و تزوير سَرخَم ننمودند و مانند كوه در برابر قدرتهاى ظالم و مستبد ايستادند و اسير دام نيرنگ بازان دنيا نگشتند و قهرمان دوران خود بودند .

هم آنان كه در مقابله با دنياطلبان و دنياخواران سر تسليم فرود نياوردند ، در هنگام مناجات و عبادت كردگار عالميان وذت اقدس اله با تمام خضوع ، خشوع و تواضع ، سر

نياز به درگاه خالق بى نياز به زمين ، مى نهادند و دست التماس به جانب او به آسمان بلند مى نمودند و اشكها از ديدگان مى ريختند .

و هنوز شب ، صداى ناله هاى پرسوز و گداز انان را در دل خود نگاه داشته است .

آرى ! آنان تربيت شده مكتب آقا اميرالمؤ منينند كه شير روز و پارساى شب بود .

آنان در راه هدف نورانى خود ، مورد عنايات و الطاف الهى و توجّهات غيبى واقع شدند و ستر اسرار دريدند . حجابها از مقابل ديدگانش كنار رفت و ديدند آنچه را ديگران از مشاهده آن عاجز بودند و كاشف رازها و رمزها شدند .

علماء شيعه را به حقيقت بايد مصداق واقعى ( فِى الاَرضِ مَجهُول وَ فى السَّماءِ معروف : در زمين ، ناشناس و گمنام و در آسمان شناخته شده اند ) دانست .

تاريخ شيعه به داشتن چنين مردان بزرگ و وارسته تا ابد افتخار مى كند . آنان مشعلدار هدايت نوع بشر و علمدار مكتب مظلوم شيعه بودند .

و اين قطره اى است از درياى بى كران معرفت آن هاديان راستين امّت .

ورنه بيان تمام ابعاد و وجوه شخصيّتى و سيره و روش ومنش آنها مثنوى هفتاد من كاغذ مى شود كه :

آب دريا را اگر نتوان چشيد

هم به قدر تشنگى بايد چشيد

پس بياييم به گوشه هايى از زندگانى سراسر نورانيّت آن چهره هاى ملكوتى و جاودانه هميشه تاريخ نظرى بيفكنيم وبخوانيم : ( داستانهايى از علماء ) را . باشد كه مفيد و مؤ ثّر واقع شود . انشاءاللّه .

چهارشنبه هفتم ديماه 1379

برابر با اول ماه شوّال المكرّم 1421

(

عيد سعيد فطر )

تهران عليرضا خاتمى

)

( اِنّما يَخشى اللّهَ مِن عِبادِهِ العُلَماءُ )

همانا تنها مردمان عالِم خداترسند .

سوره فاطر : آيه 28

بعداً ادا مى كنم . يك ريال را برداشتم و از منزل خارج شدم . همين كه خواستم جنس مورد احتياج را خريدارى كنم با خود گفتم : از كجا معلوم كه من بتوانم اين قرض را بعداً ادا كنم ؟

در همين انديشه و ترديد بودم كه ناگهان تصميم قطعى گرفته و از خريد آن جنس صرف نظر نمودم و به منزل بازگشتم و آن يك ريال را سرجاى خود گذاشتم . ( 2 )

احوال آن نور در برابرشان قرار داشت . همين كه وارد مسجد شدند آن نور نيز از بين رفت .

( فَضلُ العالِمِ عَلَى العابدِ كَفَضْلى عَلى اُمَّتى )

فضيلت عالم بر عابد همانند فضيلت من است بر امّتم

رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نهج الفصاحة

كتابى كه شيخ جمال الدين المطهّر درباره اجتهاد تاءليف نموده برايم بياورد . او به داخل خانه رفت و آن كتاب را با كتاب ديگرى كه به گمانم در زمينه روايات بود آورد و به من داد .

چون از خواب برخاستم ديدم آن دو كتاب در كنار من است !

آرى اين كرامت از ناحيه روح مطهّر آن شهيد عظيم الشاءن پس از سپرى شدن يكصد و شصت و نه سال از سال شهادتش اتفاق افتاد .

عروه يا حاشيه بر تحرير الوسيله اينطور نوشته ام . ( 4 )

5 )

هميشگى ابتدا چند حديث و روايت اخلاقى و شرح و تفسير آنها و در انتهاى منبر روضه و توسّل به اهل بيت عليهم السلام .

عادت آن مرحوم اين بود كه هميشه موقع روضه خواندن همراه با گريه هاى مردم خود نيز با صداى بلند مى گريست .

آن بار نيز طبق عادت روضه را با گريه و زارى شروع نمود . در اثناء روضه متوجّه صداهاى گريه و ناله شد . با اينكه هيچ احدى در پاى منبر حاضر نبود .

اواخر ذكر دو نفر كه مشغول عبور از كنار مسجد بودند با شنيدن صداى حزين سيّد احمد آقا و نيز صداى گريه ها وارد مسجد مى شوند .

امّا با چشم خود متوجه مى شوند غير از روحانى روضه خوان كسى ديگر در مسجد نيست .

منبر آقاى بهشتى به پايان مى رسد ، همين كه آقا به قصد خروج نزديك آن دو نفر مى شود ضمن سلام مى پرسند :

آقا ما صداى گريه و زارى در هنگام روضه شما شنيدم امّا وقتى داخل شديم كسى را نديدم . به نظر شما صدا از كجا و چه كسانى بوده ؟ مرحوم آقاى بهشتى پس از اندكى تأ مّل و مكث مى گويند : شايد گريه ملائكه بوده ! ( 7 )

ابداً اجازه نمى دهم !

آية اللّه محمّد هادى معرفت از فضلاء حوزه علميّه قم از دورانى كه امام در عتبات تبعيد بودند چنين مى گويد :

يكدفعه در محضر امام خمينى رحمه الله عليه نشسته بوديم . عدّه اى از ايران آمده بودند و براى ايشان سهم امام آورده بودند . پول زيادى بود . در همان جلسه مى

خواستند پول را به خدمت ايشان بدهند .

آنها به امام گفتند : مى خواهيم در محل يك مسجد بسازيم . اجازه بدهيد مقدارى از اين پول را آنجا صرف كنيم .

ايشان با كمال صلابت و سختى گفتند : ابداً اجازه نمى دهم !

آنها التماس مى كردند . نوعاً انسان با كسى كه مى خواهد پولى بدهد تند نمى شود ولى امام تند شدند .

فرمودند : جزء شئون اسلامى مسلمانان هر منطقه است كه براى خودشان مسجدى بنا كنند . اين از شئون اسلامى مسلمانان است . مسلمانانى كه در مكانى زندگى مى كنند نبايد مسجد داشته باشند ؟ آيا مهرى را كه مى خواهى داخل جيب بگذارى وبا آن نماز بخوانى بايد من بخرم ؟ تو مى خواهى نماز بخوانى ، بايد مهرش را هم خودت بخرى . در يك منطقه اى كه عدّه اى مسلمان هستند نياز به مسجد دارند . من از سهم امام چطور اجازه بدهم كه شما در شئون زندگى خودتان مصرف كنيد ؟

بالاخره امام به آنها پول ندادند .

آن وقت فرمودند : آرى ! اگر يك منطقه اى فرض كنيد بهايى نشين باشد كه مسجد ساختن در آنجا براى دعوت به دين است ، تبليغ دين است آن حسابش جداست . مثل راه امام زمان عليه السلام مى شود . ( 8 )

. ديروقت است و موقع خواب و استراحت .

به ملاحظه اينكه خانواده ناراحت و بدخواب نشوند از كوبيدن در خوددارى مى كند . پشت در تكيه مى زند و منتظر مى ماند .

پس از لحظاتى همسر ايشان كه مشغول خواب و استراحت بوده اند در عالم رؤ يا مى بينند كه كسى به او مى گويد :

برخيز ! برخيز و در منزل را بگشاى !

همسر محترمه ميرزا جواد آقا از خواب بلند مى شود و در را باز مى كند و مى بيند ميرزا پشت در است .

سؤ ال مى كند : آقا ! حال كه از سفر آمده ايد پس چرا در نزديد ؟

آقا مى فرمايد : ديدم نيمه شب است و ديروقت ، نخواستم اسباب زحمت شما را فراهم كنم !

***

هرگز از كسى به بدى ياد نكرد و به احدى رخصت غيبت نمى داد .

اگر كسى به قصد غيبت لب مى تكاند مى فرمود :

يا بايد در گوش خود پنبه اى بگذارم كه اظهارات شما را نشنوم و يا از خدمتتان مرخص شوم ! ( 9 )

دلا معاش چنان كن كه گر بلغزد پاى

فرشته ات به دو دست دعا نگهدارد

نزديك صحن مطهّر يك اطاق در مسافرخانه اى تهيّه كرديم . آنجا نير معالجات مؤ ثر واقع نشد و من بى حال در بستر افتاده بودم . طبيبى از بغداد به كاظمين آوردند ولى معالجه وى نيز سودى نبخشيد .

تا آنجا كه ديدم حضرت عزرائيل وارد شد با لباس سفيد و چهره اى بسيار زيبا و خوشرو و بعد از آن پنج تن آل عبا : حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام و حضرت فاطمه زهرا عليها السلام و حضرت امام حسن عليه السلام و حضرت امام حسين عليه السلام به ترتيب وارد شدند و همه نشستند و به من تسكين دادند و من مشغول صحبت كردن با انها شدم و آنها نيز با هم مشغول گفتگو بودند .

در اين حال كه من بصورت ظاهر بيهوش افتاده بودم ، ديدم مادرم پريشان است و از پلّه هاى مسافرخانه بالا رفت و روى بام قرار گرفت و به گنبدهاى مطهّر موسى بن جعفر عليه السلام و حضرت جوادالائمه عليه السلام نگاهى نمود و عرض كرد :

يا موسى بن جعفر عليه السلام ! يا جوادالائمه عليه السلام ! من بخاطر شما فرزندم را اينجا آوردم شما راضى هستيد بچّه ام را اينجا دفن كنند و من تنها برگردم ؟ حاشا و كلاّ

( البته اين مناظر را اين آقاى مريض با چشم ملكوتى خود مى ديده است نه با چشم سر . زيرا چشم سر بسته و بدن افتاده و عازم ارتحال بود )

همينكه مادرم با آن بزرگواران كه هر دو باب الحوائجند مشغول تكلّم بود ديدم آن حضرات به

اطاق ما تشريف آوردند و به حضرت رسول اللّه صلى الله عليه و آله عرض كردند :

خواهش مى كنيم تقاضاى مادر اين سيّد را بپذيريد !

حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله رو كردند به ملك الموت وفرمودند :

برو تا زمانى كه پروردگار مقرّر فرمايد پروردگار به واسطه توسّل مادرش عمر او را تمديد كرده است ! ما هم مى رويم . انشاءاللّه براى موقع ديگر .

ها پايين آمد و من نشستم و آنقدر از دست مادر عصبانى بودم كه حد نداشت و به مادر مى گفتم : چرا اين كار را كردى ، من داشتم با اميرالمؤ منين عليه السلام مى رفتم . با پيغمبر صلى الله عليه و آله مى رفتم ! با حضرت فاطمه عليها السلام و آقا اباعبداللّه عليه السلام و آقا امام مجتبى عليه السلام مى رفتم . تو آمدى جلوى ما را گرفتى و نگذاشتى كه ما حركت كنيم ! ( 10 )

اگر من در اين امر دخالت كنم به تباهى كشيده مى شود . براى من غير از تدريس كار ديگرى جايز نيست . )

و بدين گونه آن عالم نَفس خود را كشته و مردم را ارجاع داد به حضرت آية اللّه ميرزا محمدتقى شيرازى . ( 11 )

تحصيل علم كند و تحصيل مال دنيا و تحصيل علم مخالف يكديگر است كه با هم قرين نمى شود .

ميرداماد استاد ملاّصدرا در اوائل تحصيل به ملاّصدرا مى گويد :

كسى كه مى خواهد حكمت را تحصيل كند بايد حكمت عملى را تعقيب كند به دو دليل :

1 به انجام رسانيدن تمام واجبات دين اسلام

2 پرهيز از هر چيزى كه نفس بوالهوس براى خوشى خود مى طلبد .

و امّا به انجام رسانيدن واجبات دين از آن جهت ضرورت دارد كه طلبه وقتى آن واجبات را انجام مى دهد از هر يك نتيجه اى مى گيرد كه به سود اوست و از طرف ديگر بايد از تاءمين درخواستهاى نفس خوددارى ورزد . كسى كه مطيع نفس امّاره شد و مشغول تحصيل حكمت هم گرديد به احتمال قوى بى دين خواهد شد و از صراط مستقيم ايمان منحرف مى گردد .

درا مى گويد : هنگامى كه در كَهَك به سر مى بردم براى تزكيه نفس مى كوشيدم و در حال تنهايى به فكر فرو مى رفتم و معلوماتى را كه فراگرفته بودم از نظر مى گذراندم . مى كوشيدم كه با نيروى علم و ايمان به اسرار هستى پى ببرم و بر اثر اخلاص و تزكيه نفس ، قلبم روشن شد و درهاى ملكوت و آنگاه درهاى جبروت به رويم گشوده شد .

و به اسرار عالَم الهى پى بردم . چيزهايى فهميدم كه در آغاز تصوّر نمى كردم رموز آن برمن آشكار گردد ! ( 13 )

روى كربلا در تمام زيارتهاى مخصوصه امام حسين عليه السلام مقيّد بود .

در سال معمولاً چند مناسبت بود ( 15 شعبان ، عرفه ، اربعين ، اوّل رجب ، نيمه رجب ) كه مردم از نجف به كربلا پياده مى رفتند و ايشان هر سال در چند مناسبت پياده به كربلا مى رفتند .

گاهى مى شد كه كف پاى ايشان تاوَل مى زد و خونابه از آن راه مى افتاد و كاملاً مجروح مى شد ولى باز به راه رفتن ادامه مى داد .

شخصى بود بنام شيخ جعفر كه هميشه پس از نماز امام خمينى ( ره ) در مسجد معروف به شيخ ، چند جمله اى ذكر مصيبت آقا اباعبداللّه الحسين عليه السلام مى نمود و روضه مى خواند . حاضران چندان اعتنايى نداشتند و كم كم متفرّق مى شدند و مى رفتند ولى تنها كسى كه مقيّد بود تا آخر بنشيند و روضه او را گوش دهد مرحوم حاج آقا مصطفى بود .

حتّى گاهى مى شد فقط ايشان در مسجد باقى مى ماند و به روضه شيخ جعفر گوش مى داد و اشك مى ريخت . ايشان مقيّد بود كه در مجالس عزادارى كه دوستان در منازل يا مجاسد برقرار مى كردند شركت كنند .

خودشان هم هر صبح جمعه روضه اى داشتند و گاهى مى شد روضه خوان تنها يك نفر مستمع داشت كه او خود آن مرحوم بود .

آنچه براى او اهميّت داشت عزادارى براى آقا ابى عبداللّه عليه السلام بود . ( 14 )

اِذا جاءَ المَوتُ بِطالِبِ العِلمِ ماتَ وَ هُوَ شَهيدٌ :

هرگاه مرگ جوياى علم و دانش فرا رسيد شهيد

مى ميرد .

حضرت محمد صلى الله عليه و آله نهج الفصاحه

برخاستم و با كمال رغبت مشرّف شدم و كماكان به توسّلات و زيارت و نماز مشغول شدم . همان شب مرحوم حاج عبدالزّهرا از كاظمين به كربلا مشرّف شد و گفت :

سيّد محمّد حسين ! اين چه حالى بود كه امروز داشتى ؟ ! قريب ظهر بود كه من در حجره بغداد بودم و ديدم كه حال تو بسيار سخت و در قبض شديد به سر مى برى ! فوراً ماشين خود را سوار شدم و به كاظمين آمدم و براى رفع اين حال تو ، حضرت موسى بن جعفر عليه السلام را شفيع در نزد خدا قرار دادم . حضرت شفاعت فرمودند و حال تو خوب شد . ( 15 )

از ميان ما رخت بر بسته ايد و به جهان ديگر منتقل شده ايد . در آنجا كه هستيد كدامين عمل باعث نجات شما گرديد از ميان صدها خدمت و كارهاى بزرگ علمى و دينى و مذهبى ؟

مرحوم علاّمه امينى درنگ و تاءمّلى نمودند . سپس فرمودند : فقط زيارت ابى عبداللّه الحسين عليه السلام . عرض كردم : شما مى دانيد اكنون روابط بين ايران و عراق تيره و تار است و راه كربلا بسته . چه كنم ؟

فرمود : در مجالس و محافلى كه جهت عزادارى امام حسين عليه السلام برپا مى شود شركت كن . ثواب زيارت امام حسين عليه السلام را به تو مى دهند .

سپس فرمودند : پسرجان ! در گذشته بارها تو را يادآور شدم و اكنون به تو توصيه مى كنم كه زيارت عاشورا را هيچ وقت و به هيچ عنوان ترك و فراموش نكن . مرتباً زيارت عاشورا را بخوان و بر خودت وظيفه بدان . اين زيارت داراى آثار و بركات و فوائد بسيارى است كه موجب نجات و سعادتمندى در دنيا و آخرت تو مى باشد . . . و اميد دعا دارم .

آرى ! علاّمه امينى با كثرت مشاغل و تاءليف و مطالعه وتنظيم و رسيدگى به ساختمان كتابخانه اميرالمؤ منين عليه السلام در نجف اشرف مواظبت كامل به خواندن زيارت عاشورا داشتند و سفارش به زيارت عاشورا مى نمودند و به اين جهت خودم حدود سى سال است مداوم به زيارت عاشورا مى باشم . ( 16 )

نجف اشرف از خانه استيجارى استفاده مى نمود . در هواى گرم نجف فاقد برخى امكانات رفاهى نظير يخچال بود .

نسبت به زيردستان پرعطوفت بود .

تا خدمتكار خانه ، ننه صغرى بر سر سفره نمى نشست دست به غذا نمى برد .

روزى خدمتكار از او پرسيد : چرا خانه اى براى خود نمى خريد ؟

آقا مصطفى جواب داد : دنيا خود خانه اى اجاره اى است آنگاه تو مى خواهى من در اين دنيا خانه بخرم ؟ ! ( 17 )

دانند عيد ما روزى است كه يك زندانى وجود نداشته باشد . عيد روزى است كه همه خوش باشند .

ايشان با خانواده هايى كه شوهرهايشان زندانى بودند سر مى زدند ، مايحتاج آنها را مى خريدند و شبها به منزل آنها مى بردند . حتّى به منزل نمى گفتند كه كجا مى روند .

يك روز برادرش آمد و سراغ او را از من گرفت . گفتم : رفت بيرون .

پرسيد : اين موقع شب كجا رفته ؟

گفتم : نمى دانم .

گفت : مى روم دنبالش .

وقتى رفت و برگشت ديدم خيلى در فكر فرو رفته . بعدها گفت : مى دانى آن شب على آقا كجا رفته بود ؟

گفتم : نه .

گفت : او را پيدا كردم در حالى كه ديدم به درب خانه اى رفت و به خانواده فلان آقايى كه در زندان بود كمك كرد . ( 19 )

اين ماجرا مربوط به زمان شاه بود .

گذشت زمان را هم فراموش مى كردند .

يك بار مدير كتابخانه هنگام عصر از كتابخانه بيرون مى آيد و درِ كتابخانه را قفل مى زند . غافل از اينكه علاّمه امينى داخل كتابخانه است .

آن روز سپرى مى شود . روز بعد او وقتى به كتابخانه مى آيد مى بيند علاّمه در حال مطالعه هست .

به ايشان مى گويد : شما كِى آمده ايد ؟

علاّمه پاسخ مى دهد : از ديروز كه من را در اين كتابخانه زندانى كردى تا الا ن در اينجا به سر مى برم ! ( 20 )

تحويل يكى از راننده ها دادم كه به مقصدشان برساند .

علّت اينكه دير زنگ زدم اين بود . ( 21 )

قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله :

حسنُ السُّئوالِ نِصفُ العِلم :

نيك پرسيدن ، نيمى از علم است .

نهج الفصاحه

زائر ديروز گِتّى .

( گِتّى لغت تركى است ) يعنى آن زائر ديروز رفت . ( 22 )

عليه تهيّه كنيم كه ملّت عزيز ما هم لحظاتى از راز و نياز امام را با خدا مشاهده كنند . ( 24 )

بر آن كه نتوانستم يك نماز به ايشان اقتدا كنم در چنين دامى هم افتادم كه استاد به من اقتدا فرمايند .

خدا مى داند كه تواضع و فروتنى ايشان ، سنگ و جماد را هم از شدّت خجالت ذوب مى كرد . ( 25 )

ما خسته شده وبرمى گشتيم و با خود مى گفتيم :

استاد چه عوالمى دارد كه اين طور به حال سكوت مى ماند و خسته نمى شود !

عالمى بود در تهران ، بسيار بزرگوار و متّقى بنام مرحوم آية اللّه حاج شيخ محمّدتقى آملى . ايشان از شاگردان سلسله اوّل مرحوم قاضى در اخلاق و عرفان بود .

از قول ايشان نقل شد :

من مدّتها مى ديدم كه آقاى قاضى چند ساعت در وادى السّلام مى نشيند . با خود مى گفتم : انسان بايد زيارت كند وبرگردد و به قرائت فاتحه اى ارواح مردگان را شاد كند . كارهاى لازمترى هم هست كه بايد به آنها پرداخت .

اين اشكال در دل من بود امّا به هيچ كس ابراز نكردم حتّى به صميمى ترين رفيق خود كه از شاگردان استاد بود . مدّتها گذشت و من هر روز براى استفاده از محضر آية اللّه قاضى به خدمتش مى رفتم تا آنكه از نجف قصد مراجعت به ايران را داشتم وليكن در مصلحت اين سفر ترديد داشتم .

اين نيّت در ذهن من بود و كسى از آن مطّلع نبود .

شبى مى خواستم بخوابم در آن اطاقى كه بودم و در طاقچه پائين پاى من كتابهاى علمى و دينى بود .

در وقت خواب طبعاً پاى من به سوى كتابها كشيده مى شد . با خود گفتم : برخيزم و جاى خواب خود را تغيير دهم يا لازم نيست ؟ چون كتابها درست مقابل پاى من نبود و بالاتر قرار گرفته بود گمان بردم اين عمل هتك نيست و خوابيدم .

صبح كه به حضور آقاى قاضى رفتم و سلام كردم

، فرمود :

عليكم السّلام . صلاح نيست شما به ايران برويد . در ضمن پا دراز كردن به سوى كتابها هتك احترام است .

من بى اختيار هول زده گفتم : آقا شما از كجا فهميده ايد ؟

فرمود : از وادى السّلام فهميده ام ! ( 27 )

كه راجع به قوم خاصّى بود تمام مى شد اين دختران همه با هم مى گفتند :

به چه حسابى ؟ به چه كتابى ؟

و همين طور آن دختر رئيس ، اعتراضات خود را بيان كرد و اينها همه تاءييداً پاسخ مى دادند .

من وارد شده بودم ولى ديدم اينها همه با من نامحرمند . لذا يك دور استخر كه حركت كردم از همان راهى كه آمده بودم به بيرون باغ رهسپار شدم . ( 28 )

كار گذشته طلب عفو مى كنيد . برويد اى مستكبران !

ايشان فرمودند : اين مردگان شيوخى بودند از عرب كه در دنيا مستكبرانه زندگى مى نمودند و قبورشان در اطراف همان قبرى بود كه من بر روى آن نشسته بودم . ( 30 )

مى گويد :

آقا ! خيلى هنر مى كنيد كه اين همه وجوهات در دست شما مى آيد هيچ تصرّفى در آن نمى كنيد .

- چه هنرى كرده ام ؟

- چه هنرى از اين بالاتر كه اين همه پول از خمس و زكات نزد شماست و شما اينگونه اينگونه زندگى مى كنيد ! !

شيخ انصارى مى فرمايند : كارى مهم نكرده ام ! حداكثر كار من مثل كار خرچكى هاى كاشان است كه مى روند تا اصفهان وبرمى گردند و در مقابل مقدار پولى كه بعضى از مردم كاشان به آنها مى دهند از اصفهان جنس بر ايشان خريدارى مى كنند ومى آورند . آيا شما ديده ايد كه اينها به مال مردم خيانت كنند ؟

ما هم همين طور امين مردم هستيم و نمى توانيم از وجوهات و اموالى كه به دست ما سپرده مى شود نفع شخصى ببريم . ( 32 )

اَلّلهُمَّ اِنّى اَعُوذُبِكَ مِن عِلم لا يَنفَعُ وَ عَمَلٍ لا يَرفَعُ وَ دُعاءٍ لايُسمَعُ :

خدايا ! به تو پناه مى برم از علمى كه بهره نرساند و از عملى كه مقبول نگردد و از دعايى كه شنيده نشود .

مناجات پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نهج الفصاحه

نزد امام رحمه الله عليه مى فرستد تا به ايشان بگويند حال حاج آقا مصطفى خوب نيست .

امام خمينى حاج احمد آقا را احضار كرده و مى گويد :

مى خواهم به عيادت مصطفى در بيمارستان بروم .

در اين موقع حاج احمد آقا از اندرونى بيرون آمده و از آية اللّه حاج شيخ غلامرضا رضوانى مى خواهد كه به امام اظهار دارد : اطبّاء ملاقات با حاج سيّد مصطفى را منع كرده اند .

امام مجدّداً سيّد احمد آقا را احضار كرده و اين بار از او مى پرسد :

مصطفى فوت كرده است ؟

سيّد احمد آقا با گريه به امام پاسخ مى گويد .

امام در همان حالت مى نشيند و در حالى كه دستانش را بر زانوهاى خود قرار داده انّا للّه و انّا اليه راجعون ) را زمزمه مى كند .

برخلاف انتظار همگان در حالى كه ضربه سنگينى به او وارد آمده سايرين را تسليت مى دهد و در پاسخ احمد آقا كه به سختى مى گريست گفت : ( مرگ حق است . خداوند هديه اى يه ما داده بود و از ما باز پس گرفت ) . آنگاه فرمود : ( ما موجودات ضعيفى هستيم كه با اين حوادث اظهار ضعف و عجز مى كنيم ) و بعد حكاياتى از بزرگان و عرفايى نقل كرد كه چگونه در برابر مصائب از خود بردبارى و صبر نشان دادند .

اهل خانه و دفتر از بيم آنكه اين حادثه موجب حادثه ديگرى براى شخص امام نشود پزشكى را براى گرفتن نوار قلب به خانه آوردند . امّا امام به آنها گفت :

بهتر است آقايان براى خودشان نوار

قلب بگيرند .

ايشان در مراسم تدفين به ندرت شركت مى جست . روش حضور ايشان در اين گونه مراسم چنان بود كه پنج دقيقه پيش از حركت دادن جنازه حاضر مى شد و بعد از آن در حالى كه حدود بيست يا سى متر را به همراه جنازه حركت مى كرد به آرامى از صف تشييع كنندگان خارج مى شد و به خانه بازمى گشت .

او در مراسم تشييع فرزندش آقا مصطفى نيز چنين كرد ! ( 33 )

علم و كمال و معرفت

جان فضل و فهم وجود و زهد و تقوى رفته است

حامى دين مبين و پشتبان مسلمين

با سرافرازى ز دنيا سوى عقبى رفته است

حوزه علميّه تنها نيست زين غم داغدار

هر كجا بينى اندوه و غوغا رفته است

( آية اللّه شيخ على صافى گلپايگانى )

ناراحتى ، متقارن با روضه ايّام عاشورا در منزل بود .

روز عاشورا اين ناراحتى به حدّى شدّت گرفت كه تصميم گرفتم در مجلس شركت نكنم .

ولى باز منصرف شدم و دريغم آمد كه روز عاشورا- ولو به عنوان استشفاء- در مجلس روضه حاضر نشوم .

در بروجرد رسم بود كه : در روز عاشورا جماعتى از علماء ودر راءس آنان سادات طباطبايى در هر سن از اذان صبح ، گِل مى گرفتند و با خواندن نوحه و زدن سينه به صورت منظّم در مجالس شركت مى كردند .

البته ساير طبقات مردم نيز به مقتضاى نذرى كه مى كردند در اين دسته شركت داشتند . وقتى اين دسته به منزل ما آمدند من از روى پاى يكى از آنان مقدار گل برداشتم و به ديدگان بيمار خود ماليدم .

به فاصله كوتاهى اين ناراحتى رفع شد و من پس از آن به هيچ كسالت چشمى مبتلا نشدم و حتّى محتاج عينك نيز نگرديدم . ( 36 )

اِذا عَلِمَ العالِمُ فَلَم يَعمَل كانَ كَالمِصباحِ يُضيى ءُ النّاسَ وَ يُحرِقُ نَفسَهُ :

هرگاه دانشمندى دانست و بكار نبست ( دانايى و علم خود را ) مانند چراغى است كه مردم را روشن كند و خود را بسوزاند .

حضرت رسول اللّه صلى الله عليه و آله نهج البلاغه

يك وقت در شب قافله حركت مى كرد ديدم همان مرد به عادت هميشگى پيشاپيش آن در حركت است .

من به وضع حركت او كه پياده راه مى رفت توجّه كردم . ديدم مثل آن است كه روى هوا راه مى رود و پاهاى او به زمين نمى رسد .

ترسيدم ، ولى در عين حال او را فرا خوانده و از او پرسيدم :

كيستى ؟ و از كجايى ؟

: مردى هستم از طايفه جن . پيش از اين گرفتارى مهمى برايم پيش آمده بود . تعهّد كردم هر گاه خدا مرا از اين گرفتارى نجات بخشد در مسير مركب يكى از دانشمندان شيعه با پاى پياده به زيارت حضرت سيّدالشهداء عليه السلام حركت كنم . اينك اطّلاع يافتم شما در قافله هستيد . از فرصت استفاده كردم و به اداء نذر پرداختم . ( 37 )

قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله :

طالِبُ العِلمِ تَبسُطُ لَهُ الملائِكَةُ اَجنِحتَها رِضاً بِما يَطلُبُ :

فرشتگان بالهاى خويش را براى جوياى علم بگسترانند زيرا از آنچه او فرا مى گيرد رضايت دارند .

رسول مكرّم نهج الفصاحه

. چنانچه اين فيلمها بطور كامل نشان داده شوند مى بينيد كه چگونه محاسن مباركشان را در دست گرفته اند و زار زار گريه مى كنند .

آخرين ماه رمضان دوران حياتشان به گفته ساكنان بيت متفاوت از ديگر ماه رمضانها بود . به اين صورت كه امام ( ره ) هميشه براى خشك كردن اشك چشمشان دستمالى را همراه داشتند ولى در آن ماه رمضان ، حوله اى را نيز همراه برمى داشتند تا در هنگام نمازهاى نيمه شبشان از آن هم استفاده كنند . ( 38 )

بدرستيكه براى هر چيزى اساس و بنيادى است و اساس و بنياد اين دين ( اسلام ) علم است و يك عالم فقيه براى شيطان از هزار عابد بدتر است .

حضرت محمّد بن عبداللّه صلى الله عليه و آله نهج الفصاحه

طول كشيد تا مقدّمات كار را انجام بدهيم .

بالاخره ساعت دو بود كه امام خوابيدند .

طولى نكشيد كه من يك مرتبه ديدم زنگ ساعت به صدا درآمد . وقتى ساعت را نگاه كردم ديدم ساعت چهار نيمه شب است و امام براى نماز شب بلند شدند .

يك پيرمرد كه از ساعت پنج صبح تا دو بعد از نصف شب نخوابيده وقتى مى خوابد يادش مى ماند ساعت را كوك كند كه براى نماز شب بيدار شود . ( 39 )

قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله :

قَيِّدوا العِلمَ بِالكِتابِ :

علم و دانش را به وسيله نوشتن دربند كنيد .

نهج الفصاحه

:

ت كه در ركوع چهارم متوجّه شدم صداى اقتداكنندگان از پشت سرم را كه مى گفتند : يا اللّه ! يا اللّه ! يا اللّه ! ان اللّه مع الصابرين . و اين صداها از محلّى بسيار دور به گوش مى رسيد . اين توجّه مرا به زيادى جمعيّت اقتداكننده متوجّه كرد و در من شادى و فرحى توليد كرد و خلاصه خوشم آمد كه اين جمعيّت اين اندازه زيادند .

بنابراين من براى امامت اهليّت ندارم ! ( 40 )

عالم باش يا متعلم باش يا شنونده يا دوستدار ( علم و عالم ) و پنجمى مباش كه هلاك خواهى شد .

حضرت محمّد صلى الله عليه و آله نهج الفصاحه

ساعت 20/2 دقيقه از دنيا رحلت نموده اند .

گفتم : ساعت و دقيقه فوت در حبيب من است و احدى از مردم حتّى خواهر و برادرم نيز نمى دانند .

شما كى هستى ؟ خواهش مى كنم خودتان را معرّفى كنيد !

آن جوان گفت :

من يك آدم معمولى هستم . من در عالم رؤ يا به حرم آقا امام رضا عليه السلام مشرف شدم .

ديدم آقا علىّ بن موسى الرضا عليه السلام از حرم بيرون مى آيند .

گفتم : آقا ! شما كجا مى رويد ؟

فرمودند : هر كس به زيارت من بيايد لحظه آخر عمر به بازديدش مى روم .

حاج آقا مصطفى بهشتى از علماى اصفهان است . لحظه آخر عمرش هست . مى روم بازديد ايشان .

من از خواب بيدار شدم ، ساعت و دقيقه را يادداشت كردم . تطبيق كردم ، ديدم : دوشنبه 20/2 بعد از نيمه شب نوشته اش بانوشته ام دقيقاً مطابق بود . ( 41 )

آخوند را بياورى .

مرحوم استاد آخوند خراسانى در همين جا سخن او را قطع كرده و فرمود : برو از قول من به او بگو آخوند گفت :

اگر تو واقعاً مقلّد من هستى بايد مهر و امضاى آقاى سيد كاظم يزدى را روى سرت بگذارى و فوراً اطاعت كنى . ( 42 )

نباشند سفارش كرده اند به اتاق كارشان برويم وبا چاى از خود پذيرايى كنيم ، تا ايشان بيايند .

شبى جهت گفتگو در باب موضوعى در خدمتشان بودم پس از اتمام بحث و اقامه نماز براى ترك منزل آماده شدند و گفتند : يك رزمنده مرا به مهمانى خود دعوت كرده است اگر نروم ناراحت مى شود . ( 43 )

بهشتى مى رسند و مى گويند : آقا ! ما آمديم يك معامله بكنيم و آن اينكه تمام ثواب زيارات خود را بدهيم به شما و در عوض شما ثواب كربلاى نرفته را به ما بدهيد !

حالا اينكه امام حسين عليه السلام چه صحنه اى را براى اين زائران بوجود آورده كه حاضر شده اند اينگونه بگويند خدا مى داند . ( 44 )

بازگو كرده و از ايشان براى غسل و كفن و دفن فرزندش كمك خواست . ( 45 )

به حاضرين فرمود : هذا مرجِعُكُم مِن بَعدى ( اين مرد مرجع شما پس از من است ) . بعد رو به شيخ انصارى نموده و گفتند : قَلَّل مِن اِحتياطك فَاِنَّ الشَّريعَةَ سَمحَةُ سَهلَه ( ازاحتياطات خود بكاه . پس همانا دين اسلام دينى سهل وآسان است )

آن مجلس پايان يافت و طولى نكشيد كه صاحب جواهر به ديار قدس پر كشيد و نوبت شيخ مرتضى انصارى رسيد كه زعامت امّت را بر عهده گيرد . امّا او با اينكه چهارصد مجتهد مسلّم اعلميّتش را تصديق كردند از صدور فتوى و قبول مرجعيّت خوددارى ورزيد و به سيّدالعلماء مازندرانى كه در ايران به سر مى برد و شيخ با او در كربلا همدرس بود نامه اى به اين مضمون نوشت : هنگامى كه شما در كربلا بوديد و با هم از محضر درس شريف العلماء استفاده مى برديم استفاده و فهم شما از من بيشتر بود . اينك سزاوار است به نجف آمده و اين امر را عهده دار شويد .

سيّدالعلماء در جواب نوشت : آرى ! ليكن شما در اين مدّت در حوزه مشغول به تدريس و مباحثه بوده ايد ولى من در اينجا گرفتار امور مردم هستم . شما در اين مقام از من سزاوارتريد .

شيخ انصارى پس از دريافت پاسخ نامه اش به حرم مطهّر مولا على عليه السلام مشرّف شده و از روح مطهّر آن امام در اين امر خطير استمداد طلبيد .

يكى از خدّام حرم مى گويد : طبق معمول ساعتى قبل از طلوع فجر براى روشن كردن چراغها به حرم رفتم . ناگهان از طرف پايين پاى حضرت

امير عليه السلام صداى گريه و ناله سوزناكى به گوشم رسيد ، شگفتزده شدم خدايا ! اين صدا از كيست ؟ آخر اين وقت شب زائرى به حرم نمى آيد . همين فكرها بودم و آهسته آهسته جلو آمدم ببينم جريان از چه قرار است ناگهان ديدم شيخ انصارى صورتش را به ضريح مطهّر گذاشته و همانند مادر جوان از دست داده مى گريد و با زبان دزفولى خطاب به مولا مى گويد : آقاى من ! اى اباالحسن ! يا اميرالمؤ منين ! اين مسئوليّتى كه اينك بر دوشم آمده بسيار خطير و مهّم است . از تو مى خواهم مرا از لغزش و عدم عمل به تكليف مصون ومحفوظ دارى و در طوفانهاى حوادث ناگوار همواره راهنمايم باشى و الاّ از زير بار اين مسئوليّت فرار كرده ونخواهم پذيرفت . ( 47 )

خوش به مشاممان رسيد . ( 50 )

قبل از انقلاب در زندان ساواك شاه ، براى زجر و شكنجه روحى ، مرا با يك كمونيست هم سلّول كردند كه به من خيلى بدى مى كرد .

از جمله به آب و غذاى من دست مى زد كه نجس شود و من نخورم .

وقتى عبادت مى كردم مرا مسخره مى كرد .

شب جمعه اى كه او خواب بود دعاى كميل مى خواندم ، رسيدم به اين فراز از دعا كه :

. . . فَلَئِن صَيِّرنى لِلعُقوباتِ مَعَ اَعدائِكَ وَجَمَعْتَ بَينى وَ بَينَ اَهلِ بَلائِكَ وَ فَرَّقتَ بَينى وَ بَين اَحِبّائِكِ ( پيش تو اگر مرا با دشمنانت به انواع عقوبت معذّب گردانى و با اهل عذاب همراه كنى و از جمع دوستانت و اوليائت جداسازى . . . )

دلم شكست و گريه شديدى سر دادم .

وقتى به خودم آمدم متوجّه شدم كه او ( هم سلّولم كه كمونيست بود ) نيز فطرتش بيدار شده و سرش را به سجده روى خاك گذاشته است . )

در اينجا بياد آن زن بدكاره اى افتادم كه هارون الرّشيد ( لعنة اللّه عليه ) بخاطر اذيّت و آزار باب الحوائج حضرت موسى بن جعفر عليه السلام به سلّول آن آقا برده بود و پس از ساعتى كه در سلّول را گشودند ديدند همين طور كه امام هفتم عليه السلام سر به سجده گذاشته و مى گويد :

سُبُّوحٌ ، قُدُّوسٌ ، رَبُّ المَلائركَةِ وَ الرَّوح ( 52 ) ، آن زن نيز سرش را به سجده گذاشته و هم ذكر و هم ناله با امام عليه السلام شده است !

اسلام و تشيّع بود ، هيچگاه تنها به يك زمينه از دين و مذهب منحصر نبود .

او وظيفه و تكليف الهى خود را فراگيرى و تدريس علوم دينى جستجو مى كرد و هم حضور در جامعه و تلاش در رساندن مفاهيم والا و چند بعدى اسلام به زواياى مختلف اجتماع تا بدين حد كه به هنگام جنگ شش روزه اعراب و اسرائيل روزى در درس تفسير گريست و فرمود :

اى كاش در صحراى سينا بودم و كفشهاى سربازهاى مصرى را جفت مى كردم . او در طول نهضت از پيشگامان نهضت بود و پس از پيروزى نيز از بارزترين چهره هاى حامى انقلاب بود .

حضور مكرّر او در جبهه هاى جنگ و حتّى تيراندازى وى در صحنه نبرد و زدن خمپاره توسّط ايشان را همراهان و رزمندگان هيچگاه از ياد نمى برند . ( 53 )

سعى كن آدم شوى !

در سال يكهزار و سيصد و شصت شخصى كه در يكى از شهرهاى ايران عنوان داشت نزد آيت اللّه حاج سيّدرضا بهاءالدّينى ( رض ) آمد و بعد از نماز مغرب و عشاء خدمت ايشان نشست .

او پس از احوال پرسى درخواست نصيحت و راهنمايى كرد .

حضرت آية اللّه بهاءالدّينى گفت :

سعى كنيد در زندگى مشرك نباشيد . اگر توانستيد به اين مرحله برسيد همه كارهاى شما اصلاح مى شود ، اين بهترين نصيحتى است كه مى توانم بكنم .

آن شخص گفت : آقا ! دعا كنيد .

حضرت آقاى بهاءالدّينى فرمودند : آدم شو ! تا دعا در حقّ تو تاءثير كند وگرنه دعا بدون ايجاد قابليّت ، فايده اى ندارد .

او گفت : امسال مكّه

بودم . براى شما هم طواف كردم .

آقا فرمود :

انشاءاللّه سعى كن آدم شوى ! تا طواف براى خودت و ديگران منشاء اثر باشد .

در اينجا يكى از همراهان آن شخص كه گمان كرد آقا او را نمى شناسد گفت :

حاج آقا ! ايشان فلانى هستند كه در فلان شهر مسئوليّت دارند و خدمات ارزشمندى انجام داده اند .

مرحوم آقاى بهاءالدّينى فرمودند :

چرا متوجّه نيستيد چه عرض مى كنم ؟ بايد آدم شود تا اينها براى او نافع باشد . دست از هوى و هوس بردارد . خود را همه كاره نداند . نقشه براى خراب كردن افراد و غلبه بر ديگران نكشد . بايد دست از كلك بازى بردارد ! آن وقت است كه طعم ايمان را مى چشد وگرنه همه اينها ظاهرسازى است ! ( 54 )

شده است . يعنى قبل از دفن و عذاب قبر از ديدن صور برزخيّه وحشتناك گرديده و فرياد برآورده است . ( 59 )

61 )

.

حال اضطراب و تشويش عجيبى در من پيدا شد .

فوراً آمدم در اطاق مجاور ايستادم و دو ركعت نماز خواندم و توسّل به حضرت امام زمان ( عج ) پيدا كردم و عرض كردم :

يا ولى اللّه ! همسر من را شفا دهيد كه اين امر از دست شما ساخته است . و با نهايت تضرّع و التجاء متوسّل شدم .

سپس به اطاق عيالم آمدم . ديدم نشسته و مشغول گريه كردن است . تا چشمش به من افتاد گفت : چرا مانع شدى ؟ چرا نگذاشتى ؟

من متوجّه نشدم چه مى گويد و تصوّر كردم كه حالش بد است .

بعد كه قدرى آب به او داديم و غذا به دهانش گذارديم قضيّه خود را براى من نقل كرد و گفت :

عزرائيل براى قبض روح من با لباسى سفيد آمد و بسيار زيبا و آراسته بود . به من لبخندى زد و گفت : حاضر به آمدن هستى ؟ گفتم : آرى !

بعداً اميرالمؤ منين عليه السلام تشريف آوردند و با من بسيار ملاطفت و مهربانى نمودند و به من فرمودند :

من مى خواهم بروم نجف . مى خواهى با هم به نجف برويم ؟

گفتم : بلى ! خيلى دوست دارم با شما به نجف بيايم .

من برخاستم . لباس خود را پوشيدم و آماده شدم كه با آن حضرت به نجف اشرف برويم . همينكه خواستم با آن حضرت از اطاق خارج شوم ديدم كه آقا امام زمان ( عج ) آمدند و تو هم دامان امام زمان ( عج ) را گرفته اى .

حضرت امام زمان ( عج ) به آقا اميرالمؤ منان

عليه السلام فرمودند : اين بنده به ما متوسّل شده ، حاجتش را برآوريد !

حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام سر مبارك را پايين انداخته و به عزرائيل فرمودند : به تقاضاى مرد مؤ من كه متوسّل به فرزند ما شده است برو تا موقع معيّن ! و آنگاه اميرالمؤ منين عليه السلام از من خداحافظى كردند و رفتند .

چرا نگذاشتى بروم ؟ ( 63 )

دامادشان مرحوم شهيد آية اللّه قدّوسى از اين موضوع اطّلاع نداشتند . ( 64 )

بود كه به يكى از علماء اظهار كنم .

شب به حرم رفتم و حاجت خود را خدمت حضرت مولا على بن ابيطالب عليه السلام به عرض رساندم و به آقا گفتم :

اگر حاجتم روا نشد هر طور شده مقدارى از طلاهاى تو را برداشته و به مصرف مى رسانم !

سپس به منزل برگشتم و شب را گرسنه گذراندم .

صبح ديدم كسى مرا صدا مى كند . گفت : من ملاّ رحمت اللّه خادم شيخ انصارى مى باشم و او تو را مى خواهد و فرموده است در اين كاروانسرا و در اين اتاق تو را پيدا كنم .

با او به خدمت شيخ رفتم . آن بزرگوار كيسه اى به من داد و فرمود : اينها سى تومان ايرانى است كه جدّت براى مخارج به تو داده است .

من كيسه را برداشتم . چون چند قدمى از او دور شدم صدايم زد و آهسته فرمود :

ديگر كارى يه طلاهاى ضريح حضرت نداشته باش و به آنها دست نزن !

از اين مطلب بسيار متعجّب شدم . زيرا اين قضيّه فقط از خاطرم گذشته بود و اصلاً قصد انجام چنين كارى را نداشتم از شدّت ناراحتى آن معضلى كه برايم پيش آمده بود اين مطلب را به مولا گفتم . ( 66 )

بخوانند و بعد قبض روح بشوند .

دعاى ايشان مستجاب شد .

بعد از اتمام زيارت عاشورا از اين عالم درگذشتند . ( 67 )

مردى يهودى را به يغما ببرند . آنان به نام تكفير ، مرد بيچاره را كشان كشان مى بردند .

از قضا به آقا شيخ هادى برخوردند . شيخ جريان را پرسيد . يكى از اوباش كه دستارى سبز بسته بود گفت : آقا ! اين مرد توهين به مقدّسات مذهبى مى كند . مى خواهيم مجازاتش كنيم .

شيخ كه معركه عوام را ديد به زيركى دريافت كه دعوا بر سر لحاف ملاّ نصرالدّين است . و الّا در شهر ، كافر و يهود و گبر بسيارند . لذا در آن غوغا آهسته به يكى از اصحابش گفت :

آيا مهر نماز در جيب دارى ؟

او گفت : بله اقا . دارم .

شيخ گفت : مهر را جورى در جيب يهودى بگذار كه هيچ كس متوجّه نشود .

مهر در جيب يهودى سرگردان گذشته شد . آنگاه شيخ گفت :

حالا معلوم مى كنم كه اين بينوا مسلمان است يا يهودى .

شيخ از يكى از حاضران خواست كه دست در جيب آن مرد كند .

مرد دست در جيبش كرد و مهر نمازى يافت .

شيخ خطاب به آن سيّد هوچى و بى سواد كه سر دسته اشرار بود كرد و گفت :

گوارت به كافران مى فرمود : بگوييد ( لا اله الا اللّه تُفلِحوا . . . ) ، يعنى كلمه توحيد را بر زبان جارى كنيد ، رستگار مى شويد . پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله گروه كافران را به صرف گفتن شهادت در جرگه مسلمانان وارد ساختند . امّا تو بر خلاف جدّت مى خواهى دستاربندى عمل كنى ؟

سيّد فرياد زد : آقا چه مى فرماييد

؟ اين بدبخت لامذهب است .

يهودى سرگردان از ترس خود را باخت . زبانش بند آمده بود و نمى دانست چه بگويد .

همه گوش به فرمان آقا شيخ هادى شدند كه بشنوند چه حكمى مى فرمايد .

شيخ گفت : اين مرد مى گويد مسلمانم . مهر نماز هم در جيب دارد . برويد پى كار خود و دست از سرش برداريد !

همه سرافكنده و پراكنده شدند .

آن يهودى هم كه حسن سلوك و رفتار شيخ را مشاهده كرد بسيار تحت تاءثير قرار گرفت و علاقمند به دين اسلام شد . شهادتين گفت و بوسيله شيخ مسلمان شد ! ( 69 )

حضرت معصومه عليها السلام هستيم . بلند شويد به حرم برويم و خدمت آن حضرت سلامى عرض كنيم .

پدرم وقتى متوجّه شد كه مادرم چنين برخوردى با روز عيد كرد خيلى خوشحال شد و به مادرم گفت : جزاكَ اللّهُ خيرا ( خدا به تو پاداش خير دهد ) انشاءاللّه عاقبتت را پروردگار ختم به خير كند . ( 72 )

خاطر خدا صبر كنيد ! مصطفى امانتى بود و از دستمان رفت . ( 74 )

مثل عقاب مى پرد ) و دستشان را به علامت پرواز تكان مى داد و مى گفت : او از پدرش اوجش بيشتر است ! ( 76 )

شد .

هنوز سر از زمين برنداشته بودم كه حضرت شفاعت نمودند و حال من عوض شد و فهميدم كه من كيستم . من ذرّه اى هم نيستم . من به قدر پرِ كاهى هم قدرت ندارم . اينها همه مال خداست و بس . اوست منبع فيض مطلق و زنده و زنده كننده و مالك و علم بخشنده و قادر و قدرت دهنده و رازق و روزى رساننده و نفس من آيتى از ظهور آن نور مطلق است .

در اينحال برخاستم و زيارت و نماز را بجا آوردم و به نجف اشرف مراجعت نمودم و چند شبانه روز باز پروردگار را آنگونه كه هست در تمام عوالم مى ديدم تا اينكه يكبار به حرم مطهّر آقا اميرالمؤ منين عليه السلام مشرّف شدم و در وقت مراجعت به منزل در ميان كوچه حالتى به من دست داد كه از توصيف خارج است . قريب ده دقيقه سر به ديوار گذاردم و قدرت بر حركت نداشتم .

اين حالى بود كه اميرالمؤ منان عليه السلام مرحمت نمودند و از حال بدست آمده در حرم آقا موسى بن جعفر عليه السلام عالى تر بود و آن حال مقدّمه حصول اين حال بود .

آرى ! اين شاهد زنده اى است از شفاعت آن امامان وسروران . ( 77 )

روزه عدّه اى مى مردند روزى در منزل استادم مرحوم سيّد محمّد فشاركى ( رض ) جمعى از اهل علم بودند . ناگاه مرحوم آقاى ميرزا محمدتقى شيرازى كه در مقام علمى مانند مرحوم آقاى فشاركى بود تشريف آوردند و صحبت از بيمارى وبا شد كه همه در معرض خطر مرگ هستند .

مرحوم ميرزا فرمود : اگر من حكمى بكنم آيا لازم است انجام شود يا خير ؟

همه اهل مجلس تصديق نمودند كه : بلى !

سپس فرمود : من حكم مى كنم كه شيعيان ساكن سامرّاء تا ده روز همگى مشغول خواندن زيارت عاشوار شوند و ثواب آنرا هديه روح شريف نرجس خاتون ، والده ماجده حضرت آقا حجة ابن الحسن ( روحى و ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ) بنمايند تا اين بلا از آنان دور شود .

اهل مجلس اين حكم را به تمام شيعيان رساندند و همه مشغول خواندن زيارت عاشورا شدند . از فردا مرگ و مير شيعيان متوقّف شد و هر روز عدّه اى از غير شيعيان مى مردند بطوريكه اين موضوع بر همگان آشكار گرديد .

برخى از غير شيعيان از آشنايان شيعه خود مى پرسيدند :

علّت اينكه ديگر از شما كسى تلف نمى شود چيست ؟

پاسخ شنيدند : راز اين موضوع در خواندن زيارت عاشورا توسّط ما مى باشد .

با اين جواب آنان نيز مشغول خواندن زيارت عاشورا شدند بلا از آنها نيز برطرف گرديد !

جناب آقاى فريد فرمودند : وقتى گرفتارى سختى برايم پيش آمد فرمايش آن مرحوم بيادم آمد . از روز اوّل ماه محرّم سرگرم زيارت عاشورا شدم . روز هشتم بطور خارق العاده برايم فرج حاصل شد

.

شكّى نيست كه مقام ميرزاى شيرازى از اين بالاتر است كه پيش خود چيزى بگويد و چون اين توسّل يعنى خواندن زيارت عاشورا تا ده روز در روايتى از معصومين عليها السلام نرسيده است شايد آن بزرگوار به وسيله رؤ ياى صادقه يا مكاشفه يا مشاهده امام ( عج ) چنين دستورى داده بود كه مؤ ثر هم واقع شد .

مرحوم حاج شيخ محمّدباقر شيخ الاسلام نقل نمود كه : مرحوم ميرزاى شيرازى در كربلا و در ايّام عاشورا در خانه اش روضه خوانى بود و در روز عاشورا به اتّفاق طلاّب و علماء به حرم حضرت سيّدالشّهداء عليه السلام و حضرت اباالفضل العبّاس عليه السلام مى رفتند و عزادارى مى نمودند .

عادت ميرزا اين بود كه هر روز در حجره خود زيارت عاشورا مى خواند . سپس پائين مى آمد و در مجلس عزا شركت مى كرد .

روزى خودم حاضر بودم كه ناگاه ديدم ميرزا در زمانى زودتر از موقعى كه بايد مى آمدند با حالتى غير عادّى و پريشان و نالان از پلّه هاى حجره بزير آمد و داخل مجلس شد در حالى كه مى فرمود :

امروز بايد از مصيبت عطش حضرت سيّدالشهداء عليه السلام بگوييد و عزادارى كنيد .

تمام اهل مجلس منقلب شدند و بعضى از خود بى خود شدند .

آنگاه با همان حالت به اتّفاق ميرزا به صحن شريف و حرم مقدّس امام حسين عليه السلام مشرّف شديم .

گويا ماءمور به اين تذكّر شده بود .

خلاصه هر كس زيارت عاشوار را يك روز يا ده روز يا چهل روز به قصد توسّل به آقا امام حسين عليه السلام ( نه به

قصد ورود از معصوم ) بخواند حتماً صحيح و مؤ ثر خواهد بود و اشخاص بيشمارى به اين وسيله به مقاصد مهم خود رسيده اند .

مرحوم ميرا محمدتقى شيرازى در سال يكهزار و سيصد و سى و هشت در كربلا وفات يافت و در جنوب شرقى صحن شريف مولا و اربابش مدفون گرديد . ( 78 )

ديگر علاقمند شد زودتر بيايد و به سخنان او گوش كند . آمد و گوش كرد و بر اعتقاد روز پيشش افزوده گشت . اين كار چند روز تكرار شد و براى سيد حسين يقين حاصل شد كه اين شيخ از خودش فاضل تر است و او از درس اين شيخ استفاده مى كند و اگر شاگردان خودش به جاى درس او به درس اين شخص حاضر شوند بهره بيشترى خواهند برد .

اينجا بود كه خود را ميان تسليم و عناد ، ايمان و كفر ، آخرت و دنيا ديد .

روز ديگر شاگردان شيخ آمدند و جمع شدند گفت : امروز مى خواهم مطلب تازه اى به شما بگويم . اين شيخ كه در آن گوشه با چند شاگرد نشسته براى تدريس از من شايسته تر است وخود من هم از او استفاده مى كنم . همه با هم مى رويم به درس او !

و به اين ترتيب سيّد حسين از آنروز در حلقه شاگردان آن شيخ ژوليده كه چشمهايش اندكى تَراخُم داشت و آثار فقر از او ديده مى شد درآمد .

اين شيخ ژوليده همان است كه بعدها به نام حضرت آية اللّه العظمى حاج شيخ مرتضى انصارى معروف شد .

شيخ در آن زمان تازه از سفر چند ساله خود به مشهد و اصفهان و كاشان برگشته و از اين سفر توشه فراوانى برگرفته بود مخصوصاً از محضر مرحوم حاج ملاّ هادى نراقى در كاشان .

جالب است بدانيم پس از شيخ انصارى شيعيان تُرك زبان مقلّد مرحوم كوه كمرى شدند ! ( 79 )

مرحوم شيخ الفقها و المحدّثين آية اللّه آقا ميرزا محمّدتهرانى ( اعلى اللّه مقامه ) كه دايى پدر ما بود و از علماء مقيم سامرّا و صاحب تاءليفات گرانقدرى چون ( مستدرك الوسائل ) با خانواده خود براى زيارت حضرت ثامن الائمه عليه السلام به ايران مسافرت كردند . به مناسبت قرابت و خويشاوندى در منزل مرحوم پدر ما آية اللّه آقا سيّد محمّد صادق تهرانى وارد شدند و هر روزجماعتى از علماء اعلام و محترمين از تجّار و اصناف به ديدن ايشان مى آمدند و منزل ، مملو از جمعيّت و رفت و امد بود . چند نفر هم از جمله عموهاى ما آيات اللّه :

حاج سيّد محمّدتقى ، حاج سيّد كاظم و حاج سيّد محمّدرضا از اوّل صبح براى پذيرايى از مهمانان مى آمدند و تا پاسى از شب در آنجا بودند و بعد به منازل خود مراجعت مى كردند .

چند روز كه گذشت يك روز آقازاده بزرگ مرحوم آقا دايى يعنى ميرزا محمّد كه او نيز از علماء و داراى تاءليفاتى بود رو كرد به حاج سيّد محمّدرضا و گفت :

من ديشب عمّه ام را در خواب ديده ام ( يعنى مادر حاج سيّد محمّدرضا ) و در عالم رؤ يا به من گفت : به محمّدرضا بگو : چرا چند شب است غذاى ما را نفرستاده اى ؟

عموى ما هر چه فكر كرد چيزى به نظرش نرسيد تا اينكه فرداى آن روز كه در منزل ما آمد گفت :

معنى خواب را پيدا كردم . من سى سال عادتم اين است كه بعد از نماز مغرب و عشاء دو ركعت نماز والدين

مى خوانم و ثوابش را به روح پدر و مادرم هديه مى كنم . چند شب است كه بخاطر پذيرايى از مهمانان نتوانستم بخوانم و حالا مادرم به خواب آمده است و از من گلايه نفرستادن غذاى ملكوتى خود را مى كند ! ( 80 )

مى درخشد .

درون حجره رفت و در را بست . من شروع كردم گريه كردن و عرض كردم :

يا اميرالمؤ منين ! پس از چند روز يك مرد يافتم ، او هم به من اعتنايى نكرد .

در همين حال بودم كه فوراً شيخ در را باز كرد و رو به من نمود و اشاره كرد : بيا بالا !

از جا برخاستم و به طبقه فوقانى رفته و به حجره اش وارد شدم . هر دو يكديگر را در آغوش گرفتيم و مدّتى گريه كرديم و سپس به حال سكوت نشسته و به يكديگر نگاه كرديم . آنگاه از هم جدا شديم .

اين شيخ روشن ضمير مرحوم شيخ مرتضى طالقانى ( اعلى اللّه مقامه الشّريف ) بود كه داراى ملكات فاضله نفسانى بود و تا آخر دوران زندگى در مدرسه زندگى كرد و مانند حكيم هيدجى به تدريس اشتغال داشت و هر طلبه اى هر درسى كه مى خواست به او تعليم مى داد .

طلاّب مدرسه سيّد مى گويند :

مرحوم شيخ مرتضى در شب رحلتش همه را جمع كرد در حجره اش و از شب تا صبح خوش و خرّم بود و با همه مزاح مى نمود و شوخى هاى بامزّه اى مى كرد و هر چه طلاّب مدرسه اجازه رفتن مى خواستند مى گفت :

يك شب است غنيمت است !

هيچ كدام از طلبه ها خبر از مرگش نداشتند . هنگام طلوع صبح شيخ بر بام مدرسه رفت و اذان گفت و پائين آمد و به حجره خود رفت . هنوز آفتاب طلوع نكرده بود كه ديدند شيخ در حجره رو به قبله خوابيده و پارچه

اى روى خود كشيده و جان به جان آفرين تسليم كرده است .

خادم مدرسه سيّد مى گويد :

در عصر همان روزى كه شيخ فردا صبحش رحلت نمود ، شيخ با من در صحن مدرسه در حين عبور برخورد كرد و گفت :

امشب مى خوابى و صبح از خواب برمى خيزى و كنار حوض مى روى تا وضو بگيرى ، مى گويند : شيخ مرتضى مرده است !

من اصلاً مقصود او را نفهميدم و اين جملات را يك كلام ساده و شبيه مزاح و فُكاهى تلقّى كردم ، صبح كه از خواب برخاستم و در كنار حوض مشغول وضو گرفتن بودم ديدم طلاّب مدرسه مى گويند :

شيخ مرتضى مرده است ! ( 81 )

گرفتاريتان چه بود ؟

فرمود : حاج رضا پسر آقا بابا مشهور به نعلبه طلبى از من داشت و مطالبه مى كرد و لذا حالم بد بود ولى بعد . . .

از خواب بيدار شدم و به برادرم كه وصى بود صورت خواب خود را نوشتم و اينكه تحقيق كند آيا چنين شخصى طلبى از پدرم داشته است ؟

پس در جوابم نوشت : دفترها را تفتيش كردم و اسم حاج رضا جزء طلبكاران نيست .

دوباره مكتوبى نوشتم مبنى بر اينكه : آن شخص را پيدا كن و از خودش سؤ ال نما آيا پدرم طلبى داشته يا خير ؟

پس در جوابم نوشت كه : آن شخص را پيدا كردم و از او پرسيدم ، گفت : بلى . مبلغ هجده تومان طلب داشتم و جز پروردگار كسى از آن اطّلاع نداشت . پس از فوت آن مرحوم از شما سؤ ال كردم كه آيا اسم من جزءطلبكاران آن مرحوم هست ؟ شما گفتيد : نيست . و من هم چون سندى نداشتم و راهى براى اثبات طلب خود نداشتم خيلى دلتنگ شدم كه چرا آن مرحوم طلب مرا در دفتر خود ثبت ننموده ؟

برادرم در ادامه نامه نوشت : خواستم آن مبلغ را به او بدهم امّا قبول نكرد و گفت : او را حلال كردم . ( 82 )

:

( با دست و زبان از عهده قدردانى او برنمى آيم ) ، در رابطه با بُعد نظم و حضور مرتّب امام در كلاسهاى درس فرموده بودند :

روح اللّه واقعاً روح اللّه است . نشد يك روز ببينم كه ايشان بعد از بسم اللّه در درس حاضر شود . هميشه پيش از آنكه بسم اللّه درس را بگويم حاضر بوده است . ( 83 )

رغم اصرار آنان ، مرحوم شيخ انصارى ، آن اموال را قبول نكرد و فرمود : آيا حيف نيست براى من كه عمرى را با فقر گذرانده ام در اين آخر عمر خود را غنى و ثروتمند كنم و نامم از طومار فقرا محو گردد و روز قيامت ازاجر و پاداش آنان محروم شوم ؟ ( 85 )

آقاى بروجردى رحمه الله عليه است كه يك مرتبه شمايلش مقابلم مجسّم شد ، لذا به احترام حضرت رضا عليه السلام و آقاى بروجردى رحمه الله عليه كه سيّد جليل القدرى است اينطورى استراحت مى كنم .

من بناچار فوراً جاى عكس را تغيير دادم . آنگاه به خواب رفت . ( 87 )

خانه اش بردند .

ملاّ بعد از چند روز به شهادت رسيد .

مقبره او در كنار بارگاه مقدّس امامزاده حسين عليه السلام در شهرستان قزوين واقع شده و زيارتگاه مؤ منين است . از او بعنوان شهيد ثالث نام برده مى شود . ( 88 )

است ؟ و براستى امام رضا عليه السلام كفيل حال غريبان است ! آنگاه اشاره به كيسه نمود وگفت : اين از جانب امام رضا عليه السلام است . بعد هم رفت .

مهدى شگفت زده شد . آنگاه به من نگاهى كرد وگفت : بيا كيسه را بگير . من كيسه را از دست شيخ گرفتم ، به بازار رفتم براى مهمانان ، غذا و ميوه خريدارى كردم . مهمانان وقتى طعامها را ديدند گفتند : تو كه سر شب ما را نااميد كردى . اكنون مى بينيم غذاى ما از هز شب بهتر و بيشتر است . داستان شيخ و مردى كه كيسه اهدايى را داده بود را براى آنها بازگو نمودم . در ميان كيسه سيصد اشرفى بود . ( 89 )

مرحوم مازندارنى را كشان كشان به نزديكى آتش مى بردند .

معظم له به آن دو مى فرمود : در اين حال به من بگوييد :

اى پيرمرد گناهكار ! خيال كن روز قيامت برپاشده است وعجيب تر از همه آنكه آن عالم ربّانى دستور مى داد : باتوسرى من را به سوى آتش ببريد بلكه سوزش آتش مرا بيدار كند ! ! ! ( 90 )

امام سلام كردم . مرا نزد خود جاى دادند و به حبيب بن مظاهر فرمود :

اين مهمان ماست . آب كه نداريم ولى آرد وروغن هست . برخيز و خوراكى آماده كن و نزد او بياور . حبيب برخاست و غذايى تهيّه كرد و برابر من گذاشت . چند لقمه از آن طعام تناول نمودم كه از خواب بيدار شدم و دريافتم كه به دقائق و اشارات مصائب و لطائف و كنايات آثار ائمه مطّلعم به وجهى كه پيش از من كسى مطّلع نبوده و هر روز اين اطّلاع و احاطه افزوده مى گشت تا اينكه ماه مبارك رمضان آمد و در مقام وعظ و بيان به مقصود خود بطور كامل رسيدم . ( 91 )

حضور داشتند ولى كارى مى كردند كه ظاهراً غيرمتعارف و شگفت آور بود و آن اين بود كه ايشان از نان و غذاى صاحبمنزل ميل نمى نمودند و موقع رفتن به مهمانى از نانمنزل خودمان يك عدد نان لواش كه از همان مزرعه خودمان تهيّه شد بود با مقدارى پنير كهآنهم از حيوانات خودمان بدست آمده بود به دستمال خود مى بست و با خود مى برد و آنوقت كه سفره پهن و ذا آماده مى شد و مهمانها مشغول غذا خوردن مى شدند والد محترمدستمال خودش را باز مى كرد و از نان و پنير خودشميل مى نمود و من با خود مى گفتم : اين كار يعنى چه ؟ چرا ايشان از غذاهايى كه براىمهمانها تهيّه شده استفاده نمى كنند ؟ اينها را فقط دردل مى گفتم ولى چيزى به زبان نمى آوردم تا اينكه راز اين مطلب و جواب اين چرايىكه در دل داشتم بعدها برايم كشف شد .

پدرم در بيشتر سالها براى زيارت مرقد مطهّر ثامن الحجج حضرت امام على بن موسى الرضا عليه السلام به مشهد مقدّس مشرّف مى شد . در يكى از سفرهاى زيارتى كه ما هم همراهش بوديم موقع برگشتن از مشهد مقدّس به نزديكيهاى شهر ميانه رسيديم . والد ما به راننده فرمودند :

نماز بخوانيم ! راننده گفت : جلوتر . . . رفتيم تا اينكه به نهر آبى رسيديم كه از كنار جادّه مى گذشت . پدرم وقتى آب را مشاهده كردند و محل را براى وضو گرفتن و اداى نماز مناسب ديدند باز هم به راننده فرمودند : نگهدار . نماز بخوانيم ! امّا

جواب راننده تكرار همان جواب اوّل بود .

خلاصه درخواست توقّف براى اداء نماز از طرف والد محترم و امتناع و جواب سربالا از طرف راننده چندين بار بين ايشان رد و بدل شد . پدرم احساس نمود كه مسير آب از كنار جادّه بطرف جنوب منحرف مى شود و ما از آب فاصله مى گيريم بطورى كه اگر جلوتر برويم دسترسى به آب نخواهيم داشت . به همين خاطر از روى صندلى اتوبوس حركت كرد و بصورت نيم خيز با قيافه بسيار جدّى و خشمگين خطاب به راننده گفت : ( سنه ديرم ساخلا آخى ) يعنى : به تو مى گويم نگهدار نماز بخوانيم ! تا اين حرف از دهان آقا بيرون آمد هر چهار چرخ اتوبوس پشت سر هم دند تا آنجا كه نزديك بود اتوبوس واژگون شود . فرياد يا اللّه و يا امام زمان ( عج ) از مسافرها بلند شد . گرد و خاك فضا را پر كرد . بالاخره اتوبوس از حركت باز ايستاد . راننده آمد و به دست و پاى آقا افتاد و شروع كرد به عذرخواهى كردن و در ضمن گفت : آقا من تقصيرى ندارم . اين شخصى كه در كنار من نشسته بود به من مى گفت : برو ! گوش به حرف او نده ! بالاخره پائين آمديم ، آنها كه نمازخوان بودند وضو گرفتند و نماز خواندند و آقا هم وضو گرفت و نماز خواند و نشست و در اين فاصله راننده و شاگردش مشغول اصلاح چرخهاى اتوبوس شدند .

من در اينجا فهميدم كه چرا مرحوم پدرم از غذاهاى مهمانيها اجتناب مى

كرده و جواب آن چرايى كه در دل داشتم براى من روشن گرديد كه اكتفا كردن به يك لقمه نان و پنيرى كه راه بدست آمدن آن . . . بطور مشخّص حلال است ، يعنى چه . واينكه در احاديث امامان معصوم عليه السلام تاءكيد فراوان بر ( عفّت بطن و شكم ) شده چه نتايج گرانقدرى دارد تا آنجا كه با يك اشاره يا يك كلمه ( به تو مى گويم نگهدار ! ) تمام چرخهاى اتوبوس پنچر مى شود ! ( 92 )

قصد زيارت به قم آمده بود به وى هديه مى شود ! ( 93 )

امام محمّدباقر عليه السلام فرمود :

اِنَّ العِلمَ يُتَوارَثُ وَ لا يَموتُ عالِمٌ اِلاّ وَ تَرَكَ مَن يَعلَمُ مِثلَ عِلمِهِ اَو ما شاءَ اللّه :

بدرستيكه علم به ارث منتقل مى شود و عالمى نميرد مگر اينكه كسى را كه مانند خود يا آنچه پروردگار بخواهد بر جاى گذارد .

اصول كافى جلد دوّم

بگونه اى رشد كرده بود كه به محض حركت سر وگردن ، درد نسبتاً شديدى احساس مى نمودم و خلاصه مرا اذيّت مى كرد .

ضمن نگاه كردن به گنبد آقا و عرض ارادت و تعظيم ، حاجتم را بياد آوردم .

وارد حرم مطهّر شدم . پس ازاقامه نماز صبح و تعقيبات وقرائت زيارتنامه و توسّل از حرم خارج شدم . بعد از آن حال وصفاى معنوى به غدّه فوق و درد آن توجّهى نداشتم و كلاًّ آنرا از ياد برده بودم .

وارد منزل محلّ اقامت خودمان شديم . بواسطه مسافرت وخستگى راه ساعاتى استراحت نمودم . حوالى ظهر بود كه به قصد زيارت مجدّد و اقامه نماز ظهر و عصر آماده رفتن شديم .

به حياط صحن مطهّر . اين بار تا نگاهم به گنبد زيبا ونورانى آقا افتاد حاجتم بيادم آمد . دستى زير گلو و در همان نقطه اى كه آن غدّه بوجود آمده بود كشيدم امّا اين بار با كمال تعجّب و شگفتى متوجّه شدم اثرى از آن غدّه نيست . حتّى با حركت سر و گردن نيز هيچ دردى احساس نمى كردم !

آرى ! من با عنايت آقا امام هشتم عليه السلام حاجت روا شده و شفا يافتم ! ( 94 )

توجّهى به اين خواب نمى كند .

روز دهم كه شيخ با چند نفر از دوستان براى رفع خستگى به باغات كربلا مى رود ، در حين كار دچاز لرزش شديدى مى شود . ايشان را با عبا مى پوشانند ولى فائده نمى بخشد .

تا اينكه به منزل مى آورند و در بستر كه در حالت احتضار بوده اند ، ياد خواب ده روز قبل مى افتند و متوجّه مى شوند كه امروز روز دهم است و آن خواب ، خواب درستى بوده است . در همان بستر رو به سوى گنبد مطهّر حضرت سيّدالشهدا عليه السلام مى كند و عرض مى كند :

( آقا ! مردن حق است ولى هنوز دستم خالى است . مستدعى است كه تمديد بفرمائيد كه دستم خالى نباشد ) .

ناگهان مى بيند كه سقف شكافته مى شود و دو نفر آمدند براى قبض روح و در همين حال ملكى آمد و گفت : تمديد شد !

پس از آن بود كه حوزه علميّه قم را تاءسيس كرد كه اگر ايشان نبود الا ن شايد اثرى از اين حوزه نبود . ( 95 )

: ج 1 ، ص 286 .

11-بيدارگران اقاليم قبله : ص 126 .

12-شاهدان شهر : ص 41 .

13-نشريّه نصيحت : شماره 50 ، ص 2 ، 19/7/1372 .

14-نشريّه نصيحت : شماره 5 ، ص 1 ، 28/4/1372 .

15-به نقل از آية اللّه سيد محمد حسين تهرانى در كتاب معادشناسى ج 9 ، ص 101 .

16-نصيحت : شماره 9 ، ص 1 ، 25/5/72 .

17-روزنامه اطّلاعات : 1/8/1376 ، ص 5 .

18-نشريّه نصيحت : شماره 82 ، ص 1 ، 2/3/73 .

19-نشريه راه رشد : نيمه اسفند 1378 ، شماره 3 ، ص 3 .

20-به نقل از دكتر محمد هادى امينى ، انديشه سبز جوان ، شماره 64 ، ص 7 .

21-روزنامه همشهرى گفتگو با دكتر محمود بروجردى ( داماد امام ) 7/2/1374 .

22-زيارت عاشورا و آثار شگفت : ص 22 .

23-نشريّه نصيحت : ص 1 ، ضميمه شماره 66 .

24-امام در سنگر نماز : ص 73 .

25-نشريه شما : شماره 189 ، 26/8/1379 .

26-نشريه شما : شماره 189 ، 26/8/1379 .

27-معادشناسى : ج 2 ، ص 291 .

28-معادشناسى : ج 1 ، ص 143 .

29-معادشناسى : ج 7 ، ص 83 .

30-معادشناسى : ج 1 ، ص 142 .

31-نصيحت : شماره 66 ، ص 1 ، 11/11/1372 .

32-نصيحت : شماره 53 ، ص 1 ، 10/8/1372 .

33-روزنامه اطّلاعات -1/8/1376 ، ويژه نامه ، ص 5 .

34-نصيحت 10 فروردين 1372

35-چهره هايى كه در جستجوى قائم ( عج ) پيروز شدند ص 105

36-نصيحت : شماره 10 ، ص 2 ، 11/8/1371 .

37-نصيحت : شماره 71 ، ص 2 ، 16/12/1372 .

38-به نقل از آية اللّه محمدرضا توسّلى

امام در سنگر نماز : ص 77 .

39-امام در سنگر نماز : ص 82 .

40-نصيحت : شماره 86 ، ص 2 ، 30/3/1373 .

41-به نقل از حجة الاسلام قرائتى : نشريّه نصيحت : شماره 148 ، ص 1 ، 7/6/1374 .

42-نصيحت : شماره 146 ، ص 1 ، 24/5/1374 .

43-نشريه شما- شماره 188 ، 19/8/1379 ، ص 5 .

44-به نقل از حجة الاسلام قرائتى نشريّه نصيحت : شماره 148 ، ص 1 ، 7/6/1374 .

45-در محضر ارباب معرفت : ص 89 .

46-نصيحت : شماره 86 ، ص 2 ، 30/3/1373 .

47-چهره هاى درخشان : ص 42 .

48-به نقل از حجة الاسلام سيّد حميد روحانى در كتاب امام در سنگر نماز : ص 55 .

49-نصيحت شماره 71 ، ص 2 ، 16/12/1372 .

50-نصيحت : شماره 58 ، ص 2 ، 15/9/1372 .

51-مصاحبه با روزنامه اطّلاعات ربيع الثّانى 1346 -1306 شمسى . به نقل از نشريّه نصيحت : شماره 14 ، 9/9/1371 ، ص 1 .

52-نصيحت شماره 15 ، ص 2 ، 16/9/1371 .

53-فصلنامه مشكاة : ج 37 ، ص 43 .

54-جلوه هاى جاودانه : ص 58 .

55-نصيحت : شماره 66 ، ص 1 ، 11/11/1372 .

56-بوستان معرفت دوره آموزشى جوانان ( 3 ) : ص 172 .

57-اَقْوال الائمّه عليهم السلام : ص 306 .

58-نصيحت : شماره 58 ، ص 2 ، 15/9/1372 .

59-معادشناسى : ج 1 ، ص 137 .

60-معادشناسى : ج 2 ، ص 213 .

61-بوستان معرفت دوره آموزشى جوانان 3 ، ص 171 .

62-نصيحت شماره 146 ، ص 1 ، 24/5/1374 .

63-معادشناسى : ج 1 ، ص 288 .

64-نشريه شما : شماره 189 ،

26/8/1379 .

65-نصيحت ضميمه 66 ، ص 1 .

66-نصيحت شماره 1 ، ص 1 ، 21/3/1372 .

67-زيارت عاشوار و آثار شگفت : ص 34 .

68-سرگذشتهاى ويژه از زندگى امام خمينى ( رض ) : ج 6 ، ص 138 .

69-هزار و يك حكايت تاريخى : ج 1 ، ص 198 .

70-نشريّه جوان ( انديشه سبز ) شماره 64 : ص 7 .

71-ره توشه راهيان نور محرّم 1421 : ص 47 .

72-نشريه راه رشد نيمه اسفند 1378 شماره 3 ، ص 3 .

73-روزنامه اطّلاعات -1/8/1376

74-روزنامه اطّلاعات 1/8/1376 .

75-معادشناسى ج 7 ، ص 258 .

76-اطّلاعات 1/8/1376 .

77-معادشناسى : ج 9 ، ص 103 .

78-نصيحت : شماره 5 ، ص 1 ، 28/4/1372 .

79-هدية الرّازى : ص 421 .

80-آية اللّه سيّد محمّدحسين تهرانى معادشناسى ج 3 ، ص 199 .

81-معادشناسى : ج 1 ، ص 99 .

82-دارالسّلام نورى : ص 235 .

83-نصيحت : شماره 146 ، ص 1 ، 24/5/1374 .

84-به نقل از نشريّه نصيحت : شماره 6 13/7/1371 ، ص 2 .

85-نصيحت : شماره 90 ، ص 1 ، 27/4/1373 .

86-نصيحت ويژه ماه رمضان 1414 ، ص 1 .

87-نصيحت : شماره 58 ، ص 2 ، 15/9/1372 .

88-محاكمه باب و بها : جلد اوّل ، ص 82 .

89-دارالسّلام نورى : ج 2 ، ص 258 .

90-اسرار الصَّلاة تبريزى ، ص 102 .

91-نصيحت : شماره 89 ، ص 2 ، 20/4/1373 .

92-زندگينامه حضرت آيت اللّه العظمى كوكبى تبريزى : ص 64 .

93-اسوه تقوى : ص 48 .

94-مؤ لّف .

95-نشريّه نصيحت : شماره 129 ، ص 1 ، 29/1/1374 .