زمینه سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی علیه السلام از دیدگاه روایات

با تجدید نظر و اضافات

تالیف:

حجة الاسلام والمسلمین سید اسد اللّه هاشمی شهیدی

انتشارات پرهیزکار

ص: 2

وَعَدَ الله الذينَ آمَنُوا مِنكُم وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَستَخلِفَنَّهُم فِي الأَرضِ كَمَا استَخلَفَ السَّذِينَ مِن قَبْلِهِم وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُم دينَهُمُ الذي ارتضى هُم وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوْفِهِم أمناً.

«سوره نور، آیه 55»

خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و عمل نیک و شایسته انجام داده اند وعده فرموده است که حتماً آنان را خلیفه روی زمین خواهد کرد، همانگونه که پیشینیانشان را خلافت روی زمین مرحمت فرمود و دین و آئینی را که برایشان پسندیده در اختیارشان قرار خواهد داد و ترس و خوفشان را به آرامش و امنیت مبدل خواهد نمود.

وَنُرِيدُ أَن نَمنَّ عَلَى الذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرضِ وَلَجَعَلَهُم أثْمةً وَنَجْعَلَهُمُ الوارثين «سوره قصص، آیه 5»

و ما اراده کردیم که بر بینوایان و مستضعفان روی زمین منت گذارده و آنان را پیشوایان خلق و وارثان زمین قرار دهیم

تقديم:

این اثر ناچیز را به پیشگاه مقدس یگانه مُنجی عالم وارث خلافت آدم علیه السلام آخرین جانشین پیامبر خاتم صلی الله علیه واله جان تابناک ،جهان بنیانگذار حاکمیت قرآن مهدی صاحب الزمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) امید همه امتها و ملتها و موعودی که جهان در انتظار اوست تقدیم می نمایم.

ص: 3

مقدمه ناشر:

به نام نامی حق و عدل مطلق

دانشمندان اسلامی چه شیعه و چه سنی دیر زمانی است که به ظهور حضرت حجة بن الحسن علیه السلام اهمیت داده و کتابهای گرانبهای فراوانی در علائم ظهور حضرتش عجل الله تعالى فرجه الشریف نگاشته و روایاتی که در این باب از پیامبر گرامی حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله وسلم و از خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام رسیده بررسی کرده اند مانند کتاب غیبت نعمانی و غیبت شیخ طوسی از علمای بزرگ شیعه و كتاب البيان فى اخبار صاحب الزمان نوشته امام الحرمین علامه گنجی شافعی از علمای بزرگ اهل سنت و پس از آنها نیز دهها کتاب دیگر در همین موضوع به رشتهٔ تحریر درآمده و انتشار یافته است.

اما کتابی که اکنون در پیش روی شماست به نام «زمینه سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی علیه السلام» تألیف حضرت حجة الاسلام والمسلمين جناب آقای سید اسدالله هاشمی شهیدی کتابی ممتاز !است زیرا که تمامی آن کتابها را با دقتی علمی و تحقیقی بررسی نموده و روایات را شرح و تفسیر و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است و با حوادث تاریخی و همچنین رویدادهای عصر ما تطبیق نموده است. لذا کتابی در نوع خود بی نظیر به منتظران ظهور و شیفتگان حضرت مهدی علیه السلام تقدیم داشته است.

ما ضمن سپاس و تقدیر از این دانشمند گرامی و محقق محترم توفیق روزافزون ایشان را از درگاه خداوند متعال خواستاریم و از پیشگاه اقدس احدیت برای او اجر شایان و مزد فراوان مسئلت داریم

به امید ظهور منجی بشریت و پرچمدار عدالت در عرصه گیتی حضرت حجة بن الحسن المهدى ارواحنا فداه این کتاب گرانبها را به شیفتگان حضرتش و منتظران دولتش تقدیم می داریم.

انتشارات پرهیزکار

قم

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

تصویر

ص: 10

تصویر

ص: 11

تصویر

ص: 12

روی می آورند، تقدیم می نمایم.

ویاد آور می شوم که در آستانه ی چاپ دوم، با تجدید نظر در کتاب، مواردی را که نیاز به تبیین داشت، توضیح بیشتری دادم که امیدوارم مورد پذیرش پژوهشگران ودین باوران، ومنتظران با ایمان قرار گرفته وبه همان اندازه که انتظار می رود مفید افتد.

واینک سخنی چند درباره ی کتاب:

خواننده ی گرامی! پیش از مطالعه ی کتاب حاضر ومرور در آن لازم است نکات چندی را که در اینجا می آوریم با دقت بخوانید ومطالب آنرا به ذهن بسپارید تا درباره ی مباحثی که در آینده پیرامون نهضت اسلامی ایرانیان پیش از ظهور مبارک حضرت مهدی (علیه السلام) به رهبری ابر مردی از دودمان پاک رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خواهیم داشت دچار تزلزل وتشویش خاطر نگردید.

1- کتاب حاضر که پیرامون برخی از علائم ظهور، بویژه نهضت اسلامی ایرانیان نگارش یافته، حوادثی را که طبق پیش بینی های أئمه ی معصومین (علیهم السلام) در طول سالهای قبل از ظهور، در ایران اسلامی به وقوع می پیوندد برای شما شرح می دهد.

2- این کتاب، از این جهت که شامل روایات مربوط به (زمینه سازان) پیش از ظهور ونقش رهبری سیدی بزرگ وانقلابی از دودمان اهل بیت (علیهم السلام) در ایران است، اطلاعات کمیابی از ویژگیهای ملت مسلمان وانقلابی ایران را به دست می دهد، وخواننده پس از مطالعه می تواند اطمینان حاصل کند که از چگونگی قیام دینی ایرانیان، ونحوه ی نهضت آن بزرگ سید انقلابی به وسیله ی روایات وارده وشواهد وقرائن موجود در متن کتاب، به حد کافی اطلاعات لازم را کسب نموده است.

3- از آنجا که محور اصلی بحث در کتاب حاضر پیرامون قیام سیدی از نوادگان اهل بیت (علیهم السلام) از سرزمین مقدس ایران اسلامی بوده ودر ذهن بسیاری از خوانندگان - حتی شخص مؤلف - چنین بوده است که آن سید بزرگوار (سید حسنی) است، از اینرو با اینکه نگارنده ثابت کرده است که مطابق برخی از اخبار ونظریات دانشمندان اسلامی سید نامبرده (سید حسنی) است با این حال، هرگز خروج سید حسنی را نیز انکار نکرده است. بلکه با تذکرات ویاد آوریهای مکرر ونقل روایات متعدد وفراوان که - از شیعه وسنی- در متن کتاب آورده، به اثبات رسانده است که سه انقلابی ایرانی

ص: 14

قبل از ظهور در پهنه ی سیاست ایران ظاهر می شوند که هر سه نفر آنها (سید) می باشند.

4- با توجه به اینکه طبق روایات وارده سه انقلابی ایرانی پیش از ظهور در ایران قیام خواهند نمود که هر سه نفر آنها سید می باشند ودر روایات نیز از ظهور به عناوین مختلفی چون، سید حسنی، سید حسینی وسید خراسانی سخن به میان آمده است وحمل همه ی آن روایات بر قیام یک نفر نیز بعید، می نماید، از اینرو ما پیوسته از نخستین فریادگر انقلابی که ساقط کننده ی رژیم شاهنشاهی در ایران است به عنوان: سید حسینی، یاد خواهیم کرد تا از آن دو سید انقلابی دیگر باز شناخته شود، چه آنکه طبق بعضی از روایات- چنانکه در متن کتاب خواهد آمد- نخستین قیام کننده، دعوت حق را لبیک گفته واز این جهان رحلت می کند، وآن دو سید دیگر با هر اسم وعنوان که خوانده شوند خواه به عنوان حسنی، وخواه به عنوان خراسانی- در حدود یک ماه بعد از ظهور، با حضرت مهدی (علیه السلام) بیعت می نمایند ودر صف یاران آن حضرت قرار می گیرند.

5- خوانندگان گرامی باید توجه داشته باشند که گاهی ممکن است یک موضوع یا مطلب برای بسیاری از محققان ومورخان ونویسندگان وپژوهشگران مبهم ونا مشخص بوده وسابقه ی ذهنی آنها چیز دیگری باشد ولی بعدها گذشت زمان ووقوع حادثه ای آنرا برای همگان قابل فهم نموده ودیوار همه ی حدسیاتی که در ذهن محققان وکاوشگران وجود داشته وقرنها با آن زندگی کرده وبدان خو گرفته اند ویا درباره ی آن به کاوش وتحقیق پرداخته اند، یکباره در هم فرو ریزد.

6- مطالب این کتاب تا حدی فشرده ولی جامع است، زیرا درباره ی هر یک از موضوعات مورد بحث به طریق استدلال وارد می شود وبا استناد به روایات، ونقل گفتار دانشمندان، وذکر برخی از جریانات تاریخی نتیجه ی روشنی به دست می دهد.

7 - بعضی مواقع که حدیثی نیاز به توضیح داشته است گاهی عنان قلم نگارنده را به راهی برده، که ناچار شده است جهت روشن تر شدن مطلب، همان حدیث را بصورت مفصل تر از منبع دیگر نقل کند، گرچه این کار به نظر بعضی خسته کننده وملال آور است، ولی به نظر مؤلف این کار ضرورت داشته است. زیرا در أحادیث مفصل نکات دقیقی وجود دارد که آن نکات در أحادیث مختصر، دیده نمی شود.

8- به همه ی خوانندگان محترم توصیه می کنیم: اگر فرصت خواندن تمام مطالب

ص: 15

کتاب را ندارند، لا اقل مقدمه ی چاپ اول ودوم کتاب را مطالعه نمایند تا اگر در موقع خواندن کتاب، یا مطالعه ی قسمتهایی از فرازهای حساس آن، به موضوع مشکلی برخورد نمودند به آسانی بتوانند آنرا، حل کنند.

در خاتمه صمیمانه ترین سپاس های خود را به درگاه خدای تعالی عرضه می دارم واز ذات اقدس احدیتش خواهانم که در ظهور مبارک پیشوا ومولایمان حضرت بقیة الله (ارواحنا له الفداء) تعجیل فرماید وبر ما منت گذارد، وبقیه عمرمان را تفضلا در روزگار مسعود دولت حقه به عهد مبارک آن حضرت قرار دهد.

به امید روزی که آن بزرگ رهبر آسمانی، آخرین حجت خدا، موعود همه ی امتها وملتها ظهور فرموده وجهانیان را در سایه ی حکومت واحد جهانی از عدالت وآزادی الهی خود سیراب فرماید.

انشاء الله

مؤلف

ص: 16

مآخذ اوليه ي مربوط به اين مسئله وجود دارد.

و به همين جهت عده ي زيادي از محققان و صاحبنظران در تشخيص حقيقت اين موضوع: كه آيا اين سيد بزرگ و انقلابي حسني است يا حسيني؟ و آيا معروف و مشهور به خراساني است يا از اهل خراسان؟ دچار سردرگمي و سرگرداني گرديده، و هريك از آنان اظهارنظرهاي مختلف و احيانا متضادي را ابزار داشته اند. كه به برخي از آنها اشاره مي كنيم.

1- گروهي از صاحب نظران شيعه چنين اظهار عقيده مي كنند: اين سيد بزرگوار كه پيش از ظهور حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه الشريف - خواهد آمد و از سرزمين ايران اسلامي قيام خواهد كرد سيد حسني است. (1) .

2-برخي ديگر مي گويند كه اين سيد عالي مقام، همان سيدي است كه در روايات به عنوان خراساني از او ياد شده و او همان كسي است كه قيامش متصل به قيام حضرت مهدي عليه السلام است. و او همان خراساني و بدون ترديد سيد حسيني است. (2) .

3- برخي از متأخرين چنين عقيده دارند كه اين سيد بزرگوار حسني نيست، بلكه سيدي حسيني است، و او كسي است كه رژيم شاهنشاهي را در ايران ساقط خواهد نمود. (3) .

4- گروه ديگري هم، از اهل سنت از صاحب نظران و پژوهشگران كه روايات مربوط به (خراساني) را از قرنها قبل، مورد تحقيق و بررسي قرار داده اند، اظهار عقيده كرده اند كه آن سيد بزرگ و با شخصيتي كه از طرف خراسان خروج خواهد كرد و پيشاپيش ظهور حضرت مهدي عليه السلام خواهد آمد سيد حسيني است. (4) .

ص: 18

و البته رواياتي هم در اين زمينه از ائمه ي معصومين عليهم السلام وجود دارد كه ما آنها را در جاي خود ذكر خواهيم نمود.

به هر حال: ما در اين كتاب كه موضوع اصلي بحث آن، همان نضهت مقدس حسني مي باشد، به تجزيه و تحليل روايات مربوط به «حسني» پرداخته و اظهار نظرهاي برخي از دانشمندان اسلامي را كه در قرون گذشته و صد سال اخير پيرامون نهضت هاشمي خراساني ابراز داشته اند، در موارد متعددي آورده، و به روشني ثابت كرده ايم كه از ديدگاه روايات اسلامي آن سيد بزرگواري كه از سرزمين خراسان قيام مي كند و به حسب روايات وارده، زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام خواهد شد، سيدي حسيني است. و او همان هاشمي خراساني است.

در اين باره در بخشهاي دوم و سوم و چهارم و پنجم، و به خصوص در بخش چهارم، به تفصيل سخن گفته ايم، و اميدواريم آنچه را با بيان ناقص و خامه ي ناتوان خود، به مقدار فكر و اندازه ي فهم قاصر خويش به رشته ي تحرير در آورده ايم گامي بسوي حقيقت باشد.

ناگفته نماند كه چون موضوع اساسي بحث در اين كتاب، درباره ي خروج حسني است كه يكي از علائم حتميه ي ظهور مسرت انگيز قائم آل محمد صلي الله عليه و آله مي باشد، از اين رو براي تحقيق كامل در موضوع مورد بحث، در پنج بخش مختلف و جداگانه گفتگو نموده و كليه ي مدارك و مآخذ مربوط به روايات، و همچنين نام شهرهايي كه در روايات ذكر گرديده با آدرس دقيق و كامل، در پاورقي آورده ايم تا هر كس كه مايل باشد حديث مورد بحث را خود شخصا ببيند، به كتب مورد نظر مراجعه نمايد.

ضمنا تذكر اين نكته نيز ضروري است كه نويسنده ي اين سطور به دليل محدود بودن منابع تحقيق در زمينه ي موضوع مورد بحث، و كمي بضاعت علمي، مدتي دراز و طولاني از دست يازيدن به چنين كاري خطير و پر مسئوليت مردد بود و حتي، يكي دو سه بار نيز از انجام اين مهم منصرف گرديد، تا اينكه سرانجام با اصرار برخي از دوستان به اين امر مهم پرداخت.

و اينك، چون اين مسأله قبلا بدين صورت مورد تحقيق و كاوش قرار نگرفته است، نويسنده از همه ي صاحب نظراني كه احيانا ممكن است مطالبي را بر خلاف آنچه تا حال

ص: 19

فكر مي كرده اند دراين كتاب ببينند، استمداد مي جويد كه اگر با مطلبي كه در واقع، خلاف واقع است برخورد نمودند، با پيشنهادات، و انتقادات سازنده ي خود بر او منت گذارند تا نظر صائب آنان براي رفع نواقص كتاب در چاپ هاي بعدي مورد استفاده قرار گيرد.

در پايان اين مقدمه، يادآور مي شويم كه چون در روايات فراواني كه از ائمه ي معصومين عليهم السلام رسيده است از قيام ديني ايرانيان، تمجيد فراواني به عمل آمده و به خصوص در حديثي كه از پيغمبر گرامي صلي الله عليه و آله درباره ي حركت انقلابي مردم مسلمان ايران زمين روايت شده آن حضرت، ايرانيان را زمينه ساز دولت جهاني مهدي عليه السلام معرفي فرموده است، از اين رو شايسته ديدم نام اين كتاب را «زمينه سازان انقلاب جهاني مهدي عليه السلام» بگذارم.

به اميد روزي كه بنيانگذار حكومت عدل «الله»، پرچم پرافتخار (لا اله الا الله محمد رسول الله، علي ولي الله) را در سراسر پهنه ي گيتي به اهتزاز درآورد، و ما «ايرانيان» راست قامتان جاودانه ي تاريخ باشيم.

به اميد آن روز

حوزه ي علميه ي قم - سيد اسدالله هاشمي شهيدي

3 شعبان المعظم 1405 برابر 4 ارديبهشت ماه 1364

ص: 20

ص: 22

به دوران غيبت حضرت صاحب الامر عليه السلام كه در بسياري از احاديث از آنها سخن رفته است، همگي آنها جزء «علائم ظهور» نيست، و بلكه بيشتر آنها رويدادها و وقايعي است كه عادتا بايد در طول مدت غيبت آن بزرگوار واقع شود.

و بدين لحاظ اين عده در صدد تقسيم جمله ي «علائم» برآمده و مجموع حوادث و وقايع مربوط به دوران غيبت را به چند قسمت تقسيم نموده اند و عقيده دارند كه مجموع علامات ظهور بر شش قسم است.

از آن جمله: شيخ علي اصغر بروجردي است. وي در كتاب «نورالانوار» كه از جمله ي كتابهاي بسيار نفيس و گرانبهائي است كه در يكصد سال اخير، با تحقيق و بررسي روايات بطور دقيق در شرح حال حضرت ولي عصر (ارواحنا فداه) و موضوع «رجعت آل محمد صلي الله عليه و آله» نوشته شده است چنين مي گويد:

حضرت شريك نيست، و حضرتش به اين وسيله مي داند كه خداوند او را اذن و اجازه ي ظهور داده است، زيرا علم ظهور حضرت را به جز خدا كسي نمي داند.

و قسم ششم - علاماتي است عامه، كه اين علامات از براي عامه ي عوام و خاصه ي خواص ظاهر خواهد شد و دانستن آن اختصاص به حضرت ندارد. بلكه براي همه و عامه ي مردم است و هر كس از عوام و خواص، آنها را (كم و بيش در طول مدت عمر خود اگرچه خيلي كوتاه) خواهد ديد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله در بيان اوصاف حضرت قائم عجل الله تعالي فرجه به «ابي ابن كعب» فرمود:

به راستي كه خداوند عزوجل، در صلب امام حسن عسكري عليه السلام نطفه اي تركيب نموده است پاك و پاكيزه و طيب و طاهر، كه هر مؤمني كه خداوند از او در خصوص دوستي و ولايت اهل بيت عليهم السلام پيمان گرفته باشد، از او راضي و خشنود است، و هر منكري كه از او دوري جويد به او كافر باشد.

او امامي است پاك، و پاكيزه، ستوده خصال و هدايت كننده كه به عدالت حكم مي كند و مردم را به عدل و دادگري فرمان مي دهد و در گفتارش خداي تعالي را تصديق مي كند و خداوند هم گفتار او را تصديق مي نمايد، و چون علائم ظهور و دلائل خروج، براي او ظاهر گردد از «تهامه» يعني: از سرزمين حجاز، خروج خواهد نمود.

براي او در «طالقان» گنج هائي ذخيره است كه نه از طلاست و نه از نقره، بلكه گروهي هستند از سواران شجاع و نيرومند كه به ساز و برگ كامل جنگي مجهزند، و مرداني هستند (نشانه دار) با اسم و رسم، معروف و مشهور و نام آور (1) كه خداوند آنها را از شهرهاي دور دست به شماره ي اصحاب (بدر) سيصد و سيزده تن به دور او جمع كند.

و با او نامه اي است مهر شده كه در آن نامه شماره ي اصحاب و يارانش، و نام و نسبشان و نام شهرهايشان، و شغل و كارشان و كنيه و صفاتشان و تمام خصوصياتشان ثبت و ضبط و نوشته شده است. آنان در هنگام جنگ و نبرد و مردانه به دشمن حمله مي برند و به پيش مي تازند و در فرمانبرداريش سخت و كوشا و جدي هستند.

«ابي بن كعب» عرضه داشت: يا رسول الله! دلائل و علامات ظهورش چيست؟ فرمود: يكي اينكه: پرچم و علمي دارد كه چون وقت ظهورش فرا رسد خود به خود باز مي شود و خداي تعالي آن را به سخن مي آورد و عرض مي كند:

(يا ولي الله اقتل أعداء الله)

ص: 26

اي ولي خدا از پشت پرده به در آي و دشمنان خدا را به قتل برسان.

و او دو پرچم، و دو نشانه دارد. «و له رايتان و علامتان». (1) .

و دوم اينكه: شمشيري دارد كه در غلاف است و چون هنگام ظهور حضرتش فرا رسد شمشير او از غلاف بيرون مي آيد و خداوند آن را به سخن مي آورد و صدا مي زند: (اخرج يا ولي الله فلا يحل لك أن تقعد عن أعداء الله)

اي ولي خدا، از پشت پرده ي غيبت بيرون بيا و قيام كن كه ديگر جاي درنگ نيست و براي تو روا نيست كه از دشمنان خدا دست برداري!!!

پس آن حضرت قيام مي نمايد و دشمنان خدا را در هر كجا كه بيابد به قتل مي رساند و حدود خداوند را جاري مي سازد و به حكم خداوند حكم مي فرمايد، و او خارج مي شود در حالي كه «جبرئيل» در طرف راستش و «ميكائيل» در طرف چپش و «شعيب و صالح» (2) جلودار و پيشرو لشكريان او باشند. و زود باش آنچه را كه به شما گفتم، مردم آن را به زبان آورند، هر چند بعد از زمانهاي طولاني باشد «و أفوض أمري الي الله عزوجل ولو بعد حين».

اي «ابي» خوشا بحال كسي كه او را ديدار كند و زمانش را درك نمايد، و خوشا به حال كسي كه او را دوست بدارد و به او عقيده داشته باشد، خداوند آنها را از هلاكت نجات دهد به وسيله اقرار به او و به رسول خدا صلي الله عليه و آله و جميع امامان معصوم عليهم السلام؛ بهشت را به رويشان بگشايد، و حكايت آنان در زمين مانند معصوم عليهم السلام؛ بهشت را به رويشان بگشايد، و حكايت آنان در زمين مانند حكايت «مشك» است كه بويش پراكنده شود و هرگز تغيير نيابد، و مثل آنان در آسمان مانند ماه نوراني است كه هرگز خاموش نشود و تيره نگردد.

ابي گفت يا رسول الله! خداي تعالي حال اين امامان معصوم عليهم السلام را چگونه بيان فرموده است؟

ص: 27

فرمود: به راستي كه خداوند عالم بر من دوازده مهر و دوازده صحيفه نازل فرموده كه نام و صفت هر امامي بر مهر و صحيفه اش مي باشد. (1) .

در كتاب «نورالانوار» فارسي نوشته شيخ علي اصغر بروجردي در قسمت نورهشتم در بيان علامات ظهور، در مورد پرچم آن حضرت چنين آورده است:

با آن حضرت سه علم مي باشد كه بر پوشه ي علم اول نوشته شده است«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا» (2) .

امروز دين شما را كامل نمودم و نعمت خود را براي شما تمام كردم و از براي شما راضي شدم كه اسلام دينتان باشد.

و بر پوشه ي علم دوم نوشته شده است:

«يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا » (3) .

آنها به نذر و پيمان خود وفا مي كنند و از روزي كه شدت و سختي آن همه ي اهل محشر را فرا مي گيرد ترس و واهمه دارند.

و بر پوشه ي علم سوم نوشته شده است:

«لا اله الا الله، محمد رسول الله، علي ولي الله و خليفته، و الحسن و الحسين و التسعة من ولد الحسين أوصيائه».

معبودي جز خالق يكتا نيست و محمد صلي الله عليه و آله فرستاده ي خدا است و علي عليه السلام ولي خدا و جانشين پيامبر است، و امام حسن و امام حسين عليهماالسلام و نه تن ديگر از فرزندان امام حسين عليه السلام اوصياء او مي باشند. (4) .

خواهد شد، و هر كسي از عوام و خواص در طول دوران زندگي خود، برخي از آنها را خواهد ديد، بسيار زياد است كه در اينجا فقط تعدادي از آنها را براي آشنايي بيشتر خوانندگان محترم با انواع علائم نقل مي كنيم.

15- خروج يماني، از طرف يمن.

16- ظهور مغربي، در مصر و حكومت بر شامات.

17- فرود آمدن تركان در جزيره، كه ظاهرا شرقي ها و غربي ها هستند، در جزيرة العرب.

18- ورود روميان در رمله.

19- طلوع ستاره ي درخشاني در مشرق كه مانند ماه بدرخشد و سپس دو طرف آن خم گردد بطوري كه نزديك باشد دو طرف آن به هم برسد. و البته اين ستاره غير از ستاره ي دنباله داري است كه در بعضي از روايات به قيام شخصي در آخرالزمان پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام اشاره دارد.

20- پيدا شدن سرخي شديدي در آسمان كه در اطراف آن پراكنده شود.

21- پيدايش آتشي در طول مشرق كه تا سه روز يا هفت روز در هوا بماند.

22- عرب ها استقلال پيدا كنند و كشورگشائي نمايند و از زير بار و نفوذ ديگران بيرون روند.

23- اهل مصر فرمانرواي خود را بكشند.

24- پرچم هاي قيس و عرب به كشور مصر وارد شود.

25- شام خراب شود و سه پرچم مختلف در آنجا پديدار گردد.

26- پرچم هاي (كنده) در خراسان كوبيده شود.

27- سواراني از طرف مغرب بيايند تا در كنار (حيره) حدود نجف، منزل گزينند و پرچم هايي سياه از طرف مشرق بسوي آنها روي آورند.

28- شط فرات طغيان كند يا شكافته شود به حدي كه آب در كوچه هاي كوفه داخل شود.

29- دوازده نفر از نژاد ابوطالب خروج نمايند كه هر كدام از آنها دعوي امامت نمايند.

30- شصت نفر دروغگو ظاهر شوند كه همگي به دروغ ادعاي پيغمبري كنند.

31- مرد بزرگ و با شخصيتي از پيروان بني عباس را ميان (جلولا) و (خانقين)

ص: 30

بسوزانند.

32- پلي در بغداد در كنار محله ي (كرخ) ساخته شود.

33- باد سياهي در اول روز در بغداد بلند شود، و زلزله اي در آنجا روي دهد به حدي كه بسياري از شهر فرو رفته و خراب گردد.

34- ترسي عمومي و مرگي سريع و همگاني همه ي اهل عراق و مردم بغداد را فرا گيرد كه قرار و آرام، يا راه فرار نداشته باشند.

35- نقصاني در مال و جان و محصول مردم پيدا شود.

36- ملخي در فصل خود، و ملخي بي موقع پيدا شود كه زراعت و غلات را نابود كند، و مردم از آنچه كه مي كارند نفعي نبرند.

37- اختلاف و دودستگي در ميان دو صنف «عجم» پيدا شود بطوري كه خونريزي بسياري در بين آنان پديدار گردد.

38- بردگان در برابر اربابان خود سركشي كنند و از زير فرمان آنها بيرون روند و آقايان خود را به قتل رسانند.

39- گروهي از بدعت گزاران به شكل ميمون و خوك، مسخ گردند.

40- بندگان بر شهرهاي اربابان خود غلبه پيدا كنند.

41- ندائي از آسمان بلند شود كه همه ي مردم روي زمين هر كس به زبان خود آن را بشنوند.

42- صورت و سينه اي در چشمه ي خورشيد، و در روايت ديگري صورت و كف دستي در برابر خورشيد ظاهر شود.

43- مردگاني زنده شوند و از قبرها بيرون بيايند، و به دنيا بازگردند، و با يكديگر آشنا شوند، و از يكديگر ديد و بازديد نمايند.

44- اين جريانات، كه البته در تحقق وقوع آنها ترتيب شرط نيست، با بيست و چهار باران پي در پي پايان پذيرد، كه زمين بوسيله ي آن باران ها زنده گردد، و بركاتش آشكار شود، و پس از آن هر گونه آفت و بيماري از شيعيان حضرت مهدي عليه السلام و معتقدين به حق دور گردد، و آنگاه بدانند كه آن جناب در مكه ظهور نموده و براي ياران آن حضرت بدان سو رهسپار شوند، چنانكه اخبار در اين

ص: 31

زمينه روايت شده است.و اين نشانه ها كه گفته شد البته قسمتي از آنها حتمي، و قسمتي مشروط به شروطي است كه اگر خدا بخواهد واقع نخواهد شد؛ و خداوند بدانچه واقع خواهد شد، دانا و آگاه است. و ما اين حوادث و علائم را مطابق آنچه در كتب حديث و روايات يافتيم، نقل نموديم. و از خداوند ياري مي جوئيم و از او توفيق مي طلبيم. (1) .

آنچه تا اينجا آمد، شماري اندك از انبوه علامات ظهور حضرت ولي الله الاعظم امام عصر و ناموس دهر «ارواحنا له الفداء» بود كه فهرست وار بر شمرديم، تحقيقا شمارش همه ي علاماتي كه از زبان گهربار ائمه ي معصومين عليهم السلام روايت شده و محدثين عالي مقام شيعه آن علامات را در كتابهاي ارزنده خود جمع آوري نموده اند بيش از آن است كه در اين مختصر بگنجد.

علاقه منداني كه مايلند از علامات ظهور مهدي فاطمه عليهماالسلام و يكتا بازمانده ي اختر فروزان آسمان نبوت و امامت بيش از آنچه كه نقل شد؛ واقف گردند، مي توانند به كتابهائي كه با تفصيل بيشتري در اين زمينه نگارش يافته است، مراجعه نمايند.

«نفس زكيه»، نمايان شدن پرچم هاي سياه از طرف خراسان، خراب شدن شهر بصره و امثال آن با خروج سيد حسني و يا نهضت هاشمي خراساني بي ارتباط نيست؛ از اين رو شايسته است ما نيز به پيروي از سلف صالح خود، كه آن ده علامت را جزء علائم حتمي به حساب آورده اند، آنها را فهرست وار بر شمرده و پيرامون يكايك آنها به اختصار توضيح دهيم؛ تا در پيمودن راهي كه در مورد يكي از علائم حتمي، به عنوان خروج «سيد حسني» در پيش داريم، به نتيجه ي مطلوب و روشني دست يافته و از هر نوع حدس و گمان و گزافه گوئي در امان باشيم.

و اينك علامات:

1- در حديثي از رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره ي سفياني اول چنين آمده است:

سئل النبي صلي الله عليه و آله في حجة الوداع متي الفرج لمهديكم الحجة.

فقال صلي الله عليه و آله:اذا قام الافلق.

قال: و من الافلق؟

قال صلي الله عليه و آله: هو الابقع،

قيل: و من الابقع؟

قال صلي الله عليه و آله:الابرص،

قيل:ومن الابرص؟

قال صلي الله عليه واله: الاصهب

قيل:من الاصهب؟

قال صلي عليه واله: الابلق،

قيل:من الابلق؟

قال صلي اله عليه واله: اتق السفياني،

قيل: السفياني، سفيانيان بايهما تنظر؟

قال صلي الله عليه واله: السفياني الذي ياتي من الشام (1) .

از پيغمبر گرامي صلي الله عليه و آله در حجة الوداع (آخرين سفري كه آن حضرت به زيارت خانه ي خدا مشرف گرديد)سؤال شد يا رسول الله فرج حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه- مهدي موعود شما خانواده، كي خواهد رسيد؟

حضرت در پاسخ فرمودند: زماني كه افلق قيام كند.

سائل پرسيد،يارسول الله افلق چه كسي است؟

فرمود:اوكسي است كه متصف به صفات متعددي است و «ابقع» است. [يعني مردي سياه و سفيد است كه از دو جنس مختلف،و نطفه ي مرد و زني كه نژاد مختلف دارند، و پدرش مردي سياه چهره و گندم گون و از عرب و مادرش زني

ص: 34

سفيد پوست و از نژاد غيرعرب است متولد شده و اصالتا از مردم شام و مردي سرسپرده ونوكر اجنبي وازپست فطرت ترين مردم و صهيونيست ويهودي مسلك است] (1) .

عرض شد:يارسول الله ابقع چه كسي است؟

فرمود:ابرص و كسي است كه دورنگ، يا بدنش داراي لكه هاي سفيد، يا سفيد رنگارنگ و پيس ماننداست.

عرض شد:ابرص كيست؟

حضرت درجواب فرمود:اصهب (مردي سرخ و سياه)است، (و يا كسي است كه قسمت بالاي موهايش سرخ و پايين آن سياه رنگ باشد). (2) .

عرض شد:يا رسول الله اصهب چه كسي است؟

حضرت فرمود:او ابلق يعني دو رنگ و دو چهره و سفيد و سياه است.

عرض شد يارسول الله ابلق چه كسي است؟

حضرت فرمود: از سفياني پرهيز كن و از ظلم و ستم او بر حذر باش!

عرض شد:يارسول الله سفياني دو تا است،شما در مورد افلق به كداميك از اين دو سفياني نظر داريد؟

رسول خداصلي الله عليه واله درجواب فرمود: آن سفياني كه تنها از شام مي آيد.

اين حديث راصاحب كتاب «بيان الائمه» از كتابي به نام «كفايةالمطالب» نقل نموده است و درباره آن توضيحاتي داده و در آخر چنين نتيجه گرفته است كه مطابق حديث مزبور سفياني اول «ميشل افلق» بنيان گذار حزب منفور و كافر بعث در عراق مي باشد.

و البته ما هيچ گونه مسئوليتي را در قبال صحت و سقم روايت مذكوربه عهده نمي گيريم زيرا:

اولا: ما هر چه تفحص كرديم كه منبع اصلي اين روايت را پيدا كنيم متاسفانه در ميان كتابهائي كه شيعه و سني درباره علائم ظهورحضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه-

ص: 35

نوشته اند به كتابي به نام «كفايةالمطالب» دست نيافتيم.

ثانيا: براي تحقيق كامل و شناخت «سفياني اول» به اكثر مدارك معتبري كه در دسترس بود مراجه نموديم و بين عبارات كتابهائي كه رواياتي را راجع به خروج ابقع و اصهب و ابرص، نقل كرده اند مقايسه كرديم، و تنها به اين نتيجه رسيديم كه الفاظ مختلف و گوناگوني چون:ابقع و اصهب و ابرص كه در حديث كتاب «بيان الائمه» به رسول خدا صلي عليه و اله نسبت داده شده وصفت براي كلمه «ابلق» (1) واقع شده است، در روايات ديگر از صفات سه فرد مختلفي به حساب آمده است كه در سرزمين شام و مصر و عراق، ظاهر مي شوند، و سبب بروز اختلافات و درگيري ها مي گردند و سرانجام بوسيله ي «سفياني» (يعني:سفياني مشهور) از ميان مي روند! (2) .

به هر حال: با اينكه حديث ياد شده از نظر نگارنده- و هر پژوهشگر ديگري- مورد شك و ترديد است، با اينهمه از آنجا كه كلمه ي «ابقع» در حديث مزبور صفت «افلق» واقع شده و اين كلمه داراي معناي گسترده اي است كه معاني ساير الفاظ حديث- مانند اصهب و ابرص، و ابلق- را نيز در برمي گيرد،از اين جهت براي اينكه معلوم شود مقصود از «ابقع» چه كسي است؟ مقداري درباره ي اين كلمه توضيح مي دهم شايد روزي فرا رسد كه گذشت زمان حقيقت حديث مزبور را به اثبات برساند.

معناي كلمه «ابقع» در لغت:

كلمه (ابقع) در اصل ريشه ي لغت به معناي هر چيز دو رنگ خصوصا سياه و سفيد است و سپس در مورد اشياء پست و اشخاص خبيث، و برده و مملوك و كساني كه داراي سلسله ي نسبي پستي باشند، استعمال شده است.

كتاب «لغت نامه ي دهخدا» درباره ي اين كلمه چنين مي نويسد:

ابقع: پيسه،ابرص، سياه و سفيد،كلاغ پيسه،كلاغ سياه و سفيد، زاغ پيسه، زاغ دورنگ،اسب پيسه را نيز مي گويند. هر مرغ كه سياه و سفيد باشد و ابلق،از مرغان و سگان، به منزله (ابلق)باشد از خيل. (3) .

ص: 36

در مورد استعمال اين كلمه درباره انسان «ابلق» به كسي مي گويند كه از نظر نسبت دورگه باشد و همچنين انساني سياه و سفيد كه از دو جنس مختلف باشد و از نطفه مرد و زني است كه، نژاد مختلف دارند، و بر كسي اطلاق مي شود كه پدرش مردي سياه چهره گندم گون و از عرب و مادرش زني سفيدپوست (و رومي) و از نژاد غيرعرب باشد.

كلمه ي (ابلق) يا از ماده ي (بقع)به معناي هر چيز دو رنگ و سياه و سفيد است، و يا از ماده ي «بقعان»به معني برده و مملوك و زاييده ي دو نژاد مختلف است.

به هرحال:اين كلمه گاهي به صورت مذمت استعمال مي شود و گاهي به صورت بيان نمودن رنگ اشياء.

آنجا كه مراد مذمت فرد و ساير معاني مذكوره باشد لفظ «ابقع» به كار مي رود و در جايي كه تنها معناي برده و مملوك، يا دو نژاد مختلف مراد باشد از لفظ «بقعان» استفاده مي شود.

در اين باره حديثي از «ابوهريره» نقل شده است كه گفته است:«يوشك ان يعمل عليكم بقعان اهل الشام» يعني: نزديك است كه بردگان و بندگان اهل شام، يا كساني كه پدرشان عرب و مادرشان غيرعرب و رومي است بر شما فرمانروائي كنند.

اين سخن ابوهريره ناظر به اين است كه:

در آينده كساني كه اختلاف نژاد دارند و از طرف پدر «عرب» و از مردم شام، و از طرف مادر غيرعرب و رومي يا به عبارت ديگر (كنيززادگان) مي باشند، بر شما حكومت خواهند كرد.مراد از «ابقع» مردي سياه و سفيد است كه از دو جنس مختلف و از نطفه مرد و زني كه نژاد مختلف دارند و يكي سياه چهره و گندم گون و از عرب، و ديگري سفيدپوست و از نژاد غيرعرب است متولد شده، و اصالتا شامي و مردي سرسپرده و نوكر اجنبي و از پست فطرت ترين مردمان ومسيحي مرام، ياصهيونيست و يهودي مسلك است. (1) .

بنابراين در صورتي كه حديث كتاب «بيان الائمه» واقعيت داشته و از صحت

ص: 37

برخوردار باشد با «افلق» تطبيق مي كند چرا كه «افلق» نيز (شامي) و پدرش از اهل «سوريه» و مادرش (فرنگي) و از اهل فرانسه و «پاريس» است (1) .

شايد بتوان گفت: كه مقصود از ابقع و اصهب و ابرص و ابلق، همان «افلق يهودي»باشد. و البته اين احتمالي است كه خيلي هم نابجا نيست.

توضيح مختصري پيرامون حديث مزبور:

در حديث ياد شده چنان كه ملاحظه شد:

نخست رسول خدا صلي عليه واله به يكي از علائم فرج حضرت مهدي عليه السلام كه پيدايش افلق صهيونيست در سرزمين شام است اشاره مي فرمايد، وسپس صفات متعددي را از قبيل -ابلق و ابرص و اصهب و ابقع كه همگي اين صفات گويا از ويژگي هاي اوست براي او بر مي شمارد. و آنگاه به راوي حديث فرمان مي دهد تا خود را از شر آن مرد ناپاك حفظ نمايد، و بدينوسيله رسول خدا صلي عليه واله به مسلمانان نيز اعلام خطر مي كند كه از فتنه و فساد چنين بدعت گزار آشوب گري كه جز فتنه انگيزي و اشاعه ي فساد و فحشاء در بين مسلمانان هدف ديگري ندارد بر حذر باشند و از او و شر اتباع و پيروان كافر و شرورش اجتناب ورزند.

جالب توجه است كه سائل گويا با روايات مربوط به سفياني آشنا بوده، و از اين رو پس از تحقيق و گفتگوي فراوان با رسول خدا صلي عليه واله از آن حضرت مي پرسد كه يا رسول الله سفياني دو تا است و آنگونه كه به ما رسيده است آنها دو نفرند، بنابراين نظر شما درباره ي سفياني، كداميك از آن دو نفر است و حضرت در پاسخ وي مي فرمايد: آن سفياني كه از شام تنها خواهد آمد، مقصوداست.

يعني: منظور از سفياني (اول) آن شخصي است كه زير پرده كار مي كند و مخفيانه با حكام بغداد سروكار دارد و پيوسته با دستياران عراقي خود، و حزب منفوري كه در عراق ساخته است در ارتباط است نه سفياني دوم. زيرا سفياني دوم، كه نامش

ص: 38

«عثمان» و نام پدرش «عنبسه» و از نسل ابوسفيان است، خروج او از علائم حتميه، و اندكي بيش از ظهور است كه او تنها نيست و مخفيانه به عراق نمي رود بلكه با لشكري عظيم و مجهز كه متشكل از صد و سي هزار نفر است براي تسخير بغداد و گرفتن عراق، و قتل و خونريزي رهسپار آن مرز و بوم مي شود، و او به مراتب از سفياني اول ستم كارتر،ناپاكتر، بي حياتر، و در ظلم و آدم كشي جسورتر، شرورتر و بي باكتر است. و فرياد مي زند انتقام، انتقام. (1) خداوند همه مومنين و مسلمين را از شر هر دو ناپاك محافظت فرمايد كه:انه خير ناصر و معين.

2- در ضمن خطبه ي بسيار مفصلي كه از اميرالمومنين عليه السلام بنام خطبه ي «البيان» نقل شده، درباره ي اوضاع عمومي آخرالزمان و جريان خروج سفياني اول، و اشاره به اسم آن مرد ناپاك، و هم چنين بيان زشت كاريها و حوادث دردناكي كه در زمان فرمانروائي وي بر عراق در طول دوران حكومت جائرانه اش به وسيله ي دستياران كافر و حزب جنايت كار و ناپاكش دراين كشور روي مي دهد خطاب به مردم عراق چنين آمده است:

آگاه باشيد كه شما مردم در آن زمان، يعني: آخرالزمان بر هفت طبقه تقسيم مي شويد...

طبقه ي هفتم: كساني هستند كه اهل حيله و نيرنگ و جنگ، و مكر و خدعه و فتنه و پشت كردن به يكديگر و بريدن از هم و دشمني و عداوت يكديگر را به دل گرفتن و مرتكب كارهاي زشت گرديدن، و شهوت راني نمودن و ساز و آوازهاي حرام، و كارهاي دشوار و خراب كردن شهرها وخانه ها و منهدم ساختن ساختمانها و كاخها مي باشند.

در اين طبقه ي هفتم است كه آن مرد ملعون (يعني:سفياني دوم) از بيابان ميشوم (يعني:از وادي يا بس از سرزمين شام) قيام مي كند و در اين طبقه ي هفتم است كه پرده هاي حيا دريده مي شود و نواميس مردم هتك مي گردد و زنان بي حرمت مي شوند و آن روزگار به همان حال است تااين كه قائم مااهل بيت:صلوات عليه ظاهر شود. (2) .

ص: 39

آنگاه درباره ي كساني كه بعد از حضرت امير عليه السلام، تا زمان پيدايش سفياني اول، بر مردم نگون بخت عراق حكومت خواهند نمود چنين فرمود:

«ألا إنَّ أوّلَ مَن يَلى أمرَكُم بَنُو أُمَيَّةَ ثُمَّ تَملِكُ مِنْ بَعْدِهِم مُلُوكُ بَنِي العباسِ فَكَم فِيهِم مِن مَقْتُولٍ وَ مَسلُوبٍ،

ثُمَّ إِنَّهُ قَالَ: «های های ألا يا وَيلَ لِكُوفَانِكُم هَذِهِ وَ مَا يَحِلُّ فِيهَا مِنَ السفياني فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ، يَأتي إليها مِن نَاحِيَةِ هَجَرَ بِخَيلٍ سِبَاقٍ، تَقُودُهَا أُسُودٌ ضَرَاغِمَةً، وَ لُيُوثَ قَشَاعِمَةٌ، إسْمُهُ (شين) إِذَا خَرَجَ الْغَلَامُ الأَشتَرُ وَ عَالِمٌ بِاسمِهِ، وَآلُ بَاسِمَه عَلَى الْبَصَرَةِ فَيَأْتِي إِلَى البَصَرَةِ وَآلُ بَاسِمَة عَلَى البَصَرَةِ، فَيَقتُلُ ساداتُها وَ يَسي حَرِيها» إلى أن قَالَ:

فَيَاوَيلَ لِكُوفَانِكُم مِن نُزُولِهِ بِدَارِكُم، يَملِكُ حَرِيمَكُم وَ يَذْبَحُ أَطفَالَكُم وَيَهْتِكُ نِسَائِكُم عُمَرُهُ طَوِيلٌ وَشَرُّهُ غَزِيرٌ وَرِجَالُهُ ضَرَاغِمَةٌ وَتَكُونُ لَهُ وَقعَةٌ عَظِيمَةٌ ألا وَإِنَّهَا فِتَنْ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُنَافِقُونَ وَالقَاسِطُونَ وَ الَّذِينَ فَسَقُوا فِي دِينِ اللَّهِ تَعَالَى وَ بِلادِهِ وَ لَبِسُوا البَاطِلَ عَلَى جَادَّةِ عِبَادِهِ، فَكَأَنِّي بهم قَد قَتَلُوا أَقواماً تَخافُ النَّاسُ أصوَاتَهُم وَتَخَافُ شَرَّهُم فَكَم مِن رِجَالٍ مَقتُولِ وَ بَطَلِ يَجِدُولٍ يَهابُهم النَّاظِرُ إلَيهِم قَد تَظهَرُ الطَّامَّةُ الكُبرى فَيَلْحَقُوا أَوَّهَا آخِرَهَا». (1) .

آگاه باشيد نخستين كساني كه در آينده زمام امور شما را به دست خواهند گرفت و بر شما فرمانروائي خواهند كرد، بني اميه هستند. سپس بعد از آنها پادشاهان بني عباس به سلطنت مي رسند و چه بسيار كساني كه در ميان آنان كشته مي شوند و غارت مي گردند.

پس ازآن فرمود:هاي، هاي، اي واي، بر كوفه اين شهر مسكوني شما و آنچه براو وارد مي شود از جنايتكاري هاي سفياني، در آن زمان، او از ناحيه هجر بسوي شهرتان مي آيد با ارتشي پيشرو و با سپاه مجهزي كه از پيش، آنها را آماده ساخته است و مردان نابكاري كه بسان شيرهاي درنده و لاشخورهاي شكاري هستند، آنها را رهبري مي كنند، در اسم او (شين) وجود دارد.

پس موقعي كه آن مرد (اشتر) چشم دريده (2) ياآن كسي كه پلك چشم او

ص: 40

برگشته،يا آن مردي كه رنگ چهره ي او گندم گون است و من نام او را مي دانم، خروج كند، به طرف «بصره» مي آيد و هدفش (آل باسمه) است. پس بزرگان آنجا را به قتل مي رساند و زنانشان را اسير مي نمايد.

پس واي بركوفه ي شما، از آن موقعي كه آن مرد بي حياي بي آبرو به خانه هاي شما بيايد، وكشورتان را صاحب و مالك شود و بر شما فرمانروائي كند، بچه هايتان را مي كشد و زنانتان را بي حرمت مي كند.

عمر او دراز و شر او بسيار وهمكاران و دستيارانش بسان شير و درندگاني هستند كه چنگ و دندان نشان مي دهند و براي او جنگي بزرگ و واقعه ي عظيمي است.

آگاه باشيد كه در آن موقع، فتنه ها و آشوب هائي به وقوع خواهد پيوست، كه منافقين و ستمگران ستم پيشه اي كه از حق برگشته اند، و كساني كه در دين خداي متعال فاسق شده اند وهم آنان كه لباس باطل برتن كرده اند، هلاك و نابود مي گردند. گوئي هم اكنون آنها را مي بينم كه گروهي را به قتل مي رسانند و به چوبه ي دار مي سپارند كه مردم از صداهاي آنها وحشت مي كنند و از شرارت و بدي آنها مي ترسند و مي لرزند.

چه بسيار مردماني كه كشته مي شوند، و چه قهرماناني كه به خاك هلاكت مي افتند كه هيبت آنها بيننده را فرو مي گيرد و او را دچار شگفتي مي سازد پس از آن بلائي بزرگ و جنگي ويران گر آشكار مي گردد كه آخر آنها به اول آنها ملحق مي شوند و همگي به هلاكت مي رسند.

اگرمقداري در اين سخنان مولاي متقيان علي عليه السلام تامل كنيم به خوبي در مي يابيم كه اميرمومنان عليه السلام با صراحت تمام، گرچه با اشاره اعلام مي كند كه در آن زمان، ميان سفياني اول و زمامداران جائر بغداد رابطه ي قبلي وجود داشته و از پيش زمينه ي مالكيت عراق و فرمانروائي خود را بر اين كشور مسلمان فراهم نموده و او كسي است كه در نام او كلمه شين و در كردارش شر و شرارت نهفته است. حضرت با اين بيان رسا ديگر جاي هيچ گونه شك و شبه اي را براي كسي باقي نگذاشته است.

ص: 41

3- مرحوم سيد بن طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» درباره سفياني اول و دوم روايتي را از اميرمومنان عليه السلام بدين صورت نقل كرده است:

اميرالمومنين بر منبر كوفه خطبه اي ايراد نمود و پس از حمد خدا و درود بر پيغمبر گرامي صلي الله عليه و آله فرمود:اي مردم هر چه مي خواهيد از من بپرسيد، زيرا در اين دهه آخر ماه مبارك رمضان من از ميان شما مي روم. سپس حوادث بعد از خود را ذكر نمود و شهادت امام حسين عليه السلام و زيد بن علي (رضوان الله عليه) و سوزاندن جنازه ي او و به باد دادن خاكسترش را بيان فرمود و گريه كرد. و آنگاه زوال بني اميه و سلطنت بني عباس را به مردم تذكر داد و سپس حوادث بعد از آن را به مردم خاطر نشان ساخت و چنين فرمود:

«اولها السفياني و آخرهاالسفياني،

فقيل له: و ما السفياني و السفياني؟»فقال عليه السلام: السفياني صاحب هجر و السفياني صاحب الشام»اول آن فتنه ها سفياني و آخر آن نيز سفياني خواهد بود.از آن حضرت پرسيدند سفياني اول كيست؟ و سفياني دوم كدام است؟فرمود: سفياني اول صاحب هجر (1) و سفياني دوم صاحب شام است.آنگاه آن حضرت ذكر پادشاهان بني عباس را از قول رسول الله تجديد كرد و سپس از شيعيان و دوستان خود يادي كرد و از آنها تمجيد نمود و فرمود:آنها در نزد مردم كافر و در نزد خدا از خوبانند، پيش دروغگو ولي نزد خدا راستگويانند در نزد مردم پليد اما پيش خدا پاكيزگانند، در نزد مردم ملعون وپيش خدا نيكانند پيش مردم ظالم اما نزد خدا عادلند، آنان به وسيله ايمان رستگارند، اما منافقين زيان كارند و اين شرح حال شيعه ي آن حضرت است. (2) .

4- مرحوم علامه ي مجلسي -اعلي الله مقامه - در كتاب «بحارالانوار» در مورد خروج دو فرد، به عنوان: سفياني پيش از ظهور مبارك حضرت ولي عصر (ارواحنا فداه) روايتي را از

ص: 42

امام باقر عليه السلام بدين صورت آورده است:

عن جابرالجعفي قال: سألت أبا جعفر عليه السلام عن السفياني فقال: و اني لكم بالسفياني حتي يخرج قبله السفياني، يخرج بارض كوفان، ينبع كما ينبع الماء فيقتل وفدكم، فتوقعوا بعد ذلك السفياني و خروج القائم. (1) .

از جابر جعفي روايت شده كه وي گفت از حضرت امام باقر عليه السلام سؤال نمودم كه سفياني چه وقت خواهد آمد؟

حضرت در جواب فرمود: شما كجا سفياني كجا! او به اين زودي نخواهد آمد مگر اينكه پيش از او سفياني ديگري پيدا شود كه از سرزمين كوفه خروج نمايد و او به طور ناگهاني همانگونه كه چشمه آب از زمين مي جوشد از سرزمين كوفه سر در آورد و جمعيت شما و سران شما و بزرگان شما (شيعه) را بكشد و يا شما را فوج فوج و دسته دسته به قتل برساند پس بعد از او منتظر سفياني و آمدن قائم آل محمد صلي الله عليه واله باشيد.

اين حديث را مرحوم علامه ي مجلسي در كتاب بحارالانوار از غيبت نعماني نقل نموده و به دنبال آن فرموده است:از اين حديث معلوم مي شود كه سفياني متعدد است. ولي در كتاب «غيبت نعماني فعلي، و بحار طبع جديد، به جاي كلمه ي سفياني، شيصباني ضبط شده، و آقاي بهبودي مصحح كتاب بحارالانوار در پاورقي كتاب بحارالانوار با مراجعه به كتاب غيبت نعماني و اطميناني كه وي، از نسخه اي كه دراختيار داشته گفته است كه: در غيبت نعماني، به جاي كلمه ي «سفياني» كلمه «شيصباني» آمده و ظاهرا كلمه ي شيصباني صحيح تر است.

و سپس چنين استدلال آورده اند كه:چون در نسخه ي علامه ي مجلسي (رضوان الله عليه)سفياني، به جاي شيصباني نوشته شده بوده است از اين رو مرحوم علامه مجلسي عليه الرحمه ناچار شده در توضيح كلمه ي سفياني، بفرمايند:از اين حديث ظاهر مي شود كه سفياني دو تا است.

ما ضمن اينكه: زحمات طاقت فرساي جناب آقاي بهبودي را در تصحيح و تحقيق كتاب بحارالانوار ارج مي نهيم، و از خدمات ارزنده ي ايشان و رنجي كه دراين راه متحمل

ص: 43

شده اند تقدير مي نماييم، و از تلاشهاي بي وقفه و شبانه روزي ايشان در راه خدمت به اسلام و جامعه ي اسلامي تشكر مي كنيم، اين نظريه ي ايشان رارد مي كنيم زيرا:

اولا- روايات متعددي در دست داريم كه تعدد سفياني را اثبات مي كند و همان گونه كه ملاحظه فرموديد هم پيغمبر اكرم صلي الله عليه واله و هم اميرالمومنين عليه السلام به تعدد سفياني، اشاره و اخبار فرموده اند.

ثانيا- اينكه: مصحح كتاب بحارالانوار توجه نفرموده اند كه علامه مجلسي (رحمة الله عليه) با در دست داشتن نسخه هاي مختلفي كه در اختيار وي بوده، همانگونه كه خود آن مرحوم در جلد 35 بحارالانوار ص 88- فرموده اند، برخي از روايات را كه از كتابهاي كهنه و قديمي، و نسخه هاي فرسوده روايت كرده اند، با روايات ديگري (از ساير كتابهائي كه در اختيار داشته اند) مقابله نموده، و تصحيح فرموده اند.

و ثالثا- اينكه: عين روايت مذكور را، صاحب كتاب «الكتاب المبين» در جلد دوم صفحه ي 133 دقيقا با ذكر كلمه ي سفياني، همانگونه كه مرحوم علامه مجلسي -رحمةالله عليه- دربحار، نقل نموده، روايت كرده است.بنابراين: شكي نيست كه توضيح علامه مجلسي در ذيل حديث در «بحار» مبني بر تعدد سفياني درست تر و صحيح تر است.

به هرحال:اگر كلمه ي مورد نزاع آنچنان كه علامه ي مجلسي -رحمةالله عليه- نوشته است «سفياني» باشد، از اين حديث معلوم مي شود كه سفياني دوتا است و سفياني اول همان «افلق» مي باشد.

و اگر«شيصباني» باشد دو احتمال مي رود.

احتمال اول اينكه: مراد از «شيصبان»بني عباس، باشند، چه آنكه در خطبه ي لولوء اميرالمومنين عليه السلام كه بعدا ذكر خواهيم نمود، تصريح شده به اينكه ملوك بني شيصبان «بني العباس» مي باشد در اين صورت اگر اين احتمال درست باشد، حديث مذكور به تجديد حكومت «بني العباس» قبل از ظهور و نوسازي دولت ايشان در بغداد اشاره دارد. (1) .

ص: 44

و احتمال دوم، اينكه: مراد از «شيصبان» درحديث مزبور، مرد متمرد متفرعن جبابر شيطان صفت و ستمكار بي نظيري باشد كه در شيطنت و جنايت و سركشي و آدم كشي مانند بني العباس باشد.

زيرا كه (شيصبان) نام شيطان و نام قبيله اي از (جن) است وبه همين سبب هم هست كه اميرالمومنين عليه السلام در خطبه لولوه، بني عباس را (بني شيصبان) ملقب ساخته است. (1) .

علاوه بر همه ي اينها اگر در واقع كلمه «سفياني» در حديث درست نباشد و صحيح آن، همان شيصباني باشد، قطعا مراد از چنين شخص ستم كاري كه به طور ناگهاني از كوفه سر در مي آورد و با «شيعه» عداوت و دشمني دارد، و به قتل بزرگان (شيعه) فرمان مي دهد، همكار، و دستيار سفياني اول، و از مردم (عراق) است. چه آنكه از حديث ياد شده و همچنين از حديث بعدي معلوم مي شود كه حكومت او در عراق است، وشخصا شيعيان و دوستان آل محمد صلي الله عليه واله را مي شناسد ولذا يكايك آنان را دستگير نموده و ايشان را به قتل مي رساند.

5- مرحوم شيخ طوسي (رضوان الله عليه) دركتاب «غيبت» در مورد رفتار ناهنجار سفياني با شيعيان علي عليه السلام روايتي را از امام صادق عليه السلام بدين گونه نقل كرده است:

«عَن أبي عبد الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: كَأنّي بِالسُّفياني أو بِصَاحِبِ السُّفيانِي قَد طَرَحَ رَحلَهُ فِي رُحبَتِكُم بِالكُوفَةِ، فَنَادَى مُنَادِيهِ مَن جَاءَ بِرَأْسِ شِيعَةِ عَلِيٍّ فَلَهُ أَلفُ درهم، فَيَثِبُ الجارُ عَلَى جَارِهِ، وَيَقُولُ: هَذَا مِنهُم، فَيَضْرِبُ عُنُقَهُ وَيَأْخُذُ ألفَ دِرهَم. أمَا إِنَّ إِمَارَتَكُم يَومَئِذٍ لا يَكُونُ إِلَّا لِأَولادِ البَغايَا، وَكَأني أنظُرُ إلى صَاحِبِ البُرقع، قُلتُ: وَمَن صَاحِبُ البُرقع؟

فَقَالَ: رَجُلٌ مِنكُم يَقُولُ بِقَولِكُم يَلبِسُ البُرقَعَ فَيَحوشَكُم فَيَعرِفَكُم وَ لا تَعرِفُونَهُ، فَيَعْمِنُ بِكُم رَجُلاً رَجُلاً أمَا إِنَّهُ لا يَكُونُ إلا ابنُ بَغِيٌّ ». (2) .

حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: گويا من سفياني يا رفيق سفياني را مي بينم

ص: 45

كه در شهر كوفه ي شما فرود آمده، و در ميدان گاه كوفه رحل اقامت افكنده، و از جانب او صدا ميزنند هر كس سر يك نفر از شيعيان علي عليه السلام را بياورد هزار درهم به او مي دهم. پس كار به آنجا مي رسد كه همسايه، همسايه ي خود را مي گيرد، و مي گويد: اين از شيعيان علي عليه السلام است، پس گردن او را مي زند و هزار درهم را مي گيرد. آگاه باشيد، آنروز كساني كه بر شما حكومت مي كنند زنازادگان و حرامزاده ها هصستند، گويا من هم اكنون صاحب نقاب را مي بينم راوي مي گويد:

عرض كردم صاحب نقاب كيست؟فرمود: او مردي از شماست كه به ظاهر دعوي مسلماني دارد و به عقيده ي شما تظاهر مي كند، خود را زير ماسك دينداري و مسلماني پنهان نموده است. شما را مي شناسد و شما او را نمي شناسيد، به خانه هاي شما مي آيد و در اطراف شما گردش مي كند و يكايك شما را به دام مي اندازد و شما را با سعادت مبتلا مي سازد و به كشتن مي دهد، آگاه باشيد كه او زنازاده است.

اين روايت به حسب ظاهر به همان سفياني اول نظر دارد و در توضيح آن متن نوشته ي كتاب «نورالانوار» نوشته ي شيخ علي اصغر بروجردي را نقل خواهيم كرد.

در آن توضيح كه براي اثبات مدعاي خود بازگو مي كنيم، خواهيم ديد: كه در خصوصيات بسياري ميان اعمال زشت و ناستوده ي حكام «بعثي بغداد» و آنچه را كه امام صادق عليه السلام براي كارگزاران حاكم بر عراق، بيان فرموده است، تناسب و تشابه فراوان وجود دارد، زيرا: همانگونه كه توضيح داديم سفياني اول، كسي است كه از مدتها قبل، پيش از آنكه نامش بر سر زبانها افتد، زمينه ي فرمانروائي خود را در عراق فراهم نموده و تمام همت خود را براي روي كار آوردن حزب كافر بعث، و مسلط ساختن اراذل و اوباش بر سرنوشت مردم مسلمان عراق به كار گرفته است.

در اينجا لازم است يادآور شويم كه البته هرگز نمي توانيم بگوئيم كه به طور قطع و مسلم آنچه امروز در عراق مي گذرد صد در صد همان واقعيتي است كه امام صادق عليه السلام بيان فرموده است، بلكه مي خواهيم بگوييم ميان فرمايش امام ششم كه درباره ي سفياني، يا رفيق سفياني، فرموده است، و ميان حوادث تلخ و ناگواري كه امروز از قتل و حبس و شكنجه و تبعيد و هتك نواميس در عراق مي گذرد تناسب و تشابه فراوان است. و اما

ص: 46

متن گفتار و توضيح شيخ علي اصغر بروجردي در كتاب «نورالانوار» چنين است:

«پس سفياني خبيث از شام متوجه كوفه مي شود و در آنجا نزول مي نمايد و منادي او ندا مي دهد كه هر آن كسي كه سر يك نفر شيعه علي بن ابيطالب عليه السلام را بياورد هزار درهم بگيرد. پس مردم بي دين و بي باك و ناپاك كه نطفه شان خلل دارد به جهت طمع ذخاير دنياي دنيه و اغراض باطله نفسانيه شهوانيه، و به بغض و عداوت و دشمني يكديگر را به دست آن ملعون مي دهند، حتي آنكه همسايه در حق همسايه بگويد كه اين از آنهاست، و گردن او را بزند و هزار درهم بگيرد. و ديگري باز بگويد اين از آنهاست، و گردن او را بزند و هزار درهم بگيرد.

و هكذا صادق آل محمد صلي الله عليه واله فرمود كه غمازان [فتنه انگيزان] در آن زمان فرزندان زنا باشند، و امراء سفياني اخبث همه ي حرام زاده ها باشند. و از صاحب برقع [نقابدار] به شيعيان ما آزارها برسد، و آن ملعون حرامزاده شخصي است كه در ميان ما شيعيان بوده و همه ي ايشان را مي شناخته است و خود را از ايشان به ايشان مي نموده است.و در آن روز برقعي [نقابي] به روي خود مي اندازد كه مردم را بشناسد و كسي او را نشناسد [يعني مي گويد من مسلمانم] و آن ملعون در نزد سفياني حرامزاده «و رفيق او» باشد و مردم را به گير او دهد، و بكشد». (1) .

6- مرحوم سيدبن طاووس عليه الرحمه، در مورد سفياني اول و دوم، روايتي از حضرت صادق آل محمد صلي الله عليه و اله بدين صورت نقل كرده است:

««عَن مُحَمَّدِ بنِ عبدِ الله عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّد أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لَنَا بِالبَصَرَةِ وَقعَةٌ عَظيمَةٌ وَ قَد قَالَ: أمير المؤمِنين على بن ابيطالب وَ ذَكَرَ مَا جَرَى حَديثُ على بن مُحَمَّد صَاحِب الزنج وَ غَيرِهِ ثُمَّ قَالَ:

وَيَعُودُ دَارُالمُلكِ إِلَى الزَّورَاءِ وَ تَصبِرُ الأُمُورُ شُورَى مَن غَلَبَ عَلَى شَيْءٍ فَعَلَهُ فَعِندَ ذَلِكَ خُرُوجُ السُّفياني، فَيَركَبُ فِي الْأَرْضِ تِسْعَةُ أَشْهُرٍ يَسُومُهُم سُوءَ العَذَابِ، فَوَيلٌ لِصِرَ وَوَيلٌ لِلزَّورَاءِ، وَ وَيلٌ لِلْكُوفَةِ، وَالوَيلٌ لِوَاسِط، كأني أنظر إلى واسِط و ما فيها تُخبرٌ بِخَيرٍ، وَ عِندَ ذلِكَ خُرُوجُ السُّفياني و

ص: 47

يَقلُ الطَّعَامُ وَ يَقحَطُ النَّاسُ وَيَقُلُ المَطَرُ فَلا أَرَضَ تَنبُتُ وَلا سَماءَ تَنزِلُ ، ثُمَّ يَخرُجُ المهدى الهادِيُّ المُهتَدِى، الذي يَأْخُذُ الرَّايَةَ مِن يَدِ عِيسَى بَنِ مريم عليهماالسلام». (1) .

محمد بن عبدالله از صادق آل محمد عليه السلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود:براي ما در شهر بصره مصيبت بزرگي خواهد بود، و اين را اميرالمومنين (علي بن ابيطالب عليه السلام) فرمود: و داستان خروج «علي بن محمد» صاحب زنج، و ديگران را يادآور شد و سپس فرمود:

بار ديگر پايتخت به «زوراء» [يعني بغداد]، بر مي گردد و كارها به وسيله ي «شوري»انجام خواهد گرفت و هر كسي كه بر چيزي غالب شد آنرا عملي خواهد نمود.درآن موقع است كه «سفياني» يعني:سفياني اول:خروج مي كند و به مدت نه ماه كرسي رياست را اشغال مي نمايد و مردم را به بدترين عذاب ها معذب خواهد كرد.

پس واي بر مصر و «زوراء» [يعني بغداد]، و كوفه و شهر واسط، گوئي من هم اكنون به شهر واسط و جريانهائي كه درآن روي مي دهد نظر مي كنم مي بينم كسي كه از خير و خوبي خبري بياورد درآنجا يافت نمي شود. در آن وقت است كه سفياني [يعني:سفياني دوم]خروج مي كند، و طعام و غذا كمياب مي شود، و مردم دچار قحطي و گرسنگي مي شوند، و باران كم مي شود. نه در زمين گياهي مي رويد و نه از آسمان باراني مي بارد و سپس آن مهدي موعود [كه جهان درانتظار اوست] و پرچم را از دست عيسي بن مريم عليه السلام مي گيرد، خروج خواهد نمود.

در اينجا لازم است براي پي بردن به فرمايش امام صادق عليه السلام، نخست حديث ديگري را كه از پيغمبر گرامي صلي الله عليه و آله در رابطه با تشكيل (شوري در زواء) روايت شده نقل كنيم و آن را توضيح دهيم، و سپس به تشريح حديث امام صادق عليه السلام بپردازيم، تا به خوبي معلوم شود كه منظور از دارالملك چيست؟زوراء كجاست؟ و تشكيل شوري در زوراء چه معنا دارد؟ و اينك رسول خدا صلي الله عليه واله:

ص: 48

«ألويلُ الوَيلُ لأُمَى مِنَ السُّورَى الكُبرى وَالسُّورَى الصُّغرى، فَسُئِلَ عَنهُما (عَن تَقسيمِهِما خ )

فَقَالَ: ، أمَّا السُّورَى الكُبرى فَتَنعَقِدُ في بَلدَتِي بَعدَ وَفَاتِي لِغَصبٍ خِلافَةِ أخي، وَغَصبٍ حَقٌّ أبني.

و أمَّا السُّورَى الصُّغرى، فَتَنعَقِدُ فِي الغَيبَةِ الكُبرى في الزَّورَاءِ لِتَغييرِ سُنَّتي وَتَبديل أحكامى». (1) .پيغمبر گرامي صلي الله عليه و آله فرمود:ايواي وايواي بر امتم از شوراي بزرگ وكوچك. از تقسيم اين دو شوري از آن حضرت سوال شد.فرمود:اما شوراي بزرگ در شهر من بعد از مرگ من ايجاد مي شود، براي اينكه خلافت برادرم علي عليه السلام را غصب كنند، وحق دخترم زهرا عليه السلام راببرند.واما شوراي كوچك، در زوراء (يعني دربغداد) تشكيل مي شود براي اينكه سنت مرا تغيير دهند و احكام دين و شريعتم را تبديل نمايند.

به خداي بزرگ سوگند، گويا من هم اكنون آن شهر را مي نگرم كه: زير و رو گرديده، و از سكنه خالي شده و به ويرانه اي تبديل گشته است. (1) .

2- اميرالمومنين عليه السلام در حديثي از پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل مي كند كه آن حضرت درباره ي شهري بنام «زوراء» كه در آينده مقر فرمانروائي «بني العباس» خواهند بود، فرمود:

در آينده شهري بين دو رود فرات و دجله ساخته خواهد شد كه محل فرمانروائي بني عباس خواهد بود، و آن (زوراء) است.

در آنجا جنگي سخت و شكننده روي خواهد داد كه زنان بسياري به اسارت خواهند رفت و مردان فراواني همچون گوسفند قرباني خواهند شد. (2) .

3- جلال الدين سيوطي در كتاب «الحاوي للفتاوي» از «حذيفه» روايت مي كند كه رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره برخي از حوادث كه پس از بناء بغداد در آنجا روي خواهد داد فرمود:

حادثه ي بزرگي در (زوراء) به وقوع خواهد پيوست!!!

عرض شد يا رسول الله! زوراء، كجاست؟

فرمود: شهري است در مشرق كه در بين چند رودخانه واقع شده و مسكن بدترين خلق خدا و پناهگاه گروهي از جباران و ستمگران امت من خواهد بود، و مردم آن به چهار نوع عذاب مبتلا خواهند شد.

1- با شمشير درو خواهند شد.

2- شهرشان ويران خواهد گرديد.

3- بلائي از آسمان بر آنها خواهند گشت.

4- از صورت انسانيت بيرون خواهند رفت. (3) .

4- علقة بن قيس، روايت مي كند كه اميرالمومنين عليه السلام خطبه ي لؤلؤه را براي مردم ايراد نمود و از پادشاهان «بني عباس» و مقر فرمانروائي آنان سخن گفت و فرمود:

شهري در بين دجله، و دجيل، و فرات ساخته مي شود كه آنرا «زوراء» مي گويند،

ص: 51

آنجا مقر فرمانروائي بني عباس است. (1) .

5- علامه ي حلي (ره) از پدرش نقل مي كند كه اميرالمومنين عليه السلام در خطبه ي زوراء فرموده است:زوراء سرزمين وسيعي است كه در آن بناهاي محكم پايه گذاري مي شود، و بني عباس آنجا را مقر خلافت خود و جايگاه ثروتهاي خويش قرار مي دهند، زوراء براي بني عباس خانه ي بازي و لهو است. (2) .

6- برسي، در كتاب «مشارق الانوار» نقل مي كند كه اميرالمومنين عليه السلام در خطبه ي افتخاريه ي خود از پادشاهان بني عباس سخن گفت و فرمود:شهري در بين دجله، و دجيل، و فرات ساخته مي شود كه آن را «زوراء» مي نامند، از آنجا طينت جباران بيرون مي آيد، كسي كه در آنجا ساكن شود از رحمت خداوند به دور است، و در آنجا 24 نفر (و يا 42 نفر) از بني عباس پشت سر هم سلطنت خواهند كرد. (3) .

7- مرحوم محدث قمي عليه الرحمه، در كتاب «سفينةالبحار» به نقل از: بحار علامه ي مجلسي (عليه الرحمه) مي نويسد:موقعي كه اميرالمومنين عليه السلام از جنگ «نهروان» (كه شهركي قديمي در چهار فرسخي بغداد است مراجعت مي فرمود از سرزمين «زوراء» گذشت، و به همراهان خود فرمود: اين سرزمين «زوراء» است، به حركت خود ادامه دهيد و از اينجا دور شويد، زيرا: خسف و نابودي بدين سرزمين، از ميخ آهنيني كه در ميان «نخاله» (يا زميني نرم) فرو برود، سريع تر خواهد بود. (4) .

در اين مورد علاوه بر احاديث ياد شده حديث ديگري نيز هست كه در خصوص «زوراء»از امام صادق عليه السلام روايت شده و گرچه امام عليه السلام از حدود جغرافيائي آن، سخني به ميان نياورده است اما چون بيان گر اين واقعيت است كه زوراء همان (بغداد) است، لذا آن را هم براي مزيد اطلاع خوانندگان، نقل مي كنيم.

ص: 52

مرحوم صدوق عليه الرحمه در كتاب «خصال» از مسلم بن خالد از امام صادق عليه السلام روايت مي كند كه آن حضرت در ضمن حديث مفصلي فرمود:

سيزده طايفه از امت جدم محمد عليه السلام مي باشند كه ما را دوست ندارند و مردم به دوستي با ما وادار نمي كنند، دشمن ما مي باشند و از ما پيروي نمي كنند، ما را خوار مي شمارند، و مردم را از ما دور مي نمايند، اينان يقينا دشمنان واقعي ما هستند. آنگاه حضرت درباره ي يكايك آن طوائف توضيح داد تا اينكه فرمود:

از جمله آنها شهري هستند كه نام آن «زوراء» است و در آخرالزمان ساخته مي شود. آنها بخون ما شفا مي طلبند، و به كينه توزي و دشمني با ما تقرب مي جويند، و در دشمني با ما هم داستانند. جنگ با ما را واجب، و كشتن ما را بر خود حتم و لازم مي دانند. (1) .اينها چند نمونه از احاديث مربوط به«زوراء» بود كه علاوه بر بيان وقوع حوادثي كه در آينده ي تاريخ در آنجا روي مي دهد، حدود جغرافيائي اين سرزمين را نيز به خوبي مشخص مي كند و جاي هيچ گونه چون و چرائي براي كسي نمي گذارد كه «زوراء» همان بغداد است.

«و مدينة الزوراء: ببغداد في الجانب الشرقي، سميت زوراء لازورار قبلتها».

و شهر زوراء در بغداد است و در سمت شرقي آن واقع شده، آن را زوراء نام نهاده اند بدين لحاظ كه قبله ي آن تمايل دارد، (وبقول معروف قبله اش كج است) (1) .

دوكتاب معروف و مشهور ديگر لغت نيز يعني «المنجد» و «قاموس المحيط» در ماده ي (زور) درباره زوراء مي نويسند:زوراء نام بغداد است. (2) .

از آنچه تا بدينجا درباره ي زوراء گفته شد و ما تنها به عنوان نمونه، يكي از هزار و مشتي از خروار، آورديم به خوبي روشن مي شود كه بدون شك و شبه زوراءنام بغداد است و ترديدي نيست كه مقصود از شوراي كوچك كه در زوراء تشكيل مي شود تا احكام دين و شريعت سيدالمرسلين را تغيير دهند و تبديل نمايند، شورائي است كه در بغداد و آنهم به حمايت از كفر و سردمداران كفر جهاني در اين سرزمين شوم و لعنت شده منعقد مي گردد.

ولي متاسفانه در برخي از كتابهائي كه به زبان فارسي نوشته شده، و گاهي هم احاديثي را در اين كتابها به رشته تحرير در آورده اند، بدون اينكه كوچكترين تحقيق و كاوشي درباره حديث و يا نام جائي كه در آن حديث آمده به عمل آورند، و بدون اينكه:اينگونه نويسندگان مقداري با خود بيانديشند كه ممكن است نوشته هاي آنان سبب اشتباه و گمراهي افراد زيادي شده و دست آويز محكمي براي مغرضان و معاندان و منافقان گردد به ضرس قاطع در هر جايي كه كلمه ي زوراء ديده اند آنرا به تهران ترجمه نموده و در كنار كلمه ي زوراء لفظ تهران نوشته اند در صورتي كه اثبات اين مطلب نيازمند تحقيق و بررسي است. (3) .

در هر صورت براي اينكه ماهيت (شوراي زوراء) معلوم شود به حديث امام صادق عليه السلام بر

ص: 54

مي گرديم و درباره ي دومين سوال كه به عنوان: اين شوراي مشؤم چگونه شورائي است مطرح نموديم، توضيحاتي مي دهيم تا سر مطلب آشكارگردد.

درباره ي مطلب دوم:

درباره ي مطلب دوم كه ما آن را در رابطه با حديث امام صادق عليه السلام و تشكيل شوري در (بغداد) بطور خلاصه توضيح مي دهيم، آنچه مي توان گفت اين است كه:

نخست، امام عليه السلام به قضيه اي كه بعدها در قرن سوم هجري در بصره اتفاق افتاد و در آنجا انقلاب عظيمي روي داد و «صاحب زنج» يعني:مردي كه مي گويند:سيدي بنام علي بن محمد بوده است، انقلاب كرد و در ظرف چند سال تسلط خود، كه گروهي از سياهان را به وسيله وعده هائي كه به آنها داده بود با خود همراه نمود، و به كشتارهاي وحشتناكي دست زد و هزاران مرد و زن را طعمه شمشير ساخت اشاره مي نمايد.

سپس مي فرمايد:

«دارالملك» يعني: پايتخت حكومت بعد از آن حادثه ي وحشتناك و حوادث ديگر و انقراض دولت هاي ديگري كه بعد از آن جريان مي آيند، مجددا به شهر بغداد برمي گردد يعني: پس از آنكه بغداد مدتي از (دارالخلافه) بودن افتاد، بار ديگر پايتخت سلاطين، و مقر فرمانروايان جور، و پايگاه جباران و گردن كشان مي شود، و آنگاه حضرت چنين توضيح مي دهد كه:

در اين موقع كه پايتخت حكومت به بغداد بازگشت، كارها به وسيله ي شوري انجام مي شود و هر كس به هر كاري كه دستش رسيد آنرا انجام مي دهد، يعني: هر كس كه حزبش بيشتر و يارانش زيادتر و پيروانش فراوان تر بود، بر ديگران مقدم مي شود و او كرسي رياست را اشغال مي نمايد.

چنانچه مي دانيم اين شورائي كه حضرت از آن خبر داده است، همان مجلس نمايندگان است كه امروز در سراسر دنيا و در تمام كشورهاي جهان كم و بيش وجود دارد و پس از تشكيل، افرادي را براي احراز مقام رياست و در دست گرفتن زمام قدرت و اداره ي كشور انتخاب مي كنند.

پس مطابق فرمايش حضرت در موقعي كه اين چنين مجلس شورائي در بغداد

ص: 55

تشكيل شد پس از مدت زماني، سفياني اول براي احراز مقام رياست در عراق و بغداد، كانديدا مي شود و به رياست مي رسد، و دليل اين گفتار آن است كه حضرت، دوبار نام سفياني را ذكر فرموده است.

و از اين كه امام عليه السلام دوبار اين نام را بيان فرموده است معلوم مي شود كه بار اول اشاره به خروج سفياني اول و حكومت او در عراق و بار دوم اشاره به خروج سفياني دوم است.

به هر حال:سفياني اول چنان چه از ظاهر خبر و سياق حديث پيدا است، دو بار بر عراق حكومت مي كند و مدت حكومت او در مرتبه ي اول نه ماه است و در مرتبه دوم مدت حكومت او تعيين نشده است. و شايد مدت درازي طول بكشد و بعدا فرار كند و يا اينكه به هلاكت برسد.

اما بار دوم كه به حكومت رسيد اين بار امام عليه السلام فرموده است:

«فويل لمصر، و ويل للزواء، و ويل للكوفة و الويل لواسط»

پس در اين مرتبه واي بر مردم مصر و واي برمردم بغداد و واي بر مردم كوفه و واي بر واسط.

بايد توجه داشت كه كلمه ي (ويل) در لغت عرب، كلمه اي است كه در مورد عذاب و هلاكت و نابودي استعمال مي شود، و هر كس كه در عذاب و هلاكت بيفتد گفته مي شود واي بر او كه بي چاره شد.

بنابراين بيان، از فرمايش حضرت كه فرموده است: (واي برمصر، و واي بر بغداد، و كوفه و واسط)، چنين استنباط مي شود كه چون در اين مرتبه، سفياني از طرف اربابان خود به حكومت رسيد، دستوراتي كسب مي كند و حوادث ناگواري در عراق و غير عراق به وجود مي آورد كه پي آمدهاي آن بسيار ناگوار است مانند- اهانت به علماء، هتك مومنين، و تبعيد و شكنجه و زندان مردم بي گناه، تا جائي كه اموال مردم را غارت مي كند و زنانشان را مورد تجاوز قرار مي دهد و فرزندانشان را مي كشد و اعراض و نواميس شان رابر باد مي دهد و زنان محجبه و مستوره و عفيفه را هتك حرمت مي كند و كارهاي زشت و ناستوده را كه عقل و شرع آن را محكوم مي داند، مرتكب مي شود و...

ص: 56

به هر حال: امام عليه السلام مي فرمايد: در اين مرتبه دوم كه به حكومت مي رسد واي بر مصر و بغداد و كوفه و واسط.

و از اين جمله چنين فهميده مي شود كه حتي ظلم و بدي او به مردم مصر نيز خواهد رسيد بدين صورت كه رهبران مصر را هم با خود همراه مي كند، و از اهل مصر و يا سربازان مصري در جنگي كه به وجود مي آورد استفاده مي نمايد و گروه زيادي را به كشتن مي دهد و پس از آنكه مردم مصر متوجه شدند صداي آنها به فرياد بلند مي شود....

و اما اينكه حضرت فرموده است واي بر بغداد روشن است و نيازي به توضيح نيست كه با اهل بغداد و مردم عراق چگونه رفتاري خواهد داشت.

و اما اين فرموده حضرت كه:واي بر واسط گويا من هم اكنون به واسط، و جريان هائي كه درآن روي مي دهد نظر مي كنم، شايد مراد از آن، باز هم همان قتل و اعدام و تبعيد و زندان و شكنجه و امثال آن باشد و شايد هم مراد از آن جنگي باشد كه در همان نواحي اتفاق مي افتد و بر اثر تمرد و روگرداني مردم از جنگ، گروهي را به دار مي كشد و اعدام مي كند و شايد هم همه ي آنچه را كه گفتيم مقصود باشد و لذاست كه حضرت مي فرمايد:گويا من هم اكنون به واسط و جريانهاي آن نظر مي كنم و خبر دهنده اي كه از آنجا خبر خيري بياورد نمي يابم يعني: هر اخباري كه از آنجا مي رسد همه اش شر است.

سپس حضرت مي فرمايد:بعد ازاين ظلم بي حد وستم و تجاوز (سفياني دوم) خروج مي كند، و اين ستمكار ناپاك آن چنان ظلم و تعدي مي كند و دست به قتل و خرابي و غارتگري مي زند واخيار و ابرار و سادات و علماء را به قتل مي رساند كه مردم ظلم و ستم سفياني اول را فراموش مي كنند و به همين جهت است كه حضرت مي فرمايد: در آن موقع مردم دچار قحطي و گرسنگي و كمي باران مي شوند، نه زميني هست كه گياهي را بروياند و نه آسماني هست كه باراني فرو ريزد. البته ممكن است كه كنايه از اين باشد كه: در آن هنگام بر اثر جنگ و كشتار و هرج و مرج، ترس و وحشت فوق العاده به همه ي مردم دست مي دهد، كه كار و كوشش از بين مي رود، و كشاورزان و دامداري تعطيل مي شود قحطي و گرسنگي كه از پي آمدهاي نامطلوب جنگ است

ص: 57

سراسر منطقه را فرا مي گيرد.

(و الله اعلم)در هر صورت خروج اين سفياني، يعني: سفياني دوم، از علائم حتميه ي ظهور است كه تمام مدت فرمانروائي اين مرد ناپاك، و تجاوزات و كشتارهاي بي رحمانه او بيشتر از نه ماه نخواهد بود. و پس از اين، همچنان كه امام عليه السلام فرموده است، حضرت حجت عليه السلام (كه خداوند ديدگان ما را به جمال بي مثال حضرتش روشن فرمايد) به خواست خداوند قهار، ظهور خواهد فرمود، انشاالله.

در نام او حرف (ش) وجود دارد و از ناحيه اي به نام«هجر» به سوي عراق خواهد آمد.

و از بعضي از روايات چنين استفاده مي شود كه سفياني اول نخستين فرد از اصحاب فتنه هاست كه از بلاد جزيره (يعني: از بلاد بين النهرين و سرزمين موصل در شمال عراق) خروج خواهد نمود و نام او «اصهب بن قيس» است.

و از بعضي ديگر از روايات چنين فهميده مي شود كه سفياني اول داراي صفات متعددي از قبيل اصهب و ابقع و ابرص مي باشد.

و از برخي از روايات ديگر چنين دانست مي شود كه صفات مختلفي چون: اصهب و ابقع و ابرص، از اوصاف سفياني دوم است.

و بالاخره از برخي اخبار ديگر كه در همين زمينه وارد شده مستفاد مي گردد كه الفاظ مختلفي چون: اصهب و ابقع و ابرص نه از صفات سفياني اول است و نه از صفات سفياني دوم، بلكه اصهب و ابقع و ابرص، سه فرد مختلفي هستند كه در سرزمين شام ظاهر مي شوند و با سفياني اصلي (يعني سفياني مشهور)كشمكش دارند و سفياني با آنها مي جنگد و همه ي آنها را با ياران و پيروانشان تار و مار مي سازد، و سپس خود را براي گرفتن عراق و تسخير بغداد آماده مي نمايد.

اينك براي روشن شدن مطلب تكميل بحث و جريان خروج اصهب و ابقع و سفياني، چند نمونه از اين روايات را در اينجا مي آوريم.

1- مرحوم علامه ي مجلسي:اعلي الله مقامه در كتاب بحارالانوار، در مورد جريان خروج اصهب و ابقع و ابرص و سفياني، در روايت مختصري از امام باقر عليه السلام مي نويسد:

«عن ابي جعفر عليه السلام قال:يا بريد!اتق جمع الاصهب.

قلت: وما الاصهب؟

قال:الابقع،قلت، وما الابقع؟

قال:الابرص، واتق السفياني، واتق الشريدين من ولد فلان ياتيان مكه، فيقسمان بها الاموال، يتشبهان بالقائم عليه السلام: واتق الشذاد من آل محمد. (1) .

ص: 59

بريد از حضرت ابوجعفر امام باقر عليه السلام روايت كرده است كه فرمود: اي بريد! از پيوستن به جمعيت اصهب، يعني [سرخ وسفيد]، پرهيز كن.عرض كردم: يا بن رسول الله، اصهب كيست؟

فرمود: او ابلق [يعني: سياه و سفيد]است.

عرض كردم: ابلق كيست؟

فرمود: او ابرص است [يعني:كسي كه پيسي دارد، (يا در بدن او لكه هاي سفيد است] و بلافاصله فرمود: از سفياني بپرهيز. و هم چنين از دو نفر آواره از اولاد فلان (كه شايد مراد از بني عباس باشند) كه به مكه مي آيند و اموالي را در آنجا به مردم تقسيم مي كنند و خودشان را شبيه به حضرت قائم عليه السلام مي نمايند، نيز پرهيز كن. و نيز از عده كمي از سادات هم دوري گزين.مرحوم مجلسي -عليه الرحمه- بعد از نقل اين حديث در توضيح جمله ي آخر آن كه امام عليه السلام فرموده است (از عده كمي از سادات هم دوري گزين)مي فرمايد:مقصود حضرت از اين عده ي كم، پيروان زيد بن علي بن الحسين عليهم السلام است كه عقيده ي ضعيفي داشتند، و البته در «سيد» بودن آنها شك و ترديدي نيست.

2- مرحوم شيخ مفيد، در كتاب «ارشاد» در روايتي از جابر جعفري و او از امام باقر عليه السلام درباره ي خروج اصهب و ابقع و سفياني، چنين آورده است:

امام باقر عليه السلام فرمود: اي جابر، بر زمين قرار بگير و دست و پاي خود را حركت مده تااين نشانه ها كه براي تو مي گويم ببيني گر چه من گمان ندارم كه تو به آن زمان برسي.

نشانه ها اين است: اختلاف بني عباس، آواز دهنده اي كه از آسمان آواز دهد، فرو رفتن دهكده اي از دهات شام بنام «جابيه»، آمدن تركان به جزيره و فرود آمدن روميان به«رمله» و اختلافات بسيار در آن هنگام در هر سرزميني، تا اينكه شام خراب گردد و سبب خرابي شام اجتماع سه پرچم مختلف است كه در آنجا پيدا شود پرچم اصهب، و ابلق، و پرچم سفياني. (1) .

3-در روايت ديگري كه باز هم جابر از امام صادق عليه السلام نقل كرده است متن حديث را

ص: 60

عينا مانند حديث دوم كه از امام باقر عليه السلام نقل شد آورده است، تا اينكه مي گويد:

«و اختلافٍ كَثِيرٍ عِندَ ذلِكَ في كُلِّ أَرض حَتى تَخَرُبَ الشَّام، وَيَكُونُ سَبَب ذلِكَ اجتماع ثلاثِ رَايَاتٍ فِيهِ رَايَةُ الأصهَب وَرَايَةُ الأبْقَع وَ رَايَةٌ السفياني» (1) .در آن هنگام در همه جا اختلافات بسياري است تا اينكه شام ويران مي شود، و سبب ويراني آن سه پرچم مختلف در آن است كه اين سه پرچم عبارت است از:پرچم اصهب، پرچم ابقع و پرچم سفياني.

بحث بيافزايد، و در ضمن آن، روايات ديگري را كه در كتب معتبره ي حديث شيعه و سني نقل شده، دسته بندي كرده نمونه هايي را ارائه كند، تا بدينوسيله خوانندگان هم به آشفتگي هائي كه در برخي از روايات راجع به خروج اصهب و ابقع و سفياني وجود دارد آگاه شوند، و هم نسبت به روايات مربوط به سفياني اول، از سرگرداني و سردرگمي نجات يابند، و هم نگارنده را- كه جز تحقيق و بررسي روايات مربوط به علائم ظهور هدف ديگري نداشته است در مورد نقل بعضي از روايات- معذور دارند.

لفظ مزبور بر اماكن متعددي اطلاق شده كه دستيابي به محل مورد نظر را غير ممكن ساخته است (1) .

4- هدف ما از بازگو نمودن احاديث ياد شده، اثبات وجود دو جنايتكار به عنوان «سفياني» است، خواه اولين سفياني «افلق» يا شخص ظالم و ستمكار ديگري به عنوان «شيصباني» و يا هر جنايتكاري از حكام ستم پيشه بغداد باشد. به هر صورت هر كه باشد، مرد خبيث و ناپاكي است كه در ايجاد شر و فساد و فتنه، و ارتكاب جنايت و عداوت و دشمني نسبت به دوستان و شيعيان آل محمد صلي الله عليه و آله كم نظير است و مقر فرمانروائي او كشور عراق مي باشد.

5- گرچه در حديثي كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله از كتاب «بيان الائمه»و همچنين حديثي كه از امام باقر عليه السلام از كتاب «بحارالانوار» آورديم، الفاظ مختلفي مانند: اصهب،ابقع، ابرص، به صورت ظاهر و به طور مطلق براي سفياني صفت آورده شده، ولي كليه صفات مذكور متعلق به سفياني نيست، زيرا از اخبار ديگر استفاده مي شود، كه هر يك از صفات نامبرده، اشاره به پيدايش يك نفر از اشخاص گمراه و فتنه انگيز و مزدور و رياست طلب است كه هر كدام از آنها براي خود حزبي مستقل و جداگانه دارند.

6- بايد توجه داشت كه: گر چه در برخي از روايات به پيدايش سه نفر گمراه و فتنه انگيز به عنوان اصهب و ابقع و سفياني از سرزمين «شام» اشاره شده، ولي در پاره ي ديگري از روايات به خروج سفياني از سرزمين شام، و ابقع، از سرزمين مصر، و اصهب از بلاد جزيره (يعني: از سرزمين موصل در شمال عراق - كه معمولا نام جزيره بر اين سرزمين اطلاق مي شود، وتكريب نيز از نقطه نظر جغرافيائي جزء همين سرزمين است - تصريح گرديده است.

7- از مجموع رواياتي كه در خصوص خروج ابقع و اصهب و سفياني وارد شده، استقلال سفياني و دشمني او با ابقع و اصهب، و هم چنين رابطه ي نزديك اصهب با ابقع، (يعني: اتحاد و اتفاق كسي كه از سرزمين جزيره خروج مي كند با آن كسي كه در مصر ظاهر مي شود و در برخي از روايات به عنوان (اميرالامراء) يعني: دست نشانده ي

ص: 63

فرمانروايان ستمكار جهان، از او تعبير شده) به خوبي آشكار است، و چنين مي نمايد كه زمان خروج اين سه نفر در شام مقارن باشد با انقلاب خراساني (كه سيدي هاشمي است و در ايران قيام مي كند).

در اين زمينه روايات فراواني وجود دارد كه براي مزيد اطلاع نمونه هائي را در اينجا مي آوريم.

1- مرحوم حائري يزدي در «كتاب الزام الناصب» از امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه در ضمن روايتي از اميرالمومنين عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود:

سپس دشمني و اختلاف ميان آراء امراء عرب و عجم واقع مي شود آنها پيوسته با يكديگر اختلاف دارند تا زماني كه كار به مردي از فرزندان ابوسفيان- يعني سفياني- مي رسد. او از سرزميني بنام «وادي يابس» از دمشق خروج مي نمايد و چون او خروج نمود حاكم «دمشق» از آنجا فرار مي كند و قبائل عرب به دور سفياني جمع مي شوند. و ربيعي و جرهمي و اصهب و اشخاص ديگري غير از آنها از اهل فتنه و گمراهي نيز خروج مي كنند، پس سفياني بر همه ي كساني كه با او مي جنگند پيروز مي شود و چون قيام كننده اي در سرزمين خراسان قيام كرد سفياني لشكريان خود را بسوي او متوجه مي كند ولي بر او غلبه نمي يابند. (1) .

2- متقي هندي در كتاب «كنزالعمال» در روايتي از اميرالمومنين عليه السلام نقل مي كند كه آن حضرت فرمود:

چون صاحبان پرچم هاي سياه آشكار گشتند (2) دهي از روستاهاي ارم يعني «دمشق»، فرو خواهد رفت، و بخش غربي مسجد «دمشق» سقوط خواهد كرد، در اين هنگام سه پرچم مختلف در شام ظاهر مي شود، پرچم اصهب، پرچم ابقع، و پرچم سفياني، پس سفياني از شام، وابقع از مصر، خروج خواهند كرد و سفياني بر همه ي كساني كه با او مي جنگند پيروز خواهد شد. (3) .

ص: 64

3- مرحوم مير محمد صادق خاتون آبادي در كتاب «كشف الحق» از فضل بن شاذان نقل مي كند كه: «زراره بن اعين» در روايتي از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه فرموده:

إستَعيذُوا بِاللَّهِ مِن شَرِّ السُّفْيَانِي وَالدَّجَالِ وَ غَيرِهِمَا مِن أصحاب الفِتَن، قيل لَهُ يَابنَ رَسُولِ اللهِ أمَّا الدَّجَّالُ فَعَرَفْنَاهُ، وَ قَد بُيِّنَ مِن مَضامِينِ أحَادِيثِكُم شَانُهُ، فَمَنِ السُّفيانِي وَ غَيْرُه مِن أصحابِ الفِتَنِ وَ مَا يَصْنَعُونَ؟ قَالَ أَوَّلُ مَنْ يَخرُجُ مِنهُم رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ أصهَبُ بنُ قَيس يَخْرُجُ مِن بِلادِ الْجَزِيرَةِ، لَهُ نِكَايَةٌ شَدِيدَةٌ فِي النَّاسِ وَجَورٌ عَظِيمٌ.

ثُمَّ يَخرُجُ الجَرَهَى مِن بِلادِ الشَّام، وَ يَخْرُجُ القحطاني مِن بِلادِ اليَمَن وَ لِكُلِ وَاحِدٍ مِن هَؤُلاءِ شَوكَةٌ عَظِيمَةٌ فِي وِلايَتِهِم وَ يَعْلَبُ عَلَى أهلِها الظلمُ وَ الفِتْنَةُ مِنهُم، فَبَينَاهُم كَذَلِكَ إِذ يَخْرُجُ عَلَيهِم السَّمَرقَندِى مِن خُرَاسَانَ مَعَ الراياتِ السُّودِ.

والسفياني من الوادِى البَابِس مِن أودِيَةِ الشَّامِ وَ هُوَ مِن وُلد عتبة بن أبي سُفيان، وَ هَذَ المَلعُون يَظْهَرُ الزُّهدَ قَبلَ خُرُوجِهِ، وَ يَتَقَشَّفُ وَ يَتَقَنَّعُ بِخَبْزِ الشَّعِيرِ وَ الملح الجريش، وَ يَبذِلُ الأموالَ فَيَجلِبُ بِذَالِكَ قُلُوبُ الجُهَالِ وَ الأَرَاذِلِ، ثُمَّ يَدَّعِي الخِلافَةَ فَيُبَايِعُونَهُ وَيَتبَعُهُمُ العُلَماء الذين يَكتُمُونَ الحَقَّ وَيَظْهَرُونَ البَاطِلَ فَيَقُولُونَ أَنَّهُ خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ.

وَ قَد يَكُونُ خُرُوجُهُ وَخُرُوجُ اليَمَانِي مِنَ اليَمَنِ مَعَ الرَّايَاتِ البيض في يوم وَاحِدٍ وَشَهرٍ وَاحِدٍ وَ سَنَةٍ وَاحِدَةٌ، فَأَوَّلُ مَن يُقَاتِلُ السُّفياني القحطاني فَيَنزِمُ وَ يَرْجَعُ إِلَى اليَمَنِ فَيَقْتُلُهُ اليماني. ثُمَّ يَفِرُّ الأَصحَبُ وَ الجَرهَمِيُّ بَعدَ مُخارِبَاتٍ كَثيرَةٍ مِن السُّفيانى فَيَتَّبِعُهُما وَيَهَرُ كُلُّ مَن يُنَازِعُهُ وَ يُخارِبُهُ إِلا اليماني، ثُمَّ يَبْعَثُ السُّفياني جُيُوشاً إِلَى الأطرَافِ وَ يُسَخَّرُ كَثِيرٌ مِنَ الْبِلادِ وَ يبالغ فِي القَتلِ وَ الفَسَادِ وَيَذْهَبُ إِلَى الرُّومِ لِدَفعِ المُلكِ الخُرَاسَانِي وَيَرْجِعُ مِنها مُتَنَصِّراً في عُنُقِهِ صَلِيبٌ. (1) .

پناه ببريد به خداي تعالي از شر سفياني و دجال و غير اين دو از اصحاب فتنه ها. به آن حضرت عرض شد يا بن رسول الله! اما دجال را شناخته ايم و از مضامين

ص: 65

احاديث شما كارهاي او را براي ما روشن شده است ولي بفرمائيد: كه سفياني و غير از او از اصحاب فتنه ها كيانند وچه كارهايي انجام مي دهند؟!!

فرمود: نخستين كسي كه از اصحاب فتنه ها خروج كرد مردي است كه به او (اصهب بن قيس) گفته مي شود، او از بلاد جزيره خروج مي كند، بدانديشي او درباره ي مردم شديد و ظلم و ستم او بسيار و اذيت و آزاري كه از او به مردم خواهد رسيد فراوان خواهد بود.

آنگاه جرهمي از بلاد شام، و قحطاني از بلاد يمن خروج خواهند كرد و هر كدام از آنها در فرمانروائي خود قدرت و شوكت و عظمتي دارند و بر مردم كشور خود ستمهاي بسيار روا خواهند داشت. در اين هنگام كه آنان در كمال قدرت و عظمت فرمانروائي مي كنند، ناگهان «سمرقندي» از جانب خراسان با پرچم هاي سياه عليه آنها خروج مي كند. (1) .

اما سفياني از وادي يابس كه جزء سرزمين شام است، خروج مي كند واز نسل عتبه بن ابي سفيان مي باشد واين مرد ناپاك پيش از آنكه خروج كند اظهار زهد و بي اعتنائي به دنيا مي نمايد. و لباس كهنه و خشن مي پوشد و به نان و جو نمك نرم نسائيده يا نيم كوفته قناعت مي ورزد و با بذل اموال، دلهاي جهال و اراذل و اوباش را بخود متمايل مي سازد و پس از آن دعوي خلافت يعني: ادعاي حكومت و فرمانروائي مي نمايد. و آن دسته از علماء و دانشمندان دين به دنيا فروخته نيز كه حق را پنهان و باطل را ترويج مي كنند تابع جهال و اشخاص نادان مي شوند و سر بر خط فرمان سفياني مي نهند و مي گويند: او بهترين مردم روي زمين است.

و چنين اتفاق خواهد افتاد كه سفياني در شام خروج كند با خروج يماني كه از يمن با پرچم هاي سفيد خروج مي نمايد در يك روز و يك ماه يك سال خواهد بود. و نخستين كسي كه با سفياني خواهد جنگيد مردي بنام «قحطاني» خواهد بود پس قحطاني شكست مي خورد و از معركه مي گريزد و به يمن مراجعت مي نمايد و به دست يماني كشته مي شود. و سپس اصهب، و

ص: 66

جرهمي بعد از جنگهاي فراوان از ترس سفياني پا به فرار مي گذارند و سفياني آنها را تعقيب مي كند و شكستشان مي دهد. و سفياني همه مخالفين خود را مغلوب مي سازد مگر «يماني».

سپس سفياني لشكريان خود را به اطراف مي فرستد و بسياري از شهرها! را مسخر خود مي سازد و در قتل و خونريزي مبالغه مي نمايد، و براي آنكه ملك و پادشاهي را از خراساني بگيرد (يا به عبارت ديگر نهضت خراساني را به شكست بكشاند) بسوي «روم» مي رود و از آنجا برمي گردد در حالي كه نصراني شده و در گردن او صليب است.

اينها چند نمونه از احاديث مربوط به حوادث قبل از ظهور است كه در آنها به خروج «ابقع» از مصر، و «اصهب» از بلاد جزيره، و «سفياني» از وادي يابس از سرزمين شام تصريح شده و بخوبي نشان مي دهد كه زمان خروج اين سه نفر با نهضت خراساني در ايران مقارن است. ولي در عين حال بايد توجه داشت كه تشخيص هويت افرادي چون: ابقع، و اصهب، وابرص، وافلق وامثال آن، براي ما كه در اوائل قرن پانزدهم زندگي مي كنيم بسيار سخت و دشوار است و تنها چيزي كه در اين باره مي توانيم بگوييم اين است كه: الفاظ نام برده اوصاف القابي بيش نيستند و براي كسي اسم محسوب نمي شوند.

اخبار وارده «سفياني» دوتاست، اما اينكه: سفياني اول كيست؟ و نام واقعي اوچيست؟ و نحوه ي پيدايش او چگونه است؟ و از كجا به عراق خواهد آمد؟ و چگونه بر سرنوشت مردم عراق مسلط خواهد شد و چند سال حكومت خواهد كرد؟ و چه كساني او را ياري خواهند داد، همه ي اينها مطالبي است كه به طور دقيق معلوم نيست.

ولي درعين اين حقيقت را هم نبايد از نظر دور داشت كه اگر اصهب و ابقع و ابرص و سفياني، اشخاص مختلفي باشند، و محل خروج آنها سه سرزمين مختلف مصر و شام و عراق باشد، دور نيست كه مقصود از «اصهب» همان سفياني اول باشد. زيرا:برابر حديثي كه «زراره» از امام صادق عليه السلام نقل كرده است و ماهم آن را با همه ي طول و تفصيل از كتاب «كشف الحق» نقل نموديم- امام صادق عليه السلام تصريح فرموده است كه خروج او- يعني: اصهب- از سرزمين «جزيره» مي باشد. و شكي نيست كه طبق بسياري از قرائن، مقصود از «بلاد جزيره» سرزمين موصل و اطراف و حوالي آن در شمال عراق است زيرا طبق نوشته جغرافي نويسان: اعراب منطقه ي بين دو رود (دجله) و (فرات) را «بين النهرين» يا «الجزيره» (1) مي گفتند كه اين نام، نام قبلي «عراق» بوده است، و «تكريت» (2) نيز از نقطه نظر جغرافيائي جزء همين سرزمين است كه در اخبار و آثار هم به خروج مردي از اين سرزمين اشاره شده است. (3) .

ظهور ولي عصر (ارواحنا له الفداء) به رشته تحرير درآورده است، در بخش سوم آن تحت عنوان: حوادث قبل از ظهور چنين اظهار مي دارد:

از جمله حوادثي كه پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام خواهد بود، خروج سفياني، و ظهور ابقع و اصهب و اعرج كندي است. اما سفياني، مطابق حديثي كه از اميرالمومنين علي (كرم الله وجهه) روايت شده است از فرزندان خالد بن يزيد بن ابي سفيان است و اين يزيد برادر معاويه بن ابي سفيان مي باشد كه در روز فتح (مكه) همراه پدر و برادرش اسلام آورد، و سفياني از نسل اوست، و او مردي بزرگ سر و آبله روست و در چشم او لكه سفيد است، و از نواحي شهر «دمشق» از سرزمين «وادي يابس» خروج مي نمايد.

آنگاه اين دانشمند، پس از بيان اصل نسب سفياني و شرح چگونگي خروج او از سرزمين شام چنين مي نويسد:

پس سفياني كسي است كه از سرزمين شام ظاهر مي شود، و ابقع كسي است كه در مصر آشكار مي شود، و اصهب كسي است كه از سرزمين (جزيره) خروج مي كند و مقصود از جزيره، (جزيرة العرب) يعني، عراق است، آن جزيره ي ابن عمر، چه آنكه جزيره ي ابن عمر، خود داخل در جزيرة العرب و جزء سرزمين عراق است. و اعراح كندي كسي است كه از سرزمين مغرب، يعني: از غرب ظاهر مي شود و سرانجام سفياني بر همه ي آنها غالب مي گردد. (1) .

سپس مولف كتاب «الاشاعه» درباره كلمه ي (ابقع) و (اصهب) و (اعرج) چنين مي گويد:

البته بايد توجه داشت كه الفاظي مانند ابقع و اصهب و اعرج، (و منصور و حارث) (2) و مهدي عليه السلام همگي اوصاف و القابند، و براي كسي اسم محسوب نمي شوند، و اين را بايد دانست. (3) .

ص: 69

اما لشكري به عراق مي فرستد صد و سي هزار نفر است و آنان تا مي توانند در عراق قتل و كشتار و خونريزي و غارت گري و بي حيائي مي نمايند وسپس به طرف نجف اشرف و كوفه مي روند و هفتاد هزار دختر باكره را به اسارت مي گيرند ولي پيش از آنكه به آنها دست درازي كنند سياه يماني و خراساني مانند دو اسب مسابقه فرا مي رسند و اسيران را از آنها پس مي گيرند و آن چنان آنها را تار و مار مي كنند حتي يك نفر هم براي خبرگزاري نمي تواند از دست ايشان فرار كند.

و اما لشكري كه به سوي مدينه مي فرستد «دروازه هزار نفر است» چون به مدينه رسيدند مدت سه شبانه روز مدينه منوره را تاراج و غارت مي نمايند و فساد و خرابي و خونريزي بي حد مرتكب مي شوند و بعد از خرابي و قتل و غارت متوجه مكه ي معظمه مي گردند، و چون به بيابان «بيداء» (كه سرزميني است مابين مكه و مدينه) رسيدند با تمام وسائل و اسباب و اسلحه خود به زمين فرو مي روند، مگر دو نفر بنام بشير و نذير، كه بشير به مكه مي رود و حضرت قائم عليه السلام را به هلاكت لشكريان سفياني بشارت مي دهد و نذير كه بطرف شام مي رود و جريان هلاكت لشكريان را به سفياني خبر مي دهد.

اين فشرده اخباري است كه در مورد خروج سفياني دوم و فتنه و فساد و خونريزي بي حد و حساب آن ناپاك از پيشوايان گرامي اسلام نقل گرديده است و البته اخبار درباره ي او به حدي است كه اگر يكجا گردآوري شود، خود كتابي قطور خواهد بود و در اينجا تنها به خلاصه اي از رفتار ناهنجار، و خط مشي غيرانساني او در طول دوران فرمانروائيش اشاره شد.

در اثنائي كه اهل مشرق و مغرب بهم در افتاده و سرگرم كشمكش و درگيري هستند بناگاه سفياني از وادي يابس، بر آنها خروج مي كند و بر آنان حمله مي برد تا اينكه وارد «دمشق» مي شود آنگاه دو لشكر فراهم نموده يكي از آنها را بطرف مشرق مي فرستد و ديگري بسوي مدينه گسيل مي دارد.

چون قسمتي از لشكريان او به سرزمين بابل (يعني عراق) از شهري كه جزء سرزمين لعنت شده است- يعني بغداد- مي رسند بيش از سه هزار نفر را به قتل مي رسانند و متجاوز از صد زن را مورد تجاوز قرار مي دهند، و سيصد نفر از بزرگان بني عباس را مي كشند. (1)

سپس مانند سيل خروشان بسوي كوفه سرازير مي گردند، و اطراف و حوالي آنجا را ويران مي سازند و سپس از آنجا بيرون رفته و متوجه شام مي شوند كه لشكري با پرچم هدايت از كوفه بيرون مي آيد (2) و لشكر سفياني را تعقيب مي كنند تا به آنها مي رسند و تمام آنها را به قتل مي رسانند، و اسيران و آنچه را كه به غارت برده اند، از آنان باز پس مي گيرند.

اما لشكر دوم سفياني به مدينه رفته و مدت سه شبانه روز دست به تاراج و غارت مي زنند و آنگاه متوجه مكه مي گردند و چون به سرزمين «بيداء» كه جائي است ما بين مكه و مدينه رسيدند، خداوند جبرئيل را مي فرستد و مي فرمايد برو و آنها را نابود كن، جبرئيل هم مي آيد و با پاي خود ضربتي به زمين مي زند و خداوند به وسيله ي آن ضربت آنها را به زمين فرو مي برد، و كسي از آنها باقي نمي ماند مگر دو نفر ازقبيله «جهينه». (3) و اين است آن وحشتي كه خداي تعالي در قرآن كريم فرموده است:(و لوتري اذ فزعوا فلا فوت و اخذوا من مكان قريب) (4) .

ص: 72

2- در حديث ديگري كه از مولاي متقيان اميرمومنان عليه افضل التحيه و السلام درباره ي نام و نسب سفياني، وارد شده چنين آمده است:

فرزند «هند» جگر خوار از جائي بنام «وادي يابس» يعني، بيايان خشك و بي آب و علف، خروج كند. او مردي است ميانه قامت، و با صورت خشن، بدشكل و بد قيافه و داراي سري بزرگ و آبله روست. چون او را ببيني گمان مي كني «اعور» است (يعني يك چشم)، و يا يك چشم او چنان ريز و تنگ و نابيناست كه انسان خيال مي كند يك چشم است) نامش عثمان و نام پدرش عنبسه و از نسل ابوسفيان است. او مي آيد تا به ارض- ذات قرار و معين- يعني سرزمين هموار و پر آب مي رسد و بر منبر قرار مي گيرد. يعني كرسي رياست را اشغال مي كند. (1) .

درباره ي سرزمين «هموار و پر آب» بعضي گفته اند كه مقصود از آن «دمشق» مي باشد، اما بعضي از احاديث وارد شده كه سرزمين هموار نجف و كوفه، و مراد از «معين» يعني پر آب، فرات است. (2) .

ولي ظاهرا دمشق صحيح تر است، زيرا مطابق بسياري از روايات وارده «دمشق» محل اصلي فرمانروائي سفياني است كه آن را با يك كودتا اشغال مي كند و سپس به تسخير جاهاي ديگر مي پردازد و بعيد هم نيست كه مقصود از سرزمين هموار و پر آب، نجف اشرف باشد، زيرا همانطوري كه در حديث رسول خدا صلي الله عليه و آله گفته شد، حدود تعدي و تجاوز سفياني بعد از شامات، عراق مي باشد، و مخصوصا با بغض و عداوت و كينه اي كه با دوستان اهل بيت عليهم السلام دارد، تمام همت او كشتن شيعه، و قتل و غارت و خونريزي در نجف اشرف است.

3- در يكي از خطبه هاي منسوب به اميرالمومنين عليه السلام درباره ي رفتار زشت و ناستوده ي سفياني و جنايات وحشتناكي كه مرتكب مي شود چنين آمده است:

«سفياني» بخاطر بغض و كينه و عداوتي كه با آل محمد صلي الله عليه و آله دارد، هر كسي را بيابد كه نام او محمد و علي و حسن و حسين و جعفر و موسي و فاطمه و زينب و مريم و خديجه و سكينه و رقيه باشد به قتل مي رساند، تا جائي كه حتي گماشتگان خود

ص: 73

را به شهرها مي فرستد و بچه هاي كوچك و اطفال خردسال را پيش او جمع مي كنند و او دستور مي دهد تا روغن زيتون به جوش آورند و آن بچه هاي كوچك به او مي گويند: اگر پدران ما به تو مخالفت ورزيدند گناه ما چيست؟ و او اعتنا نمي كند و هر كسي كه آن نامها را داشته باشد مي جوشاند، سپس بطرف كوفه حركت مي كند و در ميان شهر، همچون چهار پايان به گردش مي پردازد و همانگونه كه با اطفال رفتار نمود. با ديگران هم بهمان نحو رفتار مي نمايد، و هر كس كه نام او حسن و يا حسين و امثال آن باشد بر دروازه به دار مي آويزد... (1) خطبه طولاني است.

4- در ذيل حديثي كه «جابر» از امام باقر عليه السلام درباره ي سفياني نقل نموده چنين آمده است:

«فَأوَّلُ أرض تَخَرُبُ أرضُ الشَّامِ، يَختَلِفُونَ عِندَ ذلِكَ عَلَى ثَلاثِ رَايَاتٍ: رايَة الأصهَبِ، وَرايَة الأبْقَعِ، وَ رَايَةُ السُّفياني، فَيَلْتَقِ السُّفياني بِالأبْقَعِ فَيَقتَتِلُونَ وَيَقتُلُهُ السُّفياني ومَن مَعَهُ وَ يَقتُلُ الأصبَب، ثُمَّ لا يَكُونُ لَهُ همَّةٌ إلا الإقبالُ نَحوَ العِرَاقِ، وَيَرُ جَيشَهُ بِقِرقيسًا، فَيَقْتَتِلُونَ بِهَا، فَيَقْتُلُ مِن الجبارين مِأَةُ ألفٍ، وَيَبْعَثُ السُّفياني جيشاً إِلَى الكُوفَةِ، وَعِدَّتُهُم سَبعُونَ أَلفاً، فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهلِ الكُوفَةِ قَتلاً وَصَلباً وَ سَبياً». (2) .

نخستين سرزميني كه- از غرب- خراب مي شود، سرزمين شام است. در آنجا سه پرچم مختلف با هم كشمكش خواهند داشت، پرچم اصهب، پرچم ابقع، و پرچم سفياني. پس سفياني با ابقع درگير مي شود و او با تمام يارانش مي كشد و سپس اصهب را با پيروان مي كشد، آنگاه هدفي ندارد جز اينكه به عراق برود- و به همين سبب رهسپار عراق مي گردد- و در مسير راه سپاهيانش به قرقيسا مي رسند و در آنجا جنگي سخت به راه مي اندازد كه صد هزار نفر از ستمگران در آن كشته مي شوند، بعد از آن، سپاهي بسوي كوفه گسيل مي دارد كه تعدادشان هفتاد هزار نفر مي باشد، و آنها مردم كوفه را مي كشند و به دار مي زنند و اسير مي گيرند.

5- در حديث ديگري كه محمد بن مسلم از امام باقر عليه السلام در وصف سفياني نقل نموده

ص: 74

چنين آمده است:

«السفياني: أَحمر أَشقَرٌ، أَزرَقٌ، لَم يَعبد الله قط، وَ لَم يَرَ مَكَّةَ وَلا المدينَةَ قَطُّ،يَقُولُ: يَا رَبِّ ثَارِى وَ النَّارِ، يَا رَبِّ ثَارِى وَ النَّار.» (1) .

سفياني چهره اي گلگون، چشماني كبود، و موهائي زرد دارد، هرگز خدا را نپرستيده، و هرگز مكه و مدينه را نديده است، پي در پي بانك مي زند خدايا! وانگهي اول انتقام وانگهي آتش.

6- در حديثي كه «عمر بن يزيد» از امام صادق عليه السلام در وصف سفياني روايت نموده چنين آمده است:

«إِنَّكَ لَو رَأَيتَ السُّفْيَانِي رَأَيتَ أَخبَتَ النَّاسِ، أَشْقَرَ، أَحَمَرَ، أَزْرَقَ، يَقُولُ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ ثُمَّ لِلنَّارِ، وَلَقَد بَلَغَ مِن خُبثِهِ أَنَّهُ يَدفنُ أُمَّ وَلَدٍ لَهُ وَ هِيَ حَيَّةٌ، مَخَافَةَ أَن تَدُلُّ عَلَيهِ» (2) .

اگر سفياني را ببيني او را پليدترين مردمان مي يابي، كه چهره اي گلگون- سرخ و سفيد، چشماني كبود، و موهائي زرد دارد، پيوسته مي گويد: خدايا! خدايا!انتقام وانگهي آتش. يعني: آتش مي پذيرم و سازش نمي پذيرم- او به اندازه اي خبيث است كه همسر و مادر بچه هايش را زنده به گور مي كند تا مخفيگاهش را به كسي نگويد!

درباره ي سفياني و جنايات بي نظيري كه در طول دوران حكومتش در شام و عراق و مدينه مرتكب مي شود، روايات بسيار زيادي وارد شده كه ما به ملاحظه اختصار از همه ي آنها صرف نظر نموده و به همين مقدار اكتفا مي كنيم. و خوانندگان عزيز را به كتابهائي مفصل، از قبيل «بحارالانوار» و اكمال الدين صدوق، و غيبت شيخ طوسي، غيبت نعماني و امثال آن ارجاع مي دهيم.

چنانكه عمر بن حنظله، در حديثي از امام صادق آل محمد صلي الله عليه و آله چنين روايت كرده است:

پيش از قيام حضرت قائم عليه السلام پنج نشانه از حتميات است.

خروج يماني و سفياني و نداي آسماني و كشته شدن نفس زكيه و فرو رفتن سرزمين بيداء. (1) .

مشهوري است كه در برخي از روايات بعنوان حسني و در برخي ديگر به عنوان حسيني معرفي گرديده و از خراسان قيام مي كند و ايران را متصرف مي شود و مردم ايران را از ظلم و بيداد ستم شاهي و شر قدر قدرتان و شهنشاهان نجات مي دهد و فرمانرواي مطلق ايرانيان مي گردد، بلكه اين حسني چنانكه توضيح خواهيم داد، آن سيدي است كه اولا نامش محمد بن الحسن است (نه اينكه حسني باشد) و ديگر اينكه شهادت، و كشته شدن او، بر ديگر شهادتها و كشته شدنها امتياز دارد.

است، حضرت قائم عليه السلام قيام مي كند و سومي سيدي است حسني كه البته او در روايت بنام خود و نام پدر، معرفي نشده است.

حرام فى بَلَدٍ حَرَامٍ، عَن قَومٍ مِن قُرَيْشٍ، وَالسَّذِي فَلَقَ الحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ ماهُم مِن مُلْكِ بَعدَهُ غَيْرَ خَمْسَةَ عَشَر لَيْلَة»! (1) .

اميرالمومنين عليه السلام فرمود:آيا شما را از پايان حكومت بني فلان خبر ندهم؟ عرض كردند چرا يا اميرالمومنين. فرمود: كشتن نفس محترمي كه ريختن خون او حرام است- يعني نفس زكيه- در روز محترم، در شهر محترم از طايفه اي از قريش. قسم به پروردگاري كه دانه را شكافت و بشر را آفريد، پس از كشتن او به جز پانزده شب حكومت نخواهند كرد.

3- در ضمن روايت مفصلي كه «جابر جعفي» از امام باقر عليه السلام درباره ي اوضاع عمومي آخرالزمان نقل كرده چنين آمده است:«... ما أشكَلَ عَلَيْكُم، فَلَم يُشكِل عَلَيكُم عَهِدُ نَبِي اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَرَأَيْتُهُ، وَسِلَاحُهُ، وَالنَّفْسُ الزَّكِيَّةِ مِن وُلدِ الحُسَينِ عليه السلام». (2) .

اي جابر، اگر ديدن و شنيدن نشانه هائي كه براي تو بر شمردم بر مردم دشوار باشد، پيمان پيامبر خدا و پرچم و اسلحه رسول خدا صلي الله عليه و آله و شهادت نفس زكيه كه از فرزندان حسين عليه السلام است، همه دشواريها را برطرف مي كند، و ديگر مشكلي براي آنان نخواهد بود.در اين حديث امام باقر عليه السلام نفس زكيه را از اولاد امام حسين عليه السلام دانسته و شهادت او را يكي از نشانه هاي بارز ظهور حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه- قرار داده است، و البته ذكر نفس زكيه در اينجا بخاطر همان ممتاز بودن شهادت، و كشته شدن او به طور خاص است كه وي را از ديگر علامتها جدا و ممتاز ساخته است.

4- در روايت ديگري از امام باقر عليه السلام تعدادي از علامات را برشمرده، و ضمن شهادت نفس زكيه چنين ياد فرموده است:«وَ قَتَلُ غُلامٍ مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله بَينَ الرُّكنِ وَ الْمَقَامِ إِسْمُهُ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَسَن،النَّفْسُ الزَّكِيَّةِ» (3) .

ص: 79

و از جمله ي علامات كشته شدن مردي از دودمان پيغمبر صلي الله عليه و آله است بين ركن و مقام كه نام محمد بن الحسن و موصوف به نفس زكيه مي باشد.

5- در مورد چگونگي كشته شدن نفس زكيه در ضمن روايتي كه از امام باقر عليه السلام نقل شده چنين آمده است:

حضرت قائم عليه السلام به ياران خود مي فرمايد:اي قوم اهل مكه مرا نمي خواهند ولي من براي اينك با ايشان اتمام حجت كنم كسي را به سوي آنها مي فرستم تا آنچه شايسته است كه شخصي مانند من با آنان اتمام حجت كند كه به ايشان بگويد.

آنگاه مردي از ياران خود را مي طلبد و به او مي فرمايد: برو نزد اهل مكه و به آنها بگو اي اهل مكه من فرستاده ي فلاني هستم، و او به شما مي گويد:

ما اهل بيت رحمت و معدن رسالت و خلافت هستيم و از ذريه محمد صلي الله عليه و آله و سلاله ي پيغمبرانيم ما مظلوم واقع شديم و مردم به ما ستم نمودند و ما را آواره ساختند و از هنگام رحلت رسول خدا صلي الله عليه و آله تا امروز حق ما غصب شده است. اكنون ما از شما چشم ياري داريم و از شما ياري مي طلبيم، پس ما را ياري كنيد.

وقتي كه آن جوانمرد به اين سخن تكلم نمود، بر او هجوم مي آورند و او را ما بين ركن و مقام به شكلي خاص سر مي برند و اوست نفس زكيه. (1) .

حديث مفصل است و تتمه دارد.

قدرتي خود را آشكار سازد، و آن «شامي» (كه مقصود سفياني مشهود است) ظاهر شود و «يماني» پيدا شود و «حسني» جنبش كند، و صاحب الامر عليه السلام آنچه را كه رسول خدا صلي الله عليه و آله به او ارث رسيده بر دارد و به مكه رود.

عرض كرد: آنچه از رسول خدا عليه السلام به او ارث رسيده چيست؟

فرمود: شمشير رسول خدا صلي الله عليه و آله و زره، و عمامه و برد، و چوبدستي، و پرچم، و سلاح، و زين مخصوص اوست. آنها را بر مي دارد و به مكه مي آيد، پس شمشير را از غلاف بيرون مي كشد و زره را مي پوشد، و پرچم را باز مي كند و عمامه را بر سر مي گذارد و چوبدستي را به دست مي گيرد و از خداوند براي ظهور خويش اجازه مي طلبد.

اين جريان را وقتي يكي از نزديكان حضرت با خبر شد نزد حسني مي رود و او را مطلع مي سازد، پس حسني پيش دستي كرده قيام مي كند و اهل مكه بر او يورش مي برند و او را مي كشند و سرش را براي شامي [يعني: سفياني] مي فرستند. در اين وقت است كه صاحب الامر عليه السلام ظاهر مي شود، و مردم با او بيعت مي كنند و از او پيروي مي نمايند. (1) .

چنانچه ملاحظه مي كنيد اين جريان با جريان پيشين (يعني: كشته شدن نفس زكيه) تفاوت دارد و نمي توان گفت اين جريان يكي است بلكه اگر مقداري تامل كنيم بخوبي متوجه خواهيم شد، كه اول نفس زكيه كشته مي شود و سپس «حسني» به شهادت مي رسد و بعد از اين حسني هم قيام حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه- فاصله زيادي نيست. و چنانچه از ظاهر اين حديث استفاده مي شود كشتن اين حسني در بين ركن و مقام نيست بلكه چون او قيام مي كند بخاطر قيامش كشته مي شود و لذا امكان دارد كه در خيابان و بازار كشته شود، نه در كنار خانه ي خدا.

متصل به ظهور است، آن چنان كه امام صادق عليه السلام فرموده چنين است:

زراره گفت: شنيديم كه امام صادق عليه السلام مي فرمود:

امام قائم عليه السلام را پيش از آنكه قيام كند، غيبتي است.

عرض كردم: چرا؟

فرمود براي اينكه مي ترسد و با دست خود به شكمش اشاره نمود- يعني او را مي كشند- سپس فرمود:اي زراره اوست كسي كه مردم در انتظارش بسر مي برند و اوست همان كس كه در ولادتش ترديد خواهند نمود و بعضي خواهند گفت پدرش مرد در حالي كه جانشين و فرزندي نداشت، و بعضي خواهند گفت در شكم مادر بود، و برخي خواهند گفت دو سال يا چند سال پيش از وفات پدرش به دنيا آمده است و اوست كه در انتظارش هستند ولي خداوند دوست دارد كه دلهاي شيعه را آزمايش كند و در زمان غيبت اوست اي زراره، كه باطل گرايان به ترديد مي افتند.

زراره مي گويد:عرض كردم: فدايت شوم اگر من به آن دوران رسيدم چكار كنم؟فرمود:اي زراره هر گاه به آن دوران رسيدي اين دعا را بخوان:

« اللَّهُمَّ عَرِّفنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِن لَم تُعَرِّفنِي نَفْسَكَ لَم أَعرِف نَبِيَّكَ، أَللَّهُمَّ عَرِّفني رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِن لَم تُعَرِّفنِي رَسُولَكَ لَم أَعرِف حُجَّتَكَ، اللَّهُمَّ عَرِّفني فَإِنَّكَ إِن لَم تُعَرِّفني حُجَّتَكَ ضَلَلَتْ عَن ديني».

خدايا خودت را به ما بشناسان، زيرا اگر تو خودت را به ما نشناساني من رسولت را نخواهم شناخت، خدايا پيغمبرت را به من بشناسان، زيرا اگر پيغمبرت را به من نشناساندي، من حجت تو را نخواهم شناخت. خدايا حجت خودت را به من بشناسان، زيرا اگر حجتت را به من نشناساني من از دينم دور، و گمراه مي شوم.

سپس فرمود: اي زراره بناچار بايد جواني در مدينه كشته شود،

عرض كردم: فدايت شوم اين كه در مدينه كشته مي شود همان نيست كه سپاهيان سفياني وي را مي كشند؟

فرمود: نه ولي او را بني فلان [يعني بني العباس و در نسخه اي، سپاه (آل بني فلان)] مي كشند. يكي از آنها مي آيد تا به مدينه داخل مي شود و مردم نمي دانند

ص: 82

به چه علت و انگيزه و منظوري به مدينه آمده است، پس آن سيد را مي گيرند و مي كشند همين كه او را از روي ستم و تعدي به قتل رسانيدند ديگر خدا مهلتشان نمي دهد و در اين هنگام است كه اميد فرج مي رود و بايد منتظر بود. (1) .

به حسب ظاهر اين سيدي كه در مدينه كشته مي شود، مطابق خبري كه از سطيح كاهن در كتاب «بحار» ج 51 ص 163 نقل شده- اگر آن خبر اعتباري داشته باشد- وي پسر عموي نفس زكيه است، چه انكه در آن خبر مي گويد:«و ذلك اذا قتل المظلوم بيثرب، و ابن عمه في الحرام» يعني: ظهور صاحب الامر عليه السلام زماني صورت خواهد گرفت كه آن سيد مظلوم در مدينه كشته شود و پسر عمويش در مكه و حرم امن خدا به قتل برسد. (2) .

و البته لازم هم نيست كه اين سيد، پسر عموي حقيقي «نفس زكيه» باشد، زيرا بطوري كه مي دانيم همه سادات چه حسني و چه حسيني بني عم اند، و از اين ممكن است منظور سطيح از ابن عمه سيد بودن اين فرد باشد.

به هر حال، به حسب روايتي كه امام صادق عليه السلام نقل گرديد اين سيد به دست يك عراقي بي ريشه كه از دين بيگانه است و از ايمان بهره اي ندارد، و به مدينه آمده و سيد را تعقيب مي كند، و در هر جا و در هر كوي و برزن او را زير نظر دارد، به شهادت مي رسد. و دور نيست كه شهادتش پيش از شهادت «نفس زكيه» (و سيد ديگري كه در مكه كشته مي شود) واقع شود.

اختصار تنها به ذكر سه حديث اكتفا مي كنيم.

1-«عَن شَرحَبيل قَالَ: قَالَ أَبُو جَعفَر وَ قَد سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَائِمِ فَقَالَ: «إِنَّهُ لا يَكُونُ حتَّى يُنَادِى مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَسْمَعُ أَهْلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَعْرِبِ حَتَّى تَسْمَعُهُ الفَتَاةُ فِي خِدرِها». (1) .راوي گفت: از امام باقر عليه السلام درباره ي حضرت قائم عليه السلام سوال نمودم، فرمود: اين كار نخواهد شد تا آنگاه كه آوازه اي از آسمان آواز دهد، چنانكه اهل مشرق و مغرب و حتي دوشيزگان در پس پرده آن را بشنوند.

2-«عَن أَبي عَبدِ الله صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: قُلْنَا لَهُ: السُّفْيَانِي مِنَ الَحتُوم؟

فَقَالَ: نَعَمْ، وَقَتلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّة مِنَ المحتوم، وَالقَائِمُ مِنَ المَحتُومِ، وَخَسِفُ البَيدَاءِ مِنَ المحتوم، وَكَفٌ تَطلَعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ المَحتُوم؟

وَالنَّدَاءُ مِنَ السَّماءِ مِنَ المَحتُومِ فَقُلتُ: وَأَيُّ شُىءٍ يَكُونُ النَّدَاء؟

فَقَالَ: مُنَادٍ يُنَادِى بِاسمِ القَائِمِ وَ إِسمِ أَبِيهِ عليهم السلام». (2) .

راوي گفت: به امام صادق عليه السلام عرض كرديم:سفياني حتمي است؟

فرمود:آري و كشته شدن نفس زكيه حتمي است، و قائم عليه السلام از حتميات است. و فرو رفتن سرزمين بيداء و لشكريان سفياني حتمي است، و ظاهر شدن كف دستي از آسمان حتمي است، و ندا از آسمان حتمي است.عرض كردم:ندا چه خواهند بود؟فرمود: ندا دهنده اي كه به نام حضرت قائم عليه السلام و نام پدرش را ندا خواهد داد.

3- عبدالله بن نسيان گفت: در محضر ابي عبدالله (امام صادق عليه السلام) بودم كه شنيدم مردي از «همدان» به آن حضرت عرض مي كند، اين مردم عامه (يعني اهل تسنن) ما را سرزنش مي كنند و به ما مي گويند شما چنين مي پنداريد كه آواز دهنده اي از آسمان بنام حضرت صاحب الامر عليه السلام خواهد داد، آن حضرت كه تكيه داده

ص: 84

بود، خشمگين شد، برخاست و نشست، سپس فرمود: اين سخن را از من نقل نكنيد ولي از پدرم نقل كنيد و هيچ اشكالي براي شما نخواهد داشت. من گواهي مي دهم كه از پدرم شنيدم كه مي فرمود:

به خدا قسم كه اين مطلب در كتاب خدا (قرآن كريم) كاملا روشن است، آنجا كه مي فرمايد: «إِن نَشَأ نُنَزِّلُ عَلَيهِم مِنَ السَّماءِ آيَةٌ فَظَلَّت أَعنَاقُهُم لَهَا خاضعين » (1) .

اگر ما بخواهيم نشانه اي از آسمان براي آنان فرو فرستيم كه در برابر آن خاضع شوند،آن روز در روي كره زمين كسي نخواهد ماند مگر آنكه در مقابل آن نشانه گردن كج خواخد كرد.

همه ي مردم روي زمين چون بشنوند كه صدائي از آسمان بلند است و مي گويد:«توجه كنيد كه حق در علي ابن ابي طالب عليه السلام و شيعيان اوست» ايمان آورند.

فرمود: و چون فردا شود شيطان به هوا رود تا آنجا كه از ديدگان زمينيان پنهان شود سپس آواز دهد: توجه كنيد كه حق در عثمان بن عفان و شيعيان اوست زيرا او مظلوم كشته شد، و خونش را مطالبه كنيد.

فرمود: خداوند در آن هنگام مردمان با ايمان را كه گرفتار حق ثابت قدم اند بر حق، ثابت نگه مي دارد، و گفتار ثابت بر حق، همان نداي نخستين است، ولي آنانكه در دلهايشان بيماري هست به شك مي افتند، و بيماري دل، به خدا قسم كينه و دشمني ماست كه در آن هنگام از ما دوري مي جويند، و ما را ناسزا مي گويند و مي گويند: اين آوازه دهنده نخستين سحري بود از سحرهاي اين خاندان.

سپس امام صادق عليه السلام اين آيه را تلاوت فرمود:«وَإِن يَرُوا آيَةً يُعرِضُوا وَ يَقُولُوا سِحرُ مُستَمِر» (2) .

اگر نشانه اي را به بينند رو گردان شده و مي گويند كه سحر سابقه داري است». (3) .

ص: 85

در نيمه ي آن.فرمود: من به آنچه مي گويم داناترم، اين دو نشانه از نشانه هائي است كه از زمان هبوط حضرت آدم تا آنروز چنان اتفاقي نيفتاده است. (1) .

و در روايت «حميري» آمده: در صداي سوم شخصي از نزديك خورشيد ديده مي شود كه مي گويد: خداوند فلاني را فرستاد، سخنانش را بشنويد و از او پيروي كنيد.و هر دو راوي گفته اند: در اين موقع گشايش مردم، و آن كساني كه مرده اند و دوست مي داشتند كاش زنده بودند تا جنين روزي را مي ديدند، فرا مي رسد، و خداوند دلها و سينه هاي مردم با ايمان را شفا مي بخشد. (1) .

به خدمت حضرت اميرالمومنين عليه السلام شرفياب شدم در حالي كه آن حضرت خود تنها در خانه بود عرض كردم: يا امير المومنين! حضرت قائم عليه السلام كه از نسل شماست كي ظهور مي كند؟ حضرت آه عميقي كشيد و سپس فرمود: «قائم» قيام نمي كند مگر هنگامي كه بچه ها به رياست برسند و حقوق الهي پايمال شود، و قرآن را با غنا «آهنگ موسيقي» بخوانند.

«فَإِذَا قَتَلَتْ مُلُوكَ بَنِي العباس أُولِي العَمَى وَالإلتباس، أَصحَابُ الرَّمِي عَن الأقواس، بِوُجُومٍ كَالتّراس، وَخَرِبَتِ البَصَرَةُ، هُنَاكَ يَقُومُ القَائِمِ مِن وُلدِ الحسين عليه السلام»

هنگامي كه پادشاهان بني عباس كه مردماني كور دل و نيرنگ باز مي باشند با تيرهائي كه از كمان مي گذرد بوسيله ي اشخاصي كه صورتهاي پهني مانند (سپر) دارند به قتل رسيدند، و شهر بصره خراب گرديد، و در آن قائم عليه السلام كه از اولاد امام حسين عليه السلام است قيام مي كند. (1) .

دراين روايت چنانكه ملاحظه مي فرمائيد به دو علامت از علامت هاي «ظهور» اشاره شده است. يكي انقراض خلافت بني عباس، و ديگري خراب شدن شهر بصره، اما روايات ديگري در دست است كه نشان مي دهد سلطنت بني عباس پس از انقراض نخستين، بار ديگر تجديد مي شود و سپس همزمان با ظهور حضرت ولي عصر (ارواحناه له الفداء) يا اندكي پيش از آن منقرض مي گردد و آنگاه حضرت ظهور مي فرمايند.براي تاييد اين مطلب به نمونه هائي ديگر توجه فرمائيد.

2- در كتاب «غيبت نعماني» از امام باقر عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود:

هنگامي كه در ميان «بنو فلان» (منظور بني عباس است) اختلاف افتاد، به انتظار فرج باشيد، و فرج شما نخواهد رسيد مگر آنكه (بنو فلان) اختلاف پيدا كنند: همين كه آنها اختلاف نمودند به انتظار صيحه اي كه در ماه مبارك رمضان شنيده مي شود، و خروج حضرت «قائم عليه السلام» باشيد كه خداوند هر آنچه را كه بخواهد انجام مي دهد و «قائم عليه السلام» هرگز قيام نمي كند و شما آنچه را كه دوست مي داريد نمي بينيد مگر آنكه فلان طايفه (يعني بني عباس) در ميانشان اختلاف پيدا شود، و چون چنين شد مردم درباره آنان به طمع بيفتد و اختلاف كلمه روي دهد- يعني

ص: 89

يكپارچگي آنان از بين برود و حكومتشان از هم بپاشد و سفياني خروج كند (1) .

3- ابوبصير از حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود:

حضرت قائم عليه السلام در سالهاي فرد- نه، يك، سه، پنج، قيام خواهد كرد و فرمود: هنگامي كه بنو اميه اختلاف كردند و حكومتشان از دست رفت (بني عباس) به حكومت خواهند رسيد، و آنان همواره در بهار حكومت و طراوت زندگي خواهند بود تا آنكه دچار اختلاف شوند، همين كه به اختلاف افتادند، حكومتشان از دست خواهد رفت. و مردم مشرق و مغرب نيز به اختلاف دچار خواهند شد.

آري، اهل قبله نيز گرفتار اختلاف مي شوند، و مردم از شدت ترس، به ناراحتي و سخني خواهند افتاد، و پيوسته به همين حال (ترس و نگراني) هستند تا آنگاه كه آواز دهنده اي از آسمان آواز دهد، پس همين كه آواز داد كوچ كنيد، كوچ كنيد، كه بخدا قسم گويا او را (يعني حضرت قائم عليه السلام) را مي بينم كه در ميان ركن و مقام ايستاده و از مردم به امر نو، و كتاب نو و حكومت آسماني نو، بيعت مي گيرد.«اما انه لايرد له رايه حتي يموت» آگاه باشيد و بدانيد كه هر پرچمي كه به هر سوئي مي فرستند تا پايان عمر او باز گردانده نمي شود و يا اينكه تا پايان عمر حضرتش هيچ پرچمي عليه او برافراشته نمي گردد. (2) .

4- همچنين امام باقر عليه السلام در روايتي فرمود:

بني فلان (يعني بني عباس)، ناچار بايد به سلطنت برسند، و همين كه به سلطنت و حكومت رسيدند، و سپس اختلاف نمودند، حكومتشان از يكپارچگي خواهد افتاد و كارشان پراكنده خواهد شد تا آنكه (خراساني) و (سفياني) بر آنان خروج كنند، اين از «مشرق» و آن ديگري از «مغرب» همچون دو اسب ميدان مسابقه بسوي كوفه پيشتازي كنند، و اين از مشرق، و آن از مغرب، تا آنكه نابودي (بني فلان) بدست آن دو انجام پذيرد، آن چنان كه حتي يك نفر از آنان را باقي نگذارند. (3) .

ص: 90

5- ابن ابي يعفور، گفت: امام صادق عليه السلام به من فرمود:

نابودي فلان كس (نام يكي از بني عباس) را به دست داشته باش و با انگشتان دستت بشمار، و خروج سفياني، و كشته شدن يك نفر- ظاهرا منظور نفس زكيه است- و لشكري كه به زمين فرو مي رود، و صدا.عرض كردم: صدا چيست؟ آيا همان آواز دهنده اي است كه آواز مي دهد؟فرمود: آري و صاحب الامر عليه السلام با همان صدا شاخته مي شود و سپس فرمود:همه ي فرج در نابودي فلاني (از بني عباس) است. (1) .

6- محمد بن صامت مي گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم:

هيچ نشانه اي در پيشاپيش اين امر «يعني ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام» نيست؟

فرمود: چرا عرض كردم: آن نشانه چيست؟

فرمود: نابودي عباسي، (يعني يك نفر از بني عباس) [و در بعضي از نسخه ها نابودي بني العباس است] و خروج سفياني، و كشته شدن نفس زكيه، و فرو رفتن زمين در بيداء، و صدائي از آسمان.عرض كردم: فدايت شوم مي ترسم كه اين كار به طول بيانجامد؟فرمود: نه، آن مانند رشته منظمي به دنبال هم خواهند آمد. (2) .

7- مرحوم سيد بن طاووس عليه الرحمه، در كتاب «الملاحم و الفتن» حديثي را از امام صادق عليه السلام در مورد انقراض سلطنت بني عباس بدين گونه آورده است:«وَرُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ جَعَفَرِ بنِ مُحَمَّد علیه السلام أَنَّهُ سُئِلَ عَن ظُهُورِ قَانِمِ أَهلِ البَيتِهِ عليهم السلام فَتَنَهَدَ وَبَكَى ثُمَّ قَالَ: يَالَهَا مِن طَامَّةٍ، إِذَا حَكَمَت فِي الدَّولَةِ الخصيانُ، وَالنِّسوَانُ وَالسُّودَانُ، وَأحْدَثَ الإِمَارَةَ السُّبَّانُ وَالصَّبيانُ، وَ خَرِبَ جَامِعُ الكُوفَةِ مِنَ العُمرَانِ وَانعَقَدَ الجسران، فَذَلِكَ الوَقتُ زَوَالُ مُلكِ بَنِي عَمّى العباس، وَ ظَهَرَ قَائِمنا أهلُ البَيتِ عليهم السلام». (3) .و روايت شده كه از صادق آل محمد صلي الله عليه و آله راجع به ظهور قائم اهل بيت عليهم السلام پرسيدند،

ص: 91

آن حضرت آه سردي كشيد و گريه كرد و سپس فرمود: تا آن وقت چه مصائب بزرگي خواهد بود. وقتي كه «افراد اخته» [يعني: مرداني كه بيضه ي آنها را كشيده اند] و «زنها» و «سياهان» به حكومت رسيدند، و جوانها و بچه ها امارت و فرمانروائي كردند، و جامع كوفه (يعني: مسجد كوفه) از آبادي خراب شد، و آن دو جسر (يعني: پلهاي روي شط كوفه) ساخته شد، و در آن موقع سلطنت بني عباس دچار زوال ونابودي مي شود و حكومتشان از بين مي رود و قائم ما اهل بيت عليهم السلام ظهور خواهند نمود.در اين حديث شريف امام صادق عليه السلام چهار علامت از علائم ظهور حضرت قائم عليه السلام را بيان فرموده است كه مختصرا توضيح مي دهيم:

1- امام عليه السلام فرموده است: «إذا حَكَمَت فِي الدَّولَةِ الخِصيان» يعني: از جمله علائم ظهور، حكومت «اخته ها» است (يعني كساني كه مردي ندارند) و ظاهرا منظور حضرت از اين جمله كنايه از عدم شخصيت آنان است و گوئي امام عليه السلام مي خواهد بفرمايد در موقعي كه اشخاص بي صلاحيت و نوكر صفت كه از خود هيچ گونه راي و تدبير و شخصيتي ندارند، و پيوسته تابع اين و آن غلام حلقه به گوش ديگران هستند، به حكومت رسيدند، در آن موقع بايد منتظر فرج بود.

2- امام عليه السلام فرموده است:«وَأَحْدَثَ الإِمَارَةَ السُّبانُ وَ الصِّبيان» يعني: زماني كه جوانها و بچه ها دولت را قبضه كردند، اين نيز يكي از علائم ظهور است. و معناي سخن حضرت اين است كه وقتي جوانها و بچه ها كه راي و تدبيري ندارند و غالبا تابع احساسات و هوا و هوس خود مي باشند و تجربه اي در زندگي ندارند به رياست رسيدند و دولتها را در اختيار خود گرفتند بايد منتظر فرج بود. زيرا: تا آن موقع چنين چيزي نبوده است و به حكومت رسيدن بچه ها و جوانها چيز تازه اي است.

3- امام عليه السلام فرموده است «وَخَرِبَ جَامِعُ الكُوفَةِ مِنَ العُمران» يعني: هرگاه ديديد كه مسجد كوفه از آبادي افتاد، بدانيد كه اين يكي از جمله ي علائم است و البته واضح است كه خرابي مسجد به نداشتن نمازگزار و تهي شدن از نماز و عبادت است. و مسجد زماني از آبادي مي افتد كه نمازگزاري نداشته باشد و وقتي كه مردمي نبودند كه به مسجد بروند و نماز بخوانند و عبادت كنند قهرا مسجد از آبادي مي افتد.

ص: 92

4- حضرت فرموده است «وانعقدت الجسران» يعني: و تا زماني كه در كوفه (دو پل ساخته شود) بايد منتظر ماند، و در نسخه ي ديگري بجاي «جسران» كه معناي ساخته شدن «دو پل» بر روي شط فرات است كلمه ي «جيران» وارده شده است و در اين صورت معناي سخن حضرت چنين مي شود كه: زماني كه مسجد كوفه همسايه پيدا كرد و اطراف آن آباد شد، و خانه ها و ساختمانها بنيان گرديد، پس در آن موقع حكومت بني عباس دچار زوال و نابودي مي گردد و قائم ما اهل بيت عليهم السلام ظهور مي نمايد و بحمدالله همه ي اينها تاكنون واقع شده و اميد است كه خداوند عالميان به ما دوستان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام و منتظران فرج، نظر لطفي فرموده و چشمان رمد ديده و هجران كشيده ي ما به نور جمال بي مثال آن نورالهي، بنيان گذار حكومت واحد جهاني، روشن و منور فرمايد.

است كه از وقايع آينده خبر داده است و از معجزات امامان بشمار مي آيد. (1) .گوئي محقق كتاب غيبت نعماني چون ديده است كه نام «خراساني» و «سفياني» هر دو با هم در روايت ذكر شده است، از اين رو تصور فرموده اند كه بايد مقصود از اين خراساني، همان هلاكوخان مغول باشد. چه آنكه زمان خروج سفياني، كه از علائم حتميه ظهور است با زمان پيدايش «هلاكو» با هم سازگار نيست، و بدين لحاظ فرموده اند كه: اين گونه اخبار در مقام بيان رويدادهائي است كه در طول زمان غيبت واقع مي شود!! در صورتي كه چنين نيست. زيرا:

اولا- در رواياتي كه از ائمه ي معصومين عليهم السلام نقل شده است به هيچ وجه، نه از هلاكوخان مغول به خراساني تعبير شده و نه اسم او در روايات آمده است، بلكه آنچه در بيانات ائمه ي طاهرين عليهم السلام درباره ي هلاكوخان مغول آمده است اين است كه فرموده اند: «انما يجي ء فساد أمرهم من حيث بدء صلاحهم» يعني: تباهي كار اينان از همانجائي كه سلطنشان آغاز شده خواهد بود يعني از طرف خراسان، و يا اينكه فرموده اند:«يخرج من حيث بدء ملكهم» يعني او از همانجائي كه سلطنت بني عباس روبراه شده مي آيد. و امثال اينگونه تعابير. (2) .

ثانيا- بر فرض اينكه از هلاكوخان مغول در روايات به خراساني تعبير شده باشد، اما مطابق روايات بي شماري كه درباره ي خراساني رسيده است خراساني عنوان سه نفر است كه عبارت باشند از:

1- ابومسلم خراساني 2- هلاكوخان مغول 3- سومين خراساني كه آخرين خراساني است و او سيدي است از دودمان اهل بيت عصمت و طهارت است كه هم با بني عباس و هم با سفياني مي جنگد. (3) .

و ثالثا- روايات بي شماري از شيعه و سني در كتب حديث وجود دارد كه تحليل گران و محققان اسلامي همگي در تحليل و تجزيه ي آنها گفته اند كه مقصود از اين روايات،

ص: 94

روايات سيدي است هاشمي كه وي از خراسان [يعني: ايران] قيام مي كند و با سفياني مي جنگد و او زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام است. (1) .بنابراين در بي پايه بودن مطالب پاورقي كتاب غيبت النعماني ترديد وجود ندارد.

موقعي كه حكومت و فرمانروائي بدست جوانها و بچه ها رسيد و عراق همسايه خود «ايران» را از دست داد و بين اين دو كشور جنگ و اختلاف در گرفت، آن وقت، هنگام ظهور حضرت مهدي عليه السلام است.

اين معنا چندان بدون مناسبت هم نيست زيرا چنان كه مي دانيم و همه ي نويسندگان و پژوهشگران آثار اهل بيت عليهم السلام نيز واقف اند، يكي از اهداف اساسي سيد حسني (1) كه در ايران قيام مي كند، ورود به خاك عراق و شكست لشكريان سفياني و تسخير كوفه يا عراق و ورود لشكريان او به كوفه مي باشد.

در هرصورت، نگارنده ي اين سطور درباره ي احداث دو پل كه به روي شط كوفه ساخته شود ترديد دارد، و آنچه مسلم است و در آن ترديد راه ندارد، احداث يك پل مي باشد، زيرا در خطبه ي بسيار مفصلي كه اصبغ بن نباته، درباره ي اوضاع عمومي آخرالزمان، از اميرمومنان عليه السلام نقل نموده، چنين آمده است كه حضرت فرمود:

«سفياني» لشكري را كه متشكل از صد و سي هزار نفر است بسوي كوفه اعزام مي كند و در «روحاء، و فاروق» (كه نام دو محل در نزديكي هاي نجف اشرف است) فرود مي آيند، و شصت هزار نفر آنها به سوي كوفه حركت مي كنند، و در محلي كه قبر حضرت هود عليه السلام است در نخيله، (نزديك نجف اشرف) فرود مي آيند و در روز عيدي به مردم حمله مي كنند، و فرمانرواي مردم در آن روز «جبار عنيد» و ستمگر معاند و كينه توزي است كه از بس شياد و فريبكار است به او كاهن ساحر گفته مي شود.

آنگاه اميري از «زوراء» يعني: از بغداد، با پنج هزار نفر از عياران و دروغ پردازان و فتنه انگيزان به قصد جنگ با آنها حركت مي كنند، و به روي «جسر كوفه» يعني: پل روي شط، هفتاد هزار نفر (از طرفين) به قتل مي رسند به طوري كه «فرات» از خونشان رنگين، و از اجسادشان كه در آب افتاده است متعفن مي گردد و مردم به واسطه ي خونهاي كشته ها و تعفن اجساد تا سه روز از استعمال آب (فرات و يا رفت و آمد بر روي پل) خودداري مي كنند. (2) .

ص: 96

در خطبه اي كه از حضرت سلمان (رضوان الله عليه) نقل شده (و در ضمن روايات مربوط به مشرق آنرا نقل خواهيم نمود) چنين آمده است كه حضرت سلمان (رضوان الله عليه) پس از رحلت رسول خدا صلي الله عليه و آله، خطبه اي ايراد نمود و خطاب به مردم چنين فرمود:

«وَيُوشِكُ أَن يُبنى جِسْرُهَا وَيُبنى جَنبَيهَا»و نزديك است كه: (جسر كوفه) بنا شود و در دو طرف شط كوفه، خانه ها و ساختمانها و عمارتها فراوان گردد. (1) .بنابراين، احداث: دو پل، به روي شط محل ترديد است. و اما ساخته شدن «يك پل» مسلم و ترديد ناپذير است. و هر چند كه احتمال احداث پل ديگري نيز بر روي شط كوفه بعيد نيست، اما قدر مسلم اين است كه: ساخته شدن يك پل هم يكي از علائم نزديك به ظهور است و در آن جاي هيچ شك و شبهه اي نيست.

«ع» افتتاح و به حرف «ع» هم ختم مي شوند، او كليد بلا و شمير هلاكت است.يعني: او كشته مي شود، و با كشته شدن وي بلاها و گرفتاريها آغاز مي شود.به موجب اين روايت، با توجه به توضيحاتي كه پيرامون حديث امام صادق عليه السلام راجع به «جسر كوفه» آورديم، همچنين رواياتي كه ساخته شدن جسر كوفه را يكي از علائم نزديك به ظهور دانسته، و در اكثر آنها به ساخته شدن يك «پل» به روي شط كوفه تصريح شده است، (1) چنين به نظر مي رسد كه منظور از زوال فرمانروائي بني عباس در حديث امام صادق عليه السلام، زوال سلطنت بني عباس است نه زوال خلافت.زيرا: اگر منظور از زوال فرمانروائي بني عباس، زوال خلافت آنها باشد، كه اين امر مدتي است واقع شده و ساليان درازي است كه دوران خلافت آنها سپري گشته است. و چه آنكه اولين خليفه ي عباسي «عبدالله سفاح» و آخرين آنها «عبدالله مستعصم» بود كه طومار زندگي او بوسيله ي «هلاكوخان مغول» در سال 656 هجري در هم پيچيده شد.

و با مرگ او بساط خلافت بني عباس نيز برچيده شد و با اين كه چندين قرن از وقوع اين ماجرا گذشته است هنوز كه هنوز است ولي مطلق خداوند (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در پشت پرده ي غيبت مي باشد، و از ظهور مبارك حضرتش خبري نيست.بنابراين، طبق توضيحات مزبور، اگر نويسنده اشتباه نكرده باشد، شايد بتوان گفت: مراد از آخرين نفر بني عباس كه اولين حرف اسم او حرف «ع» است، و مدت فرمانروائي او در عراق تا بناء «جسر كوفه» در عراق، بيشتر نخواهد بود، مردي بنام «عبدالله» و يا «عبدالاله» باشد كه وي در دوران حكومت رژيم سلطنتي در عراق در زمان ملك فيصل دوم (پادشاه جوان عراق)، وليعهد اين كشور بود، و در كودتائي كه به كارگرداني «عبدالكريم قاسم» عليه رژيم سلطنتي، درسال 1958 ميلادي صورت گرفت، او و همه ي خاندان سلطنتي عراق به قتل رسيدند. (2) .

ص: 98

«مردی به همراه مرد دیگری که او را ابن السوداء» میگفتند به نزد امير المؤمنين عليه السلام آمد و عرض کرد یا امیرالمؤمنین این شخص به خدا و رسولش دروغ میبندد و شما را هم شاهد می گیرد.

امیرالمؤمنین عليه السلام فرمود: خیلی عریض و طویل سخن گفته چه میگوید؟ عرض کرد از لشکر غضب سخن میگوید فرمود دست از این مرد بردار آنان گروهی هستند که در آخرالزمان میآیند و از هر قبیله ای یک مرد و دو مرد و سه مرد تا به نه مرد برسد جمع میشوند به خدا سوگند که من فرماندهشان را میشناسم و نام او و جایی را که فرود می آیند میدانم سپس برخاست و می فرمود باقر ،باقر باقر پس از آن فرمود او مردی از ذریه من است که حدیث را با ویژگی خاصی میشکافد» (1)

در این حدیث تصریح شده که در آخرالزمان و هنگام ظهور حضرت مهدی سپاهی از اهل حق و قبایل مختلف بنام «جيش غضب» تشکیل خواهد شد که فرماندهی آنرا سیدی جلیل ،القدر ،روحانی از اهل علم و بازگو کننده آثار و احادیث اهل بیت عليهم السلام بنام «باقر» عهده دار خواهد بود.

با دقت و تأمل در حدیث مزبور و همچنین روایات دیگری که در مورد نشانه های ظهور وارد شده به نظر میرسد که تشکیل چنان سپاهی در آستانه ظهور آنهم از قبایل مختلف و با عنوان «سپاه خشم» مربوط به حوادث عراق قبل از ظهور و جنبش و حرکت گروهی از قبایل مختلف ،عراقی به فرماندهی همان سید نامبرده باشد که به هنگام ظهور خشمگینانه و غضب آلود برای آزاد ساختن عراق از دست نیروهای متجاوز و پیوستن به امام و بیعت با آن ،حضرت بپا خیزند و خود را برای نبردی سهمگین و آزادی بخش آماده و مهیا سازند و بی مهابا به پیش ،بتازند و سرانجام به افتخار درک حضور امام نائل شوند. والعلم عندالله

ص: 100

ص: 102

تاکنون در نزد مسلمانان شهرت بسزایی داشته و از مهمترین، و معروفترین عناوین آنروز مردم ایران به شمار می رفته است، نام «فارس» می باشد.

برای اثبات این مطلب از منابع موثق حدیث شواهد زیادی در دست داریم که به چند نمونه ی اشاره می کنیم.

1- مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه ی شریفه ی: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید هر کس از شما از دین خود برگردد خداوند در آینده جمعیتی را می آورد که آنها را دوست دارد و آنها نیز متقابلا خدا را دوست دارند، و در برابر مونان خاضع و متواضع، و در برابر کافران نیرومندند.»(1) چنین روایت کرده است:

هنگامی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره ی این آیه سوال کردند، حضرت دست مبارک خود را بر شانه ی سلمان زد و فرمود:

این و یاران او و هموطنان او هستند، سپس فرمود:«لو كَانَ الدِّينُ مُعَلَّقاً بِالتُّرَيَا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِن أَبْنَاءِ فارس»؛ اگر دین و در روایت دیگری اگر علم به ستاره ی پروین بسته باشد و در آسمانها قرار گیرد مردانی از فرزندان فارس آنرا در اختیار خواهند گرفت. (2) .

2- در روایت دیگری که مفسرین ذیل آیه شریفه ی «وَإِن تَتَوَلَّوا يَستَبدِل قَوماً غَيرَكُم»؛ «و اگر شما ای جمعیت عرب به دین و ایمان پشت کنید، خداوند مردم دیگری را بجای از شما بدل خواهد گرفت.» (3) نقل کرده اند، چنین آمده است:

گروهی از یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتند: یا رسول الله این مردمی که خداوند آنان را در کتاب خود یاد کرده است چه کسانی هستند؟!

حضرت دست مبارکش را به پای سلمان که در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود، زد و فرمود: این قبیله اش و هموطنانش هستند سپس فرمود:

ص: 105

قسم بپروردگاری که جان من در قبضه ی قدرت اوست «لو كَانَ الدِّينُ مُعَلَّقاً بِالتُّرَيَا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِن أَبْنَاءِ فارس». [113] اگر «ایمان» به ستاره ی پروین آویخته باشد، مردانی از مردم «فارس» آن را در اختیار خواهند گرفت.

3- در روایت کوتاه دیگری که درباره ی ایرانیان از امیرمومنان علی علیه السلام نقل شده چنین آمده است:«قالَ النَّي صلی الله علیه و آله في «فارس» ضَرَبتُومُوهُم عَلَى تَنزِيلِهِ وَلَا تَنقَضى الدُّنْيَا حَتَّى يَضرِبُوكُم عَلَى تَأْوِيلِهِ». [114] .

ییغمبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره ی مردم فارس فرمود: همچنانکه شما (عربها) بخاطر حمایت از دین و نزول آنان را با شمشیر خواهید زد، دنیا منقضی نمی شود، و بآخر نمی رسد، مگر اینکه همین ایرانیان بخاطر تازه شدن اسلام و حمایت از قرآن، و پیاده شدن دستورات آسمانی این کتاب الهی، شما را با شمشیر خواهند زد و با شما خواهند جنگید.

4- در نامه ای که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در دوران بعثت خود به خسرو پرویز- پادشاه ایران- برای پذیرش اسلام نوشته، و آن را به وسیله ی مردی بنام «عبدالله بن حذافه» برای وی ارسال فرموده، چنین آمده است:

«... مِن مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ إِلَى كَسرى عَظيم ،فارس، سَلَامٌ عَلَىٰ مَنِ اتَّبَعَ أَهْدَىٰ وَ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ شَهِدَ أن لا إلهَ إِلَّا اللهُ وَحدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَرَسُولُهُ وَأَدْعُوكَ بِدَاعِيَةِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، فَإِنِّي أَنَا رَسُولُ اللَّهِ إِلَى النّاس كافةٌ لأُنذِرَ مَن كَانَ حَيّاً وَيَحِقُّ القَولُ عَلَى الكَافِرِين، فَأَسلِم تَسلِم فَإِن أَبَيتَ فَإِنَّ إِثْمَ الجُوسِ عَلَيكَ»

«نامه ای است از محمد رسول خدا بسوی کسری برزگ زمامدار رمردم فارس. سلام خدا بر کسی که از هدایت راهنمایان پیروی نماید و به خدا و فرستاده ی او ایمان بیاورد و به یکتائی خداوند و اینکه شریکی ندارد و اینکه محمد صلی الله علیه و آله بنده ی خدا و فرستاده ی اوست گواهی دهد.من تو را بسوی خداوند تبارک و تعالی دعوت می نمایم که فرستاده ی خداوند

ص: 106

بسوي تمام مردم مي باشم تا كساني كه رواني پاك و دلي زنده دارند انذار كنم و حجت و بيان خداوند بر كافران ثابت گردد. اسلام بياور تا سالم بماني. اگر از پذيرفتن اسلام امتناع ورزي، گناه همه ملت به گردن تو خواهد بود.» (1) .در اين نامه همانگونه كه ملاحظه مي شود پيامبر بزرگوار اسلام از پادشاه ايران به عنوان «بزرگ زمامدار مردم فارس» ياد فرموده است.

5- در حديثي كه در رابطه با پيشگوئيهاي رسول گرامي صلي الله عليه و آله پيرامون آينده ي ايرانيان آن بزرگوار نقل شده و آن حضرت به مسلمانان مژده داده اند كه مردم ايران دين اسلام را خواهند پذيرفت و پس از پذيرفتن اسلام وفادارترين مردم نسبت به اسلام خواهند بود و در راه گسترش آن بيش از هر ملت ديگر اخلاص و صميميت نشان خواهند داد، چنين آمده است:

«أعظَمُ النَّاسِ نَصيباً في الإسلام أهل فارس» (2) .

بهره و نصيب مردم فارس در دين اسلام از همه ي ملتهاي ديگر بيشتر و بزرگتر است».

6- در حديث مختصر ديگري كه در همين رابطه از آن برزگوار نقل شده و نشان مي دهد كه ايرانيان از اسلام بهره بيشتري خواهند گرفت و هيچ ملتي به اندازه ي آنها از منبع روشني بخش وحي پرتو نخواهند گرفت، چنين آمده است:

«أسعَدُ العَجَمِ بِالإِسلامِ أَهلُ فارس». (3) .

«سعادتمندترين عجمها نسبت به اسلام اهل فارس هستند».

7-در حديث ديگر كه درباره ي دينداري ايرانيان، و ايمان و اعتقاد راسخ آنان نسبت به دين حنيف اسلام از زبان گهربار آن حضرت بازگو شده چنين آمده است:پيامبر بزرگوار به يكي از ياران نزديك خود بنام «ابوايوب» كه گويا روي تعصب عربيت، يكي از ايرانيان را به خاطر اينكه زبانش فارسي بود سرزنش مي كرد فرمود:

ص: 107

«يا أَبا أَيوب لأتُغيّره بالفارسية فلو أنَّ الدِّينَ مُعَلَّقٌ بِالثريا لنالته أبناء فارس». (1) .-اي ابوايوب! او را به خاطر اينكه زبانش فارسي است سرزنش مكن، چه آنكه اگر دين به ستاره ي «پروين» بسته باشند، فرزندان «فارس» و مردم ايران به آن دست خواهند يافت.

در اين روايات چنانكه خوانندگان گرامي ملاحظه نمودند، پيغمبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله، ايرانيان را به عنوان «فارسيان» و مردم فارسي زبان ياد نموده، و به علاوه، با بيان آن جمله ي معروف و تاريخي خود (2) درباره ي ايرانيان كه تا ابديت همچون ستاره اي روشن و تابنده بر تارك بشريت و تاريخ انسانيت نورافشاني مي كند (ونه تنها موجب فخر و مباهات ايرانيان كه مايه سرافرازي همه ي مسلمانان و ملتهاي محروم و مستضعف جهان در تمام طول تاريخ و همه ي قرون و اعصار است) از آينده درخشان ملتي كه نه تنها زمان بعثت رسول اسلام بلكه تا سالها پس از رحلت نبي گرامي از آئين توحيد و يكتاپرستي و برنامه هاي نجات بخش «قرآن»، و دستورات جامع و جاويد محمدي صلي الله عليه و آله خبري نداشتند، از تلاشهاي پي گير و مداومشان كوششهاي بي دريغ و پرثمرشان در پيشبرد دين مبين اسلام، و همچنين جانبازيها و فداكاريها و از خود گذشتيهاي ايثارگرانه ي آنان در راه به ثمر رساندن اهداف آسماني قرآن، پيشگوئي نموده است.

بنابراين يكي از عناوين بارز ايرانيان در زمان رسول اكرم كلمه ي «فرس» بوده است. و ترديدي وجود ندارد كه اگر در حديثي، كلمه ي فرس و يا فارس ديده شود، مقصود ايرانيان مي باشند.

لازم است مقداري درباره ي آن توضيح دهيم.

ولي پيش از آنكه درباره ي اين كلمه بحث و گفتگو كنيم و آنرا از نظر لغت عرب ومعناي واقعي آن، مورد بررسي قرار دهيم، بايد اين نكته را خاطر نشان سازيم كه هدف ما از بحث و بررسي در پيرامون كلمه ي «عجم» ذكر فضائل عجم و مديحه سرائي آنان، و اثبات برتري ايشان بر ساير اقوام و ديگر ملل جهان نيست، و نيز نمي خواهيم ميزان عشق و علاقه اين دسته از مردم را نسبت به خاندان عصمت و طهارت، ومقدار فداكاريها و از خودگذشتيها و خدمات كم نظير آنان را نسبت بعالم اسلام و پيشوايان واقعي مذهبي بازگو كنيم. بلكه هدف ما از مطرح ساختن كلمه ي «عجم» در اينجا تحقيق در پيرامون اين كلمه است و آن هم بدين لحاظ است كه ريشه ي اصلي و اساسي، و معناي واقعي اين كلمه را در لغت عرب پيدا نموده، و روشن سازيم كه مقصود روايات اسلامي از گروه خاصي بنام عجم، كه در بيانات ائمه ي معصومين «عليهم السلام» از آنها تعريف شده، و مورد تمجيد و ستايش قرار گرفته اند، (اين گروه خاص) ايرانيان هستند.

بنابراين براي پرهيز از اطاله ي سخن و دوري جستن از قيد و بندهاي اضافي و شرح خصوصيات روحي و اخلاقي «ايرانيان» به توضيح مختصري پيرامون كلمه ي «عجم» اكتفا نموده و پس از اندكي شرح و تفسير اين كلمه به حديثي چند كه از طرز استعمال آن خصوص ايرانيان استفاده مي شود ومقصود ما به روشني بيان مي نمايد، اشاره مي كنيم.

بنابراين كلمه ي «عجم» كلمه اي است كه تمامي اقوام و ملل مختلف جهان را كه غيرعرب باشند در بر مي گيرد، و همه ي دنياي غيرعرب را شامل مي شود و با اين حساب كليه ي مردم جهان از هر قوم و نژادي كه باشند از ترك و كرد و فارس و بلوچ و هندي و چيني و اروپائي و آفريقائي و تمامي نژادهاي ديگر، همه و همه «عجم» محسوب مي شوند.ولي با دقت و تتبع بيشتر در ريشه ي اين لغت بخوبي روشن مي شود كه گرچه اكثر اهل لغت كلماتي چون عجم- عجمه، اعجام، اعاجم، و اعجمي را به معناي ابهام در سخن و نارسائي در بيان و سخن نامفهوم و ناآشنا معنا كرده و كلمه ي عجم را به طور مطلق در معاني ياد شده به كار برده و در كليه ي افراد غيرعرب استعمال نموده اند، اما در عين حال از خلال سخنان خود آنها معلوم مي شود كه لفظ عجم غير از معناي اصلي و واقعي آن كه مطلق افراد غيرعرب باشند، از نظر استعمال، معنا و مفهوم ديگري دارد كه با معناي اصلي آن به طور كامل موافقت نمي كند.

چنانكه اين معنا بر صاحب «مجمع البحرين» و كتاب «المنجد في اللغة» پوشيده و مستور نمانده و هر دوي آنها، آن را تصريح كرده اند.

عبارت مجمع البحرين چنين است:

«العَجَبِى مَنسُوبُ إلَى العَجَم بِفَتَحَتَينِ، وَ هُم الفرس وَ إِن أَفَصَحَ بالعجمية» (1) .«عجمي منسوب به عجم است و آنان «مردم فارس» مي باشند اگر چه در لغت خود فصيح بوده و لكنت زبان نداشته باشند»

و عبارت «المنجد» در اين باره چنين است:«العجم: خلاف العرب، سموا بذلك لتعقيد السنتهم، الفرس، بلاد الفرس». (2) .«عجم به كسي گفته مي شود كه عرب زبان نباشد، عجم را بدين سبب عجم گفته اند كه لغت و زبانشان در نظر عرب مبهم، و پيچيده و نامفهوم است و عجم، مردم فارسي زبان و سرزمين مردم ايران است.

ص: 110

هر چند معناي اصلي كلمه «عجم»، لكنت در زبان و غير فصيح بودن است اما در عين حال اين كلمه نزد اعراب، از عناوين ايرانيان است كه گرچه عرب، آن را براي غيرعرب، از عرب، انتخاب نموده ولي مشخصا آن را در مورد «ايرانيان» بكار برده است.بنابراين كلمه ي «عجم» نيز مانند كلمه «فرس» در لغت عرب يكي از عناوين مشهور ايرانيان است.

ما ميدانيم كه كفار مي گويند اين قرآن را بشري به او تعليم مي دهد (اينان توجه ندارند) كه زبان يا لغت آنكس كه تعليم قرآن را به او نسبت مي دهند غير فصيح و غير عربي است ولي اين قرآن زبان فصيح و عربي آشكار است.در اينجا مفسرين عالي مقام اسلام و در ذيل اين آيه شريفه مطالبي را آورده اند ذكر آنها بي مناسبت نيست.

در تفسير برهان ضمن حديثي از تفسير عياشي از امام صادق عليه السلام نقل نموده كه آن زبان ابي فكيهه بني حضرمي است، وي اعجمي اللسان بود از رسول خدا صلي الله عليه و آله پيروي نموده و ايمان آورده و از اهل كتاب بود، قريش گفتند بخدا (قسم) محمد صلي الله عليه و آله را او تعليم مي دهد.

در «تفسير مجمع» اسم آن شخص بقول ابن عباس، بلعام است، او غلام رومي بود و در مكه بر دين نصرانيت مي زيست و بقول مجاهد و قتاده، غلامي رومي بود از بني الحضرمي كه نامش (يعيش) و يا عايش بود و بقولي دو غلام بودند بنامهاي يسار و خير، و بنظر ضحاك او سلمان فارسي (رضوان الله عليه) بوده است.

در تفسير (الميزان) قول ضحاك را از تفسير درالمنثور نقل كرده و فرموده است: اين قول با مكي بودن آيات سازگار نيست، و چون سلمان فارسي، در مدينه خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله شرفياب شده است. (1) .

در هر حال آيه بخوبي روشن است و احتياج به تفسير ندارد و از خود آيه بوضوح معلوم مي شود كه فردي غيرعرب، در مكه بوده است كه كفار مي گفتند قرآن را او به پيغمبر تعليم مي دهد و اگر چنين نبود و فردي غيرعرب در مكه زندگي نمي كرد، قرآن از قول كفار نمي فرمود كه آنها مي گفتند قرآن را بشري به او تعليم مي دهد.

در هر صورت از نظر قرآن كريم: افراد غيرعرب و همچنين كساني كه نارسائي در زبان دارند و در بيان آنان نقصي وجود دارد، اعجمي ناميده ميشوند خواه عرب باشند يا خواه غيرعرب. حال چرا و چگونه كلمه ي عجم فقط در مورد ايرانيان بكار رفته و اعراب به افراد ايراني و مردم فارسي زبان عجم يا اعاجم گفته اند اين خود رمزي دارد كه شايد در خلال روايات آينده بر خواننده روشن شود.

ص: 112

رسول خدا صلي الله عليه و آله سوره ي جمعه را وقت نزول، بر اصحاب مي خواند تا رسيد به اين آيه شريفه: «وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ »؛ (1) و ديگراني كه هنوز به ايشان ملحق نشده اند» مردي گفت يا رسول الله اينها چه كساني هستند كه تا هنوز بما ملحق نشده اند؟ حضرت به او جواب نداد، و راوي گويد: سلمان در ميان ما بود حضرت دست مبارك خويش را بر سلمان نهاد و فرمود:

«وَالذي نَفْسِي بِيَدِهِ لَو كَانَ الإِيمَانُ بِالتُّرَيَا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِن هؤلاء»: «به خدائي كه جان من در دست قدرت اوست اگر ايمان در ميان ستاره ي پروين و در آسمانها باشد، مرداني از اين گروه بدان دست خواهند يافت.» (2) .

3- در تفسير مجمع البيان ذيل آيه شريفه ي «وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ». (3) از امام باقر عليه السلام نقل نموده است كه فرمود:«هُمُ الأعاجم وَ مَن لا يَتَكَلَّمُ بِلُغَةِ العَرَب».«آنها عجمها و كساني هستند كه به لغت و زبان عرب تكلم نمي كنند.» (4) .

4- در تفسير علي بن ابراهيم قمي، در ذيل آيه شريفه ي «وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ » (5) اگر قرآن را بر فردي عجم فرو مي فرستاديم «اينان» يعني: عربها، هرگز ايمان نمي آورند. از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: آري اگر قرآن بر عجم نازل شده بود عرب بدان ايمان نمي آورد، ولي بر عرب نازل گشت و عجم ايمان آورد و اين فضيلت عجم است. (6) .

5- مرحوم شيخ مفيد اعلي الله مقامه، در كتاب اختصاص مي نويسد:

بما چنين رسيده است كه روزي از روزها سلمان فارسي رضي الله عنه وارد مسجد رسول خدا صلي الله عليه و آله گرديد، و اصحاب و ياران پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله از او تجليل كردند و مقدمش گرامي شمردند و به خاطر بزرگواري و محترم بودنش، و ريش سقيدش و مكان و منزلتي

ص: 114

كه در نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله داشت او را در صدر مجلس نشانيدند.

طولي نكشيد كه «عمر بن خطاب» وارد شد، و در ميان اصحاب، سلمان فارسي را ديد كه در صدر مجلس نشسته است. نگاهي به سلمان انداخت و گفت: اين مرد «عجمي» كه در صدر مجلس نشسته است ديگر چه كسي است؟! (1) .

اين سخن به گوش پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله رسيد، حضرت به منبر رفت و خطبه خواند و فرمود:به درستي كه مردم از زمان آدم ابوالبشر عليه السلام تاكنون مانند دانه هاي شانه بهم پيوسته و مرتبط و يكسانند، و هيچ عربي بر هيچ عجمي و هيچ سرخ پوستي بر هيچ سياه پوستي فضيلت و برتري ندارد مگر بوسيله تقوي، سلمان دريائي است كه به آخر نمي رسد، سلمان گنجي است كه تمام نمي شود و فاني نمي گردد، سلمان از ما اهل بيت است. (2) .

- به هر حال در روايات اسلامي اخبار و احاديث بسياري راجع به ايمان عجم و فضائل عجم و استقبال آنان از دين مبين اسلام آمده است كه البته برخي از آنها نص در ايرانيان است و برخي ديگر شامل غير ايرانيان هم مي شود اما بيشتر آنها صريح در ايرانيان است، و از اين قبيل روايات در كتابهاي اهل سنت هم ديده مي شود كه ما را مجال ذكر همه ي آنها در اين مجموعه و مختصر نيست و هدف ما در بازگو نمودن اين گونه احاديث تنها بدين منظور است كه روشن سازيم بيشتر اخباري كه در روايات اسلامي درباره ي عجم وارد شده معمولا مقصود روايات از عجم، ايرانيان بوده است و اگر بر ديگران هم كلمه ي عجم اطلاق شده بنحو عموم بوده اما از ايرانيان (بطور خاص) ياد شده است. چنانكه در برخي از همين رواياتي كه در اين مبحث متذكر شديم اين معنا به خوبي روشن و آشكار است و نيازي به تفسير و تحليل ندارد.

ايرانيان و مبارزه ي آنها با اعراب در پيشاپيش ظهور حضرت ولي عصر (ارواحنا لتراب مقدمه الفداء) تطبيق نمود. و اينك قسمتي از اين روايات را بري اطلاع خوانندگان عزيز در اينجا نقل مي كنيم.

1- مرحوم سيد بن طاووس -عليه الرحمه- در كتاب «الملاحم و الفتن» پيرامون مبارزه ي عجم با عرب در حديث مختصري از رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين مي نويسد:«قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و اله سلم لَتَأْمُرُنَّ بِالمَعروفِ وَلَتَنهُنَّ عَنِ الْمُنكَرِ «أو لَيَبعَثَنَّ اللَّهُ عَلَيكُم العَجَمِ، فَلَيَصْرِ بَنَّ رِقَابَكُم وَ ليَأْكُلَنَّ فَيْتَكُم وَ لِيَكُونَنَّ أُسداً لا يَفِرُّونَ»«امر به معروف و نهي از منكر كنيد و گرنه خداوند عجم را بر شما مسلط خواهند نمود كه گردن شما را بزنند و غنائم شما را بخورند، و چون شيري پر جرات (در مقابل شما بايستند) و هرگز از معركه نگريزند). (1) .

2- در روايت ديگري نيز در همين زمينه از رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين روايت شده است كه آن حضرت فرمود:

«نزديك است كه عجم در ميان شما فراوان گردد و خدا آنها را چون شيري پر جرات كند كه فرار نكنند و در صحنه ي نبرد با شما پيكار كنند و غنيمت شما را بخورند». (2) .

3- ابونضره، روايت كرده است كه ما نزد صحابي معروف و جليل القدر جابر بن عبد الله انصاري بوديم كه گفت: روزي خواهد آمد كه پول و طعامي به اهل عراق نرسد، گفتيم از چه ناحيه؟ گفت از ناحيه عجم، زيرا آنها جلوگيري مي كنند. سپس گفت: روزي بيايد كه پول و طعامي به اهل شام نرسد، پرسيديم از چه ناحيه؟ گفت: از ناحيه روم، زيرا: روميان جلوگيري مي كنند، آنگاه مدتي ساكت شد و سپس به گفتار خود ادامه داد و گفت: پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: در آخرالزمان ميان من خليفه اي (يعني: حضرت صاحب الامر عليه السلام) خواهند بود كه چندان مال بمردم بخشش كند كه از حساب شماره بيرون باشد). (3) .

ص: 116

4- از كتاب «مشيخه» تاليف: حسن بن محبوب روايت شده است كه علي عليه السلام خطبه اي ايراد نمود و در آخر آن خطبه جنين فرمود:

«وَقَد عَهِدَ إِلَى رَسُولُ الله صلى الله عليه و اله سلم وَقَالَ لي: يا عَلى لَتُقَاتِلُنَّ الفِئَةَ البَاغِيَةَ، وَ الفِئَةَ النَّاكِثَةَ، وَالفِئَةَ الْمارِقَةَ، أما واللهِ يا مَعشَرَ العَرَب لَمْلَأَنَّ أَيدِيكُم مِنَ الأعاجِمِ، وَلَتَتَّخِذَنَّ مِنهُمُ الأعبُد ، وَأُمَّهَاتُ الأولاد، وَضَرَائِبُ النِّكَاحِ، حَتَّى إذا أمَتَلأَت أَيدِيكُم مِنهُ، عَطَفُوا عَلَيكُم عَطفَ الضَّرَاغِم، التي لاتبق و لا تَذَر، فَضَرِبُوا أَعنَاقَكُم وَأكَلُوا مَا أَفَاءَ اللهُ عَلَيْكُم وَ وَرِّثُوكُم أَرضَكُم وَ عِقَارَكُم، وَلكِن لَن يَكُونَ ذَلِكَ مِنهُم إِلا عِندَ تَغَيْرِ مِن دِينِكُم وَ فَسَادٍ مِن أَنفُسِكُم، واستخفافِ بَحَقِ أَيْتِكُم، وَ تَهَاوُنِ بِالعُلَماءِ مِن أَهلِ بَيتِ نَبِيِّكُم، فَذُوقُوا بَمَا كَسَبَتْ أَيديكم وَ مَا اللهُ بِظَلَّامٍ لِلعَبيد». (1) .

«رسول خدا صلي الله عليه و آله از من عهد و پيمان گرفت و بمن فرمود: يا علي! تو در آينده با گروه «باغي» (معاويه و يارانش) و با گروه پيمان شكن (اصحاب جمل) و با گروه خوارج (نهروان) نبرد خواهي كرد.

سپس فرمود: اي جمعيت عرب آگاه باشيد و بدانيد كه قوم عجم (يعني: ايرانيان) در آينده در ميان شما فراوان خواهند شد و شما از آنها برده و اسير خواهيد گرفت و با ايشان روابط ازدواج و زناشوئي برقرار خواهيد نمود و از آنها صاحب فرزند و اولاد خواهيد شد، تا جائي كه وقتي در ميان شما فراوان شدند ناگهان به شما برگردند، و چون شيران پر دل مردانه حمله افكنند، به گونه اي هيچ چيز را باقي نگذارند.

پس بدانيد كه عجمها در آينده گردنتان را خواهند زد و غنائمي را كه خداوند به شما ارزاني داشت است خواهند خورد، و زمينها و باغستانهاي شما را مالك خواهند گشت و لكن... اين پيشامد صورت نخواهد گرفت مگر آن موقعي كه شما دينتان را تغيير دهيد، و فساد و تباهي از وجود شما سرچشمه بگيرد و شما پيشوايان را سبك بشماريد، و به آنان استخفاف به ورزيد و دانشمندان از اهل بيت پيغمبر را خوار و ذليل بدانيد. پس (در آن موقع) بچشيد آنچه را كه خودتان سبب آن گرديده ايد كه خدا هرگز به بندگانش ستم روا نمي دارد.

ص: 117

5-در ضمن خطبه ي مفصلي كه بنام «البيان» در كتاب «الزام الناصب» پيرامون جنگ عرب با ايرانيان از اميرالمومنين عليه السلام نقل شده، چنين آمده است:

«ألا يا وَيلَ بَعْدَادَ مِنَ الرَّى مِن مَوتٍ وَ قَتلِ وَ خَوْفٍ يَسْمُلُ أَهلَ العِرَاقِ إذا حَلَّ فيما بَينَهُم السَّيْفُ، فَيُقتَلُ مَا شَاءَ الله، وَعَلَامَةُ ذَلِكَ اذَا ضَعُفَ سُلطان الرُّومِ وَ تَسَلَّطَتِ العَرَبُ وَ دَبَّتِ النَّاسُ إِلَى الْفِتَنِ كَدَبِيبِ الْمَلِ، فَعِندَ ذَلِكَ تَخرُجُ العَجَمُ عَلَى العَرَبِ وَ يَمْلِكُونَ البَصَرَةَ». (1) .

هان! اي واي بر بغداد از «ري» يعني: از مردم ايران، از مرگ و كشتار و ترسي كه شامل اهل بغداد مي شود زماني كه در ميان آنها شمشير گذارده شود. (يعني: بين دو كشور جنگ واقع شود) پس آنچه خدا بخواهد كشته خواهند شد، وعلامت آن اين است كه سلطه و قدرت سلطان «روم» (كه ظاهرا منظور از آن مسيحيت و يا يهود است) تضعيف گردد، و عرب بر عجم مسلط شود، و مردم همچون مورچگاني كه به اين سو و آن سو مي روند بر اثر فتنه ها به جنبش در آيند، و يا دچار فتنه و آشوب گردند، پس در آن هنگام مردم (عجم) بر عليه عرب، قيام مي كنند و بصره را مالك مي شوند.

تذكر:

در اينجا بد نيست اين نكته را متذكر شويم كه رواياتي كه در مورد بصره از ائمه معصومين عليهم السلام نقل شده، بسيار مختلف و فراوان است و بيشتر آنها در مقام بيان حوادث و رويدادهائي است كه در طول تاريخ در بصره روي مي دهد نه اينكه همه آنها جزء علائم نزديك به ظهور باشد. و اينك براي اينكه اين مطلب به خوبي روشن شود اندكي در اين باره توضيح مي دهيم.

در بعضي از روايات همانگونه كه خوانندگان گرامي ملاحظه نمودند وارد شده است كه: هنگامي كه سلطه و قدرت دولت روم تضعيف شود «عجم» بر عليه «عرب» قيام مي كند و بصره را به تصرف خود در مي آورد. (2) .

در روايت ديگري آمده است كه: بصره خراب مي شود و خراب شدن آنهم به وسيله ي

ص: 118

سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله صورت خواهد گرفت. (1) و بعضي گفته اند كه اين حادثه واقع شده و از حوادث گذشته محسوب مي شود. چه آنكه در سال 255 هجري، سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله بنام علي بن محمد معروف به «صاحب زنج» قيام كرد و بصره را ويران نمود، و جريان قيام او در تواريخ مسطور است. (2) .

البته احتمال هم مي رود كه منظور از آن سيد، سيد ديگري غير از صاحب زنج باشد. زيرا: اولا- بعضي از كساني كه شرح حال صاحب زنج را نوشته اند در صحت نسب او اظهار ترديد نموده اند، و ثانيا- چنانچه در بعضي از روايات علائم ظهور آمده است خراب شدن بصره به سقوط مصر، و قيام سيدي كه پيش از ظهور در ايران ظاهر مي شود مرتبط گرديده است. (3) .

در خبر ديگري است كه اميرالمومنين عليه السلام فرمود: شهر بصره «خسف» مي شود. يعني به زمين فرو خواهد رفت. (4) .

و در نقل ديگري است كه اميرالمونين عليه السلام ضمن خطبه اي به مردم بصره فرمود:

«به خداي بزرگ سوگند كه شهر شما «غرق» خواهد شد، و گوئي من هم اكنون مسجد آنرا مي بينم كه مانند سينه ي كشتي در آب فرو رفته و جز مسجد جامع و كنگره هاي آن كه در زير آب نمايان است چيزي از آن باقي نخواهد ماند. (5) .

با ملاحظه ي اين روايات ممكن است كسي تصور كند كه همه ي آنها جزء علامات ظهور است، ولي بايد توجه داشت كه طبق مدارك معتبر تاريخي شهر بصره، هم در گذشته خراب شده، و هم غرق گرديده است.

بنابراين قدر مشترك بين اين روايات اين است كه شهر بصره در طول تاريخ، هم به دست عجم خواهد افتاد، و هم خراب خواهد شد و هم غرق خواهد گرديد و توضيح آن اينكه:

ص: 119

خراب شدن شهر بصره در طي قرون واعصار چند مرتبه اتفاق خواهد افتاد و خراب شدن آنهم به وسايل مختلفي صورت خواهد گرفت، يكي به سبب جنگها و تهاجم نيروها براي تسخير اين شهر سوق الجيشي است كه اين امر بارها واقع شده و ممكن است بعدها هم واقع شود، و ديگري به سبب «خسف» و «غرق شدن» است.

اما غرق؛ از بعضي از اخبار چنين استفاده مي شود كه «بصره» دو بار غرق خواهد شد، يكي قبل از ظهور و ديگري بعد از ظهور. اما قبل از ظهور كه ظاهرا جزء علائم ظهور است بطوري كه از منابع تاريخي فهميده مي شود، در زمانهاي گذشته واقع شده است.

در اين زمينه «ابن ابي الحديد معتزلي» در شرح خطبه ي سيزدهم نهج البلاغه مي نويسد:

بصره دو بار غرق گرديده است، يك بار در ايام «القادر بالله» متوفاي سال 422 هجري كه بيست و ششمين خلفاي عباسي بود. و بار ديگر در ايام «القائم بامر الله» متوفاي سال 467 كه تمام بصره در زير آب رفت و نابود گرديد، و چيزي از آن نمايان نبود «مگر كنگره هاي مسجد جامع، و گروه زيادي نابود شدند و همه ي خانه ها از ميان رفت، و مصداق فرمايش اميرالمومنين عليه السلام شد كه در واقع اين باره خبر داده بود». (1) .

و اما غرق شدن بصره بعد از ظهور، در زمان خود حضرت صاحب الامر عليه السلام واقع خواهد شد زيرا:

در حديث مفصلي كه مرحوم سيد بن طاووس ازابن عباس روايت نموده چنين آمده است كه اميرالمومنين عليه السلام فرمود:«بعد از خسف بصره طوفان آبي خواهد بود كه هر كس از «خسف» نجات يافته باشد از «غرق» نجات نخواهد يافت». (2) .

ظاهر اين خبر اين است: كه اين طوفان آب كه بعد از «خسف» خواهد بود، همان غرقي است كه بعد از ظهور انجام خواهدگرفت.

و شايد بتوان گفت: آن دسته از اخبار كه درباره ي غرق شدن بصره رسيده است اشاره

ص: 120

به همين معنا باشد، چنانكه در حديثي از اميرمؤمنان عليه السلام روايت شده كه به اهل بصره فرمود:«وَ إِنَّ لَكُم يا أَهلَ البَصَرَةِ وَ ما حَولَكُم مِنَ القُرى مِنَ الماءِ لَيَوماً عظياً بَلاتُهُ وَ إِنِّي لأعرِفُ مَوضِعَ مُنفَجِرِهِ مِن قَرْيَتِكُم هَذِهِ».«براي شما أهل بصره و مردم آباديهائي كه در اطراف شما قرار دارند روزگار بسيار سختي از طغيان آب در پيش خواهد بود كه بلاي آن بسيار بزرگ است و من از محل انفجار آن چشمه آب در اين شهر به خوبي آگاهم» (1) .

و اما خسف: آنچه از ظاهر اخبار فهميده مي شود اين است كه: از علامات سالهاي قبل از ظهور است زيرا:

اولا- در ضمن حديث مفصلي كه ابن عباس از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل نموده آمده است كه آنحضرت فرمود: خسف بصره هنگام هلاك مصر خواهد بود. (2) .

ثانيا- در حديثي كه منذر جوزي از امام صادق عليه السلام روايت كرده چنين آمده است كه آن حضرت فرمود: مردم پيش از قيام حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه) بواسطه ي معصيتهائي كه از آنها سر مي زند بوسيله ي چند چيز زجر مي كشند...

و آنگاه حضرت يكايك آنها را برشمرد تا اينكه فرمود: «و خسفي كه در بصره واقع شود، و خونهايي كه در آن شهر به زمين بريزد و خانه هاي آن خراب گردد و مردمش نابود گردند». (3) .

و اينك براي اين كه خوانندگان عزيز از حوادث تلخ و ناگواري كه از ابتداي خلقت جهان تا هنگام ظهور، در شهر بصره اتفاق مي افتد تصوير روشني داشته باشند، خطبه ي مفصلي را كه اميرمؤمنان عليه السلام بعد از پايان جنگ جمل در مذمت بصره و اهل آن براي مردم ايراد نموده و به صورت پراكنده در كتابها ذكر گرديده و مرحوم علامه ي مجلسي همه ي آن را يكجا در بحارالانوار آورده است نقل مي كنيم:

مرحوم شيخ كمال الدين ابن ميثم بحراني از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده است كه

ص: 121

آن حضرت پس از پايان جنگ «جمل» و فتح «بصره» امر فرمود تا منادي در بين مردم ندا كند از فردا به مدت سه روز براي اقامه ي نماز در مسجد جامع حاضر شوند و هر كس از اين فرمان سرپيچي كند عذرش پذيرفته نمي شود مگر آنكه حجت و دليل روشني داشته باشد، كسي حق ندارد براي نيامدن به مسجد براي خود عذري بياورد.چون روز موعود فرا رسيد، مردم در مسجد جامع گرد آمدند و به امامت حضرت نماز خواندند. پس از پايان نماز حضرت ايستاد و به ديوار قبله ي مسجد تكيه داد و براي مردم خطبه خواند، و بعد از حمد و ثناي الهي و درود بر پيغمبر گرامي اسلام صلي الله عليه و اله و استغفار براي مؤمنين، خطاب به مردم بصره چنين فرمود:

«يا أَهْلَ الْبَصَرَةِ، يَا أَهْلَ الْمُؤتَفِكَةِ وَ انْتَفَكَتِ بِأَهْلِهَا ثَلاثاً وَ عَلَى اللَّهِ تَمامُ الرابعَةِ. يَا أَهْلَ الدَّاءِ العِضَالَ كُنتُم جُندَ المَرأَةِ وَأَتبَاعَ البَهِيمَةِ، رَغا فَأَجَبْتُم وَعُقِرَ فَهَرَبْتُمْ. أَخلاقُكُم دِقاق، وَعَهدُكُم شِقَاقٍ وَدِينُكُم نِفَاقٍ وَمَاؤُكُم زُعَاقٍ المقيمُ بَينَ أَظْهَرِكُم مُرتَهِنٌ بِذَنْبِهِ، وَالشَّاخِصُ عَنكُم مُتَدَارَكَ بِرَحمَةِ رَبِّهِ. كَأَنِّي بِمَسجِدِكُم تَجُوْجُوْ سَفِينَةٍ، قَد بَعَثَ اللَّهُ عَلَيْهَا الْعَذَابَ مِن فَوقِهَا وَ مِن تَحتِها وَغَرِقَ مَن فِي ضِمِنِها.

و في رِوَايَةٍ وَأيمُ اللهِ، لَتَعْرِفَنَّ بَلدَتْكُم حَتَّى كَأَنِّي أَنظُرُ إِلَى مَسجِدِهَا كَجُوْجُو سَفِينَةٍ، أو نَعَامَةٍ جَاثِمَةٍ. و في رِوَايَة: كَجُوجُو طَيْرٍ فِي مُجَةِ بَحْرٍ. و في رواية أخرى: بلادُكُم أَنتَنُ بِلادِ اللهِ تُربَةً، أَقْرَبُهَا مِن المَاءِ وَ أَبَعَدُهَا مِن السَّماءِ، وَ بِها تِسعَةُ أعشارِ الشَّرِ المُحتَبِسُ فيها بِذَنْبِهِ، وَ الخَارِجُ مِنها بِعَفوِ اللَّهِ. كَأَنِّي أَنظُرُ إِلى قَريَتِكُم هَذِهِ وَ قَد طَبَقَهَا المَاءُ حَتَّى لا يُرى مِنهَا إِلَّا شُرَفْ المسجدِ كَأَنَّهُ جُوجُو طيرٍ في جَةِ بَحْرٍ.

و في مثل ذلك: أَرضُكُم قَرِيبَةٌ مِنَ الماءِ، بَعيدَةٌ مِن السَّماءِ، خَفَّت عُقُولُكُم وَ سَفِهَت حُلُومُكُم، فَأَنتُم غَرَضٌ لِنَابِل، وأكلَةٌ لأكل، وَ فَريسَةٌ لِصَائِل».«اي أهل بصره! اي أهل شهري كه سه بار به عذاب الهي دچار گرديده و بر خداوند است كه براي چهارمين بار عذاب را بر آن نازل فرمايد. اي مردمي كه صاحب

ص: 122

درد بي درمان هستيد! شما لشكريان زني بوديد كه به دنبال شتري به راه افتاديد، همينكه صدا كرد به صداي او بر انگيخته شديد و چون پي گرديد- كشته شد- فرار كرديد. اخلاق شما پست، پيمانتان ناپايدار، دينتان نفاق و دوروئي، و آب سرزمينتان شور و بي مزه است. كسي كه در ميان شما زندگي كند به گناه آلوده مي شود و كسي كه از ميان شما برود به رحمت پروردگار خواهيد رسيد. گوئي هم اكنون مسجد شما را مي بينم كه مانند سينه ي كشتي وسط آب قرار گرفته، و خداوند عالم عذاب را از آسمان و زمين بر اين شهر نازل نموده و همه ي ساكنان آن در آب غرق گرديده اند.

- و در روايت ديگري است كه فرمود: «به خداي بزرگ سوگند! كه اين شهر شما غرق خواهد شد تا جائي كه گوئي من هم اكنون مسجدش را مي نگرم كه همچون سينه ي كشتي و يا سينه ي مرغي در وسط آب قرار گرفته است.

و در نقل ديگري است كه فرمود: «همانند سينه ي پرنده اي است در ميانه ي دريا».و در يك روايت ديگر است كه فرمود:

«سرزمين شما در ميان سرزمينهاي خدا از نظر خاك بدترين سرزمين هاست، از همه جا به آب نزديك تر، ولي نسبت به همه جا از آسمان و رحمت خدا دورتر است. نه قسمت از ده قسمت شر در اين سرزمين متمركز است. هر كس در اين شهر گرفتار شود بر اثر آلودگي به گناه و هر كس از آن بيرون رود مشمول عفو و رحمت خدا خواهد بود. گويا هم اكنون اين شهر را مي بينم كه تمام اطراف آنرا آب فراگرفته و تنها مناره هاي مسجد آن مانند سينه ي پرنده اي در ميانه ي امواج خروشان دريا ديده مي شود».

و مانند همين روايت در يك نقل ديگر آمده است كه فرمود:

«زمين شما به آن نزديك ولي از آسمان به دور است عقلهاي شما ضعيف و انديشه هايتان سفيهانه است. بواسطه ي كج انديشي و ناداني پيوسته مورد نشانه ي هر تيرانداز و لقمه ي هر شكم پرست و شكار هر شكارچي قرار داريد».

چون سخن حضرت به اينجا رسيد «احنف بن قيس» از جا بلند شد و عرضه داشت: يا اميرالمؤمنين! آنچه را كه در مورد غرق شدن بصره فرموديد چه وقت واقع مي شود؟ فرمود: اي ابابحر تو آن زمان را درك نمي كني زيرا: بين تو و آن زمان قرنها فاصله

ص: 123

خواهد بود و لكن حاضران به غائبان برسانند تا برادران خود را مطلع سازند كه هر گاه ديدند كپركومه هاي بصره كه از چوب و برگ درختان خرما ساخته شده، به خانه ها تبديل شده و نيزارهاي آن جاي خود را به قصرها و كاخهاي سرافراشته داده است فرار كنند و از آنجا بگريزند، زيرا در آن روز ديگر بصره اي نخواهد بود.

نامش «ابله» مي باشد چهار فرسخ است و در آينده زماني فرا خواهد رسيد كه در «ابله» كه محل اصحاب عشور- مركز گمرك - است تعداد هفتاد هزار نفر از امت من كشته شوند كه شهيدان ايشان در آن روزگار بمنزله ي شهداي بدر خواهند بود.

منذر بن جارود عرضه داشت: يا اميرالمؤمنين پدر و مادرم به فدايت چه كسي آنها را مي كشد؟

فرمود: برادران جن آنها را مي كشند و آنها گروهي از مردمند كه گوئي همانند شياطين مي باشند. صورتهايشان سياه بوهايشان متعفن، اذيت و آزارشان بسيار و غنائمي كه به دست مي آورند بسيار ناچيز و اندك است، خوشا بحال كساني كه اين شيطان صفتها را بكشند و خوشا بحال كساني كه به دست آنها كشته شوند. گروهي براي جهاد با آنها در آن زمان حركت مي كنند كه در نزد متكبران خوار و ذليل: و در روي زمين مجهول و ناشناخته و قدر و منزلتي ندارند ولي در آسمانها مشهورند أهل آسمان و زمين بر آنها گريه مي كنند.

سپس اشك از ديدگان مباركش سرازير گرديد. آنگاه در دنباله ي سخنان خود فرمود: «و يحك يا بصرة، ويلك يا بصرة»

«خوشا به حالت اي بصره! و بدا به حالت اي بصره!»

منذر به جارود عرض كرد: يا اميرالمؤمنين! معناي «ويح» چيست؟ و معناي «ويل» كدام است؟ و از ناحيه ي «غرق» به مردم بصره چه خواهد رسيد؟ فرمود: اي منذر! «ويح» باب رحمت است و «ويل» باب عذاب است. اي منذر! مردم بصره حوادث بسيار سختي در پيش خواهند داشت كه يكي پس از ديگري به وقوع خواهد پيوست.

يك حادثه ي آن اين است كه: برخي بر برخي مسلط شوند و از همديگر بكشند. حادثه ي ديگرش اين است كه: فتنه اي به وجود آيد كه در اثر آن شهر ايشان خراب، منازلشان ويران، و اموالشان نصيب ديگران گردد، و مردانشان كشته شوند، و زنانشان اسير و بي سر و سامان و قرباني گردند. اي واي كه داستان آن زنان چه اندازه عجيب و بهت آور است.

حادثه ي ديگر آن، فتنه ي «دجال بزرگ يك چشم است» كه به بصره مي آيد و چشم راست او «ممسوح»، شكاف و حدقه اي ندارد و چشم ديگرش همانند پاره ي خون، چون

ص: 125

دانه ي انگوري كه بر روي آب قرار گرفته باشد برآمدگي دارد و گروهي از مردم بصره به تعداد كساني كه در «ابله» كشته شده و به فيض شهادت رسيدند، از او پيروي نمايند، و كتابهاي مقدس «انجيل» به گردن خود بياويزند و گروهي كشته شوند و گروهي هم فرار كنند. و حوادث ديگر عبارت است از: زمين لرزه، باريدن سنگ و مانند آن - يا نزول بلا از آسمان - فرو رفتن به زمين- يا خراب شدن عمارتها و ساختمانها- مسخ شدن، قحطي و گرسنگي شديد كه براي فرد فرد مردم بصره ظاهر شود، و سپس مرگ سرخ خواهد بود- و مرگ سرخ - همان «غرق» است.

اي منذر! بصره به جز نام فعلي آن در كتب پيشينيان سه نام دارد، خريبه، مدمر-يا تدمر- و موتفكه كه به معناي زيرو رو شده مي باشد.

اي منذر! قسم به پروردگاري كه دانه را شكافت و انسانها را آفريد، اگر بخواهم، مي توانم شما را از هر قطعه قطعه زميني كه چه وقت خراب مي شود، و چه وقت آباد مي گردد تا روز قيامت، خبر دهم». (1) .

با توجه به روايات ياد شده و ملاحظه ي خطبه ي اميرالمؤمنين عليه السلام و مطالعه ي حوادثي كه درباره ي بصره نقل شد، اين نتيجه به دست مي آيد كه: بيشتر رواياتي كه در مورد «بصره» از پيشوايان معصوم عليهماالسلام نقل شده، رواياتي است كه غالب آنها از وقايع آينده و حوادثي كه در طول تاريخ در بصره روي مي دهد خبر داده و از معجزات أئمه ي معصومين عليهماالسلام محسوب مي شود، نه اينكه همه ي آنها جزء علائم نزديك به ظهور باشد.

ولي با اينهمه: اين نكته را هم نبايد از نظر دور داشت كه در بخشي از روايات خصوصا در رواياتي كه از حركت انقلابي ايرانيان پيش از ظهور مبارك حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه- به رهبري سيدي جليل القدر از دودمان أهل بيت عليهم السلام پيشگوئي شده است، پيشوايان معصوم عليهماالسلام خراب شدن شهر بصره را يكي از علائم بسيار نزديك به ظهور دانسته اند و بخصوص در چندين روايت، به اين موضوع تصريح فرموده اند (2) .

ص: 126

دوست و مولي بمعني ياور و مولي بمعني آزاد كننده ي برده و مولي بمعني انسان آزادشده ي از قيد بردگي و بندگي مي باشد. و سپس اضافه مي كند كه بيشتر اين معاني در حديث هم آمده است.

كلمه ي مولي و موالي هر دو در قرآن مجيد آمده و ريشه قرآني دارد، و در بيشتر معاني ياد شده بكار رفته است. كه جهت روشن شدن معناي كلمه ي مولي. به برخي از آيات قرآن اشاره مي كنيم.

آنجا كه مولي بمعني خداوند بكار رفته چنين آمده است:

« فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ (40)» (1) .

بدانيد خداوند سرپرست و تدبير كننده ي امور شماست، بهترين مدير و بهترين يار است.

و در آنجا كه مولي بمعني «آقا» بكار رفته، چنين است:

« أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلَاهُ». (2) .

يكي از آن دو، لال مادرزاد است، و هيچ كاري از او برنمي آيد و او سربار آقاي خود مي باشد.

همچنين آيه ي چهاردهم سوره ي تحريم (3) كه در قرآن شريف آمده، و در تفسير آن وارد شده است كه مقصود از آن وجود مقدس مولي اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام است، و آيات ديگري نيز كه در اين زمينه وارد شده، و مؤيد آن فرموده ي پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله است كه درباره ي علي عليه السلام فرمود: « مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ».و در جائي كه مولي بمعني دوست بكار رفته، آمده است:

«یَوْمَ لاَیُغْنِی مَوْلًی عَن مَّوْلًی». (4) .روزي كه هيچ دوستي از هيچ دوستي نمي تواند حمايت كند.

و آيات ديگري هم هست كه با ملاحظه ي آيات قبل و بعد هر آيه و تفسير آن معاني

ص: 128

واقعي هر يك از آنها بدست مي آيد.

مفهوم اصلي كلمه ي «مولي» پيوند و قرابت و نزديكي است و لذا در مورد دو چيز كه در پهلوي يكديگر و متصل بهمديگر بوده و در مجاورت هم قرار گرفته باشند كلمه ي «ولا» يا «ولي» و يا كلمه ي مولي بكار برده مي شود.

اين كلمه غالبا در دو معناي مخالف يكديگر استعمال مي شود. مثلا همانطوريكه قبلا اشاره شد، در بسياري از موارد، هم به خداوند اطلاق شده و هم بمعني آقا و سرور آمده است، و هم در مورد بندگان و بردگان و آزادشدگان استعمال شده است.

- به هر تقدير يكي از معاني معروف و مشهور كلمه ي «موالي» آزادشدگان مي باشد كه اين كلمه در زمان رسول خدا صلي الله عليه و اله در مورد بندگان آزادشده بكار مي رفته و به كساني كه قبلا برده بوده اند، به آنها و فرزندانشان «مولي» مي گفتند.

بوسيله ي نسب افتخاري و قراردادي به ديگري منسوب گشته است پسر حقيقي او محسوب كرد و در شمار فرزندان واقعي او بحساب آورد.

رسول خدا صلي الله عليه و اله گرديد، وقتي كه پدرش «حارثه» از موضوع پسرش باخبر گرديد، وارد مكه شد كه پسرش را با خودش ببرد، لذا نزد ابوطالب آمد و گفت: اي ابوطالب پسرم به اسارت به مكه آورده شده و شنيده ام كه از غلامان برادرزاده ات قرار گرفته، از تو مي خواهم كه يا او را بمن بفروشي و يا او را آزاد كني و بمن باز گرداني.

ابوطالب موضوع را به پيامبر گفت، رسول خدا صلي الله عليه و اله فرمود: من زيد را آزاد كردم هر جائي كه مي خواهد مي تواند برود.

حارثه وقتي فهميد كه پسرش آزاد شده، دست پسر را گرفت كه با خود ببرد. اما «زيد» امتناع ورزيد و گفت: با وجود اينكه پيامبر مرا آزاد كرده است، من از او جدا نخواهم شد.

پدرش از او خواست كه بخاطر مراعات حسب و نسب فاميلي از بردگي قريش صرفنظر كند، «زيد» گفت من برده نيستم، و در عين حال از رسول خدا صلي الله عليه و اله نمي توانم جدا باشم.

پدر زيد به خشم آمد و فرياد كرد و گفت: اي طايفه قريش شاهد باشيد كه من از پسرم زيد بيزاري جسته و او را از فرزندي خود خلع نمودم.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله در برابر خشم حارثه فرمود: اي طايفه قريش بدانيد كه از اين پس زيد پسر من است، من از او، و او از من ارث خواهد برد.

از آن به بعد زيد، پسر محمد صلي الله عليه و اله خوانده شد. و رسول خدا صلي الله عليه و اله زيد را بسيار دوست مي داشت، و پس از هجرت به مدينه - دختر عمه خود (زينب) بنت جحش را به عقد او درآورد تا اينكه در يكي از جنگها زيد شهيد شد.

پس از شهادت زيد، رسول خدا صلي الله عليه و اله زينب را به عقد خود درآورد، منافقين گفتند: پيامبر ما را از ازدواج با پسرخوانده هايمان منع مي كند ولي خودش زن پسر خويش را به عقد خود درمي آورد در صورتي كه اين كار بر او حرام بوده است، آنگاه اين آيه ي «و ما جعل أدعيائكم أبنائكم» نازل گرديد و خداوند فرمود: پسرخوانده در حكم پسر حقيقي و واقعي نخواهد بود. (1) .

ص: 131

نتيجه اي كه از اين جريان تاريخي و مفصل به دست مي آيد اين است كه: هر چند آيه ي شريفه در مورد «زيد بن حارثه» پسرخوانده رسول الله صلي الله عليه و اله است كه به نام زيد بن محمد خوانده مي شده و او سابقه ي بردگي داشته، ولي در عين حال مي شود به كساني هم كه سابقه ي بردگي نداشته و پدرانشان مجهول و ناشناخته باشند، موالي گفته شود، زيرا:اولا: بخاطر معاني متعدد اين كلمه.

ثانيا: كه مسلمانان صدر اسلام هم از كساني بوده اند كه مانند زيد بن حارثه سابقه ي بردگي داشته و هم از كساني كه سابقه ي بردگي نداشته. اما پدرانشان ناشناخته بوده اند.و چون گروهي از مسلمانان غيرعرب تازه مسلمان، مانند «اعراب» وابستگي قبيله اي نداشته و داراي شجره ي نسبي معلوم و منظمي همانند قبائل عرب نبوده اند از اينرو مسلمانان عرب نژاد، براي اين كه آنان را از جرگه ي «اعراب» خارج نموده و براي خود امتيازي قائل شوند به همه ي آن گونه افراد «موالي» گفته اند و با اين عنوان آنان را از افراد غير مسلمان جدا ساخته و مسلمان بودنشان را با لفظ «موالي» يعني پيروان دين مبين اسلام مشخص نموده اند.

است، زيرا هنگامي كه اسيران ايراني وارد مدينه شدند، با پيشنهاد و كوشش اميرالمؤمنين عليه السلام و عنايت خاصي كه آن حضرت درباره ي آنان مبذول داشت، در همان نخستين روزهاي ورود به مدينه از قيد بندگي آزاد شدند، چنانكه مرحوم علامه مجلسي اعلي الله مقامه الشريف در كتاب نفيس «بحارالانوار» بروايتي از «طبري» «شيعي» شرح آزادي ايرانيان را چنين آورده است.

و آن حضرت بار ديگر گفتار رسول خدا صلي الله عليه و اله را درباره ي گرامي داشتن كريمان بازگو كرد.عمر گفت: اي ابوالحسن من هم آنچه را كه از آن من بود و بتو بخشيده نشده بود براي خدا و براي تو بخشيدم.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بار خدايا گواه باش بر آنچه گفتند و گواه باش كه من همه را آزاد كردم. آنگاه درباره ي ازدواج، با اسيران فارس صحبت شد و «شهربانو» با دست خود به حضرت حسين بن علي عليه السلام اشاره نمود و در ميان جمعيت حسين عليه السلام را انتخاب و اختيار كرد و اميرالمؤمنين عليه السلام را وكيل خود قرار داد.

اميرمؤمنان عليه السلام به او فرمود: نامت چيست؟ جواب داد «شاه زنان» بنت كسري، اميرمؤمنان عليه السلام به او فرمود: تو شهربانوئي و خواهرت «مرواريد» دختر كسري؟ او بزبان فارسي گفت آري. (و در نسخه اي پس از آنكه علي عليه السلام به او فرمود نامت چيست، و او جواب داد شاه زنان علي عليه السلام با لهجه ي فارسي به او فرمود: نه، شاه زنان نيست مگر دختر محمد صلي الله عليه و اله و اوست «سيدةالنساء» و تو شهربانوئي. سپس خواهرش مرواريد را نيز در امر ازدواج آزاد گذاشتند و او هم حسن بن علي عليه السلام را انتخاب نمود. (1) .

بطوري كه از اين روايت استفاده مي شود ممكن است علت نامگذاري ايرانيان به «موالي» همين اسارت و آزادي باشد، كه چون تعدادي از افراد سرشناس آنان، هنگام فتح كشورشان به اسارت درآمدند و بعدا آزاد شدند عربها به آنان عنوان «موالي» دادند.و ممكن است علت ديگري داشته باشد كه تا بحال بر ما پوشيده و مستور مانده و ما از حقيقت و واقعيت آن بي اطلاعيم، زيرا كه اطلاق كلمه ي موالي بر (ايرانيان) تنها به تاريخ اسلام و بعد از زمان رحلت پيامبر عظيم الشأن مربوط نمي شود، بلكه «موالي» عنواني بوده است كه حتي شخص پيغمبر گرامي نيز مدتها پيش از مسلمان شدن ايرانيان و قبل از آنكه آنها بدين مبين اسلام بگروند برايشان انتخاب نموده و از آنان با عنوان «موالي» نام برده است.

انتخاب عنوان «موالي» براي ايرانيان كه در زمان رسول خدا صلي الله عليه و اله از آئين توحيد و يكتاپرستي اطلاع نداشتند بسي حيرت زا و شگفت انگيز است، و البته اين خود، رازي

ص: 134

نهاني و سري از اسرار الهي بشمار مي رود كه بر زبان مردي بس بزرگ، و پيغمبري راستين و رسولي آسماني جاري شده و از آينده ي درخشان مردمي ديندار و خداپرست، و انسانهائي باايمان و از خود گذشته خبر داده است.

تقسيم مي كرد و سلمان فارسي، و بلال حبشي و صهيب رومي در عهد رسول خدا صلي الله عليه و اله با زنان عرب ازدواج كردند، ولي امروز عربها ميان ما و خودشان تفاوت قائلند. علي عليه السلام رفت و در اين زمينه با عربها صحبت كرد، اما مؤثر واقع نشد، آنها فرياد كردند، غيرممكن است، غيرممكن است، نمي شود، نمي شود.

علي عليه السلام در حالي كه از اين جريان سخت خشمناك شده بود، ميان موالي آمد و فرمود: با كمال تأسف ايشان حاضر نيستند با شما روش مساوات در پيش گيرند، و مانند يك مسلمان متساوي الحقوق با شما رفتار نمايند، من به شما سفارش مي كنم كه تجارت و بازرگاني را پيشه خود سازيد و خداوند به شما بركت خواهد داد. (1) .

بنابراين از مجموع مطالب گذشته و همچنين جريان شكايت موالي و سوء رفتار اعراب نسبت به آنها، مي توان بدست آورد كه لااقل يكي از علل نامگذاري مسلمانان غيرعرب و بخصوص ايرانيان، بعنوان موالي، همان سياست نارواي تبعيض نژادي بوده است.

و يك فرد ايراني بشمار مي رفت از صاحبان سر و اسرار خود ساخت و او را در كنار كميل بن زياد نخعي دوش بدوش يكديگر بر سر يك ميز آموزش داد و به وي اسرار ولايت آموخت و بدينوسيله زمينه ي گسترش دين پاك اسلام و پرتو نور ولايت را در سرزمين ايران فراهم ساخت. و لذا درباره ي عنايتهاي ويژه ي آن حضرت نسبت به ايرانيان در تاريخ آمده است كه «مغيره ضبي» هميشه در مقايسه ي ميان علي عليه السلام و خليفه ثاني «عمر» مي گفت: علي عليه السلام تمايلش نسبت به موالي (مسلمانان غيرعرب) بيشتر بود و «عمر» برعكس، از آنها خوشش نمي آمد و به شدت از موالي دوري مي نمود و بيش از هر كس ديگر از آنان گريزان بود. (1) .

اسلام و حمايت از دين با شماها خواهند جنگيد. (1) .

«و قوله الحمراء يعني العجم و الموالي» مراد از حمراء كه عجم است يعني مردم غيرعرب، و منظور از موالي مسلمانان غيرعرب مي باشد، آنان را حمراء گفته اند، زيرا رنگ چهره ي عرب بيشتر گندمگون و متمايل به سياهي است، و عجم بيشتر سفيد چهره و سرخ چهره اند و اين مانند گفتار مردم است كه وقتي مي خواهند از بني آدم صحبت كنند مي گويند: سرخشان و سياهشان. مقصود از سرخشان هر كسي است كه بيشتر سفيد رو باشد، و مقصود از سياهشان هر كسي است كه رنگ چهره اش متمايل به سياهي است.بطوريكه خوانندگان عزيز در اين روايت ملاحظه فرمودند، نه تنها اميرمؤمنان علي عليه السلام بر خلاف شيوه ي زمامداران گذشته، موالي و ايرانيان را به خود نزديك ساخته و به تعليم و تربيتشان پرداخته و عملا با سياست تبعيض نژادي به شدت به مبارزه برخاسته و طرفداران تبعيض نژادي را به باد انتقاد و استهزاء گرفته است، بلكه علاوه بر همه ي آنها از آينده ي درخشان ايرانيان و فداركاري و جانبازي آنان و تلاش پيگير و جهاد مقدسشان در راه اعتلاء كلمه ي توحيد و حمايت از قرآن و جنگ آنان با اعراب متعصب را نيز خبر داده است.

مرد گفت: براي گفته ي رسول الله صلي الله عليه و اله كه فرموده است: «مولي» و آزادشده ي هر قومي از خود آنهاست «مولي القوم من أنفسهم» پس كسي صاحب فضيلت است كه يا عربي خالص باشد، و يا مولاي خالص باشد كه ملحق به عربي است!!

امام صادق عليه السلام فرمود: سبحان الله: آيا بتو نرسيده است و يا نشنيده اي كه پيغمبر اسلام صلي الله عليه و اله فرمود: منم مولاي هر كس كه مولي ندارد و منم مولاي هر مسلماني از عرب و عجم. آيا كسي كه پيغمبر ولي و مولاي او باشد و او به رسول خدا صلي الله عليه و اله وابسته باشد از پيغمبر نيست؟ و از خود رسول خدا صلي الله عليه و اله محسوب نمي شود؟ آنگاه حضرت فرمود: كدام شريفترند آيا آنكس كه از پيغمبر و ملحق به پيغمبر و وابسته ي به رسول خدا صلي الله عليه و اله است شريفتر است يا آن كس كه وابسته به يك عرب جلف است كه بر پشت پاشنه ي پاي خود مي شاشد؟ سپس فرمود: آنكه از روي ميل و رغبت و دلخواه خود، مسلمان شد، بسي بهتر و شريفتر است از آنكه از روي ترس مسلمان شده است، اين اعراب منافق، از روي ترس مسلمان شدند، ولي «موالي» يعني: ايرانيان، با ميل و رغبت و بدلخواه خود مسلمان شدند. (1) .

4- در روايتي كه از امام موسي بن جعفر عليه السلام رسيده، چنين آمده است:

« اَلنَّاسُ ثَلاَثَهٌ عَرَبِیٌّ وَ مَوْلًی وَ عِلْجٌ فَأَمَّا اَلْعَرَبُ فَنَحْنُ وَ أَمَّا اَلْمَوْلَی فَمَنْ وَالاَنَا وَ أَمَّا اَلْعِلْجُ فَمَنْ تَبَرَّأَ مِنَّا وَ نَاصَبَنَا» (2) .مردم سه دسته اند، عرب، و موالي، و علج، اما عرب ما هستيم، و اما موالي دوستان و پيروان ما و شيعيان ما هستند و اما «علج» كساني هستند كه از ما بيزارند و با ما سخت در عداوتند.

5- مرحوم علامه مجلسي - اعلي الله مقامه- در كتاب نفيس «بحارالانوار» در باب نهم «باب اصناف الناس في الايمان» پس از ذكر آيات و رواياتي چند كه در بيان مدح موالي، و فضيلت عجم آورده است مي فرمايد:

«بيان: ألموالي المعتقون و أبنائهم و من لحق بقبيلة و ليس منهم...»

«موالي آزادشدگان و فرزندان آنها و كساني هستند كه وابسته به يك قبيله ي

ص: 143

عربي بوده و از آنها نباشند، و گويا مقصود و منظور روايات از «موالي» «عجم» و ايرانيانند. زيرا «ايرانيان» اعراب بر پدرانشان غالب آمدند و فاتح ايران شدند، و گويا اعراب با غالب آمدن بر ايرانيان آنان را آزاد ساخته اند، يا اينكه چون ايرانيان مسلمان شدند و ايمان آوردند از اين لحاظ به پيشوايان مذهبي خود وابسته شدند. و موالي عرب بشمار آمدند. (1) .

از مجموع رواياتي كه تا بدينجا نقل نموديم، همچنين از بيان امام صادق عليه السلام و تجزيه و تحليلي كه آن حضرت درباره ي «موالي» فرموده است، و نيز از بيانات مرحوم علامه ي مجلسي رحمه الله كه در رابطه با همين موضوع آمده است، چنين به نظر مي رسد: كه چون بيشتر (مسلمانان غيرعرب) ايراني بوده، و ايرانيان بيش از ديگران به حقيقت و روح اسلام توجه داشته و پيوسته از طرفداران سر سخت خاندان وحي و رسالت بوده اند و همواره از آن خانواده دفاع مي نموده اند، از اينرو مراد از كلمه ي «موالي» در اصطلاحات أئمه ي معصومين عليهم السلام «ايرانيان» و شيعيان و پيروان راستين مكتب ولايت بوده است.

با تحقيقي كه پيروان كلمه ي (مولي و موالي) بعمل آمد، جاي شك باقي نمي ماند كه در هرجا كلمه ي مولي يا موالي، در لسان ائمه ي معصومين عليهم السلام بكار رفته است مقصود آنان از اين دو كلمه ايرانيان، و بخصوص شيعيانشان بوده است.

ص: 144

را بازيافته و به استقلال نسبي و ظاهري رسيده اند، رسم بر اين است كه: هر دولت و كشور در دنيا خواه و ناخواه داراي شعار مخصوص و پرچم ويژه اي است كه از بقيه ي دولتها و كشورها متمايز مي گردد.

چنانكه مي دانيم پرچم هر كشور در واقع رمز استقلال و نشاندهنده ي عظمت و مظهر نيرومندي آن كشور است، و گرچه بصورت ظاهر چند سانت و يا يكمتر پارچه اي بيش نيست، اما از آنجا كه رمز استقلال كشور به شمار مي رود، در نزد همگان محترم، و از جلوه و شكوه خاصي برخوردار است و چون نشانه ي استقلال و رمز آزادي محسوب مي شود در نظر سربازان و افراد نظامي بقدري پر شكوه و جلال است كه در پادگانهاي نظامي در برابر آن رژه مي روند و احيانا بدان سوگندمي خورند.

از اينها كه بگذريم هر گاه كشور مورد هجوم دشمن قرار گرفت به هنگام جنگ سربازان مدافع آن را به دوش مي كشند و در برابر دشمن آن را به اهتزاز درمي آورند و براي برافراشتن آن و جلوگيري از سرنگوني اش، فداركاريها و جان فشانيها مي كنند تا جائي كه حتي براي حفظ و نگهداري اش تا سرحد مرگ پيش مي روند و جان خود را نيز در اين راه فدا مي سازند، و اين حقيقي است كه همه ي ما امروز با چشم خود بالعيان آن را مشاهده مي كنيم.

خلاصه ي مطلب آنكه: سنت پرچمداري، و داشتن پرچم و همچنين برافراشتن پرچمها در موقع جنگ، و حفظ و نگاهداري آن، از جمله ي آداب و رسوم ديرين ملتها در طول تاريخ بشريت و از عادات هميشگي آنهاست و تنها مربوط به امروز نيست، بلكه سابقه ي تاريخي طولاني دارد.

در اين باره ابن خلدون در كتاب معروف خود بنام «مقدمه ي ابن خلدون» مي نويسد:

سنت پرچمداري از آغاز خلقت بشر تاكنون در جنگها معمول و متداول بوده و شعار مخصوص جنگ بشمار مي رفته و ملتها همچنان آنها را در رزمگاهها و ميدانهاي نبرد بكار مي برده اند و حتي در دوران رسالت پيامبر گرامي اسلام نيز اين سنت تداوم داشته و آن حضرت هم مانند ديگران در جنگهايي كه داشته، به اين سنت پاي بند بوده است.

ص: 146

آن نيز حتي كساني كه براي برانداختن نظام ظالمانه «بني اميه» و پي ريزي حكومت ستمگرانه ي «بني العباس» قيام كردند، مانند- ابومسلم خراساني و ياران او كه مردم را عليه بني اميه شوراندند- هر چند كه اهل حق نبودند- ولي بهرحال علامت ويژه و نشانه ي مخصوص داشتند كه نشانه ي حركتشان همان پرچم هاي سياه بوده است.در هر صورت: در هر دوره و زماني، هر دولت و كشوري كه نغمه ي استقلال و آزادي را سر داده است و هر گونه قيام و انقلابي كه در جهان بوقوع پيوسته است و هر گروهي كه زمام امور چند روزه ي دنياي ناپايدار را بدست گرفته اند، خواه و ناخواه داراي علامت ويژه و نشانه ي مشخصي كه آنها را از ساير دولتها و كشورها متمايز سازد، بوده اند.

آنجا كه شخص رسول اكرم صلي الله عليه و اله و جانشينان معصوم آنحضرت پيوسته با عالم غيب در ارتباط بوده و بر اثر وحي و نبوت و احراز مقام امامت و ولايت از حقيقت و آينده جهان ترسيم روشني داشته اند. لذا از آينده ي درخشان ملتي كه شعار آنها «پرچم هاي سياه» بوده و براي احقاق حق و برانداختن نظام ظلم و ستم و احياء مذهب خود در آينده قيام خواهند كرد، خبر داده و مسلمانان را از حركت انقلابي چنين مردمي كه پس از گذشت ساليان درازي پيدا خواهند شد، و زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام خواهند بود، با اطلاع ساخته، و شعار مخصوص آنان را كه همان «پرچم هاي سياه» بوده است به جهانيان گوشزد فرموده اند.

به هر حال در اين زمينه روايات فراواني در كتب معتبره ي شيعه و سني موجود است كه براي نمونه تنها به ذكر 2 حديث اكتفا نموده و توضيح بيشتر را به موضوعي كه تحت عنوان «قيام زمينه سازان دولت مهدي عليه السلام از مشرق آغاز مي شود» ارجاع مي دهيم و اينك 2 حديث؛

1- متقي هندي در كتاب «كنزالعمال» درباره ي (صاحبان پرچمهاي سياه) كه با لشكريان سفياني مواجه مي گردند و آنها را در جنگ، شكست مي دهند، در ضمن يك خطبه ي مفصل و طولاني از اميرالمؤمنين عليه السلام چنين آورده است:«فَيُبعثُ عَلَيْهِ فَتى مِن قِبَلِ المَشْرِقِ يَدعُو إلى أهلِ بَيتِ النَّبِي هُم أصحابُ الرَّايَاتِ السُّودِ وَ المُستَضَعَفُونَ، فَيُعِزُّهُم اللَّهُ وَ يَنزِلُ عَلَيهِمُ النَّصَرَ، فَلا يُقاتِلُهُم أَحَدٌ إِلا هَزَمُوهُ». (1) .

آنگاه جوانمرد آزاده اي كه مردم را به سوي اهل بيت پيغمبر دعوت مي كند، از طرف مشرق بر عليه سفياني برانگيخته مي شود، و آنان (يعني: مردم مشرق زمين) صاحبان پرچم هاي سياه، و مردم مستضعفي هستند كه خداوند به آنها قدرت و عظمت و نيرو مي بخشد، و آنان را پيروز مي گرداند. هيچكس با آنها نمي جنگد مگر آنكه آنان او را شكست مي دهند.

2- محمد بن ابراهيم نعماني در كتاب «غيبت نعماني» و مرحوم علامه مجلسي در كتاب «بحارالانوار» روايت كرده اند كه:

ص: 149

از كعب الاحبار، روايت شده است كه در ضمن حديثي نسبتا مفصل گفت:

حضرت قائم - عجل الله تعالي فرجه - از نسل علي عليه السلام است، براي او غيبتي است مانند غيبت يوسف، و بازگشتي است مانند بازگشت «عيسي بن مريم» عيله السلام و پس از آنكه مدتي غايب شده باشد ظاهر مي شود، در وقتي كه ستاره ي سرخ و يا ستاره ي ديگري طلوع كرده و «زوراء» كه (شهر ري) است خراب شده و «مزوره» كه بغداد است خسف و نگونسار گرديده و سفياني خروج نموده، و جنگ ميان فرزندان عباس (يعني بني العباس) و جوانان ارمنيه و آذربايجان درگرفته باشد و آن جنگي است كه هزاران هزار كشته دارد و هر كسي دست بر قبضه ي شمشير جواهرنشان (و آشكار) دارد، و جنگ بسيار بزرگي است كه پرچم هاي سياه در آن در اهتزاز است و آن جنگ، همان جنگي است كه مرگ سرخ (يعني كشتن و كشته شدن با وسايل مدرن جنگي) را به مردم بشارت مي دهد، و با طاعون خطرناك آميخته است. (1) .

لذا بيشتر كساني كه روايات مربوط به پرچم هاي سياه را نقل كرده اند، گفته اند كه: اين پرچم هاي سياه، نه آن پرچم هاي ابومسلم خراساني است بلكه پرچمهايي است كه براي وصول بحق و رسيدن به امام عصر -عجل الله تعالي فرجه- و ملحق شدن به آن حضرت خواهد آمد.

است كه فرمانده سپاه او مردي بنام شعيب بن صالح تميمي است و آن پرچمها آنها را «ابومسلم» رهبري مي كرد، و صاحبان اين پرچمها با مردي از اولاد ابوسفيان - بنام سفياني - مي جنگند و صاحبان آن پرچمها با (بني مروان) جنگيدند، و در روايت «سعيد بن مسيب» به همه ي اينها تصريح شده است». (1) .

ص: 152

اولا- وقتي كه روايات را مورد ارزيابي قرار مي دهيم، مي بينيم كه هم نام مشرق در آنها ديده مي شود و هم نام خراسان، و بعلاوه هر كدام از اين روايات، يكديگر را تفسير مي كند و نقاب از چهره ي مبهمات هم برمي دارند و همان موضوعي را كه روايات مربوط به مشرق بيان مي كند همان را هم رواياتي كه درباره ي «خراسان» آمده است، تاييد مي نمايد.و ثانيا - روايات مربوط به زمينه سازان حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام منحصر به مشرق و خراسان نيست، بلكه همچنانكه در نكته ي اول، تذكر داديم، مؤيداتي از قبيل كلمه ي فرس و عجم و موالي و نظائر اينها در روايات ديده مي شود كه قسمتهايي از آن روايات را بيان كرديم و تعدادي از آنها هم در آينده خواهد آمد.حال، براي اينكه اين ادعاء بدون دليل نباشد، و اطمينان پيدا كنيم كه هدف روايات از لفظ مشرق و كلمه ي خراسان (هر دو لفظ) كشور ايران است، بذكر دو حديث كه درباره ي مشرق، و خراسان آمده است بسنده مي كنيم و به شرح آن دو حديث مي پردازيم تا حقيقت مطلب آشكار گرديده و شك و ترديدي براي كسي باقي نماند.

1- در پاره اي از روايات چنين آمده است:

«عن اَلزُّبَیْدِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : یَخْرُجُ نَاسٌ مِنَ اَلْمَشْرِقِ فَیُوَطِّئُونَ لِلْمَهْدِیِّ یَعْنِی سُلْطَانَهُ». (1) .زيبدي از پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: مردمي از مشرق زمين بپا مي خيزند و قيام مي كنند و براي حضرت مهدي عليه السلام زمينه سازي مي كنند، يعني: زمينه ي قدرت و دولت و سلطنت آن حضرت را آماده و مهيا مي سازند.

2- در حديث ديگري چنين روايت شده است:

«عَنْ ثَوْبَانِ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : إِذَا رَأَیْتُمْ اَلرَّایَاتِ اَلسُّودَ قَدْ أَقْبَلَتْ مِنْ خُرَاسَانَ فَأْتُوهَا وَ لَوْ حَبْواً عَلَی اَلثَّلْجِ فَإِنَّ فِیهَا خَلِیفَهَ اَللَّهِ اَلْمَهْدِیَّ». (2) .

ص: 154

ثوبان از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت كرده است كه آن حضرت فرمود:هرگاه ديديد پرچم هاي سياه از خراسان نمايان شد، بسوي آنان بشتابيد و به آنها ملحق شويد اگرچه افتان و خيزان، و با دست و زانو و يا سرانگشتان پا بر روي يخ راه برويد، زيرا خليفه ي خدا حضرت مهدي عليه السلام با آنها و در ميان آنهاست.

عربستان و حجاز زندگي مي كرده است، معلوم مي شود كه مقصود روايات هم از كلمه ي «مشرق» و هم از كلمه ي «خراسان»، كشور ايران است.

زيرا چنانچه هدف اينگونه روايات از كلمه ي (مشرق) كليه ي مناطق شرقي تا سرحد چين، مراد باشد در اين صورت تصريح برخي از روايات كه مي گويد: حركت پرچم هاي سياه از خراسان خواهد بود، بي معنا و بي فايده است و اگر هدف روايات، از كلمه ي (مشرق)، كشور اسلامي ايران باشد فقط در اينصورت با كلمه ي «خراسان» قابل جمع خواهد بود.

و بايد گفت مراد از «خراسان» نيز كشور ايران بوده است نه استان خراسان فعلي (چنانكه برخي تصور كرده اند كه مراد از خراسان همين خراسان و شهر مقدس مشهد است، و عقيده دارند كه قيام سيد حسني بايد از همين شهر مقدس باشد) و مي گويند كه او حتما بايد از همين سرزمين خراسان فعلي با پرچم هاي سياه بيايد.

بنابراين، هر چند كه ممكن است حركت سپاه و لشكر و اعزام و نيرو و محل تجمع افراد و به اهتزاز درآمدن پرچم هاي سياه و همچنين تعداد قابل توجهي از افراد سپاه و ارتش و رؤساء كشور از همين منطقه ي خاص خراسان صورت پذيرد، ولي بطور مسلم، هدف روايات از ذكر نام «خراسان» عين خراسان فعلي و شهر مقدس مشهد نيست. و بگونه اي كه در آينده، ثابت خواهيم نمود به حسب روايات، و تحقيق پژوهشگراني كه از مدتها پيش، به دنبال شناخت سيد حسني و يا هاشمي خراساني بوده اند (قيام زمينه سازان دولت مهدي عليه السلام) از نفس خراسان نيست. و بهرحال حقيقت و واقعيت اين مطلب در هنگام نقل روايات مربوطه بخواست خدا واضحتر و روشنتر خواهد گشت.

اينك براي شناخت موقعيت جغرافيايي خراسان، و اينكه معلوم شود هدف روايات از «خراسان» كشور «ايران» است، لازم است نخست جغرافياي تاريخي ايران قديم را مورد بررسي قرار داده و سپس به گفتار پژوهشگران و صاحب نظراني كه پيرامون منطقه ي جغرافيايي خراسان تحقيق كرده اند بپردازيم تا واقعيت گفته هاي پيشين بطور مستدل روشن شود.

ص: 156

بسزائي داشته است تا جائي كه اعراب و مسلمانان صدر اسلام بخصوص عربهاي حجاز و عراق، غالبا بموازات نام «فرس» و «عجم» و «موالي» ايرانيان را به اين منطقه ي پرجمعيت منسوب نموده، و از آنان به عنوان «خراسانيان» و يا مردم خراسان ياد مي كرده اند.

«عراق» است و آخرين نقطه ي مرزي آن تا حدود هندوستان مي رسد، و داراي شهرهاي عمده و بزرگي است كه از آن جمله است: نيشابور و هرات و مرو و اين سه، از شهرهاي بزرگ خراسان محسوب مي شود، و بلخ و طالقان و نسا و آبيورد، و سرخس و همه آباديها و شهرهائي كه در فواصل ميان شهرهاي نامبرده قرار دارد تا برسد به نهر «جيحون» همه و همه جزء سرزمين خراسان است.

صاحب كتاب «معجم البلدان» پس از آنكه حدود مرز و بوم «خراسان» را مطابق نظريه ي خود بيان مي كند، گفتار «بلاذري» يكي ديگر از مورخين نامي متوفاي سال 279 هجري را اينگونه بيان مي دارد:

«وقَالَ البَلاذُرى خُراسان أَربَعَةُ أرباع، فَالرُّبعُ الْأَوَّلُ إيرانشهر، وَهِيَ نيسابور، وَ قُهِستان وَ الطَّبَسان و هَرَات وَ بُوشَنج و بادغيس وَ طُوس وَ إسمها طبران.

والربع الثاني: مَروُ الشَّاهجان وَ سَرَحْس وَ نِسَا وَ آبيُورد وَ مَروالرُّودَ وَ الطالقان و خوارزم و آمل وَ هُمَا عَلَى نَهْرِ جَيحُونَ. و الربع الثالِثُ: وَ هُوَ غَرِبِيُّ النَّهْرِ بَينَهُ وَ بَينَ النَّهْرِ ثَمَانِيَةُ فَرَاسِخُ أَلْفَارِيَابٍ، وَ جَوزجان، وَ طَخَارِستانِ العُليا وَ خَسْت و آندرابَه وَ الباميان وَ بَعْلان و والح وَ هِيَ مَدينَةٌ مُزَاحِمٍ ِبنِ بَسطام وَ رُستاق بيل، وَ بَذَخشان، وَ هُوَ مَدَخَلُ النَّاسِ إِلى تَبَّت وَ مِن أَندرابَه مَدخَلُ النَّاسِ إِلَى كَابُل وَ التَّرْمِدَ وَ

هُوَ شَرِيٌّ بَلَخَ، وَ الصَّغَانِيَانِ، وَ طُخَارِستان السفلى، وَ خُلَم وَ سَمِنجان. وَالرُّبعُ الرَّابِعُ: مَاوَرَاءُ النَّهْرِ بُخاری، وَ الشَّاش، وَ الطرار بند، وَالصَعْد و هوكس، وَ نَسَف و الرُّوبِستان و أشرُوسَنَه وَ سَنَامُ قَلعَةَ الْمُقْنَعِ، وَفَرِغَانَه و سمرقند.

بلاذري: گفته است كه خراسان داراي چهار بخش است.بخش اول: عبارتست از «ايران شهر» كه مشتمل است بر شهرهائي چون نيشابور و كوهستان و دو طبس و هرات، و بوشنج، و باذغيس، و طوس كه اسم آن طبران است.بخش دوم: كه عبارتست از مروشاهجان، و سرخس، و نسا، و آبيورد، و مرورود

ص: 159

و طالقان و خوارزم و آمل كه در بالاي نهر جيحون واقع است.

بخش سوم: قسمتهاي غربي نهر جيحون است كه فاصله ي بين آن و بين نهر جيحون هشت فرسخ است و آنها عبارتند از: فارياب، و جوزجان، و طخارستان بالا، و خست، و اندرابه، و باميان و باقلان و الج، و رستاق بيل، و بدخشان.و بخش چهارم: ماوراءالنهر است كه عبارتست از بخاري، و شاش، و طراربند، و صغد و هوكس و نسف و روبستان و اشروسنه و سنام قلعه مقنع و فرغانه و سمرقند.

و آنگاه «ياقوت حموي» مي گويد:سخن صحيح درباره ي خراسان و حدود آن همانست كه ما قبلا بيان نموديم، زيرا اگر كسي شهرهاي ديگري را غير از آنچه ما گفتيم به خراسان نسبت دهد بخاطر آنست كه آن شهرها جزء قلمرو حكومت خراسان، و تحت نفود، و حيطه ي تصرف والي و حكمران خراسان بوده، و آن شهرها زير نظر او اداره مي شده و نام (خراسان) همگي آن شهرها را در بر مي گرفته است.

سپس مي گويد:

از شريك بن عبدالله روايت شده كه وي گفته است: خراسان جعبه ي تيرهاي خداوندي است هرگاه بر ملتي غضبناك شود بوسيله ي «خراسانيان» آنها را سركوب مي كند و هم چنين مي گويد: در حديث ديگري وارد شده است (كه هيچ پرچمي از خراسان براي نبرد بيرون نيامده است كه برگشته باشد، نه در جاهليت و نه در اسلام، مگر اينكه بهدف خود رسيده است).

سپس «ياقوت حموي» صاحب كتاب «معجم البلدان» بعد از مدح و تعريف مردم خراسان به دنبال سخنان خود چنين مي گويد:

وَ قَد طَعَنَ قَومٌ فِي أَهلِ خُرَاسَانَ وَ زَعَمُوا أَنَّهُم بُخَلاء وَهُوَ بُهتُ لَهُم، إلى أَن قَالَ: وَ مِن أينَ لِغَيرِهِم مِثلُ مُحَمَّد بن اسماعيل البخارى، وَ مُسلم بن حجاج القشيري و أبي عيسى الترمذي وأبي حَامِدِ الغَزالي و الحاكم النيسابورى و غَيرِهِم مِن أهلِ الحَديثِ وَ الفِقهِ».گروهي ندانسته و از روي ناداني به عيبجويي مردم خراسان پرداخته و مي گويند

ص: 160

آنها مردماني پست و بخيل اند و اين سخن بهتاني بزرگ به مردم خراسان است. در كجاي عالم مي توان يافت كساني را كه مانند مردم خراسان باشند و حال آنكه افرادي مانند «بخاري» و «قشيري» و «ترمذي» و «غزالي» (1) و «حاكم نيشابورري» دانشمنداني از اهل فقه و حديث از ميان آنها برخاسته اند».

نتيجه اي كه از مجموع گفتار دو نويسنده بخصوص صاحب كتاب «معجم البلدان» بدست مي آيد اين است كه:

اولا: منطقه ي خراسان بگفته ي «ياقوت حموي» در زمان «بلاذري» متوفاي سال 279 هجري بمراتب وسيعتر، بزرگتر، پهناورتر و پرجمعيت تر از زمان خود او بوده تا جائي كه حتي بيشتر شهرهاي افغانستان و شوروي، (مانند بلخ و بخارا و سمرقند و جوزجان و قزاقستان و ازبكستان و تاجيكستان و تركمنستان شوروي) همه ي آنها جزء سرزمين خراسان بوده است، ولي تقسيمات كشوري و اداري جديد، و زور و فشار و قلدري دولتهاي قدرتمند و سهل انگاري زمامداران وقت باعث جدا شدن شهرهاي نامبرده از ايران گرديده است.

ثانيا: خراسان با مركز قديم آن (طوس) از نظر تاريخي پيوسته جزء نقاط حساس و مركزي ايران بحساب مي آمده و حتي امروز نيز جزء خاك ايران است و در تعريف و تقسيم بندي «ياقوت حموي» و «بلاذري» داخل، و بحال خود باقي است.

و ثالثا: در روزگار گذشته «خراسان» چنان شهرت داشته كه با لفظ «مشرق» برابر و مساوي بوده است تا جائي كه «اعراب» و مسلمانان آنروز را بدين سرزمين پهناور نسبت داده و به همه ي ايرانيان «خراسانيان» و يا مردم «خراسان» مي گفته اند.دليل بر اين مدعا، همان گفتار اخير صاحب «معجم البلدان» است كه: مي گويد: (سخن صحيح درباره ي حدود و مرز و بوم خراسان همانست كه ما گفتيم) اما در عين حال پس از تعريف و تمجيد مردم خراسان بناگاه سخن خود را باز پس مي گيرد و مي گويد: عده اي ندانسته به عيب جوئي مردم خراسان پرداخته و مي گويند آنها مردماني پست اند و اين سخت بهتان بزرگي به مردم خراسان است.

آنگاه بلافاصله عده اي از دانشمندان بزرگ اهل سنت را مانند «بخاري» و عده اي

ص: 161

ديگر نام مي برد و آنها را از اهل خراسان مي داند و مي گويد: كجا مي توانيد مانند اين دانشمندان از اهل فقه و حديث پيدا كنيد،! با آنكه بگفته ي «بلاذري» شهر «بخارا» از سرزمين ماوراءالنهر است نه از سرزمين خراسان، با اين وجود مي بينيد كه «ياقوت حموي» باز بلاد ماوراءالنهر را از سرزمين را از سرزمين خراسان دانسته و «بخاري» را از مردم خراسان معرفي مي كند.

از اينجا فهميده مي شود كه نسبت دادن دانشمنداني چون بخاري و ترمذي و امثال آنان به مردم «خراسان» با آنكه بخاري از اهل بخارا و از سرزمين ماوراءالنهر است، بلحاظ همان شهرت و موقعيت حساس سرزمين خراسان بوده است كه اعراب و مسلمانان در هر دوره و زماني آن را مساوي با شرق، و يا «مشرق» مي دانسته اند، و گرنه هيچ دليل ديگري در كار نبوده است.

بطور خلاصه: هم اكنون نيز استعمال لفظ «مشرق» و «خراسان» در مورد ايران در اصطلاح عرب حجاز و شام و عراق، شايع و رايج است، با اين تفاوت كه لفظ «خريسان» كه مراد از آن همان خراسان است در زبان عرب حجاز و روستانشينان عراق مصطلح است، و نام مشرق در زبان مردم شام رواج دارد.

در هر حال: مشرق و خراسان، دو نام مترادفي است كه از قديم الايام تاكنون علي رغم نامگذاري جديد كشور ايران، استعمال مي شده و تاكنون هم، استعمال هر دو لفظ، يعني: مشرق و خراسان، در زبان ساكنين حجاز و مردم عراق، رايج است و اما غربيها، همانگونه كه در وجه تسميه ي ايران متذكر شديم نام خراسان در نزد آنها آوازه و شهرتي ندارد بلكه آنها ايران را بنام «پارس» و «پرسا» يا «پرشيا» مي شناسند. و البته علت آنهم دوري آنها از اين منطقه مي باشد، و لذا آنها مناطق شرقي دنيا را به سه بخش - خاورميانه - خاوردور- خاورنزديك- تقسيم نموده و مناطقي را كه در طرف شرق آنها واقع شده و نسبت به كشورهاي آنان نزديكتر بوده است بنام خاور نزديك و مناطقي را كه نسبت به آنها بعد بيشتر داشته مانند، عربستان و شامات و عراق و ايران بنام خاورميانه و مناطقي را هم كه نسبت به آنها خيلي دورتر بوده است بنام خاوردور، نامگذاري كرده اند.

ص: 162

دليل ديگر:

مورد ديگري كه باز هم مي توان گفت: هر جا كه در حديث و تاريخ نام خراسان به ميان آمده است مراد از آن، مطلق ايرانيان بوده اند، باز هم گفتار صاحب «معجم البلدان» درباره ي زمينه سازي انتقال دولت بني اميه به بني عباس است.

وي در اين باره چنين مي نويسد:

هنگامي كه «محمد بن علي بن عبدالله بن عباس» مي خواست دعوتگران خود را براي دعوت مردم به خلافت بني عباس به سوي شهرها گسيل دارد، درباره ي مقاصد و تمايلاتي كه در آن روز بر ولايات اسلام به پيروان خود چنين گفت:

اما مردم كوفه: و پيرامون آن همه شيعه ي علي عليه السلام و دوستدار او و فرزندان اويند، و مردم بصره و اطراف آن همه شيعه ي عثمان و هميشه خود را مظلوم مي دانند و عقيده دارند كه بهتر اين است كه بنده ي خدا مظلوم و مقتول باشد نه ظالم و قاتل، مردم جزيره يعني: (موصل) در شمال عراق همه خارجي اند و عربهائي هستند كه مانند عجمها زندگي مي كنند و مسلماناني هستند كه خوي نصاري دارند، اهل شام جز معاويه و طاعت بني اميه و پيروي آل مروان و بغض و كينه ديرين ديگر چيزي نمي شناسند، و اما مكه و مدينه «ابوبكر» و «عمر» بر آنها غلبه يافته اند.

پس بر شما باد به «خراسان» به آنجا رو كنيد كه مردم آنجا از نظر جمعيت فراوانتر و از نظر شجاعت و مردانگي دليرتر و پايدارترند، سينه هايي سالم و دلهائي پاك دارند كه هوسها بدان راه نيافته و همگي آماده ي پذيرش دعوت هستند، آنان سپاهياني نيرومندند كه بدنهائي سالم و جسمهائي درشت و مهيب و بازوهايي ستبر و سرهائي بزرگ و پرشور دارند و داراي ريش و سبيلي انبوه مي باشند.

صداهايشان هول انگيز و سخنان خشن و كلمات گويا و رسايشان از اجسام نيرومندشان سرچشمه مي گيرد، گوئي چنان مي بينيم كه چراغ نوربخش جهان از خراسان روشن شده و طومار زندگي بني اميه را درهم مي پيچد، من به خراسان كه مطلع نور جهان است خوش بينم.

صاحب كتاب «معجم البلدان» در قسمت ديگري از سخنان خود كه درباره ي خراسان آورده است، عقيده ي محمد بن علي بن عبدالله بن عباس را از زبان يكي از دعوتگران

ص: 163

آل عباس بنام «قحطبه بن شبيب» اينگونه بازگو مي كند كه قحطبه گفت:

محمد بن علي درباره ي دعوت مردم خراسان به من چنين گفت:

خداوند امتناع دارد از اينكه دوستان و پيروان ما جز اهل خراسان باشند و ما «عباسيان» به پيروزي نمي رسيم مگر بوسيله ي اهل خراسان و آنان نيز به پيروزي دست نمي يابند مگر بوسيله ي ما عباسيان آگاه باش كه از خراسان هفتاد هزار قهرمان و جنگجوي مشهور خارج مي شود كه دلهاي آنان همچون پاره هاي آهن است.

از ويژگيها و خصوصيات اين مردم آنستكه: نامهايشان كنيه است (مانند ابوالحسن، ابوعلي، ابوريحان) و شهرت و نسبشان به نام شهرهايشان است (مانند خراساني شيرازي، گلپايگاني و امثال اينها) آنان دلير مرداني هستند كه پيوسته در جنگها فاتح و غالبند و سلطنت بني اميه را درهم مي پيچند و حكومت را چون عروس زينت داده و آرايش كرده در اختيار ما قرار مي دهند. (1) .

بازهم شاهد ديگر:

در اينجا مناسب است بازهم شاهد ديگري ذكر كنيم كه دلالت مي كند كه مقصود از هر دو لفظ (مشرق و خراسان) كشور اسلامي ايران است، و هر يك از اين دو كلمه، مفسر و مبين كلمه ي ديگري است و آنگاه به نقل حديثي از اميرمؤمنان عليه السلام كه درباره ي حدود مرز و بوم سرزمين خراسان رسيده و مؤيد گفتار ما درباره ي نام سرزمين خراسان است بپردازيم، تا بر خواننده ي گرامي معلوم شود آنچه را كه نگارنده در تفسير و تبين كلمه ي «خراسان» و موقعيت جغرافيائي اين منطقه ي حساس آورده است، سخني به گزاف نگفته است. علي اكبر دهخدا در كتاب «لغتنامه» پيرامون كلمه ي خراسان و تفسير و تبيين آن، چنين مي نويسد:

«خراسان: مشرق است كه در مقابل مغرب باشد. در اساطير قديم ما نام شهرها را غالبا نام شخص سازنده ي آن مي شمردند. و مستوفي آرد: خراسان،پسر عالم، و

ص: 164

عالم پسر سام است، و عراق، پسر خراسان مي باشد.

خراسان: در زبان قديم فارسي به معني خاور زمين، يعني مشرق زمين است.

اين اسم در اوائل قرون وسطي به طور كلي بر تمام ايالت اسلامي كه در سمت خاور كوير لوت تا كوههاي هند واقع بود اطلاق مي گرديد. و به اين ترتيب تمام بلاد ماوراءالنهر را در شمال خاوري به استثناي سيستان و قهستان در جنوب شامل مي شد.

حدود خارجي خراسان، در آسياي وسطي بيابان چين و پامير، و از سمت هند، جبال هندوكش بود. ولي بعدها اين حدود هم دقيقتر و هم كوچكتر گرديد، تا آنجا كه مي توان گفت: خراسان كه يكي از ايالات ايران در قرون وسطي بود از سمت شمال خاوري از رود جيحون به آن طرف را شامل نمي شد، ولي همچنان تمام ارتفاعات ماوراء «هرات» كه اكنون قسمت شمال باختري افغانستان است، دربرداشت.

مع الوصف: بلادي كه در منطقه ي علياي رود جيحون، يعني: در ناحيه ي «پامير» واقع بودند در نزد اعراب قرون وسطي جزء خراسان، يعني: داخل در حدود آن ايالت محسوب مي شدند.

ايالت خراسان در دوره ي اعراب، يعني: در قرون وسطي، به چهار قسمت، يعني چهار ربع تقسيم مي گرديد، و هر ربع به نام يكي از چهار شهر بزرگي كه در زمانهاي مختلف كرسي آن ربع يا كرسي تمام ايالت محسوب مي شد واقع گرديدند كه اين چهار شهر بزرگ عبارت بودند از: نيشابور، و مرو، و هرات، و بلخ.

پس از فتوحات اول اسلامي، كرسي ايالت خراسان، مرو و بلخ بود. ولي بعدها امراء سلسله ي طاهريان، مركز فرمانروائي خود را به ناحيه ي باختر برده و نيشابور را كه شهر مهمي در غربي ترين قسمتهاي چهارگانه بود مركز امارت خويش قرار دادند.

آنچه در فوق گذشت وضع خراسان به گذشته بوده است. و اما پس از جنگ «هرات» به سال 1249 هجري قمري، خراسان به دو قسمت تجزيه شد. قسمتي كه در مغرب «هريرود» واقع بود جزء ايران، و قسمت ديگري به افغانستان ضميمه گرديد.

ص: 165

ناگفته نماند كه علاوه بر آنچه در بالا درباره ي خراسان گفته شد، در پاورقي كتاب لغتنامه نيز در همان صفحه، پس از آنكه مي گويد: منظور از خراسان، مشرق است، اين چند بيت شعر را نيز در تفسير و تبيين كلمه ي خراسان آورده است.

خوشا جايا بر و بوم خراسان ***در و باش و جهان را ميخور آسان

زبان پهلوي هر كو شناسد ***خراسان آن بود كز وي خور آمد

خور آسان را بود معني خور آيان ***كجا از وي خور آيد، سوي ايران

آنگاه پس از نقل اين اشعار، باز هم نوشته است:«خراسان، تفسيره، المشرق».

يعني: خراسان، به معني مشرق زمين است. (1) .

چكار، كاش در ميان ما و خراسان كوههاي آهن و درياي آتش بودي و مانند سد ياجوج و مأجوج هزار سد حاجز و حايل آمدي.

علي عليه السلام فرمود: اي عمر اين چه سخن است كه مي گويي!.

گفت: خراسان از ما دور است و مردم آن عهدشكن و خونريزند.

علي عليه السلام فرمود: اي عمر خراسان را اثرهاي بزرگ است.

«هرات» شهري است از خراسان كه ذوالقرنين اكبر بنا كرده و عزيز پيغمبر در آنجا نماز گذاشته، زميني نيكو دارد و آبهاي گوارا را بر آن گذرد بر هر دروازه اي از آن فرشته اي با شمشير كشيده ايستاده و بلاها را دفع داده و آن شهر بغلبه گشود نشود مگر بدست قائم آل محمد صلي الله عليه و اله.

و ديگر «خوارزم» است و آن از ثغور اسلام بشمار مي رود آن كس كه در آنجا اقامت جويد آن پاداش يابد كه مردي شمشير گرفته در راه خدا جهاد مي كند. خوشا بحال كسي كه در خوارزم بپايد و از نمازگزاران باشد.

و ديگر شهر «بخارا» است كه در آنجا مرداني آيند كه از كثرت عبادت «اديمي» را مانند كه مالش داده باشند.

و ديگر «سمرقند» است، خداوند نيكي دهد اهل سمرقند را و اين شهر در آخر زمان بدست تركان (شرقيها و غربيها) پايمال شود.

و ديگر شهر «شاش» و شهر «فرغانه» خوشا بحال كسي كه در آن اراضي چند ركعت نماز بپاي برد و ديگر شهر «سحاب» است و ثواب شهيدي آنرا بود كه آنجا بميرد و ديگر شهر «بلخ» است كه يكبار خراب و چون بار ديگر خراب شود هرگز آباد نگردد. كاش ميان ما و بلخ كوه قاف و جبل صاد ميانجي بودي. و ديگر «طالقان» است كه خداي را در آنجا خزانه هاست نه از سيم و زر بلكه از مردان دانشور كه خداوند را چنانكه بايد بشناسد، و در آخر زمان ملازم خدمت قائم آل محمد صلي الله عليه و اله باشند.

اما در شهر هرات در آخر زمان ماران پرنده ببارد و مردم آن بلد را عرضه ي دمار و هلاك دارد، اما شهر «ترمذ» را بلاي طاعون فرو گيرد و مردمش را نابود كند.

اما مردم «دارا بجرد» در آخر زمان بدست دشمني مقهور و مقتول شوند.

ص: 167

و «سرخس» را چنان زلزله عظيم درافتد كه مردمش از فزع بميرند.

و در «سجستان» جماعتي باشند كه قرائت قرآن كنند و احكام آن را بكار نبندند و از اسلام چنان بيرون روند كه تير از كمان، بر آن جماعت ريگ بارد، جمله را فرو پوشد.

و از «بوشنج» سي كس برآيد كه هر يك به سيرت و صفت دجالي باشد و اگر همه ي مردم را بكشد غم ندارد.

و مردم نيشابور بدست رعد و برق و صاعقه نابود گردند و آن شهر چنان ويران شود كه هرگز آباداني نبيند.

و در گرگان مردم نيكو آيند و به صلاح و تقوي كار كنند.

و دامغان را چون سواره و پياده فراوان باشد به سختي معاش كنند تا آن گاه كه قائم آل محمد صلي الله عليه و اله بيرون شود آن جماعت را روز فرج برسد.

و «طبرستان» (1) را مؤمن اندك و فاسق فراوان آيد و ايشان را از كوه و دريا منافع بسيار رسد.

اما در شهر «ري» مردم فتنه انگيز فراوان آيند، و در آخر زمان «ديلمان» بر ايشان تاختن كنند و بر آن دروازه كه بسوي جبل است چندان مردم مقتول شوند كه شمار ايشان جز خداي نداند و در آن دروازه هشت كس از بني هاشم (سادات) نماز گذارند كه هر يك دعوي دار خلافت و رياست باشند و مردي بزرگ كه سمي پيغمبري بود [يعني همنام با پيغمبري باشد] در شهر به دربندان [يعني به محاصره] افتد و او را چهل روز حصار دهند و محاصره كنند آنگاه مأخوذ دارند و مقتول سازند و در آن ايام كه كار داري بلاد به سفيان افتد [يعني سفياني مشهور] مردم «ري» را داهيه ي بزرگ رسد و بلاي قحط و غلا و گراني در ميان ايشان بالا بگيرد.

چون اميرالمؤمنين عليه السلام اين كلمات را بپايان برد عمر گفت: يا اباالحسن نخست مرا به فتح خراسان رغبت دادي و آنگاه اهل خراسان را از دل من دور افكندي.علي عليه السلام فرمود: آنچه تو را از خراسان نگفتم افزون از آنست كه گفتم و اين

ص: 168

خراسان نخست بتمامت در دست بني اميه گشوده شود و در پايان كار به تحت فرمان بني هاشم آيد. (1) .

با توصيفي كه درباره ي حدود جغرافيايي منطقه خراسان شد و صراحتي كه ياقوت حموي در اين باره اظهار داشته و هم چنين مطالب ارزنده اي كه اميرمؤمنان عليه السلام درباره ي حدود و ثغور اين مرز و بوم بيان فرموده است. چنين فهميده مي شود كه هدف روايات از ذكر نام خراسان، كشور ايران است، و اگر ائمه ي معصومين عليهم السلام از قيام فرد يا افرادي از اين منطقه ي خاص خبر داده اند منظورشان از ذكر نام خراسان فقط تعيين جهت و حدود منطقه ي جغرافيايي قيام ايرانيان بوده است و چون خواسته اند پيروان خود را از قيام گروهي از مسلمانان ديندار و متعهد به اسلام با خبر سازند و مشخصات جغرافيايي آن منطقه را نسبت به ساير مناطق شرقي جهان بازگو نمايند تا از ديگر مناطق شرقي متمايز شود، لذا از مشهورترين و معروفترين و حساسترين نقاط مركزي ايران آن روز مانند خراسان كه شهرت فوق العاده اي داشته است نام برده اند.

و البته اين مطلب مسئله اي طبيعي است و ما امروز نيز مي بينيم كه بيشتر كشورهاي مشهور جهان غالبا بوسيله ي شهرهاي بزرگ و پرجمعيت و بخصوص شهرهاي مركزي خود معرفي مي شوند، و اصولا مردم، هنگامي كه مي خواهند كشوري را به ديگري بشناسانند معمولا از معروفترين شهرهاي بزرگ و يا پايتخت آن كشور نام مي برند و اين چيز تازه اي نيست.

هستند كه با اهدافي مختلف قيام مي كنند، و قيام آنها در سه دوره مجزا و سه زمان مختلف با فاصله ي زماني چندين سال يا چند قرن، انجام مي شود و قيام هيچ يك از آن سه نفر ربطي به ديگري ندارد و اين سه نفر به ترتيب عبارتند از:

1- ابومسلم خراساني:

2- هولاكو خان مغول:

3- سومين خراساني (كه زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام است).

اينك براي اينكه بدانيم قسمتي از رواياتي كه درباره ي «مشرق» و خراسان رسيده است مربوط به ابومسلم خراساني و قسمتي مربوط به «هلاكو خان مغول» و تعداد قابل ملاحظه اي از آنها هم، در رابطه با قيام «سومين خراساني» و آخرين نفر آنهاست، بطور مختصر و فشرده از دو نفر آنان بنام ابومسلم و هلاكوخان مغول كه روزگار آنها بسر آمده ياد مي كنيم و در پايان با شخصيت كم نظير «سومين خراساني» كه سيدي پرشور و انقلابي است، وبگفته برخي «سيد حسني» و به قول بعضي ديگر «سيد حسيني» است آشناشده و به معرفي عظمت و بزرگواري آن سيد والا مقام مي پردازيم.

اصفهان متولد شد و در كوفه نشو و نما كرد، آنگاه به ابراهيم امام فرزند محمد بن علي بن عبدالله بن عباس پيوست، و اسم خود را تغيير داد و به ابومسلم مكني شد، سپس ابراهيم وي را تعليم داده و تربيت نمود تا بدان مرتبه رسيد كه همه مي دانيم.

بعضي ديگر گفته اند ابومسلم برده اي بود كه همچنان دست بدست مي گشت تا بدست ابراهيم امام افتاد، چون ابراهيم، ابومسلم را ديد، عقل و رفتارش مورد توجه وي قرار گرفت و او را از صاحبش خريد و علم و هنر بدو آموخت تا جائي كه وي را نزد «شيعه» و دعوتگران خود در خراسان فرستاد و ابومسلم همچنان پيشرفت مي كرد تا به مقامي بلند رسيد. (1) .

تحرير در آورند، عين گفته هاي آنان در پيشگوئيهاي پيشوايان آمده است.در اين زمينه روايات بسيار زيادي وجود دارد كه براي اثبات مدعاي خود فقط به چند نمونه اشاره مي نمائيم.

در اين روايت اميرمؤمنان علي عليه السلام با صراحت تمام و بدون هيچگونه ابهامي نام ابومسلم خراساني را رسما به جهانيان اعلام داشته و با يك جمله ي كوتاه (اي ابومسلم آنان را بگير) از قيام پر ماجراي ابومسلم كه يكي از دعوتگران با نفوذ و پيروان سرسخت بني عباس بوده اشاره نموده است. ديگر جاي هيچگونه شك و ترديدي باقي نمي ماند كه نخستين خراساني، همان ابومسلم مشهور و سردار حماسه ساز سيه جامگان خراسان است.

و جالب توجه است كه: همه ي مطالبي را كه رسول خدا صلي الله عليه و اله و اميرمؤمنان عليه السلام و ساير امامان عليهم السلام در رابطه با قيام ابومسلم بيان داشته اند در صفحه ي خارج بوقوع پيوسته و از نظر تاريخ نيز ثابت و مسلم گرديده است.

كه شما در مورد اختلاف بني عباس داده ايد بايد منتظر آمدن دولت حق بود] حضرت فرمود: اين سخن را واگذار و به اين زوديها انتظار نابودي آنها را نداشته باش، زيرا تباهي كار اينها و انقراض دولتشان از همانجائي خواهد بود كه سلطنتشان آغاز شد.

براي فهميدن اين دو حديث، نخست بايد ديد مقصود از: عبدالله بن علي كيست؟ و دوم اين كه منظور امام صادق عليه السلام كه فرموده است؟ «انما يجي ء فساد أمرهم من حيث بدأ صلاحهم» چيست؟

راجع به قسمت اول حديث: بطوري كه ابن اثير در تاريخ «كامل» در حوادث سال 137 و 138 در شرح حال «عبدالله بن علي» آورده است، ظاهرا مقصود از او عبدالله بن علي عموي «منصور» دوانيقي است، زيرا وي در استقرار خلافت بني عباس و انقراض دولت بني اميه بسيار مؤثر بوده و با «بني اميه» جنگهاي سختي داشته است.

جريان اختلاف او با منصور بشرحي كه ابن اثير در تاريخ كامل ذكر نموده، چنين است:«ابوالعباس سفاح» نخستين خليفه ي عباسي عبدالله بن علي را به حكومت شامات منصوب نمود و او پس از مرگ ابوالعباس زير بار منصور دوانيقي نرفت، و با او مخالفت ورزيد و خود را خليفه و جانشين ابوالعباس معرفي كرد و مردم شام را به بيعت با خويش دعوت نمود و گروه زيادي هم با او بيعت كردند تا اينكه در سال 137 هجري منصور دوانيقي ناچار شد ابومسلم خراساني را به دفع او بفرستد.

«ابومسلم» با لشكر بسيار به دفع او روانه شد و در «نصيبين» كه محلي است در نزديك موصل و بر سر راه شام قرار دارد، با هم روبرو شدند و مدت شش ماه جنگيدند و سرانجام لشكر «عبدالله بن علي» شكست خورد و خود او فرار كرد و به «بصره» آمد و در خانه برادرش «سليمان بن علي» والي بصره مخفي شد تا اين كه پس از گذشت يكسال بالاخره با منصور بيعت كرد و خيال منصور از او راحت شد.

و اما راجع به قمست دوم حديث: كه امام صادق عليه السلام فرموده است «انما يجي ء فساد امرهم من حيث بدأ صلاحهم» يعني انقراض دولت آنها از جائي خواهد بود كه از همانجا سلطنت آنها آغاز شد، منظور حضرت از اين جمله اين است كه: همانگونه كه

ص: 176

ظهور دولت «بني العباس» و آغاز سلطنت آنها بدست مردي بود كه از سمت مشرق زمين آمد (و او ابومسلم خراساني بود) همچنين انقراض آنها نيز بدست مرد نيرومندي خواهد بود كه وي نيز از همان ناحيه خراسان خواهد آمد (و او هلاكوخان مغول نوه چنگيزخان مغول است).

البته بايد توجه داشت: كه اين توضيح در صورتي درست است كه مراد از انقراض، انقراض خلافت باشد نه انقراض سلطنت، زيرا فرق است ميان انقراض خلافت و انقراض سلطنت، چه آن كه در اخبار زيادي وارد شده كه سلطنت «بني عباس» پس از انقراض خلافت بار ديگر تجديد مي شود و سلطنت آنها هم در عراق خواهد بود و انقراض آخرين فردي كه بر كرسي رياست ايشان تكيه خواهد زد چنانكه قبلا در بخش اول درباره ي اختلاف بني عباس گفتيم بدست تواناي سومين خراساني كه سيدي هاشمي و از سلاله ي پاك رسول خدا صلي الله عليه و اله و ذريه ي طيبه ي علي و زهرا عليهماالسلام است صورت خواهد گرفت.

به هر حال مطابق بسياري از روايات «دومين خراساني» همان هلاكوخان مغول است. براي اثبات اين مطلب حديث سوم را بخوانيد.

3- مرحوم علامه ي حلي (رضوان الله تعالي عليه) از پدرش نقل مي كند، علت اين كه اهل كوفه و كربلا و نجف در فتنه ي مغول قتل عام نشدند و از هجوم سربازان هلاكو به سرزمين عراق مصون و محفوظ ماندند اين بود كه وقتي هلاكوخان مغول به خارج بغداد رسيد و هنوز شهر را فتح نكرده بود، بيشتر اهل حله از ترس هلاكو و هجوم سربازان او خانه هاي خود را ترك نموده به «بطايح» گريختند و تعداد قليلي در شهر باقي ماندند، از آن جمله: پدرم و سيد بن طاووس، و فقيه ابن ابي العز.

اين سه نفر تصميم گرفتند به «هلاكو» نامه اي بنويسند و صريحا اطاعت خود را نسبت به او اعلام دارند، اين تصميم عملي شد و نامه اي نوشتند و بوسيله يك فرد غيرعرب براي «هلاكوخان» فرستادند، هلاكو پس از دريافت نامه فرماني بنام آقايان صادر كرد و بوسيله دو نفر به نامهاي «نكله» و «علاءالدين» فرستاد و به آن دو نفر سفارش نمود كه به آقاياني كه نامه نوشته اند بگوئيد اگر شما در گفتار خود راستگو هستيد و نامه را از صميم قلب و صفاي باطن نوشته ايد و دلهاي شما با نوشته ي شما مطابقت دارد نزد ما بيائيد.

ص: 177

فرستادگان هلاكو به «حله» آمدند و پيام هلاكو را به آقايان ابلاغ كردند، اما آقايان از ملاقات با هلاكو بيمناك بودند زيرا نمي دانستند پايان كار چه خواهد شد و هلاكو با آنان چگونه رفتاري خواهد داشت.

علامه مي گويد: پدرم به فرستادگان هلاكو گفت: اگر من به تنهايي نزد هلاكو بيايم، كافي است. گفتند: آري. پدرم با آن دو نفر حركت كرد و در آن موقع هنوز بغداد فتح نشده بود و هنوز آخرين خليفه ي عباسي يعني: مستعصم را نكشته بودند.

وقتي پدرم به حضور هلاكو رسيد هلاكو به وي گفت: شما چطور به مكاتبه با من اقدام نموديد و چگونه به ملاقات من آمدي پيش از آنكه بداني كار من با خليفه به كجا مي كشد و از كجا اطمينان پيدا كرديد كه كار من و خليفه به صلح نمي انجامد و من او را رها نمي كنم.

پدرم در جواب گفت: علت اين كه ما به شما نامه نوشتيم و من به حضور شما رسيدم، بر اساس روايتي است كه از حضرت اميرمؤمنان علي عليه السلام به ما رسيده است و آن روايت اين است:قَالَ فِي خُطْبَةِ الزَّورَاءِ، وَ ما أدراكَ مَا الزَّورَاءُ، أَرضُ ذَاتُ أَتْلٍ يَسْتَدُّ فيها البيانُ وَ تَكثُرُ فِيهَا السُّكَانُ، وَ يَكُونُ فيها مَخادِمُ وَ خُزَانٌ، يَتَّخِذُهَا وَلدُ العَباسِ مَوطِناً، وَ لِزُخرُفِهِم مَسكَناً، تَكُونُ هُم دَارُ هَوِ وَ لَعِب، يَكُونُ بِها الجَورُ الجَائِرِ وَ الخَوفُ المخيف، وَ الأَئِمَّةُ الفَجَرَةُ، وَ الأُمَرَاءُ الفَسَقَة، وَالسُّوزَرَاء أَلَخَوَنَةُ تَخدِمُهُم أَبناءُ فارس وَ الرُّومُ، لَا يَأْتَمِرُونَ بِمَعْرُوفٍ إِذا عَرَفُوهُ، وَ لا يَتَنَاهَونَ عَن مُنكَرِ إِذَا نَكِرُوهُ، تَكفِي الرِّجَالُ مِنْهُم بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ، فَعِندَ ذَلِكَ الغَمُ العَمِيمُ وَ البُكَاءِ الطُّويلُ وَ الوَيلُ وَ العَوِيلُ لِأَهْلِ الزَّورَاءِ مِن سَطَواتِ التَّركِ، وَ هُم قَومٌ صِغَارُ الحَدَق، وُجُوهُهُم كَالجَانِ المُطَوَّقَةِ، لِبَاسُهُم الحَديدُ، جُرد مُرد، يَقدِمُهُم مَلِكٌ يَأْتِي مِن حَيثُ بَدَأ مُلكُهُم ، جَهُورِئُ الصَّوتِ، قَوِى الصَّولَةِ عَالِي أَهِمَّةِ، لا يرُ بِمَدِينَةٍ إِلا فَتَحَهَا وَ لا تُرفَعُ عَلَيْهِ رَايَةٌ الأَنكَسها الوَيلُ، اَلوَيلُ مَن نَاوَاهُ، فَلَا يَزَالَ كَذَلِكَ حتى يظفر». (1) .

ص: 178

علي عليه السلام در خطبه ي زوراء، (1) فرموده است: چه مي داني زوراء چيست! سرزمين وسيعي است كه در آنجا بناهاي محكم پايه گذراي مي شود، مردم بسياري در آن سكني مي گزينند، رؤساء و ثروت اندوزان در آن اقامت مي كنند، بني عباس آنجا را مقر حكومت خود و پايگاه ثروتهاي خويش قرار مي دهند، زوراء براي «بني عباس» خانه ي بازي و لهو و لعب است.

آنجا مركز ستم ستمكاران و كانون ترسهاي دهشتزاست، جاي سران گنهكار و امراء فاسق و فرمانروايان خيانتكار و جنايت پيشه است. و جمعي از فرزندان فارس و روم آنان را خدمت مي كنند.

در چنين محيط تيره و گناه آلود و در آن شرائط ننگين و شرم آور، اندوه عمومي و گريه هاي طولاني و شرور و بدبختي دامنگير مردم زوراء مي شود، و گرفتار هجوم اجانب نيرومند مي گردند، اين اجانب ملتي هستند كه حدقه چشم آنها كوچك و صورتهايشان مانند سپر طوق شده و لباسهايشان زره آهنين است. سيماي جواني دارند و پيشاپيش آنها فرمانروائي است كه از همانجائي كه سلطنت فرزندان عباس شروع شده (يعني از ناحيه ي مشرق و خراسان) مي آيد.

او صدائي بلند و سطوت و شوكتي نيرومند، و همتي عالي دارد، به هيچ شهري نمي گذرد مگر آن كه آن را فتح مي كند، و هيچ پرچمي در برابرش افراشته نمي شود مگر آن كه سرنگونش مي سازد، بلا و عذاب بزرگ، براي كسي است كه با او دشمني كند و به مخالفتش برخيزد، او پيوسته صاحب نيرو و قدرت است تا پيروزي نهائي نصيبش گردد.

آنگاه پدر علامه پس از قرائت خطبه به هلاكو گفت: علي عليه السلام در اين خطبه اوصافي را ذكر فرموده است كه ما تمامي آن اوصاف را در شما مي يابيم و به پيروزي شما اميدواريم، و به همين جهت به شما نامه نوشتيم و من حضور شما آمدم. «هلاكو» هم فكر و انديشه ي آقايان را به پاكي و حسن قبول تلقي كرد و فرماني صادر نمود و در آن فرمان مردم حله را مورد عنايت مخصوص قرار داد، و بدين سبب مردم حله و كوفه و نجف از هجوم سربازان هلاكو در امان ماندند.

ص: 179

بنابراين نتيجه اي كه از مجموع مطالب گذشته بدست مي آيد «دومين خراساني» هلاكوخان مغول نوه ي چنگيزخان مغول است. و در اين مطلب چه از نظر حديث و چه از نظر تاريخ ترديدي وجود ندارد و ما هنگامي كه به تاريخ انقراض خلافت خلفاء بني عباس نگاه مي كنيم مي بينيم تنها كسي كه توانسته است حكومت جابرانه ي «بني عباس» را به زوال و نابودي بكشاند و ريشه ي ظلم و ستم آنان را از بيخ و بن بركند، هلاكوخان مغول بوده است وگرنه پيش از او كساني براي سركوبي عباسيان و نظام طاغوتي آنان رفتند ولي شكست خورده برگشتند. (1) .

رواياتي كه درباره ي حركت «پرچم هاي سياه» از مشرق و يا خراسان از پيغمبر گرامي صلي الله عليه و اله نقل شده، به قدري مهم و حائز اهميت است كه براي احدي از دانشمندان اسلام (چه شيعه و چه سني) قابل ترديد نيست. از اين رو همگي آنها در صدور اينگونه روايات از رسول خدا صلي الله عليه و اله اتفاق نظر داشته و احاديث مربوط به «پرچم هاي سياه» را در تمام منابع موثق حديث و كتابهاي خود نقل كرده اند.

ما كه اكنون در صدد تحليل و تفسير اينگونه روايات برآمده ايم چون اين روايات در كتب مختلف بصورتهاي مختلفي نقل شده، و هر كدام از آنها حاوي نكات برجسته اي است، از اين رو برخي از آنها را از چندين منبع موثق نقل كرده ايم كه اميد است مفيد واقع شود.

(وَ في نُسخةٍ ثُمَّ يَسأَلُونَ فَلا يُعطُونَهُ) فَيُقَاتِلُونَ، فَيُنصَرُونَ، فَمَن أَدْرَكَهُ مِنكُم أو من أعقابِكُم فَلَيَأْتِ إِمَامَ أهْلِ بَيتِي، وَلَو حَبوا عَلَى التَّلْحِ، فَإِنَّهَا رَايَاتُ هُدى يَدفَعُونَها إِلى رَجُلٍ مِن أهلِ بَيتِى يُوَاطِىء إسمه إسمى، وَ إسم ابيه إسم أبي، فَيَملِكُ الأَرضَ فَيَمَلأُهَا قِسْطاً وَ عَدلاً كَمَا مُلِئَت جوراً وَ ظُلماً ). (1) .عبدالله بن مسعود گفت: حضور رسول الله صلي الله عليه و اله شرفياب شديم و آن حضرت در حالي كه سرور و شادماني از چهره ي مباركش نمايان بود باروئي گشاده بسوي ما آمد و از ما استقبال نمود، در مدتي كه در محضر آن حضرت بوديم، از هيچ موضوعي پرسش ننموديم مگر آنكه حضرتش ما را به آن خبر داد، و سكوت ننموديم مگر آنكه خود آن حضرت آغاز سخن فرمود، تا اينكه گروهي از بني هاشم كه حسن و حسين عليهماالسلام نيز در ميان آنها بودند از آنجا گذشتند، همينكه رسول خدا صلي الله عليه و اله آنان را ديد از آنچه بر آنها خواهد گذشت خبر داد و از سرانجام كار و مسيرشان ما را باخبر ساخت، و اشك از ديدگان حضرتش جاري شد، ما عرض كرديم: يا رسول الله ما همچنان در چهره ي شما گرفتگي مي بينيم كه دوست نداريم شما را بدينسان ببينيم.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله فرمود: ما خانداني هستيم كه خداوند بجاي اين دنيا جهان آخرت را براي ما برگزيده است و اين خاندانم پس از من در شهرها گرفتار آوارگيها و بي خانمانيها خواهند شد تا اين كه پرچم هاي سياهي از طرف مشرق برافراشته شود كه صاحبان آن پرچم ها حق را مي طلبند ولي به آنها نمي دهند و خواسته هايشان را اجابت نمي كنند و تا دو بار يا سه بار حق را مي طلبند اما باز هم به آنها نمي دهند، پس مي جنگند و پيروز مي شوند.

آنگاه فرمود: پس هر كس از شما يا از بازماندگان شما آن زمان را درك كند، بايد بسوي امام اهل بيت من بشتابد هرچند افتان و خيزان بر روي برف يا يخ راه برود، زيرا آن پرچم ها، پرچمهايي است كه بر طريق هدايت است و صاحبان آن پرچم ها، آن را بدست مردي از اهل بيت من مي سپرند كه نام او نام من و نام پدرش نام پدر من است (2) و او مالك زمين مي گردد و آن را پر از عدل و داد

ص: 183

مي نمايد، چنانكه پيش از آن پر از ظلم و ستم شده بود.

اين حديث را «يوسف بن يحياي شافعي» در كتاب معروف خود بنام «عقدالدرر» نقل نموده و پس از آن در دنباله حديث گفته است:

اين حديث را «حاكم» در كتاب مستدرك خود به همين صورت آورده است، سپس مي افزايد: ابونعيم اصفهاني، ابن ماجه قزويني و نعيم بن حماد، همگي آنها اين روايت را نقل نموده و بهمين مضمون آورده اند. (1) .توضيح كوتاهي پيرامون حديث:اين حديث كه از ابن مسعود نقل شده است از روايات بسيار معروف و مشهور است كه در نزد بزرگان و پيشوايان علم حديث و در نزد اهل سنت به حديث «رايات» معروف است و متأسفانه با آنكه اكثر محدثان و راويان اخبار نبوي و حافظان حديث آن را نقل، و روايت نموده اند، عبارات كتابهايي كه آنرا ذكر كرده اند مختلف و متفاوت است.

از اختلاف الفاظ و عبارات حديث، چنين فهميده مي شود كه اين حديث تا اندازه اي بازيچه ي دست برخي از راويان قرار گرفته و در الفاظ و عبارات آن تصرف نموده و همانگونه كه دلخواه خودشان بوده است آن را نقل كرده اند، زيرا هنگام بررسي حديث مي بينيم كه برخي از «راويان» مقدمه ي حديث را حذف كرده و برخي آن را مختصر كرده و قسمتهايي از آن را انداخته اند و بعضي هم بطور كامل آن را در كتابهاي خود به صورتي كه آنرا يافته اند روايت كرده اند و در اين ميان تنها موردي كه مي توان گفت اين حديث از نظر متن از همه موارد كاملتر است، همين حديثي است كه صاحب كتاب «عقدالدرر» آن را از كتاب «مستدرك حاكم» آورده است.

متأسفانه اين روايت هم از دست برد تغيير و جابجايي الفاظ، و تقديم و تأخير آن سالم نمانده و اضطرابي در عبارات و الفاظ آن ديده مي شود ولي بهرحال حديث كامل

ص: 184

است و اين تقديم و تأخير و تغيير و جابجائي الفاظ، مغير معناي حديث نيست.

شگفت آور اينجاست كه: با اينكه بيشتر كساني كه اين حديث را نقل كرده اند و بلكه همه ي آنها به ابن مسعود نسبت داده اند جمله ي «اسم ابيه اسم ابي» يعني: پدر او همنام پدر منست، در نقل آنان ديده نمي شود با وجود اين «حاكم در مستدرك» اين جمله را نقل نموده و آن را به ابن مسعود نسبت داده است در حالي كه خود اهل سنت نيز برخي از آنان اين جمله را قبول ندارند و معتقدند كه اين جمله جزء حديث نيست، و معلوم نيست ايشان اين جمله را چگونه و از كجا آورده است.

در هر صورت ما براي اينكه شما خواننده ي عزيز، هم به ميزان اختلافي كه در نقل الفاظ و عبارات حديث ديده مي شود واقف شويد، و هم تفسير و تصوير روشني از حركت «پرچم هاي سياه» و شناخت صاحبان آن پرچم ها داشته باشيد، بار ديگر متن حديث مذكور را از چند كتاب معتبر ديگر كه از منابع مهم حديث در نزد اهل سنت محسوب مي شود نقل مي كنيم و در پايان، متن همان حديث را از كتاب «الملاحم و الفتن» مرحوم سيد بن طاووس كه يكي از مهمترين منابع موثق شيعه به شمار مي رود در اينجا مي آوريم تا ميزان اختلاف نقل اين روايت روشن شده و بر بصيرت و بينايي مان نسبت به حقانيت «پرچم هاي سياه» افزوده شود.

پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله فرمود: ما خانداني هستيم كه خداي تعالي بجاي اين دنيا آخرت را براي ما برگزيده است، و اين خاندان من در شهرها با رنجها و سختيها و آوارگيها مواجه خواهند شد تا اينكه گروهي از اينجا بيانند «و آنگاه با دست خود به مشرق اشاره نمود و فرمود: آنان صاحبان پرچم هاي سياهند آنان حق خودشان را مي خواهند ولي حقشان را به ايشان نمي دهند، و آنها تا دو بار يا سه بار حق خودشان را درخواست مي كنند ولي آنرا بايشان نمي دهند، از اينرو به نبرد برمي خيزند و مي جنگند، و پيروز مي شوند، آنگاه آنچه را كه ايشان مي خواستند به آنها ارزاني مي دارند ولي آن «طايفه» ديگر نمي پذيرند تا اينكه آن پرچم ها را به مردي از اهل بيت من مي سپرند و او زمين را از عدل پر مي كند بعد از آنكه از ظلم پر شده باشد، پس كسي كه آن روزگار را درك كند، بايد بسوي آنها بشتابد اگر چه با دست و زانو بر روي برف و يا يخ راه برود.

ب: «ابن ماجه ي قزويني» در كتاب معروف خود موسوم به «سنن ابن ماجه» حديث مذكور را با مقدمه ي كوتاهي از «ابن مسعود» اينگونه نقل كرده است:

«عن عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ: بَیْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذْ أَقْبَلَ فِتْیَهٌ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ فَلَمَّا رَآهُمُ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اِغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ قَالَ فَقُلْتُ مَا نَزَالُ نَرَی فِی وَجْهِکَ شَیْئاً نَکْرَهُهُ قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ اِخْتَارَ اَللَّهُ لَنَا اَلْآخِرَهَ عَلَی اَلدُّنْیَا وَ إِنَّ أَهْلَ بَیْتِی سَیَلْقَوْنَ بَعْدِی بَلاَءً وَ تَشْرِیداً وَ طَرِیداً حَتَّی یَأْتِیَ قَوْمٌ مِنْ قِبَلِ اَلْمَشْرِقِ وَ مَعَهُمْ رَایَاتٌ سُودٌ فَیَسْأَلُونَ اَلْخَیْرَ وَ لاَ یُعْطَوْنَهُ فَیُقَاتِلُونَ فَیُنْصَرُونَ فَیُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوا وَ لاَ یَقْبَلُونَهُ حَتَّی یَدْفَعُوهَا إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی فَیَمْلَأُهَا قِسْطاً کَمَا مَلَئُوهَا جَوْراً فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَلْیَأْتِهِمْ وَ لَوْ حَبْواً عَلَی اَلثَّلْجِ .». (1) .عبدالله بن مسعود گفت: هنگامي كه ما در نزد رسول الله صلي الله عليه و اله بوديم، بناگاه گروهي از جوانان بني هاشم پيدا شدند، چون رسول خدا صلي الله عليه و اله آنان را ديد، ديدگان آن حضرت اشك آلود شد و اشك در چشمانش حلقه زد، و رنگ چهره مباركش تغيير كرد.

عبدالله گويد: من گفتم يا رسول الله ما همچنان در چهره ي شما چيزي را مي بينيم كه

ص: 186

دوست نداريم شما بدينسان باشيد،فرمود: ما خانداني هستيم كه خدا بجاي اين دنيا آخرت را براي ما برگزيده است و خاندان من پس از من گرفتار بلاها و آوارگيها و بي خانمانيها خواهند شد تا آنكه طايفه اي از «طرف مشرق» پيدا شوند كه پرچم هاي سياه با خود همراه دارند. آنان درخواست خير و نيكي مي نمايند ولي آن را به آنها نمي دهند از اين رو مي جنگند و پيروز مي شوند، و آنگاه آنچه را كه آنان مي خواستند به آنان داده مي شود، ولي آن طايفه ديگر نمي پذيرند تا آنكه آن پرچم ها (و يا امارت و حكومت) را به مردي از خاندان من مي سپرند، و آنان زمين را از عدل و داد پر مي كنند، چنانكه قبلا از جور و ستم پر شده بود. پس هر كس از شما آن روزگار را دريابد، بايد بسوي آنان بشتابد هر چند افتان و خيزان بر روي برف باشد.

ج: «ابن حجر هيثمي مكي» در كتاب «صواعق المحرقه» همين حديث را از ابن مسعود نقل كرده و مانند ابن ماجه، مقدمه ي حديث را ذكر نموده است با اين تفاوت كه بجاي (فتية من بني هاشم) يعني جواناني از بني هاشم (فئة من بني هاشم يعني: گروهي از بني هاشم) را آورده و در آخر آن جمله ي «فان فيها خليفة الله المهدي» يعني: خليفه خدا حضرت مهدي عليه السلام در ميان آنهاست، را به آن افزوده است.

از لحاظ ابن حجر معلوم مي شود كه اين حديث، همان حديث كتاب «ينابيع الموده» مي باشد و اين دو كتاب، يعني: ينابيع الموده، و صواعق المحرقه، عبارت حديث را از «سنن ابن ماجه» گرفته اند، چنانكه خود ابن حجر به اين معنا تصريح مي كند و مي گويد: «اخرجه ابن ماجه» ولي متأسفانه در كتاب سننن ابن ماجه كه در دسترس است جمله ي فان فيها خليفة الله المهدي، وجود ندارد و معلوم نيست كه چرا اين قسمت از حديث افتاده و چه كسي آنرا حذف كرده است. (1) .

د: «مرحوم سيد بن طاووس- عليه الرحمه-» در كتاب «الملاحم و الفتن» حديث ابن مسعود را اين چنين روايت كرده است:

«عن عبدِ اللَّهِ : بینَما نحنُ جُلوسٌ عندَ رسولِ اللَّهِ صلی اللَّه علیه وآله إذْ مَرَّ فِتْیَهٌ مِن قُرَیشٍ

ص: 187

فَتَغیّرَ لَونُهُ، فقُلنا : یا رسولَ اللَّهِ ، إنّا لا نَزالُ نَری فی وَجهِکَ شَیئاً نَکْرَهُهُ! قالَ: إنّا أهلُ بَیتٍ اخْتارَ اللَّهُ لَنا الآخِرَهَ علی الدُّنیا، وإنّ أهلَ بَیتی هؤلاءِ سَیُصیبُهُم بَعدی بَلاءٌ وتَطْریدٌ وتَشْریدٌ ، حتّی یَخرُجَ قَومٌ مِن هاهُنا - وأوْمَأَ بیَدِهِ نحوَ المَشرِقِ - مَعَهُم رایاتٌ سُودٌ ، یَسْألونَ الحقَّ فلا یُعطَونَهُ ، ویَسْألونَ فلا یُعْطَون فیُقاتِلونَ ویَصْبِرونَ، فیُعْطَونَ ما سَألوا فلا یَقْبَلونَهُ، حتّی یَدْفَعوها إلی رجُلٍ مِن أهلِ بَیتی یَمْلَأُها قِسْطاً وعَدْلاً کما مُلِئَتْ ظُلْماً وجَوراً ، فمَنْ أدْرَکَهُم فلْیَأتِهِم ولَو حَبْواً علی الثَّلْجِ». (1) .از عبدالله بن مسعود روايت شده است كه وي گفت: در اين ميان كه ما نزد رسول خدا صلي الله عليه و اله نشسته بوديم ناگاه چند نفر از جوانان قريش از آنجا گذشتند، با ديدن آنها رنگ از صورت پيغمبر پريد و چهره اش تغيير كرد، ما گفتيم يا رسول الله ما پيوسته شما را نگران و گرفته مي بينيم كه دوست نداريم شما بدين گونه باشيد، فرمود: ما خانداني هستيم كه خدا براي ما بجاي اين دنيا آخرت را انتخاب فرموده است و اين خاندان من (همين ها كه از اينجا گذشتند) بزودي بعد از من به بلاها دچار خواهند شد و گرفتار آوارگي و دربدري و بي خانماني خواهند گرديد تا اين كه گروهي (از اين) طرف قيام كنند، و با دست مبارك خود بسوي مشرق اشاره نموده و فرمود: آنان پرچم هاي سياه دارند، و «حق» را مطالبه مي كنند ولي به آنها نمي دهند، دوباره درخواست حق مي كنند آن را به آنها نمي دهند، پس مي جنگند و صبر و شكيبايي را پيشه خود مي سازند، آنگاه آنچه را كه مي خواستند به ايشان مي دهند اما اين بار، ديگر آنها نمي پذيرند تا آنكه آن پرچم ها (و يا حكومت) را به مردي از اهل بيت من مي سپرند و او زمين را از عدل و داد پر مي كند چنانكه از ظلم و جور پر شده بود، پس هر كس كه آنان را درك كند بايد خود را به آنان برساند و اگرچه با دست و زانو بر روي برف و يا يخ راه برود.

نتيجه ي نقلهاي مختلف:

از مجموع نقلهاي مختلفي كه در مورد حديث «عبدالله بن مسعود» از چندين منبع

ص: 188

موثق آورديم، با همه ي اختلافاتي كه در الفاظ و عبارات آن ديده مي شود نكات مثبت و جالبي بدست مي آيد كه در ذيل مختصرا به آنها اشاره مي كنيم:

نكته اول: اين كه، برافراشته شدن پرچم هاي سياه از سوي مشرق كه در فرمايش پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله آمده است يكي از علائم بسيار نزديك ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام است كه در بسياري از روايات از ساير ائمه معصومين عليهم السلام نيز به آن تصريح شده، و امامان معصوم عليهم السلام صاحبان آنها را از ياران حضرت ولي عصر، (ارواحنا له الفداء) معرفي فرموده اند.

نكته ي دوم اينكه: رسول خدا صلي الله عليه و اله فرموده است: (كساني كه از مشرق قيام مي كنند داراي پرچم هاي سياه و يا صاحب پرچم هاي سياهند) و اين سخن حضرت اين را مي رساند كه كساني كه از طرف مشرق قيام مي كنند «شيعه» هستند و نشانه ي آنها پرچم هاي سياه است و اين خود در واقع اشاره به حركت انقلابي تشيع پيش از ظهور حضرت ولي عصر عليه السلام است، چه آنكه در ميان تمام پرچم هاي جهان تنها پرچمي كه سياهرنگ و سمبل آزادي و مظهر استقلال يك گروه خاص به شمار مي رود و در تمام مراسم سوگواري بعنوان علامت ماتم و شعار رسمي عزاداري برافراشته مي شود همان پرچم سياهرنگ شيعيان است.

نكته ي سوم اينكه: پيامبر خدا صلي الله عليه و اله فرموده است: (آنها حق را مطالبه مي كنند و يا اينكه حق خودشان را مي خواهند) و اينهم نكته ي دقيق و عميقي است، زيرا: آنچه از اين جمله فهميده مي شود اين است كه: آنچه را كه اين طايفه مي خواهند و يا آنرا مطالبه مي كنند براي جلب منفعت مادي، و يا بدست آوردن اسم و رسم نيست، بلكه براي پيشبرد احكام دين و زنده ساختن ساختن شريعت «سيدالمرسلين» و يا احقاق حقوق ملت مسلمان كشورشان است.

نكته ي چهارم اينكه: پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله فرموده است: وقتي كه حق و يا حقشان را به آنها ندادند آنها مي جنگند و پيروز مي شوند و آنگاه حقشان را به آنان ارزاني مي دارند ولي ديگر آن طايفه نمي پذيرند و اين هم نكته عجيب و پرمعنايي است كه نياز به دقت دارد.

زيرا: اگر كسي بخواهد درباره ي اين جمله بينديشد و كنه مطلب را بدست بياورد به

ص: 189

سري از اسرار نهفته پي مي برد كه شايان دقت است چه آنكه از اين فرمايش رسول خدا صلي الله عليه و اله چنين استفاده مي شود كه گويا در گرماگرم جنگ و پيدايش نخستين طليعه پيروزي و غالب شدن بر دشمن كساني مي خواهند به نفع دشمنانشان چيزي را بر آنها تحميل كنند و فريبشان بدهند و آنان را اغفال نمايند ولي آنان از بس هشيار و بيدارند اغفال نمي شوند و زير بار نمي روند و فريب نمي خورند و مكاران و حيله گران را مأيوس مي كنند، چرا كه آنان مؤمنند «و المؤمن لا يلدغ من جحر مرتين» انسان مؤمن از يك سوراخ گزنده دوبار گزيده نمي شود، و لذاست كه آرام نمي گيرند و مي جنگند و تا موقعي كه دشمن را به شكست قطعي نكشانند و پيروزي واقعي بدست نياورند لحظه اي از پاي نمي نشينند.

نكته ي پنجم اينكه: نبي گرامي اسلام فرموده است «آنان اين پرچم ها را بدست مردي از اهل بيت من مي سپرند» و اين نكته به اين مطلب اشاره دارد كه اينان زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام خواهند بود و قيام و انقلابشان تا انقلاب جهاني موعود عليه السلام ادامه خواهد داشت.

نكته ي ششم اينكه: حضرت فرموده است: (هر كسي كه آن زمان را درك كند بايد بسوي آنان بشتابد و خود را به ايشان برساند و در صف آنها قرار گيرد)و اين فرمايش حضرت دليل بر آن است كه: صاحبان اين پرچمها اهل حقند و براي حق مي جنگند و جز احياء حق و از بين بردن باطل و محو آثار ظلم، هدف ديگري ندارند و از اين جهت است كه فرستاده ي خدا به همه ي مسلمانان فرمان داده است كه خودشان را به آن طايفه برسانند و در صف آنان قرار گيرند و آنها را در كام قيام و نهضتشان ياري دهند. اينها نكاتي است كه از حديث (ابن مسعود) استفاده مي شود ولي «لا يعقلها الا من امتحن الله قلبه بالايمان».

تَقُودُهُم رِجَالٌ كَالبُختِ الْجَلَّلَةِ أَصحَابُ شُعُورٍ، أَنسَابُهُم القُرَى وَ أَسْمَاءَهُمْ الكُنى يَفْتَحُونَ مَدينَةَ دِمَشقٍ، تَرفَعُ عَنهُمُ الرَّحمةُ ثَلاثُ سَاعَاتٍ. (1) .زهري روايت كرده است كه پيغمبر گرامي اسلام فرمود: پرچم هاي سياه از مشرق زمين فرامي رسند و مرداني قوي و نيرومند و ريش دار كه نسبهايشان شهريشان و كنيه نامهايشان است (2) اين پرچمها را رهبري نموده و به جلو مي رانند. آنان شهر «دمشق» را مي گشايند و به مدت سه ساعت شفقت و رحمت از دلهايشان برداشته مي شود.

آنچه در اين حديث شريف آمده همه و همه صفات و خصوصيات ايرانيان است، زيرا بطوريكه مي دانيم اين ايرانيانند كه به شهرهاي خود منتسب مي گردند و هنگامي كه مي خواهند نام كسي را ببرند او را به شهرش نسبت مي دهند و مي گويند: تهراني، قمي، خراساني، شيرازي، گلپايگاني و امثال اينها و اين ايرانيانند كه از شدت عشق و علاقه اي كه به خاندان رسالت و وابستگان آنها دارند، فرزندان خود را به نامهائي چون ابوطالب، ابوالحسن، ابوعلي، ابوالفضل و نظائر اينها نامگذاري مي كنند، و اين ايرانيانند كه يكي از ويژگيهاي ديرين آنان، صفت نيك ريش داشتن است.

اما اينكه رسول خدا صلي الله عليه و اله فرموده است (بمدت سه ساعت شفقت و رحمت از دلهايشان برداشته مي شود، نويسنده اين سطور، نمي داند به چه منظوري است آيا بخاطر غوطه ورشدن در جنگ و از پاي درآوردن دشمن و بيرون راندن آنها از شهرهايشان است كه بحكم وظيفه ي اسلامي و جهاد در راه خدا و دفاع از نواميس مسلمين و احقاق حقوق حقه خود. اينگونه دلاورانه مي جنگند و از كشتن و نابود ساختن باكي ندارند، يا اينكه به جهت صدور فرمان از مقامات بالاتر است، و يا اينكه در موقع ظهور و هنگام فتح دمشق است كه بفرماندهي ولايت امر، يعني حضرت

ص: 191

صاحب الزمان - عجل الله تعالي فرجه - اين دستور صادر مي شود!!!و اما اينكه حضرت فرموده است (صاحبان پرچم هاي سياه شهر دمشق را فتح مي كنند) اين در چه وقت، و كي و چه زماني و چگونه خواهد بود بخواست خداوند اگر زنده مانديم خواهيم ديد: كه چگونه فتح شهر دمشق با فرماندهي ولي خدا حضرت صاحب الامر عليه السلام و كمك ايرانيان و ديگر نيروهاي رزمنده ي عظيم اسلام (پس از آنكه اين شهر بدست سفياني و اتباع و يارانش سقوط كرده و او آنجا را مقر سلطنت و پايگاه حكومت ظالمانه ي خويش قرار داده است) صورت خواهد گرفت. (1) .

حركت ايرانيان مذمت مي نمايد، و با نقل روايتي از پيغمبر گرامي اسلام آنان را كافر و گمراه معرفي مي كند و بدين وسيله شنونده و خواننده ي حديث را دچار شك و ترديد و دودلي مي سازد و از اينرو اين حديث سؤال برانگيز است و چون به دنبال حديث ابن عباس در رابطه با (خروج پرچم هاي سياه) نقل شده مقداري نياز به توضيح دارد.زيرا ممكن است كسي كه اين حديث را مي خواند با خود فكر كند و از خود سؤال نمايد اگر صاحبان پرچم هاي سياه (يعني: ايرانيان) اهل حقند و براي حق قيام مي كنند و هدفي جز احياء حق و ميراندن باطل و محو آثار ظلم و ستم ندارند و آنها بگفته ي «ابن عباس» زمينه ساز دولت جهاني حضرت مهدي مي باشند، پس چگونه است كه بگفته ي ابوهريره، رسول خدا صلي الله عليه و اله آنان را كافر خوانده و گمراه دانسته است؟!!!

واقع مطلب اين است كه: با توجه به اينكه حال ابوهريره بر همگان روشن است (و او در نقل روايت و جعل حديث حتي در نزد اهل سنت هم متهم به دروغگوئي و دروغ پردازي است) با اين همه نبايد از حق گذشت زيرا اگر ما همه ي احاديث مربوط به پرچم هاي سياه را مورد ارزيابي دقيق قرار دهيم خواهيم ديد كه: در عين حال، هم گفته ي ابوهريره راست و درست است، و هم گفتار ابن عباس زيرا حديث ابوهريره به نخستين پرچم هاي سياهي كه از مشرق خارج شد و زمينه ساز دولت «عباسيان» بود (و اين دولت به كمك ابومسلم خراساني و تلاش پيگير و كوشش بي دريغ او روي كار آمد) نظر دارد، و حديث ابن عباس، به خروج دومين پرچم هاي سياه كه زمينه ساز دولت جهاني حضرت مهدي عليه السلام مي باشند اشاره دارد و البته مسلمست كه «أهل البيت أدري بما فيه» صاحب خانه بهتر از هر شخص ديگري مي داند كه اندر خانه چيست، چه داند آنكه اشتر مي چراند.

حال براي اينكه صدق گفتار ما بر خواننده ي عزيز معلوم شود، احاديث ديگري را كه در رابطه ي با همين موضوع از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت شده است در اينجا مي آوريم تا حقيقت آنچه را كه تا اينجا گفته ايم بيش از پيش روشن شود.

سياه از سعيد بن مسيب از رسول خدا صلي الله عليه و اله نقل كرده است، ماجراي دومين حركت ايرانيان و توصيف پرچم هاي آنان را اينگونه بازگو نموده است:««عَن سَعِيدِ بنِ المُسَيِّبِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَخْرُجُ مِن المَشْرِقِ رَايَاتٌ سُودٌ لِبَنِي العَبَّاسِ ثُمَّ يَمكتُونَ مَا شَاءَ اللهِ، ثُمَّ تَخْرُجُ رَايَاتٌ سُودٌ صِغَارٌ، تُقَاتِلُ رَجُلٌ مِن وُلدِ أَبِي سُفْيَانَ وَ أَصحَابَهُ مِن قِبَلِ المَشْرِقِ، وَيُؤَدُّونَ الطَّاعَةَ لِلمَهدى عليه السلام» (1) .

سعيد بن مسيب از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: پرچم هاي سياهي از مشرق بسود «بني العباس» خارج مي شوند و تا آن موقعي كه خدا بخواهد خواهد ماند، سپس بعد از آن پرچم هاي سياه ديگري نيز كه آن پرچمها هم سياه است ولي كوچك است (و با پرچم هاي بني العباس فرق دارد) قيام مي كنند و با مردي از فرزندان ابوسفيان (يعني: سفياني معروف) و ياران او مي جنگند، و قيامشان نيز از مشرق زمين است. و سرانجام تسليم حضرت مهدي عليه السلام مي شوند و زمام كار (و حكومت) خود را بدست آن حضرت مي سپارند.

همانگونه كه در حديث پيشين اشاره نموديم، اين حديث: به دو نوع پرچم اشاره دارد يكي پرچم هاي سياه رنگي كه بسود بني العباس بوده است و ديگر پرچم هاي سياهرنگ كوچكي كه پس از انقراض دولت بني العباس پيدا مي شوند و زمينه ساز حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام خواهند بود. البته با اين تفاوت كه پرچم هاي سياهرنگ بني العباس دراز و طولاني بوده و پرچم هاي دوم سياهرنگ و كوچك است.در اين باره مرحوم علامه ي مجلسي اعلي الله مقامه در كتاب «بحارالانوار» ج 42 ص 61 به نقل از «تاريخ طبري» در وصف پرچم هاي بني العباس چنين آورده است:وقتي «ابراهيم امام» پرچم نصرت را بدست ابومسلم خراساني داد، سفيد رنگ و طول آن 14 ذرع يعني در حدود 7 متر بود و بر روي آن با مركب نوشته شده بود «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ»؛ (2) به جنگجويان اسلام

ص: 194

رخصت جنگ داده شد، زيرا آنان از دشمن ستم كشيدند، و خداوند بر ياري نمودن آنان توانا است.

ابومسلم به غلام خود دستور داد تا آن را به رنگ سياه تبديل كند، زيرا موقعي كه لباس سياه پوشيد گفت: اين لباس داراي هيبت و ابهتي است و لذا رنگ سياه را براي مخالفت با «بني اميه» و اينكه در نظر بيننده با هيبت جلوه كند انتخاب نمود، و مي گفتند كه رنگ سياه علامت حزن و اندوه و غمگساري بر آل محمد صلي الله عليه و اله و شهداي گلگون كفن كربلا و زيد بن علي بن الحسين و يحيي بن زيد است.

بنابراين، ظاهرا علت اينكه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله در توصيف پرچم هاي دوم فرموده است (ثم تخرج رايات سود صغار) سپس پرچم هاي سياه ديگري كه آن پرچمها كوچك است خروج مي كنند، همين بوده است كه چون آن حضرت خواسته اند براي صاحبان پرچم هاي دوم امتيازي قائل شوند، از اينرو براي پرچم هاي آنان كلمه ي «صغار» (يعني پرچم هاي كوچك) صفت آورده اند.

و از اينجا بخوبي مي توان دريافت كه مراد و مقصود «ابن عباس» نيز از پرچم هاي سياه در حديث پيشين، همان پرچم سياه رنگ «شيعيان» بوده است و لذا هم، از پرچم هاي سياه نامبرده، و هم به احترام كردن و گرامي داشتن «ايرانيان» دستور داده است.

روي اين بيان، همانطوري كه گفتيم: روايت ابوهريره كه در دنباله ي حديث ابن عباس در مورد خروج پرچم هاي سياه آمده است، بدون ترديد به همان پرچمهاي زمينه سازان دولت عباسيان مربوط مي شود و به خروج دومين پرچم هاي سياه هيچگونه ربطي ندارد.

علاوه بر همه ي اينها: صرف نظر از حديث «ابن عباس» روايات ديگري در دست داريم كه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و اله بطور اختصار ماهيت قيام صاحبان پرچم هاي سياه دوم و هدف آنان را بخوبي روشن نموده و هدف آنان را براي همگان مشخص ساخته اند چنانكه در حديث پنجمي كه خواهيم آورد، خواهيد ديد: كه رسول خدا صلي الله عليه و اله علت و هدف و انگيزه ي قيام صاحبان پرچم هاي سياه دوم را گرچه با يك جمله ي كوتاه ولي با يك عالم معنا، بيان فرموده است كه نيازي به اين همه پريشان گوئيهاي ما ندارد.

ص: 195

«عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : یَقْتَتِلُ عِنْدَ کَنْزِکُمْ ثَلاَثَهٌ کُلُّهُمْ اِبْنُ خَلِیفَهٍ ثُمَّ لاَ یَصِیرُ إِلَی وَاحِدٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَجِیءُ اَلرَّایَاتُ اَلسُّودُ فَیَقْتُلُوُنَهُمْ قَتْلاً لَمْ یُقْتَلْهُ قَوْمٌ ثُمَّ یَجِیءُ خَلِیفَهُ اَللَّهِ اَلْمَهْدِیُّ فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ فَأْتُوْهُ فَبَایِعُوهُ فَإِنَّهُ خَلِیفَهُ اَللَّهِ اَلْمَهْدِیُّ .». (1) .

ثوبان از پيغمبر گرامي اسلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: سه تن كه هر سه فرزند خليفه باشند در دوران زمامداري شما بر سر رياست دنيوي كشته مي شوند سپس زمام كار به هيچ يك از آنان برنمي گردد، آنگاه «پرچم هاي سياه» از جانب مشرق زمين نمايان مي شود (و اهل فتنه) را آن چنان مي كشند كه تا آن زمان هيچ قومي را بدان سان نكشته باشند. سپس رسول اكرم صلي الله عليه و اله چيزي را فرمود كه من آن را به ياد نمي آورم، بعد از آن فرمود: هر گاه شما (امير) و فرمانرواي پرچم هاي سياه را ديديد با او بيعت كنيد و فرمانش را گردن نهيد اگر چه با دست و زانو و سرانگشتان پا بر روي برف و يخ راه برويد زيرا او خليفه ي خدا مهدي عليه السلام است.

اين حديث نيز مانند حديث نخستين، عبارات و الفاظ آن در كتابها بصورت مختلفي نقل شده و اين اختلاف الفاظ در منابع موثقي كه در دست داريم بوضوح ديده مي شود.و از آنجايي كه اختلاف الفاظ موجب اختلاف معاني، در برداشت مفهوم و معناي حديث مي شود، از اينرو براي اينكه جانب امانت را رعايت كرده باشيم به برخي از موارد اختلاف كه در بعضي از كلمات اين حديث روي داده است اشاره مي كنيم، ولي قبلا بايد توجه داشته باشيم كه غالب اختلافاتي كه در الفاظ اين حديث روي داده است چندان زياني بمدعاي ما نمي رساند زيرا هدف ما اين است كه بگوئيم مراد از كلمه ي مشرق در احاديث ياد شده «ايران» و منظور از پرچم هاي سياه، پرچم سياهرنگ شيعيان است.به هر حال اختلافاتي كه در برخي از الفاظ حديث ياد شده روي داده و اين اختلاف در بيشتر منابع موثق حديث و در متن عربي آن آمده است در كلمه ي «كنزكم» كه معناي فارسي آن گنج شماست روي داده است.

در مقدمه ي ابن خلدون، بجاي جمله ي (عند كنزكم) كه معناي آن، در نزد گنج شماست

ص: 197

عبارت (عند كبركم) كه معناي آن در دوران بزرگي شماست، نوشته شده است.

در نسخه ي «البيان» تأليف گنجي شافعي بجاي كلمه ي (كنزكم) كلمه ي (كربكم) كه معناي آن در دوران گرفتاري شماست، ذكر شده است، و در بيشتر نسخه ها همان عبارت (عند كنزكم) آمده است و ظاهرا بنظر شارحين حديث همين كلمه ي (كنزكم) درست و صحيح است زيرا غالبا به توضيج كلمه ي (كنز) پرداخته و آن را شرح و معنا كرده اند.

ابن كثير دمشقي، مكنا به ابوالفداء متوفاي 774 هجري در كتاب «النهايه» يا «الفتن و الملاحم» ج 1 ص 42 همين كلمه ي (كنزكم) را اختيار كرده و در توضيح آن گفته است: ظاهرا منظور حديث از اين «كنز» كنز كعبه مي باشد، (1) و ابوالحسن، محمد بن عبدالهادي حنفي ساكن مدينه در سال 1138 در شرح حديث مذكور در حاشيه ي «سنن ابن ماجه» جلد دوم ص 369 گفته است: قوله عند «كنزكم» اي ملككم، يعني: مراد از اين گنج در اينجا كرسي رياست است و معنايش اين است كه: در دوران حكومت و سلطنت شما، سه نفر بر سر رياست كشته مي شوند.

ولي در پاورقي ترجمه ي مقدمه ي ابن خلدون از كتاب «براهين الامامه» بجاي كلمه ي كنزكم در نزد (كرت شما) كه عربي آن (عند كرتكم) باشد نسخه بدل آورده است، و به نظر نويسنده ي اين سطور، همين كلمه ي عند كرتكم از همه ي نسخه بدلهاي ديگر درستتر و صحيح تر است.

زيرا مقصود حديث اين است كه: در آخرالزمان سه شخص بزرگ، و يا سه شاهزاده و يا سه فرد معروف و مشهور كشته مي شوند و كشته شدن آنها هم بر سر رياست دنيوي است و پس از كشته شدن آنها (اگرچه بعد از مدت زماني باشد) پرچم هاي سياه پيدا مي شوند و اهل فتنه را مي كشند و آن چنان مي جنگند كه تا آن زمان هيچكس مانند آنها نجنگيده باشد.

و بنابراين اگر اين نظريه، و همان كلمه ي (كرت) كه مراد از آن آخرالزمان است درست باشد و مراد از «گنج» هم در حديث مذكور سلطنت و رياست باشد، در اين صورت در معنا و مفهوم حديث مزبور سه احتمال مي رود.

ص: 198

احتمال اول اين كه: سه نفر بر سر كسب قدرت و احراز مقام رياست، و براي بدست آوردن تاج و تخت سلطنت در «عربستان» اختلاف و درگيري پيدا كنند و به زد و خورد بپردازند و هر سه نفر كشته شوند و آخرالزمان فرا رسد و حضرت مهدي عليه السلام ظهور كند و در نتيجه سلطنت و رياست به هيچيك از آنها برنگردد و البته اين احتمال، احتمال ضعيفي است و چندان اعتباري ندارد.

احتمال دوم اين كه: سه شخصيت بزرگ انقلابي از سادات و بني هاشم، در اوائل ظهور، براي احقاق حق، و روشن ساختن افكار عمومي مردم دنيا، و بيدار كردن مسلمانان از خواب غفلت، و شوراندن آنها عليه استعمارگران و استثماركنندگان به مكه بروند و در آنجا قيام كنند، و مردم دنيا را بطرف خود دعوت كنند ولي پيش از آن كه به هدف خود برسند بدست دژخيمان و جلادان حكومت وقت در آنجا به درجه رفيع شهادت نائل آيند.

و در اين صورت اگر اين احتمال درست باشد، حديث مذكور ممكن است اشاره به شهادت نفس زكيه و دو سيد ديگري كه در مكه و مدينه به شهادت مي رسند داشته باشد. و البته اين احتمال هم چندان مناسبتي با خروج پرچم هاي سياه ندارد، چه آنكه خروج پرچم هاي سياه، مدتها پيش از شهادت نفس زكيه و كشته شدن آن دو سيد ديگر واقع مي شود.

و احتمال سوم اينكه: اين حديث به حوادث مرگباري كه از قتل و كشتار و خونريزي در سالهاي پيش از ظهور، در سرزمين «عراق» روي مي دهد نظر داشته و اشاره بكشته شدن برخي از سران، و بزرگان و فرمانروايان اين كشور، و روي كار آمدن سفياني اول و دوم، و جنگ ايران و عراق باشد.

زيرا چنانكه در بسياري از اخبار وارده ي از معصومين عليهم السلام آمده است، يكي از هدفهاي اصلي و اساسي صاحبان «پرچم هاي سياه» كه زمينه ساز حكومت جهاني مهدي موعود عليه السلام مي باشند بيرون راندن دشمن از سرزمين خود و ورود به خاك عراق و تار مار كردن لشكريان سفياني است.

و البته اين احتمال به نظر نگارنده از دو احتمال پيشين بهتر و دلچسب تر و قويتر است زيرا:

ص: 199

اولا- خود حديث گوياي حقيقت است كه هدف اساسي صاحبان «پرچم هاي سياه» كشتن اهل فتنه و قطع ريشه فساد و از ميان برداشتن اهل باطل و برقراري آرامش و امنيت در منطقه است.

و ثانيا- چنانكه در روايات بعدي خواهيم آورد، پرچم هاي سياه هم چنان به جنگ خود بر عليه دشمن ادامه مي دهند و به خاك عراق وارد مي شوند و پيوسته به پيش مي تازند تا زماني كه در كنار دجله و فرات و كوفه فرود مي آيند و اين مناطق حساس و سوق الجيشي را از دست حكام خودكامه عراق خارج ساخته و به تصرف خود درمي آورند.

و ثالثا- شواهد و قرائن و دلائل زيادي از روايات در دست است كه نشان مي دهد در اوائل ظهور و سالهاي پيش از قيام مهدي منتظر -عجل الله تعالي فرجه الشريف- حوادث ناگوار و ناخوش آيندي در سرزمين «عراق» و بخصوص در بغداد اتفاق مي افتد كه منجر به كشته شدن برخي از بزرگان بني العباس، و انقراض رژيم سلطنتي در عراق و روي كار آمدن گروهي خارج از دين مانند سفياني اول، و دوم و كشتار مردم بي دفاع و زندان و تبعيد و شكنجه و غارت اموال و هتك اعراض و بي حرمتي نواميس مردم در اين كشور، مي گردد.

و رابعا- تمامي اخبار مربوط به «پرچم هاي سياه» (كه زمينه ساز حكومت جهاني مهدي موعود عليه السلام مي باشند) از جنگي بزرگ و دامنه دار و طولاني، و آشوبي آرام ناشدني كه سراسر منطقه ي خاورميانه و عراق و ايران را فرا خواهد گرفت حكايت مي كند كه اين خود نشان دهنده اين واقعيت است كه پس از نابودي رژيم سلطنتي در عراق و حاكميت مطلق اجانب بر اين سرزمين، و هم چنين انقراض دولت شاهنشاهي در ايران بايد منتظر فرج و ظهور حضرت قائم - عجل الله تعالي فرجه - و استقرار نظام عدالت در سرتاسر جهان هستي، بود.

اشاره مي نمائيم.

1- گروهي از مفسرين، در تفاسير زيادي مانند - تفسير طبري، تفسير قرطبي، تفسير ابن كثير، تفسير روح البيان، تفسير ابوالفتوح، تفسير درالمنثور، تفسير گازر، و تفسير خلاصةالمنهج، در تفسير اين آيه ي شريفه (حم عسق) آيه ي اول و دوم سوره «شوري» جريان عجيبي را در رابطه با حوادث فوق العاده اي كه در عراق و بغداد اتفاق مي افتد نقل كرده اند، كه خلاصه ي آن چنين است.

ابن كثير در تفسير خود مي نويسد: ابن جرير طبري در اينجا درباره ي اين آيه شريفه ي (حمعسق) داستاني عجيب و حكايتي غريب و حديث ناشناخته اي را روايت كرده و سند آن را به «ارطاة بن منذر» رسانيده است كه «ارطاة» گفت:

مردي نزد ابن عباس آمده و در حاليكه «حذيفة بن اليمان» يكي از صحابه ي معروف رسول خدا صلي الله عليه و اله حاضر بود به او گفت: مرا از قول خداي تعالي (حمعسق) آگاه كن، ابن عباس مدتي سر به زير افكند و از او روي برگرداند و جوابش نداد. سپس آن مرد گفتار خود را تكرار كرد و ابن عباس از سخن او خوشش نيامد و روبرگرداند و در جوابش چيزي نگفت، براي سومين بار آن مرد سخن خود را تكرار كرد و سؤال نمود و ابن عباس از جواب دادن امتناع ورزيد.

«حذيفه» كه حاضر بود به آن مرد گفت: من تو را از تفسير اين آيه آگاه مي كنم، دانستم چرا ابن عباس از اين سؤال خوشش نيامد و از جواب دادن امتناع ورزيد، اين آيه، درباره ي مردي از خاندان «ابن عباس» كه نامش «عبد الاله» و يا عبدالله است نازل شده است، او بر كنار نهري از نهرهاي مشرق فرود مي آيد (و در آنجا به حكومت مي رسد) بر لب آن رودخانه و در دو طرف آن «نهر» شهري بنام بغداد ساخته مي شود بگونه اي كه «رودخانه» در ميان هر دو شهر واقع مي شود.

چون خداي تعالي اراده كند تا ملك و سلطنت ايشان را زايل نموده و دولتشان را از دستشان بگيرد و مدت حكومت آنان نيز سپري گردد، شبانه بر اهل يكي از اين دو شهر كه در كنار رودخانه ساخته شده آتشي بفرستد كه همه ي اهل آن را بسوزاند و آن قسمت سوخته شده چون شب ظلماتي سياه و تيره گردد بطوري كه هيچ اثري از آن باقي نمانده و گوئي اصلا در آنجا ساختماني وجود نداشته است.

ص: 201

فرداي آن روز چون ساكنان آن شهر ديگر به تماشي آنجا بيايند تعجب مي كنند كه چگونه شهر آنها از اين بلاي ناگهاني محفوظ مانده و نجات يافته است (و در نسخه ي ديگري است كه) اظهار شگفتي مي نمايند كه چگونه اينجا مقلوب و واژگون گرديده است.

و «عبد الاله» جز همان روز، زنده نخواهد ماند (و كشته مي شود) تا اينكه در آن شهر (يعني: بغداد) تمامي جباران و ستمگران و گردنكشان از «بني العباس» جمع شوند (و در نتيجه) خداوند آن شهر را با همه ي جباران و گردنكشان و ستمكاراني كه در آن گرد آمده اند به زمين فرو ببرد و همه ي ايشان را نيست و نابود كند. (فذلك قوله تعالي حمعسق).

و اين است معناي قول خداي تعالي كه فرموده است (حمعسق) يعني: تقديري است از تقديرات خداوند، و آزمايش و قضائي است از سوي وي در خرابي اين هر دو شهر. (1) .

2- مرحوم سيد بن طاووس، در كتاب (الملاحم و الفتن) حديثي را در مورد زوال فرمانروائي خاندان «عباس» از حذيفه، اينگونه نقل كرده است:

«عبيدة بن عمير» گفت: در مجلسي كه علي عليه السلام و عمر و ابن مسعود و ابن عباس و عده اي از اصحاب رسول الله صلي الله عليه و اله حضور داشتند، راجع به تفسير (حمعسق) سؤال شد، حذيفه گفت: (ع) عذاب است و (س) اشاره به سالي از سالهاي قطحي و خشك سالي و گرسنگي است، و (ق) قومي و گروهي هستند در آخرالزمان.

(فقال له «عمر» ممن هم؟! قال: من ولد العباس في مدينة يقال لها الزوراء، يقتل فيها مقتلة عظيمة، و عليهم تقوم الساعة)عمر پرسيد آنها چه كساني هستند؟ حذيفه گفت: آنها از (بني عباس اند) در شهري كه آنرا «زوراء» يعني - بغداد- مي نامند- در آنجا كشتاري بزرگ واقع مي شود و قيامت بر آنها (يعني: بر بني عباس) قيام مي كند.

ص: 202

ابن عباس گفت: اينطور نيست كه تو مي گوئي بلكه (ق) خسف (و بر زمين فرو رفتن و ويران شدن) است، عمر به حذيفه گفت: تو خوب تفسير كردي و ابن عباس خوب معنا كرد. اين قول براي عده اي ناگوار شد تا اينكه عمر و عده اي از اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و اله آنرا پس گرفتند. (1) .

ترديدي نيست كه هر دو تفسير صحيح است، زيرا، آنچه از روايات درباره ي بغداد وارد شده اين است كه: شهر بغداد هم بر اثر جنگ و كشت و كشتار خراب مي شود و هم بر اثر خسف، ويران مي گردد. براي تأييد اين مطلب روايت سوم را بخوانيد.

3- جرير بن عبدالله بجلي از رسول خدا صلي الله عليه و اله روايت كرده كه شنيدم آن حضرت فرمود:

« تُبنى مَدينَةٌ بَينَ دِجلَةٍ، وَ دُجَيل، وَ قَطرَبُل وَ الصُّرَاةُ، يَجْتَمِعُ فِيهَا جَبَابِرَةٌ الأرض، تُجي إليها الخَزائِنُ يُحْسَفُ بها - وَ فِي رِوَايَةٍ بِأَهلِها - فَلَهِيَ أَسْرَعُ ذهاباً فِي الأَرضِ مِن الوَتَدِ الجَيْدِ فِي الْأَرْضِ الرُّحْوَةِ». (2) .

«شهري ساخته مي شود بين دجله، و دجيل، و قطربل، و صراة كه جباران و ستمگران اهل زمين در آن جمع مي شوند، و اموال فراواني بسوي آن سرازير مي گردد، و آن شهر به زمين فرو مي رود- و در روايت ديگري است كه آن شهر با همه ي اهلش از جباران و ستمگران به زمين فرو خواهد رفت - نابودي آن در روي زمين از ميخ بسيار محكمي كه در زمين نرمي فرو برود زودتر صورت خواهد گرفت».

اين شهر كه رسول خدا صلي الله عليه و اله از نابودي آن خبر داده است شهر «بغداد» است و درباره ي ويراني آن روايات زيادي از ائمه ي معصومين عليهم السلام رسيده است كه ما تعدادي از آنها را در بخش اول كتاب ذكر نموديم. (3) .و اما دجله، نام (نهر بغداد) و دجيل نام شاخه اي از دجله ي بغداد است كه مقداري بالاتر از بغداد، بين تكريت و بغداد مقابل قادسيه و پائين تر از «سامرا» قرار دارد، و پس از آنكه سرزمينهاي بسياري را آبياري مي كند در نتيجه زيادي آن به دجله مي ريزد، و

ص: 203

قطربل، نام دهكده اي است كه بين بغداد و «عكبري» واقع شده، و بنا به گفته ي ياقوت حموي صاحب «معجم البلدان» پيوسته جايگاه مردمان مست و مخمور و افراد ولگرد است، و «صراة» نيز نام نهري است كه در يك فرسخي بغداد قرار دارد و به رود «دجله» مي ريزد.

دجله، و دجيل، و قطربل، و صراة، كه ستمگران اهل زمين در آنجا جمع مي شوند، و خداوند همه ي آنها را نابود خواهد كرد.بنابراين هيچ بعيد نيست كه: مقصود از آن سه نفري كه در آخرالزمان كشته مي شوند، زمامداران آن روز كشور عراق، كه يكي از آنها نيز عبد الاله است، بوده باشد.

الهي، «رژيم شاهنشاهي ايران» نيز، چون رژيم سلطنتي عراق سقوط خواهد كرد.

البته با اين تفاوت كه سقوط رژيم سلطنتي عراق به وسيله ي ايادي استعمار و مزدوران آنها به انگيزه ي چپاول بيشتر، و تسلط بر مردم مسلمان عراق انجام خواهد شد، ولي سقوط رژيم شاهنشاهي ايران براي «طلب حق» و برپايي حكومت اسلامي، به وسيله ي قيام مردم مسلمان ايران كه از دوستان و شيعيان اهل بيت عليهم السلام و «صاحبان پرچم هاي سياهند» به رهبري سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و اله صورت خواهد گرفت.

دليل اين گفتار: روايات فراواني است كه از شيعه و سني درباره ي خروج «پرچم هاي سياه» از «مشرق» و يا «خراسان» به رهبري «سيدي هاشمي» كه پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام در ايران قيام خواهد نمود از ائمه ي معصومين عليهم السلام نقل شده است.

و هر چند كه در مورد خروج اين سيد بزرگوار، اختلافات فراواني در روايت رخ داده است تا جائي كه بعضي او را «حسني»، و بعضي وي را «حسيني» مي دانند، و حتي بعضي ها هم در نوشته هاي خود نام او را «حسن» و بعضي نامش را نام پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله - يعني: محمد- و بعضي ديگر نام او را نام پيغمبري از پيغمبران بزرگ الهي دانسته اند، اما به هر حال در همه ي منابع موثق حديث به خروج مردي «هاشمي» پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام از شرق، و يا خراسان تصريح گرديده است. (1) .در اين زمينه علاوه بر رواياتي كه تا به اينجا درباره ي زمينه سازان انقلاب جهاني مهدي عليه السلام آورديم، و همچنين روايات معتبر و مستقل و متواتري كه خواهيم آورد شواهد و قرائن رزيادي در نوشته ها و آثار برخي از نويسندگان و پژوهشگران آثار اهل بيت عليهم السلام به چشم مي خورد كه براي اطلاع خوانندگان برخي از آنها را دراينجا مي آوريم.

1- نويسنده ي كتاب «يوم الخلاص» درباره ي بعضي از علائم نزديك به ظهور، در اين باره كه موقع ظهور حضرت مهدي عليه السلام فرا نخواهد رسيد مگر اينكه شخصي در ايران به مقام سلطنت برسد كه به او «شاهنشاه» بگويند، در حديث مختصري از كتاب «صحيح مسلم» نقل كرده است كه پيغمبر گرامي اسلام صلي الله عليه و اله فرمود:

ص: 206

«لا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَلِكَ النَّاسُ رَجُلٌ مِن المَوَالِي، يُقَالُ لَهُ: جَهجاه» (1) .

«زمان ظهور - حضرت مهدي عليه السلام - فرا نخواهد رسيد جز هنگامي كه مردي موالي - ايرانيان -، مردم را تحت سلطه ي خود درآورد كه به او شاهنشاه گفته مي شود».

اين دانشمند محترم پس از آنكه حديث مزبور را نقل مي كند در توضيح كلمه ي «موالي» و لفظ «جهجهاه» كه در متن عربي حديث آمده است چنين مي نويسد:

مقصود از كلمه ي «موالي» در حديث ياد شده، مسلمانان غيرعرب است، و بدون ترديد منظور پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله از مسلمانان غيرعرب، به دليل كلمه ي «جهجاه» كه در حقيقت به معني «شاهنشاه» است ايرانيان مي باشند، و چنين كسي بنام محمدرضا شاه پهلوي، به عنوان «شاهنشاه» زمام امور ملت مسلمان ايران را به دست گرفت، و به پيروي از پدرش -رضاخان-، ايران اسلامي را به يك كشور اروپائي تبديل كرد، و تا آنجا پيش رفت كه اراده داشت همه ي احكام شريعت را نيست و نابود كند.

اين نويسنده ي گرانقدر سپس در دنباله ي توضيح مذكور چنين مي نويسد:

من اين حديث شريف را كه به بعضي از علائم نزديك به ظهور اشاره داشت بدين علت در اينجا نقل نمودم كه اين (شاهنشاه اعظم) از سلطنت معزول گرديد، و به دنبال عزل اين پادشاه، دير يا زود انقلاب «خراساني» (2) به وقوع خواهد پيوست. (3) .

2- مؤلف كتاب «لمعان الأنوار» مرحوم شيخ ابوالحسن مرندي - رحمة الله عليه- مطلبي را در رابطه با علائم قريب به ظهور از يكي از دانشمندان مشهور اسلامي قرن ششم هجري قمري نقل كرده است كه چون بيانگر همه ي واقعيات موجود عصر ما، و جريان انقلاب، و فرار شاه و بازگشت پيروزمندانه ي رهبري انقلاب از تبعيد، و حركت

ص: 207

انقلابي تشيع، و وحدت و يكپارچگي ملت مسلمان ايران، و انقراض رژيم ستمشاهي است آنرا براي خوانندگان گرامي نقل مي كنيم.

عين عبارت عربي متن كتاب چنين است:

«... وَأَمَّا الإيرانُ فَيَدُومُ اختِلاتُها بِسَنَتَينِ وَ سَاقِطْهَا يَعُودُ وَلا يَستَرِيحُ بِالقُعُودِ تَتَّحِدُ أركانُها فَيَكُونُ مُستَقِلاً إن شاء الله _ إلى أن قال _ قم ياسين، و أخطب يا لأم، و أحكُم يا ميم و أجمع المُسلِمِينَ قَد مَضَتِ المُلُوكُ الجَبَابِرَةِ، جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ».

«... و اما ايران اوضاعش مختل مي شود و اين وضع تا دو سال ادامه مي يابد، و ساقط كننده ي رژيم - از تبعيد- برمي گردد و آرام نمي نشيند، پايه هاي حكومت ايران محكم و استوار مي گردد، و ايران به خواست خدا كشور مستقلي خواهد بود- تا اينكه مي گويد:- اي سفياني بپا خيز، و اي جبرئيل! منادي آسماني بانگ برآور، و اي «مهدي» زمام امور حكومت را به دست گير و مسلمانان جهان را گردآوري نما كه پادشاهان ستمگر رفتند و حق آمد و باطل از ميان رفت» (1) .

در اين گفتار مطلب مبهمي نيست كه نياز به شرح و توضيح داشته باشد جز اينكه در جمله آخر، نام «سفياني» و نام جبرئيل عليه السلام و نام حضرت مهدي -عجل الله تعالي فرجه - با رمز و كنايه بيان شده است كه بر اهل فن پوشيده نيست و كساني كه با اخبار و احاديث اهل بيت عليهم السلام سر و كار دارند اين رموز را بخوبي تشخيص مي دهند.

شايد برخي از ناباوران اينگونه خبرهاي غيبي را خرافه بپندارند ولي هر تعبيري كه از آن بشود خبر مذكور يك خبر غيبي و يك معجزه ي علمي است كه گوينده اش متجاوز از 700 سال قبل، و پيش از وقوع حادثه از آن خبر داده است و گويا بازگو كننده ي اين خبر كه به زمان معصومين عليهم السلام از ما نزديكتر بوده است منابعي در دست داشته كه سخنانش از آن منابع - كه از منبع وحي بوده - سرچشمه گرفته است، و جاي هيچگونه تعجب هم نيست.

زيرا: پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله در يكي از سخنان خود مي فرمايد:«لايخرج المهدي حتي لايبقي قيل و لا ابن قيل الا هلك»

ص: 208

«مهدي عليه السلام ظاهر نمي شود جز هنگامي كه هيچ شاه و شاهزاده اي در روي زمين نماند جز اينكه هلاك شوند» (1) .

و اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد:

«إِنَّ مِن السِّنينِ سَنَوَاتٌ جَوَادِحٌ، تُجدَعُ فِيهَا عَطارِفَةٌ وَ هَرَاقِلَةٌ».

«سالهاي خشكي، تنگي، هرج و مرج پيش مي آيد كه در آن سالها كار پادشاهان يكسره مي شود.» (2) .

و امام صادق عليه السلام در ضمن حديثي مي فرمايد:

«يَذهَبُ مُلكُ السِّنينَ وَ يَصيرُ مُلكُ الشُّهُورِ وَ الأَيَّام.»

«زمامداري چند ساله از بين مي رود و زمامداري چند ماهه و چند روزه معمول مي گردد» (3) .

آري خواننده ي گرامي! اين سالها مدت مديدي است كه شروع شده و تاجهاي سلاطين بكي پس از ديگري سقوط مي كند و رژيمهاي سلطنتي نابود مي شود و نمونه ي بارز آن سقوط رژيم سلطنتي در عراق و از بين رفتن رژيم 2500 ساله ي شاهنشاهي در ايران و برخي كشورهاي ديگر جهان است. و زماني فرا خواهد رسيد كه ديگر نام و نشاني از سلاطين و پادشاهان در جهان باقي نماند.

آري نشانه ها يكي بعد از ديگري ظاهر مي شود، برخي از آنها در زمان ما تحقق يافته و برخي هم قبلا در زمان پدران و اجداد ما تحقق يافته است، برخي از آنها قطعي و ترديد ناپذير است و برخي ديگر مشروط به شروطي است. برخي از آنها به طور تفصيل بيان گرديده و برخي به نحو اجمال، و در هر حال ترديدي نيست كه اين نشانه ها را همگان مي بينند ولي ويژگيهايش را تشخيص نمي دهند، چنانكه ما امروز برخي از آنها را مي بينيم ولي در آنها دقت و تأمل نمي كنيم.

اينك به اصل مطلب باز مي گرديم و به نقل شواهد ديگري مي پردازيم.

3- «شاه نعمت الله ولي» متوفاي سال 834 هجري در اشعار مفصلي كه درباره ي

ص: 209

علائم ظهور امام زمان عليه السلام سروده است، و در آن اشعار نام بسياري از سلاطين ايران و حتي مدت سلطنت آنان را نيز تعيين كرده است، در اين باره كه قبل از ظهور حضرت صاحب الامر (روحي و ارواح العالمين له الفداء) (رژيم شاهنشاهي ايران) منقرض خواهد گرديد، و سيدي از دودمان اهل بيت عليهم السلام زمام امور مردم مسلمان ايران را بدست خواهد گرفت، و كساني كه با او همكاري خواهند نمود، همه اهل علم و روحاني خواهند بود، در كمال صراحت سخن گفته است كه ما براي اثبات مدعاي خود به نقل قسمتي از اشعار او كه محل شاهد است و بطور صريح و آشكار دلالت بر مقصود مي كند بسنده مي كنيم.

وي در آن اشعار چنين مي گويد:

قدرت كردگار مي بينم ***حالت روزگار مي بينم

از نجوم اين سخن نمي گويم*** بلكه از كردگار من بينم

از شهنشاه ناصرالدين را ***شيوني بيمدار مي بينم

بعد از آن شه مظفرالدين را تو بدان برقرار مي بينم

از الف تا بدال مي گويم ***شهيش را مدار مي بينم (1) .

چون گذشت از سرير دولت او*** تو ببين من دوبار مي بينم (2) .

بعد از اين، شه چو رفت از پايان ***سيدي تا جدار مي بينم (3) .

نايب مهدي آشكار شود*** بلكه من آشكار مي بينم

بندگان جناب حضرت او ***سر بسر تاجدار مي بينم (4) .

با توجه به اينكه: وفات شاه نعمت الله ولي، بفرموده ي مرحوم حاج شيخ آغا بزرگ طهراني تغمده الله برحمته در كتاب «الذريعه» در سال 834 هجري بوده است، و از آن روز

ص: 210

تاكنون مدت 588 سال مي گذرد در حالي كه هنوز از وجود ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه و احمد شاه و رضاخان و پسرش، اثر و آثاري نبوده است اين اشعار بسيار حائز اهميت است و از اينكه وي حتي نام پادشاهان ايران و مدت سلطنت آنان را نيز تعيين كرده است معلوم مي شود كه وي مدارك و مآخذي از اخبار و آثار اهل بيت عليهم السلام در اختيار داشته است كه متأسفانه اين مدارك بدست ما نرسيده است. (1) .

4- ناظم الاسلام كرماني در كتاب «علائم الظهور» كه در سال 1329 هجري قمري، يعني: حدود 78 سال پيش به چاپ رسيده است، ضمن علائم چندي كه براي ظهور مبارك حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه الشريف - برشمرده است، مطالبي را در صفحه ي 114 تحت عنوان: (سلاطين عجم) نقل كرده است كه چون بيانگر وقوع شگفت انگيزترين حادثه ي تاريخ دوره ي معاصر ايران، و واژگوني تاج و تخت سلطنت در اين كشور، و پناه بردن شاه ايران به دولتهاي كفر و كشورهاي غربي، و نهضت اسلامي مردم ايران، و پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن سال 1357 شمسي است، لذا آنرا براي مزيد استحضار خوانندگان گرامي در اينجا نقل مي كنيم.

وي در كتاب «علائم الظهور» صفحه ي 114 ضمن برشمردن برخي از علائم درباره ي (سلاطين عجم) چنين مي نويسد:

«ديگر از علائم، خارج شدن سلطان عجم است از ايران».

«ديگر خارج شدن سلاطين عجم است از شأن، و وقار و زي خود».

«ديگر پناه بردن سلطان اسلام است به كفار».«ديگر عزل پادشاه اسلام است از سلطنت».

«و در «مجمع النورين» گفته است: از جمله ي، علائم عزل پادشاه اسلام است، و نصب آن اولا، و عزل آن ثانيا، و نصب آن ثالثا». (2) .

هر چند علائمي كه ناظم الاسلام كرماني در مورد «عزل» و خارج شدن بعضي از سلاطين ايران از اين كشور، و پناهنده شدن آنها به دولتهاي كفر ذكر كرده است، كمي

ص: 211

پيچيده و مبهم است، و بخوبي معلوم نمي شود كه منظور از اين پادشاهان كه از ايران خارج مي شوند و يا از سلطنت معزول مي گردند چه كساني هستند؟ ولي با توجه به قرائني كه ذكر نموديم، و قرائني كه در مجموعه ي خود علائم مذكور و بعضي از احاديث ديده مي شود، بالاخره اين معنا بخوبي روشن مي شود كه اگر پادشاهي در ايران از سلطنت معزول گرديد و از ايران خارج شد و به دولتهاي كفر پناه برد، بي ترديد خروج چنين پادشاهي از ايران از جمله ي علائم مزبور، محسوب مي شود.

ضمنا ناگفته نماند كه از بعضي قرائني كه ذكر نموديم چنين استفاده مي شود كه: آخرين پادشاهي كه در ايران از سلطنت معزول گرديد و به دنبال آن سيدي از نوادگان اهل بيت عليهم السلام زمام امور اداره ي كشور را به دست گرفت، اين علامت، از علائم قريب بظهور است. (1) .

5- نوستر آداموس، مشهورترين غيبگوي تاريخ كه انقلاب كبير فرانسه ظهور ناپلئون و هيتلر و سرنوشت آنها و بسياري از وقايع مهم تاريخ عصر ما را در حدود 400 سال قبل پيش بيني كرده است، به طور استثناء چند پيشگوئي در رابطه با حوادث ايران و عراق دارد كه چون مربوط به وقايع اين دوران است آن را نيز به عنوان شاهد در اينجا مي آوريم.

«انقلاب، جنگ و گرسنگي ايران را فرا مي گيرد، تعصب و هيجان مذهبي شاه را به زانو درمي آورد، و پايان كار او در فرانسه آغاز مي شود كه يك مرد روحاني به آنجا هجرت كرده است».

«شاه به علت ناچيز شمردن دشمن مقاومت نمي كند، و بعد بكار بردن اسلحه را زيان بخش مي داند زيرا به فكر پسرش مي باشد و سرانجام ايران به دست روحانيون مي افتد» (2) .

در كتاب «پيشگوئيهاي نوستر آداموس» ترجمه و پژوهش پوران فرخ زاد، پيشگوئي مذكور با اين عبارات آمده است:

ص: 212

«باران، خشك سالي و جنگ در پرشيا (1) متوقف نخواهد شد از زيادي اعتماد، به خود سالار خيانت خواهد شد كنش هائي كه در فرانسه آغاز شده است در همانجا، پايان خواهد گرفت پيماني پنهاني، براي نابودي يك نفر بسته مي شود».پدر، در آرزوي تأثيرگذاري بر پسر خود، با نجابت تمام، آن كنشي را مرتكب خواهد شد كه زماني مغ ها در «پرشيا» انجام مي دادند» (2) .

سپس در تفسير قسمت اول پيشگوئي چنين آمده است:

«اين يكي از دو بيتيهاي شگفت انگيز نوستر آداموس است كه به گونه اي حيرت آور در مورد شاه ايران صدق مي كند. شاهي كه از سوي مخالفانش در فرانسه، سرنگون شد».

جالب توجه آنكه: نوستر آداموس در ضمن پيشگوئي هاي خود كه براي كل جهان پيش بيني كرده است در يك پيشگوئي ديگر حتي از ظهور «رضاخان» و وقوع جنگ در ايران نيز خبر داده است كه چون تحقق يافته و از وقايع دوران گذشته به حساب مي آيد ما عين آن پيشگوئي و تفسير آن را از كتاب «نوستر آداموس» نوشته ي م- ب ادوارد، ترجمه ي آقاي عنايت الله شكيباپور جهت استحضار خوانندگان در اين جا مي آوريم.

عين عبارت آداموس در رابطه با ظهور رضاخان چنين است:

«آن قوي هيكلي كه از كشور جنگل به ايران مي رود، با دو قيچي باز خرابي ها را اصلاح و به كشور ساتراب مي رساند. اما آن شاهزاده خانمي كه با گرگ ازدواج كرده بعد به خواستگاري او مي رود، مرد قوي را ناتوان در ريگهاي سوزان مي خواباند».

ص: 213

در تفسير اين پيشگوئي چنين آمده است:

«اين پيشگوئي را نوستر آداموس به طور استثناء راجع به ايران - پيش بيني- كرده و ظهور رضا شاه... را با آن ترتيبي كه ديده ايم خبر مي دهد.

مرد قوي هيكل عبارت از مردي با اراده است كه از كشور جنگل يعني: كشوري كه مستور از جنگل است مي آيد، و اين محل را مي توان [به] مازندران تعبير كرد.

در مصرع دوم: با دو قيچي باز، بطوري كه قبلا گفتيم: اشارات نوستر آداموس روي اعداد رومي است.

دو قيچي باز، دو عدد (-) يعني: 10 را نشان مي دهد، يعني: در مدت 20 سال خرابيها را اصلاح و آنرا به قدرت كشور ساتراب، يعني:- (كشورهاي مقتدر قديم) مي رساند.

در مصرع سوم: اما آن شاهزاده خانم كه با گرگ ازدواج كرده بود، يعني: دولت انگلستان كه با دولت روسيه ي شوروي اتحاد كرده بود، به خواستگاري او مي رود، يعني: براي ديدار او مي رود. و چنانكه ديديم در جنگ بين المللي دوم سربازان روس و انگليس از شمال و جنوب به خاك ايران تجاوز كردند.و بالاخره در مصرع سوم سرانجام كار او را بيان كرده مي گويد:آن مرد قوي هيكل را در ريگهاي سوزان- يعني: در كشورهاي گرمسير كه مي توان آنرا به «جزيره ي موريس» و ژهانسبورك تعبير كرده، مي خواباند».در رابطه با وقوع جنگ در ايران نيز چنين مي گويد:«اما از خاك ساتراب بوي زننده اي شنيده مي شود. خرابيهاي زياد را آن بوي بد باعث مي شود خرابيها با خون و آتش از آسمان مي بارد، در روزي كه عددش مانند گردش پنجم است».در تفسير اين پيشگوئي نيز چنين آمده است:در اينجا نيز خبر انجام كار كشور ايران را داده و مي گويد كه: خاك ساتراب يعني [كشور] ايران [نيز] به واسطه ي بوي زننده كه بدون شك موضوع نفت اوست رو به خرابي رفته، خونريزي و جنگها و پيكارهاي زياد آن كشور را فرسوده مي سازد، و در يك تاريخ معين [كه] (عددش با گردش پنجم است)، از

ص: 214

گرفتاريها نجات پيدا مي كند.

و به نظر ما مقصود نوستر آداموس از ذكر عدد گردش پنجم، گردش سيارات منظومه ي شمسي است كه سياره ي پنجم يعني: مشتري، در 12 سال حركت انتقالي خود را طي مي كند شايد بعد از اين مدت گرفتاريهاي داخلي پايان يابد، و روي هم رفته چون اين قسمت از پيشگوئي تاريك و مبهم است نمي توان از محاسبه ي [دقيق] آن به نتيجه مثبتي رسيد». (1) .

نكته ي شگفت آور اينكه: در ضمن پيشگوئيهاي نوستر آداموس كه در يك پيشگوئي ديگر راجع به عراق آمده است به نقش مردي گمنام و بي اصل و نسب كه از سرزمين عراق برمي خيزد و دنيا را به وحشت مي افكند نيز اشاره شده است.

عين عبارت آداموس در رابطه با عراق چنين است:

«آن مرد كه بي توان، نادل پسند و گمنام است، وارد شده، و بر «مسوپوتاميا» (2) خودسالارانه حكومت خواهد راند. تمامي دوستان به دست زن زانيه ساخته مي شوند. ديدگاه آن سرزمين وحشت آلوده و سياه است». (3) .

در اينجا لازم است اين نكته را يادآور شويم كه در روايات اسلامي نيز به خروج مردي گمنام، بي اصل و نسب و زنازاده كه از سرزمين عراق برمي خيزد اشاره شده است. (4) .

آنچه تا اينجا گفته شد فشرده ي بعضي اخبار و شواهد و قرائني بود كه آنها را در رابطه با وقوع حوادث فوق العاده در عراق و ايران آورديم.

و اينك براي اينكه شما خواننده ي عزيز حقيقت گفته هاي ما را بخصوص درباره ي سقوط رژيم سلطنتي در عراق به روشني دريابيد، مطلبي را كه در رابطه با جغرافياي

ص: 215

تاريخي عراق مي آوريم و قسمتي را از كتاب (جغرافياي كامل جهان) نقل نموده و قسمت ديگري را با اتكاء به برخي از روايات و شنيدنيهاي خود بر آن افزوده ايم به دقت بخوانيد تا صدق آنچه گفته شد بيش از پيش برايتان آشكار گردد.

اهل بيت عليهم السلام بود، بر عليه وي بپا خواست و با يك كودتا رژيم فاسد و ديكتاتوري وي را كه مي گفت «انا اقوي من الحديد» من از آهن سخت تر و محكمترم، سرنگون ساخت و خود به رياست جمهوري رسيد وي نسبت به مقام شامخ ولايت آن چنان متعصب و كينه توز بود، تا جائيكه وقتي به بصره آمد و براي مردم سخنراني كرد، در سخنراني خود خطاب به مردم بصره گفت: اي مردم بصره علي عليه السلام به شما گفت: «يا اشباه الرجال و لا رجال» و انا اقول: «انتم الرجال» يعني: اي كساني كه به مردان شباهت داريد ولي مرد نيستيد، من به شما مي گويم: شما مرد هستيد!!

آري: پس از اين سخنراني تاريخي طولي نكشيد و از بصره بيرون نيامد كه بر اثر اين جسارت آشكار، در اثر سانحه ي هوائي، در هنگام پرواز هواپيماي حامل وي و يارانش در هوا آتش گرفت و او در ميان شعله هاي آتش در اين دنيا قبل از آتش آخرت سوخت و خاكستر گرديد، و مردم مسلمان بصره درباره اش گفتند: (صعد لحم نزل فحم) يعني: گوشت بالا رفت و ذغال پايين آمد!!

پس از «عبدالسلام عارف» برادرش، عبدالرحمن عارف روي كار آمد، و بعد از او «ژنرال» احمد حسن البكر با يك كودتا برياست جمهوري رسيد و عبدالرحمان عارف از عراق تبعيد شد.

در حال حاضر: كه سال 1422 هجري قمري است، طاغوت اشرار، سكرتير حزب بعث افلقي، منادي اشتراكيت، آتش افروز جنگ عليه جمهوري اسلامي ايران، و سردار قادسيه ي خيالي مدت چندين سال است كه با زور سرنيزه و فشار و قلدري و كمك بي دريغ اجانب، با برنامه هاي از پيش تعيين شده، و نقشه هاي استعماري، بر جان و مال و ناموس مردم مسلمان عراق حكومت مي كند تا روزي كه اجل او نيز بسر آمده و پرونده ي ننگين و نامباركش همراه با دستياران اوباش و پليدش چون ديگر همكاران قبلي دوزخيش، بسته و مختوم گردد.

روي مي دهد و بسياري از آنها در صفحات كتابهاي پيشينيان و در خلال روايات وارده از اهل بيت عليهم السلام منعكس شده است تنها به حوادث مرگباري كه در چند صفحه ي قبل ذكر نموديم اختصاص ندارد، بلكه اينگونه حوادث و پيشامدها پيوسته قبل از ظهور در عراق و بغداد تكرار مي شود و هر چند مدتي يكبار فتنه و آشوبي بپا مي شود و گروهي بر سر كار مي آيند و عده اي بكام مرگ مي افتند، و همه ي اينها حاكي از تسلط بيگانگان و چشمداشت اجانب بر مال و منال مردم مسلمان اين سرزمين است.

و اينك به چند نمونه از احاديث فراواني كه در زمينه ي بروز برخي از حوادث ناخوش آيند در عراق از ائمه ي معصومين عليهم السلام رسيده است اشاره مي كنيم.

1- مرحوم سيد بن طاووس عليه الرحمه در كتاب «الملاحم و الفتن» حديثي را در مورد فتنه و آشوبهائي كه سراسر سرزمين عراق را فرامي گيرد، بدين صورت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل كرده است:

«قالَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه و آله لَتَأْتِيَنَّكُم بَعدِى أَربَعُ فِتَنِ، أَلأُولى يَستَحِلُّ فِيهَا الدِّمَاء.

وَ الثانِيَةُ يَستَحِلُ فِيهَا الدِّمَاء و الأموال، وَ الثَالِثَةُ يَستَحِلُّ فِيهَا الدِّمَاءُ الأموال والفُرُوجُ وَ الرَّابِعَةُ صَاءٌ عَمياءٌ مُطَبَقَةٌ، تَمُورُ مَورَ السَّفِينَةِ في البَحرِ، حَتَّى لا يَجِدَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ مَلجَاً، تَطيرُ بِالشَّامِ وَ تَعْشَى العِرَاقِ، وَ تَخبِطُ الجَزيرَةَ يَدُها وَ رِجلُها يَعرِكُ الأَنَامَ فِيهَا الْبَلاءُ عَرِكَ الأَديمِ لا يَستَطِيعُ مِنَ النَّاسِ يَقُولُ فيها مَه .. مه لا تَرفَعُونَها مِن نَاحِيَةٍ أَلا انفَتَقَتَ مِن نَاحِيَةٍ أخرى » (1) .

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: بعد از من چهار فتنه به شما روي مي آورد، در فتنه اول ريختن خونها حلال مي شود، در فتنه دوم ريختن خونها و غصب اموال حلال مي شود، در فتنه سوم، ريختن خونها و غصب اموال و ناموس مردم حلال مي شود، و فتنه ي چهارم فتنه اي است شديد و تاريك كه مانند حركت كشتي در دريا حركت مي كند و همه جا را مي پوشاند بطوري كه هيچكس از مردم از شر آن ملجأ و پناهي نخواهند داشت، از سرزمين (شام) آغاز مي شود و عراق را فرامي گيرد و (جزيره) (2) را با دست و پاي خود مي كوبد. در آن فتنه مردم همانند

ص: 218

پوستي كه دباغي شده باشد دچار بلا مي شوند و در آن موقع احدي از مردم قدرت ندارد كه (به فتنه انگيزها) بگويد: بس است، از هر ناحيه اي كه آن فتنه را رفع كنند از ناحيه ي ديگري سر بيرون مي آورد.

2- ابن ابي الحديد معتزلي در شرح «نهج البلاغه» در مورد ويراني عراق، پس از بناء بغداد و رفت و آمد خارجيان در آنجا و روي كار آمدن گروهي اراذل و اوباش، در خطبه اي از اميرالمؤمنين عليه السلام چنين آمده است كه: علي عليه السلام پس از انجام جنگ نهروان خطبه اي خواند و برخي از فتنه و آشوبهاي آخرالزمان را گوشزد نمود و خطاب بمردم «عراق» چنين فرمود:

هرگاه ناجنسان با شما آميخته شدند و (انباط) يعني: گروهي صحرانشين كه در صحراي عراق سكونت داشتند بر شما مردم مستولي و چيره شدند ويران شدن عراق نزديك مي گردد و آن در وقتي است كه در عراق شهري بنام بغداد كه داراي بناهاي محكم و باغها و جويها است بنا شود.

پس هرگاه در آن شهر اجناس گران شود و كاخها سرافراشته گردد و تبهكاران و فاسقان در آن حكمراني كنند و اندوه و بلا سخت شود و مردمان پست و آشوب طلب بخود ببالند فرو رفتن آن بيابان نزديك گردد و گريختن و آواره شدن خوش باشد، ولي پيش از آواره گشتن مردم سختيهائي پديد آيد كه كودكان از آنها پير، پيران هلاك و زبان آوران گنك و خردمندان حيران شوند و مردم، كيفر كردار خود را بواسطه ي شمشيرهاي از نيام كشيده به زوي ببينند در حالي كه پيش از آن زندگي، در خوشي بودند و با رفاه و راحتي زندگي مي كردند. پس آن زمان چه مصيبتي است، چه بلاي سختي كه چيزي را فروگذار نمي كند، چه گريه هاي طولاني چه مصيبتها و چه ناله ها و چه فريادهاي سخت كه پديدار خواهد گشت و در آن حوادث كار خدا واقع خواهد شد و آن شدني است.

پس اي فرزند نكو بانوي برگزيده از كنيزان (اي مهدي موعود) تا كي در انتظار تو باشند، مژده بادت به ياري نزديك از پروردگار مهربان.

ص: 219

آگاه باشيد: پس واي بر متكبران، هنگام درو كردن، دروگران، و كشته شدن فاسقان، كه خداوند صاحب عرش با عظمت را عاصي شده و از فرمان او سر برتافته اند. اي پدر و مادرم به فداي گروهي اندك (1) كه نام آنان در زمين مجهول و ظهورشان در آن زمان نزديك است.

اگر مي خواستم شما را به آنچه مي آيد و مي شود، از حوادث روزگار و مصيبتهاي زمان و بلاها و دشواريهائي كه در هر ساعتي واقع مي شود خبر مي دادم ولكن آنرا به محرم رازي مي گويم و مي سپرم كه رازدان باشد، چون بر شما بيمناكم و شما را در نظر دارم و مي دانم آنچه هست و بلائي كه همگان را فرامي گيرد در پيش است.

اين بلاي عمومي در وقتي است كه بدكاران از فرمان حق سرپيچي كنند و فرومايگان گمراه اطاعت شوند، آنگاه است كه هنگام مرگ و هلاكت است و آنگاه است كه هنگام برگشت كارتان و گسستن اصلتان و پراكندگي الفت و جمع شماست. و آن در وقتي است كه گناه در ميان شما ظاهر شود و كردار زشت و ناروا در ميان اجتماع گسترش يابد و آنگاه است كه شمشير زدن در ميدان كارزار بر اهل ايمان آسان تر از تحصيل يك درهم حلال است.

آنگاه است كه زندگي جز به معصيت خداوند ميسر نمي شود آنوقت است كه مست مي شويد بدون باده نوشيدن و سوگند مي خوريد بدون آنكه نيازي بدان داشته باشيد و ستم مي كنيد بدون اينكه بهره اي ببريد و دروغ مي گوئيد بدون اينكه ناچار باشيد؛ آنگاه است كه به كردار زشت و ناروا خوش و خندان مي شويد و در انجام گناه از هم پيشي مي گيريد و گفتارتان بهتان و سخنانتان دروغ و ناسزا و كردارتان فريبندگي است.

«فعِندَ ذَلِكَ لا تَأْمَنُونَ البَيَاتَ، فَيَالَهُ مِن بَيَاتٍ مَا أَشَدَّ ظُلمَتَهُ وَ مِن صَائح ما أَفظَعَ صَوتَهُ، ذَلِكَ بَيَاتٌ لا يَنمى صَاحِبُهُ، فَعِندَ ذَلِكَ تُقتَلُونَ، وَ بِأنواع البَلاءِ تُصْرَبُونَ وَ بِالسَّيفِ تُحصَدُونَ وَإِلَى النَّارِ تَصْبِرُونَ وَ يَعِضُكُمُ البَلاءَ كَمَا يَعِضُّ الغَارِبَ القَتَبُ».

آري: در آن وقت است كه تأمين جاني نداريد كه شب را به راحتي و آسودگي بياسائيد، چه شبهايي چه شبيخون سياهي و چه نعره كشنده اي كه نعره اش بس

ص: 220

ناهنجار است آن شبيخوني است كه صاحبش كارش سامان نگيرد. پس آنگاه است كه كشتار مي شويد و به بلاهاي گوناگون گرفتار مي گرديد، و با شمشير درو مي شويد و بسوي آتش مي رويد و بلاها همچون جل و پالاني كه پشت ستور را مي گزد شماها را خواهد گزيد.

اي شگفتا! و سراسر شگفتي در بين ماه جمادي و رجب، از فراهم آمدن پراكنده ها و درو شدن روئيده ها، و فريادهائي پس از فريادها. سپس فرمود: قضاي الهي گذشته، قضاي الهي گذشته (و آنچه بايد بشود واقع خواهد شد و راه گريزي نخواهد بود) (1) .

اگر در اين جمله از فرمايش حضرت دقت كنيد كه درباره ي بغداد فرموده است: «آن وقت است كه تأمين جاني نداريد، چه شبهاي سياهي و چه نعره كشنده اي كه نعره اش ناهنجار است»، بسياري از چيزها برايتان روشن خواهد شد.

3- مرحوم علامه ي مجلسي اعلي الله مقامه در كتاب «بحارالانوار» درباره ي برخي از حوادث ناگواري كه قبل از ظهور حضرت مهدي عليه السلام در عراق و بخصوص در كوفه و حوالي آن روي مي دهد، در حديثي از ابوحمزه ي ثمالي از امام باقر عليه السلام چنين روايت كرده است:

ابوحمزه گويد: از حضرت امام محمد باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود:

هرگاه از اختلافات داخلي شام با خبر شديد از شام بايد گريخت و به جاي ديگر رفت، زيرا در آنجا كشت و كشتار و فتنه و آشوب خواهد بود. عرض كردم: به كدام شهر فرار كنيم؟ فرمود: به مكه، زيرا مكه در آن روز بهترين جايي است كه مردم از هر سو به آن پناهنده مي شوند. عرض كردم: كوفه به نظرتان چطور است؟ فرمود: كوفه؟! مردم در كوفه چه چيزها خواهند ديد، در آنجا مردان بسياري كشته مي شوند مگر كسي كه اهل شام باشد، ولي واي بر كساني كه در اطراف كوفه باشند كه چقدر اذيت و آزار به آنها خواهد رسيد. مردان و زنان بسياري اسير مي شوند، و آسوده ترين مردم كساني هستند كه در آن موقع بتوانند از رود فرات عبور كنند و يا اصلا در آنجا نباشند.«قُلْتُ: فَمَا تَرَی فِی سُکَّانِ سَوَادِهَا؟

ص: 221

فَقَالَ بِیَدِهِ یَعْنِی لاَ

ثُمَّ قَالَ اَلْخُرُوجُ مِنْهَا خَیْرٌ مِنَ اَلْمُقَامِ فِیهَا

قُلْتُ کَمْ یَکُونُ ذَلِکَ

قَالَ سَاعَهً وَاحِدَهً مِنْ نَهَارٍ

قُلْتُ مَا حَالُ مَنْ یُؤْخَذُ مِنْهُمْ؟

قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِمْ بَأْسٌ أَمَّا إِنَّهُمْ سَیُنْقِذُهُمْ أَقْوَامٌ مَا لَهُمْ عِنْدَ أَهْلِ اَلْکُوفَهِ قَدْرٌ أَمَا لاَ یَجُوزُونَ بِهِمُ اَلْکُوفَهَ ».

عرض كردم: ساكنين سواد كوفه را چگونه مي بينيد؟

با دست مبارك خود اشاره فرمود كه خطري به آنها نمي رسد،

سپس فرمود: بيرون رفتن از آنجا بهتر از ماندن در آنجاست.

عرض كردم: اين واقعه چه مقدار طول مي كشد؟

فرمود: در يك ساعت از روز- مقداري از زمان -

عرض كردم: كساني كه گرفتار مي شوند چه حالي دارند؟

فرمود: بر آنها باكي نيست، زيرا به زودي گروهي كه در نزد اهل كوفه ارزشي ندارند آنها را نجات مي دهند، آگاه باش كه آنها را به جاي ديگر نمي برند». (1) .

مقصود از اين «گروه» كه در نزد اهل كوفه ارزشي ندارند، شيعيان ايراني، و سپاهيان جناب سيد خراساني است كه آنان را دنبال مي نمايند و تمامي آنها را تار و مار و نابود مي سازند.

آري سپاه از جان گذشته ي سيد خراساني فرامي رسد و ضربتي حساس و سرنوشت ساز بر سپاه مهاجم سفياني وارد مي آورند و همه ي اسيران و غنائم جنگي را از دست آنها مي گيرند و آنان را آزاد مي كنند. اينها همان كساني هستند كه در اصطلاح امروز به نام پابرهنه هاي شيعيان ناميده مي شوند و اينها همانهائي هستند كه اشراف كوفه براي آنها هيچ ارج و قيمتي قائل نيستند ولي آنان ضربت نهائي را بر پيكر سپاه جنايت پيشه ي سفياني در كوفه وارد مي آورند.

ص: 222

4- مرحوم سيد بن طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» در مورد برخي از علامات ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام روايتي را از حضرت زين العابدين عليه السلام بدين بصورت نقل كرده است:

«و رُوِيَ أَنَّ مَولانَا زَينُ العَابِدينِ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَينِ علیهما السلام وَقَفَ عَلَى نَجَفٍ الكُوفَةِ يَومَ وُرُودِهِ جَامِعَ الكُوفَةِ بَعدَ مَا صَلَّى فِيهِ وَ قَالَ: هِيَ هِيَ يَا نَجَفْ ثُمَّ يَكى وَ قَالَ يَا لَهَا مِن طَامَّةٍ، فَسُئِلَ عَن ذَلِكَ فَقَالَ: إِذَا مَلَأَ نَجَتُكُم السَّيلَ وَ المَطَر وَ ظَهَرَت النَّارُ بِالحِجازِ فِي الأَحجَارِ وَ المَدَرِ وَ مَلِكَت بَعْدَادَ التُّركُ وَ التَّتَرُ، فَتَوَقَّعُوا ظُهُورَ القَائِمِ الْمُنتَظَرِ». (1) .

روايت شده است كه مولاي ما زين العابدين حضرت علي بن الحسين عليه السلام روزي كه وارد مسجد جامع كوفه شد پس از آنكه در آنجا نماز خواند، در پشت كوفه ايستاد و فرمود: آري همين است، همين است اي نجف. سپس گريه كرد و فرمود: چه بلا و مصيبت بزرگي كه به نجف رو خواهد كرد!! سؤال كردند چه بلائي به نجف رو مي كند؟! فرمود: موقعي كه نجف را سيل و باران پر كند و در حجاز آتشي ظاهر شود كه سنگ و كلوخها را بسوزاند و قوم «تاتار» و ترك، بغداد را مالك شوند منتظر ظهور قائم آل محمد صلي الله عليه و آله باشيد.

در اين حديث شريف چنانكه ملاحظه مي شود به چهار علامت از علامتهاي ظهور حضرت قائم عليه السلام اشاره شده است:

1- بلاي بزرگي كه دامنگير اهل نجف مي شود.

2- سيل و باراني كه نجف را فراگيرد.

3- آتشي كه دچار سنگ و كلوخ سرزمين حجاز گردد.

4- قومي از «تتار» و يا ترك كه «بغداد» را مالك شوند.

ولي ظاهرا مقصود از سيل كه در حديث آمده است، آب و باران نيست زيرا چنانكه در احاديث بعدي خواهد آمد، اين سيل به عذابي خانمانسوز و جنگي ويرانگر تفسير شده است.

و اما «تتار» بطوريكه در «فرهنگ عميد» مي نويسد: نامي است كه سابقا در مغرب

ص: 223

به قوم «مغول» اطلاق مي شده و نام برخي از طوايف ساكن روسيه ي (شوروي) مي باشند.

و بنابراين، تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل و اما ترك كه در بعضي از نسخه ها آمده است ظاهرا منظور از آن (شرقيها و غربيها هستند).

5- در كتاب «غيبت نعماني» در حديثي از «جابر» از امام محمد باقر عليه السلام درباره ي برخي از علائم ظهور، چنين آورده است:

ابوجعفر امام باقر عليه السلام فرمود: اين سوره را چگونه مي خوانيد؟

عرض كردم كدام سوره؟ فرمود: «سئل سائل بعذاب واقع» سپس فرمود: «سئل سائل بعذاب واقع» يعني: پرسش كننده اي از عذابي كه واقع خواهد شد پرسيد نيست، بلكه (سال سيل) است و آن، سيلان و فوران آتشي است كه در «ثويه» (نام جايي است در كوفه و يا حوالي آن) مي افتد و از آنجا به «كناسه ي» (1) بني اسد راه مي يابد و سپس به محله يا قبيله «ثقيف» مي رسد و هيچ جايگاه ستمي بر آل محمد صلي الله عليه و آله را باقي نمي گذارد مگر آنكه آن را مي سوزاند. (2) .

در اين حديث، مثل اينكه امام باقر عليه السلام از راوي حديث پرسيده است كه آيا مضمون آيه واقع شده است يا آنكه بعدا واقع خواهد شد و سپس خود حضرت فرموده اند كه يكي از مصاديق آيه در آينده واقع خواهد شد.

چنانكه در تفسير قمي است كه از امام باقر عليه السلام از معناي اين آيه سؤال شد و حضرت فرمود: آتشي از مغرب سر مي كشد و فرشته اي آن را از پشت مي راند، تا از سمت خانه ي (بني سعد بن همام) به مسجدشان مي رسد و خانه اي از بني اميه بجاي نمي گذارد مگر آنكه همه را با اهلش مي سوزاند و خانه اي كه در آن ستمي به آل محمد صلي الله عليه و آله شده باشد نمي گذارد مگر آنكه آن را مي سوزاند و اين همان مهدي عليه السلام است. (3) .

مقصود آن است كه: از علامتها و نمونه هاي كار مهدي عليه السلام آن است كه همانطور كه

ص: 224

آنان زيد بن علي بن الحسين و يارانش را در «ثويه» يا «كناسه ي ثقيف» كشتند، بايد انتقام پس بدهند و هر خانه اي كه خوني از آل محمد صلي الله عليه و آله در آن ريخته شده باشد بايد سوزانيده شود.

از اين دو حديث استفاه مي شود كه در موقع ظهور حضرت مهدي عليه السلام بسياري از خانه هاي كوفه و نجف را دشمنان اهل بيت عليهم السلام ساكن شده و تعداد زيادي از خانه هائي كه متعلق به دوستان و شيعيان آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم بوده و در اثر ظلم و ستم و تعدي و تجاوز و تبعيد و كشتار، آواره و در بدر شده اند به دست دشمنان دين و انسانيت افتاده است.

6- مرحوم علامه ي مجلسي اعلي الله مقامه در كتاب «بحارالانوار» از غيبت نعماني از صالح بن سهل از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت: در معناي آيه شريفه «سأل سائل بعذاب واقع» (1) فرمود: تأويل اين آيه در آينده است. و آن عذابي است كه در «ثويه» واقع مي شود- يعني- آتشي كه كناسه ي بني اسد سر مي كشد و از قبيله ثقيف نيز مي گذرد و هيچ جايگاه ستمي بر آل محمد صلي الله عليه و آله نمي ماند مگر آنكه آنرا مي سوزاند، و اين آتش، پيش از قيام قائم آل محمد صلي الله عليه و آله خواهد بود. (2) .

7- مرحوم سيد بن طاووس در كتاب «فلاح السائل» در حديثي از حضرت امام جعفرصادق عليه السلام درباره ي برخي از علائم ظهور حضرت مهدي- عجل الله تعالي فرجه- چنين روايت كرده است:

«عباد بن محمد مدايني گفت: بر حضرت ابي عبدالله (امام جعفرصادق عليه السلام) در مدينه وارد شدم و اين در وقتي بود كه حضرت از نماز واجب ظهور خود فارغ شده بود و دستهاي خود را بسوي آسمان بالا برده و مي فرمود: اي شنونده ي تمام صداها، اي گردآورنده، اي خدائي كه هر صاحب روحي را بعد از مرگ زنده مي كني، اي برانگيزاننده... تا آخر دعا: كه فرمود: پروردگارا بحقي كه تو بر بهترين بندگان از آفريدگانت داري و بحق آن كساني كه حق ايشان را بر خود لازم و واجب دانسته اي از تو مي خواهم كه بر محمد صلي الله عليه و آله و اهل بيتش رحمت فرستي و در همين ساعت بر من منت گذاري و مرا از آتش سوزان جهنم برهاني و حاجت وليت و پسر پيغمبرت آن شخصيتي كه با اجازه ي تو

ص: 225

(مردم را) بسوي تو مي خواند، روا سازي. پروردگارا او را بوسيله ي نصرتت تأييد فرما و بنده ي خودت را ياري فرما و يارانش را قوت و شوكت عنايت بفرما و آنان را شكيبا گردان (وَافْتَحْ لَهُمْ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطانا نَصیرا، وَعَجِّلْ فَرَجَهُ، وَاَمْکِنْهُ مِنْ اَعْدائِکَ وَاَعْداءِ رَسُولِکَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ).راوي گفت عرض كردم يا بن رسول الله آيا براي خودتان دعا نمي كرديد؟! فرمود: براي نور آل محمد صلي الله عليه و آله و آخرينشان و كسي كه بعدا خواهد آمد، و آن انتقام گيرنده اي كه بفرمان خدا از دشمنان آل محمد صلي الله عليه و آله انتقام مي گيرد، دعا مي كردم.

عرض كردم: يا بن رسول الله خدا مرا به فدايت گرداند در چه زماني خواهد آمد فرمود: هرگاه كسي كه صاحب فرمان و آفرينش هستي است بخواهد، او مي آيد عرض كردم: آيا براي ظهور و قيام حضرتش علامت و نشانه اي هست؟ فرمود: آري، علامات زيادي است. عرض كردم: مثلا مانند چي؟ فرمود. خروج پرچمي از مشرق و خروج پرچمي از مغرب و فتنه اي كه اهل بغداد را فرا گيرد، و مردي از فرزندان عمويم جناب «زيد بن علي الحسين عليهماالسلام) در سرزمين «يمن» قيام كند و پرده ي خانه ي كعبه بغارت برود. (1) .

در اين حديث شريف چنانكه ملاحظه مي فرمائيد امام صادق عليه السلام به پنج علامت از علامتهاي ظهور حضرت مهدي عليه السلام كه از نشانه هاي بسيار نزديك ظهور مبارك آن حضرت است خبر داده است.

اول- اينكه حضرت به خروج پرچمي كه از مشرق زمين كه از طرف شرق پيدا مي شود خبر داده است حال، آيا اين پرچم مربوط به قيام ايرانيان و حركت انقلابي تشيع در ايران است يا جاي ديگر و كشوري ديگر از كشورهاي شرقي هيچكدام از آنها معلوم نيست.

دوم- اينكه حضرت به خروج پرچمي از «مغرب» كه از طرف غرب پيدا مي شود خبر داده است، حال آيا اين پرچم مربوط به آمريكا و يا پرچم دولت ديگري از دولتهاي غربي است، باز هم معلوم نيست.

اين دو پرچم به كجا مي روند و بسوي چه كشوري رو مي آورند و در چه سرزميني

ص: 226

رحل اقامت مي افكنند و چه مقصودي دارند باز هم مشخص نيست ولي بقرينه ي (وَ فِتْنَهٌ تُظِلُّ اَهْلَ الزَّوْرَاءِ) كه حضرت فرموده است: و فتنه اي كه بر اهل بغداد سايه افكند، معلوم مي شود كه برخورد اين دو پرچم (كه يكي از شرق و ديگري از غرب نمايان مي شود) در بغداد است، و حكام خودكامه بغداد، و سردمداران كفر جهاني در بغداد پيوسته با يكديگر در ارتباط، و حاكمان اين سرزمين لعنت شده، آتش افروز جنگ مي باشند و غربيها مؤيد و پشتيبان حاكمان زور در «زوراء» يعني: بغداد هستند و آنان را بر ادامه ي جنگ تحريص و ترغيب مي نمايند و مال و سلاح و وسائل جنگي مدرن در اختيارشان قرار مي دهند و به همين لحاظ است كه حضرت بلافاصله پس از ذكر خروج پرچمي از شرق و پرچمي از غرب فرموده است (و فتنة تظل اهل الزوراء) و اين فتنه «زوراء» علامت سوم است. (1) .

چهارم - اينكه حضرت فرموده است (و مردي از فرزندان عمويم «زيد» در سرزمين «يمن» قيام كند، و ظاهرا مراد از او همان «يماني» مشهور باشد كه ملقب به منصور است). زيرا بطوري كه از برخي روايات استفاده مي شود او از «يمن» قيام مي كند و به حجاز مي آيد و با ارتش حجاز مي جنگد كه اين هم علامت چهارم است. و پوشش خانه ي كعبه را به غارت مي برد، همان پرده اي كه خانه ي كعبه را مي پوشاند و در هر سالي يكبار در ايام حج آنرا تعويض مي كنند، و اين هم پنجمين علامت است.

8- در حديث بسيار مفصلي كه «مفضل بن عمر» درباره ي وقايع آخرالزمان و زمان قيام حضرت مهدي عليه السلام و مطالب ديگري از امام صادق عليه السلام روايت كرده است درباره ي (بغداد) و حاكمان زور در (زوراء) و فسق و فجور و سركشي آن فرمانروايان ستمكار، و علت ويراني و خرابي اين سرزمين شوم، چنين آمده است:

«مفضل گفت: حضور امام ششم عرض كردم: اي آقاي من در آن وقت «دارالفاسقين» چگونه است و چه وضعي دارد؟ فرمود: مشمول لعنت و خشم و غضب خداوند است، فتنه ها و آشوبها آنرا ويران مي سازد و بكلي متروكش مي نمايد«فَالْوَیْلُ لَهَا وَ لِمَنْ بِهَا کُلُّ الْوَیْلِ مِنَ الرَّایَاتِ الصُّفْرِ وَ رَایَاتِ الْمَغْرِبِ ، وَ مَنْ

ص: 227

یَجْلِبُ الْجَزِیرَهَ ، وَ مِنَ الرَّایَاتِ الَّتِی تَسِیرُ إِلَیْهَا مِنْ کُلِّ قَرِیبٍ أَوْ بَعِیدٍ.».

اي واي بر بغداد و بر مردمي كه در آنجا سكني مي گزينند از پرچمهاي زرد و پرچم هايي كه از مغرب مي آيند و آن كسي كه جزيره (عراق) را به آشوب مي كشد و از پرچمهايي كه از دور و نزديك به آنجا رو مي آورد كه تمام بدبختيها و گرفتاريها و ويرانيها بوسيله ي آنهاست.

به خداي بزرگ سوگند كه هر گونه عذاب و بلائي كه بر امتهاي متمرد و سركش گذشته از اول خلقت تا پايان روزگار رسيده است بر بغداد فرود مي آيد.

عذابهائي به بغداد خواهد رسيد كه هيچ چشمي آنرا نديده و هيچ گوشي آنرا نشنيده است و طوفان شمشير آنها را درو خواهد نمود، پس واي بر كسي كه در آنجا سكني گزيند زيرا كسي كه در آنجا باقي بماند بخاطر شقاوتمندي اوست و كسي كه از آنجا خارج شود، و از بغداد بيرون رود، در پرتو رحمت خداوند بسر خواهد برد.

به خدا قسم كه كار بغداد، در دنيا به جائي رسد كه بگويند زندگي حقيقي دنيا همين است و دنيايي غير از آن نيست و خانه ها و كاخهاي آن بهشت است و دختران آن (در زيبائي) مثل حورالعين است و جوانان آن مثل جوانان بهشت است و چنين پندارند كه خداوند رزق و روزي بندگانش را تنها به بغداد ارزاني داشته است.و روزي برسد كه فرمانرواياني دروغگو و افترا پرداز كه به خدا و رسول خدا دروغ مي بندند و به غير كتاب خدا فرمان مي دهند در آن ظاهر شوند، و همچنين شهادت دروغ و شرابخواري و زناكاري و خوردن مال حرام و خونريزي چنان در بغداد شايع شود و روز بروز گسترش يابد تا جائي كه فجايع تمام دنيا بپاي آن نرسد. سپس خداوند همين بغداد را بوسيله ي آن فتنه ها و آشوبها و همان پرچمها چنان ويران كند كه وقتي رهگذري از آنجا بگذرد بگويد: آري «زوراء» (بغداد) در اينجا بوده است. (1) .

مرحوم كليني در «روضه ي كافي» از معاوية بن وهب روايت كرده است كه يك وقتي امام صادق عليه السلام به شعر (ابن عقبه) مثل آورد كه گفته است:

وَتُنحَرُ بِالزَّورَاءِ مِنْهُم لَدَى الضُّحى*** ثَمانُونَ أَلفاً مِثلَ مَا يُنحَرُ البُدنِ

و در هنگام ظهر در «زوراء» هشتاد هزار تن از آنها چون شتر قرباني مي شوند و در روايت ديگري بجاي كلمه «البدن» «البزل» (كه به معناي شتر قوي است) آمده است.

«ثُمَّ قَالَ لِي تَعْرِفُ الزَّوْرَاءَ

قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَقُولُونَ إِنَّهَا بَغْدَادُ

قَالَ لَا ثُمَّ قَالَ علیهالسلام دَخَلْتَ الرَّيَّ

قُلْتُ نَعَمْ

قَالَ رَأَيْتَ الْجَبَلَ الْأَسْوَدَ عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ تِلْكَ الزَّوْرَاءُ يُقْتَلُ فِيهَا ثَمَانُونَ أَلْفاً مِنْهُمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ كُلُّهُمْ يَصْلُحُ لِلْخِلَافَةِ

قُلْتُ وَ مَنْ يَقْتُلُهُمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ؟

قَالَ يَقْتُلُهُمْ أَوْلَادُ الْعَجَمِ».

سپس به من فرمود: زوراء را مي شناسي؟ مي گويد: من عرض كردم: فدايت شوم! مي گويند: زوراء همان بغداد است، فرمود: نه، سپس فرمود: آيا به «ري» رفته اي عرض كردم: آري، فرمود: آن كوه سياه را كه در طرف راست جاده قرار دارد ديده اي؟ همان زوراء است كه هشتاد هزار نفر از ايشان كه هشتاد نفرشان از فرزندان فلان هستند و همگي آنها شايسته ي خلافت مي باشند در آنجا كشته مي شوند، عرض كردم: من به فدايت گردم چه كسي آنها را مي كشد؟فرمود: (يقتلهم اولادالعجم): فرزندان عجم آنان را مي كشند. (1) .

هم چنين در كتاب «مجمع البحرين» در ماده ي (زور) حديث مذكور را به همين صورت نقل كرده و گفته است:

ص: 229

«وَ الزَّورَاءُ في شِعرِ ابنِ عقبه - هُوَ جَبَلٌ بِالرَّى، يُقتَلُ مِنْهُم، ثَمانُونَ أَلفاً مِنهُم ثَمانُونَ رَجُلاً مِن وَلَدِ فُلانَ كُلُّهُم يَصلَحُ لِلخِلافَةِ يَقتُلُهُم أولادُ العَجَم -كَذَا مَروِيٌّ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام وَ رُبَمَا كَانَ ذَلِكَ فِي دَولَةِ القَائِمِ علیه السلام»

.«زوراء» در شعر ابن عقبه، نام كوه «ري» است كه در آن هشتاد هزار نفر از فرزندان فلان كه همگي شايستگي خلافت و رهبري دارند، كشته مي شوند (و اولاد عجم) آنها را مي كشند اين چنين از امام صادق عليه السلام روايت شده و شايد اين جريان در زمان حضرت قائم عليه السلام اتفاق بيفتد.و همچنين در كتاب «غيبت نعماني» در روايتي از كعب الاحبار نقل كرده است كه:حضرت قائم عليه السلام از نسل علي عليه السلام است و غيبتي مانند غيبت يوسف و رجعتي مانند رجعت عيسي بن مريم دارد.

(ثُمَّ یَظْهَرُ بَعْدَ غَیْبَتِهِ مَعَ طُلُوعِ اَلنَّجْمِ اَلْآخِرِ وَ خَرَابِ اَلزَّوْرَاءِ وَ هِیَ اَلرَّیُّ وَ خَسْفِ اَلْمُزَوَّرَهِ وَ هِیَ بَغْدَادُ وَ خُرُوجِ اَلسُّفْیَانِیِّ وَ حَرْبِ وَلَدِ اَلْعَبَّاسِ مَعَ فِتْیَانِ أَرْمَنِیَّهَ وَ آذَرْبِیجَانَ).

سپس بعد از آنكه مدتي غايب شده باشد ظاهر مي شود در وقتي كه ستاره ي سرخ طلوع كرده و زوراء، كه شهر ري مي باشد ويران شده و مزوره كه بغداد است فرو رفته، و سفياني خروج نموده، و ميان فرزندان عباس، و جوانان ارمنيه و آذربايجان، جنگ درگرفته باشد). (1) .

از اين احاديث، فهميده مي شود كه: زوراء نام «ري» و مراد (تهران) امروز است، ولي بر اساس روايت ديگري كه از مرحوم علامه مجلسي اعلي الله مقامه درباره ي نام تهران از امام صادق عليه السلام نقل شده و هم تحقيقي كه آن مرحوم در كتاب «مرآت العقول» پيرامون كلمه ي زوراء بعمل آورده است بطور قطع مي توان گفت: كه زوراء نام بغداد است نه نام تهران.

ممكن است زوراء در حديث، نام جائي در ري يعني نام منطقه اي در تهران باشد و ممكن است نام بغداد جديد باشد و امام عليه السلام بغداد قديم را نفي فرموده باشد. و اما اينكه فرموده است زوراء بغداد نيست، شايد در آنجا منطقه اي وجود داشته كه نامش «ري» بوده است، و اين جريان كشته شدن هشتاد هزار نفر، اشاره به آن جنگي باشد كه در زمان مأمون عباسي در بغداد اتفاق افتاد و گروه زيادي از بني العباس در آن جنگ كشته شدند.و اما اگر زوراء نام منطقه اي در تهران باشد، پس ممكن است اين حديث اشاره به حادثه اي باشد كه در زمان قيام حضرت قائم عليه السلام يا در نزديكيهاي ظهور آن حضرت روي خواهد داد، و البته دور نيست، كه ابن عقبه: اين جريان را از معصوم عليه السلام قبلا شنيده و بعد آنرا بصورت شعر در آورده باشد. (1) .

اينكه از جاهاي ديگري نيز با نام زوراء سخن رفته بود در عين حال به هيچ وجه به اينكه «ري»، و يا «تهران» را هم «زوراء» مي گويند كوچكترين اشاره اي نشده بود.اينك براي اينكه اين مطلب به خوبي روشن شود آنچه را كه «علامه ي دهخدا» پيرامون كلمه ي «زوراء» در كتاب لغتنامه آورده است به عنوان شاهد در اينجا مي آوريم.

وَقَبَرُهُ بِجَانِبِ «الزَّورَاءِ» ***مِن أَرضِ بَغداد بِلا مِ_زاء

وَ مَولِدُ الجَوادِ بَعد المائة ***لِخامِس التسعينَ فِي الرِّوَايَة

ميلاده بأفضل البقاع*** مَدينَةُ الرَّسُولِ خَيرُ دَاع

وَ القَبضُ عِشرينَ وَ مَاتَتَينِ ***وَالقَبرُ فِي «الزَّورَاءِ بِغَيرِ مَينِ (1) .

و اشعاري كه مرحوم شيخ بهاء -عليه الرحمه- در مدح و منقبت دو امام معصوم حضرت موسي بن جعفر و امام محمد جواد (صلوات الله عليهما و علي آبائهما الطاهرين) سروده، و خطاب به كسي كه اراده سفر به بغداد دارد نموده چنين است:

اَلایا قاصِدَ الزَّوْراءِ عَرِّجْ ***عَلَی الْغَرْبِیِّ مِنْ تِلْکَ الْمَغانی

وَ نَعْلَیْکَ اخْلَعَنْ وَاْسجُدْ خُضوُعا***اِذا لاحَتْ لَدَیْکَ الْقُبَّتانِ

فَتَحْتَهُما لَعَمْرُکَ نارُ مُوسی***وَ نوُرُ مُحَمَّدٍ مُتَقارِنانِ(2) .از اين اشعار به خوبي معلوم مي شود كه بدون شك «زوراء» نام بغداد است و بيشتر از اين هم نياز به دليل ندارد.

درباره ي (بني العباس) بكار مي برده اند، و در اين باره شواهدي بسياري از روايات در دست است كه براي نمونه خواننده ي گرامي مي تواند به بخش اول كتاب به قسمتي از رواياتي كه ما درباره ي اختلاف بني عباس و انقراض دولت آنها آورده ايم مراجعه نمايد.

و تعبير دوم اينكه: حضرت فرموده است: (يقتلهم اولاد العجم) يعني: اين هشتاد هزار نفر كه كشته مي شوند و در ميان آنها هشتاد نفر از فرزندان فلان مي باشد، (اولاد عجم) آنها را مي كشند، و لفظ عجم گرچه در لغت عرب لفظ عامي است كه شامل ايراني و غيرايراني مي شود ولي بقرينه ي لفظ (ري) و زوراء معلوم مي شود كه كشنده ي اين هشتاد هزار نفر، ايرانيان مي باشند.

عليهذا، با توجه به دو تعبيري كه امام صادق عليه السلام در مورد «ري» و «زوراء» در حديث معاويه بن وهب بكار برده اند چنين استنباط مي شود كه: اگر همانطوري كه مرحوم علامه مجلسي عليه الرحمه فرموده است، حادثه ي مزبور از وقايع گذشته و و جنگ مأمون عباسي با مخالفين خود در بغداد نباشد، دور نيست كه اين جريان، اشاره به جنگ عراق عليه ايران بوده، و اين عده از سربازان و فرماندهان بلند پايه ي ارتش عراق، بر اثر تجاوز عراق به ايران بدست تواناي رزمندگان ايراني در خاك ايران كشته شوند.

بنابراين نتيجه اي كه از مجموع گفتار فوق بدست مي آيد اين است كه:

گرچه احتمال مي رود كه زوراء نام شهر ري، يعني: نام تهران باشد ولي احتمال بغداد هم دارد، و البته احتمال اينكه نام بغداد باشد صد در صد و احتمال اينكه نام ري باشد يك درصد است زيرا:

اولا- همانگونه كه اشاره كرديم اكثر قريب به اتفاق روايات صراحت دارند كه (مدينة الزوراء) همان بغداد است؟

و ثانيا؛- روايت ديگري در رابطه با نام تهران در دست است كه مشكل را حل مي كند و تنافي بين دو حديث مذكور و ساير احاديث را از بين مي برد و از آن فهميده مي شود كه نام تهران «دارالزوراء» است نه زوراء تنها.

مي شود كه مقصود از (دارالفاسقين) و زوراء در حديث مفضل همان بغداد و تهران (دارالزوراء) است به حسب روايتي كه مرحوم علامه ي مجلسي اعلي الله مقامه از مفضل بن عمر نقل كرده چنين است:

قَالَ المُفضَّل، قَالَ بي جَعْفَرُ بنُ مُحَمَّد يَا مُفَضَّل ! أَتَدرِى أَيمَا وَقَعَت دَارُ :

الزوراء

قُلتُ: اللهُ وَ حُجَّتُهُ أَعلَم،

فَقَالَ: إِعْلَم يَا مُفَضَّل إِنَّ فِي حَوَالي الرَّى جَبَلْ أَسوَدٌ تُبنى فى ذَيلِهِ بَلدَةٌ تُسَ_ بِالطَّهران، وَ هِيَ دَارُ الزَّورَاء» اللَّتى تَكُونُ قُصُورُهَا كَقُصُورِ الجَنَّةِ وَ نِسوَانُها كَحُورِ العين و أعلم يا مُفَضَّل ، إِنَّهُنَّ يَتَلَبِّسنَ بِلِبَاسِ الكُفَّارِ وَ يَتَزَيَّنَّ بِزِيٍّ الْجَبَابِرَةِ وَيَركَبْنَ السُّرُوجَ وَ لَا يَتَمَكَّنَّ لِأَزْوَاجِهَنَّ وَلاتَني مَكاسِبُ الأزواج لَهُنَّ فَيَطلُبْنَ الطَّلاق مِنهُم فَيَكتَفِي الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ تَشَبَّةَ الرِّجَالُ بِالنِّسَاءِ وَالنِّسَاءُ بِالرِّجَالِ، فَإِنَّكَ إِن تُرِدْ حفظ دينِكَ فَلا تَسكُن في هَذِهِ البَلَدَةِ وَلا تَتَّخِذها مَسكَناً لأَنَّها مَحَلُّ الفِتْنَةِ وَ فِرَّ مِنها إِلى قُلَلِ الجِبَالِ وَ مِن الجُحْرِ إِلَى الْجُحْرِ كَالتَّعْلَبِ بِأَسْبَالِهِ (1) .مفضل گفت: كه حضرت امام جعفرصادق عليه السلام به من فرمود: اي مفضل آيا ميداني كه دارالزوراء، در كجا واقع شده است؟ من عرض كردم: خدا و حجت او بهتر مي دانند، فرمود: اي مفضل بدان، كه در حوالي ري كوه سياهي است كه در پايين آن كوه شهري بنا مي شود كه آن را «تهران» مي نامند، و آن «دارالزوراء» است، و آن شهري است كه ساختمانها و كاخهايشان مانند قصرهاي بهشت است و زنانش (در زيبائي) مانند حوالعين اند آن زنها لباس كفار در بر مي كنند و با پوشش كفار خود را مي آرايند و بر «زين» سوار مي شوند و براي شوهرانشان تمكين نمي كنند. و دستمزد كار و كاسبي و درآمد شوهرانشان (در خرج و برجي كه دارند) كفاف آنها را نمي دهد و بدين لحاظ از شوهران خود درخواست طلاق مي كنند (و بزور از آنها طلاق مي گيرند) و مردان از مردان ارضا مي شوند و زنان از زنان، و مردان

ص: 235

خود را شبيه زنان مي سازند و زنان شبيه مردان، و اگر مي خواهي دين خود را محفوظ نگه داري، آنجا را براي محل سكونت انتخاب نكن زيرا كه آنجا محل فتنه است و همچون روباهي كه براي حفظ و نگهداري فرزندان خود پيوسته از اين سوراخ به آن سوراخ مي رود به قله كوهها گريزان باش.مطابق مضمون اين حديث كه تهران «دار الزوراء» است، اديب دانشمند، مرحوم «فرهاد ميرزا» متوفاي سال 1305 هجري قمري، كه از مفاخر مردان سياسي و فضلاي تاريخ دوره ناصري است اشعاري درباره ي تهران سروده است كه چون مناسب مقام است آن را در اينجا نقل مي كنيم:

زنهايشان حجاب عفت را دريده، و از فراواني آنها بازار و كاروانسراها تنگ شده است.

آنها به شوهران خود كه براي آنان عقد بسته شده اند اكتفا نمي كنند.

مثل اينكه اصلا قرآن آنها را از عمل زشت باز نداشته است.

اهل مدارس جديد در اين شهر همگي از راه راست منحرف گرديده و به دو دسته تقسيم شده اند.

يك دسته از آنها افكار فلسفه را تحصيل مي كنند، و دسته ي ديگر براي فراگيري لغت و زبان كفر تشنه اند.

شاهد صادق گوينده ي اين اشعار كارهاي ايشان است، و شاهد ديگر آيات و اخباري است كه به ما رسيده است.

در اينجا اين نكته را نيز اضافه مي كنيم كه در كتاب «معجم البلدان» در ماده ي زوراء چنين آمده است كه «زوراء» شهري است كه آنرا ابي جعفر منصور (منصور دوانيقي) بنا نهاد و آن در قسمت غربي (بغداد) است، و از اين گفتار چنين برمي آيد كه زوراء نام بغداد قديم است.

و خطبه ي لؤلؤه اميرالمؤمنين عليه السلام نيز كه آن حضرت آن را در وصف بغداد و پادشاهان بني عباس و برخي از علائم ظهور، ايراد نموده و ما تمام آن خطبه را در (حديث دوم) ضمن روايات اميرمؤمنان عليه السلام درباره ي مشرق آورده ايم صراحت كامل دارد بر اينكه «زورا» نام بغداد است.

و البته روايات ديگري هم وجود دارد كه ما به لحاظ اختصار از آنها صرف نظر مي كنيم، و بنابراين جاي شك نيست كه «دارالفاسقين» و «زوراء» همان بغداد، و تهران «دارالزوراء» مي باشد.

و اما حديثي كه صاحب «غيبت نعماني» از كعب الاحبار روايت نموده و در آن آمده است كه: (حضرت قائم عليه السلام) وقتي ظاهر مي شود كه ستاره ي سرخ، و يا ستاره ي ديگري، طلوع نموده و زوراء كه شهر «ري» است ويران شده، و (مزوره) كه بغداد است خسف شده باشد)، ظاهرش اين است كه: تفسير زوراء به شهر ري و مزوره به بغداد، از خود مؤلف غيبت نعماني است ولي چون در متن حديث گنجانده شده، از اين لحاظ چنين

ص: 237

وانمود شده است كه اين تفسير از معصوم عليه السلام است.

به هر حال: آنچه از روايات صريح و روشن و قطعي متواتر و هم چنين نوشته هاي محققان و پژوهشگران و جغرافي دانان، و آثار بزرگان شيعه استفاده مي شود اين است كه: زوراء نام بغداد است.

و آنچه از روايت كعب الاحبار و معاوية بن وهب استفاده مي شود اين است كه: زوراء، نام شهر ري و نام تهران است.

و آنچه از مجموع روايات استفاده مي شود اين است كه: ممكن است «زوراء» هم نام بغداد باشد و هم نام تهران.

و آنچه از روايت «مفضل» و اشعار مرحوم فرهاد ميرزا استفاده مي شود اين است كه: تهران «دارالزوراء» است.

و در هر صورت اختيار و انتخاب اين دو نام، مربوط به فهم و درك خواننده از احاديث است. و لذا ما از آن همه روايات صريح، قطعي و روشن، و گفته هاي مورخان و محققان و پژوهشگران و جغرافي دانان و آثار بزرگان مي گذريم، و قضاوت را به خود خواننده واگذار مي نمائيم. چه آنكه همه ي گفتنيها را گفتيم را و آنچه را كه بايد نوشت، نوشتيم، تا وجدانهاي پاك و عقلهاي سالم چه قضاوت كنند.

اينك به اصل بحث باز مي گرديم و حوادث مربوط به عراق را از نظر روايات دنبال مي كنيم.

9- مرحوم شيخ مفيد، در كتاب «ارشاد» در حديثي از امام صادق عليه السلام چنين روايت كرده است كه، منذر جوزي گفت از حضرت صادق عليه السلام شنيدم كه آن حضرت مي فرمود:مردم پيش از قيام (قائم آل محمد صلي الله عليه و آله) به سبب معصيتهايي كه از آنان سر مي زند بوسيله ي چند چيز زجر مي كشند، بوسيله ي آتشي كه در آسمان ظاهر شود، و سرخي مخصوصي كه صفحه ي آسمان را فراگيرد، و خسفي كه در بغداد روي دهد، و خسفي كه در شهر بصره واقع شود، و خونهائي كه در آن شهر بر زمين بريزد، و خانه هاي آن خراب گردد، و مردمش نابود گردند، و ترس و خوفي كه سراسر عراق و مردم آن سامان را فراگيرد بطوري كه هيچ گونه قرار و آرام نداشته باشند. (1) .

ص: 238

10- در روايت ديگري كه مرحوم سيد بن طاووس در كتاب «فلاح السائل» در زمينه ي بعضي از علائم نزديك به ظهور حضرت صاحب الامر- عجل الله تعالي فرجه - از حضرت موسي بن جعفر عليهم السلام روايت نموده چنين آمده است:

يحيي بن فضل نوفلي گفت: بر حضرت «ابوالحسن امام موسي بن جعفر عليه السلام» در بغداد وارد شدم و اين در موقعي بود كه حضرت تازه از خواندن نماز عصر فارغ شده و دستهاي مبارك را به طرف آسمان بالا برده بود و شنيدم كه حضرتش در دعاي خود مي فرمو د: (أنت الله لا اله الا أنت، الاول و الاخر و الظاهر و الباطن) تا آخر دعا كه فرمود: بار خدايا از تو مي خواهم كه بر محمد صلي الله عليه و آله و سلم و آلش رحمت فرستي و در ظهور و فرج آن منتقمي كه براي تو از دشمنانت انتقام مي گيرد تعجيل فرمائي و آنچه را كه به او وعده فرموده اي به آن جامه ي عمل بپوشاني يا ذالجلال و الاكرام. عرض كردم يا بن رسول الله براي چه كساني دعا مي فرموديد؟ فرمود: براي آن مهدي موعودي كه از آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم است (و جهان در انتظار اوست) دعا مي كردم. آنگاه پاره اي از اوصاف و خصوصيات روحي او را برشمرد و شمايل نيك آن حضرت را از زردي رنگ چهره و شب زنده داري و ركوع و سجودش بيان فرمود. سپس من عرض كردم يا بن رسول الله زمان قيام حضرتش چه وقت خواهد بود؟ فرمود:

« إِذَا رَأَيْتَ الْعَسَاكِرَ بِالْأَنْبَارِ عَلَى شَاطِئِ الْفُرَاتِ وَالصَّرَاةِ وَدِجْلَةَ وَهَدْمَ قَنْطَرَةِ الْكُوفَةِ وَإِحْرَاقَ بَعْضِ بُيُوتَاتِ الْكُوفَةِ فَإِذَا رَأَيْتَ ذَلِكَ فَإِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ لَا غَالِبَ لِأَمْرِ اللَّهِ وَلَا مُعَقِّبَ لِحُكْمِه.». (1) .هرگاه لشكريان فراواني را در شهر «انبار» در كنار شط فرات و «صراة» و «دجله» مشاهده كردي، و ديدي كه (جسر) و پل روي شط كوفه منهدم گرديد، و برخي از خانه هاي اهل كوفه سوخت در آن موقع زمان خروج حضرت قائم عليه السلام فرا رسيده است، پس زماني كه اين علامتها را ديدي آنچه را كه خدا بخواهد انجام خواهد داد و فرمان خداوند مغلوب شدني و تأخيرپذير نيست. «لا غالب لامرالله و لا معقب لحكمه».

ص: 239

توضيح:

عساكر، در لغت عرب جمع «عسكر» و به معناي سپاه و لشكر است و به گروهي اطلاق مي شود كه هم سواره و هم پياده باشند، و روي اين بيان، چون كلمه ي عساكر جمع است، شامل سپاه و ارتش و هر نوع جنگجوي رزمنده و لشكر و سپاهي كه آمادگي رزمي داشته باشند، مي شود.

و «انبار» شهري است كه در كنار فرات در سمت غربي (بغداد) واقع شده و فاصله ي بين اين شهر تا بغداد ده فرسخ است. شهر انبار، سابقا جزء خاك ايران و از جمله شهرهاي مرزي بوده و ايرانيان زمان قديم به آن (فيروز شاپور) مي گفتند، اما امروز جزء خاك عراق، و در قلب اين كشور قرار گرفته و يكي از استانهاي عراق محسوب مي شود.

نام قبلي شهر انبار «رمادي» بوده است كه در اين سالهاي اخير آنرا به همان نام قديميش انبار ناميده اند و امام عليه السلام هم از اين شهر به همان نام انبار و نام فعلي آن ياد فرموده است كه اين خود يكي از نمونه هاي بارز معجزات و كرامات اولياء خداست.

بطور خلاصه، شهر «انبار» در واقع همان شهري است كه در نزديكيهاي آن جريان جنگ «قرقيسيا» بين ارتش عراق و لشكريان سفياني كه از «سوريه» بطرف عراق مي آيند واقع مي شود و در آن جنگ صد هزار نفر از دو طرف كشته مي شوند.

در اين زمينه در ضمن يك حديث مفصلي از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: (سفياني پس از آنكه دو رقيب خود را بنام ابقع و اصهب، شكست داد و آنها را با پيروانشان تار و مار كرد هيچ همتي ندارد مگر آن كه بسوي عراق برود، او براي گرفتن «عراق» لشكريان خود را از جائي بنام «قرقيسيا». (1) عبور مي دهد و در آنجا با ارتش عراق مي جنگند و در اين جنگ صد هزار نفر از جباران بقتل مي رسند). (2) .

بنابراين دور نيست كه مقصود از لشكرياني كه در شهر انبار اجتماع مي كنند لشكريان سفياني، و ارتش عراق باشد.

و اما دجله و فرات نام دو رود معروف عراق است كه: دجله (بطول 2352 كيلومتر) و

ص: 240

فرات (بطول 2436 كيلومتر) است و هر دو از تركيه سرچشمه مي گيرند و سپس وارد عراق مي شوند و در جنوب بغداد در 185 كيلومتري ساحل (خليج فارس) بهم مي پيوندند و منطقه اي بنام (القرنه) شطالعرب، (يعني: اروند رود) را تشكيل مي دهند.گرچه نام دجله در حديث آمده است و دجله از بالاتر از موصل، تا بصره امتداد دارد، اما به قرينه ي شهر انبار مسلما مقصود و منظور حديث از اجتماع عساكر در انبار، همان لشكر سفياني است.

و بنابراين ممكن است لشكريان سفياني بسوي شهر انبار حركت كرده و از آنجا بطرف رود دجله و از آنجا بسوي بغداد يورش برند.

و اما (صراة) دو معنا دارد، يكي از معاني آن بطوريكه قبلا هم گفتيم نام نهري در يك فرسخي (بغداد) است كه پس از آبياري نمودن باغستانهاي بسياري در نتيجه زيادي آب آن به دجله مي ريزد كه ظاهرا منظور حديث از صراة، نام اين نهر نيست.

و معناي ديگر آن عبارت از آب راكدي است كه مدتي در يك جا بماند و مدت آن طولاني شود بطوري كه بوي آن تغيير كند كه در اصطلاحح عرف امروز به آن «مرداب» و يا «باتلاق» مي گويند، كه ظاهرا منظور از صراة همين باطلاقها و مردابها است.

وخلاصه ي مطلب درباره ي اين باطلاقها اين است كه: در جنوب شرقي عراق باطلاق بزرگي بنام (هورالهامار) و در شمال اين باطلاق، دو باتلاق ديگر يكي بنام «هورسانيا» و ديگري بنام «هوردالماج» وجود دارد كه مي توان گفت: منظور از صراة، در حديث مذكور همين باتلاقهاي جنوبي شرقي عراق است.

و ظاهرا منظور از عساكري كه در اين قسمت از خاك عراق اجتماع مي كنند، عساكر سيد حسني و لشكريان هاشمي خراساني مشهور است چه آنكه، بطوريكه در آينده به تفصيل در اين باره سخن خواهيم گفت، هدف لشكريان سيد حسني و يا خراساني ورود به خاك عراق و تعقيب دشمن و دور ساختن لشكريان سفياني، از كشور و بيرون راندن آنها از شهرهايشان است، و البته در اين زمينه رواياتي وجود دارد كه در جاي خود خواهد آمد.

به هر حال: آنچه از ظاهر حديث مذكور فهميده مي شود اين است كه: تمام جريانات و علائمي كه در حديث مزبور آمده است همگي در رابطه با حوادث سخت و خورد

ص: 241

كننده اي است كه در عراق روي مي دهد و بيش از اين هم نيازي به توضيح نيست. (1) .

11- مرحوم علامه مجلسي -رحمه الله- در كتاب «بحارالانوار» از كتاب «قرب الاسناد» حديثي را در باب (امتحان شيعيان در زمان غيبت) از احمد بن ابي نصر بزنطي از حضرت ثامن الحج امام علي بن موسي الرضا عليهماالسلام چنين آورده است كه: بزنطي گفت: از حضرت ابوالحسن علي بن موسي الرضا عليهماالسلام درباره ي مسئله اي در موضوع خواب سؤال نمودم، حضرت از جواب دادن خودداري نمود و پرسشم را پاسخ نداد، سپس فرمود: اگر ما آنچه را كه شما مي خواهيد به شما بدهيم و يا به شما بگوئيم برايتان خوب نيست و به شما زيان مي رسد.

آنگاه امام عليه السلام درباره ي حضرت صاحب الامر -عجل الله تعالي فرجه- به سخن پرداخت و فرمود:

(وَ أَنْتُمْ بِالْعِرَاقِ تَرَوْنَ أَعْمَالَ هَؤُلاَءِ اَلْفَرَاعِنَهِ وَ مَا أُمْهِلَ لَهُمْ فَعَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اَللَّهِ وَ لاَ تَغُرَّنَّکُمُ اَلدُّنْیَا وَ لاَ تَغْتَرُّوا بِمَنْ أُمْهِلَ لَهُ فَکَأَنَّ اَلْأَمْرَ قَدْ وَصَلَ إِلَیْکُمْ.». (2) .در حاليكه شما در عراق اعمال (زشت و كردار ناپسند) اين فرعون ها و ستمكاران، و مهلتي كه خداوند به آنها داده است (از نزديك) مي بينيد، پس بايد تقوي را پيشه خود سازيد و به جانب خدا رو آوريد و دنيا شما را فريب ندهد، و همچنين فريب وضع كساني كه خداوند به آنها مهلت داده است (تا حجت خحود را بر آنها تمام كند و آنان نيز توجه خود را بطور كلي از خدا قطع كرده اند) نخوريد، كه چنان مي بينم كه حقيقت بشما رسيده، (و حضرت صاحب الامر - عجل الله تعالي فرجه-) ظهور فرموده است).

نتيجه بحث:

با توجه به نمونه هاي ياد شده و بررسي رواياتي كه از رسول گرامي اسلام درباره ي مشرق و حركت پرچم هاي سياه و قيام زمينه سازان حكومت جهاني مهدي عليهم السلام تا اينجا آورديم، جاي هيچگونه شك و ترديد براي هيچ انسان عاقل، و صاحب فكر و انديشه

ص: 242

سالم باقي نمي ماند كه مراد از (يقتل عند كنزكم) يا (يقتل عند كرتكم) حوادث مربوط به عراق، و مراد از مشرق سرزمين اسلامي ايران، و مقصود از جنبش پرچم هاي سياه حركت انقلابي تشيع، در سرزمين مقدس ايران اسلامي است.

اميرالمؤمنين عليه السلام در يكي از خطبه هايش فرمود: اي مردم پيش از آنكه من از ميان شما بروم هر چه مي خواهيد از من بپرسيد، زيرا در گنجينه ي سينه ي من علوم بسياري نهفته است، پس آنچه مي خواهيد از من بپرسيد پيش از آنكه مرا از دست بدهيد.

اي مردم: پيش از آنكه فتنه اي دامنه دار كه هر انسان بردباري در آن سرگردان مي ماند از شرق پديد آيد و آتشي در دنيا روشن شود و شراره ي آن بالا گيرد از من بپرسيد. بدانيد كه پديد آورنده ي آن فتنه و سرپرست، و مرشد و راهنماي آن، و اداره كنندگان آن، كه همگي ملعون و مشمول غضب خدا هستند و حتي آنهائي كه از اين فتنه دوري مي گزينند همگي در آتش آن بسوزند.

در آن موقع چه بسيار است بالا رونده اي كه دامن خود را بالا زده و بال خود را مي گشايد و مي گويد، واي بر جائي كه اين فتنه در آنجا داخل شود و يا در اطراف آن قرار گيرد، نه پناهگاهي مي يابند كه بدان پناهنده شوند و نه هم كسي هست كه بفريادشان برسد و به ايشان ترحم كند. چون مدتي بدين منوال گذشت شما مي گوييد او (يعني: امام زمان) مرده يا كشته شده است، و اگر هست پس كجاست و بكدام بيابان رفته است. در آن موقع منتظر فرج باشيد. قسم به خداوندي كه دانه را شكافت و آدميان را آفريد در آن عصر، (يعني: زمان حضرت قائم عليه السلام) فرمانروايان در ناز و نعمت و رفاه و شوكت بسر مي برند تا جائي كه مردي از دنيا نمي رود مگر اينكه هزار فرزند ذكور داشته باشد كه از هر بدعت و آفت و بلائي در امان باشند، و همگي به كتاب خدا (قرآن) و سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله عمل كنند، و همه ي آفتها و ترديدها از ميان برود و تمام ناراحتيها و گرفتاريها برطرف گردد.

اين خطبه: كه مسعدة بن صدقه از اميرمؤمنان عليه السلام روايت كرده است تا آنجا كه اين حقير با اطلاعات ناقص خود نسخه هاي بسياري از آن را در كتابها ديده ام الفاظ و عبارات آن در اكثر كتابها بصورت مختلفي نقل شده است.

در تفسير «نورالثقلين» ج 3 ص 139 حديث 82 كه اين خطبه را از تفسير عياشي نقل نموده بجاي جمله ي (قبل أن تبقر) كه در «بحار» آورده و معناي آن (فتنه وسيع و دامنه داري است كه هر انسان بردبار و شكيبايي در آن حيران مي ماند) جمله ي (قبل آن

ص: 244

تشعر) كه معناي آن (پاي خود را بردارد) مي باشد آمده و بجاي كلمه ي (دخله) كه معناي آن (واي بر جائي كه اين فتنه داخل شود) مي باشد كلمه ي (دجله) كه منظور از آن رود دجله است آورده است، كه در اين صورت معنا چنين مي شود:

از من بپرسيد پيش از آنكه فتنه اي از شرق پاي خود را بردارد كه مدير و مدبري ندارد، و آن از دجله و يا اطراف آن يعني از بغداد آغاز مي شود و تمام كساني كه آن فتنه را آغاز كرده اند و جنگ ناخواسته اي را شروع نموده اند، در نتيجه در آتش خود مي سوزاند، و سرانجام دود آن فتنه به چشم خودشان مي رود- و همگي كساني كه در آن شركت مي كنند، و «رهبر» آن فتنه را ياري مي دهند، و آتش اين فتنه را دامن مي زنند و او را در ادامه ي فتنه راهنمايي مي كنند، و سيل كمكهاي مادي و معنوي خود را بسوي بغداد سرازير مي نمايند، و خلاصه همه ي كساني كه به نحوي در اين فتنه دست دارند همگي از هستي ساقط مي شوند و از ميان مي روند و جز اندوه و حسرت و پشيماني براي آنان حاصلي ندارد. (1) .

اما در نسخه ي «بحار» ج 51 ص 57 حديث 48 كه بازهم اين خطبه را از تفسير عياشي نقل كرده است همانطور كه ملاحظه فرموديد (قبل أن تبقر) دارد كه معنايش چنين مي شود: (از من بپرسيد پيش از آنكه فتنه اي از شرق پديد آيد كه هر انسان شكيبايي از كثرت وسعت و شدت سختي آن حيران و سرگردان بماند).

مرحوم مجلسي - عليه الرحمه- پس از آنكه برخي از جملات آن را توضيح داده و معنا كرده است، فرموده است: (باقي اين خبر دست خورده بود و من همانگونه كه او را يافتم رها ساختم، و بهر حال گويا نسخه اي كه در دست ايشان بوده است اينگونه بوده است).اما در تفسير «برهان» ج 2 ص 408 حديث 8، بجاي (قبل ان تبقر قبل ان تشغر) و بجاي كلمه ي دخله دخلة (يعني: كسي كه در آن فتنه داخل شود) را نسخه بدل آورده است.

و اما ابن ابي الحديد معتزلي در شرح نهج البلاغه، جلد ششم صفحه ي 136 كه اين

ص: 245

خطبه را بطور خلاصه از مدائني نقل كرده چنين آورده است:

«وَ رَوَى المَدَائِنِي قَالَ: خَطَبَ عَلِيٌّ ، فَذَكَرَ الْمَلَاحِمَ، فَقَالَ : سَلُونِي قَبْلَ أَن تَفقِدُونِي، أمَا وَاللهِ لَتَشغَرَنَّ الفِتَنَةُ الصَّاءُ بِرِجْلِهَا، وَ تَطأُ فِي خِطَامِها، يالها مِن فِتنَةٍ، شَبَّت نارُهَا بِالحَطَبِ الجَزْلِ، مُقبِلَةٌ مِن شَرقِ الْأَرْضِ، رَافِعَةٌ ذَيلُهَا دَاعِيَةٌ وَيلُها بِدَجله أو حولها، ذاكَ إِذا استَدَارَ الفَلَكَ، وَ قُلْتُم مَاتَ أو هَلَكَ بأي وَادٍ سَلَكَ فَقَالَ قَومٌ تَحتَ مِنبَرِهِ اللهِ أَبُوها ما أَفَصَحَهُ كاذباً».

«مدائني» روايت كرده است كه علي عليه السلام خطبه اي خواند و برخي از فتنه و آشوبهاي آخرالزمان را يادآور شد و فرمود: از من بپرسيد پيش از آنكه مرا از دست بدهيد. آگاه باشيد به خداي بزرگ سوگند ياد مي كنم كه در آينده فتنه اي بسيار سخت و طاقت فرسا برپا شود كه همچون شتري مست كه مهار خود را ميگسلد، زمام خود را پاره كرده و يا شراره ي آن بالا گيرد و زمام كار را از دست اهلش بيرون برد. اي واي كه چه فتنه اي بزرگ (و آشوبي جهانگير) است كه چون آتش فتنه روشن شود بسان شعله اي كه در ميان انبوه هيمه هاي خشك مي افتند لحظه بلحظه شعله ورتر و آتش آن بيشتر و سوزنده تر مي گردد. اين فتنه از مشرق زمين ظاهر مي شود و دامن خود را بالا مي برد و مردمي را بهلاكت و نابودي مي كشاند و گروهي را بكام مرگ مي فرستد و محل فرود آمدن آن دجله ي بغداد و يا اطراف آن خواهد بود.و اين در موقعي است كه چرخ گردون به گردش خود ادامه دهد و گردش آسمان طولاني شود و مدت مديدي از زمان غيبت حضرت صاحب الامر - عجل الله تعالي فرجه - بگذرد و شما مي گوئيد (مهدي موعود) مرده يا هلاك شده است و اگر هست پس به كدام بيابان رفته است».

كوتاه سخن اينكه: اين خطبه، در كتابهائي كه فعلا در دسترس ما قرار دارد بصورت مختلفي نقل شده و نسخه هاي آن متفاوت است و چنانكه تذكر داديم در بعضي از نسخه ها بجاي كلمه ي «دجله» كلمه ي «دخلة» و در برخي از نسخه ها بجاي كلمه ي «دخله» «ذحله» (يعني: قرباني فتنه) آمده است. و در برخي از نسخه ها كلمه ي (لرحله) كه معناي آن (كوچ كردن است) ديده مي شود، و در بعضي از نسخه ها هم كلمه ي دجله وجود دارد، كه البته اين كلمه، با عبارات خطبه سازگارتر به نظر مي رسد، و در هر صورت اين كلمه

ص: 246

هر چه باشد چه در آن تصرفي شده باشد و چه اشتباه رخ داده باشد بفرموده علامه ي مجلسي -عليه الرحمه- مقصود، واضح و روشن است.

زيرا در خطبه ي ديگري كه «اصبغ بن نباته» درباره ي اوضاع عمومي آخرالزمان و خروج سفياني و ظاهر شدن پرچمهائي از شرق به رهبري مردي از خاندان پيغمبر صلي الله عليه و آله يعني: سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله بطور مفصل، از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرده است، واقعيت و حقيقت اين فتنه روشن مي شود.

و از جملات و عبارات آن خطبه به خوبي آشكار است كه اين (فتنه) از بغداد آغاز مي شود و جنگي بسيار سخت و شكننده و دامنه دار و وسيع براه مي افتد و كساني را چه بخواهند و چه نخواهند در كام خود فرو مي برد و افراد بيگناهي را طعمه ي خود مي سازد، و كساني هم در برابر آن مي ايستند و سرسختانه مقاومت مي كنند و سرانجام بخواست خداوند آتش افروزان و فتنه جويان و جنگ طلبان را تعقيب نموده و تا اعماق خاك عراق به پيش مي تازند و دشمن را شكست مي دهند و آنان را از خاك كشورشان بيرون مي كنند.

و اينك به خطبه اي كه اصبغ بن نباته در همين رابطه از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرده است توجه فرمائيد.

مردم در روز بازپسينم، من تقسيم كننده ي آتش دوزخ و كليددار بهشت و صاحب حوض كوثر و ترازوي قيامت و صاحب اعراف مي باشم هر امامي از ما خانواده به اوضاع تمام اهل ولايت خود آشنا مي باشد چنانكه خداي تعالي در اين آيه مي فرمايد: «انما انت منذر و لكل قوم هاد»؛ (1) تو فقط ترساننده اي و براي هر قومي راهنمائي است».اي مردم پيش از آنكه مرا از دست بدهيد از من بپرسيد، زيرا كه در گنجينه ي سينه ي من علوم فراواني است.

«فَسَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَشْغَرَ بِرِجْلِهَا فِتْنَةٌ شَرْقِیَّةٌ وَ تَطَأَ فِی خِطَامِهَا بَعْدَ مَوْتِهَا وَ حَیَاتِهَا وَ تُشَبَّ نَارٌ بِالْحَطَبِ الْجَزْلِ مِنْ غَرْبِیِّ الْأَرْضِ رَافِعَةً ذَیْلَهَا تَدْعُو یَا وَیْلَهَا لِرَحْلِهِ وَ مِثْلِهَا فَإِذَا اسْتَدَارَ الْفَلَكُ قُلْتُمْ مَاتَ أَوْ هَلَكَ بِأَیِّ وَادٍ سَلَكَ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِیراً». (2) .

از من بپرسيد پيش از آنكه فتنه و آشوبي از جانب مشرق بر پا شود كه افسار گسيخته باشد و هنگام اشتغال نائره ي آن بالا بگيرد بطوري كه زمام كار را از دست اهلش بيرون برد و بعد كه خاموش شد و مردمي را در كام خود فرو برد و نابود گرداند، دوباره زنده شود و شراه ي آن بالا گيرد و مانند شعله ي آتش سوزنده اي كه در انبوه هيمه هاي خشك افتد از مغرب زمين دامن خود را بالا زده و بگويد: اي واي بر كساني كه طعمه ي من مي شوند. (و يا اي واي بر جائي كه اين آتش داخل شود) و يا اي واي بر آن محلي كه اين فتنه به آنجا كوچ كند، و يا اي واي بر آن موقعي كه مانند آن تلافي كنند و يا اي واي بر دجله. (3) .

پس چون گردش آسمان طولاني شد (يعني مدتي بدين منوال گذشت) شما خواهيد گفت: (آن مهدي موعود) مرده يا هلاك شده است و اگر هست پس به كدام بيابان رفته است. آنروز است كه تأويل اين آيه ي كريمه مصداق پيدا مي كند.

ص: 248

«ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمْ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَنَفِيرا»؛ سپس ما شما را بر آنها غالب ميگردانيم و اموال و فرزندانتان را افزون خواهيم نمود و نفرات شما را بيشتر (از دشمن) قرار خواهيم داد. (1) .سپس فرمود: براي ظهور مبارك آن حضرت نشانه ها و علاماتي است.

«أَوَّهُنَّ إحضارُ الكُوفَةِ بِالرَّصَدِ وَ الخَندَقِ وَ تَحْرِيقُ الزَّوَايَا (الرَّوَايَا) في سِكَكِ الكُوفَةِ، وَتَعطِيلُ المَسَاجِدِ أَربَعينَ لَيْلَةٌ، وَكَشِفُ أَهْهَيكَلِ، وَ خَفْقُ زاياتٍ حَولَ المَسجِدِ الأَكبَرِ تَهَتَ القَاتِلُ وَ المَقْتُولُ فِي النَّارِ، وَ قَتَلُ سَريع وَ مَوتُ ذَريع، وَ قَتَلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ بِظَهرِ الكُوفَةِ فِي سَبْعِينَ، وَ المَدْبُوحُ بَينَ الرُّكْنِ وَ المَقَامِ، وَ قَتَلُ الأَسْقَعِ (الأَسبَغِ) (الأَصلَع) صَبراً في بَيعَةِ الأصنام.

نخستين آن علامتها به حصار درآوردن «كوفه» (يعني: «عراق») است بوسيله ي ديده بانان و نگهبانان و كندن خندق و كشيدن كانالها و گودالهاي عريض و طويل و يا زاويه ها و حفره هاي مثلثي شكل در راه هاي ورودي كوفه يعني: عراق، و تعطيل مساجد بمدت چهل شبانه روز، و كشف هيكل، و برافراشته شدن پرچمهائي در اطراف مسجد بزرگ كوفه، و قاتل و مقتولي كه هر دو در آتش دست و پا مي زنند، و قتل سريع و مرگ فوري و كشته شدن «نفس زكيه» با هفتاد نفر در بيرون كوفه، و شخصي كه (در مكه ي معظمه) در بين ركن و مقام، سر او را مي برند، و كشته شدن (اسقع) يعني: انسانهاي بيگناه (2) و خروج سفياني، با پرچمي سرخ رنگ كه سر كرده ي آنها مردي از قبيله (كلب) است.

و آنگاه پس از شرح جريان خروج سفياني و لشكركشي او بسوي مكه، و مدينه، و عراق فرمود:

«وَ تُقْبِلُ رَایَاتٌ مِنْ شَرْقِیِّ الْأَرْضِ غَیْرَ مُعْلَمَهٍ لَیْسَتْ بِقُطْنٍ وَ لَا کَتَّانٍ وَ لَا حَرِیرٍ مَخْتُومٌ فِی رَأْسِ الْقَنَاهِ بِخَاتَمِ السَّیِّدِ الْأَکْبَرِ یَسُوقُهَا رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله تَظْهَرُ بِالْمَشْرِقِ وَ تُوجَدُ رِیحُهَا بِالْمَغْرِبِ کَالْمِسْکِ الْأَذْفَرِ یَسِیرُ

ص: 249

الرُّعْبُ أَمَامَهَا بِشَهْرٍ حَتَّی یَنْزِلُوا الْکُوفَهَ طَالِبِینَ بِدِمَاءِ آبَائِهِمْ»«فَبَيْنَمَا هُمْ عَلَى ذَلِكَ إِذْ أَقْبَلَتْ خَيْلُ اليَمَانِيِّ وَالخُرَاسَانِيِّ يَسْتَبِقَانِ كَأَنَّهُمَا فَرَسَي رِهَانٍ شُعْثٌ غُبْرٌ جُرْدٌ أَصْلَابُ نَوَاطِي وَأَقْدَاحٍ، إِذَا نَظَرْتَ أَحَدَهُمْ بِرِجُلِهِ بَاطِنَهُ فَيَقُولُ: لَا خَيْرَ فِي مَجْلِسِنَا بَعْدَ يَوْمِنَا هَذَا، اَللَّهُمَّ فَإِنَّا اَلتَّائِبُونَ، وَهُمُ الأَبْدَالُ اَلَّذِينَ وَصَفَهُمُ اَللهُ فِي كِتَابِهِ العَزِيزِ: ﴿إِنَّ اللهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ المُتَطَهِّرِينَ﴾ وَنُظَرَاؤَهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله (1) .

پرچمهائي از مشرق زمين (بسوي عراق) روميآورند كه علامت ندارند (2) جنس اين پرچمها نه از پنبه است و نه كتان و نه از حرير (بلكه جنس آن پرچمها چيز ديگري است) بر روي پوشه ي آنها نوشته شده است. و اين نوشته، نقش نگين پيغمبر صلي الله عليه و آله (لا اله الا الله محمد رسول الله است). (3) .

قائد و رهبر و فرمانروايشان مردي از خاندان پيغمبر است (يعني: سيدي از دودمان رسول الله صلي الله عليه و آله) مي باشد، اين پرچمها در مشرق زمين پديد مي آيد و بوي آن مانند مشكي معطر (كه در فضا پراكنده شود) بمغرب زمين مي رسد (يعني سراسر دنيا از قيام آنها باخبر مي شوند) ترس و رعب به اندازه ي مسير يكماه در پيشاپيش آنان، يا پيش از آمدنشان همه جا در دلها قرار مي گيرد، پيوسته به پيش مي تازند تا آنكه در كوفه فرود مي آيند و آنجا را پايگاه خود قرار مي دهند، آنان خونهاي پدران خود را مطالبه مي كنند.

پس در اين ميان كه لشكريان سفياني، در كوفه مشغول قتل و غارت هستند ناگهان لشكريان «يماني» و خراساني مانند دو اسبي كه مسابقه مي دهند از راه مي رسند، و آن دو لشكر عبارآلود، پراكنده و مو پريشان، جواناني هستند از اصلاب خالص در عرق تشيع كه هيچگونه غل و غشي در وجودشان راه ندارد، اسلحه هاي خود را به دوش افكنده و براي ورود به كوفه آن چنان مسابقه مي دهند كه هرگاه به كف پاي هر كدام از آنان نظر بيفكني مي بيني كه مانند تير تراشيده خود را براي كشتن و نابودي دشمن، سخت آماده و مهيا كرده اند.

ص: 250

مي گويند: بعد از اين خير و فايده اي در نشستن نيست، ماندن ما (در خانه) ديگر سودي ندارد، و هم مي گويند: بار خدايا ما توبه كنندگانيم بسوي تو، و ايشانند آن «ابدال» (1) و مردمان بي نظيري كه از آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم هستند. و خداوند در كتاب عزيز آسماني خود در وصف ايشان فرموده است «ان اله يحب التوابين و يحب المتطهرين (2) يعني: خداوند توبه كنندگان و كساني كه خود را پاك و پاكيزه كرده اند، دوست مي دارد.

در خطبه ي مفصل ديگري كه مرحوم «علامه مجلسي (ره) در كتاب «بحارالانوار» آنرا بنام خطبه ي «مخزون» از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرده است، قسمت آخر خطبه اي كه از اصبغ بن نباته نقل نموديم با مختصر اختلافي چنين آمده است:وَ تُقْبِلُ رَایَاتُ شَرْقِیِّ الْأَرْضِ لَیْسَتْ بِقُطْنٍ وَ لَا کَتَّانٍ وَ لَا حَرِیرٍ، مُخَتَّمَهً فِی رُءُوسِ الْقَنَا بِخَاتَمِ السَّیِّدِ الْأَکْبَرِ، یَسُوقُهَا رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم، یَوْمَ تَطِیرُ بِالْمَشْرِقِ یُوجَدُ رِیحُهَا بِالْمَغْرِبِ کَالْمِسْکِ الْأَذْفَرِ، یَسِیرُ الرُّعْبُ أَمَامَهَا شَهْراً.وَ یَخْلُفُ أَبْنَاءُ سَعْدٍ السَّقَّاءِ بِالْکُوفَهِ طَالِبِینَ بِدِمَاءِ آبَائِهِمْ ، وَ هُمْ أَبْنَاءُ الْفَسَقَهِ ، حَتَّی تَهْجُمَ عَلَیْهِمْ خَیْلُ الْحُسَیْنِ علیه السلام، یَسْتَبِقَانِ کَأَنَّهُمَا فَرَسَا رِهَانٍ ، شُعْثٌ غُبْرٌ أَصْحَابُ بَوَاکِی وَ قَوَارِحَ ، إِذْ یَضْرِبُ أَحَدُهُمْ بِرِجْلِهِ بَاکِیَهً ، یَقُولُ : لَا خَیْرَ فِی مَجْلِسٍ بَعْدَ یَوْمِنَا هَذَا، اللهُمَّ فَإِنَّا التَّائِبُونَ الْخَاشِعُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ ، فَهُمُ الْأَبْدَالُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ : إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ وَ الْمُطَهَّرُونَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم. (3) .

و پرچمهائي از مشرق پديدار مي گردد كه جنس آن پرچمها از پنبه و كتان و حرير نيست بر روي پوشه آن پرچمها نقش نگين پيغمبر صلي الله عليه و آله (لا اله الا الله، محمد رسول الله) نوشته شده است و سيد از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله اين پرچمها را رهبري مي كند.

روزي كه اين پرچمها در مشرق زمين به اهتزاز در آيد بوي آن مانند «مشكي»

ص: 251

كه بويش در فضا پراكنده شود بمغرب مي رسد (يعني خيلي زود و سريع خبر پيروزي آنان در جهان منتشر مي گردد) و باندازه ي مسير يكماه، رعب و وحشت، در پيشاپيش آنها حركت مي كند.

مردمان سعاتمندي، كه خونهاي پدران خود را مطالبه مي كنند، شقاوتمنداني را كه از فرزندان فاسقان مي باشند بسوي كوفه و «عراق» تعقيب مي نمايند، تا روزي كه سپاهي بنام «لشكر امام حسين عليه السلام» بر آنها هجوم برند. آنها ياران درد و بلا، و صاحبان اشك و آه، و اصحاب گريه و ناله اند كه پيوسته غمگين و محزونند (يعني: شيعه هستند) و با عزمي راسخ گامهائي استوار، پراكنده و غبارآلود بسان دو اسب مسابقه براي ورود به كوفه، مسابقه مي دهند، و از يكديگر پيشي مي گيرند، و چنان با هيبت و پرصلابتند كه زمين زير گامهايشان و پاهاي مركبهايشان مي لرزد.

مي گويند: بعد از اين خيري براي ما در زندگي دنيا نيست، بار خدايا ما بسوي تو روآورديم و از تو اطاعت مي كنيم و تنها براي تو ركوع و سجود مي نمائيم. و آنان همان ابدال و مردم كم نظيري هستند كه خداي عزوجل آنها را توصيف نموده كه: «ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين»: «خداوند توبه كنندگان و كساني كه خود را پاكيزه كرده اند دوست مي دارد». (1) و مطهرين، يعني: پاكان و پاكيزگان، نظير آنها فقط در آل محمد صلي الله عليه و آله يافت مي شود.

بردن بمعاني پرمغز آن خطبه ي طولاني توضيح مي دهيم.

الف: در اين خطبه علي عليه السلام به مردم فرموده است: پيش از آن كه فتنه اي از شرق پاي خود را بر دارد هر چه مي خواهيد از من سؤال كنيد؟! و اين تعبير كه حضرت در مورد اين فتنه، كلمه ي (تشغر) بكار برده است تعبير عجيبي است! زيرا كلمه ي (شغر) در لغت عرب بمعني پا بالابردن است و در مورد سگ كه موقع ادرار پاي خود را بالا مي برد، مي گويند: (شغر الكلب)، و البته مسلم است اينكه آن حضرت اين كلمه را در مورد آن فتنه بكار برده است دليلي دارد.

دليل بكار بردن اين كلمه، يا بدين لحاظ است كه آن فتنه مدير و مدبري ندارد، و شخص خودخواه و جاه طلب و مقام دوست و خونريز و فاسد و خودكامه و ديوانه صفتي بخاطر ترفيع مقام و جاه طلبيش چنين فتنه و آشوبي بپا مي كند، و يا بخاطر اين است كه: آن فتنه جنگ و خونريزي و خراب شدن خانه ها و ويراني و بي خانماني و آوارگي و فساد بي حد، و هتك نواميس به دنبال دارد.

ب: از اين تعبير كه حضرت فرموده است: (پيش از آن كه فتنه اي از شرق، پاي خود را بلند كند از من بپرسيد) چنين فهميده مي شود كه قسمتهائي از حديث تفسير عياشي، همانطوريكه مرحوم مجلسي -عليه الرحمه- در توضيح آن فرموده است، در آن دست برده شده و يا افتاده است، و يا اينكه راوي حديث قسمتهايي از آن را فراموش كرده است.

زيرا آنچه از روايت «اصبغ بن نباته» استفاده مي شود اين است كه: ابتدا در «مشرق» فتنه و آشوبي بپا مي شود و مردماني را قرباني خود مي سازد، و پس از آنكه خاموش شد، دوباره اوج مي گيرد و چون اوج گرفت شعله آتشي از غرب زبانه مي كشد و مردمي را به نابودي مي كشاند.

شاهد اين مدعا فرمايش حضرت است كه فرموده است (و تطأ في خطامها بعد موتها و حياتها) يعني هم در ابتدا آن فتنه، و هم بعد از خاموش شدنش در مرتبه ي اول، مردمي در كام مرگ فرو مي روند.

و اين جمله اين را مي رساند كه در ابتدا فتنه ي بزرگي در مشرق روي مي دهد و پس از آنكه آن فتنه خاموش شد بار ديگر از مشرق، از همان سرزمين شرق كه فتنه در آن

ص: 253

پيدا شده است، آشوبي بپا مي شود كه اين بار، مانند بار اول نيست. زيرا حضرت بلافاصله مي فرمايد: (و تشب نار بالحطب الجزل من غربي الأرض) يعني: پس از آن، شعله ي آتشي با هيمه هاي خشك از مغرب زمين برافروخته مي شود، و اين كنايه از جنگ بزرگ خانمانسوز و ويرانگر ديگري است كه بوسيله ي هواپيماها و بمبهاي آتش زا انجام مي شود.

و لذا حضرت مي فرمايد «رافعة ذيلها، داعية ويلها»، يا اينكه مي فرمايد: (رافعة ذيلها تدعوايا ويلها لرحله و مثلها) يعني در آن موقع مي بيني كه چقدر هواپيماها بالا مي روند و بالها را مي گشايند و بمبهاي آتش زا را بر سر مردم فرو مي ريزند اي واي بر دجله و اطراف آن هنگامي كه جنايتهايشان را بدون جواب نگذارند و بدانها پاسخ دهند.

و در چنين موقعيتي است كه حضرت مي فرمايد: (فاذا استدار الفلك، قلتم مات، اوهلك، و باي وادسلك) يعني: چون مدت زماني بدين منوال گذشت خواهيد گفت: (مهدي موعود) مرده، يا هلاك شده و اگر هست پس بكدام بيابان رفته است.

ج: مطلب ديگري كه در اين خطبه جلب نظر مي كند اين است كه: اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده است براي ظهور حضرت مهدي عليه السلام نشانه ها و علاماتي است كه نخستين آن علامتها حصار كشيدن دور كوفه و گماشتن ديده بانان و نگهبانان و كندن خندقها و كشيدن كانالها و گودالهاي عريض و طويل در راه هاي ورودي به كوفه است، و اين مطلب شايان توجه و در خور دقت و امعان نظر است.

زيرا: علي عليه السلام بطور ضمني بلكه با صراحت، از جنگ بسيار بزرگ و وسيع و دامنه داري خبر مي دهد كه گويا آتش افروز جنگ پيش از بوجود آوردن آن، براي جلوگيري از حملات سخت دشمن و هجوم طرف مقابل و ورود سربازان و لشكريان اجنبي به خاك كشورش و هم چنين براي تقويت روحيه ي سربازان خود و تفوق و برتري آنان، با تاكتيكهاي نظامي و روشهاي معمول جنگي و نقشه هاي بسيار ماهرانه و شيطاني، متوسل مي شود تا از اين راه بتواند از حملات طرف مقابل، و كساني كه بمقابله برمي خيزند جلوگيري بعمل آورد.

و ما هنگامي كه راه و روش زندگي پيشينيان و شيوه هاي جنگي آنان را مورد مطالعه قرار مي دهيم، مي بينيم: كه آنان در هنگام جنگ و نبرد براي پيشبرد اهداف

ص: 254

جنگي و كشورگشائي، روشهاي خاصي بكار مي برده اند كه از جمله ي آنها كندن خندق و حفر كانال و زدن گودالهاي عريض و طويل بوده است.

ابن خلدون در كتاب معروف خود بنام «مقدمه ابن خلدون» در اين باره مي نويسد:از شيوه هاي ملتهاي باستان در پيكارها، كندن خندقها بوده است كه از بيم آسيب و شبيخون دشمن و هجوم شبانه ي به لشكرگاه، در پيرامون لشكريان خود خندقهائي حفر مي كرده اند، زيرا بيم و هراس لشكريان در تيرگي و سياهي شب دو چندان مي شود و آنها مي توانند بدين وسيله از تاريكي شب استفاده كنند، و پا به فرار گذارند.

از اين رو هنگامي كه به سرزميني فرود مي آمدند، در آنجا خيمه و خرگاه مي زدند و در پيرامون لشگرگاه خود خندقهايي مي زدند بطوريكه دائره وار تمام گرداگرد لشكرگاه را فراگيرد و به منزله ي دژي باشد كه دشمن را از شبيخون باز دارد و نتواند با لشكريان درآميزد و مايه شكست و خواري آنها گردد. (1) .

با اين توضيح، معلوم مي شود كه در گرما گرم نخستين فتنه، كشور عراق خود را براي جنگي سخت و نبردي سهمگين، آن هم به خيال فتح و پيروزي و گرفتن شهرهاي مرزي و تصرف سرزمينهاي حاصلخيز ايران آماده مي سازد. و براي اينكه «ايرانيان» نتوانند آنها را شكست دهند و بناكامي بكشانند، براي حفظ و حراست مرز و بوم خود از شيوه هاي جنگهاي باستاني استفاده كرده و به حفر خندق و زدن كانال مبادرت مي ورزند.

دليل اين مدعا آن است كه: اگر عبارت عربي حديث «تخريق الزوايا» باشد كلمه ي (خرق) بمعني شكافتن زمين و حفر كردن و «زوايا» جمع «زاويه» بمعناي حفره هاي مثلثي شكل است، و اگر عبارت عربي حديث «تخريق الروايا» با «راء» بدون نقطه باشد روايا جمع راويه بمعني ظرف آب است و مجازا به كانالهائي كه براي همين منظور ساخته مي شود اطلاق مي گردد و اگر عبارت عربي حديث:«تحريق الرايات» و يا تخريق الروايا باشد كه در بعضي از نسخه ها آمده است و معني آن سوزاندن پرچمها، يا پاره كردن مشكلهاي آب است) مقصود روشن است و نيازي به توضيح ندارد.

ص: 255

ولي بنظر نويسنده «سوزاندن علمها، و پاره كردن مشكلهاي آب» به هيچ وجه نمي تواند درست باشد. زيرا وقوع اينگونه حوادث در جنگ چندان اهميتي ندارد كه از جمله ي علائم ظهور حضرت مهدي -عجل الله تعالي فرجه- قلمداد شود.

حديثي و تاريخي بر روي نگين آن جمله ي «لا اله الا الله، محمد رسول الله» نقش گرديده و آن حضرت از آن انگشتر بجاي مهر و امضاء استفاده مي نموده اند.در اين زمينه نويسنده ي كتاب «قاموس قرآن» چنين مي نويسد:

ناگفته نماند: انگشتر را از آن جهت «خاتم» گفته اند كه نامه را با آن ختم و مهر مي كرده اند چنانكه در كتاب «نهايه» درباره ي خاتم سلطان گفته است كه سلطان براي ختم نامه احتياج به «خاتم» دارد.

و جرجي زيدان در تاريخ تمدن اسلام جلد 1 صفحه ي 22 ذيل كلمه ي خاتم گويد: همينكه پيغمبر اسلام درصدد نامه نوشتن به شاهنشاه ايران و امپراطور روم برآمد به حضرتش يادآور شدند كه اگر نامه بدون مهر باشد ايرانيان آن را نمي پذيرند. پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله هم مهري از نقره تهيه فرمود كه روي آن جمله ي «محمد رسول الله» نقش شده بود (1) .

7- مقصود از «سيد اكبر» در خطبه ي مذكور، شخص رسول الله صلي الله عليه و آله است. زيرا در حديثي كه مفضل از امام صادق عليه السلام نقل كرده است آن حضرت «سيد اكبر» را شخص پيغمبر صلي الله عليه و آله و «صديق اكبر» را اميرالمؤمنان عليه السلام معرفي فرموده است. (2) .

از توضيحات مختصري كه در رابطه با خطبه ي مزبور يادآور شديم اين نتايج به دست مي آيد:

الف: در آستانه ظهور مبارك حضرت صاحب الامر -عجل الله تعالي فرجه - پرچم هاي زيادي كه نشانه ي وحدت و يكپارچگي ملت مسلمان ايران و تصميم قاطع و رزم بي امان آنها عليه خصم و دشمن زبون و سپاهيان سفياني است در مشرق زمين پيدا مي شود.ب: اين پرچمها كه از هر سو و جاي جاي سرزمين مقدس ايران بوسيله ي مردم مسلمان و فداكار و از جان گذشته ي ايران براي شكست نهايي دشمن به اهتزاز درمي آيد علامت خاص و رنگ مخصوص ندارد بلكه رنگارنگ و از همه رنگ است.

ج: جنس اين پرچم ها - همانگونه كه در متن خطبه آمده است- از پنبه و كتان و ابريشم نيست و بر روي پوشه ي آن پرچمها نوشته شده و اين نوشته نقش نگين انگشتر

ص: 257

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله «لا اله الا الله، محمد رسول الله» است.

د: رهبري اين پرچمها را سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله و از تبار اهل بيت عليهم السلام به عهده دارد كه البته به نام وي اشاره اي نشده است.

ه: با پيدايش اين پرچم ها در ايران دشمنان قسم خورده اسلام به وحشت مي افتند.

و: حاملين اين پرچمها بسوي كوفه (عراق) به پيش مي روند و خونهاي پدران خود را كه در جنگ از دست داده اند مطالبه مي كنند.

و اما مقصود از سيدي كه اين پرچمها را به طرف عراق رهبري مي كند يا منظور از او سيد حسني معروف، يا جناب سيد هاشمي خراساني، و يا سيد حسيني است كه در اين رابطه در بخشهاي آينده به تفصيل سخن خواهيم گفت و در اينجا در شرح ويژگيهاي خطبه به همين مقدار بسنده مي كنيم چه آنكه اصول فقرات آن معلوم و براي هر خواننده اي واضح و روشن است.

در اينجا اين نكته را يادآور مي شويم اينكه ما عبارت «مختمة في رؤس القنا بخاتم السيد الاكبر» در متن عربي حديث را، به اينصورت ترجمه نموديم: كه بر روي پوشه ي پرچم هاي آنان نقش نگين پيغمبر (لا اله الا الله محمد رسول الله) نوشته شده، بر اساس روايت بسيار مفصلي است كه خلاصه اش چنين است:امام صادق عليه السلام فرمود: چون جريان كار اميرالمؤمنين عليه السلام و معاويه عليه الهاويه به پادشاه روم رسيد از معاويه و علي عليه السلام درخواست نمود تا هر يك، داناترين شخص خاندان خود را بسوي او بفرستند تا از آنها پرسشهايي بعمل آورد.

علي عليه السلام امام حسن مجتبي عليه السلام و معاويه يزيد را فرستاد پادشاه يزيد را احضار كرد و نقش صورتهايي كه در خزينه داشت به او نشان داد و درباره ي اين صورتها از او پرسشهايي نمود، يزيد درمانده نتوانست هيچگونه جوابي را ارائه دهد، سپس حسن عليه السلام را خواست و نخستين صورتي كه به او نشان داد به شكل ماه بود، حضرت فرمود: اين صفت آدم ابوالبشر است و در آخر سر نقش صورتي را به حضرت نشان داد كه نوراني بود و چون حضرت آن را ديد گريست.

پادشاه سبب گريه اش را پرسيد فرمود: اين صفت جدم پيغمبر است كه محاسني انبوه و سينه اي گشاده و گردني بلند داشت و از دار دنيا رفت و چيزي از خود باقي

ص: 258

نگذاشت مگر انگشتري كه در دست راستش مي كرد و بر روي آن نوشته شده بود لا اله الا الله محمد رسول الله. (1) .ضمنا ناگفته نماند كه: در ضمن روايت ديگري نيز كه مرحوم شيخ صدوق عليه الرحمه در كتاب «امالي» از حسين بن خالد صيرفي از امام هشتم حضرت علي موسي الرضا عليهم السلام نقل نموده، و آن حضرت درباره ي نقش خاتم حضرت آدم عليه السلام و برخي از پيامبران بزرگ خدا مانند: حضرت نوح عليه السلام و حضرت ابراهيم عليه السلام و حضرت موسي عليه السلام و حضرت عيسي عليه السلام و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و همچنين نقش خاتم اميرمؤمنان عليه السلام و برخي از امامان معصوم عليهم السلام با حسين بن خالد به گفتگو پرداخته چنين آمده است كه: حضرت امام رضا عليه السلام فرمود: و نقش خاتم حضرت ختمي مرتبت محمد صلي الله عليه و آله: «لا اله الا الله محمد رسول الله» بود. (2) .

جمله است: (هيكل) بمعناي ساختمان رفيع و بلند، و درخت بزرگ و بلند، و انسان، يا حيوان درشت و تنومند، و صورت و تنه پيكر شخص، و مجسمه، و همچنين جائي در كنيسه كه در آن تصوير حضرت مريم و عيسي عليه السلام باشد.

با توجه به معاني متعددي كه در مورد كلمه (هيكل) بكار رفته است، چون بيشتر علائمي كه در خطبه ي حضرت ذكر گرديده در كوفه مي باشد، دور نيست كه مراد از: كشف هيكل (بطوريكه كه در روايت ديگري خواهيم آورد) برداشتن خشتهاي طلا، و عريان ساختن گنبد مطهر اميرالمؤمنين عليه السلام و باز كردن حرم مطهر، و غارت كردن اشياء نفيس موجود در آن (در زمان سفياني اول و يا سفياني دوم) و تخريب مرقد مطهر و چپاول اموال و اشياء پربهاي خزينه حضرت مي باشد.چه آنكه در خزانه ي حرم مطهر مولاي متقيان اميرمؤمنان عليه السلام بطوريكه نقل مي كنند، اشياء نفيس و گرانبها از: در و لؤلؤ و جواهرات، و ياقوت سرخ، و زبرجد سبز، و هم چنين اشياء نفيس ديگر از قبيل اينكه مي گويند: منقلي تمام طلا كه آتش آن از ياقوت سرخ است و در كنار آن مرغي با جوجه اش از طلا و تمثالهائي از جواهرات، و چيزهائي ديگر از ياقوت و الماس و نظائر آن (از هدايائي كه مردم مسلمان بعنوان تحفه و هديه به نجف برده و در آنجا گذارده اند) موجود است كه تاكنون هيچ چشمي آن را نديده و هيچ گوشي وصف آنها را نشنيده است.

شتاب از كوه بزير آمد و پرسيد اين كيست و رئيس اين لشكر چه كسي است؟ گفتند اين اميرالمؤمنين عليه السلام است كه از جنگ با اهل نهروان برگشته است.

حباب از ميان لشكريان گذشت تا به خدمت اميرالمؤمنين عليه السلام رسيد، و گفت: السلام عليك يا اميرالمؤمنين حقا حقا! حضرت فرمود: از كجا دانستي كه من به حقيقت اميرمؤمنانم؟ حباب گفت: اينرا دانشمندان و علماي ما بما اطلاع داده اند. حضرت فرمود: اي حباب، حباب گفت: شما از كجا دانستيد كه نام من حباب است؟ حضرت فرمود: حبيبم رسول خدا صلي الله عليه و آله اين را به من خبر داده است. حباب گفت: دست خود را دراز كنيد تا من با شما بيعت كنم (و انا اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا صلي الله عليه و آله رسول الله و انك علي بن ابيطالب وصيه): «من به حقيقت گواهي مي دهم كه جز خداي يگانه خدائي نيست و محمد صلي الله عليه و آله فرستاده ي اوست، و تو علي بن ابيطالب وصي و جانشين او هستي».

حضرت پرسيد حباب در كجا زندگي مي كني؟ جواب داد در غاري كه در اين بلندي است منزل دارم، حضرت فرمود: از امروز به بعد در آنجا سكونت مكن، در اينجا مسجدي بنا كن و آن را به نام سازنده اش نامگذاري نما، پس مردي به نام «براثا» آن را ساخت و آن مسجد به نام او معروف گشت.

آنگاه فرمود: اي حباب از كجا آب مي نوشي؟ عرض كرد: يا اميرالمؤمنين! در اينجا از دجله آب مي نوشم، فرمود: چرا در همين جا چشمه يا چاهي حفر نمي كني؟ عرض كرد: يا اميرالمؤمنين هر وقت چاهي حفر كرديم آبش شور بود. حضرت فرمود: در همين جا چاه حفر كن، وقتي حفر كردند سنگ بزرگي در آن پيدا شد كه نتوانستند آن را بيرون بياورند، خود اميرالمؤمنين عليه السلام آن سنگ را درآورد و چون سنگ از جا كنده شد چشمه ي آب شيرين و گوارائي از زير آن جوشيد، آنگاه حضرت به حباب فرمود: بعد از اين بايد آب آشاميدني تو از اين چشمه باشد.

سپس فرمود: اي حباب، به زودي در جنب مسجد تو شهري بنا مي شود (بغداد) كه ستمگران بسيار فراواني در آن باشند و (مردمش) بلاي بزرگي در پيش خواهند داشت. تا جائي كه در هر شب جمعه هفتاد هزار عمل منافي عفت و زنا مرتكب گردند، وقتي ظلم وبلاي آنها زياد شد، راه اين مسجد را مي بندند، كسي اين مسجد را خراب

ص: 261

نمي كند مگراينكه كافر باشد، سپس آنرا دوباره تجديد بنا مي كنند، و آنگاه در مرتبه ي آخر وقتي كه مسجد را خراب كردند سه سال مردم را از رفتن به حج منع مي كنند، و زراعتهاي آنها مي سوزد.

و خداوند مردي از اهل (سفح) (1) (و يا بعبارت روشنتر: مرد سفاك و بي باك و خونريزي) را بر آنها مسلط مي كند، و او به هيچ شهري وارد نمي شود مگر آنكه آن را خراب مي كند و مردم آن را مي كشد، سپس بار ديگر باز هم بسوي آنها برمي گردد. آنگاه مردم آن تا سه سال به قحط و غلا مبتلا مي شوند، و سختي و رنج زيادي به آنها مي رسد، و باز آن مرد سفاك و خونريز به جانب آنها برمي گردد سپس وارد بصره مي شود و هر خانه كه بيابد ويران مي سازد و ساكنين آن را به قتل مي رساند و مردمش را نابود مي كند، و اين در موقعي است كه خربه، (كه نام جائي است در بصره) آباد و مسجد جامعي در آن بنا شده باشد در آن موقع هنگام نابودي «بصره» فرا مي رسد.

آنگاه به شهري كه «حجاج بن يوسف» آن را بنا كرده و آنرا «واسط» مي گويند، وارد مي شود، و با آنجا نيز همانگونه كه با بصره و مردم آن رفتار كرد، رفتار مي نمايد، سپس متوجه بغداد مي گردد و بدون اينكه (به حسب ظاهر) با مردم آن كاري داشته باشد وارد آنجا مي شود سپس مردم آنجا بكوفه پناه مي برند و مردم كوفه در آن موقع هنوز از وي دچار ترس و هراس نشده اند (يعني: كوفه تا آنوقت نسبت بجاهاي ديگر امن ترست).

و در نسخه ي ديگري است (مردم براي حفظ جان خود به سرعت به طرف كوفه مي روند تا خود را از مهلكه نجات دهند، زيرا هيچ شهري مانند كوفه (كه ظاهرا مراد از آن نجف اشرف است) امنيت ندارد.«ثُمَّ يَخْرُجُ هُوَ وَ الَّذِي أَدْخَلَهُ بَغْدَادَ نَحْوَ قَبْرِي فَيَتَلَقَّاهُمَا السُّفْيَانِيُّ فَيَهْزِمُهُمَا ثُمَّ يَقْتُلُهُمَا وَ يُوَجِّهُ جَيْش نَحْوَ الْكُوفَةِ»

بعد از آن، آن مرد سفاك، و كسي كه او را با خود به بغداد آورده است به جانب قبر من روانه مي شوند تا آن را نبش كنند كه در آن وقت با سفياني روبرو

ص: 262

مي شوند، و سفياني با آنها مي جنگد و شكستشان مي دهد و سپس همه ي آنها را مي كشد و لشكري به كوفه مي فرستد و مردي از اهل كوفه بيرون مي آيد و مردم را پناه مي دهد و هر كس به او پناه برد، نجات مي يابد.

آنگاه لشكريان سفياني وارد كوفه مي شوند و مردم آنجا را هر كس كه ببينند مي كشند و كسي را باقي نمي گذارند، و تا جائي قتل عام مي كنند كه حتي يك نفر از آنها از كنار (در) بزرگي كه روي زمين افتاده است مي گذرد و آنرا مي بيند و به آن اعتنا نمي كند، ولي بچه كوچكي را كه مي بيند خود را به او مي رساند و او را مي كشد.

اي حباب! آگاه باش كه در آن موقع كارهاي بزرگي به وقوع مي پيوندد كه بايد منتظر آنها بود، هيهات، هيهات كه آشوبها همچون پاره هاي شب ظلماني روي مي دهد. اي حباب آنچه را به تو گفتم به خاطر بسپار. (1) .

ايشان قبوري ساخته و آماده كرده بودند با اين حال آنها را در آنجا دفن مي كردند تا اينكه از صورت مسجد بودن بيرون رود و آنجا را قبرستان كنند و مسجد تعطيل گردد، حتي اينكه در آنجا درخت خرمائي بود آن را قطع كردند و تنه ي آن را آتش زدند و (تيرهاي) سقف مسجد را نيز سوزاندند.

و اين در سال 312 هجري بود و در همانسال حج تعطيل شد و سليمان بن حسن (قرمطي) خروج كرده و راه حجاج بيت الله را بست، و آنها را به قتل رسانيد و حج را تعطيل نمود و برفي در بغداد آمد كه درختان خرماي آنها از شدت سرما سوخت و (خشك شد) و او هم به هلاكت رسيد.

آنگاه سيد بن طاووس چنين مي نويسد: كه ناقد مولاي من به من خبر داد كه عمرو، قاضي بغداد به وي گفته است: من در قريه ي (صرصر) كه سه فرسخي بغداد است صد هزار درخت خرما داشتم كه همگي سوخت و خشك شد.

سپس اين چنين مي نويسد: كه (سليلي) گويد: چه شأني از اين نيكوتر و چه امري از اين پيشگوئي واضح تر است. (1) .

و نماز جمعه در آن خوانده شد، اين مسجد قبلا مسجدي بود كه گروهي از شيعيان در آن اجتماع مي كردند و به (صحابه) ناسزا مي گفتند و «راضي بالله» (خليفه ي عباسي) آن را خراب كرد و هر كس كه در آن مسجد يافت دستگير نموده و او را به زندان انداخت و مسجد را با خاك يكسان نمود (شيعيان) جريان خراب كردن مسجد را به امير الامراء بغداد اطلاع دادند و او فرمان داد تا مسجد را دوباره بسازند و آن را توسعه دهند و در جلو آن اسم (الراضي بالله) نوشت (تا بدين وسيله خليفه، از خراب كردن آن صرف نظر كند) و پيوسته تا مدتها و بعد از سال 450 هجري در آن اقامه ي نماز شد و سپس به حال خود واگذاشته شد، و براثا پيش از بناي بغداد دهكده اي بود كه مي گفتند علي عليه السلام در موقع جنگ با خوارج نهروان، از آن دهكده عبور كرده و در همين جا كه بعدها (مسجد براثا) بنا شد نماز خوانده است. (1) .

و خونريز كه دست نشانده ي اجانب است بر عراق مسلط مي شود. او جنايتكاري بي نظير است تا جائيكه حتي خود را براي خراب كردن قبر اميرالمؤمنين عليه السلام و نبش قبر مطهر آن حضرت آماده مي كند، و به طرف كوفه و نجف مي رود تا قبر مطهر را نبش كند ولي در نجف با لشكريان (سفياني) برخورد مي كند و در نتيجه در برابر او شكست مي خورد، و او و يارانش همگي به قتل مي رسند.

درباره ي اين مرد ناپاك و جنايتكاران حرفه اي ديگري كه با او همراز و همكار و همدست هستند. و ظاهرا او همان (سفياني اول) و دست نشاندگان وي از (بني العباس) و حكام جنايت پيشه ي بغداد مي باشند، روايات بسياري رسيده است كه ما در اينجا براي مزيد اصطلاح خوانندگان گرامي به چند نمونه از آنها اشاره مي كنيم.

1- در كتاب «الزام الناصب» در ضمن خطبه ي بسيار مفصلي از اميرالمؤمنين عليه السلام بنام خطبه ي «البيان» چنين آمده است:

«اي واي بر كوفه و مسجد آن، اي واي بر صاحبان حقايق، اي واي بر ناتوانان شيعه در سختيها و گرفتاريها، و كجا مي توانند فرار كنند يا قرار گيرند و در امنيت باشند وقت ظاهر شدن آن مرد بي دين و سخت تازنده در دشمني و عداوت (كه بنا بر احتمال مرجوحي ظهور او در سال هزار و سيصد و نود هجري واقع مي شود» (1) .

او كسي است كه در خلقتش كجي مي باشد و ترشرو و زشت سيرت است (يا آنكه لبهاي او آويزان و بدنما، و دندانهايش نمايان است) و جور و ستم مي نمايد، با لشكري كه از بسياري عدد آنها شماره ي آنان ممكن نيست و از راهي كه در پيش گرفته اند برنمي گردند، و شماره ي آنان باز گردانده نمي شود (يعني كشته مي شوند) و اسيرانشان ياري كرده نمي شود (يعني رؤساء در فكر آزاد ساختن كساني كه در جنگ به اسارت مي روند نيستند) و فيل و كركدن با آنها است (2) و پشتها را گرانبار مي نمايند و اهل سرحدات را (يعني مردم مرزنشين را) مي ترسانند و آنها را به وحشت مي اندازند و در روي زمين مي گردند، و يا

ص: 266

اينكه در دريا شناوري نموده، و در روي هوا سير مي كنند و اموال مردم را غارت مي نمايند. (1) .

2- در همان كتاب «الزام الناصب» در ضمن همان خطبه ي مذكور چنين آمده است:

آگاه باشيد، به درستي كه زود باشد در «زوراء» يعني: در بغداد، مردي كارساز و دلير از غيرمسلمانان از (بني فنطورا) (2) فرود آيد، با اشرار و كفار و چه اشرار و كفاري كه رحم و عطوفت از دلهاي آنان رخت بربسته و درازي آرزوهايشان آنان را به رنج و مشقت مي اندازد تا به آنچه مي خواهند برسند.

پس اهل «ابله» يعني اهل بصره را مي كشند و كساني را كه از ايشان در پشته ها و تپه هاي بلند متواري شده اند اسير مي كنند و جوانها را به قتل مي رسانند و زنها را زنده نگه مي دارند و در جستجوي تعدادي از بني هاشم (يعني سادات) برمي آيند، و در نسخه ديگر و در جستجوي بني شداد و بني هاشم برمي آيند تا آنها را همانند غنائم جنگي با خود همراه برند، و فتنه ي آنها اسلام را ضعيف و آتش آنها شام را مي سوزاند. (3) .

شكوهي بوده است كه در زمان حضرت سليمان به دستور وي بر روي 360 پايه، به عدد ايام سال ساخته شده، و پايه هاي آن از سنگهاي مرمر گران قيمت و كمياب كه در آن نقش و نگارهاي عجيبي بكار رفته و عقلها را مات و مبهوت و حيران و بيننده را دچار شگفتي مي نمود، بنا گرديده و زمين آن از بلور و شيشه ي شفاف سفيد كه از زير آن نهر آب جريان داشت و در آن انواع ماهيها و حيوانات دريائي افكنده بودند ساخته شده بود.

بسياري از مفسران تصريح كرده اند كه حضرت سليمان دستور داده بود پيش از آنكه (بلقيس) (ملكه ي سبأ) به سرزمين شام برسد، چنين قصر و بارگاه پر زرق و برقي بسازند، و هدفش از اينكار نمايش قدرت براي تسليم ساختن او بود.

و چون (ملكه ي سبأ) وارد پايتخت سليمان شد و او را به طرف قصر جديدالبناء راهنمائي كردند و به او گفته شد كه داخل قصر شو، ملكه كه آن منظره را ديد گمان كرد كه نهر آب است (فلما رأته حسبته لجة و كشفت عن ساقيها) لذا ساق پاهاي خود را برهنه كرد (تا به خيال خود از آب بگذرد اما سليمان به او گفت: كه حياط قصر از بلور صاف و شيشه ي شفاف ساخته شده است اين آب نيست كه بخواهي پا را برهنه كني و از آن بگذري (قال انه صرح ممرد من قوارير)). (1) .

بنابراين، احتمال دارد كه مقصود از (كشف هيكل) كشف اين ساختمان عجيب و غريب در بيت المقدس باشد چه آنكه امروزها بطوري كه مي گويند «اسرائيل» براي دستيابي به آثار باستاني دست به حفاريهايي زده است. (2) .

اين سه پرچم به قرينه اينكه حضرت فرموده است: القاتل و المقتول في النار، پرچم ابقع، و اصهب، و پرچم سفياني باشد.و در بعضي از نسخه ها آمده است كه (و خفق رايات ثلاث حول المسجدالاكبر يشبهن بالهدي (يشبهن بالمهدي) يعني: از جمله ي علائم به اهتزاز درآمدن پرچم هاي سه گانه اي است در اطراف مسجد بزرگ كه شبيه به هدايت، و يا شبيه به مهدي عليه السلام هستند، اما صاحب هدايت نيستند.و از اين جمله چنين ظاهر مي شود كه صاحبان اين پرچمها تنها ادعاء مسلماني دارند و در ادعاء خود دروغ مي گويند و در حقيقت كارهائي كه انجام مي دهند بر اساس حق و حقيقت نيست. و اينكه مي گويند ما مسلمانيم و با يهود دشمنيم تنها صرف ادعاست و جنگ آنها با يهود هم فقط روي حساب عصبيت و مليت است و از اسلام خبري ندارند و لذاست كه حضرت مي فرمايد اين پرچمها شبيه به هدايتند اما اهل هدايت نيستند.

و شايد هفتاد نفري كه با وي به شهادت مي رسند همگي از اهل علم و اشخاص دانشور و مردان مؤمن و متدين و خداجوي باشند. و اين نفس زكيه چنانچه قبلا هم در بخش اول تحت عنوان علائم حتميه «نفس زكيه» تذكر داده ايم غير از نفس زكيه اي است كه نامش (محمد بن الحسن) است و پيش از ظهور ولي عصر- عجل الله تعالي فرجه- با فاصله ي پانزده روز در بين ركن و مقام به شهادت مي رسد.

زيرا نفس زكيه اي كه در مكه به شهادت مي رسد، شهادت وي از علائم نزديك به ظهور است و شهادت نفس زكيه اي كه در نجف اشرف واقع مي شود مدتي پيش از زمان ظهور حضرت است، و از برخي از اخبار چنين استفاده مي شود كه قتل نفس زكيه اي كه در نجف اشرف انجام مي شود و هفتاد نفر از مردان پاك نيز همراه او كشته مي شوند بوسيله ي (سفياني اول) صورت مي پذيرد.

و البته امكان هم دارد كه بوسيله ي سفياني دوم انجام شود و او يكي از افراد سرشناس را دستگير كند و او را با هفتاد نفر از اهل علم، همگي يكجا به قتل برساند، ولي به حسب ظاهر آنچه از بيشتر اخبار فهميده مي شود شهادت نفس زكيه با هفتاد نفر از صلحاء در نجف اشرف از كارهاي زشت و ناستوده ي سفياني اول است.

مي كشد و كشته ي آنها را بر در مسجد مدينه به دار مي زند. (1) .

از اين حديث و حديث بعدي كه در همين زمينه از امام صادق عليه السلام روايت شده چنين فهميده مي شود كه علاوه بر اين خواهر و برادر، يك سيد ديگر نيز در مدينه كشته مي شود. زيرا در روايتي كه از آن حضرت نقل شده چنين آمده است كه فرمود:

ناچار بايد در مدينه سيدي از آل محمد صلي الله عليه و آله كشته شود، از آن حضرت پرسيدند يا بن رسول الله آيا اين «سيد» همان نيست كه لشكريان سفياني او را به قتل مي رسانند؟! فرمود: نه، و لكن لشكريان (بني فلان) يعني: اتباع بني عباس، آنهائي كه در عراق حكومت مي كنند وي را مي كشند يكي از آنها مي آيد و وارد مدينه مي شود و مردم نمي دانند به چه منظوري به مدينه آمده است پس آن سيد را مي گيرند و او را به قتل مي رسانند و زماني كه او را از روي ظلم و ستم، و تجاوز و دشمني كشتند ديگر خداوند به آنها مهلت نمي دهد و پس از اين ماجرا متوقع فرج، و ظهور حضرت مهدي عليه السلام باشيد. (2) .

از اين حديث استفاده مي شود كه اين سيد مظلوم به دست عراقيها كشته مي شود.و البته ناگفته نماند كه از برخي اخبار چنين استفاده مي شود كه دو سيد در مكه و دو سيد در مدينه كشته مي شوند اما دو سيدي كه در مكه كشته مي شوند يكي همان «نفس زكيه» است- كه پيشتر گفتيم سيد حسيني است- و ديگري سيدي است كه اهل مكه بر او يورش مي برند و او را مي كشند و سرش را به شام مي فرستند و او سيد حسني است. (3) .

و اما آن دو سيد ديگر كه در مدينه، كشته مي شوند، يكي برادر نفس زكيه و ديگري پسر عموي اوست. (4) .

ظهور حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه ذكر گرديده است، كشته شدن انسانهاي بيگناه و بي دفاعي است كه با وجود دور بودن از ميدان جنگ، بدون جرم و گناه و بي آنكه بتوانند از خود حركت و مقاومتي نشان دهند و خويشتن را در برابر حمله ي ناجوانمردانه و غافلگيرانه دشمن آماده نمايند به قتل مي رسند.

اين علامت از علامتهاي بسيار عجيب و شگفت آوري است كه شايان توجه و درخور دقت است، زيرا اميرالمؤمنين عليه السلام با اتكاء به علم و دانش خدادادي با يك جمله ي كوتاه و پر مغز (و قتل الاسقع صبرا في بيعة الاصنام) به وقوع چنين حادثه ي دردآوري در آينده اشاره نموده و با ذكر همان يك جمله ي كوتاه ولي بسيار پر مغز و پر معني هم علت بروز جنگ، و هم انگيزه ي كشته شدن انسانهاي بيگناه را بيان فرموده است.

اما متأسفانه پيشينيان ما و كساني كه خطبه ي حضرت را به زبان فارسي برگردانده و ترجمه نموده اند از حقيقت معناي عجيبي كه در جمله ي مذكور به كار رفته است غفلت ورزيده و با يك ترجمه ي تحت اللفظي و سطحي از اين علامت بسيار مهم، گذشته اند.

اينك، براي اينكه معناي واقعي جمله مزبور به دست آمده و تصوير روشني از فرمايش درر بار مولاي متقيان اميرمؤمنان عليه السلام داشته باشيم به اندازه ي فهم و درك خود آن را توضيح مي دهيم تا شگفتيهاي سخن اميرالمؤمنين عليه السلام و بيانات گرانقدر و پر بهاي حضرتش بر همگان روشن شود.

آنگاه در مورد معناي (اصقع) در ماده (صقع) چنين مي نويسد:

(صقعه، يصقعه، صقعا ضربه ببسط كغه) يعني او را با كف دست سيلي زد. و سپس چنين مي گويد:

الصَّفعُ ضَرَبُ الشَّيء اليابِسِ المُصَمتِ مِثلِهِ كَالحَجَرِ بِالحَجَرِ وَ نَحوِهِ وَ قِيلَ الضَّرَبُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ يَابِسٍ.صقع، زدن چيز خشك پر و محكمي است بمانند آن، مثل زدن سنگ به سنگ و امثال آن، و گفته شده است (صقع) زدن با هر چيز خشكي است. (1) .

و ابن اثير در كتاب «النهاية في غريب الحديث و الاثر» در معناي كلمه ي (سقع) با (سين) چنين مي نويسد:

(سقع) في حَديثِ الأَشَرِّ الأَمَوِى إِنَّهُ قَالَ لِعَمرو بن العَاصِ في كلام جَرَى بَينَهُ وَ بَينَ عَمرو : إِنَّكَ سَقَعَتَ الحَاجِبِ، وَ أَوضَعَتَ الرَّاكِبِ الشَّقِعُ وَ الصقع : الضَّرَبُ بِبَاطِنِ الكَفِّ: أى إِنَّكَ جَبَهتَهُ بِالقَولِ، وَ وَاجَهَتَهُ بِالمَكْرُوهِ حى أدى عَنكَ وَ أَسْرَعَ وَ يُريدُ بِالإيضاعِ - وَ هُوَ ضَرْبٌ مِن السَّيرِ - إِنَّكَ أذعتَ ذكر هذا الخبر حَتَّى سَارَت بِهِ الرُّكَبانِ» (2) .در حديث (اشج اموي) آمده است كه وي در مورد سخني كه بين او و «عمرو عاص» رد و بدل شد به «عمروعاص» گفت: تو مانع را كنار زدي و آنچه داشتي بيرون ريختي و سوار هم آورد و مبارزت را فراري دادي.

آنگاه ابن اثير پس از ذكر اين جمله چنين مي گويد: سقع و صقع با كلمه ي (س) و (ص) به معناي زدن با كف دست است، و سپس وي جمله ي مذكور را اينگونه معنا مي كند يعني تو با گفتار خود با او روبرو شدي، و با چيزي كه آن را خوش نداشت سخت به مقابله پرداختي تا اينكه او دست از سرت برداشت و به سرعت از ميدان بدر رفت، و بدين وسيله او را از ميدان به در كردي و مقصود او از «ايضاع» (فراري دادن) كه نوعي از رفتن با شتاب است، اين است كه: تو اين جريان را آنچنان بر ملا كردي تا جايي كه سواره را وادار نمودي بدين وسيله مركب خود را بحركت درآورده و فرار نمايد).

ص: 273

خلاصه ي سخن آن كه، معناي جمله ي مذكور اين است كه: تو در ميدان نبرد، سخت به مقابله پرداختي تا اين كه رقيبت را از ميدان به دركردي و با اينگونه مقابله كردن جان خود را نجات دادي و او دست از سرت برداشت.

توضيح:

جمله ي عربي (انك سقعت الحاجب و اوضعت الراكب) در حديث اشج اموي، سرزنش عمرو بن عاص است. چه آن كه عمروعاص در جنگ «صفين» زماني كه در ميدان نبرد با اميرالمؤمنين عليه السلام مواجه گشت علي عليه السلام نيزه اي حواله ي او كرد كه بر اثر آن از روي مركب درغلطيد و چون مرگ را در يك قدمي خود مشاهده كرد پاهاي خود را بالا برد و عورتش نمودار شد و اميرالمؤمنين عليه السلام با ديدن اين منظره زشت، روي خود را از برگرداند و از كشتن وي صرف نظر كرد. (1) .

اكنون كه معناي كلمه ي (اسقع) روشن شد به خوبي مي توان فهميد كه مقصود از جمله ي «قتل الاسقع صبرا في بيعة الاصنام»، كشتن انسانهاي بيگناه و بي دفاع با وسائل و ابزار مدرن جنگي مانند توپ، خمپاره، بمب، موشك و هواپيماهاي بمب افكن و امثال آنهاست كه همچون صاعقه بر سر مردم فرود مي آيند و از دور و نزديك و بالا و پايين بر سر مردم بمب فرو مي ريزند و بدون اينكه آنها بتوانند از خود حركت و مقاومتي نشان دهند خانه هايشان را بر سرشان خراب مي كنند.

جالب توجه اين كه حضرت با همين يك جمله به عجز و ناتواني دشمن و پستي و فرومايگي او اشاره نموده و عدم توانائي او را در برابر جنگجويان مبارز گوشزد فرموده و به علاوه علت بروز جنگ و انگيزه ي كشتار مردمان بي دفاع را نيز بيان فرموده و به مسلمانان خاطرنشان ساخته است كه چون دشمن تاب و توان مقابله ندارد و از رويارويي با مدافعين عاجز و ناتوان است، دست به چنين كار احمقانه اي مي زند تا مگر بدينوسيله (با كشتار مردمان بيگناه) رقيب نيرومند خود را از پاي درآورده و او را از ميدان بيرون كند.

ص: 274

و جالبتر اين كه: حضرت فرموده است، اين جنگ و كشتار به خاطر صلح و سازش با كفر و شكست طرف مقابل و وادار نمودن او به تسليم در برابر دنياي كفر است. چه آنكه حضرت فرموده است «في بيعة الاصنام» يعني اين كشتارهاي بي رحمانه و ناجوانمردانه كه درباره ي مردمان دور از ميدان نبرد انجام مي شود، تنها به خاطر اين است كه: آن مردم را در برابر كفار وادار به تسليم نمايند و آنها از خواسته هاي مشروع خود چشم پوشي كنند.

به هر حال آنگونه كه از خطبه ي اميرمؤمنان عليه السلام استفاده مي شود همانگونه كه توضيح داديم كشتن افراد بيگناه و مردمان دور از ميدان جنگ بوسيله ي بمبها و خمپاره ها و موشكهائي كه از راه دور پرتاب مي شود و صدها و هزاران نفر، از زن و مرد و كودك و پير و جوان را به خاك و خون مي كشد و خرابيها و ويرانيها و آوارگيها و بي خانمانيها را به دنبال مي آورد، از جمله ي علائم ظهور حضرت ولي عصر- عجل الله تعالي فرجه - مي باشد.

پيغمبر گرامي اسلام فرمود: در آينده آتشي بسوي شما روي خواهد آورد كه الان خاموش است از سرزميني كه آن را «برهوت» مي نامند، در آن آتش عذاب دردناكي است كه هم جانها و هم اموال مردم را پايمال مي كند، تمام دنيا را در ظرف هشت روز دور مي زند، و مانند پرواز ابر و باد به آسمان پرواز مي كند. گرمي او در شب بيشتر از گرمي آن در روز است براي آن غرشي است در بين آسمان و زمين مانند غرش رعد كوبنده، و آن به سر مردم نزديكتر است از عرش، به آن حضرت عرض شد: يا رسول الله آيا در آن روز مؤمنين و مؤمنات از آن آتش درامانند؟ فرمود: مؤمنين و مؤمنات در آن روز كجا هستند! مردمان آن روز از حيوانات وحشي شرورترند، مانند بهائم دور هم جمع مي شوند و مانند جهيدن بهائم بر يكديگر، بر روي همديگر مي جهند و يك مرد در ميان آنها پيدا نمي شود كه بگويد بس است، بس است، اين كارها را ترك كنيد.

در روايت ديگري كه ظاهرا در همين زمينه از حضرت جواد الائمه عليه السلام نقل شده چنين آمده است:

«كَأَنّى بِجَرَائِدَ شَتى تُدعى بأسماء شتى، لا أرى لم رُشداً ولا لدينهم صِيانَة. كلَّما مَالُوا إِلى جَانِبِ إِنهَدَمَ مِن الجَانِبِ الآخَرِ يُعَارِضُهُم رَجُلٌ طَبَرى». (1) .«گروههاي مسلح بسيار زيادي را گوئي هم اكنون با چشم خود مي بينم كه با نامهاي مختلفي ناميده مي شوند براي آنها رشد عقلاني و سلامت ايماني نمي بينم، هر گاه متوجه يك جانب كار خود شوند، جانب ديگر آن خراب مي شود، مردي «طبري» با آنها به مقابله برمي خيزد».

كلمه ي «جرائد» كه درمتن عربي حديث آمده جمع جريده، و به گروه سواري اطلاق مي شود كه در ميان آنها افراد پياده نباشد.

بنابراين، ظاهرا مقصود از جرائد كه با نامهاي مختلفي خوانده مي شوند، كنايه از وسائط نقليه و ابزار و آلات جنگي است كه در آخر زمان مورد استفاده ارتش و نيروهاي مسلح قرار مي گيرد. زيرا اين وسائط نقليه جنگي است كه امروز به نامهاي مختلفي

ص: 276

چون: تانك، زرهپوش، خودرو، نفربر و امثال آن ناميده مي شود.

و اينكه حضرت فرموده است براي آنها رشد عقلاني و سلامت ايماني نمي بينم، اين جمله كنايه از فاسق بودن و عدم تدين آنهاست كه همگي مردماني شرور فاسد و گمراهند، و به دين و آئين اعتقاد ندارند.

و اما اينكه فرموده است «هرگاه به طرفي متمايل شدند آن طرف ديگر ساقط مي شود» به حسب ظاهر معنايش اين است كه: اين گروههاي مسلح از خود اختياري ندارند، از هر طرف كه صدائي بلند شد به طرف آن مي روند، و هر كسي كه روي كار آمد با او همراه مي شوند و از اينرو همينكه به يك طرف متمايل شدند و بسوي حزب يا گروهي روي آوردند، آن طرف ديگر ساقط مي شود.

و اما اين كه فرموده است كه: «مردي طبري با آنها به مقابله برمي خيزد» ظاهرش اين است كه از اهل ايران است. زيرا: كلمه ي «طبري» احتمالا منسوب به طبرستان و مقصود از آن، گيلان و مازندران و سرزمين «ديلم» است كه ممكن است منظور از او سيدحسني و يا سيدهاشمي خراساني باشد، و خدا داناتر است.

آنگاه فرمود: شهري در بين دجله و دجيل و فرات، ساخته مي شود كه آن را «زوراء» مي گويند. پس هرگاه آن شهر را ديديد كه با گچ و آجر ساخته شد و با طلا و نقره و لاجورد و مرمر و رخام و درهائي از چوب عاج و آبنوس و خيمه ها و قبه ها و پرده ها (يا پناهگاهها) تزيين گرديد، و انواع درختان ساج و عرعر و صنوبر (و ساير درختان) سر به فلك كشيده در هر طرف آن ديده ها را خيره ساخت، و به انواع قصرها و كاخهاي گوناگون استحكام يافت و بيست و چهار نفر از پادشاهان «بني شيصبان» (1) كه عبارت باشند از:

سفاح، مقلاص، جموح، خدوع، مظفر، مؤنث، نظار، كبش، مهتور، عثار، مصطلم، مستصعب، علام، رهباني، خليع، سيار، مترف، كديد، اكتب، مسرف، اكلب، و سيم، و صيلام و عينوق، يكي پس از ديگري در آنجا سلطنت كردند، (2) و سپس «قبه خاكي رنگ در بيابان سرخ بنا گرديد، آنگاه پشت سر آن قائم بحق همچون ماه نوراني بين ستارگان درخشان در ميان سرزمينهاي عالم و قاره هاي بزرگ جهان نقاب از چهره ي خود برمي دارد».

«ألا وَ إِنَّ لِخُرُوجِهِ عَلامَاتٍ عَشَرَةٍ، أَوَّلُها طُلُوعُ الكَوكَبِ ذِي الذُّنبِ، وَ يُقَارِبُ مِنَ الحَادِى وَيَقَعُ فيهِ هَرجٌ وَ مَرجٌ وَ شَغَبُ، وَ تِلكَ عَلامَاتُ الخصب. وَ مِن العَلامَةِ إِلَى العَلامَةِ عَجَبٌ فَإِذَا أَنقَضَتِ العَلَامَاتُ العَشَرَة إذ ذاكَ يَظْهَرُ القَمَرُ الأَزهَر وَ تَت كَلِمَةُ الإخلاصِ اللَّهِ عَلَى التَّوحيد.».آگاه باشيد كه براي آمدن آن حضرت ده علامت است، نخستين آن علامتها طلوع ستاره ي دنباله دار است كه به ستاره ي حادي نزديك مي شود. و در آن موقع هرج و مرج و شرارت روي مي دهد، و اينها نشانه هاي گشايش و نزديكي فرج است و از هر علامتي تا پيدايش علامت ديگر شگفتيهايي است. وقتي علامات ده گانه تمام شد در آن وقت ماه تابان ظاهر مي گردد و كلمه ي اخلاص (لا اله الا الله) كه دليل بر توحيد و يگانگي خداست كامل مي شود. (3) .

ص: 278

و ثانيا: اصل خطبه كه در كتاب (كفايه) آمده است به قدري نسخه بدل دارد كه براي يك انسان متتبع و پژوهشگر بسيار مشكل است كه بتواند صحيح آن را از ناصحيح و درست را از نادرست تشخيص دهد.

از باب مثال: در كتاب كفايةالاثر در عبارت متن عربي خطبه ي آن چنين نوشته شده است (و تعمل القبة الغبراء ذات الغلات الحمراء) و در پاورقي آن بجاي (غلاة) كلمه ي (فلات) آورده است.

در «بحارالانوار» ج 36 ص 354 و هم چنين جلد 52 ص 268 كه مرحوم مجلسي - عليه الرحمه - آن را از همان كتاب (كفايه) نقل نموده عبارت عربي خطبه را اينگونه آورده است: (و تعمل القبة الغبراء ذات الفلات الحمراء). و در مقابل، مرحوم سيد بن طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» آنگونه كه ملاحظه نموديد «و ثمة [و تمت] الفتنة الغبراء و القلادة الحمراء» نوشته شده است كه معناي اين عبارت، با عبارت كتاب كفايةالاثر و هم چنين عبارت بحارالانوار كاملا متفاوت است.

ولي در عين حال: اگر بخواهيم لااقل يكي از دو عبارت خطبه را كه در بحار و كفايه و الملاحم و الفتن سيد بن طاووس آمده است بپذيريم، و جز اين هم چاره اي نيست كه حداقل بايد يكي از آن دو عبارت را پذيرفت باز هم اين دو عبارت كاملا با هم تفاوت دارد.

زيرا: بگفته ي صاحب كتاب «مهدي منتظر» اگر عبارت اول صحيح باشد، مراد (از قبه ي غبراء) قبه اي است كه بايد در بغداد باشد نه در سامراء، و در اين صورت بنا بگفته ي نويسنده ي كتاب «مهدي منتظر» اين قبه در چند سال پيش در بغداد ساخته شد، و آن مقبره ي فيصل اول پادشاه عراق است كه آنرا در زمين سرخ رنگي ساختند و رنگش خاكي و خاكستري است. (1) .

و اگر عبارت دوم، يعني: عبارت سيد بن طاووس درست باشد، پس آن اشاره به فتنه ي آخر و جنگ جهاني است.

بنابراين بسيار بعيد بنظر مي رسد كه احتمال ناظم الاسلام كرماني درست باشد،

ص: 281

زيرا با صرف نظر از مطالب ياد شده، بطوري كه از سياق عبارت خطبه پيداست و بر اشخاص محقق و متتبع نيز مخفي نيست اميرالمؤمنين عليه السلام در اواخر خطبه به ذكر علائم نزديك بظهور پرداخته است نه علامات عامه، و روي اين حساب به نظر نگارنده همان عبارت مرحوم سيد بن طاووس عليه الرحمه، كه نوشته است «و ثمة الفتنة الغبراء» يعني: پس از آن فتنه ي تيره و غبارآلود كه كنايه از جنگ و آشوب و فتنه جهانگير است، از همه ي عبارتهاي ديگر بهتر و صحيحتر است.

نهايت چيزي كه ممكن است گفته شود اين است كه: مرحوم مجلسي عليه الرحمه، عبارت خطبه را «و تعمل القبة الغبراء» نوشته اند جوابش اين است كه:

مرحوم علامه مجلسي (رضوان الله عليه) هدفش از ذكر خطبه تنها بخاطر ذكر علامات و محفوظ ماندن آن بوده است و لذا با اينكه عادت ايشان اين بوده است كه معمولا بعد از نقل هر حديث و يا روايت به توضيح و تشريح آن مي پرداخته اند، در عين حال در مورد قبه ي غبراء و بيابان سرخ هيچگونه اظهار نظري نفرموده و پيرامون آن هيچ توضيحي نداده اند.

از اينجا فهميده مي شود كه نظر آن مرحوم در مورد اين جمله اين بوده است كه اين مطلب، بعدها محقق مي شود، و از اينرو چيزي نفرموده اند.

زيرا اولا- ستارگان دنباله دار كه در گذشته طلوع كرده اند فراوان بوده و معلوم نيست كه مراد از اين ستاره ي دنباله دار به چه كيفيت است و آيا از علائم (قيام) و يا از علائم (فرج) است.

و ثانيا- در برخي از رواياتي كه از ائمه صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين رسيده، چنين آمده است كه: «و طلوع الكوكب المذنب يفزع العرب» يعني: و طلوع ستاره ي دنباله دار (عرب را به وحشت مي اندازد) و معلوم است كه طلوع ستاره به تنهائي چيزي نيست كه باعث وحشت و اضطراب عرب گردد بلكه مسلم است كه اين وحشت براثر جنگ و آشوب و پي آمدهاي آن است.

پس معلوم مي شود كه طلوع ستاره ي دنباله دار، اشاره به همان قيام سيدهاشمي خراساني و يا سيدحسني معروف، و دنباله ي او كنايه از كثرت سپاه و انبوه لشكريان اوست، و (ماه تابان) وجود مقدس حضرت حجة بن الحسن العسكري (صلوات الله و سلامه عليه و علي آبائه الطاهرين) مي باشد.

نام (خطبه ي افتخاريه) از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرده است كه چون خطبه طولاني است ما فقط قسمتي از اول، و قمستي هم از آخر آن خطبه را كه مربوط به علامات ظهور است در اينجا نقل مي كنيم.

عَنِ الأَصْبَغِ بنِ نُبَاتَه قَالَ: خَطَبَنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين عليه السلام فَقَالَ فِي خُطْبَةٍ : أَنَا أَخُو رَسُولِ اللهِ وَ وَارِثُ عِلمِهِ وَ مَعدِنُ حِكَمَتِهِ وَ صَاحِبُ سِرِّهِ، وَ مَا أَنزَلَ اللهُ حرفاً في كِتَابٍ مِن كُتُبِهِ إِلا وَقَد سَارَ إِلَى، وَ زَادَ لي عِلمُ مَا كَانَ وَمَا يَكُونُ إلى يَومِ القِيامَةِ الى أن قَالَ ألا وَإِنَّ لِلبَاطِلِ جَولَة وَلِلحَقِّ دَولَةِ. وَ أَنِّي ظاعَنْ عَن قَرِيبٍ فَارتَقِبُوا الفِتْنَةَ الأُمَوِيَّةِ وَالدُّولَةَ الكَسَرَوِيَّةَ، ثُمَّ تُقبِلُ دولة بني العباسِ بِالفَرَح و البأس بالفَزَع وَ اليَأْس وَ تُبنى مَدينَةٌ يُقَالُ لَهَا «زَوراء» بَينَ دِجلَةَ وَالفُرَات مَلعُونٌ مَن سَكَنها، مِنها يَخْرُجُ طينَةٌ الجبارين، تعلى فِيهَا القُصُورُ وَ تُسبَلُ السُّتُورُ، وَيَتَعَامَلُونَ بالمكر والفجور فَيَتَدَاوَها بَنُو العَباس 42 مَلِكاً عَلَى عَدَدِ سَيٌّ المُلكِ ثُمَّ الفِتْنَةُ الغَبَرَاء وَ القلادة الحمراء، في عَقِيها [عُنُقِها] قائِمُ الحَقِّ، يَسفَرُ عَن وَجْهِهِ بَينَ أَجْنِحَةِ الأقاليم كالقَمَرِ المضىء بَينَ الكَوَاكِبِ، أَلا وَإِنَّ لِخُرُوجِهِ عَلَامَاتٍ عَشَرَة أَوَّلُها تحريف الرايات في أزقةِ الكُوفَة وَتَعطيلُ المَساجد، و انقطاع الحاج، وَ خَسَفٌ وَ قَدْفٌ بِخُراسان وَ طُلُوعُ الكَوكَبِ المُذَنَّبِ، وَ إقتِرَانُ النُّجُومِ، وَ هَرجٌ وَ مَرجٌ وَ قَتل وَ نَهَبٍ، فَتِلكَ عَلامَاتٌ عَشَرَة وَ مِن العَلَامَةِ إِلَى العَلَامَةِ عَجَبٌ، فَإِذَا تَمَتِ العَلامَات قَامَ قَائِنَا قَائِمُ الحَقِّ» (1) .

(اصبغ بن نباته) گفت: اميرالمؤمنين عليه السلام براي ما خطبه اي ايراد نموده، و در آن خطبه چنين فرمود:

من برادر پيامبر و وارث علم و دانش، و معدن حكمت و صاحب راز رسول خدا صلي الله عليه و آله مي باشم، و خداوند عالم هيچ حرفي از حروف كتابهاي آسماني خود را نازل نفرموده است جز اين كه آنها به من رسيده و دانشم را نسبت به حوادث گذشته و آينده ي جهان تا روز قيامت افزون فرموده است. (تا اينكه فرمود) اي مردم آگاه باشيد و بدانيد كه براي باطل (در هر دوره اي) جولاني و حركتي است، و براي «حق» دولتي خواهد بود. من به همين زودي از ميان شما مي روم و

ص: 284

به عالم غيب رهسپار مي گردم پس شما بعد از من منتظر فتنه امويان و سلطنت كسروي باشيد. (1) .

سپس فرمود: آنگاه دولت بني العباس با قدرت و خوشحالي (و در نسخه اي هراس و نوميدي) نمايان مي شود و شهري كه به آن زوراء مي گويند، يعني- بغداد -بين دجله و فرات ساخته مي شود، كسي كه (بدون عذر شرعي) در آن شهر سكنا گزيند مشمول خشم و غضب خداوند است «ملعون من سكنها».

از آنجا طينت جباران، و آب و گل آنان بيرون مي آيد (يعني ستمكاران در آن شهر فراوان مي گردند) و كاخهاي بلند و عالي مي سازند، و آنجا محل رفت و آمد مردمان مي گردد، و با مكر و نيرنگ، و فسق و فجور با مردم رفتار مي كنند، و 42 نفر از سلاطين بني العباس در آنجا سلطنت خواهند كرد، سپس فتنه ي تيره و تار، و گردن بند سرخ كه در گردن، و يا پشت سر آن است، فرا خواهد رسيد. و آنگاه پشت سر آن قائم بحق، در بين بالهاي زمين مانند ماه نوراني در ميان ستارگان درخشان پرده از روي غيبت خود خواهد برداشت.

آگاه باشيد كه براي آمدن آن حضرت (ده علامت است) نخستين آن علامتها (تحريف پرچمها) و در روايتي ديگر (تحريق رايات) (يعني: سوزاندن علمها) در كوچه هاي كوفه، و تعطيل مساجد، و جلوگيري از حج و زيارت بيت الله، و خسفي در زمين خراسان، و وقوع قذفي در همان سرزمين خراسان، و طلوع ستاره ي دنباله دار و نزديك شدن ستاره ها به يكديگر و هرج و مرج در دنيا، و قتل و غارت اموال مي باشد، و آنگاه كه اين علائم ده گانه تمام شد قائم ما اهل بيت، قائم بحق قيام خواهد نمود.

به اندازه ي لازم توضيح داده، و در اينجا نيز براي اينكه مطلب روشنتر شود، بار ديگر «علائم ده گانه» را به نحو اختصار توضيح مي دهيم ولي پيش از توضيح علائم ده گانه -لازم است بدانيم: كه مقصود از فتنه ي غبراء و قلاده ي سرخ چيست؟ آيا مقصود از اين دو جمله: هر دو يكي است كه بگوئيم: مراد از آن جنگ جهاني است، يا اينكه اين دو جمله دو مطلب است، تا اينكه بگوئيم (فتنه ي غبراء) مربوط به دوران بني العباس و (قلاده ي سرخ) كنايه از جنگ، و يا جنگ عالمگير است.

در هر صورت به نظر نگارنده (فتنه ي غبراء) و (قلاده ي سرخ) دو مطلب است و هر يك از اين دو، به حوادث قبل از ظهور در طي سالهاي متمادي اشاره دارد. اينك به توضيحي كه در اين زمينه مي آوريم توجه فرمائيد.

به حسب ظاهر آنچه از عبارت «ثم الفتنة الغبراء و القلادة الحمراء» فهميده مي شود اين است كه: كلمه ي (ثم) از نظر ادبي براي ترتيب و تراخي است و لذا چون بعد از ذكر ملوك بني العباس كلمه ي (ثم) در عبارت عربي بكار رفته است چنين مي نمايد كه (فتنه ي غبراء) يعني: جنگ تيره و تار، اشاره به همان فتنه ي هلاكو، و حمله ي او به بغداد، و قلع و قمع بني العباس و برانداختن نظام خلافت جابرانه ي آنان است. چه آنكه در برخي از خطبه هايي كه از اميرالمؤمنين عليه السلام درباره ي بغداد نقل شده چنين آمده است كه آن حضرت فرمود:

«إذا جائَتِ العِصَابَةُ اللتي لا خَلاقَ لَهَا لَتَحْرِبَنَّ وَ اللَّهِ يَا أُمَّ الظُّلَمَة وَ مَسكَنَ الجَبَابِرَة وَ أَمَّ البَلايَا، يَا وَيْلَكِ يَا بَعْدَادٍ وَ لِدَارِكَ العَامِرَةِ اللتِي لَهَا أَجْنِحَةُ الطَّواويس ثمانين كَما تُماتُ الملح، يَأْتُو بَنُو قَنطُورَه وَ مُقَدِّمُهُم جَهْوَرِى الصوت لَهُم وُجُوهٌ كَالَجَانِ المُطَوَّقَةِ وَ خَراطيم كَخَرَاطِيمِ الفِيلَةِ لَم يَتَّصِل ببلدة الأفتحها ولأبرايَةِ الأَنكَسَها». (1) .

هر گاه آن طايفه اي كه از دين بهره اي ندارند آمدند، اي پناهگاه واليان ستمگر، و اي جايگاه ستمكاران، و اي سرمنشأ همه ي فتنه ها و بدبختيها، ويران و خراب خواهي گشت، اي واي بر تو اي بغداد و بر آن خانه هاي معمور و آبادت كه همچون طاووسهاي زيبا و قشنگ، بال برآورده است مانند نمكي كه در آب

ص: 286

حل مي شود نابود خواهي شد و از بين خواهي رفت. (بنو قنطوراء) مي آيند و پيشاپيش آنان، فرمانروائي است كه صدائي بلند دارد، و آنان (يعني بنوقنطوراء و طايفه ي ترك) كساني هستند كه صورتهايشان همچون سپر طوق شده پهن، و دماغهايشان مانند خرطوم فيل دراز و كشيده است آن فرمانروا به هيچ شهري نمي رسد مگر آنكه آن را مي گشايد و به هيچ پرچمي نمي گذرد جز آنكه سرنگونش مي سازد.

پس ترديدي نيست كه مراد از (بني قتطوره) طايفه ي ترك و لشكر چنگيزاند زيرا كليه ي اين صفات همانطوريكه قبلا هم در حديث ديگري در مورد (هلاكو خان) گفتيم منطبق با ايشان است چه آنكه آنها بلند آواز و داراي صورتي پهن و دماغي دراز بوده اند، و به هر شهري كه مي رسيدند آن را فتح مي نمودند و اهلش را مي كشتند و هر لشكري كه با آنها روبرو مي شد منهدم مي ساختند و (ري) و بغداد را خراب كردند و ويران نمودند، و آن چنان قتل و غارتگري كردند تا جائي كه «دائرةالمعارف بستاني» مي نويسد: در هجوم هلاكو و لشكريانش به شهر بغداد متجاوز از دو ميليون نفر در اين حادثه خونين كشته شدند و اموال زيادي به غارت رفت و خانه هاي فراواني طعمه ي حريق گرديد.

بنابراين جاي شك باقي نمي ماند كه مراد از: (فتنه ي غبراء) فتنه هلاكو خان مغول، و هجوم به بغداد و مستأصل ساختن (بني العباس) و قتل آخرين خليفه، و نابودي وزراء و ياران و پيروان خليفه ي عباسي است.

و اما (قلاده ي حمراء) و يا گردن بند سرخ، احتمال دارد كه همان فتنه ي هلاكو باشد، و احتمال هم مي رود كه اشاره به جنگ ديگري غير از فتنه ي هلاكو باشد. ولي بقرينه ي واو عاطفه و ظهور حضرت بقية الله -عجل الله تعالي فرجه - كه بعد از (قلاده ي حمراء) آمده است قويا احتمال مي رود كه مراد از آن جنگ جهاني، و يا جنگ ديگري در رابطه با عراق باشد كه سرانجام به ويراني بغداد منجر شود، چه آنكه در اخبار زيادي بخرابي بغداد در آخرالزمان، تصريح شده است.

حضرت ولي عصر (ارواحنا له الفداء) ده علامت ذكر شده است، كه ما به ترتيب يكايك آنها را براي اطلاع خواننده ي عزيز مختصرا توضيح مي دهيم.

علامت اول: درباره ي علامت اول، يا نخستين علائم ظهور حضرت بقية الله - عجل الله تعالي فرجه - در روايات به اختلاف سخن رفته است.

در برخي از روايات نخستين علامت، تخريق زوايا (يعني: حفر كانالهاي عريض و طويل در راه هاي ورودي بكوفه) ذكر شده، و در برخي از روايات نخستين علامت، طلوع ستاره دنباله دار ذكر گرديده، و در برخي از روايات هم، چنانكه در اينجا (يعني: در خطبه ي افتخاريه) ملاحظه نموديد «تحريف رايات» يعني: مبدل كردن پرچمها و تعويض آن در كوچه هاي كوفه آمده است، و ظاهرا علت اين اختلاف كثرت نقل حديث و يا عدم دقت نساخ، در ضبط آن بوده است.

به هر حال گرچه نسخه هاي كتابها مختلف است، اما در عين حال هدف مشخص است، زيرا: برداشتي كه از كل حديث بدست مي آيد اين است كه: يكي از علامات ظهور وقوع حوادث ناخوش آيند در عراق، و قتل و كشتار مردم اين سرزمين، و حكومت كردن مشتي اراذل و اوباش بر جان و مال و ناموس مردم اين سامان است. و در هر صورت اگر عبارت عربي حديث (تحريف الرايات) صحيح باشد مقصود از آن، كنايه از تغيير قوانين متقنه ي اسلام، و ظهور كفر، و تسلط اجانب بر سرنوشت مردم عراق، و نابسامانيهاي اخلاقي و اجتماعي و مفاسد بيش از حد و اندازه در اين سرزمين اسلامي است چه آنكه «تحريف» بمعني تعويض و جابجا كردن است «راغب اصفهاني» در «مفردات»در معناي كلمه ي تحريف، در ماده ي «حرف» چنين مي نويسد:

«تحريف الشي ء» برگرداندن شكل و حالت چيزي است، مثل؛ تحريف القلم - يعني تراشيدن قلم و تغيير شكل دادن آن، و نيز مي گويد: تحريف كلام، به يك طرف بردن آن است.

علي هذا- اگر عبارت عربي حديث درست باشد و كساني كه كتابها را در زمان پيش از ظهور چاپ رونويسي مي كرده اند اشتباه نكرده باشند، منظور از (تحريف رايات) كنايه از ظهور كفر است، ولي همانطوري كه گفتيم مشكل اين است كه: نسخه ها مختلف است و در بعضي از روايات ديگر (تحريق رايات) يعني سوزاندن پرچمها در كوچه هاي

ص: 288

كوفه آمده است، و بنابراين اگر عبارت دوم درست باشد، كنايه از زد و خورد و تظاهرات و اجتماع احزاب مختلف، يا وقومع جنگ بين دو طايفه و دو حزب، و يا اشاره به لشكركشي (سيدحسني) به عراق و شعله ور شدن آتش جنگ و برخورد لشكريان سيدحسني با سفياني در كوچه هاي كوفه مي باشد.

علامت دوم: تعطيل شدن مسجدها است كه قبلا در اين باره توضيح داده ايم و ديگر بار تكرار نمي كنيم.

علامت سوم: جلوگيري از حج، و ممانعت از زيارت بيت الله الحرام است كه به جهت عدم امنيت و اختلاف دولتها و ناامن بودن راهها كسي به حج نخواهد رفت و در حديثي كه از پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله درباره ي برخي از علائم ظهور و ناامني راه ها روايت شده چنين آمده است كه آن حضرت فرمود:

«مهدي اين امت از ماست و از علامات قيام آن حضرت اين است كه: هر گاه دنيا هرج و مرج شود و فتنه ها پشت سر يكديگر ظاهر گردد و راهها قطع و ناامن شود و برخي بر برخي يورش برند، نه كبير بر صغير ترحم كند و نه صغير از كبير توقير نمايد، در آن هنگام خداوند مهدي ما را كه ازنهمين صلب حسين عليه السلام است برميانگيزاند تا دژهاي گمراهي و ضلالت و دلهاي مهر شده و بيمار را بگشايد، او در آخرالزمان قيام مي كند همچنانكه من در اول زمان قيام نمودم، پس زمين را پر از عدل و داد مي كند چنانكه پر از ظلم و جور شده بود. (1) .

علامت چهارم: خسف زمين خراسان است، و خسف بمعني، نگونسار شدن و واژگون گرديدن، و فرو رفتن و فرو بردن زمين است اهل خود را، قرآن مجيد درباره ي «قارون» مي فرمايد: «فخسفنا به و بداره الارض» (2) .

ما قارون و خانه اش را به زمين فرو برديم.

و البته در تصور معناي فرو رفتن به زمين كه قارون بدان دچار شده و كفار نيز بدان تهديد شده اند بسيار طبيعي و آسان است، زمين به دستور خدا زلزله مي كند و در اثر آن

ص: 289

دهان مي گشايد و هرچه را كه خدا بخواهد در خود فرو مي برد.

در مورد خسف زمين خراسان نيز چنين است، ممكن است زمين لرزه شود و زمين گروهي را در خود فرو برد، و البته تاكنون چندين مرتبه زلزله هاي عظيم و بزرگي روي داده و زمين ده ها و صدها هزار نفر را در خود فرو برده است. ولي ظاهرا منظور از خراسان چنانكه قبلا هم گفته ايم (ايران) و مقصود از خسف، خراب شدن برخي از شهرهاي ايران است نه نفس خراسان، و زمين لرزه هم امكان دارد در هر شهري اتفاق بيفتد و اختصاص به خراسان ندارد، و اين امر خداوند است هرگاه بخواهد كه مردمي را متوجه نموده و از غفلت بيرون بياورد آنها را با چنين وسائل امتحان مي كند و متوجهشان مي سازد.

علامت پنجم: وقوع «قذف» در سرزمين خراسان است و همانطوريكه بارها تذكر داده ايم و قبلا هم درباره ي خراسان به تفصيل سخن گفته ايم مقصود از خراسان، نفس خراسان نيست مراد از آن مملكت ايران است و اما «قذف» چنانكه بر ارباب فضل و دانش و اهل نظر پوشيده نيست به معني: انداختن چيزي و رها كردن آن است.

در قرآن كريم در سرگذشت حضرت موسي علي نبينا و آله و عليه السلام مي خوانيم كه خداوند به مادر موسي وحي نمود « أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ» (1) «موسي را در تابوت (صندوق) بگذار و آنرا به دريا بينداز».

و معلوم است كه مراد از اين انداختن، انداختن معمولي نيست، زيرا در آيات قرآن محلي يافت نمي شود كه مراد از «قذف» يعني: (انداختن) انداختن معمولي باشد، و همچنين در آيات قرآن نمي توان موردي پيدا كرد كه مراد از انداختن، انداختن غير محسوس باشد بلكه در هر موردي كه كلمه ي (قذف) به كار رفته به معني انداختن محسوس به كار رفته است چه انداختن ظاهري و مادي و چه معنوي بوده باشد.

بنابراين ترديدي نيست كه وقوع (قذف) در سرزمين خراسان يعني ايران، قذف معمولي نيست بلكه مراد از آن پرتاب كردن و رها كردن چيزي است كه هم شامل قذف است و هم مشمول خسف، و روي اين بيان دور نيست كه وقوع قذف كنايه از

ص: 290

پرتاب موشكها و خراب شدن برخي از شهرها و پريشان شدن مردم آن شهرها و متفرق شدن آنان و مهاجرت به شهرهاي ديگر باشد.

علامت ششم: طلوع ستاره ي دنباله دار است، كه قبلا درباره ي اين علامت صحبت كرده ايم و حديث مفضلي هم، دراين باره از اميرالمؤمنين عليه السلام رسيده است كه بزودي آن را ذكر خواهيم نمود.علامت هفتم: نزديك شدن ستاره ها به يكديگر است كه تشخيص و شناخت اين علامت مربوط به منجمين و ستاره شناسان است و از علم نجوم معلوم مي شود.

علامت هشتم: هرج و مرج در دنياست، كه هركس هر كسي شود و هر كس هر كاري كه دلش خواست انجام دهد و دادخواه و فرياد رسي نباشد، مرحوم سيد طاووس در كتاب «الملاحم و الفتن» در حديثي از پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: قبل از قيامت (صغري) يعني: (پيش از ظهور حضرت ولي عصر- عجل الله تعالي فرجه -) هرج است، گفتند يا رسول الله هرج چيست؟ فرمود: كشتن، گفتند يا رسول الله يعني بيشتر از زمان فعلي ما كشته مي شوند؟ فرمود: منظور نه اين است كه شما را كفار مي كشند، بلكه كار بجائي مي رسد كه انسان همسايه و برادر و پسر عموي خود را مي كشد!! پرسيدند يا رسول الله آيا عقل ندارند؟ فرمود: عقل مردم در آن زمان (بر اثر هواهاي نفساني) گرفته مي شود، و بجاي عقلاء افرادي مي نشينند كه گمان مي كنند كسي هستند و شخصيتي دارند!) (1) .

علامت نهم: قتل و كشتار و خونريزي بسيار است، كه مردم دنيا با خيالات فاسد و طمع بستن به دنياي مادي دو روزه و رسيدن به قدرت و يا به واسطه ي پيدايش بدعتها و احزاب، و اختلاف مذاهب و درگيري احزاب و دشمني با همديگر و احداث فتنه ها و جنگها يكديگر را به قتل مي رسانند.

علامت دهم: «نهب» و غارت اموال است، كه برخي از مردم بر برخي ديگر يورش برند و با زور و قلدري اموال يكديگر را غارت نمايند، و يا دولتهاي جور به جان يكديگر بيفتند و براي تأمين مصالح كشور خود مردم را غارت كنند و از سخن حضرت كه

ص: 291

فرموده است «وقتل و نهب» چنين استفاده مي شود كه قتل و كشتار بوسيله ي شعله ور شدن آتش جنگ، و غارت اموال به سبب همان تأمين مخارج جنگ است كه دولتها ناچار مي شوند براي اينكه عقب نيفتند و در جنگ شكست نخورند مالياتي را بر دوش ملتها مي گذارند و از اين طريق بودجه ي هنگفتي را به خاطر هزينه هاي جنگي وضع مي نمايند، و اموال مردم را به غارت مي رود.

آري: سپس وقتي كه اين علائم ده گانه تمام شد، آنگاه قائم بحق، قيام مي كند و دشمنان خدا را بقتل مي رساند و زمين را به خواست خدا پر از عدل و داد مي نمايد (انشاء الله تعالي و جعلنا من أنصاره و أعوانه)

و نوشها و امر و نهي هايي كه داشتند كارشان را پايان داد و به چه سرنوشتي مبتلا شدند.

عاقبت نيك در بهشت از آن كسي است كه شكيبا باشد و هر كس از شما كه شكيبا باشد سرانجامش بهشت است و به خداوند سوگند كه در آن جاويدانند و سرانجام كارها به دست خداست.

اي شگفتا! و چرا در شگفت نباشم از اشتباهات و خطاكاريهاي اين فرقه ها و دستجاتي كه در دين و مسلك خود اين همه با هم اختلاف دارند و با دليلهاي نادرستي كه هر كدام بر مذهب باطل خود مي تراشند نه از دستور پيغمبري پيروي مي كنند و نه به رفتار وصي و جانشين پيغمبري عمل مي نمايند و نه ايمان به غيب و روز جزا مي آورند و نه هم از عيب جوئي مردم چشم پوشي مي كنند.

كار خوب در نظرشان همان است كه خود آن را نيك و خوب مي شناسند و كار زشت در نظرشان همان است كه خود آن را زشت مي شمارند و هر كدام از آنها براي خود امام و رهبري است، و به اعتماد هواي نفس و خيالات فاسده و توسل بزور و قدرتهاي فاني پيوسته به راه هاي كج و منحرف مي روند و به مردم ستم مي كنند، و آن را مي گيرند كه به نظر خودشان وسيله ي محكم و پابرجائي است و جز خطا چيزي بسرمايه زندگي نمي افزايند.

هرگز به خدا نزديك نمي شوند و بيش از اندازه از درگاه الهي دور مي گردند، يك عده از آنها به دسته اي دل مي بندند و جمعي از آنها جمعي ديگر را تصديق مي كنند، و همه ي اينها به خاطر ترس و وحشتي است كه از قوانين يادگاري رسول خدا صلي الله عليه و آله و پيروي از سفارش پيامبر درباره ي ائمه طاهرين عليهم السلام، و تنفر و بي اعتنايي نسبت به امانتهاي الهي و اخبار رسيده ي از آفريننده آسمانها و زمين دارند.

آنها مردمي حسرت مند مي باشند و پناهگاه امور شبهه ناك و اهل تيرگيها و گمراهي و ترديدند. و البته كسي كه خداوند او را به خودش و دلخواهش واگذاشت در نزد كسي كه از وضع او اطلاعي ندارد تأمين دارد، اينان چقدر شباهت دارند به چهارپاياني كه مهترشان غائب شده و از سر آنها رفته باشد.

دريغا! از كارهائيكه شيعيان من بزودي پس از اين دوستي موقتي كه امروز با هم نسبت به يكديگر انجام مي دهند، چگونه بعضي از آنها موجبات بدبختي ديگري را

ص: 293

فراهم مي آورند و برخي، برخي ديگر را بقتل مي رسانند. فرداست كه آنها از اصل و ريشه جدا گشته و پراكنده مي گردند (و بعد از من از دور امامان به حق دور مي شوند) و به شاخه دست مي زنند (و بسوي آنها كه از حقيقت اسلام بدورند مي روند) و از غير اهلش انتظار پيروزي بر دشمن دارند، هر دسته اي از آنها به شاخه اي مي چسبد (و به حزبي رو مي آورد) و به هر سو كه آن شاخه متمايل شود آنان نيز به همان سو متمايل مي شوند.

با اينكه خداوند- كه ستايش خاص اوست- بزودي اينان را براي بدترين روز ذلت بني اميه گرد خواهد آورد هم چنانكه باد پائيزي لكه هاي ابر را گرد مي آورد. خدا ميان آنها الفت برقرار خواهد نمود و آنها را نسبت به هم يكدل خواهد ساخت و سپس مانند توده هاي ابر متراكم و انبوه آنان را بهم پيوند خواهد داد. و پس از آن درهاي آزادي به رويشان خواهد گشود كه چون سيلي بنيان كن از جايگاه انقلاب خويش بيرون آيند و چون سيل باغهاي يمن (سيل عرم) كه خدا موشي را براي ويراني سد آنها فرستاد (و آن موش آن سد را سوراخ كرده و آبها بصورت سيلي بنيان برانداز سرازير شده و در برابرش هيچ تپه اي برجاي نمانده و راه آن سيل را هيچ كوه محكمي برنگرداند) آنها نيز همچنان سيل آسا در روي زمين به حركت درآيند.

و خداوند آنها را در شكم دره ها و جاهاي مناسب پراكنده سازد و سپس آنها را بمانند چشمه سارهائي بر روي زمين روان گرداند تا بدين وسيله حقوق از دست رفته ي قومي را از قوم ديگر بگيرد و گروهي را در ديار گروهي ساكن گرداند تا بني اميه (كه آل محمد صلي الله عليه و آله را از خانه و كاشانه خود در بدر نمودند) خود نيز آواره و سرگردان شوند و ديگر نتوانند آنچه را كه غصب نموده و به زور گرفته بودند (يعني حق آل محمد صلي الله عليه و آله را) غصب و پايمال كنند.

خداوند بوسيله ي ايشان (يعني: شيعيان) پايه محكمي را (كه مقصود همان حكومت بني اميه است) ويران كند و بوسيله ي آنها بنيانها و ساختمانهاي سنگي و كاخهائي را كه در شام بنا كردند منهدم سازد و كوه و دشت سرزمين شام و وسط مسجد دمشق را از مخالفين بني اميه پر و مملو سازد. سوگند به خدائي كه دانه را شكافت و انسان را آفريد آنچه گفتم حتما واقع خواهد شد، و گويا من هم اكنون صداي شيهه اسبان و سر و

ص: 294

صداي درهم و برهم مردان جنگي و رزم آورانشان را مي شنوم.

به خداوندي خدا سوگند، آنچه در دست بني اميه است از زر و سيم و قدرت، بعد از آن شكوه و جلال و فرمانروايي در شهرها- مانند دنبه ي چربي كه بر روي آتش آب مي شود- آب خواهد شد. هر كس از آنها بميرد گمراه مرده و كار هر كس از آنها كه باقي بماند با خداست، و هر كس كه توبه كند و بسوي خدا باز گردد خداوند توبه پذير است. و اميد است كه خداوند شيعيان مرا پس از پراكندگي براي بدترين روز گرفتاري اينان گردآورد و براي كسي نيست كه چيزي را براي خدا اختيار كند بلكه تمام اختيارات و تدبير همه ي امور بسته به اراده و مشيت باري تعالي است.

اي مردم كساني كه به ناحق منصب امامت را بخود مي بندند و شايسته آن نيستند فراوانند، اگر شما بواسطه ي تلخي حق از آن روي برنتابيد و خود را خوار نكنيد و در توهين باطل و پست كردن آن سستي نورزيد آنها كه در شجاعت بپايه ي شما نمي رسند بر شما دلير نمي شوند و قدرتمندان بر شما مسلط نمي گردند و پيروي حق را ترك نمي كنند و در صدد پايمال كردن اطاعت حق و دور كردن آن از اهلش نخواهند بود.

ولي افسوس! افسوس كه (دوباره) مانند بني اسرائيل عهد موسي عليه السلام در كار خود حيران و سرگردان مي شويد! به جان خودم سوگند ياد مي كنم كه تحير شما پس از من به مراتب چند برابر سرگرداني بني اسرائيل خواهد بود (زيرا بني اسرائيل چهل سال در بيابان (تيه) حيران و سرگردان بودند، ولي شما مسلمانان بعد از غصب حق آل محمد صلي الله عليه و آله و ظلم و ستمي كه نسبت به اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام روا داشتيد تا ظهور مهدي موعود در امر دين خود حيران خواهيد ماند).

باز هم به جان خودم سوگند ياد مي كنم كه چون مدت حكومت بني اميه به پايان برسانيد باز هم شما به دولت باطل ديگري (چون بني عباس) كه بعد از آنها خواهد آمد و مردم را به گمراهي دعوت خواهد نمود مي پيونديد و به دور آنها اجتماع مي كنيد و باطل را زنده مي سازيد و حق را پشت سر مي اندازيد و از نزديكي جنگجويان (با افتخار) «بدر» (يعني خود حضرت) مي بريد و به دورترين فرزندان جنگ كنندگان با رسول خدا صلي الله عليه و آله (يعني فرزندان عباس بن عبدالمطلب كه در جنگ بدر در زمره ي لشكر مشركين به جنگ رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده بود) پيوند مي كنيد.

ص: 295

«وَ لَعَمْرِی أَنْ لَوْ قَدْ ذَابَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ لَدَنَا التَّمْحِیصُ لِلْجَزَاءِ وَ قَرُبَ الْوَعْدُ وَ انْقَضَتِ الْمُدَّهُ وَ بَدَا لَکُمُ النَّجْمُ ذُو الذَّنَبِ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ وَ لَاحَ لَکُمُ الْقَمَرُ الْمُنِیرُ» اين را بدانيد به جان خودم سوگند كه چون حشمت آنها (يعني بني العباس) نيز به پايان رسيد و دولت و قدرتشان از ميان رفت امتحان براي پاداش نزديك مي شود، و وعده ي حق (يعني وعده ي خروج آل محمد صلي الله عليه و آله و قيام قائم منتظر عجل الله تعالي فرجه نزديك مي گردد)، و دوران ظلم و ستم و حكومت اهل باطل، سپري مي شود و ستاره ي دنباله دار از سمت مشرق براي شما ظاهر مي گردد و ماه تابان براي شما طلوع مي نمايد پس چون اين علائم پديدار شد بسوي خدا باز گرديد و توبه كنيد.

«وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمْ طَالِعَ الْمَشْرِقِ سَلَكَ بِكُمْ مَنَاهِجَ الرَّسُولِ صلی الله علیه واله فَتَدَاوَيْتُمْ مِنَ الْعَمَي وَ الصَّمَمِ وَ الْبَكَمِ وَ كُفِيتُمْ مَئُونَةَ الطَّلَبِ وَ التَّعَسُّفِ وَ نَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادِحَ عَنِ الْأَعْنَاقِ» و بدانيد كه اگر شما از طلوع كننده ي مشرق پيروي كنيد او شما را به راههاي روشن رسول خدا صلي الله عليه و آله رهبري خواهد كرد. و شما را از كوري و كري و گنگي نجات خواهد داد، و در نتيجه رنج آنچه را كه طلب مي كرديد و خود را به زحمت مي انداختيد آسوده خواهد نمود و بار سنگين و كمرشكن (اطاعت زورمندان و زمامداران ستم پيشه) را از روي دوش خويش خواهيد برداشت.و خداوند كسي را از رحمت خود دور نمي سازد مگر آنكه از پذيرش حق سر باز زند، و ظلم را پيشه خود سازد و زور بگويد و آنچه را كه حق آن را ندارد (از ديگران) به ناحق بستاند (وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا اَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ). (1) .

غيبت صاحب غيبت (يعني حضرت ولي عصر - عجل الله تعالي فرجه-) و علامات ظهور آن حضرت و ستاره ي دنباله داري كه از شرق طلوع مي نمايد از همه ي آنها سخن گفته و بر همه ي اهل عناد و لجاج حجت را تمام نموده و براي كسي كه جوياي حق و يافتن راه حقيقت باشد همين مقدار از سخنان درربار مولاي متقيان عليه السلام او را كفايت مي كند.

و اگر انساني با فكر و انديشه ي سالم و به دور از هواهاي نفساني و خواهشهاي دل و آرزوهاي دراز، در اين حديث دقت كند و مقداري تأمل نمايد نيازي به تصريح و توضيح نيست، چه آنكه اميرالمؤمنين عليه السلام پس از بيان انقراض بني العباسي با صراحت كامل به يكي از علائم مهم ظهور حضرت ولي عصر ارواحنا له الفداء كه طلوع ستاره اي دنباله دار، و كنايه از ظهور شخصي در آخرالزمان و پيش از ظهور مبارك و منتقم حقيقي است اشاره نموده و پيدايش شخصيت كم نظيري را كه زمينه ساز حكومت عدالت پرور حضرت صاحب الزمان عليه السلام است به مردم گوشزد فرموده است.

و براي هر انسان و انديشمندي واضح و روشن است كه اين «ستاره ي دنباله داري» كه اميرالمؤمنين عليه السلام به ظهور آن خبر داده و فرموده است (اگر شما از طلوع كننده ي مشرق پيروي كنيد، او بار سنگين و كمرشكن اطاعت زورمداران ستم پيشه را از روي دوش شما برمي دارد) اين ستاره، آن ستاره ي دنباله داري كه در آسمان طلوع مي كند نخواهد بود، و گرچه آن ستاره ي دنباله دار نيز از علائم قريب به ظهور است و درباره ي آن روايات فراواني رسيده است، ولي پر واضح است كه ستاره اي كه مردم را به راه حق رهبري مي نمايد و آنان را از جهل و بي خردي نجات مي دهد و چشمها را بينا و گوشها را شنوا و زبانهاي گنگ و بسته را باز مي كند، ستاره ي فروزان علم و دانش و اختر تابناك تقوي و فضيلت و زداينده جهل و بي خبري است و چنان مي نمايد كه او عالمي بزرگوار و رهبري دراك و پرمايه است و چگونه مي توان پذيرفت كه يك ستاره كه يك جسم نوراني جامدي بيش نيست بتواند مردم بي خرد و جاهل را از كوري و كري و گنگي نجات بخشد.

بنابراين ترديدي نيست كه (طلوع ستاره ي دنباله دار از مشرق) اشاره به همان قيام پرشور (سيدحسني) و يا نهضت پر طنطراق (هاشمي خراساني) است. جز اين تفسير و تأويل ديگري ندارد.

ص: 297

اي پدر و مادرم به قربان تو اي كشته شده ي كوفان! اي آه و سوز دلم براي بچه هاي كوچك و اطفال صغيرت، و اي پدرم به قربان صاحب سفره اي كه زنان بسيار اختيار كرد (حسن بن علي عليهم السلام) [تا اينكه گفت:]

اي مردم ناخنهايتان را از روي دشمنانتان برنداريد (و پيوسته با آن بستيزيد) و دوستانتان را كنار نگذاريد كه شيطان بر شما چيره مي شود.

به خداي بزرگ سوگند! كه بزودي به بلائي دچار خواهيد گشت كه نتوانيد آن را با دستهايتان تغيير دهيد مگر اينكه بوسيله ي ابروهايتان به آن اشاره كنيد.

«وَ اللَّهِ لَتُبْتَلُنَّ بِبَلَاءٍ لَا تُغَیِّرُونَهُ بِأَیْدِیكُمْ إِلَّا إِشَارَةً بِحَوَاجِبِكُمْ ثَلَاثَةٌ خُذُوهَا بِمَا فِیهَا وَ ارْجُوا رَابِعَهَا وَ مُوَافَاهَا» سه تاي آن را با آنچه در آن است بگيريد و چهارمش را نيز انتظار بكشيد، و پس از آن اميد ديدن او را داشته باشيد. كه برافروزنده ي پرچم ستم، علم ستمگري را برافروزد و شكم زنهاي آبستن و بچه دار را پاره كند و كودكان خردسال را بر روي نيزه ها بردارد و مردان را در ديگها بجوشاند. (1) .آگاه باشيد كه من از شهادت نفس زكيه و ريخته شدن خون او كه در ميان ركن و مقام و بسان گوسفند سرش را مي برند خبر مي دهم. اي واي (بر اسيران زنان كوفه) كه آنها را به «ثويه» در حوالي نجف به اسارت مي برند و در شب هنگام آزاد مي گردند.و وعده ي ميان شما (و خروج سفياني و كشته شدن نفس زكيه) فتنه اي است كه از شرق پيدا مي شود «و ميعادُ مَا بَينَكُم وَ بَينَ ذلِكَ فِتْنَةٌ شَرِقِيَّة وَ جَاء هَاتِفٌ يَستَغِيثُ مِن قِبَلِ المَغرِب فَلا تُغِيثُوهُ لا أغَاثَهُ الله، وَ مَلْحَمَةٌ بَينَ النَّاسِ إِلَى أن يَصيرَ مَا ذُبِحَ عَلَى شَبِيهِ المَقَتُولِ بِظَهِرِ الكُوفَةِ وَ هِيَ كُوفان وَ يُوشِكُ أَن يُبنى جسرُها وَ يُبنى جنبيها» و هاتفي از طرف مغرب فرياد مي كشد و مردم را به ياري مي طلبد، شما او را ياري نكنيد و اجابتش ننمائيد (كه خدا او را ياري ننمايد) و جنگ و كشتار بزرگي است ميان مردم تا آنكه كشته ها همانند كشته شده اي كه در پشت كوفه - يعني در نجف اشرف- به قتل رسيد باشد، باشد و آن كوفان است. و نزديك است كه جسر كوفه، (يعني: پل روي شط) ساخته شود و دو طرف

ص: 299

آن ساختمان گردد تا اين كه زماني فرا رسد كه مؤمني در هيچ جاي عالم نباشد مگر اينكه در آنجا باشد و بسوي آن رهسپار شود. آري اين فتنه، فتنه اي است تقدير شده كه هيچكس نمي تواند آن را خاموش كند و يا از آن جلوگيري نمايد و خانه اي از خانه هاي عرب پيدا نمي شود مگر اينكه اين فتنه در آن داخل مي شود. (1) .

ظهور مبارك آن حضرت و يا تا آن موقعي كه خدا بخواهد ادامه دارد.

ما اين حديث را از چندين منبع موثق حديث در گذشته با الفاظ و عبارات مختلف و متشابهي از پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل نموده و درباره ي آنها توضيح داده ايم و در اينجا ديگر مطلب گذشته را تكرار نمي كنيم و فقط به اين نكته اشاره مي كنيم كه بدون ترديد مراد، از اين پرچمي كه خداوند آن را از جانب مشرق برانگيخته مي سازد، و صاحبان آن پرچم هم به نزد مردي مي روند كه نام او نام پغمبر است و خداوند او را تأييد مي كند و ياريش مي نمايد، اين پرچم، همان پرچم سياهرنگ شيعيان و شعار دولت زمينه سازان حكومت مهدي عليه السلام است، و آن مرد هم كه نامش نام پيغمبر است حضرت حجة بن الحسن العسكري (م ح م د) ولي مطلق خداوند حضرت صاحب العصر و الزمان عجل الله تعالي فرجه الشريف مي باشد. و اين پرچم است كه هر كس آن را ياري كند خدا او را ياري خواهد كرد و هر كس ياريش را ترك گويد خدا هم او را دچار ذلت و خواري خواهد نمود.

مي گيرند و بر گردنهايشان مي گذارند، اين وقت آنچه را كه مي خواستند به آنها داده مي شود ولي آن طايفه ديگر نمي پذيرند تا اينكه قيام مي كنند و كارشان رونق مي گيرد، و آنان آن را به كسي نخواهند داد مگر به صاحب شما (يعني: حضرت صاحب الامر عليه السلام) و كشته شدگانشان شهيدند. آگاه باش كه اگر من آن روز را درك مي نمودم خود را براي صاحب اين امر (يعني حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه-) نگه مي داشتم.

اين روايت با همه ي اختصارش از هيچ چيز فروگذار ننموده و تمامي آنچه را كه در روايات رسول خدا صلي الله عليه و آله پيرامون خروج پرچم هاي سياه، و مطالبه ي حق و قيام كردن و جنگيدن و زمينه سازي حكومت جهاني مهدي عليه السلام آمده است همگي، در خود جمع نموده و جاي هيچگونه شك و شبهه اي براي كسي كه طالب حق و جوياي يقين باشد باقي نگذاشته است و تمام درهاي شك و ترديد را بسته است و امام عليه السلام حقانيت قيام اين گروه و زمينه ساز بودن حكومت آنان را براي برپايي حكومت عدل (الله) در كمال صراحت بيان فرموده، و بطور ضمني به راوي خبر نيز فهمانده است كه انقلاب كنندگان و زمينه سازان حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام شيعه هستند و چون قيامشان براي حق و ياري دين و زنده ساختن احكام شريعت سيدالمرسلين است، لذا كشته شدگان آنها نيز شهيدند.

ناظم الاسلام كرماني، در كتاب «علائم الظهور» صفحه ي 97 پس از آنكه حديث مزبور را از ابي خالد كابلي نقل كرده و با كمال صراحت لفظ (مشرق) را به (ايران) ترجمه نموده است به دنبال آن چنين مي گويد:

(در اين خبر لفظ مشرق را به «ايران» ترجمه نمودم بعلت آنكه امام عليه السلام مي فرمايد آنچه از اين گروه كشته مي شوند، شهيد شده اند و اين جمله قرينه، و بلكه صريح است به آنكه مراد از «مشرق» آن مشرقي است كه شيعيانش در آنجا مي باشند و همچنين اطلاق لفظ «مشرق» در اخبار بر مشرق فرات بسيار شده است».

صادر شده و با خط شريف حضرت صاحب الامر عليه السلام شرف تحرير يافته، و در آن توقيع حضرت حجة بن الحسن العسكري (صلوات الله و سلامه عليهما) به برخي از علامت قيام خويش اشاره فرمود و علاماتي را كه نشانه ي نزديكي فرج و ظهور مبارك حضرتش مي باشد به مرحوم شيخ مفيد خصوصا و به شيعيان عموما خاطر نشان فرموده و مرحوم طبرسي آن را در كتاب «احتجاج» نقل نموده چنين آمده است:

«بسم الله الرحمن الرحيم» اما بعد؛ سلام بر تو اي مخلص در دين، كه در ولايت و دوستي ما خانواده مخصوص به يقين گشته اي... ما اگرچه بر طبق آنچه خداوند براي ما و شيعيانمان مصلحت دانسته تا زماني كه دولت دنيا در دست تبهكاران است در سرزمين دوردستي سكنا گزيده ايم كه جايمان از جايگاه ستمگران به دور است ولي با اين حال از احوال شما آگاهيم و هرگز چيزي از اخبار شما بر ما پوشيده نيست، و مي دانيم كه چه گرفتاري و پريشاني به شما (شيعيان) رسيده است.

از آن وقتي كه بسياري از شماها به كارهائي دست زدند كه پيشينيان صالح شما از آن روگردان بودند، و پيماني را كه خداوند از آنها گرفته بود پشت سر انداختند، گوئي از آن بي خبر بودند، ما شما را رها نكرده و ياد شما را از خاطر نبرده ايم و گرنه آن چنان سختي ها به شما روي مي آورد كه دشمنان، شما را مستأصل ساخته و از ريشه و بن برمي كندند.

فَاتَّقُوا اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ وَظَاهِرُونَا عَلَی انْتِیَاشِکُمْ مِنْ فِتْنَةٍ قَدْ أَنَافَتْ عَلَیْکُمْ یَهْلِکُ فِیهَا مَنْ حُمَّ أَجَلُهُ وَیُحْیی عَلَیْهِ مَنْ أَدْرَکَ أَمَلَهُ وَهِیَ أَمَارَةٌ لِأُزُوفِ حَرَکَتِنَا وَمُبَاثَّتِکُمْ بِأَمْرِنَا وَنَهْیِنَا وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ.

از خدا بترسيد، و تقوي را پيشه خود سازيد و ما را در پيدايش فتنه اي كه در پيش است و مدتي به درازا خواهيد كشيد و كسي كه اجلش نزديك شده در آن فتنه بهلاكت خواهد رسيد و آن كس كه عمرش به پايان نرسيده است نجات خواهد يافت، ياري دهيد، آن فتنه نشانه ي نزديكي قيام ما و اظهار نمودن شما امر و نهي ما را براي همديگر است و خداوند نور خود را به پايان خواهد رساند اگر چه مشركان را خوش نيايد.پس شما، از روشن شدن آتش جاهليت، آتشي كه گروهي اموي مسلك آن را

ص: 305

روشن مي كنند، تا بدين وسيله «فرقه ي مهديه» (يعني: شيعيان و معتقدين به امام زمان عليه السلام) را بترسانند، به تقيه متمسك شويد. و من ضمانت مي كنم نجات كسي را كه در آن فتنه خواهان منزلتي نباشد و در طعن آن به راه پسنديده گام نهد و راهي را كه موجب رضاي خداست بپيمايد.

إِذَا حَلَّتْ جُمَادَی الْأُولَی مِنْ سَنَتِکُمْ هَذِهِ فَاعْتَبِرُوا بِمَا یَحْدُثُ فِیهِ وَاسْتَیْقِظُوا مِنْ رَقْدَتِکُمْ لِمَا یَکُونُ مِنَ الَّذِی یَلِیهِ سَتَظْهَرُ لَکُمْ مِنَ السَّمَاءِ آیَةٌ جَلِیَّةٌ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلُهَا بِالسَّوِیَّةِ وَیَحْدُثُ فِی أَرْضِ الْمَشْرِقِ مَا یَحْزُنُ وَیُقْلِقُ وَیَغْلِبُ مِنْ بَعْدُ عَلَی الْعِرَاقِ طَوَائِفُ عَنِ الْإسْلَامِ مُرَّاقٌ یَضِیقُ بِسُوءِ فِعَالِهِمْ عَلَی أَهْلِهِ الْأَرْزَاقُ ثُمَّ تَتَفَرَّجُ الْغُمَّةُ مِنْ بَعْدِهِ بِبَوَارِ طَاغُوتٍ مِنَ الْأَشْرَارِ یُسَرُّ بِهَلَاکِهِ الْمُتَّقُونَ الْأَخْیَارُ.

چون ماه جمادي الاولي از اين سال (يعني سالي كه فتنه ها و حوادث در آن روي مي دهد) فرا رسد بدانچه در آن ماه اتفاق مي افتد پند گيريدو براي آنچه پس از آن مي آيد (خود را آماده نموده) و از خواب غفلت بيدار شويد.

بزودي از آسمان براي شما نشانه ي آشكاري ظاهر مي شود و مانند آن نشانه اي از زمين نيز بطور مساوي برايتان نمودار مي گردد. و در مشرق زمين، جريان ناگوار و حزن آوري كه موجب قلق و اضطراب مردم باشد اتفاق مي افتد و مردمي كه از اسلام هيچگونه بهره اي ندارند بر سر مردم عراق مسلط مي گردند، كه بوسيله ي كردار ناپسند آنها امرار معيشت و روزي بر مردم عراق تنگ مي شود، و پس از اين جريان با نابود شدن مرد سركشي از اشرار اندوه بر طرف مي گردد و از نابودي او مردمان با تقوي و نيكان خوشنود مي شوند. (1) .

خواننده ي عزيز! در اين توقيع شريف آنچنانكه ملاحظه فرموديد، همه ي گفتنيها گفته شده و نشانه هائي كه دال بر نزديك قيام حضرت است به وضوح گوشزد گرديده است، ولي متأسفانه برخي از نويسندگان كه در گذشته اين توقيع شريف را ترجمه كرده اند، بدون توجه به اين نكته ي مهم: كه حضرت فرموده است «و هي امارة لازوف حركتنا» يعني: و آن فتنه نشانه ي نزديكي قيام ما است بگونه اي آن را ترجمه نموده اند كه گوئي همه ي حوادث مذكوره ي در توقيع، مربوط به زمان «شيخ مفيد» است.

ص: 306

در حالي كه حضرت تمام جرياناتي كه پيش از ظهور مباركش در عراق روي خواهد داد، و هم چنين حوادث دردناك و ناگواري كه براي دوستان و شيعيانش در ايران اتفاق خواهد افتاد كه قلب مبارك حضرتش را جريحه دار خواهد نمود، در كمال صراحت پيشگوئي فرموده و با لطف و عنايت پروردگار، پرده از روي چهره ي زشت، و نازيباي حكام خود فروخته ي عراق، كه از اسلام و مسلماني بهره اي ندارند، به روشني برداشته و سركرده ي آن گروه شرارت پيشه را به عنوان طاغوت اشرار معرفي نموده و در نتيجه هلاكت و نابودي او را به نيكان و تقواپيشگان بشارت داده است.

حركت در اينجا به معناي قيام و ظهور است، چه آنكه بلافاصله حضرت به دنبال اين جمله فرموده است: «و الله متم نوره و لو كره المشركون)؛ خداوند نور خود را به پايان خواهد رساند، و ذكر اين جمله، اشاره به ظهور مبارك آن حضرت است.

3- حضرت فرموده است: (از روشن شدن آتش جاهليت كه آنرا گروهي اموي مسلك روشن مي كنند و بدان دامن مي زنند، به تقيه متمسك، شويد، و يا خويشتن را محفوظ نگهداريد) كه اين خود نشانه ي درگيري و اختلاف عرب و عجم است كه در روايات ديگري نيز بدان تصريح شده است. (1) .

4- حضرت فرموده است: (آنها مي خواهند با روشن ساختن آتش (جنگ) گروه راه يافته، (يعني: شيعيان، و يا معتقدين به امام زمان عليه السلام را بترسانند)، كه اين خود نيز يكي از علائم ظهور است. چه آنكه مطابق اخبار زيادي كه در منابع روائي شيعه و سني آمده است، خروج خراساني از ايران همان و حمله ي دشمنان دين و انسانيت به ايران، و زدن شهرهاي ايران و كشتن بيگناهان همان. (2) .

5- حضرت فرموده است: (در آن سال از ماه جمادي الاولي كه حوادث در آن واقع مي شود، نشانه ي روشني از آسمان، و هم چنين نشانه ي بارزي به طور مساوي از زمين براي شما آشكار مي شود) كه نشاني از وقوع چنين نشانه هائي در زمان شيخ مفيد- رحمة الله عليه، در تاريخ ديده نمي شود.

6- حضرت فرموده است: (در سرزمين مشرق، يعني: در ايران و يا تمام خاورميانه، جريان ناگواري كه موجب اضطراب و ناراحتي مردم باشد روي مي دهد) كه دليل قانع كننده اي بر وقوع چنين جرياني در زمان شيخ مفيد در دست نيست.

7- حضرت فرموده است: (بعد از اين جريان، طوائفي كه از دين و ايمان بهره اي ندارند بر سر مردم عراق مسلط مي شوند) كه مي توان گفت: مقصود از اين گروههاي خارج از دين، پيدايش احزاب مختلف، و روي كار آمدن آنها و وقوع كودتاهاي پي در پي در عراق، و هجوم لشكريان سفياني بدين سرزمين است.

بنابراين با توضيحاتي كه درباره ي توقيع شريف يادآور شديم مي توان گفت: آنچه را

ص: 308

كه برخي از نويسندگان در توضيح علائم ياد شده ي در توقيع مبارك آورده اند، صرف احتمالاتي بيش نيست. و اين احتمالات هم نمي تواند بيانگر اثبات مدعاي آنان و نشان دهنده ي واقعيت و حقيقت باشد.در پايان اين بحث لازم است اين نكته را خاطر نشان سازيم كه روايات مربوط به «مشرق» و حركت پرچمهاي سياه، تنها به رواياتي كه ما از باب نمونه ذكر نموديم منحصر نمي شود، بلكه اين روايات به قدري زياد و فراوان است كه اگر كسي بخواهد همه ي آنها را در يكجا گردآوري كند خود كتابي قطور و مفصل خواهد شد.و البته ما در اينجا درصدد جمع آوري احاديث مربوط به «مشرق» و هم چنين جرح و تعديل آنها و اينكه روايت درست است يا آن، و اين صحيح است يا ديگري، نيستيم. و نمي خواهيم پيرامون يكايك آن روايات اظهار نكنيم، بلكه هدف ما از نقل اينگونه روايات تنها بدين لحاظ است كه بفهمانيم در هر جا در روايات ائمه معصومين عليهم السلام از: (خروج پرچمهاي سياه از مشرق) سخن رفته است معمولا و بلكه واقعا نظر روايات از «مشرق» به ايران اسلامي معطوف بوده است، چنانكه در حديث «سوم» كه درباره ي مشرق و پرچم هاي سياه ملاحظه گرديد، به ايراني بودن صاحبان پرچمهاي سياه تصريح شده بود.

«عَن ثوبان قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و اله إِذَا رَأَيْتُمُ الرَّايَاتُ السُّودِ خَرجَتْ مِن قِبَلِ خُراسان فَأتُوهَا وَ لَو حَبواً عَلَى التَّلج، فَإِنَّ فِيهَا خَلِيفَةُ اللهِ المهدى». (1) .

ثوبان روايات كرده است كه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هر گاه ديديد كه پرچمهاي سياه از طرف خراسان (يعني: از ايران براي نبرد) خارج شد، پس شما بسوي آنها بشتابيد اگرچه با دست و زانو (مانند كودكان خردسال) بر روي برف راه برويد زيرا خليفه خدا مهدي عليه السلام در ميان آنها و يا با آنهاست.

صاحب كتاب «عقدالدرر» يوسف بن يحياي شافعي، پس از آنكه اين حديث را از رسول گرامي اسلام نقل نموده و مدارك و مآخذ آنرا ذكر كرده است در معناي اين جمله، از حديث پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله كه فرموده است (زيرا خليفه ي خدا مهدي در ميان آنهاست) چنين مي گويد: ممكن است معناي اين جمله اين باشد كه صاحبان آن پرچمها قدرت و سلطه اي به دست مي آورند و زمينه ي حكومت و سلطنت حضرت مهدي عليه السلام را فراهم مي آورند.

2- جلال الدين سيوطي، در كتاب «الحاوي للفتاوي» در مورد خروج پرچمهايي سياه از خراسان و اهداف صاحبان پرچمها در روايتي از «ابوهريره» از رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين آورده است:

«عَن أبي هُرَيرةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَخْرُجُ مِن خُراسان راياتٌ سُودٌ فَلا يَرُدُّها شَيْءٍ حَتَّى تُنصَب بِإِيلياء». (2) .

پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده: پرچمهاي سياهي از خراسان (براي نبرد) بيرون مي آيد كه هيچ چيز نمي تواند جلو آنها را بگيرد تا اينكه در «بيت المقدس» نصب مي شود. (3) .

آنگاه «سيوطي» درباره ي اين پرچمها چنين مي گويد:ابن كثير درباره ي اين پرچمها نه آن پرچمهاي سياهي است كه «ابومسلم خراساني» با آنها آمد و دولت بني اميه را سرنگون ساخت بلكه

ص: 310

اين پرچمهاي سياه، پرچمهاي سياه ديگري است كه براي ياري دادن و ملحق شدن به مهدي عليه السلام مي آيند و قيامشان به قيام حضرت مهدي عليه السلام متصل است.

3- نويسنده ي كتاب «غيبت نعماني» درباره ي خروج پرچمهاي سياه از خراسان حديثي را از اميرالمؤمنين عليه السلام بدين صورت نقل كرده است:

«عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(عليهماالسلام) قَالَ: سُئِلَ أَمِيرُ المُؤْمِنِينَ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى (فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ) فَقَالَ انْتَظِرُوا الْفَرَجَ مِنْ ثَلَاثٍ فَقِيلَ يَا أَمِيرَ المُؤْمِنِينَ وَ مَا هُنَّ فَقَالَ اخْتِلَافُ أَهْلِ الشَّامِ بَيْنَهُمْ وَ الرَّايَاتُ السُّودُ مِنْ خُرَاسَانَ وَ الْفَزْعَةُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ». (1) .

امام باقر عليه السلام فرمود كه: از اميرالمؤمنين عليه السلام درباره ي اين آيه ي شريفه: (فاختلف الاحزاب من بينهم) (2) سؤال شده، حضرت فرمود: با ديدن سه علامت منتظر فرج باشيد. يا اميرالمؤمنين عليه السلام آن سه علامت چيست؟ فرمود يكي اختلافي است كه در ميان شاميان، يعني: اهل شام، پيدا مي شود، و ديگري آمدن پرچمهاي سياه از خراسان است، و سومي وحشتي است كه در ماه مبارك رمضان پديدار مي گردد.

عرض شد يا اميرالمؤمنين! وحشت در ماه رمضان چيست؟ فرمود: مگر نشنيده ايد گفتار خداي تعالي را كه در قرآن كريم مي فرمايد «و اِنْ نَشَأ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ آیَةً فَضَلَّتْ اَعْناقُهُمْ لَها خاضِعینَ»؛ (3) اگر بخواهيم نشانه اي از آسمان براي آنها مي فرستيم كه گردنهايشان در برابر آن كج شده و خاضع گردند.

نشانه، آن صدائي است كه از آسمان شنيده مي شود بطوري كه دختران پشت پرده را از خانه بيرون مي كشد و خفتگان را بيدار مي كند و اشخاص بيدار را هراسناك مي گرداند.

4- متقي هندي در كتاب «كنزالعمال» درباره ي موضوع مورد بحث حديثي را از اميرمؤمنان عليه السلام بدين صورت آورده است:

ص: 311

ابي الطفيل، از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت به او فرمود: اي «عامر» هرگاه شنيدي كه پرچمهاي سياه از خراسان نمايان شد، و تو در ميان صندوقي قرار داشتي كه درب آن را بسته و قفل كرده باشند، آن قفل و صندوق را بشكن تا در زير آن پرچمها (به كمك صاحبان پرچمهاي سياه بشتابي و به مبارزه ي با دشمنان برخيزي) و اگر نتوانستي خود را به آنها برساني بايد آن چنان تلاش و كوشش كني تا جائي كه بتواني خود را به آنها رسانده و در زير آن پرچمها مبارزه كني تا وقتي كه در راه خدا به افتخار شهادت نائل آئي. (1) .

5- در روايتي كه جابر، از حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت نموده چنين آمده است:«عَن جَابِرٍ عَن أبي جَعفَر عليه السلام قَالَ : تَنزِلُ الرَّايَاتُ السُّودِ اللَّتِي تَخْرُجُ مِن خُرَاسَانِ الكُوفَةَ فَإِذَا ظَهَرَ المَهدِى عليه السلام بِمَكَّة بَعَثَت اليهِ بِالبَيعَةِ». (2) .جابر مي گويد: امام باقر عليه السلام فرمود: پرچمهاي سياهي كه از خراسان خروج خواهند كرد به كوفه وارد خواهند شد و چون مهدي عليه السلام در مكه ظاهر گرديد، آنان بيعت خود را براي آن حضرت خواهند فرستاد.

6- در ضمن روايت ديگري كه درباره ي خراب شدن «شام» و خروج سفياني و هجوم لشكريان او به عراق، از آن بزرگوار نقل شده چنين آمده است:«فَبَیْنَاهُمْ کَذَلِکَ إِذْ أَقْبَلَتْ رَایَاتٌ مِنْ خُرَاسَانَ تَطْوِی الْمَنَازِلَ طَیّاً حَثِیثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ» (3) .در اين ميان كه لشكريان سفياني دركوفه مشغول قتل و غارت هستند پرچمهاي زيادي (كه متشكل از چند لشكر است) از خراسان حركت كرده، به سرعت منازل ميان راه را طي مي كنند و چند نفر از ياران حضرت «قائم» عليه السلام نيز با آنها است.

7- در ضمن حديث مفصلي كه درباره ي اوضاع عمومي قبل از ظهور و بعد از آن، از حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت شده چنين آمده است:

ص: 312

«وَ یَظْهَرُ اَلسُّفْیَانِیُّ وَ مَنْ مَعَهُ حَتَّی لاَ یَکُونَ لَهُ هِمَّهٌ إِلاَّ آلَ مُحَمَّدٍ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ شِیعَتَهُمْ ، فَیَبْعَثُ - وَ اَللَّهِ - بَعْثاً إِلَی اَلْکُوفَهِ ، فَیُصَابُ بِأُنَاسٍ مِنْ شِیعَهِ آلِ مُحَمَّدٍ (صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) بِالْکُوفَهِ قَتْلاً وَ صَلْباً، وَ یُقْبِلُ رَایَهٌ مِنْ خُرَاسَانَ حَتَّی یَنْزِلَ سَاحِلَ اَلدِّجْلَهِ» (1) .سفياني و پيروانش آشكار مي گردند و هيچ قصد و همتي جز كشتن و آزار اولاد پيغمبر و شيعيان آنها را ندارند. او لشكري را به طرف كوفه مي فرستد و عده اي از شيعيان آل محمد صلي الله عليه و آله را در آنجا مي كشند و گروهي را هم به دار مي زنند و لشكري نيز از خراسان حركت كرده مي آيد تا اينكه در ساحل دجله فرود مي آيند.

8- در يك حديث ديگر كه باز هم از امام محمدباقر عليه السلام درباره ي حضرت ولي عصر - عجل الله تعالي فرجه- روايت شده چنين آمده است:جابر مي گويد: امام محمدباقر عليه السلام فرمود: حضرت مهدي (سلام الله عليه) در موقع عشا در مكه مكرمه ظاهر مي شود، و پرچم رسول خدا صلي الله عليه و آله و پيراهن و شمشير آن حضرت با او خواهد بود، و هم چنين علامات و نور و بياني به همراه خواهد داشت.

پس چون نماز عشا را بجاي آورد با صداي بلند فرياد مي زند (اي مردم) من خدا را به ياد شما مي آورم و آن موقعي را كه در مقابل او قرار مي گيريد خاطر نشانتان مي سازم، خداي تعالي حجت را بر شما تمام نموده و انبياء و كتب آسماني را فرستاده و به شما فرمان داده است تا چيزي را براي او شريك قرار ندهيد و اطاعت او و فرمان پيغمبرش را محافظت كنيد. و آنچه را كه قرآن مجيد احياء كرده و زنده ساخته احيا كنيد و آنچه را كه قرآن كريم از بين برده از بين ببريد و (طريق) هدايت را ياري كنيد، و براي تقوي و پرهيزكاري معين و مددكار باشيد، زيرا كه فاني شدن دنيا نزديك است و من شما را بسوي خدا و رسول خدا صلي الله عليه و آله دعوت مي كنم تا به كتاب خدا عمل كنيد و باطل را از ميان برده و نابود كنيد و سنت و شريعت را احيا نمائيد.

پس با سيصد و سيزده نفر به تعداد (اصحاب بدر) بدون اينكه با يكديگر وعده اي داشته باشند (بدون قرار قبلي) مانند لكه هاي ابر پائيزي كه در يكجا جمع مي شوند،

ص: 313

بدور هم گرد مي آيند، آنان پارسايان شب و شيران روزند و حضرت مهدي عليه السلام در ميان آنها ظاهر مي شود.

(پس خداوند (بوسيله ي او) سرزمين حجاز را مي گشايد و كساني را كه از بني هاشم در زندان بسر مي برند آزاد مي كند و پرچمهاي سياه در كوفه وارد مي شوند و صاحب پرچم هاي سياه (كه ظاهرا همان سيدخراساني معروف است) بيعت خود را براي آن حضرت مي فرستد، و مهدي عليه السلام لشكريان خود را به اطراف مي فرستد و ظلم و ستم و اهل آن را از بين مي برد، و كار او روبراه و شهرها در اختيار او قرار مي گيرد و خداوند قسطنطنيه را به دست با كفايت او فتح مي كند). (1) .

آنچه تا اينجا گفته شد، گوشه هائي از احاديث مربوط به مشرق و خراسان بود كه ما آنها را بعنوان نمونه، و اينكه هدف از مشرق و خراسان (ايران) است در رابطه با نهضت اسلامي ايرانيان پيش از ظهور آورديم و از اين قبيل روايات در كتب شيعه و سني فراوان يافت مي شود و آنچه را كه ما تا اينجا آورديم تنها، قسمتي از آن روايات است، و البته نگفته ها در اين مورد بسيار است و اگر ما مي خواستيم همه ي آنچه را كه در اين باره از ائمه ي معصومين عليهم السلام و صحابه و تابعين روايت شده است در اين مجموعه ي مختصر نقل كنيم از اصل مطالب باز مي مانديم، و لذا به همين مقدار اكتفا نموديم و اميدواريم كه با نقل روايات ياد شده توانسته باشيم منطقه ي قيام زمينه سازان دولت جهاني حضرت ولي عصر (ارواحنا له الفداء) را به دوستداران عدالت و منتظران فرج اهل بيت عليهم السلام شناسانده باشيم.

ص: 314

سيدحسني با همه ي ياران و پيروان و لشكريانش تلسيم حضرت گردند و زمام كار و حكومت اسلامي خويش را كه تا آنروز در ايران انقلابي بدست داشته اند بكف با كفايت آن حجت مطلق الهي بسپارند.

آنچه تا اينجا گفته شد خلاصه و فشرده ي آن چيزي است كه هم در روايات و هم در السنه و افواه مردم (از عوام و خواص) راجع به قيام دلاورانه ي سيدحسني شهرت فراوان دارد و شيعيان نيز سخت بدان پاي بندند، و معتقدند كه نهضت چنين شخصيت ممتاز و مبارزي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله در ايران اسلامي يكي از نشانه هاي بارز آخرالزمان، و مقدمه ي رهائي بشريت از چنگال ظلم و ستم ستمگران و مژده ظهور مبارك حضرت ولي عصر عليه السلام است.

پرچم هاي سياه است، از اينرو ما در اينجا براي اينكه معلوم شود كه سيدحسني كيست و خراساني كدامست؟ و آيا سيدحسني همان هاشمي خراساني است يا اينكه خراساني سيد ديگري غير از سيدحسني مي باشد؟ نخست درباره ي سيدحسني و نهضت خدا پسندانه ي آن سيد انقلابي بحث مي كنيم، و سپس در فصلي جداگانه، (در بخش چهارم) نهضت هاشمي خراساني را مورد بررسي قرار مي دهيم. و اينك مطالبي راجع به (سيدحسني) تقديمتان مي داريم.

مسلمانان شهرت پيدا كرده است، با وجود اين همه ي رواياتي كه درباره ي او رسيده است بحسب ظاهر، متحد، و متفق، و يكسان، و يكنواخت نيستند، زيرا:

از يكسو، در تعداد قابل توجهي از روايات كه از طرق شيعه و سني روايت شده و و ائمه ي معصومين عليهم السلام از حركت انقلابي مردي بزرگ از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله از طرف مشرق سخن گفته اند، گاهي از او بعنوان خراساني، و گاهي بعنوان هاشمي، و گاهي بعنوان حسني، و گاهي بعنوان حسيني، و گاهي بعنوان سيدموسوي، و گاهي بعنوان مردي از دودمان پيغمبر، و زماني هم بعنوان شعيب بن صالح از او ياد فرموده اند.

و از سوي ديگر، با اينكه در حديث مفصلي كه «مفضل» از امام صادق عليه السلام درباره ي خروج سيدحسني نقل نموده و امام عليه السلام نخستين محل حركت انقلابي اين سيد بزرگوار را از جانب قزوين و طالقان و ديلم دانسته است با اينحال: در پاره ي ديگري از روايات نام «ري» و گيلان، و همدان و بلاد جبل (يعني: مناطق كوهستاني ايران) مانند: قم و قزوين و كرمانشاه و همدان، به چشم مي خورد كه ذكر اسامي اين شهرها، خود نشانه ي قيام چند نفر ديگر در دوران زمامداري (سيدحسني) از شهرهاي مختلف ايران است.

بنابراين، با اينهمه اختلاف تعابيري كه بصورت ظاهر در رابطه با قيام ديني «ايرانيان» و خروج پرچم هاي سياه از مشرق يا خراسان، و نهضت پر ارج «سيدحسني» و يا «خراساني» ديده مي شود، اگر ما بخواهيم همه ي آن روايات را آنگونه كه هست بپذيريم و براي هر يك از شهرهاي نامبرده كه نام آنها در اخبار اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام آمده است يك رهبر مستقل و انقلابي فرض كنيم و براي فلان شهر و فلان شهرستان يك رهبر عظيم جداگانه و انقلابگر بحساب بياوريم، در اينصورت بايد بقول معروف كلاهمان پس معركه باشد و در نتيجه منتظر باشيم كه هر قطعه اي از خاك ايران بدست يك حكومت مستقل و جداگانه باشد. در صورتي كه چنين نيست، و مسلما انقلابگر در اصل، بيش از يكنفر نيست و آنهم بنابر آنچه از مجموع روايات فهميده مي شود، او يك شخصيت بزرگ سياسي علمي مذهبي است كه تمام نقاط «ايران» زير نفوذ و سيطره ي اوست و همه ي مردم ايران (جز تعداد كمي از مخالفين) در جنگ و صلح و رفاه و سختي يار و مددكارش مي باشند.

ص: 319

افكنده، و سپس به كشورهاي همجوار مانند هند و چين مسافرت نموده، و پس از مدت زماني بار ديگر به ايران باز گشته، و يا اينكه اساسا از همان كشورها به ايران آمده اند، و او پس از اينكه در اين سرزمين پهناور به حد رشد و كمال رسيد، دلاورانه قيام مي كند و مردم مسلمان ايران را از شر سلاطين جور نجات مي دهد و زمينه را براي ظهور حضرت صاحب الامر «عج» و حكومت جهاني آنحضرت فراهم مي نمايد، و پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام مرگش فرا مي رسد و دعوت حق را لبيك مي گويد. (1) .

و اما سيدحسني كه مطابق اخبار وارده در ميان ايرانيان صاحب مقامي بس رفيع است، با تمام ياران و سپاهيانش به محضر حضرت بقية الله - عجل الله تعالي فرجه - مي رسند و با آنحضرت بيعت مي نمايند و بعد از ظهور مقام والايي پيدا مي كنند. (2) .

در اينجا تذكر يك نكته يك نكته ضروري است و آن اينكه: هر چند از مجموع رواياتي كه مستقلا درباره ي خروج سيدحسني و قيام هاشمي خراساني رسيده چنين استفاده مي شود كه حسني و خراساني دو سيد انقلابي مستقل اند كه قيام يكي از آنها پيش از ديگري صورت خواهد گرفت و ديگري بعد از مدتي پا به عرصه ي وجود خواهد گذاشت، ولي با توجه به روايات فراواني كه درباره ي نهضت ايرانيان و خروج پرچم هاي سياه رسيده است، و أئمه ي معصومين عليهم السلام در بعضي از اين روايات خروج اين پرچم ها را از مشرق، و در بعضي از خراسان، و در برخي ديگر بالفظ: از طرف مشرق: و يا از ناحيه ي خراسان دانسته اند، چنين فهميده مي شود كه اگر در واقع حسني، و خراساني دو نفر باشند قيام ايندو، در يك زمان است و بين قيام اين دو نفر چندان فاصله ي زيادي از نظر تحديد زمان وجود ندارد.

و البته هيچ بعيد نيست و هيچ مانعي هم ندارد كه حسني و خراساني مطابق اخبار وارده عنوان دو نفر باشد و هر دو نفر پس از دوران انقلاب و اندكي پيش از ظهور در

ص: 321

يك زمان خاص در رأس كار و اداره ي امور كشور قرار گيرند و با همكاري و همياري و معاونت يكديگر كشور را به پيش ببرند، اما يكي برتر و بالاتر، و ديگري زيردست و تحت نظر شخص برتر باشد. كه البته اين برهه از حكومت «زمينه سازان» طبق روايات وارده، مرحله ي دوم يا آخرين مرحله ي حكومت آنان است كه به «شعيب بن صالح» و «سيدحسني» يا «سيد خراساني» مربوط مي شود.

تذكر ديگر:بايد توجه داشت آنچه را كه تا اينجا در رابطه با عنوان حسني و خراساني آورديم در صورتي درست است كه بگوئيم: سيدحسني و خراساني در واقع دو نفرند اما اگر بخواهيم با ديده ي تحقيق و كاوش بيشتر به روايات وارده ي از معصومين عليهم السلام درباره ي نهضت ديني ايرانيان بنگريم و همه ي آنها را در كنار هم قرار داده و با دقت تجزيه و تحليل نمائيم بزودي متوجه خواهيم شد كه گرچه در بعضي از روايات هم به نهضت حسني اشاره شده و هم درباره ي قيام خراساني سخن بميان آمده و چنين وا نمود شده است كه حسني و خراساني عنوان دو نفر است، ولي: مطابق برخي از روايات غير از رواياتي كه از «مفضل بن عمر» از امام صادق عليه السلام بخصوص درباره ي حسني رسيده است، نه سيد صاحب اصلي دعوت حسني است تا موسوم به حسني باشد و نه هم قيام از نفس خراسان است تا اشكال و ايرادي را ايجاد نمايد.

بلكه آنچه از مجموع اخبار مربوط به (زمينه سازان دولت جهاني مهدي عليه السلام) استفاده مي شود اين است كه: به فرض اگر حسني و خراساني عنوان دو نفر باشد، ايندو يار و مددكار يكديگرند و قيام هر دو نفر از ايران است.

و البته اين چيزي است كه از بسياري از روايات استفاده مي شود، و گرچه تشخيص شناخت اين دو سيد انقلابي قدري سخت و دشوار است ولي بهرحال: بر هر انسان متتبع و خبيري كه بخواهد روايات مربوط به نهضت ايرانيان را موشكافي كند اين مطلب روشن و آشكار است و نيازي به اين همه توضيح و تفسير ندارد. (1) .

ص: 322

در ايران در آستانه ي ظهور قيام مي كنند شخصي بنام حسني پيدا شود، ولي در هر حال نه نام او و نه محل خروج او هيچكدام بطور دقيق مشخص نيست. و هر چند كه برخي عقيده دارند كه قيام اين سيد بزرگوار از خراسان است اما: اين عقيده با اصل روايت حسني كه امام صادق عليه السلام نخستين محل حركت انقلابي او را از جانب قزوين و طالقان و ديلم دانسته است سازگار نيست زيرا آنچه از آن روايت فهميده مي شود اين است كه: قيام سيدحسني (اگر حسني در روايت صحيح باشد) در ايران، از ناحيه اي است كه آن ناحيه از نظر نقطه ي جغرافيايي و منطقه ي اقليمي قديم، جزء سرزمين خراسان است.

بنابراين تنها چيزي كه در مورد محل قيام سيدحسني مي توان گفت اين است كه: هر چه هست، و اين سيد پرشور هر كه هست قيام او در ايران است.

نمي توان شخصيت آن قيام كننده را با صراحت كامل، و بطور واضح و آشكار، آنگونه كه همه مردم او را بشناسند، در اختيار همگان قرار داد، تا بدينوسيله توانسته باشند وجود پربركت آن سيد انقلابي را از زيان و ضرر دشمنان، مصون نگهداشته، و جان او را از خطرات احتمالي دشمن كه در هر زمان و مكاني پيدا مي شود حفظ نموده و در نتيجه، مورد سوء قصد واقع نشود.

و خامسا- از طرفي اين امكان وجود دارد كه علت اينكه، امامان معصوم عليهم السلام در هر دوره و زماني نام يكي از شهرهاي معروف و مشهور ايران را ذكر نموده اند و بخصوص از برخي از شهرهاي مركز و مهم «ايران» كه بنحوي با خراسان پرآوازه آنروز ارتباط پيدا مي كرده است نام برده اند، هدفشان اين بوده است كه خواسته اند در نتيجه بدوستان و پيروانشان بفهمانند كه بهرحال: نهضت چنين شخصيت بزرگواري كه «سيد» و «هاشمي» و «حسني» و يا «حسيني» است، از كشور ايران اسلامي است، و كساني هم كه دعوتش را اجابت مي كنند، و به نداي روح بخش و دلنوازش در وقت نخستين فرياد «واسلاماه» او پاسخ مثبت مي دهند، و در جواب استغاثه اش (لبيك) مي گويند، و او را در تمام دوران قيام و انقلاب و پس از آن، هنگام جنگ و نبرد ياري مي نمايند، از همه ي شهرها و بخشها و روستاهاي اين مرز و بوم خواهند بود، نه از يك شهر بخصوص كه كساني خيال كنند و چنين پندارند كه قيام او از شهر خراسان - و مشهد مقدس- است و تنها كساني كه ياريش مي نمايند اهل خرسان مي باشند.

و اما اينكه أئمه ي معصومين عليهم السلام، محل قيام او را از جانب قزوين و طالقان و ديلم دانسته اند، بسيار مشخص، و واضح و آشكار است كه با اين بيان، خواسته اند به مسلمانان دنيا اعلام كنند كه نخستين نقطه ي آغاز قيام چنين دلير مرد آزاده اي در اطراف «قزوين» و «طالقان» و سرزمين «ديلم» (يعني: مناطق كوهستاني ايران: از قزوين تا گيلان كه از مناطق حساس و مركزي اين كشور، و برحسب تقسيمات اقليمي قديم، جزء سرزمين «خراسان» است)، خواهد بود.

و روي اين بيان ائمه ي معصومين عليهم السلام حتي منطقه ي قيام آن «سيد» انقلابي را نيز بطور سربسته مشخص فرموده و جاي هيچگونه شك و ترديد براي احدي باقي نگذارنده اند.خوشا بحال كساني كه نداي دلنواز، و فرياد استغاثه ي آن «سيد» بزگوار را براي

ص: 326

نصرت دين و سركوبي متجاوزين، بشنوند، و به سخنان جذاب و دلربايش كه جان و دل را صفا و جلا مي بخشد گوش فرا دهند، و عاشقانه به كوي او روي آورند و از جان و دل ياريش نمايند و در برابر زورگويان و مستكبران بپا خيزند و دشمنان خدا و انسانيت را از كشور عزيز، و ميهن اسلامي خويش، با ذلت و خواري بيرون كنند و سعادت دنياو آخرت را نصيب خود سازند.

با دست خالي، و تنهاي تنها قيام مي كند و بر خدا توكل مي نمايد تا روزي كه به پيروزي مي رسد.

و اما سيدحسني - اگر حسني در روايت صحيح باشد- سيد ديگري است كه بحث درباره ي او به تفصيل در آينده ي نزديك خواهد آمد.

وي فكر، و تحقيق نمايند آنرا براي مردم بازگو كرده اند.

مضافا به اينكه اينگونه اشتباهات در كتابها، حتي در زمان ما كه وسائل چاپ و ماشينهاي مدرن و مجهز چاپي در دست است، بسيار زياد و فراوان در كتب موجود، ديده مي شود كه در اينجا بيك نمونه ي آن اشاره مي كنيم.

حديث ابن عباس در هر دو كتاب، يعني: هم كتاب «كمال الدين» و هم كتاب «المحتضر» كه نسخه هاي اصل روايت معراج به شمار ميروند يكي است و سلسله ي سند حديث، به ابن عباس منتهي مي شود، و با اينكه عبارات و مطالب حديث بتمامه چه از نظر متن و چه از نظر سند، هم در بحار، و هم در كتاب «المحتضر» و هم در «اكمال الدين صدوق»، همه و همه يكي است با وجود اين، مي بينيد كه بجاي كلمه ي «حسيني» لفظ «حسني» ذكر گرديده است.

بنام «ديلم» و قزوين و طالقان (كه از نواحي قديم خراسان و جزء سرزمين «ديالمه» است) صورت خواهد گرفت ولي «حسني» بودن وي چه از نظر اخبار و چه از ديدگاه دانشمندان، مورد شك و ترديد و بلكه در برخي از اخبار به «حسيني» بودن وي تصريح شده است.

كه اين سيد انقلابي، همان خراساني و بدون شك و شبهه «حسيني» است.

و همين تعبيرات مختلف از سوي مؤلفان و محققان، بيانگر اين واقعيت است كه «حسني» بودن و يا «حسيني» بودن آن سيد انقلابي تا هنوز در هاله اي از ابهام باقي مانده، و نشانگر سرگيجه و سرگرداني عده ي زيادي از دانشمندان و محققان و پژوهشگران است، و گرنه، اينكه برخي مي گويند: او حسني است، و برخي مي گويند، شايد نامش حسن باشد، و عده اي مي گويند وي خراساني و حسني، و يا حسيني است، معنا ندارد. و بهرحال عقيم ماندن تلاش پژوهشگران براي شناخت و شناسائي نسب واقعي «سيد» نتيجه ي همان اختلاف روايات، و نسخه هاي كتابهاي مختلف است و سبب اينكه ما اين ابراز نظرها را در اينجا مطرح نموديم براي اين است كه: اظهار نظرهائي كه از طرف برخي از نويسندگان ابراز شده صد در صد حتمي و قطعي نيست و چنانكه در مبحث بعدي پيرامون «اقوال داشمندان» ملاحظه خواهيد فرمود، خواهيد ديد كه: خود آنها هم بطور ضمني معترف هستند و اقرار دارند كه نظريه ي آنان جنبه ي حقيقت و واقعيت ندارد.

سپس عين رواياتي را كه از ائمه ي معصومين عليهم السلام درباره او روايت شده است نقل مي كنيم، و تا جائي كه مجال بحث و گفتگو باشد و فرصت اجازه دهد، به توضيح و تشريح آنها مي پردازيم، تا اينكه با نيروي لايزال الهي و كمك اخبار و احاديث آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم نظر صحيح درباره ي آن سيد پرشور و انقلابي كه خواه ناخواه از دودمان پاك نبي گرامي، و از نوادگان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام است، روشن شود.

و اينك اقوال دانشمندان:

1- در كتاب «نورالانوار» تأليف: شيخ علي اصغر بروجردي كه در سال 1301 هجري در زمان «ناصرالدينشاه قاجار» بچاپ رسيده است، پيرامون نهضت «سيدحسني» چنين مي نويسد:

«از جمله ي علامات، كه حتميه ي قريب به ظهور است، خروج «سيدحسني» است، و او، جوان خوشروئي خواهد بود كه از طرف «ديلم» و «قزوين» خروج خواهد نمود، و به آواز فصيح بلند، فرياد خواهد كرد كه «(اي مردم) بفرياد برسيد آل محمد بيچاره را كه از شما ياري مي طلبد».

مؤلف كتاب «نوارالانوار» پس از آنكه قسمتي از حديث مفصل «مفضل» (1) را كه از امام صادق عليه السلام درباره ي خروج «سيدحسني» رسيده است نقل مي كند، در توضيح آن حديث چنين مي گويد:

«و اين جوان يعني: سيد حسني، يا از اولاد امام حسن بن علي بن ابيطالب عليه السلام است، يا آنكه (حسن) نام دارد يا ملقب به «حسني» خواهد بود. ادعاي نيابت و «بابيت» حضرت مهدي عليه السلام را نمي كند، بلكه (او) شيعه ي اثناعشريه است، و مردم را به بدي و باطل دعوت نخواهد نمود، و لكن به بزرگي و مطاعيت و رياست خواهد رسيد، و گفتار و كردار او موافق با شريعت حضرت خاتم النبيين صلي الله عليه و آله و سلم مي باشد، و لكن در آن زمان كفر، عالم را فروگرفته باشد و مردم از دست آنها به تنگ آمده باشند كه آنجوان حسني فرياد برآورد كه بفرياد برسيد مضطر بي چاره را در آن وقت جمعي از مؤمنين كه مستعد باشند او را

ص: 333

اعانت (و ياري) نمايند، و او كم كم به كفار غلبه جويد و از ايشان بكشد و قوت بگيرد تا آنكه جمعيت او بسيار شوند.

و دور نيست كه به طريقه ي سلاطين عادله حركت نمايد تا آنكه با جمعي كثير و جمي غفير وارد كوفه گردد، و اين در وقتي است كه «كوفه» آباد شده باشد، و محل سكناي بزرگان باشد، و در لشكر او طوايف مختلفه باشد، كه از آن جمله باشند «طايفه ي زيديه» كه قائل به امامت «زيد بن علي بن الحسين، يا زيد بن حسن بن علي ابيطالب عليه السلام» باشند و «زيديه» از عسكر (و لشكر) او، از اطاعت و انقياد حضرت «قائم عليه السلام» سرباز زنند، و آن طايفه از اعراب خواهند بود، نه از اعجميين (يعني: نه از عجمها، و ايرانيان) و خصوصيات ديگري هم دارد كه انشاء الله (در هنگام نهضت وي ظاهر خواهد شد). (1) .

2- مرحوم سيداسماعيل طبرسي نوري، در كتاب «كفايةالموحدين» درباره ي خروج «سيدحسني» با نقل حديث «مفضل بن عمرو» و توضيحاتي كه از خود، بر آن افزوده است، چنين مي نويسد:

«ششم: از علامات حتميه ي، خروج «سيدحسني» است. و آن جوان خوش صورتي است كه از طرف «ديلم» و «قزوين» خروج نمايد و به آواز بلند فرياد كند كه بفرياد برسيد آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم را كه از شما ياري مي طلبد و اين سيدحسني ظاهرا از اولاد امام حسن مجتبي عليه السلام باشد و او دعوي بر باطل ننمايد و دعوت برنفس خود نكند، بلكه از شيعيان خلص ائمه ي اثناعشر و تابع دين حق و دعوي نيابت و مهدويت نخواهد نمود و لكن مطاع و بزرگ و رئيس خواهد بود.

و در گفتار و كردار موافق است با شريعت مطهره حضرت خاتم النبيين صلي الله عليه و آله و سلم و در زمان خروج او چون كفر و ظلم عالم را فرو گرفته باشد و مردم از دست ظالمان و فاسقان در اذيت و آزار باشند و جمعي از مؤمنين نيز مستعد باشند از براي دفع ظلم ظالمين در آنحال «سيدحسني» استغاثه نمايد از براي نصرت دين آ محمد صلي الله عليه و آله و سلم پس مردم او را اعانت نمايند خصوصا گنجهاي «طالقان» و ظاهرا مراد از اين «طالقان» طالقان (ديلم) باشد نه طالقان شام اين گنجها از طلا و نقره نباشد، بلكه مردان شجاع قويدل و مسلح

ص: 334

و مكمل كه بر اسبهاي اشهب (كه كنايه از وسائط نقليه و مركبهاي سواري است) سوار باشند و در اطراف او جمع گردند و جمعيت او زياد شوند، و بنحو سلطان عادل در ميان ايشان حكم و سلوك نمايد، و كم كم بر اهل ظلم و طغيان غلبه نمايد (و از مكان و جاي خود تا كوفه) زمين را از لوث وجود ظالمان و كافران پاك گرداند، و چون با اصحاب خود وارد كوفه شود به او خبر مي دهند كه حضرت حجة الله مهدي آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم ظهور نموده است و از مدينه بكوفه تشريف آورده است، پس «سيدحسني» با اصحاب خود بخدمت آن حضرت مشرف مي شوند، و از آن حضرت مطالبه دلايل امامت و مواريث انبياء مي نمايد.

حضرت صادق عليه السلام مي فرمايد: بخدا قسم كه آن جوان خود، آن حضرت را مي شناسد و مي داند كه او بر حق است ولكن مقصودش اين است كه حقيقت او را بر مردم و اصحاب خود ظاهر نمايد. پس آن حضرت دلايل امامت و مواريث انبياء را از براي او ظاهر نمايد در آن وقت «سيدحسني» و اصحابش بيعت خواهند نمود مگر عده ي قليلي از اصحاب او كه چهار هزار نفر از «زيديه» باشند كه مصحفها و «قرآن» در گردن ايشان حمايل است، و آنچه مشاهده نمودند از دلايل و معجزات آنرا حمل بر سحر مينمايند، و مي گويند، اين سخنان بزرگي است و همه ي اينها سحر است كه بما نموده و نشانداده اند، پس حضرت حجت عليه السلام آنچه ايشانرا موعظه و نصيحت نمايد، و آنچه اظهار «اعجاز» نمايد، در ايشان اثر نخواهد نمود. و حضرت تا سه روز ايشان را مهلت مي دهد و چون موعظه ي آن حضرت و آنچه حق است قبول ننمايند، حضرت امر فرمايد كه گردنهاي ايشان را بزنند، و حال ايشان بسيار شبيه است بحال خوارج نهروان كه در لشكر حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و در جنگ «صفين» بودند. (1) .

3- ناظم الاسلام كرماني، در كتاب «علائم الظهور» در مقاله ي پنجم، كه تحت عنوان «علائم الظهور» آورده است در مورد خروج «سيدحسني» چنين مي نويسد:

از علائم حتميه، خروج «سيدحسني» است. و آن جوان خوش صورتي است كه از طرف «طالقان» و «ديلم» و «قزوين» خروج كند، و يا او آن سيدي است از اولاد

ص: 335

حضرت امام حسن عليه السلام و يا نام او «حسن» باشد، و يا ملقب به «حسني» است. دعوي امامت، و نيابت و بابيت نكند، و مردم را بخود دعوت ننمايد بلكه مردم را به اتحاد و ترقي اسلام دعوت كند عادل نباشد اما مثل سلطان عادل حكم كند، مردم از اطراف دور او را بگيرند. اين شخص، از قزوين تا كوفه را امن و منظم كند و زمين ايران را از لوث ظلمه پاك كند و آن جواني است كه سن او كمتر از چهل سال باشد، و خوش صورت و پاك عقيدت باشد. (1) .

سپس ناظم الاسلام كرماني، در دنباله ي سخنان خود پيرامون «نهضت سيدحسني» چنين مي گويد: (در باب خروج سيدحسني) عبارات كتب مختلف است و مؤلف، فقط (در اين مورد) بنقل از كتاب «كفايةالموحدين» اكتفا مي نمايد. و آنگاه وي جريان نهضت «سيدحسني» را مطابق آنچه كه ما از مرحوم طبرسي نقل نموديم از اول تا به آخر از همان كتاب كفايةالموحدين نقل كرده، و سپس در جاي ديگر از همان كتاب چنين مي نويسد:

خروج سيدحسني وقتي است كه در «ايران» پادشاه مقتدر نباشد. و پس از غلبه ي كفر و ظلم و قتل و نهب، خروج سيدحسني است از طالقان و ديلم، چنانچه سابقا ذكر شد. و از اخبار استفاده مي شود كه اين «سيد» دعوت بخود نكند اما مثل پادشاه رفتار كند و اين در وقتي است كه ايران پادشاهي نداشته باشد و جمهوري گردد و يا هرج و مرج گردد. يا ملوك الطوايف شود. (2) .

و آنگاه اين دانشمند در آخر كتابش پيرامون نهضت سيدحسني چنين مي گويد:

«در كتاب «دارالاسلام» نقل كرده است از كتاب «منتخب البصائر» حديث «مفضل» را و در باب خروج «سيدحسني» عوض حسني، حسيني ذكر كرده است. پس قدر متيقن اين است كه: سيدي از اولاد فاطمه عليهماالسلام از طالقان و ديلم خروج كند و به طرف «قزوين» آيد، «و ايران» را از شر كفار نجات دهد و اسلام را قوت دهد، اهل ايران را از شر سلطنت و ضررهاي سلاطين و ظلمه آسوده كند خواه حسني باشد خواه حسيني و اين در وقتي است كه امر بر مسلمانان سخت شود از طرف كفار و ظلمه، و مردم يكي

ص: 336

يكي، دوتا دوتا، دور سيدحسني (و يا حسيني) را گرفته و كم كم او آشكار و قوت گيرد، تا آنكه (در نتيجه) بطرف «نجف» حركت كند و همه جا با فتح و پيروزي باشد.در كتاب «نورالانوار، فارسي» گويد: اين سيد، يا از اولاد امام حسن بن علي ابيطالب عليه السلام است، يا آنكه حسن نام دارد و يا ملقب به «حسني» خواهد بود، و ادعاي نيابت و «بابيت» حضرت مهدي عليه السلام را نمي كند و مردم را به بدي و باطل دعوت نخواهد نمود و لكن به بزرگي و مطاعيت خواهد رسيد. سابقا ذكر كرديم شخصي است خوش صورت كه سن او كمتر از چهل سال باشد.

خوشا بحال اهالي طالقان كه او را ياري كنند و از اخبار مستفاد مي گردد كه اشخاص «مختلف العقيده» در زير لواء او جمع شوند و عاقبت عقايد آنان خوب شود جز چهار هزار نفر بقول صاحب «كفايةالموحدين» و چهل هزار نفر بقول صاحب «نوارالانوار» و «بحار»، و شايد اين مخالفين از اهل «ري» باشند كه در برخي از اخبار آمده است كه با امام (زمان) عليه السلام مخالفت و جدال خواهند نمود. اگرچه در اخبار تصريح شده است كه از «زيديه» باشند، و مؤلف، دوستان دوستان و اولاد خود را وصيت مي كند: همينكه ديدند «سيدي» حسن نام، از طرف «طالقان» و «الموت» يعني: قزوين، ظاهر شد كه صبيح المنظر و سنش كمتر از چهل سال باشد، و مدعي سلطنت و امري نباشد، بشتابيد بسوي او، و در زير لواي او گرد آئيد تا آنكه بتوسط آن لواء، برسند بحضور امام موعود چه آنكه راحت و امنيت و ظفر و فتح، و دنيا و آخرت با آن لواء (يعني پرچم آن سيد) است و «العاقبة للمتقين» و پرهيز كنند از خيالات و اوهام كه اين شخص (العياذ بالله) سيد نيست، يا زاهد و عابد نيست و يا ضعيف و بي معين است (1) .

باشيم كه دانشمندان مزبور، با ترجمه ي سطحي حديث مربوط به سيدحسني، همگي آنها بدون توجه بمعناي كلمه ي (فتي) كه در متن عربي حديث آمده است، برگردان فارسي آن را بمعني: «جوان» ترجمه نموده و گفته اند «سيدحسني جواني است خوش صورت و زيبا روي كه از طرف طالقان و ديلم و قزوين خروج كند» در صورتي كه كلمه «فتي» در لغت عرب هر چند كه بمعناي جوان نيز آمده است ولي در تمام موارد استعمال، بمعناي «جوان» نيست، و اين كلمه نيز مانند ساير الفاظ عرب معناي وسيعي دارد و ما انشاءالله درباره ي اين كلمه (يعني: فتي) در ذيل حديث مربوط به حسني تحت عنوان روايات پس از نقل اصل حديث توضيح خواهيم داد كه (فتي) بمعني جوانمرد است نه بمعناي جوان، زيرا اگر كلمه ي (فتي) در حديث مورد نظر تنها بمعناي جوان بود ديگر صفت «خوش صورت» كه به دنبال آن آمده است لازم نداشت. و بهر حال بحث درباره آن در جاي خود خواهد آمد و اينك نكته ها:

الف: نكته ي اول اينكه: بايد توجه داشت كه مؤلف كتاب «نورالانوار» و صاحب كتاب «كفايةالموحدين» و نويسنده كتاب «علائم الظهور» كه درباره ي سيد حسني، اظهار نظر نموده و گفته اند: او دعوي امامت و نيابت و «بابيت» و دعوي بر باطل ننمايد علتش آنستكه: چون مؤلفين كتابهاي نامبرده در زماني مي زيسته اند كه در اوج رواج مذهب فرقه ي باطله «بابيت» و «بهائيت» بوده است، از اينرو براي آنكه قيام «سيدحسني» را يك قيام الهي معرفي نموده و بمردم بفهمانند كه قيام آن سيد انقلابي، عليه ظلم و بيدادگري و برانداختن نظام طاغوتي در ايران اسلامي است، و قيام او زمينه ساز قيام حضرت مهدي عليه السلام است، لذا فرموده اند: كه وي ادعاي نيابت و بابيت نخواهد نمود، و با اين بيان، نهضت خداپسندانه سيدحسني را از نهضت مدعيان دروغين كه بخاطر رياست چند روزه ي دنياي فاني، ايمان نداشته ي خود را بباد فنا مي دهند و مدعي امامت و نيابت و بابيت مي شوند جدا ساخته اند.

ب: نكته ي دوم اينكه نويسنده ي كتاب «علائم الظهور» ناظم الاسلام كرماني درباره ي «سيدحسني» اظهار عقيده نموده و گفته است: (عادل نباشد اما مثل سلطان عادل حكم كند) اين معنا از عبارت متن عربي حديث، كه مفضل بن عمر، آنرا از امام صادق عليه السلام درباره ي خروج «سيدحسني» نقل كرده است، فهميده نمي شود بلكه

ص: 338

برخلاف گفته ي ايشان، آنچه از آن حديث مستفاد مي گردد، سراپا مدح و تعريف و توصيف و تمجيد است. و چنانچه ملاحظه خواهيد فرمود از آن حديث بوي كمترين بي عدالتي استشمام نمي شود، و نويسنده ي اين سطور: بسيار متعجب است كه «ناظم الاسلام كرماني» اين بي عدالتي را چگونه و از كجاي حديث بدست آورده است.

ج: نكته ي سوم: اينكه «ناظم الاسلام كرماني» در قسمت اخير سخنان خود درباره ي «سيدحسني» به دوستان و اولاد خود سفارش كرده است: همينكه ديدند «حسن» نامي از طرف طالقان و قزوين ظاهر شد كه صبيح المنظر و سنش از چهل سال كمتر بود، بسوي وي بشتابند تا در زير «لواء» و پرچم او بحضور امام زمان عليه السلام برسند، اولا: بايد توجه داشت كه گرچه قيام كننده سيد است ولي نامش «حسن» نيست، و آنچه حديث مي گويد «حسني» است نه اينكه نامش حسن باشد، و ثانيا: اينكه وي سفارش كرده است كه دوستان و اولادش از آن «سيد» پيروي كنند در حقيقت معنايش اين است كه: او سخن اول خود را گفته است (عادل نباشد اما مثل سلطان عادل حكم كند) باز پس گرفته است.

د: نكته ي ديگري كه در رابطه با توضيحات «ناظم الاسلام» پيرامون سن مبارك «سيدحسني» بايد بدان توجه داشت اين است كه: وي گفته است: (و آن جواني است كه سن او كمتر از چهل سال باشد) البته اين درست است كه ممكن است از نخستين روزي كه «سيد» شروع به فعاليت مي كند، و مردم را از خواب غفلت بيدار مي نمايد و كم كم جوانان و سالخوردگان را عليه طاغوتيان زمان مي شوراند، در نخستين روزهاي كمال و سنين جواني باشد، ولي اين مطلب از نص صريح حديث فهميده نمي شود بلكه آنچه از مفهوم اين كلمه گفته اند: از چهل سال ببالاست نه كمتر از چهل و بهرحال تعيين سن مبارك «سيد» اجتهادي پيش نيست هر چند كه كلمه ي (فتي) در لغت بمعناي جوان هم آمده، و در برخي از روايات نيز درباره ي (خراساني) آمده است كه (جواني از خراسان خواهد آمد و در پيشاپيش او شعيب بن صالح است).

زيرا اولا- سياق عبارت خود حديث «سيدحسني» گواهي مي دهد كه مقصود از «فتي» در اين حديث، جوان بودن نيست، بلكه «جوانمرد» بودن است.

ص: 339

و ثانيا- اينكه: اين روايت (كه جواني از خراسان خواهد آمد) صريح در حسني نيست، و بعلاوه احتمال مي رود كه مقصود از آن سيد جوان، سيد ديگري باشد كه البته بحث درباره ي او در جاي خود خواهد آمد.ه- آخرين نكته اي كه در رابطه با قسمت اخير سخنان «ناظم الاسلام» بايد توضيح دهيم اين است كه: وي در كتاب «علائم الظهور» در ص 179 گفته است: «در كتاب «دارالسلام» نقل كرده است از كتاب «منتخب البصائر» حديث مفضل را و در باب خروج سيدحسني: عوض حسني، حسيني ذكر كرده است»

در مورد اين مطلب بايد گفت حقيقت اين است كه: هر كس در اين باره هر گونه اظهار نظري بنمايد، حق دارد و هرگز نبايد كسي او را مذمت نمايد، زيرا همانگونه كه ما قبلا توضيح داديم و مفصلا درباره ي سيدحسني، و سرگرداني نويسندگان بحث و گفتگو نموديم، علت اينگونه ابراز نظرها، همان اختلاف نسخه ها و عبارات گوناگون كتابهاست.

به هرحال، ما براي اينكه اطمينان خاطر بيشتري پيدا كنيم: به هر دو كتاب (يعني: هم به كتاب «دارالسلام» و هم به كتاب «منتخب البصائر») مراجعه نموديم، ولي متأسفانه در آن دو كتاب چنان مطلبي را، بدان صورت كه «ناظم الاسلام» در كمال صراحت نقل كرده بود نيافتيم، بلكه پس از تحقيق و بررسي هر دو كتاب، به اين نتيجه رسيديم كه: چون مرحوم «عراقي» صاحب كتاب «دارالاسلام» پس از نقل حديث «مفضل» جريان خروج سيدحسني را بنقل از بحار علامه مجلسي از كتاب «منتخب البصائر» حسن بن سليمان حلي آورده است، و به دنبال آن گفته است كه حسن بن سليمان در حديث مفضل، پس از ذكر اولين كلمه ي «حسني» در تمام موارد ديگر حديث، بجاي كلمه ي حسني، لفظ حسين عليه السلام را نقل نموده است، از اينرو ناظم الاسلام كرماني چنين نتيجه گرفته است كه پس بايد آن سيد انقلابي، حسيني باشد.

البته بايد توجه داشت كه گرچه نتيجه ي بررسي برخي از روايات مربوط به «حسني» همين است و ما نيز با اين نتيجه گيري ناظم الاسلام كرماني، در حسيني بودن آن سيد انقلابي و انقلابگر اصلي كه صاحب واقعي انقلاب، و فرمانرواي مطلق ايرانيان است، موافقيم (و حسني بودن و يا حسيني بودن هم براي ما مطرح نيست چه آنكه هر

ص: 340

دو آن امام نور واحدند، (و الحسن و الحسين امامان قاما أو قعدا) و فرزندان آن دو بزرگوار و فرزندان فرزندانشان نيز كه براي احقاق حق و اماته باطل قيام مي كنند براي هيچكس از مردمي كه طرفدار حقند، تفاوتي ندارند) ولي حديث كتاب «منتخب البصائر» بر حسيني بودن آن سيد انقلابي دلالت نمي كند، بلكه تمامي آن حديث در رابطه با حركت دشمن شكن (سيدحسني) است مگر آنكه، همانگونه كه سابقا گفتيم قائل شويم كه اين اشتباه از ناحيه ي نسخه برداران حديث، صورت گرفته است.

به هر حال در مورد برخي از احاديث مربوط به «سيدحسني» اختلافاتي در لفظ حسني و حسيني، در كتابهاي موجود فعلي روي داده است كه ما هم اكنون قسمتي از آنها را براي اطلاع خوانندگان عزيز در اينجا مي آوريم، و به تجزيه و تحليل آنها مي پردازيم باشد كه در نتيجه ي نقل آن روايات «سيدحسني» را شناخته و با آن سيد بزرگ انقلابي آشنا شده و از راهنمائيهاي داهيانه، و رهبريهاي خردمندانه و خدا پسندانه اش در صورتي كه لايق باشيم، بهره مند گرديم. و از خداوند ياري مي جوئيم كه توفيق شناخت، و تشخيص راه حق از باطل و شناسائي سيدحسني و خراساني را به ما مرحمت فرمايد.

اينك به بررسي روايات مي پردازيم و پيرامون برخي از آنها توضيحاتي مي دهيم و ضمنا اين نكته را نيز يادآور مي شويم كه آنچه را كه در اينجا در توضيح اين روايات مي آوريم صرفا جنبه ي تحقيق دارد و منظور ما از اين بحث اين نيست كه در اينجا نتيجه بگيريم و بگوئيم قطعا آن سيد انقلابي كه پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام خروج خواهد نمود «سيدحسيني» است، بلكه منظور اين است كه بدانيم آيا اين روايات دلالت مي كند كه آن سيد بزرگ انقلابي سيدحسني است يا دلالت نمي كند.حال اين شما خواننده ي عزيز و اين هم روايات مربوطه.

مي گويند پناهنده مي شوند و حسني مدت چهل روز در شهرشان مي ماند و بيست نفر از آنها را مي كشد و دو تن را به دار مي آويزد و آنگاه از آنجا كوچ مي كند».

مؤلف گويد: اين خطبه كه مرحوم علامه مجلسي -عليه الرحمه- آنرا در رابطه با خروج حسني از اميرمؤمنان عليه السلام نقل كرده است گرچه صريح در حسني است و بعضي از صاحبنظران هم با استناد و تمسك به آن بدون توجه به روايات ديگر اصرار مي ورزند كه بگويند مطابق خطبه ي مزبور سيدي كه پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام در ايران قيام خواهد نمود حتما «سيدحسني» است، اما از جهاتي خطبه ي مذكور خالي از اشكال نيست.

1- اينكه: به طور كلي سند ندارد.

2- اينكه: با ساير أحاديث مربوط به حسني منافات دارد.

3- اينكه: بسيار پيچيده و ابهام آميز است و به طور صريح و روشن دلالت بر مقصود نمي كند.

4- اينكه: چيزي در خصوصيات او كه چگونه و از كجا و چه شهري و براي چه قيام مي كند ذكر نشده است. و حال آنكه در حديث «مفضل بن عمر» (1) كه وي آن را درباره ي خروج سيدحسني پيش از ظهور در ايران، از امام صادق عليه السلام نقل كرده است، تقريبا به تمام خصوصيات وي تصريح شده و امام صادق عليه السلام محل خروج او را از مناطق مهم و مركزي ايران، از طرف قزوين و طالقان و ديلم، و انگيزه ي قيام او را نيز دفاع از حريم مقدس اسلام دانسته است.

البته ما از اين جهت كه خطبه ي مزبور سند دارد يا ندارد، معارض دارد يا ندارد، صحيح است، يا صحيح نيست، كاري نداريم، ولي اگر بخواهيم اين خطبه را جزء روايات مربوط به حسني به حساب بياوريم، شايد بتوان گفت: تنها حديثي كه در ميان احاديث مربوط به «حسني» از همه ي احاديث ديگر پيچيده تر، ابهام آميزتر، و سؤال برانگيزتر است همين خطبه است. چه آنكه تاكنون احدي از دانشمندان نتوانسته است

ص: 343

راجع به اين خطبه راه حل صحيحي ارائه دهد و پاسخ اطمينان بخش و قانع كننده اي را عرضه كند.

به هر حال، ما شخصا در مورد خطبه ي مزبور نظر خاصي نداريم و تنها براي اينكه خوانندگان گرامي را در جريان عدم دلالت خطبه ي مذكور بر قيام سيدحسني مورد بحث قرار دهيم، متن نوشته ي برخي از پژوهشگران واقع بين را كه به نظر ما در اين باره حق مطلب را ادا كرده اند در اينجا مي آوريم و قضاوت را به خود خواننده واگذار مي نمائيم.

مرحوم حاج شيخ جواد خراساني صاحب كتاب «مهدي منتظر» در گفتاري كه تحت عنوان «خروج سيدحسني» در كتاب خود آورده است در اين باره چنين مي نويسد:

«از جمله ي رايات شرقي رايت سيدحسني است ولي آنچه در السنه و افوه مردم معروف است كه سيدحسني صاحب رايت خراساني است براي او سندي نديدم.مگر همان حديثي كه كتاب «الملاحم و الفتن» از كتاب نعيم بن حماد از حضرت امام باقر عليه السلام درباره ي «شعيب بن صالح» نقل كرده كه فرموده است: «جواني از بني هاشم از خراسان خواهد آمد و در جلو او شعيب بن صالح است». (1) .

اين حديث يعني: حديث امام باقر عليه السلام به علاوه ي اينكه صريح در حسني نيست چندان اعتباري هم به سند او نيست. و از طرفي هم چون كتاب در نزد عموم متداول نبوده است بسيار بعيد است كه مستند او باشد. به علاوه احتمال مي رود كه همان «حسيني» باشد كه قبلا ذكر شد» (2) .

وي سپس بعد از ذكر چند حديث درباره ي «سيدحسني» در مورد خطبه ي اميرمؤمنان عليه السلام در بصره چنين مي نويسد:

«و اما خطبه ي اميرالمؤمنين عليه السلام در بصره كه فرمود: «خروج مي كند حسني صاحب طبرستان...» ظاهرش آن است كه مراد از او دولت علويه اي است كه در طبرستان -مازندران- تشكيل داده شد. زيرا سه نفر آنان حسني بودند و آنان صاحب داعيه بودند و به خود دعوت مي كردند، ساحت اين حسني- يعني: سيدي كه پيش از ظهور خواهد آمد- با فضل و كمالش از اين اعمال بري مي باشد.

ص: 344

بالجمله از اخبار به طور جزم نام حسني و محل خروج او معلوم نمي شود و آنقدر كه معلوم است آنست كه خروج او از ايران است و اتباع او هم از ديالمه اند، و چنان ظاهر مي شود كه بيشتر سادات باشند» (1) .

از جمله ي اخير اين روايت چنين فهميده مي شود كه نام سيدحسني «محمد» است و او يك انسان جنگجوي شجاعي است كه خود در ميدانهاي جنگ حاضر است. و لذا در موقعيكه حضرت از مكه عازم عراق است به استقبال حضرت مي رود و پس از ملاقات و گفتگو و تسليم لشكريان، حضرت هم او را پرچمدار و فرمانده سپاهيان خويش قرار مي دهد، و مطابق اين روايت نظريات همه ي كساني كه گفته اند: شايد منظور از «حسني» اين است كه نام وي «حسن» باشد نقش برآب است زيرا اين حديث استفاده مي شود كه جناب سيدحسني «محمد» ناميده مي شود.

توجه: در مورد حديثي كه درباره ي (سيدحسني) از كتاب «عقدالدرر» از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل نموديم اشكالي وجود دارد كه گمان نمي رود بر احدي از اشخاص تيزبين مخفي بماند، و آن اشكال اين است كه: اگر مقصود از اين حسني كه در روايت كتاب «عقدالدرر» تقريبا بنام او تصريح شده است رهبر اصلي نهضت و هدايت كننده ي پرچم هاي سياه بسوي كوفه و عراق باشد كه او شخصا در بحبوحه ي جنگ و لشكركشي بسوي عراق، و همچنين بعد از شكست لشكريان سفياني در عراق، بطرف حجاز نمي رود تا در بين راه مدينه و شام با حضرت بيعت نمايد و در آنجا از حضرت مطالبه ي دليل و اعجاز كند و بعد از بيعت پرچمدار حضرت گردد.

بلكه او چنانكه در روايات شيعه آمده است از كوفه بيعت خود را براي حضرت مي فرستد و پس از آنكه ولي خدا حضرت حجة بن الحسن العسكري - ارواحنا و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء- بكوفه نزول اجلال فرمود، طي يك مراسم ويژه با حضرت بيعت مي نمايد.

و اگر مقصود از اين حسني كه مطابق روايت كتاب عقدالدرر، نام وي (محمد) است سيد ديگري باشد كه سمت فرماندهي سپاه و ارتش و رهبري پرچم هاي سياه را در ميدان جنگ بعهده دارد، كه او نيز مطابق برخي از روايات از كوفه به حجاز نمي رود، و بلكه در بيت المقدس با حضرت ملاقات خواهد نمود.

بنابراين اگر ما بخواهيم روايت كتاب «عقدالدرر» را همانگونه كه هست بپذيريم بايد براي رفع اشكال مذكور جواب مناسبي پيدا كنيم.

ص: 347

بنظر نگارنده، با توجه به روايات فراواني كه در گذشته (در بخش دوم كتاب) درباره ي خروج پرچم هاي سياه از مشرق و خراسان، از نظر خوانندگان گرامي گذشت، و همچنين رواياتي كه درباره ي خروج سيدحسني در صفحات آينده خواهيم آورد، چون مطابق اين روايات نمي توان گفت: اين سيدحسني كه در راه شام و مدينه با حضرت بيعت مي نمايد با آن سيدحسني كه از كوفه بيعت خود را براي حضرت مي فرستد يكي است، از اينرو جواب مناسبي كه از اشكال مذكور مي توان داد اين است كه:

اگر ما قائل شويم و بگوئيم: كه رهبر اصلي نهضت و هدايت كننده ي پرچم هاي سياه سيد ديگري غير از اين سيدحسني مورد بحث است چنانكه در بعضي روايات آمده است كه: پرچمهايي از مشرق زمين آشكار مي گردد و مردي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله يعني: سيدي از بازماندگان آل محمد صلي الله عليه و آله آن پرچمها را رهبري مي كند (1) پس از اين حديث معلوم مي شود كه اين سيدحسني كه نامش محمد است غير از آن سيد انقلابي مشرقي است و اين سيدحسني بعد از آن سيد ظاهر مي شود و بطرف حجاز مي رود و در بين راه مدينه و شام با حضرت ملاقات مي كند و از او مطالبه ي دليل مي نمايد و چون حقيقت براي او آشكار شد تسليم حضرت مي گردد.

و اما اگر بگوئيم: كه مقصود از اين حسني در واقع همان سيدي است كه پرچمها را از شرق بسوي كوفه و عراق رهبري كرده است، پس معناي ملاقات چنين كسي با حضرت مهدي عليه السلام با آنكه وي را نديده آنست كه:

آن سيد حسني، و يا نماينده ي او در كوفه، يك گروه دوازده هزار نفري را بفرماندهي يكنفر از اشخاص قوي و شجاع و نيرومند كه سيد و حسني و نامش «محمد» است براي ياري دادن و كمك رساندن به آنحضرت به استقبال وي مي فرستد، و او را وكيل و نماينده ي خود قرار مي دهد و به او سفارش مي نمايد كه اول حضرت را آزمايش كند و از او دليل و معجزه بخواهد و بصورت ظاهر در پيش روي افراد سپاه و لشكر درباره ي خلافت و امامت باوي به نزاع برخيزد و بالاخره پس از آنكه از امام معجزه و كرامت ديد و براي او ثابت شد كه وي حضرت مهدي عليه السلام است خود او و يارانش با حضرت بيعت

ص: 348

نمايند، و او نيز مطابق دستور عمل مي كند و امام عليه السلام هم پس از انجام مراسم بيعت وي را فرمانده سپاه و پرچمدار خود قرار مي دهد.

در اينصورت وقتي كه آن سيد با تمام پيروان خود با آن حضرت بيعت نمود، ميتوان گفت: سيدحسني بيعت خود را از كوفه براي حضرت فرستاده است. و البته عرفا هم مانعي ندارد كه گفته شود، «سيدحسني» با حضرت بيعت نموده است. زيرا اينگونه بيعت نظير اين است كه بگويند: فلان كشور بوسيله ي فلان پادشاه فتح گرديد، در صورتي كه مسلم است خود پادشاه كاره اي نبوده و فتح، بوسيله ي سربازان و لشكريان و فرماندهان ارتش به دستور او صورت گرفته است.

اين چيزي است كه نويسنده ي اين سور از حديث كتاب عقدالدرر درك نموده و برخي از نويسندگان و پژوهشگران نيز در كتابهاي خود به آن اشاره نموده اند. (1) و البته دور هم نيست كه حسني لقب مجازي آن سيد باشد و خدا داناتر است.

ضمنا ناگفته نماند كه مرحوم حائري يزدي در كتاب «الزام الناصب» ضمن خطبه ي بسيار مفصلي كه بنام خطبه ي «البيان»، در شرح وقايع آخرالزمان از حضرت اميرالمؤمنان علي عليه السلام نقل كرده است، جريان بيعت سيدحسني با حضرت مهدي عليه السلام را به گونه اي آورده است كه نظريه ي مؤلف را در مورد روايت كتاب عقدالدرر و روايت مرحوم سيد بن طاووس -عليه الرحمه - تأييد مي كند.

زيرا معناي آخرين عبارت خطبه ي «البيان»، در مورد سيدحسني، با معناي عبارت دو حديث مذكور متفاوت است و از آن چنين فهميده مي شود كه گويا كلمه اي از متن حديث ساقط شده و اين جمله كه سيدحسني با حضرت مهدي عليه السلام همنام است مربوط به سيدحسني نيست بلكه مربوط به فرمانده سپاه سيدحسني مي باشد.

اينك براي اينكه اين مطلب به خوبي روشن شود آن قسمت از عبارت خطبه را كه مربوط به سيدحسني است عينا از همان كتاب الزام الناصب نقل مي كنيم.

مؤلف كتاب نامبرده در دنباله ي خطبه «البيان» راجع به ملاقات و بيعت سيدحسني با حضرت مهدي عليه السلام چنين مي نويسد:

ص: 349

«فَيَقُولُ الحَسَنِي، الأمرُ لَكَ، فَيُسَلِّمُ وَتُسَلِّمُ جُنُودَهُ، وَ يَكُونُ عَلَى مُقَدِّمَتِهِ رَجُلٌ اسْمُهُ كَاسمِهِ» (1) .سپس سيدحسني- بعد از مشاهده ي معجزه از آنحضرت- عرضه مي دارد: تو از من شايسته تري و امر امامت با شماست. پس او تسليم مي شود و سپاهيانش هم تسليم مي گردند، و فرمانده سپاهيان او مردي خواهد بود كه با حضرت مهدي عليه السلام همنام است.اگر اندكي در جمله ي آخر اين حديث دقت كنيد به خوبي درمي يابيد كه جمله ي آخر، مربوط به سيدحسني نيست، بلكه مربوط به يك شخصيت جنگجوي مبارزي است كه سمت فرماندهي و فرمانروائي سپاهيان حسني را به عهده دارد.بنابراين با توجه به اين مطلب كه اكثر روايات صراحت دارند كه بيعت سيدحسني در كوفه انجام خواهد گرفت، اگر ما بخواهيم منصفانه قضاوت كنيم، بايد بگوئيم: آنكس كه در بين راه مدينه و شام با حضرت مهدي عليه السلام ملاقات و بيعت مي نمايد و پس از بيعت فرمانده سپاه آنحضرت مي گردد شخص سيدحسني نيست بكله او فرمانده سپاه سيدحسني است كه در روايات به عنوان «شعيب بن صالح» معرفي شده است.

وارد كوفه مي شود، در حالي كه در آنجا سه پرچم در اهتزاز است و در برابر حضرت تسليم مي گردند، و چون كوفه براي آن حضرت صاف گرديد و پرچمها در برابرش تسليم شدند، آن حضرت داخل كوفه مي شود و به مسجد تشريف مي برد و بالاي منبر مي رود و براي مردم خطبه مي خواند و بقدري مردم از ديدن، و استماع سخنان حضرت گريه مي كنند كه نمي دانند آن جناب چه مي گويد. آنگاه امام باقر عليه السلام فرمود: (وَ هُوَ قَوْلُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَأَنِّی بِالْحَسَنِیِّ وَ اَلْحُسَیْنِیِّ قَدْ قَادَاهَا فَیُسَلِّمُهَا إِلَی اَلْحُسَیْنِیِّ فَیُبَایِعُونَهُ). و اين است معناي فرمايش پيغمبر صلي الله عليه و آله كه فرمود: گويا من هم اكنون «سيدحسني» و «حسيني» را مي بينم كه پرچمها را رهبري مي كنند و هر دو صاحب پرچمند، و سيد حسني پرچمها را به سيد «حسيني» يعني حضرت مهدي عليه السلام، تسليم مي كند، و جمعيت حسني و حسيني هر دو، با حضرت بيعت مي كنند. (1) .

اين حديث در كمال صراحت به رهبري دو نفر سيد، كه يكي «سيدحسني» و ديگري «سيدحسيني» باشد اشاره مي كند، و بخوبي از آن فهميده مي شود كه آن شخصيتي كه بهمراه سپاهيان و لشكريان از ايران به كوفه مي رود و در آنجا منتظر مي ماند تا حضرت ولي عصر (ارواحنا له الفداء) بعراق و كوفه تشريف بياورد و گويا ضمنا از طرف «سيدحسيني» نيابت دارد و پس از ورود حضرت، خود او و لشكريانش و تعداد ديگري از سپاهيان ايران زمين كه در كوفه هستند و از پيروان سيدحسيني مي باشند به متابعت از او با حضرت بيعت مي نمايند، همان «سيدحسني» مشهور است.

ولي صاحب كتاب صراط المستقيم كه حديث مذكور را بطور خلاصه از غيبت شيخ طوسي نقل كرده است اين حديث را بگونه اي ديگر آورده است كه معناي آن در مورد «سيدحسني» با معناي حديثي كه مرحوم شيخ در كتاب «غيبت» آورده است كاملا متفاوت است.

وي در كتاب «صراط المستقيم» حديث مذكور را به نقل از غيبت شيخ طوسي -عليه الرحمه- چنين بازگو مي كند.

«يَدخُلُ المهدى علیه السلام الكُوفَةً، فَيَخطب، وَهُوَ قَولُ النِّبي صلی الله علیه واله كَأَنّى بِالحَسَنِي، وَ

ص: 351

قد قادها، فَيُسَلِّمُها الحُسَينِى فَيُبَايِعُوهُ.» (1) .

حضرت مهدي عليه السلام وارد كوفه مي شود، و خطبه مي خواند و اين است معناي فرمايش پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله كه فرمود: گويا من هم اكنون «سيدحسني» را مي بينم در حالي كه پرچمها را رهبري مي كند، و «سيدحسيني» آنها را تحويل مي دهد و جملگي با حضرت مهدي عليه السلام بيعت مي نمايند.

كننده ي پرچمها همان «سيدحسني» و آنكس كه پرچمها را بامام زمان عليه السلام تحويل مي دهد و با آنحضرت بيعت مي نمايد و سپاهيان و لشكريان هم به پيروي از او تسليم حضرت مي شوند «سيدحسيني» است.

مفصل و طولاني، از «مفضل بن عمر» از حضرت امام جعفرصادق عليه السلام، جريان خروج سيدحسني، و شرح قتل و كشتار عجيبي كه بفرمان وي، براي بيرون راندن لشكريان سفياني و پاك نمودن سرزمين مقدس ايران از لوث وجود ظلمه و ستمگران انجام مي شود، چنين آورده است:

«ثُمَّ يَخْرُجُ الْحَسَنِيُّ الْفَتَى الْصَبِيحُ الَّذِي نَحْوَ الدَّيْلَمِ يَصِيحُ بِصَوْتٍ لَهُ فَصِيحٍ يَا آلَ أَحْمَدَ أَجِيِبُوا الْمَلْهُوفَ وَ الْمُنَادِيَ مِنْ حَوْلِ الضَّرِيحِ فَتُجِيبُهُ كُنُوزُ اللهِ بِالطَّالَقَانِ كُنُوزُوَ أَيُّ كُنُوزٍ لَيْسَتْ مِنْ فِضَّةٍ وَ لَا ذَهَبٍ بَلْ هِيَ رِجَالُ كَزُبَرِ الْحَدِيدِ عَلَى الْبَرَاذِينِ الشُّهْبِ بِأَيْدِيهِمْ الْحِرَابُ وَ لَمْ يَزَلْ يُقْتُلُ الظَّلَمَةَ حَتَّى يَرِدَ الْكُوفَةَ وَقَدْ صَفَا أَكْثَرُ الْأَرْضِ فَيَجْعَلُهَا لَهُ مَعْقِلًا فَيَتَّصِلُ بِهِ وَ بِأَصْحَابِهِ خَبَرُ الْمَهْدِيِّ علیه السلام وَ يَقُولُونَ يَا بْنَ رَسُولِ اللهِ مِنْ هَذَا الَّذِي قَدْ نَزَلَ بِسَاحَتِنَا فَيَقُولُ: اخْرُجُوا بِنَا إِلَيْهِ حَتَّى نَنْظُرَ مَنْ هُوَ وَ مَا يُرِيدُ وَ هُوَ وَ اللهِ يَعْلَمُ أَنَّهُ الْمَهْدِيُّ وَ إِنَّهُ لَيَعْرِفُهُ وَ لَمْ يُرِدْ بِذَلِكَ الْأَمْرِ إِلَّا لِيُعْرِّفَ أَصْحَابَهُ مَنْ هُوَ؟» (1) .

آنگاه «سيدحسني» آن جوانمرد زيبا روي (خوش سيما و خوش قيافه) كه از طرف سرزمين ديلم، يعني: از قزوين تا گيلان، پيدا مي شود، قيام مي كند و به آواز بلند و صداي رسا كه همه ي مردم بشنوند فرياد برمي آورد كه اي آل احمد (اي سادات و اي علماي مسلمانان) محزون، و مضطر بي چاره اي را كه از شما ياري مي طلبد اجابت كنيد: و اين منادي و فرياد برآورنده در اطراف ضريح فرياد خواهد كرد.

پس گنجهاي خدا از طالقان او را اجابت خواهند نمود، آنها گنجهائي هستند و چه گنجهائي!!! اين گنجها از نقره و طلا نيست!! بلكه دلير مرداني هستند كه مانند پاره هاي آهنند، بر مركبهاي جنگي بسيار سخت تيره رنگ (سفيد متمايل به سياهي يا زرد متمايل به سياه) سوار، و همه مكمل و مسلح اسلحه ها در دست دارند و پي در پي ستمگران را ميكشند تا آنكه وارد كوفه مي شوند، و بيشتر روي زمين، يعني: سرزمين ايران را از وجود ظلمه پاك خواهد نمود، تا آنكه «كوفه» را محل اقامت و پايگاه نظامي خويش قرار خواهد داد.

پس چون كوفه را محل اقامت خود قرار داد، خبر ظهور حضرت مهدي عليه السلام به او

ص: 354

مي رسد: در اين وقت اصحابش به او عرضه مي دارند يابن رسول الله اين چه كسي است كه در قلمرو ما فرود آمده است؟ سيد حسني، در جواب اصحاب خود مي گويد: بيائيد با هم برويم و ببينيم كه اين مرد كيست و چه مي خواهد. بخدا قسم كه خود او مي داند كه او مهدي آل محمد صلي الله عليه و آله است و بخوبي او را مي شناسد ولي مقصودش از اين حرف آن است كه حقيقت آن حضرت را بر اصحاب خود آشكار ساخته و حضرتش را به پيروان خود بشناساند كه او چه كسي است.

آنگاه امام صادق عليه السلام فرمود: پس سيدحسني بيرون ميآيد و به آن حضرت مي گويد: اگر تو راست مي گوئي كه مهدي آل محمد صلي الله عليه و آله هستي پس عصاي جدت پيغمبر، انگشتر، و برد، و زره او كه موسوم به «فاضل» است، و عمامه مباركش كه آنرا «سحاب» مي ناميدند، و اسبش كه (يربوع) نام داشت، و شترش كه آنرا (عضباء) مي گفتند، و قاطرش كه نام او (دلدل) بود، و حمارش كه آنرا (يعفور) مي ناميدند، و اسب اصيلش كه بنام (براق) بود و هم چنين (مصحف) و «قرآني» كه اميرالمؤمنين عليه السلام آنرا جمع آوري كرده بود، كجاست؟

پس حضرت مهدي عليه السلام همه ي آنها را مي آورد و به سيدحسني نشان مي دهد و آنگاه عصاي پيغبر را ميگيرد و به سنگ سختي مي زند و (عصا) ناگهان مانند درخت سبز مي شود، و شاخه و ساقه مي آورد، و مقصود سيدحسني از اين درخواست آنست كه بزرگواري مهدي عليه السلام را به اصحاب خود نشان دهد تا حاضر شوند با آن حضرت بيعت نمايند.

سپس سيدحسني وقتي كه آن كرامت و بزرگواري را از مهدي عليه السلام ديده مي گويد: الله اكبر، يابن رسول الله دست مباركتان را بدهيد تا با شما بيعت كنيم، پس مهدي عليه السلام دست خود را دراز كرده و نخست سيدحسني، و سپس ساير لشكرياني كه با حسني هستند با حضرت، بيعت مي كنند مگر چهل هزار نفر كه قرآنهائي با خود دارند و به «زيديه» معروفند كه اين عده از بيعت نمودن با حضرت خودداري مي ورزند و مي گويند: اين كار جز يك سحر بزرگ چيز ديگري نيست.

و با اين حرف دو لشكر بجان هم مي افتند، و حضرت مهدي عليه السلام بطرف طايفه منحرفه (زيديه) مي آيد و آنها را موعظه و نصحيت مي نمايد و ايشان را دعوت به آرامش

ص: 355

و پذيرش حق مي نمايد و تا سه روز به آنها مهلت مي دهد ولي موعظه و نصيحت آن حضرت در آنها اثر نمي كند و بر سركشي و كفر خود مي افزايند، و حضرت مهدي عليه السلام هم به ناچار فرمان قتل همه را صادر مي كند و همگي آنها كشته مي شوند.

«و آنگاه حضرت به اصحاب خود مي فرمايد: قرآنهاي آنها را برنداريد و بگذاريد تا باعث حسرت آنها گردد، همانگونه كه آنرا تبديل كردند و تغيير دادند و مطابق آنچه در آن بود عمل نكردند». (1) .

مرحوم سيد نعمةالله جزائري -عليه الرحمه- متوفاي سال 1112 هجري، معاصر علامه ي مجلسي - رحمة الله عليه- حديث «مفضل» را بصورت مفصل تري نقل كرده است كه چون حاوي نكاتي جالب و برجسته، و داراي مطالب بيشتري است لهذا قسمتي از متن عربي حديث را كه بسيار حساس، و مربوط به سيدحسني و حركت او بسوي كوفه و قتل و كشتار متجاوزين است در اينجا مي آوريم، و ترجمه ي باقي حديث را به دنبال آن تا آخر حديث نقل مي نمائيم.

اين مرد دانشمند در كتاب «الانوارالنعمانيه» حديث مفضل را درباره ي خروج سيدحسني از امام صادق عليه السلام چنين آورده است:«ثُمَّ يَخرُجُ الفَتَى الصبيح وَ هُوَ الحَسَنِى مِن نَحوِ الدِّيلم و قزوين، فَيَصيحُ بِصوتٍ لَهُ فَصيح يا آلَ مُحَمَّد أجِيبُوا الملهوف، فَتُجِيبُهُ كُنورُ الطَّالِقَانِ، وَ لا كُنُور مِن ذَهَبٍ وَلَا مِن فِضَةٍ بَل هِيَ رِجَالٌ كَزُبَرِ الْحَديدِ، لَكَأَنِّي أَنظُرُ إِلَيهِم عَلَى البَرَازِين الشُّهُبِ بِأَيْدِيهِمِ الحِزاب يَتَعَاوُونَ شَوقاً إِلَى الْحَرْبِ كَمَا تَتَعَاوَ الذئاب، أميرُهُم رَجُلٌ مِن بَني تميم، يُقَالُ لَهُ شَعَيبُ مِنْ صَالِحٍ، فَيُقِبِلُ الْحَسَنى فيهم وَ وَجهُهُ كَدَائِرَةِ القَمَر فَيَأْتِي عَلَى الظُّلَمَةِ وَ يَقتُلَهُم حَتَّى يَرِدَ الكُوفَةَ، وَ قَد جُمعَ بها أكثرُ أَهل الأَرضِ».

سپس آن جوانمرد خوشرو (نيكو منظر و خوش سيما) قيام مي كند، و او حسني است قيام او از جانب ديلم و قزوين است، به آواز بلند و صداي رسا كه همه ي مردم بشنوند فرياد برمي آورد، اي آل محمد غمگين محزون و مضطر بي چاره اي را كه از شما ياري مي طلبد، اجابت كنيد، پس گنجهاي طالقان او را اجابت

ص: 356

مي نمايند، اين گنجها از طلا و نقره نيست بلكه دلير مرداني هستند كه مانند پاره هاي آهنند.

گويا من هم اكنون آنها را مي نگرم كه بر وسائط نقليه ي جنگي بسيار سخت و قوي (1) سوارند و همه مكمل و مسلح، اسلحه ها و ابزار جنگي خود در دست دارند (و در وقت حمله) همچنانكه گرگها فرياد برمي آورند، از شدت شوق، و اشتياق به جنگ، فرياد مي زنند، و فرمانرواي آنان مردي از بني تميم است كه به او (شعيب بن صالح) مي گويند.

و «حسني» در ميان ايشان (بدشمن) رومي آورد مانند دائره ي قمر (قرص ماه) پس آثار ظلم را دنبال، و ستمگران (متجاوز) را تعقيب مي نمايد و آنها را بقتل مي رساند، و به پيش مي رود تا اينكه وارد كوفه مي شود، و اين در وقتي است كه بيشتر اهل زمين در آنجا جمع شده باشند.

آنگاه خبر ظهور مهدي عليه السلام به «سيدحسني» و يارانش مي رسد عرضه مي دارند يابن رسول الله اين كيست؟ كه به قلمرو ما فرود آمده است، حسني مي گويد: بيائيد با هم برويم و به بينيم او كيست، و چه مي خواهد، و بخدا قسم كه خود او مي داند كه او حضرت مهدي عليه السلام است و بخوبي او را مي شناسد.

پس حسني به راه مي افتد و در حالي كه چهار هزار نفر كه قرآنها در گردن و عباهاي پشمينه بر دوش دارند و شمشيرها و اسلحه هاي خود را حمايل كرده و در پيشاپيش او حركت مي كنند، مي رود تا اينكه نزديك لشكريان مهدي عليه السلام مي رسد و مي گويد: از اين مرد بپرسيد كه او چه كسي است؟ و چه مطلبي دارد؟ آنگاه يكي از ياران او بطرف لشكريان مهدي عليه السلام مي رود و مي گويد: اي لشكرياني كه مابين ما حائل شده ايد خداوند شما را زنده نگهدارد شما چه كساني هستيد؟ و بزرگ شما كيست؟ و چه مي خواهيد؟ آنگاه ياران مهدي عليه السلام مي گويند اين مرد مهدي آل محمد صلي الله عليه و آله است و ما ياوران او از جن و انس و ملائكه هستيم.

سپس سيدحسني مي گويد: پس بين من و امير خود خلوت كنيد، و ما را تنها بگذاريد. آنگاه مهدي عليه السلام بسوي او بيرون مي آيد و دو نفري در ميان دو لشكر

ص: 357

مي ايستند و حسني، عرضه مي دارد: اگر تو مهدي آل محمد صلي الله عليه و آله هستي پس عصاي جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و انگشتر، و (برد) و زره و عمامه ي او «سحاب» و اسب او، و شترش (غضباء) و قاطرش (دلدل) و حمارش (يعفور) و نجيبش (براق) و تاج آن حضرت و همچنين قرآني كه اميرالمؤمنين عليه السلام بدون تغيير و تبديل آنرا جمع آوري نموده بود كجاست؟ پس مهدي عليه السلام تمام آن اشياء را حاضر نموده و همه ي آنها را به سيدحسني نشان مي دهد.

سپس امام صادق عليه السلام فرمود: و حضرت مهدي عليه السلام (خورجيني) بيرون مي آورد كه تمام مواريث انبياء (حتي عصاي آدم و نوح، و تركه ي هود و صالح، و مجمع ابراهيم، و صاع يوسف و كيل و ترازوي شعيب، و عصا و تابوت موسي (كه در آن ماترك و باقيمانده ي آنچه را كه آل موسي هارون داشتند و ملائكه آنرا برمي داشتند و زره داوود، و عصا و تاج و انگشتر سليمان، و رحل عيسي عليه السلام و ميراث تمام پيامبران) در آن خورجين خواهد بود.

آنگاه مهدي عليه السلام عصا را مي گيرد و آنرا بر بالاي سنگ سختي نصب مي كند و آن عصا فورا درخت بزرگي مي شود بطوريكه بر تمام لشكريان حاضر سايه مي افكند، در آنوقت سيدحسني مي گويد: الله اكبر، يابن رسول الله دست خود را دراز كنيد تا با شما بيعت كنم، پس سيدحسني، و تمام لشكريان او با آن حضرت بيعت مي نمايند، مگر چهار هزار نفر كه قرآنهائي در گردن دارند و عباهاي پشمينه پوشيده اند و معروف به «زيديه» مي باشند، كه اين عده از بيعت با حضرت امتناع مي ورزند، و مي گويند: اين كار جز يك سحر بزرگ چيز ديگري نيست، و با اين حرف دو لشكر بجان هم مي افتند، و حضرت مهدي عليه السلام بطرف گروه منحرف (زيديه) مي رود و آنها را موعظه و نصيحت مي نمايد و تا سه روز به ايشان مهلت مي دهد، ولي موعظه و نصيحت آن حضرت در آنها اثر نمي كند، و آنان بر دوري و طغيان و سركشي خود مي افزايند. و حضرت مهدي عليه السلام هم بناچار، فرمان قتل همگي آنها را صادر مي كند. آنگاه امام صادق عليه السلام فرمود: گويا من هم اكنون به آنها نظر مي افكنم كه گوئي همگي كشته شده و در خون خود غلطيده اند، و قرآنها نيز بخون آنها آغشته شده است، پس يكي از اصحاب آن حضرت مي آيد تا قرآنها را بردارد ولي حضرت مهدي عليه السلام به او مي فرمايد: اين قرآنها را

ص: 358

بحال خود واگذاريد، و بگذاريد تا موجب حسرت آنها باشد، همچنانكه آنرا تبديل كردند، و تغيير دادند، و تحريفش نمودند و به آنچه از احكام خدا در آن بود، عمل نكردند. (1) .

مِنْ نَحْوِ الدَّیْلَمِ فَیَصِیحُ بِصَوْتٍ لَهُ فَصِیحٍ : یَا آلَ مُحَمَّدٍ أَجِیبُوا الْمَلْهُوفَ ، وَ الْمُنَادِیَ مِنْ حَوْلِ الضَّرِیحِ ، فَتُجِیبُهُ کُنُوزُ اللهِ بِالطَّالَقَانِ ، کُنُوزٌ وَ أَیُّ کُنُوزٍ، لَا مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا مِنْ فِضَّهٍ ، بَلْ هِیَ رِجَالٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ، .

لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ عَلَی الْبَرَاذِینِ الشُّهْبِ ، بِأَیْدِیهِمُ الْحِرَابُ ، یَتَعَاوَوْنَ شَوْقاً إِلَی الْحَرْبِ کَمَا تَتَعَاوَی الذِّئَابُ ، أَمِیرُهُمْ رَجُلٌ مِنْ تَمِیمٍ ، یُقَالُ لَهُ : شُعَیْبُ بْنُ صَالِحٍ ، فَیُقْبِلُ الْحَسَنِیُّ فِیهِمْ ، وَجْهُهُ کَدَائِرَهِ الْقَمَرِ یَرُوعُ النَّاسَ جَمَالًا، فَیَبْقَی عَلَی أَثَرِ الظَّلَمَهِ ، فَیَأْخُذُ سَیْفُهُ الصَّغِیرَ وَ الْکَبِیرَ، وَ الْوَضِیعَ وَ الْعَظِیمَ ، ثُمَّ یَسِیرُ بِتِلْکَ الرَّایَاتِ کُلِّهَا حَتَّی یَرِدَ الْکُوفَهَ ، وَ قَدْ جَمَعَ بِهَا أَکْثَرَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ یَجْعَلُهَا لَهُ مَعْقِلًا.ثُمَّ یَتَّصِلُ بِهِ وَ بِأَصْحَابِهِ خَبَرُ الْمَهْدِیِّ علیه السلام فَیَقُولُونَ لَهُ : یَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ مَنْ هَذَا الَّذِی نَزَلَ بِسَاحَتِنَا؟ فَیَقُولُ الْحَسَنِیُّ : اخْرُجُوا بِنَا إِلَیْهِ حَتَّی تَنْظُرُوا مَنْ هُوَ؟ وَ مَا یُرِیدُ؟ وَ هُوَ یَعْلَمُ وَ اللهِ أَنَّهُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام وَ إِنَّهُ لَیَعْرِفُهُ». (1) .مفضل گفت اي آقاي من، ديگر چه مي شود، فرمود: سپس «سيدحسني» آن جوانمرد خوبروي نيكو منظري كه از طرف «ديلم» فرياد برمي آورد، قيام مي نمايد و با صدائي كه دارد فرياد برمي آورد: اي آل محمد غمگين محزون، و متأسف دردمند را اجابت كنيد، و نداكننده از اطراف ضريح فرياد مي كند، پس گنجهاي خدا در طالقان دعوت او را اجابت مي كنند، آنها گنجهائي هستند كه نه از طلا است و نه از نفره بلكه مرداني هستند مانند پاره هاي آهن!!

گويا من هم اكنون آنها را مي نگرم كه بر مركبهاي بسيار سخت و قوي سوارند و ابزار جنگي خود در دست دارند و از شدت شوق و علاقه اي كه به جنگ دارند همچون گرگهائي كه در هنگام حمله فرياد برمي آورند، آنها نيز فرياد مي زنند، فرمانرواي آنان مردي از بني تميم است كه به او «شعيب بن صالح» مي گويند.

پس «حسين عليه السلام» (دقت كنيد) ظاهر مي شود و باروئي كه مانند دائره ي قمر (و قرص ماه) است در ميان آنها رومي آورد، و مردم از هيبت و جمال او تعجب مي كنند و يا از ديدن چهره ي جذاب و ملكوتي وي دچار ترس و وحشت مي شوند و او آثار ظلم و ستم را دنبال، و ستمكاران را تعقيب مي نمايد، و شمشير برنده اش كوچك و بزرگ و پست و شريف را مي گيرد.

ص: 360

سپس او با تمام آن پرچمها، يعني لشكريان، سير مي كند و حركت مي نمايد تا اينكه وارد كوفه مي شود و اين در وقتي است كه بيشتر اهل كوفه (كه شايد منظور مردم عراق باشند) در آنجا جمع شده باشند، و او كوفه را محل استقرار خود قرار خواهد داد.

آنگاه خبر ظهور مهدي عليه السلام به او مي رسد عرضه مي دارند اي فرزند رسول خدا اين چه كسي است كه در قلمرو ما فرود آمده است؟! «حسين عليه السلام» (دقت كنيد) مي فرمايد: بيائيد با هم برويد تا ببينيد كه او چه كسي است و چه مي خواهد و او مي داند بخدا قسم كه او حضرت مهدي عليه السلام است و بخوبي او را مي شناسد.

سپس اين دانشمند محترم بقيه ي حديث را مانند «بحار» و «انوارالنعمانيه» با تفصيل نقل نموده و در هر جائي كه نام حسني بوده است «بجز همان بار اول كه نام حسني را آورده است» در تمام موارد بجاي حسني «حسين عليه السلام» را نوشته است.

و البته اين، از سه حال خارج نيست يا اينكه اين اشتباه از كاتب، و نسخه نويس اولي بوده و يا اينكه ايشان اشتباها حديث را همانگونه كه ملاحظه فرموديد بجاي «حسني» حسين عليه السلام را نوشته است و يا اينكه در واقع اصلا ثم يخرج الحسيني بوده است.در هر صورت مرحوم «عراقي» در كتاب «دارالسلام» درباره ي نوشته ي حسن بن سليمان چنين مي نويسد:مرحوم مجلسي (قدس سره) بعد از آنكه در بحار، اين حديث را از مؤلفات بعضي اصحاب از حسين بن همدان به سند مذكور ذكر نموده، فرموده است كه شيخ حسن بن سليمان در كتاب منتخب البصائر، حديث مفضل را بدين صورت آورده است كه: (خبر داد بمن محمد بن محسن... و سپس حديث مفضل را ذكر نموده تا: گويا: جوانان طالقان را مي بينم تا آخر فقره ي خروج حسني) و در جميع اين فقره در عوض لفظ حسني (حسين عليه السلام) ذكر نموده است. و از اين طرز نقل چنان مستفاد مي شود كه آن شخص قيام كننده (حسين عليه السلام) است و تعبير به «حسني» در اين روايت از كاتب بوده است، و مؤيد اين روايت است (در صورتي كه مقصود، حسين عليه السلام باشد) بعض اخباري كه در باب «رجعت» ذكر مي شود. (1) .

ص: 361

ضمنا ناگفته نماند كه همين توضيح مرحوم عراقي سبب گرديده است كه ناظم الاسلام كرماني در كتاب علائم الظهور خود بگويد: «عبارات كتب درباره ي سيدحسني مختلف است» و در نتيجه در آخر كتاب چنين نتيجه بگيرد كه آن سيد انقلابي قيام كننده بگفته ي كتاب «دارالسلام» بنقل از منتخب البصائر، «حسيني» است.در اينجا به تناسب بحث، اين نكته را نيز اضافه مي كنيم كه در مورد حديث «غيبت» شيخ طوسي هم، كه از امام باقر عليه السلام آورده است (كأني بالحسني، و الحسيني، و قد قاداها فيسلمها الي الحسيني) مرحوم كاظمي نيز در بشارةالاسلام بجاي حسني و حسيني، حسن و حسين، آورده و اينگونه نوشته است (كأني بالحسن و الحسين و قد قاداها فيسلمها الي الحسين عليه السلام). (1) .

و اين خود بيانگر اين واقعيت است كه اصالتا درباره ي احاديث مربوط به «حسني» هرچه باشد خواه حسني، وخواه حسيني، اشتباهي در كتابهاي موجود فعلي رخ داده است.

خواننده ي عزيز! اين بود خلاصه و فشرده ي آن رواياتي كه درباره ي «سيدحسني» رسيده است، و اين روايات نيز چنانكه ملاحظه فرموديد «حسني» بودن آن سيد انقلابي را اثبات نمي كند و بلكه آنگونه كه در موارد مختلف توضيح داديم بر اعتقاد به «حسيني» بودن وي مي افزايد و البته روايات ديگري هم هست كه نياز به تحقيق و بررسي بيشتري دارد و ما به همين مقدار اكتفا مي كنيم.

اينك پس از نقل روايات مختلفي كه درباره ي خروج «سيدحسني» آورديم، خوبست تحقيقات مختصري پيرامون برخي از لغات، و كلماتي كه در حديث «مفضل» در مورد نهضت خداپسندانه سيدحسني آمده است انجام دهيم تا شايد بدينوسيله راهي براي شناخت واقعي، و انگيزه اساسي حركت و نهضت ثمربخش وي پيدا كنيم.

«فتات» مي گويند، و بطور كنايه به غلام و كنيز (يعني: برده) نيز گفته مي شود.در كتاب «لسان العرب» در بحث مفصلي كه پيرامون كلمه ي (فتي) و توضيح و تشريح اين كلمه، و معاني مختلف آن آورده است چنين مي نويسد:(قتيبي) گفته است (فتي) بمعناي جوان و تازه سن نيست، بلكه بمعناي انسان كامل و عاقل و شخص نيرومند و قوي و با شخصيت و خوش فكر و نيك انديش است. (1) .

جوانمرداني بودند كه بپرودرگارشان ايمان آورده و ما بر هدايتشان افزوديم. (1) .

ترديدي نيست كه در اين آيات، كه بعنوان نمونه آورديم معناي جوانمردي احساس مي شود، در عين حال كه برخي از آنها بطور كنايه در مورد خدمتكار استعمال شده است.

2- در حديث ديگري نيز كه از حضرت صادق عليه السلام نقل شده است، آن حضرت كلمه ي (فتي) را به «مؤمن» تفسير فرموده است.

محدث بحراني، ذيل اين آيه ي شريفه: (أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ اَلْکَهْفِ وَ اَلرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً » كهف: 9، چنين مي نويسد:«سليمان بن جعفر همداني (نهدي خ) گفت: امام صادق عليه السلام بمن فرمود: اي سليمان (فتي) چه كسي است؟ عرضه داشتم: قربانت گردم، كلمه ي (فتي) در نزد ما بمعني جوان است، حضرت بمن فرمود: آيا ندانسته اي كه تمامي اصحاب كهف، پير بودند ولي خداوند آنها را بوسيله ي ايمانشان «فتيه» (جوانمردان) ناميده است. اي سليمان: كسي كه بخدا ايمان بياورد، و متقي و پرهيزكار باشد جوانمرد است) (1) .

آل موسي، آل هارون، آل ابراهيم، آل يعقوب، آل لوط و...

كلمه ي «آل» در قرآن كريم در موارد متعددي استعمال شده است در خصوص غرق شدن «فرعون» و لشكريانش چنين آمده است «و أغرقنا آل فرعون و أنتم تنظرون» بقره: 50، در اينجا چنانكه ملاحظه مي كنيد از لشكريان فرعون به آل فرعون تعبير شده است. لشكريان فرعون چون (پيرو) و هم عقيده او بودند از اين جهت خانواده و اهل او حساب شده اند و اين همان معنايي است كه در لغت درباره ي اهل آمده است. (1) .

در لسان العرب، نيز درباره كلمه ي (آل) چنين مي نويسد:

والال: آل النبي صلي الله عليه و آله، يعني: كلمه ي (آل) به آل پيغمبر صلي الله عليه و آله گفته مي شود. و هم چنين مي نويسد: مردم درباره ي كلمه ي (آل) اختلاف كرده اند گروهي گفته اند: آل پيغمبر كسي است كه از آن حضرت پيروي كند خواه از خويشاوندان او باشد يا نباشد، و آل پيغمبر خويشان نزديك پيغمبرند، خواه از آن حضرت پيروي كنند يا نكنند و باز مي گويد: برخي گفته اند: آل محمد صلي الله عليه و آله اهل دين محمد صلي الله عليه و آله است و در آخر سر مي گويد: و آل الرجل، ايضا، أتباعه. يعني آل هر كس پيروان او، و ملت او هستند. (2) .

علي هذا، روي اين بيان، جمله ي (يا آل احمد) و يا اينكه (يا آل محمد صلي الله عليه و آله) كه در حديث «مفضل» درباره ي سيدحسني آمده است، جمله اي است كه سيدحسني، در موقع قيام، و هنگام نخستين روزهاي نهضت، پس از گذشت سالها، بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله آنرا بكار مي برد، و بنابراين از همان نخستين روزي كه «سيد» قيام مي كند و عليه ظلم و ستم بپا مي خيزد و از مردم براي نصرت دين خدا ياري مي طلبد، همه ي مردم، و مسلمانان جهان را مورد خطاب قرار مي دهد و فرياد برمي آورد كه اي سادات، اي علماء اي مردم دنيا، اي مسلمانان، اي بزرگان دين، بفرياد برسيد كه اسلام از دست رفت!!!

اين، آن چيزي است كه از جمله ي (يا آل محمد) استفاده مي شود، و اگر نه مقصود از آل: (در اينجا پس از گذشت سالها از رحلت رسول گرامي و عدم وجود اهل بيت آن حضرت) سادات و علماء و بزرگان و مسلمانان باشند، چه معناي ديگري براي جمله ي (يا آل محمد) مي تواند پيدا كرد.

ص: 366

«از پاره اي از اخبار استفاده مي شود در هنگامي كه «حسني» از طرف ديلم خروج كند و ياري طلبد از اطراف ضريح، او را جواب دهند، يا آنكه از اطراف ضريح مردم را به او دعوت كنند. شايد مراد از ضريح (حرم مطهر حضرت عبدالعظيم باشد) كه از فتنه و سختي، جمعي از مؤمنين، از كثرت ظلم، به آن مكان مقدس پناه برند، و درآنوقت صداي «سيدحسني» از طرف طالقان، و قزوين، و ديلم بلند شود كه بفرياد برسيد «ملهوف» را و ياري كنيد آل محمد صلي الله عليه و آله را».

مؤلف: گرچه اين اظهار نظر تا اندازه اي قابل قبول است، ولي آنچه حديث مي گويد: غير از آن چيزي است كه ناظم الاسلام كرماني گفته است، چه آنكه جمله ي عربي حديث كه مي گويد: «و المنادي من حول الضريح» در رابطه با فرياد انقلابي خود سيدحسني است، نه اينكه مردم را به او دعوت كنند و يا «مردم» از اطراف ضريح او را جواب دهند.زيرا حديث مي گويد: «منادي» يعني: (فرياد برآورنده) در اطراف ضريح فرياد خواهد كرد، و اين منادي، و فرياد برآورنده بدون ترديد خود همان سيد است.

اما اينكه اين دانشمند، گفته است: (شايد مراد حرم حضرت عبدالعظيم باشد) ضرورتي ندارد كه اين حرم، حرم حضرت عبدالعظيم باشد، شايد جاي ديگر و حرمي ديگر باشد و شايد هم مقصود: (حرم حضرت معصومه عليهاسلام) در شهر مقدس «قم» باشد كه پيغمبر گرامي اسلام درباره اش فرموده است:

«شبي كه مرا به آسمانها بردند نظرم بر بقعه اي از زمين جبل افتاد كه سرخ رنگ، و زمين آن از زعفران نيكوتر و بوي آن از مشك خوشبوتر بود، پرسيدم جبرئيل: اين چه سرزميني است؟ جوابداد اين سرزمين شيعيان تو و شيعيان پسر عمت علي بن ابيطالب عليه السلام و صورت شهريست كه آنرا «قم» مي نامند» (1) .

و اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده است:

«چون فتنه، و هرج و مرج ظاهر شود (و آشوب همه ي شهرها را فراگيرد) در آنوقت سالمترين شهرها، شهر مقدس «قم» است و «قم» شهري است كه از آن ياوران كسي كه بهترين مردم است (يعني حضرت مهدي عليه السلام از لحاظ پدر و مادر و جد، و جده، و عمو

ص: 368

و عمه از آن شهر بيرون مي آيند و آن، جائي است كه جبرئيل در آن جا فرود آمده است» (1) .

و امام صادق عليه السلام فرموده است:

«هرگاه به شما (شيعيان) رنج و بلائي رسيد، و فشارها و سختيها از هر سو بسوي شما روي آورد، پس بر شما باد كه به شهر مقدس «قم» روي آوريد، چه آنكه «قم» مأواي فاطميان، و جايگاه آسايش و محل راحتي مؤمنان است. (2) .

و يكبار كه در محضر حضرتش از فتنه هاي بني عباس و ظلم و ستم آنان سخن بميان آمد، كساني كه در حضور آن حضرت بودند عرضه داشتند يا بن رسول الله جانهاي ما فداي تو باد! وقتي چنين روزگاري فرا رسيد گريزگاه كجاست؟ فرمود: از عراق به كوفه و حوالي آن، و به «قم» و اطراف آن (3) .

و زماني ديگر كه گروهي از اصحاب و ياران حضرتش درمحضرش نشسته بودند ناگهان، اين آيه شريفه را تلاوت فرمود (فَإِذَا جَآءَ وَعْدُ أُولَیهُمَا بَعَثْنَا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنَآ أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجَاسُواْ خِلَلَ الدِّیَارِ وَکَانَ وَعْداً مَفْعُولاً »؛ هنگامي كه نخستين وعده فرا رسد، مرداني پيكارگر را بر شما (يهود) مي فرستيم تا سخت شما را در هم بكوبند و حتي براي بدست آوردن مجرمان خانه ها را جستجو كنند و اين وعده اي است قطعي». (4) .

عرض كردند قربانت گرديم يا بن رسول الله: اين بندگان كيانند؟ و چه طايفه اي هستند؟ حضرت تا سه بار فرمود: (هُمْ واللَّهِ أهلُ قُمّ) (هُمْ واللَّهِ أهلُ قُمّ) (هُمْ واللَّهِ أهلُ قُمّ) بخدا قسم آنها اهل قم هستند، بخدا قسم آنها اهل قم هستند، بخدا قسم آنها اهل قم هستند. (5) .

و امام موسي بن جعفر عليه السلام در حديثي كه از آن حضرت روايت شده فرموده است:

ص: 369

«رجُلٌ مِن أهلِ قُمّ یدعو النّاسَ إلی الحقِّ ، یَجْتَمِعُ مَعهُ قَومٌ کَزُبرِ الحدیدِ ، لا تُزِلُّهُمُ الرِّیاحُ العَواصِفُ ، ولا یَمَلّونَ مِن الحَربِ ، ولا یَجْبُنونَ ، وعلی اللَّهِ یَتَوکّلونَ ، والعاقِبَهُ للمُتّقِینَ» (1) .مردي از سرزمين قم قيام مي كند، و مردم را بسوي «حق» دعوت مي نمايد، گروهي در اطراف او جمع مي شوند كه مانند پاره هاي آهنند، بادهاي تند و شديد و سهمگين آنها را دچار لغزش نمي سازد، از جنگ و نبرد خسته نمي شوند و ترسي بخود راه نمي دهند، فقط بر خدا توكل مي كنند، و پيروزي نهائي از آن تقوي پيشگان است.بنابراين با توضيحاتي كه داده شد مي توان گفت: آن ضريحي كه امام صادق عليه السلام از آن سخن گفته و فرموده است: منادي در اطراف ضريح ندا خواهد كرد، آن ضريح، همان ضريح مقدس، و مرقد پاك و مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام است و البته دور هم نيست كه همان احتمال ناظم الاسلام كرماني در رابطه با خروج سيدحسني مطابق با واقع باشد.

طالقاني است كه در بين قزوين و ابهر واقع شده و آن چند دهكده است كه نام طالقان بر آنها اطلاق مي شود، و صاحب بن عباد مشهور، و پدر او عباد بن العباس بن عباد ابوالحسن طالقاني از اكابر آنجاست.

سپس آن مرحوم به سخن خود چنين ادامه مي دهد:

و مخفي نماند كه اهالي ولايت طالقان قزوين، هميشه از محبان شاه ولايت بوده اند و از أئمه ي اهل بيت عليهم السلام در فضيلت اين طالقان و اهالي آنجا احاديث بسياري وارد شده، و در بيان احوال صاحب الزمان عليه السلام از كتاب «كشف الغمه» مسطور است كه:

«رَوَی اِبْنُ أَعْثَمَ اَلْکُوفِیُّ فِی کِتَابِ اَلْفُتُوحِ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: وَیْحاً لِلطَّالَقَانِ فَإِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا کُنُوزاً لَیْسَتْ مِنْ ذَهَبٍ وَ لاَ فِضَّهٍ وَ لَکِنْ بِهَا رِجَالٌ مُؤْمِنُونَ عَرَفُوا اَللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ هُمْ أَیْضاً أَنْصَارُ اَلْمَهْدِیِّ فِی آخِرِ اَلزَّمَانِ»«ابن اعثم كوفي در كتاب «فتوح» از اميرمؤمنان عليه السلام روايت كرده است كه فرمود: خوشا به حال طالقان.در طالقان براي خداي تعالي گنجهائي است كه از سيم و زر نيست. و لكن مردان مؤمن و دانشوري هستند كه خدا را آنگونه كه بايد بشناسند شناخته اند، و آنان ياوران حضرت مهدي عليه السلام در آخرالزمان مي باشند» (1) .

آنگونه كه از حديث مفضل بن عمر، بنا به نقل كتاب مختصر بصائرالدرجات و بسياري از احاديث ديگر استفاده مي شود «شعيب بن صالح» سيدي هاشمي است كه در دوران نهضت «سيدحسني» فرمانده سپاه، و پرچمدار، و پيشرو لشكريان، و هدايت كننده ي پرچم هاي سياه بسوي عراق است، و او يك انسان مجاهد مبارز، و شخصيت رشيد و دلاوري است كه بر اثر رشادتها و پايمرديها و مقاومتهاي كم نظيرش در جنگ، و شكست لشكريان سفياني، پس از پيروزي و بيعت نمودن با امام زمان عليه السلام فرمانده سپاه، و يا پرچمدار حضرت مهدي عليه السلام خواهد بود.

و او دلير مرد آزاده اي است كه از خراسان، يعني: از ايران پيدا مي شود و در موقع جنگ سپاهيان را رهبري مي كند و با لشكريان سفياني مي جنگد و آنها را شكست مي دهد، و زناني كه در كوفه و نجف به اسارت لشكريان سفياني درآمده اند آزاد مي سازد، و سپس حضور حضرت مهدي عليه السلام شرفياب مي شود و تسليم حضرت مي گردد، و به خاطر ايمان و فداكاريها و شجاعتهاي بي نظيرش در صف فرماندهان رده ي بالا در سپاه حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه- قرار مي گيرد.

مي رود و پي در پي گروهي را كه در حديث «مفضل» به عنوان ظلمه از آنها ياد شده است به قتل مي رساند؟!

آيا مقصود او از اين كشت و كشتار، كشورگشائي و نمايش قدرت و تسخير آب و خاك ديگران و بهم زدن اسم و آوازه و كسب شهرت در جهان است؟!

و اگر مقصود او اين نيست - كه واقع مطلب هم همين است - پس چرا در همه ي روايات اسلامي كه از قيام دلاورانه ي مردم مسلمان ايران به رهبري اين سيد والامقام سخن رفته است در همه جا از قتل و كشتار نيز سخن به ميان آمده است؟!!!

به نظر قاصر نويسنده ي اين سطور، آنچه در اينجا در پاسخ پرسشهاي فوق به طور خلاصه مي توان گفت اين است كه: واقع مطلب گرچه بسياري از قضاياي مربوط به سيدحسني بخصوص مسأله ي كشتار ستمگران كه در حديث «مفضل» آمده است براي ما به درستي روشن و معلوم نيست ولي پس از تأمل كامل در جميع روايات مربوطه و از مجموع قرائن چنين فهميده مي شود كه:

عمده ترين مسأله اي كه باعث اين كشتار مي شود- در هر زماني كه چنين حادثه اي روي دهد-، و سيدحسني هر كسي كه باشد، و در هر زماني كه قيام كند، و از هر منطقه اي كه نداي وحدت و ترقي خواهي و استقلال سر دهد، چون طبق حديث مفضل، فرياد وا اسلاماي اين سيد بزرگوار از ايران بلند مي شود همان موضوع قيام و فرياد اسلام خواهي وي، و تجاوز لشكريان سفياني به عراق و كشت و كشتار شيعه و پيروان اهل بيت عليهم السلام در عراق، و همچنين تجاوز به ايران، و دفاع سرسختانه ي ايرانيان در برابر تهاجم تجاوزكارانه ي نيروهاي سفياني و عقب راندن آنها از سرزمين اسلامي ايران و عراق به رهبري سيدحسني است.

و از همين جهت است كه امام صادق عليه السلام مي فرمايد: او پيوسته ستمگران را مي كشد تا به كوفه برسد.بنابراين بر اساس توضيح ياد شده، هدف «سيدحسني» از تعقيب دشمن و كشتار ظلمه و ورود به كوفه، نه كشورگشائي و قدرت طلبي است و نه هم كسب اسم و آوازه و شهرت است، بلكه هدف واقعي او دفع تجاوز و سركوبي متجاوز، و از بين بردن ريشه ي فساد و عامل اصلي تشنج و ايجاد آرامش و امنيت در منطقه مي باشد.

ص: 373

نكته ي دوم:

نكته ي دوم اين است كه: گرچه همانگونه كه خوانندگان گرامي ملاحظه نمودند روايات مربوط به سيدحسني تا حدي پيچيده و ابهام آميز است، و با آنهمه اهتمامي كه از طرف دانشمندان براي شناخت نسب واقعي آن بزرگوار به عمل آمده هرگز نتيجه ي روشني به دست نمي آيد ولي با اين همه اگر حديث «مفضل» را به عنوان جامع ترين و كامل ترين و صحيح ترين حديثي كه درباره ي قيام سيدحسني وارد شده بپذيريم، و همانگونه كه در آن حديث آمده است «شعيب بن صالح» را هم مقدمه لشكر و فرمانده سپاه سيدحسني بدانيم، همه ي روايات ياد شده با همه ي اختلافاتي كه در آنها رخ داده است قابل توجيه است.

زيرا: طبق روايات وارده يعني تمام رواياتي كه در مورد خروج پرچم هاي سياه از طرف مشرق و خراسان و در مورد خروج سيدحسني و شعيب بن صالح رسيده است، اين شعيب بن صالح است كه سپاه سفياني را شكست مي دهد و اين شعيب بن صالح است كه به كوفه مي رود و اين شعيب بن صالح است كه به بيت المقدس مي رسد و اين شعيب بن صالح است كه پرچمدار حضرت مهدي عليه السلام است، و اين شعيب بن صالح است كه مطابق برخي از روايات بين ركن و مقام با حضرت بيعت مي نمايد، و اين شعيب بن صالح است كه ماهها در محضر حضرت بقيةالله -عجل الله تعالي فرجه الشريف- با دشمنان مي جنگد، و اين شعيب بن صالح است كه مطابق برخي از روايات با حضرت مهدي عليه السلام همنام است.

پس با پذيرش مقام فرماندهي «شعيب بن صالح» و نمايندگي او از طرف سيدحسني -اگر حسني در روايت صحيح باشد- همه ي اختلافاتي كه در روايات مربوط به حسني وجود دارد از ميان برداشته مي شود، و جاي هيچ گونه شك و ترديد براي احدي باقي نمي ماند كه به هر صورت آن سيدي كه از طرف مشرق و يا خراسان و يا از ناحيه ي قزوين و طالقان و ديلم در قلب ايران قيام مي كند و در كوفه با حضرت بقيةالله - عجل الله تعالي فرجه الشريف- بيعت مي نمايد، و يا از كوفه بيعت خود را براي آن حضرت مي فرستد هر كس كه باشد خواه به عنوان حسني، خواه به عنوان حسيني و خواه به عنوان خراساني، قيام او يكي از علامات بسيار نزديك به ظهور حضرت ولي عصر -عجل الله تعالي فرجه الشريف- مي باشد.

ص: 374

زيرا: اگر در واقع آن سيد انقلابي «حسني» باشد كه در اخبار اهل بيت عليهم السلام ولو بصورت ترديد- به خروج مردي از اولاد امام حسن عليه السلام قبل از ظهور اشاره شده، و مطابق حديث «مفضل» كه ما آن را از چندين منبع موثق حديث نقل نموديم «شعيب بن صالح» به عنوان امير لشكر يا فرمانده سپاه وي معرفي گرديده است.

و اگر در واقع آن سيد انقلابي «حسيني» باشد كه باز هم در بعضي از اخبار به خروج مردي از اولاد امام حسين عليه السلام تصريح گرديده كه بصورت ظاهر و آنچه از روايات استفاده مي شود مقصود از او همان جناب هاشمي خراساني مشهور است و رواياتي كه درباره ي خروج او از ائمه ي معصومين عليهم السلام و برخي از صحابه و تابعين رسيده است افزون از شماره، و باز هم از «شعيب بن صالح» به عنوان مقدمه ي لشكر و امير سپاه سخن رفته است.

و تعجب آور اينكه: همانگونه كه در اول بحث، درباره ي حسني و خراساني به تفصيل سخن گفتيم، اگر ما بخواهيم سيدحسني و خراساني را دو نفر سيد مستقل بدانيم كه پيش از ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام در ايران قيام مي كنند و زمام امور كشور را به دست مي گيرند، باز هم طبق روايات وارده «شعيب بن صالح» امير لشكر و فرمانده سپاه هر دو نفر محسوب مي شود، مگر اينكه قائل شويم كه حسني و خراساني، يا حسيني و خراساني، و يا سيدهاشمي، همه ي اينها عنواني است براي سيدحسني كه البته بسيار بعيد است.

زيرا: آنچه از مجموع روايات وارده استفاده مي شود اين است كه نخست انقلابي در ايران رخ مي دهد و سپس در اوائل ظهور سيدحسني -يا حسيني- به اختلاف روايات، پرچم هدايت را به اهتزاز درمي آورد و با اهل فتنه مي جنگد و به عراق مي رود و سپاه تجاوزگر سفياني را از پاي درمي آورد.

به طور خلاصه، همانگونه كه توضيح داديم با پذيرش مقام فرماندهي «شعيب بن صالح» همه ي اختلافاتي كه در روايات مربوط به «حسني» به چشم مي خورد، به آساني حل مي شود، و گره مشكل موجودي كه راجع به شناخت «سيدحسني» براي بسياري از محققان و مؤلفان و پژوهشگران بصورت يك معماي لاينحل و پيچيده درآمده است، گشوده مي گردد.

و هر چند كه حسني بودن يا حسيني بودن آن سيد انقلابي باز هم در پشت پرده ي

ص: 375

ابهام باقي مي ماند ولي به هر حال: اين مطلب به خوبي روشن مي شود كه بالاخره، «سيدحسني» و يا جناب سيدخراساني، غير از هاشمي خراساني صاحب اصلي انقلاب است كه از او حسني و اين حسيني است. و او در اوائل ظهور با سفياني درگير مي شود و اين پيش از ظهور دست به انقلاب مي زند و در ميان همه ي ناباوريها رژيم چند هزار ساله ي پادشاهي را سرنگون مي سازد.و باز اين نكته نيز روشن مي شود كه ظاهرا، اكثر دانشمندان بر اثر اختلافات و تعارضات و تشابه روايات به يكديگر، روايات مربوط به اين دو شخصيت را به هم خلط نموده و همه را بر قيام يك سيد انقلابي قبل از ظهور حمل نموده اند، در صورتي كه بسياري از روايات نشانگر اين واقعيت است كه آنچه موجب بروز برخي از حوادث، بخصوص مسأله ي جنگ و درگيري بين دو كشور همسايه عراق و ايران مي گردد، تنها يك عامل دارد و آنهم قيام دلاورانه ي ملت قهرمان ايران به رهبري سيدي از دودمان اهل بيت عليهم السلام و تجاوز عراق به حريم يك كشور انقلابي در حال انقلاب است.اينك براي دست يابي به نتيجه ي قطعي، بحث را با مطالب ديگري در همين رابطه دنبال مي كنيم.

راهگشاي خوبي باشد.

ولي در عين حال بايد توجه داشت كه هيچ گونه ضرورتي هم ندارد كه «حسني» لقب واقعي و حقيقي آن «سيد» باشد بلكه ممكن است اين لقب، لقب مجازي آن بزرگوار باشد و أئمه ي طاهرين عليهاالسلام بخاطر مصالح و حكمتهائي كه خود مي دانسته اند و بر ما پوشيده مانده است، با ذكر چنين لقب و عنواني، از او ياد كرده باشند، چه آنكه در روايات فراواني وارد شده است كه وقتي پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله در بستر بيماري افتاده بود دخترش «فاطمه» عليهاالسلام به عيادت آن حضرت آمد، و اشك ريخت، و رسول خدا صلي الله عليه و آله ضمن سخناني كه به وي فرمود: (در حالي كه به حسن و حسين عليهم السلام اشاره مي نمود) فرمود: مهدي اين امت از نسل اين دو «امام» است (ان منهما مهدي هذه الامة). (1) .

يعني: حضرت مهدي عليه السلام هم از نسل امام حسن عليه السلام و هم از نسل امام حسين عليه السلام است و همانگونه كه آن حضرت از نسل امام حسين عليه السلام مي باشد از نسل امام حسن عليه السلام نيز هست. و اين فرموده رسول خدا صلي الله عليه و آله بدين لحاظ است كه چون «فاطمه» دختر امام حسن مجتبي عليه السلام مادر امام باقر عليه السلام است (2) از اينرو امام باقر عليه السلام و تمام اوصياء و ائمه بعد از امام باقر عليه السلام همگي آنها هم حسني، و هم حسيني مي باشند و همچنين ذريه ي آن بزرگواران نيز از امام باقر عليه السلام به بعد، هم حسني هستند و هم حسيني، و به همين لحاظ است كه درباره ي حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) گفته مي شود: الحسني الحسيني.

و عليهذا هيچ مانعي ندارد كه ائمه ي معصومين عليهم السلام بخاطر جهاتي كه خود مي دانسته اند يكي دو سه بار از اين سيد بزرگوار بعنوان «حسني» ياد كرده باشند.

يك نكته ي بسيار مهم:

اينجا لازم است اين نكته را ناگفته نگذاريم كه گرچه نظريه ي مرحوم ناظم الاسلام كرماني و استنباط او از روايات مربوط به خروج سيدحسني، نظريه و استنباط بسيار

ص: 377

خوب و جالبي است كه عصر كنوني ما به واقعيت آن گواهي مي دهد و آنچه را كه وي در مورد سقوط رژيم ستم شاهي پيش بيني نموده به حقيقت پيوسته است ولي در عين حال آن مرحوم توجه ننموده است كه با اين نظريه باز هم مشكل شناخت سيدحسني حل نمي شود، بلكه همچنان در هاله اي از ابهام باقي مي ماند.

زيرا آنچه از مجموع روايات استفاده مي شود اين است كه: قبل از ظهور مبارك حضرت مهدي عليه السلام سه انقلابي ايراني به عناوين مختلفي چون: سيدحسيني، سيد حسني، و هاشمي خراساني در پهنه ي سياست ايران ظاهر مي شوند كه هر سه نفر آنها هاشمي و قرشي خواهند بود.

اما سيدحسيني بر اساس برخي از روايات و شواهد و قرائن، نخستين فريادگر انقلابي و صاحب اصلي انقلاب است كه پرچم هدايت را به دوش گرفته، دلاورانه قيام مي كند و رژيم سلطنتي را سرنگون مي سازد، و مردم ايران را از شر سلاطين جور و ظلمه نجات مي دهد. و گرچه در رواياتي كه به دست ما رسيده هويتش دقيقا مشخص نشده است ولي از بررسي مجموع روايات وارده معلوم مي شود كه او شخصيت ممتاز و بزرگواري است كه رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام از وي ستايش نموده و در بعضي از روايات او را به عنوان خراساني يا قيام كننده ي در خراسان، يا سيدي از اولاد حسين عليه السلام معرفي فرموده اند. (1) .

اما سيدحسني طبق روايات وارده- اگر حسني در روايات صحيح باشد- سيد پرشور و بزرگواري است كه پس از دوران انقلاب - هر چند پس از مدتي طولاني- زمام امور مردم ايران را به دست مي گيرد و پرچم هدايت را از شرق ايران به اهتزاز درمي آورد، و اندكي پيش از ظهور بسوي عراق مي رود و سرانجام در كوفه با همه ي ياران و همراهان و سپاهيانش حضرت مهدي عليه السلام بيعت مي نمايد و طبق روايات وارده از ياران خاص حضرت بقيةالله -روحي فداه- مي گردد.

و اما سيدهاشمي خراساني ممكن است فرمانرواي بزرگ ايرانيان، و يا رهبري سياسي در كنار وي، و يا، همان شعيب بن صالح فرمانده سپاه سيدحسني باشد.

ص: 378

بنابراين، هر چند كه نظريه ي مرحوم ناظم الاسلام در رابطه با سقوط رژيم سلطنتي در ايران حقيقتي است كه در زمان ما به وقوع پيوسته است ولي ظاهرا در مورد خروج سيدحسني امر برايشان مشتبه شده است. زيرا وي تصور كرده است كه با خروج سيدي از دودمان اهل بيت عليهم السلام و سقوط رژيم ستم شاهي در ايران مسأله ي ظهور حضرت مهدي عليه السلام به طور حتم واقع خواهد شد در حالي كه 22 سال از جريان انقلاب گذشته، و رژيم سلطنتي ساقط شده، و صاحب اصلي انقلاب دعوت حق را لبيك گفته، و هنوز هم ظهور واقع نشده است.

اين موقع چهره رسول خدا صلي الله عليه و آله باز شد و فرمود: برادرم جبرئيل! من بر اين نعمت خدا را شكر مي كنم.

جبرئيل عرضه داشت يا رسول الله: من ترا به حضرت قائم عليه السلام كه از فرزندان شماست بشارت مي دهم، او ظهور نخواهد كرد تا اينكه اين نهرهاي پنجگانه را كفار مالك شوند، و در آن وقت كه كفار اين پنج نهر را مالك شدند خداوند اهل بيت تو را بر اهل ضلال (و كفر) ياري خواهد نمود و پس از آن ديگر، هيچ پرچم ديگري تا روز قيامت از پرچم هاي كفر، بر عليه آنها برافراشته نخواهد شد.

آنگاه رسول خدا صلي الله عليه و آله بخاطر شكر اين نعمت، براي خدا سجده كرد و مسلمانان را از اين مژده، بشارت داد و فرمود: «اسلام» در ابتداء امر غريب بود و بعد از اين هم غريب خواهد شد، از آن حضرت توضيح خواستند؟ فرمود: پنج نهري كه خداوند براي من و اهل بيت من قرار داده از اين قرار است. سيحون، جيحون، دو نهر فرات (يعني: دجله و فرات) و رود نيل، موقعيكه كفار اين پنج نهر را متصرف شدند اسلام شرق و غرب عالم را مالك خواهد شد و در آن وقت خداوند اهل بيت مرا بر اهل كفر و ضلالت نصرت مي دهد، و تا قيام قيامت ديگر پرچمي بر ضد آنها برافراشته نخواهد شد. (1) .

پنجگانه را مالك شوند و در آنوقت كه كفار اين پنج نهر را مالك شدند خداوند اهل بيت تو را بر اهل كفر و ضلال پيروز خواهد نمود. (1) .

و خود پيغمبر اكرم نيز وقتي كه مسلمانان را به اين خبر مژده داد، فرمود: موقعي كه كفار اين پنج نهر را متصرف شدند اسلام شرق و غرب عالم را خواهد گرفت و در آن وقت خداوند اهل بيت مرا بر اهل كفر و ضلال غلبه خواهد داد، و اگر مقصود تنها قيام حضرت قائم عليه السلام بود حضرت نمي فرمود اهل بيت مرا پيروز خواهد نمود بلكه جمله ديگري مي فرمود، كه از آن تنها قيام حضرت مهدي عليه السلام فهميده شود.

بنابراين، از حديث مزبور بخوبي استفاده مي شود كه: پس از آنكه كفار بوسيله ي ايادي مرموز، و دست نشاندگان مزدور خود در كشورهاي اسلامي، پنج نهر مذكور را مالك شدند، سادات و بزرگان بني هاشم از نوادگان اهل بيت عليهم السلام كه در اوائل ظهور حضرت مهدي عليه السلام قيام مي كنند، فتح و پيروزي در انتظارشان است و آنان با تلاش و كوشش مداوم خود، و ياري مردم مسلمان به پيروزي مي رسند و دشمن در برابر آنها شكست مي خورد، و پس از آنكه به پيروزي نهايي رسيدند با ظهور حضرت ولي عصر (ارواحنا له الفداء) ديگر هيچ پرچمي از پرچم هاي كفر تا روز قيامت عليه آنها برافراشته نمي شود.

و اين بشارت رسول خدا صلي الله عليه و آله دليل بر اين است كه: كساني مانند «سيدحسيني، و يا سيدحسني، و يا هاشمي خراساني» و سادات ديگري كه پيش از ظهور مبارك حضرت مهدي عليه السلام در ايران اسلامي قيام مي كنند و زمام امور مملكت خويش را بدست مي گيرند، گرچه دشمنان بسيار و فراواني دارند، ولي در عين حال، طبق فرموده ي رسول خدا صلي الله عليه و آله بكوري چشم دشمنان و منافقان و معاندان به خواست خدا پيروز مي شوند و به اهداف عاليه اي كه زمينه سازي حكومت عدل «الله» و گسترش حق و عدالت است نائل

ص: 381

مي گردند، و با ياري خداوند و نصرت او كفار را شكست مي دهند، و دشمنان خدا را بخاك مذلت مي نشانند و پوزه ي ستمگران و متجاوزان و گردنكشان را بزمين مي مالند، و دولت و حكومت از آن آنان خواهد بود، و اين دولت و حكومت، تا آمدن حجت مطلق الهي (ارواحنا له الفداء) همچنان ادامه خواهد داشت و بالاخره حكومتشان به حكومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام متصل خواهد گرديد. انشاءالله.

پايگاه اصلي انقلاب، و انقلاب اسلامي ايران تا انقلاب جهاني حضرت مهدي عليه السلام ادامه خواهد داشت، و به همين سبب ائمه ي معصومين عليهم السلام به طور خصوصي از شهر مذهبي قم نام برده اند، و چون با الهام الهي مي دانسته اند كه يك روز ايران مركز «تشيع» مي شود و قم پايگاه علم و دانش و معدن فقه و فقاهت و حامل رجال دين و مراجع تقليد شيعه و راويان أخبار اهل بيت، و جانشينان حضرت حجت عليه السلام خواهد بود، از اينرو آنرا به عنوان پايگاه انقلاب فرهنگي اسلام در نزديكيهاي ظهور حضرت قائم عليه السلام معرفي فرموده اند.و اينك براي تأييد مطلب به چند حديث در اين زمينه توجه فرمائيد:

1- در حديثي از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه يكبار كه آن حضرت درباره ي شهر مقدس قم سخن مي گفت در اين رابطه فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ احْتَجَّ بِالْكُوفَةِ عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَهْلِهَا عَلَى غَيْرِهِمْ مِنْ أَهْلِ الْبِلَادِ وَ احْتَجَّ بِبَلْدَةِ قُمَّ عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ بِأَهْلِهَا عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ لَمْ يَدَعِ اللَّهُ قُمَّ وَ أَهْلَهُ مُسْتَضْعَفاً بَلْ وَ فَّقَهُمْ وَ أَيَّدَهُمْ ... إِنَّ الدِّينَ وَ أَهْلَهُ بِقُمَّ ذَلِيلٌ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَأَسْرَعَ النَّاسُ إِلَيْهِ فَخَربَ قُمُّ وَ بَطَلَ أَهْلُهُ فَلَمْ يَكُنْ حُجَّةً عَلَى سَائِرِ الْبِلَادِ وَ إِذَا كَانَ كَذَلِكَ لَمْ تَسْتَقِرَّ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ وَ لَمْ يُنْظَرُوا طَرْفَةَ عَيْنٍ وَ إِنَّ الْبَلَايَا مَدْفُوعَةٌ عَنْ قُمَّ وَ أَهْلِهِ وَ سَيَأْتِی زَمَانٌ تَكُونُ بَلْدَةُ قُمَّ وَ أَهْلُهَا حُجَّةً عَلَى الْخَلَائِقِ وَذَلِكَ فِی زَمَانِ غَيْبَةِ قَائِمِنَا إِلَى ظُهُورِهِ وَ لَوْلَا ذَلِکَ لَسَاخَتِ الْأَرْضُ بِأَهْلِهَا».

«خداي تبارك و تعالي به وسيله ي كوفه بر همه ي شهرها احتجاج نموده و با مؤمنين از أهل آن بر ساير شهرها. و به وسيله ي «قم» بر همه شهرهاي جهان و با مؤمنين از أهل آن، بر همه ي مردم شرق و غرب از جن و انس.

خداوند هرگز قم و أهل قم را به خواري و زبوني ترك ننموده است بلكه پيوسته آنها را توفيق مي دهد و تأييد مي نمايد. ولي همواره دين و أهل دين در قم - در أنظار دشمنان- خوار هستند. و اگر چنين نمي شد مردمان بسوي آن هجوم مي بردند و آنجا را ويران مي ساختند و ديگر حجتي بر ديگر شهرها باقي نمي ماند. و در اين صورت آسمان و زمين بر جاي خود ثابت و استوار نمي ماند و به ساكنان زمين مهلت داده نمي شد.

ص: 383

زماني فرا خواهد رسيد كه قم و أهل قم بر همه ي مردم روي زمين حجت باشد. و آن در زمان غيبت قائم ما تا هنگام ظهور اوست. و اگر قم نبود زمين ساكنانش را در كام خود فرو مي برد» (1) .

در اين حديث شريف چنانكه ملاحظه مي شود امام صادق عليه السلام شهر مقدس قم را به عنوان پايگاه انقلاب فرهنگي اسلام در نزديكيهاي ظهور حضرت مهدي -ارواحنا له الفداء- معرفي فرموده و شهر مذهبي قم و أهل آن را از مؤمنين كه عبارت از رجال دين و مراجع تقليد باشند بر تمام مردم جهان حجت دانسته است.

2- در حديث ديگري كه از آن بزرگوار نقل شده چنين آمده است كه در همين رابطه فرمود:«سَتَخلو کوفَهُ مِنَ المُؤمنینَ ویَأرِزُ عَنهَا العِلمُ کَما تَأرِزُ الحَیَّهُ فی جُحرِها . ثُمَّ یَظهَرُ العِلمُ بِبَلدَهٍ یُقالُ لَها : قُمُّ ، وتَصیرُ مَعدِناً لِلعِلمِ وَالفَضلِ ... وذلِکَ عِندَ قُربِ ظُهورِ قائِمِنا ... فَیَجعَلُ اللّهُ قُمَّ وأهلَهُ قائِمینَ مَقامَ الحُجَّهِ ، ... فَیَتِمُّ حُجَّهُ اللّهِ عَلَی الخَلقِ حَتّی لا یَبقی أحَدٌ عَلَی الأَرضِ لَم یَبلُغ إلَیهِ الدّینُ وَالعِلمُ ، ثُمَّ یَظهَرُ القائِمُ علیه السلام عليه السلام»«كوفه از مؤمنان خالي مي شود. و علم از آن برچيده مي شود، آنچنانكه مار در لانه خود درهم مي پيچد. آنگاه در شهري به نام «قم» ظاهر مي شود، و آنجا معدن علم و فضل مي گردد، و آن در نزديكيهاي ظهور قائم ما است. و خداوند قم و أهل آنرا قائم مقام حجت عليه السلام قرار مي دهد، و حجت خود را بر مردم جهان به اتمام مي رساند تا اينكه در روي كره زمين كسي نمي ماند كه علم و دين به او نرسيده باشد، و سپس حضرت قائم عليه السلام ظاهر مي گردد». (2) .

در آغاز اين حديث امام صادق عليه السلام از يك حادثه ي تاريخي خبر مي دهد كه نجف اشرف مركزيت خود را در رابطه با علوم اسلامي از دست مي دهد و اين مركزيت به شهر مذهبي قم منتقل مي گردد و اين شهر مقدس مركز علم و دانش خواهد گرديد و جانشينان حضرت حجت عليه السلام در آنجا اقامت خواهند داشت كه هم اكنون پس از گذشت

ص: 384

1200 سال، اين پيشگوئي امام تحقق يافته و حوزه ي علميه ي نجف اشرف كه از هزار سال پيش تاكنون پايگاه علمي شيعه و مجمع علماء و دانشمندان و مراجع بزرگ تقليد بوده تقريبا بصورت تعطيل درآمده است.

سپس امام عليه السلام پيشبيني مي كند كه شهر مقدس قم در آينده تاريخ بصورت يك پايگاه فرهنگي قوي و نيرومند اسلامي درمي آيد كه مركز علم و دانش و معدن فقه و فقاهت مي گردد تا جائي كه همه ي مردم روي زمين را از نظر فرهنگ اسلامي تغذيه مي نمايد. و اين يكي از معجزات بارز احاديث اسلامي است زيرا:

«خواننده گرامي به خوبي آگاه است كه حوزه ي علميه قم در سال 1340 هجري قمري برابر با - سال -1301 شمسي به دست تواناي حضرت آيةالله حاج شيخ عبدالكريم حائري - عليه الرحمة و الرضوان - تأسيس شد، و پيش از آن مركز علوم ديني نبود و مراجع تقليد در آنجا سكونت نداشتند، و امام صادق عليه السلام بيش از 1200 سال، پيش از تأسيس حوزه ي علميه ي قم از سكونت مراجع عاليقدر شيعه در آن خبر داده است» (1) .

و نكته ي جالبتر و مهمتر آنكه ششمين پيشواي معصوم شيعه توضيح مي دهد كه اين حادثه- يعني: پايگاه علمي شدن شهر قم- در نزديكيهاي ظهور قائم آل محمد - صلوات الله و سلامه عليهم أجمعين- محقق مي شود و خداوند قم و أهل آنرا قائم مقام حضرت حجت عليه السلام قرار مي دهد.

تصور ما بر اين است كه اين فرمايش امام معصوم عليهم السلام در حق كساني است كه پيش از ظهور حضرت مهدي عليه السلام با معرفت و شناخت حق، پرچم حق را برافراشته نگه مي دارند و با تلاشي خستگي ناپذير جهانيان را بسوي اسلام و قرآن دعوت مي نمايند، و آنگاه كه لازم باشد قيام مي كنند، و فرياد برمي آورند، و چون مسأله ي ظهور واقع شود با ميل و رغبت تمام به حمايت از اسلام و امام برمي خيزند و دست از ياري او برنمي دارند، و در صف ياران خاص آن حضرت قرار مي گيرند. و دليل اين اعتقاد روايت ديگري است كه از امام ششم نقل شده كه يكبار در مورد قم فرمود:«اِنّما سُمِّیَ قُم - هکذا- لِاَنَّ اَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله و یَقُومونَ

ص: 385

مَعَهُ وَ یَسْتَقِیمُونَ عَلیهِ وَ یَنْصُرونَه».

«قم به اين جهت «قم» ناميده شد كه أهل آن در محضر قائم آل محمد -صلوات الله عليه- گرد مي آيند و با او قيام مي كنند و به امامت او اعتراف دارند و از ياري او دست برنمي دارند» (1) .

آري آنچنانكه پيشوايان معصوم عليهم السلام فرموده اند «قم» مركز علم و دانش و معدن فقه و فقاهت است. پايگاه حاملان دين و راويان اخبار آل محمد صلي الله عليه و آله و محل استقرار حاميان مذهب اهل بيت عليهم السلام و مجمع مؤمنان است.

ابن شهرير نور و شكوفان مهبط جبرئيل امين، جايگاه دوستان و پيروان اميرالمؤمنين عليه السلام و قائم مقام حضرت حجت -عجل الله تعالي فرجه الشريف- است كه با مقدم هشتمين امام معصوم عليه السلام متبرك شده و با مرقد پاك و مطهر خواهر گرامش فاطمه ي معصومه عليهاالسلام زيارتگاه عموم شيعيان جهان گرديده، و با وجود ياران بهتر مردمان يعني: وجود مقدس حضرت صاحب الزمان عليه السلام از سوي پيشوايان دين، به عنوان كانون قيام و انقلاب معرفي شده است.

آري قم مركز علم و دانش، پايگاه قيام و انقلاب است، و پيامبر گرامي اسلام و جانشينان معصوم آنحضرت در روزگاري از اين شهر با عظمت و پايگاه علمي شدن آن خبر داده اند كه شهر قم بصورت شهركي از شهرهاي آتش پرست ايران بوده است و امروز بعد از گذشت چهارده قرن همه ي آنچه را كه پيشوايان معصوم عليهم السلام درباره ي قم فرموده اند تحقق يافته است.

امروز كه حوزه علميه ي نجف اشرف آن پايگاه هزار ساله جهان تشيع به ضعف گرائيده بزرگترين دانشگاه علوم اسلامي آل محمد صلي الله عليه و آله در حوزه ي علميه ي قم مستقر گرديده و مورد توجه عموم جهانيان قرار گرفته است.

امروز بر كسي پوشيده نيست كه انقلاب بزرگ ايران از حوزه ي علميه ي قم رهبري گرديد، و گفتار هفتمين پيشواي معصوم شيعه حضرت موسي بن جعفر عليه السلام مبني بر قيام و نهضت مردي از «اهل قم»، و با قيام بي سابقه ي ابرمردي از دودمان اهل بيت عليهم السلام از

ص: 386

شهر مقدس قم، تحقق يافت، و ملت مسلمان و انقلابي ايران با بيانات رسا و شيوا و فريادهاي پياپي آن دليرمرد آزاده ي تاريخ به پاخاستند و قدرت افسانه اي شاه را در هم شكستند و او را وادار به فرار نمودند و تاج و تخت چند هزار ساله پادشاهي را واژگون ساختند.آري خواننده ي گرامي با توجه به آنچه گذشت جاي هيچ گونه شك و ترديد براي احدي باقي نمي ماند كه نخستين فريادگر انقلابي كه ساقط كننده ي رژيم ستمشاهي در ايران و صاحب اصلي انقلاب است سيدي از اولاد امام حسين عليه السلام است كه در بعضي از روايات اسلامي از او نيز به «خراساني» تعبير شده است.

و اما سيدحسني-اگر در روايات مذكوره حسني درست باشد- سيد ديگري خواهد بود كه با تداوم انقلاب اسلامي، و پيش از خروج سفياني، زمام امور مردم مسلمان ايران را به دست مي گيرد و قيام خود را بر اساس نهضتهاي پيشين استوار مي سازد و زمينه را براي ظهور آخرين حجت خدا فراهم مي نمايد و در هنگامه ي ظهور در برابر سفياني به پا مي خيزد و ستمگران متجاوز را به قتل مي رساند و پيروزمندانه وارد كوفه مي شود و پيروان سفياني را تارومار مي سازد و با حضرت مهدي عليه السلام بيعت مي نمايد و از ياران خاص حضرت بقيةالله -عجل الله تعالي فرجه الشريف- مي گردد.

ص: 387

ص: 388

ص: 390

مطهر آن حضرت روايت شده است، از نام و نشان چنين شخصيت گرانقدر و پرمايه اي كه بتواند مردم مسلمان ايران را عليه ظلم و ستم شورانده و آنها را بر ضد هيئت حاكمه ي وقت به عصيان و نافرماني عليه بيدادگريها و ستمهاي اجتماعي وادار ساخته و بسوي يك انقلا همه جانبه ي اسلامي سوق دهد، و تا آخر، نهضت اسلامي مردم محروم و مستضعف اين نقطه حساس جهان را بثمر برساند سخني بميان آمده است يا خير؟

همانگونه كه در موارد مختلف و بخصوص در بخش سوم كتاب ملاحظه گرديد، در كليه منابع اصيل اسلامي و تمام اخباري كه درباره ي «زمينه سازان انقلاب جهاني مهدي عليه السلام» آمده است، علي رغم كتمان حقايق و تحريف برخي از روايات، بوسيله ي مزدوران درباري بني اميه و بني العباس، خواه ناخواه بطور رمز و كنايه و ايماء و اشاره يا شهرت و لقب، به عظمت چشمگير قيام انسان جوانمرد و آزاده اي كه قبل از ظهور مسرت انگيز حضرت «بقية الله الاعظم» ارواحنا لتراب مقدمه الفداء در مشرق زمين انجام خواهد گرفت و آوازه ي قيام بي نظيرش در سرتاسر جهان طنين افكن خواهد شد، و چهره ي جذاب و ملكوتيش همچون ستاره ي درخشاني بر تارك تاريخ بشريت و جهان انسانيت در آسمان ايران زمين خواهد درخشيد، و وجود ذيجود و پربركتش باعث تغيير و تحولي عظيم، در اين قسمت از مهمترين نقطه ي حساس خاورميانه (يعني: ايران اسلامي) خواهد گرديد، و با فريادهاي وااسلامايش جهاني را متزلزل خواهد ساخت، و تاج و تخت شهنشاهان جمجاه و طاغوتيان ستم پيشه را بباد فنا خواهد داد، با تعبيرات مختلف و گوناگوني مانند: «خروج مردي از فرزندان امام حسين عليه السلام» يا «مردي از اهل بيت حضرت مهدي عليه السلام» يا «مردي از اهل بيت عليهم السلام» و يا «قيام كننده ي از سرزمين خراسان» و امثال اينها اشاره شده است.

گوي سبقت را از همگان ربوده، و از نظر فكر و انديشه نيز داراي ذوقي خاص و استعدادي خدادادي است كه مي تواند با قدرت فكر و انديشه ي خلاق خود با منطق گيرا و بيانات جذاب و گفتارهاي دلرباي خويش به كمك معتقدات مذهبي، و مباني ديني جمع كثيري از معتقدين بحق و طالبان حقيقت را عليه ظلم و ستم بحركت درآورده، و تعداد بي شماري از مردم مسلمان ايران را براي درهم كوبيدن دشمن به جنبش همه جانبه وادار ساخته و توجه مسلمانان جهان را نيز بسوي خويش جلب نمايد.

و اينك برخي از رواياتي را كه به «سيد» بودن چنين انسان فداكاري اشاره مي كند در اينجا مي آوريم:1- «اصبغ بن نباته» خطبه ي بسيار مفصلي را از اميرمؤمنان عليه السلام درباره ي علائم ظهور و حركت پرچمهايي از مشرق در پيشاپيش ظهور مهدي عليه السلام نقل كرده است كه در ضمن آن چنين آمده است:«پرچمهاي زيادي از مشرق زمين (يعني: ايران) (بسوي عراق) رومي آورند كه علامت و رنگ مخصوصي ندارند و اين پرچمها نه از پنبه است و نه از كتان و نه از حرير، بر روي پوشه ي آنها نوشته شده است «لا اله الا الله، محمد صلي الله عليه و آله رسول الله».قائد و رهبر و فرمانروايشان مردي است از خاندان پيغمبر صلي الله عليه و آله (يعني: سيدي است از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله) اين پرچمها در مشرق زمين پيدا مي شود و بوي آن مانند مشكي معطر به مغرب زمين مي رسد، ترس و رعب به اندازه ي مسير يكماه راه، در پيشاپيش آنها همه جا در دلها قرار مي گيرد، و فرزندان سعادتمندان، شقاوت پيشگان را كه از تبار فاسقان باشند بسوي كوفه- يا عراق- تعقيب مي نمايند، و آنان خونهاي پدران خود را مطالبه مي كنند». (1) .نگارنده گويد: همانگونه كه ملاحظه مي شود اين حديث به رهبري سيدي از دودمان رسول خدا صلي الله عليه و آله قبل از ظهور اشاره دارد و چنانكه مقصود از او سيدحسني - نخستين فريادگر انقلابي باشد پس، از اين حديث معلوم مي شود كه او غير از حسني خراساني است و پيش از سيدخراساني ظاهر مي شود و اگر غير از او مراد باشد پس قابل

ص: 394

انطباق است هم بر سيدحسني و هم بر مردي كه از اولاد جعفر كه بعدا ذكر مي شود.

2- جابر بن عبدالله انصاري، در ضمن بياناتي كه اميرالمؤمنين عليه السلام در يكي از خطبه هايش بنام خطبه ي (تطنجيه) ايراد مي نمود از آن حضرت پرسيد، يا اميرالمؤمنين! آيا ما بر حق هستيم؟ فرمود: آري، شما (شيعيان) بر حق هستيد، و با حق خواهيد بود، و در راه حق قدم برمي داريد.

و سپس لختي از علائم ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام را برشمرد تا اينكه فرمود:

«إِذَا أَثَارَ النَّارُ بِأرضِ نَصيبَين وَ ظَهَرَت رايَةُ العُمانِيَّةُ بوادى سوداء، وَ أضْطَرَبَت البَصَرَة، وَغَلَبَ بَعضُهُم بَعضاً، وَ صَبَاكُل قَومٍ إلى قَومٍ، وَ اختَلَفَتِ المقالات، وَ تَحَرَّكَت عَسَاكِرُ خُراسان، وَ تَبِعَ شُعَيبُ بنُ صَالِحِ التميمى مِن بَطنِ الطَّالِقَان وَ بُويِعَ لِسَيّدِ الموسوى بِخُوزِستان، وَ عُقِدَتِ الرايَةُ لِعَمَمالِيقِ كُردان وَ تَعَلَّبَتِ العَرَبُ عَلَى بِلادِ الأَرمَن وَ السَّقِلاب، وَ أَدْعَنَ هِرقُل بِقُسْطَنطَنِيّة لِبَطَارِقَةِ سُفيان، فَتَوَقَّعُوا ظُهُورَ مُكَلِّمِ مُوسَىٰ مِنَ الشَّجَرَةِ عَلَى الطُّور، فَيَظْهَرُ هَذَا ظَاهِرٌ مَكشُوف وَ مُعَايَنٌ مَوصوف» (1) .«زماني كه آتشي در زمين «نصيبين» (2) روشن شد و پرچم عثماني (3) در بيابان سوداء -سياه- ظاهر گرديد، و شهر بصره مضطرب گشت، و برخي از آنان بر بعض ديگر غلبه پيدا نمود، و هر گروهي بسوي گروهي متمايل گرديد، و گفتارهاي مردمان دچار اختلاف شد و لشكريان خراسان به حركت درآمدند و شعيب بن صالح تميمي از مركز طالقان به آنها پيوست، و مردم خوزستان با يك سيدموسوي (4) بيعت نمودند، و پرچمي براي استقلال كردها منعقد و فراهم شد، و عربها بر سرزمين ارمني ها و سيكلوبها (5) غالب شدند، و هرقل- آسياي